ခုဒ္ဒကနိကာယေ
ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
(ပဌမော ဘာဂေါ)
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ယုတ္တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တော၊
ဒေါသေဟိ သဗ္ဗေဟိ သဝါသနေဟိ,
မုတ္တော ဝိမုတ္တိံ ပရမဉ္စ ဒါတာ။
နိစ္စံ ဒယာစန္ဒနသီတစိတ္တော,
ပညာရဝိဇ္ဇောတိတသဗ္ဗနေယျော၊
သဗ္ဗေသု ဘူတေသု တမဂ္ဂဘူတံ,
ဘူတတ္ထနာထံ သိရသာ နမိတွာ။
ယော သဗ္ဗဘူတေသု မုနီဝ အဂ္ဂေါ, အနန္တသင်္ခေသု ဇိနတ္တဇေသု၊
အဟူ ဒယာဉာဏဂုဏေဟိ သတ္ထုလီလာနုကာရီ ဇနတာဟိတေသု။
တံ သာရိပုတ္တံ မုနိရာဇပုတ္တံ, ထေရံ ထိရာနေကဂုဏာဘိရာမံ၊
ပညာပဘာဝုဂ္ဂတစာရုကိတ္တိံ, သုသန္တဝုတ္တိဉ္စ အထော နမိတွာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂။)သဒ္ဓမ္မစက္ကာနုပဝတ္တကေန, သဒ္ဓမ္မသေနာပတိသာဝကေန၊
သုတ္တေသု ဝုတ္တေသု တထာဂတေန, ဘူတတ္ထဝေဒိတ္တမုပါဂတေန။
ယော ဘာသိတော ဘာသိတကောဝိဒေန, ဓမ္မပ္ပဒီပုဇ္ဇလနာယကေန၊
ပါဌော ဝိသိဋ္ဌော ပဋိသမ္ဘိဒါနံ, မဂ္ဂေါတိ တန္နာမဝိသေသိတော စ။
ဝိစိတ္တနာနတ္တနယောပဂူဠှော, ဂမ္ဘီရပညေဟိ သဒါဝဂါဠှော၊
အတ္တတ္ထလောကတ္ထပရာယဏေဟိ, သံသေဝနီယော သုဇနေဟိ နိစ္စံ။
ဉာဏပ္ပဘေဒါဝဟနဿ တဿ, ယောဂီဟိနေကေဟိ နိသေဝိတဿ၊
အတ္ထံ အပုဗ္ဗံ အနုဝဏ္ဏယန္တော, သုတ္တဉ္စ ယုတ္တိဉ္စ အနုက္ကမန္တော။
အဝေါက္ကမန္တော သမယာ သကာ စ, အနာမသန္တော သမယံ ပရဉ္စ၊
ပုဗ္ဗောပဒေသဋ္ဌကထာနယဉ္စ, ယထာနုရူပံ ဥပသံဟရန္တော။
ဝက္ခာမဟံ အဋ္ဌကထံ ဇနဿ, ဟိတာယ သဒ္ဓမ္မစိရဋ္ဌိတတ္ထံ၊
သက္ကစ္စ သဒ္ဓမ္မပကာသိနိံ တံ, သုဏာထ ဓာရေထ စ သာဓု သန္တောတိ။
တတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ မဂ္ဂေါတိ တန္နာမဝိသေသိတော စာတိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဿ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂတာ တာဝ ဝတ္တဗ္ဗာ။ စတဿော ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါ – အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ, ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ။ တာသံ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ မဂ္ဂေါ အဓိဂမူပါယောတိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေါ, ပဋိသမ္ဘိဒါပဋိလာဘဟေတူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထမယံ တာသံ မဂ္ဂေါ ဟောတီတိ စေ? ပဘေဒတော ဒေသိတာယ ဒေသနာယ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာဝဟတ္တာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃။)နာနာဘေဒဘိန္နာနဉှိ ဓမ္မာနံ နာနာဘေဒဘိန္နာ ဒေသနာ သောတူနံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏပ္ပဘေဒဉ္စ သဉ္ဇနေတိ, ပုထုဇ္ဇနာနံ အာယတိံ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏပ္ပဘေဒါယ စ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ – ‘‘ပဘေဒတော ဟိ ဒေသနာ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာဝဟာ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁။ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယ)။ အယဉ္စ နာနာဘေဒဘိန္နာ ဒေသနာ, တေနဿာ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ မဂ္ဂတ္တသိဒ္ဓိ။
တတ္ထ စတဿောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ပဋိသမ္ဘိဒါတိ ပဘေဒါ။ ‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဓမ္မေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ, ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဝုတ္တတ္တာ န အညဿ ကဿစိ ပဘေဒါ, ဉာဏဿေဝ ပဘေဒါ။ တသ္မာ ‘‘စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ စတ္တာရော ဉာဏပ္ပဘေဒါတိ အတ္ထော။ အတ္ထပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ပဋိဘာနပ္ပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။
တတ္ထ အတ္ထောတိ သင်္ခေပတော ဟေတုဖလံ။ တဉှိ ယသ္မာ ဟေတုအနုသာရေန အရီယတိ အဓိဂမီယတိ ပါပုဏီယတိ, တသ္မာ အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယံကိဉ္စိ ပစ္စယသမုပ္ပန္နံ, နိဗ္ဗာနံ, ဘာသိတတ္ထော, ဝိပါကော, ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။
ဓမ္မောတိ သင်္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပါပေတိ စ, တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု, အရိယမဂ္ဂေါ, ဘာသိတံ, ကုသလံ, အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ အယမေဝ ဟိ အတ္ထော အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၇၁၉-၇၂၅) –
‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄။)ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။
‘‘ယေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပါတုဘူတာ, ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ယမှာ ဓမ္မာ တေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပါတုဘူတာ, တေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။
‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။
‘‘ဇာတိယာ ဉာဏံ…ပေ… ဘဝေ ဉာဏံ…ပေ… ဥပါဒါနေ ဉာဏံ…ပေ… တဏှာယ ဉာဏံ…ပေ… ဝေဒနာယ ဉာဏံ…ပေ… ဖဿေ ဉာဏံ…။ပေ… သဠာယတနေ ဉာဏံ…။ပေ… နာမရူပေ ဉာဏံ…ပေ… ဝိညာဏေ ဉာဏံ…ပေ… သင်္ခါရေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, သင်္ခါရသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, သင်္ခါရနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, သင်္ခါရနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။
‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဇာနာတိ – သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏံ ဂါထံ ဥဒါနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ သော တဿ တဿေဝ ဘာသိတဿ အတ္ထံ ဇာနာတိ ‘အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော, အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော’တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတိ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘဇိတွာ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတော။
တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏန္တိ တသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ ယာ သဘာဝနိရုတ္တိ အဗျဘိစာရိဝေါဟာရော, တဿ အဘိလာပေ ဘာသနေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅။)ဥဒီရဏေ တံ လပိတံ ဘာသိတံ ဥဒီရိတံ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဧဝံ တဿာ ဓမ္မနိရုတ္တိသညိတာယ သဘာဝနိရုတ္တိယာ မာဂဓိကာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ မူလဘာသာယ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဧဝမယံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ သဒ္ဒါရမ္မဏာ နာမ ဇာတာ, န ပညတ္တိအာရမ္မဏာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော ဟိ ‘‘ဖဿော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ, ‘‘ဖဿာ’’တိ ဝါ ‘‘ဖဿ’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တေ ပန ‘‘အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အညံ ပနေသ နာမာချာတဥပသဂ္ဂနိပါတဗျဉ္ဇနသဒ္ဒံ ဇာနာတိ န ဇာနာတီတိ? ယဒဂ္ဂေန သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ, တဒဂ္ဂေန တမ္ပိ ဇာနိဿတိ။ တံ ပန နယိဒံ ပဋိသမ္ဘိဒါကိစ္စန္တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဘာသံ နာမ သတ္တာ ဥဂ္ဂဏှန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣဒံ ကထိတံ – မာတာပိတရော ဟိ ဒဟရကာလေ ကုမာရကေ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ နိပဇ္ဇာပေတွာ တံ တံ ကထယမာနာ တာနိ တာနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တိ, ဒါရကာ တေသံ တံ တံ ဘာသံ ဝဝတ္ထာပေန္တိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ သဗ္ဗမ္ပိ ဘာသံ ဇာနန္တိ။ မာတာ ဒမိဠီ, ပိတာ အန္ဓကော။ တေသံ ဇာတဒါရကော သစေ မာတု ကထံ ပဌမံ သုဏာတိ, ဒမိဠဘာသံ ဘာသိဿတိ။ သစေ ပိတု ကထံ ပဌမံ သုဏာတိ, အန္ဓကဘာသံ ဘာသိဿတိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ပန ကထံ အသုဏန္တော မာဂဓိကဘာသံ ဘာသိဿတိ။
ယောပိ အဂါမကေ မဟာအရညေ နိဗ္ဗတ္တော, တတ္ထ အညော ကထေန္တော နာမ နတ္ထိ, သောပိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဝစနံ သမုဋ္ဌာပေန္တော မာဂဓိကဘာသမေဝ ဘာသိဿတိ။ နိရယေ တိရစ္ဆာနယောနိယံ ပေတ္တိဝိသယေ မနုဿလောကေ ဒေဝလောကေတိ သဗ္ဗတ္ထ မာဂဓိကဘာသာဝ ဥဿန္နာ။ တတ္ထ သေသာ ဩဋ္ဋကိရာတအန္ဓကယောနကဒမိဠဘာသာဒိကာ ဘာသာ ပရိဝတ္တန္တိ။ အယမေဝေကာ ယထာဘုစ္စဗြဟ္မဝေါဟာရအရိယဝေါဟာရသင်္ခါတာ မာဂဓိကဘာသာ န ပရိဝတ္တတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါပိ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ တန္တိံ အာရောပေန္တော မာဂဓိကဘာသာယ ဧဝ အာရောပေသိ။ ကသ္မာ? ဧဝဉှိ အတ္ထံ အာဟရိတုံ သုခံ ဟောတိ။ မာဂဓိကဘာသာယ ဟိ တန္တိံ အာရုဠှဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တာနံ သောတပထာဂမနမေဝ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆။)ပပဉ္စော။ သောတေ ပန သံဃဋ္ဋိတမတ္တေယေဝ နယသတေန နယသဟဿေန အတ္ထော ဥပဋ္ဌာတိ။ အညာယ ပန ဘာသာယ တန္တိံ အာရုဠှကံ ပေါထေတွာ ပေါထေတွာ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဗဟုမ္ပိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပန ပုထုဇ္ဇနဿ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထိ, အရိယသာဝကော နော ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော နာမ နတ္ထိ။
ဉာဏေသု ဉာဏန္တိ သဗ္ဗတ္ထကဉာဏမာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ, ယထာဝုတ္တေသု ဝါ တေသု တီသု ဉာဏေသု ဂေါစရကိစ္စာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။
ဣမာ ပန စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဒွီသု ဌာနေသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ, ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒါ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကတမေသု ဒွီသု ဌာနေသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ? သေက္ခဘူမိယဉ္စ အသေက္ခဘူမိယဉ္စ။ တတ္ထ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ မဟာကဿပတ္ထေရဿ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရဿ မဟာကောဋ္ဌိတတ္ထေရဿာတိ ဧဝမာဒီနံ အသီတိယာပိ မဟာထေရာနံ ပဋိသမ္ဘိဒါ အသေက္ခဘူမိယံ ပဘေဒံ ဂတာ, အာနန္ဒတ္ထေရဿ, စိတ္တဿ ဂဟပတိနော, ဓမ္မိကဿ ဥပါသကဿ, ဥပါလိဿ ဂဟပတိနော, ခုဇ္ဇုတ္တရာယ ဥပါသိကာယာတိဧဝမာဒီနံ ပဋိသမ္ဘိဒါ သေက္ခဘူမိယံ ပဘေဒံ ဂတာတိ ဣမာသု ဒွီသု ဘူမီသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ။
ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒါ ဟောန္တိ? အဓိဂမေန, ပရိယတ္တိယာ, သဝနေန, ပရိပုစ္ဆာယ, ပုဗ္ဗယောဂေန။ တတ္ထ အဓိဂမော နာမ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ။ အရဟတ္တဉှိ ပတ္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ပရိယတ္တိ နာမ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တဉှိ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ သဝနံ နာမ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ။ သက္ကစ္စံ အဋ္ဌိံ ကတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တဿ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ပါဠိအဋ္ဌကထာဒီသု ဂဏ္ဌိပဒအတ္ထပဒဝိနိစ္ဆယကထာ။ ဥဂ္ဂဟိတပါဠိအာဒီသု ဟိ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ နာမ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ ယောဂါဝစရတာ ဂတပစ္စာဂတိကဘာဝေန ယာဝ အနုလောမဂေါတြဘုသမီပံ ပတ္တဝိပဿနာနုယောဂေါ။ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရဿ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒါ ဟောန္တီတိ။
ဧတေသု ပန ကာရဏေသု ပရိယတ္တိ သဝနံ ပရိပုစ္ဆာတိ ဣမာနိ တီဏိ ပဘေဒဿေဝ ဗလဝကာရဏာနိ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ အဓိဂမဿ ဗလဝပစ္စယော,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇။)ပဘေဒဿ ဟောတိ န ဟောတီတိ? ဟောတိ, န ပန တထာ။ ပရိယတ္တိသဝနပရိပုစ္ဆာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဟောန္တု ဝါ မာ ဝါ, ပုဗ္ဗယောဂေန ပန ပုဗ္ဗေ စေဝ ဧတရဟိ စ သင်္ခါရသမ္မသနံ ဝိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါ နာမ နတ္ထိ။ ဣမေ ပန ဒွေပိ ဧကတော ဟုတွာ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ ဝိသဒါ ကရောန္တီတိ။ အပရေ အာဟု –
‘‘ပုဗ္ဗယောဂေါ ဗာဟုသစ္စံ, ဒေသဘာသာ စ အာဂမော၊
ပရိပုစ္ဆာ အဓိဂမော, ဂရုသန္နိဿယော တထာ၊
မိတ္တသမ္ပတ္တိ စေဝါတိ, ပဋိသမ္ဘိဒပစ္စယာ’’တိ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗယောဂေါ ဝုတ္တနယောဝ။ ဗာဟုသစ္စံ နာမ တေသု တေသု သတ္ထေသု စ သိပ္ပါယတနေသု စ ကုသလတာ။ ဒေသဘာသာ နာမ ဧကသတဝေါဟာရကုသလတာ, ဝိသေသေန ပန မာဂဓိကေ ကောသလ္လံ။ အာဂမော နာမ အန္တမသော ဩပမ္မဝဂ္ဂမတ္တဿပိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပရိယာပုဏနံ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ဧကဂါထာယပိ အတ္ထဝိနိစ္ဆယပုစ္ဆနံ။ အဓိဂမော နာမ သောတာပန္နတာ ဝါ သကဒါဂါမိတာ ဝါ အနာဂါမိတာ ဝါ အရဟတ္တံ ဝါ။ ဂရုသန္နိဿယော နာမ သုတပဋိဘာနဗဟုလာနံ ဂရူနံ သန္တိကေ ဝါသော။ မိတ္တသမ္ပတ္တိ နာမ တထာရူပါနံယေဝ မိတ္တာနံ ပဋိလာဘောတိ။
တတ္ထ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ပုဗ္ဗယောဂဉ္စေဝ အဓိဂမဉ္စ နိဿာယ ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏန္တိ, သာဝကာ သဗ္ဗာနိပိ ဧတာနိ ကာရဏာနိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တိယာ စ ပါဋိယေက္ကော ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနုယောဂေါ နာမ နတ္ထိ, သေက္ခာနံ ပန သေက္ခဖလဝိမောက္ခန္တိကာ, အသေက္ခာနံ အသေက္ခဖလဝိမောက္ခန္တိကာ စ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ တထာဂတာနဉှိ ဒသ ဗလာနိ ဝိယ အရိယာနံ အရိယဖလေဟေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဣဇ္ဈန္တီတိ။ ဣမာသံ စတဿန္နံ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ မဂ္ဂေါတိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေါ, ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေါ ဧဝ ပကရဏံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပကရဏံ, ပကာရေန ကရီယန္တေ ဝုစ္စန္တေ ဧတ္ထ နာနာဘေဒဘိန္နာ ဂမ္ဘီရာ အတ္ထာ ဣတိ ပကရဏံ။
တဒေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပကရဏံ အတ္ထသမ္ပန္နံ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဂမ္ဘီရံ ဂမ္ဘီရတ္ထံ လောကုတ္တရပ္ပကာသနံ သုညတာပဋိသညုတ္တံ ပဋိပတ္တိဖလဝိသေသသာဓနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈။)ပဋိပတ္တိပဋိပက္ခပဋိသေဓနံ ယောဂါဝစရာနံ ဉာဏဝရရတနာကရဘူတံ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မကထာဝိလာသဝိသေသဟေတုဘူတံ သံသာရဘီရုကာနံ ဒုက္ခနိဿရဏံ တဒုပါယဒဿနေန အဿာသဇနနတ္ထံ တပ္ပဋိပက္ခနာသနတ္ထဉ္စ ဂမ္ဘီရတ္ထာနဉ္စ အနေကေသံ သုတ္တန္တပဒါနံ အတ္ထဝိဝရဏေန သုဇနဟဒယပရိတောသဇနနတ္ထံ တထာဂတေန အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတသဗ္ဗညုတညာဏမဟာပဒီပါဝဘာသေန သကလဇနဝိတ္ထတမဟာကရုဏာသိနေဟသိနိဒ္ဓဟဒယေန ဝေနေယျဇနဟဒယဂတကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနတ္ထမုဇ္ဇလိတဿ သဒ္ဓမ္မမဟာပဒီပဿ တဒဓိပ္ပါယဝိကာသနသိနေဟပရိသေကေန ပဉ္စဝဿသဟဿမဝိရတမုဇ္ဇလနမိစ္ဆတာ လောကာနုကမ္ပကေန သတ္ထုကပ္ပေန ဓမ္မရာဇဿ ဓမ္မသေနာပတိနာ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဘာသိတံ သုတွာ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ယထာသုတမေဝ သင်္ဂီတိံ အာရောပိတံ။
တဒေတံ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နံ။ ဒီဃနိကာယော မဇ္ဈိမနိကာယော သံယုတ္တနိကာယော အင်္ဂုတ္တရနိကာယော ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု မဟာနိကာယေသု ခုဒ္ဒကမဟာနိကာယပရိယာပန္နံ။ သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏံ ဂါထာ ဥဒါနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သတ္ထု သာသနင်္ဂေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဂေယျဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟိတံ။
‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ, ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊
စတုရာသီတိ သဟဿာနိ, ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၂၇) –
ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကတ္ထေရေန ပန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧတဒဂ္ဂံ အာရောပိတေန ပဋိညာတာနံ စတုရာသီတိယာ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနံ ဘိက္ခုတော ဂဟိတေသု ဒွီသု ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု အနေကသတဓမ္မက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတံ။ တဿ တယော ဝဂ္ဂါ – မဟာဝဂ္ဂေါ, မဇ္ဈိမဝဂ္ဂေါ, စူဠဝဂ္ဂေါတိ။ ဧကေကသ္မိံ ဝဂ္ဂသ္မိံ ဒသဒသကံ ကတွာ ဉာဏကထာဒိကာ မာတိကာကထာပရိယောသာနာ သမတိံသ ကထာ။ ဧဝမနေကဓာ ဝဝတ္ထာပိတဿ ဣမဿ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပကရဏဿ အနုပုဗ္ဗံ အပုဗ္ဗပဒတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ။ ဣမဉှိ ပကရဏံ ပါဌတော အတ္ထတော ဥဒ္ဒိသန္တေန စ နိဒ္ဒိသန္တေန စ သက္ကစ္စံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဉ္စ, ဥဂ္ဂဏှန္တေနာပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉။)သက္ကစ္စံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဓာရေတဗ္ဗဉ္စ။ တံ ကိဿဟေတု? ဂမ္ဘီရတ္တာ ဣမဿ ပကရဏဿ လောကဟိတာယ လောကေ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ။
တတ္ထ သမတိံသာယ ကထာသု ဉာဏကထာ ကသ္မာ အာဒိတော ကထိတာတိ စေ? ဉာဏဿ ပဋိပတ္တိမလဝိသောဓကတ္တေန ပဋိပတ္တိယာ အာဒိဘူတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –
‘‘တသ္မာတိဟ တွံ ဘိက္ခု, အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ, သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉)?
ဥဇုကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတံ ဉာဏံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာပိ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။
အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –
‘‘တတြ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတိ။ ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတိ? သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ’တိ ပဇာနာတိ။ သာဿ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပံ ‘သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပံ ‘မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပေါ’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာဝါစံ ‘သမ္မာဝါစာ’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာဝါစံ ‘မိစ္ဆာဝါစာ’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာကမ္မန္တံ ‘သမ္မာကမ္မန္တော’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာကမ္မန္တံ ‘မိစ္ဆာကမ္မန္တော’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာအာဇီဝံ ‘သမ္မာအာဇီဝေါ’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာအာဇီဝံ ‘မိစ္ဆာအာဇီဝေါ’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာဝါယာမံ ‘သမ္မာဝါယာမော’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာဝါယာမံ ‘မိစ္ဆာဝါယာမော’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာသတိံ ‘သမ္မာသတီ’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာသတိံ ‘မိစ္ဆာသတီ’တိ ပဇာနာတိ။ သမ္မာသမာဓိံ ‘သမ္မာသမာဓီ’တိ ပဇာနာတိ, မိစ္ဆာသမာဓိံ ‘မိစ္ဆာသမာဓီ’တိ ပဇာနာတိ။ သာဿ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆ အာဒယော)။
ပုဗ္ဗင်္ဂမဘူတာယ ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သိဒ္ဓါယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီနမ္ပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဘာဝံ ဇာနိဿတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတံ ဉာဏံ တာဝ သောဓေတုံ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀။)‘‘အပိစုဒါယိ, တိဋ္ဌတု ပုဗ္ဗန္တော, တိဋ္ဌတု အပရန္တော, ဓမ္မံ တေ ဒေသေဿာမိ – ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမဿုပ္ပါဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ, ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၇၁) စ –
ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဒိဋ္ဌိယော ဌပေတွာ ဉာဏဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။
‘‘အလံ, သုဘဒ္ဒ, တိဋ္ဌတေတံ ‘သဗ္ဗေ တေ သကာယ ပဋိညာယ အဗ္ဘညိံသု, သဗ္ဗေဝ န အဗ္ဘညိံသု, ဥဒါဟု ဧကစ္စေ အဗ္ဘညိံသု, ဧကစ္စေ န အဗ္ဘညိံသူ’တိ။ ဓမ္မံ တေ, သုဘဒ္ဒ, ဒေသေဿာမိ, တံ သုဏာဟိ သာဓုကံ မနသိကရောဟိ, ဘာသိဿာမီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၃) စ –
ပုထုသမဏဗြာဟ္မဏပရပ္ပဝါဒါနံ ဝါဒေ ဌပေတွာ အရိယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ ဒေသိတတ္တာ, အဋ္ဌင်္ဂိကေ စ မဂ္ဂေ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဿ ဉာဏဿ ပဓာနတ္တာ ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။
‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ သပ္ပုရိသသံသေဝေါ, သဒ္ဓမ္မဿဝနံ, ယောနိသော မနသိကာရော, ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၄၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၁) စ –
‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ, ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတိ, ပယိရုပါသန္တော သောတံ ဩဒဟတိ, ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ, သုတွာ ဓမ္မံ ဓာရေတိ, ဓာတာနံ ဓမ္မာနံ ပညာယ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတိ, အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတော ဓမ္မာ နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ, ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ဆန္ဒော ဇာယတိ, ဆန္ဒဇာတော ဥဿဟတိ, ဥဿဟိတွာ တုလေတိ, တုလယိတွာ ပဒဟတိ, ပဟိတတ္တော ကာယေန စေဝ ပရမတ္ထသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ, ပညာယ စ နံ ပဋိဝိဇ္ဈ ပဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃, ၄၃၂) စ –
‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ…ပေ… သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလျာဏ’’န္တိ အာဒီနိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀) စ –
အနေကာနိ သုတ္တန္တပဒါနိ အနုလောမေန္တေန သုတမယေ ဉာဏံ အာဒိံ ကတွာ ယထာက္ကမေန ဉာဏကထာ အာဒိတော ကထိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁။)သာ ပနာယံ ဉာဏကထာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန ဒွိဓာ ဌိတာ။ ဥဒ္ဒေသေ ‘‘သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ မာတိကာဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ကထံ သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏံ။ ‘ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာ’တိ သောတာဝဓာနံ, တံပဇာနနာ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တာနိယေဝ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ ဝိတ္ထာရဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂။)(၁) မဟာဝဂ္ဂေါ
၁။ ဉာဏကထာ မာတိကာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ တာဝ သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ သောတသဒ္ဒေါ အနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ –
မံသဝိညာဏဉာဏေသု, တဏှာဒီသု စ ဒိဿတိ၊
ဓာရာယံ အရိယမဂ္ဂေ, စိတ္တသန္တတိယမ္ပိ စ။
‘‘သောတာယတနံ သောတဓာတု သောတိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၅၇) ဟိ အယံ သောတသဒ္ဒေါ မံသသောတေ ဒိဿတိ။ ‘‘သောတေန သဒ္ဒံ သုတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉၅) သောတဝိညာဏေ။ ‘‘ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၆) ဉာဏသောတေ။ ‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိန္တိ ယာနိ ဧတာနိ သောတာနိ မယာ ကိတ္တိတာနိ ပကိတ္တိတာနိ အာစိက္ခိတာနိ ဒေသိတာနိ ပညပိတာနိ ပဋ္ဌပိတာနိ ဝိဝရိတာနိ ဝိဘတ္တာနိ ဥတ္တာနီကတာနိ ပကာသိတာနိ။ သေယျထိဒံ – တဏှာသောတော ဒိဋ္ဌိသောတော ကိလေသသောတော ဒုစ္စရိတသောတော အဝိဇ္ဇာသောတော’’တိအာဒီသု (စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄) တဏှာဒီသု ပဉ္စသု ဓမ္မေသု။ ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ မဟန္တံ ဒါရုက္ခန္ဓံ ဂင်္ဂါယ နဒိယာ သောတေန ဝုယှမာန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဥဒကဓာရာယံ။ ‘‘အရိယဿေတံ, အာဝုသော, အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ အဓိဝစနံ, ယဒိဒံ သောတော’’တိအာဒီသု အရိယမဂ္ဂေ။ ‘‘ပုရိသဿ စ ဝိညာဏသောတံ ပဇာနာတိ ဥဘယတော အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဣဓ လောကေ ပတိဋ္ဌိတဉ္စ ပရလောကေ ပတိဋ္ဌိတဉ္စာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၉) စိတ္တသန္တတိယံ။ ဣဓ ပနာယံ မံသသောတေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန သောတေန ဟေတုဘူတေန, ကရဏဘူတေန ဝါ အဝဓီယတိ အဝတ္ထာပီယတိ အပ္ပီယတီတိ သောတာဝဓာနံ။ ကိံ တံ? သုတံ။ သုတဉ္စ နာမ ‘‘ဗဟုဿုတော ဟောတိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉) ဝိယ သောတဒွါရာနုသာရေန ဝိညာတံ အဝဓာရိတံ ဓမ္မဇာတံ, တံ ဣဓ သောတာဝဓာနန္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ သောတာဝဓာနသင်္ခါတေ သုတေ ပဝတ္တာ ပညာ သောတာဝဓာနေ ပညာ။ ပညာတိ စ တဿ တဿ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏသင်္ခါတေန ပညာပနဋ္ဌေန ပညာ, တေန တေန ဝါ အနိစ္စာဒိနာ ပကာရေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိပိ ပညာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃။)သုတမယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ သုတသဒ္ဒေါ တာဝ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စ –
ဂမနေ ဝိဿုတေ တိန္တေနုယောဂေါပစိတေပိ စ၊
သဒ္ဒေ စ သောတဒွါရာနုသာရဉာတေ စ ဒိဿတိ။
တထာ ဟိဿ ‘‘သေနာယ ပသုတော’’တိအာဒီသု ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓမ္မဿ ပဿတော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၁၁၊ မဟာဝ။ ၅) ဝိဿုတဓမ္မဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝဿုတာ အဝဿုတဿ ပုရိသပုဂ္ဂလဿာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၅၇) တိန္တာ တိန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယေ ဈာနပသုတာ ဓီရာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၈၁) အနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘တုမှေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပက’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၇။၁၂၊ ပေ။ ဝ။ ၂၅) ဥပစိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) သဒ္ဒေါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဗဟုဿုတော ဟောတိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉) သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပနဿ သောတဒွါရာနုသာရေန ဝိညာတံ ဥပဓာရိတန္တိ အတ္ထော။ သုတမယေ ဉာဏန္တိ ယာ ဧသာ ဧတံ သုတံ ဝိညာတံ အဝဓာရိတံ သဒ္ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ အာရမ္မဏံ ကတွာ သဗ္ဗပဌမဉ္စ အပရာပရဉ္စ ပဝတ္တာ ပညာ, တံ ‘‘သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, သုတမယံ ဉာဏန္တိ အတ္ထော။ သုတမယေတိ စ ပစ္စတ္တဝစနမေတံ, ယထာ ‘‘န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’’ (ကထာ။ ၁, ၁၅-၁၈)။ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထာ ဖုဿိတဂ္ဂေ’’ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၃၊ သု။ နိ။ ၂၃၆)။ ‘‘နတ္ထိ အတ္တကာရေ နတ္ထိ ပရကာရေ နတ္ထိ ပုရိသကာရေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) ပစ္စတ္တဝစနံ, ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သုတမယံ ဉာဏန္တိ အတ္ထော’’တိ။
အထ ဝါ သုတေန ပကတော ဖဿာဒိကော ဓမ္မပုဉ္ဇော သုတမယော, တသ္မိံ သုတမယေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ပဝတ္တံ တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ သုတမယေ ဉာဏံ။ သဘာဝသာမညလက္ခဏဝသေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိ ဉာဏံ။ တံယေဝ ဉာဏံ ပရိယာယဝစနေန အဓိပ္ပါယပကာသနတ္ထံ အနိယမေန ‘‘ပညာ’’တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ အဓိပ္ပေတံ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဉာဏဉ္စ နာမ သဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏံ, အက္ခလိတပဋိဝေဓလက္ခဏံ ဝါ ကုသလိဿာသခိတ္တဥသုပဋိဝေဓော ဝိယ, ဝိသယောဘာသနရသံ ပဒီပေါ ဝိယ, အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနံ အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ။ ‘‘သမာဟိတော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၇၁) ဝစနတော သမာဓိပဒဋ္ဌာနံ။ လက္ခဏာဒီသု ဟိ သဘာဝေါ ဝါ သာမညံ ဝါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄။)လက္ခဏံ နာမ, ကိစ္စံ ဝါ သမ္ပတ္တိ ဝါ ရသော နာမ, ဥပဋ္ဌာနာကာရော ဝါ ဖလံ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ နာမ, အာသန္နကာရဏံ ပဒဋ္ဌာနံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပါတိမောက္ခော သတီ စေဝ, ဉာဏံ ခန္တိ တထေဝ စ၊
ဝီရိယံ ပဉ္စိမေ ဓမ္မာ, သံဝရာတိ ပကာသိတာ။
‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပါဂတော သမုပါဂတော ဥပပန္နော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အာဂတော ပါတိမောက္ခသံဝရော။ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတိ နာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီ။ ယတွာဓိကရဏမေနံ စက္ခုန္ဒြိယံ အသံဝုတံ ဝိဟရန္တံ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အနွာဿဝေယျုံ, တဿ သံဝရာယ ပဋိပဇ္ဇတိ, ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ, စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) နယေန အာဂတော သတိသံဝရော။
‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ),
သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊
သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ, ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ ။ (စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၆၀၊ သု။ နိ။ ၁၀၄၁) –
အာဂတော ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ကတမေ စ, ဘိက္ခဝေ, အာသဝါ ပဋိသေဝနာ ပဟာတဗ္ဗာ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော ပစ္စယပဋိသေဝနာသံဝရော, သောပိ ဉာဏသံဝရေနေဝ သင်္ဂဟိတော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿ ဇိဃစ္ဆာယ ပိပါသာယ ဍံသမကသဝါတာတပသရိသပသမ္ဖဿာနံ ဒုရုတ္တာနံ ဒုရာဂတာနံ ဝစနပထာနံ ဥပ္ပန္နာနံ သာရီရိကာနံ ဝေဒနာနံ ဒုက္ခာနံ တိဗ္ဗာနံ ခရာနံ ကဋုကာနံ အသာတာနံ အမနာပါနံ ပါဏဟရာနံ အဓိဝါသကဇာတိကော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အာဂတော ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတိ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ ဗျန္တီကရောတိ အနဘာဝံ ဂမေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော ဝီရိယသံဝရော။ ‘‘ဣဓ အရိယသာဝကော မိစ္ဆာအာဇီဝံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅။)ပဟာယ သမ္မာအာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၈) အာဂတော အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသံဝရော, သောပိ ဝီရိယသံဝရေနေဝ သင်္ဂဟိတော။ တေသု သတ္တသု သံဝရေသု ပါတိမောက္ခသံဝရဣန္ဒြိယသံဝရအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတာ စတ္တာရော သံဝရာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ, တေသု စ ဝိသေသေန ပါတိမောက္ခသံဝရော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော သံဝရောတိ ဝုစ္စတိ။ သုတမယဉာဏေ ဝုတ္တံ ဓမ္မံ သုတွာ သံဝရန္တဿ သံဝရံ ကရောန္တဿ တသ္မိံ သံဝရေ ပဝတ္တာ တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာ ‘‘သုတွာန သံဝရေ ပညာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ ဟေတုအတ္ထေ သုတွာတိ ဝစနဿ သမ္ဘဝတော သုတဟေတုနာ သံဝရေ ပညာတိပိ အတ္ထော။
သီလမယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ သီလန္တိ သီလနဋ္ဌေန သီလံ။ ကိမိဒံ သီလနံ နာမ? သမာဓာနံ ဝါ, ကာယကမ္မာဒီနံ သုသီလျဝသေန အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာတိ အတ္ထော။ ဥပဓာရဏံ ဝါ, ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာဝသေန အာဓာရဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဧတဒေဝ ဟိ ဧတ္ထ အတ္ထဒွယံ သဒ္ဒလက္ခဏဝိဒူ အနုဇာနန္တိ။ အညေ ပန ‘‘အဓိသေဝနဋ္ဌေန အာစာရဋ္ဌေန တဿီလဋ္ဌေန သိရဋ္ဌေန သီတလဋ္ဌေန သိဝဋ္ဌေန သီလ’’န္တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။
သီလနံ လက္ခဏံ တဿ, ဘိန္နဿာပိ အနေကဓာ၊
သနိဒဿနတ္တံ ရူပဿ, ယထာ ဘိန္နဿ နေကဓာ။
ယထာ ဟိ နီလပီတာဒိဘေဒေန အနေကဓာ ဘိန္နဿာပိ ရူပါယတနဿ သနိဒဿနတ္တံ လက္ခဏံ နီလာဒိဘေဒေန ဘိန္နဿာပိ သနိဒဿနဘာဝါနတိက္ကမနတော, တထာ သီလဿ စေတနာဒိဘေဒေန အနေကဓာ ဘိန္နဿာပိ ယဒေတံ ကာယကမ္မာဒီနံ သမာဓာနဝသေန ကုသလာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ သီလနံ, တဒေဝ လက္ခဏံ စေတနာဒိဘေဒေန ဘိန္နဿာပိ သမာဓာနပတိဋ္ဌာနဘာဝါနတိက္ကမနတော။ ဧဝံလက္ခဏဿ ပနဿ –
‘‘ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနတာ, အနဝဇ္ဇဂုဏော တထာ၊
ကိစ္စသမ္ပတ္တိ အတ္ထေန, ရသော နာမ ပဝုစ္စတိ’’။
တသ္မာ ဣဒံ သီလံ နာမ ကိစ္စဋ္ဌေန ရသေန ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနရသံ, သမ္ပတ္တိအတ္ထေန ရသေန အနဝဇ္ဇရသန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆။)သောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနံ, တယိဒံ တဿ ဝိညုဟိ၊
ဩတ္တပ္ပဉ္စ ဟိရီ စေဝ, ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝဏ္ဏိတံ။ –
တယိဒံ သီလံ ‘‘ကာယသောစေယျံ ဝစီသောစေယျံ မနောသောစေယျ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တသောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနံ, သုစိဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ ဂဟဏဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ ဟိရောတ္တပ္ပဉ္စ ပန တဿ ဝိညူဟိ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝဏ္ဏိတံ, အာသန္နကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဟိရောတ္တပ္ပေ ဟိ သတိ သီလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ တိဋ္ဌတိ စ, အသတိ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ န တိဋ္ဌတီတိ ဧဝံဝိဓေန သီလေန သဟဂတံ တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ သီလမယေ ဉာဏံ။ အထ ဝါ သီလမေဝ ပကတံ သီလမယံ, တသ္မိံ သီလမယေ တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ။ အသံဝရေ အာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာ စ, သံဝရေ အာနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ စ, သံဝရပါရိသုဒ္ဓိပစ္စဝေက္ခဏာ စ, သံဝရသံကိလေသဝေါဒါနပစ္စဝေက္ခဏာ စ သီလမယဉာဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာ။
֍ * ၃။ သံဝရိတွာ သမာဒဟနေ ပညာတိ သီလမယဉာဏေ ဝုတ္တသီလသံဝရေန သံဝရိတွာ သံဝရံ ကတွာ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ သမာဒဟန္တဿ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန စိတ္တေကဂ္ဂတံ ကရောန္တဿ တသ္မိံ သမာဒဟနေ ပဝတ္တာ တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာ။ သမံ သမ္မာ စ အာဒဟနံ ဌပနန္တိ စ သမာဒဟနံ, သမာဓိဿေဝေတံ ပရိယာယဝစနံ။
သမာဓိဘာဝနာမယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ကုသလစိတ္တေကဂ္ဂတာ သမာဓိ။ ကေနဋ္ဌေန သမာဓိ? သမာဓာနဋ္ဌေန သမာဓိ။ ကိမိဒံ သမာဓာနံ နာမ? ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကာနံ သမံ သမ္မာ စ အာဓာနံ, ဌပနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ ယဿ ဓမ္မဿာနုဘာဝေန ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကာ သမံ သမ္မာ စ အဝိက္ခိပမာနာ အဝိပ္ပကိဏ္ဏာ စ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ, ဣဒံ သမာဓာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿ ခေါ ပန သမာဓိဿ –
လက္ခဏံ တု အဝိက္ခေပေါ, ဝိက္ခေပဝိဒ္ဓံသနံ ရသော၊
အကမ္ပန မုပဋ္ဌာနံ, ပဒဋ္ဌာနံ သုခံ ပန။
ဘာဝီယတိ ဝဍ္ဎီယတီတိ ဘာဝနာ, သမာဓိ ဧဝ ဘာဝနာ သမာဓိဘာဝနာ, သမာဓိဿ ဝါ ဘာဝနာ ဝဍ္ဎနာ သမာဓိဘာဝနာ။ သမာဓိဘာဝနာဝစနေန အညံ ဘာဝနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန သမာဓိဘာဝနာမယေ ဉာဏံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇။)֍ * ၄။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာတိ ဧတ္ထ ပဋိစ္စ ဖလမေတီတိ ပစ္စယော။ ပဋိစ္စာတိ န ဝိနာ တေန, အပစ္စက္ခိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာတိ အတ္ထော။ အပိစ ဥပကာရကတ္ထော ပစ္စယတ္ထော, တဿ ပစ္စယဿ ဗဟုဝိဓတ္တာ ပစ္စယာနံ ပရိဂ္ဂဟေ ဝဝတ္ထာပနေ စ ပညာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ။
ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ဓမ္မသဒ္ဒေါ တာဝ သဘာဝပညာပုညပညတ္တိအာပတ္တိပရိယတ္တိနိဿတ္တတာဝိကာရဂုဏပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာဒီသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ အဗျာကတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁) သဘာဝေ ဒိဿတိ။
‘‘ယဿေတေ စတုရော ဓမ္မာ, သဒ္ဓဿ ဃရမေသိနော၊
သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ, သ ဝေ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၉၀) –
အာဒီသု ပညာယံ။
‘‘န ဟိ ဓမ္မော အဓမ္မော စ, ဥဘော သမဝိပါကိနော၊
အဓမ္မော နိရယံ နေတိ, ဓမ္မော ပါပေတိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၀၄) –
အာဒီသု ပုညေ။ ‘‘ပညတ္တိဓမ္မာ နိရုတ္တိဓမ္မာ အဓိဝစနဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၀၆-၁၀၈) ပညတ္တိယံ။ ‘‘ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ သံဃာဒိသေသာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၃-၂၃၄) အာပတ္တိယံ။ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဇာနာတိ သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၇၃) ပရိယတ္တိယံ။ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၁)။ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၅) နိဿတ္တတာယံ။ ‘‘ဇာတိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ မရဏဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၇) ဝိကာရေ။ ‘‘ဆန္နံ ဗုဒ္ဓဓမ္မာန’’န္တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၅၀) ဂုဏေ။ ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၂၀) ပစ္စယေ။ ‘‘ဌိတာဝ သာ ဓာတု ဓမ္မဋ္ဌိတတာ ဓမ္မနိယာမတာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ အ။ နိ။ ၃။၁၃၇) ပစ္စယုပ္ပန္နေ။ သွာယမိဓာပိ ပစ္စယုပ္ပန္နေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတ္ထတော ပန အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဝါ, ပစ္စယေဟိ ဓာရီယန္တီတိ ဝါ, အတ္တနော ဖလံ ဓာရေန္တီတိ ဝါ, အတ္တနော ပရိပူရကံ အပါယေသု အပတမာနံ ဓာရေန္တီတိ ဝါ, သကသကလက္ခဏေ ဓာရေန္တီတိ ဝါ, စိတ္တေန အဝဓာရီယန္တီတိ ဝါ ယထာယောဂံ ဓမ္မာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဓ ပန အတ္တနော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈။)ပစ္စယေဟိ ဓာရီယန္တီတိ ဓမ္မာ, ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ တိဋ္ဌန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စေဝ ပဝတ္တန္တိ စ ဧတာယာတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ, ပစ္စယဓမ္မာနမေတံ အဓိဝစနံ။ တဿံ ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ ဉာဏံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ။ ဣဒဉှိ သမာဓိဘာဝနာမယဉာဏေ ဝုတ္တသမာဓိနာ သမာဟိတေန စိတ္တေန ယထာဘူတဉာဏဒဿနတ္ထာယ ယောဂမာရဘိတွာ ဝဝတ္ထာပိတနာမရူပဿ တေသံ နာမရူပါနံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟပရိယာယံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘နာမရူပဝဝတ္ထာနေ ဉာဏ’’န္တိ အဝတွာ ဧဝ ကသ္မာ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေနေဝ ပစ္စယသမုပ္ပန္နပရိဂ္ဂဟဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ပစ္စယသမုပ္ပန္နေ ဟိ အပရိဂ္ဂဟိတေ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော န သက္ကာ ဟောတိ ကာတုံ။ တသ္မာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဂဟဏေနေဝ တဿ ဟေတုဘူတံ ပုဗ္ဗေ သိဒ္ဓံ နာမရူပဝဝတ္ထာနဉာဏံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ဒုတိယတတိယဉာဏံ ဝိယ ‘‘သမာဒဟိတွာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ စေ? သမထဝိပဿနာနံ ယုဂနဒ္ဓတ္တာ။
‘‘သမာဒဟိတွာ ယထာ စေ ဝိပဿတိ, ဝိပဿမာနော တထာ စေ သမာဒဟေ၊
ဝိပဿနာ စ သမထော တဒါ အဟု, သမာနဘာဂါ ယုဂနဒ္ဓါ ဝတ္တရေ’’တိ။ –
ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သမာဓိံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ သမာဓိဉ္စ ဉာဏဉ္စ ယုဂနဒ္ဓံ ကတွာ ယာဝ အရိယမဂ္ဂေါ, တာဝ ဥဿုက္ကာပေတဗ္ဗန္တိ ဉာပနတ္ထံ ‘‘ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၅။ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနေ ပညာတိ ဧတ္ထ အတ္တနော သဘာဝံ, ဥပ္ပါဒါဒိက္ခဏံ ဝါ ပတွာ အတိ ဣတာ အတိက္ကန္တာတိ အတီတာ, တဒုဘယမ္ပိ န အာဂတာ န သမ္ပတ္တာတိ အနာဂတာ, တံ တံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပါဒါဒိဥဒ္ဓံ ပန္နာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာ။ အဒ္ဓါ သန္တတိခဏပစ္စုပ္ပန္နေသု သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တေသံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မာနံ ဧကေကက္ခန္ဓလက္ခဏေ သင်္ခိပိတွာ ကလာပဝသေန ရာသိံ ကတွာ ဝဝတ္ထာနေ နိစ္ဆယနေ သန္နိဋ္ဌာပနေ ပညာ။
သမ္မသနေ ဉာဏန္တိ သမ္မာ အာမသနေ အနုမဇ္ဇနေ ပေက္ခဏေ ဉာဏံ, ကလာပသမ္မသနဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ နာမရူပဝဝတ္ထာနဉာဏာနန္တရံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉။)နာမရူပပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေ ဌိတဿ ‘‘ယံကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ, သဗ္ဗံ တံ ရူပံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထပေတိ, ဧကံ သမ္မသနံ, ဒုက္ခတော ဝဝတ္ထပေတိ, ဧကံ သမ္မသနံ, အနတ္တတော ဝဝတ္ထပေတိ, ဧကံ သမ္မသန’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) နယေန ဝုတ္တသမ္မသနဝသေန ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတေ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တဿ ကလာပသမ္မသနဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
֍ * ၆။ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပရိဏာမာနုပဿနေ ပညာတိ သန္တတိဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာနံ အဇ္ဈတ္တံ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မာနံ ဝိပရိဏာမဒဿနေ ဘင်္ဂဒဿနေ ပညာ။ ယသ္မာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ ဥဒယံ ဂဟေတွာပိ ဘေဒေယေဝ စိတ္တံ ဌပေတိ, တသ္မာ အဝုတ္တောပိ ဥဒယော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဒဿနေန ဝါ ဥဒယဒဿနဿ သိဒ္ဓတ္တာ ဥဒယော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ န ဟိ ဥဒယံ ဝိနာ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပန္နတ္တံ သိဇ္ဈတိ, တသ္မာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပါဒဝိပရိဏာမာနုပဿနေ ပညာ’’တိ အဝုတ္တေပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ နိယမိတတ္တာ စ ဥဒယဒဿနံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ အနန္တရံ ဝုတ္တဿ သမ္မသနဉာဏဿ ပါရံ ဂန္တွာ တံသမ္မသနေယေဝ ပါကဋီဘူတေ ဥဒယဗ္ဗယေ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ သင်္ခါရာနံ ပရိစ္ဆေဒကရဏတ္ထံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ အာရဘန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ။ တဉှိ ဥဒယဗ္ဗယေ အနုပဿနတော ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာတိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၇။ အာရမ္မဏံ ပဋိသင်္ခါတိ ရူပက္ခန္ဓာဒိအာရမ္မဏံ ဘင်္ဂတော ပဋိသင်္ခါယ ဇာနိတွာ ပဿိတွာ။ ဘင်္ဂါနုပဿနေ ပညာ ဝိပဿနေ ဉာဏန္တိ တဿ အာရမ္မဏံ ဘင်္ဂတော ပဋိသင်္ခါယ ဥပ္ပန္နဿ ဉာဏဿ ဘင်္ဂံ အနုပဿနေ ယာ ပညာ, တံ ‘‘ဝိပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိပဿနာတိ စ ဝိဝိဓာ ပဿနာ ဝိပဿနာ။ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါတိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – အာရမ္မဏဿ ပဋိသင်္ခါ ဇာနနာ ပဿနာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါ ‘‘ဘင်္ဂါနုပဿနေ ပညာ ဝိပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဘင်္ဂါနုပဿနာယ ဧဝ ဝိပဿနာ သိခံ ပါပုဏာတိ, တသ္မာ ဝိသေသေတွာ ဣဒမေဝ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀။)‘‘ဝိပဿနေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဌိတဿ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တဿာ သိဒ္ဓါယ တံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ တံ အဝတွာဝ ဘင်္ဂါနုပဿနာယ ဧဝ ဝိပဿနာသိခံ ဉာဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ သုပရိဒိဋ္ဌဥဒယဗ္ဗယဿ သုပရိစ္ဆိန္နေသု သင်္ခါရေသု လဟုံ လဟုံ ဥပဋ္ဌဟန္တေသု ဉာဏေ တိက္ခေ ဝဟန္တေ ဥဒယံ ပဟာယ ဘင်္ဂေ ဧဝ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ, တဿ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဧဝံ နာမ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ ပဿတော ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
֍ * ၈။ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာတိ ဥပ္ပါဒပဝတ္တနိမိတ္တအာယူဟနာပဋိသန္ဓီနံ ဘယတော ဥပဋ္ဌာနေ ပီဠာယောဂတော သပ္ပဋိဘယဝသေန ဂဟဏူပဂမနေ ပညာတိ အတ္ထော။ ဘယတော ဥပဋ္ဌာတီတိ ဘယတုပဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏံ, တသ္မိံ ဘယတုပဋ္ဌာနေ။ အထ ဝါ ဘယတော ဥပတိဋ္ဌတီတိ ဘယတုပဋ္ဌာနံ, ပညာ, တံ ‘‘ဘယတုပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အာဒီနဝေ ဉာဏန္တိ ဘုမ္မဝစနမေဝ။ ‘‘ယာ စ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာ, ယဉ္စ အာဒီနဝေ ဉာဏံ, ယာ စ နိဗ္ဗိဒါ, ဣမေ ဓမ္မာ ဧကဋ္ဌာ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇) ဝုတ္တတ္တာ ဧကမိဝ ဝုစ္စမာနမ္ပိ အဝတ္ထာဘေဒေန မုဉ္စိတုကမျတာဒိ ဝိယ တိဝိဓမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ဘယတုပဋ္ဌာနအာဒီနဝါနုပဿနာသု သိဒ္ဓါသု နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ သိဒ္ဓါ ဟောတီတိ ကတွာ အဝုတ္တာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂါရမ္မဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနံ အာသေဝန္တဿ ဘာဝေန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ တိဘဝစတုယောနိပဉ္စဂတိသတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိနဝသတ္တာဝါသေသု ပဘေဒကာ သင်္ခါရာ သုခေန ဇီဝိတုကာမဿ ဘီရုကပုရိသဿ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိအစ္ဆတရစ္ဆယက္ခရက္ခသစဏ္ဍဂေါဏစဏ္ဍကုက္ကုရပဘိန္န- မဒစဏ္ဍဟတ္ထိဃောရအာသိဝိသအသနိဝိစက္ကသုသာနရဏဘူမိဇလိတအင်္ဂါရကာသုအာဒယော ဝိယ မဟာဘယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တဿ ‘‘အတီတာ သင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ, ပစ္စုပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တိ, အနာဂတာပိ ဧဝမေဝ နိရုဇ္ဈိဿန္တီ’’တိ ပဿတော ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဘယတုပဋ္ဌာနံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ တံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဘာဝေန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝါသေသု နေဝ တာဏံ န လေဏံ န ဂတိ န ပဋိသရဏံ ပညာယတိ, သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဌိတိနိဝါသဂတေသု သင်္ခါရေသု ဧကသင်္ခါရေပိ ပတ္ထနာ ဝါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁။)ပရာမာသော ဝါ န ဟောတိ, တယော ဘဝါ ဝီတစ္စိတင်္ဂါရပုဏ္ဏာ အင်္ဂါရကာသုယော ဝိယ, စတ္တာရော မဟာဘူတာ ဃောရဝိသာ အာသိဝိသာ ဝိယ, ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဥက္ခိတ္တာသိကာ ဝဓကာ ဝိယ, ဆ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ သုညဂါမော ဝိယ, ဆ ဗာဟိရာယတနာနိ ဂါမဃာတကစောရာ ဝိယ, သတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိယော နဝ စ သတ္တာဝါသာ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တာ သမ္ပဇ္ဇလိတာ သဇောတိဘူတာ ဝိယ စ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဂဏ္ဍဘူတာ ရောဂဘူတာ သလ္လဘူတာ အဃဘူတာ အာဗာဓဘူတာ ဝိယ စ နိရဿာဒါ နိရသာ မဟာအာဒီနဝရာသိဘူတာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, သုခေန ဇီဝိတုကာမဿ ဘီရုကပုရိသဿ ရမဏီယာကာရသဏ္ဌိတမ္ပိ သဝါဠကမိဝ ဝနဂဟနံ, သသဒ္ဒူလာ ဝိယ ဂုဟာ, သဂါဟရက္ခသံ ဝိယ ဥဒကံ, သမုဿိတခဂ္ဂါ ဝိယ ပစ္စတ္ထိကာ, သဝိသံ ဝိယ ဘောဇနံ, သစောရော ဝိယ မဂ္ဂေါ, အာဒိတ္တမိဝ အဂါရံ, ဥယျုတ္တသေနာ ဝိယ ရဏဘူမိ။ ယထာ ဟိ သော ပုရိသော ဧတာနိ သဝါဠကဝနဂဟနာဒီနိ အာဂမ္မ ဘီတော သံဝိဂ္ဂေါ လောမဟဋ္ဌဇာတော သမန္တတော အာဒီနဝမေဝ ပဿတိ, ဧဝမေဝ သော ယောဂါဝစရော ဘင်္ဂါနုပဿနာဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဘယတော ဥပဋ္ဌိတေသု သမန္တတော နိရသံ နိရဿာဒံ အာဒီနဝမေဝ ပဿတိ။ တဿေဝံ ပဿတော အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
သော ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ခါရေ အာဒီနဝတော သမ္ပဿန္တော သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသဂတေ သဘေဒကေ သင်္ခါရဂတေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဥက္ကဏ္ဌတိ နာဘိရမတိ။ သေယျထာပိ နာမ စိတ္တကူဋပဗ္ဗတပါဒါဘိရတော သုဝဏ္ဏရာဇဟံသော အသုစိမှိ စဏ္ဍာလဂါမဒွါရအာဝါဋေ နာဘိရမတိ, သတ္တသု မဟာသရေသုယေဝ အဘိရမတိ, ဧဝမေဝ အယံ ယောဂီရာဇဟံသော သုပရိဒိဋ္ဌာဒီနဝေ သဘေဒကေ သင်္ခါရဂတေ နာဘိရမတိ, ဘာဝနာရာမတာယ ပန ဘာဝနာရတိယာ သမန္နာဂတတ္တာ သတ္တသု အနုပဿနာသုယေဝ အဘိရမတိ။ ယထာ စ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေပိ ပက္ခိတ္တော သီဟော မိဂရာဇာ နာဘိရမတိ, တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတေ ပန ဟိမဝန္တေယေဝ ရမတိ, ဧဝမယမ္ပိ ယောဂီသီဟော တိဝိဓေ သုဂတိဘဝေပိ နာဘိရမတိ, တီသု အနုပဿနာသုယေဝ ရမတိ။ ယထာ စ သဗ္ဗသေတော သတ္တပ္ပတိဋ္ဌော ဣဒ္ဓိမာ ဝေဟာသင်္ဂမော ဆဒ္ဒန္တော နာဂရာဇာ နဂရမဇ္ဈေ နာဘိရမတိ, ဟိမဝတိ ဆဒ္ဒန္တရဟဒေယေဝ ရမတိ, ဧဝမယံ ယောဂီဝရဝါရဏော သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ သင်္ခါရဂတေ နာဘိရမတိ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂။)‘‘အနုပ္ပါဒေါ ခေမ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၃) နယေန နိဒ္ဒိဋ္ဌေ သန္တိပဒေယေဝ ရမတိ, တန္နိန္နတပ္ပေါဏတပ္ပဗ္ဘာရမာနသော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ တဿ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ။
֍ * ၉။ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏန္တိ မုဉ္စိတုံ စဇိတုံ ကာမေတိ ဣစ္ဆတီတိ မုဉ္စိတုကာမော, မုဉ္စိတုကာမဿ ဘာဝေါ မုဉ္စိတုကမျတာ။ ပဋိသင်္ခါတိ ဥပပရိက္ခတီတိ ပဋိသင်္ခါ, ပဋိသင်္ခါနံ ဝါ ပဋိသင်္ခါ။ သန္တိဋ္ဌတိ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ သန္တိဋ္ဌနာ, သန္တိဋ္ဌနံ ဝါ သန္တိဋ္ဌနာ။ မုဉ္စိတုကမျတာ စ သာ ပဋိသင်္ခါ စ သန္တိဋ္ဌနာ စာတိ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ။ ဣတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နိဗ္ဗိဒါဉာဏေန နိဗ္ဗိန္နဿ ဥပ္ပါဒါဒီနိ ပရိစ္စဇိတုကာမတာ မုဉ္စိတုကမျတာ။ မုဉ္စနဿ ဥပါယကရဏတ္ထံ မဇ္ဈေ ပဋိသင်္ခါနံ ပဋိသင်္ခါ။ မုဉ္စိတွာ အဝသာနေ အဇ္ဈုပေက္ခနံ သန္တိဋ္ဌနာ။ ဧဝံ အဝတ္ထာဘေဒေန တိပ္ပကာရာ ပညာ သင်္ခါရာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနာသု ဉာဏံ, မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာသင်္ခါတာနံ အဝတ္ထာဘေဒေန ဘိန္နာနံ တိဿန္နမ္ပိ ပညာနံ သင်္ခါရုပေက္ခတံ ဣစ္ဆန္တေန ပန ‘‘ပညာ’’တိ စ ‘‘သင်္ခါရုပေက္ခာသူ’’တိ စ ဗဟုဝစနံ ကတံ, အဝတ္ထာဘေဒေန ဘိန္နဿာပိ ဧကတ္တာ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္စ – ‘‘ယာ စ မုဉ္စိတုကမျတာ ယာ စ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ယာ စ သင်္ခါရုပေက္ခာ, ဣမေ ဓမ္မာ ဧကဋ္ဌာ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇)။ ကေစိ ပန ‘‘သင်္ခါရုပေက္ခာသူတိ ဗဟုဝစနံ သမထဝိပဿနာဝသေန သင်္ခါရုပေက္ခာနံ ဗဟုတ္တာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခါရုပေက္ခာသူတိ စ ကိရိယာပေက္ခန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝတ္ထာဘေဒေန ပန တေန နိဗ္ဗိဒါဉာဏေန နိဗ္ဗိန္ဒန္တဿ ဥက္ကဏ္ဌန္တဿ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသဂတေသု သဘေဒကေသု သင်္ခါရေသု စိတ္တံ န သဇ္ဇတိ န လဂ္ဂတိ န ဗဇ္ဈတိ, သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ မုဉ္စိတုကာမံ ဆဍ္ဍေတုကာမံ ဟောတိ။
အထ ဝါ ယထာ ဇာလဗ္ဘန္တရဂတော မစ္ဆော, သပ္ပမုခဂတော မဏ္ဍူကော, ပဉ္ဇရပက္ခိတ္တော ဝနကုက္ကုဋော, ဒဠှပါသဝသံဂတော မိဂေါ, အဟိတုဏ္ဍိကဟတ္ထဂတော သပ္ပေါ, မဟာပင်္ကပက္ခန္ဒော ကုဉ္ဇရော, သုပဏ္ဏမုခဂတော နာဂရာဇာ, ရာဟုမုခပဝိဋ္ဌော စန္ဒော, သပတ္တပရိက္ခိတ္တော ပုရိသောတိဧဝမာဒယော တတော တတော မုစ္စိတုကာမာ နိဿရိတုကာမာဝ ဟောန္တိ, ဧဝံ တဿ ယောဂိနော စိတ္တံ သဗ္ဗသ္မာ သင်္ခါရဂတာ မုစ္စိတုကာမံ နိဿရိတုကာမံ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ ဝုစ္စမာနေ ‘‘မုစ္စိတုကာမဿ မုစ္စိတုကမျတာ’’တိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃။)‘‘ဥပ္ပါဒံ မုဉ္စိတုကမျတာ’’တိအာဒီသု ‘‘ဥပ္ပါဒါ မုစ္စိတုကမျတာ’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, တသ္မာ ပုရိမော ဧဝ အတ္ထော သုန္ဒရတရော။ အထဿ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဝိဂတာလယဿ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ မုဉ္စိတုကာမဿ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဧဝံ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသဂတေ သဘေဒကေ သင်္ခါရေ မုဉ္စိတုကာမော မုဉ္စနဿ ဥပါယသမ္ပာဒနတ္ထံ ပုန တေ ဧဝ သင်္ခါရေ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဝိပဿတိ။ ဧဝဉှိ ဝိပဿတော စဿ အနိစ္စဝသေန နိမိတ္တံ ပဋိသင်္ခါဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒုက္ခဝသေန ပဝတ္တံ ပဋိသင်္ခါဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အနတ္တဝသေန နိမိတ္တဉ္စ ပဝတ္တဉ္စ ပဋိသင်္ခါဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏေန ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သုညာ’’တိ ဒိသွာ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဘယဉ္စ နန္ဒိဉ္စ ဝိပ္ပဟာယ ဘရိယာယ ဒေါသံ ဒိသွာ ဝိဿဋ္ဌဘရိယော ဝိယ ပုရိသော တဿာ ဘရိယာယ သင်္ခါရေသု ဥဒါသီနော ဟောတိ မဇ္ဈတ္တော, ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ န ဂဏှာတိ။ တဿ ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတော တီသု ဘဝေသု စိတ္တံ ပတိလီယတိ ပဋိကုဋတိ ပဋိဝတ္တတိ န သမ္ပသာရိယတိ။ သေယျထာပိ နာမ ပဒုမပလာသေ ဤသကံ ပေါဏေ ဥဒကဖုသိတာနိ ပတိလီယန္တိ ပဋိကုဋန္တိ ပဋိဝတ္တန္တိ န သမ္ပသာရိယန္တိ။ သေယျထာပိ ဝါ ပန ကုက္ကုဋပတ္တံ ဝါ နှာရုဒဒ္ဒုလံ ဝါ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တံ ပတိလီယတိ ပဋိကုဋတိ ပဋိဝတ္တတိ န သမ္ပသာရိယတိ, ဧဝံ တဿ တီသု ဘဝေသု စိတ္တံ ပတိလီယတိ ပဋိကုဋတိ ပဋိဝတ္တတိ န သမ္ပသာရိယတိ, ဥပေက္ခာ သဏ္ဌာတိ။ ဧဝမဿ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ ဣမိနာ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏေန သဒ္ဓိံ ဥပရိ ဂေါတြဘုဉာဏဿ သာဓကံ အနုလောမဉာဏံ ပုဗ္ဗာပရဉာဏေဟိ အဝုတ္တမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –
‘‘သော ဝတ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကဉ္စိ သင်္ခါရံ နိစ္စတော သမနုပဿန္တော အနုလောမိကာယ ခန္တိယာ သမန္နာဂတော ဘဝိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ, အနုလောမိကာယ ခန္တိယာ အသမန္နာဂတော သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ, သမ္မတ္တနိယာမံ အနောက္ကမမာနော သောတာပတ္တိဖလံ ဝါ သကဒါဂါမိဖလံ ဝါ အနာဂါမိဖလံ ဝါ အရဟတ္တဖလံ ဝါ သစ္ဆိကရိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၉၈၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၃၆)။
ဝုတ္တဉ္စ ဓမ္မသေနာပတိနာ –
‘‘ကတိဟာကာရေဟိ အနုလောမိကံ ခန္တိံ ပဋိလဘတိ? ကတိဟာကာရေဟိ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ? စတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄။)အနုလောမိကံ ခန္တိံ ပဋိလဘတိ, စတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၇)။
ပဋ္ဌာနေ စေတံ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –
‘‘အနုလောမံ ဂေါတြဘုဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော။ အနုလောမံ ဝေါဒါနဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇)။
တဿ ဟိ တံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဘာဝေန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ အဓိမောက္ခသဒ္ဓါ ဗလဝတရာ ဟောတိ, ဝီရိယံ သုပဂ္ဂဟိတံ, သတိ သူပဋ္ဌိတာ, စိတ္တံ သုသမာဟိတံ, သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ တိက္ခတရံ ပဝတ္တတိ။ တဿ ဣဒါနိ မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာယ သင်္ခါရေ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ သမ္မသိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ဘဝင်္ဂါနန္တရံ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ကတနယေနေဝ သင်္ခါရေ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ။ တဒနန္တရံ တထေဝ သင်္ခါရေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ဝါ ဇဝနစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ အနုလောမဉာဏံ။ တဉှိ ပုရိမာနဉ္စ အဋ္ဌန္နံ ဝိပဿနာဉာဏာနံ တထကိစ္စတာယ အနုလောမေတိ, ဥပရိ စ ပတ္တဗ္ဗာနံ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ အနုလောမေတိ။ ယထာ ဟိ ဓမ္မိကော ရာဇာ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ နိသိန္နော အဋ္ဌန္နံ ဝေါဟာရိကမဟာမတ္တာနံ ဝိနိစ္ဆယံ သုတွာ အဂတိဂမနံ ပဟာယ မဇ္ဈတ္တော ဟုတွာ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒမာနော တေသဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဿ အနုလောမေတိ, ပေါရာဏဿ စ ရာဇဓမ္မဿ။ တတ္ထ ရာဇာ ဝိယ အနုလောမဉာဏံ, အဋ္ဌ ဝေါဟာရိကမဟာမတ္တာ ဝိယ အဋ္ဌ ဝိပဿနာဉာဏာနိ, ပေါရာဏရာဇဓမ္မော ဝိယ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ, ယထာ ရာဇာ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒမာနော ဝေါဟာရိကာနဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဿ ရာဇဓမ္မဿ စ အနုလောမေတိ, ဧဝမိဒံ အနိစ္စာဒိဝသေန သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ အဋ္ဌန္နဉ္စ ဝိပဿနာဉာဏာနံ တထကိစ္စတာယ အနုလောမေတိ, ဥပရိ စ ပတ္တဗ္ဗာနံ သတ္တတိံသာယ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ။ တသ္မာ အနုလောမဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၁၀။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာ ဂေါတြဘုဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ဗဟိဒ္ဓါတိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ တဉှိ အဇ္ဈတ္တစိတ္တသန္တာနေ အကုသလက္ခန္ဓေ ဥပါဒါယ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဗဟိဒ္ဓါ သင်္ခါရနိမိတ္တမှာ ဝုဋ္ဌာတိ ဝိဂတံ ဟုတွာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅။)ဥဒ္ဓံ တိဋ္ဌတီတိ ဝုဋ္ဌာနံ, ဝိဝဋ္ဋတိ ပရာဝဋ္ဋတိ ပရမ္မုခံ ဟောတီတိ ဝိဝဋ္ဋနံ, ဝုဋ္ဌာနဉ္စ တံ ဝိဝဋ္ဋနဉ္စာတိ ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနံ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ဂေါတြဘုဉာဏံ သမုဒယဿ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော ပဝတ္တာ န ဝုဋ္ဌာတိ, နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတော ပန နိမိတ္တာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဧကတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၂၇)။
ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တာဘိဘဝနတော အရိယဂေါတ္တဘာဝနတော ဂေါတြဘု။ ဣဒဉှိ အနုလောမဉာဏေဟိ ပဒုမပလာသတော ဥဒကမိဝ သဗ္ဗသင်္ခါရတော ပတိလီယမာနစိတ္တဿ အနုလောမဉာဏဿ အာသေဝနန္တေ အနိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တံ ပုထုဇ္ဇနသင်္ခံ ပုထုဇ္ဇနဘူမိံ အတိက္ကမမာနံ အရိယဂေါတ္တံ အရိယသင်္ခံ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဌမာဝတ္တနပဌမာဘောဂပဌမသမန္နာဟာရဘူတံ မဂ္ဂဿ အနန္တရသမနန္တရာသေဝနဥပနိဿယနတ္ထိဝိဂတဝသေန ဆဟိ အာကာရေဟိ ပစ္စယဘာဝံ သာဓယမာနံ သိခါပ္ပတ္တံ ဝိပဿနာယ မုဒ္ဓဘူတံ အပုနရာဝတ္တကံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
֍ * ၁၁။ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာ မဂ္ဂေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ဒုဘတောတိ ဥဘတော, ဒွယတောတိ ဝါ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနတော ကိလေသေဟိ စ တဒနုဝတ္တကက္ခန္ဓေဟိ စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏတော ဗဟိဒ္ဓါ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တေဟိ စ ဝုဋ္ဌာတိ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာ။ တေနေဝါဟ –
‘‘စတ္တာရိပိ မဂ္ဂဉာဏာနိ အနိမိတ္တာရမ္မဏတ္တာ နိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌဟန္တိ, သမုဒယဿ သမုစ္ဆိန္ဒနတော ပဝတ္တာ ဝုဋ္ဌဟန္တီတိ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနာနိ ဟောန္တီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၂၇)။
မဂ္ဂေ ဉာဏန္တိ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတိ ပေက္ခတိ, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ ဝါ မဂ္ဂီယတိ အနွေသီယတိ, ကိလေသေ ဝါ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ မဂ္ဂေါ, တသ္မိံ မဂ္ဂေ ဉာဏံ။ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတံ။ တဉှိ ဂေါတြဘုဉာဏဿ အနန္တရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ သယံဝဇ္ဈေ ကိလေသေ နိရဝသေသံ သမုစ္ဆိန္ဒမာနံ အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋဒုက္ခသမုဒ္ဒံ သောသယမာနံ သဗ္ဗာပါယဒွါရာနိ ပိဒဟမာနံ သတ္တအရိယဓနသမ္မုခီဘာဝံ ကုရုမာနံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မိစ္ဆာမဂ္ဂံ ပဇဟမာနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆။)သဗ္ဗဝေရဘယာနိ ဝူပသမယမာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဩရသပုတ္တဘာဝမုပနယမာနံ အညာနိ စ အနေကာနိ အာနိသံသသတာနိ ပဋိလာဘယမာနံ မဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
ဌာတုံ ဣစ္ဆံ ပုရိသော, လင်္ဃိတွာ မာတိကာယ ပရတီရေ၊
ဝေဂေနာဂမ္မ ယထာ, ဂဏှိတွာ ဩရိမတိရတရုဗဒ္ဓံ။
ရဇ္ဇုံ ဝါ ဒဏ္ဍံ ဝါ, ဥလ္လင်္ဃိတွာန ပါရနိန္နတနု၊
ပါရာပန္နော ပန တံ, မုဉ္စိယ ဝေဓံ ပတိဋ္ဌဟတိ ပါရေ။
ဧဝံ ယောဂါဝစရော, သက္ကာယမယမှိ ဩရိမေ တီရေ၊
ဒိဋ္ဌဘယော အဘယေ ပန, ဌာတုံ ဣစ္ဆံ အမတပါရေ။
ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿ, ပဘုတိကဝေဂေန အာဂတော ရဇ္ဇုံ၊
ရူပါဝှံ ဒဏ္ဍံ ဝါ, တဒိတရခန္ဓာဝှယံ သမ္မာ။
ဂဏှိတွာ အာဝဇ္ဇန, စိတ္တေန ဟိ ပုဗ္ဗဝုတ္တနယတောဝ၊
အနုလောမေဟုလ္လင်္ဃိယ, နိဗ္ဗုတိနိန္နော တဒါသနောပဂတော။
တံ မုဉ္စိယ ဂေါတြဘုနာ, အလဒ္ဓအာသေဝနေန တု ပဝေဓံ၊
ပတိတော သင်္ခတပါရေ, တတော ပတိဋ္ဌာတိ မဂ္ဂဉာဏေန။
ပဿိတုကာမော စန္ဒံ, စန္ဒေ ဆန္နမှိ အဗ္ဘပဋလေဟိ၊
ထုလကသုခုမသုခုမေသု, အဗ္ဘေသု ဟဋေသု ဝါယုနာ ကမတော။
စန္ဒံ ပဿေယျ နရော, ယထာ တထေဝါနုလောမဉာဏေဟိ ကမာ၊
သစ္စစ္ဆာဒကမောဟေ, ဝိနာသိတေ ပေက္ခတေ ဟိ ဂေါတြဘု အမတံ။
ဝါတာ ဝိယ တေ စန္ဒံ, အမတံ န ဟိ ပေက္ခရေနုလောမာနိ၊
ပုရိသော အဗ္ဘာနိ ယထာ, ဂေါတြဘု န တမံ ဝိနောဒေတိ။
ဘမိတမှိ စက္ကယန္တေ, ဌိတော နရော အညဒိန္နသညာယ၊
ဥသုပါတေ ဖလကသတံ, အပေက္ခမာနော ယထာ ဝိဇ္ဈေ။
ဧဝမိဓ မဂ္ဂဉာဏံ, ဂေါတြဘုနာ ဒိန္နသညမဝိဟာယ၊
နိဗ္ဗာနေ ဝတ္တန္တံ, လောဘက္ခန္ဓာဒိကေ ပဒါလေတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇။)သံသာရဒုက္ခဇလဓိံ, သောသယတိ ပိဒဟတိ ဒုဂ္ဂတိဒွါရံ၊
ကုရုတေ စ အရိယဓနိနံ, မိစ္ဆာမဂ္ဂဉ္စ ပဇဟာတိ။
ဝေရဘယာနိ သမယတေ, ကရောတိ နာထဿ ဩရသသုတတ္တံ၊
အညေ စ အနေကသတေ, အာနီသံသေ ဒဒါတိ ဉာဏမိဒန္တိ။
֍ * ၁၂။ ပယောဂပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပညာ ဖလေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ပယောဂေါတိ ဘုသော ယောဂေါ, ဖလသစ္ဆိကိရိယာယ မဂ္ဂဘာဝနာယ ဥဘတော ဝုဋ္ဌာနပယောဂေါ, တဿ ပယောဂဿ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနံ နိဋ္ဌာနံ ပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။ ကိံ တံ? စတုမဂ္ဂကိစ္စပရိယောသာနံ။ တဿာ ပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ဟေတုဘူတာယ ပဝတ္တာ ဖလေ ပညာ ပယောဂပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပညာ။ ဖလတိ ဝိပစ္စတီတိ ဖလံ, တသ္မိံ ဖလေ တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ။ ဧကေကဿ ဟိ မဂ္ဂဉာဏဿ အနန္တရာ တဿ တဿေဝ ဝိပါကဘူတာနိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနိ တီဏိ ဝါ ဒွေ ဝါ ဧကံ ဝါ ဖလစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အနန္တရဝိပါကတ္တာယေဝ လောကုတ္တရကုသလာနံ ‘‘သမာဓိမာနန္တရိကညမာဟူ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၅၊ သု။ နိ။ ၂၂၈) စ, ‘‘ဒန္ဓံ အာနန္တရိကံ ပါပုဏာတိ အာသဝါနံ ခယာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၆၂) စ အာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဿ ဒွေ အနုလောမာနိ, တဿ တတိယံ ဂေါတြဘု, စတုတ္ထံ မဂ္ဂစိတ္တံ, တီဏိ ဖလစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ယဿ တီဏိ အနုလောမာနိ, တဿ စတုတ္ထံ ဂေါတြဘု, ပဉ္စမံ မဂ္ဂစိတ္တံ, ဒွေ ဖလစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ယဿ စတ္တာရိ အနုလောမာနိ, တဿ ပဉ္စမံ ဂေါတြဘု, ဆဋ္ဌံ မဂ္ဂစိတ္တံ, ဧကံ ဖလစိတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒံ မဂ္ဂဝီထိယံ ဖလံ။ ကာလန္တရဖလံ ပန သမာပတ္တိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဉ္စ ဧတေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။
֍ * ၁၃။ ဆိန္နဝဋုမာနုပဿနေ ပညာတိ တေန တေန အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နံ တံ တံ ဥပက္ကိလေသံ ပစ္ဆာ ပဿနေ ပညာ။ ဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ဝိမုတ္တိယာ ဉာဏံ။ ဝိမုတ္တီတိ စ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တံ ပရိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ, ဝိမုတ္တဘာဝေါ ဝါ။ တဿာ ဝိမုတ္တိယာ ဇာနနံ ဉာဏံ ဝိမုတ္တိဉာဏံ။ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တံ စိတ္တသန္တတိမ္ပိ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တဘာဝမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခန္တော ကိလေသေဟိ န ဝိနာ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ဧတေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၈) ဟိ ဣဒမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ပန အဝုတ္တမ္ပိ ဣမိနာဝ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္စ –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈။)‘‘ဝုတ္တမှိ ဧကဓမ္မေ, ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ တေန၊
ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ သဗ္ဗေ, ဣတိ ဝုတ္တော လက္ခဏော ဟာရော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄။၅ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊
အထ ဝါ အရဟတော အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာဘာဝါ စတုန္နံ အရိယာနံ လဗ္ဘမာနံ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၄။ တဒါ သမုဒါဂတေ ဓမ္မေ ပဿနေ ပညာတိ တဒါ မဂ္ဂက္ခဏေ ဖလက္ခဏေ စ သမုဒါဂတေ ပဋိလာဘဝသေန စ ပဋိဝေဓဝသေန စ သမာဂတေ သမ္ပတ္တေ သမင်္ဂိဘူတေ မဂ္ဂဖလဓမ္မေ စတုသစ္စဓမ္မေ စ ပဿနာ ပေက္ခဏာ ပဇာနနာ ပညာ။ ပစ္စဝေက္ခဏေ ဉာဏန္တိ နိဝတ္တိတွာ ဘုသံ ပဿနံ ဇာနနံ ဉာဏံ။ ဣမိနာ စ ဉာဏဒွယေန ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ။ သောတာပန္နဿ ဟိ မဂ္ဂဝီထိယံ သောတာပတ္တိဖလပရိယောသာနေ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ, တတော ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏဇဝနာနီတိ။ ပုန ဘဝင်္ဂံ ဩတရိတွာ တေနေဝ နယေန ဖလာဒီနံ ပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယေသံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဧသ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ, ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ, ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ, အဝသိဋ္ဌကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ, နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ သော ဟိ ‘‘ဣမိနာ ဝတာဟံ မဂ္ဂေန အာဂတော’’တိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ, တတော ‘‘အယံ မေ အာနိသံသော လဒ္ဓေါ’’တိ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ, တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ ပဟီနာ’’တိ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ, တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ အဝသိဋ္ဌာ’’တိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ, အဝသာနေ ‘‘အယံ မေ ဓမ္မော အာရမ္မဏတော ပဋိလဒ္ဓေါ’’တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ဣတိ သောတာပန္နဿ အရိယသာဝကဿ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စ သောတာပန္နဿ, ဧဝံ သကဒါဂါမိအနာဂါမီနမ္ပိ။ အရဟတော ပန အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ နာမ နတ္ထီတိ စတ္တာရိယေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါယေဝ စေသော။ ပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ သေက္ခာနံ ဟောတိ ဝါ န ဝါ။ တဿ ဟိ အဘာဝတောယေဝ မဟာနာမော သက္ကော ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကောသု နာမ မေ ဓမ္မော အဇ္ဈတ္တံ အပ္ပဟီနော, ယေန မေ ဧကဒါ လောဘဓမ္မာပိ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇၅)။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉။)ဧတ္ထ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏာဒီနံ ဧကာဒသန္နံ ဉာဏာနံ ဝိဘာဝနတ္ထာယ အယံ ဥပမာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယထာ ပုရိသော ‘‘မစ္ဆေ ဂဟေဿာမီ’’တိ မစ္ဆခိပ္ပံ ဂဟေတွာ တဒနုရူပေ ဥဒကေ ဩသာရေတွာ ခိပ္ပမုခေန ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ အန္တောဥဒကေ ကဏှသပ္ပံ မစ္ဆသညာယ ဂီဝါယ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ‘‘မဟာ ဝတ မယာ မစ္ဆော လဒ္ဓေါ’’တိ တုဋ္ဌော ဥက္ခိပိတွာ ပဿန္တော သောဝတ္ထိကတ္တယဒဿနေန ‘‘သပ္ပေါ’’တိ သဉ္ဇာနိတွာ ဘီတော အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဂဟဏေ နိဗ္ဗိန္နော မုဉ္စိတုကာမော ဟုတွာ မုဉ္စနဿ ဥပါယံ ကရောန္တော အဂ္ဂနင်္ဂုဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထံ နိဗ္ဗေဌေတွာ ဗာဟံ ဥက္ခိပိတွာ ဥပရိသီသေ ဒွေ တယော ဝါရေ ပရိဗ္ဘမေတွာ သပ္ပံ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ‘‘ဂစ္ဆ ရေ ဒုဋ္ဌသပ္ပါ’’တိ နိဿဇ္ဇိတွာ ဝေဂေန ထလံ အာရုယှ ဌိတောဝ ‘‘မဟန္တဿ ဝတ ဘော သပ္ပဿ မုခတော မုတ္တောမှီ’’တိ ဟဋ္ဌော အာဂတမဂ္ဂံ ဩလောကေယျ။
တတ္ထ တဿ ပုရိသဿ မစ္ဆသညာယ ကဏှသပ္ပံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ တုဿနံ ဝိယ ဣမဿ ယောဂိနော အာဒိတော ဗာလပုထုဇ္ဇနဿ အနိစ္စတာဒိဝသေန ဘယာနကံ ခန္ဓပဉ္စကံ နိစ္စာဒိသညာယ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဒိဋ္ဌိတဏှာဟိ ဒဠှံ ဂဟေတွာ တုဿနံ, တဿ ခိပ္ပမုခတော သပ္ပံ နီဟရိတွာ သောဝတ္ထိကတ္တယံ ဒိသွာ ‘‘သပ္ပေါ’’တိ သဉ္ဇာနနံ ဝိယ သပ္ပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ ကလာပသမ္မသနာဒီဟိ ဉာဏေဟိ ခန္ဓပဉ္စကဿ အနိစ္စတာဒိလက္ခဏတ္တယံ ဒိသွာ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တဿ ဝဝတ္ထာပနံ, တဿ ဘာယနံ ဝိယ ဣမဿ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ, သပ္ပေ အာဒီနဝဒဿနံ ဝိယ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ, သပ္ပဂဟဏေ နိဗ္ဗိန္ဒနံ ဝိယ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ, သပ္ပံ မုဉ္စိတုကာမတာ ဝိယ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ, မုဉ္စနဿ ဥပါယကရဏံ ဝိယ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ, သပ္ပံ ပရိဗ္ဘမေတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ နိဝတ္တိတွာ ဍံသိတုံ အသမတ္ထဘာဝပါပနံ ဝိယ တိလက္ခဏာရောပနေန သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဉာဏေဟိ သင်္ခါရေ ပရိဗ္ဘမေတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ပုန နိစ္စသုခတ္တာကာရေန ဥပဋ္ဌာတုံ အသမတ္ထတာပါပနံ, သပ္ပဝိဿဇ္ဇနံ ဝိယ ဂေါတြဘုဉာဏံ, သပ္ပံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ထလံ အာရုယှ ဌာနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနထလံ အာရုယှ ဌိတံ မဂ္ဂဖလဉာဏံ, ဟဋ္ဌဿ အာဂတမဂ္ဂေါလောကနံ ဝိယ မဂ္ဂါဒိပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ။
ဣမေသဉ္စ သုတမယဉာဏာဒီနံ စုဒ္ဒသန္နံ ဉာဏာနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမေန ပဋိပတ္တိက္ကမေန စ ဒေသနက္ကမဿ ကတတ္တာ ပစ္စဝေက္ခဏေသု ပဌမံ ကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ဟောတိ, တတော မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀။)‘‘လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ နိယျာနိကံ အပစယဂါမိံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယ, ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ တနုဘာဝါယ, ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ အနဝသေသပ္ပဟာနာယ, ရူပရာဂအရူပရာဂမာနဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာနံ အနဝသေသပ္ပဟာနာယာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇, ၃၆၁-၃၆၃) စ ကိလေသပ္ပဟာနံယေဝ အဓိကံ ကတွာ မဂ္ဂပဋိပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိပတ္တာနုရူပေနေဝ ကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဿ အာဒိဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ, အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တက္ကမော ပန ဒဿိတောယေဝ။ သော ပန ကမော ပဉ္စဝိဓော ဥပ္ပတ္တိက္ကမော ပဟာနက္ကမော ပဋိပတ္တိက္ကမော ဘူမိက္ကမော ဒေသနက္ကမောတိ။
‘‘ပဌမံ ကလလံ ဟောတိ, ကလလာ ဟောတိ အဗ္ဗုဒံ၊
အဗ္ဗုဒါ ဇာယတေ ပေသိ, ပေသိ နိဗ္ဗတ္တတီ ဃနော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၅) –
ဧဝမာဒိ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော။ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ, ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၈) ဧဝမာဒိ ပဟာနက္ကမော။ ‘‘သီလဝိသုဒ္ဓိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဧဝမာဒိ ပဋိပတ္တိက္ကမော။ ‘‘ကာမာဝစရာ ဓမ္မာ, ရူပါဝစရာ ဓမ္မာ, အရူပါဝစရာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၉၃-၉၅) ဧဝမာဒိ ဘူမိက္ကမော။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ပဉ္စ ဗလာနိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂) ဝါ, ‘‘အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေသိ။ သေယျထိဒံ – ဒါနကထံ သီလကထံ သဂ္ဂကထံ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေသီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၈၊ ၂။၈၃) ဝါ ဧဝမာဒိ ဒေသနက္ကမော။ ဣဓ ပန စုဒ္ဒသန္နံ ဉာဏာနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော ပဋိပတ္တိက္ကမော စ တဒုဘယဝသေန ပဋိပါဋိယာ ဒေသိတတ္တာ ဒေသနက္ကမော စာတိ တယော ကမာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၁၅။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဟေဋ္ဌာ သရူပေန နာမရူပဝဝတ္ထာနဉာဏံ န ဝုတ္တံ, တသ္မာ ပဉ္စဓာ နာမရူပပ္ပဘေဒံ ဒဿေတုံ အဇ္ဈတ္တဝဝတ္ထာနေ ပညာ ဝတ္ထုနာနတ္တေ ဉာဏန္တိအာဒီနိ ပဉ္စ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သကလေ ဟိ နာမရူပေ ဝုတ္တေ ယံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကာ, ယဉ္စ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, တံ ပရိဂ္ဂဟေဿတိ။ လောကုတ္တရနာမဉှိ ပရိဂ္ဂဟေတုဉ္စ န သက္ကာ အနဓိဂတတ္တာ, န စ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ အဝိပဿနူပဂတ္တာ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တဝဝတ္ထာနေတိ ‘‘ဧဝံ ပဝတ္တမာနာ မယံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁။)အတ္တာတိ ဂဟဏံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဣမိနာ ဝိယ အဓိပ္ပါယေန အတ္တာနံ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တာတိ အဇ္ဈတ္တာ။ အဇ္ဈတ္တသဒ္ဒေါ ပနာယံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ နိယကဇ္ဈတ္တေ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေ ဝိသယဇ္ဈတ္တေတိ စတူသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ ‘‘တေန, အာနန္ဒ, ဘိက္ခုနာ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတဗ္ဗံ, အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၃၆၂) ဟိ အယံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ ဒိဿတိ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ဓ။ သ။ ၁၆၁), အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃) နိယကဇ္ဈတ္တေ။ ‘‘ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ, အဇ္ဈတ္တိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂၀) အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေ။ ‘‘အယံ ခေါ, ပနာနန္ဒ, ဝိဟာရော တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ယဒိဒံ သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အဇ္ဈတ္တံ သုညတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၈၇) ဝိသယဇ္ဈတ္တေ, ဣဿရိယဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ ဖလသမာပတ္တိ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဣဿရိယဋ္ဌာနံ နာမ။ ဣဓ ပန အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေသံ အဇ္ဈတ္တာနံ ဝဝတ္ထာနေ အဇ္ဈတ္တဝဝတ္ထာနေ။ ဝတ္ထုနာနတ္တေတိ ဝတ္ထူနံ နာနာဘာဝေ, နာနာဝတ္ထူသူတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ဇဝနမနောဝိညာဏဿ ပစ္စယဘူတော ဘဝင်္ဂမနောပိ စက္ခာဒိပဉ္စကံ ဝိယ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတ္တာ ဝတ္ထူတိ ဝုတ္တော။ အာဝဇ္ဇနမ္ပိ တန္နိဿိတမေဝ ကာတဗ္ဗံ။
ဗဟိဒ္ဓါတိ ဆဟိ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေဟိ ဗဟိဘူတေသု တေသံ ဝိသယေသု။ ဂေါစရနာနတ္တေတိ ဝိသယနာနတ္တေ။
֍ * ၁၇။ စရိယာဝဝတ္ထာနေတိ ဝိညာဏစရိယာအညာဏစရိယာဉာဏစရိယာဝသေန စရိယာနံ ဝဝတ္ထာနေ။ ‘‘စရိယဝဝတ္ထာနေ’’တိ ရဿံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။
֍ * ၁၈။ စတုဓမ္မဝဝတ္ထာနေတိ ကာမာဝစရဘူမိအာဒီနံ စုဒ္ဒသန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန စတုန္နံ စတုန္နံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာနေ။ ဘူမီတိ စ ‘‘ဘူမိဂတဉ္စ ဝေဟာသဋ္ဌဉ္စာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၆) ပထဝိယံ ဝတ္တတိ။ ‘‘အဘူမိံ တာတ, မာ သေဝါ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၆။၃၄) ဝိသယေ။ ‘‘သုခဘူမိယံ ကာမာဝစရေ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၉၈၈) ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ။ ဣဓ ပန ကောဋ္ဌာသေ ဝတ္တတိ။ ပရိစ္ဆေဒေတိပိ ဝဒန္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂။)֍ * ၁၉။ နဝဓမ္မဝဝတ္ထာနေတိ ကာမာဝစရကုသလာဒိဝသေန ပါမောဇ္ဇမူလကဝသေန ယောနိသော မနသိကာရမူလကဝသေန စ နဝန္နံ နဝန္နံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာနေ။ ဣမေသု စ ပဉ္စသု ဉာဏေသု ပဌမံ အဇ္ဈတ္တဓမ္မာ ဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗာတိ ဝတ္ထုနာနတ္တေ ဉာဏံ ပဌမံ ဝုတ္တံ, တတော တေသံ ဝိသယာ ဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗာတိ တဒနန္တရံ ဂေါစရနာနတ္တေ ဉာဏံ ဝုတ္တံ, တတော ပရာနိ တီဏိ ဉာဏာနိ တိဏ္ဏံ စတုန္နံ နဝန္နံ ဝသေန ဂဏနာနုလောမေန ဝုတ္တာနိ။
֍ * ၂၀။ ဣဒါနိ ယသ္မာ နာမရူပဿေဝ ပဘေဒတော ဝဝတ္ထာပနဉာဏံ ဉာတပရိညာ, တဒနန္တရံ တီရဏပရိညာ, တဒနန္တရံ ပဟာနပရိညာတိ တိဿော ပရိညာ။ တံသမ္ဗန္ဓာ စ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဓမ္မနာနတ္တဉာဏာနန္တရံ ဉာတဋ္ဌေ ဉာဏာဒီနိ ပဉ္စ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တိဿော ဟိ ပရိညာ ဉာတပရိညာ တီရဏပရိညာ ပဟာနပရိညာ စ။ တတ္ထ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ, ဝေဒယိတလက္ခဏာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ ဉာတပရိညာ နာမ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ, ဝေဒနာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိအာဒိနာ နယေန တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာပညာ တီရဏပရိညာ နာမ။ တေသုယေဝ ပန ဓမ္မေသု နိစ္စသညာဒိပဇဟနဝသေန ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာဝ ပဟာနပရိညာ နာမ။
တတ္ထ သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟာ ဉာတပရိညာယ ဘူမိ။ ဧတသ္မိဉှိ အန္တရေ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏပဋိဝေဓဿေဝ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ကလာပသမ္မသနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ တီရဏပရိညာယ ဘူမိ။ ဧတသ္မိဉှိ အန္တရေ သာမညလက္ခဏပဋိဝေဓဿေဝ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ဘင်္ဂါနုပဿနံ အာဒိံ ကတွာ ဥပရိ ပဟာနပရိညာယ ဘူမိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ‘‘အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတိ, ဒုက္ခတော အနုပဿန္တော သုခသညံ ပဇဟတိ, အနတ္တတော အနုပဿန္တော အတ္တသညံ ပဇဟတိ, နိဗ္ဗိန္ဒန္တော နန္ဒိံ ပဇဟတိ, ဝိရဇ္ဇန္တော ရာဂံ ပဇဟတိ, နိရောဓေန္တော သမုဒယံ ပဇဟတိ, ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော အာဒါနံ ပဇဟတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၂) ဧဝံ နိစ္စသညာဒိပဟာနသာဓိကာနံ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃။)တတ္ထ အဘိညာပညာတိ ဓမ္မာနံ ရုပ္ပနာဒိသဘာဝေန ဇာနနပညာ။ သာ ဟိ သောဘနဋ္ဌေန အဘိသဒ္ဒေန ‘‘တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝဇာနနဝသေန သောဘနံ ဇာနန’’န္တိ ကတွာ အဘိညာတိ ဝုစ္စတိ။ ဉာတဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ ဇာနနသဘာဝံ ဉာဏံ။
֍ * ၂၁။ ပရိညာပညာတိ ဇာနနပညာ။ သာ ဟိ ဗျာပနဋ္ဌေန ပရိသဒ္ဒေန ‘‘အနိစ္စာဒိသာမညလက္ခဏဝသေန သကိစ္စသမာပနဝသေန ဝါ ဗျာပိတံ ဇာနန’’န္တိ ကတွာ ပရိညာတိ ဝုစ္စတိ။ တီရဏဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ ဥပပရိက္ခဏသဘာဝံ, သမ္မသနသဘာဝံ ဝါ ဉာဏံ။
֍ * ၂၂။ ပဟာနေ ပညာတိ နိစ္စသညာဒီနံ ပဇဟနာ ပညာ, ပဇဟတီတိ ဝါ, ပဇဟန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ပဟာနံ။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ ပရိစ္စဇနသဘာဝံ ဉာဏံ။
֍ * ၂၃။ ဘာဝနာပညာတိ ဝဍ္ဎနပညာ။ ဧကရသဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ ဧကကိစ္စသဘာဝံ ဉာဏံ, ဝိမုတ္တိရသေန ဝါ ဧကရသသဘာဝံ ဉာဏံ။
֍ * ၂၄။ သစ္ဆိကိရိယာပညာတိ ပဋိဝေဓဝသေန ပဋိလာဘဝသေန ဝါ ပစ္စက္ခကရဏပညာ။ ဖဿနဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ တဒုဘယဝသေနေဝ ဝိန္ဒနသဘာဝံ ဉာဏံ။
၂၅-၂၈။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ပဟာနဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယဉာဏာနိ အရိယမဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာနိပိ ဟောန္တိ, တသ္မာ တဒနန္တရံ အရိယပုဂ္ဂလာနံယေဝ လဗ္ဘမာနာနိ စတ္တာရိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထာပိ ပစ္စယုပ္ပန္နော အတ္ထော ဒုက္ခသစ္စံ ဝိယ ပါကဋော သုဝိညေယျော စာတိ ပဌမံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, တဿ အတ္ထဿ ဟေတုဓမ္မဝိသယတ္တာ တဒနန္တရံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ, တဒုဘယဿ နိရုတ္တိဝိသယတ္တာ တဒနန္တရံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ, တေသု တီသုပိ ဉာဏေသု ပဝတ္တနတော တဒနန္တရံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ။ ပ-ကာရံ ဒီဃံ ကတွာ စ ပဌန္တိ။
၂၉-၃၁။ ဣတော ပရာနိ ဝိဟာရဋ္ဌေ ဉာဏာဒီနိ တီဏိ ဉာဏာနိ အရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒတော စ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဝိဟာရဋ္ဌေ ဉာဏဉှိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ, သမာပတ္တဋ္ဌေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄။)ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မသဘာဝေ ဉာဏဉှိ ပဋိသမ္ဘိဒါကထာယံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏံ ပန အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဧဝ။ တတ္ထ ဝိဟာရနာနတ္တေတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေန နာနာဝိပဿနာဝိဟာရေ။ ဝိဟာရဋ္ဌေတိ ဝိပဿနာဝိဟာရသဘာဝေ။ ဝိဟာရောတိ စ သသမ္ပယုတ္တာ ဝိပဿနာ ဧဝ။ သမာပတ္တိနာနတ္တေတိ အနိမိတ္တာဒိဝသေန နာနာဖလသမာပတ္တိယံ။ သမာပတ္တီတိ စ လောကုတ္တရဖလဘူတာ စိတ္တစေတသိကဓမ္မာ။ ဝိဟာရသမာပတ္တိနာနတ္တေတိ ဥဘယဝသေန ဝုတ္တံ။
֍ * ၃၂။ တတော ဝိဟာရသမာပတ္တိဉာဏသာဓကဿ ‘‘ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿာပိ မဂ္ဂဉာဏဿ အာသဝသမုစ္ဆေဒသမတ္ထတံ အနန္တရဖလဒါယကတ္တဉ္စ ကာရဏေန ဝိသေသေတွာ အပရေနာကာရေန ဝတ္တုကာမေန တဒေဝ ‘‘အာနန္တရိကသမာဓိမှိ ဉာဏ’’န္တိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ အဝိက္ခေပပရိသုဒ္ဓတ္တာတိ ဝိက္ခိပတိ တေန စိတ္တန္တိ ဝိက္ခေပေါ, ဥဒ္ဓစ္စဿေတံ နာမံ။ န ဝိက္ခေပေါ အဝိက္ခေပေါ, ဥဒ္ဓစ္စပဋိပက္ခဿ သမာဓိဿေတံ နာမံ။ ပရိသုဒ္ဓဿ ဘာဝေါ ပရိသုဒ္ဓတ္တံ, အဝိက္ခေပဿ ပရိသုဒ္ဓတ္တံ အဝိက္ခေပပရိသုဒ္ဓတ္တံ, တသ္မာ အဝိက္ခေပပရိသုဒ္ဓတ္တာ သမာဓိဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ အာသဝသမုစ္ဆေဒဿ အနန္တရဖလဒါယကတ္တဿ စ ကာရဏဝစနံ။ အာသဝသမုစ္ဆေဒေတိ ဧတ္ထ အာသဝန္တီတိ အာသဝါ, စက္ခုတောပိ…ပေ… မနတောပိ သန္ဒန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မတော ယာဝ ဂေါတြဘုံ, ဩကာသတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂံ သဝန္တီတိ ဝါ အာသဝါ, ဧတံ ဓမ္မံ ဧတဉ္စ ဩကာသံ အန္တောကရိတွာ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အန္တောကရဏတ္ထော ဟိ အယံ အာ-ကာရော။ စိရပါရိဝါသိကဋ္ဌေန မဒိရာဒယော အာသဝါ ဝိယာတိပိ အာသဝါ။ လောကသ္မိဉှိ စိရပါရိဝါသိကာ မဒိရာဒယော အာသဝါတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ စ စိရပါရိဝါသိကဋ္ဌေန အာသဝါ, ဧတေယေဝ ဘဝိတုမရဟန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ပုရိမာ, ဘိက္ခဝေ, ကောဋိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇာယ, ဣတော ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇာ နာဟောသိ, အထ ပစ္ဆာ သမဘဝီ’’တိအာဒိ။
အာယတံ ဝါ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီတိပိ အာသဝါ, သမုစ္ဆိဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ သမုစ္ဆေဒေါ။ ပညာတိ ကာမာသဝါဒီနံ စတုန္နံ အာသဝါနံ သမုစ္ဆေဒေ ပညာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅။)အာနန္တရိကသမာဓိမှိ ဉာဏန္တိ အတ္တနော ပဝတ္တိသမနန္တရံ နိယမေနေဝ ဖလပ္ပဒါနတော အာနန္တရိကောတိ လဒ္ဓနာမော မဂ္ဂသမာဓိ။ န ဟိ မဂ္ဂသမာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဖလုပ္ပတ္တိနိသေဓကော ကောစိ အန္တရာယော အတ္ထိ။ ယထာဟ –
‘‘အယဉ္စ ပုဂ္ဂလော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော အဿ, ကပ္ပဿ စ ဥဍ္ဍယှနဝေလာ အဿ, နေဝ တာဝ ကပ္ပေါ ဥဍ္ဍယှေယျ, ယာဝါယံ ပုဂ္ဂလော န သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကရောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဌိတကပ္ပီ။ သဗ္ဗေပိ မဂ္ဂသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလာ ဌိတကပ္ပိနော’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၇)။
ဣဒံ တေန အာနန္တရိကသမာဓိနာ သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ။
֍ * ၃၃။ ဣမိနာ မဂ္ဂဉာဏေန ဖလပ္ပတ္တာနံ အရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော ဣမဿ ဉာဏဿ အနန္တရံ အရဏဝိဟာရဉာဏာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတြာပိ စ အရဟတောယေဝ သတတမေဝ စ သမ္ဘဝတော အရဏဝိဟာရေ ဉာဏံ ပဌမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, တဒနန္တရံ နိရောဓဿ အနာဂါမိအရဟန္တာနံ သမ္ဘဝေပိ ဗဟုသမ္ဘာရတ္တာ ဝိသေသေန စ နိရောဓဿ နိဗ္ဗာနသမ္မတတ္တာ စ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, တဒနန္တရံ ပရိနိဗ္ဗာနဿ ကာလန္တရေ ပရိနိဗ္ဗာနကာလံ အာဟစ္စ ဌိတတ္တာ ဒီဃကာလိကန္တိ ပရိနိဗ္ဗာနေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, တဒနန္တရံ သမသီသဋ္ဌဿ သဗ္ဗကိလေသခယာနန္တရံ ပရိနိဗ္ဗာနကာလံ အာဟစ္စ ဌိတတ္တာ ရဿကာလိကန္တိ သမသီသဋ္ဌေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ သန္တော စာတိ စ-ကာရော ဒဿနာဓိပတေယျဉ္စ သန္တော ဝိဟာရာဓိဂမော စ ပဏီတာဓိမုတ္တတာ စာတိ တီဟိပိ ပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ ဒဿနန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ, အဓိပတိယေဝ အာဓိပတေယျံ, အဓိပတိတော ဝါ အာဂတတ္တာ အာဓိပတေယျံ, ဒဿနဉ္စ တံ အာဓိပတေယျဉ္စာတိ ဒဿနာဓိပတေယျံ။ ဝိဟရတီတိ ဝိဟာရော, ဝိဟရန္တိ တေန ဝါတိ ဝိဟာရော, အဓိဂမ္မတိ ပါပုဏီယတီတိ အဓိဂမော, ဝိဟာရော ဧဝ အဓိဂမော ဝိဟာရာဓိဂမော။ သော စ ကိလေသပရိဠာဟဝိရဟိတတ္တာ နိဗ္ဗုတောတိ သန္တော။ သော စ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိပညာ။ ဥတ္တမဋ္ဌေန အတပ္ပကဋ္ဌေန စ ပဏီတော, ပဓာနဘာဝံ နီတောတိ ဝါ ပဏီတော, ပဏီတေ အဓိမုတ္တော ဝိသဋ္ဌစိတ္တော တပ္ပရမော ပဏီတာဓိမုတ္တော, တဿ ဘာဝေါ ပဏီတာဓိမုတ္တတာ။ သာ စ ဖလသမာပတ္တာဓိမုတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂပညာ ဧဝ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆။)အရဏဝိဟာရေတိ နိက္ကိလေသဝိဟာရေ။ ရာဂါဒယော ဟိ ရဏန္တိ သတ္တေ စုဏ္ဏေန္တိ ပီဠေန္တီတိ ရဏာ, ရဏန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာ ကန္ဒန္တိ ပရိဒေဝန္တီတိ ဝါ ရဏာ။ ဝုတ္တော တိဝိဓောပိ ဝိဟာရော။ နတ္ထိ ဧတဿ ရဏာတိ အရဏော။ ဝိဝိဓေ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဟရန္တိ ဧတေနာတိ ဝိဟာရော။ တသ္မိံ အရဏေ ဝိဟာရေ။ နိဒ္ဒေသဝါရေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၂) ဝုတ္တပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ စ ပဏီတာဓိမုတ္တတာယ ဧဝ သင်္ဂဟိတာနိ။ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာယ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဝိပဿတိ, ယာ စ အရဏဝိဘင်္ဂသုတ္တန္တေ (မ။ နိ။ ၃။၃၂၃ အာဒယော) ဘဂဝတာ ဒေသိတာ အရဏပဋိပဒါ, သာပိ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ဘဂဝတာ –
‘‘အရဏဝိဘင်္ဂံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေဿာမိ…ပေ… န ကာမသုခံ အနုယုဉ္ဇေယျ ဟီနံ ဂမ္မံ ပေါထုဇ္ဇနိကံ အနရိယံ အနတ္ထသံဟိတံ, န စ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ အနုယုဉ္ဇေယျ ဒုက္ခံ အနရိယံ အနတ္ထသံဟိတံ။ ဧတေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ စက္ခုကရဏီ ဉာဏကရဏီ ဥပသမာယ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ဥဿာဒနဉ္စ ဇညာ, အပသာဒနဉ္စ ဇညာ, ဥဿာဒနဉ္စ ဉတွာ အပသာဒနဉ္စ ဉတွာ နေဝုဿာဒေယျ န အပသာဒေယျ, ဓမ္မမေဝ ဒေသေယျ။ သုခဝိနိစ္ဆယံ ဇညာ, သုခဝိနိစ္ဆယံ ဉတွာ အဇ္ဈတ္တံ သုခမနုယုဉ္ဇေယျ, ရဟောဝါဒံ န ဘာသေယျ, သမ္မုခါ န ခီဏံ ဘဏေ, အတရမာနောဝ ဘာသေယျ နော တရမာနော, ဇနပဒနိရုတ္တိံ နာဘိနိဝေသေယျ, သမညံ နာတိဓာဝေယျာတိ။ အယမုဒ္ဒေသော အရဏဝိဘင်္ဂဿ …ပေ… တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယော ကာမပဋိသန္ဓိသုခိနော သောမနဿာနုယောဂံ အနနုယောဂေါ ဟီနံ…ပေ… အနတ္ထသံဟိတံ, အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော အဝိဃာတော အနုပါယာသော အပရိဠာဟော သမ္မာပဋိပဒါ။ တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယော အတ္တကိလမထာနုယောဂံ အနနုယောဂေါ ဒုက္ခံ အနရိယံ အနတ္ထသံဟိတံ။ အဒုက္ခော ဧသော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇။)ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော။ တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယာယံ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ…ပေ… အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယာယံ နေဝုဿာဒနာ န အပသာဒနာ ဓမ္မဒေသနာ စ, အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယဒိဒံ နေက္ခမ္မသုခံ ပဝိဝေကသုခံ ဥပသမသုခံ သမ္ဗောဓိသုခံ, အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယွာယံ ရဟောဝါဒေါ ဘူတော တစ္ဆော အတ္ထသံဟိတော, အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော …ပေ… တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယွာယံ သမ္မုခါ ခီဏဝါဒေါ ဘူတော တစ္ဆော အတ္ထသံဟိတော, အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယဒိဒံ အတရမာနဿ ဘာသိတံ, အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏော…ပေ… တတြ, ဘိက္ခဝေ, ယွာယံ ဇနပဒနိရုတ္တိယာ စ အနဘိနိဝေသော သမညာယ စ အနတိသာရော, အဒုက္ခော ဧသော ဓမ္မော…ပေ… တသ္မာ ဧသော ဓမ္မော အရဏောတိ။ တသ္မာတိဟ, ဘိက္ခဝေ, သရဏဉ္စ ဓမ္မံ ဇာနိဿာမ, အရဏဉ္စ ဓမ္မံ ဇာနိဿာမ။ သရဏဉ္စ ဓမ္မံ ဉတွာ အရဏဉ္စ ဓမ္မံ ဉတွာ အရဏံ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမာတိ ဧဝဉှိ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, သိက္ခိတဗ္ဗံ။ သုဘူတိ စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ကုလပုတ္တော အရဏပဋိပဒံ ပဋိပန္နော’’တိ။
တတ္ထ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ ဒဿနာဓိပတေယျေန စ သန္တေန ဝိဟာရာဓိဂမေန စ သင်္ဂဟိတာ။ ကာမသုခံ အတ္တကိလမထံ အနနုယောဂေါ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ ဧဝ။ အရဟတော ဟိ ဝိပဿနာပုဗ္ဗဘာဂမဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ ဟောတိ, အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ အဋ္ဌင်္ဂမဂ္ဂဝသေန မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ စ။ သေသာ ပန ပဏီတာဓိမုတ္တတာယ ဧဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗေပိ အရဟန္တော အရဏဝိဟာရိနော, အညေ အရဟန္တော ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ ‘‘သမ္မာပဋိပန္နေ သမ္မာပဋိပန္နာ’’တိ ‘‘မိစ္ဆာပဋိပန္နေ မိစ္ဆာပဋိပန္နာ’’တိ ပုဂ္ဂလဝသေနာပိ ဥဿာဒနာပသာဒနာနိ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ သုဘူတိတ္ထေရော ပန ‘‘အယံ မိစ္ဆာပဋိပဒါ, အယံ သမ္မာပဋိပဒါ’’တိ ဓမ္မဝသေနေဝ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေနေဝ ဘဂဝါ တံယေဝ အရဏပဋိပဒံ ပဋိပန္နောတိ စ ဝဏ္ဏေသိ, ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ အရဏဝိဟာရီနံ ယဒိဒံ သုဘူတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၉၈, ၂၀၁) စ အရဏဝိဟာရီနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသီတိ။
֍ * ၃၄။ ဒွီဟိ ဗလေဟီတိ သမထဗလဝိပဿနာဗလေဟိ။ သမန္နာဂတတ္တာတိ ယုတ္တတ္တာ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ ဝါ။ တယော စာတိ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော, တိဏ္ဏဉ္စာတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈။)ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သင်္ခါရာနန္တိ ဝစီသင်္ခါရကာယသင်္ခါရစိတ္တသင်္ခါရာနံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္ထံ နိရောဓတ္ထံ, အပ္ပဝတ္တတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောဠသဟီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီနိ အဋ္ဌ, မဂ္ဂဖလာနိ အဋ္ဌာတိ သောဠသဟိ။ ဉာဏစရိယာဟီတိ ဉာဏပ္ပဝတ္တီဟိ။ နဝဟီတိ ရူပါရူပါဝစရသမာဓိ တဒုပစာရော စာတိ နဝဟိ။ ဝသိဘာဝတာ ပညာတိ လဟုတာ, ယထာသုခဝတ္တနံ ဣဿရိယံ ဝသော, သော အဿ အတ္ထီတိ ဝသီ, ဝသိနော ဘာဝေါ ဝသိဘာဝေါ, ဝသိဘာဝေါ ဧဝ ဝသိဘာဝတာ, ယထာ ပါဋိကုလျမေဝ ပါဋိကုလျတာ။ ဧဝံဝိဓာ ပညာ ဝသိဘာဝတာယ ပညာတိ ဝါ အတ္ထော။ သိ-ကာရံ ဒီဃံ ကတွာ စ ပဌန္တိ။ သမန္နာဂတတ္တာ စ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ စ ဉာဏစရိယာဟိ စ သမာဓိစရိယာဟိ စာတိ စ-ကာရော သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။
နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဉာဏန္တိ အနာဂါမိအရဟန္တာနံ နိရောဓသမာပတ္တိနိမိတ္တံ ဉာဏံ, ယထာ အဇိနမှိ ဟညတေ ဒီပီတိ။ နိရောဓသမာပတ္တီတိ စ နေဝသညာနာသညာယတနဿ အဘာဝမတ္တံ, န ကောစိ ဓမ္မော, ပညတ္တိမတ္တံ အဘာဝမတ္တတ္တာ နိရောဓောတိ စ။ သမာပဇ္ဇန္တေန သမာပဇ္ဇီယတိ နာမာတိ သမာပတ္တီတိ စ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၃၅။ သမ္ပဇာနဿာတိ သမ္မာ ပကာရေဟိ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော။ တဿ သမ္ပဇာနဿ။ ပဝတ္တပရိယာဒါနေတိ ပဝတ္တနံ ပဝတ္တံ, သမုဒါစာရောတိ အတ္ထော။ ကိလေသပဝတ္တံ ခန္ဓပဝတ္တဉ္စ။ တဿ ပဝတ္တဿ ပရိယာဒါနံ ပရိက္ခယော အပ္ပဝတ္တိ ပဝတ္တပရိယာဒါနံ။ တသ္မိံ ပဝတ္တပရိယာဒါနေ။ ပရိနိဗ္ဗာနေ ဉာဏန္တိ အရဟတော ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ပရိနိဗ္ဗာနံ အပ္ပဝတ္တံ အနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေ စ ပဝတ္တံ ဉာဏံ။
֍ * ၃၆။ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ သဗ္ဗေသံ တေဘူမကဓမ္မာနံ။ သမ္မာ သမုစ္ဆေဒေတိ သန္တတိသမုစ္ဆေဒဝသေန သုဋ္ဌု နိရောဓေ။ နိရောဓေ စ အနုပဋ္ဌာနတာတိ နိရောဓေ ဂတေ ပုန န ဥပဋ္ဌာနတာယ, ပုန အနုပ္ပတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ သမ္မာသမုစ္ဆေဒေ စ နိရောဓေ စ အနုပဋ္ဌာနတာ စာတိ စ-ကာရော သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။
သမသီသဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ နေက္ခမ္မာဒီနိ သတ္တတိံသ သမာနိ, တဏှာဒီနိ တေရသ သီသာနိ။ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ သမိတတ္တာ သမာနိ, ယထာယောဂံ ပဓာနတ္တာ စ ကောဋိတ္တာ စ သီသာနိ။ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဝါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉။)ဧကသ္မိံ ရောဂေ ဝါ သဘာဂသန္တတိဝသေန ဧကသ္မိံ ဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဝါ နေက္ခမ္မာဒီနိ သမာနိ စ သဒ္ဓါဒီနိ သီသာနိ စ အဿ သန္တီတိ သမသီသီ, သမသီသိဿ အတ္ထော သမသီသဋ္ဌော။ တသ္မိံ သမသီသဋ္ဌေ, သမသီသိဘာဝေတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ရောဂေ ဝါ သဘာဂသန္တတိဝသေန ဇီဝိတေ ဝါ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ တသ္မိံယေဝ ဣရိယာပထေ ရောဂေ သဘာဂဇီဝိတေ ဝါ စတ္တာရိ မဂ္ဂဖလာနိ ပတွာ, တသ္မိံယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ အရဟတောယေဝ သမသီသိဘာဝေါ ဟောတီတိ တသ္မိံ သမသီသိဘာဝေ ဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယံ (ပု။ ပ။ ၁၆), တဿာ စ အဋ္ဌကထာယံ (ပု။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁၆) –
‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော သမသီသီ? ယဿ ပုဂ္ဂလဿ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အာသဝပရိယာဒါနဉ္စ ဟောတိ ဇီဝိတပရိယာဒါနဉ္စ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော သမသီသီ’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၆)။
‘‘သမသီသိနိဒ္ဒေသေ အပုဗ္ဗံ အစရိမန္တိ အပုရေ အပစ္ဆာ, သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဧကဝါရံယေဝ, ဧကကာလံယေဝါတိ အတ္ထော။ ပရိယာဒါနန္တိ ပရိက္ခယော။ အယန္တိ အယံ ပုဂ္ဂလော သမသီသီ နာမ ဝုစ္စတိ။ သော ပနေသ တိဝိဓော ဟောတိ ဣရိယာပထသမသီသီ ရောဂသမသီသီ ဇီဝိတသမသီသီတိ။ တတ္ထ ယော စင်္ကမန္တောဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ စင်္ကမန္တောဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ, ယော ဌိတကောဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ ဌိတကောဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ, ယော နိသိန္နောဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ နိသိန္နောဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ, ယော နိပန္နောဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ နိပန္နောဝ ပရိနိဗ္ဗာတိ, အယံ ဣရိယာပထသမသီသီ နာမ။ ယော ပန ဧကံ ရောဂံ ပတွာ အန္တောရောဂေယေဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ တေနေဝ ရောဂေန ပရိနိဗ္ဗာတိ, အယံ ရောဂသမသီသီ နာမ။ ကတရော ဇီဝိတသမသီသီ? တေရသ သီသာနိ။ တတ္ထ ကိလေသသီသံ အဝိဇ္ဇံ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ပရိယာဒိယတိ, ပဝတ္တသီသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ စုတိစိတ္တံ ပရိယာဒိယတိ, အဝိဇ္ဇာပရိယာဒါယကံ စိတ္တံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ, ဇီဝိတိန္ဒြိယပရိယာဒါယကံ စိတ္တံ အဝိဇ္ဇံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ။ အဝိဇ္ဇာပရိယာဒါယကံ စိတ္တံ အညံ, ဇီဝိတိန္ဒြိယပရိယာဒါယကံ စိတ္တံ အညံ။ ယဿ စေတံ သီသဒွယံ သမံ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆတိ, သော ဇီဝိတသမသီသီ နာမ။ ကထမိဒံ သမံ ဟောတီတိ? ဝါရသမတာယ။ ယသ္မိဉှိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀။)ဝါရေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ, သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ ပဉ္စ, အနာဂါမိမဂ္ဂေ ပဉ္စ, အရဟတ္တမဂ္ဂေ စတ္တာရီတိ ဧကူနဝီသတိမေ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေ ပတိဋ္ဌာယ ဘဝင်္ဂံ ဩတရိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ဣမာယ ဝါရသမတာယ ဧဝ ဥဘယသီသပရိယာဒါနမ္ပိ သမံ ဟောတိ နာမ။ တေနာယံ ပုဂ္ဂလော ‘ဇီဝိတသမသီသီ’တိ ဝုစ္စတိ။ အယမေဝ စ ဣဓ အဓိပ္ပေတော’’တိ။
֍ * ၃၇။ ဣဒါနိ ယသ္မာ သုတမယသီလမယဘာဝနာမယဉာဏာနိ ဝဋ္ဋပါဒကာနိ သလ္လေခါ နာမ န ဟောန္တိ, လောကုတ္တရပါဒကာနေဝ ဧတာနိ စ အညာနိ စ ဉာဏာနိ သလ္လေခါတိ ဝုစ္စန္တိ, တသ္မာ ပစ္စနီကသလ္လေခနာကာရေန ပဝတ္တာနိ ဉာဏာနိ ဒဿေတုံ သမသီသဋ္ဌေ ဉာဏာနန္တရံ သလ္လေခဋ္ဌေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ ပုထုနာနတ္တတေဇပရိယာဒါနေ ပညာတိ လောကုတ္တရေဟိ အသမ္မိဿဋ္ဌေန ပုထူနံ ရာဂါဒီနဉ္စ နာနတ္တာနံ နာနာသဘာဝါနံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနဉ္စ သန္တာပနဋ္ဌေန ‘‘တေဇာ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ ဒုဿီလျာဒီနဉ္စ ပရိယာဒါနေ ခေပနေ ပညာ, နေက္ခမ္မာဒိမှိ သတ္တတိံသဘေဒေ ဓမ္မေ ပညာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပုထုဘူတာ နာနတ္တဘူတာ စ တေဇာ ဧဝ တေသံ ပုထုဘူတာနံ နာနတ္တဘူတာနံ ဒုဿီလျာဒီနံ ပဉ္စန္နံ တေဇာနံ ပရိယာဒါနေ ပညာတိ အတ္ထော။ တေဇေဟိယေဝ ပုထူနံ နာနတ္တာနဉ္စ သင်္ဂဟံ နိဒ္ဒေသဝါရေ ပကာသယိဿာမ။
သလ္လေခဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ ပစ္စနီကဓမ္မေ သလ္လေခတိ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ သလ္လေခေါ, တသ္မိံ နေက္ခမ္မာဒိကေ သတ္တတိံသပ္ပဘေဒေ သလ္လေခသဘာဝေ ဉာဏံ။ ‘‘ပရေ ဝိဟိံသကာ ဘဝိဿန္တိ, မယမေတ္ထ အဝိဟိံသကာ ဘဝိဿာမာတိ သလ္လေခေါ ကရဏီယော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၈၃) နယေန ဘဂဝတာ သလ္လေခသုတ္တန္တေ ဝုတ္တော စတုစတ္တာလီသဘေဒေါပိ သလ္လေခေါ ဣမိနာ သင်္ဂဟိတောယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၃၈။ ဣဒါနိ သလ္လေခေ ဌိတေန ကတ္တဗ္ဗံ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ ဝီရိယာရမ္ဘေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တပဂ္ဂဟဋ္ဌေတိ ကောသဇ္ဇဝသေန အသလ္လီနော အသင်္ကုစိတော အတ္တာ အဿာတိ အသလ္လီနတ္တော။ အတ္တာတိ စိတ္တံ။ ယထာဟ –
‘‘ဥဒကဉှိ နယန္တိ နေတ္တိကာ, ဥသုကာရာ နမယန္တိ တေဇနံ၊
ဒါရုံ နမယန္တိ တစ္ဆကာ, အတ္တာနံ ဒမယန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ အာဒိ (ဓ။ ပ။ ၈၀-၈၂) –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁။)ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတာယ ပဟိတော ပေသိတော ဝိဿဋ္ဌော အတ္တာ ဧတေနာတိ ပဟိတတ္တော။ အတ္တာတိ အတ္တဘာဝေါ။ ယထာဟ – ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ အတ္တာနံ ဝဓိတွာ ဝဓိတွာ ရောဒေယျာ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၈၀)။ အသလ္လီနတ္တော စ သော ပဟိတတ္တော စာတိ အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တော။ သဟဇာတဓမ္မေ ပဂ္ဂဏှာတိ ဥပတ္ထမ္ဘေတီတိ ပဂ္ဂဟော, ပဂ္ဂဟော ဧဝ အတ္ထော ပဂ္ဂဟဋ္ဌော, ပဂ္ဂဟသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တဿ ပဂ္ဂဟဋ္ဌော အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ တသ္မိံ အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တပဂ္ဂဟဋ္ဌေ။ ‘‘တသ္မာတိဟ, ဘိက္ခဝေ, တုမှေပိ အပ္ပဋိဝါနံ ပဒဟေယျာထ။ ကာမံ တစော စ နှာရု စ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတု, ဥပသုဿတု သရီရေ မံသလောဟိတံ။ ယံ တံ ပုရိသထာမေန ပုရိသဝီရိယေန ပုရိသပရက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗံ, န တံ အပါပုဏိတွာ ဝီရိယဿ သဏ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၅) ဝုတ္တတ္တာ အသလ္လီနတ္တပဟိတတ္တဝစနေန ပဓာနသ္မိံ အပ္ပဋိဝါနိတာ အနိဝတ္တနတာ ဝုတ္တာ။ ပဂ္ဂဟဋ္ဌဝစနေန ပန ကောသဇ္ဇုဒ္ဓစ္စဝိမုတ္တံ သမပ္ပဝတ္တံ ဝီရိယံ ဝုတ္တံ။
ဝီရိယာရမ္ဘေ ဉာဏန္တိ ဝီရဘာဝေါ ဝီရိယံ, ဝီရာနံ ဝါ ကမ္မံ, ဝိဓိနာ ဝါ နယေန ဥပါယေန ဤရယိတဗ္ဗံ ပဝတ္တယိတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ။ တဒေတံ ဥဿာဟလက္ခဏံ, သဟဇာတာနံ ဓမ္မာနံ ဥပတ္ထမ္ဘနရသံ, အသံသီဒနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ‘‘သံဝိဂ္ဂေါ ယောနိသော ပဒဟတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၃) ဝစနတော သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ, ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ ဝါ။ သမ္မာ အာရဒ္ဓံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ မူလံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝီရိယသင်္ခါတော အာရမ္ဘော ဝီရိယာရမ္ဘော။ ဣမိနာ သေသာရမ္ဘေ ပဋိက္ခိပတိ။ အယဉှိ အာရမ္ဘသဒ္ဒေါ ကမ္မေ အာပတ္တိယံ ကိရိယာယံ ဝီရိယေ ဟိံသာယံ ဝိကောပနေတိ အနေကေသု အတ္ထေသု အာဂတော။
‘‘ယံကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ, သဗ္ဗံ အာရမ္ဘပစ္စယာ၊
အာရမ္ဘာနံ နိရောဓေန, နတ္ထိ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၇၄၉) –
ဧတ္ထ ဟိ ကမ္မံ အာရမ္ဘောတိ အာဂတံ။ ‘‘အာရမ္ဘတိ စ ဝိပ္ပဋိသာရီ စ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၄၂၊ ပု။ ပ။ ၁၉၁) ဧတ္ထ အာပတ္တိ။ ‘‘မဟာယညာ မဟာရမ္ဘာ, န တေ ဟောန္တိ မဟပ္ဖလာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၂၀) ဧတ္ထ ယူပုဿာပနာဒိကိရိယာ။ ‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထ, ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅) ဧတ္ထ ဝီရိယံ။ ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ ဥဒ္ဒိဿ ပါဏံ အာရမ္ဘန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၅၁-၅၂) ဧတ္ထ ဟိံသာ။ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂။)ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၃) ဧတ္ထ ဆေဒနဘဉ္ဇနာဒိကံ ဝိကောပနံ။ ဣဓ ပန ဝီရိယမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရိယသင်္ခါတော အာရမ္ဘော ဝီရိယာရမ္ဘော’’တိ။ ဝီရိယဉှိ အာရဘနကဝသေန အာရမ္ဘောတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ဝီရိယာရမ္ဘေ ဉာဏံ။ အသလ္လီနတ္တာ ပဟိတတ္တာတိပိ ပဌန္တိ, အသလ္လီနဘာဝေန ပဟိတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ပုရိမပါဌောယေဝ သုန္ဒရော။ ကေစိ ပန ‘‘သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သမတာ အသလ္လီနတ္တတာ, သတိသမာဓိပဿဒ္ဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သမတာ ပဟိတတ္တတာ, သတ္တန္နံ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သမတာ ပဂ္ဂဟဋ္ဌော’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။
֍ * ၃၉။ ဣဒါနိ သမ္မာဝါယာမသိဒ္ဓံ မဂ္ဂဖလံ ပတ္တေန လောကဟိတတ္ထံ ဓမ္မဒေသနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ အတ္ထသန္ဒဿနေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ နာနာဓမ္မပ္ပကာသနတာတိ သဗ္ဗသင်္ခတာသင်္ခတဝသေန နာနာဓမ္မာနံ ပကာသနတာ ဒီပနတာ ဒေသနတာ။ ပကာသနတာတိ စ ပကာသနာ ဧဝ။ အတ္ထသန္ဒဿနေတိ နာနာအတ္ထာနံ ပရေသံ သန္ဒဿနေ။ ဓမ္မာ စ အတ္ထာ စ တေ ဧဝ။
֍ * ၄၀။ ဣဒါနိ ပရေသံ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေန္တဿ တဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ယထာသဘာဝဓမ္မဒေသနာကာရဏံ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဧကသင်္ဂဟတာ နာနတ္တေကတ္တပဋိဝေဓေတိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မာနံ ဧကသင်္ဂဟတာယ စ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ နာနတ္တဿ စ နေက္ခမ္မာဒီနံ ဧကတ္တဿ စ ပဋိဝေဓော, အဘိသမယောတိ အတ္ထော။ သော ပန မဂ္ဂပညာ ဖလပညာ စ။ မဂ္ဂပညာ သစ္စာဘိသမယက္ခဏေ သစ္စာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပဋိဝေဓော, ဖလပညာ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ပဋိဝေဓော။ ဧကသင်္ဂဟတာတိ ဧတ္ထ ဇာတိသင်္ဂဟော, သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော, ကိရိယာသင်္ဂဟော, ဂဏနသင်္ဂဟောတိ စတုဗ္ဗိဓော သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေ ခတ္တိယာ အာဂစ္ဆန္တု, သဗ္ဗေ ဗြာဟ္မဏာ, သဗ္ဗေ ဝေဿာ, သဗ္ဗေ သုဒ္ဒါ အာဂစ္ဆန္တု’’, ‘‘ယာ, စာဝုသော ဝိသာခ, သမ္မာဝါစာ, ယော စ သမ္မာကမ္မန္တော, ယော စ သမ္မာအာဇီဝေါ, ဣမေ ဓမ္မာ သီလက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) အယံ ဇာတိသင်္ဂဟော နာမ။ ‘‘ဧကဇာတိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓ သဗ္ဗေ ဇာတိယာ ဧကသင်္ဂဟိတာ။ ‘‘သဗ္ဗေ ကောသလကာ အာဂစ္ဆန္တု,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃။)သဗ္ဗေ မာဂဓိကာ, သဗ္ဗေ ဘာရုကစ္ဆကာ အာဂစ္ဆန္တု’’, ‘‘ယော, စာဝုသော ဝိသာခ, သမ္မာဝါယာမော, ယာ စ သမ္မာသတိ, ယော စ သမ္မာသမာဓိ, ဣမေ ဓမ္မာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) အယံ သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော နာမ။ ‘‘ဧကဋ္ဌာနေ ဇာတာ သံဝဍ္ဎာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓ သဗ္ဗေ ဇာတိဋ္ဌာနေန နိဝုတ္ထောကာသေန ဧကသင်္ဂဟိတာ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဟတ္ထာရောဟာ အာဂစ္ဆန္တု, သဗ္ဗေ အဿာရောဟာ အာဂစ္ဆန္တု, သဗ္ဗေ ရထိကာ အာဂစ္ဆန္တု’’, ‘‘ယာ, စာဝုသော ဝိသာခ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ, ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) အယံ ကိရိယာသင်္ဂဟော နာမ။ သဗ္ဗေဝ ဟိ တေ အတ္တနော ကိရိယာကရဏေန ဧကသင်္ဂဟိတာ။ ‘‘စက္ခာယတနံ ကတမံ ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ, စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ။ ဟဉ္စိ စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ, တေန ဝတ ရေ ဝတ္တဗ္ဗေ စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ကထာ။ ၄၇၁) အယံ ဂဏနသင်္ဂဟော နာမ။ အယမိဓ အဓိပ္ပေတော။ တထဋ္ဌာဒီသု ဒွါဒသသု အာကာရေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဧကေန သင်္ဂဟော ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ ဧတေသန္တိ ဧကသင်္ဂဟာ, ဧကသင်္ဂဟာနံ ဘာဝေါ ဧကသင်္ဂဟတာ။
ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏန္တိ မဂ္ဂဖလဉာဏံ ဒဿနံ။ ဒဿနမေဝ ဝိသုဒ္ဓိ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိ, ဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဧဝ ဉာဏံ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏံ။ မဂ္ဂဉာဏံ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိ, ဖလဉာဏံ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိ။
֍ * ၄၁။ ဣဒါနိ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိသာဓကာနိ ဝိပဿနာဉာဏာနိ ဒွိဓာ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ ခန္တိဉာဏပရိယောဂါဟဏဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ဝိဒိတတ္တာ ပညာတိ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ အနိစ္စာဒိတော ဝိဒိတတ္တာ ပဝတ္တာ ပညာ။ ခန္တိဉာဏန္တိ ဝိဒိတမေဝ ခမတီတိ ခန္တိ, ခန္တိ ဧဝ ဉာဏံ ခန္တိဉာဏံ။ ဧတေန အဓိဝါသနခန္တိံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧတံ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ တရုဏဝိပဿနာဉာဏံ။
֍ * ၄၂။ ဖုဋ္ဌတ္တာ ပညာတိ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ အနိစ္စာဒိဝသေန ဉာဏဖဿေန ဖုဋ္ဌတ္တာ ပဝတ္တာ ပညာ။ ပရိယောဂါဟဏေ ဉာဏန္တိ ဖုဋ္ဌမေဝ ပရိယောဂါဟတိ ပဝိသတီတိ ပရိယောဂါဟဏံ ဉာဏံ။ ဂါ-ကာရံ ရဿံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။ ဧတံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ တိက္ခဝိပဿနာဉာဏံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိပဿနာဉာဏမေဝ သဒ္ဓါဝါဟိဿ ခန္တိဉာဏံ, ပညာဝါဟိဿ ပရိယောဂါဟဏဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ ဧတာနိ ဒွေ ဉာဏာနိ ဧကဿ န
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄။)သမ္ဘဝန္တိ, တဒသမ္ဘဝေ ဧကဿ သာဝကဿ သတ္တသဋ္ဌိ သာဝကသာဓာရဏဉာဏာနိ န သမ္ဘဝန္တိ, တသ္မာ တံ န ယုဇ္ဇတိ။
֍ * ၄၃။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ပုထုဇ္ဇနာ သေက္ခာ စ ဝိပဿနူပဂေ ခန္ဓာဒယော ဓမ္မေ သကလေ ဧဝ သမ္မသန္တိ, န တေသံ ဧကဒေသံ, တသ္မာ တေသံ ပဒေသဝိဟာရော န လဗ္ဘတိ, အရဟတောယေဝ ယထာရုစိ ပဒေသဝိဟာရော လဗ္ဘတီတိ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိသာဓကာနိ ဉာဏာနိ ဝတွာ တဒနန္တရံ အရဟတော ဒဿနဝိသုဒ္ဓိသိဒ္ဓံ ပဒေသဝိဟာရဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ သမောဒဟနေ ပညာတိ ခန္ဓာဒီနံ ဧကဒေသဿ ဝေဒနာဓမ္မဿ သမောဒဟနပညာ, သမ္ပိဏ္ဍနပညာ ရာသိကရဏပညာ။ သမောဓာနေ ပညာတိပိ ပါဌော, သောယေဝ အတ္ထော။
ပဒေသဝိဟာရေ ဉာဏန္တိ ခန္ဓာဒီနံ ပဒေသေန ဧကဒေသေန အဝယဝေန ဝိဟာရော ပဒေသဝိဟာရော, တသ္မိံ ပဒေသဝိဟာရေ ဉာဏံ။ တတ္ထ ပဒေသော နာမ ခန္ဓပဒေသော အာယတနဓာတုသစ္စဣန္ဒြိယပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနဈာနနာမရူပဓမ္မပဒေသောတိ နာနာဝိဓော။ ဧဝံ နာနာဝိဓော စေသ ဝေဒနာ ဧဝ။ ကထံ? ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဝေဒနာက္ခန္ဓဝသေန ခန္ဓေကဒေသော, ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ဝေဒနာဝသေန ဓမ္မာယတနေကဒေသော, အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ ဝေဒနာဝသေန ဓမ္မဓာတေကဒေသော, စတုန္နံ သစ္စာနံ ဝေဒနာဝသေန ဒုက္ခသစ္စေကဒေသော, ဗာဝီသတိယာ ဣန္ဒြိယာနံ ပဉ္စဝေဒနိန္ဒြိယဝသေန ဣန္ဒြိယေကဒေသော, ဒွါဒသန္နံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနံ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာဝသေန ပစ္စယာကာရေကဒေသော, စတုန္နံ သတိပဋ္ဌာနာနံ ဝေဒနာနုပဿနာဝသေန သတိပဋ္ဌာနေကဒေသော, စတုန္နံ ဈာနာနံ သုခဥပေက္ခာဝသေန ဈာနေကဒေသော, နာမရူပါနံ ဝေဒနာဝသေန နာမရူပေကဒေသော, ကုသလာဒီနံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဝေဒနာဝသေန ဓမ္မေကဒေသောတိ ဧဝံ ဝေဒနာ ဧဝ ခန္ဓာဒီနံ ပဒေသော, တဿာ ဝေဒနာယ ဧဝ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဒေသဝိဟာရော။
֍ * ၄၄။ ဣဒါနိ ယသ္မာ သမာဓိဘာဝနာမယဉာဏာဒီနိ ဘာဝေန္တာ ပုထုဇ္ဇနာ သေက္ခာ စ တေ တေ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဝနာဓမ္မေ အဓိပတီ ဇေဋ္ဌကေ ကတွာ တေန တေန ပဟာတဗ္ဗေ တပ္ပစ္စနီကေ နာနာသဘာဝေ ဓမ္မေ အနေကာဒီနဝေ အာဒီနဝတော ပစ္စဝေက္ခိတွာ တဿ တဿ ဘာဝနာဓမ္မဿ ဝသေန စိတ္တံ ပတိဋ္ဌပေတွာ တေ တေ ပစ္စနီကဓမ္မေ ပဇဟန္တိ။ ပဇဟန္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၅။)စ ဝိပဿနာကာလေ သဗ္ဗသင်္ခါရေ သုညတော ဒိသွာ ပစ္ဆာ သမုစ္ဆေဒေန ပဇဟန္တိ, တထာ ပဇဟန္တာ စ ဧကာဘိသမယဝသေန သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ ပဇဟန္တိ။ ယထာဝုတ္တေဟေဝ အာကာရေဟိ သဗ္ဗေပိ အရိယာ ယထာယောဂံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ ပဒေသဝိဟာရဉာဏာနန္တရံ သညာဝိဝဋ္ဋဉာဏာဒီနိ ဆ ဉာဏာနိ ယထာက္ကမေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ အဓိပတတ္တာ ပညာတိ နေက္ခမ္မာဒီနံ အဓိပတိဘာဝေန နေက္ခမ္မာဒီနိ အဓိကာနိ ကတွာ တဒဓိကဘာဝေန ပဝတ္တာ ပညာတိ အတ္ထော။ သညာဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ သညာယ ဝိဝဋ္ဋနံ ပရာဝဋ္ဋနံ ပရမ္မုခဘာဝေါတိ သညာဝိဝဋ္ဋော, ယာယ သညာယ တေ တေ ဘာဝနာဓမ္မေ အဓိပတိံ ကရောတိ, တာယ သညာယ ဟေတုဘူတာယ, ကရဏဘူတာယ ဝါ တတော တတော ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋနေ ဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္တော ဝိဝဋ္ဋောတိ အဝုတ္တေပိ ယတော ဝိဝဋ္ဋတိ, တတော ဧဝ ဝိဝဋ္ဋောတိ ဂယှတိ ယထာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာယ။ သာ ပန သညာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ, တဒေဝေတန္တိ ပုန သဉ္ဇာနနပစ္စယနိမိတ္တကရဏရသာ ဒါရုအာဒီသု တစ္ဆကာဒယော ဝိယ, ယထာဂဟိတနိမိတ္တဝသေန အဘိနိဝေသကရဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓာ ဝိယ, အာရမ္မဏေ အနောဂါဠှဝုတ္တိတာယ အစိရဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ ဝိဇ္ဇု ဝိယ, ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ တိဏပုရိသကေသု မိဂပေါတကာနံ ပုရိသာတိ ဥပ္ပန္နသညာ ဝိယ။
֍ * ၄၅။ နာနတ္တေ ပညာတိ နာနာသဘာဝေ ဘာဝေတဗ္ဗတော အညသဘာဝေ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကေ အာဒီနဝဒဿနေန ပဝတ္တာ ပညာ။ နာနတ္တေတိ စ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ နာနတ္တပ္ပဟာနံ ဝါ နာနတ္တံ, နာနတ္တပ္ပဟာနနိမိတ္တံ နာနတ္တပ္ပဟာနဟေတု နေက္ခမ္မာဒီသု ပညာတိ အဓိပ္ပါယော။ စေတောဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ စေတသော ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋနံ နေက္ခမ္မာဒီသု ဉာဏံ။ စေတောတိ စေတ္ထ စေတနာ အဓိပ္ပေတာ။ သာ စေတနာဘာဝလက္ခဏာ, အဘိသန္ဒဟနလက္ခဏာ ဝါ, အာယူဟနရသာ, သံဝိဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနာ သကိစ္စပရကိစ္စသာဓကာ ဇေဋ္ဌသိဿမဟာဝဍ္ဎကိအာဒယော ဝိယ။ အစ္စာယိကကမ္မာနုဿရဏာဒီသု စ ပနာယံ သမ္ပယုတ္တာနံ ဥဿာဟနဘာဝေန ပါကဋာ ဟောတိ။
֍ * ၄၆။ အဓိဋ္ဌာနေ ပညာတိ နေက္ခမ္မာဒိဝသေန စိတ္တဿ ပတိဋ္ဌာပနေ ပညာ။ စိတ္တဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပဟာနဝသေန စိတ္တဿ ဝိဝဋ္ဋနေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၆။)ဉာဏံ။ စိတ္တဉ္စေတ္ထ ဝိဇာနနလက္ခဏံ, ပုဗ္ဗင်္ဂမရသံ, သန္ဓာနပစ္စုပဋ္ဌာနံ, နာမရူပပဒဋ္ဌာနံ။
֍ * ၄၇။ သုညတေ ပညာတိ အတ္တတ္တနိယသုညတာယ အနတ္တာနတ္တနိယေ ပဝတ္တာ အနတ္တာနုပဿနာ ပညာ။ ဉာဏဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ ဉာဏမေဝ အဘိနိဝေသတော ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဝိဝဋ္ဋော, တံ ဉာဏဝိဝဋ္ဋဘူတံ ဉာဏံ။
֍ * ၄၈။ ဝေါသဂ္ဂေ ပညာတိ ဧတ္ထ ဝေါသဇ္ဇတီတိ ဝေါသဂ္ဂေါ, ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဝေါသဂ္ဂေါ နေက္ခမ္မာဒိမှိ ပညာ။ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကေဟိ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခော, ဝိမောက္ခော ဧဝ ဝိဝဋ္ဋော ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋော, သော ဧဝ ဉာဏံ။
֍ * ၄၉။ တထဋ္ဌေ ပညာတိ ဧကေကဿ သစ္စဿ စတုဗ္ဗိဓေ စတုဗ္ဗိဓေ အဝိပရီတသဘာဝေ ကိစ္စဝသေန အသမ္မောဟတော ပဝတ္တာ ပညာ။ သစ္စဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏန္တိ စတူသု သစ္စေသု ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝိဝဋ္ဋတီတိ သစ္စဝိဝဋ္ဋော, သော ဧဝ ဉာဏံ။ ဧကမေဝ ဉာဏံ အဓိပတိကတဓမ္မဝသေန သညာဝိဝဋ္ဋောတိ, ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဝသေန စေတောဝိဝဋ္ဋောတိ, စိတ္တပတိဋ္ဌာပနဝသေန စိတ္တဝိဝဋ္ဋောတိ, ပစ္စနီကပဟာနဝသေန ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋောတိ ဧဝံ စတုဓာ ဝုတ္တံ။ အနတ္တာနုပဿနာဝ သုညတာကာရဝသေန ‘‘ဉာဏဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ မဂ္ဂဉာဏမေဝ ဟေဋ္ဌာ ‘‘မဂ္ဂေ ဉာဏ’’န္တိ စ, ‘‘အာနန္တရိကသမာဓိမှိ ဉာဏ’’န္တိ စ ဒွိဓာ ဝုတ္တံ, ဝိဝဋ္ဋနာကာရဝသေန ‘‘သစ္စဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၅၀။ ဣဒါနိ တဿ သစ္စဝိဝဋ္ဋဉာဏဝသေန ပဝတ္တဿ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏဿ ဝသေန ပဝတ္တာနိ ကမတော ဆ အဘိညာဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထာပိ လောကပါကဋာနုဘာဝတ္တာ အတိဝိမှာပနန္တိ ပဌမံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, စေတောပရိယဉာဏဿ ဝိသယတော ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ ဩဠာရိကဝိသယန္တိ ဒုတိယံ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, သုခုမဝိသယတ္တာ တတိယံ စေတောပရိယဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တီသု ဝိဇ္ဇာသု ပုဗ္ဗေနိဝါသစ္ဆာဒကာတီတတမဝိနောဒကတ္တာ ပဌမံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတတမဝိနောဒကတ္တာ ဒုတိယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, သဗ္ဗတမသမုစ္ဆေဒကတ္တာ တတိယံ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ ကာယမ္ပီတိ ရူပကာယမ္ပိ။ စိတ္တမ္ပီတိ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တမ္ပိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၇။)ဧကဝဝတ္ထာနတာတိ ပရိကမ္မစိတ္တေန ဧကတော ဌပနတာယ စ ဒိဿမာနကာယေန, အဒိဿမာနကာယေန ဝါ ဂန္တုကာမကာလေ ယထာယောဂံ ကာယဿပိ စိတ္တဿပိ မိဿီကရဏတာယ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယောတိ စေတ္ထ သရီရံ။ သရီရဉှိ အသုစိသဉ္စယတော ကုစ္ဆိတာနံ ကေသာဒီနဉ္စေဝ စက္ခုရောဂါဒီနံ ရောဂသတာနဉ္စ အာယဘူတတော ကာယောတိ ဝုစ္စတိ။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စာတိ ဧတ္ထ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ဧကံယေဝ သညံ အာကာရနာနတ္တတော ဒွိဓာ ကတွာ သမုစ္စယတ္ထော စ-သဒ္ဒေါ ပယုတ္တော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနသ္မိဉှိ ဥပေက္ခာ သန္တတ္တာ သုခန္တိ ဝုတ္တာ, တံသမ္ပယုတ္တာ သညာ သုခသညာ။ သာယေဝ နီဝရဏေဟိ စေဝ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ လဟုသညာ။ အဓိဋ္ဌာနဝသေနာတိ အဓိကံ ကတွာ ဌာနဝသေန, ပဝိသနဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ အဓိဋ္ဌာနဝသေန စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗပ္ပကာရဿ ဣဒ္ဓိဝိဓဿ ယထာယောဂံ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။
ဣဇ္ဈနဋ္ဌေ ပညာတိ ဣဇ္ဈနသဘာဝေ ပညာ။ ဣဒ္ဓိဝိဓေ ဉာဏန္တိ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ, နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဉှိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ ပဋိလဗ္ဘတိ စ, တံ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ, တဿ စေတံ သမိဇ္ဈတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၇၂)။ တထာ ‘‘နေက္ခမ္မံ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ, ပဋိဟရတီတိ ပါဋိဟာရိယံ, အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ, ပဋိဟရတီတိ ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၂)။ အပရော နယော – ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ, ဥပါယသမ္ပဒါယေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပါယသမ္ပဒါ ဟိ ဣဇ္ဈတိ အဓိပ္ပေတဖလပ္ပသဝနတော။ ယထာဟ – ‘‘အယံ ခေါ စိတ္တော ဂဟပတိ သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော, သစေ ပဏိဒဟိဿတိ, အနာဂတမဒ္ဓါနံ ရာဇာ အဿံ စက္ကဝတ္တီတိ။ ဣဇ္ဈိဿတိ ဟိ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၅၂)။ အပရော နယော – ဧတာယ သတ္တာ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓိ, ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒ္ဓိ ဧဝ ဝိဓံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ, ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသော ဣဒ္ဓိဝိကပ္ပေါတိ အတ္ထော။ တံ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၅၁။ ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရဝသေနာတိ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုဥပ္ပါဒနတ္ထံ ပရိကမ္မကရဏကာလေ သဒ္ဒနိမိတ္တေသု အတ္တနော ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရဝသေန ဝိတက္ကဝေဂဝသေန။ ဝိတက္ကောတိ စေတ္ထ ဝိတက္ကေတီတိ ဝိတက္ကော, ဝိတက္ကနံ ဝါ ဝိတက္ကော, ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာယံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏော,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၈။)အာဟနနပရိယာဟနနရသော။ တထာ ဟိ တေန ယောဂါဝစရော အာရမ္မဏံ ဝိတက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကရောတီတိ ဝုစ္စတိ။ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနော, တဇ္ဇာသမန္နာဟာရေန ပန ဣန္ဒြိယေန စ ပရိက္ခိတ္တေ ဝိသယေ အနန္တရာယေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော အာပါထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနောတိ ဝုစ္စတိ။ နာနတ္တေကတ္တသဒ္ဒနိမိတ္တာနန္တိ နာနာသဘာဝါနံ ဧကသဘာဝါနဉ္စ သဒ္ဒနိမိတ္တာနံ။ သဒ္ဒါ ဧဝ စေတ္ထ ဝိတက္ကုပ္ပတ္တိကာရဏတ္တာ သင်္ခါရနိမိတ္တတ္တာ စ နိမိတ္တာနိ။ ဘေရိသဒ္ဒါဒိဝသေန ဧကဂ္ဃနီဘူတာ, အနေကာ ဝါ သဒ္ဒါ, နာနာဒိသာသု ဝါ သဒ္ဒါ, နာနာသတ္တာနံ ဝါ သဒ္ဒါ နာနတ္တသဒ္ဒါ, ဧကဒိသာယ သဒ္ဒါ, ဧကသတ္တဿ ဝါ သဒ္ဒါ, ဘေရိသဒ္ဒါဒိဝသေန ဧကေကသဒ္ဒါ ဝါ ဧကတ္တသဒ္ဒါ။ သဒ္ဒေါတိ စေတ္ထ သပ္ပတီတိ သဒ္ဒေါ, ကထီယတီတိ အတ္ထော။ ပရိယောဂါဟဏေ ပညာတိ ပဝိသနပညာ, ပဇာနနပညာတိ အတ္ထော။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏန္တိ သဝနဋ္ဌေန စ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန စ သောတဓာတု, သောတဓာတုကိစ္စကရဏဝသေန စ သောတဓာတု ဝိယာတိပိ သောတဓာတု, ပရိသုဒ္ဓတ္တာ နိရုပက္ကိလေသတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိ, သောတဓာတု ဧဝ ဝိသုဒ္ဓိ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိ, သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိ ဧဝ ဉာဏံ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏံ။
֍ * ၅၂။ တိဏ္ဏန္နံ စိတ္တာနန္တိ သောမနဿသဟဂတဒေါမနဿသဟဂတဥပေက္ခာသဟဂတဝသေန တိဏ္ဏန္နံ စိတ္တာနံ။ ဝိပ္ဖါရတ္တာတိ ဝိပ္ဖါရဘာဝေန ဝေဂေနာတိ အတ္ထော။ ဟေတုအတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ, စေတောပရိယဉာဏုပ္ပါဒနတ္ထံ ပရိကမ္မကရဏကာလေ ပရေသံ တိဏ္ဏန္နံ စိတ္တာနံ ဝိပ္ဖါရဟေတုနာ။ ဣန္ဒြိယာနံ ပသာဒဝသေနာတိ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပသာဒဝသေန, ဣန္ဒြိယာနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသာ စေတ္ထ ဖလူပစာရေန ဣန္ဒြိယာနန္တိ ဝုတ္တာ ယထာ ‘‘ဝိပ္ပသန္နာနိ ခေါ တေ, အာဝုသော, ဣန္ဒြိယာနိ ပရိသုဒ္ဓေါ ဆဝိဝဏ္ဏော ပရိယောဒါတော’’တိ (မဟာဝ။ ၆၀)။ ဣန္ဒြိယပတိဋ္ဌိတောကာသေသုပိ ဟဒယဝတ္ထု ဧဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ပသာဒဝသေနာတိ စ အနာဝိလဘာဝဝသေန။ ‘‘ပသာဒပ္ပသာဒဝသေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အပ္ပသာဒသဒ္ဒဿ လောပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဣဒမပ္ပသန္နန္တိ ဂဟဏဿ ပသာဒမပေက္ခိတွာ ဧဝ သမ္ဘဝတော ‘‘ပသာဒဝသေနာ’’တိ ဝစနေနေဝ အပ္ပသာဒေါပိ ဝုတ္တောဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နာနတ္တေကတ္တဝိညာဏစရိယာ ပရိယောဂါဟဏေ ပညာတိ ယထာသမ္ဘဝံ နာနာသဘာဝဧကသဘာဝဧကူနနဝုတိဝိညာဏပဝတ္တိဝိဇာနနပညာ။ ဧတ္ထ အသမာဟိတဿ ဝိညာဏစရိယာ နာနတ္တာ, သမာဟိတဿ ဝိညာဏစရိယာ ဧကတ္တာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၉။)သရာဂါဒိစိတ္တံ ဝါ နာနတ္တံ, ဝီတရာဂါဒိစိတ္တံ ဧကတ္တံ။ စေတောပရိယဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ပရိယာတီတိ ပရိယံ, ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ အတ္ထော။ စေတသော ပရိယံ စေတောပရိယံ, စေတောပရိယဉ္စ တံ ဉာဏဉ္စာတိ စေတောပရိယဉာဏံ။ ဝိပ္ဖါရတာတိပိ ပါဌော, ဝိပ္ဖါရတာယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၅၃။ ပစ္စယပ္ပဝတ္တာနံ ဓမ္မာနန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝသေန ပစ္စယတော ပဝတ္တာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ။ နာနတ္တေကတ္တကမ္မဝိပ္ဖါရဝသေနာတိ ဧတ္ထ အကုသလံ ကမ္မံ နာနတ္တံ, ကုသလံ ကမ္မံ ဧကတ္တံ။ ကာမာဝစရံ ဝါ ကမ္မံ နာနတ္တံ, ရူပါဝစရာရူပါဝစရံ ကမ္မံ ဧကတ္တံ။ နာနတ္တေကတ္တကမ္မဝိပ္ဖါရဝသေန ပစ္စယပဝတ္တာနံ ဓမ္မာနံ ပရိယောဂါဟဏေ ပညာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏန္တိ ပုဗ္ဗေ အတီတဇာတီသု နိဝုတ္ထခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝါသော။ နိဝုတ္ထာတိ အဇ္ဈာဝုတ္ထာ အနုဘူတာ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ။ ပုဗ္ဗေ အတီတဇာတီသု နိဝုတ္ထဓမ္မာ ဝါ ပုဗ္ဗေနိဝါသော။ နိဝုတ္ထာတိ ဂေါစရနိဝါသေန နိဝုတ္ထာ အတ္တနော ဝိညာဏေန ဝိညာတာ ပရိစ္ဆိန္နာ, ပရဝိညာဏေန ဝိညာတာပိ ဝါ။ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသု တေ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ လဗ္ဘန္တိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတီတိ ယာယ သတိယာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ, သာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ, ဉာဏန္တိ တာယ သတိယာ သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ။
֍ * ၅၄။ ဩဘာသဝသေနာတိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ရူပဒဿနတ္ထံ ပသာရိတဿ တေဇောကသိဏဩဒါတကသိဏအာလောကကသိဏာနံ အညတရဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနာရမ္မဏဿ ကသိဏောဘာသဿ ဝသေန။ နာနတ္တေကတ္တရူပနိမိတ္တာနန္တိ နာနာသတ္တာနံ ရူပါနိ, နာနတ္တကာယံ ဥပပန္နာနံ ဝါ သတ္တာနံ ရူပါနိ, နာနာဒိသာသု ဝါ ရူပါနိ, အသမ္မိဿာနိ ဝါ ရူပါနိ နာနတ္တရူပါနိ, ဧကသတ္တဿ ရူပါနိ, ဧကတ္တကာယံ ဥပပန္နဿ ဝါ ရူပါနိ, ဧကဒိသာယ ဝါ ရူပါနိ, နာနာဒိသာဒီနံ သမ္မိဿီဘူတာနိ ဝါ ရူပါနိ ဧကတ္တရူပါနိ။ ရူပန္တိ စေတ္ထ ဝဏ္ဏာယတနမေဝ။ တဉှိ ရူပယတီတိ ရူပံ, ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ အတ္ထော။ ရူပမေဝ ရူပနိမိတ္တံ။ တေသံ နာနတ္တေကတ္တရူပနိမိတ္တာနံ။ ဒဿနဋ္ဌေ ပညာတိ ဒဿနသဘာဝေ ပညာ။
ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏန္တိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ။ ဒေဝါနဉှိ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓံ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထံ ဒိဗ္ဗံ ပသာဒစက္ခု ဟောတိ။ ဣဒဉ္စာပိ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တံ ဉာဏစက္ခု တာဒိသမေဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ, ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၀။)ပဋိလဒ္ဓတ္တာ အတ္တနာ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ, အာလောကပရိဂ္ဂဟေန မဟာဇုတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ, တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတရူပဒဿနေန မဟာဂတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခု, စက္ခုကိစ္စကရဏေန စက္ခုမိဝါတိပိ စက္ခု, ဒိဗ္ဗဉ္စ တံ စက္ခု စာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု, ဒိဗ္ဗစက္ခု စ တံ ဉာဏဉ္စာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ။
֍ * ၅၅။ စတုသဋ္ဌိယာ အာကာရေဟီတိ အဋ္ဌသု မဂ္ဂဖလေသု ဧကေကသ္မိံ အဋ္ဌန္နံ အဋ္ဌန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသေန စတုသဋ္ဌိယာ အာကာရေဟိ။ တိဏ္ဏန္နံ ဣန္ဒြိယာနန္တိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ အညိန္ဒြိယံ အညာတာဝိန္ဒြိယန္တိ, ဣမေသံ တိဏ္ဏန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ။ ဝသိဘာဝတာ ပညာတိ ဝသိဘာဝတာယ ပဝတ္တာ ပညာ, အရဟတ္တဖလေ အဋ္ဌန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသေန အဋ္ဌဟိ အာကာရေဟိ အညာတာဝိန္ဒြိယဿေဝ ဝသိဘာဝတာယ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ အဘာဝေပိ ကာရဏသိဒ္ဓိဝသေန တဒတ္ထသာဓနတာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏန္တိ အတ္တနာ ဝဇ္ဈာနံ အာသဝါနံ ခယကရံ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ။
၅၆-၅၉။ ဣဒါနိ အာသဝါနံ ခယဉာဏသင်္ခါတအရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏသမ္ဗန္ဓေ စတုန္နမ္ပိ မဂ္ဂဉာဏာနံ ဧကေကဿ မဂ္ဂဉာဏဿ ဧကာဘိသမယတံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိညဋ္ဌေ ပညာ’’တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထာပိ ဩဠာရိကတ္တာ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏတ္တာ စ သုဝိညေယျန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ ပဌမံ ဝုတ္တံ, တဿေဝ ဟေတုဒဿနတ္ထံ တဒနန္တရံ သမုဒယသစ္စံ, ဟေတုနိရောဓာ ဖလနိရောဓောတိ ဉာပနတ္ထံ တဒနန္တရံ နိရောဓသစ္စံ, တဒဓိဂမူပါယဒဿနတ္ထံ အန္တေ မဂ္ဂသစ္စံ။ ဘဝသုခဿာဒဂဓိတာနံ ဝါ သတ္တာနံ သံဝေဂဇနနတ္ထံ ပဌမံ ဒုက္ခမာဟ, တံ နေဝ အကတံ အာဂစ္ဆတိ, န ဣဿရနိမ္မာနာဒိတော ဟောတိ, ဣတော ပန ဟောတီတိ ဉာပနတ္ထံ တဒနန္တရံ သမုဒယသစ္စံ, တတော သဟေတုကေန ဒုက္ခေန အဘိဘူတတ္တာ သံဝိဂ္ဂမာနသာနံ ဒုက္ခနိဿရဏဂဝေသီနံ နိဿရဏဒဿနေန အဿာသဇနနတ္ထံ နိရောဓံ, တတော နိရောဓာဓိဂမတ္ထံ နိရောဓသမ္ပာပကံ မဂ္ဂန္တိ။ ဣဒါနိ တဗ္ဗိသယာနိ ဉာဏာနိ တေနေဝ ကမေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ပရိညဋ္ဌေတိ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌာဒိကေ စတုဗ္ဗိဓေ ပရိဇာနိတဗ္ဗသဘာဝေ။ ပဟာနဋ္ဌေတိ သမုဒယဿ အာယူဟနဋ္ဌာဒိကေ စတုဗ္ဗိဓေ ပဟာတဗ္ဗသဘာဝေ။ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေတိ နိရောဓဿ နိဿရဏဋ္ဌာဒိကေ စတုဗ္ဗိဓေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗသဘာဝေ။ ဘာဝနဋ္ဌေတိ မဂ္ဂဿ နိယျာနဋ္ဌာဒိကေ စတုဗ္ဗိဓေ ဘာဝေတဗ္ဗသဘာဝေ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၁။)၆၀-၆၃။ ဣဒါနိ ဘာဝိတမဂ္ဂဿ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဝါ အဘာဝိတမဂ္ဂဿ အနုဿဝဝသေန ဝါ ဝိသုံ ဝိသုံ သစ္စဉာဏာနိ ဒဿေတုံ ဒုက္ခေ ဉာဏာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ဒုက္ခေတိ ဧတ္ထ ဒု-ဣတိ အယံ သဒ္ဒေါ ကုစ္ဆိတေ ဒိဿတိ။ ကုစ္ဆိတဉှိ ပုတ္တံ ဒုပုတ္တောတိ ဝဒန္တိ။ ခံ-သဒ္ဒေါ ပန တုစ္ဆေ။ တုစ္ဆဉှိ အာကာသံ ‘ခ’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒဉ္စ ပဌမသစ္စံ ကုစ္ဆိတံ အနေကုပဒ္ဒဝါဓိဋ္ဌာနတော, တုစ္ဆံ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတဓုဝသုဘသုခတ္တဘာဝဝိရဟိတတော။ တသ္မာ ကုစ္ဆိတတ္တာ တုစ္ဆတ္တာ စ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
ဒုက္ခသမုဒယေတိ ဧတ္ထ သံ-ဣတိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘သမာဂမော သမေတ’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၉၉၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၉၆) ဝိယ သံယောဂံ ဒီပေတိ။ ဥ-ဣတိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၇၂၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၄၁) ဝိယ ဥပ္ပတ္တိံ။ အယ-သဒ္ဒေါ ပန ကာရဏံ ဒီပေတိ။ ဣဒဉ္စာပိ ဒုတိယသစ္စံ အဝသေသပစ္စယသမာယောဂေ သတိ ဒုက္ခဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ။ ဣတိ ဒုက္ခဿ သံယောဂေ ဥပ္ပတ္တိကာရဏတ္တာ ‘‘ဒုက္ခသမုဒယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
ဒုက္ခနိရောဓေတိ ဧတ္ထ နိ-သဒ္ဒေါ အဘာဝံ, ရောဓ-သဒ္ဒေါ စ စာရကံ ဒီပေတိ။ တသ္မာ အဘာဝေါ ဧတ္ထ သံသာရစာရကသင်္ခါတဿ ဒုက္ခရောဓဿ သဗ္ဗဂတိသုညတ္တာ, သမဓိဂတေ ဝါ တသ္မိံ သံသာရစာရကဿ ဒုက္ခရောဓဿ အဘာဝေါ ဟောတိ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာတိပိ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဒုက္ခဿ ဝါ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓပစ္စယတ္တာ ဒုက္ခနိရောဓန္တိ ဝုစ္စတိ။
ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယာတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ အယံ ဧတံ ဒုက္ခနိရောဓံ ဂစ္ဆတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန တဒဘိမုခီဘူတတ္တာ, ပဋိပဒါ စ ဟောတိ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ, တသ္မာ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါတိ ဝုစ္စတိ။ စတ္တာရိ မဂ္ဂဉာဏာနေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုဋ္ဌာနာကာရဒီပနဝသေန ‘‘မဂ္ဂေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ, အနန္တရဖလဒါယကတ္တဿ ကာရဏပရိဒီပနဝသေန ‘‘အာနန္တရိကသမာဓိမှိ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ, ဝိဝဋ္ဋနာကာရဒီပနဝသေန ‘‘သစ္စဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ, မဂ္ဂပဋိပါဋိက္ကမေနေဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏုပ္ပတ္တိံ, တဿ စ ဉာဏဿ အဘိညာဘာဝံ ဒီပေတုံ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏမေဝ ‘‘အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုန စတုန္နမ္ပိ မဂ္ဂဉာဏာနံ ဧကာဘိသမယတံ ဒီပေတုံ ‘‘ပရိညဋ္ဌေ ပညာ ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ။ ပုန ဧကေကသ္မိံ သစ္စေ ဝိသုံ ဝိသုံ ဥပ္ပတ္တိဒီပနဝသေန ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၂။)၆၄-၆၇။ ဣဒါနိ သဗ္ဗေသံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ အရိယမဂ္ဂါနုဘာဝေနေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ သိဒ္ဓါနီတိ ဒဿေတုံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒေ ဉာဏန္တိအာဒီနိ ပုန စတ္တာရိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဣမာနိ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒါဘာဝေပိ သဗ္ဗအရိယပုဂ္ဂလသာဓာရဏာနိ သုဒ္ဓိကပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ, ဟေဋ္ဌာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ပန ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါနံ ပဘေဒပ္ပတ္တာနိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ အယမေတေသံ ဥဘယတ္ထဝစနေ ဝိသေသော။ ယသ္မာ ဝါ အနန္တရံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဒုက္ခာရမ္မဏံ နိရောဓာရမ္မဏဉ္စ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ, သမုဒယာရမ္မဏံ မဂ္ဂါရမ္မဏဉ္စ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, တဒဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ, တေသု ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ, တသ္မာ တမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒဿေတုံ သုဒ္ဓိကပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တသ္မာယေဝ စ ဟေဋ္ဌာ နာနတ္တသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ တထာ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာနီတိ။
֍ * ၆၈။ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ သတ္တသဋ္ဌိ သာဝကသာဓာရဏဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏာနိ တထာဂတာနံယေဝ အာဝေဏိကာနိ ဉာဏာနိ ဒဿေတုံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏာဒီနိ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထပိ ယသ္မာ တထာဂတာ သတ္တာနံ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနာဘာဇနတ္တံ ဩလောကေန္တာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ဩလောကေန္တိ။ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တာသယာနုသယဉာဏဒွယမေဝ။ ယထာဟ –
‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သတ္တေ အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေ တိက္ခိန္ဒြိယေ မုဒိန္ဒြိယေ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၉၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉)။
သတ္တသန္တာနေ စ ဩလောကေန္တာ ပဌမံ ဣန္ဒြိယပရိပါကာပရိပါကံ ဩလောကေန္တိ, ဣန္ဒြိယပရိပါကဉ္စ ဉတွာ အာသယာဒီနံ အနုရူပေန ဓမ္မဒေသနတ္ထံ တတော အာသယာနုသယစရိတာနိ ဩလောကေန္တိ, တသ္မာပိ ပဌမံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, တဒနန္တရံ အာသယာနုသယဉာဏံ။ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ စ ယသ္မာ ပါဋိဟာရိယေန ဝိနေတဗ္ဗာနံ ပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တိ, တသ္မာ အာသယာနုသယဉာဏာနန္တရံ ယမကပါဋိဟာရိယေ ဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဉာဏာနံ ဟေတုပရိဒီပနတ္ထံ တဒနန္တရံ မဟာကရုဏာဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ မဟာကရုဏာဉာဏဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝပရိဒီပနတ္ထံ တဒနန္တရံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ သဗ္ဗညုဿာပိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓဘာဝပရိဒီပနတ္ထံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၃။)သဗ္ဗညုတညာဏဿ အနာဝရိယဘာဝပရိဒီပနတ္ထဉ္စ တဒနန္တရံ အနာဝရဏဉာဏံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ဥပရိ ‘‘သတ္တာန’’န္တိ ပဒံ ဣဓေဝ အာဟရိတွာ ‘‘သတ္တာနံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏ’’န္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရာနိ စ အပရာနိ စ ပရာပရာနီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ သန္ဓိဝသေန ရော-ကာရံ ကတွာ ပရောပရာနီတိ ဝုစ္စတိ။ ပရောပရာနံ ဘာဝေါ ပရောပရိယံ, ပရောပရိယမေဝ ပရောပရိယတ္တံ, ဝေနေယျသတ္တာနံ သဒ္ဓါဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တံ, ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဿ ဉာဏံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ, ဣန္ဒြိယာနံ ဥတ္တမာနုတ္တမဘာဝဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣန္ဒြိယဝရောဝရိယတ္တဉာဏ’’န္တိပိ ပါဌော။ ဝရာနိ စ အဝရိယာနိ စ ဝရောဝရိယာနိ, ဝရောဝရိယာနံ ဘာဝေါ ဝရောဝရိယတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဝရိယာနီတိ စ န ဥတ္တမာနီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပရာနိ စ ဩပရာနိ စ ပရောပရာနိ, တေသံ ဘာဝေါ ပရောပရိယတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဩပရာနီတိ စ ဩရာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, လာမကာနီတိ အတ္ထော, ‘‘ပရောပရာ ယဿ သမေစ္စ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၄၇၉) ဝိယ။ ‘‘ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တေ ဉာဏ’’န္တိ ဘုမ္မဝစနေနာပိ ပါဌော။
֍ * ၆၉။ သတ္တာနံ အာသယာနုသယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ရူပါဒီသု ခန္ဓေသု ဆန္ဒရာဂေန သတ္တာ ဝိသတ္တာတိ သတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ရူပေ ခေါ, ရာဓ, ယော ဆန္ဒော ယော ရာဂေါ ယာ နန္ဒီ ယာ တဏှာ, တတြ သတ္တော တတြ ဝိသတ္တော, တသ္မာ ‘သတ္တော’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝေဒနာယ သညာယ သင်္ခါရေသု ဝိညာဏေ ယော ဆန္ဒော ယော ရာဂေါ ယာ နန္ဒီ ယာ တဏှာ, တတြ သတ္တော တတြ ဝိသတ္တော, တသ္မာ ‘သတ္တော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၆၁)။
အက္ခရစိန္တကာ ပန အတ္ထံ အဝိစာရေတွာ ‘‘နာမမတ္တမေတ’’န္တိ ဣစ္ဆန္တိ။ ယေပိ အတ္ထံ ဝိစာရေန္တိ, တေ သတွယောဂေန သတ္တာတိ ဣစ္ဆန္တိ, တေသံ သတ္တာနံ။ အာသယန္တိ နိဿယန္တိ ဧတံ ဣတိ အာသယော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ, သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ကာမာဒီဟိ, နေက္ခမ္မာဒီဟိ ဝါ ပရိဘာဝိတဿ သန္တာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ သတ္တသန္တာနေ အနုသေန္တိ အနုပဝတ္တန္တီတိ အနုသယာ, ထာမဂတာနံ ကာမရာဂါဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာသယော စ အနုသယော စ အာသယာနုသယော။ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန စ ဒွန္ဒသမာသဝသေန စ ဧကဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၄။)ယသ္မာ စရိတာဓိမုတ္တိယော အာသယာနုသယသင်္ဂဟိတာ, တသ္မာ ဥဒ္ဒေသေ စရိတာဓိမုတ္တီသု ဉာဏာနိ အာသယာနုသယဉာဏေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘အာသယာနုသယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယေနေဝ ဟိ အဓိပ္ပါယေန ဥဒ္ဒေသော ကတော, တေနေဝ အဓိပ္ပါယေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ။
֍ * ၇၀။ ယမကပါဋိဟီရေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာဒီနံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ သကိံယေဝ ပဝတ္တိတော ယမကံ, အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဟရဏတော ပါဋိဟီရံ, ယမကဉ္စ တံ ပါဋိဟီရဉ္စာတိ ယမကပါဋိဟီရံ။
֍ * ၇၁။ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ဟဒယကမ္ပနံ ကရောတီတိ ကရုဏာ, ကိနာတိ ဝါ ပရဒုက္ခံ ဟိံသတိ ဝိနာသေတီတိ ကရုဏာ, ကိရီယတိ ဝါ ဒုက္ခိတေသု ဖရဏဝသေန ပသာရီယတီတိ ကရုဏာ, ဖရဏကမ္မဝသေန ကမ္မဂုဏဝသေန စ မဟတီ ကရုဏာ မဟာကရုဏာ, သမာပဇ္ဇန္တိ ဧတံ မဟာကာရုဏိကာတိ သမာပတ္တိ, မဟာကရုဏာ စ သာ သမာပတ္တိ စာတိ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိ။ တဿံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယံ, တံသမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ။
၇၂-၇၃။ သဗ္ဗညုတညာဏံ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စနေယျပထပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗံ အညာသီတိ သဗ္ဗညူ, သဗ္ဗညုဿ ဘာဝေါ သဗ္ဗညုတာ, သာ ဧဝ ဉာဏံ ‘‘သဗ္ဗညုတာဉာဏ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ခတာသင်္ခတာဒိဘေဒါ သဗ္ဗဓမ္မာ ဟိ သင်္ခါရော ဝိကာရော လက္ခဏံ နိဗ္ဗာနံ ပညတ္တီတိ ပဉ္စေဝ နေယျပထာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗညူတိ စ ကမသဗ္ဗညူ, သကိံသဗ္ဗညူ, သတတသဗ္ဗညူ, သတ္တိသဗ္ဗညူ, ဉာတသဗ္ဗညူတိ ပဉ္စဝိဓာ သဗ္ဗညုနော သိယုံ။ ကမေန သဗ္ဗဇာနနကာလာသမ္ဘဝတော ကမသဗ္ဗညုတာ န ဟောတိ, သကိံ သဗ္ဗာရမ္မဏဂဟဏာဘာဝတော သကိံသဗ္ဗညုတာ န ဟောတိ, စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရမ္မဏစိတ္တသမ္ဘဝတော ဘဝင်္ဂစိတ္တဝိရောဓတော ယုတ္တိအဘာဝတော စ သတတသဗ္ဗညုတာ န ဟောတိ, ပရိသေသတော သဗ္ဗဇာနနသမတ္ထတ္တာ သတ္တိသဗ္ဗညုတာ ဝါ သိယာ, ဝိဒိတသဗ္ဗဓမ္မတ္တာ ဉာတသဗ္ဗညုတာ ဝါ သိယာ။ သတ္တိသဗ္ဗညုနော သဗ္ဗဇာနနတ္တံ နတ္ထီတိ တမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၅။)‘‘န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ, အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗံ၊
သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယျံ, တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၈) –
ဝုတ္တတ္တာ ဉာတသဗ္ဗညုတ္တမေဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝဉှိ သတိ ကိစ္စတော အသမ္မောဟတော ကာရဏသိဒ္ဓိတော အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတော သဗ္ဗညုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ဟိ နတ္ထိ ဧတဿ အာဝရဏန္တိ အနာဝရဏံ, တဒေဝ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဝုစ္စတီတိ။
ဣမာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနီတိ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာသာဓာရဏဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဣမာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ။ ဣမေသံ တေသတ္တတိယာ ဉာဏာနန္တိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝုတ္တာနံ ဣမေသံ တေသတ္တတိဉာဏာနံ။ ဥဗ္ဗာဟနတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ တေသတ္တတီနန္တိပိ ပါဌော။ ‘‘တေသတ္တတိယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကသ္မိံ ဗဟုဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတ္တသဋ္ဌိ ဉာဏာနီတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ သတ္တသဋ္ဌိ ဉာဏာနိ။ သာဝကသာဓာရဏာနီတိ သဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ သာဝကာ, သမာနံ ဓာရဏမေတေသန္တိ သာဓာရဏာနိ, တထာဂတာနံ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာနိ သာဝကသာဓာရဏာနိ။ ဆ ဉာဏာနီတိ အန္တေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဆ ဉာဏာနိ။ အသာဓာရဏာနိ သာဝကေဟီတိ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏာနိ တထာဂတာနံယေဝ ဉာဏာနီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ
ဉာဏကထာမာတိကုဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁။ သုတမယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဝိဿဇ္ဇနုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁။ ဣဒါနိ ယထာနိက္ခိတ္တေန ဥဒ္ဒေသေန သင်္ဂဟိတေ ဓမ္မေ ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ကထံ သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏန္တိအာဒိ နိဒ္ဒေသဝါရော အာရဒ္ဓေါ။ တတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ, ‘‘သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၆။)ဉာဏ’’န္တိ, တံ ကထံ ဟောတီတိ? အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ပဉ္စဝိဓာ ဟိ ပုစ္ဆာ – အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ, ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ, ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ, အနုမတိပုစ္ဆာ, ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ။ တာသံ ဣဒံ နာနတ္တံ –
ကတမာ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ? (မဟာနိ။ ၁၅၀၊ စူဠနိ။ ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂) ပကတိယာ လက္ခဏံ အညာတံ ဟောတိ အဒိဋ္ဌံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဝိဘာဝိတံ, တဿ ဉာဏာယ ဒဿနာယ တုလနာယ တီရဏာယ ဝိဘူတာယ ဝိဘာဝနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, အယံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ။
ကတမာ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ? (မဟာနိ။ ၁၅၀၊ စူဠနိ။ ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂) ပကတိယာ လက္ခဏံ ဉာတံ ဟောတိ ဒိဋ္ဌံ တုလိတံ တီရိတံ ဝိဘူတံ ဝိဘာဝိတံ, သော အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, အယံ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ။
ကတမာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ? (မဟာနိ။ ၁၅၀၊ စူဠနိ။ ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂) ပကတိယာ သံသယပက္ခန္ဒော ဟောတိ ဝိမတိပက္ခန္ဒော ဒွေဠှကဇာတော ‘‘ဧဝံ နု ခေါ, နနု ခေါ, ကိံ နု ခေါ, ကထံ နု ခေါ’’တိ? သော ဝိမတိစ္ဆေဒနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, အယံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ။
ကတမာ အနုမတိပုစ္ဆာ? ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ အနုမတိယာ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိ? ‘‘အနိစ္စံ, ဘန္တေ’’။ ‘‘ယံ ပနာနိစ္စံ, ဒုက္ခံ ဝါ တံ သုခံ ဝါ’’တိ? ‘‘ဒုက္ခံ, ဘန္တေ’’။ ‘‘ယံ ပနာနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ, ကလ္လံ နု တံ သမနုပဿိတုံ ‘ဧတံ မမ, ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ? ‘‘နော ဟေတံ, ဘန္တေ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၁), အယံ အနုမတိပုစ္ဆာ။
ကတမာ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ? ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ကထေတုကမျတာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, သတိပဋ္ဌာနာ။ ကတမေ စတ္တာရော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၉၀)? အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ။ တာသု အယံ ထေရဿ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ သမာတိကုဒ္ဒေသာယ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာယ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိ သောတာဝဓာနံ, တံပဇာနနာ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒယော သောဠသ ဝိဿဇ္ဇနုဒ္ဒေသာ။ တတ္ထ ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိ ‘‘ဒေသယန္တဿာ’’တိ ပါဌသေသော။ ဣမေ ဓမ္မာ အဘိဇာနိတဗ္ဗာတိ သတ္ထုနော, အညတရဿ ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယဿ သဗြဟ္မစာရိဿ ဓမ္မံ ဒေသယန္တဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သောတာဝဓာနံ သုတံ သောတာဝဓာနံ နာမ။ တံပဇာနနာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၇။)ပညာ တဿ သုတဿ ပဇာနနာ ပရိယာယပရိစ္ဆိန္ဒကပညာ သုတမယေ ဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော။ တဿ ပဇာနနာ တံပဇာနနာတိ သာမိဝစနသမာသော။ တံ ပဇာနနာတိ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဝသေန ဥပယောဂဝစနံ ဝါ။ အဘိညေယျာတိ စ သဘာဝလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန သောဘနေနာကာရေန ဇာနိတဗ္ဗာ။ ပရိညေယျာတိ သာမညလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန ကိစ္စသမာပနဝသေန စ ဗျာပိတွာ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာတိ ပစ္စက္ခံ ကာတဗ္ဗာ။ ဒုဝိဓာ ဟိ သစ္ဆိကိရိယာ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာ စ။ ပစ္စနီကသမုဒါစာရဝသေန ပရိဟာနိယသင်္ခါတံ ဟာနံ ဘဇန္တီတိ ဟာနဘာဂိယာ။ တဒနုဓမ္မတာယ သတိယာ သဏ္ဌာနဝသေန ဌာနသင်္ခါတံ ဌိတိံ ဘဇန္တီတိ ဌိတိဘာဂိယာ။ ဥပရိဝိသေသာဓိဂမဝသေန ဝိသေသံ ဘဇန္တီတိ ဝိသေသဘာဂိယာ။ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပ္ပဒါလိတပုဗ္ဗံ လောဘက္ခန္ဓံ ဒေါသက္ခန္ဓံ မောဟက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒါလေတီတိ အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗေဓော နာမ, နိဗ္ဗိဒါသဟဂတာနံ သညာမနသိကာရာနံ သမုဒါစာရဝသေန တံ နိဗ္ဗေဓံ ဘဇန္တီတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ။
သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ သဗ္ဗေ သပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ။ တေ ဟိ သင်္ခတသင်္ခါရာ နာမ။ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကရီယန္တီတိ သင်္ခါရာ, တေ ဧဝ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတတ္တာ သင်္ခတာတိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ တေဘူမကရူပါရူပဓမ္မာ အဘိသင်္ခတသင်္ခါရာတိ အဋ္ဌကထာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၈၇၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ) ဝုတ္တာ။ တေပိ ‘‘အနိစ္စာ ဝ သင်္ခါရာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၆၊ ၂။၁၄၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၁, ၂၇၂) သင်္ခတသင်္ခါရေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာဂတော အယံ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသပုဂ္ဂလော ပုညဉ္စေဝ သင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၅၁) အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာဝ အာဂတာ တေဘူမိကကုသလာကုသလစေတနာ အဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရာ နာမ။ ‘‘ယာဝတိကာ အဘိသင်္ခါရဿ ဂတိ, တာဝတိကံ ဂန္တွာ အက္ခာဟတံ မညေ အဋ္ဌာသီ’’တိအာဒီသု အာဂတံ ကာယိကံ စေတသိကံ ဝီရိယံ ပယောဂါဘိသင်္ခါရော နာမ။ ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နဿ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဘိက္ခုနော ပဌမံ နိရုဇ္ဈတိ ဝစီသင်္ခါရော, တတော ကာယသင်္ခါရော, တတော စိတ္တသင်္ခါရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၆၄) အာဂတာ ဝိတက္ကဝိစာရာ။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ဝစီသင်္ခါရာ။ အဿာသပဿာသာ ကာယေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၈။)သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ။ သညာ စ ဝေဒနာ စ စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ။ ဣဓ ပန သင်္ခတသင်္ခါရာ အဓိပ္ပေတာ။
အနိစ္စာတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန။ ဒုက္ခာတိ ပီဠနဋ္ဌေန။ သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အန္တောကတွာ ဝုတ္တာ။ အနတ္တာတိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန။ ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိအာဒီသု ‘‘ဒုက္ခသမုဒယော ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဒုက္ခသမုဒယံ ဒုက္ခနိရောဓ’’န္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသစ္စာနိ…ပေ… ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ အရိယာ ဣမာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ အရိယဿ သစ္စာနီတိပိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ ‘‘သဒေဝကေ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ တထာဂတော အရိယော, တသ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၈)။ ဧတေသံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ အရိယဘာဝသိဒ္ဓိတောပိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ ‘‘ဣမေသံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ယထာဘူတံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အရိယောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၃)။ အရိယာနိ သစ္စာနီတိပိ အရိယသစ္စာနိ။ အရိယာနီတိ အဝိတထာနိ, အဝိသံဝါဒကာနီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ, တသ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၇)။ သစ္စာနီတိ ကော သစ္စဋ္ဌောတိ စေ? ယော ပညာစက္ခုနာ ဥပပရိက္ခမာနာနံ မာယာဝ ဝိပရီတော, မရီစီဝ ဝိသံဝါဒကော, တိတ္ထိယာနံ ပရိကပ္ပိတအတ္တာဝ အနုပလဗ္ဘသဘာဝေါ စ န ဟောတိ, အထ ခေါ ဗာဓနပဘဝသန္တိနိယျာနပ္ပကာရေန တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေန အရိယဉာဏဿ ဂေါစရော ဟောတိယေဝ။ ဧသ အဂ္ဂိလက္ခဏံ ဝိယ လောကပကတိ ဝိယ စ တစ္ဆာဝိပရီတဘူတဘာဝေါ သစ္စဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ, ဘိက္ခဝေ, တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ အပိစ –
နာဗာဓကံ ယတော ဒုက္ခံ, ဒုက္ခာ အညံ န ဗာဓကံ၊
ဗာဓကတ္တနိယာမေန, တတော သစ္စမိဒံ မတံ။
တံ ဝိနာ နာညတော ဒုက္ခံ, န ဟောတိ န စ တံ တတော၊
ဒုက္ခဟေတု နိယာမေန, ဣတိ သစ္စံ ဝိသတ္တိကာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၉။)နာညာ နိဗ္ဗာနတော သန္တိ, သန္တံ န စ န တံ ယတော၊
သန္တဘာဝနိယာမေန, တတော သစ္စမိဒံ မတံ။
မဂ္ဂါ အညံ န နိယျာနံ, အနိယျာနော န စာပိ သော၊
တစ္ဆနိယျာနဘာဝေန, ဣတိ သော သစ္စသမ္မတော။
ဣတိ တစ္ဆာဝိပလ္လာသ-ဘူတဘာဝံ စတူသွပိ၊
ဒုက္ခာဒီသွဝိသေသေန, သစ္စဋ္ဌံ အာဟု ပဏ္ဍိတာတိ။
သော ပနာယံ သစ္စသဒ္ဒေါ အနေကေသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ သေယျထိဒံ – ‘‘သစ္စံ ဘဏေ န ကုဇ္ဈေယျာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၂၄) ဝါစာသစ္စေ။ ‘‘သစ္စေ ဌိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စာ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၁။၄၃၃) ဝိရတိသစ္စေ။ ‘‘ကသ္မာ နု သစ္စာနိ ဝဒန္တိ နာနာ, ပဝါဒိယာသေ ကုသလာဝဒါနာ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၉၁) ဒိဋ္ဌိသစ္စေ။ ‘‘ဧကဉှိ သစ္စံ န ဒုတီယမတ္ထိ, ယသ္မိံ ပဇာ နော ဝိဝဒေ ပဇာန’’န္တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၉၀၊ မဟာနိ။ ၁၁၉) ပရမတ္ထသစ္စေ နိဗ္ဗာနေ စေဝ မဂ္ဂေ စ။ ‘‘စတုန္နံ သစ္စာနံ ကတိ ကုသလာ ကတိ အကုသလာ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၂၁၆) အရိယသစ္စေ။ သွာယမိဓာပိ အရိယသစ္စေ ပဝတ္တတီတိ။
နိဒ္ဒေသဝါရသင်္ဂဟိတဿ ဝိဿဇ္ဇနုဒ္ဒေသဿ
အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဘိညေယျနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂။ ဣဒါနိ ဝိဿဇ္ဇနုဒ္ဒေသသင်္ဂဟိတေ ဓမ္မေ ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ကထံ ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိအာဒိ နိဒ္ဒေသဝါရော အာရဒ္ဓေါ။ တတ္ထ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသာဒီသု ပဉ္စသု အာဒိတော ဧကကာဒိဝသေန ဒသ ဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဒသုတ္တရပရိယာယေန သံသန္ဒေတွာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တေသု အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ တာဝ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ ကာမဘဝါဒီသု သညာဘဝါဒီသု ဧကဝေါကာရဘဝါဒီသု စ သဗ္ဗဘဝေသု သဗ္ဗေ သတ္တာ။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ အာဟာရတော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။ ဌိတီတိ စေတ္ထ သကက္ခဏေ အတ္ထိတာ အဓိပ္ပေတာ။ ဣတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဌိတိဟေတု အာဟာရော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၀။)နာမ ဧကော ဓမ္မော အဓိကေန ဉာဏေန ဇာနိတဗ္ဗော။ ပစ္စယေ ဟိ အဘိညာတေ ပစ္စယုပ္ပန္နာပိ အဘိညာတာ ဟောန္တိ ဥဘိန္နမ္ပိ အညမညာပေက္ခတ္တာ။ ဧတေန ဉာတပရိညာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ နနု စ ဧဝံ သန္တေ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘အသညသတ္တာ ဒေဝါ အဟေတုကာ အနာဟာရာ အဖဿကာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၇), တံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ တဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တေသဉှိ ဈာနံ အာဟာရောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အာဟာရာ ဘူတာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဌိတိယာ, သမ္ဘဝေသီနံ ဝါ အနုဂ္ဂဟာယ။ ကတမေ စတ္တာရော? ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဩဠာရိကော ဝါ သုခုမော ဝါ, ဖဿော ဒုတိယော, မနောသဉ္စေတနာ တတိယာ, ဝိညာဏံ စတုတ္ထ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၁) ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ ဣဒမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧတသ္မိဉှိ သုတ္တေ နိပ္ပရိယာယေန အာဟာရလက္ခဏာဝ ဓမ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ပရိယာယေန ပစ္စယော အာဟာရောတိ ဝုတ္တော။ သဗ္ဗသင်္ခတဓမ္မာနဉှိ ပစ္စယော လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, သော စ ယံ ယံ ဖလံ ဇနေတိ, တံ တံ အာဟရတိ နာမ။ တသ္မာ အာဟာရောတိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ –
‘‘အဝိဇ္ဇမ္ပာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သာဟာရံ ဝဒါမိ, နော အနာဟာရံ။ ကော စ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာယ အာဟာရော? ‘ပဉ္စ နီဝရဏာ’တိဿ ဝစနီယံ။ ပဉ္စ နီဝရဏေပါဟံ, ဘိက္ခဝေ, သာဟာရေ ဝဒါမိ, နော အနာဟာရေ။ ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နံ နီဝရဏာနံ အာဟာရော။ ‘အယောနိသော မနသိကာရော’တိဿ ဝစနီယ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁)။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။
ဧတသ္မိဉှိ ပစ္စယာဟာရေ ဂဟိတေ ပရိယာယာဟာရောပိ နိပ္ပရိယာယာဟာရောပိ သဗ္ဗော ဂဟိတောဝ ဟောတိ။
တတ္ထ အသညဘဝေ ပစ္စယာဟာရော လဗ္ဘတိ။ အနုပ္ပန္နေ ဟိ ဗုဒ္ဓေ တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဓီ စိတ္တံ, ဓီ စိတ္တံ, စိတ္တဿ နာမ အဘာဝေါယေဝ သာဓု။ စိတ္တဉှိ နိဿာယ ဝဓဗန္ဓနာဒိပစ္စယံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, စိတ္တေ အသတိ နတ္ထေတ’’န္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ကာလံကတွာ အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ယော ယဿ ဣရိယာပထော မနုဿလောကေ ပဏိဟိတော အဟောသိ, သော တေန ဣရိယာပထေန နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပဉ္စ ကပ္ပသတာနိ တိဋ္ဌတိ။ ဧတ္တကံ အဒ္ဓါနံ နိပန္နော ဝိယ နိသိန္နော ဝိယ ဌိတော ဝိယ ဟောတိ။ ဧဝရူပါနဉ္စ သတ္တာနံ ပစ္စယာဟာရော လဗ္ဘတိ။ တေ ဟိ ယံ ဈာနံ ဘာဝေတွာ နိဗ္ဗတ္တာ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၁။)တဒေ နေသံ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယထာ ဇိယာဝေဂေန ခိတ္တသရော ယာဝ ဇိယာဝေဂေါ အတ္ထိ, တာဝ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ယာဝ ဈာနပစ္စယော အတ္ထိ, တာဝ တိဋ္ဌန္တိ။ တသ္မိံ နိဋ္ဌိတေ ခီဏဝေဂေါ သရော ဝိယ ပတန္တိ။
ယေ ပန တေ နေရယိကာ ‘‘နေဝုဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော န ပုညဖလူပဇီဝိနော’’တိ ဝုတ္တာ, တေသံ ကော အာဟာရောတိ? တေသံ ကမ္မမေဝ အာဟာရောတိ။ ကိံ ပဉ္စ အာဟာရာ အတ္ထီတိ? ‘‘ပဉ္စ, န ပဉ္စာ’’တိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ နနု ‘‘ပစ္စယော အာဟာရော’’တိ ဝုတ္တော, တသ္မာ ယေန ကမ္မေန တေ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ, တဒေဝ တေသံ ဌိတိပစ္စယတ္တာ အာဟာရော။ ယံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘န တာဝ ကာလံ ကရောတိ, ယာဝ န တံ ပါပကမ္မံ ဗျန္တီ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၆၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၀)။ တသ္မာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာတိ အတ္ထော။ ကဗဠီကာရံ အာဟာရံ အာရဗ္ဘာတိ စေတ္ထ ဝိဝါဒေါ န ကာတဗ္ဗော။ မုခေ ဥပ္ပန္နခေဠောပိ ဟိ တေသံ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေတိ။ ခေဠော ဟိ နိရယေ ဒုက္ခဝေဒနီယော ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ, သဂ္ဂေ သုခဝေဒနီယော။ ဣတိ ကာမဘဝေ နိပ္ပရိယာယေန စတ္တာရော အာဟာရာ, ရူပါရူပဘဝေသု ဌပေတွာ အသညဘဝံ သေသာနံ တယော, အသညာနဉ္စေဝ အဝသေသာနဉ္စ ပစ္စယာဟာရောတိ ဣမိနာ အာဟာရေန သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။
သဗ္ဗေ သတ္တာတိ စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဂဝတောပိ ဟိ ဓမ္မပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ ဒေသနာ – ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ, ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ, ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ, ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာတိ။ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံ ဘာဝိတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ, ယထယိဒံ စိတ္တံ။ စိတ္တံ, ဘိက္ခဝေ, ဘာဝိတံ ကမ္မနိယံ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၂) ဧဝရူပီ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော ကဉ္စိ သင်္ခါရံ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျ, နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၆၈) ဧဝရူပီ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ။ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀, ၃၀၉), ဧဝရူပီ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ပုဂ္ဂလဒေသနာ။ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿ ဘိက္ခဝေ, ပါတုဘာဝါ မဟတော စက္ခုဿ ပါတုဘာဝေါ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၅-၁၈၆) ဧဝရူပီ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။ တာသု ဣဓ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၂။)ဓမ္မဒေသနာ။ ဥပရိ ယာဝ ဒသကာ ဓမ္မာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ သတ္တဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဝိသေသေန ဝါ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နဓမ္မာနံယေဝ အဓိကေန ဉာဏေန သဘာဝတော ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ သတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, သင်္ခါရေ ဥပါဒါယ သတ္တောတိ ပညတ္တိမတ္တသမ္ဘဝတော ဝါ ဖလောပစာရေန သင်္ခါရာ ‘‘သတ္တာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကောစိ သတ္တော ပစ္စယဋ္ဌိတိကော အတ္ထိ အညတြ သင်္ခါရေဟိ, ဝေါဟာရဝသေန ပန ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမေတေန ဉာတပရိညာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။
ဒွေ ဓာတုယောတိ သင်္ခတာ စ ဓာတု အသင်္ခတာ စ ဓာတု။ တတ္ထ အနေကေဟိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ သင်္ခတာ ဓာတု, ကေဟိစိ ပစ္စယေဟိ အကတံ နိဗ္ဗာနံ အသင်္ခတာ ဓာတု။
တိဿော ဓာတုယောတိ ကာမဓာတု ရူပဓာတု အရူပဓာတု (ဝိဘ။ ၁၈၁-၁၈၂)။ တတ္ထ ကတမာ ကာမဓာတု? ဟေဋ္ဌတော အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ ခန္ဓာ ဓာတူ အာယတနာ ရူပါ ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရာ ဝိညာဏံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု (ဝိဘ။ ၁၈၂၊ ဓ။ သ။ ၁၂၈၇)။ တတ္ထ ကတမာ ရူပဓာတု? ဟေဋ္ဌတော ဗြဟ္မလောကံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော အကနိဋ္ဌေ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ။ အယံ ဝုစ္စတိ ရူပဓာတု။ တတ္ထ ကတမာ အရူပဓာတု? ဟေဋ္ဌတော အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂေ ဒေဝေ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော နေဝသညာနာသညာယတနူပဂေ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ။ အယံ ဝုစ္စတိ အရူပဓာတု။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကာမဓာတူတိ ကာမဘဝေါ ပဉ္စက္ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တိ, ရူပဓာတူတိ ရူပဘဝေါ ပဉ္စက္ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တိ။ အရူပဓာတူတိ အရူပဘဝေါ စတ္တာရော ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဒသုတ္တရပရိယာယေန ယောဇနာ။
သင်္ဂီတိပရိယာယေန ပန ‘‘တိဿော ကုသလဓာတုယော – နေက္ခမ္မဓာတု အဗျာပါဒဓာတု အဝိဟိံသာဓာတု။ အပရာပိ တိဿော ဓာတုယော – ရူပဓာတု အရူပဓာတု နိရောဓဓာတု။ အပရာပိ တိဿော ဓာတုယော – ဟီနာ ဓာတု မဇ္ဈိမာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၃။)ဓာတု ပဏီတာ ဓာတူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃။၃၀၅) ဝုတ္တာ ဓာတုယောပိ ဧတ္ထ ယုဇ္ဇန္တိ (ဝိဘ။ ၁၈၁-၁၈၂)။ နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော…ပေ… သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ။ အယံ ဝုစ္စတိ နေက္ခမ္မဓာတု။ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မဓာတု။ အဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော…ပေ… သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ အဗျာပါဒဓာတု။ ယာ သတ္တေသု မေတ္တိ မေတ္တာယနာ မေတ္တာယိတတ္တံ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ အဗျာပါဒဓာတု။ အဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော…ပေ… သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ အဝိဟိံသာဓာတု။ ယာ သတ္တေသု ကရုဏာ ကရုဏာယနာ ကရုဏာယိတတ္တံ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ အဝိဟိံသာဓာတု (ဝိဘ။ ၁၈၂)။ ရူပါရူပဓာတုယော ဝုတ္တာယေဝ။ နိရောဓဓာတု နိဗ္ဗာနံ။ ဟီနာ ဓာတု ဒွါဒသာကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါ, မဇ္ဈိမာ ဓာတု အဝသေသာ တေဘူမကဓမ္မာ။ ပဏီတာ ဓာတု နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ။ သဗ္ဗာပိ စ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန ဓာတု။
စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီတိ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ, ဒုက္ခသမုဒယံ အရိယသစ္စံ, ဒုက္ခနိရောဓံ အရိယသစ္စံ, ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စံ။ ဣမေသံ ဝဏ္ဏနာ သစ္စဝိဿဇ္ဇနေသုယေဝ ဘဝိဿတိ။
ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနာနီတိ အတ္တနော ဟိတတ္ထာယ ပရေဟိ ပဝတ္တိတဓမ္မဒေသနာသဝနံ, ပရေသံ ဟိတတ္ထာယ အတ္တနော ယထာသုတဓမ္မဒေသနာ, ယထာသုတဿ ဓမ္မဿ သဇ္ဈာယကရဏံ, ယထာသုတဿ ဓမ္မဿ စေတသာ အနုဝိတက္ကနံ, ကသိဏာသုဘာဒီသု အနုကူလံ အာရမ္မဏန္တိ, ဣမာနိ ပဉ္စ ဝိမုစ္စနကာရဏာနိ။ ယထာဟ –
‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ, ယထာ ယထာ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ, တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္ထပဋိသံဝေဒီ စ ဟောတိ ဓမ္မပဋိသံဝေဒီ စ, တဿ အတ္ထပဋိသံဝေဒိနော ဓမ္မပဋိသံဝေဒိနော ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ, ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ, ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ, ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ, သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ, ဣဒံ ပဌမံ ဝိမုတ္တာယတနံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၄။)‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော န ဟေဝ ခေါ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ, အပိ စ ခေါ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ။ ယထာ ယထာ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော…ပေ… သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ ဒုတိယံ ဝိမုတ္တာယတနံ။
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော နဟေဝ ခေါ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ, အပိ စ ခေါ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန သဇ္ဈာယံ ကရောတိ။ ယထာ ယထာ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော…ပေ… သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ တတိယံ ဝိမုတ္တာယတနံ။
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော နဟေဝ ခေါ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန သဇ္ဈာယံ ကရောတိ, အပိ စ ခေါ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ စေတသာ အနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ မနသာနုပေက္ခတိ။ ယထာ ယထာ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော…ပေ… သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ ဝိမုတ္တာယတနံ။
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော နဟေဝ ခေါ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော သဗြဟ္မစာရီ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန သဇ္ဈာယံ ကရောတိ, နာပိ ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ စေတသာ အနုဝိတက္ကေတိ အနုဝိစာရေတိ မနသာနုပေက္ခတိ, အပိ စ ခွဿ အညတရံ သမာဓိနိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ သုမနသိကတံ သူပဓာရိတံ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ ပညာယ, ယထာ ယထာ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော အညတရံ သမာဓိနိမိတ္တံ သုဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ သုမနသိကတံ သူပဓာရိတံ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ ပညာယ တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္ထပဋိသံဝေဒီ စ ဟောတိ ဓမ္မပဋိသံဝေဒီ စ။ တဿ အတ္ထပဋိသံဝေဒိနော ဓမ္မပဋိသံဝေဒိနော ပါမောဇ္ဇံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၅။)ဇာယတိ, ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ, ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတိ, ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ, သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတိ။ ဣဒံ ပဉ္စမံ ဝိမုတ္တာယတန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂)။
ဆ အနုတ္တရိယာနီတိ ဧတ္ထ နတ္ထိ ဧတေသံ ဥတ္တရန္တိ အနုတ္တရာနိ, အနုတ္တရာနိ ဧဝ အနုတ္တရိယာနိ, ဇေဋ္ဌကာနီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ဆယိမာနိ (အ။ နိ။ ၆။၈, ၃၀), ဘိက္ခဝေ, အနုတ္တရိယာနိ။ ကတမာနိ ဆ? ဒဿနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ, လာဘာနုတ္တရိယံ, သိက္ခာနုတ္တရိယံ, ပါရိစရိယာနုတ္တရိယံ, အနုဿတာနုတ္တရိယန္တိ။
‘‘ကတမဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဒဿနာနုတ္တရိယံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ဟတ္ထိရတနမ္ပိ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ, အဿရတနမ္ပိ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ, မဏိရတနမ္ပိ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ, သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ မိစ္ဆာပဋိပန္နံ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ။ အတ္ထေတံ, ဘိက္ခဝေ, ဒဿနံ, နေတံ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ တဉ္စ ခေါ ဧတံ, ဘိက္ခဝေ, ဒဿနံ ဟီနံ ဂမ္မံ ပေါထုဇ္ဇနိကံ အနရိယံ အနတ္ထသံဟိတံ န နိဗ္ဗိဒါယ န ဝိရာဂါယ န နိရောဓာယ န ဥပသမာယ န အဘိညာယ န သမ္ဗောဓာယ န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ဒဿနာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ သောကပရိဒေဝါနံ သမတိက္ကမာယ ဒုက္ခဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာယ ဉာယဿ အဓိဂမာယ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ ဒဿနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဒဿနာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ။
‘‘သဝနာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ဘေရိသဒ္ဒမ္ပိ သဝနာယ ဂစ္ဆတိ, ဝီဏာသဒ္ဒမ္ပိ သဝနာယ ဂစ္ဆတိ, ဂီတသဒ္ဒမ္ပိ သဝနာယ ဂစ္ဆတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန သဝနာယ ဂစ္ဆတိ, သမဏဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ မိစ္ဆာပဋိပန္နဿ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆတိ။ အတ္ထေတံ, ဘိက္ခဝေ, သဝနံ, နေတံ နတ္ထီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၆။)ဝဒါမိ။ တဉ္စ ခေါ ဧတံ, ဘိက္ခဝေ, သဝနံ ဟီနံ…ပေ… န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿ ဝါ တထာဂတသာဝကဿ ဝါ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ, သဝနာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတဿ ဝါ တထာဂတသာဝကဿ ဝါ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, သဝနာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ။
‘‘လာဘာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ပုတ္တလာဘမ္ပိ လဘတိ, ဒါရလာဘမ္ပိ လဘတိ, ဓနလာဘမ္ပိ လဘတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန လာဘမ္ပိ လဘတိ။ သမဏေ ဝါ ဗြာဟ္မဏေ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေ မိစ္ဆာပဋိပန္နေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ။ အတ္ထေသော, ဘိက္ခဝေ, လာဘော, နေသော နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ သော စ ခေါ ဧသော, ဘိက္ခဝေ, လာဘော ဟီနော…ပေ… န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေ ဝါ တထာဂတသာဝကေ ဝါ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ, လာဘာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတေ ဝါ တထာဂတသာဝကေ ဝါ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, လာဘာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ, လာဘာနုတ္တရိယံ။
‘‘သိက္ခာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ဟတ္ထိသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ, အဿသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ, ရထသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ, ဓနုသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ, ထရုသ္မိမ္ပိ သိက္ခတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန သိက္ခတိ, သမဏဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ မိစ္ဆာပဋိပန္နဿ သိက္ခတိ။ အတ္ထေသာ, ဘိက္ခဝေ, သိက္ခာ, နေသာ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ သာ စ ခေါ ဧသာ, ဘိက္ခဝေ, သိက္ခာ ဟီနာ…ပေ… န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မဝိနယေ အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတိ, အဓိစိတ္တမ္ပိ သိက္ခတိ, အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၇။)ဘိက္ခဝေ, သိက္ခာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မဝိနယေ အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတိ, အဓိစိတ္တမ္ပိ သိက္ခတိ, အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, သိက္ခာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ, လာဘာနုတ္တရိယံ, သိက္ခာနုတ္တရိယံ။
‘‘ပါရိစရိယာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ခတ္တိယမ္ပိ ပရိစရတိ, ဗြာဟ္မဏမ္ပိ ပရိစရတိ, ဂဟပတိမ္ပိ ပရိစရတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန ပရိစရတိ, သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ မိစ္ဆာပဋိပန္နံ ပရိစရတိ။ အတ္ထေသာ, ဘိက္ခဝေ, ပါရိစရိယာ, နေသာ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ သာ စ ခေါ ဧသာ, ဘိက္ခဝေ, ပါရိစရိယာ ဟီနာ…ပေ… န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ ပရိစရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ, ပါရိစရိယာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ ပရိစရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ပါရိစရိယာနုတ္တရိယံ။ ဣတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ, သဝနာနုတ္တရိယံ, လာဘာနုတ္တရိယံ, သိက္ခာနုတ္တရိယံ, ပါရိစရိယာနုတ္တရိယံ။
‘‘အနုဿတာနုတ္တရိယဉ္စ ကထံ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စော ပုတ္တလာဘမ္ပိ အနုဿရတိ, ဒါရလာဘမ္ပိ အနုဿရတိ, ဓနလာဘမ္ပိ အနုဿရတိ, ဥစ္စာဝစံ ဝါ ပန အနုဿရတိ, သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ မိစ္ဆာပဋိပန္နံ အနုဿရတိ။ အတ္ထေသာ, ဘိက္ခဝေ, အနုဿတိ, နေသာ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ သာ စ ခေါ ဧသာ, ဘိက္ခဝေ, အနုဿတိ ဟီနာ…ပေ… န နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ ယော စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ အနုဿရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။ ဧတဒါနုတ္တရိယံ, ဘိက္ခဝေ, အနုဿတီနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ…ပေ… နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယ, ယဒိဒံ တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ အနုဿရတိ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓေါ နိဝိဋ္ဌပေမော ဧကန္တဂတော အဘိပ္ပသန္နော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၈။)ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, အနုဿတာနုတ္တရိယံ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဆ အနုတ္တရိယာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၃၀)။
သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီတိ ဧတ္ထ နတ္ထိ ဧတဿ ဒသာတိ နိဒ္ဒသော။ နိဒ္ဒသဿ နိဒ္ဒသဘာဝဿ ဝတ္ထူနိ ကာရဏာနိ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ။ ခီဏာသဝေါ ဟိ ဒသဝဿကာလေ ပရိနိဗ္ဗုတော ပုန ပဋိသန္ဓိယာ အဘာဝါ ပုန ဒသဝဿော န ဟောတီတိ နိဒ္ဒသောတိ ဝုစ္စတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဒသဝဿောဝ န ဟောတိ, နဝဝဿောပိ…ပေ… ဧကမုဟုတ္တိကောပိ န ဟောတိယေဝ။ န ကေဝလဉ္စ ဒသဝဿကာလေ ပရိနိဗ္ဗုတော, သတ္တဝဿိကကာလေ ပရိနိဗ္ဗုတောပိ နိဿတ္တော နိဒ္ဒသော နိမုဟုတ္တော ဟောတိယေဝ။ တိတ္ထိယသမယေ ဥပ္ပန္နဝေါဟာရံ ပန သာသနေ ခီဏာသဝဿ အာရောပေတွာ တတ္ထ တာဒိသဿ အဘာဝံ, ဣဓ စ သဗ္ဘာဝံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ တာဒိသသဘာဝဿ ကာရဏာနိ ‘‘သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီ’’တိ အာဟ။ ယထာဟ –
‘‘သတ္တိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ။ ကတမာနိ သတ္တ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သိက္ခာသမာဒါနေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ သိက္ခာသမာဒါနေ အဝိဂတပေမော။ ဓမ္မနိသန္တိယာ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ ဓမ္မနိသန္တိယာ အဝိဂတပေမော။ ဣစ္ဆာဝိနယေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ ဣစ္ဆာဝိနယေ အဝိဂတပေမော။ ပဋိသလ္လာနေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ ပဋိသလ္လာနေ အဝိဂတပေမော။ ဝီရိယာရမ္ဘေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ ဝီရိယာရမ္ဘေ အဝိဂတပေမော။ သတိနေပက္ကေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ သတိနေပက္ကေ အဝိဂတပေမော။ ဒိဋ္ဌိပဋိဝေဓေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတိ, အာယတိဉ္စ ဒိဋ္ဌိပဋိဝေဓေ အဝိဂတပေမော။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၂၀)။
ထေရောပိ တထေဝ ဒေသနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီ’’တိ အာဟ။
အဋ္ဌ အဘိဘာယတနာနီတိ ဧတ္ထ အဘိဘုယျမာနာနိ အာယတနာနိ ဧတေသံ ဈာနာနန္တိ အဘိဘာယတနာနိ, ဈာနာနိ။ အာယတနာနီတိ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနသင်္ခါတာနိ ကသိဏာရမ္မဏာနိ။ ဉာဏုတ္တရိကော ဟိ ပုဂ္ဂလော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၉။)ဝိသဒဉာဏော ‘‘ကိံ ဧတ္ထ အာရမ္မဏေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ န မယှံ စိတ္တေကဂ္ဂတာကရဏေ ဘာရော အတ္ထီ’’တိ, တာနိ အာရမ္မဏာနိ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတိ, သဟ နိမိတ္တုပ္ပါဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဥပ္ပါဒိတာနိ ဈာနာနိ ‘‘အဘိဘာယတနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။
‘‘ကတမာနိ (အ။ နိ။ ၈။၆၅) အဋ္ဌ? အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ပဌမံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ဒုတိယံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ တတိယံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ နီလာနိ နီလဝဏ္ဏာနိ နီလနိဒဿနာနိ နီလနိဘာသာနိ။ သေယျထာပိ နာမ ဥမာပုပ္ဖံ နီလံ နီလဝဏ္ဏံ နီလနိဒဿနံ နီလနိဘာသံ, သေယျထာပိ ဝါ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယျကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ နီလံ နီလဝဏ္ဏံ နီလနိဒဿနံ နီလနိဘာသံ, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ နီလာနိ နီလဝဏ္ဏာနိ နီလနိဒဿနာနိ နီလနိဘာသာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ပဉ္စမံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပီတာနိ ပီတဝဏ္ဏာနိ ပီတနိဒဿနာနိ ပီတနိဘာသာနိ။ သေယျထာပိ နာမ ကဏိကာရပုပ္ဖံ ပီတံ ပီတဝဏ္ဏံ ပီတနိဒဿနံ ပီတနိဘာသံ, သေယျထာပိ ဝါ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယျကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၀။)ပီတံ ပီတဝဏ္ဏံ ပီတနိဒဿနံ ပီတနိဘာသံ, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပီတာနိ ပီတဝဏ္ဏာနိ ပီတနိဒဿနာနိ ပီတနိဘာသာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ ဆဋ္ဌံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ လောဟိတကာနိ လောဟိတကဝဏ္ဏာနိ လောဟိတကနိဒဿနာနိ လောဟိတကနိဘာသာနိ။ သေယျထာပိ နာမ ဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖံ လောဟိတကံ လောဟိတကဝဏ္ဏံ လောဟိတကနိဒဿနံ လောဟိတကနိဘာသံ, သေယျထာပိ ဝါ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယျကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ လောဟိတကံ လောဟိတကဝဏ္ဏံ လောဟိတကနိဒဿနံ လောဟိတကနိဘာသံ, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ လောဟိတကာနိ လောဟိတကဝဏ္ဏာနိ လောဟိတကနိဒဿနာနိ လောဟိတကနိဘာသာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ သတ္တမံ အဘိဘာယတနံ။
‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ဩဒါတာနိ ဩဒါတဝဏ္ဏာနိ ဩဒါတနိဒဿနာနိ ဩဒါတနိဘာသာနိ။ သေယျထာပိ နာမ ဩသဓိတာရကာ ဩဒါတာ ဩဒါတဝဏ္ဏာ ဩဒါတနိဒဿနာ ဩဒါတနိဘာသာ, သေယျထာပိ ဝါ ပန တံ ဝတ္ထံ ဗာရာဏသေယျကံ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌံ ဩဒါတံ ဩဒါတဝဏ္ဏံ ဩဒါတနိဒဿနံ ဩဒါတနိဘာသံ, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ဩဒါတာနိ ဩဒါတဝဏ္ဏာနိ ဩဒါတနိဒဿနာနိ ဩဒါတနိဘာသာနိ, ‘တာနိ အဘိဘုယျ ဇာနာမိ ပဿာမီ’တိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ ဣဒံ အဋ္ဌမံ အဘိဘာယတနံ။ ဣမာနိ အဋ္ဌ အဘိဘာယတနာနိ (အ။ နိ။ ၈။၆၅၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈)။
နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာတိ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ အနု အနုပုဗ္ဗံ, အနုပုဗ္ဗံ ဝိဟရိတဗ္ဗတော သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ဝိဟာရာ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ, အနုပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဟာရာတိ အတ္ထော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၁။)‘‘ကတမေ နဝ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော, သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ, ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’တိ, တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ ပုဗ္ဗေဝ သောမနဿဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာ အဒုက္ခမသုခံ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗသော နေဝသညာနာသညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၃, ၃၅၉) ဝုတ္တာ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာဝ။
ဒသ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌာဒီနိ နိဇ္ဇရယန္တိ နာသယန္တီတိ နိဇ္ဇရာနိ။ ဝတ္ထူနီတိ ကာရဏာနိ။ နိဇ္ဇရာနိ စ တာနိ ဝတ္ထူနိ စာတိ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။
‘‘ကတမာနိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀) ဒသ? သမ္မာဒိဋ္ဌိကဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပေါ နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၂။)သမ္ဘဝန္တိ, တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာသင်္ကပ္ပပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘သမ္မာဝါစဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဝါစာ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဝါစာပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာဝါစာပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘သမ္မာကမ္မန္တဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာကမ္မန္တော နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာကမ္မန္တပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာကမ္မန္တပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘သမ္မာအာဇီဝဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာအာဇီဝေါ နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာအာဇီဝပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာအာဇီဝပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘သမ္မာဝါယာမဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဝါယာမော နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဝါယာမပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာဝါယာမပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘သမ္မာသတိဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာသတိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာသတိပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာသတိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘သမ္မာသမာဓိဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာသမာဓိ နိဇ္ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာသမာဓိပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာသမာဓိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
‘‘သမ္မာဉာဏိဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဉာဏံ နိဇ္ဇိဏ္ဏံ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဉာဏပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာဉာဏပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၃။)‘‘သမ္မာဝိမုတ္တိဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတိ။ ယေ စ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ စဿ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောန္တိ, သမ္မာဝိမုတ္တိပစ္စယာ စ အနေကေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀) ဝုတ္တာနိ ဒသ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ။
֍ * ၃။ သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, အဘိညေယျန္တိအာဒိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ဣဓ အာဟရိတွာ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ-ဣတိ စ-ကာရော ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ စက္ခာဒီနိ တိံသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဆသု ဒွါရေသု ဧကေကသ္မိံ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဒွါရာရမ္မဏပဝတ္တိက္ကမေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ စက္ခု – မံသစက္ခု ပညာစက္ခု စ။ တေသု ဗုဒ္ဓစက္ခု သမန္တစက္ခု ဉာဏစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု ဓမ္မစက္ခူတိ ပဉ္စဝိဓံ ပညာစက္ခု။ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉၊ မဟာဝ။ ၉) ဣဒံ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ။ ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂၊ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဣဒံ သမန္တစက္ခု နာမ။ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒိ ဉာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅) ဣဒံ ဉာဏစက္ခု နာမ။ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅) ဣဒံ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ။ ‘‘ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၅) ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတံ ဉာဏံ ဓမ္မစက္ခု နာမ။
မံသစက္ခုပိ သသမ္ဘာရစက္ခု, ပသာဒစက္ခူတိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ ယွာယံ အက္ခိကူပကေ ပတိဋ္ဌိတော ဟေဋ္ဌာ အက္ခိကူပကဋ္ဌိကေန ဥပရိ ဘမုကဋ္ဌိကေန ဥဘတော အက္ခိကူဋေဟိ ဗဟိဒ္ဓါ အက္ခိပခုမေဟိ ပရိစ္ဆိန္နော အက္ခိကူပကမဇ္ဈာ နိက္ခန္တေန နှာရုသုတ္တကေန မတ္ထလုင်္ဂေ အာဗဒ္ဓေါ သေတကဏှာတိကဏှမဏ္ဍလဝိစိတ္တော မံသပိဏ္ဍော, ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။ ယော ပန ဧတ္ထ သိတော ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓေါ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ, ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ ဣဒမိဓာဓိပ္ပေတံ။ တဒေတံ တဿ သသမ္ဘာရစက္ခုနော သေတမဏ္ဍလပရိက္ခိတ္တဿ ကဏှမဏ္ဍလဿ မဇ္ဈေ အဘိမုခေ ဌိတာနံ သရီရသဏ္ဌာနုပ္ပတ္တိဒေသေ ဒိဋ္ဌိမဏ္ဍလေ သတ္တသု ပိစုပဋလေသု အာသိတ္တတေလံ ပိစုပဋလာနိ ဝိယ သတ္တ အက္ခိပဋလာနိ ဗျာပေတွာ ပမာဏတော မုဂ္ဂဝိဒလမတ္တံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၄။)ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ တံ စက္ခတီတိ စက္ခု, ရူပံ အဿာဒေတိ ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော။ ရူပယန္တီတိ ရူပါ, ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနာ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေန္တီတိ အတ္ထော။ စက္ခုတော ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ, စက္ခုဿ ဝါ ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ။ ဖုသတီတိ ဖဿော။ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ မဏ္ဍေတွာ သမ္ဖဿောတိ ဝုတ္တံ။ စက္ခုတော ပဝတ္တော သမ္ဖဿော စက္ခုသမ္ဖဿော။ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာတိ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဖဿပစ္စယာ။ ဝေဒယိတန္တိ ဝိန္ဒနံ, ဝေဒနာတိ အတ္ထော။ တဒေဝ သုခယတီတိ သုခံ, ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ, ခနတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ, ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဒုက္ခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ န ဒုက္ခံ န သုခန္တိ အဒုက္ခမသုခံ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ သော ပန စက္ခုသမ္ဖဿော အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ သဟဇာတ အညမညနိဿယ ဝိပါကအာဟာရသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန အဋ္ဌဓာ ပစ္စယော ဟောတိ, သမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပယုတ္တာယ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတဝသေနပဉ္စဓာ, သန္တီရဏာဒိသမ္ပယုတ္တာနံ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။
သုဏာတီတိ သောတံ။ တံ သသမ္ဘာရသောတဗိလဿ အန္တော တနုတမ္ဗလောမာစိတေ အင်္ဂုလိဝေဓကသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ သောတဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ သပ္ပန္တီတိ သဒ္ဒါ, ဥဒါဟရီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဃာယတီတိ ဃာနံ။ တံ သသမ္ဘာရဃာနဗိလဿ အန္တော အဇပဒသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဃာနဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ ဂန္ဓယန္တီတိ ဂန္ဓာ, အတ္တနော ဝတ္ထုံ သူစေန္တီတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတမဝှါယတီတိ ဇိဝှါ, သာယနဋ္ဌေန ဝါ ဇိဝှါ။ သာ သသမ္ဘာရဇိဝှါယ အတိအဂ္ဂမူလပဿာနိ ဝဇ္ဇေတွာ ဥပရိမတလမဇ္ဈေ ဘိန္နဥပ္ပလဒလဂ္ဂသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဇိဝှါဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနာ တိဋ္ဌတိ။ ရသန္တိ တေ သတ္တာတိ ရသာ, အဿာဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ကာယော။ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ သော ယာဝတာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဥပါဒိဏ္ဏပ္ပဝတ္တိ နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ ယေဘုယျေန ကာယပသာဒေါ ကာယဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနော တိဋ္ဌတိ။ ဖုသီယန္တီတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ။ မုနာတီတိ မနော, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရေန္တီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၅။)ဓမ္မာ။ မနောတိ သဟာဝဇ္ဇနံ ဘဝင်္ဂံ။ ဓမ္မာတိ ဒွါဒသပဘေဒါ ဓမ္မာရမ္မဏာ ဓမ္မာ။ မနောဝိညာဏန္တိ ဇဝနမနောဝိညာဏံ။ မနောသမ္ဖဿောတိ တံသမ္ပယုတ္တော ဖဿော။ သော သမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ ဝိပါကပစ္စယဝဇ္ဇေဟိ သေသေဟိ သတ္တဟိ ပစ္စယော ဟောတိ, အနန္တရာယ တေဟေဝ, သေသာနံ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။
ရူပါဒီနိ ပဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ခန္ဓဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သီတာဒီဟိ ရုပ္ပတိ ပီဠီယတီတိ ရူပံ။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ သဉ္ဇာနာတီတိ သညာ။ သင်္ခရောန္တီတိ သင်္ခါရာ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ စက္ခာဒီနိ ဓမ္မဝိစာရပရိယန္တာနိ ဒသ ဆက္ကဝသေန, သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ပိယရူပသာတရူပဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိကာ ဝေဒနာ တံတံသမ္ပယုတ္တာဝ။ ရူပေသု သညာ ရူပသညာ။ သဉ္စေတယတီတိ သဉ္စေတနာ, အဘိသန္ဒဟတီတိ အတ္ထော။ တသတီတိ တဏှာ, ပိပါသတီတိ အတ္ထော။ ဝိတက္ကေတီတိ ဝိတက္ကော, ဝိတက္ကနံ ဝါ ဝိတက္ကော, ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏေ တေန စိတ္တံ ဝိစရတီတိ ဝိစာရော, ဝိစရဏံ ဝါ ဝိစာရော, အနုသဉ္စရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၄။ ပထဝီဓာတာဒီနိ ဆ ဝိဿဇ္ဇနာနိ သံခိတ္တေန နာမရူပဝဝတ္ထာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပတ္ထဋတ္တာ ပထဝီ။ အပ္ပေတိ, အာပီယတိ, အပ္ပါယတီတိ ဝါ အာပေါ။ တေဇယတီတိ တေဇော။ ဝါယတီတိ ဝါယော။ န ကဿတိ န နိကဿတိ, ကသိတုံ ဆိန္ဒိတုံ ဘိန္ဒိတုံ ဝါ န သက္ကာတိ အာကာသော။ နိဿတ္တဋ္ဌေန ဓာတု။
ပထဝီကသိဏာဒီနိ ဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ကသိဏဘာဝနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကသိဏန္တိ သကလဖရဏဝသေန ကသိဏမဏ္ဍလမ္ပိ တသ္မိံ ဥပဋ္ဌိတနိမိတ္တမ္ပိ တဒါရမ္မဏံ ဈာနမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ။ အာဒိမှိ စတ္တာရိ မဟာဘူတကသိဏာရမ္မဏာနိ ဈာနာနိ, တတော ပရာနိ စတ္တာရိ ဝဏ္ဏကသိဏာရမ္မဏာနိ။ အာကာသကသိဏန္တိ ပရိစ္ဆေဒါကာသော, တဒါရမ္မဏဉ္စ ဈာနံ, ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသော, တဒါရမ္မဏဉ္စ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ဝိညာဏကသိဏန္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏံ, တဒါရမ္မဏဉ္စ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။
ကေသာဒီနိ ဒွတ္တိံသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တေသု ပန ကေသာဒီသု ပဋိကူလတော ဥပဋ္ဌိတေသု ကာယဂတာသတိဝသေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၆။)အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဝဏ္ဏတော ဥပဋ္ဌိတေသု ကသိဏကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဓာတုတော ဥပဋ္ဌိတေသု စတုဓာတုဝဝတ္ထာနကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ကေသာတိအာဒီနိ စ ပဋိကူလတော ဝဏ္ဏတော ဝါ ဥပဋ္ဌိတာနံ တဒါရမ္မဏာနိ ဈာနာနိ, ဓာတုတော ဥပဋ္ဌိတဿ တေ စ ကောဋ္ဌာသာ တဒါရမ္မဏာ စ ဓာတုဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကေသာ ဥဘောသု ပဿေသု ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ ပုရတော နလာဋန္တေန, ပစ္ဆတော စ ဂလဝါဋကေန ပရိစ္ဆိန္နာ သီသကဋာဟဝေဌနစမ္မေ ဝီဟဂ္ဂမတ္တံ ပဝိသိတွာ ဌိတာ အနေကသတသဟဿသင်္ခါ။
လောမာ ဌပေတွာ ကေသာဒီနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသံ ဟတ္ထတလပါဒတလာနိ စ ယေဘုယျေန သရီရစမ္မေ နဝနဝုတိယာ လောမကူပသဟဿေသု လိက္ခာမတ္တံ ပဝိသိတွာ ဌိတာ။
နခါ အင်္ဂုလီနံ အဂ္ဂပိဋ္ဌေသု ဌိတာ ဝီသတိ။
ဒန္တာ ဒွီသု ဟဏုကဋ္ဌိကေသု ဌိတာ ယေဘုယျေန ဒွတ္တိံသ။
တစော သကလသရီရံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ပါကဋကိလောမကဿ ဥပရိ ဆဝိယာ ဟေဋ္ဌာ ဌိတံ စမ္မံ။
မံသံ သာဓိကာနိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ အနုလိမ္ပိတွာ ဌိတာနိ နဝမံသပေသိသတာနိ။
နှာရူ သကလသရီရေ အဋ္ဌီနိ အာဗန္ဓိတွာ ဌိတာနိ နဝ နှာရုသတာနိ။
အဋ္ဌီ သကလသရီရေ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌီနံ ဥပရိ ဌိတာနိ သာဓိကာနိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ။
အဋ္ဌိမိဉ္ဇာ တေသံ တေသံ အဋ္ဌီနံ အဗ္ဘန္တရေ ဌိတာ မိဉ္ဇာ။
ဝက္ကံ ဂလဝါဋကာ နိက္ခန္တေန ဧကမူလေန ထောကံ ဂန္တွာ ဒွိဓာ ဘိန္နေန ထူလနှာရုနာ ဝိနိဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ဟဒယမံသံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတာ ဒွေ မံသပိဏ္ဍိကာ။
ဟဒယံ သရီရဗ္ဘန္တရေ ဒွိန္နံ ထနာနံ မဇ္ဈေ ဌိတံ အန္တော စိတ္တသန္နိဿယံ အဍ္ဎပသတမတ္တလောဟိတပုဏ္ဏံ ပုန္နာဂဋ္ဌိပတိဋ္ဌာနမတ္တာဝါဋကံ ဟဒယမံသံ။
ယကနံ ဒွိန္နံ ထနာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဒက္ခိဏပဿံ နိဿာယ ဌိတံ ယမကမံသပဋလံ။
ကိလောမကံ ဟဒယဝက္ကာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတံ ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကသင်္ခါတဉ္စ သကလသရီရေ စမ္မဿ ဟေဋ္ဌတော မံသံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နကိလောမကသင်္ခါတဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ပရိယောနဟနမံသံ။
ပိဟကံ ဟဒယဿ ဝါမပဿေ ဥဒရပဋလဿ မတ္ထကပဿံ နိဿာယ ဌိတံ ဥဒရဇိဝှါမံသံ။
ပပ္ဖါသံ သရီရဗ္ဘန္တရေ ဒွိန္နံ ထနာနံ အန္တရေ ဟဒယယကနာနံ ဥပရိ ဆာဒေတွာ ဩလမ္ဗန္တံ ဌိတံ ဒွတ္တိံသမံသခဏ္ဍပ္ပဘေဒံ ပပ္ဖါသမံသံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၇။)အန္တံ ဥပရိ ဂလဝါဋကေ ဟေဋ္ဌာ ကရီသမဂ္ဂေ ဝိနိဗန္ဓတ္တာ ဂလဝါဋကကရီသမဂ္ဂပရိယန္တေ သရီရဗ္ဘန္တရေ ဌိတာ ပုရိသဿ ဒွတ္တိံသဟတ္ထာ ဣတ္ထိယာ အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထာ ဧကဝီသတိယာ ဌာနေသု ဩဘဂ္ဂါ အန္တဝဋ္ဋိ။
အန္တဂုဏံ အန္တဘောဂေ ဧကတော အဂလန္တေ အာဗန္ဓိတွာ ဧကဝီသတိယာ အန္တဘောဂါနံ အန္တရာ ဌိတံ ဗန္ဓနံ။
ဥဒရိယံ ဒန္တမုသလသဉ္စုဏ္ဏိတံ ဇိဝှါဟတ္ထပရိဝတ္တိတံ ခေဠလာလာပလိဗုဒ္ဓံ တံခဏဝိဂတဝဏ္ဏဂန္ဓရသာဒိသမ္ပဒံ တန္တဝါယခလိသုဝါနဝမထုသဒိသံ နိပတိတွာ ပိတ္တသေမှဝါတပလိဝေဌိတံ ဟုတွာ ဥဒရဂ္ဂိသန္တာပဝေဂကုထိတံ ကိမိကုလာကုလံ ဥပရူပရိ ဖေဏဗုဗ္ဗုဠကာနိ မုဉ္စန္တံ ပရမကသမ္ဗုကဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ အာမာသယသင်္ခါတေ ဥပရိနာဘိအန္တပဋလေ ဌိတံ နာနပ္ပကာရကံ အသိတပီတခါယိတသာယိတံ။
ကရီသံ ပက္ကာသယသင်္ခါတေ ဟေဋ္ဌာ နာဘိပိဋ္ဌိကဏ္ဋကမူလာနံ အန္တရေ ဥဗ္ဗေဓေန အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တေ အန္တာဝသာနေ ဌိတံ ဝစ္စံ။
ပိတ္တံ ဟဒယမံသပပ္ဖါသာနံ အန္တရေ ယကနမံသံ နိဿာယ ဌိတံ မဟာကောသာတကီကောသကသဒိသေ ပိတ္တကောသကေ ဌိတံ ဗဒ္ဓပိတ္တသင်္ခါတဉ္စ, ကေသလောမနခဒန္တာနံ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနဉ္စေဝ ထဒ္ဓသုက္ခစမ္မဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသံ သရီရံ ဗျာပေတွာ ဌိတံ အဗဒ္ဓပိတ္တသင်္ခါတဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ပိတ္တံ။
သေမှံ ဥဒရပဋလေ ဌိတံ ဧကပတ္ထပူရပ္ပမာဏံ သေမှံ။
ပုဗ္ဗော ခါဏုကဏ္ဋကပဟရဏဂ္ဂိဇာလာဒီဟိ အဘိဟတေ ဝါ သရီရပ္ပဒေသေ အဗ္ဘန္တရဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ဥပ္ပန္နေသု ဂဏ္ဍပီဠကာဒီသု ပရိပက္ကလောဟိတပရိဏာမော။ လောဟိတံ ယကနဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂံ ပူရေတွာ ဟဒယဝက္ကပပ္ဖါသာနံ ဥပရိ ထောကံ ထောကံ ပဂ္ဃရန္တံ ဝက္ကဟဒယယကနပပ္ဖါသေ တေမယမာနံ ဌိတံ ဧကပတ္ထပူရမတ္တံ သန္နိစိတလောဟိတသင်္ခါတဉ္စ, ကေသလောမနခဒန္တာနံ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနဉ္စေဝ ထဒ္ဓသုက္ခစမ္မဉ္စ ဌပေတွာ ဓမနိဇာလာနုသာရေန သဗ္ဗံ ဥပါဒိဏ္ဏသရီရံ ဖရိတွာ ဌိတံ သံသရဏလောဟိတသင်္ခါတဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ လောဟိတံ။
သေဒေါ အဂ္ဂိသန္တာပသူရိယသန္တာပဥတုဝိကာရာဒီဟိ သန္တတ္တေ သရီရေ သဗ္ဗကေသလောမကူပဝိဝရေဟိ ပဂ္ဃရဏကအာပေါဓာတု။
မေဒေါ ထူလဿ သကလသရီရေ စမ္မမံသန္တရေ ကိသဿ ဇင်္ဃမံသာဒီနိ နိဿာယ ဌိတော ထိနသိနေဟော။
အဿု သောမနဿဒေါမနဿဝိသဘာဂါဟာရဥတူဟိ သမုဋ္ဌဟိတွာ အက္ခိကူပကေ ပူရေတွာ တိဋ္ဌန္တီ ဝါ ပဂ္ဃရန္တီ ဝါ အာပေါဓာတု။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၈။)ဝသာ အဂ္ဂိသန္တာပသူရိယသန္တာပဥတုဝိသဘာဂေဟိ ဥသ္မာဇာတေသု ယေဘုယျေန ဟတ္ထတလဟတ္ထပိဋ္ဌိပါဒတလပါဒပိဋ္ဌိနာသာပုဋနလာဋအံသကူဋေသု ဌိတော ဝိလီနသိနေဟော။
ခေဠော တထာရူပံ အာဟာရံ ပဿန္တဿ ဝါ သရန္တဿ ဝါ မုခေ ဝါ ဌပေန္တဿ ဟဒယံ ဝါ အာကိလာယန္တဿ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝါ ဇိဂုစ္ဆံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ ဘိယျော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဥဘောဟိ ကပေါလပဿေဟိ ဩရုယှ ဇိဝှါယ တိဋ္ဌမာနာ ဖေဏမိဿာ အာပေါဓာတု။
သိင်္ဃာဏိကာ ဝိသဘာဂါဟာရဥတုဝသေန သဉ္ဇာတဓာတုက္ခောဘဿ ဝါ ရောဒန္တဿ ဝါ အန္တောသီသေ မတ္ထလုင်္ဂတော ဂလိတွာ တာလုမတ္ထကဝိဝရေန ဩတရိတွာ နာသာပုဋေ ပူရေတွာ တိဋ္ဌန္တံ ဝါ ပဂ္ဃရန္တံ ဝါ ပူတိ အသုစိ ပိစ္ဆိလံ။
လသိကာ အဋ္ဌိသန္ဓီနံ အဗ္ဘဉ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနံ အသီတိသတသန္ဓီနံ အဗ္ဘန္တရေ ဌိတံ ပိစ္ဆိလကုဏပံ။
မုတ္တံ အာဟာရဥတုဝသေန ဝတ္ထိပုဋဗ္ဘန္တရေ ဌိတာ အာပေါဓာတု။
မတ္ထလုင်္ဂံ သီသကဋာဟဗ္ဘန္တရေ စတ္တာရော သိဗ္ဗိနိမဂ္ဂေ နိဿာယ ဌိတော စတုပိဏ္ဍသမောဓာနော မိဉ္ဇရာသိ။
စက္ခာယတနာဒီနိ ဒွါဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဒွါဒသာယတနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အာယတနတော, အာယာနံ တနနတော, အာယတဿ စ နယနတော အာယတနံ။ စက္ခုရူပါဒီသု ဟိ တံတံဒွါရာရမ္မဏာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သေန သေန အနုဘဝနာဒိနာ ကိစ္စေန အာယတန္တိ ဥဋ္ဌဟန္တိ ဃဋန္တိ, ဝါယမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ စ ပန အာယဘူတေ ဓမ္မေ ဧတာနိ တနောန္တိ, ဝိတ္ထာရေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပဝတ္တံ အတီဝ အာယတံ သံသာရဒုက္ခံ ယာဝ န နိဝတ္တတိ, တာဝ နယန္တိ, ပဝတ္တယန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အပိစ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာကရဋ္ဌေန သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနံ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘‘ဣဿရာယတနံ ဝါသုဒေဝါယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝါသဋ္ဌာနံ ‘‘အာယတန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏာယတနံ ရဇတာယတန’’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ, သေဝန္တိ နံ ဝိဟင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၃၈) သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတြ တတြေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပါပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၀၂၊ ၅။၂၃) ကာရဏံ။ စက္ခုအာဒီသု စာပိ တေ တေ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ နိဝသန္တိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ စက္ခာဒယော နေသံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၉။)နိဝါသဋ္ဌာနံ, စက္ခာဒီသု စ တေ အာကိဏ္ဏာ တန္နိဿယတ္တာ တဒါရမ္မဏတ္တာ စာတိ စက္ခာဒယော စ နေသံ အာကရော, တတ္ထ တတ္ထ ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏဝသေန သမောသရဏတော စက္ခာဒယော စ နေသံ သမောသရဏဋ္ဌာနံ, တံနိဿယာရမ္မဏဘာဝေန တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိတော စက္ခာဒယော စ နေသံ သဉ္ဇာတိဒေသော, စက္ခာဒီနံ အဘာဝေ အဘာဝတော စက္ခာဒယော စ နေသံ ကာရဏန္တိ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန စက္ခု စ တံ အာယတနဉ္စာတိ စက္ခာယတနံ။ ဧဝံ သေသာနိပိ။
စက္ခုဓာတာဒီနိ အဋ္ဌာရသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ အဋ္ဌာရသဓာတုဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စက္ခာဒီသု ဧကေကော ဓမ္မော ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဒဟတိ, ဓီယတေ, ဝိဓာနံ ဝိဓီယတေ, ဧတာယ, ဧတ္ထ ဝါ ဓီယတီတိ ဓာတု။ လောကိယာ ဟိ ဓာတုယော ကာရဏဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာ ဟုတွာ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော ဝိယ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိံ, အနေကပ္ပကာရံ သံသာရဒုက္ခံ ဝိဒဟန္တိ။ ဘာရဟာရေဟိ စ ဘာရော ဝိယ သတ္တေဟိ ဓီယန္တေ, ဓာရီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဝိဓာနမတ္တမေဝ စေတာ အဝသဝတ္တနတော။ ဧတာဟိ စ ကရဏဘူတာဟိ သံသာရဒုက္ခံ သတ္တေဟိ အနုဝိဓီယတိ။ တထာဝိဟိတဉ္စေတံ ဧတာသွေဝ ဓီယတိ, ဌပီယတီတိ အတ္ထော။ အပိစ ယထာ တိတ္ထိယာနံ အတ္တာ နာမ သဘာဝတော နတ္ထိ, န ဧဝမေတာ။ ဧတာ ပန အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓာတုယော။ ယထာ စ လောကေ ဝိစိတ္တာ ဟရိတာလမနောသိလာဒယော သေလာဝယဝါ ဓာတုယောတိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝမေတာပိ ဓာတုယော ဝိယာတိ ဓာတုယော။ ဝိစိတ္တာ ဟေတာ ဉာဏနေယျာဝယဝါတိ။ ယထာ ဝါ သရီရသင်္ခါတဿ သမုဒါယဿ အဝယဝဘူတေသု ရသသောဏိတာဒီသု အညမညဝိသဘာဂလက္ခဏပရိစ္ဆိန္နေသု ဓာတုသမညာ, ဧဝမေဝေတေသုပိ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ခါတဿ အတ္တဘာဝဿ အဝယဝေသု ဓာတုသမညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညမညဝိသဘာဂလက္ခဏပရိစ္ဆိန္နာ ဟေတေ စက္ခာဒယောတိ။ အပိစ ဓာတူတိ နိဇ္ဇီဝမတ္တဿေတံ အဓိဝစနံ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘ဆဓာတုရော အယံ ဘိက္ခု ပုရိသော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၄၃-၃၄၄) ဇီဝသညာသမူဟနနတ္ထံ ဓာတုဒေသနံ အကာသီတိ။ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန စက္ခု စ တံ ဓာတု စာတိ စက္ခုဓာတု။ ဧဝံ သေသာပိ။ မနောဓာတူတိ စ တိဿော မနောဓာတုယော။ ဓမ္မဓာတူတိ ဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာ သောဠသ သုခုမရူပါနိ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဆသတ္တတိ မနောဝိညာဏဓာတုယော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၀။)စက္ခုန္ဒြိယာဒီနိ ဗာဝီသတိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဗာဝီသတိန္ဒြိယဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စက္ခုမေဝ ဒဿနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ စက္ခုန္ဒြိယံ။ သောတမေဝ သဝနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သောတိန္ဒြိယံ။ ဃာနမေဝ ဃာယနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဃာနိန္ဒြိယံ။ ဇိဝှါ ဧဝ သာယနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဇိဝှိန္ဒြိယံ။ ကာယော ဧဝ ဖုသနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ကာယိန္ဒြိယံ။ မနတေ ဣတိ မနော, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပနာဟု – နာလိယာ မိနမာနော ဝိယ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ အာရမ္မဏံ မနတိ ဇာနာတီတိ မနော, တဒေဝ မနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ မနိန္ဒြိယံ။
ဇီဝန္တိ တေန တံသဟဇာတာ ဓမ္မာတိ ဇီဝိတံ, တဒေဝ အနုပါလနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တံ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ဒုဝိဓံ။ သဗ္ဗကမ္မဇရူပသဟဇံ သဟဇရူပါနုပါလနံ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ, သဗ္ဗစိတ္တသဟဇံ သဟဇအရူပါနုပါလနံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ။
ထီယတိ သံဃာတံ ဂစ္ဆတိ ဧတိဿာ ဂဗ္ဘောတိ ဣတ္ထီ, ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီသု ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, နိယမတော ဣတ္ထိယာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ။
ပုံ-ဝုစ္စတိ နိရယော, ပုံ သင်္ခါတေ နိရယေ ရိသီယတိ ဟိံသီယတီတိ ပုရိသော, ပုရိသလိင်္ဂါဒီသု ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, နိယမတော ပုရိသဿေဝ ဣန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ။ ဒွီသုပေတေသု ဧကေကံ သဘာဝကဿ ဧကေကဿ ကမ္မဇရူပသဟဇံ ဟောတိ။
ကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တံ သုခံ, ကာယိကသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, သုခမေဝ ဣန္ဒြိယံ သုခိန္ဒြိယံ။
အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တံ ဒုက္ခံ, ကာယိကအသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, ဒုက္ခမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ။
ပီတိသောမနဿယောဂတော သောဘနံ မနော အဿာတိ သုမနော, သုမနဿ ဘာဝေါ သောမနဿံ, စေတသိကသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, သောမနဿမေဝ ဣန္ဒြိယံ သောမနဿိန္ဒြိယံ။
ဒေါမနဿယောဂတော ဒုဋ္ဌု မနော အဿာတိ, ဟီနဝေဒနတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ မနော အဿာတိ ဒုမ္မနော, ဒုမ္မနဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ, စေတသိကအသာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, ဒေါမနဿမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ။ သုခဒုက္ခာကာရပဝတ္တိံ ဥပေက္ခတိ မဇ္ဈတ္တာကာရသဏ္ဌိတတ္တာ တေနာကာရေန ပဝတ္တတီတိ ဥပေက္ခာ, မဇ္ဈတ္တလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, ဥပေက္ခာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ဥပေက္ခိန္ဒြိယံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၁။)သဒ္ဒဟန္တိ ဧတာယ, သယံ ဝါ သဒ္ဒဟတိ, သဒ္ဒဟနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ သဒ္ဓါ, အဿဒ္ဓိယဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒြိယံ, အဓိမောက္ခလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, သဒ္ဓါယေဝ ဣန္ဒြိယံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။
ဝီရဘာဝေါ ဝီရိယံ, ဝီရာနံ ဝါ ကမ္မံ, ဝိဓိနာ ဝါ နယေန ဤရယိတဗ္ဗံ ပဝတ္တယိတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ, ကောသဇ္ဇဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒြိယံ, ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, ဝီရိယမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဝီရိယိန္ဒြိယံ။
သရန္တိ တာယ, သယံ ဝါ သရတိ, သရဏမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ သတိ, မုဋ္ဌသစ္စဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒြိယံ, ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, သတိ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ သတိန္ဒြိယံ။
အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမ္မာ အာဓိယတိ ဌပေတီတိ သမာဓိ, ဝိက္ခေပဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒြိယံ, အဝိက္ခေပလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, သမာဓိ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ သမာဓိန္ဒြိယံ။
‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အရိယသစ္စာနိ ပဇာနာတီတိ ပညာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ ပညာပနဝသေန ပညာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာယ အဘိဘဝနတော အဓိပတိအတ္ထေန ဣန္ဒြိယံ, ဒဿနလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, ပညာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ။
အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ အနညာတံ အမတံ ပဒံ စတုသစ္စဓမ္မမေဝ ဝါ ဇာနိဿာမီတိ ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒြိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏဿေတံ နာမံ။
ပဌမမဂ္ဂေန ဉာတံ မရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာ တေသံယေဝ တေန မဂ္ဂေန ဉာတာနံ စတုသစ္စဓမ္မာနမေဝ ဇာနနတော ဣန္ဒြိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အာဇာနနကံ ဣန္ဒြိယံ အညိန္ဒြိယံ။ သောတာပတ္တိဖလာဒီသု ဆသု ဌာနေသု ဉာဏဿေတံ နာမံ။
အညာတာဝိနော စတုသစ္စေသု နိဋ္ဌိတဉာဏကိစ္စဿ ခီဏာသဝဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒြိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အညာတာဝိန္ဒြိယံ, အညာတာဝီနံ ဝါ စတူသု သစ္စေသု နိဋ္ဌိတကိစ္စာနံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတာနံ ဓမ္မာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဣန္ဒဋ္ဌသာဓနေန အညာတာဝိန္ဒြိယံ။ အရဟတ္တဖလဉာဏဿေတံ နာမံ။ သဗ္ဗာနိပေတာနိ ယထာယောဂံ ဣန္ဒလိင်္ဂဋ္ဌေန ဣန္ဒဒေသိတဋ္ဌေန ဣန္ဒဒိဋ္ဌဋ္ဌေန ဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌေန ဣန္ဒဇုဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒြိယာနိ။ ဘဂဝါ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ပရမိဿရိယဘာဝတော ဣန္ဒော, ကုသလာကုသလဉ္စ ကမ္မံ ကမ္မေသု ကဿစိ ဣဿရိယာဘာဝတော။ တေနေဝေတ္ထ ကမ္မဇနိတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ကုသလာကုသလကမ္မံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၂။)ဥလ္လိင်္ဂေန္တိ, တေန စ သိဋ္ဌာနီတိ ဣန္ဒလိင်္ဂဋ္ဌေန ဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒြိယာနိ။ သဗ္ဗာနေဝ ပနေတာနိ ဘဂဝတာ မုနိန္ဒေန ယထာဘူတတော ပကာသိတာနိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါနိ စာတိ ဣန္ဒဒေသိတဋ္ဌေန ဣန္ဒဒိဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဣန္ဒြိယာနိ။ တေနေဝ စ ဘဂဝတာ မုနိန္ဒေန ကာနိစိ ဂေါစရာသေဝနာယ, ကာနိစိ ဘာဝနာသေဝနာယ သေဝိတာနီတိ ဣန္ဒဇုဋ္ဌဋ္ဌေနပိ ဣန္ဒြိယာနိ။ အပိ စ အာဓိပစ္စသင်္ခါတေန ဣဿရိယဋ္ဌေနပိ ဧတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ စက္ခုဝိညာဏာဒိပဝတ္တိယဉှိ စက္ခာဒီနံ သိဒ္ဓမာဓိပစ္စံ တသ္မိံ တိက္ခေ တိက္ခတ္တာ မန္ဒေ စ မန္ဒတ္တာတိ။
֍ * ၅။ ကာမဓာတုအာဒီနိ ဒွါဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဘဝပ္ပဘေဒဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန ယုတ္တာ ဓာတု ကာမဓာတု, ကာမသင်္ခါတာ ဝါ ဓာတု ကာမဓာတု။
ကာမံ ပဟာယ ရူပေန ယုတ္တာ ဓာတု ရူပဓာတု, ရူပသင်္ခါတာ ဝါ ဓာတု ရူပဓာတု။
ကာမဉ္စ ရူပဉ္စ ပဟာယ အရူပေန ယုတ္တာ ဓာတု အရူပဓာတု, အရူပသင်္ခါတာ ဝါ ဓာတု အရူပဓာတု။
တာ ဧဝ ဓာတုယော ပုန ဘဝပရိယာယေန ဝုတ္တာ။ ဘဝတီတိ ဟိ ဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ။ သညာယ ယုတ္တော ဘဝေါ သညာဘဝေါ, သညာသဟဂတော ဝါ ဘဝေါ သညာဘဝေါ, သညာ ဝါ ဧတ္ထ ဘဝေ အတ္ထီတိ သညာဘဝေါ။ သော ကာမဘဝေါ စ အသညာဘဝမုတ္တော ရူပဘဝေါ စ နေဝသညာနာသညာဘဝမုတ္တော အရူပဘဝေါ စ ဟောတိ။
န သညာဘဝေါ အသညာဘဝေါ, သော ရူပဘဝေကဒေသော။
ဩဠာရိကတ္တာဘာဝတော နေဝသညာ, သုခုမတ္တေန သမ္ဘဝတော နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ, တာယ ယုတ္တော ဘဝေါ နေဝသညာနာသညာဘဝေါ။ အထ ဝါ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝါ, သုခုမာယ စ ဘာဝါ နေဝသညာနာသညာ အသ္မိံ ဘဝေတိ နေဝသညာနာသညာဘဝေါ, သော အရူပဘဝေကဒေသော။
ဧကေန ရူပက္ခန္ဓေန ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ ဧကေန ဝေါကာရော အဿ ဘဝဿာတိ ဧကဝေါကာရဘဝေါ, သော အသညဘဝေါဝ။
စတူဟိ အရူပက္ခန္ဓေဟိ ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ စတူဟိ ဝေါကာရော အဿ ဘဝဿာတိ စတုဝေါကာရဘဝေါ, သော အရူပဘဝေါ ဧဝ။
ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ ပဉ္စဟိ ဝေါကာရော အဿ ဘဝဿာတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ, သော ကာမဘဝေါ စ ရူပဘဝေကဒေသော စ ဟောတိ။
֍ * ၆။ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဒွါဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဈာနသမာပတ္တိဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဈာနန္တိ ဣဓ ဗြဟ္မဝိဟာရမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ ပဌမံ ဈာနံ။ ပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ ဒုတိယံ ဈာနံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃။)သုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ တတိယံ ဈာနံ။ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ စတုတ္ထံ ဈာနံ။
မေဒတိ မေဇ္ဇတီတိ မေတ္တာ, သိနိယှတီတိ အတ္ထော။ မိတ္တေ ဝါ ဘဝါ, မိတ္တဿ ဝါ ဧသာ ပဝတ္တီတိ မေတ္တာ, ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ မုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏေ စာဓိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ, စေတသော ဝိမုတ္တိ စေတောဝိမုတ္တိ, မေတ္တာ ဧဝ စေတောဝိမုတ္တိ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။
ကရုဏာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။
မောဒန္တိ တာယ တံသမင်္ဂိနော, သယံ ဝါ မောဒတိ, မောဒနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မုဒိတာ။ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိဗျာပါရပ္ပဟာနေန မဇ္ဈတ္တဘာဝူပဂမနေန စ ဥပေက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။ မေတ္တာဒယော တယော ဗြဟ္မဝိဟာရာ ပဌမာဒီဟိ တီဟိ ဈာနေဟိ ယုတ္တာ။ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော စတုတ္ထဇ္ဈာနေန ယုတ္တော။
ဖရဏဝသေန နတ္ထိ ဧတဿ အန္တောတိ အနန္တော။ အာကာသော အနန္တော အာကာသာနန္တော, ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသော။ အာကာသာနန္တောယေဝ အာကာသာနဉ္စံ, တံ အာကာသာနဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ ‘‘ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါ’’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ အာကာသာနဉ္စာယတနမေဝ သမာပတ္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိ။ ဖရဏဝသေန စ နတ္ထိ ဧတဿ အန္တောတိ အနန္တံ, တံ အာကာသာရမ္မဏံ ဝိညာဏံ။ အနန္တမေဝ အာနဉ္စံ, ဝိညာဏံ အာနဉ္စံ ‘‘ဝိညာဏာနဉ္စ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဝိညာဏဉ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ ရုဠှိသဒ္ဒေါ။ တံ ဝိညာဏဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ ‘‘ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါ’’တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ နတ္ထိ ဧတဿ ကိဉ္စနန္တိ အကိဉ္စနံ, အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဿ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကိဉ္စနဿ ဘာဝေါ အာကိဉ္စညံ။ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏာဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ အာကိဉ္စညံ။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ ‘‘ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါ’’တိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝတော, သုခုမာယ စ ဘာဝတော နေဝဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ သညာ နာသညာတိ နေဝသညာနာသညံ။ နေဝသညာနာသညဉ္စ တံ မနာယတနဓမ္မာယတနပရိယာပန္နတ္တာ အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ အထ ဝါ ယာယမေတ္ထ သညာ သာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝသညာ, သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ, နေဝသညာနာသညာ စ သာ သေသဓမ္မာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ အာကိဉ္စညာယတနာရမ္မဏာယ သမာပတ္တိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ န ကေဝလံ ဧတ္ထ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၄။)သညာ ဧဒိသီ, အထ ခေါ ဝေဒနာပိ နေဝဝေဒနာ နာဝေဒနာ။ စိတ္တမ္ပိ နေဝစိတ္တံ နာစိတ္တံ။ ဖဿောပိ နေဝဖဿော နာဖဿော။ ဧသ နယော သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု။ သညာသီသေန ပနာယံ ဒေသနာ ကတာတိ။
အဝိဇ္ဇာဒီနိ ဒွါဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပူရေတုံ အယုတ္တဋ္ဌေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိ အဝိန္ဒိယံ နာမ, အလဒ္ဓဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တံ အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ တဗ္ဗိပရီတတော ကာယသုစရိတာဒိ ဝိန္ဒိယံ နာမ, တံ ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ခန္ဓာနံ ရာသဋ္ဌံ, အာယတနာနံ အာယတနဋ္ဌံ, ဓာတူနံ သုညဋ္ဌံ, ဣန္ဒြိယာနံ အဓိပတိယဋ္ဌံ, သစ္စာနံ တထဋ္ဌံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ဒုက္ခာဒီနံ ပီဠနာဒိဝသေန ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ စတုဗ္ဗိဓံ အတ္ထံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိပိ အဝိဇ္ဇာ, အန္တဝိရဟိတေ သံသာရေ သဗ္ဗယောနိဂတိဘဝဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု သတ္တေ ဇဝါပေတီတိ အဝိဇ္ဇာ, ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနေသု ဣတ္ထိပုရိသာဒီသု ဇဝတိ, ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ခန္ဓာဒီသု န ဇဝတီတိ အဝိဇ္ဇာ, အပိ စ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ဆာဒနတောပိ အဝိဇ္ဇာ။ သင်္ခတမဘိသင်္ခရောန္တီတိ သင်္ခါရာ။ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ နမတီတိ နာမံ, နာမယတီတိ ဝါ နာမံ။ ရုပ္ပတီတိ ရူပံ။ အာယေ တနောတိ, အာယတဉ္စ နယတီတိ အာယတနံ။ ဖုသတီတိ ဖဿော။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ ပရိတဿတီတိ တဏှာ။ ဥပါဒိယတိ ဘုသံ ဂဏှာတီတိ ဥပါဒါနံ။ ဘဝတိ, ဘာဝယတီတိ ဝါ ဘဝေါ။ ဇနနံ ဇာတိ။ ဇီရဏံ ဇရာ။ မရန္တိ ဧတေနာတိ မရဏံ။
֍ * ၇။ ဒုက္ခာဒီနိ အဋ္ဌသတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ စတုသစ္စယောဇနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ‘‘ဒုက္ခံ အဘိညေယျ’’န္တိအာဒီသု ဟိ ဆန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန စတုဝီသတိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ‘‘စက္ခု ဇရာမရဏ’’န္တိ ပေယျာလေ ‘‘စက္ခု အဘိညေယျံ သောတံ အဘိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘ဇာတိ အဘိညေယျာ’’တိ ပရိယောသာနေန ပဉ္စနဝုတာဓိကေန ဝိဿဇ္ဇနသတေန ယောဇေတွာ ဝုတ္တာနိ။ ပဉ္စနဝုတာဓိကံ စတုက္ကသတံ ဟောတိ, တေသံ စတုက္ကာနံ ဝသေန အသီတိအဓိကာနိ သတ္တ ဝိဿဇ္ဇနသတာနိ။ ‘‘ဇရာမရဏံ အဘိညေယျ’’န္တိအာဒိကေ စတုက္ကေ ‘‘စတ္တာရိ ဝိဿဇ္ဇနာနီ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗာနိ အဋ္ဌ စ သတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထ စ တဿ တဿ ဓမ္မဿ ပဓာနဘူတော ပစ္စယော သမုဒယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ သုညံ နိဗ္ဗာနံ နိရောဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟိ လောကုတ္တရိန္ဒြိယာနံ ဧတ္ထ အဘာဝံ သန္ဓာယ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယနိရောဓောတိအာဒိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၅။)ယုဇ္ဇတိ။ နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါတိ စ သဗ္ဗတ္ထ အရိယမဂ္ဂေါ ဧဝ။ ဧဝဉှိ ဝုစ္စမာနေ ဖလေပိ မဂ္ဂဝေါဟာရသမ္ဘဝတော အညိန္ဒြိယအညာတာဝိန္ဒြိယာနမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပုန ဒုက္ခာဒီနံ ပရိညဋ္ဌာဒိဝသေန အဋ္ဌသတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, ပုန ဒုက္ခာဒီနံ ပရိညာပဋိဝေဓဋ္ဌာဒိဝသေန အဋ္ဌသတာနိ အဋ္ဌ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပရိညာ စ သာ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဋိဝေဓော စာတိ ပရိညာပဋိဝေဓော။ ပရိညာပဋိဝေဓောဝ အတ္ထော ပရိညာပဋိဝေဓဋ္ဌော။
֍ * ၈။ ပုန တာနေဝ ဒုက္ခာဒီနိ ဇရာမရဏပရိယန္တာနိ ဒွိအဓိကာနိ ဒွေ ပဒသတာနိ သမုဒယာဒီဟိ သတ္တဟိ သတ္တဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတွာ ဒွိအဓိကာနံ ဒွိန္နံ အဋ္ဌကသတာနံ ဝသေန သဟဿဉ္စ ဆ စ သတာနိ သောဠသ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ပဓာနဘူတော ပစ္စယော သမုဒယော, တဿ နိရောဓော သမုဒယနိရောဓော။ ဆန္ဒော ဧဝ ရာဂေါ ဆန္ဒရာဂေါ, ဒုက္ခေ သုခသညာယ ဒုက္ခဿ ဆန္ဒရာဂေါ, တဿ နိရောဓော ဆန္ဒရာဂနိရောဓော။ ဒုက္ခံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သုခံ သောမနဿံ ဒုက္ခဿ အဿာဒေါ။ ဒုက္ခဿ အနိစ္စတာ ဒုက္ခဿ ဝိပရိဏာမဓမ္မတာ ဒုက္ခဿ အာဒီနဝေါ။ ဒုက္ခေ ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ဒုက္ခဿ နိဿရဏံ။ ‘‘ယံ ခေါ ပန ကိဉ္စိ ဘူတံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ နိရောဓော တဿ နိဿရဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၄) ဝစနတော နိဗ္ဗာနမေဝ ဒုက္ခဿ နိဿရဏံ။ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓော သမုဒယနိရောဓော ဆန္ဒရာဂနိရောဓော ဒုက္ခဿ နိဿရဏ’’န္တိ နာနာသင်္ခတပဋိပက္ခဝသေန နာနာပရိယာယဝစနေဟိ စတူသု ဌာနေသု နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘အာဟာရသမုဒယာ ဒုက္ခသမုဒယော အာဟာရနိရောဓာ ဒုက္ခနိရောဓော သရသဝသေန သမုဒယနိရောဓော, အထ ဝါ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန သမုဒယနိရောဓော သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ ဆန္ဒရာဂနိရောဓော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝဉ္စ ဝုစ္စမာနေ လောကုတ္တရိန္ဒြိယာနံ အဝိပဿနူပဂတ္တာ န သဗ္ဗသာဓာရဏံ ဟောတီတိ ပဌမံ ဝုတ္တနယောဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ လောကုတ္တရိန္ဒြိယေသု ဟိ ဆန္ဒရာဂါဘာဝတောယေဝ ဆန္ဒရာဂနိရောဓောတိ ယုဇ္ဇတိ။ သရီရေ ဆန္ဒရာဂေနေဝ သရီရေကဒေသေသု ကေသာဒီသုပိ ဆန္ဒရာဂေါ ကတောဝ ဟောတိ, ဇရာမရဏဝန္တေသု ဆန္ဒရာဂေနေဝ ဇရာမရဏေသုပိ ဆန္ဒရာဂေါ ကတောဝ ဟောတိ။ ဧဝံ အဿာဒါဒီနဝါပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပုန ဒုက္ခာဒီနိ ဇရာမရဏပရိယန္တာနိ ဒွိအဓိကာနိ ဒွေ ပဒသတာနိ သမုဒယာဒီဟိ ဆဟိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၆။)ဆဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတွာ ဒွိအဓိကာနံ ဒွိန္နံ သတ္တကသတာနံ ဝသေန နယသဟဿဉ္စ စတ္တာရိ စ သတာနိ စုဒ္ဒသ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။
֍ * ၉။ ဣဒါနိ ရူပါဒီနိ ဇရာမရဏပရိယန္တာနိ ဧကာဓိကာနိ ဒွေ ပဒသတာနိ သတ္တဟိ အနုပဿနာဟိ ယောဇေတွာ နိဒ္ဒိသိတုံ ပဌမံ တာဝ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော သတ္တ အနုပဿနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တာနိ သဗ္ဗာနိ သတ္တဟိ သုဒ္ဓိကအနုပဿနာဝိဿဇ္ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ သဟဿဉ္စ စတ္တာရိ စ သတာနိ စုဒ္ဒသ စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။ အနိစ္စန္တိ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ သာ နိစ္စသညာပဋိပက္ခာ။ ဒုက္ခန္တိ အနုပဿနာ ဒုက္ခာနုပဿနာ။ သာ သုခသညာပဋိပက္ခာ။ အနတ္တာတိ အနုပဿနာ အနတ္တာနုပဿနာ။ သာ အတ္တသညာပဋိပက္ခာ။ တိဿန္နံ အနုပဿနာနံ ပရိပူရတ္တာ နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ နိဗ္ဗိဒါ, နိဗ္ဗိဒါ စ သာ အနုပဿနာ စာတိ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ။ သာ နန္ဒိပဋိပက္ခာ။ စတဿန္နံ အနုပဿနာနံ ပရိပူရတ္တာ ဝိရဇ္ဇတီတိ ဝိရာဂေါ, ဝိရာဂေါ စ သော အနုပဿနာ စာတိ ဝိရာဂါနုပဿနာ။ သာ ရာဂပဋိပက္ခာ။ ပဉ္စန္နံ အနုပဿနာနံ ပရိပူရတ္တာ ရာဂံ နိရောဓေတီတိ နိရောဓော, နိရောဓော စ သော အနုပဿနာ စာတိ နိရောဓာနုပဿနာ။ သာ သမုဒယပဋိပက္ခာ။ ဆန္နံ အနုပဿနာနံ ပရိပူရတ္တာ ပဋိနိဿဇ္ဇတီတိ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ, ပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ သော အနုပဿနာ စာတိ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ သာ အာဒါနပဋိပက္ခာ။ လောကုတ္တရိန္ဒြိယာနံ အသတိပိ ဝိပဿနူပဂတ္တေ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၁) ဝစနတော တေသမ္ပိ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တတ္တာ တတ္ထ နိစ္စသုခတ္တသညာနံ နန္ဒိယာ ရာဂဿ စ အဘာဝါ နိရောဓဝန္တာနီတိ အနုပဿနတော ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂသမ္ဘဝတော စ တေဟိပိ သတ္တ အနုပဿနာ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဇရာမရဏဝန္တေသု အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌေသု ဇရာမရဏမ္ပိ အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ, ဇရာမရဏဝန္တေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော ဇရာမရဏေ နိဗ္ဗိန္နော စ ဝိရတ္တော စ ဟောတိ, ဇရာမရဏဝန္တေသု နိရောဓတော ဒိဋ္ဌေသု ဇရာမရဏမ္ပိ နိရောဓတော ဒိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ, ဇရာမရဏဝန္တေသု ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော ဇရာမရဏံ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တောဝ ဟောတီတိ ဇရာမရဏေဟိ သတ္တ အနုပဿနာ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၁၀။ ဣဒါနိ အာဒီနဝဉာဏဿ ဝတ္ထုဘူတာနံ ဥပ္ပါဒါဒီနံ ပဉ္စန္နံ အာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဥပ္ပါဒါဒီနိ တေသံ ဝေဝစနာနိ ပဉ္စဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၇။)သန္တိပဒဉာဏဿ တပ္ပဋိပက္ခာရမ္မဏဝသေန အနုပ္ပါဒါဒီနိ ပဉ္စဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, ပုန တာနေဝ ဥပ္ပါဒါနုပ္ပါဒါဒီနိ ပဒါနိ ယုဂဠကဝသေန ယောဇေတွာ တိံသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဧဝံ ဣမသ္မိံ နယေဝ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဥပ္ပါဒေါတိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိ။ ပဝတ္တန္တိ တထာဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တိ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ ယောဂါဝစရဿ ဟိ သင်္ခါရာ သသဏ္ဌာနာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တသ္မာ နိမိတ္တန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ အာယူဟနာတိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ တဉှိ အဘိသင်္ခရဏဋ္ဌေန အာယူဟနာတိ ဝုစ္စတိ။
ပဋိသန္ဓီတိ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိ။ သာ ဟိ ဘဝန္တရပဋိသန္ဓာနတော ပဋိသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဂတီတိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ သာ ဟိ ဂန္တဗ္ဗတော ဂတီတိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗတ္တီတိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တီတိ ‘‘သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၂) ဧဝံ ဝုတ္တာ ဝိပါကပဝတ္တိ။ ဇာတီတိ ဇနနံ။ တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ယေ ယေ ခန္ဓာ ပါတုဘဝန္တိ, တေသံ တေသံ ပဌမံ ပါတုဘာဝေါ။ ဇရာတိ ဇီရဏံ။ သာ ဒုဝိဓာ ဌိတညထတ္တလက္ခဏသင်္ခါတံ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသမ္မတော သန္တတိယံ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓာနံ ပုရာဏဘာဝေါ စ။ သာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ ဗျာဓီတိ ဓာတုက္ခောဘပစ္စယသမုဋ္ဌိတော ပိတ္တသေမှဝါတသန္နိပါတဥတုဝိပရိဏာမဝိသမပရိဟာရဥပက္ကမကမ္မဝိပါကဝသေန အဋ္ဌဝိဓော အာဗာဓော။ ဝိဝိဓံ ဒုက္ခံ အာဒဟတိ ဝိဒဟတီတိ ဗျာဓိ, ဗျာဓယတိ တာပေတိ, ကမ္ပယတီတိ ဝါ ဗျာဓိ။ မရဏန္တိ မရန္တိ ဧတေနာတိ မရဏံ။ တံ ဒုဝိဓံ ဝယလက္ခဏသင်္ခါတံ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေါ စ။ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။
သောကောတိ သောစနံ။ ဉာတိဘောဂရောဂသီလဒိဋ္ဌိဗျသနေဟိ ဖုဋ္ဌဿ စိတ္တသန္တာပေါ။ ပရိဒေဝေါတိ ပရိဒေဝနံ။ ဉာတိဗျသနာဒီဟိယေဝ ဖုဋ္ဌဿ ဝစီပလာပေါ။ ဥပါယာသောတိ ဘုသော အာယာသော။ ဉာတိဗျသနာဒီဟိယေဝ ဖုဋ္ဌဿ အဓိမတ္တစေတောဒုက္ခပ္ပဘာဝိတော ဒေါသောယေဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပါဒါဒယော ပဉ္စေဝ အာဒီနဝဉာဏဿ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တာ, သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဟိ ဥပ္ပါဒဿ, ‘‘ဇာတီ’’တိ ပဋိသန္ဓိယာ ဝေဝစနံ, ‘‘ဂတိ ဥပပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ပဝတ္တဿ, ဇရာဒယော နိမိတ္တဿာတိ။ အနုပ္ပါဒါဒိဝစနေဟိ ပန နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တံ။
ပုန တာနေဝ ဥပ္ပါဒါနုပ္ပါဒါဒီနိ သဋ္ဌိ ပဒါနိ ဒုက္ခသုခပဒေဟိ ယောဇေတွာ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ, ဘယခေမပဒေဟိ ယောဇေတွာ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၈။)သာမိသနိရာမိသပဒေဟိ ယောဇေတွာ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ, သင်္ခါရနိဗ္ဗာနပဒေဟိ ယောဇေတွာ သဋ္ဌိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ ဒုက္ခန္တိ အနိစ္စတ္တာ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခပဋိပက္ခတော သုခံ။ ယံ ဒုက္ခံ, တံ ဘယံ။ ဘယပဋိပက္ခတော ခေမံ။ ယံ ဘယံ, တံ ဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသေဟိ အဝိပ္ပမုတ္တတ္တာ သာမိသံ။ သာမိသပဋိပက္ခတော နိရာမိသံ။ ယံ သာမိသံ, တံ သင်္ခါရမတ္တမေဝ။ သင်္ခါရပဋိပက္ခတော သန္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခါရာ ဟိ အာဒိတ္တာ, နိဗ္ဗာနံ သန္တန္တိ။ ဒုက္ခာကာရေန ဘယာကာရေန သာမိသာကာရေန သင်္ခါရာကာရေနာတိ ဧဝံ တေန တေန အာကာရေန ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ တထာ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
֍ * ၁၁။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌာဒီနိ ဧကတိံသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဓမ္မာ အာဒိတော ပဘုတိ ဥပ္ပါဒနတ္ထံ ပရိဂ္ဂယှန္တေ ဣတိ ပရိဂ္ဂဟာ, တေသံ သဘာဝေါ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော။ တေသံယေဝ အညမညပရိဝါရဘာဝေန ပရိဝါရဋ္ဌော။ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိပူရဋ္ဌော။ တေသံယေဝ သမာဓိဝသေန ဧကာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟမပေက္ခိတွာ ဧကဂ္ဂဋ္ဌော။ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝမပေက္ခိတွာ အဝိက္ခေပဋ္ဌော။ ဝီရိယဝသေန ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ သမာဓိဝသေန ဥဒကေန နှာနီယစုဏ္ဏာနံ ဝိယ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာ အဝိသာရဋ္ဌော။ သမာဓိယောဂေန အလုလိတတ္တာ အနာဝိလဋ္ဌော။ အဝိကမ္ပိတတ္တာ အနိဉ္ဇနဋ္ဌော။ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနဝသေနာတိ သမာဓိယောဂေန စ ဧကာရမ္မဏေ ဘုသံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန စ။ ဌိတဋ္ဌောတိ အာရမ္မဏေ နိစ္စလဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌော။ တဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ အာလမ္ဗနဘာဝေန အာရမ္မဏဋ္ဌော။ တတ္ထေဝ နိကာမစာရဘာဝေန ဂေါစရဋ္ဌော။ နိဿရဏပဟာနဘာဝေန နိဗ္ဗာနဿ ပဟာနဋ္ဌော။ ကိလေသပရိစ္စာဂဝသေန အရိယမဂ္ဂဿ ပရိစ္စာဂဋ္ဌော။ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ နိမိတ္တပဝတ္တေဟိ နိဝတ္တနဝသေန နိဝတ္တနဋ္ဌော။ နိဗ္ဗုတတ္တာ သန္တဋ္ဌော။ အတပ္ပကတ္တာ ဥတ္တမတ္တာ စ ပဏီတဋ္ဌော။ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ, အာရမ္မဏေ စ အဓိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တဋ္ဌော။ အာသဝါနံ အဝိသယဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓတ္တာ အနာသဝဋ္ဌော။ ကိလေသကန္တာရသံသာရကန္တာရာတိက္ကမနေန တရဏဋ္ဌော။ သင်္ခါရနိမိတ္တာဘာဝေန အနိမိတ္တဋ္ဌော။ တဏှာပဏိဓိအဘာဝေန အပ္ပဏိဟိတဋ္ဌော။ အတ္တသာရာဘာဝေန သုညတဋ္ဌော။ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသတာယ, သမထဝိပဿနာနံ ဧကရသတာယ ဝါ ဧကရသဋ္ဌော။ သမထဝိပဿနာနံ အညမညံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌော။ တေသံယေဝ ယုဂနဒ္ဓဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂဿ သင်္ခါရတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၉။)နိဂ္ဂမနေန နိယျာနဋ္ဌော။ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပနေန ဟေတုဋ္ဌော။ နိဗ္ဗာနပစ္စက္ခကရဏေန ဒဿနဋ္ဌော။ အဓိပတိဘာဝေန အာဓိပတေယျဋ္ဌောတိ။
֍ * ၁၂။ သမထာဒီနိ စတ္တာရိ ဝိဿဇ္ဇနာနိ သမထဝိပဿနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အနိစ္စာဒိဝသေန အနု အနု ပဿနတော အနုပဿနဋ္ဌော။ ယုဂနဒ္ဓဿ သမထဝိပဿနာဒွယဿ ဧကရသဘာဝေန အနတိဝတ္တနဋ္ဌော။ သိက္ခာဒီနိ နဝ ဝိဿဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ သိက္ခာ။ တဿာ သမာဒါတဗ္ဗတော သမာဒါနဋ္ဌော။ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဂဟိတဿ အာရမ္မဏဿ ဘာဝနာပဝတ္တိဋ္ဌာနတ္တာ ဂေါစရဋ္ဌာနတ္တာ စ ဂေါစရဋ္ဌော။ သမထကာလေ ဝိပဿနာကာလေ ဝါ ကောသဇ္ဇဝသေန လီနဿ စိတ္တဿ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာဝသေန ဥဿာဟနဋ္ဌော ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ဥဒ္ဓတဿ စိတ္တဿ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာဝသေန သန္နိသီဒါပနဋ္ဌော နိဂ္ဂဟဋ္ဌော။ ဥဘော ဝိသုဒ္ဓါနန္တိ ဥဘတော ဝိသုဒ္ဓါနံ, လီနုဒ္ဓတပက္ခတော နိဝါရေတွာ ဝိသုဒ္ဓါနံ စိတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ မဇ္ဈိမဘာဝေ ဌိတာနံ သန္တတိဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ စိတ္တာနံ ဝသေန ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဿာဟနသန္နိသီဒါပနေသု သဗျာပါရာဘာဝေါ အဇ္ဈုပေက္ခနဋ္ဌော။ သမပ္ပဝတ္တဿ စိတ္တဿ ဝသေန ဘာဝနာ ဝိသေသာဓိဂမဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂပါတုဘာဝဝသေန ဥတ္တရိပဋိဝေဓဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂသိဒ္ဓစတုသစ္စပဋိဝေဓဝသေန သစ္စာဘိသမယဋ္ဌော။ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌော။ သာ ဟိ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလံ နိရောဓသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။
သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ ပဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဣန္ဒြိယဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တာနိ။ အဓိမောက္ခဋ္ဌောတိ အဓိမုစ္စနဋ္ဌော။ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌော။ ဒဿနဋ္ဌောတိ သဘာဝပေက္ခနဋ္ဌော။ သဒ္ဓါဗလာဒီနိ ပဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဗလဋ္ဌဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အကမ္ပိယဋ္ဌေန သဒ္ဓါဝ ဗလန္တိ သဒ္ဓါဗလံ။ အဿဒ္ဓိယေတိ အဿဒ္ဓိယေန။ အဿဒ္ဓိယန္တိ စ သဒ္ဓါပဋိပက္ခဘူတော စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ အကမ္ပိယဋ္ဌောတိ အကမ္ပေတဗ္ဗဋ္ဌော, ကမ္ပေတုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။ ကောသဇ္ဇေတိ ကုသီတဘာဝသင်္ခါတေန ထိနမိဒ္ဓေန။ ပမာဒေတိ သတိပဋိပက္ခေန စိတ္တုပ္ပါဒေန။ ဥဒ္ဓစ္စေတိ အဝူပသမသင်္ခါတေန ဥဒ္ဓစ္စေန။ အဝိဇ္ဇာယာတိ မောဟေန။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနိ သတ္တ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဗုဇ္ဈနကဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၀။)အင်္ဂေါ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ပသတ္ထော သုန္ဒရော စ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, သတိယေဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ဓမ္မေ ဝိစိနာတီတိ ဓမ္မဝိစယော။ ပညာယေတံ နာမံ။ ပဝိစယဋ္ဌောတိ ဝိစာရဋ္ဌော။ ပီနယတီတိ ပီတိ။ ဖရဏဋ္ဌောတိ ဝိသရဏဋ္ဌော။ ပဿမ္ဘနံ ပဿဒ္ဓိ။ ဥပသမဋ္ဌောတိ နိဒ္ဒရထဋ္ဌော။ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ, သမံ ပေက္ခတိ အပက္ခပတိတာဝ ဟုတွာ ပေက္ခတီတိ အတ္ထော။ သာ ဣဓ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ, ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာတိပိ တဿာ နာမံ။ သမဝါဟိတလက္ခဏတ္တာ ပဋိသင်္ခါနဋ္ဌော။
သမ္မာဒိဋ္ဌာဒီနိ အဋ္ဌ ဝိဿဇ္ဇနာနိ မဂ္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သမ္မာ ပဿတိ, သမ္မာ ဝါ တာယ ပဿန္တိ, ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဝါ ဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ တဿာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ သမ္မာ သင်္ကပ္ပေတိ, သမ္မာ ဝါ တေန သင်္ကပ္ပေန္တိ, ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ သင်္ကပ္ပေါတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ။ အဘိရောပနဋ္ဌောတိ စိတ္တဿ အာရမ္မဏာရောပနဋ္ဌော။ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနဋ္ဌောတိပိ ပါဌော။ သမ္မာ ဝဒတိ, သမ္မာ ဝါ တာယ ဝဒန္တိ, ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဝါ ဝါစာတိ သမ္မာဝါစာ။ မိစ္ဆာဝါစာဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ စတုဗ္ဗိဓဝစီသံဝရပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော။ သမ္မာ ကရောတိ, သမ္မာ ဝါ တေန ကရောန္တိ, ပသတ္ထံ သုန္ဒရံ ဝါ ကမ္မန္တိ သမ္မာကမ္မံ, သမ္မာကမ္မမေဝ သမ္မာကမ္မန္တော။ မိစ္ဆာကမ္မန္တဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ တိဝိဓကာယသံဝရသမုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ သမ္မာ အာဇီဝတိ, သမ္မာ ဝါ တေန အာဇီဝန္တိ, ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ အာဇီဝေါတိ သမ္မာအာဇီဝေါ။ မိစ္ဆာဇီဝဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ ဝေါဒါနဋ္ဌောတိ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌော။ သမ္မာ ဝါယမတိ, သမ္မာ ဝါ တေန ဝါယမန္တိ, ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ ဝါယာမောတိ သမ္မာဝါယာမော။ သမ္မာ သရတိ, သမ္မာ ဝါ တာယ သရန္တိ, ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဝါ သတီတိ သမ္မာသတိ။ သမ္မာ သမာဓိယတိ, သမ္မာ ဝါ တေန သမာဓိယန္တိ, ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ သမာဓီတိ သမ္မာသမာဓိ။
֍ * ၁၃။ ဣန္ဒြိယာဒီနိ ဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ရာသိကတွာ အနုပုဗ္ဗပဋိပါဋိဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌောတိ ဣန္ဒဋ္ဌကရဏဝသေန အဓိပတိအတ္ထော။ အကမ္ပိယဋ္ဌောတိ ပဋိပက္ခေဟိ ကမ္ပေတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌော။ နိယျာနဋ္ဌောတိ လောကိယလောကုတ္တရာနမ္ပိ ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော။ ဟေတုဋ္ဌောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌာဒီနံ ပဟာနာယ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒယော ဟေတူတိ ဝါ သဗ္ဗေပိ သမ္မာဒိဋ္ဌာဒယော နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကဟေတူတိ ဝါ ဟေတုဋ္ဌော။ သတိပဋ္ဌာနေသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၁။)အာရမ္မဏေသု ဩက္ခန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဥပဋ္ဌာနတော ဥပဋ္ဌာနံ, သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု ပနဿာ အသုဘဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တာကာရဂဟဏဝသေ သုဘသုခနိစ္စတ္တသညာပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန စ ပဝတ္တိတော စတုဓာ ဘေဒေါ ဟောတိ။ ဧတာနိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကာယေဝ သတိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။
သမ္မပ္ပဓာနေသု ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ ပဓာနံ, သောဘနံ ပဓာနံ သမ္မပ္ပဓာနံ။ သမ္မာ ဝါ ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ သမ္မပ္ပဓာနံ, သောဘနံ ဝါ တံ ကိလေသဝိရူပတ္တဝိရဟတော ပဓာနဉ္စ ဟိတသုခနိပ္ဖါဒကတ္တေန သေဋ္ဌဘာဝါဝဟနတော ပဓာနဘာဝကရဏတော ဝါ သမ္မပ္ပဓာနံ။ ဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနဉ္စ အကုသလကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာနုပ္ပတ္တိဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တိတော ပနဿ စတုဓာ ဘေဒေါ ဟောတိ။ ဧတာနိပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဝီရိယံ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ ပဒဟနဋ္ဌောတိ ဥဿာဟနဋ္ဌော။ ပဓာနဋ္ဌောတိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။
ဣဒ္ဓိပါဒါနန္တိ ဧတ္ထ ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာသု ဧကေကော ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ, သမိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ, ပဌမေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ, ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ။ ပါဒေါတိ ပတိဋ္ဌာ, အဓိဂမူပါယောတိ အတ္ထော။ တေန ဟိ ယသ္မာ ဥပရူပရိ ဝိသေသသင်္ခါတံ ဣဒ္ဓိံ ပဇ္ဇန္တိ ပါပုဏန္တိ, တသ္မာ ပါဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဧတေ ဆန္ဒာဒယော ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိပတိဝသေန နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန သဟေဝ လဗ္ဘန္တိ။ ဣဇ္ဈနဋ္ဌောတိ နိပ္ဖဇ္ဇနဋ္ဌော ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌော ဝါ။ သစ္စာနန္တိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ။ တထဋ္ဌောတိ ယထာသဘာဝဋ္ဌော။ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဝိဿဇ္ဇနာနိ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာနိ။ ပယောဂါနန္တိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂပယောဂါနံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌောတိ စတုန္နံ အရိယဖလာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌော။ မဂ္ဂပယောဂေါ ဟိ ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေါ ဟောတိ နိဋ္ဌိတကိစ္စတ္တာ။ မဂ္ဂပယောဂါနံ ဖလောဒယေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဘာဝေါ ဝါ။ ဖလာနံ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌောတိ အရိယဖလာနံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပစ္စက္ခကရဏဋ္ဌော။ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာ ဝုတ္တာ ဟောတိ, ဖလက္ခဏေ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ ဝါ။ ဝိတက္ကာဒီနိ ပဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဈာနင်္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၂။)ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိစရဏံ ဝိစာရော, အနုသဉ္စရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပဝိစာရဋ္ဌောတိ အနုမဇ္ဇနဋ္ဌော။ အဘိသန္ဒနဋ္ဌောတိ တေမနဋ္ဌော သမာဓိဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂဋ္ဌော။
အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ပဉ္စဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ပကိဏ္ဏကဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပဉ္စဒွါရမနောဒွါရေသု ဘဝင်္ဂါရမ္မဏတော အညာရမ္မဏေ စိတ္တသန္တာနံ နမေန္တာနံ ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌော။ ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနဋ္ဌော။ ပညာယ ပဇာနနဋ္ဌော။ သညာယ သဉ္ဇာနနဋ္ဌော။ သမာဓိဿ ဧကောဒဋ္ဌော။ ဒုတိယဇ္ဈာနသ္မိဉှိ သမာဓိ ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒီတိ ဝုစ္စတိ, ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရုဠှတ္တာ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရဝိရဟိတော ဝါ ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ ဥဒေတီတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ သဗ္ဗောပိ ဝါ ကုသလသမာဓိ နီဝရဏာဒီနံ ဥဒ္ဓစ္စဿေဝ ဝါ ပဋိပက္ခတ္တာ တေဟိ အနဇ္ဈာရုဠှောတိ အဂ္ဂေါ ဟုတွာ ဥဒေတီတိ ဝါ တေဟိ ဝိရဟိတောတိ အသဟာယော ဟုတွာ ဥဒေတီတိ ဝါ ဧကောဒီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အဘိညာယ ဉာတဋ္ဌောတိ ဉာတပရိညာယ သဘာဝဇာနနဋ္ဌော။ ပရိညာယ တီရဏဋ္ဌောတိ တီရဏပရိညာယ အနိစ္စာဒိတော ဥပပရိက္ခဏဋ္ဌော။ ပဟာနဿ ပရိစ္စာဂဋ္ဌောတိ ပဟာနပရိညာယ ပဋိပက္ခပဇဟနဋ္ဌော။ သမပ္ပဝတ္တာယ ဘာဝနာယ ဧကရသဋ္ဌော။ ဖဿနဋ္ဌောတိ ဖုသနဋ္ဌော ဝိန္ဒနဋ္ဌော။ ပီဠာဘာရဝဟနာဒိနာ ခန္ဓဋ္ဌော။ သုညာဒိနာ ဓာတုဋ္ဌော။ သကသကမရိယာဒါယတနာဒိနာ အာယတနဋ္ဌော။ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတဝသေန သင်္ခတဋ္ဌော။ တဗ္ဗိပရီတေန အသင်္ခတဋ္ဌော။
֍ * ၁၄။ စိတ္တဋ္ဌာဒီနိ ပဉ္စဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ စိတ္တသမ္ဗန္ဓေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ စိတ္တဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ အာရမ္မဏံ စိန္တေတီတိ စိတ္တံ, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ယံ ပနေတ္ထ ဇဝနံ ဟောတိ, တံ ဇဝနဝီထိဝသေန အတ္တနော သန္တာနံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ, ယံ ဝိပါကံ ဟောတိ, တံ ကမ္မကိလေသေဟိ စိတန္တိပိ စိတ္တံ, သဗ္ဗမ္ပိ ယထာနုရူပံ စိတ္တတာယ စိတ္တံ, စိတ္တကရဏတာယ စိတ္တံ, ယံ ဝဋ္ဋဿ ပစ္စယော ဟောတိ, တံ သံသာရဒုက္ခံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ။ ဧဝံ အာရမ္မဏေ စိတ္တတာဒိတော စိတ္တဋ္ဌော။ စိတ္တုပ္ပါဒနေ ဖလုပ္ပါဒနေ ဝါ နာဿ အန္တရမတ္ထီတိ အနန္တရံ, အနန္တရဿ ဘာဝေါ အာနန္တရိယံ, စိတ္တဿ အာနန္တရိယံ စိတ္တာနန္တရိယံ, သော စိတ္တာနန္တရိယဋ္ဌော။ အရဟတော စုတိစိတ္တံ ဝဇ္ဇေတွာ ယဿ ကဿစိ သမနန္တရနိရုဒ္ဓဿ စိတ္တဿ အနန္တရစိတ္တုပ္ပါဒနေ သမတ္ထဘာဝေါ မဂ္ဂစိတ္တဿ အနန္တရံ ဖလုပ္ပါဒနေ သမတ္ထဘာဝေါတိ အဓိပ္ပါယော။ စိတ္တဿ ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၃။)ဂေါတြဘုစိတ္တဿ နိမိတ္တတော, မဂ္ဂစိတ္တဿ နိမိတ္တပဝတ္တတော ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ဝိဝဋ္ဋနဋ္ဌောတိ တဿေဝ စိတ္တဒွယဿ ယထာဝုတ္တတော ဝုဋ္ဌိတဿ နိဗ္ဗာနေ ဝိဝဋ္ဋနဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ဟေတုဋ္ဌောတိ စိတ္တဿ ဟေတုပစ္စယဘူတာနံ နဝန္နံ ဟေတူနံ ဟေတုဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ပစ္စယဋ္ဌောတိ စိတ္တဿ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနံ အနေကေသံ ပစ္စယာနံ ပစ္စယဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ဝတ္ထုဋ္ဌောတိ စိတ္တဿ ဝတ္ထုဘူတာနံ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယဟဒယဝတ္ထူနံ ဝတ္ထုဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ဘူမဋ္ဌောတိ စိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိဒေသဝသေန ကာမာဝစရာဒိဘူမိအတ္ထော။ စိတ္တဿ အာရမ္မဏဋ္ဌောတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏဋ္ဌော။ ပရိစိတဿာရမ္မဏဿ သဉ္စရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဂေါစရဋ္ဌော။ ဥပရိ ဝုတ္တဝိညာဏစရိယာဝသေန စရိယဋ္ဌော။ အထ ဝါ ပယောဂသမုဒါစာရဋ္ဌော စရိယဋ္ဌော။ စိတ္တဿ ဂမနာဘာဝေပိ ဒူရသန္တိကာရမ္မဏဂဟဏဝသေန ဂတဋ္ဌော။ အဘိနီဟာရဋ္ဌောတိ ဂဟိတာရမ္မဏတော အညာရမ္မဏမနသိကာရတ္ထံ စိတ္တဿ အဘိနီဟရဏဋ္ဌော။ စိတ္တဿ နိယျာနဋ္ဌောတိ မဂ္ဂစိတ္တဿ ဝဋ္ဋတော နိယျာနဋ္ဌော။ ‘‘နေက္ခမ္မံ ပဋိလဒ္ဓဿ ကာမစ္ဆန္ဒတော စိတ္တံ နိဿဋံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၄, ၁၉၁ ထောကံ ဝိသဒိသံ) နယေန စိတ္တဿ နိဿရဏဋ္ဌော။
֍ * ၁၅။ ဧကတ္တာဒီနိ ဒွါစတ္တာလီသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဧကတ္တသမ္ဗန္ဓေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဧကတ္တေတိ အာရမ္မဏေကတ္တေ, ဧကာရမ္မဏေတိ အတ္ထော။ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ပက္ခန္ဒနဋ္ဌော။ ဒုတိယဇ္ဈာနဝသေန ပသီဒနဋ္ဌော။ တတိယဇ္ဈာနဝသေန သန္တိဋ္ဌနဋ္ဌော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန မုစ္စနဋ္ဌော။ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဧတံ သန္တန္တိ ပဿနဋ္ဌော။ ယာနီကတဋ္ဌာဒယော ပဉ္စ သမာဓိဿ ဝသီဘာဝဝိသေသာ။ ယာနီကတဋ္ဌောတိ ယုတ္တယာနသဒိသကတဋ္ဌော။ ဝတ္ထုကတဋ္ဌောတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ဝတ္ထု ဝိယ ကတဋ္ဌော။ အနုဋ္ဌိတဋ္ဌောတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတဋ္ဌော။ ပရိစိတဋ္ဌောတိ သမန္တတော စိတဋ္ဌော။ သုသမာရဒ္ဓဋ္ဌောတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓဋ္ဌော, သုကတဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏဝသိတာဝသေန ဝါ ပဋိပါဋိယာ ပဉ္စ ပဒါနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏဘာဝနာယ သိခါပ္ပတ္တကာလေ စိတ္တစေတသိကာနံ ပရိဂ္ဂဟပရိဝါရပရိပူရဋ္ဌော။ တေသံယေဝ သမ္မာ သမာဟိတတ္တာ ဧကာရမ္မဏေ သမောသရဏေန သမောဓာနဋ္ဌော။ တေသံယေဝ ဗလပ္ပတ္တိယာ အာရမ္မဏံ အဘိဘဝိတွာ ပတိဋ္ဌာနဝသေန အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌော။ သမထဿ ဝိပဿနာယ ဝါ အာဒိတော, အာဒရေန ဝါ သေဝနဝသေန အာသေဝနဋ္ဌော။ ဝဍ္ဎနဝသေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၄။)ဘာဝနဋ္ဌော။ ပုနပ္ပုနံ ကရဏဝသေန ဗဟုလီကမ္မဋ္ဌော။ ဗဟုလီကတဿ သုဋ္ဌု သမုဋ္ဌိတဝသေန သုသမုဂ္ဂတဋ္ဌော။ သုသမုဂ္ဂတဿ ပစ္စနီကေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တိဝသေန အာရမ္မဏေ စ သုဋ္ဌု အဓိမုတ္တိဝသေန သုဝိမုတ္တဋ္ဌော။
ဗုဇ္ဈနဋ္ဌာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အနုဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ အနာဂါမိမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ပဋိဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ အရဟတ္တမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သမ္ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဝိပဿနာဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဝါ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဒဿနမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အနုဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဘာဝနာမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ပဋိဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သမ္ဗုဇ္ဈနဋ္ဌော။ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ တဿ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဗောဓနာဒိကရဏေန ဗောဓနဋ္ဌာဒယော စတ္တာရော အတ္ထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တာနံယေဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ‘‘ဗောဓော’’တိ လဒ္ဓနာမဿ ပုဂ္ဂလဿ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ ဗောဓိပက္ခိယာ နာမ။ တေသံ ယထာဝုတ္တာနံယေဝ ဗောဓိပက္ခိယဋ္ဌာဒယော စတ္တာရော အတ္ထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပဿနာပညာဝသေန ဇောတနဋ္ဌော။ ကမတော စတုမဂ္ဂပညာဝသေန ဥဇ္ဇောတနာနုဇ္ဇောတနပဋိဇ္ဇောတနသဉ္ဇောတနဋ္ဌော။ ကမတော စတုမဂ္ဂပညာဝသေန ဝါ ဇောတနဋ္ဌာဒယော, ဖလပညာဝသေန သဉ္ဇောတနဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၁၆။ ပတာပနဋ္ဌာဒီနိ အဋ္ဌာရသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ပတာပေတိ ပဘာသေတိ ဝိရောစာပေတီတိ ပတာပနော, တဿ ပတာပနဋ္ဌော။ တဿေဝ အတိပဘဿရဘာဝေန သယံ ဝိရောစနဋ္ဌော။ ကိလေသာနံ ဝိသောသနေန သန္တာပနဋ္ဌော။ အမလနိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ အမလဋ္ဌော။ သမ္ပယုတ္တမလာဘာဝေန ဝိမလဋ္ဌော။ အာရမ္မဏကရဏမလာဘာဝေ နိမ္မလဋ္ဌော။ အထ ဝါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ အမလဋ္ဌော။ သကဒါဂါမိအနာဂါမိမဂ္ဂါနံ ဝိမလဋ္ဌော။ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ နိမ္မလဋ္ဌော။ အထ ဝါ သာဝကမဂ္ဂဿ အမလဋ္ဌော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓမဂ္ဂဿ ဝိမလဋ္ဌော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမဂ္ဂဿ နိမ္မလဋ္ဌော။ ကိလေသဝိသမာဘာဝေန သမဋ္ဌော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၈၊ အ။ နိ။ ၃။၃၃၊ ၅။၂၀၀) ဝိယ ကိလေသပ္ပဟာနဋ္ဌေန သမယဋ္ဌော။ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏသင်္ခါတေသု ပဉ္စသု ဝိဝေကေသု သမုစ္ဆေဒဝိဝေကတ္တာ ဝိဝေကဋ္ဌော, ဝိနာဘာဝဋ္ဌော။ နိဿရဏဝိဝေကေ နိဗ္ဗာနေ စရဏတော ဝိဝေကစရိယဋ္ဌော။ ပဉ္စသု ဝိရာဂေသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၅။)သမုစ္ဆေဒဝိရာဂတ္တာ ဝိရာဂဋ္ဌော, ဝိရဇ္ဇနဋ္ဌော။ နိဿရဏဝိရာဂေ နိဗ္ဗာနေ စရဏတော ဝိရာဂစရိယဋ္ဌော။ ပဉ္စသု နိရောဓေသု သမုစ္ဆေဒနိရောဓတ္တာ နိရောဓဋ္ဌော။ ဒုက္ခနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ စရဏတော နိရောဓစရိယဋ္ဌော။ ပရိစ္စာဂပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂတ္တာ ဝေါသဂ္ဂဋ္ဌော။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနတော ပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂေါ, အာရမ္မဏကရဏေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနတော ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂေါ စ။ ဝိပဿနာ ပန တဒင်္ဂဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနတော ပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂေါ, တန္နိန္နဘာဝေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနတော ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂေါ။ န သော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဝေါသဂ္ဂဘာဝေန စရဏတော ဝေါသဂ္ဂစရိယဋ္ဌော။ ပဉ္စသု ဝိမုတ္တီသု သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိတ္တာ ဝိမုတ္တဋ္ဌော။ နိဿရဏဝိမုတ္တိယံ စရဏတော ဝိမုတ္တိစရိယဋ္ဌော။
ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာသင်္ခါတေသု စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသု ဧကေကဣဒ္ဓိပါဒဝသေန ဒသ ဒသ ကတွာ စတုရိဒ္ဓိပါဒဝသေန ဆန္ဒဋ္ဌာဒီနိ စတ္တာလီသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကတ္တုကမျတဋ္ဌော ဆန္ဒဋ္ဌော။ ဆန္ဒံ သီသံ ကတွာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ သဟဇာတာနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန ပါဒဋ္ဌော။ ပဒဋ္ဌောတိ ဝါ ပါဌော။ ဣဒ္ဓိပါဒတ္တာ အဓိပတိဘာဝေန ပဓာနဋ္ဌော။ ပယောဂကာလေ ဣဇ္ဈနဋ္ဌော။ သဒ္ဓါသမ္ပယောဂေန အဓိမောက္ခဋ္ဌော။ ဝီရိယသမ္ပယောဂေန ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ သတိသမ္ပယောဂေန ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌော။ သမာဓိသမ္ပယောဂေန အဝိက္ခေပဋ္ဌော။ ပညာသမ္ပယောဂေန ဒဿနဋ္ဌော။ ပဂ္ဂဟဋ္ဌော ဝီရိယဋ္ဌော။ ဝီရိယံ သီသံ ကတွာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ သယံ ဝီရိယတ္တာ ပဂ္ဂဟဋ္ဌော။ စိန္တနဋ္ဌာဒိကော စိတ္တဋ္ဌော။ စိတ္တံ သီသံ ကတွာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ ဥပပရိက္ခနဋ္ဌော ဝီမံသဋ္ဌော။ ဝီမံသံ သီသံ ကတွာ ဘာဝနာရမ္ဘကာလေ မူလဋ္ဌော။ သယံ ဝီမံသတ္တာ ဒဿနဋ္ဌော။
֍ * ၁၇။ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌောတိအာဒီနိ သောဠသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ သစ္စာနံ တထလက္ခဏဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဒုက္ခဒဿနေနေဝ ပီဠနဋ္ဌော။ ဒုက္ခာယူဟနသမုဒယဒဿနေန သင်္ခတဋ္ဌော။ သဗ္ဗကိလေသသန္တာပဟရသုသီတလမဂ္ဂဒဿနေန သန္တာပဋ္ဌော။ အဝိပရိဏာမဓမ္မနိရောဓဒဿနေန ဝိပရိဏာမဋ္ဌော။ သမုဒယဒဿနေနေဝ အာယူဟနဋ္ဌော။ သမုဒယာယူဟိတဒုက္ခဒဿနေန နိဒါနဋ္ဌော။ ဝိသညောဂဘူတနိရောဓဒဿနေန သညောဂဋ္ဌော။ နိယျာနဘူတမဂ္ဂဒဿနေန ပလိဗောဓဋ္ဌော။ နိရောဓဒဿနေနေဝ နိဿရဏဋ္ဌော။ အဝိဝေကဘူတသမုဒယဒဿနေန ဝိဝေကဋ္ဌော။ သင်္ခတဘူတမဂ္ဂဒဿနေန အသင်္ခတဋ္ဌော။ ဝိသဘူတဒုက္ခဒဿနေန အမတဋ္ဌော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၆။)မဂ္ဂဒဿနေနေဝ နိယျာနဋ္ဌော။ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိယာ အဟေတုဘူတသမုဒယဒဿနေန ဟေတုဋ္ဌော။ သုဒုဒ္ဒသနိရောဓဒဿနေန ဒဿနဋ္ဌော။ ကပဏဇနသဒိသဒုက္ခဒဿနေန ဥဠာရကုလသဒိသော အာဓိပတေယျဋ္ဌော ပါတုဘဝတီတိ။ ဧဝံ တံတံသစ္စဒဿနေန တဒညသစ္စဒဿနေန စ ဧကေကဿ သစ္စဿ စတ္တာရော စတ္တာရော လက္ခဏဋ္ဌာ ဝုတ္တာ။
တထဋ္ဌာဒီနိ ဒွါဒသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂါဟကဒွါဒသပဒဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တထဋ္ဌောတိ ယထာသဘာဝဋ္ဌော။ အနတ္တဋ္ဌောတိ အတ္တဝိရဟိတဋ္ဌော။ သစ္စဋ္ဌောတိ အဝိသံဝါဒနဋ္ဌော။ ပဋိဝေဓဋ္ဌောတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌော။ အဘိဇာနနဋ္ဌောတိ အဘိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌော။ ပရိဇာနနဋ္ဌောတိ ဉာတတီရဏပရိညာယ ပရိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌော။ ဓမ္မဋ္ဌောတိ သဘာဝဓာရဏာဒိအတ္ထော။ ဓာတုဋ္ဌောတိ သုညာဒိအတ္ထော။ ဉာတဋ္ဌောတိ ဇာနိတုံ သက္ကုဏေယျဋ္ဌော။ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌောတိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဋ္ဌော။ ဖဿနဋ္ဌောတိ ဉာဏေန ဖုသိတဗ္ဗဋ္ဌော။ အဘိသမယဋ္ဌောတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန အဘိသမ္မာဂန္တဗ္ဗဋ္ဌော, ဉာဏေန ပဋိလဘိတဗ္ဗဋ္ဌော ဝါ။ ပဋိလာဘောပိ ဟိ ‘‘အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၀) ဝိယ အဘိသမယောတိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၁၈။ နေက္ခမ္မာဒီနိ သတ္တ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဥပစာရဇ္ဈာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ နေက္ခမ္မန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော အလောဘော။ အာလောကသညာတိ ထိနမိဒ္ဓဿ ပဋိပက္ခေ အာလောကနိမိတ္တေ သညာ။ အဝိက္ခေပေါတိ ဥဒ္ဓစ္စဿ ပဋိပက္ခော သမာဓိ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခံ ဉာဏံ။ ဉာဏန္တိ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိပက္ခံ ဉာဏံ။ ပါမောဇ္ဇန္တိ အရတိပဋိပက္ခာ ပီတိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ အဋ္ဌ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ရူပါရူပသမာပတ္တိဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ရူပသမာပတ္တိအနန္တရံ ရူပဇ္ဈာနသမ္ဗန္ဓေန စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
အနိစ္စာနုပဿနာဒီနိ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဋ္ဌာရသမဟာဝိပဿနာဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ရူပါဒီဟိ ယောဇနူပဂါ သတ္တ အနုပဿနာ ဧဝ ဝုတ္တာ, ဣဓ ပန သဗ္ဗာပိ ဝုတ္တာ။ ကလာပသမ္မသနဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာတိ စေ? တာသံ ဒွိန္နံ ဝသေန အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ သိဇ္ဈနတော ဣမာသု ဝုတ္တာသု တာ ဒွေပိ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ, အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ ဝါ ဝိနာ တာသံ ဒွိန္နံ အပ္ပဝတ္တိတော ဣမာသု ဝုတ္တာသု တာ ဒွေပိ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ။ ခယာနုပဿနာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၇။)ဘင်္ဂဒဿနဉာဏဉ္စ တံတံခန္ဓဘင်္ဂဒဿနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏစိတ္တစေတသိကဘင်္ဂဒဿနဉာဏဉ္စ။ ဝယာနုပဿနာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ခန္ဓာနံ ဘင်္ဂဒဿနာနန္တရံ တဒနွယေနေဝ အတီတာနာဂတခန္ဓာနံ ဘင်္ဂဒဿနဉာဏံ။ ဝိပရိဏာမာနုပဿနာတိ တသ္မိံ ဘင်္ဂသင်္ခါတေ နိရောဓေ အဓိမုတ္တတ္တာ, အထ သဗ္ဗေပိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာ ခန္ဓာ ဝိပရိဏာမဝန္တောတိ သဗ္ဗေသံ ဝိပရိဏာမဒဿနဉာဏံ။ အနိမိတ္တာနုပဿနာတိ ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဝိပရိဏာမံ ဒိသွာ အနိစ္စတော ဝိပဿန္တဿ အနိစ္စာနုပဿနာဝ နိစ္စနိမိတ္တပဇဟနဝသေန နိစ္စနိမိတ္တာဘာဝါ အနိမိတ္တာနုပဿနာ နာမ ဟောတိ။ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာတိ အနိစ္စာနုပဿနာနန္တရံ ပဝတ္တာ ဒုက္ခာနုပဿနာဝ သုခပတ္ထနာပဇဟနဝသေန ပဏိဓိအဘာဝါ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ နာမ ဟောတိ။
သုညတာနုပဿနာတိ ဒုက္ခာနုပဿနာနန္တရံ ပဝတ္တာ အနတ္တာနုပဿနာဝ အတ္တာဘိနိဝေသပဇဟနဝသေန အတ္တသုညတာဒဿနတော သုညတာနုပဿနာ နာမ ဟောတိ။ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာတိ ဧဝံ သင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂံ ပဿိတွာ ပဿိတွာ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿန္တဿ သင်္ခါရာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, သင်္ခါရာနံ မရဏံ န အညော ကောစိ အတ္ထီတိ ဘင်္ဂဝသေန သုညတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ။ သာ ဟိ အဓိပညာ စ ဓမ္မေသု စ ဝိပဿနာတိ ကတွာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနန္တိ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ ဒိသွာ ‘‘သဘယာ သင်္ခါရာ’’တိ ပဝတ္တံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ။ အာဒီနဝါနုပဿနာတိ ဘယတုပဋ္ဌာနဝသေန ဥပ္ပန္နံ သဗ္ဗဘဝါဒီသု အာဒီနဝဒဿနဉာဏံ။ ‘‘ယာ စ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာ ယဉ္စ အာဒီနဝေ ဉာဏံ ယာ စ နိဗ္ဗိဒါ, ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇) ဝစနတော ဘယတုပဋ္ဌာနာဒီနဝါနုပဿနာသု ဝုတ္တာသု နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ဣဓာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတိ။ အာဒိတော စတုတ္ထံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ ပနိဓ န ဝုတ္တာ။ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာတိ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏဝသေန ဥပ္ပန္နံ မုဉ္စနဿ ဥပါယကရဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာသညိတံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာနုပဿနာဉာဏံ။ ‘‘ယာ စ မုဉ္စိတုကမျတာ ယာ စ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ယာ စ သင်္ခါရုပေက္ခာ, ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၇) ဝစနတော ပဋိသင်္ခါနုပဿနာယ ဝုတ္တာယ မုဉ္စိတုကမျတာသင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာတိ အနုလောမဉာဏဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဂေါတြဘုဉာဏံ။ အနုလောမဉာဏေန ဂေါတြဘုဉာဏဿ သိဇ္ဈနတော ဂေါတြဘုဉာဏေ ဝုတ္တေ အနုလောမဉာဏံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၈။)အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိပဿနာနံ ပဋိပါဋိ ဝုစ္စမာနာ ပါဠိယာ သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဣန္ဒြိယကထာယံ –
‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဉ္စဟိန္ဒြိယေဟိ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ နိဿဋာနိ ဟောန္တိ, ပဌမေ ဈာနေ ပဉ္စဟိန္ဒြိယေဟိ ဒုတိယဇ္ဈာနဝသေန ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ နိဿဋာနိ ဟောန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၉၂) –
အာဒိနာ နယေန ယာဝ အရဟတ္တဖလာ ဥတ္တရုတ္တရိပဋိပါဋိယာ ဣန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ။ တသ္မာ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိပဿနာ ယထာဝုတ္တက္ကမေန ပါဠိယာ ယုဇ္ဇန္တိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန –
‘‘ခယာနုပဿနာတိ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိ ဧဝံ ခယံ ပဿတော ဉာဏံ။ ဝိပရိဏာမာနုပဿနာတိ ရူပသတ္တကအရူပသတ္တကာဒိဝသေန တံ တံ ပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကမ္မ အညထာ ပဝတ္တိဒဿနံ။ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဇရာယ စေဝ မရဏေန စ ဒွီဟာကာရေဟိ ဝိပရိဏာမဒဿနံ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနန္တိ သပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၅၀) –
ဝုတ္တံ။ တံ တာယ ပါဠိယာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ စေဝ အနုလောမဉ္စာတိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ပါဠိယာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ စရိယာကထာယဉှိ –
‘‘အနိစ္စာနုပဿနတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာ ဝိညာဏစရိယာ။ အနိစ္စာနုပဿနာ ဉာဏစရိယာ…ပေ… ပဋိသင်္ခါနုပဿနတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာ ဝိညာဏစရိယာ။ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ဉာဏစရိယာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၁) –
ယဿ ယဿ ဉာဏဿ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဝဇ္ဇနံ လဗ္ဘတိ, တဿ တဿ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာယ ပန အာဝဇ္ဇနံ အဝတွာဝ ‘‘ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာ ဉာဏစရိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဉာဏာနိ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာ နာမ သိယုံ, တဒါဝဇ္ဇနသမ္ဘဝါ တဒတ္ထာယ စ အာဝဇ္ဇနံ ဝဒေယျ, န စ တဒတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ ဂေါတြဘုဉာဏဿ ပန ဝိသုံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၉။)အာဝဇ္ဇနံ နတ္ထိ အနုလောမာဝဇ္ဇနဝီထိယံယေဝ ဥပ္ပတ္တိတော။ တသ္မာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနဿ အဝုတ္တတ္တာ ဂေါတြဘုဉာဏမေဝ ‘‘ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာ’’တိ ယုဇ္ဇတိ။
֍ * ၁၉။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒီနိ အဋ္ဌ ဝိဿဇ္ဇနာနိ လောကုတ္တရမဂ္ဂဖလဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သောတဿ အာပဇ္ဇနံ သောတာပတ္တိ, သောတာပတ္တိ ဧဝ မဂ္ဂေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ။ သောတာပတ္တိယာ ဖလံ သောတာပတ္တိဖလံ, သမာပဇ္ဇီယတီတိ သမာပတ္တိ, သောတာပတ္တိဖလမေဝ သမာပတ္တိ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တိ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံယေဝ ဣမံ လောကံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ, တဿ မဂ္ဂေါ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ။ သကဒါဂါမိဿ ဖလံ သကဒါဂါမိဖလံ။ ပဋိသန္ဓိဝသေနေဝ ကာမဘဝံ န အာဂစ္ဆတီတိ အနာဂါမီ, တဿ မဂ္ဂေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ။ အနာဂါမိဿ ဖလံ အနာဂါမိဖလံ။ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ, ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာ, သံသာရစက္ကဿ အရာနံ ဟတတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ အရဟံ, အရဟတော ဘာဝေါ အရဟတ္တံ။ ကိံ တံ? အရဟတ္တဖလံ။ အရဟတ္တဿ မဂ္ဂေါ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ။ အရဟတ္တမေဝ ဖလံ အရဟတ္တဖလံ။
‘‘အဓိမောက္ခဋ္ဌေန သဒ္ဓိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒီနိ ‘‘တထဋ္ဌေန သစ္စာ’’တိပရိယန္တာနိ တေတ္တိံသ ဝိဿဇ္ဇနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခဋ္ဌော’’တိအာဒီဟိ တေတ္တိံသာယ ဝိဿဇ္ဇနေဟိ သမာနာနိ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ဓမ္မေဟိ အတ္ထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, ဣဓ အတ္ထေဟိ ဓမ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အယံ ဝိသေသော။ ‘‘အဝိက္ခေပဋ္ဌေန သမထော’’တိအာဒီနဉ္စ စတုန္နံ ဝိဿဇ္ဇနာနံ ဟေဋ္ဌာ ‘‘သမထဿ အဝိက္ခေပဋ္ဌော’’တိအာဒီနဉ္စ စတုန္နံ ဝိဿဇ္ဇနာနံ ဝိသေသော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သံဝရဋ္ဌေနာတိအာဒီနိ အဋ္ဌ ဝိဿဇ္ဇနာနိ သီလာဒိဗလပရိယောသာနဓမ္မဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ သုပရိသုဒ္ဓပါတိမောက္ခသံဝရာဒိစတုဗ္ဗိဓံ သီလံ ဒုဿီလျမလဝိသောဓနတော။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ သဥပစာရာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ သမာဓိ ဝုတ္တော။ သော စိတ္တမလဝိသောဓနတော စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ နာမရူပါနံ ယထာသဘာဝဒဿနံ သတ္တဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနတော ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ မုတ္တဋ္ဌေနာတိ တဒင်္ဂဝသေန ဥပက္ကိလေသတော ဝိမုတ္တဋ္ဌေန အာရမ္မဏေ စ အဓိမုတ္တဋ္ဌေန။ ဝိမောက္ခောတိ တဒင်္ဂဝိမောက္ခော။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ပုရိမဘဝပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၀။)ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ သတ္တာနံ စုတူပပါတပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ, အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ သစ္စပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ ဇာနနဋ္ဌေန။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ဝိမုတ္တီတိ ယံ ယံ ပရိစ္စတ္တံ, တတော တတော ဝိမုတ္တတ္တာ ဖလဝိမုတ္တိ။ သမုစ္ဆေဒဋ္ဌေန ခယေ ဉာဏန္တိ ကိလေသသမုစ္ဆိန္ဒနတ္ထေန ကိလေသက္ခယကရေ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌေန အနုပ္ပါဒေ ဉာဏန္တိ မဂ္ဂကိစ္စသင်္ခါတပယောဂပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ပဋိသန္ဓိဝသေန အနုပ္ပါဒဘူတေ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ အနုပ္ပါဒပရိယောသာနေ ဥပ္ပန္နေ အရိယဖလေ ဉာဏံ။
֍ * ၂၀။ ဆန္ဒော မူလဋ္ဌေနာတိအာဒီနိ နဝ ဝိဿဇ္ဇနာနိ အရိယမဂ္ဂဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ဆန္ဒော မူလဋ္ဌေနာတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော ပဋိပတ္တိယာ စ နိပ္ဖတ္တိယာ စ မူလတ္တာ မူလဋ္ဌေန။ မနသိကာရော သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ယောနိသောမနသိကာရော သဗ္ဗကုသလဓမ္မေ သမုဋ္ဌာပေတီတိ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ဖဿော သမောဓာနဋ္ဌေနာတိ ယသ္မာ တဏှာယ ဝိသေသေန ဝေဒနာ ပဓာနကာရဏံ, တဏှာ စ ပဟီယမာနာ ဝိသေသေန ဝေဒနာယ ပရိညာတာယ ပဟီယတိ, တဿာ စ ဝေဒနာယ ဖဿောဝ ပဓာနကာရဏံ, တသ္မိံ ပရိညာတေ ဝေဒနာ ပရိညာတာ ဟောတိ, တသ္မာ သတ္တသု အဘိညေယျဝတ္ထူသု ဖဿော ပဌမံ ဝုတ္တော။ သော စ တိကသန္နိပါတသင်္ခါတဿ အတ္တနော ကာရဏဿ ဝသေန ပဝေဒိတတ္တာ ‘‘တိကသန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သမောဓာနဋ္ဌေန အဘိညေယျော။ ကေစိ ပန ‘‘ဉာဏဖဿော ဖဿော’’တိ ဝဒန္တိ။
ယသ္မာ ပန ဝေဒနာ စိတ္တစေတသိကေ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပယမာနာ တတ္ထ သမောသရတိ ပဝိသတိ, စိတ္တသန္တာနမေဝ ဝါ ပဝိသတိ, တသ္မာ သမောသရဏဋ္ဌေန အဘိညေယျာတိ ဝုတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗာနိပိ ပရိညေယျာနိ ဝေဒနာသု သမောသရန္တိ, ဝေဒနာသု ပရိညာတာသု သဗ္ဗံ တဏှာဝတ္ထု ပရိညာတံ ဟောတိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဝေဒနာပစ္စယာ ဟိ သဗ္ဗာပိ တဏှာ။ တသ္မာ ဝေဒနာ သမောသရဏဋ္ဌေန အဘိညေယျာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ သဗ္ဗဂေါပါနသီနံ အာဗန္ဓနတော ကူဋာဂါရကဏ္ဏိကာ ဝိယ စိတ္တစေတသိကာနံ သမ္ပိဏ္ဍနတော သမာဓိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပမုခေါ ဟောတိ ဇေဋ္ဌကော, တသ္မာ သမာဓိ ပမုခဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ။ ပါမုခဋ္ဌေနာတိပိ ပါဌော။ ယသ္မာ သမထဝိပဿနံ ဘာဝေန္တဿ အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနာဓိပတိ ဟောတိ သတိ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၁။)သတိယာ ဥပဋ္ဌိတေ အာရမ္မဏေ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ သကံ သကံ ကိစ္စံ သာဓေန္တိ, တသ္မာ သတိ အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ။ ပညာ တဒုတ္တရဋ္ဌေနာတိ အရိယမဂ္ဂပညာ တေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥတ္တရဋ္ဌေန သေဋ္ဌဋ္ဌေန အဘိညေယျာ။ အထ ဝါ တတော ကိလေသေဟိ, သံသာရဝဋ္ဋတော ဝါ ဥတ္တရတိ သမတိက္ကမတီတိ တဒုတ္တရာ, တဿာ အတ္ထော တဒုတ္တရဋ္ဌော။ တေန တဒုတ္တရဋ္ဌေန။ တတုတ္တရဋ္ဌေနာတိပိ ပါဌော, တတော ဥတ္တရဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဝိမုတ္တိ သာရဋ္ဌေနာတိ ဖလဝိမုတ္တိ အပရိဟာနိဝသေန ထိရတ္တာ သာရော, တံ အတိက္ကမိတွာ အညဿ ပရိယေသိတဗ္ဗဿ အဘာဝတောပိ သာရော။ သာ ဝိမုတ္တိ တေန သာရဋ္ဌေန အဘိညေယျာ။ အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနန္တိ နတ္ထိ ဧတဿ မရဏသင်္ခါတံ မတန္တိ အမတံ, ကိလေသဝိသပဋိပက္ခတ္တာ အဂဒန္တိပိ အမတံ, သစ္ဆိကိရိယာယ သတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာဘူတန္တိ ဩဂဓံ, သံသာရဒုက္ခသန္တိဘူတတ္တာ နိဗ္ဗုတန္တိ နိဗ္ဗာနံ, နတ္ထေတ္ထ တဏှာသင်္ခါတံ ဝါနန္တိပိ နိဗ္ဗာနံ။ တံ သာသနဿ နိဋ္ဌာဘူတတ္တာ ပရိယောသာနဋ္ဌေန အဘိညေယျံ။ ဧဝံ ဣမသ္မိံ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ သတ္တသဟဿာနိ သတ္တသတာနိ စတ္တာလီသဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနာနိ ဟောန္တိ။
ဣဒါနိ တေသံ ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဓမ္မာနံ ‘‘ယေ ယေ ဓမ္မာ အဘိညာတာ, တေ တေ ဓမ္မာ ဉာတာ ဟောန္တီ’’တိ နိဂမနံ ကရောတိ, တဿ အဘိမုခံ ကတွာ ဉာတာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ တံဉာတဋ္ဌေန ဉာဏန္တိ တေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ဓမ္မာနံ ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏံ။ ပဇာနနဋ္ဌေန ပညာတိ ပကာရတော ဇာနနဋ္ဌေန ပညာ။ တေန ဝုစ္စတီတိအာဒိတော ပုစ္ဆိတပုစ္ဆာ နိဂမေတွာ ဒဿိတာ။ တေန ကာရဏေန ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိ သောတာဝဓာနံ, တံပဇာနနာ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထောတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ
အဘိညေယျနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပရိညေယျနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၁။ ပရိညေယျနိဒ္ဒေသေ ကိဉ္စာပိ ပရိညာသဒ္ဒေန ဉာတပရိညာ, တီရဏပရိညာ, ပဟာနပရိညာတိ တိဿော ပရိညာ သင်္ဂဟိတာ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘အဘိညေယျာ’’တိ ဉာတပရိညာယ ဝုတ္တတ္တာ ဥပရိ ‘‘ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ပဟာနပရိညာယ ဝုတ္တတ္တာ တီရဏပရိညာဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ ဖဿော သာသဝေါ ဥပါဒါနိ-
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၂။)ယောတိ အာသဝါနဉ္စေဝ ဥပါဒါနာနဉ္စ ပစ္စယဘူတော တေဘူမကဖဿော။ သောပိ ဟိ အတ္တာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနေဟိ သဟ အာသဝေဟီတိ သာသဝေါ, အာရမ္မဏဘာဝံ ဥပဂန္တွာ ဥပါဒါနသမ္ဗန္ဓနေန ဥပါဒါနာနံ ဟိတောတိ ဥပါဒါနိယော။ ယသ္မာ ဖဿေ တီရဏပရိညာယ ပရိညာတေ ဖဿမုခေန သေသာပိ အရူပဓမ္မာ တဒနုသာရေန စ ရူပဓမ္မာ ပရိညာယန္တိ, တသ္မာ ဧကောဝ ဖဿော ဝုတ္တော။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
နာမန္တိ စတ္တာရော ခန္ဓာ အရူပိနော နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ရူပန္တိ စတ္တာရိ စ မဟာဘူတာနိ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပါနိ စတုဝီသတိ။ စတ္တာရော ခန္ဓာ နမနဋ္ဌေန နာမံ။ တေ ဟိ အာရမ္မဏာဘိမုခါ နမန္တိ။ သဗ္ဗမ္ပိ နာမနဋ္ဌေန နာမံ။ စတ္တာရော ဟိ ခန္ဓာ အာရမ္မဏေ အညမညံ နာမေန္တိ, နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယတာယ အတ္တနိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေ နာမေတိ။ သန္တတိဝသေန သီတာဒီဟိ ရုပ္ပနဋ္ဌေန ရူပံ။ ရုပ္ပနဋ္ဌေနာတိ ကုပ္ပနဋ္ဌေန။ သန္တတိဝိပရိဏာမဝသေန ဟိ သီတာဒီဟိ ဃဋ္ဋနီယံ ဓမ္မဇာတံ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန နာမန္တိ လောကိကမေဝ အဓိပ္ပေတံ, ရူပံ ပန ဧကန္တေန လောကိကမေဝ။
တိဿော ဝေဒနာတိ သုခါ ဝေဒနာ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ, အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ။ တာ လောကိကာ ဧဝ။ အာဟာရာတိ ပစ္စယာ။ ပစ္စယာ ဟိ အတ္တနော ဖလံ အာဟရန္တီတိ အာဟာရာ။ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဖဿာဟာရော မနောသဉ္စေတနာဟာရော ဝိညာဏာဟာရောတိ စတ္တာရော။ ဝတ္ထုဝသေန ကဗဠီကာတဗ္ဗတ္တာ ကဗဠီကာရော, အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗတ္တာ အာဟာရော။ ဩဒနကုမ္မာသာဒိဝတ္ထုကာယ ဩဇာယေတံ နာမံ။ သာ ဟိ ဩဇဋ္ဌမကရူပါနိ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိကော ဆဗ္ဗိဓော ဖဿော တိဿော ဝေဒနာ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ မနသော သဉ္စေတနာ, န သတ္တဿာတိ မနောသဉ္စေတနာ ယထာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ။ မနသာ ဝါ သမ္ပယုတ္တာ သဉ္စေတနာ မနောသဉ္စေတနာ ယထာ အာဇညရထော။ တေဘူမကကုသလာကုသလစေတနာ။ သာ ဟိ တယော ဘဝေ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ ဝိညာဏန္တိ ဧကူနဝီသတိဘေဒံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ တဉှိ ပဋိသန္ဓိနာမရူပံ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာတိ ဥပါဒါနဂေါစရာ ခန္ဓာ, မဇ္ဈပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပါဒါနသမ္ဘူတာ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ယထာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၃။)တိဏဂ္ဂိ ထုသဂ္ဂိ။ ဥပါဒါနဝိဓေယျာ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ယထာ ရာဇပုရိသော။ ဥပါဒါနပ္ပဘဝါ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ယထာ ပုပ္ဖရုက္ခော ဖလရုက္ခော။ ဥပါဒါနာနိ ပန ကာမုပါဒါနံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ စတ္တာရိ။ အတ္ထတော ပန ဘုသံ အာဒါနန္တိ ဥပါဒါနံ။ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော, ဝေဒနုပါဒါနက္ခန္ဓော, သညုပါဒါနက္ခန္ဓော, သင်္ခါရုပါဒါနက္ခန္ဓော, ဝိညာဏုပါဒါနက္ခန္ဓောတိ ပဉ္စ။
ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနီတိ စက္ခာယတနံ, သောတာယတနံ, ဃာနာယတနံ, ဇိဝှါယတနံ, ကာယာယတနံ, မနာယတနံ။
သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယောတိ ကတမာ သတ္တ? ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ (အ။ နိ။ ၇။၄၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၂), သတ္တာ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ မနုဿာ ဧကစ္စေ စ ဒေဝါ ဧကစ္စေ စ ဝိနိပါတိကာ။ အယံ ပဌမာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ ဒေဝါ ဗြဟ္မကာယိကာ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တာ။ အယံ ဒုတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ ဧကတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ ဒေဝါ အာဘဿရာ။ အယံ တတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော။ သေယျထာပိ ဒေဝါ သုဘကိဏှာ။ အယံ စတုတ္ထာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါ။ အယံ ပဉ္စမီ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနူပဂါ။ အယံ ဆဋ္ဌာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၄။)‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနူပဂါ။ အယံ သတ္တမီ ဝိညာဏဋ္ဌိတိ။ ဣမာ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၄၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၂)။
ဝိညာဏဋ္ဌိတိယောတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ဌာနာနိ သဝိညာဏကာ ခန္ဓာ ဧဝ။ တတ္ထ သေယျထာပီတိ နိဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ မနုဿာတိ အပရိမာဏေသုပိ စက္ကဝါဠေသု အပရိမာဏာနံ မနုဿာနံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဒွေပိ ဧကသဒိသာ နတ္ထိ။ ယေပိ ဝဏ္ဏေန ဝါ သဏ္ဌာနေန ဝါ သဒိသာ ဟောန္တိ, တေပိ အာလောကိတဝိလောကိတာဒီဟိ ဝိသဒိသာဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ နာနတ္တကာယာတိ ဝုတ္တာ။ ပဋိသန္ဓိသညာ ပန နေသံ တိဟေတုကာပိ ဒုဟေတုကာပိ အဟေတုကာပိ ဟောတိ, တသ္မာ နာနတ္တသညိနောတိ ဝုတ္တာ။ ဧကစ္စေ စ ဒေဝါတိ ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ။ တေသု ဟိ ကေသဉ္စိ ကာယော နီလော ဟောတိ, ကေသဉ္စိ ပီတကာဒိဝဏ္ဏော, သညာ ပန နေသံ တိဟေတုကာပိ ဒုဟေတုကာပိ ဟောတိ, အဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဧကစ္စေ စ ဝိနိပါတိကာတိ စတုအပါယဝိနိမုတ္တာ ပုနဗ္ဗသုမာတာ ယက္ခိနီ, ပိယင်္ကရမာတာ, ဖုဿမိတ္တာ, ဓမ္မဂုတ္တာတိ ဧဝမာဒယော အညေ စ ဝေမာနိကာ ပေတာ။ ဧတေသဉှိ ဩဒါတကာဠမင်္ဂုရစ္ဆဝိသာမဝဏ္ဏာဒိဝသေန စေဝ ကိသထူလရဿဒီဃဝသေန စ ကာယော နာနာ ဟောတိ, မနုဿာနံ ဝိယ တိဟေတုကဒွိဟေတုကာဟေတုကဝသေန သညာပိ။ တေ ပန ဒေဝါ ဝိယ န မဟေသက္ခာ, ကပဏမနုဿာ ဝိယ အပ္ပေသက္ခာ ဒုလ္လဘဃာသစ္ဆာဒနာ ဒုက္ခပီဠိတာ ဝိဟရန္တိ။ ဧကစ္စေ ကာဠပက္ခေ ဒုက္ခိတာ ဇုဏှပက္ခေ သုခိတာ ဟောန္တိ, တသ္မာ သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတိကာတိ ဝုတ္တာ။ ယေ ပနေတ္ထ တိဟေတုကာ, တေသံ ဓမ္မာဘိသမယောပိ ဟောတိ ပိယင်္ကရမာတာဒီနံ ဝိယ။
ဗြဟ္မကာယိကာတိ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနော။ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ တေ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တာ။ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာ ပန ပရိတ္တေန, ဗြဟ္မပုရောဟိတာ မဇ္ဈိမေန, ကာယော စ တေသံ ဝိပ္ဖါရိကတရော ဟောတိ။ မဟာဗြဟ္မာနော ပဏီတေန, ကာယော ပန နေသံ အတိဝိပ္ဖါရိကတရော ဟောတိ။ ဣတိ တေ ကာယဿ နာနတ္တာ, ပဌမဇ္ဈာနဝသေန သညာယ ဧကတ္တာ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနောတိ ဝုတ္တာ။ ယထာ စ တေ, ဧဝံ စတူသု အပါယေသု သတ္တာ။ နိရယေသု ဟိ ကေသဉ္စိ ဂါဝုတံ, ကေသဉ္စိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၅။)အဍ္ဎယောဇနံ, ကေသဉ္စိ တိဂါဝုတံ အတ္တဘာဝေါ ဟောတိ, ဒေဝဒတ္တဿ ပန ယောဇနသတိကော ဇာတော။ တိရစ္ဆာနေသုပိ ကေစိ ခုဒ္ဒကာ ဟောန္တိ, ကေစိ မဟန္တာ။ ပေတ္တိဝိသယေသုပိ ကေစိ သဋ္ဌိဟတ္ထာ ကေစိ အသီတိဟတ္ထာ ဟောန္တိ ကေစိ သုဝဏ္ဏာ ကေစိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ။ တထာ ကာလကဉ္စိကာ အသုရာ။ အပိစေတ္ထ ဒီဃပိဋ္ဌိကာ ပေတာ နာမ သဋ္ဌိယောဇနိကာပိ ဟောန္တိ, သညာ ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ အကုသလဝိပါကာဟေတုကာဝ ဟောတိ။ ဣတိ အပါယိကာပိ ‘‘နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော’’တိ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။
အာဘဿရာတိ ဒဏ္ဍဥက္ကာယ အစ္စိ ဝိယ ဧတေသံ သရီရတော အာဘာ ဆိဇ္ဇိတွာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပတန္တီ ဝိယ သရတိ ဝိသရတီတိ အာဘဿရာ။ တေသု ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနဒွယံ ပရိတ္တံ ဘာဝေတွာ ဥပ္ပန္နာ ပရိတ္တာဘာ နာမ ဟောန္တိ, မဇ္ဈိမံ ဘာဝေတွာ ဥပ္ပန္နာ အပ္ပမာဏာဘာ နာမ ဟောန္တိ, ပဏီတံ ဘာဝေတွာ ဥပ္ပန္နာ အာဘဿရာ နာမ ဟောန္တိ။ ဣဓ ပန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သဗ္ဗေဝ တေ ဂဟိတာ။ သဗ္ဗေသဉှိ တေသံ ကာယော ဧကဝိပ္ဖါရောဝ ဟောတိ, သညာ ပန အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ စ အဝိတက္ကအဝိစာရာ စာတိ နာနာ။
သုဘကိဏှာတိ သုဘေန ဝေါကိဏ္ဏာ ဝိကိဏ္ဏာ, သုဘေန သရီရပ္ပဘာဝဏ္ဏေန ဧကဂ္ဃနာတိ အတ္ထော။ ဧတေသဉှိ န အာဘဿရာနံ ဝိယ ဆိဇ္ဇိတွာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပဘာ ဂစ္ဆတီတိ။ စတုက္ကနယေ တတိယဿ, ပဉ္စကနယေ စတုတ္ထဿ ပရိတ္တမဇ္ဈိမပဏီတဿ ဈာနဿဝသေန ပရိတ္တသုဘအပ္ပမာဏသုဘသုဘကိဏှာ နာမ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဣတိ သဗ္ဗေပိ တေ ဧကတ္တကာယာ စေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနသညာယ ဧကတ္တသညိနော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝေဟပ္ဖလာပိ စတုတ္ထဝိညာဏဋ္ဌိတိမေဝ ဘဇန္တိ။ အသညသတ္တာ ဝိညာဏာဘာဝါ ဧတ္ထ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆန္တိ, သတ္တာဝါသေသု ဂစ္ဆန္တိ။
သုဒ္ဓါဝါသာ ဝိဝဋ္ဋပက္ခေ ဌိတာ န သဗ္ဗကာလိကာ, ကပ္ပသတသဟဿမ္ပိ အသင်္ချေယမ္ပိ ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သောဠသကပ္ပသဟဿဗ္ဘန္တရေ ဗုဒ္ဓေသု ဥပ္ပန္နေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တဿ ဘဂဝတော ခန္ဓာဝါရသဒိသာ ဟောန္တိ, တသ္မာ နေဝ ဝိညာဏဋ္ဌိတိံ, န စ သတ္တာဝါသံ ဘဇန္တိ။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပန – ‘‘န ခေါ ပန သော, သာရိပုတ္တ, သတ္တာဝါသော သုလဘရူပေါ, ယော မယာ အနာဝုတ္ထပုဗ္ဗော ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ အညတြ သုဒ္ဓါဝါသေဟိ ဒေဝေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၀) ဣမိနာ သုတ္တေန သုဒ္ဓါဝါသာပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၆။)စတုတ္ထံ ဝိညာဏဋ္ဌိတိံ စတုတ္ထံ သတ္တာဝါသဉ္စ ဘဇန္တီတိ ဝဒတိ, တံ အပ္ပဋိဗာဟိတတ္တာ သုတ္တဿ အနုညာတံ။
နေဝသညာနာသညာယတနံ ယထေဝ သညာယ, ဧဝံ ဝိညာဏဿာပိ သုခုမတ္တာ နေဝဝိညာဏံ နာဝိညာဏံ, တသ္မာ ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု န ဝုတ္တံ။
အဋ္ဌ လောကဓမ္မာတိ လာဘော, အလာဘော, ယသော, အယသော, နိန္ဒာ, ပသံသာ, သုခံ, ဒုက္ခန္တိ ဣမေ အဋ္ဌ လောကပ္ပဝတ္တိယာ သတိ အနုပရမဓမ္မကတ္တာ လောကဿ ဓမ္မာတိ လောကဓမ္မာ။ ဧတေဟိ မုတ္တော သတ္တော နာမ နတ္ထိ, ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဟောန္တိယေဝ။ ယထာဟ –
‘‘အဋ္ဌိမေ, ဘိက္ခဝေ, လောကဓမ္မာ လောကံ အနုပရိဝတ္တန္တိ, လောကော စ အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ အနုပရိဝတ္တတိ။ ကတမေ အဋ္ဌ? လာဘော စ အလာဘော စ ယသော စ အယသော စ နိန္ဒာ စ ပသံသာ စ သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ လောကံ အနုပရိဝတ္တန္တိ, လောကော စ ဣမေ အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ အနုပရိဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၆)။
တတ္ထ အနုပရိဝတ္တန္တီတိ အနုဗန္ဓန္တိ နပ္ပဇဟန္တိ, လောကတော န နိဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ လာဘောတိ ပဗ္ဗဇိတဿ စီဝရာဒိ, ဂဟဋ္ဌဿ ဓနဓညာဒိ လာဘော။ သောယေဝ အလဗ္ဘမာနော လာဘော အလာဘော။ န လာဘော အလာဘောတိ ဝုစ္စမာနေ အတ္ထာဘာဝါပတ္တိတော ပရိညေယျော န သိယာ။ ယသောတိ ပရိဝါရော။ သောယေဝ အလဗ္ဘမာနာ ယသော အယသော။ နိန္ဒာတိ အဝဏ္ဏဘဏနံ။ ပသံသာတိ ဝဏ္ဏဘဏနံ။ သုခန္တိ ကာမာဝစရာနံ ကာယိကစေတသိကံ။ ဒုက္ခန္တိ ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နသကဒါဂါမီနံ ကာယိကစေတသိကံ, အနာဂါမိအရဟန္တာနံ ကာယိကမေဝ။
နဝ သတ္တာဝါသာတိ သတ္တာနံ အာဝါသာ, ဝသနဋ္ဌာနာနီတိ အတ္ထော။ တာနိ ပန တထာပကာသိတာ ခန္ဓာ ဧဝ။ ကတမေ နဝ? ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘နဝယိမေ, ဘိက္ခဝေ (အ။ နိ။ ၉။၂၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၁), သတ္တာဝါသာ။ ကတမေ နဝ? သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော, သေယျထာပိ မနုဿာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၇။)ဧကစ္စေ စ ဒေဝါ ဧကစ္စေ စ ဝိနိပါတိကာ။ အယံ ပဌမော သတ္တာဝါသော။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော, သေယျထာပိ ဒေဝါ ဗြဟ္မကာယိကာ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တာ။ အယံ ဒုတိယော သတ္တာဝါသော။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ ဧကတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော, သေယျထာပိ ဒေဝါ အာဘဿရာ။ အယံ တတိယော သတ္တာဝါသော။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော, သေယျထာပိ ဒေဝါ သုဘကိဏှာ။ အယံ စတုတ္ထော သတ္တာဝါသော။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ အသညိနော အပ္ပဋိသံဝေဒိနော, သေယျထာပိ ဒေဝါ အသညသတ္တာ။ အယံ ပဉ္စမော သတ္တာဝါသော။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါ။ အယံ ဆဋ္ဌော သတ္တာဝါသော။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနူပဂါ။ အယံ သတ္တမော သတ္တာဝါသော။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနူပဂါ။ အယံ အဋ္ဌမော သတ္တာဝါသော။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ သဗ္ဗသော အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ နေဝသညာနာသညာယတနူပဂါ။ အယံ နဝမော သတ္တာဝါသော။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, နဝ သတ္တာဝါသာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၁)။
ဒသာယတနာနီတိ စက္ခာယတနံ ရူပါယတနံ သောတာယတနံ သဒ္ဒါယတနံ ဃာနာယတနံ ဂန္ဓာယတနံ ဇိဝှါယတနံ ရသာယတနံ ကာယာယတနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနန္တိ ဧဝံ ဒသ။ မနာယတနဓမ္မာယတနာနိ ပန လောကုတ္တရမိဿကတ္တာ န ဂဟိတာနိ။ ဣမေသု ဒသသု ဝိဿဇ္ဇနေသု ဝိပဿနာဝသေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၈။)တီရဏပရိညာ ဝုတ္တာ, ‘‘သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, ပရိညေယျ’’န္တိအာဒီသု ပန အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနံ တိဏ္ဏံ, နိရောဓပဋိပဒါနံ သစ္ဆိကိရိယာဘာဝနဋ္ဌာနံ တေသံယေဝ ပဋိဝေဓဋ္ဌာနံ ဒုက္ခာဒီနံ နိဿရဏဿ အနုပ္ပါဒါဒီနံ ပဉ္စဒသန္နံ, ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌာဒီနံ ဧကတိံသာယ, ဥတ္တရိပဋိဝေဓဋ္ဌာဒီနံ တိဏ္ဏံ, မဂ္ဂင်္ဂါနံ အဋ္ဌန္နံ, ‘‘ပယောဂါနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌော’’တိအာဒီနံ ဒွိန္နံ, အသင်္ခတဋ္ဌဿ ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌာဒီနံ ဒွိန္နံ, နိယျာနဋ္ဌဿ အနုဗုဇ္ဈနဋ္ဌာဒီနံ တိဏ္ဏံ, အနုဗောဓနဋ္ဌာဒီနံ တိဏ္ဏံ, အနုဗောဓပက္ခိယာဒီနံ တိဏ္ဏံ, ဥဇ္ဇောတနဋ္ဌာဒီနံ စတုန္နံ, ပတာပနဋ္ဌာဒီနံ အဋ္ဌာရသန္နံ, ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာဒီနံ နဝန္နံ, ခယေဉာဏအနုပ္ပါဒေဉာဏာနံ ပညာဝိမုတ္တိနိဗ္ဗာနာနန္တိ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ ပဋိလာဘဝသေန တီရဏပရိညာ ဝုတ္တာ, သေသာနံ ယထာယောဂံ ဝိပဿနာဝသေန စ ပဋိလာဘဝသေန စ တီရဏပရိညာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဝါယမန္တဿ, တေ တေ ဓမ္မာ ပဋိလဒ္ဓါ ဟောန္တိ။ ဧဝံ တေ ဓမ္မာ ပရိညာတာ စေဝ ဟောန္တိ တီရိတာ စာတိ ဟိ ကိစ္စသမာပနဋ္ဌေန တီရဏပရိညာ ဝုတ္တာ။ ကိစ္စေ ဟိ သမာပိတေ တေ ဓမ္မာ ပဋိလဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ။ ကေစိ ပန ‘‘အဝိပဿနူပဂါနံ ဉာတပရိညာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဘိညေယျေန ဉာတပရိညာယ ဝုတ္တတ္တာ တံ န သုန္ဒရံ။ ပရိညာတာ စေဝ ဟောန္တိ တီရိတာ စာတိ တေ ပဋိလဒ္ဓါ ဧဝ ဓမ္မာ ပရိညာတာ စ နာမ ဟောန္တိ, တီရိတာ စ နာမာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကိစ္စသမာပနတ္ထဝသေန ပရိညာတတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။
֍ * ၂၂။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဧကေကဓမ္မေ ပဋိလာဘဝသေန ယောဇေတွာ အန္တေ စ နိဂမေတွာ ဒဿေတုံ နေက္ခမ္မန္တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ပရိညေယျနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဟာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၃။ ပဟာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသေ အသ္မိမာနောတိ ရူပါဒီသု ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု အသ္မီတိ မာနော။ တသ္မိဉှိ ပဟီနေ အရဟတ္တံ ပတ္တံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၉။)ရူပရာဂါဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ သေသာနိ အဝတွာ အသ္မိမာနဿေဝ ဝစနံ ဒိဋ္ဌိပတိရူပကတ္တေန တဿ ဩဠာရိကတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇာတိ သုတ္တန္တပရိယာယေန ဒုက္ခာဒီသု စတူသု ဌာနေသု အညာဏံ, အဘိဓမ္မပရိယာယေန ပုဗ္ဗန္တာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌသု။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘တတ္ထ ကတမာ အဝိဇ္ဇာ? ဒုက္ခေ အညာဏံ, ဒုက္ခသမုဒယေ အညာဏံ, ဒုက္ခနိရောဓေ အညာဏံ, ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အညာဏံ, ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏံ, အပရန္တေ အညာဏံ, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ အညာဏံ, ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု အညာဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၀၆၊ ဝိဘ။ ၂၂၆)။
ဘဝတဏှာတိ ကာမဘဝါဒီသု ဘဝေသု ပတ္ထနာ။ ယထာဟ –
‘‘တတ္ထ ကတမာ ဘဝတဏှာ? ယော ဘဝေသု ဘဝစ္ဆန္ဒော ဘဝရာဂေါ ဘဝနန္ဒီ ဘဝတဏှာ ဘဝသိနေဟော ဘဝပရိဠာဟော ဘဝမုစ္ဆာ ဘဝဇ္ဈောသာန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၉၅)။
တိဿော တဏှာတိ ကာမတဏှာ, ဘဝတဏှာ, ဝိဘဝတဏှာ။ တာသံ အဘိဓမ္မေ ဧဝံ နိဒ္ဒေသော ကတော – တတ္ထ ကတမာ ဘဝတဏှာ? ဘဝဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ…ပေ… စိတ္တဿ သာရာဂေါ, အယံ ဝုစ္စတိ ဘဝတဏှာ။ တတ္ထ ကတမာ ဝိဘဝတဏှာ? ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ…ပေ… စိတ္တဿ သာရာဂေါ, အယံ ဝုစ္စတိ ဝိဘဝတဏှာ။ အဝသေသာ တဏှာ ကာမတဏှာ။ တတ္ထ ကတမာ ကာမတဏှာ? ကာမဓာတုပဋိသံယုတ္တော ရာဂေါ…ပေ… စိတ္တဿ သာရာဂေါ, အယံ ဝုစ္စတိ ကာမတဏှာ။ တတ္ထ ကတမာ ဘဝတဏှာ? ရူပဓာတုအရူပဓာတုပဋိသံယုတ္တော ရာဂေါ…ပေ… တတ္ထ ကတမာ ဝိဘဝတဏှာ? ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ…ပေ… (ဝိဘ။ ၉၁၆)။
အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ကာမတဏှာ, ရူပါရူပဘဝေသု ရာဂေါ ဈာနနိကန္တိသဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာ ဘဝတဏှာ, ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဝိဘဝတဏှာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဒသုတ္တရသုတ္တပရိယာယေန ယောဇနာ။ သင်္ဂီတိပရိယာယေန ပန အဘိဓမ္မပရိယာယေန စ ‘‘အပရာပိ တိဿော တဏှာ ကာမတဏှာ ရူပတဏှာ အရူပတဏှာ။ အပရာပိ တိဿော တဏှာ ရူပတဏှာ အရူပတဏှာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၀။)နိရောဓတဏှာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဝိဘ။ ၉၁၇-၉၁၈) ဝုတ္တာ တဏှာပိ ဧတ္ထ ယုဇ္ဇန္တိ။ တာသု ပဉ္စ ကာမဓာတုရူပဓာတုအရူပဓာတုပဋိသံယုတ္တာ, အန္တိမာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတာ။
စတ္တာရော ဩဃာတိ ကာမောဃော, ဘဝေါဃော, ဒိဋ္ဌောဃော, အဝိဇ္ဇောဃော။ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တံ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ။ ဗလဝကိလေသာ ဧတေ။ ကာမဂုဏသင်္ခါတေ ကာမေ ဩဃော ကာမောဃော။ ကာမတဏှာယေတံ နာမံ။ ရူပါရူပသင်္ခါတေ ကမ္မတော စ ဥပပတ္တိတော စ ဒုဝိဓေပိ ဘဝေ ဩဃော ဘဝေါဃော။ ဘဝတဏှာယေတံ နာမံ။ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဩဃော ဒိဋ္ဌောဃော။ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဧတံ နာမံ။ အဝိဇ္ဇာ ဧဝ ဩဃော အဝိဇ္ဇောဃော, ဒုက္ခာဒီသု အညာဏဿေတံ နာမံ။
ပဉ္စ နီဝရဏာနီတိ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ဗျာပါဒနီဝရဏံ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စနီဝရဏံ ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏံ။ စိတ္တံ နီဝရန္တိ ပရိယောနန္ဓန္တီတိ နီဝရဏာနိ။ ကာမီယန္တီတိ ကာမာ။ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ ကာမေသု ဆန္ဒော ကာမစ္ဆန္ဒော။ ကာမယတီတိ ဝါ ကာမော, ကာမော ဧဝ ဆန္ဒော, န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော န ဓမ္မစ္ဆန္ဒောတိ ကာမစ္ဆန္ဒော။ ကာမတဏှာယေတံ နာမံ။ ဗျာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, ဗျာပါဒယတိ ဝါ ဝိနယာစာရရူပသမ္ပတ္တိဟိတသုခါနီတိ ဗျာပါဒေါ။ ဒေါသဿေတံ နာမံ။ ထိနနတာ ထိနံ, မိဒ္ဓနတာ မိဒ္ဓံ, အနုဿာဟသံဟနနတာ အသတ္တိဝိဃာတော စာတိ အတ္ထော။ စိတ္တဿ အနုဿာဟော ထိနံ, စေတသိကာနံ အကမ္မညတာ မိဒ္ဓံ, ထိနဉ္စ မိဒ္ဓဉ္စ ထိနမိဒ္ဓံ။ ဥဒ္ဓတဿ ဘာဝေါ ဥဒ္ဓစ္စံ, အဝူပသမောတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခေပဿေတံ နာမံ။ ကုစ္ဆိတံ ကတံ ကုကတံ, ကုကတဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စံ, ဂရဟိတကိရိယဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာနုတာပဿေတံ နာမံ။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ, ဝိဂတပညာတိ အတ္ထော။ သဘာဝံ ဝါ ဝိစိနန္တော ဧတာယ ကိစ္ဆတိ ကိလမတီတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ ဗုဒ္ဓါဒီသု သံသယဿေတံ နာမံ။ ကာမစ္ဆန္ဒော ဧဝ နီဝရဏံ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
ဆ ဓမ္မာ, ဆဒ္ဓမ္မာတိ ဝါ ပါဌော။ ဆ တဏှာကာယာတိ ရူပတဏှာ သဒ္ဒတဏှာ ဂန္ဓတဏှာ ရသတဏှာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗတဏှာ ဓမ္မတဏှာ။ ရူပေ တဏှာ ရူပတဏှာ။ သာ ဧဝ ကာမတဏှာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒတ္တာ ရာသဋ္ဌေန ကာယောတိ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၁။)သတ္တာနုသယာတိ ကာမရာဂါနုသယော ပဋိဃာနုသယော မာနာနုသယော ဒိဋ္ဌာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော ဘဝရာဂါနုသယော အဝိဇ္ဇာနုသယော။ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသေန္တီတိ အနုသယာ။ ကာမေသု ရာဂေါ ကာမရာဂေါ, ကာမော ဧဝ ဝါ ရာဂေါတိ ကာမရာဂေါ။ အာရမ္မဏသ္မိံ ပဋိဟညတီတိ ပဋိဃံ။ အယာထာဝဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ။ သေယျာဒိဝသေန မညတီတိ မာနော။ ဘဝေသု ရာဂေါ ဘဝရာဂေါ။ ထာမဂတော ကာမရာဂေါ ကာမရာဂါနုသယော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပေါ မိစ္ဆာဝါစာ မိစ္ဆာကမ္မန္တော မိစ္ဆာအာဇီဝေါ မိစ္ဆာဝါယာမော မိစ္ဆာသတိ မိစ္ဆာသမာဓိ။ ‘‘ဟိတသုခါဝဟာ မေ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဧဝံ အာသီသိတာပိ တထာအဘာဝတော အသုဘာဒီသုယေဝ သုဘန္တိအာဒိဝိပရီတပ္ပဝတ္တိတော စ မိစ္ဆာသဘာဝါတိ မိစ္ဆတ္တာ။ မိစ္ဆာ ပဿတိ, မိစ္ဆာ ဝါ ဧတာယ ပဿန္တီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ အထ ဝါ ဝိပရီတာ ဒိဋ္ဌီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, အယာထာဝဒိဋ္ဌီတိ ဝါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, ဝိရဇ္ဈိတွာ ဂဟဏတော ဝါ ဝိတထာ ဒိဋ္ဌီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, အနတ္တာဝဟတ္တာ ပဏ္ဍိတေဟိ ကုစ္ဆိတာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝါမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ သဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသော။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပေါတိ ကာမဝိတက္ကာဒိတိဝိဓော ဝိတက္ကော။ မိစ္ဆာဝါစာတိ မုသာဝါဒါဒိစတုဗ္ဗိဓာ စေတနာ။ မိစ္ဆာကမ္မန္တောတိ ပါဏာတိပါတာဒိတိဝိဓာ စေတနာ။ မိစ္ဆာအာဇီဝေါတိ မိစ္ဆာဇီဝပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ။ မိစ္ဆာဝါယာမောတိ အကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယံ။ မိစ္ဆာသတီတိ သတိပဋိပက္ခဘူတော အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေါ။ မိစ္ဆာသမာဓီတိ အကုသလသမာဓိ။
နဝ တဏှာမူလကာတိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၃၊ ၃။၃၅၉) တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ, ပရိယေသနံ ပဋိစ္စ လာဘော, လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော, ဝိနိစ္ဆယံ ပဋိစ္စ ဆန္ဒရာဂေါ, ဆန္ဒရာဂံ ပဋိစ္စ အဇ္ဈောသာနံ, အဇ္ဈောသာနံ ပဋိစ္စ ပရိဂ္ဂဟော, ပရိဂ္ဂဟံ ပဋိစ္စ မစ္ဆရိယံ, မစ္ဆရိယံ ပဋိစ္စ အာရက္ခော, အာရက္ခာဓိကရဏံ ဒဏ္ဍာဒါနသတ္ထာဒါနကလဟဝိဂ္ဂဟဝိဝါဒတုဝံတုဝံပေသုညမုသာဝါဒါ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၄၊ ၃။၃၅၉)။ ဣမေ နဝ တဏှာမူလကာ ဓမ္မာ။ တဏှာ မူလံ ဧတေသန္တိ တဏှာမူလကာ။ ပရိယေသနာဒယော အကုသလာ ဧဝ။ တဏှံ, ပဋိစ္စာတိ တဏှံ နိဿာယ။ ပရိယေသနာတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏပရိယေသနာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၂။)သာ ဟိ တဏှာယ သတိ ဟောတိ။ လာဘောတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏပဋိလာဘော, သော ဟိ ပရိယေသနာယ သတိ ဟောတိ။ ဝိနိစ္ဆယော ပန ဉာဏတဏှာဒိဋ္ဌိဝိတက္ကဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ ‘‘သုခဝိနိစ္ဆယံ ဇညာ, သုခဝိနိစ္ဆယံ ဉတွာ အဇ္ဈတ္တံ သုခမနုယုဉ္ဇေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၂၃) အယံ ဉာဏဝိနိစ္ဆယော။ ‘‘ဝိနိစ္ဆယောတိ ဒွေ ဝိနိစ္ဆယာ တဏှာဝိနိစ္ဆယော စ ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယော စာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၀၂) ဧဝံ အာဂတာနိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာနိ တဏှာဝိနိစ္ဆယော။ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယော။ ‘‘ဆန္ဒော ခေါ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဝိတက္ကနိဒါနော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၈) ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ ဣဓ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝုတ္တော ဝိတက္ကောယေဝ အာဂတော။ လာဘံ လဘိတွာ ဟိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ သုန္ဒရာသုန္ဒရဉ္စ ဝိတက္ကေနေဝ ဝိနိစ္ဆိနာတိ ‘‘ဧတ္တကံ မေ ရူပါရမ္မဏတ္ထာယ ဘဝိဿတိ, ဧတ္တကံ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏတ္ထာယ, ဧတ္တကံ မယှံ ဘဝိဿတိ, ဧတ္တကံ ပရဿ, ဧတ္တကံ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမိ, ဧတ္တကံ နိဒဟိဿာမီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ ဆန္ဒရာဂေါတိ ဧဝံ အကုသလဝိတက္ကေန ဝိတက္ကိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဒုဗ္ဗလရာဂေါ စ ဗလဝရာဂေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဆန္ဒောတိ ဧတ္ထ ဒုဗ္ဗလရာဂဿာဓိဝစနံ, ရာဂေါတိ ဗလဝရာဂဿ။ အဇ္ဈောသာနန္တိ အဟံ မမာတိ ဗလဝသန္နိဋ္ဌာနံ။ ပရိဂ္ဂဟောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ပရိဂ္ဂဟကရဏံ။ မစ္ဆရိယန္တိ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝဿ အသဟနတာ။ တေနေဝဿ ပေါရာဏာ ဧဝံ ဝစနတ္ထံ ဝဒန္တိ ‘‘ဣဒံ အစ္ဆရိယံ မယှမေဝ ဟောတု, မာ အညဿ အစ္ဆရိယံ ဟောတူတိ ပဝတ္တတ္တာ မစ္ဆရိယန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အာရက္ခောတိ ဒွါရပိဒဟနမဉ္ဇူသဂေါပနာဒိဝသေန သုဋ္ဌု ရက္ခဏံ။ အဓိကရောတီတိ အဓိကရဏံ။ ကာရဏဿေတံ နာမံ။ အာရက္ခာဓိကရဏန္တိ ဘာဝနပုံသကံ, အာရက္ခဟေတူတိ အတ္ထော။ ဒဏ္ဍာဒါနာဒီသု ပရနိသေဓနတ္ထံ ဒဏ္ဍဿ အာဒါနံ ဒဏ္ဍာဒါနံ။ ဧကတောဓာရာဒိနာ သတ္ထဿ အာဒါနံ သတ္ထာဒါနံ။ ကာယကလဟောပိ ဝါစာကလဟောပိ ကလဟော။ ပုရိမော ပုရိမော ဝိရောဓော ဝိဂ္ဂဟော။ ပစ္ဆိမော ပစ္ဆိမော ဝိဝါဒေါ။ တုဝံတုဝန္တိ အဂါရဝဝသေန တုဝံတုဝံဝစနံ။
ဒသ မိစ္ဆတ္တာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ…ပေ… မိစ္ဆာသမာဓိ မိစ္ဆာဉာဏံ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ။ တတ္ထ မိစ္ဆာဉာဏန္တိ ပါပကိရိယာသု ဥပါယစိန္တာဝသေန ပါပံ ကတွာ သုကတံ မယာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရေန စ ဥပ္ပန္နော မောဟော။ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီတိ အဝိမုတ္တဿေဝ သတော ဝိမုတ္တိသညိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၃။)֍ * ၂၄။ ဣဒါနိ အနေကဘေဒေန ပဟာနေန ပဟာတဗ္ဗေ ဒဿေတုံ ဒွေ ပဟာနာနီတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပဟာနေသု ဟိ ဝိညာတေသု တေန တေန ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ သုဝိညေယျာ ဟောန္တိ။ ပဉ္စသု ပဟာနေသု လောကိကာနိ စ ဒွေ ပဟာနာနိ အပ္ပယောဂံ နိဿရဏပ္ပဟာနဉ္စ ဌပေတွာ အပ္ပယောဂါနေဝ ဒွေ လောကုတ္တရပဟာနာနိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ။ သမ္မာ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ ဧတေန ကိလေသာတိ သမုစ္ဆေဒေါ, ပဟီယန္တိ ဧတေန ကိလေသာတိ ပဟာနံ။ သမုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ ပဟာနံ, န သေသပ္ပဟာနန္တိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ။ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ, ပဟီနတ္တာ ပဟာနံ, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိသင်္ခါတံ ပဟာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ။ လောကံ ဥတ္တရတီတိ လောကုတ္တရော။ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ခယံ ဂစ္ဆတီတိ ခယဂါမီ, ခယဂါမီ စ သော မဂ္ဂေါ စာတိ ခယဂါမိမဂ္ဂေါ, တံ ဘာဝယတော သော မဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဖလက္ခဏေ လောကုတ္တရဖလမေဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ။
ကာမာနမေတံ နိဿရဏန္တိအာဒီသု ကာမတော ရူပတော သင်္ခတတော နိဿရန္တိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ, တေဟိ ဝါ နိဿဋတ္တာ နိဿရဏံ။ အသုဘဇ္ဈာနံ။ ကာမေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ နေက္ခမ္မံ။ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ဝါ။ အသုဘဇ္ဈာနဉှိ ဝိက္ခမ္ဘနတော ကာမာနံ နိဿရဏံ, တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပါဒိတအနာဂါမိမဂ္ဂေါ ပန သမုစ္ဆေဒတော သဗ္ဗသော ကာမာနံ အစ္စန္တနိဿရဏံ။ ရုပ္ပတီတိ ရူပံ, န ရူပံ အရူပံ မိတ္တပဋိပက္ခာ အမိတ္တာ ဝိယ, လောဘာဒိပဋိပက္ခာ အလောဘာဒယော ဝိယ စ ရူပပဋိပက္ခောတိ အတ္ထော။ ဖလဝသေန ဝါ နတ္ထေတ္ထ ရူပန္တိ အရူပံ, အရူပမေဝ အာရုပ္ပံ။ အရူပဇ္ဈာနာနိ။ တာနိ ရူပါနံ နိဿရဏံ နာမ။ အရူပေဟိပိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ပုန ဥပ္ပတ္တိနိဝါရဏတော သဗ္ဗသော ရူပါနံ နိဿရဏံ နာမ။ ဘူတန္တိ ဇာတံ။ သင်္ခတန္တိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ တေ တေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ သမ္မာ သဟ စ ဥပ္ပန္နံ။ ပဌမေန သဉ္ဇာတတ္တဒီပနေန အနိစ္စတာ, ဒုတိယေန အနိစ္စဿာပိ သတော ပစ္စယာနုဘာဝဒီပနေန ပရာယတ္တတာ, တတိယေန ပရာယတ္တဿာပိ သတော ပစ္စယာနံ အဗျာပါရတ္တဒီပနေန ဧဝံဓမ္မတာ ဒီပိတာ ဟောတိ။ နိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာဂမ္မ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတီတိ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ဧဝ စ သဗ္ဗသင်္ခတတော နိဿဋတ္တာ တဿ သင်္ခတဿ နိဿရဏံ နာမ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၄။)‘‘နိရောဓော တဿ နိဿရဏန္တိ ဣဓ အရဟတ္တဖလံ နိရောဓောတိ အဓိပ္ပေတံ။ အရဟတ္တဖလေန ဟိ နိဗ္ဗာနေ ဒိဋ္ဌေ ပုန အာယတိံ သဗ္ဗသင်္ခါရာ န ဟောန္တီတိ အရဟတ္တသင်္ခါတဿ နိရောဓဿ ပစ္စယတ္တာ နိရောဓောတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
နေက္ခမ္မံ ပဋိလဒ္ဓဿာတိအာဒီသု အသုဘဇ္ဈာနဿ နိဿရဏတ္တေ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန, အနာဂါမိမဂ္ဂဿ နိဿရဏတ္တေ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ကာမာ ပဟီနာ စေဝ ဟောန္တိ ပရိစ္စတ္တာ စ။ အရူပဇ္ဈာနာနံ နိဿရဏတ္တေ စ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ နိဿရဏတ္တေ စ ဧဝမေဝ ရူပါ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ရူပေသု ဟိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ရူပါနံ သမုစ္ဆေဒေါ ဟောတိ။ ရူပါတိ စေတ္ထ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ နိဗ္ဗာနဿ နိဿရဏတ္တေ နိဿရဏပ္ပဟာနေန, အရဟတ္တဖလဿ နိဿရဏတ္တေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနေန သင်္ခါရာ ပဟီနာ စေဝ ဟောန္တိ ပရိစ္စတ္တာ စ။ နိဗ္ဗာနဿ စ နိဿရဏတ္တေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဋိလာဘော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒီသု ပရိညာပဋိဝေဓန္တိအာဒိ ဘာဝနပုံသကဝစနံ။ ပရိညာယ ပဋိဝေဓော ပရိညာပဋိဝေဓော။ တံ ပရိညာပဋိဝေဓံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပဇဟာတီတိ တထာ တထာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ပဟာတဗ္ဗေ ကိလေသေ ပဇဟတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ လောကိယလောကုတ္တရေသုပိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ဝါ တာနိ ပဇဟတီတိ အတ္ထော။ ပဇဟတီတိပိ ပါဌော။ ယထာ နာဝါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ ကရောတိ, ဩရိမံ တီရံ ပဇဟတိ, သောတံ ဆိန္ဒတိ, ဘဏ္ဍံ ဝဟတိ, ပါရိမံ တီရံ အပ္ပေတိ, ဧဝမေဝံ မဂ္ဂဉာဏံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ အဘိသမေတိ, ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတိ, သမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ, မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ, နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပါပုဏာတိ ပဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၃၉) ဝုတ္တတ္တာ ဧကက္ခဏေပိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိယ ပဟာနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ပဉ္စသု ပဟာနေသု ယံ သသေဝါလေ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တေန ဃဋေန သေဝါလဿ ဝိယ တေန တေန လောကိယသမာဓိနာ နီဝရဏာဒီနံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဒူရီကရဏံ, ဣဒံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဉ္စ နီဝရဏာနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၅။)ပဌမံ ဈာနံ ဘာဝယတောတိ နီဝရဏာနံယေဝ ပဟာနံ ပါကဋတ္တာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပစ္ဆာဘာဂေပိ န သဟသာ စိတ္တံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ, အဇ္ဈောတ္ထဋေသု စ တေသု ဈာနံ ပရိဟာယတိ, ဝိတက္ကာဒယော ပန ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ စ အပ္ပဋိပက္ခာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ နီဝရဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနံ ပါကဋံ။ ယံ ပန ရတ္တိဘာဂေ သမုဇ္ဇလိတေန ပဒီပေန အန္ဓကာရဿ ဝိယ တေန တေန ဝိပဿနာယ အဝယဝဘူတေန ဈာနင်္ဂေန ပဋိပက္ခဝသေနေဝ တဿ တဿ စ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဿ ပဟာနံ, ဣဒံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဉ္စ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိံ ဘာဝယတောတိ ဒိဋ္ဌိဂတာနံယေဝ ပဟာနံ ဩဠာရိကဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌိဂတဉှိ ဩဠာရိကံ, နိစ္စသညာဒယော သုခုမာ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိဂတာနန္တိ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီနိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော စ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တမေဝေတန္တိပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ, ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌီသု အန္တောဂဓတ္တာ ဒိဋ္ဌီသု ဂတန္တိပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဗဟုဝစနေန တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိန္တိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ သမာဓိံ။ ယံ ပန အသနိဝိစက္ကာဘိဟတဿ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၅၁) ရုက္ခဿ ဝိယ အရိယမဂ္ဂဉာဏေန သံယောဇနာနံ ဓမ္မာနံ ယထာ န ပုန ပဝတ္တတိ, ဧဝံ ပဟာနံ, ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ နိရောဓော နိဗ္ဗာနန္တိ နိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ။
ဧဝံ ပဟာနဝသေန ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သရူပေနေဝ ပုန ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဒဿေတုံ သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, ပဟာတဗ္ဗန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စက္ခာဒီနိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဟာတဗ္ဗာနိ။ ရူပံ ပဿန္တော ပဇဟာတီတိအာဒီသု ရူပံ အနိစ္စာဒိတော ပဿန္တော ပဟာတဗ္ဗေ ကိလေသေ ပဇဟာတိ။ စက္ခုံ…ပေ… ဇရာမရဏံ…ပေ… အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနန္တိ ပေယျာလဒွယေ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ‘‘ပဿန္တော ပဇဟာတီ’’တိအာဒီသု တေသု လောကုတ္တရေသု အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ပဿန္တော ဥဒိက္ခန္တော အပေက္ခမာနော ဣစ္ဆမာနော ဝိပဿနာက္ခဏေသု ပဟာတဗ္ဗေ ကိလေသေ ပဇဟာတီတိ တံတံဓမ္မာနုရူပေန ယောဇေတဗ္ဗံ။
ပဟာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၆။)ဘာဝေတဗ္ဗနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၅။ ဘာဝေတဗ္ဗနိဒ္ဒေသေ ကာယဂတာသတီတိ ကာယဂတာသတိသုတ္တန္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃ အာဒယော) ဝုတ္တာ အာနာပါနစတုဣရိယာပထခုဒ္ဒကဣရိယာပထဒွတ္တိံသာကာရစတုဓာတုနဝသိဝထိကာပဋိကူလ- ဝဝတ္ထာပကမနသိကာရသမ္ပယုတ္တာ ယထာနုရူပံ ရူပဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တာ စ သတိ။ သာ ဟိ တေသု ကာယေသု ဂတာ ပဝတ္တာတိ ကာယဂတာတိ ဝုစ္စတိ။ သာတသဟဂတာတိ မဓုရသုခဝေဒယိတသင်္ခါတေန သာတေန သဟ ဧကုပ္ပါဒါဒိဘာဝံ ဂတာ။ တဗ္ဘာဝေ ဝေါကိဏ္ဏေ အာရမ္မဏေ နိဿယေ သံသဋ္ဌေ ဒိဿတိ သဟဂတသဒ္ဒေါ ပဉ္စသု အတ္ထေသု ဇိနဝစနေ။ ‘‘ယာယံ တဏှာ ပေါနောဗ္ဘဝိကာ နန္ဒိရာဂသဟဂတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၃) ဧတ္ထ တဗ္ဘာဝေ, နန္ဒိရာဂဘူတာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာ, ဘိက္ခဝေ, ဝီမံသာ ကောသဇ္ဇသဟဂတာ ကောသဇ္ဇသမ္ပယုတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၈၃၂) ဧတ္ထ ဝေါကိဏ္ဏေ, အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ကောသဇ္ဇေန ဝေါကိဏ္ဏာတိ အတ္ထော။ ‘‘လာဘီ ဟောတိ ရူပသဟဂတာနံ ဝါ သမာပတ္တီနံ အရူပသဟဂတာနံ ဝါ သမာပတ္တီန’’န္တိ (ပု။ ပ။ ၃-၈) ဧတ္ထ အာရမ္မဏေ, ရူပါရူပါရမ္မဏာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အဋ္ဌိကသညာသဟဂတံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၈) ဧတ္ထ နိဿယေ, အဋ္ဌိကသညာနိဿယံ အဋ္ဌိကသညံ ဘာဝေတွာ ပဋိလဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒံ သုခံ ဣမာယ ပီတိယာ သဟဂတံ ဟောတိ သဟဇာတံ သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၇၈) ဧတ္ထ သံသဋ္ဌေ, သမ္မိဿန္တိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိမ္ပိ ပဒေ သံသဋ္ဌော အဓိပ္ပေတော။ သာတသံသဋ္ဌာ ဟိ သာတသဟဂတာတိ ဝုတ္တာ။ သာ ဟိ ဌပေတွာ စတုတ္ထံ ဈာနံ သေသေသု သာတသဟဂတာ ဟောတိ, သတိပိ စ ဥပေက္ခာသဟဂတတ္တေ ယေဘုယျဝသေန သာတသဟဂတာတိ ဝုတ္တာ, ပုရိမဇ္ဈာနမူလကတ္တာ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ သာတသဟဂတာယ ဥပေက္ခာသဟဂတာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတိ, ဥပေက္ခာယ ပန သန္တေ သုခေ ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတာ သာတသဟဂတာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတိ။
သမထော စ ဝိပဿနာ စာတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပစ္စနီကဓမ္မေ သမေတိ ဝိနာသေတီတိ သမထော။ သမာဓိဿေတံ နာမံ။ အနိစ္စတာဒိဝသေန ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ဓမ္မေ ပဿတီတိ ဝိပဿနာ။ ပညာယေတံ နာမံ။ ဣမေ ပန ဒွေ ဒသုတ္တရပရိယာယေ ပုဗ္ဗဘာဂါတိ ဝုတ္တာ, သင်္ဂီတိပရိယာယေ စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာတိ။ တယော သမာဓီတိ သဝိတက္ကော သဝိစာရော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၇။)သမာဓိ, အဝိတက္ကော ဝိစာရမတ္တော သမာဓိ, အဝိတက္ကော အဝိစာရော သမာဓိ။ သမ္ပယောဂဝသေန ဝတ္တမာနေန သဟ ဝိတက္ကေန သဝိတက္ကော, သဟ ဝိစာရေန သဝိစာရော။ သော ခဏိကသမာဓိ, ဝိပဿနာသမာဓိ, ဥပစာရသမာဓိ, ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ။ နတ္ထိ ဧတဿ ဝိတက္ကောတိ အဝိတက္ကော။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိစာရော မတ္တာ ပရမာ ပမာဏံ ဧတဿာတိ ဝိစာရမတ္တော, ဝိစာရတော ဥတ္တရိ ဝိတက္ကေန သမ္ပယောဂံ န ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ သော ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာဓိ, တဒုဘယဝိရဟိတော အဝိတက္ကော အဝိစာရော သမာဓိ။ သော စတုက္ကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိ, ပဉ္စကနယေ တတိယဇ္ဈာနာဒိ ရူပါဝစရသမာဓိ။ ဣမေ တယောပိ လောကိယာ ဧဝ။ သင်္ဂီတိပရိယာယေ အပရေပိ တယော သမာဓီ ဝုတ္တာ – ‘‘သုညတော သမာဓိ, အနိမိတ္တော သမာဓိ, အပ္ပဏိဟိတော သမာဓီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅)။ န တေ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။
စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ, ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ, စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ, ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ စုဒ္ဒသဝိဓေန ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှတော ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ, နဝဝိဓေန ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှတော ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ, သောဠသဝိဓေန စိတ္တံ ပရိဂ္ဂဏှတော စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ, ပဉ္စဝိဓေန ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှတော ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လောကုတ္တရံ ပန ဣဓ န အဓိပ္ပေတံ။ ပဉ္စင်္ဂိကော သမာဓီတိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ အဿ သန္တီတိ ပဉ္စင်္ဂိကော, စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ။ ပီတိဖရဏတာ, သုခဖရဏတာ, စေတောဖရဏတာ, အာလောကဖရဏတာ, ပစ္စဝေက္ခဏနိမိတ္တန္တိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ပီတိံ ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒွီသု ဈာနေသု ပညာ ပီတိဖရဏတာ နာမ။ သုခံ ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တီသု ဈာနေသု ပညာ သုခဖရဏတာ နာမ။ ပရေသံ စေတော ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ စေတောပရိယပညာ စေတောဖရဏတာ နာမ။ အာလောကံ ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုပညာ အာလောကဖရဏတာ နာမ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏနိမိတ္တံ နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဒွီသု ဈာနေသု ပညာ ပီတိဖရဏတာ, တီသု ဈာနေသု ပညာ သုခဖရဏတာ, ပရစိတ္တပညာ စေတောဖရဏတာ, ဒိဗ္ဗစက္ခုပညာ အာလောကဖရဏတာ, တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌိတဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏနိမိတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၀၄)။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၈။)တဉှိ ဝုဋ္ဌိတသမာဓိဿ ပဝတ္တာကာရဂဟဏတော နိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ ပီတိဖရဏတာ သုခဖရဏတာ ဒွေ ပါဒါ ဝိယ, စေတောဖရဏတာ အာလောကဖရဏတာ ဒွေ ဟတ္ထာ ဝိယ, အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဇ္ဈိမကာယော ဝိယ, ပစ္စဝေက္ခဏနိမိတ္တံ သီသံ ဝိယ။ ဣတိ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ပဉ္စင်္ဂိကံ သမ္မာသမာဓိံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမ္ပန္နံ ပုရိသံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေသိ။
ဆ အနုဿတိဋ္ဌာနာနီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတိယော ဧဝ အနုဿတိယော, ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနသ္မိံယေဝ ပဝတ္တတ္တာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ကုလပုတ္တဿ အနုရူပါ သတိယောတိပိ အနုဿတိယော, အနုဿတိယော ဧဝ ပီတိအာဒီနံ ဌာနတ္တာ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ။ ကတမာနိ ဆ? ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ သံဃာနုဿတိ သီလာနုဿတိ စာဂါနုဿတိ ဒေဝတာနုဿတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၇)။ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဗောဓိယာ, ဗောဓိဿ ဝါ အင်္ဂါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ ဧသာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ယာယ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာယ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဗုဇ္ဈတီတိ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဝုဋ္ဌဟတိ, စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတိ, တဿာ ဓမ္မသာမဂ္ဂိသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ဝိယ။ ယော ပနေသ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဧတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ အရိယသာဝကော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။ အပိစ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ကေနဋ္ဌေန ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၇) နယေန ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော။ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ အဿာတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ သောယံ စတုရင်္ဂိကာ ဝိယ သေနာ, ပဉ္စင်္ဂိကံ ဝိယ စ တူရိယံ အင်္ဂမတ္တမေဝ ဟောတိ, အင်္ဂဝိနိမုတ္တော နတ္ထိ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါ လောကုတ္တရာ, ဒသုတ္တရပရိယာယေန ပုဗ္ဗဘာဂါပိ လဗ္ဘန္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၉။)နဝ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂါနီတိ သီလဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ, စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ, ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ, ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ, မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ, ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ, ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ, ပညာ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ, ဝိမုတ္တိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉)။ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပေတုံ သမတ္ထံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ တဉှိ ဒုဿီလျမလံ ဝိသောဓေတိ။ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂန္တိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝဿ ပဓာနံ ဥတ္တမံ အင်္ဂံ။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတာ ပဂုဏာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ တာ ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိစိတ္တမလံ ဝိသောဓေန္တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ။ တဉှိ သတ္တဒိဋ္ဌိမလံ ဝိသောဓေတိ။ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓီတိ ပစ္စယာကာရဉာဏံ။ တေန ဟိ တီသု အဒ္ဓါသု ပစ္စယဝသေန ဓမ္မာ ပဝတ္တန္တီတိ ပဿန္တော တီသုပိ အဒ္ဓါသု သတ္တကင်္ခါမလံ ဝိတရန္တော ဝိသုဇ္ဈတိ။ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နာ ဩဘာသဉာဏပီတိပဿဒ္ဓိသုခအဓိမောက္ခပဂ္ဂဟဥပဋ္ဌာနဥပေက္ခာနိကန္တီတိ ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ, န မဂ္ဂေါ, ဝီထိပဋိပန္နံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ မဂ္ဂါမဂ္ဂေ ဉာဏံ နာမ။ တေန ဟိ အမဂ္ဂမလံ ဝိသောဓေတိ။ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဝီထိပဋိပန္နံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနာနုပဿနာဉာဏံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အနုလောမဉာဏန္တိ ဣမာနိ နဝ ဝိပဿနာဉာဏာနိ။ တာနိ ဟိ နိစ္စသညာဒိမလံ ဝိသောဓေန္တိ။ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ စတုအရိယမဂ္ဂပညာ။ သာ ဟိ သမုစ္ဆေဒတော သကသကမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသမလံ ဝိသောဓေတိ။ ပညာတိ အရဟတ္တဖလပညာ။ ဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။
ဒသ ကသိဏာယတနာနီတိ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယံ အဒွယံ အပ္ပမာဏံ, အာပေါကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… တေဇောကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… ဝါယောကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… နီလကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… ပီတကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… လောဟိတကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… ဩဒါတကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… အာကာသကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ…ပေ… ဝိညာဏကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယံ အဒွယံ အပ္ပမာဏ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၅၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀) ဧဝံ ဝုတ္တာနိ ဒသ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၀။)ဧတာနိ ဟိ သကလဖရဏဋ္ဌေန ကသိဏာနိ, တဒါရမ္မဏာနံ ဓမ္မာနံ ခေတ္တဋ္ဌေန အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဝါ အာယတနာနိ။ ဥဒ္ဓန္တိ ဥပရိဂဂနတလာဘိမုခံ။ အဓောတိ ဟေဋ္ဌာဘူမိတလာဘိမုခံ။ တိရိယန္တိ ခေတ္တမဏ္ဍလမိဝ သမန္တာ ပရိစ္ဆိန္နံ။ ဧကစ္စော ဟိ ဥဒ္ဓမေဝ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတိ ဧကစ္စော အဓော, ဧကစ္စော သမန္တတော။ ဧကောပိ တေန တေန ဝါ ကာရဏေန ဧဝံ ပသာရေတိ အာလောကမိဝ ရူပဒဿနကာမော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၅၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀)။ အဒွယန္တိ ဣဒံ ပန ဧကဿ အညဘာဝါနုပဂမနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဥဒကံ ပဝိဋ္ဌဿ သဗ္ဗဒိသာသု ဥဒကမေဝ ဟောတိ န အညံ, ဧဝမေဝ ပထဝီကသိဏံ ပထဝီကသိဏမေဝ ဟောတိ, နတ္ထိ တဿ အညကသိဏသမ္ဘေဒေါတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ အပ္ပမာဏန္တိ ဣဒံ တဿ တဿ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန ဝုတ္တံ။ တဉှိ မနသာ ဖရန္တော သကလမေဝ ဖရတိ, န ‘‘အယမဿ အာဒိ ဣဒံ မဇ္ဈ’’န္တိ ပမာဏံ ဂဏှာတီတိ။ အာကာသကသိဏန္တိ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသော ပရိစ္ဆေဒါကာသကသိဏဉ္စ။ ဝိညာဏကသိဏန္တိ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ ပဝတ္တဝိညာဏံ။ တတ္ထ ကသိဏဝသေန ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ, ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသဝသေန တတ္ထ ပဝတ္တဝိညာဏေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ပရိစ္ဆေဒါကာသကသိဏဿပိ ဝဍ္ဎနီယတ္တာ တဿ ဝသေနပီတိ။
֍ * ၂၆။ ဣဒါနိ ဘာဝနာပဘေဒံ ဒဿေန္တော ဒွေ ဘာဝနာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လောကိယာတိအာဒီသု လောကော ဝုစ္စတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝဋ္ဋံ, တသ္မိံ ပရိယာပန္နဘာဝေန လောကေ နိယုတ္တာတိ လောကိယာ, လောကိယာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာ လောကိယာ။ ကိဉ္စာပိ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာတိ ဝေါဟာရဝသေန ဝုစ္စတိ, တေဟိ ပန ဝိသုံ ဘာဝနာ နတ္ထိ။ တေ ဧဝ ဟိ ဓမ္မာ ဘာဝိယမာနာ ဘာဝနာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဥတ္တိဏ္ဏာတိ ဥတ္တရာ, လောကေ အပရိယာပန္နဘာဝေန လောကတော ဥတ္တရာတိ လောကုတ္တရာ။
ရူပဘဝသင်္ခါတေ ရူပေ အဝစရန္တီတိ ရူပါဝစရာ။ ကုသလသဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အာရောဂျအနဝဇ္ဇဆေကသုခဝိပါကေသု ဒိဿတိ။ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ? ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉) အာရောဂျေ။ ‘‘ကတမော ပန, ဘန္တေ, ကာယသမာစာရော ကုသလော? ယော ခေါ, မဟာရာဇ, ကာယသမာစာရော အနဝဇ္ဇော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁) စ ‘‘ပုန စပရံ, ဘန္တေ, ဧတဒါနုတ္တရိယံ, ယထာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၅) စ ဧဝမာဒီသု အနဝဇ္ဇေ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၁။)‘‘တံ ကိံ မညသိ, ရာဇကုမာရ, ကုသလော တွံ ရထဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါန’’န္တိ? (မ။ နိ။ ၂။၈၇) ‘‘ကုသလာ နစ္စဂီတဿ သိက္ခိတာ စာတုရိတ္ထိယော’’တိ (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၄) စ အာဒီသု ဆေကေ။ ‘‘ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀) ‘‘ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၄၃၁) စ အာဒီသု သုခဝိပါကေ။ သွာယမိဓ အာရောဂျေပိ အနဝဇ္ဇေပိ သုခဝိပါကေပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ ကုစ္ဆိတေ ပါပကေ ဓမ္မေ သလယန္တိ စလယန္တိ ကမ္ပေန္တိ ဝိဒ္ဓံသေန္တီတိ ကုသလာ, ကုစ္ဆိတေန ဝါ အာကာရေန သယန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ကုသာ, တေ အကုသလသင်္ခါတေ ကုသေ လုနန္တိ ဆိန္ဒန္တီတိ ကုသလာ, ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာနတော တနုကရဏတော ကုသံ, ဉာဏံ။ တေန ကုသေန လာတဗ္ဗာ ဂဟေတဗ္ဗာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာတိ ကုသလာ, ယထာ ဝါ ကုသာ ဥဘယဘာဂဂတံ ဟတ္ထပ္ပဒေသံ လုနန္တိ, ဧဝမိမေပိ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဘာဝေန ဥဘယဘာဂဂတံ သံကိလေသပက္ခံ လုနန္တိ, တသ္မာ ကုသာ ဝိယ လုနန္တီတိ ကုသလာ။ တေသံ ရူပါဝစရကုသလာနံ ဘာဝနာ။ အရူပဘဝသင်္ခါတေ အရူပေ အဝစရန္တီတိ အရူပါဝစရာ။ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ပရိယာပန္နာ အန္တောဂဓာတိ ပရိယာပန္နာ, တသ္မိံ န ပရိယာပန္နာတိ အပရိယာပန္နာ, လောကုတ္တရာ။
ကာမာဝစရကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာတိ စေ? အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဧဝ ဘာဝနာယ အဘိဓမ္မေ ဘာဝနာတိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –
‘‘ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ကမ္မာယတနေသု ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ သိပ္ပါယတနေသု ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနေသု ကမ္မဿကတံ ဝါ သစ္စာနုလောမိကံ ဝါ ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝါ, ဝေဒနာ အနိစ္စာတိ ဝါ, သညာ အနိစ္စာတိ ဝါ, သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ ဝါ, ဝိညာဏံ အနိစ္စန္တိ ဝါ ယံ ဧဝရူပံ အနုလောမိကံ ခန္တိံ ဒိဋ္ဌိံ ရုစိံ မုဒိံ ပေက္ခံ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ပရတော အသုတွာ ပဋိလဘတိ, အယံ ဝုစ္စတိ စိန္တာမယာ ပညာ။ ယောဂဝိဟိတေသု ဝါ ကမ္မာယတနေသု…ပေ… ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ပရတော သုတွာ ပဋိလဘတိ, အယံ ဝုစ္စတိ သုတမယာ ပညာ။ သဗ္ဗာပိ သမာပန္နဿ ပညာ ဘာဝနာမယာ ပညာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၆၈)။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၂။)သာ ပန ကာမာဝစရဘာဝနာ အာဝဇ္ဇနဘဝင်္ဂပါတေဟိ အန္တရိတတ္တာ ဘာဝနာတိ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗေသံ ပန ပုညာနံ တိဝိဓပုညကိရိယဝတ္ထူနံ အန္တောဂဓတ္တာ ဥပစာရသမာဓိဝိပဿနာသမာဓီနံ ဘာဝနာမယပုညတာ သိဒ္ဓါ။ ဣဓ ပန လောကိယဘာဝနာယ ဧဝ သင်္ဂဟိတာ။ ရူပါရူပါဝစရာနံ တိဝိဓဘာဝေ ဟီနာတိ လာမကာ။ ဟီနုတ္တမာနံ မဇ္ဈေ ဘဝါ မဇ္ဈာ, မဇ္ဈိမာတိပိ ပါဌော။ ပဓာနဘာဝံ နီတာတိ ပဏီတာ, ဥတ္တမာတိ အတ္ထော။ အာယူဟနဝသေန အယံ ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဿာ ဟိ အာယူဟနက္ခဏေ ဆန္ဒော ဝါ ဟီနော ဟောတိ ဝီရိယံ ဝါ စိတ္တံ ဝါ ဝီမံသာ ဝါ, သာ ဟီနာ နာမ။ ယဿာ တေ ဓမ္မာ မဇ္ဈိမာ, သာ မဇ္ဈိမာ နာမ။ ယဿာ တေ ဓမ္မာ ပဏီတာ, သာ ပဏီတာ နာမ။ မုဒုကေဟိ ဝါ ဣန္ဒြိယေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဟီနာ နာမ, မဇ္ဈိမေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမ္ပယုတ္တာ မဇ္ဈိမာ, အဓိမတ္တေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ပဏီတာ နာမ။ အပရိယာပန္နာယ ဟီနမဇ္ဈိမတ္တာဘာဝါ ပဏီတတာ ဧဝ ဝုတ္တာ။ သာ ဟိ ဥတ္တမဋ္ဌေန အတပ္ပကဋ္ဌေန စ ပဏီတာ။
֍ * ၂၇။ ပဌမဘာဝနာစတုက္ကေ ဘာဝေတီတိ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏေ တထာ တထာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတိ။ ဒုတိယဘာဝနာစတုက္ကေ ဧသနာဘာဝနာတိ အပ္ပနာပုဗ္ဗဘာဂေ ဘာဝနာ။ သာ ဟိ အပ္ပနံ ဧသန္တိ ဧတာယာတိ ဧသနာတိ ဝုတ္တာ။ ပဋိလာဘဘာဝနာတိ အပ္ပနာဘာဝနာ။ သာ ဟိ တာယ ဧသနာယ ပဋိလဗ္ဘတီတိ ပဋိလာဘောတိ ဝုတ္တာ။ ဧကရသာဘာဝနာတိ ပဋိလာဘေ ဝသီဘာဝံ ပတ္တုကာမဿ ပယောဂကာလေ ဘာဝနာ။ သာ ဟိ တေန တေန ပဟာနေန တေဟိ တေဟိ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာတိ ကတွာ ဧကရသာတိ ဝုတ္တာ။ အာသေဝနာဘာဝနာတိ ပဋိလာဘေ ဝသိပ္ပတ္တဿ ယထာရုစိ ပရိဘောဂကာလေ ဘာဝနာ။ သာ ဟိ ဘုသံ သေဝီယတီတိ အာသေဝနာတိ ဝုတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘အာသေဝနာဘာဝနာ ဝသီကမ္မံ, ဧကရသာဘာဝနာ သဗ္ဗတ္ထိကာ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ စတုက္ကဝိဘာဂေ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇန္တာနန္တိ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနံ။ တတ္ထ ဇာတာတိ တသ္မိံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာတာ။ ဧကရသာ ဟောန္တီတိ အပ္ပနုပ္ပါဒနေ သမာနကိစ္စာ ဟောန္တိ။ သမာဓိံ သမာပန္နာနန္တိ အပ္ပိတပ္ပနာနံ။ တတ္ထ ဇာတာတိ တဿာ အပ္ပနာယ ဇာတာ။ အညမညံ နာတိဝတ္တန္တီတိ သမပ္ပဝတ္တိယာ အညမညံ နာတိက္ကမန္တိ။ အဓိမောက္ခဋ္ဌေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၃။)သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဘာဝယတောတိအာဒီသု ဧကက္ခဏေပိ ဧကေကဿ ဣန္ဒြိယဿ သကသကကိစ္စကရဏေ တံတံနိဿယဝသေန သကသကကိစ္စကာရကာနိ သေသာနိပိ ဣန္ဒြိယာနိ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာ ဟောန္တီတိ ဝိမုတ္တိရသေနေဝ ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ။ ဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကရသာတိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။
ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ဘိက္ခု။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိအာဒီသု အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, အတ္ထတော ပန ဘုမ္မမေဝ, ဒိဝသဿ ပုဗ္ဗကာလေတိ အတ္ထော။ အာသေဝတီတိ ဝသိပ္ပတ္တံ သမာဓိံ ဘုသံ သေဝတိ။ မဇ္ဈနှိကသမယန္တိ ဒိဝသဿ မဇ္ဈကာလေ။ သာယနှသမယန္တိ ဒိဝသဿ သာယနှကာလေ။ ပုရေဘတ္တန္တိ ဒိဝါဘတ္တတော ပုရေကာလေ။ ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ ဒိဝါဘတ္တတော ပစ္ဆာကာလေ။ ပုရိမေပိ ယာမေတိ ရတ္တိယာ ပဌမေ ကောဋ္ဌာသေ။ ကာဠေတိ ကာဠပက္ခေ။ ဇုဏှေတိ သုက္ကပက္ခေ။ ပုရိမေပိ ဝယောခန္ဓေတိ ပဌမေ ဝယောကောဋ္ဌာသေ, ပဌမဝယေတိ အတ္ထော။ တီသု စ ဝယေသု ဝဿသတာယုကဿ ပုရိသဿ ဧကေကသ္မိံ ဝယေ စတုမာသာဓိကာနိ တေတ္တိံသ ဝဿာနိ ဟောန္တိ။
֍ * ၂၈။ တတိယဘာဝနာစတုက္ကေ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ တတ္ထ နေက္ခမ္မာဒီသု ဘာဝနာဝိသေသေသု ဇာတာနံ သမာဓိပညာသင်္ခါတာနံ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာနံ အညမညံ အနတိက္ကမနဘာဝေန။ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌေနာတိ တတ္ထေဝ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသဘာဝေန။ တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေနာတိ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကဿ ဝီရိယဿ ဝါဟနဘာဝေန။ အာသေဝနဋ္ဌေနာတိ ယာ တဿ တသ္မိံ သမယေ ပဝတ္တာ အာသေဝနာ။ တဿာ အာသေဝနာယ အာသေဝနဘာဝေန။
ရူပသညန္တိ ကုသလဝိပါကကိရိယဝသေန ပဉ္စဒသဝိဓံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနသင်္ခါတံ ရူပသညံ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၄၊ အ။ နိ။ ၈။၆၆၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈), တဿ ဈာနဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၃၊ အ။ နိ။ ၈။၆၅-၆၆၊ ဓ။ သ။ ၂၄၇, ၂၄၉)။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနဉှိ သညာသီသေန ရူပေ သညာတိ ကတွာ ရူပသညာတိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဃသညန္တိ ကုသလဝိပါကာ ပဉ္စ, အကုသလဝိပါကာ ပဉ္စာတိ ဧဝံ ဒသဝိဓံ ပဋိဃသညံ။ ဒွိပဉ္စဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၄။)သညာ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိဃသညာတိ ဝုစ္စတိ။ ရူပသညာ သဒ္ဒသညာ ဂန္ဓသညာ ရသသညာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသညာတိပိ ဧတိဿာ ဧဝ နာမံ။ နာနတ္တသညန္တိ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ, ဒွါဒသ အကုသလသညာ, ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ, ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ, ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယသညာတိ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသဝိဓံ နာနတ္တသညံ။ သာ ဟိ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ ဂေါစရေ ပဝတ္တာ သညာတိ နာနတ္တသညာ, စတုစတ္တာလီသဘေဒတော နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညံ အသဒိသာ သညာတိ ဝါ နာနတ္တသညာတိ ဝုစ္စတိ။ သညာဗဟုကတ္တေပိ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတံ။
နိစ္စသညန္တိ နိစ္စန္တိ သညံ နိစ္စသညံ။ ဧဝံ သုခသညံ အတ္တသညံ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကံ တဏှံ။ ရာဂန္တိ နိပ္ပီတိကံ တဏှံ။ သမုဒယန္တိ ရာဂဿ သမုဒယံ။ အထ ဝါ ဘင်္ဂါနုပဿနာယ ဘင်္ဂဿေဝ ဒဿနတော သင်္ခါရာနံ ဥဒယံ။ အာဒါနန္တိ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ကိလေသာနံ, အဒေါသဒဿာဝိတာယ သင်္ခတာရမ္မဏဿ ဝါ အာဒါနံ။ ဃနသညန္တိ သန္တတိဝသေန ဃနန္တိ သညံ။ အာယူဟနန္တိ သင်္ခါရာနံ အတ္ထာယ ပယောဂကရဏံ။ ဓုဝသညန္တိ ထိရန္တိ သညံ။ နိမိတ္တန္တိ နိစ္စနိမိတ္တံ။ ပဏိဓိန္တိ သုခပတ္ထနံ။ အဘိနိဝေသန္တိ အတ္ထိ အတ္တာတိ အဘိနိဝေသံ။ သာရာဒါနာဘိနိဝေသန္တိ နိစ္စသာရတ္တသာရဂဟဏာဘိနိဝေသံ။ သမ္မောဟာဘိနိဝေသန္တိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိဝသေန (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ‘‘ဣဿရတော လောကော သမ္ဘောတီ’’တိအာဒိဝသေန စ သမ္မောဟာဘိနိဝေသံ။ အာလယာဘိနိဝေသန္တိ အာဒီနဝါဒဿနေန အလ္လီယိတဗ္ဗမိဒန္တိ အဘိနိဝေသံ။ အပ္ပဋိသင်္ခန္တိ အနုပါယဂဟဏံ။ သညောဂါဘိနိဝေသန္တိ ကာမယောဂါဒိကံ ကိလေသပ္ပဝတ္တိံ။
ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌီဟိ သဟ ဧကသ္မိံ ဌိတာတိ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ။ တေ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေ။ ကိလေသေန္တိ ဥပတာပေန္တိ, ဝိဗာဓေန္တိ ဝါတိ ကိလေသာ။ တေ ကိလေသေ။ ဒုဝိဓဉှိ ဧကဋ္ဌံ ပဟာနေကဋ္ဌံ သဟဇေကဋ္ဌဉ္စ။ ပဟာနေကဋ္ဌံ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပမုခါဟိ တေသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီဟိ သဟ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၈) ယာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟာနာ, တာဝ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဌိတာတိ အတ္ထော။ ဣဒမိဓာဓိပ္ပေတံ။ ဒသသု ဟိ ကိလေသေသု ဣဓ ဒိဋ္ဌိကိလေသောယေဝ အာဂတော။ သေသေသု ပန အပါယဂမနီယော လောဘော ဒေါသော မောဟော မာနော ဝိစိကိစ္ဆာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၅။)ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ နဝ ကိလေသာ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ပဟာနေကဋ္ဌာ ဟုတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ, ရာဂဒေါသမောဟပမုခေသု ဝါ ဒိယဍ္ဎေသု ကိလေသသဟဿေသု သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌိယာ ပဟီယမာနာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ အပါယဂမနီယာ သဗ္ဗကိလေသာ ပဟာနေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ, သဟဇေကဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ ဌိတာတိ အတ္ထော။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဟိ ဒွီသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တအသင်္ခါရိကစိတ္တေသု ပဟီယမာနေသု တေဟိ သဟဇာတော လောဘော မောဟော ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ, ဒွီသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တသသင်္ခါရိကစိတ္တေသု ပဟီယမာနေသု တေဟိ သဟဇာတော လောဘော မောဟော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ ဩဠာရိကေ ကိလေသေတိ ဩဠာရိကဘူတေ ကာမရာဂဗျာပါဒေ။ အနုသဟဂတေ ကိလေသေတိ သုခုမဘူတေ ကာမရာဂဗျာပါဒေ။ သဗ္ဗကိလေသေတိ မဂ္ဂတ္တယေန ပဟီနာဝသေသေ။
ဝီရိယံ ဝါဟေတီတိ ယောဂါဝစရော ဝီရိယံ ပဝတ္တေတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဧသနာပဋိလာဘဧကရသအာသေဝနဝစနာနိ ဘာဝနာနံ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ ‘‘ဧဝံဘူတာ စ ဘာဝနာ’’တိ။ ဣဓ ‘‘တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌေန တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေန အာသေဝနဋ္ဌေနာ’’တိ ဝစနာနိ ဘာဝနာဟေတုဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဟေတုနာ ဘာဝနာ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာ အာသေဝနာဘာဝနာတိ နာနာက္ခဏဝသေန ဝုတ္တာ, ဣဓ အာသေဝနဋ္ဌေန ဘာဝနာတိ ဧကက္ခဏဝသေနာတိ ဝိသေသော။ ရူပံ ပဿန္တော ဘာဝေတီတိအာဒီသု ရူပါဒီနိ ပဿိတဗ္ဗာကာရေန ပဿန္တော ဘာဝေတဗ္ဗံ ဘာဝနံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထော။ ဧကရသာ ဟောန္တီတိ ဝိမုတ္တိရသေန, ကိစ္စရသေန ဝါ ဧကရသာ ဟောန္တိ။ ဝိမုတ္တိရသောတိ သမ္ပတ္တိရသော။ ကိစ္စသမ္ပတ္တိအတ္ထေန ရသော နာမ ပဝုစ္စတီတိ ဟိ ဝုတ္တန္တိ။
ဘာဝေတဗ္ဗနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သစ္ဆိကာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၉။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသေ ဒသ ဧကုတ္တရဝိဿဇ္ဇနာနိ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာဝသေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ အကုပ္ပါ စေတောဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ သာ ဟိ န ကုပ္ပတိ န စလတိ န ပရိဟာယတီတိ အကုပ္ပါ, သဗ္ဗကိလေသေဟိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၆။)စိတ္တဿ ဝိမုတ္တတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဇ္ဇာတိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ။ ဝိမုတ္တီတိ ဒသုတ္တရပရိယာယေန အရဟတ္တဖလံ ဝုတ္တံ, သင်္ဂီတိပရိယာယေန ပန ‘‘ဝိမုတ္တီတိ ဒွေ ဝိမုတ္တိယော စိတ္တဿ စ အဓိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၄) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နီဝရဏာဒီဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ နာမ, နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတတော ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ နာမ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဝိဇ္ဇာ သတ္တာနံ စုတူပပါတေ ဉာဏံ ဝိဇ္ဇာ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ ဝိဇ္ဇာ။ တမဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ, ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနာပိ ဝိဇ္ဇာ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဆာဒေတွာ ဌိတံ တမံ ဝိဇ္ဈတိ, ပုဗ္ဗေနိဝါသဉ္စ ဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝိဇ္ဇာ။ စုတူပပါတေ ဉာဏံ စုတိပဋိသန္ဓိစ္ဆာဒကံ တမံ ဝိဇ္ဈတိ, စုတူပပါတဉ္စ ဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝိဇ္ဇာ။ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ စတုသစ္စစ္ဆာဒကံ တမံ ဝိဇ္ဈတိ, စတုသစ္စဓမ္မေ စ ဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝိဇ္ဇာ။ စတ္တာရိ သာမညဖလာနီတိ သောတာပတ္တိဖလံ, သကဒါဂါမိဖလံ, အနာဂါမိဖလံ, အရဟတ္တဖလံ။ ပါပဓမ္မေ သမေတိ ဝိနာသေတီတိ သမဏော, သမဏဿ ဘာဝေါ သာမညံ။ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနမေတံ နာမံ။ သာမညဿ ဖလာနိ သာမညဖလာနိ။
ပဉ္စ ဓမ္မက္ခန္ဓာတိ သီလက္ခန္ဓော, သမာဓိက္ခန္ဓော, ပညာက္ခန္ဓော, ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓော, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓော။ ဓမ္မက္ခန္ဓာတိ ဓမ္မဝိဘာဂါ ဓမ္မကောဋ္ဌာသာ။ သီလက္ခန္ဓာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ လောကိယလောကုတ္တရာ သီလသမာဓိပညာ ဧဝ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ။ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တိယော ဧဝ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓော။ တိဝိဓာ ဝိမုတ္တိပစ္စဝေက္ခဏာ ဧဝ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓော။ သော လောကိယော ဧဝ။ ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏမေဝ ဒဿနဋ္ဌေန ဒဿနန္တိ ဉာဏဒဿနံ, ဝိမုတ္တီနံ ဉာဏဒဿနံ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂဝိမုတ္တိယော ပန သမာဓိပညာက္ခန္ဓေဟေဝ သင်္ဂဟိတာ။ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မက္ခန္ဓာ သေက္ခာနံ သေက္ခာ, အသေက္ခာနံ အသေက္ခာတိ ဝုတ္တာ။ ဧတေသု ဟိ လောကိယာ စ နိဿရဏဝိမုတ္တိ စ နေဝသေက္ခာနာသေက္ခာ။ သေက္ခာ ဟောန္တာပိ သေက္ခာနံ ဣမေ ဣတိ သေက္ခာ, အသေက္ခာနံ ဣမေ ဣတိ အသေက္ခာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘သေက္ခေန ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ပန နိဿရဏဝိမုတ္တိယာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သမန္နာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဆ အဘိညာတိ ဆ အဓိကာနိ ဉာဏာနိ။ ကတမာ ဆ?
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၇။)ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ, ဒိဗ္ဗသောတဓာတုဉာဏံ, ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ, စေတောပရိယဉာဏံ, ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ, အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏန္တိ ဣမာ ဆ။
သတ္တ ခီဏာသဝဗလာနီတိ ခီဏာ အာသဝါ အဿာတိ ခီဏာသဝေါ, ခီဏာသဝဿ ဗလာနိ ခီဏာသဝဗလာနိ။ ကတမာနိ သတ္တ? ဝုတ္တာနိ ဘဂဝတာ –
‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော အနိစ္စတော သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ ယမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော အနိစ္စတော သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ, ဣဒမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ဗလံ ဟောတိ, ယံ ဗလံ အာဂမ္မ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု အာသဝါနံ ခယံ ပဋိဇာနာတိ ‘ခီဏာ မေ အာသဝါ’တိ။
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော အင်္ဂါရကာသူပမာ ကာမာတိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ ယမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဣဒမ္ပိ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ဗလံ ဟောတိ…ပေ…။
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ဝိဝေကနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ ဝိဝေကပေါဏံ ဝိဝေကပဗ္ဘာရံ ဝိဝေကဋ္ဌံ နေက္ခမ္မာဘိရတံ ဗျန္တီဘူတံ သဗ္ဗသော အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟိ။ ယမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဣဒမ္ပိ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ဗလံ ဟောတိ…ပေ…။
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝိတာ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာ။ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဘာဝိတာနိ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ။ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝိတာ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာ။ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဘာဝိတော ဟောတိ သုဘာဝိတော။ ယမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဘာဝိတော ဟောတိ သုဘာဝိတော, ဣဒမ္ပိ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော ဗလံ ဟောတိ, ယံ ဗလံ အာဂမ္မ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု အာသဝါနံ ခယံ ပဋိဇာနာတိ ‘ခီဏာ မေ အာသဝါ’’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၉၀၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၇၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄)။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၈။)တတ္ထ ပဌမေန ဗလေန ဒုက္ခသစ္စပဋိဝေဓော, ဒုတိယေန သမုဒယသစ္စပဋိဝေဓော, တတိယေန နိရောဓသစ္စပဋိဝေဓော, စတူဟိ မဂ္ဂသစ္စပဋိဝေဓော ပကာသိတော ဟောတိ။
အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာတိ အာရမ္မဏေ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌေန ဝိမောက္ခာ။ ‘‘ကတမေ အဋ္ဌ? ရူပီ ရူပါနိ ပဿတိ, အယံ ပဌမော ဝိမောက္ခော။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ, အယံ ဒုတိယော ဝိမောက္ခော။ ‘သုဘ’န္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတိ, အယံ တတိယော ဝိမောက္ခော။ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, အယံ စတုတ္ထော ဝိမောက္ခော။ သဗ္ဗသော အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘အနန္တံ ဝိညာဏ’န္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, အယံ ပဉ္စမော ဝိမောက္ခော။ သဗ္ဗသော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မ ‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’တိ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, အယံ ဆဋ္ဌော ဝိမောက္ခော။ သဗ္ဗသော အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, အယံ သတ္တမော ဝိမောက္ခော။ သဗ္ဗသော နေဝသညာနာသညာယတနံ သမတိက္ကမ္မ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, အယံ အဋ္ဌမော ဝိမောက္ခော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၄၊ ၃။၃၅၈၊ အ။ နိ။ ၈။၆၆)။
နဝ အနုပုဗ္ဗနိရောဓာတိ နဝ အနုပဋိပါဋိယာ နိရောဓာ။ ‘‘ကတမေ နဝ? ပဌမံ ဈာနံ သမာပန္နဿ ကာမသညာ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ, ဒုတိယံ ဈာနံ သမာပန္နဿ ဝိတက္ကဝိစာရာ နိရုဒ္ဓါ ဟောန္တိ, တတိယံ ဈာနံ သမာပန္နဿ ပီတိ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ, စတုတ္ထံ ဈာနံ သမာပန္နဿ အဿာသပဿာသာ နိရုဒ္ဓါ ဟောန္တိ, အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမာပန္နဿ ရူပသညာ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ, ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမာပန္နဿ အာကာသာနဉ္စာယတနသညာ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ, အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပန္နဿ ဝိညာဏဉ္စာယတနသညာ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ, နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပန္နဿ အာကိဉ္စညာယတနသညာ နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ, သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နဿ သညာ စ ဝေဒနာ စ နိရုဒ္ဓါ ဟောန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၁၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၄, ၃၅၉)။
ဒသ အသေက္ခာ ဓမ္မာတိ ဥပရိ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝတော န သိက္ခန္တီတိ အသေက္ခာ။ အထ ဝါ တီသု သိက္ခာသု သိက္ခန္တီတိ သေက္ခာ, ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၉။)သေက္ခာတိ အသေက္ခာ, အရဟန္တော။ အသေက္ခာနံ ဣမေ ဣတိ အသေက္ခာ။ ‘‘ကတမေ ဒသ? အသေက္ခာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ, အသေက္ခော သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, အသေက္ခာ သမ္မာဝါစာ, အသေက္ခော သမ္မာကမ္မန္တော, အသေက္ခော သမ္မာအာဇီဝေါ, အသေက္ခော သမ္မာဝါယာမော, အသေက္ခာ သမ္မာသတိ, အသေက္ခော သမ္မာသမာဓိ, အသေက္ခံ သမ္မာဉာဏံ, အသေက္ခာ သမ္မာဝိမုတ္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈, ၃၆၀)။ အသေက္ခံ သမ္မာဉာဏန္တိ အရဟတ္တဖလပညံ ဌပေတွာ သေသလောကိယပညာ။ သမ္မာဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၄၈) ပန ဝုတ္တံ –
‘‘အသေက္ခာ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိအာဒယော သဗ္ဗေပိ ဖလသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဧဝ။ ဧတ္ထ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာဉာဏန္တိ ဒွီသု ဌာနေသု ပညာဝ ကထိတာ။ သမ္မာဝိမုတ္တီတိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ဝုတ္တာဝသေသာ ဖလသမာပတ္တိဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာ’’တိ။
သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, သစ္ဆိကာတဗ္ဗန္တိအာဒီသု အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရူပံ ပဿန္တော သစ္ဆိကရောတီတိအာဒီသု ရူပါဒီနိ လောကိယာနိ ပဿိတဗ္ဗာကာရေန ပဿန္တော တာနေဝ ရူပါဒီနိ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကရောတိ, ရူပါဒီနိ ဝါ ပဿိတဗ္ဗာကာရေန ပဿန္တော တေန ဟေတုနာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတိ။ ပဿန္တောတိ ဟိ ပဒံ ဟေတုအတ္ထေပိ အက္ခရစိန္တကာ ဣစ္ဆန္တိ။ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနိ ပန လောကုတ္တရာနိ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဿန္တော တာနေဝ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကရောတိ။ ‘‘အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနံ ပရိယောသာနဋ္ဌေန သစ္ဆိကရောတီ’’တိ ဣဒံ ပရိညေယျပဟာတဗ္ဗသစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗေသု သစ္ဆိကာတဗ္ဗတ္တာ ဥဇုကမေဝ။ ယေ ယေ ဓမ္မာ သစ္ဆိကတာ ဟောန္တိ, တေ တေ ဓမ္မာ ဖဿိတာ ဟောန္တီတိ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတာ အာရမ္မဏဖဿေန ဖုဋ္ဌာ ဟောန္တိ, ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတာ ပဋိလာဘဖဿေန ဖုဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ။
သစ္ဆိကာတဗ္ဗနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဟာနဘာဂိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၀။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဟာနဘာဂိယာဒိတာ ဧကေကဿေဝ သမာဓိဿ အဝတ္ထာဘေဒေန ဟောတိ, တသ္မာ ဟာနဘာဂိယစတုက္ကံ ဧကတောယေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘိန္တိ ပဌမဿ ဈာနဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၀။)လာဘိနော။ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ လာဘော သစ္ဆိကိရိယာ အဿ အတ္ထီတိ လာဘီတိ ဝုစ္စတိ။ ကာမသဟဂတာတိ ဧတ္ထ သဟဂတသဒ္ဒဿ အာရမ္မဏတ္ထော အဓိပ္ပေတော, ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာရမ္မဏာတိ အတ္ထော။ သညာမနသိကာရာတိ ဇဝနသညာ စ တဒါဝဇ္ဇနမနသိကာရော စ, သညာသမ္ပယုတ္တမနသိကာရောပိ ဝဋ္ဋတိ။ သမုဒါစရန္တီတိ ပဝတ္တန္တိ။ ဓမ္မောတိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မော။ ဈာနာ ပရိဟာယန္တော တီဟိ ကာရဏေဟိ ပရိဟာယတိ ကိလေသသမုဒါစာရေန ဝါ အသပ္ပါယကိရိယာယ ဝါ အနနုယောဂေန ဝါ။ ကိလေသသမုဒါစာရေန ပရိဟာယန္တော သီဃံ ပရိဟာယတိ, ကမ္မာရာမတာဘဿာရာမတာနိဒ္ဒါရာမတာသင်္ဂဏိကာရာမတာနုယောဂဝသေန အသပ္ပါယကိရိယာယ ပရိဟာယန္တော ဒန္ဓံ ပရိဟာယတိ, ဂေလညပစ္စယဝေကလ္လာဒိနာ ပလိဗောဓေန အဘိက္ခဏံ အသမာပဇ္ဇန္တော အနနုယောဂေန ပရိဟာယန္တောပိ ဒန္ဓံ ပရိဟာယတိ။ ဣဓ ပန ဗလဝကာရဏမေဝ ဒဿေန္တော ကိလေသသမုဒါစာရမေဝါဟ။ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီဟိ ပန ပရိဟာယန္တော ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနနိကန္တိသမုဒါစာရေနပိ ပရိဟာယတိ။ ကိတ္တာဝတာ ပရိဟီနော ဟောတီတိ? ယဒါ န သက္ကောတိ သမာပဇ္ဇိတုံ, ဧတ္တာဝတာ ပရိဟီနော ဟောတီတိ။ တဒနုဓမ္မတာတိ အနုပဝတ္တော ဓမ္မော အနုဓမ္မော, ဈာနံ အဓိကံ ကတွာ ပဝတ္တဿ နိကန္တိဓမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ။ အနုဓမ္မော ဧဝ အနုဓမ္မတာ, တဿ ဈာနဿ အနုဓမ္မတာ တဒနုဓမ္မတာ။ သတီတိ နိကန္တိ။ သန္တိဋ္ဌတီတိ ပတိဋ္ဌာတိ။ တံ ပဌမဇ္ဈာနံ အနုဝတ္တမာနာ နိကန္တိ ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝိတက္ကသဟဂတာတိ ဒုတိယဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ တဉှိ နတ္ထေတ္ထ ဝိတက္ကောတိ အဝိတက္ကန္တိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗိဒါသဟဂတာတိ ဝိပဿနာရမ္မဏာ။ သာ ဟိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနတော နိဗ္ဗိဒါတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၊ သံ။ နိ။ ၃။၆၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝိရာဂူပသံဟိတာတိ အရိယမဂ္ဂပဋိသညုတ္တာ ဝိပဿနာ။ ဝိပဿနာ ဟိ သိခါပ္ပတ္တာ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ပါပေတိ။ တသ္မာ ဝိပဿနာရမ္မဏာ သညာမနသိကာရာ ‘‘ဝိရာဂူပသံဟိတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ‘‘ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။
ဝိတက္ကသဟဂတာတိ ဝိတက္ကဝသေန ပဌမဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ ဥပေက္ခာသုခသဟဂတာတိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ စ သုခဝေဒနာယ စ ဝသေန တတိယဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ ပီတိသုခသဟဂတာတိ ပီတိယာ စ သုခဝေဒနာယ စ ဝသေန ဒုတိယဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ အဒုက္ခမသုခသဟဂတာတိ ဥပေက္ခာဝေဒနာဝသေန စတုတ္ထဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ သာ ဟိ ဝေဒနာ န ဒုက္ခာ န သုခါတိ အဒုက္ခမသုခါတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၁။)ဝုစ္စတိ, မ-ကာရော ပနေတ္ထ ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ ရူပသဟဂတာတိ ရူပဇ္ဈာနာရမ္မဏာ။ နေဝသညာနာသညာယတနေ ဌိတဿ ဟာနဘာဂိယဌိတိဘာဂိယနိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တေသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဝိသေသဘာဂိယတ္တာဘာဝါ နေဝသညာနာသညာယတနံ န နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ သဗ္ဗောပိ စေသ လောကိယော သမာဓိ ပမာဒဝိဟာရိဿ မုဒိန္ဒြိယဿ ဟာနဘာဂိယော ဟောတိ, အပ္ပမာဒဝိဟာရိဿ မုဒိန္ဒြိယဿ ဌိတိဘာဂိယော ဟောတိ, တဏှာစရိတဿ တိက္ခိန္ဒြိယဿ ဝိသေသဘာဂိယော ဟောတိ, ဒိဋ္ဌိစရိတဿ တိက္ခိန္ဒြိယဿ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော ဟောတီတိ ဝုစ္စတိ။
ဟာနဘာဂိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
လက္ခဏတ္တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၁။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧကေကောပိ လောကိယဓမ္မော တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတော, တသ္မာ လက္ခဏတ္တိကံ ဧကတော နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ခီယနဘာဝေန အနိစ္စံ။ ‘‘ခယဓမ္မတ္တာ, ဝယဓမ္မတ္တာ, ဝိရာဂဓမ္မတ္တာ, နိရောဓဓမ္မတ္တာ အနိစ္စ’’န္တိ ဧကေ။ ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာတိ သပ္ပဋိဘယတာယ ဒုက္ခံ။ ယဉှိ အနိစ္စံ, တံ ဘယာဝဟံ ဟောတိ သီဟောပမသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈) ဒေဝါနံ ဝိယ။ ‘‘ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏဘယဋ္ဌေန ဒုက္ခ’’န္တိ ဧကေ။ အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာတိ ‘‘အတ္တာ နိဝါသီ ကာရကော ဝေဒကော သယံဝသီ’’တိ ဧဝံ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တသာရဿ အဘာဝေန အနတ္တာ။ ယဉှိ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ, တံ အတ္တနောပိ အနိစ္စတံ ဝါ ဥဒယဗ္ဗယပီဠနံ ဝါ ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ, ကုတော တဿ ကာရကာဒိဘာဝေါ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ, ဘိက္ခဝေ, အတ္တာ အဘဝိဿ, နယိဒံ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယျာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၂၀)။ ‘‘အတ္တသာရနိစ္စသာရဝိရဟိတတ္တာ အနတ္တာ’’တိ ဧကေ။
လက္ခဏတ္တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၂-၃၃ ။ အရိယသစ္စစတုက္ကမ္ပိ တထဋ္ဌေန သစ္စာနံ ဧကသမ္ဗန္ဓတ္တာ ဧကတော ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု စတူသု အရိယသစ္စေသု။ ကတမန္တိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၂။)ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ ပုစ္ဆိတဓမ္မနိဒဿနံ။ တတ္ထ ဇာတိပိ ဒုက္ခာတိအာဒီသု ဇာတိသဒ္ဒဿ တာဝ အနေကေ အတ္ထာ ပဝေဒိတာ။ ယထာဟ –
‘‘ဘဝေါ ကုလံ နိကာယော စ, သီလံ ပညတ္တိ လက္ခဏံ၊
ပသူတိ သန္ဓိ စေဝါတိ, ဇာတိအတ္ထာ ပဝေဒိတာ’’။
တထာ ဟိဿ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၂) ဘဝေါ အတ္ထော။ ‘‘အက္ခိတ္တော အနုပက္ကုဋ္ဌော ဇာတိဝါဒေနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၃၁) ဧတ္ထ ကုလံ။ ‘‘အတ္ထိ, ဝိသာခေ, နိဂဏ္ဌာ နာမ သမဏဇာတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၁) ဧတ္ထ နိကာယော။ ‘‘ယတောဟံ, ဘဂိနိ, အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော နာဘိဇာနာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၁) ဧတ္ထ အရိယသီလံ။ ‘‘တိရိယာ နာမ တိဏဇာတိ နာဘိယာ ဥဂ္ဂန္တွာ နဘံ အာဟစ္စ ဌိတာ အဟောသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၆) ဧတ္ထ ပညတ္တိ။ ‘‘ဇာတိ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (ဓာတု။ ၇၁) ဧတ္ထ သင်္ခတလက္ခဏံ။ ‘‘သမ္ပတိဇာတော, အာနန္ဒ, ဗောဓိသတ္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) ဧတ္ထ ပသူတိ။ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၃၅၄) စ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၃၊ ဝိဘ။ ၁၉၀) စ ဧတ္ထ ပရိယာယတော ပဋိသန္ဓိခန္ဓာ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ယေ ယေ ခန္ဓာ ပါတုဘဝန္တိ, တေသံ တေသံ ပဌမံ ပါတုဘာဝေါ။
ကသ္မာ ပနေသာ ဇာတိ ဒုက္ခာတိ စေ? အနေကေသံ ဒုက္ခာနံ ဝတ္ထုဘာဝတော။ အနေကာနိ ဟိ ဒုက္ခာနိ။ သေယျထိဒံ – ဒုက္ခဒုက္ခံ, ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ, သင်္ခါရဒုက္ခံ, ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ, အပ္ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ, ပရိယာယဒုက္ခံ, နိပ္ပရိယာယဒုက္ခန္တိ။ ဧတ္ထ ကာယိကစေတသိကာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာသဘာဝတော စ နာမတော စ ဒုက္ခတ္တာ ဒုက္ခဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ။ သုခါ ဝေဒနာ ဝိပရိဏာမေန ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ။ ဥပေက္ခာဝေဒနာ စေဝ အဝသေသာ စ တေဘူမကသင်္ခါရာ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ သင်္ခါရဒုက္ခံ။ ကဏ္ဏသူလဒန္တသူလရာဂဇပရိဠာဟဒေါသဇပရိဠာဟာဒိ ကာယိကစေတသိကော အာဗာဓော ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိတဗ္ဗတော ဥပက္ကမဿ စ အပါကဋဘာဝတော ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ။ ဒွတ္တိံသကမ္မကာရဏာဒိသမုဋ္ဌာနော အာဗာဓော အပုစ္ဆိတွာဝ ဇာနိတဗ္ဗတော ဥပက္ကမဿ စ ပါကဋဘာဝတော အပ္ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ။ ဌပေတွာ ဒုက္ခဒုက္ခံ သေသံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၃။)ဒုက္ခသစ္စဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁၉၀ အာဒယော) အာဂတံ ဇာတိအာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ တဿ တဿ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ပရိယာယဒုက္ခံ။ ဒုက္ခဒုက္ခံ ပန နိပ္ပရိယာယဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ။
တတြာယံ ဇာတိ ယံ တံ ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၄၆ အာဒယော) ဘဂဝတာပိ ဥပမာဝသေန ပကာသိတံ အာပါယိကံ ဒုက္ခံ, ယဉ္စ သုဂတိယမ္ပိ မနုဿလောကေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကာဒိဘေဒံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခာ။ တတြိဒံ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကာဒိဘေဒံ ဒုက္ခံ – အယဉှိ သတ္တော မာတုကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တမာနော န ဥပ္ပလပဒုမပုဏ္ဍရီကာဒီသု နိဗ္ဗတ္တတိ, အထ ခေါ ဟေဋ္ဌာ အာမာသယဿ ဥပရိ ပက္ကာသယဿ ဥဒရပဋလပိဋ္ဌိကဏ္ဋကာနံ ဝေမဇ္ဈေ ပရမသမ္ဗာဓေ တိဗ္ဗန္ဓကာရေ နာနာကုဏပဂန္ဓပရိဘာဝိတပရမဒုဂ္ဂန္ဓပဝနဝိစရိတေ အဓိမတ္တဇေဂုစ္ဆေ ကုစ္ဆိပ္ပဒေသေ ပူတိမစ္ဆပူတိကုမ္မာသစန္ဒနိကာဒီသု ကိမိ ဝိယ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သော တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တော ဒသ မာသေ မာတုကုစ္ဆိသမ္ဘဝေန ဥသ္မနာ ပုဋပါကံ ဝိယ ပစ္စမာနော ပိဋ္ဌပိဏ္ဍိ ဝိယ သေဒိယမာနော သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒိဝိရဟိတော အဓိမတ္တံ ဒုက္ခံ ပစ္စနုဘောတီတိ။ ဣဒံ တာဝ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကံ ဒုက္ခံ။
ယံ ပန သော မာတု သဟသာ ဥပက္ခလနဂမနနိသီဒနဥဋ္ဌာနပရိဝတ္တနာဒီသု သုရာဓုတ္တဟတ္ထဂတော ဧဠကော ဝိယ အဟိတုဏ္ဍိကဟတ္ထဂတော သပ္ပပေါတကော ဝိယ စ အာကဍ္ဎနပရိကဍ္ဎနဩဓုနနနိဒ္ဓုနနာဒိနာ ဥပက္ကမေန အဓိမတ္တံ ဒုက္ခမနုဘောတိ, ယဉ္စ မာတု သီတုဒကပါနကာလေ သီတနရကူပပန္နော ဝိယ ဥဏှယာဂုဘတ္တာဒိအဇ္ဈောဟရဏကာလေ အင်္ဂါရဝုဋ္ဌိသမ္ပရိကိဏ္ဏော ဝိယ လောဏမ္ဗိလာဒိအဇ္ဈောဟရဏကာလေ ခါရာပတစ္ဆိကာဒိကမ္မကာရဏပ္ပတ္တော ဝိယ အဓိမတ္တံ ဒုက္ခမနုဘောတိ။ ဣဒံ ဂဗ္ဘပရိဟရဏမူလကံ ဒုက္ခံ။
ယံ ပနဿ မူဠှဂဗ္ဘာယ မာတုယာ မိတ္တာမစ္စသုဟဇ္ဇာဒီဟိပိ အဒဿနာရဟေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ ဆေဒနဖာလနာဒီဟိ ဒုက္ခမနုဘဝတိ။ ဣဒံ ဂဗ္ဘဝိပတ္တိမူလကံ ဒုက္ခံ။
ယံ ဝိဇာယမာနာယ မာတုယာ ကမ္မဇေဟိ ဝါတေဟိ ပရိဝတ္တေတွာ နရကပ္ပပါတံ ဝိယ အတိဘယာနကံ ယောနိမဂ္ဂံ ပဋိပါဒိယမာနဿ ပရမသမ္ဗာဓေန စ ယောနိမုခေန တာဠစ္ဆိဂ္ဂဠေန ဝိယ နိကဍ္ဎိယမာနဿ မဟာနာဂဿ နရကသတ္တဿ ဝိယ စ သံဃာတပဗ္ဗတေဟိ ဝိစုဏ္ဏိယမာနဿ ဒုက္ခမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ဝိဇာယနမူလကံ ဒုက္ခံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၄။)ယံ ပန ဇာတဿ တရုဏဝဏသဒိသဿ သုကုမာရသရီရဿ ဟတ္ထဂဟဏနှာပနဓောဝနစောဠပရိမဇ္ဇနာဒိကာလေ သူစိမုခခုရဓာရာဝိဇ္ဈနဖာလနသဒိသံ ဒုက္ခမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ မာတုကုစ္ဆိတော ဗဟိ နိက္ခမနမူလကံ ဒုက္ခံ။
ယံ တတော ပရံ ပဝတ္တိယံ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဝဓေန္တဿ အစေလကဝတာဒိဝသေန အာတာပနပရိတာပနာနုယောဂမနုယုတ္တဿ ကောဓဝသေန အဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဗ္ဗန္ဓန္တဿ စ ဒုက္ခံ ဟောတိ။ ဣဒံ အတ္တုပက္ကမမူလကံ ဒုက္ခံ။
ယံ ပန ပရတော ဝဓဗန္ဓနာဒီနိ အနုဘဝန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ပရူပက္ကမမူလကံဒုက္ခန္တိ။ ဣတိ ဣမဿ သဗ္ဗဿာပိ ဒုက္ခဿ အယံ ဇာတိ ဝတ္ထုမေဝ ဟောတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဇာယေထ နော စေ နရကေသု သတ္တော, တတ္ထဂ္ဂိဒါဟာဒိကမပ္ပသယှံ၊
လဘေထ ဒုက္ခံ နု ကုဟိံ ပတိဋ္ဌံ, ဣစ္စာဟ ဒုက္ခာတိ မုနီဓ ဇာတိံ။
‘‘ဒုက္ခံ တိရစ္ဆေသု ကသာပတောဒ-
ဒဏ္ဍာဘိဃာတာဒိဘဝံ အနေကံ၊
ယံ တံ ကထံ တတ္ထ ဘဝေယျ ဇာတိံ,
ဝိနာ တဟိံ ဇာတိ တတောပိ ဒုက္ခာ။
‘‘ပေတေသု ဒုက္ခံ ပန ခုပ္ပိပါသာ-
ဝါတာတပါဒိပ္ပဘဝံ ဝိစိတ္တံ၊
ယသ္မာ အဇာတဿ န တတ္ထ အတ္ထိ,
တသ္မာပိ ဒုက္ခံ မုနိ ဇာတိမာဟ။
လောကန္တရေ ယံ အသုရေသု ဒုက္ခံ၊
န တံ ဘဝေ တတ္ထ န စဿ ဇာတိ,
ယတော အယံ ဇာတိ တတောပိ ဒုက္ခာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၅။)‘‘ယဉ္စာပိ ဂူထနရကေ ဝိယ မာတုဂဗ္ဘေ,
သတ္တော ဝသံ စိရမတော ဗဟိ နိက္ခမဉ္စ၊
ပပ္ပေါတိ ဒုက္ခမတိဃောရမိဒမ္ပိ နတ္ထိ,
ဇာတိံ ဝိနာ ဣတိပိ ဇာတိ အယဉှိ ဒုက္ခာ။
‘‘ကိံ ဘာသိတေန ဗဟုနာ နနု ယံ ကုဟိဉ္စိ,
အတ္ထီဓ ကိဉ္စိဒပိ ဒုက္ခမိဒံ ကဒါစိ၊
နေဝတ္ထိ ဇာတိဝိရဟေ ယဒတော မဟေသီ,
ဒုက္ခာတိ သဗ္ဗပဌမံ ဣမမာဟ ဇာတိ’’န္တိ။
ဇရာပိ ဒုက္ခာတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓာ ဇရာ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ, ခဏ္ဍိစ္စာဒိသမ္မတော သန္တတိယံ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓပုရာဏဘာဝေါ စ။ သာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ သာ ပနေသာ ဒုက္ခာ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော စေဝ ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ။ ယံ ဟိဒံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသိထိလီဘာဝဣန္ဒြိယဝိကာရဝိရူပတာ ယောဗ္ဗနဝိနာသဗလူပဃာတသတိမတိဝိပ္ပဝါသပရပရိဘဝါဒိအနေကပ္ပစ္စယံ ကာယိကစေတသိကံ ဒုက္ခမုပ္ပဇ္ဇတိ, ဇရာ တဿ ဝတ္ထု။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘အင်္ဂါနံ သိထိလီဘာဝါ, ဣန္ဒြိယာနံ ဝိကာရတော၊
ယောဗ္ဗနဿ ဝိနာသေန, ဗလဿ ဥပဃာတတော။
‘‘ဝိပ္ပဝါသာ သတာဒီနံ, ပုတ္တဒါရေဟိ အတ္တနော၊
အပ္ပသာဒနီယတော စေဝ, ဘိယျော ဗာလတ္တပတ္တိယာ။
‘‘ပပ္ပေါတိ ဒုက္ခံ ယံ မစ္စော, ကာယိကံ မာနသံ တထာ၊
သဗ္ဗမေတံ ဇရာဟေတု, ယသ္မာ တသ္မာ ဇရာ ဒုခါ’’တိ။
ဇရာဒုက္ခာနန္တရံ ဗျာဓိဒုက္ခေ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ကာယိကဒုက္ခဂဟဏေနေဝ ဗျာဓိဒုက္ခံ ဂဟိတံ ဟောတီတိ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
မရဏမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ ဧတ္ထာပိ ဒုဝိဓံ မရဏံ – သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ဇရာမရဏံ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ဓာတု။ ၇၁)။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေါ စ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘နိစ္စံ မရဏတော ဘယ’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၈၁)။ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ဇာတိပစ္စယမရဏံ ဥပက္ကမမရဏံ သရသမရဏံ အာယုက္ခယမရဏံ ပုညက္ခယမရဏန္တိပိ တဿေဝ နာမံ။ ပုန ခဏိကမရဏံ သမ္မုတိမရဏံ သမုစ္ဆေဒမရဏန္တိ အယမ္ပေတ္ထ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဝတ္တေ ရူပါရူပဓမ္မာနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၆။)ဘေဒေါ ခဏိကမရဏံ နာမ။ ‘‘တိဿော မတော, ဖုဿော မတော’’တိ ဣဒံ ပရမတ္ထတော သတ္တဿ အဘာဝါ, ‘‘သဿံ မတံ, ရုက္ခော မတော’’တိ ဣဒံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အဘာဝါ သမ္မုတိမရဏံ နာမ။ ခီဏာသဝဿ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ ကာလကိရိယာ သမုစ္ဆေဒမရဏံ နာမ။ ဗာဟိရကံ သမ္မုတိမရဏံ ဌပေတွာ ဣတရံ သမ္မုတိမရဏဉ္စ သမုစ္ဆေဒမရဏဉ္စ ယထာဝုတ္တပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။ ဒုက္ခဿ ပန ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခံ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ပါပဿ ပါပကမ္မာဒိနိမိတ္တမနုပဿတော၊
ဘဒ္ဒဿာပသဟန္တဿ, ဝိယောဂံ ပိယဝတ္ထုကံ၊
မီယမာနဿ ယံ ဒုက္ခံ, မာနသံ အဝိသေသတော။
‘‘သဗ္ဗေသဉ္စာပိ ယံ သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒနာဒိကံ၊
ဝိတုဇ္ဇမာနမမ္မာနံ, ဟောတိ ဒုက္ခံ သရီရဇံ။
‘‘အသယှမပ္ပဋိကာရံ, ဒုက္ခဿေတဿိဒံ ယတော၊
မရဏံ ဝတ္ထု တေနေတံ, ဒုက္ခမိစ္စေဝ ဘာသိတ’’န္တိ။
သောကာဒီသု သောကော နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏော စိတ္တသန္တာပေါ။ ဒုက္ခော ပန ဒုက္ခဒုက္ခတော ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘သတ္တာနံ ဟဒယံ သောကော, ဝိသသလ္လံဝ တုဇ္ဇတိ၊
အဂ္ဂိတတ္တောဝ နာရာစော, ဘုသံဝ ဒဟတေ ပုန။
‘‘သမာဝဟတိ ဗျာဓိဉ္စ, ဇရာမရဏဘေဒနံ၊
ဒုက္ခမ္ပိ ဝိဝိဓံ ယသ္မာ, တသ္မာ ဒုက္ခောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
ပရိဒေဝေါ နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ ဝစီပလာပေါ။ ဒုက္ခော ပန သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ယံ သောကသလ္လဝိဟတော ပရိဒေဝမာနော, ကဏ္ဌောဋ္ဌတာလုတလသောသဇမပ္ပသယှံ၊
ဘိယျောဓိမတ္တမဓိဂစ္ဆတိယေဝ ဒုက္ခံ, ဒုက္ခောတိ တေန ဘဂဝါ ပရိဒေဝမာဟာ’’တိ။
ဒုက္ခံ နာမ ကာယပီဠနလက္ခဏံ ကာယိကဒုက္ခံ။ ဒုက္ခံ ပန ဒုက္ခဒုက္ခတော မာနသဒုက္ခာဝဟနတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၇။)‘‘ပီဠေတိ ကာယိကမိဒံ, ဒုက္ခံ ဒုက္ခဉ္စ မာနသံ ဘိယျော၊
ဇနယတိ ယသ္မာ တသ္မာ, ဒုက္ခန္တိ ဝိသေသတော ဝုတ္တ’’န္တိ။
ဒေါမနဿံ နာမ စိတ္တပီဠနလက္ခဏံ မာနသံ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခံ ပန ဒုက္ခဒုက္ခတော ကာယိကဒုက္ခာဝဟနတော စ။ စေတောဒုက္ခသမပ္ပိတာ ဟိ ကေသေ ပကိရိယ ကန္ဒန္တိ, ဥရာနိ ပဋိပိသန္တိ, အာဝဋ္ဋန္တိ, ဝိဝဋ္ဋန္တိ, ဥဒ္ဓံပါဒံ ပပတန္တိ, သတ္ထံ အာဟရန္တိ, ဝိသံ ခါဒန္တိ, ရဇ္ဇုယာ ဥဗ္ဗန္ဓန္တိ, အဂ္ဂိံ ပဝိသန္တီတိ နာနပ္ပကာရကံ ဒုက္ခမနုဘဝန္တိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ပီဠေတိ ယတော စိတ္တံ, ကာယဿ စ ပီဠနံ သမာဝဟတိ၊
ဒုက္ခန္တိ ဒေါမနဿံ, ဝိဒေါမနဿာ တတော အာဟူ’’တိ။
ဥပါယာသော နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ အဓိမတ္တစေတောဒုက္ခပ္ပဘာဝိတော ဒေါသောယေဝ။ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နော ဧကော ဓမ္မော’’တိ ဧကေ။ ဒုက္ခော ပန သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော စိတ္တပရိဒဟနတော ကာယဝိသာဒနတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘စိတ္တဿ စ ပရိဒဟနာ, ကာယဿ ဝိသာဒနာ စ အဓိမတ္တံ၊
ယံ ဒုက္ခမုပါယာသော, ဇနေတိ ဒုက္ခော တတော ဝုတ္တော’’တိ။
ဧတ္ထ စ မန္ဒဂ္ဂိနာ အန္တောဘာဇနေ ပါကော ဝိယ သောကော, တိက္ခဂ္ဂိနာ ပစ္စမာနဿ ဘာဇနတော ဗဟိနိက္ခမနံ ဝိယ ပရိဒေဝေါ, ဗဟိနိက္ခန္တာဝသေသဿ နိက္ခမိတုမ္ပိ အပ္ပဟောန္တဿ အန္တောဘာဇနေယေဝ ယာဝ ပရိက္ခယာ ပါကော ဝိယ ဥပါယာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ နာမ အပ္ပိယေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ သမောဓာနံ။ ဒုက္ခော ပန ဒုက္ခဝတ္ထုတော။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဒိသွာဝ အပ္ပိယေ ဒုက္ခံ, ပဌမံ ဟောတိ စေတသိ၊
တဒုပက္ကမသမ္ဘူတမထ ကာယေ ယတော ဣဓ။
‘‘တတော ဒုက္ခဒွယဿာပိ, ဝတ္ထုတော သော မဟေသိနာ၊
ဒုက္ခော ဝုတ္တောတိ ဝိညေယျော, အပ္ပိယေဟိ သမာဂမော’’တိ။
ပိယဝိပ္ပယောဂေါ နာမ ပိယေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ဝိနာဘာဝေါ။ ဒုက္ခော ပန ဒုက္ခဝတ္ထုတော။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၈။)‘‘ဉာတိဓနာဒိဝိယောဂါ, သောကသရသမပ္ပိတာ ဝိတုဇ္ဇန္တိ၊
ဗာလာ ယတော တတောယံ, ဒုက္ခောတိ မတော ပိယဝိယောဂေါ’’တိ။
ဣစ္ဆိတာလာဘေ အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထူသု ဣစ္ဆာဝ ယမ္ပိစ္ဆံ န လဘတိ, တမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တာ။ ယေနပိ ဓမ္မေန အလဗ္ဘနေယျံ ဝတ္ထုံ ဣစ္ဆန္တော န လဘတိ, တမ္ပိ အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထုမှိ ဣစ္ဆနံ ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခံ ပန ဒုက္ခဝတ္ထုတော။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘တံ တံ ပတ္ထယမာနာနံ, တဿ တဿ အလာဘတော၊
ယံ ဝိဃာတမယံ ဒုက္ခံ, သတ္တာနံ ဣဓ ဇာယတိ။
‘‘အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထူနံ, ပတ္ထနာ တဿ ကာရဏံ၊
ယသ္မာ တသ္မာ ဇိနော ဒုက္ခံ, ဣစ္ဆိတာလာဘမဗြဝီ’’တိ။
သင်္ခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာတိ ဧတ္ထ ပန သင်္ခိတ္တေနာတိ ဒေသနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခဉှိ ဧတ္တကာနိ ဒုက္ခသတာနီတိ ဝါ ဧတ္တကာနိ ဒုက္ခသဟဿာနီတိ ဝါ သင်္ခိပိတုံ န သက္ကာ, ဒေသနာ ပန သက္ကာ။ တသ္မာ ‘‘ဒုက္ခံ နာမ န အညံ ကိဉ္စိ, သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ ဒေသနံ သင်္ခိပန္တော ဧဝမာဟ။ ပဉ္စာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာတိ ဥပါဒါနဂေါစရာ ခန္ဓာ။
ဇာတိပ္ပဘုတိကံ ဒုက္ခံ, ယံ ဝုတ္တမိဓ တာဒိနာ၊
အဝုတ္တံ ယဉ္စ တံ သဗ္ဗံ, ဝိနာ ဧတေန ဝိဇ္ဇတိ။
ယသ္မာ တသ္မာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ သင်္ခေပတော ဣမေ၊
ဒုက္ခာတိ ဝုတ္တာ ဒုက္ခန္တ-ဒေသကေန မဟေသိနာ။
တထာ ဟိ ဣန္ဓနမိဝ ပါဝကော, လက္ခမိဝ ပဟရဏာနိ, ဂေါရူပံ ဝိယ ဍံသမကသာဒယော, ခေတ္တမိဝ လာယကာ, ဂါမံ ဝိယ ဂါမဃာတကာ, ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဇာတိအာဒယော နာနပ္ပကာရေဟိ ဝိဗာဓေန္တာ တိဏလတာဒီနိ ဝိယ ဘူမိယံ, ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါနိ ဝိယ ရုက္ခေသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနဉ္စ အာဒိဒုက္ခံ ဇာတိ, မဇ္ဈေဒုက္ခံ ဇရာ, ပရိယောသာနဒုက္ခံ မရဏံ, မာရဏန္တိကဒုက္ခာဘိဃာတေန ပရိဍယှနဒုက္ခံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၉။)သောကော, တဒသဟနတော လာလပ္ပနဒုက္ခံ ပရိဒေဝေါ, တတော ဓာတုက္ခောဘသင်္ခါတအနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗသမာယောဂတော ကာယဿ အာဗာဓနဒုက္ခံ ဒုက္ခံ, တေန အာဗာဓိယမာနာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ တတ္ထ ပဋိဃုပ္ပတ္တိတော စေတောဗာဓနဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ, သောကာဒိဝုဒ္ဓိယာ ဇနိတဝိသာဒါနံ အနုတ္ထုနနဒုက္ခံ ဥပါယာသော, မနောရထဝိဃာတပ္ပတ္တာနံ ဣစ္ဆာဝိဃာတဒုက္ခံ ဣစ္ဆိတာလာဘောတိ ဧဝံ နာနပ္ပကာရတော ဥပပရိက္ခိယမာနာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာဝ ဒုက္ခာတိ ယဒေတံ ဧကမေကံ ဒဿေတွာ ဝုစ္စမာနံ အနေကေဟိပိ ကပ္ပေဟိ န သက္ကာ အနဝသေသတော ဝတ္တုံ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ ဧကဇလဗိန္ဒုမှိ သကလသမုဒ္ဒဇလရသံ ဝိယ ယေသု ကေသုစိ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သင်္ခိပိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တမေဝ ထေရော အဝေါစာတိ။
တတ္ထ ကတမာ ဇာတီတိအာဒီသု ပဒဘာဇနီယေသု တတ္ထာတိ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တေသု ဇာတိအာဒီသု။ ယာ တေသံ တေသံ သတ္တာနန္တိ သင်္ခေပတော အနေကေသံ သတ္တာနံ သာဓာရဏနိဒ္ဒေသော။ ယာ ဒေဝဒတ္တဿ ဇာတိ, ယာ သောမဒတ္တဿ ဇာတီတိ ဧဝဉှိ ဒိဝသမ္ပိ ကထိယမာနေ နေဝ သတ္တာ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆန္တိ, န သဗ္ဗံ အပရတ္ထဒီပနံ သိဇ္ဈတိ, ဣမေဟိ ပန ဒွီဟိ ပဒေဟိ န ကောစိ သတ္တော အပရိယာဒိန္နော ဟောတိ, န ကိဉ္စိ အပရတ္ထဒီပနံ န သိဇ္ဈတိ။ တမှိ တမှီတိ အယံ ဂတိဇာတိဝသေန အနေကေသံ သတ္တနိကာယာနံ သာဓာရဏနိဒ္ဒေသော။ သတ္တနိကာယေတိ သတ္တာနံ နိကာယေ, သတ္တဃဋာယံ သတ္တသမူဟေတိ အတ္ထော။ ဇာတီတိ ဇာယနဝသေန။ ဣဒမေတ္ထ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ သဉ္ဇာတီတိ သဉ္ဇာယနဝသေန။ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဩက္ကန္တီတိ ဩက္ကမနဝသေန။ ဇာယနဋ္ဌေန ဝါ ဇာတိ, သာ အပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန ဝုတ္တာ။ သဉ္ဇာယနဋ္ဌေန သဉ္ဇာတိ, သာ ပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန ဝုတ္တာ။ ဩက္ကမနဋ္ဌေန ဩက္ကန္တိ, သာ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇဝသေန ဝုတ္တာ။ တေ ဟိ အဏ္ဍကောသံ ဝတ္ထိကောသဉ္စ ဩက္ကမန္တိ, ဩက္ကမန္တာ ပဝိသန္တာ ဝိယ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တနဋ္ဌေန အဘိနိဗ္ဗတ္တိ, သာ သံသေဒဇဩပပါတိကဝသေန ဝုတ္တာ။ တေ ဟိ ပါကဋာ ဧဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, အယံ တာဝ သမ္မုတိကထာ။
ဣဒါနိ ခန္ဓာနံ ပါတုဘာဝေါ, အာယတနာနံ ပဋိလာဘောတိ ပရမတ္ထကထာ ဟောတိ။ ခန္ဓာ ဧဝ ဟိ ပရမတ္ထတော ပါတုဘဝန္တိ, န သတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ခန္ဓာနန္တိ ဧကဝေါကာရဘဝေ ဧကဿ, စတုဝေါကာရဘဝေ စတုန္နံ, ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါတုဘာဝေါတိ ဥပ္ပတ္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၀။)အာယတနာနန္တိ တတြ တတြ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယတနဝသေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိလာဘောတိ သန္တတိယံ ပါတုဘာဝေါယေဝ။ ပါတုဘဝန္တာနေဝ ဟိ တာနိ ပဋိလဒ္ဓါနိ နာမ ဟောန္တိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဇာတီတိ အယံ ဇာတိ နာမ ကထီယတိ။
ဇရာနိဒ္ဒေသေ ဇရာတိ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ ဇီရဏတာတိ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ခဏ္ဍိစ္စန္တိအာဒယော တယော ကာလာတိက္ကမေ ကိစ္စနိဒ္ဒေသာ, ပစ္ဆိမာ ဒွေ ပကတိနိဒ္ဒေသာ။ အယဉှိ ဇရာတိ ဣမိနာ ပဒေန သဘာဝတော ဒီပိတာ, တေနဿာ ဣဒံ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ ဇီရဏတာတိ ဣမိနာ အာကာရတော, တေနဿာယံ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ခဏ္ဍိစ္စန္တိ ဣမိနာ ကာလာတိက္ကမေ ဒန္တနခါနံ ခဏ္ဍိတဘာဝကရဏကိစ္စတော။ ပါလိစ္စန္တိ ဣမိနာ ကေသလောမာနံ ပလိတဘာဝကရဏကိစ္စတော။ ဝလိတ္တစတာတိ ဣမိနာ မံသံ မိလာပေတွာ တစေ ဝလိဘာဝကရဏကိစ္စတော ဒီပိတာ။ တေနဿာ ဣမေ တယော ကာလာတိက္ကမေ ကိစ္စနိဒ္ဒေသာ။ တေဟိ ဣမေသံ ဝိကာရာနံ ဒဿနဝသေန ပါကဋီဘူတာ ပါကဋဇရာ ဒဿိတာ။ ယထေဝ ဟိ ဥဒကဿ ဝါ ဝါတဿ ဝါ အဂ္ဂိနော ဝါ တိဏရုက္ခာဒီနံ သမ္ဘဂ္ဂပလိဘဂ္ဂတာယ ဝါ ဈာမတာယ ဝါ ဂတမဂ္ဂေါ ပါကဋော ဟောတိ, န စ သော ဂတမဂ္ဂေါ တာနေဝ ဥဒကာဒီနိ, ဧဝမေဝ ဇရာယ ဒန္တာဒီသု ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝသေန ဂတမဂ္ဂေါ ပါကဋော စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာပိ ဂယှတိ, န စ ခဏ္ဍိစ္စာဒီနေဝ ဇရာ။ န ဟိ ဇရာ စက္ခုဝိညေယျာ ဟောတိ။
အာယုနော သံဟာနိ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကောတိ ဣမေဟိ ပန ပဒေဟိ ကာလာတိက္ကမေယေဝ အဘိဗျတ္တာယ အာယုက္ခယစက္ခာဒိဣန္ဒြိယပရိပါကသင်္ခါတာယ ပကတိယာ ဒီပိတာ, တေနဿိမေ ဒွေ ပကတိနိဒ္ဒေသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဇရံ ပတ္တဿ အာယု ဟာယတိ, တသ္မာ ဇရာ ‘‘အာယုနော သံဟာနီ’’တိ ဖလူပစာရေန ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ စ ဒဟရကာလေ သုပ္ပသန္နာနိ သုခုမမ္ပိ အတ္တနော ဝိသယံ သုခေနေဝ ဂဏှနသမတ္ထာနိ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဇရံ ပတ္တဿ ပရိပက္ကာနိ အာလုဠိတာနိ အဝိသဒါနိ ဩဠာရိကမ္ပိ အတ္တနော ဝိသယံ ဂဟေတုံ အသမတ္ထာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကော’’တိ ဖလူပစာရေနေဝ ဝုတ္တာ။
သာ ပနေသာ ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ သဗ္ဗာပိ ဇရာ ပါကဋာ ပဋိစ္ဆန္နာတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒန္တာဒီသု ခဏ္ဍာဒိဘာဝဒဿနတော ရူပဓမ္မေသု ဇရာ ပါကဋဇရာ နာမ။ အရူပဓမ္မေသု ပန ဇရာ တာဒိသဿ ဝိကာရဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၁။)အဒဿနတော ပဋိစ္ဆန္နဇရာ နာမ။ တတြ ယွာယံ ခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ ဒိဿတိ, သော တာဒိသာနံ ဒန္တာဒီနံ ဝဏ္ဏောယေဝ။ တံ စက္ခုနာ ဒိသွာ မနောဒွါရေန စိန္တေတွာ ‘‘ဣမေ ဒန္တာ ဇရာယ ပဟဋာ’’တိ ဇရံ ဇာနာတိ, ဥဒကဋ္ဌာနေ ဗဒ္ဓါနိ ဂေါသိင်္ဂါဒီနိ ဩလောကေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကဿ အတ္ထိဘာဝဇာနနံ ဝိယ။ ပုန အယံ ဇရာ သဝီစိ အဝီစီတိ ဧဝမ္ပိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ မဏိကနကရဇတပဝါဠစန္ဒသူရိယာဒီနံ မန္ဒဒသကာဒီသု ပါဏီနံ ဝိယ, ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒီသု အပါဏီနံ ဝိယ စ အန္တရန္တရာ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒီနံ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ ဇရာ အဝီစိဇရာ နာမ, နိရန္တရဇရာတိ အတ္ထော။ တတော အညေသု ပန ယထာဝုတ္တေသု အန္တရန္တရာ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒီနံ သုဝိညေယျတ္တာ ဇရာ သဝီစိဇရာ နာမ။
တတ္ထ သဝီစိဇရာ ဥပါဒိဏ္ဏကအနုပါဒိဏ္ဏကဝသေန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဒဟရကုမာရကာနဉှိ ပဌမမေဝ ခီရဒန္တာ နာမ ဥဋ္ဌဟန္တိ, န တေ ထိရာ။ တေသု ပန ပတိတေသု ပုန ဒန္တာ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ တေ ပဌမမေဝ သေတာ ဟောန္တိ, ဇရာဝါတေန ပဟဋကာလေ ကာဠကာ ဟောန္တိ။ ကေသာ ပဌမမေဝ တမ္ဗာ ဟောန္တိ, တတော ကာဠကာ, တတော သေတာ။ ဆဝိ ပန သလောဟိတိကာ ဟောတိ။ ဝဍ္ဎန္တာနံ ဝဍ္ဎန္တာနံ ဩဒါတာနံ ဩဒါတဘာဝေါ, ကာဠကာနံ ကာဠကဘာဝေါ ပညာယတိ။ ဇရာဝါတေန ပန ပဟဋကာလေ ဝလိံ ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ သဿံ ဝပိတကာလေ သေတံ ဟောတိ, ပစ္ဆာ နီလံ။ ဇရာဝါတေန ပန ပဟဋကာလေ ပဏ္ဍုကံ ဟောတိ။ အမ္ဗင်္ကုရေနာပိ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
မရဏနိဒ္ဒေသေ စုတီတိ စဝနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓာနံ သာမညဝစနမေတံ။ စဝနတာတိ ဘာဝဝစနေန လက္ခဏနိဒဿနံ။ ဘေဒေါတိ စုတိခန္ဓာနံ ဘင်္ဂုပ္ပတ္တိပရိဒီပနံ။ အန္တရဓာနန္တိ ဃဋဿ ဝိယ ဘိန္နဿ ဘိန္နာနံ စုတိခန္ဓာနံ ယေန ကေနစိ ပရိယာယေန ဌာနာဘာဝပရိဒီပနံ။ မစ္စု မရဏန္တိ မစ္စုသင်္ခါတံ မရဏံ, န ခဏိကမရဏံ။ ကာလော နာမ အန္တကော, တဿ ကိရိယာတိ ကာလကိရိယာ။ ဧတ္တာဝတာ စ သမ္မုတိယာ မရဏံ ဒီပိတံ။
ဣဒါနိ ပရမတ္ထေန ဒီပေတုံ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါတိအာဒိမာဟ။ ပရမတ္ထေန ဟိ ခန္ဓာယေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, န သတ္တော နာမ ကောစိ မရတိ။ ခန္ဓေသု ပန ဘိဇ္ဇမာနေသု သတ္တော မရတိ, ဘိန္နေသု မတောတိ ဝေါဟာရော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ စတုဝေါကာရပဉ္စဝေါကာရဝသေန ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ, ဧကဝေါကာရဝသေန ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ, စတုဝေါကာရဝသေန ဝါ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ, သေသဒွယဝသေန ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ဘဝဒွယေပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၂။)ရူပကာယသင်္ခါတဿ ကဠေဝရဿ သမ္ဘဝတော။ ယသ္မာ ဝါ စာတုမဟာရာဇိကာဒီသုပိ ခန္ဓာ ဘိဇ္ဇန္တေဝ, န ကိဉ္စိ နိက္ခိပတိ, တသ္မာ တေသံ ဝသေန ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ, မနုဿာဒီသု ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ။ ဧတ္ထ စ ကဠေဝရဿ နိက္ခေပကရဏတော မရဏံ ‘‘ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဇီဝိတိန္ဒြိယဿုပစ္ဆေဒေါတိ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓဿေဝ မရဏံ နာမ ဟောတိ, အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဿ မရဏံ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သဿံ မတံ, ရုက္ခော မတော’’တိ ဣဒံ ပန ဝေါဟာရမတ္တမေဝ, အတ္ထတော ပန ဧဝရူပါနိ ဝစနာနိ သဿာဒီနံ ခယဝယဘာဝမေဝ ဒီပေန္တိ။
အပိစ ဣမာနိ ဇာတိဇရာမရဏာနိ နာမ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဝဓကပစ္စာမိတ္တာ ဝိယ ဩတာရံ ဂဝေသန္တာနိ ဝိစရန္တိ။ ယထာ ဟိ ပုရိသဿ တီသု ပစ္စာမိတ္တေသု ဩတာရာပေက္ခေသု ဝိစရန္တေသု ဧကော ဝဒေယျ ‘‘အဟံ အသုကအရညဿ နာမ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ ဧတံ အာဒါယ တတ္ထ ဂမိဿာမိ, ဧတ္ထ မယှံ ဒုက္ကရံ နတ္ထီ’’တိ။ ဒုတိယော ဝဒေယျ ‘‘အဟံ တဝ ဧတံ ဂဟေတွာ ဂတကာလေ ပေါထေတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကရိဿာမိ, ဧတ္ထ မယှံ ဒုက္ကရံ နတ္ထီ’’တိ။ တတိယော ဝဒေယျ ‘‘တယာ ဧတသ္မိံ ပေါထေတွာ ဒုဗ္ဗလေ ကတေ တိဏှေန အသိနာ သီသစ္ဆေဒနံ နာမ မယှံ ဘာရော ဟောတူ’’တိ တေ ဧဝံ ဝတွာ တထာ ကရေယျုံ။ တတ္ထ ပဌမပစ္စာမိတ္တဿ အရညဝဏ္ဏံ ကထေတွာ တံ အာဒါယ တတ္ထ ဂတကာလော ဝိယ သုဟဇ္ဇဉာတိမဏ္ဍလတော နိက္ကဍ္ဎိတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိဗ္ဗတ္တာပနံ နာမ ဇာတိယာ ကိစ္စံ, ဒုတိယဿ ပေါထေတွာ ဒုဗ္ဗလကရဏံ ဝိယ နိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓေသု နိပတိတွာ ပရာဓီနမဉ္စပရာယဏဘာဝကရဏံ ဇရာယ ကိစ္စံ, တတိယဿ တိဏှေန အသိနာ သီသစ္ဆေဒနံ ဝိယ ဇီဝိတက္ခယပါပနံ မရဏဿ ကိစ္စန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိစေတ္ထ ဇာတိဒုက္ခံ သာဒီနဝမဟာကန္တာရပ္ပဝေသော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဇရာဒုက္ခံ တတ္ထ အန္နပါနရဟိတဿ ဒုဗ္ဗလံ ဝိယ, မရဏဒုက္ခံ ဒုဗ္ဗလဿ ဣရိယာပထပဝတ္တနေ ဝိဟတပရက္ကမဿ ဝါဠာဒီဟိ အနယဗျသနာပါဒနံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။
သောကနိဒ္ဒေသေ ဝိယသတီတိ ဗျသနံ, ဟိတသုခံ ခိပတိ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ အတ္ထော။ ဉာတီနံ ဗျသနံ ဉာတိဗျသနံ, စောရရောဂဘယာဒီဟိ ဉာတိက္ခယော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၃။)ဉာတိဝိနာသောတိ အတ္ထော။ တေန ဉာတိဗျသနေန။ ဖုဋ္ဌဿာတိ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ အဘိဘူတဿ, သမန္နာဂတဿာတိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဘောဂါနံ ဗျသနံ ဘောဂဗျသနံ, ရာဇစောရာဒိဝသေန ဘောဂက္ခယော ဘောဂဝိနာသောတိ အတ္ထော။ ရောဂေါယေဝ ဗျသနံ ရောဂဗျသနံ။ ရောဂေါ ဟိ အာရောဂျံ ဝိယသတိ ဝိနာသေတီတိ ဗျသနံ။ သီလဿ ဗျသနံ သီလဗျသနံ။ ဒုဿီလျဿေတံ နာမံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝိနာသယမာနာ ဥပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဗျသနံ ဒိဋ္ဌိဗျသနံ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ ဒွေ အနိပ္ဖန္နာနိ, ပစ္ဆိမာနိ တီဏိ နိပ္ဖန္နာနိ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတာနိ။ ပုရိမာနိ စ တီဏိ နေဝ ကုသလာနိ န အကုသလာနိ, သီလဒိဋ္ဌိဗျသနဒွယံ အကုသလံ။
အညတရညတရေနာတိ ဂဟိတေသု ဝါ ယေန ကေနစိ အဂ္ဂဟိတေသု ဝါ မိတ္တာမစ္စဗျသနာဒီသု ယေန ကေနစိ။ သမန္နာဂတဿာတိ သမနုဗန္ဓဿ အပရိမုစ္စမာနဿ။ အညတရညတရေန ဒုက္ခဓမ္မေနာတိ ယေန ကေနစိ သောကဒုက္ခဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုနာ။ သောကောတိ သောစနကဝသေန သောကော။ ဣဒံ တေဟိ ကာရဏေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနကသောကဿ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ သောစနာတိ သောစနာကာရော။ သောစိတတ္တန္တိ သောစိတဘာဝေါ။ အန္တောသောကောတိ အဗ္ဘန္တရသောကော။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတံ။ သော ဟိ အဗ္ဘန္တရံ သုက္ခာပေန္တော ဝိယ ပရိသုက္ခာပေန္တော ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘အန္တောသောကော အန္တောပရိသောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ စေတသော ပရိဇ္ဈာယနာတိ စိတ္တဿ ပရိဇ္ဈာယနာကာရော။ သောကော ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အဂ္ဂိ ဝိယ စိတ္တံ ဈာပေတိ ဒဟတိ, ‘‘စိတ္တံ မေ ဈာမံ, န မေ ကိဉ္စိ ပဋိဘာတီ’’တိ ဝဒါပေတိ။ ဒုက္ခိတော မနော ဒုမ္မနော, တဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ။ အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန သောကောဝ သလ္လန္တိ သောကသလ္လံ။
ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသေ ‘‘မယှံ ဓီတာ, မယှံ ပုတ္တော’’တိ ဧဝံ အာဒိဿ အာဒိဿ ဒေဝန္တိ ရောဒန္တိ ဧတေနာတိ အာဒေဝေါ။ တံ တံ ဝဏ္ဏံ ပရိကိတ္တေတွာ ပရိကိတ္တေတွာ ဒေဝန္တိ ဧတေနာတိ ပရိဒေဝေါ။ တတော ပရာနိ ဒွေ ဒွေ ပဒါနိ ပုရိမဒွယဿေဝ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဝါစာတိ ဝစနံ။ ပလာပေါတိ တုစ္ဆံ နိရတ္ထကဝစနံ။ ဥပဍ္ဎဘဏိတအညဘဏိတာဒိဝသေန ဝိရူပေါ ပလာပေါတိ ဝိပ္ပလာပေါ။ လာလပ္ပေါတိ ပုနပ္ပုနံ လပနံ။ လာလပ္ပနာကာရော လာလပ္ပနာ။ လာလပ္ပိတဿ ဘာဝေါ လာလပ္ပိတတ္တံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၄။)ဒုက္ခနိဒ္ဒေသေ ကာယနိဿိတတ္တာ ကာယိကံ။ အမဓုရဋ္ဌေန အသာတံ။ ကာယိကပဒေန စေတသိကအသာတံ ပဋိက္ခိပတိ, အသာတပဒေန ကာယိကသာတံ။ တဒေဝ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ, ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဒုက္ခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခမတ္တာ ဝါ ဒုက္ခံ။ ကာယသမ္ဖဿဇန္တိ ကာယသမ္ဖဿေ ဇာတံ။ အသာတံ ဒုက္ခံ ဝေဒယိတန္တိ အသာတံ ဝေဒယိတံ န သာတံ, ဒုက္ခံ ဝေဒယိတံ န သုခံ။ ပရတော တီဏိ ပဒါနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ အသာတာ ဝေဒနာ န သာတာ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ န သုခါတိ အယမေဝ ပနေတ္ထ အတ္ထော။ ယံ ကာယိကံ အသာတံ ဒုက္ခံ ဝေဒယိတံ, ယာ ကာယသမ္ဖဿဇာ အသာတာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ, ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဒုက္ခန္တိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဒေါမနဿနိဒ္ဒေသေ ဒုဋ္ဌု မနောတိ ဒုမ္မနော, ဟီနဝေဒနတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ မနောတိ ဒုမ္မနော, ဒုမ္မနဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ။ စိတ္တနိဿိတတ္တာ စေတသိကံ။ စေတောသမ္ဖဿဇန္တိ စိတ္တသမ္ဖဿေ ဇာတံ။
ဥပါယာသနိဒ္ဒေသေ အာယာသနဋ္ဌေန အာယာသော။ သံသီဒနဝိသီဒနာကာရပ္ပဝတ္တဿ စိတ္တကိလမထဿေတံ နာမံ။ ဗလဝအာယာသော ဥပါယာသော။ အာယာသိတဘာဝေါ အာယာသိတတ္တံ။ ဥပါယာသိတဘာဝေါ ဥပါယာသိတတ္တံ။
အပ္ပိယသမ္ပယောဂနိဒ္ဒေသေ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ယဿာတိ ယေ အဿ။ အနိဋ္ဌာတိ အပရိယေသိတာ။ ပရိယေသိတာ ဝါ ဟောန္တု အပရိယေသိတာ ဝါ, နာမမေဝေတံ အမနာပါရမ္မဏာနံ။ မနသ္မိံ န ကမန္တိ န ပဝိသန္တီတိ အကန္တာ။ မနသ္မိံ န အပ္ပိယန္တိ, န ဝါ မနံ ဝဍ္ဎေန္တီတိ အမနာပါ။ ရူပါတိအာဒိ တေသံ သဘာဝနိဒဿနံ။ အနတ္ထံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အနတ္ထကာမာ။ အဟိတံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အဟိတကာမာ။ အဖာသုံ ဒုက္ခဝိဟာရံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အဖာသုကာမာ။ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမံ နိဗ္ဘယံ ဝိဝဋ္ဋံ န ကာမေန္တိ, သဘယံ ဝဋ္ဋမေဝ နေသံ ကာမေန္တိ ဣစ္ဆန္တီတိ အယောဂက္ခေမကာမာ။ အပိစ သဒ္ဓါဒီနံ ဝုဒ္ဓိသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ အကာမနတော, တေသံယေဝ ဟာနိသင်္ခါတဿ အနတ္ထဿ စ ကာမနတော အနတ္ထကာမာ။ သဒ္ဓါဒီနံယေဝ ဥပါယဘူတဿ ဟိတဿ အကာမနတော, သဒ္ဓါဟာနိအာဒီနံ ဥပါယဘူတဿ အဟိတဿ စ ကာမနတော အဟိတကာမာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၅။)ဖာသုဝိဟာရဿ အကာမနတော, အဖာသုဝိဟာရဿ စ ကာမနတော အဖာသုကာမာ။ ယဿ ကဿစိ နိဗ္ဘယဿ အကာမနတော, ဘယဿ စ ကာမနတော အယောဂက္ခေမကာမာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
သင်္ဂတီတိ ဂန္တွာ သံယောဂေါ။ သမာဂမောတိ အာဂတေဟိ သံယောဂေါ။ သမောဓာနန္တိ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု သဟဘာဝေါ။ မိဿီဘာဝေါတိ သဗ္ဗကိစ္စာနံ သဟကရဏံ။ အယံ သတ္တဝသေန ယောဇနာ။ သင်္ခါရဝသေန ပန ယံ လဗ္ဘတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သော ပန အပ္ပိယသမ္ပယောဂေါ အတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော နာမ နတ္ထိ, ကေဝလံ အပ္ပိယသမ္ပယုတ္တာနံ ဒုဝိဓဿာပိ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခောတိ ဝုတ္တော။
ပိယဝိပ္ပယောဂနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ မာတာ ဝါတိအာဒိ ပနေတ္ထ အတ္ထကာမေ သရူပေန ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မမာယတီတိ မာတာ, ပိယာယတီတိ ပိတာ။ ဘဇတီတိ ဘာတာ, တထာ ဘဂိနီ။ မေတ္တာယန္တီတိ မိတ္တာ, မိနန္တိ ဝါ သဗ္ဗဂုယှေသု အန္တော ပက္ခိပန္တီတိ မိတ္တာ။ ကိစ္စကရဏီယေသု သဟဘာဝဋ္ဌေန အမာ ဟောန္တီတိ အမစ္စာ။ ‘‘အယံ အမှာကံ အဇ္ဈတ္တိကော’’တိ ဧဝံ ဇာနန္တိ, ဉာယန္တီတိ ဝါ ဉာတီ။ လောဟိတေန သမ္ဗန္ဓာတိ သာလောဟိတာ။ ပိတုပက္ခိကာ ဉာတီ, မာတုပက္ခိကာ သာလောဟိတာ။ မာတာပိတုပက္ခိကာ ဝါ ဉာတီ, သဿုသသုရပက္ခိကာ သာလောဟိတာ။ အယမ္ပိ ပိယဝိပ္ပယောဂေါ အတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော နာမ နတ္ထိ, ကေဝလံ ပိယဝိပ္ပယုတ္တာနံ ဒုဝိဓဿာပိ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခောတိ ဝုတ္တော။ ဣဒမေတ္ထ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာဝစနံ။ သစ္စာနံ ပန တထလက္ခဏတ္တာ သမ္ပယောဂဝိပ္ပယောဂဝစနေဟိ အပ္ပိယပိယဝတ္ထူနိယေဝ ဝိသေသိတာနီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတီတိ။
ဣစ္ဆိတာလာဘနိဒ္ဒေသေ ဇာတိဓမ္မာနန္တိ ဇာတိသဘာဝါနံ ဇာတိပကတိကာနံ။ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အဟော ဝတာတိ ပတ္ထနာ။ အဿာမာတိ ဘဝေယျာမ။ န ခေါ ပနေတံ ဣစ္ဆာယ ပတ္တဗ္ဗန္တိ ယံ ဧတံ ‘‘အဟော ဝတ မယံ န ဇာတိဓမ္မာ အဿာမ, န စ ဝတ နော ဇာတိ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ ဧဝံ ပဟီနသမုဒယေသု သာဓူသု ဝိဇ္ဇမာနံ အဇာတိဓမ္မတ္တံ ပရိနိဗ္ဗုတေသု စ ဝိဇ္ဇမာနံ ဇာတိယာ အနာဂမနံ ဣစ္ဆိတံ, တံ ဣစ္ဆန္တဿာပိ မဂ္ဂဘာဝနာယ ဝိနာ အပ္ပတ္တဗ္ဗတော, အနိစ္ဆန္တဿာပိ စ ဘာဝနာယ ပတ္တဗ္ဗတော န ဣစ္ဆာယ ပတ္တဗ္ဗံ နာမ ဟောတိ။ ဣဒမ္ပီတိ ဧတမ္ပိ။ ဥပရိ သေသာနိ ဥပါဒါယ အပိသဒ္ဒေါ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၆။)ဥပါဒါနက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ သေယျထိဒန္တိ နိပါတော, တဿ တေ ကတမေ ဣတိ စေတိ အတ္ထော။ ရူပမေဝ ဥပါဒါနက္ခန္ဓောတိ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။
ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၄။ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသေ ယာယံ တဏှာတိ ယာ အယံ တဏှာ။ ပေါနောဘဝိကာတိ ပုနဗ္ဘဝကရဏံ ပုနောဘဝေါ, ပုနောဘဝေါ သီလမဿာတိ ပေါနောဘဝိကာ။ အပိစ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိ, ပုနဗ္ဘဝါယ သံဝတ္တတိ, ပုနပ္ပုနံ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ပေါနောဘဝိကာ။ သာ ပနေသာ ပုနဗ္ဘဝဿ ဒါယိကာပိ အတ္ထိ အဒါယိကာပိ, ပုနဗ္ဘဝါယ သံဝတ္တနိကာပိ အတ္ထိ အသံဝတ္တနိကာပိ, ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပဓိဝေပက္ကမတ္တာပိ။ သာ တိပ္ပကာရာပိ ပေါနောဘဝိကာတိ နာမံ လဘတိ။ ပေါနဗ္ဘဝိကာတိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ အဘိနန္ဒနသင်္ခါတေန နန္ဒိရာဂေန သဟ ဂတာတိ နန္ဒိရာဂသဟဂတာ။ နန္ဒိရာဂေန သဒ္ဓိံ အတ္ထတော ဧကတ္တမေဝ ဂတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတြ တတြာဘိနန္ဒိနီတိ ယတြ ယတြ အတ္တဘာဝေါ နိဗ္ဗတ္တတိ, တတြ တတြ အဘိနန္ဒိနီ။ ရူပါဒီသု ဝါ အာရမ္မဏေသု တတြ တတြာဘိနန္ဒိနီ, ရူပါဘိနန္ဒိနီ သဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မာဘိနန္ဒိနီတိ အတ္ထော။ တတြ တတြာဘိနန္ဒီတိပိ ပါဌော, တတြ တတြ အဘိနန္ဒယတီတိ အတ္ထော။ သေယျထိဒန္တိ နိပါတော, တဿ သာ ကတမာ ဣတိ စေတိ အတ္ထော။ ကာမတဏှာတိ ကာမေ တဏှာ, ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဘဝတဏှာတိ ဘဝေ တဏှာ။ ဘဝပတ္ထနာဝသေန ဥပ္ပန္နဿ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတဿ ရာဂဿ ရူပါရူပဘဝရာဂဿ စ ဈာနနိကန္တိယာ စ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဝိဘဝတဏှာတိ ဝိဘဝေ တဏှာ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။
ဣဒါနိ တဿာ တဏှာယ ဝတ္ထုံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ သာ ခေါ ပနေသာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဇာယတိ။ နိဝိသတီတိ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဝသေန ပတိဋ္ဌာတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နိဝိသမာနာ ကတ္ထ နိဝိသတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ ယံ လောကသ္မိံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၇။)ပိယသဘာဝဉ္စေဝ မဓုရသဘာဝဉ္စ။ စက္ခု လောကေတိအာဒီသု လောကသ္မိဉှိ စက္ခုအာဒီသု မမတ္တေန အဘိနိဝိဋ္ဌာ သတ္တာ သမ္ပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌိတာ အတ္တနော စက္ခုံ အာဒါသာဒီသု နိမိတ္တဂ္ဂဟဏာနုသာရေန ဝိပ္ပသန္နံ ပဉ္စပသာဒံ သုဝဏ္ဏဝိမာနေ ဥဂ္ဃါဋိတမဏိသီဟပဉ္ဇရံ ဝိယ မညန္တိ, သောတံ ရဇတပနာဠိကံ ဝိယ ပါမင်္ဂသုတ္တကံ ဝိယ စ မညန္တိ, တုင်္ဂနာသာတိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ ဃာနံ ဝဋ္ဋေတွာ ဌပိတဟရိတာလဝဋ္ဋိံ ဝိယ မညန္တိ, ဇိဝှံ ရတ္တကမ္ဗလပဋလံ ဝိယ မုဒုသိနိဒ္ဓမဓုရရသဒံ မညန္တိ, ကာယံ သာလလဋ္ဌိံ ဝိယ သုဝဏ္ဏတောရဏံ ဝိယ စ မညန္တိ, မနံ အညေသံ မနေန အသဒိသံ ဥဠာရံ မညန္တိ, ရူပံ သုဝဏ္ဏကဏိကာရပုပ္ဖါဒိဝဏ္ဏံ ဝိယ, သဒ္ဒံ မတ္တကရဝီကကောကိလမန္ဒဓမိတမဏိဝံသနိဂ္ဃေါသံ ဝိယ, အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓါနိ စတုသမုဋ္ဌာနိကဂန္ဓာရမ္မဏာဒီနိ ‘‘ကဿညဿ ဧဝရူပါနိ အတ္ထီ’’တိ မညန္တိ, တေသံ ဧဝံ မညမာနာနံ တာနိ စက္ခာဒီနိ ပိယရူပါနိ စေဝ သာတရူပါနိ စ ဟောန္တိ။ အထ နေသံ တတ္ထ အနုပ္ပန္နာ စေဝ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နာ စ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဝသေန နိဝိသတိ။ တသ္မာ ထေရော ‘‘စက္ခု လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ယဒါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၅။ နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသေ ယော တဿာယေဝ တဏှာယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော တဿေဝ ဒုက္ခဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ယသ္မာ သမုဒယနိရောဓေနေဝ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ, နော အညထာ။ ယထာဟ –
‘‘ယထာပိ မူလေ အနုပဒ္ဒဝေ ဒဠှေ, ဆိန္နောပိ ရုက္ခော ပုနရေဝ ရူဟတိ၊
ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ, နိဗ္ဗတ္တတီ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုန’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၃၈)၊
တသ္မာ တံ ဒုက္ခနိရောဓံ ဒဿေန္တော သမုဒယနိရောဓေန ဒဿေတုံ ဧဝမာဟ။ သီဟသမာနဝုတ္တိနော ဟိ တထာဂတာ, တေ ဒုက္ခံ နိရောဓေန္တာ ဒုက္ခနိရောဓဉ္စ ဒဿေန္တာ ဟေတုမှိ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, န ဖလေ။ သုဝါနဝုတ္တိနော ပန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၈။)အညတိတ္ထိယာ, တေ ဒုက္ခံ နိရောဓေန္တာ ဒုက္ခနိရောဓဉ္စ ဒဿေန္တာ အတ္တကိလမထာနုယောဂေန စေဝ တဿေဝ စ ဒေသနာယ ဖလေ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, န ဟေတုမှီတိ။ သီဟသမာနဝုတ္တိတာယ သတ္ထာ ဟေတုမှိ ပဋိပဇ္ဇန္တော ‘‘ယော တဿာယေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မသေနာပတိပိ သတ္ထာရာ ဝုတ္တက္ကမေနေဝါဟ။
တတ္ထ တဿာယေဝ တဏှာယာတိ ယာ သာ တဏှာ ‘‘ပေါနောဘဝိကာ’’တိ ဝတွာ ကာမတဏှာဒိဝသေန ဝိဘတ္တာ ဥပ္ပတ္တိနိဝေသနဝသေန စ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာ, တဿာယေဝ တဏှာယ။ အသေသဝိရာဂနိရောဓောတိ ဝိရာဂေါ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂေါ, ‘‘ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၂၊ မဟာဝ။ ၂၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝိရာဂေန နိရောဓော ဝိရာဂနိရောဓော, အနုသယသမုဂ္ဃါတတော အသေသော ဝိရာဂနိရောဓော အသေသဝိရာဂနိရောဓော။ အထ ဝါ ဝိရာဂေါတိ ဟိ ပဟာနံ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ အသေသော ဝိရာဂေါ အသေသော နိရောဓောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အတ္ထတော ပန သဗ္ဗာနေဝ ပနေတာနိ အသေသဝိရာဂနိရောဓောတိအာဒီနိ နိဗ္ဗာနဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ ပရမတ္ထတော ဟိ ဒုက္ခနိရောဓံ အရိယသစ္စန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန တံ အာဂမ္မ တဏှာ အသေသာ ဝိရဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ တံ ‘‘တဿာယေဝ တဏှာယ အသေသဝိရာဂနိရောဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗာနဉ္စ အာဂမ္မ တဏှာ စဇီယတိ ပဋိနိဿဇ္ဇီယတိ မုစ္စတိ န အလ္လီယတိ, ကာမဂုဏာလယေသု စေတ္ထ ဧကောပိ အာလယော နတ္ထိ, တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ စာဂေါ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ မုတ္တိ အနာလယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧကမေဝ ဟိ နိဗ္ဗာနံ, နာမာနိ ပနဿ သဗ္ဗသင်္ခတာနံ နာမပဋိပက္ခဝသေန အနေကာနိ ဟောန္တိ။ သေယျထိဒံ – အသေသဝိရာဂေါ အသေသနိရောဓော စာဂေါ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ မုတ္တိ အနာလယော ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယော တဏှာက္ခယော အနုပ္ပါဒေါ အပ္ပဝတ္တံ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတံ အနာယူဟနံ အပ္ပဋိသန္ဓိ အနုပပတ္တိ အဂတိ အဇာတံ အဇရံ အဗျာဓိ အမတံ အသောကံ အပရိဒေဝံ အနုပါယာသံ အသံကိလိဋ္ဌန္တိအာဒီနိ။
ဣဒါနိ မဂ္ဂေန ဆိန္နာယ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ အပ္ပဝတ္တိပ္ပတ္တာယပိ စ တဏှာယ ယေသု ဝတ္ထူသု တဿာ ဥပ္ပတ္တိ ဒဿိတာ, တတ္ထေဝ အဘာဝံ ဒဿေတုံ သာ ခေါ ပနေသာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ ပုရိသော ခေတ္တေ ဇာတံ တိတ္တကာလာဗုဝလ္လိံ ဒိသွာ အဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ မူလံ ပရိယေသိတွာ ဆိန္ဒေယျ, သာ အနုပုဗ္ဗေန မိလာယိတွာ အပ္ပညတ္တိံ ဂစ္ဆေယျ, တတော တသ္မိံ ခေတ္တေ တိတ္တကာလာဗု နိရုဒ္ဓါ ပဟီနာတိ ဝုစ္စေယျ, ဧဝမေဝ ခေတ္တေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၉။)တိတ္တကာလာဗု ဝိယ စက္ခာဒီသု တဏှာ။ သာ အရိယမဂ္ဂေန မူလစ္ဆိန္နာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ အပ္ပဝတ္တိံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဂတာ ပန တေသု ဝတ္ထူသု ခေတ္တေ တိတ္တကာလာဗု ဝိယ န ပညာယတိ။ ယထာ စ အဋဝိတော စောရေ အာနေတွာ နဂရဿ ဒက္ခိဏဒွါရေ ဃာတေယျုံ, တတော အဋဝိယံ စောရာ မတာတိ ဝါ မာရိတာတိ ဝါ ဝုစ္စေယျုံ, ဧဝမေဝ အဋဝိယံ စောရာ ဝိယ ယာ စက္ခာဒီသု တဏှာ, သာ ဒက္ခိဏဒွါရေ စောရာ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓတ္တာ နိဗ္ဗာနေ နိရုဒ္ဓါ။ ဧဝံ နိရုဒ္ဓါ ပန တေသု ဝတ္ထူသု အဋဝိယံ စောရာ ဝိယ န ပညာယတိ။ တေနဿာ တတ္ထေဝ နိရောဓံ ဒဿေန္တော ‘‘စက္ခု လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏှာ ပဟီယမာနာ ပဟီယတီ’’တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝါ တဏှုပ္ပါဒဝတ္ထုဿ ပရိညာတတ္တာ ပရိညာတဝတ္ထုသ္မိံ ပုန န ဥပ္ပဇ္ဇနတော အနုပ္ပါဒနိရောဓဝသေန တဏှုပ္ပါဒဝတ္ထုသ္မိံယေဝ နိရုဇ္ဈတီတိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပဇ္ဇနပဋိပက္ခဝသေန ပဟီယတီတိ ဝုတ္တံ, နိဝိသနပဋိပက္ခဝသေန နိရုဇ္ဈတီတိ။
နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၆။ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသေ အယမေဝါတိ အညမဂ္ဂပဋိက္ခေပနတ္ထံ နိယမနံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၅)။ အရိယောတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ, အရိယဘာဝကရတ္တာ, အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော။ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ အဿာတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ သွာယံ စတုရင်္ဂိကာ ဝိယ သေနာ, ပဉ္စင်္ဂိကံ ဝိယ တူရိယံ အင်္ဂမတ္တမေဝ ဟောတိ, အင်္ဂဝိနိမုတ္တော နတ္ထိ။
ဣဒါနိ အင်္ဂမတ္တမေဝ မဂ္ဂေါ အင်္ဂဝိနိမုတ္တော နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော သမ္မာဒိဋ္ဌိ…ပေ… သမ္မာသမာဓီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမ္မာ ဒဿနလက္ခဏာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာ အဘိနိရောပနလက္ခဏော သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ။ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ သမ္မာဝါစာ။ သမ္မာ သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော။ သမ္မာ ဝေါဒါပနလက္ခဏော သမ္မာအာဇီဝေါ။ သမ္မာ ပဂ္ဂဟလက္ခဏော သမ္မာဝါယာမော။ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ သမ္မာသတိ။ သမ္မာ သမာဓာနလက္ခဏော သမ္မာသမာဓိ။ တေသု ဧကေကဿ တီဏိ တီဏိ ကိစ္စာနိ ဟောန္တိ။ သေယျထိဒံ –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၀။)သမ္မာဒိဋ္ဌိ တာဝ အညေဟိပိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ, နိရောဓဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောတိ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပဿတိ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟဝိဓမနဝသေန အသမ္မောဟတော။ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောပိ တထေဝ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒီနိ စ ပဇဟန္တိ, နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ သဟဇာတဓမ္မေ သမ္မာ အဘိနိရောပေတိ, သမ္မာဝါစာ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဏှာတိ, သမ္မာကမ္မန္တော သမ္မာ သမုဋ္ဌာပေတိ, သမ္မာအာဇီဝေါ သမ္မာ ဝေါဒါပေတိ, သမ္မာဝါယာမော သမ္မာ ပဂ္ဂဏှာတိ, သမ္မာသတိ သမ္မာ ဥပဋ္ဌာပေတိ, သမ္မာသမာဓိ သမ္မာ သမာဒဟတိ။
အပိစေသာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ ဟောတိ, မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ။ ကိစ္စတော ပန ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ ဟောန္တိ, မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ။ တေသု သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ ကိစ္စတော နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပေါတိအာဒီနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာဝါစာဒယော တယော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာယောပိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဝိရတိယောယေဝ။ သမ္မာဝါယာမော သမ္မာသတီတိ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ကိစ္စတော သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာသမာဓိ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သမ္မာသမာဓိယေဝ။
ဣတိ ဣမေသု အဋ္ဌသု ဓမ္မေသု ဘဂဝတာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ပဋိပန္နဿ ယောဂိနော ဗဟူပကာရတ္တာ ပဌမံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒေသိတာ။ အယဉှိ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတော ပညာသတ္ထ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၆, ၂၀, ၂၉) စ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဧတာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိပဿနာဉာဏသင်္ခါတာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ကိလေသစောရေ ဃာတေန္တော ခေမေန ယောဂါဝစရော နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏာတိ။ တသ္မာ ပဌမံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒေသိတာ။
သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ ပန တဿာ ဗဟူပကာရော။ တသ္မာ တဒနန္တရံ ဝုတ္တော။ ယထာ ဟိ ဟေရညိကော ဟတ္ထေန ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ စက္ခုနာ ကဟာပဏံ ဩလောကေန္တော ‘‘အယံ ကူဋော အယံ ဆေကော’’တိ ဇာနာတိ, ဧဝံ ယောဂါဝစရောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကေတွာ ဝိတက္ကေတွာ ဝိပဿနာပညာယ ဩလောကယမာနော ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ, ဣမေ ရူပါဝစရာဒယော’’တိ ဇာနာတိ။ ယထာ ဝါ ပန ပုရိသေန ကောဋိယံ ဂဟေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဒိန္နံ မဟာရုက္ခံ တစ္ဆကော ဝါသိယာ တစ္ဆေတွာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၁။)ကမ္မေ ဥပနေတိ, ဧဝံ ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကေတွာ ဝိတက္ကေတွာ ဒိန္နဓမ္မေ ယောဂါဝစရော ပညာယ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ, ဣမေ ရူပါဝစရာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကမ္မေ ဥပနေတိ။ တသ္မာ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ သမ္မာဒိဋ္ဌာနန္တရံ ဝုတ္တော။
သွာယံ ယထာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ, ဧဝံ သမ္မာဝါစာယပိ ဥပကာရကော။ ယထာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ, ဂဟပတိ, ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ပစ္ဆာ ဝါစံ ဘိန္ဒတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၃)။ တသ္မာ တဒနန္တရံ သမ္မာဝါစာ ဝုတ္တာ။
ယသ္မာ ပန ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရိဿာမာ’’တိ ပဌမံ ဝါစာယ သံဝိဒဟိတွာ လောကေ ကမ္မန္တေ ပယောဇေန္တိ, တသ္မာ ဝါစာ ကာယကမ္မဿ ဥပကာရိကာတိ သမ္မာဝါစာယ အနန္တရံ သမ္မာကမ္မန္တော ဝုတ္တော။
စတုဗ္ဗိဓံ ပန ဝစီဒုစ္စရိတံ, တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ ပဟာယ ဥဘယံ သုစရိတံ ပူရေန္တဿေဝ ယသ္မာ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ ပူရတိ, န ဣတရဿ, တသ္မာ တဒုဘယာနန္တရံ သမ္မာအာဇီဝေါ ဝုတ္တော။
ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓါဇီဝေန ပန ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ မေ အာဇီဝေါ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ပရိတောသံ ကတွာ သုတ္တပ္ပမတ္တေန ဝိဟရိတုံ န ယုတ္တံ, အထ ခေါ သဗ္ဗဣရိယာပထေသု ဣဒံ ဝီရိယမာရဘိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ သမ္မာဝါယာမော ဝုတ္တော။
တတော အာရဒ္ဓဝီရိယေနာပိ ကာယာဒီသု စတူသု ဝတ္ထူသု သတိ သူပဋ္ဌိတာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ တဒနန္တရံ သမ္မာသတိ ဝုတ္တာ။
ယသ္မာ ပန ဧဝံ သူပဋ္ဌိတာယ သတိယာ သမာဓိဿ ဥပကာရာနုပကာရာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသိတွာ ပဟောတိ ဧကတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမာဓာတုံ, တသ္မာ သမ္မာသတိအနန္တရံ သမ္မာသမာဓိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
သမ္မာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသေ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ။ တတ္ထ ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ဝဋ္ဋံ, ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ ဝိဝဋ္ဋံ။ တေသု ဘိက္ခုနော ဝဋ္ဋေ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသော ဟောတိ, ဝိဝဋ္ဋေ နတ္ထိ အဘိနိဝေသော။ ပုရိမာနိ ဟိ ဒွေ သစ္စာနိ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒုက္ခံ, တဏှာ သမုဒယော’’တိ ဧဝံ သင်္ခေပေန စ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၂။)‘‘ကတမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ? ရူပက္ခန္ဓော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိတ္ထာရေန စ အာစရိယသန္တိကေ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဝါစာယ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေန္တော ယောဂါဝစရော ကမ္မံ ကရောတိ။ ဣတရေသု ပန ဒွီသု သစ္စေသု ‘‘နိရောဓသစ္စံ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပံ, မဂ္ဂသစ္စံ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပ’’န္တိ ဧဝံ သဝနေနေဝ ကမ္မံ ကရောတိ။ သော ဧဝံ ကမ္မံ ကရောန္တော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဧကပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ဧကာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ဒုက္ခံ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ, သမုဒယံ ပဟာနပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ, မဂ္ဂံ ဘာဝနာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန…ပေ… မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။
ဧဝမဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဒွီသု သစ္စေသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာသဝနဓာရဏသမ္မသနပဋိဝေဓော ဟောတိ, ဒွီသု သဝနပဋိဝေဓောယေဝ။ အပရဘာဂေ တီသု ကိစ္စတော ပဋိဝေဓော ဟောတိ နိရောဓေ အာရမ္မဏပဋိဝေဓော။ တတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ, သဝနဓာရဏသမ္မသနဉာဏံ လောကိယံ ကာမာဝစရံ။ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပန ပတ္တသစ္စဿ ဟောတိ, အယဉ္စ အာဒိကမ္မိကော။ တသ္မာ သာ ဣဓ န ဝုတ္တာ။ ဣမဿ စ ဘိက္ခုနော ပုဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟတော ‘‘ဒုက္ခံ ပရိဇာနာမိ, သမုဒယံ ပဇဟာမိ, နိရောဓံ သစ္ဆိကရောမိ, မဂ္ဂံ ဘာဝေမီ’’တိ အာဘောဂသမန္နာဟာရမနသိကာရပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထိ, ပရိဂ္ဂဟတော ပဋ္ဌာယ ဟောတိ။ အပရဘာဂေ ပန ဒုက္ခံ ပရိညာတမေဝ ဟောတိ…ပေ… မဂ္ဂေါ ဘာဝိတောဝ ဟောတိ။
တတ္ထ ဒွေ သစ္စာနိ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရာနိ, ဒွေ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသာနိ။ ဒုက္ခသစ္စဉှိ ဥပ္ပတ္တိတော ပါကဋံ, ခါဏုကဏ္ဋကပ္ပဟာရာဒီသု ‘‘အဟော ဒုက္ခ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတမ္ပိ အာပဇ္ဇတိ။ သမုဒယသစ္စံ ခါဒိတုကာမတာဘုဉ္ဇိတုကာမတာဒိဝသေန ဥပ္ပတ္တိတော ပါကဋံ။ လက္ခဏပဋိဝေဓတော ပန ဥဘယမ္ပိ ဂမ္ဘီရံ။ ဣတိ တာနိ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရာနိ။ ဣတရေသံ ပန ဒွိန္နံ ဒဿနတ္ထာယ ပယောဂေါ ဘဝဂ္ဂဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဟတ္ထပသာရဏံ ဝိယ, အဝီစိဖုသနတ္ထံ ပါဒပသာရဏံ ဝိယ, သတဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိပဋိပါဒနံ ဝိယ စ ဟောတိ။ ဣတိ တာနိ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသာနိ။ ဧဝံ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရေသု ဂမ္ဘီရတ္တာ စ ဒုဒ္ဒသေသု စတူသု သစ္စေသု ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဣဒံ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဝေဓက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ တံ ဉာဏံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၃။)အပရေ ပနာဟု – စတုဗ္ဗိဓံ သစ္စေသု ဉာဏံ သုတမယဉာဏံ ဝဝတ္ထာနဉာဏံ သမ္မသနဉာဏံ အဘိသမယဉာဏန္တိ။ တတ္ထ ကတမံ သုတမယဉာဏံ? သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သုတွာ ဇာနာတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, အယံ သမုဒယော, အယံ နိရောဓော, အယံ မဂ္ဂေါ’’တိ။ ဣဒံ သုတမယဉာဏံ။ ကတမံ ဝဝတ္ထာနဉာဏံ? သော သုတာနံ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတိ ဓမ္မတော စ လက္ခဏတော စ, ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ဣမသ္မိံ သစ္စေ ပရိယာပန္နာ, ဣမဿ သစ္စဿ ဣဒံ လက္ခဏ’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ ဣဒံ ဝဝတ္ထာနဉာဏံ။ ကတမံ သမ္မသနဉာဏံ? သော ဧဝံ ယထာနုပုဗ္ဗံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဝဝတ္ထပေတွာ အထ ဒုက္ခမေဝ ဂဟေတွာ ယာဝ ဂေါတြဘုဉာဏံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော သမ္မသတိ။ ဣဒံ သမ္မသနဉာဏံ။ ကတမံ အဘိသမယဉာဏံ? လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဧကေန ဉာဏေန စတ္တာရိ သစ္စာနိ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အဘိသမေတိ ‘‘ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန, သမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယေန, နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတီ’’တိ။ ဣဒံ အဘိသမယဉာဏန္တိ။
သမ္မာသင်္ကပ္ပနိဒ္ဒေသေ ကာမတော နိဿဋောတိ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပေါ။ ဗျာပါဒတော နိဿဋောတိ အဗျာပါဒသင်္ကပ္ပေါ။ ဝိဟိံသာယ နိဿဋောတိ အဝိဟိံသာသင်္ကပ္ပေါ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကဿ ပဒဃာတံ ပဒစ္ဆေဒံ ကရောန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အဗျာပါဒဝိတက္ကော ဗျာပါဒဝိတက္ကဿ, အဝိဟိံသာဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကဿ။ တထာ နေက္ခမ္မအဗျာပါဒအဝိဟိံသာဝိတက္ကာ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကာနံ ပစ္စနီကာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။
တတ္ထ ယောဂါဝစရော ကာမဝိတက္ကဿ ပဒဃာတနတ္ထံ ကာမဝိတက္ကံ ဝါ သမ္မသတိ အညံ ဝါ ပန ကိဉ္စိ သင်္ခါရံ။ အထဿ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တော သင်္ကပ္ပေါ တဒင်္ဂဝသေန ကာမဝိတက္ကဿ ပဒဃာတံ ပဒစ္ဆေဒံ ကရောန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂံ ပါပေတိ။ အထဿ မဂ္ဂက္ခဏေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သင်္ကပ္ပေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကာမဝိတက္ကဿ ပဒဃာတံ ပဒစ္ဆေဒံ ကရောန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗျာပါဒဝိတက္ကဿပိ ပဒဃာတနတ္ထံ ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဝါ အညံ ဝါ သင်္ခါရံ, ဝိဟိံသာဝိတက္ကဿ ပဒဃာတနတ္ထံ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ဝါ အညံ ဝါ သင်္ခါရံ သမ္မသတိ။ အထဿ ဝိပဿနာက္ခဏေတိ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၄။)ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ ပါဠိယံ ဝိဘတ္တေသု အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏေသု ဧကကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ အပစ္စနီကံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တတော ပန ကာမဝိတက္ကဿ တာဝ အသုဘေသု ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ပစ္စနီကံ, ဗျာပါဒဝိတက္ကဿ မေတ္တာယ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနိ, ဝိဟိံသအာဝိတက္ကဿ ကရုဏာယ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနိ။ တသ္မာ အသုဘပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ သမာပန္နဿ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဈာနသမ္ပယုတ္တော ဝိတက္ကော ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ကာမဝိတက္ကဿ ပစ္စနီကော ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေန္တဿ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တော သင်္ကပ္ပေါ တဒင်္ဂဝသေန ကာမဝိတက္ကဿ ပစ္စနီကော ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂံ ပါပေန္တဿ မဂ္ဂက္ခဏေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သင်္ကပ္ပေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကာမဝိတက္ကဿ ပစ္စနီကော ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နော နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပေါတိ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
မေတ္တာယ ပန ပရိကမ္မံ ကတွာ, ကရုဏာယ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ သမာပန္နဿာတိ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နော အဗျာပါဒသင်္ကပ္ပေါတိ ဝုစ္စတိ, အဝိဟိံသာသင်္ကပ္ပေါတိ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတေ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပါဒယော ဝိပဿနာဈာနဝသေန ဥပ္ပတ္တီနံ နာနတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဣမေသု တီသု ဌာနေသု ဥပ္ပန္နဿ အကုသလသင်္ကပ္ပဿ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနော ဧကောဝ ကုသလသင်္ကပ္ပေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ နာမ။
သမ္မာဝါစာနိဒ္ဒေသေပိ ယသ္မာ အညေနေဝ စိတ္တေန မုသာဝါဒါ ဝိရမတိ, အညေန အညေန ပိသုဏာဝါစာဒီဟိ, တသ္မာ စတဿောပေတာ ဝေရမဏိယော ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန မိစ္ဆာဝါစာသင်္ခါတာယ စတုဗ္ဗိဓာယ အကုသလဒုဿီလျစေတနာယ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ သမ္မာဝါစာသင်္ခါတာ ကုသလဝေရမဏိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာဝါစာ နာမ။
သမ္မာကမ္မန္တနိဒ္ဒေသေပိ ယသ္မာ အညေနေဝ စိတ္တေန ပါဏာတိပါတာ ဝိရမတိ, အညေန အဒိန္နာဒါနာ, အညေန မိစ္ဆာစာရာ, တသ္မာ တိဿောပေတာ ဝေရမဏိယော ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန မိစ္ဆာကမ္မန္တသင်္ခါတာယ တိဝိဓာယ အကုသလဒုဿီလျစေတနာယ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ သမ္မာကမ္မန္တသင်္ခါတာ ကုသလဝေရမဏိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာကမ္မန္တော နာမ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၅။)သမ္မာအာဇီဝနိဒ္ဒေသေ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ အရိယသာဝကောတိ အရိယဿ ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော။ မိစ္ဆာအာဇီဝံ ပဟာယာတိ ပါပကံ အာဇီဝံ ပဇဟိတွာ။ သမ္မာအာဇီဝေနာတိ ဗုဒ္ဓပ္ပသတ္ထေန ကုသလအာဇီဝေန။ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတီတိ ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိံ ပဝတ္တေတိ။ ဣဓာပိ ယသ္မာ အညေနေဝ စိတ္တေန ကာယဒွါရဝီတိက္ကမာ ဝိရမတိ, အညေနေဝ ဝစီဒွါရဝီတိက္ကမာ, တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာက္ခဏေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဒွီသု ဒွါရေသု သတ္တန္နံ ကမ္မပထာနံ ဝသေန ဥပ္ပန္နာယ မိစ္ဆာအာဇီဝဒုဿီလျစေတနာယ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ သမ္မာအာဇီဝသင်္ခါတာ ကုသလဝေရမဏိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာအာဇီဝေါ နာမ။
သမ္မာဝါယာမနိဒ္ဒေသေ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဋိပန္နကော ဘိက္ခု။ အနုပ္ပန္နာနန္တိ အနိဗ္ဗတ္တာနံ။ ပါပကာနန္တိ လာမကာနံ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ အနုပ္ပါဒါယာတိ န ဥပ္ပါဒနတ္ထာယ။ ဆန္ဒံ ဇနေတီတိ ကတ္တုကမျတာသင်္ခါတံ ကုသလစ္ဆန္ဒံ ဇနေတိ ဥပ္ပါဒေတိ။ ဝါယမတီတိ ပယောဂံ ဇနေတိ ပရက္ကမံ ကရောတိ။ ဝီရိယံ အာရဘတီတိ ကာယိကံ စေတသိကံ ဝီရိယံ ကရောတိ။ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ တေနေဝ သဟဇာတဝီရိယေန စိတ္တံ ဥက္ခိပတိ။ ပဒဟတီတိ ပဓာနဝီရိယံ ကရောတိ။ ပဋိပါဋိယာ ပနေတာနိ စတ္တာရိပိ ပဒါနိ အာသေဝနာဘာဝနာဗဟုလီကမ္မသာတစ္စကိရိယာဟိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ဥပ္ပန္နာနန္တိ အနုပ္ပန္နာနန္တိ အဝတ္တဗ္ဗတံ အာပန္နာနံ။ ပဟာနာယာတိ ပဇဟနတ္ထာယ။ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အနိဗ္ဗတ္တာနံ ကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ ဥပ္ပါဒါယာတိ ဥပ္ပါဒနတ္ထာယ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ဌိတိယာတိ ဌိတတ္ထာယ။ အသမ္မောသာယာတိ အနဿနတ္ထံ။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနံ ဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ဘာဝနာယာတိ ဝဍ္ဎိယာ။ ပါရိပူရိယာတိ ပရိပူရဏတ္ထာယ။
ဧတေ ပန သမ္မာဝါယာမသင်္ခါတာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယာ, မဂ္ဂက္ခဏေ လောကုတ္တရာ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဝီရိယံ စတုကိစ္စသာဓနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ တတ္ထ လောကိယာ ကဿပသံယုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၆။)‘‘စတ္တာရောမေ, အာဝုသော, သမ္မပ္ပဓာနာ၊ ကတမေ စတ္တာရော? ဣဓာဝုသော, ဘိက္ခု ‘အနုပ္ပန္နာ မေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’န္တိ အာတပ္ပံ ကရောတိ, ‘ဥပ္ပန္နာ မေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အပ္ပဟီယမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’န္တိ အာတပ္ပံ ကရောတိ, ‘အနုပ္ပန္နာ မေ ကုသလာ ဓမ္မာ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’န္တိ အာတပ္ပံ ကရောတိ, ‘ဥပ္ပန္နာ မေ ကုသလာ ဓမ္မာ နိရုဇ္ဈမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’န္တိ အာတပ္ပံ ကရောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၅)၊
တတ္ထ စ အနုပ္ပန္နာတိ အသမုဒါစာရဝသေန ဝါ အနနုဘူတာရမ္မဏဝသေန ဝါ အနုပ္ပန္နာ။ အညထာ ဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အနုပ္ပန္နာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ နာမ နတ္ထိ, အနုပ္ပန္နာ ပန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ ဧတေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ပဟီယမာနာပိ ဧတေယေဝ ပဟီယန္တိ။
တတ္ထ ဧကစ္စဿ ဝတ္တဂန္ထဓုတင်္ဂသမာဓိဝိပဿနာနဝကမ္မဘဝါနံ အညတရဝသေန ကိလေသာ န သမုဒါစရန္တိ။ ကထံ? ဧကစ္စော ဟိ ဝတ္တသမ္ပန္နော ဟောတိ, အသီတိ ခန္ဓကဝတ္တာနိ စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနိ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏပါနီယမာဠကဥပေါသထာဂါရအာဂန္တုကဂမိကဝတ္တာနိ စ ကရောန္တဿေဝ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ ဝတ္တာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘိန္နဝတ္တဿ စရတော အယောနိသောမနသိကာရံ သတိဝေါဿဂ္ဂဉ္စ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။
ဧကစ္စော ဂန္ထယုတ္တော ဟောတိ, ဧကမ္ပိ နိကာယံ ဂဏှာတိ ဒွေပိ တယောပိ စတ္တာရောပိ ပဉ္စပိ။ တဿ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အတ္ထဝသေန ပါဠိဝသေန အနုသန္ဓိဝသေန ပုဗ္ဗာပရဝသေန ဂဏှန္တဿ သဇ္ဈာယန္တဿ စိန္တေန္တဿ ဝါစေန္တဿ ဒေသေန္တဿ ပကာသေန္တဿ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ ဂန္ထကမ္မံ ပဟာယ ကုသီတဿ စရတော အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။
ဧကစ္စော ပန ဓုတင်္ဂဓရော ဟောတိ, တေရသ ဓုတင်္ဂဂုဏေ သမာဒါယ ဝတ္တတိ, တဿ ဓုတင်္ဂဂုဏေ ပရိဟရန္တဿ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၇။)အပရဘာဂေ ပနဿ ဓုတင်္ဂါနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗာဟုလ္လာယ အာဝတ္တဿ စရတော အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။
ဧကစ္စော အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိဏ္ဏဝသီ ဟောတိ, တဿ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု အာဝဇ္ဇနဝသီအာဒီနံ ဝသေန ဝိဟရန္တဿ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ ပရိဟီနဇ္ဈာနဿ ဝါ ဝိဿဋ္ဌဇ္ဈာနဿ ဝါ ဘဿာဒီသု အနုယုတ္တဿ ဝိဟရတော အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။
ဧကစ္စော ပန ဝိပဿကော ဟောတိ, သတ္တသု ဝါ အနုပဿနာသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅) အဋ္ဌာရသသု ဝါ မဟာဝိပဿနာသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂) ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိဟရတိ, တဿ ဧဝံ ဝိဟရတော ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ ဝိပဿနာကမ္မံ ပဟာယ ကာယဒဠှီဗဟုလဿ ဝိဟရတော အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။
ဧကစ္စော နဝကမ္မိကော ဟောတိ, ဥပေါသထာဂါရဘောဇနသာလာဒီနိ ကရောတိ, တဿ တေသံ ဥပကရဏာနိ စိန္တေန္တဿ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ နဝကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ဝါ ဝိဿဋ္ဌေ ဝါ အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။
ဧကစ္စော ပန ဗြဟ္မလောကတော အာဂတော သုဒ္ဓသတ္တော ဟောတိ, တဿ အနာသေဝနာယ ကိလေသာ ဩကာသံ န လဘန္တိ။ အပရဘာဂေ ပနဿ လဒ္ဓါသေဝနဿ အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။ ဧဝံ တာဝ အသမုဒါစာရဝသေန အနုပ္ပန္နတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကထံ အနနုဘူတာရမ္မဏဝသေန? ဣဓေကစ္စော အနနုဘူတပုဗ္ဗံ မနာပိကာဒိဘေဒံ အာရမ္မဏံ လဘတိ, တဿ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရသတိဝေါဿဂ္ဂေ အာဂမ္မ ရာဂါဒယော ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ အနနုဘူတာရမ္မဏဝသေန အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။ ဧဝံ အနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ဥပ္ပါဒေ သတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၈။)အတ္တနော အနတ္ထံ ပဿိတွာ တေသံ အနုပ္ပါဒါယ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာနုယောဂေန ပဌမံ သမ္မပ္ပဓာနံ ဘာဝေတိ, ဥပ္ပန္နေသု ပန တေသု တေသံ အပ္ပဟာနတော အတ္တနော အနတ္ထံ ပဿိတွာ တေသံ ပဟာနာယ ဒုတိယံ တထေဝ သမ္မပ္ပဓာနံ ဘာဝေတိ။
အနုပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာတိ သမထဝိပဿနာ စေဝ မဂ္ဂေါ စ။ တေသံ အနုပ္ပါဒေ အတ္တနော အနတ္ထံ ပဿိတွာ တေသံ ဥပ္ပါဒနတ္ထာယ တထေဝ တတိယံ သမ္မပ္ပဓာနံ ဘာဝေတိ။ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာတိ သမထဝိပဿနာဝ။ မဂ္ဂေါ ပန သကိံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈမာနော အနတ္ထာယ သံဝတ္တနကော နာမ နတ္ထိ။ သော ဟိ ဖလဿ ပစ္စယံ ဒတွာဝ နိရုဇ္ဈတိ။ တာသံ သမထဝိပဿနာနံ နိရောဓတော အတ္တနော အနတ္ထံ ပဿိတွာ တာသံ ဌိတိယာ တထေဝ စတုတ္ထံ သမ္မပ္ပဓာနံ ဘာဝေတိ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ ဝီရိယံ။
ယေ ဧဝံ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တေ ယထာ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ တေသံ အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပါဒကိစ္စံ, ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ပဟာနကိစ္စံ သာဓေတိ။ ဥပ္ပန္နာတိ စေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓံ ဥပ္ပန္နံ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နံ ဘူတာပဂတုပ္ပန္နံ ဩကာသကတုပ္ပန္နံ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နန္တိ။ တတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂသမင်္ဂိသင်္ခါတံ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နံ နာမ။ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝိတွာ နိရုဒ္ဓံ အနုဘူတာပဂတသင်္ခါတံ ကုသလာကုသလံ ဥပ္ပါဒါဒိတ္တယမနုပ္ပတွာ နိရုဒ္ဓံ ဘုတွာပဂတသင်္ခါတံ သေသသင်္ခတဉ္စ ဘူတာပဂတုပ္ပန္နံ နာမ။ ‘‘ယာနိဿ တာနိ ပုဗ္ဗေ ကတာနိ ကမ္မာနီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈) နယေန ဝုတ္တံ ကမ္မံ အတီတမ္ပိ သမာနံ အညံ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကတွာ ဌိတတ္တာ တထာ ကတောကာသဉ္စ ဝိပါကံ အနုပ္ပန္နမ္ပိ သမာနံ ဧဝံ ကတေ ဩကာသေ ဧကန္တေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဩကာသကတုပ္ပန္နံ နာမ။ တာသု တာသု ဘူမီသု အသမူဟတံ အကုသလံ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမ။
ဧတ္ထ စ ဘူမိယာ ဘူမိလဒ္ဓဿ စ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဘူမီတိ ဟိ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ တေဘူမကာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ တေသု ခန္ဓေသု ဥပ္ပတ္တိရဟံ ကိလေသဇာတံ။ တေန ဟိ သာ ဘူမိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ တသ္မာ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝုစ္စတိ။ သာ စ ခေါ န အာရမ္မဏဝသေန။ အာရမ္မဏဝသေန ဟိ သဗ္ဗေပိ အတီတာနာဂတေ ပရိညာတေပိ စ ခီဏာသဝါနံ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယဒိ စ တံ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ သိယာ, တဿ အပ္ပဟေယျတော န ကောစိ ဘဝမူလံ ပဇဟေယျ။ ဝတ္ထုဝသေန ပန ဘူမိလဒ္ဓံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၉။)ယတ္ထ ဟိ ဝိပဿနာယ အပရိညာတာ ခန္ဓာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပါဒတော ပဘုတိ တေသု ဝဋ္ဋမူလံ ကိလေသဇာတံ အနုသေတိ။ တံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ စ ယဿ ယေသု ခန္ဓေသု အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယိတာ ကိလေသာ, တဿ တေ ဧဝ ခန္ဓာ တေသံ ကိလေသာနံ ဝတ္ထု, န အညေသံ သန္တကာ ခန္ဓာ။ အတီတက္ခန္ဓေသု စ အပ္ပဟီနာနုသယိတာနံ ကိလေသာနံ အတီတက္ခန္ဓာဝ ဝတ္ထု, န ဣတရေ။ ဧသ နယော အနာဂတာဒီသု။ တထာ ကာမာဝစရက္ခန္ဓေသု အပ္ပဟီနာနုသယိတာနံ ကိလေသာနံ ကာမာဝစရက္ခန္ဓာ ဧဝ ဝတ္ထု, န ဣတရေ။ ဧသ နယော ရူပါရူပါဝစရေသု။ သောတာပန္နာဒီသု ပန ယဿ ယဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ခန္ဓေသု တံ တံ ဝဋ္ဋမူလံ ကိလေသဇာတံ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနံ, တဿ တဿ တေ တေ ခန္ဓာ ပဟီနာနံ တေသံ တေသံ ဝဋ္ဋမူလကာနံ ကိလေသာနံ အဝတ္ထုတော ဘူမီတိ သင်္ခံ န လဘန္တိ။ ပုထုဇ္ဇနဿ သဗ္ဗသော ဝဋ္ဋမူလကိလေသာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ ယံကိဉ္စိ ကရိယမာနံ ကမ္မံ ကုသလမကုသလံ ဝါ ဟောတိ, ဣစ္စဿ ကမ္မကိလေသပစ္စယာဝ ဝဋ္ဋံ ဝဋ္ဋတိ, တဿ တဿေဝ တံ ဝဋ္ဋမူလံ ရူပက္ခန္ဓေယေဝ, န ဝေဒနာဒီသု။ ဝိညာဏက္ခန္ဓေယေဝ ဝါ, န ရူပက္ခန္ဓာဒီသူတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အဝိသေသေန ပဉ္စသုပိ ခန္ဓေသု အနုသယိတတ္တာ။ ကထံ? ပထဝီရသာဒိ ဝိယ ရုက္ခေ။ ယထာ ဟိ မဟာရုက္ခေ ပထဝီတလံ အဓိဋ္ဌာယ ပထဝီရသဉ္စ အာပေါရသဉ္စ နိဿာယ တပ္ပစ္စယာ မူလခန္ဓသာခါပသာခါပလ္လဝပလာသပုပ္ဖဖလေဟိ ဝဍ္ဎိတွာ နဘံ ပူရေတွာ ယာဝ ကပ္ပါဝသာနာ ဗီဇပရမ္ပရာယ ရုက္ခပဝေဏိံ သန္တာနယမာနေ ဌိတေ တံ ပထဝီရသာဒိမူလေယေဝ, န ခန္ဓာဒီသု။ ဖလေယေဝ ဝါ, န မူလာဒီသူတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အဝိသေသေန သဗ္ဗေသု မူလာဒီသု အနုဂတတ္တာတိ။ ယထာ ပန တဿေဝ ရုက္ခဿ ပုပ္ဖဖလာဒီသု နိဗ္ဗိန္နော ကောစိ ပုရိသော စတူသု ဒိသာသု မဏ္ဍူကကဏ္ဋကံ နာမ ဝိသကဏ္ဋကံ အာကောဋေယျ, အထ သော ရုက္ခော တေန ဝိသသမ္ဖဿေန ဖုဋ္ဌော ပထဝီရသအာပေါရသာနံ ပရိယာဒိန္နတ္တာ အပ္ပသဝဓမ္မတံ အာဂမ္မ ပုန သန္တာနံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကုဏေယျ, ဧဝမေဝ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိယံ နိဗ္ဗိန္နော ကုလပုတ္တော တဿ ပုရိသဿ စတူသု ဒိသာသု ရုက္ခေ ဝိသယောဇနံ ဝိယ အတ္တနော သန္တာနေ စတုမဂ္ဂဘာဝနံ အာရဘတိ။ အထဿ သော ခန္ဓသန္တာနော တေန စတုမဂ္ဂဝိသသမ္ဖဿေန သဗ္ဗသော ဝဋ္ဋမူလကိလေသာနံ ပရိယာဒိန္နတ္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၀။)ကိရိယသဘာဝမတ္တံ ဥပဂတကာယကမ္မာဒိသဗ္ဗကမ္မပ္ပဘေဒေါ ဟုတွာ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါနဘိနိဗ္ဗတ္တနဓမ္မတံ အာဂမ္မ ဘဝန္တရသန္တာနံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ, ကေဝလံ စရိမဝိညာဏနိရောဓေန နိရိန္ဓနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ အနုပါဒါနော ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ဧဝံ ဘူမိယာ ဘူမိလဒ္ဓဿ စ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပရမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ ဥပ္ပန္နံ သမုဒါစာရုပ္ပန္နံ အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတုပ္ပန္နံ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နံ အသမူဟတုပ္ပန္နန္တိ။ တတ္ထ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နမေဝ သမုဒါစာရုပ္ပန္နံ။ စက္ခာဒီနံ ပန အာပါထဂတေ အာရမ္မဏေ ပုဗ္ဗဘာဂေ အနုပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ ကိလေသဇာတံ အာရမ္မဏဿ အဓိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဧဝ အပရဘာဂေ ဧကန္တေန ဥပ္ပတ္တိတော အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတုပ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ။ သမထဝိပဿနာနံ အညတရဝသေန အဝိက္ခမ္ဘိတံ ကိလေသဇာတံ စိတ္တသန္တတိမနာရူဠှမ္ပိ ဥပ္ပတ္တိနိဝါရကဿ ဟေတုနော အဘာဝါ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နံ နာမ။ သမထဝိပဿနာဝသေန ပန ဝိက္ခမ္ဘိတမ္ပိ အရိယမဂ္ဂေန အသမူဟတတ္တာ ဥပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အနတီတတ္တာ အသမူဟတုပ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ။ တိဝိဓမ္ပိ စေတံ အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတာဝိက္ခမ္ဘိတာသမူဟတုပ္ပန္နံ ဘူမိလဒ္ဓေနေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣစ္စေတသ္မိံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ဥပ္ပန္နေ ယဒေတံ ဝတ္တမာနဘူတာပဂတောကာသကတသမုဒါစာရသင်္ခါတံ ဥပ္ပန္နံ, တံ အမဂ္ဂဝဇ္ဈတ္တာ ကေနစိ မဂ္ဂဉာဏေန ပဟာတဗ္ဗံ န ဟောတိ။ ယံ ပနေတံ ဘူမိလဒ္ဓါရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတာဝိက္ခမ္ဘိတာသမူဟတသင်္ခါတံ ဥပ္ပန္နံ, တဿ တံ ဥပ္ပန္နဘာဝံ နာသယမာနံ ယသ္မာ တံ တံ လောကိယလောကုတ္တရဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဟာတဗ္ဗံ ဟောတီတိ။ ဧဝံ ယေ မဂ္ဂေါ ကိလေသေ ပဇဟတိ, တေ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပန္နာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အထ မဂ္ဂက္ခဏေ ကထံ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဥပ္ပါဒါယ ဘာဝနာ ဟောတိ, ကထဉ္စ ဥပ္ပန္နာနံ ဌိတိယာတိ? မဂ္ဂပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ။ မဂ္ဂေါ ဟိ ပဝတ္တမာနော ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗတ္တာ အနုပ္ပန္နော နာမ ဝုစ္စတိ။ အနာဂတပုဗ္ဗဉှိ ဌာနံ အာဂန္တွာ အနနုဘူတပုဗ္ဗံ ဝါ အာရမ္မဏံ အနုဘဝိတွာ ဝတ္တာရော ဘဝန္တိ ‘‘အနာဂတဋ္ဌာနံ အာဂတမှ, အနနုဘူတံ အာရမ္မဏံ အနုဘဝါမာ’’တိ။ ယာဝဿ ပဝတ္တိ, အယမေဝ ဌိတိ နာမာတိ ဌိတိယာ ဘာဝေတီတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝမေတဿ ဘိက္ခုနော ဣဒံ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဧကမေဝ ဝီရိယံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၁။)‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပါဒါယာ’’တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ အယံ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ သမ္မပ္ပဓာနကထာ။ ဧဝမေတ္ထ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ သမ္မပ္ပဓာနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ။
သမ္မာသတိနိဒ္ဒေသေ ကာယေတိ ရူပကာယေ။ ရူပကာယော ဟိ ဣဓ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ကေသာဒီနဉ္စ ဓမ္မာနံ သမူဟဋ္ဌေန ဟတ္ထိကာယရထကာယာဒယော ဝိယ ကာယောတိ အဓိပ္ပေတော။ ယထာ စ သမူဟဋ္ဌေန, ဧဝံ ကုစ္ဆိတာနံ အာယဋ္ဌေန။ ကုစ္ဆိတာနဉှိ ပရမဇေဂုစ္ဆာနံ သော အာယောတိပိ ကာယော။ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အာယန္တိ တတောတိ အာယော။ ကေ အာယန္တိ? ကုစ္ဆိတာ ကေသာဒယော။ ဣတိ ကုစ္ဆိတာနံ အာယောတိ ကာယော။
ကာယာနုပဿီတိ ကာယံ အနုပဿနသီလော, ကာယံ ဝါ အနုပဿမာနော။ ကာယေတိ စ ဝတွာပိ ပုန ကာယာနုပဿီတိ ဒုတိယံ ကာယဂ္ဂဟဏံ အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန န ကာယေ ဝေဒနာနုပဿီ စိတ္တဓမ္မာနုပဿီ ဝါ, အထ ခေါ ကာယာနုပဿီယေဝါတိ ကာယသင်္ခါတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ကာယာနုပဿနာကာရဿေဝ ဒဿနေန အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တထာ န ကာယေ အင်္ဂပစ္စင်္ဂဝိနိမုတ္တဧကဓမ္မာနုပဿီ, နာပိ ကေသလောမာဒိဝိနိမုတ္တဣတ္ထိပုရိသာနုပဿီ။ ယောပိ စေတ္ထ ကေသလောမာဒိကော ဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတော ကာယော, တတ္ထာပိ န ဘူတုပါဒါယဝိနိမုတ္တဧကဓမ္မာနုပဿီ, အထ ခေါ ရထသမ္ဘာရာနုပဿကော ဝိယ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမူဟာနုပဿီ, နဂရာဝယဝါနုပဿကော ဝိယ ကေသလောမာဒိသမူဟာနုပဿီ, ကဒလိက္ခန္ဓပတ္တဝဋ္ဋိဝိနိဘုဇ္ဇကော ဝိယ ရိတ္တမုဋ္ဌိဝိနိဝေဌကော ဝိယ စ ဘူတုပါဒါယသမူဟာနုပဿီယေဝါတိ သမူဟဝသေနေဝ ကာယသင်္ခါတဿ ဝတ္ထုနော နာနပ္ပကာရတော ဒဿနေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ န ဟေတ္ထ ယထာဝုတ္တသမူဟဝိနိမုတ္တော ကာယော ဝါ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ အညော ဝါ ကောစိ ဓမ္မော ဒိဿတိ, ယထာဝုတ္တဓမ္မသမူဟမတ္တေယေဝ ပန တထာ တထာ သတ္တာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ကရောန္တိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ယံ ပဿတိ န တံ ဒိဋ္ဌံ, ယံ ဒိဋ္ဌံ တံ န ပဿတိ၊
အပဿံ ဗဇ္ဈတေ မူဠှော, ဗဇ္ဈမာနော န မုစ္စတီ’’တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၂။)ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – အယဉှိ ဧတသ္မိံ ကာယေ ကာယာနုပဿီယေဝ, န အညဓမ္မာနုပဿီ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ အနုဒကဘူတာယပိ မရီစိယာ ဥဒကာနုပဿိနော ဟောန္တိ, န ဧဝံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘဘူတေယေဝ ဣမသ္မိံ ကာယေ နိစ္စသုခတ္တသုဘဘာဝါနုပဿီ, အထ ခေါ ကာယာနုပဿီ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘာကာရသမူဟာနုပဿီယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယွာယံ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အရညဂတော ဝါ ရုက္ခမူလဂတော ဝါ…ပေ… သော သတောဝ အဿသတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၇) နယေန အဿာသပဿာသာဒိ စုဏ္ဏကဇာတအဋ္ဌိကပရိယောသာနော ကာယော ဝုတ္တော, ယော စ ပရတော သတိပဋ္ဌာနကထာယံ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပထဝီကာယံ အနိစ္စတော အနုပဿတိ, အာပေါကာယံ, တေဇောကာယံ, ဝါယောကာယံ, ကေသကာယံ, လောမကာယံ, ဆဝိကာယံ, စမ္မကာယံ, မံသကာယံ, ရုဟိရကာယံ, နှာရုကာယံ, အဋ္ဌိကာယံ, အဋ္ဌိမိဉ္ဇကာယ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅) ကာယော ဝုတ္တော, တဿ သဗ္ဗဿ ဣမသ္မိံယေဝ ကာယေ အနုပဿနတော ကာယေ ကာယာနုပဿီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အထ ဝါ ကာယေ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗဿ ကဿစိ အနနုပဿနတော တဿ တဿေဝ ပန ကေသလောမာဒိကဿ နာနာဓမ္မသမူဟဿ အနုပဿနတော ကာယေ ကေသာဒိဓမ္မသမူဟသင်္ခါတကာယာနုပဿီတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပိစ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာယေ အနိစ္စတော အနုပဿတိ, နော နိစ္စတော’’တိအာဒိနာ အနုက္ကမေန ပရတော အာဂတနယဿ သဗ္ဗဿေဝ အနိစ္စလက္ခဏာဒိနော အာကာရသမူဟသင်္ခါတဿ ကာယဿ အနုပဿနတောပိ ကာယေ ကာယာနုပဿီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယံ ပန စတုသတိပဋ္ဌာနသာဓာရဏော အတ္ထော။
ကာယေ ကာယာနုပဿီတိ အဿာသပဿာသကာယာဒိကေ ဗဟုဓာ ဝုတ္တေ ကာယေ ဧကေကကာယာနုပဿီ။ ဝိဟရတီတိ စတူသု ဣရိယာပထဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမာယောဂပရိဒီပနမေတံ, ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပတမာနံ အတ္တာနံ ဟရတိ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ အာတာပီတိ ကာယပရိဂ္ဂါဟကဝီရိယသမာယောဂပရိဒီပနမေတံ။ သော ဟိ ယသ္မာ တသ္မိံ သမယေ ယံ တံ ဝီရိယံ တီသု ဘဝေသု ကိလေသာနံ အာတာပနတော အာတာပေါတိ ဝုစ္စတိ, တေန သမန္နာဂတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၃။)ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘အာတာပီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္ပဇာနောတိ ကာယပရိဂ္ဂါဟကေန သမ္ပဇညသင်္ခါတေန ဉာဏေန သမန္နာဂတော။ သတိမာတိ ကာယပရိဂ္ဂါဟိကာယ သတိယာ သမန္နာဂတော။ အယံ ပန ယသ္မာ သတိယာ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပညာယ အနုပဿတိ။ န ဟိ သတိဝိရဟိတဿ အနုပဿနာ နာမ အတ္ထိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘သတိဉ္စ ခွါဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။ တသ္မာ ဧတ္ထ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယသ္မာ အနာတာပိနော အန္တောသင်္ခေပေါ အန္တရာယကရော ဟောတိ, အသမ္ပဇာနော ဥပါယပရိဂ္ဂဟေ အနုပါယပရိဝဇ္ဇနေ စ သမ္မုယှတိ, မုဋ္ဌဿတိ ဥပါယာပရိစ္စာဂေ အနုပါယာပရိဂ္ဂဟေ စ အသမတ္ထော ဟောတိ, တေနဿ တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ယေသံ ဓမ္မာနံ အာနုဘာဝေန တံ သမ္ပဇ္ဇတိ, တေသံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အာတာပီ သမ္ပဇာနော သတိမာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣတိ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ သမ္ပယောဂင်္ဂဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဟာနင်္ဂံ ဒဿေတုံ ဝိနေယျ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿန္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိနေယျာတိ တဒင်္ဂဝိနယေန ဝါ ဝိက္ခမ္ဘနဝိနယေန ဝါ ဝိနယိတွာ။ လောကေတိ ယွာယံ ကာယော ပုဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟိတော, သွေဝ ဣဓ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော နာမ။ တသ္မိံ လောကေ အဘိဇ္ဈံ ဒေါမနဿဉ္စ ပဇဟိတွာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပနဿ န ကာယမတ္တေယေဝ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿံ ပဟီယတိ, ဝေဒနာဒီသုပိ ပဟီယတိယေဝ, တသ္မာ ‘‘ပဉ္စပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ လောကော’’တိ (ဝိဘ။ ၃၆၂) ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တံ။ လောကသင်္ခါတတ္တာယေဝ တေသံ ဓမ္မာနံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေနေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ပနာဟ – ‘‘တတ္ထ ကတမော လောကော (ဝိဘ။ ၅၃၈), သွေဝ ကာယော လောကော’’တိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော။ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿန္တိ စ သမာသေတွာ ဝုတ္တံ။ သံယုတ္တင်္ဂုတ္တရပါဌန္တရေသု ပန ဝိသုံ ကတွာ ပဌန္တိ။ သာ ပန အဘိဇ္ဈာယန္တိ ပတ္ထယန္တိ ဧတာယ, သယံ ဝါ အဘိဇ္ဈာယတိ, အဘိဇ္ဈာယနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ အဘိဇ္ဈာ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ အဘိဇ္ဈာဂဟဏေန ကာမစ္ဆန္ဒော, ဒေါမနဿဂဟဏေန ဗျာပါဒေါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ နီဝရဏပရိယာပန္နဗလဝဓမ္မဒွယဒဿနေန နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၄။)ဝိသေသေန ပနေတ္ထ အဘိဇ္ဈာဝိနယေန ကာယသမ္ပတ္တိမူလကဿ အနုရောဓဿ, ဒေါမနဿဝိနယေန ကာယဝိပတ္တိမူလကဿ ဝိရောဓဿ, အဘိဇ္ဈာဝိနယေန စ ကာယေ အဘိရတိယာ, ဒေါမနဿဝိနယေန ကာယဘာဝနာယ အနဘိရတိယာ, အဘိဇ္ဈာဝိနယေန ကာယေ အဘူတာနံ သုဘသုခဘာဝါဒီနံ ပက္ခေပဿ, ဒေါမနဿဝိနယေန ကာယေ ဘူတာနံ အသုဘာသုခဘာဝါဒီနံ အပနယနဿ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ တေန ယောဂါဝစရဿ ယောဂါနုဘာဝေါ ယောဂသမတ္ထတာ စ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ယောဂါနုဘာဝေါ ဟိ ဧသ, ယဒယံ အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပမုတ္တော အရတိရတိသဟော အဘူတပက္ခေပဘူတာပနယနဝိရဟိတော စ ဟောတိ။ အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပမုတ္တော စေသ အရတိရတိသဟော အဘူတံ အပက္ခိပန္တော ဘူတဉ္စ အနပနေန္တော ယောဂသမတ္ထော ဟောတီတိ။
အပရော နယော – ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ’’တိ ဧတ္ထ အနုပဿနာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိဟာရေန ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ကာယပရိဟရဏံ။ ‘‘အာတာပီ’’တိအာဒီသု အာတာပေန သမ္မပ္ပဓာနံ, သတိသမ္ပဇညေန သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနံ, ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏူပါယော ဝါ။ သတိယာ ဝါ ကာယာနုပဿနာဝသေန ပဋိလဒ္ဓသမထော, သမ္ပဇညေန ဝိပဿနာ, အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဝိနယေန ဘာဝနာဖလံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿီတိအာဒီသု စ ဝေဒနာဒီနံ ပုန ဝစနေ ပယောဇနံ ကာယာနုပဿနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယထာယောဂံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန အသာဓာရဏတ္ထော – သုခါဒီသု အနေကပ္ပဘေဒါသု ဝေဒနာသု ဝိသုံ ဝိသုံ အနိစ္စာဒိတော ဧကေကဝေဒနာနုပဿီတိ, သရာဂါဒိကေ သောဠသပ္ပဘေဒေ စိတ္တေ ဝိသုံ ဝိသုံ အနိစ္စာဒိတော ဧကေကစိတ္တာနုပဿီတိ, ကာယဝေဒနာစိတ္တာနိ ဌပေတွာ သေသတေဘူမကဓမ္မေသု ဝိသုံ ဝိသုံ အနိစ္စာဒိတော ဧကေကဓမ္မာနုပဿီတိ, သတိပဋ္ဌာနသုတ္တန္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၂၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၅) ဝုတ္တနယေန နီဝရဏာဒိဓမ္မာနုပဿီတိ ဝါ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကာယေ’’တိ ဧကဝစနံ သရီရဿ ဧကတ္တာ, ‘‘စိတ္တေ’’တိ ဧကဝစနံ စိတ္တဿ သဘာဝဘေဒါဘာဝတော ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဝေဒနာဒယော အနုပဿိတဗ္ဗာ, တထာ အနုပဿန္တော ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿီ, စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿီ, ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ တာဝ ဝေဒနာ အနုပဿိတဗ္ဗာ?
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၅။)သုခါ တာဝ ဝေဒနာ ဒုက္ခတော, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သလ္လတော, အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ အနိစ္စတော အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ –
‘‘ယော သုခံ ဒုက္ခတော အဒ္ဒ, ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတော၊
အဒုက္ခမသုခံ သန္တံ, အဒ္ဒက္ခိ နံ အနိစ္စတော၊
သ ဝေ သမ္မဒ္ဒသော ဘိက္ခု, ပရိဇာနာတိ ဝေဒနာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၃)၊
သဗ္ဗာ ဧဝ စေတာ ဒုက္ခတောပိ အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၉)။ သုခဒုက္ခတောပိ စ အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ – ‘‘သုခါ ဝေဒနာ ဌိတိသုခါ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ။ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခါ။ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဉာဏသုခါ အညာဏဒုက္ခာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။ အပိစ အနိစ္စာဒိသတ္တအနုပဿနာဝသေနာပိ အနုပဿိတဗ္ဗာ။
စိတ္တဓမ္မေသုပိ စိတ္တံ တာဝ အာရမ္မဏာဓိပတိသဟဇာတဘူမိကမ္မဝိပါကကိရိယာဒိနာနတ္တဘေဒါနံ အနိစ္စာဒိသတ္တအနုပဿနာနံ သရာဂါဒိသောဠသဘေဒါနဉ္စ ဝသေန အနုပဿိတဗ္ဗံ, ဓမ္မာ သလက္ခဏသာမညလက္ခဏာနံ သုညတာဓမ္မဿ အနိစ္စာဒိသတ္တအနုပဿနာနံ သန္တာသန္တာဒီနဉ္စ ဝသေန အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ယဿ ကာယသင်္ခါတေ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿံ ပဟီနံ, တဿ ဝေဒနာဒိလောကေသုပိ တံ ပဟီနမေဝ, နာနာပုဂ္ဂလဝသေန ပန နာနာက္ခဏိကသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာဝသေန စ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တံ။ ယတော ဝါ ဧကတ္ထ ပဟီနံ, သေသေသုပိ ပဟီနံ ဟောတိ။ တေနေဝဿ တတ္ထ ပဟာနဒဿနတ္ထမ္ပိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣတိ ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ။ အညေနေဝ ဟိ စိတ္တေန ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ, အညေန ဝေဒနံ, အညေန စိတ္တံ, အညေန ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တေယေဝ လဗ္ဘန္တိ။ အာဒိတော ဟိ ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတဿ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ ကာယာနုပဿနာ နာမ, တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ကာယာနုပဿီ နာမ။ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယမဂ္ဂံ ပတ္တဿ မဂ္ဂက္ခဏေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ ကာယာနုပဿနာ နာမ, တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ကာယာနုပဿီ နာမ။ ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ စိတ္တံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတဿ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၆။)သတိ ဓမ္မာနုပဿနာ နာမ, တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဓမ္မာနုပဿီ နာမ။ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယမဂ္ဂံ ပတ္တဿ မဂ္ဂက္ခဏေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ ဓမ္မာနုပဿနာ နာမ, တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဓမ္မာနုပဿီ နာမ။ ဧဝံ တာဝ ဒေသနာ ပုဂ္ဂလေ တိဋ္ဌတိ။ ကာယေ ပန ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ ကာယပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ ကာယာနုပဿနာ နာမ။ ဝေဒနာယ ‘‘သုခါ’’တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ ဝေဒနာပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ ဝေဒနာနုပဿနာ နာမ။ စိတ္တေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ စိတ္တပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ စိတ္တာနုပဿနာ နာမ။ ဓမ္မေသု ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ ဓမ္မပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ ဓမ္မာနုပဿနာ နာမ။ ဣတိ ဧကာဝ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ စတုကိစ္စသာဓကတ္တေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တေယေဝ လဗ္ဘန္တီ’’တိ။
သမ္မာသမာဓိနိဒ္ဒေသေ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စိတွာ ဝိနာ ဟုတွာ အပက္ကမိတွာ။ ယော ပနာယမေတ္ထ ဧဝကာရော, သော နိယမတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ နိယမတ္ထော, တသ္မာ ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏသမယေ အဝိဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ကာမာနံ တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပဋိပက္ခဘာဝံ ကာမပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမံ ဒီပေတိ။ ကထံ? ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ ဧဝဉှိ နိယမေ ကယိရမာနေ ဣဒံ ပညာယတိ – နူနိမဿ ဈာနဿ ကာမာ ပဋိပက္ခဘူတာ, ယေသု သတိ ဣဒံ န ပဝတ္တတိ, အန္ဓကာရေ သတိ ပဒီပေါဘာသော ဝိယ, တေသံ ပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမော ဟောတိ ဩရိမတီရပရိစ္စာဂေန ပါရိမတီရဿ ဝိယ။ တသ္မာ နိယမံ ကရောတီတိ။
တတ္ထ သိယာ, ကသ္မာ ပနေသ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ ဝုတ္တော, န ဥတ္တရပဒေ, ကိံ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စာပိ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျာတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံနိဿရဏတော ဟိ ပုဗ္ဗပဒေ ဧသ ဝုတ္တော။ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတော ဟိ ကာမရာဂပဋိပက္ခတော စ ဣဒံ ဈာနံ ကာမာနမေဝ နိဿရဏံ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမာနမေတံ နိဿရဏံ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၇၂)။ ဥတ္တရပဒေပိ ပန ယထာ ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော, ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဧတ္ထ ဧဝကာရော အာနေတွာ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဟိ သက္ကာ ဣတော အညေဟိပိ နီဝရဏသင်္ခါတေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ။ တသ္မာ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၇။)အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဧဝံ ပဒဒွယေပိ ဧသ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဒဒွယေပိ စ ကိဉ္စာပိ ဝိဝိစ္စာတိ ဣမိနာ သာဓာရဏဝစနေန တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိဝေကာ စိတ္တကာယဥပဓိဝိဝေကာ စ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ, တထာပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယဝိဝေကစိတ္တဝိဝေကဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ကာယဝိဝေကစိတ္တဝိဝေကသမုစ္ဆေဒဝိဝေကပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿရဏဝိဝေကာ။
ကာမေဟီတိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယေ စ မဟာနိဒ္ဒေသေ ‘‘ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ မနာပိကာ ရူပါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁) နယေန ဝတ္ထုကာမာ ဝုတ္တာ, ယေ စ တတ္ထေဝ ဝိဘင်္ဂေ စ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော, ရာဂေါ ကာမော, ဆန္ဒရာဂေါ ကာမော, သင်္ကပ္ပေါ ကာမော, ရာဂေါ ကာမော, သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမော’’တိ (မဟာနိ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၅၆၄) ဧဝံ ကိလေသကာမာ ဝုတ္တာ, တေ သဗ္ဗေပိ သင်္ဂဟိတာ ဣစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဝတ္ထုကာမေဟိပိ ဝိဝိစ္စေဝါတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တေန ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။
ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ကိလေသကာမေဟိ သဗ္ဗာကုသလေဟိ ဝါ ဝိဝိစ္စာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တေန စိတ္တဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပုရိမေန စေတ္ထ ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော ဧဝ ကာမသုခပရိစ္စာဂေါ, ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော နေက္ခမ္မသုခပရိဂ္ဂဟော ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ ဧဝံ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမဝိဝေကဝစနတောယေဝ စ ဧတေသံ ပဌမေန သံကိလေသဝတ္ထုပ္ပဟာနံ, ဒုတိယေန သံကိလေသပ္ပဟာနံ။ ပဌမေန လောလဘာဝဿ ဟေတုပရိစ္စာဂေါ, ဒုတိယေန ဗာလဘာဝဿ။ ပဌမေန စ ပယောဂသုဒ္ဓိ, ဒုတိယေန အာသယပေါသနံ ဝိဘာဝိတံ ဟောတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။ ဧသ တာဝ နယော ကာမေဟီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာမေသု ဝတ္ထုကာမပက္ခေ။
ကိလေသကာမပက္ခေ ပန ဆန္ဒောတိ စ ရာဂေါတိ စ ဧဝမာဒီဟိ အနေကဘေဒေါ ကာမစ္ဆန္ဒောဝ ကာမောတိ အဓိပ္ပေတော။ သော စ အကုသလပရိယာပန္နောပိ သမာနော ‘‘တတ္ထ ကတမေ ကာမာ, ဆန္ဒော ကာမော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၄) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဥပရိ ဈာနင်္ဂပဋိပက္ခတော ဝိသုံ ဝုတ္တော, ကိလေသကာမတ္တာ ဝါ ပုရိမပဒေ ဝုတ္တော, အကုသလပရိယာပန္နတ္တာ ဒုတိယပဒေ။ အနေကဘေဒတော စဿ ကာမတောတိ အဝတွာ ကာမေဟီတိ ဝုတ္တံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၈။)အညေသမ္ပိ စ ဓမ္မာနံ အကုသလဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ ‘‘တတ္ထ ကတမေ အကုသလာ ဓမ္မာ, ကာမစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၄) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဥပရိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော နီဝရဏာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနိ, တေသံ ဈာနင်္ဂါနေဝ ပဋိပက္ခာနိ ဝိဒ္ဓံသကာနိ ဝိနာသကာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော, ပီတိ ဗျာပါဒဿ, ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿ, သုခံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ, ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယာ’’တိ ပေဋကေ ဝုတ္တံ။
ဧဝမေတ္ထ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ ဣမိနာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ‘‘ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဣမိနာ ပဉ္စန္နမ္ပိ နီဝရဏာနံ။ အဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန ပဌမေန ကာမစ္ဆန္ဒဿ, ဒုတိယေန သေသနီဝရဏာနံ။ တထာ ပဌမေန တီသု အကုသလမူလေသု ပဉ္စကာမဂုဏဘေဒဝိသယဿ လောဘဿ, ဒုတိယေန အာဃာတဝတ္ထုဘေဒါဒိဝိသယာနံ ဒေါသမောဟာနံ။ ဩဃာဒီသု ဝါ ဓမ္မေသု ပဌမေန ကာမောဃကာမယောဂကာမာသဝကာမုပါဒါနအဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထ ကာမရာဂသညောဇနာနံ, ဒုတိယေန အဝသေသဩဃယောဂါသဝဥပါဒါနဂန္ထသံယောဇနာနံ။ ပဌမေန တဏှာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ, ဒုတိယေန အဝိဇ္ဇာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ။ အပိစ ပဌမေန လောဘသမ္ပယုတ္တအဋ္ဌစိတ္တုပ္ပါဒါနံ, ဒုတိယေန သေသာနံ စတုန္နံ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္တာဝတာ စ ပဌမဿ ဈာနဿ ပဟာနင်္ဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ပယောဂင်္ဂံ ဒဿေတုံ သဝိတက္ကံ သဝိစာရန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏော ဝိတက္ကော။ အာရမ္မဏာနုမဇ္ဇနလက္ခဏော ဝိစာရော။ သန္တေပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိပ္ပယောဂေ ဩဠာရိကဋ္ဌေန ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန စ ဃဏ္ဍာဘိဃာတော ဝိယ စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဝိတက္ကော, သုခုမဋ္ဌေန အနုမဇ္ဇနသဘာဝေန စ ဃဏ္ဍာနုရဝေါ ဝိယ အနုပ္ပဗန္ဓော ဝိစာရော။ ဝိပ္ဖါရဝါ စေတ္ထ ဝိတက္ကော ပဌမုပ္ပတ္တိကာလေ ပရိပ္ဖန္ဒနဘူတော စိတ္တဿ, အာကာသေ ဥပ္ပတိတုကာမဿ ပက္ခိနော ပက္ခဝိက္ခေပေါ ဝိယ, ပဒုမာဘိမုခပါတော ဝိယ စ ဂန္ဓာနုဗန္ဓစေတသော ဘမရဿ။ သန္တဝုတ္တိ ဝိစာရော နာတိပရိပ္ဖန္ဒနဘူတော စိတ္တဿ, အာကာသေ ဥပ္ပတိတဿ ပက္ခိနော ပက္ခပ္ပသာရဏံ ဝိယ, ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ စ ပဒုမာဘိမုခပတိတဿ ဘမရဿ ပဒုမဿ ဥပရိဘာဂေ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၉။)ဒုကနိပါတဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အာကာသေ ဂစ္ဆတော မဟာသကုဏဿ ဥဘောဟိ ပက္ခေဟိ ဝါတံ ဂဟေတွာ ပက္ခေ သန္နိသီဒါပေတွာ ဂမနံ ဝိယ အာရမ္မဏေ စေတသော အဘိနိရောပနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိတက္ကော, ဝါတဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပက္ခေ ဖန္ဒာပယမာနဿ ဂမနံ ဝိယ အနုမဇ္ဇနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိစာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ သော ပန တေသံ ဝိသေသော ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသု ပါကဋော ဟောတိ။ အပိစ မလဂ္ဂဟိတံ ကံသဘာဇနံ ဧကေန ဟတ္ထေန ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဣတရေန ဟတ္ထေန စုဏ္ဏတေလဝါလဏ္ဍုပကေန ပရိမဇ္ဇန္တဿ ဒဠှဂ္ဂဟဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော, ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ ကုမ္ဘကာရဿ ဒဏ္ဍပ္ပဟာရေန စက္ကံ ဘမယိတွာ ဘာဇနံ ကရောန္တဿ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော, ဣတော စိတော စ သံသရဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ မဏ္ဍလံ ကရောန္တဿ မဇ္ဈေ သန္နိရုဇ္ဈိတွာ ဌိတကဏ္ဋကော ဝိယ အဘိနိရောပနော ဝိတက္ကော, ဗဟိ ပရိဗ္ဘမနကဏ္ဋကော ဝိယ အနုမဇ္ဇနော ဝိစာရော။ ဣတိ ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေန ဣမိနာ စ ဝိစာရေန သဟ ဝတ္တတိ ရုက္ခော ဝိယ ပုပ္ဖေန ဖလေန စာတိ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
ဝိဝေကဇန္တိ ဧတ္ထ ဝိဝိတ္တိ ဝိဝေကော, နီဝရဏဝိဂမောတိ အတ္ထော။ ဝိဝိတ္တောတိ ဝါ ဝိဝေကော, နီဝရဏဝိဝိတ္တော ဈာနသမ္ပယုတ္တဓမ္မရာသီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဝိဝေကာ, တသ္မိံ ဝါ ဝိဝေကေ ဇာတန္တိ ဝိဝေကဇံ။ ပီတိသုခန္တိ ဧတ္ထ ပီဏယတီတိ ပီတိ, သာ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာ။ သာ ပနေသာ ခုဒ္ဒိကာ ပီတိ, ခဏိကာ ပီတိ, ဩက္ကန္တိကာ ပီတိ, ဥဗ္ဗေဂါ ပီတိ, ဖရဏာ ပီတီတိ ပဉ္စဝိဓာ ဟောတိ။
တတ္ထ ခုဒ္ဒိကာ ပီတိ သရီရေ လောမဟံသနမတ္တမေဝ ကာတုံ သက္ကောတိ။ ခဏိကာ ပီတိ ခဏေ ခဏေ ဝိဇ္ဇုပ္ပါဒသဒိသာ ဟောတိ။ ဩက္ကန္တိကာ ပီတိ သမုဒ္ဒတီရံ ဝီစိ ဝိယ ကာယံ ဩက္ကမိတွာ ဩက္ကမိတွာ ဘိဇ္ဇတိ။ ဥဗ္ဗေဂါ ပီတိ ဗလဝတီ ဟောတိ ကာယံ ဥဒ္ဓဂ္ဂံ ကတွာ အာကာသေ လင်္ဃာပနပ္ပမာဏပ္ပတ္တာ။ ဖရဏာ ပီတိ အတိဗလဝတီ ဟောတိ။ တာယ ဟိ ဥပ္ပန္နာယ သကလသရီရံ ဓမိတွာ ပူရိတဝတ္ထိ ဝိယ မဟတာ ဥဒကောဃေန ပက္ခန္ဒပဗ္ဗတကုစ္ဆိ ဝိယ စ အနုပရိဖုဋံ ဟောတိ။ သာ ပနေသာ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဒုဝိဓံ ပဿဒ္ဓိံ ပရိပူရေတိ ကာယပဿဒ္ဓိဉ္စ စိတ္တပဿဒ္ဓိဉ္စ။ ပဿဒ္ဓိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဒုဝိဓမ္ပိ သုခံ ပရိပူရေတိ ကာယိကဉ္စ စေတသိကဉ္စ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၀။)သုခံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တံ တိဝိဓံ သမာဓိံ ပရိပူရေတိ – ခဏိကသမာဓိံ, ဥပစာရသမာဓိံ, အပ္ပနာသမာဓိဉ္စာတိ။ တာသု စ ယာ အပ္ပနာသမာဓိဿ မူလံ ဟုတွာ ဝဍ္ဎမာနာ သမာဓိသမ္ပယောဂံ ဂတာ ဖရဏာ ပီတိ, အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ ပီတီတိ။
ဣတရံ ပန သုခယတီတိ သုခံ, ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုခနံ ဝါ သုခံ, သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ, ခဏတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ, သောမနဿဝေဒနာယေတံ နာမံ။ တံ သာတလက္ခဏံ။ သန္တေပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိပ္ပယောဂေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏပဋိလာဘတုဋ္ဌိ ပီတိ, ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနံ သုခံ။ ယတ္ထ ပီတိ, တတ္ထ သုခံ။ ယတ္ထ သုခံ, တတ္ထ န နိယမတော ပီတိ။ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ ပီတိ, ဝေဒနာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတံ သုခံ။ ကန္တာရခိန္နဿ ဝနန္တုဒကဒဿနသဝနေသု ဝိယ ပီတိ, ဝနစ္ဆာယာပဝေသနဥဒကပရိဘောဂေသု ဝိယ သုခံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ ပါကဋဘာဝတော စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ အယဉ္စ ပီတိ ဣဒဉ္စ သုခံ အဿ ဈာနဿ, အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘ပီတိသုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ပီတိ စ သုခဉ္စ ပီတိသုခံ ဓမ္မဝိနယာဒယော ဝိယ။ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ အဿ ဈာနဿ, အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဧဝမ္ပိ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ။ ယထေဝ ဟိ ဈာနံ, ဧဝံ ပီတိသုခမ္ပေတ္ထ ဝိဝေကဇမေဝ ဟောတိ။ တဉ္စဿ အတ္ထီတိ တသ္မာ အလောပသမာသံ ကတွာ ဧကပဒေနေဝ ‘‘ဝိဝေကဇံပီတိသုခ’’န္တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။
ပဌမန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ပဌမံ, ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ပဌမံ။ ဈာနန္တိ ဒုဝိဓံ ဈာနံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဉ္စ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဉ္စ။ တတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပထဝီကသိဏာဒိအာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယန္တီတိ ‘‘အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာန’’န္တိ သင်္ချံ ဂတာ။ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ ပန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ နာမ။ တတ္ထ ဝိပဿနာ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဿ ဥပနိဇ္ဈာနတော လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ, ဝိပဿနာယ ကတကိစ္စဿ မဂ္ဂေန ဣဇ္ဈနတော မဂ္ဂေါ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ, ဖလံ ပန နိရောဓသစ္စံ တထလက္ခဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ တေသု ဣဓ ပုဗ္ဗဘာဂေ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ, လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတော ပစ္စနီကဇ္ဈာပနတော စ ‘‘ဈာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဥပဂန္တွာ, ပါပုဏိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသမ္ပာဒယိတွာ ဝါ, နိပ္ဖါဒေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဟရတီတိ တဒနုရူပေန ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဣရိယတိ, ဝုတ္တပ္ပကာရဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ အတ္တဘာဝဿ ဝုတ္တိံ အဘိနိပ္ဖါဒေတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၁။)ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဧတ္ထ ဝိတက္ကဿ စ ဝိစာရဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝူပသမာ သမတိက္ကမာ, ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အပါတုဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒုတိယဇ္ဈာနေ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မာ န သန္တိ, အညေယေဝ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဖဿာဒယော, အညေ ဣဓာတိ။ ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဣဓ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ အတ္တနိ ဇာတံ, အတ္တသန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ အတ္ထော။
သမ္ပသာဒနန္တိ သမ္ပသာဒနံ ဝုစ္စတိ သဒ္ဓါ။ သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနမ္ပိ သမ္ပသာဒနံ နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယ။ ယသ္မာ ဝါ တံ ဈာနံ သမ္ပသာဒနသမန္နာဂတတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝူပသမနေန စ စေတော သမ္ပသာဒယတိ, တသ္မာပိ သမ္ပသာဒနန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ သမ္ပသာဒနံ စေတသောတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, ပုရိမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ စေတသောတိ ဧတံ ဧကောဒိဘာဝေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
တတြာယံ အတ္ထယောဇနာ – ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ, ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရူဠှတ္တာ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဟုတွာ ဥဒေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရဝိရဟိတော ဝါ ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ ဣတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဥဒါယတီတိ ဥဒိ, ဥဋ္ဌပေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဧကော စ သော ဥဒိ စာတိ ဧကောဒိ။ သမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတိ ဣမံ ဧကောဒိံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဣဒံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဧကောဒိဘာဝံ။ သော ပနာယံ ဧကောဒိ ယသ္မာ စေတသော, န သတ္တဿ န ဇီဝဿ။ တသ္မာ ဧတံ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
နနု စာယံ သဒ္ဓါ ပဌမဇ္ဈာနေပိ အတ္ထိ, အယဉ္စ ဧကောဒိနာမကော သမာဓိ။ အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ စ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဒုဉှိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန ဝီစိတရင်္ဂသမာကုလမိဝ ဇလံ န သုပ္ပသန္နံ ဟောတိ, တသ္မာ သတိယာပိ သဒ္ဓါယ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ န သုပ္ပသန္နတ္တာယေဝ စေတ္ထ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋော။ တသ္မာ ‘‘ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိပိ န ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဈာနေ ဝိတက္ကဝိစာရပလိဗောဓာဘာဝေန လဒ္ဓေါကာသာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ, ဗလဝသဒ္ဓါသဟာယပဋိလာဘေနေဝ စ သမာဓိပိ ပါကဋော, တသ္မာ ဣဒမေဝ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၂။)အဝိတက္ကံ အဝိစာရန္တိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဧတသ္မိံ, ဧတဿ ဝါ ဝိတက္ကော နတ္ထီတိ အဝိတက္ကံ။ ဣမိနာဝ နယေန အဝိစာရံ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘နနု စ ‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’တိ ဣမိနာပိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါ။ အထ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တံ ‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’န္တိ’’? ဝုစ္စတေ – ဧဝမေတံ, သိဒ္ဓေါဝါယမတ္ထော, န ပနေတံ တဒတ္ထဒီပကံ, နနု အဝေါစုမှ ‘‘ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။
အပိစ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ သမ္ပသာဒနံ, န ကိလေသကာလုဿိယဿ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ ဧကောဒိဘာဝံ, န ဥပစာရဇ္ဈာနမိဝ နီဝရဏပ္ပဟာနာ, န ပဌမဇ္ဈာနမိဝ စ အင်္ဂပါတုဘာဝါတိ ဧဝံ သမ္ပသာဒနဧကောဒိဘာဝါနံ ဟေတုပရိဒီပကမိဒံ ဝစနံ။ တထာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ, န တတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ဝိယ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဝိယ စ အဘာဝါတိ ဧဝံ အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဿ ဟေတုပရိဒီပကဉ္စ။ န ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကံ, ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကမေဝ ပန ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ။ တသ္မာ ပုရိမံ ဝတွာပိ ပုန ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။
သမာဓိဇန္တိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော, သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဝါ ဇာတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပဌမဇ္ဈာနမ္ပိ သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဇာတံ, အထ ခေါ အယမေဝ သမာဓိ ‘‘သမာဓီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟေန အတိဝိယ အစလတ္တာ သုပ္ပသန္နတ္တာ စ။ တသ္မာ ဣမဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဣဒမေဝ ‘‘သမာဓိဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပီတိသုခန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဒုတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ဒုတိယံ, ဣဒံ ဒုတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ဒုတိယံ။
ပီတိယာ စ ဝိရာဂါတိ ဝိရာဂေါ နာမ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ, ဥဘိန္နံ ပန အန္တရာ စသဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, သော ဝူပသမံ ဝါ သမ္ပိဏ္ဍေတိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ ဝါ။ တတ္ထ ယဒါ ဝူပသမမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, တဒါ ပီတိယာ ဝိရာဂါ စ, ကိဉ္စ ဘိယျော ဝူပသမာ စာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယ ဝိရာဂေါ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထော ဟောတိ, တသ္မာ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနာ စ သမတိက္ကမာ စာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒါ ပန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, တဒါ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ, ကိဉ္စ ဘိယျော ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယ ဝိရာဂေါ သမတိက္ကမနတ္ထော ဟောတိ, တသ္မာ ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ, ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၃။)ကာမဉ္စေတေ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ ဝူပသန္တာ, ဣမဿ ပန ဈာနဿ မဂ္ဂပရိဒီပနတ္ထံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထဉ္စေတံ ဝုတ္တံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဟိ ဝုတ္တေ ဣဒံ ပညာယတိ ‘‘နူန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမော မဂ္ဂေါ ဣမဿ ဈာနဿာ’’တိ။ ယထာ စ တတိယေ အရိယမဂ္ဂေ အပ္ပဟီနာနမ္ပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပဟာနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၂။၁၃၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၄၊ အ။ နိ။ ၃။၈၈) ဧဝံ ပဟာနံ ဝုစ္စမာနံ ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ, တဒဓိဂမာယ ဥဿုက္ကာနံ ဥဿာဟဇနကံ, ဧဝမေဝ ဣဓ အဝူပသန္တာနမ္ပိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ။ တေနာယမတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ’’တိ။
ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ, သမံ ပဿတိ အပက္ခပတိတာ ဟုတွာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ တာယ ဝိသဒါယ ဝိပုလာယ ထာမဂတာယ သမန္နာဂတတ္တာ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂီ ‘‘ဥပေက္ခကော’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဥပေက္ခာ ပန ဒသဝိဓာ ဟောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ ဝီရိယုပေက္ခာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝေဒနုပေက္ခာ ဝိပဿနုပေက္ခာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ ဈာနုပေက္ခာ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာတိ။
တတ္ထ ယာ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတိ န ဒုမ္မနော, ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁) ဧဝမာဂတာ ခီဏာသဝဿ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ နာမ။
ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇) ဧဝမာဂတာ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ နာမ။
ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄၇) ဧဝမာဂတာ သဟဇာတဓမ္မာနံ မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ နာမ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၄။)ယာ ပန ‘‘ကာလေန ကာလံ ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ မနသိကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၀၃) ဧဝမာဂတာ အနစ္စာရဒ္ဓနာတိသိထိလဝီရိယသင်္ခါတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဝီရိယုပေက္ခာ နာမ။
ယာ ပန ‘‘ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ? အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) ဧဝမာဂတာ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ။
ယာ ပန ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ ဥပေက္ခာသဟဂတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၅၀) ဧဝမာဂတာ အဒုက္ခမသုခသညိတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဝေဒနုပေက္ခာ နာမ။
ယာ ‘‘ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတံ, တံ ပဇဟတိ, ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၁၊ အ။ နိ။ ၇။၅၅) ဧဝမာဂတာ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ နာမ။
ယာ ပန ဆန္ဒာဒီသု ယေဝါပနကေသု အာဂတာ သဟဇာတာနံ သမဝါဟိတဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ နာမ။
ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၀) ဧဝမာဂတာ အဂ္ဂသုခေပိ တသ္မိံ အပက္ခပါတဇနနီ ဥပေက္ခာ, အယံ ဈာနုပေက္ခာ နာမ။
ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာန’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၅၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂) ဧဝမာဂတာ သဗ္ဗပစ္စနီကပရိသုဒ္ဓါ ပစ္စနီကဝူပသမနေပိ အဗျာပါရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ နာမ။
တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ စ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ စ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ စ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စ ဈာနုပေက္ခာ စ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ စ အတ္ထတော ဧကာ, တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ။ တေန တေန အဝတ္ထာဘေဒေန ပနဿာယံ ဘေဒေါ။ ဧကဿာပိ သတော သတ္တဿ ကုမာရယုဝတ္ထေရသေနာပတိရာဇာဒိဝသေန ဘေဒေါ ဝိယ, တသ္မာ တာသု ယတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ, န တတ္ထ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာဒယော။ ယတ္ထ ဝါ ပန ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ, န တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဒယော ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၅။)ယထာ စေတာသံ အတ္ထတော ဧကီဘာဝေါ, ဧဝံ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ။ ပညာ ဧဝ ဟိ သာ, ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ။ ယထာ ဟိ ပုရိသဿ သာယံ ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌံ သပ္ပံ အဇပဒဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ပရိယေသမာနဿ တံ ထုသကောဋ္ဌကေ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘သပ္ပေါ နု ခေါ, နော’’တိ အဝလောကေန္တဿ သောဝတ္ထိကတ္တယံ ဒိသွာ နိဗ္ဗေမတိကဿ ‘‘သပ္ပေါ, န သပ္ပေါ’’တိ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝမေဝ ယာ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာဉာဏေန လက္ခဏတ္တယေ ဒိဋ္ဌေ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စဘာဝါဒိဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ။ ယထာ ပန တဿ ပုရိသဿ အဇပဒဒဏ္ဍေန ဂါဠှံ သပ္ပံ ဂဟေတွာ ‘‘ကိန္တာဟံ ဣမံ သပ္ပံ အဝိဟေဌေန္တော အတ္တာနဉ္စ ဣမိနာ အဍံသာပေန္တော မုဉ္စေယျ’’န္တိ မုဉ္စနာကာရမေဝ ပရိယေသတော ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ယာ လက္ခဏတ္တယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ အာဒိတ္တေ ဝိယ တယော ဘဝေ ပဿတော သင်္ခါရဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ, အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ။ ဣတိ ဝိပဿနုပေက္ခာယ သိဒ္ဓါယ သင်္ခါရုပေက္ခာပိ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ ဣမိနာ ပနေသာ ဝိစိနနဂဟဏေသု မဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေန ကိစ္စေန ဒွိဓာ ဘိန္နာတိ။ ဝီရိယုပေက္ခာ ပန ဝေဒနုပေက္ခာ စ အညမညဉ္စ အဝသေသာဟိ စ အတ္ထတော ဘိန္နာ ဧဝါတိ။ အာဟ စေတ္ထ –
‘‘မဇ္ဈတ္တဗြဟ္မဗောဇ္ဈင်္ဂဆဠင်္ဂဈာနသုဒ္ဓိယော၊
ဝိပဿနာ စ သင်္ခါရဝေဒနာ ဝီရိယံ ဣတိ။
ဝိတ္ထာရတော ဒသောပေက္ခာ, ဆ မဇ္ဈတ္တာဒိတော တတော၊
ဒုဝေ ပညာ တတော ဒွီဟိ, စတဿောဝ ဘဝန္တိမာ’’တိ။
ဣတိ ဣမာသု ဥပေက္ခာသု ဈာနုပေက္ခာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ သာ မဇ္ဈတ္တလက္ခဏာ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘နနု စာယံ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ, သာ စ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ, တသ္မာ တတြပိ ‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’တိ ဧဝမယံ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ, သာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာ’’တိ? အပရိဗျတ္တကိစ္စတော။ အပရိဗျတ္တဉှိ တဿ တတ္ထ ကိစ္စံ ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ, ဣဓ ပနာယံ ဝိတက္ကဝိစာရပီတီဟိ အနဘိဘူတတ္တာ ဥက္ခိတ္တသိရာ ဝိယ ဟုတွာ ပရိဗျတ္တကိစ္စာ ဇာတာ, တသ္မာ ဝုတ္တာတိ။
ဣဒါနိ သတော စ သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္ထ သရတီတိ သတော။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော။ ဣတိ ပုဂ္ဂလေန သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၆။)သရဏလက္ခဏာ သတိ။ အသမ္မောဟလက္ခဏံ သမ္ပဇညံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ သတိသမ္ပဇညံ ပုရိမဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ, မုဋ္ဌဿတိဿ ဟိ အသမ္ပဇာနဿ ဥပစာရမတ္တမ္ပိ န သမ္ပဇ္ဇတိ, ပဂေဝ အပ္ပနာ။ ဩဠာရိကတ္တာ ပန တေသံ ဈာနာနံ ဘူမိယံ ဝိယ ပုရိသဿ စိတ္တဿ ဂတိ သုခါ ဟောတိ, အဗျတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စံ။ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနေန ပန သုခုမတ္တာ ဣမဿ ဈာနဿ ပုရိသဿ ခုရဓာရာယံ ဝိယ သတိသမ္ပဇညကိစ္စပရိဂ္ဂဟိတာ ဧဝ စိတ္တဿ ဂတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣဓေဝ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ယထာ ဓေနုပဂေါ ဝစ္ဆော ဓေနုတော အပနီတော အရက္ခိယမာနော ပုနဒေဝ ဓေနုံ ဥပဂစ္ဆတိ, ဧဝမိဒံ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ပီတိတော အပနီတမ္ပိ သတိသမ္ပဇညာရက္ခေန အရက္ခိယမာနံ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယျ, ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ။ သုခေ ဝါပိ သတ္တာ သာရဇ္ဇန္တိ, ဣဒဉ္စ အတိမဓုရံ သုခံ တတော ပရံ သုခါဘာဝါ။ သတိသမ္ပဇညာနုဘာဝေန ပနေတ္ထ သုခေ အသာရဇ္ဇနာ ဟောတိ, နော အညထာတိ ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဣဓေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂိနော သုခပဋိသံဝေဒနာဘောဂေါ နတ္ထိ, ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ, ယံ ဝါ တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ, တံသမုဋ္ဌာနေနဿ ယသ္မာ အတိပဏီတေန ရူပေန ရူပကာယော ဖုဋ္ဌော, ယဿ ဖုဋ္ဌတ္တာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျ, တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေဟီ’’တိ အာဟ။
ဣဒါနိ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ ဧတ္ထ ယံဈာနဟေတု ယံဈာနကာရဏာ တံ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂိပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဒေသေန္တိ ပညပေန္တိ ပဋ္ဌပေန္တိ ဝိဝရန္တိ ဝိဘဇန္တိ ဥတ္တာနီကရောန္တိ ပကာသေန္တိ, ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိန္တိ? ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ။ တံ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကသ္မာ ပန တံ တေ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ? ပသံသာရဟတော။ အယဉှိ ယသ္မာ အတိမဓုရသုခေ သုခပါရမိပ္ပတ္တေပိ တတိယဇ္ဈာနေ ဥပေက္ခကော, န တတ္ထ သုခါဘိသင်္ဂေန အာကဍ္ဎီယတိ။ ယထာ စ ပီတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၇။)ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ သတိမာ။ ယသ္မာ စ အရိယကန္တံ အရိယဇနသေဝိတမေဝ စ အသံကိလိဋ္ဌံ သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ, တသ္မာ ပသံသာရဟော ဟောတိ။ ဣတိ ပသံသာရဟတော နံ အရိယာ တေ ဧဝံ ပသံသာရဟဟေတုဘူတေ ဂုဏေ ပကာသေန္တာ ‘‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’’တိ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ တတိယံ, တတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ တတိယံ။
သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာတိ ကာယိကသုခဿ စ ကာယိကဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ။ ပုဗ္ဗေဝါတိ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗေဝ, န စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ခဏေ။ သောမနဿဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စေတသိကသုခဿ စေတသိကဒုက္ခဿ စာတိ ဣမေသမ္ပိ ဒွိန္နံ ပုဗ္ဗေဝ အတ္ထင်္ဂမာ, ပဟာနာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကဒါ ပန နေသံ ပဟာနံ ဟောတိ? စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ။ သောမနဿဉှိ စတုတ္ထဿ ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယတိ, ဒုက္ခဒေါမနဿသုခါနိ ပဌမဒုတိယတတိယာနံ ဥပစာရက္ခဏေသု။ ဧဝမေတေသံ ပဟာနက္ကမေန အဝုတ္တာနံ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၂၁၉ အာဒယော) ပန ဣန္ဒြိယာနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေနေဝ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနံ သုခဒုက္ခသောမနဿဒေါမနဿာနံ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယဒိ ပနေတာနိ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယန္တိ, အထ ကသ္မာ ‘‘ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ။ ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ, သုခိန္ဒြိယံ, သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧတ္ထ စုပ္ပန္နံ သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၀) ဧဝံ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ? အတိသယနိရောဓတ္တာ။ အတိသယနိရောဓော ဟိ တေသံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု, န နိရောဓောယေဝ။ နိရောဓောယေဝ ပန ဥပစာရက္ခဏေ, နာတိသယနိရောဓော။ တထာ ဟိ နာနာဝဇ္ဇနေ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ နိရုဒ္ဓဿာပိ ဒုက္ခိန္ဒြိယဿ ဍံသမကသာဒိသမ္ဖဿေန ဝါ ဝိသမာသနူပတာပေန ဝါ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ အန္တောအပ္ပနာယံ။ ဥပစာရေ ဝါ နိရုဒ္ဓမ္ပေတံ န သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ။ အန္တောအပ္ပနာယံ ပန ပီတိဖရဏေန သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတိ, သုခေါက္ကန္တကာယဿ စ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၈။)သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ ပဋိပက္ခေန ဝိဟတတ္တာ။ နာနာဝဇ္ဇနေယေဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ, ယသ္မာ ဧတံ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပိ ကာယကိလမထေ စိတ္တူပဃာတေ စ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ။ အပ္ပဟီနာယေဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, နတွေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ပဟီနပစ္စယတ္တာ။ တထာ တတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ သုခိန္ဒြိယဿ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋ္ဌကာယဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, နတွေဝ တတိယဇ္ဈာနေ။ တတိယဇ္ဈာနေ ဟိ သုခဿ ပစ္စယဘူတာ ပီတိ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓါ ဟောတိ။ တထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ သောမနဿိန္ဒြိယဿ အာသန္နတ္တာ, အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဥပေက္ခာယ အဘာဝေန သမ္မာ အနတိက္ကန္တတ္တာ စ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, နတွေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ တသ္မာ ဧဝ စ ‘‘ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အပရိသေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ။
ဧတ္ထာဟ – ‘‘အထေဝံ တဿ တဿ ဈာနဿူပစာရေ ပဟီနာပိ ဧတာ ဝေဒနာ ဣဓ ကသ္မာ သမာဟရီ’’တိ? သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ ယာ ဟိ အယံ ‘‘အဒုက္ခမသုခ’’န္တိ ဧတ္ထ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, သာ သုခုမာ ဒုဗ္ဗိညေယျာ န သက္ကာ သုခေန ဂဟေတုံ, တသ္မာ ယထာ နာမ ဒုဋ္ဌဿ ယထာ တထာ ဝါ ဥပသင်္ကမိတွာ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ဂေါဏဿ ဂဟဏတ္ထံ ဂေါပေါ ဧကသ္မိံ ဝဇေ သဗ္ဗာ ဂါဝေါ သမာဟရတိ, အထေကေကံ နီဟရန္တော ပဋိပါဋိယာ အာဂတံ ‘‘အယံ သော ဂဏှထ န’’န္တိ တမ္ပိ ဂါဟာပေတိ, ဧဝမေဝံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သဗ္ဗာပိ ဧတာ သမာဟရိ။ ဧဝဉှိ သမာဟဋာ ဧတာ ဒဿေတွာ ‘‘ယံ နေဝ သုခံ, န ဒုက္ခံ, န သောမနဿံ, န ဒေါမနဿံ, အယံ အဒုက္ခမသုခါဝေဒနာ’’တိ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂါဟယိတုံ။
အပိစ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပစ္စယဒဿနတ္ထဉ္စာပိ ဧတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တဿာ ပစ္စယာ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရော ခေါ, အာဝုသော, ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ။ ဣဓာဝုသော, ဘိက္ခု သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဣမေ ခေါ အာဝုသော, စတ္တာရော ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈)။ ယထာ ဝါ အညတ္ထ ပဟီနာပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော တတိယမဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ တတ္ထ ပဟီနာတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၉။)ဝုတ္တာ, ဧဝံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထမ္ပေတဿ ဈာနဿေတာ ဣဓ ဝုတ္တာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္စယဃာတေန ဝါ ဧတ္ထ ရာဂဒေါသာနံ အတိဒူရဘာဝံ ဒဿေတုမ္ပေတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတာသု ဟိ သုခံ သောမနဿဿ ပစ္စယော, သောမနဿံ ရာဂဿ, ဒုက္ခံ ဒေါမနဿဿ, ဒေါမနဿံ ဒေါသဿ။ သုခါဒိဃာတေန စ သပ္ပစ္စယာ ရာဂဒေါသာ ဟတာတိ အတိဒူရေ ဟောန္တီတိ။
အဒုက္ခမသုခန္တိ ဒုက္ခာဘာဝေန အဒုက္ခံ။ သုခါဘာဝေန အသုခံ။ ဧတေနေတ္ထ ဒုက္ခသုခပဋိပက္ခဘူတံ တတိယဝေဒနံ ဒီပေတိ, န ဒုက္ခသုခါဘာဝမတ္တံ။ တတိယဝေဒနာ နာမ အဒုက္ခမသုခါ, ဥပေက္ခာတိပိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ။ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိံ။ ဣမသ္မိဉှိ ဈာနေ သုပရိသုဒ္ဓါ သတိ, ယာ စ တဿာ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ, သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ, န အညေန။ တသ္မာ ဧတံ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယာယ စ ဥပေက္ခာယ ဧတ္ထ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ ဟောတိ, သာ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ တာယ သတိယေဝ ပရိသုဒ္ဓါ, အပိစ ခေါ သဗ္ဗေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ, သတိသီသေန ပန ဒေသနာ ဝုတ္တာ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အယံ ဥပေက္ခာ ဟေဋ္ဌာပိ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇတိ, ယထာ ပန ဒိဝါ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါ သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယာ အလာဘာ ဒိဝါ ဝိဇ္ဇမာနာပိ စန္ဒလေခါ အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ အပရိယောဒါတာ, ဧဝမယမ္ပိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ အလာဘာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဘေဒေ အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ တဿာ စ အပရိသုဒ္ဓါယ ဒိဝါ အပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော အပရိသုဒ္ဓါဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တေသု ဧကမ္ပိ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကတေဇာဘိဘဝါဘာဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ ပဋိလာဘာ အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓါ။ တဿာ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော ပရိသုဒ္ဓါ ဟောန္တိ ပရိယောဒါတာ။ တသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုတ္ထန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ စတုတ္ထံ, စတုတ္ထံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ စတုတ္ထံ။
ဣမာနိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ နာနာ, မဂ္ဂက္ခဏေပိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမာပတ္တိဝသေန နာနာ, မဂ္ဂက္ခဏေ နာနာမဂ္ဂဝသေန။ ဧကဿ ဟိ ပဌမမဂ္ဂေါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၀။)ပဌမဇ္ဈာနိကော ဟောတိ, ဒုတိယမဂ္ဂါဒယောပိ ပဌမဇ္ဈာနိကာ ဝါ ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကာ ဝါ။ ဧကဿ ပဌမမဂ္ဂေါ ဒုတိယာဒီနံ အညတရဇ္ဈာနိကော ဟောတိ, ဒုတိယာဒယောပိ ဒုတိယာဒီနံ အညတရဇ္ဈာနိကာ ဝါ ပဌမဇ္ဈာနိကာ ဝါ။ ဧဝံ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ ဈာနဝသေန သဒိသာ ဝါ အသဒိသာ ဝါ ဧကစ္စသဒိသာ ဝါ ဟောန္တိ။ အယံ ပနဿ ဝိသေသော ပါဒကဇ္ဈာနနိယမေန ဟောတိ။ ပဌမဇ္ဈာနလာဘိနော ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါ ပဌမဇ္ဈာနိကော ဟောတိ, မဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ ပရိပုဏ္ဏာနေဝ ဟောန္တိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နော ဒုတိယဇ္ဈာနိကော ဟောတိ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ သတ္တ ဟောန္တိ။ တတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နော တတိယဇ္ဈာနိကော, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ သတ္တ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ ဆ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော စတုတ္ထဇ္ဈာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနာ။ အာရုပ္ပေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဉ္စ ခေါ လောကုတ္တရံ, န လောကိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ကထန္တိ? ဧတ္ထပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ယတော ဝုဋ္ဌာယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလဘိတွာ အရူပသမာပတ္တိံ ဘာဝေတွာ ယော အာရုပ္ပေ ဥပ္ပန္နော, တံဈာနိကာဝ တဿ တတ္ထ တယော မဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ နိယမေတိ။ ကေစိ ပန ထေရာ ‘‘ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ နိယမေန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဝိပဿနာ နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – ဝိပဿနာနိယမေန ဟိ သုက္ခဝိပဿကဿ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါပိ, သမာပတ္တိလာဘိနော ဈာနံ ပါဒကံ အကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါပိ, ပဌမဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပါဒိတမဂ္ဂေါပိ ပဌမဇ္ဈာနိကောဝ ဟောတိ, သဗ္ဗေသု သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပဉ္စ ဈာနင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။ တေသဉှိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သောမနဿသဟဂတာပိ ဥပေက္ခာသဟဂတာပိ ဟုတွာ ဝုဋ္ဌာနကာလေ သင်္ခါရုပေက္ခာဘာဝံ ပတ္တာ သောမနဿသဟဂတာဝ ဟောတိ။
ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ပါဒကာနိ ကတွာ ဥပ္ပါဒိတမဂ္ဂေသု ယထာက္ကမေနေဝ ဈာနံ စတုရင်္ဂိကံ တိဝင်္ဂိကံ ဒုဝင်္ဂိကဉ္စ ဟောတိ, သဗ္ဗေသု ပန သတ္တ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဟောန္တိ, စတုတ္ထေ ဆ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ။ အယံ ဝိသေသော ပါဒကဇ္ဈာနနိယမေန စေဝ ဝိပဿနာနိယမေန စ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၁။)တေသမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သောမနဿသဟဂတာပိ ဥပေက္ခာသဟဂတာပိ ဟောတိ, ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ သောမနဿသဟဂတာဝ။
ပဉ္စမဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တိတမဂ္ဂေ ပန ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန ဒွေ ဈာနင်္ဂါနိ, ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနိ ဆ သတ္တ စေဝ။ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဥဘယနိယမဝသေန ဟောတိ။ ဣမသ္မိဉှိ နယေ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သောမနဿသဟဂတာ ဝါ ဥပေက္ခာသဟဂတာ ဝါ ဟောတိ, ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဥပေက္ခာသဟဂတာဝ ဟောတိ။ အရူပဇ္ဈာနာနိ ပါဒကာနိ ကတွာ ဥပ္ပါဒိတမဂ္ဂေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဓ ပန စတုက္ကနယေ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ အဘာဝါ တံ အပနေတွာ သေသာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ယေ ကေစိ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ နိဗ္ဗတ္တိတမဂ္ဂဿ အာသန္နပဒေသေ ဝုဋ္ဌိတသမာပတ္တိ အတ္တနာ သဒိသဘာဝံ ကရောတိ ဘူမိဝဏ္ဏော ဝိယ ဂေါဓာဝဏ္ဏဿ။
ဒုတိယတ္ထေရဝါဒေ ပန ယတော ယတော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ယေ ယေ သမာပတ္တိဓမ္မေ သမ္မသိတွာ မဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တိတော ဟောတိ, တံတံသမာပတ္တိသဒိသောဝ ဟောတိ။ တတြာပိ စ ဝိပဿနာနိယမော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတိယတ္ထေရဝါဒေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယာနုရူပေန ယံ ယံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ယေ ယေ ဈာနဓမ္မေ သမ္မသိတွာ မဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တိတော, တံတံဈာနသဒိသောဝ ဟောတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနံ ပန သမ္မသိတဇ္ဈာနံ ဝါ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမတ္တေနေဝ တံ န ဣဇ္ဈတိ။ ဧတ္ထာပိ စ ဝိပဿနာနိယမော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အယံ ဝုစ္စတိ သမ္မာသမာဓီတိ ယာ ဣမေသု စတူသု ဈာနေသု ဧကဂ္ဂတာ, အယံ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယော, အပရဘာဂေ လောကုတ္တရော သမ္မာသမာဓိ နာမ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဓမ္မသေနာပတိ မဂ္ဂသစ္စံ ဒေသေတိ။ တတ္ထ လောကိယမဂ္ဂေ သဗ္ဗာနေဝ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ယထာနုရူပံ ဆသု အာရမ္မဏေသု အညတရာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂေ ပန စတုသစ္စပ္ပဋိဝေဓာယ ပဝတ္တဿ အရိယသာဝကဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ အဝိဇ္ဇာနုသယသမုဂ္ဃါတကံ ပညာစက္ခု သမ္မာဒိဋ္ဌိ, တထာ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိဿ တံသမ္ပယုတ္တော တိဝိဓမိစ္ဆာသင်္ကပ္ပသမုဂ္ဃါတကော စေတသော နိဗ္ဗာနပဒါဘိနိရောပနော သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, တထာ ပဿန္တဿ ဝိတက္ကေန္တဿ စ တံသမ္ပယုတ္တာဝ စတုဗ္ဗိဓဝစီဒုစ္စရိတသမုဂ္ဃါတိကာ မိစ္ဆာဝါစာယ ဝိရတိ သမ္မာဝါစာ, တထာ ဝိရမန္တဿ တံသမ္ပယုတ္တာဝ တိဝိဓမိစ္ဆာကမ္မန္တသမုစ္ဆေဒိကာ မိစ္ဆာကမ္မန္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၂။)ဝိရတိ သမ္မာကမ္မန္တော, တေသံယေဝ စဿ ဝါစာကမ္မန္တာနံ ဝေါဒါနဘူတာ တံသမ္ပယုတ္တာဝ ကုဟနာဒိသမုစ္ဆေဒိကာ မိစ္ဆာအာဇီဝါ ဝိရတိ သမ္မာအာဇီဝေါ, တဿာယေဝဿ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝသင်္ခါတာယ သီလဘူမိယံ ပတိဋ္ဌမာနဿ တဒနုရူပေါ တံသမ္ပယုတ္တောဝ ကောသဇ္ဇသမုစ္ဆေဒကော, အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ အကုသလကုသလာနံ အနုပ္ပါဒပ္ပဟာနုပ္ပါဒဋ္ဌိတိသာဓကော စ ဝီရိယာရမ္ဘော သမ္မာဝါယာမော, ဧဝံ ဝါယမန္တဿ တံသမ္ပယုတ္တောဝ မိစ္ဆာသတိဝိနိဒ္ဓုနကော, ကာယာဒီသု ကာယာနုပဿနာဒိသာဓကော စ စေတသော အသမ္မောသော သမ္မာသတိ။ ဧဝံ အနုတ္တရာယ သတိယာ သုဝိဟိတစိတ္တာရက္ခဿ တံသမ္ပယုတ္တာဝ မိစ္ဆာသမာဓိဝိဒ္ဓံသိကာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ သမ္မာသမာဓိ။ ဧသ လောကုတ္တရော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။
ယော သဟ လောကိယေန မဂ္ဂေန ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါတိ သင်္ချံ ဂတော, သော ခေါ ပနေသ မဂ္ဂေါ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပါနံ ဝိဇ္ဇာယ သေသဓမ္မာနံ စရဏေန သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝိဇ္ဇာ စေဝ စရဏဉ္စ။ တထာ တေသံ ဒွိန္နံ ဝိပဿနာယာနေန ဣတရေသံ သမထယာနေန သင်္ဂဟိတတ္တာ သမထော စေဝ ဝိပဿနာ စ။ တေသံ ဒွိန္နံ ပညာက္ခန္ဓေန တဒနန္တရာနံ တိဏ္ဏံ သီလက္ခန္ဓေန အဝသေသာနံ တိဏ္ဏံ သမာဓိက္ခန္ဓေန အဓိပညာအဓိသီလအဓိစိတ္တသိက္ခာဟိ စ သင်္ဂဟိတတ္တာ ခန္ဓတ္တယဉ္စေဝ သိက္ခတ္တယဉ္စ ဟောတိ။ ယေန သမန္နာဂတော အရိယသာဝကော ဒဿနသမတ္ထေဟိ စက္ခူဟိ ဂမနသမတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ သမန္နာဂတော အဒ္ဓိကော ဝိယ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော ဟုတွာ ဝိပဿနာယာနေန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂံ သမထယာနေန အတ္တကိလမထာနုယောဂန္တိ အန္တဒွယံ ပရိဝဇ္ဇေတွာ မဇ္ဈိမပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ပညာက္ခန္ဓေန မောဟက္ခန္ဓံ, သီလက္ခန္ဓေန ဒေါသက္ခန္ဓံ, သမာဓိက္ခန္ဓေန စ လောဘက္ခန္ဓံ ပဒါလေန္တော အဓိပညာသိက္ခာယ ပညာသမ္ပဒံ, အဓိသီလသိက္ခာယ သီလသမ္ပဒံ, အဓိစိတ္တသိက္ခာယ သမာဓိသမ္ပဒန္တိ တိဿော သမ္ပတ္တိယော ပတွာ အမတံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတိ။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏံ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မရတနဝိစိတ္တံ သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ အရိယဘူမိံ ဩက္ကန္တော ဟောတီတိ။
မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၃။)သစ္စပကိဏ္ဏကဝဏ္ဏနာ
စတူသု ပန သစ္စေသု ဗာဓနလက္ခဏံ ဒုက္ခသစ္စံ, ပဘဝလက္ခဏံ သမုဒယသစ္စံ, သန္တိလက္ခဏံ နိရောဓသစ္စံ, နိယျာနလက္ခဏံ မဂ္ဂသစ္စံ, အပိစ ပဝတ္တိပဝတ္တကနိဝတ္တိနိဝတ္တကလက္ခဏာနိ ပဋိပါဋိယာ။ တထာ သင်္ခတတဏှာအသင်္ခတဒဿနလက္ခဏာနိ စ။
ကသ္မာ ပန စတ္တာရေဝ အရိယသစ္စာနိ ဝုတ္တာနိ အနူနာနိ အနဓိကာနီတိ စေ? အညဿ အသမ္ဘဝတော အညတရဿ စ အနပနေယျဘာဝတော။ န ဟိ ဧတေဟိ အညံ အဓိကံ ဝါ, ဧတေသံ ဝါ ဧကမ္ပိ အပနေတဗ္ဗံ သမ္ဘောတိ။ ယထာဟ –
‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, အာဂစ္ဆေယျ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ‘နေတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ, အညံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ။ ယံ သမဏေန ဂေါတမေန ဒေသိတံ, အဟမေတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဌပေတွာ အညံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပညပေဿာမီ’တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။
ယထာ စာဟ –
‘‘ယော ဟိ ကောစိ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘နေတံ ဒုက္ခံ ပဌမံ အရိယသစ္စံ, ယံ သမဏေန ဂေါတမေန ဒေသိတံ, အဟမေတံ ဒုက္ခံ ပဌမံ အရိယသစ္စံ ပစ္စက္ခာယ အညံ ဒုက္ခံ ပဌမံ အရိယသစ္စံ ပညပေဿာမီ’တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၆)။
အပိစ ပဝတ္တိမာစိက္ခန္တော ဘဂဝါ သဟေတုကံ အာစိက္ခိ, နိဝတ္တိဉ္စ သဥပါယံ။ ဣတိ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတူနံ ဧတပ္ပရမတော စတ္တာရေဝ ဝုတ္တာနိ။ တထာ ပရိညေယျပဟာတဗ္ဗသစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗာနံ, တဏှာဝတ္ထုတဏှာတဏှာနိရောဓတဏှာနိရောဓူပါယာနံ, အာလယအာလယရာမတာအာလယသမုဂ္ဃါတအာလယသမုဂ္ဃါတူပါယာနဉ္စ ဝသေနာပိ စတ္တာရေဝ ဝုတ္တာနီတိ။
ဧတ္ထ စ ဩဠာရိကတ္တာ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏတ္တာ စ သုဝိညေယျန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ ဟေတုဒဿနတ္ထံ တဒနန္တရံ သမုဒယသစ္စံ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၄။)ဟေတုနိရောဓာ ဖလနိရောဓောတိ ဉာပနတ္ထံ တတော နိရောဓသစ္စံ, တဒဓိဂမူပါယဒဿနတ္ထံ အန္တေ မဂ္ဂသစ္စံ။ ဘဝသုခဿာဒဂဓိတာနံ ဝါ သတ္တာနံ သံဝေဂဇနနတ္ထံ ပဌမံ ဒုက္ခမာဟ။ တံ နေဝ အကတံ အာဂစ္ဆတိ, န ဣဿရနိမ္မာနာဒိတော ဟောတိ, ဣတော ပန ဟောတီတိ ဉာပနတ္ထံ တဒနန္တရံ သမုဒယံ။ တတော သဟေတုကေန ဒုက္ခေန အဘိဘူတတ္တာ သံဝိဂ္ဂမာနသာနံ ဒုက္ခနိဿရဏဂဝေသီနံ နိဿရဏဒဿနေန အဿာသဇနနတ္ထံ နိရောဓံ။ တတော နိရောဓာဓိဂမနတ္ထံ နိရောဓသမ္ပာပကံ မဂ္ဂန္တိ အယမေတေသံ ကမော။
ဧတေသု ပန ဘာရော ဝိယ ဒုက္ခသစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဘာရာဒါနမိဝ သမုဒယသစ္စံ, ဘာရနိက္ခေပနမိဝ နိရောဓသစ္စံ, ဘာရနိက္ခေပနူပါယော ဝိယ မဂ္ဂသစ္စံ။ ရောဂေါ ဝိယ ဝါ ဒုက္ခသစ္စံ, ရောဂနိဒါနမိဝ သမုဒယသစ္စံ, ရောဂဝူပသမော ဝိယ နိရောဓသစ္စံ, ဘေသဇ္ဇမိဝ မဂ္ဂသစ္စံ။ ဒုဗ္ဘိက္ခမိဝ ဝါ ဒုက္ခသစ္စံ, ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိ ဝိယ သမုဒယသစ္စံ, သုဘိက္ခမိဝ နိရောဓသစ္စံ, သုဝုဋ္ဌိ ဝိယ မဂ္ဂသစ္စံ။ အပိစ ဝေရီဝေရမူလဝေရသမုဂ္ဃါတဝေရသမုဂ္ဃါတူပါယေဟိ, ဝိသရုက္ခရုက္ခမူလမူလူပစ္ဆေဒတဒုပစ္ဆေဒူပါယေဟိ, ဘယဘယမူလနိဗ္ဘယတဒဓိဂမူပါယေဟိ, ဩရိမတီရမဟောဃပါရိမတီရတံသမ္ပာပကဝါယာမေဟိ စ ယောဇေတွာပေတာနိ ဥပမာတော ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။
သဗ္ဗာနေဝ ပနေတာနိ သစ္စာနိ ပရမတ္ထေန ဝေဒကကာရကနိဗ္ဗုတဂမကာဘာဝတော သုညာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဒုက္ခမေဝ ဟိ န ကောစိ ဒုက္ခိတော, ကာရကော န ကိရိယာဝ ဝိဇ္ဇတိ၊
အတ္ထိ နိဗ္ဗုတိ န နိဗ္ဗုတော ပုမာ, မဂ္ဂမတ္ထိ ဂမကော န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
အထ ဝါ –
ဓုဝသုဘသုခတ္တသုညံ, ပုရိမဒွယမတ္တသုညမမတပဒံ၊
ဓုဝသုခအတ္တဝိရဟိတော, မဂ္ဂေါ ဣတိ သုညတာ တေသု။
နိရောဓသုညာနိ ဝါ တီဏိ, နိရောဓော စ သေသတ္တယသုညော။ ဖလသုညော ဝါ ဧတ္ထ ဟေတု သမုဒယေ ဒုက္ခဿ အဘာဝတော, မဂ္ဂေ စ နိရောဓဿ, န ဖလေန သဂဗ္ဘော ပကတိဝါဒီနံ ပကတိ ဝိယ။ ဟေတုသုညဉ္စ ဖလံ ဒုက္ခသမုဒယာနံ နိရောဓမဂ္ဂါနဉ္စ အသမဝါယာ, န ဟေတုသမဝေတံ ဟေတုဖလံ သမဝါယဝါဒီနံ ဒွိအဏုကာဒိ ဝိယ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၅။)‘‘တယမိဓ နိရောဓသုညံ, တယေန တေနာပိ နိဗ္ဗုတီ သုညာ၊
သုညော ဖလေန ဟေတု, ဖလမ္ပိ တံဟေတုနာ သုည’’န္တိ။
သဗ္ဗာနေဝ သစ္စာနိ အညမညသဘာဂါနိ အဝိတထတော အတ္တသုညတော ဒုက္ကရပဋိဝေဓတော စ။ ယထာဟ –
‘‘တံ ကိံ မညသိ, အာနန္ဒ, ကတမံ နု ခေါ ဒုက္ကရတရံ ဝါ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝါ, ယော ဒူရတောဝ သုခုမေန တာဠစ္ဆိဂ္ဂဠေန အသနံ အတိပါတေယျ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခံ အဝိရာဓိတံ, ယော ဝါ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာတိ? ဧတဒေဝ, ဘန္တေ, ဒုက္ကရတရဉ္စေဝ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရဉ္စ၊ ယော ဝါ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာတိ၊ အထ ခေါ တေ, အာနန္ဒ, ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတရံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ, ယေ ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ ယထာဘူတံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ…ပေ… ‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’တိ ယထာဘူတံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅)၊
ဝိသဘာဂါနိ သလက္ခဏဝဝတ္ထာနတော။ ပုရိမာနိ စ ဒွေ သဘာဂါနိ ဒုရဝဂါဟတ္ထေန ဂမ္ဘီရတ္တာ လောကိယတ္တာ သာသဝတ္တာ စ, ဝိသဘာဂါနိ ဖလဟေတုဘေဒတော ပရိညေယျပဟာတဗ္ဗတော စ။ ပစ္ဆိမာနိပိ ဒွေ သဘာဂါနိ ဂမ္ဘီရတ္တေန ဒုရဝဂါဟတ္တာ လောကုတ္တရတ္တာ အနာသဝတ္တာ စ, ဝိသဘာဂါနိ ဝိသယဝိသယီဘေဒတော သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗတော စ။ ပဌမတတိယာနိ စာပိ သဘာဂါနိ ဖလာပဒေသတော, ဝိသဘာဂါနိ သင်္ခတာသင်္ခတတော။ ဒုတိယစတုတ္ထာနိ စာပိ သဘာဂါနိ ဟေတုအပဒေသတော, ဝိသဘာဂါနိ ဧကန္တကုသလာကုသလတော။ ပဌမစတုတ္ထာနိ စာပိ သဘာဂါနိ သင်္ခတတော, ဝိသဘာဂါနိ လောကိယလောကုတ္တရတော။ ဒုတိယတတိယာနိ စာပိ သဘာဂါနိ နေဝသေက္ခနာသေက္ခဘာဝတော, ဝိသဘာဂါနိ သာရမ္မဏာနာရမ္မဏတော။
‘‘ဣတိ ဧဝံ ပကာရေဟိ, နယေဟိ စ ဝိစက္ခဏော၊
ဝိဇညာ အရိယသစ္စာနံ, သဘာဂဝိသဘာဂတ’’န္တိ။
သဗ္ဗမေဝ စေတ္ထ ဒုက္ခံ ဧကဝိဓံ ပဝတ္တိဘာဝတော, ဒုဝိဓံ နာမရူပတော, တိဝိဓံ ကာမရူပါရူပူပပတ္တိဘဝဘေဒတော, စတုဗ္ဗိဓံ စတုအာဟာရဘေဒတော,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၆။)ပဉ္စဝိဓံ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓဘေဒတော။ သမုဒယောပိ ဧကဝိဓော ပဝတ္တကဘာဝတော, ဒုဝိဓော ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာသမ္ပယုတ္တတော, တိဝိဓော ကာမဘဝဝိဘဝတဏှာဘေဒတော, စတုဗ္ဗိဓော စတုမဂ္ဂပ္ပဟေယျတော, ပဉ္စဝိဓော ရူပါဘိနန္ဒနာဒိဘေဒတော, ဆဗ္ဗိဓော ဆတဏှာကာယဘေဒတော။ နိရောဓောပိ ဧကဝိဓော အသင်္ခတဓာတုဘာဝတော, ပရိယာယတော ပန ဒုဝိဓော သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသတော, တိဝိဓော ဘဝတ္တယဝူပသမတော, စတုဗ္ဗိဓော စတုမဂ္ဂါဓိဂမနီယတော, ပဉ္စဝိဓော ပဉ္စာဘိနန္ဒနဝူပသမတော, ဆဗ္ဗိဓော ဆတဏှာကာယက္ခယဘေဒတော။ မဂ္ဂေါပိ ဧကဝိဓော ဘာဝေတဗ္ဗတော, ဒုဝိဓော သမထဝိပဿနာဘေဒတော, ဒဿနဘာဝနာဘေဒတော ဝါ, တိဝိဓော ခန္ဓတ္တယဘေဒတော။ အယဉှိ သပ္ပဒေသတ္တာ နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေန နိပ္ပဒေသေဟိ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတော။ ယထာဟ –
‘‘န ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, အရိယေန အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေန တယော ခန္ဓာ သင်္ဂဟိတာ, တီဟိ စ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော။ ယာ, စာဝုသော ဝိသာခ, သမ္မာဝါစာ ယော စ သမ္မာကမ္မန္တော ယော စ သမ္မာအာဇီဝေါ, ဣမေ ဓမ္မာ သီလက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ။ ယော စ သမ္မာဝါယာမော ယာ စ သမ္မာသတိ ယော စ သမ္မာသမာဓိ, ဣမေ ဓမ္မာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ။ ယာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂)။
စတုဗ္ဗိဓော သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိဝသေန။
အပိစ သဗ္ဗာနေဝ သစ္စာနိ ဧကဝိဓာနိ အဝိတထတ္တာ, အဘိညေယျတ္တာ ဝါ။ ဒုဝိဓာနိ လောကိယလောကုတ္တရတော, သင်္ခတာသင်္ခတတော ဝါ။ တိဝိဓာနိ ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗတော အပ္ပဟာတဗ္ဗတော နေဝပဟာတဗ္ဗနာပဟာတဗ္ဗတော စ။ စတုဗ္ဗိဓာနိ ပရိညေယျပဟာတဗ္ဗသစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗတောတိ။
‘‘ဧဝံ အရိယသစ္စာနံ, ဒုဗ္ဗောဓာနံ ဗုဓော ဝိဓိံ၊
အနေကဘေဒတော ဇညာ, ဟိတာယ စ သုခါယ စာ’’တိ။
သစ္စပကိဏ္ဏကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၇။)ဣဒါနိ ဓမ္မသေနာပတိ ဘဂဝတာ ဒေသိတက္ကမေနေဝ အန္တေ သစ္စစတုက္ကံ နိဒ္ဒိသိတွာ ‘‘တံ ဉာတဋ္ဌေန ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ သစ္စစတုက္ကဝသေန သုတမယေ ဉာဏံ နိဂမေတွာ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ‘‘သောတာဝဓာနေ ပညာ သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ နိဂမေတွာ ဒဿေတီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ
သုတမယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သီလမယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၇။ သီလမယဉာဏနိဒ္ဒေသေ ပဉ္စာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ သီလာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသီလန္တိအာဒိ ပဉ္စန္နံ သရူပတော ဒဿနံ။ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓီတိအာဒီသု ယထာ နီလဝဏ္ဏယောဂတော ဝတ္ထမ္ပိ နီလမဿ အတ္ထီတိ နီလန္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဂဏနဝသေန ပရိယန္တော ပရိစ္ဆေဒေါ အဿာ အတ္ထီတိ ပရိယန္တာ, ဥပသမ္ပန္နသီလေ ပတ္တော အနုပသမ္ပန္နသီလဿ အဝသာနသဗ္ဘာဝတော ဝါ ပရိယန္တော အဝသာနံ အဿာ အတ္ထီတိ ပရိယန္တာ။ သပရိယန္တာတိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ သကာရလောပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ဒကံ ဒကာသယာ ပဝိသန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈၊ အ။ နိ။ ၄။၃၃) ဧတ္ထ ဥကာရလောပေါ ဝိယ။ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေါ ပါရိသုဒ္ဓိ, ပရိယန္တာ စ သာ ပါရိသုဒ္ဓိ စာတိ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိ, ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသင်္ခါတံ သီလံ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ ဝုတ္တပဋိပက္ခေန န ပရိယန္တာတိ အပရိယန္တာ, နတ္ထိ ဧတိဿာ ပရိယန္တောတိပိ အပရိယန္တာ, ဝုဒ္ဓေါ ဧတိဿာ ပရိယန္တောတိပိ အပရိယန္တာ။ သမာဒါနတော ပဘုတိ အခဏ္ဍိတတ္တာ ခဏ္ဍိတာပိ ကတပဋိကမ္မတ္တာ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တကေနာပိ မလေန ဝိရဟိတတ္တာ စ ပရိသုဒ္ဓဇာတိမဏိ ဝိယ သုဓန္တသုပရိကမ္မကတသုဝဏ္ဏံ ဝိယ စ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ အရိယမဂ္ဂဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတာ အနူနဋ္ဌေန ပရိပူဏ္ဏာ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပဟီနတ္တာ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေန အဂ္ဂဟိတတ္တာ အပရာမဋ္ဌာ။အယံ တေ သီလေ ဒေါသောတိ ကေနစိ စောဒကေန ပရာမသိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝါ အပရာမဋ္ဌာ။ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ သဗ္ဗဒရထပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။ အနုပသမ္ပန္နာနန္တိ အနဝသေသသမာဒါနဝသေန သီလသမ္ပဒါယ ဘုသံ သမ္ပန္နာတိ ဥပသမ္ပန္နာ, န ဥပသမ္ပန္နာ အနုပသမ္ပန္နာ။ တေသံ အနုပသမ္ပန္နာနံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၈။)ပရိယန္တသိက္ခာပဒါနန္တိ ဧတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ, ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေန ပဒါနိ, သိက္ခိတဗ္ဗကောဋ္ဌာသာနီတိ အတ္ထော။ အပိစ သီလေ ပတိဋ္ဌိတေန ဥပရိပတ္တဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သိက္ခာ, သီလာနိ တာသံ သိက္ခာနံ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ပဒါနီတိ သိက္ခာနံ ပဒတ္တာ သိက္ခာပဒါနိ, ပရိယန္တာနိ သိက္ခာပဒါနိ ဧတေသန္တိ ပရိယန္တသိက္ခာပဒါ။ တေသံ ပရိယန္တသိက္ခာပဒါနံ။ ဧတ္ထ စ ဒွေ ပရိယန္တာ သိက္ခာပဒပရိယန္တော စ ကာလပရိယန္တော စ။ ကတမော သိက္ခာပဒပရိယန္တော? ဥပါသကောပါသိကာနံ ယထာသမာဒါနဝသေန ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ စတ္တာရိ ဝါ ပဉ္စ ဝါ အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ သိက္ခာပဒါနိ ဟောန္တိ, သိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီနံ ဒသ သိက္ခာပဒါနိ။ အယံ သိက္ခာပဒပရိယန္တော။ ကတမော ကာလပရိယန္တော? ဥပါသကောပါသိကာ ဒါနံ ဒဒမာနာ ပရိဝေသနပရိယန္တံ သီလံ သမာဒိယန္တိ, ဝိဟာရဂတာ ဝိဟာရပရိယန္တံ သီလံ သမာဒိယန္တိ, ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဘိယျော ဝါ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ သီလံ သမာဒိယန္တိ။ အယံ ကာလပရိယန္တော။ ဣမေသု ဒွီသု ပရိယန္တေသု သိက္ခာပဒံ ပရိယန္တံ ကတွာ သမာဒိန္နံ သီလံ ဝီတိက္ကမနေန ဝါ မရဏေန ဝါ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, ကာလံ ပရိယန္တံ ကတွာ သမာဒိန္နံ တံတံကာလာတိက္ကမေန ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။
အပရိယန္တသိက္ခာပဒါနန္တိ –
‘‘နဝ ကောဋိသဟဿာနိ, အသီတိ သတကောဋိယော၊
ပညာသ သတသဟဿာနိ, ဆတ္တိံသ စ ပုနာပရေ။
‘‘ဧတေ သံဝရဝိနယာ, သမ္ဗုဒ္ဓေန ပကာသိတာ၊
ပေယျာလမုခေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, သိက္ခာ ဝိနယသံဝရေ’’တိ။ –
ဧဝံ ဂဏနဝသေန ပရိယန္တာနမ္ပိ သိက္ခာပဒါနံ အနဝသေသသမာဒါနဘာဝဝသေန လာဘယသဉာတိအင်္ဂဇီဝိတဟေတု အဒိဋ္ဌပရိယန္တဘာဝဝသေန ဥပရိ ရက္ခိတဗ္ဗသီလပရိစ္ဆေဒါဘာဝဝသေန စ နတ္ထိ ဧတေသံ ပရိယန္တောတိ အပရိယန္တာနိ။ အပရိယန္တာနိ သိက္ခာပဒါနိ ဧတေသန္တိ အပရိယန္တသိက္ခာပဒါ။ တေသံ အပရိယန္တသိက္ခာပဒါနံ, ဝုဒ္ဓပရိယန္တသိက္ခာပဒါနန္တိ ဝါ အတ္ထော။
‘‘ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ, ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊
ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ, ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ’’။ –
ဝုတ္တပုထုဇ္ဇနလက္ခဏာနတိက္ကမေပိ –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၉။)‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊
အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော, ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ –
ဝုတ္တပုထုဇ္ဇနဒွယေ ကလျာဏဓမ္မသမာဂမေန အန္ဓပုထုဇ္ဇနဘာဝံ အတိက္ကမ္မ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဘာဝေ ဌိတာနံ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာနံ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုထုဇ္ဇနေသု ဝါ ကလျာဏကာနံ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာနံ။
ကုသလဓမ္မေ ယုတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ ကုသလသဒ္ဒေါ တာဝ အာရောဂျာနဝဇ္ဇဆေကသုခဝိပါကေသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉) အာရောဂျေ ဒိဿတိ။ ‘‘ကတမော ပန, ဘန္တေ, ကာယသမာစာရော ကုသလော? ယော ခေါ, မဟာရာဇ, ကာယသမာစာရော အနဝဇ္ဇော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁) စ ‘‘ပုန စပရံ, ဘန္တေ, ဧတဒါနုတ္တရိယံ ယထာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ စ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၅) ဧဝမာဒီသု အနဝဇ္ဇေ။ ‘‘ကုသလော တွံ ရထဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ (မ။ နိ။ ၂။၈၇), ကုသလာ နစ္စဂီတဿ သိက္ခိတာ စာတုရိတ္ထိယော’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၄) ဆေကေ။ ‘‘ကုသလာနံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)။ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၄၃၁) သုခဝိပါကေ။ သွာယမိဓ အာရောဂျေပိ အနဝဇ္ဇေပိ သုခဝိပါကေပိ ဝဋ္ဋတိ။
ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ ကုစ္ဆိတေ ပါပကေ ဓမ္မေ သလယန္တိ စလယန္တိ ကမ္ပေန္တိ ဝိဒ္ဓံသေန္တီတိ ကုသလာ။ ကုစ္ဆိတေန ဝါ အာကာရေန သယန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ကုသာ, တေ ကုသေ လုနန္တိ ဆိန္ဒန္တီတိ ကုသလာ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာနတော တနုကရဏတော ကုသံ ဉာဏံ။ တေန ကုသေန လာတဗ္ဗာ ဂဟေတဗ္ဗာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာတိ ကုသလာ, ယထာ ဝါ ကုသာ ဥဘယဘာဂဂတံ ဟတ္ထပ္ပဒေသံ လုနန္တိ, ဧဝမိမေပိ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဘာဝေန ဥဘယဘာဂဂတံ သံကိလေသပက္ခံ လုနန္တိ, တသ္မာ ကုသာ ဝိယ လုနန္တီတိ ကုသလာ။ အပိစ အာရောဂျဋ္ဌေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ဝါ ကုသလာ။ ဣဓ ပန ယသ္မာ ဝိပဿနာကုသလမေဝ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ သေသေ ဝိဟာယ တဿေဝ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကုသလဓမ္မေ’’တိ ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာကုသလဓမ္မေ သာတစ္စကိရိယတာယ သက္ကစ္စကာရိတာယ စ ယုတ္တာနန္တိ အတ္ထော။
သေက္ခပရိယန္တေ ပရိပူရကာရီနန္တိ ဧတ္ထ တီသု သိက္ခာသု ဇာတာတိပိ သေက္ခာ, သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ ဧတေတိပိ သေက္ခာ, သယမေဝ သိက္ခန္တီတိပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၀။)သေက္ခာ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလသကဒါဂါမိမဂ္ဂဖလအနာဂါမိမဂ္ဂဖလအရဟတ္တမဂ္ဂဓမ္မာ။ တေ သေက္ခာ ဓမ္မာ ပရိယန္တေ အဝသာနေ ဧတဿ, တေ ဝါ သေက္ခာ ဓမ္မာ ပရိယန္တော ပရိစ္ဆေဒေါ ဧတဿာတိ သေက္ခပရိယန္တော။ တသ္မိံ သေက္ခပရိယန္တေ ဓမ္မေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိပူရံ ပရိပုဏ္ဏတံ ကရောန္တီတိ ပရိပူရကာရိနော, ပရိပူရကာရော ပရိပူရကိရိယာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဝါ ပရိပူရကာရိနော။ တေသံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတေ သေက္ခပရိယန္တေ ပဋိပဒါဓမ္မေ ဝိပဿနာပါရိပူရိယာ ပရိပူရကာရီနံ။ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ကာယေတိ သရီရေ။ သရီရဉှိ အသုစိသဉ္စယတော ကုစ္ဆိတာနဉ္စ ကေသာဒီနံ စက္ခုရောဂါဒီနဉ္စ ရောဂသတာနံ အာယဘူတတ္တာ ကာယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဇီဝိတေတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယေ။ တဉှိ ဇီဝန္တိ တေနာတိ ဇီဝိတန္တိ ဝုစ္စတိ။ နတ္ထိ ဧတေသံ အပေက္ခာတိ အနပေက္ခာ, နိဿိနေဟာတိ အတ္ထော။ တေသံ တသ္မိံ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာနံ။
ဣဒါနိ တေသံ တေသု အနပေက္ခတ္တဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ပရိစ္စတ္တဇီဝိတာနန္တိ အာဟ။ ဘဂဝတော အာစရိယဿ ဝါ သကဇီဝိတပရိစ္စာဂေနေဝ ဟိ တေ ကိလမမာနေပိ ကာယေ ဝိနဿမာနေပိ ဇီဝိတေ အနပေက္ခာ ဟောန္တီတိ။ သတ္တန္နံ သေက္ခာနန္တိ သိက္ခန္တီတိ သေက္ခာတိ လဒ္ဓနာမာနံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌာဒီနံ သတ္တန္နံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ။ တထာဂတသာဝကာနန္တိ တထာဂတဿ သာဝကာနံ။ အဋ္ဌပိ ဟိ အရိယပုဂ္ဂလာ သဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ ဘဂဝတော ဒေသနံ အနုသိဋ္ဌိံ အဝေစ္စပ္ပသာဒယောဂေန သက္ကစ္စံ သုဏန္တီတိ သာဝကာ။ တေသုပိ အရဟတ္တဖလဋ္ဌေယေဝ ဝိသေသေတွာ ဒဿေန္တော ခီဏာသဝါနန္တိ အာဟ, အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန ပရိက္ခီဏသဗ္ဗာသဝါနန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနန္တိ တံ တံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဧကောဝ အနာစရိယကော စတုသစ္စံ ဗုဇ္ဈိတဝါတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ။ တာဒိသာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ။
တထာဂတာနန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော – တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော, တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော, တထဒဿိတာယ တထာဂတော, တထဝါဒိတာယ တထာဂတော, တထာ ကာရိတာယ တထာဂတော, အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၁။)ကထံ ဘဂဝါ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဂတာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေနာဘိနီဟာရေန ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော အာဂတာ, တေနေဝ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။ အထ ဝါ ယထာ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော ဒါနသီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စာဓိဋ္ဌာနမေတ္တုပေက္ခာသင်္ခါတာ ဒသ ပါရမိယော, ဒသ ဥပပါရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ အင်္ဂပရိစ္စာဂံ နယနဓနရဇ္ဇပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂန္တိ ဣမေ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ, ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ပူရေတွာ ဗုဒ္ဓိစရိယာယ ကောဋိံ ပတွာ အာဂတာ, တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။ ယထာ စ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒေ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ပဉ္စ ဗလာနိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ ဗြူဟေတွာ အာဂတာ, တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတောတိ တထာဂတော။
‘‘ယထေဝ ဒီပင်္ကရဗုဒ္ဓအာဒယော, သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊
တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော, တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ’’တိ။
ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော ဂတာ။ ကထဉ္စ တေ ဂတာ? တေ ဟိ သမ္ပတိဇာတာ သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရေနမုခါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ။ ယထာဟ ‘‘သမ္ပတိဇာတော, အာနန္ဒ, ဗောဓိသတ္တော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂစ္ဆတိ သေတမှိ ဆတ္တေ အနုဓာရယမာနေ, သဗ္ဗာ စ ဒိသာ အနုဝိလောကေတိ, အာသဘိဉ္စ ဝါစံ ဘာသတိ ‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ, ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ, သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ, အယမန္တိမာ ဇာတိ, နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၀၇၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁)။ တဉ္စဿ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ ယဉှိ သော သမ္ပတိဇာတော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပတိဋ္ဌဟိ, ဣဒမဿ စတုရိဒ္ဓိပါဒပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ဥတ္တရမုခဘာဝေါ ပနဿ သဗ္ဗလောကုတ္တရဘာဝဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, သတ္တပဒဝီတိဟာရော သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂရတနပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ‘‘သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာ’’တိ (သု။ နိ။ ၆၉၃)
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၂။)ဧတ္ထ ဝုတ္တစာမရုက္ခေပေါ ပန သဗ္ဗတိတ္ထိယနိမ္မထနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, သေတစ္ဆတ္တဓာရဏံ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိဝရဝိမလသေတစ္ဆတ္တပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, သဗ္ဗာဒိသာနုဝိလောကနံ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, အာသဘိဝါစာဘာသနံ ပန အပ္ပဋိဝတ္တိယဝရဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ တထာယံ ဘဂဝါပိ ဂတော။ တဉ္စဿ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ တေသံယေဝ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ဂဝံပတီ ယထာ, သမေဟိ ပါဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရံ၊
သော ဝိက္ကမီ သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော, သေတဉ္စ ဆတ္တံ အနုဓာရယုံ မရူ။
‘‘ဂန္တွာန သော သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော, ဒိသာ ဝိလောကေသိ သမာ သမန္တတော၊
အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဂိရမဗ္ဘုဒီရယိ, သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။
ဧဝံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။
အထ ဝါ ယထာ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော, အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထေဝ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ…ပေ… ပဌမဇ္ဈာနေန နီဝရဏေ…ပေ… အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညံ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသေ ပဟာယ ဂတော။ ဧဝမ္ပိ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။
ကထံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? ပထဝီဓာတုယာ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ, အာပေါဓာတုယာ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏံ, တေဇောဓာတုယာ ဥဏှတ္တလက္ခဏံ, ဝါယောဓာတုယာ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏံ, အာကာသဓာတုယာ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ, ဝိညာဏဓာတုယာ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။
ရူပဿ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ, သညာယ သဉ္ဇာနနလက္ခဏံ, သင်္ခါရာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏံ, ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။
ဝိတက္ကဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏံ, ဝိစာရဿ အနုမဇ္ဇနလက္ခဏံ, ပီတိယာ ဖရဏလက္ခဏံ, သုခဿ သာတလက္ခဏံ, စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဖဿဿ ဖုသနလက္ခဏံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၃။)သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခလက္ခဏံ, ဝီရိယိန္ဒြိယဿ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ, သတိန္ဒြိယဿ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမာဓိန္ဒြိယဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ပညိန္ဒြိယဿ ပဇာနနလက္ခဏံ။
သဒ္ဓါဗလဿ အဿဒ္ဓိယေ အကမ္ပိယလက္ခဏံ, ဝီရိယဗလဿ ကောသဇ္ဇေ, သတိဗလဿ မုဋ္ဌဿစ္စေ, သမာဓိဗလဿ ဥဒ္ဓစ္စေ, ပညာဗလဿ အဝိဇ္ဇာယ အကမ္ပိယလက္ခဏံ။
သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဝိစယလက္ခဏံ, ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ, ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဖရဏလက္ခဏံ, ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပသမလက္ခဏံ, သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏံ။
သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒဿနလက္ခဏံ, သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏံ, သမ္မာဝါစာယ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏံ, သမ္မာကမ္မန္တဿ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမ္မာအာဇီဝဿ ဝေါဒါနလက္ခဏံ, သမ္မာဝါယာမဿ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ, သမ္မာသတိယာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမ္မာသမာဓိဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ။
အဝိဇ္ဇာယ အညာဏလက္ခဏံ, သင်္ခါရာနံ စေတနာလက္ခဏံ, ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနလက္ခဏံ, နာမဿ နမနလက္ခဏံ, ရူပဿ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, သဠာယတနဿ အာယတနလက္ခဏံ, ဖဿဿ ဖုသနလက္ခဏံ, ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ, တဏှာယ ဟေတုလက္ခဏံ, ဥပါဒါနဿ ဂဟဏလက္ခဏံ, ဘဝဿ အာယူဟနလက္ခဏံ, ဇာတိယာ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ, ဇရာယ ဇီရဏလက္ခဏံ, မရဏဿ စုတိလက္ခဏံ။
ဓာတူနံ သုညတာလက္ခဏံ, အာယတနာနံ အာယတနလက္ခဏံ, သတိပဋ္ဌာနာနံ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမ္မပ္ပဓာနာနံ ပဒဟနလက္ခဏံ, ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ဣဇ္ဈနလက္ခဏံ, ဣန္ဒြိယာနံ အဓိပတိလက္ခဏံ, ဗလာနံ အကမ္ပိယလက္ခဏံ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ နိယျာနလက္ခဏံ, မဂ္ဂဿ ဟေတုလက္ခဏံ။
သစ္စာနံ တထလက္ခဏံ, သမထဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဝိပဿနာယ အနုပဿနာလက္ခဏံ, သမထဝိပဿနာနံ ဧကရသလက္ခဏံ, ယုဂနဒ္ဓါနံ အနတိဝတ္တနလက္ခဏံ။
သီလဝိသုဒ္ဓိယာ သံဝရလက္ခဏံ, စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာ ဒဿနလက္ခဏံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄။)ခယေ ဉာဏဿ သမုစ္ဆေဒလက္ခဏံ, အနုပ္ပါဒေ ဉာဏဿ ပဿဒ္ဓိလက္ခဏံ။
ဆန္ဒဿ မူလလက္ခဏံ, မနသိကာရဿ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ, ဖဿဿ သမောဓာနလက္ခဏံ, ဝေဒနာယ သမောသရဏလက္ခဏံ, သမာဓိဿ ပမုခလက္ခဏံ, သတိယာ အာဓိပတေယျလက္ခဏံ, ပညာယ တတုတ္တရိလက္ခဏံ, ဝိမုတ္တိယာ သာရလက္ခဏံ, အမတောဂဓဿ နိဗ္ဗာနဿ ပရိယောသာနလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ။ ဧတံ တထလက္ခဏံ ဉာဏဂတိယာ အာဂတော အဝိရဇ္ဈိတွာ ပတ္တော အနုပ္ပတ္တောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။
ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ, ဘိက္ခဝေ, တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ အဘိသမ္ဗောဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။
အပိစ ဇရာမရဏဿ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော…ပေ… သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ တထာ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော…ပေ… ဇာတိယာ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ တံ သဗ္ဗံ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ တသ္မာပိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော။ ဧဝံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော။
ကထံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝါ ယံ သဒေဝကေ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗာကာရေန ဇာနာတိ ပဿတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ စ တေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနကပဒဝသေန ဝါ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပါယတနံ? ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၁၆) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝါရေဟိ ဒွိပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ, ဝိတထံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၅။)နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသုပိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒါဒီသု။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ, တမဟံ ဇာနာမိ, တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ, တံ တထာဂတဿ ဝိဒိတံ, တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။ ဧဝံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော။ တတ္ထ တထဒဿီအတ္ထေ တထာဂတောတိ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကထံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော? ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝါ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော စတုန္နံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, ယဉ္စ ရတ္တိံ ယမကသာလာနမန္တရေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏေ ကာလေ ပဌမဗောဓိယာပိ မဇ္ဈိမဗောဓိယာပိ ပစ္ဆိမဗောဓိယာပိ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တံ ဂေယျံ…ပေ… ဝေဒလ္လံ, တံ သဗ္ဗံ အတ္ထတော စ ဗျဉ္ဇနတော စ အနဝဇ္ဇံ အနုပဝဇ္ဇံ အနူနမနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ ဒေါသမောဟမဒနိမ္မဒနံ, နတ္ထိ တတ္ထ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ပက္ခလိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ, ဧကနာဠိကာယ မိတံ ဝိယ, ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ, စ တထမေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ယဉ္စ, စုန္ဒ, ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ, သဗ္ဗံ တံ တထမေဝ ဟောတိ, နော အညထာ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈)။ ဂဒအတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော။
အပိစ အာဂဒနံ အာဂဒေါ, ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတသ္မိံ အတ္ထေ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ, ကာယဿာပိ ဝါစာ, တသ္မာ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယထာ ဝါစာ, ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ကာယော, ဝါစာပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၆။)တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ တထာဂတော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယထာဝါဒီ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ ဣတိ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။
ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေန သမာဓိနာ ပညာယ ဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေန, န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ, အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ရာဇာဓိရာဇာ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ။ တေနာဟ – ‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထု ဒသော ဝသဝတ္တီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။
တတ္ထေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ။ ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ ဝိယ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသမယော စေဝ ပုညမယော စ အဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။
အပိစ တထာယ ဂတောတိပိ တထာဂတော, တထံ ဂတောတိပိ တထာဂတောတိ။ ဂတောတိ အဝဂတော အတီတော ပတ္တော ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သကလံ လောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော, လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော, လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော ပတ္တောတိ တထာဂတော, လောကနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒံ တထံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ တေန ယံ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ – ‘‘လောကော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော။ လောကသမုဒယော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, လောကသမုဒယော တထာဂတဿ ပဟီနော။ လောကနိရောဓော,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၇။)ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ လောကနိရောဓော တထာဂတဿ သစ္ဆိကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ, လောကနိရောဓဂါမိနီပဋိပဒါ တထာဂတဿ ဘာဝိတာ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… အနုဝိစရိတံ မနသာ, သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။ တဿ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒမ္ပိ စ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝဒီပနေ မုခမတ္တမေဝ။ သဗ္ဗာကာရေန ပန တထာဂတောဝ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝံ ဝဏ္ဏေယျ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗဗုဒ္ဓါ တထာဂတဂုဏေနာပိ သမသမာ, တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဝသေန တထာဂတာနန္တိ အာဟ။
အရဟန္တာနန္တိ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ, အရီနံ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ တထာဂတော အရဟံ။ အာရကာ ဟိ သော သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတော မဂ္ဂေန သဝါသနာနံ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာတိ အရဟံ။
သော တတော အာရကာ နာမ, ယဿ ယေနာသမင်္ဂိတာ၊
အသမင်္ဂီ စ ဒေါသေဟိ, နာထော တေနာရဟံ မတော။
တေ စာနေန ကိလေသာရယော မဂ္ဂေန ဟတာတိ အရီနံ ဟတတ္တာပိ အရဟံ။
ယသ္မာ ရာဂါဒိသင်္ခါတာ, သဗ္ဗေပိ အရယော ဟတာ၊
ပညာသတ္ထေန နာထေန, တသ္မာပိ အရဟံ မတော။
ယဉ္စေတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘိပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာနံ ဇရာမရဏနေမိ အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ တိဘဝရထေ သမာယောဇိတံ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ သံသာရစက္ကံ, တဿာနေန ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီရိယပါဒေဟိ သီလပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဒ္ဓါဟတ္ထေန ကမ္မက္ခယကရံ ဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေ အရာ ဟတာတိ အရာနံ ဟတတ္တာပိ အရဟံ။
အရာ သံသာရစက္ကဿ, ဟတာ ဉာဏာသိနာ ယတော၊
လောကနာထေန တေနေသ, အရဟန္တိ ပဝုစ္စတိ။
အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ စ စီဝရာဒိပစ္စယေ အရဟတိ ပူဇာဝိသေသဉ္စ။ တေနေဝ စ ဥပ္ပန္နေ တထာဂတေ ယေ ကေစိ မဟေသက္ခာ ဒေဝမနုဿာ, န
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၈။)တေ အညတ္ထ ပူဇံ ကရောန္တိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ သိနေရုမတ္တေန ရတနဒါမေန တထာဂတံ ပူဇေသိ, ယထာဗလဉ္စ အညေ ဒေဝါ မနုဿာ စ ဗိမ္ဗိသာရကောသလရာဇာဒယော။ ပရိနိဗ္ဗုတမ္ပိ စ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဆန္နဝုတိကောဋိဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အသောကမဟာရာဇာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိ ဝိဟာရသဟဿာနိ ပတိဋ္ဌာပေသိ, ကော ပန ဝါဒေါ အညေသံ ပူဇာဝိသေသာနန္တိ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာပိ အရဟံ။
ပူဇာဝိသေသံ သဟ ပစ္စယေဟိ, ယသ္မာ အယံ အရဟတိ လောကနာထော၊
အတ္ထာနုရူပံ အရဟန္တိ လောကေ, တသ္မာ ဇိနော အရဟတိ နာမမေတံ။
ယထာ စ လောကေ ယေ ကေစိ ပဏ္ဍိတမာနိနော ဗာလာ အသိလောကဘယေန ရဟော ပါပံ ကရောန္တိ, ဧဝမေသ န ကဒါစိ ကရောတီတိ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝတောပိ အရဟံ။
ယသ္မာ နတ္ထိ ရဟော နာမ, ပါပကမ္မေသု တာဒိနော၊
ရဟာဘာဝေန တေနေသ, အရဟံ ဣတိ ဝိဿုတော။
ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ –
အာရကတ္တာ ဟတတ္တာ စ, ကိလေသာရီန သော မုနိ၊
ဟတသံသာရစက္ကာရော, ပစ္စယာဒီန စာရဟော၊
န ရဟော ကရောတိ ပါပါနိ, အရဟံ တေန ဝုစ္စတီတိ။
ယသ္မာ ပန သဗ္ဗဗုဒ္ဓါ အရဟတ္တဂုဏေနာပိ သမသမာ, တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဝသေန ‘‘အရဟန္တာန’’န္တိ အာဟ။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနန္တိ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, အဘိညေယျေ ဓမ္မေ အဘိညေယျတော ဗုဒ္ဓေါ, ပရိညေယျေ ဓမ္မေ ပရိညေယျတော, ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဟာတဗ္ဗတော, သစ္ဆိကာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော, ဘာဝေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဘာဝေတဗ္ဗတော။ တေနေဝါဟ –
‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ, ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊
ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓေါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၆၃)၊
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၉။)အထ ဝါ စက္ခု ဒုက္ခသစ္စံ, တဿ မူလကာရဏဘာဝေန သမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏှာ သမုဒယသစ္စံ, ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေနာပိ သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓေါ။ ဧသ နယော သောတဃာနဇိဝှါကာယမနေသု။ ဧတေနေဝ နယေန ရူပါဒီနိ ဆ အာယတနာနိ, စက္ခုဝိညာဏာဒယော ဆ ဝိညာဏကာယာ, စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဆ ဖဿာ, စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒယော ဆ ဝေဒနာ, ရူပသညာဒယော ဆ သညာ, ရူပသဉ္စေတနာဒယော ဆ စေတနာ, ရူပတဏှာဒယော ဆ တဏှာကာယာ, ရူပဝိတက္ကာဒယော ဆ ဝိတက္ကာ, ရူပဝိစာရာဒယော ဆ ဝိစာရာ, ရူပက္ခန္ဓာဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ဒသ ကသိဏာနိ, ဒသ အနုဿတိယော, ဥဒ္ဓုမာတကသညာဒိဝသေန ဒသ သညာ, ကေသာဒယော ဒွတ္တိံသာကာရာ, ဒွါဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော, ကာမဘဝါဒယော နဝ ဘဝါ, ပဌမာဒီနိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ, မေတ္တာဘာဝနာဒယော စတဿော အပ္ပမညာ, စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော, ပဋိလောမတော ဇရာမရဏာဒီနိ, အနုလောမတော အဝိဇ္ဇာဒီနိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ တတြာယံ ဧကပဒယောဇနာ – ဇရာမရဏံ ဒုက္ခသစ္စံ, ဇာတိ သမုဒယသစ္စံ, ဥဘိန္နံ နိဿရဏံ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေန သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓေါ အနုဗုဒ္ဓေါ ပဋိဝိဒ္ဓေါ။ ယံ ဝါ ပန ကိဉ္စိ အတ္ထိ နေယျံ နာမ, သဗ္ဗဿ သမ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဝိမောက္ခန္တိကဉာဏဝသေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ တဿ ပန ဝိဘာဂေါ ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဂုဏေနာပိ သမသမာ, တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဝသေန ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါန’’န္တိ အာဟ။
֍ * ၃၈။ ဣဒါနိ ပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိအပရိယန္တပါရိသုဒ္ဓိသီလဒွယေ ဧကေကမေဝ သီလံ ပဉ္စဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေတုံ အတ္ထိ သီလံ ပရိယန္တံ, အတ္ထိ သီလံ အပရိယန္တန္တိအာဒိမာဟ။ ဣတရေသု ပန တီသု သီလေသု တထာဝိဓော ဘေဒေါ နတ္ထီတိ။ တတ္ထ လာဘပရိယန္တန္တိ လာဘေန ပရိယန္တော ဘေဒေါ ဧတဿာတိ လာဘပရိယန္တံ။ ဧဝံ သေသာနိပိ။ ယသောတိ ပနေတ္ထ ပရိဝါရော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ဧကစ္စောတိ ဧကော။ လာဘဟေတူတိ လာဘောယေဝ ဟေတု လာဘဟေတု, တသ္မာ လာဘဟေတုတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟေတွတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ။ ‘‘လာဘပစ္စယာ လာဘကာရဏာ’’တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဟေတုမေဝ ဟိ ပဋိစ္စ ဧတံ ဖလမေတီတိ ပစ္စယောတိ စ, ဖလုပ္ပတ္တိံ ကာရယတီတိ ကာရဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၀။)ယထာသမာဒိန္နန္တိ ယံ ယံ သမာဒိန္နံ ဂဟိတံ။ ဝီတိက္ကမတီတိ အဇ္ဈာစရတိ။ ဧဝရူပါနီတိ ဧဝံသဘာဝါနိ, ဝုတ္တပ္ပကာရာနီတိ အဓိပ္ပါယော။ သီလာနီတိ ဂဟဋ္ဌသီလာနိ ဝါ ဟောန္တု ပဗ္ဗဇိတသီလာနိ ဝါ, ယေသံ အာဒိမှိ ဝါ အန္တေ ဝါ ဧကံ ဘိန္နံ, တာနိ ပရိယန္တေ ဆိန္နသာဋကော ဝိယ ခဏ္ဍာနိ။ ယေသံ ဝေမဇ္ဈေ ဧကံ ဘိန္နံ, တာနိ မဇ္ဈေ ဝိနိဝိဒ္ဓသာဋကော ဝိယ ဆိဒ္ဒါနိ။ ယေသံ ပဋိပါဋိယာ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဘိန္နာနိ, တာနိ ပိဋ္ဌိယာ ဝါ ကုစ္ဆိယာ ဝါ ဥဋ္ဌိတေန ဒီဃဝဋ္ဋာဒိသဏ္ဌာနေန ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ကာဠရတ္တာဒီနံ အညတရသရီရဝဏ္ဏာ ဂါဝီ ဝိယ သဗလာနိ။ ယေသံ အန္တရန္တရာ ဧကေကာနိ ဘိန္နာနိ, တာနိ အန္တရန္တရာ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏဗိန္ဒုဝိစိတြာ ဂါဝီ ဝိယ ကမ္မာသာနိ။ အဝိသေသေန ဝါ သဗ္ဗာနိပိ သတ္တဝိဓေန မေထုနသံယောဂေန ကောဓူပနာဟာဒီဟိ စ ပါပဓမ္မေဟိ ဥပဟတတ္တာ ခဏ္ဍာနိ ဆိဒ္ဒါနိ သဗလာနိ ကမ္မာသာနီတိ။ တာနိယေဝ တဏှာဒါသဗျတော မောစေတွာ ဘုဇိဿဘာဝါကရဏေန န ဘုဇိဿာနိ။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝိညူဟိ န ပသတ္ထတ္တာ န ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ပရာမဋ္ဌတ္တာ, ကေနစိ ဝါ ‘‘အယံ တေ သီလေသု ဒေါသော’’တိ ပရာမဋ္ဌုံ သက္ကုဏေယျတာယ ပရာမဋ္ဌာနိ။ ဥပစာရသမာဓိံ အပ္ပနာသမာဓိံ ဝါ, အထ ဝါ မဂ္ဂသမာဓိံ ဖလသမာဓိံ ဝါ န သံဝတ္တယန္တီတိ အသမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ။ န သမာဓိသံဝတ္တနိကာနီတိပိ ပါဌော။
ကေစိ ပန ‘‘ခဏ္ဍာနီတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အပ္ပတိဋ္ဌာဘူတတ္တာ, ဆိဒ္ဒါနီတိပိ ဧဝံ။ သဗလာနီတိ ဝိဝဏ္ဏကရဏတ္တာ, ကမ္မာသာနီတိပိ ဧဝံ။ န ဘုဇိဿာနီတိ တဏှာဒါသဗျံ ဂတတ္တာ။ န ဝိညုပ္ပသတ္ထာနီတိ ကုသလေဟိ ဂရဟိတတ္တာ။ ပရာမဋ္ဌာနီတိ တဏှာယ ဂဟိတတ္တာ။ အသမာဓိသံဝတ္တနိကာနီတိ ဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုဘူတတ္တာ’’တိ ဧဝမတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။
န အဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုကာနီတိ ဝိပ္ပဋိသာရာဝဟတ္တာ အဝိပ္ပဋိသာရဿ ပတိဋ္ဌာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ န ပါမောဇ္ဇဝတ္ထုကာနီတိ အဝိပ္ပဋိသာရဇာယ ဒုဗ္ဗလပီတိယာ န ဝတ္ထုဘူတာနိ တဿာ အနာဝဟတ္တာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ န ပီတိဝတ္ထုကာနီတိ ဒုဗ္ဗလပီတိဇာယ ဗလဝပီတိယာ န ဝတ္ထုဘူတာနိ။ န ပဿဒ္ဓိဝတ္ထုကာနီတိ ဗလဝပီတိဇာယ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိယာ န ဝတ္ထုဘူတာနိ။ န သုခဝတ္ထုကာနီတိ ပဿဒ္ဓိဇဿ ကာယိကစေတသိကသုခဿ န ဝတ္ထုဘူတာနိ။ န သမာဓိဝတ္ထုကာနီတိ သုခဇဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၁။)သမာဓိဿ န ဝတ္ထုဘူတာနိ။ န ယထာဘူတဉာဏဒဿနဝတ္ထုကာနီတိ သမာဓိပဒဋ္ဌာနဿ ယထာဘူတဉာဏဒဿနဿ န ဝတ္ထုဘူတာနိ။
န ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိအာဒီသု န-ကာရမေဝ အာဟရိတွာ ‘‘န ဝိရာဂါယာ’’တိအာဒိနာ နယေန သေသပဒေဟိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ န ဝိရာဂါယာတိအာဒီသု သနကာရော ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိ ဧကန္တေန ဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ န သံဝတ္တန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိရာဂါယာတိ ဝဋ္ဋေ ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ။ နိရောဓာယာတိ ဝဋ္ဋဿ နိရောဓနတ္ထာယ။ ဥပသမာယာတိ နိရောဓိတဿ ပုန အနုပ္ပတ္တိဝသေန ဝဋ္ဋဿ ဥပသမနတ္ထာယ။ အဘိညာယာတိ ဝဋ္ဋဿ အဘိဇာနနတ္ထာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ ကိလေသနိဒ္ဒါဝိဂမေန ဝဋ္ဋတော ပဗုဇ္ဈနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ အမတနိဗ္ဗာနတ္ထာယ။
ယထာသမာဒိန္နံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမာယာတိ ယထာသမာဒိန္နဿ သိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမနတ္ထာယ။ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဝသေန ပနေတ္ထ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပါဒေတီတိ စိတ္တုပ္ပါဒသုဒ္ဓိယာ သီလဿ အတိဝိသုဒ္ဓဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ, န ပန စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန သီလံ ဘိဇ္ဇတိ။ ကိံ သော ဝီတိက္ကမိဿတီတိ ကိမတ္ထံ ဝီတိက္ကမံ ကရိဿတိ, နေဝ ဝီတိက္ကမံ ကရိဿတီတိ အတ္ထော။ အခဏ္ဍာနီတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ န ခဏ္ဍာနီတိပိ ပါဌော။ ‘‘ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒီသု ဧကန္တေန ဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယာတိအာဒိနာ နယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန နိဗ္ဗိဒါယာတိ ဝိပဿနာ။ ဝိရာဂါယာတိ မဂ္ဂေါ။ နိရောဓာယ ဥပသမာယာတိ နိဗ္ဗာနံ။ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယာတိ မဂ္ဂေါ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝိပဿနာ, ဒွီသု မဂ္ဂေါ, တီသု နိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ အဝတ္ထာနကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိယာယေန ပန သဗ္ဗာနိပေတာနိ မဂ္ဂဝေဝစနာနိပိ နိဗ္ဗာနဝေဝစနာနိပိ ဟောန္တိယေဝ။
֍ * ၃၉။ ဣဒါနိ ပရိယန္တာပရိယန္တဝသေန ဝိဇ္ဇမာနပဘေဒံ ဒဿေတွာ ပုန ဓမ္မဝသေန ဇာတိဝသေန ပစ္စယဝသေန သမ္ပယုတ္တဝသေန သီလဿ ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ကိံ သီလန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမုဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ။ ပစ္စယဿေတံ နာမံ။ ကိံ သမုဋ္ဌာနမဿာတိ ကိံသမုဋ္ဌာနံ။ ကတိနံ ဓမ္မာနံ သမောဓာနံ သမဝါယော အဿာတိ ကတိဓမ္မသမောဓာနံ။
စေတနာ သီလန္တိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမန္တဿ, ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ဝါ ပူရေန္တဿ စေတနာ။ စေတသိကံ သီလန္တိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမန္တဿ ဝိရတိ။ အပိစ စေတနာ သီလံ နာမ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပဇဟန္တဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၂။)သတ္တကမ္မပထစေတနာ။ စေတသိကံ သီလံ နာမ ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယ ဝိဂတာဘိဇ္ဈေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၇) နယေန ဝုတ္တာ အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ။ သံဝရော သီလန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိဓော သံဝရော ဝေဒိတဗ္ဗော – ပါတိမောက္ခသံဝရော, သတိသံဝရော, ဉာဏသံဝရော, ခန္တိသံဝရော, ဝီရိယသံဝရောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အယံ ပါတိမောက္ခသံဝရော။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ, စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ သတိသံဝရော။
‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ, (အဇိတာတိ ဘဂဝါ၊)
သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊
သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ, ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁) –
အယံ ဉာဏသံဝရော။ ပစ္စယပဋိသေဝနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ယော ပနာယံ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော, အယံ ခန္တိသံဝရော နာမ။ ယော စာယံ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော, အယံ ဝီရိယသံဝရော နာမ။ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပိ ဧတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဣတိ အယံ ပဉ္စဝိဓောပိ သံဝရော, ယာ စ ပါပဘီရုကာနံ ကုလပုတ္တာနံ သမ္ပတ္တဝတ္ထုတော ဝိရတိ, သဗ္ဗမေတံ သံဝရသီလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝီတိက္ကမော သီလန္တိ သမာဒိန္နသီလဿ ကာယိကဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော။ ဣဒံ တာဝ ကိံ သီလန္တိ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနံ။
ကတိ သီလာနီတိ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေ ကုသလသီလံ အကုသလသီလံ အဗျာကတသီလန္တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ လောကေ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပကတိ သီလန္တိ ဝုစ္စတိ, ယံ သန္ဓာယ ‘‘အယံ သုခသီလော, အယံ ဒုက္ခသီလော, အယံ ကလဟသီလော, အယံ မဏ္ဍနသီလော’’တိ ဘဏန္တိ။ တသ္မာ တေန ပရိယာယေန အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန အကုသလသီလမပိ သီလန္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန ‘‘သုတွာန သံဝရေ ပညာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၇) ဝစနတော ဣဓာဓိပ္ပေတသီလံ န ဟောတီတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၃။)ယသ္မာ ပန စေတနာဒိဘေဒဿ သီလဿ သမ္ပယုတ္တစိတ္တံ သမုဋ္ဌာနံ, တသ္မာ ကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ကုသလသီလန္တိအာဒိမာဟ။
သံဝရသမောဓာနံ သီလန္တိ သံဝရသမ္ပယုတ္တခန္ဓာ။ တေ ဟိ သံဝရေန သမာဂတာ မိဿီဘူတာတိ သံဝရသမောဓာနန္တိ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ အဝီတိက္ကမသမောဓာနံ သီလမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာဘာဝေ ဇာတစေတနာ သမောဓာနံ သီလန္တိ သံဝရဘာဝေ အဝီတိက္ကမဘာဝေ ဇာတစေတနာသမ္ပယုတ္တာ ခန္ဓာ။ ယသ္မာ စ တီသုပိ စေတေသု တံသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ, တသ္မာ စေတနာသမောဓာနေန စေတသိကာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ စေတသိကသမောဓာနသီလံ ဝိသုံ န နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌာ စေတနာဒယော ဓမ္မာ ‘‘သီလ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ န ကေဝလံ တေ ဧဝ သီလံ, တံသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာပိ သီလမေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ အယံ တိကော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၄၀။ ဣဒါနိ ယသ္မာ စေတနာစေတသိကာ သံဝရာဝီတိက္ကမာယေဝ ဟောန္တိ န ဝိသုံ, တသ္မာ သံဝရာဝီတိက္ကမေယေဝ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ သာဓာရဏက္ကမေန ယောဇေန္တော ပါဏာတိပါတံ သံဝရဋ္ဌေန သီလံ, အဝီတိက္ကမဋ္ဌေန သီလန္တိအာဒိမာဟ။ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိအာဒယော ဟိ ယသ္မာ အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စနီကံ သံဝရန္တိ, တံ န ဝီတိက္ကမန္တိ စ, တသ္မာ သံဝရဏတော အဝီတိက္ကမနတော စ သံဝရဋ္ဌေန သီလံ အဝီတိက္ကမဋ္ဌေန သီလံ နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ ပါဏာတိပါတံ သံဝရဋ္ဌေနာတိ ပါဏာတိပါတဿ ပိဒဟနဋ္ဌေန သီလံ။ ကိံ တံ? ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ။ သာ စ တံ သံဝရန္တီယေဝ တံ န ဝီတိက္ကမတီတိ အဝီတိက္ကမဋ္ဌေန သီလံ။ ဧဝမေဝ အဒိန္နာဒါနာ ဝေရမဏိအာဒယော အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိယော ယောဇေတဗ္ဗာ။
ပါဏာတိပါတန္တိအာဒီသု ပန ဒသသု အကုသလကမ္မပထေသု ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏာတိပါတော။ ပါဏဝဓော ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါဏောတိ စေတ္ထ ဝေါဟာရတော သတ္တော, ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တသ္မိံ ပန ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ ပါဏာတိပါတော။ သော ဂုဏဝိရဟိတေသု တိရစ္ဆာနဂတာဒီသု ပါဏေသု ခုဒ္ဒကေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာသရီရေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ။ ပယောဂသမတ္တေပိ ဝတ္ထုမဟန္တတာယ။ ဂုဏဝန္တေသု မနုဿာဒီသု အပ္ပဂုဏေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာဂုဏေ မဟာသာဝဇ္ဇော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၄။)သရီရဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ – ပါဏော, ပါဏသညိတာ, ဝဓကစိတ္တံ, ဥပက္ကမော, တေန မရဏန္တိ။
အဒိန္နဿ အာဒါနံ အဒိန္နာဒါနံ, ပရသံဟရဏံ, ထေယျံ, စောရိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အဒိန္နန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ, ယတ္ထ ပရော ယထာကာမကာရိတံ အာပဇ္ဇန္တော အဒဏ္ဍာရဟော အနုပဝဇ္ဇော စ ဟောတိ, တသ္မိံ ပရပရိဂ္ဂဟိတေ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ထေယျစေတနာ အဒိန္နာဒါနံ။ တံ ဟီနေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, ပဏီတေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုပဏီတတာယ။ ဝတ္ထုသမတ္တေ သတိ ဂုဏာဓိကာနံ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ မဟာသာဝဇ္ဇံ, တံ တံ ဂုဏာဓိကံ ဥပါဒါယ တတော တတော ဟီနဂုဏဿ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။ တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ – ပရပရိဂ္ဂဟိတံ, ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ ထေယျစိတ္တံ, ဥပက္ကမော, တေန ဟရဏန္တိ။
ကာမေသူတိ မေထုနသမာစာရေသု။ မိစ္ဆာစာရောတိ ဧကန္တနိန္ဒိတော လာမကာစာရော။ လက္ခဏတော ပန အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပါယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ ကာမေသု မိစ္ဆာစာရော။
တတ္ထ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိသာနံ တာဝ မာတုရက္ခိတာ, ပိတုရက္ခိတာ, မာတာပိတုရက္ခိတာ, ဘာတုရက္ခိတာ, ဘဂိနိရက္ခိတာ, ဉာတိရက္ခိတာ, ဂေါတ္တရက္ခိတာ, ဓမ္မရက္ခိတာ, သာရက္ခာ, သပရိဒဏ္ဍာတိ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ, ဓနက္ကီတာ, ဆန္ဒဝါသိနီ, ဘောဂဝါသိနီ, ပဋဝါသိနီ, ဩဒပတ္တကိနီ, ဩဘတစုမ္ဗဋာ, ဒါသီ စ, ဘရိယာ စ, ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ, ဓဇာဟဋာ မုဟုတ္တိကာတိ ဓနက္ကီတာဒယော ဒသာတိ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထီသု ပန ဒွိန္နံ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ ဒသန္နဉ္စ ဓနက္ကီတာဒီနန္တိ ဒွါဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ အညေ ပုရိသာ, ဣဒံ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ။
သော ပနေသ မိစ္ဆာစာရော သီလာဒိဂုဏရဟိတေ အဂမနီယဋ္ဌာနေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – အဂမနီယဝတ္ထု, တသ္မိံ သေဝနစိတ္တံ, သေဝနပယောဂေါ, မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၅။)မုသာတိ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ အတ္ထဘဉ္ဇကော ဝစီပယောဂေါ, ကာယပယောဂေါ ဝါ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန ပနဿ ပရဝိသံဝါဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ အပရော နယော – မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု။ ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ။ လက္ခဏတော ပန အတထံ ဝတ္ထုံ တထတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ သော ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ, တဿ အပ္ပတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ အပိစ ဂဟဋ္ဌာနံ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ နတ္ထီတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော, သက္ခိနာ ဟုတွာ အတ္ထဘဉ္ဇနတ္ထံ ဝုတ္တော မဟာသာဝဇ္ဇော။ ပဗ္ဗဇိတာနံ အပ္ပကမ္ပိ တေလံ ဝါ သပ္ပိံ ဝါ လဘိတွာ ဟသာဓိပ္ပါယေန ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ တေလံ နဒီ မညေ သန္ဒတီ’’တိ ပူရဏကထာနယေန ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော, အဒိဋ္ဌံယေဝ ပန ဒိဋ္ဌန္တိအာဒိနာ နယေန ဝဒန္တာနံ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – အတထံ ဝတ္ထု, ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ, တဇ္ဇော ဝါယာမော, ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။
ယာယ ဝါစာယ ယဿ တံ ဝါစံ ဘာသတိ, တဿ ဟဒယေ အတ္တနော ပိယဘာဝံ, ပရဿ စ သုညဘာဝံ ကရောတိ, သာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ ယာယ ပန အတ္တာနမ္ပိ ပရမ္ပိ ဖရုသံ ကရောတိ, ယာ ဝါစာ သယမ္ပိ ဖရုသာ နေဝ ကဏ္ဏသုခါ န ဟဒယသုခါ ဝါ, အယံ ဖရုသာ ဝါစာ။ ယေန သမ္ဖံ ပလပတိ နိရတ္ထကံ, သော သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ တေသံ မူလဘူတာ စေတနာပိ ပိသုဏာဝါစာဒိနာမမေဝ လဘတိ။ သာ ဧဝ စ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ။
တတ္ထ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ပရေသံ ဝါ ဘေဒါယ အတ္တနော ပိယကမျတာယ ဝါ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ သာ ယဿ ဘေဒံ ကရောတိ, တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – ဘိန္ဒိတဗ္ဗော ပရော, ‘‘ဣတိ ဣမေ နာနာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဘေဒပုရေက္ခာရတာ ဝါ ‘‘ဣတိ အဟံ ပိယော ဘဝိဿာမိ ဝိဿာသိကော’’တိ ပိယကမျတာ ဝါ, တဇ္ဇော ဝါယာမော, တဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။ ပရေ ပန အဘိန္နေ ကမ္မပထဘေဒေါ နတ္ထိ, ဘိန္နေယေဝ ဟောတိ။
ပရဿ မမ္မစ္ဆေဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဧကန္တဖရုသစေတနာ ဖရုသာ ဝါစာ။ မမ္မစ္ဆေဒကောပိ ပန ပယောဂေါ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသာ ဝါစာ န ဟောတိ။ မာတာပိတရော ဟိ ကဒါစိ ပုတ္တကေ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘စောရာ ဝေါ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကရောန္တူ’’တိ။ ဥပ္ပလပတ္တမ္ပိ စ နေသံ ဥပရိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၆။)ပတန္တံ န ဣစ္ဆန္တိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စ ကဒါစိ နိဿိတကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကိံ ဣမေ အဟိရိကာ အနောတ္တပ္ပိနော, နိဒ္ဓမထ နေ’’တိ။ အထ စ နေသံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိံ ဣစ္ဆန္တိ။ ယထာ စ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသာ ဝါစာ န ဟောတိ, ဧဝံ ဝစနသဏှတာယ အဖရုသာ ဝါစာပိ န ဟောတိ။ န ဟိ မာရာပေတုကာမဿ ‘‘ဣမံ သုခံ သယာပေထာ’’တိ ဝစနံ အဖရုသာ ဝါစာ ဟောတိ, စိတ္တဖရုသတာယ ပနေသာ ဖရုသာ ဝါစာဝ။ သာ ယံ သန္ဓာယ ပဝတ္တိတာ, တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ တယော သမ္ဘာရာ – အက္ကောသိတဗ္ဗော ပရော, ကုပိတစိတ္တံ, အက္ကောသနာတိ။
အနတ္ထဝိညာပိကာ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ အကုသလစေတနာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ သော အာသေဝနမန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, အာသေဝနမဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိနိရတ္ထကကထာပုရေက္ခာရတာ, တထာရူပိကထာကထနဉ္စာတိ။ ပရေ ပန တံ ကထံ အဂဏှန္တေ ကမ္မပထဘေဒေါ နတ္ထိ, ပရေန သမ္ဖပ္ပလာပေ ဂဟိတေယေဝ ဟောတိ။
အဘိဇ္ဈာယတီတိ အဘိဇ္ဈာ, ပရဘဏ္ဍာဘိမုခီ ဟုတွာ တန္နိန္နတာယ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သာ ‘‘အဟော ဝတ ဣဒံ မမဿာ’’တိ ဧဝံ ပရဘဏ္ဍာဘိဇ္ဈာယနလက္ခဏာ, အဒိန္နာဒါနံ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ပရဘဏ္ဍံ, အတ္တနော ပရိဏာမနဉ္စာတိ။ ပရဘဏ္ဍဝတ္ထုကေ ဟိ လောဘေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ, ယာဝ ‘‘အဟော ဝတ ဣဒံ မမဿာ’’တိ အတ္တနော န ပရိဏာမေတိ။
ဟိတသုခံ ဗျာပါဒယတီတိ ဗျာပါဒေါ။ သော ပရဝိနာသာယ မနောပဒေါသလက္ခဏော, ဖရုသာ ဝါစာ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော မဟာသာဝဇ္ဇော စ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ပရသတ္တော စ, တဿ စ ဝိနာသစိန္တာတိ။ ပရသတ္တဝတ္ထုကေ ဟိ ကောဓေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ, ယာဝ ‘‘အဟော ဝတာယံ ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျ ဝိနဿေယျာ’’တိ တဿ ဝိနာသံ န စိန္တေတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၇။)ယထာဘုစ္စဂဟဏာဘာဝေန မိစ္ဆာ ပဿတီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သာ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝိပရီတဒဿနလက္ခဏာ, သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။ အပိစ အနိယတာ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, နိယတာ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ဝတ္ထုနော စ ဂဟိတာကာရဝိပရီတတာ, ယထာ စ တံ ဂဏှာတိ, တထာဘာဝေန တဿူပဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ နတ္ထိကာဟေတုကအကိရိယဒိဋ္ဌီဟိ ဧဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ, န အညဒိဋ္ဌီဟိ။
ဣမေသံ ပန ဒသန္နံ အကုသလကမ္မပထာနံ ဓမ္မတော, ကောဋ္ဌာသတော, အာရမ္မဏတော, ဝေဒနာတော, မူလတောတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ ဓမ္မတောတိ ဧတေသု ဟိ သတ္တ ပဋိပါဋိယာ စေတနာဓမ္မာဝ ဟောန္တိ, အဘိဇ္ဈာဒယော တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တာ။
ကောဋ္ဌာသတောတိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ စာတိ ဣမေ အဋ္ဌ ကမ္မပထာ ဧဝ ဟောန္တိ, နော မူလာနိ။ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါ ကမ္မပထာ စေဝ မူလာနိ စ။ အဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတွာ လောဘော အကုသလမူလံ ဟောတိ, ဗျာပါဒေါ ဒေါသော အကုသလမူလံ။
အာရမ္မဏတောတိ ပါဏာတိပါတော ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏတော သင်္ခါရာရမ္မဏော။ အဒိန္နာဒါနံ သတ္တာရမ္မဏံ ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏံ ဝါ။ မိစ္ဆာစာရော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏော, သတ္တာရမ္မဏောတိပိ ဧကေ။ မုသာဝါဒေါ သတ္တာရမ္မဏော ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏော ဝါ။ တထာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ ဖရုသာ ဝါစာ သတ္တာရမ္မဏာဝ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဝသေန သတ္တာရမ္မဏော ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏော ဝါ။ တထာ အဘိဇ္ဈာ။ ဗျာပါဒေါ သတ္တာရမ္မဏောဝ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ တေဘူမကဓမ္မဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏာဝ။
ဝေဒနာတောတိ ပါဏာတိပါတော ဒုက္ခဝေဒနော ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ရာဇာနော စောရံ ဒိသွာ ဟသမာနာပိ ‘‘ဂစ္ဆထ ဘဏေ, မာရေထ န’’န္တိ ဝဒန္တိ, သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ပန နေသံ ဒုက္ခသမ္ပယုတ္တာဝ ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ တိဝေဒနံ။ တဉှိ ပရဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌဿ ဂဏှတော သုခဝေဒနံ ဟောတိ, ဘီတတသိတဿ ဂဏှတော ဒုက္ခဝေဒနံ, တထာ ဝိပါကနိဿန္ဒဖလာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ ဂဟဏကာလေ မဇ္ဈတ္တဘာဝေ ဌိတဿ ပန ဂဏှတော အဒုက္ခမသုခဝေဒနံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာစာရော သုခမဇ္ဈတ္တဝသေန ဒွိဝေဒနော,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၈။)သန္နိဋ္ဌာပကစိတ္တေ ပန မဇ္ဈတ္တဝေဒနော န ဟောတိ။ မုသာဝါဒေါ အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ တိဝေဒနော, တထာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ ဖရုသာ ဝါစာ ဒုက္ခဝေဒနာ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ တိဝေဒနော။ ပရေသု ဟိ သာဓုကာရံ ဒေန္တေသု စေလာဒီနိ ဥက္ခိပန္တေသု ဟဋ္ဌတုဋ္ဌဿ သီတာဟရဏဘာရတယုဒ္ဓါဒီနိ ကထနကာလေ သော သုခဝေဒနော ဟောတိ, ပဌမံ ဒိန္နဝေတနေန ဧကေန ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ကထေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နိရဝသေသံ ယထာနုသန္ဓိကံ ပကိဏ္ဏကကထံ ကထေဿာမိ နု ခေါ, နော’’တိ ဒေါမနဿိတဿ ကထနကာလေ ဒုက္ခဝေဒနော ဟောတိ, မဇ္ဈတ္တဿ ကထယတော အဒုက္ခမသုခဝေဒနော ဟောတိ။ အဘိဇ္ဈာ သုခမဇ္ဈတ္တဝသေန ဒွိဝေဒနာ, တထာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ဗျာပါဒေါ ဒုက္ခဝေဒနော။
မူလတောတိ ပါဏာတိပါတော ဒေါသမောဟဝသေန ဒွိမူလကော ဟောတိ, အဒိန္နာဒါနံ ဒေါသမောဟဝသေန ဝါ လောဘမောဟဝသေန ဝါ, မိစ္ဆာစာရော လောဘမောဟဝသေန, မုသာဝါဒေါ ဒေါသမောဟဝသေန ဝါ လောဘမောဟဝသေန ဝါ။ တထာ ပိသုဏာ ဝါစာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ စ။ ဖရုသာ ဝါစာ ဒေါသမောဟဝသေန, အဘိဇ္ဈာ မောဟဝသေန ဧကမူလာ, တထာ ဗျာပါဒေါ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ လောဘမောဟဝသေန ဒွိမူလာတိ။
အကုသလကမ္မပထကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပန ဝိရတိယော, အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိယော စာတိ ဣမေ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ နာမ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဧတာယ ဝိရမန္တိ, သယံ ဝါ ဝိရမတိ, ဝိရမဏမတ္တမေဝ ဝါ ဧတန္တိ ဝိရတိ။ ယာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမန္တဿ ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိ, သာ ပဘေဒတော တိဝိဓာ ဟောတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ။ တတ္ထ အသမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ အတ္တနော ဇာတိဝယဗာဟုသစ္စာဒီနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘အယုတ္တံ အမှာကံ ဧဝရူပံ ပါပံ ကာတု’’န္တိ သမ္ပတ္တဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ နာမ။ သမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ ပန သိက္ခာပဒသမာဒါနေ စ တတုတ္တရိ စ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ နာမ။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ပန ဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတိ နာမ, ယဿာ ဥပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ‘‘ပါဏံ ဃာတေဿာမာ’’တိအာဒိစိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၉။)ဣဒါနိ အကုသလကမ္မပထာနံ ဝိယ ဣမေသံ ကုသလကမ္မပထာနံ ဓမ္မတော, ကောဋ္ဌာသတော, အာရမ္မဏတော, ဝေဒနာတော, မူလတောတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ ဓမ္မတောတိ ဧတေသုပိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ စေတနာပိ ဝဋ္ဋန္တိ ဝိရတိယောပိ, အန္တေ တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တာဝ။
ကောဋ္ဌာသတောတိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကမ္မပထာ ဧဝ, နော မူလာနိ, အန္တေ တယော ကမ္မပထာ စေဝ မူလာနိ စ။ အနဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတွာ အလောဘော ကုသလမူလံ ဟောတိ, အဗျာပါဒေါ အဒေါသော ကုသလမူလံ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ အမောဟော ကုသလမူလံ။
အာရမ္မဏတောတိ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အာရမ္မဏာနေဝ ဧတေသံ အာရမ္မဏာနိ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတောယေဝ ဟိ ဝေရမဏီ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ပန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော အရိယမဂ္ဂေါ ကိလေသေ ပဇဟတိ, ဧဝံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိအာရမ္မဏာပေတေ ကမ္မပထာ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဒုဿီလျာနိ ပဇဟန္တီတိ။
ဝေဒနာတောတိ သဗ္ဗေ သုခဝေဒနာ ဝါ ဟောန္တိ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာ ဝါ။ ကုသလံ ပတွာ ဟိ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ နာမ နတ္ထိ။
မူလတောတိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အလောဘအဒေါသအမောဟဝသေန တိမူလာ ဟောန္တိ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အလောဘာဒေါသဝသေန ဒွိမူလာ။ အနဘိဇ္ဈာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အဒေါသအမောဟဝသေန ဒွိမူလာ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အဒေါသဝသေန ဧကမူလာ။ အလောဘော ပန အတ္တနာဝ အတ္တနော မူလံ န ဟောတိ။ အဗျာပါဒေပိ ဧသေဝ နယော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အလောဘာဒေါသဝသေန ဒွိမူလာဝါတိ။
ကုသလကမ္မပထကထာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ * ၄၁။ ဧဝံ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန သီလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နေက္ခမ္မာဒီနံ အရဟတ္တမဂ္ဂပရိယောသာနာနံ သတ္တတိံသဓမ္မာနံ ဝသေန ဒဿေတုံ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ သံဝရဋ္ဌေန သီလံ, အဝီတိက္ကမဋ္ဌေန သီလန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ သံဝရတိ န ဝီတိက္ကမတိ, တသ္မာ နေက္ခမ္မံ သီလန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပစ္စတ္တတ္ထေ ဝါ ကရဏဝစနံ, နေက္ခမ္မန္တိ အတ္ထော။ ဧသ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၀။)နယော သေသေသု။ ပါဠိယံ ပန နေက္ခမ္မအဗျာပါဒေ ဒဿေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သေသံ သင်္ခိပိတွာ အန္တေ အရဟတ္တမဂ္ဂေါယေဝ ဒဿိတော။
ဧဝံ သံဝရအဝီတိက္ကမဝသေန သီလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသံယေဝ ဒွိန္နံ ပဘေဒဒဿနတ္ထံ ပဉ္စ သီလာနိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ သီလန္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ပါဏာတိပါတဿ ပဟာနံ သီလံ, ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ သီလံ, ပါဏာတိပါတဿ ပဋိပက္ခစေတနာ သီလံ, ပါဏာတိပါတဿ သံဝရော သီလံ, ပါဏာတိပါတဿ အဝီတိက္ကမော သီလန္တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ပဟာနန္တိ စ ကောစိ ဓမ္မော နာမ နတ္ထိ အညတြ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အနုပ္ပါဒမတ္တတော။ ယသ္မာ ပန တံ တံ ပဟာနံ တဿ တဿ ကုသလဿ ဓမ္မဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဥပဓာရဏံ ဟောတိ, ဝိပ္ပကိဏ္ဏသဘာဝါကရဏေန စ သမောဓာနံ, တသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝ ဥပဓာရဏသမောဓာနသင်္ခါတေန သီလနဋ္ဌေန သီလန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရေ စတ္တာရော ဓမ္မာ တတော တတော ဝေရမဏိဝသေန တဿ တဿ သံဝရဝသေန တဒုဘယသမ္ပယုတ္တစေတနာဝသေန တံ တံ အဝီတိက္ကမန္တဿ အဝီတိက္ကမဝသေန စ စေတသော ပဝတ္တိသဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။
အထ ဝါ ပဟာနမ္ပိ ဓမ္မတော အတ္ထိယေဝ။ ကထံ? ပဟီယတေ အနေန ပါဏာတိပါတာဒိပဋိပက္ခော, ပဇဟတိ ဝါ တံ ပဋိပက္ခန္တိ ပဟာနံ။ ကိံ တံ? သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ခန္ဓာ။ အညေ ပန အာစရိယာ ‘‘နေက္ခမ္မာဒီသုပိ ‘ဝေရမဏီ သီလ’န္တိ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗကုသလေသုပိ နိယတယေဝါပနကဘူတာ ဝိရတိ နာမ အတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ, န တထာ ဣဓာတိ။ ဧဝမိမေဟိ ပဟာနာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ ဝိသေသေတွာ ပရိယန္တာပရိယန္တသီလဒွယေ အပရိယန္တသီလမေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧဝ ဟိ ဧဝရူပါနိ သီလာနိ စိတ္တဿ အဝိပ္ပဋိသာရာယ သံဝတ္တန္တိ…ပေ… သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကရောန္တော သိက္ခတီတိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ အဝိပ္ပဋိသာရာယ သံဝတ္တန္တီတိ ‘‘သံဝရော အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ, အာနန္ဒ, ကုသလာနိ သီလာနိ အဝိပ္ပဋိသာရာနိသံသာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၊ ၁၁။၁) စ ဝစနတော အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ။ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ ‘‘ယောနိသော မနသိကရောတော ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၄) စ ဝစနတော ပါမောဇ္ဇာယ သံဝတ္တန္တိ။ ‘‘ပါမောဇ္ဇံ ပီတတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ ‘‘ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂) စ ဝစနတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၁။)ပီတိယာ သံဝတ္တန္တိ။ ‘‘ပီတိ ပဿဒ္ဓတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ ‘‘ပီတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂) စ ဝစနတော ပဿဒ္ဓိယာ သံဝတ္တန္တိ။ ‘‘ပဿဒ္ဓိ သုခတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂) စ ဝစနတော သောမနဿာယ သံဝတ္တန္တိ။ စေတသိကံ သုခဉှိ သောမနဿန္တိ ဝုစ္စတိ။ အာသေဝနာယာတိ ဘုသာ သေဝနာ အာသေဝနာ။ ကဿ အာသေဝနာ? အနန္တရံ သောမနဿဝစနေန သုခဿ ဝုတ္တတ္တာ သုခံ သိဒ္ဓံ။ ‘‘သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂) စ ဝစနတော တေန သုခေန သမာဓိ သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ဧဝံ သိဒ္ဓဿ သမာဓိဿ အာသေဝနာ။ တဿ သမာဓိဿ အာသေဝနာယ သံဝတ္တန္တိ, ပဂုဏဗလဝဘာဝါယ သံဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဘာဝနာယာတိ တဿေဝ သမာဓိဿ ဝုဒ္ဓိယာ။ ဗဟုလီကမ္မာယာတိ တဿေဝ သမာဓိဿ ပုနပ္ပုနံ ကိရိယာယ။ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိပဝတ္တိယာ မူလကာရဏံ ဟုတွာ သမာဓိဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိအလင်္ကာရသာဓနေန အလင်္ကာရာယ သံဝတ္တန္တိ။ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိကဿ သမာဓိသမ္ဘာရဿ သာဓနေန ပရိက္ခာရာယ သံဝတ္တန္တိ။ ‘‘ယေ စ ခေါ ဣမေ ပဗ္ဗဇိတေန ဇီဝိတပရိက္ခာရာ သမုဒါနေတဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉၂) ဝိယ ဟိ ဧတ္ထ သမ္ဘာရတ္ထော ပရိက္ခာရသဒ္ဒေါ။ ‘‘ရထော သီလပရိက္ခာရော, ဈာနက္ခော စက္ကဝီရိယော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၅၄) ပန အလင်္ကာရတ္ထော။ ‘‘သတ္တဟိ နဂရပရိက္ခာရေဟိ သုပရိက္ခတံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၆၇) ပရိဝါရတ္ထော။ ဣဓ ပန အလင်္ကာရပရိဝါရာနံ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ သမ္ဘာရတ္ထောတိ ဝုတ္တံ။ သမ္ဘာရတ္ထော စ ပစ္စယတ္ထောတိ။ မူလကာရဏဘာဝေနေဝ သမာဓိသမ္ပယုတ္တဖဿာဒိဓမ္မသမ္ပတ္တိသာဓနေန ပရိဝါရာယ သံဝတ္တန္တိ။ သမာဓိဿ ဝိပဿနာယ စ ပဒဋ္ဌာနဘာဝပါပနေန ဝသီဘာဝပါပနေန စ ပရိပုဏ္ဏဘာဝသာဓနတော ပါရိပူရိယာ သံဝတ္တန္တိ။
ဧဝံ သီလူပနိဿယေန သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ သမာဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘သမာဟိတေ စိတ္တေ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတိ, ယထာဘူတံ ဇာနံ ပဿံ နိဗ္ဗိန္ဒတိ, နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတိ, ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉) ဝစနတော သီလမူလကာနိ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာနိ ယထာဘူတဉာဏဒဿနာဒီနိ ဒဿေန္တော ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိအာဒိမာဟ။ နိဗ္ဗိဒါယ ဟိ ဒဿိတာယ တဿာ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၂။)ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ။ တသ္မိဉှိ အသိဒ္ဓေ နိဗ္ဗိဒါ န သိဇ္ဈတီတိ။ တာနိ ပန ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ပနေတ္ထ သပ္ပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော။
ဧဝံ အမတမဟာနိဗ္ဗာနပရိယောသာနံ သီလပ္ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿ သီလဿ အဓိသီလသိက္ခာဘာဝံ တမ္မူလကာ စ အဓိစိတ္တအဓိပညာသိက္ခာ ဒဿေတုကာမော ဧဝရူပါနံ သီလာနံ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိ အဓိသီလန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သံဝရောယေဝ ပါရိသုဒ္ဓိ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိ။ ဧဝရူပါနံ အပရိယန္တဘူတာနံ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ သီလာနံ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတတ္တာ သေသသီလတော အဓိကံ သီလန္တိ အဓိသီလန္တိ ဝုစ္စတိ။ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိယာ ဌိတံ စိတ္တန္တိ ဧဒိသာယ သီလသံဝရပါရိသုဒ္ဓိယာ ပတိဋ္ဌိတံ စိတ္တံ သုဋ္ဌု အဝိပ္ပဋိသာရာဒီနံ အာဝဟနတော န ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတိ, သမာဓိသ္မိံ ပတိဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ အဝိက္ခေပေါယေဝ ပါရိသုဒ္ဓိ အဝိက္ခေပပါရိသုဒ္ဓိ။ သော သဗ္ဗမလဝိရဟိတော နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော သမာဓိ သေသသမာဓိတော အဓိကတ္တာ အဓိစိတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ သမာဓိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိံ သမ္မာ ပဿတီတိ ပရိသုဒ္ဓံ သီလသံဝရံ ဉာတပရိညာဝသေန တီရဏပရိညာဝသေန စ သမ္မာ ပဿတိ, ဧဝမေဝ အဝိက္ခေပပါရိသုဒ္ဓိသင်္ခါတံ ပရိသုဒ္ဓံ သမာဓိံ သမ္မာ ပဿတိ။ ဧဝံ ပဿတော စဿ ဒဿနသင်္ခါတာ ပါရိသုဒ္ဓိ ဒဿနပါရိသုဒ္ဓိ။ သာယေဝ သေသပညာယ အဓိကတ္တာ အဓိပညာတိ ဝုစ္စတိ။ ယော တတ္ထာတိ ယော တတ္ထ သံဝရအဝိက္ခေပဒဿနေသု။ သံဝရဋ္ဌောတိ သံဝရဘာဝေါ။ ဧဝမေဝ အဝိက္ခေပဋ္ဌဒဿနဋ္ဌာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဓိသီလမေဝ သိက္ခာ အဓိသီလသိက္ခာ။ ဧဝံ ဣတရာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ တိဿော သိက္ခာယော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တာသံ ပါရိပူရိက္ကမံ ဒဿေတုံ ဣမာ တိဿော သိက္ခာယော အာဝဇ္ဇန္တော သိက္ခတီတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ပစ္စေကံ ပရိပူရေတုံ အာဝဇ္ဇန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ, အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘အယံ နာမ သိက္ခာ’’တိ ဇာနန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ, ဇာနိတွာ ပုနပ္ပုနံ ပဿန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ, ပဿိတွာ ယထာဒိဋ္ဌံ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ, ပစ္စဝေက္ခိတွာ တတ္ထေဝ စိတ္တံ အစလံ ကတွာ ပတိဋ္ဌပေန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ, တံတံသိက္ခာသမ္ပယုတ္တသဒ္ဓါဝီရိယသတိသမာဓိပညာဟိ သကသကကိစ္စံ ကရောန္တောပိ သိက္ခတိ နာမ, အဘိညေယျာဘိဇာနနာဒိကာလေပိ တံ တံ ကိစ္စံ ကရောန္တော တိဿောပိ သိက္ခာယော သိက္ခတိ နာမာတိ။ ပုန ပဉ္စ သီလာနီတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသာနန္တိအာဒီသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၃။)ပန အရဟန္တာနံ သုဋ္ဌု ဝိပ္ပဋိသာရာဒိအဘာဝတော အာသေဝနာဒိဘာဝတော စ တာနိ ပဒါနိ ယုဇ္ဇန္တေဝ။ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာတိအာဒီနိ ပန သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနာနိ ဝိယ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
֍ * ၄၂။ သံဝရပါရိသုဒ္ဓိံ သမ္မာ ပဿတိ, အဝိက္ခေပပါရိသုဒ္ဓိံ သမ္မာ ပဿတီတိ ဣဒံ ပန ဝစနဒွယံ ဖလသမာပတ္တတ္ထာယ ဝိပဿနာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ, ဒုတိယဝစနံ ပန နိရောဓသမာပတ္တတ္ထာယ ဝိပဿနာဝသေနာပိ ယုဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇန္တော သိက္ခတီတိအာဒီသု ပဉ္စသု ဝစနေသု အရဟတော သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝေပိ အသေက္ခသီလက္ခန္ဓာဒိသဘာဝတော ‘‘သိက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဒ္ဓါယ အဓိမုစ္စန္တော သိက္ခတီတိအာဒီနိ ပန မဂ္ဂက္ခဏညေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာနိ။ အညာနိပိ ဥပစာရပ္ပနာဝိပဿနာမဂ္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ ဝစနာနိ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗာနီတိ။
သီလမယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ သမာဓိဘာဝနာမယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၃။ သမာဓိဘာဝနာမယဉာဏနိဒ္ဒေသေ အာဒိတော တာဝ ဧကကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒသကာ သမာဓိပ္ပဘေဒံ ဒဿေန္တော ဧကော သမာဓီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာတိ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝတော ဧကံ အာရမ္မဏံ အဂ္ဂံ ဥတ္တမံ အဿာတိ ဧကဂ္ဂေါ, ဧကဂ္ဂဿ ဘာဝေါ ဧကဂ္ဂတာ။ သာ ပန ဧကဂ္ဂတာ စိတ္တဿ, န သတ္တဿာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုကေ လောကိယောတိ လောကော ဝုစ္စတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝဋ္ဋံ, တသ္မိံ ပရိယာပန္နဘာဝေန လောကေ နိယုတ္တောတိ လောကိယော။ လောကုတ္တရောတိ ဥတ္တိဏ္ဏောတိ ဥတ္တရော, လောကေ အပရိယာပန္နဘာဝေန လောကတော ဥတ္တရောတိ လောကုတ္တရော။ တိကေ သဝိတက္ကော စ သော သဝိစာရော စာတိ သဝိတက္ကသဝိစာရော။ ဧဝံ အဝိတက္ကအဝိစာရော။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိစာရောဝ မတ္တာ ပမာဏံ ဧတဿာတိ ဝိစာရမတ္တော, ဝိစာရတော ဥတ္ထရိ ဝိတက္ကေန သဒ္ဓိံ သမ္ပယောဂံ န ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ အဝိတက္ကော စ သော ဝိစာရမတ္တော စာတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော။ တီသုပိ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။ စတုက္ကပဉ္စကာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၄။)ဝုတ္တတ္ထာ။ ဆက္ကေ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတိယေဝ အနုဿတိ, ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနမှိယေဝ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ကုလပုတ္တဿ အနုရူပါ သတီတိပိ အနုဿတိ, ဗုဒ္ဓံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဗ ဥဒ္ဓါနုဿတိ။ အရဟတာဒိဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တဿာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာယေဝ ဥဒ္ဓစ္စသင်္ခါတဿ ဝိက္ခေပဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော န ဝိက္ခေပေါတိ အဝိက္ခေပေါ။ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ။ သွာက္ခာတတာဒိဓမ္မဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သံဃံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ သံဃာနုဿတိ။ သုပ္ပဋိပန္နတာဒိသံဃဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သီလံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ သီလာနုဿတိ။ အတ္တနော အခဏ္ဍတာဒိသီလဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ စာဂံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ စာဂါနုဿတိ။ အတ္တနော မုတ္တစာဂတာဒိစာဂဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒေဝတာ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဒေဝတာနုဿတိ။ ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ အတ္တနော သဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။
သတ္တကေ သမာဓိကုသလတာတိ ဧကဝိဓာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒေ သမာဓိမှိ ‘‘အယမေဝံဝိဓော သမာဓိ, အယမေဝံဝိဓော သမာဓီ’’တိ ဆေကဘာဝေါ။ သမာဓိပရိစ္ဆေဒကပညာယေတံ အဓိဝစနံ။ သမာဓိဥပ္ပါဒနဝိဓာနေပိ ဆေကဘာဝေါ သမာဓိကုသလတာ။
သမာဓိဿ သမာပတ္တိကုသလတာတိ ဥပ္ပါဒိတဿ သမာဓိဿ သမာပဇ္ဇနေ ဆေကဘာဝေါ။ ဧတေန သမာပဇ္ဇနဝသိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။
သမာဓိဿ ဌိတိကုသလတာတိ သမာပန္နဿ သမာဓိဿ သန္တတိဝသေန ယထာရုစိ ဌပနေ ဆေကဘာဝေါ။ ဧတေန အဓိဋ္ဌာနဝသိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ အထ ဝါ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏေန စဿ ပုန တေ အာကာရေ သမ္ပာဒယတော အပ္ပနာမတ္တမေဝ ဣဇ္ဈတိ, န စိရဋ္ဌာနံ။ စိရဋ္ဌာနံ ပန သမာဓိပရိပန္ထာနံ ဓမ္မာနံ သုဝိသောဓိတတ္တာ ဟောတိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒံ န သုဋ္ဌု ဝိက္ခမ္ဘေတွာ, ကာယပဿဒ္ဓိဝသေန ကာယဒုဋ္ဌုလ္လံ န သုပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓံ ကတွာ, အာရမ္ဘဓာတုမနသိကာရာဒိဝသေန ထိနမိဒ္ဓံ န သုဋ္ဌု ပဋိဝိနောဒေတွာ, သမထနိမိတ္တမနသိကာရာဒိဝသေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ န သုဋ္ဌု သမူဟတံ ကတွာ, အညေပိ သမာဓိပရိပန္ထေ ဓမ္မေ န သုဋ္ဌု ဝိသောဓေတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ, သော အဝိသောဓိတံ အာသယံ ပဝိဋ္ဌဘမရော ဝိယ, အသုဒ္ဓံ ဥယျာနံ ပဝိဋ္ဌရာဇာ ဝိယ စ ခိပ္ပမေဝ နိက္ခမတိ။ ယော ပန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၅။)သမာဓိပရိပန္ထေ ဓမ္မေ သုဋ္ဌု ဝိသောဓေတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ, သော သုဝိသောဓိတံ အာသယံ ပဝိဋ္ဌဘမရော ဝိယ, သုပရိသုဒ္ဓံ ဥယျာနံ ပဝိဋ္ဌရာဇာ ဝိယ စ သကလမ္ပိ ဒိဝသဘာဂံ အန္တောသမာပတ္တိယံယေဝ ဟောတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ကာမေသု ဆန္ဒံ ပဋိဃံ ဝိနောဒယေ, ဥဒ္ဓစ္စထီနံ ဝိစိကိစ္ဆပဉ္စမံ၊
ဝိဝေကပါမောဇ္ဇကရေန စေတသာ, ရာဇာဝ သုဒ္ဓန္တဂတော တဟိံ ရမေ’’တိ ။
တသ္မာ ‘‘စိရဋ္ဌိတိကာမေန ပါရိပန္ထိကဓမ္မေ သောဓေတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တံ ဝိဓိံ သမ္ပာဒေတွာ သမာဓိဿ စိရဋ္ဌိတိကရဏေ ဆေကဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သမာဓိဿ ဝုဋ္ဌာနကုသလတာတိ သန္တတိဝသေန ယထာရုစိ ပဝတ္တဿ သမာဓိဿ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလေယေဝ ဝုဋ္ဌာနေန သမာဓိဿ ဝုဋ္ဌာနေ ဆေကဘာဝေါ။ ‘‘ယဿ ဟိ ဓမ္မံ ပုရိသော ဝိဇညာ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၅၂) ဝိယ နိဿက္ကတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ဧတေန ဝုဋ္ဌာနဝသိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။
သမာဓိဿ ကလ္လတာကုသလတာတိ အဂိလာနဘာဝေါ အရောဂဘာဝေါ ကလ္လတာ။ ဂိလာနော ဟိ အကလ္လကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိနယေပိ ဝုတ္တံ ‘‘နာဟံ, ဘန္တေ, အကလ္လကော’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၁)။ အနင်္ဂဏသုတ္တဝတ္ထသုတ္တေသု (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော, ၇၀ အာဒယော) ဝုတ္တာနံ ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာနံ ပါပကာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဘာဝေန စ အဘိဇ္ဈာဒီနံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာနံ ဝိဂမေန စ သမာဓိဿ အဂိလာနဘာဝကရဏေ ဆေကဘာဝေါ သမာဓိဿ ကလ္လတာကုသလတာ, ကိလေသဂေလညရဟိတဘာဝေ ကုသလတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ကလ္လတာတိ ကမ္မညတာ ကမ္မညတာပရိယာယတ္တာ ကလ္လဝစနဿ။ ‘‘ယာ စိတ္တဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂) ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကလ္လစိတ္တံ မုဒုစိတ္တံ ဝိနီဝရဏစိတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၈၊ မ။ နိ။ ၂။၃၉၅၊ မဟာဝ။ ၂၆) စ။ ဧတ္ထ ကလ္လသဒ္ဒေါ ကမ္မညတ္ထော။ တသ္မာ ကသိဏာနုလောမတော ကသိဏပဋိလောမတော ကသိဏာနုလောမပဋိလောမတော ဈာနာနုလောမတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၆။)ဈာနပဋိလောမတော ဈာနာနုလောမပဋိလောမတော ဈာနုက္ကန္တိကတော ကသိဏုက္ကန္တိကတော ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတော အင်္ဂသင်္ကန္တိတော အာရမ္မဏသင်္ကန္တိတော အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိတော အင်္ဂဝဝတ္ထာနတော အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ, အင်္ဂါရမ္မဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဣမိနာ သဟ ပဉ္စဒသဟိ ဝါ အာကာရေဟိ စိတ္တပရိဒမနေန သမာဓိဿ ကမ္မညဘာဝကရဏေ ကုသလဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သမာဓိဿ ဂေါစရကုသလတာတိ သမာဓိဿ ဂေါစရေသု ကသိဏာဒီသု အာရမ္မဏေသု တံ တံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတုကာမတာယ ယထာရုစိ အာဝဇ္ဇနကရဏဝသေန တေသု အာရမ္မဏေသု ဆေကဘာဝေါ။ ဧတေန ကသိဏာဝဇ္ဇနဝသေန အာဝဇ္ဇနဝသိတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ အထ ဝါ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ကသိဏဖရဏဝသေန ဧဝံ ဖုဋ္ဌဿ ကသိဏဿ စိရဋ္ဌာနဝသေန စ သမာဓိဿ ဂေါစရေသု ဆေကဘာဝေါ။
သမာဓိဿ အဘိနီဟာရကုသလတာတိ ဧကတ္တနယေန ဟေဋ္ဌာဟေဋ္ဌာသမာဓိံ ဥပရူပရိသမာဓိဘာဝူပနယနေန အဘိနီဟရဏေ အဘိနိန္နာမနေ ဆေကဘာဝေါ။ ဥပစာရဇ္ဈာနဉှိ ဝသိပ္ပတ္တံ ပဌမဇ္ဈာနတ္ထာယ ဝိပဿနတ္ထာယ ဝါ အဘိနီဟရတိ, ဧဝံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအတ္ထာယ ဝိပဿနတ္ထာယ ဝါ, စတုတ္ထဇ္ဈာနံ အရူပသမာပတ္တတ္ထာယ အဘိညတ္ထာယ ဝိပဿနတ္ထာယ ဝါ, အာကာသာနဉ္စာယတနာဒယော ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒိအတ္ထာယ ဝိပဿနတ္ထာယ ဝါ အဘိနီဟရတီတိ ဧဝံ သမာဓိဿ တတ္ထ တတ္ထ အဘိနီဟာရကုသလတာ။ ယသ္မာ ပန ကုသလတာ နာမ ပညာ, သာ သမာဓိ န ဟောတိ, တသ္မာ သမာဓိပရိဏာယကပညာဝသေန သတ္တဝိဓော သမာဓိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကေစိ ပန အာစရိယာ ‘‘သမာဓိကုသလတာတိ ယေန မနသိကာရေန စိတ္တံ န ဝိက္ခိပတိ, တတ္ထ ကုသလတာ။ သမာပတ္တိကုသလတာတိ ယေန မနသိကာရေန သမာပဇ္ဇန္တဿ ဈာနင်္ဂါနိ ပါတုဘဝန္တိ, တတ္ထ ကုသလတာ။ ဌိတိကုသလတာတိ ယေန မနသိကာရေန အပ္ပိတော သမာဓိ န ဝိက္ခိပတိ, တတ္ထ ကုသလတာ။ ဝုဋ္ဌာနကုသလတာတိ နီဝရဏဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ ပဌမဇ္ဈာနေ, အင်္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ တီသု ဈာနေသု, အာရမ္မဏဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ အရူပသမာပတ္တီသု, ဝိက္ခေပဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ ဝိသယာဓိမတ္တေသု, သစ္ဆန္ဒဝုဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ ပရိယန္တကာလေ စ အဝသာနကရဏီယကာလေ စ။ ကလ္လတာကုသလတာတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၇။)စိတ္တဖာသုတာယ သရီရဖာသုတာယ အာဟာရဖာသုတာယ သေနာသနဖာသုတာယ ပုဂ္ဂလဖာသုတာယ စ သမာဓိဿ ကလ္လတာ ဟောတီတိ ဇာနာတိ။ ဂေါစရကုသလတာတိ အာရမ္မဏဿ ပရိစ္ဆေဒံ ကာတုံ ဇာနာတိ, ဒိသာဖရဏံ ကာတုံ ဇာနာတိ, ဝဍ္ဎေတုံ ဇာနာတိ။ အဘိနီဟာရကုသလတာတိ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာ မနသိကာရေန စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတိ, ဥပစာရေ ဝသိပ္ပတ္တေ ပဌမဇ္ဈာနေ အဘိနီဟရတိ, ဧဝံ ဥပရူပရိဈာနေသု အဘိညာသု အရူပသမာပတ္တီသု ဝိပဿနာသု စ အဘိနီဟရတိ။ ဧဝံ တတ္ထ တတ္ထ အဘိနီဟာရကုသလတာ’’တိ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။
အဋ္ဌကံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ နဝကေ ရူပါဝစရောတိ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ရူပါဝစရာ? ဟေဋ္ဌတော ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော အကနိဋ္ဌေ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၉) နယေန ဝုတ္တေသု ရူပါဝစရဓမ္မေသု ပရိယာပန္နော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ရူပက္ခန္ဓသင်္ခါတံ ရူပံ ဧတ္ထ အဝစရတိ, န ကာမောတိ ရူပါဝစရော။ ရူပက္ခန္ဓောပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပက္ခန္ဓော ရူပ’’န္တိအာဒီသု (ယမ။ ၁။ခန္ဓယမက။၂) ဝိယ။ သော ပန ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနံ ပရိတ္တာဘအပ္ပမာဏာဘအာဘဿရာနံ ပရိတ္တသုဘအပ္ပမာဏသုဘသုဘကိဏှာနံ အသညသတ္တဝေဟပ္ဖလာနံ အဝိဟာတပ္ပသုဒဿသုဒဿီအကနိဋ္ဌာနဉ္စ ဝသေန သောဠသဝိဓော ပဒေသော။ သော ရူပါဝစရသင်္ခါတော ပဒေသော ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ ရူပေ အဝစရတီတိ ရူပါဝစရော။ ရူပဘဝေါ ဝါ ရူပံ, တသ္မိံ အဝစရတီတိ ရူပါဝစရံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဧသော သမာဓိ ကာမဘဝေပိ အဝစရတိ, ယထာ ပန သင်္ဂါမေ အဝစရဏတော သင်္ဂါမာဝစရောတိ လဒ္ဓနာမော နာဂေါ နဂရေ စရန္တောပိ သင်္ဂါမာဝစရောတိ ဝုစ္စတိ, ထလစရာ ဇလစရာ စ ပါဏိနော အထလေ အဇလေ စ ဌိတာပိ ထလစရာ ဇလစရာတိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝမယံ အညတ္ထ အဝစရန္တောပိ ရူပါဝစရောတိ ဝုတ္တော။ အပိစ ရူပဘဝသင်္ခါတေ ရူပေ ပဋိသန္ဓိံ အဝစာရေတီတိပိ ရူပါဝစရော။ ဟီနောတိ လာမကော။ ဟီနုတ္တမာနံ မဇ္ဈေ ဘဝေါ မဇ္ဈော။ မဇ္ဈိမောတိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ပဓာနဘာဝံ နီတော ပဏီတော, ဥတ္တမောတိ အတ္ထော။ ဧတေ ပန အာယူဟနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဿ ဟိ အာယူဟနက္ခဏေ ဆန္ဒော ဝါ ဟီနော ဟောတိ ဝီရိယံ ဝါ စိတ္တံ ဝါ ဝီမံသာ ဝါ, သော ဟီနော နာမ။ ယဿ တေ ဓမ္မာ မဇ္ဈိမာ, သော မဇ္ဈိမော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၈။)ယဿ ပဏီတာ, သော ပဏီတော။ ဥပ္ပါဒိတမတ္တော ဝါ ဟီနော, နာတိသုဘာဝိတော မဇ္ဈိမော, အတိသုဘာဝိတော ဝသိပ္ပတ္တော ပဏီတော။ အရူပါဝစရော ရူပါဝစရေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
သုညတော သမာဓီတိအာဒီသု ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ ဝိပဿန္တဿ အနတ္တာနုပဿနာယ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနေ ဇာတေ ယသ္မာ သာ ဝိပဿနာ အတ္တဝိရဟိတေသု သင်္ခါရေသု သုညတော ပဝတ္တာ, တသ္မာ သုညတာ နာမ ဟောတိ။ တာယ သိဒ္ဓေါ အရိယမဂ္ဂသမာဓိ သုညတော သမာဓိ နာမ ဟောတိ, သုညတဝသေန ပဝတ္တသမာဓီတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တာကာရေန ဟိ သော ပဝတ္တတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနေ ဇာတေ ယသ္မာ သာ ဝိပဿနာ နိစ္စနိမိတ္တပဋိပက္ခဝသေန ပဝတ္တာ, တသ္မာ အနိမိတ္တာ နာမ ဟောတိ။ တာယ သိဒ္ဓေါ အရိယမဂ္ဂသမာဓိ အနိမိတ္တော သမာဓိ နာမ ဟောတိ, နိစ္စနိမိတ္တဝိရဟိတော သမာဓီတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တာကာရေန ဟိ သော ပဝတ္တတိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာယ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနေ ဇာတေ ယသ္မာ သာ ဝိပဿနာ ပဏိဓိပဋိပက္ခဝသေန ပဝတ္တာ, တသ္မာ အပ္ပဏိဟိတာ နာမ ဟောတိ။ တာယ သိဒ္ဓေါ အရိယမဂ္ဂသမာဓိ အပ္ပဏိဟိတော သမာဓိ နာမ ဟောတိ, ပဏိဓိဝိရဟိတော သမာဓီတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တာကာရေန ဟိ သော ပဝတ္တတိ။ တာဒိသာ ဧဝ တယော ဖလသမာဓယောပိ ဧတေဟိယေဝ တီဟိ သမာဓီဟိ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောကုတ္တရသမာဓီနံ ပန ပဏီတတ္တာ ဟီနာဒိဘေဒေါ န ဥဒ္ဓဋော။
ဒသကေ ဥဒ္ဓုမာတကသညာဝသေနာတိအာဒီသု ဘသ္တာ ဝိယ ဝါယုနာ ဥဒ္ဓံ ဇီဝိတပရိယာဒါနာ ယထာနုက္ကမံ သမုဂ္ဂတေန သူနဘာဝေန ဥဒ္ဓုမာတတ္တာ ဥဒ္ဓုမာတံ, ဥဒ္ဓုမာတမေဝ ဥဒ္ဓုမာတကံ, ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဥဒ္ဓုမာတန္တိ ဥဒ္ဓုမာတကံ။ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိနီလံ ဝုစ္စတိ ဝိပရိဘိန္နဝဏ္ဏံ, ဝိနီလမေဝ ဝိနီလကံ, ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိနီလန္တိ ဝိနီလကံ။ မံသုဿဒဋ္ဌာနေသု ရတ္တဝဏ္ဏဿ, ပုဗ္ဗသန္နိစယဋ္ဌာနေသု သေတဝဏ္ဏဿ, ယေဘုယျေန စ နီလဝဏ္ဏဿ နီလဋ္ဌာနေ နီလသာဋကပါရုတဿေဝ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပရိဘိန္နဋ္ဌာနေသု ဝိဿန္ဒမာနပုဗ္ဗံ ဝိပုဗ္ဗံ, ဝိပုဗ္ဗမေဝ ဝိပုဗ္ဗကံ, ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိပုဗ္ဗန္တိ ဝိပုဗ္ဗကံ။ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိစ္ဆိဒ္ဒံ ဝုစ္စတိ ဒွိဓာ ဆိန္ဒနေန အပဓာရိတံ, ဝိစ္ဆိဒ္ဒမေဝ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ, ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၉။)ဝိစ္ဆိဒ္ဒန္တိ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ။ ဝေမဇ္ဈေ ဆိန္နဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတော စ ဧတ္တော စ ဝိဝိဓာကာရေန သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ ခါယိတန္တိ ဝိက္ခာယိတံ, ဝိခါယိတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိက္ခာယိတန္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခာယိတမေဝ ဝိက္ခာယိတကံ, ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိက္ခာယိတန္တိ ဝိက္ခာယိတကံ။ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိဝိဓံ ခိတ္တံ ဝိက္ခိတ္တံ, ဝိက္ခိတ္တမေဝ ဝိက္ခိတ္တကံ, ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိက္ခိတ္တန္တိ ဝိက္ခိတ္တကံ။ အညေန ဟတ္ထံ အညေန ပါဒံ အညေန သီသန္တိ ဧဝံ တတော တတော ခိတ္တဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဟတဉ္စ တံ ပုရိမနယေနေဝ ဝိက္ခိတ္တကဉ္စာတိ ဟတဝိက္ခိတ္တကံ။ ကာကပဒါကာရေန အင်္ဂပစ္စင်္ဂေသု သတ္ထေန ဟနိတွာ ဝုတ္တနယေန ဝိက္ခိတ္တဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ လောဟိတံ ကိရတိ ဝိက္ခိပတိ ဣတော စိတော စ ပဂ္ဃရတီတိ လောဟိတကံ။ ပဂ္ဃရိတလောဟိတမက္ခိတဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုဠဝါ ဝုစ္စန္တိ ကိမယော, ပုဠဝေ ကိရတီတိ ပုဠဝကံ။ ကိမိပရိပုဏ္ဏဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဋ္ဌိယေဝ အဋ္ဌိကံ, ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ အဋ္ဌီတိ အဋ္ဌိကံ။ အဋ္ဌိသင်္ခလိကာယပိ ဧကဋ္ဌိကဿပိ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဣမာနိ စ ပန ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တာနမ္ပိ နိမိတ္တေသု ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနာနမ္ပိ ဧတာနေဝ နာမာနိ။ ဣဓ ပန ဥဒ္ဓုမာတကနိမိတ္တေ ပဋိကူလာကာရဂါဟိကာ အပ္ပနာဝသေန ဥပ္ပန္နာ သညာ ဥဒ္ဓုမာတကသညာ, တဿာ ဥဒ္ဓုမာတကသညာယ ဝသေန ဥဒ္ဓုမာတကသညာဝသေန။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စပညာသ သမာဓီတိ ဧကကာဒိဝသေန ဝုတ္တာ။
֍ * ၄၄။ ဧဝံ ဧကကာဒိဝသေန သမာဓိပ္ပဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညေနပိ ပရိယာယေန သမာဓိံ ဒဿေတုကာမော အပိစာတိ အညံ ပရိယာယာရမ္ဘံ ဒဿေတွာ ပဉ္စဝီသတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမာဓိဿ သမာဓိဋ္ဌာတိ သမာဓိဿ သမာဓိဘာဝေ သဘာဝါ, ယေဟိ သဘာဝေဟိ သော သမာဓိ ဟောတိ, တေ တသ္မိံ အတ္ထာ နာမ။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန သမာဓီတိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ တသ္မာ ပရိဂ္ဂဟိတသဘာဝေန သမာဓိ။ တာနေဝ စ ဣန္ဒြိယာနိ အညမညပရိဝါရာနိ ဟောန္တိ, ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပရိပုဏ္ဏာနိ စ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ပရိဝါရဋ္ဌေန ပရိပူရဋ္ဌေန သမာဓိ။ တေသံယေဝ သမာဓိဝသေန ဧကာရမ္မဏမပေက္ခိတွာ ဧကဂ္ဂဋ္ဌေန, နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝမပေက္ခိတွာ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန, လောကုတ္တရဿေဝ မဟတာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၀။)ဝီရိယဗလပဂ္ဂဟေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿေဝ စ ပရိဟာနိဝသေန ဝိသာရာဘာဝတော ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတပဂ္ဂဟဋ္ဌအဝိသာရဋ္ဌာ ဣဓ န ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိလေသကာလုဿိယဿာဘာဝေန အနာဝိလဋ္ဌေန သမာဓိ။ အဝိကမ္ပတ္တာ အနိဉ္ဇနဋ္ဌေန သမာဓိ။ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝါ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏေ စ အဓိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တဋ္ဌေန သမာဓိ။
ဧကတ္တုပဋ္ဌာနဝသေန စိတ္တဿ ဌိတတ္တာတိ သမာဓိယောဂေနေဝ ဧကာရမ္မဏေ ဘုသံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ နိစ္စလဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ အဋ္ဌသု ယုဂလေသု ဧသတိ နေသတိ, အာဒိယတိ နာဒိယတိ, ပဋိပဇ္ဇတိ န ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဣမာနိ တီဏိ ယုဂလာနိ အပ္ပနာဝီထိတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပစာရဿ မုဒုမဇ္ဈာဓိမတ္တတာဝသေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ, ဈာယတိ ဈာပေတီတိ ဣဒံ အပ္ပနာဝီထိယံ ဥပစာရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧသိတတ္တာ နေသိတတ္တာ, အာဒိန္နတ္တာ အနာဒိန္နတ္တာ, ပဋိပန္နတ္တာ နပ္ပဋိပန္နတ္တာ, ဈာတတ္တာ န ဈာပိတတ္တာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ယုဂလာနိ အပ္ပနာဝသေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
တတ္ထ သမံ ဧသတီတိ သမာဓီတိအာဒီသု သမန္တိ အပ္ပနံ။ သာ ဟိ ပစ္စနီကဓမ္မေ သမေတိ နာသေတီတိ သမာ, ပစ္စနီကဝိသမာဘာဝတော ဝါ သမဘူတာတိ သမာ။ တံ သမံ ဧသတိ အဇ္ဈာသယဝသေန ဂဝေသတိ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထော, ယသ္မာ သမံ ဧသတိ, တသ္မာ သမာဓီတိ အတ္ထော။ ဝိသမံ နေသတီတိ တံ တံ ဈာနပစ္စနီကသင်္ခါတံ ဝိသမံ န ဧသတိ။ မုဒုဘူတော ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂသမာဓိ အာဒိဘူတတ္တာ သမံ ဧသတိ, ဝိသမံ နေသတိ နာမ။ မဇ္ဈိမဘူတော ထိရဘူတတ္တာ သမံ အာဒိယတိ, ဝိသမံ နာဒိယတိ နာမ။ အဓိမတ္တဘူတော အပ္ပနာဝီထိယာ အာသန္နဘူတတ္တာ သမံ ပဋိပဇ္ဇတိ, ဝိသမံ နပ္ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ။ သမံ ဈာယတီတိ ဘာဝနပုံသကဝစနံ, သမံ ဟုတွာ ဈာယတိ, သမေန ဝါ အာကာရေန ဈာယတီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာဝီထိယဉှိ သမာဓိ ပစ္စနီကဓမ္မဝိဂမေန သန္တတ္တာ, သန္တာယ အပ္ပနာယ အနုကူလဘာဝေန စ ဌိတတ္တာ သမေနာကာရေန ပဝတ္တတိ။ ဈာယတီတိ စ ပဇ္ဇလတီတိ အတ္ထော ‘‘ဧတေ မဏ္ဍလမာဠေ ဒီပါ ဈာယန္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၉) သဗ္ဗရတ္တိံ, သဗ္ဗရတ္တိယော စ တေလပ္ပဒီပေါ ဈာယတိ, တေလပ္ပဒီပေါ စေတ္ထ ဈာယေယျာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၅-၂၅၆) ဝိယ။ သမံ ဇာယတီတိပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၁။)ပါဌော, သမေနာကာရေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဈာယတိ ဈာပေတီတိ ယုဂလတ္တာ ပန ပုရိမပါဌောဝ သုန္ဒရတရော။ ဈာပေတီတိ စ ဒဟတီတိ အတ္ထော။ သော ဟိ သမာဓိပစ္စနီကဓမ္မေ ဒူရတရကရဏေန ဒဟတိ နာမ။ ဧသနာနေသနာဒီနံ ပန အပ္ပနာယ သိဒ္ဓတ္တာ ‘‘ဧသိတတ္တာ နေသိတတ္တာ’’တိအာဒီဟိ အပ္ပနာသမာဓိ ဝုတ္တော။ သမံ ဈာတတ္တာတိ သမံ ဇလိတတ္တာ။ သမံ ဇာတတ္တာတိပိ ပါဌော။ ဣတိ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ယုဂလာနံ ဝသေန သောဠသ, ပုရိမာ စ နဝါတိ ဣမေ ပဉ္စဝီသတိ သမာဓိဿ သမာဓိဋ္ဌာ။
သမော စ ဟိတော စ သုခေါ စာတိ သမာဓီတိ ဣဒံ ပန ပဉ္စဝီသတိယာ အာကာရေဟိ သာဓိတဿ သမာဓိဿ အတ္ထသာဓနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမောတိ သမသဒ္ဒဿ, သံသဒ္ဒဿ ဝါ အတ္ထော။ သော ဟိ ပစ္စနီကက္ခောဘဝိသမဝိရဟိတတ္တာ သမော။ ဟိတောတိ အာဓိသဒ္ဒဿ အတ္ထော, အာရမ္မဏေ အာဟိတော နိစ္စလဘာဝကရဏေန ပတိဋ္ဌာပိတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥဘယေန သမော စ အာဟိတော စာတိ သမာဓီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုခေါတိ သန္တဋ္ဌေန သုခေါ။ ‘‘ယာယံ, ဘန္တေ, အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ, သန္တသ္မိံ ဧသာ ပဏီတေ သုခေ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၈) စ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ တေန သန္တတ္ထေန သုခသဒ္ဒေန ဥပေက္ခာသဟဂတသမာဓိပိ ဂဟိတော ဟောတိ။ အနိယာမေန ဟိ သဗ္ဗသမာဓယော ဣဓ ဝုစ္စန္တိ။ တေန စ သုခသဒ္ဒေန အာဟိတဘာဝဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ သန္တော, တသ္မာ ဧကာရမ္မဏေ အာဟိတောတိ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
သမာဓိဘာဝနာမယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၅။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏနိဒ္ဒေသေ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတီတိအာဒီသု တိဋ္ဌန္တိ ဧတာယ သင်္ခါရာတိ ဌိတိ။ ကာ သာ? အဝိဇ္ဇာ။ သာ ဟိ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒါယ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဌိတိ ကာရဏန္တိ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိ။ ဥပ္ပန္နာနံ ပဝတ္တိယာပိ ကာရဏန္တိ ပဝတ္တဋ္ဌိတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဇနကပစ္စယဿ ဇနနက္ခဏေယေဝ ကိစ္စာနုဘာဝေါ ဟောတိ, တေန ပန ဇနိတာနံယေဝ ပဝတ္တတ္တာ သကက္ခဏေ ပဝတ္တိယာပိ ကာရဏံ နာမ ဟောတိ, သန္တတိဝသေန ဝါ ပဝတ္တိယာ ကာရဏန္တိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၂။)အတ္ထော။ ပဝတ္တန္တိ စ နပုံသကေ ဘာဝဝစနမေတံ, တသ္မာ ပဝတ္တံ ပဝတ္တီတိ အတ္ထတော ဧကံ။ ပဝတ္တိသဒ္ဒဿ ပန ပါကဋတ္တာ တေန ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဘာဝေပိ ဌိတိသဒ္ဒဿ သိဇ္ဈနတော န ဣဓ ဘာဝေ ဌိတိသဒ္ဒေါ, ကာရဏေ ဌိတိသဒ္ဒေါတိ ဒဿနတ္တံ နိမိတ္တဋ္ဌိတီတိ ဝုတ္တံ, နိမိတ္တဘူတာ ဌိတီတိ အတ္ထော, ကာရဏဘူတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ကေဝလံ နိမိတ္တမတ္တံ ဟောတိ, အထ ခေါ သင်္ခါရဇနနေ သဗျာပါရာ ဝိယ ဟုတွာ အာယူဟတိ ဝါယမတီတိ ပစ္စယသမတ္ထတံ ဒဿေန္တော အာယူဟနဋ္ဌိတီတိ အာဟ, အာယူဟနဘူတာ ဌိတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရေ ဥပ္ပါဒယမာနာ ဥပ္ပါဒေ သံယောဇေတိ နာမ, ဃဋေတီတိ အတ္ထော။ သင်္ခါရေ ပဝတ္တယမာနာ ပဝတ္တိယံ ပလိဗုန္ဓတိ နာမ, ဗန္ဓတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ သညောဂဋ္ဌိတိ ပလိဗောဓဋ္ဌိတီတိ ဝုတ္တာ။ သညောဂဘူတာ ဌိတိ, ပလိဗောဓဘူတာ ဌိတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဝ သင်္ခါရေ ဥပ္ပါဒယမာနာ ဥပ္ပါဒါယ ပဝတ္တိယာ စ မူလကာရဏဋ္ဌေန သမုဒယော နာမ, သမုဒယဘူတာ ဌိတီတိ သမုဒယဋ္ဌိတိ, မူလကာရဏဘူတာ ဌိတီတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဝ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒေ ဇနကပစ္စယတ္တာ, ပဝတ္တိယံ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယတ္တာ ဟေတုဋ္ဌိတိ ပစ္စယဋ္ဌိတီတိ ဝုတ္တာ, ဟေတုဘူတာ ဌိတိ, ပစ္စယဘူတာ ဌိတီတိ အတ္ထော။ ဇနကပစ္စယော ဟိ ဟေတူတိ, ဥပတ္ထမ္ဘကော ပစ္စယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဘဝေါ ဇာတိယာ, ဇာတိ ဇရာမရဏဿာတိ ဧတ္ထ ပန ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိ သညောဂဋ္ဌိတိ ဟေတုဋ္ဌိတီတိ ဥပ္ပါဒဝသေန ယောဇိတာနိ ပဒါနိ ဇာတိဇရာမရဏဝန္တာနံ ခန္ဓာနံ ဝသေန ပရိယာယေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဥပ္ပါဒါယ ဌိတိ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေနေတ္ထ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယောတိ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဘာဝံ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာယပိ ပစ္စယသမ္ဘူတတ္တာ တဿာ အပိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏဒဿနတ္ထံ ဥဘောပေတေ ဓမ္မာ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဇာတိ ပစ္စယော, ဇရာမရဏံ ပစ္စယသမုပ္ပန္နန္တိ ပန ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိ အတိက္ကန္တမ္ပိ ကာလံ။ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိ အပ္ပတ္တမ္ပိ ကာလံ။ ဥဘယတ္ထာပိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။
֍ * ၄၆။ ဣဒါနိ နဝါကာရဝါရာနန္တရံ တေ နဝါကာရေ ဝိဟာယ ဟေတုပဋိစ္စပစ္စယပဒေဟေဝ ယောဇေတွာ အဝိဇ္ဇာ ဟေတု, သင်္ခါရာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၃။)ဟေတုသမုပ္ပန္နာတိအာဒယော တယော ဝါရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ နဝါကာရဝါရေ ဇနကဥပတ္ထမ္ဘကဝသေန ပစ္စယော ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန ဟေတုဝါရဿ ပစ္စယဝါရဿ စ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ ဟေတူတိ ဇနကပစ္စယတ္တံ, ပစ္စယောတိ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဧကေကဿာပိ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ ပစ္စယဿ ဥဘယထာ သမ္ဘဝတော။ ပဋိစ္စဝါရေ အဝိဇ္ဇာ ပဋိစ္စာတိ အတ္တနော ဥပ္ပါဒေ သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာပေက္ခတ္တာ သင်္ခါရေဟိ အဝိဇ္ဇာ ပဋိမုခံ ဧတဗ္ဗာ ဂန္တဗ္ဗာတိ ပဋိစ္စာ။ ဧတေန အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရုပ္ပါဒနသမတ္ထတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ သင်္ခါရာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာတိ သင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇံ ပဋိစ္စ တဒဘိမုခံ ပဝတ္တနတော ပဋိမုခံ ကတွာ န ဝိဟာယ သမံ ဥပ္ပန္နာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ လိင်္ဂါနုရူပေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇာ ပဋိစ္စာတိ ဥဿုက္ကဝသေန ဝါ ပါဌော, အတ္ထော ပနေတ္ထ အဝိဇ္ဇာ အတ္တနော ပစ္စယေ ပဋိစ္စ ပဝတ္တာတိ ပါဌသေသဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ စတူသုပိ စ ဧတေသု ဝါရေသု ဒွါဒသန္နံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနံ ပစ္စယဿေဝ ဝသေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဿ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဧကာဒသန္နံယေဝ အင်္ဂါနံ ဝသေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, ဇရာမရဏဿ ပန အန္တေ ဌိတတ္တာ တဿ ဝသေန န နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဇရာမရဏဿာပိ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာနံ ပစ္စယတ္တာ ဇရာမရဏံ တေသံ ပစ္စယံ ကတွာ ဥပပရိက္ခမာနဿ တဿာပိ ဇရာမရဏဿ ဝသေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ယုဇ္ဇတေဝ။
֍ * ၄၇။ ဣဒါနိ တာနေဝ ဒွါဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနိ ဝီသတိအာကာရဝသေန ဝိဘဇိတွာ စတုသင်္ခေပတိယဒ္ဓတိသန္ဓိယော ဒဿေတွာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိန္တိ ပုရိမေ ကမ္မဘဝေ, အတီတဇာတိယံ ကမ္မဘဝေ ကရိယမာနေတိ အတ္ထော။ မောဟော အဝိဇ္ဇာတိ ယော တဒါ ဒုက္ခာဒီသု မောဟော, ယေန မူဠှော ကမ္မံ ကရောတိ, သာ အဝိဇ္ဇာ။ အာယူဟနာ သင်္ခါရာတိ တံ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ပုရိမစေတနာယော, ယထာ ‘‘ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ မာသမ္ပိ သံဝစ္ဆရမ္ပိ ဒါနူပကရဏာနိ သဇ္ဇေန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ပုရိမစေတနာယော။ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ပန ဟတ္ထေ ဒက္ခိဏံ ပတိဋ္ဌာပယတော စေတနာ ဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဧကာဝဇ္ဇနေသု ဝါ ဆသု ဇဝနေသု စေတနာ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ နာမ, သတ္တမဇဝနေ စေတနာ ဘဝေါ။ ယာ ကာစိ ဝါ ပန စေတနာ ဘဝေါ, တံသမ္ပယုတ္တာ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ နာမ။
နိကန္တိ တဏှာတိ ယာ ကမ္မံ ကရောန္တဿ တဿ ဖလေ ဥပပတ္တိဘဝေ နိကာမနာ ပတ္ထနာ, သာ တဏှာ နာမ။ ဥပဂမနံ ဥပါဒါနန္တိ ယံ ကမ္မဘဝဿ ပစ္စယဘူတံ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ကမ္မေ ကတေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၄။)ကာမာ သမ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣဒံ ကတွာ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ကာမေ သေဝိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အတ္တာ ဥစ္ဆိန္နော သုဥစ္ဆိန္နော ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘သုခီ ဟောတိံ ဝိဂတပရိဠာဟော’’တိ ဝါ ‘‘သီလဗ္ဗတံ သုခေန ပရိပူရတီ’’တိ ဝါ ပဝတ္တံ ဥပဂမနံ ဒဠှဂဟဏံ, ဣဒံ ဥပါဒါနံ နာမ။ စေတနာ ဘဝေါတိ အာယူဟနာဝသာနေ ဝုတ္တာ စေတနာ ဘဝေါ နာမ။ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိန္တိ အတီတဇာတိယာ ကမ္မဘဝေ ကရိယမာနေ ပဝတ္တာ။ ဣဓ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယာတိ ပစ္စုပ္ပန္နပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယဘူတာ။
ဣဓ ပဋိသန္ဓိ ဝိညာဏန္တိ ယံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿ ဘဝန္တရပဋိသန္ဓာနဝသေန ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ, တံ ဝိညာဏံ။ ဩက္ကန္တိ နာမရူပန္တိ ယာ ဂဗ္ဘေ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဩက္ကန္တိ အာဂန္တွာ ပဝိသနံ ဝိယ, ဣဒံ နာမရူပံ။ ပသာဒေါ အာယတနန္တိ ယော ပသန္နဘာဝေါ, ဣဒံ အာယတနံ။ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတံ။ ဧတေန စက္ခာဒီနိ ပဉ္စာယတနာနိ ဝုတ္တာနိ။ ‘‘ပဘဿရမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တံ, တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉) ဧတ္ထ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝစနတော ဣဓာပိ မနာယတနဿ ဝိပါကဘူတတ္တာ, တဿ စ ကိလေသကာလုဿိယာဘာဝေန ပသန္နတ္တာ ပသာဒဝစနေန မနာယတနမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဖုဋ္ဌော ဖဿောတိ ယော အာရမ္မဏံ ဖုဋ္ဌော ဖုသန္တော ဥပ္ပန္နော, အယံ ဖဿော။ ဝေဒယိတံ ဝေဒနာတိ ယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန ဝါ သဠာယတနပစ္စယေန ဝါ ဖဿေန သဟ ဥပ္ပန္နံ ဝိပါကဝေဒယိတံ, အယံ ဝေဒနာ။ ဣဓုပပတ္တိဘဝသ္မိံ ပုရေကတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယာတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဝိပါကဘဝေ အတီတဇာတိယံ ကတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယေန ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။
ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာနန္တိ ပရိပက္ကာယတနဿ ကမ္မကရဏကာလေ မောဟာဒယော ဒဿိတာ။ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိယာတိ အနာဂတေ ပဋိသန္ဓိယာ။ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိ ဝိညာဏန္တိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနိ။
ကထံ ပန ဒွါဒသဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂေဟိ ဣမေ ဝီသတိ အာကာရာ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ? အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာတိ ဣမေ ဒွေ အတီတဟေတုယော သရူပတော ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန အဝိဒွါ ပရိတဿတိ, ပရိတဿိတော ဥပါဒိယတိ, တဿုပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ, တသ္မာ တေဟိ ဒွီဟိ ဂဟိတေဟိ တဏှုပါဒါနဘဝါပိ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာ သရူပတော ဝုတ္တာယေဝ။ တဏှုပါဒါနဘဝါ ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုယော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၅။)သရူပတော ဝုတ္တာ။ ဘဝေ ပန ဂဟိတေ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂါ တံသမ္ပယုတ္တာ ဝါ သင်္ခါရာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ, တဏှုပါဒါနဂ္ဂဟဏေန စ တံသမ္ပယုတ္တာ။ ယာယ ဝါ မူဠှော ကမ္မံ ကရောတိ, သာ အဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာဝ ဟောတိ။ အနာဂတေ ဇာတိ ဇရာမရဏန္တိ ဒွေ သရူပေန ဝုတ္တာနိ, ဇာတိဇရာမရဏဂ္ဂဟဏေနေဝ ပန ဝိညာဏာဒီနိ ပဉ္စ အနာဂတဖလာနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ တေသံယေဝ ဟိ ဇာတိဇရာမရဏာနီတိ ဧဝံ ဒွါဒသဟိ အင်္ဂေဟိ ဝီသတိ အာကာရာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။
‘‘အတီတေ ဟေတဝေါ ပဉ္စ, ဣဒါနိ ဖလပဉ္စကံ၊
ဣဒါနိ ဟေတဝေါ ပဉ္စ, အာယတိံ ဖလပဉ္စက’’န္တိ။ –
ဂါထာယ အယမေဝတ္ထော ဝုတ္တော။ ဣတိမေတိ ဣတိ ဣမေ။ ဣတိ ဣမေတိ ဝါ ပါဌော။
စတုသင်္ခေပေတိ စတုရော ရာသီ။ အတီတေ ပဉ္စ ဟေတုဓမ္မာ ဧကော ဟေတုသင်္ခေပေါ, ပစ္စုပ္ပန္နေ ပဉ္စ ဖလဓမ္မာ ဧကော ဖလသင်္ခေပေါ, ပစ္စုပ္ပန္နေ ပဉ္စ ဟေတုဓမ္မာ ဧကော ဟေတုသင်္ခေပေါ, အနာဂတေ ပဉ္စ ဖလဓမ္မာ ဧကော ဖလသင်္ခေပေါ။
တယော အဒ္ဓေတိ တယော ကာလေ။ ပဌမပဉ္စကဝသေန အတီတကာလော, ဒုတိယတတိယပဉ္စကဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နကာလော, စတုတ္ထပဉ္စကဝသေန အနာဂတကာလော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တိသန္ဓိန္တိ တယော သန္ဓယော အဿာတိ တိသန္ဓိ, တံ တိသန္ဓိံ။ အတီတဟေတုပစ္စုပ္ပန္နဖလာနမန္တရာ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ, ပစ္စုပ္ပန္နဖလအနာဂတဟေတူနမန္တရာ ဧကော ဖလဟေတုသန္ဓိ, ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုအနာဂတဖလာနမန္တရာ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ။
ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပါဠိယံ သရူပတော အာဂတဝသေန ပန အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ ဧကော သင်္ခေပေါ, ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာ ဒုတိယော, တဏှုပါဒါနဘဝါ တတိယော, ဇာတိဇရာမရဏံ စတုတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာတိ ဒွေ အင်္ဂါနိ အတီတကာလာနိ, ဝိညာဏာဒီနိ ဘဝါဝသာနာနိ အဋ္ဌ ပစ္စုပ္ပန္နကာလာနိ, ဇာတိဇရာမရဏန္တိ ဒွေ အနာဂတကာလာနိ။ သင်္ခါရဝိညာဏာနံ အန္တရာ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ, ဝေဒနာတဏှာနမန္တရာ ဧကော ဖလဟေတုသန္ဓိ, ဘဝဇာတီနမန္တရာ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၆။)ဝီသတိယာ အာကာရေဟီတိ ဝီသတိယာ ကောဋ္ဌာသေဟိ။ စတုသင်္ခေပေ စ တယော အဒ္ဓေ စ တိသန္ဓိံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဉ္စ ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ဇာနာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဇာနာတီတိ သုတာနုသာရေန ဘာဝနာရမ္ဘဉာဏေန ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ ဉာတမေဝ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ စ ဖုဋံ ကတွာ ဉာဏေနေဝ ပဿတိ။ အညာတီတိ ဒိဋ္ဌမရိယာဒေနေဝ အာသေဝနံ ကရောန္တော ဉာဏေနေဝ ဇာနာတိ။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ အာကာရော။ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ နိဋ္ဌံ ပါပေန္တော ဉာဏေနေဝ ပဋိဝေဓံ ကရောတိ။ သလက္ခဏဝသေန ဝါ ဇာနာတိ, သရသဝသေန ပဿတိ, ပစ္စုပဋ္ဌာနဝသေန အညာတိ, ပဒဋ္ဌာနဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။
တတ္ထ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ ပစ္စယဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ဓမ္မာတိ တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တဓမ္မာ။ ကထမိဒံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စေ? ဘဂဝတော ဝစနေန။ ဘဂဝတာ ဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မဒေသနာသုတ္တေ –
‘‘ကတမော စ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ, ဇာတိပစ္စယာ, ဘိက္ခဝေ, ဇရာမရဏံ, ဥပ္ပါဒါ ဝါ တထာဂတာနံ အနုပ္ပါဒါ ဝါ တထာဂတာနံ ဌိတာဝ သာ ဓာတု ဓမ္မဋ္ဌိတတာ ဓမ္မနိယာမတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ, တံ တထာဂတော အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ အဘိသမေတိ, အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ အဘိသမေတွာ အာစိက္ခတိ ဒေသေတိ ပညာပေတိ ပဋ္ဌပေတိ ဝိဝရတိ ဝိဘဇတိ ဥတ္တာနီကရောတိ ‘ပဿထာ’တိ စာဟ။ ဇာတိပစ္စယာ, ဘိက္ခဝေ, ဇရာမရဏံ, ဘဝပစ္စယာ, ဘိက္ခဝေ, ဇာတိ…ပေ… အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ, ဘိက္ခဝေ, သင်္ခါရာ။ ဥပ္ပါဒါ ဝါ တထာဂတာနံ…ပေ… ဥတ္တာနီကရောတိ ‘ပဿထာ’တိ စာဟ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ, ဘိက္ခဝေ, သင်္ခါရာ။ ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ယာ တတြတ ထတာ အဝိတထတာ အနညထတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) –
ဧဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ ဒေသေန္တေန တထတာဒီဟိ ဝေဝစနေဟိ ပစ္စယဓမ္မာဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဇရာမရဏာဒီနံ ပစ္စယလက္ခဏော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ, ဒုက္ခာနုဗန္ဓနရသော ကုမ္မဂ္ဂပစ္စုပဋ္ဌာနော, အယမ္ပိ သပစ္စယတ္တာ အတ္တနော ဝိသေသပစ္စယပဒဋ္ဌာနော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၇။)ဥပ္ပါဒါ ဝါ အနုပ္ပါဒါ ဝါတိ ဥပ္ပါဒေ ဝါ အနုပ္ပါဒေ ဝါ, တထာဂတေသု ဥပ္ပန္နေသုပိ အနုပ္ပန္နေသုပီတိ အတ္ထော။ ဌိတာဝ သာ ဓာတူတိ ဌိတောဝ သော ပစ္စယသဘာဝေါ, န ကဒါစိ ဇာတိဇရာမရဏဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဋ္ဌိတတာ ဓမ္မနိယာမတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ ဇာတိပစ္စယောယေဝ။ ဇာတိပစ္စယေန ဟိ ဇရာမရဏသင်္ခါတော ပစ္စယသမုပ္ပန္နဓမ္မော တဒါယတ္တတာယ တိဋ္ဌတိ, ဇာတိပစ္စယောဝ ဇရာမရဏဓမ္မံ နိယမေတိ, တသ္မာ ဇာတိ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတတာ ဓမ္မနိယာမတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဇာတိယေဝ ဣမဿ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယောတိ ဣဒပ္ပစ္စယော, ဣဒပ္ပစ္စယောဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ တန္တိ တံ ပစ္စယံ။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတီတိ ဉာဏေန အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ။ အဘိသမေတီတိ ဉာဏေန အဘိသမာဂစ္ဆတိ။ အာစိက္ခတီတိ ကထေတိ။ ဒေသေတီတိ ဒဿေတိ။ ပညာပေတီတိ ဇာနာပေတိ။ ပဋ္ဌပေတီတိ ဉာဏမုခေ ဌပေတိ။ ဝိဝရတီတိ ဝိဝရိတွာ ဒဿေတိ။ ဝိဘဇတီတိ ဝိဘာဂတော ဒဿေတိ။ ဥတ္တာနီကရောတီတိ ပါကဋံ ကရောတိ။ ဣတိ ခေါတိ ဧဝံ ခေါ။ ယာ တတြာတိ ယာ တေသု ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒီသု။ သော ပနာယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟိ အနူနာဓိကေဟေဝ တဿ တဿ ဓမ္မဿ သမ္ဘဝတော တထတာတိ, သာမဂ္ဂိံ ဥပဂတေသု ပစ္စယေသု မုဟုတ္တမ္ပိ တတော နိဗ္ဗတ္တနဓမ္မာနံ အသမ္ဘဝါဘာဝတော အဝိတထတာတိ, အညဓမ္မပစ္စယေဟိ အညဓမ္မာနုပ္ပတ္တိတော အနညထတာတိ, ယထာဝုတ္တာနံ ဧတေသံ ဇရာမရဏာဒီနံ ပစ္စယတော ဝါ ပစ္စယသမူဟတော ဝါ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ ဝုတ္တော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဣမေသံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ, ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ, ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ သမူဟော ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သမ္မသနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၈။ သမ္မသနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ယံ ကိဉ္စီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ ရူပန္တိ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမနံ။ ဧဝံ ပဒဒွယေနာပိ ရူပဿ အသေသပရိဂ္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ အထဿ အတီတာဒိနာ ဝိဘာဂံ အာရဘတိ။ တဉှိ ကိဉ္စိ အတီတံ ကိဉ္စိ အနာဂတာဒိဘေဒန္တိ။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသုပိ။ တတ္ထ ရူပံ တာဝ အဒ္ဓါသန္တတိသမယခဏဝသေန စတုဓာ အတီတံ နာမ ဟောတိ, တထာ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ။ တတ္ထ အဒ္ဓါဝသေန တာဝ ဧကဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၈။)ဧကသ္မိံ ဘဝေ ပဋိသန္ဓိတော ပုဗ္ဗေ အတီတံ, စုတိတော ဥဒ္ဓံ အနာဂတံ, ဥဘိန္နမန္တရေ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ သန္တတိဝသေန သဘာဂဧကဥတုသမုဋ္ဌာနံ ဧကာဟာရသမုဋ္ဌာနဉ္စ ပုဗ္ဗာပရိယဘာဝေန ဝတ္တမာနမ္ပိ ပစ္စုပ္ပန္နံ, တတော ပုဗ္ဗေ ဝိသဘာဂဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ အတီတံ, ပစ္ဆာ အနာဂတံ။ စိတ္တဇံ ဧကဝီထိဧကဇဝနဧကသမာပတ္တိသမုဋ္ဌာနံ ပစ္စုပ္ပန္နံ, တတော ပုဗ္ဗေ အတီတံ, ပစ္ဆာ အနာဂတံ, ကမ္မသမုဋ္ဌာနဿ ပါဋိယေက္ကံ သန္တတိဝသေန အတီတာဒိဘေဒေါ နတ္ထိ, တေသညေဝ ပန ဥတုအာဟာရစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ဥပတ္ထမ္ဘနဝသေန တဿ အတီတာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမယဝသေန ဧကမုဟုတ္တပုဗ္ဗဏှသာယနှရတ္တိန္ဒိဝါဒီသု သမယေသု သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ တံ တံ သမယံ ပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ, တတော ပုဗ္ဗေ အတီတံ, ပစ္ဆာ အနာဂတံ။ ခဏဝသေန ဥပ္ပါဒါဒိခဏတ္တယပရိယာပန္နံ ပစ္စုပ္ပန္နံ, တတော ပုဗ္ဗေ အနာဂတံ, ပစ္ဆာ အတီတံ။ အပိစ အတိက္ကန္တဟေတုပစ္စယကိစ္စံ အတီတံ, နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စမနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စံ ပစ္စုပ္ပန္နံ, ဥဘယကိစ္စမသမ္ပတ္တံ အနာဂတံ။ သကိစ္စက္ခဏေ ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နံ, တတော ပုဗ္ဗေ အနာဂတံ, ပစ္ဆာ အတီတံ။ ဧတ္ထ စ ခဏာဒိကထာဝ နိပ္ပရိယာယာ သေသာ သပရိယာယာ။
အဇ္ဈတ္တန္တိ ပဉ္စသုပိ ခန္ဓေသု ဣဓ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ အတ္တနော သန္တာနေ ပဝတ္တံ ပါဋိပုဂ္ဂလိကံ ရူပံ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ဗဟိဘူတံ ပန ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ဝါ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ဝါ ရူပံ ဗဟိဒ္ဓါ နာမ။ ဩဠာရိကန္တိ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗသင်္ခါတာ ပထဝီတေဇောဝါယော စာတိ ဒွါဒသဝိဓံ ရူပံ ဃဋ္ဋနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတော ဩဠာရိကံ။ သေသံ ပန အာပေါဓာတု ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဟဒယဝတ္ထု ဩဇာ အာကာသဓာတု ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တိ ရူပဿ လဟုတာ မုဒုတာ ကမ္မညတာ ဥပစယော သန္တတိ ဇရတာ အနိစ္စတာတိ သောဠသဝိဓံ ရူပံ ဃဋ္ဋနဝသေန အဂဟေတဗ္ဗတော သုခုမံ။ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဟီနပဏီတဘာဝေါ ပရိယာယတော နိပ္ပရိယာယတော စ။ တတ္ထ အကနိဋ္ဌာနံ ရူပတော သုဒဿီနံ ရူပံ ဟီနံ, တဒေဝ သုဒဿာနံ ရူပတော ပဏီတံ။ ဧဝံ ယာဝ နရကသတ္တာနံ ရူပံ, တာဝ ပရိယာယတော ဟီနပဏီတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ယတ္ထ အကုသလဝိပါကံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဟီနံ။ ယတ္ထ ကုသလဝိပါကံ, တံ ပဏီတံ။ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါတိ ဧတ္ထ ယံ သုခုမံ, တဒေဝ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈသဘာဝတ္တာ ဒူရေ။ ယံ ဩဠာရိကံ, တဒေဝ သုပ္ပဋိဝိဇ္ဈသဘာဝတ္တာ သန္တိကေ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၉။)သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထေတိ ဧကံ သမ္မသနံ, ဒုက္ခတော ဝဝတ္ထေတိ ဧကံ သမ္မသနံ, အနတ္တတော ဝဝတ္ထေတိ ဧကံ သမ္မသနန္တိ ဧတ္ထ အယံ ဘိက္ခု ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိ ဧဝံ အနိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌံ သဗ္ဗမ္ပိ ရူပံ အတီတတ္တိကေန စေဝ စတူဟိ အဇ္ဈတ္တာဒိဒုကေဟိ စာတိ ဧကာဒသဟိ ဩကာသေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထေတိ အနိစ္စန္တိ သမ္မသတိ။ ကထံ? ပရတော ဝုတ္တနယေန။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈)။ တသ္မာ ဧသ ယံ အတီတံ ရူပံ, တံ ယသ္မာ အတီတေယေဝ ခီဏံ, နယိမံ ဘဝံ သမ္ပတ္တန္တိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန, ယံ အနာဂတံ ရူပံ အနန္တရဘဝေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ, တမ္ပိ တတ္ထေဝ ခီယိဿတိ, န တတော ပရံ ဘဝံ ဂမိဿတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန, ယံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပံ, တံ ဣဓေဝ ခီယတိ, န ဣတော ဂစ္ဆတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန, ယံ အဇ္ဈတ္တံ ရူပံ, တမ္ပိ အဇ္ဈတ္တမေဝ ခီယတိ, န ဗဟိဒ္ဓါဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန, ယံ ဗဟိဒ္ဓါ ဩဠာရိကံ သုခုမံ ဟီနံ ပဏီတံ ဒူရေ သန္တိကေ, တမ္ပိ ဧတ္ထေဝ ခီယတိ, န ဒူရဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာတိ သမ္မသတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ‘‘အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန ဧကံ သမ္မသနံ, ပဘေဒတော ပန ဧကာဒသဝိဓံ ဟောတိ။
သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာတိ သမ္မသတိ။ ဘယဋ္ဌေနာတိ သပ္ပဋိဘယတာယ။ ယဉှိ အနိစ္စံ, တံ ဘယာဝဟံ ဟောတိ သီဟောပမသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၄။၃၃၊ သံ။ နိ။ ၃။၇၈) ဒေဝါနံ ဝိယ။ ဣတိ ဣဒမ္ပိ ‘‘ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန ဧကံ သမ္မသနံ, ပဘေဒတော ပန ဧကာဒသဝိဓံ ဟောတိ။
ယထာ စ ဒုက္ခံ, ဧဝံ သဗ္ဗမ္ပိ တံ အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာတိ သမ္မသတိ။ အသာရကဋ္ဌေနာတိ ‘‘အတ္တာ နိဝါသီ ကာရကော ဝေဒကော သယံဝသီ’’တိ ဧဝံ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တသာရဿ အဘာဝေန။ ယဉှိ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ, အတ္တနောပိ အနိစ္စတံ ဝါ ဥဒယဗ္ဗယပီဠနံ ဝါ ဝါရေတုံ န သက္ကောတိ, ကုတော တဿ ကာရကာဒိဘာဝေါ။ တေနာဟ – ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ, ဘိက္ခဝေ, အတ္တာ အဘဝိဿ, နယိဒံ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယျာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉)။ ဣတိ ဣဒံ ‘‘အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတဿ ဝသေန ဧကံ သမ္မသနံ, ပဘေဒတော ပန ဧကာဒသဝိဓံ ဟောတိ။ ဧသေဝ နယော ဝေဒနာဒီသု။ ဣတိ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ဧကာဒသ ဧကာဒသ ကတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ပဉ္စပညာသ သမ္မသနာနိ ဟောန္တိ, အနိစ္စတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၀။)ပဉ္စပညာသ, ဒုက္ခတော ပဉ္စပညာသ, အနတ္တတော ပဉ္စပညာသာတိ တိဝိဓာနုပဿနာဝသေန သဗ္ဗာနိ ပဉ္စသဋ္ဌိသတသမ္မသနာနိ ဟောန္တိ။
ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗံ ရူပံ, သဗ္ဗံ ဝေဒနံ, သဗ္ဗံ သညံ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရေ, သဗ္ဗံ ဝိညာဏန္တိ ပဒမ္ပိ ပက္ခိပိတွာ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ဒွါဒသ ဒွါဒသ ကတွာ ပဉ္စသု သဋ္ဌိ, အနုပဿနာတော အသီတိသတသမ္မသနာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။
အတီတာဒိဝိဘာဂေ ပနေတ္ထ သန္တတိဝသေန ခဏာဒိဝသေန စ ဝေဒနာယ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သန္တတိဝသေန ဧကဝီထိဧကဇဝနဧကသမာပတ္တိပရိယာပန္နာ ဧကဝိဓဝိသယသမာယောဂပ္ပဝတ္တာ စ ပစ္စုပ္ပန္နာ, တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ, ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ ခဏာဒိဝသေန ခဏတ္တယပရိယာပန္နာ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာ သကိစ္စဉ္စ ကုရုမာနာ ဝေဒနာ ပစ္စုပ္ပန္နာ, တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ, ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒေါ နိယကဇ္ဈတ္တဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဩဠာရိကသုခုမဘာဝေါ ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ, ကုသလာဗျာကတာ ဝေဒနာ သုခုမာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တေန ဇာတိသဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇာတိဝသေန တာဝ အကုသလာ ဝေဒနာ သာဝဇ္ဇကိရိယဟေတုတော, ကိလေသသန္တာပဘာဝတော စ အဝူပသန္တဝုတ္တီတိ ကုသလဝေဒနာယ ဩဠာရိကာ, သဗျာပါရတော သဥဿာဟတော သဝိပါကတော ကိလေသသန္တာပဘာဝတော သာဝဇ္ဇတော စ ဝိပါကာဗျာကတာယ ဩဠာရိကာ, သဝိပါကတော ကိလေသသန္တာပဘာဝတော သဗျာဗဇ္ဈတော သာဝဇ္ဇတော စ ကိရိယာဗျာကတာယ ဩဠာရိကာ။ ကုသလာဗျာကတာ ပန ဝုတ္တဝိပရိယာယတော အကုသလာယ ဝေဒနာယ သုခုမာ။ ဒွေပိ ကုသလာကုသလာ ဝေဒနာ သဗျာပါရတော သဥဿာဟတော သဝိပါကတော စ ယထာယောဂံ ဒုဝိဓာယပိ အဗျာကတာယ ဩဠာရိကာ, ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဒုဝိဓာပိ အဗျာကတာ တာဟိ သုခုမာ။ ဧဝံ တာဝ ဇာတိဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သဘာဝဝသေန ပန ဒုက္ခာ ဝေဒနာ နိရဿာဒတော သဝိပ္ဖါရတော ခေါဘကရဏတော ဥဗ္ဗေဇနီယတော အဘိဘဝနတော စ ဣတရာဟိ ဒွီဟိ ဩဠာရိကာ, ဣတရာ ပန ဒွေ သာတတော သန္တတော ပဏီတတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၁။)မနာပတော မဇ္ဈတ္တတော စ ယထာယောဂံ ဒုက္ခာယ သုခုမာ။ ဥဘော ပန သုခဒုက္ခာ သဝိပ္ဖါရတော ဥဗ္ဗေဇနီယတော ခေါဘကရဏတော ပါကဋတော စ အဒုက္ခမသုခါယ ဩဠာရိကာ, သာ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန တဒုဘယတော သုခုမာ။ ဧဝံ သဘာဝဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပုဂ္ဂလဝသေန ပန အသမာပန္နဿ ဝေဒနာ နာနာရမ္မဏေ ဝိက္ခိတ္တဘာဝတော သမာပန္နဿ ဝေဒနာယ ဩဠာရိကာ, ဝိပရိယာယေန ဣတရာ သုခုမာ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ပန သာသဝါ ဝေဒနာ လောကိယာ, သာ အာသဝုပ္ပတ္တိဟေတုတော ဩဃနိယတော ယောဂနိယတော ဂန္ထနိယတော နီဝရဏိယတော ဥပါဒါနိယတော သံကိလေသိကတော ပုထုဇ္ဇနသာဓာရဏတော စ အနာသဝါယ ဩဠာရိကာ, အနာသဝါ စ ဝိပရိယာယေန သာသဝါယ သုခုမာ။ ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတ္ထ ဇာတိအာဒိဝသေန သမ္ဘေဒေါ ပရိဟရိတဗ္ဗော။ အကုသလဝိပါကကာယဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဝေဒနာ ဇာတိဝသေန အဗျာကတတ္တာ သုခုမာပိ သမာနာ သဘာဝါဒိဝသေန ဩဠာရိကာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အဗျာကတာ ဝေဒနာ သုခုမာ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ။ သမာပန္နဿ ဝေဒနာ သုခုမာ, အသမာပန္နဿ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ။ အနာသဝါ ဝေဒနာ သုခုမာ, သာသဝါ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၁)။
ယထာ စ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ, ဧဝံ သုခါဒယောပိ။ တာပိ ဟိ ဇာတိဝသေန ဩဠာရိကာ, သဘာဝါဒိဝသေန သုခုမာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဇာတိအာဒိဝသေန သမ္ဘေဒေါ န ဟောတိ, တထာ ဝေဒနာနံ ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေယျထိဒံ, အဗျာကတာ ဇာတိဝသေန ကုသလာကုသလာဟိ သုခုမာ။ တတ္ထ ကတမာ အဗျာကတာ? ကိံ ဒုက္ခာ? ကိံ သုခါ? ကိံ သမာပန္နဿ? ကိံ အသမာပန္နဿ? ကိံ သာသဝါ? ကိံ အနာသဝါတိ? ဧဝံ သဘာဝါဒိဘေဒေါ န ပရာမသိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
အပိစ ‘‘တံ တံ ဝါ ပန ဝေဒနံ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ သုခုမာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော အကုသလာဒီသုပိ လောဘသဟဂတာယ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၂။)ဒေါသသဟဂတာ ဝေဒနာ အဂ္ဂိ ဝိယ နိဿယဒဟနတော ဩဠာရိကာ, လောဘသဟဂတာ သုခုမာ။ ဒေါသသဟဂတာပိ နိယတာ ဩဠာရိကာ, အနိယတာ သုခုမာ။ နိယတာပိ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာ ဩဠာရိကာ, ဣတရာ သုခုမာ။ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာသုပိ အသင်္ခါရိကာ ဩဠာရိကာ, ဣတရာ သုခုမာ။ လောဘသဟဂတာ ပန ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ ဩဠာရိကာ, ဣတရာ သုခုမာ။ သာပိ နိယတာ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာ အသင်္ခါရိကာ ဩဠာရိကာ, ဣတရာ သုခုမာ။ အဝိသေသေန စ အကုသလာ ဗဟုဝိပါကာ ဩဠာရိကာ, အပ္ပဝိပါကာ သုခုမာ။ ကုသလာ ပန အပ္ပဝိပါကာ ဩဠာရိကာ, ဗဟုဝိပါကာ သုခုမာ။
အပိစ ကာမာဝစရကုသလာ ဩဠာရိကာ, ရူပါဝစရာ သုခုမာ, တတော အရူပါဝစရာ, တတော လောကုတ္တရာ။ ကာမာဝစရာ စ ဒါနမယာ ဩဠာရိကာ, သီလမယာ သုခုမာ။ သီလမယာပိ ဩဠာရိကာ, တတော ဘာဝနာမယာ သုခုမာ။ ဘာဝနာမယာပိ ဒုဟေတုကာ ဩဠာရိကာ, တိဟေတုကာ သုခုမာ။ တိဟေတုကာပိ သသင်္ခါရိကာ ဩဠာရိကာ, အသင်္ခါရိကာ သုခုမာ။ ရူပါဝစရာ စ ပဌမဇ္ဈာနိကာ ဩဠာရိကာ…ပေ… ပဉ္စမဇ္ဈာနိကာ သုခုမာဝ။ အရူပါဝစရာ စ အာကာသာနဉ္စာယတနသမ္ပယုတ္တာ ဩဠာရိကာ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမ္ပယုတ္တာ သုခုမာဝ။ လောကုတ္တရာ စ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဩဠာရိကာ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သုခုမာဝ။ ဧသ နယော တံတံဘူမိဝိပါကကိရိယာဝေဒနာသု ဒုက္ခာဒိအသမာပန္နာဒိသာသဝါဒိဝသေန ဝုတ္တဝေဒနာသု စ။ ဩကာသဝသေန ဝါပိ နိရယေ ဒုက္ခာ ဩဠာရိကာ, တိရစ္ဆာနယောနိယံ သုခုမာ…ပေ… ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီသု သုခုမာဝ။ ယထာ စ ဒုက္ခာ, ဧဝံ သုခါပိ သဗ္ဗတ္ထ ယထာနုရူပံ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဝတ္ထုဝသေန စာပိ ဟီနဝတ္ထုကာ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ ဩဠာရိကာ, ပဏီတဝတ္ထုကာ သုခုမာ။ ဟီနပဏီတဘေဒေ ယာ ဩဠာရိကာ, သာ ဟီနာ။ ယာ စ သုခုမာ, သာ ပဏီတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဒူရသန္တိကပဒေ ပန ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ ကုသလာဗျာကတာဟိ ဝေဒနာဟိ ဒူရေ, အကုသလာ ဝေဒနာ အကုသလာယ ဝေဒနာယ သန္တိကေ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၃) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘတ္တာ။ တသ္မာ အကုသလာ ဝေဒနာ ဝိသဘာဂတော အသံသဋ္ဌတော အသရိက္ခတော စ ကုသလာဗျာကတာဟိ ဒူရေ, တထာ ကုသလာဗျာကတာ အကုသလာယ။ ဧသ နယော သဗ္ဗဝါရေသု။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၃။)အကုသလာ ပန ဝေဒနာ သဘာဂတော သံသဋ္ဌတော သရိက္ခတော စ အကုသလာယ သန္တိကေတိ ဣဒံ ဝေဒနာယ အတီတာဒိဝိဘာဂေ ဝိတ္ထာရကထာမုခံ။ တံတံဝေဒနာသမ္ပယုတ္တာနံ ပန သညာဒီနမ္ပိ ဧတံ ဧဝမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယေ ပနေတ္ထ ဝေဒနာဒီသု စက္ခု…ပေ… ဇရာမရဏန္တိ ပေယျာလေန သံခိတ္တေသု စ ဓမ္မေသု လောကုတ္တရဓမ္မာ အာဂတာ, တေ အသမ္မသနူပဂတ္တာ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ န ဂဟေတဗ္ဗာ။ တေ ပန ကေဝလံ တေန တေန ပဒေန သင်္ဂဟိတဓမ္မဒဿနဝသေန စ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ အာဂတနယေန စ ဝုတ္တာ။ ယေပိ စ သမ္မသနူပဂါ, တေသု ယေ ယဿ ပါကဋာ ဟောန္တိ, သုခေန ပရိဂ္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ, တေသု တေန သမ္မသနံ အာရဘိတဗ္ဗံ။ ဇာတိဇရာမရဏဝသေန ဝိသုံ သမ္မသနာဘာဝေပိ ဇာတိဇရာမရဏဝန္တေသုယေဝ ပန သမ္မသိတေသု တာနိပိ သမ္မသိတာနိ ဟောန္တီတိ ပရိယာယေန တေသမ္ပိ ဝသေန သမ္မသနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စတော ဝဝတ္ထေတီတိအာဒိနာ နယေန အတီတတ္တိကဿေဝ စ ဝသေန သမ္မသနဿ ဝုတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တာဒိဘေဒံ အနာမသိတွာပိ အတီတတ္တိကဿေဝ ဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာပိ အနိစ္စာဒိတော သမ္မသနံ ကာတဗ္ဗမေဝ။
ယံ ပန အနိစ္စံ, တံ ယသ္မာ နိယမတော သင်္ခတာဒိဘေဒံ ဟောတိ, တေနဿ ပရိယာယဒဿနတ္ထံ, နာနာကာရေဟိ ဝါ မနသိကာရပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ သင်္ခတန္တိအာဒိမာဟ။ တဉှိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စံ, အနိစ္စန္တိကတာယ အာဒိအန္တဝန္တတာယ ဝါ အနိစ္စံ။ ပစ္စယေဟိ သမာဂန္တွာ ကတတ္တာ သင်္ခတံ။ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ နိဿာယ သမံ, သဟ ဝါ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ။ ဧတေန ပစ္စယေဟိ ကတေပိ ပစ္စယာနံ အဗျာပါရတံ ဒဿေတိ။ ခယဓမ္မန္တိ ခီယနဓမ္မံ ခီယနပကတိကံ။ ဝယဓမ္မန္တိ နဿနဓမ္မံ။ နယိဒံ မန္ဒီဘာဝက္ခယဝသေန ခယဓမ္မံ, ကေဝလံ ဝိဂမနပကတိကံ။ ပဟူတဿ မန္ဒီဘာဝေါပိ ဟိ လောကေ ခယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိရာဂဓမ္မန္တိ နယိဒံ ကုဟိဉ္စိ ဂမနဝသေန ဝယဓမ္မံ, ကေဝလံ သဘာဝါတိက္ကမနပကတိကံ။ ‘‘ဝိရာဂေါ နာမ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ နိရောဓဓမ္မန္တိ နယိဒံ သဘာဝါတိက္ကမေန ပုနရာဝတ္တိဓမ္မံ, ကေဝလံ အပုနရာဝတ္တိနိရောဓေန နိရုဇ္ဈနပကတိကန္တိ ပုရိမပုရိမပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏဝသေန ပစ္ဆိမပစ္ဆိမပဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၄။)အထ ဝါ ဧကဘဝပရိယာပန္နရူပဘင်္ဂဝသေန ခယဓမ္မံ, ဧကသန္တတိပရိယာပန္နရူပက္ခယဝသေန ဝယဓမ္မံ, ရူပဿ ခဏဘင်္ဂဝသေန ဝိရာဂဓမ္မံ, တိဏ္ဏမ္ပိ အပုနပ္ပဝတ္တိဝသေန နိရောဓဓမ္မန္တိပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဇရာမရဏံ အနိစ္စန္တိအာဒီသု ဇရာမရဏံ န အနိစ္စံ, အနိစ္စသဘာဝါနံ ပန ခန္ဓာနံ ဇရာမရဏတ္တာ အနိစ္စံ နာမ ဇာတံ။ သင်္ခတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အန္တရပေယျာလေ ဇာတိယာပိ အနိစ္စာဒိတာယ ဧသေဝ နယော။
ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိအာဒိ န ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တံ, ကေဝလံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ ဧကေကအင်္ဂဝသေန သင်္ခိပိတွာ ဝဝတ္ထာနတော သမ္မသနဉာဏံ နာမ ဟောတီတိ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ န ပနေတံ ကလာပသမ္မသနဉာဏံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏမေဝ တံ ဟောတီတိ။ အသတိ ဇာတိယာတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော, အသတိယာ ဇာတိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသတိ သင်္ခါရေသူတိ ဝစနဝိပလ္လာသော ကတော, အသန္တေသု သင်္ခါရေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ, အသတီတိအာဒိ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ, အသတိ ဘဝေ နတ္ထိ ဇာတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။
သမ္မသနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၉။ ဣဒါနိ အနန္တရံ ဝုတ္တဿ သမ္မသနဉာဏဿ နာနာနယေဟိ ဘာဝနာထိရကရဏေန ပါရံ ဂန္တွာ ဌိတေန အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌေ သင်္ခါရေ ဥဒယဗ္ဗယေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿနတ္ထံ ဝုတ္တဿ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏဿ နိဒ္ဒေသေ ဇာတံ ရူပန္တိအာဒီသု သန္တတိဝသေန ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တံ ရူပံ။ တဿ ဇာတဿ ရူပဿ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ဇာတိံ ဥပ္ပါဒံ အဘိနဝါကာရံ ဥဒယောတိ, ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ခယံ ဘင်္ဂံ ဝယောတိ, အနုပဿနာ ပုနပ္ပုနံ နိသာမနာ, ဥဒယဗ္ဗယ အနုပဿနာဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဇာတိဇရာမရဏဝန္တာနံယေဝ ဥဒယဗ္ဗယဿ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဥဒယဗ္ဗယာဘာဝတော ဇာတိဇရာမရဏံ အနာမသိတွာ ဇာတံ စက္ခု…ပေ… ဇာတော ဘဝေါတိ ပေယျာလံ ကတံ။ သော ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၅။)ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တော ဧဝံ ဇာနာတိ ‘‘ဣမေသံ ခန္ဓာနံ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အနုပ္ပန္နာနံ ရာသိ ဝါ နိစယော ဝါ နတ္ထိ, ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ရာသိတော ဝါ နိစယတော ဝါ အာဂမနံ နာမ နတ္ထိ, နိရုဇ္ဈမာနာနမ္ပိ ဒိသာဝိဒိသာဂမနံ နာမ နတ္ထိ, နိရုဒ္ဓါနမ္ပိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ရာသိတော နိစယတော နိဓာနတော အဝဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ပန ဝီဏာယ ဝါဒိယမာနာယ ဥပ္ပန္နဿ သဒ္ဒဿ နေဝ ဥပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ သန္နိစယော အတ္ထိ, န ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သန္နိစယတော အာဂတော, န နိရုဇ္ဈမာနဿ ဒိသာဝိဒိသာဂမနံ အတ္ထိ, န နိရုဒ္ဓေါ ကတ္ထစိ သန္နိစိတော တိဋ္ဌတိ, အထ ခေါ ဝီဏဉ္စ ဥပဝီဏဉ္စ ပုရိသဿ စ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ပဋိစ္စ အဟုတွာ သမ္ဘောတိ, ဟုတွာ ပဋိဝေတိ, ဧဝံ သဗ္ဗေပိ ရူပါရူပိနော ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ, ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ။
֍ * ၅၀။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယံ ပဿန္တော ကတိ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိအာဒီဟိ ရာသိတော ဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ, ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယံ ပဿန္တော ပဉ္စဝီသတိ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိအာဒီဟိ ရာသိတောဝ ဂဏနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ, ပုန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ကတိ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိအာဒီဟိ ဝိဘာဂတော ဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိအာဒီဟိ ဝိဘာဂတော ဂဏနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ, ပုန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿန္တော ကတမာနိ ပဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဿတီတိအာဒီဟိ လက္ခဏဝိဘာဂံ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။
တတ္ထ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယောတိ ‘‘ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တာယ အဝိဇ္ဇာယ သတိ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ရူပဿ ဥပ္ပါဒေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေနာတိ ပစ္စယဿ ဥပ္ပန္နဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာတဏှာကမ္မာနိ စေတ္ထ ဣဓ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတာ အတီတပစ္စယာ။ ဣမေသု စ တီသု ဂဟိတေသု သင်္ခါရုပါဒါနာနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ အာဟာရသမုဒယာတိ ပဝတ္တိပစ္စယေသု ကဗဠီကာရာဟာရဿ ဗလဝတ္တာ သောယေဝ ဂဟိတော။ တသ္မိံ ပန ဂဟိတေ ပဝတ္တိဟေတုဘူတာနိ ဥတုစိတ္တာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏန္တိ အဒ္ဓါသန္တတိခဏဝသေန ရူပဿ ဥပ္ပါဒံ, ဥပ္ပါဒေါယေဝ သင်္ခတလက္ခဏတ္တာ လက္ခဏန္တိ စ ဝုတ္တော။ ပဉ္စ လက္ခဏာနီတိ အဝိဇ္ဇာ တဏှာ ကမ္မာဟာရာ နိဗ္ဗတ္တိ စာတိ ဣမာနိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၆။)ပဉ္စ လက္ခဏာနိ။ အဝိဇ္ဇာဒယောပိ ဟိ ရူပဿ ဥဒယော လက္ခီယတိ ဧတေဟီတိ လက္ခဏာနိ။ နိဗ္ဗတ္တိ ပန သင်္ခတလက္ခဏမေဝ, တမ္ပိ သင်္ခတန္တိ လက္ခီယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ။
အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ အနာဂတဘဝဿ ပစ္စယဘူတာယ ဣမသ္မိံ ဘဝေ အဝိဇ္ဇာယ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန နိရောဓေ ကတေ ပစ္စယာဘာဝါ အနာဂတဿ ရူပဿ အနုပ္ပါဒေါ နိရောဓော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေနာတိ ပစ္စယဿ နိရုဒ္ဓဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ နိရောဓော စေတ္ထ အနာဂတပဋိသန္ဓိပစ္စယာနံ ဣဓ အဝိဇ္ဇာတဏှာကမ္မာနံယေဝ နိရောဓော။ အာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ ပဝတ္တိပစ္စယဿ ကဗဠီကာရာဟာရဿ အဘာဝေ တံသမုဋ္ဌာနရူပါဘာဝေါ ဟောတိ။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏန္တိ အဒ္ဓါသန္တတိခဏဝသေန ရူပဿ ဘင်္ဂံ, ဘင်္ဂေါယေဝ သင်္ခတလက္ခဏတ္တာ လက္ခဏန္တိ ဝုတ္တော။ ဣဓ ပဉ္စ လက္ခဏာနီတိ အဝိဇ္ဇာတဏှာကမ္မာဟာရာနံ အဘာဝနိရောဓာ စတ္တာရိ, ဝိပရိဏာမော ဧကန္တိ ပဉ္စ။ ဧသ နယော ဝေဒနာက္ခန္ထာဒီသု။ အယံ ပန ဝိသေသော – အရူပက္ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ အဒ္ဓါသန္တတိဝသေန, န ခဏဝသေန။ ဖဿော ဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာနံ ပဝတ္တိပစ္စယော, တံနိရောဓာ စ တေသံ နိရောဓော။ နာမရူပံ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ပဝတ္တိပစ္စယော, တံနိရောဓာ စ တဿ နိရောဓောတိ။
ကေစိ ပနာဟု – ‘‘စတုဓာ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေ အတီတာဒိဝိဘာဂံ အနာမသိတွာဝ သဗ္ဗသာမညဝသေန အဝိဇ္ဇာဒီဟိ ဥဒေတီတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဘာဝမတ္တံ ဂဏှာတိ, န ဥပ္ပါဒံ။ အဝိဇ္ဇာဒိနိရောဓာ နိရုဇ္ဇတီတိ အနုပ္ပဇ္ဇမာနဘာဝမတ္တံ ဂဏှာတိ, န ဘင်္ဂံ။ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပါဒံ ဘင်္ဂံ ဂဏှာတီ’’တိ။
ဝိပဿမာနော ပန ဝိပဿကော ပဌမံ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယံ မနသိကရိတွာ ဝိပဿနာကာလေ အဝိဇ္ဇာဒိကေ စတုရော ဓမ္မေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တေယေဝ ခန္ဓေ ဂဟေတွာ တေသံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတိ, ဧဝဉ္စ တဿ ဝိပဿကဿ ‘‘ဧဝံ ရူပါဒီနံ ဥဒယော, ဧဝံ ဝယော, ဧဝံ ရူပါဒယော ဥဒေန္တိ, ဧဝံ ဝေန္တီ’’တိ ပစ္စယတော စ ခဏတော စ ဝိတ္ထာရေန ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတော ‘‘ဣတိ ကိရ ဣမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ, ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ ဉာဏံ ဝိသဒတရံ ဟောတိ, သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒနယလက္ခဏဘေဒါ ပါကဋာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၇။)ဟောန္တိ။ ယဉှိ သော အဝိဇ္ဇာဒိသမုဒယာ ခန္ဓာနံ သမုဒယံ အဝိဇ္ဇာဒိနိရောဓာ စ ခန္ဓာနံ နိရောဓံ ပဿတိ, ဣဒမဿ ပစ္စယတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ။ ယံ ပန နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဝိပရိဏာမလက္ခဏာနိ ပဿန္တော ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတိ, ဣဒမဿ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ။ ဥပ္ပတ္တိက္ခဏေယေဝ ဟိ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ, ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ။
ဣစ္စဿေဝံ ပစ္စယတော စေဝ ခဏတော စ ဒွေဓာ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿတော ပစ္စယတော ဥဒယဒဿနေန သမုဒယသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ဇနကာဝဗောဓတော။ ခဏတော ဥဒယဒဿနေန ဒုက္ခသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ဇာတိဒုက္ခာဝဗောဓတော။ ပစ္စယတော ဝယဒဿနေန နိရောဓသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ ပစ္စယာနုပ္ပါဒေန ပစ္စယဝတံ အနုပ္ပါဒါဝဗောဓတော။ ခဏတော ဝယဒဿနေန ဒုက္ခသစ္စမေဝ ပါကဋံ ဟောတိ မရဏဒုက္ခာဝဗောဓတော။ ယဉ္စဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ, မဂ္ဂေါဝါယံ လောကိကောတိ မဂ္ဂသစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ တတြ သမ္မောဟဝိဃာတတော။
ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဒဿနေန အနုလောမော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ပါကဋော ဟောတိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ဥဒါ။ ၁) အဝဗောဓတော။ ပစ္စယတော ဝယဒဿနေန ပဋိလောမော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ပါကဋော ဟောတိ ‘‘ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ဥဒါ။ ၂) အဝဗောဓတော။ ခဏတော ပန ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ ပါကဋာ ဟောန္တိ သင်္ခတလက္ခဏာဝဗောဓတော။ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တော ဟိ သင်္ခတာ, တေ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာတိ။
ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဒဿနေန ဧကတ္တနယော ပါကဋော ဟောတိ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓေန သန္တာနဿ အနုပစ္ဆေဒါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ခဏတော ဥဒယဒဿနေန နာနတ္တနယော ပါကဋော ဟောတိ နဝနဝါနံ ဥပ္ပါဒါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ သဿတဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန အဗျာပါရနယော ပါကဋော ဟောတိ ဓမ္မာနံ အဝသဝတ္တိဘာဝါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ အတ္တဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ ပစ္စယတော ပန ဥဒယဒဿနေန ဧဝံဓမ္မတာနယော ပါကဋော ဟောတိ ပစ္စယာနုရူပေန ဖလဿုပ္ပါဒါဝဗောဓတော။ အထ သုဋ္ဌုတရံ အကိရိယဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၈။)ပစ္စယတော စဿ ဥဒယဒဿနေန အနတ္တလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟောတိ ဓမ္မာနံ နိရီဟကတ္တပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာဝဗောဓတော။ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန အနိစ္စလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟောတိ ဟုတွာ အဘာဝါဝဗောဓတော, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝိဝေကာဝဗောဓတော စ။ ဒုက္ခလက္ခဏမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ ဥဒယဗ္ဗယေဟိ ပဋိပီဠနာဝဗောဓတော။ သဘာဝလက္ခဏမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နာဝဗောဓတော။ သဘာဝလက္ခဏေ သင်္ခတလက္ခဏဿ တာဝကာလိကတ္တမ္ပိ ပါကဋံ ဟောတိ, ဥဒယက္ခဏေ ဝယဿ, ဝယက္ခဏေ စ ဥဒယဿ အဘာဝါဝဗောဓတောတိ။
တဿေဝံ ပါကဋီဘူတသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒနယလက္ခဏဘေဒဿ ‘‘ဧဝံ ကိရ နာမိမေ ဓမ္မာ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ နိစ္စနဝါဝ ဟုတွာ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ နိစ္စနဝါဝ, သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဿာဝဗိန္ဒု ဝိယ ဥဒကပုဗ္ဗုဠော ဝိယ ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိ ဝိယ အာရဂ္ဂေ သာသပေါ ဝိယ ဝိဇ္ဇုပ္ပါဒေါ ဝိယ စ ပရိတ္တဋ္ဌာယိနော မာယာမရီစိသုပိနန္တအလာတစက္ကဂန္ဓဗ္ဗနဂရဖေဏကဒလိအာဒယော ဝိယ အသာရာ နိဿာရာတိ စာပိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ တေန ‘‘ဝယဓမ္မမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နဉ္စ ဝယံ ဥပေတီ’’တိ ဣမိနာ အာကာရေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ နာမ ပဌမံ တရုဏဝိပဿနာဉာဏံ အဓိဂတံ ဟောတိ, ယဿာဓိဂမာ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကော’’တိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ဣမသ္မိံ ဉာဏေ ဌိတဿ ဩဘာသာဒယော ဒသ ဝိပဿနူပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ယေသံ ဥပ္ပတ္တိယာ အကုသလော ယောဂါဝစရော တေသု မဂ္ဂဉာဏသညီ ဟုတွာ အမဂ္ဂမေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဂဏှာတိ, ဥပက္ကိလေသဇဋာဇဋိတော စ ဟောတိ။ ကုသလော ပန ယောဂါဝစရော တေသု ဝိပဿနံ အာရောပေန္တော ဥပက္ကိလေသဇဋံ ဝိဇဋေတွာ ‘‘ဧတေ ဓမ္မာ န မဂ္ဂေါ, ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ပန ဝီထိပဋိပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ။ တဿေဝံ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဉတွာ ဌိတံ ဉာဏံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ။
ဧတ္တာဝတာ စ ပန တေန စတုန္နံ သစ္စာနံ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ။ ကထံ? နာမရူပပရိဂ္ဂဟေ သတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟသမ္ဘဝတော ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏဝစနေနေဝ ဝုတ္တေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတေန နာမရူပဝဝတ္ထာပနေန ဒုက္ခသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတိ, ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတေန ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏေန သမုဒယသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ, ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနေန စ ခဏတော ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၉။)ဒုက္ခသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ, ပစ္စယတော ဥဒယဒဿနေန သမုဒယသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ, ပစ္စယတော ဝယဒဿနေန နိရောဓသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ, ယဉ္စဿ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ, မဂ္ဂေါဝါယံ လောကိကောတိ တတြ သမ္မောဟဝိဃာတတော ဣမိဿဉ္စ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယံ ဝိပဿတော သမ္မာ မဂ္ဂဿ အဝဓာရဏေန မဂ္ဂသစ္စဿ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ။ ဧဝံ လောကိယေန တာဝ ဉာဏေန စတုန္နံ သစ္စာနံ ဝဝတ္ထာနံ ကတံ ဟောတီတိ။
ဥဒယဗ္ဗယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၁။ သော ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယံ ဌိတော ယောဂါဝစရော မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာပနေန ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ဝီထိပဋိပန္နံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဉတွာ တိလက္ခဏသလ္လက္ခဏေန တဿေဝ မဂ္ဂဿ သုဝိသဒကရဏတ္ထံ ပုန ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ အာရဘိတွာ ဥဒယဗ္ဗယေန ပရိစ္ဆိန္နေ သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿတိ။ ဧဝံ တဿ တံ ဉာဏံ တိက္ခံ ဟုတွာ ဝဟတိ, သင်္ခါရာ လဟုံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဉာဏေ တိက္ခေ ဝဟန္တေ သင်္ခါရေသု လဟုံ ဥပဋ္ဌဟန္တေသု ဥပ္ပါဒံ အတိက္ကမိတွာ ဘင်္ဂေ ဧဝ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ။ နိရောဓာဓိမုတ္တတ္တာ ဝါ ဥဒယံ ပဟာယ ဘင်္ဂေယေဝ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတိ။ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒါနိ တဿ ဉာဏဿ နိဒ္ဒေသေ ရူပါရမ္မဏတာ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇတီတိ ရူပါရမ္မဏံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ရူပါရမ္မဏဘာဝေ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ တံ အာရမ္မဏံ ပဋိသင်္ခါတိ တံ ရူပါရမ္မဏံ ပဋိသင်္ခါယ ဇာနိတွာ, ခယတော ဝယတော ဒိသွာတိ အတ္ထော။ တဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂံ အနုပဿတီတိ ယေန စိတ္တေန တံ ရူပါရမ္မဏံ ခယတော ဝယတော ဒိဋ္ဌံ, တဿ စိတ္တဿ အပရေန စိတ္တေန ဘင်္ဂံ အနုပဿတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟု ပေါရာဏာ – ‘‘ဉာတဉ္စ ဉာဏဉ္စ ဥဘော ဝိပဿတီ’’တိ။ စိတ္တန္တိ စေတ္ထ သသမ္ပယုတ္တစိတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။
အနုပဿတီတိ အနု အနု ပဿတိ, အနေကေဟိ အာကာရေဟိ ပုနပ္ပုနံ ပဿတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ အနုပဿတီတိ ကထံ အနုပဿတိ, အနိစ္စတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၀။)အနုပဿတီတိအာဒိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဘင်္ဂေါ နာမ အနိစ္စတာယ ပရမာ ကောဋိ, တသ္မာ ဘင်္ဂါနုပဿကော ယောဂါဝစရော သဗ္ဗံ ရူပဂတံ အနိစ္စတော အနုပဿတိ, နော နိစ္စတော။ တတော အနိစ္စဿ ဒုက္ခတ္တာ, ဒုက္ခဿ စ အနတ္တတ္တာ, တဒေဝ ဒုက္ခတော အနုပဿတိ, နော သုခတော။ အနတ္တတော အနုပဿတိ, နော အတ္တတော။ ယသ္မာ ပန ယံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ, န တံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ န အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ, န တတ္ထ ရဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဧသ တသ္မိံ ဘင်္ဂါနုပဿနာနုသာရေန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌေ ရူပဂတေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ, နော နန္ဒတိ။ ဝိရဇ္ဇတိ, နော ရဇ္ဇတိ။ သော ဧဝံ ဝိရဇ္ဇန္တော လောကိကေနေဝ တာဝ ဉာဏေန ရာဂံ နိရောဓေတိ, နော သမုဒေတိ, သမုဒယံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သော ဧဝံ ဝိရတ္တော ယထာ ဒိဋ္ဌံ ရူပဂတံ, တထာ အဒိဋ္ဌမ္ပိ အနွယဉာဏဝသေန နိရောဓေတိ, နော သမုဒေတိ။ နိရောဓတောဝ မနသိ ကရောတိ, နိရောဓမေဝဿ ပဿတိ, နော သမုဒယန္တိ အတ္ထော။ သော ဧဝံ ပဋိပန္နော ပဋိနိဿဇ္ဇတိ, နော အာဒိယတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အယမ္ပိ ဟိ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသာနံ ပရိစ္စဇနတော, သင်္ခတဒေါသဒဿနေန စ တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒနတော ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ တာယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ယထာဝုတ္တေန နယေန ကိလေသေ စ ပရိစ္စဇတိ, နိဗ္ဗာနေ စ ပက္ခန္ဒတိ။ နာပိ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ကိလေသေ အာဒိယတိ, န အဒေါသဒဿိတာဝသေန သင်္ခတာရမ္မဏံ။ တေန ဝုစ္စတိ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ, နော အာဒိယတီတိ။
֍ * ၅၂။ ဣဒါနိဿ တေဟိ ဉာဏေဟိ ယေသံ ဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကံ တဏှံ။ ရာဂန္တိ သေသံ တဏှံ။ သမုဒယန္တိ ရာဂဿ ဥပ္ပတ္တိံ။ အထ ဝါ ရူပဂတဿ ဥဒယံ။ အာဒါနန္တိ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ကိလေသာနံ အာဒါနံ။ ဝေဒနာရမ္မဏတာတိအာဒီနိ ဣဓ စ ဟေဋ္ဌာ စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ဂါထာသု ပန ဝတ္ထုသင်္ကမနာတိ ရူပါဒီသု ဧကေကဿ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ ပုန ယေန စိတ္တေန ဘင်္ဂေါ ဒိဋ္ဌော, တဿာပိ ဘင်္ဂဒဿနဝသေန ပုရိမဝတ္ထုတော အညဝတ္ထုသင်္ကမနာ။ ပညာယ စ ဝိဝဋ္ဋနာတိ ဥဒယံ ပဟာယ ဝယေ သန္တိဋ္ဌနာ။ အာဝဇ္ဇနာ ဗလဉ္စေဝါတိ ရူပါဒီသု ဧကေကဿ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ ပုန ဘင်္ဂါရမ္မဏဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂဒဿနတ္ထံ အနန္တရမေဝ အာဝဇ္ဇနသမတ္ထတာ။ ပဋိသင်္ခါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၁။)ဝိပဿနာတိ ဧသာ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါ ဘင်္ဂါနုပဿနာ နာမ။ အာရမ္မဏအနွယေန ဥဘော ဧကဝဝတ္ထနာတိ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌဿ အာရမ္မဏဿ အနွယေန အနုဂမနေန ယထာ ဣဒံ, တထာ အတီတေပိ သင်္ခါရဂတံ ဘိဇ္ဇိ, အနာဂတေပိ ဘိဇ္ဇိဿတီတိ ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဧကသဘာဝေနေဝ ဝဝတ္ထာပနန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘သံဝိဇ္ဇမာနမှိ ဝိသုဒ္ဓဒဿနော, တဒနွယံ နေတိ အတီတနာဂတေ၊
သဗ္ဗေပိ သင်္ခါရဂတာ ပလောကိနော, ဥဿာဝဗိန္ဒူ သူရိယေဝ ဥဂ္ဂတေ’’တိ။
နိရောဓေ အဓိမုတ္တတာတိ ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဘင်္ဂဝသေန ဧကဝဝတ္ထာနံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ ဘင်္ဂသင်္ခါတေ နိရောဓေ အဓိမုတ္တတာ တဂ္ဂရုတာ တန္နိန္နတာ တပ္ပေါဏတာ တပ္ပဗ္ဘာရတာတိ အတ္ထော။ ဝယလက္ခဏဝိပဿနာတိ ဧသာ ဝယလက္ခဏဝိပဿနာ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏဉ္စ ပဋိသင်္ခါတိ ပုရိမဉ္စ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ဇာနိတွာ။ ဘင်္ဂဉ္စ အနုပဿတီတိ တဿာရမ္မဏဿ ဘင်္ဂံ ဒိသွာ တဒါရမ္မဏဿ စိတ္တဿ စ ဘင်္ဂံ အနုပဿတိ။ သုညတော စ ဥပဋ္ဌာနန္တိ တဿေဝံ ဘင်္ဂမနုပဿတော ‘‘သင်္ခါရာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, တေသံ ဘေဒေါ မရဏံ, န အညော ကောစိ အတ္ထီ’’တိ သုညတော ဥပဋ္ဌာနံ ဣဇ္ဈတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ခန္ဓာ နိရုဇ္ဈန္တိ န စတ္ထိ အညော, ခန္ဓာန ဘေဒေါ မရဏန္တိ ဝုစ္စတိ၊
တေသံ ခယံ ပဿတိ အပ္ပမတ္တော, မဏိံဝ ဝိဇ္ဈံ ဝဇိရေန ယောနိသော’’တိ။
အဓိပညာ ဝိပဿနာတိ ယာ စ အာရမ္မဏပဋိသင်္ခါ, ယာ စ ဘင်္ဂါနုပဿနာ, ယဉ္စ သုညတော ဥပဋ္ဌာနံ, အယံ အဓိပညာ ဝိပဿနာ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုသလော တီသု အနုပဿနာသူတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု တီသု ဆေကော ဘိက္ခု။ စတဿော စ ဝိပဿနာသူတိ နိဗ္ဗိဒါဒီသု စ စတူသု ဝိပဿနာသု။ တယော ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလတာတိ ခယတော ဝယတော သုညတောတိ ဣမသ္မိဉ္စ တိဝိဓေ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလတာယ။ နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၂။)သဿတဒိဋ္ဌိအာဒီသု နာနပ္ပကာရာသု ဒိဋ္ဌီသု န ဝေဓတိ။ သော ဧဝံ အဝေဓမာနော ‘‘အနိရုဒ္ဓမေဝ နိရုဇ္ဈတိ, အဘိန္နမေဝ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ပဝတ္တမနသိကာရော ဒုဗ္ဗလဘာဇနဿ ဝိယ ဘိဇ္ဇမာနဿ, သုခုမရဇဿေဝ ဝိပ္ပကိရိယမာနဿ, တိလာနံ ဝိယ ဘဇ္ဇိယမာနာနံ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိပဝတ္တနိမိတ္တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဘေဒမေဝ ပဿတိ။ သော ယထာ နာမ စက္ခုမာ ပုရိသော ပေါက္ခရဏီတီရေ ဝါ နဒီတီရေ ဝါ ဌိတော ထူလဖုသိတကေ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ဥဒကပိဋ္ဌေ မဟန္တမဟန္တာနိ ဥဒကပုဗ္ဗုဠာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သီဃံ သီဃံ ဘိဇ္ဇမာနာနိ ပဿေယျ, ဧဝမေဝ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တိ ဘိဇ္ဇန္တီတိ ပဿတိ။ ဧဝရူပဉှိ ယောဂါဝစရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –
‘‘ယထာ ပုဗ္ဗုဠကံ ပဿေ, ယထာ ပဿေ မရီစိကံ၊
ဧဝံ လောကံ အဝေက္ခန္တံ, မစ္စုရာဇာ န ပဿတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၇၀)၊
တဿေဝံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တိ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ အဘိဏှံ ပဿတော အဋ္ဌာနိသံသပရိဝါရံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဗလပ္ပတ္တံ ဟောတိ။ တတြိမေ အဋ္ဌာနိသံသာ – ဘဝဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနံ, ဇီဝိတနိကန္တိပရိစ္စာဂေါ, သဒါယုတ္တပယုတ္တတာ, ဝိသုဒ္ဓါဇီဝိတာ, ဥဿုက္ကပ္ပဟာနံ, ဝိဂတဘယတာ, ခန္တိသောရစ္စပဋိလာဘော, အရတိရတိသဟနတာတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ဣမာနိ အဋ္ဌဂ္ဂုဏမုတ္တမာနိ, ဒိသွာ တဟိံ သမ္မသတီ ပုနပ္ပုနံ၊
အာဒိတ္တစေလဿိရသူပမော မုနိ, ဘင်္ဂါနုပဿီ အမတဿ ပတ္တိယာ’’တိ။
ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ အာဒီနဝဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၃။ အာဒီနဝဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဥပ္ပါဒေါတိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိ။ ပဝတ္တန္တိ တထာဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တိ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ အာယူဟနာတိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ ပဋိသန္ဓီတိ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိ။ ဂတီတိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ နိဗ္ဗတ္တီတိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တီတိ ‘‘သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၉) ဧဝံ ဝုတ္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၃။)ဝိပါကပ္ပဝတ္တိ။ ဇာတီတိ ဇရာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ။ နိပ္ပရိယာယတော တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ယေ ယေ ခန္ဓာ ပါတုဘဝန္တိ, တေသံ ပဌမပါတုဘာဝေါ ဇာတိ။ ဇရာတိ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသမ္မတော သန္တတိယံ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓသန္တာနဿ ပုရာဏဘာဝေါ။ သောကောတိ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ စိတ္တသန္တာပေါ။ ပရိဒေဝေါတိ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ ဝစီပလာပေါ။ ဥပါယာသောတိ ဘုသော အာယာသော, ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ အဓိမတ္တစေတောဒုက္ခပ္ပဘာဝိတော ဒေါသောယေဝ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပါဒါဒယော ပဉ္စေဝ အာဒီနဝဉာဏဿ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တာ, သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိ ဇာတီ’’တိ ဣဒဉှိ ဒွယံ ဥပ္ပါဒဿ စေဝ ပဋိသန္ဓိယာ စ ဝေဝစနံ, ‘‘ဂတိ ဥပပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ပဝတ္တဿ, ဇရာဒယော နိမိတ္တဿာတိ။ တေနာဟ –
‘‘ဥပ္ပါဒဉ္စ ပဝတ္တဉ္စ, နိမိတ္တံ ဒုက္ခန္တိ ပဿတိ၊
အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ, ဉာဏံ အာဒီနဝေ ဣဒ’’န္တိ။ စ
‘‘ဣဒံ အာဒီနဝေ ဉာဏံ, ပဉ္စဌာနေသု ဇာယတီ’’တိ။ စ
သဗ္ဗပဒေသု စ ဘယန္တိ ဣစ္စေတဿ ဝစနဿ ဘယံ ဣတီတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဘယန္တိ ပီဠာယောဂတော သပ္ပဋိဘယတာယ ဘယံ။ ဣတီတိ ဘယတုပဋ္ဌာနဿ ကာရဏနိဒ္ဒေသော။
အနုပ္ပါဒေါ ခေမန္တိ သန္တိပဒေ ဉာဏန္တိအာဒိ ပန အာဒီနဝဉာဏဿ ပဋိပက္ခဉာဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဘယတုပဋ္ဌာနေန ဝါ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဥဗ္ဗိဂ္ဂဟဒယာနံ အဘယမ္ပိ အတ္ထိ ခေမံ နိရာဒီနဝန္တိ အဿာသဇနနတ္ထမ္ပိ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ ယဿ ဥပ္ပါဒါဒယော ဘယတော သူပဋ္ဌိတာ ဟောန္တိ, တဿ တပ္ပဋိပက္ခနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ ဘယတုပဋ္ဌာနဝသေန သိဒ္ဓဿ အာဒီနဝဉာဏဿ အာနိသံသဒဿနတ္ထမ္ပေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုပ္ပါဒေါ အပ္ပဝတ္တန္တိအာဒိ နိဗ္ဗာနမေဝ။ သန္တိပဒေတိ သန္တိကောဋ္ဌာသေ, နိဗ္ဗာနေတိ အတ္ထော။ အနုဿဝဝသေနာပိ ဟိ သန္တိပဒန္တိ နာမမတ္တံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပန္နံ ဉာဏမ္ပိ ‘‘သန္တိပဒေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဥပ္ပါဒေါ ဘယံ, အနုပ္ပါဒေါ ခေမန္တိအာဒိ ဝိပက္ခပဋိပက္ခဝသေန ဥဘယံ သမာသေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဉာဏံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ယံ ဘယံ, တံ ယသ္မာ နိယမတော ဒုက္ခံ။ ယဉ္စ ဒုက္ခံ, တံ ဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသကိလေသာမိသေဟိ အဝိပ္ပမုတ္တတ္တာ သာမိသမေဝ။ ယဉ္စ သာမိသံ, တံ သင်္ခါရမတ္တမေဝ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၄။)တသ္မာ ဥပ္ပါဒေါ ဒုက္ခန္တိ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာ အာဒီနဝေ ဉာဏန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဘယာကာရေန ဒုက္ခာကာရေန သာမိသာကာရေန သင်္ခါရာကာရေနာတိ ဧဝံ အာကာရနာနတ္တတော ပဝတ္တိဝသေနေတ္ထ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပါဒေါ ဘယံ, ဒုက္ခံ, သာမိသံ, သင်္ခါရာ စာတိ ဥပ္ပါဒါဒိလိင်္ဂမနပေက္ခိတွာ ‘‘နေတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ, နေတံ သရဏမုတ္တမ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၈၉) ဝိယ အတ္တနော လိင်္ဂါပေက္ခမေဝ ဝုတ္တံ။ သင်္ခါရာတိ စ ဧကတ္တမနပေက္ခိတွာ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ, အသင်္ခတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇-၈) ဝိယ ဗဟုဝစနံ ကတံ, ဥပ္ပါဒါဒီနံ ဝါ သင်္ခါရေကဒေသတ္တာ ‘‘ဥတ္တရေ ပဉ္စာလာ, ဒက္ခိဏေ ပဉ္စာလာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဗဟုန္နံ ဧကဒေသေပိ ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခေမံ သုခံ နိရာမိသံ နိဗ္ဗာနန္တိ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တာကာရာနံ ပဋိပက္ခဝသေန စတုဓာ ဝုတ္တံ။ ဒသ ဉာဏေ ပဇာနာတီတိ အာဒီနဝေ ဉာဏံ ပဇာနန္တော ဥပ္ပါဒါဒိဝတ္ထုကာနိ ပဉ္စ, အနုပ္ပါဒါဒိဝတ္ထုကာနိ ပဉ္စာတိ ဒသ ဉာဏေ ပဇာနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ သစ္ဆိကရောတိ။ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ကုသလတာတိ အာဒီနဝဉာဏဿ စေဝ သန္တိပဒဉာဏဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ကုသလတာယ။ နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတီတိ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနာဒိဝသေန ပဝတ္တာသု ဒိဋ္ဌီသု န ဝေဓတီတိ။
အာဒီနဝဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၄။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဥပ္ပါဒါဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ဒုက္ခန္တိ ဘယန္တိ သာမိသန္တိ သင်္ခါရာတိ ဥပ္ပါဒါဒိမုဉ္စနဉာဏဿ ကာရဏဝစနာနိ။ ဧဝဉ္စ လက္ခဏတော သင်္ခါရုပေက္ခံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထတော ဒဿေတုံ ဥပ္ပါဒေါ သင်္ခါရာ, တေ သင်္ခါရေ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ခါရေ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာဉာဏေန လက္ခဏတ္တယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ လက္ခဏဝိစိနနေ ပဟီနဗျာပါရဿ အာဒိတ္တေ ဝိယ တယော ဘဝေ ပဿတော သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဿ တံ ဝိပဿနာဉာဏံ တေ သင်္ခါရေ ဝိသေသေန စ ဣက္ခတိ, ဂဟဏေန ဝဇ္ဇိတဉ္စ ဟုတွာ ဣက္ခတိ ဩလောကေတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမာတိ အတ္ထော။ ယထာ လောကေ ဝိသေသေန ဇယန္တော အဓိဇယတီတိ, အန္နေန ဝဇ္ဇိတော ဝသန္တော ဥပဝသတီတိ ဝုစ္စတိ။ ပုန သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿိတွာ ဂဟဏေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၅။)မဇ္ဈတ္တဘာဝသဏ္ဌိတံ သင်္ခါရုပေက္ခမ္ပိ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿိတွာ တဿာပိ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တာကာရသဏ္ဌိတာယ သင်္ခါရုပေက္ခာယ သဗ္ဘာဝတော ယေ စ သင်္ခါရာ ယာ စ ဥပေက္ခာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၅၅။ ဣဒါနိ သင်္ခါရုပေက္ခာယ စိတ္တာဘိနီဟာရဘေဒံ ဒဿေတုံ ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ခါရုပေက္ခာယာတိ ဘုမ္မဝစနံ။ စိတ္တဿ အဘိနီဟာရောတိ သင်္ခါရုပေက္ခာလာဘိနော တတော အညဿ စိတ္တဿ သင်္ခါရုပေက္ခာဘိမုခံ ကတွာ ဘုသံ ဟရဏံ။ အဘိမုခတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒေါ, ဘုသတ္ထော နီသဒ္ဒေါ။ ကတိဟာကာရေဟီတိ ပုစ္ဆိတံ ပုစ္ဆံ အဋ္ဌဟာကာရေဟီတိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုတိယပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနေနေဝ တေ အဋ္ဌာကာရေ ဒဿေတုကာမော တေ အဒဿေတွာဝ ပုထုဇ္ဇနဿ ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိ ပုစ္ဆံ အကာသိ။ ပုထုဇ္ဇနဿာတိ ဧတ္ထ ပန –
ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊
အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော, ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနောတိ။
တတ္ထ ယဿ ခန္ဓဓာတုအာယတနာဒီသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာသဝနဓာရဏပစ္စဝေက္ခဏာဒီနိ နတ္ထိ, အယံ အန္ဓပုထုဇ္ဇနော။ ယဿ တာနိ အတ္ထိ, သော ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော။ ဒုဝိဓောပိ ပနေသ –
ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ, ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊
ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ, ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ။
သော ဟိ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ ယထာဟ – ‘‘ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု အဝိဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာဘိသင်္ခါရေ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာသန္တာပေဟိ သန္တပ္ပေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာပရိဠာဟေဟိ ပရိဍယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အာဝုတာ နိဝုတာ ဩဝုတာ ပိဟိတာ ပဋိစ္ဆန္နာ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၆။)ပုထုဇ္ဇနာ’’တိ (မဟာနိ။ ၉၄)။ ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထာတီတာနံ အရိယဓမ္မပရမ္မုခါနံ နီစဓမ္မသမာစာရာနံ ဇနာနံ အန္တောဂဓတ္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု ဝါ အယံ ဝိသုံယေဝ သင်္ခံ ဂတော, ဝိသံသဋ္ဌော သီလသုတာဒိဂုဏယုတ္တေဟိ အရိယေဟိ ဇနောတိပိ ပုထုဇ္ဇနော။ တေသု ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော ဣဓာဓိပ္ပေတော ဣတရဿ ဘာဝနာယ ဧဝ အဘာဝါ။
သေက္ခဿာတိ ဧတ္ထ သတ္တ သေက္ခာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလသကဒါဂါမိမဂ္ဂဖလအနာဂါမိမဂ္ဂဖလအရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌာ။ တေ ဟိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခန္တီတိ သေက္ခာ။ တေသု သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိဖလဋ္ဌာ တယော ဣဓာဓိပ္ပေတာ မဂ္ဂဋ္ဌာနံ သင်္ခါရုပေက္ခာယ စိတ္တာဘိနီဟာရာဘာဝါ။
ဝီတရာဂဿာတိ ဧတ္ထ သမုစ္ဆေဒဝိဂမေန ဝိဂတော ရာဂေါ အဿာတိ ဝီတရာဂေါ။ အရဟတော ဧတံ အဓိဝစနံ။ တီသုပိ ပဒေသု ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတံ။
သင်္ခါရုပေက္ခံ အဘိနန္ဒတီတိ တသ္မိံ ဥပေက္ခာဝိဟာရေ ဖာသုဝိဟာရသညံ ပဋိလဘိတွာ ဖာသုဝိဟာရနိကန္တိယာ သင်္ခါရုပေက္ခာဘိမုခေါ ဟုတွာ နန္ဒတိ, သပ္ပီတိကံ တဏှံ ဥပ္ပါဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝိပဿတီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထံ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိဝိဓာ ပဿတိ, သေက္ခော ဥပရိမဂ္ဂတ္ထံ, ဝီတရာဂေါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ ဝိပဿတိ။ ပဋိသင်္ခါယာတိ အနိစ္စာဒိဝသေနေဝ ဥပပရိက္ခိတွာ။ ယသ္မာ ပန သောတာပန္နာဒယော အရိယာ သကံ သကံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇမာနာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီဟိ နဝဟိ ဝိပဿနာဉာဏေဟိ အဝိပဿိတွာ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကောန္တိ, တသ္မာ ပဋိသင်္ခါယ ဝါ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ။
ဖလသမာပတ္တိယာ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ပန တေသံ ဣဒံ ပဉှကမ္မံ – ကာ ဖလသမာပတ္တိ? ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ? ကေ န သမာပဇ္ဇန္တိ? ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တိ? ကထဉ္စဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ? ကထံ ဌာနံ? ကထံ ဝုဋ္ဌာနံ? ကိံ ဖလဿ အနန္တရံ? ကဿ စ ဖလံ အနန္တရန္တိ?
တတ္ထ ကာ ဖလသမာပတ္တီတိ? ယာ အရိယဖလဿ နိရောဓေ အပ္ပနာ။
ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ? ကေ န သမာပဇ္ဇန္တီတိ? သဗ္ဗေပိ ပုထုဇ္ဇနာ န သမာပဇ္ဇန္တိ။ ကသ္မာ? အနဓိဂတတ္တာ။ အရိယာ ပန သဗ္ဗေပိ သမာပဇ္ဇန္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၇။)ကသ္မာ? အဓိဂတတ္တာ။ ဥပရိမာ ပန ဟေဋ္ဌိမံ န သမာပဇ္ဇန္တိ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝူပဂမနေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ, ဟေဋ္ဌိမာ စ ဥပရိမံ အနဓိဂတတ္တာ။ အတ္တနော အတ္တနောယေဝ ပန ဖလံ သဗ္ဗေပိ သမာပဇ္ဇန္တီတိ ဣဒမေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ။
ကေစိ ပန ‘‘သောတာပန္နသကဒါဂါမိနောပိ န သမာပဇ္ဇန္တိ, ဥပရိမာ ဒွေယေဝ သမာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဒဉ္စ နေသံ ကာရဏံ – ဧတေ ဟိ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိနောတိ။ တံ ပုထုဇ္ဇနဿာပိ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓံ လောကိယသမာဓိံ သမာပဇ္ဇနတော အကာရဏမေဝ။ ကိဉ္စေတ္ထ ကာရဏာကာရဏစိန္တာယ။ နနု ဣဓေဝ ပါဠိယံ ‘‘ကတမေ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ကတမေ ဒသ ဂေါတြဘုဓမ္မာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၆၀) ဣမေသံ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ သကဒါဂါမိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၆၀) ဝိသုံ ဝိသုံ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ သဗ္ဗေပိ အရိယာ အတ္တနော အတ္တနော ဖလံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ။ ယထာ ဟိ ရာဇာနော ရဇ္ဇသုခံ, ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗသုခမနုဘဝန္တိ, ဧဝံ အရိယာ ‘‘လောကုတ္တရသုခံ အနုဘဝိဿာမာ’’တိ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တိ။
ကထဉ္စဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ, ကထံ ဌာနံ, ကထံ ဝုဋ္ဌာနန္တိ? ဒွီဟိ တာဝ အာကာရေဟိ အဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနတော အညဿ အာရမ္မဏဿ အမနသိကာရာ, နိဗ္ဗာနဿ စ မနသိကာရာ။ ယထာဟ – ‘‘ဒွေ ခေါ, အာဝုသော, ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ အမနသိကာရော, အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ မနသိကာရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈)။ အယံ ပနေတ္ထ သမာပဇ္ဇနက္ကမော – ဖလသမာပတ္တတ္ထိကေန ဟိ အရိယသာဝကေန ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေန ဥဒယဗ္ဗယာဒိဝသေန သင်္ခါရာ ဝိပဿိတဗ္ဗာ။ တဿ ပဝတ္တာနုပုဗ္ဗဝိပဿနဿ သင်္ခါရာရမ္မဏဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ စိတ္တံ အပ္ပေတိ။ ဖလသမာပတ္တိနိန္နတာယ စေတ္ထ သေက္ခဿာပိ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န မဂ္ဂေါ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သောတာပန္နော ‘ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိဿာမီ’တိ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ သကဒါဂါမီ ဟောတိ, သကဒါဂါမီ စ အနာဂါမီ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ဧဝံ သတိ အနာဂါမီ အရဟာ ဘဝိဿတိ, အရဟာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ စ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၈။)တသ္မာ န ကိဉ္စိ ဧတံ, ပါဠိဝသေနေဝ စ ပဋိက္ခိတ္တန္တိပိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒမေဝ ပန ဂဟေတဗ္ဗံ။ သေက္ခဿာပိ ဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န မဂ္ဂေါ။ ဖလဉ္စဿ သစေ အနေန ပဌမဇ္ဈာနိကော မဂ္ဂေါ အဓိဂတော ဟောတိ, ပဌမဇ္ဈာနိကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သစေ ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကော, ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကမေဝါတိ ဧဝံ တာဝဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ။
‘‘တယော ခေါ, အာဝုသော, ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဌိတိယာ သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ အမနသိကာရော, အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ မနသိကာရော, ပုဗ္ဗေ စ အဘိသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈) ဝစနတော ပနဿာ တီဟာကာရေဟိ ဌာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ စ အဘိသင်္ခါရောတိ သမာပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ကာလေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ဟိဿာ ယာဝ သော ကာလော နာဂစ္ဆတိ, တာဝ ဌာနံ ဟောတိ။ ဧဝမဿ ဌာနံ ဟောတိ။
‘‘ဒွေ ခေါ, အာဝုသော, ပစ္စယာ အနိမိတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနာယ သဗ္ဗနိမိတ္တာနဉ္စ မနသိကာရော, အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ အမနသိကာရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈) ဝစနတော ပနဿာ ဒွီဟာကာရေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပနိမိတ္တဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏနိမိတ္တာနံ။ ကာမဉ္စ န သဗ္ဗာနေဝေတာနိ ဧကတော မနသိ ကရောတိ, သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ပနေတံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ဘဝင်္ဂဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ, တံ မနသိကရောတော ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ ဧဝမဿာ ဝုဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကိံ ဖလဿ အနန္တရံ, ကဿ စ ဖလံ အနန္တရန္တိ? ဖလဿ တာဝ ဖလမေဝ ဝါ အနန္တရံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂံ ဝါ။ ဖလံ ပန အတ္ထိ မဂ္ဂါနန္တရံ, အတ္ထိ ဖလာနန္တရံ, အတ္ထိ ဂေါတြဘုအနန္တရံ, အတ္ထိ နေဝသညာနာသညာယတနာနန္တရန္တိ။ တတ္ထ မဂ္ဂဝီထိယံ မဂ္ဂါနန္တရံ, ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဖလာနန္တရံ, ဖလသမာပတ္တီသု ပုရိမံ ပုရိမံ ဂေါတြဘုအနန္တရံ။ ဂေါတြဘူတိ စေတ္ထ အနုလောမံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋ္ဌာနေ ‘‘အရဟတော အနုလောမံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော။ သေက္ခာနံ အနုလောမံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇)။ ယေန ဖလေန နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တံ နေဝသညာနာသညာယတနာနန္တရန္တိ။ တတ္ထ ဌပေတွာ မဂ္ဂဝီထိယံ ဥပ္ပန္နဖလံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၉။)အဝသေသံ သဗ္ဗံ ဖလသမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တံ နာမ။ ဧဝမေတံ မဂ္ဂဝီထိယံ ဝါ ဖလသမာပတ္တိယံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန –
‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထံ, အမတာရမ္မဏံ သုဘံ၊
ဝန္တလောကာမိသံ သန္တံ, သာမညဖလမုတ္တမ’’န္တိ။
အယမေတ္ထ ဖလသမာပတ္တိကထာ။
တဒဇ္ဈုပေက္ခိတွာတိ တံ သင်္ခါရုပေက္ခံ အညေန တာဒိသေနေဝ ဝိပဿနာဉာဏေန အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ။ သုညတဝိဟာရေန ဝါတိအာဒီသု ဖလသမာပတ္တိံ ဝိနာ ဝိပဿနာဝိဟာရေနေဝ ဝိဟရိတုကာမဿ အရဟတော အတ္တာဘိနိဝေသံ ဘယတော ဒိသွာ သုညတာဓိမုတ္တဿ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဝယံ ပဿန္တဿ ဝိပဿနတ္တယဝိဟာရော သုညတဝိဟာရော နာမ, သင်္ခါရနိမိတ္တံ ဘယတော ဒိသွာ အနိမိတ္တာဓိမုတ္တဿ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဝယံ ပဿန္တဿ ဝိပဿနတ္တယဝိဟာရော အနိမိတ္တဝိဟာရော နာမ, တဏှာပဏိဓိံ ဘယတော ဒိသွာ အပ္ပဏိဟိတာဓိမုတ္တဿ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဝယံ ပဿန္တဿ ဝိပဿနတ္တယဝိဟာရော အပ္ပဏိဟိတဝိဟာရော နာမ။ တထာ ဟိ ပရတော ဝုတ္တံ –
‘‘အဘိနိဝေသံ ဘယတော သမ္ပဿမာနော သုညတေ အဓိမုတ္တတ္တာ ဖုဿ ဖုဿ ဝယံ ပဿတိ, သုညတော ဝိဟာရော။ နိမိတ္တံ ဘယတော သမ္ပဿမာနော အနိမိတ္တေ အဓိမုတ္တတ္တာ ဖုဿ ဖုဿ ဝယံ ပဿတိ, အနိမိတ္တော ဝိဟာရော။ ပဏိဓိံ ဘယတော သမ္ပဿမာနော အပ္ပဏိဟိတေ အဓိမုတ္တတ္တာ ဖုဿ ဖုဿ ဝယံ ပဿတိ, အပ္ပဏိဟိတော ဝိဟာရော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၈)။
ဆဠင်္ဂုပေက္ခာသဗ္ဘာဝေန စ ပဋိကူလေ အပ္ပဋိကူလသညာဒိဝိဟာရသဗ္ဘာဝေန စ အရဟတောယေဝ သဗ္ဗာကာရေန စိတ္တံ ဝသေ ဝတ္တတိ, တတော အယံ ဝိပဿနာဝိဟာရော အရဟတောယေဝ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝီတရာဂေါ သင်္ခါရုပေက္ခံ ဝိပဿတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ပန တိဓာ စ ဘယံ, တိဓာ စ အဓိမုတ္တိံ အနာပဇ္ဇိတွာ ကေဝလံ ဝိပဿနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သတိ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော ဟောတိ။
֍ * ၅၆။ ဣဒါနိ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဧကတ္တနာနတ္တဘေဒံ ဒဿေတုကာမော ကထံ ပုထုဇ္ဇနဿ စ သေက္ခဿ စာတိအာဒိမာဟ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀။)တတ္ထ စိတ္တဿ အဘိနီဟာရော ဧကတ္တံ ဟောတီတိ ဧကော ဟောတိ, သကတ္ထေ ဘာဝဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ ဝုတ္တံ, တထာ ဧကောဝ ဧကတ္တံ။ အဘိနီဟာရောတိ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ ဝါ, အဘိနီဟာရဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘သော ဒေသော သမ္မဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၆၈) ဝိယ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိတ္တံ ကိလိဿတီတိ ဝိပဿနာနိကန္တိသင်္ခါတေန လောဘကိလေသေန စိတ္တံ ကိလိဿတိ, တာပီယတိ ဗာဓီယတီတိ အတ္ထော။ ဘာဝနာယ ပရိပန္ထော ဟောတီတိ ပဋိလဒ္ဓါယ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဥပဃာတော ဟောတိ။ ပဋိဝေဓဿ အန္တရာယော ဟောတီတိ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ပဋိလဘိတဗ္ဗဿ သစ္စပ္ပဋိဝေဓဿ ပဋိလာဘန္တရာယော ဟောတိ။ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယော ဟောတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာသမ္ပယုတ္တကမ္မဿ ဗလဝတ္တာ တေနေဝ သုဂတိပဋိသန္ဓိယာ ဒီယမာနာယ အတိနန္ဒနသင်္ခါတော လောဘကိလေသော အနာဂတေ ကာမာဝစရသုဂတိပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယသ္မာ ကိလေသသဟာယံ ကမ္မံ ဝိပါကံ ဇနေတိ, တသ္မာ ကမ္မံ ဇနကပစ္စယော ဟောတိ, ကိလေသော ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော။ သေက္ခဿ ပန ဥတ္တရိပဋိဝေဓဿာတိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂါဒိဝသေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓဿ။ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယော ဟောတီတိ သေက္ခေသု သောတာပန္နသကဒါဂါမီနံ အနဓိဂတဇ္ဈာနာနံ သင်္ခါရုပေက္ခာကမ္မေန ဒီယမာနာယ ကာမာဝစရသုဂတိပဋိသန္ဓိယာ အဘိနန္ဒနကိလေသော ပစ္စယော ဟောတိ, ဈာနလာဘီနံ ပန အနာဂါမိဿ စ ဗြဟ္မလောကေယေဝ ပဋိသန္ဓာနတော ပစ္စယော န ဟောတိ, အနုလောမဂေါတြဘူဟိ စ ဒီယမာနာယ ပဋိသန္ဓိယာ အယမေဝ ကိလေသော ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အနိစ္စတောတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စန္တိကတာယ အာဒိအန္တဝန္တတာယ စ အနိစ္စတော။ ဒုက္ခတောတိ အဘိဏှံ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဥပ္ပါဒဝယပဋိပီဠနတာယ ဒုက္ခဝတ္ထုတာယ စ ဒုက္ခတော။ အနတ္တတောတိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ သာမိနိဝါသီကာရကဝေဒကာဘာဝေန စ အနတ္တတော။ အနုပဿနဋ္ဌေနာတိ အနု အနု အနိစ္စာဒိတော ပဿနဋ္ဌေန။ အဘိနီဟာရော နာနတ္တံ ဟောတီတိ အဘိနီဟာရော နာနာ ဟောတီတိ ဝါ အဘိနီဟာရဿ နာနာဘာဝေါ ဟောတီတိ ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကုသလာတိ အာရောဂျဋ္ဌေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန စ။ အဗျာကတာတိ ကုသလာကုသလဘာဝေန န ဗျာကတာ။ ကိဉ္စိကာလေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၁။)သုဝိဒိတာတိ ဝိပဿနာကာလေ သုဋ္ဌု ဝိဒိတာ။ ကိဉ္စိကာလေ န သုဝိဒိတာတိ အဘိနန္ဒနကာလေ န သုဋ္ဌု ဝိဒိတာ။ အစ္စန္တံ သုဝိဒိတာတိ အဘိနန္ဒနာယ ပဟီနတ္တာ ဧကန္တေန သုဝိဒိတာ။ ဝိဒိတဋ္ဌေန စ အဝိဒိတဋ္ဌေန စာတိ ဧတ္ထ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာနံ သုဝိဒိတဋ္ဌောပိ ဝီတရာဂဿ အစ္စန္တသုဝိဒိတဋ္ဌောပိ ဝိဒိတဋ္ဌောဝ ဟောတိ, ဒွိန္နမ္ပိ န သုဝိဒိတဋ္ဌော အဝိဒိတဋ္ဌောဝ။
အတိတ္တတ္တာတိ ဝိပဿနာယ ကရဏီယဿ အပရိယောသိတတ္တာ အပ္ပဏီတဘာဝေန။ တဗ္ဗိပရီတေန တိတ္တတ္တာ။ တိဏ္ဏံ သညောဇနာနံ ပဟာနာယာတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာနံ ပဟာနတ္ထံ။ ပစ္ဆိမဘဝိကာပိ ဗောဓိသတ္တာ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ အပစ္ဆိမဘဝိကာ ပန ဝိပဿနံ သင်္ခါရုပေက္ခံ ပါပေတွာ ဌပေန္တိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယာတိ အသမာသေတွာ ပဌန္တိ, သမာသေတွာ ပါဌော သုန္ဒရတရော။ သေက္ခော တိဏ္ဏံ သညောဇနာနံ ပဟီနတ္တာတိ သောတာပန္နသကဒါဂါမိအနာဂါမီနံ သာမညေန ဝုတ္တံ။ သကဒါဂါမိအနာဂါမီနမ္ပိ ဟိ တာနိ ပဟီနာနေဝ။ ဥတ္တရိပဋိလာဘတ္ထာယာတိ ဥပရူပရိမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထာယာတိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပစ္စက္ခေ အတ္တဘာဝေ ယော သုခေါ ဝိဟာရော, တဒတ္ထာယ။ ဝိဟာရသမာပတ္တဋ္ဌေနာတိ သေက္ခဿ ဖလသမာပတ္တဋ္ဌေန, ဝီတရာဂဿ ဝိပဿနာဝိဟာရဖလသမာပတ္တဋ္ဌေန။
֍ * ၅၇။ ဣဒါနိ သင်္ခါရုပေက္ခာနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမထဝသေနာတိ သမာဓိဝသေန။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ နီဝရဏေ ပဋိသင်္ခါတိ ပဉ္စ နီဝရဏာနိ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ သန္တိဋ္ဌနာတိ နီဝရဏာနံ ပဟာနာဘိမုခီဘူတတ္တာ တေသံ ပဟာနေပိ အဗျာပါရဘာဝူပဂမနေန မဇ္ဈတ္တတာယ သန္တိဋ္ဌနာ။ သင်္ခါရုပေက္ခာသူတိ နီဝရဏပ္ပဟာနေ ဗျာပါရာကရဏေန နီဝရဏသင်္ခါတာနံ သင်္ခါရာနံ ဥပေက္ခနာသု။ ဧသ နယော ဝိတက္ကဝိစာရာဒီသု စ။ သမထေ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ အပ္ပနာဝီထိယာ အာသန္နပုဗ္ဗဘာဂေ ဗလပ္ပတ္တဘာဝနာမယဉာဏံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယာတိအာဒီသု စတူသု မဂ္ဂဝါရေသု သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂါနံ အညတရညတရော မဂ္ဂေါ လဗ္ဘတိ။ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာတိအာဒီသု စတူသု ဖလဝါရေသု ပန အပ္ပဏိဟိတာ ဖလသမာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? ‘‘သုညတဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၂။)အနိမိတ္တဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယာ’’တိ ဣတရာသံ ဒွိန္နံ ဖလသမာပတ္တီနံ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ။ အနိစ္စာနုပဿနာဝုဋ္ဌာနဝသေန ဟိ အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ, တထေဝ ဖလသမာပတ္တိကာလေ အနိမိတ္တဖလသမာပတ္တိ, ဒုက္ခာနုပဿနာဝုဋ္ဌာနဝသေန အပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂဖလသမာပတ္တိယော, အနတ္တာနုပဿနာဝုဋ္ဌာနဝသေန သုညတမဂ္ဂဖလသမာပတ္တိယော သုတ္တန္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧတ္ထ စ စတူသု မဂ္ဂဝါရေသု ဥပ္ပါဒန္တိအာဒီနိ ပဉ္စ မူလပဒါနိ, ဂတိန္တိအာဒီနိ ဒသ ဝေဝစနပဒါနီတိ ပန္နရသ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။ ဆသု ပန ဖလသမာပတ္တိဝါရေသု ပဉ္စ မူလပဒါနေဝ ဝုတ္တာနိ။ တံ ကသ္မာ ဣတိ စေ? သင်္ခါရုပေက္ခာယ တိက္ခဘာဝေ သတိ ကိလေသပ္ပဟာနေ သမတ္ထဿ မဂ္ဂဿ သမ္ဘဝတော တဿာ တိက္ခဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝေဝစနပဒေဟိ သဟ ဒဠှံ ကတွာ မူလပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။ ဖလဿ နိရုဿာဟဘာဝေန သန္တသဘာဝတ္တာ မဂ္ဂါယတ္တတ္တာ စ မန္ဒဘူတာပိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဖလဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ မူလပဒါနေဝ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
֍ * ၅၈။ ဣဒါနိ ဇာတိဝသေန ပုစ္ဆိတွာ လဗ္ဘမာနဝသေန ဝိဿဇ္ဇေတုံ ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ကုသလာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပန္နရသ သင်္ခါရုပေက္ခာတိ သမထဝသေန အဋ္ဌ, စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ တိဏ္ဏံ ဖလာနံ ဝသေန သတ္တာတိ ပန္နရသ။ သမထဝသေန အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ အရဟတော နီဝရဏပဋိသင်္ခါအဘာဝတော, ဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံ ပဟာနဗျာပါရံ ဝိနာ သုခေန ပဟာနတော စ သင်္ခါရုပေက္ခာနာမဿ အနနုရူပါတိ ကတွာ တာသံ အဗျာကတတာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရဟတာ ပန ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တေန သင်္ခါရုပေက္ခံ ဝိနာ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကာတိ တိဿော သင်္ခါရုပေက္ခာ အဗျာကတာတိ ဝုတ္တာ။ အပ္ပဏိဟိတသုညတာနိမိတ္တဝသေန ဟိ အရဟတော တိဿော သင်္ခါရုပေက္ခာ။
ဣဒါနိ သင်္ခါရုပေက္ခာနံ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ဝုတ္တာသု တီသု ဂါထာသု ပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာ ပညာတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ။ အဋ္ဌ စိတ္တဿ ဂေါစရာတိ သမထဝသေန ဝုတ္တာ အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမာဓိဿ ဝိသယာ, ဘူမိယောတိ အတ္ထော။ ‘‘စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၃, ၁၉၂) ဝိယ စိတ္တသီသေန သမာဓိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော, ‘‘ဂေါစရေ, ဘိက္ခဝေ, စရထ သကေ ပေတ္တိကေ ဝိသယေ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂) ဝိယ ဂေါစရသဒ္ဒေန ဝိသယော။ ယဉှိ ယဒါယတ္တံ, တဿေသော ဝိသယောတိ ဝုစ္စတိ။ ပုထုဇ္ဇနဿ ဒွေတိ သမထဝသေန ဝိပဿနာဝသေန စ။ တယော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၃။)သေက္ခဿာတိ သမထဝိပဿနာသမာပတ္တိဝသေန။ တယော စ ဝီတရာဂဿာတိ အပ္ပဏိဟိတသုညတာနိမိတ္တဖလသမာပတ္တိဝသေန။ ‘‘တိဿော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘တယော’’တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ တယော သင်္ခါရုပေက္ခာ ဓမ္မာတိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယေဟိ စိတ္တံ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ယေဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာဓမ္မေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရာဒိတော, ဥပ္ပါဒါဒိတော ဝါ စိတ္တံ အပဂစ္ဆတိ။ ဝီတရာဂဿာပိ ဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာသဗ္ဘာဝတော စ သင်္ခါရတော စိတ္တံ ဝိဝဋ္ဋိတွာ နိဗ္ဗာနံ ပက္ခန္ဒတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဋ္ဌ သမာဓိဿ ပစ္စယာတိ သမထဝသေန ဝုတ္တာ အဋ္ဌ အပ္ပနာသမ္ပာပကတ္တာ အပ္ပနာသမာဓိဿ ပစ္စယာ။ ဒသ ဉာဏဿ ဂေါစရာတိ ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တာ ဒသ မဂ္ဂဉာဏဿ ဖလဉာဏဿ စ ဘူမိယော။ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာန ပစ္စယာတိ သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခာနံ ဥပနိဿယပစ္စယာ။ နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတီတိ ဘင်္ဂံ အဝိဿဇ္ဇိတွာဝ သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿန္တော သဿတဒိဋ္ဌိအာဒီသု နာနပ္ပကာရာသု ဒိဋ္ဌီသု န ဝေဓတီတိ။
သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဂေါတြဘုဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၉။ ဂေါတြဘုဉာဏနိဒ္ဒေသေ အဘိဘုယျတီတိ အဘိဘဝတိ အတိက္ကမတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ သင်္ခါရနိမိတ္တန္တိ သကသန္တာနပ္ပဝတ္တအကုသလက္ခန္ဓတော ဗဟိဒ္ဓါဘူတံ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ လောကိကသင်္ခါရာ ဟိ ကိလေသာနံ နိမိတ္တတ္တာ, နိမိတ္တာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော ဝါ နိမိတ္တန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ အဘိဘုယျတီတိ ဂေါတြဘူတိ စ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တာဘိဘဝနတော ဂေါတြဘုဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ပက္ခန္ဒတီတိ ဂေါတြဘူတိ အရိယဂေါတ္တဘာဝနတော ဂေါတြဘုဘာဝေါ ဝုတ္တော။ အဘိဘုယျိတွာ ပက္ခန္ဒတီတိ ဂေါတြဘူတိ ဥဘော အတ္ထေ သမာသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဂေါတြဘူတိ စ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဂေါတြဘူတိ စ မာတိကာယ ဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနပဒါနုရူပေန ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တာဘိဘဝနတ္ထောယေဝ ဝုတ္တော။ သမထဝသေန ဝုတ္တဂေါတြဘူနံ ပန နီဝရဏာဒိဂေါတ္တာဘိဘဝနတော ဂေါတြဘူတိ, ‘‘သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု ဆသု သမာပတ္တိဝါရေသု ဥပ္ပါဒါဒိဂေါတ္တာဘိဘဝနတော ဂေါတြဘူတိ, ‘‘သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ ပဋိလာဘတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု တီသု မဂ္ဂဝါရေသု သောတာပန္နာဒိဂေါတ္တာဘိဘဝနတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၄။)ဂေါတြဘူတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂေါတ္တတ္ထော စေတ္ထ ဗီဇတ္ထော။ ဝတ္တနိပကရဏေ ကိရ ဝုတ္တံ – ဂေါတ္တံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗပရိပန္ထေဟိ ဂုတ္တတ္တာ, တံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဂေါတြဘူတိ, အဋ္ဌ သမာပတ္တိယောပိ ဂေါတ္တံ ဂေါတြဘုပရိပန္ထေဟိ ဂုတ္တတ္တာ, တံ ဂေါတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဂေါတြဘူတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စတုန္နံ မဂ္ဂါနံယေဝ ဂေါတြဘု နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ, စတဿန္နံ ဖလသမာပတ္တီနံ ဂေါတြဘု သင်္ခါရာရမ္မဏံ ဖလသမာပတ္တိနိန္နတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ – ‘‘တဿ ပဝတ္တာနုပုဗ္ဗဝိပဿနဿ သင်္ခါရာရမ္မဏဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိရောဓေ စိတ္တံ အပ္ပေတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၆၃)။ တေနေဝေတ္ထ မဂ္ဂဝါရေသု သောဠသမံ ကတွာ ဂဟိတဿ ဗဟိဒ္ဓါသင်္ခါရနိမိတ္တပဒဿ သမာပတ္တိဝါရေသု ဆဋ္ဌံ ကတွာ ဂဟဏံ န ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ဟိ မူလပဒဂဟဏေန ဂဟေတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။
အညေ ပန ‘‘ယော နိဗ္ဗာနေ ပဌမာဘောဂေါ ပဌမသမန္နာဟာရော, အယံ ဝုစ္စတိ ဂေါတြဘူ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ဖလံ သန္ဓာယ န ယုဇ္ဇတိ။ ပန္နရသ ဂေါတြဘုဓမ္မာ ကုသလာတိ ဧတ္ထ အရဟတော အဘိဘဝိတဗ္ဗနီဝရဏာဘာဝတော ဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံ သုခေနေဝ ပဟာတဗ္ဗဘာဝတော စ အဘိဘဝနဋ္ဌေန ဂေါတြဘုနာမံ နာရဟန္တီတိ ကတွာ ဂေါတြဘူနံ အဗျာကတတာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရဟတာ ပန ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တေန သင်္ခါရေ အနဘိဘုယျ သမာပဇ္ဇိတုံ န သက္ကာတိ ‘‘တယော ဂေါတြဘုဓမ္မာ အဗျာကတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ ဧဝ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, တသ္မာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိဂေါတြဘူ ကုသလာ ဟောန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ သင်္ခါရုပေက္ခာယပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၆၀။ သာမိသဉ္စာတိအာဒီသု ဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသကိလေသာမိသာနံ ကိလေသာမိသေန သာမိသံ သနိကန္တိကတ္တာ။ ကိံ တံ? အဋ္ဌဝိဓံ သမထဂေါတြဘုဉာဏံ။ ဝဋ္ဋာမိသန္တိ စေတ္ထ တေဘူမကဝဋ္ဋမေဝ။ လောကာမိသန္တိ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ ကိလေသာမိသန္တိ ကိလေသာ ဧဝ။ နိရာမိသန္တိ ဒသဝိဓံ ဝိပဿနာဂေါတြဘုဉာဏံ အနိကန္တိကတ္တာ။ န ဟိ အရိယာ ဂေါတြဘုသ္မိံ နိကန္တိံ ကရောန္တိ။ ပေါတ္ထကေ ‘‘သာမိသဉ္စေ’’တိ လိခန္တိ, တံ န သုန္ဒရတရံ။ ဧဝမေဝ ပဏိဟိတဉ္စ အပ္ပဏိဟိတံ သညုတ္တဉ္စ ဝိသညုတ္တံ ဝုဋ္ဌိတဉ္စ အဝုဋ္ဌိတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိကန္တိပဏိဓိယာ ဟိ ပဏိဟိတံ ပတ္ထိတန္တိ အတ္ထော။ တဒဘာဝေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၅။)အပ္ပဏိဟိတံ။ နိကန္တိသညောဂေနေဝ သညုတ္တံ။ တဒဘာဝေန ဝိသညုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌိတန္တိ ဝိပဿနာဂေါတြဘုဉာဏမေဝ။ တဉှိ နိကန္တိစ္ဆေဒကတ္တာ ဝုဋ္ဌိတံ နာမ။ ဣတရံ အဝုဋ္ဌိတံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာနတ္တာ ဝါ ဝုဋ္ဌိတံ။ ဖလဂေါတြဘုပိ ဟိ နိဗ္ဗာနဇ္ဈာသယဝသေန နိဗ္ဗာနာဘိမုခီဘူတတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါသင်္ခါရနိမိတ္တာ ဝုဋ္ဌိတံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟေဋ္ဌာဘိဘဝနဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနဝါရေသုပိ ဖလဂေါတြဘု အဇ္ဈာသယဝသေန နိဗ္ဗာနာဘိမုခီဘူတတ္တာ အဘိဘုယျတိ ဝုဋ္ဌာတိ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာန ပစ္စယာတိ တိဏ္ဏံ လောကုတ္တရဝိမောက္ခာနံ သမထဂေါတြဘု ပကတူပနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိ, ဝိပဿနာဂေါတြဘု အနန္တရသမနန္တရူပနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ပညာ ယဿ ပရိစ္စိတာတိ ပုဗ္ဗဘာဂပညာ ယဿ ပရိစိတာ ပရိစိဏ္ဏာ။ ကုသလော ဝိဝဋ္ဋေ ဝုဋ္ဌာနေတိ အသမ္မောဟဝသေနေဝ ဝိဝဋ္ဋသင်္ခါတေ ဂေါတြဘုဉာဏေ ကုသလော ဆေကော, ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏေန ဝါ ကုသလော။ နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတီတိ သမုစ္ဆေဒေန ပဟီနာသု နာနပ္ပကာရာသု ဒိဋ္ဌီသု န ဝေဓတီတိ။
ဂေါတြဘုဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ မဂ္ဂဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၁။ မဂ္ဂဉာဏနိဒ္ဒေသေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဒိဋ္ဌာနုသယပ္ပဟာနေန သမုစ္ဆေဒဝသေန ဒွါသဋ္ဌိဘေဒတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော ဝုဋ္ဌာတိ။ တဒနုဝတ္တကကိလေသေဟီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္ပယောဂဝသေန စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဥပနိဿယေန စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအနုဝတ္တမာနေဟိ နာနာဝိဓေဟိ ကိလေသေဟိ။ တေန တဒေကဋ္ဌကိလေသပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဝိဓဉှိ ဧကဋ္ဌံ သဟဇေကဋ္ဌံ ပဟာနေကဋ္ဌဉ္စ။ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ, ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဝါ ယာဝ ပဟာနာ ဌိတာတိ တဒေကဋ္ဌာ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဟိ ပဟီယမာနာယ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေသု ဒွီသု အသင်္ခါရိကစိတ္တေသု တာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတာ လောဘော မောဟော ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ, ဒွီသု သသင်္ခါရိကစိတ္တေသု တာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတာ လောဘော မောဟော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ ဒိဋ္ဌိကိလေသေယေဝ ပဟီယမာနေ တေန သဟ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဌိတာ အပါယဂမနီယာ လောဘော ဒေါသော မောဟော မာနော ဝိစိကိစ္ဆာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၆။)ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ ပဟာနေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ ခန္ဓေဟီတိ တဒနုဝတ္တကေဟေဝ ခန္ဓေဟိ, တံ ဒိဋ္ဌိံ အနုဝတ္တမာနေဟိ သဟဇေကဋ္ဌေဟိ စ ပဟာနေကဋ္ဌေဟိ စ စတူဟိ အရူပက္ခန္ဓေဟိ, တံသမုဋ္ဌာနရူပေဟိ ဝါ သဟ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒိကိလေသပစ္စယာ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗေဟိ ဝိပါကက္ခန္ဓေဟိ။ ဗဟိဒ္ဓါ စ သဗ္ဗနိမိတ္တေဟီတိ ယထာဝုတ္တကိလေသက္ခန္ဓတော ဗဟိဘူတေဟိ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တေဟိ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါ ဝုဋ္ဌာတီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗေသု စတူသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေသု, ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ စာတိ ပဉ္စသု စိတ္တေသု အပါယဂမနီယသေသာကုသလစိတ္တေသု စ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါ ဝုဋ္ဌာတိ။
မိစ္ဆာဝါစာယ ဝုဋ္ဌာတီတိ မုသာဝါဒတော စေဝ အပါယဂမနီယပိသုဏဖရုသသမ္ဖပ္ပလာပေဟိ စ ဝုဋ္ဌာတိ။ မိစ္ဆာကမ္မန္တာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ပါဏာတိပါတာဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရေဟိ ဝုဋ္ဌာတိ။ မိစ္ဆာအာဇီဝါ ဝုဋ္ဌာတီတိ ကုဟနာ လပနာ နေမိတ္တိကတာ နိပ္ပေသိကတာ လာဘေနလာဘံနိဇိဂီသနတာ, အာဇီဝဟေတုကေဟိ ဝါ သတ္တဟိပိ ကာယဝစီကမ္မေဟိ ဝုဋ္ဌာတိ။ မိစ္ဆာဝါယာမမိစ္ဆာသတိမိစ္ဆာသမာဓီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဝုဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မိစ္ဆာသတီတိ စ သတိယာ ပဋိပက္ခာကာရေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒမတ္တမေဝ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယေ ‘‘ဒဿနဋ္ဌေန သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒီနိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ယထာ ပဌမဇ္ဈာနိကေ ပဌမမဂ္ဂေ လဗ္ဘန္တိ, တထေဝ လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောပိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒီနံ ပဇဟနဋ္ဌေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သန္တေ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟီနတ္တာ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယေန ပဟာတဗ္ဗာ ဒိဋ္ဌိ နာမ နတ္ထိ။
တတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ နာမံ ကထံ ဟောတီတိ? ယထာ ဝိသံ အတ္ထိ ဝါ ဟောတု မာ ဝါ, အဂဒေါ အဂဒေါတွေဝ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ အတ္ထိ ဝါ ဟောတု မာ ဝါ, အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဧဝ နာမ။ ယဒိ ဧဝံ နာမမတ္တမေဝေတံ ဟောတိ, ဥပရိမဂ္ဂတ္တယေ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ကိစ္စာဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ န ပရိပူရေန္တိ။ တသ္မာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သကိစ္စကာ ကာတဗ္ဗာ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပရိပူရေတဗ္ဗာနီတိ။ သကိစ္စကာ စေတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယထာလာဘနိယမေန ဒီပေတဗ္ဗာ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈော ဟိ ဧကော မာနော အတ္ထိ, သော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ, သာ တံ မာနံ ပဇဟတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသ္မိဉှိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၇။)မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ သောတာပန္နဿ ပန သကဒါဂါမိမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော အတ္ထိ, တံ မာနံ ပဇဟတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ တဿေဝ သတ္တအကုသလစိတ္တသဟဇာတော သင်္ကပ္ပေါ အတ္ထိ, တေဟေဝ စိတ္တေဟိ ဝါစင်္ဂစောပနံ အတ္ထိ, ကာယင်္ဂစောပနံ အတ္ထိ, ပစ္စယပရိဘောဂေါ အတ္ထိ, သဟဇာတဝါယာမော အတ္ထိ, အဿတိယဘာဝေါ အတ္ထိ, သဟဇာတစိတ္တေကဂ္ဂတာ အတ္ထိ, ဧတေ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒယော နာမ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယော တေသံ ပဟာနေန သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ အဋ္ဌင်္ဂါနိ သကိစ္စကာနိ ဟောန္တိ။ သကဒါဂါမိဿ အနာဂါမိမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော အတ္ထိ, သော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ တဿေဝ သတ္တဟိ စိတ္တေဟိ သဟဇာတာ သင်္ကပ္ပါဒယော အတ္ထိ။ တေသံ ပဟာနေန အနာဂါမိမဂ္ဂေ အဋ္ဌန္နံ အင်္ဂါနံ သကိစ္စကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနာဂါမိဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော အတ္ထိ, သော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ယာနိ ပနဿ ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနိ, တေဟိ သဟဇာတာ သင်္ကပ္ပါဒယော အတ္ထိ။ တေသံ ပဟာနေန အရဟတ္တမဂ္ဂေ အဋ္ဌန္နံ အင်္ဂါနံ သကိစ္စကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဩဠာရိကာတိ ကာယဝစီဒွါရေ ဝီတိက္ကမဿ ပစ္စယဘာဝေန ထူလဘူတမှာ။ ကာမရာဂသညောဇနာတိ မေထုနရာဂသင်္ခါတာ သညောဇနာ။ သော ဟိ ကာမဘဝေ သညောဇေတီတိ သညောဇနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဃသညောဇနာတိ ဗျာပါဒသညောဇနာ။ သော ဟိ အာရမ္မဏေ ပဋိဟညတီတိ ပဋိဃန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေ ဧဝ ထာမဂတဋ္ဌေန သန္တာနေ အနုသေန္တီတိ အနုသယာ။ အဏုသဟဂတာတိ အဏုဘူတာ, သုခုမဘူတာတိ အတ္ထော။ တဗ္ဘာဝေ ဟိ ဧတ္ထ သဟဂတသဒ္ဒေါ။ သကဒါဂါမိဿ ဟိ ကာမရာဂဗျာပါဒါ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ အဏုဘူတာ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စ။ တဿ ဟိ ဗာလပုထုဇ္ဇနဿ ဝိယ ကိလေသာ အဘိဏှံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ ဗာလပုထုဇ္ဇနဿ ဝိယ မဒ္ဒန္တာ ဖရန္တာ ဆာဒေန္တာ အန္ဓအန္ဓံ ကရောန္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဒွီဟိ ပန မဂ္ဂေဟိ ပဟီနတ္တာ မန္ဒမန္ဒာ တနုကာကာရာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဝီတိက္ကမံ ပါပေတုံ သမတ္ထာ န ဟောန္တိ။ ဧဝံ တနုဘူတာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ ရူပရာဂါတိ ရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂါ။ အရူပရာဂါတိ အရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂါ။ မာနာတိ ဥန္နတိလက္ခဏာ။ ဥဒ္ဓစ္စာတိ အဝူပသမလက္ခဏာ။ အဝိဇ္ဇာယာတိ အန္ဓလက္ခဏာယ။ ဘဝရာဂါနုသယာတိ ရူပရာဂါရူပရာဂဝသေန ပဝတ္တဘဝရာဂါနုသယာ။
֍ * ၆၂။ ဣဒါနိ မဂ္ဂဉာဏသံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော အဇာတံ ဈာပေတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စ အဇာတံ ဈာပေတိ ဇာတေန, ဈာနံ တေန ပဝုစ္စတီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၈။)အတ္တနော သန္တာနေ ပါတုဘူတေန တေန တေန လောကုတ္တရဇ္ဈာနေန တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော အဇာတမေဝ တံ တံ ကိလေသံ ဈာပေတိ ဒဟတိ သမုစ္ဆိန္ဒတိ, တေန ကာရဏေန တံ လောကုတ္တရံ ဈာနန္တိ ပဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ ဈာနဝိမောက္ခေ ကုသလတာတိ တသ္မိံ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တေ ဝိတက္ကာဒိကေ ဈာနေ စ ဝိမောက္ခသင်္ခါတေ အရိယမဂ္ဂေ စ အသမ္မောဟဝသေန ကုသလတာယ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ပဟီနာသု နာနာဒိဋ္ဌီသု န ကမ္ပတိ။ ဈာနံ နာမ ဒုဝိဓံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဉ္စ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဉ္စ။ လောကိယပဌမဇ္ဈာနာဒိကံ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန ဈာနံ, ဝိပဿနာသင်္ခါရာနံ သဘာဝသာမညလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန ဈာနံ, လောကုတ္တရံ နိဗ္ဗာနေ တထလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန ဈာနံ။ ဣဓ ပန ဂေါတြဘုနာပိ သာဓာရဏံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌံ အနာမသိတွာ အသာဓာရဏေန ကိလေသဈာပနဋ္ဌေန ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ပနေတ္ထ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု အဓိမုစ္စနဋ္ဌော ကိလေသေဟိ စ သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌော။
သမာဒဟိတွာ ယထာ စေ ဝိပဿတီတိ အပ္ပနူပစာရခဏိကသမာဓီနံ အညတရေန သမာဓိနာ ပဌမံ စိတ္တသမာဓာနံ ကတွာ ပစ္ဆာ ယထာ ဝိပဿတိ စ။ သမုစ္စယတ္ထော စေ-သဒ္ဒေါ ဝိပဿနံ သမုစ္စိနောတိ။ ဝိပဿမာနော တထာ စေ သမာဒဟေတိ ဝိပဿနာ နာမေသာ လူခဘူတာ နိရဿာဒါ, သမထော စ နာမ သိနိဒ္ဓဘူတော သအဿာဒေါ။ တသ္မာ တာယ လူခဘူတံ စိတ္တံ သိနေဟေတုံ ဝိပဿမာနော တထာ စ သမာဒဟေ။ ဝိပဿမာနော ပုန သမာဓိံ ပဝိသိတွာ စိတ္တသမာဓာနဉ္စ တထေဝ ကရေယျ, ယထေဝ ဝိပဿနန္တိ အတ္ထော။ ဣဓ စေ-သဒ္ဒေါ သမာဒဟနံ သမုစ္စိနောတိ။ ဥဘယတ္ထာပိ ဂါထာဗန္ဓာနုဝတ္တနေန စေ-ကာရော ကတော, အတ္ထော ပန စ-ကာရတ္ထော ဧဝ။ ဝိပဿနာ စ သမထော တဒါ အဟူတိ ယသ္မာ သမထဝိပဿနာနံ ယုဂနဒ္ဓဘာဝေ သတိ အရိယမဂ္ဂပါတုဘာဝေါ ဟောတိ, တသ္မာ အရိယမဂ္ဂဇနနသမတ္ထတ္တာ ယဒါ တဒုဘယသမာယောဂေါ ဟောတိ, တဒါ ဝိပဿနာ စ သမထော စ အဟု, သမထဝိပဿနာ ဘူတာ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တာ စ သမထဝိပဿနာ အရိယမဂ္ဂါဘိမုခီကာလေ စ မဂ္ဂက္ခဏေ စ သမာနဘာဂါ ယုဂနဒ္ဓါ ဝတ္တရေ သမာနော သမော ဘာဂေါ ကောဋ္ဌာသော ဧတေသန္တိ သမာနဘာဂါ, ယုဂေ နဒ္ဓါ ဝိယာတိ ယုဂနဒ္ဓါ, အညမညံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန သမဓုရာ သမဗလာတိ အတ္ထော။ ဝိတ္ထာရော ပနဿ ယုဂနဒ္ဓကထာယံ အာဝိဘဝိဿတိ။
ဒုက္ခာ သင်္ခါရာ သုခေါ, နိရောဓော ဣတိ ဒဿနံ။ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌိတာ ပညာ, ဖဿေတိ အမတံ ပဒန္တိ ဒုက္ခာ သင်္ခါရာ, သုခေါ နိရောဓော နိဗ္ဗာနန္တိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၉။)ပဋိပန္နဿ တတော နိဗ္ဗာနဒဿနံ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌိတာ ပညာ နာမ။ သာ ဧဝ စ ပညာ အမတံ ပဒံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏဖုသနေန ဖုသတိ, ပဋိလဘတီတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနဉှိ အတပ္ပကဋ္ဌေန အမတသဒိသန္တိ အမတံ, နာဿ မတံ မရဏံ ဝယော အတ္ထီတိပိ အမတံ, ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဋ္ဌာယ မဟတာ ဥဿာဟေန မဟတိယာ ပဋိပဒါယ ပဇ္ဇတိ ပဋိပဇ္ဇီယတီတိ ပဒန္တိ ဝုစ္စတိ။
ဝိမောက္ခစရိယံ ဇာနာတီတိ ဝိမောက္ခပဝတ္တိံ အသမ္မောဟဝသေန ဇာနာတိ, ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဇာနာတိ။ ‘‘ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနော ဝိမောက္ခော, ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနာ စတ္တာရော ဝိမောက္ခာ, ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနာနံ အနုလောမာ စတ္တာရော ဝိမောက္ခာ, ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စတ္တာရော ဝိမောက္ခာ’’တိ ဟိ ဥပရိ ဝိမောက္ခကထာယံယေဝ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉ အာဒယော) အာဂတာ ဝိမောက္ခစရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသံ ဝိတ္ထာရော တတ္ထေဝ အာဂတော။ နာနတ္တေကတ္တကောဝိဒေါတိ တေသံ ဝိမောက္ခာနံ နာနာဘာဝေ ဧကဘာဝေ စ ကုသလော။ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝိမောက္ခဝသေန ဟိ တေသံ ဧကတ္တံ, စတုအရိယမဂ္ဂဝသေန နာနတ္တံ, ဧကေကဿာပိ ဝါ အရိယမဂ္ဂဿ အနုပဿနာဘေဒေန နာနတ္တံ, အရိယမဂ္ဂဘာဝေန ဧကတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ကုသလတာတိ ဒဿနသင်္ခါတဿ စ ဘာဝနာသင်္ခါတဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ကုသလတာယ။ ဒဿနန္တိ ဟိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ။ သော ဟိ ပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ဒဿနန္တိ ဝုတ္တော။ ဂေါတြဘု ပန ကိဉ္စာပိ ပဌမတရံ နိဗ္ဗာနံ ပဿတိ, ယထာ ပန ရညော သန္တိကံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အာဂတော ပုရိသော ဒူရတောဝ ရထိကာယ စရန္တံ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဂတံ ရာဇာနံ ဒိသွာပိ ‘‘ဒိဋ္ဌော တေ ရာဇာ’’တိ ပုဋ္ဌော ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ အကတတ္တာ ‘‘န ပဿာမီ’’တိ အာဟ, ဧဝမေဝ နိဗ္ဗာနံ ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗဿ ကိလေသပ္ပဟာနဿာဘာဝါ န ‘‘ဒဿန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ ဉာဏံ မဂ္ဂဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဘာဝနာတိ သေသမဂ္ဂတ္တယံ။ တဉှိ ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌသ္မိံယေဝ ဓမ္မေ ဘာဝနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ပဿတိ, တသ္မာ ‘‘ဘာဝနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ဘာဝနာမဂ္ဂဿ အပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘ဒွိန္နံ ဉာဏာန’’န္တိ အဝတွာ သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိမဂ္ဂလာဘိနော သန္ဓာယ ‘‘ဈာနဝိမောက္ခေ ကုသလတာ’’တိ ဝုတ္တံ, အရဟတ္တမဂ္ဂလာဘိနော ပန ဘာဝနာမဂ္ဂဿ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ကုသလတာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
မဂ္ဂဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၀။)၁၂။ ဖလဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၃။ ဖလဉာဏနိဒ္ဒေသေ တံပယောဂပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာတိ တဿ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာနပယောဂဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ။ မဂ္ဂေါ ဟိ သကက္ခဏေ ကိလေသပ္ပဟာနေန ဥဘတော ဝုဋ္ဌာနပယောဂံ ကရောတိ နာမ, ဖလက္ခဏေ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ မဂ္ဂဿ ဥဘတော ဝုဋ္ဌာနပယောဂေါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေါ ဝူပသန္တော နာမ ဟောတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မဂ္ဂါနန္တရံ သကိံ ဝါ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဖလသမာပတ္တိကာလေ ပန ဗဟုက္ခတ္တုံ, နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ တံ ပယောဂပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မဂ္ဂဿေတံ ဖလန္တိ ဖလံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကဝစနံ ကတံ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂက္ခဏာဒီသုပိ ဧကေကမဂ္ဂင်္ဂဝသေနေဝ ဝုဋ္ဌာနယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဖလဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ ဝိမုတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၄။ ဝိမုတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသေ သက္ကာယဒိဋ္ဌီတိ ဝိဇ္ဇမာနဋ္ဌေန သတိ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ကာယေ, သယံ ဝါ သတီ တသ္မိံ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ။ ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာ, သဘာဝံ ဝါ ဝိစိနန္တော ဧတာယ ကိစ္ဆတိ ကိလမတီတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သီလဗ္ဗတပရာမာသောတိ သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓိ သီလဗ္ဗတေန သုဒ္ဓီတိ ဂဟိတအဘိနိဝေသော။ သော ဟိ သဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသတီတိ သီလဗ္ဗတပရာမာသော။ ဥဘိန္နံ သမာနေပိ ဒိဋ္ဌိဘာဝေ တက္ကဉ္စ ပရူပဒေသဉ္စ ဝိနာ ပကတိယာ ဧဝ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဂဟဏတော ပကတိဘူတာယ ဝီသတိဝတ္ထုကာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ပဟာနေနေဝ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနဒဿနတ္ထံ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ပန ‘‘သုဒ္ဓိပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇာမာ’’တိ ပဋိပန္နာနံ ပဋိပဒါယ မိစ္ဆာဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တိဏ္ဏမ္ပိ အနုသယပ္ပဟာနေနေဝ ပဟာနံ ဒဿေတုံ ဒိဋ္ဌာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာနုသယောတိ ဝုတ္တံ, န ဝိသုံ ကိလေသတ္တာ။ ဥပက္ကိလေသာတိ ကိလေသေန္တိ ဥပတာပေန္တိ ဝိဗာဓေန္တီတိ ကိလေသာ, ထာမဂတဋ္ဌေန ဘုသာ ကိလေသာတိ ဥပက္ကိလေသာ။ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နာ ဟောန္တီတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန အနုပ္ပါဒနိရောဓေန သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နာ ဟောန္တိ။ သပရိယုဋ္ဌာနေဟီတိ စိတ္တံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၁။)ပရိယောနန္ဓန္တာနိ ဥဋ္ဌေန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပရိယုဋ္ဌာနာနိ, သမုဒါစာရပ္ပတ္တာနံ ကိလေသာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သဟ ပရိယုဋ္ဌာနေဟီတိ သပရိယုဋ္ဌာနာနိ။ တေဟိ သပရိယုဋ္ဌာနေဟိ အနုသယိတဥပက္ကိလေသေဟိ။ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ ဟောတီတိ တေသံ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကဘူတတ္တာ သန္တတိဝသေန ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ တတော ဝိမုတ္တံ နာမ ဟောတိ။ တဒေဝ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတ္တာ သုဝိမုတ္တံ။ တံဝိမုတ္တိဉာတဋ္ဌေနာတိ တဿာ ဝိမုတ္တိယာ ဇာနနဋ္ဌေန။
ဝိမုတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၅။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏနိဒ္ဒေသေ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ဟေတုဋ္ဌေန ပဌမံ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာ ပုန မဂ္ဂင်္ဂဘူတေ စ အမဂ္ဂင်္ဂဘူတေ စ ဓမ္မေ ‘‘ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီ’’တိ လဒ္ဓနာမဿ အရိယဿ အင်္ဂဘာဝေန ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဝိသုံ ဒဿေသိ။ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယသမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဟိ မဂ္ဂင်္ဂါနေဝ, ပီတိပဿဒ္ဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အမဂ္ဂင်္ဂါနိ။ ပုန ဗလဝသေန ဣန္ဒြိယဝသေန စ ဝိသုံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု သဒ္ဓါ ဧဝ အမဂ္ဂင်္ဂဘူတာ။ ပုန မဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတေယေဝ ဓမ္မေ ရာသိဝသေန ဒဿေန္တော အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန သတိပဋ္ဌာနာတိ ဧကာဝ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ သတိ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု သုဘသုခနိစ္စအတ္တသညာပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ နာမ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဧကမေဝ ဝီရိယံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ပဟာနာနုပ္ပတ္တိကိစ္စဿ, အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိကိစ္စဿ သာဓနဝသေန စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ နာမ။
တထဋ္ဌေန သစ္စာတိ ဒုက္ခဘာဝါဒီသု အဝိသံဝါဒကဋ္ဌေန စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ဧတာနေဝ စေတ္ထ ပဋိဝေဓဋ္ဌေန တဒါ သမုဒါဂတာနိ, ‘‘အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝိသုံ ဝုတ္တံ နိဗ္ဗာနဉ္စ, သေသာ ပန ဓမ္မာ ပဋိလာဘဋ္ဌေန တဒါ သမုဒါဂတာ။ ‘‘တထဋ္ဌေန သစ္စာ တဒါ သမုဒါဂတာ’’တိ ဝစနတော မဂ္ဂဖလပရိယောသာနေ အဝဿံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပစ္စဝေက္ခတီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ ‘‘ကတံ ကရဏီယံ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၈) ဝစနတော စ ‘‘ဒုက္ခံ မေ ပရိညာတံ, သမုဒယော မေ ပဟီနော, နိရောဓော မေ သစ္ဆိကတော,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၂။)မဂ္ဂေါ စ မေ ဘာဝိတော’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ တထာ ပစ္စဝေက္ခဏံ ယုဇ္ဇတိ စ။ သမုဒယောတိ စေတ္ထ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဝုတ္တသမုဒယပစ္စဝေက္ခဏဝသေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ ဒုဝိဓံ ကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဣဓ သရူပေနေဝ အာဂတာနီတိ ဝုတ္တာနိ။ ကေဝလံ ဒုက္ခပစ္စဝေက္ခဏမေဝ န ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ, အထ ခေါ ပါဌသဗ္ဘာဝတော ယုတ္တိသဗ္ဘာဝတော စ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ သစ္စပဋိဝေဓတ္ထဉှိ ပဋိပန္နဿ နိဋ္ဌိတေ သစ္စပဋိဝေဓေ သယံ ကတကိစ္စပစ္စဝေက္ခဏံ ယုတ္တမေဝါတိ။ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန သမထောတိအာဒိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တေ ဧဝ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ဧကရသဋ္ဌေန အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန စ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ သံဝရဋ္ဌေန သီလဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ ဧဝ။ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာသမာဓိ ဧဝ။ ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ။ ဝိမုတ္တဋ္ဌေနာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန မဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ မုစ္စနဋ္ဌေန, နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ဝါ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန။ ဝိမောက္ခောတိ သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခော, အရိယမဂ္ဂေါယေဝ။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ သစ္စပဋိဝေဓဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ, သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ဝိမုတ္တီတိ မဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ ပဇဟနဋ္ဌေန တတော မုစ္စနတော ဝိမုတ္တိ, အရိယမဂ္ဂေါယေဝ။ သမုစ္ဆေဒဋ္ဌေန ခယေ ဉာဏန္တိ ကိလေသသမုစ္ဆိန္ဒနဋ္ဌေန ကိလေသက္ခယကရေ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏံ, သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ။
ဆန္ဒာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေဝလဉှေတ္ထ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ မဂ္ဂဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာကာရေန ဒဿိတာ။ ဝိမုတ္တီတိ စေတ္ထ မဂ္ဂဝိမုတ္တိယေဝ။ ‘‘တထဋ္ဌေန သစ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ဂဟိတမ္ပိ စ နိဗ္ဗာနံ ဣဓ ပရိယောသာနဘာဝဒဿနတ္ထံ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဖလက္ခဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ဟေတုဋ္ဌေန မဂ္ဂေါတိ ဖလမဂ္ဂဘာဝေနေဝ။ သမ္မပ္ပဓာနာတိ မဂ္ဂက္ခဏေ စတုကိစ္စသာဓကဿ ဝီရိယကိစ္စဿ ဖလဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ သိဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညထာ ဟိ ဖလက္ခဏေ သမ္မပ္ပဓာနာ ဧဝ န လဗ္ဘန္တိ။ ဝုတ္တဉှိ မဂ္ဂက္ခဏေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဥဒ္ဓရန္တေန ထေရေန ‘‘ဖလက္ခဏေ ဌပေတွာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ အဝသေသာ တေတ္တိံသ ဓမ္မာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ။ ဧဝမေဝ ပဋိဝေဓကိစ္စာဒိသိဒ္ဓိဝသေန သစ္စာဒီနိပိ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝိမောက္ခောတိ စ ဖလဝိမောက္ခော။ ဝိမုတ္တီတိ ဖလဝိမုတ္တိ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌေန အနုပ္ပါဒေ ဉာဏံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ အန္တရာ ဝုဋ္ဌာနာဘာဝါ ဖလာဝသာနေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဣမေ ဓမ္မာ တဒါ သမုဒါဂတာတိ ဣမေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၃။)ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဓမ္မာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဖလက္ခဏေ စ သမုဒါဂတာတိ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ဣတိ-သဒ္ဒံ ပါဌသေသံ ကတွာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅။ ဝတ္ထုနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၆။ ဝတ္ထုနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ စက္ခုံ အဇ္ဈတ္တံ ဝဝတ္ထေတီတိ အဇ္ဈတ္တဘူတံ စက္ခုံ ဝဝတ္ထပေတိ။ ယထာ သော စက္ခုံ ဝဝတ္ထပေတိ, တထာ ဝတ္တုကာမော ကထံ စက္ခုံ အဇ္ဈတ္တံ ဝဝတ္ထေတီတိ ပုစ္ဆိတွာ ပုန စက္ခု အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတန္တိ ဝဝတ္ထေတီတိအာဒိနာ ဝဝတ္ထာပနာကာရံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာတဏှာ အတီတာ ဥပတ္ထမ္ဘကဟေတုယော, ကမ္မံ အတီတံ ဇနကဟေတု, အာဟာရော ဣဒါနိ ဥပတ္ထမ္ဘကဟေတု။ ဧတေန စက္ခူပတ္ထမ္ဘကာနိ ဥတုစိတ္တာနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ, စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ ဥပါဒိယိတွာ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန ပသာဒစက္ခုဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ, သသမ္ဘာရဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော။ ဥပ္ပန္နန္တိ အဒ္ဓါဝသေန, သန္တတိခဏဝသေန ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ သမုဒါဂတန္တိ ဟေတုတော သမုဋ္ဌိတံ။ ဧတ္တာဝတာ ဝိပဿနာပုဗ္ဗဘာဂေ စက္ခုဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ။ အဟုတွာ သမ္ဘူတန္တိအာဒီဟိ အနိစ္စာနုပဿနာ။ ပုဗ္ဗေ ဥဒယာ အဝိဇ္ဇမာနတော အဟုတွာ သမ္ဘူတံ, ဥဒ္ဓံ ဝယာ အဘာဝတော ဟုတွာ န ဘဝိဿတိ။ အန္တဝန္တတောတိ အန္တော အဿ အတ္ထီတိ အန္တဝါ, အန္တဝါ ဧဝ အန္တဝန္တော ယထာ ‘‘သတိမန္တော, ဂတိမန္တော, ဓိတိမန္တော စ ယော ဣသီ’’တိ (ထေရဂါ။ ၁၀၅၂)။ တတော အန္တဝန္တတော, ဘင်္ဂဝိဇ္ဇမာနတောတိ အတ္ထော။ အဒ္ဓုဝန္တိ သဗ္ဗာဝတ္ထာနိပါတိတာယ, ထိရဘာဝဿ စ အဘာဝတာယ န ထိရံ။ အသဿတန္တိ န နိစ္စံ။ ဝိပရိဏာမဓမ္မန္တိ ဇရာယ စေဝ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ဝိပရိဏာမပကတိကံ။ စက္ခု အနိစ္စန္တိအာဒီနိ စက္ခုံ အနိစ္စတောတိအာဒီနိ စ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ မနောတိ ဣဓ ဘဝင်္ဂမနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတောတိအာဒိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ အာဟာရသမ္ဘူတောတိ ဧတ္ထ သမ္ပယုတ္တဖဿာဟာရမနောသဉ္စေတနာဟာရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပန္နောတိ စ အဒ္ဓါသန္တတိဝသေန။
ဝတ္ထုနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၄။)၁၆။ ဂေါစရနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၇။ ဂေါစရနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ရူပေ ဗဟိဒ္ဓါ ဝဝတ္ထေတီတိ အဇ္ဈတ္တတော ဗဟိဒ္ဓါဘူတေ ရူပါယတနဓမ္မေ ဝဝတ္ထပေတီတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတာတိအာဒိ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နကမ္မဇရူပတ္တာ ဝုတ္တံ။ အာဟာရောပိ ဟိ ကမ္မဇရူပဿ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော ဟောတိ။ သဒ္ဒဿ ပန ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနတ္တာ အဝိဇ္ဇာသမ္ဘူတာဒိစတုက္ကံ န ဝုတ္တံ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာနံ သယံ မဟာဘူတတ္တာ ‘‘စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာတိ စေတ္ထ ဘဝင်္ဂမနောသမ္ပယုတ္တာ တယော အရူပိနော ခန္ဓာ, ဓမ္မာယတနပရိယာပန္နာနိ သုခုမရူပါနိ စ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနိ, သဗ္ဗာနိပိ ရူပါဒီနိ စ။ အပိစ ယာနိ ယာနိ ယေန ယေန သမုဋ္ဌဟန္တိ, တာနိ တာနိ တေန တေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣတရထာ ဟိ သကသန္တာနပရိယာပန္နာပိ ရူပါဒယော ဓမ္မာ သဗ္ဗေ န သင်္ဂဏှေယျုံ။ ယသ္မာ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပါဒယောပိ ဝိပဿနူပဂါ, တသ္မာ တေသံ ကမ္မသမ္ဘူတပဒေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေပိ ဟိ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနာ။ အညေ ပန ‘‘အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါ ရူပါဒယော အဝိပဿနူပဂါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ပန –
‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ, ယဒါ ပညာယ ပဿတိ၊
အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ, ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇) –
အာဒိကာယ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဝုတ္တဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ – ‘‘ဣဓေကစ္စော အာဒိတောဝ အဇ္ဈတ္တသင်္ခါရေ အဘိနိဝိသိတွာ ဝိပဿတိ, ယသ္မာ ပန န သုဒ္ဓအဇ္ဈတ္တဒဿနမတ္တေနေဝ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဗဟိဒ္ဓါပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗမေဝ, တသ္မာ ပရဿ ခန္ဓေပိ အနုပါဒိန္နသင်္ခါရေပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ ဝိပဿတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၈၄)။ တသ္မာ ပရေသံ စက္ခာဒိဝဝတ္ထာနမ္ပိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပါဒိဝဝတ္ထာနမ္ပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ, တသ္မာ တေဘူမကသင်္ခါရာ အဝိပဿနူပဂါ နာမ နတ္ထိ။
ဂေါစရနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၇။ စရိယာနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၈။ စရိယာနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝိညာဏစရိယာတိအာဒီသု အာရမ္မဏေ စရတီတိ စရိယာ, ဝိညာဏမေဝ စရိယာ ဝိညာဏစရိယာ။ အညာဏေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၅။)စရဏံ, အညာဏေန ဝါ စရတိ, အညာတေ ဝါ စရတိ, အညာဏဿ ဝါ စရဏန္တိ အညာဏစရိယာ။ ဉာဏမေဝ စရိယာ, ဉာဏေန ဝါ စရိယာ, ဉာဏေန ဝါ စရတိ, ဉာတေ ဝါ စရတိ, ဉာဏဿ ဝါ စရဏန္တိ ဉာဏစရိယာ။ ဒဿနတ္ထာယာတိ ရူပဒဿနတ္ထာယ ပဝတ္တာ။ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာတိ ဘဝင်္ဂသန္တာနတော အပနေတွာ ရူပါရမ္မဏေ စိတ္တသန္တာနံ အာဝဇ္ဇေတိ နာမေတီတိ အာဝဇ္ဇနံ, ဝိပါကာဘာဝတော ကရဏမတ္တန္တိ ကိရိယာ, ကုသလာကုသလဝသေန န ဗျာကတာတိ အဗျာကတာ။ ဒဿနဋ္ဌောတိ ပဿန္တိ တေန, သယံ ဝါ ပဿတိ, ဒဿနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ ဒဿနံ, ဒဿနမေဝ အတ္ထော ဒဿနဋ္ဌော။ စက္ခုဝိညာဏန္တိ ကုသလဝိပါကံ ဝါ အကုသလဝိပါကံ ဝါ။ ဒိဋ္ဌတ္တာတိ အဒိဋ္ဌေ သမ္ပဋိစ္ဆနဿ အဘာဝတော စက္ခုဝိညာဏေန ရူပါရမ္မဏဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ အဘိနိရောပနာ ဝိပါကမနောဓာတူတိ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏမေဝ အာရောဟတီတိ အတိနိရောပနာ, ဥဘယဝိပါကာ သမ္ပဋိစ္ဆနမနောဓာတု။ အဘိနိရောပိတတ္တာတိ ရူပါရမ္မဏံ အဘိရုဠှတ္တာ။ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတူတိ ဥဘယဝိပါကာ သန္တီရဏမနောဝိညာဏဓာတု။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသုပိ။ သန္တီရဏာနန္တရံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေ အဝုတ္တေပိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တတ္တာ လဗ္ဘတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိဇာနနတ္ထာယာတိ ဓမ္မာရမ္မဏဿ စေဝ ရူပါဒိအာရမ္မဏဿ စ ဝိဇာနနတ္ထာယ။ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနစိတ္တံ။ ဝိဇာနနဋ္ဌောတိ တဒနန္တရဇဝနဝသေန အာရမ္မဏဿ ဝိဇာနနမေဝ အတ္ထော, န အညော။ ဥပရိ အကုသလဇဝနာနံ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဇဝနာနဉ္စ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ သေသဇဝနာနိ ဣဓ ဂဟေတဗ္ဗာနိ သိယုံ။ ‘‘ကုသလေဟိ ကမ္မေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာ စရတီတိ ဝိညာဏစရိယာ’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၀) ပန ဟသိတုပ္ပါဒစိတ္တဇဝနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဆသု ဒွါရေသု အဟေတုကာနံယေဝ စိတ္တာနံ ဝုတ္တတ္တာ ဒွေ အာဝဇ္ဇနာနိ ဒွေ ပဉ္စဝိညာဏာနိ ဒွေ သမ္ပဋိစ္ဆနာနိ တီဏိ သန္တီရဏာနိ ဧကံ ဟသိတုပ္ပါဒစိတ္တန္တိ အဋ္ဌာရသ အဟေတုကစိတ္တာနိယေဝ ဝိညာဏစရိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
֍ * ၆၉။ ဣဒါနိ ဝိသယဝိဇာနနမတ္တဋ္ဌေန ဝိညာဏစရိယာတိ ဒဿေတုံ နီရာဂါ စရတီတိအာဒိမာဟ, ဝိညာဏဉှိ ရာဂါဒိသမ္ပယောဂေ သဒ္ဓါဒိသမ္ပယောဂေ စ အဝတ္ထန္တရံ ပါပုဏာတိ, တေသု အသတိ သကာဝတ္ထာယမေဝ တိဋ္ဌတိ။ တသ္မာ နီရာဂါဒိဝစနေန တေသံ ဝုတ္တဝိညာဏာနံ ဝိညာဏကိစ္စမတ္တံ ဒဿေတိ။ နတ္ထိ ဧတိဿာ ရာဂေါတိ နီရာဂါ။ နိရာဂါတိ ရဿံ ကတွာပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆။)ပဌန္တိ။ သော ပန ရဇ္ဇနဝသေန ရာဂေါ။ ဣတရေသု ဒုဿနဝသေန ဒေါသော။ မုယှနဝသေန မောဟော။ မညနဝသေန မာနော။ ဝိပရီတဒဿနဝသေန ဒိဋ္ဌိ။ ဥဒ္ဓတဘာဝေါ, အဝူပသန္တဘာဝေါ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စံ။ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တတ္ထာ။ အနုသေန္တီတိ အနုသယာ။ ‘‘နိရနုသယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နာနုသယာတိ ဝုတ္တံ, သောယေဝတ္ထော။ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တာနမေဝေတ္ထ အဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ ဝိညာဏစရိယာ ပဟီနာနုသယာနံယေဝ ဝုတ္တာ။ ယာ စ နီရာဂါဒိနာမာ, သာ ရာဂါဒီဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာဝ နာမ ဟောတီတိ ပရိယာယန္တရဒဿနတ္ထံ ရာဂဝိပ္ပယုတ္တာတိအာဒိမာဟ။ ပုန အညေဟိ စ ဝိပ္ပယုတ္တတံ ဒဿေတုံ ကုသလေဟိ ကမ္မေဟီတိအာဒိမာဟ။ ကုသလာနိယေဝ ရာဂါဒိဝဇ္ဇာဘာဝါ အနဝဇ္ဇာနိ။ ပရိသုဒ္ဓဘာဝကရေဟိ ဟိရိဩတ္တပ္ပေဟိ ယုတ္တတ္တာ သုက္ကာနိ။ ပဝတ္တိသုခတ္တာ သုခေါ ဥဒယော ဥပ္ပတ္တိ ဧတေသန္တိ သုခုဒြယာနိ, သုခဝိပါကတ္တာ ဝါ သုခေါ ဥဒယော ဝဍ္ဎိ ဧတေသန္တိ သုခုဒြယာနိ။ ဝုတ္တဝိပက္ခေန အကုသလာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဝိညာတေ စရတီတိ ဝိညာဏေန ဝိညာယမာနံ အာရမ္မဏံ ဝိညာတံ နာမ, တသ္မိံ ဝိညာတေ အာရမ္မဏေ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယ ဝိညာဏယောဂတော ဝိညာတံ ဝိညာဏံ နာမ ဟောတိ, တသ္မိံ ဝိညာဏေ စရတီတိ ဝိညာဏစရိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိညာဏဿ ဧဝရူပါ စရိယာ ဟောတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဝိညာဏဿ ဝုတ္တပ္ပကာရာ စရိယာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိညာဏဿ စရိယာ’’တိ စ ဝေါဟာရဝသေန ဝုစ္စတိ, ဝိညာဏတော ပန ဝိသုံ စရိယာ နတ္ထိ။ ပကတိပရိသုဒ္ဓမိဒံ စိတ္တံ နိက္ကိလေသဋ္ဌေနာတိ ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ စိတ္တံ ရာဂါဒိကိလေသာဘာဝေန ပကတိယာ ဧဝ ပရိသုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ဝိဇာနနမတ္တမေဝ စရိယာတိ ဝိညာဏစရိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိက္လေသဋ္ဌေနာတိပိ ပါဌော။
အညာဏစရိယာယ မနာပိယေသူတိ မနသိ အပ္ပေန္တိ ပသီဒန္တိ, မနံ ဝါ အပ္ပါယန္တိ ဝဍ္ဎေန္တီတိ မနာပါနိ, မနာပါနိယေဝ မနာပိယာနိ။ တေသု မနာပိယေသု။ တာနိ ပန ဣဋ္ဌာနိ ဝါ ဟောန္တု အနိဋ္ဌာနိ ဝါ, ဂဟဏဝသေန မနာပိယာနိ။ န ဟိ ဣဋ္ဌသ္မိံယေဝ ရာဂေါ အနိဋ္ဌသ္မိံယေဝ ဒေါသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရာဂဿ ဇဝနတ္ထာယာတိ သန္တတိဝသေန ရာဂဿ ဇဝနတ္ထာယ ပဝတ္တာ။ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာတိ စက္ခုဒွါရေ အယောနိသော မနသိကာရဘူတာ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာ မနောဓာတု။ ရာဂဿ ဇဝနာတိ ယေဘုယျေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၇။)သတ္တက္ခတ္တုံ ရာဂဿ ပဝတ္တိ, ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တော ရာဂေါယေဝ။ အညာဏစရိယာတိ အညာဏေန ရာဂဿ သမ္ဘဝတော အညာဏေန ရာဂဿ စရိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တဒုဘယေန အသမပေက္ခနသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ ရာဂဒေါသဝသေန သမပေက္ခနဝိရဟိတေ ရူပါရမ္မဏသင်္ခါတေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ မောဟဿ ဇဝနတ္ထာယာတိ ဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စဝသေန မောဟဿ ဇဝနတ္ထာယ။ အညာဏစရိယာတိ အညာဏဿေဝ စရိယာ, န အညဿ။ ဝိနိဗန္ဓဿာတိအာဒီနိ မာနာဒီနံ သဘာဝဝစနာနိ။ တတ္ထ ဝိနိဗန္ဓဿာတိ ဥန္နတိဝသေန ဝိနိဗန္ဓိတွာ ဌိတဿ။ ပရာမဋ္ဌာယာတိ ရူပဿ အနိစ္စဘာဝါဒိံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော နိစ္စဘာဝါဒိံ အာမဋ္ဌာယ ဂဟိတာယ။ ဝိက္ခေပဂတဿာတိ ရူပါရမ္မဏေ ဝိက္ခိတ္တဘာဝံ ဂတဿ။ အနိဋ္ဌင်္ဂတာယာတိ အသန္နိဋ္ဌာနဘာဝံ ဂတာယ။ ထာမဂတဿာတိ ဗလပ္ပတ္တဿ။ ဓမ္မေသူတိ ရူပါဒီသု ဝါ ဓမ္မာရမ္မဏဘူတေသု ဝါ ဓမ္မေသု။
֍ * ၇၀။ ယသ္မာ ရာဂါဒယော အညာဏေန ဟောန္တိ, တသ္မာ ရာဂါဒိသမ္ပယောဂေန အညာဏံ ဝိသေသေန္တော သရာဂါ စရတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သရာဂါ စရတီတိ မောဟမာနဒိဋ္ဌိမာနာနုသယဒိဋ္ဌာနုသယအဝိဇ္ဇာနုသယဇဝနဝသေန စရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒေါသာ စရတီတိ မောဟအဝိဇ္ဇာနုသယဇဝနဝသေန။ သမောဟာ စရတီတိ ရာဂဒေါသမာနဒိဋ္ဌိဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာနုသယဇဝနဝသေန။ သမာနာ စရတီတိ ရာဂမောဟကာမရာဂဘဝရာဂါဝိဇ္ဇာနုသယဇဝနဝသေန။ သဒိဋ္ဌိ စရတီတိ ရာဂမောဟကာမရာဂါဝိဇ္ဇာနုသယဇဝနဝသေန။ သဥဒ္ဓစ္စာ စရတိ သဝိစိကိစ္ဆာ စရတီတိ မောဟအဝိဇ္ဇာနုသယဇဝနဝသေန။ သာနုသယာ စရတီတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဧကေကံ အနုသယံ မူလံ ကတွာ တသ္မိံ စိတ္တေ လဗ္ဘမာနကသေသာနုသယဝသေန သာနုသယတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ရာဂသမ္ပယုတ္တာတိအာဒိ သရာဂါဒိဝေဝစနမေဝ။ သာ ဧဝ ဟိ စရိယာ သမ္ပယောဂဝသေန သဟ ရာဂါဒီဟိ ဝတ္တတီတိ သရာဂါဒိအာဒီနိ နာမာနိ လဘတိ။ ရာဂါဒီဟိ သမံ ဧကုပ္ပါဒေကနိရောဓေကဝတ္ထေကာရမ္မဏာဒီဟိ ပကာရေဟိ ယုတ္တာတိ ရာဂသမ္ပယုတ္တာနီတိအာဒီနိ နာမာနိ လဘတိ။ သာယေဝ စ ယသ္မာ ကုသလာဒီဟိ ကမ္မေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာ, အကုသလာဒီဟိ ကမ္မေဟိ သမ္ပယုတ္တာ, တသ္မာပိ အညာဏစရိယာတိ ဒဿေတုံ ကုသလေဟိ ကမ္မေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အညာတေတိ မောဟဿ အညာဏလက္ခဏတ္တာ ယထာသဘာဝေန အညာတေ အာရမ္မဏေ။ သေသံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၈။)֍ * ၇၁။ ဉာဏစရိယာယံ ယသ္မာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာဒီနံ အနန္တရပစ္စယဘူတာ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတာ နတ္ထိ, တသ္မာ တေသံ အတ္ထာယ အာဝဇ္ဇနကိရိယာဗျာကတံ အဝတွာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာဒယောဝ ဝုတ္တာ။ အနုလောမဉာဏတ္ထာယ ဧဝ ဟိ အာဝဇ္ဇနာ ဟောတိ, တတော ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ။ ဖလသမာပတ္တီတိ စေတ္ထ မဂ္ဂါနန္တရဇာ ဝါ ဟောတု ကာလန္တရဇာ ဝါ, ဥဘောပိ အဓိပ္ပေတာ။ နီရာဂါ စရတီတိအာဒီသု ရာဂါဒီနံ ပဋိပက္ခဝသေန နီရာဂါဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဝိညာဏစရိယာယံ ရာဂါဒီနံ အဘာဝမတ္တဋ္ဌေန။ ဉာတေတိ ယထာသဘာဝတော ဉာတေ။ အညာ ဝိညာဏစရိယာတိအာဒီဟိ တိဿန္နံ စရိယာနံ အညမညမသမ္မိဿတံ ဒဿေတိ။ ဝိညာဏကိစ္စမတ္တဝသေန ဟိ အဟေတုကစိတ္တုပ္ပါဒါ ဝိညာဏစရိယာ, အညာဏကိစ္စဝတံ ဒွါဒသန္နံ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါနံ ဝသေနေဝ အညာဏစရိယာ, ဝိသေသေန ဉာဏကိစ္စကာရီနံ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနံ ဝသေန ဉာဏစရိယာ။ ဧဝမိမာ အညမညမသမ္မိဿာ စ, ဝိပဿနံ ဌပေတွာ သဟေတုကကာမာဝစရကိရိယာကုသလာ စ, သဟေတုကကာမာဝစရဝိပါကာ စ, ရူပါဝစရာရူပါဝစရကုသလာဗျာကတာ စ တီဟိ စရိယာဟိ ဝိနိမုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာယ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာယ ဉာဏစရိယာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဘူတာနိ သေက္ခာသေက္ခာနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ ဉာဏစရိယာယ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တာနိပိ ဟိ ဝိသေသေန ဉာဏကိစ္စကရာနေဝါတိ။
စရိယာနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၈။ ဘူမိနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၂။ ဘူမိနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဘူမိယောတိ ဘာဂါ ပရိစ္ဆေဒါ ဝါ။ ကာမာဝစရာတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓော ကာမော ကိလေသကာမော ဝတ္ထုကာမော စ။ ကိလေသကာမော ဆန္ဒရာဂေါ, ဝတ္ထုကာမော တေဘူမကဝဋ္ဋံ။ ကိလေသကာမော ကာမေတီတိ ကာမော, ဝတ္ထုကာမော ကာမီယတီတိ ကာမော။ သော ဒုဝိဓော ကာမော ပဝတ္တိဝသေန ယသ္မိံ ပဒေသေ အဝစရတိ, သော ပဒေသော ကာမော ဧတ္ထ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရော။ သော ပန ပဒေသော စတုန္နံ အပါယာနံ, မနုဿလောကဿ, ဆန္နဉ္စ ဒေဝလောကာနံ ဝသေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၉။)ဧကာဒသဝိဓော။ ယထာ ဟိ ယသ္မိံ ပဒေသေ သသတ္ထာ ပုရိသာ အဝစရန္တိ, သော ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ဒွိပဒစတုပ္ပဒေသု အဝစရန္တေသု တေသံ အဘိလက္ခိတတ္တာ ‘‘သသတ္ထာဝစရော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ရူပါဝစရာဒီသု တတ္ထ အဝစရန္တေသု တေသံ အဘိလက္ခိတတ္တာ အယံ ပဒေသော ‘‘ကာမာဝစရော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ သွာယံ ယထာ ရူပဘဝေါ ရူပံ, ဧဝံ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ ‘‘ကာမော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တပ္ပဋိဗဒ္ဓေါ ဧကေကော ဓမ္မော ဣမသ္မိံ ဧကာဒသဝိဓပဒေသသင်္ခါတေ ကာမေ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဧတ္ထ ကေစိ ဓမ္မာ ရူပါရူပဘဝေသုပိ အဝစရန္တိ, ယထာ ပန သင်္ဂါမေ အဝစရဏတော ‘‘သင်္ဂါမာဝစရော’’တိ လဒ္ဓနာမော နာဂေါ နဂရေ စရန္တောပိ ‘‘သင်္ဂါမာဝစရော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ, ထလဇလစရာ စ ပါဏိနော အထလေ အဇလေ စ ဌိတာပိ ‘‘ထလစရာ ဇလစရာ’’တွေဝ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ တေ အညတ္ထ အဝစရန္တာပိ ကာမာဝစရာယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဝါ ဧတေသု ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ဓမ္မေသု ကာမော အဝစရတီတိ ကာမာဝစရာ။ ကာမဉ္စေသ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသုပိ အဝစရတိ, ယထာ ပန ‘‘ဝဒတီတိ ဝစ္ဆော, မဟိယံ သေတီတိ မဟိံသော’’တိ ဝုတ္တေ န ယတ္တကာ ဝဒန္တိ, မဟိယံ ဝါ သေန္တိ, သဗ္ဗေသံ တံ နာမံ ဟောတိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မေ ဧကရာသိံ ကတွာ ဝုတ္တဘူမိသဒ္ဒမပေက္ခိတွာ ကာမာဝစရာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝစနံ ကတံ။ ရူပါဝစရာတိအာဒီသု ရူပဘဝေါ ရူပံ, တသ္မိံ ရူပေ အဝစရန္တီတိ ရူပါဝစရာ။ အရူပဘဝေါ အရူပံ, တသ္မိံ အရူပေ အဝစရန္တီတိ အရူပါဝစရာ။ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ပရိယာပန္နာ အန္တောဂဓာတိ ပရိယာပန္နာ, တသ္မိံ န ပရိယာပန္နာတိ အပရိယာပန္နာ။
ကာမာဝစရာဒိဘူမိနိဒ္ဒေသေသု ဟေဋ္ဌတောတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန။ အဝီစိနိရယန္တိ ဇာလာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဝါ ဝေဒနာနံ ဝါ ဝီစိ အန္တရံ ဆိဒ္ဒံ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ အဝီစိ။ သုခသင်္ခါတော အယော ဧတ္ထ နတ္ထီတိ နိရယော, နိရတိအတ္ထေနပိ နိရယော။ ပရိယန္တံ ကရိတွာတိ တံ အဝီစိသင်္ခါတံ နိရယံ အန္တံ ကတွာ။ ဥပရိတောတိ ဥပရိဘာဂေန။ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ ဒေဝေတိ ပရနိမ္မိတေသု ကာမေသု ဝသံ ဝတ္တနတော ဧဝံလဒ္ဓဝေါဟာရေ ဒေဝေ။ အန္တော ကရိတွာတိ အန္တော ပက္ခိပိတွာ။ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ယေ ဧတသ္မိံ ဩကာသေ။ ယန္တိ စ လိင်္ဂဝစနဝိပလ္လာသော ကတော။ ဧတ္ထာဝစရာတိ ဣမိနာ ယသ္မာ တသ္မိံ အန္တရေ အညေပိ စရန္တိ ကဒါစိ ကတ္ထစိ သမ္ဘဝတော, တသ္မာ တေသံ အသင်္ဂဏှနတ္ထံ အဝစရာတိ ဝုတ္တံ။ တေန ယေ ဧကသ္မိံ အန္တရေ ဩဂါဠှာ ဟုတွာ စရန္တိ, သဗ္ဗတ္ထ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၀။)သဒါ စ သမ္ဘဝတော, အဓောဘာဂေ စ စရန္တိ အဝီစိနိရယဿ ဟေဋ္ဌာ ဘူတူပါဒါယ ပဝတ္တိဘာဝေန, တေသံ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ တေ ဟိ ဩဂါဠှာ စရန္တိ, အဓောဘာဂေ စ စရန္တီတိ အဝစရာ။ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာတိ ဣမိနာ ပန ယသ္မာ ဧတေ ဧတ္ထာဝစရာ အညတ္ထာပိ အဝစရန္တိ, န ပန တတ္ထ ပရိယာပန္နာ ဟောန္တိ, တသ္မာ တေသံ အညတ္ထာပိ အဝစရန္တာနံ ပရိဂ္ဂဟော ကတော ဟောတိ။
ဣဒါနိ တေ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နေ ဓမ္မေ ရာသိသုညတာပစ္စယဘာဝတော စေဝ သဘာဝတော စ ဒဿေန္တော ခန္ဓဓာတုအာယတနာတိအာဒိမာဟ။ ဗြဟ္မလောကန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိသင်္ခါတံ ဗြဟ္မဋ္ဌာနံ။ အကနိဋ္ဌေတိ ဥတ္တမဋ္ဌေန န ကနိဋ္ဌေ။ သမာပန္နဿာတိ သမာပတ္တိံ သမာပန္နဿ။ ဧတေန ကုသလဇ္ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ဥပပန္နဿာတိ ဝိပါကဝသေန ဗြဟ္မလောကေ ဥပပန္နဿ။ ဧတေန ဝိပါကဇ္ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿာတိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပစ္စက္ခေ အတ္တဘာဝေ သုခေါ ဝိဟာရော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော, သော အဿ အတ္ထီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရီ, အရဟာ။ တဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ။ ဧတေန ကိရိယဇ္ဈာနံ ဝုတ္တံ။ စေတသိကာတိ စေတသိ ဘဝါ စေတသိကာ, စိတ္တသမ္ပယုတ္တာတိ အတ္ထော။ အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂေတိ အာကာသာနဉ္စာယတနသင်္ခါတံ ဘဝံ ဥပဂတေ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ မဂ္ဂါတိ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ။ မဂ္ဂဖလာနီတိ စတ္တာရိ အရိယမဂ္ဂဖလာနိ။ အသင်္ခတာ စ ဓာတူတိ ပစ္စယေဟိ အကတာ နိဗ္ဗာနဓာတု။
အပရာပိ စတဿော ဘူမိယောတိ ဧကေကစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ။ တဿတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာနံ, ဥပဋ္ဌာတိ ဩက္ကန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သတိယေဝ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အထ ဝါ သရဏဋ္ဌေန သတိ, ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပဋ္ဌာနံ, သတိ စ သာ ပဋ္ဌာနဉ္စာတိပိ သတိပဋ္ဌာနံ။ အာရမ္မဏဝသေန ဗဟုကာ တာ သတိယောတိ သတိပဋ္ဌာနာ။ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာတိ အနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ အနုပ္ပါဒါယ သမ္မပ္ပဓာနံ, ဥပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ပဟာနာယ သမ္မပ္ပဓာနံ, အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဥပ္ပါဒါယ သမ္မပ္ပဓာနံ, ဥပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဌိတိယာ သမ္မပ္ပဓာနံ။ ပဒဟန္တိ ဝါယမန္တိ ဧတေနာတိ ပဓာနံ, ဝီရိယဿေတံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၁။)နာမံ။ သမ္မပ္ပဓာနန္တိ အဝိပရီတပ္ပဓာနံ ကာရဏပ္ပဓာနံ ဥပါယပ္ပဓာနံ ယောနိသောပဓာနံ။ ဧကမေဝ ဝီရိယံ ကိစ္စဝသေန စတုဓာ ကတွာ သမ္မပ္ပဓာနာတိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါတိ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ, စိတ္တိဒ္ဓိပါဒေါ, ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒေါ, ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေါ။ တဿတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ စတ္တာရိ ဈာနာနီတိ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန ပဉ္စင်္ဂိကံ ပဌမဇ္ဈာနံ။ ပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန တိဝင်္ဂိကံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ, သုခစိတ္တကဂ္ဂတာဝသေန ဒုဝင်္ဂိကံ တတိယဇ္ဈာနံ, ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန ဒုဝင်္ဂိကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ ဣမာနိ ဟိ အင်္ဂါနိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန ဈာနန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ စတဿော အပ္ပမညာယောတိ မေတ္တာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, ဥပေက္ခာ။ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန အပ္ပမညာယော။ ဧတာယော ဟိ အာရမ္မဏဝသေန အပ္ပမာဏေ ဝါ သတ္တေ ဖရန္တိ, ဧကံ သတ္တမ္ပိ ဝါ အနဝသေသဖရဏဝသေန ဖရန္တီတိ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန အပ္ပမညာယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ စတဿော အရူပသမာပတ္တိယောတိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိ, ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိ, အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိ, နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိ။ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။
စတဿော ပဋိပဒါတိ ‘‘ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ, ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ, သုခါ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ, သုခါ ပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၁) ဝုတ္တာ စတဿော ပဋိပဒါ။ စတ္တာရိ အာရမ္မဏာနီတိ ပရိတ္တံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ, ပရိတ္တံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ, အပ္ပမာဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ, အပ္ပမာဏံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏန္တိ (ဓ။ သ။ ၁၈၁ အာဒယော) ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ အာရမ္မဏာနိ။ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏာနံ အဝဝတ္ထာပေတဗ္ဗတော အာရမ္မဏဝန္တာနိ ဈာနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စတ္တာရော အရိယဝံသာတိ အရိယာ ဝုစ္စန္တိ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ တထာဂတသာဝကာ စ, တေသံ အရိယာနံ ဝံသာ တန္တိယော ပဝေဏိယောတိ အရိယဝံသာ။ ကေ ပန တေ? စီဝရသန္တောသော ပိဏ္ဍပါတသန္တောသော သေနာသနသန္တောသော ဘာဝနာရာမတာတိ ဣမေ စတ္တာရော။ ဂိလာနပစ္စယသန္တောသော ပိဏ္ဍပါတသန္တောသေ ဝုတ္တေ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ ယော ဟိ ပိဏ္ဍပါတေ သန္တုဋ္ဌော, သော ကထံ ဂိလာနပစ္စယေ အသန္တုဋ္ဌော ဘဝိဿတိ။
စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနီတိ စတ္တာရိ ဇနသင်္ဂဏှနကာရဏာနိ – ဒါနဉ္စ ပေယျဝဇ္ဇဉ္စ အတ္ထစရိယာ စ သမာနတ္တတာ စာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ။ ဒါနန္တိ ယထာရဟံ ဒါနံ။ ပေယျဝဇ္ဇန္တိ ယထာရဟံ ပိယဝစနံ။ အတ္ထစရိယာတိ တတ္ထ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗဿ ကရဏဝသေန ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗာနုသာသနဝသေန စ ဝုဒ္ဓိကိရိယာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၂။)သမာနတ္တတာတိ သဟ မာနေန သမာနော, သပရိမာဏော သပရိဂဏနောတိ အတ္ထော။ သမာနော ပရဿ အတ္တာ ဧတေနာတိ သမာနတ္တော, သမာနတ္တဿ ဘာဝေါ သမာနတ္တတာ, ‘‘အယံ မယာ ဟီနော, အယံ မယာ သဒိသော, အယံ မယာ အဓိကော’’တိ ပရိဂဏေတွာ တဒနုရူပေန ဥပစရဏံ ကရဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သမာနသုခဒုက္ခတာ သမာနတ္တတာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။
စတ္တာရိ စက္ကာနီတိ ဧတ္ထ စက္ကံ နာမ ဒါရုစက္ကံ, ရတနစက္ကံ, ဓမ္မစက္ကံ, ဣရိယာပထစက္ကံ, သမ္ပတ္တိစက္ကန္တိ ပဉ္စဝိဓံ။ တတ္ထ ‘‘ယံ ပန တံ, ဒေဝ, စက္ကံ ဆဟိ မာသေဟိ နိဋ္ဌိတံ ဆာရတ္တူနေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၅) ဣဒံ ဒါရုစက္ကံ။ ‘‘စက္ကံ ဝတ္တယတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁၃။၆၈) ဣဒံ ရတနစက္ကံ။ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ စက္က’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၆၂) ဣဒံ ဓမ္မစက္ကံ။ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၉) ဣဒံ ဣရိယာပထစက္ကံ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, စက္ကာနိ, ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ပတိရူပဒေသဝါသော, သပ္ပုရိသာဝဿယော, အတ္တသမ္မာပဏိဓိ, ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ဣဒံ သမ္ပတ္တိစက္ကံ။ ဣဓာပိ ဧတဒေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ပတိရူပဒေသဝါသောတိ ယတ္ထ စတဿော ပရိသာ သန္ဒိဿန္တိ, ဧဝရူပေ အနုစ္ဆဝိကေ ဒေသေ ဝါသော။ သပ္ပုရိသာဝဿယောတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ သပ္ပုရိသာနံ အဝဿယနံ သေဝနံ ဘဇနံ။ အတ္တသမ္မာပဏိဓီတိ အတ္တနော သမ္မာ ပတိဋ္ဌာပနံ။ သစေ ပုဗ္ဗေ အဿဒ္ဓါဒီဟိ သမန္နာဂတော ဟောတိ, တာနိ ပဟာယ သဒ္ဓါဒီသု ပတိဋ္ဌာပနံ။ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာတိ ပုဗ္ဗေ ဥပစိတကုသလတာ။ ဣဒမေဝ စေတ္ထ ပမာဏံ။ ယေန ဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ကုသလကမ္မံ ကတံ ဟောတိ, တဒေဝ ကုသလံ တံ ပုရိသံ ပတိရူပဒေသေ ဥပနေတိ, သပ္ပုရိသေ ဘဇာပေတိ, သော ဧဝ ပုဂ္ဂလော အတ္တာနံ သမ္မာ ဌပေတီတိ။
စတ္တာရိ ဓမ္မပဒါနီတိ စတ္တာရော ဓမ္မကောဋ္ဌာသာ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ, အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ, သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ, သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒံ။ အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ နာမ အလောဘော ဝါ အနဘိဇ္ဈာဝသေန အဓိဂတဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝါ။ အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ နာမ အကောပေါ ဝါ မေတ္တာသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါ။ သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ နာမ သူပဋ္ဌိတဿတိ ဝါ သတိသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါ။ သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒံ နာမ အဋ္ဌသမာပတ္တိ ဝါ အဋ္ဌသမာပတ္တိသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါ။ ဒသအသုဘဝသေန ဝါ အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ, စတုဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၃။)အဓိဂတာနိ အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ, ဒသာနုဿတိအာဟာရေပဋိကူလသညာဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ, ဒသကသိဏအာနာပါနဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒန္တိ။ ဣမာ စတဿော ဘူမိယောတိ ဧကေကံ စတုက္ကဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဘူမိနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၉။ ဓမ္မနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၃။ ဓမ္မနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ ကမ္မပထေတိ ကမ္မာနိ စ တာနိ ပထာ စ အပါယဂမနာယာတိ ကမ္မပထာ, တေ ကမ္မပထေ။ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ နာမ ပါဏာတိပါတာ အဒိန္နာဒါနာ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရာ ဝေရမဏီတိ တီဏိ ကာယသုစရိတာနိ, မုသာဝါဒါ ပိသုဏာယ ဝါစာယ ဖရုသာယ ဝါစာယ သမ္ဖပ္ပလာပါ ဝေရမဏီတိ စတ္တာရိ ဝစီသုစရိတာနိ, အနဘိဇ္ဈာ အဗျာပါဒေါ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ တီဏိ မနောသုစရိတာနိ။ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ နာမ ပါဏာတိပါတော အဒိန္နာဒါနံ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရောတိ တီဏိ ကာယဒုစ္စရိတာနိ, မုသာဝါဒေါ ပိသုဏာ ဝါစာ ဖရုသာ ဝါစာ သမ္ဖပ္ပလာပေါတိ စတ္တာရိ ဝစီဒုစ္စရိတာနိ, အဘိဇ္ဈာ ဗျာပါဒေါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ တီဏိ မနောဒုစ္စရိတာနိ။ ကုသလာကုသလာပိ စ ပဋိသန္ဓိဇနကာယေဝ ကမ္မပထာတိ ဝုတ္တာ, ဝုတ္တာဝသေသာ ပဋိသန္ဓိဇနနေ အနေကန္တိ ကတ္တာ ကမ္မပထာတိ န ဝုတ္တာ။ ဩဠာရိကကုသလာကုသလဂဟဏေနေဝ သေသကုသလာကုသလာပိ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရူပန္တိ ဘူတောပါဒါယဘေဒတော အဋ္ဌဝီသတိဝိဓံ ရူပံ။ ဝိပါကန္တိ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကာနံ သောဠသန္နံ, အကုသလဝိပါကာနံ သတ္တန္နဉ္စ ဝသေန တေဝီသတိဝိဓံ ဝိပါကံ။ ကိရိယန္တိ တိဏ္ဏမဟေတုကကိရိယာနံ, အဋ္ဌန္နံ သဟေတုကကိရိယာနဉ္စ ဝသေန ဧကာဒသဝိဓံ ကာမာဝစရကိရိယံ။ ဝိပါကာဘာဝတော ကိရိယာမတ္တာတိ ကိရိယာ။ ဧတ္တာဝတာ ကာမာဝစရမေဝ ရူပါဗျာကတဝိပါကာဗျာကတကိရိယာဗျာကတဝသေန ဝုတ္တံ။
ဣဓဋ္ဌဿာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ ဌိတဿ။ ယေဘုယျေန မနုဿလောကေ ဈာနဘာဝနာသဗ္ဘာဝတော မနုဿလောကဝသေန ဝုတ္တံ, ဈာနာနိ ပန ကဒါစိ ကရဟစိ ဒေဝလောကေပိ လဗ္ဘန္တိ, ရူပီဗြဟ္မလောကေပိ တတြူပပတ္တိကဟေဋ္ဌူပပတ္တိကဥပရူပပတ္တိကာနံ ဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ သုဒ္ဓါဝါသေ ပန အရူပါဝစရေ စ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၄။)ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကာ နတ္ထိ။ ရူပါရူပါဝစရေသု အဘာဝိတဇ္ဈာနာ ဟေဋ္ဌာ နိဗ္ဗတ္တမာနာ ကာမာဝစရသုဂတိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, န ဒုဂ္ဂတိယံ။ တတြူပပန္နဿာတိ ဝိပါကဝသေန ဗြဟ္မလောကေ ဥပပန္နဿ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေန ဝတ္တမာနာနိ စတ္တာရိ ဝိပါကဇ္ဈာနာနိ။ ရူပါရူပါဝစရဇ္ဈာနသမာပတ္တီသု ကိရိယာဗျာကတာနိ န ဝုတ္တာနိ။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တာနိ, အထ ခေါ ကုသလေဟိ သမာနပဝတ္တိတ္တာ ကုသလေသု ဝုတ္တေသု ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယထာ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ကုသလာကုသလေ နိရုဒ္ဓေ ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၆, ၄၀၉) ကုသလဇဝနဂ္ဂဟဏေနေဝ ကိရိယဇဝနံ သင်္ဂဟိတံ, ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာမညဖလာနီတိ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ။ ဧတေန လောကုတ္တရဝိပါကာဗျာကတံ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနန္တိ နိဗ္ဗာနာဗျာကတံ။
ပါမောဇ္ဇမူလကာတိ ပါမောဇ္ဇံ မူလံ အာဒိ ဧတေသန္တိ ပါမောဇ္ဇမူလကာ, ပါမောဇ္ဇာဒိကာတိ အတ္ထော။ ပါမောဇ္ဇေန ဟိ သမာဂတာနေဝ ဟောန္တိ။ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတီတိ ဧတ္ထ ယောနိသောမနသိကရောတောယေဝ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ, န အယောနိသောမနသိကရောတော။ အယောနိသောမနသိကရောတော ကုသလုပ္ပတ္တိယေဝ နတ္ထိ, ပဂေဝ ဝိပဿနာ။ ကသ္မာ သရူပေန ဝုတ္တန္တိ စေ? ပါမောဇ္ဇဿ ဗလဝဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ပါမောဇ္ဇေ ဟိ အသတိ ပန္တေသု စ သေနာသနေသု အဓိကုသလေသု စ ဓမ္မေသု အရတိ ဥက္ကဏ္ဌိတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သတိ ဘာဝနာယေဝ ဥက္ကမတိ။ ပါမောဇ္ဇေ ပန သတိ အရတိအဘာဝတော ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ ယောနိသောမနသိကာရဿ ပန မူလဘာဝေန ဘာဝနာယ ဗဟူပကာရတ္တံ ဒဿေတုံ ဥပရိ နဝကံ ဝက္ခတိ။
‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄) –
ဝစနတော ဝိပဿကဿ ဝိပဿနာပစ္စယာ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဓ ပန ကလာပသမ္မသနပစ္စယာ ပါမောဇ္ဇံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပမုဒိတဿ ဘာဝေါ ပါမောဇ္ဇံ, ဒုဗ္ဗလာ ပီတိ။ အာဒိကမ္မတ္ထေ ပ-ကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပမုဒိတဿာတိ တေန ပါမောဇ္ဇေန ပမုဒိတဿ တုဋ္ဌဿ။ ပမောဒိတဿာတိပိ ပါဌော။ သောယေဝတ္ထော။ ပီတီတိ ဗလဝပီတိ။ ပီတိမနဿာတိ ပီတိယုတ္တမနဿ။ ယုတ္တသဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယထာ အဿရထောတိ။ ကာယောတိ နာမကာယော, ရူပကာယေန သဟ ဝါ။ ပဿမ္ဘတီတိ ဝူပသန္တဒရထော ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၅။)ပဿဒ္ဓကာယောတိ ဥဘယပဿဒ္ဓိယောဂေန နိဗ္ဗုတကာယော။ သုခံ ဝေဒေတီတိ စေတသိကံ သုခံ ဝိန္ဒတိ, ကာယိကသုခေန သဟ ဝါ။ သုခိနောတိ သုခသမင်္ဂိဿ။ စိတ္တံ သမာဓိယတီတိ စိတ္တံ သမံ အာဓိယတိ, ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ။ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ စိတ္တသမာဟိတဘာဝေန ဟိ ယထာဘူတဇာနနံ လက္ခီယတိ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဝသေန သင်္ခါရံ ယထာသဘာဝံ ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ တံယေဝ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ဖုဋံ ကတွာ ပညာစက္ခုနာ ပဿတိ။ နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ နဝဝိဓဝိပဿနာဉာဏယောဂေန သင်္ခါရေသု ဥက္ကဏ္ဌတိ။ နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတီတိ တံ ဝိပဿနံ သိခံ ပါပေန္တော မဂ္ဂဉာဏယောဂေန သင်္ခါရေဟိ ဝိရတ္တော ဟောတိ။ ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိရာဂသင်္ခါတမဂ္ဂဟေတု ဖလဝိမုတ္တိယာ နိဗ္ဗာနေ အဓိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ ကေသုစိ ပန ပေါတ္ထကေသု ဣမသ္မိံ ဝါရေ ‘‘သမာဟိတေန စိတ္တေန ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ သစ္စနယော လိခိတော, သောပိ စ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန လိခိတော။ ဝါရဒွယေပိ ဗျဉ္ဇနတောယေဝ ဝိသေသော, န အတ္ထတော။ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတီ’’တိ ဟိ မဂ္ဂဉာဏဿ ဝုတ္တတ္တာ မဂ္ဂဉာဏေ စ သိဒ္ဓေ စတုသစ္စာဘိသမယကိစ္စံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ စတုသစ္စနယေန ဝုတ္တဝါရောပိ ဣမိနာ ဝါရေန အတ္ထတော အဝိသိဋ္ဌောယေဝ။
֍ * ၇၄။ ဣဒါနိ အနိစ္စတောတိအာဒီဟိ အာရမ္မဏဿ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏံ ဝိသေသေန္တော ရူပံ အနိစ္စတော မနသိ ကရောတီတိအာဒိမာဟ။ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာတိ ယောနိသောမနသိကာရော မူလံ ပတိဋ္ဌာ ဧတေသန္တိ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ။ ယောနိသောမနသိကာရံ မုဉ္စိတွာယေဝ ဟိ ပါမောဇ္ဇာဒယော နဝ န ဟောန္တိ။ သမာဟိတေန စိတ္တေနာတိ ကာရဏဘူတေန စိတ္တေန။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ပညာယ ပဇာနာတိ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ အနုဿဝဝသေန ပုဗ္ဗဘာဂသစ္စာနုဗောဓောပိ သင်္ဂယှတိ။ ယောနိသောမနသိကာရောတိ စ ဥပါယေန မနသိကာရော။
ဓာတုနာနတ္တံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဖဿနာနတ္တန္တိ စက္ခာဒိဓာတုနာနတ္တံ ပဋိစ္စ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိနာနတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဖဿနာနတ္တံ ပဋိစ္စာတိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိနာနတ္တံ ပဋိစ္စ။ ဝေဒနာနာနတ္တန္တိ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဝေဒနာနာနတ္တံ။ သညာနာနတ္တန္တိ ကာမသညာဒိနာနတ္တံ။ သင်္ကပ္ပနာနတ္တန္တိ ကာမသင်္ကပ္ပါဒိနာနတ္တံ။ ဆန္ဒနာနတ္တန္တိ သင်္ကပ္ပနာနတ္တတာယ ရူပေ ဆန္ဒော သဒ္ဒေ ဆန္ဒောတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၆။)ဧဝံ ဆန္ဒနာနတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပရိဠာဟနာနတ္တန္တိ ဆန္ဒနာနတ္တတာယ ရူပပရိဠာဟော သဒ္ဒပရိဠာဟောတိ ဧဝံ ပရိဠာဟနာနတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပရိယေသနာနာနတ္တန္တိ ပရိဠာဟနာနတ္တတာယ ရူပပရိယေသနာဒိနာနတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ လာဘနာနတ္တန္တိ ပရိယေသနာနာနတ္တတာယ ရူပပဋိလာဘာဒိနာနတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။
ဓမ္မနာနတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၀-၂၄။ ဉာဏပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၅။ ဉာဏပဉ္စကနိဒ္ဒေသေ တေသံ ပဉ္စန္နံ ဉာဏာနံ အနုပုဗ္ဗသမ္ဗန္ဓသဗ္ဘာဝတော ဧကတောဝ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာနိ ကတာနိ။ အဘိညာတာ ဟောန္တီတိ ဓမ္မသဘာဝလက္ခဏဇာနနဝသေန သုဋ္ဌု ဉာတာ ဟောန္တိ။ ဉာတာ ဟောန္တီတိ ဉာတပရိညာဝသေန သဘာဝတော ဉာတတ္တာ ဉာတာ နာမ ဟောန္တိ။ ယေန ဉာဏေန တေ ဓမ္မာ ဉာတာ ဟောန္တိ, တံ ဉာတဋ္ဌေန ဉာဏံ, ပဇာနနဋ္ဌေန ပညာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာဝ နယေန သေသဉာဏာနိပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ပရိညာတာ ဟောန္တီတိ သာမညလက္ခဏဝသေန သမန္တတော ဉာတာ ဟောန္တိ။ တီရိတာ ဟောန္တီတိ တီရဏပရိညာဝသေန အနိစ္စာဒိတော ဥပပရိက္ခိတာ သမာပိတာ နာမ ဟောန္တိ။ ပဟီနာ ဟောန္တီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒိနာ ဉာဏေန နိစ္စသညာဒယော ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပဟီနာ ဟောန္တိ။ ပရိစ္စတ္တာ ဟောန္တီတိ ပဟာနဝသေနေဝ ဆဍ္ဍိတာ နာမ ဟောန္တိ။ ဘာဝိတာ ဟောန္တီတိ ဝဍ္ဎိတာ ပရိဘာဝိတာ စ ဟောန္တိ။ ဧကရသာ ဟောန္တီတိ သကိစ္စသာဓနပဋိပက္ခပဟာနေန ဧကကိစ္စာ ဟောန္တိ, ပစ္စနီကတော ဝါ ဝိမုတ္တိဝသေန ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာ ဟောန္တိ။ သစ္ဆိကတာ ဟောန္တီတိ ပဋိလာဘဝသေန ဖလဓမ္မော ပဋိဝေဓဝသေန နိဗ္ဗာနဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခကတာ ဟောန္တိ။ ဖဿိတာ ဟောန္တီတိ ပဋိလာဘဖုသနေန ပဋိဝေဓဖုသနေန စ ဖဿိတာ အနုဘူတာ ဟောန္တိ။ ဣမာနိ ပဉ္စ ဉာဏာနိ ဟေဋ္ဌာ သုတမယဉာဏဝသေန ဝုတ္တာနိ, ဣဓ သကိစ္စသာဓနဝသေန။
ဉာဏပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၅-၂၈။ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၆။ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသေ ယသ္မာ ဓမ္မေ အဝုတ္တေ တဿ ကိစ္စံ န သက္ကာ ဝတ္တုံ, တသ္မာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပဋိပါဋိံ အနာဒိယိတွာ ပဌမံ ဓမ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၇။)ဓမ္မာဒီနံ အတ္ထာ ဝုတ္တာယေဝ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မောတိအာဒီဟိ ဓမ္မသဒ္ဒပရိယာပန္နေ ဓမ္မေ ဝတွာ နာနတ္တသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အညော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မောတိအာဒိမာဟ။ ‘‘အညော ဓမ္မော’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဓမ္မာနံ နာနတ္တံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ပဋိဝိဒိတာတိ အဘိမုခဘာဝေန ဝိဒိတာ ပါကဋာ နာမ ဟောန္တိ။ တေန ပဋိသမ္ဘိဒါပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အဓိမောက္ခဋ္ဌော အတ္ထောတိအာဒီဟိ တေသံ သဒ္ဓါဒီနံ အဓိမုစ္စနာဒိကိစ္စံ အတ္ထော နာမာတိ ဒဿေတိ။ သန္ဒဿေတုန္တိ ပရံ ဉာပေတုကာမဿ ပရံ သန္ဒဿေတုံ။ ပရဿ ပန ဝစနံ သုဏန္တဿာပိ လဗ္ဘတိယေဝ။ ဗျဉ္ဇနနိရုတ္တာဘိလာပါတိ နာမဗျဉ္ဇနံ နာမနိရုတ္တိ နာမာဘိလာပေါ။ နာမဉှိ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇယတီတိ ဗျဉ္ဇနံ, ‘‘သင်္ခတမဘိသင်္ခရောန္တီတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ သင်္ခါရာတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဧဝံ နိဒ္ဓါရေတွာ သဟေတုကံ ကတွာ ဝုစ္စမာနတ္တာ နိရုတ္တိ, အဘိလပီယတိ ဧတေန အတ္ထောတိ အဘိလာပေါတိ ဝုစ္စတိ။
နာမဉ္စ နာမေတံ စတုဗ္ဗိဓံ – သာမညနာမံ, ဂုဏနာမံ, ကိတ္တိမနာမံ, ဩပပါတိကနာမန္တိ။ တတ္ထ ပဌမကပ္ပိကေသု မဟာဇနေန သမ္မန္နိတွာ ဌပိတတ္တာ ‘‘မဟာသမ္မတော’’တိ ရညော နာမံ သာမညနာမံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဇနသမ္မတောတိ ခေါ, ဝါသေဋ္ဌ, ‘မဟာသမ္မတော မဟာသမ္မတော’တွေဝ ပဌမံ အက္ခရံ ဥပနိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၃၁)။ ‘‘ဓမ္မကထိကော ပံသုကူလိကော ဝိနယဓရော တိပိဋကဓရော သဒ္ဓေါ သတော’’တိ ဧဝရူပံ ဂုဏတော အာဂတနာမံ ဂုဏနာမံ။ ‘‘ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒီနိပိ တထာဂတဿ အနေကာနိ နာမသတာနိ ဂုဏနာမာနေဝ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ, သဂုဏေန မဟေသိနော၊
ဂုဏေဟိ နာမမုဒ္ဓေယျံ, အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။
ယံ ပန ဇာတဿ ကုမာရကဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဒက္ခိဏေယျာနံ သက္ကာရံ ကတွာ သမီပေ ဌိတာ ဉာတကာ ကပ္ပေတွာ ပကပ္ပေတွာ ‘‘အယံ အသုကော နာမာ’’တိ နာမံ ကရောန္တိ, ဣဒံ ကိတ္တိမနာမံ။ ယာ ပန ပုရိမပညတ္တိ အပရပညတ္တိယံ ပတတိ, ပုရိမဝေါဟာရော ပစ္ဆိမဝေါဟာရေ ပတတိ။ သေယျထိဒံ, ပုရိမကပ္ပေပိ စန္ဒော စန္ဒောယေဝ နာမ, ဧတရဟိပိ စန္ဒောယေဝ။ အတီတေ သူရိယော, သမုဒ္ဒေါ, ပထဝီ, ပဗ္ဗတော ပဗ္ဗတောယေဝ နာမ, ဧတရဟိပိ ပဗ္ဗတောယေဝါတိ, ဣဒံ ဩပပါတိကနာမံ။ ဣဒံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ နာမံ ဧကံ နာမမေဝ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၈။)ဟောတိ, တံ လောကသင်္ကေတမတ္တသိဒ္ဓံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနံ။ အညေ ပန ‘‘နာမံ နာမ အတ္ထဇောတကော သဒ္ဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနံ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၉-၃၁။ ဉာဏတ္တယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၈။ ဉာဏတ္တယနိဒ္ဒေသေ နိမိတ္တန္တိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ။ အနိမိတ္တေတိ သင်္ခါရနိမိတ္တပဋိပက္ခေ နိဗ္ဗာနေ။ အဓိမုတ္တတ္တာတိ တန္နိန္နဘာဝေန စိတ္တဿ ဝိဿဋ္ဌတ္တာ။ ဖုဿ ဖုဿ ဝယံ ပဿတီတိ သင်္ခါရနိမိတ္တံ ဉာဏေန ဖုသိတွာ ဖုသိတွာ တဿ ဘင်္ဂံ ဝိပဿနာဉာဏေနေဝ ပဿတိ။ ဧတေန ဘင်္ဂါနုပဿနာ သိဒ္ဓါ။ သာ အနိစ္စာနုပဿနံ သာဓေတိ, အနိစ္စဿ ဒုက္ခတ္တာ သာ ဒုက္ခာနုပဿနံ, ဒုက္ခဿ အနတ္တတ္တာ သာ အနတ္တာနုပဿနန္တိ ဧဝမေတ္ထ တိဿော အနုပဿနာ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ အနိမိတ္တော ဝိဟာရောတိ နိမိတ္တံ ဘယတော ဒိဋ္ဌတ္တာ သော ဝိပဿနတ္တယဝိဟာရော အနိမိတ္တဝိဟာရော နာမ ဟောတိ။ ပဏိဓိန္တိ တဏှံ။ အပ္ပဏိဟိတေတိ တဏှာပဋိပက္ခေ နိဗ္ဗာနေ။ အဘိနိဝေသန္တိ အတ္တာဘိနိဝေသံ။ သုညတေတိ အတ္တဝိရဟိတေ နိဗ္ဗာနေ။ သုညတောတိ သုညံယေဝ သုညတော။ ပဝတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာတိ ဝိပါကပ္ပဝတ္တံ သင်္ခါရုပေက္ခာယ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ။ သုဂတိသင်္ခါတဝိပါကပ္ပဝတ္တာဘိနန္ဒိနော ဟိ သတ္တာ။ အယံ ပန ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုကာမော တံ ပဝတ္တံ, သဗ္ဗဉ္စ သင်္ခါရဂတံ အနိစ္စာဒိတော ပဿိတွာ အဇ္ဈုပေက္ခတိယေဝ။ ဧဝဉှိ ဒိဋ္ဌေ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ, န အညထာ။ အာဝဇ္ဇိတွာတိ အာဝဇ္ဇနေန အာဝဇ္ဇိတွာ။ သမာပဇ္ဇတီတိ ဖလသမာပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ အနိမိတ္တာ သမာပတ္တီတိ နိမိတ္တံ ဘယတော ဒိသွာ သမာပန္နတ္တာ အနိမိတ္တာ သမာပတ္တိ နာမ။ အနိမိတ္တဝိဟာရသမာပတ္တီတိ ဝိပဿနာဝိဟာရဝသေန စ ဖလသမာပတ္တိဝသေန စ တဒုဘယံ နာမ ဟောတိ။
֍ * ၇၉။ ဣဒါနိ သင်္ခါရနိမိတ္တမေဝ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ရူပနိမိတ္တန္တိအာဒိမာဟ။ ဇရာမရဏဂ္ဂဟဏေ ဝတ္တဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘အညော အနိမိတ္တဝိဟာရော’’တိအာဒီဟိ ဝုတ္တေယေဝ နိဂမေတွာ ဒဿေတိ။ သင်္ခေပေန ဝိဟာရဋ္ဌေ ဉာဏံ နာမ ဖလသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂေ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏေ ဌိတဿ ဝိပဿနာဝိဟာရနာနတ္တေ ဉာဏံ သမာပတ္တဋ္ဌေ ဉာဏံ နာမ ဖလသမာပတ္တိနာနတ္တေ ဉာဏံ။ ဝိဟာရသမာပတ္တဋ္ဌေ ဉာဏံ နာမ တဒုဘယနာနတ္တေ ဉာဏံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၉။)ဝိပဿနာဝိဟာရေနေဝ ဝီတိနာမေတုကာမော ဝိပဿနာဝိဟာရမေဝ ပဝတ္တေတိ, ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရေနေဝ ဝီတိနာမေတုကာမော ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ ဥဿက္ကိတွာ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရမေဝ ပဝတ္တေတိ, တဒုဘယေန ဝီတိနာမေတုကာမော တဒုဘယံ ပဝတ္တေတိ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလာဓိပ္ပါယဝသေန တိဝိဓံ ဇာတံ။ သေသမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။
ဉာဏတ္တယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၂။ အာနန္တရိကသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၀။ အာနန္တရိကသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ နေက္ခမ္မဝသေနာတိအာဒီသု နေက္ခမ္မအဗျာပါဒအာလောကသညာအဝိက္ခေပဓမ္မဝဝတ္ထာနဉာဏပါမောဇ္ဇာနိ သုက္ခဝိပဿကဿ ဥပစာရဇ္ဈာနသမ္ပယုတ္တာ တဿ တဿ ကိလေသဿ ဝိပက္ခဘူတာ သတ္တ ဓမ္မာ ဧကစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဧဝ။ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ အဝိက္ခေပေါတိ ဧကဂ္ဂဿ ဘာဝေါ ဧကဂ္ဂတာ, နာနာရမ္မဏေ န ဝိက္ခိပတိ တေန စိတ္တန္တိ အဝိက္ခေပေါ, စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာသင်္ခါတော အဝိက္ခေပေါတိ အတ္ထော။ သမာဓီတိ ဧကာရမ္မဏေ သမံ အာဓီယတိ တေန စိတ္တန္တိ သမာဓိ နာမာတိ အတ္ထော။ တဿ သမာဓိဿ ဝသေနာတိ ဥပစာရသမာဓိနာပိ သမာဟိတစိတ္တဿ ယထာဘူတာဝဗောဓတော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ သမာဓိဿ ဝသေန။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဉာဏန္တိ မဂ္ဂဉာဏံ ယထာက္ကမေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ခီယန္တီတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ခီယန္တိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ။ ပဌမံ သမထောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမာဓိ ဟောတိ။ ပစ္ဆာ ဉာဏန္တိ အပရဘာဂေ မဂ္ဂက္ခဏေ ဉာဏံ ဟောတိ။
ကာမာသဝေါတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါ။ ဘဝါသဝေါတိ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဇာတော ရာဂေါ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာ။ ဒိဋ္ဌာသဝေါတိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော။ အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ ဒုက္ခာဒီသု အဋ္ဌသု ဌာနေသု အညာဏံ။ ဘုမ္မဝစနေန ဩကာသပုစ္ဆံ ကတွာ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိနာ အာသဝက္ခယကရေန မဂ္ဂေန အာသဝက္ခယံ ဒဿေတွာ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိ ဩကာသဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ, မဂ္ဂက္ခဏေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဝသေသောတိ နတ္ထိ ဧတဿ အဝသေသောတိ အနဝသေသော။ အပါယဂမနီယောတိ နိရယတိရစ္ဆာနယောနိပေတ္တိဝိသယာသုရကာယာ စတ္တာရော သုခသင်္ခါတာ အယာ အပေတတ္တာ အပါယာ, ယဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၀။)သံဝိဇ္ဇတိ, တံ ပုဂ္ဂလံ အပါယေ ဂမေတီတိ အပါယဂမနီယော။ အာသဝက္ခယကထာ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနကထာယံ ဝုတ္တာ။
အဝိက္ခေပဝသေနာတိ ပဝတ္တမာနဿ သမာဓိဿ ဥပနိဿယဘူတသမာဓိဝသေန။ ပထဝီကသိဏဝသေနာတိအာဒီသု ဒသ ကသိဏာနိ တဒါရမ္မဏိကအပ္ပနာသမာဓိဝသေန ဝုတ္တာနိ, ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒယော မရဏဿတိ ဥပသမာနုဿတိ စ ဥပစာရဇ္ဈာနဝသေန ဝုတ္တာ, အာနာပါနဿတိ ကာယဂတာသတိ စ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန ဝုတ္တာ, ဒသ အသုဘာ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ဝုတ္တာ။
ဗုဒ္ဓံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ။ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏာယ (မ။ နိ။ ၁။၇၄၊ အ။ နိ။ ၃။၇၁၊ ၉။၂၇) သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ, တဿာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဝသေန။ တထာ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ။ ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော’’တိအာဒိဓမ္မဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သံဃံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ သံဃာနုဿတိ။ ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော ဘဂဝတော သာဝကသံဃော’’တိအာဒိသံဃဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သီလံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ သီလာနုဿတိ။ အတ္တနော အခဏ္ဍတာဒိသီလဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ စာဂံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ စာဂါနုဿတိ။ အတ္တနော မုတ္တစာဂတာဒိစာဂဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒေဝတာ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဒေဝတာနုဿတိ။ ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ အတ္တနော သဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာနာပါနေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ သတိ အာနာပါနဿတိ။ အာနာပါနနိမိတ္တာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ မရဏံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ သတိ မရဏဿတိ။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒသင်္ခါတမရဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ကုစ္ဆိတာနံ ကေသာဒီနံ ပဋိကူလာနံ အာယတ္တာ အာကရတ္တာ ကာယောတိသင်္ခါတေ သရီရေ ဂတာ ပဝတ္တာ, တာဒိသံ ဝါ ကာယံ ဂတာ သတိ ကာယဂတာသတိ။ ‘‘ကာယဂတသတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿံ အကတွာ ‘‘ကာယဂတာသတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တထေဝ ဣဓာပိ ကာယဂတာသတိဝသေနာတိ ဝုတ္တံ။ ကေသာဒိကေသု ကာယကောဋ္ဌာသေသု ပဋိကူလနိမိတ္တာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဥပသမံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဥပသမာနုဿတိ။ သဗ္ဗဒုက္ခူပသမာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒသ အသုဘာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၁။)֍ * ၈၁။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိအာဒီနိ အပ္ပနူပစာရသမာဓိဘေဒံယေဝ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာနိ။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃန္တိ ဝုတ္တအဿာသဝသေန။ ‘‘ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တော ဒီဃံ အဿသာမီတိ ပဇာနာတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ ၃။၁၄၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီတိ သဗ္ဗဿ အဿာသပဿာသကာယဿ ပဋိသံဝေဒီ။ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရန္တိ ဩဠာရိကံ အဿာသပဿာသင်္ခါတံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော ဝူပသမေန္တော။ ‘‘ဒီဃံ ရဿံ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဣမိနာဝ စတုက္ကေန အပ္ပနာသမာဓိ ဝုတ္တော။ ပီတိပဋိသံဝေဒီတိ ပီတိံ ပါကဋံ ကရောန္တော။ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီတိ သညာဝေဒနာသင်္ခါတံ စိတ္တသင်္ခါရံ ပါကဋံ ကရောန္တော။ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ မောဒေန္တော။ သမာဒဟံ စိတ္တန္တိ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမံ ဌပေန္တော။ ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ နီဝရဏာဒီဟိ ဝိမောစေန္တော။ ပီတိပဋိသံဝေဒီ သုခပဋိသံဝေဒီ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရန္တိ စတုက္ကဉ္စ စိတ္တပဋိသံဝေဒီ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တံ သမာဒဟံ စိတ္တံ ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိ စတုက္ကဉ္စ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တသမာဓိဝသေန စ ဝုတ္တာနိ။ အနိစ္စာနုပဿီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဝသေန။ ဝိရာဂါနုပဿီတိ နိဗ္ဗိဒါနုပသနာဝသေန။ နိရောဓာနုပဿီတိ ဘင်္ဂါနုပဿနာဝသေန။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာဝသေန။ သာ ဟိ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ။ သင်္ခတဒေါသဒဿနေန စ တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒတိ။ ဣဒံ စတုက္ကံ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တသမာဓိဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ အဿာသဝသေန ပဿာသဝသေနာတိ စေတ္ထ အဿာသပဿာသပဝတ္တိမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ, န တဒါရမ္မဏကရဏဝသေန။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ အာနာပါနကထာယံ အာဝိဘဝိဿတိ။
အာနန္တရိကသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၃။ အရဏဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၂။ အရဏဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော ဝုတ္တတ္ထာ။ သုညတော ဝိဟာရောတိ အနတ္တာနုပဿနာယ ဝုဋ္ဌိတဿ သုညတာကာရေနေဝ ပဝတ္တာ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ အနိမိတ္တော ဝိဟာရောတိ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝုဋ္ဌိတဿ အနိမိတ္တာကာရေန ပဝတ္တာ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၂။)အပ္ပဏိဟိတော ဝိဟာရောတိ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဝုဋ္ဌိတဿ အပ္ပဏိဟိတာကာရေန ပဝတ္တာ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ သုညတေ အဓိမုတ္တတာတိ သုညတေ ဖလသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂပညာဝသေန အဓိမုတ္တတာ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပဌမံ ဈာနန္တိအာဒီဟိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုကာမဿ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ဈာနသမာပတ္တိယော ဝုတ္တာ။ အရဟတောယေဝ ဟိ ဝိပဿနာဖလသမာပတ္တိပဏီတာဓိမုတ္တိဈာနသမာပတ္တိယော သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ‘‘အရဏဝိဟာရော’’တိ ဝတ္တုံ အရဟန္တိ။
ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏေ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရောတိ ပဌမဇ္ဈာနသမင်္ဂီ ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏေ ဟရတီတိ တံ ပဌမံ ဈာနံ အရဏဝိဟာရောတိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အရဟတော နီဝရဏာဘာဝေပိ နီဝရဏဝိပက္ခတ္တာ ပဌမဿ ဈာနဿ နီဝရဏေ ဟရတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာဖလသမာပတ္တိပဏီတာဓိမုတ္တိဝသေန တိဓာ အရဏဝိဟာရဉာဏံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကသ္မာ ဈာနသမာပတ္တိယောဝ အရဏဝိဟာရောတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ စေ? ဥဒ္ဒေသဝသေနေဝ တာသံ တိဿန္နံ အရဏဝိဟာရတာယ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဖလသမာပတ္တိဝိပဿနာယ ပန ဘူမိဘူတာနံ ဈာနသမာပတ္တီနံ အရဏဝိဟာရတာ အဝုတ္တေ န သိဇ္ဈတိ, တသ္မာ အသိဒ္ဓမေဝ သာဓေတုံ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ အရဏဝိဟာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာသဉှိ အရဏဝိဟာရတာ ဥဒ္ဒေသဝသေန အသိဒ္ဓါပိ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္တာ သိဒ္ဓါတိ။ တေသံ ဝါ ယောဇိတနယေနေဝ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာ နိစ္စသညံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော, ဒုက္ခာနုပဿနာ သုခသညံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော, အနတ္တာနုပဿနာ အတ္တသညံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော, သုညတော ဝိဟာရော အသုညတံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော, အနိမိတ္တော ဝိဟာရော နိမိတ္တံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော, အပ္ပဏိဟိတော ဝိဟာရော ပဏိဓိံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော, သုညတာဓိမုတ္တတာ အသုညတာဓိမုတ္တိံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော, အနိမိတ္တာဓိမုတ္တတာ နိမိတ္တာဓိမုတ္တိံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော, အပ္ပဏိဟိတာဓိမုတ္တတာ ပဏိဟိတာဓိမုတ္တိံ ဟရတီတိ အရဏဝိဟာရော’’တိ ယောဇေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
အရဏဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၃။)၃၄။ နိရောဓသမာပတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၃။ နိရောဓသမာပတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသေ သမထဗလန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပစ္စနီကဓမ္မေ သမေတီတိ သမထော, သောယေဝ အကမ္ပနီယဋ္ဌေန ဗလံ။ အနာဂါမိအရဟန္တာနံယေဝ သမာဓိပဋိပက္ခဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနေန သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရိဘာဝပ္ပတ္တတ္တာ တေသံယေဝ သမာဓိ ဗလပ္ပတ္တောတိ ကတွာ ‘‘သမထဗလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, န အညေသံ။ သမာဓိဗလန္တိပိ ပါဌော။ ဝိပဿနာဗလန္တိ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ဓမ္မေ ပဿတီတိ ဝိပဿနာ, သာယေဝ အကမ္ပနီယဋ္ဌေန ဗလံ။ တေသံယေဝ ဥဘိန္နံ ဗလပ္ပတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ တတ္ထ သမထဗလံ အနုပုဗ္ဗေန စိတ္တသန္တာနဝူပသမနတ္ထံ နိရောဓေ စ ပဋိပါဒနတ္ထံ, ဝိပဿနာဗလံ ပဝတ္တေ အာဒီနဝဒဿနတ္ထံ နိရောဓေ စ အာနိသံသဒဿနတ္ထံ။
နီဝရဏေတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, နီဝရဏနိမိတ္တံ နီဝရဏပစ္စယာတိ အတ္ထော။ ကရဏတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနံ, နီဝရဏေနာတိ အတ္ထော။ န ကမ္ပတီတိ ဈာနသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော။ အထ ဝါ ဈာနန္တိ ဈာနင်္ဂါနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ ပဌမေန ဈာနေန တံသမ္ပယုတ္တသမာဓိ နီဝရဏေ န ကမ္ပတိ။ အယမေဝ စေတ္ထ ယောဇနာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဥဒ္ဓစ္စေ စာတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒေ ဥဒ္ဓစ္စေ စ။ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ စ ဥဒ္ဓတဘာဝေါ, တံ အဝူပသမလက္ခဏံ။ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသေ စာတိ ဥဒ္ဓစ္စေန သဟဂတေ ဧကုပ္ပါဒါဒိဘာဝံ ဂတေ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တေ မောဟအဟိရိကအနောတ္တပ္ပကိလေသေ စ။ ခန္ဓေ စာတိ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တစတုက္ခန္ဓေ စ။ န ကမ္ပတိ န စလတိ န ဝေဓတီတိ အညမညဝေဝစနာနိ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတိ, ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသေ န စလတိ, ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတက္ခန္ဓေ န ဝေဓတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာဗလံ သတ္တန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ဝုတ္တတ္တာ တာသံယေဝ ဝသေန ဝိပဿနာဗလံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇာယ စာတိ ဒွါဒသသုပိ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေသု အဝိဇ္ဇာယ စ။ အဝိဇ္ဇာသဟဂတကိလေသေ စာတိ ယထာယောဂံ အဝိဇ္ဇာယ သမ္ပယုတ္တလောဘဒေါသမာနဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကအနောတ္တပ္ပကိလေသေ စ။
ဝစီသင်္ခါရာတိ ဝိတက္ကဝိစာရာ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ပစ္ဆာ ဝါစံ ဘိန္ဒတိ, တသ္မာ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဝစီသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၃)
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၄။)ဝစနတော ဝါစံ သင်္ခရောန္တိ ဥပ္ပါဒေန္တီတိ ဝစီသင်္ခါရာ။ ကာယသင်္ခါရာတိ အဿာသပဿာသာ။ ‘‘အဿာသပဿာသာ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ကာယိကာ ဧတေ ဓမ္မာ ကာယပဋိဗဒ္ဓါ, တသ္မာ အဿာသပဿာသာ ကာယသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဝစနတော ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ။ သညာဝေဒယိတနိရောဓန္တိ သညာယ ဝေဒနာယ စ နိရောဓံ။ စိတ္တသင်္ခါရာတိ သညာ စ ဝေဒနာ စ။ ‘‘စေတသိကာ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ, တသ္မာ သညာ စ ဝေဒနာ စ စိတ္တသင်္ခါရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဝစနတော စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ။
֍ * ၈၄။ ဉာဏစရိယာသု အနုပဿနာဝသာနေ, ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာဂဟဏေန ဝါ တဿာ အာဒိဘူတာ စရိယာကထာယ ဉာဏစရိယာတိ ဝုတ္တာ သေသာနုပဿနာပိ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီတိ စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ, အနာဂါမိဿ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂဖလဝဇ္ဇာဟိ စုဒ္ဒသဟိပိ ဟောတိ ပရိပုဏ္ဏဗလတ္တာ။
֍ * ၈၅။ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟီတိ ဧတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ အဋ္ဌ, ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ပဋိလာဘတ္ထာယ သဗ္ဗတ္ထ ဥပစာရဇ္ဈာနဝသေန ဧကာတိ နဝ သမာဓိစရိယာ။ ဗလစရိယာနံ ကိံ နာနတ္တံ? သမထဗလေနပိ ဟိ ‘‘နေက္ခမ္မဝသေနာ’’တိအာဒီဟိ သတ္တဟိ ပရိယာယေဟိ ဥပစာရသမာဓိ ဝုတ္တော, ပေယျာလဝိတ္ထာရတော ‘‘ပဌမဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိအာဒီဟိ သမသတ္တတိယာ ဝါရေဟိ ယထာယောဂံ အပ္ပနူပစာရသမာဓိ ဝုတ္တော, သမာဓိစရိယာယပိ ‘‘ပဌမံ ဈာန’’န္တိအာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ ပရိယာယေဟိ အပ္ပနာသမာဓိ ဝုတ္တော။ ပဌမံ ဈာနံ ပဋိလာဘတ္ထာယာတိအာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ ပရိယာယေဟိ ဥပစာရသမာဓိ ဝုတ္တောတိ ဥဘယတ္ထာပိ အပ္ပနူပစာရသမာဓိယေဝ ဝုတ္တော။ ဧဝံ သန္တေပိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလာနိ ဝသီဘာဝဋ္ဌေန စရိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပဿနာဗလေ ပန သတ္တ အနုပဿနာဝ ‘‘ဝိပဿနာဗလ’’န္တိ ဝုတ္တာ, ဉာဏစရိယာယ သတ္တ စ အနုပဿနာ ဝုတ္တာ, ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာဒယော နဝ စ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။ ဣဒံ နေသံ နာနတ္တံ။ သတ္တ အနုပဿနာ ပန အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလာနိ ဝသီဘာဝဋ္ဌေန စရိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘ဝသီဘာဝတာ ပညာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၄ မာတိကာ) ဧတ္ထ ဝုတ္တဝသိယော ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝသီတိ ပဉ္စ ဝသိယောတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ။ ဝသော ဧဝ ဝသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၅။)ပုန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ တာ ဝသိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော အာဝဇ္ဇနဝသီတိအာဒိမာဟ။ အာဝဇ္ဇနာယ ဝသော အာဝဇ္ဇနဝသော, သော အဿ အတ္ထီတိ အာဝဇ္ဇနဝသီ။ ဧသေဝ နယော သေသေသု။ ပဌမံ ဈာနံ ယတ္ထိစ္ဆကန္တိ ယတ္ထ ယတ္ထ ပဒေသေ ဣစ္ဆတိ ဂါမေ ဝါ အရညေ ဝါ, တတ္ထ တတ္ထ အာဝဇ္ဇတိ။ ယဒိစ္ဆကန္တိ ယဒါ ယဒါ ကာလေ သီတကာလေ ဝါ ဥဏှကာလေ ဝါ, တဒါ တဒါ အာဝဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ယံ ယံ ပဌမံ ဈာနံ ဣစ္ဆတိ ပထဝီကသိဏာရမ္မဏံ ဝါ သေသာရမ္မဏံ ဝါ, တံ တံ အာဝဇ္ဇတိ။ ဧကေကကသိဏာရမ္မဏဿာပိ ဈာနဿ ဝသိတာနံ ဝုတ္တတ္တာ ပုရိမယောဇနာယေဝ သုန္ဒရတရာ။ ယာဝတိစ္ဆကန္တိ ယာဝတကံ ကာလံ ဣစ္ဆတိ အစ္ဆရာသံဃာတမတ္တံ သတ္တာဟံ ဝါ, တာဝတကံ ကာလံ အာဝဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇနာယာတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနာယ။ ဒန္ဓာယိတတ္တန္တိ အဝသဝတ္တိဘာဝေါ, အလသဘာဝေါ ဝါ။ သမာပဇ္ဇတီတိ ပဋိပဇ္ဇတိ, အပ္ပေတီတိ အတ္ထော။ အဓိဋ္ဌာတီတိ အန္တောသမာပတ္တိယံ အဓိကံ ကတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဝုဋ္ဌာနဝသိယံပဌမံ ဈာနန္တိ နိဿက္ကတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, ပဌမဇ္ဈာနာတိ အတ္ထော။ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ပစ္စဝေက္ခဏဇဝနေဟိ နိဝတ္တိတွာ ပဿတိ။ အယမေတ္ထ ပါဠိဝဏ္ဏနာ။
အယံ ပန အတ္ထပ္ပကာသနာ – ပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိတက္ကံ အာဝဇ္ဇယတော ဘဝင်္ဂံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဝတ္တာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဝိတက္ကာရမ္မဏာနေဝ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ, တတော ဒွေ ဘဝင်္ဂါနိ, တတော ပုန ဝိစာရာရမ္မဏံ အာဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဇဝနာနီတိ ဧဝံ ပဉ္စသု ဈာနင်္ဂေသု ယဒါ နိရန္တရံ စိတ္တံ ပေသေတုံ သက္ကောတိ, အထဿ အာဝဇ္ဇနဝသီ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ အယံ ပန မတ္ထကပ္ပတ္တာ ဝသီ ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟာရိယေဝ လဗ္ဘတိ။ ဣတော ပရံ သီဃတရာ အာဝဇ္ဇနဝသီ နာမ နတ္ထိ။ အညေသံ ပန အန္တရန္တရာ ဘဝင်္ဂဝါရေ ဂဏနာ နတ္ထိ။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ နန္ဒောပနန္ဒဒမနေ ဝိယ သီဃံ သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ။ အစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ဒသစ္ဆရာမတ္တံ ဝါ ခဏံ သမာပတ္တိံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသီ နာမ။ တထေဝ တတော လဟုံ ဝုဋ္ဌာနသမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသီ နာမ။ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ ပန အာဝဇ္ဇနဝသိယာ ဧဝ ဝုတ္တာ။ ပစ္စဝေက္ခဏဇဝနာနေဝ ဟိ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနာနန္တရာနီတိ။ ဣတိ အာဝဇ္ဇနဝသိယာ သိဒ္ဓါယ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ သိဒ္ဓါ ဟောတိ, အဓိဋ္ဌာနဝသိယာ စ သိဒ္ဓါယ ဝုဋ္ဌာနဝသီ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘အယံ ပန မတ္ထကပ္ပတ္တာ ဝသီ ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟာရိယေဝ လဗ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါဋိဟာရိယကာလေ ဈာနင်္ဂပစ္စဝေက္ခဏာနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၆။)အဘာဝတော နာနာဝိဓဝဏ္ဏာဒိနိမ္မာနဿ နာနာကသိဏဝသေန ဣဇ္ဈနတော တံတံကသိဏာရမ္မဏံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတုကာမဿ ယထာရုစိ လဟုံ တသ္မိံ ကသိဏေ ဝုတ္တနယေန အာဝဇ္ဇနပဝတ္တနသမတ္ထတာ အာဝဇ္ဇနဝသီ, တဒါဝဇ္ဇနဝီထိယံယေဝ တဿ ဈာနဿ အပ္ပနာသမတ္ထတာသမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ သမာပဇ္ဇနဝသီ။ ဧဝဉှိ ဝုစ္စမာနေ ယုတ္တိ စ န ဝိရုဇ္ဈတိ, ဝသီပဋိပါဋိ စ ယထာက္ကမေနေဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဈာနင်္ဂပစ္စဝေက္ခဏာယံ ပန ‘‘မတ္ထကပ္ပတ္တာယေဝ ပဉ္စ ဇဝနာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တနယေန သတ္တသုပိ ဇဝနေသု ဇဝန္တေသု ပစ္စဝေက္ခဏဝသီယေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ အာဝဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? ယထာ ကသိဏေ ပဝတ္တံ ဈာနံ ကာရဏောပစာရေန ကသိဏန္တိ ဝုတ္တံ, တထာ ဈာနပစ္စယံ ကသိဏံ ‘‘သုခေါ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပါဒေါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၉၄) ဝိယ ဖလောပစာရေန ဈာနန္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ ဌတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ နိဒ္ဒါယ ပဗုဒ္ဓဿ ပုန နိဒ္ဒေါက္ကမနေ ဝိယ ပုန ဈာနောက္ကမနေ သတိပိ အဓိဋ္ဌာနဝသီယေဝ နာမ, ယထာပရိစ္ဆေဒေန ဝုဋ္ဌိတဿ ပန ဝုဋ္ဌာနေယေဝ အဓိဋ္ဌာနေ သတိပိ ဝုဋ္ဌာနဝသီ နာမ ဟောတီတိ အယံ တေသံ ဝိသေသော။
နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝိဘာဝနတ္ထံ ပန ဣဒံ ပဉှကမ္မံ – ကာ နိရောဓသမာပတ္တိ, ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ, ကေ န သမာပဇ္ဇန္တိ, ကတ္ထ သမာပဇ္ဇန္တိ, ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တိ, ကထဉ္စဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ, ကထံ ဌာနံ, ကထံ ဝုဋ္ဌာနံ, ဝုဋ္ဌိတဿ ကိန္နိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ, မတဿ စ သမာပန္နဿ စ ကော ဝိသေသော, နိရောဓသမာပတ္တိ ကိံ သင်္ခတာ အသင်္ခတာ လောကိယာ လောကုတ္တရာ နိပ္ဖန္နာ အနိပ္ဖန္နာတိ?
တတ္ထ ကာ နိရောဓသမာပတ္တီတိ? ယာ အနုပုဗ္ဗနိရောဓဝသေန စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ အပ္ပဝတ္တိ။
ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ, ကေ န သမာပဇ္ဇန္တီတိ? သဗ္ဗေပိ ပုထုဇ္ဇနာ သောတာပန္နာ သကဒါဂါမိနော သုက္ခဝိပဿကာ စ အနာဂါမီ အရဟန္တော န သမာပဇ္ဇန္တိ, အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ပန အနာဂါမိနော စ ခီဏာသဝါ စ သမာပဇ္ဇန္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၇။)ကတ္ထ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ။ ကသ္မာ? အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ စတုဝေါကာရဘဝေ ပန ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယေဝ နတ္ထိ, တသ္မာ န သက္ကာ တတ္ထ သမာပဇ္ဇိတုံ။
ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? သင်္ခါရာနံ ပဝတ္တိဘေဒေ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အစိတ္တကာ ဟုတွာ ‘‘နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ပတွာ သုခံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ သမာပဇ္ဇန္တိ။
ကထံ စဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတီတိ? သမထဝိပဿနာဝသေန ဥဿက္ကိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ နိရောဓယတော ဧဝမဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ။ ယော ဟိ သမထဝသေနေဝ ဥဿက္ကတိ, သော နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ ပတွာ တိဋ္ဌတိ။ ယော ဝိပဿနာဝသေနေဝ ဥဿက္ကတိ, သော ဖလသမာပတ္တိံ ပတွာ တိဋ္ဌတိ။ ယော ပန ဥဘယဝသေန ဥဿက္ကိတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ နိရောဓေတိ, သော တံ သမာပဇ္ဇတီတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။
အယံ ပန ဝိတ္ထာရော – ဣဓ ဘိက္ခု နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတုကာမော ကတဘတ္တကိစ္စော သုဓောတဟတ္ထပါဒေါ ဝိဝိတ္တေ ဩကာသေ သုပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒတိ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယ ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ။ သော ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သင်္ခါရေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿတိ။ ဝိပဿနာ ပနေသာ တိဝိဓာ ဟောတိ – သင်္ခါရပရိဂ္ဂဏှနကဝိပဿနာ, ဖလသမာပတ္တိဝိပဿနာ, နိရောဓသမာပတ္တိဝိပဿနာတိ။ တတ္ထ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဏှနကဝိပဿနာ မန္ဒာ ဝါ ဟောတု တိက္ခာ ဝါ, မဂ္ဂဿ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိယေဝ။ ဖလသမာပတ္တိဝိပဿနာ တိက္ခာဝ ဝဋ္ဋတိ မဂ္ဂဘာဝနာသဒိသာ။ နိရောဓသမာပတ္တိဝိပဿနာ ပန နာတိမန္ဒာ နာတိတိက္ခာ ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဧသ နာတိမန္ဒာယ နာတိတိက္ခာယ ဝိပဿနာယ တေ သင်္ခါရေ ဝိပဿတိ။ တတော ဒုတိယဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သင်္ခါရေ တထေဝ ဝိပဿတိ။ တတော တတိယဇ္ဈာနံ…ပေ… တတော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သင်္ခါရေ တထေဝ ဝိပဿတိ။ အထ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ စတုဗ္ဗိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကရောတိ – နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနံ, သံဃပဋိမာနနံ, သတ္ထုပက္ကောသနံ, အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒန္တိ။
တတ္ထ နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနန္တိ ယံ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓံ န ဟောတိ, နာနာဗဒ္ဓံ ဟုတွာ ဌိတံ ပတ္တစီဝရံ ဝါ မဉ္စပီဌံ ဝါ နိဝါသဂေဟံ ဝါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၈။)အညံ ဝါ ပန ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရဇာတံ, တံ ယထာ န ဝိကုပ္ပတိ, အဂ္ဂိဥဒကဝါတစောရဥန္ဒူရာဒီနံ ဝသေန န ဝိနဿတိ, ဧဝံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တတြိဒံ အဓိဋ္ဌာနဝိဓာနံ – ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဣမသ္မိံ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ မာ အဂ္ဂိနာ ဈာယတု, မာ ဥဒကေန ဝုယှတု, မာ ဝါတေန ဝိဒ္ဓံသတု, မာ စောရေဟိ ဟရီယတု, မာ ဥန္ဒူရာဒီဟိ ခဇ္ဇတူ’’တိ။ ဧဝံ အဓိဋ္ဌိတေ တံ သတ္တာဟံ တဿ န ကောစိ ပရိဿယော ဟောတိ, အနဓိဋ္ဌဟတော ပန အဂ္ဂိအာဒီဟိ ဝိနဿတိ။ ဣဒံ နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနံ နာမ။ ယံ ပန ဧကာဗဒ္ဓံ ဟောတိ နိဝါသနပါရုပနံ ဝါ နိသိန္နာသနံ ဝါ, တတ္ထ ဝိသုံ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ, သမာပတ္တိယေဝ နံ ရက္ခတိ။
သံဃပဋိမာနနန္တိ ဘိက္ခုသံဃဿ ပဋိမာနနံ ဥဒိက္ခနံ။ ယာဝ ဧသော ဘိက္ခု အာဂစ္ဆတိ, တာဝ သံဃကမ္မဿ အကရဏန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ န ပဋိမာနနံ ဧတဿ ပုဗ္ဗကိစ္စံ, ပဋိမာနနာဝဇ္ဇနံ ပန ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ တသ္မာ ဧဝံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ – ‘‘သစေ မယိ သတ္တာဟံ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နေ သံဃော အပလောကနကမ္မာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ ကမ္မံ ကတ္တုကာမော ဟောတိ, ယာဝ မံ ကောစိ ဘိက္ခု အာဂန္တွာ န ပက္ကောသတိ, တာဝဒေဝ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ။ ဧဝံ ကတွာ သမာပန္နော ဟိ တသ္မိံ သမယေ ဝုဋ္ဌာတိယေဝ။ ယော ပန ဧဝံ န ကရောတိ, သံဃော စ သန္နိပတိတွာ တံ အပဿန္တော ‘‘အသုကော ဘိက္ခု ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နိရောဓံ သမာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ကဉ္စိ ဘိက္ခုံ ပေသေတိ ‘‘ဂစ္ဆ တံ သံဃဿ ဝစနေန ပက္ကောသာ’’တိ။ အထဿ တေန ဘိက္ခုနာ သဝနူပစာရေ ဌတွာ ‘‘သံဃော တံ အာဝုသော ပဋိမာနေတီ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဧဝံဂရုကာ ဟိ သံဃဿ အာဏာ နာမ။ တသ္မာ တံ အာဝဇ္ဇိတွာ ယထာ သယမေဝ ဝုဋ္ဌာတိ, ဧဝံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
သတ္ထုပက္ကောသနန္တိ ဣဓာပိ သတ္ထုပက္ကောသနာဝဇ္ဇနမေဝ ဣမဿ ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ တသ္မာ တမ္ပိ ဧဝံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ – ‘‘သစေ မယိ သတ္တာဟံ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နေ သတ္ထာ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိက္ခာပဒံ ဝါ ပညပေတိ, တထာရူပါယ ဝါ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ယာဝ မံ ကောစိ အာဂန္တွာ န ပက္ကောသတိ, တာဝဒေဝ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ။ ဧဝံ ကတွာ နိသိန္နော ဟိ တသ္မိံ သမယေ ဝုဋ္ဌာတိယေဝ။ ယော ပန ဧဝံ န ကရောတိ, သတ္ထာ စ သံဃေ သန္နိပတိတေ တံ အပဿန္တော ‘‘အသုကော ဘိက္ခု ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နိရောဓံ သမာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ကဉ္စိ ဘိက္ခုံ ပေသေတိ ‘‘ဂစ္ဆ တံ မမ ဝစနေန ပက္ကောသာ’’တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၉။)အထဿ တေန ဘိက္ခုနာ သဝနူပစာရေ ဌတွာ သတ္ထာ အာယသ္မန္တံ အာမန္တေတီ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဧဝံဂရုကဉှိ သတ္ထုပက္ကောသနံ။ တသ္မာ တံ အာဝဇ္ဇိတွာ ယထာ သယမေဝ ဝုဋ္ဌာတိ, ဧဝံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါတိ ဇီဝိတဒ္ဓါနဿ ပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣမိနာ ဟိ ဘိက္ခုနာ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေ ကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တနော အာယုသင်္ခါရာ သတ္တာဟံ ပဝတ္တိဿန္တိ, န ပဝတ္တိဿန္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ သစေ ဟိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ နိရုဇ္ဈနကေ အာယုသင်္ခါရေ အနာဝဇ္ဇိတွာဝ သမာပဇ္ဇတိ, တဿ နိရောဓသမာပတ္တိ မရဏံ ပဋိဗာဟိတုံ န သက္ကောတိ။ အန္တောနိရောဓေ မရဏဿ နတ္ထိတာယ အန္တရာဝ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာတိ, တသ္မာ ဧတံ အာဝဇ္ဇိတွာဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အဝသေသဉှိ အနာဝဇ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ဣဒံ ပန အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ ဝုတ္တံ။ သော ဧဝံ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဣမံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပဇ္ဇတိ။ အထေကံ ဝါ ဒွေ ဝါ စိတ္တဝါရေ အတိက္ကမိတွာ အစိတ္တကော ဟောတိ, နိရောဓံ ဖုသတိ။ ကသ္မာ ပနဿ ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ ဥပရိ စိတ္တာနိ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ? နိရောဓဿ ပယောဂတ္တာ။ ဣဒဉှိ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဒွေ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ယုဂနဒ္ဓေ ကတွာ အဋ္ဌသမာပတ္တိအာရောဟနံ အနုပုဗ္ဗနိရောဓဿ ပယောဂေါ, န နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာတိ နိရောဓဿ ပယောဂတ္တာ ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ ဥပရိ နပ္ပဝတ္တန္တိ။
ကထံ ဌာနန္တိ? ဧဝံ သမာပန္နာယ ပနဿာ ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန စေဝ အန္တရာ အာယုက္ခယသံဃပဋိမာနနသတ္ထုပက္ကောသနာဘာဝေန စ ဌာနံ ဟောတိ။
ကထံ ဝုဋ္ဌာနန္တိ? အနာဂါမိဿ အနာဂါမိဖလသမာပတ္တိယာ အရဟတော အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိယာတိ ဧဝံ ဒွေဓာ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။
ဝုဋ္ဌိတဿ ကိန္နိန္နံ စိတ္တံ ဟောတီတိ? နိဗ္ဗာနနိန္နံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌိတဿ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဘိက္ခုနော ဝိဝေကနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ ဝိဝေကပေါဏံ ဝိဝေကပဗ္ဘာရ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၄)။
မတဿ စ သမာပန္နဿ စ ကော ဝိသေသောတိ? အယမ္ပိ အတ္ထော သုတ္တေ ဝုတ္တောယေဝ။ ယထာဟ – ‘‘ယော စာယံ, အာဝုသော, မတော ကာလင်္ကတော,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၀။)တဿ ကာယသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ, ဝစီသင်္ခါရာ, စိတ္တသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ, အာယု ပရိက္ခီဏော, ဥသ္မာ ဝူပသန္တာ, ဣန္ဒြိယာနိ ပရိဘိန္နာနိ။ ယွာယံ ဘိက္ခု သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နော, တဿပိ ကာယသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ, ဝစီသင်္ခါရာ, စိတ္တသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ, အာယု အပရိက္ခီဏော, ဥသ္မာ အဝူပသန္တာ, ဣန္ဒြိယာနိ အပရိဘိန္နာနီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၇)။
နိရောဓသမာပတ္တိ ကိံ သင်္ခတာတိအာဒိပုစ္ဆာယံ ပန ‘‘သင်္ခတာ’’တိပိ ‘‘အသင်္ခတာ’’တိပိ ‘‘လောကိယာ’’တိပိ ‘‘လောကုတ္တရာ’’တိပိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? သဘာဝတော နတ္ထိတာယ။ ယသ္မာ ပန သမာပဇ္ဇန္တဿ ဝသေန သမာပန္နော နာမ ဟောတိ, တသ္မာ နိပ္ဖန္နာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ, နော အနိပ္ဖန္နာတိ။
‘‘ဣတိ သန္တာ သမာပတ္တိ, အယံ အရိယနိသေဝိတာ၊
ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနမိတိ သင်္ခမုပါဂတာ’’တိ။
နိရောဓသမာပတ္တိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၅။ ပရိနိဗ္ဗာနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၆။ ပရိနိဗ္ဗာနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ သမ္ပဇာနောတိ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ, သပ္ပါယသမ္ပဇညံ, ဂေါစရသမ္ပဇညံ, အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ ဣမေဟိ စတူဟိ သမ္ပဇညေဟိ သမ္ပဇာနော။ ပဝတ္တန္တိ သဗ္ဗတ္ထ ယထာနုရူပံ ပရိယုဋ္ဌာနပဝတ္တဉ္စ အနုသယပ္ပဝတ္တဉ္စ။ ပရိယာဒိယတီတိ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ဝုတ္တေသု ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန, ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တေသု တဒင်္ဂဝသေန, မဂ္ဂဝသေန ဝုတ္တေသု သမုစ္ဆေဒဝသေန ခေပေတိ အပ္ပဝတ္တံ ကရောတိ။ ပေယျာလမုခေန ဟိ ဒုတိယာဒိဈာနသမာပတ္တိမဟာဝိပဿနာမဂ္ဂါ သံခိတ္တာ။ ယသ္မာ ဧတံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပရိနိဗ္ဗာနေ ဉာဏံ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ဝိက္ခမ္ဘနပရိနိဗ္ဗာနံ တဒင်္ဂပရိနိဗ္ဗာနံ သမုစ္ဆေဒပရိနိဗ္ဗာနန္တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဧတေဟိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ပနာတိအာဒီဟိ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ နိဒ္ဒိသတိ။ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဒုဝိဓာ ဟိ နိဗ္ဗာနဓာတု သဥပါဒိသေသာ စ အနုပါဒိသေသာ စ။ တတ္ထ ဥပါဒီယတေ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဘုသံ ဂဏှီယတီတိ ဥပါဒိ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၁။)ခန္ဓပဉ္စကဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပါဒိယေဝ သေသော အဝသိဋ္ဌောတိ ဥပါဒိသေသော, သဟ ဥပါဒိသေသေန ဝတ္တတီတိ သဥပါဒိသေသာ။ နတ္ထေတ္ထ ဥပါဒိသေသောတိ အနုပါဒိသေသာ။ သဥပါဒိသေသာ ပဌမံ ဝုတ္တာ။ အယံ ပန အနုပါဒိသေသာ။ တာယ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ စက္ခုပဝတ္တန္တိ စက္ခုပဝတ္တိ စက္ခုသမုဒါစာရော။ ပရိယာဒိယတီတိ ခေပီယတိ မဒ္ဒီယတီတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။
ပရိနိဗ္ဗာနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၆။ သမသီသဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၇။ သမသီသဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသေ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိအာဒီဟိ ဒသဟိ ရာသီဟိ သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ ဧကေကဿ ဝသေန အာယတနဓာတုရာသိဝဇ္ဇေဟိ သေသေဟိ အဋ္ဌဟိ ရာသီဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ သဗ္ဗဓမ္မော သင်္ဂယှတီတိ။ ယသ္မာ ပန လောကုတ္တရဓမ္မာ ဟေတုသမုစ္ဆေဒေန သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ န ဟောန္တိ, တသ္မာ သဗ္ဗဓမ္မသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာပိ လောကုတ္တရဓမ္မာ သမုစ္ဆေဒဝသေန သမ္ဘဝတော ဣဓ န ဂဟေတဗ္ဗာ, ဟေတုသမုစ္ဆေဒေန သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ ဧဝ တေဘူမကဓမ္မာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ ယထာယောဂံ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဟာနဝသေန ပရိယုဋ္ဌာနံ အနုသယဉ္စ နိရောဓေန္တော သမ္မာ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ သမ္မာ သမုစ္ဆေဒေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ နိရောဓေတီတိ အနုပ္ပါဒနိရောဓေန နိရောဓေတိ။ ဣမိနာ သမုစ္ဆေဒတ္ထော ဝုတ္တော။ န ဥပဋ္ဌာတီတိ ဧဝံ နိရောဓေ ကတေ သော သော ဓမ္မော ပုန န ဥပတိဋ္ဌတိ, န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ နိရောဓတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧဝံ အနုပဋ္ဌဟနဓမ္မဝသေန အနုပဋ္ဌာနဘာဝေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သမန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ သမိတတ္တာ သမံ။ တာနိ ပန နေက္ခမ္မာဒီနိ သတ္တ, ရူပါရူပဇ္ဈာနာနိ အဋ္ဌ, မဟာဝိပဿနာ အဋ္ဌာရသ, အရိယမဂ္ဂါ စတ္တာရောတိ သတ္တတိံသ ဟောန္တိ။
တေရသ သီသာနိ သီသဘူတာနံ သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ ပန သဒ္ဓါဒီနိ အဋ္ဌေဝ သီသာနိ ယုဇ္ဇန္တိ။ န ဟိ အရဟတော တဏှာဒီနိ ပဉ္စ သီသာနိ သန္တိ။ ပလိဗောဓသီသန္တိ ပလိဗုန္ဓနံ ပလိဗောဓော, နိဗ္ဗာနမဂ္ဂါဝရဏန္တိ အတ္ထော။ သီသန္တိ ပဓာနံ, အဓိကန္တိ အတ္ထော။ ပလိဗောဓောယေဝ သီသံ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၂။)တံသမ္ပယုတ္တာဒိသဗ္ဗပလိဗောဓေသု ဝါ သီသန္တိ ပလိဗောဓသီသံ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ဝိသေသတော ပန ဝိနိဗန္ဓနန္တိ ဥန္နတိဝသေန သံသာရေ ဗန္ဓနံ။ ပရာမာသောတိ အဘိနိဝေသော။ ဝိက္ခေပေါတိ ဝိပ္ပကိဏ္ဏတာ။ ကိလေသောတိ ကိလိဿနံ။ အဓိမောက္ခောတိ အဓိမုစ္စနံ။ ပဂ္ဂဟောတိ ဥဿာဟနံ။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ အပိလာပနံ။ အဝိက္ခေပေါတိ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာ။ ဒဿနန္တိ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓော။ ပဝတ္တန္တိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပဝတ္တံ။ ဂေါစရောတိ အာရမ္မဏံ။ ဣမေသု ဒွါဒသသုပိ ဝါရေသု ပဓာနဋ္ဌော သီသဋ္ဌော။ ဝိမောက္ခောတိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တီသု ပဉ္စသု နိဿရဏဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခါရသီသန္တိ သဗ္ဗသင်္ခတသင်္ခါရာနံ သီသံ, ကောဋိ အဝသာနန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန အနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။ သင်္ခါရာဘာဝမတ္တဝသေန ဝါ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နေက္ခမ္မာဒိကံ သမဉ္စ သဒ္ဓါဒိကံ သီသဉ္စ, သမသီသံ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ သမသီသီတိ။ အထ ဝါ တေရသန္နံ သီသာနံ တဏှာဒီနိ ပဉ္စ သီသာနိ သမုဒယသစ္စံ, သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စ မဂ္ဂသစ္စံ, ပဝတ္တသီသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဒုက္ခသစ္စံ, ဂေါစရသီသဉ္စ သင်္ခါရသီသဉ္စ နိရောဓသစ္စန္တိ ဣမေသံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဧကသ္မိံ ရောဂေ ဝါ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဝါ ဧကသ္မိံ သဘာဂဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဝါ အဘိသမယော စ အနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ ယဿ ဟောတိ, သော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသမာနဉ္စ ဣမေသဉ္စ သီသာနံ အတ္ထိတာယ သမသီသီတိ ဝုစ္စတိ။
သမသီသဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၇။ သလ္လေခဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၈။ သလ္လေခဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသေ ရာဂေါ ပုထူတိ ရာဂေါ ဝိသုံ, လောကုတ္တရေဟိ အသမ္မိဿောတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသု။ ရာဂေါတိ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန။ ဒေါသောတိ ဒုဿနဋ္ဌေန။ မောဟောတိ မုယှနဋ္ဌေန။ ရဉ္ဇနလက္ခဏော ရာဂေါ, ဒုဿနလက္ခဏော ဒေါသော, မုယှနလက္ခဏော မောဟောတိ ဣမေ တယော သီသကိလေသေ ဝတွာ ဣဒါနိ ပဘေဒတော ဒဿေန္တော ကောဓောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓောတိ ဣဓ သတ္တဝတ္ထုကော အဓိပ္ပေတော။ ဥပနန္ဓနလက္ခဏော ဥပနာဟော, ဒဠှဘာဝပ္ပတ္တော ကောဓောယေဝ။ ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏော မက္ခော, ပရဂုဏပုဉ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော, ယုဂဂ္ဂါဟဝသေန ပရဂုဏဒဿနန္တိ အတ္ထော။ ပရသမ္ပတ္တိခီယနလက္ခဏာ ဣဿာ, ဥသူယနာတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၃။)အတ္ထော။ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ, ‘‘မယှံ အစ္ဆရိယံ မာ ပရဿ ဟောတူ’’တိ အတ္ထော။ အတ္တနာ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ, ပဋိစ္ဆာဒနဋ္ဌေန မာယာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပ္ပကာသနလက္ခဏံ သာဌေယျံ, သဌဘာဝေါတိ အတ္ထော။ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝလက္ခဏော ထမ္ဘော, ထဒ္ဓဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏော သာရမ္ဘော။ ဥန္နတိလက္ခဏော မာနော။ အဗ္ဘုန္နတိလက္ခဏော အတိမာနော။ မတ္တဘာဝလက္ခဏော မဒေါ။ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု စိတ္တဝေါသဂ္ဂလက္ခဏော ပမာဒေါ။
ဧဝံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကိလေသဝသေန ပုထူ ဒဿေတွာ ဝုတ္တကိလေသေ စ အဝုတ္တေ စ အညေ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဒဿေတုံ သဗ္ဗေ ကိလေသာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယေသု သတ္တေ ကိလေသေန္တိ ဥပတာပေန္တိ ဝိဗာဓေန္တီတိ ကိလေသာ။ အကုသလကမ္မပထသင်္ဂဟိတာ စ အသင်္ဂဟိတာ စ။ ဒုဋ္ဌု စရိတာ, ဒုဋ္ဌာ ဝါ စရိတာတိ ဒုစ္စရိတာ။ တေ ပန ကာယဒုစ္စရိတံ ဝစီဒုစ္စရိတံ မနောဒုစ္စရိတန္တိ တိပ္ပကာရာ။ ဝိပါကံ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ အဘိသင်္ခါရာ။ တေပိ ပုညာဘိသင်္ခါရော အပုညာဘိသင်္ခါရော အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရောတိ တိပ္ပကာရာ။ ဝိပါကဝသေန ဘဝံ ဂစ္ဆန္တီတိဘဝဂါမိနော, ဘဝဂါမိနော ကမ္မာ ဘဝဂါမိကမ္မာ။ ဣမိနာ အဘိသင်္ခါရဘာဝေပိ သတိ အဝေဒနီယာနိ ကမ္မာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနိ ဟောန္တီတိ အယံ ဝိသေသော။ ‘‘ဒုစ္စရိတာ’’တိ စ ‘‘ကမ္မာ’’တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ နာနတ္တေကတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ ဧကတ္တသဒ္ဒဿ အဘာဝေပိ နာနတ္တေကတ္တာနံ အညမညာပေက္ခတ္တာ ဧကတ္တမ္ပိ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ‘‘နာနတ္တေကတ္တ’’န္တိ ဥဒ္ဒေသော ကတော။ နာနတ္တသလ္လေခကေ ဧကတ္တေ ဒဿိတေ သလ္လေခဉာဏံ သုခေန ဒဿီယတီတိ။ နာနတ္တန္တိ အနဝဋ္ဌိတတ္တာ သပရိပ္ဖန္ဒတ္တာ စ နာနာသဘာဝေါ။ ဧကတ္တန္တိ အဝဋ္ဌိတတ္တာ အပရိပ္ဖန္ဒတ္တာ စ ဧကသဘာဝေါ။
စရဏတေဇောတိ စရန္တိ တေန အဂတံ ဒိသံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ စရဏံ။ ကိံ တံ? သီလံ။ တဒေဝ ပဋိပက္ခတာပနဋ္ဌေန တေဇော။ ဂုဏတေဇောတိ သီလေန လဒ္ဓပတိဋ္ဌော သမာဓိတေဇော။ ပညာတေဇောတိ သမာဓိနာ လဒ္ဓပတိဋ္ဌော ဝိပဿနာတေဇော။ ပုညတေဇောတိ ဝိပဿနာဟိ လဒ္ဓပတိဋ္ဌော အရိယမဂ္ဂကုသလတေဇော။ ဓမ္မတေဇောတိ စတုန္နံ တေဇာနံ ပတိဋ္ဌာဘူတော ဗုဒ္ဓဝစနတေဇော။ စရဏတေဇေန တေဇိတတ္တာတိ သီလတေဇေန တိခိဏီကတတ္တာ။ ဒုဿီလျတေဇန္တိ ဒုဿီလဘာဝသင်္ခါတံ တေဇံ။ တမ္ပိ ဟိ သန္တာနံ တာပနတော တေဇော နာမ။ ပရိယာဒိယတီတိ ခေပေတိ။ အဂုဏတေဇန္တိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၄။)သမာဓိဿ ပဋိပက္ခံ ဝိက္ခေပတေဇံ။ ဒုပ္ပညတေဇန္တိ ဝိပဿနာဉာဏပဋိပက္ခံ မောဟတေဇံ။ အပုညတေဇန္တိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသပ္ပဟာနေန ကိလေသသဟာယံ အကုသလကမ္မတေဇံ။ န ကေဝလဉှေတံ အပုညမေဝ ခေပေတိ, ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ ကမ္မံ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၂၊ မ။ နိ။ ၂။၁၈) ဝစနတော ကုသလကမ္မမ္ပိ ခေပေတိယေဝ။ ပုညတေဇပဋိပက္ခဝသေန အပုညတေဇမေဝ ဝုတ္တံ။ အဓမ္မတေဇန္တိ နာနာတိတ္ထိယာနံ သမယဝစနတေဇံ။ ဣမဿ ဉာဏဿ ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တေ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ရာဂါဒယော ဧကူနဝီသတိ ပုထု ဒုဿီလျတေဇာ ဟောန္တိ။ ‘‘အဘိသင်္ခါရာ, ဘဝဂါမိကမ္မာ’’တိ ဧတ္ထ အပုညာဘိသင်္ခါရာ အကုသလကမ္မဉ္စ အပုညတေဇာ ဟောန္တိ, အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနိ လောကိယကုသလကမ္မာနိ ပုညတေဇေနေဝ ခေပနီယတော အပုညတေဇပက္ခိကာဝ ဟောန္တိ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပဉ္စဒသ နာနတ္တာ အဂုဏတေဇာ ဟောန္တိ, နိစ္စသညာဒယော အဋ္ဌာရသ နာနတ္တာ ဒုပ္ပညတေဇာ ဟောန္တိ, စတုမဂ္ဂဝဇ္ဈာ စတ္တာရော နာနတ္တာ အပုညတေဇာ ဟောန္တိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈနာနတ္တေန အဓမ္မတေဇော သင်္ဂဟေတဗ္ဗော။
နိဒ္ဒေသေ သလ္လေခပဋိပက္ခေန အသလ္လေခေန သလ္လေခံ ဒဿေတုကာမေန အသလ္လေခပုဗ္ဗကော သလ္လေခေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ နေက္ခမ္မာဒယော သတ္တတိံသ ဧကတ္တဓမ္မာဝ ပစ္စနီကာနံ သလ္လိခနတော ‘‘သလ္လေခေါ’’တိ ဝုတ္တာ။ တသ္မိံ နေက္ခမ္မာဒိကေ သတ္တတိံသပဘေဒေ သလ္လေခေ ဉာဏံ သလ္လေခဋ္ဌေ ဉာဏန္တိ။
သလ္လေခဋ္ဌဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၈။ ဝီရိယာရမ္ဘဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၉။ ဝီရိယာရမ္ဘဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနုပ္ပန္နာနန္တိ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ, ဧကသ္မိံ ဝါ အာရမ္မဏေ အနိဗ္ဗတ္တာနံ။ အနမတဂ္ဂေ ဟိ သံသာရေ အနုပ္ပန္နာ အကုသလာ နာမ နတ္ထိ, ကုသလာ ပန အတ္ထိ။ ပါပကာနန္တိ လာမကာနံ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ အနုပ္ပါဒါယာတိ န ဥပ္ပါဒနတ္ထာယ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ပဟာနာယာတိ ပဇဟနတ္ထာယ။ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၅။)အနိဗ္ဗတ္တပုဗ္ဗာနံ ကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ ဥပ္ပါဒါယာတိ ဥပ္ပါဒနတ္ထာယ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ဌိတိယာတိ ဌိတတ္ထာယ။ အသမ္မောသာယာတိ အဝိနာသတ္ထာယ။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ဘာဝနာယာတိ ဝဍ္ဎိယာ။ ပါရိပူရိယာတိ ပရိပူရဏတ္ထာယ။
ဣဒါနိ အကုသလေသု ကာမစ္ဆန္ဒံ, ကုသလေသု နေက္ခမ္မံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ အနုပ္ပန္နဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ သမာဓိပဋိပက္ခော ကာမရာဂေါ။ နေက္ခမ္မန္တိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ, ပဌမဇ္ဈာနံ ဝါ, သဗ္ဗေ ဧဝ ဝါ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မံ။
ဣဒါနိ သဗ္ဗကိလေသာနံ သဗ္ဗကိလေသပဋိပက္ခဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ စ ဝသေန ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ အနုပ္ပန္နာနံ သဗ္ဗကိလေသာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပန္နဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဌိတိယာတိအာဒီသု ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဌိတိက္ခဏဘင်္ဂက္ခဏဝသေန ‘‘ဌိတိယာ’’တိအာဒိယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ယာ စဿ ပဝတ္တိ, အယမေဝ ဌိတိ နာမာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၄၀၆) ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။
ဝီရိယာရမ္ဘဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၉။ အတ္ထသန္ဒဿနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၀။ အတ္ထသန္ဒဿနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ပကာသေတီတိ ပါကဋံ ကရောတိ, သောတူနံ ဉာဏစက္ခုနာ ဒဿနံ သမ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ နာနာဓမ္မာတိ လောကိယလောကုတ္တရာ သဗ္ဗဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ကသ္မာ ပကာသနာနိဒ္ဒေသေ လောကိယာ ဧဝ ဝုတ္တာတိ စေ? အနိစ္စာဒိဝသေန ပကာသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ လောကုတ္တရာနဉ္စ အသမ္မသနူပဂတ္တာ လောကုတ္တရာ န ဝုတ္တာ။ နာနာဓမ္မနိဒ္ဒေသေန ပန အတ္ထသန္ဒဿနနိဒ္ဒေသေန စ တေသံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ယထာ တေ ပကာသေတဗ္ဗာ, တထာ ပကာသနာ ပကာသနာယေဝ။ ပဇဟန္တောတိ သောတာရံ ပဇဟာပေန္တောတိ အတ္ထော။ သန္ဒဿေတီတိ သောတူနံ သမ္မာ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟီနတ္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၆။)နေက္ခမ္မတ္ထံ သန္ဒဿေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဌန္တိ။ တေသံ ဥဇုကမေဝ သောတူနံ ဒေါသပ္ပဟာနေ ဂုဏပဋိလာဘေ စ ကတေ သိခါပ္ပတ္တံ ဒေသနာဉာဏံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ အယံ နယော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အတ္ထသန္ဒဿနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၀။ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၁။ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဧကသင်္ဂဟိတာတိ သဗ္ဗေ သင်္ခတာသင်္ခတာ ဓမ္မာ ဧကေန သင်္ဂဟိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ။ တထဋ္ဌေနာတိ ဘူတဋ္ဌေန, အတ္တနော အတ္တနော သဘာဝဝသေန ဝိဇ္ဇမာနတ္ထေနာတိ အတ္ထော။ အနတ္တဋ္ဌေနာတိ ကာရကဝေဒကသင်္ခါတေန အတ္တနာ ရဟိတဋ္ဌေန။ သစ္စဋ္ဌေနာတိ အဝိသံဝါဒကဋ္ဌေန, အတ္တနော သဘာဝညထတ္တာဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ သဘာဝတော ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ဣဓ လောကုတ္တရဉာဏေန အသမ္မောဟတော အာရမ္မဏတော စ ပဋိဝေဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘိဇာနနဋ္ဌေနာတိ လောကိကေန ဉာဏေန အာရမ္မဏတော, လောကုတ္တရေန ဉာဏေန အသမ္မောဟတော အာရမ္မဏတော စ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝတော အဘိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ‘‘သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, အဘိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပရိဇာနနဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ လောကိယလောကုတ္တရေဟိ ဉာဏေဟိ သဘာဝတော အဘိညာတာနံ ဓမ္မာနံ အနိစ္စာဒိတော နိယျာနာဒိတော စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ‘‘သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, ပရိညေယျ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဋ္ဌေနာတိ သဘာဝဓာရဏာဒိနာ ဓမ္မဋ္ဌေန။ ဓာတုဋ္ဌေနာတိ နိဇ္ဇီဝတာဒိနာ ဓာတုဋ္ဌေန။ ဉာတဋ္ဌေနာတိ လောကိယလောကုတ္တရေဟိ ဉာဏေဟိ ဉာတုံ သက္ကုဏေယျဋ္ဌေန။ ယထာ ဒဋ္ဌုံ သက္ကုဏေယျာဒိနာ အတ္ထေန ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓာပိ ဉာတုံ သက္ကုဏေယျဋ္ဌော ဉာတဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေနာတိ အာရမ္မဏတော ပစ္စက္ခကာတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ဖုသနဋ္ဌေနာတိ ပစ္စက္ခကတဿ အာရမ္မဏတော ပုနပ္ပုနံ ဖုသိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ အဘိသမယဋ္ဌေနာတိ လောကိကေန ဉာဏေန အဘိသမာဂန္တဗ္ဗဋ္ဌေန။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ‘‘တထဋ္ဌေ ပညာ သစ္စဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏံ, အဘိညာပညာ ဉာတဋ္ဌေ ဉာဏံ, သစ္ဆိကိရိယာပညာ ဖဿနဋ္ဌေ ဉာဏ’’န္တိ ဧကေကမေဝ ဉာဏံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၇။)‘‘သမဝါယေ ခဏေ ကာလေ, သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု၊
ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ, ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတီ’’တိ ။ –
ဂါထာဝဏ္ဏနာယံ အဘိသမယသဒ္ဒဿ ပဋိဝေဓတ္ထော ဝုတ္တော, ဣဓ ပန ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန တေသံ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဟိ သော လောကိယဉာဏဝသေန ဓမ္မာဘိသမယော ဝုတ္တောတိ။
ကာမစ္ဆန္ဒော နာနတ္တန္တိ ဝိက္ခေပသဗ္ဘာဝတော နာနာရမ္မဏတ္တာ စ နာနာသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗကိလေသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နေက္ခမ္မံ ဧကတ္တန္တိ စိတ္တေကဂ္ဂတာသဗ္ဘာဝတော နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝတော စ ဧကသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗကုသလာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဓ ပေယျာလေန သံခိတ္တာနံ ဗျာပါဒါဒီနံ အကုသလာနံ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာဒီနံ ပန ဟေဋ္ဌိမာနံ ဟေဋ္ဌိမာနံ ဥပရိမတော ဥပရိမတော ဩဠာရိကဋ္ဌေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ဧကသင်္ဂဟိတနာနတ္တေကတ္တာနံ ပဋိဝေဓော မဂ္ဂက္ခဏေ သစ္စပဋိဝေဓေန သိဇ္ဈတိ, တသ္မာ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ သစ္စာဘိသမယံ ဒဿေသိ။
ပရိညာ ပဋိဝေဓံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။ သစ္စာဘိသမယကာလသ္မိဉှိ မဂ္ဂဉာဏဿ ဧကက္ခဏေ ပရိညာ, ပဟာနံ, သစ္ဆိကိရိယာ, ဘာဝနာတိ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ နာဝါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ ကရောတိ, ဩရိမံ တီရံ ပဇဟတိ, သောတံ ဆိန္ဒတိ, ဘဏ္ဍံ ဝဟတိ, ပါရိမံ တီရံ အပ္ပေတိ, ဧဝမေဝ မဂ္ဂဉာဏံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ အဘိသမေတိ, ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတိ, သမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ, မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ, နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စဝသေန စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ပါပုဏာတိ ပဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ။ ယထာ ဩရိမံ တီရံ ပဇဟတိ, ဧဝံ မဂ္ဂဉာဏံ ဒုက္ခံ ပရိဇာနာတိ။ ယထာ သောတံ ဆိန္ဒတိ, ဧဝံ သမုဒယံ ပဇဟတိ။ ယထာ ဘဏ္ဍံ ဝဟတိ, ဧဝံ သဟဇာတာဒိပစ္စယတာယ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ။ ယထာ ပါရိမံ တီရံ အပ္ပေတိ, ဧဝံ ပါရိမတီရဘူတံ နိရောဓံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဧဝံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒဿနံ ဝိသုဇ္ဈတီတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသတမပ္ပဟာနေန ဉာဏဒဿနံ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ ပါပုဏာတိ။ ဒဿနံ ဝိသုဒ္ဓန္တိ တဿ တဿ ဖလဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၈။)ဥပ္ပါဒက္ခဏေ တဿ တဿ မဂ္ဂဉာဏဿ ကိစ္စသိဒ္ဓိပ္ပတ္တိတော ဉာဏဒဿနံ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ ပတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဧကသင်္ဂဟိတာယ နာနတ္တေကတ္တပဋိဝေဓပညာယ မဂ္ဂဖလဉာဏေဟိ သိဒ္ဓိတော အန္တေ မဂ္ဂဖလဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ။
ဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၁-၄၂။ ခန္တိဉာဏပရိယောဂါဟဏဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၂-၉၃။ ခန္တိဉာဏပရိယောဂါဟဏဉာဏနိဒ္ဒေသေသု ရူပံ အနိစ္စတော ဝိဒိတန္တိ အနိစ္စာနုပဿနာယ အနိစ္စန္တိ ဉာတံ။ ရူပံ ဒုက္ခတော ဝိဒိတန္တိ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဒုက္ခန္တိ ဉာတံ။ ရူပံ အနတ္တတော ဝိဒိတန္တိ အနတ္တာနုပဿနာယ အနတ္တာတိ ဉာတံ။ ယံ ယံ ဝိဒိတံ, တံ တံ ခမတီတိ ယံ ယံ ရူပံ အနိစ္စာဒိတော ဝိဒိတံ, တံ တံ ရူပံ အနိစ္စာဒိတော ခမတိ ရုစ္စတိ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စတော ဝိဒိတံ, ယံ ယံ ဝိဒိတံ, တံ တံ ခမတီ’’တိ ဝိသုံ ဝိသုဉ္စ ကတွာ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု လိခိတံ။ ‘‘ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရာ အနိစ္စတော ဝိဒိတာ’’တိအာဒိနာ လိင်္ဂဝစနာနိ ပရိဝတ္တေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဖုသတီတိ ဝိပဿနာဉာဏဖုသနေန ဖုသတိ ဖရတိ။ ပရိယောဂဟတီတိ ဝိပဿနာဉာဏေန ပဝိသတိ။ ပရိယောဂါဟတီတိပိ ပါဌော။
ခန္တိဉာဏပရိယောဂါဟဏဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၃။ ပဒေသဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၄။ ပဒေသဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသေ ယေနာကာရေန မာတိကာယ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော ပဒေသော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗော, တံ ဒဿေန္တော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပိ ဝေဒယိတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာတိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တဝေဒနာပိ ဝဋ္ဋတိ ဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿယံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာကုသလဝေဒနာပိ ဝိပါကဝေဒနာပိ။ တတ္ထ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ အကုသလာဝ ဟောတိ, ဒိဋ္ဌိံ ပန ဥပနိဿာယ ကုသလာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အကုသလာပိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ဟိ ဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿာယ ပက္ခဒိဝသေသု ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဒေန္တိ, အန္ဓကုဋ္ဌိအာဒီနံ ဝတ္တံ ပဋ္ဌပေန္တိ, စတုမဟာပထေ သာလံ ကရောန္တိ, ပေါက္ခရဏိံ ခဏာပေန္တိ, ပုပ္ဖါရာမံ ဖလာရာမံ ရောပေန္တိ, နဒီဝိဒုဂ္ဂေသု သေတုံ အတ္ထရန္တိ, ဝိသမံ သမံ ကရောန္တိ။ ဣတိ တေသံ ကုသလာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၉။)ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပန နိဿာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိကေ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ ဝဓဗန္ဓာဒီနိ ကရောန္တိ, ပါဏံ ဝဓိတွာ ဒေဝတာနံ ဥပဟရန္တိ။ ဣတိ နေသံ အကုသလာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိပါကဝေဒနာ ပန ဘဝန္တရဂတာနံ ဟောတိ။ သာ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သဟဇာတာယ ဝေဒနာယ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ, သမနန္တရနိရုဒ္ဓါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပစ္စုပ္ပန္နမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ အနန္တရသမနန္တရူပနိဿယအာသေဝနနတ္ထိဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဂရုံ ကတွာ အဘိနန္ဒန္တဿ လောဘသဟဂတဝေဒနာယ အာရမ္မဏအာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ, သဗ္ဗာကုသလေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ အာရမ္မဏမတ္တံ ကရောန္တဿ သဗ္ဗာကုသလဝေဒနာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဝိပဿန္တဿ ကုသလာဗျာကတဝေဒနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ကုသလာကုသလဝေဒနာနံ ဘဝန္တရေ ဝိပါကဝေဒနာနဉ္စ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမပစ္စယာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမော နာမ သမ္မာဒိဋ္ဌိ, တသ္မာ ယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ ဝေဒယိတံ ဝုတ္တံ, တဒေဝ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမပစ္စယာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမော နာမ ဝိပဿနာက္ခဏေ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ စာ’’တိ ဝဒန္တိ။
သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပိ ဝေဒယိတန္တိ ဧတ္ထာပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တဝေဒနာပိ ဝဋ္ဋတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿယံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာကုသလဝေဒနာပိ ဝိပါကဝေဒနာပိ။ တတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ ကုသလာဝ ဟောတိ, သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပန ဥပနိဿာယ ဗုဒ္ဓပူဇာ ဒီပမာလာရောပနံ မဟာဓမ္မဿဝနံ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ ဒိသာဘာဂေ စေတိယပတိဋ္ဌာပနန္တိ ဧဝမာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တိ။ ဣတိ နေသံ ကုသလာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိမေဝ နိဿာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ, အတ္တာနံ ဥက္ကံသန္တိ, ပရံ ဝမ္ဘေန္တိ။ ဣတိ နေသံ အကုသလာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိပါကဝေဒနာ ပန ဘဝန္တရဂတာနံယေဝ ဟောတိ။ သာ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိ သဟဇာတာယ သမနန္တရနိရုဒ္ဓါယ ပစ္စုပ္ပန္နာယ ဝေဒနာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝုတ္တပစ္စယေဟေဝ ပစ္စယော ဟောတိ, လောကိကသမ္မာဒိဋ္ဌိ ပစ္စဝေက္ခဏသမ္ပယုတ္တာယ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယ နိကန္တိသမ္ပယုတ္တာယ စ ဝေဒနာယ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ, မဂ္ဂဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ ပစ္စဝေက္ခဏ-
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၀။)သမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ အာရမ္မဏအာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပစ္စယဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ။
သမ္မာဒိဋ္ဌိဝူပသမပစ္စယာပိ ဝေဒယိတန္တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝူပသမော နာမ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, တသ္မာ ယံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ ဝေဒယိတံ ဝုတ္တံ, တဒေဝ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဝူပသမပစ္စယာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပပစ္စယာ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဝူပသမပစ္စယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယဿ ယဿ ဟိ ‘‘ဝူပသမပစ္စယာ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဿ တဿ ပဋိပက္ခဓမ္မပစ္စယာဝ တံ တံ ဝေဒယိတံ အဓိပ္ပေတံ။ မိစ္ဆာဉာဏာဒီသု ပန မိစ္ဆာဉာဏံ နာမ ပါပကိရိယာသု ဥပါယစိန္တာ။ အထ ဝါ မိစ္ဆာဉာဏံ မိစ္ဆာပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ သမ္မာဉာဏံ နာမ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိံ လောကုတ္တရသမ္မာဒိဋ္ဌိဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသကုသလာဗျာကတံ ဉာဏံ။ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ နာမ ပါပါဓိမုတ္တိတာ။ အထ ဝါ အယာထာဝဝိမုတ္တိ အနိယျာနိကဝိမုတ္တိ အဝိမုတ္တဿေဝ သတော ဝိမုတ္တိသညီတိ။ သမ္မာဝိမုတ္တိ နာမ ကလျာဏာဓိမုတ္တိတာ ဖလဝိမုတ္တိ စ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။
ဆန္ဒပစ္စယာပီတိအာဒီသု ပန ဆန္ဒော နာမ လောဘော, ဆန္ဒပစ္စယာ အဋ္ဌလောဘသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တဝေဒနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆန္ဒဝူပသမပစ္စယာ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာဝ။ ဝိတက္ကပစ္စယာ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာ။ ဝိတက္ကဝူပသမပစ္စယာ ဒုတိယဇ္ဈာနဝေဒနာ။ သညာပစ္စယာ ဌပေတွာ ပဌမဇ္ဈာနံ သေသာ ဆ သမာပတ္တိဝေဒနာ။ သညာဝူပသမပစ္စယာ နေဝသညာနာသညာယတနဝေဒနာ။
ဆန္ဒော စ အဝူပသန္တော ဟောတီတိအာဒီသု သစေ ဆန္ဒဝိတက္ကသညာ အဝူပသန္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ တပ္ပစ္စယာတိ သော ဆန္ဒဝိတက္ကသညာနံ အဝူပသမော ဧဝ ပစ္စယော တပ္ပစ္စယော, တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ။ ဆန္ဒဝိတက္ကသညာအဝူပသမပစ္စယာ ဝေဒနာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သာ အဋ္ဌလောဘသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တဝေဒနာ ဟောတိ။ သစေ ဆန္ဒော ဝူပသန္တော ဝိတက္ကသညာ အဝူပသန္တာ။ တပ္ပစ္စယာတိ သော ဆန္ဒဿ ဝူပသမော ဝိတက္ကသညာနံ အဝူပသမော ဧဝ ပစ္စယော တပ္ပစ္စယော, တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ။ သာ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာဝ။ သစေ ဆန္ဒဝိတက္ကာ ဝူပသန္တာ သညာ အဝူပသန္တာ။ တပ္ပစ္စယာတိ သော ဆန္ဒဝိတက္ကာနံ ဝူပသမော သညာယ အဝူပသမော ဧဝ ပစ္စယော တပ္ပစ္စယော, တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ။ သာ ဒုတိယဇ္ဈာနဝေဒနာဝ။ သစေ ဆန္ဒဝိတက္ကသညာ ဝူပသန္တာ။ တပ္ပစ္စယာတိ သော ဆန္ဒဝိတက္ကသညာနံ ဝူပသမော ဧဝ ပစ္စယော တပ္ပစ္စယော, တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ။ သာ နေဝသညာနာသညာယတနဝေဒနာဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဆန္ဒော နာမ အပ္ပနံ ပါပုဏိဿာမီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၁။)ပုဗ္ဗဘာဂေ ဓမ္မစ္ဆန္ဒော, အပ္ပနာပ္ပတ္တဿ သော ဆန္ဒော ဝူပသန္တော ဟောတိ။ ပဌမဇ္ဈာနေ ဝိတက္ကော ဟောတိ, ဒုတိယဇ္ဈာနပ္ပတ္တဿ ဝိတက္ကော ဝူပသန္တော ဟောတိ။ သတ္တသု သမာပတ္တီသု သညာ ဟောတိ, နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပန္နဿ စ နိရောဓံ သမာပန္နဿ စ သညာ ဝူပသန္တာ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဣဓ ပန နိရောဓသမာပတ္တိ န ယုဇ္ဇတိ။ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာတိ အရဟတ္တဖလဿ ပတ္တတ္ထာယ။ အတ္ထိ အာယဝန္တိ အတ္ထိ ဝီရိယံ။ အာယာဝန္တိပိ ပါဌော။ တသ္မိမ္ပိ ဌာနေ အနုပ္ပတ္တေတိ တဿ ဝီရိယာရမ္ဘဿ ဝသေန တသ္မိံ အရဟတ္တဖလဿ ကာရဏေ အရိယမဂ္ဂေ အနုပ္ပတ္တေ။ တပ္ပစ္စယာပိ ဝေဒယိတန္တိ အရဟတ္တဿ ဌာနပစ္စယာ ဝေဒယိတံ။ ဧတေန စတုမဂ္ဂသဟဇာတာ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရဝေဒနာ ဂဟိတာ။ ကေစိ ပန ‘‘အာယဝန္တိ ပဋိပတ္တိ။ တသ္မိမ္ပိ ဌာနေ အနုပ္ပတ္တေတိ တဿာ ဘူမိယာ ပတ္တိယာ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။
ပဒေသဝိဟာရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၄-၄၉။ ဝိဝဋ္ဋဉာဏဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၅။ ဝိဝဋ္ဋဉာဏဆက္ကနိဒ္ဒေသေ နေက္ခမ္မာဓိပတတ္တာ ပညာတိ နေက္ခမ္မံ အဓိကံ ကတွာ နေက္ခမ္မာဓိကဘာဝေန ပဝတ္တာ ပညာ။ ကာမစ္ဆန္ဒတော သညာယ ဝိဝဋ္ဋတီတိ နေက္ခမ္မာဓိပတိကတပညာသမ္ပယုတ္တသညာယ ဟေတုဘူတာယ, ကရဏဘူတာယ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒတော ဝိဝဋ္ဋတိ ပရာဝတ္တတိ, ပရမ္မုခီ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသု။
֍ * ၉၆။ ကာမစ္ဆန္ဒော နာနတ္တန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒော သန္တဝုတ္တိတာယ အဘာဝတော န ဧကသဘာဝေါ။ နေက္ခမ္မံ ဧကတ္တန္တိ နေက္ခမ္မံ သန္တဝုတ္တိဘာဝတော ဧကသဘာဝေါ။ နေက္ခမ္မေကတ္တံ စေတယတောတိ ကာမစ္ဆန္ဒေ အာဒီနဝဒဿနေန နေက္ခမ္မံ ပဝတ္တယတော။ ကာမစ္ဆန္ဒတော စိတ္တံ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတော ကာမစ္ဆန္ဒတော နေက္ခမ္မက္ခဏေ စိတ္တံ ဝိဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။
֍ * ၉၇။ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဇဟန္တောတိ နေက္ခမ္မပဝတ္တိက္ခဏေ ကာမစ္ဆန္ဒံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ပဇဟန္တော။ နေက္ခမ္မဝသေန စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတီတိ ပဋိလဒ္ဓဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၂။)နေက္ခမ္မဿ ဝသေန တံသမ္ပယုတ္တစိတ္တံ အဓိတိဋ္ဌတိ အဓိကံ ကရောန္တော တိဋ္ဌတိ, ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသု။
֍ * ၉၈။ စက္ခု သုညံ အတ္တေန ဝါတိ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတဿ ကာရကဝေဒကသင်္ခါတဿ အတ္တနော အဘာဝါ စက္ခု အတ္တေန စ သုညံ။ ယဉှိ ယတ္ထ န ဟောတိ, တေန တံ သုညံ နာမ ဟောတိ။ အတ္တနိယေန ဝါတိ အတ္တနော အဘာဝေနေဝ အတ္တနော သန္တကဿပိ အဘာဝါ အတ္တနော သန္တကေန စ သုညံ။ လောကဿ အတ္တာတိ စ အတ္တနိယန္တိ စ ဥဘယထာ ဂါဟသမ္ဘဝတော တဒုဘယဂါဟပဋိသေဓနတ္ထံ အတ္တာဘာဝေါ စ အတ္တနိယာဘာဝေါ စ ဝုတ္တော။ နိစ္စေန ဝါတိ ဘင်္ဂံ အတိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌန္တဿ ကဿစိ အဘာဝတော နိစ္စေန စ သုညံ။ ဓုဝေန ဝါတိ ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ထိရဿ ကဿစိ အဘာဝတော ဓုဝေန စ သုညံ။ သဿတေန ဝါတိ သဗ္ဗကာလေပိ ဝိဇ္ဇမာနဿ ကဿစိ အဘာဝတော သဿတေန စ သုညံ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မေန ဝါတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ဒွိဓာ အပရိဝတ္တမာနပကတိကဿ ကဿစိ အဘာဝတော အဝိပရိဏာမဓမ္မေန စ သုညံ။ အထ ဝါ နိစ္စဘာဝေန စ ဓုဝဘာဝေန စ သဿတဘာဝေန စ အဝိပရိဏာမဓမ္မဘာဝေန စ သုညန္တိ အတ္ထော။ သမုစ္စယတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ။ ယထာဘူတံ ဇာနတော ပဿတောတိ ဣစ္စေဝံ အနတ္တာနုပဿနာဉာဏေန ယထာသဘာဝေန ဇာနန္တဿ စက္ခုနာ ဝိယ စ ပဿန္တဿ။ စက္ခာဘိနိဝေသတော ဉာဏံ ဝိဝဋ္ဋတီတိ စက္ခု အတ္တာတိ ဝါ အတ္တနိယန္တိ ဝါ ပဝတ္တမာနတော ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသတော တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ဉာဏံ ဝိဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။
֍ * ၉၉။ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ ဝေါသဇ္ဇတီတိ နေက္ခမ္မလာဘီ ပုဂ္ဂလော နေက္ခမ္မေန တပ္ပဋိပက္ခံ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပရိစ္စဇတိ။ ဝေါသဂ္ဂေ ပညာတိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝေါသဂ္ဂဘူတေ နေက္ခမ္မေ တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ပီဠနဋ္ဌာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ပရိဇာနန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ, မဂ္ဂသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဒုက္ခဿ စတုဗ္ဗိဓံ အတ္ထံ ကိစ္စဝသေန ပရိဇာနန္တော ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝိဝဋ္ဋတိ, ဉာဏဝိဝဋ္ဋနေပိ ဉာဏသမင်္ဂီ ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၃။)֍ * ၁၀၀။ တထဋ္ဌေ ပညာတိ ဧတဿ ပုဂ္ဂလဿေဝ တထဋ္ဌေ ဝိဝဋ္ဋနာ ပညာ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ဣဒါနိ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧဝ ကိစ္စဝသေန အာကာရနာနတ္တတော ဆ ဝိဝဋ္ဋဉာဏာနိ ဒဿေတုံ သညာဝိဝဋ္ဋောတိအာဒိမာတိကံ ဌပေတွာ တံ အတ္ထတော ဝိဘဇန္တော သဉ္ဇာနန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဉ္ဇာနန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ သညာဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နေက္ခမ္မာဒိံ အဓိပတိတော သဉ္ဇာနန္တော ယောဂီ ပစ္ဆာ နေက္ခမ္မသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ တံ ဉာဏံ သညာဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ စေတယန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ စေတောဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ယောဂီ နေက္ခမ္မေကတ္တာဒီနိ စေတယန္တော သမ္ပယုတ္တဉာဏေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ တံ ဉာဏံ စေတောဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ ဝိဇာနန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ စိတ္တဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ယောဂီ နေက္ခမ္မာဒိဝသေန စိတ္တာဓိဋ္ဌာနေန ဝိဇာနန္တော တံသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ တံ ဉာဏံ စိတ္တဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ ဉာဏံ ကရောန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဉာဏဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ယောဂီ ဆဗ္ဗိဓံ အဇ္ဈတ္တိကာယတနံ အနတ္တာနုပဿနာဉာဏေန သုညတော ဝိဒိတံ ကရောန္တော တေနေဝ ဉာဏေန ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသတော ဝိဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ တံ ဉာဏံ ဉာဏဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ ဝေါသဇ္ဇန္တော ဝိဝဋ္ဋတီတိ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ယောဂီ နေက္ခမ္မာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနိ ဝေါသဇ္ဇန္တော တံသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒိတော ဝိဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ တံ ဉာဏံ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ တထဋ္ဌေ ဝိဝဋ္ဋတီတိ သစ္စဝိဝဋ္ဋောတိ ယသ္မာ ယောဂီ စတုဗ္ဗိဓေ တထဋ္ဌေ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝိဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ မဂ္ဂဉာဏံ သစ္စဝိဝဋ္ဋော နာမာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂဉာဏမေဝ ဝါ တထဋ္ဌေ ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနဘာဝေန ဝိဝဋ္ဋတီတိ သစ္စဝိဝဋ္ဋောတိ အတ္ထော။
ယတ္ထ သညာဝိဝဋ္ဋောတိအာဒိ သစ္စဝိဝဋ္ဋဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္တာ သစ္စဝိဝဋ္ဋဉာဏက္ခဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ဟိ သဗ္ဗာနိ ယုဇ္ဇန္တိ။ ကထံ? ဉာဏဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏဉှိ ဝဇ္ဇေတွာ သေသေသု အရိယမဂ္ဂေါ သရူပေနေဝ အာဂတော။ ဝိပဿနာကိစ္စဿ ပန မဂ္ဂေနေဝ သိဇ္ဈနတော ဝိပဿနာကိစ္စသိဒ္ဓိဝသေန ဉာဏဝိဝဋ္ဋဉာဏမ္ပိ မဂ္ဂက္ခဏေ ယုဇ္ဇတိ။ မဂ္ဂဉာဏေနေဝ ဝါ ‘‘စက္ခု သုည’’န္တိအာဒိ ကိစ္စဝသေန ပဋိဝိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ မဂ္ဂက္ခဏေ တံ ဉာဏံ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ အတ္ထယောဇနာ ပနေတ္ထ ‘‘ယတ္ထ မဂ္ဂက္ခဏေ သညာဝိဝဋ္ဋော, တတ္ထ စေတောဝိဝဋ္ဋော။ ယတ္ထ မဂ္ဂက္ခဏေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၄။)စေတောဝိဝဋ္ဋော, တတ္ထ သညာဝိဝဋ္ဋော’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန သဗ္ဗသံသန္ဒနေသု ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ သညာဝိဝဋ္ဋစေတောဝိဝဋ္ဋစိတ္တဝိဝဋ္ဋဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋေသု စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ အာဂတတ္တာ သစ္စဝိဝဋ္ဋော အာဂတောယေဝ ဟောတိ။ ဉာဏဝိဝဋ္ဋော စ သစ္စဝိဝဋ္ဋေနေဝ ကိစ္စဝသေန သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ သညာစေတောစိတ္တဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋေသွေဝ စ ပေယျာလေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ ‘‘အနတ္တာနုပဿနာဓိပတတ္တာ ပညာ အဘိနိဝေသတော သညာယ ဝိဝဋ္ဋတီတိ အဓိပတတ္တာ ပညာ သညာဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ စ, ‘‘အဘိနိဝေသော နာနတ္တံ, အနတ္တာနုပဿနာ ဧကတ္တံ။ အနတ္တာနုပဿနေကတ္တံ စေတယတော အဘိနိဝေသတော စိတ္တံ ဝိဝဋ္ဋတီတိ နာနတ္တေ ပညာ စေတောဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ စ, ‘‘အဘိနိဝေသံ ပဇဟန္တော အနတ္တာနုပဿနာဝသေန စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတီတိ အဓိဋ္ဌာနေ ပညာ စိတ္တဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ စ, ‘‘အနတ္တာနုပဿနာယ အဘိနိဝေသံ ဝေါသဇ္ဇတီတိ ဝေါသဂ္ဂေ ပညာ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏ’’န္တိ စ ပါဌသမ္ဘဝတော ဉာဏဝိဝဋ္ဋေ ဉာဏမ္ပိ တေသု အာဂတမေဝ ဟောတိ။ ဉာဏဝိဝဋ္ဋေ စ အနတ္တာနုပဿနာယ ဝုဋ္ဌာယ အရိယမဂ္ဂံ ပဋိလဒ္ဓဿ ကိစ္စဝသေန ‘‘စက္ခု သုညံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ’’တိအာဒိယုဇ္ဇနတော သစ္စဝိဝဋ္ဋော လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ဧကေကသ္မိံ ဝိဝဋ္ဋေ သေသာ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝိဝဋ္ဋာ လဗ္ဘန္တိ။ တသ္မာ ဧဝံ ‘‘ယတ္ထ သညာဝိဝဋ္ဋော, တတ္ထ စေတောဝိဝဋ္ဋော’’တိအာဒိကာနိ သံသန္ဒနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝိဝဋ္ဋဉာဏဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅၀။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၁။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏနိဒ္ဒေသံ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတန္တိ ဧတ္ထ ဆန္ဒဟေတုကော သမာဓိ, ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓိ, ကတ္တုကမျတာဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကရိတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပဓာနဘူတာ သင်္ခါရာ ပဓာနသင်္ခါရာ, စတုကိစ္စသာဓကဿ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ စတုကိစ္စသာဓနဝသေန ဗဟုဝစနံ ကတံ။ သမန္နာဂတန္တိ ဆန္ဒသမာဓိနာ စ ပဓာနသင်္ခါရေဟိ စ ဥပေတံ။ ဣဒ္ဓိပါဒန္တိ နိပ္ဖတ္တိပရိယာယေန ဝါ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန, ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ ပရိယာယေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၅။)ဣဒ္ဓီတိ သင်္ခံ ဂတာနံ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒိကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာနံ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပါဒဘူတံ သေသစိတ္တစေတသိကရာသိန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှိ ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ တထာဘူတဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ဝိဘ။ ၄၃၄)။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ စ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ တထာဘူတဿ ဖဿော ဝေဒနာ…ပေ… ပဂ္ဂါဟော အဝိက္ခေပေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၄၄၇) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘သေသစိတ္တစေတသိကရာသိ’’န္တိ ဧတ္ထ? ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရေသု ဧကေကံ ဣဒ္ဓိံ ကတွာ ဒွီဟိ ဒွီဟိ သဟ သေသဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ စတ္တာရော ခန္ဓာ သဗ္ဗေ စ ဖဿာဒယော ဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထေဝ ဟိ ဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကရိတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီတိ ဝုတ္တော, ဧဝံ ဝီရိယံ စိတ္တံ ဝီမံသံ အဓိပတိံ ကရိတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိ ဝီမံသာသမာဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမေကေကသ္မိံ ဣဒ္ဓိပါဒေ ဆန္ဒာဒယော ဝီရိယာဒယော စိတ္တာဒယော ဝီမံသာဒယောတိ တယော တယော ဓမ္မာ ဣဒ္ဓီပိ ဟောန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒါပိ, သေသာ ပန သမ္ပယုတ္တကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိပါဒါယေဝ။ ယသ္မာ ဝါ ဣမေ တယော တယော ဓမ္မာ သမ္ပယုတ္တကေဟိ စတူဟိ ခန္ဓေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဣဇ္ဈန္တိ, န ဝိနာ တေဟိ, တသ္မာ တေန ပရိယာယေန သဗ္ဗေ စတ္တာရောပိ ခန္ဓာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ နာမ ဟောန္တိ, ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ပါဒါ နာမာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝီရိယသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတန္တိ ဧတ္ထ ပန ဝီရိယန္တိ စ ပဓာနသင်္ခါရောတိ စ ဧကောယေဝ။ ကသ္မာ ဒွိဓာ ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝီရိယဿ အဓိပတိဘာဝဒဿနဝသေနေတ္ထ ပဌမံ ဝီရိယဂ္ဂဟဏံ ကတံ, တဿေဝ စတုကိစ္စသာဓကတ္တဒဿနတ္ထံ ပဓာနသင်္ခါရဝစနံ ကတံ။ ဧဝံ ဒွိဓာ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ စေတ္ထာပိ တယော တယော ဓမ္မာတိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိဘင်္ဂေ ‘ဣဒ္ဓီတိ ယာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ဣဒ္ဓိ သမိဒ္ဓိ ဣဇ္ဈနာ သမိဇ္ဈနာ’တိ (ဝိဘ။ ၄၃၄) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒ္ဓိ နာမ အနိပ္ဖန္နာ, ဣဒ္ဓိပါဒေါ နိပ္ဖန္နော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ပန ဣဒ္ဓိပိ ဣဒ္ဓိပါဒေါပိ နိပ္ဖန္နော လက္ခဏဗ္ဘာဟတောတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတံ။ ဣဒ္ဓိ သမိဒ္ဓီတိအာဒီဟိ ဣဇ္ဈနာကာရေန ဓမ္မာ ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဘာဝေတီတိ အာသေဝတိ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ (ဝိဘ။ ၄၃၁ အာဒယော) ဝိယ ဣဓာပိ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာ လောကိယာ ဧဝ။ တသ္မာ ဣဒ္ဓိဝိဓံ တာဝ သမ္ပာဒေတုကာမော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၆။)လောကိယံ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေန္တော ပထဝီကသိဏာဒီသု အဋ္ဌသု ကသိဏေသု အဓိကတဝသိပ္ပတ္တအဋ္ဌသမာပတ္တိကော ကသိဏာနုလောမတော ကသိဏပဋိလောမတော ကသိဏာနုလောမပဋိလောမတော ဈာနာနုလောမတော ဈာနပဋိလောမတော ဈာနာနုလောမပဋိလောမတော ဈာနုက္ကန္တိကတော ကသိဏုက္ကန္တိကတော ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတော အင်္ဂသင်္ကန္တိကတော အာရမ္မဏသင်္ကန္တိကတော အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိကတော အင်္ဂဝဝတ္ထာနတော အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ စိတ္တံ ပရိဒမေတွာ ဆန္ဒသီသဝီရိယသီသစိတ္တသီသဝီမံသာသီသဝသေန ပုနပ္ပုနံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ။ အင်္ဂါရမ္မဏဝဝတ္ထာနမ္ပိ ကေစိ ဣစ္ဆန္တိ။ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နေန ပန ကသိဏေသု စတုက္ကဇ္ဈာနမတ္တေ စိဏ္ဏဝသိနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ တံ တံ ဣဒ္ဓိပါဒံ သမာဓိံ ဘာဝေန္တော ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပါဒါယာ’’တိအာဒိကံ (ဝိဘ။ ၄၃၂) စတုပ္ပကာရံ ဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာတိ, တဿ စ ဟာနိဝုဒ္ဓိယော ဉတွာ ဝီရိယသမတံ အဓိဋ္ဌာတိ။ သော ဧဝံ စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသု စိတ္တံ ပရိဘာဝေတွာ ဣဒ္ဓိဝိဓံ သမ္ပာဒေတိ။
သော ဣမေသု စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသူတိအာဒီသု သောတိ သော ဘာဝိတစတုရိဒ္ဓိပါဒေါ ဘိက္ခု။ စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသု စိတ္တံ ပရိဘာဝေတီတိ ပုနပ္ပုနံ ဆန္ဒာဒီသု ဧကေကံ အဓိပတိံ ကတွာ ဈာနသမာပဇ္ဇနဝသေန တေသု စိတ္တံ ပရိဘာဝေတိ နာမ, ဆန္ဒာဒိဝါသနံ ဂါဟာပေတီတိ အတ္ထော။ ပရိဒမေတီတိ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကရောတိ။ ပုရိမံ ပစ္ဆိမဿ ကာရဏဝစနံ။ ပရိဘာဝိတဉှိ စိတ္တံ ပရိဒမိတံ ဟောတီတိ။ မုဒုံ ကရောတီတိ တထာ ဒန္တံ စိတ္တံ ဝသိပ္ပတ္တံ ကရောတိ။ ဝသေ ဝတ္တမာနဉှိ စိတ္တံ ‘‘မုဒူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကမ္မနိယန္တိ ကမ္မက္ခမံ ကမ္မယောဂ္ဂံ ကရောတိ။ မုဒု ဟိ စိတ္တံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ သုဓန္တမိဝ သုဝဏ္ဏံ, ဣဓ ပန ဣဒ္ဓိဝိဓကမ္မက္ခမံ။ သောတိ သော ပရိဘာဝိတစိတ္တော ဘိက္ခု။ ကာယမ္ပိ စိတ္တေ သမောဒဟတီတိအာဒိ ဣဒ္ဓိကရဏကာလေ ယထာသုခံ စိတ္တစာရဿ ဣဇ္ဈနတ္ထံ ယောဂဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာယမ္ပိ စိတ္တေ သမောဒဟတီတိ အတ္တနော ကရဇကာယမ္ပိ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တေ သမောဒဟတိ ပဝေသေတိ အာရောပေတိ, ကာယံ စိတ္တာနုဂတိကံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကရဏံ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဂမနဿ ဥပကာရာယ ဟောတိ။ စိတ္တမ္ပိ ကာယေ သမောဒဟတီတိ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ အတ္တနော ကရဇကာယေ သမောဒဟတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၇။)အာရောပေတိ, စိတ္တမ္ပိ ကာယာနုဂတိကံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကရဏံ ဒိဿမာနေန ကာယေန ဂမနဿ ဥပကာရာယ ဟောတိ။ သမာဒဟတီတိပိ ပါဌော, ပတိဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ ကာယဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတီတိ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ဂဟေတွာ ကရဇကာယေ အာရောပေတိ ကာယာနုဂတိကံ ကရောတိ, ဣဒံ စိတ္တံ ကာယေ သမောဒဟနဿ ဝေဝစနံ။ စိတ္တဝသေန ကာယံ ပရိဏာမေတီတိ ကရဇကာယံ ဂဟေတွာ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တေ အာရောပေတိ, စိတ္တာနုဂတိကံ ကရောတိ, ဣဒံ ကာယံ စိတ္တေ သမောဒဟနဿ ဝေဝစနံ။ အဓိဋ္ဌာတီတိ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ။ သမောဒဟနဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ပရိဏာမော ဝုတ္တော, ပရိဏာမဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ သမောဒဟတီတိ မူလပဒံ, ပရိဏာမေတိ အဓိဋ္ဌာတီတိ တဿ အတ္ထနိဒ္ဒေသပဒါနိ, တသ္မာ တေသံ ဒွိန္နံယေဝ ပဒါနံ ဝသေန ပရိဏာမေတွာတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ သမောဒဟိတွာတိ။
သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ကာယေ ဩက္ကမိတွာ ဝိဟရတီတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေန သဟဇာတသုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ သမာပဇ္ဇနဝသေန ကရဇကာယေ ဩက္ကမိတွာ ပဝေသေတွာ ဝိဟရတိ။ တာယ သညာယ ဩက္ကန္တကာယဿ ပနဿ ကရဇကာယောပိ တူလပိစု ဝိယ လဟုကော ဟောတိ။ သောတိ သော ကတယောဂဝိဓာနော ဘိက္ခု။ တထာဘာဝိတေန စိတ္တေနာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ, ဟေတုအတ္ထေ ဝါ, တထာဘာဝိတေန စိတ္တေန ဟေတုဘူတေနာတိ အတ္ထော။ ပရိသုဒ္ဓေနာတိ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓေန။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာယေဝ ပရိယောဒါတေန, ပဘဿရေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာယာတိ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသေ, ဣဒ္ဓိဝိကပ္ပေ ဝါ ဉာဏတ္ထာယ။ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီတိ သော ဘိက္ခု ဝုတ္တပ္ပကာရဝသေန တသ္မိံ စိတ္တေ အဘိညာပါဒကေ ဇာတေ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဓိဂမတ္ထာယ ပရိကမ္မစိတ္တံ အဘိနီဟရတိ, ကသိဏာရမ္မဏတော အပနေတွာ ဣဒ္ဓိဝိဓာဘိမုခံ ပေသေတိ။ အဘိနိန္နာမေတီတိ အဓိဂန္တဗ္ဗဣဒ္ဓိပေါဏံ ဣဒ္ဓိပဗ္ဘာရံ ကရောတိ။ သောတိ သော ဧဝံ ကတစိတ္တာဘိနီဟာရော ဘိက္ခု။ အနေကဝိဟိတန္တိ အနေကဝိဓံ နာနပ္ပကာရကံ။ ဣဒ္ဓိဝိဓန္တိ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသံ, ဣဒ္ဓိဝိကပ္ပံ ဝါ။ ပစ္စနုဘောတီတိ ပစ္စနုဘဝတိ, ဖဿေတိ သစ္ဆိကရောတိ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၀၂။ ဣဒါနိဿ အနေကဝိဟိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ဧကောပိ ဟုတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧကောပိ ဟုတွာတိ ဣဒ္ဓိကရဏတော ပုဗ္ဗေ ပကတိယာ ဧကောပိ ဟုတွာ။ ဗဟုဓာ ဟောတီတိ ဗဟုန္နံ သန္တိကေ စင်္ကမိတုကာမော ဝါ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၈။)သဇ္ဈာယံ ဝါ ကတ္တုကာမော, ပဉှံ ဝါ ပုစ္ဆိတုကာမော ဟုတွာ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ ဟောတိ။ ကထံ ပနာယမေဝံ ဟောတိ? ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒမူလဘူတေ ဓမ္မေ သမ္ပာဒေတွာ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သစေ သတံ ဣစ္ဆတိ, ‘‘သတံ ဟောမိ သတံ ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတိ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဟေဝ သတံ ဟောတိ။ သဟဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ဧဝံ န ဣဇ္ဈတိ, ပုန ပရိကမ္မံ ကတွာ ဒုတိယမ္ပိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဧကဝါရံ ဒွေဝါရံ သမာပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ နိမိတ္တာရမ္မဏံ, ပရိကမ္မစိတ္တာနိ သတာရမ္မဏာနိ ဝါ သဟဿာရမ္မဏာနိ ဝါ။ တာနိ စ ခေါ ဝဏ္ဏဝသေနေဝ, နော ပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ တထေဝ သတာရမ္မဏံ ဝါ သဟဿာရမ္မဏံ ဝါ, တံ ပဌမပ္ပနာစိတ္တမိဝ ဂေါတြဘုအနန္တရံ ဧကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ။ တတ္ထ ယေ တေ ဗဟူ နိမ္မိတာ, တေ အနိယမေတွာ နိမ္မိတတ္တာ ဣဒ္ဓိမတာ သဒိသာဝ ဟောန္တိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဝါ ဘာသိတတုဏှီဘာဝါဒီသု ဝါ ယံ ယံ ဣဒ္ဓိမာ ကရောတိ, တံတဒေဝ ကရောန္တိ။ သစေ ပန နာနာဝဏ္ဏေ ကာတုကာမော ဟောတိ, ကေစိ ပဌမဝယေ ကေစိ မဇ္ဈိမဝယေ ကေစိ ပစ္ဆိမဝယေ, တထာ ဒီဃကေသေ ဥပဍ္ဎမုဏ္ဍမုဏ္ဍေ မိဿကကေသေ ဥပဍ္ဎရတ္တစီဝရေ ပဏ္ဍုကစီဝရေ ပဒဘာဏဓမ္မကထာသရဘညပဉှပုစ္ဆနပဉှဝိဿဇ္ဇနရဇနပစနစီဝရသိဗ္ဗနဓောဝနာဒီနိ ကရောန္တေ, အပရေပိ ဝါ နာနပ္ပကာရကေ ကာတုကာမော ဟောတိ, တေန ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧတ္တကာ ဘိက္ခူ ပဌမဝယာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဣစ္ဆိတပ္ပကာရာယေဝ ဟောန္တီတိ။ ဧသ နယော ‘‘ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတီ’’တိအာဒီသု။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဣမိနာ ဟိ ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ဗဟုဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ပုန ‘‘ဧကောဝ ဟုတွာ စင်္ကမိဿာမိ, သဇ္ဈာယံ ကရိဿာမိ, ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝါ ‘‘အယံ ဝိဟာရော အပ္ပဘိက္ခုကော, သစေ ကေစိ အာဂမိဿန္တိ, ကုတော ဣမေ ဧတ္တကာ ဧကသဒိသာ ဘိက္ခူ အဒ္ဓါ ထေရဿ ဧသာနုဘာဝေါတိ မံ ဇာနိဿန္တီ’’တိ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဝါ အန္တရာဝ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ဣစ္ဆန္တေန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၉။)အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဧကော ဟောတိ။ ဧဝံ အကရောန္တော ပန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန သယမေဝ ဧကော ဟောတိ။
အာဝိဘာဝန္တိ ပါကဋဘာဝံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တိရောဘာဝန္တိ ပဋိစ္ဆန္နဘာဝံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အာဝိဘာဝံ ပစ္စနုဘောတိ, တိရောဘာဝံ ပစ္စနုဘောတီတိ ပုရိမေန ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ တတြာယံ ဣဒ္ဓိမာ အာဝိဘာဝံ ကတ္တုကာမော အန္ဓကာရံ ဝါ အာလောကံ ကရောတိ, ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ဝိဝဋံ ကရောတိ, အနာပါထံ ဝါ အာပါထံ ကရောတိ။ ကထံ? အယဉှိ ယထာ ပဋိစ္ဆန္နောပိ ဒူရေ ဌိတောပိ ဝါ ဒိဿတိ, ဧဝံ အတ္တာနံ ဝါ ပရံ ဝါ ကတ္တုကာမော ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဣဒံ အန္ဓကာရံ အာလောကဇာတံ ဟောတူ’’တိ ဝါ, ‘‘ဣဒံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝဋံ ဟောတူ’’တိ ဝါ, ‘‘ဣဒံ အနာပါထံ အာပါထံ ဟောတူ’’တိ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတိ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ ပရေ ဒူရေ ဌိတာပိ ပဿန္တိ, သယမ္ပိ ပဿိတုကာမော ပဿတိ။ တိရောဘာဝံ ကတ္တုကာမော ပန အာလောကံ ဝါ အန္ဓကာရံ ကရောတိ, အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နံ, အာပါထံ ဝါ အနာပါထံ ကရောတိ။ ကထံ? အယဉှိ ယထာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နောပိ သမီပေ ဌိတောပိ ဝါ န ဒိဿတိ, ဧဝံ အတ္တာနံ ဝါ ပရံ ဝါ ကတ္တုကာမော ပါဒကဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ‘‘ဣဒံ အာလောကဋ္ဌာနံ အန္ဓကာရံ ဟောတူ’’တိ ဝါ, ‘‘ဣဒံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတူ’’တိ ဝါ, ‘‘ဣဒံ အာပါထံ အနာပါထံ ဟောတူ’’တိ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတိ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ ပရေ သမီပေ ဌိတာပိ န ပဿန္တိ, သယမ္ပိ အပဿိတုကာမော န ပဿတိ။ အပိစ သဗ္ဗမ္ပိ ပါကဋပါဋိဟာရိယံ အာဝိဘာဝေါ နာမ, အပါကဋပါဋိဟာရိယံ တိရောဘာဝေါ နာမ။ တတ္ထ ပါကဋပါဋိဟာရိယေ ဣဒ္ဓိပိ ပညာယတိ ဣဒ္ဓိမာပိ။ တံ ယမကပါဋိဟာရိယေန ဒီပေတဗ္ဗံ။ အပါကဋပါဋိဟာရိယေ ဣဒ္ဓိယေဝ ပညာယတိ, န ဣဒ္ဓိမာ။ တံ မဟကသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၆) စ ဗြဟ္မနိမန္တနိကသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁ အာဒယော) စ ဒီပေတဗ္ဗံ။
တိရောကုဋ္ဋန္တိ ပရကုဋ္ဋံ, ကုဋ္ဋဿ ပရဘာဂန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော တိရောပါကာရတိရောပဗ္ဗတေသု။ ကုဋ္ဋောတိ စ ဂေဟဘိတ္တိ။ ပါကာရောတိ ဂေဟဝိဟာရဂါမာဒီနံ ပရိက္ခေပပါကာရော။ ပဗ္ဗတောတိ ပံသုပဗ္ဗတော ဝါ ပါသာဏပဗ္ဗတော ဝါ။ အသဇ္ဇမာနောတိ အလဂ္ဂမာနော။ သေယျထာပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၀။)အာကာသေတိ အာကာသေ ဝိယ။ ဧဝံ ဂန္တုကာမေန ပန အာကာသကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ကုဋ္ဋံ ဝါ ပါကာရံ ဝါ ပဗ္ဗတံ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ကတပရိကမ္မေန ‘‘အာကာသော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော, အာကာသောဝ ဟောတိ။ အဓော ဩတရိတုကာမဿ, ဥဒ္ဓံ ဝါ အာရောဟိတုကာမဿ သုသိရော ဟောတိ, ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂန္တုကာမဿ ဆိဒ္ဒေါ။ သော တတ္ထ အသဇ္ဇမာနော ဂစ္ဆတိ။ သစေ ပနဿ ဘိက္ခုနော အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာ ပဗ္ဗတော ဝါ ရုက္ခော ဝါ ဥဋ္ဌေတိ, ကိံ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ? ဒေါသော နတ္ထိ။ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာနဉှိ ဥပဇ္ဈာယဿ သန္တိကေ နိဿယဂ္ဂဟဏသဒိသံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ပန ဘိက္ခုနာ ‘‘အာကာသော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌိတတ္တာ အာကာသော ဟောတိယေဝ။ ပုရိမာဓိဋ္ဌာနဗလေနေဝ စဿ အန္တရာ အညော ပဗ္ဗတော ဝါ ရုက္ခော ဝါ ဥတုမယော ဥဋ္ဌဟိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။ အညေန ဣဒ္ဓိမတာ နိမ္မိတေ ပန ပဌမံ နိမ္မာနံ ဗလဝံ ဟောတိ။ ဣတရေန တဿ ဥဒ္ဓံ ဝါ အဓော ဝါ ဂန္တဗ္ဗံ။
ပထဝိယာပိ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ဥမ္မုဇ္ဇန္တိ ဥဋ္ဌာနံ, နိမုဇ္ဇန္တိ သံသီဒနံ, ဥမ္မုဇ္ဇဉ္စ နိမုဇ္ဇဉ္စ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ။ ဧဝံ ကတ္တုကာမေန ပန အာပေါကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ ‘‘ဧတ္တကေ ဌာနေ ပထဝီ ဥဒကံ ဟောတူ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ဌာနေ ပထဝီ ဥဒကမေဝ ဟောတိ။ သော တတ္ထ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ ကရောတိ သေယျထာပိ ဥဒကေ။ န ကေဝလဉ္စ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇမေဝ, နှာနပါနမုခဓောဝနဘဏ္ဍကဓောဝနာဒီသု ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ တံ ကရောတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဥဒကမေဝ ကရောတိ, သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီသုပိ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ တံ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဧတ္တကံ ဟောတူ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ ဥဒ္ဓရိတွာ ဘာဇနဂတံ ကရောန္တဿ သပ္ပိ သပ္ပိယေဝ ဟောတိ, တေလာဒီနိ တေလာဒီနိယေဝ, ဥဒကံ ဥဒကမေဝ။ သော တတ္ထ တေမိတုကာမောဝ တေမေတိ, န တေမိတုကာမော န တေမေတိ။ တဿေဝ စ သာ ပထဝီ ဥဒကံ ဟောတိ, သေသဇနဿ ပထဝီယေဝ။ တတ္ထ မနုဿာ ပတ္တိကာပိ ဂစ္ဆန္တိ, ယာနာဒီဟိပိ ဂစ္ဆန္တိ, ကသိကမ္မာဒီနိပိ ကရောန္တိယေဝ။ သစေ ပနာယံ ‘‘တေသမ္ပိ ဥဒကံ ဟောတူ’’တိ ဣစ္ဆတိ, ဟောတိယေဝ။ ပရိစ္ဆိန္နကာလံ ပန အတိက္ကမိတွာ ယံ ပကတိယာ ဃဋတဠာကာဒီသု ဥဒကံ, တံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနံ ပထဝီယေဝ ဟောတိ။
ဥဒကေပိ အဘိဇ္ဇမာနေ ဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ယံ ဥဒကံ အက္ကမိတွာ သံသီဒတိ, တံ ဘိဇ္ဇမာနန္တိ ဝုစ္စတိ, ဝိပရီတံ အဘိဇ္ဇမာနံ။ ဧဝံ ဂန္တုကာမေန ပန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၁။)ပထဝီကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧတ္တကေ ဌာနေ ဥဒကံ ပထဝီ ဟောတူ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ယထာပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေ ဥဒကံ ပထဝီယေဝ ဟောတိ။ သော တတ္ထ ဂစ္ဆတိ သေယျထာပိ ပထဝိယံ။ န ကေဝလဉ္စ ဂစ္ဆတိ, ယံ ယံ ဣရိယာပထံ ဣစ္ဆတိ, တံ တံ ကပ္ပေတိ။ န ကေဝလဉ္စ ပထဝိမေဝ ကရောတိ, မဏိသုဝဏ္ဏပဗ္ဗတရုက္ခာဒီသုပိ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ တံ ဝုတ္တနယေနေဝ အာဝဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာတိ, ယထာဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။ တဿေဝ စ တံ ဥဒကံ ပထဝီ ဟောတိ, သေသဇနဿ ဥဒကမေဝ။ မစ္ဆကစ္ဆပါ စ ဥဒကကာကာဒယော စ ယထာရုစိ ဝိစရန္တိ။ သစေ ပနာယံ အညေသမ္ပိ မနုဿာနံ တံ ပထဝိံ ကာတုံ ဣစ္ဆတိ, ကရောတိယေဝ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလာတိက္ကမေန ပန ဥဒကမေဝ ဟောတိ။
အာကာသေပိ ပလ္လင်္ကေန ကမတီတိ အန္တလိက္ခေ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနေန ဂစ္ဆတိ။ ပက္ခီ သကုဏောတိ ပက္ခေဟိ ယုတ္တော သကုဏော, န အပရိပုဏ္ဏပက္ခော လူနပက္ခော ဝါ။ တာဒိသော ဟိ အာကာသေ ဂန္တုံ န သက္ကောတိ။ ဧဝမာကာသေ ဂန္တုကာမေန ပန ပထဝီကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သစေ နိသိန္နော ဂန္တုမိစ္ဆတိ, ပလ္လင်္ကပ္ပမာဏံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သစေ နိပန္နော ဂန္တုကာမော ဟောတိ, မဉ္စပ္ပမာဏံ, သစေ ပဒသာ ဂန္တုကာမော ဟောတိ, မဂ္ဂပ္ပမာဏန္တိ ဧဝံ ယထာနုရူပံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘ပထဝီ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ပထဝီယေဝ ဟောတိ။ အာကာသေ ဂန္တုကာမေန စ ဘိက္ခုနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနာပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အန္တရာ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ ဝါ ပဗ္ဗတရုက္ခာဒယော ဟောန္တိ, နာဂသုပဏ္ဏာဒယော ဝါ ဥသူယန္တာ မာပေန္တိ, တေသံ ဒဿနတ္ထံ။ တေ ပန ဒိသွာ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အာကာသော ဟောတူ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အပိစ ဩကာသေ ဩရောဟဏတ္ထမ္ပိ ဣမိနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ သစေ အနောကာသေ နှာနတိတ္ထေ ဝါ ဂါမဒွါရေ ဝါ ဩရောဟတိ, မဟာဇနဿ ပါကဋော ဟောတိ, တသ္မာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿိတွာ အနောကာသံ ဝဇ္ဇေတွာ ဩကာသေ ဩတရတီတိ။
ဣမေပိ စန္ဒိမသူရိယေ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကေ ဧဝံမဟာနုဘာဝေတိ ဧတ္ထ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဒွါစတ္တာလီသယောဇနသဟဿောပရိစရဏေန မဟိဒ္ဓိကတာ, တီသု ဒီပေသု ဧကက္ခဏေ အာလောကကရဏေန မဟာနုဘာဝတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဧဝံ ဥပရိစရဏအာလောကဖရဏေဟိ ဝါ မဟိဒ္ဓိကေ, တေနေဝ မဟိဒ္ဓိကတ္တေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၂။)မဟာနုဘာဝေ။ ပရာမသတီတိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ, ဧကဒေသေ ဝါ ဖုသတိ။ ပရိမဇ္ဇတီတိ သမန္တတော အာဒါသတလံ ဝိယ ပရိမဇ္ဇတိ။ အယံ ပနဿ ဣဒ္ဓိ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနဝသေနေဝ ဣဇ္ဈတိ, နတ္ထေတ္ထ ကသိဏသမာပတ္တိနိယမော။ သွာယံ ယဒိ ဣစ္ဆတိ ဂန္တွာ ပရာမသိတုံ, ဂန္တွာ ပရာမသတိ။ သစေ ပန ဣဓေဝ နိသိန္နကော ဝါ နိပန္နကော ဝါ ပရာမသိတုကာမော ဟောတိ, ‘‘ဟတ္ထပါသေ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ။ အဓိဋ္ဌာနဗလေန ဝဏ္ဋာ မုတ္တတာလဖလံ ဝိယ အာဂန္တွာ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေ ဝါ ပရာမသတိ, ဟတ္ထံ ဝါ ဝဍ္ဎေတွာ ပရာမသတိ။ ဟတ္ထံ ဝဍ္ဎေန္တဿ ပန ကိံ ဥပါဒိန္နကံ ဝဍ္ဎတိ အနုပါဒိန္နကံ ဝါတိ? ဥပါဒိန္နကံ နိဿာယ အနုပါဒိန္နကံ ဝဍ္ဎတိ။ ယော ဧဝံ ကတွာ န ကေဝလံ စန္ဒိမသူရိယေ ပရာမသတိ, သစေ ဣစ္ဆတိ, ပါဒကထလိကံ ကတွာ ပါဒေ ဌပေတိ, ပီဌံ ကတွာ နိသီဒတိ, မဉ္စံ ကတွာ နိပဇ္ဇတိ, အပဿေနဖလကံ ကတွာ အပဿယတိ။ ယထာ ဧကော, ဧဝံ အပရောပိ။ အနေကေသုပိ ဟိ ဘိက္ခုသတသဟဿေသု ဧဝံ ကရောန္တေသု တေသဉ္စ ဧကမေကဿ တထေဝ ဣဇ္ဈတိ။ စန္ဒိမသူရိယာနဉ္စ ဂမနမ္ပိ အာလောကကရဏမ္ပိ တထေဝ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ပါတိသဟဿေသု ဥဒကပူရေသု သဗ္ဗပါတီသု စန္ဒမဏ္ဍလာနိ ဒိဿန္တိ, ပါကတိကမေဝ စန္ဒဿ ဂမနံ အာလောကကရဏဉ္စ ဟောတိ, တထူပမမေတံ ပါဋိဟာရိယံ။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာပိ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတီတိ ဗြဟ္မလောကံ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဧတ္ထန္တရေ အနေကဝိဓံ အဘိညံ ကရောန္တော အတ္တနော ကာယေန ဝသံ ဣဿရိယံ ဝတ္တေတိ။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ ဣဒ္ဓိကထာယံ အာဝိဘဝိဿတီတိ။
ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅၁။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၃။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဒူရေပိ သဒ္ဒါနန္တိအာဒိ ဒိဗ္ဗသောတံ ဥပ္ပါဒေတုကာမဿ အာဒိကမ္မိကဿ ဘိက္ခုနော ဥပါယသန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒူရေပိ သဒ္ဒါနံ သဒ္ဒနိမိတ္တန္တိ ဒူရေ သဒ္ဒါနံ အန္တရေ သဒ္ဒံ။ သဒ္ဒေါယေဝ ဟိ နိမိတ္တကရဏဝသေန သဒ္ဒနိမိတ္တံ။ ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝုတ္တေပိ ပကတိသောတဿ အာပါထဋ္ဌာနေယေဝ။ ဩဠာရိကာနန္တိ ထူလာနံ။ သုခုမာနန္တိ အဏူနံ။ သဏှသဏှာနန္တိ သဏှတောပိ သဏှာနံ, အတိသဏှာနန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန ပရမသုခုမာ သဒ္ဒါ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ ဣမံ ဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ဈာယိနာ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃။)ပရိကမ္မသမာဓိစိတ္တေန ပဌမတရံ ပကတိသောတပထေ ဒူရေ ဩဠာရိကော အရညေ သီဟာဒီနံ သဒ္ဒေါ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗော။ ဝိဟာရေ ဃဏ္ဍိသဒ္ဒေါ ဘေရိသဒ္ဒေါ သင်္ခသဒ္ဒေါ သာမဏေရဒဟရဘိက္ခူနံ သဗ္ဗထာမေန သဇ္ဈာယန္တာနံ သဇ္ဈာယနသဒ္ဒေါ ပကတိကထံ ကထေန္တာနံ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ကိံ, အာဝုသော’’တိအာဒိသဒ္ဒေါ သကုဏသဒ္ဒေါ ဝါတသဒ္ဒေါ ပဒသဒ္ဒေါ ပက္ကုထိတဥဒကဿ စိစ္စိဋာယနသဒ္ဒေါ အာတပေ သုဿမာနတာလပဏ္ဏသဒ္ဒေါ ကုန္ထကိပိလ္လိကာဒိသဒ္ဒေါတိ ဧဝံ သဗ္ဗောဠာရိကတော ပဘုတိ ယထာက္ကမေန သုခုမသုခုမသဒ္ဒါ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ ကရောန္တေန စ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဒသသု ဒိသာသု ကမေန ဧကေကိဿာ ဒိသာယ သဒ္ဒနိမိတ္တံ ဝုတ္တနယေန မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ မနသိ ကရောန္တေန စ ယေ သဒ္ဒါ ပကတိသောတဿ သုယျန္တိ, တေသု ပကတိသောတမောဓာယ မနောဒွါရိကေန စိတ္တေန မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ တဿ တေ သဒ္ဒါ ပကတိစိတ္တဿာပိ ပါကဋာ ဟောန္တိ, ပရိကမ္မသမာဓိစိတ္တဿ ပန အတိဝိယ ပါကဋာ ဟောန္တိ။ တဿေဝံ သဒ္ဒနိမိတ္တံ မနသိကရောတော ဣဒါနိ ဒိဗ္ဗသောတဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ တေသု သဒ္ဒေသု အညတရံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ယေသံ ပုရိမာနိ တီဏိ စတ္တာရိ ဝါ ပရိကမ္မောပစာရာနုလောမဂေါတြဘုနာမကာနိ ကာမာဝစရာနိ, စတုတ္ထံ ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပနာစိတ္တံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ။ တတ္ထ ယံ တေန အပ္ပနာစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ ဉာဏံ, အယံ ဒိဗ္ဗသောတဓာတု။ တံ ထာမဂတံ ကရောန္တေန ‘‘ဧတ္ထန္တရေ သဒ္ဒံ သုဏာမီ’’တိ ဧကင်္ဂုလမတ္တံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ, တတော ဒွင်္ဂုလစတုရင်္ဂုလအဋ္ဌင်္ဂုလဝိဒတ္ထိရတနအန္တောဂဗ္ဘပမုခ- ပါသာဒပရိဝေဏသံဃာရာမဂေါစရဂါမဇနပဒါဒိဝသေန ယာဝ စက္ကဝါဠံ, တတော ဝါ ဘိယျောပိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အဓိဂတာဘိညော ဧသ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ဖုဋ္ဌောကာသဗ္ဘန္တရဂတေ သဒ္ဒေ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနံ အသမာပဇ္ဇိတွာပိ အဘိညာဉာဏေန သုဏာတိယေဝ။ ဧဝံ သုဏန္တော စ သစေပိ ယာဝဗြဟ္မလောကာ သင်္ခဘေရိပဏဝါဒိသဒ္ဒေဟိ ဧကကောလာဟလံ ဟောတိ, ပါဋိယေက္ကံ ဝဝတ္ထာပေတုကာမတာယ သတိ ‘‘အယံ သင်္ခသဒ္ဒေါ, အယံ ဘေရိသဒ္ဒေါ’’တိ ဝဝတ္ထာပေတုံ သက္ကောတိယေဝ။ အဘိညာဉာဏေန သုတေ သာတ္ထကေ သဒ္ဒေ ပစ္ဆာ ကာမာဝစရစိတ္တေန အတ္ထံ ဇာနာတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၄။)ဒိဗ္ဗသောတံ ပကတိသောတဝတောယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နော ဗဓိရဿ။ ပစ္ဆာ ပကတိသောတေ ဝိနဋ္ဌေပိ ဒိဗ္ဗသောတံ န ဝိနဿတီတိ ဝဒန္တိ။
သော ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာတိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗာ။ ဒေဝါနဉှိ သုစရိတကမ္မာဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပိတ္တသေမှရုဓိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓါ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထာ ဒိဗ္ဗာ ပသာဒသောတဓာတု ဟောတိ။ အယဉ္စာပိ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တာ ဉာဏသောတဓာတု တာဒိသာယေဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗာ။ အပိစ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ, အတ္တနာ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာပိ ဒိဗ္ဗာ, သဝနဋ္ဌေန နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန စ သောတဓာတု, သောတဓာတုကိစ္စကရဏေန စ သောတဓာတု ဝိယာတိပိ သောတဓာတု။ တာယ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ။ ဝိသုဒ္ဓါယာတိ ပရိသုဒ္ဓါယ နိရုပက္ကိလေသာယ။ အတိက္ကန္တမာနုသိကာယာတိ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ သဒ္ဒသဝနေန မာနုသိကံ မံသသောတဓာတုံ အတိက္ကန္တာယ ဝီတိဝတ္တိတွာ ဌိတာယ။ ဥဘော သဒ္ဒေ သုဏာတီတိ ဒွေ သဒ္ဒေ သုဏာတိ။ ကတမေ ဒွေ? ဒိဗ္ဗေ စ မာနုသေ စ, ဒေဝါနဉ္စ မနုဿာနဉ္စ သဒ္ဒေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဒေသပရိယာဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေ ဒူရေ သန္တိကေ စာတိ ယေ သဒ္ဒါ ဒူရေ ပရစက္ကဝါဠေပိ, ယေ စ သန္တိကေ အန္တမသော သဒေဟသန္နိဿိတပါဏကသဒ္ဒါပိ, တေ သုဏာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန နိပ္ပဒေသပရိယာဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅၂။ စေတောပရိယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၄။ စေတောပရိယဉာဏနိဒ္ဒေသေ သော ဧဝံ ပဇာနာတီတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိဓာနံ ဥပဒိသတိ။ ဣဒံ ရူပံ သောမနဿိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတန္တိအာဒိ အာဒိကမ္မိကေန ဈာယိနာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဝိဓာနံ။ ကထံ? ဧတဉှိ ဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတုကာမေန ဈာယိနာ ပဌမံ တာဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။ ဧတဉှိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝသေန ဣဇ္ဈတိ, တံ ဧတဿ ပရိကမ္မံ။ တသ္မာ တေန ဘိက္ခုနာ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ပရဿ ဟဒယရူပံ နိဿာယ ဝတ္တမာနဿ လောဟိတဿ ဝဏ္ဏံ ပဿိတွာ ပဿိတွာ စိတ္တံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ တဉှိ လောဟိတံ ကုသလသောမနဿေ ဝတ္တမာနေ ရတ္တံ ဟောတိ နိဂြောဓပက္ကဝဏ္ဏံ, အကုသလသောမနဿေ ဝတ္တမာနေ တဒေဝ လုဠိတံ ဟောတိ, ဒေါမနဿေ ဝတ္တမာနေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၅။)ကာဠကံ ဟောတိ ဇမ္ဗုပက္ကဝဏ္ဏံ လုဠိတံ။ ကုသလူပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယ ပသန္နံ ဟောတိ တိလတေလဝဏ္ဏံ။ အကုသလူပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယ တဒေဝ လုဠိတံ ဟောတိ။ တသ္မာ တေန ‘‘ဣဒံ ရူပံ သောမနဿိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတံ, ဣဒံ ရူပံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတံ, ဣဒံ ရူပံ ဥပေက္ခိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတ’’န္တိ ပရဿ ဟဒယလောဟိတဝဏ္ဏံ ပဿိတွာ ပဿိတွာ စိတ္တံ ပရိယေသန္တေန စေတောပရိယဉာဏံ ထာမဂတံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ထာမဂတေ ဟိ တသ္မိံ အနုက္ကမေန သဗ္ဗမ္ပိ ကာမာဝစရာဒိဘေဒံ စိတ္တံ ပဇာနာတိ စိတ္တာ စိတ္တမေဝ သင်္ကမန္တော ဝိနာ ဟဒယရူပဒဿနေန။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အဋ္ဌကထာယံ –
‘‘အာရုပ္ပေ ပရဿ စိတ္တံ ဇာနိတုကာမော ကဿ ဟဒယရူပံ ပဿတိ, ကဿိန္ဒြိယဝိကာရံ ဩလောကေတီတိ? န ကဿစိ။ ဣဒ္ဓိမတော ဝိသယော ဧသ, ယဒိဒံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ အာဝဇ္ဇန္တော သောဠသပ္ပဘေဒံ စိတ္တံ ဇာနာတိ။ အကတာဘိနိဝေသဿ ပန ဝသေန အယံ ကထာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၀၁)။
ပရသတ္တာနန္တိ အတ္တာနံ ဌပေတွာ သေသသတ္တာနံ။ ပရပုဂ္ဂလာနန္တိ ဣဒမ္ပိ ဣမိနာ ဧကတ္ထမေဝ, ဝေနေယျဝသေန ပန ဒေသနာဝိလာသေန စ ဗျဉ္ဇနေန နာနတ္တံ ကတံ။ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာတီတိ အတ္တနော စိတ္တေန တေသံ စိတ္တံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သရာဂါဒိဝသေန နာနပ္ပကာရတော ဇာနာတိ။ သရာဂံ ဝါတိအာဒီသု ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တတ္ထ အဋ္ဌဝိဓံ လောဘသဟဂတစိတ္တံ သရာဂံ စိတ္တံ နာမ, အဝသေသံ စတုဘူမကကုသလာဗျာကတစိတ္တံ ဝီတရာဂံ နာမ။ ဒွေ ဒေါမနဿစိတ္တာနိ, ဒွေ ဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စစိတ္တာနီတိ ဣမာနိ ပန စတ္တာရိ စိတ္တာနိ ဣမသ္မိံ ဒုကေ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆန္တိ။ ကေစိ ပန ထေရာ တာနိပိ ဝီတရာဂပဒေန သင်္ဂဏှန္တိ။ ဒုဝိဓံ ပန ဒေါမနဿသဟဂတံ စိတ္တံ သဒေါသံ စိတ္တံ နာမ, သဗ္ဗမ္ပိ စတုဘူမကံ ကုသလာဗျာကတံ ဝီတဒေါသံ နာမ။ သေသာနိ ဒသ အကုသလစိတ္တာနိ ဣမသ္မိံ ဒုကေ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆန္တိ။ ကေစိ ပန ထေရာ တာနိပိ ဝီတဒေါသပဒေန သင်္ဂဏှန္တိ။ သမောဟံ ဝီတမောဟန္တိ ဧတ္ထ ပန မောဟေကဟေတုကဝသေန ဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဒွယမေဝ သမောဟံ။ မောဟဿ ပန သဗ္ဗာကုသလေသု သမ္ဘဝတော ဒွါဒသဝိဓမ္ပိ အကုသလံ စိတ္တံ ‘‘သမောဟ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝသေသံ ကုသလာဗျာကတံ ဝီတမောဟံ။ ထိနမိဒ္ဓါနုဂတံ ပန သံခိတ္တံ, ဥဒ္ဓစ္စာနုဂတံ ဝိက္ခိတ္တံ။ ရူပါဝစရာရူပါဝစရံ မဟဂ္ဂတံ, အဝသေသံ အမဟဂ္ဂတံ။ သဗ္ဗမ္ပိ တေဘူမကံ သဥတ္တရံ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၆။)လောကုတ္တရံ အနုတ္တရံ။ ဥပစာရပ္ပတ္တံ အပ္ပနာပ္ပတ္တဉ္စ သမာဟိတံ, တဒုဘယမသမ္ပတ္တံ အသမာဟိတံ။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တိပ္ပတ္တံ ဝိမုတ္တံ, ပဉ္စဝိဓမ္ပိ ဧတံ ဝိမုတ္တိမပ္ပတ္တံ အဝိမုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ စေတောပရိယဉာဏလာဘီ ဘိက္ခု သောဠသပ္ပဘေဒမ္ပိ စိတ္တံ ပဇာနာတိ။ ပုထုဇ္ဇနာ ပန အရိယာနံ မဂ္ဂဖလစိတ္တံ န ဇာနန္တိ, အရိယာပိ စ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ဥပရိမာနံ ဥပရိမာနံ မဂ္ဂဖလစိတ္တံ န ဇာနန္တိ, ဥပရိမာ ဥပရိမာ ပန ဟေဋ္ဌိမာနံ ဟေဋ္ဌိမာနံ စိတ္တံ ဇာနန္တီတိ။
စေတောပရိယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅၃။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၅။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဧဝံ ပဇာနာတီတိအာဒိ စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသု ပရိဘာဝိတစိတ္တဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတုကာမဿ တဒုပ္ပါဒနဝိဓာနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကမတော ဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ ပဿိတွာ ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာသင်္ခါတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဖလသင်္ခေပံ ပဿတိ, တဿ ပစ္စယံ ပုရိမဘဝေ ကမ္မကိလေသသင်္ခါတံ ဟေတုသင်္ခေပံ ပဿတိ, တဿ ပစ္စယံ ပုရိမဘဝေယေဝ ဖလသင်္ခေပံ ပဿတိ, တဿ ပစ္စယံ တတိယဘဝေ ဟေတုသင်္ခေပံ ပဿတိ။ ဧဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒဿနေန ဇာတိပရမ္ပရံ ပဿတိ။ ဧဝံ ဗဟူပကာရော ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒမနသိကာရော။ တတ္ထ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမဿုပ္ပါဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒနိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသဝစနံ။ ဧဝံ တေသံ အညတရဝစနေနေဝ အတ္ထေ သိဒ္ဓေ ဒွိဓာ ဝစနံ ကသ္မာတိ စေ? အတ္ထနာနတ္တသဗ္ဘာဝတော။ ကထံ? ဣမသ္မိံ သတီတိ ဣမသ္မိံ ပစ္စယေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ဣဒံ သဗ္ဗပစ္စယာနံ သာဓာရဏဝစနံ။ ဣဒံ ဟောတီတိ ဣဒံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဘဝတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗပစ္စယုပ္ပန္နာနံ သာဓာရဏဝစနံ။ ဣမိနာ သကလေန ဝစနေန အဟေတုကဝါဒေါ ပဋိသိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ယေ ဟိ ဓမ္မာ ပစ္စယသမ္ဘဝါ ဟောန္တိ, န ပစ္စယာဘာဝါ, တေ အဟေတုကာ နာမ န ဟောန္တီတိ။ ဣမဿုပ္ပါဒါတိ ဣမဿ ပစ္စယဿ ဥပ္ပါဒဟေတု။ ဣဒံ သဗ္ဗပစ္စယာနံ ဥပ္ပါဒဝန္တတာဒီပနဝစနံ။ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗပစ္စယုပ္ပန္နာနံ တတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနတာဒီပနဝစနံ။ ဣမိနာ သကလေန ဝစနေန သဿတာဟေတုကဝါဒေါ ပဋိသိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ယေ ဟိ ဥပ္ပါဒဝန္တော ဓမ္မာ, တေ အနိစ္စာ။ တသ္မာ သတိပိ သဟေတုကတ္တေ အနိစ္စဟေတုကာ ဧတေ ဓမ္မာ န လောကေ နိစ္စသမ္မတပကတိပုရိသာဒိဟေတုကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၇။)ယဒိဒန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္ထသန္ဒဿနံ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဧတ္ထ ယံ ပဋိစ္စ ဖလမေတိ, သော ပစ္စယော။ ပဋိစ္စာတိ န ဝိနာ, အပစ္စက္ခိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာတိ အတ္ထော။ အပိစ ဥပကာရကဋ္ဌော ပစ္စယဋ္ဌော, အဝိဇ္ဇာ စ သာ ပစ္စယော စာတိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယော။ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ သမ္ဘဝန္တီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သမ္ဘဝန္တိ-သဒ္ဒဿ သေသပဒေဟိပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ သောကာဒီသု စ သောစနံ သောကော။ ပရိဒေဝနံ ပရိဒေဝေါ။ ဒုက္ခတီတိ ဒုက္ခံ။ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိဝသေန ဝါ ဒွေဓာ ခနတီတိပိ ဒုက္ခံ။ ဒုမ္မနဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ။ ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော။ သမ္ဘဝန္တီတိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌနယနိဒဿနံ။ တေန အဝိဇ္ဇာဒီဟေဝ ကာရဏေဟိ, န ဣဿရနိမ္မာနာဒီဟီတိ ဒဿေတိ။ ဧတဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ။ ကေဝလဿာတိ အသမ္မိဿဿ, သကလဿ ဝါ။ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿာတိ ဒုက္ခသမူဟဿ, န သတ္တဿ န သုခသုဘာဒီနံ။ သမုဒယောတိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဟောတီတိ သမ္ဘဝတိ။
တတ္ထ ကတမာ အဝိဇ္ဇာ? ဒုက္ခေ အညာဏံ, ဒုက္ခသမုဒယေ အညာဏံ, ဒုက္ခနိရောဓေ အညာဏံ, ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အညာဏံ, ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏံ, အပရန္တေ အညာဏံ, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ အညာဏံ, ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု အညာဏံ။ ကတမေ သင်္ခါရာ? ပုညာဘိသင်္ခါရော, အပုညာဘိသင်္ခါရော, အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော, ကာယသင်္ခါရော, ဝစီသင်္ခါရော, စိတ္တသင်္ခါရော။ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ ပဉ္စ ရူပါဝစရကုသလစေတနာ ပုညာဘိသင်္ခါရော, ဒွါဒသ အကုသလစေတနာ အပုညာဘိသင်္ခါရော, စတဿော အရူပါဝစရကုသလစေတနာ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော။ ကာယသဉ္စေတနာ ကာယသင်္ခါရော, ဝစီသဉ္စေတနာ ဝစီသင်္ခါရော, မနောသဉ္စေတနာ စိတ္တသင်္ခါရော။
တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ဣမေ သင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ဟောန္တီ’’တိ? အဝိဇ္ဇာဘာဝေ ဘာဝတော။ ယဿ ဟိ ဒုက္ခာဒီသု အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ အညာဏံ အပ္ပဟီနံ ဟောတိ။ သော ဒုက္ခေ တာဝ ပုဗ္ဗန္တာဒီသု စ အညာဏေန သံသာရဒုက္ခံ သုခသညာယ ဂဟေတွာ တဿေဝ ဟေတုဘူတေ တိဝိဓေပိ သင်္ခါရေ အာရဘတိ။ သမုဒယေ အညာဏေန ဒုက္ခဟေတုဘူတေပိ တဏှာပရိက္ခာရေ သင်္ခါရေ သုခဟေတုတော မညမာနော အာရဘတိ။ နိရောဓေ ပန မဂ္ဂေ စ အညာဏေန ဒုက္ခဿ အနိရောဓဘူတေပိ ဂတိဝိသေသေ ဒုက္ခနိရောဓသညီ ဟုတွာ နိရောဓဿ စ အမဂ္ဂဘူတေသုပိ ယညာမရတပါဒီသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၈။)နိရောဓမဂ္ဂသညီ ဟုတွာ ဒုက္ခနိရောဓံ ပတ္ထယမာနော ယညာမရတပါဒိမုခေန တိဝိဓေပိ သင်္ခါရေ အာရဘတိ။
အပိစ သော တာယ စတူသု သစ္စေသု အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇတာယ ဝိသေသတော ဇာတိဇရာရောဂမရဏာဒိအနေကာဒီနဝဝေါကိဏ္ဏမ္ပိ ပုညဖလသင်္ခါတံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခတော အဇာနန္တော တဿ အဓိဂမာယ ကာယဝစီစိတ္တသင်္ခါရဘေဒံ ပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ ဒေဝစ္ဆရကာမကော ဝိယ မရုပပါတံ။ သုခသမ္မတဿာပိ စ တဿ ပုညဖလဿ အန္တေ မဟာပရိဠာဟဇနိကံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတံ အပ္ပဿာဒတဉ္စ အပဿန္တောပိ တပ္ပစ္စယံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ သလဘော ဝိယ ဒီပသိခါဘိနိပါတံ, မဓုဗိန္ဒုဂိဒ္ဓေါ ဝိယ စ မဓုလိတ္တသတ္ထဓာရာလေဟနံ။ ကာမူပသေဝနာဒီသု စ သဝိပါကေသု အာဒီနဝံ အပဿန္တော သုခသညာယ စေဝ ကိလေသာဘိဘူတတာယ စ ဒွါရတ္တယပ္ပဝတ္တမ္ပိ အပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ ဗာလော ဝိယ ဂူထကီဠနံ, မရိတုကာမော ဝိယ စ ဝိသခါဒနံ။ အာရုပ္ပဝိပါကေသု စာပိ သင်္ခါရဝိပရိဏာမဒုက္ခတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော သဿတာဒိဝိပလ္လာသေန စိတ္တသင်္ခါရဘူတံ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ ဒိသာမူဠှော ဝိယ ပိသာစနဂရာဘိမုခမဂ္ဂဂမနံ။ ဧဝံ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဘာဝတောဝ သင်္ခါရဘာဝေါ, န အဘာဝတော, တသ္မာ ဇာနိတဗ္ဗမေတံ ‘‘ဣမေ သင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ဟောန္တီ’’တိ။
ဧတ္ထာဟ – ဂဏှာမ တာဝ ဧတံ ‘‘အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော’’တိ။ ကိံ ပနာယမေကာဝ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော, ဥဒါဟု အညေပိ ပစ္စယာ သန္တီတိ? ကိံ ပနေတ္ထ ယဒိ တာဝ ဧကာဝ, ဧကကာရဏဝါဒေါ အာပဇ္ဇတိ။ အထ အညေပိ သန္တိ, ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧကကာရဏနိဒ္ဒေသော နုပပဇ္ဇတီတိ? န နုပပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ –
‘‘ဧကံ န ဧကတော ဣဓ, နာနေကမနေကတောပိ နော ဧကံ၊
ဖလမတ္ထိ အတ္ထိ ပန ဧက-ဟေတုဖလဒီပနေ အတ္ထော’’။
ဘဂဝါ ဟိ ကတ္ထစိ ပဓာနတ္တာ ကတ္ထစိ ပါကဋတ္တာ ကတ္ထစိ အသာဓာရဏတ္တာ ဒေသနာဝိလာသဿ စ ဝေနေယျာနဉ္စ အနုရူပတော ဧကမေဝ ဟေတုဉ္စ ဖလဉ္စ ဒီပေတိ။ တသ္မာ အယမိဓ အဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ဝတ္ထာရမ္မဏသဟဇာတဓမ္မာဒီသု သင်္ခါရကာရဏေသု ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၉။)တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၂) စ, ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အာသဝသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၄) စ ဝစနတော အညေသမ္ပိ တဏှာဒီနံ သင်္ခါရဟေတူနံ ဟေတူတိ ပဓာနတ္တာ, ‘‘အဝိဒွါ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာဂတော ပုညာဘိသင်္ခါရမ္ပိ အဘိသင်္ခရောတီ’’တိ ပါကဋတ္တာ, အသာဓာရဏတ္တာ စ သင်္ခါရာနံ ဟေတုဘာဝေန ဒီပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေနေဝ စ ဧကေကဟေတုဖလဒီပနပရိဟာရဝစနေန သဗ္ဗတ္ထ ဧကေကဟေတုဖလဒီပနေ ပယောဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ဧတ္ထာဟ – ဧဝံ သန္တေပိ ဧကန္တာနိဋ္ဌဖလာယ သာဝဇ္ဇာယ အဝိဇ္ဇာယ ကထံ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရပစ္စယတ္တံ ယုဇ္ဇတိ? န ဟိ နိမ္ဗဗီဇတော ဥစ္ဆု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ကထံ န ယုဇ္ဇိဿတိ? လောကသ္မိဉှိ –
‘‘ဝိရုဒ္ဓေါ စာဝိရုဒ္ဓေါ စ, သဒိသာသဒိသော တထာ၊
ဓမ္မာနံ ပစ္စယော သိဒ္ဓေါ, ဝိပါကာ ဧဝ တေ စ န’’။
ဣတိ အယံ အဝိဇ္ဇာ ဝိပါကဝသေန ဧကန္တာနိဋ္ဌဖလာ, သဘာဝဝသေန စ သာဝဇ္ဇာပိ သမာနာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဧတေသံ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ယထာနုရူပံ ဌာနကိစ္စသဘာဝဝိရုဒ္ဓါဝိရုဒ္ဓပစ္စယဝသေန သဒိသာသဒိသပစ္စယဝသေန စ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အပိစ –
‘‘စုတူပပါတေ သံသာရေ, သင်္ခါရာနဉ္စ လက္ခဏေ၊
ယော ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န-ဓမ္မေသု စ ဝိမုယှတိ။
‘‘အဘိသင်္ခရောတိ သော ဧတေ, သင်္ခါရေ တိဝိဓေ ယတော၊
အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယော တေသံ, တိဝိဓာနံ အယံ တတော။
‘‘ယထာပိ နာမ ဇစ္စန္ဓော, နရော အပရိဏာယကော၊
ဧကဒါ ယာတိ မဂ္ဂေန, ဥမ္မဂ္ဂေနာပိ ဧကဒါ။
‘‘သံသာရေ သံသရံ ဗာလော, တထာ အပရိဏာယကော၊
ကရောတိ ဧကဒါ ပုညံ, အပုညမပိ ဧကဒါ။
‘‘ယဒါ စ ဉတွာ သော ဓမ္မံ, သစ္စာနိ အဘိသမေဿတိ၊
တဒါ အဝိဇ္ဇူပသမာ, ဥပသန္တော စရိဿတီ’’တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၀။)သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏန္တိ ဆ ဝိညာဏကာယာ စက္ခုဝိညာဏံ သောတဝိညာဏံ ဃာနဝိညာဏံ ဇိဝှါဝိညာဏံ ကာယဝိညာဏံ မနောဝိညာဏံ။ တတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ကုသလဝိပါကံ အကုသလဝိပါကန္တိ ဒုဝိဓံ။ တထာ သောတဃာနဇိဝှါကာယဝိညာဏာနိ။ မနောဝိညာဏံ ဒွေ ဝိပါကမနောဓာတုယော, တိဿော အဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုယော, အဋ္ဌ သဟေတုကဝိပါကစိတ္တာနိ, ပဉ္စ ရူပါဝစရာနိ, စတ္တာရိ အရူပါဝစရာနီတိ ဗာဝီသတိဝိဓံ။ ဣတိ သဗ္ဗာနိ ဗာတ္တိံသ လောကိယဝိပါကဝိညာဏာနိ။
တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝိညာဏံ သင်္ခါရပစ္စယာ ဟောတီ’’တိ? ဥပစိတကမ္မာဘာဝေ ဝိပါကာဘာဝတော။ ဝိပါကဉှေတံ, ဝိပါကဉ္စ န ဥပစိတကမ္မာဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗဝိပါကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, န စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဇာနိတဗ္ဗမေတံ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဣဒံ ဝိညာဏံ ဟောတီ’’တိ။ သဗ္ဗမေဝ ဟိ ဣဒံ ပဝတ္တိပဋိသန္ဓိဝသေန ဒွေဓာ ပဝတ္တတိ။ တတ္ထ ဒွေ ပဉ္စဝိညာဏာနိ ဒွေ မနောဓာတုယော သောမနဿသဟဂတာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတူတိ ဣမာနိ တေရသ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ပဝတ္တိယံယေဝ ပဝတ္တန္တိ, သေသာနိ ဧကူနဝီသတိ တီသု ဘဝေသု ယထာနုရူပံ ပဝတ္တိယမ္ပိ ပဋိသန္ဓိယမ္ပိ ပဝတ္တန္တိ။
‘‘လဒ္ဓပ္ပစ္စယမိတိ ဓမ္မမတ္တမေတံ ဘဝန္တရမုပေတိ၊
နာဿ တတော သင်္ကန္တိ, န တတော ဟေတုံ ဝိနာ ဟောတိ’’။
ဣတိ ဟေတံ လဒ္ဓပ္ပစ္စယံ ရူပါရူပဓမ္မမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဘဝန္တရမုပေတီတိ ဝုစ္စတိ, န သတ္တော, န ဇီဝေါ။ တဿ စ နာပိ အတီတဘဝတော ဣဓ သင်္ကန္တိ အတ္ထိ, နာပိ တတော ဟေတုံ ဝိနာ ဣဓ ပါတုဘာဝေါ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမံ စဝနတော စုတိ, ပစ္ဆိမံ ဘဝန္တရာဒိပဋိသန္ဓာနတော ပဋိသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။
ဧတ္ထာဟ – နနု ဧဝံ အသင်္ကန္တိပါတုဘာဝေ သတိ ယေ ဣမသ္မိံ မနုဿတ္တဘာဝေ ခန္ဓာ, တေသံ နိရုဒ္ဓတ္တာ, ဖလပ္ပစ္စယဿ စ ကမ္မဿ တတ္ထ အဂမနတော, အညဿ အညတော စ တံ ဖလံ သိယာ။ ဥပဘုဉ္ဇကေ စ အသတိ ကဿ တံ ဖလံ သိယာ။ တသ္မာ န သုန္ဒရမိဒံ ဝိဓာနန္တိ။ တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –
‘‘သန္တာနေ ယံ ဖလံ ဧတံ, နာညဿ န စ အညတော၊
ဗီဇာနံ အဘိသင်္ခါရော, ဧတဿတ္ထဿ သာဓကော။
‘‘ဖလဿုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ, သိဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇကသမ္မုတိ၊
ဖလုပ္ပါဒေန ရုက္ခဿ, ယထာ ဖလတိ သမ္မုတီ’’တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၁။)ယောပိ ဝဒေယျ ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ ဧတေ သင်္ခါရာ ဝိဇ္ဇမာနာ ဝါ ဖလဿ ပစ္စယာ သိယုံ အဝိဇ္ဇမာနာ ဝါ။ ယဒိ စ ဝိဇ္ဇမာနာ, ပဝတ္တိက္ခဏေယေဝ နေသံ ဝိပါကေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အထာပိ အဝိဇ္ဇမာနာ, ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ စ နိစ္စံ ဖလာဝဟာ သိယု’’န္တိ။ သော ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော –
‘‘ကတတ္တာ ပစ္စယာ ဧတေ, န စ နိစ္စံ ဖလာဝဟာ၊
ပါဋိဘောဂါဒိကံ တတ္ထ, ဝေဒိတဗ္ဗံ နိဒဿန’’န္တိ။
ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ ဣဓ ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ နာမံ, စတ္တာရိ စ မဟာဘူတာနိ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပံ ရူပံ။ အဘာဝကဂဗ္ဘသေယျကာနံ အဏ္ဍဇာနဉ္စ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝတ္ထုဒသကံ ကာယဒသကန္တိ ဝီသတိ ရူပါနိ, တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာတိ ဧတေ တေဝီသတိ ဓမ္မာ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဘာဝကာနံ ဘာဝဒသကံ ပက္ခိပိတွာ တေတ္တိံသ, ဩပပါတိကသတ္တေသု ဗြဟ္မကာယိကာဒီနံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ စက္ခုသောတဝတ္ထုဒသကာနိ ဇီဝိတိန္ဒြိယနဝကဉ္စာတိ ဧကူနစတ္တာလီသ ရူပါနိ, တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာတိ ဧတေ ဒွါစတ္တာလီသ ဓမ္မာ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ။ ကာမဘဝေ ပန သေသဩပပါတိကာနံ သံသေဒဇာနံ ဝါ သဘာဝကပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယဝတ္ထုဘာဝဒသကာနီတိ သတ္တတိ ရူပါနိ, တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာတိ ဧတေ တေသတ္တတိ ဓမ္မာ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ။ ဧသ ဥက္ကံသော။ အဝကံသေန ပန တံတံဒသကဝိကလာနံ တဿ တဿ ဝသေန ဟာပေတွာ ဟာပေတွာ ပဋိသန္ဓိယံ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပသင်္ခါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရူပီနံ ပန တယောဝ အရူပိနော ခန္ဓာ, အသညာနံ ရူပတော ဇီဝိတိန္ဒြိယနဝကမေဝါတိ။ ဧသ တာဝ ပဋိသန္ဓိယံ နယော။
တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ပဋိသန္ဓိနာမရူပံ ဝိညာဏပစ္စယာ ဟောတီ’’တိ? သုတ္တတော ယုတ္တိတော စ။ သုတ္တေ ဟိ ‘‘စိတ္တာနုပရိဝတ္တိနော ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၆၂) နယေန ဗဟုဓာ ဝေဒနာဒီနံ ဝိညာဏပစ္စယတာ သိဒ္ဓါ။ ယုတ္တိတော ပန –
စိတ္တဇေန ဟိ ရူပေန, ဣဓ ဒိဋ္ဌေန သိဇ္ဈတိ၊
အဒိဋ္ဌဿာပိ ရူပဿ, ဝိညာဏံ ပစ္စယော ဣတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၂။)နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနန္တိ နာမံ ဝုတ္တမေဝ။ ဣဓ ပန ရူပံ နိယမတော စတ္တာရိ ဘူတာနိ ဆ ဝတ္ထူနိ ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ဧကာဒသဝိဓံ။ သဠာယတနံ – စက္ခာယတနံ, သောတာယတနံ, ဃာနာယတနံ, ဇိဝှါယတနံ, ကာယာယတနံ, မနာယတနံ။
တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘နာမရူပံ သဠာယတနဿ ပစ္စယော’’တိ? နာမရူပဘာဝေ ဘာဝတော။ တဿ တဿ ဟိ နာမဿ ရူပဿ စ ဘာဝေ တံ တံ အာယတနံ ဟောတိ, န အညထာတိ။
သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿောတိ –
‘‘ဆဠေဝ ဖဿာ သင်္ခေပါ, စက္ခုသမ္ဖဿအာဒယော၊
ဝိညာဏမိဝ ဗာတ္တိံသ, ဝိတ္ထာရေန ဘဝန္တိ တေ’’။
ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာတိ –
‘‘ဒွါရတော ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိကာ၊
ဆဠေဝ တာ ပဘေဒေန, ဣဓ ဗာတ္တိံသ ဝေဒနာ’’။
ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာတိ –
‘‘ရူပတဏှာဒိဘေဒေန, ဆ တဏှာ ဣဓ ဒီပိတာ၊
ဧကေကာ တိဝိဓာ တတ္ထ, ပဝတ္တာကာရတော မတာ။
‘‘ဒုက္ခီ သုခံ ပတ္ထယတိ, သုခီ ဘိယျောပိ ဣစ္ဆတိ၊
ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ။
‘‘တဏှာယ ပစ္စယာ တသ္မာ, ဟောန္တိ တိဿောပိ ဝေဒနာ၊
ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ, ဣတိ ဝုတ္တာ မဟေသိနာ’’။
တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိ စတ္တာရိ ဥပါဒါနာနိ – ကာမုပါဒါနံ, ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ, သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ, အတ္တဝါဒုပါဒါနံ။ ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါတိ ဣဓ ကမ္မဘဝေါ အဓိပ္ပေတော။ ဥပပတ္တိဘဝေါ ပန ပဒုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တော။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတီတိ ကမ္မဘဝပစ္စယာ ပဋိသန္ဓိခန္ဓာနံ ပါတုဘာဝေါ။
တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ဘဝေါ ဇာတိယာ ပစ္စယော’’တိ စေ? ဗာဟိရပစ္စယသမတ္တေပိ ဟီနပဏီတာဒိဝိသေသဒဿနတော။ ဗာဟိရာနဉှိ ဇနကဇနနိသုက္ကသောဏိတာဟာရာဒီနံ ပစ္စယာနံ သမတ္တေပိ သတ္တာနံ ယမကာနမ္ပိ သတံ ဟီနပ္ပဏီတတာဒိဝိသေသော ဒိဿတိ။ သော စ န အဟေတုကော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၃။)သဗ္ဗဒါ စ သဗ္ဗေသဉ္စ အဘာဝတော, န ကမ္မဘဝတော အညဟေတုကော တဒဘိနိဗ္ဗတ္တကသတ္တာနံ အဇ္ဈတ္တသန္တာနေ အညဿ ကာရဏဿ အဘာဝတောတိ ကမ္မဘဝဟေတုကောယေဝ။ ကမ္မဉှိ သတ္တာနံ ဟီနပ္ပဏီတတာဒိဝိသေသဿ ဟေတု။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ကမ္မံ သတ္တေ ဝိဘဇတိ, ယဒိဒံ ဟီနပ္ပဏီတတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉)။
ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိအာဒီသု ယသ္မာ အသတိ ဇာတိယာ ဇရာမရဏံ နာမ သောကာဒယော ဝါ ဓမ္မာ န ဟောန္တိ, ဇာတိယာ ပန သတိ ဇရာမရဏဉ္စေဝ ဇရာမရဏသင်္ခါတဒုက္ခဓမ္မဖုဋ္ဌဿ စ ဗာလဿ ဇရာမရဏာဘိသမ္ဗန္ဓာ ဝါ တေန တေန ဒုက္ခဓမ္မေန ဖုဋ္ဌဿ အနဘိသမ္ဗန္ဓာ ဝါ သောကာဒယော စ ဓမ္မာ ဟောန္တိ, တသ္မာ အယံ ဇာတိ ဇရာမရဏဿ စေဝ သောကာဒီနဉ္စ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သော တထာဘာဝိတေန စိတ္တေနာတိအာဒီသု ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာယာတိ ဧတဿ ဉာဏဿ အဓိဂမာယ, ပတ္တိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနေကဝိဟိတန္တိ အနေကဝိဓံ နာနပ္ပကာရံ, အနေကေဟိ ဝါ ပကာရေဟိ ပဝတ္တိတံ, သံဝဏ္ဏိတန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိ သမနန္တရာတီတံ ဘဝံ အာဒိံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ နိဝုတ္ထသန္တာနံ။ အနုဿရတီတိ ခန္ဓပဋိပါဋိဝသေန စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝါ အနုဂန္တွာ အနုဂန္တွာ သရတိ။ ဣမဉှိ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဆ ဇနာ အနုဿရန္တိ တိတ္ထိယာ ပကတိသာဝကာ မဟာသာဝကာ အဂ္ဂသာဝကာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ။ တတ္ထ တိတ္ထိယာ စတ္တာလီသံယေဝ ကပ္ပေ အနုဿရန္တိ, န တတော ပရံ။ ကသ္မာ? ဒုဗ္ဗလပညတ္တာ။ တေသဉှိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒဝိရဟိတတ္တာ ဒုဗ္ဗလာ ပညာ ဟောတိ။ ပကတိသာဝကာ ကပ္ပသတမ္ပိ ကပ္ပသဟဿမ္ပိ အနုဿရန္တိယေဝ ဗလဝပညတ္တာ။ အသီတိ မဟာသာဝကာ သတသဟဿကပ္ပေ အနုဿရန္တိ။ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဧကမသင်္ခေယျံ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဒွေ အသင်္ခေယျာနိ သတသဟဿဉ္စ။ ဧတ္တကော ဟိ တေသံ အဘိနီဟာရော။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထိ။ တိတ္ထိယာ စ ခန္ဓပဋိပါဋိမေဝ သရန္တိ, ပဋိပါဋိံ မုဉ္စိတွာ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန သရိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယထာ အန္ဓာ ယဋ္ဌိံ အမုဉ္စိတွာဝ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ တေ ခန္ဓပဋိပါဋိံ အမုဉ္စိတွာဝ သရန္တိ။ ပကတိသာဝကာ ခန္ဓပဋိပါဋိယာပိ အနုဿရန္တိ, စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနာပိ သင်္ကမန္တိ, တထာ အသီတိ မဟာသာဝကာ။ ဒွိန္နံ ပန အဂ္ဂသာဝကာနံ ခန္ဓပဋိပါဋိကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဧကဿ အတ္တဘာဝဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၄။)စုတိံ ဒိသွာ ပဋိသန္ဓိံ ပဿန္တိ, ပုန အပရဿ စုတိံ ဒိသွာ ပဋိသန္ဓိန္တိ ဧဝံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနေဝ သင်္ကမန္တာ ဂစ္ဆန္တိ, တထာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန နေဝ ခန္ဓပဋိပါဋိကိစ္စံ, န စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန သင်္ကမနကိစ္စံ အတ္ထိ။ တေသဉှိ အနေကာသု ကပ္ပကောဋီသု ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဥပရိ ဝါ ယံ ယံ ဌာနံ ဣစ္ဆန္တိ, တံ တံ ပါကဋမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ အနေကာပိ ကပ္ပကောဋိယော သင်္ခိပိတွာ ယံ ယံ ဣစ္ဆန္တိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဩက္ကမန္တာ သီဟောက္ကန္တဝသေန ဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တာနဉ္စ နေသံ ဉာဏံ အန္တရန္တရာသု ဇာတီသု အသဇ္ဇမာနံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနမေဝ ဂဏှာတိ။
ဣမေသု ပန ဆသု ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တေသု တိတ္ထိယာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဒဿနံ ခဇ္ဇောပနကပ္ပဘာသဒိသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ, ပကတိသာဝကာနံ ဒီပပ္ပဘာသဒိသံ, မဟာသာဝကာနံ ဥက္ကာပဘာသဒိသံ, အဂ္ဂသာဝကာနံ ဩသဓိတာရကာပဘာသဒိသံ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ စန္ဒပ္ပဘာသဒိသံ။ ဗုဒ္ဓါနံ ရသ္မိသဟဿပဋိမဏ္ဍိတသရဒသူရိယမဏ္ဍလသဒိသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တိတ္ထိယာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿရဏံ အန္ဓာနံ ယဋ္ဌိကောဋိဂမနံ ဝိယ ဟောတိ။ ပကတိသာဝကာနံ ဒဏ္ဍကသေတုဂမနံ ဝိယ, မဟာသာဝကာနံ ဇင်္ဃသေတုဂမနံ ဝိယ, အဂ္ဂသာဝကာနံ သကဋသေတုဂမနံ ဝိယ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဇင်္ဃမဂ္ဂဂမနံ ဝိယ, ဗုဒ္ဓါနံ မဟာသကဋမဂ္ဂဂမနံ ဝိယ ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ ပန အဓိကာရေ သာဝကာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿရဏံ အဓိပ္ပေတံ။
တသ္မာ ဧဝံ အနုဿရိတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ဘိက္ခုနာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေန ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေန ပဋိပါဋိယာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝုတ္တနယေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သဗ္ဗပစ္ဆိမာ နိသဇ္ဇာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗာ။ တတော အာသနပညာပနံ သေနာသနပ္ပဝေသနံ ပတ္တစီဝရပဋိသာမနံ ဘောဇနကာလော ဂါမတော အာဂမနကာလော ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတကာလော ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌကာလော ဝိဟာရတော နိက္ခမနကာလော စေတိယဗောဓိဝန္ဒနကာလော ပတ္တဓောဝနကာလော ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏကာလော ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏတော ယာဝ မုခဓောဝနာ ကတကိစ္စံ ပစ္စူသကာလေ ကတကိစ္စံ, မဇ္ဈိမယာမေ ပဌမယာမေ ကတကိစ္စန္တိ ဧဝံ ပဋိလောမက္ကမေန သကလံ ရတ္တိန္ဒိဝံ ကတကိစ္စံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကံ ပန ပကတိစိတ္တဿပိ ပါကဋံ ဟောတိ, ပရိကမ္မသမာဓိစိတ္တဿ ပန အတိပါကဋမေဝ။ သစေ ပနေတ္ထ ကိဉ္စိ န ပါကဋံ ဟောတိ, ပုန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကေန ဒီပေ ဇလိတေ ဝိယ ပါကဋံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၅။)ဟောတိ။ ဧဝံ ပဋိလောမက္ကမေနေဝ ဒုတိယဒိဝသေပိ တတိယစတုတ္ထပဉ္စမဒိဝသေသုပိ ဒသာဟေပိ အဒ္ဓမာသေပိ မာသေပိ သံဝစ္ဆရေပိ ကတကိစ္စံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဒသ ဝဿာနိ ဝီသတိ ဝဿာနီတိ ယာဝ ဣမသ္မိံ ဘဝေ အတ္တနော ပဋိသန္ဓိ, တာဝ အာဝဇ္ဇန္တေန ပုရိမဘဝေ စုတိက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမရူပံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပဟောတိ ဟိ ပဏ္ဍိတော ဘိက္ခု ပဌမဝါရေနေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ စုတိက္ခဏေ နာမရူပံ အာရမ္မဏံ ကာတုံ။ ယသ္မာ ပန ပုရိမဘဝေ နာမရူပံ အသေသံ နိရုဒ္ဓံ, ဣဓ အညံ ဥပ္ပန္နံ, တသ္မာ တံ ဌာနံ အာဟုန္ဒရိကံ အန္ဓတမမိဝ ဟောတိ သုဒုဒ္ဒသံ ဒုပ္ပညေန။ တေနာပိ ‘‘န သက္ကောမဟံ ပဋိသန္ဓိံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ စုတိက္ခဏေ နာမရူပါရမ္မဏံ ကာတု’’န္တိ ဓုရနိက္ခေပေါ န ကာတဗ္ဗော။ တဒေဝ ပန ပါဒကဇ္ဈာနံ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဝုဋ္ဌာယ တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ကရောန္တော ဟိ သေယျထာပိ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော ကူဋာဂါရကဏ္ဏိကတ္ထာယ မဟာရုက္ခံ ဆိန္ဒန္တော သာခါပလာသစ္ဆေဒနမတ္တေနေဝ ဖရသုဓာရာယ ဝိပန္နာယ မဟာရုက္ခံ ဆိန္ဒိတုံ အသက္ကောန္တောပိ ဓုရနိက္ခေပံ အကတွာဝ ကမ္မာရသာလံ ဂန္တွာ တိခိဏံ ဖရသုံ ကာရာပေတွာ ပုန အာဂန္တွာ ဆိန္ဒေယျ, ပုန ဝိပန္နာယ စ ပုနပိ တထေဝ ကာရေတွာ ဆိန္ဒေယျ, သော ဧဝံ ဆိန္ဒန္တော ဆိန္နဿ ဆိန္နဿ ပုန ဆေတ္တဗ္ဗာဘာဝတော အဆိန္နဿ စ ဆေဒနတော နစိရဿေဝ မဟာရုက္ခံ ပါတေယျ, ဧဝမေဝ ပါဒကဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗေ အာဝဇ္ဇိတံ အနာဝဇ္ဇိတွာ ပဋိသန္ဓိမေဝ အာဝဇ္ဇန္တော တံ နစိရဿေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ စုတိက္ခဏေ နာမရူပံ အာရမ္မဏံ ကရေယျာတိ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမနိသဇ္ဇတော ပဘုတိ ယာဝ ပဋိသန္ဓိတော အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ နာမ န ဟောတိ, တံ ပန ပရိကမ္မသမာဓိဉာဏံ နာမ ဟောတိ။ ‘‘အတီတံသဉာဏ’’န္တိ ပေတံ ဧကေ ဝဒန္တိ။ တံ အတီတံသဉာဏဿ ရူပါဝစရတ္တာ ရူပါဝစရံ သန္ဓာယ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတိ။ ယဒါ ပနဿ ဘိက္ခုနော ပဋိသန္ဓိံ အတိက္ကမ္မ စုတိက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမရူပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန အပ္ပနာစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါဿ တေန စိတ္တေန သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ နာမ။ တေန ဉာဏေန သမ္ပယုတ္တာယ သတိယာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ။
တတ္ထ သေယျထိဒန္တိ အာရဒ္ဓပ္ပကာရဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ တေနေဝ ယွာယံ ပုဗ္ဗေနိဝါသော အာရဒ္ဓေါ, တဿ ပကာရပ္ပဘေဒံ ဒဿေန္တော ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိ ဧကမ္ပိ ပဋိသန္ဓိမူလံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၆။)စုတိပရိယောသာနံ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ခန္ဓသန္တာနံ။ ဧသ နယော ဒွေပိ ဇာတိယောတိအာဒီသု။ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေတိအာဒီသု ပန ပရိဟာယမာနော ကပ္ပေါ သံဝဋ္ဋကပ္ပေါ တဒါ သဗ္ဗေသံ ဗြဟ္မလောကေ သန္နိပတနတော။ ဝဍ္ဎမာနော ကပ္ပေါ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေါ တဒါ ဗြဟ္မလောကတော သတ္တာနံ ဝိဝဋ္ဋနတော။ တတ္ထ သံဝဋ္ဋေန သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ ဂဟိတော ဟောတိ တံမူလကတ္တာ။ ဝိဝဋ္ဋေန စ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ယဒါ, ဘိက္ခဝေ, ကပ္ပေါ သံဝဋ္ဋတိ, တံ န သုကရံ သင်္ခါတုံ။ ယဒါ, ဘိက္ခဝေ, ကပ္ပေါ သံဝဋ္ဋော တိဋ္ဌတိ…ပေ… ယဒါ, ဘိက္ခဝေ, ကပ္ပေါ ဝိဝဋ္ဋတိ…ပေ… ယဒါ, ဘိက္ခဝေ, ကပ္ပေါ ဝိဝဋ္ဋော တိဋ္ဌတိ, တံ န သုကရံ သင်္ခါတု’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆) ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။
တတ္ထ တယော သံဝဋ္ဋာ – တေဇောသံဝဋ္ဋော, အာပေါသံဝဋ္ဋော, ဝါယောသံဝဋ္ဋောတိ။ တိဿော သံဝဋ္ဋသီမာ – အာဘဿရာ, သုဘကိဏှာ, ဝေဟပ္ဖလာတိ။ ယဒါ ကပ္ပေါ တေဇေန သံဝဋ္ဋတိ, အာဘဿရတော ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂိနာ ဍယှတိ။ ယဒါ အာပေန သံဝဋ္ဋတိ, သုဘကိဏှတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒကေန ဝိလီယတိ။ ယဒါ ဝါယုနာ သံဝဋ္ဋတိ, ဝေဟပ္ဖလတော ဟေဋ္ဌာ ဝါတေန ဝိဒ္ဓံသီယတိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန သဒါပိ ဧကံ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တံ ဝိနဿတိ။ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တံ နာမ တိဝိဓံ ဟောတိ – ဇာတိက္ခေတ္တံ, အာဏာက္ခေတ္တံ, ဝိသယက္ခေတ္တဉ္စ။ တတ္ထ ဇာတိက္ခေတ္တံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠပရိယန္တံ ဟောတိ, ယံ တထာဂတဿ ပဋိသန္ဓိဂဟဏာဒီသု ကမ္ပတိ။ အာဏာက္ခေတ္တံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိယန္တံ, ယတ္ထ ရတနပရိတ္တံ, ခန္ဓပရိတ္တံ, ဓဇဂ္ဂပရိတ္တံ, အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ, မောရပရိတ္တန္တိ ဣမေသံ ပရိတ္တာနံ အာနုဘာဝေါ ဝတ္တတိ။ ဝိသယက္ခေတ္တံ အနန္တမပရိမာဏံ, ယံ ‘‘ယာဝတာ ဝါ ပန အာကင်္ခေယျာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၁) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ယံ တထာဂတော အာကင်္ခတိ, တံ တံ ဇာနာတိ။ ဧဝမေတေသု တီသု ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တေသု ဧကံ အာဏာက္ခေတ္တံ ဝိနဿတိ, တသ္မိံ ပန ဝိနဿန္တေ ဇာတိက္ခေတ္တံ ဝိနဋ္ဌမေဝ ဟောတိ, ဝိနဿန္တဉ္စ ဧကတောဝ ဝိနဿတိ, သဏ္ဌဟန္တဉ္စ ဧကတောဝ သဏ္ဌဟတိ။
တဿေဝံ ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ယသ္မိံ သမယေ ကပ္ပေါ အဂ္ဂိနာ နဿတိ, အာဒိတောဝ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေ ဧကံ မဟာဝဿံ ဝဿတိ။ မနုဿာ တုဋ္ဌာ သဗ္ဗဗီဇာနိ နီဟရိတွာ ဝပန္တိ။ သဿေသု ပန ဂေါခါယိတကမတ္တေသု ဇာတေသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၇။)ဂဒြဘရဝံ ရဝန္တော ဧကဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ န ဝဿတိ, တဒါ ပစ္ဆိန္နံ ပစ္ဆိန္နမေဝ ဝဿံ ဟောတိ။ ဝဿူပဇီဝိနော သတ္တာ ကမေန ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ပုပ္ဖဖလူပဇီဝိနိယော စ ဒေဝတာ။ ဧဝံ ဒီဃေ အဒ္ဓါနေ ဝီတိဝတ္တေ တတ္ထ တတ္ထ ဥဒကံ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ။ အထာနုက္ကမေန မစ္ဆကစ္ဆပါပိ ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, နေရယိကသတ္တာပိ။ တတ္ထ ‘‘နေရယိကာ သတ္တမသူရိယပါတုဘာဝေ ဝိနဿန္တီ’’တိ ဧကေ။ ဈာနံ ဝိနာ နတ္ထိ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ, ဧတေသဉ္စ ကေစိ ဒုဗ္ဘိက္ခပီဠိတာ, ကေစိ အဘဗ္ဗာ ဈာနာဓိဂမာယ, တေ ကထံ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ? ဒေဝလောကေ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဝသေန။ တဒါ ဟိ ‘‘ဝဿသတသဟဿဿ အစ္စယေန ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ လောကဗျူဟာ နာမ ကာမာဝစရဒေဝါ မုတ္တသိရာ ဝိကိဏ္ဏကေသာ ရုဒမုခါ အဿူနိ ဟတ္ထေဟိ ပုဉ္ဆမာနာ ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထာ အတိဝိယ ဝိရူပဝေသဓာရိနော ဟုတွာ မနုဿပထေ ဝိစရန္တာ ဧဝံ အာရောစေန္တိ – ‘‘မာရိသာ, မာရိသာ, ဣတော ဝဿသတသဟဿဿ အစ္စယေန ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတိ, အယံ လောကော ဝိနဿိဿတိ, မဟာသမုဒ္ဒေါပိ ဥဿုဿိဿတိ, အယဉ္စ မဟာပထဝီ သိနေရု စ ပဗ္ဗတရာဇာ ဥဒ္ဒယှိဿန္တိ ဝိနဿိဿန္တိ, ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ လောကဝိနာသော ဘဝိဿတိ။ မေတ္တံ, မာရိသာ, ဘာဝေထ။ ကရုဏံ… မုဒိတံ… ဥပေက္ခံ, မာရိသာ, ဘာဝေထ။ မာတရံ ဥပဋ္ဌဟထ, ပိတရံ ဥပဋ္ဌဟထ, ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနော ဟောထာ’’တိ။ တေသံ ဝစနံ သုတွာ ယေဘုယျေန မနုဿာ စ ဘုမ္မာ ဒေဝါ စ သံဝေဂဇာတာ အညမညံ မုဒုစိတ္တာ ဟုတွာ မေတ္တာဒီနိ ပုညာနိ ကရိတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗသုဓာဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ ပဋိလဘန္တိ။ တဒညေ ပန အပရပရိယဝေဒနီယေန ကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အပရပရိယဝေဒနီယကမ္မရဟိတော ဟိ သံသာရေ သံသရန္တော နာမ သတ္တော နတ္ထိ။ တေပိ တတ္ထ တထေဝ ဈာနံ ပဋိလဘန္တိ။ ဧဝံ ဒေဝလောကေ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဝသေန သဗ္ဗေပိ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ။
ဝဿူပစ္ဆေဒတော ပန ဥဒ္ဓံ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန ဒုတိယော သူရိယော ပါတုဘဝတိ, တသ္မိံ ပါတုဘူတေ နေဝ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒေါ, န ဒိဝါပရိစ္ဆေဒေါ ပညာယတိ။ ဧကော သူရိယော ဥဒေတိ, ဧကော အတ္ထံ ဂစ္ဆတိ, အဝိစ္ဆိန္နသူရိယသန္တာပေါဝ လောကော ဟောတိ။ ယထာ စ ပကတိသူရိယေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၈။)သူရိယဒေဝပုတ္တော ဟောတိ, ဧဝံ ကပ္ပဝိနာသကသူရိယေ နတ္ထိ။ တတ္ထ ပကတိသူရိယေ ဝတ္တမာနေ အာကာသေ ဝလာဟကာပိ ဓူမသိခါပိ စရန္တိ။ ကပ္ပဝိနာသကသူရိယေ ဝတ္တမာနေ ဝိဂတဓူမဝလာဟကံ အာဒါသမဏ္ဍလံ ဝိယ နိမ္မလံ နဘံ ဟောတိ။ ဌပေတွာ ပဉ္စ မဟာနဒိယော သေသကုန္နဒီအာဒီသု ဥဒကံ သုဿတိ။
တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန တတိယော သူရိယော ပါတုဘဝတိ, ယဿ ပါတုဘာဝါ မဟာနဒိယောပိ သုဿန္တိ။
တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန စတုတ္ထော သူရိယော ပါတုဘဝတိ, ယဿ ပါတုဘာဝါ ဟိမဝတိ မဟာနဒီနံ ပဘဝါ – ‘‘သီဟပပါတနော, ဟံသပါတနော, ကဏ္ဏမုဏ္ဍကော, ရထကာရဒဟော, အနောတတ္တဒဟော, ဆဒ္ဒန္တဒဟော, ကုဏာလဒဟော’’တိ ဣမေ သတ္တ မဟာသရာ သုဿန္တိ။
တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန ပဉ္စမော သူရိယော ပါတုဘဝတိ, ယဿ ပါတုဘာဝါ အနုပုဗ္ဗေန မဟာသမုဒ္ဒေ အင်္ဂုလိပဗ္ဗတေမနမတ္တမ္ပိ ဥဒကံ န သဏ္ဌာတိ။
တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန ဆဋ္ဌော သူရိယော ပါတုဘဝတိ, ယဿ ပါတုဘာဝါ သကလစက္ကဝါဠံ ဧကဓူမံ ဟောတိ ပရိယာဒိန္နသိနေဟံ ဓူမေန။ ယထာ စိဒံ, ဧဝံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနိပိ။
တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန သတ္တမော သူရိယော ပါတုဘဝတိ, ယဿ ပါတုဘာဝါ သကလစက္ကဝါဠံ ဧကဇာလံ ဟောတိ သဒ္ဓိံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေဟိ။ ယောဇနသတိကာဒိဘေဒါနိ သိနေရုကူဋာနိပိ ပလုဇ္ဇိတွာ အာကာသေယေဝ အန္တရဓာယန္တိ။ သာ အဂ္ဂိဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ စာတုမဟာရာဇိကေ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ကနကဝိမာနရတနဝိမာနမဏိဝိမာနာနိ ဈာပေတွာ တာဝတိံသဘဝနံ ဂဏှာတိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိံ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ တယောပိ။ ဗြဟ္မလောကေ ဈာပေတွာ အာဘဿရေ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ။ သာ ယာဝ အဏုမတ္တမ္ပိ သင်္ခါရဂတံ အတ္ထိ, တာဝ န နိဗ္ဗာယတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရပရိက္ခယာ ပန သပ္ပိတေလဈာပနဂ္ဂိသိခါ ဝိယ ဆာရိကမ္ပိ အနဝသေသေတွာ နိဗ္ဗာယတိ။ ဟေဋ္ဌာအာကာသေန သဟ ဥပရိအာကာသော ဧကော ဟောတိ မဟန္ဓကာရော။
အထ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ပဌမံ သုခုမံ သုခုမံ ဝဿတိ။ အနုပုဗ္ဗေန ကုမုဒနာဠယဋ္ဌိမုသလတာလက္ခန္ဓာဒိပ္ပမာဏာဟိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၉။)ဓာရာဟိ ဝဿန္တော ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု သဗ္ဗံ ဒဍ္ဎဋ္ဌာနံ ပူရေတွာ အန္တရဓာယတိ။ တံ ဥဒကံ ဟေဋ္ဌာ စ တိရိယဉ္စ ဝါတော သမုဋ္ဌဟိတွာ ဃနံ ကရောတိ ပရိဝဋုမံ ပဒုမိနိပတ္တေ ဥဒကဗိန္ဒုသဒိသံ။ ကထံ တာဝ မဟန္တံ ဥဒကရာသိံ ဃနံ ကရောတီတိ စေ? ဝိဝရသမ္ပဒါနတော။ တံ ဟိဿ တဟိံ တဟိံ ဝိဝရံ ဒေတိ။ တံ ဧဝံ ဝါတေန သမ္ပိဏ္ဍိယမာနံ ဃနံ ကရိယမာနံ ပရိက္ခယမာနံ အနုပုဗ္ဗေန ဟေဋ္ဌာ ဩတရတိ။ ဩတိဏ္ဏေ ဩတိဏ္ဏေ ဥဒကေ ဗြဟ္မလောကဋ္ဌာနေ ဗြဟ္မလောကာ, ဥပရိ စတုကာမာဝစရဒေဝလောကဋ္ဌာနေ စ ဒေဝလောကာ ပါတုဘဝန္တိ။ ပုရိမပထဝိဋ္ဌာနံ ဩတိဏ္ဏေ ပန ဗလဝဝါတာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေ တံ ပိဟိတဒွါရေ ဓမကရဏေ ဌိတဥဒကမိဝ နိရုဿာသံ ကတွာ ရုမ္ဘန္တိ။ မဓုရောဒကံ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆမာနံ ဥပရိ ရသပထဝိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ သာ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နာ စေဝ ဟောတိ ဂန္ဓရသသမ္ပန္နာ စ နိရုဒကပါယာသဿ ဥပရိ ပဋလံ ဝိယ။ တဒါ စ အာဘဿရဗြဟ္မလောကေ ပဌမတရာဘိနိဗ္ဗတ္တာ သတ္တာ အာယုက္ခယာ ဝါ ပုညက္ခယာ ဝါ တတော စဝိတွာ ဣဓူပပဇ္ဇန္တိ။ တေ ဟောန္တိ သယံပဘာ အန္တလိက္ခစရာ။ တေ အဂ္ဂညသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၂၀) ဝုတ္တနယေန တံ ရသပထဝိံ သာယိတွာ တဏှာဘိဘူတာ အာလုပ္ပကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဥပက္ကမန္တိ။
အထ တေသံ သယံပဘာ အန္တရဓာယတိ, အန္ဓကာရော ဟောတိ။ တေ အန္ဓကာရံ ဒိသွာ ဘာယန္တိ။ တတော နေသံ ဘယံ နာသေတွာ သူရဘာဝံ ဇနယန္တံ ပရိပုဏ္ဏပညာသယောဇနံ သူရိယမဏ္ဍလံ ပါတုဘဝတိ။ တေ တံ ဒိသွာ ‘‘အာလောကံ ပဋိလဘိမှာ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဟုတွာ ‘‘အမှာကံ ဘီတာနံ ဘယံ နာသေတွာ သူရဘာဝံ ဇနယန္တော ဥဋ္ဌိတော, တသ္မာ သူရိယော ဟောတူ’’တိ သူရိယောတွေဝဿ နာမံ ကရောန္တိ။ အထ သူရိယေ ဒိဝသံ အာလောကံ ကတွာ အတ္ထင်္ဂတေ ‘‘ယမ္ပိ အာလောကံ လဘိမှ, သောပိ နော နဋ္ဌော’’တိ ပုန ဘီတာ ဟောန္တိ, တေသံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘သာဓု ဝတဿ သစေ အညံ အာလောကံ လဘေယျာမာ’’တိ။ တေသံ စိတ္တံ ဉတွာ ဝိယ ဧကူနပညာသယောဇနံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ပါတုဘဝတိ။ တေ တံ ဒိသွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဟုတွာ ‘‘အမှာကံ ဆန္ဒံ ဉတွာ ဝိယ ဥဋ္ဌိတော, တသ္မာ စန္ဒော ဟောတူ’’တိ စန္ဒောတွေဝဿ နာမံ ကရောန္တိ။
ဧဝံ စန္ဒိမသူရိယေသု ပါတုဘူတေသု နက္ခတ္တာနိ တာရကရူပါနိ ပါတုဘဝန္တိ။ တတော ပဘုတိ ရတ္တိန္ဒိဝါ ပညာယန္တိ အနုက္ကမေန စ မာသဒ္ဓမာသဥတုသံဝစ္ဆရာ။ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပန ပါတုဘူတဒိဝသေယေဝ သိနေရုစက္ကဝါဠဟိမဝန္တပဗ္ဗတာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၀။)ပါတုဘဝန္တိ။ တေ စ ခေါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဖဂ္ဂုဏပုဏ္ဏမဒိဝသေယေဝ ပါတုဘဝန္တိ။ ကထံ? ယထာ နာမ ကင်္ဂုဘတ္တေ ပစ္စမာနေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ပုဗ္ဗုဠကာ ဥဋ္ဌဟန္တိ, ဧကေ ပဒေသာ ထူပထူပါ ဟောန္တိ, ဧကေ နိန္နနိန္နာ ဧကေ သမသမာ, ဧဝမေဝံ ထူပထူပဋ္ဌာနေ ပဗ္ဗတာ ဟောန္တိ နိန္နနိန္နဋ္ဌာနေ သမုဒ္ဒါ သမသမဋ္ဌာနေ ဒီပါတိ။
အထ တေသံ သတ္တာနံ ရသပထဝိံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ ကမေန ဧကစ္စေ ဝဏ္ဏဝန္တော, ဧကစ္စေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဝဏ္ဏဝန္တော ဒုဗ္ဗဏ္ဏေ အတိမညန္တိ။ တေသံ အတိမာနပစ္စယာ သာ ရသပထဝီ အန္တရဓာယတိ, ဘူမိပပ္ပဋကော ပါတုဘဝတိ။ အထ တေသံ တေနေဝ နယေန သောပိ အန္တရဓာယတိ, ပဒါလတာ ပါတုဘဝတိ။ တေနေဝ နယေန သာပိ အန္တရဓာယတိ, အကဋ္ဌပါကော သာလိ ပါတုဘဝတိ အကဏော အထုသော သုဒ္ဓေါ သုဂန္ဓာ တဏ္ဍုလပ္ဖလော။ တတော နေသံ ဘာဇနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေ သာလိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဌပေန္တိ။ သယမေဝ ဇာလာသိခါ ဥဋ္ဌဟိတွာ တံ ပစတိ။ သော ဟောတိ ဩဒနော သုမနဇာတိပုပ္ဖသဒိသော။ န တဿ သူပေန ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ဝါ ကရဏီယံ အတ္ထိ, ယံ ယံ ရသံ ဘုဉ္ဇိတုကာမာ ဟောန္တိ, တံ တံ ရသောဝ ဟောတိ။ တေသံ တံ ဩဠာရိကံ အာဟာရံ အာဟရယတံ တတော ပဘုတိ မုတ္တကရီသံ သဉ္ဇာယတိ။ အထ နေသံ တဿ နိက္ခမနတ္ထာယ ဝဏမုခါနိ ပဘိဇ္ဇန္တိ။ ပုရိသဿ ပုရိသဘာဝေါ, ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိဘာဝေါ ပါတုဘဝတိ။ တတြ သုဒံ ဣတ္ထီ ပုရိသံ, ပုရိသော စ ဣတ္ထိံ အတိဝေလံ ဥပနိဇ္ဈာယတိ။ တေသံ အတိဝေလံ ဥပနိဇ္ဈာယနပစ္စယာ ကာမပရိဠာဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တိ။ တေ အသဒ္ဓမ္မပဋိသေဝနပစ္စယာ ဝိညူဟိ ဂရဟိယမာနာ ဝိဟေဌိယမာနာ တဿ အသဒ္ဓမ္မဿ ပဋိစ္ဆာဒနဟေတု အဂါရာနိ ကရောန္တိ။ တေ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသမာနာ အနုက္ကမေန အညတရဿ အလသဇာတိကဿ သတ္တဿ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တာ သန္နိဓိံ ကရောန္တိ။ တတော ပဘုတိ ကဏောပိ ထုသောပိ တဏ္ဍုလံ ပရိယောနန္ဓတိ, လာယိတဋ္ဌာနမ္ပိ န ပဋိဝိရူဟတိ။ တေ သန္နိပတိတွာ အနုတ္ထုနန္တိ ‘‘ပါပကာ ဝတ ဘော ဓမ္မာ သတ္တေသု ပါတုဘူတာ, မယဉှိ ပုဗ္ဗေ မနောမယာ အဟုမှာ’’တိ အဂ္ဂညသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၂၈) ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တတော မရိယာဒံ ဌပေန္တိ။
အထ အညတရော သတ္တော အညဿ ဘာဂံ အဒိန္နံ အာဒိယတိ။ တံ ဒွိက္ခတ္တုံ ပရိဘာသိတွာ တတိယဝါရေ ပါဏိလေဍ္ဍုဒဏ္ဍေဟိ ပဟရန္တိ။ တေ ဧဝံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၁။)အဒိန္နာဒါနဂရဟမုသာဝါဒဒဏ္ဍာဒါနေသု ဥပ္ပန္နေသု သန္နိပတိတွာ စိန္တယန္တိ ‘‘ယံနူန မယံ ဧကံ သတ္တံ သမ္မန္နေယျာမ, ယော နော သမ္မာ ခီယိတဗ္ဗံ ခီယေယျ, ဂရဟိတဗ္ဗံ ဂရဟေယျ, ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗံ ပဗ္ဗာဇေယျ။ မယံ ပနဿ သာလီနံ ဘာဂံ အနုပဒဿာမာ’’တိ။ ဧဝံ ကတသန္နိဋ္ဌာနေသု ပန သတ္တေသု ဣမသ္မိံ တာဝ ကပ္ပေ အယမေဝ ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဘူတော တေန သမယေန တေသု သတ္တေသု အဘိရူပတရော စ ဒဿနီယတရော စ မဟေသက္ခတရော စ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော ပဋိဗလော နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟံ ကာတုံ။ တေ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ယာစိတွာ သမ္မန္နိံသု။ သော ‘‘တေန မဟာဇနေန သမ္မတောတိ မဟာသမ္မတော, ခေတ္တာနံ အဓိပတီတိ ခတ္တိယော, ဓမ္မေန သမေန ပရေ ရဉ္ဇေတီတိ ရာဇာ’’တိ တီဟိ နာမေဟိ ပညာယိတ္ထ။ ယဉှိ လောကေ အစ္ဆရိယဋ္ဌာနံ, ဗောဓိသတ္တောဝ တတ္ထ အာဒိပုရိသောတိ။ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တံ အာဒိံ ကတွာ ခတ္တိယမဏ္ဍလေ သဏ္ဌိတေ အနုပုဗ္ဗေန ဗြာဟ္မဏာဒယောပိ ဝဏ္ဏာ သဏ္ဌဟိံသု။ တတ္ထ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃတော ယာဝ ဇာလူပစ္ဆေဒေါ, ဣဒမေကမသင်္ခေယျံ သံဝဋ္ဋောတိ ဝုစ္စတိ။ ကပ္ပဝိနာသကဇာလူပစ္ဆေဒတော ယာဝ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိပူရကော သမ္ပတ္တိမဟာမေဃော, ဣဒံ ဒုတိယမသင်္ခေယျံ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီတိ ဝုစ္စတိ။ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃတော ယာဝ စန္ဒိမသူရိယပါတုဘာဝေါ, ဣဒံ တတိယမသင်္ခေယျံ ဝိဝဋ္ဋောတိ ဝုစ္စတိ။ စန္ဒိမသူရိယပါတုဘာဝတော ယာဝ ပုန ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော, ဣဒံ စတုတ္ထမသင်္ခေယျံ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီတိ ဝုစ္စတိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ဧကော မဟာကပ္ပေါ ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ အဂ္ဂိနာ ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယသ္မိံ ပန သမယေ ကပ္ပေါ ဥဒကေန နဿတိ, အာဒိတောဝ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ တတ္ထ ဒုတိယော သူရိယော, ဧဝမိဓ ကပ္ပဝိနာသကော ခါရူဒကမဟာမေဃော ဥဋ္ဌာတိ။ သော အာဒိတော သုခုမံ သုခုမံ ဝဿန္တော အနုက္ကမေန မဟာဓာရာဟိ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနံ ပူရေန္တော ဝဿတိ။ ခါရူဒကေန ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌာ ပထဝီပဗ္ဗတာဒယော ဝိလီယန္တိ။ ဥဒကံ သမန္တတော ဝါတေဟိ ဓာရီယတိ။ ပထဝိတော ယာဝ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိံ ဥဒကံ ဂဏှာတိ, တတ္ထ တယောပိ ဗြဟ္မလောကေ ဝိလီယာပေတွာ သုဘကိဏှေ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ။ တံ ယာဝ အဏုမတ္တမ္ပိ သင်္ခါရဂတံ အတ္ထိ, တာဝ န ဝူပသမ္မတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၂။)ဥဒကာနုဂတံ ပန သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ အဘိဘဝိတွာ သဟသာ ဝူပသမ္မတိ, အန္တရဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဟေဋ္ဌာအာကာသေန သဟ ဥပရိအာကာသော ဧကော ဟောတိ မဟန္ဓကာရောတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တသဒိသံ။ ကေဝလံ ပနိဓ အာဘဿရဗြဟ္မလောကံ အာဒိံ ကတွာ လောကော ပါတုဘဝတိ။ သုဘကိဏှတော စ စဝိတွာ အာဘဿရဋ္ဌာနာဒီသု သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တတ္ထ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃတော ယာဝ ကပ္ပဝိနာသကခါရူဒကူပစ္ဆေဒေါ, ဣဒမေကံ အသင်္ခေယျံ။ ဥဒကူပစ္ဆေဒတော ယာဝ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃော, ဣဒံ ဒုတိယမသင်္ခေယျံ။ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃတော…ပေ… ဣမာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ဧကော မဟာကပ္ပေါ ဟောတိ။ ဧဝံ ဥဒကေန ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယသ္မိံ ပန သမယေ ကပ္ပေါ ဝါတေန ဝိနဿတိ, အာဒိတောဝ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ တတ္ထ ဒုတိယသူရိယော, ဧဝမိဓ ကပ္ပဝိနာသနတ္ထံ ဝါတော သမုဋ္ဌာတိ။ သော ပဌမံ ထူလရဇံ ဥဋ္ဌာပေတိ, တတော သဏှရဇံ သုခုမဝါလိကံ ထူလဝါလိကံ သက္ခရပါသာဏာဒယောတိ ယာဝ ကူဋာဂါရမတ္တေ ပါသာဏေ ဝိသမဋ္ဌာနေ ဌိတမဟာရုက္ခေ စ ဥဋ္ဌာပေတိ။ တေ ပထဝိတော နဘမုဂ္ဂတာ န ပုန ပတန္တိ, တတ္ထေဝ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ အထာနုက္ကမေန ဟေဋ္ဌာမဟာပထဝိယာ ဝါတော သမုဋ္ဌဟိတွာ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေတွာ ဥဒ္ဓံ မူလံ ကတွာ အာကာသေ ခိပတိ။ ယောဇနသတပ္ပမာဏာ ပထဝိပ္ပဒေသာ ဒွိယောဇနတိယောဇနစတုယောဇနပဉ္စယောဇနသတပ္ပမာဏာပိ ဘိဇ္ဇိတွာ ဝါတဝေဂုက္ခိတ္တာ အာကာသေယေဝ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမ္ပိ သိနေရုပဗ္ဗတမ္ပိ ဝါတော ဥက္ခိပိတွာ အာကာသေ ခိပတိ။ တေ အညမညံ အဘိဟန္တွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ ဝိနဿန္တိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဘူမဋ္ဌကဝိမာနာနိ စ အာကာသဋ္ဌကဝိမာနာနိ စ ဝိနာသေန္တော ဆ ကာမာဝစရဒေဝလောကေ ဝိနာသေတွာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနိ ဝိနာသေတိ။ တတ္ထ စက္ကဝါဠာ စက္ကဝါဠေဟိ, ဟိမဝန္တာ ဟိမဝန္တေဟိ, သိနေရူ သိနေရူဟိ အညမညံ သမာဂန္တွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ ဝိနဿန္တိ။ ပထဝိတော ယာဝ တတိယဇ္ဈာနဘူမိံ ဝါတော ဂဏှာတိ, တတ္ထ တယော ဗြဟ္မလောကေ ဝိနာသေတွာ ဝေဟပ္ဖလေ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ ဝိနာသေတွာ သယမ္ပိ ဝိနဿတိ။ ဟေဋ္ဌာအာကာသေန သဟ ဥပရိအာကာသော ဧကော ဟောတိ မဟန္ဓကာရောတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တသဒိသံ။ ဣဓ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၃။)ပန သုဘကိဏှဗြဟ္မလောကံ အာဒိံ ကတွာ လောကော ပါတုဘဝတိ။ ဝေဟပ္ဖလတော စ စဝိတွာ သုဘကိဏှဋ္ဌာနာဒီသု သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တတ္ထ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃတော ယာဝ ကပ္ပဝိနာသကဝါတူပစ္ဆေဒေါ, ဣဒမေကံ အသင်္ခေယျံ။ ဝါတူပစ္ဆေဒတော ယာဝ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃော, ဣဒံ ဒုတိယမသင်္ခေယျံ…ပေ… ဣမာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ဧကော မဟာကပ္ပေါ ဟောတိ။ ဧဝံ ဝါတေန ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကိံ ကာရဏာ ဧဝံ လောကော ဝိနဿတိ? အကုသလမူလကာရဏာ။ အကုသလမူလေသု ဟိ ဥဿန္နေသု ဧဝံ လောကော ဝိနဿတိ။ သော စ ခေါ ရာဂေ ဥဿန္နတရေ အဂ္ဂိနာ ဝိနဿတိ, ဒေါသေ ဥဿန္နတရေ ဥဒကေန ဝိနဿတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေါသေ ဥဿန္နတရေ အဂ္ဂိနာ, ရာဂေ ဥဒကေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မောဟေ ဥဿန္နတရေ ဝါတေန ဝိနဿတိ။ ဧဝံ ဝိနဿန္တောပိ စ နိရန္တရမေဝ သတ္တ ဝါရေ အဂ္ဂိနာ နဿတိ, အဋ္ဌမေ ဝါရေ ဥဒကေန။ ပုန သတ္တ ဝါရေ အဂ္ဂိနာ, အဋ္ဌမေ ဝါရေ ဥဒကေနာတိ ဧဝံ အဋ္ဌမေ အဋ္ဌမေ ဝါရေ ဝိနဿန္တော သတ္တက္ခတ္တုံ ဥဒကေန ဝိနဿိတွာ ပုန သတ္တ ဝါရေ အဂ္ဂိနာ နဿတိ။ ဧတ္တာဝတာ တေသဋ္ဌိ ကပ္ပါ အတီတာ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထန္တရေ ဥဒကေန နဿနဝါရံ သမ္ပတ္တမ္ပိ ပဋိဗာဟိတွာ လဒ္ဓေါကာသော ဝါတော ပရိပုဏ္ဏစတုသဋ္ဌိကပ္ပါယုကေ သုဘကိဏှေ ဝိဒ္ဓံသေန္တော လောကံ ဝိနာသေတိ။
ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တောပိ စ ကပ္ပါနုဿရဏကော ဘိက္ခု ဧတေသု ကပ္ပေသု အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အနုဿရတိ။ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေတိ စ ကပ္ပဿ အဍ္ဎံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေတိ သကလကပ္ပံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ကထံ အနုဿရတီတိ စေ? အမုတြာသိန္တိအာဒိနာ နယေန။ တတ္ထ အမုတြာသိန္တိ အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အဟံ အမုမှိ ဘဝေ ဝါ ယောနိယာ ဝါ ဂတိယာ ဝါ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ ဝါ သတ္တာဝါသေ ဝါ သတ္တနိကာယေ ဝါ အာသိံ။ ဧဝံနာမောတိ တိဿော ဝါ ဖုဿော ဝါ။ ဧဝံဂေါတ္တောတိ ကစ္စာနော ဝါ ကဿပေါ ဝါ။ ဣဒမဿ အတီတဘဝေ အတ္တနော နာမဂေါတ္တာနုဿရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သစေ ပန တသ္မိံ ကာလေ အတ္တနော ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ ဝါ လူခပဏီတဇီဝိကဘာဝံ ဝါ သုခဒုက္ခဗဟုလတံ ဝါ အပ္ပါယုကဒီဃာယုကဘာဝံ ဝါ အနုဿရိတုကာမော ဟောတိ, တမ္ပိ အနုဿရတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံဝဏ္ဏော…ပေ… ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ။ တတ္ထ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ ဩဒါတော ဝါ သာမော ဝါ။ ဧဝမာဟာရောတိ သာလိမံသောဒနာဟာရော ဝါ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဝါ။ ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၄။)အနေကပ္ပကာရေန ကာယိကစေတသိကာနံ သာမိသနိရာမိသာဒိပ္ပဘေဒါနံ ဝါ သုခဒုက္ခာနံ ပဋိသံဝေဒီ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ ဝဿသတပရိမာဏာယုပရိယန္တော ဝါ စတုရာသီတိကပ္ပသတသဟဿာယုပရိယန္တော ဝါ။
သော တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ သော အဟံ တတော ဘဝတော ယောနိတော ဂတိတော ဝိညာဏဋ္ဌိတိတော သတ္တာဝါသတော သတ္တနိကာယတော ဝါ စုတော ပုန အမုကသ္မိံ နာမ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ဥဒပါဒိံ။ တတြာပါသိန္တိ အထ တတြာပိ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ပုန အဟောသိံ။ ဧဝံနာမောတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ အပိစ ယသ္မာ အမုတြာသိန္တိ ဣဒံ အနုပုဗ္ဗေန အာရောဟန္တဿ ယာဝတိစ္ဆကံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၀) အနုဿရဏံ, သော တတော စုတောတိ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ, တသ္မာ ဣဓူပပန္နောတိ ဣမိဿာ ဣဓူပပတ္တိယာ အနန္တရမေဝဿ ဥပပတ္တိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာပါသိန္တိ ဧဝမာဒိ ပနဿ တတြ ဣမိဿာ ဥပပတ္တိယာ အနန္တရေ ဥပပတ္တိဋ္ဌာနေ နာမဂေါတ္တာဒီနံ အနုဿရဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သော တတော စုတော ဣဓူပပန္နောတိ သွာဟံ တတော အနန္တရူပပတ္တိဋ္ဌာနတော စုတော ဣဓ အမုကသ္မိံ နာမ ခတ္တိယကုလေ ဝါ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဝါ နိဗ္ဗတ္တောတိ။ ဣတီတိ ဧဝံ။ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသန္တိ နာမဂေါတ္တဝသေန သဥဒ္ဒေသံ, ဝဏ္ဏာဒိဝသေန သာကာရံ။ နာမဂေါတ္တေန ဟိ သတ္တော တိဿော ဖုဿော ကဿပေါတိ ဥဒ္ဒိသီယတိ, ဝဏ္ဏာဒီဟိ သာမော ဩဒါတောတိ နာနတ္တတော ပညာယတိ။ တသ္မာ နာမဂေါတ္တံ ဥဒ္ဒေသော, ဣတရေ အာကာရာတိ။
ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅၄။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၆။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏနိဒ္ဒေသေ အာလောကသညံ မနသိ ကရောတီတိ ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ သူရိယဇောတိစန္ဒမဏိအာလောကံ အာလောကောတိ မနသိ ကရောတိ။ ဧဝံ မနသိကရောန္တော စ အာလောကောတိ သညံ မနသိ ပဝတ္တနတော ‘‘အာလောကသညံ မနသိ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒိဝါသညံ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဧဝံ အာလောကသညံ မနသိကရိတွာ ဒိဝါတိ သညံ ဌပေတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၅။)ယထာ ဒိဝါ တထာ ရတ္တိန္တိ ယထာ ဒိဝါ အာလောကော ဒိဋ္ဌော, တထေဝ ရတ္တိမ္ပိ မနသိ ကရောတိ။ ယထာ ရတ္တိံ တထာ ဒိဝါတိ ယထာ ရတ္တိံ အာလောကော ဒိဋ္ဌော, တထေဝ ဒိဝါပိ မနသိ ကရောတိ။ ဣတိ ဝိဝဋေန စေတသာတိ ဧဝံ အပိဟိတေန စိတ္တေန။ အပရိယောနဒ္ဓေနာတိ သမန္တတော အနဒ္ဓေန။ သပ္ပဘာသံ စိတ္တံ ဘာဝေတီတိ သဩဘာသံ စိတ္တံ ဝဍ္ဎေတိ။ ဧတေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ပရိကမ္မာလောကာရမ္မဏံ စိတ္တံ ကထိတံ။ အာလောကကသိဏာရမ္မဏံ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿေဝံ ဘာဝယတော ဩဘာသဇာတံ စိတ္တံ ဟောတိ ဝိဂတန္ဓကာရာဝရဏံ။ တေန ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဥပ္ပါဒေတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ဣမိဿာယေဝ ပါဠိယာ အနုသာရေန ကသိဏာရမ္မဏံ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သဗ္ဗာကာရေန အဘိနီဟာရက္ခမံ ကတွာ ‘‘တေဇောကသိဏံ ဩဒါတကသိဏံ အာလောကကသိဏ’’န္တိ ဣမေသု တီသု ကသိဏေသု အညတရံ အာသန္နံ ကာတဗ္ဗံ, ဥပစာရဇ္ဈာနဂေါစရံ ကတွာ ဝဍ္ဎေတွာ ဌပေတဗ္ဗံ, န တတ္ထ အပ္ပနာ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။ သစေ ဟိ ဥပ္ပါဒေတိ, ပါဒကဇ္ဈာနနိဿယံ ဟောတိ, န ပရိကမ္မနိဿယံ။ ဣမေသု စ ပန တီသု အာလောကကသိဏံယေဝ သေဋ္ဌတရံ, တဒနုလောမေန ပန ဣတရံ ကသိဏဒွယမ္ပိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာလောကကသိဏံ ဣတရေသံ ဝါ အညတရံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ဥပ္ပါဒေတွာ ပုန ဥပစာရဘူမိယံယေဝ ဌတွာ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ ဝဍ္ဎိတဝဍ္ဎိတဋ္ဌာနဿ အန္တောယေဝ ရူပဂတံ ပဿိတဗ္ဗံ။ ရူပဂတံ ပဿတော ပနဿ တေန ဗျာပါရေန ပရိကမ္မစိတ္တေန အာလောကဖရဏံ အကုဗ္ဗတော ပရိကမ္မဿ ဝါရော အတိက္ကမတိ, တတော အာလောကော အန္တရဓာယတိ, တသ္မိံ အန္တရဟိတေ ရူပဂတမ္ပိ န ဒိဿတိ။ အထာနေန ပုနပ္ပုနံ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ ပဝိသိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ အာလောကော ဖရိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အနုက္ကမေန အာလောကော ထာမဂတော ဟောတီတိ။ ‘‘ဧတ္ထ အာလောကော ဟောတူ’’တိ ယတ္တကံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, တတ္ထ အာလောကော တိဋ္ဌတိယေဝ။ ဒိဝသမ္ပိ နိသီဒိတွာ ပဿတော ရူပဒဿနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယဒါ တဿ ဘိက္ခုနော မံသစက္ခုဿ အနာပါထဂတံ အန္တောကုစ္ဆိဂတံ ဟဒယဝတ္ထုနိဿိတံ ဟေဋ္ဌာပထဝီတလနိဿိတံ တိရောကုဋ္ဋပဗ္ဗတပါကာရဂတံ ပရစက္ကဝါဠဂတန္တိ ဣဒံ ရူပံ ဉာဏစက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, မံသစက္ခုနာ ဒိဿမာနံ ဝိယ ဟောတိ, တဒါ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ တဒေဝ စေတ္ထ ရူပဒဿနသမတ္ထံ, န ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၆။)တတြာယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ဥပ္ပတ္တိက္ကမော – ဝုတ္တပ္ပကာရမေတံ ရူပမာရမ္မဏံ ကတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေ တဒေဝ ရူပမာရမ္မဏံ ကတွာ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန ဉာဏံ ‘‘သတ္တာနံ စုတူပပါတေ ဉာဏ’’န္တိပိ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပနေတံ ပုထုဇ္ဇနဿ ပရိပန္ထော ဟောတိ။ သော ဟိ ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ အာလောကော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ, တံ တံ ပထဝီသမုဒ္ဒပဗ္ဗတေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာပိ ဧကာလောကံ ဟောတိ။ အထဿ တတ္ထ ဘယာနကာနိ ယက္ခရက္ခသာဒိရူပါနိ ပဿတော ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန စိတ္တဝိက္ခေပံ ပတွာ ဈာနဝိဗ္ဘန္တကော ဟောတိ။ တသ္မာ ရူပဒဿနေ အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ။
သတ္တာနံ စုတူပပါတဉာဏာယာတိ သတ္တာနံ စုတိယာ စ ဥပပါတေ စ ဉာဏာယ။ ယေန ဉာဏေန သတ္တာနံ စုတိ စ ဥပပါတော စ ဉာယတိ, တဒတ္ထံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာတိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဝိသုဒ္ဓေနာတိ စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓံ။ ယော ဟိ စုတိမတ္တမေဝ ပဿတိ, န ဥပပါတံ, သော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ဥပပါတမေဝ ပဿတိ, န စုတိံ, သော နဝသတ္တပါတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ပန တဒုဘယံ ပဿတိ, သော ယသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဂတမတိဝတ္တတိ, တသ္မာဿ တံ ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတု ဟောတိ။ ဥဘယဉ္စေတံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာ ပဿန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ရူပဒဿနေန အတိက္ကန္တမာနုသကံ, မာနုသကံ ဝါ မံသစက္ခုံ အတိက္ကန္တတ္တာ အတိက္ကန္တမာနုသကံ။ တေန ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန။
သတ္တေ ပဿတီတိ မနုဿာနံ မံသစက္ခုနာ ဝိယ သတ္တေ ဩလောကေတိ။ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဧတ္ထ စုတိက္ခဏေ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ, ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ ဣဒါနိ စဝိဿန္တိ။ တေ စဝမာနာ။ ယေ စ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ သမ္ပတိနိဗ္ဗတ္တာ ဝါ, တေ ဥပပဇ္ဇမာနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဧဝရူပေ စဝမာနေ စ ဥပပဇ္ဇမာနေ စ ပဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဟီနေတိ မောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဟီနာနံ ဇာတိကုလဘောဂါဒီနံ ဝသေန ဟီဠိတေ ဩဟီဠိတေ ဩညာတေ အဝညာတေ။ ပဏီတေတိ အမောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ တဗ္ဗိပရီတေ။ သုဝဏ္ဏေတိ အဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဣဋ္ဌကန္တမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေတိ ဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ အနိဋ္ဌာကန္တာမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၇။)အနဘိရူပေ ဝိရူပေတိပိ အတ္ထော။ သုဂတေတိ သုဂတိဂတေ, အလောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ။ ဒုဂ္ဂတေတိ ဒုဂ္ဂတိဂတေ, လောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပါနေ။ ယထာကမ္မူပဂေတိ ယံ ယံ ကမ္မံ ဥပစိတံ, တေန တေန ဥပဂတေ။ တတ္ထ ပုရိမေဟိ ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ ပန ပဒေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏကိစ္စံ။
တဿ စ ဉာဏဿ အယမုပ္ပတ္တိက္ကမော – ဣဓ ဘိက္ခု ဟေဋ္ဌာနိရယာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နေရယိကေ သတ္တေ ပဿတိ မဟာဒုက္ခမနုဘဝမာနေ, တံ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ ဒုက္ခမနုဘဝန္တီ’’တိ။ အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏမုပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဥပရိဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နန္ဒနဝနမိဿကဝနဖာရုသကဝနာဒီသု သတ္တေ ပဿတိ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ, တမ္ပိ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ’’တိ။ အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ နာမ။ ဣမဿ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ စိမဿ, ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏဿာပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကာနေဝ ဟိ ဣမာနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။
ဣမေ ဝတ ဘောန္တောတိအာဒီသု ဣမေတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌာနံ နိဒဿနဝစနံ။ ဝတာတိ အနုလောမဝစနတ္ထေ နိပါတော။ ဘောန္တောတိ ဘဝန္တော။ ဒုဋ္ဌု စရိတံ, ဒုဋ္ဌံ ဝါ စရိတံ ကိလေသပူတိကတ္တာတိ ဒုစ္စရိတံ, ကာယေန ဒုစ္စရိတံ, ကာယတော ဝါ ဥပ္ပန္နံ ဒုစ္စရိတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သမန္နာဂတာတိ သမင်္ဂီဘူတာ။ အရိယာနံ ဥပဝါဒကာတိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ အရိယာနံ အန္တမသော ဂိဟိသောတာပန္နာနမ္ပိ အနတ္ထကာမာ ဟုတွာ အန္တိမဝတ္ထုနာ ဝါ ဂုဏပရိဓံသနေန ဝါ ဥပဝါဒကာ, အက္ကောသကာ ဂရဟကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ သမဏဓမ္မော, အဿမဏာ ဧတေ’’တိ ဝဒန္တော အန္တိမဝတ္ထုနာ ဥပဝဒတိ, ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ ဈာနံ ဝါ ဝိမောက္ခော ဝါ မဂ္ဂေါ ဝါ ဖလံ ဝါ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဂုဏပရိဓံသနေန ဥပဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဇာနံ ဝါ ဥပဝဒေယျ အဇာနံ ဝါ, ဥဘယထာပိ အရိယူပဝါဒေါဝ ဟောတိ။ ဘာရိယံ ကမ္မံ အာနန္တရိယသဒိသံ သဂ္ဂါဝရဏံ မဂ္ဂါဝရဏဉ္စ, သတေကိစ္ဆံ ပန ဟောတိ။ တသ္မာ ယော အရိယံ ဥပဝဒတိ, တေန ဂန္တွာ သစေ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ, ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ ‘‘အဟံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၈။)အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ ခမာဟီ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ နဝကတရော ဟောတိ, ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, တုမှေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ ခမထာ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ ဒိသာပက္ကန္တော ဟောတိ, သယံ ဝါ ဂန္တွာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒိကေ ဝါ ပေသေတွာ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ နာပိ ဂန္တုံ န ပေသေတုံ သက္ကာ ဟောတိ, ယေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သစေ နဝကတရာ ဟောန္တိ, ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ, သစေ ဝုဍ္ဎတရာ, ဝုဍ္ဎေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, ခမတု မေ သော အာယသ္မာ’’တိ ဝတွာ ခမာပေတဗ္ဗော။ သမ္မုခါ အက္ခမန္တေပိ ဧတဒေဝ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကစာရိကဘိက္ခု ဟောတိ, နေဝ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ, န ဂတဋ္ဌာနံ ပညာယတိ, ဧကဿ ပဏ္ဍိတဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ အနုဿရတော ဝိပ္ပဋိသာရော ဟောတိ, ကိံ ကရောမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သော ဝက္ခတိ ‘‘တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ, ထေရော တုမှာကံ ခမတိ, စိတ္တံ ဝူပသမေထာ’’တိ။ တေနာပိ အရိယဿ ဂတဒိသာဘိမုခေန အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ခမထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယဒိ သော ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ, ပရိနိဗ္ဗုတမဉ္စဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ယာဝ သိဝထိကံ ဂန္တွာပိ ခမာပေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကတေ နေဝ သဂ္ဂါဝရဏံ, န မဂ္ဂါဝရဏံ ဟောတိ, ပါကတိကမေဝ ဟောတီတိ။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ ဝိပရီတဒဿနာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန သမာဒိန္နနာနာဝိဓကမ္မာ, ယေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမူလကေသု ကာယကမ္မာဒီသု အညေပိ သမာဒပေန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဝစီဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေနေဝ အရိယူပဝါဒေ, မနောဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေန စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟိတာယပိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပုန ဝစနံ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာသာဝဇ္ဇော ဟိ အရိယူပဝါဒေါ အာနန္တရိယသဒိသတ္တာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သေယျထာပိ, သာရိပုတ္တ, ဘိက္ခု သီလသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညံ အာရာဓေယျ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ သာရိပုတ္တ ဝဒါမိ တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယ တံ စိတ္တံ အပ္ပဟာယ တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော, ဧဝံ နိရယေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၉)။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော စ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ နာမ အညံ နတ္ထိ။ ယထာဟ – ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇံ, ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၉။)ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ။ အထ ဝါ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿုပစ္ဆေဒါ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိစိတ္တတော ဥဒ္ဓံ။ အပါယန္တိ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ နိရယဝေဝစနမေဝ။ နိရယော ဟိ သဂ္ဂမောက္ခဟေတုဘူတာ ပုညသမ္မတာ အယာ အပေတတ္တာ, သုခါနံ ဝါ အာယဿ အဘာဝါ အပါယော။ ဒုက္ခဿ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိ, ဒေါသဗဟုလတာယ ဝါ ဒုဋ္ဌေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာ ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဝိဝသာ နိပတန္တိ တတ္ထ ဒုက္ကဋကာရိနောတိ ဝိနိပါတော, ဝိနဿန္တာ ဝါ ဧတ္ထ ပတန္တိ သမ္ဘိဇ္ဇမာနင်္ဂပစ္စင်္ဂါတိပိ ဝိနိပါတော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဿာဒသညိတော အယောတိ နိရယော။
အထ ဝါ အပါယဂ္ဂဟဏေန တိရစ္ဆာနယောနိံ ဒီပေတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိ ဟိ အပါယော သုဂတိတော အပေတတ္တာ, န ဒုဂ္ဂတိ မဟေသက္ခာနံ နာဂရာဇာဒီနံ သမ္ဘဝတော။ ဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏေန ပေတ္တိဝိသယံ။ သော ဟိ အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သုဂတိတော အပေတတ္တာ ဒုက္ခဿ စ ဂတိဘူတတ္တာ, န တု ဝိနိပါတော အသုရသဒိသံ အဝိနိပတိတတ္တာ။ ဝိနိပါတဂ္ဂဟဏေန အသုရကာယံ။ သော ဟိ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သဗ္ဗသမုဿယေဟိ စ ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတောတိ ဝုစ္စတိ။ နိရယဂ္ဂဟဏေန အဝီစိအာဒိမနေကပ္ပကာရံ နိရယမေဝါတိ။ ဥပပန္နာတိ ဥပဂတာ, တတ္ထ အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုဿဂတိပိ သင်္ဂယှတိ, သဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန ဒေဝဂတိယေဝ။ တတ္ထ သုန္ဒရာ ဂတီတိ သုဂတိ။ ရူပါဒီဟိ ဝိသယေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂေါတိ သဂ္ဂေါ။ သော သဗ္ဗောပိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ အယံ ဝစနတ္ထော။ ဣတိ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိအာဒိ သဗ္ဗံ နိဂမနဝစနံ။ ဧဝံ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ပဿတီတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထောတိ။
ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စဉာဏပကိဏ္ဏကံ
ဣမေသု ပဉ္စသု ဉာဏေသု ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန သတ္တသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိဉာဏံ ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန စတူသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ စေတောပရိယဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန အဋ္ဌသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၀။)ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအတီတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဝသေန အဋ္ဌသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန စတူသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအတီတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန ပဉ္စသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ အနာဂတံသဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအနာဂတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဝသေန အဋ္ဌသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတီတိ။
ပဉ္စဉာဏပကိဏ္ဏကံ နိဋ္ဌိတံ။
၅၅။ အာသဝက္ခယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၇။ အာသဝက္ခယဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ကတိ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတီတိ ဧကေကဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနနိယမနတ္ထံ ပုစ္ဆာ။ ဧကံ ဌာနံ ဂစ္ဆတီတိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပ္ပတ္တိဩကာသဋ္ဌာနဉှိ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဆ ဌာနာနီတိ ဆ မဂ္ဂဖလက္ခဏေ။ ဣန္ဒြိယာနံ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီသု တီသု ဧကေကမေဝ အဓိကံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခပရိဝါရံ ဟောတီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂) အဓိမောက္ခာဒယော သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ ကိစ္စဝသေန ဝုတ္တာ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘အဓိမောက္ခပရိဝါရံ ဟောတီ’’တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခတ္ထေန ပရိဝါရံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပရိဝါရန္တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ပညိန္ဒြိယန္တိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယမေဝ ပဇာနနသဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မေပိ (ဝိဘ။ ၂၁၉) ဟိ ပညာယ ကိစ္စဝိသေသဒဿနတ္ထံ မဂ္ဂက္ခဏေ စ ဖလက္ခဏေ စ ဧကာဝ ပညာ အဋ္ဌဓာ ဝိဘတ္တာ။ အဘိသန္ဒနပရိဝါရန္တိ နှာနိယစုဏ္ဏာနံ ဥဒကံ ဝိယ စိတ္တစေတသိကာနံ သိနေဟနကိစ္စေန ပရိဝါရံ ဟောတိ။ ဣဒံ သောမနဿသမ္ပယုတ္တမဂ္ဂဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တမဂ္ဂေ ပန သောမနဿိန္ဒြိယဋ္ဌာနေ ဥပေက္ခိန္ဒြိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ ပန သမ္ပယုတ္တာနံ နာတိဥပဗြူဟနပရိဝါရန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဝတ္တသန္တတာဓိပတေယျပရိဝါရန္တိ ပဝတ္တာ သန္တတိ ပဝတ္တသန္တတိ, ဝတ္တမာနသန္တာနန္တိ အတ္ထော။ အဓိပတိဘာဝေါ အာဓိပတေယျံ, ပဝတ္တသန္တတိယာ အာဓိပတေယျံ ပဝတ္တသန္တတာဓိပတေယျံ။ ဝတ္တမာနဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပရိပဝတ္တိယာ စ ပစ္စယတ္တာ ပုဗ္ဗာပရဝသေန ပဝတ္တသန္တတိယာ အဓိပတိဘာဝေန အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယဿ ပရိဝါရံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၁။)သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတာ ဓမ္မာတိအာဒိ သဗ္ဗေသံ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တကာနံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မဂ္ဂက္ခဏေ ဇာတာတိ မဂ္ဂသမုဋ္ဌိတာ ဧဝ, န အညေ။ ယသ္မာ ပန မဂ္ဂသမုဋ္ဌိတမ္ပိ ရူပံ ကုသလာဒိနာမံ န လဘတိ, တသ္မာ တံ အပနေန္တော ဌပေတွာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပန္တိ အာဟ။ သဗ္ဗေဝ ဟိ တေ ဓမ္မာ ကုစ္ဆိတာနံ သလနာဒီဟိ အတ္ထေဟိ ကုသလာ။ တေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနာ နတ္ထိ ဧတေသံ အာသဝါတိ အနာသဝါ။ ဝဋ္ဋမူလံ ဆိန္ဒန္တာ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝဋ္ဋတော နိယျန္တီတိ နိယျာနိကာ။ ကုသလာကုသလသင်္ခါတာ စယာ အပေတတ္တာ အပစယသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနတော အပစယံ ဂစ္ဆန္တီတိ အပစယဂါမိနော, ပဝတ္တံ အပစိနန္တာ ဝိဒ္ဓံသေန္တာ ဂစ္ဆန္တီတိပိ အပစယဂါမိနော။ လောကေ အပရိယာပန္နဘာဝေန လောကတော ဥတ္တရာ ဥတ္တိဏ္ဏာတိ လောကုတ္တရာ။ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ဧတေသန္တိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ။
ဣမာနိ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနီတိအာဒိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပရိဝါရဘာဝဿ စ တေန သဟဂတာဒိဘာဝဿ စ အာဒိဝုတ္တအာကာရာနဉ္စ ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဋ္ဌိန္ဒြိယာနီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပညိန္ဒြိယေန သဟ အဋ္ဌ။ သဟဇာတပရိဝါရာတိ အဋ္ဌသု ဧကေကေန သဟ ဣတရေ ဣတရေ သတ္တ သဟဇာတာ ဟုတွာ တဿ သဟဇာတပရိဝါရာ ဟောန္တိ။ တထေဝ အညံ အညဿ အညံ အညဿာတိ ဧဝံ အညမညပရိဝါရာ ဟောန္တိ။ တထေဝ အညမညံ နိဿယပရိဝါရာ သမ္ပယုတ္တပရိဝါရာ စ ဟောန္တိ။ သဟဂတာတိ တေန အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယေန သဟ ဧကုပ္ပါဒါဒိဘာဝံ ဂတာ။ သဟဇာတာတိ တေနေဝ သဟ ဇာတာ။ သံသဋ္ဌာတိ တေနေဝ သဟ မိဿိတာ။ သမ္ပယုတ္တာတိ တေနေဝ သမံ ဧကုပ္ပါဒါဒိပကာရေဟိ ယုတ္တာ။ တေဝါတိ တေ ဧဝ အဋ္ဌ ဣန္ဒြိယဓမ္မာ။ တဿာတိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယဿ။ အာကာရာတိ ပရိဝါရကောဋ္ဌာသာ။
ဖလက္ခဏေ ဇာတာ ဓမ္မာ သဗ္ဗေဝ အဗျာကတာ ဟောန္တီတိ ရူပဿပိ အဗျာကတတ္တာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေန သဟ ဝုတ္တာ။ မဂ္ဂဿေဝ ကုသလတ္တာ နိယျာနိကတ္တာ အပစယဂါမိတ္တာ စ ဖလက္ခဏေ ‘‘ကုသလာ’’တိ စ ‘‘နိယျာနိကာ’’တိ စ ‘‘အပစယဂါမိနော’’တိ စ န ဝုတ္တံ။ ဣတီတိအာဒိ ဝုတ္တပ္ပကာရနိဂမနံ။ တတ္ထ အဋ္ဌဋ္ဌကာနီတိ အဋ္ဌသု မဂ္ဂဖလေသု ဧကေကဿ အဋ္ဌကဿ ဝသေန အဋ္ဌ ဣန္ဒြိယအဋ္ဌကာနိ။ စတုသဋ္ဌိ ဟောန္တီတိ စတုသဋ္ဌိ အာကာရာ ဟောန္တိ။ အာသဝါတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဣဓ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၂။)အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈေယေဝ အာသဝေ အဝတွာ သေသမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈာနမ္ပိ ဝစနံ အာသဝက္ခယဝစနသာမညမတ္တေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏမေဝ ဟိ ကေစိ အာသဝေ အသေသေတွာ အာသဝါနံ ခေပနတော ‘‘ခယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာယေဝ စ အရဟာယေဝ ခီဏာသဝေါတိ ဝုစ္စတီတိ။
အာသဝက္ခယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅၆-၆၃။ သစ္စဉာဏစတုက္ကဒွယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၀၈-၉။ သစ္စဉာဏစတုက္ကဒွယနိဒ္ဒေသေ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌောတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏံ ဒုက္ခေပေတံ ဉာဏန္တိအာဒိ အနန္တရစတုက္ကေ ဝိယ ဧကာဘိသမယဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒုဝိဓဉှိ သစ္စဉာဏံ လောကိယံ လောကုတ္တရဉ္စ။ လောကိကံ ဒုဝိဓံ အနုဗောဓဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ။ အနုဗောဓဉာဏံ အာဒိကမ္မိကဿ အနုဿဝါဒိဝသေန နိရောဓေ မဂ္ဂေ စ ပဝတ္တတိ, ဒုက္ခေ သမုဒယေ စ အာရမ္မဏကရဏဝသေန။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စဿ စတူသုပိ သစ္စေသု အာရမ္မဏကရဏဝသေန။ လောကုတ္တရံ ပဋိဝေဓဉာဏံ နိရောဓမာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စတော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ယထာဟ – ‘‘ယော, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခံ ပဿတိ, ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတိ, ဒုက္ခနိရောဓမ္ပိ ပဿတိ, ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒမ္ပိ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၀) သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ဣမိနာ ဝါရေန ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ။ တံ ပန လောကုတ္တရမ္ပိ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ နာမာနိ လဘတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန လောကိကဉာဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တသ္မာယေဝ စ တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခေ ဉာဏန္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဒုက္ခံ အာရဗ္ဘာတိ ဒုက္ခသစ္စံ အာလမ္ဗိတွာ, အာရမ္မဏံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ပညာတိအာဒီသု တဿ တဿ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏသင်္ခါတေန ပညာပနဋ္ဌေန ပညာ, တေန တေန ဝါ အနိစ္စာဒိနာ ပကာရေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိပိ ပညာ။ ဣဒမဿာ သဘာဝပဒံ။ ပဇာနနာကာရော ပဇာနနာ။ အနိစ္စာဒီနိ ဝိစိနာတီတိ ဝိစယော။ ပဝိစယောတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ, ပကာရေန ဝိစယောတိ အတ္ထော။ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝိစိနာတီတိ ဓမ္မဝိစယော။ အနိစ္စာဒီနံ သမ္မာ လက္ခဏဝသေန သလ္လက္ခဏာ။ သာ ဧဝ ဥပသဂ္ဂနာနတ္တေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၃။)ဥပလက္ခဏာ ပစ္စုပလက္ခဏာတိ ဝုတ္တာ။ ဘုသံ လက္ခဏာ တေ တေ အနိစ္စာဒိဓမ္မေ ပဋိစ္စ ဥပလက္ခဏာတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍိတဘာဝေါ ပဏ္ဍိစ္စံ။ ကုသလဘာဝေါ ကောသလ္လံ။ နိပုဏဘာဝေါ နေပုညံ။ အနိစ္စာဒီနံ ဝိဘာဝနဝသေန ဝေဘဗျာ။ အနိစ္စာဒီနံ စိန္တနကဝသေန စိန္တာ, ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ အနိစ္စာဒီနိ စိန္တာပေတီတိပိ စိန္တာ။ အနိစ္စာဒီနိ ဥပပရိက္ခတီတိ ဥပပရိက္ခာ။ ဘူရီတိ ပထဝီ။ အယမ္ပိ သဏှဋ္ဌေန ဝိတ္ထတဋ္ဌေန စ ဘူရီ ဝိယာတိ ဘူရီ။ အထ ဝါ ပညာယေဝ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ ဘူရီတိ ဝုစ္စတိ။ အသနိ ဝိယ သိလုစ္စယေ ကိလေသေ မေဓတိ ဟိံသတီတိ မေဓာ, ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန ဝါ မေဓာ။ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိယံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ယာထာဝလက္ခဏပဋိဝေဓေ ပရိနေတီတိ ပရိဏာယိကာ။ ဓမ္မေ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိဝိဓာ ပဿတီတိ ဝိပဿနာ။ သမ္မာ ပကာရေဟိ အနိစ္စာဒီနိ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော, တဿ ဘာဝေါ သမ္ပဇညံ။ ဥပ္ပထပဋိပန္နေ သိန္ဓဝေ ဝီထိအာရောပနတ္ထံ ပတောဒေါ ဝိယ ဥပ္ပထေ ဓာဝနကံ ကူဋစိတ္တံ ဝီထိအာရောပနတ္ထံ ဝိဇ္ဈတီတိ ပတောဒေါ ဝိယ ပတောဒေါ။
ဒဿနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကရောတီတိ ဣန္ဒြိယံ, ပညာသင်္ခါတံ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? နယိဒံ ‘‘ပုရိသဿ ဣန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိ ဝိယ ပညာယ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ။ အထ ခေါ ပညာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝိဇ္ဇာယ န ကမ္ပတီတိ ပညာဗလံ။ ကိလေသစ္ဆေဒနဋ္ဌေန ပညာဝ သတ္ထံ ပညာသတ္ထံ။ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပညာဝ ပါသာဒေါ ပညာပါသာဒေါ။ အာလောကနဋ္ဌေန ပညာဝ အာလောကော ပညာအာလောကော။ ဩဘာသနဋ္ဌေန ပညာဝ ဩဘာသော ပညာဩဘာသော။ ပဇ္ဇောတနဋ္ဌေန ပညာဝ ပဇ္ဇောတော ပညာပဇ္ဇောတော။ ပညဝတော ဟိ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နဿ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ဧကာလောကာ ဧကောဘာသာ ဧကပဇ္ဇောတာ ဟောတိ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ။ ဣမေသု ပန တီသု ပဒေသု ဧကပဒေနာပိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သိဒ္ဓေ ယာနိ ပနေတာနိ ဘဂဝတာ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အာလောကာ။ ကတမေ စတ္တာရော? စန္ဒာလောကော, သူရိယာလောကော, အဂ္ဂါလောကော, ပညာလောကော။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော အာလောကာ။ ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, ဣမေသံ စတုန္နံ အာလောကာနံ ယဒိဒံ ပညာလောကော’’။ တထာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၄။)‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ဩဘာသာ။ စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ပဇ္ဇောတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၄၄-၁၄၅) သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန သုတ္တာနိ ဒေသိတာနိ။ တဒနုရူပေနေဝ ဣဓာပိ ထေရေန ဒေသနာ ကတာ။ အတ္ထော ဟိ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနော သုဝိဘတ္တော ဟောတိ, အညထာ စ အညော ဗုဇ္ဈတိ, အညထာ အညောတိ။ ရတိကရဏဋ္ဌေန ပန ရတိဒါယကဋ္ဌေန ရတိဇနကဋ္ဌေန စိတ္တီကတဋ္ဌေန ဒုလ္လဘပါတုဘာဝဋ္ဌေန အတုလဋ္ဌေန အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေန စ ပညာဝ ရတနံ ပညာရတနံ။
န တေန သတ္တာ မုယှန္တိ, သယံ ဝါ အာရမ္မဏေ န မုယှတီတိ အမောဟော။ ဓမ္မဝိစယပဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ကသ္မာ ပနေတံ ပုန ဝုတ္တန္တိ? အမောဟဿ မောဟပဋိပက္ခဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘ယွာယံ အမောဟော, သော န ကေဝလံ မောဟတော အညော ဓမ္မော, မောဟဿ ပန ပဋိပက္ခော ဓမ္မဝိစယသင်္ခါတော အမောဟော နာမ ဣဓ အဓိပ္ပေတော’’တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ယာထာဝနိယျာနိကကုသလဒိဋ္ဌိ။ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ, တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ, တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏ’’န္တိ ပုစ္ဆာဝစနာနိ သင်္ခေပဝသေန ဝုတ္တာနီတိ။
သစ္စဉာဏစတုက္ကဒွယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆၄-၆၇။ သုဒ္ဓိကပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၁၀။ သုဒ္ဓိကပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဣမေသံ ဉာဏာနံ ပဘေဒါဘာဝတောယေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝိယ ပဘေဒံ အဒဿေတွာယေဝ အတ္ထေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပညာပဘေဒါဘာဝေပိ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓစတုသစ္စဓမ္မမတ္တဝသေန နာနတ္တသဗ္ဘာဝတော အတ္ထနာနတ္တေ ပညာ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒေ ဉာဏန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နာနတ္တေတိ အတ္ထာဒီနံ အနေကဘာဝေ။ ဝဝတ္ထာနေတိ အတ္ထာဒီနံ နိစ္ဆယနေ။ သလ္လက္ခဏေတိ အတ္ထာဒီနံ သမ္မာဒဿနေ။ ဥပလက္ခဏေတိ အတ္ထာဒီနံ ဘုသံဒဿနေ။ ပဘေဒေတိ အတ္ထာဒီနံ နာနာဘေဒေ။ ပဘာဝနေတိ အတ္ထာဒီနံ ပါကဋီကရဏေန ဥပ္ပါဒနေ။ ဇောတနေတိ အတ္ထာဒီနံ ဒီပနေ။ ဝိရောစနေတိ အတ္ထာဒီနံ ဝိဝိဓာ ဒီပနေ။ ပကာသနေတိ အတ္ထာဒီနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၅။)ပဘာသနေ။ ‘‘နာနတ္တေ’’တိ မူလပဒံ ကတွာ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝဝတ္ထာနေ’’တိ သောတာပန္နဿ ဝသေန, ‘‘သလ္လက္ခဏေ ဥပလက္ခဏေ’’တိ သကဒါဂါမိဿ ဝသေန, ‘‘ပဘေဒေ ပဘာဝနေ’’တိ အနာဂါမိဿ ဝသေန, ‘‘ဇောတနေ ဝိရောစနေ ပကာသနေ’’တိ အရဟတော ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ။
သုဒ္ဓိကပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ
ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။
Comments
Post a Comment