ခုဒ္ဒကနိကာယေ
ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
(ဒုတိယော ဘာဂေါ)
၆၈။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၁၁။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ တထာဂတဿာတိ ဝစနေ ဥဒ္ဒေသေ သရူပတော အဝိဇ္ဇမာနေပိ ‘‘ဆ ဉာဏာနိ အသာဓာရဏာနိ သာဝကေဟီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၇၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တထာဂတဿာ’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ဥဒ္ဒေသေ အတ္ထတော သိဒ္ဓဿ တထာဂတဝစနဿ နိဒ္ဒေသေ ဂဟဏံ ကတံ။ သတ္တေ ပဿတီတိ ရူပါဒီသု ဆန္ဒရာဂေန သတ္တတာယ လဂ္ဂတာယ သတ္တာ, တေ သတ္တေ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန စက္ခုနာ ပဿတိ ဩလောကေတိ။ အပ္ပရဇက္ခေတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာ, အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ ဝါ အပ္ပရဇက္ခာ။ တေ အပ္ပရဇက္ခေ။ မဟာရဇက္ခေတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ မဟန္တံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ မဟာရဇက္ခာ, မဟန္တံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ ဝါ မဟာရဇက္ခာ။ တိက္ခိန္ဒြိယေ မုဒိန္ဒြိယေတိ တိက္ခာနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဧတေသန္တိ တိက္ခိန္ဒြိယာ, မုဒူနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဧတေသန္တိ မုဒိန္ဒြိယာ။ သွာကာရေ ဒွါကာရေတိ သုန္ဒရာ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာ ကောဋ္ဌာသာ ဧတေသန္တိ သွာကာရာ, ကုစ္ဆိတာ ဂရဟိတာ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာ ကောဋ္ဌာသာ ဧတေသန္တိ ဒွါကာရာ။ သုဝိညာပယေ ဒုဝိညာပယေတိ ယေ ကထိတံ ကာရဏံ သလ္လက္ခေန္တိ သုခေန သက္ကာ ဟောန္တိ ဝိညာပေတုံ, တေ သုဝိညာပယာ, တဗ္ဗိပရီတာ ဒုဝိညာပယာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂။)အပ္ပေကစ္စေ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနောတိ အပိ ဧကေ ပရလောကဉ္စေဝ ရာဂါဒိဝဇ္ဇဉ္စ ဘယတော ပဿန္တေ, ဣမဿ ပန ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ပရလောကဿေဝ န ဝုတ္တတ္တာ ခန္ဓာဒိလောကေ စ ရာဂါဒိဝဇ္ဇေ စ ပရံ ဗာဠှံ ဘယံ ပဿနသီလာတိ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနော။ တေ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနေတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အပ္ပေကစ္စေ န ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနောတိ တဗ္ဗိပရီတေ။ လောကောတိ စ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန။ ဝဇ္ဇန္တိ စ ဝဇ္ဇနီယဋ္ဌေန။ ဧတ္တာဝတာ ဥဒ္ဒေသဿ နိဒ္ဒေသော ကတော ဟောတိ။
ပုန နိဒ္ဒေသဿ ပဋိနိဒ္ဒေသံ ကရောန္တော အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီသု ရတနေသု ဩကပ္ပနသင်္ခါတာ သဒ္ဓါ အဿ အတ္ထီတိ သဒ္ဓေါ။ သော သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော အဿဒ္ဓိယရဇဿ စေဝ အဿဒ္ဓိယမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ နတ္ထိ ဧတဿ သဒ္ဓါတိ အဿဒ္ဓေါ။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ အာရဒ္ဓံ ဝီရိယမနေနာတိ အာရဒ္ဓဝီရိယော။ သော ကောသဇ္ဇရဇဿ စေဝ ကောသဇ္ဇမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ ဟီနဝီရိယတ္တာ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန သီဒတီတိ ကုသီဒေါ, ကုသီဒေါ ဧဝ ကုသီတော။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ ဌိတာ သတိ အဿာတိ ဥပဋ္ဌိတဿတိ။ သော မုဋ္ဌဿစ္စရဇဿ စေဝ မုဋ္ဌဿစ္စမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ မုဋ္ဌာ နဋ္ဌာ သတိ အဿာတိ မုဋ္ဌဿတိ။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ အပ္ပနာသမာဓိနာ ဥပစာရသမာဓိနာ ဝါ အာရမ္မဏေ သမံ, သမ္မာ ဝါ အာဟိတော ဌိတောတိ သမာဟိတော, သမာဟိတစိတ္တောတိ ဝါ သမာဟိတော။ သော ဥဒ္ဓစ္စရဇဿ စေဝ ဥဒ္ဓစ္စမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ န သမာဟိတော အသမာဟိတော။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ ဥဒယတ္ထဂါမိနီ ပညာ အဿ အတ္ထီတိ ပညဝါ။ သော မောဟရဇဿ စေဝ မောဟမူလကဿ သေသာကုသလရဇဿ စ အပ္ပကတ္တာ အပ္ပရဇက္ခော။ မောဟမူဠှတ္တာ ဒုဋ္ဌာ ပညာ အဿာတိ ဒုပ္ပညော။ သော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ရဇဿ မဟန္တတ္တာ မဟာရဇက္ခော။ သဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော တိက္ခိန္ဒြိယောတိ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သဒ္ဓေါ, တေနေဝ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန တိက္ခိန္ဒြိယော။ အဿဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော မုဒိန္ဒြိယောတိ ဗဟုလံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃။)ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန အဿဒ္ဓိယေန အဿဒ္ဓေါ, အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဒုဗ္ဗလေန သဒ္ဓိန္ဒြိယေန မုဒိန္ဒြိယော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော သွာကာရောတိ တာယ ဧဝ သဒ္ဓါယ သောဘနာကာရော။ အဿဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော ဒွါကာရောတိ တေနေဝ အဿဒ္ဓိယေန ဝိရူပါကာရော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သုဝိညာပယောတိ သုခေန ဝိညာပေတုံ သက္ကုဏေယျော။ ဒုဝိညာပယောတိ ဒုက္ခေန ဝိညာပေတုံ သက္ကုဏေယျော။ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ပညာသမ္ပန္နဿေဝ သဒ္ဓါဒီနိ သုပရိသုဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ သုပရိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဒိသမ္ပန္နော တံသမ္ပယုတ္တာယ, သုပရိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဒိသမ္ပန္နောပိ ဝါ တပ္ပစ္စယာယ ပညာယ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝ ဟိ သဒ္ဓါဒယောပိ စတ္တာရော ‘‘ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ’’တိ ဝုတ္တာ။
֍ * ၁၁၂။ ဣဒါနိ ‘‘ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ လောကဉ္စ ဝဇ္ဇဉ္စ ဒဿေတုံ လောကောတိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ခန္ဓာ ဧဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ ခန္ဓလောကော။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိပတ္တိဘဝလောကောတိ အပါယလောကော။ သော ဟိ အနိဋ္ဌဖလတ္တာ ဝိရူပေါ လာဘောတိ ဝိပတ္တိ, ဘဝတီတိ ဘဝေါ, ဝိပတ္တိ ဧဝ ဘဝေါ ဝိပတ္တိဘဝေါ, ဝိပတ္တိဘဝေါ ဧဝ လောကော ဝိပတ္တိဘဝလောကော။ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကောတိ အပါယူပဂံ ကမ္မံ။ တဉှိ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ သမ္ဘဝေါ, ဝိပတ္တိယာ သမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝေါ, ဝိပတ္တိသမ္ဘဝေါ ဧဝ လောကော ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကော။ သမ္ပတ္တိဘဝလောကောတိ သုဂတိလောကော။ သော ဟိ ဣဋ္ဌဖလတ္တာ သုန္ဒရော လာဘောတိ သမ္ပတ္တိ, ဘဝတီတိ ဘဝေါ, သမ္ပတ္တိ ဧဝ ဘဝေါ သမ္ပတ္တိဘဝေါ, သမ္ပတ္တိဘဝေါ ဧဝ လောကော သမ္ပတ္တိဘဝလောကော။ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကောတိ သုဂတူပဂံ ကမ္မံ။ တဉှိ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ သမ္ဘဝေါ, သမ္ပတ္တိယာ သမ္ဘဝေါ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝေါ, သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝေါ ဧဝ လောကော သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော။ ဧကော လောကောတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။
ဝဇ္ဇန္တိ နပုံသကဝစနံ အသုကောတိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ကတံ။ ကိလေသာတိ ရာဂါဒယော။ ဒုစ္စရိတာတိ ပါဏာတိပါတာဒယော။ အဘိသင်္ခါရာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒယော။ ဘဝဂါမိကမ္မာတိ အတ္တနော ဝိပါကဒါနဝသေန ဘဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဘဝဂါမိနော, အဘိသင်္ခါရေသုပိ ဝိပါကဇနကာနေဝ ကမ္မာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရနိဒဿနံ။ ဣမသ္မိဉ္စ လောကေ ဣမသ္မိဉ္စ ဝဇ္ဇေတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄။)ဝုတ္တပ္ပကာရေ လောကေ စ ဝဇ္ဇေ စ။ တိဗ္ဗာ ဘယသညာတိ ဗလဝတီ ဘယသညာ။ တိဗ္ဗာတိ ပရသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော, ဘယသညာတိ ဘယသဒ္ဒဿ, လောကဝဇ္ဇဒွယမ္ပိ ဟိ ဘယဝတ္ထုတ္တာ သယဉ္စ သဘယတ္တာ ဘယံ, ဘယမိတိ သညာ ဘယသညာ။ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ တံ တံ ပဋိစ္စ ဥပေစ္စ ဌိတာ ဟောတိ။ သေယျထာပိ ဥက္ခိတ္တာသိကေ ဝဓကေတိ ယထာ နာမ ပဟရိတုံ ဥစ္စာရိတခဂ္ဂေ ပစ္စာမိတ္တေ တိဗ္ဗာ ဘယသညာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတိ, ဧဝမေဝ လောကေ စ ဝဇ္ဇေ စ တိဗ္ဗာ ဘယသညာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတိ။ ဣမေဟိ ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ အပ္ပရဇက္ခပဉ္စကာဒီသု ဒသသု ပဉ္စကေသု ဧကေကသ္မိံ ပဉ္စန္နံ ပဉ္စန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ပညာသာယ အာကာရေဟိ။ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ။ ဇာနာတီတိ တထာဂတော ပညာယ ပဇာနာတိ။ ပဿတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကရောတိ။ အညာတီတိ သဗ္ဗာကာရမရိယာဒါဟိ ဇာနာတိ။ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဧကဒေသံ အသေသေတွာ နိရဝသေသဒဿနဝသေန ပညာယ ပဒါလေတီတိ။
ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆၉။ အာသယာနုသယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၁၃။ အာသယာနုသယဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဣဓ တထာဂတောတိအာဒိ ပဉ္စဓာ ဌပိတော နိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ အာသယာနုသယာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ စရိတန္တိ ပုဗ္ဗေ ကတံ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ။ အဓိမုတ္တိန္တိ သမ္ပတိ ကုသလေ အကုသလေ ဝါ စိတ္တဝေါသဂ္ဂေါ။ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗေတိ ဘဗ္ဗေ စ အဘဗ္ဗေ စ။ အရိယာယ ဇာတိယာ သမ္ဘဝန္တိ ဇာယန္တီတိ ဘဗ္ဗာ။ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနံ။ ဘဝိဿန္တိ ဇာယိဿန္တီတိ ဝါ ဘဗ္ဗာ, ဘာဇနဘူတာတိ အတ္ထော။ ယေ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓဿ အနုစ္ဆဝိကာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ, တေ ဘဗ္ဗာ။ ဝုတ္တပဋိပက္ခာ အဘဗ္ဗာ။
ကတမော သတ္တာနံ အာသယောတိအာဒိ နိဒ္ဒေသဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ သဿတောတိ နိစ္စော။ လောကောတိ အတ္တာ။ ဣဓ သရီရံယေဝ နဿတိ, အတ္တာ ပန ဣဓ ပရတ္ထ စ သောယေဝါတိ မညန္တိ။ သော ဟိ သယံယေဝ အာလောကေတီတိ ကတွာ ‘‘လောကော’’တိ မညန္တိ။ အသဿတောတိ အနိစ္စော။ အတ္တာ သရီရေနေဝ သဟ နဿတီတိ မညန္တိ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တေ ကသိဏေ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ တံပရိတ္တကသိဏာရမ္မဏံ စိတ္တံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅။)သပရိယန္တော အတ္တာတိ မညန္တိ။ အနန္တဝါတိ န အန္တဝါ အပ္ပမာဏေ ကသိဏေ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ တံအပ္ပမာဏကသိဏာရမ္မဏံ စိတ္တံ အပရိယန္တော အတ္တာတိ မညန္တိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဇီဝေါ စ သရီရဉ္စ တံယေဝ။ ဇီဝေါတိ အတ္တာ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန နပုံသကဝစနံ ကတံ။ သရီရန္တိ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓပဉ္စကံ။ အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရန္တိ အညော ဇီဝေါ အညံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ခန္ဓာ ဣဓေဝ ဝိနဿန္တိ, သတ္တော မရဏတော ပရံ ဟောတိ ဝိဇ္ဇတိ န နဿတိ။ ‘‘တထာဂတော’’တိ စေတ္ထ သတ္တာဓိဝစနန္တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘တထာဂတောတိ အရဟာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣမေ ‘‘န ဟောတီ’’တိ ပက္ခေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဧဝံ ဂဏှန္တိ။ န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ခန္ဓာပိ ဣဓေဝ နဿန္တိ, တထာဂတော စ မရဏတော ပရံ န ဟောတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ။ ဣမေ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပက္ခေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဧဝံ ဂဏှန္တိ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဣမေ ဧကေကပက္ခပရိဂ္ဂဟေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဥဘယပက္ခံ ဂဏှန္တိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ ဣမေ ဥဘယပက္ခပရိဂ္ဂဟေ ဥဘယဒေါသာပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘ဟောတီတိ စ န ဟောတိ, နေဝ ဟောတီတိ စ န ဟောတီ’’တိ အမရာဝိက္ခေပပက္ခံ ဂဏှန္တိ။
အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော – ‘‘သဿတော လောကောတိ ဝါ’’တိအာဒီဟိ ဒသဟာကာရေဟိ ဒိဋ္ဌိပဘေဒေါဝ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သဿတော လောကောတိ စ ခန္ဓပဉ္စကံ လောကောတိ ဂဟေတွာ ‘‘အယံ လောကော နိစ္စော ဓုဝေါ သဗ္ဗကာလိကော’’တိ ဂဏှန္တဿ သဿတန္တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အသဿတောတိ တမေဝ လောကံ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီ’’တိ ဂဏှန္တဿ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တကသိဏလာဘိနော သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ ကသိဏေ သမာပန္နဿ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တိတရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘လောကော’’တိ စ ကသိဏပရိစ္ဆေဒန္တေန ‘‘အန္တဝါ’’တိ စ ဂဏှန္တဿ ‘‘အန္တဝါ လောကော’’တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ သာ သဿတဒိဋ္ဌိပိ ဟောတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပိ။ ဝိပုလကသိဏလာဘိနော ပန တသ္မိံ ကသိဏေ သမာပန္နဿ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တိတရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘လောကော’’တိ စ ကသိဏပရိစ္ဆေဒန္တေန ‘‘န အန္တဝါ’’တိ စ ဂဏှန္တဿ ‘‘အနန္တဝါ လောကော’’တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ သာ သဿတဒိဋ္ဌိပိ ဟောတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဘေဒနဓမ္မဿ သရီရဿေဝ ‘‘ဇီဝ’’န္တိ ဂဟိတတ္တာ ‘‘သရီရေ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေ ဇီဝမ္ပိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဒုတိယပဒေ သရီရတော အညဿ ဇီဝဿ ဂဟိတတ္တာ ‘‘သရီရေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆။)ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေပိ ဇီဝံ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ သဿတဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဟောတိ တထာဂတောတိအာဒီသု ‘‘သတ္တော တထာဂတော နာမ, သော ပရံ မရဏာ ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော ပဌမာ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ‘‘န ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော ဒုတိယာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ‘‘ဟောတိ စ န စ ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော တတိယာ ဧကစ္စသဿတဒိဋ္ဌိ။ ‘‘နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော စတုတ္ထာ အမရာဝိက္ခေပဒိဋ္ဌီတိ။
ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဒိဋ္ဌိနိဿယနိဒဿနံ။ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ သတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါတိ ဘဝေါ ဝုစ္စတိ သဿတော, သဿတဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ, ဘဝေါတိ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဘဝေါ ဝုစ္စတိ ဥစ္ဆေဒေါ, ဥစ္ဆေဒဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ, ဝိဘဝေါတိ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဒသဝိဓာ ဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စာတိ ဒွိဓာဝ ဟောတိ။ တာသု ဒွီသု ဧကေကံ သန္နိဿိတာ အပဿိတာ အလ္လီနာ သတ္တာ ဟောန္တိ။
ဧတေ ဝါ ပန ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဂ္ဂိတော ဝါ ဥဒကတော ဝါ မိထုဘေဒါ ဝါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၂) ဝိယ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ သဿတုစ္ဆေဒဝသေန ဒွေ ပက္ခေ စ န ဥပဂန္တွာ အနလ္လီယိတွာ ပဟာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုလောမိကာ ဝါ ခန္တီ’’တိ ဝိကပ္ပတ္ထောဝ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသူတိ ဣမေသံ ဇရာမရဏာဒီနံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ, ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ, ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ သမူဟော ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ တေ တေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ သဟ သမ္မာ စ ဥပ္ပန္နာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ။ တဿာ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ စ တေသု ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု စ ဓမ္မေသု။ အနုလောမိကာတိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အနုလောမတော အနုလောမိကာ။ ခန္တီတိ ဉာဏံ။ ဉာဏဉှိ ခမနတော ခန္တိ။ ပဋိလဒ္ဓါ ဟောတီတိ သတ္တေဟိ အဓိဂတာ ဟောတိ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ ခန္တိယာ ဥစ္ဆေဒတ္တာနုပဂမော ဟောတိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ အာယတ္တဝုတ္တိတ္တာ ပစ္စယာနုပရမဒဿနေန ဖလာနုပရမဒဿနတော။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ခန္တိယာ သဿတတ္တာနုပဂမော ဟောတိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ နဝနဝါနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ဥပ္ပါဒဒဿနတော။ ဧဝမေတေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မဒဿနေန န ဥစ္ဆေဒေါ န သဿတောတိ ပဝတ္တံ သမ္မာဒဿနံ ‘‘အနုလောမိကာ ခန္တီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇။)တဒုဘယဒိဋ္ဌိပဋိပက္ခဘူတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယထာဘူတံ ဝါ ဉာဏန္တိ ယထာဘူတံ ယထာသဘာဝံ နေယျံ။ တတ္ထ ပဝတ္တဉာဏမ္ပိ ဝိသယဝေါဟာရေန ‘‘ယထာဘူတဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန သင်္ခါရုပေက္ခာပရိယန္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ‘‘ယထာဘူတဉာဏဒဿန’’န္တိ ဘယတူပဋ္ဌာနဉာဏံ ဝုတ္တံ။ ယထာဘူတံ ဝါ ဉာဏံ သတ္တေဟိ ပဋိလဒ္ဓံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဣဒါနိ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒီဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရိဘာဝိတံ ‘‘ဧတေ ဝါ ပနာ’’တိအာဒီဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိပရိဘာဝိတံ သတ္တသန္တာနံ ဒဿေတွာ ‘‘ကာမံ သေဝန္တညေဝါ’’တိအာဒီဟိ သေသာကုသလေဟိ သေသကုသလေဟိ စ ပရိဘာဝိတံ သတ္တသန္တာနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ပုဂ္ဂလံ တထာဂတော ဇာနာတီတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ သေဝန္တန္တိ စ အဘိဏှသမုဒါစာရဝသေန သေဝမာနံ။ ပုဗ္ဗေ အာသေဝိတဝသေန ကိလေသကာမော ဂရု အဿာတိ ကာမဂရုကော။ တထေဝ ကာမော အာသယေ သန္တာနေ အဿာတိ ကာမာသယော။ သန္တာနဝသေနေဝ ကာမေ အဓိမုတ္တော လဂ္ဂေါတိ ကာမာဓိမုတ္တော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ နေက္ခမ္မာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ကာမာဒီဟိ စ တီဟိ သေသာကုသလာ, နေက္ခမ္မာဒီဟိ တီဟိ သေသကုသလာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အယံ သတ္တာနံ အာသယော’’တိ တိဓာ ဝုတ္တံ သန္တာနမေဝ ဒဿေတိ။
အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော – ‘‘ဣတိ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ’’တိ ဧဝံ သဿတဒိဋ္ဌိံ ဝါ သန္နိဿိတာ။ သဿတဒိဋ္ဌိ ဟိ ဧတ္ထ ဘဝဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တာ, ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ။ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနဉှိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗေပိမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သတ္တာ ဣမာဝ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော သန္နိဿိတာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒွယနိဿိတော ခွါယံ, ကစ္စာန, လောကော ယေဘုယျေန အတ္ထိတဉ္စေဝ နတ္ထိတဉ္စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅)။ ဧတ္ထ ဟိ အတ္ထိတာတိ သဿတံ။ နတ္ထိတာတိ ဥစ္ဆေဒေါ။ အယံ တာဝ ဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သတ္တာနံ အာသယော။ ဣဒါနိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ သုဒ္ဓသတ္တာနံ အာသယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတေ ဝါ ပန ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဧတေ ဝါ ပနာ’’တိ ဧတေယေဝ။ ‘‘ဥဘော အန္တေ’’တိ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတေ ဒွေ အန္တေ။ ‘‘အနုပဂမ္မာ’’တိ န အလ္လီယိတွာ။ ‘‘ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသူ’’တိ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ စေဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မေသု စ။ ‘‘အနုလောမိကာ ခန္တီ’’တိ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ‘‘ယထာဘူတံ ဉာဏ’’န္တိ မဂ္ဂဉာဏံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေ စေဝ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈။)ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဓမ္မေသု စ ဧတေ ဥဘော သဿတုစ္ဆေဒအန္တေ အနုပဂန္တွာ ဝိပဿနာ ပဋိလဒ္ဓါ, ယဉ္စ တတော ဥတ္တရိ မဂ္ဂဉာဏံ, အယံ သတ္တာနံ အာသယော။ အယံ ဝဋ္ဋနိဿိတာနဉ္စ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနဉ္စ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ အာသယော ဣဒံ ဝသနဋ္ဌာနန္တိ။ အယံ အာစရိယာနံ သမာနဋ္ဌကထာ။
ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ပနာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ နာမ ဝါသံ ဝိဒ္ဓံသေန္တော ဂစ္ဆတိ, တွံ မဂ္ဂေါ ဝါသောတိ ဝဒေသီ’’တိ? သော ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘တွံ အရိယဝါသဘာဏကော ဟောသိ န ဟောသီ’’တိ? သစေ ‘‘န ဟောမီ’’တိ ဝဒတိ, ‘‘တွံ အဘာဏကတာယ န ဇာနာသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ ‘‘ဘာဏကောသ္မီ’’တိ ဝဒတိ, ‘‘သုတ္တံ အာဟရာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ အာဟရတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ အာဟရတိ, သယံ အာဟရိတဗ္ဗံ ‘‘ဒသယိမေ, ဘိက္ခဝေ, အရိယာဝါသာ, ယဒရိယာ အာဝသိံသု ဝါ အာဝသန္တိ ဝါ အာဝသိဿန္တိ ဝါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၉)။ ဧတဉှိ သုတ္တံ မဂ္ဂဿ ဝါသဘာဝံ ဒီပေတိ။ တသ္မာ သုကထိတမေဝေတန္တိ။ ဣမံ ပန ဘဂဝါ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနန္တော ဣမေသဉ္စ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဣမေသဉ္စ ဝိပဿနာဉာဏမဂ္ဂဉာဏာနံ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဇာနာတိ ဧဝ။ တသ္မာယေဝ စ ‘‘ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။
အနုသယနိဒ္ဒေသေ အနုသယာတိ ကေနဋ္ဌေန အနုသယာ? အနုသယနဋ္ဌေန။ ကော ဧသ အနုသယနဋ္ဌော နာမာတိ? အပ္ပဟီနဋ္ဌော။ ဧတေ ဟိ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန တဿ တဿ သန္တာနေ အနုသေန္တိ နာမ။ တသ္မာ ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ အထာပိ သိယာ – အနုသယနဋ္ဌော နာမ အပ္ပဟီနာကာရော, သော စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တုံ န ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ န အနုသယာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ တတြိဒံ ပဋိဝစနံ – န အပ္ပဟီနာကာရော, အနုသယောတိ ပန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတကိလေသော ဝုစ္စတိ။ သော စိတ္တသမ္ပယုတ္တော သာရမ္မဏော သပ္ပစ္စယဋ္ဌေန သဟေတုကော ဧကန္တာကုသလော အတီတောပိ ဟောတိ အနာဂတောပိ ပစ္စုပ္ပန္နောပိ, တသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတီတိ။ တတြိဒံ ပမာဏံ – ဣဓေဝ တာဝ အဘိသမယကထာယ (ပဋိ။ မ။ ၃။၂၁) ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နေ ကိလေသေ ပဇဟတီ’’တိ ပုစ္ဆံ ကတွာ အနုသယာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝဿ အတ္ထိတာယ ‘‘ထာမဂတော အနုသယံ ပဇဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ မောဟဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘အဝိဇ္ဇာနုသယော အဝိဇ္ဇာပရိယုဋ္ဌာနံ အဝိဇ္ဇာလင်္ဂီ မောဟော အကုသလမူလံ, အယံ တသ္မိံ သမယေ မောဟော ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၉၀) အကုသလစိတ္တေန သဒ္ဓိံ မောဟဿ ဥပ္ပန္နဘာဝေါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉။)ဝုတ္တော။ ကထာဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုသယာ အဗျာကတာ အနုသယာ အဟေတုကာ အနုသယာ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိ သဗ္ဗေ ဝါဒါ ပဋိသေဓိတာ။ အနုသယယမကေ သတ္တန္နံ မဟာဝါရာနံ အညတရသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝါရေ ‘‘ယဿ ကာမရာဂါနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ပဋိဃာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၃၀၀) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ ဣမိနာ တန္တိပ္ပမာဏေန ယုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယမ္ပိ ‘‘စိတ္တသမ္ပယုတ္တော သာရမ္မဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ။ အနုသယော ဟိ နာမေသ ပရိနိပ္ဖန္နော စိတ္တသမ္ပယုတ္တော အကုသလဓမ္မောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
ကာမရာဂါနုသယောတိအာဒီသု ကာမရာဂေါ စ သော အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယော စာတိ ကာမရာဂါနုသယော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာမရာဂါနုသယော စေတ္ထ လောဘသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ မနာပေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော လောဘော။ ပဋိဃာနုသယော စ ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ အမနာပေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒေါသော။ မာနာနုသယော ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ ဒုက္ခဝေဒနာဝဇ္ဇေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု စ အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော မာနော။ ဒိဋ္ဌာနုသယော စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တေသု။ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ။ အဝိဇ္ဇာနုသယော ဒွါဒသသု အကုသလစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ။ တယောပိ အဝသေသတေဘူမကဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာမောဟာ။ ဘဝရာဂါနုသယော စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ သဟဇာတဝသေန န ဝုတ္တော, အာရမ္မဏဝသေနေဝ ပန ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော လောဘော ဝုတ္တော။
֍ * ၁၁၄။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တာနံ အနုသယာနံ အနုသယနဋ္ဌာနံ ဒဿေန္တော ယံ လောကေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ လောကေ ပိယရူပန္တိ ယံ ဣမသ္မိံ လောကေ ပိယဇာတိကံ ပိယသဘာဝံ။ သာတရူပန္တိ သာတဇာတိကံ အဿာဒပဒဋ္ဌာနံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ။ ဧတ္ထ သတ္တာနံ ကာမရာဂါနုသယော အနုသေတီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀။)ဧတသ္မိံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သတ္တာနံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ကာမရာဂါနုသယော အနုသေတိ။ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိ စ ဣဓ ကာမာဝစရဓမ္မောယေဝ အဓိပ္ပေတော။ ယထာ နာမ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂဿ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ သမန္တာ စ ဥဒကမေဝ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ရာဂုပ္ပတ္တိ နာမ သတ္တာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာ။ တထာ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ ပဋိဃုပ္ပတ္တိ။ ဣတိ ဣမေသု ဒွီသု ဓမ္မေသူတိ ဧဝံ ဣမေသု ဒွီသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဓမ္မေသု။ အဝိဇ္ဇာနုပတိတာတိ ကာမရာဂပဋိဃသမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဝိဇ္ဇာ အနုပတိတာ အနုဂတာ။ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာပိ ပါဌော။ တဒေကဋ္ဌောတိ တာယ အဝိဇ္ဇာယ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ဧကတော ဌိတော။ မာနော စ ဒိဋ္ဌိ စ ဝိစိကိစ္ဆာ စာတိ နဝဝိဓမာနော, ဒွါသဋ္ဌိဝိဓာ ဒိဋ္ဌိ, အဋ္ဌဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ, တဒေကဋ္ဌော မာနော စ တဒေကဋ္ဌာ ဒိဋ္ဌိ စ တဒေကဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ စာတိ ယောဇနာ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ပဿိတဗ္ဗာ အဝဂန္တဗ္ဗာ။ တယော ဧကတော ကတွာ ဗဟုဝစနံ ကတံ။ ဘဝရာဂါနုသယော ပနေတ္ထ ကာမရာဂါနုသယေနေဝ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
စရိတနိဒ္ဒေသေ တေရသ စေတနာ ပုညာဘိသင်္ခါရော။ ဒွါဒသ အပုညာဘိသင်္ခါရော။ စတဿော အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော။ တတ္ထ ကာမာဝစရော ပရိတ္တဘူမကော။ ဣတရော မဟာဘူမကော။ တီသုပိ ဝါ ဧတေသု ယော ကောစိ အပ္ပဝိပါကော ပရိတ္တဘူမကော, မဟာဝိပါကော မဟာဘူမကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၁၁၅။ အဓိမုတ္တိနိဒ္ဒေသေ သန္တီတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ ဟီနာဓိမုတ္တိကာတိ လာမကဇ္ဈာသယာ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိကာတိ ကလျာဏဇ္ဈာသယာ။ သေဝန္တီတိ နိဿယန္တိ အလ္လီယန္တိ။ ဘဇန္တီတိ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ပယိရုပါသန္တီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေ ဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ န သီလဝန္တော ဟောန္တိ, အန္တေဝါသိကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာ သီလဝန္တော, တေ အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယေပိ န ဥပသင်္ကမန္တိ, အတ္တနော သဒိသေ သာရုပ္ပေ ဘိက္ခူယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သာရုပ္ပါ ဘိက္ခူ, ဣတရေ အသာရုပ္ပါ, တေပိ န အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ဥပသင်္ကမန္တိ, အတ္တနော သဒိသေ ဟီနာဓိမုတ္တိကေယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ဧဝံ ဥပသင်္ကမနံ ပန န ကေဝလံ ဧတရဟိယေဝ, အတီတာနာဂတေပီတိ ဒဿေတုံ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနန္တိ အတီတသ္မိံ ကာလေ, အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁။)သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဣဒံ ပန ဒုဿီလာနံ ဒုဿီလသေဝနမေဝ, သီလဝန္တာနံ သီလဝန္တသေဝနမေဝ, ဒုပ္ပညာနံ ဒုပ္ပညသေဝနမေဝ, ပညဝန္တာနံ ပညဝန္တသေဝနမေဝ ကော နိယမေတီတိ? အဇ္ဈာသယဓာတု နိယမေတီတိ။
ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗနိဒ္ဒေသေ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗေ ပဌမံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗေ ပစ္ဆာ နိဒ္ဒိသိတုံ ဥဒ္ဒေသဿ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ပဌမံ အဘဗ္ဗာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဥဒ္ဒေသေ ပန ဒွန္ဒသမာသေ အစ္စိတဿ စ မန္ဒက္ခရဿ စ ပဒဿ ပုဗ္ဗနိပါတလက္ခဏဝသေန ဘဗ္ဗသဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗံ ပယုတ္တော။ ကမ္မာဝရဏေနာတိ ပဉ္စဝိဓေန အာနန္တရိယကမ္မေန။ သမန္နာဂတာတိ သမင်္ဂီဘူတာ။ ကိလေသာဝရဏေနာတိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ ဣမာနိ ဒွေ သဂ္ဂမဂ္ဂါနံ အာဝရဏတော အာဝရဏာနိ။ ဘိက္ခုနီဒူသကာဒီနိ ကမ္မာနိပိ ကမ္မာဝရဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာနိ။ ဝိပါကာဝရဏေနာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ။ ယသ္မာ ပန ဒုဟေတုကာနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နတ္ထိ, တသ္မာ ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိပိ ဝိပါကာဝရဏမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အဿဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါရဟိတာ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒရဟိတာ။ ဥတ္တရကုရုကာ မနုဿာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိဟီနာ။ ဘဝင်္ဂပညာယ ပန ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယဿ ဘဝင်္ဂံ လောကုတ္တရဿ ပါဒကံ န ဟောတိ, သောပိ ဒုပ္ပညောယေဝ နာမ။ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တန္တိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ အရိယမဂ္ဂံ ဩက္ကမိတုံ အဘဗ္ဗာ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ သမ္မာ သဘာဝေါတိ သမ္မတ္တံ, သောယေဝ အနန္တရဖလဒါနေ, သယမေဝ ဝါ အစလဘာဝတော နိယာမော, တံ ဩက္ကမိတုံ ပဝိသိတုံ အဘဗ္ဗာ။ န ကမ္မာဝရဏေနာတိအာဒီနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။
အာသယာနုသယဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇၀။ ယမကပါဋိဟီရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၁၆။ ယမကပါဋိဟီရဉာဏနိဒ္ဒေသေ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟီတိ သေသာသာဓာရဏဉာဏနိဒ္ဒေသေ အညဝစနေဟိ ဩကာသာဘာဝတော န ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန အညဝစနာဘာဝတော ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပရိမကာယတောတိ နာဘိယာ ဥဒ္ဓံ သရီရတော။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတီတိ တေဇောကသိဏာရမ္မဏံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိဇာလာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အနန္တရံ အဘိညာဉာဏေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂။)‘‘ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိဇာလာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌိတေ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိဇာလာ ဝုဋ္ဌာတိ။ သာ ဟိ ဣဓ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓောတိ ဝုတ္တာ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတောတိ နာဘိတော ဟေဋ္ဌာ သရီရတော။ ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ အာပေါကသိဏာရမ္မဏံ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ အနန္တရံ အဘိညာဉာဏေန ‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ဝုဋ္ဌာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌိတေ သဟ အဓိဋ္ဌာနာ ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ဝုဋ္ဌာတိ။ ဥဘယတ္ထာပိ အဗ္ဗောစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌာနဿ အာဝဇ္ဇနဿ စ အန္တရေ ဒွေ ဘဝင်္ဂစိတ္တာနိ ဝတ္တန္တိ။ တသ္မာယေဝ ယုဂလာ ဟုတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာ ပဝတ္တန္တိ, အန္တရံ န ပညာယတိ။ အညေသံ ပန ဘဝင်္ဂပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ ပုရတ္ထိမကာယတောတိ အဘိမုခပဿတော။ ပစ္ဆိမကာယတောတိ ပိဋ္ဌိပဿတော။ ဒက္ခိဏအက္ခိတော ဝါမအက္ခိတောတိအာဒိ သမာသပါဌောယေဝ, န အညော။ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော ဝါမနာသိကာသောတတောတိ ပါဌော သုန္ဒရော။ ရဿံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။ အံသကူဋတောတိ ဧတ္ထ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ကူဋော ဝိယာတိ ကူဋော, အံသောယေဝ ကူဋော အံသကူဋော။ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟီတိ အင်္ဂုလီဟိ အင်္ဂုလီဟိ။ အင်္ဂုလန္တရိကာဟီတိ အင်္ဂုလီနံ အန္တရိကာဟိ။ ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဧကေကလောမတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ အာမေဍိတဝစနေန သဗ္ဗလောမာနံ ပရိယာဒိန္နတ္တာ ဧကေကလောမတောဝ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာ ယုဂလာ ယုဂလာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ။ လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ, လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဧကေကလောမတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိ လိခိတံ။ တမ္ပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ပါဋိဟီရဿ အတိသုခုမတ္တဒီပနတော ပန ပုရိမပါဌောယေဝ သုန္ဒရတရော။
ဣဒါနိ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနန္တိ ကော သမ္ဗန္ဓော? ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဥပရိမကာယတော’’တိအာဒီဟိ အနေကေဟိ သရီရာဝယဝါ ဝုတ္တာ။ တေန သရီရာဝယဝသမ္ဗန္ဓော ပဝတ္တတီတိ ဝစနသမ္ဗန္ဓေန စ ယမကပါဋိဟီရာဓိကာရေန စ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃။)သရီရာဝယဝဘူတာနံ ရသ္မိယော ယမကာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာမိဝစနသမ္ဗန္ဓေန စ အဝဿံ ‘‘ရသ္မိယော’’တိ ပါဌသေသော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောယေဝ။ နီလာနန္တိ ဥမာပုပ္ဖဝဏ္ဏာနံ။ ပီတကာနန္တိ ကဏိကာရပုပ္ဖဝဏ္ဏာနံ။ လောဟိတကာနန္တိ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏာနံ။ ဩဒါတာနန္တိ ဩသဓိတာရကဝဏ္ဏာနံ။ မဉ္ဇိဋ္ဌာနန္တိ မန္ဒရတ္တဝဏ္ဏာနံ။ ပဘဿရာနန္တိ ပဘာသနပကတိကာနံ ပဘဿရဝဏ္ဏာနံ။ ပဘဿရဝဏ္ဏေ ဝိသုံ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု ဝဏ္ဏေသု ယေ ယေ ပဘာ သမုဇ္ဇလာ, တေ တေ ပဘဿရာ။ တထာ ဟိ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟီရံ ကရောန္တဿ ယမကပါဋိဟီရဉာဏဗလေနေဝ ကေသမဿူနဉ္စေဝ အက္ခီနဉ္စ နီလဋ္ဌာနေဟိ နီလရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ, ယာသံ ဝသေန ဂဂနတလံ အဉ္ဇနစုဏ္ဏသမောကိဏ္ဏံ ဝိယ ဥမာပုပ္ဖနီလုပ္ပလဒလသဉ္ဆန္နံ ဝိယ ဝီတိပတန္တမဏိတာလဝဏ္ဋံ ဝိယ ပသာရိတမေစကပဋံ ဝိယ စ ဟောတိ။ ဆဝိတော စေဝ အက္ခီနဉ္စ ပီတကဋ္ဌာနေဟိ ပီတရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ, ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ သုဝဏ္ဏရသနိသိဉ္စမာနာ ဝိယ သုဝဏ္ဏပဋပသာရိတာ ဝိယ ကုင်္ကုမစုဏ္ဏကဏိကာရပုပ္ဖသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ မံသလောဟိတေဟိ စေဝ အက္ခီနဉ္စ ရတ္တဋ္ဌာနေဟိ လောဟိတရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ, ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ စိနပိဋ္ဌစုဏ္ဏရဉ္ဇိတာ ဝိယ သုပက္ကလာခါရသနိသိဉ္စမာနာ ဝိယ ရတ္တကမ္ဗလပရိက္ခိတ္တာ ဝိယ ဇယသုမနပါလိဘဒ္ဒကဗန္ဓုဇီဝကကုသုမသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ အဋ္ဌီဟိ စေဝ ဒန္တေဟိ စ အက္ခီနဉ္စ သေတဋ္ဌာနေဟိ ဩဒါတရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ, ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ရဇတကုဋေဟိ အာသိဉ္စမာနခီရဓာရာသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ ပသာရိတရဇတပဋ္ဋဝိတာနာ ဝိယ ဝီတိပတန္တရဇတတာလဝဏ္ဋာ ဝိယ ကုန္ဒကုမုဒသိန္ဒုဝါရသုမနမလ္လိကာဒိကုသုမသဉ္ဆန္နာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ ဟတ္ထတလပါဒတလာဒီဟိ မန္ဒရတ္တဋ္ဌာနေဟိ မဉ္ဇိဋ္ဌရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ, ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ပဝါဠဇာလပရိက္ခိတ္တာ ဝိယ ရတ္တကုရဝကကုသုမသမောကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။ ဥဏ္ဏာနခါဒီဟိ ပဘဿရဋ္ဌာနေဟိ ပဘဿရရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ, ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ဩသဓိတာရကပုဉ္ဇပုဏ္ဏာ ဝိယ ဝိဇ္ဇုပဋလာဒိပရိပုဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစန္တိ။
ဘဂဝါ စင်္ကမတီတိအာဒိ ‘‘ဘဂဝတော စ နိမ္မိတာနဉ္စ နာနာဣရိယာပထကရဏံ ယမကပါဋိဟီရေနေဝ ဟောတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ နိမ္မိတာနံ ဣရိယာပထာ ယုဂလာဝ ဟုတွာ ဝတ္တန္တိ။ ယဒိ နိမ္မိတာ ဗဟုကာ ဟောန္တိ, ‘‘နိမ္မိတော’’တိအာဒိ ကသ္မာ ဧကဝစနံ ကတန္တိ စေ? နိမ္မိတေသုပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄။)ဧကေကဿ နာနာဣရိယာပထဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဗဟုဝစနေန ဟိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေပိ နိမ္မိတာ သကိံ ဧကေကဣရိယာပထိကာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ဧကဝစနေန ပန ဝုတ္တေ နိမ္မိတေသု ဧကေကော နာနာဣရိယာပထိကောတိ ဉာယတိ။ တသ္မာ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ စူဠပန္ထကတ္ထေရောပိ တာဝ နာနာဣရိယာပထိကဘိက္ခူနံ သဟဿံ မာပေသိ, ကိံ ပန ဘဂဝါ ယမကပါဋိဟီရေ ဗဟူ နိမ္မိတေ န ကရိဿတိ။ စူဠပန္ထကတ္ထေရံ မုဉ္စိတွာ အညေသံ သာဝကာနံ ဧကာဝဇ္ဇနေန နာနာဣရိယပထိကာနံ နာနာရူပါနဉ္စ နိမ္မာနံ န ဣဇ္ဈတိ။ အနိယမေတွာ ဟိ နိမ္မိတာ ဣဒ္ဓိမတာ သဒိသာဝ ဟောန္တိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဝါ ဘာသိတတုဏှီဘာဝါဒီသု ဝါ ယံ ယံ ဣဒ္ဓိမာ ကရောတိ, တံ တဒေဝ ကရောန္တိ, ဝိသဒိသကရဏံ နာနာကိရိယာကရဏဉ္စ ‘‘ဧတ္တကာ ဤဒိသာ ဟောန္တု, ဧတ္တကာ ဣမံ နာမ ကရောန္တူ’’တိ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဝဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာနေန ဣဇ္ဈတိ။ တထာဂတဿ ပန ဧကာဝဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနေနေဝ နာနပ္ပကာရနိမ္မာနံ ဣဇ္ဈတိ။ ဧဝမေဝ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာနိမ္မာနေ စ နာနာဝဏ္ဏနိမ္မာနေ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဘဂဝါ စင်္ကမတီတိ အာကာသေ ဝါ ပထဝိယံ ဝါ စင်္ကမတိ။ နိမ္မိတောတိ ဣဒ္ဓိယာ မာပိတဗုဒ္ဓရူပံ။ တိဋ္ဌတိ ဝါတိအာဒီနိပိ အာကာသေ ဝါ ပထဝိယံ ဝါ။ ကပ္ပေတီတိ ကရောတိ။ ဘဂဝါ တိဋ္ဌတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။
ယမကပါဋိဟီရဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇၁။ မဟာကရုဏာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၁၇။ မဟာကရုဏာဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဗဟုကေဟိ အာကာရေဟီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေဟိ ဧကူနနဝုတိယာ ပကာရေဟိ။ ပဿန္တာနန္တိ ဉာဏစက္ခုနာ စ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ စ ဩလောကေန္တာနံ။ ဩက္ကမတီတိ ဩတရတိ ပဝိသတိ။ အာဒိတ္တောတိ ဒုက္ခလက္ခဏဝသေန ပီဠာယောဂတော သန္တာပနဋ္ဌေန အာဒီပိတော။ ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခတဿ စေဝ ဒုက္ခလက္ခဏဝသေန ပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခဿ စ ကရုဏာယ မူလဘူတတ္တာ ပဌမံ ဒုက္ခလက္ခဏဝသေန ‘‘အာဒိတ္တော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရာဂါဒီဟိ အာဒိတ္တတံ ပန ဥပရိ ဝက္ခတိ။ အထ ဝါ အာဒိတ္တောတိ ရာဂါဒီဟိယေဝ အာဒိတ္တော။ ဥပရိ ပန ‘‘တဿ နတ္ထညော ကောစိ နိဗ္ဗာပေတာ’’တိ အတ္ထာပေက္ခနဝသေန ပုန ဝုတ္တန္တိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅။)ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လောကသန္နိဝါသောတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော, တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန သန္နိဝသန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာတိ သန္နိဝါသော, လောကောဝ သန္နိဝါသော လောကသန္နိဝါသော။ ဒုက္ခိတံ ခန္ဓသန္တာနံ ဥပါဒါယ သတ္တဝေါဟာရသဗ္ဘာဝတော လောကသန္နိဝါသယောဂတော သတ္တသမူဟောပိ လောကသန္နိဝါသော။ သောပိ စ သဟခန္ဓကောယေဝ။ ဥယျုတ္တောတိ အနေကေသု ကိစ္စေသု နိစ္စဗျာပါရတာယ ကတယောဂေါ ကတဥဿာဟော, သတတကိစ္စေသု သဥဿုက္ကောတိ အတ္ထော။ ဃဋ္ဋနယုတ္တောတိ ဝါ ဥယျုတ္တော။ ပယာတောတိ ပဗ္ဗတေယျာ နဒီ ဝိယ အနဝဋ္ဌိတဂမနေန မရဏာယ ယာတုံ အာရဒ္ဓေါ။ ကုမ္မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နောတိ ကုစ္ဆိတံ မိစ္ဆာမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော။ ဥပရိ ပန ‘‘ဝိပထပက္ခန္ဒော’’တိ နာနာပဒေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။
ဥပနီယတီတိ ဇရာဝသေန မရဏာယ ဥပနီယတိ ဟရီယတိ။ ဇရာ ဟိ ‘‘အာယုနော သံဟာနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂) ဝုတ္တာ။ အဒ္ဓုဝေါတိ န ထိရော, သဒါ တထေဝ န ဟောတိ။ ယသ္မာ အဒ္ဓုဝေါ, တသ္မာ ဥပနီယတီတိ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ ဧတေန သကာရဏံ ဇရာဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ဇရာဒုက္ခံ ဒိသွာ ဇရာပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အတာဏောတိ တာယိတုံ ရက္ခိတုံ သမတ္ထေန ရဟိတော, အနာရက္ခောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဘိဿရောတိ အဘိသရိတွာ အဘိဂန္တွာ ဗျာဟရဏေန အဿာသေတုံ သမတ္ထေန ရဟိတော, အသဟာယောတိ ဝါ အတ္ထော။ ယသ္မာ အနဘိဿရော, တသ္မာ အတာဏောတိ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ ဧတေန သကာရဏံ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ ဒိသွာ ဉာတိပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အဿကောတိ သကဘဏ္ဍရဟိတော။ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယန္တိ သကဘဏ္ဍန္တိ သလ္လက္ခိတံ သဗ္ဗံ ပဟာယ လောကေန ဂန္တဗ္ဗံ။ ယသ္မာ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ, တသ္မာ အဿကောတိ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ ဧတေန သကာရဏံ မရဏဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ဒိသွာ ဘောဂပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အညတ္ထ ‘‘ကမ္မဿကာ မာဏဝသတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉) ဝုတ္တံ, ဣဓ စ ရဋ္ဌပါလသုတ္တေ စ ‘‘အဿကော လောကော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) ဝုတ္တံ, တံ ကထံ ယုဇ္ဇတီတိ စေ? ပဟာယ ဂမနီယံ သန္ဓာယ ‘‘အဿကော’’တိ ဝုတ္တံ, ကမ္မံ ပန န ပဟာယ ဂမနီယံ။ တသ္မာ ‘‘ကမ္မဿကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရဋ္ဌပါလသုတ္တေယေဝ စ ဧဝမေတံ ဝုတ္တံ ‘‘တွံ ပန ယထာကမ္မံ ဂမိဿသီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၆)။ ဦနောတိ ပါရိပူရိရဟိတော။ အတိတ္တောတိ ဘိယျော ဘိယျော ပတ္ထနာယပိ န
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆။)သုဟိတော။ ဣဒံ ဦနဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ တဏှာဒါသောတိ တဏှာယ ဝသေ ဝတ္တနတော တဏှာယ ဒါသဘူတော။ ဣဒံ အတိတ္တဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ဧတေန ဣစ္ဆာရောဂါပဒေသေန သကာရဏံ ဗျာဓိဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ဗျာဓိဒုက္ခံ ဒိသွာ ဗျာဓိပါရိဇုညရဟိတာပိ ဝိညူ ပဗ္ဗဇန္တိ။ အတာယနောတိ ပုတ္တာဒီဟိပိ တာယနဿ အဘာဝတော အတာယနော အနာရက္ခော, အလဗ္ဘနေယျခေမော ဝါ။ အလေဏောတိ အလ္လီယိတုံ နိဿိတုံ အနရဟော အလ္လီနာနမ္ပိ စ လေဏကိစ္စာကာရကော။ အသရဏောတိ နိဿိတာနံ န ဘယသာရကော န ဘယဝိနာသကော။ အသရဏီဘူတောတိ ပုရေ ဥပ္ပတ္တိယာ အတ္တနော အဘာဝေနေဝ အသရဏော, ဥပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ အသရဏီဘူတောတိ အတ္ထော။
ဥဒ္ဓတောတိ သဗ္ဗာကုသလေသု ဥဒ္ဓစ္စဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတ္တသန္တာနေ စ အကုသလုပ္ပတ္တိဗာဟုလ္လတော အကုသလသမင်္ဂီလောကော တေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဥဒ္ဓတော။ အဝူပသန္တောတိ အဝူပသမနလက္ခဏဿ ဥဒ္ဓစ္စဿေဝ ယောဂေန အဝူပသန္တော ဘန္တမိဂပဋိဘာဂေါ။ ‘‘ဥပနီယတိ လောကော’’တိအာဒီသု စတူသု စ ‘‘ဥဒ္ဓတော လောကော’’တိ စ ပဉ္စသု ဌာနေသု လောကောတိ အာဂတံ, သေသေသု လောကသန္နိဝါသောတိ။ ဥဘယထာပိ လောကောယေဝ။ သသလ္လောတိ ပီဠာဇနကတာယ အန္တောတုဒနတာယ ဒုန္နီဟရဏီယတာယ စ သလ္လာတိ သင်္ခံ ဂတေဟိ ရာဂါဒီဟိ သလ္လေဟိ သဟဝတ္တနကော။ ဝိဒ္ဓေါတိ မိဂါဒယော ကဒါစိ ပရေဟိ ဝိဒ္ဓါ ဟောန္တိ, အယံ ပန လောကော နိစ္စံ အတ္တနာဝ ဝိဒ္ဓေါ။ ပုထုသလ္လေဟီတိ ‘‘သတ္တ သလ္လာနိ – ရာဂသလ္လံ, ဒေါသသလ္လံ, မောဟသလ္လံ, မာနသလ္လံ, ဒိဋ္ဌိသလ္လံ, ကိလေသသလ္လံ, ဒုစ္စရိတသလ္လ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၇၄) ဝုတ္တေဟိ သတ္တဟိ သလ္လေဟိ။ တဿာတိ တဿ လောကသန္နိဝါသဿ။ သလ္လာနံ ဥဒ္ဓတာတိ တေသံ သလ္လာနံ သတ္တသန္တာနတော ဥဒ္ဓရိတာ ပုဂ္ဂလော။ အညတြ မယာတိ မံ ဌပေတွာ။ ယေပိ ဘဂဝတော သာဝကာ သလ္လာနိ ဥဒ္ဓရန္တိ, တေသံ ဘဂဝတော ဝစနေနေဝ ဥဒ္ဓရဏတော ဘဂဝါဝ ဥဒ္ဓရတိ နာမ။ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏောတိ အဝိဇ္ဇာ ဧဝ သဘာဝဒဿနစ္ဆာဒနေန အန္ဓံ ဝိယ ကရောတီတိ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရော, သောဝ သဘာဝါဝဂမနနိဝါရဏေန အာဝရဏံ ဧတဿာတိ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏော။ ကိလေသပဉ္ဇရပက္ခိတ္တောတိ ကိလေသာ ဧဝ ကုသလဂမနသန္နိရုဇ္ဈနဋ္ဌေန ပဉ္ဇရောတိ ကိလေသပဉ္ဇရော, အဝိဇ္ဇာပဘဝေ ကိလေသပဉ္ဇရေ ပက္ခိတ္တော ပါတိတော။ အာလောကံ ဒဿေတာတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇။)ပညာလောကံ ဒဿနသီလော, ပညာလောကဿ ဒဿေတာတိ ဝါ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဂတောတိ အဝိဇ္ဇံ ဂတော ပဝိဋ္ဌော။ န ကေဝလံ အဝိဇ္ဇာယ အာဝရဏမတ္တမေဝ, အထ ခေါ ဂဟနဂတော ဝိယ အဝိဇ္ဇာကောသဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌောတိ ပုရိမတော ဝိသေသော။ အဏ္ဍဘူတောတိအာဒယော စ ဝိသေသာယေဝ။ အဏ္ဍဘူတောတိ အဏ္ဍေ ဘူတော နိဗ္ဗတ္တော။ ယထာ ဟိ အဏ္ဍေ နိဗ္ဗတ္တာ ဧကစ္စေ သတ္တာ ‘‘အဏ္ဍဘူတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝမယံ လောကော အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘အဏ္ဍဘူတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယောနဒ္ဓေါတိ တေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေန သမန္တတော ဩနဒ္ဓေါ ဗဒ္ဓေါ ဝေဌိတော။
တန္တာကုလကဇာတောတိ တန္တံ ဝိယ အာကုလဘူတော။ ယထာ နာမ ဒုန္နိက္ခိတ္တံ မူသိကစ္ဆိန္နံ ပေသကာရာနံ တန္တံ တဟိံ တဟိံ အာကုလံ ဟောတိ, ဣဒံ အဂ္ဂံ ဣဒံ မူလန္တိ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ, မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဒုက္ကရံ ဟောတိ, ဧဝမေဝ သတ္တာ ပစ္စယာကာရေ ခလိတာ အာကုလာ ဗျာကုလာ ဟောန္တိ, န သက္ကောန္တိ ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ။ တတ္ထ တန္တံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရေ ဌတွာ သက္ကာပိ ဘဝေယျ ဥဇုံ ကာတုံ, ဌပေတွာ ပန ဒွေ ဗောဓိသတ္တေ အညော သတ္တော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ပန အာကုလံ တန္တံ ကဉ္ဇိကံ ဒတွာ ကောစ္ဆေန ပဟဋံ တတ္ထ တတ္ထ ကုလကဇာတံ ဟောတိ ဂဏ္ဌိဗဒ္ဓံ, ဧဝမယံ လောကော ပစ္စယေသု ပက္ခလိတွာ ပစ္စယေ ဥဇုံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဝသေန ကုလကဇာတော ဟောတိ ဂဏ္ဌိဗဒ္ဓေါ။ ယေ ဟိ ကေစိ ဒိဋ္ဌိယော နိဿိတာ, သဗ္ဗေ တေ ပစ္စယံ ဥဇုံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိယေဝ။ ကုလာဂဏ္ဌိကဇာတောတိ ကုလာဂဏ္ဌိကံ ဝိယ ဘူတော။ ကုလာဂဏ္ဌိကံ ဝုစ္စတိ ပေသကာရကဉ္ဇိကသုတ္တံ။ ‘‘ကုလာ နာမ သကုဏိကာ, တဿာ ကုလာဝကော’’တိပိ ဧကေ။ ယထာ တဒုဘယမ္ပိ အာကုလံ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ, မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဒုက္ကရန္တိ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇဘူတောတိ မုဉ္ဇတိဏံ ဝိယ ပဗ္ဗဇတိဏံ ဝိယ စ ဘူတော မုဉ္ဇတိဏပဗ္ဗဇတိဏသဒိသော ဇာတော။ ယထာ တာနိ တိဏာနိ ကောဋ္ဋေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ကတရဇ္ဇု ဇိဏ္ဏကာလေ ကတ္ထစိ ပတိတံ ဂဟေတွာ တေသံ တိဏာနံ ‘‘ဣဒံ အဂ္ဂံ ဣဒံ မူလ’’န္တိ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ, မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဒုက္ကရံ, တမ္ပိ ပစ္စတ္တပုရိသကာရေ ဌတွာ သက္ကာ ဘဝေယျ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈။)ဥဇုံ ကာတုံ, ဌပေတွာ ပန ဒွေ ဗောဓိသတ္တေ အညော သတ္တော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ဧဝမယံ လောကော ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဝသေန ဂဏ္ဌိဇာတော ဟုတွာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ။
တတ္ထ အပါယောတိ နိရယော တိရစ္ဆာနယောနိ ပေတ္တိဝိသယော အသုရကာယော။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေ ဝဍ္ဎိသင်္ခါတဿ အာယဿ အဘာဝတော ‘‘အပါယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာ ဒုက္ခဿ ဂတိဘာဝတော ဒုဂ္ဂတိ။ သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတော။ ဣတရော ပန –
‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာန စ၊
အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ, သံသာရောတိ ပဝုစ္စတိ’’။
တံ သဗ္ဗမ္ပိ နာတိဝတ္တတိ နာတိက္ကမတိ။ အထ ခေါ စုတိတော ပဋိသန္ဓိံ, ပဋိသန္ဓိတော စုတိန္တိ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ စုတိပဋိသန္ဓိယော ဂဏှမာနော တီသု ဘဝေသု စတူသု ယောနီသု ပဉ္စသု ဂတီသု သတ္တသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု နဝသု သတ္တာဝါသေသု မဟာသမုဒ္ဒေ ဝါတုက္ခိတ္တနာဝါ ဝိယ ယန္တဂေါဏော ဝိယ စ ပရိဗ္ဘမတိယေဝ။ အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသသလ္လိတ္တောတိ အဝိဇ္ဇာယေဝ အကုသလုပ္ပါဒနေန ကုသလဇီဝိတနာသနတော ဝိသန္တိ အဝိဇ္ဇာဝိသံ, တဒေဝ သန္တာနဒူသနတော အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသော, တေန အနုသယပရိယုဋ္ဌာနဒုစ္စရိတဘူတေန ဘုသံ လိတ္တော မက္ခိတောတိ အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသသလ္လိတ္တော။ ကိလေသကလလီဘူတောတိ အဝိဇ္ဇာဒိမူလကာ ကိလေသာ ဧဝ ဩသီဒနဋ္ဌေန ကလလံ ကဒ္ဒမောတိ ကိလေသကလလံ, တဒဿ အတ္ထီတိ ကိလေသကလလီ, ဧဝံဘူတော။ ရာဂဒေါသမောဟဇဋာဇဋိတောတိ လောဘပဋိဃာဝိဇ္ဇာသင်္ခါတာ ရာဂဒေါသမောဟာ ဧဝ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန ဝေဠုဂုမ္ဗာဒီနံ သာခါဇာလသင်္ခါတာ ဇဋာ ဝိယာတိ ဇဋာ, တာယ ရာဂဒေါသမောဟဇဋာယ ဇဋိတော။ ယထာ နာမ ဝေဠုဇဋာဒီဟိ ဝေဠုအာဒယော, ဧဝံ တာယ ဇဋာယ အယံ လောကော ဇဋိတော ဝိနဒ္ဓေါ သံသိဗ္ဗိတောတိ အတ္ထော။ ဇဋံ ဝိဇဋေတာတိ ဣမံ ဧဝံ တေဓာတုကံ လောကံ ဇဋေတွာ ဌိတံ ဇဋံ ဝိဇဋေတာ သံဆိန္ဒိတာ သမ္ပဒါလယိတာ။
တဏှာသံဃာဋပဋိမုက္ကောတိ တဏှာ ဧဝ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ပဝတ္တိတော သံဃဋိတဋ္ဌေန သံဃာဋောတိ တဏှာသံဃာဋော, တသ္မိံ တဏှာသံဃာဋေ ပဋိမုက္ကော အနုပဝိဋ္ဌော အန္တောဂတောတိ တဏှာသံဃာဋပဋိမုက္ကော။ တဏှာဇာလေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉။)ဩတ္ထဋောတိ တဏှာ ဧဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန ဇာလန္တိ တဏှာဇာလံ, တေန တဏှာဇာလေန ဩတ္ထဋော သမန္တတော ဆာဒိတော ပလိဝေဌိတော။ တဏှာသောတေန ဝုယှတီတိ တဏှာ ဧဝ သံသာရေ အာကဍ္ဎနဋ္ဌေန သောတောတိ တဏှာသောတော, တေန တဏှာသောတေန ဝုယှတိ အာကဍ္ဎီယတိ။ တဏှာသညောဇနေန သညုတ္တောတိ တဏှာ ဧဝ လောကံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇနတော ဗန္ဓနတော သံယောဇနန္တိ တဏှာသံယောဇနံ, တေန တဏှာသံယောဇနေန သညုတ္တော ဗဒ္ဓေါ။ တဏှာနုသယေန အနုသဋောတိ တဏှာ ဧဝ အနုသယနဋ္ဌေန အနုသယောတိ တဏှာနုသယော, တေန တဏှာနုသယေန အနုသဋော အနုဂတော ထာမဂတော။ တဏှာသန္တာပေန သန္တပ္ပတီတိ တဏှာ ဧဝ ပဝတ္တိကာလေ ဖလကာလေ စ လောကံ သန္တာပေတီတိ သန္တာပေါ, တေန တဏှာသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ သန္တာပီယတိ။ တဏှာပရိဠာဟေန ပရိဍယှတီတိ တဏှာ ဧဝ ဗလဝဘူတာ ပဝတ္တိကာလေ ဖလကာလေ စ သမန္တတော ဒဟနဋ္ဌေန မဟာပရိဠာဟောတိ တဏှာပရိဠာဟော, တေန တဏှာပရိဠာဟေန ပရိဍယှတိ သမန္တတော ဍဟီယတိ။ ဒိဋ္ဌိသံဃာဋာဒယော ဣမိနာဝ နယေန ယောဇေတဗ္ဗာ။
အနုဂတောတိ အနုပဝိဋ္ဌော။ အနုသဋောတိ အနုဓာဝိတော။ အဘိဘူတောတိ ပီဠိတော။ အဗ္ဘာဟတောတိ အဘိအာဟတော အဘိမုခံ ဘုသံ ပဟတော။ ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတောတိ ဒုက္ခေ ခန္ဓပဉ္စကေ သုခဝိပလ္လာသေန ပတိဋ္ဌိတော အဘိနိဝိဋ္ဌော။
တဏှာယ ဥဍ္ဍိတောတိ တဏှာယ ဥလ္လင်္ဃိတော။ စက္ခု ဟိ တဏှာရဇ္ဇုနာ အာဝုနိတွာ ရူပနာဂဒန္တေ ဥဍ္ဍိတံ, သောတာဒီနိ တဏှာရဇ္ဇုနာ အာဝုနိတွာ သဒ္ဒါဒိနာဂဒန္တေသု ဥဍ္ဍိတာနိ။ တံသမင်္ဂီလောကောပိ ဥဍ္ဍိတောယေဝ နာမ။ ဇရာပါကာရပရိက္ခိတ္တောတိ အနတိက္ကမနီယဋ္ဌေန ပါကာရဘူတာယ ဇရာယ ပရိဝါရိတော။ မစ္စုပါသေန ပရိက္ခိတ္တောတိ ဒုမ္မောစနီယဋ္ဌေန ပါသဘူတေန မရဏေန ဗဒ္ဓေါ။ မဟာဗန္ဓနဗဒ္ဓေါတိ ဒဠှတ္တာ ဒုစ္ဆေဒတ္တာ စ မဟန္တေဟိ ဗန္ဓနေဟိ ဗဒ္ဓေါ။ ရာဂဗန္ဓနေနာတိ ရာဂေါ ဧဝ ဗန္ဓတိ သံသာရတော စလိတုံ န ဒေတီတိ ရာဂဗန္ဓနံ။ တေန ရာဂဗန္ဓနေန။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကိလေသဗန္ဓနေနာတိ ဝုတ္တာဝသေသေန ကိလေသဗန္ဓနေန။ ဒုစ္စရိတဗန္ဓနေနာတိ တိဝိဓေန။ သုစရိတံ ပန ဗန္ဓနမောက္ခဿ ဟေတုဘူတံ ဗန္ဓနမောက္ခဘူတဉ္စ အတ္ထိ။ တသ္မာ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀။)ဗန္ဓနံ မောစေတာတိ တဿ ဗန္ဓနံ မောစေတာ။ ဗန္ဓနာ မောစေတာတိပိ ပါဌော, ဗန္ဓနတော တံ မောစေတာတိ အတ္ထော။ မဟာသမ္ဗာဓပ္ပဋိပန္နောတိ ကုသလသဉ္စာရပီဠနေန မဟာသမ္ဗာဓသင်္ခါတံ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတဂဟနံ ပဋိပန္နော။ ဩကာသံ ဒဿေတာတိ လောကိယလောကုတ္တရသမာဓိပညာဩကာသံ ဒဿေတာ။ မဟာပလိဗောဓေန ပလိဗုဒ္ဓေါတိ မဟာနိဝါရဏေန နိဝုတော။ မဟာလေပေန ဝါ လိတ္တော။ ပလိဗောဓောတိ စ ရာဂါဒိသတ္တဝိဓော ဧဝ။ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိပလိဗောဓော’’တိ ဧကေ။ ပလိဗောဓံ ဆေတာတိ တံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတာ။ မဟာပပါတေတိ ပဉ္စဂတိပပါတေ, ဇာတိဇရာမရဏပပါတေ ဝါ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုရုတ္တရဏဋ္ဌေန ပပါတော။ ပပါတာ ဥဒ္ဓတာတိ တမှာ ပပါတတော ဥဒ္ဓရိတာ။ မဟာကန္တာရပ္ပဋိပန္နောတိ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏသောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသကန္တာရံ ပဋိပန္နော။ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန ကန္တာရော, တံ ကန္တာရံ တာရေတာ။ ကန္တာရာ တာရေတာတိ ဝါ ပါဌော။ မဟာသံသာရပ္ပဋိပန္နောတိ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ခန္ဓသန္တာနံ ပဋိပန္နော။ သံသာရာ မောစေတာတိ သံသာရတော မောစေတာ။ သံသာရံ မောစေတာတိ ဝါ ပါဌော။ မဟာဝိဒုဂ္ဂေတိ သံသာရဝိဒုဂ္ဂေ။ သံသာရောယေဝ ဟိ ဒုဂ္ဂမနဋ္ဌေန ဝိဒုဂ္ဂေါ။ သမ္ပရိဝတ္တတီတိ ဘုသံ နိဝတ္တိတွာ စရတိ။ မဟာပလိပေတိ မဟန္တေ ကာမကဒ္ဒမေ။ ကာမော ဟိ ဩသီဒနဋ္ဌေန ပလိပေါ။ ပလိပန္နောတိ လဂ္ဂေါ။ မဟာပလိပပလိပန္နောတိပိ ပါဌော။
အဗ္ဘာဟတောတိ သဗ္ဗောပဒ္ဒဝေဟိ အဗ္ဘာဟတော။ ရာဂဂ္ဂိနာတိ ရာဂါဒယောယေဝ အနုဒဟနဋ္ဌေန အဂ္ဂိ, တေန ရာဂဂ္ဂိနာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥန္နီတကောတိ ဥဂ္ဂဟေတွာ နီတော, ဇာတိယာ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဇရာဒိဥပဒ္ဒဝါယ နီတောတိ အတ္ထော။ က-ကာရော ပနေတ္ထ အနုကမ္ပာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟညတိ နိစ္စမတာဏောတိ ပရိတ္တာယကေန ရဟိတော သတတံ ပီဠီယတိ။ ပတ္တဒဏ္ဍောတိ ရာဇာဒီဟိ လဒ္ဓအာဏော။ တက္ကရောတိ စောရော။ ဝဇ္ဇဗန္ဓနဗဒ္ဓေါတိ ရာဂါဒိဝဇ္ဇဗန္ဓနေဟိ ဗဒ္ဓေါ။ အာဃာတနပစ္စုပဋ္ဌိတောတိ မရဏဓမ္မဂဏ္ဌိကဋ္ဌာနံ ဥပေစ္စ ဌိတော။ ကောစိ ဗန္ဓနာ မောစေတာ။ ကောစိ ဗန္ဓနံ မောစေတာတိပိ ပါဌော။ အနာထောတိ နတ္ထိ ဧတဿ နာထော ဣဿရော, သယံ ဝါ န နာထော န ဣဿရောတိ အနာထော, အသရဏောတိ ဝါ အတ္ထော။ ပရမကာပညပ္ပတ္တောတိ ဇရာဒိပဋိဗာဟနေ အပ္ပဟုတာယ အတီဝ ကပဏဘာဝံ ပတ္တော။ တာယေတာတိ ရက္ခိတာ။ တာယိတာတိ ဝါ ပါဌော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁။)သုန္ဒရော။ ဒုက္ခာဘိတုန္နောတိ ဇာတိဒုက္ခာဒီဟိ အနေကေဟိ ဒုက္ခေဟိ အဘိတုန္နော အတိဗျာဓိတော အတိကမ္ပိတော စ။ စိရရတ္တံ ပီဠိတောတိ ဒုက္ခေဟေဝ ဒီဃမဒ္ဓါနံ ပီဠိတော ဃဋ္ဋိတော။ ဂဓိတောတိ ဂေဓေန ဂိဒ္ဓေါ, အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထေန ဝါ ဂန္ထိတော။ နိစ္စံ ပိပါသိတောတိ ပါတုံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆာ ပိပါသာ, သာ တဏှာ ဧဝ, တဏှာပိပါသာယ နိရန္တရံ ပိပါသိတော။
အန္ဓောတိ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခူတိ သင်္ခံ ဂတာယ ပညာယ အဘာဝတော ကာဏော။ ပညာ ဟိ ဓမ္မသဘာဝံ ပဿတိ။ အစက္ခုကောတိ တံ ပန အန္ဓတ္တံ န ပစ္ဆာ သမ္ဘူတံ, ပကတိယာ ဧဝ အဝိဇ္ဇမာနစက္ခုကောတိ တမေဝ အန္ဓတ္တံ ဝိသေသေတိ။ ဟတနေတ္တောတိ နယနဋ္ဌေန နေတ္တန္တိ သင်္ခံ ဂတာယ ပညာယ အဘာဝတောယေဝ ဝိနဋ္ဌနေတ္တကော။ သမဝိသမံ ဒဿေန္တံ အတ္တဘာဝံ နေတီတိ နေတ္တန္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ပညာယ သုဂတိဉ္စ အဂတိဉ္စ နယတိ။ ဟတနေတ္တတ္တာယေဝဿ နေတုအဘာဝံ ဒဿေန္တော အပရိဏာယကောတိ အာဟ, အဝိဇ္ဇမာနနေတ္တကောတိ အတ္ထော။ အညောပိဿ နေတာ န ဝိဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိပထပက္ခန္ဒောတိ ဝိပရီတော, ဝိသမော ဝါ ပထော ဝိပထော, တံ ဝိပထံ ပက္ခန္ဒော ပဝိဋ္ဌော ပဋိပန္နောတိ ဝိပထပက္ခန္ဒော, မိစ္ဆာပထသင်္ခါတံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ အဉ္ဇသာပရဒ္ဓေါတိ အဉ္ဇသေ ဥဇုမဂ္ဂသ္မိံ မဇ္ဈိမပဋိပဒါယ အပရဒ္ဓေါ ဝိရဒ္ဓေါ။ အရိယပထံ အာနေတာတိ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဥပနေတာ ပဋိပါဒယိတာ။ မဟောဃပက္ခန္ဒောတိ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တံ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ, ပကတိဩဃတော မဟန္တာ ဩဃာတိ မဟောဃာ။ တေ ကာမောဃော ဘဝေါဃော ဒိဋ္ဌောဃော အဝိဇ္ဇောဃောတိ စတုပ္ပဘေဒါ။ တေ မဟောဃေ ပက္ခန္ဒော ပဝိဋ္ဌောတိ မဟောဃပက္ခန္ဒော, သံသာရသင်္ခါတံ မဟောဃံ ဝါ ပက္ခန္ဒောတိ။
֍ * ၁၁၈။ ဣဒါနိ ဧကုတ္တရိကနယော။ တတ္ထ ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီနိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တမေဝေတန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတံ, ဒိဋ္ဌီသု ဂတံ ဣဒံ ဒဿနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂဓတ္တာတိပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဒွါသဋ္ဌိတေသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယောပိ ဟိ သဿတဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီတိ ဒွေဝ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ တသ္မာ သင်္ခေပေန သဗ္ဗာ ဒိဋ္ဌိယော အန္တော ကရောန္တော ‘‘ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိယုဋ္ဌိတောတိ ပရိယုဋ္ဌာနံ ပတ္တော သမုဒါစာရံ ပတ္တော, ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေန ကုသလစာရဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂။)ဂဟဏံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ဒွီဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတာ ဒေဝမနုဿာ ဩလီယန္တိ ဧကေ, အတိဓာဝန္တိ ဧကေ, စက္ခုမန္တော စ ပဿန္တီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၄၉)။
တီဟိ ဒုစ္စရိတေဟီတိ တိဝိဓကာယဒုစ္စရိတေန စတုဗ္ဗိဓဝစီဒုစ္စရိတေန တိဝိဓမနောဒုစ္စရိတေန။ ဝိပ္ပဋိပန္နောတိ ဝိရူပံ ပဋိပန္နော, မိစ္ဆာပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ ယောဂေဟိ ယုတ္တောတိ ဝဋ္ဋသ္မိံ ယောဇေန္တီတိ ယောဂါ, ဤတိအတ္ထေန ဝါ ယောဂါ, တေဟိ ယောဂေဟိ ယုတ္တော သမပ္ပိတော။ စတုယောဂယောဇိတောတိ ကာမယောဂေါ, ဘဝယောဂေါ, ဒိဋ္ဌိယောဂေါ, အဝိဇ္ဇာယောဂေါတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ယောဂေဟိ သကဋသ္မိံ ယောဂေါ ဝိယ ဝဋ္ဋသ္မိံ ယောဇိတော။ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ကာမယောဂေါ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ, ဈာနနိကန္တိ စ, သဿတဒိဋ္ဌိသဟဇာတော ရာဂေါ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာ ဘဝယောဂေါ။ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဒိဋ္ဌိယောဂေါ။ အဋ္ဌသု ဌာနေသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇာယောဂေါ။ တေ ဧဝ စတ္တာရော ဗလဝဘူတာ ဩဃာ, ဒုဗ္ဗလဘူတာ ယောဂါ။
စတူဟိ ဂန္ထေဟီတိ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဂန္ထေန္တိ ဃဋေန္တီတိ ဂန္ထာ။ တေ အဘိဇ္ဈာ ကာယဂန္ထော, ဗျာပါဒေါ ကာယဂန္ထော, သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာယဂန္ထော, ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ကာယဂန္ထောတိ စတုပ္ပဘေဒါ။ အဘိဇ္ဈာယန္တိ ဧတာယ, သယံ ဝါ အဘိဇ္ဈာယတိ, အဘိဇ္ဈာယနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ အဘိဇ္ဈာ, လောဘောယေဝ။ နာမကာယံ ဂန္ထေတိ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဃဋေတီတိ ကာယဂန္ထော။ ဗျာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, ဗျာပါဒယတိ ဝါ ဝိနယာစာရရူပသမ္ပတ္တိဟိတသုခါဒီနီတိ ဗျာပါဒေါ။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓိ သီလဝတေန သုဒ္ဓီတိ ပရာမသနံ သီလဗ္ဗတပရာမာသော။ သဗ္ဗညုဘာသိတမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘သဿတော လောကော, ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိအာဒိနာ အာကာရေန အဘိနိဝိသတီတိ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော။ တေဟိ စတူဟိ ဂန္ထေဟိ ဂန္ထိတော, ဗဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။
စတူဟိ ဥပါဒါနေဟီတိ ဘုသံ အာဒိယန္တိ ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တီတိ ဥပါဒါနာ။ တေ ကာမုပါဒါနံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ စတုပ္ပဘေဒါ။ ဝတ္ထုသင်္ခါတံ ကာမံ ဥပါဒိယတီတိ ကာမုပါဒါနံ, ကာမော စ သော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃။)ဥပါဒါနဉ္စာတိပိ ကာမုပါဒါနံ။ ဒိဋ္ဌိ စ သာ ဥပါဒါနဉ္စာတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ, ဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယတီတိပိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၄၇) ဟိ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိ ဥပါဒိယတိ။ သီလဗ္ဗတံ ဥပါဒိယတီတိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ, သီလဗ္ဗတဉ္စ တံ ဥပါဒါနဉ္စာတိပိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ။ ဂေါသီလဂေါဝတာဒီနိ ဟိ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓီတိ အဘိနိဝေသတော သယမေဝ ဥပါဒါနာနိ။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ, ဥပါဒိယန္တိ ဧတေနာတိ ဥပါဒါနံ။ ကိံ ဝဒန္တိ, ဥပါဒိယန္တိ ဝါ? အတ္တာနံ။ အတ္တနော ဝါဒုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ, အတ္တဝါဒမတ္တမေဝ ဝါ အတ္တာတိ ဥပါဒိယန္တိ ဧတေနာတိ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ။ ဌပေတွာ ဣမာ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌီ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ တေဟိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ။ ဥပါဒီယတီတိ ဘုသံ ဂဏှီယတိ။ ဥပါဒိယတီတိ ဝါ ပါဌော, လောကော ဥပါဒါနေဟိ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဘုသံ ဂဏှာတီတိ အတ္ထော။
ပဉ္စဂတိသမာရုဠှောတိ သုကတဒုက္ကဋကာရဏေဟိ ဂမ္မတိ ဥပသင်္ကမီယတီတိ ဂတိ, သဟောကာသကာ ခန္ဓာ။ နိရယော တိရစ္ဆာနယောနိ ပေတ္တိဝိသယော မနုဿာ ဒေဝါတိ ဣမာ ပဉ္စ ဂတိယော ဝေါက္ကမနဘာဝေန ဘုသံ အာရုဠှော။ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟီတိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ ဝတ္ထုကာမကောဋ္ဌာသေဟိ။ ရဇ္ဇတီတိ အယောနိသောမနသိကာရံ ပဋိစ္စ ရာဂုပ္ပါဒနေန တေဟိ ရဉ္ဇီယတိ, သာရတ္တော ကရီယတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟီတိ စိတ္တံ နီဝရန္တိ ပရိယောနန္ဓန္တီတိ နီဝရဏာ။ ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာသင်္ခါတေဟိ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ။ ဩတ္ထဋောတိ ဥပရိတော ပိဟိတော။
ဆဟိ ဝိဝါဒမူလေဟီတိ ဆဟိ ဝိဝါဒဿ မူလေဟိ။ ယထာဟ –
‘‘ဆယိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဝါဒမူလာနိ။ ကတမာနိ ဆ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကောဓနော ဟောတိ ဥပနာဟီ။ ယော သော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကောဓနော ဟောတိ ဥပနာဟီ။ သော သတ္ထရိပိ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော, ဓမ္မေပိ, သံဃေပိ, သိက္ခာယပိ န ပရိပူရကာရီ။ ယော သော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သတ္ထရိ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော, ဓမ္မေပိ, သံဃေပိ, သိက္ခာယပိ န ပရိပူရကာရီ, သော သံဃေ ဝိဝါဒံ ဇနေတိ။ ယော ဟောတိ ဝိဝါဒေါ ဗဟုဇနာဟိတာယ ဗဟုဇနာသုခါယ ဗဟုနော ဇနဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄။)အနတ္ထာယ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ဒေဝမနုဿာနံ။ ဧဝရူပံ စေ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဝါဒမူလံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ သမနုပဿေယျာထ, တတြ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, တဿေဝ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ ပဟာနာယ ဝါယမေယျာထ။ ဧဝရူပံ စေ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဝါဒမူလံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ န သမနုပဿေယျာထ။ တတြ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, တဿေဝ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ အာယတိံ အနဝဿဝါယ ပဋိပဇ္ဇေယျာထ။ ဧဝမေတဿ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ ဧဝမေတဿ ပါပကဿ ဝိဝါဒမူလဿ အာယတိံ အနဝဿဝေါ ဟောတိ။
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု မက္ခီ ဟောတိ ပဠာသီ။ ဣဿုကီ ဟောတိ မစ္ဆရီ။ သဌော ဟောတိ မာယာဝီ။ ပါပိစ္ဆော ဟောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ ဟောတိ အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီ။ ယော သော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ ဟောတိ အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီ, သော သတ္ထရိပိ…ပေ… အာယတိံ အနဝဿဝေါ ဟောတီ’’တိ (ပရိ။ ၂၇၂၊ အ။ နိ။ ၆။၃၆)။
တတ္ထ ကောဓနောတိ ကုဇ္ဈနလက္ခဏေန ကောဓေန သမန္နာဂတော။ ဥပနာဟီတိ ဝေရအပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနလက္ခဏေန ဥပနာဟေန သမန္နာဂတော။ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဝိဝါဒေါ ကထံ ဒေဝမနုဿာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တတီတိ? ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၄၅၁ အာဒယော) ဝိယ ဒွီသု ဘိက္ခူသု ဝိဝါဒံ အာပန္နေသု တသ္မိံ ဝိဟာရေ တေသံ အန္တေဝါသိကာ ဝိဝဒန္တိ, တေသံ ဩဝါဒံ ဂဏှန္တော ဘိက္ခုနိသံဃော ဝိဝဒတိ, တတော တေသံ ဥပဋ္ဌာကာပိ ဝိဝဒန္တိ။ အထ မနုဿာနံ အာရက္ခဒေဝတာ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ။ ဓမ္မဝါဒီနံ အာရက္ခဒေဝတာ ဓမ္မဝါဒိနိယော ဟောန္တိ အဓမ္မဝါဒီနံ အဓမ္မဝါဒိနိယော။ တတော အာရက္ခဒေဝတာနံ မိတ္တာ ဘုမ္မဋ္ဌဒေဝတာ ဘိဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ပရမ္ပရာယ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဌပေတွာ အရိယသာဝကေ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ။ ဓမ္မဝါဒီဟိ ပန အဓမ္မဝါဒိနောဝ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ။ တတော ယံ ဗဟုကေဟိ ဂဟိတံ, သဗ္ဗံ တံ သစ္စန္တိ ဓမ္မံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗဟုတရာဝ အဓမ္မံ ဂဏှန္တိ။ တေ အဓမ္မံ ပုရက္ခတွာ ဝိဟရန္တာ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဧဝံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဝိဝါဒေါ ဒေဝမနုဿာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅။)အဇ္ဈတ္တံ ဝါတိ တုမှာကံ အဗ္ဘန္တရပရိသာယ ဝါ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါတိ ပရေသံ ပရိသာယ ဝါ။ မက္ခီတိ ပရေသံ ဂုဏမက္ခဏလက္ခဏေန မက္ခေန သမန္နာဂတော။ ပဠာသီတိ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏေန ပဠာသေန သမန္နာဂတော။ ဣဿုကီတိ ပရေသံ သက္ကာရာဒိဣဿာယနလက္ခဏာယ ဣဿာယ သမန္နာဂတော။ မစ္ဆရီတိ အာဝါသမစ္ဆရိယာဒီဟိ ပဉ္စဟိ မစ္ဆရိယေဟိ သမန္နာဂတော။ သဌောတိ ကေရာဋိကော။ မာယာဝီတိ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒကော။ ပါပိစ္ဆောတိ အသန္တသမ္ဘာဝနိစ္ဆကော ဒုဿီလော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ နတ္ထိကဝါဒီ အဟေတုကဝါဒီ အကိရိယဝါဒီ။ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီတိ သယံ ဒိဋ္ဌိမေဝ ပရာမသတိ။ အာဓာနဂ္ဂါဟီတိ ဒဠှဂ္ဂါဟီ။ ဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီတိ န သက္ကာ ဟောတိ ဂဟိတံ ဝိဿဇ္ဇာပေတုံ။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘တတ္ထ ကတမာနိ ဆ ဝိဝါဒမူလာနိ? ကောဓော မက္ခော ဣဿာ သာဌေယျံ ပါပိစ္ဆတာ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသိတာ, ဣမာနိ ဆ ဝိဝါဒမူလာနီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၄) ပဓာနဝသေန ဧကေကောယေဝ ဓမ္မော ဝုတ္တော။
ဆဟိ တဏှာကာယေဟီတိ ‘‘ရူပတဏှာ, သဒ္ဒတဏှာ, ဂန္ဓတဏှာ, ရသတဏှာ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗတဏှာ, ဓမ္မတဏှာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၄) ဝုတ္တာဟိ ဆဟိ တဏှာဟိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကေကာယေဝ တဏှာ အနေကဝိသယတ္တာ ဧကေကသ္မိမ္ပိ ဝိသယေ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိတော အနေကာ ဟောန္တိ, တသ္မာ သမူဟဋ္ဌေန ကာယသဒ္ဒေန ယောဇေတွာ တဏှာကာယာတိ ဝုတ္တံ။ တဏှာကာယာတိ ဝုတ္တေပိ တဏှာ ဧဝ။ ရဇ္ဇတီတိ သယံ အာရမ္မဏေ ရဇ္ဇတိ, သာရတ္တော ဟောတိ။
ဆဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ သဗ္ဗာသဝသုတ္တေ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –
‘‘တဿ ဧဝံ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘အတ္ထိ မေ အတ္တာ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ‘နတ္ထိ မေ အတ္တာ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ‘အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ‘အတ္တနာဝ အနတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ‘အနတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ပနဿ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိ ဟောတိ ‘ယော မေ အယံ အတ္တာ ဝဒေါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆။)ဝေဒေယျော တတြ တတြ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ, သော စ ခေါ ပန မေ အယံ အတ္တာ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မော သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿတီ’’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)။
တတ္ထ အတ္ထိ မေ အတ္တာတိ သဿတဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗကာလေသု အတ္တနော အတ္ထိတံ ဂဏှာတိ။ သစ္စတော ထေတတောတိ ဘူတတော စ ထိရတော စ, ‘‘ဣဒံ သစ္စ’’န္တိ သုဋ္ဌု ဒဠှဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နတ္ထိ မေ အတ္တာတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ သတော သတ္တဿ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘဝဂ္ဂဟဏတော။ အထ ဝါ ပုရိမာပိ တီသု ကာလေသု အတ္ထီတိ ဂဟဏတော သဿတဒိဋ္ဌိ, ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ အတ္ထီတိ ဂဏှန္တီ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ, ပစ္ဆိမာပိ အတီတာနာဂတေသု နတ္ထီတိ ဂဟဏတော ‘‘ဘဿန္တာ အာဟုတိယော’’တိ ဂဟိတဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိယ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ အတီတေ ဧဝ နတ္ထီတိ ဂဏှန္တီ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နကဿ ဝိယ သဿတဒိဋ္ဌိ။ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီတိ သညာက္ခန္ဓသီသေန ခန္ဓေ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ အဝသေသက္ခန္ဓေ သဉ္ဇာနတော ဣမိနာ အတ္တနာ ဣမံ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီတိ ဟောတိ။ အတ္တနာဝ အနတ္တာနန္တိ သညာက္ခန္ဓံယေဝ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ, ဣတရေ စတ္တာရောပိ အနတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ တေ သဉ္ဇာနတော ဧဝံ ဟောတိ။ အနတ္တနာဝ အတ္တာနန္တိ သညာက္ခန္ဓံ အနတ္တာတိ ဂဟေတွာ, ဣတရေ စတ္တာရောပိ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ သညာယ တေ သဉ္ဇာနတော ဧဝံ ဟောတိ။ သဗ္ဗာပိ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယောဝ။ ဝဒေါ ဝေဒေယျောတိအာဒယော ပန သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ အဘိနိဝေသာကာရာ။ တတ္ထ ဝဒတီတိ ဝဒေါ, ဝစီကမ္မဿ ကာရကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒေယျော, ဇာနာတိ အနုဘဝတိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ဝေဒေတီတိ? တတြ တတြ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ တတြ တတြာတိ တေသု တေသု ယောနိဂတိဌိတိနိဝါသနိကာယေသု အာရမ္မဏေသု ဝါ။ နိစ္စောတိ ဥပ္ပါဒဝယရဟိတော။ ဓုဝေါတိ ထိရော သာရဘူတော။ သဿတောတိ သဗ္ဗကာလိကော။ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ အတ္တနော ပကတိဘာဝံ အဝိဇဟနဓမ္မော, ကကဏ္ဋကော ဝိယ နာနပ္ပကာရတံ နာပဇ္ဇတိ။ သဿတိသမန္တိ စန္ဒသူရိယသမုဒ္ဒမဟာပထဝီပဗ္ဗတာ လောကဝေါဟာရေန သဿတိယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ သဿတီဟိ သမံ သဿတိသမံ။ ယာဝ သဿတိယော တိဋ္ဌန္တိ, တာဝ တထေဝ ဌဿတီတိ ဂဏှတော ဧဝံ ဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇။)ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘တတြ တတြ ဒီဃရတ္တံ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ပစ္စနုဘောတိ, န သော ဇာတော နာဟောသိ, န သော ဇာတော န ဘဝိဿတိ, နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ ဝါ ပနဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၄၈) ဆ ဒိဋ္ဌီ ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။
တတ္ထ န သော ဇာတော နာဟောသီတိ သော အတ္တာ အဇာတိဓမ္မတော န ဇာတော နာမ, သဒါ ဝိဇ္ဇမာနောယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝ အတီတေ နာဟောသိ, အနာဂတေ န ဘဝိဿတိ။ ယော ဟိ ဇာတော, သော အဟောသိ။ ယော စ ဇာယိဿတိ, သော ဘဝိဿတီတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ န သော ဇာတော နာဟောသီတိ သော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အတီတေပိ န ဇာတု န အဟောသိ, အနာဂတေပိ န ဇာတု န ဘဝိဿတိ။ အနုသယာ ဝုတ္တတ္ထာ။
သတ္တဟိ သညောဇနေဟီတိ သတ္တကနိပါတေ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –
‘‘သတ္တိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, သံယောဇနာနိ။ ကတမာနိ သတ္တ? အနုနယသံယောဇနံ, ပဋိဃသံယောဇနံ, ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ, ဝိစိကိစ္ဆာသံယောဇနံ, မာနသံယောဇနံ, ဘဝရာဂသံယောဇနံ, အဝိဇ္ဇာသံယောဇနံ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တ သံယောဇနာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၈)။
တတ္ထ အနုနယသံယောဇနန္တိ ကာမရာဂသံယောဇနံ။ သဗ္ဗာနေဝေတာနိ ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနာနိ။
သတ္တဟိ မာနေဟီတိ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –
‘‘မာနော, အတိမာနော, မာနာတိမာနော, ဩမာနော, အဓိမာနော, အသ္မိမာနော, မိစ္ဆာမာနော’’တိ (ဝိဘ။ ၉၅၀)။
တတ္ထ မာနောတိ သေယျာဒိဝသေန ပုဂ္ဂလံ အနာမသိတွာ ဇာတိအာဒီသု ဝတ္ထုဝသေနေဝ ဥန္နတိ။ အတိမာနောတိ ဇာတိအာဒီဟိ ‘‘မယာ သဒိသော နတ္ထီ’’တိ အတိက္ကမိတွာ ဥန္နတိ။ မာနာတိမာနောတိ ‘‘အယံ ပုဗ္ဗေ မယာ သဒိသော, ဣဒါနိ အဟံ သေဋ္ဌော, အယံ ဟီနတရော’’တိ ဥပ္ပန္နမာနော။ ဩမာနောတိ ဇာတိအာဒီဟိ အတ္တာနံ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ ပဝတ္တမာနော, ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနောယေဝ။ အဓိမာနောတိ အနဓိဂတေယေဝ စတုသစ္စဓမ္မေ အဓိဂတောတိ မာနော။ အယံ ပန အဓိမာနော ပရိသုဒ္ဓသီလဿ ကမ္မဋ္ဌာနေ အပ္ပမတ္တဿ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန ဝိတိဏ္ဏကင်္ခဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈။)တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ပုထုဇ္ဇနဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အညေသံ။ အသ္မိမာနောတိ ရူပါဒီသု ခန္ဓေသု အသ္မီတိ မာနော, ‘‘အဟံ ရူပ’’န္တိအာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာမာနောတိ ပါပကေန ကမ္မာယတနာဒိနာ ဥပ္ပန္နမာနော။
လောကဓမ္မာ ဝုတ္တတ္ထာ။ သမ္ပရိဝတ္တတီတိ လောကဓမ္မေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ လာဘာဒီသု စတူသု အနုရောဓဝသေန, အလာဘာဒီသု စတူသု ပဋိဝိရောဓဝသေန ဘုသံ နိဝတ္တတိ, ပကတိဘာဝံ ဇဟာတီတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆတ္တာပိ ဝုတ္တတ္ထာ။ နိယျာတောတိ ဂတော ပက္ခန္ဒော, အဘိဘူတောတိ အတ္ထော။
အဋ္ဌဟိ ပုရိသဒေါသေဟီတိ အဋ္ဌကနိပါတေ ဥပမာဟိ သဟ, ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဥပမံ ဝိနာ ဝုတ္တေဟိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ –
‘‘ကတမေ အဋ္ဌ ပုရိသဒေါသာ? ဣဓ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘န သရာမိ န သရာမီ’တိ အဿတိယာဝ နိဗ္ဗေဌေတိ။ အယံ ပဌမော ပုရိသဒေါသော။
‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော စောဒကံယေဝ ပဋိပ္ဖရတိ ‘ကိံ နု ခေါ တုယှံ ဗာလဿ အဗျတ္တဿ ဘဏိတေန, တွမ္ပိ နာမ မံ ဘဏိတဗ္ဗံ မညသီ’တိ? အယံ ဒုတိယော ပုရိသဒေါသော။
‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော စောဒကံယေဝ ပစ္စာရောပေတိ ‘တွမ္ပိ ခေါသိ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နော, တွံ တာဝ ပဌမံ ပဋိကရောဟီ’တိ။ အယံ တတိယော ပုရိသဒေါသော။
‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော အညေနညံ ပဋိစရတိ, ဗဟိဒ္ဓါ ကထံ အပနာမေတိ, ကောပဉ္စ ဒေါသဉ္စ အပ္ပစ္စယဉ္စ ပါတုကရောတိ။ အယံ စတုတ္ထော ပုရိသဒေါသော။
‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော သံဃမဇ္ဈေ ဗာဟာဝိက္ခေပကံ ဘဏတိ။ အယံ ပဉ္စမော ပုရိသဒေါသော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉။)‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော အနာဒိယိတွာ သံဃံ အနာဒိယိတွာ စောဒကံ သာပတ္တိကောဝ ယေန ကာမံ ပက္ကမတိ။ အယံ ဆဋ္ဌော ပုရိသဒေါသော။
‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘နေဝါဟံ အာပန္နောမှိ, န ပနာဟံ အနာပန္နောမှီ’တိ သော တုဏှီဘူတော သံဃံ ဝိဟေသေတိ။ အယံ သတ္တမော ပုရိသဒေါသော။
‘‘ပုန စပရံ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တိ။ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ဧဝမာဟ – ‘ကိံ နု ခေါ တုမှေ အာယသ္မန္တော အတိဗာဠှံ မယိ ဗျာဝဋာ? ဣဒါနာဟံ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီ’တိ။ သော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိတွာ ဧဝမာဟ ‘ဣဒါနိ ခေါ တုမှေ အာယသ္မန္တော အတ္တမနာ ဟောထာ’တိ။ အယံ အဋ္ဌမော ပုရိသဒေါသော။ ဣမေ အဋ္ဌ ပုရိသဒေါသာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၅၇၊ အ။ နိ။ ၈။၁၄)။
တတ္ထ ပုရိသဒေါသာတိ ပုရိသာနံ ဒေါသာ, တေ ပန ပုရိသသန္တာနံ ဒူသေန္တီတိ ဒေါသာ။ န သရာမိ န သရာမီတိ ‘‘မယာ ဧတဿ ကမ္မဿ ကတဋ္ဌာနံ နဿရာမိ န သလ္လက္ခေမီ’’တိ ဧဝံ အဿတိဘာဝေန နိဗ္ဗေဌေတိ မောစေတိ။ စောဒကံယေဝ ပဋိပ္ဖရတီတိ ပဋိဝိရုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဖရတိ, ပဋိအာဏိဘာဝေန တိဋ္ဌတိ။ ကိံ နု ခေါ တုယှန္တိ တုယှံ ဗာလဿ အဗျတ္တဿ ဘဏိတေန နာမ ကိံ, ယော တွံ နေဝ ဝတ္ထုံ, န အာပတ္တိံ, န စောဒနံ ဇာနာသီတိ ဒီပေတိ။ တွမ္ပိ နာမ ဧဝံ ကိဉ္စိ အဇာနန္တော ဘဏိတဗ္ဗံ မညသီတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ပစ္စာရောပေတီတိ ‘‘တွမ္ပိ ခေါသီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ပတိအာရောပေတိ။ ပဋိကရောဟီတိ ဒေသနာဂါမိနိံ ဒေသေဟိ, ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိတော ဝုဋ္ဌာဟိ, တတော သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌိတော အညံ စောဒေဿသီတိ ဒီပေတိ။ အညေနညံ ပဋိစရတီတိ အညေန ကာရဏေန, ဝစနေန ဝါ အညံ ကာရဏံ, ဝစနံ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ကော အာပန္နော, ကိံ အာပန္နော, ကိသ္မိံ အာပန္နော, ကထံ အာပန္နော, ကံ ဘဏထ, ကိံ ဘဏထာ’’တိ ဘဏတိ။ ‘‘ဧဝရူပံ ကိဉ္စိ တယာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀။)ဝုတ္တေ ‘‘န သုဏာမီ’’တိ သောတံ ဥပနေတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ကထံ အပနာမေတီတိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ပါဋလိပုတ္တံ ဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘န တဝ ပါဋလိပုတ္တဂမနံ ပုစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တတော ရာဇဂဟံ ဂတောမှီတိ။ ‘‘ရာဇဂဟံ ဝါ ယာဟိ ဗြာဟ္မဏဂေဟံ ဝါ, အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ။ ‘‘တတ္ထ မေ သူကရမံသံ လဒ္ဓ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ကထံ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခိပတိ။ ကောပန္တိ ကုပိတဘာဝံ, ဒေါသန္တိ ဒုဋ္ဌဘာဝံ။ ဥဘယမ္ပေတံ ကောဓဿေဝ နာမံ။ အပ္ပစ္စယန္တိ အသန္တုဋ္ဌာကာရံ, ဒေါမနဿဿေတံ နာမံ။ ပါတုကရောတီတိ ဒဿေတိ ပကာသေတိ။ ဗာဟာဝိက္ခေပကံ ဘဏတီတိ ဗာဟံ ဝိက္ခိပိတွာ ဝိက္ခိပိတွာ အလဇ္ဇိဝစနံ ဝဒတိ။ အနာဒိယိတွာတိ စိတ္တီကာရေန အဂ္ဂဟေတွာ အဝဇာနိတွာ, အနာဒရော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဝိဟေသေတီတိ ဝိဟေဌေတိ ဗာဓတိ။ အတိဗာဠှန္တိ အတိဒဠှံ အတိပ္ပမာဏံ။ မယိ ဗျာဝဋာတိ မယိ ဗျာပါရံ အာပန္နာ။ ဟီနာယာဝတ္တိတွာတိ ဟီနဿ ဂိဟိဘာဝဿ အတ္ထာယ အာဝတ္တိတွာ, ဂိဟီ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အတ္တမနာ ဟောထာတိ တုဋ္ဌစိတ္တာ ဟောထ, ‘‘မယာ လဘိတဗ္ဗံ လဘထ, မယာ ဝသိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဝသထ, ဖာသုဝိဟာရော ဝေါ မယာ ကတော’’တိ အဓိပ္ပါယေန ဝဒတိ။ ဒုဿတီတိ ဒုဋ္ဌော ဟောတိ။
နဝဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟီတိ သတ္တေသု ဥပ္ပတ္တိဝသေနေဝ ကထိတာနိ။ ယထာဟ –
‘‘နဝယိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အာဃာတဝတ္ထူနိ။ ကတမာနိ နဝ? ‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ, ‘အနတ္ထံ မေ စရတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ, ‘အနတ္ထံ မေ စရိဿတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ, ‘ပိယဿ မေ မနာပဿ အနတ္ထံ အစရိ, အနတ္ထံ စရတိ, အနတ္ထံ စရိဿတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ, ‘အပ္ပိယဿ မေ အမနာပဿ အတ္ထံ အစရိ, အတ္ထံ စရတိ, အတ္ထံ စရိဿတီ’တိ အာဃာတံ ဗန္ဓတိ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, နဝ အာဃာတဝတ္ထူနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၉)။
တတ္ထ အာဃာတဝတ္ထူနီတိ အာဃာတကာရဏာနိ။ အာဃာတန္တိ စေတ္ထ ကောပေါ, သောယေဝ ဥပရူပရိ ကောပဿ ဝတ္ထုတ္တာ အာဃာတဝတ္ထု။ အာဃာတံ ဗန္ဓတီတိ ကောပံ ဗန္ဓတိ ကရောတိ ဥပ္ပါဒေတိ။ ‘‘အတ္ထံ မေ နာစရိ, န စရတိ, န စရိဿတိ။ ပိယဿ မေ မနာပဿ အတ္ထံ နာစရိ, န စရတိ, န စရိဿတိ။ အပ္ပိယဿ မေ အမနာပဿ အနတ္ထံ နာစရိ, န စရတိ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁။)န စရိဿတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၅၊ ဝိဘ။ ၉၆၀၊ ဓ။ သ။ ၁၀၆၆) နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တာနိ အပရာနိပိ နဝ အာဃာတဝတ္ထူနိ ဣမေဟေဝ နဝဟိ သင်္ဂဟိတာနိ။ အာဃာတိတောတိ ဃဋ္ဋိတော။
နဝဝိဓမာနေဟီတိ ကတမေ နဝဝိဓမာနာ? သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော, သေယျဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနော, သေယျဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနော။ သဒိသဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော, သဒိသဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနော, သဒိသဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနော။ ဟီနဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော, ဟီနဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနော, ဟီနဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနော။ ဣမေ နဝဝိဓမာနာ (ဝိဘ။ ၉၆၂)။
ဧတ္ထ ပန သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော ရာဇူနဉ္စေဝ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရာဇာ ဟိ ‘‘ရဋ္ဌေန ဝါ ဓနေန ဝါ ဝါဟနေဟိ ဝါ ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ, ပဗ္ဗဇိတောပိ ‘‘သီလဓုတင်္ဂါဒီဟိ ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။
သေယျဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနောပိ ဧတေသံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရာဇာ ဟိ ‘‘ရဋ္ဌေန ဝါ ဓနေန ဝါ ဝါဟနေဟိ ဝါ အညရာဇူဟိ သဒ္ဓိံ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ, ပဗ္ဗဇိတောပိ ‘‘သီလဓုတင်္ဂါဒီဟိ အညေန ဘိက္ခုနာ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။
သေယျဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနောပိ ဧတေသံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဿ ဟိ ရညော ရဋ္ဌံ ဝါ ဓနံ ဝါ ဝါဟနာဒီနိ ဝါ နာတိသမ္ပန္နာနိ ဟောန္တိ, သော ‘‘မယှံ ရာဇာတိ ဝေါဟာရသုခမတ္တကမေဝ, ကိံ ရာဇာ နာမ အဟ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ, ပဗ္ဗဇိတောပိ အပ္ပလာဘသက္ကာရော ‘‘အဟံ ဓမ္မကထိကော ဗဟုဿုတော မဟာထေရောတိ ကထာမတ္တမေဝ, ကိံ ဓမ္မကထိကော နာမာဟံ, ကိံ ဗဟုဿုတော နာမာဟံ, ကိံ မဟာထေရော နာမာဟံ, ယဿ မေ လာဘသက္ကာရော နတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။
သဒိသဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနာဒယော အမစ္စာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အမစ္စော ဝါ ဟိ ရဋ္ဌိယော ဝါ ‘‘ဘောဂယာနဝါဟနာဒီဟိ ကော မယာ သဒိသော အညော ရာဇပုရိသော အတ္ထီ’’တိ ဝါ, ‘‘မယှံ အညေဟိ သဒ္ဓိံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဝါ, ‘‘အမစ္စောတိ နာမမေဝ မယှံ, ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ မေ နတ္ထိ, ကိံ အမစ္စော နာမာဟ’’န္တိ ဝါ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂။)ဟီနဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနာဒယော ဒါသာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဒါသော ဟိ ‘‘မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါ ကော မယာ သဒိသော အညော ဒါသော နာမ အတ္ထိ, အညေ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တာ ကုစ္ဆိဟေတု ဒါသာ နာမ ဇာတာ, အဟံ ပန ပဝေဏိအာဂတတ္တာ သေယျော’’တိ ဝါ, ‘‘ပဝေဏိအာဂတဘာဝေန ဥဘတောသုဒ္ဓိကဒါသတ္တေန အသုကဒါသေန နာမ သဒ္ဓိံ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဝါ, ‘‘ကုစ္ဆိဝသေနာဟံ ဒါသဗျံ ဥပဂတော, မာတာပိတုကောဋိယာ ပန မေ ဒါသဋ္ဌာနံ နတ္ထိ, ကိံ ဒါသော နာမ အဟ’’န္တိ ဝါ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။ ယထာ စ ဒါသော, ဧဝံ ပုက္ကုသစဏ္ဍာလာဒယောပိ ဧတံ မာနံ ကရောန္တိယေဝ။ ဧတ္ထ စ သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ ဥပ္ပန္နမာနောဝ ယာထာဝမာနော, ဣတရေ ဒွေ အယာထာဝမာနာ။ တထာ သဒိသဿ သဒိသောဟမသ္မီတိ ဟီနဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ ဥပ္ပန္နမာနောဝ ယာထာဝမာနော, ဣတရေ ဒွေ အယာထာဝမာနာ။ တတ္ထ ယာထာဝမာနာ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ, အယာထာဝမာနာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာတိ။
တဏှာမူလကာ ဝုတ္တာယေဝ။ ရဇ္ဇတီတိ န ကေဝလံ ရာဂေနေဝ ရဇ္ဇတိ, အထ ခေါ တဏှာမူလကာနံ ပရိယေသနာဒီနမ္ပိ သမ္ဘဝတော တဏှာမူလကေဟိ သဗ္ဗေဟိ အကုသလဓမ္မေဟိ ရဇ္ဇတိ, ယုဇ္ဇတိ ဗဇ္ဈတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟီတိ ကတမာနိ ဒသ ကိလေသဝတ္ထူနိ? လောဘော, ဒေါသော, မောဟော, မာနော, ဒိဋ္ဌိ, ဝိစိကိစ္ဆာ, ထိနံ, ဥဒ္ဓစ္စံ, အဟိရိကံ, အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမာနိ ဒသ ကိလေသဝတ္ထူနိ (ဝိဘ။ ၉၆၆)။
တတ္ထ ကိလေသာ ဧဝ ကိလေသဝတ္ထူနိ, ဝသန္တိ ဝါ ဧတ္ထ အခီဏာသဝါ သတ္တာ လောဘာဒီသု ပတိဋ္ဌိတတ္တာတိ ဝတ္ထူနိ, ကိလေသာ စ တေ တပ္ပတိဋ္ဌာနံ သတ္တာနံ ဝတ္ထူနိ စာတိ ကိလေသဝတ္ထူနိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ အနန္တရပစ္စယာဒိဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ ကိလေသာ ဝသန္တိ ဧဝ နာမ, တသ္မာ ကိလေသာနံ ဝတ္ထူနီတိပိ ကိလေသဝတ္ထူနိ။ လုဗ္ဘန္တိ တေန, သယံ ဝါ လုဗ္ဘတိ, လုဗ္ဘနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ လောဘော။ ဒုဿန္တိ တေန, သယံ ဝါ ဒုဿတိ, ဒုဿနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ ဒေါသော။ မုယှန္တိ တေန, သယံ ဝါ မုယှတိ, မုယှနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော။ မညတီတိ မာနော။ ဒိဋ္ဌိအာဒယော ဝုတ္တတ္ထာဝ။ န ဟိရီယတီတိ အဟိရိကော, တဿ ဘာဝေါ အဟိရိကံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃။)န ဩတ္တပ္ပတီတိ အနောတ္တပ္ပီ, တဿ ဘာဝေါ အနောတ္တပ္ပံ။ တေသု အဟိရိကံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ အဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏံ, အနောတ္တပ္ပံ တေဟေဝ အသာရဇ္ဇနလက္ခဏံ, ကိလိဿတီတိ ဥပတာပီယတိ ဝိဗာဓီယတိ။
ဒသဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေဟိ နဝဟိ စ ‘‘အဋ္ဌာနေ ဝါ ပနာဃာတော ဇာယတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၆) ဝုတ္တေန စာတိ ဒသဟိ။ အနတ္ထံ မေ အစရီတိအာဒီနိပိ ဟိ အဝိကပ္ပေတွာ ခါဏုကဏ္ဋကာဒိမှိပိ အဋ္ဌာနေ အာဃာတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
ဒသဟိ အကုသလကမ္မပထေဟီတိ ကတမေ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀)? ပါဏာတိပါတော, အဒိန္နာဒါနံ, ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော, မုသာဝါဒေါ, ပိသုဏာ ဝါစာ, ဖရုသာ ဝါစာ, သမ္ဖပ္ပလာပေါ, အဘိဇ္ဈာ, ဗျာပါဒေါ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ဣမေ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ။ တတ္ထ အကုသလကမ္မာနိ စ တာနိ ပထာ စ ဒုဂ္ဂတိယာတိ အကုသလကမ္မပထာ။ သမန္နာဂတောတိ သမင်္ဂီဘူတော။
ဒသဟိ သညောဇနေဟီတိ ကတမာနိ ဒသ သံယောဇနာနိ (ဓ။ သ။ ၁၁၁၈)? ကာမရာဂသံယောဇနံ, ပဋိဃသံယောဇနံ, မာနသံယောဇနံ, ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ, ဝိစိကိစ္ဆာသံယောဇနံ, သီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနံ, ဘဝရာဂသံယောဇနံ, ဣဿာသံယောဇနံ, မစ္ဆရိယသံယောဇနံ, အဝိဇ္ဇာသံယောဇနံ, ဣမာနိ ဒသ သံယောဇနာနိ။ မိစ္ဆတ္တာ ဝုတ္တာယေဝ။
ဒသဝတ္ထုကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာတိ ကတမာ ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ (ဝိဘ။ ၉၇၁)? နတ္ထိ ဒိန္နံ, နတ္ထိ ယိဋ္ဌံ, နတ္ထိ ဟုတံ, နတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကော, နတ္ထိ အယံ လောကော, နတ္ထိ ပရော လောကော, နတ္ထိ မာတာ, နတ္ထိ ပိတာ, နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ, နတ္ထိ လောကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာပဋိပန္နာ ယေ ဣမဉ္စ လောကံ ပရဉ္စ လောကံ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေန္တိ။ အယံ ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။
တတ္ထ ဒသဝတ္ထုကာတိ ဒသ ဝတ္ထူနိ ဧတိဿာတိ ဒသဝတ္ထုကာ။ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဒိန္နံ နာမ အတ္ထိ, သက္ကာ ကဿစိ ကိဉ္စိ ဒါတုန္တိ ဇာနာတိ။ ဒိန္နဿ ပန ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ ယိဋ္ဌန္တိ ယိဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ မဟာယာဂေါ, တံ ယဇိတုံ သက္ကာတိ ဇာနာတိ။ ယိဋ္ဌဿ ပန ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ ဟုတန္တိ အာဟုနပါဟုနမင်္ဂလကိရိယာ, တံ ကာတုံ သက္ကာတိ ဇာနာတိ။ တဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄။)ပန ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ သုကတဒုက္ကဋာနန္တိ ဧတ္ထ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ သုကတကမ္မာနိ နာမ, ဒသ အကုသလကမ္မပထာ ဒုက္ကဋကမ္မာနိ နာမ။ တေသံ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနာတိ။ ဖလံ ဝိပါကော ပန နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ အယံ လောကောတိ ပရလောကေ ဌိတော ဣမံ လောကံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ ပရော လောကောတိ ဣဓလောကေ ဌိတော ပရလောကံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ မာတာ နတ္ထိ ပိတာတိ မာတာပိတူနံ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနာတိ။ တေသု ကတပ္ပစ္စယေန ကောစိ ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာတိ စဝနကဥပပဇ္ဇနကသတ္တာ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာပဋိပန္နာတိ အနုလောမပဋိပဒံ ပဋိပန္နာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ လောကသ္မိံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ ယေ ဣမဉ္စ လောကံ…ပေ… ပဝေဒေန္တီတိ ဣမဉ္စ ပရဉ္စ လောကံ အတ္တနာဝ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဉတွာ ပဝေဒနသမတ္ထော သဗ္ဗညူ ဗုဒ္ဓေါ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။
အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာတိ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒိကံ ဧကေကံ အန္တံ ဘာဂံ ဂဏှာတီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ။ အထ ဝါ အန္တဿ ဂါဟော အန္တဂ္ဂါဟော, အန္တဂ္ဂါဟော အဿာ အတ္ထီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ။ တာယ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ။ သာ ပန ဝုတ္တာယေဝ။
အဋ္ဌသတတဏှာပပဉ္စသတေဟီတိ အဋ္ဌုတ္တရံ သတံ အဋ္ဌသတံ။ သံသာရေ ပပဉ္စေတိ စိရံ ဝသာပေတီတိ ပပဉ္စော, တဏှာ ဧဝ ပပဉ္စော တဏှာပပဉ္စော, အာရမ္မဏဘေဒေန ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန စ တဏှာနံ ဗဟုကတ္တာ ဗဟုဝစနံ ကတွာ တဏှာပပဉ္စာနံ သတံ တဏှာပပဉ္စသတံ။ တေန ‘‘တဏှာပပဉ္စသတေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝစနဝိပလ္လာသဝသေန ‘‘တဏှာပပဉ္စသတေဟီ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ အဋ္ဌသတန္တိ သင်္ခါတေန တဏှာပပဉ္စသတေနာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌ အဗ္ဗောဟာရိကာနိ ကတွာ သတမေဝ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ပန တဏှာဝိစရိတာနီတိ အာဂတံ။ ယထာဟ –
‘‘အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယ, အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဗာဟိရဿ ဥပါဒါယ, တဒေကဇ္ဈံ အဘိသညုဟိတွာ အဘိသင်္ခိပိတွာ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဟောန္တိ။ ဣတိ အတီတာနိ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ, အနာဂတာနိ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ, ပစ္စုပ္ပန္နာနိ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅။)တဒေကဇ္ဈံ အဘိသညုဟိတွာ အဘိသင်္ခိပိတွာ အဋ္ဌတဏှာဝိစရိတသတံ ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၄၂)။
တဏှာပပဉ္စာယေဝ ပနေတ္ထ တဏှာဝိစရိတာနီတိ ဝုတ္တာ။ တဏှာသမုဒါစာရာ တဏှာပဝတ္တိယောတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယာတိ အဇ္ဈတ္တိကံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပါဒါယ။ ဣဒဉှိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဝိတ္ထာရော ပနဿ တဿ နိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၉၇၃) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန အပရော နယော – ရူပါရမ္မဏာယေဝ ကာမတဏှာ, ဘဝတဏှာ, ဝိဘဝတဏှာတိ တိဿော တဏှာ ဟောန္တိ, တထာ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏာတိ ဆသု အာရမ္မဏေသု အဋ္ဌာရသ တဏှာ ဟောန္တိ, အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ အဋ္ဌာရသ, ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ ဟောန္တိ။ တာ ဧဝ အတီတာရမ္မဏာ ဆတ္တိံသ, အနာဂတာရမ္မဏာ ဆတ္တိံသ, ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ဆတ္တိံသာတိ အဋ္ဌတဏှာဝိစရိတသတံ ဟောတိ။ ပပဉ္စိတောတိ အာရမ္မဏေ, သံသာရေ ဝါ ပပဉ္စိတော စိရဝါသိတော။
ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ ‘‘ကတမာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဗြဟ္မဇာလေ ဝေယျာကရဏေ ဝုတ္တာနိ ဘဂဝတာ? စတ္တာရော သဿတဝါဒါ, စတ္တာရော ဧကစ္စသဿတဝါဒါ, စတ္တာရော အန္တာနန္တိကာ, စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ, ဒွေ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ, သောဠသ သညီဝါဒါ, အဋ္ဌ အသညီဝါဒါ, အဋ္ဌ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ, သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ, ပဉ္စ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဣမာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဗြဟ္မဇာလေ ဝေယျာကရဏေ ဝုတ္တာနိ ဘဂဝတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၇၇)။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဟဉ္စမှိ တိဏ္ဏောတိ အဟဉ္စ စတုရောဃံ, သံသာရသမုဒ္ဒံ ဝါ တိဏ္ဏော အမှိ ဘဝါမိ။ မုတ္တောတိ ရာဂါဒိဗန္ဓနေဟိ မုတ္တော။ ဒန္တောတိ နိဗ္ဗိသေဝနော နိပ္ပရိပ္ဖန္ဒော။ သန္တောတိ သီတီဘူတော။ အဿတ္ထောတိ နိဗ္ဗာနဒဿနေ လဒ္ဓဿာသော။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော။ ပဟောမီတိ သမတ္ထောမှိ။ ခေါဣတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ ပရေ စ ပရိနိဗ္ဗာပေတုန္တိ ဧတ္ထ ပရေ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပရေ စ တာရေတု’’န္တိအာဒီဟိပိ ယောဇေတဗ္ဗောတိ။
မဟာကရုဏာဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆။)၇၂-၇၃။ သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၁၉။ သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသေ ကတမံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ပုစ္ဆိတွာ တေန သမဂတိကတ္တာ တေနေဝ သဟ အနာဝရဏဉာဏံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ န ဟိ အနာဝရဏဉာဏံ ဓမ္မတော ဝိသုံ အတ္ထိ, ဧကမေဝ ဟေတံ ဉာဏံ အာကာရဘေဒတော ဒွေဓာ ဝုစ္စတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလာဒီနိ ဝိယ။ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ဟိ နတ္ထိ ဧတဿ အာဝရဏန္တိ, ကေနစိ ဓမ္မေန, ပုဂ္ဂလေန ဝါ အာဝရဏံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အနာဝရဏန္တိ ဝုစ္စတိ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗဓမ္မာနံ။ အညေ ပန အာဝဇ္ဇိတွာပိ န ဇာနန္တိ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘မနောဝိညာဏံ ဝိယ သဗ္ဗာရမ္မဏိကတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တံယေဝ ဉာဏံ ဣန္ဒဝဇိရံ ဝိယ ဝိသယေသု အပ္ပဋိဟတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ။ အနုပုဗ္ဗသဗ္ဗညုတာပဋိက္ခေပေါ သဗ္ဗညုတညာဏံ, သကိံသဗ္ဗညုတာပဋိက္ခေပေါ အနာဝရဏဉာဏံ, ဘဂဝါ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘေနပိ သဗ္ဗညူတိ ဝုစ္စတိ, န စ အနုပုဗ္ဗသဗ္ဗညူ။ အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘေနပိ သဗ္ဗညူတိ ဝုစ္စတိ, န စ သကိံသဗ္ဗညူ’’တိ။
သဗ္ဗံ သင်္ခတမသင်္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗန္တိ ဇာတိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ နိဿေသပရိယာဒါနံ။ အနဝသေသန္တိ ဧကေကဿေဝ ဓမ္မဿ သဗ္ဗာကာရဝသေန နိဿေသပရိယာဒါနံ။ သင်္ခတမသင်္ခတန္တိ ဒွိဓာ ပဘေဒဒဿနံ။ သင်္ခတဉှိ ဧကော ပဘေဒေါ, အသင်္ခတံ ဧကော ပဘေဒေါ။ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတန္တိ သင်္ခတံ။ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တထာ န သင်္ခတန္တိ အသင်္ခတံ။ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခတံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာဒီဟိ အာကာရေဟိ အနဝသေသံ ဇာနာတိ, အသင်္ခတံ သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတာဒီဟိ အာကာရေဟိ အနဝသေသံ ဇာနာတိ။ နတ္ထိ ဧတဿ သင်္ခတဿ အသင်္ခတဿ စ အဝသေသောတိ အနဝသေသံ။ သင်္ခတံ အသင်္ခတဉ္စ။ အနေကဘေဒါပိ ပညတ္တိ ပစ္စယေဟိ အကတတ္တာ အသင်္ခတပက္ခံ ဘဇတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဉှိ သဗ္ဗာပိ ပညတ္တိယော အနေကဘေဒတော ဇာနာတိ။ အထ ဝါ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗဓမ္မဂ္ဂဟဏံ။ အနဝသေသန္တိ နိပ္ပဒေသဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ တတ္ထ တသ္မိံ အနဝသေသေ သင်္ခတာသင်္ခတေ နိဿင်္ဂတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ တဒေဝ သဗ္ဗညုတညာဏံ အနာဝရဏဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇။)֍ * ၁၂၀။ ဣဒါနိ အနေကဝိသယဘေဒတော ဒဿေတုံ အတီတန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတီတံ အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ကာလဘေဒတော ဒဿိတံ, စက္ခု စေဝ ရူပါ စာတိအာဒိ ဝတ္ထာရမ္မဏဘေဒတော။ ဧဝံ တံ သဗ္ဗန္တိ တေသံ စက္ခုရူပါနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ ဧဝံ သေသေသု။ ယာဝတာတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ အနိစ္စဋ္ဌန္တိအာဒိ သာမညလက္ခဏဘေဒတော ဒဿိတံ။ အနိစ္စဋ္ဌန္တိ စ အနိစ္စာကာရံ။ ပစ္စတ္တတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ။ ဧသ နယော ဧဒိသေသု။ ရူပဿာတိအာဒိ ခန္ဓဘေဒတော ဒဿိတံ။ စက္ခုဿ…ပေ… ဇရာမရဏဿာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပေယျာလနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘိညာယာတိအာဒီသု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဉာဏာနေဝ။ အဘိညဋ္ဌန္တိ အဘိဇာနနသဘာဝံ။ ဧသ နယော ဧဒိသေသု။ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဋ္ဌန္တိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကုသလေ ဓမ္မေတိအာဒိ ကုသလတ္တိကဝသေန ဘေဒေါ။ ကာမာဝစရေ ဓမ္မေတိအာဒိ စတုဘူမကဝသေန။ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘သဗ္ဗေ ဇာနာတီ’’တိ ဗဟုဝစနပါဌော သုန္ဒရော။ ဧကဝစနသောတေ ပတိတတ္တာ ပန ပေါတ္ထကေသု ဧကဝစနေန လိခိတံ။ ဒုက္ခဿာတိအာဒိ စုဒ္ဒသန္နံ ဗုဒ္ဓဉာဏာနံ ဝိသယဘေဒေါ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တေ ဉာဏန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဝတွာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝုစ္စမာနဿ သဗ္ဗညုတညာဏတ္တာ။ ဝိသယဘေဒတော ဟိ သဗ္ဗညုတညာဏေ ဝုစ္စမာနေ တံ ဉာဏံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိသယော ဟောတိယေဝ။
ပုန ကာဠကာရာမသုတ္တန္တာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၂၄) ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗညုတညာဏဘူမိံ ဒဿေန္တော ယာဝတာ သဒေဝကဿ လောကဿာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝကဿ။ သဟ မာရေန သမာရကဿ။ သဟ ဗြဟ္မုနာ သဗြဟ္မကဿ လောကဿ။ သဟ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ။ သဟ ဒေဝမနုဿေဟိ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ။ ပဇာတတ္တာ ပဇာတိ သတ္တလောကဿ ပရိယာယဝစနမေတံ။ တတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ, သဿမဏဗြာဟ္မဏိဝစနေန သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ သမိတပါပဗာဟိတပါပသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ, ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ, သဒေဝမနုဿဝစနေန သမ္မုတိဒေဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ပဒေဟိ ဩကာသလောကော, ဒွီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈။)အပရော နယော – သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော, သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော, သဗြဟ္မကဂ္ဂဟဏေန ရူပါဝစရဗြဟ္မလောကော, သဿမဏဗြာဟ္မဏာဒိဂ္ဂဟဏေန စတုပရိသဝသေန, သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ မနုဿလောကော, အဝသေသသတ္တလောကော ဝါ။
အပိစေတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗဿပိ လောကဿ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ သာဓေတိ။ တတော ယေသံ သိယာ ‘‘မာရော မဟာနုဘာဝေါ ဆကာမာဝစရိဿရော ဝသဝတ္တီ, ကိံ တဿာပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ, တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သမာရကဿာ’’တိ အာဟ။ ယေသံ ပန သိယာ ‘‘ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါ ဧကင်္ဂုလိယာ ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠသဟဿေ အာလောကံ ဖရတိ, ဒွီဟိ…ပေ… ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အာလောကံ ဖရတိ, အနုတ္တရဉ္စ ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ, ကိံ တဿာပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ, တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သဗြဟ္မကဿာ’’တိ အာဟ။ တတော ယေသံ သိယာ ‘‘ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏာ သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကာ, ကိံ တေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဇာနာတီ’’တိ, တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌာနံ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ ပကာသေတွာ အထ သမ္မုတိဒေဝေ အဝသေသမနုဿေ စ ဥပါဒါယ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သေသသတ္တလောကဿ ဒိဋ္ဌာဒိဇာနနဘာဝံ ပကာသေတိ။ အယမေတ္ထ အနုသန္ဓိက္ကမော။ ပေါရာဏာ ပနာဟု – သဒေဝကဿာတိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကဿ။ သမာရကဿာတိ မာရေန သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကဿ။ သဗြဟ္မကဿာတိ ဗြဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကဿ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ တီဟာကာရေဟိ တီသု ပဒေသု ပက္ခိပိတွာ ပုန ဒွီဟာကာရေဟိ ပရိယာဒါတုံ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုဿာယာတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ တေန တေန အာကာရေန တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နံ ဟောတီတိ။
ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပါယတနံ။ သုတန္တိ သဒ္ဒါယတနံ။ မုတန္တိ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓာယတနံ, ရသာယတနံ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ။ ဝိညာတန္တိ သုခဒုက္ခာဒိဓမ္မာရမ္မဏံ။ ပတ္တန္တိ ပရိယေသိတွာ ဝါ အပရိယေသိတွာ ဝါ ပတ္တံ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တံ ဝါ အပ္ပတ္တံ ဝါ ပရိယေသိတံ။ အနုဝိစရိတံ မနသာတိ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတံ။ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ ဣမိနာ ဧတံ ဒဿေတိ – ယံ အပရိမာနာသု လောကဓာတူသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉။)ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ‘‘နီလံ ပီတ’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၁၉) ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ရူပါရမ္မဏံ ဒိသွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ, မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေါ’’တိအာဒိ သဒ္ဒါရမ္မဏံ သောတဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘မူလဂန္ဓော တစဂန္ဓော’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၂၄-၆၂၇) ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဃာနဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘မူလရသော, ခန္ဓရသော’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၂၈-၆၃၁) ရသာရမ္မဏံ ဇိဝှါဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘ကက္ခဠံ, မုဒုက’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၆၄၇-၆၅၀) ပထဝီဓာတုတေဇောဓာတုဝါယောဓာတုဘေဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ကာယဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ဖုသိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ သုခဒုက္ခာဒိဘေဒံ ဓမ္မာရမ္မဏံ မနောဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိဇာနိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတောတိ တံ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဇာနာတိ။ ဣမဿ ပန မဟာဇနဿ ပရိယေသိတွာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, ပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ အပရိယေသိတွာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, အပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ သဗ္ဗံ တထာဂတဿ သဗ္ဗညုတညာဏေန အပ္ပတ္တံ နာမ နတ္ထီတိ။
֍ * ၁၂၁။ ပုန အပရေန ပရိယာယေန သဗ္ဗညုတညာဏဘာဝသာဓနတ္ထံ န တဿာတိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စီတိ တဿ တထာဂတဿ ဣဓ ဣမသ္မိံ တေဓာတုကေ လောကေ, ဣမသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နကာလေ ဝါ ပညာစက္ခုနာ အဒ္ဒိဋ္ဌံ နာမ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န အတ္ထိ န သံဝိဇ္ဇတိ။ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဝတ္တမာနကာလိကံ အာချာတပဒံ။ ဣမိနာ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပနေတ္ထ ဒ-ကာရော သံယုတ္တော။ အထော အဝိညာတန္တိ ဧတ္ထ အထောဣတိ ဝစနောပါဒါနေ နိပါတော။ အဝိညာတန္တိ အတီတကာလိကံ အဝိညာတံ နာမ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ။ နာဟောသီတိ ပါဌသေသော။ အဗျယဘူတဿ အတ္ထိသဒ္ဒဿ ဂဟဏေ ပါဌသေသံ ဝိနာပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ဣမိနာ အတီတကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀။)ဒဿေတိ။ အဇာနိတဗ္ဗန္တိ အနာဂတကာလိကံ အဇာနိတဗ္ဗံ နာမ ဓမ္မဇာတံ န ဘဝိဿတိ, နတ္ထိ ဝါ။ ဣမိနာ အနာဂတကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဇာနနကိရိယာဝိသေသနမတ္တမေဝ ဝါ ဧတ္ထ အ-ကာရော။ သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယျန္တိ ဧတ္ထ ယံ တေကာလိကံ ဝါ ကာလဝိမုတ္တံ ဝါ နေယျံ ဇာနိတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ တထာဂတော အဘိညာသိ အဓိကေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဧတ္ထ အတ္ထိသဒ္ဒေန တေကာလိကဿ ကာလဝိမုတ္တဿ စ ဂဟဏာ အတ္ထိ-သဒ္ဒေါ အဗျယဘူတောယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူတိ ကာလဝသေန ဩကာသဝသေန စ နိပ္ပဒေသတ္တာ သမန္တာ သဗ္ဗတော ပဝတ္တံ ဉာဏစက္ခု အဿာတိ သမန္တစက္ခု။ တေန ယထာဝုတ္တေန ကာရဏေန တထာဂတော သမန္တစက္ခု, သဗ္ဗညူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ သာဓိတံ။
ပုန ဗုဒ္ဓဉာဏာနံ ဝိသယဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒဿေတုကာမော သမန္တစက္ခူတိ ကေနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခူတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂါထာယ သမန္တစက္ခူတိ ဝုတ္တပဒေ ယံ တံ သမန္တစက္ခု, တံ ကေနဋ္ဌေန သမန္တစက္ခူတိ အတ္ထော။ အတ္ထော ပနဿ ယာဝတာ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခဋ္ဌောတိအာဒီဟိ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဉှိ သမန္တစက္ခု။ ယထာဟ – ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂)။ တသ္မိံ သဗ္ဗညုတညာဏဋ္ဌေ ဝုတ္တေ သမန္တစက္ခုဋ္ဌော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ။ ဗုဒ္ဓဿေဝ ဉာဏာနီတိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ။ ဒုက္ခေ ဉာဏာဒီနိပိ ဟိ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿေဝ ဘဂဝတော ပဝတ္တန္တိ, ဣတရေသံ ပန ဧကဒေသမတ္တေနေဝ ပဝတ္တန္တိ။ သာဝကသာဓာရဏာနီတိ ပန ဧကဒေသေနာပိ အတ္ထိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗော ဉာတောတိ သဗ္ဗော ဉာဏေန ဉာတော။ အညာတော ဒုက္ခဋ္ဌော နတ္ထီတိ ဝုတ္တမေဝ အတ္ထံ ပဋိသေဓေန ဝိဘာဝေတိ။ သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌောတိ န ကေဝလံ ဉာတမတ္တောယေဝ, အထ ခေါ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌော ဝိယ ကတော။ သဗ္ဗော ဝိဒိတောတိ န ကေဝလံ ဒိဋ္ဌမတ္တောယေဝ, အထ ခေါ ပါကဋော။ သဗ္ဗော သစ္ဆိကတောတိ န ကေဝလံ ဝိဒိတောယေဝ, အထ ခေါ တတ္ထ ဉာဏပဋိလာဘဝသေန ပစ္စက္ခီကတော။ သဗ္ဗော ဖဿိတောတိ န ကေဝလံ သစ္ဆိကတောယေဝ, အထ ခေါ ပုနပ္ပုနံ ယထာရုစိ သမုဒါစာရဝသေန ဖုဋ္ဌောတိ။ အထ ဝါ ဉာတော သဘာဝလက္ခဏဝသေန။ ဒိဋ္ဌော သာမညလက္ခဏဝသေန။ ဝိဒိတော ရသဝသေန။ သစ္ဆိကတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁။)ပစ္စုပဋ္ဌာနဝသေန။ ဖဿိတော ပဒဋ္ဌာနဝသေန။ အထ ဝါ ဉာတော ဉာဏုပ္ပါဒဝသေန။ ဒိဋ္ဌော စက္ခုပ္ပါဒဝသေန။ ဝိဒိတော ပညုပ္ပါဒဝသေန။ သစ္ဆိကတော ဝိဇ္ဇုပ္ပါဒဝသေန။ ဖဿိတော အာလောကုပ္ပါဒဝသေန။ ‘‘ယာဝတာ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခဋ္ဌော, သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌော, အဒိဋ္ဌော ဒုက္ခဋ္ဌော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန စ ‘‘ယာဝတာ သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… အနုဝိစရိတံ မနသာ, သဗ္ဗံ ဉာတံ, အညာတံ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန စ ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမံ ဝုတ္တဂါထာ နိဂမနဝသေန ပုန ဝုတ္တာ။ တံနိဂမနေယေဝ ဟိ ကတေ ဉာဏနိဂမနမ္ပိ ကတမေဝ ဟောတီတိ။
သဗ္ဗညုတညာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ
ဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒိဋ္ဌိကထာ
၁။ အဿာဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၂၂။ ဣဒါနိ ဉာဏကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဒိဋ္ဌိကထာယ အနုပုဗ္ဗအနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ ဒိဋ္ဌိကထာ ဉာဏကထာယ ကတဉာဏပရိစယဿ သမဓိဂတသမ္မာဒိဋ္ဌိဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနာ သုကရာ ဟောတိ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဉာဏကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကာ ပုစ္ဆာ။ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကံ ပုစ္ဆိတပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ကထံ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကော ဝိဿဇ္ဇိတဝိဿဇ္ဇနဿ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော, သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော အဿာဒဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိကာ ဒိဋ္ဌိသုတ္တသံသန္ဒနာတိ ဧဝမိမေ စတ္တာရော ပရိစ္ဆေဒါ။ တတ္ထ ပုစ္ဆာပရိစ္ဆေဒေ တာဝ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဓမ္မပုစ္ဆာ, သဘာဝပုစ္ဆာ။ ကတိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနီတိ ဟေတုပုစ္ဆာ ပစ္စယပုစ္ဆာ, ကိတ္တကာနိ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကတိ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနီတိ သမုဒါစာရပုစ္ဆာ ဝိကာရပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဟိ သမုဒါစာရဝသေန စိတ္တံ ပရိယောနန္ဓန္တိယော ဥဋ္ဌဟန္တီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂။)ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ကတိ ဒိဋ္ဌိယောတိ ဒိဋ္ဌီနံ သင်္ခါပုစ္ဆာ ဂဏနာပုစ္ဆာ။ ကတိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာတိ ဝတ္ထုပ္ပဘေဒဝသေန အာရမ္မဏနာနတ္တဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပဘေဒပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဟိ တံ တံ ဝတ္ထုံ တံ တံ အာရမ္မဏံ အဘိနိဝိသန္တိ ပရာမသန္တီတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကတမော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃါတောတိ ဒိဋ္ဌီနံ ပဋိပက္ခပုစ္ဆာ ပဟာနူပါယပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိကာရဏာနိ ဟိ ခန္ဓာဒီနိ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃါတေန တာသံ ကာရဏာနိ န ဟောန္တီတိ တာနိ စ ကာရဏာနိ သမုဂ္ဃါတိတာနိ နာမ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ သမ္မာ ဘုသံ ဟညန္တိ ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃါတောတိ ဝုစ္စတိ။
ဣဒါနိ ဧတာသံ ဆန္နံ ပုစ္ဆာနံ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒီနိ ဆ ဝိဿဇ္ဇနာနိ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗပုစ္ဆာ။ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သာ ပန အနိစ္စာဒိကေ ဝတ္ထုသ္မိံ နိစ္စာဒိဝသေန အဘိနိဝိသတိ ပတိဋ္ဌဟတိ ဒဠှံ ဂဏှာတီတိ အဘိနိဝေသော။ အနိစ္စာဒိအာကာရံ အတိက္ကမိတွာ နိစ္စန္တိအာဒိဝသေန ဝတ္တမာနော ပရတော အာမသတိ ဂဏှာတီတိ ပရာမာသော။ အထ ဝါ နိစ္စန္တိအာဒိကံ ပရံ ဥတ္တမံ သစ္စန္တိ အာမသတိ ဂဏှာတီတိ ပရာမာသော, အဘိနိဝေသော စ သော ပရာမာသော စာတိ အဘိနိဝေသပရာမာသော။ ဧဝံပကာရော ဒိဋ္ဌီတိ ကိစ္စတော ဒိဋ္ဌိသဘာဝံ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တီဏိ သတန္တိ တီဏိ သတာနိ, ဝစနဝိပလ္လာသော ကတော။ ကတမော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃါတောတိ ပုစ္ဆံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃါတောတိ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။
֍ * ၁၂၃။ ဣဒါနိ ကထံ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိအာဒိ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ ရူပန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ ရူပံ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပန္တိ စေတ္ထ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော ကသိဏရူပဉ္စ။ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌိ, ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌိ, ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတန္တိ သာမညဝစနံ။ တေနေဝ ‘‘ဝေဒနံ ဧတံ မမ, သင်္ခါရေ ဧတံ မမာ’’တိ နပုံသကဝစနံ ဧကဝစနဉ္စ ကတံ။ ဧသောတိ ပန ဝတ္တဗ္ဗမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂေကဝစနံ ကတံ။ ဧတံ မမာတိ တဏှာမညနာမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနမညနာမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိမညနာ ဧဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧတံ မမာတိ မမံကာရကပ္ပနာ, ဧသောဟမသ္မီတိ အဟံကာရကပ္ပနာ, ဧသော မေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃။)အတ္တာတိ အဟံကာရမမံကာရကပ္ပိတော အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ, တထာ ယထာက္ကမေနေဝ တဏှာမူလနိဝေသော မာနပဂ္ဂါဟော, တဏှာမူလနိဝိဋ္ဌော မာနပဂ္ဂဟိတော, အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ, သင်္ခါရာနံ ဒုက္ခလက္ခဏာဒဿနံ, သင်္ခါရာနံ အနိစ္စလက္ခဏာဒဿနံ, သင်္ခါရာနံ တိလက္ခဏာဒဿနဟေတုကော အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ, ဒုက္ခေ အသုဘေ စ သုခံ သုဘန္တိ ဝိပလ္လာသဂတဿ, အနိစ္စေ နိစ္စန္တိ ဝိပလ္လာသဂတဿ, စတုဗ္ဗိဓဝိပလ္လာသဂတဿ စ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ, ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ အာကာရကပ္ပနာ, ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ အနာဂတပဋိလာဘကပ္ပနာ, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ကပ္ပနိဿိတဿ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ, နန္ဒိယာ အတီတမနွာဂမေတိ, နန္ဒိယာ အနာဂတံ ပဋိကင်္ခတိ, ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု သံဟီရတိ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ, ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏဟေတုကာ ဒိဋ္ဌိ, အပရန္တေ အညာဏဟေတုကာ ဒိဋ္ဌိ, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု အညာဏဟေတုကော အတ္တာဘိနိဝေသော’’တိ စ ဧတေသံ တိဏ္ဏံ ဝစနာနံ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။
ဒိဋ္ဌိယော ပနေတ္ထ ပဌမံ ပဉ္စက္ခန္ဓဝတ္ထုကာ။ တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနဝိညာဏ- ကာယသမ္ဖဿကာယဝေဒနာကာယသညာကာယစေတနာကာယတဏှာကာယဝိတက္ကဝိစာရဓာတုဒသကသိဏ- ဒွတ္တိံသာကာရဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိယော ဝုတ္တာ။ ဒွတ္တိံသာကာရေသု စ ယတ္ထ ဝိသုံ အဘိနိဝေသော န ယုဇ္ဇတိ, တတ္ထ သကလသရီရာဘိနိဝေသဝသေနေဝ ဝိသုံ အဘိနိဝေသော ဝိယ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ဒွါဒသာယတနအဋ္ဌာရသဓာတုဧကူနဝီသတိဣန္ဒြိယဝသေန ယောဇနာ ကတာ။ တီဏိ ဧကန္တလောကုတ္တရိန္ဒြိယာနိ န ယောဇိတာနိ။ န ဟိ လောကုတ္တရဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿေသု ဓမ္မေသု လောကုတ္တရေ ဌပေတွာ လောကိယာ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဉ္စ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ တတော တေဓာတုကဝသေန နဝဝိဓဘဝဝသေန ဈာနဗြဟ္မဝိဟာရသမာပတ္တိဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂဝသေန စ ယောဇနာ ကတာ။ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဝိသုံ ဂဟဏေ ပရိဟာရော ဝုတ္တနယော ဧဝ။ သဗ္ဗာနိ စေတာနိ ရူပါဒိကာနိ ဇရာမရဏန္တာနိ အဋ္ဌနဝုတိသတံ ပဒါနိ ဘဝန္တိ။
֍ * ၁၂၄။ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဝီသတိဝတ္ထုကာယပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံယေဝ ဝတ္ထုတ္တာ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ, ဘိက္ခဝေ, သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ အတ္တာနံ သမနုပဿမာနာ သမနုပဿန္တိ, သဗ္ဗေ တေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄။)ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသုယေဝ သမနုပဿန္တိ, ဧတေသံ ဝါ အညတရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၄၇) ဝုတ္တတ္တာ စ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အဝိဇ္ဇာယ အန္ဓီကတာနံ ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ယာယံ, ဘန္တေ, ဒိဋ္ဌိ ‘အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ, အယံ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဒိဋ္ဌိ ကိံ ပဋိစ္စ ပညာယတီတိ? မဟတီ ခေါ ဧသာ, ကစ္စာန, ဓာတု, ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇာဓာတု။ ဟီနံ, ကစ္စာန, ဓာတုံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟီနာ သညာ ဟီနာ ဒိဋ္ဌီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၉၇) ဝစနတော စ အဝိဇ္ဇာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ တေန ဖဿေန ဖုဋ္ဌဿ ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ယေ တေ, ဘိက္ခဝေ, သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနော ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘ အနေကဝိဟိတာနိ အဓိဝုတ္တိပဒါနိ အဘိဝဒန္တိ, တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၂၃) ဝစနတော စ ဖဿော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အာကာရမတ္တဂ္ဂဟဏေန အယာထာဝသဘာဝဂါဟဟေတုတ္တာ သညာယ –
‘‘ယာနိ စ တီဏိ ယာနိ စ သဋ္ဌိ, သမဏပ္ပဝါဒသိတာနိ ဘူရိပည၊
သညက္ခရသညနိဿိတာနိ, ဩသရဏာနိ ဝိနေယျ ဩဃတမဂါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၄၃) –
ဝစနတော ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၉) ဝစနတော စ သညာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အာကာရပရိဝိတက္ကေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော –
‘‘နဟေဝ သစ္စာနိ ဗဟူနိ နာနာ, အညတြ သညာယ နိစ္စာနိ လောကေ၊
တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ, သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၉၂) –
ဝစနတော စ ဝိတက္ကော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အယောနိသော မနသိကာရဿ အကုသလာနံ အသာဓာရဏဟေတုတ္တာ ‘‘တဿေဝံ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ဝစနတော စ အယောနိသော မနသိကာရော ဒိဋ္ဌီနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅။)ကာရဏံ။ ပါပမိတ္တောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ပါပမိတ္တဿ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ဗာဟိရံ, ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂန္တိ ကရိတွာ န အညံ ဧကင်္ဂမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံ မဟတော အနတ္ထာယ သံဝတ္တတိ။ ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ပါပမိတ္တတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဝစနတော စ ပါပမိတ္တော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ပရတောပိ ဃောသော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဒုရက္ခာတဓမ္မဿဝနေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, ဟေတူ ဒွေ ပစ္စယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပါဒါယ ပရတော စ ဃောသော အယောနိသော စ မနသိကာရော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၆) ဝစနတော စ ပရတော ဃောသော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပဋိသညုတ္တကထာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။
ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ခန္ဓာ ဟေတု ခန္ဓာ ပစ္စယောတိအာဒိမာဟ။ ခန္ဓာ ဧဝ ဒိဋ္ဌီနံ ဥပါဒါယ, ဇနကဟေတု စေဝ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော စာတိ အတ္ထော။ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ သမုဋ္ဌဟန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ, ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ တေန သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေန, ဒိဋ္ဌိကာရဏဘာဝေနာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၂၅။ ဣဒါနိ ကိစ္စဘေဒေန ဒိဋ္ဌိဘေဒံ ဒဿေန္တော ကတမာနိ အဋ္ဌာရသ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယာ ဒိဋ္ဌီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာနံ အဋ္ဌာရသန္နံ ပဒါနံ သာဓာရဏံ မူလပဒံ။ ယာ ဒိဋ္ဌိ, တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ, ယာ ဒိဋ္ဌိ, တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဂဟနန္တိ သဗ္ဗေဟိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။ အယာထာဝဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ, တဒေဝ ဒိဋ္ဌီသု ဂတံ ဒဿနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂဓတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဟေဋ္ဌာပိဿ အတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ဒွိန္နံ အန္တာနံ ဧကန္တဂတတ္တာပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ သာ ဧဝ ဒိဋ္ဌိ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဂဟနံ တိဏဂဟနဝနဂဟနပဗ္ဗတဂဟနာနိ ဝိယ။ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိကန္တာရံ စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရနိရုဒကကန္တာရဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရာ ဝိယ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ‘‘ဒိဋ္ဌိကန္တာရော’’တိ သကလိင်္ဂေနေဝ အာဂတံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပဋိလောမဋ္ဌေန စ ဒိဋ္ဌိဝိသူကံ။ မိစ္ဆာဒဿနဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သမ္မာဒဿနံ ဝိနိဝိဇ္ဈတိ စေဝ ဝိလောမေတိ စ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ (ဓ။ သ။ ၃၉၂, ၁၁၀၅) ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိသူကာယိက’’န္တိ အာဂတံ။ ကဒါစိ သဿတဿ, ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒဿ ဂဟဏတော ဒိဋ္ဌိယာ ဝိရူပံ ဖန္ဒိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတံ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဟိ ဧကသ္မိံ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ, ကဒါစိ သဿတံ အနုဿရတိ, ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အနတ္ထေ သံယောဇေတီတိ ဒိဋ္ဌိသညောဇနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အန္တောတုဒနဋ္ဌေန ဒုန္နီဟရဏီယဋ္ဌေန စ သလ္လန္တိ (ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၆။)
ဒိဋ္ဌိသလ္လံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ပီဠာကရဏဋ္ဌေန သမ္ဗာဓောတိ ဒိဋ္ဌိသမ္ဗာဓော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ မောက္ခာဝရဏဋ္ဌေန ပလိဗောဓောတိ ဒိဋ္ဌိပလိဗောဓော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒုမ္မောစနီယဋ္ဌေန ဗန္ဓနန္တိ ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒုရုတ္တရဋ္ဌေန ပပါတောတိ ဒိဋ္ဌိပပါတော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ထာမဂတဋ္ဌေန အနုသယောတိ ဒိဋ္ဌာနုသယော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အတ္တာနံ သန္တာပေတီတိ ဒိဋ္ဌိသန္တာပေါ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အတ္တာနံ အနုဒဟတီတိ ဒိဋ္ဌိပရိဠာဟော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ကိလေသကာယံ ဂန္ထေတီတိ ဒိဋ္ဌိဂန္ထော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဘုသံ အာဒိယတီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ‘‘သစ္စ’’န္တိအာဒိဝသေန အဘိနိဝိသတီတိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဣဒံ ပရန္တိ အာမသတိ, ပရတော ဝါ အာမသတီတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသော။
֍ * ၁၂၆။ ဣဒါနိ ရာသိဝသေန သောဠသ ဒိဋ္ဌိယော ဥဒ္ဒိသန္တော ကတမာ သောဠသ ဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုခသောမနဿသင်္ခါတေ အဿာဒေ ဒိဋ္ဌိ အဿာဒဒိဋ္ဌိ။ အတ္တာနံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ။ နတ္ထီတိ ပဝတ္တတ္တာ ဝိပရီတာ ဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သတိ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ, သန္တီ ဝါ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ။ ကာယောတိ စေတ္ထ ခန္ဓပဉ္စကံ, ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတော သက္ကာယော ဝတ္ထု ပတိဋ္ဌာ ဧတိဿာတိ သက္ကာယဝတ္ထုကာ။ သဿတန္တိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ဥစ္ဆေဒေါတိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ သဿတာဒိအန္တံ ဂဏှာတီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ, အန္တဂ္ဂါဟော ဝါ အဿာ အတ္ထီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ။ အတီတသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗန္တံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အနာဂတသင်္ခါတံ အပရန္တံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အနတ္ထေ သံယောဇေတီတိ သညောဇနိကာ။ အဟင်္ကာရဝသေန အဟန္တိ ဥပ္ပန္နေန မာနေန ဒိဋ္ဌိယာ မူလဘူတေန ဝိနိဗန္ဓာ ဃဋိတာ ဥပ္ပါဒိတာ ဒိဋ္ဌိ အဟန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ။ တထာ မမင်္ကာရဝသေန မမန္တိ ဥပ္ပန္နေန မာနေန ဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ မမန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ။ အတ္တနော ဝဒနံ ကထနံ အတ္တဝါဒေါ, တေန ပဋိသညုတ္တာ ဗဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌိ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အတ္တာနံ လောကောတိ ဝဒနံ ကထနံ လောကဝါဒေါ, တေန ပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဘဝေါ ဝုစ္စတိ သဿတံ, သဿတဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ။ ဝိဘဝေါ ဝုစ္စတိ ဥစ္ဆေဒေါ, ဥစ္ဆေဒဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။
၁၂၇-၁၂၈။ ဣဒါနိ တီဏိ သတံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ကတမေ တီဏိ သတံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာတိ ပုစ္ဆိတွာ တေ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိသုံ ဝိသုံ အဘိနိဝေသဝိဿဇ္ဇနေနေဝ တေ ဝိဿဇ္ဇေတုကာမော အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၇။)ကတိဟာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိအာဒိနာ နယေန သောဠသန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အဘိနိဝေသာကာရဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ ပုန အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိ တာသံ သောဠသန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အဘိနိဝေသာကာရဂဏနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန တာနိ ဂဏနာနိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ ကတမေဟိ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရူပံ ပဋိစ္စာတိ ရူပက္ခန္ဓံ ပဋိစ္စ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿန္တိ ‘‘အယံ မေ ကာယော ဤဒိသော’’တိ ရူပသမ္ပဒံ နိဿာယ ဂေဟသိတံ ရာဂသမ္ပယုတ္တံ သုခံ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေနဋ္ဌေန သုခဉ္စ သောမနဿဉ္စ။ တံယေဝ ရူပဿ အဿာဒေါတိ ရူပနိဿယော အဿာဒေါ။ တဉှိ သုခံ တဏှာဝသေန အဿာဒီယတိ ဥပဘုဉ္ဇီယတီတိ အဿာဒေါ။ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ သော အဿာဒေါ သဿတောတိ ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတီတိ ဝါ သဿတံ ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနံ ဝါ အတ္တာနံ သုခိတံ ကရောတီတိ ဝါ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဟောတိ။ တသ္မာ ယာ စ ဒိဋ္ဌိ ယော စ အဿာဒေါတိ အဿာဒဿ ဒိဋ္ဌိဘာဝါဘာဝေပိ အဿာဒံ ဝိနာ သာ ဒိဋ္ဌိ န ဟောတီတိ ကတွာ ဥဘယမ္ပိ သမုစ္စိတံ။ အဿာဒဒိဋ္ဌီတိ အဿာဒေ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣဒါနိ နာနာသုတ္တေဟိ သံသန္ဒေတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဉ္စ ဂရဟိတုကာမော အဿာဒဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝိနာသကမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဒိဋ္ဌိယာ ဝိပတ္တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နောတိ ဝိပန္နာ ဝိနဋ္ဌာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အဿာတိ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နော, ဝိပန္နဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ဝိပန္နော ဝိနဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နော။ န သေဝိတဗ္ဗော ဥပသင်္ကမနေန။ န ဘဇိတဗ္ဗော စိတ္တေန။ န ပယိရုပါသိတဗ္ဗော ဥပသင်္ကမိတွာ နိသီဒနေန။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ‘‘တံ သေဝနာဒိကံ ကေန ကာရဏေန န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ တဿ ကာရဏပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ ကာရဏဝိဿဇ္ဇနံ။ ယသ္မာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ, တသ္မာ တံ သေဝနာဒိကံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိယာ ရာဂေါတိ ‘‘သုန္ဒရာ မေ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဒိဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပဇ္ဇနရာဂေါ။ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တောတိ တေန ဒိဋ္ဌိရာဂေန ရင်္ဂေန ရတ္တံ ဝတ္ထံ ဝိယ ရတ္တော။ န မဟပ္ဖလန္တိ ဝိပါကဖလေန။ န မဟာနိသံသန္တိ နိဿန္ဒဖလေန။
ပုရိသပုဂ္ဂလဿာတိ ပုရိသသင်္ခါတဿ ပုဂ္ဂလဿ။ လောကိယဝေါဟာရေန ဟိ ပုရိ ဝုစ္စတိ သရီရံ, တသ္မိံ ပုရိသ္မိံ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ပုရိသော, ပုံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၈။)ဝုစ္စတိ နိရယော, တံ ပုံ ဂလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပုဂ္ဂလော။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ သုဂတိတော စုတာ ဒုဂ္ဂတိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ န မဟပ္ဖလတ္တံ ကေန ကာရဏေန ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ ယသ္မာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ, တသ္မာ န မဟပ္ဖလံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒွေဝ ဂတိယောတိ ပဉ္စသု ဂတီသု ဒွေဝ ဂတိယော။ ဝိပဇ္ဇမာနာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိရယော။ သမ္ပဇ္ဇမာနာယ တိရစ္ဆာနယောနိ။ ယဉ္စေဝ ကာယကမ္မန္တိ သကလိင်္ဂဓာရဏပဋိပဒါနုယောဂအဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မာဒိ ကာယကမ္မံ။ ယဉ္စ ဝစီကမ္မန္တိ သကသမယပရိယာပုဏနသဇ္ဈာယနဒေသနာသမာဒပနာဒိ ဝစီကမ္မံ။ ယဉ္စ မနောကမ္မန္တိ ဣဓလောကစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ ပရလောကစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ ကတာကတစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ မနောကမ္မံ။ တိဏကဋ္ဌဓညဗီဇေသု သတ္တဒိဋ္ဌိဿ ဒါနာနုပ္ပဒါနပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု စ ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ။ ယထာဒိဋ္ဌီတိ ယာ အယံ ဒိဋ္ဌိ, တဿာနုရူပံ။ သမတ္တန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ သမာဒိန္နန္တိ ဂဟိတံ။
အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တံ – တဒေတံ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မံ, ဒိဋ္ဌိသဟဇာတကာယကမ္မံ, ဒိဋ္ဌာနုလောမိကကာယကမ္မန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘ပါဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစရတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ, နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမော’’တိ ယံ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိကဿ သတော ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရသင်္ခါတံ ကာယကမ္မံ, ဣဒံ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မံ နာမ။ ‘‘ပါဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစရတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ, နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမော’’တိ ယံ ဣမာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဣမိနာ ဒဿနေန သဟဇာတံ ကာယကမ္မံ, ဣဒံ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတကာယကမ္မံ နာမ။ တဒေဝ ပန သမတ္တံ သမာဒိန္နံ ဂဟိတံ ပရာမဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌာနုလောမိကကာယကမ္မံ နာမ။ ဝစီကမ္မမနောကမ္မေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန မုသာ ဘဏတော ပိသုဏံ ဘဏတော ဖရုသံ ဘဏတော သမ္ဖံ ပလပတော အဘိဇ္ဈာလုနော ဗျာပန္နစိတ္တဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ သတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ, နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမောတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ လိင်္ဂဓာရဏာဒိပရိယာပုဏနာဒိလောကစိန္တာဒိဝသေန ဝုတ္တနယော စေတ္ထ သုန္ဒရော။
စေတနာဒီသု ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာ စေတနာ စေတနာ နာမ။ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာ ပတ္ထနာ ပတ္ထနာ နာမ။ စေတနာပတ္ထနာနံ ဝသေန စိတ္တဋ္ဌပနာ ပဏိဓိ နာမ။ တေဟိ ပန စေတနာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဖဿာဒယော သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၉။)ဓမ္မာ သင်္ခါရာ နာမ။ အနိဋ္ဌာယာတိအာဒီဟိ ဒုက္ခမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခဉှိ သုခကာမေဟိ သတ္တေဟိ န ဧသိတတ္တာ အနိဋ္ဌံ။ အပ္ပိယတ္တာ အကန္တံ။ မနဿ အဝဍ္ဎနတော, မနသိ အဝိသပ္ပနတော စ အမနာပံ။ အာယတိံ အဘဒ္ဒတာယ အဟိတံ။ ပီဠနတော ဒုက္ခန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ ဧဝံ သံဝတ္တနံ ကေန ကာရဏေန ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိဿ ကာရဏံ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ။ ယသ္မာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ လာမကာ, တသ္မာ ဧဝံ သံဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အလ္လာယ ပထဝိယာ နိက္ခိတ္တန္တိ ဥဒကေန တိန္တာယ ဘူမိယာ ရောပိတံ။ ပထဝီရသံ အာပေါရသန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ပထဝိယာ စ သမ္ပဒံ အာပဿ စ သမ္ပဒံ။ ဗီဇနိက္ခိတ္တဋ္ဌာနေ ဟိ န သဗ္ဗာ ပထဝီ န သဗ္ဗော အာပေါ စ ဗီဇံ ဖလံ ဂဏှာပေတိ။ ယော ပန တေသံ ပဒေသော ဗီဇံ ဖုသတိ, သောယေဝ ဗီဇံ ဖလံ ဂဏှာပေတိ။ တသ္မာ ဗီဇပေါသနာယ ပစ္စယဘူတောယေဝ သော ပဒေသော ပထဝီရသော အာပေါရသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရသသဒ္ဒဿ ဟိ သမ္ပတ္တိ စ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ကိစ္စသမ္ပတ္တိအတ္ထေန ရသော နာမ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ လောကေ စ ‘‘သုရသော ဂန္ဓဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ သုသမ္ပန္နော ဂန္ဓဗ္ဗောတိ အတ္ထော ဉာယတိ။ ဥပါဒိယတီတိ ဂဏှာတိ။ ယော ဟိ ပဒေသော ပစ္စယော ဟောတိ, တံ ပစ္စယံ လဘမာနံ ဗီဇံ တံ ဂဏှာတိ နာမ။ သဗ္ဗံ တန္တိ သဗ္ဗံ တံ ရသဇာတံ။ တိတ္တကတ္တာယာတိ သော ပထဝီရသော အာပေါရသော စ အတိတ္တကော သမာနောပိ တိတ္တကံ ဗီဇံ နိဿာယ နိမ္ဗရုက္ခာဒီနံ တေသံ ဖလာနဉ္စ တိတ္တကဘာဝါယ သံဝတ္တတိ။ ကဋုကတ္တာယာတိ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။
‘‘ဝဏ္ဏဂန္ဓရသူပေတော, အမ္ဗောယံ အဟုဝါ ပုရေ၊
တမေဝ ပူဇံ လဘမာနော, ကေနမ္ဗော ကဋုကပ္ဖလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၇၁) –
အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓာပိ တိတ္တကမေဝ အပ္ပိယဋ္ဌေန ကဋုကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသာတတ္တာယာတိ အမဓုရဘာဝါယ။ အသာဒုတ္တာယာတိပိ ပါဌော, အသာဒုဘာဝါယာတိ အတ္ထော။ သာဒူတိ ဟိ မဓုရံ။ ဗီဇံ ဟိဿာတိ အဿ နိမ္ဗာဒိကဿ ဗီဇံ။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ ဧဝံ။ ယသ္မာ သုခါ ဝေဒနာ ပရမော အဿာဒေါ, တသ္မာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဒုက္ခဝေဒနာဝသေန အာဒီနဝေါ ဒဿိတောတိ။ ပုန အဋ္ဌာရသဘေဒေန ဒိဋ္ဌိယာ အာဒီနဝံ ဒဿေတုံ အဿာဒဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိအာဒိမာဟ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဣမေဟိ အဋ္ဌာရသဟိ အာကာရေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တဿ သညောဂေါတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ သံသာရေ ဗန္ဓနံ ဒဿေတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀။)֍ * ၁၂၉။ ယသ္မာ ပန ဒိဋ္ဌိဘူတာနိပိ သညောဇနာနိ အတ္ထိ အဒိဋ္ဌိဘူတာနိပိ, တသ္မာ တံ ပဘေဒံ ဒဿေန္တော အတ္ထိ သညောဇနာနိ စေဝါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ကာမရာဂသညောဇနဿေဝ အနုနယသညောဇနန္တိ အာဂတဋ္ဌာနမ္ပိ အတ္ထိ, တသ္မာ အနုနယသညောဇနန္တိ ဝုတ္တံ။ ကာမရာဂဘာဝံ အပ္ပတွာ ပဝတ္တံ လောဘံ သန္ဓာယ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသခန္ဓာယတနာဒိမူလကေသုပိ ဝါရေသု ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေဒနာပရမတ္တာ စ အဿာဒဿ ဝေဒနာပရိယောသာနာ ဧဝ ဒေသနာ ကတာ။ သညာဒယော န ဂဟိတာ။ ဣမေဟိ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟီတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာဒီနိ ပဉ္စ ဆက္ကာနိ စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စတိံသ ဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နအဿာဒါရမ္မဏဝသေန ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ။
အဿာဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၃၀။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယံ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနောတိ အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ။ ယဿ ဟိ ခန္ဓဓာတုအာယတနသစ္စပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝိနိစ္ဆယဝိရဟိတတ္တာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိပဋိသေဓကရော နေဝ အာဂမော, ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗဿ အနဓိဂတတ္တာ န စ အဓိဂမော အတ္ထိ, သော အာဂမာဓိဂမာနံ အဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ။ သုတန္တိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနာဂမော စ သုတဖလတ္တာ ဟေတုဝေါဟာရဝသေန အဓိဂမော စ, တံ သုတံ အဿ အတ္ထီတိ သုတဝါ, န သုတဝါ အဿုတဝါ။ သွာယံ –
ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ, ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊
ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ, ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ။
သော ဟိ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ ယထာဟ – ‘‘ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု အဝိဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာဘိသင်္ခါရေ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၁။)ပုထု နာနာသန္တာပေဟိ သန္တပ္ပေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာပရိဠာဟေဟိ ပရိဒယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အာဝုတာ နိဝုတာ ဩဝုတာ ပိဟိတာ ပဋိစ္ဆန္နာ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ’’တိ (မဟာနိ။ ၉၄)။ ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထမတီတာနံ အရိယဓမ္မပရမ္မုခါနံ နီစဓမ္မသမုဒါစာရာနံ ဇနာနံ အန္တောဂဓတ္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု ဝါ အယံ, ဝိသုံယေဝ သင်္ခံ ဂတော ဝိသံသဋ္ဌော သီလသုတာဒိဂုဏယုတ္တေဟိ အရိယေဟိ ဇနောတိပိ ပုထုဇ္ဇနော။ ဧဝမေတေဟိ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယေ တေ –
‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊
အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော, ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ –
ဒွေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, တေသု အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အရိယာနံ အဒဿာဝီတိအာဒီသု အရိယာတိ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အနယေ န ဣရိယနတော, အယေ စ ဣရိယနတော, သဒေဝကေန စ လောကေန အရဏီယတော ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ ဝုစ္စန္တိ, ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဝါ ဣဓ အရိယာ။ ယထာဟ – ‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ…ပေ… တထာဂတော အရိယောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၈)။
သပ္ပုရိသာတိ ဧတ္ထ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တထာဂတသာဝကာ စ ‘‘သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ လောကုတ္တရဂုဏယောဂေန သောဘနာ ပုရိသာတိ သပ္ပုရိသာ။ သဗ္ဗေယေဝ ဝါ ဧတေ ဒွေဓာပိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါပိ ဟိ အရိယာ စ သပ္ပုရိသာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓသာဝကာပိ။ ယထာဟ –
‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော, ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတိ၊
ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စံ, တထာဝိဓံ သပ္ပုရိသံ ဝဒန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊
ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော’’တိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝုတ္တော, ‘‘ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စာ’’တိ ဗုဒ္ဓသာဝကော, ‘‘ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စ’’န္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ။ ဣဒါနိ ယော တေသံ အရိယာနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၂။)အဒဿနသီလော, န စ ဒဿနေ သာဓုကာရီ, သော ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ စက္ခုနာ အဒဿာဝီ ဉာဏေန အဒဿာဝီတိ ဒုဝိဓော။ တေသု ဉာဏေန အဒဿာဝီ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ မံသစက္ခုနာ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ အရိယာ ဒိဋ္ဌာပိ အဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ တေသံ စက္ခူနံ ဝဏ္ဏမတ္တဂဟဏတော န အရိယဘာဝဂေါစရတော။ သောဏသိင်္ဂါလာဒယောပိ ဟိ စက္ခုနာ အရိယေ ပဿန္တိ, န စ တေ အရိယာနံ ဒဿာဝိနော, တသ္မာ စက္ခုနာ ဒဿနံ န ဒဿနံ, ဉာဏေန ဒဿနမေဝ ဒဿနံ။ ယထာဟ – ‘‘ကိံ တေ, ဝက္ကလိ, ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန, ယော ခေါ, ဝက္ကလိ, ဓမ္မံ ပဿတိ, သော မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇)။ တသ္မာ စက္ခုနာ ပဿန္တောပိ ဉာဏေန အရိယေဟိ ဒိဋ္ဌံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ အပဿန္တော အရိယာဓိဂတဉ္စ ဓမ္မံ အနဓိဂစ္ဆန္တော အရိယကရဓမ္မာနံ အရိယဘာဝဿ စ အဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါတိ သတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေ အရိယဓမ္မေ အကုသလော။ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထ ပန –
ဒုဝိဓော ဝိနယော နာမ, ဧကမေကေတ္ထ ပဉ္စဓာ၊
အဘာဝတော တဿ အယံ, ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတိ။
အယဉှိ သံဝရဝိနယော ပဟာနဝိနယောတိ ဒုဝိဓော ဝိနယော။ ဧတ္ထ စ ဒုဝိဓေပိ ဝိနယေ ဧကမေကော ဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတိ။ သံဝရဝိနယောပိ ဟိ သီလသံဝရော, သတိသံဝရော, ဉာဏသံဝရော, ခန္တိသံဝရော, ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စဝိဓော။ ပဟာနဝိနယောပိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ, ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ, နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓော။
တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အယံ သီလသံဝရော။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ သတိသံဝရော။
‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ, (အဇိတာတိ ဘဂဝါ)
သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊
သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ, ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄) –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၃။)အယံ ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ဝီရိယသံဝရော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ဝိနေတဗ္ဗာနဉ္စ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော ‘‘သံဝရော’’, ဝိနယနတော ‘‘ဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ သံဝရဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တထာ ယံ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒီသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ပဋိပက္ခဘာဝတော ဒီပါလောကေန ဝိယ တမဿ တေန တေန ဝိပဿနာဉာဏေန တဿ တဿ အနတ္ထဿ ပဟာနံ, သေယျထိဒံ – နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ, ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ, ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝဿ, ကလာပသမ္မသနေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂါဟဿ, မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ, ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ, ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ, ဘယဒဿနေန သဘယေ အဘယသညာယ, အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ, နိဗ္ဗိဒါနုပဿနေန အဘိရတိသညာယ, မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုဉ္စိတုကမျတာယ, ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ, အနုလောမဉာဏေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝဿ, ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂါဟဿ ပဟာနံ, ဧတံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။
ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတော ဃဋပ္ပဟာရေန ဝိယ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ, ဣဒံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိကဿ ကိလေသဂ္ဂဏဿ အစ္စန္တအပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ပဟာနံ, ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ, ဣဒံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ, ဣဒံ နိဿရဏပ္ပဟာနံ နာမ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ပဟာနံ ယသ္မာ စာဂဋ္ဌေန ပဟာနံ, ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယော, တသ္မာ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ, တံတံပဟာနဝတော ဝါ တဿ တဿ ဝိနယဿ သမ္ဘဝတောပေတံ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပဟာနဝိနယောပိ ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၄။)ဧဝမယံ သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော, ပဘေဒတော စ ဒသဝိဓော ဝိနယော ဘိန္နသံဝရတ္တာ ပဟာတဗ္ဗဿ စ အပ္ပဟီနတ္တာ ယသ္မာ ဧတဿ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ နတ္ထိ, တသ္မာ အဘာဝတော တဿ အယံ ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧသ နယော သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ သပ္ပုရိသဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထာပိ။ နိန္နာနာကာရဏဉှိ ဧတံ အတ္ထတော။ ယထာဟ – ‘‘ယေဝ တေ အရိယာ, တေဝ တေ သပ္ပုရိသာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသာ, တေဝ တေ အရိယာ။ ယောဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော, သောဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော။ ယောဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော, သောဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော။ ယေဝ တေ အရိယဝိနယာ, တေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ, တေဝ တေ အရိယဝိနယာ။ အရိယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသေတိ ဝါ, အရိယဓမ္မေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဓမ္မေတိ ဝါ, အရိယဝိနယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဝိနယေတိ ဝါ ဧသေသေ ဧကေ ဧကဋ္ဌေ သမေ သမဘာဂေ တဇ္ဇာတေ တညေဝါ’’တိ။
ကသ္မာ ပန ထေရော အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ကတမေဟိ ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိ ပုစ္ဆိတွာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ‘‘ဣဓ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီတိ? ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ တံ အတ္ထံ အာဝိကာတုံ ပဌမံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၃၁။ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ အဘိနိဝေသုဒ္ဒေသံ ဒဿေန္တော ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ရူပက္ခန္ဓံ ကသိဏရူပဉ္စ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌိပဿနာယ သမနုပဿတိ။ နိဒ္ဒေသေ ပနဿ ရူပက္ခန္ဓေ အဘိနိဝေသော ပဉ္စက္ခန္ဓာဓိကာရတ္တာ ပါကဋောတိ တံ အဝတွာ ကသိဏရူပမေဝ ‘‘ရူပ’’န္တိ သာမညဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနန္တိ အရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တံ အတ္တာနံ ရူပဝန္တံ သမနုပဿတိ။ အတ္တနိ ဝါ ရူပန္တိ အရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တသ္မိံ အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတိ။ ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနန္တိ အရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တံ အတ္တာနံ ရူပသ္မိံ သမနုပဿတိ။
တတ္ထ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ သုဒ္ဓရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကထိတံ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ, အတ္တနိ ဝါ ရူပံ, ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနံ, ဝေဒနံ အတ္တတော သမနုပဿတိ, သညံ, သင်္ခါရေ, ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ဣမေသု သတ္တသု ဌာနေသု အရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကထိတံ။ ဝေဒနာဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ, အတ္တနိ ဝါ ဝေဒနံ, ဝေဒနာယ ဝါ အတ္တာနန္တိ ဧဝံ စတူသု ခန္ဓေသု တိဏ္ဏံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၅။)တိဏ္ဏံ ဝသေန ဒွါဒသသု ဌာနေသု ရူပါရူပမိဿကော အတ္တာ ကထိတော။ တာ ပန ဝီသတိပိ ဒိဋ္ဌိယော မဂ္ဂါဝရဏာ, န သဂ္ဂါဝရဏာ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ။
ဣဒါနိ တံ နိဒ္ဒိသန္တော ကထံ ရူပန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပထဝီကသိဏန္တိ ပထဝီမဏ္ဍလံ နိဿာယ ဥပ္ပါဒိတံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတံ သကလဖရဏဝသေန ပထဝီကသိဏံ။ အဟန္တိ အတ္တာနမေဝ သန္ဓာယ ဂဏှာတိ။ အတ္တန္တိ အတ္တာနံ။ အဒွယန္တိ ဧကမေဝ။ တေလပ္ပဒီပဿာတိ တေလယုတ္တဿ ပဒီပဿ။ ဈာယတောတိ ဇလတော။ ယာ အစ္စိ, သော ဝဏ္ဏောတိအာဒိ အစ္စိံ မုဉ္စိတွာ ဝဏ္ဏဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ယာ စ ဒိဋ္ဌိ ယဉ္စ ဝတ္ထူတိ တဒုဘယံ ဧကတော ကတွာ ရူပဝတ္ထုကာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
အာပေါကသိဏာဒီနိ အာပါဒီနိ နိဿာယ ဥပ္ပါဒိတကသိဏနိမိတ္တာနေဝ။ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏံ ပန ရူပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏံ ဟောန္တမ္ပိ အာကာသကသိဏန္တိ ဝုစ္စမာနေ အရူပဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေန သံကိဏ္ဏံ ဟောတီတိ န ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပါဓိကာရတ္တာ ဝိညာဏကသိဏံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ။ ဣဓေကစ္စော ဝေဒနံ သညံ သင်္ခါရေ ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ စတ္တာရော ခန္ဓေ အဘိန္ဒိတွာ ဧကတော ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ဟိ စိတ္တစေတသိကာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကရဏေ အသမတ္ထတ္တာ သဗ္ဗေ ဧကတော ကတွာ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ ဣမိနာ ရူပေန ရူပဝါတိ ဧတ္ထ သရီရရူပမ္ပိ ကသိဏရူပမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ ဆာယာသမ္ပန္နောတိ ဆာယာယ သမ္ပန္နော အဝိရဠော။ တမေနာတိ ဧတ္ထ ဧန-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ, တမေတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ဆာယာဝါတိ ဝိဇ္ဇမာနစ္ဆာယော။ ရူပံ အတ္တာတိ အဂ္ဂဟိတေပိ ရူပံ အမုဉ္စိတွာ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ ရူပဝတ္ထုကာတိ ဝုတ္တံ။
အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတီတိ သရီရရူပဿ ကသိဏရူပဿ စ စိတ္တနိဿိတတ္တာ တသ္မိံ အရူပသမုဒါယေ အတ္တနိ တံ ရူပံ သမနုပဿတိ။ အယံ ဂန္ဓောတိ ဃာယိတဂန္ဓံ အာဟ။ ဣမသ္မိံ ပုပ္ဖေတိ ပုပ္ဖနိဿိတတ္တာ ဂန္ဓဿ ဧဝမာဟ။
ရူပသ္မိံ အတ္တာနံ သမနုပဿတီတိ ယတ္ထ ရူပံ ဂစ္ဆတိ, တတ္ထ စိတ္တံ ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ ရူပနိဿိတံ စိတ္တံ ဂဟေတွာ တံ အရူပသမုဒါယံ အတ္တာနံ တသ္မိံ ရူပေ သမနုပဿတိ။ ဩဠာရိကတ္တာ ရူပဿ ဩဠာရိကာဓာရံ ကရဏ္ဍကမာဟ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၆။)֍ * ၁၃၂။ ဣဓေကစ္စော စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနန္တိအာဒီသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဝေဒနာယ ဒိဋ္ဌိဂဟဏေ အသတိပိ ဝေဒနာတိ ဧကဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတေ သဗ္ဗာသံ ဝေဒနာနံ အန္တောဂဓတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သော ဟိ အနုဘဝနဝသေန ဝေဒနာယ ဩဠာရိကတ္တာ ဝေဒနံယေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သညံ သင်္ခါရေ ဝိညာဏံ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ သညာဒယော အရူပဓမ္မေ ရူပဉ္စ ဧကတော ကတွာ ‘‘အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ယထာ ယထာ ဥပဋ္ဌာတိ, တထာ တထာ ဂဏှာတိ။
֍ * ၁၃၃။ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ သညန္တိအာဒီသု သဉ္ဇာနနဝသေန သညာယ ပါကဋတ္တာ သညံ ‘‘အတ္တာ’တိ ဂဏှာတိ။ သေသံ ဝေဒနာယ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၃၄။ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ စေတနန္တိအာဒီသု သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသု စေတနာယ ပဓာနတ္တာ ပါကဋတ္တာ စ စေတနာ ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တာယ ဣတရေပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ။ သော ပန စေတသိကဘာဝဝသေန ပါကဋတ္တာ စေတနံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ * ၁၃၅။ စက္ခုဝိညာဏန္တိအာဒီသု ဝိဇာနနဝသေန စိတ္တဿ ပါကဋတ္တာ စိတ္တံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သေသမေတ္ထာပိ ဝုတ္တနယမေဝ။
အတ္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၃၆။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ အယံ ပန အပရော နယော – နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကတ္တာ ဒါနဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ ယိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ယိဋ္ဌန္တိ ခုဒ္ဒကယညော။ ဟုတန္တိ မဟာယညော။ ဒွိန္နမ္ပိ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကောတိ ဒါနဖလဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ သီလာဒီနံ ပုညကမ္မာနံ, ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပါပကမ္မာနံ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ အယံ လောကောတိ ပုရေ ကတေန ကမ္မုနာ။ နတ္ထိ ပရော လောကောတိ ဣဓ ကတေန ကမ္မုနာ။ နတ္ထိ မာတာ, နတ္ထိ ပိတာတိ တေသု ကတကမ္မာနံ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာတိ ကမ္မဟေတုကံ ဥပပတ္တိံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ လောကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ…ပေ… ပဝေဒေန္တီတိ ဣဓလောကပရလောကေ ပဿိတုံ အဘိညာပဋိလာဘာယ ပဋိပဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣဓ ပါဠိယံ ပန နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝတ္ထူတိ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝုစ္စမာနံ ဒါနံ, တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၇။)အတ္ထော။ ဧဝံဝါဒေါ မိစ္ဆာတိ ဧဝံ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝါဒေါ ဝစနံ မိစ္ဆာ ဝိပရီတောတိ အတ္ထော။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၃၇။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ပန အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယေဝ, အညတ္ထ အာဂတပရိယာယဝစနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သဿတဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၃၈။ သက္ကာယဝတ္ထုကာယ သဿတဒိဋ္ဌိယာတိ ကမ္မဓာရယသမာသော။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနန္တိအာဒီနံ ပန္နရသန္နံ ဝစနာနံ အန္တေ သမနုပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော, ပါဌော ဝါ။ အညထာ ဟိ န ဃဋီယတီတိ။ ဧဝံ ‘‘ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ သမနုပဿတီ’’တိ ဧကမေဝ ဒဿေတွာ သေသာ စုဒ္ဒသ သံခိတ္တာ။
သဿတဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၃၉။ သက္ကာယဝတ္ထုကာယ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ဧဝံ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဧကမေဝ ဒဿေတွာ သေသာ စတဿော သံခိတ္တာ။
ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၄၀။ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ပဌမဝါရေ အာကာရပုစ္ဆာ။ ဒုတိယေ အာကာရဂဟဏံ။ တတိယေ အာကာရဝိဿဇ္ဇနံ။ တတ္ထ လောကောတိ အတ္တာ။ သော အန္တောတိ အညမညပဋိပက္ခေသု သဿတုစ္ဆေဒန္တေသု သဿတဂ္ဂါဟေ သဿတန္တော, အသဿတဂ္ဂါဟေ ဥစ္ဆေဒန္တော။ ပရိတ္တံ ဩကာသန္တိ သုပ္ပမတ္တံ ဝါ သရာဝမတ္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ဌာနံ။ နီလကတော ဖရတီတိ နီလန္တိ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ အယံ လောကောတိ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိဝဋုမောတိ သမန္တတော ပရိစ္ဆေဒဝါ။ အန္တသညီတိ အန္တဝါတိသညီ။ အန္တော အဿ အတ္ထီတိ အန္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယံ ဖရတီတိ ယံ ကသိဏရူပံ ဖရတိ။ တံ ဝတ္ထု စေဝ လောကော စာတိ တံ ကသိဏရူပံ အာရမ္မဏဉ္စေဝ အာလောကိယဋ္ဌေန လောကော စ။ ယေန ဖရတီတိ ယေန စိတ္တေန ဖရတိ။ သော အတ္တာ စေဝ လောကော စာတိ အတ္တာနမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂံ ကတံ, တံ စိတ္တံ အတ္တာ စေဝ အာလောကနဋ္ဌေန လောကော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အန္တဝါတိ အန္တော။ ဩကာသကတော ဖရတီတိ အာလောကကသိဏဝသေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၈။)တေဇောကသိဏဝသေန ဩဒါတကသိဏဝသေန ဝါ ဩဘာသောတိ ဖရတိ။ နီလာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ပဘဿရကသိဏာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ ပထဝီအာပေါဝါယောကသိဏဝသေန အတ္တာဘိနိဝေသော န ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဝိပုလံ ဩကာသန္တိ ခလမဏ္ဍလမတ္တာဒိဝသေန မဟန္တံ ဌာနံ။ အနန္တဝါတိ ဝုဒ္ဓအနန္တဝါ။ အပရိယန္တောတိ ဝုဒ္ဓအပရိယန္တော။ အနန္တသညီတိ အနန္တောတိသညီ။ တံ ဇီဝန္တိ သော ဇီဝေါ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ဇီဝေါတိ စ အတ္တာ ဧဝ။ ရူပါဒီနိ ပဉ္စပိ ပရိဝဋုမဋ္ဌေန သရီရံ။ ဇီဝံ န သရီရန္တိ အတ္တသင်္ခါတော ဇီဝေါ ရူပသင်္ခါတံ သရီရံ န ဟောတိ။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသု။ တထာဂတောတိ သတ္တော။ အရဟန္တိ ဧကေ။ ပရံ မရဏာတိ မရဏတော ဥဒ္ဓံ, ပရလောကေတိ အတ္ထော။ ရူပံ ဣဓေဝ မရဏဓမ္မန္တိ အတ္တနော ပါကဋက္ခန္ဓသီသေန ပဉ္စက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏံ, တံ ဣမသ္မိံယေဝ လောကေ နဿနပကတိကန္တိ အတ္ထော။ သေသက္ခန္ဓေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာယဿ ဘေဒါတိ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတဿ ကာယဿ ဘေဒတော ပရံ။ ဣမိနာ ဝစနေန ‘‘ပရံ မရဏာ’’တိ ဧတဿ ဥဒ္ဒေသဿ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဟောတိပီတိအာဒီသု ဟောတီတိ မူလပဒံ။ စတူသုပိ အပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တိဋ္ဌတီတိ သဿတတ္တာ တိဋ္ဌတိ, န စဝတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပဒဿ ဝါ အတ္ထဝိသေသနတ္ထံ ‘‘တိဋ္ဌတီ’’တိ ပဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇယောနိပဝေသဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, နိဗ္ဗတ္တတီတိ သံသေဒဇဩပပါတိကယောနိပဝေသဝသေန နိဗ္ဗတ္တတိ နာမာတိ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ပဗန္ဓာဘာဝဝသေန။ ဝိနဿတီတိ ဘင်္ဂဝသေန။ န ဟောတိ ပရံ မရဏာတိ ပုရိမပဒါနံ အတ္ထဝိဝရဏံ, စုတိတော ဥဒ္ဓံ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဧကစ္စသဿတိကာနံ ဒိဋ္ဌိ, ဧကေန ပရိယာယေန ဟောတိ, ဧကေန ပရိယာယေန န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဇီဝဘာဝေန ဟောတိ, ပုဗ္ဗဇီဝဿ အဘာဝေန န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ ဒိဋ္ဌိ, ဟောတီတိ စ နေဝ ဟောတိ, န ဟောတီတိ စ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အနုဝါဒဘယာ မုသာဝါဒဘယာ စ မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ စ ပုဗ္ဗဝုတ္တနယဿ ပဋိက္ခေပမတ္တံ ကရောတိ။ ဣမေဟိ ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒသန္နံ ပဉ္စကာနံ ဝသေန ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ။
အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၉။)၈။ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၄၁။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဒိဋ္ဌီသု သဿတံ ဝဒန္တီတိ သဿတဝါဒါ။ အထ ဝါ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ, ဒိဋ္ဌိဂတဿေတံ အဓိဝစနံ။ သဿတန္တိ ဝါဒေါပိ သဿတယောဂေန သဿတော, သဿတော ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ သဿတဝါဒါ။ တထာ ဧကစ္စံ သဿတန္တိ ဝါဒေါ ဧကစ္စသဿတော, သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဧကစ္စသဿတိကာ။ တထာ အန္တဝါ, အနန္တဝါ, အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စ, နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ အန္တာနန္တော, သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အန္တာနန္တိကာ။ န မရတီတိ အမရာ။ ကာ သာ? ‘‘ဧဝမ္ပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၂-၆၃) နယေန ပရိယန္တရဟိတဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စ။ ဝိဝိဓော ခေပေါ ဝိက္ခေပေါ, အမရာယ ဒိဋ္ဌိယာ, ဝါစာယ ဝါ ဝိက္ခေပေါ အမရာဝိက္ခေပေါ, သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အပရော နယော – အမရာ နာမ မစ္ဆဇာတိ, သာ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥဒကေ သန္ဓာဝမာနာ ဂဟေတုံ န သက္ကာ ဟောတိ, ဧဝမေဝံ အယမ္ပိ ဝါဒေါ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ, ဂါဟံ န ဥပဂစ္ဆတီတိ အမရာဝိက္ခေပေါတိ ဝုစ္စတိ, သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နောတိ အကာရဏသမုပ္ပန္နော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဒဿနံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ, တံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ။
ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၄၂။ သညိံ ဝဒန္တီတိ သညီဝါဒါ။ အသညိံ ဝဒန္တီတိ အသညီဝါဒါ။ နေဝသညီနာသညိံ ဝဒန္တီတိ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ။ အထ ဝါ သညီတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ သညီဝါဒေါ, သော ယေသံ အတ္ထီတိ တေ သညီဝါဒါ, တထာ အသညီဝါဒါ, နေဝသညီနာသညီဝါဒါ စ။ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခဓမ္မော, တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓအတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ, ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဒုက္ခဝူပသမောတိ အတ္ထော, တံ ဝဒန္တီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ သာဋ္ဌကထံ သကလံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ အတိပပဉ္စော ဟောတီတိ န ဝိတ္ထာရိတော။ တဒတ္ထိကေဟိ တံ အပေက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။
အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၀။)၁၀-၁၂။ သညောဇနိကာဒိဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၄၃။ ယသ္မာ သညောဇနိကာ ဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသာဓာရဏာ, တသ္မာ တဿာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသညောဇနတ္တာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသာဓာရဏော အတ္ထော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနေဝ။
֍ * ၁၄၄။ မာနဝိနိဗန္ဓဒိဋ္ဌီသု စက္ခု အဟန္တိ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ မာနပုဗ္ဗကော အဘိနိဝေသပရာမာသော။ န ဟိ ဒိဋ္ဌိ မာနသမ္ပယုတ္တာ ဟောတိ။ တေနေဝ စ မာနဝိနိဗန္ဓာတိ ဝုတ္တံ, မာနပဋိဗန္ဓာ မာနမူလကာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၄၅။ စက္ခု မမန္တိ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘မမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မမ’’န္တိ အနုနာသိကာဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အဟ’’န္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ရူပါဒီနိပိ အဇ္ဈတ္တိကာနေဝ။ န ဟိ ကသိဏရူပံ ဝိနာ ဗာဟိရာနိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ ‘‘မမ’’န္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ပန ဗာဟိရာနိပိ လဗ္ဘန္တိ။ ဗာဟိရာနိပိ ဟိ ‘‘မမ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ ယသ္မာ ပန ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အနိဋ္ဌတ္တာ မာနဝတ္ထု န ဟောတိ, တသ္မာ ဆ ဝေဒနာ တာသံ မူလပစ္စယာ ဆ ဖဿာ စ န ဂဟိတာ။ သညာဒယော ပန ဣဓ ပစ္ဆိန္နတ္တာ န ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သညောဇနိကာဒိဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၄၆။ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယေဝ။ အတ္တာတိ ဝါဒေန ပဋိသံယုတ္တတ္တာ ပုန ဧဝံ ဝုတ္တာ။
အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၄၇။ အတ္တာ စ လောကော စာတိ သော ဧဝ အတ္တာ စ အာလောကနဋ္ဌေန လောကော စာတိ အတ္ထော။ သဿတောတိ သဿတဝါဒါနံ ဒိဋ္ဌိ။ အသဿတောတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါနံ။ သဿတော စ အသဿတော စာတိ ဧကစ္စသဿတိကာနံ။ နေဝ သဿတော နာသဿတောတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တကသိဏလာဘီနံ တက္ကိကာနဉ္စ နိဂဏ္ဌာဇီဝိကာနဉ္စ။ အထ ဝါ ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော ‘‘သတ္တော ဇာတိယာ ပုဗ္ဗန္တဝါ, မရဏေန အပရန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ ‘‘သတ္တော ဇာတိယာ ပုဗ္ဗန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အနန္တဝါတိ အပ္ပမာဏကသိဏလာဘီနံ။ သဿတဝါဒိနော ပန ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာ နတ္ထိ, တေန အနန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ ‘‘အပရန္တေန အနန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၁။)အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စာတိ ဥဒ္ဓမဓော အဝဍ္ဎိတွာ တိရိယံ ဝဍ္ဎိတကသိဏာနံ။ နေဝ အန္တဝါ န အနန္တဝါတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ။
လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅-၁၆။ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၄၈။ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌီနံ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိတော ဝိသုံ အဘိနိဝေသာဘာဝတော ဝိသုံ နိဒ္ဒေသံ အကတွာ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌီနံယေဝ ဝသေန ‘‘ဩလီယနံ အတိဓာဝန’’န္တိ ဧကေကံ အာကာရံ နိဒ္ဒိသိတုံ ပုစ္ဆံ အကတွာ စ ဩလီယနာဘိနိဝေသော ဘဝဒိဋ္ဌိ, အတိဓာဝနာဘိနိဝေသော ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ အာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဘဝနိရောဓာယ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၄၉) ဝုတ္တဩလီယနာဘိနိဝေသော, သဿတသညာယ နိဗ္ဗာနတော သင်္ကောစနာဘိနိဝေသောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘဝေနေဝ ခေါ ပနေကေ အဋ္ဋီယမာနာ ဟရာယမာနာ ဇိဂုစ္ဆမာနာ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တအတိဓာဝနာဘိနိဝေသော, ဥစ္ဆေဒသညာယ နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါတိက္ကမနာဘိနိဝေသောတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ တာဝ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗဒိဋ္ဌီသု ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ အဿာဒဒိဋ္ဌိယာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ အဿာဒဒိဋ္ဌိကာ သဿတံ ဝါ ဥစ္ဆေဒံ ဝါ နိဿာယ ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု ဒေါသော’’တိ ဂဏှန္တိ, တသ္မာ ပဉ္စတိံသာကာရာပိ အဿာဒဒိဋ္ဌိယော သိယာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော, သိယာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကေကာပိ ဒိဋ္ဌိယော သဿတဂ္ဂါဟဝသေန ဘဝဒိဋ္ဌိယော ဘဝေယျုံ, ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟဝသေန ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော ဘဝေယျုန္တိ အတ္ထော။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ, ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ပဉ္စသု ရူပါဒိတော အတ္တနော အနညတ္တာ တေသု ဥစ္ဆိန္နေသု အတ္တာ ဥစ္ဆိန္နောတိ ဂဟဏတော ပဉ္စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ သေသေသု ပဉ္စဒသသု ဌာနေသု ရူပါဒိတော အတ္တနော အညတ္တာ တေသု ဥစ္ဆိန္နေသုပိ ‘‘အတ္တာ သဿတောတိ ဂဟဏတော ပန္နရသ ဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဗ္ဗာဝ တာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော’’တိ ဥစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တတ္တာ အန္တဝါနန္တဝါဒိဋ္ဌီသု ပရိတ္တာရမ္မဏအပ္ပမာဏာရမ္မဏဈာနလာဘိနော ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပဓာတုယာ စဝိတွာ သတ္တေ အညတ္ထ ဥပပန္နေ ပဿိတွာ ဘဝဒိဋ္ဌိံ အပဿိတွာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ။ တသ္မာ တတ္ထ သိယာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော, သိယာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၂။)ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဟောတိ စာတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ, န စ ဟောတီတိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ ဧတ္ထ နေဝ ဟောတီတိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ, န န ဟောတီတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ။ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ဧကစ္စသဿတိကာ သဿတဉ္စ ပညပေန္တိ, အသဿတဉ္စ ပညပေန္တိ။ တသ္မာ သာ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဟောတိ။ စတ္တာရော အန္တာနန္တိကာ အန္တာနန္တံ အတ္တာနံ ပညပေန္တိ။ တသ္မာ သာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိသဒိသာ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ။ စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ ဘဝဒိဋ္ဌိံ ဝါ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိံ ဝါ နိဿာယ ဝါစာဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇန္တိ, အဝသေသာ ပန ဘဝဒိဋ္ဌိယောဝ။ တသ္မာ တေ တေ သန္ဓာယ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော, အဝသေသာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော။ တသ္မာ တေ တေ သန္ဓာယ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သညောဇနိကဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ဒိဋ္ဌိယာ စက္ခာဒီနံ အဟန္တိ ဂဟိတတ္တာ တေသံ ဝိနာသေ အတ္တာ ဝိနဋ္ဌော ဟောတီတိ သဗ္ဗာဝ တာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယော ဝိယ မမန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ဒိဋ္ဌိယာ စက္ခာဒိတော အတ္တနော အညတ္တာ တေသံ ဝိနာသေပိ အတ္တာ န ဝိနဿတီတိ သဗ္ဗာဝ တာ ဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၄၇) နယေန ဝုတ္တတ္တာ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိ ပါကဋာယေဝ။ ဧတ္တာဝတာ အဿာဒဒိဋ္ဌာဒိကာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိပရိယောသာနာ သောဠသ ဒိဋ္ဌိယော တီဏိသတဉ္စ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ စ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ စ အတ္တဝါဒပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ စ အတ္ထတော ဧကာ ပရိယာယေန တိဝိဓာ ဝုတ္တာ။ သညောဇနိကာ ပန ဒိဋ္ဌိ အဝတ္ထာဘေဒေန သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။
ဣဒါနိ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော အဿာဒဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိ အညေန ပရိယာယေန ယထာယောဂံ ဒိဋ္ဌိသံသန္ဒနာ။ တတ္ထ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယောတိ ယထာဝုတ္တာ အနဝသေသာ ဒိဋ္ဌိယော။ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တတ္တာ တဏှာဿာဒနိဿိတတ္တာ စ အဿာဒဒိဋ္ဌိယော, အတ္တသိနေဟာနုဂတတ္တာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယော, ဝိပရီတဒဿနတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော, ခန္ဓဝတ္ထုကတ္တာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယော, ဧကေကဿ အန္တဿ ဂဟိတတ္တာ အန္တဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌိယော, အနတ္ထသံယောဇနိကတ္တာ သညောဇနိကာ ဒိဋ္ဌိယော, အတ္တဝါဒေန ယုတ္တတ္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၃။)အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိယောတိ ဣမာ သတ္တ ဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသင်္ဂါဟိကာ, သေသာ ပန နဝ ဒိဋ္ဌိယော န သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသင်္ဂါဟိကာ။
ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဒွီသုယေဝ ဒိဋ္ဌီသု သင်္ခိပိတွာ သတ္တာနံ ဒိဋ္ဌိဒွယနိဿယံ ဒဿေန္တော ဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိန္တိဂါထမာဟ။ သဗ္ဗာပိ ဟိ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဝဒိဋ္ဌီ ဝါ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီ ဝါ။ ဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိန္တိ ဧတ္ထ ပန စ-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌိမေဝ သမုစ္စိနောတိ, န နိဿယံ။ န ဟိ ဧကော ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိဒွယံ နိဿယတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣတိ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ သတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။ တက္ကိကာတိ တက္ကေန ဝဒန္တီတိ တက္ကိကာ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သဘာဝပဋိဝေဓပညာယ အဘာဝါ ကေဝလံ တက္ကေန ဝတ္တန္တိ။ ယေပိ စ ဈာနလာဘိနော အဘိညာလာဘိနော ဝါ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ, တေပိ တက္ကေတွာ ဂဟဏတော တက္ကိကာ ဧဝ။ နိဿိတာသေတိ နိဿိတာတိ အတ္ထော။ ဧကမေဝ ပဒံ, ‘‘သေ’’တိ နိပါတမတ္တံ ဝါ။ တေသံ နိရောဓမှိ န ဟတ္ထိ ဉာဏန္တိ ဒိဋ္ဌိနိဿယဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ယသ္မာ တေသံ ဉာဏံ နတ္ထိ, တသ္မာ ဧတံ ဒိဋ္ဌိဒွယံ နိဿိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဟိ အတ္ထိ ဉာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော ကာရဏောပဒေသေ နိပါတော။ ယတ္ထာယံ လောကော ဝိပရီတသညီတိ ယတ္ထ သုခေ နိရောဓမှိ အယံ သဒေဝကော လောကော ‘‘ဒုက္ခ’’မိတိ ဝိပရီတသညီ ဟောတိ, တသ္မိံ နိရောဓမှိ န ဟတ္ထိ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုက္ခမိတိ ဝိပရီတသညိတာယ ဣဒံ သုတ္တံ –
‘‘ရူပါ သဒ္ဒါ ရသာ ဂန္ဓာ, ဖဿာ ဓမ္မာ စ ကေဝလာ၊
ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပါ စ, ယာဝတတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ။
‘‘သဒေဝကဿ လောကဿ, ဧတေ ဝေါ သုခသမ္မတာ၊
ယတ္ထ စေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ, တံ နေသံ ဒုက္ခသမ္မတံ။
‘‘သုခန္တိ ဒိဋ္ဌမရိယေဟိ, သက္ကာယဿုပရောဓနံ၊
ပစ္စနီကမိဒံ ဟောတိ, သဗ္ဗလောကေန ပဿတံ။
‘‘ယံ ပရေ သုခတော အာဟု, တဒရိယာ အာဟု ဒုက္ခတော၊
ယံ ပရေ ဒုက္ခတော အာဟု, တဒရိယာ သုခတော ဝိဒူ။
‘‘ပဿ ဓမ္မံ ဒုရာဇာနံ, သမ္ပမူဠှေတ္ထဝိဒ္ဒသု၊
နိဝုတာနံ တမော ဟောတိ, အန္ဓကာရော အပဿတံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၄။)‘‘သတဉ္စ ဝိဝဋံ ဟောတိ, အာလောကော ပဿတာမိဝ၊
သန္တိကေ န ဝိဇာနန္တိ, မဂါ ဓမ္မဿကောဝိဒါ။
‘‘ဘဝရာဂပရေတေဟိ, ဘဝသောတာနုသာရိဘိ၊
မာရဓေယျာနုပန္နေဟိ, နာယံ ဓမ္မော သုသမ္ဗုဓော။
‘‘ကော နု အညတြ အရိယေဘိ, ပဒံ သမ္ဗုဒ္ဓုမရဟတိ၊
ယံ ပဒံ သမ္မဒညာယ, ပရိနိဗ္ဗန္တိ အနာသဝါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၇၆၄-၇၇၁)၊
֍ * ၁၄၉။ ဣဒါနိ သဗ္ဗာသံ ဒိဋ္ဌီနံ ဒိဋ္ဌိဒွယဘာဝံ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃါတကဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သုတ္တတော ဒဿေတုကာမော, ဒွီဟိ ဘိက္ခဝေတိ သုတ္တံ အာဟရိ။ တတ္ထ ဒေဝါတိ ဗြဟ္မာနောပိ ဝုစ္စန္တိ။ ဩလီယန္တီတိ သင်္ကုစန္တိ။ အတိဓာဝန္တီတိ အတိက္ကမိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ စက္ခုမန္တောတိ ပညဝန္တော။ စ-သဒ္ဒေါ အတိရေကတ္ထော။ ဘဝါရာမာတိ ဘဝေါ အာရာမော အဘိရမဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ဘဝါရာမာ။ ဘဝရတာတိ ဘဝေ အဘိရတာ။ ဘဝသမ္မုဒိတာတိ ဘဝေန သန္တုဋ္ဌာ။ ဒေသိယမာနေတိ တထာဂတေန ဝါ တထာဂတသာဝကေန ဝါ ဒေသိယမာနေ။ န ပက္ခန္ဒတီတိ ဓမ္မဒေသနံ ဝါ ဘဝနိရောဓံ ဝါ န ပဝိသတိ။ န ပသီဒတီတိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပါပုဏာတိ။ န သန္တိဋ္ဌတီတိ တတ္ထ န ပတိဋ္ဌာတိ။ နာဓိမုစ္စတီတိ တတ္ထ ဃနဘာဝံ န ပါပုဏာတိ။ ဧတ္တာဝတာ သဿတဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။
အဋ္ဋီယမာနာတိ ဒုက္ခံ ပါပုဏမာနာ။ ဟရာယမာနာတိ လဇ္ဇံ ပါပုဏမာနာ။ ဇိဂုစ္ဆမာနာတိ ဇိဂုစ္ဆံ ပါပုဏမာနာ။ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒံ ပဋိစ္စ တုဿန္တိ, ဥစ္ဆေဒံ ပတ္ထယန္တီတိ ဝါ အတ္ထော။ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ ဘောတိ အာလပနမေတံ။ သန္တန္တိ နိဗ္ဗုတံ။ ပဏီတန္တိ ဒုက္ခာဘာဝတော ပဏီတံ, ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိ ဝါ ပဏီတံ။ ယာထာဝန္တိ ယထာသဘာဝံ။ ဧတ္တာဝတာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။
ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘူတန္တိ ဟေတုတော သဉ္ဇာတံ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ ဒုက္ခံ။ ဘူတတော ပဿတီတိ ဣဒံ ဘူတံ ဒုက္ခန္တိ ပဿတိ။ နိဗ္ဗိဒါယာတိ ဝိပဿနတ္ထာယ။ ဝိရာဂါယာတိ အရိယမဂ္ဂတ္ထာယ။ နိရောဓာယာတိ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ ပဋိပန္နော ဟောတီတိ တဒနုရူပံ ပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဟောတိ။ ဧဝံ ပဿန္တီတိ ဣမိနာ ပကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယဉာဏေန, ပဋိဝေဓကာလေ လောကုတ္တရဉာဏေန ပဿန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၅။)ဣဒါနိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ တဿာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အာနိသံသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယော ဘူတံ ဘူတတော ဒိသွာတိ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတွာတိ အတ္ထော။ ဘူတဿ စ အတိက္ကမန္တိ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန အဘိသမေတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဘူတေဓိမုစ္စတီတိ မဂ္ဂဘာဝနာဘိသမယဝသေန ယထာသဘာဝေ နိရောဓေ ‘‘ဧတံ သန္တံ, ဧတံ ပဏီတ’’န္တိ အဓိမုစ္စတိ။ ဘဝတဏှာ ပရိက္ခယာတိ သမုဒယဿ ပဟာနေနာတိ အတ္ထော။ အသတိပိ စေတ္ထ သစ္စာနံ နာနာဘိသမယတ္တေ ‘‘ဒိသွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလိကဝစနံ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပုဗ္ဗံ ပဿိတွာ ပစ္ဆာ အဓိမုစ္စတိ။ စတုသစ္စာဘိသမယော သမာနကာလမေဝ ဟောတိ။ သမာနကာလေပိ ဝါ ပုဗ္ဗကာလိကာနိ ပဒါနိ ဘဝန္တီတိ န ဒေါသော။ သ ဝေတိ ဧကံသေန သော အရဟံ။ ဘူတပရိညာတောတိ ဒုက္ခံ ပရိညာတဝါ။ ဝီတတဏှောတိ ဝိဂတတဏှော။ ဘဝါဘဝေတိ ခုဒ္ဒကေ စ မဟန္တေ စ ဘဝေ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထေပိ ဟိ အ-ကာရဿ သမ္ဘဝတော အဘဝေါတိ မဟာဘဝေါ။ သော ပန ခုဒ္ဒကမဟန္တဘာဝေါ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဘဝေတိ သဿတေ။ အဘဝေတိ ဥစ္ဆေဒေ။ တဒုဘယေပိ ဒိဋ္ဌိရာဂါဘာဝေန ဝီတတဏှော။ ဘူတဿ ဝိဘဝါတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမုစ္ဆေဒါ။ နာဂစ္ဆတိ ပုနဗ္ဘဝန္တိ အရဟတော ပရိနိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၅၀။ တယော ပုဂ္ဂလာတိအာဒိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဂရဟဏတ္ထံ သမ္မာဒိဋ္ဌိကပသံသနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိရူပဘာဝံ ပန္နာ ဂတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီ။ သုန္ဒရဘာဝံ ပန္နာ ဂတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌီ။ တိတ္ထိယောတိ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ ဒိဋ္ဌိ, တံ ပဋိပန္နတ္တာ တိတ္ထေ သာဓု, တိတ္ထံ ယဿ အတ္ထီတိ ဝါ တိတ္ထိယော။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတော။ တိတ္ထိယသာဝကောတိ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိမာပန္နော ဂဟဋ္ဌော။ ယော စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ တဒုဘယဘာဝံ အနုပဂန္တွာ ယာယ ကာယစိ ဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော။
တထာဂတောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတော။ တထာဂတသာဝကောတိ မဂ္ဂပ္ပတ္တော ဖလပ္ပတ္တော စ။ ယော စ သမ္မာဒိဋ္ဌိကောတိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တော လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကော။
ဂါထာသု ကောဓနောတိ ယော အဘိဏှံ ကုဇ္ဈတိ, သော။ ဥပနာဟီတိ တမေဝ ကောဓံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥပနန္ဓနသီလော။ ပါပမက္ခီတိ လာမကဘူတမက္ခဝါ။ မာယာဝီတိ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနဝါ။ ဝသလောတိ ဟီနဇစ္စော။ ဝိသုဒ္ဓေါတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၆။)ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓေါ။ သုဒ္ဓတံ ဂတောတိ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတံ သုဒ္ဓဘာဝံ ဂတော။ မေဓာဝီတိ ပညဝါ။ ဣမာယ ဂါထာယ လောကုတ္တရသမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ဧဝ ထောမိတော။
ဝိပန္နဒိဋ္ဌိယော သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိယောတိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရံ ပဟာယ ဓမ္မမေဝ ဂရဟန္တော ထောမေန္တော စ အာဟ။ ဧတံ မမာတိ တဏှာမညနဝသေန ဒိဋ္ဌိ။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနမညနမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိမညနမေဝ။
ဧတံ မမာတိ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒီဟိ တိဿန္နံ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီနံ ဝိဘာဂဉ္စ ဂဏနဉ္စ ကာလသင်္ဂဟဉ္စ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ အနေကာသု ဒိဋ္ဌီသု ကတမာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ ကတမန္တာနုဂ္ဂဟိတာတိ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တသင်္ခါတကာလဒွယေ ကတမေန ကာလေန အနုဂ္ဂဟိတာ, အနုဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ ပရာမသန္တော ‘‘ဧတံ မမ အဟောသိ, ဧဝံ မမ အဟောသိ, ဧတ္တကံ မမ အဟောသီ’’တိ အတီတံ ဝတ္ထုံ အပဒိသိတွာ ပရာမသတိ, တသ္မာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ ပရာမသန္တော ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ ဝတေန ဝါ တပေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဧသောသ္မိ ဝိသုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ အနာဂတဖလံ ဥပါဒါယ ပရာမသတိ, တသ္မာ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ အပရန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ပရာမသန္တော အတီတာနာဂတံ ဥပါဒိန္နသန္တတိံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ပရာမသတိ, သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝသေန စ ပရာမသတိ, တသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ပန သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါယေဝ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ, သက္ကာယဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃါတေနေဝ စ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော သမုဂ္ဃါတံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခေန ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝုတ္တာ, သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိဒွါရေန ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနီတိ ပါဌော သုန္ဒရတရော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ပမုခါ အာဒိ ဧတေသန္တိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနိ။ ကာနိ တာနိ? ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။
‘‘ကာ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဝီသတိဝတ္ထုကာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ, ဝီသတိဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ‘‘ကတိ ဒိဋ္ဌိယော’’တိ ပုစ္ဆာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သာယေဝ ပန သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ‘‘ဧသော မေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၇။)အတ္တာ’’တိ ဝစနသာမညေန အတ္တာနုဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တာ။ တဿာ ဝုတ္တာယ အတ္တဝါဒပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောတိ။
֍ * ၁၅၁။ ယေ ကေစိ, ဘိက္ခဝေတိအာဒိသုတ္တာဟရဏံ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိပုဂ္ဂလသမ္ဗန္ဓေန သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိပုဂ္ဂလဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ကတံ။ တတ္ထ နိဋ္ဌံ ဂတာတိ မဂ္ဂဉာဏဝသေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါတိ နိစ္ဆယံ ဂတာ, နိဗ္ဗေမတိကာတိ အတ္ထော။ နိဋ္ဌာဂတာတိ ပါဌော သမာသပဒံ ဟောတိ, အတ္ထော ပန သောယေဝ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာတိ ဒိဋ္ဌိယာ သုန္ဒရဘာဝံ ဂတာ။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ ဣမိဿာ ကာမဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ဝိဟာယ နိဋ္ဌာတိ ဣမံ ကာမဘဝံ ဝိဇဟိတွာ သုဒ္ဓါဝါသဗြဟ္မလောကေ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿာတိ သတ္တက္ခတ္တုံပရမာ သတ္တဝါရပရမာ ဘဝူပပတ္တိ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ အဿ, တတော ပရံ အဋ္ဌမံ ဘဝံ နာဒိယတီတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမော။ တဿ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿ သောတာပန္နဿ။ ကောလံကောလဿာတိ ကုလတော ကုလံ ဂစ္ဆတီတိ ကောလံကောလော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယတော ဟိ ပဋ္ဌာယ နီစေ ကုလေ ဥပပတ္တိ နာမ နတ္ထိ, မဟာဘောဂကုလေသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။ တဿ ကောလံကောလဿ သောတာပန္နဿ။ ဧကဗီဇိဿာတိ ခန္ဓဗီဇံ နာမ ကထိတံ။ ယဿ ဟိ သောတာပန္နဿ ဧကံယေဝ ခန္ဓဗီဇံ အတ္ထိ, ဧကံ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ, သော ဧကဗီဇီ နာမ။ တဿ ဧကဗီဇိဿ သောတာပန္နဿ။ ဘဂဝတာ ဂဟိတနာမဝသေနေဝေတာနိ ဧတေသံ နာမာနိ။ ဧတ္တကဉှိ ဌာနံ ဂတော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ ဟောတိ, ဧတ္တကံ ကောလံကောလော, ဧတ္တကံ ဧကဗီဇီတိ ဘဂဝတာ ဧတေသံ နာမံ ဂဟိတံ။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘အယံ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂမိဿတိ, အယံ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂမိဿတီ’’တိ ဉတွာ တေသံ တာနိ တာနိ နာမာနိ အဂ္ဂဟေသိ။ မုဒုပညော ဟိ သောတာပန္နော သတ္တ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေန္တော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ, မဇ္ဈိမပညော ပရံ ဆဋ္ဌံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ကောလံကောလော နာမ, တိက္ခပညော ဧကံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဧကဗီဇီ နာမ။ တံ ပနေတံ တေသံ မုဒုမဇ္ဈိမတိက္ခပညတံ ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတိ။ ဣမေ တယောပိ သောတာပန္နာ ကာမဘဝဝသေန ဝုတ္တာ, ရူပါရူပဘဝေ ပန ဗဟုကာပိ ပဋိသန္ဓိယော ဂဏှန္တိ။ သကဒါဂါမိဿာတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံ ကာမဘဝံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ။ တဿ သကဒါဂါမိဿ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အရဟာတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အရဟာ။ အရဟန္တိပိ ပါဌော။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၈။)ကာမဘဝံ သံသရန္တေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝေ ဥပ္ပန္နာ ပန အရိယာ ကာမဘဝေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ။
အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အာယုဝေမဇ္ဈဿ အန္တရာယေဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနတော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ။ သော ပန ဥပ္ပန္နသမနန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာယီ, အာယုဝေမဇ္ဈံ အပ္ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီ, အာယုဝေမဇ္ဈံ ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ တိဝိဓော ဟောတိ။ တဿ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿ အနာဂါမိနော။ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အာယုဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ ဝါ ကာလကိရိယံ ဥပဂန္တွာ ဝါ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ အနာဂါမိနော။ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အသင်္ခါရေန အပ္ပယောဂေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ အကတွာဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနဓမ္မဿ အနာဂါမိနော။ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ သသင်္ခါရေန ဒုက္ခေန ကသိရေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ ကတွာဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနဓမ္မဿ အနာဂါမိနော။ ဥဒ္ဓံသောတဿ အကနိဋ္ဌဂါမိနောတိ ဥဒ္ဓံဝါဟိဘာဝေန ဥဒ္ဓမဿ တဏှာသောတံ ဝဋ္ဋသောတံ ဝါတိ ဥဒ္ဓံသောတော, ဥဒ္ဓံ ဝါ ဂန္တွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓမဿ မဂ္ဂသောတန္တိ ဥဒ္ဓံသောတော, အကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီ။ တဿ ဥဒ္ဓံသောတဿ အကနိဋ္ဌဂါမိနော အနာဂါမိဿ။ အယံ ပန အနာဂါမီ စတုပ္ပဘေဒေါ – ယော အဝိဟတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဗြဟ္မလောကေ သောဓေတွာ အကနိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဟေဋ္ဌာ တယော ဗြဟ္မလောကေ သောဓေတွာ သုဒဿီဗြဟ္မလောကေ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဣတော အကနိဋ္ဌမေဝ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဟေဋ္ဌာ စတူသု ဗြဟ္မလောကေသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမာတိ။ ဣမေ ပဉ္စ အနာဂါမိနော သုဒ္ဓါဝါသံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနာဂါမိနော ပန ရူပရာဂါရူပရာဂါနံ အပ္ပဟီနတ္တာ အာကင်္ခမာနာ သေသရူပါရူပဘဝေသုပိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ သုဒ္ဓါဝါသေ နိဗ္ဗတ္တာ ပန အညတ္ထ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အဝေစ္စပ္ပသန္နာတိ အရိယမဂ္ဂဝသေန ဇာနိတွာ ဗုဇ္ဈိတွာ အစလပ္ပသာဒေန ပသန္နာ။ သောတာပန္နာတိ အရိယမဂ္ဂသောတံ အာပန္နာ။ ဣမိနာ သဗ္ဗေပိ အရိယဖလဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလာ ဂဟိတာတိ။
ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ
ဒိဋ္ဌိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၉။)၃။ အာနာပါနဿတိကထာ
၁။ ဂဏနဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၅၂။ ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌိကထာနန္တရံ ကထိတာယ အာနာပါနဿတိကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ အာနာပါနဿတိကထာ ဒိဋ္ဌိကထာယ သုဝိဒိတဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနေန သုဝိသုဒ္ဓစိတ္တဿ ယထာဘူတာဝဗောဓာယ သမာဓိဘာဝနာ သုကရာ ဟောတိ, သဗ္ဗသမာဓိဘာဝနာသု စ သဗ္ဗသဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ဗောဓိမူလေ ဣမိနာဝ သမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တာနံ ယထာဘူတာဝဗောဓတော အယမေဝ သမာဓိဘာဝနာ ပဓာနာတိ စ ဒိဋ္ဌိကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တတ္ထ သောဠသဝတ္ထုကံ အာနာပါနဿတိသမာဓိံ ဘာဝယတော သမဓိကာနိ ဒွေ ဉာဏသတာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဉာဏဂဏနုဒ္ဒေသော, အဋ္ဌ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိအာဒိ ဉာဏဂဏနနိဒ္ဒေသော, ကတမာနိ အဋ္ဌ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိအာဒိ။ ဣမာနိ ဧကဝီသတိ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏာနီတိပရိယန္တံ သဗ္ဗဉာဏာနံ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော, အန္တေ သောဠသဝတ္ထုကံ အာနာပါနဿတိသမာဓိံ ဘာဝယတောတိအာဒိ နိဂမနန္တိ ဧဝံ တာဝ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ဂဏနုဒ္ဒေသေ ဂဏနဝါရေ တာဝ သောဠသဝတ္ထုကန္တိ ဒီဃံ ရဿံ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရန္တိ ကာယာနုပဿနာစတုက္ကံ, ပီတိပဋိသံဝေဒီ သုခပဋိသံဝေဒီ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရန္တိ ဝေဒနာနုပဿနာစတုက္ကံ, စိတ္တပဋိသံဝေဒီ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တံ သမာဒဟံ စိတ္တံ ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တာနုပဿနာစတုက္ကံ, အနိစ္စာနုပဿီ ဝိရာဂါနုပဿီ နိရောဓာနုပဿီ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီတိ ဓမ္မာနုပဿနာစတုက္ကန္တိ ဣမေသံ စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန သောဠသ ဝတ္ထူနိ ပတိဋ္ဌာ အာရမ္မဏာနိ အဿာတိ သောဠသဝတ္ထုကော။ တံ သောဠသဝတ္ထုကံ။ သမာသဝသေန ပနေတ္ထ ဝိဘတ္တိလောပေါ ကတော။ အာနန္တိ အဗ္ဘန္တရံ ပဝိသနဝါတော။ အပါနန္တိ ဗဟိနိက္ခမနဝါတော။ ကေစိ ပန ဝိပရိယာယေန ဝဒန္တိ။ အပါနဉှိ အပေတံ အာနတောတိ အပါနန္တိ ဝုစ္စတိ, နိဒ္ဒေသေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၀) ပန နာ-ကာရဿ ဒီဃတ္တမဇ္ဈုပေက္ခိတွာ အာပါနန္တိ။ တသ္မိံ အာနာပါနေ သတိ အာနာပါနဿတိ, အဿာသပဿာသပရိဂ္ဂါဟိကာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာနာပါနဿတိယာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၀။)ယုတ္တော သမာဓိ, အာနာပါနဿတိယံ ဝါ သမာဓိ အာနာပါနဿတိသမာဓိ။ ဘာဝယတောတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဘာဝေန္တဿ။ သမဓိကာနီတိ သဟ အဓိကေန ဝတ္တန္တီတိ သမဓိကာနိ, သာတိရေကာနီတိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပနေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ ကေစိ ပန ‘‘သံအဓိကာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဒွေ ဉာဏသတာနိယေဝ အဓိကာနီတိ အာပဇ္ဇတိ, တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ဣမာနိ ဟိ ဝီသတိအဓိကာနိ ဒွေ ဉာဏသတာနိ ဟောန္တီတိ။
ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိ ပရိပန္ထံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တဉာဏာနိ။ တထာ ဥပကာရေ ဥပက္ကိလေသေ ဉာဏာနိ။ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ ဝေါဒါယတိ, တေန စိတ္တံ ပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဝေါဒါနံ။ ကိံ တံ? ဉာဏံ။ ‘‘ဝေါဒါနဉာဏာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၁၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁) ဝိယ ‘‘ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတော သမ္ပဇာနော ဟုတွာ ကရောတီတိ သတောကာရီ, တဿ သတောကာရိဿ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါဘူတာနိ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါယ အနုကူလာနိ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမိဉာဏာနီတိပိ ပါဌော, နိဗ္ဗိဒါနုလောမော ဧတေသံ အတ္ထီတိ နိဗ္ဗိဒါနုလောမီတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါယ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယံ ဉာဏာနိ။ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏာနီတိ ဝိမုတ္တိသုခေန သမ္ပယုတ္တာနိ ဉာဏာနိ။
ကတမာနိ အဋ္ဌာတိအာဒီဟိ ပရိပန္ထဥပကာရာနံ ပဋိပက္ခဝိပက္ခယုဂလတ္တာ တေသု ဉာဏာနိ သဟေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကာမစ္ဆန္ဒနေက္ခမ္မာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဥပကာရန္တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန နပုံသကဝစနံ ကတံ။ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တာဝသေသာ ယေ ကေစိ အကုသလာ ဓမ္မာ။ တထာ သဗ္ဗေပိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ‘‘ပရိပန္ထော ဥပကာရ’’န္တိ စ တံ တဒေဝ အပေက္ခိတွာ ဧကဝစနံ ကတံ။ ဧတ္ထ စ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနိ စ ဥပကာရေ ဉာဏာနိ စ ပုစ္ဆိတွာ တေသံ အာရမ္မဏာနေဝ ဝိဿဇ္ဇိတွာ တေဟေဝ တာနိ ဝိဿဇ္ဇိတာနိ ဟောန္တီတိ တဒါရမ္မဏာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေသိ။ ဥပက္ကိလေသေ ဉာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဂဏနဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၁။)၂။ သောဠသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၅၃။ သောဠသဟိ အာကာရေဟီတိ ဥဘယပက္ခဝသေန ဝုတ္တေဟိ သောဠသဟိ ဉာဏကောဋ္ဌာသေဟိ။ ဥဒုစိတံ စိတ္တံ သမုဒုစိတန္တိ ဥပစာရဘူမိယံ စိတ္တံ ဥဒ္ဓံ ဥစိတံ, သမ္မာ ဥဒ္ဓံ ဥစိတံ, ဥပရူပရိ ကတပရိစယံ သမ္မာ ဥပရူပရိ ကတပရိစယန္တိ အတ္ထော။ ဥဒုဇိတံ စိတ္တံ သမုဒုဇိတန္တိပိ ပါဌော။ ဥပရိဘာဝါယ ဇိတံ, ဥပရိဘာဝကရေဟိ ဝါ ဉာဏေဟိ ဇိတံ ဥဒုဇိတံ။ သမုဒုဇိတန္တိ သမာ ဥပရိဘာဝါယ, ဥပရိဘာဝကရေဟိ ဝါ ဉာဏေဟိ ဇိတံ။ သမာတိ စေတ္ထ ဝိသမဘာဝပဋိက္ခေပေါ။ ဣမသ္မိံ ပါဌေ ဥ, ဒု-ဣတိ ဒွေ ဒွေ ဥပသဂ္ဂါ ဟောန္တိ။ ဥရူဇိတံ စိတ္တံ သမ္မာရူဇိတန္တိပိ ပါဌော။ ဧတ္ထာပိ ဇိတတ္ထောယေဝ။ ဥရူ အရူတိ ဣဒံ ပန နိပါတမတ္တမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဝီဏောပမဋ္ဌကထာယ တဇ္ဇိတံ သုတဇ္ဇိတန္တိ စ အတ္ထော ဝုတ္တော, သော ဣဓ န ယုဇ္ဇတိ။ ဧကတ္တေ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဥပစာရဘူမိယံ တာဝ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝေန ဧကတ္တေ ပတိဋ္ဌာတိ။ နိယျာနာဝရဏဋ္ဌေန နီဝရဏာတိ ဧတ္ထ အရတိပိ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ အာဝရဏဋ္ဌေန နီဝရဏာတိ ဝုတ္တာ။ နိယျာနာဝရဏဋ္ဌေနာတိ နိယျာနာနံ အာဂမနမဂ္ဂပိဒဟနဋ္ဌေန။ နိယျာနဝါရဏဋ္ဌေနာတိပိ ပါဌော, နိယျာနာနံ ပဋိက္ခေပနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ နေက္ခမ္မံ အရိယာနံ နိယျာနန္တိ မဂ္ဂဋ္ဌာနံ အရိယာနံ နိယျာနသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဟေတုတ္တာ ဖလူပစာရေန အရိယာနံ နိယျာနံ။ တေန စ ဟေတုဘူတေန မဂ္ဂက္ခဏေ အရိယာ နိယျန္တိ နိဂစ္ဆန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘နိယျာနန္တိ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ဥပစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ မဂ္ဂက္ခဏေ စ အာလောကသညာယ သဗ္ဗကုသလဓမ္မာနဉ္စ အဘာဝါ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ နိဝုတတ္တာတိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ။ နပ္ပဇာနာတီတိ ပုဂ္ဂလဝသေန ဝုတ္တံ။
ဝိသုဒ္ဓစိတ္တဿာတိ ဥပစာရဘူမိယံယေဝ။ ခဏိကသမောဓာနာတိ စိတ္တက္ခဏေ စိတ္တက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ခဏော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ခဏိကာ, ဥပက္ကိလေသာ, ခဏိကာနံ သမောဓာနော သမာဂမော ပဗန္ဓော ခဏိကသမောဓာနော။ တသ္မာ ခဏိကသမောဓာနာ, ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပက္ကိလေသာ ခဏိကပ္ပဗန္ဓဝသေန ခဏိကပရမ္ပရာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န ဧကစိတ္တက္ခဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သောဠသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၂။)၃။ ဥပက္ကိလေသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ပဌမစ္ဆက္ကံ
֍ * ၁၅၄။ ပဌမစ္ဆက္ကေ အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ အဗ္ဘန္တရပဝိသနဝါတဿ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ အာဒိ, ဟဒယံ မဇ္ဈံ, နာဘိ ပရိယောသာနံ။ တံ တဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော ယောဂိဿ ဌာနနာနတ္တာနုဂမနေန စိတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတိ, တံ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပဂတံ စိတ္တံ ဧကတ္တေ အသဏ္ဌဟနတော သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ပဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ ဗဟိနိက္ခမနဝါတဿ နာဘိ အာဒိ, ဟဒယံ မဇ္ဈံ, နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ ဗဟိအာကာသော ဝါ ပရိယောသာနံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဿာသပဋိကင်္ခနာ နိကန္တိတဏှာစရိယာတိ ‘‘နာသိကာဝါတာယတ္တမိဒံ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ဩဠာရိကောဠာရိကဿ အဿာသဿ ပတ္ထနာသင်္ခါတာ နိကာမနာ ဧဝ တဏှာပဝတ္တိ။ တဏှာပဝတ္တိယာ သတိ ဧကတ္တေ အသဏ္ဌဟနတော သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ပဿာသပဋိကင်္ခနာ နိကန္တီတိ ပုန အဿာသပုဗ္ဗကဿ ပဿာသဿ ပတ္ထနာသင်္ခါတာ နိကန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဿာသေနာဘိတုန္နဿာတိ အတိဒီဃံ အတိရဿံ ဝါ အဿာသံ ကရောန္တဿ အဿာသမူလကဿ ကာယစိတ္တကိလမထဿ သဗ္ဘာဝတော တေန အဿာသေန ဝိဒ္ဓဿ ပီဠိတဿ။ ပဿာသပဋိလာဘေ မုစ္ဆနာတိ အဿာသေန ပီဠိတတ္တာယေဝ ပဿာသေ အဿာဒသညိနော ပဿာသံ ပတ္ထယတော တသ္မိံ ပဿာသပဋိလာဘေ ရဇ္ဇနာ။ ပဿာသမူလကေပိ ဧသေဝ နယော။
ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ အနုဝဏ္ဏနတ္ထံ ဝုတ္တေသု ဂါထာဗန္ဓေသု အနုဂစ္ဆနာတိ အနုဂစ္ဆမာနာ။ သတီတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပဟေတုဘူတာ သတိ။ ဝိက္ခိပတိ အနေန စိတ္တန္တိ ဝိက္ခေပေါ။ ကော သော? အဿာသော။ အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပေါ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပေါ, တဿ အာကင်္ခနာ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပါကင်္ခနာ, အသမ္မာမနသိကာရဝသေန အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပကဿ အဿာသဿ အာကင်္ခနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ နယေန ဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပပတ္ထနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေဟီတိ ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ။ ဝိက္ခိပ္ပမာနဿာတိ ဝိက္ခိပိယမာနဿ ဝိက္ခေပံ အာပါဒိယမာနဿ။ နော စ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီတိ စိတ္တံ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ စ နာဓိမုစ္စတိ, ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ န ဝိမုစ္စတိ။ စိတ္တံ နော စ ဝိမုစ္စတိ ပရပတ္တိယာ စ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိမောက္ခံ အပ္ပဇာနန္တာတိ သော ဝါ အညော ဝါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၃။)အာရမ္မဏာဓိမုတ္တိဝိမောက္ခဉ္စ ပစ္စနီကဝိမုတ္တိဝိမောက္ခဉ္စ ဧဝံ အပ္ပဇာနန္တာ။ ပရပတ္တိယာတိ ပရပစ္စယံ ပရသဒ္ဒဟနံ အရဟန္တိ, န အတ္တပစ္စက္ခံ ဉာဏန္တိ ‘‘ပရပစ္စယိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပရပတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထော ပန သောယေဝ။
ဒုတိယစ္ဆက္ကံ
֍ * ၁၅၅။ ဒုတိယစ္ဆက္ကေ နိမိတ္တန္တိ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနံ။ အဿာသပဿာသာ ဟိ ဒီဃနာသိကဿ နာသာပုဋံ ဃဋ္ဋေန္တာ ပဝတ္တန္တိ, ရဿနာသိကဿ ဥတ္တရောဋ္ဌံ။ ယဒိ ဟိ အယံ ယောဂီ တံ နိမိတ္တမေဝ အာဝဇ္ဇတိ, တဿ နိမိတ္တမေဝ အာဝဇ္ဇမာနဿ အဿာသေ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတိ, န ပတိဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ တဿ တသ္မိံ စိတ္တေ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ သမာဓိဿ အဘာဝတော တံ ဝိကမ္ပနံ သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ယဒိ အဿာသမေဝ အာဝဇ္ဇတိ, တဿ စိတ္တံ အဗ္ဘန္တရပဝေသနဝသေန ဝိက္ခေပံ အာဝဟတိ, နိမိတ္တေ န ပတိဋ္ဌာတိ, တသ္မာ နိမိတ္တေ ဝိကမ္ပတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဂါထာသု ဝိက္ခိပ္ပတေတိ ဝိက္ခိပီယတိ ဝိက္ခေပံ အာပါဒီယတိ။
တတိယစ္ဆက္ကံ
֍ * ၁၅၆။ တတိယစ္ဆက္ကေ အတီတာနုဓာဝနံ စိတ္တန္တိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ဂတံ အဿာသံ ဝါ ပဿာသံ ဝါ အနုဂစ္ဆမာနံ စိတ္တံ။ ဝိက္ခေပါနုပတိတန္တိ ဝိက္ခေပေန အနုဂတံ, ဝိက္ခေပံ ဝါ သယံ အနုပတိတံ အနုဂတံ။ အနာဂတပဋိကင်္ခနံ စိတ္တန္တိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အပ္ပတ္တံ အဿာသံ ဝါ ပဿာသံ ဝါ ပဋိကင်္ခမာနံ ပစ္စာသီသမာနံ စိတ္တံ။ ဝိကမ္ပိတန္တိ တသ္မိံ အပ္ပတိဋ္ဌာနေနေဝ ဝိက္ခေပေန ဝိကမ္ပိတံ။ လီနန္တိ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ သင်္ကုစိတံ။ ကောသဇ္ဇာနုပတိတန္တိ ကုသီတဘာဝါနုဂတံ။ အတိပဂ္ဂဟိတန္တိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ အတိဥဿာဟိတံ။ ဥဒ္ဓစ္စာနုပတိတန္တိ ဝိက္ခေပါနုဂတံ။ အဘိနတန္တိ အဿာဒဝတ္ထူသု ဘုသံ နတံ အလ္လီနံ။ အပနတန္တိ နိရဿာဒဝတ္ထူသု ပတိဟတံ, တတော အပဂတံ ဝါ, အပဂတနတံ ဝါ, န တတော အပဂတန္တိ အတ္ထော။ ရာဂါနုပတိတန္တိ ဧတ္ထ အဿာသပဿာသနိမိတ္တံ မနသိကရောတော ဥပ္ပန္နပီတိသုခေ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဟသိတလပိတကီဠိတဝတ္ထူသု ဝါ ရာဂေါ အနုပတတိ။ ဗျာပါဒါနုပတိတန္တိ ဧတ္ထ မနသိကာရေ နိရဿာဒဂတစိတ္တဿ ဥပ္ပန္နဒေါမနဿဝသေန ဝါ ပုဗ္ဗေ သမုဒါစိဏ္ဏေသု အာဃာတဝတ္ထူသု ဝါ ဗျာပါဒေါ အနုပတတိ။ ဂါထာသု န သမာဓိယတီတိ န သမာဟိတံ ဟောတိ။ အဓိစိတ္တန္တိ စိတ္တသီသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော အဓိကော သမာဓိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၄။)֍ * ၁၅၇။ ဧတ္တာဝတာ တီဟိ ဆက္ကေဟိ အဋ္ဌာရသ ဥပက္ကိလေသေ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တေသံ ဥပက္ကိလေသာနံ သမာဓိဿ ပရိပန္ထဘာဝသာဓနေန အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော ပုန အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ သာရဒ္ဓါ စ ဟောန္တီတိ ဝိက္ခေပသမုဋ္ဌာနရူပါနံ ဝသေန ရူပကာယောပိ, ဝိက္ခေပသန္တတိဝသေန စိတ္တမ္ပိ မဟတာ ခေါဘေန ခုဘိတာ သဒရထာ စ ဟောန္တိ။ တတော မန္ဒတရေန ဣဉ္ဇိတာ ကမ္ပိတာ, တတော မန္ဒတရေန ဖန္ဒိတာ စလိတာ ဟောန္တိ။ ဗလဝါပိ မဇ္ဈိမောပိ မန္ဒောပိ ခေါဘော ဟောတိယေဝ, န သက္ကာ ခေါဘေန န ဘဝိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တံ ဝိကမ္ပိတတ္တာတိ စိတ္တဿ ဝိကမ္ပိတတ္တာ။ ဂါထာသု ပရိပုဏ္ဏာ အဘာဝိတာတိ ယထာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောတိ, တထာ အဘာဝိတာ။ ဣဉ္ဇိတောတိ ကမ္ပိတော။ ဖန္ဒိတောတိ မန္ဒကမ္ပိတော။ ဟေဋ္ဌာ နီဝရဏာနံ အနန္တရတ္တာ ‘‘ဣမေဟိ စ ပန နီဝရဏေဟီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၃) အစ္စန္တသမီပနိဒဿနဝစနံ ကတံ။ ဣဓ ပန နိဂမနေ နီဝရဏာနံ သန္တရတ္တာ တေဟိ စ ပန နီဝရဏေဟီတိ ပရမ္မုခနိဒဿနဝစနံ ကတံ။
ဥပက္ကိလေသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဝေါဒါနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၅၈။ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ ဝိသုဒ္ဓဉာဏာနိ။ တံ ဝိဝဇ္ဇယိတွာတိ ယံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အတီတာနုဓာဝနံ စိတ္တံ ဝိက္ခေပါနုပတိတံ, တံ ဝိဝဇ္ဇယိတွာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧကဋ္ဌာနေ သမာဒဟတီတိ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနေ သမံ အာဒဟတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထေဝ အဓိမောစေတီတိ ဧကဋ္ဌာနေတိ ဝုတ္တေ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနေယေဝ သန္နိဋ္ဌပေတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ ပဂ္ဂဏှိတွာတိ ဓမ္မဝိစယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ပဂ္ဂဟေတွာ။ ဝိနိဂ္ဂဏှိတွာတိ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဝိနိဂ္ဂဏှိတွာ။ ‘‘သတိန္ဒြိယဝီရိယိန္ဒြိယေဟိ ပဂ္ဂဟေတွာ, သတိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယေဟိ ဝိနိဂ္ဂဟေတွာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သမ္ပဇာနော ဟုတွာတိ အသုဘဘာဝနာဒီဟိ။ ပုန သမ္ပဇာနော ဟုတွာတိ မေတ္တာဘာဝနာဒီဟိ။ ယေန ရာဂေန အနုပတိတံ, ယေန ဗျာပါဒေန အနုပတိတံ, တံ ပဇဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ စိတ္တံ ဤဒိသန္တိ သမ္ပဇာနန္တော တပ္ပဋိပက္ခေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၅။)ရာဂံ ပဇဟတိ, ဗျာပါဒံ ပဇဟတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ပရိယောဒါတန္တိ ပဘဿရံ။ ဧကတ္တဂတံ ဟောတီတိ တံ တံ ဝိသေသံ ပတ္တဿ တံ တံ ဧကတ္တံ ဂတံ ဟောတိ။
ကတမေ တေ ဧကတ္တာတိ ဣဓ ယုဇ္ဇမာနာယုဇ္ဇမာနေပိ ဧကတ္တေ ဧကတော ကတွာ ပုစ္ဆတိ။ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တန္တိ ဒါနဝတ္ထုသင်္ခါတဿ ဒါနဿ ဥပသဂ္ဂေါ ဝေါသဇ္ဇနံ ဒါနူပသဂ္ဂေါ, ဒါနဝတ္ထုပရိစ္စာဂစေတနာ။ တဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဥပဂန္တွာ ဌာနံ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနံ, တဒေဝ ဧကတ္တံ, တေန ဝါ ဧကတ္တံ ဧကဂ္ဂဘာဝေါ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တံ။ ဒါနဝေါသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တန္တိ ပါဌော သုန္ဒရတရော, သော ဧဝတ္ထော။ ဧတေန ပဒုဒ္ဓါရဝသေန စာဂါနုဿတိသမာဓိ ဝုတ္တော။ ပဒုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တောပိ စေသ ဣတရေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဧကတ္တာနံ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိ, တသ္မာ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိသာခါပိ ဟိ မဟာဥပါသိကာ အာဟ – ‘‘ဣဓ, ဘန္တေ, ဒိသာသု ဝဿံဝုဋ္ဌာ ဘိက္ခူ သာဝတ္ထိံ အာဂစ္ဆိဿန္တိ ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ, တေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿန္တိ ‘ဣတ္ထန္နာမော, ဘန္တေ, ဘိက္ခု ကာလင်္ကတော, တဿ ကာ ဂတိ, ကော အဘိသမ္ပရာယော’တိ? တံ ဘဂဝါ ဗျာကရိဿတိ သောတာပတ္တိဖလေ ဝါ သကဒါဂါမိဖလေ ဝါ အနာဂါမိဖလေ ဝါ အရဟတ္တေ ဝါ။ တျာဟံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမိ ‘အာဂတပုဗ္ဗာ နု ခေါ, ဘန္တေ, တေန အယျေန သာဝတ္ထီ’တိ? သစေ မေ ဝက္ခန္တိ ‘အာဂတပုဗ္ဗာ တေန ဘိက္ခုနာ သာဝတ္ထီ’တိ။ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂစ္ဆိဿာမိ နိဿံသယံ ပရိဘုတ္တံ တေန အယျေန ဝဿိကသာဋိကာ ဝါ အာဂန္တုကဘတ္တံ ဝါ ဂမိကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ ဝါ ဓုဝယာဂု ဝါတိ။ တဿာ မေ တဒနုဿရန္တိယာ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယိဿတိ, ပမုဒိတာယ ပီတိ ဇာယိဿတိ, ပီတိမနာယ ကာယော ပဿမ္ဘိဿတိ, ပဿဒ္ဓကာယာ သုခံ ဝေဒယိဿာမိ, သုခိနိယာ စိတ္တံ သမာဓိယိဿတိ, သာ မေ ဘဝိဿတိ ဣန္ဒြိယဘာဝနာ ဗလဘာဝနာ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၁)။ အထ ဝါ ဧကတ္တေသု ပဌမံ ဥပစာရသမာဓိဝသေန ဝုတ္တံ, ဒုတိယံ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန, တတိယံ ဝိပဿနာဝသေန, စတုတ္ထံ မဂ္ဂဖလဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမထဿ နိမိတ္တံ သမထနိမိတ္တံ။ ဝယော ဘင်္ဂေါ ဧဝ လက္ခဏံ ဝယလက္ခဏံ။ နိရောဓော နိဗ္ဗာနံ။ သေသမေတေသု တီသု ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၆။)စာဂါဓိမုတ္တာနန္တိ ဒါနေ အဓိမုတ္တာနံ။ အဓိစိတ္တန္တိ ဝိပဿနာပါဒကသမာဓိ။ ဝိပဿကာနန္တိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ တီဟိ အနုပဿနာဟိ သင်္ခါရေ ဝိပဿန္တာနံ။ အရိယပုဂ္ဂလာနန္တိ အဋ္ဌန္နံ။ ဒုတိယာဒီနိ တီဏိ ဧကတ္တာနိ အာနာပါနဿတိဝသေန သေသကမ္မဋ္ဌာနဝသေန စ ယုဇ္ဇန္တိ။ စတူဟိ ဌာနေဟီတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ သမာဓိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနံ ဝသေန ‘‘ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒဉ္စေဝ ဟောတိ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတဉ္စ ဉာဏေန စ သမ္ပဟံသိတ’’န္တိ ဥဒ္ဒေသပဒါနိ။ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ကော အာဒီ’’တိအာဒီနိ တေသံ ဥဒ္ဒေသပဒါနံ ဝိတ္ထာရေတုကမျတာပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမာနိ နိဒ္ဒေသပဒါနိ။ တတ္ထ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒန္တိ ပဋိပဒါ ဧဝ နီဝရဏမလဝိသောဓနတော ဝိသုဒ္ဓိ, တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိံ ပက္ခန္ဒံ ပဝိဋ္ဌံ။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတန္တိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဗြူဟိတံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဉာဏေန စ သမ္ပဟံသိတန္တိ ပရိယောဒါပကေန ဉာဏေန သမ္ပဟံသိတံ ပရိယောဒါပိတံ ဝိသောဓိတံ။ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ နာမ သသမ္ဘာရိကော ဥပစာရော, ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ, သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒဉ္စေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အန္တောအပ္ပနာယမေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ, တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ, ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ယသ္မိဉှိ ဝါရေ အပ္ပနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ ယော နီဝရဏသင်္ခါတော ကိလေသဂဏော တဿ ဈာနဿ ပရိပန္ထော, တတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ, ဝိသုဒ္ဓတ္တာ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဟုတွာ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ နာမ သမပ္ပဝတ္တော အပ္ပနာသမာဓိယေဝ။ တဒနန္တရံ ပန ပုရိမစိတ္တံ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေန တထတ္တံ ဥပဂစ္ဆမာနံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ တထတ္တုပဂမနေန တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမ။ ဧဝံ တာဝ ပုရိမစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနာကာရနိပ္ဖါဒိကာ ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေယေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဿ ပန တဿ ပုန ဝိသောဓေတဗ္ဗာဘာဝတော ဝိသောဓနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထဘာဝူပဂမနေန သမထပဋိပန္နဿ ပုန သမာဒါနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထပဋိပန္နဘာဝတော ဧဝ စဿ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ပုန ဧကတ္တုပဋ္ဌာနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ ဧဝံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၇။)ယေ ပနေတေ ဧဝံ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတေ တတ္ထ ဇာတာ သမာဓိပညာသင်္ခါတာ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာ အညမညံ အနတိဝတ္တမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ, ယာနိ စ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာနိ ဟုတွာ ပဝတ္တာနိ, ယံ စေသ တဒုပဂံ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝီရိယံ ဝါဟယတိ, ယာ စဿ တသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တာ အာသေဝနာ, သဗ္ဗေပိ တေ အာကာရာ ယသ္မာ ဉာဏေန သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝဉ္စ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ တထာ တထာ သမ္ပဟံသိတတ္တာ ဝိသောဓိတတ္တာ ပရိယောဒါပိတတ္တာ နိပ္ဖန္နာ, တသ္မာ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ, ယထာဟ – ‘‘တထာပဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ, ဥပေက္ခာဝသေန ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ဥပေက္ခာဝသေန နာနတ္တကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ, ဝိမောက္ခဝသေန ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ဝိမုတ္တတ္တာ တေ ဓမ္မာ ဧကရသာ ဟောန္တိ, ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၁)။ တသ္မာ ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာ။
ဧဝံ တိဝတ္တဂတန္တိအာဒီနိ တဿေဝ စိတ္တဿ ထောမနဝစနာနိ။ တတ္ထ ဧဝံ တိဝတ္တဂတန္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒနဥပေက္ခာနုဗြူဟနာဉာဏသမ္ပဟံသနာဝသေန တိဝိဓဘာဝံ ဂတံ။ ဝိတက္ကသမ္ပန္နန္တိ ကိလေသက္ခောဘဝိရဟိတတ္တာ ဝိတက္ကေန သုန္ဒရဘာဝံ ပန္နံ ဂတံ။ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ တသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတေန အဓိဋ္ဌာနေန သမ္ပန္နံ အနူနံ။ ယထာ အဓိဋ္ဌာနဝသိယံ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဈာနပ္ပဝတ္တိ, တထာ ဣဓာပိ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနန္တိ စိတ္တေကဂ္ဂတာပိ ယုဇ္ဇတိ။ တေန ဟိ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတိ, န ဧတ္ထ ဝိက္ခိပတီတိ။ ‘‘သမာဓိသမ္ပန္န’’န္တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သမာဓိဿေဝ ဈာနသင်္ဂဟိတတ္တာ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ ဈာနင်္ဂပဉ္စကဝသေန ဝုတ္တံ။ သမာဓိသမ္ပန္နန္တိ ဣန္ဒြိယသင်္ဂဟိတတ္တာ ဣန္ဒြိယပဉ္စကဝသေန, ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီသု ပန အလဗ္ဘမာနာနိ ပဒါနိ ပဟာယ လဗ္ဘမာနကဝသေန ပီတိသမ္ပန္နန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဝိတက္ကာဒယော ပရိပုဏ္ဏာယေဝ တာသံ ကာမာဝစရတ္တာ။ ဧတာသု စ အပ္ပနာယ အဘာဝတော ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒယော ခဏိကသမာဓိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ စတူသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၈။)မဂ္ဂေသု ပဌမဇ္ဈာနိကဝသေန ဝိတက္ကာဒီနံ လဗ္ဘနတော လဗ္ဘမာနကဝသေနေဝ ဝိတက္ကာဒယော ပရိပုဏ္ဏာ ဝုတ္တာ။ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒီသု ဟိ မဂ္ဂေသု ဝိတက္ကာဒယော ဈာနေသု ဝိယ ပရိဟာယန္တီတိ။ ဧတ္တာဝတာ တေရသ ဝေါဒါနဉာဏာနိ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ? ဧကဋ္ဌာနေ သမာဒဟနေန တတ္ထေဝ အဓိမုစ္စနေန ကောသဇ္ဇပ္ပဇဟနေန ဥဒ္ဓစ္စပ္ပဇဟနေန ရာဂပ္ပဇဟနေန ဗျာပါဒပ္ပဇဟနေန သမ္ပယုတ္တာနိ ဆ ဉာဏာနိ, စတူဟိ ဧကတ္တေဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ, ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာနုဗြူဟနာသမ္ပဟံသနာဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ တီဏိ ဉာဏာနီတိ ဧဝံ တေရသ ဉာဏာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။
֍ * ၁၅၉။ ဧဝံ သန္တေပိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာဝသေန တေသံ နိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုကာမော တာနိ ဉာဏာနိ အနိဂမေတွာဝ နိမိတ္တံ အဿာသပဿာသာတိအာဒိနာ နယေန စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာဝိဓိံ ဒဿေတွာ အန္တေ တာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေသိ။ တတ္ထ နိမိတ္တံ ဝုတ္တမေဝ။ အနာရမ္မဏာမေကစိတ္တဿာတိ အနာရမ္မဏာ ဧကစိတ္တဿ။ မ-ကာရော ပနေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ အနာရမ္မဏမေကစိတ္တဿာတိပိ ပါဌော, ဧကဿ စိတ္တဿ အာရမ္မဏံ န ဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ တယော ဓမ္မေတိ နိမိတ္တာဒယော တယော ဓမ္မေ။ ဘာဝနာတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ။ ကထန္တိ ပဌမံ ဝုတ္တာယ စောဒနာဂါထာယ အနန္တရံ ဝုတ္တာယ ပရိဟာရဂါထာယ အတ္ထံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ န စိမေတိ န စ ဣမေ။ န စမေတိပိ ပါဌော, သောယေဝ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ကထံ န စ အဝိဒိတာ ဟောန္တိ, ကထံ န စ စိတ္တံ ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ ကထံ သဒ္ဒေါ သေသေဟိ ပဉ္စဟိ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပဓာနဉ္စ ပညာယတီတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာရမ္ဘကံ ဝီရိယံ သန္ဒိဿတိ။ ဝီရိယဉှိ ပဒဟန္တိ တေနာတိ ပဓာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပယောဂဉ္စ သာဓေတီတိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘကံ ဈာနဉ္စ ယောဂီ နိပ္ဖါဒေတိ။ ဈာနဉှိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနာယ ပယုဉ္ဇီယတီတိ ပယောဂေါတိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ သံယောဇနပ္ပဟာနကရံ မဂ္ဂဉ္စ ပဋိလဘတိ။ မဂ္ဂေါ ဟိ သမထဝိပဿနာနံ အာနိသံသတ္တာ ဝိသေသောတိ ဝုတ္တော။ ဝိသေသဿ စ ပမုခဘူတတ္တာ စ-ကာရေန သမုစ္စယော န ကတော။
ဣဒါနိ တံ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဥပမာယ သာဓေန္တော သေယျထာပိ ရုက္ခောတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယထာ နာမ ကကစေန ဖာလနတ္ထံ ဝါသိယာ တစ္ဆိတွာ ရုက္ခော ဖာလနကာလေ နိစ္စလဘာဝတ္ထံ သမေ ဘူမိပဒေသေ ပယောဂက္ခမံ ကတွာ ဌပိတော။ ကကစေနာတိ ဟတ္ထကကစေန။ အာဂတေတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၉။)ရုက္ခံ ဖုသိတွာ အတ္တနော သမီပဘာဂံ အာဂတေ။ ဂတေတိ ရုက္ခံ ဖုသိတွာ ပရဘာဂံ ဂတေ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ န အဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ရုက္ခေ ကကစဒန္တေဟိ ဖုဋ္ဌံ ပုရိသေန ပေက္ခမာနံ ဌာနံ အပ္ပတွာ တေသံ အာဂမနဂမနာဘာဝတော သဗ္ဗေပိ ကကစဒန္တာ ဝိဒိတာဝ ဟောန္တိ။ ပဓာနန္တိ ရုက္ခစ္ဆေဒနဝီရိယံ။ ပယောဂန္တိ ရုက္ခစ္ဆေဒနကိရိယံ။ ‘‘ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဝစနံ ဥပမာယ နတ္ထိ။ ဥပနိဗန္ဓနာ နိမိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာယ သတိယာ နိမိတ္တဘူတံ ကာရဏဘူတံ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ။ ဥပနိဗန္ဓတိ ဧတာယ အာရမ္မဏေ စိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာ နာမ သတိ။ နာသိကဂ္ဂေ ဝါတိ ဒီဃနာသိကော နာသိကဂ္ဂေ။ မုခနိမိတ္တေ ဝါတိ ရဿနာသိကော ဥတ္တရောဋ္ဌေ။ ဥတ္တရောဋ္ဌော ဟိ မုခေ သတိယာ နိမိတ္တန္တိ မုခနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တော။ အာဂတေတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနတော အဗ္ဘန္တရံ အာဂတေ။ ဂတေတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဂတေ။ န အဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အပ္ပတွာ အဿာသပဿာသာနံ အာဂမနဂမနာဘာဝတော သဗ္ဗေပိ တေ ဝိဒိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ကမ္မနိယံ ဟောတီတိ ယေန ဝီရိယေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ကမ္မနိယံ ဘာဝနာကမ္မက္ခမံ ဘာဝနာကမ္မယောဂ္ဂံ ဟောတိ။ ဣဒံ ဝီရိယံ ပဓာနံ နာမာတိ ဖလေန ကာရဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တီတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန နီဝရဏာနိ ပဟီယန္တိ။ ဝိတက္ကာ ဝူပသမ္မန္တီတိ နာနာရမ္မဏစာရိနော အနဝဋ္ဌိတာ ဝိတက္ကာ ဥပသမံ ဂစ္ဆန္တိ။ ယေန ဈာနေန ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တိ, ဝိတက္ကာ ဝူပသမ္မန္တိ။ အယံ ပယောဂေါတိ ပယောဂမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ကတော။ သညောဇနာ ပဟီယန္တီတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာ သညောဇနာ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပဟီယန္တိ။ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီတိ ပဟီနာနံ ပုန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မကတ္တာ ဝိဂတော ဥပ္ပါဒန္တော ဝါ ဝယန္တော ဝါ ဧတေသန္တိ ဗျန္တာ, ပုဗ္ဗေ အဗျန္တာ ဗျန္တာ ဟောန္တီတိ ဗျန္တီဟောန္တိ, ဝိနဿန္တီတိ အတ္ထော။ သညောဇနပ္ပဟာနံ အနုသယပ္ပဟာနေန ဟောတိ, န အညထာတိ ဒဿနတ္ထံ အနုသယပ္ပဟာနမာဟ။ ယေန မဂ္ဂေန သညောဇနာ ပဟီယန္တိ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တိ, အယံ ဝိသေသောတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထစတုက္ကေ အရိယမဂ္ဂဿာပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဣဓ အရိယမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော။ ဧကစိတ္တဿ အာရမ္မဏဒွယာဘာဝဿ အဝုတ္တေပိ သိဒ္ဓတ္တာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဧဝံ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ဧကစိတ္တဿ အာရမ္မဏာ န ဟောန္တီတိ နိဂမနံ ကတံ။
֍ * ၁၆၀။ ဣဒါနိ တံ ဘာဝနာသိဒ္ဓိသာဓကံ ယောဂါဝစရံ ထုနန္တော အာနာပါနဿတိ ယဿာတိ ဂါထံ ဝတွာ တဿာ နိဒ္ဒေသမာဟ။ တတ္ထ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၀။)အာနာပါနဿတိယော ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ, တထာ ပရိပုဏ္ဏာ သုဘာဝိတာ အနုပုဗ္ဗံ ပရိစိတာ ယဿ အတ္ထိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ သော ဣမံ လောကံ ပဘာသေတိ။ ကိံ ဝိယ? အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ ယထာ အဗ္ဘာဒီဟိ မုတ္တော စန္ဒိမာ ဣမံ ဩကာသလောကံ ပဘာသေတိ, တထာ သော ယောဂါဝစရော ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ ပဘာသေတီတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ’’တိ စ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ မဟိကာဒီနမ္ပိ ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒလောပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂါထာနိဒ္ဒေသေ နော ပဿာသော နော အဿာသောတိ သော သောယေဝ အတ္ထော ပဋိသေဓေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တော။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ အသမ္မုဿနတာယ တမေဝ အဿာသံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ သတိ နာမာတိ အတ္ထော။ တထာ ပဿာသံ။ ဧတ္တာဝတာ အာနာပါနေသု သတိ အာနာပါနဿတီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။
ဣဒါနိ သတိဝသေနေဝ ‘‘ယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ပုဂ္ဂလံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ယော အဿသတိ, တဿုပဋ္ဌာတိ။ ယော ပဿသတိ, တဿုပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ။ ယော အဿသတိ, တဿ သတိ အဿာသံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ။ ယော ပဿသတိ, တဿ သတိ ပဿာသံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ပရိပုဏ္ဏာတိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂပရမ္ပရာယ အရဟတ္တမဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ ပရိပုဏ္ဏာ။ တေယေဝ ဟိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဓမ္မေ သန္ဓာယ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိအာဒိမာဟ။ တေ ဟိ ဓမ္မာ ဣမိနာ ယောဂိနာ ပရိဂ္ဂယှမာနတ္တာ ပရိဂ္ဂဟာ, တေန ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ စိတ္တစေတသိကာနံ အညမညပရိဝါရတ္တာ ပရိဝါရဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိပူရဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ စတဿော ဘာဝနာတိအာဒီနိ သုဘာဝိတာတိ ဝုတ္တပဒဿ အတ္ထဝသေန ဝုတ္တာနိ။ စတဿော ဘာဝနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။ ယာနီကတာတိ ယုတ္တယာနသဒိသာ ကတာ။ ဝတ္ထုကတာတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ဝတ္ထုသဒိသာ ကတာ။ အနုဋ္ဌိတာတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ။ ပရိစိတာတိ သမန္တတော စိတာ ဥပစိတာ။ သုသမာရဒ္ဓါတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါ သုကတာ။ ယတ္ထ ယတ္ထ အာကင်္ခတီတိ ယေသု ယေသု ဈာနေသု ယာသု ယာသု ဝိပဿနာသု သစေ ဣစ္ဆတိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု တေသု ဈာနေသု တာသု တာသု ဝိပဿနာသု။ ဝသိပ္ပတ္တောတိ ဝသီဘာဝံ ဗဟုဘာဝံ ပတ္တော။ ဗလပ္ပတ္တောတိ သမထဝိပဿနာဗလပ္ပတ္တော။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ ဝိသာရဒဘာဝံ ပဋုဘာဝံ ပတ္တော။ တေ ဓမ္မာတိ သမထဝိပဿနာ ဓမ္မာ။ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓါတိ အာဝဇ္ဇနာယတ္တာ, အာဝဇ္ဇိတမတ္တေယေဝ တဿ သန္တာနေန, ဉာဏေန ဝါ သမ္ပယောဂံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၁။)ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အာကင်္ခပဋိဗဒ္ဓါတိ ရုစိအာယတ္တာ, ရောစိတမတ္တေယေဝ ဝုတ္တနယေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ မနသိကာရော ပနေတ္ထ အာဝဇ္ဇနာယ စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ အာကင်္ခနာယ ဝေဝစနဝသေန အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တော။ တေန ဝုစ္စတိ ယာနီကတာတိ ဧဝံ ကတတ္တာယေဝ တေ ယုတ္တယာနသဒိသာ ကတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ သောဠသသု ဝတ္ထူသု ဧကေကသ္မိံ။ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ။ သူပဋ္ဌိတာတိ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ။ သမ္ပယုတ္တစိတ္တသတီနံ သဟေဝ သကသကကိစ္စကရဏတော အနုလောမပဋိလောမဝသေန ယောဇေတွာ တေ ဒွေ ဓမ္မာ ဒဿိတာ။ တေန ဝုစ္စတိ ဝတ္ထုကတာတိ ဧဝံ ဘူတတ္တာယေဝ ကတပတိဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယေန ယေန စိတ္တံ အဘိနီဟရတီတိ ပုဗ္ဗပ္ပဝတ္တိတော အပနေတွာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘာဝနာဝိသေသေ စိတ္တံ ဥပနေတိ။ တေန တေန သတိ အနုပရိဝတ္တတီတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ ဘာဝနာဝိသေသေ သတိ အနုကူလာ ဟုတွာ ပုဗ္ဗပ္ပဝတ္တိတော နိဝတ္တိတွာ ပဝတ္တတိ။ ‘‘ယေန, တေနာ’’တိ စေတ္ထ ‘‘ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၅။၁၊ သု။ နိ။ မင်္ဂလသုတ္တ) ဝိယ ဘုမ္မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုစ္စတိ အနုဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ ကရဏတောယေဝ တံ တံ ဘာဝနံ အနုဂန္တွာ ဌိတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာနာပါနဿတိယာ သတိပဓာနတ္တာ ဝတ္ထုကတာနုဋ္ဌိတပဒေသု သတိယာ သဟ ယောဇနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယသ္မာ ပန ပရိပုဏ္ဏာယေဝ ပရိစိတာ ဟောန္တိ ဝဍ္ဎိတာ လဒ္ဓါသေဝနာ, တသ္မာ ‘‘ပရိပုဏ္ဏာ’’တိပဒေ ဝုတ္တာ တယော အတ္ထာ ‘‘ပရိစိတာ’’တိပဒေပိ ဝုတ္တာ, စတုတ္ထော ဝိသေသတ္ထောပိ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သတိယာ ပရိဂ္ဂဏှန္တောတိ သမ္ပယုတ္တာယ, ပုဗ္ဗဘာဂါယ ဝါ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ယောဂီ။ ဇိနာတိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန လာမကေ ကိလေသေ ဇိနာတိ အဘိဘဝတိ။ အယဉ္စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။ ဓမ္မေသု ဟိ ဇိနန္တေသု တံဓမ္မသမင်္ဂီပုဂ္ဂလောပိ ဇိနာတိ နာမ။ တေ စ ဓမ္မာ သတိံ အဝိဟာယ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေ ဇိနိတုမာရဒ္ဓါ ဇိတာတိ ဝုစ္စန္တိ ယထာ ‘‘ဘုဉ္ဇိတုမာရဒ္ဓေါ ဘုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ပရိဇိတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဇ-ကာရဿ စ-ကာရံ ကတွာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၂။)‘‘ပရိစိတာ’’တိ ဝုတ္တံ, ယထာ သမ္မာ ဂဒေါ အဿာတိ သုဂတောတိ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရော နိရုတ္တိလက္ခဏေန ကတော, ဧဝမိဓာပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ပရိစိတာတိ ပဒံ ကတ္တုသာဓနံ, ပုရိမာနိ တီဏိ ကမ္မသာဓနာနိ။
စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓါတိ စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အတ္ထသဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုသမာရဒ္ဓါတိ ပဒဿ အတ္ထာပိ ဟိ ဣဓ သုသမာရဒ္ဓါတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, သုသမာရဒ္ဓဓမ္မာ ဝါ။ စတုရတ္ထဘေဒတော စတ္တာရောတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ဓမ္မဘေဒတော။ ယသ္မာ ပန သုဘာဝိတာယေဝ သုသမာရဒ္ဓါ ဟောန္တိ, န အညေ, တသ္မာ တယော ဘာဝနတ္ထာ ဣဓာပိ ဝုတ္တာ။ အာသေဝနတ္ထောပိ တီသု ဝုတ္တေသု ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ တံ အဝတွာ တပ္ပစ္စနီကာနံ သုသမူဟတတ္ထော ဝုတ္တော။ ပစ္စနီကသမုဂ္ဃါတေန ဟိ အာရဒ္ဓပရိယောသာနံ ပညာယတိ, တေန သုသမာရဒ္ဓဿ သိခါပ္ပတ္တော အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ တတ္ထ တပ္ပစ္စနီကာနန္တိ တေသံ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂါနံ ပဋိပက္ခဘူတာနံ။ ကိလေသာနန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ နိစ္စသညာဒိသမ္ပယုတ္တာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနဉ္စ။ သုသမူဟတတ္တာတိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒဝသေန သုဋ္ဌု သမူဟတတ္တာ နာသိတတ္တာ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘သုသမုဂ္ဃါတတ္တာ’’တိ လိခန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ။
֍ * ၁၆၁။ ပုန တဿေဝ ပဒဿ အညမ္ပိ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒဿေန္တော သုသမန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထ ဇာတာတိ တသ္မိံ သိခါပ္ပတ္တဘာဝနာဝိသေသေ ဇာတာ။ အနဝဇ္ဇာတိ ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘာဝါနုပဂမနေန ကိလေသဒေါသဝိရဟိတာ။ ကုသလာတိ ဇာတိဝသေန ကုသလာ။ ဗောဓိပက္ခိယာတိ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီတိ လဒ္ဓနာမဿ အရိယဿ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ ဗောဓိပက္ခိယာ။ ပက္ခေ ဘဝတ္တာတိ ဟိ ဥပကာရဘာဝေ ဌိတတ္တာ။ တေ စ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ, ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, ပဉ္စ ဗလာနိ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၅၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၅။၄။၁) သတ္တတိံသ ဓမ္မာ။ ဣဒံ သမန္တိ ဣဒံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မဇာတံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ သမေတိ ဝိနာသေတီတိ သမံ နာမ။ နိရောဓော နိဗ္ဗာနန္တိ ဒုက္ခနိရောဓတ္တာ နိရောဓော, ဝါနသင်္ခါတာယ တဏှာယ အဘာဝါ နိဗ္ဗာနံ။ ဣဒံ သုသမန္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိသမာပဂတတ္တာ သုဋ္ဌု သမန္တိ သုသမံ နာမ။ ဉာတန္တိ ဗောဓိပက္ခိယသင်္ခါတံ သမံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၃။)အသမ္မောဟတော ဉာဏေန ဉာတံ, နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ သုသမံ အာရမ္မဏတော ဉာဏေန ဉာတံ။ တဒေဝ ဒွယံ တေနေဝ စက္ခုနာ ဝိယ ဒိဋ္ဌံ။ ဝိဒိတန္တိ တဒေဝ ဒွယံ သန္တာနေ ဥပ္ပါဒနေန အာရမ္မဏကရဏေန စ ပဋိလဒ္ဓံ။ ဉာတံ ဝိယ ပညာယ သစ္ဆိကတံ ဖဿိတဉ္စ။ ‘‘အသလ္လီနံ အသမ္မုဋ္ဌာ အသာရဒ္ဓေါ ဧကဂ္ဂ’’န္တိ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပဒဿ အတ္ထပ္ပကာသနံ။ တတ္ထ အာရဒ္ဓန္တိ ပဋ္ဌပိတံ။ အသလ္လီနန္တိ အသင်္ကုစိတံ။ ဥပဋ္ဌိတာတိ ဥပဂန္တွာ ဌိတာ။ အသမ္မုဋ္ဌာတိ အဝိနဋ္ဌာ။ ပဿဒ္ဓေါတိ နိဗ္ဗုတော။ အသာရဒ္ဓေါတိ နိဒ္ဒရထော။ သမာဟိတန္တိ သမံ ဌပိတံ။ ဧကဂ္ဂန္တိ အဝိက္ခိတ္တံ။
‘‘စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓါ’’တိအာဒိ သကလဿ သုသမာရဒ္ဓဝစနဿ မူလတ္ထော။ ‘‘အတ္ထိ သမ’’န္တိအာဒိ ပန သုသမဝစနဿ, ‘‘ဉာတ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓဝစနဿ ဝိကပ္ပတ္ထာ။ တတ္ထာယံ ပဒတ္ထသံသန္ဒနာ – ‘‘သမာ စ သုသမာ စ သမသုသမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ကတွာ ‘‘သုသမာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ ယထာ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ နာမရူပဉ္စ နာမရူပန္တိ။ ‘‘ဣဒံ သမံ, ဣဒံ သုသမ’’န္တိ ပန အနညာပေက္ခံ ကတွာ နပုံသကဝစနံ ကတံ။ ယသ္မာ ပန ဉာတမ္ပိ ဒိဋ္ဌန္တိ ဝုစ္စတိ, ဒိဋ္ဌဉ္စ အာရဒ္ဓဉ္စ အတ္ထတော ဧကံ။ ဝိဒိတသစ္ဆိကတဖဿိတာနိ ပန ဉာတဝေဝစနာနိ, တသ္မာ ဉာတန္တိ အာရဒ္ဓတ္ထောယေဝ ဝုတ္တော ဟောတိ။
အာရဒ္ဓံ ဟောတိ ဝီရိယံ အသလ္လီနန္တိ အယံ ပန အာရဒ္ဓဝစနဿ ဥဇုကတ္ထောယေဝ။ ဥပဋ္ဌိတာ သတီတိအာဒီနိ ပန သမ္ပယုတ္တဝီရိယဿ ဥပကာရကဓမ္မဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ, န အာရဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ။ ပုရိမေန အတ္ထေန သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါတိ သုသမာရဒ္ဓါ စ, ဣမိနာ အတ္ထေန သုသမာ အာရဒ္ဓါတိ သုသမာရဒ္ဓါ စ ဧကသေသေ ကတေ ‘‘သုသမာရဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမမတ္ထံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘တေန ဝုစ္စတိ သုသမာရဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။
အနုပုဗ္ဗန္တိ ယထာနုက္ကမေနာတိ အတ္ထော, ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ အနူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃန္တိ ဝုတ္တအဿာသဝသေန။ ပုရိမာ ပုရိမာတိ ပုရိမာ ပုရိမာ သတိ။ ဧတေန ပုဗ္ဗန္တိပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာတိ သတိယေဝ။ ဧတေန အနူတိပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဥဘယေန ပုဗ္ဗဉ္စ အနု စ ပရိစိတာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဥပရိ သောဠသ ဝတ္ထူနိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝစနတော ဣဓ သင်္ခိပိတွာ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ’’တိ အန္တိမမေဝ ဒဿိတံ။ ယသ္မာ သိခါပ္ပတ္တဘာဝနဿ သဗ္ဗာပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၄။)အာနာပါနဿတိယော ပုနပ္ပုနံ ယထာရုစိ ပဝတ္တနတော အနုပရိစိတာပိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အညမညံ ပရိစိတာ စေဝ ဟောန္တိ အနုပရိစိတာ စာ’’တိ။
ယထတ္ထာတိ ယထာသဘာဝတ္ထာ။ အတ္တဒမထတ္ထောတိ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ အတ္တနော နိဗ္ဗိသေဝနတ္ထော။ သမထတ္ထောတိ သီတိဘာဝတ္ထော။ ပရိနိဗ္ဗာပနတ္ထောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန။ အဘိညတ္ထောတိ သဗ္ဗဓမ္မဝသေန။ ပရိညတ္ထာဒယော မဂ္ဂဉာဏကိစ္စဝသေန။ သစ္စာဘိသမယတ္ထော စတုန္နံ သစ္စာနံ ဧကပဋိဝေဓဒဿနဝသေန။ နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပကတ္ထော အာရမ္မဏကရဏဝသေန။
ဗုဒ္ဓေါတိပဒဿ အဘာဝေပိ ဗုဒ္ဓေနာတိပဒေ ယော သော ဗုဒ္ဓေါ, တံ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ။ သယမ္ဘူတိ ဥပဒေသံ ဝိနာ သယမေဝ ဘူတော။ အနာစရိယကောတိ သယမ္ဘူပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ယော ဟိ အာစရိယံ ဝိနာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, သော သယမ္ဘူ နာမ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသူတိအာဒိ အနာစရိယကဘာဝဿ အတ္ထပ္ပကာသနံ။ အနနုဿုတေသူတိ အာစရိယံ အနနုဿုတေသု။ သာမန္တိ သယမေဝ။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈီတိ ဘုသံ သမ္မာ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏီတိ တေသု စ သစ္စေသု သဗ္ဗညုဘာဝံ ပါပုဏိ။ ယထာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ သဗ္ဗညုနော ဟောန္တိ, တထာ သစ္စာနံ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တောတိပိ ပါဌော။ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝန္တိ ဒသသု စ တထာဂတဗလေသု ဣဿရဘာဝံ ပါပုဏိ။ ယော သော ဧဝံ ဘူတော, သော ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏနိမိတ္တာနုတ္တရဝိမောက္ခာဓိဂမပရိဘာဝိတံ ခန္ဓသန္တာနံ ဥပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိကော, သဗ္ဗညုတပဒဋ္ဌာနံ ဝါ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓိမုပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိကော သတ္တဝိသေသော ဗုဒ္ဓေါ။ ဧတ္တာဝတာ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ ကတာ ဟောတိ။
֍ * ၁၆၂။ ဣဒါနိ ဗျဉ္ဇနတော ဝိဘာဝေန္တော ဗုဒ္ဓေါတိ ကေနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓေါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ လောကေ အဝဂန္တာ အဝဂတောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓေါ။ ယထာ ပဏ္ဏသောသာ ဝါတာ ပဏ္ဏသုသာတိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓေါ။ သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ သဗ္ဗဓမ္မဗုဇ္ဈနသမတ္ထာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၅။)အနညနေယျတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ အညေန အဗောဓနီယတော သယမေဝ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ နာနာဂုဏဝိသဝနတော ပဒုမမိဝ ဝိကသနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓေါတိအာဒီဟိ ဆဟိ ပရိယာယေဟိ စိတ္တသင်္ကောစကရဓမ္မပ္ပဟာနေန နိဒ္ဒက္ခယဝိဗုဒ္ဓေါ ပုရိသော ဝိယ သဗ္ဗကိလေသနိဒ္ဒက္ခယဝိဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သင်္ခါ သင်္ခါတန္တိ အတ္ထတော ဧကတ္တာ သင်္ခါတေနာတိ ဝစနဿ ကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ တဏှာလေပဒိဋ္ဌိလေပါဘာဝေန နိရုပလေပသင်္ခါတေန။ သဝါသနာနံ သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ဧကန္တဝစနေန ဝိသေသေတွာ ဧကန္တဝီတရာဂေါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တနိက္ကိလေသောတိ ရာဂဒေါသမောဟာဝသေသေဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ နိက္ကိလေသော။ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓေါတိ ဂမနတ္ထာနံ ဓာတူနံ ဗုဇ္ဈနတ္ထတ္တာ ဗုဇ္ဈနတ္ထာပိ ဓာတုယော ဂမနတ္ထာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ စေတ္ထ –
‘‘မဂ္ဂေါ ပန္ထော ပထော ပဇ္ဇော, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ၊
နာဝါ ဥတ္တရသေတု စ, ကုလ္လော စ ဘိသိ သင်္ကမော’’တိ ။ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၁) –
မဂ္ဂဿ ဗဟူသု နာမေသု အယနနာမေန ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဧကမဂ္ဂဘူတော မဂ္ဂေါ, န ဒွေဓာပထဘူတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဧကေန အယိတဗ္ဗော မဂ္ဂေါတိ ဧကာယနမဂ္ဂေါ။ ဧကေနာတိ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ပဝိဝေကေန စိတ္တေန။ အယိတဗ္ဗောတိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော။ အယန္တိ ဝါ ဧတေနာတိ အယနော, သံသာရတော နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကေသံ အယနော ဧကာယနော။ ဧကေတိ သေဋ္ဌာ, သဗ္ဗသတ္တသေဋ္ဌာ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အယနဘူတော မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယတီတိ ဝါ အယနော, ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ အယနော မဂ္ဂေါတိ ဧကာယနမဂ္ဂေါ, ဧကသ္မိံယေဝ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဝတ္တမာနော မဂ္ဂေါ, န အညတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပိ စ ဧကံ အယတီတိ ဧကာယနော, ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာမုခဘာဝနာနယပ္ပဝတ္တောပိ အပရဘာဂေ ဧကံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ ဧကနိဗ္ဗာနဂမနမဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဗုဒ္ဓေါတိ န ပရေဟိ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါ, ကိံ ပန သယမေဝ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဗုဒ္ဓိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၆။)ဗုဒ္ဓံ ဗောဓောတိ ပရိယာယဝစနမေတံ။ တတ္ထ ယထာ နီလရတ္တဂုဏယောဂါ နီလော ပဋော ရတ္တော ပဋောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏယောဂါ ဗုဒ္ဓေါတိ ဉာပေတုံ ဝုတ္တံ။
တတော ပရံ ဗုဒ္ဓေါတိ နေတံ နာမန္တိအာဒိ ‘‘အတ္ထမနုဂတာ အယံ ပညတ္တီ’’တိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မိတ္တာ သဟာယာ။ အမစ္စာ ဘစ္စာ။ ဉာတီ ပိတုပက္ခိကာ။ သာလောဟိတာ မာတုပက္ခိကာ။ သမဏာ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာ။ ဗြာဟ္မဏာ ဘောဝါဒိနော, သမိတပါပဗာဟိတပါပါ ဝါ။ ဒေဝတာ သက္ကာဒယော ဗြဟ္မာနော စ။ ဝိမောက္ခန္တိကန္တိ ဝိမောက္ခော အရဟတ္တမဂ္ဂေါ, ဝိမောက္ခဿ အန္တော အရဟတ္တဖလံ, တသ္မိံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ ဝိမောက္ခန္တိကံ နာမ။ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သိဇ္ဈတိ, အရဟတ္တဖလောဒယေ သိဒ္ဓေါ ဟောတိ, တသ္မာ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝေါ ဟောတိ။ တံ နေမိတ္တိကမ္ပိ နာမံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာန’’န္တိ။ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာတိ မဟာဗောဓိရုက္ခမူလေ ယထာဝုတ္တက္ခဏေ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘေန သဟ။ သစ္ဆိကာ ပညတ္တီတိ အရဟတ္တဖလသစ္ဆိကိရိယာယ, သဗ္ဗဓမ္မသစ္ဆိကိရိယာယ ဝါ ဇာတာ ပညတ္တိ။ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓေါတိ ယာ အယံ ဗုဒ္ဓေါတိ ပညတ္တိ, အယံ ဗျဉ္ဇနတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ။
‘‘ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ’’တိဂါထာပါဒဿ ပန ဣမိနာ ပဒဘာဇနီယေ ဝုတ္တတ္ထေန အယံ သံသန္ဒနာ – အာနာပါနဿတိယော စ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ, ယေန ပကာရေန ဒေသိတာ။ ယထာသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာ ဒသ ယထတ္ထာ စ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ, ယေန ပကာရေန ဒေသိတာတိ ပကာရတ္ထဿ စ ယထာသဒ္ဒဿ, သဘာဝတ္ထဿ စ ယထာသဒ္ဒဿ သရူပေကသေသဝသေန ဧကသေသံ ကတွာ ‘‘ယထာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဒဘာဇနီယေ ပနဿ ယထတ္ထေသု ဧကေကဿ ယောဇနာဝသေန ‘‘ဒေသိတော’’တိ ဧကဝစနံ ကတံ။
‘‘သောတိ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ဟောတိ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဒိပဒေပိ ယဿ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ လောကတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ပဘာသေတီတိ အတ္တနော ဉာဏဿ ပါကဋံ ကရောတီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၇။)အတ္ထော။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာတိ သာဝကပါရမိဉာဏေနပိ ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝေန။ ဩဘာသေတီတိ ကာမာဝစရဘူတံ လောကံ။ ဘာသေတီတိ ရူပါဝစရဘူတံ လောကံ။ ပဘာသေတီတိ အရူပါဝစရဘူတံ လောကံ။
အရိယဉာဏန္တိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ။ မဟိကာ မုတ္တောတိ မဟိကာယ မုတ္တော။ မဟိကာတိ နီဟာရော ဝုစ္စတိ။ မဟိယာ မုတ္တောတိပိ ပါဌော။ ဓူမရဇာ မုတ္တောတိ ဓူမတော စ ရဇတော စ မုတ္တော။ ရာဟုဂဟဏာ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ ရာဟုနော စန္ဒဿ အာသန္နုပက္ကိလေသတ္တာ ဒွီဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဘာသတေ ဣတိ သဩဘာသဋ္ဌေန။ တပတေ ဣတိ သတေဇဋ္ဌေန။ ဝိရောစတေ ဣတိ ရုစိရဋ္ဌေန။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ ဧဝံ။ ယသ္မာ ပန စန္ဒောပိ သယံ ဘာသန္တော တပန္တော ဝိရောစန္တော ဣမံ ဩကာသလောကံ ဩဘာသေတိ, ဘိက္ခု စ ပညာယ ဘာသန္တော တပန္တော ဝိရောစန္တော ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ ပညာယ ဩဘာသေတိ, တသ္မာ ဥဘယတြာပိ ‘‘ဘာသေတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘာသတေ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေ ဟေတုအတ္ထောပိ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အတိဝိသဒတရာဘသူရိယောပမံ အဂ္ဂဟေတွာ ကသ္မာ စန္ဒောပမာ ဂဟိတာတိ စေ? သဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟဝူပသမေန သန္တဿ ဘိက္ခုနော သန္တဂုဏယုတ္တစန္ဒောပမာ အနုစ္ဆဝိကာတိ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အာနာပါနဿတိဘာဝနာသိဒ္ဓိသာဓကံ ယောဂါဝစရံ ထုနိတွာ ဣမာနိ တေရသ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ တာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေတီတိ။
ဝေါဒါနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၆၃။ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသေ မာတိကာယံ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ အယဉှိ ဧတ္ထ ဣဓ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗပ္ပကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္နိဿယဘူတသာသနပရိဒီပနော, အညသာသနဿ တထာဘာဝပဋိသေဓနော စ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော…ပေ… သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။
အရညဂတော ဝါ ရုက္ခမူလဂတော ဝါ သုညာဂါရဂတော ဝါတိ ဣဒမဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိ ဘာဝနာနုရူပသေနာသနပရိဂ္ဂဟပရိဒီပနံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၈။)ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ဒီဃရတ္တံ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု အနုဝိသဋံ စိတ္တံ အာနာပါနဿတိသမာဓိအာရမ္မဏံ အဘိရုဟိတုံ န ဣစ္ဆတိ, ကူဋဂေါဏယုတ္တရထော ဝိယ ဥပ္ပထမေဝ ဓာဝတိ။ တသ္မာ သေယျထာပိ နာမ ဂေါပေါ ကူဋဓေနုယာ သဗ္ဗံ ခီရံ ပိဝိတွာ ဝဍ္ဎိတံ ကူဋဝစ္ဆံ ဒမေတုကာမော ဓေနုတော အပနေတွာ ဧကမန္တေ မဟန္တံ ထမ္ဘံ နိခဏိတွာ တတ္ထ ယောတ္တေန ဗန္ဓေယျ, အထဿ သော ဝစ္ဆော ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒိတွာ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တော တမေဝ ထမ္ဘံ ဥပနိသီဒေယျ ဝါ ဥပနိပဇ္ဇေယျ ဝါ, ဧဝမေဝ ဣမိနာပိ ဘိက္ခုနာ ဒီဃရတ္တံ ရူပါရမ္မဏာဒိရသပါနဝဍ္ဎိတံ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ ဒမေတုကာမေန ရူပါဒိအာရမ္မဏတော အပနေတွာ အရညံ ဝါ ရုက္ခမူလံ ဝါ သုညာဂါရံ ဝါ ပဝေသေတွာ တတ္ထ အဿာသပဿာသထမ္ဘေ သတိယောတ္တေန ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝမဿ တံ စိတ္တံ ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒိတွာပိ ပုဗ္ဗေ အာစိဏ္ဏာရမ္မဏံ အလဘမာနံ သတိယောတ္တံ ဆိန္ဒိတွာ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တံ တမေဝါရမ္မဏံ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ဥပနိသီဒတိ စေဝ ဥပနိပဇ္ဇတိ စ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ယထာ ထမ္ဘေ နိဗန္ဓေယျ, ဝစ္ဆံ ဒမံ နရော ဣဓ၊
ဗန္ဓေယျေဝံ သကံ စိတ္တံ, သတိယာရမ္မဏေ ဒဠှ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၇၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) –
ဧဝမဿ တံ သေနာသနံ ဘာဝနာနုရူပံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယသ္မာ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနပ္ပဘေဒေ မုဒ္ဓဘူတံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဝိသေသာဓိဂမဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရပဒဋ္ဌာနံ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဣတ္ထိပုရိသဟတ္ထိအဿာဒိသဒ္ဒသမာကုလံ ဂါမန္တံ အပရိစ္စဇိတွာ န သုကရံ ဘာဝေတုံ သဒ္ဒကဏ္ဋကတ္တာ ဈာနဿ။ အဂါမကေ ပန အရညေ သုကရံ ယောဂါဝစရေန ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အာနာပါနစတုက္ကဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တဒေဝ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ။ တသ္မာ တဿ အနုရူပံ သေနာသနံ ဥပဒိသန္တော ဘဂဝါ ‘‘အရညဂတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ, တထေဝ ထေရော။
ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော ဝိယ ဟိ ဘဂဝါ, သော ယထာ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော နဂရဘူမိံ ပဿိတွာ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတွာ ‘‘ဧတ္ထ နဂရံ မာပေထာ’’တိ ဥပဒိသတိ, သောတ္ထိနာ စ နဂရေ နိဋ္ဌိတေ ရာဇကုလတော မဟာသက္ကာရံ လဘတိ, ဧဝမေဝံ ယောဂါဝစရဿ အနုရူပံ သေနာသနံ ဥပပရိက္ခိတွာ ‘‘ဧတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥပဒိသတိ, တတော တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုတ္တေန ယောဂိနာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၉။)ကမေန အရဟတ္တေ ပတ္တေ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ သော ဘဂဝါ’’တိ မဟန္တံ သက္ကာရံ လဘတိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ‘‘ဒီပိသဒိသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ မဟာဒီပိရာဇာ အရညေ တိဏဂဟနံ ဝါ ဝနဂဟနံ ဝါ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဝါ နိဿာယ နိလီယိတွာ ဝနမဟိံသဂေါကဏ္ဏသူကရာဒယော မိဂေ ဂဏှာတိ, ဧဝမေဝံ အယံ အရညာဒီသု ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုဉ္ဇန္တော ဘိက္ခု ယထာက္ကမေန သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂေ စေဝ အရိယဖလာနိ စ ဂဏှာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ယထာပိ ဒီပိကော နာမ, နိလီယိတွာ ဂဏှတေ မိဂေ၊
တထေဝါယံ ဗုဒ္ဓပုတ္တော, ယုတ္တယောဂေါ ဝိပဿကော၊
အရညံ ပဝိသိတွာန, ဂဏှာတိ ဖလမုတ္တမ’’န္တိ။ (မိ။ ပ။ ၆။၁။၅)၊
တေနဿ ပရက္ကမဇဝယောဂ္ဂဘူမိံ အရညသေနာသနံ ဒဿေန္တော ‘‘အရညဂတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ အရညဂတောတိ ဥပရိ ဝုတ္တလက္ခဏံ ယံကိဉ္စိ ပဝိဝေကသုခံ အရညံ ဂတော။ ရုက္ခမူလဂတောတိ ရုက္ခသမီပံ ဂတော။ သုညာဂါရဂတောတိ သုညံ ဝိဝိတ္တောကာသံ ဂတော။ ဧတ္ထ စ ဌပေတွာ အရညဉ္စ ရုက္ခမူလဉ္စ အဝသေသသတ္တဝိဓသေနာသနံ ဂတောပိ ‘‘သုညာဂါရဂတော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ နဝဝိဓဉှိ သေနာသနံ။ ယထာဟ – ‘‘သော ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ ဘဇတိ အရညံ ရုက္ခမူလံ ပဗ္ဗတံ ကန္ဒရံ ဂိရိဂုဟံ သုသာနံ ဝနပတ္ထံ အဗ္ဘောကာသံ ပလာလပုဉ္ဇ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈)။ ဧဝမဿ ဥတုတ္တယာနုကူလံ ဓာတုစရိယာနုကူလဉ္စ အာနာပါနဿတိဘာဝနာနုရူပံ သေနာသနံ ဥပဒိသိတွာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကံ သန္တမိရိယာပထံ ဥပဒိသန္တော နိသီဒတီတိ အာဟ။ အထဿ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝံ အဿာသပဿာသာနံ ပဝတ္တနသမတ္ထတံ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယဉ္စ ဒဿေန္တော ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပလ္လင်္ကန္တိ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနံ။ အာဘုဇိတွာတိ ဗန္ဓိတွာ။ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာတိ ဥပရိမသရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ အဋ္ဌာရသ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒေတွာ။ ဧဝဉှိ နိသိန္နဿ ဓမ္မမံသနှာရူနိ န ပဏမန္တိ။ အထဿ ယာ တေသံ ပဏမနပစ္စယာ ခဏေ ခဏေ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တာသု အနုပ္ပဇ္ဇမာနာသု စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ, ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပရိပတတိ, ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဥပဂစ္ဆတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၀။)ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ သတိံ ဌပယိတွာ။ သော သတောဝ အဿသတိ သတော ပဿသတီတိ သော ဘိက္ခု ဧဝံ နိသီဒိတွာ ဧဝဉ္စ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ တံ သတိံ အဝိဇဟန္တော သတော ဧဝ အဿသတိ သတော ပဿသတိ, သတောကာရီ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣဒါနိ ယေဟိ ပကာရေဟိ သတောကာရီ ဟောတိ, တေ ပကာရေ ဒဿေတုံ ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တောတိ ဒီဃံ ဝါ အဿာသံ ပဝတ္တယန္တော။ တထာ ရဿံ။ ယာ ပန နေသံ ဒီဃရဿတာ, သာ ကာလဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကဒါစိ ဟိ မနုဿာ ဟတ္ထိအဟိအာဒယော ဝိယ ကာလဝသေန ဒီဃံ အဿသန္တိ စ ပဿသန္တိ စ, ကဒါစိ သုနခသသာဒယော ဝိယ ရဿံ။ အညထာ ဟိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ အဿာသပဿာသာ ဒီဃရဿာ နာမ န ဟောန္တိ။ တသ္မာ တေ ဒီဃံ ကာလံ ပဝိသန္တာ စ နိက္ခမန္တာ စ ဒီဃာ, ရဿံ ကာလံ ပဝိသန္တာ စ နိက္ခမန္တာ စ ရဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြာယံ ဘိက္ခု ဥပရိ ဝုတ္တေဟိ နဝဟာကာရေဟိ ဒီဃံ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ဒီဃံ အဿသာမိ, ပဿသာမီတိ ပဇာနာတိ, တထာ ရဿံ။
ဧဝံ ပဇာနတော စ –
‘‘ဒီဃော ရဿော စ အဿာသော, ပဿာသောပိ စ တာဒိသော၊
စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ ဝတ္တန္တိ, နာသိကဂ္ဂေဝ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅)၊
နဝန္နဉ္စဿ အာကာရာနံ ဧကေနာကာရေန ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ သကလဿ အဿာသကာယဿာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ သကလဿ ပဿာသကာယဿာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ ဧဝံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စ။ တသ္မာ ‘‘အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၁။)သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကဿ ဟိ ဘိက္ခုနော စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဝိသဋေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၉၊ ပါရာ။ ၂။၁၆၅) အဿာသကာယေ, ပဿာသကာယေ ဝါ အာဒိ ပါကဋော ဟောတိ, န မဇ္ဈပရိယောသာနံ။ သော အာဒိမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ, မဇ္ဈပရိယောသာနေ ကိလမတိ။ ဧကဿ မဇ္ဈံ ပါကဋံ ဟောတိ, န အာဒိပရိယောသာနံ။ သော မဇ္ဈမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ, အာဒိပရိယောသာနေ ကိလမတိ။ ဧကဿ ပရိယောသာနံ ပါကဋံ ဟောတိ, န အာဒိမဇ္ဈံ။ သော ပရိယောသာနံယေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ, အာဒိမဇ္ဈေ ကိလမတိ။ ဧကဿ သဗ္ဗံ ပါကဋံ ဟောတိ, သော သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ, န ကတ္ထစိ ကိလမတိ။ တာဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ သိက္ခတီတိ ဧဝံ ဃဋတိ ဝါယမတိ။ ယော ဝါ တထာဘူတဿ သံဝရော, အယမေတ္ထ အဓိသီလသိက္ခာ။ ယော တထာဘူတဿ သမာဓိ, အယံ အဓိစိတ္တသိက္ခာ။ ယာ တထာဘူတဿ ပညာ, အယံ အဓိပညာသိက္ခာတိ ဣမာ တိဿော သိက္ခာယော တသ္မိံ အာရမ္မဏေ တာယ သတိယာ တေန မနသိကာရေန သိက္ခတိ အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ယသ္မာ ပုရိမနယေန ကေဝလံ အဿသိတဗ္ဗံ ပဿသိတဗ္ဗမေဝ စ, န အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗံ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ပန ဉာဏုပ္ပါဒနာဒီသု ယောဂေါ ကရဏီယော။ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘အဿသာမီတိ ပဇာနာတိ ပဿသာမီတိ ပဇာနာတိ’’စ္စေဝ ဝတ္တမာနကာလဝသေန ပါဠိံ ဝတွာ ဣတော ပဋ္ဌာယ ကတ္တဗ္ဗဿ ဉာဏုပ္ပါဒနာဒိနော အာ-ကာရဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အနာဂတကာလဝသေန ပါဠိ အာရောပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရံ…ပေ… သိက္ခတီတိ ဩဠာရိကံ အဿာသပဿာသသင်္ခါတံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တော နိရောဓေန္တော ဝူပသမေန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။
တတြေဝံ ဩဠာရိကသုခုမတာ စ ပဿဒ္ဓိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ကာယော စ စိတ္တဉ္စ သဒရထာ ဟောန္တိ ဩဠာရိကာ။ ကာယစိတ္တာနံ ဩဠာရိကတ္တေ အဝူပသန္တေ အဿာသပဿာသာပိ ဩဠာရိကာ ဟောန္တိ, ဗလဝတရာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ, နာသိကာ နပ္ပဟောတိ, မုခေန အဿသန္တောပိ ပဿသန္တောပိ တိဋ္ဌတိ။ ယဒါ ပနဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၂။)ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ, တဒါ တေ သန္တာ ဟောန္တိ ဝူပသန္တာ။ တေသု ဝူပသန္တေသု အဿာသပဿာသာ သုခုမာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ, ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ, နတ္ထီ’’တိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ။ သေယျထာပိ ပုရိသဿ ဓာဝိတွာ ပဗ္ဗတာ ဝါ ဩရောဟိတွာ မဟာဘာရံ ဝါ သီသတော ဩရောပေတွာ ဌိတဿ ဩဠာရိကာ အဿာသပဿာသာ ဟောန္တိ, နာသိကာ နပ္ပဟောတိ, မုခေန အဿသန္တောပိ ပဿသန္တောပိ တိဋ္ဌတိ။ ယဒါ ပနေသ တံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ အလ္လသာဋကံ ဟဒယေ ကတွာ သီတာယ ဆာယာယ နိပန္နော ဟောတိ, အထဿ တေ အဿာသပဿာသာ သုခုမာ ဟောန္တိ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ, နတ္ထီ’’တိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တာ, ဧဝမေဝံ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိဿ ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ‘‘ဩဠာရိကောဠာရိကေ ကာယသင်္ခါရေ ပဿမ္ဘေမီ’’တိ အာဘောဂသမန္နာဟာရမနသိကာရော နတ္ထိ, ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပန အတ္ထိ။ တေနဿ အပရိဂ္ဂဟိတကာလတော ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ကာယသင်္ခါရော သုခုမော ဟောတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘သာရဒ္ဓေ ကာယေ စိတ္တေ စ, အဓိမတ္တံ ပဝတ္တတိ၊
အသာရဒ္ဓမှိ ကာယမှိ, သုခုမံ သမ္ပဝတ္တတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၀၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅)၊
ပရိဂ္ဂဟေပိ ဩဠာရိကော, ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ သုခုမော။ တသ္မိမ္ပိ ဩဠာရိကော, ပဌမဇ္ဈာနေ သုခုမော။ ပဌမဇ္ဈာနေ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော, ဒုတိယဇ္ဈာနေ သုခုမော။ ဒုတိယဇ္ဈာနေ စ တတိယဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော, တတိယဇ္ဈာနေ သုခုမော။ တတိယဇ္ဈာနေ စ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော, စတုတ္ထဇ္ဈာနေ အတိသုခုမော အပ္ပဝတ္တိမေဝ ပါပုဏာတိ။ ဣဒံ တာဝ ဒီဃဘာဏကသံယုတ္တဘာဏကာနံ မတံ။
မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေ ဩဠာရိကော, ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ သုခုမော’’တိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနတော ဥပရူပရိဇ္ဈာနူပစာရေပိ သုခုမတရံ ဣစ္ဆန္တိ။ သဗ္ဗေသံယေဝ ပန မတေန အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ, ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ…ပေ… စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အယံ တာဝ သမထေ နယော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၃။)ဝိပဿနာယံ ပန အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ဩဠာရိကော, မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော, ဥပါဒါရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော, သကလရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော, အရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော, ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော, ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော, သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော, လက္ခဏာရမ္မဏိက ဝိပဿနာယ သုခုမော။ သောပိ ဒုဗ္ဗလဝိပဿနာယ ဩဠာရိကော, ဗလဝဝိပဿနာယ သုခုမော။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမေန ပစ္ဆိမေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမေတ္ထ ဩဠာရိကသုခုမတာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ တာဝေတ္ထ ကာယာနုပဿနာဝသေန ဝုတ္တဿ ပဌမစတုက္ကဿ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။
ယသ္မာ ပနေတ္ထ ဣဒမေဝ စတုက္ကံ အာဒိကမ္မိကဿ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ, ဣတရာနိ ပန တီဏိ စတုက္ကာနိ ဧတ္ထ ပတ္တဇ္ဈာနဿ ဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာနုပဿနာဝသေန, တသ္မာ ဣမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ အာနာပါနစတုက္ကဇ္ဈာနပဒဋ္ဌာနာယ ဝိပဿနာယ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေန သီလပရိသောဓနာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတွာ သတ္တင်္ဂသမန္နာဂတဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတြိမေ ပဉ္စ သန္ဓယော ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာ ဥပဋ္ဌာနံ အပ္ပနာ လက္ခဏန္တိ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟော နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနံ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပရိပုစ္ဆနံ။ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပဋ္ဌာနံ။ အပ္ပနာ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အပ္ပနာ။ လက္ခဏံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ လက္ခဏံ, ‘‘ဧဝံ လက္ခဏမိဒံ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ကမ္မဋ္ဌာနသဘာဝူပဓာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧဝံ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဏှန္တော အတ္တနာပိ န ကိလမတိ, အာစရိယမ္ပိ န ဝိဟေသေတိ။ တသ္မာ ထောကံ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ ဗဟုံ ကာလံ သဇ္ဈာယိတွာ ဧဝံ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာစရိယဿ သန္တိကေ ဝါ အညတ္ထ ဝါ အဋ္ဌာရသ ဒေါသယုတ္တေ ဝိဟာရေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေ သေနာသနေ ဝသန္တေန ဥပစ္ဆိန္နခုဒ္ဒကပလိဗောဓေန ကတဘတ္တကိစ္စေန ဘတ္တသမ္မဒံ ပဋိဝိနောဒေတွာ သုခနိသိန္နေန ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏေန စိတ္တံ သမ္ပဟံသေတွာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၄။)အာစရိယုဂ္ဂဟတော ဧကပဒမ္ပိ အပရိဟာပေန္တေန ဣဒံ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ တတြာယံ မနသိကာရဝိဓိ –
‘‘ဂဏနာ အနုဗန္ဓနာ, ဖုသနာ ဌပနာ သလ္လက္ခဏာ၊
ဝိဝဋ္ဋနာ ပါရိသုဒ္ဓိ, တေသဉ္စ ပဋိပဿနာ’’တိ။
တတ္ထ ဂဏနာတိ ဂဏနာယေဝ။ အနုဗန္ဓနာတိ အနုဂမနာ။ ဖုသနာတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ ဌပနာတိ အပ္ပနာ။ သလ္လက္ခဏာတိ ဝိပဿနာ။ ဝိဝဋ္ဋနာတိ မဂ္ဂေါ။ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ဖလံ။ တေသဉ္စ ပဋိပဿနာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ တတ္ထ ဣမိနာ အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ပဌမံ ဂဏနာယ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ဂဏေန္တေန ပန ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ န ဌပေတဗ္ဗံ, ဒသန္နံ ဥပရိ န နေတဗ္ဗံ, အန္တရာ ခဏ္ဍံ န ဒဿေတဗ္ဗံ။ ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ ဌပေန္တဿ ဟိ သမ္ဗာဓေ ဩကာသေ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဝိပ္ဖန္ဒတိ သမ္ဗာဓေ ဝဇေ သန္နိရုဒ္ဓဂေါဂဏော ဝိယ။ ဒသန္နံ ဥပရိ နေန္တဿ ဂဏနနိဿိတောဝ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဟောတိ။ အန္တရာ ခဏ္ဍံ ဒဿေန္တဿ ‘‘သိခါပ္ပတ္တံ နု ခေါ မေ ကမ္မဋ္ဌာနံ, နော’’တိ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတိ, တသ္မာ ဧတေ ဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ ဂဏေတဗ္ဗံ။
ဂဏေန္တေန စ ပဌမံ ဒန္ဓဂဏနာယ ဓညမာပကဂဏနာယ ဂဏေတဗ္ဗံ။ ဓညမာပကော ဟိ နာဠိံ ပူရေတွာ ‘‘ဧက’’န္တိ ဝတွာ ဩကိရတိ, ပုန ပူရေန္တော ကိဉ္စိ ကစဝရံ ဒိသွာ ဆဍ္ဍေန္တော ‘‘ဧကံ ဧက’’န္တိ ဝဒတိ။ ဧသေဝ နယော ဒွေ ဒွေတိအာဒီသု။ ဧဝမေဝံ ဣမိနာပိ အဿာသပဿာသေသု ယော ဥပဋ္ဌာတိ, တံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကံ ဧက’’န္တိအာဒိံ ကတွာ ယာဝ ‘‘ဒသ ဒသာ’’တိ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တမာနံ ဥပလက္ခေတွာဝ ဂဏေတဗ္ဗံ။ တဿ ဧဝံ ဂဏယတော နိက္ခမန္တာ စ ပဝိသန္တာ စ အဿာသပဿာသာ ပါကဋာ ဟောန္တိ။
အထာနေန တံ ဒန္ဓဂဏနံ ဓညမာပကဂဏနံ ပဟာယ သီဃဂဏနာယ ဂေါပါလကဂဏနာယ ဂဏေတဗ္ဗံ။ ဆေကော ဟိ ဂေါပါလကော သက္ခရာဒယော ဥစ္ဆင်္ဂေန ဂဟေတွာ ရဇ္ဇုဒဏ္ဍဟတ္ထော ပါတောဝ ဝဇံ ဂန္တွာ ဂါဝေါ ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိတွာ ပလိဃတ္ထမ္ဘမတ္ထကေ နိသိန္နော ဒွါရံ ပတ္တံ ပတ္တံယေဝ ဂါဝံ ‘‘ဧကော ဒွေ’’တိ သက္ခရံ ခိပိတွာ ခိပိတွာ ဂဏေတိ။ တိယာမရတ္တိံ သမ္ဗာဓေ ဩကာသေ ဒုက္ခံ ဝုတ္ထဂေါဂဏော နိက္ခမန္တော အညမညံ ဥပနိဃံသန္တော ဝေဂေန ဝေဂေန ပုဉ္ဇပုဉ္ဇော ဟုတွာ နိက္ခမတိ။ သော ဝေဂေန ဝေဂေန ‘‘တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဒသာ’’တိ ဂဏေတိယေဝ, ဧဝမဿာပိ ပုရိမနယေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၅။)ဂဏယတော အဿာသပဿာသာ ပါကဋာ ဟုတွာ သီဃံ သီဃံ ပုနပ္ပုနံ သဉ္စရန္တိ။ တတော တေန ‘‘ပုနပ္ပုနံ သဉ္စရန္တီ’’တိ ဉတွာ အန္တော စ ဗဟိ စ အဂ္ဂဟေတွာ ဒွါရပ္ပတ္တံ ဒွါရပ္ပတ္တံယေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ, ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဆ, ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဆ သတ္တ…ပေ… အဋ္ဌ နဝ ဒသာ’’တိ သီဃံ သီဃံ ဂဏေတဗ္ဗမေဝ။ ဂဏနာပဋိဗဒ္ဓေ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဂဏနဗလေနေဝ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ အရိတ္တုပတ္ထမ္ဘနဝသေန စဏ္ဍသောတေ နာဝါဌပနမိဝ။
တဿေဝံ သီဃံ သီဃံ ဂဏယတော ကမ္မဋ္ဌာနံ နိရန္တရံ ပဝတ္တံ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ အထ ‘‘နိရန္တရံ ပဝတ္တတီ’’တိ ဉတွာ အန္တော စ ဗဟိ စ ဝါတံ အပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဂေန ဝေဂေန ဂဏေတဗ္ဗံ။ အန္တောပဝိသနဝါတေန ဟိ သဒ္ဓိံ စိတ္တံ ပဝေသယတော အဗ္ဘန္တရံ ဝါတဗ္ဘာဟတံ မေဒပူရိတံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိနိက္ခမနဝါတေန သဒ္ဓိံ စိတ္တံ နီဟရတော ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ။ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌောကာသေ ပန သတိံ ဌပေတွာ ဘာဝေန္တဿေဝ ဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အန္တော စ ဗဟိ စ ဝါတံ အပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဂေန ဝေဂေန ဂဏေတဗ္ဗ’’န္တိ။
ကီဝစိရံ ပနေတံ ဂဏေတဗ္ဗန္တိ? ယာဝ ဝိနာ ဂဏနာယ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ။ ဗဟိ ဝိသဋဝိတက္ကဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ သတိ သဏ္ဌာပနတ္ထံယေဝ ဟိ ဂဏနာတိ။
ဧဝံ ဂဏနာယ မနသိ ကတွာ အနုဗန္ဓနာယ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ အနုဗန္ဓနာ နာမ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ သတိယာ နိရန္တရံ အဿာသပဿာသာနံ အနုဂမနံ။ တဉ္စ ခေါ န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနုဂမနဝသေန။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနိ တဿာနုဂမနေ အာဒီနဝါ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။
တသ္မာ အနုဗန္ဓနာယ မနသိကရောန္တေန န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန မနသိ ကာတဗ္ဗံ, အပိစ ခေါ ဖုသနာဝသေန စ ဌပနာဝသေန စ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ဂဏနာနုဗန္ဓနာဝသေန ဝိယ ဟိ ဖုသနာဌပနာဝသေန ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထိ, ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ပန ဂဏေန္တော ဂဏနာယ စ ဖုသနာယ စ မနသိ ကရောတိ, တတ္ထေဝ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ တေ သတိယာ အနုဗန္ဓန္တော, အပ္ပနာဝသေန စ စိတ္တံ ဌပေန္တော ‘‘အနုဗန္ဓနာယ စ ဖုသနာယ စ ဌပနာယ စ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၆။)မနသိ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သွာယမတ္ထော အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တပင်္ဂုဠဒေါဝါရိကောပမာဟိ ဣဓေဝ ပါဠိယံ ဝုတ္တကကစူပမာယ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတြာယံ ပင်္ဂုဠောပမာ – သေယျထာပိ ပင်္ဂုဠော ဒေါလာယ ကီဠတံ မာတာပုတ္တာနံ ဒေါလံ ခိပိတွာ တတ္ထေဝ ဒေါလာထမ္ဘမူလေ နိသိန္နော ကမေန အာဂစ္ဆန္တဿ စ ဂစ္ဆန္တဿ စ ဒေါလာဖလကဿ ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈဉ္စ ပဿတိ, န စ ဥဘောကောဋိမဇ္ဈာနံ ဒဿနတ္ထံ ဗျာဝဋော ဟောတိ, ဧဝမေဝ ဘိက္ခု သတိဝသေန ဥပနိဗန္ဓနတ္ထမ္ဘမူလေ ဌတွာ အဿာသပဿာသဒေါလံ ခိပိတွာ တတ္ထေဝ နိမိတ္တေ သတိယာ နိသီဒန္တော ကမေန အာဂစ္ဆန္တာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တာနဉ္စ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေ အဿာသပဿာသာနံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆန္တော တတ္ထေဝ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၅) စိတ္တံ ဌပေတွာ ပဿတိ, န စ တေသံ ဒဿနတ္ထံ ဗျာဝဋော ဟောတိ။ အယံ ပင်္ဂုဠောပမာ။
အယံ ပန ဒေါဝါရိကောပမာ – သေယျထာပိ ဒေါဝါရိကော နဂရဿ အန္တော စ ဗဟိ စ ပုရိသေ ‘‘ကော တွံ, ကုတော ဝါ အာဂတော, ကုဟိံ ဝါ ဂစ္ဆသိ, ကိံ ဝါ တေ ဟတ္ထေ’’တိ န ဝီမံသတိ။ န ဟိ တဿ တေ ဘာရာ, ဒွါရပ္ပတ္တံ ဒွါရပ္ပတ္တံယေဝ ပန ဝီမံသတိ, ဧဝမေဝ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အန္တောပဝိဋ္ဌဝါတာ စ ဗဟိနိက္ခန္တဝါတာ စ န ဘာရာ ဟောန္တိ, ဒွါရပ္ပတ္တာ ဒွါရပ္ပတ္တာယေဝ ဘာရာတိ အယံ ဒေါဝါရိကောပမာ။
ကကစူပမာ ပန ‘‘နိမိတ္တံ အဿာသပဿာသာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၉) နယေန ဣဓ ဝုတ္တာယေဝ။ ဣဓ ပနဿ အာဂတာဂတဝသေန အမနသိကာရမတ္တမေဝ ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောတော ကဿစိ န စိရေနေဝ နိမိတ္တဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာ အပ္ပနာသင်္ခါတာ ဌပနာ စ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ကဿစိ ပန ဂဏနာဝသေနေဝ မနသိကာရကာလတော ပဘုတိ ယထာ သာရဒ္ဓကာယဿ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ နိသီဒတော မဉ္စပီဌံ ဩနမတိ ဝိကူဇတိ, ပစ္စတ္ထရဏံ ဝလိံ ဂဏှာတိ, အသာရဒ္ဓကာယဿ ပန နိသီဒတော နေဝ မဉ္စပီဌံ ဩနမတိ န ဝိကူဇတိ, န ပစ္စတ္ထရဏံ ဝလိံ ဂဏှာတိ, တူလပိစုပူရိတံ ဝိယ မဉ္စပီဌံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၇။)ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အသာရဒ္ဓေါ ကာယော လဟုကော ဟောတိ, ဧဝမေဝံ ဂဏနာဝသေန မနသိကာရကာလတော ပဘုတိ အနုက္ကမတော ဩဠာရိကအဿာသပဿာသနိရောဓဝသေန ကာယဒရထေ ဝူပသန္တေ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ လဟုကံ ဟောတိ, သရီရံ အာကာသေ လင်္ဃနာကာရပ္ပတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။
တဿ ဩဠာရိကေ အဿာသပဿာသေ နိရုဒ္ဓေ သုခုမအဿာသပဿာသနိမိတ္တာရမ္မဏံ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ။ တသ္မိမ္ပိ နိရုဒ္ဓေ အပရာပရံ တတော သုခုမတရံ သုခုမတရံ အဿာသပဿာသနိမိတ္တာရမ္မဏံ ပဝတ္တတိယေဝ။ သွာယမတ္ထော ဥပရိ ဝုတ္တကံသထာလောပမာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယထာ ဟိ အညာနိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဥပရူပရိ ဝိဘူတာနိ ဟောန္တိ, န တထာ ဣဒံ။ ဣဒံ ပန ဥပရူပရိ ဘာဝေန္တဿ သုခုမတ္တံ ဂစ္ဆတိ, ဥပဋ္ဌာနမ္ပိ န ဥပဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ အနုပဋ္ဌဟန္တေ ပန တသ္မိံ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘အာစရိယံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘နဋ္ဌံ ဒါနိ မေ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝါ ဥဋ္ဌာယာသနာ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေတွာ ဂစ္ဆတော ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ နဝနဝမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ယထာနိသိန္နေနေဝ ဒေသတော အာဟရိတဗ္ဗံ။
တတြာယံ အာဟရဏူပါယော – တေန ဘိက္ခုနာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အနုပဋ္ဌာနဘာဝံ ဉတွာ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘ဣမေ အဿာသပဿာသာ နာမ ကတ္ထ အတ္ထိ, ကတ္ထ နတ္ထိ။ ကဿ ဝါ အတ္ထိ, ကဿ ဝါ နတ္ထီ’’တိ။ အထေဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခတော ‘‘ဣမေ အန္တောမာတုကုစ္ဆိယံ နတ္ထိ, ဥဒကေ နိမုဂ္ဂါနံ နတ္ထိ, တထာ အသညီဘူတာနံ မတာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နာနံ ရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီနံ နိရောဓသမာပန္နာန’’န္တိ ဉတွာ ဧဝံ အတ္တနာဝ အတ္တာ ပဋိစောဒေတဗ္ဗော ‘‘နနု, တွံ ပဏ္ဍိတ, နေဝ မာတုကုစ္ဆိဂတော, န ဥဒကေ နိမုဂ္ဂေါ, န အသညီဘူတော, န မတော, န စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နော, န ရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီ, န နိရောဓသမာပန္နော။ အတ္ထိယေဝ တေ အဿာသပဿာသာ, မန္ဒပညတာယ ပန ပရိဂ္ဂဟေတုံ န သက္ကောသီ’’တိ။ အထာနေန ပကတိဖုဋ္ဌဝသေန စိတ္တံ ဌပေတွာ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဣမေ ဟိ ဒီဃနာသိကဿ နာသာပုဋံ ဃဋ္ဋေန္တာ ပဝတ္တန္တိ, ရဿနာသိကဿ ဥတ္တရောဋ္ဌံ။ တသ္မာနေန ဣမံ နာမ ဌာနံ ဃဋ္ဋေန္တီတိ နိမိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထဝသံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ – ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, မုဋ္ဌဿတိဿ အသမ္ပဇာနဿ အာနာပါနဿတိဘာဝနံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၉၂)။ ကိဉ္စာပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၈။)ဟိ ယံကိဉ္စိ ကမ္မဋ္ဌာနံ သတဿ သမ္ပဇာနဿေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဣတော အညံ ပန မနသိကရောန္တဿ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဣဒံ ပန အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဂရုကံ ဂရုကဘာဝနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မဟာပုရိသာနံယေဝ မနသိကာရဘူမိဘူတံ, န စေဝ ဣတ္တရံ, န စ ဣတ္တရသတ္တသမာသေဝိတံ။ ယထာ ယထာ မနသိ ကရီယတိ, တထာ တထာ သန္တဉ္စေဝ ဟောတိ သုခုမဉ္စ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဗလဝတီ သတိ စ ပညာ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။
ယထာ ဟိ မဋ္ဌသာဋကဿ တုန္နကရဏကာလေ သူစိပိ သုခုမာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, သူစိပါသဝေဓနမ္ပိ တတော သုခုမတရံ, ဧဝမေဝံ မဋ္ဌသာဋကသဒိသဿ ဣမဿ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဘာဝနာကာလေ သူစိပဋိဘာဂါ သတိပိ သူစိပါသဝေဓနပဋိဘာဂါ တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာပိ ဗလဝတီ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တာဟိ စ ပန သတိပညာဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ န တေ အဿာသပဿာသာ အညတြ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။
ယထာ ဟိ ကဿကော ခေတ္တံ ကသိတွာ ဗလီဗဒ္ဒေ မုဉ္စိတွာ ဂေါစရမုခေ ကတွာ ဆာယာယ နိသိန္နော ဝိဿမေယျ, အထဿ တေ ဗလီဗဒ္ဒါ ဝေဂေန အဋဝိံ ပဝိသေယျုံ။ ယော ဟောတိ ဆေကော ကဿကော, သော ပုန တေ ဂဟေတွာ ယောဇေတုကာမော န တေသံ အနုပဒံ ဂန္တွာ အဋဝိံ အာဟိဏ္ဍတိ။ အထ ခေါ ရသ္မိဉ္စ ပတောဒဉ္စ ဂဟေတွာ ဥဇုကမေဝ တေသံ နိပါတနတိတ္ထံ ဂန္တွာ နိသီဒတိ ဝါ နိပဇ္ဇတိ ဝါ။ အထ တေ ဂေါဏေ ဒိဝသဘာဂံ စရိတွာ နိပါတနတိတ္ထံ ဩတရိတွာ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ ပစ္စုတ္တရိတွာ ဌိတေ ဒိသွာ ရသ္မိယာ ဗန္ဓိတွာ ပတောဒေန ဝိဇ္ဈန္တော အာနေတွာ ယောဇေတွာ ပုန ကမ္မံ ကရောတိ။ ဧဝမေဝံ တေန ဘိက္ခုနာ န တေ အဿာသပဿာသာ အညတြ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။ သတိရသ္မိံ ပန ပညာပတောဒဉ္စ ဂဟေတွာ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသေ စိတ္တံ ဌပေတွာ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဟိဿ မနသိကရောတော န စိရဿေဝ တေ ဥပဋ္ဌဟန္တိ နိပါတနတိတ္ထေ ဝိယ ဂေါဏာ။ တတော တေန သတိရသ္မိယာ ဗန္ဓိတွာ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ယောဇေတွာ ပညာပတောဒေန ဝိဇ္ဈန္တေန ပုနပ္ပုနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တဿေဝမနုယုဉ္ဇတော န စိရဿေဝ နိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတိ။ တံ ပနေတံ န သဗ္ဗေသံ ဧကသဒိသံ ဟောတိ, အပိစ ခေါ ကဿစိ သုခသမ္ဖဿံ ဥပ္ပါဒယမာနော တူလပိစု ဝိယ ကပ္ပါသပိစု ဝိယ ဝါတဓာရာ ဝိယ စ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဧကစ္စေ အာဟု။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၉။)အယံ ပန အဋ္ဌကထာသု ဝိနိစ္ဆယော – ဣဒဉှိ ကဿစိ တာရကရူပံ ဝိယ မဏိဂုဠိကာ ဝိယ မုတ္တာဂုဠိကာ ဝိယ စ, ကဿစိ ခရသမ္ဖဿံ ဟုတွာ ကပ္ပါသဋ္ဌိ ဝိယ ဒါရုသာရသူစိ ဝိယ စ, ကဿစိ ဒီဃပါမင်္ဂသုတ္တံ ဝိယ ကုသုမဒါမံ ဝိယ ဓူမသိခါ ဝိယ စ, ကဿစိ ဝိတ္ထတံ မက္ကဋကသုတ္တံ ဝိယ ဝလာဟကပဋလံ ဝိယ ပဒုမပုပ္ဖံ ဝိယ ရထစက္ကံ ဝိယ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ သူရိယမဏ္ဍလံ ဝိယ စ ဥပဋ္ဌာတိ, တဉ္စ ပနေတံ ယထာ သမ္ဗဟုလေသု ဘိက္ခူသု သုတ္တန္တံ သဇ္ဈာယိတွာ နိသိန္နေသု ဧကေန ဘိက္ခုနာ ‘‘တုမှာကံ ကီဒိသံ ဟုတွာ ဣဒံ သုတ္တံ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကော ‘‘မယှံ မဟတီ ပဗ္ဗတေယျာ နဒီ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ အာဟ။ အပရော ‘‘မယှံ ဧကာ ဝနရာဇိ ဝိယ’’။ အညော ‘‘မယှံ ဧကော သီတစ္ဆာယော သာခါသမ္ပန္နော ဖလဘာရဘရိတော ရုက္ခော ဝိယာ’’တိ။ တေသဉှိ တံ ဧကမေဝ သုတ္တံ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝံ ဧကမေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတိ။ သညဇဉှိ ဧတံ သညာနိဒါနံ သညာပဘဝံ, တသ္မာ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတေ ပန နိမိတ္တေ တေန ဘိက္ခုနာ အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ ‘‘မယှံ, ဘန္တေ, ဧဝရူပံ နာမ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ။ အာစရိယေန ပန ‘‘နိမိတ္တမိဒံ, အာဝုသော, ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကရောဟိ သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထာနေန နိမိတ္တေယေဝ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဧဝမဿာယံ ဣတော ပဘုတိ ဌပနာဝသေန ဘာဝနာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘နိမိတ္တေ ဌပယံ စိတ္တံ, နာနာကာရံ ဝိဘာဝယံ၊
ဓီရော အဿာသပဿာသေ, သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၃၂)၊
တဿေဝံ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနတော ပဘုတိ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ, ကိလေသာ သန္နိသိန္နာဝ, စိတ္တံ ဥပစာရသမာဓိနာ သမာဟိတမေဝ။ အထာနေန တံ နိမိတ္တံ နေဝ ဝဏ္ဏတော မနသိ ကာတဗ္ဗံ, န လက္ခဏတော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ, အပိစ ခေါ ခတ္တိယမဟေသိယာ စက္ကဝတ္တိဂဗ္ဘော ဝိယ ကဿကေန သာလိယဝဂဗ္ဘော ဝိယ စ အာဝါသာဒီနိ သတ္တ အသပ္ပါယာနိ ဝဇ္ဇေတွာ တာနေဝ သတ္တ သပ္ပါယာနိ သေဝန္တေန သာဓုကံ ရက္ခိတဗ္ဗံ, အထ နံ ဧဝံ ရက္ခိတွာ ပုနပ္ပုနံ မနသိကာရဝသေန ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဂမယိတွာ ဒသဝိဓံ အပ္ပနာကောသလ္လံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ, ဝီရိယသမတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တဿေဝံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၀။)ဃဋေန္တဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တာနုက္ကမေန တသ္မိံ နိမိတ္တေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တစတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနော ပနေတ္ထ ဘိက္ခု သလ္လက္ခဏာဝိဝဋ္ဋနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပါရိသုဒ္ဓိံ ပတ္တုကာမော တဒေဝ ဈာနံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝသိပ္ပတ္တံ ပဂုဏံ ကတွာ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတိ။ ကထံ? သော ဟိ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ အဿာသပဿာသာနံ သမုဒယော ကရဇကာယော စ စိတ္တဉ္စာတိ ပဿတိ။ ယထာ ဟိ ကမ္မာရဂဂ္ဂရိယာ ဓမမာနာယ ဘသ္တဉ္စ ပုရိသဿ စ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ပဋိစ္စ ဝါတော သဉ္စရတိ, ဧဝမေဝံ ကာယဉ္စ စိတ္တဉ္စ ပဋိစ္စ အဿာသပဿာသာတိ။ တတော အဿာသပဿာသေ စ ကာယဉ္စ ရူပန္တိ, စိတ္တဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တေ စ ဓမ္မေ အရူပန္တိ ဝဝတ္ထပေတိ။
ဧဝံ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ တဿ ပစ္စယံ ပရိယေသတိ, ပရိယေသန္တော စ တံ ဒိသွာ တီသုပိ အဒ္ဓါသု နာမရူပဿ ပဝတ္တိံ အာရဗ္ဘ ကင်္ခံ ဝိတရတိ, ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ကလာပသမ္မသနဝသေန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပန္နေ ဩဘာသာဒယော ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဝတ္ထပေတွာ ဥဒယံ ပဟာယ ဘင်္ဂါနုပဿနံ ပတွာ နိရန္တရံ ဘင်္ဂါနုပဿနေန ဘယတော ဥပဋ္ဌိတေသု သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော ယထာက္ကမေန စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂေ ပါပုဏိတွာ အရဟတ္တဖလေ ပတိဋ္ဌာယ ဧကူနဝီသတိဘေဒဿ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏဿ ပရိယန္တံ ပတ္တော သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ စဿ ဂဏနံ အာဒိံ ကတွာ ဝိပဿနာပရိယောသာနာ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ သမတ္တာ ဟောတီတိ။ အယံ သဗ္ဗာကာရတော ပဌမစတုက္ကဝဏ္ဏနာ။
ဣတရေသု ပန တီသု စတုက္ကေသု ယသ္မာ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနယော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ အနုပဒဝဏ္ဏနာနယေနေဝ တေသံ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပီတိပဋိသံဝေဒီတိ ပီတိံ ပဋိသံဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ တတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏတော စ အသမ္မောဟတော စ။
ကထံ အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတိ, တဿ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဈာနပဋိလာဘေန အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၁။)ကထံ အသမ္မောဟတော? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ, တဿ ဝိပဿနာက္ခဏေ လက္ခဏပဋိဝေဓေန အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ နယေန အဝသေသပဒါနိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဝိသေသမတ္တံ – တိဏ္ဏံ ဈာနာနံ ဝသေန သုခပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ စတုန္နမ္ပိ ဈာနာနံ ဝသေန စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝိဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စိတ္တသင်္ခါရောတိ ဝေဒနာသညာက္ခန္ဓာ။ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရန္တိ ဩဠာရိကံ ဩဠာရိကံ စိတ္တသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော, နိရောဓေန္တောတိ အတ္ထော။ သော ဝိတ္ထာရတော ကာယသင်္ခါရေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတ္ထ ပီတိပဒေ ပီတိသီသေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, သုခပဒေ သရူပေနေဝ ဝေဒနာ။ ဒွီသု စိတ္တသင်္ခါရပဒေသု ‘‘သညာ စ ဝေဒနာ စ စေတသိကာ, ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဝစနတော သညာသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာတိ ဧဝံ ဝေဒနာနုပဿနာနယေန ဣဒံ စတုက္ကံ ဘာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတိယစတုက္ကေပိ စတုန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန စိတ္တပဋိသံဝိဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ မောဒေန္တော ပမောဒေန္တော ဟာသေန္တော ပဟာသေန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ တတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ အဘိပ္ပမောဒေါ ဟောတိ သမာဓိဝသေန စ ဝိပဿနာဝသေန စ။
ကထံ သမာဓိဝသေန? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတိ, သော သမာပတ္တိက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တာယ ပီတိယာ စိတ္တံ အာမောဒေတိ ပမောဒေတိ။ ကထံ ဝိပဿနာဝသေန? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ။ ဧဝံ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တံ အာမောဒေတိ ပမောဒေတိ။ ဧဝံ ပဋိပန္နော ‘‘အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သမာဒဟံ စိတ္တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမံ အာဒဟန္တော သမံ ဌပေန္တော, တာနိ ဝါ ပန ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတော ဝိပဿနာက္ခဏေ လက္ခဏပဋိဝေဓေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ ခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာ, ဧဝံ ဥပ္ပန္နာယ ခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝသေနပိ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမံ အာဒဟန္တော သမံ ဌပေန္တော ‘‘သမာဒဟံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၂။)ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနေန နီဝရဏေဟိ စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော, ဒုတိယေန ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ, တတိယေန ပီတိယာ, စတုတ္ထေန သုခဒုက္ခေဟိ စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော, တာနိ ဝါ ပန ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ။ သော ဝိပဿနာက္ခဏေ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညာတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော, ဒုက္ခာနုပဿနာယ သုခသညာတော, အနတ္တာနုပဿနာယ အတ္တသညာတော, နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နန္ဒိတော, ဝိရာဂါနုပဿနာယ ရာဂတော, နိရောဓာနုပဿနာယ သမုဒယတော, ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ အာဒါနတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စ။ တေန ဝုစ္စတိ – ‘‘ဝိမောစယံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ။ ဧဝံ စိတ္တာနုပဿနာဝသေန ဣဒံ စတုက္ကံ ဘာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စတုတ္ထစတုက္ကေ ပန အနိစ္စာနုပဿီတိ ဧတ္ထ တာဝ အနိစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အနိစ္စတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အနိစ္စာနုပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အနိစ္စာနုပဿီ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနိစ္စန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တဘာဝါ။ အနိစ္စတာတိ တေသံယေဝ ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တံ, ဟုတွာ အဘာဝေါ ဝါ, နိဗ္ဗတ္တာနံ တေနေဝါကာရေန အဋ္ဌတွာ ခဏဘင်္ဂေန ဘေဒေါတိ အတ္ထော။ အနိစ္စာနုပဿနာတိ တဿာ အနိစ္စတာယ ဝသေန ရူပါဒီသု ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ အနုပဿနာ။ အနိစ္စာနုပဿီတိ တာယ အနုပဿနာယ သမန္နာဂတော။ တသ္မာ ဧဝံဘူတော အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ဣဓ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဝိရာဂါနုပဿီတိ ဧတ္ထ ပန ဒွေ ဝိရာဂါ ခယဝိရာဂေါ စ အစ္စန္တဝိရာဂေါ စ။ တတ္ထ ခယဝိရာဂေါတိ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂေါ။ အစ္စန္တဝိရာဂေါတိ နိဗ္ဗာနံ။ ဝိရာဂါနုပဿနာတိ တဒုဘယဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ စ မဂ္ဂေါ စ။ တာယ ဒုဝိဓာယပိ အနုပဿနာယ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ‘‘ဝိရာဂါနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိရောဓာနုပဿီပဒေပိ ဧသေဝ နယော။
ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီတိ ဧတ္ထာပိ ဒွေ ပဋိနိဿဂ္ဂါ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ။ ပဋိနိဿဂ္ဂေါယေဝ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ, ဝိပဿနာမဂ္ဂါနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိပဿနာတိ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ, သင်္ခတဒေါသဒဿနေန စ တဗ္ဗိပရီတေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၃။)နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒတီတိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ မဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ, အာရမ္မဏကရဏေန စ နိဗ္ဗာနေ ပက္ခန္ဒတီတိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ ဥဘယမ္ပိ ပန ပုရိမပုရိမဉာဏာနံ အနုအနု ပဿနတော အနုပဿနာတိ ဝုစ္စတိ။ တာယ ဒုဝိဓာယပိ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီ’’တိ တရုဏဝိပဿနာယ ဝသေန ဝုတ္တံ, ‘‘ဝိရာဂါနုပဿီ’’တိ တတော ဗလဝတရာယ သင်္ခါရေသု ဝိရဇ္ဇနသမတ္ထာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန, ‘‘နိရောဓာနုပဿီ’’တိ တတော ဗလဝတရာယ ကိလေသနိရောဓနသမတ္ထာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန, ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ’’တိ မဂ္ဂဿ အာသန္နဘူတာယ အတိတိက္ခာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပန မဂ္ဂေါပိ လဗ္ဘတိ, သော အဘိန္နောယေဝ။ ဧဝမိဒံ စတုက္ကံ သုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တံ, ပုရိမာနိ ပန တီဏိ သမထဝိပဿနာဝသေနာတိ။
အာနာပါနဿတိမာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ * ၁၆၄။ ဣဒါနိ ယထာနိက္ခိတ္တံ မာတိကံ ပဋိပါဋိယာ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ဣဓာတိ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒီဟိ ဒသဟိ ပဒေဟိ သိက္ခတ္တယသင်္ခါတံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနမေဝ ကထိတံ။ တဉှိ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ, တဿေဝ ခမနဝသေန ခန္တိ, ရုစ္စနဝသေန ရုစိ, ဂဟဏဝသေန အာဒါယော, သဘာဝဋ္ဌေန ဓမ္မော, သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိနယော, တဒုဘယေနပိ ဓမ္မဝိနယော, ပဝုတ္တဝသေန ပါဝစနံ, သေဋ္ဌစရိယဋ္ဌေန ဗြဟ္မစရိယံ, အနုသိဋ္ဌိဒါနဝသေန သတ္ထုသာသနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ‘‘ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာ’’တိအာဒီသု ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓဒိဋ္ဌိယာ, ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓခန္တိယာ, ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓရုစိယာ, ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓအာဒါယေ, ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဓမ္မေ, ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဝိနယေ, ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဓမ္မဝိနယေ, ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓပါဝစနေ, ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဗြဟ္မစရိယေ, ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓသတ္ထုသာသနေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတံ သိက္ခတ္တယသင်္ခါတံ သကလံ ပါဝစနံ ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ စ ဒိဋ္ဌိ။ ဘဂဝတော ခမနဝသေန ခန္တိ။ ရုစ္စနဝသေန ရုစိ။ ဂဟဏဝသေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၄။)အာဒါယော။ အတ္တနော ကာရကံ အပါယေ အပတမာနံ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ သောဝ သံကိလေသပက္ခံ ဝိနေတီတိ ဝိနယော။ ဓမ္မော စ သော ဝိနယော စာတိ ဓမ္မဝိနယော, ကုသလဓမ္မေဟိ ဝါ အကုသလဓမ္မာနံ ဧသ ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော။ တေနေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘ယေ စ ခေါ တွံ, ဂေါတမိ, ဓမ္မေ ဇာနေယျာသိ ဣမေ ဓမ္မာ ဝိရာဂါယ သံဝတ္တန္တိ, နော သရာဂါယ…ပေ… ဧကံသေန, ဂေါတမိ, ဓာရေယျာသိ ဧသော ဓမ္မော ဧသော ဝိနယော ဧတံ သတ္ထုသာသန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၅၃၊ စူဠဝ။ ၄၀၆)။ ဓမ္မေန ဝါ ဝိနယော, န ဒဏ္ဍာဒီဟီတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ဒဏ္ဍေနေကေ ဒမယန္တိ, အင်္ကုသေဟိ ကသာဟိ စ၊
အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန, နာဂေါ ဒန္တော မဟေသိနာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၂၊ စူဠဝ။ ၃၄၂)၊
တထာ ‘‘ဓမ္မေန နယမာနာနံ, ကာ ဥသူယာ ဝိဇာနတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၃)။ ဓမ္မာယ ဝါ ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော။ အနဝဇ္ဇဓမ္မတ္ထံ ဟေသ ဝိနယော, န ဘဝဘောဂါမိသတ္ထံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘နယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ ဇနကုဟနတ္ထ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၃၅၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅) ဝိတ္ထာရော။ ပုဏ္ဏတ္ထေရောပိ အာဟ – ‘‘အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ ခေါ, အာဝုသော, ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၉)။ ဝိသုဒ္ဓံ ဝါ နယတီတိ ဝိနယော, ဓမ္မတော ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော။ သံသာရဓမ္မတော ဟိ သောကာဒိဓမ္မတော ဝါ ဧသ ဝိသုဒ္ဓံ နိဗ္ဗာနံ နယတိ, ဓမ္မဿ ဝါ ဝိနယော, န တိတ္ထကရာနန္တိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မဘူတော ဟိ ဘဂဝါ, တဿေဝ ဧသ ဝိနယော။ ယသ္မာ ဝါ ဓမ္မာ ဧဝ အဘိညေယျာ ပရိညေယျာ ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝေတဗ္ဗာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ စ, တသ္မာ ဧသ ဓမ္မေသု ဝိနယော, န သတ္တေသု န ဇီဝေသု စာတိ ဓမ္မဝိနယော။ သာတ္ထသဗျဉ္ဇနတာဒီဟိ အညေသံ ဝစနတော ပဓာနံ ဝစနန္တိ ပဝစနံ, ပဝစနမေဝ ပါဝစနံ။ သဗ္ဗစရိယာဟိ ဝိသိဋ္ဌစရိယဘာဝေန ဗြဟ္မစရိယံ။ ဒေဝမနုဿာနံ သတ္ထုဘူတဿ ဘဂဝတော သာသနန္တိ သတ္ထုသာသနံ, သတ္ထုဘူတံ ဝါ သာသနန္တိပိ သတ္ထုသာသနံ။ ‘‘ယော ဝေါ, အာနန္ဒ, မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော, သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဟိ ဓမ္မဝိနယောဝ သတ္ထာတိ ဝုတ္တော။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ သဗ္ဗာကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကော ဘိက္ခု ဝိဇ္ဇတိ, န အညတြ, တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ စ ‘‘ဣမသ္မိ’’န္တိ စ အယံ နိယမော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ‘‘ဣဓာ’’တိမာတိကာယ နိဒ္ဒေသဿ အတ္ထော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၅။)ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော ဝါတိအာဒိနာ စ ဘိက္ခုသဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထံ အဝတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတဘိက္ခုယေဝ ဒဿိတော။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနော စ သော ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ, ကလျာဏော စ သီလာဒိပဋိပတ္တိယုတ္တတ္တာတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏော, ပုထုဇ္ဇနကလျာဏောဝ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော။ အဓိသီလာဒီနိ သိက္ခတီတိ သေက္ခော။ သောတာပန္နော ဝါ သကဒါဂါမီ ဝါ အနာဂါမီ ဝါ။ အကုပ္ပေါ စလယိတုမသက္ကုဏေယျော အရဟတ္တဖလဓမ္မော အဿာတိ အကုပ္ပဓမ္မော။ သောပိ ဟိ ဣမံ သမာဓိံ ဘာဝေတိ။
အရညနိဒ္ဒေသေ ဝိနယပရိယာယေန တာဝ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ အဝသေသံ အရည’’န္တိ (ပါရာ။ ၉၂) အာဂတံ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန အာရညကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ‘‘အာရညကံ နာမ သေနာသနံ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၇၃) အာဂတံ။ ဝိနယသုတ္တန္တာ ပန ဥဘောပိ ပရိယာယဒေသနာ နာမ, အဘိဓမ္မော နိပ္ပရိယာယဒေသနာတိ အဘိဓမ္မပရိယာယေန (ဝိဘ။ ၅၂၉) အရညံ ဒဿေတုံ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာတိ ဝုတ္တံ, ဣန္ဒခီလတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာတိ အတ္ထော။ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလန္တိပိ ပါဌော, ဣန္ဒခီလံ အတိက္ကမိတွာ ဗဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣန္ဒခီလောတိ စေတ္ထ ဂါမဿ ဝါ နဂရဿ ဝါ ဥမ္မာရော။
ရုက္ခမူလနိဒ္ဒေသေ ရုက္ခမူလဿ ပါကဋတ္တာ တံ အဝတွာဝ ယတ္ထာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ရုက္ခမူလေ။ အာသန္တိ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ။ ပညတ္တန္တိ ဌပိတံ။ မဉ္စော ဝါတိအာဒီနိ အာသနဿ ပဘေဒဝစနာနိ။ မဉ္စောပိ ဟိ နိသဇ္ဇာယပိ ဩကာသတ္တာ ဣဓ အာသနေသု ဝုတ္တော။ သော ပန မသာရကဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓကုဠီရပါဒကအာဟစ္စပါဒကာနံ အညတရော။ ပီဌံ တေသံ အညတရမေဝ။ ဘိသီတိ ဥဏ္ဏာဘိသိစောဠဘိသိဝါကဘိသိတိဏဘိသိပဏ္ဏဘိသီနံ အညတရာ။ တဋ္ဋိကာတိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ စိနိတွာ ကတာ။ စမ္မခဏ္ဍောတိ နိသဇ္ဇာရဟော ယော ကောစိ စမ္မခဏ္ဍော။ တိဏသန္ထရာဒယော တိဏာဒီနိ ဂုမ္ဗေတွာ ကတာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ရုက္ခမူလေ။ စင်္ကမတိ ဝါတိအာဒီဟိ ရုက္ခမူလဿ စတုဣရိယာပထပဝတ္တနယောဂျတာ ကထိတာ။ ‘‘ယတ္ထာ’’တိအာဒီဟိ သဗ္ဗပဒေဟိ ရုက္ခမူလဿ သန္ဒစ္ဆာယတာ ဇနဝိဝိတ္တတာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ကေနစီတိ ကေနစိ သမူဟေန။ တံ သမူဟံ ဘိန္ဒိတွာ ဝိတ္ထာရေန္တော ဂဟဋ္ဌေဟိ ဝါ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဝါတိ အာဟ။ အနာကိဏ္ဏန္တိ အသံကိဏ္ဏံ အသမ္ဗာဓံ။ ယဿ သေနာသနဿ သမန္တာ ဂါဝုတမ္ပိ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဝနဂဟနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၆။)နဒီဂဟနံ ဟောတိ, န ကောစိ အဝေလာယ ဥပသင်္ကမိတုံ သက္ကောတိ, ဣဒံ သန္တိကေပိ အနာကိဏ္ဏံ နာမ။ ယံ ပန အဍ္ဎယောဇနိကံ ဝါ ယောဇနိကံ ဝါ ဟောတိ, ဣဒံ ဒူရတာယ ဧဝ အနာကိဏ္ဏံ နာမ။
ဝိဟာရောတိ အဍ္ဎယောဂါဒိမုတ္တကော အဝသေသာဝါသော။ အဍ္ဎယောဂေါတိ သုပဏ္ဏဝင်္ကဂေဟံ။ ပါသာဒေါတိ ဒွေ ကဏ္ဏိကာ ဂဟေတွာ ကတော ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယန္တိ ဥပရိအာကာသတလေ ပတိဋ္ဌိတကူဋာဂါရပါသာဒေါယေဝ။ ဂုဟာတိ ဣဋ္ဌကာဂုဟာ သိလာဂုဟာ ဒါရုဂုဟာ ပံသုဂုဟာတိ ဧဝဉှိ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၄) ဝုတ္တံ။ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိဟာရောတိ သမန္တာ ပရိဟာရပထံ အန္တောယေဝ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ စ ဒဿေတွာ ကတသေနာသနံ။ ဂုဟာတိ ဘူမိဂုဟာ, ယတ္ထ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဒီပံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗတဂုဟာ ဝါ ဘူမိဂုဟာ ဝါတိ ဣဒံ ဒွယံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ မာတိကာယ သဗ္ဗကာလသာဓာရဏလက္ခဏဝသေန ‘‘နိသီဒတီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနံ ကတံ, ဣဓ ပန နိသိန္နဿ ဘာဝနာရမ္ဘသဗ္ဘာဝတော နိသဇ္ဇာရမ္ဘပရိယောသာနဒဿနတ္ထံ နိသိန္နောတိ နိဋ္ဌာနဝစနံ ကတံ။ ယသ္မာ ပန ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယ နိသိန္နဿ ကာယော ဥဇုကော ဟောတိ, တသ္မာ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာ အဓိပ္ပေတမ ဧဝ ဒဿေန္တော ဥဇုကောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဌိတော သုပဏိဟိတောတိ ဥဇုကံ ပဏိဟိတတ္တာ ဥဇုကော ဟုတွာ ဌိတော, န သယမေဝါတိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ ပရိဂ္ဂဟိတဋ္ဌော။ ကိံ ပရိဂ္ဂဟိတံ? နိယျာနံ။ ကိံ နိယျာနံ? အာနာပါနဿတိသမာဓိယေဝ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ နိယျာနံ။ တေနာဟ နိယျာနဋ္ဌောတိ မုခသဒ္ဒဿ ဇေဋ္ဌကတ္ထဝသေန သံသာရတော နိယျာနဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ သဘာဝဋ္ဌောယေဝ။ သဗ္ဗေဟိ ပနေတေဟိ ပဒေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနံ သတိံ ကတွာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော, နိယျာနဋ္ဌောတိ အဿာသပဿာသာနံ ပဝိသနနိက္ခမနဒွါရဋ္ဌော’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ပရိဂ္ဂဟိတအဿာသပဿာသနိယျာနံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၁၆၅။ ဗာတ္တိံသာယ အာကာရေဟီတိ တာသု တာသု အဝတ္ထာသု ယထာက္ကမေန လဗ္ဘမာနာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ မာတိကာယ ‘‘ဒီဃ’’န္တိဝုတ္တအဿာသဝသေန။ ဧဝံ သေသေသု။ ဧကဂ္ဂတန္တိ ဧကဂ္ဂဘာဝံ။ အဝိက္ခေပန္တိ အဝိက္ခိပနံ။ ဧကဂ္ဂတာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၇။)ဧဝ ဟိ နာနာရမ္မဏေသု စိတ္တဿ အဝိက္ခိပနတော အဝိက္ခေပေါတိ ဝုစ္စတိ။ ပဇာနတောတိ အသမ္မောဟဝသေန ပဇာနန္တဿ, ဝိန္ဒန္တဿာတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘အဝိက္ခေပေါ မေ ပဋိလဒ္ဓေါ’’တိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဇာနန္တဿ ဝါ။ တာယ သတိယာတိ တာယ ဥပဋ္ဌိတာယ သတိယာ။ တေန ဉာဏေနာတိ တေန အဝိက္ခေပဇာနနဉာဏေန။ သတော ကာရီ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဧဝ သတိ သတီတိ အဓိပ္ပေတာ, ယထာဟ – ‘‘သတိမာ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၄၆၇)။ တသ္မာ ‘‘သတော’’တိ ဝစနေနေဝ ဉာဏမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။
֍ * ၁၆၆။ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ ဒီဃသင်္ခါတေ ကာလေ။ ဒီဃော ဟိ မဂ္ဂေါ အဒ္ဓါနောတိ ဝုစ္စတိ။ အယမ္ပိ ကာလော ဒီဃတ္တာ အဒ္ဓါနော ဝိယ အဒ္ဓါနောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘အဿသတီ’’တိ စ ‘‘ပဿသတီ’’တိ စ အဿာသဉ္စ ပဿာသဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာပိ ဘာဝနာယ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘အဿသတိပိ ပဿသတိပီ’’တိ ပုန သမာသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာဘိဝုဒ္ဓိယာ ဘိယျောဘာဝါယ ဆန္ဒော ဇာယတိ။ သုခုမတရန္တိ ပဿမ္ဘနသဗ္ဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပီတိ ဇာယတိ။ အဿာသပဿာသာပိ စိတ္တံ ဝိဝတ္တတီတိ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ ပကတိအဿာသပဿာသတော စိတ္တံ နိဝတ္တတိ။ ဥပေက္ခာ သဏ္ဌာတီတိ တသ္မိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိပတ္တိယာ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရာဘာဝတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ သဏ္ဌာတိ နာမ။ နဝဟာကာရေဟီတိ ဧတ္ထ ဘာဝနာရမ္ဘတော ပဘုတိ ပုရေ ဆန္ဒုပ္ပါဒါ ‘‘အဿသတိပိ ပဿသတိပီ’’တိ ဝုတ္တာ တယော အာကာရာ, ဆန္ဒုပ္ပါဒတော ပဘုတိ ပုရေ ပါမောဇ္ဇုပ္ပါဒါ တယော, ပါမောဇ္ဇုပ္ပါဒတော ပဘုတိ တယောတိ နဝ အာကာရာ။ ကာယောတိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာပိ အဿာသပဿာသာ သမူဟဋ္ဌေန ကာယော။ ပကတိအဿာသပကတိပဿာသေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တမ္ပိ အဿာသပဿာသာတိ နာမံ လဘတိ။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ တံ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ တိဋ္ဌတီတိ သတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ အနုပဿနာ ဉာဏန္တိ သမထဝသေန နိမိတ္တကာယာနုပဿနာ, ဝိပဿနာဝသေန နာမကာယရူပကာယာနုပဿနာ ဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ကာယော ဥပဋ္ဌာနန္တိ သော ကာယော ဥပေစ္စ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ သတီတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ နော သတီတိ သော ကာယော သတိ နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တာယ သတိယာတိ ဣဒါနိ ဝုတ္တာယ သတိယာ။ တေန ဉာဏေနာတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၈။)ဣဒါနေဝ ဝုတ္တေန ဉာဏေန။ တံ ကာယံ အနုပဿတီတိ သမထဝိပဿနာဝသေန ယထာဝုတ္တံ ကာယံ အနုဂန္တွာ ဈာနသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ဝါ ဝိပဿနာဉာဏေန ဝါ ပဿတိ။
မာတိကာယ ကာယာဒီနံ ပဒါနံ အဘာဝေပိ ဣမဿ စတုက္ကဿ ကာယာနုပဿနာဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယ ကာယပဒနိဒ္ဒေသော ကတော။ ကာယေ ကာယာနုပဿနာတိ ဗဟုဝိဓေ ကာယေ တဿ တဿ ကာယဿ အနုပဿနာ။ အထ ဝါ ကာယေ ကာယာနုပဿနာ, န အညဓမ္မာနုပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘဘူတေ ကာယေ န နိစ္စသုခတ္တသုဘာနုပဿနာ, အထ ခေါ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘတော ကာယဿေဝ အနုပဿနာ။ အထ ဝါ ကာယေ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ ဣတ္ထီတိ ဝါ ပုရိသောတိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗဿ ကဿစိ အနနုပဿနတော တဿေဝ ကာယမတ္တဿ အနုပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိ ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿနာတိအာဒီသု တီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ, ကာယာနုပဿနာယ သမ္ပယုတ္တံ သတိပဋ္ဌာနံ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ, တဿ ဘာဝနာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ။
֍ * ၁၆၇။ တံ ကာယန္တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ နာမရူပကာယေ ကာယသဒ္ဒေန တဿာပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော ဟိ နာမရူပကာယေ ဧဝ လဗ္ဘန္တိ, န နိမိတ္တကာယေ။ အနုပဿနာ စ ဘာဝနာ စ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ အာနိသံသံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တဿာ ဟိ သတိဝေပုလ္လတာဉာဏဝေပုလ္လတာ စ အာနိသံသော။ တတ္ထ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတောတိ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ ဝိပဿနာကာလေ စိတ္တေကဂ္ဂတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိဒိတာ ဝေဒနာတိ သာမညတော ဥဒယဒဿနေန ဝိဒိတာ ဝေဒနာ။ ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ခယတော ဝယတော သုညတော ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဝိဒိတာ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီတိ သာမညတော ဝယဒဿနေန ဝိဒိတာ ဝိနာသံ ဂစ္ဆန္တိ, ဘိဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ သညာဝိတက္ကေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေသု ပန တီသု ဝုတ္တေသု သေသာ ရူပဓမ္မာပိ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ ကသ္မာ ပန ဣမေ တယော ဧဝ ဝုတ္တာတိ စေ? ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟတ္တာ။ ဝေဒနာသု တာဝ သုခဒုက္ခာ ပါကဋာ, ဥပေက္ခာ ပန သုခုမာ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟာ, န သုဋ္ဌု ပါကဋာ။ သာပိ စဿ ပါကဋာ ဟောတိ, သညာ အာကာရမတ္တဂ္ဂါဟကတ္တာ န
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၉။)ယထာသဘာဝဂ္ဂါဟိနီ။ သာ စ သဘာဝသာမညလက္ခဏဂ္ဂါဟကေန ဝိပဿနာဉာဏေန သမ္ပယုတ္တာ အတိ ဝိယ အပါကဋာ။ သာပိ စဿ ပါကဋာ ဟောတိ, ဝိတက္ကော ဉာဏပတိရူပကတ္တာ ဉာဏတော ဝိသုံ ကတွာ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟော။ ဉာဏပတိရူပကော ဟိ ဝိတက္ကော။ ယထာဟ – ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂)။ သောပိ စဿ ဝိတက္ကော ပါကဋော ဟောတီတိ ဧဝံ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟေသု ဝုတ္တေသု သေသာ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တီတိ။ ဣမေသံ ပန ပဒါနံ နိဒ္ဒေသေ ကထံ ဝိဒိတာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပုစ္ဆိတွာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝေဒနုပ္ပါဒဿ ဝိဒိတတ္တေယေဝ ဝိဿဇ္ဇိတေ ဝေဒနာယ ဝိဒိတတ္တံ ဝိဿဇ္ဇိတံ ဟောတီတိ ကထံ ဝေဒနာယ ဥပ္ပါဒေါ ဝိဒိတော ဟောတီတိအာဒိမာဟ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ဣမိနာဝ နယေန သညာဝိတက္ကာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတက္ကဝါရေ ပန ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဖဿနိရောဓာ’’တိ အဝတွာ ဖဿဋ္ဌာနေ သညာသမုဒယာ သညာနိရောဓာတိ ဝုတ္တံ။ တံ ကသ္မာ ဣတိ စေ? သညာမူလကတ္တာ ဝိတက္ကဿ။ ‘‘သညာနာနတ္တံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သင်္ကပ္ပနာနတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉) ဟိ ဝုတ္တံ။
အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒီသု စ ‘‘ဝေဒနံ အနိစ္စတော မနသိကရောတော’’တိအာဒိနာ နယေန တသ္မိံ တသ္မိံ ဝါရေ သော သောယေဝ ဓမ္မော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဝိပဿနာကိစ္စကရဏေ အသမတ္ထတ္တာ ဝိပဿနာယ အနုပကာရိကာ, တသ္မာယေဝ စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု နာဂတာ။ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယ ပန သညာယ ကိစ္စမေဝ အပရိဗျတ္တံ, တသ္မာ သာ ဝိပဿနာယ ဧကန္တမနုပကာရိကာ ဧဝ။ ဝိတက္ကံ ပန ဝိနာ ဝိပဿနာကိစ္စမေဝ နတ္ထိ။ ဝိတက္ကသဟာယာ ဟိ ဝိပဿနာ သကကိစ္စံ ကရောတိ။ ယထာဟ –
‘‘ပညာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ အာရမ္မဏံ နိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတိ, ဝိတက္ကေ ပန အာကောဋေတွာ အာကောဋေတွာ ဒေန္တေ သက္ကောတိ။ ကထံ? ယထာ ဟိ ဟေရညိကော ကဟာပဏံ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ သဗ္ဗဘာဂေသု ဩလောကေတုကာမော သမာနောပိ န စက္ခုတလေနေဝ ပရိဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ, အင်္ဂုလိပဗ္ဗေဟိ ပန ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဣတော စိတော စ ဩလောကေတုံ သက္ကောတိ, ဧဝမေဝ န ပညာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၀။)အနိစ္စာဒိဝသေန အာရမ္မဏံ နိစ္ဆေတုံ သက္ကောတိ, အဘိနိရောပနလက္ခဏေန ပန အာဟနနပရိယာဟနနရသေန ဝိတက္ကေန အာကောဋေန္တေန ဝိယ ပရိဝတ္တေန္တေန ဝိယ စ အာဒါယာဒါယ ဒိန္နမေဝ နိစ္ဆေတုံ သက္ကောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၈)။
တသ္မာ ဝေဒနာသညာနံ ဝိပဿနာယ အနုပကာရတ္တာ လက္ခဏမတ္တဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝေဒနာယ သညာယာ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ ယတ္တကော ပန ဝိပဿနာယ ဘေဒေါ, တတ္တကော ဧဝ ဝိတက္ကဿာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိတက္ကာန’’န္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။
֍ * ၁၆၈။ ပုန ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ သမ္ပတ္တိံ ဘာဝနာဖလဉ္စ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမောဓာနေတီတိ အာရမ္မဏံ ဌပေတိ, အာရမ္မဏံ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ ဝါ အတ္ထော။ သမောဒဟနဗျာပါရာဘာဝေပိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဧဝ သမောဒဟတိ နာမ။ ဂေါစရန္တိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏံ, မဂ္ဂက္ခဏေ ဖလက္ခဏေ စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ။ သမတ္ထန္တိ သမမေဝ အတ္ထော, သမဿ ဝါ အတ္ထောတိ သမတ္ထော။ တံ သမတ္ထံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မဂ္ဂံ သမောဓာနေတီတိ မဂ္ဂဖလက္ခဏေယေဝ ဂေါစရံ နိဗ္ဗာနမေဝ။ အယံ ပုဂ္ဂလောတိ အာနာပါနဿတိဘာဝနံ အနုယုတ္တော ယောဂါဝစရောဝ။ ဣမသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ကာယေ’’တိပဒေန သင်္ဂဟိတေ နာမရူပကာယသင်္ခါတေ သင်္ခတာရမ္မဏေ တေနေဝ ကမေန မဂ္ဂေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ စ။ ယံ တဿာတိအာဒီဟိ အာရမ္မဏဂေါစရသဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထတာ ဝုတ္တာ။ တဿာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ပဇာနာတီတိ ပုဂ္ဂလော ပဇာနနာ ပညာတိ ပုဂ္ဂလော ပညာယ ပဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏဿ, မဂ္ဂဖလက္ခဏေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနံ သတိ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ ယထာ ရညော ဥပဋ္ဌာနန္တိ။ အဝိက္ခေပေါတိ သမာဓိ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ယထာဝုတ္တသင်္ခါရာရမ္မဏံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဉ္စ။ တဉှိ အဓိဋ္ဌာတိ ဧတ္ထ စိတ္တန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ။ ဝေါဒါနန္တိ ဉာဏံ။ တဉှိ ဝေါဒါယတိ ဝိသုဇ္ဈတိ တေန စိတ္တန္တိ ဝေါဒါနံ။ လီနပက္ခိကော သမာဓိ အလီနဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမဘူတတ္တာ သမံ, ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကံ ဉာဏံ အနုဒ္ဓတဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမဘူတတ္တာ သမံ။ တေန ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၁။)သမထဝိပဿနာနံ ယုဂနဒ္ဓတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ တဒုဘယသမတာယ ဥပကာရိကာတိ သမံ, အာရမ္မဏံ သမတာဓိဋ္ဌာနတ္တာ သမံ။ အနဝဇ္ဇဋ္ဌောတိ ဝိပဿနာယ အနဝဇ္ဇသဘာဝေါ။ နိက္လေသဋ္ဌောတိ မဂ္ဂဿ နိက္ကိလေသသဘာဝေါ။ နိက္ကိလေသဋ္ဌောတိ ဝါ ပါဌော။ ဝေါဒါနဋ္ဌောတိ ဖလဿ ပရိသုဒ္ဓသဘာဝေါ။ ပရမဋ္ဌောတိ နိဗ္ဗာနဿ သဗ္ဗဓမ္မုတ္တမသဘာဝေါ။ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ တံ တံ သဘာဝံ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာန’’န္တိအာဒီဟိ သမ္မာ ပဋိဝေဓော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထေဝ စ ဝေါဒါနဋ္ဌပဋိဝေဓဿ ဝုတ္တတ္တာ တေန ဧကလက္ခဏာ အနဝဇ္ဇဋ္ဌနိက္ကိလေသဋ္ဌပရမဋ္ဌာ လက္ခဏဟာရဝသေန ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘ဝုတ္တမှိ ဧကဓမ္မေ, ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ ကေစိ၊
ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ သဗ္ဗေ, သော ဟာရော လက္ခဏော နာမာ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄။၅ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊
အနဝဇ္ဇဋ္ဌော နိက္ကိလေသဋ္ဌော စေတ္ထ အဝိက္ခေပသင်္ခါတဿ သမဿ အတ္ထော ပယောဇနန္တိ သမတ္ထော, ဝေါဒါနဋ္ဌော ဝိပဿနာမဂ္ဂဝေါဒါနံ သန္ဓာယ သမမေဝ အတ္ထောတိ သမတ္ထော, ဖလဝေါဒါနံ သန္ဓာယ မဂ္ဂဝေါဒါနသင်္ခါတဿ သမဿ အတ္ထောတိ သမတ္ထော, ပရမဋ္ဌော ပန သမမေဝ အတ္ထောတိ ဝါ နိဗ္ဗာနပယောဇနတ္တာ သဗ္ဗဿ သမဿ အတ္ထောတိ ဝါ သမတ္ထော, တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သမဉ္စ သမတ္ထဉ္စ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ကတွာ သမတ္ထဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မာ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေပိ လဗ္ဘန္တိ, မဂ္ဂေါ စ တိဿော စ ဝိသုဒ္ဓိယော မဂ္ဂဖလက္ခဏေယေဝ, ဝိမောက္ခော စ ဝိဇ္ဇာ စ ခယေ ဉာဏဉ္စ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ, ဝိမုတ္တိ စ အနုပ္ပါဒေ ဉာဏဉ္စ ဖလက္ခဏေယေဝ, သေသာ ဝိပဿနာက္ခဏေပီတိ။ ဓမ္မဝါရေ ဣမေ ဓမ္မေ ဣမသ္မိံ အာရမ္မဏေ သမောဓာနေတီတိ နိဗ္ဗာနံ ဌပေတွာ သေသာ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒံ ပန ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တတ္ထာ ပနေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ဧကေကစတုက္ကဝသေနေတ္ထ နိယျာနေ ဒဿိတေပိ စတုက္ကန္တောဂဓဿ ဧကေကဿာပိ ဘာဂဿ နိယျာနဿ ဥပနိဿယတ္တာ ဧကေကဘာဂဝသေန နိယျာနံ ဒဿိတံ။ န ဟိ ဧကေကံ ဝိနာ နိယျာနံ ဟောတီတိ။
ဒီဃံအဿာသပဿာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ * ၁၆၉။ ရဿနိဒ္ဒေသေ ဣတ္တရသင်္ခါတေတိ ပရိတ္တသင်္ခါတေ ကာလေ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၂။)֍ * ၁၇၀။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ အရူပဓမ္မေသု ဝေဒနာယ ဩဠာရိကတ္တာ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပဌမံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏသံဝေဒိကာ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, တတော ယံ ဝေဒေတိ, တံ သဉ္ဇာနာတီတိ ဧဝံ ဝေဒနာဝိသယဿ အာကာရဂ္ဂါဟိကာ သညာ, တတော သညာဝသေန အဘိသင်္ခါရိကာ စေတနာ, တတော ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ, ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ, ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဝစနတော ဖဿော, တတော သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏလက္ခဏော မနသိကာရော, စေတနာဒီဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ဧဝံ တီသု ခန္ဓေသု ဝုတ္တေသု တံနိဿယော ဝိညာဏက္ခန္ဓော ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။ နာမဉ္စာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နာမဉ္စ။ နာမကာယော စာတိ ဣဒံ ပန နာမေန နိဗ္ဗာနဿပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ လောကုတ္တရာနဉ္စ အဝိပဿနုပဂတ္တာ တံ အပနေတုံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကာယော’’တိ ဟိ ဝစနေန နိဗ္ဗာနံ အပနီတံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနဿ ရာသိဝိနိမုတ္တတ္တာ။ ယေ စ ဝုစ္စန္တိ စိတ္တသင်္ခါရာတိ ‘‘သညာ စ ဝေဒနာ စ စေတသိကာ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဧဝံ ဝုစ္စမာနာပိ စိတ္တသင်္ခါရာ ဣဓ နာမကာယေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာဘူတာတိ မဟန္တပါတုဘာဝတော မဟာဘူတသာမညတော မဟာပရိဟာရတော မဟာဝိကာရတော မဟန္တဘူတတ္တာ စာတိ မဟာဘူတာ။ တေ ပန – ပထဝီ အာပေါ တေဇော ဝါယောတိ စတ္တာရော။ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ, စတ္တာရော မဟာဘူတေ ဥပါဒါယ နိဿာယ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တရူပန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန – စက္ခု သောတံ ဃာနံ ဇိဝှါ ကာယော ရူပံ သဒ္ဒေါ ဂန္ဓော ရသော ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဟဒယဝတ္ထု ဩဇာ ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တိ အာကာသဓာတု ရူပဿ လဟုတာ မုဒုတာ ကမ္မညတ္တာ ဥပစယော သန္တတိ ဇရတာ အနိစ္စတာတိ စတုဝီသတိဝိဓံ။ အဿာသော စ ပဿာသော စာတိ ပါကတိကောယေဝ။ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တမ္ပိ တဒေဝ နာမံ လဘတိ ပထဝီကသိဏာဒီနိ ဝိယ။ ရူပသရိက္ခကတ္တာ ရူပန္တိ စ နာမံ လဘတိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၀၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၈) ဝိယ။ နိမိတ္တဉ္စ ဥပနိဗန္ဓနာတိ သတိဥပနိဗန္ဓနာယ နိမိတ္တဘူတံ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနံ။ ယေ စ ဝုစ္စန္တိ ကာယသင်္ခါရာတိ ‘‘အဿာသပဿာသာ ကာယိကာ ဧတေ ဓမ္မာ ကာယပဋိဗဒ္ဓါ ကာယသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဧဝံ ဝုစ္စမာနာပိ ကာယသင်္ခါရာ ဣဓ ရူပကာယေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၃။)တေ ကာယာ ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ဈာနက္ခဏေ အဿာသပဿာသနိမိတ္တကာယာ ဝိပဿနာက္ခဏေ အဝသေသရူပါရူပကာယာ အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တိ, မဂ္ဂက္ခဏေ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တိ။ အဿာသပဿာသဝသေန ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ ယောဂိဿ ဥပ္ပန္နဝိပဿနာမဂ္ဂေပိ သန္ဓာယ ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အာဝဇ္ဇတော ပဇာနတောတိအာဒီနိ သီလကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ တေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာယေ အန္တောကရိတွာ ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။
သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿာသပဿာသာနံ သံဝရဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိဝုတ္တအဿာသပဿာသတော ဥပ္ပန္နဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂေသု သံဝရောယေဝ သံဝရဋ္ဌေန သီလဝိသုဒ္ဓိ။ အဝိက္ခေပေါယေဝ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ။ ပညာယေဝ ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ ဈာနဝိပဿနာသု ဝိရတိအဘာဝေပိ ပါပါဘာဝမတ္တမေဝ သံဝရော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၇၁။ ပဿမ္ဘယန္တိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသေ ကာယိကာတိ ရူပကာယေ ဘဝါ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓါတိ ကာယံ ပဋိဗဒ္ဓါ ကာယံ နိဿိတာ, ကာယေ သတိ ဟောန္တိ, အသတိ န ဟောန္တိ, တသ္မာယေဝ တေ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ။ ပဿမ္ဘေန္တောတိ နိဗ္ဗာပေန္တော သန္နိသီဒါပေန္တော။ ပဿမ္ဘနဝစနေနေဝ ဩဠာရိကာနံ ပဿမ္ဘနံ သိဒ္ဓံ။ နိရောဓေန္တောတိ ဩဠာရိကာနံ အနုပ္ပါဒနေန နိရောဓေန္တော။ ဝူပသမေန္တောတိ ဩဠာရိကေယေဝ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေန သန္တဘာဝံ နယန္တော။ သိက္ခတီတိ အဓိကာရဝသေန အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ သမ္ဗန္ဓော, တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ ဝါ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ဩဠာရိကပဿမ္ဘနံ ဒဿေတုံ ယထာရူပေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာရူပေဟီတိ ယာဒိသေဟိ။ အာနမနာတိ ပစ္ဆတော နမနာ။ ဝိနမနာတိ ဥဘယပဿတော နမနာ။ သန္နမနာတိ သဗ္ဗတောပိ နမန္တဿ သုဋ္ဌု နမနာ။ ပဏမနာတိ ပုရတော နမနာ။ ဣဉ္ဇနာတိ ကမ္ပနာ။ ဖန္ဒနာတိ ဤသကံ စလနာ။ ပကမ္ပနာတိ ဘုသံ ကမ္ပနာ။ ယထာရူပေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ ကာယဿ အာနမနာ…ပေ… ပကမ္ပနာ, တထာရူပံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ, ယာ ကာယဿ အာနမနာ…ပေ… ပကမ္ပနာ, တဉ္စ ပဿမ္ဘယန္တိ စ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။ ကာယသင်္ခါရေသု ဟိ ပဿမ္ဘိတေသု ကာယဿ အာနမနာဒယော စ ပဿမ္ဘိတာယေဝ ဟောန္တီတိ။ ယထာရူပေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၄။)ကာယဿ န အာနမနာဒိကာ ဟောတိ, တထာရူပံ သန္တံ သုခုမမ္ပိ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ, ယာ ကာယဿ န အာနမနာဒိကာ, တဉ္စ သန္တံ သုခုမံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ သမ္ဗန္ဓတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သန္တံ သုခုမန္တိ စ ဘာဝနပုံသကဝစနမေတံ။ ဣတိ ကိရာတိ ဧတ္ထ ဣတိ ဧဝမတ္ထေ, ကိရ ယဒိအတ္ထေ။ ယဒိ ဧဝံ သုခုမကေပိ အဿာသပဿာသေ ပဿမ္ဘယံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ စောဒကေန စောဒနာ အာရဒ္ဓါ ဟောတိ။ အထ ဝါ ကိရာတိ စောဒကဝစနတ္တာ အသဒ္ဒဟနတ္ထေ အသဟနတ္ထေ ပရောက္ခတ္ထေ စ ယုဇ္ဇတိယေဝ, ဧဝံ သုခုမာနမ္ပိ ပဿမ္ဘနံ သိက္ခတီတိ န သဒ္ဒဟာမိ န သဟာမိ အပစ္စက္ခံ မေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ သုခုမာနံ ပဿမ္ဘနေ သန္တေ။ ဝါတူပလဒ္ဓိယာ စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ အဿာသပဿာသဝါတဿ ဥပလဒ္ဓိယာ။ ဥပလဒ္ဓီတိ ဝိညာဏံ။ အဿာသပဿာသဝါတံ ဥပလဗ္ဘမာနဿ တဒါရမ္မဏဿ ဘာဝနာဝိညာဏဿ ပဘာဝနာ ဥပ္ပါဒနာ န ဟောတိ, တဿ အာရမ္မဏဿ ဘာဝနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဿာသပဿာသာနဉ္စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ ဘာဝနာယ သုခုမကာနမ္ပိ အဿာသပဿာသာနံ နိရောဓနတော တေသဉ္စ ဥပ္ပါဒနာ ပဝတ္တနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာနာပါနဿတိယာ စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ အဿာသပဿာသာဘာဝတောယေဝ တဒါရမ္မဏာယ ဘာဝနာဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာယ သတိယာ စ ပဝတ္တနာ န ဟောတိ။ တသ္မာယေဝ တံသမ္ပယုတ္တဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ စ ဘာဝနာ န ဟောတိ။ န စ နံ တန္တိ ဧတ္ထ စ နန္တိ နိပါတမတ္တံ ‘‘ဘိက္ခု စ န’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၇၃) ဝိယ။ တံ ဝုတ္တဝိဓိံ သမာပတ္တိံ ပဏ္ဍိတာ န သမာပဇ္ဇန္တိပိ တတော န ဝုဋ္ဌဟန္တိပီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စောဒနာပက္ခဿ ပရိဟာရဝစနေ ဣတိ ကိရာတိ ဧဝမေဝ။ ဧတ္ထ ဧဝကာရတ္ထေ ကိရသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ပဿမ္ဘနေ သန္တေ ဧဝ။
ယထာ ကထံ ဝိယာတိ ယထာ တံ ဝုတ္တဝိဓာနံ ဟောတိ, တထာ တံ ကထံ ဝိယာတိ ဥပမံ ပုစ္ဆတိ။ ဣဒါနိ သေယျထာပီတိ တံ ဥပမံ ဒဿေတိ။ ကံသေတိ ကံသမယဘာဇနေ။ နိမိတ္တန္တိ တေသံ သဒ္ဒါနံ အာကာရံ။ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ စ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, နိမိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒနိမိတ္တဉ္စ သဒ္ဒတော အနညံ။ သုဂ္ဂဟိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သုဂဟိတတ္တာတိပိ ပါဌော, သုဋ္ဌု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၅။)ဂဟိတတ္တာတိ အတ္ထော။ သုမနသိကတတ္တာတိ သုဋ္ဌု အာဝဇ္ဇိတတ္တာ။ သူပဓာရိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု စိတ္တေ ဌပိတတ္တာ။ သုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏတာပီတိ တဒါ သုခုမာနမ္ပိ သဒ္ဒါနံ နိရုဒ္ဓတ္တာ အနုဂ္ဂဟိတသဒ္ဒနိမိတ္တဿ အနာရမ္မဏမ္ပိ သုခုမတရံ သဒ္ဒနိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သုခုမတရံ သဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏမ္ပိ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ, သုခုမတရသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏဘာဝတောပီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဣမိနာဝ နယေန အပ္ပနာယမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဿမ္ဘယန္တိအာဒီသု ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တာ အဿာသပဿာသာ ကာယောတိ ဝါ ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဧတ္ထ အဿာသပဿာသာ ကာယောတိ ဝါ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘာဝနာဝိသုဒ္ဓိယာ ကာယသင်္ခါရေ ပဿမ္ဘမာနေပိ ဩဠာရိကံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေမီတိ ယောဂိနော အာဘောဂေ သတိ တေနာဒရေန အတိဝိယ ပဿမ္ဘတိ။ အနုပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ သုခုမံ သုအာနယံ ဟောတိ။
အဋ္ဌ အနုပဿနာဉာဏာနီတိ ‘‘ဒီဃံ ရဿံ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တေသု စတူသု ဝတ္ထူသု အဿာသဝသေန စတဿော, ပဿာသဝသေန စတဿောတိ အဋ္ဌ အနုပဿနာဉာဏာနိ။ အဋ္ဌ စ ဥပဋ္ဌာနာနုဿတိယောတိ ‘‘ဒီဃံ အဿာသဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတော သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၀) နယေန ဝုတ္တေသု စတူသု ဝတ္ထူသု အဿာသဝသေန စတဿော, ပဿာသဝသေန စတဿောတိ အဋ္ဌ စ ဥပဋ္ဌာနာနုဿတိယော။ အဋ္ဌ စုပဋ္ဌာနာနုဿတိယောတိပိ ပါဌော။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနီတိ ဘဂဝတာ အာနာပါနဿတိသုတ္တန္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၄ အာဒယော) ဝုတ္တတ္တာ ပဌမစတုက္ကဝသေန စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနီတိ။
ပဌမစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ * ၁၇၂။ ဒုတိယစတုက္ကဿ ပီတိပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပီတိ ပါမောဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ပီတီတိ မူလပဒံ။ ပါမောဇ္ဇန္တိ တဿ အတ္ထပဒံ, ပမုဒိတဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ယာ ပီတိ ပါမောဇ္ဇန္တိအာဒီသု ယာ ‘‘ပီတီ’’တိ စ ‘‘ပါမောဇ္ဇ’’န္တိ စ ဧဝမာဒီနိ နာမာနိ လဘတိ, သာ ပီတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပီတီတိ သဘာဝပဒံ။ ပမုဒိတဿ ဘာဝေါ ပါမောဇ္ဇံ။ အာမောဒနာကာရော အာမောဒနာ။ ပမောဒနာကာရော ပမောဒနာ။ ယထာ ဝါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၆။)ဘေသဇ္ဇာနံ ဝါ တေလာနံ ဝါ ဥဏှောဒကသီတောဒကာနံ ဝါ ဧကတောကရဏံ မောဒနာတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမယမ္ပိ ဓမ္မာနံ ဧကတောကရဏေန မောဒနာ, ဥပသဂ္ဂဝသေန ပန ပဒံ မဏ္ဍေတွာ အာမောဒနာ ပမောဒနာတိ ဝုတ္တံ။ ဟာသေတီတိ ဟာသော, ပဟာသေတီတိ ပဟာသော, ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိတ္တီတိ ဝိတ္တံ, ဓနဿေတံ နာမံ။ အယံ ပန သောမနဿပစ္စယတ္တာ ဝိတ္တိသရိက္ခတာယ ဝိတ္တိ။ ယထာ ဟိ ဓနိနော ဓနံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ပီတိမတောပိ ပီတိံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ‘‘ဝိတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တုဋ္ဌိသဘာဝသဏ္ဌိတာယ ဟိ ပီတိယာ ဧတံ နာမံ။ ပီတိမာ ပန ပုဂ္ဂလော ကာယစိတ္တာနံ ဥဂ္ဂတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတတ္တာ ‘‘ဥဒဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဥဒဂ္ဂဿ ဘာဂေါ ဩဒဂျံ။ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ။ အနဘိရဒ္ဓဿ ဟိ မနော ဒုက္ခပဒဋ္ဌာနတ္တာ န အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ, အဘိရဒ္ဓဿ သုခပဒဋ္ဌာနတ္တာ အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ, ဣတိ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ, သကမနတာ သကမနဿ ဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သာ ပန ယသ္မာ န အညဿ ကဿစိ အတ္တနော မနတာ, စိတ္တဿေဝ ပနေသော ဘာဝေါ စေတသိကော ဓမ္မော, တသ္မာ အတ္တမနတာ စိတ္တဿာတိ ဝုတ္တာ။ သေသမေတ္ထ စ ဥပရိ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၇၃။ သုခပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ ဒွေ သုခါနီတိ သမထဝိပဿနာဘူမိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကာယိကဉှိ သုခံ ဝိပဿနာယ ဘူမိ, စေတသိကံ သုခံ သမထဿ စ ဝိပဿနာယ စ ဘူမိ။ ကာယိကန္တိ ပသာဒကာယံ ဝိနာ အနုပ္ပတ္တိတော ကာယေ နိယုတ္တန္တိ ကာယိကံ။ စေတသိကန္တိ အဝိပ္ပယောဂဝသေန စေတသိ နိယုတ္တန္တိ စေတသိကံ။ တတ္ထ ကာယိကပဒေန စေတသိကံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ, သုခပဒေန ကာယိကံ ဒုက္ခံ။ တထာ စေတသိကပဒေန ကာယိကံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ, သုခပဒေန စေတသိကံ ဒုက္ခံ။ သာတန္တိ မဓုရံ သုမဓုရံ။ သုခန္တိ သုခမေဝ, န ဒုက္ခံ။ ကာယသမ္ဖဿဇန္တိ ကာယသမ္ဖဿေ ဇာတံ။ သာတံ သုခံ ဝေဒယိတန္တိ သာတံ ဝေဒယိတံ, န အသာတံ ဝေဒယိတံ။ သုခံ ဝေဒယိတံ, န ဒုက္ခံ ဝေဒယိတံ။ ပရတော တီဏိ ပဒါနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သာတာ ဝေဒနာ, န အသာတာ။ သုခါ ဝေဒနာ, န ဒုက္ခာတိ အယမေဝ ပနေတ္ထ အတ္ထော။
စေတသိကသုခနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ယောဇေတဗ္ဗော။ တေ သုခါတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော, တာနိ သုခါနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၇။)သေသမေတ္ထ စတုက္ကေ ဟေဋ္ဌာ ပဌမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ ဒုတိယစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။
ဒုတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ * ၁၇၆။ တတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသေ စိတ္တန္တိ မူလပဒံ။ ဝိညာဏန္တိ အတ္ထပဒံ။ ယံ စိတ္တန္တိအာဒိ ပီတိယံ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စိတ္တန္တိအာဒီသု စိတ္တဝိစိတ္တတာယ စိတ္တံ။ အာရမ္မဏံ မိနမာနံ ဇာနာတီတိ မနော။ မာနသန္တိ မနောယေဝ။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော, ယွာယံ စရတိ မာနသော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဟိ ဧတ္ထ ပန သမ္ပယုတ္တကဓမ္မော မာနသောတိ ဝုတ္တော။
‘‘ကထဉှိ ဘဂဝါ တုယှံ, သာဝကော သာသနေ ရတော၊
အပ္ပတ္တမာနသော သေက္ခော, ကာလံ ကယိရာ ဇနေ သုတာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉) –
ဧတ္ထ အရဟတ္တံ မာနသန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန မနောဝ မာနသံ။ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဟေတံ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။
ဟဒယန္တိ စိတ္တံ။ ‘‘စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမိ, ဟဒယံ ဝါ တေ ဖာလေဿာမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၇၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ) ဧတ္ထ ဥရော ဟဒယန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟဒယာ ဟဒယံ မညေ အညာယ တစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၃) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘ဝက္ကံ ဟဒယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဧတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု။ ဣဓ ပန စိတ္တမေဝ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန ‘‘ဟဒယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဒေဝ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ပဏ္ဍရံ။ ဘဝင်္ဂံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ – ‘‘ပဘဿရမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တံ, တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉)။ တတော နိက္ခန္တတ္တာ ပန အကုသလမ္ပိ ဂင်္ဂါယ နိက္ခန္တာ နဒီ ဂင်္ဂါ ဝိယ, ဂေါဓာဝရိတော နိက္ခန္တာ ဂေါဓာဝရီ ဝိယ စ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တေွဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏံ စိတ္တံ ဥပက္ကိလေသေန ကိလေသော န ဟောတိ, သဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ, ဥပက္ကိလေသယောဂေ ပန သတိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ, တသ္မာပိ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။
မနော မနာယတနန္တိ ဣဓ ပန မနောဂဟဏံ မနဿေဝ အာယတနဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ – ‘‘နယိဒံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ မနဿ အာယတနတ္တာ မနာယတနံ, အထ ခေါ မနော ဧဝ အာယတနံ မနာယတန’’န္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၈။)အာယတနဋ္ဌော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ မနတေ ဣတိ မနော, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပနာဟု – နာဠိယာ မိနမာနော ဝိယ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ အာရမ္မဏံ ဇာနာတီတိ မနော, တဒေဝ မနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, မနောဝ ဣန္ဒြိယံ မနိန္ဒြိယံ။
ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ဝိညာဏမေဝ ခန္ဓော ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ ရုဠှိတော ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ရာသဋ္ဌေန ဟိ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသော ဧကံ ဝိညာဏံ။ တသ္မာ ယထာ ရုက္ခဿ ဧကဒေသံ ဆိန္ဒန္တော ရုက္ခံ ဆိန္ဒတီတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေဝ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသဘူတံ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏံ ရုဠှိတော ‘‘ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ရာသဋ္ဌောယေဝ ခန္ဓဋ္ဌော န ဟောတိ, ကောဋ္ဌာသဋ္ဌောပိ ခန္ဓဋ္ဌောယေဝ, တသ္မာ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေန ဝိညာဏကောဋ္ဌာသောတိပိ အတ္ထော။ တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူတိ တေသံ ဖဿာဒီနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အနုစ္ဆဝိကာ မနောဝိညာဏဓာတု။ ဣမသ္မိဉှိ ပဒေ ဧကမေဝ စိတ္တံ မိနနဋ္ဌေန မနော, ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိညာဏံ, သဘာဝဋ္ဌေန, နိဿတ္တဋ္ဌေန ဝါ ဓာတူတိ တီဟိ နာမေဟိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၇၇။ အဘိပ္ပမောဒေါတိ အဓိကာ တုဋ္ဌိ။
֍ * ၁၇၈။ သမာဓိနိဒ္ဒေသေ အစလဘာဝေန အာရမ္မဏေ တိဋ္ဌတီတိ ဌိတိ။ ပရတော ပဒဒွယံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ အပိစ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏမှိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ တိဋ္ဌတီတိ သဏ္ဌိတိ။ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟေတွာ အနုပဝိသိတွာ တိဋ္ဌတီတိ အဝဋ္ဌိတိ။ ကုသလပက္ခသ္မိံ ဟိ စတ္တာရော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ သဒ္ဓါ သတိ သမာဓိ ပညာတိ။ တေနေဝ သဒ္ဓါ ‘‘ဩကပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တာ, သတိ ‘‘အပိလာပနတာ’’တိ, သမာဓိ ‘‘အဝဋ္ဌိတီ’’တိ, ပညာ ‘‘ပရိယောဂါဟနာ’’တိ။ အကုသလပက္ခေ ပန တယော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ တဏှာ ဒိဋ္ဌိ အဝိဇ္ဇာတိ။ တေနေဝ တေ ‘‘ဩဃာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တဿ ဝိသာဟာရဿ ပဋိပက္ခတော အဝိသာဟာရော, အဝိသာဟရဏန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ ဂစ္ဆန္တံ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ နာမ, အယံ ပန တထာ န ဟောတီတိ အဝိက္ခေပေါ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ စိတ္တံ ဝိသာဟဋံ နာမ ဟောတိ, ဣတော စိတော စ ဟရီယတိ, အယံ ပန အဝိသာဟဋဿ မာနသဿ ဘာဝေါတိ အဝိသာဟဋမာနသတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၉။)သမထောတိ တိဝိဓော သမထော စိတ္တသမထော အဓိကရဏသမထော သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိတ္တေကဂ္ဂတာ စိတ္တသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ စိတ္တစလနံ စိတ္တဝိပ္ဖန္ဒနံ သမ္မတိ ဝူပသမ္မတိ, တသ္မာ သော ‘‘စိတ္တသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္မုခါဝိနယာဒိသတ္တဝိဓော အဓိကရဏသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ တာနိ တာနိ အဓိကရဏာနိ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ, တသ္မာ သော ‘‘အဓိကရဏသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ, တသ္မာ တံ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ စိတ္တသမထော အဓိပ္ပေတော။ သမာဓိလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သမာဓိဗလံ။ သမ္မာသမာဓီတိ ယာထာဝသမာဓိ နိယျာနိကသမာဓိ ကုသလသမာဓိ။
֍ * ၁၇၉။ ရာဂတော ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိအာဒီဟိ ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ဝိမောစနံ ဝုတ္တံ။ ထိနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ မိဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ, ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ကုက္ကုစ္စဂ္ဂဟဏံ ကတံ ဟောတီတိ အညေသု ပါဌေသု သဟစာရိတ္တာ ကိလေသဝတ္ထုတော ဝိမောစနဝစနေနေဝ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ နီဝရဏာဒိတော ဝိမောစနံ, အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒိတော စ ဝိမောစနံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။ ကထံ တံ စိတ္တံ အနုပဿတီတိ ဧတ္ထ ပေယျာလေ စ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒီနံ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝ။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ တတိယစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။
တတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
֍ * ၁၈၀။ စတုတ္ထစတုက္ကနိဒ္ဒေသေ ‘‘အနိဒ္ဒိဋ္ဌေ နပုံသက’’န္တိ ဝစနတော အသုကန္တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အနိစ္စန္တိ ကိံ အနိစ္စ’’န္တိ နပုံသကဝစနေန ပုစ္ဆာ ကတာ။ ဥပ္ပါဒဝယဋ္ဌေနာတိ ဥပ္ပါဒဝယသင်္ခါတေန အတ္ထေန, ဥပ္ပါဒဝယသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စက္ခန္ဓာ သဘာဝလက္ခဏံ, ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥပ္ပါဒဝယာ ဝိကာရလက္ခဏံ။ ဧတေန ဟုတွာ အဘာဝေန အနိစ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သင်္ခတလက္ခဏဝသေန အနိစ္စတာတိ တေသံယေဝ ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တ’’န္တိ စ ဝတွာပိ ‘‘ဟုတွာ အဘာဝေါ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟုတွာ အဘာဝါကာရော အနိစ္စလက္ခဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပညာယ လက္ခဏာနီ’’တိ ပေယျာလံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာတိ ရူပက္ခန္ဓာဒယော ယထာဝုတ္တဓမ္မာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၀။)ဝိရာဂါနုပဿီနိဒ္ဒေသေ ရူပေ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပရတော ဝုတ္တေဟိ အနိစ္စဋ္ဌာဒီဟိ ရူပက္ခန္ဓေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ။ ရူပဝိရာဂေတိ နိဗ္ဗာနေ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာဂမ္မ ရူပံ ဝိရဇ္ဇတိ အပုနရုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန နိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ရူပဝိရာဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဆန္ဒဇာတော ဟောတီတိ အနုဿဝဝသေန ဥပ္ပန္နဓမ္မစ္ဆန္ဒော ဟောတိ။ သဒ္ဓါဓိမုတ္တောတိ တသ္မိံယေဝ နိဗ္ဗာနေ သဒ္ဓါယ စ အဓိမုတ္တော နိစ္ဆိတော။ စိတ္တဉ္စဿ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ အဿ ယောဂိဿ စိတ္တံ ခယဝိရာဂသင်္ခါတေ ရူပဘင်္ဂေ အာရမ္မဏဝသေန, အစ္စန္တ ဝိရာဂသင်္ခါတေ ရူပဝိရာဂေ နိဗ္ဗာနေ အနုဿဝဝသေန သုဋ္ဌု အဓိဋ္ဌိတံ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပေ ဝိရာဂါနုပဿီတိ ရူပဿ ခယဝိရာဂေါ ရူပေ ဝိရာဂေါတိ ပကတိဘုမ္မဝစနေန ဝုတ္တော။ ရူပဿ အစ္စန္တဝိရာဂေါ ရူပေ ဝိရာဂေါတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနေန ဝုတ္တော။ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝိရာဂံ အာရမ္မဏတော အဇ္ဈာသယတော စ အနုပဿနသီလော ‘‘ရူပေ ဝိရာဂါနုပဿီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသု။ နိရောဓာနုပဿီပဒနိဒ္ဒေသေပိ ဧသေဝ နယော။
֍ * ၁၈၁။ ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – တတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနံ အာဒီနဝနိရောဓဒဿနေနေဝ ရူပါဒီနမ္ပိ အာဒီနဝနိရောဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ တေသမ္ပိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနတိဝတ္တနတော။ ဣမိနာ ဧဝ စ ဝိသေသဝစနေန ဝိရာဂါနုပဿနတော နိရောဓာနုပဿနာယ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ တတ္ထ အနိစ္စဋ္ဌေနာတိ ခယဋ္ဌေန, ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန ဝါ။ ဒုက္ခဋ္ဌေနာတိ ဘယဋ္ဌေန, ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဝါ။ အနတ္တဋ္ဌေနာတိ အသာရကဋ္ဌေန, အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန ဝါ။ သန္တာပဋ္ဌေနာတိ ကိလေသသန္တာပနဋ္ဌေန။ ဝိပရိဏာမဋ္ဌေနာတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ဒွိဓာ ပရိဏာမနဋ္ဌေန။ နိဒါနနိရောဓေနာတိ မူလပစ္စယာဘာဝေန။ နိရုဇ္ဈတီတိ န ဘဝတိ။ သမုဒယနိရောဓေနာတိ အာသန္နပစ္စယာဘာဝေန။ မူလပစ္စယော ဟိ ဗျာဓိဿ အသပ္ပါယဘောဇနံ ဝိယ နိဒါနန္တိ ဝုတ္တော, အာသန္နပစ္စယော ဗျာဓိဿ ဝါတပိတ္တသေမှာ ဝိယ သမုဒယောတိ ဝုတ္တော။ နိဒါနဉှိ နိစ္ဆယေန ဒဒါတိ ဖလမိတိ နိဒါနံ, သမုဒယော ပန သုဋ္ဌု ဥဒေတိ ဧတသ္မာ ဖလမိတိ သမုဒယော။ ဇာတိနိရောဓေနာတိ မူလပစ္စယဿ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝေန။ ပဘဝနိရောဓေနာတိ အာသန္နပစ္စယဿ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝေန။ ဇာတိယေဝ ဟိ ပဘဝတိ ဧတသ္မာ ဒုက္ခန္တိ ပဘဝေါတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ဟေတုနိရောဓေနာတိ ဇနကပစ္စယာဘာဝေန။ ပစ္စယနိရောဓေနာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယာဘာဝေန။ မူလပစ္စယောပိ ဟိ အာသန္နပစ္စယော စ ဇနကပစ္စယော ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော စ ဟောတိယေဝ။ ဧတေဟိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၁။)တိက္ခဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂနိရောဓော, မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒနိရောဓော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဉာဏုပ္ပါဒေနာတိ တိက္ခဝိပဿနာဉာဏဿ ဝါ မဂ္ဂဉာဏဿ ဝါ ဥပ္ပါဒေန။ နိရောဓုပဋ္ဌာနေနာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ ပစ္စက္ခတော ခယနိရောဓဿ အနုဿဝဝသေန နိရောဓသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေန, မဂ္ဂက္ခဏေ ပစ္စက္ခတော စ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေန။ ဧတေဟိ ဝိသယဝိသယိနိယမောဝ ကတော ဟောတိ, တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒနိရောဓော စ ဝုတ္တော ဟောတိ။
֍ * ၁၈၂။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီပဒနိဒ္ဒေသေ ရူပံ ပရိစ္စဇတီတိ အာဒီနဝဒဿနေန နိရပေက္ခတာယ ရူပက္ခန္ဓံ ပရိစ္စဇတိ။ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဋိနိဿဂ္ဂပဒဿ ပရိစ္စာဂဋ္ဌော ဝုတ္တော, တသ္မာ ကိလေသာနံ ပဇဟနန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဝိပဿနာ ကိလေသေ တဒင်္ဂဝသေန ပရိစ္စဇတိ, မဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ရူပနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ တံနိန္နတာယ ပက္ခန္ဒတိ, မဂ္ဂေါ အာရမ္မဏကရဏေန။ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ပက္ခန္ဒနဋ္ဌေန ပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဋိနိဿဂ္ဂပဒဿ ပက္ခန္ဒနဋ္ဌော ဝုတ္တော, တသ္မာ စိတ္တဿ နိဗ္ဗာနေ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ စတုတ္ထစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဇရာမရဏေ ဝတ္တဗ္ဗံဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတိပဋ္ဌာနေသု စ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿနာ, စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿနာ’’တိ ကာယစိတ္တာနံ ဧကတ္တဝေါဟာရဝသေန ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ ‘‘ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿနာ, ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿနာ’’တိ ဝေဒနာဓမ္မာနံ နာနတ္တဝေါဟာရဝသေန ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
စတုတ္ထစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတာ စ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
၆။ ဉာဏရာသိဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈၃။ ဣဒါနိ ဆဟိ ရာသီဟိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဉာဏေသု စတုဝီသတိသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ တာဝ ကာယာနုပဿနာဒီနံ တိဏ္ဏံ စတုက္ကာနံ ဝသေန ဒွါဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန ဧကော, ပဿာသဝသေန ဧကောတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၂။)ဒွေ ဒွေ သမာဓီတိ ဒွါဒသသု ဝတ္ထူသု စတုဝီသတိ သမာဓယော ဟောန္တိ။ ဈာနက္ခဏေ တေဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ စတုဝီသတိသမာဓိဝသေန ဉာဏာနိ။
ဒွါသတ္တတိဝိပဿနာဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဒီဃံ အဿာသာတိ ‘‘ဒီဃ’’န္တိဝုတ္တအဿာသတော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဒီဃံ အဿာသဟေတု ဈာနံ ပဋိလဘိတွာ သမာဟိတေန စိတ္တေန ဝိပဿနာက္ခဏေ အနိစ္စတော အနုပဿနဋ္ဌေန ဝိပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဥတ္တရတြာပိ။ တေသံယေဝ ဒွါဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန တိဿော, ပဿာသဝသေန တိဿောတိ ဆ ဆ အနုပဿနာတိ ဒွါဒသသု ဝတ္ထူသု ဒွါသတ္တတိ အနုပဿနာ ဟောန္တိ။ တာ ဧဝ ဒွါသတ္တတိ အနုပဿနာ ဒွါသတ္တတိဝိပဿနာဝသေန ဉာဏာနိ။
နိဗ္ဗိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနိစ္စာနုပဿီ ဟုတွာ အဿသန္တော, အနိစ္စာနုပဿီ ဟုတွာ ဝတ္တေန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဿသ’’န္တိ စ ဣဒံ ဝစနံ ဟေတုအတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတီတိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏန္တိ ကလာပသမ္မသနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘင်္ဂါနုပဿနာ ပဝတ္တဝိပဿနာဉာဏေန သင်္ခါရာနံ ယထာသဘာဝံ ဇာနာတိ, စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌမိဝ စ တေနေဝ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿတိ။ တသ္မာ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော, သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒဉာဏံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိ ဘယတူပဋ္ဌာနာဒီနံ မုဉ္စိတုကမျတာဒီနဉ္စ ဉာဏာနံ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ ဣဓ ယထာဝုတ္တာနေဝ ဝိပဿနာဉာဏာနိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနိစ္စာနုပဿိနော အဿသန္တဿ။ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာတိဝစနေနေဝ ဘယတုပဋ္ဌာနအာဒီနဝါနုပဿနာနိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ တိဏ္ဏံ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဣမာနိ တီဏိ ဉာဏာနိ အနန္တရာ ဝုတ္တာနံ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနံ အနုကူလဘာဝေန အနုလောမတော နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနီတိ ဝုတ္တာနိ။
နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနန္တရသဒိသမေဝ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာတိဝစနေနေဝ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနုပဿနာသင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ တိဏ္ဏံ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ’’တိဝစနေနေဝ အနုလောမဉာဏမဂ္ဂဉာဏာနိပိ ဂဟိတာနိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၃။)ဟောန္တိ။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏအနုလောမဉာဏာနိပိ ဟိ နိဗ္ဗိဒါယ သိခါပ္ပတ္တတ္တာ နိဗ္ဗိဒါဇနနဗျာပါရပ္ပဟာနေန နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနိ နာမ ဟောန္တိ။ မဂ္ဂဉာဏံ ပန နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓန္တေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏံ နာမ ဟောတီတိ အတိဝိယ ယုဇ္ဇတီတိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏေသု ဝိယ အာဒိဘူတံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ’’တိ အန္တေ ဉာဏဒွယဂ္ဂဟဏံ မဂ္ဂဉာဏသင်္ဂဟဏတ္ထံ။ မုဉ္စိတုကမျတာတိ ဟိ ဝုတ္တေ အနုလောမဉာဏံ သင်္ဂယှတိ, န မဂ္ဂဉာဏံ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ မုဉ္စိတုကမျတာ နာမ န ဟောတိ, ကိစ္စသိဒ္ဓိယံ သန္တိဋ္ဌနတော ပန သန္တိဋ္ဌနာ နာမ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ စ ‘‘ဖုသနာတိ အပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ မဂ္ဂဉာဏံ နိဗ္ဗာနေ အပ္ပနာတိ ကတွာ သန္တိဋ္ဌနာ နာမ ဟောတီတိ ‘‘သန္တိဋ္ဌနာ’’တိဝစနေန မဂ္ဂဉာဏမ္ပိ သင်္ဂယှတိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနိပိ အတ္ထတော နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနေဝ ဟောန္တီတိ တာနိပိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏေဟိ သင်္ဂဟေတွာ နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါဂဟဏမေဝ ကတံ, န နိဗ္ဗိဒါနုလောမဂ္ဂဟဏံ။ တီသုပိ စေတေသု ဉာဏဋ္ဌကနိဒ္ဒေသေသု စတုတ္ထဿ ဓမ္မာနုပဿနာစတုက္ကဿ ဝသေန ဝုတ္တာနံ စတုန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန ဧကံ, ပဿာသဝသေန ဧကန္တိ ဒွေ ဒွေ ဉာဏာနီတိ စတူသု ဝတ္ထူသု အဋ္ဌ ဉာဏာနိ ဟောန္တိ။
ဝိမုတ္တိသုခဉာဏနိဒ္ဒေသေ ပဟီနတ္တာတိ ပဟာနံ ဒဿေတွာ တဿ ပဟာနဿ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနတ္တံ ဒဿေန္တော သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ အာဟ။ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏန္တိ ဖလဝိမုတ္တိသုခသမ္ပယုတ္တဉာဏဉ္စ ဖလဝိမုတ္တိသုခါရမ္မဏပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ။ အနုသယဝတ္ထုဿ ကိလေသဿ ပဟာနေန ပရိယုဋ္ဌာနဒုစ္စရိတဝတ္ထုပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ပုန အနုသယာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ဧကဝီသတိဖလဉာဏံ သန္ဓာယ ပဟီနကိလေသဂဏနာယပိ ဉာဏဂဏနာ ကတာ ဟောတိ, ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ သန္ဓာယ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဂဏနာယ ဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဂဏနာ ကတာ ဟောတီတိ။
ဉာဏရာသိဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ
အာနာပါနဿတိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၄။)၄။ ဣန္ဒြိယကထာ
၁။ ပဌမသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈၄။ ဣဒါနိ အာနာပါနဿတိကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဣန္ဒြိယကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ ဣန္ဒြိယကထာ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ ဥပကာရကာနံ ဣန္ဒြိယာနံ အဘာဝေ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ အဘာဝတော တဒုပကာရကာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိသောဓနာဒိဝိဓိဒဿနတ္ထံ အာနာပါနဿတိကထာနန္တရံ ကထိတာတိ တဉ္စ ကထေတဗ္ဗံ ဣန္ဒြိယကထံ အတ္တနာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတံ ဝိညာတာဓိပ္ပါယသုတ္တန္တိကဒေသနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ တဒတ္ထပ္ပကာသနဝသေန ကထေတုကာမော ပဌမံ တာဝ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဧဝန္တိ နိပါတပဒံ။ မေတိအာဒီနိ နာမပဒါနိ။ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝိ-ဣတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ, ဟရတီတိ အာချာတပဒန္တိ ဣမိနာ တာဝ နယေန ပဒဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အတ္ထတော ပန ဥပမူပဒေသဂရဟပသံသနာကာရဝစနဂ္ဂဟဏေသု ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ နိဒဿနတ္ထေ စ အဝဓာရဏတ္ထေ စ။ ဣဓ ပန ဧဝံသဒ္ဒေါ အာကာရတ္ထေ နိဒဿနတ္ထေ စ ဝိညုဇနေန ပဝုတ္တော, တထေဝ အဝဓာရဏတ္ထေ စ။
တတ္ထ အာကာရတ္ထေန ဧဝံသဒ္ဒေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏမနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆန္တံ တဿ ဘဂဝတော ဝစနံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ, သဗ္ဗထာမေန ပန သောတုကာမတံ ဇနေတွာပိ ဧဝံ မေ သုတံ, မယာပိ ဧကေနာကာရေန သုတန္တိ။
နိဒဿနတ္ထေန ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ, န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, မယာပိ ဧဝံ သုတ’’န္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ နိဒဿေတိ။
အဝဓာရဏတ္ထေန ထေရော သာရိပုတ္တော ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ မဟာပညာနံ ယဒိဒံ သာရိပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈-၁၈၉), ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၅။)ဧကပုဂ္ဂလမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယော ဧဝံ တထာဂတေန အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ သမ္မဒေဝ အနုပ္ပဝတ္တေတိ ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, သာရိပုတ္တော။ သာရိပုတ္တော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ သမ္မဒေဝ အနုပ္ပဝတ္တေတီ’’တိဧဝမာဒိနာ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၇) နယေန ဘဂဝတာ ပသတ္ထဘာဝါနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒဿေန္တော သတ္တာနံ သောတုကာမတံ ဇနေတိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနမနဓိကံ, ဧဝမေဝ, န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။
မေသဒ္ဒေါ ကရဏသမ္ပဒါနသာမိအတ္ထေသု ဒိဿတိ။ ဣဓ ပန ‘‘မယာ သုတံ, မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒွယေ ယုဇ္ဇတိ။
သုတန္တိ အယံသဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဝိဿုတဂမနကိလိန္နဥပစိတအနုယောဂသောတဝိညေယျေသု ဒိဿတိ ဝိညာတေပိ စ သောတဒွါရာနုသာရေန။ ဣဓ ပနဿ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတန္တိ ဝါ ဥပဓာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော။ မေ-သဒ္ဒဿ ဟိ မယာတိအတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မယာ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ, မမာတိအတ္ထေ သတိ ‘‘ဧဝံ မမ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရဏ’’န္တိ ယုဇ္ဇတိ။
အပိစ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပါဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမသဝနံ ဝိဝရန္တော ‘‘သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာ တဿ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒဿ ဒသဗလဓရဿ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနော သီဟနာဒနာဒိနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဿ ဓမ္မိဿရဿ ဓမ္မရာဇဿ ဓမ္မာဓိပတိနော ဓမ္မဒီပဿ ဓမ္မသရဏဿ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ, န ဧတ္ထ အတ္ထေ ဝါ ဓမ္မေ ဝါ ပဒေ ဝါ ဗျဉ္ဇနေ ဝါ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မေ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ, သဒ္ဓါသမ္ပဒံ ဥပ္ပါဒေတီတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဝိနာသယတိ အဿဒ္ဓံ, သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတိ သာသနေ၊
ဧဝံ မေ သုတမိစ္စေဝံ, ဝဒံ ဂေါတမသာဝကော’’တိ။
ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ သမယန္တိ ပရိစ္ဆိန္နနိဒ္ဒေသော။ ဧကံ သမယန္တိ အနိယမိတပရိဒီပနံ။ တတ္ထ သမယသဒ္ဒေါ –
သမဝါယေ ခဏေ ကာလေ, သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု၊
ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ, ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၆။)ဣဓ ပနဿ ကာလော အတ္ထော။ တေန သံဝစ္ဆရဥတုမာသဒ္ဓမာသရတ္တိန္ဒိဝပုဗ္ဗဏှမဇ္ဈနှိကသာယနှပဌမ- မဇ္ဈိမပစ္ဆိမယာမမုဟုတ္တာဒီသု ကာလပ္ပဘေဒဘူတေသု သမယေသု ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဧတေသု သံဝစ္ဆရာဒီသု သမယေသု ယံ ယံ သုတ္တံ ယမှိ ယမှိ သံဝစ္ဆရေ ဥတုမှိ မာသေ ပက္ခေ ရတ္တိဘာဂေ ဒိဝသဘာဂေ ဝါ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗံ တံ ထေရဿ သုဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတံ ပညာယ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကဥတုမှိ အသုကမာသေ အသုကပက္ခေ အသုကရတ္တိဘာဂေ အသုကဒိဝသဘာဂေ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ န သက္ကာ သုခေန ဓာရေတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝါ ဥဒ္ဒိသာပေတုံ ဝါ, ဗဟု စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, တသ္မာ ဧကေနေဝ ပဒေန တမတ္ထံ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။
ယေ ဝါ ဣမေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိသမယော ဇာတိသမယော သံဝေဂသမယော အဘိနိက္ခမနသမယော ဒုက္ကရကာရိကသမယော မာရဝိဇယသမယော အဘိသမ္ဗောဓိသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေသနာသမယော ပရိနိဗ္ဗာနသမယောတိဧဝမာဒယော ဘဂဝတော ဒေဝမနုဿေသု အတိဝိယ ပကာသာ အနေကကာလပ္ပဘေဒါ ဧဝ သမယာ, တေသု သမယေသု ဒေသနာသမယသင်္ခါတံ ဧကံ သမယန္တိ ဒီပေတိ။ ယော စာယံ ဉာဏကရုဏာကိစ္စသမယေသု ကရုဏာကိစ္စသမယော, အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိသမယေသု ပရဟိတပဋိပတ္တိသမယော, သန္နိပတိတာနံ ကရဏီယဒွယသမယေသု ဓမ္မိကထာသမယော, ဒေသနာပဋိပတ္တိသမယေသု ဒေသနာသမယော, တေသုပိ သမယေသု အညတရံ သမယံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အာဟ။
ယသ္မာ ပန ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယဉှိ သမယံ ဘဂဝါ ဣမံ အညံ ဝါ သုတ္တန္တံ ဒေသေသိ, အစ္စန္တမေဝ တံ သမယံ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ, တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဣဓ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ။
တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘တံ တံ အတ္ထမပေက္ခိတွာ, ဘုမ္မေန ကရဏေန စ၊
အညတြ သမယော ဝုတ္တော, ဥပယောဂေန သော ဣဓာ’’တိ။
ပေါရာဏာ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ ဝါ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝါ ‘‘တံ သမယ’’န္တိ ဝါ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါ ဧသ, သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝတ္ထောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၇။)တသ္မာ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဧကသ္မိံ သမယေ’’တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဘဂဝါတိ ဂရု။ ဂရုဉှိ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဂရု, တသ္မာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပေါရာဏေဟိပိ ဝုတ္တံ –
‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ, ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊
ဂရု ဂါရဝယုတ္တော သော, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
အပိစ –
‘‘ဘာဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါ ယုတ္တော, ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝါ၊
ဘတ္တဝါ ဝန္တဂမနော, ဘဝေသု ဘဂဝါ တတော’’တိ။ –
ဣမိဿာပိ ဂါထာယ ဝသေန အဿ ပဒဿ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝုတ္တောယေဝ။
ဧတ္တာဝတာ စေတ္ထ ဧဝန္တိ ဝစနေန ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ, မေ သုတန္တိ သာဝကသမ္ပတ္တိံ, ဧကံ သမယန္တိ ကာလသမ္ပတ္တိံ, ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ။
သာဝတ္ထိယန္တိ ဧတ္ထ စ သဝတ္ထဿ ဣသိနော နိဝါသဋ္ဌာနဘူတာ နဂရီ သာဝတ္ထီ, ယထာ ကာကန္ဒီ မာကန္ဒီတိ ဧဝံ တာဝ အက္ခရစိန္တကာ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပန ဘဏန္တိ – ယံ ကိဉ္စိ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ သဗ္ဗမေတ္ထ အတ္ထီတိ သာဝတ္ထီ, သတ္ထသမာယောဂေ စ ကိံ ဘဏ္ဍမတ္ထီတိ ပုစ္ဆိတေ သဗ္ဗမတ္ထီတိပိ ဝစနမုပါဒါယ သာဝတ္ထီ။
‘‘သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗူပကရဏံ, သာဝတ္ထိယံ သမောဟိတံ၊
တသ္မာ သဗ္ဗမုပါဒါယ, သာဝတ္ထီတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –
တဿံ သာဝတ္ထိယံ။ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဝိဟရတီတိ အဝိသေသေန ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမင်္ဂိပရိဒီပနမေတံ, ဣဓ ပန ဌာနဂမနာသနသယနပ္ပဘေဒေသု ဣရိယာပထေသု အညတရဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ တေန ဌိတောပိ ဂစ္ဆန္တောပိ နိသိန္နောပိ သယာနောပိ ဘဂဝါ ‘‘ဝိဟရတိ’’စ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဘဂဝါ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တမတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ, တသ္မာ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၈။)ဇေတဝနေတိ ဧတ္ထ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကဇနံ ဇိနာတီတိ ဇေတော, ရညော ဝါ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကဇနေ ဇိတေ ဇာတောတိ ဇေတော, မင်္ဂလကမျတာယ ဝါ တဿ ဧဝံနာမမေဝ ကတန္တိ ဇေတော, ဝနယတီတိ ဝနံ, အတ္တသမ္ပဒါယ သတ္တာနံ ဘတ္တိံ ကာရေတိ, အတ္တနိ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတီတိ အတ္ထော။ ဝနုတေ ဣတိ ဝါ ဝနံ, နာနာဝိဓကုသုမဂန္ဓသမ္မောဒမတ္တကောကိလာဒိဝိဟင်္ဂါဘိရုတေဟိ မန္ဒမာရုတစလိတရုက္ခသာခါဝိဋပပလ္လဝပလာသေဟိ ‘‘ဧထ မံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ပါဏိနော ယာစတိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဇေတဿ ဝနံ ဇေတဝနံ။ တဉှိ ဇေတေန ရာဇကုမာရေန ရောပိတံ သံဝဒ္ဓိတံ ပရိပါလိတံ, သော စ တဿ သာမီ အဟောသိ, တသ္မာ ဇေတဝနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ဇေတဝနေ။ ဝနဉ္စ နာမ ရောပိမံ သယံဇာတန္တိ ဒုဝိဓံ။ ဣဒဉ္စ ဝေဠုဝနာဒီနိ စ ရောပိမာနိ, အန္ဓဝနမဟာဝနာဒီနိ သယံဇာတာနိ။
အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေတိ သုဒတ္တော နာမ သော ဂဟပတိ မာတာပိတူဟိ ကတနာမဝသေန။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓတာယ ပန ဝိဂတမစ္ဆေရတာယ ကရုဏာဒိဂုဏသမင်္ဂိတာယ စ နိစ္စကာလံ အနာထာနံ ပိဏ္ဍမဒါသိ, တေန အနာထပိဏ္ဍိကောတိ သင်္ခံ ဂတော။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပါဏိနော, ဝိသေသေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမော, တဿ ပုပ္ဖဖလာဒိသောဘာယ နာတိဒူရနစ္စာသန္နတာဒိပဉ္စဝိဓသေနာသနင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ စ တတော တတော အာဂမ္မ ရမန္တိ အဘိရမန္တိ, အနုက္ကဏ္ဌိတာ ဟုတွာ နိဝသန္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဝါ သမ္ပတ္တိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေပိ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရံ အာနေတွာ ရမာပေတီတိ အာရာမော။ သော ဟိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဟတ္ထတော အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ ကောဋိသန္ထရေန ကီဏိတွာ အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ သေနာသနာနိ ကာရာပေတွာ အဋ္ဌာရသဟိ ဟိရညကောဋီဟိ ဝိဟာရမဟံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဧဝံ စတုပညာသဟိရညကောဋိပရိစ္စာဂေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ နိယျာဒိတော, တသ္မာ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဇေတဝနေ’’တိဝစနံ ပုရိမသာမိပရိကိတ္တနံ, ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ ပစ္ဆိမသာမိပရိကိတ္တနံ။ ကိမေတေသံ ပရိကိတ္တနေ ပယောဇနန္တိ? ပုညကာမာနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနံ။ တတ္ထ ဟိ ဒွါရကောဋ္ဌကပါသာဒမာပနေ ဘူမိဝိက္ကယလဒ္ဓါ အဋ္ဌာရသ ဟိရညကောဋိယော အနေကကောဋိအဂ္ဃနကာ ရုက္ခာ စ ဇေတဿ ပရိစ္စာဂေါ, စတုပညာသ ဟိရညကောဋိယော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၉။)အနာထပိဏ္ဍိကဿ။ ဣတိ တေသံ ပရိကိတ္တနေန ဧဝံ ပုညကာမာ ပုညာနိ ကရောန္တီတိ ဒဿေန္တော အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အညေပိ ပုညကာမေ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေ နိယောဇေတိ။
တတ္ထ သိယာ – ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ, ‘‘ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ အထ တတ္ထ ဝိဟရတိ, ‘‘သာဝတ္ထိယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ ဧကံ သမယံ ဝိဟရိတုန္တိ။ န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, နနု အဝေါစုမှ ‘‘သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဂင်္ဂါယမုနာဒီနံ သမီပေ ဂေါယူထာနိ စရန္တာနိ ‘‘ဂင်္ဂါယ စရန္တိ, ယမုနာယ စရန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝမိဓာပိ ယဒိဒံ သာဝတ္ထိယာ သမီပေ ဇေတဝနံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမော, တတ္ထ ဝိဟရန္တော ဝုစ္စတိ ‘‘သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထံ ဟိဿ သာဝတ္ထိဝစနံ, ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနနိဒဿနတ္ထံ သေသဝစနံ။
တတ္ထ သာဝတ္ထိကိတ္တနေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဘဂဝတော ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒဿေတိ, ဇေတဝနာဒိကိတ္တနေန ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏံ။ တထာ ပုရိမေန ပစ္စယဂ္ဂဟဏတော အတ္တကိလမထာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနံ, ပစ္ဆိမေန ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနတော ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနူပါယံ။ အထ ဝါ ပုရိမေန စ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂံ, ပစ္ဆိမေန ဝိဝေကာဓိမုတ္တိံ။ ပုရိမေန ကရုဏာယ ဥပဂမနံ, ပစ္ဆိမေန ပညာယ အပဂမနံ။ ပုရိမေန သတ္တာနံ ဟိတသုခနိပ္ဖါဒနာဓိမုတ္တတံ, ပစ္ဆိမေန ပရဟိတသုခကရဏေ နိရုပလေပတံ။ ပုရိမေန ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂနိမိတ္တံ ဖာသုဝိဟာရံ, ပစ္ဆိမေန ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနုယောဂနိမိတ္တံ။ ပုရိမေန မနုဿာနံ ဥပကာရဗဟုလတံ, ပစ္ဆိမေန ဒေဝါနံ။ ပုရိမေန လောကေ ဇာတဿ လောကေ သံဝဒ္ဓဘာဝံ, ပစ္ဆိမေန လောကေန အနုပလိတ္တတံ။ ပုရိမေန ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀) ဝစနတော ယဒတ္ထံ ဘဂဝါ ဥပ္ပန္နော, တဒတ္ထပရိဒီပနံ, ပစ္ဆိမေန ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော, တဒနုရူပဝိဟာရပရိဒီပနံ။ ဘဂဝါ ဟိ ပဌမံ လုမ္ဗိနိဝနေ, ဒုတိယံ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ လောကိယလောကုတ္တရဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝနေယေဝ ဥပ္ပန္နော, တေနဿ ဝနေယေဝ ဝိဟာရံ ဒဿေတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၀။)တတြာတိ ဒေသကာလပရိဒီပနံ။ တဉှိ ယံ သမယံ ဝိဟရတိ, တတြ သမယေ, ယသ္မိဉ္စ ဇေတဝနေ ဝိဟရတိ, တတြ ဇေတဝနေတိ ဒီပေတိ။ ဘာသိတဗ္ဗယုတ္တေ ဝါ ဒေသကာလေ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဘဂဝါ အယုတ္တေ ဒေသေ ကာလေ ဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ‘‘အကာလော ခေါ တာဝ ဗာဟိယာ’’တိအာဒိ (ဥဒါ။ ၁၀) စေတ္ထ သာဓကံ။ ခေါတိ ပဒပူရဏမတ္တေ အဝဓာရဏတ္ထေ အာဒိကာလတ္ထေ ဝါ နိပါတော။ ဘဂဝါတိ လောကဂရုဒီပနံ။ ဘိက္ခူတိ ကထာသဝနယုတ္တပုဂ္ဂလဝစနံ။ အပိစေတ္ထ ‘‘ဘိက္ခကောတိ ဘိက္ခု, ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၀၊ ပါရာ။ ၄၅) နယေန ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာမန္တေသီတိ အာလပိ အဘာသိ သမ္ဗောဓေသိ, အယမေတ္ထ အတ္ထော။ အညတြ ပန ဉာပနေပိ ပက္ကောသနေပိ။ ဘိက္ခဝေါတိ အာမန္တနာကာရဒီပနံ။ တေန တေသံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခနသီလတာဘိက္ခနဓမ္မတာဘိက္ခနေသာဓုကာရိတာဒိဂုဏယောဂသိဒ္ဓေန ဝစနေန ဟီနာဓိကဇနသေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဣမိနာ စ ကရုဏာဝိပ္ဖါရသောမ္မဟဒယနယနနိပါတပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဝစနေန တေ အတ္တနော မုခါဘိမုခေ ကရောန္တော တေနေဝ ကထေတုကမျတာဒီပကေန ဝစနေန နေသံ သောတုကမျတံ ဇနေတိ။ တေနေဝ စ သမ္ဗောဓနတ္ထေန ဝစနေန သာဓုကသဝနမနသိကာရေပိ တေ နိယောဇေတိ။ သာဓုကသဝနမနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။
အပရေသု ဒေဝမနုဿေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ဘိက္ခူယေဝ အာမန္တေသီတိ စေ? ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာသန္နသဒါသန္နိဟိတဘာဇနဘာဝတော။ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏာ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ။ ပရိသာယ စ ဇေဋ္ဌာ ဘိက္ခူ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ, သေဋ္ဌာ အနဂါရိယဘာဝံ အာဒိံ ကတွာ သတ္ထု စရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သကလသာသနပဋိဂ္ဂါဟကတ္တာ စ, အာသန္နာ တတ္ထ နိသိန္နေသု သတ္ထုသန္နိကတ္တာ, သဒါသန္နိဟိတာ သတ္ထုသန္တိကာဝစရတ္တာ, ဓမ္မဒေသနာယ စ တေ ဧဝ ဘာဇနံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝတော။
တတ္ထ သိယာ – ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပဌမံ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ, န ဓမ္မမေဝ ဒေသေသီတိ? သတိဇနနတ္ထံ။ ပရိသာယ ဟိ ဘိက္ခူ အညံ စိန္တေန္တာပိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာပိ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တာပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တာပိ နိသိန္နာ ဟောန္တိ, တေ အနာမန္တေတွာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ ‘‘အယံ ဒေသနာ ကိံနိဒါနာ ကိံပစ္စယာ ကတမာယ အတ္ထုပ္ပတ္တိယာ ဒေသိတာ’’တိ သလ္လက္ခေတုံ အသက္ကောန္တာ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇေယျုံ, ဒုဂ္ဂဟိတံ ဝါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၁။)ဂဏှေယျုံ။ တေန တေသံ သတိဇနနတ္ထံ ဘဂဝါ ပဌမံ အာမန္တေတွာ ပစ္ဆာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။
ဘဒန္တေတိ ဂါရဝဝစနမေတံ, သတ္ထုနော ပဋိဝစနဒါနံ ဝါ။ အပိစေတ္ထ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝဒမာနော ဘဂဝါ တေ ဘိက္ခူ အာလပတိ, ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ ဝဒမာနာ တေ ဘဂဝန္တံ ပစ္စာလပန္တိ။ တထာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဘဂဝါ အာဘာသတိ, ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ တေ ပစ္စာဘာသန္တိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ပဋိဝစနံ ဒါပေတိ, ဘဒန္တေတိ ပဋိဝစနံ ဒေန္တိ။ တေ ဘိက္ခူတိ ယေ ဘဂဝါ အာမန္တေသိ။ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုန္တိ ဘဂဝတော အာမန္တနံ ပဋိအဿောသုံ, အဘိမုခါ ဟုတွာ သုဏိံသု သမ္ပဋိစ္ဆိံသု ပဋိဂ္ဂဟေသုန္တိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစာတိ ဘဂဝါ ဧတံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလသုတ္တံ အဝေါစ။
ဧတ္တာဝတာ စ ယံ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တေန ကမလကုဝလယုဇ္ဇလဝိမလသာဒုရသသလိလာယ ပေါက္ခရဏိယာ သုခါဝတရဏတ္ထံ နိမ္မလသိလာတလရစနဝိလာသသောပါနံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏမုတ္တာဇာလသဒိသဝါလိကာကိဏ္ဏပဏ္ဍရဘူမိဘာဂံ တိတ္ထံ ဝိယ, သုဝိဘတ္တဘိတ္တိဝိစိတြဝေဒိကာပရိက္ခိတ္တဿ နက္ခတ္တပထံ ဖုသိတုကာမတာယ ဝိယ, ဝိဇမ္ဘိတသမုဿယဿ ပါသာဒဝရဿ သုခါရောဟဏတ္ထံ ဒန္တမယသဏှမုဒုဖလကကဉ္စနလတာဝိနဒ္ဓမဏိဂဏပ္ပဘာသမုဒယုဇ္ဇလသောဘံ သောပါနံ ဝိယ, သုဝဏ္ဏဝလယနူပုရာဒိသံဃဋ္ဋနသဒ္ဒသမ္မိဿိတကထိတဟသိတမဓုရဿရဂေဟဇနဝိစရိတဿ ဥဠာရိဿရိယဝိဘဝသောဘိတဿ မဟာဃရဿ သုခပ္ပဝေသနတ္ထံ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာပဝါဠာဒိဇုတိဝိသဒဝိဇ္ဇောတိတသုပ္ပတိဋ္ဌိတဝိသာလဒွါရကဝါဋံ မဟာဒွါရံ ဝိယ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဉာဏဂမ္ဘီရဘာဝသံသူစကဿ ဣမဿ သုတ္တဿ သုခါဝဂါဟဏတ္ထံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသပဋိမဏ္ဍိတံ နိဒါနံ ဘာသိတံ, တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။
သုတ္တန္တေ ပဉ္စာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣမာနိ ဣန္ဒြိယာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ ဣန္ဒြိယဋ္ဌော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။
֍ * ၁၈၅။ ဣဒါနိ ဣမံ သုတ္တန္တံ ဒဿေတွာ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာဝိဓာနံ ဘာဝိတတ္တံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉ္စ ဒဿေတုကာမော ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိသုဇ္ဈန္တီတိ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပုဏန္တိ။ အဿဒ္ဓေတိ တီသု ရတနေသု သဒ္ဓါဝိရဟိတေ။ သဒ္ဓေတိ တီသု ရတနေသု သဒ္ဓါသမ္ပန္နေ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၂။)သေဝတောတိ စိတ္တေန သေဝန္တဿ။ ဘဇတောတိ ဥပသင်္ကမန္တဿ။ ပယိရုပါသတောတိ သက္ကစ္စံ ဥပနိသီဒန္တဿ။ ပသာဒနီယေ သုတ္တန္တေတိ ပသာဒဇနကေ ရတနတ္တယဂုဏပဋိသံယုတ္တေ သုတ္တန္တေ။ ကုသီတေတိ ကုစ္ဆိတေန အာကာရေန သီဒန္တီတိ ကုသီဒါ, ကုသီဒါ ဧဝ ကုသီတာ။ တေ ကုသီတေ။ သမ္မပ္ပဓာနေတိ စတုကိစ္စသာဓကဝီရိယပဋိသံယုတ္တသုတ္တန္တေ။ မုဋ္ဌဿတီတိ နဋ္ဌဿတိကေ။ သတိပဋ္ဌာနေတိ သတိပဋ္ဌာနာဓိကာရကေ သုတ္တန္တေ။ ဈာနဝိမောက္ခေတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနအဋ္ဌဝိမောက္ခတိဝိဓဝိမောက္ခာဓိကာရကေ သုတ္တန္တေ။ ဒုပ္ပညေတိ နိပ္ပညေ, ပညာဘာဝတော ဝါ ဒုဋ္ဌာ ပညာ ဧတေသန္တိ ဒုပ္ပညာ။ တေ ဒုပ္ပညေ။ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယန္တိ စတုသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိပဋိသံယုတ္တေ သုတ္တန္တေ, ဉာဏကထာသဒိသေ ဝါ။ သုတ္တန္တက္ခန္ဓေတိ သုတ္တန္တကောဋ္ဌာသေ။ အဿဒ္ဓိယန္တိအာဒီသု အဿဒ္ဓိယန္တိ အဿဒ္ဓဘာဝံ။ အဿဒ္ဓိယေ အာဒီနဝဒဿာဝီ အဿဒ္ဓိယံ ပဇဟန္တော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဘာဝေတိ, သဒ္ဓိန္ဒြိယေ အာနိသံသဒဿာဝီ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဘာဝေန္တော အဿဒ္ဓိယံ ပဇဟတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ကောသဇ္ဇန္တိ ကုသီတဘာဝံ။ ပမာဒန္တိ သတိဝိပ္ပဝါသံ။ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဥဒ္ဓတဘာဝံ, ဝိက္ခေပန္တိ အတ္ထော။ ပဟီနတ္တာတိ အပ္ပနာဝသေန ဈာနပါရိပူရိယာ ပဟီနတ္တာ။ သုပ္ပဟီနတ္တာတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝသေန ဝိပဿနာပါရိပူရိယာ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ။ ဘာဝိတံ ဟောတိ သုဘာဝိတန္တိ ဝုတ္တက္ကမေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာယ ဟိ ဝိပက္ခဝသေန ပဟီနတ္တာ ‘‘သုပ္ပဟီနတ္တာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ တသ္မာယေဝ စ ‘‘သုဘာဝိတ’’န္တိ, န တထာ ဈာနေန။ ယသ္မာ ပန ပဟာတဗ္ဗာနံ ပဟာနေန ဘာဝနာသိဒ္ဓိ, ဘာဝနာသိဒ္ဓိယာ စ ပဟာတဗ္ဗာနံ ပဟာနသိဒ္ဓိ ဟောတိ, တသ္မာ ယမကံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။
֍ * ၁၈၆။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝါရေ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စာတိ ဘာဝိတာနံယေဝ သုဘာဝိတတာ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါနိ စ သုပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါနိ စာတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါနံယေဝ သုပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတာ ဝုတ္တာ။ ဖလက္ခဏေ မဂ္ဂကိစ္စနိဗ္ဗတ္တိဝသေန ဘာဝိတတာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမုစ္ဆေဒဝိသုဒ္ဓိယောတိ မဂ္ဂဝိသုဒ္ဓိယောယေဝ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိသုဒ္ဓိယောတိ ဖလဝိသုဒ္ဓိယော ဧဝ။
ဣဒါနိ တထာ ဝုတ္တဝိဓာနာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ကာရကပုဂ္ဂလဝသေန ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ကတိနံ ပုဂ္ဂလာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဝနေန ဗုဒ္ဓေါတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော ဓမ္မကထာသဝနေန စတုသစ္စံ ဗုဒ္ဓဝါ, ဉာတဝါတိ အတ္ထော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၃။)ဣဒံ ဘာဝိတိန္ဒြိယဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ဟိ မဂ္ဂဿ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဖလက္ခဏေ ဘာဝိတိန္ဒြိယော ဟောတိ။ အဋ္ဌန္နမ္ပိ အရိယာနံ တထာဂတဿ သာဝကတ္တာ ဝိသေသေတွာ အရဟတ္တဖလဋ္ဌမေဝ ဒဿေန္တော ခီဏာသဝေါတိ အာဟ။ သောယေဝ ဟိ သဗ္ဗကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ဘာဝိတိန္ဒြိယောတိ ဝုတ္တော။ ဣတရေပိ ပန တံတံမဂ္ဂကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ပရိယာယေန ဘာဝိတိန္ဒြိယာ ဧဝ။ တသ္မာ ဧဝ စ စတူသု ဖလက္ခဏေသု ‘‘ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တေသံ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ဣန္ဒြိယဘာဝနာ အတ္ထိယေဝ, တသ္မာ တေ န နိပ္ပရိယာယေန ဘာဝိတိန္ဒြိယာ။ သယံ ဘူတဋ္ဌေနာတိ အနာစရိယော ဟုတွာ သယမေဝ အရိယာယ ဇာတိယာ ဘူတဋ္ဌေန ဇာတဋ္ဌေန ဘဂဝါ။ သောပိ ဟိ ဘာဝနာသိဒ္ဓိဝသေန ဖလက္ခဏေ သယမ္ဘူ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ သယံ ဘူတဋ္ဌေန ဘာဝိတိန္ဒြိယော။ အပ္ပမေယျဋ္ဌေနာတိ အနန္တဂုဏယောဂတော ပမာဏေတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌေန။ ဘဂဝါ ဖလက္ခဏေ ဘာဝနာသိဒ္ဓိတော အပ္ပမေယျောတိ။ တသ္မာယေဝ ဘာဝိတိန္ဒြိယော။
ပဌမသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈၇။ ပုန အညံ သုတ္တန္တံ နိက္ခိပိတွာ ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပဉ္စိမာနိ, ဘိက္ခဝေတိအာဒိကံ သုတ္တန္တံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယေ ဟိ ကေစီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ, ဟိ-ကာရော ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါတိ လောကဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ သမုဒယန္တိ ပစ္စယံ။ အတ္ထင်္ဂမန္တိ ဥပ္ပန္နာနံ အဘာဝဂမနံ, အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပါဒံ ဝါ။ အဿာဒန္တိ အာနိသံသံ။ အာဒီနဝန္တိ ဒေါသံ။ နိဿရဏန္တိ နိဂ္ဂမနံ။ ယထာဘူတန္တိ ယထာသဘာဝံ။ သမဏေသူတိ သမိတပါပေသု။ သမဏသမ္မတာတိ န မယာ သမဏာတိ သမ္မတာ။ ‘‘သမ္မတာ’’တိ ဝတ္တမာနကာလဝသေန ဝုစ္စမာနေ သဒ္ဒလက္ခဏဝသေန ‘‘မေ’’တိ ဧတ္ထ သာမိဝစနမေဝ ဟောတိ။ ဗြာဟ္မဏေသူတိ ဗာဟိတပါပေသု။ သာမညတ္ထန္တိ သမဏဘာဝဿ အတ္ထံ။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ ဗြာဟ္မဏဘာဝဿ အတ္ထံ။ ဒွယေနာပိ အရဟတ္တဖလမေဝ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ သာမညတ္ထန္တိ ဟေဋ္ဌာ တီဏိ ဖလာနိ။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ အရဟတ္တဖလံ။ သာမညဗြဟ္မညန္တိ ဟိ အရိယမဂ္ဂေါယေဝ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ပစ္စက္ခေယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အတ္တနာယေဝ အဓိကေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ပါပုဏိတွာ, နိပ္ဖါဒေတွာ ဝါ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၄။)֍ * ၁၈၈။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ ပဌမံ ဣန္ဒြိယသမုဒယာဒီနံ ပဘေဒဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ ပုန ပဘေဒဂဏနာ ဝိဿဇ္ဇိတာ။ တတ္ထ အသီတိသတန္တိ အသီတိဥတ္တရံ သတံ။ ပဏ္ဍိတေဟိ ‘‘အသီတိသတ’’န္တိ ဝုတ္တေဟိ အာကာရေဟီတိ ယောဇနာ။
ပုန ပဘေဒဂဏနာပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမေ ဂဏနာနိဒ္ဒေသေ အဓိမောက္ခတ္ထာယာတိ အဓိမုစ္စနတ္ထာယ သဒ္ဒဟနတ္ထာယ။ အာဝဇ္ဇနာယ သမုဒယောတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနစိတ္တဿ သမုဒယော။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ သမုဒယောတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပစ္စယော, သဒ္ဓံ ဥပ္ပါဒေဿာမီတိ ပုဗ္ဗဘာဂါဝဇ္ဇနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဥပနိဿယပစ္စယော, သဒ္ဓိန္ဒြိယဇဝနဿ အာဝဇ္ဇနံ ပဌမဿ ဇဝနဿ အနန္တရပစ္စယော, ဒုတိယဇဝနာဒီနံ ဥပနိဿယပစ္စယော။ အဓိမောက္ခဝသေနာတိ ဆန္ဒသမ္ပယုတ္တအဓိမောက္ခဝသေန။ ဆန္ဒဿ သမုဒယောတိ ပုဗ္ဗဘာဂါဝဇ္ဇနပစ္စယာ ဥပ္ပန္နဿ အဓိမောက္ခသမ္ပယုတ္တဿ ယေဝါပနကဘူတဿ ဓမ္မစ္ဆန္ဒဿ သမုဒယော။ သော ပန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ, ဆန္ဒာဓိပတိကာလေ အဓိပတိပစ္စယော စ ဟောတိ, သောယေဝ ဒုတိယဿ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယာသေဝနနတ္ထိဝိဂတဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ။ ဣမိနာဝ နယေန မနသိကာရဿပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ကေဝလဉှေတ္ထ မနသိကာရောတိ သာရဏလက္ခဏော ယေဝါပနကမနသိကာရော။ အဓိပတိပစ္စယတာ ပနဿ န ဟောတိ။ သမ္ပယုတ္တေသု ဣမေသံ ဒွိန္နံယေဝ ဂဟဏံ ဗလဝပစ္စယတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဝသေနာတိ ဘာဝနာဘိဝုဒ္ဓိယာ ဣန္ဒြိယဘာဝံ ပတ္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဝသေန။ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနန္တိ ဧကာရမ္မဏေ အစလဘာဝေန ဘုသံ ဌာနံ ဥပရူပရိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ ဝုတ္တနယေနေဝ သေသိန္ဒြိယာနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧဝမေကေကဿ ဣန္ဒြိယဿ စတ္တာရော စတ္တာရော သမုဒယာတိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝီသတိ သမုဒယာ ဟောန္တိ။ ပုန စတုန္နံ သမုဒယာနံ ဧကေကသ္မိံ သမုဒယေ ပဉ္စ ပဉ္စ ဣန္ဒြိယာနိ ယောဇေတွာ ဝီသတိ သမုဒယာ ဝုတ္တာ။ ပဌမဝီသတိ နာနာမဂ္ဂဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, ဒုတိယဝီသတိ ဧကမဂ္ဂဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ စတ္တာလီသ အာကာရာ ဟောန္တိ။ အတ္ထင်္ဂမဝါရောပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ပန အတ္ထင်္ဂမော ဣန္ဒြိယဘာဝနံ အနနုယုတ္တဿ အပ္ပဋိလဒ္ဓါ ပဋိလာဘတ္ထင်္ဂမော, ဣန္ဒြိယဘာဝနာယ ပရိဟီနဿ ပဋိလဒ္ဓပရိဟာနိ အတ္ထင်္ဂမော, ဖလပ္ပတ္တဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိအတ္ထင်္ဂမော။ ဧကတ္တအနုပဋ္ဌာနန္တိ ဧကတ္တေ အနုပဋ္ဌာနံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၅။)က။ အဿာဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈၉။ အဿာဒနိဒ္ဒေသေ အဿဒ္ဓိယဿ အနုပဋ္ဌာနန္တိ အဿဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော သဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ပသာဒနီယသုတ္တန္တေ ပစ္စဝေက္ခတော တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလီကရောတော စ အဿဒ္ဓိယဿ အနုပဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ အဿဒ္ဓိယပရိဠာဟဿ အနုပဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ အဿဒ္ဓဿ သဒ္ဓါကထာယ ပဝတ္တမာနာယ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ အဿဒ္ဓိယပရိဠာဟော။ အဓိမောက္ခစရိယာယ ဝေသာရဇ္ဇန္တိ သဒ္ဓါဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဘာဝနာယ ဝါ ဝသိပ္ပတ္တဿ သဒ္ဓါပဝတ္တိယာ ဝိသာရဒဘာဝေါ ဟောတိ။ သန္တော စ ဝိဟာရာဓိဂမောတိ သမထဿ ဝါ ဝိပဿနာယ ဝါ ပဋိလာဘော။ သုခံ သောမနဿန္တိ ဧတ္ထ စေတသိကသုခဘာဝဒဿနတ္ထံ သောမနဿဝစနံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမုဋ္ဌိတပဏီတရူပဖုဋ္ဌကာယဿ ကာယိကသုခမ္ပိ လဗ္ဘတိယေဝ။ သုခသောမနဿဿ ပဓာနဿာဒတ္တာ ‘‘အယံ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဿာဒေါ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာဝ နယေန သေသိန္ဒြိယဿာဒါပိ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ခ။ အာဒီနဝနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၀။ အာဒီနဝနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စဋ္ဌေနာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အနိစ္စဋ္ဌေန။ သော အနိစ္စဋ္ဌော သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အာဒီနဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေ သမုဒယတ္ထင်္ဂမဿာဒါဒီနဝါ လောကိယဣန္ဒြိယာနမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဂ။ နိဿရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၁။ နိဿရဏနိဒ္ဒေသေ အဓိမောက္ခဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ဧကေကသ္မိံ ဣန္ဒြိယေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပဉ္စဝီသတိ နိဿရဏာနိ မဂ္ဂဖလဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ တတော ပဏီတတရသဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပဋိလာဘာတိ တတော ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တသဒ္ဓိန္ဒြိယတော မဂ္ဂက္ခဏေ ပဏီတတရဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ပဋိလာဘဝသေန။ ပုရိမတရသဒ္ဓိန္ဒြိယာ နိဿဋံ ဟောတီတိ တသ္မိံ မဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပုရိမတရတော ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တသဒ္ဓိန္ဒြိယတော နိက္ခန္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာဝ နယေန ဖလက္ခဏေ သဒ္ဓိန္ဒြိယမ္ပိ ဥဘယတ္ထ သေသိန္ဒြိယာနိပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၆။)֍ * ၁၉၂။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟီတိ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိအဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေန အဋ္ဌ နိဿရဏာနိ, အနိစ္စာနုပဿနာဒိအဋ္ဌာရသမဟာဝိပဿနာဝသေန အဋ္ဌာရသ နိဿရဏာနိ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိဝသေန အဋ္ဌ လောကုတ္တရနိဿရဏာနိ။ ဧဝံ ဈာနသမာပတ္တိမဟာဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဝသေန စတုတ္တိံသ နိဿရဏာနိ ပုရိမပုရိမသမတိက္ကမတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ နေက္ခမ္မေ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိအာဒီနိ ပန သတ္တတိံသ နိဿရဏာနိ ပဋိပက္ခပဟာနဝသေန ပဋိပက္ခတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မာဒီသု သတ္တသု သတ္တ နိဿရဏာနိ ဥပစာရဘူမိဝသေန ဝုတ္တာနိ, ဖလာနိ ပန ပဋိပက္ခပဟာနာဘာဝတော န ဝုတ္တာနိ။
֍ * ၁၉၃။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေဟီတိ ယာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဌိတာတိ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ။ တေဟိ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေဟိ။ ဩဠာရိကေဟီတိ ထူလေဟိ ကာမရာဂဗျာပါဒေဟိ။ အဏုသဟဂတေဟီတိ သုခုမဘူတေဟိ ကာမရာဂဗျာပါဒေဟိယေဝ။ သဗ္ဗကိလေသေဟီတိ ရူပရာဂါဒီဟိ။ တေသု ဟိ ပဟီနေသု သဗ္ဗကိလေသာ ပဟီနာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗကိလေသေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တတ္ထာနိ ပနေတ္ထ ပဒါနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝါတိ။ သဗ္ဗေသညေဝ ခီဏာသဝါနံ တတ္ထ တတ္ထ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ ‘‘အဓိမောက္ခဋ္ဌေနာ’’တိအာဒီသု ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေသု ဌာနေသု တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ခီဏာသဝါနံ ယထာယောဂံ တတော တတော နိဿဋာနိ ဟောန္တိ။ ဣမသ္မိံ ဝါရေ ပဌမံ ဝုတ္တနယာ ဧဝ ယထာယောဂံ ခီဏာသဝဝသေန ဝုတ္တာ။
ကထံ ပနေတာနိ နိဿရဏာနိ အသီတိသတံ ဟောန္တီတိ? ဝုစ္စတေ – မဂ္ဂဖလဝသေန ဝုတ္တာနိ ပဉ္စဝီသတိ, သမတိက္ကမဝသေန ဝုတ္တာနိ စတုတ္တိံသ, ပဋိပက္ခဝသေန ဝုတ္တာနိ သတ္တတိံသာတိ ပဌမဝါရေ သဗ္ဗာနိ ဆန္နဝုတိ နိဿရဏာနိ ဟောန္တိ, ဧတာနိယေဝ ဒုတိယဝါရေ ခီဏာသဝါနံ ဝသေန ဒွါဒသသု အပနီတေသု စတုရာသီတိ ဟောန္တိ။ ဣတိ ပုရိမာနိ ဆန္နဝုတိ, ဣမာနိ စ စတုရာသီတီတိ အသီတိသတံ ဟောန္တိ။ ကတမာနိ ပန ဒွါဒသ ခီဏာသဝါနံ အပနေတဗ္ဗာနိ? သမတိက္ကမတော ဝုတ္တေသု မဂ္ဂဖလဝသေန ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌ နိဿရဏာနိ, ပဋိပက္ခတော ဝုတ္တေသု မဂ္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ စတ္တာရီတိ ဣမာနိ ဒွါဒသ အပနေတဗ္ဗာနိ။ အရဟတ္တဖလဝသေန ဝုတ္တာနိ ကသ္မာ အပနေတဗ္ဗာနီတိ စေ? သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ နိဿရဏာနံ မဂ္ဂဖလဝသေနေဝ လဗ္ဘနတော။ အရဟတ္တဖလဝသေန နိဿရဏာနိ ဝုတ္တာနေဝ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၇။)ဟောန္တိ။ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမံ ပန ဖလသမာပတ္တိံ ဥပရိမာ ဥပရိမာ န သမာပဇ္ဇန္တိယေဝါတိ ဟေဋ္ဌာ တီဏိပိ ဖလာနိ န လဗ္ဘန္တိယေဝ။ ဈာနသမာပတ္တိဝိပဿနာနေက္ခမ္မာဒီနိ စ ကိရိယာဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ ပဉ္စပိ စေတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ပုဗ္ဗမေဝ ပဋိပက္ခာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ပဋိပက္ခတော နိဿဋာနေဝ ဟောန္တီတိ။
ဒုတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၄။ ပုန အညံ သုတ္တန္တံ နိက္ခိပိတွာ ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပဉ္စိမာနိ, ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သောတာပတ္တိယင်္ဂေသူတိ ဧတ္ထ သောတော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ, သောတဿ အာပတ္တိ ဘုသံ ပါပုဏနံ သောတာပတ္တိ, သောတာပတ္တိယာ အင်္ဂါနိ သမ္ဘာရာနိ သောတာပတ္တိအင်္ဂါနိ။ သောတာပန္နတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိလာဘအင်္ဂါနိ။ သပ္ပုရိသသံသေဝေါ သောတာပတ္တိအင်္ဂံ, သဒ္ဓမ္မဿဝနံ သောတာပတ္တိအင်္ဂံ, ယောနိသောမနသိကာရော သောတာပတ္တိအင်္ဂံ, ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ သောတာပတ္တိအင်္ဂံ, ဣမာနိ စတ္တာရိ သောတာပတ္တိအင်္ဂါနိ။ သေသာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ဣဒဉ္စ ဣမေသံ ဣန္ဒြိယာနံ သကဝိသယေ ဇေဋ္ဌကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ စတ္တာရော သေဋ္ဌိပုတ္တာ ရာဇာတိရာဇပဉ္စမေသု သဟာယေသု ‘‘နက္ခတ္တံ ကီဠိဿာမာ’’တိ ဝီထိံ ဩတိဏ္ဏေသု ဧကဿ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ဂေဟံ ဂတကာလေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ, ဣမေသံ ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ, ဒုတိယဿ တတိယဿ စတုတ္ထဿ ဂေဟံ ဂတကာလေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ, ဣမေသံ ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ, အထ သဗ္ဗပစ္ဆာ ရညော ဂေဟံ ဂတကာလေ ကိဉ္စာပိ ရာဇာ သဗ္ဗတ္ထ ဣဿရောဝ, ဣမသ္မိံ ပန ကာလေ အတ္တနော ဂေဟေယေဝ ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ, ဣမေသံ ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဝိစာရေတိ, ဧဝမေဝ သဒ္ဓါပဉ္စမကေသု ဣန္ဒြိယေသု တေသု သဟာယေသု ဧကတော ဝီထိံ ဩတရန္တေသု ဝိယ ဧကာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသုပိ ယထာ ပဌမဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၈။)ဝိစာရေတိ, ဧဝံ သောတာပတ္တိအင်္ဂါနိ ပတွာ အဓိမောက္ခလက္ခဏံ သဒ္ဓိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ, သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ ဒုတိယဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ သမ္မပ္ပဓာနာနိ ပတွာ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ ဝီရိယိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ, သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ တတိယဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပတွာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ သတိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ, သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စတုတ္ထဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ ဈာနာနိ ပတွာ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ သမာဓိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ, သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗပစ္ဆာ ရညော ဂေဟံ ဂတကာလေ ပန ယထာ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ရာဇာဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ အရိယသစ္စာနိ ပတွာ ပဇာနနလက္ခဏံ ပညိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ, သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တီတိ။
က။ ပဘေဒဂဏနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၅။ သုတ္တန္တဿ ပဘေဒဂဏနာပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမေဝ ပဘေဒဂဏနနိဒ္ဒေသေ သပ္ပုရိသသံသေဝေတိ သောဘနာနံ ပုရိသာနံ သမ္မာ သေဝနေ။ အဓိမောက္ခာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ အဓိမောက္ခသင်္ခါတေန သေသိန္ဒြိယေသု အဓိပတိဘာဝဋ္ဌေန, သေသိန္ဒြိယာနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓမ္မသဝနေတိ သတံ ဓမ္မော, သောဘနော ဝါ ဓမ္မောတိ သဒ္ဓမ္မော။ တဿ သဒ္ဓမ္မဿ သဝနေ။ ယောနိသောမနသိကာရေတိ ဥပါယေန မနသိကာရေ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိယာတိ ဧတ္ထ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မေ အနုဂတော ဓမ္မော ဓမ္မာနုဓမ္မော, သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတဿ ဓမ္မာနုဓမ္မဿ ပဋိပတ္တိ ပဋိပဇ္ဇနံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ။ သမ္မပ္ပဓာနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ခ။ စရိယာဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၆။ စရိယာဝါရေပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပဌမဝါရော ဣန္ဒြိယာနံ ဥပ္ပါဒနကာလဝသေန ဝုတ္တော, စရိယာဝါရော ဥပ္ပန္နာနံ အာသေဝနကာလဝသေန စ ပါရိပူရိကာလဝသေန စ ဝုတ္တော။ စရိယာ ပကတိ ဥဿန္နတာတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၉။)စာရဝိဟာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၇။ ဣဒါနိ စရိယာသမ္ဗန္ဓေနေဝ စာရဝိဟာရနိဒ္ဒေသဝသေန အပရေန ပရိယာယေန ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော စာရော စ ဝိဟာရော စာတိအာဒိကံ ဥဒ္ဒေသံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တဿ နိဒ္ဒေသမာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ တာဝ ယထာ စရန္တံ ဝိဟရန္တံ ဝိညူ သဗြဟ္မစာရီ ဂမ္ဘီရေသု ဌာနေသု ဩကပ္ပေယျုံ – အဒ္ဓါ အယမာယသ္မာ ပတ္တော ဝါ ပါပုဏိဿတိ ဝါတိ, တထာ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နဿ စာရော စ ဝိဟာရော စ ဝိညူဟိ သဗြဟ္မစာရီဟိ အနုဗုဒ္ဓေါ ဟောတိ ပဋိဝိဒ္ဓေါတိ ဥဒ္ဒေသဿ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသေ စရိယာ စာရောယေဝ။ စာရော စရိယာတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ တသ္မာ ‘‘စာရော’’တိပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘စရိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣရိယာပထစရိယာတိ ဣရိယာပထာနံ စရိယာ, ပဝတ္တနန္တိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာယတနစရိယာ ပန အာယတနေသု သတိသမ္ပဇညာနံ စရိယာ။ ပတ္တီတိ ဖလာနိ။ တာနိ ဟိ ပါပုဏိယန္တီတိ ‘‘ပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ သတ္တလောကဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာ အတ္ထာ လောကတ္ထာတိ အယံ ဝိသေသော။
ဣဒါနိ တာသံ စရိယာနံ ဘူမိံ ဒဿေန္တော စတူသု ဣရိယာပထေသူတိအာဒိမာဟ။ သတိပဋ္ဌာနေသူတိ အာရမ္မဏသတိပဋ္ဌာနေသု။ သတိပဋ္ဌာနေသုပိ ဝုစ္စမာနေသု သတိတော အနညာနိ ဝေါဟာရဝသေန အညာနိ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အရိယသစ္စေသူတိ ပုဗ္ဗဘာဂလောကိယသစ္စဉာဏေန ဝိသုံ ဝိသုံ သစ္စပရိဂ္ဂဟဝသေန ဝုတ္တံ။ အရိယမဂ္ဂေသု သာမညဖလေသူတိ စ ဝေါဟာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ပဒေသေတိ လောကတ္ထစရိယာယ ဧကဒေသေ။ နိပ္ပဒေသတော ဟိ လောကတ္ထစရိယံ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ကရောန္တိ။ ပုန တာ ဧဝ စရိယာယော ကာရကပုဂ္ဂလဝသေန ဒဿေန္တော ပဏိဓိသမ္ပန္နာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဏိဓိသမ္ပန္နာ နာမ ဣရိယာပထာနံ သန္တတ္တာ ဣရိယာပထဂုတ္တိယာ သမ္ပန္နာ အကမ္ပိတဣရိယာပထာ ဘိက္ခုဘာဝါနုရူပေန သန္တေန ဣရိယာပထေန သမ္ပန္နာ။ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနန္တိ စက္ခာဒီသု ဆသု ဣန္ဒြိယေသု အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တဧကေကဒွါရဝသေန ဂုတ္တံ ဒွါရံ ဧတေသန္တိ ဂုတ္တဒွါရာ။ တေသံ ဂုတ္တဒွါရာနံ။ ဒွါရန္တိ စေတ္ထ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဝသေန စက္ခာဒယော ဧဝ။ အပ္ပမာဒဝိဟာရီနန္တိ သီလာဒီသု အပ္ပမာဒဝိဟာရဝတံ။ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တာနန္တိ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘာဝေန အဓိစိတ္တသင်္ခါတံ သမာဓိမနုယုတ္တာနံ။ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာနန္တိ နာမရူပဝဝတ္ထာနံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဂေါတြဘု, တာဝ ပဝတ္တေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၀။)ဉာဏေန သမ္ပန္နာနံ။ သမ္မာပဋိပန္နာနန္တိ စတုမဂ္ဂက္ခဏေ။ အဓိဂတဖလာနန္တိ စတုဖလက္ခဏေ။
အဓိမုစ္စန္တောတိ အဓိမောက္ခံ ကရောန္တော။ သဒ္ဓါယ စရတီတိ သဒ္ဓါဝသေန ပဝတ္တတိ။ ပဂ္ဂဏှန္တောတိ စတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယေန ပဒဟန္တော။ ဥပဋ္ဌာပေန္တောတိ သတိယာ အာရမ္မဏံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော။ အဝိက္ခေပံ ကရောန္တောတိ သမာဓိဝသေန ဝိက္ခေပံ အကရောန္တော။ ပဇာနန္တောတိ စတုသစ္စပဇာနနပညာယ ပကာရေန ဇာနန္တော။ ဝိဇာနန္တောတိ ဣန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တဇဝနပုဗ္ဗင်္ဂမေန အာဝဇ္ဇနဝိညာဏေန အာရမ္မဏံ ဝိဇာနန္တော။ ဝိညာဏစရိယာယာတိ အာဝဇ္ဇနဝိညာဏစရိယဝသေန။ ဧဝံ ပဋိပန္နဿာတိ သဟဇဝနာယ ဣန္ဒြိယစရိယာယ ပဋိပန္နဿ။ ကုသလာ ဓမ္မာ အာယာပေန္တီတိ သမထဝိပဿနာဝသေန ပဝတ္တာ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘုသံ ယာပေန္တိ, ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အာယတနစရိယာယာတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘုသံ ယတနစရိယာယ, ဃဋနစရိယာယ ပဝတ္တနစရိယာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ဒဿနစရိယာဒယော ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။
သဒ္ဓါယ ဝိဟရတီတိအာဒီသု သဒ္ဓါဒိသမင်္ဂိဿ ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုဗုဒ္ဓေါတိ အနုမာနဗုဒ္ဓိယာ။ ပဋိဝိဒ္ဓေါတိ ပစ္စက္ခဗုဒ္ဓိယာ။ ယသ္မာ အဓိမောက္ခဋ္ဌာဒီသု အနုဗုဒ္ဓေသု ပဋိဝိဒ္ဓေသု စ စာရော စ ဝိဟာရော စ အနုဗုဒ္ဓေါ ဟောတိ ပဋိဝိဒ္ဓေါ, တသ္မာ အနုဗောဓပဋိဝေဓေသု အဓိမောက္ခဋ္ဌာဒယော စ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
ဧဝံ သဒ္ဓါယ စရန္တန္တိအာဒီသု ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နိဒ္ဒိသန္တော ယထာသဒ္ဒဿ အတ္ထံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဝိညူတိအာဒီသုပိ ယထာသဘာဝံ ဇာနန္တီတိ ဝိညူ။ ဝိညာတံ သဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တိ ပါကဋံ ကရောန္တီတိ ဝိဘာဝီ။ အသနိ ဝိယ သိလုစ္စယေ ကိလေသေ မေဓတိ ဟိံသတီတိ မေဓာ, ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန ဝါ မေဓာ, မေဓာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ မေဓာဝီ။ ဉာဏဂတိယာ ပဏ္ဍန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ပဏ္ဍိတာ။ ဗုဒ္ဓိသမ္ပဒါယ သမန္နာဂတတ္တာ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာ။ သဟ ဗြဟ္မံ စရိယံ ဥတ္တမံ ပဋိပဒံ စရန္တီတိ သဗြဟ္မစာရိနော။ အပလောကနကမ္မာဒိစတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မံ ဧကတော ကရဏဝသေန ဧကံ ကမ္မံ။ တထာ ပဉ္စဝိဓော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧကုဒ္ဒေသော။ သမာ သိက္ခာ ဧတေသန္တိ သမသိက္ခာ, သမသိက္ခာနံ ဘာဝေါ သမသိက္ခတာ။ သမသိက္ခာတာတိပိ ပဌန္တိ။ ယေသံ ဧကံ ကမ္မံ ဧကော ဥဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ, တေ သဗြဟ္မစာရီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၁။)‘‘ဈာနာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဈာနာတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ဝိမောက္ခာတိ တယော ဝါ အဋ္ဌ ဝါ ဝိမောက္ခာ။ သမာဓီတိ သဝိတက္ကသဝိစာရအဝိတက္ကဝိစာရမတ္တအဝိတက္ကာဝိစာရာ တယော သမာဓီ။ သမာပတ္တိယောတိ သုညတာနိမိတ္တာပ္ပဏိဟိတာ။ အဘိညာယောတိ ဆ အဘိညာ။
ဧကော အံသော ဘာဂေါ, န ဒုတိယောတိ ဧကံသော, ဧကံသဿ အတ္ထဿ ဝစနံ ဧကံသဝစနံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝိသေသတော ပန သမံ, သမန္တာ ဝါ သေတိ ပဝတ္တတီတိ သံသယော, နတ္ထေတ္ထ သံသယောတိ နိဿံသယော။ ဧကသ္မိံယေဝ အနိစ္ဆယတာ ဟုတွာ ဣတရမ္ပိ ကင်္ခတီတိ ကင်္ခါ, နတ္ထေတ္ထ ကင်္ခါတိ နိက္ကင်္ခေါ။ ဒွိဓာ ဘာဝေါ ဒွေဇ္ဈံ, နတ္ထေတ္ထ ဒွေဇ္ဈန္တိ အဒွေဇ္ဈော။ ဒွိဓာ ဧလယတိ ကမ္ပေတီတိ ဒွေဠှကံ, နတ္ထေတ္ထ ဒွေဠှကန္တိ အဒွေဠှကော။ နိယောဂေန နိယမေန ဝစနံ နိယောဂဝစနံ။ နိယျောဂဝစနန္တိပိ ပဌန္တိ။ အပဏ္ဏကဿ အဝိရဒ္ဓဿ နိယျာနိကဿ အတ္ထဿ ဝစနံ အပဏ္ဏကဝစနံ။ အဝတ္ထာပနဝစနန္တိ နိစ္ဆယဝစနံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟေတံ ဝိစိကိစ္ဆာဘာဝဿ ဝေဝစနံ။ ပိယဿ အတ္ထဿ သဗ္ဘာဝတော ဝစနံ, ပိယမေဝါတိ ပိယဝစနံ။ တထာ ဂရုဝစနံ။ သဟ ဂါရဝေန ဂရုဘာဝေန သဂါရဝံ။ ပတိဿယနံ ပတိဿယော ပရံ ဂရုံ ကတွာ နိဿယနံ အပဿယနန္တိ အတ္ထော။ ပတိဿဝနံ ဝါ ပတိဿဝေါ, နိဝါတဝုတ္တိတာယ ပရဝစနသဝနန္တိ အတ္ထော။ ဥဘယထာပိ ပရဇေဋ္ဌကဘာဝဿေတံ နာမံ။ သဟ ဂါရဝေန ဝတ္တတီတိ သဂါရဝံ။ သဟ ပတိဿယေန, ပတိဿဝေန ဝါ ဝတ္တတီတိ သပ္ပတိဿယံ။ ‘‘သပ္ပတိဿဝ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ယ-ကာရံ, ဝ-ကာရံ ဝါ လောပံ ကတွာ ‘‘သပ္ပတိဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဓိကံ ဝိသိဋ္ဌံ ဝစနံ အဓိဝစနံ, သဂါရဝဉ္စ တံ သပ္ပတိဿဉ္စာတိ သဂါရဝသပ္ပတိဿံ, သဂါရဝသပ္ပတိဿံ အဓိဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿာဓိဝစနံ။ ဥဘယတ္ထာပိ ဝေဝစနဝိကပ္ပနာနတ္တဝသေန ပုနပ္ပုနံ ဧတန္တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တော ဝါ ပါပုဏိဿတိ ဝါတိ ဈာနာဒီနိယေဝါတိ။
တတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စတုတ္ထသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၈။ ပုန ပဌမသုတ္တမေဝ နိက္ခိပိတွာ အပရေန အာကာရေန ဣန္ဒြိယာနိ နိဒ္ဒိသတိ။ တတ္ထ ကတိဟာကာရေဟိ ကေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ကတိဟိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၂။)အာကာရေဟိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ကေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရေ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗဋ္ဌဉ္စ ပုစ္ဆတိ။ ဆဟာကာရေဟိ တေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ, တေနေဝ ဆအာကာရသင်္ခါတေနဋ္ဌေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ အဓိပတိဘာဝဋ္ဌေန။ အာဒိဝိသောဓနဋ္ဌေနာတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာဒိဘူတဿ သီလဿ ဝိသောဓနဋ္ဌေန။ အဓိမတ္တဋ္ဌေနာတိ ဗလဝဋ္ဌေန။ ဗလဝဉှိ အဓိကာ မတ္တာ ပမာဏံ အဿာတိ အဓိမတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ပရိယာဒါနဋ္ဌေနာတိ ခေပနဋ္ဌေန။ ပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန။
က။ အာဓိပတေယျဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉၉။ အာဓိပတေယျဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ အဿဒ္ဓိယံ ပဇဟတောတိအာဒိ ဧကေကဿေဝ ဣန္ဒြိယဿ ပဋိပက္ခပဇဟနဝစနံ ဧကက္ခဏေပိ အတ္တနော အတ္တနော ပဋိပက္ခပဟာနကိစ္စသာဓနေ အဓိပတိဘာဝသာဓနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သေသာနိ စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနိ တံသမ္ပယုတ္တာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ နာနာက္ခဏေသု ဝါ ဧကေကံ ဣန္ဒြိယံ ဓုရံ ကတွာ တဿ တဿ ပဋိပက္ခဿ တံ တံ ဣန္ဒြိယံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ သေသာနိ တဒနွယာနိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဇဟတောတိအာဒိ ပန ဧကက္ခဏဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။
ခ။ အာဒိဝိသောဓနဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၀၀။ အာဒိဝိသောဓနဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ အဿဒ္ဓိယသံဝရဋ္ဌေန သီလဝိသုဒ္ဓီတိ အဿဒ္ဓိယဿ နိဝါရဏဋ္ဌေန ဝိရတိအတ္ထေန သီလမလဝိသောဓနတော သီလဝိသုဒ္ဓိ နာမ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အာဒိဝိသောဓနာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဥပနိဿယဝသေန အာဒိဘူတဿ သီလဿ ဝိသောဓနာ။ ဣမိနာဝ နယေန သေသာနိပိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိသံဝရဏမူလကာနိ စ ဣန္ဒြိယာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ဂ။ အဓိမတ္တဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၀၁။ အဓိမတ္တဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဘာဝနာယ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သဒ္ဓဿ ပုဂ္ဂလဿ သဒ္ဓါပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မံ သုတွာ ဝါ သဒ္ဓိန္ဒြိယဘာဝနာယ အဿာဒံ ဒိသွာ ဝါ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ ကုသလော ဓမ္မစ္ဆန္ဒော ဇာယတိ။ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဆန္ဒဇာတတ္တာ ဒုဗ္ဗလပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပမုဒိတတ္တာ ဗလဝပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပီတိယာ ပီဏိတတ္တာ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပဿဒ္ဓကာယစိတ္တတ္တာ စေတသိကံ သုခံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၃။)ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သုခေန အဘိသန္နတ္တာ ဉာဏောဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သံဝေဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဉာဏောဘာသေန ဝိဒိတသင်္ခါရာဒီနဝတ္တာ သင်္ခါရပဝတ္တိယံ သံဝေဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သံဝေဇေတွာ စိတ္တံ သမာဒဟတီတိ သံဝေဂံ ဥပ္ပါဒေတွာ တေနေဝ သံဝေဂေန စိတ္တံ သမာဟိတံ ကရောတိ။ သာဓုကံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ လီနုဒ္ဓတဘာဝံ မောစေတွာ သုဋ္ဌု ပဂ္ဂဏှာတိ။ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ ဝီရိယဿ သမံ ဟုတွာ ပဝတ္တတ္တာ ပုန ဝီရိယသမတာနိယောဇနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝသေန သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ ဥပေက္ခာဝသေနာတိ သမဝါဟိတလက္ခဏာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဝသေန။ နာနတ္တကိလေသေဟီတိ ဝိပဿနာယ ပဋိပက္ခဘူတေဟိ နာနာသဘာဝေဟိ ကိလေသေဟိ။ ဝိမောက္ခဝသေနာတိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ နာနတ္တကိလေသေဟိ ဝိမုစ္စနဝသေန။ ဝိမုတ္တတ္တာတိ နာနတ္တကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ။
တေ ဓမ္မာတိ ဆန္ဒာဒယော ဓမ္မာ။ ဧကရသာ ဟောန္တီတိ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာ ဟောန္တိ။ ဘာဝနာဝသေနာတိ ဧကရသဘာဝနာဝသေန။ တတော ပဏီတတရေ ဝိဝဋ္ဋန္တီတိ တေန ကာရဏေန ဝိပဿနာရမ္မဏတော ပဏီတတရေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာသင်္ခါတေန ဂေါတြဘုဉာဏေန ဆန္ဒာဒယော ဓမ္မာ နိဝတ္တန္တိ, သင်္ခါရာရမ္မဏတော အပဂန္တွာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဝဋ္ဋနာဝသေနာတိ ဧဝံ ဂေါတြဘုခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏတော ဝိဝဋ္ဋနဝသေန။ ဝိဝဋ္ဋိတတ္တာ တတော ဝေါသဇ္ဇတီတိ မဂ္ဂသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေယေဝ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနဝသေန ဝိဝဋ္ဋိတတ္တာ တေနေဝ ကာရဏေန ကိလေသေ စ ခန္ဓေ စ ဝေါသဇ္ဇတိ။ ဝေါသဇ္ဇိတတ္တာ တတော နိရုဇ္ဈန္တီတိ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေယေဝ ကိလေသေ စ ခန္ဓေ စ ဝေါသဇ္ဇိတတ္တာ တေနေဝ ကာရဏေန ကိလေသာ စ ခန္ဓာ စ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈန္တိ။ ဝေါသဇ္ဇိတတ္တာတိ စ အာသံသာယံ ဘူတဝစနံ ကတံ။ ကိလေသနိရောဓေ သတိ ခန္ဓနိရောဓသဗ္ဘာဝတော စ ခန္ဓနိရောဓော ဝုတ္တော။ နိရောဓဝသေနာတိ ယထာဝုတ္တနိရောဓဝသေန။ တဿေဝ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဒွေ ဝေါသဂ္ဂေ ဒဿေတုကာမော နိရောဓဝသေန ဒွေ ဝေါသဂ္ဂါတိအာဒိမာဟ။ ဒွေပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ အဿဒ္ဓိယဿ ပဟာနာယ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝီရိယိန္ဒြိယာဒိမူလကေသုပိ ဝါရေသု ဧသေဝ နယော။ ဣမိနာဝ နယေန အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌနိဒ္ဒေသောပိ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလဉှေတ္ထ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဝိသေသော, ပတိဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၄။)ဃ-င။ ပရိယာဒါနဋ္ဌပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၀၂-၂၀၃။ ပရိယာဒါနဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ ပရိယာဒိယတီတိ ခေပေတိ။ ပတိဋ္ဌာပကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေ သဒ္ဓေါ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိ အဓိမုစ္စန္တော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလဝိသေသေန ဣန္ဒြိယဘာဝနာဝိသေသော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သဒ္ဓဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တံယေဝ သဒ္ဓံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တထာ အဓိမုစ္စန္တံ အဓိမောက္ခေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ။ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယဘာဝနာဝိသေသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝံ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှန္တော ပဂ္ဂဟေ ပတိဋ္ဌာပေတိ, သတိံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော ဥပဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌာပေတိ, စိတ္တံ သမာဒဟန္တော အဝိက္ခေပေ ပတိဋ္ဌာပေတိ, အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ ပဿန္တော ဒဿနေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ သေသေသုပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယောဂါဝစရောတိ သမထယောဂေ, ဝိပဿနာယောဂေ ဝါ အဝစရတီတိ ယောဂါဝစရော။ အဝစရတီတိ ပဝိသိတွာ စရတီတိ။
စတုတ္ထသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဣန္ဒြိယသမောဓာနဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၀၄။ ဣဒါနိ သမာဓိံ ဘာဝယတော ဝိပဿနံ ဘာဝယတော စ ဣန္ဒြိယသမောဓာနံ ဒဿေတုကာမော ပဌမံ တာဝ ဥပဋ္ဌာနကောသလ္လပ္ပဘေဒံ နိဒ္ဒိသိတုံ ပုထုဇ္ဇနော သမာဓိံ ဘာဝေန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနော သမာဓိံ ဘာဝေန္တောတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိံ ဘာဝေန္တော။ သေက္ခဿ ဝီတရာဂဿ စ ပန လောကုတ္တရောပိ သမာဓိ လဗ္ဘတိ။ အာဝဇ္ဇိတတ္တာတိ ကသိဏာဒိနိမိတ္တဿ အာဝဇ္ဇိတတ္တာ, ကသိဏာဒိပရိကမ္မံ ကတွာ တတ္ထ ဥပ္ပါဒိတနိမိတ္တတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ တဿ ဥပ္ပါဒိတဿ နိမိတ္တဿေဝ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သမထနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ ဥဒ္ဓတေ စိတ္တေ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာဝသေန စိတ္တောပသမနိမိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ လီနေ စိတ္တေ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာဝသေန စိတ္တပဂ္ဂဟနိမိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၅။)အဝိက္ခေပူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အနုဒ္ဓတာလီနစိတ္တဿ သမ္ပယုတ္တဿ သမာဓိဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဩဘာသူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ပညာပယောဂမန္ဒတာယ နိရဿာဒေ စိတ္တေ အဋ္ဌသံဝေဂဝတ္ထုပစ္စဝေက္ခဏေန စိတ္တံ သံဝေဇေတွာ ဉာဏောဘာသဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနိ နာမ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ စတ္တာရိ, အပါယဒုက္ခံ ပဉ္စမံ, အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ။ သမ္ပဟံသနူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဥပသမသုခါနဓိဂမေန နိရဿာဒေ စိတ္တေ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃဂုဏာနုဿရဏေန စိတ္တံ ပသာဒေန္တော သမ္ပဟံသနဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဥပေက္ခူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဥဒ္ဓတာဒိဒေါသဝိရဟိတေ စိတ္တေ နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟာဒီသု ဗျာပါရာဘာဝကရဏေန ဥပေက္ခာယ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သေက္ခောတိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ သေက္ခော။ ဧကတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ပဟီနတ္တာ နေက္ခမ္မာဒိနော ဧကတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။
ဝီတရာဂေါတိ သဗ္ဗသော ပဟီနရာဂတ္တာ ဝီတရာဂေါ ခီဏာသဝေါ။ ဉာဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အရဟာ ဓမ္မေသု ဝိဂတသမ္မောဟတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ အသမ္မောဟဉာဏဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဝိမုတ္တူပဋ္ဌာနကုသလောတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ ဝိမုတ္တီတိ ဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။
֍ * ၂၀၅။ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဥပဋ္ဌာနာနုပဋ္ဌာနေသု အနိစ္စတောတိအာဒီနိ နိစ္စတောတိအာဒီနိ စ သီလကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပါဌတော ပန ‘‘အာယူဟနာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဝိပရိဏာမူပဋ္ဌာနကုသလော အနိမိတ္တူပဋ္ဌာနကုသလော နိမိတ္တာနုပဋ္ဌာနကုသလော အပ္ပဏိဟိတူပဋ္ဌာနကုသလော ပဏိဓိအနုပဋ္ဌာနကုသလော အဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော’’တိ ဧတေသု သာမိဝစနေန သမာသပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ သေသေသု ပန နိဿက္ကဝစနေန ပါဌော။
֍ * ၂၀၆။ သုညတူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ပနေတ္ထ သုညတော ဥပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဝါ သုညတာယ ဥပဋ္ဌာနကုသလောတိ ဝါ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန နိဗ္ဗိဒါဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာတိ ဣမာ အဋ္ဌ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၆။)မဟာဝိပဿနာ အတ္တနော သဘာဝဝိသေသေန ဝိသေသိတာ, န အာရမ္မဏဝိသေသေန, တသ္မာ ဣမာသံ အဋ္ဌန္နံ ‘‘အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ဝိယ ‘‘နိဗ္ဗိဒါတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ န ယုဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ ဧဝ ဣမာ အဋ္ဌ န ယောဇိတာ။ အာဒီနဝါနုပဿနာ ပန ‘‘သုညတူပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတိ, အဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ယုဂလကဝစနေနေဝ အတ္ထတော ‘‘အာဒီနဝတော ဥပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတိ, အာလယာဘိနိဝေသာနုပဋ္ဌာနကုသလော ဟောတီ’’တိ ယောဇိတာဝ ဟောတီတိ သရူပေန န ယောဇိတာ။ ဣတိ ပုရိမာ စ အဋ္ဌ, အယဉ္စ အာဒီနဝါနုပဿနာတိ အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဣမာ နဝ အယောဇေတွာ ဣတရာ ဧဝ နဝ ယောဇိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဉာဏူပဋ္ဌာနကုသလောတိ သေက္ခော ဝိပဿနူပက္ကိလေသာနံ အဘာဝတော ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သမာဓိဘာဝနာယ ပန နိကန္တိသဗ္ဘာဝတော ဉာဏူပဋ္ဌာနေ ကုသလောတိ န ဝုတ္တော။
ဝိသညောဂူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ‘‘ကာမယောဂဝိသညောဂေါ ဘဝယောဂဝိသညောဂေါ ဒိဋ္ဌိယောဂဝိသညောဂေါ အဝိဇ္ဇာယောဂဝိသညောဂေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၂) စတုဓာ ဝုတ္တဿ ဝိသညောဂဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ သညောဂါနုပဋ္ဌာနကုသလောတိ ကာမယောဂဘဝယောဂဒိဋ္ဌိယောဂါဝိဇ္ဇာယောဂဝသေန စတုဓာ ဝုတ္တဿ သညောဂဿ အနုပဋ္ဌာနေ ကုသလော။ နိရောဓူပဋ္ဌာနကုသလောတိ ‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနော နိဗ္ဗာနနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနပေါဏံ နိဗ္ဗာနပဗ္ဘာရံ ဝိဝေကဋ္ဌံ နေက္ခမ္မာဘိရတံ ဗျန္တီဘူတံ သဗ္ဗသော အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၉၀၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တခီဏာသဝဗလဝသေန နိဗ္ဗာနနိန္နစိတ္တတ္တာ ခီဏာသဝေါဝ နိရောဓသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေ ကုသလော။
အာရမ္မဏူပဋ္ဌာနကုသလဝသေနာတိအာဒီသု ကုသလန္တိ ဉာဏံ။ ဉာဏမ္ပိ ဟိ ကုသလပုဂ္ဂလယောဂတော ကုသလံ ယထာ ပဏ္ဍိတပုဂ္ဂလယောဂတော ‘‘ပဏ္ဍိတာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၀၃)။ တသ္မာ ကောသလ္လဝသေနာတိ အတ္ထော။
֍ * ၂၀၇။ ဣဒါနိ စတုသဋ္ဌိယာ အာကာရေဟီတိအာဒိ ဉာဏကထာယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀၇) ဝုတ္တမ္ပိ ဣန္ဒြိယကထာသမ္ဗန္ဓေန ဣဓာနေတွာ ဝုတ္တံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၇။)֍ * ၂၀၈။ ပုန သမန္တစက္ခုသမ္ဗန္ဓေန ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ ဝတ္တုကာမော န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမန္တစက္ခူတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ပညိန္ဒြိယဿ ဝသေနာတိအာဒိနာ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ အဝိယောဂိတံ ဒဿေတိ။ သဒ္ဒဟန္တော ပဂ္ဂဏှာတီတိအာဒီဟိ ဧကေကိန္ဒြိယမူလကေဟိ ပဉ္စဟိ စတုက္ကေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ နိန္နပယောဂကာလေ ဝါ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝါ ဧကရသဘာဝံ အညမညပစ္စယဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ။ သဒ္ဒဟိတတ္တာ ပဂ္ဂဟိတန္တိအာဒီဟိ ဧကေကိန္ဒြိယမူလကေဟိ ပဉ္စဟိ စတုက္ကေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ နိဗ္ဗတ္တိကာလေ ဝါ ဖလကာလေ ဝါ ဧကရသဘာဝံ အညမညပစ္စယဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ။ ပုန ဗုဒ္ဓစက္ခုသမ္ဗန္ဓေန ဣန္ဒြိယဝိဓာနံ ဝတ္တုကာမော ယံ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ အာသယာနုသယဉာဏဉ္စ။ ဗုဒ္ဓဉာဏန္တိ စ ဣဒံ တဒေဝ ဒွယံ, သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ။
ဣန္ဒြိယသမောဓာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ
ဣန္ဒြိယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဝိမောက္ခကထာ
၁။ ဝိမောက္ခုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၀၉။ ဣဒါနိ ဣန္ဒြိယကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဝိမောက္ခကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ ဝိမောက္ခကထာ ဣန္ဒြိယဘာဝနာနုယုတ္တဿ ဝိမောက္ခသဗ္ဘာဝတော ဣန္ဒြိယကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တဉ္စ ကထေန္တော ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတသုတ္တန္တဒေသနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ကထေသိ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ သုညတော ဝိမောက္ခောတိအာဒီသု သုညတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အရိယမဂ္ဂေါ သုညတော ဝိမောက္ခော။ သော ဟိ သုညတာယ ဓာတုယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ သုညတော, ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမောက္ခော။ ဧတေနေဝ နယေန အနိမိတ္တာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အနိမိတ္တော, အပ္ပဏိဟိတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၈။)ဧကော ဟိ အာဒိတောဝ အနိစ္စတော သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ ယသ္မာ ပန န အနိစ္စတော သမ္မသနမတ္တေနေဝ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဒုက္ခတောပိ အနတ္တတောပိ သမ္မသိတဗ္ဗမေဝ, တသ္မာ ဒုက္ခတောပိ အနတ္တတောပိ သမ္မသတိ။ တဿ ဧဝံ ပဋိပန္နဿ အနိစ္စတော စေ သမ္မသနကာလေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, အယံ အနိစ္စတော အဘိနိဝိသိတွာ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ သစေ ပနဿ ဒုက္ခတော အနတ္တတော သမ္မသနကာလေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, အယံ အနိစ္စတော အဘိနိဝိသိတွာ ဒုက္ခတော, အနတ္တတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ ဧသ နယော ဒုက္ခတော အနတ္တတော အဘိနိဝိသိတွာ ဝုဋ္ဌာနေသုပိ။ ဧတ္ထ စ ယောပိ အနိစ္စတော အဘိနိဝိဋ္ဌော, ယောပိ ဒုက္ခတော, ယောပိ အနတ္တတော။ ဝုဋ္ဌာနကာလေ စေ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တယောပိ ဇနာ အဓိမောက္ခဗဟုလာ ဟောန္တိ, သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘန္တိ, အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တိ, ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓါနုသာရိနော ဟောန္တိ, သတ္တသု ဌာနေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တာ။ သစေ ပန ဒုက္ခတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တယောပိ ဇနာ ပဿဒ္ဓိဗဟုလာ ဟောန္တိ, သမာဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘန္တိ, အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တိ, သဗ္ဗတ္ထ ကာယသက္ခိနော ဟောန္တိ။ ယဿ ပနေတ္ထ အရူပဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ဟောတိ, သော အဂ္ဂဖလေ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဟောတိ။ အထ နေသံ အနတ္တတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တယောပိ ဇနာ ဝေဒဗဟုလာ ဟောန္တိ, ပညိန္ဒြိယံ ပဋိလဘန္တိ, သုညတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တိ, ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မာနုသာရိနော ဟောန္တိ, ဆသု ဌာနေသု ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာ, အဂ္ဂဖလေ ပညာဝိမုတ္တာတိ။
အပိစ မဂ္ဂေါ နာမ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ နာမံ လဘတိ သရသေန ဝါ ပစ္စနီကေန ဝါ သဂုဏေန ဝါ အာရမ္မဏေန ဝါ အာဂမနေန ဝါ။ သစေ ဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာ အနိစ္စတော သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ, အနိမိတ္တဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ သစေ ဒုက္ခတော သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ, အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ သစေ အနတ္တတော သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ, သုညတဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စတိ။ ဣဒံ သရသတော နာမံ နာမ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ ပန သင်္ခါရာနံ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ နိစ္စနိမိတ္တဓုဝနိမိတ္တသဿတနိမိတ္တာနိ ပဟာယ အာဂတတ္တာ အနိမိတ္တော, ဒုက္ခာနုပဿနာယ သုခသညံ ပဟာယ ပဏိဓိပတ္ထနံ သုက္ခာပေတွာ အာဂတတ္တာ အပ္ပဏိဟိတော, အနတ္တာနုပဿနာယ အတ္တသတ္တပုဂ္ဂလသညံ ပဟာယ သင်္ခါရေ သုညတော ဒိဋ္ဌတ္တာ သုညတောတိ ဣဒံ ပစ္စနီကတော နာမံ နာမ။ ရာဂါဒီဟိ ပန သုညတ္တာ သုညတော, ရူပနိမိတ္တာဒီနံ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၉။)ရာဂနိမိတ္တာဒီနံယေဝ ဝါ အဘာဝေန အနိမိတ္တော, ရာဂပဏိဓိအာဒီနံ အဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဣဒမဿ သဂုဏတော နာမံ နာမ။ သောယံ သုညံ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတဉ္စ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိပိ သုညတော အနိမိတ္တော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒမဿ အာရမ္မဏတော နာမံ နာမ။ အာဂမနံ ပန ဒုဝိဓံ ဝိပဿနာဂမနံ မဂ္ဂါဂမနဉ္စ။ တတ္ထ မဂ္ဂေ ဝိပဿနာဂမနံ လဗ္ဘတိ, ဖလေ မဂ္ဂါဂမနံ။ အနတ္တာနုပဿနာ ဟိ သုညတာ နာမ, သုညတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ သုညတော, သုညတမဂ္ဂဿ ဖလံ သုညတံ။ အနိစ္စာနုပဿနာ အနိမိတ္တာ နာမ, အနိမိတ္တဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တော။ ဣဒံ ပန နာမံ အဘိဓမ္မပရိယာယေ န လဗ္ဘတိ, သုတ္တန္တပရိယာယေ ပန လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဟိ ဂေါတြဘုဉာဏံ အနိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အနိမိတ္တနာမကံ ဟုတွာ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ မဂ္ဂဿ နာမံ ဒေတီတိ ဝဒန္တိ။ တေန မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တောတိ ဝုတ္တော။ မဂ္ဂါဂမနေန ဖလံ အနိမိတ္တန္တိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ဒုက္ခာနုပဿနာ သင်္ခါရေသု ပဏိဓိံ သုက္ခာပေတွာ အာဂတတ္တာ အပ္ပဏိဟိတာ နာမ, အပ္ပဏိဟိတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ အပ္ပဏိဟိတော, အပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂဿ ဖလံ အပ္ပဏိဟိတန္တိ ဧဝံ ဝိပဿနာ အတ္တနော နာမံ မဂ္ဂဿ ဒေတိ, မဂ္ဂေါ ဖလဿာတိ ဣဒံ အာဂမနတော နာမံ နာမ။ ဧဝံ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိမောက္ခဝိသေသံ နိယမေတီတိ။
ဧဝံ ဘဂဝတာ ဒေသိတေ တယော မဟာဝတ္ထုကေ ဝိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိသိတွာ တံနိဒ္ဒေသဝသေနေဝ အပရေပိ ဝိမောက္ခေ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အပိစ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဝိမောက္ခာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပိစာတိ အပရပရိယာယဒဿနံ။ ကထံ တေ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဟောန္တိ, နနု တေ ပဉ္စသတ္တတီတိ? သစ္စံ ယထာရုတဝသေန ပဉ္စသတ္တတိ။ ဘဂဝတာ ပန ဒေသိတေ တယော ဝိမောက္ခေ ဌပေတွာ အညဝိမောက္ခေ နိဒ္ဒိသနတော ဣမေသံ တဒဝရောဓတော စ ဣမေ တယော န ဂဏေတဗ္ဗာ, အဇ္ဈတ္တဝိမောက္ခာဒယော တယောပိ ဝိမောက္ခာ စတုဓာ ဝိတ္ထာရဝစနေယေဝ အန္တောဂဓတ္တာ န ဂဏေတဗ္ဗာ, ‘‘ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော, အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော’’တိ ဧတ္ထ အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော ပဌမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေန ဧကနာမိကတ္တာ န ဂဏေတဗ္ဗော, ဧဝံ ဣမေသု သတ္တသု အပနီတေသု သေသာ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဝိမောက္ခာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ သုညတဝိမောက္ခာဒယော တယော ပုန ကသ္မာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ စေ? ဥဒ္ဒေသေန သင်္ဂဟေတွာ တေသမ္ပိ နိဒ္ဒေသကရဏတ္ထံ။ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနာဒယော ပန တယော ပဘေဒံ ဝိနာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၀။)မူလရာသိဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ, ပဏိဟိတဝိမောက္ခပဋိပက္ခဝသေန ပုန အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနာဒီသု အဇ္ဈတ္တတော ဝုဋ္ဌာတီတိ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနော။ အနုလောမေန္တီတိ အနုလောမာ။ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ အပဂမာ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။ ရူပီတိ အဇ္ဈတ္တံ ကေသာဒီသု ဥပ္ပါဒိတံ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ, တံ ရူပမဿ အတ္ထီတိ ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီတိ ဗဟိဒ္ဓါ နီလကသိဏာဒိရူပါနိ ဈာနစက္ခုနာ ပဿတိ။ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထုကေသု ကသိဏေသု ဈာနပဋိလာဘော ဒဿိတော။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ အဇ္ဈတ္တံ န ရူပသညီ, အတ္တနော ကေသာဒီသု အနုပ္ပါဒိတရူပါဝစရဇ္ဈာနောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဗဟိဒ္ဓါဝ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနတာ ဒဿိတာ။ သုဘန္တေဝ အဓိမုတ္တောတိ ‘‘သုဘ’’မိစ္စေဝ အာရမ္မဏေ အဓိမုတ္တော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အန္တောအပ္ပနာယံ ‘‘သုဘ’’န္တိ အာဘောဂေါ နတ္ထိ, ယော ပန အပ္ပဋိကူလာကာရေန သတ္တာရမ္မဏံ ဖရန္တော ဝိဟရတိ, သော ယသ္မာ ‘‘သုဘ’’န္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတိ, တသ္မာ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသော ကတောတိ။ အပ္ပိတပ္ပိတသမယေ ဧဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိသဗ္ဘာဝတော သမယဝိမောက္ခော။ သောယေဝ သကိစ္စကရဏဝသေန အပ္ပိတသမယေ ဧဝ နိယုတ္တောတိ သာမယိကော။ သာမာယိကောတိပိ ပါဌော။ ကောပေတုံ ဘဉ္ဇိတုံ သက္ကုဏေယျတာယ ကုပ္ပေါ။ လောကံ အနတိက္ကမနတော လောကေ နိယုတ္တောတိ လောကိကော။ လောကိယောတိပိ ပါဌော။ လောကံ ဥတ္တရတိ, ဥတ္တိဏ္ဏောတိ ဝါ လောကုတ္တရော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သဟ အာသဝေဟီတိ သာသဝေါ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သမ္ပယောဂဝသေန စ နတ္ထေတ္ထ အာသဝါတိ အနာသဝေါ။ ရူပသင်္ခါတေန သဟ အာမိသေနာတိ သာမိသော။ သဗ္ဗသော ရူပါရူပပ္ပဟာနာ နိရာမိသတောပိ နိရာမိသတရောတိ နိရာမိသာ နိရာမိသတရော။ ပဏိဟိတောတိ တဏှာဝသေန ပဏိဟိတော ပတ္ထိတော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သညောဇနေဟိ သံယုတ္တတ္တာ သညုတ္တော။ ဧကတ္တဝိမောက္ခောတိ ကိလေသေဟိ အနဇ္ဈာရုဠှတ္တာ ဧကသဘာဝေါ ဝိမောက္ခော။ သညာဝိမောက္ခောတိ ဝိပဿနာဉာဏမေဝ ဝိပရီတသညာယ ဝိမုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခော။ တဒေဝ ဝိပဿနာဉာဏံ သမ္မောဟတော ဝိမုစ္စနဝသေန ဉာဏမေဝ ဝိမောက္ခောတိ ဉာဏဝိမောက္ခော။ သီတိသိယာဝိမောက္ခောတိ ဝိပဿနာဉာဏမေဝ သီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၁။)ဘဝေယျာတိ ပဝတ္တော ဝိမောက္ခော သီတိသိယာဝိမောက္ခော။ သီတိသိကာဝိမောက္ခောတိပိ ပါဌော, သီတိဘာဝိကာယ ဝိမောက္ခောတိ တဿ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဈာနဝိမောက္ခောတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒံ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒဉ္စ ဈာနမေဝ ဝိမောက္ခော။ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခောတိ အနုပါဒိယိတွာ ဂဟဏံ အကတွာ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ဝိမောက္ခုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဝိမောက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၁၀။ ကတမောတိအာဒိကေ ဥဒ္ဒေသဿ နိဒ္ဒေသေ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတီတိ ဧဝံ ဥပပရိက္ခတိ။ သုညမိဒန္တိ ဣဒံ ခန္ဓပဉ္စကံ သုညံ။ ကေန သုညံ? အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ။ တတ္ထ အတ္တေန ဝါတိ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော အဘာဝါ တေန အတ္တနာ စ သုညံ။ အတ္တနိယေန ဝါတိ တဿ ပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော သန္တကေန စ သုညံ။ အတ္တနော အဘာဝေနေဝ အတ္တနိယာဘာဝေါ။ အတ္တနိယဉ္စ နာမ နိစ္စံ ဝါ သိယာ သုခံ ဝါ, တဒုဘယမ္ပိ နတ္ထိ။ တေန နိစ္စပဋိက္ခေပေန အနိစ္စာနုပဿနာ, သုခပဋိက္ခေပေန ဒုက္ခာနုပဿနာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ သုညမိဒံ အတ္တေန ဝါတိ အနတ္တာနုပဿနာယေဝ ဝုတ္တာ။ သောတိ သော ဧဝံ တီဟိ အနုပဿနာဟိ ဝိပဿမာနော ဘိက္ခု။ အဘိနိဝေသံ န ကရောတီတိ အနတ္တာနုပဿနာဝသေန အတ္တာဘိနိဝေသံ န ကရောတိ။
နိမိတ္တံ န ကရောတီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဝသေန နိစ္စနိမိတ္တံ န ကရောတိ။ ပဏိဓိံ န ကရောတီတိ ဒုက္ခာနုပဿနာဝသေန ပဏိဓိံ န ကရောတိ။ ဣမေ တယော ဝိမောက္ခာ ပရိယာယေန ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂဝသေနာပိ လဗ္ဘန္တိ, နိပ္ပရိယာယေန ပန သမုစ္ဆေဒဝသေန မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ စတ္တာရိ ဈာနာနိ အဇ္ဈတ္တံ နီဝရဏာဒီဟိ ဝုဋ္ဌာနတော အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနော ဝိမောက္ခော။ စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော အာရမ္မဏေဟိ ဝုဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါဝုဋ္ဌာနော ဝိမောက္ခော။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ဗာဟိရာယတနာနိ ဝိယ ဣဓ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမေ ဒွေ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမောက္ခာ, ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနော ပန သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခော။
နီဝရဏေဟိ ဝုဋ္ဌာတီတိအာဒီဟိ အဇ္ဈတ္တဝုဋ္ဌာနံ သရူပတော ဝုတ္တံ။ ရူပသညာယာတိအာဒီဟိ ကသိဏာဒိအာရမ္မဏသမတိက္ကမဿ ပါကဋတ္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၂။)တံ အဝတွာ သုတ္တန္တေသု ဝုတ္တရူပသညာဒိသမတိက္ကမော ဝုတ္တော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာတိ သမာသပဒံ, သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝိစိကိစ္ဆာယ သီလဗ္ဗတပရာမာသာတိ ဝိစ္ဆေဒေါ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
֍ * ၂၁၁။ ဝိတက္ကော စာတိအာဒီဟိ ဈာနာနံ သမာပတ္တီနဉ္စ ဥပစာရဘူမိယော ဝုတ္တာ။ အနိစ္စာနုပဿနာတိအာဒီဟိ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ဝုတ္တာ။ ပဋိလာဘော ဝါတိ ပဉ္စဝိဓဝသိပ္ပတ္တိယာ ဗျာပိတော ပတ္ထဋော လာဘောတိ ပဋိလာဘော။ ဝသိပ္ပတ္တိယာ ဟိ သဗ္ဗော ဈာနပယောဂေါ စ သမာပတ္တိပယောဂေါ စ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေါ ဟောတိ, တသ္မာ ပဋိလာဘော ‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တော။ ဝိပါကော ပန ဈာနဿ သမာပတ္တိယာ စ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဟောတီတိ ဥဇုကမေဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဥပစာရပယောဂဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ ဈာနဿ သမာပတ္တိယာ စ ပဋိလာဘော ဟောတိ, တသ္မာ ဈာနသမာပတ္တိပဋိလာဘော ‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမောက္ခော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
֍ * ၂၁၂။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တံ။ ပစ္စတ္တန္တိ အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ပဝတ္တံ။ ဥဘယေနာပိ နိယကဇ္ဈတ္တမေဝ ဒီပေတိ နီလနိမိတ္တန္တိ နီလမေဝ။ နီလသညံ ပဋိလဘတီတိ တသ္မိံ နီလနိမိတ္တေ နီလမိတိသညံ ပဋိလဘတိ။ သုဂ္ဂဟိတံ ကရောတီတိ ပရိကမ္မဘူမိယံ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတံ ကရောတိ။ သူပဓာရိတံ ဥပဓာရေတီတိ ဥပစာရဘူမိယံ သုဋ္ဌု ဥပဓာရိတံ ကတွာ ဥပဓာရေတိ။ သွာဝတ္ထိတံ အဝတ္ထာပေတီတိ အပ္ပနာဘူမိယံ သုဋ္ဌု နိစ္ဆိတံ နိစ္ဆိနာတိ။ ဝဝတ္ထာပေတီတိပိ ပါဌော။ အဇ္ဈတ္တဉှိ နီလပရိကမ္မံ ကရောန္တော ကေသေ ဝါ ပိတ္တေ ဝါ အက္ခိတာရကာယံ ဝါ ကရောတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ နီလနိမိတ္တေတိ နီလပုပ္ဖနီလဝတ္ထနီလဓာတူနံ အညတရေ နီလကသိဏေ။ စိတ္တံ ဥပသံဟရတီတိ စိတ္တံ ဥပနေတိ။ ပီတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာသေဝတီတိ တမေဝ သညံ အာဒိတော သေဝတိ။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ။ ဗဟုလီကရောတီတိ ပုနပ္ပုနံ ကရောတိ။ ရူပန္တိ နီလနိမိတ္တံ ရူပံ။ ရူပသညီတိ တသ္မိံ ရူပေ သညာ ရူပသညာ, သာ အဿ အတ္ထီတိ ရူပသညီ။ အဇ္ဈတ္တံ ပီတနိမိတ္တာဒီသု ပီတပရိကမ္မံ ကရောန္တော မေဒေ ဝါ ဆဝိယာ ဝါ အက္ခီနံ ပီတဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ လောဟိတပရိကမ္မံ ကရောန္တော မံသေ ဝါ လောဟိတေ ဝါ ဇိဝှါယ ဝါ ဟတ္ထတလပါဒတလေသု ဝါ အက္ခီနံ ရတ္တဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ ဩဒါတပရိကမ္မံ ကရောန္တော အဋ္ဌိမှိ ဝါ ဒန္တေ ဝါ နခေ ဝါ အက္ခီနံ သေတဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပန္တိ အဇ္ဈတ္တံ ရူပနိမိတ္တံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၃။)မေတ္တာသဟဂတေနာတိ ပဌမဒုတိယတတိယဇ္ဈာနဝသေန မေတ္တာယ သမန္နာဂတေန။ စေတသာတိ စိတ္တေန။ ဧကံ ဒိသန္တိ ဧကံ ဧကိဿာ ဒိသာယ ပဌမပရိဂ္ဂဟိတံ သတ္တံ ဥပါဒါယ ဧကဒိသာပရိယာပန္နသတ္တဖရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ဖရိတွာတိ ဖုသိတွာ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ ဝိဟရတီတိ ဗြဟ္မဝိဟာရာဓိဋ္ဌိတံ ဣရိယာပထဝိဟာရံ ပဝတ္တေတိ။ တထာ ဒုတိယန္တိ ယထာ ပုရတ္ထိမာဒီသု ယံကိဉ္စိ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ, တထေဝ တဒနန္တရံ ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထံ ဝါတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဥဒ္ဓန္တိ ဧတေနေဝ နယေန ဥပရိမံ ဒိသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဓော တိရိယန္တိ အဓောဒိသမ္ပိ တိရိယံ ဒိသမ္ပိ ဧဝမေဝ။ တတ္ထ စ အဓောတိ ဟေဋ္ဌာ။ တိရိယန္တိ အနုဒိသာ။ ဧဝံ သဗ္ဗဒိသာသု အဿမဏ္ဍလိကာယ အဿမိဝ မေတ္တာသဟဂတံ စိတ္တံ သာရေတိပိ ပစ္စာသာရေတိပီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဧကမေကံ ဒိသံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဩဓိသော မေတ္တာဖရဏံ ဒဿိတံ။ သဗ္ဗဓီတိအာဒိ ပန အနောဓိသော ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေသု ဟီနမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌမိတ္တသပတ္တမဇ္ဈတ္တာဒိပ္ပဘေဒေသု အတ္တတာယ, ‘‘အယံ ပရသတ္တော’’တိ ဝိဘာဂံ အကတွာ အတ္တသမတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေန စိတ္တဘာဝေန, ဤသကမ္ပိ ဗဟိ အဝိက္ခိပမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗသတ္တဝန္တံ, သဗ္ဗသတ္တယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဝန္တန္တိပိ ပါဌော။ လောကန္တိ သတ္တလောကံ။
ဝိပုလေနာတိ ဧဝမာဒိပရိယာယဒဿနတော ပနေတ္ထ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ ဧတ္ထ ဩဓိသော ဖရဏေ ဝိယ ပုန တထာသဒ္ဒေါ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ န ဝုတ္တော, တသ္မာ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ ဝုတ္တံ, နိဂမနဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဝိပုလေနာတိ ဧတ္ထ ဖရဏဝသေန ဝိပုလတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘူမိဝသေန ပန တံ မဟဂ္ဂတံ။ တဉှိ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာယ ဝိပုလဖလတာယ ဒီဃသန္တာနတာယ စ မဟန္တဘာဝံ ဂတံ, မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တပညေဟိ ဂတံ ပဋိပန္နန္တိ မဟဂ္ဂတံ။ ပဂုဏဝသေန အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏဝသေန စ အပ္ပမာဏံ။ ဗျာပါဒပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ။ ဒေါမနဿပ္ပဟာနတော အဗျာပဇ္ဇံ, နိဒ္ဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပ္ပဋိကူလာ ဟောန္တီတိ ဘိက္ခုနော စိတ္တဿ အပ္ပဋိကူလာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ သေသေသုပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကရုဏာယ ဝိဟေသာပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ, မုဒိတာယ အရတိပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၄။)ဥပေက္ခာသဟဂတေနာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ဥပေက္ခာယ သမန္နာဂတေန။ ရာဂပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ, ဂေဟသိတသောမနဿပ္ပဟာနတော အဗျာပဇ္ဇံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ အကုသလံ ကိလေသပရိဠာဟယောဂတော သဗျာပဇ္ဇမေဝါတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
֍ * ၂၁၃။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာကာရေန, သဗ္ဗာသံ ဝါ, အနဝသေသာနန္တိ အတ္ထော။ ရူပသညာနန္တိ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနာနဉ္စေဝ တဒါရမ္မဏာနဉ္စ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈), တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၂၃)။ တသ္မာ ဣဓ ရူပေ သညာ ရူပသညာတိ ဧဝံ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရူပံ သညာ အဿာတိ ရူပသညံ, ရူပမဿ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမတိက္ကမာတိ ဝိရာဂါ နိရောဓာ စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဧတာသံ ကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန ပဉ္စဒသန္နံ ဈာနသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ, ဧတေသဉ္စ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန နဝန္နံ အာရမ္မဏသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ သဗ္ဗာကာရေန, အနဝသေသာနံ ဝါ ဝိရာဂါ စ နိရောဓာ စ ဝိရာဂဟေတု စေဝ နိရောဓဟေတု စ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗသော အနတိက္ကန္တရူပသညေန ဧတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုန္တိ။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏသမတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗာ ဧတာ သမာပတ္တိယော, န ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ။ အာရမ္မဏေ အဝိရတ္တဿ စ သညာသမတိက္ကမော န ဟောတိ, တသ္မာ အယံ အာရမ္မဏသမတိက္ကမဝသေနာပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန ဥပ္ပန္နာ သညာ ပဋိဃသညာ, ရူပသညာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တာသံ ကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နံ, အကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နန္တိ သဗ္ဗသော ဒသန္နမ္ပိ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ ပဟာနာ အသမုပ္ပါဒါ, အပ္ပဝတ္တိံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာမဉ္စေတာ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ သမာပန္နဿပိ န သန္တိ, န ဟိ တသ္မိံ သမယေ ပဉ္စဒွါရဝသေန စိတ္တံ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ သန္တေပိ အညတ္ထ ပဟီနာနံ သုခဒုက္ခာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ဝိယ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ တတိယမဂ္ဂေ ဝိယ စ ဣမသ္မိံ ဈာနေ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဣမဿ ဈာနဿ ပသံသာဝသေန ဧတာသံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၅။)ဧတ္ထ ဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကိဉ္စာပိ တာ ရူပါဝစရံ သမာပန္နဿ န သန္တိ, အထ ခေါ န ပဟီနတ္တာ န သန္တိ။ န ဟိ ရူပဝိရာဂါယ ရူပါဝစရဘာဝနာ သံဝတ္တတိ, ရူပါယတ္တာယေဝ စ ဧတာသံ ပဝတ္တိ။ အယံ ပန ဘာဝနာ ရူပဝိရာဂါယ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ တာ ဧတ္ထ ပဟီနာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝတ္တုံ, ဧကံသေနေဝ ဧဝံ ဓာရေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တာသဉှိ ဣတော ပုဗ္ဗေ အပ္ပဟီနတ္တာယေဝ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပန္နဿ သဒ္ဒေါ ကဏ္ဋကော’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၇၂) ဝုတ္တော ဘဂဝတာ။ ဣဓ စ ပဟီနတ္တာယေဝ အရူပသမာပတ္တီနံ အာနေဉ္ဇတာ သန္တဝိမောက္ခတာ စ ဝုတ္တာ။
နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာတိ နာနတ္တေ ဝါ ဂေါစရေ ပဝတ္တာနံ သညာနံ, နာနတ္တာနံ ဝါ သညာနံ။ ယသ္မာ ဟေတာ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ, ယသ္မာ စေတာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ, ဒွါဒသ အကုသလသညာ, ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ, ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ, ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယာသညာတိ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသမ္ပိ သညာ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညဝိသဒိသာ, တသ္မာ ‘‘နာနတ္တသညာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တာသံ သဗ္ဗသော နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ အနာဝဇ္ဇနာ စိတ္တေ စ အနုပ္ပါဒနာ။ ယသ္မာ တာ နာဝဇ္ဇတိ စိတ္တေ စ န ဥပ္ပါဒေတိ န မနသိကရောတိ န ပစ္စဝေက္ခတိ, တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ ပုရိမာ ရူပသညာ ပဋိဃသညာ စ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေပိ န ဝိဇ္ဇန္တိ, ပဂေဝ တသ္မိံ ဘဝေ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏကာလေ, တသ္မာ တာသံ သမတိက္ကမာ အတ္ထင်္ဂမာတိ ဒွေဓာပိ အဘာဝေါယေဝ ဝုတ္တော။ နာနတ္တသညာသု ပန ယသ္မာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ, နဝ ကိရိယာသညာ, ဒသာကုသလသညာတိ ဣမာ သတ္တဝီသတိ သညာ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေ ဝိဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ တာသံ အမနသိကာရာတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာပိ ဟိ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တော တာသံ အမနသိကာရာယေဝ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ တာ ပန မနသိကရောန္တော အသမာပန္နော ဟောတီတိ။ သင်္ခေပတော စေတ္ထ ‘‘ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိဣမိနာ သဗ္ဗရူပါဝစရဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ’’တိဣမိနာ သဗ္ဗေသံ ကာမာဝစရစိတ္တစေတသိကာနံ ပဟာနဉ္စ အမနသိကာရော စ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၆။)အနန္တော အာကာသောတိ ဧတ္ထ ပညတ္တိမတ္တတ္တာ နာဿ ဥပ္ပါဒန္တော ဝါ ဝယန္တော ဝါ ပညာယတီတိ အနန္တော, အနန္တဖရဏဝသေနာပိ အနန္တော။ န ဟိ သော ယောဂီ ဧကဒေသဝသေန ဖရတိ, သကလဝသေနေဝ ဖရတိ။ အာကာသောတိ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသော။ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ တံ ပတွာ နိပ္ဖါဒေတွာ တဒနုရူပေန ဣရိယာပထေန ဝိဟရတိ။ တဒေဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော သမာပတ္တိ။
အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဈာနမ္ပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အာကာသာနဉ္စံ စ တံ ပဌမဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ, တထာ အာကာသာနဉ္စံ စ တံ တဿ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ ‘‘ကမ္ဗောဇာ အဿာနံ အာယတန’’န္တိအာဒီနိ ဝိယ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတမေကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနန္တံ ဝိညာဏန္တိ တံယေဝ ‘‘အနန္တော အာကာသော’’တိ ဖရိတွာ ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ မနသိကရောန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မနသိကာရဝသေန ဝါ အနန္တံ။ သော ဟိ တံ အာကာသာရမ္မဏံ ဝိညာဏံ အနဝသေသတော မနသိကရောန္တော အနန္တံ မနသိ ကရောတိ။
ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထာပိ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဈာနမ္ပိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိညာဏဉ္စံ စ တံ ဒုတိယဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ, တထာ ဝိညာဏဉ္စံ စ တံ တဿေဝ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတမေကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ နတ္ထိ နတ္ထိ, သုညံ သုညံ, ဝိဝိတ္တံ ဝိဝိတ္တန္တိ ဧဝံ မနသိကရောန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၇။)အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဈာနမ္ပိ အာကိဉ္စညာယတနံ အာရမ္မဏမ္ပိ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အာကိဉ္စညဉ္စ တံ တတိယဿ အာရုပ္ပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏတ္တာ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ အာကိဉ္စညာယတနံ, တထာ အာကိဉ္စညဉ္စ တံ တဿေဝ ဈာနဿ သဉ္ဇာတိဟေတုတ္တာ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိပိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတမေကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သညာဝေဒယိတနိရောဓကထာ ဟေဋ္ဌာ ကထိတာဝ။
‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒိကာ သတ္တ ဝိမောက္ခာ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုစ္စနဋ္ဌေန အာရမ္မဏေ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌေန စ ဝိမောက္ခာ, နိရောဓသမာပတ္တိ ပန စိတ္တစေတသိကေဟိ ဝိမုတ္တဋ္ဌေန ဝိမောက္ခော။ သမာပတ္တိသမာပန္နသမယေ ဝိမုတ္တော ဟောတိ, ဝုဋ္ဌိတသမယေ အဝိမုတ္တော ဟောတီတိ သမယဝိမောက္ခော။ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိဝသေန အစ္စန္တဝိမုတ္တတ္တာ အရိယမဂ္ဂါ, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိဝသေန အစ္စန္တဝိမုတ္တတ္တာ သာမညဖလာနိ, နိဿရဏဝိမုတ္တိဝသေန အစ္စန္တဝိမုတ္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ အသမယဝိမောက္ခော။ တထာ သာမယိကာသာမယိကဝိမောက္ခာ။
ပမာဒံ အာဂမ္မ ပရိဟာယတီတိ ကုပ္ပေါ။ တထာ န ပရိဟာယတီတိ အကုပ္ပေါ။ လောကာယ သံဝတ္တတီတိ လောကိယော။ အရိယမဂ္ဂါ လောကံ ဥတ္တရန္တီတိ လောကုတ္တရာ, သာမညဖလာနိ နိဗ္ဗာနဉ္စ လောကတော ဥတ္တိဏ္ဏာတိ လောကုတ္တရာ။ အာဒိတ္တံ အယောဂုဠံ မက္ခိကာ ဝိယ တေဇုဿဒံ လောကုတ္တရံ ဓမ္မံ အာသဝါ နာလမ္ဗန္တီတိ အနာသဝေါ။ ရူပပ္ပဋိသညုတ္တောတိ ရူပဇ္ဈာနာနိ။ အရူပပ္ပဋိသညုတ္တောတိ အရူပသမာပတ္တိယော။ တဏှာယ အာလမ္ဗိတော ပဏိဟိတော။ အနာလမ္ဗိတော အပ္ပဏိဟိတော။ မဂ္ဂဖလာနိ ဧကာရမ္မဏတ္တာ ဧကနိဋ္ဌတ္တာ စ ဧကတ္တဝိမောက္ခော, နိဗ္ဗာနံ အဒုတိယတ္တာ ဧကတ္တဝိမောက္ခော, အာရမ္မဏနာနတ္တာ ဝိပါကနာနတ္တာ စ နာနတ္တဝိမောက္ခော။
֍ * ၂၁၄။ သိယာတိ ဘဝေယျ, ဒသ ဟောန္တီတိ စ ဧကော ဟောတီတိ စ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘သိယာ’’တိ စ ဧတံ ဝိဓိဝစနံ, န ပုစ္ဆာဝစနံ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ နိစ္စသညာဒိဒသဝတ္ထုဝသေန ဒသ ဟောန္တိ။ ပရိယာယေနာတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၈။)ဝိမုစ္စနပရိယာယေန ဧကော ဟောတိ။ သိယာတိ ကထဉ္စ သိယာတိ ယံ ဝါ သိယာတိ ဝိဟိတံ, တံ ကထံ သိယာတိ ပုစ္ဆတိ။ အနိစ္စာနုပဿနဉာဏန္တိ သမာသပဒံ။ အနိစ္စာနုပဿနာဉာဏန္တိ ဝါ ပါဌော။ တထာ သေသေသုပိ။ နိစ္စတော သညာယာတိ နိစ္စတော ပဝတ္တာယ သညာယ, ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ပဝတ္တာယ သညာယာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သုခတော အတ္တတော နိမိတ္တတော သညာယာတိ ဧတ္ထာပိ။ နိမိတ္တတောတိ စ နိစ္စနိမိတ္တတော။ နန္ဒိယာ သညာယာတိ နန္ဒိဝသေန ပဝတ္တာယ သညာယ, နန္ဒိသမ္ပယုတ္တာယ သညာယာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ရာဂတော သမုဒယတော အာဒါနတော ပဏိဓိတော အဘိနိဝေသတော သညာယာတိ ဧတ္ထာပိ။ ယသ္မာ ပန ခယဝယဝိပရိဏာမာနုပဿနာ တိဿော အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ ဗလဝဘာဝါယ ဗလဝပစ္စယဘူတာ ဘင်္ဂါနုပဿနာဝိသေသာ။ ဘင်္ဂဒဿနေန ဟိ အနိစ္စာနုပဿနာ ဗလဝတီ ဟောတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာယ စ ဗလဝတိယာ ဇာတာယ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဒုက္ခာနတ္တာနုပဿနာပိ ဗလဝတိယော ဟောန္တိ။ တသ္မာ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု ဝုတ္တာသု တာပိ တိဿော ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ။ ယသ္မာ စ သုညတာနုပဿနာ ‘‘အဘိနိဝေသတော သညာယ မုစ္စတီ’’တိ ဝစနေနေဝ သာရာဒါနာဘိနိဝေသသမ္မောဟာဘိနိဝေသအာလယာဘိနိဝေသသညောဂါဘိနိဝေသတော သညာယ မုစ္စတီတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ, အဘိနိဝေသာဘာဝေနေဝ အပ္ပဋိသင်္ခါတော သညာယ မုစ္စတီတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာဒယော ပဉ္စပိ အနုပဿနာ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဧတာ အဋ္ဌ အနုပဿနာ အဝတွာ ဒသေဝ အနုပဿနာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၂၁၅။ အနိစ္စာနုပဿနာ ယထာဘူတံ ဉာဏန္တိ အနိစ္စာနုပဿနာယေဝ ယထာဘူတဉာဏံ။ ဥဘယမ္ပိ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယထာဘူတဉာဏန္တိ ဉာဏတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ သမ္မောဟာ အညာဏာတိ သမ္မောဟဘူတာ အညာဏာ။ မုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခတ္ထော ဝုတ္တော။
֍ * ၂၁၆။ အနိစ္စာနုပဿနာ အနုတ္တရံ သီတိဘာဝဉာဏန္တိ ဧတ္ထ သာသနေယေဝ သဗ္ဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန အနုတ္တရံ, အနုတ္တရဿ ပစ္စယတ္တာ ဝါ အနုတ္တရံ, သီတိဘာဝေါ ဧဝ ဉာဏံ သီတိဘာဝဉာဏံ။ တံ အနိစ္စာနုပဿနာသင်္ခါတံ အနုတ္တရံ သီတိဘာဝဉာဏံ။ ‘‘ဆဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၉။)ဘဗ္ဗော အနုတ္တရံ သီတိဘာဝံ သစ္ဆိကာတု’’န္တိ (အ။ နိ။ ၆။၈၅) ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနံ အနုတ္တရော သီတိဘာဝေါ နာမ။ ဣဓ ပန ဝိပဿနာ အနုတ္တရော သီတိဘာဝေါ။ နိစ္စတော သန္တာပပရိဠာဟဒရထာ မုစ္စတီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ပဝတ္တကိလေသာ ဧဝ ဣဓ စာမုတြ စ သန္တာပနဋ္ဌေန သန္တာပေါ, ပရိဒဟနဋ္ဌေန ပရိဠာဟော, ဥဏှဋ္ဌေန ဒရထောတိ ဝုစ္စန္တိ။
֍ * ၂၁၇။ နေက္ခမ္မံ ဈာယတီတိ ဈာနန္တိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ။ နေက္ခမ္မာဒီနိ စေတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာနေဝ။
֍ * ၂၁၈။ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခောတိ ဣဓ ဝိပဿနာယေဝ။ ‘‘ဧတဒတ္ထာ ကထာ, ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ, ယဒိဒံ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆၊ အ။ နိ။ ၃။၆၈) ဧတ္ထ ပန နိဗ္ဗာနံ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော။ ကတိဟုပါဒါနေဟီတိ ကတိဟိ ဥပါဒါနေဟိ။ ကတမာ ဧကုပါဒါနာတိ ကတမတော ဧကုပါဒါနတော။ ဣဒံ ဧကုပါဒါနာတိ ဣတော ဧကတော ဥပါဒါနတော။ ဣဒန္တိ ပုဗ္ဗဉာဏာပေက္ခံ ဝါ။ ဥပါဒါနတော မုစ္စနေသု ယသ္မာ အာဒိတော သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿိတွာ ပဿိတွာ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝိပဿတိ, ပစ္ဆာ သင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂမေဝ ပဿိတွာ အနိမိတ္တာနုပဿနာယ ဝိပဿတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာဝိသေသောယေဝ ဟိ အနိမိတ္တာနုပဿနာ။ သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန စ ဘင်္ဂဒဿနေန စ အတ္တာဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတိ။ တေန ဒိဋ္ဌုပါဒါနဿ စ အတ္တဝါဒုပါဒါနဿ စ ပဟာနံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနေနေဝ စ ‘‘သီလဗ္ဗတေန အတ္တာ သုဇ္ဈတီ’’တိ ဒဿနဿ အဘာဝတော သီလဗ္ဗတုပါဒါနဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စ အနတ္တာနုပဿနာယ ဥဇုကမေဝ အတ္တာဘာဝံ ပဿတိ, အနတ္တာနုပဿနာဝိသေသောယေဝ စ သုညတာနုပဿနာ, တသ္မာ ဣမာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီဟိ တီဟိ ဥပါဒါနေဟိ မုစ္စန္တိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာဒီနံယေဝ ပန စတဿန္နံ တဏှာယ ဥဇုဝိပစ္စနီကတ္တာ အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ စတဿန္နံ ကာမုပါဒါနတော မုစ္စနံ န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အာဒိတော ဒုက္ခာနုပဿနာယ ‘‘သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ ပဿတော ပစ္ဆာ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာယ စ ‘‘သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ ပဿတော သင်္ခါရာနံ ပတ္ထနာ ပဟီယတိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာဝိသေသောယေဝ ဟိ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ။ ယသ္မာ စ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နိဗ္ဗိန္ဒန္တဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၀။)ဝိရာဂါနုပဿနာယ ဝိရဇ္ဇန္တဿ သင်္ခါရာနံ ပတ္ထနာ ပဟီယတိ, တသ္မာ ဣမာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ကာမုပါဒါနတော မုစ္စန္တိ။ ယသ္မာ နိရောဓာနုပဿနာယ ကိလေသေ နိရောဓေတိ, ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ, တသ္မာ ဣမာနိ ဒွေ ဉာဏာနိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ မုစ္စန္တီတိ ဧဝံ သဘာဝနာနတ္တေန စ အာကာရနာနတ္တေန စ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဝိမောက္ခာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
֍ * ၂၁၉။ ဣဒါနိ အာဒိတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ မုခါနိ ဒဿေတွာ ဝိမောက္ခမုခပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဣန္ဒြိယဝိသေသံ ပုဂ္ဂလဝိသေသဉ္စ ဒဿေတုကာမော တီဏိ ခေါ ပနိမာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိမောက္ခမုခါနီတိ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ မုခါနိ။ လောကနိယျာနာယ သံဝတ္တန္တီတိ တေဓာတုကလောကတော နိယျာနာယ နိဂ္ဂမနာယ သံဝတ္တန္တိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရေ ပရိစ္ဆေဒပရိဝဋုမတော သမနုပဿနတာယာတိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန ပရိစ္ဆေဒတော စေဝ ပရိဝဋုမတော စ သမနုပဿနတာယ။ လောကနိယျာနံ ဟောတီတိ ပါဌသေသော။ အနိစ္စာနုပဿနာ ဟိ ဥဒယတော ပုဗ္ဗေ သင်္ခါရာ နတ္ထီတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တေသံ ဂတိံ သမန္နေသမာနာ ဝယတော ပရံ န ဂစ္ဆန္တိ, ဧတ္ထေဝ အန္တရဓာယန္တီတိ ပရိဝဋုမတော ပရိယန္တတော သမနုပဿတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရာ ဟိ ဥဒယေန ပုဗ္ဗန္တပရိစ္ဆိန္နာ, ဝယေန အပရန္တပရိစ္ဆိန္နာ။ အနိမိတ္တာယ စ ဓာတုယာ စိတ္တသမ္ပက္ခန္ဒနတာယာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ အနိမိတ္တာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော အနိမိတ္တသင်္ခါတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ စိတ္တပဝိသနတာယ စ လောကနိယျာနံ ဟောတိ။ မနောသမုတ္တေဇနတာယာတိ စိတ္တသံဝေဇနတာယ။ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဟိ သင်္ခါရေသု စိတ္တံ သံဝိဇ္ဇတိ။ အပ္ပဏိဟိတာယ စ ဓာတုယာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ အပ္ပဏိဟိတာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော အပ္ပဏိဟိတသင်္ခါတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ သဗ္ဗဓမ္မေတိ နိဗ္ဗာနဿ အဝိပဿနုပဂတ္တေပိ အနတ္တသဘာဝသဗ္ဘာဝတော ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေ’’တိ အဝတွာ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရတော သမနုပဿနတာယာတိ ပစ္စယာယတ္တတ္တာ အဝသတာယ အဝိဓေယျတာယ စ ‘‘နာဟံ န မမ’’န္တိ ဧဝံ အနတ္တတော သမနုပဿနတာယ။ သုညတာယ စ ဓာတုယာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ သုညတာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော သုညတာသင်္ခါတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ ဣတိ ဣမာနိ တီဏိ ဝစနာနိ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာနုပဿနာနံ ဝသေန ဝုတ္တာနိ။ တေနေဝ တဒနန္တရံ အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခယတောတိ ခီယနတော။ ဘယတောတိ သဘယတော။ သုညတောတိ အတ္တရဟိတတော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၁။)အဓိမောက္ခဗဟုလန္တိ အနိစ္စာနုပဿနာယ ‘‘ခဏဘင်္ဂဝသေန သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တီ’’တိ သဒ္ဓါယ ပဋိပန္နဿ ပစ္စက္ခတော ခဏဘင်္ဂဒဿနေန ‘‘သစ္စံ ဝတာဟ ဘဂဝါ’’တိ ဘဂဝတိ သဒ္ဓါယ သဒ္ဓါဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ပဒေသသင်္ခါရာနံ အနိစ္စတံ ပဿိတွာ ‘‘ဧဝံ အနိစ္စာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ’’တိ အဓိမုစ္စနတော အဓိမောက္ခဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ ပဿဒ္ဓိဗဟုလန္တိ ဒုက္ခာနုပဿနာယ စိတ္တက္ခောဘကရာယ ပဏိဓိယာ ပဇဟနတော စိတ္တဒရထာဘာဝေန ပဿဒ္ဓိဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သံဝေဂဇနနတော သံဝိဂ္ဂဿ စ ယောနိသော ပဒဟနတော ဝိက္ခေပါဘာဝေန ပဿဒ္ဓိဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဒဗဟုလန္တိ အနတ္တာနုပဿနာယ ဗာဟိရကေဟိ အဒိဋ္ဌံ ဂမ္ဘီရံ အနတ္တလက္ခဏံ ပဿတော ဉာဏဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ‘‘သဒေဝကေန လောကေန အဒိဋ္ဌံ အနတ္တလက္ခဏံ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ တုဋ္ဌဿ တုဋ္ဌိဗဟုလံ စိတ္တံ ဟောတိ။
အဓိမောက္ခဗဟုလော သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိမောက္ခော ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနော ဘာဝနာပါရိပူရိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ နာမ ဟောတိ, တံ သော ပဋိလဘတိ နာမ။ ပဿဒ္ဓိဗဟုလော သမာဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဿဒ္ဓိဗဟုလဿ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတိ, သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃၊ အ။ နိ။ ၅။၂၆) ဝစနတော ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပဿဒ္ဓိပစ္စယာ သမာဓိန္ဒြိယံ ဟောတိ, တံ သော ပဋိလဘတိ နာမ။ ဝေဒဗဟုလော ပညိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝေဒေါ ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနော ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပညိန္ဒြိယံ နာမ ဟောတိ, တံ သော ပဋိလဘတိ နာမ။
အာဓိပတေယျံ ဟောတီတိ ဆန္ဒာဒိကေ အဓိပတိဘူတေပိ သကိစ္စနိပ္ဖါဒနဝသေန အဓိပတိ ဟောတိ ပဓာနော ဟောတိ။ ဘာဝနာယာတိ ဘုမ္မဝစနံ, ဥပရူပရိ ဘာဝနတ္ထာယ ဝါ။ တဒနွယာ ဟောန္တီတိ တံ အနုဂါမိနီ တံ အနုဝတ္တိနီ ဟောန္တိ။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ သဟဥပ္ပါဒနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ ပကာသဿ ပဒီပေါ ဝိယ။ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အညမညံ ဥပ္ပါဒနုပတ္ထမ္ဘနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ အညမညူပတ္ထမ္ဘကံ တိဒဏ္ဍံ ဝိယ။ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန နိဿယာကာရေန စ ဥပကာရကာ ဟောန္တိ တရုစိတ္တကမ္မာနံ ပထဝီပဋာဒိ ဝိယ။ သမ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဧကဝတ္ထုကဧကာရမ္မဏဧကုပ္ပါဒဧကနိရောဓသင်္ခါတေန သမ္ပယုတ္တဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၂။)֍ * ၂၂၀။ ပဋိဝေဓကာလေတိ မဂ္ဂက္ခဏေ သစ္စပဋိဝေဓကာလေ။ ပညိန္ဒြိယံ အာဓိပတေယျံ ဟောတီတိ မဂ္ဂက္ခဏေ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သစ္စဒဿနကိစ္စကရဏဝသေန စ ကိလေသပ္ပဟာနကိစ္စကရဏဝသေန စ ပညိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ။ ပဋိဝေဓာယာတိ သစ္စပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထာယ။ ဧကရသာတိ ဝိမုတ္တိရသေန။ ဒဿနဋ္ဌေနာတိ သစ္စဒဿနဋ္ဌေန။ ဧဝံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ ဘာဝေတိ, ဘာဝေန္တောပိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ မဂ္ဂက္ခဏေ သကိံယေဝ ဘာဝနာယ စ ပဋိဝေဓဿ စ သဗ္ဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အနတ္တာနုပဿနာယ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ ပညိန္ဒြိယဿေဝ အာဓိပတေယျတ္တာ ‘‘ပဋိဝေဓကာလေပီ’’တိ အပိသဒ္ဒေါ ပယုတ္တော။
֍ * ၂၂၁။ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ကတမိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတီတိအာဒိ ဣန္ဒြိယဝိသေသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဓိမတ္တန္တိ အဓိကံ။ တတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယပညိန္ဒြိယာနံ အဓိမတ္တတာ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဧတ္ထ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တေပိ ဥပရိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဌပေတွာ သေသေသု သတ္တသု ဌာနေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ ဟောတိ, န သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာယေဝ သေသေသု သမာဓိန္ဒြိယပညိန္ဒြိယာဓိမတ္တတ္တေပိ သတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောယေဝ နာမ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ကာယသက္ခီ ဟောတီတိ အဋ္ဌသုပိ ဌာနေသု ကာယသက္ခီ နာမ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော ဟောတီတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဒဟန္တော စတူသုပိ ဖလက္ခဏေသု ဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယက္ခဏေ သဒ္ဓါဝိမုတ္တတ္တံ ဣဒါနိ ဝက္ခတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ပန သဒ္ဓါနုသာရိတ္တံ ပစ္ဆာ ဝက္ခတိ။ ဖုဋ္ဌတ္တာ သစ္ဆိကတောတိ ကာယသက္ခီတိ သုက္ခဝိပဿကတ္တေ သတိ ဥပစာရဇ္ဈာနဖဿဿ ရူပါရူပဇ္ဈာနလာဘိတ္တေ သတိ ရူပါရူပဇ္ဈာနဖဿဿ ဖုဋ္ဌတ္တာ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကတောတိ ကာယသက္ခီ, နာမကာယေန ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဈာနဖဿေ စ နိဗ္ဗာနေ စ သက္ခီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တောတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တေန ပညိန္ဒြိယေန ပဌမံ နိဗ္ဗာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပစ္ဆာ သောတာပတ္တိဖလာဒိဝသေန နိဗ္ဗာနံ ပတ္တောတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော, ပညိန္ဒြိယသင်္ခါတာယ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၃။)ဒိဋ္ဌိယာ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဓမ္မာနုသာရိတ္တံ ပစ္ဆာ ဝက္ခတိ။ သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုစ္စတီတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တောတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ သကဒါဂါမိအနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေသု သဒ္ဒဟန္တော ဝိမုစ္စတီတိ သဒ္ဓါဝိမုတ္တော။ ဧတ္ထ ဝိမုစ္စမာနောပိ အာသံသာယ ဘူတဝစနဝသေန ‘‘ဝိမုတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ဈာနဖဿန္တိ တိဝိဓံ ဈာနဖဿံ။ ‘‘ဈာနဖဿ’’န္တိအာဒီနိ ‘‘ဒုက္ခာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒီနိ စ ပဌမံ ဝုတ္တံ ဒွယမေဝ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာနိ။ ဉာတံ ဟောတီတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဧတ္ထ စ ဈာနလာဘီ ပုဂ္ဂလော သမာဓိန္ဒြိယဿ အနုကူလာယ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဧဝ ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဂ္ဂဖလာနိ ပါပုဏာတီတိ အာစရိယာနံ အဓိပ္ပါယော။
သိယာတိ သိယုံ, ဘဝေယျုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သိယာ’’တိ ဧတံ ဝိဓိဝစနမေဝ။ တယော ပုဂ္ဂလာတိ ဝိပဿနာနိယမေန ဣန္ဒြိယနိယမေန စ ဝုတ္တာ တယော ပုဂ္ဂလာ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ တီသု အနုပဿနာသု ဧကေကဣန္ဒြိယဝတ္ထုဝသေန။ ပရိယာယေနာတိ တေနေဝ ပရိယာယေန။ ဣမိနာ ဝါရေန ကိံ ဒဿိတံ ဟောတိ? ဟေဋ္ဌာ ဧကေကိဿာ အနုပဿနာယ ဧကေကဿ ဣန္ဒြိယဿ အာဓိပစ္စံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တန္တိ စ, ကဒါစိ တီသုပိ အနုပဿနာသု ဧကေကဿေဝ ဣန္ဒြိယဿ အာဓိပစ္စံ ဟောတီတိ စ ဒဿိတံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာက္ခဏေ တိဿန္နမ္ပိ အနုပဿနာနံ သဗ္ဘာဝတော တာသု ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာသု တေသံ တေသံ ဣန္ဒြိယာနံ အာဓိပစ္စံ အပေက္ခိတွာ မဂ္ဂဖလက္ခဏေသု သဒ္ဓါဝိမုတ္တာဒီနိ နာမာနိ ဟောန္တီတိ။ ဧဝဉှိ ဝုစ္စမာနေ ဟေဋ္ဌာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဥပရိ စ ကတော ဣန္ဒြိယာဓိပစ္စပုဂ္ဂလနိယမော သုကတောယေဝ နိစ္စလောယေဝ စ ဟောတိ။ အနန္တရဝါရေ သိယာတိ အညောယေဝါတိ ဧဝံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောယေဝ နိယမော။
ဣဒါနိ မဂ္ဂဖလဝသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ အနိစ္စတော မနသိကရောတော…ပေ… သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလဘတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဒ္ဓံ အနုဿရတိ အနုဂစ္ဆတိ, သဒ္ဓါယ ဝါ နိဗ္ဗာနံ အနုဿရတိ အနုဂစ္ဆတီတိ သဒ္ဓါနုသာရီ။ သစ္ဆိကတန္တိ ပစ္စက္ခကတံ။ အရဟတ္တန္တိ အရဟတ္တဖလံ။ ပညာသင်္ခါတံ ဓမ္မံ အနုဿရတိ, တေန ဝါ ဓမ္မေန နိဗ္ဗာနံ အနုဿရတီတိ ဓမ္မာနုသာရီ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၄။)֍ * ၂၂၂။ ပုန အပရေဟိ ပရိယာယေဟိ ဣန္ဒြိယတ္တယဝိသေသေန ပုဂ္ဂလဝိသေသံ ဝဏ္ဏေတုကာမော ယေ ဟိ ကေစီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘာဝိတာ ဝါတိ အတီတေ ဘာဝယိံသု ဝါ။ ဘာဝေန္တိ ဝါတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ။ ဘာဝိဿန္တိ ဝါတိ အနာဂတေ။ အဓိဂတာ ဝါတိအာဒိ ဧကေကန္တိကံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဖဿိတာ ဝါတိ ဉာဏဖုသနာယ ဖုသိံသု ဝါ။ ဝသိပ္ပတ္တာတိ ဣဿရဘာဝံ ပတ္တာ။ ပါရမိပ္ပတ္တာတိ ဝေါသာနံ ပတ္တာ။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တာတိ ဝိသာရဒဘာဝံ ပတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ သဒ္ဓါဝိမုတ္တာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တက္ခဏေသုယေဝ, သတိပဋ္ဌာနာဒယော မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခေတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒိကေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈) ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ ဧဝ ပတ္တာ။
တိဿော သိက္ခာတိ အဓိသီလသိက္ခာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ အဓိပညာသိက္ခာ မဂ္ဂပ္ပတ္တာ ဧဝ သိက္ခမာနာ။ ဒုက္ခံ ပရိဇာနန္တီတိအာဒီနိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ ပရိညာပဋိဝေဓံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ပရိညာယ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ပရိညာပဋိဝေဓံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ သဗ္ဗဓမ္မာဒီဟိ ဝိသေသေတွာ အဘိညာပဋိဝေဓာဒယော ဝုတ္တာ။ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော ပန မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏဉာဏသိဒ္ဓိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဧဝမိဓ ပဉ္စ အရိယပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ, ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော စ ပညာဝိမုတ္တော စာတိ ဣမေ ဒွေ အနိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အညတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၇၃) ပန ‘‘ယော ပန ဒုက္ခတော မနသိကရောန္တော ပဿဒ္ဓိဗဟုလော သမာဓိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတိ, သော သဗ္ဗတ္ထ ကာယသက္ခီ နာမ ဟောတိ, အရူပဇ္ဈာနံ ပန ပတွာ အဂ္ဂဖလံ ပတ္တော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော နာမ ဟောတိ။ ယော ပန အနတ္တတော မနသိကရောန္တော ဝေဒဗဟုလော ပညိန္ဒြိယံ ပဋိလဘတိ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မာနုသာရီ ဟောတိ, ဆသု ဌာနေသု ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော, အဂ္ဂဖလေ ပညာဝိမုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဣဓ ကာယသက္ခိဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တေဟိယေဝ သင်္ဂဟိတာ။ အတ္ထတော ပန အရူပဇ္ဈာနေန စေဝ အရိယမဂ္ဂေန စာတိ ဥဘတောဘာဂေန ဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော။ ပဇာနန္တော ဝိမုတ္တောတိ ပညာဝိမုတ္တောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဣန္ဒြိယပုဂ္ဂလဝိသေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။
၂၂၃-၂၂၆။ ဣဒါနိ ဝိမောက္ခပုဗ္ဗင်္ဂမမေဝ ဝိမောက္ခဝိသေသံ ပုဂ္ဂလဝိသေသဉ္စ ဒဿေတုကာမော အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွေ ဝိမောက္ခာတိ အပ္ပဏိဟိတသုညတဝိမောက္ခာ။ အနိစ္စာနုပဿနာဂမနဝသေန ဟိ အနိမိတ္တဝိမောက္ခောတိ လဒ္ဓနာမော မဂ္ဂေါ ရာဂဒေါသမောဟပဏိဓီနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၅။)အဘာဝါ သဂုဏတော စ တေသံယေဝ ပဏိဓီနံ အဘာဝါ အပ္ပဏိဟိတန္တိ လဒ္ဓနာမံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာရမ္မဏတော စ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခောတိ နာမမ္ပိ လဘတိ။ တထာ ရာဂဒေါသမောဟေဟိ သုညတ္တာ သဂုဏတော စ ရာဂါဒီဟိယေဝ သုညတ္တာ သုညတန္တိ လဒ္ဓနာမံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာရမ္မဏတော စ သုညတဝိမောက္ခောတိ နာမမ္ပိ လဘတိ။ တသ္မာ တေ ဒွေ ဝိမောက္ခာ အနိမိတ္တဝိမောက္ခနွယာ နာမ ဟောန္တိ။ အနိမိတ္တမဂ္ဂတော အနညေပိ အဋ္ဌန္နံ မဂ္ဂင်္ဂါနံ ဧကေကဿ မဂ္ဂင်္ဂဿ ဝသေန သဟဇာတာဒိပစ္စယာ စ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုန ဒွေ ဝိမောက္ခာတိ သုညတာနိမိတ္တဝိမောက္ခာ။ ဒုက္ခာနုပဿနာဂမနဝသေန ဟိ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခောတိ လဒ္ဓနာမော မဂ္ဂေါ ရူပနိမိတ္တာဒီနံ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ နိစ္စနိမိတ္တာဒီနဉ္စ အဘာဝါ သဂုဏတော စ တေသံယေဝ နိမိတ္တာနံ အဘာဝါ အနိမိတ္တသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အာရမ္မဏတော စ အနိမိတ္တဝိမောက္ခောတိ နာမမ္ပိ လဘတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုန ဒွေ ဝိမောက္ခာတိ အနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခာ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။
ပဋိဝေဓကာလေတိ ဣန္ဒြိယာနံ ဝုတ္တက္ကမေနေဝ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂက္ခဏံ ပန မုဉ္စိတွာ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဝိမောက္ခော နာမ နတ္ထိ။ ပဌမံ ဝုတ္တောယေဝ ပန မဂ္ဂဝိမောက္ခော ‘‘ပဋိဝေဓကာလေ’’တိ ဝစနေန ဝိသေသေတွာ ဒဿိတော။ ‘‘ယော စာယံ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဓါဝိမုတ္တော’’တိအာဒိကာ ဒွေ ဝါရာ စ ‘‘အနိစ္စတော မနသိကရောန္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလဘတီ’’တိအာဒိကော ဝါရော စ သင်္ခိတ္တော, ဝိမောက္ခဝသေန ပန ယောဇေတွာ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေ ဟိ ကေစိ နေက္ခမ္မန္တိအာဒိကော ဝါရော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဝိမောက္ခပုဂ္ဂလဝိသေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ။
֍ * ၂၂၇။ ပုန ဝိမောက္ခမုခါနိ စ ဝိမောက္ခေ စ အနေကဓာ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အနိစ္စတော မနသိကရောန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာဘူတန္တိ ယထာသဘာဝေန။ ဇာနာတီတိ ဉာဏေန ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ တေနေဝ ဉာဏေန စက္ခုနာ ဝိယ ပဿတိ။ တဒနွယေနာတိ တဒနုဂမနေန, တဿ ပစ္စက္ခတော ဉာဏေန ဒိဋ္ဌဿ အနုဂမနေနာတိ အတ္ထော။ ကင်္ခါ ပဟီယတီတိ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စာနိစ္စကင်္ခါ, ဣတရာဟိ ဣတရကင်္ခါ။ နိမိတ္တန္တိ သန္တတိဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန နိစ္စသညာယ ပဟီနတ္တာ အာရမ္မဏဘူတံ သင်္ခါရနိမိတ္တံ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ။ တေန ဝုစ္စတိ သမ္မာဒဿနန္တိ တေန ယထာဘူတဇာနနေန တံ ဉာဏံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၆။)‘‘သမ္မာဒဿန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဝတ္တန္တိ ဒုက္ခပ္ပတ္တာကာရေ သုခသညံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ သုခသညာယ ပဟာနေန ပဏိဓိသင်္ခါတာယ တဏှာယ ပဟီနတ္တာ သုခသမ္မတမ္ပိ ဝိပါကပဝတ္တံ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ။ နိမိတ္တဉ္စ ပဝတ္တဉ္စာတိ နာနာဓာတုမနသိကာရသမ္ဘဝေန သမူဟဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန ဥဘယထာပိ အတ္တသညာယ ပဟီနတ္တာ သင်္ခါရနိမိတ္တဉ္စ ဝိပါကပဝတ္တဉ္စ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ။ ယဉ္စ ယထာဘူတံ ဉာဏန္တိအာဒိတ္တယံ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝ, န အညံ။ ဘယတော ဥပဋ္ဌာတီတိ နိစ္စသုခအတ္တာဘာဝဒဿနတော ယထာက္ကမံ တံ တံ ဘယတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ယာ စ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာတိအာဒိနာ ‘‘ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အနုလောမဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တေသု ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတေသု နဝသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ဘယတုပဋ္ဌာနသမ္ဗန္ဓေန အဝတ္ထာဘေဒေန ဘိန္နာနိ ဧကဋ္ဌာနိ တီဏိ ဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ, န သေသာနိ။
ပုန တီသု အနုပဿနာသု အန္တေ ဌိတာယ အနန္တရာယ အနတ္တာနုပဿနာယ သမ္ဗန္ဓေန တာယ သဟ သုညတာနုပဿနာယ ဧကဋ္ဌတံ ဒဿေတုံ ယာ စ အနတ္တာနုပဿနာ ယာ စ သုညတာနုပဿနာတိအာဒိမာဟ။ ဣမာနိ ဟိ ဒွေ ဉာဏာနိ အတ္ထတော ဧကမေဝ, အဝတ္ထာဘေဒေန ပန ဘိန္နာနိ။ ယထာ စ ဣမာနိ, တထာ အနိစ္စာနုပဿနာ စ အနိမိတ္တာနုပဿနာ စ အတ္ထတော ဧကမေဝ ဉာဏံ, ဒုက္ခာနုပဿနာ စ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ စ အတ္ထတော ဧကမေဝ ဉာဏံ, ကေဝလံ အဝတ္ထာဘေဒေနေဝ ဘိန္နာနိ။ အနတ္တာနုပဿနာသုညတာနုပဿနာနဉ္စ ဧကဋ္ဌတာယ ဝုတ္တာယ တေသံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နမ္ပိ ဉာဏာနံ ဧကလက္ခဏတ္တာ ဧကဋ္ဌတာ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ။ နိမိတ္တံ ပဋိသင်္ခါ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘သင်္ခါရနိမိတ္တံ အဒ္ဓုဝံ တာဝကာလိက’’န္တိ အနိစ္စလက္ခဏဝသေန ဇာနိတွာ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကာမဉ္စ န ပဌမံ ဇာနိတွာ ပစ္ဆာ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝေါဟာရဝသေန ပန ‘‘မနဉ္စ ပဋိစ္စ ဓမ္မေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဝိညာဏ’’န္တိအာဒီနိ (သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ မ။ နိ။ ၁။၄၀၀၊ ၃။၄၂၁) ဝိယ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူပိ စ ‘‘အာဒိစ္စံ ပါပုဏိတွာ တမော ဝိဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ သမာနကာလေပိ ဣမံ ပဒံ ဣစ္ဆန္တိ။ ဧကတ္တနယေန ဝါ ပုရိမဉ္စ ပစ္ဆိမဉ္စ ဧကံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ဣတရသ္မိမ္ပိ ပဒဒွယေ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မုဉ္စိတုကမျတာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဉာဏာနံ ဧကဋ္ဌတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၇။)နိမိတ္တာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာတီတိ သင်္ခါရနိမိတ္တေ ဒေါသဒဿနေန တတ္ထ အနလ္လီနတာယ သင်္ခါရနိမိတ္တာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ အနိမိတ္တေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ သင်္ခါရနိမိတ္တပဋိပက္ခေန အနိမိတ္တသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ စိတ္တံ ပဝိသတိ။ သေသာနုပဿနာဒွယေပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိရောဓေ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဣဓ ဝုတ္တေနေဝ ပဌမာနုပဿနာဒွယမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ နိရောဓေတိပိ ပါဌော။ ဗဟိဒ္ဓါဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာတိ ဝုဋ္ဌာနသမ္ဗန္ဓေန ဂေါတြဘုဉာဏံ ဝုတ္တံ။ ဂေါတြဘူ ဓမ္မာတိ ဂေါတြဘုဉာဏမေဝ။ ဣတရထာ ဟိ ဧကဋ္ဌတာ န ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘အသင်္ခတာ ဓမ္မာ, အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇, ၈) ဝိယ ဝါ စတုမဂ္ဂဝသေန ဝါ ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ဝိမောက္ခောတိ မဂ္ဂေါ, မဂ္ဂေါ စ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနော, တသ္မာ တေန သမ္ဗန္ဓေန ယာ စ ဒုဘတောဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနေ ပညာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၂၂၈။ ပုန ဝိမောက္ခာနံ နာနာက္ခဏာနံ ဧကက္ခဏပရိယာယံ ဒဿေတုကာမော ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ အဘိနီဟာရဋ္ဌေနာတိ ဝိပဿနာဝီထိတော နီဟရဏဋ္ဌေန။ နိယျာနဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗာနုပဂမနဋ္ဌေန။ အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာက္ခဏေယေဝ။ အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခောတိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ ဧသ နယော သေသေသု။ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတီတိ စိတ္တံ အဓိကံ ကတွာ ဌာတိ, စိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီတိ ဝိပဿနာဝီထိတော စိတ္တံ နီဟရတိ။ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ နိယျာတီတိ နိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ အာကာရနာနတ္တတော စတုဓာ နာနာက္ခဏတာ ဒဿိတာ။
ဧကက္ခဏတာယ သမောဓာနဋ္ဌေနာတိ ဧကဇ္ဈံ သမောသရဏဋ္ဌေန။ အဓိဂမနဋ္ဌေနာတိ ဝိန္ဒနဋ္ဌေန။ ပဋိလာဘဋ္ဌေနာတိ ပါပုဏနဋ္ဌေန။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေနာတိ ပစ္စက္ခကရဏဋ္ဌေန။ ဖဿနဋ္ဌေနာတိ ဉာဏဖုသနာယ ဖုသနဋ္ဌေန။ အဘိသမယဋ္ဌေနာတိ အဘိမုခံ သမာဂမနဋ္ဌေန။ ဧတ္ထ ‘‘သမောဓာနဋ္ဌေနာ’’တိ မူလပဒံ, သေသာနိ အဓိဂမဝေဝစနာနိ။ တသ္မာယေဝ ဟိ သဗ္ဗေသံ ဧကတော ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။ နိမိတ္တာ မုစ္စတီတိ နိစ္စနိမိတ္တတော မုစ္စတိ။ ဣမိနာ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ယတော မုစ္စတီတိ ယတော နိမိတ္တတော မုစ္စတိ။ တတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ တသ္မိံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၈။)နိမိတ္တေ ပတ္ထနံ န ကရောတိ။ ယတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ ယသ္မိံ နိမိတ္တေ န ပဏိဒဟတိ။ တေန သုညောတိ တေန နိမိတ္တေန သုညော။ ယေန သုညောတိ ယေန နိမိတ္တေန သုညော။ တေန နိမိတ္တေန အနိမိတ္တောတိ ဣမိနာ အနိမိတ္တဋ္ဌော ဝုတ္တော။
ပဏိဓိယာ မုစ္စတီတိ ပဏိဓိတော မုစ္စတိ။ ‘‘ပဏိဓိ မုစ္စတီ’’တိ ပါဌော နိဿက္ကတ္ထောယေဝ။ ဣမိနာ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ယတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ ယသ္မိံ ဒုက္ခေ န ပဏိဒဟတိ။ တေန သုညောတိ တေန ဒုက္ခေန သုညော။ ယေန သုညောတိ ယေန ဒုက္ခနိမိတ္တေန သုညော။ ယေန နိမိတ္တေနာတိ ယေန ဒုက္ခနိမိတ္တေန။ တတ္ထ န ပဏိဒဟတီတိ ဣမိနာ အပ္ပဏိဟိတဋ္ဌော ဝုတ္တော။ အဘိနိဝေသာ မုစ္စတီတိ ဣမိနာ ဝိမောက္ခဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ယေန သုညောတိ ယေန အဘိနိဝေသနိမိတ္တေန သုညော။ ယေန နိမိတ္တေနာတိ ယေန အဘိနိဝေသနိမိတ္တေန။ ယတ္ထ န ပဏိဒဟတိ, တေန သုညောတိ ယသ္မိံ အဘိနိဝေသနိမိတ္တေ န ပဏိဒဟတိ, တေန အဘိနိဝေသနိမိတ္တေန သုညော။ ဣမိနာ သုညတဋ္ဌော ဝုတ္တော။
֍ * ၂၂၉။ ပုန အဋ္ဌဝိမောက္ခာဒီနိ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အတ္ထိ ဝိမောက္ခောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိစ္စတော အဘိနိဝေသာတိအာဒီနိ သညာဝိမောက္ခေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗာဘိနိဝေသေဟီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ အဘိနိဝေသေဟိ။ ဣတိ အဘိနိဝေသမုစ္စနဝသေန သုညတဝိမောက္ခာ နာမ ဇာတာ, တေယေဝ နိစ္စာဒိနိမိတ္တမုစ္စနဝသေန အနိမိတ္တဝိမောက္ခာ, နိစ္စန္တိအာဒိပဏိဓီဟိ မုစ္စနဝသေန အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခာ။ ဧတ္ထ စ ပဏိဓိ မုစ္စတီတိ သဗ္ဗတ္ထ နိဿက္ကတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဏိဓိယာ မုစ္စတီတိ ဝါ ပါဌော။ ‘‘သဗ္ဗပဏိဓီဟိ မုစ္စတီ’’တိ စေတ္ထ သာဓကံ။ ဧဝံ တိဿော အနုပဿနာ တဒင်္ဂဝိမောက္ခတ္တာ စ သမုစ္ဆေဒဝိမောက္ခဿ ပစ္စယတ္တာ စ ပရိယာယေန ဝိမောက္ခာတိ ဝုတ္တာ။
֍ * ၂၃၀။ တတ္ထ ဇာတာတိ အနန္တရေ ဝိပဿနာဝိမောက္ခေပိ သတိ ဣမိဿာ ကထာယ မဂ္ဂဝိမောက္ခာဓိကာရတ္တာ တသ္မိံ မဂ္ဂဝိမောက္ခေ ဇာတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဝဇ္ဇကုသလာတိ ရာဂါဒိဝဇ္ဇဝိရဟိတာ ကုသလာ။ ဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ ပါဌော။ ဗောဓိပက္ခိယာ ဓမ္မာတိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ, ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, ပဉ္စ ဗလာနိ, သတ္တ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၉။)ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၅, ၄၃၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၅။၄။၁) ဝုတ္တာ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ။ ဣဒံ မုခန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဓမ္မဇာတံ အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနပဝေသာယ မုခတ္တာ မုခံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ တေသံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ။ ဣဒံ ဝိမောက္ခမုခန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမောက္ခေသု နိဿရဏဝိမောက္ခောဝ, ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ, ဝိရာဂေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) ဝုတ္တတ္တာ ဥတ္တမဋ္ဌေန မုခဉ္စာတိ ဝိမောက္ခမုခံ။ ဝိမောက္ခဉ္စ တံ မုခဉ္စ ဝိမောက္ခမုခန္တိ ကမ္မဓာရယသမာသဝသေန အယမေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဝိမောက္ခဉ္စာတိ ဧတ္ထ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ တီဏိ အကုသလမူလာနီတိ လောဘဒေါသမောဟာ။ တီဏိ ဒုစ္စရိတာနီတိ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိ။ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာတိ အကုသလမူလေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဒုစ္စရိတေဟိ သမ္ပယုတ္တာ စ အသမ္ပယုတ္တာ စ သေဝိတဗ္ဗဒေါမနဿာဒီနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ။ ကုသလမူလသုစရိတာနိ ဝုတ္တပဋိပက္ခေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ သမ္ပယုတ္တာ အသမ္ပယုတ္တာ စ ဝိမောက္ခဿ ဥပနိဿယဘူတာ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ဝိဝဋ္ဋကထာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ။ ဝိမောက္ခဝိဝဋ္ဋသမ္ဗန္ဓေန ပနေတ္ထ သေသဝိဝဋ္ဋာပိ ဝုတ္တာ။ အာသေဝနာတိ အာဒိတော သေဝနာ။ ဘာဝနာတိ တဿေဝ ဝဍ္ဎနာ။ ဗဟုလီကမ္မန္တိ တဿေဝ ဝသိပ္ပတ္တိယာ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ။ မဂ္ဂဿ ပန ဧကက္ခဏေယေဝ ကိစ္စသာဓနဝသေန အာသေဝနာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပဋိလာဘော ဝါ ဝိပါကော ဝါတိအာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝါတိ။
ဝိမောက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ
ဝိမောက္ခကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဂတိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၃၁။ ဣဒါနိ တဿာ ဝိမောက္ခုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ ဟေတုသမ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဂတိကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿာပိ ဟိ ‘‘နတ္ထိ ဈာနံ အပညဿာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၇၂) ဝစနတော ဈာနမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၀။)ကိံ ပန ဝိမောက္ခော။ တတ္ထ ဂတိသမ္ပတ္တိယာတိ နိရယတိရစ္ဆာနယောနိပေတ္တိဝိသယမနုဿဒေဝသင်္ခါတာသု ပဉ္စသု ဂတီသု မနုဿဒေဝသင်္ခါတာယ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ။ ဧတေန ပုရိမာ တိဿော ဂတိဝိပတ္တိယော ပဋိက္ခိပတိ။ ဂတိယာ သမ္ပတ္တိ ဂတိသမ္ပတ္တိ, သုဂတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂတီတိ စ သဟောကာသာ ခန္ဓာ။ ပဉ္စသု စ ဂတီသု ပေတ္တိဝိသယဂ္ဂဟဏေနေဝ အသုရကာယောပိ ဂဟိတော။ ဒေဝါတိ ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ ဗြဟ္မာနော စ။ ဒေဝဂ္ဂဟဏေန အသုရာပိ သင်္ဂဟိတာ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ ခဏောပိ ဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တယောဂေန တေနေဝ ဝေါဟာရေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကတိနံ ဟေတူနန္တိ အလောဘာဒေါသာမောဟဟေတူသု ကတိနံ ဟေတူနံ။ ဥပပတ္တီတိ ဥပပဇ္ဇနံ, နိဗ္ဗတ္တီတိ အတ္ထော။
ယသ္မာ ပန သုဒ္ဒကုလဇာတာပိ တိဟေတုကာ ဟောန္တိ, တသ္မာ တေ သန္ဓာယ ပဌမပုစ္ဆာ။ ယသ္မာ စ ယေဘုယျေန မဟာပုညာ တီသု မဟာသာလကုလေသု ဇာယန္တိ, တသ္မာ တေသံ တိဏ္ဏံ ကုလာနံ ဝသေန တိဿော ပုစ္ဆာ။ ပါဌော ပန သင်္ခိတ္တော။ မဟတီ သာလာ ဧတေသန္တိ မဟာသာလာ, မဟာဃရာ မဟာဝိဘဝါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ မဟာ သာရော ဧတေသန္တိ မဟာသာရာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ ‘‘မဟာသာလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခတ္တိယာ မဟာသာလာ, ခတ္တိယေသု ဝါ မဟာသာလာတိ ခတ္တိယမဟာသာလာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ယဿ ခတ္တိယဿ ဂေဟေ ပစ္ဆိမန္တေန ကောဋိသတံ ဓနံ နိဓာနဂတံ ဟောတိ, ကဟာပဏာနဉ္စ ဝီသတိ အမ္ဗဏာနိ ဒိဝသံ ဝလဉ္ဇေ နိက္ခမန္တိ, အယံ ခတ္တိယမဟာသာလော နာမ။ ယဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟေ ပစ္ဆိမန္တေန အသီတိကောဋိဓနံ နိဓာနဂတံ ဟောတိ, ကဟာပဏာနဉ္စ ဒသ အမ္ဗဏာနိ ဒိဝသံ ဝလဉ္ဇေ နိက္ခမန္တိ, အယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော နာမ။ ယဿ ဂဟပတိဿ ဂေဟေ ပစ္ဆိမန္တေန စတ္တာလီသကောဋိဓနံ နိဓာနဂတံ ဟောတိ, ကဟာပဏာနဉ္စ ပဉ္စ အမ္ဗဏာနိ ဒိဝသံ ဝလဉ္ဇေ နိက္ခမန္တိ, အယံ ဂဟပတိမဟာသာလော နာမ။
ရူပါဝစရာနံ အရူပါဝစရာနဉ္စ ဧကန္တတိဟေတုကတ္တာ ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ’’တိ န ဝုတ္တံ, မနုဿေသု ပန ဒုဟေတုကာဟေတုကာနဉ္စ သဗ္ဘာဝတော, ကာမာဝစရေသု ဒေဝေသု ဒုဟေတုကာနဉ္စ သဗ္ဘာဝတော သေသေသု ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ကာမာဝစရဒေဝါ ပဉ္စကာမဂုဏရတိယာ ကီဠန္တိ, သရီရဇုတိယာ စ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ, ရူပါဝစရဗြဟ္မာနော ဈာနရတိယာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၁။)ကီဠန္တိ, သရီရဇုတိယာ စ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ, အရူပါဝစရဗြဟ္မာနော ဈာနရတိယာ ကီဠန္တိ, ဉာဏဇုတိယာ စ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ။
֍ * ၂၃၂။ ကုသလကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေတိ အတီတဇာတိယာ ဣဓ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိဇနကဿ တိဟေတုကကာမာဝစရကုသလကမ္မဿ စ ဇဝနဝီထိယံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန သတ္တဝါရံ ဇဝနက္ခဏေ, ပဝတ္တနကာလေတိ အတ္ထော။ တယော ဟေတူ ကုသလာတိ အလောဘော ကုသလဟေတု အဒေါသော ကုသလဟေတု အမောဟော ကုသလဟေတု။ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယာတိ တသ္မိံ ဝုတ္တက္ခဏေယေဝ ဇာတာယ ကုသလစေတနာယ။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ သဟဥပ္ပါဒနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတီတိ တေန သဟဇာတပစ္စယဘာဝေနေဝ ဝုစ္စတိ။ ကုသလမူလပစ္စယာပိ သင်္ခါရာတိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကပစ္စယာကာရနယေန ဝုတ္တံ။ ‘‘သင်္ခါရာ’’တိ စ ဗဟုဝစနေန တတ္ထ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ သဗ္ဗေ စေတသိကာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိသဒ္ဒေန သင်္ခါရပစ္စယာပိ ကုသလမူလာနီတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
နိကန္တိက္ခဏေတိ အတ္တနော ဝိပါကံ ဒါတုံ ပစ္စုပဋ္ဌိတကမ္မေ ဝါ တထာ ပစ္စုပဋ္ဌိတကမ္မေန ဥပဋ္ဌာပိတေ ကမ္မနိမိတ္တေ ဝါ ဂတိနိမိတ္တေ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ နိကန္တိက္ခဏေ။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ ပတ္ထနာ။ အာသန္နမရဏဿ ဟိ မောဟေန အာကုလစိတ္တတ္တာ အဝီစိဇာလာယပိ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကိံ ပန သေသေသု နိမိတ္တေသု။ ဒွေ ဟေတူတိ လောဘော အကုသလဟေတု မောဟော အကုသလဟေတု။ ဘဝနိကန္တိ ပန ပဋိသန္ဓိအနန္တရံ ပဝတ္တဘဝင်္ဂဝီထိတော ဝုဋ္ဌိတမတ္တဿေဝ အတ္တနော ခန္ဓသန္တာနံ အာရဗ္ဘ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘ယဿ ဝါ ပန ယတ္ထ အကုသလာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ, တဿ တတ္ထ ကုသလာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာတိ အာမန္တာ’’တိ ဧဝမာဒိ ဣဒမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယာတိ အကုသလစေတနာယ။
ပဋိသန္ဓိက္ခဏေတိ တေန ကမ္မေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ တယော ဟေတူတိ အလောဘော အဗျာကတဟေတု အဒေါသော အဗျာကတဟေတု အမောဟော အဗျာကတဟေတု။ တသ္မိံ ခဏေ ဇာတစေတနာယာတိ ဝိပါကာဗျာကတစေတနာယ။ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏန္တိ ဧတ္ထ တသ္မိံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော ဝိပါကဟေတူ သေသစေတသိကာ စ နာမံ, ဟဒယဝတ္ထု ရူပံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၂။)တတော နာမရူပပစ္စယတောပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ပဝတ္တတိ။ ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမရူပန္တိ ဧတ္ထာပိ နာမံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ, ရူပံ ပန ဣဓ သဟေတုကမနုဿပဋိသန္ဓိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝတ္ထုဒသကံ ကာယဒသကံ ဘာဝဒသကန္တိ သမတိံသ ရူပါနိ, သံသေဒဇာနံ ဩပပါတိကာနဉ္စ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ စက္ခုဒသကံ သောတဒသကံ ဃာနဒသကံ ဇိဝှါဒသကဉ္စာတိ သမသတ္တတိ ရူပါနိ။ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နာမရူပံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏပစ္စယာ ပဝတ္တတိ။
ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ လဗ္ဘမာနာနိ ရူပါနိ ရူပက္ခန္ဓော, သဟဇာတာ ဝေဒနာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော, သညာ သညာက္ခန္ဓော, သေသစေတသိကာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော, ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ အညမညံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ, ရူပက္ခန္ဓေ စတ္တာရော မဟာဘူတာ အညမညံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ, အရူပိနော ခန္ဓာ စ ဟဒယရူပဉ္စ အညမညံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ, မဟာဘူတာပိ ဥပါဒါရူပါနံ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ။ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အညမညံ ဥပ္ပါဒနုပတ္ထမ္ဘနဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ, စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ စ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ, စတ္တာရော မဟာဘူတာ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ။ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အဓိဋ္ဌာနာကာရေန နိဿယာကာရေန စ ဥပကာရကာ ဟောန္တိ, စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ စ အညမညံ နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ သဟဇာတာ ဝိယ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဧကဝတ္ထုကာဒိဘာဝါနုပဂမနေန ဝိပ္ပယုတ္တဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ, အရူပိနော ခန္ဓာ ပဋိသန္ဓိရူပါနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တိ, ဟဒယရူပံ အရူပီနံ ခန္ဓာနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဟောတိ။ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ ဟေတ္ထ ဧဝံ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တံ။
စတ္တာရော မဟာဘူတာတိ ဧတ္ထ တယော ပစ္စယာ ပဌမံ ဝုတ္တာယေဝ။ တယော ဇီဝိတသင်္ခါရာတိ အာယု စ ဥသ္မာ စ ဝိညာဏဉ္စ။ အာယူတိ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ။ ဥသ္မာတိ တေဇောဓာတု။ ဝိညာဏန္တိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ ဧတာနိ ဟိ ဥပရူပရိ ဇီဝိတသင်္ခါရံ သင်္ခရောန္တိ ပဝတ္တေန္တီတိ ဇီဝိတသင်္ခါရာ။ သဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာနဉ္စ ဟဒယရူပဿ စ အညမညသဟဇာတပစ္စယာ ဟောန္တိ, တေဇောဓာတု တိဏ္ဏံ မဟာဘူတာနံ အညမညသဟဇာတပစ္စယော ဟောတိ, ဥပါဒါရူပါနံ သဟဇာတပစ္စယောဝ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၃။)ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ သဟဇာတရူပါနံ ပရိယာယေန သဟဇာတပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ, နိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဒွယံ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ သမ္ပယုတ္တခန္ဓာနံ အညမညပစ္စယာ ဟောန္တိ။ အညမညနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉ္စ ပဋိသန္ဓိရူပါနံ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပန အညမညနိဿယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယတ္တေ န ယုဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ‘‘တယော ဇီဝိတသင်္ခါရာ’’တိ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တံ။ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုပစ္စယတ္တေ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စုဒ္ဒသ ဓမ္မာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ, စတ္တာရော မဟာဘူတာ, တယော ဇီဝိတသင်္ခါရာ, နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဧဝံ ဂဏနာဝသေန စုဒ္ဒသ ဓမ္မာ။ တေသဉ္စ ဥပရိ အညေသဉ္စ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ သမ္ပယုတ္တပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပုန ဧကဝတ္ထုကဧကာရမ္မဏဧကုပ္ပါဒဧကနိရောဓသင်္ခါတေန သမ္ပယုတ္တဘာဝေန ဥပကာရကာ ဟောန္တိ။
ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ။ နာမဉ္စာတိ ဣဓ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ။ ဝိညာဏဉ္စာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ ပုန စုဒ္ဒသ ဓမ္မာတိ စတ္တာရော ခန္ဓာ, ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, တယော ဟေတူ, နာမဉ္စ ဝိညာဏဉ္စာတိ ဧဝံ ဂဏနာဝသေန စုဒ္ဒသ ဓမ္မာ။ အဋ္ဌဝီသတိ ဓမ္မာတိ ပုရိမာ စ စုဒ္ဒသ, ဣမေ စ စုဒ္ဒသာတိ အဋ္ဌဝီသတိ။ ဣဓ ရူပဿာပိ ပဝိဋ္ဌတ္တာ သမ္ပယုတ္တပစ္စယံ အပနေတွာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော ဝုတ္တော။
ဧဝံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနဿ တဿ တဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ တံ တံ ပစ္စယဘေဒံ ဒဿေတွာ ပဌမံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဟေတူ နိဂမေတွာ ဒဿေန္တော ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဟေတူနံ ပစ္စယာ ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ။ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ တယော ကုသလဟေတူ, နိကန္တိက္ခဏေ ဒွေ အကုသလဟေတူ, ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တယော အဗျာကတဟေတူတိ ဧဝံ အဋ္ဌ ဟေတူ။ တတ္ထ တယော ကုသလဟေတူ, ဒွေ အကုသလဟေတူ စ ဣဓ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တိယာ ဥပနိဿယပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တယော အဗျာကတဟေတူ ယထာယောဂံ ဟေတုပစ္စယသဟဇာတပစ္စယဝသေန ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ သေသဝါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။
အရူပါဝစရာနံ ပန ရူပါဘာဝါ နာမပစ္စယာပိ ဝိညာဏံ, ဝိညာဏပစ္စယာပိ နာမန္တိ ဝုတ္တံ။ ရူပမိဿကစုဒ္ဒသကောပိ စ ပရိဟီနော။ တဿ ပရိဟီနတ္တာ ‘‘အဋ္ဌဝီသတိ ဓမ္မာ’’တိ ဝါရော စ န လဗ္ဘတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၄။)֍ * ၂၃၃။ ဣဒါနိ ဝိမောက္ခဿ ပစ္စယဘူတံ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဒဿေတွာ တေနေဝ သမ္ဗန္ဓေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိဝိသေသဉ္စ ဒဿေတုကာမော ဂတိသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေတိအာဒိမာဟ။ ကုသလကမ္မဿ ဇဝနက္ခဏေတိ အတီတဇာတိယာ ဣဓ ပဋိသန္ဓိဇနကဿ ဒုဟေတုကကုသလကမ္မဿ ဝုတ္တနယေနေဝ ဇဝနက္ခဏေ။ ဒွေ ဟေတူတိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တတ္တာ အလောဘော ကုသလဟေတု အဒေါသော ကုသလဟေတု။ ဒွေ အဗျာကတဟေတူပိ အလောဘာဒေါသာယေဝ။
စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနီတိ ပညိန္ဒြိယဝဇ္ဇာနိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ စတ္တာရိ။ ဒွါဒသ ဓမ္မာတိ ပညိန္ဒြိယဿ အမောဟဟေတုဿ စ ပရိဟီနတ္တာ ဒွါဒသ။ တေသံ ဒွိန္နံယေဝ ပရိဟီနတ္တာ ဆဗ္ဗီသတိ။ ဆန္နံ ဟေတူနန္တိ ဒွိန္နံ ကုသလဟေတူနံ, ဒွိန္နံ အကုသလဟေတူနံ, ဒွိန္နံ ဝိပါကဟေတူနန္တိ ဧဝံ ဆန္နံ ဟေတူနံ။ ရူပါရူပါဝစရာ ပနေတ္ထ ဧကန္တတိဟေတုကတ္တာ န ဂဟိတာ။ သေသံ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ဝါရေ ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဒုဟေတုကကမ္မဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ တိဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ ယံ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈) တိပိဋကမဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဝါဒေ ‘‘တိဟေတုကကမ္မေန ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာဝ ဟောတိ, ဒုဟေတုကာဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကာဟေတုကာ ဟောတိ, တိဟေတုကာ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဣမာယ ပါဠိယာ သမေတိ။ ယံ ပန တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရဿ စ မောရဝါပိဝါသိမဟာဒတ္တတ္ထေရဿ စ ဝါဒေသု ‘‘တိဟေတုကကမ္မေန ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာပိ ဟောတိ ဒုဟေတုကာပိ, အဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကာပိ ဟောတိ အဟေတုကာပိ, တိဟေတုကာ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဣမိဿာ ကထာယ ဟေတုအဓိကာရတ္တာ အဟေတုကပဋိသန္ဓိ န ဝုတ္တာတိ။
ဂတိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၃၄။ ဣဒါနိ တဿာ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတံ ကမ္မံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ကမ္မကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ အဟောသိ ကမ္မံ အဟောသိ ကမ္မဝိပါကောတိအာဒီသု အတီတဘဝေသု ကတဿ ကမ္မဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၅။)အတီတဘဝေသုယေဝ ဝိပက္ကဝိပါကံ ဂဟေတွာ ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ အဟောသိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ အတီတဿ ကမ္မဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ စ ပစ္စယဝေကလ္လေန အတီတဘဝေသုယေဝ အဝိပက္ကဝိပါကဉ္စ အတီတေယေဝ ပရိနိဗ္ဗုတဿ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဥပပဇ္ဇဝေဒနီယအပရပရိယာယဝေဒနီယဿ ကမ္မဿ အဝိပက္ကဝိပါကဉ္စ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အဝိပက္ကဝိပါကဿ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ ဝိပစ္စမာနံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ အတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အတိက္ကန္တဝိပါကကာလဿ စ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ စ အဝိပစ္စမာနံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာရဟဿ အဝိပက္ကဝိပါကဿ အနာဂတေ ဘဝေ ပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ ဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ အတီတဿေဝ ကမ္မဿ အတိက္ကန္တဝိပါကကာလဿ စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ စ အဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အဟောသိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အတီတကမ္မံ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန ဆဓာ ဒဿိတံ။
ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေ ကတဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဿ ကမ္မဿ ဣဓေဝ ဝိပစ္စမာနံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ အတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန ဣဓ အဝိပစ္စမာနဉ္စ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ ဣဓ အဝိပစ္စမာနဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ ကမ္မဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ စ အပရပရိယာယဝေဒနီယဿ စ အနာဂတဘဝေ ဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ ကမ္မဿ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန အနာဂတဘဝေ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ အပရပရိယာယဝေဒနီယဿ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ အတ္ထိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပစ္စုပ္ပန္နကမ္မံ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန စတုဓာ ဒဿိတံ။
အနာဂတဘဝေ ကာတဗ္ဗဿ ကမ္မဿ အနာဂတဘဝေ ဝိပစ္စိတဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ဘဝိဿတိ ကမ္မံ ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၆။)အနာဂတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဝေကလ္လေန အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ အနာဂတဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာယိတဗ္ဗဿ အဝိပစ္စိတဗ္ဗဉ္စ ဝိပါကံ ဂဟေတွာ ဘဝိဿတိ ကမ္မံ န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကောတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အနာဂတကမ္မံ အနာဂတဝိပါကာဝိပါကဝသေန ဒွိဓာ ဒဿိတံ။ တံ သဗ္ဗံ ဧကတော ကတွာ ဒွါဒသဝိဓေန ကမ္မံ ဒဿိတံ ဟောတိ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ တီဏိ ကမ္မစတုက္ကာနိ အာဟရိတွာ ဝုစ္စန္တိ – တေသု ဟိ ဝုတ္တေသု အယမတ္ထော ပါကဋတရော ဘဝိဿတီတိ။ စတုဗ္ဗိဓဉှိ ကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ အပရပရိယာယဝေဒနီယံ အဟောသိကမ္မန္တိ။ တေသု ဧကဇဝနဝီထိယံ သတ္တသု စိတ္တေသု ကုသလာ ဝါ အကုသလာ ဝါ ပဌမဇဝနစေတနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ တံ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒေတိ။ တထာ အသက္ကောန္တံ ပန ‘‘အဟောသိ ကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကော, န ဘဝိဿတိ ကမ္မဝိပါကော, နတ္ထိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဣမဿ တိကဿ ဝသေန အဟောသိကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ အတ္ထသာဓိကာ ပန သတ္တမဇဝနစေတနာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ တံ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒေတိ။ တထာ အသက္ကောန္တံ ဝုတ္တနယေနေဝ အဟောသိကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ ဥဘိန္နံ အန္တရေ ပန ပဉ္စဇဝနစေတနာ အပရပရိယာယဝေဒနီယကမ္မံ နာမ။ တံ အနာဂတေ ယဒါ ဩကာသံ လဘတိ, တဒါ ဝိပါကံ ဒေတိ။ သတိ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ အဟောသိကမ္မံ နာမ န ဟောတိ။
အပရမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မံ ယဂ္ဂရုကံ ယဗ္ဗဟုလံ ယဒါသန္နံ ကဋတ္တာ ဝါ ပန ကမ္မန္တိ။ တတ္ထ ကုသလံ ဝါ ဟောတု အကုသလံ ဝါ, ဂရုကာဂရုကေသု ယံ ဂရုကံ မာတုဃာတာဒိကမ္မံ ဝါ မဟဂ္ဂတကမ္မံ ဝါ, တဒေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ တထာ ဗဟုလာဗဟုလေသုပိ ယံ ဗဟုလံ ဟောတိ သုသီလျံ ဝါ ဒုဿီလျံ ဝါ, တဒေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စတိ။ ယဒါသန္နံ နာမ မရဏကာလေ အနုဿရိတကမ္မံ ဝါ ကတကမ္မံ ဝါ။ ယဉှိ အာသန္နမရဏေ အနုဿရိတုံ သက္ကောတိ ကာတုံ ဝါ, တေနေဝ ဥပပဇ္ဇတိ။ ဧတေဟိ ပန တီဟိ မုတ္တံ ပုနပ္ပုနံ လဒ္ဓါသေဝနံ ကဋတ္တာ ဝါ ပန ကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ တေသံ အဘာဝေ တံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎတိ။
အပရံ ဝါ စတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မံ ဇနကံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ဥပပီဠကံ ဥပဃာတကန္တိ။ တတ္ထ ဇနကံ နာမ ကုသလမ္ပိ ဟောတိ အကုသလမ္ပိ။ တံ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၇။)ရူပါရူပဝိပါကံ ဇနေတိ။ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ပန ဇနေတုံ န သက္ကောတိ, အညေန ကမ္မေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဇနိတေ ဝိပါကေ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ, အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တေတိ။ ဥပပီဠကံ အညေန ကမ္မေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဇနိတေ ဝိပါကေ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဒုက္ခံ ပီဠေတိ ဗာဓတိ, အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတိ။ ဥပဃာတကံ ပန ကုသလမ္ပိ အကုသလမ္ပိ သမာနံ အညံ ဒုဗ္ဗလကမ္မံ ဃာတေတွာ တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတိ။ ဧဝံ ပန ကမ္မေန ကတေ ဩကာသေ တံ ဝိပါကံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဝုစ္စတိ။
ဣတိ ဣမေသံ ဒွါဒသန္နံ ကမ္မာနံ ကမ္မန္တရဉ္စ ဝိပါကန္တရဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ ကမ္မဝိပါကဉာဏဿေဝ ယာထာဝသရသတော ပါကဋံ ဟောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ။ ဝိပဿကေန ပန ကမ္မန္တရံ ဝိပါကန္တရဉ္စ ဧကဒေသတော ဇာနိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ အယံ မုခမတ္တဒဿနေန ကမ္မဝိသေသော ပကာသိတောတိ။
֍ * ၂၃၅။ ဧဝံ သုဒ္ဓိကကမ္မဝသေန ပဌမဝါရံ ဝတွာ တဒေဝ ကမ္မံ ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ ကုသလာကုသလာဒိယုဂလဝသေန ဒသဟိ ပရိယာယေဟိ အပရေ ဒသ ဝါရာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ အာရောဂျဋ္ဌေန ကုသလံ, အနာရောဂျဋ္ဌေန အကုသလံ, ဣဒံ ဒုကံ ဇာတိဝသေန ဝုတ္တံ။ အကုသလမေဝ ရာဂါဒိဒေါသသံယောဂေန သာဝဇ္ဇံ, ကုသလံ တဒဘာဝေန အနဝဇ္ဇံ။ အကုသလံ အပရိသုဒ္ဓတ္တာ, ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတ္တာ ဝါ ကဏှံ, ကုသလံ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ, သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတ္တာ ဝါ သုက္ကံ။ ကုသလံ သုခဝုဒ္ဓိမတ္တာ သုခုဒြယံ, အကုသလံ ဒုက္ခဝုဒ္ဓိမတ္တာ ဒုက္ခုဒြယံ။ ကုသလံ သုခဖလဝတ္တာ သုခဝိပါကံ, အကုသလံ ဒုက္ခဖလဝတ္တာ ဒုက္ခဝိပါကန္တိ ဧဝမေတေသံ နာနာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
ကမ္မကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဝိပလ္လာသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၃၆။ ဣဒါနိ တဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတေ ဝိပလ္လာသေ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိပလ္လာသကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ သုတ္တန္တေ တာဝ သညာဝိပလ္လာသာတိ သညာယ ဝိပလ္လတ္ထဘာဝါ ဝိပရီတဘာဝါ, ဝိပရီတသညာတိ အတ္ထော။ သေသဒွယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ စိတ္တကိစ္စဿ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ဒိဋ္ဌိဝိရဟိတာယ အကုသလသညာယ သကကိစ္စဿ ဗလဝကာလေ သညာဝိပလ္လာသော။ ဒိဋ္ဌိဝိရဟိတဿေဝ အကုသလစိတ္တဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၈။)သကကိစ္စဿ ဗလဝကာလေ စိတ္တဝိပလ္လာသော။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေ စိတ္တေ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော။ တသ္မာ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလော သညာဝိပလ္လာသော, တတော ဗလဝတရော စိတ္တဝိပလ္လာသော, သဗ္ဗဗလဝတရော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော။ အဇာတဗုဒ္ဓိဒါရကဿ ကဟာပဏဒဿနံ ဝိယ ဟိ သညာ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တဂ္ဂဟဏတော။ ဂါမိကပုရိသဿ ကဟာပဏဒဿနံ ဝိယ စိတ္တံ လက္ခဏပဋိဝေဓဿာပိ သမ္ပာပနတော။ ကမ္မာရဿ မဟာသဏ္ဍာသေန အယောဂဟဏံ ဝိယ ဒိဋ္ဌိ အဘိနိဝိဿ ပရာမသနတော။ အနိစ္စေ နိစ္စန္တိ သညာဝိပလ္လာသောတိ အနိစ္စေ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘နိစ္စံ ဣဒ’’န္တိ ဧဝံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာ သညာဝိပလ္လာသော။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န သညာဝိပလ္လာသော န စိတ္တဝိပလ္လာသော န ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသောတိ စတူသု ဝတ္ထူသု ဒွါဒသန္နံ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟာနံ အဘာဝါ ယာထာဝဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တံ။
ဂါထာသု အနတ္တနိ စ အတ္တာတိ အနတ္တနိ အတ္တာတိ ဧဝံသညိနောတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတာတိ န ကေဝလံ သညိနောဝ, သညာယ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာပိ ဟတာ။ ခိတ္တစိတ္တာတိ သညာဒိဋ္ဌီဟိ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ခိတ္တေန ဝိဗ္ဘန္တေန စိတ္တေန သမန္နာဂတာ။ ဝိသညိနောတိ ဒေသနာမတ္တမေတံ, ဝိပရီတသညာစိတ္တဒိဋ္ဌိနောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သညာပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ ဒိဋ္ဌိယာ ပဌမံ စတူဟိ ပဒေဟိ သညာဝိပလ္လာသော ဝုတ္တော, တတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတာတိ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော, ခိတ္တစိတ္တာတိ စိတ္တဝိပလ္လာသော။ ဝိသညိနောတိ တီဟိ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟေဟိ ပကတိသညာဝိရဟိတာ မောဟံ ဂတာ ‘‘မုစ္ဆိတော ဝိသဝေဂေန, ဝိသညီ သမပဇ္ဇထာ’’တိဧတ္ထ (ဇာ။ ၂။၂၂။၃၂၈) ဝိယ။ တေ ယောဂယုတ္တာ မာရဿာတိ တေ ဇနာ သတ္တာ မာရဿ ယောဂေ ယုတ္တာ နာမ ဟောန္တိ။ အယောဂက္ခေမိနောတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ဤတီဟိ ခေမံ နိဗ္ဗာနံ အပ္ပတ္တာ။ သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သံသာရန္တိ တေယေဝ ပုဂ္ဂလာ သံသာရံ သံသရန္တိ။ ကသ္မာ? ဇာတိမရဏဂါမိနော ဟိ တေ, တသ္မာ သံသရန္တီတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါတိ စတုသစ္စဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗညုနော။ ကာလတ္တယသာဓာရဏဝသေန ဗဟုဝစနံ။ လောကသ္မိန္တိ ဩကာသလောကေ။ ပဘင်္ကရာတိ လောကဿ ပညာလောကံ ကရာ။ ဣမံ ဓမ္မံ ပကာသေန္တီတိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနံ ဓမ္မံ ဇောတေန္တိ။ ဒုက္ခူပသမဂါမိနန္တိ ဒုက္ခဝူပသမံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တံ။ တေသံ သုတွာနာတိ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မံ သုတွာန။ သပ္ပညာတိ ဘဗ္ဗဘူတာ ပညဝန္တော။ သစိတ္တံ ပစ္စလဒ္ဓူတိ ဝိပလ္လာသဝဇ္ဇိတံ သကစိတ္တံ ပဋိလဘိတွာ။ ပဋိအလဒ္ဓူတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အထ ဝါ ပဋိလဘိံသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၉။)ပဋိအလဒ္ဓုန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အနိစ္စတော ဒက္ခုန္တိ အနိစ္စဝသေနေဝ အဒ္ဒသံသု။ အနတ္တနိ အနတ္တာတိ အနတ္တာနံ အနတ္တာတိ အဒ္ဒက္ခုံ။ အထ ဝါ အနတ္တနိ ဝတ္ထုသ္မိံ အတ္တာ နတ္ထီတိ အဒ္ဒက္ခုံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာတိ ဂဟိတသမ္မာဒဿနာ။ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဥပစ္စဂုန္တိ သကလံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သမတိက္ကန္တာ။
ပဟီနာပဟီနပုစ္ဆာယ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နဿာတိ သောတာပန္နဿ။ ဒုက္ခေ သုခန္တိ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မောဟကာလုဿိယဿ အပ္ပဟီနတ္တာ သညာမတ္တံ ဝါ စိတ္တမတ္တံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အနာဂါမိဿပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကိံ ပန သောတာပန္နဿ။ ဣမေ ဒွေ အရဟတောယေဝ ပဟီနာ။ အသုဘေ သုဘန္တိ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သကဒါဂါမိဿပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကိံ ပန သောတာပန္နဿ။ ဣမေ ဒွေ အနာဂါမိဿ ပဟီနာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣဒံ ဒွယံ သောတာပန္နသကဒါဂါမိနော သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနာဂါမိနော ကာမရာဂဿ ပဟီနတ္တာ ‘‘အသုဘေ သုဘ’’န္တိ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွီသု ဝတ္ထူသူတိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ပဟီနာပဟီနေ နိဂမေတွာ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘အနိစ္စေ နိစ္စ’’န္တိ, ‘‘အနတ္တနိ အတ္တာ’’တိ ဣမေသု ဒွီသု ဝတ္ထူသု ဆ ဝိပလ္လာသာ ပဟီနာ။ ‘‘ဒုက္ခေ သုခ’’န္တိ, ‘‘အသုဘေ သုဘ’’န္တိ ဣမေသု ဒွီသု ဝတ္ထူသု ဒွေ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသာ ပဟီနာ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ဒွေတိ ပဌမံ လိခိတံ, ပစ္ဆာ ဆာတိ။ စတူသု ဝတ္ထူသူတိ စတ္တာရိ ဧကတော ကတွာ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌာတိ ဒွီသု ဆ, ဒွီသု ဒွေတိ အဋ္ဌ။ စတ္တာရောတိ ဒုက္ခာသုဘဝတ္ထူသု ဧကေကသ္မိံ ဒွေ ဒွေ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာတိ စတ္တာရော။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ဆ ဒွီသူ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေသုပိ ဧဝမေဝ လိခိတန္တိ။
ဝိပလ္လာသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ မဂ္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၃၇။ ဣဒါနိ တေသံ တိဏ္ဏံ ဝိပလ္လာသာနံ ပဟာနကရံ အရိယမဂ္ဂံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ မဂ္ဂကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ မဂ္ဂေါတိ ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါတိ ယော ဗုဒ္ဓသာသနေ မဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ, သော ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပဟာနာယာတိအာဒီသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၀။)ဒသသု ပရိယာယေသု ပဌမော ပဌမော တဿ တဿ မဂ္ဂင်္ဂဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဝသေန ဝုတ္တော။ မဂ္ဂေါ စေဝ ဟေတု စာတိ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ကရဏာယ ပဋိပဒဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ, သမ္ပာပကဋ္ဌေန ဟေတု။ တေန မဂ္ဂဿ ပဋိပဒဋ္ဌော သမ္ပာပကဋ္ဌော စ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ‘‘အယံ မဂ္ဂေါ အယံ ပဋိပဒါ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၅, ၄၈) ဟိ ပဋိပဒါ မဂ္ဂေါ, ‘‘မဂ္ဂဿ နိယျာနဋ္ဌော ဟေတုဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၂။၈) သမ္ပာပကော ဟေတု။ ဧဝံ ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ‘‘မဂ္ဂေါတိ ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ ဟောတိ။ သဟဇာတာနံ ဓမ္မာနံ ဥပတ္ထမ္ဘနာယာတိ အတ္တနာ သဟဇာတာနံ အရူပဓမ္မာနံ သဟဇာတအညမညနိဿယာဒိဘာဝေန ဥပတ္ထမ္ဘနဘာဝါယ။ ကိလေသာနံ ပရိယာဒါနာယာတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ဝုတ္တာဝသေသကိလေသာနံ ခေပနာယ။ ပဋိဝေဓာဒိဝိသောဓနာယာတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ‘‘ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ, သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉, ၃၈၁) ဝစနတော သီလဉ္စ ဒိဋ္ဌိ စ သစ္စပဋိဝေဓဿ အာဒိ။ သော စ အာဒိမဂ္ဂက္ခဏေ ဝိသုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ‘‘ပဋိဝေဓာဒိဝိသောဓနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနာယာတိ သမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ သကကိစ္စေ ပတိဋ္ဌာနာယ။ စိတ္တဿ ဝေါဒါနာယာတိ စိတ္တဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ။ ဝိသေသာဓိဂမာယာတိ လောကိယတော ဝိသေသပဋိလာဘာယ။ ဥတ္တရိ ပဋိဝေဓာယာတိ လောကိယတော ဥတ္တရိ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထာယ။ သစ္စာဘိသမယာယာတိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဧကာဘိသမယာယ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ဧကပဋိဝေဓာယ။ နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပနာယာတိ စိတ္တဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌာပနတ္ထာယ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂက္ခဏာဒီသု အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဧကတော ကတွာ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝစနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ယသ္မာ ဥပရူပရိမဂ္ဂေနာပိ သုဋ္ဌု အာဒိဝိသောဓနာ သုဋ္ဌု စိတ္တဝေါဒါနဉ္စ ဟောတိ, တသ္မာ တာနိပိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ။
ဒဿနမဂ္ဂေါတိအာဒီဟိ ယာဝ ပရိယောသာနာ တဿ ဓမ္မဿ လက္ခဏဝသေန မဂ္ဂဋ္ဌော ဝုတ္တော။ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ပဒါနိ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ဧဝမေတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ လောကိယလောကုတ္တရော မဂ္ဂေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဟေတုဋ္ဌေန မဂ္ဂေါတိ စ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ နိပ္ပရိယာယမဂ္ဂတ္တာ စဿ ပုန ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ န ဝုတ္တံ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာတိ အာဒီနိ စ ဣန္ဒြိယာဒီနံ အတ္ထဝသေန ဝုတ္တာနိ, န မဂ္ဂဋ္ဌဝသေန။ သစ္စာနီတိ စေတ္ထ သစ္စဉာဏာနိ။ သဗ္ဗေပိ တေ ဓမ္မာ နိဗ္ဗာနဿ ပဋိပဒဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ။ အန္တေ ဝုတ္တံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၁။)နိဗ္ဗာနံ ပန သံသာရဒုက္ခာဘိဘူတေဟိ ဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ သပ္ပုရိသေဟိ မဂ္ဂီယတိ ဂဝေသီယတီတိ မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
မဂ္ဂကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ မဏ္ဍပေယျကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၃၈။ ဣဒါနိ တဿ မဂ္ဂဿ မဏ္ဍပေယျတ္တံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဘဂဝတော ဝစနေကဒေသပုဗ္ဗင်္ဂမာယ မဏ္ဍပေယျကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ မဏ္ဍပေယျန္တိ ယထာ သမ္ပန္နံ နိမ္မလံ ဝိပ္ပသန္နံ သပ္ပိ သပ္ပိမဏ္ဍောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဝိပ္ပသန္နဋ္ဌေန မဏ္ဍော, ပါတဗ္ဗဋ္ဌေန ပေယျံ။ ယဉှိ ပိဝိတွာ အန္တရဝီထိယံ ပတိတာ ဝိသညိနော အတ္တနော သာဋကာဒီနမ္ပိ အဿာမိကာ ဟောန္တိ, တံ ပသန္နမ္ပိ န ပါတဗ္ဗံ။ မယှံ ပန ဣဒံ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ သမ္ပန္နတ္တာ နိမ္မလတ္တာ ဝိပ္ပသန္နတ္တာ မဏ္ဍဉ္စ ဟိတသုခါဝဟတ္တာ ပေယျဉ္စာတိ မဏ္ဍပေယျန္တိ ဒီပေတိ။ မဏ္ဍော ပေယျော ဧတ္ထာတိ မဏ္ဍပေယျံ။ ကိံ တံ? သာသန ဗြဟ္မစရိယံ။ ကသ္မာ သိက္ခတ္တယံ ဗြဟ္မစရိယံ နာမ? ဥတ္တမဋ္ဌေန နိဗ္ဗာနံ ဗြဟ္မံ နာမ, သိက္ခတ္တယံ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ ပဝတ္တနတော ဗြဟ္မတ္ထာယ စရိယာတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ သာသနဗြဟ္မစရိယန္တိ တံယေဝ။ သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတောတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ပန သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတော, တသ္မာ ဝီရိယပယောဂံ ကတွာ ပိဝထေတံ မဏ္ဍံ။ ဗာဟိရကဉှိ ဘေသဇ္ဇမဏ္ဍံ ဝေဇ္ဇဿ အသမ္မုခါ ပိဝန္တာနံ ပမာဏံ ဝါ ဥဂ္ဂမနနိဂ္ဂမနံ ဝါ န ဇာနာမာတိ အာသင်္ကာ ဟောတိ။ ဝေဇ္ဇဿ သမ္မုခါ ပန ဝေဇ္ဇော ဇာနိဿတီတိ နိရာသင်္ကာ ပိဝန္တိ။ ဧဝမေဝံ အမှာကဉ္စ ဓမ္မဿာမီ သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတောတိ ဝီရိယံ ကတွာ ပိဝထာတိ မဏ္ဍပါနေ သန္နိယောဇေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ အပိစ ‘‘သတ္ထာ ဘဂဝါ သတ္ထဝါဟော’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၀) နိဒ္ဒေသနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သန္ဒိဿမာနော မုခေါ ဘူတောတိ သမ္မုခီဘူတော။
မဏ္ဍပေယျနိဒ္ဒေသေ တိဓတ္တမဏ္ဍောတိ တိဓာဘာဝေါ တိဓတ္တံ။ တိဓတ္တေန မဏ္ဍော တိဓတ္တမဏ္ဍော, တိဝိဓေန မဏ္ဍောတိ အတ္ထော။ သတ္ထရိ သမ္မုခီဘူတေတိ ဣဒံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏမဏ္ဍတ္တယဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပရိနိဗ္ဗုတေပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၂။)ပန သတ္ထရိ ဧကဒေသေန မဏ္ဍတ္တယံ ပဝတ္တတိယေဝ။ တေနေဝ စဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘သတ္ထရိ သမ္မုခီဘူတေ’’တိ အဝတွာ ကတမော ဒေသနာမဏ္ဍောတိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒေသနာမဏ္ဍောတိ ဓမ္မဒေသနာ ဧဝ မဏ္ဍော။ ပဋိဂ္ဂဟမဏ္ဍောတိ ဒေသနာပဋိဂ္ဂါဟကော ဧဝ မဏ္ဍော။ ဗြဟ္မစရိယမဏ္ဍောတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယမေဝ မဏ္ဍော။
အာစိက္ခနာတိ ဒေသေတဗ္ဗာနံ သစ္စာဒီနံ ဣမာနိ နာမာနီတိ နာမဝသေန ကထနာ။ ဒေသနာတိ ဒဿနာ။ ပညာပနာတိ ဇာနာပနာ, ဉာဏမုခေ ဌပနာ ဝါ။ အာသနံ ဌပေန္တော ဟိ ‘‘အာသနံ ပညာပေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋ္ဌပနာတိ ပညာပနာ, ပဝတ္တနာတိ အတ္ထော, ဉာဏမုခေ ဌပနာ ဝါ။ ဝိဝရဏာတိ ဝိဝဋကရဏံ, ဝိဝရိတွာ ဒဿနာတိ အတ္ထော။ ဝိဘဇနာတိ ဝိဘာဂကိရိယာ, ဝိဘာဂတော ဒဿနာတိ အတ္ထော။ ဥတ္တာနီကမ္မန္တိ ပါကဋဘာဝကရဏံ။ အထ ဝါ အာစိက္ခနာတိ ဒေသနာဒီနံ ဆန္နံ ပဒါနံ မူလပဒံ။ ဒေသနာဒီနိ ဆ ပဒါနိ တဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ဒေသနာတိ ဥဂ္ဃဋိတညူနံ ဝသေန သင်္ခေပတော ပဌမံ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒေသနာ။ ဥဂ္ဃဋိတညူ ဟိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ပဌမံ ဝုတ္တဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။ ပညာပနာတိ ဝိပဉ္စိတညူနံ ဝသေန တေသံ စိတ္တတောသနေန ဗုဒ္ဓိနိသာနေန စ ပဌမံ သင်္ခိတ္တဿ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒေသဝသေန ပညာပနာ။ ပဋ္ဌပနာတိ တေသံယေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ နိဒ္ဒေသဿ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန ဝိတ္ထာရတရဝစနေန ပညာပနာ။ ဝိဝရဏာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿာပိ ပုနပ္ပုနံ ဝစနေန ဝိဝရဏာ။ ဝိဘဇနာတိ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တဿာပိ ဝိဘာဂကရဏေန ဝိဘဇနာ။ ဥတ္တာနီကမ္မန္တိ ဝိဝဋဿ ဝိတ္ထာရတရဝစနေန, ဝိဘတ္တဿ စ နိဒဿနဝစနေန ဥတ္တာနီကရဏံ။ အယံ ဒေသနာ နေယျာနမ္ပိ ပဋိဝေဓာယ ဟောတိ။ ယေဝါပနညေပိ ကေစီတိ ပိယင်္ကရမာတာဒိကာ ဝိနိပါတိကာ ဂဟိတာ။ ဝိညာတာရောတိ ပဋိဝေဓဝသေန လောကုတ္တရဓမ္မံ ဝိညာတာရော။ ဧတေ ဟိ ဘိက္ခုအာဒယော ပဋိဝေဓဝသေန ဓမ္မဒေသနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီတိ ပဋိဂ္ဂဟာ။ အယမေဝါတိအာဒီနိ ပဌမဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနေန သံသန္ဒနတော ဗြဟ္မတ္ထာယ စရိယာတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၂၃၉။ ဣဒါနိ အဓိမောက္ခမဏ္ဍောတိအာဒီဟိ တသ္မိံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာနိ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနိ မဏ္ဍပေယျဝိဓာနေ ယောဇေတွာ ဒဿေတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၃။)တတ္ထ အဓိမောက္ခမဏ္ဍောတိ အဓိမောက္ခသင်္ခါတော မဏ္ဍော။ ကသဋောတိ ပသာဒဝိရဟိတော အာဝိလော။ ဆဍ္ဍေတွာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာယ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခမဏ္ဍံ ပိဝတီတိ မဏ္ဍပေယျန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယတော အဓိမောက္ခမဏ္ဍဿ အနညတ္တေပိ သတိ အညံ ဝိယ ကတွာ ဝေါဟာရဝသေန ဝုစ္စတိ, ယထာ လောကေ နိသဒပေါတကော နိသဒပေါတသရီရဿ အနညတ္တေပိ သတိ နိသဒပေါတဿ သရီရန္တိ ဝုစ္စတိ, ယထာ စ ပါဠိယံ ‘‘ဖုသိတတ္တ’’န္တိအာဒီသု ဓမ္မတော အနညောပိ ဘာဝေါ အညော ဝိယ ဝုတ္တော, ယထာ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရ ဖဿပဉ္စမကရာသိဝဏ္ဏနာ) ဓမ္မတော အနညမ္ပိ လက္ခဏံ အညံ ဝိယ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဒန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပိဝတီတိ စေတ္ထ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံသမင်္ဂိပုဂ္ဂလော တံ မဏ္ဍံ ပိဝတီတိ ကတွာ တေန ပုဂ္ဂလေန သော မဏ္ဍော ပါတဗ္ဗတော မဏ္ဍပေယျံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘မဏ္ဍပေယျော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မဏ္ဍပေယျ’’န္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ သေသာနမ္ပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပုဗ္ဗေသု ပန ပရိဠာဟောတိ ပီဏနလက္ခဏာယ ပီတိယာ ပဋိပက္ခော ကိလေသသန္တာပေါ။ ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ဥပသမပဋိပက္ခော ကိလေသဝသေန ဩဠာရိကဘာဝေါ အသန္တဘာဝေါ။ အပ္ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါနပဋိပက္ခော ကိလေသဝသေန အသမဝါဟိတဘာဝေါ။
֍ * ၂၄၀။ ပုန အညေန ပရိယာယေန မဏ္ဍပေယျဝိဓိံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော အတ္ထိ မဏ္ဍောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သဒ္ဓိန္ဒြိယေ။ အတ္ထရသောတိအာဒီသု သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမုစ္စနံ အတ္ထော, သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မော, တဒေဝ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ, တဿ အတ္ထဿ သမ္ပတ္တိ အတ္ထရသော။ တဿ ဓမ္မဿ သမ္ပတ္တိ ဓမ္မရသော။ တဿာ ဝိမုတ္တိယာ သမ္ပတ္တိ ဝိမုတ္တိရသော။ အထ ဝါ အတ္ထပဋိလာဘရတိ အတ္ထရသော, ဓမ္မပဋိလာဘရတိ ဓမ္မရသော, ဝိမုတ္တိပဋိလာဘရတိ ဝိမုတ္တိရသော။ ရတီတိ စ တံသမ္ပယုတ္တာ, တဒါရမ္မဏာ ဝါ ပီတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ပရိယာယေ မဏ္ဍဿ ပေယျံ မဏ္ဍပေယျန္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။
ဧဝံ ဣန္ဒြိယာဒိဗောဓိပက္ခိယဓမ္မပဋိပါဋိယာ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနံ ဝသေန မဏ္ဍပေယျံ ဒဿေတွာ ပုန အန္တေ ဌိတံ ဗြဟ္မစရိယမဏ္ဍံ ဒဿေန္တော မဂ္ဂဿ ပဓာနတ္တာ မဂ္ဂံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဥပ္ပဋိပါဋိဝသေန မဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂဗလဣန္ဒြိယာနိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၄။)ဒဿေသိ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာ မဏ္ဍောတိအာဒယော ယထာယောဂံ လောကိယလောကုတ္တရာ မဏ္ဍာ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထဋ္ဌေန သစ္စာ မဏ္ဍောတိ ဧတ္ထ ပန ဒုက္ခသမုဒယာနံ မဏ္ဍတ္တာဘာဝါ မဟာဟတ္ထိပဒသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၀) ဝိယ သစ္စဉာဏာနိ သစ္စာတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ
မဏ္ဍပေယျကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတာ စ မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၅။)(၂) ယုဂနဒ္ဓဝဂ္ဂေါ
၁။ ယုဂနဒ္ဓကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁။ ဣဒါနိ မဏ္ဍပေယျဂုဏဿ အရိယမဂ္ဂဿ ယုဂနဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ယုဂနဒ္ဓကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ ယသ္မာ ပန ဓမ္မသေနာပတိ ဓမ္မရာဇေ ဓရမာနေယေဝ ဓမ္မရာဇဿ ပရိနိဗ္ဗာနသံဝစ္ဆရေ ပရိနိဗ္ဗုတော, တသ္မာ ဓမ္မရာဇေ ဓရမာနေယေဝ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ဒေသိတံ ဣဒံ သုတ္တန္တံ တဿေဝ သမ္မုခါ သုတွာ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနံ ဂရုဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ, အာယုမာတိ အတ္ထော။ အာနန္ဒောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ သော ဟိ ဇာယမာနောယေဝ ကုလေ အာနန္ဒံ ဘုသံ တုဋ္ဌိံ အကာသိ။ တသ္မာဿ ‘‘အာနန္ဒော’’တိ နာမံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကောသမ္ဗိယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဿ ဟိ နဂရဿ အာရာမပေါက္ခရဏီအာဒီသု တေသု တေသု ဌာနေသု ကောသမ္ဗရုက္ခာ ဥဿန္နာ အဟေသုံ, တသ္မာ တံ ကောသမ္ဗီတိ သင်္ခံ အဂမာသိ။ ‘‘ကုသမ္ဗဿ ဣသိနော အဿမတော အဝိဒူရေ မာပိတတ္တာ’’တိ ဧကေ။
ဃောသိတာရာမေတိ ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတေ အာရာမေ။ ကောသမ္ဗိယဉှိ တယော သေဋ္ဌိနော အဟေသုံ ဃောသိတသေဋ္ဌိ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိ ပါဝါရိကသေဋ္ဌီတိ။ တေ တယောပိ ‘‘လောကေ ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ ပဉ္စဟိ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဒါနူပကရဏာနိ ဂါဟာပေတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဇေတဝနသမီပေ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ နိသိန္နာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိတွာ သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ အဍ္ဎမာသမတ္တံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ သကဇနပဒဂမနတ္ထံ ဘဂဝန္တံ ယာစိတွာ ‘‘သုညာဂါရေ ခေါ ဂဟပတယော တထာဂတာ အဘိရမန္တီ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တေ ‘‘ဒိန္နာ နော ဘဂဝတာ ပဋိညာ’’တိ ဉတွာ အတိဝိယ တုဋ္ဌာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ယောဇနေ ယောဇနေ ဘဂဝတော နိဝါသတ္ထံ ဝိဟာရံ ကာရေန္တာ အနုပုဗ္ဗေန ကောသမ္ဗိံ ပတွာ အတ္တနော အတ္တနော အာရာမေ မဟန္တံ ဓနပရိစ္စာဂံ ကတွာ ဘဂဝတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၆။)ဝိဟာရေ ကာရာပယိံသု။ တတ္ထ ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတော ဃောသိတာရာမော နာမ အဟောသိ, ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိနာ ကာရိတော ကုက္ကုဋာရာမော နာမ, ပါဝါရိကသေဋ္ဌိနာ အမ္ဗဝနေ ကာရိတော ပါဝါရိကမ္ဗဝနံ နာမ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတေ အာရာမေ’’တိ။
အာဝုသော ဘိက္ခဝေါတိ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော သာဝကေ အာလပန္တာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ အာလပန္တိ။ သာဝကာ ပန ‘‘ဗုဒ္ဓေဟိ သဒိသာ မာ ဟောမာ’’တိ ‘‘အာဝုသော’’တိ ပဌမံ ဝတွာ ပစ္ဆာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဗုဒ္ဓေဟိ စ အာလပိတေ ဘိက္ခုသံဃော ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ ပဋိဝစနံ ဒေတိ, သာဝကေဟိ အာလပိတေ ‘‘အာဝုသော’’တိ။
ယော ဟိ ကောစီတိ အနိယမဝစနံ။ ဧတေန တာဒိသာနံ သဗ္ဗဘိက္ခူနံ ပရိယာဒါနံ။ မမ သန္တိကေတိ မမ သမီပေ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တန္တိ အတ္တနာ အရဟတ္တဿ ပတ္တံ။ နပုံသကေ ဘာဝေ သိဒ္ဓဝစနံ။ အရဟတ္တံ ပတ္တန္တိ ဝါ ပဒစ္ဆေဒေါ, အတ္တနာ ပတ္တံ အရဟတ္တန္တိ အတ္ထော။ အရဟတ္တပ္ပတ္တံ အတ္တာနန္တိ ဝါ ပါဌသေသော။ စတူဟိ မဂ္ဂေဟီတိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနေဟိ စတူဟိ ပဋိပဒါမဂ္ဂေဟိ, န အရိယမဂ္ဂေဟိ။ ‘‘စတူဟိ မဂ္ဂေဟီ’’တိ ဝိသုဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ကဿစိ အရဟတော ပဌမဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စပုဗ္ဗင်္ဂမော မဂ္ဂေါ, ဧကဿ အရိယမဂ္ဂဿ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမော, ဧကဿ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမော, ဧကဿ ယုဂနဒ္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဧဝံ စတ္တာရောပိ ပဋိပဒါ မဂ္ဂါ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတေသံ ဝါ အညတရေနာတိ ဧတေသံ စတုန္နံ ပဋိပဒါနံ မဂ္ဂါနံ ဧကေန ဝါ, ပဋိပဒါမဂ္ဂေန အရဟတ္တပ္ပတ္တံ ဗျာကရောတီတိ အတ္ထော။ သုက္ခဝိပဿကဿ ဟိ အရဟတော ဓမ္မုဒ္ဓစ္စပုဗ္ဗင်္ဂမံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပတွာ သေသမဂ္ဂတ္တယမ္ပိ သုဒ္ဓဝိပဿနာဟိယေဝ ပတ္တဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စပုဗ္ဗင်္ဂမမဂ္ဂါ ဟောတိ။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟံ ပတွာ ဝါ အပ္ပတွာ ဝါ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပဋိပဒါနံ မဂ္ဂါနံ ဧကေကဿ ဝသေန ပတ္တစတုမဂ္ဂဿ အရဟတော အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဣတရဧကေကမဂ္ဂပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတိ။ တသ္မာ အာဟ – ‘‘ဧတေသံ ဝါ အညတရေနာ’’တိ။
သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝေတီတိ သမထံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဘာဝေတိ, ပဌမံ သမာဓိံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပစ္ဆာ ဝိပဿနံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေါ သဉ္ဇာယတီတိ ပဌမော လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သော တံ မဂ္ဂန္တိအာဒီသု ဧကစိတ္တက္ခဏိကဿ မဂ္ဂဿ အာသေဝနာဒီနိ နာမ နတ္ထိ, ဒုတိယမဂ္ဂါဒယော ပန ဥပ္ပါဒေန္တော တမေဝ မဂ္ဂံ ‘‘အာသေဝတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၇။)ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သညောဇနာနိ ပဟီယန္တိ, အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီတိ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ကမေန သဗ္ဗေ သညောဇနာ ပဟီယန္တိ, အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တိ။ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီတိ စ ပုန အနုပ္ပတ္တိယာ ဝိဂတန္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
ပုန စပရန္တိ ပုန စ အပရံ ကာရဏံ။ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ သမထံ ဘာဝေတီတိ ဝိပဿနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ သမထံ ဘာဝေတိ, ပဌမံ ဝိပဿနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပစ္ဆာ သမာဓိံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထော။ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီတိ ယုဂနဒ္ဓံ ကတွာ ဘာဝေတိ။ ဧတ္ထ တေနေဝ စိတ္တေန သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တေနေဝ သင်္ခါရေ သမ္မသိတုံ န သက္ကာ။ အယံ ပန ယာဝတာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ, တာဝတာ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ ယာဝတာ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ, တာဝတာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ။ ကထံ? ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ, တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ, တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ တတိယဇ္ဈာနံ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, တတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ ဧဝံ သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတိ နာမ။
ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ မန္ဒပညာနံ ဝိပဿကာနံ ဥပက္ကိလေသဝတ္ထုတ္တာ ဝိပဿနုပက္ကိလေသသညိတေသု ဩဘာသာဒီသု ဒသသု ဓမ္မေသု ဘန္တတာဝသေန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပတ္တိယာ ဝိက္ခေပသင်္ခါတံ ဥဒ္ဓစ္စံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စံ, တေန ဓမ္မုဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတံ ဝိရူပဂ္ဂဟိတံ ဝိရောဓမာပါဒိတံ မာနသံ စိတ္တံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတိ, တေန ဝါ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စေန ကာရဏဘူတေန တမ္မူလကတဏှာမာနဒိဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဟောတိ။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတမာနသန္တိ ဝါ ပါဌော။ ဟောတိ သော အာဝုသော သမယောတိ ဣမိနာ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန တံ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စံ ပဋိဗာဟိတွာ ပုန ဝိပဿနာဝီထိံ ပဋိပန္နကာလံ ဒဿေတိ။ ယံ တံ စိတ္တန္တိ ယသ္မိံ သမယေ တံ ဝိပဿနာဝီထိံ ဩက္ကမိတွာ ပဝတ္တံ စိတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တမေဝ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဝိပဿနာဝီထိံ ပစ္စောတရိတွာ တသ္မိံ သမယေ ဂေါစရဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေ အာရမ္မဏေ သန္တိဋ္ဌတိ ပတိဋ္ဌာတိ။ သန္နိသီဒတီတိ တတ္ထေဝ ပဝတ္တိဝသေန သမ္မာ နိသီဒတိ။ ဧကောဒိ ဟောတီတိ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ။ သမာဓိယတီတိ သမ္မာ အာဓိယတိ သုဋ္ဌု ဌိတံ ဟောတီတိ။
အယံ သုတ္တန္တဝဏ္ဏနာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၈။)၁။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂။ တဿ သုတ္တန္တဿ နိဒ္ဒေသကထာယ တတ္ထ ဇာတေ ဓမ္မေတိ တသ္မိံ သမာဓိသ္မိံ ဇာတေ စိတ္တစေတသိကေ ဓမ္မေ။ အနိစ္စတော အနုပဿနဋ္ဌေနာတိအာဒိနာ ဝိပဿနာယ ဘေဒံ ဒဿေတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂေါတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတော မဂ္ဂေါ။ အဋ္ဌသု မဂ္ဂင်္ဂေသု ဧကေကောပိ ဟိ မဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ။ အာသေဝတီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝသေန။ ဘာဝေတီတိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂုပ္ပါဒနေန။ ဗဟုလီကရောတီတိ အနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂုပ္ပါဒနေန။ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ အဝတ္ထာဘေဒေပိ သတိ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ သာဓာရဏတ္တာ သဒိသမေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။
֍ * ၃။ အာလောကသညာပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာနံ အန္တရာပေယျာလေ အဝိက္ခေပါဒီနိ စ ဈာန သမာပတ္တိကသိဏာနုဿတိအသုဘာ စ ဒီဃံ အဿာသာဒီနိ စ အာနန္တရိကသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၀-၈၁) နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ သင်္ခိတ္တာနိ။ တတ္ထ စ အဝိက္ခေပဝသေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂါဝိက္ခေပဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အနိစ္စာနုပဿီ အဿာသဝသေနာတိအာဒိကေ သုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တစတုက္ကေ ပန တရုဏဝိပဿနာကာလေ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တသမာဓိပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဗလဝဝိပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၄။ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမဝါရေ ပဌမံ အနိစ္စတောတိအာဒိနာ အာရမ္မဏံ အနိယမေတွာ ဝိပဿနာ ဝုတ္တာ, ပစ္ဆာ ရူပံ အနိစ္စတောတိအာဒိနာ အာရမ္မဏံ နိယမေတွာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဇာတာနန္တိ တဿာ ဝိပဿနာယ ဇာတာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ။ ဝေါသဂ္ဂါရမ္မဏတာတိ ဧတ္ထ ဝေါသဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနံ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သင်္ခတဝေါသဂ္ဂတော ပရိစ္စာဂတော ‘‘ဝေါသဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဝိပဿနာ စ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ နိဗ္ဗာနနိန္နတာယ အဇ္ဈာသယဝသေန နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ နိဗ္ဗာနပတိဋ္ဌာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ။ ပတိဋ္ဌာပိ ဟိ အာလမ္ဗီယတီတိ အာရမ္မဏံ နာမ ဟောတိ, နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေနေဝ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ။ အညတ္ထ ပါဠိယမ္ပိ ဟိ ပတိဋ္ဌာ ‘‘အာရမ္မဏ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ – ‘‘သေယျထာပိ, အာဝုသော, နဠာဂါရံ ဝါ တိဏာဂါရံ ဝါ သုက္ခံ ကောဠာပံ တေရောဝဿိကံ ပုရတ္ထိမာယ စေပိ ဒိသာယ ပုရိသော အာဒိတ္တာယ တိဏုက္ကာယ ဥပသင်္ကမေယျ, လဘေထ အဂ္ဂိ ဩတာရံ, လဘေထ အဂ္ဂိ အာရမ္မဏ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၃)။ တသ္မာ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ ဝေါသဂ္ဂါရမ္မဏတာယ နိဗ္ဗာနပတိဋ္ဌာဘာဝေန ဟေတုဘူတေန ဥပ္ပါဒိတော ယော စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာသင်္ခါတော ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေါ အဝိက္ခေပေါ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၉။)သော သမာဓီတိ ဝိပဿနာတော ပစ္ဆာ ဥပ္ပါဒိတော နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော သမာဓိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ။ တသ္မာယေဝ ဟိ ဣတိ ပဌမံ ဝိပဿနာ, ပစ္ဆာ သမထောတိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၅။ ယုဂနဒ္ဓနိဒ္ဒေသေ ယသ္မာ ဟေဋ္ဌာ သုတ္တန္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော ယုဂနဒ္ဓက္ကမော ပုရိမဒွယနိဒ္ဒေသနယေနေဝ ပါကဋော, မဂ္ဂက္ခဏေ ယုဂနဒ္ဓက္ကမော ပန န ပါကဋော, တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အနေကန္တိကံ ယုဂနဒ္ဓဘာဝနံ အဝတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကန္တေန လဗ္ဘမာနယုဂနဒ္ဓဘာဝနမေဝ ဒဿေန္တော သောဠသဟိ အာကာရေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာရမ္မဏဋ္ဌေနာတိအာဒီသု သတ္တရသသု အာကာရေသု အန္တေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ယုဂနဒ္ဓံ မူလပဒေန ဧကဋ္ဌတ္တာ တံ ဝိပ္ပဟာယ သေသာနံ ဝသေန ‘‘သောဠသဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏဋ္ဌေနာတိ အာလမ္ဗနဋ္ဌေန, အာရမ္မဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဂေါစရဋ္ဌေနာတိ အာရမ္မဏဋ္ဌေပိ သတိ နိဿယိတဗ္ဗဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ပဟာနဋ္ဌေနာတိ ပဇဟနဋ္ဌေန။ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေနာတိ ပဟာနေပိ သတိ ပုန အနာဒိယနေန ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန။ ဝုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဥဂ္ဂမနဋ္ဌေန။ ဝိဝဋ္ဋနဋ္ဌေနာတိ ဥဂ္ဂမနေပိ သတိ အပုနရာဝဋ္ဋနေန နိဝတ္တနဋ္ဌေန။ သန္တဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗုတဋ္ဌေန။ ပဏီတဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗုတဋ္ဌေပိ သတိ ဥတ္တမဋ္ဌေန, အတပ္ပကဋ္ဌေန ဝါ။ ဝိမုတ္တဋ္ဌေနာတိ ဗန္ဓနာပဂတဋ္ဌေန။ အနာသဝဋ္ဌေနာတိ ဗန္ဓနမောက္ခေပိ သတိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနာသဝဝိရဟိတဋ္ဌေန။ တရဏဋ္ဌေနာတိ အနောသီဒိတွာ ပိလဝနဋ္ဌေန, အတိက္ကမနဋ္ဌေန ဝါ။ အနိမိတ္တဋ္ဌေနာတိ သင်္ခါရနိမိတ္တဝိရဟိတဋ္ဌေန။ အပ္ပဏိဟိတဋ္ဌေနာတိ ပဏိဓိဝိရဟိတဋ္ဌေန။ သုညတဋ္ဌေနာတိ အဘိနိဝေသဝိရဟိတဋ္ဌေန။ ဧကရသဋ္ဌေနာတိ ဧကကိစ္စဋ္ဌေန။ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ အညမညံ အနတိက္ကမနဋ္ဌေန။ ယုဂနဒ္ဓဋ္ဌေနာတိ ယုဂလကဋ္ဌေန။
ဥဒ္ဓစ္စံ ပဇဟတော, အဝိဇ္ဇံ ပဇဟတောတိ ယောဂိနော တဿ တဿ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနဝသေန ဝုတ္တံ။ နိရောဓော စေတ္ထ နိဗ္ဗာနမေဝ။ အညမညံ နာတိဝတ္တန္တီတိ သမထော စေ ဝိပဿနံ အတိဝတ္တေယျ, လီနပက္ခိကတ္တာ သမထဿ စိတ္တံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တေယျ။ ဝိပဿနာ စေ သမထံ အတိဝတ္တေယျ, ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကတ္တာ ဝိပဿနာယ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စာယ သံဝတ္တေယျ။ တသ္မာ သမထော စ ဝိပဿနံ အနတိဝတ္တမာနော ကောသဇ္ဇပါတံ န ကရောတိ, ဝိပဿနာ သမထံ အနတိဝတ္တမာနာ ဥဒ္ဓစ္စပါတံ န ကရောတိ။ သမထော သမံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၀။)ပဝတ္တမာနော ဝိပဿနံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခတိ, ဝိပဿနာ သမံ ပဝတ္တမာနာ သမထံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခတိ။ ဧဝမိမေ ဥဘော အညမညံ အနတိဝတ္တနကိစ္စေန ဧကကိစ္စာ, သမာ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနေန အညမညံ အနတိဝတ္တမာနာ အတ္ထသိဒ္ဓိကရာ ဟောန္တိ။ တေသံ မဂ္ဂက္ခဏေ ယုဂနဒ္ဓတ္တံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာက္ခဏေ ယုဂနဒ္ဓတ္တာယေဝ ဟောတိ။ ပဟာနပရိစ္စာဂဝုဋ္ဌာနဝိဝဋ္ဋနကရဏာနံ မဂ္ဂကိစ္စဝသေန ဝုတ္တတ္တာ သကလဿ မဂ္ဂကိစ္စဿ ဒဿနတ္ထံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသာ စ ခန္ဓာ စ အဝိဇ္ဇာသဟဂတကိလေသာ စ ခန္ဓာ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ သေသာနံ န တထာ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိပက္ခဓမ္မမတ္တဒဿနဝသေန ဥဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာ ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဝိဝဋ္ဋတောတိ နိဝတ္တန္တဿ။
သမာဓိ ကာမာသဝါ ဝိမုတ္တော ဟောတီတိ သမာဓိဿ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိပက္ခတ္တာ ဝုတ္တံ။ ရာဂဝိရာဂါတိ ရာဂဿ ဝိရာဂေါ သမတိက္ကမော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ရာဂဝိရာဂါ, ‘‘ရာဂဝိရာဂတော’’တိ နိဿက္ကဝစနံ ဝါ။ တထာ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ။ စေတောဝိမုတ္တီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ။ ပညာဝိမုတ္တီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ပညာ။ တရတောတိ တရန္တဿ။ သဗ္ဗပဏိဓီဟီတိ ရာဂဒေါသမောဟပဏိဓီဟိ, သဗ္ဗပတ္ထနာဟိ ဝါ။ ဧဝံ စုဒ္ဒသ အာကာရေ ဝိဿဇ္ဇိတွာ ဧကရသဋ္ဌဉ္စ အနတိဝတ္တနဋ္ဌဉ္စ အဝိဘဇိတွာဝ ဣမေဟိ သောဠသဟိ အာကာရေဟီတိ အာဟ။ ကသ္မာ? တေသံ စုဒ္ဒသန္နံ အာကာရာနံ ဧကေကဿ အဝသာနေ ‘‘ဧကရသာ ဟောန္တိ, ယုဂနဒ္ဓါ ဟောန္တိ, အညမညံ နာတိဝတ္တန္တီ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ တေ ဒွေပိ အာကာရာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ‘‘သောဠသဟီ’’တိ အာဟ။ ယုဂနဒ္ဓဋ္ဌော ပန ဥဒ္ဒေသေပိ န ဘဏိတောယေဝါတိ။
၂။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝါရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝါရေ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဌိတဿ တီဟိ အနုပဿနာဟိ ပုနပ္ပုနံ သင်္ခါရေ ဝိပဿန္တဿ ဝိပဿန္တဿ ဝိပဿနာဉာဏေသု ပရိပါကဂတေသု တဒင်္ဂဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနေန ပရိသုဒ္ဓစိတ္တဿ အနိစ္စတော ဝါ ဒုက္ခတော ဝါ အနတ္တတော ဝါ မနသိကာရက္ခဏေ ဝိပဿနာဉာဏာနုဘာဝေန ပကတိယာဝ ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပဌမံ တာဝ အနိစ္စတော မနသိကရောတော ဩဘာသော ကထိတော။ အကုသလော ဝိပဿကော တသ္မိံ ဩဘာသေ ဥပ္ပန္နေ ‘‘န စ ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပေါ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗော, အဒ္ဓါ မဂ္ဂံ ပတ္တောမှိ, ဖလံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၁။)ပတ္တောမှီ’’တိ အမဂ္ဂံယေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ, အဖလမေဝ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ တဿ အမဂ္ဂံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ, အဖလံ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှတော ဝိပဿနာဝီထိ ဥက္ကန္တာ ဟောတိ။ သော အတ္တနော ဝိပဿနာဝီထိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိက္ခေပမာပန္နော ဝါ ဩဘာသမေဝ တဏှာဒိဋ္ဌိမညနာဟိ မညမာနော ဝါ နိသီဒတိ။ သော ခေါ ပနာယံ ဩဘာသော ကဿစိ ဘိက္ခုနော ပလ္လင်္ကဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ဩဘာသေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကဿစိ အန္တောဂဗ္ဘံ, ကဿစိ ဗဟိဂဗ္ဘမ္ပိ, ကဿစိ သကလဝိဟာရံ, ဂါဝုတံ အဍ္ဎယောဇနံ ယောဇနံ ဒွိယောဇနံ…ပေ… ကဿစိ ပထဝိတလတော ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မလောကာ ဧကာလောကံ ကုရုမာနော။ ဘဂဝတော ပန ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩဘာသေန္တော ဥဒပါဒိ။ အယဉှိ ဩဘာသော စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေပိ အန္ဓကာရေ တံ တံ ဌာနံ ဩဘာသေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
ဩဘာသော ဓမ္မောတိ ဩဘာသံ အာဝဇ္ဇတီတိ အယံ ဩဘာသော မဂ္ဂဓမ္မော ဖလဓမ္မောတိ ဝါ တံ တံ ဩဘာသံ မနသိ ကရောတိ။ တတော ဝိက္ခေပေါ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ တတော ဩဘာသတော ဓမ္မောတိ အာဝဇ္ဇနကရဏတော ဝါ ယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝိက္ခေပေါ, သော ဥဒ္ဓစ္စံ နာမာတိ အတ္ထော။ တေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိဂ္ဂဟိတမာနသောတိ တေန ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဝိရောဓိတစိတ္တော, တေန ဝါ ဥဒ္ဓစ္စေန ကာရဏဘူတေန တမ္မူလကကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ဝိရောဓိတစိတ္တော ဝိပဿကော ဝိပဿနာဝီထိံ ဩက္ကမိတွာ ဝိက္ခေပံ ဝါ တမ္မူလကကိလေသေသု ဝါ ဌိတတ္တာ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဥပဋ္ဌာနာနိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ ‘‘တေန ဝုစ္စတိ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဝိဂ္ဂဟိတမာနသော’’တိ ဧဝံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဟောတိ သော သမယောတိ ဧဝံ အဿာဒဝသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌစိတ္တဿာပိ ယောဂိနော သစေ ဥပပရိက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော ဧဝံ ပဇာနာတိ – ‘‘ဝိပဿနာ နာမ သင်္ခါရာရမ္မဏာ, မဂ္ဂဖလာနိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနိ, ဣမာနိ စ စိတ္တာနိ သင်္ခါရာရမ္မဏာနိ, တသ္မာ နာယမောဘာသော မဂ္ဂေါ, ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယေဝ နိဗ္ဗာနဿ လောကိကော မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂါမဂ္ဂံ ဝဝတ္ထပေတွာ တံ ဝိက္ခေပံ ပရိဝဇ္ဇယိတွာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ဌတွာ သာဓုကံ သင်္ခါရေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿတိ။ ဧဝံ ဥပပရိက္ခန္တဿ သော သမယော ဟောတိ။ ဧဝံ အပဿန္တော ပန ‘‘မဂ္ဂဖလပ္ပတ္တောမှီ’’တိ အဓိမာနိကော ဟောတိ။
ယံ တံ စိတ္တန္တိ ယံ တံ ဝိပဿနာစိတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တမေဝါတိ အနိစ္စာနုပဿနာယ အာရမ္မဏေ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေယေဝ။ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ ယောဂါဝစရဿ ရူပါရူပဓမ္မေ တုလယန္တဿ တီရယန္တဿ ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၂။)အဝိဟတဝေဂံ တိခိဏံ သူရမတိဝိသဒံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ ခုဒ္ဒိကာ ပီတိ, ခဏိကာ ပီတိ, ဩက္ကန္တိကာ ပီတိ, ဥဗ္ဗေဂါ ပီတိ, ဖရဏာ ပီတီတိ အယံ ပဉ္စဝိဓာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ ပီတိ သကလသရီရံ ပူရယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ ကာယစိတ္တာနံ နေဝ ဒရထော, န ဂါရဝတာ, န ကက္ခဠတာ, န အကမ္မညတာ, န ဂေလညတာ, န ဝင်္ကတာ ဟောတိ။ အထ ခေါ ပနဿ ကာယစိတ္တာနိ ပဿဒ္ဓါနိ လဟူနိ မုဒူနိ ကမ္မညာနိ ပဂုဏာနိ သုဝိသဒါနိ ဥဇုကာနိယေဝ ဟောန္တိ။ သော ဣမေဟိ ပဿဒ္ဓါဒီဟိ အနုဂ္ဂဟိတကာယစိတ္တော တသ္မိံ သမယေ အမာနုသိံ နာမ ရတိံ အနုဘဝတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
‘‘သုညာဂါရံ ပဝိဋ္ဌဿ, သန္တစိတ္တဿ ဘိက္ခုနော၊
အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ, သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော။
‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၃-၄) –
ဧဝမဿ ဣမံ အမာနုသိံ ရတိံ သာဓယမာနာ လဟုတာဒီဟိ သဟိတာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ သကလသရီရံ အဘိသန္ဒယမာနံ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အဓိမောက္ခော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တစေတသိကာနံ အတိသယပသာဒဘူတာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဂ္ဂဟော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ အသိထိလမနစ္စာရဒ္ဓံ သုပဂ္ဂဟိတံ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပဋ္ဌာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿေဝ တသ္မိံ သမယေ သူပဋ္ဌိတာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ နိခါတာ အစလာ ပဗ္ဗတရာဇသဒိသာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ယံ ယံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇတိ သမန္နာဟရတိ မနသိ ကရောတိ ပစ္စဝေက္ခတိ, တံ တံ ဌာနမဿ ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ပရလောကော ဝိယ သတိယာ ဥပဋ္ဌာတိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၄)။
ဥပေက္ခာတိ ဝိပဿနုပေက္ခာ စေဝ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာ စ။ တသ္မိဉှိ သမယေ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဝိပဿနုပေက္ခာပိ ဗလဝတီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာပိ။ သာ ဟိဿ တံ တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇန္တဿ ဝိဿဋ္ဌဣန္ဒဝဇိရမိဝ ပတ္တပုဋေ ပက္ခန္ဒတတ္တနာရာစော ဝိယ စ သူရာ တိခိဏာ ဟုတွာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၃။)ဝဟတိ။ ဧဝဉှိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၄) ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနုပေက္ခာတိ စေတ္ထ ‘‘ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဝိပဿနာဉာဏေ ဟိ ဂယှမာနေ ‘‘ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝိပဿနာဉာဏဿ အာဂတတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသော ဟောတိ။ တတိယဇ္ဈာနဝဏ္ဏနာယဉ္စ ‘‘သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ အတ္ထတော ဧကီဘာဝေါ။ ပညာ ဧဝ ဟိ သာ, ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဝုစ္စမာနာယ ပုနရုတ္တိဒေါသော စ န ဟောတိ, တတိယဇ္ဈာနဝဏ္ဏနာယ စ သမေတိ။ ယသ္မာ စ ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု ‘‘ဉာဏံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာန’’န္တိ ပညိန္ဒြိယသဒ္ဓိန္ဒြိယဝီရိယိန္ဒြိယသတိန္ဒြိယာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, သမာဓိန္ဒြိယံ ပန အနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ, ယုဂနဒ္ဓဝသေနာပိ စ သမာဓိန္ဒြိယံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ သမပ္ပဝတ္တော သမာဓိ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရပ္ပဟာနကရဏေန ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ဩဘာသာဒိပဋိမဏ္ဍိတာယ ဝိပဿနာယ အာလယံ ကုရုမာနာ သုခုမာ သန္တာကာရာ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ယာ ကိလေသောတိ ပရိဂ္ဂဟေတုမ္ပိ န သက္ကာ ဟောတိ။ ယထာ စ ဩဘာသေ, ဧဝံ ဧတေသုပိ အညတရသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ယောဂါဝစရော ‘‘န စ ဝတ မေ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပံ ဉာဏံ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗံ, ဧဝရူပါ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာနံ ဥပေက္ခာ နိကန္တိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ, အဒ္ဓါ မဂ္ဂံ ပတ္တောမှိ, ဖလံ ပတ္တောမှီ’’တိ အမဂ္ဂမေဝ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ, အဖလမေဝ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ တဿ အမဂ္ဂံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ, အဖလဉ္စ ‘‘ဖလ’’န္တိ ဂဏှတော ဝိပဿနာဝီထိ ဥက္ကန္တာ ဟောတိ။ သော အတ္တနော မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိကန္တိမေဝ အဿာဒေန္တော နိသီဒတိ။ ဧတ္ထ စ ဩဘာသာဒယော ဥပက္ကိလေသဝတ္ထုတာယ ဥပက္ကိလေသာတိ ဝုတ္တာ, န အကုသလတ္တာ။ နိကန္တိ ပန ဥပက္ကိလေသော စေဝ ဥပက္ကိလေသဝတ္ထု စ။ ဝတ္ထုဝသေနေဝ စေတေ ဒသ, ဂါဟဝသေန ပန သမတိံသ ဟောန္တိ။ ကထံ? ‘‘မမ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဂဏှတော ဟိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော ဟောတိ, ‘‘မနာပေါ ဝတ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဂဏှတော မာနဂ္ဂါဟော, ဩဘာသံ အဿာဒယတော တဏှာဂ္ဂါဟော။ ဣတိ ဩဘာသေ ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာဝသေန တယော ဂါဟာ။ တထာ သေသေသုပီတိ ဧဝံ ဂါဟဝသေန သမတိံသ ဥပက္ကိလေသာ ဟောန္တိ။ ဒုက္ခတော မနသိကရောတော, အနတ္တတော မနသိကရောတောတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၄။)ဝါရေသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကေကအနုပဿနာဝသေန ဟေတ္ထ ဧကေကဿ ဝိပဿနုပက္ကိလေသုပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ဧကဿေဝ။
တီသု အနုပဿနာသု။ ဧဝံ အဘေဒတော ဝိပဿနာဝသေန ဥပက္ကိလေသေ ဒဿေတွာ ပုန ဘေဒဝသေန ဒဿေန္တော ရူပံ အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇရာမရဏံ အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဇရာမရဏဿ အနိစ္စတော ဥပဋ္ဌာနံ။
֍ * ၇။ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ သမတိံသာယ ဥပက္ကိလေသာနံ ဝသေန အကုသလော အဗျတ္တော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ဝိကမ္ပတိ, ဩဘာသာဒီသု ဧကေကံ ‘‘ဧတံ မမ, ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဩဘာသေ စေဝ ဉာဏေ စာတိအာဒိဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဝိကမ္ပတီတိ ဩဘာသာဒိကေ အာရမ္မဏေ နာနာကိလေသဝသေန ဝိဝိဓာ ကမ္ပတိ ဝေဓတိ။ ယေဟိ စိတ္တံ ပဝေဓတီတိ ယေဟိ ပဿဒ္ဓိသုခေဟိ စိတ္တံ နာနာကိလေသဝသေန နာနပ္ပကာရေန ဝေဓတိ ကမ္ပတိ။ တသ္မာ ပဿဒ္ဓိယာ သုခေ စေဝ ယောဂါဝစရော ဝိကမ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပေက္ခာဝဇ္ဇနာယ စေဝါတိ ဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ အာဝဇ္ဇနာယ စေဝ ဝိကမ္ပတိ, အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာယ စေဝ ဝိကမ္ပတီတိ အတ္ထော။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၆) ပန ‘‘ဥပေက္ခာဝဇ္ဇနာယဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပေက္ခာယ စာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဥပေက္ခာယ စ ဝိကမ္ပတိ, နိကန္တိယာ စ ဝိကမ္ပတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဒွိန္နံ ဥပေက္ခာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဥပေက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ စ ဥဘယထာ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု စ ဧကေကိဿာယေဝ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာယ သဗ္ဘာဝတော ဧကေကာယေဝ အနုပဿနာ အနိစ္စံ အနိစ္စံ, ဒုက္ခံ ဒုက္ခံ, အနတ္တာ အနတ္တာတိ ပုနပ္ပုနံ ဘာဝီယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ကုသလော ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ‘‘အယံ ခေါ မေ ဩဘာသော ဥပ္ပန္နော, သော ခေါ ပနာယံ အနိစ္စော သင်္ခတော ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နော ခယဓမ္မော ဝယဓမ္မော ဝိရာဂဓမ္မော နိရောဓဓမ္မော’’တိ ဣတိ ဝါ နံ ပညာယ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ဥပပရိက္ခတိ။ အထ ဝါ ပနဿ ဧဝံ ဟောတိ – သစေ ဩဘာသော အတ္တာ ဘဝေယျ, ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ အနတ္တာဝ ပနာယံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟိတော။ တသ္မာယံ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာတိ ပဿန္တော ဒိဋ္ဌိံ ဥဂ္ဃါဋေတိ။ သစေ ဩဘာသော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၅။)နိစ္စော ဘဝေယျ, ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ အနိစ္စောဝ ပနာယံ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဂဟိတော။ တသ္မာယံ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စောတိ ပဿန္တော မာနံ သမုဂ္ဃါဋေတိ။ သစေ ဩဘာသော သုခေါ ဘဝေယျ, ‘‘သုခေါ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋေယျ။ ဒုက္ခောဝ ပနာယံ ‘‘သုခေါ’’တိ ဂဟိတော။ တသ္မာယံ ဥပ္ပါဒဝယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခောတိ ပဿန္တော နိကန္တိံ ပရိယာဒိယတိ။ ယထာ စ ဩဘာသေ, ဧဝံ သေသေသုပိ။
ဧဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဩဘာသံ ‘‘နေတံ မမ, နေသောဟမသ္မိ, န မေသော အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ ဉာဏံ…ပေ… နိကန္တိံ ‘‘နေတံ မမ, နေသောဟမသ္မိ, န မေသော အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ ဧဝံ သမနုပဿန္တော ဩဘာသာဒီသု န ကမ္ပတိ န ဝေဓတိ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဣမာနိ ဒသ ဌာနာနီတိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဒသ ဌာနာနီတိ ဩဘာသာဒီနိ။ ပညာ ယဿ ပရိစ္စိတာတိ ယဿ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တာယ ပညာယ ပရိစိတာနိ ပုနပ္ပုနံ ဖုဋ္ဌာနိ ပရိဘာဝိတာနိ။ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စကုသလော ဟောတီတိ သော ပညာယ ပရိစိတဒသဋ္ဌာနော ယောဂါဝစရော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စဿ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓေန ဆေကော ဟောတိ။ န စ သမ္မောဟ ဂစ္ဆတီတိ ဓမ္မုဒ္ဓစ္စကုသလတ္တာယေဝ တဏှာမာနဒိဋ္ဌုဂ္ဃါဋဝသေန သမ္မောဟဉ္စ န ဂစ္ဆတိ။
ဣဒါနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ ဝိဓိံ အပရေန ပရိယာယေန ဝိဘာဝေတွာ ဒဿေန္တော ဝိက္ခိပတိ စေဝ ကိလိဿတိ စာတိအာဒိဂါထမာဟ။ တတ္ထ မန္ဒပညော ယောဂါဝစရော ဩဘာသာဒီသု ဝိက္ခေပဉ္စ အဝသေသကိလေသုပ္ပတ္တိဉ္စ ပါပုဏာတိ။ မဇ္ဈိမပညော ဝိက္ခေပမေဝ ပါပုဏာတိ, နာဝသေသကိလေသုပ္ပတ္တိံ, သော အဓိမာနိကော ဟောတိ။ တိက္ခပညော ဝိက္ခေပံ ပါပုဏိတွာပိ တံ အဓိမာနံ ပဟာယ ဝိပဿနံ အာရဘတိ။ အတိတိက္ခပညော န ဝိက္ခေပံ ပါပုဏာတိ, န စာဝသေသကိလေသုပ္ပတ္တိံ။ ဝိက္ခိပ္ပတိ စေဝါတိ တေသု မန္ဒပညော ဓမ္မုဒ္ဓစ္စသင်္ခါတံ ဝိက္ခေပဉ္စေဝ ပါပုဏီယတိ။ ကိလိဿတိ စာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိကိလေသေဟိ ကိလေသီယတိ စ, ဥပတာပီယတိ ဝိဗာဓီယတီတိ အတ္ထော။ စဝတိ စိတ္တဘာဝနာတိ တဿ မန္ဒပညဿ ဝိပဿနာစိတ္တဘာဝနာ ကိလေသေသုယေဝ ဌာနတော ပဋိပက္ခာဝိဟတတ္တာ စဝတိ, ပရိပတတီတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခိပတိ န ကိလိဿတီတိ မဇ္ဈိမပညော ဝိက္ခေပေန ဝိက္ခိပတိ, ကိလေသေဟိ န ကိလိဿတိ။ ဘာဝနာ ပရိဟာယတီတိ တဿ မဇ္ဈိမပညဿ အဓိမာနိကတ္တာ ဝိပဿနာရမ္ဘာဘာဝေန ဝိပဿနာ ပရိဟာယတိ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၆။)နပ္ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခိပတိ န ကိလိဿတီတိ တိက္ခပညောပိ ဝိက္ခေပေန ဝိက္ခိပတိ, ကိလေသေဟိ န ကိလိဿတိ။ ဘာဝနာ န ပရိဟာယတီတိ တဿ တိက္ခပညဿ သန္တေပိ ဝိက္ခေပေ တံ အဓိမာနဝိက္ခေပံ ပဟာယ ဝိပဿနာရမ္ဘသဗ္ဘာဝေန ဝိပဿနာဘာဝနာ န ပရိဟာယတိ, ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ န စ ဝိက္ခိပတေ စိတ္တံ န ကိလိဿတီတိ အတိတိက္ခပညဿ စိတ္တံ န ဝိက္ခေပေန ဝိက္ခိပတိ, န စ ကိလေသေဟိ ကိလိဿတိ။ န စဝတိ စိတ္တဘာဝနာတိ တဿ ဝိပဿနာစိတ္တဘာဝနာ န စဝတိ, ဝိက္ခေပကိလေသာဘာဝေန ယထာဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။
ဣမေဟိ စတူဟိ ဌာနေဟီတိအာဒီသု ဣဒါနိ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟိ စတူဟိ ဌာနေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ, ကရဏဘူတေဟိ ဝါ ဩဘာသာဒိကေ ဒသ ဌာနေ စိတ္တဿ သင်္ခေပေန စ ဝိက္ခေပေန စ ဝိဂ္ဂဟိတံ မာနသံ ဝိက္ခေပကိလေသုပ္ပတ္တိဝိရဟိတော စတုတ္ထော ကုသလော မဟာပညော ယောဂါဝစရော မန္ဒပညာဒီနံ တိဏ္ဏံ ယောဂါဝစရာနံ မာနသံ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဟောတီတိ နာနပ္ပကာရတော ဇာနာတီတိ သမ္ဗန္ဓတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သင်္ခေပေါတိ စေတ္ထ ဝိက္ခေပဿ စေဝ ကိလေသာနဉ္စ ဥပ္ပတ္တိဝသေန စိတ္တဿ လီနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိက္ခေပေါတိ ‘‘ဝိက္ခိပတိ န ကိလိဿတီ’’တိ ဒွီသု ဌာနေသု ဝုတ္တဝိက္ခေပဝသေန စိတ္တဿ ဥဒ္ဓတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
ယုဂနဒ္ဓကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သစ္စကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈။ ဣဒါနိ ယုဂနဒ္ဓဂုဏဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဝသေန သစ္စဋ္ဌံ သစ္စပဋိဝေဓဝိသေသံ သစ္စလက္ခဏာဒိဝိဓာနဉ္စ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သစ္စကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ တထာနီတိ ယထာသဘာဝဝသေန တစ္ဆာနိ။ ယထာသဘာဝဘူတာနေဝ ဟိ ဓမ္မဇာတာနိ သစ္စဋ္ဌေန သစ္စာနိ။ သစ္စဋ္ဌော ပဌမဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော။ အဝိတထာနီတိ ဝုတ္တသဘာဝေ ဝိပရိယာယဝိရဟိတာနိ။ န ဟိ သစ္စာနိ အသစ္စာနိ နာမ ဟောန္တိ။ အနညထာနီတိ အညသဘာဝဝိရဟိတာနိ။ န ဟိ အသစ္စာနိ သစ္စာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ, ဘိက္ခဝေ, တထမေတန္တိ ဘိက္ခဝေ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၇။)ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယံ ဝုစ္စတိ, ဧတံ ယထာသဘာဝတ္တာ တထံ။ ဒုက္ခမေဝ ဟိ ဒုက္ခံ။ ဝုတ္တသဘာဝေ ဝိပရိယာယာဘာဝတော အဝိတထံ။ န ဟိ ဒုက္ခံ အဒုက္ခံ နာမ ဟောတိ။ အညသဘာဝဝိရဟိတတ္တာ အနညထံ။ န ဟိ ဒုက္ခံ သမုဒယာဒိသဘာဝံ ဟောတိ။ သမုဒယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
၁။ ပဌမသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
တထဋ္ဌေနာတိ ယထာသဘာဝဋ္ဌေန။ ပီဠနဋ္ဌာဒယော ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။
֍ * ၉။ ဧကပ္ပဋိဝေဓာနီတိ ဧကေန မဂ္ဂဉာဏေန ပဋိဝေဓော, ဧကတော ဝါ ပဋိဝေဓော ဧတေသန္တိ ဧကပ္ပဋိဝေဓာနိ။ အနတ္တဋ္ဌေနာတိ စတုန္နမ္ပိ သစ္စာနံ အတ္တဝိရဟိတတ္တာ အနတ္တဋ္ဌေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၇) – ပရမတ္ထတော ဟိ သဗ္ဗာနေဝ သစ္စာနိ ဝေဒကကာရကနိဗ္ဗုတဂမကာဘာဝတော သုညာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဒုက္ခမေဝ ဟိ, န ကောစိ ဒုက္ခိတော, ကာရကော န, ကိရိယာဝ ဝိဇ္ဇတိ၊
အတ္ထိ နိဗ္ဗုတိ, န နိဗ္ဗုတော ပုမာ, မဂ္ဂမတ္ထိ, ဂမကော န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၇)၊
‘‘ဓုဝသုဘသုခတ္တသုညံ, ပုရိမဒွယမတ္တသုညမမတပဒံ၊
ဓုဝသုခအတ္တဝိရဟိတော, မဂ္ဂေါ ဣတိ သုညတာ တေသူ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၇)၊
သစ္စဋ္ဌေနာတိ အဝိသံဝါဒကဋ္ဌေန။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ဧကသင်္ဂဟိတာနီတိ တထဋ္ဌာဒိနာ ဧကေကေနေဝ အတ္ထေန သင်္ဂဟိတာနိ, ဧကဂဏနံ ဂတာနီတိ အတ္ထော။ ယံ ဧကသင်္ဂဟိတံ, တံ ဧကတ္တန္တိ ယသ္မာ ဧကေန သင်္ဂဟိတံ, တသ္မာ ဧကတ္တန္တိ အတ္ထော။ သစ္စာနံ ဗဟုတ္တေပိ ဧကတ္တမပေက္ခိတွာ ဧကဝစနံ ကတံ။ ဧကတ္တံ ဧကေန ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ စတုန္နံ သစ္စာနံ နာနတ္တေကတ္တံ သွာဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဌိတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၈။)မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကေန မဂ္ဂဉာဏေန တထဋ္ဌာဒိတံတံဧကတ္တံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ကထံ? နိရောဓသစ္စဿ တထဋ္ဌာဒိကေ ဧကတ္တေ ပဋိဝိဒ္ဓေ သေသသစ္စာနမ္ပိ တထဋ္ဌာဒိကံ ဧကတ္တံ ပဋိဝိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ယထာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နာနတ္တေကတ္တံ သွာဝတ္ထိတံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဌိတဿ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနကာလေ အနိစ္စတော ဝါ ဒုက္ခတော ဝါ အနတ္တတော ဝါ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဧကသ္မိမ္ပိ ခန္ဓေ အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌေ သေသခန္ဓာပိ အနိစ္စာဒိတော ဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ, ဧဝမိဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုက္ခဿ ဒုက္ခဋ္ဌော တထဋ္ဌောတိ ဒုက္ခသစ္စဿ ပီဠနဋ္ဌာဒိကော စတုဗ္ဗိဓော အတ္ထော သဘာဝဋ္ဌေန တထဋ္ဌော။ သေသသစ္စေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သောယေဝ စတုဗ္ဗိဓော အတ္ထော အတ္တာဘာဝတော အနတ္တဋ္ဌော။ ဝုတ္တသဘာဝေ အဝိသံဝါဒကတော သစ္စဋ္ဌော။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတော ပဋိဝေဓဋ္ဌော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၀။ ယံ အနိစ္စန္တိအာဒိ သာမညလက္ခဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဒဿိတံ။ တတ္ထ ယံ အနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ, တံ အနိစ္စန္တိ ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂါ ဂဟိတာ။ တာနိ ဟိ တီဏိ သစ္စာနိ အနိစ္စာနိ စေဝ အနိစ္စတ္တာ ဒုက္ခာနိ စ။ ယံ အနိစ္စဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ, တံ အနတ္တာတိ တာနိယေဝ တီဏိ ဂဟိတာနိ။ ယံ အနိစ္စဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ အနတ္တာ စာတိ တေဟိ တီဟိ သဟ နိရောဓသစ္စဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ စတ္တာရိပိ ဟိ အနတ္တာယေဝ။ တံ တထန္တိ တံ သစ္စစတုက္ကံ သဘာဝဘူတံ။ တံ သစ္စန္တိ တဒေဝ သစ္စစတုက္ကံ ယထာသဘာဝေ အဝိသံဝါဒကံ။ နဝဟာကာရေဟီတိအာဒီသု ‘‘သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, အဘိညေယျ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၊ သံ။ နိ။ ၄။၄၆) ဝစနတော အဘိညဋ္ဌေန, ဒုက္ခဿ ပရိညဋ္ဌေ, သမုဒယဿ ပဟာနဋ္ဌေ, မဂ္ဂဿ ဘာဝနဋ္ဌေ, နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေ အာဝေနိကေပိ ဣဓ စတူသုပိ သစ္စေသု ဉာတပရိညာသဗ္ဘာဝတော ပရိညဋ္ဌေန, စတုသစ္စဒဿနေန ပဟာနသဗ္ဘာဝတော ပဟာနဋ္ဌေန, စတုသစ္စဘာဝနာသဗ္ဘာဝတော ဘာဝနဋ္ဌေန, စတုန္နံ သစ္စာနံ သစ္ဆိကိရိယသဗ္ဘာဝတော သစ္ဆိကိရိယဋ္ဌေနာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နဝဟာကာရေဟိ တထဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ပဌမံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
֍ * ၁၁။ ဒွါဒသဟိ အာကာရေဟီတိအာဒီသု တထဋ္ဌာဒယော ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာ။ ဧတေသံ နိဒ္ဒေသေပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၁၂။ သစ္စာနံ ကတိ လက္ခဏာနီတိအာဒီသု ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ ဆ လက္ခဏာနိ သင်္ခတာသင်္ခတဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒွေ လက္ခဏာနီတိ အာဟ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၉။)တတ္ထ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ အသင်္ခတလက္ခဏဉ္စာတိ ‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, သင်္ခတဿ သင်္ခတလက္ခဏာနိ ဥပ္ပါဒေါ ပညာယတိ, ဝယော ပညာယတိ, ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတိ။ တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အသင်္ခတဿ အသင်္ခတလက္ခဏာနိ န ဥပ္ပါဒေါ ပညာယတိ, န ဝယော ပညာယတိ, န ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၇-၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ သင်္ခတဿ သင်္ခတမိတိ လက္ခဏဉ္စ အသင်္ခတဿ အသင်္ခတမိတိ လက္ခဏဉ္စ။ သင်္ခတံ ပန န လက္ခဏံ, လက္ခဏံ န သင်္ခတံ။ န စ သင်္ခတံ ဝိနာ လက္ခဏံ ပညာပေတုံ သက္ကာ, နပိ လက္ခဏံ ဝိနာ သင်္ခတံ။ လက္ခဏေန ပန သင်္ခတံ ပါကဋံ ဟောတိ။
ပုန တဒေဝ လက္ခဏဒွယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ဆ လက္ခဏာနီတိ အာဟ။ သင်္ခတာနံ သစ္စာနန္တိ ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂသစ္စာနံ။ တာနိ ဟိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတတ္တာ သင်္ခတာနိ။ ဥပ္ပါဒေါတိ ဇာတိ။ ပညာယတီတိ ဇာနီယတိ။ ဝယောတိ ဘင်္ဂေါ။ ဌိတာနံ အညထတ္တန္တိ ဌိတိပ္ပတ္တာနံ အညထာဘာဝေါ ဇရာ။ တိဏ္ဏံ သင်္ခတသစ္စာနံ နိပ္ဖန္နတ္တာ ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တံ ဝုတ္တံ, တေသံယေဝ ပန ဥပ္ပါဒဿ, ဇရာယ ဘင်္ဂဿ စ အနိပ္ဖန္နတ္တာ ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ သင်္ခတနိဿိတတ္တာ ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တံ န ပညာယတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ သင်္ခတဝိကာရတ္တာ ပန သင်္ခတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဒုက္ခသမုဒယာနံ ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂါ သစ္စပရိယာပန္နာ, မဂ္ဂသစ္စဿ ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂါ န သစ္စပရိယာပန္နာတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ‘‘သင်္ခတာနံ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ သင်္ခတာပိ ဥပ္ပါဒလက္ခဏမ္ပိ ကာလသင်္ခါတော တဿ ခဏောပိ ပညာယတိ, ဥပ္ပါဒေ ဝီတိဝတ္တေ သင်္ခတာပိ ဇရာလက္ခဏမ္ပိ ကာလသင်္ခါတော တဿ ခဏောပိ ပညာယတိ, ဘင်္ဂက္ခဏေ သင်္ခတာပိ ဇရာပိ ဘင်္ဂလက္ခဏမ္ပိ ကာလသင်္ခါတော တဿ ခဏောပိ ပညာယတီ’’တိ ခန္ဓကဝဂ္ဂဋ္ဌကထာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၃၇-၃၈) ဝုတ္တံ။ အသင်္ခတဿ သစ္စဿာတိ နိရောဓသစ္စဿ။ တဉှိ ပစ္စယေဟိ သမာဂမ္မ အကတတ္တာ သယမေဝ နိပ္ဖန္နန္တိ အသင်္ခတံ။ ဌိတဿာတိ နိစ္စတ္တာ ဌိတဿ, န ဌာနပ္ပတ္တတ္တာ။ ပုန တဒေဝ လက္ခဏဒွယံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ဒွါဒသ လက္ခဏာနီတိ အာဟ။
စတုန္နံ သစ္စာနံ ကတိ ကုသလာတိအာဒီသု အဗျာကတန္တိ ဝိပါကာဗျာကတံ ကိရိယာဗျာကတံ ရူပါဗျာကတံ နိဗ္ဗာနာဗျာကတန္တိ စတူသု အဗျာကတေသု နိဗ္ဗာနာဗျာကတံ။ စတ္တာရိပိ ဟိ ကုသလာကုသလလက္ခဏေန န ဗျာကတတ္တာ အဗျာကတာနိ။ သိယာ ကုသလန္တိ ကာမာဝစရရူပါဝစရာရူပါဝစရကုသလာနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၀။)ဝသေန ကုသလမ္ပိ ဘဝေယျ။ သိယာ အကုသလန္တိ တဏှံ ဌပေတွာ သေသာကုသလဝသေန။ သိယာ အဗျာကတန္တိ ကာမာဝစရရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကိရိယာနံ ရူပါနဉ္စ ဝသေန။ သိယာ တီဏိ သစ္စာနီတိအာဒီသု သင်္ဂဟိတာနီတိ ဂဏိတာနိ။ ဝတ္ထုဝသေနာတိ အကုသလကုသလာဗျာကတဒုက္ခသမုဒယနိရောဓမဂ္ဂသင်္ခါတဝတ္ထုဝသေန။ ယံ ဒုက္ခသစ္စံ အကုသလန္တိ ဌပေတွာ တဏှံ အဝသေသံ အကုသလံ။ အကုသလဋ္ဌေန ဒွေ သစ္စာနိ ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနီတိ ဣမာနိ ဒွေ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ အကုသလဋ္ဌေန ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ, အကုသလသစ္စံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧကသစ္စံ ဒွီဟိ သစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဧကံ အကုသလသစ္စံ ဒွီဟိ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ယံ ဒုက္ခသစ္စံ ကုသလန္တိ တေဘူမကံ ကုသလံ။ ဣမာနိ ဒွေ ဒုက္ခမဂ္ဂသစ္စာနိ ကုသလဋ္ဌေန ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ, ကုသလသစ္စံ နာမ ဟောတိ။ ဧကံ ကုသလသစ္စံ ဒွီဟိ ဒုက္ခမဂ္ဂသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ယံ ဒုက္ခသစ္စံ အဗျာကတန္တိ တေဘူမကဝိပါကကိရိယာ ရူပဉ္စ။ ဣမာနိ ဒွေ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စာနိ အဗျာကတဋ္ဌေန ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ, ဧကံ အဗျာကတသစ္စံ နာမ ဟောတိ။ ဧကံ အဗျာကတသစ္စံ ဒွီဟိ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ တီဏိ သစ္စာနိ ဧကသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနီတိ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓသစ္စာနိ ဧကေန အကုသလကုသလာဗျာကတဘူတေန ဒုက္ခသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ။ ဧကံ သစ္စံ တီဟိ သစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဧကံ ဒုက္ခသစ္စံ ဝိသုံ အကုသလကုသလအဗျာကတဘူတေဟိ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓသစ္စေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ အကုသလဋ္ဌေန သမုဒယသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ, ဒုက္ခမဂ္ဂသစ္စာနိ ကုသလဋ္ဌေန မဂ္ဂသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ, န ဒဿနဋ္ဌေန။ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စာနိ အဗျာကတဋ္ဌေန နိရောဓသစ္စေန သင်္ဂဟိတာနိ, န အသင်္ခတဋ္ဌေနာ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။
၂။ ဒုတိယသုတ္တန္တပါဠိဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၃။ ပုန အညဿ သုတ္တန္တဿ အတ္ထဝသေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ပုဗ္ဗေ မေ, ဘိက္ခဝေတိအာဒိကံ သုတ္တန္တံ အာဟရိတွာ ဒဿေသိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ မေ, ဘိက္ခဝေ, သမ္ဗောဓာတိ ဘိက္ခဝေ, မမ သမ္ဗောဓိတော သဗ္ဗညုတညာဏတော ပုဗ္ဗေ။ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗဓမ္မေ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓဿ။ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတောတိ ဗောဓိသတ္တဘူတဿေဝ။ ဧတဒဟောသီတိ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ ဧတံ ပရိဝိတက္ကိတံ အဟောသိ။ အဿာဒေါတိ အဿာဒီယတီတိ အဿာဒေါ။ အာဒီနဝေါတိ ဒေါသော။ နိဿရဏန္တိ အပဂမနံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၁။)သုခန္တိ သုခယတီတိ သုခံ, ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သောမနဿန္တိ ပီတိသောမနဿယောဂတော သောဘနံ မနော အဿာတိ သုမနော, သုမနဿ ဘာဝေါ သောမနဿံ, သုခမေဝ ပီတိယောဂတော ဝိသေသိတံ။ အနိစ္စန္တိ အဒ္ဓုဝံ။ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခဝတ္ထုတ္တာ သင်္ခါရဒုက္ခတ္တာ စ ဒုက္ခံ။ ဝိပရိဏာမဓမ္မန္တိ အဝသီ ဟုတွာ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ပရိဝတ္တနပကတိကံ။ ဧတေန အနတ္တဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဆန္ဒရာဂဝိနယောတိ ဆန္ဒသင်္ခါတဿ ရာဂဿ သံဝရဏံ, န ဝဏ္ဏရာဂဿ။ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနန္တိ တဿေဝ ဆန္ဒရာဂဿ ပဇဟနံ။
ယာဝကီဝဉ္စာတိအာဒီသု ယာဝ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ…ပေ… ယထာဘူတံ နာဗ္ဘညာသိံ န အဓိကေန ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိံ, တာဝ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အနုတ္တရံ သဗ္ဗညုဘာဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဘိသမေတာဝီ အရဟန္တိ နေဝါဟံ ပစ္စညာသိံ နေဝ ပဋိညံ အကာသိန္တိ သမ္ဗန္ဓတော အတ္ထော။ ကီဝဉ္စာတိ နိပါတမတ္တံ။ ယတောတိ ယသ္မာ, ယဒါ ဝါ။ အထာတိ အနန္တရံ။ ဉာဏဉ္စ ပန မေ ဒဿနံ ဥဒပါဒီတိ ဒဿနကိစ္စကရဏေန ဒဿနသင်္ခါတံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ မေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အကုပ္ပါတိ ကောပေတုံ စာလေတုံ အသက္ကုဏေယျာ။ ဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ ဧတာယ ဧဝ ဖလပစ္စဝေက္ခဏာယ မဂ္ဂနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တိ။ အယမန္တိမာ ဇာတီတိ အယံ ပစ္ဆိမာ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိ။ နတ္ထိဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဣဒါနိ ပုန ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထိ။ ဧတေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ ဝုတ္တာ။ အရဟတော ဟိ အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ န ဟောတိ။
၃။ ဒုတိယသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၄။ သစ္စပ္ပဋိဝေဓဉာဏယောဇနက္ကမေ စ အယံ ရူပဿ အဿာဒေါတိ ပဟာနပ္ပဋိဝေဓောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘အယံ တဏှာသမ္ပယုတ္တော ရူပဿ အဿာဒေါ’’တိ ဉတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ သမုဒယပ္ပဟာနသင်္ခါတော သမုဒယသစ္စပ္ပဋိဝေဓော။ သမုဒယသစ္စန္တိ သမုဒယသစ္စပ္ပဋိဝေဓဉာဏံ။ အရိယသစ္စာရမ္မဏဉာဏမ္ပိ ဟိ ‘‘ယေ ကေစိ ကုသလာ ဓမ္မာ, သဗ္ဗေ တေ စတူသု အရိယသစ္စေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀၀) ဝိယ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ရူပဿ အာဒီနဝေါတိ ပရိညာပဋိဝေဓောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘အယံ ရူပဿ အာဒီနဝေါ’’တိ ဉတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဒုက္ခပရိညာသင်္ခါတော ဒုက္ခသစ္စပ္ပဋိဝေဓော။ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ဒုက္ခသစ္စပ္ပဋိဝေဓဉာဏံ။ ဣဒံ ရူပဿ နိဿရဏန္တိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘ဣဒံ ရူပဿ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၂။)နိဿရဏ’’န္တိ ဉတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာသင်္ခါတော နိရောဓသစ္စပ္ပဋိဝေဓော။ နိရောဓသစ္စန္တိ နိရောဓသစ္စာရမ္မဏံ နိရောဓသစ္စပ္ပဋိဝေဓဉာဏံ။ ယာ ဣမေသု တီသု ဌာနေသူတိ ဣမေသု ယထာဝုတ္တေသု တီသု သမုဒယဒုက္ခနိရောဓေသု ပဋိဝေဓဝသေန ပဝတ္တာ ယာ ဒိဋ္ဌိ ယော သင်္ကပ္ပေါတိ ယောဇနာ။ ဘာဝနာပဋိဝေဓောတိ အယံ မဂ္ဂဘာဝနာသင်္ခါတော မဂ္ဂသစ္စပ္ပဋိဝေဓော။ မဂ္ဂသစ္စန္တိ မဂ္ဂသစ္စပ္ပဋိဝေဓဉာဏံ။
֍ * ၁၅။ ပုန အပရေန ပရိယာယေန သစ္စာနိ စ သစ္စပ္ပဋိဝေဓဉ္စ ဒဿေန္တော သစ္စန္တိ ကတိဟာကာရေဟိ သစ္စန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နာ ဇရာမရဏာဒိကဿ ဒုက္ခသစ္စဿ ဇာတိအာဒိကံ သမုဒယသစ္စံ ‘‘ကိံ နု ခေါ’’တိ ဧသန္တိ, တထာ ဧသန္တာ စ ဇရာမရဏာဒိကဿ ဒုက္ခသစ္စဿ ဇာတိအာဒိကံ သမုဒယသစ္စံ ‘‘ပစ္စယော’’တိ ဝဝတ္ထပေန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တိ, တသ္မာ သာ စ ဧသနာ သော စ ပရိဂ္ဂဟော သစ္စာနံ ဧသနတ္တာ ပရိဂ္ဂဟတ္တာ စ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ကတွာ ဧသနဋ္ဌေန ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ ဝိဓိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ လဗ္ဘတိယေဝ, သာဝကာနံ ပန အနုဿဝဝသေန ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ လဗ္ဘတိ။ ပဋိဝေဓဋ္ဌေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ တထာ ဧသိတာနံ ပရိဂ္ဂဟိတာနဉ္စ မဂ္ဂက္ခဏေ ဧကပဋိဝေဓဋ္ဌေန။
ကိံနိဒါနန္တိအာဒီသု နိဒါနာဒီနိ သဗ္ဗာနိ ကာရဏဝေဝစနာနိ။ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ ဖလံ နိဒေတိ ‘‘ဟန္ဒ နံ ဂဏှထာ’’တိ အပ္ပေတိ ဝိယ, တသ္မာ ‘‘နိဒါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ဖလံ တတော သမုဒေတိ, ဇာယတိ, ပဘဝတိ၊ တသ္မာ သမုဒယော, ဇာတိ, ပဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ကိံ နိဒါနံ ဧတဿာတိ ကိံနိဒါနံ။ ကော သမုဒယော ဧတဿာတိ ကိံသမုဒယံ။ ကာ ဇာတိ ဧတဿာတိ ကိံဇာတိကံ။ ကော ပဘဝေါ ဧတဿာတိ ကိံပဘဝံ။ ယသ္မာ ပန တဿ ဇာတိ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန နိဒါနဉ္စေဝ သမုဒယော စ ဇာတိ စ ပဘဝေါ စ, တသ္မာ ဇာတိနိဒါနန္တိအာဒိမာဟ။ ဇရာမရဏန္တိ ဒုက္ခသစ္စံ။ ဇရာမရဏသမုဒယန္တိ တဿ ပစ္စယံ သမုဒယသစ္စံ။ ဇရာမရဏနိရောဓန္တိ နိရောဓသစ္စံ။ ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒန္တိ မဂ္ဂသစ္စံ။ ဣမိနာဝ နယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၁၆။ နိရောဓပ္ပဇာနနာတိ အာရမ္မဏကရဏေန နိရောဓဿ ပဇာနနာ။ ဇာတိ သိယာ ဒုက္ခသစ္စံ, သိယာ သမုဒယသစ္စန္တိ ဘဝပစ္စယာ ပညာယနဋ္ဌေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၃။)ဒုက္ခသစ္စံ, ဇရာမရဏဿ ပစ္စယဋ္ဌေန သမုဒယသစ္စံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အဝိဇ္ဇာ သိယာ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ပန အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယဋ္ဌေနာတိ။
သစ္စကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဗောဇ္ဈင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၇။ ဣဒါနိ သစ္စပ္ပဋိဝေဓသိဒ္ဓံ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိသေသံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဗောဇ္ဈင်္ဂကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဗောဓိယာ, ဗောဓိဿ ဝါ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၈၂) – ယာ ဟိ အယံ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ, ယာယ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာယ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ, ဗုဇ္ဈတီတိ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဝုဋ္ဌဟတိ, စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၃)။ တဿာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ဝိယ။ ယောပေသ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဧတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ အရိယသာဝကော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ အတ္ထော အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တော။
ဗောဇ္ဈင်္ဂတ္ထနိဒ္ဒေသေ ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကဿ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ? မဂ္ဂဖလေဟိ နိဗ္ဗာနဿ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ကတကိစ္စဿ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ, မဂ္ဂေန ဝါ ကိလေသနိဒ္ဒါတော ပဗုဇ္ဈနတ္ထာယ ဖလေန ပဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထာယာပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗလဝဝိပဿနာယပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဗောဓာယ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၄။)သံဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ အယံ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သာဓာရဏတ္ထော။ တီသုပိ ဟိ ဌာနေသု ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တန္တိ။ ဧတေန ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိအာဒီဟိ ပဉ္စဟိ စတုက္ကေဟိ ဝုတ္တာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တံ။ အပိ စ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သကိစ္စကရဏေ သမတ္ထဘာဝဒဿနတ္ထံ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေနာတိ သကိစ္စကရဏသမတ္ထတ္တေပိ သတိ ကတ္တုနော အဘာဝဒဿနတ္ထံ ဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ဗောဓေန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဗုဇ္ဈန္တာနံ ယောဂီနံ ပယောဇကတ္တာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဟေတုကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဗောဓနဋ္ဌေနာတိ ပဌမံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပယောဇကဟေတုကတ္တုနာ ဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ဧတေဟိ ဗောဓိယာ အင်္ဂါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗောဓိပက္ခိယဋ္ဌေနာတိ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီတိ လဒ္ဓနာမဿ ယောဂိဿ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ။ အယမေတေသံ ယောဂိနော ဥပကာရကတ္တနိဒ္ဒေသော။ ဧတေဟိ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓိလဘနဋ္ဌေနာတိအာဒိကေ ဆက္ကေ ဗုဒ္ဓိလဘနဋ္ဌေနာတိ ယောဂါဝစရေန ဗုဒ္ဓိယာ ပါပုဏနဋ္ဌေန။ ရောပနဋ္ဌေနာတိ သတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန။ ပါပနဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာပိတာယ နိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန။ ဣမေ ဝိပဿနာဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပတိ-အဘိ-သံ-ဣတိ တီဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ဝိသေသိတာ မဂ္ဂဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဓမ္မဝေါဟာရေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
မူလမူလကာဒိဒသကဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈။ မူလဋ္ဌေနာတိအာဒိကေ မူလမူလကေ ဒသကေ မူလဋ္ဌေနာတိ ဝိပဿနာဒီသု ပုရိမာ ပုရိမာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပစ္ဆိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနဉ္စ သဟဇာတဓမ္မာနဉ္စ အညမညဉ္စ မူလဋ္ဌေန။ မူလစရိယဋ္ဌေနာတိ မူလံ ဟုတွာ စရိယာ ပဝတ္တိ မူလစရိယာ။ တေန မူလစရိယဋ္ဌေန, မူလံ ဟုတွာ ပဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ မူလပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိ တေ ဧဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အာဒိတော ပဘုတိ ဥပ္ပါဒနတ္ထာယ ပရိဂယှမာနတ္တာ ပရိဂ္ဂဟာ, မူလာနိယေဝ ပရိဂ္ဂဟာ မူလပရိဂ္ဂဟာ။ တေန မူလပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန။ တေ ဧဝ အညမညံ ပရိဝါရဝသေန ပရိဝါရဋ္ဌေန။ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိပူရဏဋ္ဌေန။ နိဋ္ဌံ ပါပုဏနဝသေန ပရိပါကဋ္ဌေန။ တေ ဧဝ မူလာနိ စ ဆဗ္ဗိဓာ ပဘေဒဘိန္နတ္တာ ပဋိသမ္ဘိဒါ စာတိ မူလပဋိသမ္ဘိဒါ။ တေန မူလပဋိသမ္ဘိဒဋ္ဌေန။ မူလပဋိသမ္ဘိဒါပါပနဋ္ဌေနာတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာနုယုတ္တဿ ယောဂိနော တံ မူလပဋိသမ္ဘိဒံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၅။)ပါပနဋ္ဌေန။ တဿေဝ ယောဂိနော တဿာ မူလပဋိသမ္ဘိဒါယ ဝသီဘာဝဋ္ဌေန။ သေသေသုပိ ဤဒိသေသု ပုဂ္ဂလဝေါဟာရေသု ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မူလပဋိသမ္ဘိဒါယ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တာနမ္ပီတိ ဤဒိသေသုပိ နိဋ္ဌာဝစနေသု ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝသီဘာဝံ ပတ္တာနန္တိပိ ပါဌော။
မူလမူလကဒသကံ နိဋ္ဌိတံ။
သေသေသုပိ ဟေတုမူလကာဒီသု နဝသု ဒသကေသု ဣမိနာဝ နယေန သာဓာရဏဝစနာနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အသာဓာရဏေသု ပန ယထာဝုတ္တာ ဧဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ယထာဝုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ ဇနကတ္တာ ဟေတူ နာမ ဟောန္တိ။ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တာ ပစ္စယာ နာမ။ တေ ဧဝ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိသုဒ္ဓိဘူတတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိ နာမ။ ဝဇ္ဇဝိရဟိတတ္တာ အနဝဇ္ဇာ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မ’’န္တိ ဝစနတော နေက္ခမ္မံ နာမ။ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိအာဒိဝသေန ဝိမုတ္တိ နာမ။ မဂ္ဂဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဝိသယီဘူတေဟိ အာသဝေဟိ ဝိရဟိတတ္တာ အနာသဝါ။ တိဝိဓာပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကိလေသေဟိ သုညတ္တာ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒိဝသေန ဝိဝေကာ။ ဝိပဿနာမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂတ္တာ ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂတ္တာ စ ဝေါသဂ္ဂါ။ ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂတ္တာ ဝေါသဂ္ဂါ။
֍ * ၁၉။ မူလဋ္ဌံ ဗုဇ္ဈန္တီတိအာဒယော ဧကေကပဒဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ နဝ ဒသကာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တာနန္တိ ပဒံ ပန ဝတ္တမာနဝစနာဘာဝေန န ယောဇိတံ။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌာဒယော အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထာ။
֍ * ၂၀။ ပုန ထေရော အတ္တနာ ဒေသိတံ သုတ္တန္တံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တဿ နိဒ္ဒေသဝသေန ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဓိံ ဒဿေတုကာမော ဧကံ သမယန္တိအာဒိကံ နိဒါနံ ဝတွာ သုတ္တန္တံ တာဝ ဥဒ္ဒိသိ။ အတ္တနာ ဒေသိတသုတ္တတ္တာ ဧဝ စေတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိ န ဝုတ္တံ။ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တောတိ ပနေတ္ထ ဒေသကဗျတ္တိဘာဝတ္ထံ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဤဒိသဉှိ ဝစနံ လောကေ ဂန္ထေသု ပယုဇ္ဇန္တိ။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ သကလံ ပုဗ္ဗဏှသမယံ။ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဣတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၆။)စေ မေ ဟောတီတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ဧဝဉ္စေ မယှံ ဟောတိ။ အပ္ပမာဏောတိ မေ ဟောတီတိ အပ္ပမာဏောတိ ဧဝံ မေ ဟောတိ။ သုသမာရဒ္ဓေါတိ မေ ဟောတီတိ သုဋ္ဌု ပရိပုဏ္ဏောတိ ဧဝံ မေ ဟောတိ။ တိဋ္ဌန္တန္တိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဝသေန တိဋ္ဌန္တံ။ စဝတီတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတော အပဂစ္ဆတိ။ သေသဗောဇ္ဈင်္ဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ရာဇမဟာမတ္တဿာတိ ရညော မဟာအမစ္စဿ, မဟတိယာ ဝါ ဘောဂမတ္တာယ ဘောဂပ္ပမာဏေန သမန္နာဂတဿ။ နာနာရတ္တာနန္တိ နာနာရင်္ဂရတ္တာနံ, ပူရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ, နာနာရတ္တေဟီတိ အတ္ထော။ ဒုဿကရဏ္ဍကောတိ ဒုဿပေဠာ။ ဒုဿယုဂန္တိ ဝတ္ထယုဂလံ။ ပါရုပိတုန္တိ အစ္ဆာဒေတုံ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တေ ထေရဿ ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ။ ယဒါ ဟိ ထေရော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ သီသံ ကတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, တဒါ ဣတရေ တဒနွယာ ဟောန္တိ။ ယဒါ ဓမ္မဝိစယာဒီသု အညတရံ, တဒါ သေသာပိ တဒနွယာ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဖလသမာပတ္တိယာ အတ္တနော စိဏ္ဏဝသီဘာဝံ ဒဿေန္တော ထေရော ဣမံ သုတ္တန္တံ ကထေသီတိ။
သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၁။ ကထံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဣတိ စေ ဟောတီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ သီသံ ကတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တဿ အညေသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဧဝံ အယံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဟောတီတိ ဣတိ စေ ပဝတ္တဿ ကထံ သော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယာဝတာ နိရောဓူပဋ္ဌာတီတိ ယတ္တကေန ကာလေန နိရောဓော ဥပဋ္ဌာတိ, ယတ္တကေ ကာလေ အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနံ ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ယာဝတာ အစ္စီတိ ယတ္တကေန ပရိမာဏေန ဇာလာ။ ကထံ အပ္ပမာဏော ဣတိ စေ ဟောတီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ န အပ္ပမာဏေပိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဝိဇ္ဇမာနေ ဧဝံ အယံ အပ္ပမာဏော ဟောတီတိ ဣတိ စေ ပဝတ္တဿ သော အပ္ပမာဏော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ကထံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပမာဏဗဒ္ဓါတိ ကိလေသာ စ ပရိယုဋ္ဌာနာ စ ပေါနောဘဝိကသင်္ခါရာ စ ပမာဏဗဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ။ ‘‘ရာဂေါပမာဏကရဏော, ဒေါသော ပမာဏကရဏော, မောဟော ပမာဏကရဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၉) ဝစနတော ရာဂါဒယော ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ‘‘အယံ ဧတ္တကော’’တိ တဿ ပမာဏကရဏတော ပမာဏံ နာမ။ တသ္မိံ ပမာဏေ ဗဒ္ဓါ ပဋိဗဒ္ဓါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၇။)အာယတ္တာတိ ကိလေသာဒယော ပမာဏဗဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ။ ကိလေသာတိ အနုသယဘူတာ, ပရိယုဋ္ဌာနာတိ သမုဒါစာရပ္ပတ္တကိလေသာ။ သင်္ခါရာ ပေါနောဘဝိကာတိ ပုနပ္ပုနံ ဘဝကရဏံ ပုနဘဝေါ, ပုနဘဝေါ သီလမေတေသန္တိ ပေါနဘဝိကာ, ပေါနဘဝိကာ ဧဝ ပေါနောဘဝိကာ။ ကုသလာကုသလကမ္မသင်္ခါတာ သင်္ခါရာ။ အပ္ပမာဏောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ပမာဏဿ အဘာဝေန အပ္ပမာဏော။ မဂ္ဂဖလာနမ္ပိ အပ္ပမာဏတ္တာ တတော ဝိသေသနတ္ထံ အစလဋ္ဌေန အသင်္ခတဋ္ဌေနာတိ ဝုတ္တံ။ ဘင်္ဂါဘာဝတော အစလော, ပစ္စယာဘာဝတော အသင်္ခတော။ ယော ဟိ အစလော အသင်္ခတော စ, သော အတိဝိယ ပမာဏဝိရဟိတော ဟောတိ။
ကထံ သုသမာရဒ္ဓေါ ဣတိ စေ ဟောတီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ အနန္တရံ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိသမာတိ သယဉ္စ ဝိသမတ္တာ, ဝိသမဿ စ ဘာဝဿ ဟေတုတ္တာ ဝိသမာ။ သမဓမ္မောတိ သန္တဋ္ဌေန ပဏီတဋ္ဌေန သမော ဓမ္မော။ ပမာဏာဘာဝတော သန္တော။ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ, ဝိရာဂေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) ဝစနတော သဗ္ဗဓမ္မုတ္တမဋ္ဌေန ပဏီတော။ တသ္မိံ သမဓမ္မောတိ ဝုတ္တေ သုသမေ အာရဒ္ဓေါ သုသမာရဒ္ဓေါ။ အာဝဇ္ဇိတတ္တာတိ ဖလသမာပတ္တိယာ ပဝတ္တကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနုပ္ပါဒါဒိသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿ ဥပ္ပန္နတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိဋ္ဌတီတိ ပဝတ္တတိ။ ဥပ္ပါဒါဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ သေသဗောဇ္ဈင်္ဂမူလကေသုပိ ဝါရေသု ဧသေဝ နယော။
ဗောဇ္ဈင်္ဂကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မေတ္တာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၂။ ဣဒါနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဗောဇ္ဈင်္ဂကထာဂတိယာ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ မေတ္တာကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ အာသေဝိတာယာတိ အာဒရေန သေဝိတာယ။ ဘာဝိတာယာတိ ဝဍ္ဎိတာယ။ ဗဟုလီကတာယာတိ ပုနပ္ပုနံ ကတာယ။ ယာနီကတာယာတိ ယုတ္တယာနသဒိသာယ ကတာယ။ ဝတ္ထုကတာယာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဝတ္ထု ဝိယ ကတာယ။ အနုဋ္ဌိတာယာတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာယ။ ပရိစိတာယာတိ သမန္တတော စိတာယ ဥပစိတာယ။ သုသမာရဒ္ဓါယာတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါယ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၈။)သုကတာယ။ အာနိသံသာတိ ဂုဏာ။ ပါဋိကင်္ခါတိ ပဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ သုခံ သုပတီတိ ယထာ သေသဇနာ သမ္ပရိဝတ္တမာနာ ကာကစ္ဆမာနာ ဒုက္ခံ သုပန္တိ, ဧဝံ အသုပိတွာ သုခံ သုပတိ။ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တောပိ သမာပတ္တိံ သမာပန္နော ဝိယ ဟောတိ။ သုခံ ပဋိဗုဇ္ဈတီတိ ယထာ အညေ နိတ္ထုနန္တာ ဝိဇမ္ဘန္တာ သမ္ပရိဝတ္တန္တာ ဒုက္ခံ ပဋိဗုဇ္ဈန္တိ, ဧဝံ အပဋိဗုဇ္ဈိတွာ ဝိကသမာနမိဝ ပဒုမံ သုခံ နိဗ္ဗိကာရံ ပဋိဗုဇ္ဈတိ။ န ပါပကံ သုပိနံ ပဿတီတိ သုပိနံ ပဿန္တောပိ ဘဒ္ဒကမေဝ သုပိနံ ပဿတိ။ စေတိယံ ဝန္ဒန္တော ဝိယ ပူဇံ ကရောန္တော ဝိယ ဓမ္မံ သုဏန္တော ဝိယ စ ဟောတိ။ ယထာ ပနညေ အတ္တာနံ စောရေဟိ ပရိဝါရိတံ ဝိယ ဝါဠေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ ဝိယ ပပါတေ ပတန္တံ ဝိယ စ ပဿန္တိ, န ဧဝံ ပါပကံ သုပိနံ ပဿတိ။ မနုဿာနံ ပိယော ဟောတီတိ ဥရေ အာမုတ္တမုတ္တာဟာရော ဝိယ သီသေ ပိဠန္ဓမာလာ ဝိယ စ မနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ။ အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတီတိ ယထေဝ စ မနုဿာနံ, ဧဝံ အမနုဿာနမ္ပိ ပိယော ဟောတိ။ ဒေဝတာ ရက္ခန္တီတိ ပုတ္တမိဝ မာတာပိတရော ဒေဝတာ ရက္ခန္တိ။ နာဿ အဂ္ဂိ ဝါ ဝိသံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ကမတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိဿ ကာယေ အဂ္ဂိ ဝါ ဝိသံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ န ကမတိ န ပဝိသတိ, နာဿ ကာယံ ဝိကောပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တုဝဋံ စိတ္တံ သမာဓိယတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိနော ခိပ္ပမေဝ စိတ္တံ သမာဓိယတိ, နတ္ထိ တဿ ဒန္ဓာယိတတ္တံ။ မုခဝဏ္ဏော ဝိပ္ပသီဒတီတိ ဗန္ဓနာ ပမုတ္တတာလပက္ကံ ဝိယ စဿ ဝိပ္ပသန္နဝဏ္ဏံ မုခံ ဟောတိ။ အသမ္မူဠှော ကာလံ ကရောတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိနော သမ္မောဟမရဏံ နာမ နတ္ထိ, အသမ္မူဠှော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမန္တော ဝိယ ကာလံ ကရောတိ။ ဥတ္တရိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တောတိ မေတ္တာသမာပတ္တိတော ဥတ္တရိံ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တုံ အသက္ကောန္တော ဣတော စဝိတွာ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါ ဝိယ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ ဟောတီတိ ဗြဟ္မလောကံ ဥပပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
မေတ္တာနိဒ္ဒေသေ အနောဓိသော ဖရဏာတိ ဩဓိ မရိယာဒါ, န ဩဓိ အနောဓိ။ တတော အနောဓိသော, အနောဓိတောတိ အတ္ထော, နိပ္ပဒေသတော ဖုသနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩဓိသောတိ ပဒေသဝသေန။ ဒိသာဖရဏာတိ ဒိသာသု ဖရဏာ။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ သတ္တာတိပဒဿ အတ္ထော ဉာဏကထာမာတိကာဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော, ရုဠှီသဒ္ဒေန ပန ဝီတရာဂေသုပိ အယံ ဝေါဟာရော ဝတ္တတိ ဝိလီဝမယေပိ ဗီဇနိဝိသေသေ တာလဝဏ္ဋဝေါဟာရော ဝိယ။ အဝေရာတိ ဝေရရဟိတာ။ အဗျာပဇ္ဇာတိ ဗျာပါဒရဟိတာ။ အနီဃာတိ နိဒ္ဒုက္ခာ။ အနိဂ္ဃါတိပိ ပါဌော။ သုခီ အတ္တာနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၉။)ပရိဟရန္တူတိ သုခိတာ ဟုတွာ အတ္တဘာဝံ ဝတ္တယန္တု။ ‘‘အဝေရာ’’တိ စ သကသန္တာနေ စ ပရေ ပဋိစ္စ, ပရသန္တာနေ စ ဣတရေ ပဋိစ္စ ဝေရာဘာဝေါ ဒဿိတော, ‘‘အဗျာပဇ္ဇာ’’တိအာဒီသု ဝေရာဘာဝါ တမ္မူလကဗျာပါဒါဘာဝေါ, ‘‘အနီဃာ’’တိ ဗျာပါဒါဘာဝါ တမ္မူလကဒုက္ခာဘာဝေါ, ‘‘သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ ဒုက္ခာဘာဝါသုခေန အတ္တဘာဝပရိဟရဏံ ဒဿိတန္တိ ဧဝမေတ္ထ ဝစနသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဣမေသု စ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒီသု စတူသုပိ ဝစနေသု ယံ ယံ ပါကဋံ ဟောတိ, တဿ တဿ ဝသေန မေတ္တာယ ဖရတိ။
ပါဏာတိအာဒီသု ပါဏနတာယ ပါဏာ, အဿာသပဿာသာယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ အတ္ထော။ ဘူတတ္တာ ဘူတာ, အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ပုံ ဝုစ္စတိ နိရယော, တံ ပုံ ဂလန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ပုဂ္ဂလာ။ အတ္တဘာဝေါ ဝုစ္စတိ သရီရံ, ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဝါ, တံ ဥပါဒါယ ပညတ္တိမတ္တသဗ္ဘာဝတော, တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပရိယာပန္နာ ပရိစ္ဆိန္နာ အန္တောဂဓာတိ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ။ ယထာ စ သတ္တာတိ ဝစနံ, ဧဝံ သေသာနိပိ ရုဠှီဝသေန အာရောပေတွာ သဗ္ဗာနေတာနိ သဗ္ဗသတ္တဝေဝစနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကာမဉ္စ အညာနိပိ ‘‘သဗ္ဗေ ဇန္တူ သဗ္ဗေ ဇီဝါ’’တိအာဒီနိ သဗ္ဗသတ္တဝေဝစနာနိ အတ္ထိ, ပါကဋဝသေန ပန ဣမာနေဝ ပဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ အနောဓိသော ဖရဏာ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယေ ပန ‘‘သတ္တာ ပါဏာ’’တိအာဒီနံ န ကေဝလံ ဝစနမတ္တတောဝ, အထ ခေါ အတ္ထတောပိ နာနတ္တမေဝ ဣစ္ဆေယျုံ, တေသံ အနောဓိသော ဖရဏာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ တထာ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ ဣမေသု ပဉ္စသု အာကာရေသု အညတရဝသေန အနောဓိသော မေတ္တာယ ဖရတိ။
ဩဓိသော ဖရဏေ ပန ဣတ္ထိယော ပုရိသာတိ လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ, အရိယာ အနရိယာတိ အရိယပုထုဇ္ဇနဝသေန, ဒေဝါမနုဿာ ဝိနိပါတိကာတိ ဥပပတ္တိဝသေန။ ဒိသာဖရဏေပိ ဒိသာဝိဘာဂံ အကတွာ သဗ္ဗဒိသာသု ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဖရဏတော အနောဓိသော ဖရဏာ ဟောတိ, သဗ္ဗဒိသာသု ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဖရဏတော ဩဓိသော ဖရဏာ။
ယသ္မာ ပန အယံ တိဝိဓာပိ မေတ္တာဖရဏာ အပ္ပနာပတ္တစိတ္တဿ ဝသေန ဝုတ္တာ, တသ္မာ တီသု ဝါရေသု အပ္ပနာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အနောဓိသော ဖရဏေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၀။)တာဝ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိ ဧကာ, ‘‘အဗျာပဇ္ဇာ ဟောန္တူ’’တိ ဧကာ ‘‘အနီဃာ ဟောန္တူ’’တိ ဧကာ, ‘‘သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ ဧကာ။ တာနိပိ ဟိ စတ္တာရိ ဟိတောပသံဟာရဝသေနေဝ ဝုတ္တာနိ။ ဟိတောပသံဟာရလက္ခဏာ ဟိ မေတ္တာ။ ဣတိ ‘‘သတ္တာ’’တိအာဒီသု ပဉ္စသု အာကာရေသု စတဿန္နံ စတဿန္နံ အပ္ပနာနံ ဝသေန ဝီသတိ အပ္ပနာ ဟောန္တိ, ဩဓိသော ဖရဏေ ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော’’တိအာဒီသု သတ္တသု အာကာရေသု စတဿန္နံ စတဿန္နံ ဝသေန အဋ္ဌဝီသတိ အပ္ပနာ။ ဒိသာဖရဏေ ပန ‘‘သဗ္ဗေ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ သတ္တာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကမေကိဿာ ဒိသာယ ဝီသတိ ဝီသတိ ကတွာ ဒွေ သတာနိ, ‘‘သဗ္ဗာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဣတ္ထိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကမေကိဿာ ဒိသာယ အဋ္ဌဝီသတိ အဋ္ဌဝီသတိ ကတွာ အသီတိ ဒွေ သတာနီတိ စတ္တာရိ သတာနိ အသီတိ စ အပ္ပနာ။ ဣတိ သဗ္ဗာနိပိ ဣဓ ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌဝီသာဓိကာနိ ပဉ္စ အပ္ပနာသတာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စ မေတ္တာယ တိဝိဓေန ဖရဏာ ဝုတ္တာ, တထာ ကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာနမ္ပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၁။ ဣန္ဒြိယဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၃။ အထ မေတ္တူပသံဟာရာကာရံ ဣန္ဒြိယာဒိပရိဘာဝနဉ္စ ဒဿေတုံ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ ပီဠနံ ဝဇ္ဇေတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပီဠနန္တိ အဗ္ဘန္တရတော သရီရပီဠနံ။ ဥပဃာတန္တိ ဗာဟိရတော သရီရောပဃာတံ။ သန္တာပန္တိ ယထာ တထာ ဝါ စိတ္တသန္တာပနံ။ ပရိယာဒါနန္တိ ပကတိယာ ဇီဝိတာဒိပရိက္ခယံ။ ဝိဟေသန္တိ ပရတော ဇီဝိတဝိဟေဌနံ။ ဝဇ္ဇေတွာတိ ပီဠနာဒီသု ဧကေကံ အတ္တနော စိတ္တေနေဝ အပနေတွာ။ ဣမာနိ ပီဠနာဒီနိ ပဉ္စ ပဒါနိ မေတ္တောပသံဟာရဿ ပဋိပက္ခဝိဝဇ္ဇနဝသေန ဝုတ္တာနိ, အပီဠနာယာတိအာဒီနိ မေတ္တောပသံဟာရဝသေန။ အပီဠနာယာတိ အပီဠနာကာရေန, သဗ္ဗေ သတ္တေ မေတ္တာယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ မာ ဝေရိနော မာ ဒုက္ခိနော မာ ဒုက္ခိတတ္တာတိ ဣမာနိပိ တီဏိ မေတ္တောပသံဟာရဿ ပဋိပက္ခပဋိက္ခေပဝစနာနိ။ မာ-ဝစနဿ မာ ဟောန္တူတိ အတ္ထော။ အဝေရိနော သုခိနော သုခိတတ္တာတိ ဣမာနိ တီဏိ မေတ္တောပသံဟာရဝစနာနိ။ ‘‘အဗျာပဇ္ဇာ အနီဃာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ‘‘သုခိနော’’တိ ဝစနေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုခိတတ္တာတိ တဿေဝ သုခဿ နိစ္စပ္ပဝတ္တိဒဿနံ။ ‘‘သုခိတတ္တာ’’တိ စ ‘‘သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ စ အတ္ထတော ဧကံ။ ‘‘အပီဠနာယာ’’တိအာဒီဟိ ဝါ အဗျာပဇ္ဇာနီဃဝစနာနိ သင်္ဂဟိတာနိ။ အဋ္ဌဟာကာရေဟီတိ ‘‘အပီဠနာယာ’’တိအာဒယော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၁။)ပဉ္စ မေတ္တောပသံဟာရာကာရာ ‘‘အဝေရိနော ဟောန္တူ’’တိအာဒယော တယော မေတ္တောပသံဟာရာကာရာတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟာကာရေဟိ။ မေတ္တာယတီတိ သိနိယှတိ။ တံ ဓမ္မံ စေတယတီတိ တံ ဟိတောပသံဟာရံ စေတယတိ အဘိသန္ဒဟတိ, ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဗျာပါဒပရိယုဋ္ဌာနေဟိ ဝိမုစ္စတီတိ မေတ္တာယ ပဋိပက္ခဘူတေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဗျာပါဒသမုဒါစာရေဟိ ဝိက္ခမ္ဘနတော ဝိမုစ္စတိ။ မေတ္တာ စ စေတော စ ဝိမုတ္တိ စာတိ ဧကာယေဝ မေတ္တာ တိဓာ ဝဏ္ဏိတာ။
အဝေရိနော ခေမိနော သုခိနောတိ ဣမာနိ တီဏိ ပဒါနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ အာကာရေ သင်္ခေပေန သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာနိ။ သဒ္ဓါယ အဓိမုစ္စတီတိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ မေတ္တာယ သမ္ပယုတ္တာနိယေဝ။ အာသေဝနာတိအာဒီသု ဆသု ဝါရေသု အာသေဝီယတိ ဧတေဟိ မေတ္တာတိ အာသေဝနာ။ တထာ ဘာဝနာ ဗဟုလီကမ္မံ။ အလင်္ကာရာတိ ဝိဘူသနာ။ သွာလင်္ကတာတိ သုဋ္ဌု အလင်္ကတာ ဘူသိတာ။ ပရိက္ခာရာတိ သမ္ဘာရာ။ သုပရိက္ခတာတိ သုဋ္ဌု သမ္ဘတာ။ ပရိဝါရာတိ ရက္ခနဋ္ဌေန။ ပုန အာသေဝနာဒီနိ အဋ္ဌဝီသတိ ပဒါနိ မေတ္တာယ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ပါရိပူရီတိ ပရိပုဏ္ဏဘာဝါ။ သဟဂတာတိ မေတ္တာယ သဟဂတာ။ တထာ သဟဇာတာဒယော။ ပက္ခန္ဒနာတိ မေတ္တာယ ပဝိသနာ, ပက္ခန္ဒတိ ဧတေဟိ မေတ္တာတိ ဝါ ပက္ခန္ဒနာ။ တထာ သံသီဒနာဒယော။ ဧတံ သန္တန္တိ ဖဿနာတိ ဧသာ မေတ္တာ သန္တာတိ ဧတေဟိ ဖဿနာ ဟောတီတိ ဧတံ သန္တန္တိ ဖဿနာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈ အာဒယော) ဝိယ နပုံသကဝစနံ။ သွာဓိဋ္ဌိတာတိ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတာ။ သုသမုဂ္ဂတာတိ သုဋ္ဌု သမုဿိတာ။ သုဝိမုတ္တာတိ အတ္တနော အတ္တနော ပစ္စနီကေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တာ။ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ မေတ္တာသမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ မေတ္တံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။ ဇောတေန္တီတိ ပါကဋံ ကရောန္တိ။ ပတာပေန္တီတိ ဝိရောစေန္တိ။
၂-၄။ ဗလာဒိဝါရတ္တယဝဏ္ဏနာ
၂၄-၂၇။ ဣန္ဒြိယဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဗလဝါရောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝါရာ ပရိယာယေန ဝုတ္တာ, န ယထာလက္ခဏဝသေန။ မဂ္ဂင်္ဂဝါရေ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ မေတ္တာယ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝုတ္တာ, န အပ္ပနာဝသေန။ န ဟိ ဧတေ မေတ္တာယ သဟ ဘဝန္တိ။ သဗ္ဗေသံ ပါဏာနန္တိအာဒီနံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၂။)သေသဝါရာနမ္ပိ သတ္တဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မေတ္တာဘာဝနာဝိဓာနံ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၀ အာဒယော) ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။
မေတ္တာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဝိရာဂကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၈။ ဣဒါနိ မဂ္ဂပယောဇနပရိယောသာနာယ မေတ္တာကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ ဝိရာဂသင်္ခါတမဂ္ဂပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိရာဂကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ ပဌမံ တာဝ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတိ ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီ’’တိ (မဟာဝ ၂၃) ဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ သုတ္တန္တပဒါနံ အတ္ထံ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ဝိရာဂေါ မဂ္ဂေါ, ဝိမုတ္တိ ဖလန္တိ ဥဒ္ဒေသော ဌပိတော။ တတ္ထ ပဌမံ ဝစနတ္ထံ တာဝ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ကထံ ဝိရာဂေါ မဂ္ဂေါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိရဇ္ဇတီတိ ဝိရတ္တာ ဟောတိ။ သေသာနိ မဂ္ဂဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဝိရာဂေါတိ ယသ္မာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝိရဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဝိရာဂေါ နာမာတိ အတ္ထော။ သော စ ဝိရာဂေါ ယသ္မာ ဝိရာဂါရမ္မဏော…ပေ… ဝိရာဂေ ပတိဋ္ဌိတော, တသ္မာ စ ဝိရာဂေါတိ ဧဝံ ‘‘ဝိရာဂါရမ္မဏော’’တိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဝစနာနံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဝိရာဂါရမ္မဏောတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော။ ဝိရာဂဂေါစရောတိ နိဗ္ဗာနဝိသယော။ ဝိရာဂေ သမုဒါဂတောတိ နိဗ္ဗာနေ သမုပ္ပန္နော။ ဝိရာဂေ ဌိတောတိ ပဝတ္တိဝသေန နိဗ္ဗာနေ ဌိတော။ ဝိရာဂေ ပတိဋ္ဌိတောတိ အနိဝတ္တနဝသေန နိဗ္ဗာနေ ပတိဋ္ဌိတော။
နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိရာဂေါတိ နိဗ္ဗာနံ ဝိရာဂဟေတုတ္တာ ဝိရာဂေါ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတာဇာတာတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ဇာတာ, နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဘာဝေန ဝါ ဇာတာ။ တေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သဗ္ဗေဝ ဖဿာဒယော ဓမ္မာ ဝိရဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝိရာဂါ ဟောန္တီတိ ဝိရာဂါ နာမ ဟောန္တိ။ သဟဇာတာနီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသဟဇာတာနိ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒီနိ သတ္တ မဂ္ဂင်္ဂါနိ။ ဝိရာဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝိရာဂေါ မဂ္ဂေါတိ ဝိရာဂံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝိရာဂါရမ္မဏတ္တာ ဝိရာဂေါ နာမ, မဂ္ဂနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧကေကမ္ပိ မဂ္ဂင်္ဂံ မဂ္ဂေါတိ နာမံ လဘတိ။ ဣတိ ဧကေကဿ အင်္ဂဿ မဂ္ဂတ္တေ ဝုတ္တေ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာပိ မဂ္ဂတ္တံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာယေဝ စ ဧတေန မဂ္ဂေနာတိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓါ စာတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ သင်္ဂဟိတာ။ တေပိ ဟိ ‘‘ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, ဗုဒ္ဓါ တထာဂတော စ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ စာ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၅၇) ဝုတ္တတ္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၃။)ဗုဒ္ဓါယေဝ။ အဂတန္တိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အဂတပုဗ္ဗံ။ ဒိသန္တိ သကလာယပဋိပတ္တိယာ ဒိဿတိ အပဒိဿတိ အဘိသန္ဒဟီယတီတိ ဒိသာ, သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ ဝါ ပရမံ သုခန္တိ ဒိဿတိ အပဒိဿတိ ကထီယတီတိ ဒိသာ, သဗ္ဗဒုက္ခံ ဝါ ဒိဿန္တိ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ ဥဇ္ဈန္တိ ဧတာယာတိ ဒိသာ။ တံ ဒိသံ။ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော သော အဋ္ဌင်္ဂိကော ဓမ္မသမူဟော, သော ဧတေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂမနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုထုသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ပရပ္ပဝါဒါနန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ သမဏာနံ ဗြာဟ္မဏာနဉ္စ ဣတော အညလဒ္ဓိကာနံ။ အဂ္ဂေါတိ တေသံ သေသမဂ္ဂါနံ ဝိသိဋ္ဌော။ သေဋ္ဌောတိ သေသမဂ္ဂတော အတိဝိယ ပသံသနီယော။ မောက္ခောတိ မုခေ သာဓု, သေသမဂ္ဂါနံ အဘိမုခေ အယမေဝ သာဓူတိ အတ္ထော။ ဥတ္တမောတိ သေသမဂ္ဂေ အတိဝိယ ဥတ္တိဏ္ဏော။ ပဝရောတိ သေသမဂ္ဂတော နာနပ္ပကာရေဟိ သံဘဇနီယော။ ဣတီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ တသ္မာ ဘဂဝတာ ‘‘မဂ္ဂါနံ အဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –
‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော, သစ္စာနံ စတုရော ပဒါ၊
ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနံ, ဒွိပဒါနဉ္စ စက္ခုမာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၇၃)၊
တံ ဣဓ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘မဂ္ဂါနံ အဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသဝါရေသုပိ ဣမိနာ စ နယေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန စ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဒဿနဝိရာဂေါတိအာဒီသု ဒဿနသင်္ခါတော ဝိရာဂေါ ဒဿနဝိရာဂေါ။ ဣန္ဒြိယဋ္ဌတော ဗလဿ ဝိသိဋ္ဌတ္တာ ဣဓ ဣန္ဒြိယတော ဗလံ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာနီတိအာဒိ ဣန္ဒြိယာဒီနံ အတ္ထဝိဘာဝနာ, န ဝိရာဂဿ။ တထဋ္ဌေန သစ္စာတိ သစ္စဉာဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာသမာဓိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပါ။ ဝိမုတ္တဋ္ဌေနာတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ မုတ္တဋ္ဌေန။ ဝိဇ္ဇာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဝိမုတ္တီတိ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ။ အမတောဂဓံ နိဗ္ဗာနံ ပရိယောသာနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါတိ မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏာဟိ မဂ္ဂီယတီတိ မဂ္ဂေါ။
ဣမသ္မိံ ဝိရာဂနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တာ ဓမ္မာ သဗ္ဗေပိ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ။ ဝိမုတ္တိနိဒ္ဒေသေ ဖလက္ခဏေ။ တသ္မာ ဆန္ဒမနသိကာရာပိ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၄။)֍ * ၂၉။ ဝိရာဂနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိမုတ္တိနိဒ္ဒေသေပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဖလံ ပနေတ္ထ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ, နိဗ္ဗာနံ နိဿရဏဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိ။ ‘‘သဟဇာတာနိ သတ္တင်္ဂါနီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ဣဓ န လဗ္ဘန္တီတိ န ဝုတ္တာနိ။ သယံ ဖလဝိမုတ္တတ္တာ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ဝိမုတ္တီတိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ဝိရာဂကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ပဋိသမ္ဘိဒါကထာ
၁။ ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၀။ ဣဒါနိ ဝိရာဂသင်္ခါတမဂ္ဂဝသေန သိဒ္ဓံ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပဋိသမ္ဘိဒါကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ သုတ္တန္တေ တာဝ ဗာရာဏသိယန္တိ ဗာရာဏသာ နာမ နဒီ, ဗာရာဏသာယ အဝိဒူရေ ဘဝါ နဂရီ ဗာရာဏသီ။ တဿံ ဗာရာဏသိယံ။ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေတိ ဣသီနံ ပတနုပ္ပတနဝသေန ဧဝံလဒ္ဓနာမေ မိဂါနံ အဘယဒါနဒိန္နဋ္ဌာနတ္တာ မိဂဒါယသင်္ခါတေ အာရာမေ။ တတ္ထ ဟိ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာ သဗ္ဗညုဣသယော ပတန္တိ, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတ္ထံ နိသီဒန္တီတိ အတ္ထော။ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရတော သတ္တာဟစ္စယေန နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတာ အနောတတ္တဒဟေ ကတမုခဓောဝနကိစ္စာ အာကာသေန အာဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဣသယောပေတ္ထ သမောသရဏဝသေန ပတန္တိ, ဥပေါသထတ္ထဉ္စ အနုပေါသထတ္ထဉ္စ သန္နိပတန္တိ, ဂန္ဓမာဒနံ ပဋိဂစ္ဆန္တာ စ တတော စ ဥပ္ပတန္တီတိပိ ဣမိနာ ဣသီနံ ပတနုပ္ပတနဝသေန တံ ‘‘ဣသိပတန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣသိပဒန’’န္တိပိ ပါဌော။ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေတိ –
‘‘ကောဏ္ဍညော ဘဒ္ဒိယော ဝပ္ပေါ, မဟာနာမော စ အဿဇိ၊
ဧတေ ပဉ္စ မဟာထေရာ, ပဉ္စဝဂ္ဂါတိ ဝုစ္စရေ’’တိ။ –
ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခူနံ ဝဂ္ဂေါ ပဉ္စဝဂ္ဂေါ။ တသ္မိံ ပဉ္စဝဂ္ဂေ ဘဝါ တံပရိယာပန္နတ္တာတိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ, တေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ။ ဘိက္ခူ အာမန္တေသီတိ ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ ပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ပါရမိယော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၅။)ပူရေန္တော အနုပုဗ္ဗေန ပစ္ဆိမဘဝံ ပတွာ ပစ္ဆိမဘဝေ စ ကတာဘိနိက္ခမနော အနုပုဗ္ဗေန ဗောဓိမဏ္ဍံ ပတွာ တတ္ထ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော မာရဗလံ ဘိန္ဒိတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမာဝသာနေ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဥန္နာဒေန္တော သမ္ပကမ္ပေန္တော သဗ္ဗညုတံ ပတွာ သတ္တ သတ္တာဟာနိ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီတိနာမေတွာ မဟာဗြဟ္မုနာ အာယာစိတဓမ္မဒေသနာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေတွာ လောကာနုဂ္ဂဟေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ သညာပေတွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတုကာမော အာမန္တေသိ။
ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, အန္တာတိ ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, ကောဋ္ဌာသာ။ ဣမဿ ပန ဝစနဿ သမုဒါဟာရေန သမုဒါဟာရနိဂ္ဃေါသော ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ပတွာ ဒသသဟဿိံ လောကဓာတုံ ပတ္ထရိတွာ အဋ္ဌာသိ, တသ္မိံယေဝ သမယေ အဋ္ဌာရသကောဋိသင်္ခါ ဗြဟ္မာနော သမာဂစ္ဆိံသု။ ပစ္ဆိမဒိသာယ သူရိယော အတ္ထင်္ဂမေတိ, ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေန ယုတ္တော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝါ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တံ အာရဘန္တော ‘‘ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, အန္တာ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတေနာတိ ဂိဟိသံယောဇနံ ဝတ္ထုကာမံ ဆေတွာ ပဗ္ဗဇိတေန။ န သေဝိတဗ္ဗာတိ န ဝလဉ္ဇေတဗ္ဗာ။ ပဗ္ဗဇိတာနံယေဝ ဝိသေသတော ပဋိပတ္တိယာ ဘာဇနဘူတတ္တာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော စာယံ ကာမေသု ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါတိ ယော စ အယံ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမသုခဿ, ကိလေသကာမသုခနိဿယဿ ဝါ အနုယောဂေါ။ ဟီနောတိ လာမကော။ ဂမ္မောတိ ဂါမဝါသီနံ သန္တကော။ ပေါထုဇ္ဇနိကောတိ ပုထုဇ္ဇနေန အန္ဓဗာလဇနေန အာစိဏ္ဏော။ အနရိယောတိ န အရိယော။ အထ ဝါ န ဝိသုဒ္ဓါနံ ဥတ္တမာနံ အရိယာနံ သန္တကော။ အနတ္ထသံဟိတောတိ န အတ္ထသံဟိတော, သုခါဝဟကာရဏံ အနိဿိတောတိ အတ္ထော။ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါတိ အတ္တနော ကိလမထဿ အနုယောဂေါ, အတ္တနော ဒုက္ခကရဏန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခောတိ ကဏ္ဋကာပဿယသေယျာဒီဟိ အတ္တမာရဏေဟိ ဒုက္ခာဝဟော။ တပဿီဟိ ‘‘ဥတ္တမံ တပေါ’’တိ ဂဟိတတ္တာ တေသံ စိတ္တာနုရက္ခနတ္ထံ ဣဓ ‘‘ဟီနော’’တိ န ဝုတ္တံ, ပဗ္ဗဇိတာနံ ဓမ္မတ္တာ ‘‘ဂမ္မော’’တိ စ, ဂိဟီဟိ အသာဓာရဏတ္တာ ‘‘ပေါထုဇ္ဇနိကော’’တိ စ န ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပန ကေဟိစိ ပဗ္ဗဇိတပဋိညေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒေဟိ ‘‘ယတော ခေါ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၆။)ဘော, အယံ အတ္တာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂိဘူတော ပရိစာရေတိ, ဧတ္တာဝတာ ခေါ, ဘော, အယံ အတ္တာ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၄) ဂဟိတတ္တာ တေသံ စိတ္တာနုရက္ခနတ္ထဉ္စ ပစ္စုပ္ပန္နေ သုခတ္တာ စ တဿ ဓမ္မသမာဒါနဿ ‘‘ဒုက္ခော’’တိ န ဝုတ္တံ။ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ ပစ္စုပ္ပန္နေ တဏှာဒိဋ္ဌိသံကိလိဋ္ဌသုခတ္တာ အာယတိဉ္စ ဒုက္ခဝိပါကတ္တာ တဒနုယုတ္တာနံ တဏှာဒိဋ္ဌိဗန္ဓနဗဒ္ဓတ္တာ စ န သေဝိတဗ္ဗော, အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဒိဋ္ဌိသံကိလိဋ္ဌဒုက္ခတ္တာ အာယတိဉ္စ ဒုက္ခဝိပါကတ္တာ တဒနုယုတ္တာနံ ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနဗဒ္ဓတ္တာ စ န သေဝိတဗ္ဗော, ဧတေ ခေါတိ တေ ဧတေ။ အနုပဂမ္မာတိ န ဥပဂန္တွာ။ မဇ္ဈိမာတိ သံကိလိဋ္ဌသုခဒုက္ခာနံ အဘာဝါ မဇ္ဈေ ဘဝါတိ မဇ္ဈိမာ။ သာ ဧဝ နိဗ္ဗာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ပဋိဝိဒ္ဓါ။ စက္ခုကရဏီတိအာဒီသု ပညာစက္ခုံ ကရောတီတိ စက္ခုကရဏီ။ ဉာဏကရဏီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဥပသမာယာတိ ကိလေသူပသမာယ။ အဘိညာယာတိ စတုန္နံ သစ္စာနံ အဘိဇာနနတ္ထာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ တေသံယေဝ သမ္ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယတ္ထာယ။ အထ ဝါ ဒဿနမဂ္ဂဉာဏံ ကရောတီတိ စက္ခုကရဏီ။ ဘာဝနာမဂ္ဂဉာဏံ ကရောတီတိ ဉာဏကရဏီ။ သဗ္ဗကိလေသာနံ ဥပသမာယ။ သဗ္ဗဓမ္မာနံ အဘိညာယ။ အရဟတ္တဖလ သမ္ဗောဓာယ။ ကိလေသာနဉ္စ ခန္ဓာနဉ္စ နိဗ္ဗာနာယ။ သစ္စကထာ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တာ။
ဧဝံ ဘဂဝါ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ အတ္တနိ ကတဗဟုမာနာနံ တေသံ အတ္တနော ပဋိဝေဓက္ကမံ သုတွာ ပဋိပတ္တိယာ ဗဟုမာနာရောပနေန ပဋိပတ္တိယံ ဌတွာ သစ္စပ္ပဋိဝေဓံ ပဿန္တော ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ မေ, ဘိက္ခဝေတိအာဒိနာ အတ္တနော ပဋိဝေဓက္ကမံ ဒဿေသိ။ တတ္ထ အနနုဿုတေသူတိ န အနုဿုတေသု, ပရံ အနုဂန္တွာ အဿုတေသူတိ အတ္ထော။ စက္ခူတိအာဒီနံ အတ္ထော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ, ဣဒံ ဒုက္ခသမုဒယံ, ဣဒံ ဒုက္ခနိရောဓံ, ဣဒံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စန္တိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဒဿနပဋိဝေဓော သေခဘူမိယံ။ ပရိညေယျံ ပဟာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဘာဝနာပဋိဝေဓော သေခဘူမိယံယေဝ။ ပရိညာတံ ပဟီနံ သစ္ဆိကတံ ဘာဝိတန္တိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ အသေခဘူမိယံ။
တိပရိဝဋ္ဋန္တိ သစ္စဉာဏကိစ္စဉာဏကတဉာဏသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ ပရိဝဋ္ဋာနံ ဝသေန တယော ပရိဝဋ္ဋာ အဿာတိ တိပရိဝဋ္ဋံ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, ဣဒံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၇။)ဒုက္ခသမုဒယံ, ဣဒံ ဒုက္ခနိရောဓံ, ဣဒံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စ’’န္တိ ဧဝံ စတူသု သစ္စေသု ယထာဘူတဉာဏံ သစ္စဉာဏံ နာမ။ တေသုယေဝ ‘‘ပရိညေယျံ ပဟာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ ဘာဝေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဇာနနဉာဏံ ကိစ္စဉာဏံ နာမ။ ‘‘ပရိညာတံ ပဟီနံ သစ္ဆိကတံ ဘာဝိတ’’န္တိ ဧဝံ တဿ ကိစ္စဿ ကတဘာဝဇာနနဉာဏံ ကတဉာဏံ နာမ။ ဒွါဒသာကာရန္တိ တေသံယေဝ ဧကေကသ္မိံ သစ္စေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ အာကာရာနံ ဝသေန ဒွါဒသ အာကာရာ အဿာတိ ဒွါဒသာကာရံ။ ဉာဏဒဿနန္တိ ဧတေသံ တိပရိဝဋ္ဋာနံ ဒွါဒသန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဉာဏသင်္ခါတံ ဒဿနံ။ အတ္တမနာတိ သကမနာ။ သတ္တာနဉှိ သုခကာမတ္တာ ဒုက္ခပဋိကူလတ္တာ ပီတိသောမနဿယုတ္တမနော သကမနော နာမ, ပီတိသောမနဿေဟိ အတ္တမနာ ဂဟိတမနာ ဗျာပိတမနာတိ ဝါ အတ္ထော။ အဘိနန္ဒုန္တိ အဘိမုခါ ဟုတွာ နန္ဒိံသု။ ဝေယျာကရဏေတိ သုတ္တန္တေ။ နိဂ္ဂါထကော ဟိ သုတ္တန္တော ကေဝလံ အတ္ထဿ ဗျာကရဏတော ဝေယျာကရဏံ နာမ။ ဘညမာနေတိ ကထိယမာနေ။ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနံ ကတံ, ဘဏိတေတိ အတ္ထော။ ဝိရဇန္တိ ဝိဂတရာဂါဒိရဇံ။ ဝီတမလန္တိ ဝိဂတရာဂါဒိမလံ။ ရာဂါဒယော ဟိ အဇ္ဈောတ္ထရဏဋ္ဌေန ရဇော နာမ, ဒူသနဋ္ဌေန မလံ နာမ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ကတ္ထစိ ပဌမမဂ္ဂဉာဏံ, ကတ္ထစိ အာဒီနိ တီဏိ မဂ္ဂဉာဏာနိ, ကတ္ထစိ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏမ္ပိ။ ဣဓ ပန ပဌမမဂ္ဂဉာဏမေဝ။ ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဝိပဿနာဝသေန ဧဝံ ပဝတ္တဿ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီတိ အတ္ထော။
ဓမ္မစက္ကေတိ ပဋိဝေဓဉာဏေ စ ဒေသနာဉာဏေ စ။ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ ဟိ ဘဂဝတော စတူသု သစ္စေသု ဒွါဒသာကာရံ ပဋိဝေဓဉာဏမ္ပိ ဣသိပတနေ နိသိန္နဿ ဒွါဒသာကာရမေဝ သစ္စဒေသနာယ ပဝတ္တကဒေသနာဉာဏမ္ပိ ဓမ္မစက္ကံ နာမ။ ဥဘယမ္ပိ ဟေတံ ဒသဗလဿ ပဝတ္တဉာဏမေဝ။ တံ ဣမာယ ဒေသနာယ ပကာသေန္တေန ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ နာမ။ တံ ပနေတံ ဓမ္မစက္ကံ ယာဝ အညာတကောဏ္ဍညတ္ထေရော အဋ္ဌာရသဟိ ဗြဟ္မကောဋီဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ န ပတိဋ္ဌာတိ, တာဝ ဘဂဝါ ပဝတ္တေတိ နာမ, ပတိဋ္ဌိတေ ပန ပဝတ္တိတံ နာမ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘ပဝတ္တိတေ စ ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကေ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဘုမ္မာ ဒေဝါတိ ဘူမဋ္ဌကာ ဒေဝါ။ သဒ္ဒမနုဿာဝေသုန္တိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သာဓုကာရံ ဒတွာ ဧတံ ဘဂဝတာတိအာဒီနိ ဝဒန္တာ သဒ္ဒံ အနုဿာဝယိံသု။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၈။)အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ ‘‘နယိဒံ တထာ’’တိ ပဋိလောမံ ဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျံ။ သန္နိပတိတာ စေတ္ထ ဒေဝဗြဟ္မာနော ဒေသနာပရိယောသာနေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သာဓုကာရံ အဒံသု, သန္နိပါတံ အနာဂတာ ပန ဘုမ္မဒေဝါဒယော တေသံ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ သာဓုကာရမဒံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသု ပန ပဗ္ဗတရုက္ခာဒီသု နိဗ္ဗတ္တာ ဘုမ္မဒေဝါ။ တေ စာတုမဟာရာဇိကပရိယာပန္နာ ဟောန္တာပိ ဣဓ ဝိသုံ ကတွာ ဝုတ္တာ။ စာတုမဟာရာဇိကာတိ စ ဓတရဋ္ဌဝိရူဠှကဝိရူပက္ခကုဝေရသင်္ခါတာ စတုမဟာရာဇာ ဒေဝတာ ဧတေသန္တိ စာတုမဟာရာဇိကာ။ တေ သိနေရုဝေမဇ္ဈေ ဟောန္တိ။ တေသု ပဗ္ဗတဋ္ဌကာပိ အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာပိ။ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ။ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ မနောပဒေါသိကာ သီတဝလာဟကာ ဥဏှဝလာဟကာ စန္ဒိမာ ဒေဝပုတ္တော သူရိယော ဒေဝပုတ္တောတိ ဧတေ သဗ္ဗေပိ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကဋ္ဌာ ဧဝ။ တေတ္တိံသ ဇနာ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာတိ တာဝတိံသာ။ အပိစ ‘‘တာဝတိံသာ’’တိ တေသံ ဒေဝါနံ နာမမေဝါတိပိ ဝုတ္တံ။ တေပိ အတ္ထိ ပဗ္ဗတဋ္ဌကာ အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာ။ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ, တထာ ယာမာဒီနံ။ ဧကဒေဝလောကေပိ ဟိ ဒေဝါနံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ အပ္ပတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဒိဗ္ဗံ သုခံ ယာတာ ပယာတာ သမ္ပတ္တာတိ ယာမာ။ တုဋ္ဌာ ပဟဋ္ဌာတိ တုသိတာ။ ပကတိပဋိယတ္တာရမ္မဏတော အတိရေကေန ရမိတုကာမကာလေ ယထာရုစိတေ ဘောဂေ နိမ္မိနိတွာ နိမ္မိနိတွာ ရမန္တီတိ နိမ္မာနရတီ။ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ ပရနိမ္မိတေသု ဘောဂေသု ဝသံ ဝတ္တေန္တီတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ။ ဗြဟ္မကာယေ ဗြဟ္မဃဋာယ နိယုတ္တာတိ ဗြဟ္မကာယိကာ။ သဗ္ဗေပိ ပဉ္စဝေါကာရဗြဟ္မာနော ဂဟိတာ။
တေန ခဏေနာတိ ဝစနံ ဝိသေသေတွာ တေန မုဟုတ္တေနာတိ ဝုတ္တံ။ မုဟုတ္တသင်္ခါတေန ခဏေန, န ပရမတ္ထခဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာတိ ဗြဟ္မလောကံ အန္တောကတွာ။ သဒ္ဒေါတိ သာဓုကာရသဒ္ဒေါ။ ဒသသဟဿီတိ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝတီ။ သင်္ကမ္ပီတိ ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တီ သုဋ္ဌု ကမ္ပိ။ သမ္ပကမ္ပီတိ ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တီ အဓော ဩက္ကမန္တီ သုဋ္ဌု ပကမ္ပိ။ သမ္ပဝေဓီတိ စတုဒိသာ ဂစ္ဆန္တီ သုဋ္ဌု ပဝေဓိ။ သမ္ဗုဒ္ဓဘာဝါယ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမန္တေ စ ဗောဓိသတ္တေ တတော နိက္ခမန္တေ စ မဟာပထဝီ ပုညတေဇေန အကမ္ပိတ္ထ, အဘိသမ္ဗောဓိယံ ပဋိဝေဓဉာဏတေဇေန။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ ဒေသနာဉာဏတေဇေန သာဓုကာရံ ဒါတုကာမာ ဝိယ ပထဝီ ဒေဝတာနုဘာဝေန အကမ္ပိတ္ထ, အာယုသင်္ခါရောဿဇ္ဇနေ မဟာပရိနိဗ္ဗာနေ စ ကာရုညေန စိတ္တသင်္ခေါဘံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၉။)အသဟမာနာ ဝိယ ပထဝီ ဒေဝတာနုဘာဝေန အကမ္ပိတ္ထ။ အပ္ပမာဏောတိ ဝုဒ္ဓပ္ပမာဏော။ ဥဠာရောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥဠာရာနိ ဥဠာရာနိ ခါဒနီယာနိ ခါဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၆၆) မဓုရံ ဥဠာရန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဠာရာယ ဝတ္ထဘောဂါယ စိတ္တံ န နမတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၂၀) ပဏီတံ ဥဠာရန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဠာရာယ ခလု ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော သမဏံ ဂေါတမံ ပသံသာယ ပသံသတီ’’တိအာဒီသု သေဋ္ဌံ ဥဠာရန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ‘‘ဝိပုလော ဥဠာရော’’တိ ဝုတ္တော။ ဩဘာသောတိ ဒေသနာဉာဏာနုဘာဝေန စ ဒေဝတာနုဘာဝေန စ ဇာတဩဘာသော။ လောကေတိ စက္ကဝါဠဿ ဒသသဟဿိယံယေဝ။ အတိက္ကမ္မေဝ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝန္တိ ဒေဝါနံ အယမာနုဘာဝေါ – နိဝတ္ထဝတ္ထပ္ပဘာ ဒွါဒသ ယောဇနာနိ ဖရတိ, တထာ သရီရဿ အလင်္ကာရဿ ဝိမာနဿ စ။ တံ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ အတိက္ကမိတွာယေဝါတိ အတ္ထော။ ဥဒါနန္တိ သောမနဿဉာဏမယိကံ ဥဒါဟာရံ။ ဥဒါနေသီတိ ဥဒါဟရိ။ အညာသိ ဝတ, ဘော ကောဏ္ဍညောတိ ဣမဿပိ ဥဒါနဿ ဥဒါဟရဏဃောသော ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အညာသိကောဏ္ဍညောတိ ဘုသံ ဉာတကောဏ္ဍညောတိ အတ္ထော။
စက္ခုအာဒီနံ နိဒ္ဒေသေ ဒဿနဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ဧကမေဝ ဉာဏံ ယထာဝုတ္တဿ နေယျဿ စက္ခု ဝိယ ဒဿနကိစ္စကရဏေန စက္ခု။ ဉာဏကိစ္စကရဏေန ဉာဏံ။ နာနပ္ပကာရတော ဇာနနကိစ္စကရဏေန ပညာ။ အနဝသေသပဋိဝေဓကရဏေန ဝိဇ္ဇာ။ သဗ္ဗထာ ဩဘာသကိစ္စကရဏေန အာလောကော နာမာတိ အတ္ထော။ စက္ခုံ ဓမ္မောတိအာဒီသုပိ ဧကံယေဝ ဉာဏံ ကိစ္စနာနတ္တေန ပဉ္စဓာ ဝဏ္ဏိတံ။ အာရမ္မဏာတိ ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန။ ဂေါစရာတိ ဝိသယဋ္ဌေန။ ဒဿနဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ဉာဏကိစ္စံ ပဉ္စဓာ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ နယေန တီသု ဝါရေသု ဧကေကသ္မိံ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ပန္နရသ ဓမ္မာ, ပန္နရသ အတ္ထာ, ဒွီသု ပန္နရသကေသု တိံသ နိရုတ္တိယော, ပန္နရသသု ဓမ္မေသု ပန္နရသသု အတ္ထေသု တိံသာယ နိရုတ္တီသူတိ သဋ္ဌိ ဉာဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သေသအရိယသစ္စေသုပိ ဧသေဝ နယော။ စတူသု အရိယသစ္စေသု ဧကေကသ္မိံ အရိယသစ္စေ ပန္နရသန္နံ ပန္နရသန္နံ ဓမ္မာနံ အတ္ထာနဉ္စ ဝသေန သဋ္ဌိ ဓမ္မာ, သဋ္ဌိ အတ္ထာ, သဋ္ဌိယာ ဓမ္မေသု သဋ္ဌိယာ အတ္ထေသု စ ဝီသသတံ နိရုတ္တိယော, ဝီသာဓိကံ သတန္တိ အတ္ထော။ သဋ္ဌိယာ ဓမ္မေသု သဋ္ဌိယာ အတ္ထေသု ဝီသုတ္တရသတေ နိရုတ္တီသူတိ ဧဝံ စတ္တာရီသဉ္စ ဒွေ စ ဉာဏသတာနိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၀။)၂-၃။ သတိပဋ္ဌာနဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၁-၃၂။ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမေ ဣဒ္ဓိပါဒသုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမေ စ ပဋိသမ္ဘိဒါနိဒ္ဒေသေ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော စ ဂဏနာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၄-၈။ သတ္တဗောဓိသတ္တဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၃-၃၇။ သတ္တန္နံ ဗောဓိသတ္တာနံ သုတ္တန္တေသု ဧကေကသ္မိံယေဝ သမုဒယေ စက္ခာဒယော ပဉ္စ, နိရောဓေ ပဉ္စာတိ ဒသ ဓမ္မာ, သမုဒယေ ဒဿနဋ္ဌာဒယော ပဉ္စ, နိရောဓေ ပဉ္စာတိ ဒသ အတ္ထာ, တေသံ ဝသေန ဝီသတိ နိရုတ္တိယော စတ္တာရီသံ ဉာဏာနိ။ သတ္တ ဧကတော ကတွာ ဝုတ္တဂဏနာ သုဝိညေယျာ ဧဝ။ သဗ္ဗညုတညာဏဝသေန ဝုတ္တပဋိသမ္ဘိဒါနိဒ္ဒေသေ ဧကေကမူလကေသု ‘‘ဉာတော ဒိဋ္ဌော ဝိဒိတော သစ္ဆိကတော ဖဿိတော ပညာယာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၁) ဣမေသု ပဉ္စသု ဝစနေသု ဧကေကသ္မိံယေဝ စက္ခာဒယော ပဉ္စ, ဒဿနဋ္ဌာဒယော ပဉ္စာတိ ပဉ္စပဉ္စကာနံ ဝသေန ပဉ္စဝီသတိ ဓမ္မာ, ပဉ္စဝီသတိ အတ္ထာ, တဒ္ဒိဂုဏာ နိရုတ္တိယော, တဒ္ဒိဂုဏာနိ ဉာဏာနိ ဉေယျာနိ။ ပဉ္စ ဧကတော ကတွာ ဝုတ္တဝါရေပိ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ပဉ္စ ပဉ္စဝီသတိ ကတွာ ပဉ္စဝီသသတံ ဓမ္မာ, ပဉ္စဝီသသတံ အတ္ထာ, တဒ္ဒိဂုဏာ နိရုတ္တိယော, တဒ္ဒိဂုဏာနိ ဉာဏာနိ ဉေယျာနိ။ အဍ္ဎတေယျာနီတိ စေတ္ထ ဒွေ သတာနိ စ ပညာသဉ္စ။ ခန္ဓာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမိနာဝ နယေန သစ္စဝါရပဋိသမ္ဘိဒါဝါရေ စ ဓမ္မာဒိဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၉။ ဆဗုဒ္ဓဓမ္မဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၈။ ဗုဒ္ဓဓမ္မဝါရေ ဒိယဍ္ဎသတန္တိ ဆက္ခတ္တုံ ပဉ္စဝီသတိ သတဉ္စ ပညာသဉ္စ ဟောန္တိ, တဒ္ဒိဂုဏာ နိရုတ္တိယော တဒ္ဒိဂုဏာနိ ဉာဏာနိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဓိကရဏေတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဓိကာရေ။ အဍ္ဎနဝဓမ္မသတာနီတိ ပဌမံ ဝုတ္တေသု စတူသု သစ္စေသု သဋ္ဌိ, စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သဋ္ဌိ, စတူသု သမ္မပ္ပဓာနေသု သဋ္ဌိ, သတ္တဗောဓိသတ္တဝေယျာကရဏေသု သတ္တတိ, အဘိညဋ္ဌာဒီသု ပဉ္စသု ပဉ္စဝီသသတံ, ခန္ဓဋ္ဌာဒီသု ပဉ္စသု ပဉ္စဝီသသတံ, ပုန စတူသု အရိယသစ္စေသု သတံ, စတူသု ပဋိသမ္ဘိဒါသု သတံ, ဆသု ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု ဒိယဍ္ဎသတန္တိ ဧဝံ အဋ္ဌသတာနိ စ ပညာသဉ္စ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ အတ္ထာပိ တတ္တကာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဧဝမေဝ သစ္စာဒီသု တီသု ဌာနေသု ဝီသသတံ နိရုတ္တိယော, သတ္တသု ဝေယျာကရဏေသု စတ္တာရီသသတံ နိရုတ္တိယော, အဘိညဋ္ဌာဒီသု ခန္ဓဋ္ဌာဒီသု စ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၁။)အဍ္ဎတေယျာနိ အဍ္ဎတေယျာနိ နိရုတ္တိသတာနိ, အရိယသစ္စေသု ပဋိသမ္ဘိဒါသု စ ဒွေ ဒွေ နိရုတ္တိသတာနိ, ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု တီဏိ နိရုတ္တိသတာနီတိ ဧဝံ နိရုတ္တိသဟဿဉ္စ သတ္တနိရုတ္တိသတာနိ စ ဟောန္တိ။ ဧဝမေဝ သစ္စာဒီသု တီသု ဌာနေသု စတ္တာရီသာဓိကာနိ ဒွေ ဒွေ ဉာဏသတာနိ, သတ္တသု ဝေယျာကရဏေသု အသီတိအဓိကာနိ ဒွေ ဉာဏသတာနိ, အဘိညဋ္ဌာဒီသု ခန္ဓဋ္ဌာဒီသု စ ပဉ္စပဉ္စဉာဏသတာနိ, သစ္စေသု ပဋိသမ္ဘိဒါသု စ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ဉာဏသတာနိ, ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု ဆ ဉာဏသတာနီတိ ဧဝံ တီဏိ စ ဉာဏသဟဿာနိ စတ္တာရိ စ ဉာဏသတာနိ ဟောန္တီတိ။
ပဋိသမ္ဘိဒါကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဓမ္မစက္ကကထာ
၁။ သစ္စဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၉။ ပုန ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တမေဝ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ကထိတာယ ဓမ္မစက္ကကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ ဒုက္ခဝတ္ထုကာတိ ဧကာဘိသမယဝသေန ဒုက္ခံ ဝတ္ထု ဧတေသန္တိ ဒုက္ခဝတ္ထုကာ။ တဒေဝ ဒုက္ခံ ဝိသေသေတွာ သစ္စဝတ္ထုကာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သစ္စံ အာရမ္မဏံ ဥပတ္ထမ္ဘော ဧတေသန္တိ သစ္စာရမ္မဏာ။ သစ္စံ ဂေါစရော ဝိသယော ဧတေသန္တိ သစ္စဂေါစရာ။ သစ္စသင်္ဂဟိတာတိ မဂ္ဂသစ္စေန သင်္ဂဟိတာ။ သစ္စပရိယာပန္နာတိ မဂ္ဂသစ္စာယတ္တာ။ သစ္စေ သမုဒါဂတာတိ ဒုက္ခပရိဇာနနေန ဒုက္ခသစ္စေ သမုပ္ပန္နာ။ တထာ တတ္ထေဝ ဌိတာ ပတိဋ္ဌိတာ စ။
֍ * ၄၀။ ဣဒါနိ ‘‘ပဝတ္တိတေ စ ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကေ’’တိ ဝုတ္တံ ဓမ္မစက္ကံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ဓမ္မစက္ကန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ ဓမ္မစက္ကံ ပဋိဝေဓဓမ္မစက္ကံ ဒေသနာဓမ္မစက္ကဉ္စ။ ပဋိဝေဓဓမ္မစက္ကံ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ, ဒေသနာဓမ္မစက္ကံ ဣသိပတနေ။ ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ပဋိဝေဓဓမ္မစက္ကံ ဝုတ္တံ, စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဒေသနာဓမ္မစက္ကံ။ ကထံ? ဘဂဝါ ဟိ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော မဂ္ဂက္ခဏေ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒိဘေဒံ ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ, သောယေဝ စ ဓမ္မော ကိလေသသတ္တုဃာတာယ ပဝတ္တနတော ပဟရဏစက္ကံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၂။)ဝိယာတိ စက္ကဉ္စ။ ဓမ္မံ ပဝတ္တေန္တောယေဝ ဘဂဝါ တံ စက္ကံ ပဝတ္တေတိ နာမ။ ဧတေန ဓမ္မောယေဝ စက္ကန္တိ ကမ္မဓာရယသမာသတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဣသိပတနေ နိသိန္နော ဘဂဝါ ဓမ္မဒေသနက္ခဏေ ဝေနေယျသန္တာနေ ကိလေသသတ္တုဃာတာယ ပဝတ္တနတော ပဟရဏစက္ကသဒိသံ ဒေသနာစက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ, ဝေနေယျသန္တာနေ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒိဘေဒံ ဓမ္မစက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ။ ဧတေန ဓမ္မော စ စက္ကဉ္စ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဒွန္ဒသမာသတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ပဝတ္တကေ သတိ ပဝတ္တနာ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထာပိ ‘‘ပဝတ္တေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ပဝတ္တနဋ္ဌေန ပန ‘‘စက္က’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္ကန္တိအာဒီနိ ဒေသနာဓမ္မစက္ကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
တတ္ထ ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ယထာသဘာဝတ္တာ ဓမ္မေန ပဝတ္တံ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တေတီတိ ဝေနေယျသန္တာနေ ဓမ္မတ္ထာယ ပဝတ္တံ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မေ ဌိတောတိအာဒီဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဘူတတာ ဓမ္မဿာမိတာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘သော ဟာဝုသော, ဘဂဝါ ဇာနံ ဇာနာတိ ပဿံ ပဿတိ စက္ခုဘူတော ဉာဏဘူတော ဓမ္မဘူတော ဗြဟ္မဘူတော ဝတ္တာ ပဝတ္တာ အတ္ထဿ နိန္နေတာ အမတဿ ဒါတာ ဓမ္မဿာမီ တထာဂတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၃)။ တသ္မာ တေဟိ ဓမ္မဿ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဌိတောတိ ဝိသယီဘာဝေန ဌိတော။ ပတိဋ္ဌိတောတိ အစလဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတော။ ဝသိပ္ပတ္တောတိ ဣဿရဘာဝံ ပတ္တော။ ပါရမိပ္ပတ္တောတိ ကောဋိပ္ပတ္တော။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ ဝိသာရဒဘာဝံ ပတ္တော။ ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေန္တောတိအာဒီဟိ ဝေနေယျသန္တာနမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တေဟိ ပန ဝစနေဟိ ဓမ္မဿာမိတာယ စ ဓမ္မတ္ထာယ စက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မံ သက္ကရောန္တောတိဟအာဒီဟိ ဓမ္မတ္ထာယ စက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော ဟိ ဓမ္မံ သက္ကာရာဒိဝသေန ပဝတ္တေတိ, သော ဓမ္မတ္ထံ ပဝတ္တေတိ။ ဓမ္မံ သက္ကရောန္တောတိ ယထာ ကတော သော ဓမ္မော သုကတော ဟောတိ, ဧဝမေဝ နံ ကရောန္တော။ ဓမ္မံ ဂရုံ ကရောန္တောတိ တသ္မိံ ဂါရဝုပ္ပတ္တိယာ တံ ဂရုံ ကရောန္တော။ ဓမ္မံ မာနေန္တောတိ ဓမ္မံ ပိယဉ္စ ဘာဝနီယဉ္စ ကတွာ ဝိဟရန္တော။ ဓမ္မံ ပူဇေန္တောတိ တံ အပဒိသိတွာ ဒေသနာပဋိပတ္တိပူဇာယ ပူဇံ ကရောန္တော။ ဓမ္မံ အပစာယမာနောတိ တဿေဝ ဓမ္မဿ သက္ကာရဂရုကာရေဟိ နီစဝုတ္တိတံ ကရောန္တော။ ဓမ္မဒ္ဓဇော ဓမ္မကေတူတိ တံ ဓမ္မံ ဓဇမိဝ ပုရက္ခတွာ ကေတုမိဝ စ ဥက္ခိပိတွာ ပဝတ္တိယာ ဓမ္မဒ္ဓဇော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၃။)ဓမ္မကေတု စ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မာဓိပတေယျောတိ ဓမ္မာဓိပတိတော အာဂတော ဘာဝနာဓမ္မဝသေနေဝ စ သဗ္ဗကိရိယာနံ ကရဏေန ဓမ္မာဓိပတေယျော ဟုတွာ။ တံ ခေါ ပန ဓမ္မစက္ကံ အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ ကေနစိ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အပ္ပဋိဟတပဝတ္တိတာ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ သော ဓမ္မော ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မော, တံ ဓမ္မံ ပဝတ္တေတီတိ ဝေနေယျသန္တာနေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တသဒ္ဓိန္ဒြိယုပ္ပါဒနေန တံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ သစ္စာတိ သစ္စဉာဏာနိ။ ဝိပဿနာ စ ဝိဇ္ဇာ စ မဂ္ဂဉာဏမေဝ။ အနုပ္ပါဒေ ဉာဏန္တိ အရဟတ္တဖလေ ဉာဏံ။ တမ္ပိ ဝေနေယျသန္တာနေ ပဝတ္တေတိယေဝ, နိဗ္ဗာနဉ္စ ပဋိဝေဓံ ကရောန္တော ပဝတ္တေတိယေဝ နာမ။
သမုဒယဝါရာဒီသု သမုဒယဝတ္ထုကာ နိရောဓဝတ္ထုကာ မဂ္ဂဝတ္ထုကာတိ ဝိသေသပဒံ ဒဿေတွာ သင်္ခိတ္တာ။ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တသဒိသံ ပဌမံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၂-၃။ သတိပဋ္ဌာနဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ
၄၁-၄၂။ သတိပဋ္ဌာနဣဒ္ဓိပါဒပုဗ္ဗင်္ဂမဝါရာပိ မဂ္ဂက္ခဏဝသေန ဝုတ္တာ။ တေပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိသေသပဒံ ဒဿေတွာ သင်္ခိတ္တာတိ။
ဓမ္မစက္ကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ လောကုတ္တရကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၃။ ဣဒါနိ လောကုတ္တရဓမ္မဝတိယာ ဓမ္မစက္ကကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ လောကုတ္တရကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ လောကုတ္တရပဒဿ အတ္ထော နိဒ္ဒေသဝါရေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိအာဒယော သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ယထာယောဂံ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာ။ တေ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီတိ ဧဝံလဒ္ဓနာမဿ အရိယဿ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ ဗောဓိပက္ခိယာ နာမ။ ပက္ခေ ဘဝတ္တာတိ ဥပကာရဘာဝေ ဌိတတ္တာ။ တေသု အာရမ္မဏေသု ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဥပဋ္ဌာနတော ဥပဋ္ဌာနံ, သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု ပနဿ အသုဘဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တာကာရဂဟဏဝသေန သုဘသုခနိစ္စအတ္တသညာပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန စ ပဝတ္တိတော စတုဓာ ဘေဒေါ ဟောတိ။ တသ္မာ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိ ဝုစ္စတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၄။)ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ ပဓာနံ, သောဘနံ ပဓာနံ သမ္မပ္ပဓာနံ, သမ္မာ ဝါ ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ သမ္မပ္ပဓာနံ, သောဘနံ ဝါ တံ ကိလေသဝိရူပပဝတ္တဝိရဟိတတော ပဓာနဉ္စ ဟိတသုခနိပ္ဖါဒကဋ္ဌေန သေဋ္ဌဘာဝါဝဟနတော ပဓာနဘာဝကရဏတော ဝါတိ သမ္မပ္ပဓာနံ။ ဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ တယိဒံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ပဟာနာနုပ္ပတ္တိကိစ္စံ, အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနဉ္စ ကုသလာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌိတိကိစ္စံ သာဓယတီတိ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တသ္မာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာတိ ဝုစ္စတိ။ နိပ္ဖတ္တိပရိယာယေန ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန, ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓိ, တဿာ သမ္ပယုတ္တာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန ဖလဘူတာယ ပုဗ္ဗဘာဂကာရဏဋ္ဌေန စ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ။ သော ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာဝသေန စတုဗ္ဗိဓောဝ ဟောတိ။ တသ္မာ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါတိ ဝုစ္စတိ။ အဿဒ္ဓိယကောသဇ္ဇပမာဒဝိက္ခေပသမ္မောဟာနံ အဘိဘဝနတော အဘိဘဝနသင်္ခါတေန အဓိပတိယဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယံ။ အဿဒ္ဓိယာဒီဟိ အနဘိဘဝနီယတော အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလံ။ တဒုဘယမ္ပိ သဒ္ဓါဝီရိယသတိသမာဓိပညာဝသေန ပဉ္စဝိဓံ ဟောတိ။ တသ္မာ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ပဉ္စ ဗလာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဗုဇ္ဈနကသတ္တဿ ပန အင်္ဂဘာဝေန သတိအာဒယော သတ္တ ဓမ္မာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, နိယျာနဋ္ဌေန စ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါ ဟောန္တိ။ တေန ဝုစ္စတိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ။
ဣတိ ဣမေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယာ ဓမ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယဝိပဿနာယ ဝတ္တမာနာယ စုဒ္ဒသဝိဓေန ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှတော စ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ, နဝဝိဓေန ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှတော စ ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ, သောဠသဝိဓေန စိတ္တံ ပရိဂ္ဂဏှတော စ စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ, ပဉ္စဝိဓေန ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှတော စ ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗံ ပရဿ ဥပ္ပန္နံ အကုသလံ ဒိသွာ ‘‘ယထာ ပဋိပန္နဿ တဿ တံ ဥပ္ပန္နံ, န တထာ ပဋိပဇ္ဇိဿာမိ, ဧဝံ မေ ဧတံ နုပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ တဿ အနုပ္ပါဒါယ ဝါယမနကာလေ ပဌမံ သမ္မပ္ပဓာနံ, အတ္တနော သမုဒါစာရပ္ပတ္တမကုသလံ ဒိသွာ တဿ ပဟာနာယ ဝါယမနကာလေ ဒုတိယံ, ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗံ ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ ဥပ္ပါဒေတုံ ဝါယမန္တဿ တတိယံ, ဥပ္ပန္နံ ယထာ န ပရိဟာယတိ, ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ စတုတ္ထံ သမ္မပ္ပဓာနံ။ ဆန္ဒံ ဓုရံ ကတွာ ကုသလုပ္ပါဒနကာလေ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ, ဝီရိယံ, စိတ္တံ, ဝီမံသံ ဓုရံ ကတွာ ကုသလုပ္ပါဒနကာလေ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေါ။ မိစ္ဆာဝါစာယ ဝိရမဏကာလေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၅။)သမ္မာဝါစာ, မိစ္ဆာကမ္မန္တာ, မိစ္ဆာဇီဝါ ဝိရမဏကာလေ သမ္မာဇီဝေါတိ ဧဝံ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ။ စတုမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တေ လဗ္ဘန္တိ, ဖလက္ခဏေ ဌပေတွာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ အဝသေသာ တေတ္တိံသ လဗ္ဘန္တိ။ ဧဝံ ဧကစိတ္တေ လဗ္ဘမာနေသု စေတေသု ဧကာဝ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ သတိ ကာယာဒီသု သုဘသညာဒိပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကမေဝ စ ဝီရိယံ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပါဒါဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ‘‘စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သေသေသု ဟာပနဝဍ္ဎနံ နတ္ထိ။
အပိစ တေသု –
နဝ ဧကဝိဓာ ဧကော, ဒွေဓာထ စတုပဉ္စဓာ၊
အဋ္ဌဓာ နဝဓာ စေဝ, ဣတိ ဆဒ္ဓါ ဘဝန္တိ တေ။
နဝ ဧကဝိဓာတိ ဆန္ဒော စိတ္တံ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ ဥပေက္ခာ သင်္ကပ္ပေါ ဝါစာ ကမ္မန္တော အာဇီဝေါတိ ဣမေ နဝ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒါဒိဝသေန ဧကဝိဓာဝ ဟောန္တိ, အညကောဋ္ဌာသံ န ဘဇန္တိ။ ဧကော ဒွေဓာတိ သဒ္ဓါ ဣန္ဒြိယဗလဝသေန ဒွေဓာ ဌိတာ။ အထ စတုပဉ္စဓာတိ အထညော ဧကော စတုဓာ, အညော ပဉ္စဓာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သမာဓိ ဧကော ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝသေန စတုဓာ ဌိတော, ပညာ တေသံ စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပါဒကောဋ္ဌာသဿ စ ဝသေန ပဉ္စဓာ။ အဋ္ဌဓာ နဝဓာ စေဝါတိ အပရော ဧကော အဋ္ဌဓာ, ဧကော နဝဓာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ စတုသတိပဋ္ဌာနဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝသေန သတိ အဋ္ဌဓာ ဌိတာ, စတုသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝသေန ဝီရိယံ နဝဓာတိ။ ဧဝံ –
စုဒ္ဒသေဝ အသမ္ဘိန္နာ, ဟောန္တေတေ ဗောဓိပက္ခိယာ၊
ကောဋ္ဌာသတော သတ္တဝိဓာ, သတ္တတိံသ ပဘေဒတော။
သကိစ္စနိပ္ဖါဒနတော, သရူပေန စ ဝုတ္တိတော၊
သဗ္ဗေဝ အရိယမဂ္ဂဿ, သမ္ဘဝေ သမ္ဘဝန္တိ တေ။
ဧဝံ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဒဿေတွာ ပုန တေ မဂ္ဂဖလေသု သင်္ခိပိတွာ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနီတိ အာဟ။ သမဏဘာဝေါ သာမညံ, စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနမေတံ နာမံ။ သာမညာနံ ဖလာနိ သာမညဖလာနိ။ နိဗ္ဗာနံ ပန သဗ္ဗေဟိ အသမ္မိဿမေဝ။ ဣတိ ဝိတ္ထာရတော သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယစတုမဂ္ဂစတုဖလနိဗ္ဗာနာနံ ဝသေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၆။)ဆစတ္တာလီသ လောကုတ္တရဓမ္မာ, တတော သင်္ခေပေန စတုမဂ္ဂစတုဖလနိဗ္ဗာနာနံ ဝသေန နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ, တတောပိ သင်္ခေပေန မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနံ ဝသေန တယော လောကုတ္တရဓမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံ မဂ္ဂဖလာနဉ္စ လောကုတ္တရတ္တေ ဝုတ္တေ တံသမ္ပယုတ္တာနံ ဖဿာဒီနမ္ပိ လောကုတ္တရတ္တံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ပဓာနဓမ္မဝသေန ပန သတိပဋ္ဌာနာဒယောဝ ဝုတ္တာ။ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၂၇၇ အာဒယော, ၅၀၅ အာဒယော) စ လောကုတ္တရဓမ္မနိဒ္ဒေသေ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာနံ ဖဿာဒီနံ လောကုတ္တရတ္တံ ဝုတ္တမေဝါတိ။
လောကံ တရန္တီတိ လောကံ အတိက္ကမန္တိ။ သဗ္ဗမိဓ ဤဒိသံ ဝတ္တမာနကာလဝစနံ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဟိ အပါယလောကံ တရတိ, သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ ကာမာဝစရလောကေကဒေသံ တရတိ, အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ကာမာဝစရလောကံ တရတိ, အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ရူပါရူပါဝစရလောကံ တရတိ။ လောကာ ဥတ္တရန္တီတိ လောကာ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တိ။ လောကတောတိ စ လောကမှာတိ စ တဒေဝ နိဿက္ကဝစနံ ဝိသေသေတွာ ဒဿိတံ။ လောကံ သမတိက္ကမန္တီတိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ တတ္ထ ဥပသဂ္ဂတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ, ဣဓ သဟ ဥပသဂ္ဂတ္ထေန ဝုတ္တံ။ လောကံ သမတိက္ကန္တာတိ ယထာဝုတ္တံ လောကံ သမ္မာ အတိက္ကန္တာ။ သဗ္ဗမိဓ ဤဒိသံ အတီတကာလဝစနံ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ဟိ ယထာဝုတ္တံ လောကံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတာနိ, သဒါ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗလောကံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတံ။ လောကေန အတိရေကာတိ လောကတော အဓိကဘူတာ။ ဣဒံ သဗ္ဗေပိ လောကုတ္တရဓမ္မေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိဿရန္တီတိ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ။ နိဿဋာတိ နိဂ္ဂတာ။ လောကေ န တိဋ္ဌန္တီတိအာဒီနိ အဋ္ဌာရသ ဝစနာနိ သဗ္ဗလောကုတ္တရေသုပိ ယုဇ္ဇန္တိ။ န တိဋ္ဌန္တီတိ လောကေ အပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ လောကေ န လိမ္ပန္တီတိ ခန္ဓသန္တာနေ ဝတ္တမာနာပိ တသ္မိံ န လိမ္ပန္တီတိ အတ္ထော။ လောကေန န လိမ္ပန္တီတိ အကတပဋိဝေဓာနံ ကေနစိ စိတ္တေန, ကတပဋိဝေဓာနံ အကုသလေန အပ္ပမတ္တေနပိ စိတ္တေန န လိမ္ပန္တီတိ အတ္ထော။ အသံလိတ္တာ အနုပလိတ္တာတိ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသိတံ။
ဝိပ္ပမုတ္တာတိ အလိတ္တတ္တမေဝ နာနာဗျဉ္ဇနေန ဝိသေသိတံ။ ယေ ကေစိ ဟိ ယတ္ထ ယေန ဝါ အလိတ္တာ, တေ တတ္ထ တေန ဝါ ဝိပ္ပမုတ္တာ ဟောန္တိ။ လောကာ ဝိပ္ပမုတ္တာတိအာဒီနိ တီဏိ နိဿက္ကဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဝိသညုတ္တာတိ ဝိပ္ပမုတ္တတ္တဝိသေသနံ။ ယေ ကေစိ ဟိ ယတ္ထ ယေန ယတော ဝိပ္ပမုတ္တာ, တေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၇။)တတ္ထ တေန တတော ဝိသညုတ္တာ နာမ ဟောန္တိ။ လောကာ သုဇ္ဈန္တီတိ လောကမလံ ဓောဝိတွာ လောကာ သုဇ္ဈန္တိ။ ဝိသုဇ္ဈန္တီတိ တဒေဝ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသိတံ။ ဝုဋ္ဌဟန္တီတိ ဥဋ္ဌိတာ ဟောန္တိ။ ဝိဝဋ္ဋန္တီတိ နိဝဋ္ဋန္တိ။ န သဇ္ဇန္တီတိ န လဂ္ဂန္တိ။ န ဂယှန္တီတိ န ဂဏှီယန္တိ။ န ဗဇ္ဈန္တီတိ န ဗာဓီယန္တိ။ သမုစ္ဆိန္ဒန္တီတိ အပ္ပဝတ္တိံ ကရောန္တိ။ ယထာ စ လောကံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ, တထေဝ ‘‘လောကာ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တီတိ နိရောဓေန္တိ။ အပထာတိအာဒီနိ စတ္တာရိ သဗ္ဗေသုပိ လောကုတ္တရေသု ယုဇ္ဇန္တိ။ အပထာတိ အမဂ္ဂါ။ အဂတီတိ အပ္ပတိဋ္ဌာ။ အဝိသယာတိ အနာယတ္တာ။ အသာဓာရဏာတိ အသမာနာ။ ဝမန္တီတိ ဥဂ္ဂိလန္တိ။ န ပစ္စာဝမန္တီတိ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝုတ္တံ, ဝန္တံ ပုန န အဒန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ဝန္တဿ သုဝန္တဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အနန္တရဒုကတ္တယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိသီနေန္တီတိ ဝိကိရန္တိ ဝိမုစ္စန္တိ, န ဗန္ဓန္တီတိ အတ္ထော။ န ဥဿီနေန္တီတိ န ဝိကိရန္တိ န ဝိမုစ္စန္တိ။ ‘‘ဝိသိနေန္တီ’’တိ ‘‘န ဥဿိနေန္တီ’’တိ ရဿံ ကတွာ ပါဌော သုန္ဒရော။ ဝိဓူပေန္တီတိ နိဗ္ဗာပေန္တိ။ န သံဓူပေန္တီတိ န ဥဇ္ဇလန္တိ။ လောကံ သမတိက္ကမ္မ အဘိဘုယျ တိဋ္ဌန္တီတိ သဗ္ဗေပိ လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ လောကံ သမ္မာ အတိက္ကမိတွာ အဘိဘဝိတွာ စ တိဋ္ဌန္တီတိ လောကုတ္တရာ။ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ပကာရေဟိ လောကုတ္တရာနံ လောကတော ဥတ္တရဘာဝေါ အဓိကဘာဝေါ စ ဝုတ္တော ဟောတီတိ။
လောကုတ္တရကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဗလကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၄။ ဣဒါနိ လောကုတ္တရကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ လောကုတ္တရကထာဝတိယာ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဗလကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ အာဒိတော သုတ္တန္တဝသေန ပဉ္စ ဗလာနိ ဒဿေတွာ တဒညာနိပိ ဗလာနိ ဒဿေတုကာမော အပိစ အဋ္ဌသဋ္ဌိ ဗလာနီတိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗာနိပိ တံတံပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဟိရိဗလန္တိအာဒီသု ပါပတော ဟိရီယန္တိ ဧတာယာတိ ဟိရီ, လဇ္ဇာယေတံ နာမံ။ ပါပတော ဩတ္တပ္ပန္တိ ဧတေနာတိ ဩတ္တပ္ပံ, ပါပတော ဥဗ္ဗေဂဿေတံ နာမံ။ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ, ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ။ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ, လောကာဓိပတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၈။)ဩတ္တပ္ပံ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ, ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ, ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ။ သာ ဧဝ ဟိရီ အဟိရိကေန န ကမ္ပတီတိ ဟိရိဗလံ။ တဒေဝ ဩတ္တပ္ပံ အနောတ္တပ္ပေန န ကမ္ပတီတိ ဩတ္တပ္ပဗလံ။ အပ္ပဋိသင်္ခါနေန န ကမ္ပတီတိ ပဋိသင်္ခါနဗလံ။ ဥပပရိက္ခဏပညာယေတံ နာမံ။ ဝီရိယသီသေန သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေန္တဿ ဥပ္ပန္နဗလံ ဘာဝနာဗလံ။ တထာပဝတ္တာနံ စတုန္နံ ခန္ဓာနမေတံ နာမံ။ ပရိသုဒ္ဓါနိ သီလာဒီနိ အနဝဇ္ဇဗလံ။ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ သင်္ဂဟဗလံ။ သင်္ဂဟေ ဗလန္တိပိ ပါဌော။ ဒုက္ခမာနံ အဓိဝါသနံ ခန္တိဗလံ။ ဓမ္မကထာယ ပရေသံ တောသနံ ပညတ္တိဗလံ။ အဓိတဿ အတ္ထဿ အဓိဂမာပနံ နိဇ္ဈတ္တိဗလံ။ ကုသလေသု ဗဟုဘာဝေါ ဣဿရိယဗလံ။ ကုသလေသု ယထာရုစိ ပတိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနဗလံ။ ဟိရိဗလာဒီနံ အတ္ထော မာတိကာပဒေသု ဗျဉ္ဇနဝသေန ဝိသေသတော ယုဇ္ဇမာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော။ သမထဗလံ ဝိပဿနာဗလန္တိ ဗလပ္ပတ္တာ သမထဝိပဿနာ ဧဝ။
မာတိကာနိဒ္ဒေသေ အဿဒ္ဓိယေ န ကမ္ပတီတိ သဒ္ဓါဗလန္တိ မူလဗလဋ္ဌံ ဝတွာ တမေဝ အပရေဟိ နဝဟိ ပရိယာယေဟိ ဝိသေသေတွာ ဒဿေသိ။ ယော ဟိ ဓမ္မော အကမ္ပိယော ဗလပ္ပတ္တော ဟောတိ, သော သဟဇာတေ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ, အတ္တနော ပဋိပက္ခေ ကိလေသေ ပရိယာဒိယတိ, ပဋိဝေဓဿ အာဒိဘူတံ သီလံ ဒိဋ္ဌိဉ္စ ဝိသောဓေတိ, စိတ္တံ အာရမ္မဏေ ပတိဋ္ဌာပေတိ, စိတ္တံ ပဘဿရံ ကရောန္တော ဝေါဒါပေတိ, ဝသိံ ပါပေန္တော ဝိသေသံ အဓိဂမာပေတိ, တတော ဥတ္တရိံ ပါပေန္တော ဥတ္တရိပဋိဝေဓံ ကာရေတိ, ကမေန အရိယမဂ္ဂံ ပါပေတွာ သစ္စာဘိသမယံ ကာရေတိ, ဖလပ္ပတ္တိယာ နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တသ္မာ နဝဓာ ဗလဋ္ဌော ဝိသေသိတော။ ဧသ နယော ဝီရိယဗလာဒီသု စတူသု။
ကာမစ္ဆန္ဒံ ဟိရီယတီတိ နေက္ခမ္မယုတ္တော ယောဂီ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒတော ဟိရီယတိ။ ဩတ္တပ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေဟိ သဗ္ဗာကုသလေဟိပိ ဟိရီယနာ ဩတ္တပ္ပနာ ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ။ ဗျာပါဒန္တိအာဒီနမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိသင်္ခါတီတိ အသမ္မောဟဝသေန အာဒီနဝတော ဥပပရိက္ခတိ။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ။ ဝဇ္ဇန္တိ ရာဂါဒိဝဇ္ဇံ။ သင်္ဂဏှာတီတိ ဗန္ဓတိ။ ခမတီတိ တဿ ယောဂိဿ ခမတိ ရုစ္စတိ။ ပညာပေတီတိ တောသေတိ။ နိဇ္ဈာပေတီတိ စိန္တာပေတိ။ ဝသံ ဝတ္တေတီတိ စိတ္တေ ပဟု ဟုတွာ စိတ္တံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၉။)အတ္တနော ဝသံ ကတွာ ပဝတ္တေတိ။ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဝိဒဟတိ။ ဘာဝနာဗလာဒီနိ သဗ္ဗာနိပိ နေက္ခမ္မာဒီနိယေဝ။ မာတိကာဝဏ္ဏနာယ အညထာ ဝုတ္တော, အတ္ထော ပန ဗျဉ္ဇနဝသေနေဝ ပါကဋတ္တာ ဣဓ န ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမထဗလံ ဝိပဿနာဗလဉ္စ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒိသိတွာ အဝသာနေ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတကိလေသေ စ ခန္ဓေ စ န ကမ္ပတီတိအာဒိ စ အဝိဇ္ဇာသဟဂတကိလေသေ စ ခန္ဓေ စ န ကမ္ပတီတိအာဒိ စ သမထဗလဝိပဿနာဗလာနံ လက္ခဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။
သေခါသေခဗလေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သိက္ခတီတိ သေခဗလန္တိ သေခပုဂ္ဂလော သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သိက္ခတီတိ သေခေါ, သာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ တဿ သေခဿ ဗလန္တိ သေခဗလန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ သိက္ခိတတ္တာ အသေခဗလန္တိ အသေခပုဂ္ဂလော တတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သိက္ခိတတ္တာ န သိက္ခတီတိ အသေခေါ, သာယေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိ တဿ အသေခဿ ဗလန္တိ အသေခဗလံ။ ဧသေဝ နယော သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒီသု။ သမ္မာဉာဏန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ တမ္ပိ ဟိ လောကိကမ္ပိ ဟောန္တံ သေခဿ ပဝတ္တတ္တာ သေခဗလံ, အသေခဿ ပဝတ္တတ္တာ အသေခဗလန္တိ ဝုတ္တံ။ သမ္မာဝိမုတ္တီတိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဌပေတွာ သေသာ ဖလသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဌပေတွာ လောကုတ္တရဝိမုတ္တိံ အဝသေသာ ဝိမုတ္တိယော သမ္မာဝိမုတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တဿ သေခါသေခဗလတ္တံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ခီဏာသဝဗလေသု သဗ္ဗာနိပိ ဉာဏဗလာနိ။ ခီဏာသဝဿ ဘိက္ခုနောတိ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ, ခီဏာသဝေန ဘိက္ခုနာတိ အတ္ထော။ အနိစ္စတောတိ ဟုတွာ အဘာဝါကာရေန အနိစ္စတော။ ယထာဘူတန္တိ ယထာသဘာဝတော။ ပညာယာတိ သဟဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာယ။ အနိစ္စတော သုဒိဋ္ဌာ ဒုက္ခတော အနတ္တတော သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ တမ္မူလကတ္တာ။ ယန္တိ ဘာဝနပုံသကဝစနံ, ယေန ကာရဏေနာတိ ဝါ အတ္ထော။ အာဂမ္မာတိ ပဋိစ္စ။ ပဋိဇာနာတီတိ သမ္ပဋိစ္ဆတိ ပဋိညံ ကရောတိ။ အင်္ဂါရကာသူပမာတိ မဟာဘိတာပဋ္ဌေန အင်္ဂါရကာသုယာ ဥပမိတာ။ ကာမာတိ ဝတ္ထုကာမာ စ ကိလေသကာမာ စ။
ဝိဝေကနိန္နန္တိ ဖလသမာပတ္တိဝသေန ဥပဓိဝိဝေကသင်္ခါတနိဗ္ဗာနနိန္နံ။ တယော ဟိ ဝိဝေကာ – ကာယဝိဝေကော စိတ္တဝိဝေကော ဥပဓိဝိဝေကောတိ။ ကာယဝိဝေကော စ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနံ နေက္ခမ္မာဘိရတာနံ။ စိတ္တဝိဝေကော စ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တာနံ။ ဥပဓိဝိဝေကော စ နိရုပဓီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိသင်္ခါရဂတာနံ, နိဿရဏဝိဝေကသင်္ခါတနိဗ္ဗာနနိန္နံ ဝါ။ ပဉ္စ ဟိ ဝိဝေကာ – ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၀။)တဒင်္ဂဝိဝေကော သမုစ္ဆေဒဝိဝေကော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကော နိဿရဏဝိဝေကောတိ။ ဝိဝေကနိန္နန္တိ ဝိဝေကေ နိန္နံ။ ဝိဝေကပေါဏန္တိ ဝိဝေကေ နတံ။ ဝိဝေကပဗ္ဘာရန္တိ ဝိဝေကသီသဘာရံ။ ဒွေပိ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ ဝိဝေကဋ္ဌန္တိ ကိလေသေဟိ ဝဇ္ဇိတံ, ဒူရီဘူတံ ဝါ။ နေက္ခမ္မာဘိရတန္တိ နိဗ္ဗာနေ အဘိရတံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဘိရတံ ဝါ။ ဗျန္တီဘူတန္တိ ဝိဂတန္တီဘူတံ, ဧကဒေသေနာပိ အနလ္လီနံ ဝိပ္ပမုတ္တံ ဝိသံသဋ္ဌံ။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗထာ။ အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟီတိ သံယောဂဝသေန အာသဝါနံ ကာရဏဘူတေဟိ ကိလေသဓမ္မေဟီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဗျန္တီဘူတန္တိ ဝိဂတနိကန္တိဘူတံ, နိတ္တဏှန္တိ အတ္ထော။ ကုတော? သဗ္ဗသော အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟိ သဗ္ဗေဟိ တေဘူမကဓမ္မေဟီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ဒသဟိ ခီဏာသဝဗလေဟိ ခီဏာသဝဿ လောကိယလောကုတ္တရော မဂ္ဂေါ ကထိတော။ ‘‘အနိစ္စတော သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ’’တိ ဒုက္ခပရိညာဗလံ, ‘‘အင်္ဂါရကာသူပမာ ကာမာ’’တိ သမုဒယပဟာနဗလံ, ‘‘ဝိဝေကနိန္နံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာဗလံ, ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ သတ္တဝိဓံ မဂ္ဂဘာဝနာဗလန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဒသ ဣဒ္ဓိဗလာနိ ဣဒ္ဓိကထာယ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ။
တထာဂတဗလနိဒ္ဒေသေ တထာဂတဗလာနီတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနိ တထာဂတဿေဝ ဗလာနိ။ ယထာ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဗလာနိ ပုညုဿယသမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနိ, တထာ အာဂတဗလာနီတိပိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ တထာဂတဗလံ – ကာယဗလံ ဉာဏဗလဉ္စ။ တေသု ကာယဗလံ ဟတ္ထိကုလာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘ကာဠာဝကဉ္စ ဂင်္ဂေယျံ, ပဏ္ဍရံ တမ္ဗပိင်္ဂလံ၊
ဂန္ဓမင်္ဂလဟေမဉ္စ, ဥပေါသထဆဒ္ဒန္တိမေ ဒသာ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၂၂)၊
ဣမာနိ ဒသ ဟတ္ထိကုလာနိ။ တတ္ထ ကာဠာဝကန္တိ ပကတိဟတ္ထိကုလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ ကာယဗလံ, တံ ဧကဿ ကာဠာဝကဿ ဟတ္ထိနော ဗလံ။ ယံ ဒသန္နံ ကာဠာဝကာနံ ဗလံ, တံ ဧကဿ ဂင်္ဂေယျဿ ဗလံ။ ယံ ဒသန္နံ ဂင်္ဂေယျာနံ, တံ ဧကဿ ပဏ္ဍရဿ။ ယံ ဒသန္နံ ပဏ္ဍရာနံ, တံ ဧကဿ တမ္ဗဿ။ ယံ ဒသန္နံ တမ္ဗာနံ, တံ ဧကဿ ပိင်္ဂလဿ။ ယံ ဒသန္နံ ပိင်္ဂလာနံ, တံ ဧကဿ ဂန္ဓဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ ဂန္ဓဟတ္ထီနံ, တံ ဧကဿ မင်္ဂလဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ မင်္ဂလဟတ္ထီနံ, တံ ဧကဿ ဟေမဝတဿ။ ယံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၁။)ဒသန္နံ ဟေမဝတာနံ, တံ ဧကဿ ဥပေါသထဿ။ ယံ ဒသန္နံ ဥပေါသထာနံ, တံ ဧကဿ ဆဒ္ဒန္တဿ။ ယံ ဒသန္နံ ဆဒ္ဒန္တာနံ, တံ ဧကဿ တထာဂတဿ ဗလံ။ နာရာယနသံဃာတဗလန္တိပိ ဣဒမေဝ ဝုစ္စတိ။ တဒေတံ ပကတိဟတ္ထိနော ဂဏနာယ ဟတ္ထီနံ ကောဋိသဟဿဿ, ပုရိသဂဏနာယ ဒသန္နံ ပုရိသကောဋိသဟဿာနံ ဗလံ ဟောတိ။ ဣဒံ တာဝ တထာဂတဿ ကာယဗလံ။
ဉာဏဗလံ ပန ဣဓ တာဝ အညတ္ထ စ ပါဠိယံ အာဂတမေဝ ဒသဗလဉာဏံ, မဇ္ဈိမေ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) အာဂတံ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ, အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, သံယုတ္တကေ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃-၃၄) အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ, သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီတိ ဧဝမညာနိပိ အနေကာနိ ဉာဏသဟဿာနိ။ ဧတံ ဉာဏဗလံ နာမ။ ဣဓာပိ ဉာဏဗလမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဉာဏဉှိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန စ ဗလန္တိ ဝုတ္တံ။
ဌာနဉ္စ ဌာနတောတိ ကာရဏဉ္စ ကာရဏတော။ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ တတ္ထ ဖလံ တိဋ္ဌတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စ, တသ္မာ ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ဘဂဝါ ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ ဟေတူ ပစ္စယာ ဥပ္ပါဒါယ, တံ တံ ဌာနန္တိ, ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ န ဟေတူ န ပစ္စယာ ဥပ္ပါဒါယ, တံ တံ အဋ္ဌာနန္တိ ပဇာနန္တော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ယမ္ပီတိ ယေန ဉာဏေန။ ဣဒမ္ပီတိ ဣဒမ္ပိ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏံ, တထာဂတဿ တထာဂတဗလံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသပဒေသုပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အာသဘံ ဌာနန္တိ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဥတ္တမဋ္ဌာနံ, အာသဘာ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ, တေသံ ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အပိစ ဂဝသတဇေဋ္ဌကော ဥသဘော, ဂဝသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော, ဝဇသတဇေဋ္ဌကော ဝါ ဥသဘော, ဝဇသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော, သဗ္ဗဂဝသေဋ္ဌော သဗ္ဗပရိဿယသဟော သေတော ပါသာဒိကော မဟာဘာရဝဟော အသနိသတသဒ္ဒေဟိပိ အသန္တသနီယော နိသဘော, သော ဣဓ ဥသဘောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဣဒမ္ပိ ဟိ တဿ ပရိယာယဝစနံ။ ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ။ ဌာနန္တိ စတူဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ အဝဋ္ဌာနံ။ ဣဒံ ပန အာသဘံ ဝိယာတိ အာသဘံ ယထေဝ ဟိ နိသဘသင်္ခါတော ဥသဘော ဥသဘဗလေန သမန္နာဂတော စတူဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၂။)ဥပ္ပီဠေတွာ အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ တထာဂတောပိ ဒသဟိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇပါဒေဟိ အဋ္ဌပရိသပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ ပစ္စတ္ထိကေန ပစ္စာမိတ္တေန အကမ္ပိယော အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ တိဋ္ဌမာနော စ တံ အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ ဥပဂစ္ဆတိ န ပစ္စက္ခာတိ, အတ္တနိ အာရောပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၂၂၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၈)။
ပရိသာသူတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏစာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသမာရဗြဟ္မာနံ ဝသေန အဋ္ဌသု ပရိသာသု။ သီဟနာဒံ နဒတီတိ သေဋ္ဌနာဒံ အဆမ္ဘိတနာဒံ နဒတိ, သီဟနာဒသဒိသံ ဝါ နာဒံ နဒတိ။ အယမတ္ထော သီဟနာဒသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆ အာဒယော၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၃၈၁ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ ယထာ ဝါ သီဟော သဟနတော ဟနနတော စ သီဟောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ တထာဂတော လောကဓမ္မာနံ သဟနတော ပရပ္ပဝါဒါနံ ဟနနတော သီဟောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တဿ သီဟဿ နာဒံ သီဟနာဒံ။ တတ္ထ ယထာ သီဟော သီဟဗလေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗတ္ထ ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော သီဟနာဒံ နဒတိ, ဧဝံ တထာဂတသီဟောပိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော ‘‘ဣတိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈) နယေန နာနာဝိဓဒေသနာဝိလာသသမ္ပန္နံ သီဟနာဒံ နဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတီ’’တိ။
ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီတိ ဧတ္ထ ဗြဟ္မန္တိ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ဝိသုဒ္ဓံ။ စက္ကသဒ္ဒေါ ပနာယံ –
သမ္ပတ္တိယံ လက္ခဏေ စ, ရထင်္ဂေ ဣရိယာပထေ၊
ဒါနေ ရတနဓမ္မူရ, စက္ကာဒီသု စ ဒိဿတိ၊
ဓမ္မစက္ကေ ဣဓ မတော, တမ္ပိ ဒွေဓာ ဝိဘာဝယေ။
‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, စက္ကာနိ, ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ဟိ အယံ သမ္ပတ္တိယံ ဒိဿတိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ပါဒတလေသု စက္ကာနိ ဇာတာနိ ဟောန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅) ဧတ္ထ လက္ခဏေ။ ‘‘စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁) ဧတ္ထ ရထင်္ဂေ။ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧတ္ထ ဣရိယာပထေ။ ‘‘ဒဒံ ဘုဉ္ဇ မာ စ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၃။)ပမာဒေါ, စက္ကံ ဝတ္တယ ကောသလာဓိပါ’’တိ (ဇာ။ ၁။၇။၁၄၉) ဧတ္ထ ဒါနေ။ ‘‘ဒိဗ္ဗံ စက္ကရတနံ ပါတုရဟောသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၃) ဧတ္ထ ရတနစက္ကေ။ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ စက္က’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၆၂) ဧတ္ထ ဓမ္မစက္ကေ။ ‘‘ဣစ္ဆာဟတဿ ပေါသဿ, စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁။၁၀၄၊ ၁။၅။၁၀၃) ဧတ္ထ ဥရစက္ကေ။ ‘‘ခုရပရိယန္တေန စေပိ စက္ကေနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၆) ဧတ္ထ ပဟရဏစက္ကေ။ ‘‘အသနိဝိစက္က’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၆၁၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၆၂) ဧတ္ထ အသနိမဏ္ဍလေ။ ဣဓ ပနာယံ ဓမ္မစက္ကေ မတော။
တံ ပနေတံ ဓမ္မစက္ကံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စ ဒေသနာဉာဏဉ္စ။ တတ္ထ ပညာပဘာဝိတံ အတ္တနော အရိယဖလာဝဟံ ပဋိဝေဓဉာဏံ, ကရုဏာပဘာဝိတံ သာဝကာနံ အရိယဖလာဝဟံ ဒေသနာဉာဏံ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉှိ အဘိနိက္ခမနတော ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နာမ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ တုသိတဘဝနတော ဝါ ယာဝ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နာမ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒီပင်္ကရဒသဗလတော ဝါ ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ နာမ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒေသနာဉာဏမ္ပိ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉှိ ယာဝ အညာတကောဏ္ဍညတ္ထေရဿ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ပဝတ္တမာနံ နာမ, ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ, ဒေသနာဉာဏံ လောကိယံ။ ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ, ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဩရသဉာဏံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီ’’တိ။
ကမ္မသမာဒါနာနန္တိ သမာဒိယိတွာ ကတာနံ ကုသလာကုသလကမ္မာနံ, ကမ္မမေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနံ။ ဌာနသော ဟေတုသောတိ ပစ္စယတော စေဝ ဟေတုတော စ။ တတ္ထ ဂတိဥပဓိကာလပယောဂါ ဝိပါကဿ ဌာနံ။ ကမ္မံ ဟေတု။
သဗ္ဗတ္ထဂါမိနိန္တိ သဗ္ဗဂတိဂါမိနိဉ္စ အဂတိဂါမိနိဉ္စ။ ပဋိပဒန္တိ မဂ္ဂံ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ဗဟူသုပိ မနုဿေသု ဧကမေဝ ပါဏံ ဃာတေန္တေသု ဣမဿ စေတနာ နိရယဂါမိနီ ဘဝိဿတိ, ဣမဿ တိရစ္ဆာနယောနိဂါမိနီတိ ဣမိနာ နယေန ဧကဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ကုသလာကုသလစေတနာသင်္ခါတာနံ ပဋိပတ္တီနံ အဝိပရီတတော သဘာဝံ ဇာနာတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၄။)အနေကဓာတုန္တိ စက္ခုဓာတုအာဒီဟိ, ကာမဓာတုအာဒီဟိ ဝါ ဓာတူဟိ ဗဟုဓာတုံ။ နာနာဓာတုန္တိ တာသံယေဝ ဓာတူနံ ဝိလက္ခဏတ္တာ နာနပ္ပကာရဓာတုံ။ လောကန္တိ ခန္ဓာယတနဓာတုလောကံ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ တာသံ တာသံ ဓာတူနံ အဝိပရီတတော သဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။
နာနာဓိမုတ္တိကတန္တိ ဟီနပဏီတာဒိအဓိမုတ္တီဟိ နာနာဓိမုတ္တိကဘာဝံ။
ပရသတ္တာနန္တိ ပဓာနသတ္တာနံ။ ပရပုဂ္ဂလာနန္တိ တတော ပရေသံ ဟီနသတ္တာနံ။ ဧကတ္ထမေဝ ဝါ ဧတံ ပဒဒွယံ ဝေနေယျဝသေန ဘဂဝတာ ဒွေဓာ ဝုတ္တံ။ ဣဓာပိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တန္တိ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရဘာဝဉ္စ အပရဘာဝဉ္စ, ဝုဒ္ဓိဉ္စ ဟာနိဉ္စာတိ အတ္ထော။
ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနန္တိ ပဌမာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနံ, ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉) အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ, သဝိတက္ကသဝိစာရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သမာဓီနံ, ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိအာဒီနဉ္စ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တီနံ။ သံကိလေသန္တိ ဟာနဘာဂိယဓမ္မံ။ ဝေါဒါနန္တိ ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မံ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ယေန ကာရဏေန ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌဟန္တိ, တံ ကာရဏံ။ တံ ပန ‘‘ဝေါဒါနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာနံ, တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၂၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ ပဂုဏဇ္ဈာနဉ္စေဝ ဘဝင်္ဂဖလသမာပတ္တိယော စ။ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမဉှိ ပဂုဏဇ္ဈာနံ ဥပရိမဿ ဥပရိမဿ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဝေါဒါနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဝင်္ဂေန ပန သဗ္ဗဇ္ဈာနေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, နိရောဓသမာပတ္တိတော ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ပုဗ္ဗေနိဝါသဒိဗ္ဗစက္ခုအာသဝက္ခယဉာဏာနိ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာနေဝ။
တတ္ထ အာသဝါနံ ခယာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသာနံ ခယာ။ အနာသဝန္တိ အာသဝဝိရဟိတံ။ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ ဧတ္ထ စေတောဝစနေန အရဟတ္တဖလသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ, ပညာဝစနေန တံသမ္ပယုတ္တာ စ ပညာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ စ သမာဓိ ရာဂတော ဝိမုတ္တတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ, ပညာ အဝိဇ္ဇာယ ဝိမုတ္တတ္တာ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ယော ဟိဿ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိ, တဒဿ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ယာ ဟိဿ, ဘိက္ခဝေ, ပညာ, တဒဿ ပညိန္ဒြိယံ။ ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၅။)အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၆၊ ၅၂၀)။ အပိစေတ္ထ သမထဗလံ စေတောဝိမုတ္တိ, ဝိပဿနာဗလံ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အဓိကာယ ပညာယ အတ္တနာယေဝ ပစ္စက္ခံ ကတွာ, အပရပ္ပစ္စယေန ဉတွာတိ အတ္ထော။ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ အဓိဂန္တွာ, နိပ္ဖါဒေတွာ ဝါ။ ဣမေသံ ပန ဒသန္နံ ဒသဗလဉာဏာနံ ဝိတ္ထာရော အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၈၀၉ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ ပရဝါဒိကထာ ဟောတိ – ဒသဗလဉာဏံ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ဉာဏံ နတ္ထိ, သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝါယံ ပဘေဒေါတိ။ န တံ တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညမေဝ ဟိ ဒသဗလဉာဏံ, အညံ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဒသဗလဉာဏဉှိ သကသကကိစ္စမေဝ ဇာနာတိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ တမ္ပိ, တတော အဝသေသမ္ပိ ဇာနာတိ။ ဒသဗလဉာဏေသု ဟိ ပဌမံ ကာရဏာကာရဏမေဝ ဇာနာတိ, ဒုတိယံ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရမေဝ, တတိယံ ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝ, စတုတ္ထံ ဓာတုနာနတ္တကာရဏမေဝ, ပဉ္စမံ သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိမေဝ, ဆဋ္ဌံ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝမေဝ, သတ္တမံ ဈာနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တေသံ သံကိလေသာဒိမေဝ, အဋ္ဌမံ ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထခန္ဓသန္တတိမေဝ, နဝမံ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိမေဝ, ဒသမံ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝ။ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန ဧတေဟိ ဇာနိတဗ္ဗဉ္စ, တတော ဥတ္တရိဉ္စ ပဇာနာတိ။ ဧတေသံ ပန ကိစ္စံ န သဗ္ဗံ ကရောတိ။ တဉှိ ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ, ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ, မဂ္ဂေါ ဟုတွာ ကိလေသေ ခေပေတုံ န သက္ကောတိ။
အပိစ ပရဝါဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမေတံ သဝိတက္ကသဝိစာရံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ အဝိတက္ကာဝိစာရံ ကာမာဝစရံ ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရံ လောကိယံ လောကုတ္တရ’’န္တိ။ ဇာနန္တော ‘‘ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဉာဏာနိ သဝိတက္ကသဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ‘‘တတော ပရာနိ ဒွေ အဝိတက္ကအဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ‘‘အာသဝက္ခယဉာဏံ သိယာ သဝိတက္ကသဝိစာရံ, သိယာ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ, သိယာ အဝိတက္ကအဝိစာရ’’န္တိ ဝက္ခတိ။ တထာ ‘‘ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကာမာဝစရာနိ, တတော ပရာနိ ဒွေ ရူပါဝစရာနိ, တတော အဝသာနေ ဧကံ လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝက္ခတိ။ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဝိတက္ကသဝိစာရမေဝ ကာမာဝစရမေဝ လောကိယမေဝါ’’တိ ဝက္ခတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၆။)ဧဝမေတ္ထ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနံ ဉတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ တထာဂတော ပဌမံယေဝ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏေန ဝေနေယျသတ္တာနံ အာသဝက္ခယာဓိဂမဿ စေဝ အနဓိဂမဿ စ ဌာနာဋ္ဌာနဘူတံ ကိလေသာဝရဏာဘာဝံ ပဿတိ လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနဒဿနတော နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဘာဝဒဿနတော စ။ အထ နေသံ ကမ္မဝိပါကဉာဏေန ဝိပါကာဝရဏာဘာဝံ ပဿတိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိဒဿနတော။ သဗ္ဗတ္ထဂါမိနိပဋိပဒါဉာဏေန ကမ္မာဝရဏာဘာဝံ ပဿတိ အာနန္တရိကကမ္မာဘာဝဒဿနတော။ ဧဝံ အနာဝရဏာနံ အနေကဓာတုနာနာဓာတုဉာဏေန အနုကူလဓမ္မဒေသနတ္ထံ စရိယာဝိသေသံ ပဿတိ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတော။ အထ နေသံ နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏေန အဓိမုတ္တိံ ပဿတိ ပယောဂံ အနာဒိယိတွာပိ အဓိမုတ္တိဝသေန ဓမ္မဒေသနတ္ထံ။ အထေဝံ ဒိဋ္ဌအဓိမုတ္တီနံ ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တံ ပဿတိ သဒ္ဓါဒီနံ တိက္ခမုဒုဘာဝဒဿနတော။ ဧဝံ ပရိညာတိန္ဒြိယပရောပရိယတ္တာပိ ပနေတေ သစေ ဒူရေ ဟောန္တိ, အထ ဈာနာဒိဉာဏေန ဈာနာဒီသု ဝသီဘူတတ္တာ ဣဒ္ဓိဝိသေသေန ခိပ္ပံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဥပဂန္တွာ စ နေသံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန ပုဗ္ဗဇာတိဝိဘာဝနံ ဒိဗ္ဗစက္ခာနုဘာဝတော ပတ္တဗ္ဗေန စေတောပရိယဉာဏေန သမ္ပတိ စိတ္တဝိသေသံ ပဿန္တော အာသဝက္ခယဉာဏာနုဘာဝေန အာသဝက္ခယဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဝိဂတသမ္မောဟတ္တာ အာသဝက္ခယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တသ္မာ ဣမိနာနုက္ကမေန ဣမာနိ ဒသ ဗလာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။
֍ * ၄၅။ ဣဒါနိ သဗ္ဗဗလာနိ လက္ခဏတော နိဒ္ဒိသိတုကာမော ကေနဋ္ဌေန သဒ္ဓါဗလန္တိအာဒိနာ နယေန ပုစ္ဆံ ကတွာ အဿဒ္ဓိယေ အကမ္ပိယဋ္ဌေနာတိအာဒိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇနံ အကာသိ။ တတ္ထ ဟိရီယတီတိအာဒိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ။ ဘာဝနာဗလာဒီသု အဓိဋ္ဌာနဗလပရိယန္တေသု ‘‘တတ္ထာ’’တိ စ, ‘‘တေနာ’’တိ စ, ‘‘တ’’န္တိ စ နေက္ခမ္မာဒိကမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန စိတ္တံ ဧကဂ္ဂန္တိ တေန သမာဓိနာ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဇာတေတိ တတ္ထ သမထေ သမ္ပယောဂဝသေန ဇာတေ, တသ္မိံ ဝါ ဝိပဿနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ဇာတေ။ တတ္ထ သိက္ခတီတိ တတ္ထ သေခဗလေ သေခေါ သိက္ခတီတိ သေခဗလန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ သိက္ခိတတ္တာတိ တတ္ထ အသေခဗလေ အသေခဿ သိက္ခိတတ္တာ အသေခဗလံ။ တေန အာသဝါ ခီဏာတိ တေန လောကိယလောကုတ္တရေန ဉာဏေန အာသဝါ ခီဏာတိ တံ ဉာဏံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၇။)ခီဏာသဝဗလံ။ လောကိယေနာပိ ဟိ ဉာဏေန အာသဝါ ခီဏာ နာမ ဝိပဿနာယ အဘာဝေ လောကုတ္တရမဂ္ဂါဘာဝတော။ ဧဝံ ခီဏာသဝဿ ဗလန္တိ ခီဏာသဝဗလံ။ တဿ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိဗလန္တိ တဿ ဣဒ္ဓိမတော ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိယေဝ ဗလံ ဣဒ္ဓိဗလံ။ အပ္ပမေယျဋ္ဌေနာတိ ယသ္မာ သာဝကာ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီနိ ဧကဒေသေန ဇာနန္တိ, သဗ္ဗာကာရေန ပဇာနနံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တီသု ဝိဇ္ဇာသု ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ န ဝုတ္တံ, အညတ္ထ ပန ဝုတ္တတ္တာ တာသုပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ အညတ္ထာတိ သေသေသု သတ္တသု ဉာဏဗလေသု စ အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၇၆၀) စ ဒသသုပိ ဗလေသု။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ ပန သဗ္ဗထာပိ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏမေဝ။ တသ္မာ ဒသပိ ဗလာနိ သာဝကေဟိ အသာဓာရဏာနီတိ။ အဓိမတ္တဋ္ဌေန အတုလိယဋ္ဌေန အပ္ပမေယျာနိ, တသ္မာယေဝ စ ‘‘အပ္ပမေယျဋ္ဌေန တထာဂတဗလ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။
ဗလကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ သုညကထာ
သုညကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၆။ ဣဒါနိ လောကုတ္တရဗလပရိယောသာနာယ ဗလကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ လောကုတ္တရသုညတာပရိယောသာနာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သုညတာကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ သုတ္တန္တေ တာဝ အထာတိ ဝစနောပါဒါနေ နိပါတော။ ဧတေန အာယသ္မာတိအာဒိဝစနဿ ဥပါဒါနံ ကတံ ဟောတိ။ ခေါတိ ပဒပူရဏတ္ထေ နိပါတော။ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ တသ္မာ ယတ္ထ ဘဂဝါ, တတ္ထ ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေန ဝါ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဒေဝမနုဿေဟိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော, တေနေဝ ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေန စ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော? နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမာဓိပ္ပါယေန, သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပါယေန ဒိဇဂဏေဟိ နိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခော ဝိယ, တေန ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပသင်္ကမီတိ စ ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝါ ဧဝဉ္စ ဂတော တတော အာသန္နတရံ ဌာနံ ဘဂဝတော သမီပသင်္ခါတံ ဂန္တွာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၈။)အဘိဝါဒေတွာတိ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ။ ဣဒါနိ ယေနဋ္ဌေန လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတော, တံ ပုစ္ဆိတုကာမော ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ဧကမန္တန္တိ စ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇၀) ဝိယ။ တသ္မာ ယထာ နိသိန္နော ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတိ, တထာ နိသီဒီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ နိသီဒီတိ နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေသိ။ ပဏ္ဍိတာ ဟိ ဒေဝမနုဿာ ဂရုဋ္ဌာနီယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာသနကုသလတာယ ဧကမန္တံ နိသီဒန္တိ, အယဉ္စ ထေရော တေသံ အညတရော, တသ္မာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။
ကထံ နိသိန္နော ပန ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတီတိ? ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ။ သေယျထိဒံ – အတိဒူရံ အစ္စာသန္နံ ဥပရိဝါတံ ဥန္နတပ္ပဒေသံ အတိသမ္မုခံ အတိပစ္ဆာတိ။ အတိဒူရေ နိသိန္နော ဟိ သစေ ကထေတုကာမော ဟောတိ, ဥစ္စာသဒ္ဒေန ကထေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အစ္စာသန္နေ နိသိန္နော သံဃဋ္ဋနံ ကရောတိ။ ဥပရိဝါတေ နိသိန္နော သရီရဂန္ဓေန ဗာဓတိ။ ဥန္နတပ္ပဒေသေ နိသိန္နော အဂါရဝံ ပကာသေတိ။ အတိသမ္မုခါ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ, စက္ခုနာ စက္ခုံ အာဟစ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ အတိပစ္ဆာ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ, ဂီဝံ ပသာရေတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ တသ္မာ အယမ္ပိ ဧတေ ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ နိသီဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကမန္တံ နိသီဒီ’’တိ။ ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ အဝေါစ။
သုညော လောကော သုညော လောကောတိ, ဘန္တေ, ဝုစ္စတီတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဋိပန္နေဟိ တေဟိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ‘‘သုညော လောကော သုညော လောကော’’တိ ကထီယတီတိ အတ္ထော။ တဟိံ တဟိံ တာဒိသာနံ ဝစနာနံ ဗဟုကတ္တာ တေသံ သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ အာမေဍိတဝစနံ ကတံ။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဝစနာနိ သင်္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။ ကိတ္တာဝတာတိ ကိတ္တကေန ပရိမာဏေန။ နု-ဣတိ သံသယတ္ထေ နိပါတော။ သုညံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါတိ ‘‘ကာရကော ဝေဒကော သယံဝသီ’’တိ ဧဝံ လောကပရိကပ္ပိတေန အတ္တနာ စ အတ္တာဘာဝတောယေဝ အတ္တနော သန္တကေန ပရိက္ခာရေန စ သုညံ။ သဗ္ဗံ စက္ခာဒိ လောကိယံ ဓမ္မဇာတံ, တံယေဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော နာမ။ ယသ္မာ စ အတ္တာ စ ဧတ္ထ နတ္ထိ, အတ္တနိယဉ္စ ဧတ္ထ နတ္ထိ, တသ္မာ သုညော လောကောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ လောကုတ္တရောပိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၉။)စ ဓမ္မော အတ္တတ္တနိယေဟိ သုညော ဧဝ, ပုစ္ဆာနုရူပေန ပန လောကိယောဝ ဓမ္မော ဝုတ္တော။ သုညောတိ စ ဓမ္မော နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ န ဟောတိ, တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္တတ္တနိယသာရဿ နတ္ထိဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ လောကေ စ ‘‘သုညံ ဃရံ, သုညော ဃဋော’’တိ ဝုတ္တေ ဃရဿ ဃဋဿ စ နတ္ထိဘာဝေါ ဝုတ္တော န ဟောတိ, တသ္မိံ ဃရေ ဃဋေ စ အညဿ နတ္ထိဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဘဂဝတာ စ ‘‘ဣတိ ယဉှိ ခေါ တတ္ထ န ဟောတိ, တေန တံ သုညံ သမနုပဿတိ။ ယံ ပန တတ္ထ အဝသိဋ္ဌံ ဟောတိ, တံ သန္တံ ဣဒမတ္ထီတိ ပဇာနာတီ’’တိ အယမေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တထာ ဉာယဂန္ထေ စ သဒ္ဒဂန္ထေ စ အယမေဝ အတ္ထော။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တန္တေ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ကထိတံ။
֍ * ၄၇။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ သုညသုညန္တိအာဒီနိ ပဉ္စဝီသတိ မာတိကာပဒါနိ သုညသမ္ဗန္ဓေန ဥဒ္ဒိသိတွာ တေသံ နိဒ္ဒေသော ကတော။ တတ္ထ မာတိကာယ တာဝ သုညသင်္ခါတံ သုညံ, န အညေန ဥပပဒေန ဝိသေသိတန္တိ သုညသုညံ။ အသုကန္တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ စေတ္ထ သုညတ္တမေဝ ဝါ အပေက္ခိတွာ နပုံသကဝစနံ ကတံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ သင်္ခါရောယေဝ သေသသင်္ခါရေဟိ သုညောတိ သင်္ခါရသုညံ။ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ဝိရူပေါ ပရိဏာမော ဝိပရိဏာမော, တေန ဝိပရိဏာမေန သုညံ ဝိပရိဏာမသုညံ။ အဂ္ဂဉ္စ တံ အတ္တတ္တနိယေဟိ, သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ ဝါ သုညဉ္စာတိ အဂ္ဂသုညံ။ လက္ခဏမေဝ သေသလက္ခဏေဟိ သုညန္တိ လက္ခဏသုညံ။ နေက္ခမ္မာဒိနာ ဝိက္ခမ္ဘနေန သုညံ။ ဝိက္ခမ္ဘနသုညံ။ တဒင်္ဂသုညာဒီသုပိ စတူသု ဧသေဝ နယော။ အဇ္ဈတ္တဉ္စ တံ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညဉ္စာတိ အဇ္ဈတ္တသုညံ။ ဗဟိဒ္ဓါ စ တံ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညဉ္စာတိ ဗဟိဒ္ဓါသုညံ။ တဒုဘယံ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညန္တိ ဒုဘတောသုညံ။ သမာနော ဘာဂေါ ဧတဿာတိ သဘာဂံ, သဘာဂဉ္စ တံ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညဉ္စာတိ သဘာဂသုညံ, သဒိသသုညန္တိ အတ္ထော။ ဝိဂတံ သဘာဂံ ဝိသဘာဂံ, ဝိသဘာဂဉ္စ တံ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညဉ္စာတိ ဝိသဘာဂသုညံ, ဝိသဒိသသုညန္တိ အတ္ထော။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု သဘာဂသုညံ ဝိသဘာဂသုညံ နိဿရဏသုညာနန္တရံ လိခိတံ။ နေက္ခမ္မာဒိဧသနာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနာ သုညာတိ ဧသနာသုညံ။ ပရိဂ္ဂဟသုညာဒီသု တီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကာရမ္မဏေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝတော ဧကတ္တဉ္စ တံ နာနတ္တေန သုညဉ္စာတိ ဧကတ္တသုညံ။ တဗ္ဗိပရီတေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၀။)နာနတ္တဉ္စ တံ ဧကတ္တေန သုညဉ္စာတိ နာနတ္တသုညံ။ နေက္ခမ္မာဒိခန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနာ သုညာတိ ခန္တိသုညံ။ အဓိဋ္ဌာနသုညေ ပရိယောဂါဟနသုညေ စ ဧသေဝ နယော။ ပရိယောဂဟနသုညန္တိပိ ပါဌော။ သမ္ပဇာနဿာတိ သမ္ပဇညေန သမန္နာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ အရဟတော။ ပဝတ္တပရိယာဒါနန္တိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ။ သဗ္ဗသုညတာနန္တိ သဗ္ဗသုညာနံ။ ပရမတ္ထသုညန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရာဘာဝတော ဥတ္တမတ္ထဘူတံ သုညံ။
֍ * ၄၈။ မာတိကာနိဒ္ဒေသေ နိစ္စေန ဝါတိ ဘင်္ဂံ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တမာနဿ ကဿစိ နိစ္စဿ အဘာဝတော နိစ္စေန စ သုညံ။ ဓုဝေန ဝါတိ ဝိဇ္ဇမာနကာလေပိ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ ထိရဿ ကဿစိ အဘာဝတော ဓုဝေန စ သုညံ။ သဿတေန ဝါတိ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နဿ သဗ္ဗကာလေ ဝိဇ္ဇမာနဿ ကဿစိ အဘာဝတော သဿတေန စ သုညံ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မေန ဝါတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန အဝိပရိဏာမပကတိကဿ ကဿစိ အဘာဝတော အဝိပရိဏာမဓမ္မေန စ သုညံ။ သုတ္တန္တေ အတ္တသုညတာယ ဧဝ ဝုတ္တာယပိ နိစ္စသုညတဉ္စ သုခသုညတဉ္စ ဒဿေတုံ ဣဓ နိစ္စေန ဝါတိအာဒီနိပိ ဝုတ္တာနိ။ အနိစ္စဿေဝ ဟိ ပီဠာယောဂေန ဒုက္ခတ္တာ နိစ္စသုညတာယ ဝုတ္တာယ သုခသုညတာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတိ။ ရူပါဒယော ပနေတ္ထ ဆ ဝိသယာ, စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဆ ဝိညာဏာနိ, စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဆ ဖဿာ, စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာဒယော ဆ ဝေဒနာ ဆ သင်္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပုညာဘိသင်္ခါရောတိအာဒီသု ပုနာတိ အတ္တနော ကာရကံ, ပူရေတိ စဿ အဇ္ဈာသယံ, ပုဇ္ဇဉ္စ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ပုညံ, အဘိသင်္ခရောတိ ဝိပါကံ ကဋတ္တာရူပဉ္စာတိ အဘိသင်္ခါရော, ပုညံ အဘိသင်္ခါရော ပုညာဘိသင်္ခါရော။ ပုညပဋိပက္ခတော အပုညံ အဘိသင်္ခါရော အပုညာဘိသင်္ခါရော။ န ဣဉ္ဇံ အနေဉ္ဇံ, အနေဉ္ဇံ ဘဝံ အဘိသင်္ခရောတီတိ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော။ ပုညာဘိသင်္ခါရော ဒါနသီလဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ, ဘာဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တာ ပဉ္စ ရူပါဝစရကုသလစေတနာတိ တေရသ စေတနာ ဟောန္တိ, အပုညာဘိသင်္ခါရော ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ဒွါဒသ အကုသလစေတနာ, အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော ဘာဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တာ စတဿော အရူပါဝစရစေတနာတိ တယောပိ သင်္ခါရာ ဧကူနတိံသ စေတနာ ဟောန္တိ။ ကာယသင်္ခါရောတိအာဒီသု ကာယတော ဝါ ပဝတ္တော, ကာယဿ ဝါ သင်္ခါရောတိ ကာယသင်္ခါရော။ ဝစီသင်္ခါရစိတ္တသင်္ခါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၁။)တိကော ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ဒွါရတော ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော။ ကာယဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဟိ ကာယဒွါရတော ပဝတ္တာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ, ဒွါဒသ အကုသလစေတနာ, အဘိညာစေတနာ စာတိ ဧကဝီသတိ စေတနာ ကာယသင်္ခါရော နာမ, တာ ဧဝ စ ဝစီဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဝစီဒွါရတော ပဝတ္တာ ဝစီသင်္ခါရော နာမ, မနောဒွါရေ ပဝတ္တာ ပန သဗ္ဗာပိ ဧကူနတိံသ စေတနာ စိတ္တသင်္ခါရော နာမ။ အတီတာ သင်္ခါရာတိအာဒီသု သဗ္ဗေပိ သင်္ခတဓမ္မာ သကက္ခဏံ ပတွာ နိရုဒ္ဓါ အတီတာ သင်္ခါရာ, သကက္ခဏံ အပ္ပတ္တာ အနာဂတာ သင်္ခါရာ, သကက္ခဏံ ပတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နာ သင်္ခါရာတိ။
ဝိပရိဏာမသုညေ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဒဿေတွာ တဿ တဿ ဝိပရိဏာမော သုခေန ဝတ္တုံ သက္ကာတိ ပဌမံ ပစ္စုပ္ပန္နဓမ္မာ ဒဿိတာ။ တတ္ထ ဇာတံ ရူပန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပံ။ သဘာဝေန သုညန္တိ ဧတ္ထ သယံ ဘာဝေါ သဘာဝေါ, သယမေဝ ဥပ္ပါဒေါတိ အတ္ထော။ သတော ဝါ ဘာဝေါ သဘာဝေါ, အတ္တတောယေဝ ဥပ္ပါဒေါတိ အတ္ထော။ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတ္တာ ပစ္စယံ ဝိနာ သယမေဝ ဘာဝေါ, အတ္တတော ဧဝ ဝါ ဘာဝေါ ဧတသ္မိံ နတ္ထီတိ သဘာဝေန သုညံ, သယမေဝ ဘာဝေန, အတ္တတော ဧဝ ဝါ ဘာဝေန သုညန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ သကဿ ဘာဝေါ သဘာဝေါ။ ပထဝီဓာတုအာဒီသု ဟိ အနေကေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု ဧကေကော ဓမ္မော ပရံ ဥပါဒါယ သကော နာမ။ ဘာဝေါတိ စ ဓမ္မပရိယာယဝစနမေတံ။ ဧကဿ စ ဓမ္မဿ အညော ဘာဝသင်္ခါတော ဓမ္မော နတ္ထိ, တသ္မာ သကဿ အညေန ဘာဝေန သုညံ, သကော အညေန ဘာဝေန သုညောတိ အတ္ထော။ တေန ဧကဿ ဓမ္မဿ ဧကသဘာဝတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ အထ ဝါ သဘာဝေန သုညန္တိ သုညသဘာဝေနေဝ သုညံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သုညသုညတာယ ဧဝ သုညံ, န အညာဟိ ပရိယာယသုညတာဟိ သုညန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သစေ ပန ကေစိ ဝဒေယျုံ ‘‘သကော ဘာဝေါ သဘာဝေါ, တေန သဘာဝေန သုည’’န္တိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဘာဝေါတိ ဓမ္မော, သော ပရံ ဥပါဒါယ သပဒေန ဝိသေသိတော သဘာဝေါ နာမ ဟောတိ။ ဓမ္မဿ ကဿစိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ‘‘ဇာတံ ရူပံ သဘာဝေန သုည’’န္တိ ရူပဿ အဝိဇ္ဇမာနတာ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ။ ဧဝံ သတိ ‘‘ဇာတံ ရူပ’’န္တိဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ န ဟိ ဥပ္ပါဒရဟိတံ ဇာတံ နာမ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနဉှိ ဥပ္ပါဒရဟိတံ, တံ ဇာတံ နာမ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၂။)န ဟောတိ, ဇာတိဇရာမရဏာနိ စ ဥပ္ပါဒရဟိတာနိ ဇာတာနိ နာမ န ဟောန္တိ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘ဇာတာ ဇာတိ သဘာဝေန သုညာ, ဇာတံ ဇရာမရဏံ သဘာဝေန သုည’’န္တိ ဧဝံ အနုဒ္ဓရိတွာ ဘဝမေဝ အဝသာနံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ယဒိ ဥပ္ပါဒရဟိတဿာပိ ‘‘ဇာတ’’န္တိဝစနံ ယုဇ္ဇေယျ, ‘‘ဇာတာ ဇာတိ, ဇာတံ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ယသ္မာ ဥပ္ပါဒရဟိတေသု ဇာတိဇရာမရဏေသု ‘‘ဇာတ’’န္တိဝစနံ န ဝုတ္တံ, တသ္မာ ‘‘သဘာဝေန သုညံ အဝိဇ္ဇမာန’’န္တိ ဝစနံ အဝိဇ္ဇမာနဿ ဥပ္ပါဒရဟိတတ္တာ ‘‘ဇာတ’’န္တိဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ အဝိဇ္ဇမာနဿ စ ‘‘သုည’’န္တိဝစနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေန လောကဝစနေန စ ဘဂဝတော ဝစနေန စ ဉာယသဒ္ဒဂန္ထဝစနေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ, အနေကာဟိ စ ယုတ္တီဟိ ဝိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ တံ ဝစနံ ကစဝရမိဝ ဆဍ္ဍိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, အတ္ထိသမ္မတံ လောကေ ပဏ္ဍိတာနံ, အဟမ္ပိ တံ အတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, နတ္ထိသမ္မတံ လောကေ ပဏ္ဍိတာနံ, အဟမ္ပိ တံ နတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ ကိဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, အတ္ထိသမ္မတံ လောကေ ပဏ္ဍိတာနံ, ယမဟံ အတ္ထီတိ ဝဒါမိ? ရူပံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ အတ္ထိသမ္မတံ လောကေ ပဏ္ဍိတာနံ, အဟမ္ပိ တံ အတ္ထီတိ ဝဒါမီ’’တိအာဒီဟိ (သံ။ နိ။ ၃။၉၄) အနေကေဟိ ဗုဒ္ဓဝစနပ္ပမာဏေဟိ အနေကာဟိ စ ယုတ္တီဟိ ဓမ္မာ သကက္ခဏေ ဝိဇ္ဇမာနာ ဧဝါတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
ဝိဂတံ ရူပန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘင်္ဂံ ပတွာ နိရုဒ္ဓံ အတီတံ ရူပံ။ ဝိပရိဏတဉ္စေဝ သုညဉ္စာတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ဝိရူပံ ပရိဏာမံ ပတ္တဉ္စ ဝတ္တမာနဿေဝ ဝိပရိဏာမသဗ္ဘာဝတော အတီတဿ ဝိပရိဏာမာဘာဝတော တေန ဝိပရိဏာမေန သုညဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဇာတာ ဝေဒနာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဇာတိဇရာမရဏံ ပန အနိပ္ဖန္နတ္တာ သကဘာဝေန အနုပလဗ္ဘနီယတော ဣဓ န ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ ‘‘ဇာတာ ဇာတိ, ဇာတံ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိကေ ဒွေ နယေ ပဟာယ ဘဝါဒိကမေဝ နယံ ပရိယောသာနံ ကတွာ ဌပိတံ။
အဂ္ဂန္တိ အဂ္ဂေ ဘဝံ။ သေဋ္ဌန္တိ အတိဝိယ ပသံသနီယံ။ ဝိသိဋ္ဌန္တိ အတိသယဘူတံ။ ဝိသေဋ္ဌန္တိပိ ပါဌော။ တိဓာပိ ပသတ္ထံ နိဗ္ဗာနံ သမ္မာပဋိပဒါယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပဒံ နာမ။ ယဒိဒန္တိ ယံ ဣဒံ။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဗ္ဗာနံ နိဒဿေတိ။ ယသ္မာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ သမထော ဟောတိ, ခန္ဓူပဓိကိလေသူပဓိအဘိသင်္ခါရူပဓိကာမဂုဏူပဓိသင်္ခါတာနံ ဥပဓီနံ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ ဟောတိ, တဏှာနံ ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓော စ ဟောတိ, တသ္မာ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၃။)သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ တဏှက္ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ နိဗ္ဗာနန္တိ သဘာဝလက္ခဏေန နိဂမိတံ။
လက္ခဏေသု ဟိ ‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနိ ဗာလနိမိတ္တာနိ ဗာလာပဒါနာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဗာလော ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ စ ဟောတိ ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ စ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ စ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနိ ဗာလနိမိတ္တာနိ ဗာလာပဒါနာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၊ မ။ နိ။ ၃။၂၄၆) ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဍိတေဟိ ဗာလဿ ဗာလောတိ သလ္လက္ခဏတော တိဝိဓံ ဗာလလက္ခဏံ။ ‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနိ ပဏ္ဍိတနိမိတ္တာနိ ပဏ္ဍိတာပဒါနာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတော သုစိန္တိတစိန္တီ စ ဟောတိ သုဘာသိတဘာသီ စ သုကတကမ္မကာရီ စ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနိ ပဏ္ဍိတနိမိတ္တာနိ ပဏ္ဍိတာပဒါနာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၃) ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဍိတေဟိ ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတောတိ သလ္လက္ခဏတော တိဝိဓံ ပဏ္ဍိတလက္ခဏံ။
‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, သင်္ခတဿ သင်္ခတလက္ခဏာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဥပ္ပါဒေါ ပညာယတိ, ဝယော ပညာယတိ, ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတိ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ သင်္ခတဿ သင်္ခတလက္ခဏာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၇-၄၈) ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပါဒေါ ဧဝ သင်္ခတမိတိ လက္ခဏန္တိ သင်္ခတလက္ခဏံ။ ဧဝမိတရဒွယေပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ သေသဒွိန္နံ, ဌိတိက္ခဏေ သေသဒွိန္နံ, ဘင်္ဂက္ခဏေ စ သေသဒွိန္နံ အဘာဝေါ ဒဿိတော။ ယံ ပနေတ္ထ ပေယျာလမုခေန ဇာတိယာ စ ဇရာမရဏဿ စ ဥပ္ပါဒါဒိလက္ခဏံ ဝုတ္တံ, တံ ဝိပရိဏာမသုညတာယ ဇာတိဇရာမရဏာနိ ဟိတွာ ဘဝပရိယောသာနဿေဝ နယဿ ဝစနေန စ ဥပ္ပါဒါဒီနံ ဥပ္ပါဒါဒိအဝစနသမယေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ။ လက္ခဏသောတေ ပတိတတ္တာ ပန သောတပတိတံ ကတွာ လိခိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၅၆၂-၅၆၅) အဟေတုကဝိပါကမနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ သင်္ဂဟဝါရေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ ဈာနင်္ဂံ ပဉ္စဝိညာဏသောတေ ပတိတွာ ဂတန္တိ န ဥဒ္ဓဋန္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓာပိ သောတပတိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ဇာတိဇရာမရဏဝန္တာနံ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပါဒါဒယော ‘‘ဇာတိဇရာမရဏံ အနိစ္စတော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃၊ ၂။၄) ဝိယ တေသံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၄။)နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒော ဝိက္ခမ္ဘိတော စေဝ သုညော စာတိ ကာမစ္ဆန္ဒော နေက္ခမ္မေန ဝိက္ခမ္ဘိတော စေဝ နေက္ခမ္မဿ တတ္ထ အဘာဝတော တေနေဝ ဝိက္ခမ္ဘနသင်္ခါတေန နေက္ခမ္မေန သုညော စ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တဒင်္ဂပ္ပဟာနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေသုပိ စေတ္ထ တဒင်္ဂဝသေန စ သမုစ္ဆေဒဝသေန စ ပဟီနံ ဒူရီကတမေဝ ဟောတီတိ ဣမိနာ ဒူရီကရဏဋ္ဌေန ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝုတ္တံ။
နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒော တဒင်္ဂသုညောတိ နေက္ခမ္မေန ပဟီနော ကာမစ္ဆန္ဒော တေန နေက္ခမ္မသင်္ခါတေန အင်္ဂေန သုညော။ အထ ဝါ ယော ကောစိ ကာမစ္ဆန္ဒော နေက္ခမ္မဿ တတ္ထ အဘာဝတော နေက္ခမ္မေန တေန အင်္ဂေန သုညော။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တဿ တဿ အင်္ဂဿ တတ္ထ တတ္ထ အဘာဝမတ္တေနေဝ စေတ္ထ ဥပစာရပ္ပနာဈာနဝသေန စ ဝိပဿနာဝသေန စ တဒင်္ဂသုညတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ပဟာနဒီပကဿ ဝစနဿ အဘာဝေန ပန ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနံယေဝ ပရိယောသာနံ ကတွာ ဝိပဿနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, စတ္တာရော မဂ္ဂါ န နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒော သမုစ္ဆိန္နော စေဝ သုညော စာတိအာဒီသု ဝိက္ခမ္ဘနေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီနာနိပိ စေတ္ထ သမုဒါစာရာဘာဝတော သမုစ္ဆိန္နာနိ နာမ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန သမုစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော, တံတံသမုစ္ဆေဒကိစ္စသာဓနဝသေန ဝါ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တနေက္ခမ္မာဒိဝသေန ဝုတ္တန္တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏသုညေသု စ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဟာနေသု ပနေတ္ထ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိမတ္တတ္တံ နိဿဋမတ္တတ္တဉ္စ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စသုပိ ဧတေသု သုညေသု နေက္ခမ္မာဒီနိယေဝ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏနာမေန ဝုတ္တာနိ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တဘူတံ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဗဟိဒ္ဓါဘူတံ။ ဒုဘတောသုညန္တိ ဥဘယသုညံ။ ပစ္စတ္တာဒီသုပိ ဟိ တော-ဣတိဝစနံ ဟောတိယေဝ။
ဆ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာဒီနိ ဆအဇ္ဈတ္တိကာယတနာဒီနံ ဘာဝေန သဘာဂါနိ။ ပရေဟိ ဝိသဘာဂါနိ။ ဝိညာဏကာယာတိအာဒီသု စေတ္ထ ကာယဝစနေန ဝိညာဏာဒီနိယေဝ ဝုတ္တာနိ။ နေက္ခမ္မေသနာဒီသု နေက္ခမ္မာဒီနိယေဝ တဒတ္ထိကေဟိ ဝိညူဟိ ဧသီယန္တီတိ ဧသနာ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂေ နေက္ခမ္မာဒီနံ ဧသနာပိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီဟိ သုညာ, ကိံ ပန နေက္ခမ္မာဒီနီတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ပရိဂ္ဂဟာဒီသု နေက္ခမ္မာဒီနိယေဝ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဧသိတာနိ အပရဘာဂေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၅။)ပရိဂ္ဂယှန္တီတိ ပရိဂ္ဂဟောတိ, ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ပတ္တိဝသေန ပဋိလဗ္ဘန္တီတိ ပဋိလာဘောတိ, ပဋိလဒ္ဓါနိ ဉာဏဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈီယန္တီတိ ပဋိဝေဓောတိ စ ဝုတ္တာနိ။ ဧကတ္တသုညဉ္စ နာနတ္တသုညဉ္စ သကိံယေဝ ပုစ္ဆိတွာ ဧကတ္တသုညံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နာနတ္တသုညံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သကိံ နိဂမနံ ကတံ။ ကသ္မာ န ဝိဿဇ္ဇိတန္တိ စေ? ဝုတ္တပရိယာယေနေဝေတ္ထ ယောဇနာ ဉာယတီတိ န ဝိဿဇ္ဇိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထ ယောဇနာ – နေက္ခမ္မံ ဧကတ္တံ, ကာမစ္ဆန္ဒော နာနတ္တံ, ကာမစ္ဆန္ဒော နာနတ္တံ, နေက္ခမ္မေကတ္တေန သုညန္တိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ခန္တိအာဒီသု နေက္ခမ္မာဒီနိယေဝ ခမနတော ရုစ္စနတော ခန္တီတိ, ရောစိတာနိယေဝ ပဝိသိတွာ တိဋ္ဌနတော အဓိဋ္ဌာနန္တိ, ပဝိသိတွာ ဌိတာနံ ယထာရုစိမေဝ သေဝနတော ပရိယောဂါဟနန္တိ စ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ သမ္ပဇာနောတိအာဒိကော ပရမတ္ထသုညနိဒ္ဒေသော ပရိနိဗ္ဗာနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝဏ္ဏိတောယေဝ။
ဣမေသု စ သဗ္ဗေသု သုညေသု သင်္ခါရသုညံ ဝိပရိဏာမသုညံ လက္ခဏသုညဉ္စ ယထာဝုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ အညမညအသမ္မိဿတာဒဿနတ္ထံ။ ယတ္ထ ပန အကုသလပက္ခိကာနံ ကုသလပက္ခိကေန သုညတာ ဝုတ္တာ, တေန အကုသလေ အာဒီနဝဒဿနတ္ထံ။ ယတ္ထ ပန ကုသလပက္ခိကာနံ အကုသလပက္ခိကေန သုညတာ ဝုတ္တာ, တေန ကုသလေ အာနိသံသဒဿနတ္ထံ။ ယတ္ထ အတ္တတ္တနိယာဒီဟိ သုညတာ ဝုတ္တာ, တံ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိဒါဇနနတ္ထံ။ အဂ္ဂသုညံ ပရမတ္ထသုညဉ္စ နိဗ္ဗာနေ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တေသု အဂ္ဂသုညဉ္စ ပရမတ္ထသုညဉ္စာတိ ဒွေ သုညာနိ အတ္ထတော ဧကမေဝ နိဗ္ဗာနံ အဂ္ဂပရမတ္ထဝသေန သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသဝသေန စ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တာနိ ဒွေ အတ္တတ္တနိယသုညတော သင်္ခါရသုညတော စ သဘာဂါနိ။ ‘‘သုညသုညံ အဇ္ဈတ္တသုညံ ဗဟိဒ္ဓါသုညံ ဒုဘတောသုညံ သဘာဂသုညံ ဝိသဘာဂသုည’’န္တိ ဣမာနိ ဆ သုညာနိ သုညသုညမေဝ ဟောတိ။ အဇ္ဈတ္တာဒိဘေဒတော ပန ဆဓာ ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ဆ စ အတ္တတ္တနိယာဒိသုညတော သဘာဂါနိ။ သင်္ခါရဝိပရိဏာမလက္ခဏသုညာနိ, ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏသုညာနိ, ဧသနာပရိဂ္ဂဟပဋိလာဘပဋိဝေဓသုညာနိ, ဧကတ္တနာနတ္တသုညာနိ, ခန္တိအဓိဋ္ဌာနပရိယောဂါဟနသုညာနိ စာတိ သတ္တရသ သုညာနိ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနေဟိ တေဟိ တေဟိ ဓမ္မေဟိ သုညတ္တာ အဝိဇ္ဇမာနာနံ ဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ။ သင်္ခါရဝိပရိဏာမလက္ခဏသုညာနိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၆။)ပန ဣတရေန ဣတရေန အသမ္မိဿဝသေန သဘာဂါနိ, ဝိက္ခမ္ဘနာဒီနိ ပဉ္စ ကုသလပက္ခေန သုညတ္တာ သဘာဂါနိ, ဧသနာဒီနိ စတ္တာရိ, ခန္တိအာဒီနိ စ တီဏိ အကုသလပက္ခေန သုညတ္တာ သဘာဂါနိ, ဧကတ္တနာနတ္တသုညာနိ အညမညပဋိပက္ခဝသေန သဘာဂါနိ။
သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သမာသေန, တိဓာ ဒွေဓာ တထေကဓာ၊
သုညာတိ သုညတ္ထဝိဒူ, ဝဏ္ဏယန္တီဓ သာသနေ။
ကထံ? သဗ္ဗေ တာဝ လောကိယာ ဓမ္မာ ဓုဝသုဘသုခအတ္တဝိရဟိတတ္တာ ဓုဝသုဘသုခအတ္တသုညာ။ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ ဓုဝသုခတ္တဝိရဟိတတ္တာ ဓုဝသုခတ္တသုညာ။ အနိစ္စတ္တာယေဝ သုခေန သုညာ။ အနာသဝတ္တာ န သုဘေန သုညာ။ နိဗ္ဗာနဓမ္မော အတ္တဿေဝ အဘာဝတော အတ္တသုညော။ လောကိယလောကုတ္တရာ ပန သဗ္ဗေပိ သင်္ခတာ ဓမ္မာ သတ္တဿ ကဿစိ အဘာဝတော သတ္တသုညာ။ အသင်္ခတော နိဗ္ဗာနဓမ္မော တေသံ သင်္ခါရာနမ္ပိ အဘာဝတော သင်္ခါရသုညော။ သင်္ခတာသင်္ခတာ ပန သဗ္ဗေပိ ဓမ္မာ အတ္တသင်္ခါတဿ ပုဂ္ဂလဿ အဘာဝတော အတ္တသုညာတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂအဋ္ဌကထာယ
သုညကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ယုဂနဒ္ဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတာ စ မဇ္ဈိမဝဂ္ဂဿ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၇။)(၃) ပညာဝဂ္ဂေါ
၁။ မဟာပညာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁။ ဣဒါနိ ဝိသေသတော ပညာပဒဋ္ဌာနဘူတာယ သုညကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ ပညာကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ အာဒိတော တာဝ သတ္တသု အနုပဿနာသု ဧကေကမူလကာ သတ္တ ပညာ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, ပုန သတ္တာနုပဿနာမူလကာ ဧကေကုတ္တရမူလကာ စ တိဿော ပညာ ပုစ္ဆံ အကတွာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, ဧဝမာဒိတော ဒသပညာပါရိပူရီ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တတ္ထ အနိစ္စာနုပဿနာ တာဝ ယသ္မာ အနိစ္စတော ဒိဋ္ဌေသု သင်္ခါရေသု ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဒုက္ခတော စ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိ အနတ္တတော စ ဇဝတိ, တသ္မာ သာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဇဝနပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ သကဝိသယေသု ဇဝတီတိ ဇဝနာ, ဇဝနာ စ သာ ပညာ စာတိ ဇဝနပညာ။ ဒုက္ခာနုပဿနာ သမာဓိန္ဒြိယနိဿိတတ္တာ ဗလဝတီ ဟုတွာ ပဏိဓိံ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒါလေတိ, တသ္မာ နိဗ္ဗေဓိကပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ နိဗ္ဗိဇ္ဈတီတိ နိဗ္ဗေဓိကာ, နိဗ္ဗေဓိကာ စ သာ ပညာ စာတိ နိဗ္ဗေဓိကပညာ။ အနတ္တာနုပဿနာ သုညတာဒဿနေန ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ မဟတ္တပ္ပတ္တတ္တာ မဟာပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တတ္တာ မဟတီ စ သာ ပညာ စာတိ မဟာပညာ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာယ ဗလပ္ပတ္တာဝတ္ထတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနသမတ္ထာ ဟုတွာ တိက္ခာ ဟောတိ, တသ္မာ တိက္ခပညံ ပရိပူရေတိ။ ဝိရာဂါနုပဿနာပိ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာဗလပ္ပတ္တာနံ ဝုဒ္ဓတရာဝတ္ထတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ ဝိရဇ္ဇနသမတ္ထာ ဟုတွာ ဝိပုလာ ဟောတိ, တသ္မာ ဝိပုလပညံ ပရိပူရေတိ။
နိရောဓာနုပဿနာပိ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာဗလပ္ပတ္တာနံ ဝုဒ္ဓတရာဝတ္ထတ္တာ ဝယလက္ခဏဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ နိရောဓဒဿနသမတ္ထာ ဟုတွာ ဂမ္ဘီရာ ဟောတိ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရပညံ ပရိပူရေတိ။ နိရောဓော ဟိ ဥတ္တာနပညေဟိ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရော, တသ္မိံ ဂမ္ဘီရေ ဂါဓပ္ပတ္တာ ပညာပိ ဂမ္ဘီရာ။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာပိ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာဗလပ္ပတ္တာနံ ဝုဒ္ဓတရာဝတ္ထတ္တာ ဝယလက္ခဏဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရပဋိနိဿဇ္ဇနသမတ္ထာ ဟုတွာ အသာမန္တာ ဟောတိ, ဝုဒ္ဓိပရိယန္တပ္ပတ္တတ္တာ ဆဟိ ပညာဟိ ဒူရေ ဟောတီတိ အတ္ထော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၈။)တသ္မာ သယံ အသာမန္တတ္တာ အသာမန္တပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ ဟေဋ္ဌိမပညာဟိ ဒူရတ္တာ အသာမန္တာ, အသမီပါ ဝါ ပညာတိ အသာမန္တပညာ။ ပဏ္ဍိစ္စံ ပရိပူရေန္တီတိ ပဏ္ဍိတဘာဝံ ပရိပူရေန္တိ။ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တာ သတ္တ ပညာ ပရိပုဏ္ဏာ ဘာဝေတွာ ပဏ္ဍိတလက္ခဏပ္ပတ္တော သိခပ္ပတ္တဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာသင်္ခါတေဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဂေါတြဘုဉာဏေဟိ ပဏ္ဍိတော ဟုတွာ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ပဏ္ဍိစ္စံ ပရိပူရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အဋ္ဌ ပညာတိ ပဏ္ဍိစ္စသင်္ခါတာယ ပညာယ သဟ သဗ္ဗာ အဋ္ဌ ပညာ။ ပုထုပညံ ပရိပူရေန္တီတိ ယသ္မာ တေန ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော ဟုတွာ သော ပဏ္ဍိတော ဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ လောကုတ္တရဘာဝပ္ပတ္တိယာ လောကိယတော ပုထုဘူတတ္တာ ဝိသုံဘူတတ္တာ ပုထုပညာတိသင်္ခါတံ မဂ္ဂဖလပညံ ပါပုဏာတိ, တသ္မာ ‘‘အဋ္ဌ ပညာ ပုထုပညံ ပရိပူရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဣမာ နဝ ပညာတိအာဒီသု တဿေဝ ကမေန အဓိဂတမဂ္ဂဖလဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ပဏီတလောကုတ္တရဓမ္မောပယောဂေန ပဏီတစိတ္တသန္တာနတ္တာ ပဟဋ္ဌာကာရေနေဝ စ ပဝတ္တမာနစိတ္တသန္တာနဿ ဖလာနန္တရံ ဩတိဏ္ဏဘဝင်္ဂတော ဝုဋ္ဌိတဿ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာ, တတော စ ဘဝင်္ဂံ ဩတရိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ ဖလပစ္စဝေက္ခဏာ, ဣမိနာဝ နယေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ, အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ, နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာတိ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တန္တိ။ တာသု ပစ္စဝေက္ခဏာသု မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာ ဖလပစ္စဝေက္ခဏာ စ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘ယံကိဉ္စိ ပစ္စယသမ္ဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဘာသိတတ္ထော ဝိပါကော ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထော’’တိ အဘိဓမ္မေ ပါဠိံ အနုဂန္တွာ တဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနဿ စ အတ္ထတ္တာ တဒါရမ္မဏံ မဂ္ဂဖလဉာဏံ ‘‘အတ္ထေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၀) ဝစနတော အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ တဿ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဘူတဿ မဂ္ဂဖလဉာဏဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ‘‘ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဝစနတော ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ သာ စ ပစ္စဝေက္ခဏပညာ ဟာသာကာရေန ပဝတ္တမာနစိတ္တသန္တာနဿ ဟာသပညာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ နဝ ပညာ ဟာသပညံ ပရိပူရေန္တီတိ စ ဟာသပညာ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ စ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပ္ပကာရာပိ ပညာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏသင်္ခါတေန ပညာပနဋ္ဌေန ပညာ, တေန တေန ဝါ ပကာရေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိ ပညာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၉။)တဿာတိ တဿ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ။ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အတ္ထဝဝတ္ထာနတောတိ ယထာဝုတ္တဿ ပဉ္စဝိဓဿ အတ္ထဿ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ သမဏကရဏီယကထာယံ ‘‘ဟေတုဖလံ နိဗ္ဗာနံ ဝစနတ္ထော အထ ဝိပါကံ ကိရိယာတိ အတ္ထေ ပဉ္စ ပဘေဒေ ပဌမန္တပဘေဒဂတံ ဉာဏ’’န္တိ။ အဓိဂတာ ဟောတီတိ ပဋိလဒ္ဓါ ဟောတိ။ သာယေဝ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတာ။ ပဋိလာဘဖဿေနေဝ ဖဿိတာ ပညာယ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနတောတိ ‘‘ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု အရိယမဂ္ဂေါ ဘာသိတံ ကုသလံ အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မော’’တိ အဘိဓမ္မေ ပါဠိယာနုသာရေန ဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ သမဏကရဏီယကထာယံ ‘‘ဟေတု အရိယမဂ္ဂေါ ဝစနံ ကုသလဉ္စ အကုသလဉ္စာတိ ဓမ္မေ ပဉ္စ ပဘေဒေ ဒုတိယန္တပဘေဒဂတံ ဉာဏ’’န္တိ။ နိရုတ္တိဝဝတ္ထာနတောတိ တေသံ တေသံ အတ္ထဓမ္မာနံ အနုရူပနိရုတ္တီနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ ပဋိဘာနဝဝတ္ထာနတောတိ ပဋိဘာနသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ တဿိမာတိ နိဂမနဝစနမေတံ။
֍ * ၂။ ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန အနုပဿနာနံ ဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝတ္ထုဘေဒဝသေန ဒဿေန္တော ရူပေ အနိစ္စာနုပဿနာတိအာဒိမာဟ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ပုန ရူပါဒီသုယေဝ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဇဝနပညံ ဒဿေတုကာမော ကေဝလံ ရူပါဒိဝသေန စ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နရူပါဒိဝသေန စ ပုစ္ဆံ ကတွာ ပုစ္ဆာကမေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ အကာသိ။ တတ္ထ သုဒ္ဓရူပါဒိဝိဿဇ္ဇနေသု ပဌမံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဧဝ ပညာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နမူလကေသု သဗ္ဗဝိဿဇ္ဇနေသု တေသု အတီတာဒီသု ဇဝနဝသေန ဇဝနပညာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
֍ * ၃။ ပုန အနေကသုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပညာပဘေဒံ ဒဿေတုကာမော ပဌမံ တာဝ သုတ္တန္တေ ဥဒ္ဒိသိ။ တတ္ထ သပ္ပုရိသသံသေဝေါတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သပ္ပုရိသာနံ ဘဇနံ။ သဒ္ဓမ္မဿဝနန္တိ တေသံ သပ္ပုရိသာနံ သန္တိကေ သီလာဒိပဋိပတ္တိဒီပကဿ သဒ္ဓမ္မဝစနဿ သဝနံ။ ယောနိသောမနသိကာရောတိ သုတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထူပပရိက္ခဏဝသေန ဥပါယေန မနသိကာရော။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ လောကုတ္တရဓမ္မေ အနုဂတဿ သီလာဒိပဋိပဒါဓမ္မဿ ပဋိပဇ္ဇနံ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၀။)ပညာပဋိလာဘာယ ပညာဝုဒ္ဓိယာ ပညာဝေပုလ္လာယ ပညာဗာဟုလ္လာယာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ပညာဝသေန ဘာဝဝစနာနိ။ သေသာနိ ဒွါဒသ ပုဂ္ဂလဝသေန ဘာဝဝစနာနိ။
၁။ သောဠသပညာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ ဆန္နံ အဘိညာဉာဏာနန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓဒိဗ္ဗသောတစေတောပရိယပုဗ္ဗေနိဝါသဒိဗ္ဗစက္ခုအာသဝါနံ ခယဉာဏာနံ။ တေသတ္တတီနံ ဉာဏာနန္တိ ဉာဏကထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သာဝကသာဓာရဏာနံ ဉာဏာနံ။ သတ္တသတ္တတီနံ ဉာဏာနန္တိ ဧတ္ထ –
‘‘သတ္တသတ္တရိ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဉာဏဝတ္ထူနိ ဒေသေဿာမိ, တံ သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ, ဘာသိဿာမီတိ။ ကတမာနိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တသတ္တရိ ဉာဏဝတ္ထူနိ? ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ, အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ, အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ, အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ, အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ ယမ္ပိဿ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ, တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏံ။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတီတိ ဉာဏံ…ပေ… ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါတိ ဉာဏံ… တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိ ဉာဏံ… ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာတိ ဉာဏံ… ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာတိ ဉာဏံ… သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿောတိ ဉာဏံ… နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနန္တိ ဉာဏံ… ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ ဉာဏံ… သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏန္တိ ဉာဏံ… အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ, အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ, အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ, အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ, အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ။ ယမ္ပိဿ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ, တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏံ။ ဣမာနိ ဝုစ္စန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တသတ္တရိ ဉာဏဝတ္ထူနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၁။)ဧဝံ ဘဂဝတာ နိဒါနဝဂ္ဂေ ဝုတ္တာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနိ။ ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ, ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ, ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ, ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) ဣမိနာ နယေန ဧကာဒသသု အင်္ဂေသု စတ္တာရိ စတ္တာရိ ကတွာ ဝုတ္တာနိ စတုစတ္တာရီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ ပန ဣဓ န ဂဟိတာနိ။ ဥဘယတ္ထ စ ဉာဏာနိယေဝ ဟိတသုခဿ ဝတ္ထူနီတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ။ လာဘောတိအာဒီသု လာဘောယေဝ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသေတွာ ပဋိလာဘောတိ ဝုတ္တော။ ပုန တဿေဝ အတ္ထဝိဝရဏဝသေန ပတ္တိ သမ္ပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ဖဿနာတိ အဓိဂမဝသေန ဖုသနာ။ သစ္ဆိကိရိယာတိ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ။ ဥပသမ္ပဒါတိ နိပ္ဖါဒနာ။
သတ္တန္နဉ္စ သေက္ခာနန္တိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခန္တီတိ သေက္ခသညိတာနံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌာဒီနံ သတ္တန္နံ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဿ စာတိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ယုတ္တတ္တာ သုန္ဒရဋ္ဌေန ကလျာဏသညိတဿ ပုထုဇ္ဇနဿ။ ဝဍ္ဎိတံ ဝဍ္ဎနံ ဧတာယာတိ ဝဍ္ဎိတဝဍ္ဎနာ။ ယထာဝုတ္တာနံ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ပညာနံ ဝသေန ဝိသေသတော စ အရဟတော ပညာဝသေန ပညာဝုဒ္ဓိယာ။ တထာ ပညာဝေပုလ္လာယ။ မဟန္တေ အတ္ထေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိအာဒီသု ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော အရိယသာဝကော အတ္ထာဒယော အာရမ္မဏကရဏေန ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗာပိ မဟာပညာ အရိယသာဝကာနံယေဝ။ တဿာ စ ပညာယ ဝိသယာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။
ပုထုနာနာခန္ဓေသူတိအာဒီသု နာနာသဒ္ဒေါ ပုထုသဒ္ဒဿ အတ္ထဝစနံ။ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ပုထုပညာတိ တေသု တထာဝုတ္တေသု ခန္ဓာဒီသု ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ တံ ဉာဏံ ပုထုပညာ နာမာတိ အတ္ထော။ နာနာပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေသူတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဝသေန ပစ္စယဗဟုတ္တာ ဝုတ္တံ။ နာနာသုညတမနုပလဗ္ဘေသူတိ ဥပလဗ္ဘနံ ဥပလဗ္ဘော, ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။ န ဥပလဗ္ဘော အနုပလဗ္ဘော, အနုပလဗ္ဘာနံ ဗဟုတ္တာ ဗဟုဝစနေန အနုပလဗ္ဘာ, ပဉ္စဝီသတိသုညတာဝသေန ဝါ နာနာသုညတာသု အတ္တတ္တနိယာဒီနံ အနုပလဗ္ဘာ နာနာသုညတာနုပလဗ္ဘာ, တေသု။ ‘‘နာနာသုညတာနုပလဗ္ဘေသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အဒုက္ခမသုခါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂) ဝိယ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ ဣမာ ပဉ္စ ပညာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေဟိ သာဓာရဏာ, နာနာအတ္ထာဒီသု ပညာ အရိယာနံယေဝ။ ပုထုဇ္ဇနသာဓာရဏေ ဓမ္မေတိ လောကိယဓမ္မေ။ ဣမိနာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၂။)အဝသာနပရိယာယေန လောကိယတော ပုထုဘူတနိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ ပုထုဘူတာ ဝိသုံဘူတာ ပညာတိ ပုထုပညာ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဝိပုလပညာ မဟာပညာနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တေ ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ ဂုဏမဟန္တတာယ တေသံ ဓမ္မာနံ ပရိဂ္ဂါဟိကာယ စ ပညာယ မဟန္တတာ, တေသံ ဓမ္မာနံ သယမေဝ မဟန္တတ္တာ ဥဠာရတ္တာ ဓမ္မာနဉ္စ ပညာယ စ ဝိပုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂမ္ဘီရပညာ ပုထုပညာနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ စ ဓမ္မာ တေ စ အနုပလဗ္ဘာ သာ စ ပညာ ပကတိဇနေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရာ။
ယဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ အရိယပုဂ္ဂလဿေဝ။ အညော ကောစီတိ ပုထုဇ္ဇနော။ အဘိသမ္ဘဝိတုန္တိ သမ္ပာပုဏိတုံ။ အနဘိသမ္ဘဝနီယောတိ သမ္ပာပုဏိတုံ အသက္ကုဏေယျော။ အညေဟီတိ ပုထုဇ္ဇနေဟေဝ။ အဋ္ဌမကဿာတိ အရဟတ္တဖလဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ဂဏိယမာနေ အဋ္ဌမဘူတဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌဿ။ ဒူရေတိ ဝိပ္ပကဋ္ဌေ။ ဝိဒူရေတိ ဝိသေသေန ဝိပ္ပကဋ္ဌေ။ သုဝိဒူရေတိ သုဋ္ဌု ဝိသေသေန ဝိပ္ပကဋ္ဌေ။ န သန္တိကေတိ န သမီပေ။ န သာမန္တာတိ န သမီပဘာဂေ။ ဣမာနိ ဒွေ ပဋိသေဓသဟိတာနိ ဝစနာနိ ဒူရဘာဝဿေဝ နိယမနာနိ။ ဥပါဒါယာတိ ပဋိစ္စ။ သောတာပန္နဿာတိ သောတာပတ္တိဖလဋ္ဌဿ။ ဧတေနေဝ တံတံမဂ္ဂပညာ တံတံဖလပညာယ ဒူရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသိတံ။ ဣတရဒွယံ ပန သုဒ္ဓမေဝ အာဂတံ။
֍ * ၅။ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ သဒေဝကဿ စ လောကဿ ပညာ တထာဂတဿ ပညာယ ဒူရေ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တမေဝ ဒူရဋ္ဌံ အနေကပ္ပကာရတော ဒဿေတုကာမော ပညာပဘေဒကုသလောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပညာပဘေဒကုသလောတိ အတ္တနော အနန္တဝိကပ္ပေ ပညာပဘေဒေ ဆေကော။ ပဘိန္နဉာဏောတိ အနန္တပ္ပဘေဒပတ္တဉာဏော။ ဧတေန ပညာပဘေဒကုသလတ္တေပိ သတိ တာသံ ပညာနံ အနန္တဘေဒတ္တံ ဒဿေတိ။ အဓိဂတပဋိသမ္ဘိဒေါတိ ပဋိလဒ္ဓအဂ္ဂစတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏော။ စတုဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ စတ္တာရိ ဝိသာရဒဘာဝသင်္ခါတာနိ ဉာဏာနိ ပတ္တော။ ယထာဟ –
‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ, တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၃။)ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟ ဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ, ဘိက္ခဝေ, န သမနုပဿာမိ, ဧတမဟံ, ဘိက္ခဝေ, နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမိ။ ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ အာသဝါ အပရိက္ခီဏာ’တိ, ‘ယေ ခေါ ပန တေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ, တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’တိ, ‘ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော, သော န နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာ’တိ, တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟ ဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ, ဘိက္ခဝေ, န သမနုပဿာမိ, ဧတမဟံ, ဘိက္ခဝေ, နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၀)။
ဒသဗလဗလဓာရီတိ ဒသ ဗလာနိ ဧတေသန္တိ ဒသဗလာ, ဒသဗလာနံ ဗလာနိ ဒသဗလဗလာနိ, တာနိ ဒသဗလဗလာနိ ဓာရယတီတိ ဒသဗလဗလဓာရီ, ဒသဗလဉာဏဗလဓာရီတိ အတ္ထော။ ဧတေဟိ တီဟိ ဝစနေဟိ အနန္တပ္ပဘေဒါနံ နေယျာနံ ပဘေဒမုခမတ္တံ ဒဿိတံ။ သောယေဝ ပညာပယောဂဝသေန အဘိမင်္ဂလသမ္မတဋ္ဌေန ပုရိသာသဘော။ အသန္တာသဋ္ဌေန ပုရိသသီဟော။ မဟန္တဋ္ဌေန ပုရိသနာဂေါ။ ပဇာနနဋ္ဌေန ပုရိသာဇညော။ လောကကိစ္စဓုရဝဟနဋ္ဌေန ပုရိသဓောရယှော။
အထ တေဇာဒိကံ အနန္တဉာဏတော လဒ္ဓံ ဂုဏဝိသေသံ ဒဿေတုကာမော တေသံ တေဇာဒီနံ အနန္တဉာဏမူလကဘာဝံ ဒဿေန္တော အနန္တဉာဏောတိ ဝတွာ အနန္တတေဇောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနန္တဉာဏောတိ ဂဏနဝသေန စ ပဘာဝဝသေန စ အန္တဝိရဟိတဉာဏော။ အနန္တတေဇောတိ ဝေနေယျသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနေန အနန္တဉာဏတေဇော။ အနန္တယသောတိ ပညာဂုဏေဟေဝ လောကတ္တယဝိတ္ထတာနန္တကိတ္တိဃောသော။ အဍ္ဎောတိ ပညာဓနသမိဒ္ဓိယာ သမိဒ္ဓေါ။ မဟဒ္ဓနောတိ ပညာဓနဝဍ္ဎတ္တေပိ ပဘာဝမဟတ္တေန မဟန္တံ ပညာဓနမဿာတိ မဟဒ္ဓနော။ မဟာဓနောတိပိ ပါဌော။ ဓနဝါတိ ပသံသိတဗ္ဗပညာဓနဝတ္တာ နိစ္စယုတ္တပညာဓနဝတ္တာ အတိသယဘူတပညာဓနဝတ္တာ ဓနဝါ။ ဧတေသုပိ ဟိ တီသု အတ္ထေသု ဣဒံ ဝစနံ သဒ္ဒဝိဒူ ဣစ္ဆန္တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၄။)ဧဝံ ပညာဂုဏေန ဘဂဝတော အတ္တသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ပုန ပညာဂုဏေနေဝ လောကဟိတသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော နေတာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝေနေယျေ သံသာရသင်္ခါတဘယဋ္ဌာနတော နိဗ္ဗာနသင်္ခါတခေမဋ္ဌာနံ နေတာ။ တတ္ထ နယနကာလေ ဧဝ သံဝရဝိနယပဟာနဝိနယဝသေန ဝေနေယျေ ဝိနေတာ။ ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဧဝ သံသယစ္ဆေဒနေန အနုနေတာ။ သံသယံ ဆိန္ဒိတွာ ပညာပေတဗ္ဗံ အတ္ထံ ပညာပေတာ။ တထာ ပညာပိတာနံ နိစ္ဆယကရဏေန နိဇ္ဈာပေတာ။ တထာ နိဇ္ဈာယိတဿ အတ္ထဿ ပဋိပတ္တိပယောဇနဝသေန ပေက္ခေတာ။ တထာပဋိပန္နေ ပဋိပတ္တိဖလေန ပသာဒေတာ။ သော ဟိ ဘဂဝါတိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော အနန္တရံ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ကာရဏောပဒေသေ နိပါတော။ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒေတာတိ သကသန္တာနေ န ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဿ ဆအသာဓာရဏဉာဏဟေတုဘူတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဗောဓိမူလေ လောကဟိတတ္ထံ သကသန္တာနေ ဥပ္ပါဒေတာ။ အသဉ္ဇာတဿ မဂ္ဂဿ သဉ္ဇနေတာတိ ဝေနေယျသန္တာနေ အသဉ္ဇာတပုဗ္ဗဿ သာဝကပါရမိဉာဏဟေတုဘူတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော ပဘုတိ ယာဝဇ္ဇကာလာ ဝေနေယျသန္တာနေ သဉ္ဇနေတာ။ သာဝကဝေနေယျာနမ္ပိ ဟိ သန္တာနေ ဘဂဝတော ဝုတ္တဝစနေနေဝ အရိယမဂ္ဂဿ သဉ္ဇနနတော ဘဂဝါ သဉ္ဇနေတာ နာမ ဟောတိ။ အနက္ခာတဿ မဂ္ဂဿ အက္ခာတာတိ အဋ္ဌဓမ္မသမန္နာဂတာနံ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ကတာဘိနီဟာရာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ဗျာကရဏံ ဒတွာ အနက္ခာတပုဗ္ဗဿ ပါရမိတာမဂ္ဂဿ, ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရဏမတ္တေနေဝ ဝါ ဗောဓိမူလေ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗဿ အရိယမဂ္ဂဿ အက္ခာတာ။ အယံ နယော ပစ္စေကဗောဓိသတ္တဗျာကရဏေပိ လဗ္ဘတိယေဝ။
မဂ္ဂညူတိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန အတ္တနာ ဥပ္ပါဒိတအရိယမဂ္ဂဿ ဉာတာ။ မဂ္ဂဝိဒူတိ ဝေနေယျသန္တာနေ ဇနေတဗ္ဗဿ အရိယမဂ္ဂဿ ကုသလော။ မဂ္ဂကောဝိဒေါတိ ဗောဓိသတ္တာနံ အက္ခာတဗ္ဗမဂ္ဂေ ဝိစက္ခဏော။ အထ ဝါ အဘိသမ္ဗောဓိပဋိပတ္တိမဂ္ဂညူ, ပစ္စေကဗောဓိပဋိပတ္တိမဂ္ဂဝိဒူ, သာဝကဗောဓိပဋိပတ္တိမဂ္ဂကောဝိဒေါ။ အထ ဝါ ‘‘ဧတေန မဂ္ဂေန အတံသု ပုဗ္ဗေ, တရိဿန္တိယေဝ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၉) ဝစနတော ယထာယောဂံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ မဂ္ဂဝသေန စ သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂဝသေန စ ဥဂ္ဃဋိတညူဝိပဉ္စိတညူနေယျပုဂ္ဂလာနံ မဂ္ဂဝသေန စ ယထာက္ကမေနတ္ထယောဇနံ ကရောန္တိ။ မဂ္ဂါနုဂါမီ စ ပနာတိ ဘဂဝတာ ဂတမဂ္ဂါနုဂါမိနော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၅။)ဟုတွာ။ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော။ ဧတေန စ ဘဂဝတော မဂ္ဂုပ္ပါဒနာဒိဂုဏာဓိဂမာယ ဟေတု ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ကတတ္ထေ နိပါတော။ တေန ဘဂဝတာ ကတမဂ္ဂကရဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာတိ ပဌမံ ဂတဿ ဘဂဝတော ပစ္ဆာဂတသီလာဒိဂုဏေန သမန္နာဂတာ။ ဣတိ ထေရော ‘‘အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒေတာ’’တိအာဒီဟိ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ ဘဂဝတော သီလာဒယော ဂုဏာ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ အာဂတာ, တသ္မာ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ ဂုဏံ ကထေသိ။
ဇာနံ ဇာနာတီတိ ဇာနိတဗ္ဗံ ဇာနာတိ, သဗ္ဗညုတာယ ယံကိဉ္စိ ပညာယ ဇာနိတဗ္ဗံ နာမ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ ပဉ္စနေယျပထဘူတံ ပညာယ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ပဿံ ပဿတီတိ ပဿိတဗ္ဗံ ပဿတိ, သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ တံယေဝ နေယျပထံ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကရောန္တော ပညာစက္ခုနာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဝါ ဧကစ္စော ဝိပရီတံ ဂဏှန္တော ဇာနန္တောပိ န ဇာနာတိ, ပဿန္တောပိ န ပဿတိ, န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ယထာသဘာဝံ ဂဏှန္တော ဇာနန္တော ဇာနာတိယေဝ, ပဿန္တော ပဿတိယေဝ။ သွာယံ ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေန စက္ခုဘူတော။ ဝိဒိတတာဒိအတ္ထေန ဉာဏဘူတော။ အဝိပရီတသဘာဝဋ္ဌေန ဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မပဝတ္တနတော ဟဒယေန စိန္တေတွာ ဝါစာယ နိစ္ဆာရိတဓမ္မမယောတိ ဝါ ဓမ္မဘူတော။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတော။ အထ ဝါ စက္ခု ဝိယ ဘူတောတိ စက္ခုဘူတော။ ဉာဏံ ဝိယ ဘူတောတိ ဉာဏဘူတော။ ဓမ္မော ဝိယ ဘူတောတိ ဓမ္မဘူတော။ ဗြဟ္မာ ဝိယ ဘူတောတိ ဗြဟ္မဘူတော။ သွာယံ ဓမ္မဿ ဝစနတော, ဝတ္တနတော ဝါ ဝတ္တာ။ နာနပ္ပကာရေဟိ ဝစနတော, ဝတ္တနတော ဝါ ပဝတ္တာ။ အတ္ထံ နီဟရိတွာ နီဟရိတွာ နယနတော အတ္ထဿ နိန္နေတာ။ အမတာဓိဂမာယ ပဋိပတ္တိဒေသနတော, အမတပ္ပကာသနာယ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ အမတဿ အဓိဂမာပနတော အမတဿ ဒါတာ။ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဥပ္ပါဒိတတ္တာ ဝေနေယျာနုရူပေန ယထာသုခံ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဒါနေန စ, ဓမ္မေသု စ ဣဿရောတိ ဓမ္မဿာမီ။ တထာဂတပဒံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထံ။
ဣဒါနိ ‘‘ဇာနံ ဇာနာတီ’’တိအာဒီဟိ ဝုတ္တံ ဂုဏံ သဗ္ဗညုတာယ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုကာမော သဗ္ဗညုတံ သာဓေန္တော နတ္ထီတိအာဒိမာဟ။ ဧဝံဘူတဿ ဟိ တဿ ဘဂဝတော ပါရမိတာပုညဗလပ္ပဘာဝနိပ္ဖန္နေန အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု သဝါသနဿ သမ္မောဟဿ ဝိဟတတ္တာ အသစ္ဆိကတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟတော သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဉာတတ္တာ အညာတံ နာမ နတ္ထိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၆။)တထေဝ စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ စက္ခုနာ ဝိယ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌတ္တာ အဒိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထိ။ ဉာဏေန ပန ပတ္တတ္တာ အဝိဒိတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတတ္တာ အသစ္ဆိကတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟပညာယ ဖုဋ္ဌတ္တာ ပညာယ အဖဿိတံ နာမ နတ္ထိ။ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ကာလံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ။ ဥပါဒါယာတိ အာဒါယ, အန္တောကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပါဒါယာ’’တိ ဝစနေနေဝ ကာလဝိနိမုတ္တံ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘အတီတာ’’ဒိဝစနာနိ စ ‘‘နတ္ထီ’’တိအာဒိဝစနေနေဝ ဃဋီယန္တိ, ‘‘သဗ္ဗေ’’တိအာဒိဝစနေန ဝါ။ သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ သဗ္ဗသင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မပရိယာဒါနံ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဧကေကဿေဝ ဓမ္မဿ အနိစ္စာကာရာဒိသဗ္ဗာကာရပရိယာဒါနံ။ ဉာဏမုခေတိ ဉာဏာဘိမုခေ။ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီတိ ဩသရဏံ ဥပေန္တိ။ ‘‘ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိပဒံ ‘‘နေယျ’’န္တိပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။
အတ္တတ္ထော ဝါတိအာဒီသု ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ အတ္တတ္ထောတိ အတ္တနော အတ္ထော။ ပရတ္ထောတိ ပရေသံ တိဏ္ဏံ လောကာနံ အတ္ထော။ ဥဘယတ္ထောတိ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စာတိ သကိံယေဝ ဥဘိန္နံ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိယုတ္တော, ဒိဋ္ဌဓမ္မပ္ပယောဇနော ဝါ အတ္ထော။ သမ္ပရာယေ နိယုတ္တော, သမ္ပရာယပ္ပယောဇနော ဝါ သမ္ပရာယိကော။ ဥတ္တာနောတိအာဒီသု ဝေါဟာရဝသေန ဝတ္တဗ္ဗော သုခပတိဋ္ဌတ္တာ ဥတ္တာနော။ ဝေါဟာရံ အတိက္ကမိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော သုညတာပဋိသံယုတ္တော ဒုက္ခပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရော။ လောကုတ္တရော အစ္စန္တတိရောက္ခတ္တာ ဂူဠှော။ အနိစ္စတာဒိကော ဃနာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ပဋိစ္ဆန္နော။ အပ္ပစုရဝေါဟာရေန ဝတ္တဗ္ဗော ယထာရုတံ အဂ္ဂဟေတွာ အဓိပ္ပါယဿ နေတဗ္ဗတ္တာ နေယျော။ ပစုရဝေါဟာရေန ဝတ္တဗ္ဗော ဝစနမတ္တေန အဓိပ္ပါယဿ နီတတ္တာ နီတော။ သုပရိသုဒ္ဓသီလသမာဓိဝိပဿနတ္ထော တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝဇ္ဇဝိရဟိတတ္တာ အနဝဇ္ဇော။ ကိလေသသမုစ္ဆေဒနတော အရိယမဂ္ဂတ္ထော နိက္ကိလေသော။ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ အရိယဖလတ္ထော ဝေါဒါနော။ သင်္ခတာသင်္ခတေသု အဂ္ဂဓမ္မတ္တာ နိဗ္ဗာနံ ပရမတ္ထော။ ပရိဝတ္တတီတိ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ ဝိသယဘာဝတော အဗဟိဘူတတ္တာ အန္တောဗုဒ္ဓဉာဏေ ဗျာပိတွာ ဝါ သမန္တာ ဝါ အာလိင်္ဂိတွာ ဝါ ဝိသေသေန ဝါ ဝတ္တတိ။
သဗ္ဗံ ကာယကမ္မန္တိအာဒီဟိ ဘဂဝတော ဉာဏမယတံ ဒဿေတိ။ ဉာဏာနုပရိဝတ္တတီတိ ဉာဏံ အနုပရိဝတ္တတိ, ဉာဏဝိရဟိတံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဟတန္တိ နိရာဝရဏတံ ဒဿေတိ။ ပုန သဗ္ဗညုတံ ဥပမာယ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၇။)သာဓေတုကာမော ယာဝတကန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ နေယျံ, နေယျပရိယန္တော နေယျာဝသာနမဿ အတ္ထီတိ နေယျပရိယန္တိကံ။ အသဗ္ဗညူနံ ပန နေယျာဝသာနမေဝ နတ္ထိ။ ဉာဏပရိယန္တိကေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုရိမယမကေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ ဣမိနာ ယမကေန ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ, တတိယယမကေန ပဋိသေဓဝသေန နိယမိတွာ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ နေယျံ ဉာဏဿ ပထတ္တာ နေယျပထော။ အညမညပရိယန္တဋ္ဌာယိနောတိ နေယျဉ္စ ဉာဏဉ္စ ခေပေတွာ ဌာနတော အညမညဿ ပရိယန္တေ ဌာနသီလာ။ အာဝဇ္ဇနပ္ပဋိဗဒ္ဓါတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနာယတ္တာ, အာဝဇ္ဇိတာနန္တရမေဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓါတိ ရုစိအာယတ္တာ, အာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဇဝနဉာဏေန ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဣတရာနိ ဒွေ ပဒါနိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ ယထာက္ကမေန အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ဗုဒ္ဓေါ အာသယံ ဇာနာတီတိအာဒီနိ ဉာဏကထာယံ ဝဏ္ဏိတာနိ။ မဟာနိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘ဘဂဝါ အာသယံ ဇာနာတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉) အာဂတံ။ တတ္ထ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉) အာဂတဋ္ဌာနေ စ ဣဓ ကတ္ထစိ ‘‘ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ အာဂတံ။
အန္တမသောတိ ဥပရိမန္တေန။ တိမိတိမိင်္ဂလန္တိ ဧတ္ထ တိမိ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ, တိမိံ ဂိလိတုံ သမတ္ထာ တတော မဟန္တသရီရာ တိမိင်္ဂလာ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ, တိမိင်္ဂလမ္ပိ ဂိလိတုံ သမတ္ထာ ပဉ္စယောဇနသတိကသရီရာ တိမိတိမိင်္ဂလာ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ။ ဣဓ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂရုဠံ ဝေနတေယျန္တိ ဧတ္ထ ဂရုဠောတိ ဇာတိဝသေန နာမံ, ဝေနတေယျောတိ ဂေါတ္တဝသေန။ ပဒေသေတိ ဧကဒေသေ။ သာရိပုတ္တသမာတိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရေ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသသာဝကာ ဟိ ပညာယ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရေန သမာ နာမ နတ္ထိ။ ယထာဟ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ မဟာပညာနံ ယဒိဒံ သာရိပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈-၁၈၉)။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တံ –
‘‘လောကနာထံ ဌပေတွာန, ယေ စညေ သန္တိ ပါဏိနော၊
ပညာယ သာရိပုတ္တဿ, ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၁)၊
ဖရိတွာတိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနမ္ပိ ပညံ ပါပုဏိတွာ ဌာနတော တေသံ ပညံ ဖရိတွာ ဗျာပိတွာ တိဋ္ဌတိ။ အတိဃံသိတွာတိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနမ္ပိ ပညံ အတိက္ကမိတွာ တေသံ အဝိသယဘူတမ္ပိ သဗ္ဗံ နေယျံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၈။)ဃံသိတွာ ဘဉ္ဇိတွာ တိဋ္ဌတိ။ မဟာနိဒ္ဒေသေ ပန (မဟာနိ။ ၆၉) ‘‘အဘိဘဝိတွာ’’တိ ပါဌော, မဒ္ဒိတွာတိပိ အတ္ထော။ ယေပိ တေတိအာဒီဟိ ဧဝံ ဖရိတွာ အတိဃံသိတွာ ဌာနဿ ပစ္စက္ခကာရဏံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတာတိ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာ။ နိပုဏာတိ သဏှသုခုမဗုဒ္ဓိနော သုခုမေ အတ္ထန္တရေ ပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထာ။ ကတပရပ္ပဝါဒါတိ ဉာတပရပ္ပဝါဒါ စေဝ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ ကတဝါဒပရိစယာ စ။ ဝါလဝေဓိရူပါတိ ဝါလဝေဓိဓနုဂ္ဂဟသဒိသာ။ ဝေါဘိန္ဒန္တာ မညေ စရန္တိ ပညာဂတေန ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝါလဝေဓီ ဝိယ ဝါလံ သုခုမာနိပိ ပရေသံ ဒိဋ္ဌိဂမနာနိ အတ္တနော ပညာဂမနေန ဘိန္ဒန္တာ ဝိယ စရန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ ပညာ ဧဝ ပညာဂတာနိ, ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။
ပဉှံ အဘိသင်္ခရိတွာတိ ဒွိပဒမ္ပိ တိပဒမ္ပိ စတုပ္ပဒမ္ပိ ပုစ္ဆံ ရစယိတွာ။ တေသံ ပဉှာနံ အတိဗဟုကတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂဟတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ။ ဂူဠှာနိ စ ပဋိစ္ဆန္နာနိ အတ္ထဇာတာနီတိ ပါဌသေသော။ တေသံ တထာ ဝိနယံ ဒိသွာ ‘‘အတ္တနာ အဘိသင်္ခတပဉှံ ပုစ္ဆတူ’’တိ ဧဝံ ဘဂဝတာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ။ အညေသံ ပန ပုစ္ဆာယ ဩကာသမေဝ အဒတွာ ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမန္တာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ယထာဟ –
‘‘တေ ပဉှံ အဘိသင်္ခရောန္တိ ‘ဣမံ မယံ ပဉှံ သမဏံ ဂေါတမံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမ, သစေ နော သမဏော ဂေါတမော ဧဝံ ပုဋ္ဌော ဧဝံ ဗျာကရိဿတိ, ဧဝမဿ မယံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမ။ ဧဝံ စေပိ နော ပုဋ္ဌော ဧဝံ ဗျာကရိဿတိ, ဧဝံပိဿ မယံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမာ’တိ။ တေ ယေန သမဏော ဂေါတမော, တေနုပသင်္ကမန္တိ, တေ သမဏော ဂေါတမော ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတိ သမာဒပေတိ သမုတ္တေဇေတိ သမ္ပဟံသေတိ။ တေ သမဏေန ဂေါတမေန ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿိတာ သမာဒပိတာ သမုတ္တေဇိတာ သမ္ပဟံသိတာ န စေဝ သမဏံ ဂေါတမံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ, ကုတောဿ ဝါဒံ အာရောပေဿန္တိ? အညဒတ္ထု သမဏဿေဝ ဂေါတမဿ သာဝကာ သမ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၉)။
ကသ္မာ ပဉှံ န ပုစ္ဆန္တီတိ စေ? ဘဂဝါ ကိရ ပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပရိသာယ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတိ။ တတော ပဿတိ ‘‘ဣမေ ပဏ္ဍိတာ ဂူဠှံ ရဟဿံ ပဉှံ ဩဝဋ္ဋိကသာရံ ကတွာ အာဂတာ’’တိ။ သော တေဟိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၉။)အပုဋ္ဌောယေဝ ‘‘ပဉှပုစ္ဆာယ ဧတ္တကာ ဒေါသာ, ဝိဿဇ္ဇနေ ဧတ္တကာ, အတ္ထေ ပဒေ အက္ခရေ ဧတ္တကာတိ ဣမေ ပဉှေ ပုစ္ဆန္တော ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ, ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ ဣတိ ဩဝဋ္ဋိကသာရံ ကတွာ အာနီတေ ပဉှေ ဓမ္မကထာယ အန္တရေ ပက္ခိပိတွာ ဝိဒံသေတိ။ တေ ပဏ္ဍိတာ ‘‘သေယျာ ဝတ နော, ယေ မယံ ဣမေ ပဉှေ န ပုစ္ဆိမှ။ သစေပိ မယံ ပုစ္ဆေယျာမ, အပ္ပတိဋ္ဌိတေ နော ကတွာ သမဏော ဂေါတမော ခိပေယျာ’’တိ အတ္တမနာ ဘဝန္တိ။ အပိစ ဗုဒ္ဓါ နာမ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ ပရိသံ မေတ္တာယ ဖရန္တိ။ မေတ္တာယ စ ဖရဏေန ဒသဗလေသု မဟာဇနဿ စိတ္တံ ပသီဒတိ။ ဗုဒ္ဓါ နာမ ရူပဂ္ဂပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ ဒဿနသမ္ပန္နာ မဓုရဿရာ မုဒုဇိဝှါ သုဖုသိတဒန္တာဝရဏာ အမတေန ဟဒယံ သိဉ္စန္တာ ဝိယ ဓမ္မံ ကထေန္တိ။ တတြ နေသံ မေတ္တာဖရဏေန ပသန္နစိတ္တာနံ ဧဝံ ဟောတိ – ဧဝရူပံ အဒွေဇ္ဈကထံ အမောဃကထံ နိယျာနိကကထံ ကထေန္တေန ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ န သက္ခိဿာမ ပစ္စနီကဂ္ဂါဟံ ဂဏှိတုန္တိ အတ္တနော ပသန္နဘာဝေနေဝ ပဉှံ န ပုစ္ဆန္တီတိ။
ကထိတာ ဝိသဇ္ဇိတာ စာတိ ဧဝံ တုမှေ ပုစ္ဆထာတိ ပုစ္ဆိတပဉှာနံ ဥစ္စာရဏေန တေ ပဉှာ ဘဂဝတာ ကထိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ယထာ စ တေ ဝိသဇ္ဇေတဗ္ဗာ, တထာ ဝိသဇ္ဇိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဣမိနာ ဟေတုနာ ဧဝံ ဟောတီတိ ဧဝံ သဟေတုကံ ကတွာ ဝိသဇ္ဇနေန ဘဂဝတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏာ ဧဝ ဟောန္တိ တေ ပဉှာ။ ဥပက္ခိတ္တကာ စ တေ ဘဂဝတော သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ တေ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒယော ဘဂဝတော ပဉှဝိသဇ္ဇနေနေဝ ဘဂဝတော သမီပေ ခိတ္တကာ ပါဒခိတ္တကာ သမ္ပဇ္ဇန္တိ, သာဝကာ ဝါ သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဥပါသကာ ဝါတိ အတ္ထော, သာဝကသမ္ပတ္တိံ ဝါ ပါပုဏန္တိ ဥပါသကသမ္ပတ္တိံ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထာတိ အနန္တရတ္ထေ, တေသံ ဥပက္ခိတ္တကသမ္ပတ္တိသမနန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဌာနေ, တသ္မိံ အဓိကာရေ ဝါ။ အတိရောစတီတိ အတိဝိယ ဇောတေတိ ပကာသတိ။ ယဒိဒံ ပညာယာတိ ယာယံ ဘဂဝတော ပညာ, တာယ ပညာယ ဘဂဝါဝ အတိရောစတီတိ အတ္ထော။ ဣတိသဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထေ, ဣမိနာ ကာရဏေန အဂ္ဂေါ အသာမန္တပညောတိ အတ္ထော။
֍ * ၆။ ရာဂံ အဘိဘုယျတီတိ ဘူရိပညာတိ သာ သာ မဂ္ဂပညာ အတ္တနာ ဝဇ္ဈံ ရာဂံ အဘိဘုယျတိ အဘိဘဝတိ မဒ္ဒတီတိ ဘူရိပညာ။ ဘူရီတိ ဟိ ဖုဋဋ္ဌော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၀။)ဝိသဒတ္ထော။ ယာ စ ဖုဋာ, သာ ပဋိပက္ခံ အဘိဘဝတိ န အဖုဋာ, တသ္မာ ဘူရိပညာယ အဘိဘဝနတ္ထော ဝုတ္တော။ အဘိဘဝိတာတိ သာ သာ ဖလပညာ တံ တံ ရာဂံ အဘိဘဝိတဝတီ မဒ္ဒိတဝတီတိ ဘူရိပညာ။ အဘိဘဝတာတိ ဝါ ပါဌော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ရာဂါဒီသု ပန ရဇ္ဇနလက္ခဏော ရာဂေါ။ ဒုဿနလက္ခဏော ဒေါသော။ မုယှနလက္ခဏော မောဟော။ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓော။ ဥပနန္ဓနလက္ခဏော ဥပနာဟော။ ပုဗ္ဗကာလံ ကောဓော, အပရကာလံ ဥပနာဟော။ ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏော မက္ခော။ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော။ ပရသမ္ပတ္တိခီယနလက္ခဏာ ဣဿာ။ အတ္တနော သမ္ပတ္တိနိဂူဟဏလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ။ အတ္တနာ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ။ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပ္ပကာသနလက္ခဏံ သာဌေယျံ။ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝလက္ခဏော ထမ္ဘော။ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏော သာရမ္ဘော။ ဥန္နတိလက္ခဏော မာနော။ အဗ္ဘုန္နတိလက္ခဏော အတိမာနော။ မတ္တဘာဝလက္ခဏော မဒေါ။ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု စိတ္တဝေါသဂ္ဂလက္ခဏော ပမာဒေါ။
ရာဂေါ အရိ, တံ အရိံ မဒ္ဒနိပညာတိအာဒီဟိ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ရာဂါဒိကော ကိလေသော စိတ္တသန္တာနေ ဘူတော အရီတိ ဘူ-အရိ, ပဒသန္ဓိဝသေန အ-ကာရ လောပံ ကတွာ ဘူရီတိ ဝုတ္တော။ တဿ ဘူရိဿ မဒ္ဒနီ ပညာ ဘူရိမဒ္ဒနိပညာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ မဒ္ဒနိ သဒ္ဒ လောပံ ကတွာ ‘‘ဘူရိပညာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ အရိံ မဒ္ဒနီတိ စ တေသံ အရီနံ မဒ္ဒနီတိ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ပထဝီသမာယာတိ ဝိတ္ထတဝိပုလဋ္ဌေနေဝ ပထဝီသမာယ။ ဝိတ္ထတာယာတိ ပဇာနိတဗ္ဗေ ဝိသယေ ပတ္ထဋာယ, န ဧကဒေသေ ဝတ္တမာနာယ။ ဝိပုလာယာတိ ဩဠာရိကဘူတာယ။ မဟာနိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘ဝိပုလာယ ဝိတ္ထတာယာ’’တိ (မဟာနိ။ ၂၇) အာဂတံ။ သမန္နာဂတောတိ ပုဂ္ဂလော။ ဣတိသဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထေ, ဣမိနာ ကာရဏေန ပုဂ္ဂလဿ ဘူရိပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ တဿ ပညာ ဘူရိပညာ နာမာတိ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ အတ္ထော။ ဘူရိပညဿ ပညာ ဘူရိပညပညာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ ပညာသဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘ဘူရိပညာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘူရိသမာ ပညာတိ ဝါ ဘူရိပညာ။ အပိစာတိ အညပရိယာယဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပညာယမေတန္တိ ပညာယ ဧတံ။ အဓိဝစနန္တိ အဓိကဝစနံ။ ဘူရီတိ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ ဘူရိ။ မေဓာတိ အသနိ ဝိယ သိလုစ္စယေ ကိလေသေ မေဓတိ ဟိံသတီတိ မေဓာ, ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၁။)ဝါ မေဓာ။ ပရိဏာယိကာတိ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သတ္တံ ဟိတပဋိပတ္တိယံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ယာထာဝလက္ခဏပဋိဝေဓေ စ ပရိနေတီတိ ပရိဏာယိကာ။ ဣမေဟေဝ အညာနိပိ ပညာပရိယာယဝစနာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ။
ပညာဗာဟုလ္လန္တိ ပညာ ဗဟုလာ အဿာတိ ပညာဗဟုလော, တဿ ဘာဝေါ ပညာဗာဟုလ္လံ။ တဉ္စ ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာ ပညာ ဧဝ။ ဣဓေကစ္စောတိအာဒီသု ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော ဝါ အရိယော ဝါ။ ပညာ ဂရုကာ အဿာတိ ပညာဂရုကော။ ပညာ စရိတံ ပဝတ္တံ အဿာတိ ပညာစရိတော။ ပညာ အာသယော အဿာတိ ပညာသယော။ ပညာယ အဓိမုတ္တောတိ ပညာဓိမုတ္တော။ ပညာ ဧဝ ဓဇဘူတာ အဿာတိ ပညာဓဇော။ ပညာ ဧဝ ကေတုဘူတာ အဿာတိ ပညာကေတု။ ပညာ ဧဝ အဓိပတိ ပညာဓိပတိ, ပညာဓိပတိတော အာဂတတ္တာ ပညာဓိပတေယျော။ ဓမ္မသဘာဝဝိစိနနံ ဗဟုလမဿာတိ ဝိစယဗဟုလော။ နာနပ္ပကာရေန ဓမ္မသဘာဝဝိစိနနံ ဗဟုလမဿာတိ ပဝိစယဗဟုလော။ ပညာယ ဩဂါဟေတွာ တဿ တဿ ဓမ္မဿ ခါယနံ ပါကဋကရဏံ ဩက္ခာယနံ, ဩက္ခာယနံ ဗဟုလမဿာတိ ဩက္ခာယနဗဟုလော။ ပညာယ တဿ တဿ ဓမ္မဿ သမ္မာ ပေက္ခဏာ သမ္ပေက္ခာ, သမ္ပေက္ခာယ အယနံ ပဝတ္တနံ သမ္ပေက္ခာယနံ, သမ္ပေက္ခာယနံ ဓမ္မော ပကတိ အဿာတိ သမ္ပေက္ခာယနဓမ္မော။ တံ တံ ဓမ္မံ ဝိဘူတံ ပါကဋံ ကတွာ ဝိဟရတီတိ ဝိဘူတဝိဟာရီ, ဝိဘူတော ဝိဟာရော ဝါ အဿ အတ္ထီတိ ဝိဘူတဝိဟာရီ။ သာ ပညာ စရိတံ, ဂရုကာ, ဗဟုလာ အဿာတိ တစ္စရိတော တဂ္ဂရုကော တဗ္ဗဟုလော။ တဿံ ပညာယံ နိန္နော, ပေါဏော, ပဗ္ဘာရော, အဓိမုတ္တောတိ တန္နိန္နော တပ္ပေါဏော တပ္ပဗ္ဘာရော တဒဓိမုတ္တော။ သာ ပညာ အဓိပတိ တဒဓိပတိ, တတော အာဂတော တဒဓိပတေယျော။ ‘‘ပညာဂရုကော’’တိအာဒီနိ ‘‘ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတိ အယံ ပုဂ္ဂလော ကာမဂရုကော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃) ဝိယ ပုရိမဇာတိတော ပဘုတိ ဝုတ္တာနိ။ ‘‘တစ္စရိတော’’တိအာဒီနိ ဣမိဿာ ဇာတိယာ ဝုတ္တာနိ။
သီဃပညာ စ လဟုပညာ စ ဟာသပညာ စ ဇဝနပညာ စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ။ ခိပ္ပဋ္ဌေန သီဃပညာ။ လဟုကဋ္ဌေန လဟုပညာ။ ဟာသဗဟုလဋ္ဌေန ဟာသပညာ။ ဝိပဿနူပဂသင်္ခါရေသု စ ဝိသင်္ခါရေ စ ဇဝနဋ္ဌေန ဇဝနပညာ။ သီဃံ သီဃန္တိ ဗဟုန္နံ သီလာဒီနံ သင်္ဂဟတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ။ သီလာနီတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန ပညတ္တာနိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလာနိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၂။)ဣန္ဒြိယသံဝရန္တိ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ရာဂပဋိဃပ္ပဝေသံ အကတွာ သတိကဝါဋေန ဝါရဏံ ထကနံ။ ဘောဇနေ မတ္တညုတန္တိ ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂဝသေန ဘောဇနေ ပမာဏညုဘာဝံ။ ဇာဂရိယာနုယောဂန္တိ ဒိဝသဿ တီသု ကောဋ္ဌာသေသု, ရတ္တိယာ ပဌမပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသေသု စ ဇာဂရတိ န နိဒ္ဒါယတိ, သမဏဓမ္မမေဝ စ ကရောတီတိ ဇာဂရော, ဇာဂရဿ ဘာဝေါ, ကမ္မံ ဝါ ဇာဂရိယံ, ဇာဂရိယဿ အနုယောဂေါ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ။ တံ ဇာဂရိယာနုယောဂံ။ သီလက္ခန္ဓန္တိ သေက္ခံ အသေက္ခံ ဝါ သီလက္ခန္ဓံ။ ဧဝမိတရေပိ ခန္ဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပညာက္ခန္ဓန္တိ မဂ္ဂပညဉ္စ သေက္ခာသေက္ခာနံ လောကိယပညဉ္စ။ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓန္တိ ဖလဝိမုတ္တိံ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။
ဟာသဗဟုလောတိ မူလပဒံ။ ဝေဒဗဟုလောတိ တဿာ ဧဝ ပီတိယာ သမ္ပယုတ္တသောမနဿဝေဒနာဝသေန နိဒ္ဒေသပဒံ။ တုဋ္ဌိဗဟုလောတိ နာတိဗလဝပီတိယာ တုဋ္ဌာကာရဝသေန။ ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ ဗလဝပီတိယာ ပမုဒိတဘာဝဝသေန။
֍ * ၇။ ယံ ကိဉ္စိ ရူပန္တိအာဒိ သမ္မသနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထံ။ တုလယိတွာတိ ကလာပသမ္မသနဝသေန တုလေတွာ။ တီရယိတွာတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဝသေန တီရယိတွာ။ ဝိဘာဝယိတွာတိ ဘင်္ဂါနုပဿနာဒိဝသေန ပါကဋံ ကတွာ။ ဝိဘူတံ ကတွာတိ သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဝသေန ဖုဋံ ကတွာ။ တိက္ခပညာ လောကုတ္တရာ ဧဝ။ ဥပ္ပန္နန္တိ သမထဝိပဿနာဝသေန ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂဝသေန ပဟီနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂေန အသမူဟတတ္တာ ဥပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အနတီတတာယ အသမူဟတုပ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ နာဓိဝါသေတီတိ သန္တာနံ အာရောပေတွာ န ဝါသေတိ။ ပဇဟတီတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟတိ။ ဝိနောဒေတီတိ ခိပတိ။ ဗျန္တီကရောတီတိ ဝိဂတန္တံ ကရောတိ။ အနဘာဝံ ဂမေတီတိ အနု အဘာဝံ ဂမေတိ, ဝိပဿနာနုက္ကမေန အရိယမဂ္ဂံ ပတွာ သမုစ္ဆေဒဝသေနေဝ အဘာဝံ ဂမယတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကော။ ‘‘ဣမေ သတ္တာ မရန္တူ’’တိ ပရေသံ မရဏပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဗျာပါဒဝိတက္ကော။ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဝိဟိံသီယန္တူ’’တိ ပရေသံ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ ပါပကေတိ လာမကေ။ အကုသလေ ဓမ္မေတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတေ ဓမ္မေ။
နိဗ္ဗေဓိကပညာတိ နိဗ္ဗိဒါဗဟုလဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂပညာ ဧဝ။ ဥဗ္ဗေဂဗဟုလောတိ ဉာဏဘယဝသေန ဘယဗဟုလော။ ဥတ္တာသဗဟုလောတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၃။)ဗလဝဘယဗဟုလော။ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလောတိ သင်္ခါရတော ဥဒ္ဓံ ဝိသင်္ခါရာဘိမုခတာယ ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလော။ အနဘိရတိဗဟုလောတိ ဥက္ကဏ္ဌနဝသေနေဝ အဘိရတိအဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဣဒါနိပိ တမတ္ထံ ဒွီဟိ ဝစနေဟိ ဝိဝရတိ။ တတ္ထ ဗဟိမုခေါတိ သင်္ခါရတော ဗဟိဘူတနိဗ္ဗာနာဘိမုခေါ။ န ရမတီတိ နာဘိရမတိ။ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗန္တိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အန္တံ ပါပေတွာ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ။ အပ္ပဒါလိတပုဗ္ဗန္တိ တဿေဝ အတ္ထဝစနံ, အန္တကရဏေနေဝ အပဒါလိတပုဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ လောဘက္ခန္ဓန္တိ လောဘရာသိံ, လောဘကောဋ္ဌာသံ ဝါ။ ဣမာဟိ သောဠသဟိ ပညာဟိ သမန္နာဂတောတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန အရဟာယေဝ ဝုတ္တော။ ဥပရိ ‘‘ဧကော သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၈) ဝုတ္တတ္တာ သောတာပန္နသကဒါဂါမိအနာဂါမိနောပိ လဗ္ဘန္တိယေဝ။
၂။ ပုဂ္ဂလဝိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈။ ဒွေ ပုဂ္ဂလာတိအာဒီဟိ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တပုဂ္ဂလဝိသေသပဋိပါဋိံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗယောဂေါတိ အတီတဇာတီသု ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော ပုညပယောဂေါ။ တေနာတိ တေန ပုဗ္ဗယောဂကာရဏေန။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အတိရေကော ဟောတီတိ အတိရိတ္တော ဟောတိ, အတိရေကယောဂတော ဝါ ‘‘အတိရေကော’’တိ ဝုတ္တော။ အဓိကော ဟောတီတိ အဂ္ဂေါ ဟောတိ။ ဝိသေသော ဟောတီတိ ဝိသိဋ္ဌော ဟောတိ, ဝိသေသယောဂတော ဝါ ဝိသေသော။ ဉာဏံ ပဘိဇ္ဇတီတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏပ္ပဘေဒံ ပါပုဏာတိ။
ဗဟုဿုတောတိ ဗုဒ္ဓဝစနဝသေန။ ဒေသနာဗဟုလောတိ ဓမ္မဒေသနာဝသေန။ ဂရူပနိဿိတောတိ ပညာယ အဓိကံ ဂရုံ ဥပနိဿိတော။ ဝိဟာရဗဟုလောတိ ဝိပဿနာဝိဟာရဗဟုလော, ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရဗဟုလော ဝါ။ ပစ္စဝေက္ခဏာဗဟုလောတိ ဝိပဿနာဝိဟာရေ သတိ ဝိပဿနာပစ္စဝေက္ခဏာဗဟုလော, ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရေ သတိ ဖလသမာပတ္တိပစ္စဝေက္ခဏာဗဟုလော။ သေခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တောတိ သေခေါ ဟုတွာ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော။ ဧဝံ အသေခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တောတိ ဧတ္ထ မဟာပညာနံ အဂ္ဂဿ မဟာသာဝကဿ သတ္တသဋ္ဌိယာ သာဝကဉာဏာနံ ပါရဂမနံ ပါရမီ, သာဝကဿ ပါရမီ သာဝကပါရမီ, တံ သာဝကပါရမိံ ပတ္တောတိ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တော။ သာဝကပါရမိတာပ္ပတ္တောတိ ဝါ ပါဌော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၄။)သတ္တသဋ္ဌိယာ သာဝကဉာဏာနံ ပါလကော ပူရကော စ သော မဟာသာဝကော ပရမော, တဿ ပရမဿ အယံ သတ္တသဋ္ဌိဘေဒါ ဉာဏကိရိယာ ပရမဿ ဘာဝေါ, ကမ္မံ ဝါတိ ပါရမီ, တဿ သာဝကဿ ပါရမီ သာဝကပါရမီ, တံ ပတ္တောတိ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တော။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တောတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရာဒိကော ယော ကောစိ သာဝကော။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တသာဝကတော အတိရေကဿ အညဿ သာဝကဿ အဘာဝါ ဧကော ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အာဟ။ ပုန ပညာပဘေဒကုသလောတိအာဒီဟိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ နိဂမေတွာ ဒဿေသီတိ။ ဉာဏကထာယ ယေဘုယျေန အနေကာနိ ဉာဏာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပညာကထာယ ယေဘုယျေန ဧကာပိ ပညာ နာနာကာရဝသေန နာနာကတွာ ဝုတ္တာတိ အယံ ဝိသေသော။
မဟာပညာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဣဒ္ဓိကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉။ ဣဒါနိ ပညာကထာယ အနန္တရံ ပညာနုဘာဝံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဣဒ္ဓိကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ ပုစ္ဆာသု တာဝ ကာ ဣဒ္ဓီတိ သဘာဝပုစ္ဆာ။ ကတိ ဣဒ္ဓိယောတိ ပဘေဒပုစ္ဆာ။ ကတိ ဘူမိယောတိ သမ္ဘာရပုစ္ဆာ။ ကတိ ပါဒါတိ ပတိဋ္ဌပုစ္ဆာ။ ကတိ ပဒါနီတိ အာသန္နကာရဏပုစ္ဆာ။ ကတိ မူလာနီတိ အာဒိကာရဏပုစ္ဆာ။ ဝိသဇ္ဇနေသု ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီတိ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စာတိ အတ္ထော။ ယဉှိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ ပဋိလဗ္ဘတိ စ, တံ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ, တဿ စေတံ သမိဇ္ဈတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၇၂)။ ‘‘နေက္ခမ္မံ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ, ပဋိဟရတီတိ ပါဋိဟာရိယ’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၂)။ အပရော နယော – ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ, ဥပါယသမ္ပဒါယေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပါယသမ္ပဒါ ဟိ ဣဇ္ဈတိ အဓိပ္ပေတဖလပ္ပသဝနတော။ ယထာဟ – ‘‘အယံ ခေါ, စိတ္တော ဂဟပတိ, သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော, သစေ ပဏိဒဟိဿတိ ‘အနာဂတမဒ္ဓါနံ ရာဇာ အဿံ စက္ကဝတ္တီ’တိ။ ဣဇ္ဈိဿတိ ဟိ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၅၂)။ အပရော နယော – ဧတာယ သတ္တာ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓိ။ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၁၀။ ဒသသု ဣဒ္ဓီသု အဓိဋ္ဌာနဝသေန နိပ္ဖန္နတ္တာ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ။ ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနဝိကာရဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝိကုဗ္ဗနာ ဣဒ္ဓိ။ သရီရဗ္ဘန္တရေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၅။)အညဿ မနောမယဿ သရီရဿ နိပ္ဖတ္တိဝသေန ပဝတ္တတ္တာ မနောမယာ ဣဒ္ဓိ။ ဉာဏပ္ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံခဏေ ဝါ ဉာဏာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော ဉာဏဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ။ သမာဓိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံခဏေ ဝါ သမထာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ။ စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ အရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော အရိယာ ဣဒ္ဓိ။ ကမ္မဝိပါကဝသေန ဇာတော ဝိသေသော ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ။ ပုဗ္ဗေ ကတပုညဿ ဇာတော ဝိသေသော ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ ဝိဇ္ဇာယ ဇာတော ဝိသေသော ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ။ တေန တေန သမ္မာပယောဂေန တဿ တဿ ကမ္မဿ ဣဇ္ဈနံ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ။
ဣဒ္ဓိယာ စတဿော ဘူမိယောတိ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တေပိ ယထာလာဘဝသေန အဓိဋ္ဌာနဝိကုဗ္ဗနမနောမယိဒ္ဓိယာ ဧဝ ဘူမိယော, န သေသာနံ။ ဝိဝေကဇာ ဘူမီတိ ဝိဝေကတော ဝါ ဝိဝေကေ ဝါ ဇာတာ ဝိဝေကဇာ ဘူမိ။ ပီတိသုခဘူမီတိ ပီတိသုခယုတ္တာ ဘူမိ။ ဥပေက္ခာသုခဘူမီတိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ စ သုခေန စ ယုတ္တာ ဘူမိ။ အဒုက္ခမသုခါဘူမီတိ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာယုတ္တာ ဘူမိ။ တေသု ပဌမဒုတိယာနိ ဈာနာနိ ပီတိဖရဏတာ, တီဏိ ဈာနာနိ သုခဖရဏတာ, စတုတ္ထဇ္ဈာနံ စေတောဖရဏတာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ တီဏိ ဈာနာနိ ယသ္မာ ပီတိဖရဏေန စ သုခဖရဏေန စ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ လဟုမုဒုကမ္မညကာယော ဟုတွာ ဣဒ္ဓိံ ပါပုဏာတိ, တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓိလာဘာယ သံဝတ္တနတော သမ္ဘာရဘူမိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပန ဣဒ္ဓိလာဘာယ ပကတိဘူမိယေဝ။ ဣဒ္ဓိလာဘာယာတိ အတ္တနော သန္တာနေ ပါတုဘာဝဝသေန ဣဒ္ဓီနံ လာဘာယ။ ဣဒ္ဓိပဋိလာဘာယာတိ ပရိဟီနာနံ ဝါ ဣဒ္ဓီနံ ဝီရိယာရမ္ဘဝသေန ပုန လာဘာယ, ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနတာယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ဝိဝိဓကရဏဘာဝါယ။ ဣဒ္ဓိဝိသဝိတာယာတိ ဝိဝိဓံ ဝိသေသံ သဝတိ ဇနေတိ ပဝတ္တေတီတိ ဝိသဝီ, ဝိဝိဓံ သဝနံ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ ဝိသဝီ, တဿ ဘာဝေါ ဝိသဝိတာ။ တဿာ ဝိသဝိတာယ, ဣဒ္ဓိယာ ဝိဝိဓဝိသေသပဝတ္တနဘာဝါယာတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိဝသီဘာဝါယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ဣဿရဘာဝါယ။ ဣဒ္ဓိဝေသာရဇ္ဇာယာတိ ဣဒ္ဓိဝိသာရဒဘာဝါယ။ ဣဒ္ဓိပါဒါ ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၆။)ဆန္ဒံ စေ ဘိက္ခု နိဿာယာတိ ယဒိ ဘိက္ခု ဆန္ဒံ နိဿာယ ဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကရိတွာ။ လဘတိ သမာဓိန္တိ သမာဓိံ ပဋိလဘတိ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာ စတ္တာရိ ပဒါနိ, တံသမ္ပယုတ္တာ စတ္တာရော သမာဓီ စတ္တာရိ ပဒါနီတိ ဧဝံ အဋ္ဌ ပဒါနိ။ ယသ္မာ ပန ဣဒ္ဓိမုပ္ပါဒေတုကာမတာဆန္ဒော သမာဓိနာ ဧကတော နိယုတ္တောဝ ဣဒ္ဓိလာဘာယ သံဝတ္တတိ, တထာ ဝီရိယာဒယော, တသ္မာ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ယံ တံ ဘဂဝတာ အဘိညာ ဥပ္ပါဒေတုကာမဿ ယောဂိနော ကတ္တဗ္ဗယောဂဝိဓိံ ဒဿေန္တေန ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒါတေ အနင်္ဂဏေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ မုဒုဘူတေ ကမ္မနိယေ ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈) စိတ္တဿ အာနေဉ္ဇံ ဝုတ္တံ, တံ ထေရော သောဠသဓာ ဒဿေန္တော သောဠသမူလာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနောနတန္တိ ကောသဇ္ဇဝသေန အနောနတံ, အသလ္လီနန္တိ အတ္ထော။ အနုန္နတန္တိ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ဥဒ္ဓံ န အာရုဠှံ, အနုဒ္ဓတန္တိ အတ္ထော။ အနဘိနတန္တိ လောဘဝသေန န အဘိနတံ, အနလ္လီနန္တိ အတ္ထော။ အဘိကာမတာယ နတံ အဘိနတန္တိ, ဣဒံ တာဒိသံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရာဂေတိ သင်္ခါရဝတ္ထုကေန လောဘေန။ အနပနတန္တိ ဒေါသဝသေန န အပနတံ, န ဃဋ္ဋနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘နတံ နတီ’’တိ အတ္ထတော ဧကံ။ အပဂတနတန္တိ အပနတံ, ဣဒံ တာဒိသံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနိဿိတန္တိ အနတ္တတော ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝါ ‘‘အတ္တနိယ’’န္တိ ဝါ ကိဉ္စိ န နိဿိတံ။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓန္တိ ပစ္စုပကာရာသာဝသေန နပ္ပဋိဗဒ္ဓံ။ ဆန္ဒရာဂေတိ သတ္တဝတ္ထုကေန လောဘေန။ ဝိပ္ပမုတ္တန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိဝသေန ကာမရာဂတော ဝိပ္ပမုတ္တံ။ အထ ဝါ ပဉ္စဝိမုတ္တိဝသေန ကာမရာဂတော ဝိပ္ပမုတ္တံ။ အထ ဝါ ပဉ္စဝိမုတ္တိဝသေန တတော တတော ပဋိပက္ခတော ဝိပ္ပမုတ္တံ။ ဣဒံ ပုထုဇ္ဇနသေခါသေခါနမ္ပိ အဘိညာယ ဥပ္ပါဒနတော နိရောဓသမာပတ္တိဉာဏေ ‘‘သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၄) ဝုတ္တနယေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တံ, ယထာလာဘဝသေန ပန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကာမရာဂေတိ မေထုနရာဂေန။ ဝိသညုတ္တန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနတော သေသကိလေသေဟိ ဝိသံယုတ္တံ, ဥက္ကဋ္ဌနယေန သမုစ္ဆေဒတော ဝါ ဝိပ္ပယုတ္တံ။ ကိလေသေတိ သေသကိလေသေန။ ဝိမရိယာဒိကတန္တိ ဝိက္ခမ္ဘိတဗ္ဗမရိယာဒဝသေန ဝိဂတကိလေသမရိယာဒံ ကတံ, တေန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၇။)တေန မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗမရိယာဒဝသေန ဝါ ဝိဂတကိလေသမရိယာဒံ ကတံ။ ကိလေသမရိယာဒေတိ တေန တေန ပဟီနေန ကိလေသမရိယာဒေန။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော စေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧကတ္တဂတန္တိ ဧကာရမ္မဏဂတံ။ နာနတ္တကိလေသေဟီတိ နာနာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနေဟိ ကိလေသေဟိ။ ဣဒံ အာရမ္မဏမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ, ‘‘အနောနတ’’န္တိအာဒိ ပန ကိလေသေ ဧဝ အပေက္ခိတွာ။ ဩဘာသဂတန္တိ ပညာယ ဝိသဒပ္ပဝတ္တိဝသေန ပညောဘာသံ ဂတံ။ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရေတိ ဗလဝအဝိဇ္ဇာယ။ စတဿော စ ဘူမိယော သောဠသ စ မူလာနိ ဣဒ္ဓိယာ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝုတ္တာနိ, စတ္တာရော စ ပါဒါ အဋ္ဌ စ ပဒါနိ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန စ သမ္ပယောဂဝသေန စ ဝုတ္တာနီတိ။
֍ * ၁၀။ ဧဝံ ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒမူလဘူတေ ဓမ္မေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တာ ဣဒ္ဓိယော ဒဿေန္တော ကတမာ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသပဒါနံ အတ္ထော ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တောယေဝ။ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ တေန သဗ္ဗပကာရဝသေန ဣဒ္ဓိဝိဓကာရကဿ အညတ္ထ အဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ နိဒ္ဒေသော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထော။ တေနေဝ စ ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒမူလဘူတေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၆၅-၃၆၆) ဝုတ္တေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ပန္နရသဟိ ဝါ အာကာရေဟိ ပရိဒမိတစိတ္တတာ စ ဆန္ဒာဒိဧကေကာဓိပတိသမာပဇ္ဇနဝသေန အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝဝသေန စ မုဒုကမ္မညကတစိတ္တတာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဗလဝပုဗ္ဗယောဂသမ္ပန္နော ပုဗ္ဗယောဂသမ္ပတ္တိယာ အရဟတ္တပဋိလာဘေနေဝ ပဋိလဒ္ဓါဘိညာဒိဂုဏော ဘိက္ခု ဘူမိအာဒီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဟောတီတိ ကတွာ သောပိ ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။
ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတီတိ ပထဝီကသိဏာရမ္မဏံ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သစေ သတံ ဣစ္ဆတိ, ‘‘သတံ ဟောမိ, သတံ ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မကရဏဝသေန အာဝဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ ဧဝံ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဘိညာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ။ ဧတ္ထ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနံ န ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ, အထ ခေါ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၈၆) ‘‘အာဝဇ္ဇတီတိ ပရိကမ္မဝသေနေဝ ဝုတ္တံ, အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ အဘိညာဉာဏဝသေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတိ, တတော တေသံ ပရိကမ္မစိတ္တာနံ အဝသာနေ သမာပဇ္ဇတိ, သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပုန
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၈။)‘ဗဟုကော ဟောမီ’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ တတော ပရံ ပဝတ္တာနံ တိဏ္ဏံ စတုန္နံ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနံ အနန္တရာ ဥပ္ပန္နေန သန္နိဋ္ဌာပနဝသေန အဓိဋ္ဌာနန္တိ လဒ္ဓနာမေန ဧကေနေဝ အဘိညာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ‘‘ဘုဉ္ဇိတွာ သယတီ’’တိ ဝုတ္တေ ပါနီယံ အပိဝိတွာ ဟတ္ထဓောဝနာဒီနိ အကတွာ ဘုတ္တာနန္တရမေဝ သယတီတိ အတ္ထော န ဟောတီတိ အန္တရာ သန္တေသုပိ အညေသု ကိစ္စေသု ‘‘ဘုတွာ သယတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမိဓာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဌမံ ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနမ္ပိ ဟိ ပါဠိယံ အဝုတ္တမေဝါတိ။ တေန ပန အဓိဋ္ဌာနဉာဏေန သဟေဝ သတံ ဟောတိ။ သဟဿေပိ သတသဟဿေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ဧဝံ န ဣဇ္ဈတိ, ပုန ပရိကမ္မံ ကတွာ ဒုတိယမ္ပိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဧကဝါရံ ဒွိဝါရံ သမာပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ နိမိတ္တာရမ္မဏံ, ပရိကမ္မစိတ္တာနိ သတာရမ္မဏာနိ ဝါ သဟဿာရမ္မဏာနိ ဝါ။ တာနိ စ ခေါ ဝဏ္ဏဝသေန, န ပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ တထေဝ သတာရမ္မဏံ ဝါ သဟဿာရမ္မဏံ ဝါ။ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအပ္ပနာစိတ္တမိဝ ဂေါတြဘုအနန္တရံ ဧကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ။
ယထာယသ္မာ စူဠပန္ထကော ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီတိ ဗဟုဓာဘာဝဿ ကာယသက္ခိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝတ္တမာနဝစနံ ပနေတ္ထ ထေရဿ တထာကရဏပကတိကတ္တာ တဿ ဓရမာနကာလတ္တာ စ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကော ဟောတီတိ ဝါရေပိ ဧသေဝ နယော။
တတြိဒံ ဝတ္ထု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၈၆) – တေ ဒွေ ဘာတရော ကိရ ထေရာ ပန္ထေ ဇာတတ္တာ ‘‘ပန္ထကာ’’တိ နာမံ လဘိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌော မဟာပန္ထကော ပဗ္ဗဇိတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော အရဟာ ဟုတွာ စူဠပန္ထကံ ပဗ္ဗာဇေတွာ –
‘‘ပဒုမံ ယထာ ကောကနဒံ သုဂန္ဓံ, ပါတော သိယာ ဖုလ္လမဝီတဂန္ဓံ၊
အင်္ဂီရသံ ပဿ ဝိရောစမာနံ, တပန္တမာဒိစ္စမိဝန္တလိက္ခေ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၅၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၂၃) –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၉။)ဣမံ ဂါထံ အဒါသိ။ သော တံ စတူဟိ မာသေဟိ ပဂုဏံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ ထေရော ‘‘အဘဗ္ဗော တွံ ဣမသ္မိံ သာသနေ, နိက္ခမ ဣတော’’တိ အာဟ။ တသ္မိဉ္စ ကာလေ ထေရော ဘတ္တုဒ္ဒေသကော ဟောတိ။ ဇီဝကော ကောမာရဘစ္စော ဗဟုံ မာလာဂန္ဓဝိလေပနံ အာဒါယ အတ္တနော အမ္ဗဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ပူဇေတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘သွေ, ဘန္တေ, ဗုဒ္ဓပ္ပမုခါနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာဒါယ အမှာကံ နိဝေသနေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ ထေရောပိ ‘‘ဌပေတွာ စူဠပန္ထကံ သေသာနံ အဓိဝါသေမီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ စူဠပန္ထကော ဘိယျောသော မတ္တာယ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ဝိဟာရာ နိက္ခမိတွာ သာသနေ သာပေက္ခတာယ ဝိဟာရဒွါရကောဋ္ဌကေ ရောဒမာနော အဋ္ဌာသိ။
ဘဂဝါ တဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကသ္မာ ရောဒသီ’’တိ အာဟ။ သော တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။ ဘဂဝါ ‘‘န သဇ္ဈာယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော မမ သာသနေ အဘဗ္ဗော နာမ ဟောတိ, မာ သောစိ, ပန္ထကာ’’တိ စက္ကစိတ္တတလေန ပါဏိနာ တဿ သီသံ ပရာမသိတွာ တံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဂန္ဓကုဋိပမုခေ နိသီဒါပေတွာ ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခတံ ပရိသုဒ္ဓံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ ‘‘ဣမံ ပိလောတိကံ ‘ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏ’န္တိ ဟတ္ထေန ပရိမဇ္ဇန္တော နိသီဒ, ပန္ထကာ’’တိ ဝတွာ တဿ ပိလောတိကခဏ္ဍံ ဒတွာ ကာလေ အာရောစိတေ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဇီဝကဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ တဿ တံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ တထာပရိမဇ္ဇန္တဿ ကိလိဋ္ဌံ ဟုတွာ ကမေန ကာဠဝဏ္ဏံ အဟောသိ။ သော ‘‘ဣဒံ ပရိသုဒ္ဓံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ, နတ္ထေတ္ထ ဒေါသော, အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပနာယံ ဒေါသော’’တိ သညံ ပဋိလဘိတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဉာဏံ ဩတာရေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုရတော နိသိန္နော ဝိယ ပညာယမာနရူပေါ ဟုတွာ ဣမာ ဩဘာသဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ, ရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊
ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ, ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။
‘‘ဒေါသော…ပေ… သာသနေ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၀။)‘‘မောဟော ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ, မောဟဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊
ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ, ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။ (မဟာနိ။ ၂၀၉)၊
‘‘အဓိစေတသော အပ္ပမဇ္ဇတော, မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော၊
သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော, ဥပသန္တဿ သဒါ သတီမတော’’တိ။ (ဥဒါ။ ၃၇)၊
ဂါထာပရိယောသာနေ ထေရော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော မနောမယဇ္ဈာနလာဘီ ဟုတွာ ဧကော ဟုတွာ ဗဟုဓာ, ဗဟုဓာ ဟုတွာ ဧကော ဘဝိတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝဿ တီဏိ ပိဋကာနိ ဆ စ အဘိညာ အာဂမိံသု။
ဇီဝကောပိ ခေါ ဒသဗလဿ ဒက္ခိဏောဒကံ ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ ပတ္တံ ဟတ္ထေန ပိဒဟိတွာ ‘‘ကိံ ဘန္တေ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ဝိဟာရေ ဧကော ဘိက္ခု အတ္ထိ, ဇီဝကာ’’တိ အာဟ။ သော ပုရိသံ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆ အယျံ ဂဟေတွာ သီဃံ ဧဟီ’’တိ။ စူဠပန္ထကတ္ထေရော တဿ ပုရိသဿ ပုရေ အာဂမနာယေဝ ဘာတရံ အတ္တနော ပတ္တဝိသေသံ ဉာပေတုကာမော ဘိက္ခုသဟဿံ နိမ္မိနိတွာ ဧကမ္ပိ ဧကေန အသဒိသံ, ဧကဿာပိ စ စီဝရဝိစာရဏာဒိသာမဏကကမ္မံ အညေန အသဒိသံ အကာသိ။ ပုရိသော ဂန္တွာ ဝိဟာရေ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ပစ္စာဂန္တွာ ‘‘ဗဟူ, ဘန္တေ, ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ, ပက္ကောသိတဗ္ဗံ အယျံ န ပဿာမီ’’တိ ဇီဝကဿ ကထေသိ။ ဇီဝကော သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိတွာ တဿ နာမံ ဝတွာ ပုန တံ ပေသေသိ။ သော ဂန္တွာ ‘‘စူဠပန္ထကော နာမ ကတရော ဘန္တေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ စူဠပန္ထကော, အဟံ စူဠပန္ထကော’’တိ သကိံယေဝ မုခသဟဿံ ကထေသိ။ သော ပုန ဂန္တွာ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကိရ စူဠပန္ထကာ, အဟံ ပက္ကောသိတဗ္ဗံ န ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ ဇီဝကော ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စတာယ ‘‘ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခူ’’တိ နယတော အညာသိ။ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆ, ယံ ပဌမံ ပဿသိ, တံ စီဝရကဏ္ဏေ ဂဟေတွာ သတ္ထာ တံ အာမန္တေတီတိ ဝတွာ အာနေဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ တထာ အကာသိ။ တာဝဒေဝ သဗ္ဗေပိ နိမ္မိတာ အန္တရဓာယိံသု။ ထေရော တံ ဥယျောဇေတွာ မုခဓောဝနာဒိသရီရကိစ္စံ နိဋ္ဌပေတွာ ပဌမတရံ ဂန္တွာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၁။)ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဂဏှိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ စူဠပန္ထကတ္ထေရေနေဝ ဘတ္တာနုမောဒနံ ဓမ္မကထံ ကထာပေသိ။ ထေရော ဒီဃမဇ္ဈိမာဂမပ္ပမာဏံ ဓမ္မကထံ ကထေသီတိ။
အညေ ဘိက္ခူ အဓိဋ္ဌာနေန မနောမယံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနိတွာ တယော ဝါ စတ္တာရော ဝါ အဘိနိမ္မိနန္တိ, ဗဟုကေ ဧကသဒိသေယေဝ စ ကတွာ နိမ္မိနန္တိ ဧကဝိဓမေဝ ကမ္မံ ကုရုမာနေ။ စူဠပန္ထကတ္ထေရော ပန ဧကာဝဇ္ဇနေနေဝ ဘိက္ခုသဟဿံ မာပေသိ။ ဒွေပိ ဇနေ န ဧကသဒိသေ အကာသိ, န ဧကဝိဓံ ကမ္မံ ကုရုမာနေ။ တသ္မာ မနောမယံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနန္တာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ အညေ ပန ဗဟူ အနိယမေတွာ နိမ္မိတာ ဣဒ္ဓိမတာ သဒိသာဝ ဟောန္တိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု စ ဘာသိတတုဏှီဘာဝါဒီသု စ ယံ ယံ ဣဒ္ဓိမာ ကရောတိ, တံ တဒေဝ ကရောန္တိ။ သစေ ပန နာနာဝဏ္ဏံ ကာတုကာမော ဟောတိ ကေစိ ပဌမဝယေ ကေစိ မဇ္ဈိမဝယေ ကေစိ ပစ္ဆိမဝယေ, တထာ ဒီဃကေသေ ဥပဍ္ဎမုဏ္ဍေ မုဏ္ဍေ မိဿကကေသေ ဥပဍ္ဎရတ္တစီဝရေ ပဏ္ဍုကစီဝရေ ပဒဘာဏဓမ္မကထာသရဘညပဉှာပုစ္ဆနပဉှာဝိသဇ္ဇနရဇနပစနစီဝရသိဗ္ဗနဓောဝနာဒီနိ ကရောန္တေ အပရေပိ ဝါ နာနပ္ပကာရကေ ကာတုကာမော ဟောတိ, တေန ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧတ္တကာ ဘိက္ခူ ပဌမဝယာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတပ္ပကာရာယေဝ ဟောန္တီတိ။ ဧသေဝ နယော ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတီတိအာဒီသု။
အယံ ပန ဝိသေသော – ပကတိယာ ဗဟုကောတိ နိမ္မိတကာလဗ္ဘန္တရေ နိမ္မိတပကတိယာ ဗဟုကော။ ဣမိနာ စ ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ဗဟုဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ပုန ‘‘ဧကောဝ ဟုတွာ စင်္ကမိဿာမိ, သဇ္ဈာယံ ကရိဿာမိ, ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝါ, ‘‘အယံ ဝိဟာရော အပ္ပဘိက္ခုကော, သစေ ကေစိ အာဂမိဿန္တိ ‘ကုတော ဣမေ ဧတ္တကာ ဧကသဒိသာ ဘိက္ခူ, အဒ္ဓါ ထေရဿ ဧသ အာနုဘာဝေါ’တိ မံ ဇာနိဿန္တီ’’တိ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဝါ အန္တရာဝ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ဣစ္ဆန္တေန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဧကော ဟောတိ။ ဧဝံ အကရောန္တော ပန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန သယမေဝ ဧကော ဟောတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၂။)֍ * ၁၁။ အာဝိဘာဝန္တိ ပဒံ နိက္ခိပိတွာ ကေနစိ အနာဝဋံ ဟောတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ကေနစိ အနာဝဋပဒေန အာဝိဘာဝပဒဿ ပါကဋဘာဝတ္ထော ဝုတ္တော။ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပဒေန ‘‘ကရောတီ’’တိ ပါဌသေသော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပါကဋံ ဟောန္တဉှိ အာဝိဘာဝေ ကတေ ဟောတိ။ ကေနစိ အနာဝဋန္တိ ကုဋ္ဋာဒိနာ ယေန ကေနစိ အနာဝဋံ အာဝရဏဝိရဟိတံ။ အပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဥပရိတော အစ္ဆာဒိတံ။ တဒေဝ အနာဝဋတ္တာ ဝိဝဋံ။ အပ္ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ပါကဋံ။ တိရောဘာဝန္တိ အန္တရိတဘာဝံ ကရောတိ။ အာဝဋံယေဝ တေန အာဝရဏေန ပိဟိတံ။ ပဋိစ္ဆန္နံယေဝ တေန ပဋိစ္ဆာဒနေန ပဋိကုဇ္ဇိတံ။
အာကာသကသိဏသမာပတ္တိယာတိ ပရိစ္ဆေဒါကာသကသိဏေ ဥပ္ပါဒိတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ။ လာဘီတိ လာဘော အဿ အတ္ထီတိ လာဘီ။ အပရိက္ခိတ္တေတိ ကေနစိ သမန္တတော အပရိက္ခိတ္တေ ပဒေသေ။ ဣဓ အာကာသကသိဏဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ တတ္ထ ဘာဝိတမေဝ ဈာနံ အာကာသကရဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ, န အညန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပရိအာပေါကသိဏာဒီသုပိ တဒါရမ္မဏမေဝ ဈာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န အညံ။ ပထဝိံ အာဝဇ္ဇတိ, ဥဒကံ အာဝဇ္ဇတိ, အာကာသံ အာဝဇ္ဇတီတိ ပကတိပထဝီဥဒကအာကာသေ အာဝဇ္ဇတိ။ အန္တလိက္ခေတိ တဿ အာကာသဿ ပထဝိတော ဒူရာကာသဘာဝံ ဒီပေတိ။
֍ * ၁၂။ စန္ဒိမသူရိယပရိမဇ္ဇနေ ကသိဏနိယမံ အကတွာ ‘‘ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ နတ္ထေတ္ထ ကသိဏသမာပတ္တိနိယမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိသိန္နကော ဝါ နိပန္နကော ဝါတိ နိသိန္နော ဝါ နိပန္နော ဝါ။ ဣမေဟေဝ ဣတရဣရိယာပထဒွယမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဟတ္ထပါသေ ဟောတူတိ ဟတ္ထသမီပေ ဟောတု။ ဟတ္ထပဿေ ဟောတူတိပိ ပါဌော။ ဣဒံ တထာ ကာတုကာမဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အယံ ပန တတ္ထ ဂန္တွာပိ ဟတ္ထံ ဝဍ္ဎေတွာပိ အာမသတိ။ အာမသတီတိ ဤသကံ ဖုသတိ။ ပရာမသတီတိ ဗာဠှံ ဖုသတိ။ ပရိမဇ္ဇတီတိ သမန္တတော ဖုသတိ။ ရူပဂတန္တိ ဟတ္ထပါသေ ဌိတရူပမေဝ။
ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီတိ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဒူရေ ဒေဝလောကံ ဝါ ဗြဟ္မလောကံ ဝါ အာဝဇ္ဇတိ ‘‘သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ ‘‘သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ။ သန္တိကေ ဟောတိ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၃။)ဗြဟ္မလောကံ ပန ဂန္တုကာမဿ ဒူရဿ သန္တိကကရဏံ ဝတွာ ဗြဟ္မလောကဂမနဿ အနုပကာရမ္ပိ ဣမာယ ဣဒ္ဓိယာ ဣဇ္ဈမာနဝိသေသံ ဒဿေန္တော သန္တိကေပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န ကေဝလံ ထောကကရဏဗဟုကရဏမေဝ, ‘‘အမဓုရံ မဓုရ’’န္တိအာဒီသုပိ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ သဗ္ဗံ ဣဒ္ဓိမတော ဣဇ္ဈတိ။ အပရော နယော – ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဒူရေ ဗြဟ္မလောကံ ဝါ မနုဿလောကဿ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတိ။ သန္တိကေပိ ဒူရေ အဓိဋ္ဌာတီတိ သန္တိကေ မနုဿလောကံ ဝါ ဒူရေ ဗြဟ္မလောကေ အဓိဋ္ဌာတိ။ ဗဟုကမ္ပိ ထောကံ အဓိဋ္ဌာတီတိ သစေ ဗြဟ္မာနော ဗဟူ သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ, မဟာအတ္တဘာဝတ္တာ ဒဿနူပစာရံ သဝနူပစာရံ ပဇဟန္တိ, ဒဿနူပစာရေ စ သဝနူပစာရေ စ ဧကဇ္ဈံ သင်္ခိပိတွာ ဗဟုကမ္ပိ ထောကန္တိ အဓိဋ္ဌာတိ။ ထောကမ္ပိ ဗဟုကံ အဓိဋ္ဌာတီတိ သစေ မဟာပရိဝါရေန ဂန္တုကာမော ဟောတိ, ဧကကတ္တာ ထောကံ အတ္တာနံ ဗဟုကံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ မဟာပရိဝါရော ဂစ္ဆတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ တံ ဗြဟ္မလောကဂမနေ ဥပကာရော ဟောတိ။
ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ တဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ပဿတီတိ ဣဓ ဌိတော အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ယဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော, ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ တဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ပဿတိ။ ဣဓေဝ ဌိတော ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ တဿ ဗြဟ္မုနော ဘာသမာနဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ စေတောပရိယဉာဏေန တဿ ဗြဟ္မုနော စိတ္တံ ပဇာနာတိ။ ဒိဿမာနေနာတိ စက္ခုနာ ပေက္ခိယမာနေန။ ကာယဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတီတိ ရူပကာယဿ ဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ဂဟေတွာ ကာယေ အာရောပေတိ, ကာယာနုဂတိကံ ကရောတိ ဒန္ဓဂမနံ။ ကာယဂမနဉှိ ဒန္ဓံ ဟောတိ။ အဓိဋ္ဌာတီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ, သန္နိဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာတိ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ဣဒ္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတံ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ ပဝိသိတွာ ဖုသိတွာ ပါပုဏိတွာ။ သုခသညာ စ နာမ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တသညာ။ ဥပေက္ခာ ဟိ သန္တံ သုခန္တိ ဝုတ္တာ, သာယေဝ သညာ နီဝရဏေဟိ စေဝ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ လဟုသညာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဩက္ကန္တဿ ပနဿ ကရဇကာယောပိ တူလပိစု ဝိယ သလ္လဟုကော ဟောတိ။ သော ဧဝံ ဝါတက္ခိတ္တတူလပိစုနာ ဝိယ သလ္လဟုကေန ဒိဿမာနေန ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော စ သစေ ဣစ္ဆတိ, ပထဝီကသိဏဝသေန အာကာသေ မဂ္ဂံ နိမ္မိနိတွာ ပဒသာ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ဣစ္ဆတိ, အာကာသေ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၄။)ပထဝီကသိဏဝသေနေဝ ပဒေ ပဒေ ပဒုမံ နိမ္မိနိတွာ ပဒုမေ ပဒုမေ ပဒံ နိက္ခိပန္တော ပဒသာ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ဣစ္ဆတိ, ဝါယောကသိဏဝသေန ဝါတံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တူလပိစု ဝိယ ဝါယုနာ ဂစ္ဆတိ။ အပိစ ဂန္တုကာမတာဝ ဧတ္ထ ပမာဏံ။ သတိ ဟိ ဂန္တုကာမတာယ ဧဝံကတစိတ္တာဓိဋ္ဌာနော အဓိဋ္ဌာနဝေဂက္ခိတ္တောဝ သော ဇိယာဝေဂက္ခိတ္တော သရော ဝိယ ဒိဿမာနော ဂစ္ဆတိ။
စိတ္တဝသေန ကာယံ ပရိဏာမေတီတိ ကရဇကာယံ ဂဟေတွာ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တေ အာရောပေတိ, စိတ္တာနုဂတိကံ ကရောတိ သီဃဂမနံ။ စိတ္တဂမနဉှိ သီဃံ ဟောတိ။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာတိ ရူပကာယာရမ္မဏေန ဣဒ္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတံ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန စိတ္တဂမနမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဂစ္ဆန္တော ပနာယံ ကိံ တဿာဓိဋ္ဌာနစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဂစ္ဆတိ? ဥဒါဟု ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဝါတိ ဝုတ္တေ ‘‘တီသုပိ ခဏေသု ဂစ္ဆတီ’’တိ ထေရော အာဟ။ ကိံ ပန သော သယံ ဂစ္ဆတိ, နိမ္မိတံ ပေသေတီတိ? ယထာရုစိ ကရောတိ။ ဣဓ ပနဿ သယံ ဂမနမေဝ အာဂတံ။
မနောမယန္တိ အဓိဋ္ဌာနမနေန နိမ္မိတတ္တာ မနောမယံ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂန္တိ သဗ္ဗအင်္ဂပစ္စင်္ဂဝန္တံ။ အဟီနိန္ဒြိယန္တိ ဣဒံ စက္ခုသောတာဒီနံ သဏ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ, နိမ္မိတရူပေ ပန ပသာဒေါ နာမ နတ္ထိ။ သစေ သော ဣဒ္ဓိမာ စင်္ကမတိ, နိမ္မိတောပိ တတ္ထ စင်္ကမတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ သာဝကနိမ္မိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓနိမ္မိတာ ပန ယံ ယံ ဘဂဝါ ကရောတိ, တံ တမ္ပိ ကရောန္တိ, ဘဂဝတော စိတ္တဝသေန အညမ္ပိ ကရောန္တီတိ။ ဓူမာယတိ ပဇ္ဇလတီတိ တေဇောကသိဏဝသေန။ ဓမ္မံ ဘာသတီတိအာဒီနိ တီဏိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တာနိ။ သန္တိဋ္ဌတီတိ သင်္ဂမ္မ တိဋ္ဌတိ။ သလ္လပတီတိ သင်္ဂမ္မ လပတိ။ သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇတီတိ အညမညဿ ဥတ္တရပစ္စုတ္တရဒါနဝသေန သံကထံ ကရောတိ။ ဧတ္ထ စ ယံ သော ဣဒ္ဓိမာ ဣဓေဝ ဌိတော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ရူပံ ပဿတိ, ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သဒ္ဒံ သုဏာတိ, စေတောပရိယဉာဏေန စိတ္တံ ပဇာနာတိ, ယမ္ပိ သော ဣဓေဝ ဌိတော တေန ဗြဟ္မုနာ သဒ္ဓိံ သန္တိဋ္ဌတိ, သလ္လပတိ, သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇတိ, ယမ္ပိဿ ‘‘ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိကံ အဓိဋ္ဌာနံ, ယမ္ပိ သော ဒိဿမာနေန ဝါ အဒိဿမာနေန ဝါ ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ, ဧတ္တာဝတာ န ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ။ ယဉ္စ ခေါ ‘‘သော တဿ ဗြဟ္မုနော ပုရတော ရူပိံ အဘိနိမ္မိနာတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဝိဓာနံ အာပဇ္ဇတိ, ဧတ္တာဝတာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၅။)ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ နာမ။ သေသံ ပန ကာယေန ဝသဝတ္တနာယ ပုဗ္ဗဘာဂဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ။ အယံ တာဝ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ။
֍ * ၁၃။ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ သိခိဿ ဘဂဝတော သာဝကနိဒဿနံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ ကာယသက္ခိပုဂ္ဂလဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ ဒဿေန္တော ပဌမံ တာဝ ဗြဟ္မလောကေ ဌိတော သဟဿိလောကဓာတုံ သရေန ဝိညာပေသီတိ အတိဝိယ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဘူတံ သဟဿိလောကဓာတုယာ သဒ္ဒသဝနံ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိံ ဒဿေသိ။ ဣဒါနိ တဿ ဝတ္ထုဿ ပရိဒီပနတ္ထမိဒံ ဝုစ္စတိ – ဣမသ္မာ ဟိ ကပ္ပါ ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခီ ဘဂဝါ အနန္တရဇာတိယာ တုသိတပုရတော စဝိတွာ အရုဏဝတီနဂရေ အရုဏဝတော ရညော ပဘာဝတိယာ နာမ မဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပရိပက္ကဉာဏော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ဗောဓိမဏ္ဍေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော အရုဏဝတိံ နိဿာယ ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ မဟာဘိက္ခုသံဃပရိဝါရော ‘‘အရုဏဝတိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရဒွါရကောဋ္ဌကသမီပေ ဌိတော အဘိဘုံ နာမ အဂ္ဂသာဝကံ အာမန္တေသိ – ‘‘အတိပ္ပဂေါ ခေါ, ဘိက္ခု, အရုဏဝတိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတုံ။ ယေန အညတရော ဗြဟ္မလောကော တေနုပသင်္ကမိဿာမာ’’တိ။ ယထာဟ –
‘‘အထ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သိခီ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဘိဘုံ ဘိက္ခုံ အာမန္တေသိ – ‘အာယာမ, ဗြာဟ္မဏ, ယေန အညတရော ဗြဟ္မလောကော, တေနုပသင်္ကမိဿာမ ယာဝ ဘတ္တဿ ကာလော ဘဝိဿတီ’တိ။ ‘ဧဝံ ဘန္တေ’တိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အဘိဘူ ဘိက္ခု သိခိဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပစ္စဿောသိ။ အထ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သိခီ စ ဘဂဝါ အဘိဘူ စ ဘိက္ခု ယေန အညတရော ဗြဟ္မလောကော, တေနုပသင်္ကမိံသူ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅)။
တတ္ထ မဟာဗြဟ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ အတ္တမနော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ဗြဟ္မာသနံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ ထေရဿာပိ အနုစ္ဆဝိကံ အာသနံ ပညာပယိံသု။ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပညတ္တေ အာသနေ, ထေရောပိ အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိ။ မဟာဗြဟ္မာပိ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တေနာဟ – အထ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သိခီ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဘိဘုံ ဘိက္ခုံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၆။)အာမန္တေသိ – ‘‘ပဋိဘာတု, ဗြာဟ္မဏ, တံ ဗြဟ္မုနော စ ဗြဟ္မပရိသာယ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာနဉ္စ ဓမ္မီ ကထာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’တိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အဘိဘူ ဘိက္ခု သိခိဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပဋိဿုဏိတွာ ဗြဟ္မုနော စ ဗြဟ္မပရိသာယ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာနဉ္စ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ ထေရေ ဓမ္မကထံ ကထေန္တေ ဗြဟ္မာနော ဥဇ္ဈာယိံသု ‘‘စိရဿဉ္စ မယံ သတ္ထု ဗြဟ္မလောကာဂမနံ လဘိမှာ, အယဉ္စ ဘိက္ခု ဌပေတွာ သတ္ထာရံ သယံ ဓမ္မကထံ အာရဘီ’’တိ။ သတ္ထာ တေသံ အနတ္တမနဘာဝံ ဉတွာ အဘိဘုံ ဘိက္ခုံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဥဇ္ဈာယန္တိ ခေါ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ဗြဟ္မာ စ ဗြဟ္မပရိသာ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာ စ။ တေန ဟိ, တွံ ဗြာဟ္မဏ, ဘိယျောသော မတ္တာယ သံဝေဇေဟီ’’တိ။ ထေရော သတ္ထု ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ကတွာ သဟဿိလောကဓာတုံ သရေန ဝိညာပေန္တော –
‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထ, ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊
ဓုနာထ မစ္စုနော သေနံ, နဠာဂါရံဝ ကုဉ္ဇရော။
‘‘ယော ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ, အပ္ပမတ္တော ဝိဟဿတိ၊
ပဟာယ ဇာတိသံသာရံ, ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၅) –
ဣမံ ဂါထာဒွယံ အဘာသိ။
ကိံ ပန ကတွာ ထေရော သဟဿိလောကဓာတုံ သရေန ဝိညာပေသီတိ? နီလကသိဏံ တာဝ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဘိညာဉာဏေန စက္ကဝါဠသဟဿေ သဗ္ဗတ္ထ အန္ဓကာရံ ဖရိ။ တတော ‘‘ကိမိဒံ အန္ဓကာရ’’န္တိ သတ္တာနံ အာဘောဂေ ဥပ္ပန္နေ အာလောကကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အာလောကံ ဒဿေသိ။ ‘‘ကိံ အာလောကော အယ’’န္တိ ဝိစိနန္တာနံ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ စက္ကဝါဠသဟဿေ စ ဒေဝမနုဿာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိတွာ ထေရံယေဝ နမဿမာနာ အဋ္ဌံသု။ ထေရော ‘‘မဟာဇနော မယှံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ သဒ္ဒံ သုဏာတူ’’တိ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ။ သဗ္ဗေ ဩသဋာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ ဝိယ သဒ္ဒံ အဿောသုံ။ အတ္ထောပိ တေသံ ပါကဋော အဟောသိ။ တံ ဝိညာပနံ သန္ဓာယ ‘‘သရေန ဝိညာပေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ကတံ အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ သန္ဓာယ ပုန သော ဒိဿမာနေနပီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ ပဌမံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၇။)ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ဒဿေန္တော ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တတော ယထာဝုတ္တက္ကမေန ဒွေ ဂါထာ ဘာသန္တော သရေန ဝိညာပေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒိဿမာနေနပိ ကာယေနာတိအာဒီသု စ ဣတ္ထံဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ, ဧဝံဘူတကာယော ဟုတွာတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ တံ ဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ အညဿာပိ ဣဒ္ဓိမတော ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိကရဏဝိဓာနံ ဒဿေန္တော သော ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝိဓာနေန မုဒုကမ္မညကတစိတ္တော သော ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု။ သစေ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိံ ကာတုကာမော ဟောတိ, အတ္တနော ပကတိဝဏ္ဏံ ပကတိသဏ္ဌာနံ ဝိဇဟိတွာ ကုမာရကဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ။ ကထံ? ပထဝီကသိဏာရမ္မဏာဘိညာပါဒကစတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧဝရူပေါ ကုမာရကော ဟောမီ’’တိ နိမ္မိနိတဗ္ဗံ ကုမာရကဝဏ္ဏံ အာဝဇ္ဇိတွာ ကတပရိကမ္မာဝသာနေ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧဝရူပေါ နာမ ကုမာရကော ဟောမီ’’တိ အဘိညာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ, သဟ အဓိဋ္ဌာနေန ကုမာရကော ဟောတီတိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၀၀) ကသိဏနိဒ္ဒေသေ ‘‘ပထဝီကသိဏဝသေန ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီတိအာဒိဘာဝေါ…ပေ… ဧဝမာဒီနိ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝစနေန ဣဓ ပထဝီကသိဏာရမ္မဏံ ပါဒကဇ္ဈာနံ ယုဇ္ဇတိ။ တတ္ထေဝ ပန အဘိညာနိဒ္ဒေသေ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒီသု အညတရာရမ္မဏတော အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တံ, တတ္ထေဝ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၉၈) စ ‘‘အတ္တနော ကုမာရကဝဏ္ဏော အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ, တံ နာဂါဒိနိမ္မာနေ န ယုဇ္ဇတိ ဝိယ။ နာဂဝဏ္ဏာဒိနိမ္မာနေပိ ဧသေဝ နယော။
တတ္ထ နာဂဝဏ္ဏန္တိ သပ္ပသဏ္ဌာနံ။ သုပဏ္ဏဝဏ္ဏန္တိ ဂရုဠသဏ္ဌာနံ။ ဣန္ဒဝဏ္ဏန္တိ သက္ကသဏ္ဌာနံ။ ဒေဝဝဏ္ဏန္တိ သေသဒေဝသဏ္ဌာနံ။ သမုဒ္ဒဝဏ္ဏံ ပန အာပေါကသိဏဝသေန ဣဇ္ဈတိ။ ပတ္တိန္တိ ပဒါတိံ။ ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟန္တိ ဟတ္ထိအာဒီနံ ဝသေန အနေကဝိဟိတံ သေနာသမူဟံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန ‘‘ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေတီတိအာဒိ ပနေတ္ထ ဗဟိဒ္ဓါပိ ဟတ္ထိအာဒိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘ဟတ္ထီ ဟောမီ’တိ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ‘ဟတ္ထီ ဟောတူ’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ’’တိ ဝုတ္တမူလပဒေန စ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိဘာဝေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ပါဠိယံ ဝုတ္တက္ကမေန ဟိ ပကတိဝဏ္ဏံ အဝိဇဟိတွာ အဓိဋ္ဌာနဝသေန အညဿ ဒဿနံ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ နာမ, ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ အဓိဋ္ဌာနဝသေန အတ္တနော အညထာဒဿနံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ နာမ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၈။)֍ * ၁၄။ မနောမယိဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတီတိအာဒီသု ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု မနောမယိဒ္ဓိံ ကာတုကာမော အာကာသကသိဏာရမ္မဏပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ အတ္တနော ရူပကာယံ တာဝ အာဝဇ္ဇိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘သုသိရော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ, သုသိရော ဟောတိ။ အထ တဿ အဗ္ဘန္တရေ ပထဝီကသိဏဝသေန အညံ ကာယံ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတိ, တဿ အဗ္ဘန္တရေ အညော ကာယော ဟောတိ။ သော တံ မုခတော အဗ္ဗူဟိတွာ ဗဟိ ဌပေတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာဟိ ပကာသေန္တော သေယျထာပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မုဉ္ဇမှာတိ မုဉ္ဇတိဏမှာ။ ဤသိကံ ပဝါဟေယျာတိ ကဠီရံ လုဉ္စေယျ။ ကောသိယာတိ ကောသကတော။ ကရဏ္ဍာတိ ကရဏ္ဍာယ, ပုရာဏတစကဉ္စုကတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ စ ဥဒ္ဓရေယျာတိ စိတ္တေနေဝဿ ဥဒ္ဓရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ အဟိ နာမ သဇာတိယံ ဌိတော, ကဋ္ဌန္တရံ ဝါ ရုက္ခန္တရံ ဝါ နိဿာယ, တစတော သရီရံ နိက္ကဍ္ဎနပယောဂသင်္ခါတေန ထာမေန, သရီရံ ခါဒယမာနံ ဝိယ ပုရာဏတစံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သယမေဝ ကဉ္စုကံ ပဇဟာတိ။
ဧတ္ထ စ ယထာ ဤသိကာဒယော မုဉ္ဇာဒီဟိ သဒိသာ ဟောန္တိ, ဧဝမိဒံ မနောမယံ ရူပံ ဣဒ္ဓိမတာ သဗ္ဗာကာရေဟိ သဒိသမေဝ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဣမာ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ။ ‘‘မနောမယေန ကာယေန, ဣဒ္ဓိယာ ဥပသင်္ကမီ’’တိ (ထေရဂါ။ ၉၀၁) ဧတ္ထ အဘိညာမနေန ကတကာယော မနောမယကာယော နာမ။ ‘‘အညတရံ မနောမယံ ကာယံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၃၃) ဧတ္ထ ဈာနမနေန နိဗ္ဗိတ္တိတကာယော တေန မနေန ကတတ္တာ မနောမယကာယော နာမ။ ဣဓ ပန အဘိညာမနေန ဥပ္ပါဒိတကာယော တေန မနေန ကတတ္တာ မနောမယကာယော နာမ။ ဧဝံ သတိ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ စ ကတော မနောမယကာယော နာမ ဟောတီတိ စေ? ဟောတိယေဝ။ ဣဓ ပန တာသံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိသေသေန ဝိသေသေတွာ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓီတိ စ ဝုတ္တတ္တာ အဗ္ဘန္တရတော နိမ္မာနမေဝ မနောမယိဒ္ဓိ နာမ။
֍ * ၁၅။ ဉာဏဝိပ္ဖါရိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဉာဏဿ ဝိပ္ဖါရော ဝေဂေါ အဿာ အတ္ထီတိ ဉာဏဝိပ္ဖါရာ။ ဧတ္ထ စ သတ္တအနုပဿနာဝသေနေဝ ဣဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ သေသာ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ သင်္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၉။)အာယသ္မတော ဗာကုလဿ ဉာဏဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓီတိအာဒီသု ဗာကုလတ္ထေရော တာဝ ဒွီသု ကုလေသု ဝဍ္ဎိတတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမော ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ပုညသမ္ပဒါယ သမ္ပန္နော ထေရော။ သော ဟိ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော အမှာကံ ဒသဗလဿ နိဗ္ဗတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ကောသမ္ဗိယံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ ဇာတကာလေ မင်္ဂလတ္ထာယ မဟာပရိဝါရေန ယမုနံ နေတွာ သပရိဝါရာ ဓာတီ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနဝသေန ကီဠာပေန္တီ နှာပေတိ။ ဧကော မဟာမစ္ဆော ‘‘ဘက္ခော မေ အယ’’န္တိ မညမာနော မုခံ ဝိဝရိတွာ ဥပဂတော။ ဓာတီ ဒါရကံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာတာ။ မဟာမစ္ဆော တံ ဂိလိ။ ပုညဝါ သတ္တော သယနဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ နိပန္နော ဝိယ န ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ ပါပုဏိ။ မစ္ဆော ဒါရကဿ တေဇေန တတ္တကံ ဖာလံ ဂိလိတွာ ဝိယ ဒယှမာနော ဝေဂေန တိံသယောဇနံ ဂန္တွာ ဗာရာဏသိဝါသိနော မစ္ဆဗန္ဓဿ ဇာလံ ပါဝိသိ။ သော ဒါရကဿ တေဇေန ဇာလတော နီဟဋမတ္တောဝ မတော။ မစ္ဆဗန္ဓာ တံ သကလမေဝ အန္တရကာဇေန အာဒါယ ‘‘သဟဿေန ဒေမာ’’တိ နဂရေ စရန္တာ အသီတိကောဋိဓနဿ အပုတ္တကဿ သေဋ္ဌိဿ ဃရဒွါရံ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဘရိယာယ ဧကေန ကဟာပဏေန အဒံသု။ သာ တံ သယမေဝ ဖလကေ ဌပေတွာ ပိဋ္ဌိတော ဖာလေန္တီ မစ္ဆကုစ္ဆိယံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘မစ္ဆကုစ္ဆိယံ မေ ပုတ္တော လဒ္ဓေါ’’တိ နာဒံ နဒိတွာ ဒါရကံ အာဒါယ သာမိကံ ဥပဂစ္ဆိ။ သေဋ္ဌိ တာဝဒေဝ ဘေရိံ စရာပေတွာ ဒါရကံ အာဒါယ ရညော သန္တိကံ အာနေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘ပုညဝါ ဒါရကော, ပေါသေဟိ န’’န္တိ အာဟ။ ဣတရမ္ပိ သေဋ္ဌိကုလံ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘အမှာကံ ပုတ္တော’’တိ တံ ဒါရကံ ဂဏှိတုံ ဝိဝဒိ။ ဥဘောပိ ရာဇကုလံ အဂမံသု။ ရာဇာ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ အပုတ္တကံ ကာတုံ န သက္ကာ, ဒွိန္နမ္ပိ ဒါယာဒေါ ဟောတူ’’တိ အာဟ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒွေပိ ကုလာနိ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာနိ အဟေသုံ။ တဿ ဒွီဟိ ကုလေဟိ ဝဍ္ဎိတတ္တာ ‘‘ဗာကုလကုမာရော’’တိ နာမံ အကံသု။ တဿ ဝိညုတံ ပတ္တဿ ဒွီသုပိ နဂရေသု တယော တယော ပါသာဒေ ကာရေတွာ နာဋကာနိ ပစ္စုပဋ္ဌပေသုံ။ ဧကေကသ္မိံ နဂရေ စတ္တာရော စတ္တာရော မာသေ ဝသိ။ တဟိံ ဧကသ္မိံ နဂရေ စတ္တာရော မာသေ ဝုဋ္ဌဿ သံဃာဋနာဝါသု မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ တတ္ထ နံ နာဋကေဟိ သဒ္ဓိံ အာရောပေတွာ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနံ ဒွီဟိ မာသေဟိ ဣတရံ နဂရံ ဥပဍ္ဎပထံ နေန္တိ။ ဣတရနဂရဝါသိနော နာဋကာပိ ‘‘ဒွီဟိ မာသေဟိ ဥပဍ္ဎပထံ အာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၀။)တထေဝ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဒွီဟိ မာသေဟိ အတ္တနော နဂရံ အာနေန္တိ။ ဣတရနာဋကာ မဇ္ဈေ နိဝတ္တိတွာ အတ္တနော နဂရမေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ စတ္တာရော မာသေ ဝသိတွာ တေနေဝ နိယာမေန ပုန ဣတရနဂရံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမဿ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တဿ အသီတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ။
တသ္မိံ သမယေ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော အနုက္ကမေန စာရိကံ စရန္တော ကောသမ္ဗိံ ပါပုဏိ။ ‘‘ဗာရာဏသိ’’န္တိ မဇ္ဈိမဘာဏကာ။ ဗာကုလသေဋ္ဌိပိ ခေါ ‘‘ဒသဗလော အာဂတော’’တိ သုတွာ ဗဟုံ ဂန္ဓမာလံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓေါ ပဗ္ဗဇိ။ သော သတ္တာဟမေဝ ပုထုဇ္ဇနော ဟုတွာ အဋ္ဌမေ အရုဏေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အထဿ ဒွီသု နဂရေသု ပရိစိတမာတုဂါမာ အတ္တနော ကုလဃရာနိ အာဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဝသမာနာ စီဝရာနိ ကရိတွာ ပဟိဏိံသု။ ထေရော ဧကံ အဍ္ဎမာသံ ကောသမ္ဗိဝါသီဟိ ပဟိတံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇတိ, ဧကံ အဍ္ဎမာသံ ဗာရာဏသိဝါသီဟီတိ ဧတေနေဝ နိယာမေန ဒွီသု နဂရေသု ယံ ယံ ဥတ္တမံ, တံ တံ ထေရဿေဝ အာဟရီယတိ။ ပဗ္ဗဇိတဿာပိဿ သုခေနေဝ အသီတိ ဝဿာနိ အဂမံသု။ ဥဘယတ္ထာပိဿ မုဟုတ္တမတ္တမ္ပိ အပ္ပမတ္တကောပိ အာဗာဓော န ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗော။ သော ပစ္ဆိမေ ကာလေ ဗာကုလသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၂၀၉ အာဒယော) ကထေတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ။ ဧဝံ မစ္ဆကုစ္ဆိယံ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော ဗာကုလဿ ပစ္ဆိမဘဝိကဿ တေန အတ္တဘာဝေန ပဋိလဘိတဗ္ဗအရဟတ္တဉာဏာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဉာဏဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ သုစရိတကမ္မဖလပ္ပတ္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဿ အာနုဘာဝေနာတိပိ ဝဒန္တိ။
သံကိစ္စတ္ထေရောပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၃) ပုဗ္ဗေ ကတပုညော ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကဿ သာဝတ္ထိယံ အဍ္ဎကုလဿ ဓီတု ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ တသ္မိံ ကုစ္ဆိဂတေ ဧကေန ဗျာဓိနာ တံ ခဏံယေဝ ကာလမကာသိ, တဿာ သရီရေ ဈာပိယမာနေ ဌပေတွာ ဂဗ္ဘမံသံ သေသမံသံ ဈာပယိ။ အထဿာ ဂဗ္ဘမံသံ စိတကတော ဩတာရေတွာ ဒွီသု တီသု ဌာနေသု သူလေဟိ ဝိဇ္ဈိံသု။ သူလကောဋိ ဒါရကဿ အက္ခိကောဋိံ ဖုသိ။ ဧဝံ ဂဗ္ဘမံသံ ဝိဇ္ဈိတွာ အင်္ဂါရရာသိမှိ ပက္ခိပိတွာ အင်္ဂါရေဟေဝ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပက္ကမိံသု။ ဂဗ္ဘမံသံ ဈာယိ, အင်္ဂါရမတ္ထကေ ပန သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသော ဒါရကော ပဒုမဂဗ္ဘေ နိပန္နော ဝိယ အဟောသိ။ ပစ္ဆိမဘဝိကသတ္တဿ ဟိ သိနေရုနာ ဩတ္ထရိယမာနဿာပိ အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၁။)ဇီဝိတက္ခယော နာမ နတ္ထိ။ ပုနဒိဝသေ ‘‘စိတကံ နိဗ္ဗာပေဿာမာ’’တိ အာဂတာ တထာ နိပန္နံ ဒါရကံ ဒိသွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ ဒါရကံ အာဒါယ နဂရံ ဂန္တွာ နေမိတ္တကေ ပုစ္ဆိံသု။ နေမိတ္တကာ ‘‘သစေ အယံ ဒါရကော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိဿတိ, ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဉာတကာ ဒုဂ္ဂတာ ဘဝိဿန္တိ။ သစေ ပဗ္ဗဇိဿတိ, ပဉ္စဟိ သမဏသတေဟိ ပရိဝုတော စရိဿတီ’’တိ အာဟံသု။ အယျကာ တံ ဒါရကံ ဝဍ္ဎေသိ။ ဉာတကာပိ ဝဍ္ဎိတကာလေ ‘‘အမှာကံ အယျဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿာမာ’’တိ ပေါသယိံသု။ သော သတ္တဝဿိကကာလေ ‘‘တဝ ကုစ္ဆိယာ ဝသနကာလေ မာတာ တေ ကာလမကာသိ, တဿာ သရီရေ ဈာပိယမာနေပိ တွံ န ဈာယီ’’တိ ကုမာရကာနံ ကထံ သုတွာ ‘‘အဟံ ကိရ ဧဝရူပါ ဘယာ မုတ္တော, ကိံ မေ ဃရာဝါသေန ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဉာတကာနံ အာရောစေသိ။ တေ ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ တံ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရဿ သန္တိကံ နေတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အဒံသု။ ထေရော တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ခုရဂ္ဂေယေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ပရိပုဏ္ဏဝဿော စ ဥပသမ္ပဒံ လဘိတွာ ဒသဝဿော ဟုတွာ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော ဝိစရီတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒါရုစိတကာယ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော သံကိစ္စဿ ဉာဏဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။
ဘူတပါလတ္ထေရောပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၃) ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နော။ တဿ ပိတာ ရာဇဂဟေ ဒလိဒ္ဒမနုဿော။ သော တံ ဒါရကံ ဂဟေတွာ ဒါရူနံ အတ္ထာယ သကဋေန အဋဝိံ ဂန္တွာ ဒါရုဘာရံ ကတွာ သာယံ နဂရဒွါရသမီပံ ပတ္တော။ အထဿ ဂေါဏာ ယုဂံ ဩဿဇိတွာ နဂရံ ပဝိသိံသု။ သော သကဋမူလေ ပုတ္တကံ နိသီဒါပေတွာ ဂေါဏာနံ အနုပဒံ ဂစ္ဆန္တော နဂရမေဝ ပါဝိသိ။ တဿ အနိက္ခန္တဿေဝ ဒွါရံ ပိဒဟိ။ ဒါရကော သကလရတ္တိံ သကဋဿ ဟေဋ္ဌာ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ ရာဇဂဟံ ပကတိယာပိ အမနုဿဗဟုလံ, ဣဒံ ပန သုသာနသမီပဋ္ဌာနံ။ န စ ကောစိ ယက္ခော တဿ ပစ္ဆိမဘဝိကဿ ဒါရကဿ ဥပဒ္ဒဝံ ကာတုမသက္ခိ။ သော အပရေန သမယေန ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတွာ ဘူတပါလတ္ထေရော နာမ အဟောသီတိ။ ဧဝံ ဝါဠယက္ခာနုစရိတေပိ ပဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော ဘူတပါလဿ ဉာဏဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၂။)֍ * ၁၆။ သမာဓိဝိပ္ဖါရိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓီတိအာဒီသု အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ကပေါတကန္ဒရာယံ ဝိဟရတော ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ အဇ္ဈောကာသေ နိသိန္နဿ ဧကော ဒုဋ္ဌယက္ခော သဟာယကေန ယက္ခေန ဝါရိယမာနောပိ သီသေ ပဟာရံ အဒါသိ။ ယဿ မေဃဿ ဝိယ ဂဇ္ဇတော သဒ္ဒေါ အဟောသိ, ထေရော တဿ ပဟရဏသမယေ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသိန္နော ဟောတိ။ အထဿ တေန ပဟာရေန န ကောစိ အာဗာဓော အဟောသိ။ အယံ တဿ အာယသ္မတော သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ။ ယထာဟ –
‘‘ဧဝံ မေ သုတံ (ဥဒါ။ ၃၄) – ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ စ သာရိပုတ္တော အာယသ္မာ စ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ကပေါတကန္ဒရာယံ ဝိဟရန္တိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နော ဟောတိ အညတရံ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ။
‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဒွေ ယက္ခာ သဟာယကာ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဒက္ခိဏံ ဒိသံ ဂစ္ဆန္တိ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန။ အဒ္ဒသံသု ခေါ တေ ယက္ခာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နံ, ဒိသွာန ဧကော ယက္ခော ဒုတိယံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘ပဋိဘာတိ မံ, သမ္မ, ဣမဿ သမဏဿ သီသေ ပဟာရံ ဒါတု’န္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘အလံ, သမ္မ, မာ သမဏံ အာသာဒေသိ, ဥဠာရော သော, သမ္မ, သမဏော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’တိ။
‘‘ဒုတိယမ္ပိ ခေါ…ပေ… တတိယမ္ပိ ခေါ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘ပဋိဘာတိ မံ, သမ္မ, ဣမဿ သမဏဿ သီသေ ပဟာရံ ဒါတု’န္တိ။ တတိယမ္ပိ ခေါ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘အလံ, သမ္မ, မာ သမဏံ အာသာဒေသိ, ဥဠာရော သော, သမ္မ, သမဏော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’တိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၃။)‘‘အထ ခေါ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ အနာဒိယိတွာ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သီသေ ပဟာရံ အဒါသိ။ တာဝ မဟာပဟာရော အဟောသိ, အပိ တေန ပဟာရေန သတ္တရတနံ ဝါ အဍ္ဎဋ္ဌမရတနံ ဝါ နာဂံ ဩသာရေယျ, မဟန္တံ ဝါ ပဗ္ဗတကူဋံ ပဒါလေယျ။ အထ စ ပန သော ယက္ခော ‘ဒယှာမိ ဒယှာမီ’တိ တတ္ထေဝ မဟာနိရယံ အပတာသိ။
‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန တေန ယက္ခေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သီသေ ပဟာရံ ဒီယမာနံ, ဒိသွာ ယေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော တေနုပသင်္ကမိ, ဥပသင်္ကမိတွာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘ကစ္စိ တေ, အာဝုသော သာရိပုတ္တ, ခမနီယံ, ကစ္စိ ယာပနီယံ, ကစ္စိ န ကိဉ္စိ ဒုက္ခ’န္တိ။ ‘ခမနီယံ မေ, အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန, ယာပနီယံ မေ, အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန, အပိ စ မေ သီသံ ထောကံ ဒုက္ခ’န္တိ။
‘‘အစ္ဆရိယံ, အာဝုသော သာရိပုတ္တ, အဗ္ဘုတံ, အာဝုသော သာရိပုတ္တ, ယာဝ မဟိဒ္ဓိကော အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော မဟာနုဘာဝေါ။ ဣဓ တေ, အာဝုသော သာရိပုတ္တ, အညတရော ယက္ခော သီသေ ပဟာရံ အဒါသိ။ တာဝ မဟာ ပဟာရော အဟောသိ, အပိ တေန ပဟာရေန သတ္တရတနံ ဝါ အဍ္ဎဋ္ဌမရတနံ ဝါ နာဂံ ဩသာရေယျ, မဟန္တံ ဝါ ပဗ္ဗတကူဋံ ပဒါလေယျ။ အထ စ ပနာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဧဝမာဟ – ‘ခမနီယံ မေ, အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန, ယာပနီယံ မေ, အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန, အပိ စ မေ သီသံ ထောကံ ဒုက္ခ’န္တိ။
‘‘အစ္ဆရိယံ, အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန, အဗ္ဘုတံ, အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန, ယာဝ မဟိဒ္ဓိကော အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော မဟာနုဘာဝေါ, ယတြ ဟိ နာမ ယက္ခမ္ပိ ပဿိဿတိ, မယံ ပနေတရဟိ ပံသုပိသာစကမ္ပိ န ပဿာမာတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄။)‘‘အဿောသိ ခေါ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဝိသုဒ္ဓါယ အတိက္ကန္တမာနုသိကာယ တေသံ ဥဘိန္နံ မဟာနာဂါနံ ဣမံ ဧဝရူပံ ကထာသလ္လာပံ။
အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –
‘‘ယဿ သေလူပမံ စိတ္တံ, ဌိတံ နာနုပကမ္ပတိ၊
ဝိရတ္တံ ရဇနီယေသု, ကောပနီယေ န ကုပ္ပတိ၊
ယဿေဝံ ဘာဝိတံ စိတ္တံ, ကုတော တံ ဒုက္ခမေဿတီ’’တိ။ (ဥဒါ။ ၃၄)၊
ဧတ္ထ စ ‘‘ကုတော တံ ဒုက္ခမေဿတီ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနေန ‘‘တေန ပဟာရေန န ကောစိ အာဗာဓော အဟောသီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ အတိဝိယ သမေတိ။ တသ္မာ ‘‘အပိစ မေ သီသံ ထောကံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝစနေန ဒုက္ခဝေဒနာ န ဟောတိ, သီသဿ ပန အကမ္မညဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ အကိစ္ဆေန ပရိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျော သုခသီလော, ကိစ္ဆေန ပရိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျော ဒုက္ခသီလောတိ ဝုစ္စတိ။ တမ္ပိ ခေါ အကမ္မညတံ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတသမယတ္တာ အဟောသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာပတ္တိအပ္ပိတသမယေ ဟိ တမ္ပိ န ဘဝေယျာတိ။ ‘‘ဧတရဟိ ပံသုပိသာစကမ္ပိ န ပဿာမာ’’တိ ဒဋ္ဌုံ အသမတ္ထတာယ န ဝုတ္တံ, အဘိညာသု ဗျာပါရာဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ထေရော ကိရ ‘‘ပစ္ဆိမာ ဇနတာ ပေါထုဇ္ဇနိကာယ ဣဒ္ဓိယာ သာရသညာ မာဟေသု’’န္တိ ပစ္ဆိမံ ဇနတံ အနုကမ္ပမာနော ယေဘုယျေန ဣဒ္ဓိံ န ဝလဉ္ဇေသိ။ ထေရဂါထာယ စ –
‘‘နေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသာယ, နပိ ဒိဗ္ဗဿ စက္ခုနော၊
စေတောပရိယာယ ဣဒ္ဓိယာ, စုတိယာ ဥပပတ္တိယာ၊
သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိယာ, ပဏိဓိ မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၉၆) –
ထေရေန သယမေဝ အဘိညာသု ပတ္ထနာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ထေရော ပန သတ္တသဋ္ဌိယာ သာဝကပါရမီဉာဏေသု ပါရမိပ္ပတ္တောတိ။
သဉ္ဇီဝတ္ထေရံ ပန ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကံ နိရောဓသမာပန္နံ ‘‘ကာလင်္ကတော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ဂေါပါလကာဒယော တိဏကဋ္ဌာဒီနိ သံကဍ္ဎိတွာ အဂ္ဂိံ အဒံသု။ ထေရဿ စီဝရေ အံသုမတ္တမ္ပိ န ဈာယိတ္ထ။ အယမဿာယသ္မတော အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တသမထာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တတ္တာ သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ။ ယထာဟ –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၅။)‘‘တေန ခေါ ပန, ပါပိမ, သမယေန ကကုသန္ဓော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော ဟောတိ။ ကကုသန္ဓဿ ခေါ ပန, ပါပိမ, ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝိဓုရသဉ္ဇီဝံ နာမ သာဝကယုဂံ အဟောသိ အဂ္ဂံ ဘဒ္ဒယုဂံ။ ယာဝတာ ပန, ပါပိမ, ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာဝကာ။ တေသု န စ ကောစိ အာယသ္မတာ ဝိဓုရေန သမသမော ဟောတိ ယဒိဒံ ဓမ္မဒေသနာယ။ ဣမိနာ ခေါ ဧတံ, ပါပိမ, ပရိယာယေန အာယသ္မတော ဝိဓုရဿ ဝိဓုရောတေဝ သမညာ ဥဒပါဒိ။ အာယသ္မာ ပန, ပါပိမ, သဉ္ဇီဝေါ အရညဂတောပိ ရုက္ခမူလဂတောပိ သုညာဂါရဂတောပိ အပ္ပကသိရေနေဝ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပဇ္ဇတိ။
‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ, ပါပိမ, အာယသ္မာ သဉ္ဇီဝေါ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နော နိသိန္နော ဟောတိ။ အဒ္ဒသံသု ခေါ, ပါပိမ, ဂေါပါလကာ ပသုပါလကာ ကဿကာ ပထာဝိနော အာယသ္မန္တံ သဉ္ဇီဝံ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နံ, ဒိသွာန တေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော, အဗ္ဘုတံ ဝတ ဘော, အယံ သမဏော နိသိန္နကော ကာလင်္ကတော, ဟန္ဒ နံ ဒဟာမာ’တိ။
‘‘အထ ခေါ တေ, ပါပိမ, ဂေါပါလကာ ပသုပါလကာ ကဿကာ ပထာဝိနော တိဏဉ္စ ကဋ္ဌဉ္စ ဂေါမယဉ္စ သံကဍ္ဎိတွာ အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝဿ ကာယေ ဥပစိနိတွာ အဂ္ဂိံ ဒတွာ ပက္ကမိံသု။ အထ ခေါ, ပါပိမ, အာယသ္မာ သဉ္ဇီဝေါ တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန တာယ သမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ စီဝရာနိ ပပ္ဖေါဋေတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ အဒ္ဒသံသု ခေါ တေ, ပါပိမ, ဂေါပါလကာ ပသုပါလကာ ကဿကာ ပထာဝိနော အာယသ္မန္တံ သဉ္ဇီဝံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ, ဒိသွာန နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော, အဗ္ဘုတံ ဝတ ဘော, အယံ သမဏော နိသိန္နကောဝ ကာလင်္ကတော, သွာယံ ပဋိသဉ္ဇီဝိတော’တိ။ ဣမိနာ ခေါ ဧဝံ, ပါပိမ, ပရိယာယေန အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝဿ သဉ္ဇီဝေါတေဝ သမညာ ဥဒပါဒီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၇)။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၆။)ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရော ပန ပကတိယာဝ သမာပတ္တိဗဟုလော, သော အညတရသ္မိံ အရညေ ရတ္တိံ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသီဒိ, ပဉ္စသတာ စောရာ ဘဏ္ဍကံ ထေနေတွာ ဂစ္ဆန္တာ ‘‘ဣဒါနိ အမှာကံ အနုပဒံ ဂစ္ဆန္တာ နတ္ထီ’’တိ ဝိဿမိတုကာမာ ဘဏ္ဍကံ ဩရောပယမာနာ ‘‘ခါဏုကော အယ’’န္တိ မညမာနာ ထေရဿေဝ ဥပရိ သဗ္ဗဘဏ္ဍကာနိ ဌပေသုံ။ တေသံ ဝိဿမိတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ ပဌမံ ဌပိတဘဏ္ဍကဿ ဂဟဏကာလေ ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန ထေရော ဝုဋ္ဌာသိ။ တေ ထေရဿ စလနာကာရံ ဒိသွာ ဘီတာ ဝိရဝိံသု။ ထေရော ‘‘မာ ဘာယထ, ဥပါသကာ, ဘိက္ခု အဟ’’န္တိ အာဟ။ တေ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ထေရဂတေန ပသာဒေန ပဗ္ဗဇိတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တတော ပဘုတိ စ ထေရော ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရော နာမ အဟောသိ။ အယမေတ္ထ ပဉ္စဟိ ဘဏ္ဍကသတေဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ တဿာယသ္မတော အာဗာဓာဘာဝေါ သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ။
ဥတ္တရာ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၂) ပန ဥပါသိကာ ရာဇဂဟေ မဟာဓနဿ ပုဏ္ဏဿ သေဋ္ဌိနော ဓီတာ, ကုမာရိကကာလေယေဝ သဒ္ဓိံ မာတာပိတူဟိ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ, သာ ဝယပ္ပတ္တာ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော မဟတာ နိဗန္ဓေန တဿ ပုတ္တဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ ဒိန္နာ။ သာ ဗုဒ္ဓဒဿနာယ ဓမ္မဿဝနာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနဉ္စ ဒါတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ ဩကာသံ အလဘမာနာ ဥပဒ္ဒုတာ ဟုတွာ တသ္မိံယေဝ နဂရေ သိရိမံ နာမ ဂဏိကံ ပက္ကောသာပေတွာ ဩကာသကရဏတ္ထမေဝ ပိတု ဃရာဝ အာနီတာနိ ပဉ္စဒသကဟာပဏသဟဿာနိ တဿာ ဒတွာ ‘‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ဣမံ အဍ္ဎမာသံ သေဋ္ဌိပုတ္တံ ပရိစရာဟီ’’တိ တံ သာမိကဿ အပ္ပေတွာ သယံ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ ‘‘ဣမံ အဍ္ဎမာသံ ဗုဒ္ဓဒဿနာဒီနိ လဘိဿာမီ’’တိ တုဋ္ဌမာနသာ ယာဝ ပဝါရဏာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တာပေတွာ အဍ္ဎမာသံ မဟာဒါနံ အဒါသိ, ပစ္ဆာဘတ္တံ မဟာနသေ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒီနိ သံဝိဒဟာပေတိ။ တဿာ သာမိကော ‘‘သွေ ပဝါရဏာ’’တိ သိရိမာယ သဟ ဝါတပါနေ ဌတွာ ဗဟိ ဩလောကေန္တော တံ တထာဝိစရန္တိံ သေဒကိလိန္နံ ဆာရိကာယ ဩကိဏ္ဏံ အင်္ဂါရမသိမက္ခိတံ ဒိသွာ ‘‘အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ အဘုဉ္ဇိတွာ ကုသလံ နာမ ကရောတိ ဗာလာ’’တိ ဟသိ။ ဥတ္တရာပိ တံ ဩလောကေတွာ ‘‘သမ္ပရာယတ္ထံ ကုသလံ န ကရောတိ ဗာလော’’တိ ဟသိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၇။)သိရိမာ ဥဘိန္နမ္ပိ တံ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘အဟံ ဃရသာမိနီ’’တိ မညမာနာ ဣဿာပကတာ ဥတ္တရာယ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ ပါသာဒါ ဩတရတိ။ ဥတ္တရာ တံ ဉတွာ ပီဌကေ နိသီဒိတွာ တံ မေတ္တေန စိတ္တေန ဖရိ။ သိရိမာ ပါသာဒါ ဩရုယှ မဟာနသံ ပဝိသိတွာ ပူဝပစနတော ဥဠုင်္ကပူရံ ပက္ကုထိတံ သပ္ပိံ ဂဟေတွာ တဿာ မတ္ထကေ ဩကိရိ။ တံ ပဒုမိနိပဏ္ဏေ သီတူဒကံ ဝိယ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာ အဂမာသိ။ ဒါသိယော သိရိမံ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟိ ပေါထေတွာ ဘူမိယံ ပါတေသုံ။ ဥတ္တရာ မေတ္တာဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဒါသိယော ဝါရေသိ။ သိရိမာ ဥတ္တရံ ခမာပေသိ။ ဥတ္တရာ ‘‘သွေ သတ္ထု ပုရတော ခမာပေဟီ’’တိ ဝတွာ တာယ ကာယဝေယျာဝဋိကံ ယာစိတာယ ဗျဉ္ဇနသမ္ပာဒနံ အာစိက္ခိ။ သာ တံ သမ္ပာဒေတွာ အတ္တနော ပရိဝါရာ ပဉ္စသတာ ဂဏိကာယော သသံဃံ သတ္ထာရံ ပရိဝိသိတွာ ‘‘ခမာပနသဟာယိကာ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ပုနဒိဝသေ တထာ တာဟိ ဂဏိကာဟိ သဒ္ဓိံ သတ္ထု ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ ဘဂဝါ ဥတ္တရာယ အပရဇ္ဈိံ, ခမတု မေ ဥတ္တရာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ခမ, ဥတ္တရေ’’တိ ဝတွာ ‘‘ခမာမိ, ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓ’’န္တိအာဒိကံ (ဓ။ ပ။ ၂၂၃) ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဥတ္တရာ ပုရေတရမေဝ သာမိကဉ္စ သဿုသသုရေ စ သတ္ထု သန္တိကေ ဥပနေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ တေ စ တယော ဇနာ, သဗ္ဗာ စ ဂဏိကာယော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။ ဧဝံ ဥတ္တရာယ ဥပါသိကာယ ပက္ကုထိတသပ္ပိနာ ပီဠာဘာဝေါ သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ။
သာမာဝတီ ဥပါသိကာ နာမ ကောသမ္ဗိယံ ဥဒေနဿ ရညော အဂ္ဂမဟေသီ။ တဿ ဟိ ရညော ပဉ္စသတပဉ္စသတဣတ္ထိပရိဝါရာ တိဿော အဂ္ဂမဟေသိယော အဟေသုံ။ တာသံ သာမာဝတီ ဘဒ္ဒိယနဂရေ ဘဒ္ဒိယသေဋ္ဌိနော ဓီတာ။ ပိတရိ ကာလင်္ကတေ ပိတု သဟာယကဿ ကောသမ္ဗိယံ ဃောသိတသေဋ္ဌိနော ဃရေ ပဉ္စသတဣတ္ထိပရိဝါရဝဍ္ဎိတံ ဝယပ္ပတ္တံ ရာဇာ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသိနေဟော သပရိဝါရမတ္တနော ဃရံ နေတွာ အဘိသေကဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ ရညော ဓီတာ ဝါသုလဒတ္တာ နာမ ဧကာ မဟေသီ။ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာ ဘဂဝတော ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ ပိတရာ ဒိယျမာနာ –
‘‘ဒိသွာန တဏှံ အရတိံ ရဂဉ္စ, နာဟောသိ ဆန္ဒော အပိ မေထုနသ္မိံ၊
ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ, ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၄၁) –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၈။)ဘဂဝတာ ဘာသိတံ ဂါထံ သုတွာ ဘဂဝတိ အာဃာတံ ဗန္ဓိ။ တဿာ မာတာပိတရော မာဂဏ္ဍိယသုတ္တဒေသနာဝသာနေ အနာဂါမိဖလံ ပတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တဿာ စူဠပိတာ မာဂဏ္ဍိယော တံ ကောသမ္ဗိံ နေတွာ ရညော အဒါသိ။ သာ ရညော ဧကာ မဟေသီ။
အထ ခေါ ဃောသိတသေဋ္ဌိ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိ ပါဝါရိကသေဋ္ဌီတိ တယော သေဋ္ဌိနော လောကေ တထာဂတုပ္ပါဒံ သုတွာ ဇေတဝနံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ အဍ္ဎမာသံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ သတ္ထု ကောသမ္ဗိဂမနံ အာယာစိတွာ ကောသမ္ဗိံ ဂန္တွာ ဃောသိတာရာမော ကုက္ကုဋာရာမော ပါဝါရိကာရာမောတိ တယော ဇနာ တယော အာရာမေ ကာရာပေတွာ အနုပုဗ္ဗေန တတ္ထ အာဂတံ သတ္ထာရံ ပဋိပါဋိယာ ဧကေကသ္မိံ ဒိဝသေ ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသာပေတွာ ဧကေကော သသံဃဿ ဘဂဝတော မဟာဒါနမဒါသိ။ အထေကဒိဝသံ တေသံ ဥပဋ္ဌာကော သုမနော နာမ မာလာကာရော သေဋ္ဌိနော အာယာစိတွာ သသံဃံ သတ္ထာရံ ဘောဇေတုံ အတ္တနော ဃရေ နိသီဒါပေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သာမာဝတိယာ ပရိစာရိကာ ခုဇ္ဇုတ္တရာ နာမ ဒါသီ အဋ္ဌ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ တဿ ဃရံ အဂမာသိ။ သော ‘‘သသံဃဿ တာဝ သတ္ထုနော ပရိဝေသနသဟာယာ ဟောဟီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ ကတွာ သတ္ထု ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သောတာပန္နာ ဟုတွာ အညဒါ စတ္တာရော ကဟာပဏေ အတ္တနော အာဒိယန္တီ အဒိန္နံ အာဒိယိတုံ အဘဗ္ဗတ္တာ အဋ္ဌဟိ ကဟာပဏေဟိ ပုပ္ဖါနိ အာဒါယ သာမာဝတိယာ ဥပနာမေသိ။ တာယ ပုပ္ဖါနံ ဗဟုဘာဝကာရဏံ ပုဋ္ဌာ မုသာ ဘဏိတုံ အဘဗ္ဗတ္တာ ယထာသဘာဝံ အာဟ။ ‘‘အဇ္ဇ ကသ္မာ န ဂဏှီ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မံ သုတွာ အမတံ သစ္ဆာကာသိ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ ဥတ္တရေ, တံ ဓမ္မံ အမှာကမ္ပိ ကထေဟီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မံ နှာပေတွာ သုဒ္ဓံ ဝတ္ထယုဂံ ဒတွာ ဥစ္စေ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ သဗ္ဗာ နီစာသနေသု နိသီဒထာ’’တိ အာဟ။ တာ သဗ္ဗာပိ တထာ ကရိံသု။ သာ သေခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာ အရိယသာဝိကာ ဧကံ ဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကတွာ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ တာသံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာမာဝတီ စ ပဉ္စသတာ စ ဣတ္ထိယော သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိံသု။ တာ သဗ္ဗာပိ ခုဇ္ဇုတ္တရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အမ္မ, အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ ဝေယျာဝစ္စံ အကတွာ အမှာကံ မာတုဋ္ဌာနေ အာစရိယဋ္ဌာနေ စ ဌတွာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၉။)သတ္ထာရာ ဒေသိတဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ အမှာကံ ကထေဟီ’’တိ အာဟံသု။ သာ တထာ ကရောန္တီ အပရဘာဂေ တိပိဋကဓရာ ဟုတွာ သတ္ထာရာ ဗဟုဿုတာနံ ဥပါသိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတာ အဂ္ဂဋ္ဌာနံ လဘိ။ သာမာဝတိမိဿိကာ ဗုဒ္ဓဿ ဒဿနံ ပိဟေန္တိ, ဒသဗလေ အန္တရဝီထိံ ပဋိပန္နေ ဝါတပါနေသု အပ္ပဟောန္တေသု ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ သတ္ထာရံ ဩလောကေန္တိ, ဝန္ဒနပူဇနဉ္စ ကရောန္တိ။
မာဂဏ္ဍိယာ တတ္ထ ဂတာ တာနိ ဆိဒ္ဒါနိ ဒိသွာ တတ္ထ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တီ သတ္ထု အာဂတဘာဝံ ဉတွာ ဘဂဝတိ အာဃာတေန တာသမ္ပိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘မဟာရာဇ, သာမာဝတိမိဿိကာနံ ဗဟိဒ္ဓါ ပတ္ထနာ အတ္ထိ, ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ သမဏံ ဂေါတမံ ဩလောကေန္တိ, ကတိပါဟေန တံ မာရေဿန္တီ’’တိ ရာဇာနံ အာဟ။ ရာဇာ ဆိဒ္ဒါနိ ဒိသွာပိ တဿာ ဝစနံ န သဒ္ဒဟိ, ဥဒ္ဓစ္ဆိဒ္ဒကဝါတပါနာနိ ကာရာပေသိ။ ပုန မာဂဏ္ဍိယာ ရာဇာနံ တာသု ဘိန္ဒိတုကာမာ အဋ္ဌ သဇီဝကုက္ကုဋေ အာဟရာပေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, တာသံ ဝီမံသနတ္ထံ ဣမေ ကုက္ကုဋေ မာရေတွာ ‘မမတ္ထာယ ပစာဟီ’တိ ပေသေဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ပေသေသိ။ တာယ ‘‘ပါဏာတိပါတံ န ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ‘‘တဿ သမဏဿ ဂေါတမဿ ပစိတွာ ပေသေဟီ’’တိ အာဟ။ ရညာ တထာ ပေသိတေ မာဂဏ္ဍိယာ အဋ္ဌ မာရိတကုက္ကုဋေ တထာ ဝတွာ ပေသေသိ။ သာမာဝတီ ပစိတွာ ဒသဗလဿ ပါဟေသိ။ မာဂဏ္ဍိယာ တေနပိ ရာဇာနံ ကောပေတုံ နာသက္ခိ။
ရာဇာ ပန တီသု မဟေသီသု ဧကေကိဿာ ဝသနဋ္ဌာနေ သတ္တ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဝသတိ။ ရာဇာ အတ္တနော ဂမနဋ္ဌာနံ ဟတ္ထိကန္တဝီဏံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ရညော သာမာဝတိယာ ပါသာဒဂမနကာလေ ဒါဌာ အဂဒေန ဓောဝါပေတွာ ဝေဠုပဗ္ဗေ ပက္ခိပါပေတွာ ဧကံ ကဏှသပ္ပပေါတကံ အာဟရာပေတွာ အန္တောဝီဏာယ ပက္ခိပိတွာ မာလာဂုဠကေန ဆိဒ္ဒံ ပိဒဟိ။ တံ ရညော တတ္ထ ဂတကာလေ အပရာပရံ ဝိစရန္တီ ဝိယ ဟုတွာ ဝီဏာဆိဒ္ဒတော မာလာဂုဠကံ အပနေသိ။ သပ္ပေါ နိက္ခမိတွာ ပဿသန္တော ဖဏံ ကတွာ သယနပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇိ။ သာ အာဟ – ‘‘ဓီ သပ္ပေါ’’တိ မဟာသဒ္ဒမကာသိ။ ရာဇာ သပ္ပံ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိ။ သာမာဝတီ ရညော ကုဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ သညမဒါသိ ‘‘အဇ္ဇ ဩဓိသကမေတ္တာဖရဏေန ရာဇာနံ ဖရထာ’’တိ။ သယမ္ပိ တထာ အကာသိ။ ရာဇာ သဟဿထာမဓနုံ အာဒါယ ဇိယံ ပေါဌေတွာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၀။)သာမာဝတိံ ဓုရေ ကတွာ သဗ္ဗာ တာ ဣတ္ထိယော ပဋိပါဋိယာ ဌပါပေတွာ ဝိသပီတံ ခုရပ္ပံ သန္နယှိတွာ ဓနုံ ပူရေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ခုရပ္ပံ နေဝ ခိပိတုံ, န ဩရောပိတုံ သက္ကောတိ, ဂတ္တေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ, သရီရံ ဝေဓတိ, မုခတော ခေဠော ပတတိ, ဂဏှိတဗ္ဗဂဟဏံ န ပဿတိ, အထ နံ သာမာဝတီ ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, ကိလမသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, ဒေဝိ, ကိလမာမိ, အဝဿယော မေ ဟောဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, မဟာရာဇ, ခုရပ္ပံ ပထဝီမုခံ ကရောဟီ’’တိ။ ရာဇာ တထာ အကာသိ။ သာ ‘‘ရညော ဟတ္ထတော ခုရပ္ပံ မုစ္စတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ခုရပ္ပံ မုစ္စိ။ ရာဇာ တံခဏညေဝ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတွာ အလ္လဝတ္ထော အလ္လကေသော သာမာဝတိယာ ပါဒေသု နိပတိတွာ ‘‘ခမ, ဒေဝိ, မယှံ –
‘သမ္မုယှာမိ ပမုယှာမိ, သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ၊
သာမာဝတီ မံ တာယဿု, တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’’တိ။ – အာဟ၊
သာမာဝတီ –
‘‘မာ မံ တွံ သရဏံ ဂစ္ဆ, ယမဟံ သရဏံ ဂတာ၊
သရဏံ ဂစ္ဆ တံ ဗုဒ္ဓံ, တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။ –
အာဟ။ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ တံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ သတ္ထာရဉ္စ, ဝရဉ္စ တေ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘ဝရော ဂဟိတော ဟောတု, မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သရဏံ ဂန္တွာ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ‘‘သာမာဝတိံ ဝရံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု, မဟာရာဇ, ဣမံ မေ ဝရံ ဒေဟိ, သတ္ထာ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဣဓာဂစ္ဆတု, ဓမ္မံ သောဿာမီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ နိဗဒ္ဓံ ဣဓာဂစ္ဆထ, သာမာဝတိမိဿိကာ ‘ဓမ္မံ သောဿာမာ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘မဟာရာဇ, ဗုဒ္ဓါနံ နာမ ဧကဋ္ဌာနံ နိဗဒ္ဓံ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, မဟာဇနောပိ ပစ္စာသီသတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ဘိက္ခူ အာဏာပေထာ’’တိ။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဏာပေသိ။ ထေရော ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာဒါယ နိဗဒ္ဓံ ရာဇကုလံ ဂစ္ဆတိ။ တာပိ ဒေဝီပမုခါ ဣတ္ထိယော ထေရံ ဘောဇေတွာ ဓမ္မံ သုဏိံသု။ သာမာဝတိဉ္စ သတ္ထာ မေတ္တာဝိဟာရီနံ ဥပါသိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသီတိ။ ဧဝံ ရညော ခုရပ္ပံ မုဉ္စိတုံ အဝိသဟနဘာဝေါ သာမာဝတိယာ ဥပါသိကာယ သမာဓိဝိပ္ဖါရာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၁။)ဣဒ္ဓီတိ။ ဧတ္ထ စ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန ဝါ ဩကပ္ပနပသာဒေန ဝါ ရတနတ္တယသရဏဂမနေန ဝါ ရတနတ္တယံ ဥပါသတီတိ ဥပါသိကာတိ ဝုစ္စတီတိ။
֍ * ၁၇။ အရိယိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ အရိယာ ဣဒ္ဓီတိ စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ ခီဏာသဝအရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော အရိယာ ဣဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတီတိ။ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု။ အနိဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ အာရမ္မဏပကတိယာ အမနာပေ ဝတ္ထုသ္မိံ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ။ မေတ္တာယ ဝါ ဖရတီတိ သတ္တော စေ ဟောတိ, မေတ္တာဘာဝနာယ ဖရတိ။ ဓာတုတော ဝါ ဥပသံဟရတီတိ သင်္ခါရော စေ ဟောတိ, ‘‘ဓာတုမတ္တ’’န္တိ ဓာတုမနသိကာရံ ဥပသံဟရတိ။ သတ္တေပိ ဓာတူပသံဟာရော ဝဋ္ဋတိ။ အသုဘာယ ဝါ ဖရတီတိ သတ္တော စေ, အသုဘဘာဝနာယ ဖရတိ။ အနိစ္စတော ဝါ ဥပသံဟရတီတိ သင်္ခါရော စေ, ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ မနသိကာရံ ဥပသံဟရတိ။ တဒုဘယန္တိ တံ ဥဘယံ။ ဥပေက္ခကောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ ဥပေက္ခကော။ သတောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတ္တာ။ သမ္ပဇာနောတိ ပညာယ သမ္ပဇာနကာရိတ္တာ။ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ကာရဏဝသေန စက္ခူတိ လဒ္ဓဝေါဟာရေန ရူပဒဿနသမတ္ထေန စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာ။ ပေါရာဏာ ပနာဟု – ‘‘စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ အစိတ္တကတ္တာ, စိတ္တံ န ပဿတိ အစက္ခုကတ္တာ, ဒွါရာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနေ ပန ပသာဒဝတ္ထုကေန စိတ္တေန ပဿတိ။ ဤဒိသီ ပနေသာ ‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’တိအာဒီသု ဝိယ သသမ္ဘာရကထာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၂)။ အထ ဝါ စက္ခုနာ ကရဏဘူတေန ရူပံ ဒိသွာတိ အတ္ထော။ နေဝ သုမနော ဟောတီတိ ဂေဟသိတသောမနဿပဋိက္ခေပေါ, န ကိရိယဘူတာယ သောမနဿဝေဒနာယ။ န ဒုမ္မနောတိ သဗ္ဗဒေါမနဿပဋိက္ခေပေါ။ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတီတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာယ ဆသု ဒွါရေသု ပဝတ္တနတော ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ။ သောတေန သဒ္ဒံ သုတွာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ * ၁၈။ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ သဗ္ဗေသံ ပက္ခီနန္တိ သဗ္ဗေသံ ပက္ခိဇာတာနံ ဈာနာဘိညာ ဝိနာယေဝ အာကာသေန ဂမနံ။ တထာ သဗ္ဗေသံ ဒေဝါနံ အာကာသဂမနံ ဒဿနာဒီနိ စ။ ဧကစ္စာနံ မနုဿာနန္တိ ပဌမကပ္ပိကာနံ မနုဿာနံ။ ဧကစ္စာနံ ဝိနိပါတိကာနန္တိ ပိယင်္ကရမာတာ ပုနဗ္ဗသုမာတာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၂။)ဖုဿမိတ္တာ ဓမ္မဂုတ္တာတိဧဝမာဒီနံ သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတိကာနံ အညေသဉ္စ ပေတာနံ နာဂသုပဏ္ဏာနဉ္စ အာကာသဂမနာဒိကံ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ။
ပုညဝတော ဣဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ရာဇာတိ ဓမ္မေန ပရေသံ ရဉ္ဇနတော ရာဇာ။ ရတနစက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ ဝေဟာသံ ဂစ္ဆတီတိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ စတုရင်္ဂိနိယာတိ ဟတ္ထိအဿရထပတ္တိသင်္ခါတစတုအင်္ဂဝတိယာ။ သေနာတိ တေသံ သမူဟမတ္တမေဝ။ အန္တမသောတိ ဟေဋ္ဌိမန္တတော။ အဿဗန္ဓာ နာမ အဿာနံ ရက္ခကာ။ ဂေါပုရိသာ နာမ ဂုန္နံ ရက္ခကာ။ ဥပါဒါယာတိ အဝိဿဇ္ဇေတွာ။ ဧဝံ တေသံ ဝေဟာသဂမနဉ္စ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ အတ္ထော။
ဇောတိကဿ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဇောတိကော နာမ ပုဗ္ဗေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ရာဇဂဟနဂရေ သေဋ္ဌိ။ တဿ ကိရ ဇာတဒိဝသေ သကလနဂရေ သဗ္ဗာဝုဓာနိ ဇလိံသု, သဗ္ဗေသံ ကာယာရုဠှာနိ အာဘရဏာနိပိ ပဇ္ဇလိတာနိ ဝိယ ဩဘာသံ မုဉ္စိံသု, နဂရံ ဧကပဇ္ဇောတံ အဟောသိ။ အထဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ သကလနဂရဿ ဧကဇောတိဘူတတ္တာ ဇောတိကောတိ နာမံ ကရိံသု။ အထဿ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ဂေဟကရဏတ္ထာယ ဘူမိတလေ သောဓိယမာနေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာဂန္တွာ သောဠသကရီသမတ္တေ ဌာနေ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ သတ္တရတနမယံ သတ္တဘူမိကံ ပါသာဒံ ဥဋ္ဌာပေသိ, ပါသာဒံ ပရိက္ခိပိတွာ သတ္တရတနမယေ သတ္တဒွါရကောဋ္ဌကယုတ္တေ သတ္တပါကာရေ ဥဋ္ဌာပေသိ, ပါကာရပရိယန္တေ စတုသဋ္ဌိ ကပ္ပရုက္ခေ ဥဋ္ဌာပေသိ, ပါသာဒဿ စတူသု ကဏ္ဏေသု ယောဇနိကတိဂါဝုတိကဒွိဂါဝုတိကဧကဂါဝုတိကာ စတဿော နိဓိကုမ္ဘိယော ဥဋ္ဌာပေသိ။ ပါသာဒဿ စတူသု ကဏ္ဏေသု တရုဏတာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏာ စတဿော သုဝဏ္ဏမယာ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိယော နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တာသံ မဏိမယာနိ ပတ္တာနိ သုဝဏ္ဏမယာနိ ပဗ္ဗာနိ အဟေသုံ။ သတ္တသု ဒွါရကောဋ္ဌကေသု ဧကေကသ္မိံ ဧကဒွိတိစတုပဉ္စဆသတ္တယက္ခသဟဿပရိဝါရာ သတ္တ ယက္ခာ အာရက္ခံ ဂဏှိံသု။
ဗိမ္ဗိသာရမဟာရာဇာ ပါသာဒါဒီနံ ဥဋ္ဌာနံ သုတွာ သေဋ္ဌိဆတ္တံ ပဟိဏိ။ သော ဇောတိကသေဋ္ဌီတိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော ဟုတွာ ဥတ္တရကုရုတော ဒေဝတာဟိ အာနေတွာ သိရိဂဗ္ဘေ နိသီဒါပိတာယ ဧကဉ္စ တဏ္ဍုလနာဠိံ တယော စ ဇောတိပါသာဏေ ဂဟေတွာ အာဂတာယ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ တသ္မိံ ပါသာဒေ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော ဝသိ။ တေသံ ယာဝဇီဝံ တာယ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၃။)ဧကတဏ္ဍုလနာဠိယာ ဘတ္တံ ပဟောသိ။ သစေ ကိရ တေ သကဋသတမ္ပိ တဏ္ဍုလာနံ ပူရေတုကာမာ ဟောန္တိ, သာ တဏ္ဍုလနာဠိယေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဘတ္တပစနကာလေ တဏ္ဍုလေ ဥက္ခလိယံ ပက္ခိပိတွာ တေသံ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ဌပေန္တိ။ ပါသာဏာ တာဝဒေဝ ပဇ္ဇလိတွာ ဘတ္တေ ပက္ကမတ္တေ နိဗ္ဗာယန္တိ။ တေနေဝ သညာဏေန ဘတ္တဿ ပက္ကဘာဝံ ဇာနန္တိ။ သူပေယျာဒိပစနကာလေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ တေသံ ဇောတိပါသာဏေဟိ အာဟာရော ပစ္စတိ, မဏိအာလောကေန ဝသန္တိ။ အဂ္ဂိဿ ဝါ ဒီပဿ ဝါ ဩဘာသမေဝ န ဇာနိံသု။ ဇောတိကဿ ကိရ ဧဝရူပါ သမ္ပတ္တီတိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။ မဟာဇနော ယာနာဒီဟိ ဒဿနတ္ထာယ အာဂစ္ဆတိ။ ဇောတိကသေဋ္ဌိ အာဂတာဂတာနံ ဥတ္တရကုရုတဏ္ဍုလာနံ ဘတ္တံ ဒါပေတိ, ‘‘ကပ္ပရုက္ခေဟိ ဝတ္ထာဘရဏာနိ ဂဏှန္တူ’’တိ အာဏာပေတိ, ‘‘ဂါဝုတိကနိဓိကုမ္ဘိယာ မုခံ ဝိဝရာပေတွာ ယာပနမတ္တံ ဂဏှန္တူ’’တိ အာဏာပေတိ။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိကေသု ဓနံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေသု နိဓိကုမ္ဘိယာ အင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဦနံ နာဟောသီတိ အယမဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။
ဇဋိလဿ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဇဋိလော နာမ ကဿပဿ ဘဂဝတော ဓာတုစေတိယေ ကတာဓိကာရော တက္ကသိလာယံ သေဋ္ဌိ။ တဿ ကိရ မာတာ ဗာရာဏသိယံ သေဋ္ဌိဓီတာ အဘိရူပါ အဟောသိ။ တံ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကကာလေ အာရက္ခနတ္ထာယ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိတလေ ဝါသယိံသု။ တံ ဧကဒိဝသံ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ဗဟိ ဩလောကိယမာနံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဝိဇ္ဇာဓရော ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသိနေဟော ဝါတပါနေန ပဝိသိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ သန္ထဝမကာသိ။ သာ တေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိ။ အထ နံ ဒါသီ ဒိသွာ ‘‘အမ္မ, ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဟောတု, ကဿစိ မာ အာစိက္ခီ’’တိ ဝုတ္တာ ဘယေန တုဏှီ အဟောသိ။ သာပိ ဒသမေ မာသေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ နဝဘာဇနံ အာဟရာပေတွာ တတ္ထ တံ ဒါရကံ နိပဇ္ဇာပေတွာ တံ ဘာဇနံ ပိဒဟိတွာ ဥပရိ ပုပ္ဖဒါမာနိ ဌပေတွာ ‘‘ဣမံ သီသေန ဥက္ခိပိတွာ ဂန္တွာ ဂင်္ဂါယ ဝိဿဇ္ဇေဟိ, ‘ကိံ ဣဒ’န္တိ စ ပုဋ္ဌာ ‘အယျာယ မေ ဗလိကမ္မ’န္တိ ဝဒေယျာသီ’’တိ ဒါသိံ အာဏာပေသိ။ သာ တထာ အကာသိ။ ဟေဋ္ဌာဂင်္ဂါယပိ ဒွေ ဣတ္ထိယော နှာယမာနာ တံ ဘာဇနံ ဥဒကေန အာဟရိယမာနံ ဒိသွာ ဧကာ ‘‘မယှေတံ ဘာဇန’’န္တိ အာဟ။ ဧကာ ‘‘ယံ ဧတဿ အန္တော, တံ မယှ’’န္တိ ဝတွာ ဘာဇနေ သမ္ပတ္တေ တံ အာဒါယ ထလေ ဌပေတွာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၄။)ဝိဝရိတွာ ဒါရကံ ဒိသွာ ဧကာ ‘‘မမ ဘာဇန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒါရကော မမေဝ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဧကာ ‘‘ယံ ဘာဇနဿ အန္တော, တံ မမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မမ ဒါရကော’’တိ အာဟ။ တာ ဝိဝဒမာနာ ဝိနိစ္ဆယံ ဂန္တွာ အမစ္စေသု ဝိနိစ္ဆိတုံ အသက္ကောန္တေသု ရညော သန္တိကံ အဂမံသု။ ရာဇာ တာသံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘တွံ ဒါရကံ ဂဏှ, တွံ ဘာဇန’’န္တိ အာဟ။ ယာယ ပန ဒါရကော လဒ္ဓေါ, သာ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာယိကာ ဟောတိ။ သာ တံ ဒါရကံ ‘‘ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿာမီ’’တိ ပေါသေသိ။ တဿ ဇာတဒိဝသေ ဂဗ္ဘမလဿ ဓောဝိတွာ အနပနီတတ္တာ ကေသာ ဇဋိတာ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ တေနဿ ဇဋိလောတေဝ နာမံ အကံသု။
တဿ ပဒသာ ဝိစရဏကာလေ ထေရော တံ ဂေဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဥပါသိကာ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ အာဟာရမဒါသိ။ ထေရော ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ဥပါသိကေ, ဒါရကော တေ လဒ္ဓေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ဣမာဟံ တုမှာကံ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿန္တိ ပေါသေသိ’’န္တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ တံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣမဿ ဂိဟိသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတုံ ပုညကမ္မ’’န္တိ ဩလောကေန္တော ‘‘မဟာပုညော သတ္တော မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿတိ, ဒဟရော ဧဝ စ တာဝ, ဉာဏမ္ပိ တာဝဿ ပရိပါကံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ အာဒါယ တက္ကသိလာယံ ဧကဿ ဥပဋ္ဌာကဿ ဂေဟံ အဂမာသိ။ သော ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ဌိတော ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ဒါရကော, ဘန္တေ, လဒ္ဓေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, ဥပါသက, ပဗ္ဗဇိဿတိ, ဒဟရော တာဝ တဝ သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ တံ ပုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ တဿ ပန ဂေဟေ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဘဏ္ဍကံ ဥဿန္နံ ဟောတိ။ သော ဂါမန္တရံ ဂစ္ဆန္တော သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဘဏ္ဍကံ အာပဏံ အာဟရိတွာ တဿ တဿ ဘဏ္ဍကဿ မူလံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဧတ္တကံ နာမ ဓနံ ဂဟေတွာ ဒဒေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။
တံ ဒိဝသံ နဂရပရိဂ္ဂါဟိကာ ဒေဝတာ အန္တမသော ဇီရကမရိစမတ္တကေနာပိ အတ္ထိကေ တဿေဝ အာပဏာဘိမုခေ ကရိံသု။ သော ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဥဿန္နဘဏ္ဍကံ ဧကဒိဝသေနေဝ ဝိက္ကိဏိ။ ကုဋုမ္ဗိကော အာဂန္တွာ အာပဏေ ကိဉ္စိ အဒိသွာ ‘‘သဗ္ဗံ တေ, တာတ, ဘဏ္ဍကံ နာသိတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘န နာသိတံ, တာတ, သဗ္ဗံ တုမှေဟိ ဝုတ္တနယေန ဝိက္ကိဏိတံ, ဣဒံ အသုကဿ မူလံ, ဣဒံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၅။)အသုကဿ မူလ’’န္တိ သဗ္ဗမူလံ တဿေဝ အပ္ပေသိ။ ကုဋုမ္ဗိကော ပသီဒိတွာ ‘‘အနဂ္ဃေါ ပုရိသော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဇီဝိတုံ သမတ္ထော’’တိ အတ္တနော ဝယပ္ပတ္တံ ဓီတရံ တဿ ဒတွာ ‘‘ဂေဟမဿ ကရောထာ’’တိ ပုရိသေ အာဏာပေတွာ နိဋ္ဌိတေ ဂေဟေ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ, အတ္တနော ဂေဟေ ဝသထာ’’တိ အာဟ။ အထဿ ဂေဟပဝိသနကာလေ ဧကေန ပါဒေန ဥမ္မာရေ အက္ကန္တမတ္တေ ဂေဟဿ ပစ္ဆိမဘာဂေ ဘူမိဋ္ဌာနေ အသီတိဟတ္ထော သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော ဥဋ္ဌဟိ။ ရာဇာ ကိရ ဇဋိလဿ ဂေဟေ ဘူမိံ ဘိန္ဒိတွာ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော ဥဋ္ဌိတောတိ သုတွာ တဿ သေဋ္ဌိဆတ္တံ ပေသေသိ။ သော ဇဋိလသေဋ္ဌိ နာမ အဟောသီတိ အယမဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။
မေဏ္ဍကဿ သေဋ္ဌိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ (မဟာဝ။ ၂၉၆) မေဏ္ဍကော နာမ ဝိပဿိမှိ ဘဂဝတိ ကတာဓိကာရော မဂဓရဋ္ဌေ ဘဒ္ဒိယနဂရေ သေဋ္ဌိ။ တဿ ကိရ ပစ္ဆိမဂေဟေ အဋ္ဌကရီသမတ္တေ ဌာနေ ဟတ္ထိအဿဥသဘပ္ပမာဏာ သုဝဏ္ဏမေဏ္ဍကာ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ပိဋ္ဌိယာ ပိဋ္ဌိံ ပဟရမာနာ ဥဋ္ဌဟိံသု, တေသံ မုခေသု ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ သုတ္တာနံ ဂေဏ္ဍုကာ ပက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ။ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီဟိ စ ဝတ္ထစ္ဆာဒနဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီဟိ စ အတ္ထေ သတိ တေသံ မုခတော ဂေဏ္ဍုကံ အပနေန္တိ။ ဧကဿပိ မေဏ္ဍကဿ မုခတော သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ ပဟောနကံ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတဝတ္ထစ္ဆာဒနဟိရညသုဝဏ္ဏံ နိက္ခမတိ။ တတော ပဋ္ဌာယေသ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌီတိ ပညာယီတိ အယမဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။
ဃောသိတဿ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဃောသိတော (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁) နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေ ကတာဓိကာရော သက္ကရဋ္ဌေ ကောသမ္ဗိယံ သေဋ္ဌိ။ သော ကိရ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ ကောသမ္ဗိယံ နဂရသောဘိနိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ တံ ဝိဇာတဒိဝသေ သုပ္ပေ သယာပေတွာ သင်္ကာရကူဋေ ဆဍ္ဍာပေသိ။ ဒါရကံ ကာကသုနခါ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ဧကော ပုရိသော တံ ဒိသွာဝ ပုတ္တသညံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓေါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ။ တဒါ ကောသမ္ဗိကသေဋ္ဌိ ပုရောဟိတံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ, အာစရိယ, အဇ္ဇ တေ တိထိကရဏနက္ခတ္တာဒယော ဩလောကိတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, မဟာသေဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဇနပဒဿ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ နဂရေ အဇ္ဇ ဇာတဒါရကော ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌိ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ တဒါ သေဋ္ဌိနော ဘရိယာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၆။)ဂရုဂဗ္ဘာ ဟောတိ, တသ္မာ သော သီဃံ ဂေဟံ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆ, ဇာနာဟိ နံ ဝိဇာတာ ဝါ, န ဝါ’’တိ။ ‘‘န ဝိဇာတာ’’တိ သုတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ကာဠိံ နာမ ဒါသိံ ပက္ကောသိတွာ သဟဿံ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, ဣမသ္မိံ နဂရေ ဥပဓာရေတွာ အဇ္ဇ ဇာတဒါရကံ ဂဏှိတွာ ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဥပဓာရေန္တီ တံ ဂေဟံ ဂန္တွာ တံ ဒါရကံ တံ ဒိဝသံ ဇာတံ ဉတွာ သဟဿံ ဒတွာ အာနေတွာ သေဋ္ဌိနော ဒဿေသိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘သစေ မေ ဓီတာ ဇာယိဿတိ, တာယ နံ သဒ္ဓိံ နိဝါသေတွာ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနဿ သာမိကံ ကရိဿာမိ။ သစေ ပုတ္တော ဇာယိဿတိ, ဃာတေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ တံ ဂေဟေ ဝဍ္ဎာပေသိ။
အထဿ ဘရိယာ ကတိပါဟစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ မမ ပုတ္တော သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ လဘိဿတိ။ ဣဒါနေဝ နံ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကာဠိံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ ဇေ, ဝဇတော ဂုန္နံ နိက္ခမနဝေလာယ ဝဇဒွါရမဇ္ဈေ ဣမံ တိရိယံ နိပဇ္ဇာပေဟိ, ဂါဝိယော နံ မဒ္ဒိတွာ မာရေဿန္တိ, မဒ္ဒိတာမဒ္ဒိတဘာဝံ ပနဿ ဉတွာ ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဂန္တွာ ဂေါပါလကေန ဝဇဒွါရေ ဝိဝဋမတ္တေယေဝ တံ တထာ နိပဇ္ဇာပေသိ။ ဂေါဂဏဇေဋ္ဌကော ဥသဘော အညသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခမန္တောပိ တံဒိဝသံ သဗ္ဗပဌမံ နိက္ခမိတွာ ဒါရကံ စတုန္နံ ပါဒါနံ အန္တရေ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ အနေကသတာ ဂါဝေါ ဥသဘဿ ဒွေ ပဿာနိ ဃံသန္တိယော နိက္ခမိံသု။ ဂေါပါလကောပိ ‘‘အယံ ဥသဘော ပုဗ္ဗေ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခမတိ, အဇ္ဇ ပန ပဌမံ နိက္ခမိတွာ ဒွါရမဇ္ဈေ နိစ္စလောဝ ဌိတော, ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂန္တွာ တဿ ဟေဋ္ဌာ နိပန္နံ ဒါရကံ ဒိသွာ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓေါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ။
ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, နံ ပုန ဣမံ သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ ပုန အာနေတွာ အဒါသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ အာဟ – ‘‘အမ္မ ကာဠိ, ဣမသ္မိံ နဂရေ ပဉ္စသကဋသတာနိ ပစ္စူသကာလေ ဥဋ္ဌာယ ဝါဏိဇ္ဇာယ ဂစ္ဆန္တိ, တွံ ဣမံ နေတွာ စက္ကမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေဟိ, ဂေါဏာ ဝါ နံ မဒ္ဒိဿန္တိ, စက္ကံ ဝါ ဆိန္ဒိဿတိ, ပဝတ္တိဉ္စဿ ဉတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ ဂန္တွာ စက္ကမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေသိ။ သာကဋိကဇေဋ္ဌကော ပုရတော အဟောသိ။ အထဿ ဂေါဏာ တံ ဌာနံ ပတွာ ဓုရံ ဆဍ္ဍေသုံ, ပုနပ္ပုနံ အာရောပေတွာ ပါဇိယမာနာပိ ပုရတော န ဂစ္ဆိံသု။ ဧဝံ တဿ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝါယမန္တဿေဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌဟိ။ သော ‘‘ကိံ နာမ ဂေါဏာ ကရိံသူ’’တိ မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ဘာရိယံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၇။)ဝတ ကမ္မ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓေါ’’တိ တုဋ္ဌမာနသော တံ ဂေဟံ နေသိ။
ကာဠီပိ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ အာဟ – ‘‘ဣဒါနိ နံ အာမကသုသာနံ နေတွာ ဂစ္ဆန္တရေ နိပဇ္ဇာပေဟိ, တတ္ထ သုနခါဒီဟိ ခါဒိတော, အမနုဿေန ဝါ ပဟဋော မရိဿတိ, မတာမတဘာဝဉ္စဿ ဇာနိတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ နေတွာ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဧကမန္တေ အဋ္ဌာသိ။ တံ သုနခါဒယော ဝါ အမနုဿော ဝါ ဥပသင်္ကမိတုံ နာသက္ခိံသု။ အထေကော အဇပါလော အဇာ ဂေါစရံ နေန္တော သုသာနပဿေန ဂစ္ဆတိ။ ဧကာ အဇာ ပဏ္ဏာနိ ခါဒမာနာ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိသိတွာ ဒါရကံ ဒိသွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဌတွာ ဒါရကဿ ထနံ အဒါသိ။ အဇပါလကေန ‘‘ဟေ ဟေ’’တိ သဒ္ဒေ ကတေပိ န နိက္ခမိ။ သော ‘‘ယဋ္ဌိယာ နံ ပဟရိတွာ နီဟရိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိဋ္ဌော ဇဏ္ဏုကေဟိ ဌတွာ ဒါရကံ ခီရံ ပါယန္တိံ ဒိသွာ ဒါရကေ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓေါ’’တိ အာဒါယ ပက္ကာမိ။
ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ အယ နံ သေဋ္ဌိ အာဟ – ‘‘အမ္မ, ဣမံ အာဒါယ စောရပပါတပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ ပပါတေ ခိပ, ပဗ္ဗတကုစ္ဆိယံ ပဋိဟညမာနော ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကော ဟုတွာ ဘူမိယံ ပတိဿတိ, မတာမတဘာဝဉ္စဿ ဉတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ တထာ နေတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌတွာ ခိပိ။ တံ ခေါ ပန ပဗ္ဗတကုစ္ဆိံ နိဿာယ မဟာဝေဠုဂုမ္ဗော ပဗ္ဗတာနုသာရေနေဝ ဝဍ္ဎိ, တဿ မတ္ထကံ ဃနဇာတော ဇိဉ္ဇုကဂုမ္ဗော အဝတ္ထရိ။ ဒါရကော ပတန္တော ကောဇဝေ ဝိယ တသ္မိံ ပတိ။ တံ ဒိဝသဉ္စ နဠကာရဇေဋ္ဌကဿ ဝေဏုဗလိ ပတ္တော ဟောတိ။ သော ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ တံ ဝေဠုဂုမ္ဗံ ဆိန္ဒိတုံ အာရဘိ။ တသ္မိံ စလိတေ ဒါရကော သဒ္ဒမကာသိ။ သော ဒါရကသဒ္ဒေါ ဝိယာတိ ဧကေန ပဿေန အဘိရုဟိတွာ တံ ဒိသွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓေါ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော အာဒါယ ဂတော။ ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။
သေဋ္ဌိနော ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တဿေဝ ဒါရကော ဝဍ္ဎိတော။ မဟာဃောသဝစနတ္တာ စဿ ဃောသိတောတေဝ နာမံ အဟောသိ။ သော သေဋ္ဌိနော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၈။)အက္ခိမှိ ကဏ္ဋကော ဝိယ ခါယိ, ဥဇုကံ ဩလောကေတုမ္ပိ န ဝိသဟိ။ အထဿ မရဏူပါယံ စိန္တေန္တော အတ္တနော ကုမ္ဘကာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ ‘‘ကဒါ အာဝါပံ အာလိမ္ပေဿသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သွေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ဣဒံ သဟဿံ ဂဏှိတွာ မမေကံ ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ သာမီ’’တိ? ‘‘ဧကော မေ အဝဇာတပုတ္တော အတ္ထိ, တံ တဝ သန္တိကံ ပေသိဿာမိ, အထ နံ ဂဗ္ဘံ ပဝေသေတွာ တိဏှာယ ဝါသိယာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ စာဋိယံ ပက္ခိပိတွာ အာဝါပေ ပဝေသေယျာသီတိ။ ဣဒံ တေ သဟဿံ သစ္စကာရသဒိသံ, ဥတ္တရိံ ပန တေ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ပစ္ဆာ ကရိဿာမီ’’တိ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
သေဋ္ဌိ ပုနဒိဝသေ ဃောသိတံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ဟိယျော မယာ ကုမ္ဘကာရော ဧကံ ကမ္မံ အာဏတ္တော, ဧဟိ, တွံ တာတ, တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝံ ဝဒေဟိ ‘ဟိယျော ကိရ မေ ပိတရာ အာဏတ္တံ ကမ္မံ နိပ္ဖါဒေဟီ’’’တိ ပဟိဏိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ အဂမာသိ။ တံ တတ္ထ ဂစ္ဆန္တံ ဣတရော သေဋ္ဌိနော ပုတ္တော ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဂုဠကကီဠံ ကီဠန္တော ဒိသွာ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပိတု သာသနံ ဂဟေတွာ ‘‘ကုမ္ဘကာရဿ သန္တိက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ, ဣမေ မံ ဒါရကာ ဗဟုလက္ခံ ဇိနိံသု, တံ မေ ပဋိဇိနိတွာ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ ပိတု ဘာယာမီ’’တိ။ ‘‘မာ ဘာယိ, ဘာတိက, အဟံ တံ သာသနံ ဟရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဗဟူဟိ ဇိတော ယာဝါဟံ အာဂစ္ဆာမိ, တာဝ မေ လက္ခံ ပဋိဇိနာဟီ’’တိ။ ဃောသိတော ကိရ ဂုဠကကီဠာယံ ဆေကော, တေန နံ ဧဝံ နိဗန္ဓိ။ သောပိ တံ ‘‘တေန ဟိ ဂန္တွာ ကုမ္ဘကာရံ ဝဒေဟိ ‘ပိတရာ ကိရ မေ ဟိယျော ဧကံ ကမ္မံ အာဏတ္တံ, တံ နိပ္ဖါဒေဟီ’’’တိ ဥယျောဇေသိ။ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တထာ အဝစ။ အထ နံ ကုမ္ဘကာရော သေဋ္ဌိနာ ဝုတ္တနိယာမေန မာရေတွာ အာဝါပေ ခိပိ။ ဃောသိတောပိ ဒိဝသဘာဂံ ကီဠိတွာ သာယနှသမယေဝ ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ, တာတ, န ဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော အဂတကာရဏဉ္စ ကနိဋ္ဌဿ ဂတကာရဏဉ္စ အာရောစေသိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ဓီ ဓီ’’တိ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိတွာ သကလသရီရေ ပက္ကုထိတလောဟိတော ဝိယ ဟုတွာ ‘‘အမ္ဘော ကုမ္ဘကာရ, မာ နာသယိ, မာ နာသယီ’’တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တော တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ကုမ္ဘကာရော တံ တထာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘သာမိ, မာ သဒ္ဒံ ကရိ, ကမ္မံ နိပ္ဖန္န’’န္တိ အာဟ။ သော ပဗ္ဗတေန ဝိယ မဟန္တေန သောကေန အဝတ္ထဋော ဟုတွာ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၉။)ဧဝံ သန္တေပိ ပန သေဋ္ဌိ တံ ဥဇုကံ ဩလောကေတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကိန္တိ နံ မာရေယျ’’န္တိ စိန္တေန္တော ‘‘မမ ဂါမသတေ အာယုတ္တကဿ သန္တိကံ ပေသေတွာ မာရာပေဿာမီ’’တိ ဥပါယံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မေ အဝဇာတပုတ္တော, ဣမံ မာရေတွာ ဝစ္စကူပေ ခိပတု, ဧဝဉ္စ ကတေ အဟံ မာတုလဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာနိဿာမီ’’တိ တဿ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ‘‘တာတ ဃောသိတ, အမှာကံ ဂါမသတေ အာယုတ္တကော အတ္ထိ, ဣမံ ပဏ္ဏံ ဟရိတွာ တဿ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ပဏ္ဏံ တဿ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိ။ သော ပန အက္ခရသမယံ န ဇာနာတိ။ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တံ မာရာပေန္တောဝ သေဋ္ဌိ မာရေတုံ နာသက္ခိ, ကိံ အက္ခရသမယံ သိက္ခာပေဿတိ။ သော အတ္တနော မရဏပဏ္ဏမေဝ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ နိက္ခမန္တော အာဟ – ‘‘ပါထေယျံ မေ, တာတ, နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ပါထေယျေန ကမ္မံ နတ္ထိ, အန္တရာမဂ္ဂေ အသုကဂါမေ နာမ မမ သဟာယကော သေဋ္ဌိ အတ္ထိ, တဿ ဃရေ ပါတရာသံ ကတွာ ပုရတော ဂစ္ဆာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခန္တော တံ ဂါမံ ပတွာ သေဋ္ဌိဃရံ ပုစ္ဆိတွာ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဇာယံ ပဿိ။ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘အန္တောနဂရတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဿ ပုတ္တောသီ’’တိ? ‘‘တုမှာကံ သဟာယသေဋ္ဌိနော, အမ္မာ’’တိ။ ‘‘တွံသိ ဃောသိတော နာမာ’’တိ? ‘‘အာမ, အမ္မာ’’တိ။ တဿာ သဟ ဒဿနေနေဝ တသ္မိံ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သေဋ္ဌိနော ပနေကာ ဓီတာ အတ္ထိ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ အဘိရူပါ ပါသာဒိကာ, တံ ရက္ခိတုံ ဧကမေဝ ပေသနကာရိကံ ဒါသိံ ဒတွာ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိမတလေ သိရိဂဗ္ဘေ ဝသာပေန္တိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ တသ္မိံ ခဏေ တံ ဒါသိံ အန္တရာပဏံ ပေသေသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိဇာယာ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အယျဓီတာယ ပေသနေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣတော တာဝ ဧဟိ, တိဋ္ဌတု ပေသနံ, ပုတ္တဿ မေ ပီဌကံ အတ္ထရိတွာ ဥဒကံ အာဟရိတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ တေလံ မက္ခိတွာ သယနံ အတ္ထရိတွာ ဒေဟိ, ပစ္ဆာ ပေသနံ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ အကာသိ။
အထ နံ စိရေနာဂတံ သေဋ္ဌိဓီတာ သန္တဇ္ဇေသိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘မာ မေ ကုဇ္ဈိ, သေဋ္ဌိပုတ္တော ဃောသိတော အာဂတော, တဿ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ အာဂတာမှီ’’တိ။ သေဋ္ဌိဓီတာယ ‘‘သေဋ္ဌိပုတ္တော ဃောသိတော’’တိ နာမံ သုတွာဝ ပုဗ္ဗသန္နိဝါသဝသေန ပေမံ ဆဝိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ ဌိတံ။ အထ နံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကုဟိံ သော အမ္မာ’’တိ? ‘‘သယနေ နိပန္နော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၀။)နိဒ္ဒါယတီ’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ ပနဿ ဟတ္ထေ ကိဉ္စီ’’တိ? ‘‘ဒုဿန္တေ ပဏ္ဏံ အတ္ထီ’’တိ။ သာ ‘‘ကိံ ပဏ္ဏံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ တသ္မိံ နိဒ္ဒါယန္တေ မာတာပိတူနံ အညဝိဟိတတာယ အပဿန္တာနံ ဩတရိတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ပဏ္ဏံ မောစေတွာ အာဒါယ အတ္တနော ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ အက္ခရသမယေ ကုသလတာယ တံ ပဏ္ဏံ ဝါစေတွာ ‘‘အဟော ဝတ ဗာလော အတ္တနော မရဏပဏ္ဏံ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ ဝိစရတိ, သစေ မယာ န ဒိဋ္ဌံ အဿ, နတ္ထိ တဿ ဇီဝိတ’’န္တိ။ တံ ပဏ္ဏံ ဖာလေတွာ နာသေတွာ သေဋ္ဌိဿ ဝစနေန အပရံ ပဏ္ဏံ လိခိ – ‘‘အယံ မမ ပုတ္တော ဃောသိတော နာမ, ဂါမသတတော ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ ဣမဿ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော ဓီတရာ သဒ္ဓိံ မင်္ဂလံ ကတွာ အတ္တနော ဝသနဂါမဿ မဇ္ဈေ ဒွိဘူမိကံ ဂေဟံ ကာရေတွာ ပါကာရပရိက္ခေပေန စေဝ ပုရိသဂုတ္တီဟိ စ သုသံဝိဟိတာရက္ခံ ကရောတု, မယှံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယာ ကတန္တိ သာသနံ ပေသေတု။ ဧဝံ ကတေ အဟံ မာတုလဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာနိဿာမီ’’တိ လိခိတွာ စ ပဏ္ဏံ သံဃရိတွာ ဒုဿန္တေယေဝဿ ဗန္ဓိ။
သော ဒိဝသဘာဂံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတွာ ပက္ကာမိ, ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ တံ ဂါမံ ဂန္တွာ အာယုတ္တကံ ဂါမကိစ္စံ ကရောန္တမေဝ ပဿိ။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပိတရာ မေ တုမှာကံ ပဏ္ဏံ ပေသိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ဝါစေတွာ တုဋ္ဌမာနသော ‘‘ပဿထ, ဘော, မမ သာမိနော မယိ သိနေဟံ ကတွာ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ မင်္ဂလံ ကရောတူ’’တိ မမ သန္တိကံ ပဟိဏိ။ ‘‘သီဃံ ဒါရုအာဒီနိ အာဟရထာ’’တိ ဂဟပတိကေ အာဏာပေတွာ ဂါမမဇ္ဈေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဂေဟံ ကာရာပေတွာ ဂါမသတတော ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော ဓီတရံ အာနေတွာ မင်္ဂလံ ကတွာ သေဋ္ဌိဿ သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယာ ကတ’’န္တိ။
တံ သုတွာ သေဋ္ဌိနော ‘‘ယံ ကာရေမိ, တံ န ဟောတိ။ ယံ န ကာရေမိ, တံ ဟောတီ’’တိ မဟန္တံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ပုတ္တသောကေန သဒ္ဓိံ သော သောကော ဧကတော ဟုတွာ ကုစ္ဆိဒါဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ အတိသာရံ ဇနေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာပိ ‘‘သစေ ကောစိ သေဋ္ဌိနော သန္တိကာ အာဂစ္ဆတိ, မမ အကထေတွာ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ပဌမတရံ မာ ကထေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ သေဋ္ဌိပိ ခေါ ‘‘န ဒါနိ ဒုဋ္ဌပုတ္တံ မမ သာပတေယျဿ သာမိကံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကံ အာယုတ္တကံ အာဟ – ‘‘မာတုလ, ပုတ္တံ မေ ဒဋ္ဌုကာမောမှိ, ဧကံ ပါဒမူလိကံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၁။)ပေသေတွာ ဧကံ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ပေသေတွာ မမ ပုတ္တံ ပက္ကောသာပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဏ္ဏံ ဒတွာ ဧကံ ပုရိသံ ပေသေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ သေဋ္ဌိဿ ဗလဝဂိလာနကာလေ ဃောသိတကုမာရံ အာဒါယ အဂမာသိ။ သေဋ္ဌိ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ ပိတရိ ကာလင်္ကတေ ပိတရာ ဘုတ္တဘောဂံ ဒတွာ သဗ္ဗသတေန သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ ဃောသိတသေဋ္ဌိ နာမ ဟုတွာ မဟာသမ္ပတ္တိယံ ဌိတော သေဋ္ဌိဓီတာယ ကာဠိယာ ဝစနေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သတ္တသု ဌာနေသု အတ္တနော မရဏမုတ္တဘာဝံ ဉတွာ ဒေဝသိကံ သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒါနံ ပဋ္ဌပေသီတိ။ ဧဝမဿ သတ္တသု ဌာနေသု အရောဂဘာဝေါ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ တတ္ထ ဂဟန္တိ ဂေဟံ ဝုစ္စတိ, ဂဟေ ပတိ ဂဟပတိ။ မဟာသာလကုလေ အဓိပတိဿေတံ နာမံ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ဃောသိတာနန္တရံ မေဏ္ဍကော လိခိတော။
ပဉ္စန္နံ မဟာပုညာနံ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ ပုညိဒ္ဓိ ပဉ္စန္နံ မဟာပုညာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ မဟာပုညာ နာမ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ, တဿ ဘရိယာ စန္ဒပဒုမာ, ပုတ္တော ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိ, သုဏိသာ သုမနဒေဝီ, ဒေါသော ပုဏ္ဏော နာမာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဇနာ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေ ကတာဓိကာရာ။ တေသု မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ အဍ္ဎတေရသာနိ ကောဋ္ဌသတာနိ သောဓာပေတွာ သီသံ နှာတော ဒွါရေ နိသီဒိတွာ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကေတိ, အာကာသတော ရတ္တသာလိဓာရာ ဩပတိတွာ သဗ္ဗကောဋ္ဌေ ပူရေတိ။ တဿ ဘရိယာ တဏ္ဍုလံ ဧကနာဠိမတ္တံ ဂဟေတွာ ဘတ္တံ ပစာပေတွာ ဧကသ္မိံ သူပဗျဉ္ဇနကေ သူပံ ကာရေတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗေ ဘတ္တေန အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဃောသာပေတွာ ပက္ကောသာပေတွာ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ အာဒါယ အာဂတာဂတာနံ ဥပနီတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဒေတိ, သကလဒိဝသမ္ပိ ဒေန္တိယာ ကဋစ္ဆုနာ သကိံ ဂဟိတဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ပညာယတိ။ တဿ ပုတ္တော သီသံ နှာတော သဟဿတ္ထဝိကံ အာဒါယ ‘‘ကဟာပဏေဟိ အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဃောသာပေတွာ အာဂတာဂတာနံ ဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဒေတိ။ ထဝိကာယ ကဟာပဏသဟဿမေဝ ဟောတိ။ တဿ သုဏိသာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ စတုဒေါဏိကံ ဝီဟိပိဋကံ အာဒါယ အာသနေ နိသိန္နာ ‘‘ဗီဇဘတ္တေန အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဃောသာပေတွာ အာဂတာဂတာနံ ဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဒေတိ, ပိဋကံ ယထာပူရိတမေဝ ဟောတိ။ တဿ ဒါသော သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၂။)သုဝဏ္ဏယုဂေ သုဝဏ္ဏယောတ္တေဟိ ဂေါဏေ ယောဇေတွာ သုဝဏ္ဏပတောဒယဋ္ဌိံ အာဒါယ ဂေါဏာနံ ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကာနိ ဒတွာ ဝိသာဏေသု သုဝဏ္ဏကောသကေ ပဋိမုဉ္စိတွာ ခေတ္တံ ဂန္တွာ ပါဇေတိ, ဣတော တိဿော, ဣတော တိဿော, မဇ္ဈေ ဧကာတိ သတ္တ သီတာယော ဘိဇ္ဇိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ဘတ္တဗီဇဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီသု ယထာရုစိတံ သေဋ္ဌိဂေဟတောယေဝ ဂဏှိံသု။ အနုက္ကမေန ပန ဘဒ္ဒိယနဂရံ အနုပ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာယ ပဉ္စ မဟာပုညာ စ ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိဿ ဓီတာ ဝိသာခါ စ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိံသု။ အယံ ပန နေသံ ပဉ္စန္နံ မဟာပုညာနံ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ သင်္ခေပေန ပန ပရိပါကဂတေ ပုညသမ္ဘာရေ ဣဇ္ဈနကဝိသေသော ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။
ဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဣဇ္ဈနာကာရံ ဂန္ဓာရိဝိဇ္ဇံ ဝါ ဥပစာရသိဒ္ဓံ ပတ္ထိတသိဒ္ဓံ အညံ ဝါ ဝိဇ္ဇံ ဓာရေန္တီတိ ဝိဇ္ဇာဓရာ။ ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပ္ပေတွာတိ ယထောပစာရံ ဝိဇ္ဇံ မုခေန ပရိဝတ္တေတွာ။ သေသံ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ။
သမ္မာပယောဂိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဣဇ္ဈနာကာရမတ္တံ ပုစ္ဆိတွာ အညဿ ဝိသေသဿ အဘာဝတော ‘‘ကတမာ’’တိ အပုစ္ဆိတွာ ပကာရမတ္တမေဝ ပုစ္ဆန္တေန ‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆာ ကတာ, တထေဝ ‘‘ဧဝ’’န္တိ နိဂမနံ ကတံ။ ဧတ္ထ စ ပဋိပတ္တိသင်္ခါတဿေဝ သမ္မာပယောဂဿ ဒီပနဝသေန ပုရိမပါဠိသဒိသာဝ ပါဠိ အာဂတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သကဋဗျူဟာဒိကရဏဝသေန ယံကိဉ္စိ သံဝိဒဟနံ ယံကိဉ္စိ သိပ္ပကမ္မံ ယံကိဉ္စိ ဝေဇ္ဇကမ္မံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ဥဂ္ဂဟဏံ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ ဥဂ္ဂဟဏံ, အန္တမသော ကသနဝပနာဒီနိ ဥပါဒါယ တံ တံ ကမ္မံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တဝိသေသော တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီတိ အာဂတာတိ။
ဣဒ္ဓိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ အဘိသမယကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၉။ ဣဒါနိ ဣဒ္ဓိကထာနန္တရံ ပရမိဒ္ဓိဘူတံ အဘိသမယံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ အဘိသမယကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ အဘိသမယောတိ သစ္စာနံ အဘိမုခေန သမာဂမော, ပဋိဝေဓောတိ အတ္ထော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၃။)ကေန အဘိသမေတီတိ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘ဧဝံ မဟတ္ထိယော ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာဘိသမယော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၇၄) သုတ္တပဒေသု ယော သော အဘိသမယောတိ ဝုတ္တော, တသ္မိံ အဘိသမယေ ဝတ္တမာနေ အဘိသမေတာ ပုဂ္ဂလော ကေန ဓမ္မေန သစ္စာနိ အဘိသမေတိ, အဘိမုခေါ ဟုတွာ သမာဂစ္ဆတိ, ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ အယံ တာဝ စောဒကဿ ပုစ္ဆာ။ စိတ္တေန အဘိသမေတီတိ စိတ္တံ ဝိနာ အဘိသမယာဘာဝတော တထာ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ဟဉ္စီတိအာဒိ ပုန စောဒနာ။ ဟဉ္စိ ယဒီတိ အတ္ထော။ ‘‘စိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တေန ဟိ အညာဏီ အဘိသမေတီတိ အာဟ။ န အညာဏီ အဘိသမေတီတိ စိတ္တမတ္တေနေဝ အဘိသမယာဘာဝတော ပဋိက္ခေပေါ။ ဉာဏေန အဘိသမေတီတိ ပဋိညာ။ ပုန ဟဉ္စီတိအာဒိ ‘‘ဉာဏေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညာဏီ အစိတ္တကောတိ စောဒနာ။ န အစိတ္တကော အဘိသမေတီတိ အစိတ္တကဿ အဘိသမယာဘာဝတော ပဋိက္ခေပေါ။ စိတ္တေန စာတိအာဒိ ပဋိညာ။ ပုန ဟဉ္စီတိအာဒိ သဗ္ဗစိတ္တဉာဏသာဓာရဏဝသေန စောဒနာ။ သေသစောဒနာဝိဿဇ္ဇနေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ပရတော ပန ကမ္မဿကတစိတ္တေန စ ဉာဏေန စာတိ ကမ္မဿကာ သတ္တာတိ ဧဝံ ကမ္မဿကတာယ ပဝတ္တစိတ္တေန စ ဉာဏေန စ။ သစ္စာနုလောမိကစိတ္တေန စ ဉာဏေန စာတိ သစ္စပဋိဝေဓဿ အနုကူလတ္တာ သစ္စာနုလောမိကသင်္ခါတေန ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန စ ဝိပဿနာဉာဏေန စ။ ကထန္တိ ယထာ အဘိသမယော ဟောတိ, တထာ ကထေတုကမျတာ ပုစ္ဆာ။ ဥပ္ပါဒါဓိပတေယျန္တိ ယသ္မာ စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒေ အသတိ စေတသိကာနံ ဥပ္ပါဒေါ နတ္ထိ။ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏဉှိ စိတ္တံ တေန သဟ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စေတသိကာ ကထံ အာရမ္မဏေ အဂ္ဂဟိတေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ။ အဘိဓမ္မေပိ စိတ္တုပ္ပါဒေနေဝ စေတသိကာ ဝိဘတ္တာ, တသ္မာ မဂ္ဂဉာဏဿ ဥပ္ပါဒေ အဓိပတိဘူတံ စိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဉာဏဿာတိ မဂ္ဂဉာဏဿ။ ဟေတု ပစ္စယော စာတိ ဇနကော စ ဥပတ္ထမ္ဘကော စ။ တံသမ္ပယုတ္တန္တိ တေန ဉာဏေန သမ္ပယုတ္တံ။ နိရောဓဂေါစရန္တိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ။ ဒဿနာဓိပတေယျန္တိ သေသာနံ ဒဿနကိစ္စာဘာဝါ နိဗ္ဗာနဒဿနေ အဓိပတိဘူတံ။ စိတ္တဿာတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ။ တံသမ္ပယုတ္တန္တိ တေန စိတ္တေန သမ္ပယုတ္တံ။
֍ * ၂၀။ ယသ္မာ ဧတမ္ပိ ပရိယာယံ, န ကေဝလံ စိတ္တဉာဏေဟိယေဝ အဘိသမယော, အထ ခေါ သဗ္ဗေပိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တစိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၄။)သစ္စာဘိသမယကိစ္စသာဓနဝသေန အဘိသမယော နာမ ဟောန္တိ, တသ္မာ တမ္ပိ ပရိယာယံ ဒဿေတုကာမော ကိံ နု ဧတ္တကောယေဝ အဘိသမယောတိ ပုစ္ဆိတွာ န ဟီတိ တံ ဝစနံ ပဋိက္ခိပိတွာ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေတိအာဒိမာဟ။ ဒဿနာဘိသမယောတိ ဒဿနဘူတော အဘိသမယော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သစ္စာတိ သစ္စဉာဏာနိ။ မဂ္ဂဉာဏမေဝ နိဗ္ဗာနာနုပဿနဋ္ဌေန ဝိပဿနာ။ ဝိမောက္ခောတိ မဂ္ဂဝိမောက္ခော။ ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂဉာဏမေဝ။ ဝိမုတ္တီတိ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ။ နိဗ္ဗာနံ အဘိသမီယတီတိ အဘိသမယော, သေသာ အဘိသမေန္တိ ဧတေဟီတိ အဘိသမယာ။
֍ * ၂၁။ ပုန မဂ္ဂဖလဝသေန အဘိသမယံ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေတုံ ကိံ နူတိအာဒိမာဟ။ ဖလက္ခဏေ ပနေတ္ထ ယသ္မာ သမုစ္ဆေဒနဋ္ဌေန ခယေ ဉာဏံ န လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဋ္ဌေန အနုပ္ပါဒေ ဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ပန ယထာနုရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ကိလေသပ္ပဟာနေ သတိ အဘိသမယော ဟောတိ, အဘိသမယေ စ သတိ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဟောတိ, တသ္မာ စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဒဿေတုကာမော ယွာယန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယွာယန္တိ ယော အယံ မဂ္ဂဋ္ဌော အရိယပုဂ္ဂလော။ ဧဝမာဒိကာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ ဝစနာနိ စောဒကဿ ပုစ္ဆာ။ ပုန အတီတေ ကိလေသေ ပဇဟတီတိ ဣဒံ စောဒနာယ ဩကာသဒါနတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ခီဏန္တိ ဘင်္ဂဝသေန ခီဏံ။ နိရုဒ္ဓန္တိ သန္တာနဝသေန ပုနပ္ပုနံ အနုပ္ပတ္တိယာ နိရုဒ္ဓံ။ ဝိဂတန္တိ ဝတ္တမာနက္ခဏတော အပဂတံ။ ဝိဂမေတီတိ အပဂမယတိ။ အတ္ထင်္ဂတန္တိ အဘာဝံ ဂတံ။ အတ္ထင်္ဂမေတီတိ အဘာဝံ ဂမယတိ။ တတ္ထ ဒေါသံ ဒဿေတွာ န အတီတေ ကိလေသေ ပဇဟတီတိ ပဋိက္ခိတ္တံ။ အနာဂတစောဒနာယ အဇာတန္တိ ဇာတိံ အပ္ပတ္တံ။ အနိဗ္ဗတ္တန္တိ သဘာဝံ အပ္ပတ္တံ။ အနုပ္ပန္နန္တိ ဥပ္ပါဒတော ပဘုတိ ဥဒ္ဓံ န ပဋိပန္နံ။ အပါတုဘူတန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေန စိတ္တဿ အပါတုဘူတံ။ အတီတာနာဂတေ ပဇဟတော ပဟာတဗ္ဗာနံ နတ္ထိတာယ အဖလော ဝါယာမော အာပဇ္ဇတီတိ တဒုဘယမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ရတ္တော ရာဂံ ပဇဟတီတိ ဝတ္တမာနေန ရာဂေန ရတ္တော တမေဝ ရာဂံ ပဇဟတိ။ ဝတ္တမာနကိလေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ထာမဂတောတိ ထိရသဘာဝံ ဂတော။ ကဏှသုက္ကာတိ အကုသလာ စ ကုသလာ စ ဓမ္မာ ယုဂနဒ္ဓါ သမမေဝ ဝတ္တန္တီတိ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ သံကိလေသိကာတိ ဧဝံ သံကိလေသာနံ သမ္ပယုတ္တဘာဝေ သတိ သံကိလေသေ နိယုတ္တာ မဂ္ဂဘာဝနာ ဟောတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပဇဟတော ဝါယာမေန သဒ္ဓိံ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၅။)ပဟာတဗ္ဗာနံ အတ္ထိတာယ သံကိလေသိကာ စ မဂ္ဂဘာဝနာ ဟောတိ, ဝါယာမော စ အဖလော ဟောတိ။ န ဟိ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကိလေသာနံ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တတာ နာမ အတ္ထီတိ။
န ဟီတိ စတုဓာ ဝုတ္တဿ ဝစနဿ ပဋိက္ခေပေါ။ အတ္ထီတိ ပဋိဇာနနံ။ ယထာ ကထံ ဝိယာတိ အတ္ထိဘာဝဿ ဥဒါဟရဏဒဿနတ္ထံ ပုစ္ဆာ။ ယထာ အတ္ထိ, တံ ကေန ပကာရေန ဝိယ အတ္ထိ, ကိံ ဝိယ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ သေယျထာပီတိ ယထာ နာမ။ တရုဏရုက္ခောတိ ဖလဒါယကဘာဝဒီပနတ္ထံ တရုဏဂ္ဂဟဏံ။ အဇာတဖလောတိ ဖလဒါယကတ္တေပိ သတိ ဖလဂ္ဂဟဏတော ပုရေကာလဂ္ဂဟဏံ။ တမေနန္တိ တံ ရုက္ခံ။ ဧနန္တိ နိပါတမတ္တံ, တံ ဧတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ မူလံ ဆိန္ဒေယျာတိ မူလတော ဆိန္ဒေယျ။ အဇာတဖလာတိ အဇာတာနိ ဖလာနိ။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ ဧဝံ။ ဥပ္ပါဒေါ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနာတိ စတူဟိပိ ပစ္စုပ္ပန္နခန္ဓသန္တာနမေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိဉှိ ခန္ဓသန္တာနေ ယံ ယံ မဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန တေန မဂ္ဂဉာဏေန ပဟာတဗ္ဗာနံ ကိလေသာနံ တံ ခန္ဓသန္တာနံ အဗီဇံ ဟောတိ, တဿ အဗီဇဘူတတ္တာ တပ္ပစ္စယာ တေ တေ ကိလေသာ အနုပ္ပန္နာ ဧဝ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ အနိစ္စာဒိတော အာဒီနဝံ ဒိသွာ။ အနုပ္ပါဒေါတိအာဒီဟိ စတူဟိ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝုတ္တံ။ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ဟေတုနိရောဓာ ဒုက္ခနိရောဓောတိ ကိလေသာနံ ဗီဇဘူတဿ သန္တာနဿ အနုပ္ပါဒနိရောဓာ အနာဂတက္ခန္ဓဘူတဿ ဒုက္ခဿ ဟေတုဘူတာနံ ကိလေသာနံ အနုပ္ပါဒနိရောဓော ဟောတိ။ ဧဝံ ဒုက္ခဿ ဟေတုဘူတကိလေသာနံ အနုပ္ပါဒနိရောဓာ ဒုက္ခဿ အနုပ္ပါဒနိရောဓော ဟောတိ။ ဧဝံ ကိလေသပ္ပဟာနယုတ္တိသဗ္ဘာဝတော ဧဝ အတ္ထိ မဂ္ဂဘာဝနာတိအာဒိမာဟ။ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၃၂) ပန ‘‘ဧတေန ကိံ ဒီပိတံ ဟောတိ? ဘူမိလဒ္ဓါနံ ကိလေသာနံ ပဟာနံ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဘူမိလဒ္ဓါ ပန ကိံ အတီတာ အနာဂတာ, ဥဒါဟု ပစ္စုပ္ပန္နာတိ? ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နာယေဝ နာမာ’’တိ ဝတွာ ကထိတကိလေသပ္ပဟာနဿ ဝိတ္ထာရကထာ သုတမယဉာဏကထာယ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဣဓ ပန မဂ္ဂဉာဏေန ပဟာတဗ္ဗာ ကိလေသာယေဝ အဓိပ္ပေတာတိ။
အဘိသမယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၆။)၄။ ဝိဝေကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၂။ ဣဒါနိ ပဟာနာဝသာနာယ အဘိသမယကထာယ အနန္တရံ ပဟာနာကာရံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိဝေကကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ ယေ ကေစီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ ဗလကရဏီယာတိ ဦရုဗလေန ဗာဟုဗလေန ကတ္တဗ္ဗာ။ ကမ္မန္တာတိ ဓာဝနလင်္ဃနကသနဝပနာဒီနိ ကမ္မာနိ။ ကရီယန္တီတိ ဗလဝန္တေဟိ ကရီယန္တိ။ သီလံ နိဿာယာတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ နိဿယံ ကတွာ။ ဘာဝေတီတိ ဘိန္နသီလဿ ဘာဝနာဘာဝတော ဣဓ ပန လောကိယလောကုတ္တရာ မဂ္ဂဘာဝနာ အဓိပ္ပေတာတိ။ ဝိဝေကနိဿိတန္တိ တဒင်္ဂဝိဝေကံ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကံ နိဿရဏဝိဝေကံ နိဿိတံ။ ဝိဝေကောတိ ဝိဝိတ္တတာ။ အယဉှိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာနုယုတ္တော ယောဂီ ဝိပဿနာက္ခဏေ ကိစ္စတော တဒင်္ဂဝိဝေကနိဿိတံ, အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတံ, မဂ္ဂက္ခဏေ ကိစ္စတော သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိဿိတံ, အာရမ္မဏတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတံ ဘာဝေတိ။ ဧသ နယော ဝိရာဂနိဿိတာဒီသု။ ဝိဝေကောယေဝ ဟိ ဝိရဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝိရာဂေါ, နိရောဓဋ္ဌေန နိရောဓော, ဝေါသဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝေါသဂ္ဂေါ။ အထ ဝါ ကိလေသေဟိ ဝိဝိတ္တတ္တာ ဝိဝေကော, ကိလေသေဟိ ဝိရတ္တတ္တာ ဝိရာဂေါ, ကိလေသာနံ နိရုဒ္ဓတ္တာ နိရောဓော, ကိလေသာနဉ္စ ပရိစ္စတ္တတ္တာ ဝိဿဋ္ဌတ္တာ, နိဗ္ဗာနေစတ္တဿ စ ဝိဿဋ္ဌတ္တာ ဝေါသဂ္ဂေါ။ ဝေါသဂ္ဂေါ ပန ဒုဝိဓော ပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂေါ စ ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂေါ စ။ တတ္ထ ပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂေါတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂဝသေန, မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနံ။ ပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂေါတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ တန္နိန္နဘာဝေန, မဂ္ဂက္ခဏေ အာရမ္မဏကရဏေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဣမသ္မိံ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကေ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယေ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ဟိ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု ဧကေကော ဓမ္မော ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ကိလေသေ စ ပရိစ္စဇတိ, နိဗ္ဗာနဉ္စ ပက္ခန္ဒတိ။ ဝေါသဂ္ဂပရိဏာမိန္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန ဝေါသဂ္ဂတ္ထံ ပရိဏာမိတံ ပရိဏတံ, ပရိပစ္စိတံ ပရိပက္ကဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယမ္ပိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာနုယုတ္တော ဘိက္ခု ယထာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု ဧကေကော ဓမ္မော ကိလေသပရိစ္စာဂဝေါသဂ္ဂတ္ထဉ္စ နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနဝေါသဂ္ဂတ္ထဉ္စ ပရိပစ္စတိ, ယထာ စ ပရိပက္ကော ဟောတိ, တထာ နံ ဘာဝေတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၇။)֍ * ၂၃။ ဗီဇဂါမဘူတဂါမာတိ ဧတ္ထ မူလဗီဇံ ခန္ဓဗီဇံ အဂ္ဂဗီဇံ ဖဠုဗီဇံ ဗီဇဗီဇန္တိ (ပါစိ။ ၉၁) ပဉ္စဝိဓံ ဗီဇံ, ဗီဇဂါမော နာမ ဗီဇသမူဟောတိ အတ္ထော။ တဒေဝ ပန သမ္ပန္နနီလင်္ကုရပါတုဘာဝတော ပဋ္ဌာယ ဘူတဂါမော နာမ, ဘူတာနံ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တမူလနီလင်္ကုရာနံ သမူဟောတိ အတ္ထော။ ဒေဝတာပရိဂ္ဂဟေ သတိ နီလင်္ကုရကာလတော ပဘုတိ ဟောတီတိ တေသံ ဒေဝတာသင်္ခါတာနံ ဘူတာနံ ဂါမောတိပိ ဘူတဂါမောတိ ဝဒန္တိ။ ဝုဒ္ဓိန္တိ အင်္ကုရာဒိဝသေန။ ဝိရုဠှိန္တိ ခန္ဓာဒိဝသေန။ ဝေပုလ္လန္တိ ပုပ္ဖါဒိဝသေန။ ဓမ္မေသု ပန ဝုဒ္ဓိန္တိ အပုဗ္ဗဓမ္မပ္ပဝတ္တိဝသေန။ ဝိရုဠိန္တိ သကိစ္စကရဏသာဓနဝသေန။ ဝေပုလ္လန္တိ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန ဝိပုလဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဝိပုလတ္တန္တိပိ ပါဌော။ အထ ဝါ ဧတာနိ တီဏိ ပဒါနိ သီလသမာဓိပညာဟိပိ ယောဇေန္တိ။
မဂ္ဂင်္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၂၄။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာတိ သာမိဝစနံ။ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနေသု လောကိယဝိရတိသမ္ပယုတ္တစိတ္တေ စ ယထာယောဂံ သမ္ပယောဂတော စ အာရမ္မဏတော စ ဝတ္တမာနာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သာမညလက္ခဏတော ဧကီဘူတာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကောတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဒူရီကရဏဝသေန ဝိဝေကော။ ကေသံ? နီဝရဏာနံ။ တဿ ပဌမံ ဈာနံ ဘာဝယတောတိအာဒိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ဝုတ္တေ သေသဇ္ဈာနာနိပိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ဈာနေသုပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိဝေကော နာမ ဟောတိ။ တဒင်္ဂဝိဝေကောတိ တေန တေန ဝိပဿနာဉာဏင်္ဂေန ဝိဝေကော။ ဒိဋ္ဌိဂတာနန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိဝေကဿ ဒုက္ကရတ္တာ ပဓာနတ္တာ စ ဒိဋ္ဌိဝိဝေကောဝ ဝုတ္တော။ တသ္မိံ ဝုတ္တေ နိစ္စသညာဒိဝိဝေကောပိ ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သမာဓိန္တိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တသမာဓိံ။ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကောတိ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒေန ဝိဝေကော။ လောကုတ္တရံ ခယဂါမိမဂ္ဂန္တိ ခယသင်္ခါတနိဗ္ဗာနဂါမိလောကုတ္တရမဂ္ဂံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကောတိ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ ဝိဝေကော။ နိဿရဏဝိဝေကောတိ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿရဏဘူတော သင်္ခါရဝိဝေကော။ ဆန္ဒဇာတော ဟောတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာတဓမ္မဆန္ဒော ဟောတိ။ သဒ္ဓါဓိမုတ္တောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝ သဒ္ဓါယ အဓိမုတ္တော ဟောတိ။ စိတ္တဉ္စဿ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝ စိတ္တဉ္စ အဿ ယောဂိဿ သုအဓိဋ္ဌိတံ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ။ ဣတိ ဆန္ဒော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၈။)သဒ္ဓါ စိတ္တန္တိ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပန္နဝိဝေကာနံ ဥပနိဿယတ္တာ နိဿယာ နာမ။ ကေစိ ပန ‘‘စိတ္တဉ္စဿ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ သမာဓိ ဝုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိရာဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
နိရောဓဝါရေ ပန နိရောဓသဒ္ဒတော အညံ ပရိယာယဝစနံ ဒဿေန္တေန အမတာ ဓာတူတိ ဝုတ္တံ, သေသေသု နိရောဓော နိဗ္ဗာနန္တိ ဥဘယတ္ထာပိ နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဒွါဒသ နိဿယာတိ ဆန္ဒသဒ္ဓါစိတ္တာနိယေဝ ဝိဝေကာဒီသု စတူသု ဧကေကသ္မိံ တယော တယော ကတွာ ဒွါဒသ နိဿယာ ဟောန္တိ။
֍ * ၂၅။ သမ္မာသင်္ကပ္ပဝါယာမသတိသမာဓီနမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာ ဇီဝါနံ ပန ဈာနက္ခဏေ ဝိပဿနာက္ခဏေ စ အဘာဝါ ဈာနဝိပဿနာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပရဘာဂဝသေန ဝတ္တမာနာ ဝိရတိယော ဈာနဝိပဿနာ သန္နိဿိတာ ကတွာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နီဝရဏာနံ ဒိဋ္ဌိဂတာနဉ္စ ဝိဝေကဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂါ တထာ ပဝတ္တမာနာနံ ဝိရတီနံ ဝိဝေကာဒယော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ အဋ္ဌကနိပါတေ ‘‘တတော, တွံ ဘိက္ခု, ဣမံ သမာဓိံ သဝိတက္ကံ သဝိစာရမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ, အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ, အဝိတက္ကံ အဝိစာရမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ, သပ္ပီတိကမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ, နိပ္ပီတိကမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ, သာတသဟဂတမ္ပိ ဘာဝေယျာသိ, ဥပေက္ခာသဟဂတမ္ပိ ဘာဝေယျာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၆၃) မေတ္တာဒယော ကာယာနုပဿနာဒယော စ နိယကဇ္ဈတ္တမူလသမာဓိဝသေန စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနိကာ ဝိယ ဝုတ္တာ, ဧဝမိဓာပိ ပုဗ္ဗဘာဂပရဘာဂဝသေန ဝိရတိယော ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယမတ္တံ ဂဟေတွာ န ဘဂဝါ အဗ္ဘာစိက္ခိတဗ္ဗော။ ဂမ္ဘီရဉှိ ဗုဒ္ဓဝစနံ, အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ အဓိပ္ပါယတော ဂဟေတဗ္ဗံ။
၂၆-၂၇။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဗလဣန္ဒြိယဝါရေသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
ဝိဝေကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ စရိယာကထာဝဏ္ဏနာ
၂၈-၂၉။ ဣဒါနိ ဝိဝေကကထာနန္တရံ ပရမဝိဝေကဘူတဿ နိဿရဏဝိဝေကသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကရဏီယဿ သစ္ဆိကိရိယောပါယဒဿနတ္ထံ,
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၉။)တထာ သစ္ဆိကတနိရောဓဿ လောကဟိတသုခကိရိယာကရဏဒဿနတ္ထဉ္စ ဣန္ဒြိယကထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌာပိ စရိယာကထာ ပုန ကထိတာ။ တဿာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဣန္ဒြိယကထာယ ကထိတာယေဝါတိ။
စရိယာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ပါဋိဟာရိယကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၀။ ဣဒါနိ လောကတ္ထစရိယာပရိယောသာနာယ စရိယာကထာယ အနန္တရံ လောကတ္ထာနုသာသနပရိယောသာနံ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပါဋိဟာရိယကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ ပါဋိဟာရိယာနီတိ ပစ္စနီကပဋိဟရဏဝသေန ပါဋိဟာရိယာနိ။ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယန္တိ ဣဇ္ဈနဝသေန ဣဒ္ဓိ, ပဋိဟရဏဝသေန ပါဋိဟာရိယံ, ဣဒ္ဓိယေဝ ပါဋိဟာရိယံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ။ ဣတရေသု ပန အာဒိဿနဝသေန အာဒေသနံ, အနုသာသနဝသေန အနုသာသနီ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ဧကစ္စောတိ ဧကော ပေါသော။ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယနိဒ္ဒေသော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထောယေဝ။ နိမိတ္တေန အာဒိသတီတိ အာဂတနိမိတ္တေန ဝါ ဂတနိမိတ္တေန ဝါ ဌိတနိမိတ္တေန ဝါ ကထေတိ။ ဧဝမ္ပိ တေ မနောတိ ဧဝမ္ပိ တဝ မနော သောမနဿိတော ဝါ ဒေါမနဿိတော ဝါ ကာမဝိတက္ကာဒိသမ္ပယုတ္တော ဝါ။ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ဣတ္ထမ္ပိ တေ မနောတိ သောမနဿိတာဒိတော ဧကေကဝိဓေပိ စိတ္တေ နာနပ္ပကာရပရိဒီပနံ။ ဣတိပိ တေ စိတ္တန္တိ ဣတိပိ တဝ စိတ္တံ, ဣမဉ္စ ဣမဉ္စ အတ္ထံ စိန္တယမာနံ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဗဟုံ စေပိ အာဒိသတီတိ စိတ္တတော အညံ ဝါ ဣဒဉ္စ ဣဒဉ္စ နာမ အဟောသိ ဘဝတိ ဘဝိဿတီတိ ဗဟုကမ္ပိ ကထေတိ။ တထေဝ တံ ဟောတိ, နော အညထာတိ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ယထာ ယထာ ကထိတံ, တထေဝ ဟောတိ, အညထာ န ဟောတိ။
န ဟေဝ ခေါ နိမိတ္တေန အာဒိသတီတိ နိမိတ္တံ ဇာနန္တောပိ ကေဝလံ နိမိတ္တေနေဝ န ကထေတိ။ အပိစာတိ အပရပရိယာယဒဿနံ။ မနုဿာနန္တိ စိတ္တံ ဇာနနကမနုဿာနံ။ အမနုဿာနန္တိ သာဝိတာနံ ဝါ အဿာဝိတာနံ ဝါ ယက္ခပိသာစာဒီနံ။ ဒေဝတာနန္တိ စာတုမဟာရာဇိကာဒီနံ။ သဒ္ဒံ သုတွာတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၀။)အညဿ စိတ္တံ ဉတွာ ကထေန္တာနံ သဒ္ဒံ သုဏိတွာ။ ပနာတိ နိပါတော ပုန အာရမ္ဘေ။ ဝိတက္ကယတောတိ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကေန္တဿ။ ဝိစာရယတောတိ ဝိတက္ကသမ္ပယုတ္တေနေဝ ဝိစာရေန ဝိစာရေန္တဿ။ ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရသဒ္ဒံ သုတွာတိ ဝိတက္ကဝေဂဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဝိပ္ပလပန္တာနံ သုတ္တပ္ပမတ္တာဒီနံ ကူဇနသဒ္ဒံ သုတွာ။ ယံ ဝိတက္ကယတော သော သဒ္ဒေါ ဥပ္ပန္နော, တဿ ဝသေန ‘‘ဧဝမ္ပိ တေ မနော’’တိအာဒီနိ အာဒိသတိ။
အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ သမာဓိန္တိ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟိတသန္တစိတ္တဿာပိ ဇာနနသမတ္ထတံ ဒဿေန္တေန ဝုတ္တံ, သေသစိတ္တဇာနနေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာတီတိ စေတောပရိယဉာဏလာဘီ။ ဘောတောတိ ဘဝန္တဿ။ မနောသင်္ခါရာ ပဏိဟိတာတိ စိတ္တသင်္ခါရာ ဌပိတာ။ အမုကံ နာမ ဝိတက္ကံ ဝိတက္ကယိဿတီတိ ကုသလာဒိဝိတက္ကံ ဝိတက္ကယိဿတိ ပဝတ္တယိဿတီတိ ပဇာနာတိ။ ပဇာနန္တော စ အာဂမနေန ဇာနာတိ, ပုဗ္ဗဘာဂေန ဇာနာတိ, အန္တောသမာပတ္တိယံ စိတ္တံ ဩလောကေတွာ ဇာနာတိ။ အာဂမနေန ဇာနာတိ နာမ ကသိဏပရိကမ္မကာလေယေဝ ‘‘ယေနာကာရေနေသ ကသိဏဘာဝနံ အာရဒ္ဓေါ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝါ ဒုတိယာဒိဇ္ဈာနံ ဝါ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ဝါ ဥပ္ပါဒေဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေန ဇာနာတိ နာမ ပဌမဝိပဿနာယ အာရဒ္ဓါယ ဧဝံ ဇာနာတိ, ‘‘ယေနာကာရေနေသ ဝိပဿနံ အာရဒ္ဓေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဝါ ဥပ္ပါဒေဿတိ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဝါ ဥပ္ပါဒေဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ အန္တောသမာပတ္တိယံ စိတ္တံ ဩလောကေတွာ ဇာနာတိ နာမ ‘‘ယေနာကာရေန ဣမဿ မနောသင်္ခါရာ ဌပိတာ, ဣမဿ နာမ စိတ္တဿ အနန္တရာ ဣမံ နာမ ဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေဿတိ, ဣတော ဝုဋ္ဌိတဿ ဧတဿ ဟာနဘာဂိယော ဝါ သမာဓိ ဘဝိဿတိ, ဌိတိဘာဂိယော ဝါ ဝိသေသဘာဂိယော ဝါ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော ဝါ, အဘိညာယော ဝါ ဥပ္ပါဒေဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ဗဟုံ စေပိ အာဒိသတီတိ စေတောပရိယဉာဏဿ စိတ္တစေတသိကာနံယေဝ အာရမ္မဏကရဏတော သရာဂါဒိသောဠသပဘေဒဝသေနေဝ ဗဟုံ စေပိ ကထေတိ, န အညဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထေဝ တံ ဟောတီတိ ဣဒံ ဧကံသေန တထေဝ ဟောတိ။ စေတောပရိယဉာဏဝသေန ဉာတဉှိ အညထာဘာဝီ နာမ နတ္ထိ။
ဧဝံ ဝိတက္ကေထာတိ ဧဝံ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒယော ပဝတ္တေန္တာ ဝိတက္ကေထ။ မာ ဧဝံ ဝိတက္ကယိတ္ထာတိ ဧဝံ ကာမဝိတက္ကာဒယော ပဝတ္တေန္တာ မာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၁။)ဝိတက္ကယိတ္ထ။ ဧဝံ မနသိ ကရောထာတိ ဧဝံ အနိစ္စသညမေဝ, ဒုက္ခသညာဒီသု ဝါ အညတရံ မနသိ ကရောထ။ မာ ဧဝံ မနသာကတ္ထာတိ ဧဝံ နိစ္စန္တိအာဒိနာ နယေန မာ မနသိ အကတ္ထ။ ဣဒံ ပဇဟထာတိ ဣဒံ ပဉ္စကာမဂုဏရာဂါဒိံ ပဇဟထ။ ဣဒံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရထာတိ ဣဒံ စတုမဂ္ဂဖလပ္ပဘေဒံ လောကုတ္တရဓမ္မမေဝ ပါပုဏိတွာ နိပ္ဖါဒေတွာ ဝိဟရထ။
֍ * ၃၁။ ဣဒါနိ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယေ အပရံ ပရိယာယံ ဝိသေသေန ဒဿေန္တော နေက္ခမ္မံ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဋိဟရတီတိ အတ္တနော ပဋိပက္ခဘူတံ ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဋိဗလံ ဟုတွာ ဟရတိ ပဇဟတီတိ တဒေဝ နေက္ခမ္မံ ပါဋိဟာရိယံ နာမာတိ အတ္ထော။ ယေ တေန နေက္ခမ္မေန သမန္နာဂတာတိ ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒပဋိဟာရကေန တေန နေက္ခမ္မေန ယေ ပုဂ္ဂလာ ပဋိလာဘဝသေန သမန္နာဂတာ။ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တာတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဘာဝတော ဝိသုဒ္ဓစိတ္တာ။ အနာဝိလသင်္ကပ္ပါတိ ကာမသင်္ကပ္ပေန အနာလုလိတနေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပါ။ ဣတိ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယန္တိ ပရစိတ္တကုသလေန ဝါ အညေန ဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝါ ဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ ဝါ ဧဝံ အာဒေသနာ ပါဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဣတိ ဧဝံ အာဒိသနံ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယန္တိ အာဒေသနသဒ္ဒေါ ပါဌသေသံ ကတွာ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အာသေဝိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ စ ပကာရေန ဣမိနာ စ ပကာရေန အာဒိတော သေဝိတဗ္ဗံ။ သေသတ္တယေပိ ဧသေဝ နယော။ တဒနုဓမ္မတာ သတိ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗာတိ တဿ နေက္ခမ္မဿ အနုကူလဘူတာ သတိ ဘုသံ ဌပေတဗ္ဗာ။ ဣတိ အနုသာသနီပါဋိဟာရိယန္တိ ဧတ္ထ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယယောဇနာယ ဝိယ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အဗျာပါဒါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပါဌော ပန ဈာနာဒီနိ သင်္ခိပိတွာ အန္တေ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ ဒဿေတွာ လိခိတော။ တတ္ထ စတူသုပိ မဂ္ဂေသု ‘‘ဧဝံ အာသေဝိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ မဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဂ္ဂဿ ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတာယ လောကိယမဂ္ဂသင်္ခါတာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂုပ္ပါဒနတ္ထံ အာသေဝနာဒီသု ကတေသု တာယ ဥပ္ပန္နော မဂ္ဂေါပိ အာသေဝိတော ဘာဝိတော ဗဟုလီကတော နာမ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထိကဝါဒါစရိယာ ပန ‘‘ဧကေကမဂ္ဂေါ သောဠသက္ခဏိကော’’တိ ဝဒန္တိ။ တဒနုဓမ္မတာသတိဥပဋ္ဌာပနံ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေ ယုဇ္ဇတိယေဝါတိ။
֍ * ၃၂။ ပုန နေက္ခမ္မံ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓီတိအာဒီနိ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယ’’န္တိပဒဿ ကမ္မဓာရယသမာသတ္တဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တေသု တီသု ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဿေဝ သမာသတ္တေ ဝုတ္တေ သေသာနံ ဒွိန္နမ္ပိ ဝုတ္တောဝ ဟောတီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၂။)ဣမသ္မိံ ပရိယာယေ မူလဘူတဿ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဿေဝ သမာသတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ပါဋိဟာရိယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သမသီသကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၃။ ဣဒါနိ ပါဋိဟာရိယကထာနန္တရံ အာဒိပါဋိဟာရိယဘူတဿ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယသင်္ဂဟိတဿ သမသီသိဘာဝဿ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဘာဝဒီပနတ္ထံ ဉာဏကထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌာပိ သမသီသကထာ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယသမ္ဗန္ဓေန ပုန ကထိတာ။ တဿာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ တတ္ထ ကထိတာယေဝါတိ။
သမသီသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ သတိပဋ္ဌာနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၄။ ဣဒါနိ သမသီသကထာနန္တရံ အတ္တနာ ဝုတ္တဿ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယဿ သာဓကေ သတ္တ အနုပဿနာဝိသေသေ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သတိပဋ္ဌာနကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ စတ္တာရောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ, တေန န တတော ဟေဋ္ဌာ, န ဥဒ္ဓန္တိ သတိပဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒံ ဒီပေတိ။ ဣမေတိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗနိဒဿနံ။ ဘိက္ခဝေတိ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလာလပနံ။ သတိပဋ္ဌာနာတိ တယော သတိပဋ္ဌာနာ သတိဂေါစရောပိ, တိဓာ ပဋိပန္နေသု သာဝကေသု သတ္ထုနော ပဋိဃာနုနယဝီတိဝတ္တတာပိ, သတိပိ။ ‘‘စတုန္နံ, ဘိက္ခဝေ, သတိပဋ္ဌာနာနံ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈) ဟိ သတိဂေါစရော ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တော။ တဿတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတိ တသ္မိန္တိ ပဋ္ဌာနံ။ ကာ ပတိဋ္ဌာတိ? သတိ။ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနန္တိ။
‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ ယဒရိယော သေဝတိ, ယဒရိယော သေဝမာနော သတ္ထာ ဂဏမနုသာသိတုမရဟတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၄, ၃၁၁) ဧတ္ထ တိဓာ ပဋိပန္နေသု သာဝကေသု သတ္ထုနော ပဋိဃာနုနယဝီတိဝတ္တတာ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ တဿတ္ထော –
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၃။)ပဋ္ဌပေတဗ္ဗတော ပဋ္ဌာနံ, ပဝတ္တယိတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော။ ကေန ပဋ္ဌပေတဗ္ဗတောတိ? သတိယာ။ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနန္တိ။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ပရိပူရေန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၄၇) ပန သတိယေဝ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ တဿတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာနံ, ဥပဋ္ဌာတိ ဩက္ကန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သတိယေဝ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အထ ဝါ သရဏဋ္ဌေန သတိ, ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဥပဋ္ဌာနံ။ ဣတိ သတိ စ သာ ဥပဋ္ဌာနဉ္စာတိပိ သတိပဋ္ဌာနံ။ ဣဒမိဓ အဓိပ္ပေတံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ သတိပဋ္ဌာနာတိ ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ? သတိဗဟုတ္တာ။ အာရမ္မဏဘေဒေန ဟိ ဗဟုကာ တာ သတိယောတိ။
ကတမေ စတ္တာရောတိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘိက္ခူတိ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ဘိက္ခု။ သေသပဒါနံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပနေတ္ထ သုတမယဉာဏကထာယ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တာယေဝါတိ။
ကသ္မာ ပန ဘဂဝတာ စတ္တာရောဝ သတိပဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ အနူနာ အနဓိကာတိ? ဝေနေယျဟိတတ္တာ။ တဏှာစရိတဒိဋ္ဌိစရိတသမထယာနိကဝိပဿနာယာနိကေသု ဟိ မန္ဒတိက္ခဝသေန ဒွေဓာ ဒွေဓာ ပဝတ္တေသု မန္ဒဿ တဏှာစရိတဿ ဩဠာရိကံ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ, တိက္ခဿ သုခုမံ ဝေဒနာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ။ ဒိဋ္ဌိစရိတဿာပိ မန္ဒဿ နာတိပ္ပဘေဒဂတံ စိတ္တာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ, တိက္ခဿ အတိပ္ပဘေဒဂတံ ဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ။ သမထယာနိကဿ စ မန္ဒဿ အကိစ္ဆေန အဓိဂန္တဗ္ဗနိမိတ္တံ ပဌမံ သတိပဋ္ဌာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ, တိက္ခဿ ဩဠာရိကာရမ္မဏေ အသဏ္ဌဟနတော ဒုတိယံ။ ဝိပဿနာယာနိကဿပိ မန္ဒဿ နာတိပ္ပဘေဒဂတာရမ္မဏံ တတိယံ, တိက္ခဿ အတိပ္ပဘေဒဂတာရမ္မဏံ စတုတ္ထံ။ ဣတိ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ အနူနာ အနဓိကာတိ။
သုဘသုခနိစ္စအတ္တဝိပလ္လာသပ္ပဟာနတ္ထံ ဝါ။ ကာယော ဟိ အသုဘော, တတ္ထ စ သုဘဝိပလ္လာသဝိပလ္လတ္ထာ သတ္တာ။ တေသံ တတ္ထ အသုဘဘာဝဒဿနေန တဿ ဝိပလ္လာသဿ ပဟာနတ္ထံ ပဌမံ သတိပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ သုခံ နိစ္စံ အတ္တာတိ ဂဟိတေသုပိ စ ဝေဒနာဒီသု ဝေဒနာ ဒုက္ခာ, စိတ္တံ အနိစ္စံ, ဓမ္မာ အနတ္တာ, တေသု စ သုခနိစ္စအတ္တဝိပလ္လာသဝိပလ္လတ္ထာ သတ္တာ။ တေသံ တတ္ထ ဒုက္ခာဒိဘာဝဒဿနေန တေသံ ဝိပလ္လာသာနံ ပဟာနတ္ထံ သေသာနိ တီဏိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၄။)ဝုတ္တာနီတိ ဧဝံ သုဘသုခနိစ္စအတ္တဝိပလ္လာသပ္ပဟာနတ္ထံ ဝါ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ။ န ကေဝလဉ္စ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနတ္ထမေဝ, စတုရောဃယောဂါသဝဂန္ထဥပါဒါနအဂတိပ္ပဟာနတ္ထမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓာဟာရပရိညတ္ထမ္ပိ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၃၅။ (က) သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ ပထဝီကာယန္တိ ဣမသ္မိံ ရူပကာယေ ပထဝီဓာတု။ သကလသရီရေ ပန ပထဝီဓာတူနံ ဗဟုကတ္တာ သဗ္ဗပထဝီဓာတုသင်္ဂဟတ္ထံ သမူဟတ္ထေန ကာယဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အာပေါကာယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကေသကာယာဒီနမ္ပိ ဗဟုကတ္တာ ကေသကာယာဒိဂဟဏံ ကတံ။ ဝက္ကာဒီနိ ပန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ကာယဂ္ဂဟဏံ နာရဟန္တီတိ တေသံ ဂဟဏံ န ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ခ) သုခံ ဝေဒနန္တိအာဒီသု သုခံ ဝေဒနန္တိ ကာယိကံ ဝါ စေတသိကံ ဝါ သုခံ ဝေဒနံ။ တထာ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ။ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒနန္တိ ပန စေတသိကမေဝ ဥပေက္ခာဝေဒနံ။ သာမိသံ သုခံ ဝေဒနန္တိ ဆ ဂေဟသိတသောမနဿဝေဒနာ။ နိရာမိသံ သုခံ ဝေဒနန္တိ ဆ နေက္ခမ္မသိတသောမနဿဝေဒနာ။ သာမိသံ ဒုက္ခံ ဝေဒနန္တိ ဆ ဂေဟသိတဒေါမနဿဝေဒနာ။ နိရာမိသံ ဒုက္ခံ ဝေဒနန္တိ ဆ နေက္ခမ္မသိတဒေါမနဿဝေဒနာ။ သာမိသံ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒနန္တိ ဆ ဂေဟသိတဥပေက္ခာဝေဒနာ။ နိရာမိသံ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒနန္တိ ဆ နေက္ခမ္မသိတဥပေက္ခာဝေဒနာ။
(ဂ) သရာဂံ စိတ္တန္တိအာဒီနိ ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာနိ။
(ဃ) တဒဝသေသေ ဓမ္မေတိ တေဟိ ကာယဝေဒနာစိတ္တေဟိ အဝသေသေ တေဘူမကဓမ္မေ။ သဗ္ဗတ္ထ တေန ဉာဏေနာတိ တေန သတ္တဝိဓေန အနုပဿနာဉာဏေန။ ယာနိ ပနေတ္ထ အန္တရန္တရာ အဝုတ္တတ္ထာနိ, တာနိ ဟေဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တတ္ထာနေဝါတိ။
သတိပဋ္ဌာနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဝိပဿနာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၆။ ဣဒါနိ ဝိပဿနာပဋိသံယုတ္တာယ သတိပဋ္ဌာနကထာယ အနန္တရံ ဝိပဿနာပဘေဒံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိပဿနာကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ သောဣတိ သဗ္ဗနာမတ္တာ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၅။)ယော ဝါ သော ဝါ သဗ္ဗောပိ သင်္ဂဟိတော ဟောတိ။ ဝတာတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ ကဉ္စိ သင်္ခါရန္တိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သင်္ခါရံ။ အနုလောမိကာယ ခန္တိယာတိ ဧတ္ထ ဝိပဿနာဉာဏမေဝ လောကုတ္တရမဂ္ဂံ အနုလောမေတီတိ အနုလောမိကံ, တဒေဝ ခန္တိမပေက္ခိတွာ အနုလောမိကာ။ သဗ္ဗသင်္ခါရာ တဿ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ခမန္တိ ရုစ္စန္တီတိ ခန္တိ။ သာ မုဒုကာ မဇ္ဈိမာ တိက္ခာတိ တိဝိဓာ။ ကလာပသမ္မသနာဒိကာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏပရိယောသာနာ မုဒုကာနုလောမိကာ ခန္တိ။ ဘင်္ဂါနုပဿနာဒိကာ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏပရိယောသာနာ မဇ္ဈိမာနုလောမိကာ ခန္တိ။ အနုလောမဉာဏံ တိက္ခာနုလောမိကာ ခန္တိ။ သမန္နာဂတောတိ ဥပေတော။ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ယထာဝုတ္တံ ဧတံ ဌာနံ ဧတံ ကာရဏံ န ဝိဇ္ဇတိ။ သမ္မတ္တနိယာမန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဟိတသုခါဝဟော မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ အာသီသတော တထေဝ သမ္ဘဝတော အသုဘာဒီသု စ အသုဘန္တိအာဒိအဝိပရီတပ္ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော စ သမ္မာ သဘာဝေါတိ သမ္မတ္တော, အနန္တရဖလဒါနာယ အရဟတ္တုပ္ပတ္တိယာ စ နိယာမဘူတတ္တာ နိယာမော, နိစ္ဆယောတိ အတ္ထော။ သမ္မတ္တော စ သော နိယာမော စာတိ သမ္မတ္တနိယာမော။ ကော သော? လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ, ဝိသေသတော ပန သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ။ တေန ဟိ မဂ္ဂနိယာမေန နိယတတ္တာ ‘‘နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော’’တိ (ပါရာ။ ၂၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၃၇၃) ဝုတ္တံ။ တံ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမိဿတိ ပဝိသိဿတီတိ ဧတံ အဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ဂေါတြဘုနော ပန မဂ္ဂဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနိယတ္တာ တံ အနာဒိယိတွာ အနုလောမိကခန္တိယာ အနန္တရံ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဂေါတြဘု ဝိဝဋ္ဋနာနုပဿနာ ဟောတီတိ အနုလောမိကခန္တိယာ ဧဝ သင်္ဂဟိတာ ဟောတိ။ စတူသုပိ သုတ္တန္တေသု ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတေဟိ အနုလောမိကခန္တိသမ္မတ္တနိယာမစတုအရိယဖလဝသေန စ ဆ ဓမ္မာတိ ဆက္ကနိပါတေ (အ။ နိ။ ၆။၉၈, ၁၀၁) စတ္တာရော သုတ္တန္တာ ဝုတ္တာ။ ကဏှပက္ခသုက္ကပက္ခဒွယဝသေန ဟိ စတ္တာရော သုတ္တန္တာဝ ဟောန္တီတိ။
֍ * ၃၇။ ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိကေ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမေ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ အနိစ္စတောတိအာဒီသု နာမရူပဉ္စ နာမရူပဿ ပစ္စယေ စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ကလာပသမ္မသနဝသေန အာရဒ္ဓဝိပဿကော ယောဂါဝစရော ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဧကေကံ ခန္ဓံ အနိစ္စန္တိကတာယ အာဒိအန္တဝတာယ စ အနိစ္စတော
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၆။)ပဿတိ။ ဥပ္ပါဒဝယပဋိပီဠနတာယ ဒုက္ခဝတ္ထုတာယ စ ဒုက္ခတော။ ပစ္စယယာပနီယတာယ ရောဂမူလတာယ စ ရောဂတော။ ဒုက္ခတာသူလယောဂိတာယ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတာယ ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပရိပက္ကပဘိန္နတာယ စ ဂဏ္ဍတော။ ပီဠာဇနကတာယ အန္တောတုဒနတာယ ဒုန္နီဟရဏီယတာယ စ သလ္လတော။ ဝိဂရဟဏီယတာယ အဝဍ္ဎိအာဝဟနတာယ အဃဝတ္ထုတာယ စ အဃတော။ အသေရိဘာဝဇနကတာယ အာဗာဓပဒဋ္ဌာနတာယ စ အာဗာဓတော။ အဝသတာယ အဝိဓေယျတာယ စ ပရတော။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနတာယ ပလောကတော။ အနေကဗျသနာဝဟနတာယ ဤတိတော။ အဝိဒိတာနံယေဝ ဝိပုလာနံ အနတ္ထာနံ အာဝဟနတော သဗ္ဗူပဒ္ဒဝဝတ္ထုတာယ စ ဥပဒ္ဒဝတော။ သဗ္ဗဘယာနံ အာကရတာယ စ ဒုက္ခဝူပသမသင်္ခါတဿ ပရမဿာသဿ ပဋိပက္ခဘူတတာယ စ ဘယတော။ အနေကေဟိ အနတ္ထေဟိ အနုဗဒ္ဓတာယ ဒေါသူပသဋ္ဌတာယ ဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ အနဓိဝါသနာရဟတာယ စ ဥပသဂ္ဂတော။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ စေဝ လောဘာဒီဟိ စ လောကဓမ္မေဟိ ပစလိတတာယ စလတော။ ဥပက္ကမေန စေဝ သရသေန စ ပဘင်္ဂုပဂမနသီလတာယ ပဘင်္ဂုတော။ သဗ္ဗာဝတ္ထနိပါတိတာယ ထိရဘာဝဿ စ အဘာဝတာယ အဒ္ဓုဝတော။ အတာယနတာယ စေဝ အလဗ္ဘနေယျခေမတာယ စ အတာဏတော။ အလ္လီယိတုံ အနရဟတာယ အလ္လီနာနမ္ပိ စ လေဏကိစ္စာကာရိတာယ အလေဏတော။ နိဿိတာနံ ဘယသာရကတ္တာဘာဝေန အသရဏတော။ ယထာပရိကပ္ပိတေဟိ ဓုဝသုဘသုခတ္တဘာဝေဟိ ရိတ္တတာယ ရိတ္တတော။ ရိတ္တတာယေဝ တုစ္ဆတော, အပ္ပကတ္တာ ဝါ။ အပ္ပကမ္ပိ ဟိ လောကေ တုစ္ဆန္တိ ဝုစ္စတိ။ သာမိနိဝါသိဝေဒကကာရကာဓိဋ္ဌာယကဝိရဟိတတာယ သုညတော။ သယဉ္စ အသာမိကဘာဝါဒိတာယ အနတ္တတော။ ပဝတ္တိဒုက္ခတာယ ဒုက္ခဿ စ အာဒီနဝတာယ အာဒီနဝတော။ အထ ဝါ အာဒီနံ ဝါတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အာဒီနဝေါ။ ကပဏမနုဿဿေတံ အဓိဝစနံ, ခန္ဓာပိ စ ကပဏာယေဝါတိ အာဒီနဝသဒိသတာယ အာဒီနဝတော။ ဇရာယ စေဝ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ပရိဏာမပကတိတာယ ဝိပရိဏာမဓမ္မတော။ ဒုဗ္ဗလတာယ ဖေဂ္ဂု ဝိယ သုခဘဉ္ဇနီယတာယ စ အသာရကတော။ အဃဟေတုတာယ အဃမူလတော။ မိတ္တမုခသပတ္တော ဝိယ ဝိဿာသဃာတိတာယ ဝဓကတော။ ဝိဂတဘဝတာယ ဝိဘဝသမ္ဘူတတာယ စ ဝိဘဝတော။ အာသဝပဒဋ္ဌာနတာယ သာသဝတော။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၇။)ဟေတုပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတတာယ သင်္ခတတော။ မစ္စုမာရကိလေသမာရာနံ အာမိသဘူတတာယ မာရာမိသတော။ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏပကတိတာယ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏဓမ္မတော။ သောကပရိဒေဝဥပါယာသဟေတုတာယ သောကပရိဒေဝဥပါယာသဓမ္မတော။ တဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတသံကိလေသာနံ ဝိသယဓမ္မတာယ သံကိလေသိကဓမ္မတော ပဿတိ။ သဗ္ဗေသု စ ဣမေသု ‘‘ပဿတီ’’တိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ * ၃၈။ ပဉ္စက္ခန္ဓေတိ သမူဟတော ဝုတ္တေပိ ဧကေကခန္ဓဝသေန အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကလာပသမ္မသနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝိသုံ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ ပရိယောသာနေ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ခန္ဓာနံ ဝသေန အနုပဿနာနံ ဂဏိတတ္တာ သမူဟေ ပဝတ္တဝစနာနံ အဝယဝေပိ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော စ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တသမ္မသနာနံ ဧကတော သင်္ခိပိတွာ ဝစနဝသေန ဝါ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေန ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၈၃) အဋ္ဌကထာဝစနသဗ္ဘာဝတော ဝါ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဧကတော သမ္မသနံ ဝါ ယုဇ္ဇတိယေဝါတိ။ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နိရောဓော နိစ္စံ နိဗ္ဗာနန္တိ ပဿန္တောတိအာဒီနဝဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန ဝိပဿနာကာလေ သန္တိပဒဉာဏဝသေန နိစ္စံ နိဗ္ဗာနန္တိ ပဿန္တော။ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတီတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ဩက္ကမတိ, ဖလက္ခဏေ ပန ဩက္ကန္တော နာမ ဟောတိ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗေသုပိ နိယာမောက္ကမနပရိယာယေသု။ အာရောဂျန္တိ အာရောဂျဘူတံ။ ဝိသလ္လန္တိ သလ္လဝိရဟိတံ။ ဧသေဝ နယော ဤဒိသေသု။ အနာဗာဓန္တိ အာဗာဓဝိရဟိတံ, အာဗာဓပဋိပက္ခဘူတံ ဝါ။ ဧသ နယော ဤဒိသေသု။ အပရပ္ပစ္စယန္တိ အညပစ္စယဝိရဟိတံ။ ဥပဿဂ္ဂတောတိ စ အနုပဿဂ္ဂန္တိ စ ကေစိ သံယောဂံ ကတွာ ပဌန္တိ။ ပရမသုညန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရသုညတ္တာ ဥတ္တမတ္တာ စ ပရမသုညံ။ ပရမတ္ထန္တိ သင်္ခတာသင်္ခတာနံ အဂ္ဂဘူတတ္တာ ဥတ္တမတ္ထံ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန နပုံသကဝစနံ။ နိဗ္ဗာနဿ စ သုညတ္တာ အနတ္တတ္တာ စ ဣမသ္မိံ ဒွယေ ပဋိလောမပရိယာယော န ဝုတ္တော။ အနာသဝန္တိ အာသဝဝိရဟိတံ။ နိရာမိသန္တိ အာမိသဝိရဟိတံ။ အဇာတန္တိ ဇာတိဝိရဟိတတ္တာ အနုပ္ပန္နံ။ အမတန္တိ ဘင်္ဂါဘာဝတော မရဏဝိရဟိတံ။ မရဏမ္ပိ ဟိ နပုံသကဘာဝဝစနဝသေန ‘‘မတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၃၉။ ဧဝမိမာယ ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တာသု အာကာရဘေဒဘိန္နာသု စတ္တာလီသာယ အနုပဿနာသု သဘာဝသင်္ဂဟဝသေန တီသုယေဝ အနုပဿနာသု
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၈။)ဧကသင်္ဂဟံ ကရောန္တော အနိစ္စတောတိ အနိစ္စာနုပဿနာတိအာဒိမာဟ။ တာသု ယထာနုရူပံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တတ္တေ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ အဝသာနေ ပနေတာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဏနဝသေန ဒဿိတာ။ ဂဏနာသု စ ဂဏနပဋိပါဋိဝသေန ပဌမံ အနတ္တာနုပဿနာ ဂဏိတာ။ တတ္ထ ပဉ္စဝီသတီတိ ‘‘ပရတော ရိတ္တတော တုစ္ဆတော သုညတော အနတ္တတော’’တိ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ပဉ္စဝီသတိ အနတ္တာနုပဿနာ။ ပညာသာတိ ‘‘အနိစ္စတော ပလောကတော စလတော ပဘင်္ဂုတော အဒ္ဓုဝတော ဝိပရိဏာမဓမ္မတော အသာရကတော ဝိဘဝတော သင်္ခတတော မရဏဓမ္မတော’’တိ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ဒသ ဒသ ကတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ပညာသံ အနိစ္စာနုပဿနာ။ သတံ ပဉ္စဝီသတိ စေဝါတိ သေသာ ‘‘ဒုက္ခတော ရောဂတော’’တိအာဒယော ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပဉ္စဝီသတိ ပဉ္စဝီသတိ ကတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ပဉ္စဝီသတိသတံ ဒုက္ခာနုပဿနာ။ ယာနိ ဒုက္ခေ ပဝုစ္စရေတိ ယာ အနုပဿနာ ဒုက္ခေ ခန္ဓပဉ္စကေ ဂဏနဝသေန ပဝုစ္စန္တိ, တာ သတံ ပဉ္စဝီသတိ စေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ယာနီ’’တိ စေတ္ထ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။
ဝိပဿနာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ မာတိကာကထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၀။ ဣဒါနိ မဟာထေရော ဝိပဿနာကထာနန္တရံ သကလေ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂနိဗ္ဗာနဓမ္မေ အာကာရနာနတ္တဝသေန နာနာပရိယာယေဟိ ထောမေတုကာမော နိစ္ဆာတောတိအာဒီနိ ဧကူနဝီသတိ မာတိကာပဒါနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ တေသံ နိဒ္ဒေသဝသေန မာတိကာကထံ နာမ ကထေသိ။ တဿာ အယံ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ မာတိကာယ တာဝ နိစ္ဆာတောတိ အမိလာတော။ သဗ္ဗေပိ ဟိ ကိလေသာ ပီဠာယောဂတော မိလာတာ, ရာဂေါပိ တာဝ နိရန္တရပ္ပဝတ္တော သရီရံ ဒဟတိ, ကိံ ပနညေ ကိလေသာ။ ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, အဂ္ဂီ ရာဂဂ္ဂိ ဒေါသဂ္ဂိ မောဟဂ္ဂီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ပန ကိလေသနာယကာ တယော ဧဝ ကိလေသာ ဝုတ္တာ, တံသမ္ပယုတ္တာပိ ပန ဒဟန္တိယေဝ။ ဧဝံ ဆာတကိလေသာဘာဝတော နိစ္ဆာတော။ ကော သော? ဝိမောက္ခသမ္ဗန္ဓေန ဝိမောက္ခောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မုစ္စတီတိ မောက္ခော။ ဝိမုစ္စတီတိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၉။)ဝိမောက္ခောတိ အတ္ထော။ ဣဒမေကံ မာတိကာပဒံ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တီတိ ဝိဇ္ဇာယေဝ ဝိမုတ္တိ။ ဣဒမေကံ မာတိကာပဒံ။ ဈာနဝိမောက္ခောတိ ဈာနမေဝ ဝိမောက္ခော။ ဣဒမေကံ မာတိကာပဒံ။ သေသာနိ ဧကေကာနေဝါတိ ဧဝံ ဧကူနဝီသတိ မာတိကာပဒါနိ။
֍ * ၄၁။ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒတော နိစ္ဆာတောတိ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒတော အပေတတ္တာ ကာမစ္ဆန္ဒတော နိက္ကိလေသော ယောဂီ။ တေန ပဋိလဒ္ဓံ နေက္ခမ္မမ္ပိ နိစ္ဆာတော နိက္ကိလေသော ဝိမောက္ခော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒတော မုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခောတိ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒတော ယောဂီ မုစ္စတီတိ တံ နေက္ခမ္မံ ဝိမောက္ခောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဝိဇ္ဇတီတိ ဝိဇ္ဇာတိ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇတိ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘတီတိ ဝိဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဘာဝဇာနနတ္ထံ ပဋိပန္နေဟိ ယောဂီဟိ သဘာဝံ ဝေဒီယတိ ဇာနီယတီတိ ဝိဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝိသေသလာဘတ္ထံ ပဋိပန္နေဟိ ယောဂီဟိ ဝေဒီယတိ ပဋိလာဘီယတီတိ ဝိဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အတ္တနာ ဝိန္ဒိတဗ္ဗံ ဘူမိံ ဝိန္ဒတိ လဘတီတိ ဝိဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဘာဝဒဿနဟေတုတ္တာ သဘာဝံ ဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝိဇ္ဇာ နာမာတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇန္တော မုစ္စတိ, မုစ္စန္တော ဝိဇ္ဇတီတိ ယထာဝုတ္တော ဓမ္မော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ဝိဇ္ဇမာနော ယထာဝုတ္တတော မုစ္စတိ, ယထာဝုတ္တတော မုစ္စမာနော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ဝိဇ္ဇတီတိ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိ နာမာတိ အတ္ထော။
ကာမစ္ဆန္ဒံ သံဝရဋ္ဌေနာတိ ကာမစ္ဆန္ဒနိဝါရဏဋ္ဌေန တံ နေက္ခမ္မံ သီလဝိသုဒ္ဓိ နာမာတိ အတ္ထော။ တံယေဝ အဝိက္ခေပဟေတုတ္တာ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ။ ဒဿနဟေတုတ္တာ ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတီတိ နေက္ခမ္မာဒိနာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကံ ယောဂါဝစရော ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတီတိ နေက္ခမ္မာဒိကော ဓမ္မော ပဿဒ္ဓိ နာမာတိ အတ္ထော။ ပဟီနတ္တာတိ တေန တေန ပဟာနေန ပဟီနတ္တာ။ ဉာတဋ္ဌေန ဉာဏန္တိ ဈာနပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန ဝိပဿနာဝသေန မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန ဉာတဋ္ဌေန နေက္ခမ္မာဒိကံ ဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒဿနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ယောဂီ, နေက္ခမ္မာဒိကာ ဝိသုဒ္ဓိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၀။)နေက္ခမ္မနိဒ္ဒေသေ နေက္ခမ္မံ အလောဘတ္တာ ကာမရာဂတော နိဿဋန္တိ နိဿရဏံ။ တတော နိက္ခန္တန္တိ နေက္ခမ္မံ။ ‘‘ရူပါနမေတံ နိဿရဏံ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ အာရုပ္ပဝိသေသဿ အဒိဿနတော ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ အညတ္ထ ဝုတ္တပါဌက္ကမေနေဝ ယဒိဒံ အာရုပ္ပန္တိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ အာရုပ္ပံ ရူပတော နိက္ခန္တတ္တာ နေက္ခမ္မံ နာမာတိ အဓိကာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘူတန္တိ ဥပ္ပါဒသမာယောဂဒီပနံ။ သင်္ခတန္တိ ပစ္စယဗလဝိသေသဒဿနံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ ပစ္စယသမာယောဂေပိ ပစ္စယာနံ အဗျာပါရဘာဝဒဿနံ။ နိရောဓော တဿ နေက္ခမ္မန္တိ နိဗ္ဗာနံ တတော သင်္ခတတော နိက္ခန္တတ္တာ တဿ သင်္ခတဿ နေက္ခမ္မံ နာမ။ အာရုပ္ပဿ စ နိရောဓဿ စ ဂဟဏံ အညတ္ထ ပါဌေ ဝုတ္တက္ကမေနေဝ ကတံ။ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒဿ နေက္ခမ္မံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ ပုနရုတ္တံ ဟောတိ။ နေက္ခမ္မဝစနေနေဝ စ တဿ နေက္ခမ္မသိဒ္ဓီတိ တံ အဝတွာ သေသနေက္ခမ္မမေဝ ဝုတ္တံ။ တံ ဥဇုကမေဝ။ နိဿရဏနိဒ္ဒေသေပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဿရဏီယာ ဓာတုယော ပနေတ္ထ ဥဇုကမေဝ နေက္ခမ္မန္တိ ဝုတ္တံ။ ပဝိဝေကောတိ ပဝိဝိတ္တဘာဝေါ နေက္ခမ္မာဒိကောယေဝ။ ဝေါသဇ္ဇတီတိ ယောဂီ, နေက္ခမ္မာဒယော ဝေါသဂ္ဂေါ။ နေက္ခမ္မံ ပဝတ္တေန္တော ယောဂီ နေက္ခမ္မေန စရတီတိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန နေက္ခမ္မံ စရိယာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဈာနဝိမောက္ခနိဒ္ဒေသေ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိမောက္ခကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ တတ္ထ ‘‘ဇာနာတီတိ ဈာနဝိမောက္ခော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၇) ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန ‘‘ဇာနာတီတိ, ဈာယတီ’’တိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာဝ ဒေသနာ ကတာတိ အယံ ဝိသေသော။
֍ * ၄၂။ ဘာဝနာဓိဋ္ဌာနဇီဝိတနိဒ္ဒေသေ စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ။ ဓမ္မတော ပန ဘာဝနာ နာမ နေက္ခမ္မာဒယောဝ။ အဓိဋ္ဌာနံ နာမ နေက္ခမ္မာဒိဝသေန ပတိဋ္ဌာပိတစိတ္တမေဝ။ ဇီဝိတံ နာမ နေက္ခမ္မာဒိဝသေန ပတိဋ္ဌာပိတစိတ္တဿ သမ္မာအာဇီဝေါ နာမ။ ကော သော သမ္မာအာဇီဝေါ နာမ? မိစ္ဆာဇီဝါ ဝိရတိ, ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယပရိယေသနဝါယာမော စ။ တတ္ထ သမံ ဇီဝတီတိ သမံ ဇီဝိတံ ဇီဝတိ, ဘာဝနပုံသကဝစနံ ဝါ, သမေန ဇီဝတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နော ဝိသမန္တိ ‘‘သမံ ဇီဝတီ’’တိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ ပဋိသေဓဝသေန အဝဓာရဏံ ကတံ။ သမ္မာ ဇီဝတီတိ အာကာရနိဒဿနံ။ နော မိစ္ဆာတိ တဿေဝ နိယမနံ။ ဝိသုဒ္ဓံ ဇီဝတီတိ သဘာဝဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓံ ဇီဝိတံ ဇီဝတိ။ နော ကိလိဋ္ဌန္တိ တဿေဝ နိယမနံ။ ယညဒေဝါတိအာဒီဟိ
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၁။)ယထာဝုတ္တာနံ တိဿန္နံ သမ္ပဒါနံ အာနိသံသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယညဒေဝါတိ ယံ ယံ ဧဝ။ ခတ္တိယပရိသန္တိ ခတ္တိယာနံ သန္နိပါတံ။ သော ဟိ သမန္တတော သီဒန္တိ ဧတ္ထ အကတဗုဒ္ဓိနောတိ ပရိသာတိ ဝုစ္စတိ။ ဧသေဝ နယော ဣတရတ္တယေ။ ခတ္တိယာဒီနံယေဝ အာဂမနသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ စ သမန္နာဂတတ္တာ တာသံယေဝ စတဿန္နံ ဂဟဏံ, န သုဒ္ဒပရိသာယ။ ဝိသာရဒေါတိ တီဟိ သမ္ပဒါဟိ သမ္ပန္နော ဝိဂတသာရဇ္ဇော, နိဗ္ဘယောတိ အတ္ထော။ အမင်္ကုဘူတောတိ အသင်္ကုစိတော န နိတ္တေဇဘူတော။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ ဝိသာရဒတ္တံ ကေန ဟေတုနာ ကေန ကာရဏေန ဟောတီတိ စေတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တထာ ဟီတိ တဿ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ဧဝံ တိသမ္ပဒါသမ္ပန္နော, တသ္မာ ‘‘ဝိသာရဒေါ ဟောတီ’’တိ ဝိသာရဒဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿေတွာ နိဋ္ဌပေသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာယ
မာတိကာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပညာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတာ စူဠဝဂ္ဂဿ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။
ဧတ္တာဝတာ စ တိဝဂ္ဂသင်္ဂဟိတဿ
သမတိံသကထာပဋိမဏ္ဍိတဿ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၂။)နိဂမနကထာ
မဟာဝဂ္ဂေါ မဇ္ဈိမော စ, စူဠဝဂ္ဂေါ စ နာမတော၊
တယော ဝဂ္ဂါ ဣဓ ဝုတ္တာ, ပမာဏပဋိပါဋိယာ။
ဝဂ္ဂေ ဝဂ္ဂေ ဒသ ဒသ, ကထာ ယာ တာ ဥဒီရိတာ၊
ဥဒ္ဒါနဂါထာ သဗ္ဗာသံ, ဣမာ တာသံ ယထာက္ကမံ။
ဉာဏံ ဒိဋ္ဌိ အာနာပါနံ, ဣန္ဒြိယံ ဝိမောက္ခပဉ္စမံ၊
ဂတိ ကမ္မံ ဝိပလ္လာသော, မဂ္ဂေါ မဏ္ဍောတိ တာ ဒသ။
ယုဂနဒ္ဓသစ္စဗောဇ္ဈင်္ဂါ, မေတ္တာ ဝိရာဂပဉ္စမာ၊
ပဋိသမ္ဘိဒါ ဓမ္မစက္ကံ, လောကုတ္တရဗလသုညတာ။
ပညာ ဣဒ္ဓိ အဘိသမယော, ဝိဝေကော စရိယပဉ္စမော၊
ပါဋိဟီရံ သမသီသ-သတိ ဝိပဿနမာတိကာ။
ယော သော သုဂတသုတာနံ, အဓိပတိဘူတေန ဘူတဟိတရတိနာ၊
ထေရေန ထိရဂုဏဝတာ, ဝုတ္တော ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေါ။
တဿ တ္ထဝဏ္ဏနာ ယာ, ပုဗ္ဗဋ္ဌကထာနယံ တထာ ယုတ္တိံ၊
နိဿာယ မယာရဒ္ဓါ, နိဋ္ဌာနမုပါဂတာ ဧသာ။
ယံ တံ ဥတ္တရမန္တီ, မန္တိဂုဏယုတော ယုတော စ သဒ္ဓါယ၊
ကာရယိ မဟာဝိဟာရေ, ပရိဝေဏမနေကသာဓုဂုဏံ။
ထေရေနေတ္ထ နိဝသတာ, သမာပိတာယံ မဟာဘိဓာနေန၊
တတိယေ ဝဿေ စုတိတော, မောဂ္ဂလ္လာနဿ ဘူပတိနော။
သမယံ အနုလောမေန္တီ, ထေရာနံ ထေရဝါဒဒီပါနံ၊
နိဋ္ဌံ ဂတာ ယထာယံ, အဋ္ဌကထာ လောကဟိတဇနနီ။
ဓမ္မံ အနုလောမေန္တာ, အတ္တဟိတံ ပရဟိတဉ္စ သာဓေန္တာ၊
နိဋ္ဌံ ဂစ္ဆန္တု တထာ, မနောရထာ သဗ္ဗသတ္တာနံ။
သဒ္ဓမ္မပကာသိနိယာ, အဋ္ဌကထာယေတ္ထ ဂဏိတကုသလေဟိ၊
ဂဏိတာ တု ဘာဏဝါရာ, ဝိညေယျာ အဋ္ဌပညာသ။
(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၃။)အာနုဋ္ဌုဘေန အဿာ, ဆန္ဒောဗန္ဓေန ဂဏိယမာနာ တု၊
စုဒ္ဒသသဟဿသင်္ခါ, ဂါထာယော ပဉ္စ စ သတာနိ။
သာသနစိရဋ္ဌိတတ္ထံ, လောကဟိတတ္ထဉ္စ သာဒရေန မယာ၊
ပုညံ ဣမံ ရစယတာ, ယံ ပတ္တမနပ္ပကံ ဝိပုလံ။
ပုညေန တေန လောကော, သဒ္ဓမ္မရသာယနံ ဒသဗလဿ၊
ဥပဘုဉ္ဇိတွာ ဝိမလံ, ပပ္ပေါတု သုခံ သုခေနေဝါတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနီ နာမ
ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပ္ပကရဏဿ အဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Comments
Post a Comment