အဘိဓမ္မပိဋကေ
အဋ္ဌသာလိနီ နာမ
ဓမ္မသင်္ဂဏီ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ကရုဏာ ဝိယ သတ္တေသု, ပညာ ယဿ မဟေသိနော၊
ဉေယျဓမ္မေသု သဗ္ဗေသု, ပဝတ္တိတ္ထ ယထာရုစိ။
ဒယာယ တာယ သတ္တေသု, သမုဿာဟိတမာနသော၊
ပါဋိဟီရာဝသာနမှိ, ဝသန္တော တိဒသာလယေ။
ပါရိစ္ဆတ္တကမူလမှိ, ပဏ္ဍုကမ္ဗလနာမကေ၊
သိလာသနေ သန္နိသိန္နော, အာဒိစ္စောဝ ယုဂန္ဓရေ။
စက္ကဝါဠသဟဿေဟိ, ဒသဟာဂမ္မ သဗ္ဗသော၊
သန္နိသိန္နေန ဒေဝါနံ, ဂဏေန ပရိဝါရိတော။
မာတရံ ပမုခံ ကတွာ, တဿာ ပညာယ တေဇသာ၊
အဘိဓမ္မကထာမဂ္ဂံ, ဒေဝါနံ သမ္ပဝတ္တယိ။
တဿ ပါဒေ နမဿိတွာ, သမ္ဗုဒ္ဓဿ သိရီမတော၊
သဒ္ဓမ္မဉ္စဿ ပူဇေတွာ, ကတွာ သံဃဿ စဉ္ဇလိံ။
နိပစ္စကာရဿေတဿ, ကတဿ ရတနတ္တယေ၊
အာနုဘာဝေန သောသေတွာ, အန္တရာယေ အသေသတော။
ဝိသုဒ္ဓါစာရသီလေန, နိပုဏာမလဗုဒ္ဓိနာ၊
ဘိက္ခုနာ ဗုဒ္ဓဃောသေန, သက္ကစ္စံ အဘိယာစိတော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂။) [သျ]ယံ ဒေဝဒေဝေါ ဒေဝါနံ, ဒေသေတွာ နယတော ပုန၊
ထေရဿ သာရိပုတ္တဿ, သမာစိက္ခိ ဝိနာယကော။
အနောတတ္တဒဟေ ကတွာ, ဥပဋ္ဌာနံ မဟေသိနော၊
ယဉ္စ သုတွာန သော ထေရော, အာဟရိတွာ မဟီတလံ။
ဘိက္ခူနံ ပယိရုဒါဟာသိ, ဣတိ ဘိက္ခူဟိ ဓာရိတော၊
သင်္ဂီတိကာလေ သင်္ဂီတော, ဝေဒေဟမုနိနာ ပုန။
တဿ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ, ဩဂါဠှဿ အဘိဏှသော၊
နာနာနယဝိစိတ္တဿ, အဘိဓမ္မဿ အာဒိတော။
ယာ မဟာကဿပါဒီဟိ, ဝသီဟိဋ္ဌကထာ ပုရာ၊
သင်္ဂီတာ အနုသင်္ဂီတာ, ပစ္ဆာပိ စ ဣသီဟိ ယာ။
အာဘတာ ပန ထေရေန, မဟိန္ဒေနေတမုတ္တမံ၊
ယာ ဒီပံ ဒီပဝါသီနံ, ဘာသာယ အဘိသင်္ခတာ။
အပနေတွာ တတော ဘာသံ, တမ္ဗပဏ္ဏိနိဝါသိနံ၊
အာရောပယိတွာ နိဒ္ဒေါသံ, ဘာသံ တန္တိနယာနုဂံ။
နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ, အသမ္မိဿံ အနာကုလံ၊
မဟာဝိဟာရဝါသီနံ, ဒီပယန္တော ဝိနိစ္ဆယံ။
အတ္ထံ ပကာသယိဿာမိ, အာဂမဋ္ဌကထာသုပိ၊
ဂဟေတဗ္ဗံ ဂဟေတွာန, တောသယန္တော ဝိစက္ခဏေ။
ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗာနိ, စရိယာဘိညာ ဝိပဿနာ၊
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပနိဒံ, ယသ္မာ သဗ္ဗံ ပကာသိတံ။
တသ္မာ တံ အဂ္ဂဟေတွာန, သကလာယပိ တန္တိယာ၊
ပဒါနုက္ကမတော ဧဝ, ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏနံ။
ဣတိ မေ ဘာသမာနဿ, အဘိဓမ္မကထံ ဣမံ၊
အဝိက္ခိတ္တာ နိသာမေထ, ဒုလ္လဘာ ဟိ အယံ ကထာတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃။) [သျ]နိဒါနကထာ
တတ္ထ ကေနဋ္ဌေန အဘိဓမ္မော? ဓမ္မာတိရေကဓမ္မဝိသေသဋ္ဌေန။ အတိရေကဝိသေသတ္ထဒီပကော ဟေတ္ထ ‘အဘိ’-သဒ္ဒေါ။ ‘‘ဗာဠှာ မေ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အဘိက္ကမန္တိ နော ပဋိက္ကမန္တိ’’ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၉၅) ‘‘အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁-၂) ဝိယ။ တသ္မာ ယထာ သမုဿိတေသု ဗဟူသု ဆတ္တေသု စေဝ ဓဇေသု စ ယံ အတိရေကပ္ပမာဏံ ဝိသေသဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဉ္စ ဆတ္တံ, တံ ‘အတိစ္ဆတ္တ’န္တိ ဝုစ္စတိ, ယော အတိရေကပ္ပမာဏော နာနာဝိရာဂဝဏ္ဏဝိသေသသမ္ပန္နော စ ဓဇော သော ‘အတိဓဇော’တိ ဝုစ္စတိ, ယထာ စ ဧကတော သန္နိပတိတေသု ဗဟူသု ရာဇကုမာရေသု စေဝ ဒေဝေသု စ ယော ဇာတိဘောဂယသဣဿရိယာဒိသမ္ပတ္တီဟိ အတိရေကတရော စေဝ ဝိသေသဝန္တတရော စ ရာဇကုမာရော သော ‘အတိရာဇကုမာရော’တိ ဝုစ္စတိ, ယော အာယုဝဏ္ဏဣဿရိယယသသမ္ပတ္တိအာဒီဟိ အတိရေကတရော စေဝ ဝိသေသဝန္တတရော စ ဒေဝေါ သော ‘အတိဒေဝေါ’တိ ဝုစ္စတိ, တထာရူပေါ ဗြဟ္မာပိ ‘အတိဗြဟ္မာ’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေဝ အယမ္ပိ ဓမ္မော ဓမ္မာတိရေကဓမ္မဝိသေသဋ္ဌေန ‘အဘိဓမ္မော’တိ ဝုစ္စတိ။
သုတ္တန္တဉှိ ပတွာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဧကဒေသေနေဝ ဝိဘတ္တာ, န နိပ္ပဒေသေန၊ အဘိဓမ္မံ ပတွာ ပန သုတ္တန္တဘာဇနီယအဘိဓမ္မဘာဇနီယပဉှပုစ္ဆကနယာနံ ဝသေန နိပ္ပဒေသတော ဝိဘတ္တာ။ တထာ ဒွါဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော, စတ္တာရိ သစ္စာနိ, ဗာဝီသတိန္ဒြိယာနိ, ဒွါဒသပဒိကော ပစ္စယာကာရော။ ကေဝလဉှိ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ နတ္ထိ, ပစ္စယာကာရေ စ ပဉှပုစ္ဆကံ နတ္ထိ။ သုတ္တန္တဉ္စ ပတွာ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဧကဒေသေနေဝ ဝိဘတ္တာ, န နိပ္ပဒေသေန၊ အဘိဓမ္မံ ပတွာ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ နယာနံ ဝသေန နိပ္ပဒေသတောဝ ဝိဘတ္တာ။ တထာ စတ္တာရိ သမ္မပ္ပဓာနာနိ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ, စတ္တာရိ ဈာနာနိ, စတဿော အပ္ပမညာယော, ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ, စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ။ ကေဝလဉှေတ္ထ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ နတ္ထိ။ သုတ္တန္တံ ပတွာ စ ဉာဏံ ဧကဒေသေနေဝ ဝိဘတ္တံ န နိပ္ပဒေသေန၊ တထာ ကိလေသာ။ အဘိဓမ္မံ ပတွာ ပန ‘‘ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၇၅၁) နယေန မာတိကံ ဌပေတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄။) [သျ]နိပ္ပဒေသတောဝ ဝိဘတ္တံ။ တထာ ဧကကတော ပဋ္ဌာယ အနေကေဟိ နယေဟိ ကိလေသာ။ သုတ္တန္တံ ပတွာ စ ဘူမန္တရပရိစ္ဆေဒေါ ဧကဒေသေနေဝ ဝိဘတ္တော, န နိပ္ပဒေသေန၊ အဘိဓမ္မံ ပန ပတွာ တိဏ္ဏမ္ပိ နယာနံ ဝသေန ဘူမန္တရပရိစ္ဆေဒေါ နိပ္ပဒေသတောဝ ဝိဘတ္တော။ ဧဝံ ဓမ္မာတိရေကဓမ္မဝိသေသဋ္ဌေန အဘိဓမ္မောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပကရဏပရိစ္ဆေဒတော ပနေသ ဓမ္မသင်္ဂဏီဝိဘင်္ဂဓာတုကထာပုဂ္ဂလပညတ္တိကထာဝတ္ထုယမကပဋ္ဌာနာနံ သတ္တန္နံ ပကရဏာနံ ဝသေန ဌိတော။ အယမေတ္ထ အာစရိယာနံ သမာနကထာ။ ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ပနာဟ – ‘ကထာဝတ္ထု ကသ္မာ ဂဟိတံ? နနု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော အဋ္ဌာရသဝဿာဓိကာနိ ဒွေ ဝဿသတာနိ အတိက္ကမိတွာ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေနေတံ ဌပိတံ? တသ္မာ သာဝကဘာသိတတ္တာ ဆဍ္ဍေထ န’န္တိ။ ‘ကိံ ပန ဆပ္ပကရဏာနိ အဘိဓမ္မော’တိ? ‘ဧဝံ န ဝဒါမီ’တိ။ ‘အထ ကိံ ဝဒေသီ’တိ။ ‘သတ္တပ္ပကရဏာနီ’တိ။ ‘ကတရံ ဂဟေတွာ သတ္တ ကရောသီ’တိ? ‘မဟာဓမ္မဟဒယံ နာမ အတ္ထိ, ဧတေန သဟ သတ္တာ’တိ။ ‘မဟာဓမ္မဟဒယေ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ, ကတိပယာဝ ပဉှာဝါရာ အဝသေသာ, ကထာဝတ္ထုနာဝ သဒ္ဓိံ သတ္တာ’တိ။ ‘နော ကထာဝတ္ထုနာ, မဟာဓာတုကထာ နာမ အတ္ထိ, တာယ သဒ္ဓိံ သတ္တာ’တိ။ ‘မဟာဓာတုကထာယံ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ, အပ္ပမတ္တိကာဝ တန္တိ အဝသေသာ။ ကထာဝတ္ထုနာဝ သဒ္ဓိံ သတ္တာ’တိ။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟိ သတ္တပ္ပကရဏာနိ ဒေသေန္တော ကထာဝတ္ထုံ ပတွာ ယာ ဧသာ ပုဂ္ဂလဝါရေ တာဝ စတူသု ပဉှေသု ဒွိန္နံ ပဉ္စကာနံ ဝသေန အဋ္ဌမုခါ ဝါဒယုတ္တိ တံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗကထာမဂ္ဂေသု အသမ္ပုဏ္ဏဘာဏဝါရမတ္တာယ ပါဠိယာ မာတိကံ ဌပေသိ။ သာ ပနေသာ ‘‘ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတိ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထေနာတိ။ အာမန္တာ။ ယော သစ္စိကဋ္ဌော ပရမတ္ထော တတော သော ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတိ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထေနာတိ။ နဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ။ အာဇာနာဟိ နိဂ္ဂဟံ…ပေ… ပုဂ္ဂလော နုပလဗ္ဘတိ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထေနာတိ။ အာမန္တာ။ ယော သစ္စိကဋ္ဌော ပရမတ္ထော တတော သော ပုဂ္ဂလော နုပလဗ္ဘတိ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထေနာတိ။ နဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ။ အာဇာနာဟိ နိဂ္ဂဟံ…ပေ…။ သဗ္ဗတ္ထ ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတိ သဗ္ဗတ္ထ ပုဂ္ဂလော နုပလဗ္ဘတိ, သဗ္ဗဒါ ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတိ သဗ္ဗဒါ ပုဂ္ဂလော နုပလဗ္ဘတိ, သဗ္ဗေသု ပုဂ္ဂလော ဥပလဗ္ဘတိ သဗ္ဗေသု ပုဂ္ဂလော နုပလဗ္ဘတိ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထေနာ’’တိ (ကထာ။ ၁၅-၁၆) ဧဝံ ပဌမံ ဝါဒံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅။) [သျ]နိဿာယ ပဌမံ နိဂ္ဂဟံ, ဒုတိယံ နိဿာယ ဒုတိယံ …ပေ… အဋ္ဌမံ နိဿာယ အဋ္ဌမံ နိဂ္ဂဟံ ဒဿေန္တေန သတ္ထာရာ ဌပိတာ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ မာတိကာဌပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပနေတံ မာတိကံ ဌပေန္တော ဣမံ ဒိသွာ ဌပေသိ – မမ ပရိနိဗ္ဗာနတော အဋ္ဌာရသဝဿာဓိကာနံ ဒွိန္နံ ဝဿသတာနံ မတ္ထကေ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော နာမ ဘိက္ခု ဘိက္ခုသဟဿမဇ္ဈေ နိသိန္နော သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ ပရဝါဒေ ပဉ္စာတိ သုတ္တသဟဿံ သမောဓာနေတွာ ဒီဃနိကာယပ္ပမာဏံ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏံ ဘာဇေဿတီတိ။
မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရောပိ ဣဒံ ပကရဏံ ဒေသေန္တော န အတ္တနော ဉာဏေန ဒေသေသိ, သတ္ထာရာ ပန ဒိန္နနယေန ဌပိတမာတိကာယ ဒေသေသိ။ ဣတိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဌပိတမာတိကာယ ဒေသိတတ္တာ သကလမ္ပေတံ ပကရဏံ ဗုဒ္ဓဘာသိတမေဝ နာမ ဇာတံ။ ယထာ ကိံ? ယထာ မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တန္တာဒီနိ။ မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တန္တသ္မိဉှိ ဘဂဝါ ‘‘ယတောနိဒါနံ ဘိက္ခု ပုရိသံ ပပဉ္စသညာသင်္ခါ သမုဒါစရန္တိ, ဧတ္ထ စေ နတ္ထိ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ အဘိဝဒိတဗ္ဗံ အဇ္ဈောသိတဗ္ဗံ, ဧသေဝန္တော ရာဂါနုသယာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၂) မာတိကံ ဌပေတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဝိဟာရံ ပါဝိသိ။
ဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂါဟကာ ဘိက္ခူ မဟာကစ္စာနတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒသဗလေန ဌပိတမာတိကာယ အတ္ထံ ပုစ္ဆိံသု။ ထေရော ပုစ္ဆိတမတ္တကေနေဝ အကထေတွာ ဒသဗလဿ အပစိတိဒဿနတ္ထံ ‘‘သေယျထာပိ အာဝုသော ပုရိသော သာရတ္ထိကော သာရဂဝေသီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၃) သာရောပမံ အာဟရိတွာ သာရရုက္ခော ဝိယ ဘဂဝါ သာခါပလာသသဒိသာ သာဝကာ, ‘‘သော ဟာဝုသော ဘဂဝါ ဇာနံ ဇာနာတိ, ပဿံ ပဿတိ စက္ခုဘူတော ဉာဏဘူတော ဓမ္မဘူတော ဗြဟ္မဘူတော ဝတ္တာ ပဝတ္တာ အတ္ထဿ နိန္နေတာ အမတဿ ဒါတာ ဓမ္မဿာမီ တထာဂတော’’တိ သတ္ထာရံ ထောမေတွာ ပုနပ္ပုနံ ထေရေဟိ ယာစိတော သတ္ထာရာ ဌပိတမာတိကာယ အတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ ‘‘အာကင်္ခမာနာ စ ပန တုမှေ အာယသ္မန္တော ဘဂဝန္တံယေဝ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧတမတ္ထံ ပဋိပုစ္ဆေယျာထ သစေ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိယမာနံ သမေတိ ဂဏှေယျာထ, နော စေ မာ ဂဏှိတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ယထာ ဝေါ ဘဂဝါ ဗျာကရောတိ တထာ နံ ဓာရေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆။) [သျ]တေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ ဒုက္ကထိတံ ကစ္စာနေနာတိ အဝတွာ သုဝဏ္ဏာလိင်္ဂံ ဥဿာပေန္တော ဝိယ ဂီဝံ ဥန္နာမေတွာ သုပုပ္ဖိတသတပတ္တသဿိရိကံ မဟာမုခံ ပူရေန္တော ဗြဟ္မဿရံ နိစ္ဆာရေတွာ သာဓု သာဓူတိ ထေရဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတော, ဘိက္ခဝေ, မဟာကစ္စာနော, မဟာပညော ဘိက္ခဝေ မဟာကစ္စာနော, မံ စေပိ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, ဧတမတ္ထံ ပဋိပုစ္ဆေယျာထ, အဟမ္ပိ တံ ဧဝမေဝံ ဗျာကရေယျံ ယထာ တံ မဟာကစ္စာနေန ဗျာကတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၅) အာဟ။
ဧဝံ သတ္ထာရာ အနုမောဒိတကာလတော ပဋ္ဌာယ စ ပန သကလံ သုတ္တံ ဗုဒ္ဓဘာသိတံ နာမ ဇာတံ။ အာနန္ဒတ္ထေရာဒီဟိ ဝိတ္ထာရိတသုတ္တေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ သတ္တပ္ပကရဏာနိ ဒေသေန္တော ကထာဝတ္ထုံ ပတွာ ဝုတ္တနယေန မာတိကံ ဌပေသိ။ ဌပေန္တော စ ပန ဣမံ အဒ္ဒသ –
မမ ပရိနိဗ္ဗာနတော အဋ္ဌာရသဝဿာဓိကာနံ ဒွိန္နံ ဝဿသတာနံ မတ္ထကေ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရော နာမ ဘိက္ခု ဘိက္ခုသဟဿမဇ္ဈေ နိသိန္နော သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ ပရဝါဒေ ပဉ္စာတိ သုတ္တသဟဿံ သမောဓာနေတွာ ဒီဃနိကာယပ္ပမာဏံ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏံ ဘာဇေဿတီတိ။
မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရောပိ ဣမံ ပကရဏံ ဒေသေန္တော န အတ္တနော ဉာဏေန ဒေသေသိ, သတ္ထာရာ ပန ဒိန္နနယေန ဌပိတမာတိကာယ ဒေသေသိ။ ဣတိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဌပိတမာတိကာယ ဒေသိတတ္တာ သကလမ္ပေတံ ပကရဏံ ဗုဒ္ဓဘာသိတမေဝ ဇာတံ။ ဧဝံ ကထာဝတ္ထုနာဝ သဒ္ဓိံ သတ္တ ပကရဏာနိ အဘိဓမ္မော နာမ။
တတ္ထ ဓမ္မသင်္ဂဏီပကရဏေ စတဿော ဝိဘတ္တိယော – စိတ္တဝိဘတ္တိ ရူပဝိဘတ္တိ နိက္ခေပရာသိ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိ။ တတ္ထ ကာမာဝစရကုသလတော အဋ္ဌ, အကုသလတော ဒွါဒသ, ကုသလဝိပါကတော သောဠသ, အကုသလဝိပါကတော သတ္တ, ကိရိယတော ဧကာဒသ၊ ရူပါဝစရကုသလတော ပဉ္စ, ဝိပါကတော ပဉ္စ, ကိရိယတော ပဉ္စ၊ အရူပါဝစရကုသလတော စတ္တာရိ, ဝိပါကတော စတ္တာရိ, ကိရိယတော စတ္တာရိ၊ လောကုတ္တရကုသလတော စတ္တာရိ, ဝိပါကတော စတ္တာရီတိ ဧကူနနဝုတိ စိတ္တာနိ စိတ္တဝိဘတ္တိ နာမ။ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍန္တိပိ ဧတဿေဝ နာမံ။ တံ ဝါစနာမဂ္ဂတော အတိရေကဆဘာဏဝါရံ, ဝိတ္ထာရိယမာနံ ပန အနန္တမပရိမာဏံ ဟောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇။) [သျ]တဒနန္တရံ ဧကဝိဓေန ဒုဝိဓေနာတိအာဒိနာ နယေန မာတိကံ ဌပေတွာ ဝိတ္ထာရေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ ရူပဝိဘတ္တိ နာမ။ ရူပကဏ္ဍန္တိပိ ဧတဿေဝ နာမံ။ တံ ဝါစနာမဂ္ဂတော အတိရေကဒွိဘာဏဝါရံ။ ဝိတ္ထာရိယမာနံ ပန အနန္တမပရိမာဏံ ဟောတိ။
တဒနန္တရံ မူလတော ခန္ဓတော ဒွါရတော ဘူမိတော အတ္ထတော ဓမ္မတော နာမတော လိင်္ဂတောတိ ဧဝံ မူလာဒီဟိ နိက္ခိပိတွာ ဒေသိတော နိက္ခေပရာသိ နာမ။ သော –
မူလတော ခန္ဓတော စာပိ, ဒွါရတော စာပိ ဘူမိတော၊
အတ္ထတော ဓမ္မတော စာပိ, နာမတော စာပိ လိင်္ဂတော၊
နိက္ခိပိတွာ ဒေသိတတ္တာ, နိက္ခေပေါတိ ပဝုစ္စတိ။
နိက္ခေပကဏ္ဍန္တိပိ တဿေဝ နာမံ။ တံ ဝါစနာမဂ္ဂတော တိမတ္တဘာဏဝါရံ။ ဝိတ္ထာရိယမာနံ ပန အနန္တမပရိမာဏံ ဟောတိ။
တဒနန္တရံ ပန တေပိဋကဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထုဒ္ဓါရဘူတံ ယာဝ သရဏဒုကာ နိက္ခိတ္တံ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍံ နာမ။ ယတော မဟာပကရဏိယာ ဘိက္ခူ မဟာပကရဏေ ဂဏနစာရံ အသလ္လက္ခေန္တာ ဂဏနစာရံ သမာနေန္တိ။ တံ ဝါစနာမဂ္ဂတော ဒွိမတ္တဘာဏဝါရံ။ ဝိတ္ထာရိယမာနံ ပန အနန္တမပရိမာဏံ ဟောတိ။
ဣတိ သကလမ္ပိ ဓမ္မသင်္ဂဏီပကရဏံ ဝါစနာမဂ္ဂတော အတိရေကတေရသမတ္တဘာဏဝါရံ။ ဝိတ္ထာရိယမာနံ ပန အနန္တမပရိမာဏံ ဟောတိ။ ဧဝမေတံ –
စိတ္တဝိဘတ္တိ ရူပဉ္စ, နိက္ခေပေါ အတ္ထဇောတနာ၊
ဂမ္ဘီရံ နိပုဏံ ဌာနံ, တမ္ပိ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတံ။
တဒနန္တရံ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ နာမ။ တံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာယတနဝိဘင်္ဂေါ ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ ဣဒြိယဝိဘင်္ဂေါ ပစ္စယာကာရဝိဘင်္ဂေါ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂေါ သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂေါ ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေါ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂေါ မဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂေါ ဈာနဝိဘင်္ဂေါ အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂေါ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေါ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေါ ဉာဏဝိဘင်္ဂေါ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေါ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေါတိ အဋ္ဌာရသဝိဓေန ဝိဘတ္တံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈။) [သျ]တတ္ထ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ သုတ္တန္တဘာဇနီယအဘိဓမ္မဘာဇနီယပဉှပုစ္ဆကာနံ ဝသေန တိဓာ ဝိဘတ္တော။ သော ဝါစနာမဂ္ဂတော ပဉ္စမတ္တဘာဏဝါရော, ဝိတ္ထာရိယမာနော ပန အနန္တော အပရိမာဏော ဟောတိ။ တတော ပရံ အာယတနဝိဘင်္ဂါဒယောပိ ဧတေဟေဝ တီဟိ နယေဟိ ဝိဘတ္တာ။ တေသု အာယတနဝိဘင်္ဂေါ ဝါစနာမဂ္ဂတော အတိရေကဘာဏဝါရော, ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ ဒွိမတ္တဘာဏဝါရော။ တထာ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ။ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ နတ္ထိ၊ ဝါစနာမဂ္ဂတော ပနေသ အတိရေကဘာဏဝါရမတ္တော။ ပစ္စယာကာရဝိဘင်္ဂေါ ဆမတ္တဘာဏဝါရော, ပဉှပုစ္ဆကံ ပနေတ္ထ နတ္ထိ။ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂေါ အတိရေကဘာဏဝါရမတ္တော၊ တထာ သမ္မပ္ပဓာန ဣဒ္ဓိပါဒဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂါ။ ဈာနဝိဘင်္ဂေါ ဒွိဘာဏဝါရမတ္တော, အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂေါ အတိရေကဘာဏဝါရမတ္တော။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေပိ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ နတ္ထိ၊ ဝါစနာမဂ္ဂတော ပနေသ အတိရေကဘာဏဝါရမတ္တော၊ တထာ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂေါ။ ဉာဏဝိဘင်္ဂေါ ဒသဝိဓေန ဝိဘတ္တော၊ ဝါစနာမဂ္ဂတော ပနေသ တိမတ္တဘာဏဝါရော။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေါပိ ဒသဝိဓေန ဝိဘတ္တော၊ ဝါစနာမဂ္ဂတော ပနေသ တိမတ္တဘာဏဝါရော။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေါ တိဝိဓေန ဝိဘတ္တော၊ ဝါစနာမဂ္ဂတော ပနေသ အတိရေကဒွိဘာဏဝါရမတ္တော။ သဗ္ဗေပိ ဝိတ္ထာရိယမာနာ အနန္တာ အပရိမာဏာ ဟောန္တိ။ ဧဝမေတံ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ ဝါစနာမဂ္ဂတော ပဉ္စတိံသမတ္တဘာဏဝါရံ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန အနန္တမပရိမာဏံ ဟောတိ။
တဒနန္တရံ ဓာတုကထာပကရဏံ နာမ။ တံ သင်္ဂဟော အသင်္ဂဟော, သင်္ဂဟိတေန အသင်္ဂဟိတံ, အသင်္ဂဟိတေန သင်္ဂဟိတံ, သင်္ဂဟိတေန သင်္ဂဟိတံ, အသင်္ဂဟိတေန အသင်္ဂဟိတံ၊ သမ္ပယောဂေါ ဝိပ္ပယောဂေါ, သမ္ပယုတ္တေန ဝိပ္ပယုတ္တံ, ဝိပ္ပယုတ္တေန သမ္ပယုတ္တံ, သမ္ပယုတ္တေန သမ္ပယုတ္တံ, ဝိပ္ပယုတ္တေန ဝိပ္ပယုတ္တံ၊ သင်္ဂဟိတေန သမ္ပယုတ္တံ ဝိပ္ပယုတ္တံ၊ သမ္ပယုတ္တေန သင်္ဂဟိတံ အသင်္ဂဟိတံ, အသင်္ဂဟိတေန သမ္ပယုတ္တံ ဝိပ္ပယုတ္တံ, ဝိပ္ပယုတ္တေန သင်္ဂဟိတံ အသင်္ဂဟိတန္တိ စုဒ္ဒသဝိဓေန ဝိဘတ္တံ။ တံ ဝါစနာမဂ္ဂတော အတိရေကဆဘာဏဝါရမတ္တံ, ဝိတ္ထာရိယမာနံ ပန အနန္တမပရိမာဏံ ဟောတိ။
တဒနန္တရံ ပုဂ္ဂလပညတ္တိ နာမ။ သာ ‘‘ခန္ဓပညတ္တိ အာယတနပညတ္တိ ဓာတုပညတ္တိ သစ္စပညတ္တိ ဣန္ဒြိယပညတ္တိ ပုဂ္ဂလပညတ္တီ’’တိ ဆဗ္ဗိဓေန ဝိဘတ္တာ။ သာ ဝါစနာမဂ္ဂတော အတိရေကပဉ္စဘာဏဝါရာ၊ ဝိတ္ထာရိယမာနာ ပန အနန္တာ အပရိမာဏာဝ ဟောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉။) [သျ]တဒနန္တရံ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏံ နာမ။ တံ သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ ပရဝါဒေ ပဉ္စာတိ သုတ္တသဟဿံ သမောဓာနေတွာ ဝိဘတ္တံ။ တံ ဝါစနာမဂ္ဂတော ဣဒါနိ ပေါတ္ထကေ လိခိတံ အဂ္ဂဟေတွာ သင်္ဂီတိအာရောပိတနယေန ဒီဃနိကာယပ္ပမာဏံ, ဝိတ္ထာရိယမာနံ ပန အနန္တမပရိမာဏံ ဟောတိ။
တဒနန္တရံ ယမကံ နာမ။ တံ မူလယမကံ ခန္ဓယမကံ အာယတနယမကံ ဓာတုယမကံ သစ္စယမကံ သင်္ခါရယမကံ အနုသယယမကံ စိတ္တယမကံ ဓမ္မယမကံ ဣန္ဒြိယယမကန္တိ ဒသဝိဓေန ဝိဘတ္တံ။ တံ ဝါစနာမဂ္ဂတော ဝီသဘာဏဝါရသတံ, ဝိတ္ထာရတော ပန အနန္တမပရိမာဏံ ဟောတိ။
တဒနန္တရံ မဟာပကရဏံ နာမ။ ပဋ္ဌာနန္တိပိ တဿေဝ နာမံ။ တံ ဟေတုပစ္စယော အာရမ္မဏပစ္စယော အဓိပတိပစ္စယော အနန္တရပစ္စယော သမနန္တရပစ္စယော သဟဇာတပစ္စယော အညမညပစ္စယော နိဿယပစ္စယော ဥပနိဿယပစ္စယော ပုရေဇာတပစ္စယော ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော အာသေဝနပစ္စယော ကမ္မပစ္စယော ဝိပါကပစ္စယော အာဟာရပစ္စယော ဣန္ဒြိယပစ္စယော ဈာနပစ္စယော မဂ္ဂပစ္စယော သမ္ပယုတ္တပစ္စယော ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယော အတ္ထိပစ္စယော နတ္ထိပစ္စယော ဝိဂတပစ္စယော အဝိဂတပစ္စယောတိ။ ပစ္စယဝသေန တာဝ စတုဝီသတိဝိဓေန ဝိဘတ္တံ။
ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ပဋ္ဌာနံ သမာနေတဗ္ဗံ။ ကုသလတ္တိကာဒယော ဟိ ဒွါဝီသတိ တိကာ, နာမ ဟေတူ ဓမ္မာ နဟေတူ ဓမ္မာ…ပေ… သရဏာ ဓမ္မာ အရဏာ ဓမ္မာတိ ဣမေ သတံ ဒုကာ။ အပရေပိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိနော ဓမ္မာ အဝိဇ္ဇာဘာဂိနော ဓမ္မာ…ပေ… ခယေ ဉာဏံ, အနုပ္ပါဒေ ဉာဏန္တိ ဒွါစတ္တာလီသ သုတ္တန္တိကဒုကာ နာမ။ တေသု ဒွါဝီသတိ တိကာ သတံ ဒုကာတိ အယံ အာဟစ္စဘာသိတာ ဇိနဝစနဘူတာ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ သတ္တန္နံ ပကရဏာနံ မာတိကာ နာမ။
အထာပရေ ဒွါစတ္တာလီသ သုတ္တန္တိကဒုကာ ကုတောပဘဝါ ကေန ဌပိတာ ကေန ဒေသိတာတိ? ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရပ္ပဘဝါ, တေန ဌပိတာ, တေန ဒေသိတာတိ။ ဣမေ ဌပေန္တော ပန ထေရော န သာမုက္ကံသိကေန အတ္တနော ဉာဏေန ဌပေသိ။ ဧကုတ္တရိယံ ပန ဧကနိပါတဒုကနိပါတသင်္ဂီတိ ဒသုတ္တရသုတ္တန္တေဟိ သမောဓာနေတွာ အာဘိဓမ္မိကတ္ထေရာနံ သုတ္တန္တံ ပတွာ အကိလမတ္ထံ ဌပိတာ။ တေ ပနေတေ ဧကသ္မိံ နိက္ခေပကဏ္ဍေယေဝ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀။) [သျ]မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဝိဘတ္တာ။ သေသဋ္ဌာနေသု ယာဝ သရဏဒုကာ အဘိဓမ္မော ဝိဘတ္တော။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟိ အနုလောမပဋ္ဌာနေ ဒွါဝီသတိ တိကေ နိဿာယ တိကပဋ္ဌာနံ နာမ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ သတံ ဒုကေ နိဿာယ ဒုကပဋ္ဌာနံ နာမ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တတော ပရံ ဒွါဝီသတိ တိကေ ဂဟေတွာ ဒုကသတေ ပက္ခိပိတွာ ဒုကတိကပဋ္ဌာနံ နာမ ဒဿိတံ။ တတော ပရံ ဒုကသတံ ဂဟေတွာ ဒွါဝီသတိယာ တိကေသု ပက္ခိပိတွာ တိကဒုကပဋ္ဌာနံ နာမ ဒဿိတံ။ တိကေ ပန တိကေသုယေဝ ပက္ခိပိတွာ တိကတိကပဋ္ဌာနံ နာမ ဒဿိတံ။ ဒုကေ စ ဒုကေသုယေဝ ပက္ခိပိတွာ ဒုကဒုကပဋ္ဌာနံ နာမ ဒဿိတံ။ ဧဝံ –
တိကဉ္စ ပဋ္ဌာနဝရံ ဒုကုတ္တမံ,
ဒုကတိကဉ္စေဝ တိကဒုကဉ္စ၊
တိကတိကဉ္စေဝ ဒုကဒုကဉ္စ,
ဆ အနုလောမမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာတိ။ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၃၉)၊
ပစ္စနီယပဋ္ဌာနေပိ ဒွါဝီသတိတိကေ နိဿာယ တိကပဋ္ဌာနံ နာမ။ ဒုကသတံ နိဿာယ ဒုကပဋ္ဌာနံ နာမ။ ဒွါဝီသတိတိကေ ဒုကသတေ ပက္ခိပိတွာ ဒုကတိကပဋ္ဌာနံ နာမ။ ဒုကသတံ ဒွါဝီသတိယာ တိကေသု ပက္ခိပိတွာ တိကဒုကပဋ္ဌာနံ နာမ။ တိကေ တိကေသုယေဝ ပက္ခိပိတွာ တိကတိကပဋ္ဌာနံ နာမ။ ဒုကေ ဒုကေသုယေဝ ပက္ခိပိတွာ ဒုကဒုကပဋ္ဌာနံ နာမာတိ ပစ္စနီယေပိ ဆဟိ နယေဟိ ပဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တေန ဝုတ္တံ –
တိကဉ္စ ပဋ္ဌာနဝရံ ဒုကုတ္တမံ,
ဒုကတိကဉ္စေဝ တိကဒုကဉ္စ၊
တိကတိကဉ္စေဝ ဒုကဒုကဉ္စ,
ဆ ပစ္စနီယမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာတိ။ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၄)၊
တတော ပရံ အနုလောမပစ္စနီယေပိ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဆ နယာ ဒဿိတာ။ တေနာဟ –
တိကဉ္စ ပဋ္ဌာနဝရံ ဒုကုတ္တမံ,
ဒုကတိကဉ္စေဝ တိကဒုကဉ္စ၊
တိကတိကဉ္စေဝ ဒုကဒုကဉ္စ,
ဆ အနုလောမပစ္စနီယမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာတိ။ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၈)၊
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁။) [သျ]တဒနန္တရံ ပစ္စနီယာနုလောမေပိ ဧတေဟေဝ ဆဟိ နယေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တေနာဟ –
ဒုကတိကဉ္စေဝ တိကဒုကဉ္စ၊
တိကတိကဉ္စေဝ ဒုကဒုကဉ္စ,
ဆ ပစ္စနီယာနုလောမမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာတိ။ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၅၂)၊
ဧဝံ အနုလောမေ ဆ ပဋ္ဌာနာနိ, ပဋိလောမေ ဆ, အနုလောမပစ္စနီယေ ဆ, ပစ္စနီယာနုလောမေ ဆ ပဋ္ဌာနာနီတိ ဣဒံ စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနသမောဓာနံ ပဋ္ဌာနံ မဟာပကရဏံ နာမ။
ဣဒါနိ ဣမဿ အဘိဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဝိဇာနနတ္ထံ စတ္တာရော သာဂရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – သံသာရသာဂရော, ဇလသာဂရော, နယသာဂရော, ဉာဏသာဂရောတိ။ တတ္ထ သံသာရသာဂရော နာမ –
ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာန စ၊
အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ, သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တံ သံသာရဝဋ္ဋံ။ သွာယံ ယသ္မာ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ပုရိမာ ကောဋိ န ပညာယတိ ဧတ္တကာနဉှိ ဝဿသတာနံ ဝါ ဝဿသဟဿာနံ ဝါ ဝဿသတသဟဿာနံ ဝါ, ကပ္ပသတာနံ ဝါ ကပ္ပသဟဿာနံ ဝါ ကပ္ပသတသဟဿာနံ ဝါ မတ္ထကေ သတ္တာ ဥပ္ပန္နာ, တတော ပုဗ္ဗေ နာဟေသုန္တိ ဝါ, အသုကဿ နာမ ရညော ကာလေ ဥပ္ပန္နာ, အသုကဿ ဗုဒ္ဓဿ ကာလေ ဥပ္ပန္နာ တတော ပုဗ္ဗေ နာဟေသုန္တိ ဝါ, အယံ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ ‘‘ပုရိမာ, ဘိက္ခဝေ, ကောဋိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇာယ, ဣတော ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇာ နာဟောသိ အထ ပစ္ဆာ သမဘဝီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁) ဣမိနာ ပန နယေန သံသာရသာဂရော အနမတဂ္ဂေါဝ။
မဟာသမုဒ္ဒေါ ပန ဇလသာဂရော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စတုရာသီတိယောဇနသဟဿဂမ္ဘီရော။ တတ္ထ ဥဒကဿ အာဠှကသတေဟိ ဝါ အာဠှကသဟဿေဟိ ဝါ အာဠှကသတသဟဿေဟိ ဝါ ပမာဏံ နာမ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂။) [သျ]နတ္ထိ။ အထ ခေါ အသင်္ချေယျော အပ္ပမေယျော မဟာဥဒကက္ခန္ဓောတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ အယံ ဇလသာဂရော နာမ။
ကတမော နယသာဂရော? တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ ဒွေပိ ဟိ တန္တိယော ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာနံ ပသာဒဗဟုလာနံ ဉာဏုတ္တရာနံ ကုလပုတ္တာနံ အနန္တံ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကတမာ ဒွေ? ဝိနယဉ္စ အဘိဓမ္မဉ္စ။ ဝိနယဓရဘိက္ခူနဉှိ ဝိနယတန္တိံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ ဒေါသာနုရူပံ သိက္ခာပဒပညာပနံ နာမ – ဣမသ္မိံ ဒေါသေ ဣမသ္မိံ ဝီတိက္ကမေ ဣဒံ နာမ ဟောတီတိ သိက္ခာပဒပညာပနံ – အညေသံ အဝိသယော, ဗုဒ္ဓါနမေဝ ဝိသယောတိ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပေယျာလံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ နီလပေယျာလံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ သဉ္စရိတ္တပေယျာလံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ အနန္တံ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အာဘိဓမ္မိကဘိက္ခူနမ္ပိ ခန္ဓန္တရံ အာယတနန္တရံ ဓာတွန္တရံ ဣန္ဒြိယန္တရံ ဗလဗောဇ္ဈင်္ဂကမ္မဝိပါကန္တရံ ရူပါရူပပရိစ္ဆေဒံ သဏှသုခုမဓမ္မံ ဂဂနတလေ တာရကရူပါနိ ဂဏှန္တော ဝိယ ရူပါရူပဓမ္မေ ပဗ္ဗံ ပဗ္ဗံ ကောဋ္ဌာသံ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ဝိဘဇန္တော ဒဿေသိ ဝတ နော သတ္ထာတိ အဘိဓမ္မတန္တိံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ အနန္တံ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
ဧဝံ ဥပ္ပတ္တိယာ ပနဿ ဣဒံ ဝတ္ထုပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ – မဟာဂတိဂမိယတိဿဒတ္တတ္ထေရော ကိရ နာမ မဟာဗောဓိံ ဝန္ဒိဿာမီတိ ပရတီရံ ဂစ္ဆန္တော နာဝါယ ဥပရိတလေ နိသိန္နော မဟာသမုဒ္ဒံ ဩလောကေသိ။ အထဿ တသ္မိံ သမယေ နေဝ ပရတီရံ ပညာယိတ္ထ, န ဩရိမတီရံ, ဦမိဝေဂပ္ပဘေဒသမုဂ္ဂတဇလစုဏ္ဏပရိကိဏ္ဏော ပန ပသာရိတရဇတပဋ္ဋသုမနပုပ္ဖသန္ထရသဒိသော မဟာသမုဒ္ဒေါဝ ပညာယိတ္ထ။ သော ကိံ နု ခေါ မဟာသမုဒ္ဒဿ ဦမိဝေဂေါ ဗလဝါ ဥဒါဟု စတုဝီသတိပ္ပဘေဒေ သမန္တပဋ္ဌာနေ နယမုခံ ဗလဝန္တိ စိန္တေသိ။ အထဿ မဟာသမုဒ္ဒေ ပရိစ္ဆေဒေါ ပညာယတိ – အယဉှိ ဟေဋ္ဌာ မဟာပထဝိယာ ပရိစ္ဆိန္နော, ဥပရိ အာကာသေန, ဧကတော စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေန, ဧကတော ဝေလန္တေန ပရိစ္ဆိန္နော၊ သမန္တပဋ္ဌာနဿ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ န ပညာယတီတိ သဏှသုခုမဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဗလဝပီတိ ဥပ္ပန္နာ။ သော ပီတိံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ယထာနိသိန္နောဝ သဗ္ဗကိလေသေ ခေပေတွာ အဂ္ဂဖလေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာယ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃။) [သျ]သယံ အဘိညာယ သဟေတုသမ္ဘဝံ၊
ယထာနုပုဗ္ဗံ နိခိလေန ဒေသိတံ,
မဟေသိနာ ရူပဂတံဝ ပဿတီတိ။
အယံ နယသာဂရော နာမ။
ကတမော ဉာဏသာဂရော? သဗ္ဗညုတညာဏံ ဉာဏသာဂရော နာမ။ အယံ သံသာရသာဂရော နာမ, အယံ ဇလသာဂရော နာမ, အယံ နယသာဂရော နာမာတိ ဟိ အညေန န သက္ကာ ဇာနိတုံ, သဗ္ဗညုတညာဏေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဉာဏသာဂရော နာမ။ ဣမေသု စတူသု သာဂရေသု ဣမသ္မိံ ဌာနေ နယသာဂရော အဓိပ္ပေတော။ ဣမဉှိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါဝ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။
အယမ္ပိ ဘဂဝါ ဗောဓိမူလေ နိသိန္နော ‘ဣမံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဣမံ ဝတ မေ ဓမ္မံ ဧသန္တဿ ဂဝေသန္တဿ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ဝီတိဝတ္တာနိ, အထ မေ ဣမသ္မိံ ပလ္လင်္ကေ နိသိန္နေန ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ခေပေတွာ အယံ ဓမ္မော ပဋိဝိဒ္ဓေါ’တိ ပဋိဝိဒ္ဓဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တော သတ္တာဟံ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ တတော တမှာ ပလ္လင်္ကာ ဝုဋ္ဌာယ ‘ဣမသ္မိံ ဝတ မေ ပလ္လင်္ကေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓ’န္တိ အနိမိသေဟိ စက္ခူဟိ သတ္တာဟံ ပလ္လင်္ကံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တတော ဒေဝတာနံ ‘အဇ္ဇာပိ နူန သိဒ္ဓတ္ထဿ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ အတ္ထိ, ပလ္လင်္ကသ္မိဉှိ အာလယံ န ဝိဇဟတီ’တိ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ။
သတ္ထာ ဒေဝတာနံ ဝိတက္ကံ ဉတွာ တာဝဒေဝ တာသံ ဝိတက္ကဝူပသမနတ္ထံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ။ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကသ္မိဉှိ ကတပါဋိဟာရိယဉ္စ, ဉာတိသမာဂမေ ကတပါဋိဟာရိယဉ္စ, ပါဋိယပုတ္တသမာဂမေ ကတပါဋိဟာရိယဉ္စ, သဗ္ဗံ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ ကတယမကပါဋိဟာရိယသဒိသမေဝ အဟောသိ။ ဧဝံ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ ပလ္လင်္ကဿ ဌိတဋ္ဌာနဿ စ အန္တရေ အာကာသတော ဩရုယှ သတ္တာဟံ စင်္ကမိ။ ဣမေသု စ ဧကဝီသတိယာ ဒိဝသေသု ဧကဒိဝသေပိ သတ္ထု သရီရတော ရသ္မိယော န နိက္ခန္တာ။
စတုတ္ထေ ပန သတ္တာဟေ ပစ္ဆိမုတ္တရာယ ဒိသာယ ရတနဃရေ နိသီဒိ – ရတနဃရံ နာမ နေဝ သတ္တရတနမယံ ဂေဟံ။ သတ္တန္နံ ပန ပကရဏာနံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄။) [သျ]သမ္မသိတဋ္ဌာနံ ရတနဃရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ – တတ္ထ ဓမ္မသင်္ဂဏိံ သမ္မသန္တဿာပိ သရီရတော ရသ္မိယော န နိက္ခန္တာ။ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ ဓာတုကထံ ပုဂ္ဂလပညတ္တိံ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏံ ယမကပ္ပကရဏံ သမ္မသန္တဿာပိ သရီရတော ရသ္မိယော န နိက္ခန္တာ။ ယဒါ ပန မဟာပကရဏံ ဩရုယှ ‘‘ဟေတုပစ္စယော အာရမ္မဏပစ္စယော…ပေ… အဝိဂတပစ္စယော’’တိ သမ္မသနံ အာရဘိ, အထဿ စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနံ သမ္မသန္တဿ ဧကန္တတော သဗ္ဗညုတညာဏံ မဟာပကရဏေယေဝ ဩကာသံ လဘိ။ ယထာ ဟိ တိမိရပိင်္ဂလမဟာမစ္ဆော စတုရာသီတိယောဇနသဟဿဂမ္ဘီရေ မဟာသမုဒ္ဒေယေဝ ဩကာသံ လဘတိ, ဧဝမေဝ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဧကန္တတော မဟာပကရဏေယေဝ ဩကာသံ လဘိ။
သတ္ထု ဧဝံ လဒ္ဓေါကာသေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ယထာသုခံ သဏှသုခုမဓမ္မံ သမ္မသန္တဿ သရီရတော နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော နိက္ခမိံသု။ ကေသမဿူဟိ စေဝ အက္ခီနဉ္စ နီလဋ္ဌာနေဟိ နီလရသ္မိယော နိက္ခမိံသု, ယာသံ ဝသေန ဂဂနတလံ အဉ္ဇနစုဏ္ဏသမောကိဏ္ဏံ ဝိယ ဥမာပုပ္ဖနီလုပ္ပလဒလသဉ္ဆန္နံ ဝိယ ဝီတိပတန္တမဏိတာလဝဏ္ဋံ ဝိယ သမ္ပသာရိတမေစကပဋံ ဝိယ စ အဟောသိ။
ဆဝိတော စေဝ အက္ခီနဉ္စ ပီတဋ္ဌာနေဟိ ပီတရသ္မိယော နိက္ခမိံသု၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ သုဝဏ္ဏရသဓာရာဘိသိဉ္စမာနာ ဝိယ သုဝဏ္ဏပဋပသာရိတာ ဝိယ ကုင်္ကုမစုဏ္ဏကဏိကာရပုပ္ဖသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစိံသု။
မံသလောဟိတေဟိ စေဝ အက္ခီနဉ္စ ရတ္တဋ္ဌာနေဟိ လောဟိတရသ္မိယော နိက္ခမိံသု ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ စီနပိဋ္ဌစုဏ္ဏရဉ္ဇိတာ ဝိယ သုပက္ကလာခါရသသိဉ္စမာနာ ဝိယ ရတ္တကမ္ဗလပရိက္ခိတ္တာ ဝိယ ဇယသုမနပါရိဘဒ္ဒကဗန္ဓုဇီဝကကုသုမသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ စ ဝိရောစိံသု။
အဋ္ဌီဟိ စေဝ ဒန္တေဟိ စ အက္ခီနဉ္စ သေတဋ္ဌာနေဟိ ဩဒါတရသ္မိယော နိက္ခမိံသု၊ ယာသံ ဝသေန ဒိသာဘာဂါ ရဇတဃဋေဟိ အာသိဉ္စမာနခီရဓာရာသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ သမ္ပသာရိတရဇတပဋ္ဋဝိတာနာ ဝိယ, ဝီတိပတန္တရဇတတာလဝဏ္ဋာ ဝိယ, ကုန္ဒကုမုဒသိန္ဒုဝါရသုမနမလ္လိကာဒိကုသုမသဉ္ဆန္နာ ဝိယ စ ဝိရောစိံသု။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅။) [သျ]မဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရာ ပန တမှာ တမှာ သရီရပ္ပဒေသာ နိက္ခမိံသု။ ဣတိ တာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော နိက္ခမိတွာ ဃနမဟာပထဝိံ ဂဏှိံသု။
စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာ မဟာပထဝီ နိဒ္ဓန္တသုဝဏ္ဏပိဏ္ဍိ ဝိယ အဟောသိ။ အထ မဟာပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကံ ဂဏှိံသု။ ပထဝိသန္ဓာရကံ အဋ္ဌနဟုတာဓိကစတုယောဇနသတသဟဿဗဟလံ ဥဒကံ သုဝဏ္ဏကလသေဟိ အာသိဉ္စမာနဝိလီနသုဝဏ္ဏံ ဝိယ အဟောသိ။ ဥဒကံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဝါတံ အဂ္ဂဟေသုံ။ ဆနဟုတာဓိကနဝယောဇနသတသဟဿဗဟလော ဝါတော သမုဿိတသုဝဏ္ဏက္ခန္ဓော ဝိယ အဟောသိ။ ဝါတံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဟေဋ္ဌာ အဇဋာကာသံ ပက္ခန္ဒိံသု။
ဥပရိဘာဂေန ဥဂ္ဂန္တွာပိ စာတုမဟာရာဇိကေ ဂဏှိံသု။ တေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ တာဝတိံသေ တတော ယာမေ တတော တုသိတေ တတော နိမ္မာနရတီ တတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ တတော နဝ ဗြဟ္မလောကေ တတော ဝေဟပ္ဖလေ တတော ပဉ္စ သုဒ္ဓါဝါသေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ စတ္တာရော အာရုပ္ပေ ဂဏှိံသု။ စတ္တာရော စ အာရုပ္ပေ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ အဇဋာကာသံ ပက္ခန္ဒိံသု။
တိရိယဘာဂေဟိ အနန္တာ လောကဓာတုယော ပက္ခန္ဒိံသု။ ဧတ္တကေသု ဌာနေသု စန္ဒမှိ စန္ဒပ္ပဘာ နတ္ထိ, သူရိယေ သူရိယပ္ပဘာ နတ္ထိ, တာရကရူပေသု တာရကရူပပ္ပဘာ နတ္ထိ, ဒေဝတာနံ ဥယျာနဝိမာနကပ္ပရုက္ခေသု စေဝ သရီရေသု စ အာဘရဏေသု စာတိ သဗ္ဗတ္ထ ပဘာ နတ္ထိ။ တိသဟဿိမဟာသဟဿိလောကဓာတုယာ အာလောကဖရဏသမတ္ထော မဟာဗြဟ္မာပိ သူရိယုဂ္ဂမနေ ခဇ္ဇောပနကော ဝိယ အဟောသိ။ စန္ဒသူရိယတာရကရူပဒေဝတုယျာနဝိမာနကပ္ပရုက္ခာနံ ပရိစ္ဆေဒမတ္တကမေဝ ပညာယိတ္ထ။ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဗုဒ္ဓရသ္မီဟိယေဝ အဇ္ဈောတ္ထဋံ အဟောသိ။ အယဉ္စ နေဝ ဗုဒ္ဓါနံ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ, န ဘာဝနာမယိဒ္ဓိ။ သဏှသုခုမဓမ္မံ ပန သမ္မသတော လောကနာထဿ လောဟိတံ ပသီဒိ, ဝတ္ထုရူပံ ပသီဒိ, ဆဝိဝဏ္ဏော ပသီဒိ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝဏ္ဏဓာတု သမန္တာ အသီတိဟတ္ထမတ္တေ ပဒေသေ နိစ္စလာဝ အဋ္ဌာသိ။ ဣမိနာ နီဟာရေန သတ္တာဟံ သမ္မသိ။
သတ္တ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ သမ္မသိတဓမ္မော ကိတ္တကော အဟောသီတိ? အနန္တော အပရိမာဏော အဟောသိ။ အယံ တာဝ မနသာဒေသနာ နာမ။ သတ္ထာ ပန ဧဝံ သတ္တာဟံ မနသာ စိန္တိတဓမ္မံ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဒေသေန္တော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆။) [သျ]ဝဿသတေနပိ ဝဿသဟဿေနပိ ဝဿသတသဟဿေနပိ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒေသေတုံ န သက္ကောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ အပရဘာဂေပိ ဟိ တထာဂတော တာဝတိံသဘဝနေ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာနံ မဇ္ဈေ နိသိန္နော မာတရံ ကာယသက္ခိံ ကတွာ ကုသလာ ဓမ္မာ, အကုသလာ ဓမ္မာ, အဗျာကတာ ဓမ္မာတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သတဘာဂေန သဟဿဘာဂေန သတသဟဿဘာဂေန ဓမ္မန္တရာ ဓမ္မန္တရံ သင်္ကမိတွာ သင်္ကမိတွာဝ ဒေသေသိ။ တယော မာသေ နိရန္တရံ ပဝတ္တိတဒေသနာ ဝေဂေန ပဝတ္တာ အာကာသဂင်္ဂါ ဝိယ အဓောမုခဌပိတဥဒကဃဋာ နိက္ခန္တဥဒကဓာရာ ဝိယ စ ဟုတွာ အနန္တာ အပရိမာဏာ အဟောသိ။
ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဘတ္တာနုမောဒနကာလေပိ ထောကံ ဝဍ္ဎေတွာ အနုမောဒေန္တာနံ ဒေသနာ ဒီဃမဇ္ဈိမနိကာယပ္ပမာဏာ ဟောတိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပန သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာနံ ဒေသနာ သံယုတ္တအင်္ဂုတ္တရိကဒွေမဟာနိကာယပ္ပမာဏာဝ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဘဝင်္ဂပရိဝါသော လဟုကော ဒန္တာဝရဏံ သုဖုသိတံ မုခါဒါနံ သိလိဋ္ဌံ ဇိဝှါ မုဒုကာ သရော မဓုရော ဝစနံ လဟုပရိဝတ္တံ။ တသ္မာ တံ မုဟုတ္တံ ဒေသိတဓမ္မောပိ ဧတ္တကော ဟောတိ။ တေမာသံ ဒေသိတဓမ္မော ပန အနန္တော အပရိမာဏောယေဝ။
အာနန္ဒတ္ထေရော ဟိ ဗဟုဿုတော တိပိဋကဓရော ပဉ္စဒသ ဂါထာသဟဿာနိ သဋ္ဌိ ပဒသဟဿာနိ လတာပုပ္ဖါနိ အာကဍ္ဎန္တော ဝိယ ဌိတပဒေနေဝ ဌတွာ ဂဏှာတိ ဝါ ဝါစေတိ ဝါ ဒေသေတိ ဝါ။ ဧတ္တကော ထေရဿ ဧကော ဥဒ္ဒေသမဂ္ဂေါ နာမ ဟောတိ။ ထေရဿ ဟိ အနုပဒံ ဥဒ္ဒေသံ ဒဒမာနော အညော ဒါတုံ န သက္ကောတိ, န သမ္ပာပုဏာတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါဝ သမ္ပာပုဏေယျ။ ဧဝံ အဓိမတ္တသတိမာ အဓိမတ္တဂတိမာ အဓိမတ္တဓိတိမာ သာဝကော သတ္ထာရာ တေမာသံ ဣမိနာ နီဟာရေန ဒေသိတဒေသနံ ဝဿသတံ ဝဿသဟဿံ ဥဂ္ဂဏှန္တောပိ မတ္ထကံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ။
ဧဝံ တေမာသံ နိရန္တရံ ဒေသေန္တဿ ပန တထာဂတဿ ကဗဠီကာရာဟာရပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဥပါဒိန္နကသရီရံ ကထံ ယာပေသီတိ? ပဋိဇဂ္ဂနေနေဝ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သော သော ကာလော သုဝဝတ္ထိတော သုပရိစ္ဆိန္နော သုပစ္စက္ခော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောဝ မနုဿလောကေ ကာလံ ဩလောကေတိ။ သော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇။) [သျ]ဘိက္ခာစာရဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေတွာ ‘ဣမဿ စီဝရဂ္ဂဟဏံ ပတ္တဂ္ဂဟဏံ သရကုတ္တိ အာကပ္ပေါ စ ဧဝရူပေါ နာမ ဟောတု, ဧတ္တကံ နာမ ဓမ္မံ ဒေသေတူ’တိ အဓိဋ္ဌာယ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အနောတတ္တဒဟံ ဂစ္ဆတိ။ ဒေဝတာ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ ဒေန္တိ။ တံ ခါဒိတွာ အနောတတ္တဒဟေ သရီရံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ မနောသိလာတလေ ဌိတော သုရတ္တဒုပဋ္ဋံ နိဝါသေတွာ စီဝရံ ပါရုပိတွာ စာတုမဟာရာဇဒတ္တိယံ သေလမယံ ပတ္တံ အာဒါယ ဥတ္တရကုရုံ ဂစ္ဆတိ။ တတော ပိဏ္ဍပါတံ အာဟရိတွာ အနောတတ္တဒဟတီရေ နိသိန္နော တံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဒိဝါဝိဟာရာယ စန္ဒနဝနံ ဂစ္ဆတိ။
ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ တတ္ထ ဂန္တွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝတ္တံ ကတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒတိ။ အထဿ သတ္ထာ နယံ ဒေတိ။ ‘သာရိပုတ္တ, ဧတ္တကော ဓမ္မော မယာ ဒေသိတော’တိ အာစိက္ခတိ။ ဧဝံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ နယံ ဒေန္တေ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တဿ အဂ္ဂသာဝကဿ ဝေလန္တေ ဌတွာ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဒဿိတသမုဒ္ဒသဒိသံ နယဒါနံ ဟောတိ။ ထေရဿာပိ နယသတေန နယသဟဿေန နယသတသဟဿေန ဘဂဝတာ ဒေသိတဓမ္မော ဥပဋ္ဌာတိယေဝ။
သတ္ထာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ကာယ ဝေလာယ ဂစ္ဆတီတိ? သာဝတ္ထိဝါသီနံ ကုလပုတ္တာနံ သမ္ပတ္တာနံ ဓမ္မဒေသနဝေလာ နာမ အတ္ထိ, တာယ ဝေလာယ ဂစ္ဆတိ။ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဂစ္ဆန္တံ ဝါ အာဂစ္ဆန္တံ ဝါ ကေ ဇာနန္တိ ကေ န ဇာနန္တီတိ? မဟေသက္ခာ ဒေဝတာ ဇာနန္တိ, အပ္ပေသက္ခာ ဒေဝတာ န ဇာနန္တိ။ ကသ္မာ န ဇာနန္တီတိ? သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝါ နိမ္မိတဗုဒ္ဓဿ ဝါ ရသ္မိအာဒီသု နာနတ္တာဘာဝါ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ဟိ တေသံ ရသ္မီသု ဝါ သရေသု ဝါ ဝစနေသု ဝါ နာနတ္တံ နတ္ထိ။
သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ သတ္ထာရာ ဒေသိတံ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အာဟရိတွာ အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ဒေသေသိ။ တေသံ အယံ ပုဗ္ဗယောဂေါ – တေ ကိရ ကဿပဒသဗလဿ ကာလေ ခုဒ္ဒကဝဂ္ဂုလိယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာ ပဗ္ဘာရေ ဩလမ္ဗန္တာ ဒွိန္နံ အာဘိဓမ္မိကဘိက္ခူနံ အဘိဓမ္မံ သဇ္ဈာယန္တာနံ သရေ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ ကဏှပက္ခသုက္ကပက္ခေ အဇာနိတွာပိ သရေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟမတ္တကေနေဝ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ ဝသိတွာ တသ္မိံ ကာလေ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ ယမကပါဋိဟာရိယေ ပသီဒိတွာ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ ထေရော သတ္ထာရာ ဒေသိတံ ဒေသိတံ ဓမ္မံ အာဟရိတွာ တေသံ ဒေသေသိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈။) [သျ]အဘိဓမ္မဒေသနာပရိယောသာနဉ္စ တေသံ ဘိက္ခူနံ သတ္တပ္ပကရဏဥဂ္ဂဟဏဉ္စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အဟောသိ။
အဘိဓမ္မေ ဝါစနာမဂ္ဂေါ နာမ သာရိပုတ္တတ္ထေရပ္ပဘဝေါ။ မဟာပကရဏေ ဂဏနစာရောပိ ထေရေနေဝ ဌပိတော။ ထေရော ဟိ ဣမိနာ နီဟာရေန ဓမ္မန္တရံ အမက္ခေတွာဝ သုခံ ဂဟေတုံ ဓာရေတုံ ပရိယာပုဏိတုံ ဝါစေတုဉ္စ ပဟောတီတိ ဂဏနစာရံ ဌပေသိ။ ဧဝံ သန္တေ ထေရောဝ ပဌမတရံ အာဘိဓမ္မိကော ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါဝ ပဌမတရံ အာဘိဓမ္မိကော။ သော ဟိ နံ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ စ ပန သတ္တာဟံ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –
‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ,
အာတာပိနော ဈာယတော ဗြာဟ္မဏဿ၊
အထဿ ကင်္ခါ ဝပယန္တိ သဗ္ဗာ,
‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ,
အာတာပိနော ဈာယတော ဗြာဟ္မဏဿ၊
အထဿ ကင်္ခါ ဝပယန္တိ သဗ္ဗာ,
ယတော ခယံ ပစ္စယာနံ အဝေဒိ။
‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ,
အာတာပိနော ဈာယတော ဗြာဟ္မဏဿ၊
ဝိဓူပယံ တိဋ္ဌတိ မာရသေနံ,
သူရိယောဝ ဩဘာသယမန္တလိက္ခ’’န္တိ။ (မဟာဝ။ ၁-၃၊ ဥဒါ။ ၁-၃)၊
ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ နာမ။ ဓမ္မပဒဘာဏကာ ပန –
‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ, သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊
ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော, ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။
‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ, ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ, ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊
ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ, တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄)၊
ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ နာမာတိ ဝဒန္တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉။) [သျ]ယမကသာလာနမန္တရေ နိပန္နေန ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ ‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ, ဘိက္ခဝေ, အာမန္တယာမိ ဝေါ, ဝယဓမ္မာ သင်္ခါရာ, အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၈) ဝုတ္တဝစနံ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနံ နာမ။
ဥဘိန္နမန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသ ဝဿာနိ ပုပ္ဖဒါမံ ဂန္ထေန္တေန ဝိယ, ရတနာဝလိံ အာဝုနန္တေန ဝိယ, စ ကထိတော အမတပ္ပကာသနော သဒ္ဓမ္မော မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနံ နာမ။
တံ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ဂယှမာနံ ပိဋကတော တီဏိ ပိဋကာနိ ဟောန္တိ, နိကာယတော ပဉ္စ နိကာယာ, အင်္ဂတော နဝင်္ဂါနိ, ဓမ္မက္ခန္ဓတော စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ။ ကထံ? သဗ္ဗမ္ပိ ဟေတံ ပိဋကတော ဝိနယပိဋကံ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တိပ္ပဘေဒမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ဥဘယာနိ ပါတိမောက္ခာနိ ဒွေ ဝိဘင်္ဂါ ဒွါဝီသတိ ခန္ဓကာ သောဠသ ပရိဝါရာတိ ဣဒံ ဝိနယပိဋကံ နာမ။ ဗြဟ္မဇာလာဒိစတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော ဒီဃနိကာယော။ မူလပရိယာယသုတ္တာဒိဒိယဍ္ဎသတဒွေသုတ္တသင်္ဂဟော မဇ္ဈိမနိကာယော။ ဩဃတရဏသုတ္တာဒိသတ္တသုတ္တသဟဿသတ္တသတဒွါသဋ္ဌိသုတ္တသင်္ဂဟော သံယုတ္တနိကာယော။ စိတ္တပရိယာဒါနသုတ္တာဒိနဝသုတ္တသဟဿပဉ္စသတသတ္တပညာသသုတ္တသင်္ဂဟော အင်္ဂုတ္တရနိကာယော။ ခုဒ္ဒကပါဌဓမ္မပဒဥဒါနဣတိဝုတ္တကသုတ္တနိပါတဝိမာနဝတ္ထုပေတဝတ္ထုထေရဂါထာထေရီဂါထာဇာတကနိဒ္ဒေသပဋိသမ္ဘိဒါအပဒါနဗုဒ္ဓဝံသစရိယာပိဋကဝသေန ပန္နရသပ္ပဘေဒေါ ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ဣဒံ သုတ္တန္တပိဋကံ နာမ။ ဓမ္မသင်္ဂဏီအာဒီနိ သတ္တ ပကရဏာနိ အဘိဓမ္မပိဋကံ နာမ။ တတ္ထ –
ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာ, ဝိနယနတော စေဝ ကာယဝါစာနံ၊
ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ အယံ, ဝိနယော ဝိနယောတိ အက္ခာတော။
ဝိဝိဓာ ဟိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိဓပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပါရာဇိကာဒိသတ္တအာပတ္တိက္ခန္ဓမာတိကာဝိဘင်္ဂါဒိပ္ပဘေဒါ နယာ ဝိသေသဘူတာ စ ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာ အနုပညတ္တိနယာ။ ကာယိကဝါစသိကအဇ္ဈာစာရနိသေဓနတော စေသ ကာယံ ဝါစဉ္စ ဝိနေတိ။ တသ္မာ ဝိဝိဓနယတ္တာ ဝိသေသနယတ္တာ ကာယဝါစာနဉ္စ ဝိနယနတော အယံ ဝိနယော ဝိနယောတိ အက္ခာတော။ တေနေတမေတဿ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀။) [သျ]‘‘ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာ, ဝိနယနတော စေဝ ကာယဝါစာနံ၊
ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ အယံ, ဝိနယော ဝိနယောတိ အက္ခာတော’’တိ။
ဣတရံ ပန –
အတ္ထာနံ သူစနတော, သုဝုတ္တတော သဝနတောထ သူဒနတော၊
သုတ္တာဏာ သုတ္တသဘာဂတော စ ‘သုတ္တ’န္တိ အက္ခာတံ။
တဉှိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေ အတ္ထေ သူစေတိ။ သုဝုတ္တာ စေတ္ထ အတ္ထာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာ။ သဝတိ စေတံ အတ္ထေ, သဿမိဝ ဖလံ, ပသဝတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သူဒတိ စေတံ, ဓေနု ဝိယ ခီရံ, ပဂ္ဃရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဋ္ဌု စ နေ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုတ္တသဘာဂဉ္စေတံ။ ယထာ ဟိ တစ္ဆကာနံ သုတ္တံ ပမာဏံ ဟောတိ ဧဝမေတမ္ပိ ဝိညူနံ။ ယထာ စ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖါနိ န ဝိကိရိယန္တိ န ဝိဒ္ဓံသိယန္တိ ဧဝမေတေန သင်္ဂဟိတာ အတ္ထာ။ တေနေတမေတဿ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –
‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော, သုဝုတ္တတော သဝနတောထ သူဒနတော၊
သုတ္တာဏာ သုတ္တသဘာဂတော စ သုတ္တန္တိ အက္ခာတ’’န္တိ။
အဘိဓမ္မဿ ဝစနတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ အပရော နယော –
ယံ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎိမန္တော, သလက္ခဏာ ပူဇိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ၊
ဝုတ္တာဓိကာ စ ဓမ္မာ, အဘိဓမ္မော တေန အက္ခာတော။
အယဉှိ အဘိသဒ္ဒေါ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏပူဇိတပရိစ္ဆိန္နာဓိကေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဗာဠှာ မေ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အဘိက္ကမန္တိ, နော ပဋိက္ကမန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၈၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၉၅) ဝုဍ္ဎိယံ အာဂတော။ ‘‘ယာ တာ ရတ္တိယော အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၉) လက္ခဏေ။ ‘‘ရာဇာဘိရာဇာ မနုဇိန္ဒော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၅၈) ပူဇိတေ။ ‘‘ပဋိဗလော ဝိနေတုံ အဘိဓမ္မေ အဘိဝိနယေ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၈၅) ပရိစ္ဆိန္နေ၊ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ စ ဝိနယေ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာ’’တိအာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၇၅) အဓိကေ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁။) [သျ]ဧတ္ထ စ ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၆၃ အာဒယော) နယေန ဝုဍ္ဎိမန္တောပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ရူပါရမ္မဏံ ဝါ သဒ္ဒါရမ္မဏံ ဝါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁) နယေန အာရမ္မဏာဒီဟိ လက္ခဏီယတ္တာ သလက္ခဏာပိ။ ‘‘သေက္ခာ ဓမ္မာ, အသေက္ခာ ဓမ္မာ, လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၁၊ ဒုကမာတိကာ ၁၂) နယေန ပူဇိတာပိ၊ ပူဇာရဟာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဖဿော ဟောတိ, ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁) နယေန သဘာဝပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နာပိ။ ‘‘မဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာ, အပ္ပမာဏာ ဓမ္မာ, အနုတ္တရာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၂၊ ဒုကမာတိကာ ၉၉) နယေန အဓိကာပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ တေနေတမေတဿ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –
‘‘ယံ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎိမန္တော, သလက္ခဏာ ပူဇိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ၊
ဝုတ္တာဓိကာ စ ဓမ္မာ, အဘိဓမ္မော တေန အက္ခာတော’’တိ။
ယံ ပနေတ္ထ အဝိသိဋ္ဌံ, တံ –
ပိဋကံ ပိဋကတ္ထဝိဒူ, ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတော အာဟု၊
တေန သမောဓာနေတွာ, တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယျာ။
ပရိယတ္တိပိ ဟိ ‘‘မာ ပိဋကသမ္ပဒါနေနာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) ပိဋကန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ ကုဒါလပိဋကံအာဒါယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ အ။ နိ။ ၃။၇၀) ယံကိဉ္စိ ဘာဇနမ္ပိ။ တသ္မာ ပိဋကံ ပိဋကတ္ထဝိဒူ ပရိယတ္တိဘာဇနတ္ထတော အာဟု။
ဣဒါနိ တေန သမောဓာနေတွာ တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယျာတိ။ တေန ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေန ပိဋကသဒ္ဒေန သဟ သမာသံ ကတွာ ဝိနယော စ သော ပိဋကဉ္စ ပရိယတ္တိဘာဝတော, တဿ တဿ အတ္ထဿ ဘာဇနတော စာတိ ဝိနယပိဋကံ။ ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန သုတ္တန္တဉ္စ တံ ပိဋကဉ္စာတိ သုတ္တန္တပိဋကံ။ အဘိဓမ္မော စ သော ပိဋကဉ္စာတိ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ ဧဝမေတေ တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယျာ။
ဧဝံ ဉတွာ စ ပုနပိ တေသွေဝ ပိဋကေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ –
ဒေသနာသာသနကထာဘေဒံ တေသု ယထာရဟံ၊
သိက္ခာပဟာနဂမ္ဘီရဘာဝဉ္စ ပရိဒီပယေ။
ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ, ဝိပတ္တိဉ္စာပိ ယံ ယဟိံ၊
ပါပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂။) [သျ]တတြာယံ ပရိဒီပနာ ဝိဘာဝနာ စ – ဧတာနိ ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ယထာက္ကမံ အာဏာဝေါဟာရပရမတ္ထဒေသနာ, ယထာပရာဓယထာနုလောမယထာဓမ္မသာသနာနိ, သံဝရာသံဝရဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနနာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာတိ စ ဝုစ္စန္တိ။
ဧတ္ထ ဟိ ဝိနယပိဋကံ အာဏာရဟေန ဘဂဝတာ အာဏာဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ အာဏာဒေသနာ၊ သုတ္တန္တပိဋကံ ဝေါဟာရကုသလေန ဘဂဝတာ ဝေါဟာရဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ ဝေါဟာရဒေသနာ၊ အဘိဓမ္မပိဋကံ ပရမတ္ထကုသလေန ဘဂဝတာ ပရမတ္ထဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ ပရမတ္ထဒေသနာတိ ဝုစ္စတိ။
တထာ ပဌမံ ယေ တေ ပစုရာပရာဓာ သတ္တာ တေ ယထာပရာဓံ ဧတ္ထ သာသိတာတိ ယထာပရာဓသာသနံ၊ ဒုတိယံ အနေကဇ္ဈာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိကာ သတ္တာ ယထာနုလောမံ ဧတ္ထ သာသိတာတိ ယထာနုလောမသာသနံ၊ တတိယံ ဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ ‘အဟံ မမာ’တိ သညိနော သတ္တာ ယထာဓမ္မံ ဧတ္ထ သာသိတာတိ ယထာဓမ္မသာသနန္တိ ဝုစ္စတိ။
တထာ ပဌမံ အဇ္ဈာစာရပဋိပက္ခဘူတော သံဝရာသံဝရော ဧတ္ထ ကထိတောတိ သံဝရာသံဝရကထာ၊ သံဝရာသံဝရောတိ ခုဒ္ဒကော စေဝ မဟန္တော စ သံဝရာသံဝရော, ကမ္မာကမ္မံ ဝိယ စ ဖလာဖလံ ဝိယ စ၊ ဒုတိယံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိပဋိပက္ခဘူတာ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာ ဧတ္ထ ကထိတာတိ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနကထာ၊ တတိယံ ရာဂါဒိပဋိပက္ခဘူတော နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ ဧတ္ထ ကထိတောတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာတိ ဝုစ္စတိ။
တီသုပိ စေတေသု တိဿော သိက္ခာ တီဏိ ပဟာနာနိ စတုဗ္ဗိဓော စ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝိနယပိဋကေ ဝိသေသေန အဓိသီလသိက္ခာ ဝုတ္တာ, သုတ္တန္တပိဋကေ အဓိစိတ္တသိက္ခာ, အဘိဓမ္မပိဋကေ အဓိပညာသိက္ခာ။
ဝိနယပိဋကေ စ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ, ကိလေသာနံ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလဿ၊ သုတ္တန္တပိဋကေ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ, ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိဿ၊ အဘိဓမ္မပိဋကေ အနုသယပ္ပဟာနံ, အနုသယပဋိပက္ခတ္တာ ပညာယ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃။) [သျ]ပဌမေ စ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ ကိလေသာနံ, ဣတရေသု ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနာနိ။ ပဌမေ စ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဿ ပဟာနံ, ဣတရေသု တဏှာဒိဋ္ဌိသံကိလေသာနံ ပဟာနံ။
ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – တတ္ထ ဓမ္မောတိ တန္တိ။ အတ္ထောတိ တဿာယေဝတ္ထော။ ဒေသနာတိ တဿာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာ။ ပဋိဝေဓောတိ တန္တိယာ တန္တိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ။ ယသ္မာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂါဟာ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ ဧဝံ ဧကမေကသ္မိံ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အပရော နယော – ဓမ္မောတိ ဟေတု။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၀)။ အတ္ထောတိ ဟေတုဖလံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၀)။ ဒေသနာတိ ပညတ္တိ, ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အဓိပ္ပါယော၊ အနုလောမပဋိလောမသင်္ခေပဝိတ္ထာရာဒိဝသေန ဝါ ကထနံ။ ပဋိဝေဓောတိ အဘိသမယော။ သော စ လောကိယလောကုတ္တရော။ ဝိသယတော စ အသမ္မောဟတော စ၊ အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသု, ဓမ္မာနုရူပံ အတ္ထေသု, ပညတ္တိပထာနုရူပံ ပညတ္တီသု အဝဗောဓော။ တေသံ တေသံ ဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သလက္ခဏသင်္ခါတော အဝိပရီတသဘာဝေါ။
ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧတေသု ပိဋကေသု ယံ ယံ ဓမ္မဇာတံ ဝါ အတ္ထဇာတံ ဝါ ယာ စာယံ ယထာ ယထာ ဉာပေတဗ္ဗော အတ္ထော သောတူနံ ဉာဏဿ အဘိမုခေါ ဟောတိ တထာ တထာ တဒတ္ထဇောတိကာ ဒေသနာ, ယော စေတ္ထ အဝိပရီတာဝဗောဓသင်္ခါတော ပဋိဝေဓော တေသံ တေသံ ဝါ ဓမ္မာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သလက္ခဏသင်္ခါတော အဝိပရီတသဘာဝေါ – သဗ္ဗမ္ပေတံ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ ဒုပ္ပညေဟိ, သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ, ဒုက္ခောဂါဟံ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌဉ္စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရံ။ ဧဝမ္ပိ ဧကမေကသ္မိံ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ စ –
သိက္ခာပဟာနဂမ္ဘီရဘာဝဉ္စ ပရိဒီပယေတိ –
အယံ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄။) [သျ]ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ, ဝိပတ္တိဉ္စာပိ ယံ ယဟိံ၊
ပါပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေတိ။
ဧတ္ထ ပန တီသု ပိဋကေသု တိဝိဓော ပရိယတ္တိဘေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိဿော ဟိ ပရိယတ္တိယော – အလဂဒ္ဒူပမာ နိဿရဏတ္ထာ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တီတိ။
တတ္ထ ယာ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ အယံ အလဂဒ္ဒူပမာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသော အလဂဒ္ဒတ္ထိကော အလဂဒ္ဒဂဝေသီ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ စရမာနော, သော ပဿေယျ မဟန္တံ အလဂဒ္ဒံ, တမေနံ ဘောဂေ ဝါ နင်္ဂုဋ္ဌေ ဝါ ဂဏှေယျ, တဿ သော အလဂဒ္ဒေါ ပဋိပရိဝတ္တိတွာ ဟတ္ထေ ဝါ ဗာဟာယ ဝါ အညတရသ္မိံ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေ ဍံသေယျ, သော တတော နိဒါနံ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, အလဂဒ္ဒဿ။ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စေ မောဃပုရိသာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ သုတ္တံ…ပေ… ဝေဒလ္လံ, တေ တံ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိတွာ တေသံ ဓမ္မာနံ ပညာယ အတ္ထံ န ဥပပရိက္ခန္တိ, တေသံ တေ ဓမ္မာ ပညာယ အတ္ထံ အနုပပရိက္ခတံ န နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ, တေ ဥပါရမ္ဘာနိသံသာ စေဝ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ စ။ ယဿ စတ္ထာယ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ တဉ္စဿ အတ္ထံ နာနုဘောန္တိ။ တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၈)။
ယာ ပန သုဂ္ဂဟိတာ သီလက္ခန္ဓာဒိပါရိပူရိံယေဝ အာကင်္ခမာနေန ပရိယာပုဋာ န ဥပါရမ္ဘာဒိဟေတု, အယံ နိဿရဏတ္ထာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘တေသံ တေ ဓမ္မာ သုဂ္ဂဟိတာ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? သုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉)။
ယံ ပန ပရိညာတက္ခန္ဓော ပဟီနကိလေသော ဘာဝိတမဂ္ဂေါ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပေါ သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝေါ ကေဝလံ ပဝေဏိပါလနတ္ထာယ ဝံသာနုရက္ခဏတ္ထာယ ပရိယာပုဏာတိ, အယံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တီတိ။
ဝိနယေ ပန သုပ္ပဋိပန္နော ဘိက္ခု သီလသမ္ပဒံ နိဿာယ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ပါပုဏာတိ, တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတော။ သုတ္တေ သုပ္ပဋိပန္နော သမာဓိသမ္ပဒံ နိဿာယ ဆဠဘိညာ ပါပုဏာတိ, တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတော။ အဘိဓမ္မေ သုပ္ပဋိပန္နော ပညာသမ္ပဒံ နိဿာယ စတဿော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅။) [သျ]ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏာတိ တာသဉ္စ တတ္ထေဝ ပဘေဒဝစနတော။ ဧဝမေတေသု သုပ္ပဋိပန္နော ယထာက္ကမေန ဣမံ ဝိဇ္ဇာတ္တယဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ ပါပုဏာတိ။
ဝိနယေ ပန ဒုပ္ပဋိပန္နော အနုညာတသုခသမ္ဖဿအတ္ထရဏပါဝုရဏာဒိဖဿသာမညတော ပဋိက္ခိတ္တေသု ဥပါဒိန္နကဖဿာဒီသု အနဝဇ္ဇသညီ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ, ယထာ ယေမေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၃၄)။ တတော ဒုဿီလဘာဝံ ပါပုဏာတိ။ သုတ္တေ ဒုပ္ပဋိပန္နော ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၅) အဓိပ္ပါယံ အဇာနန္တော ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှာတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန အမှေ စေဝ အဗ္ဘာစိက္ခတိ အတ္တာနဉ္စ ခနတိ ဗဟုဉ္စ အပုညံ ပသဝတီ’’တိ (ပါစိ။ ၄၁၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၃၆)။ တတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတံ ပါပုဏာတိ။ အဘိဓမ္မေ ဒုပ္ပဋိပန္နော ဓမ္မစိန္တံ အတိဓာဝန္တော အစိန္တေယျာနိပိ စိန္တေတိ, တတော စိတ္တက္ခေပံ ပါပုဏာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အစိန္တေယျာနိ, န စိန္တေတဗ္ဗာနိ, ယာနိ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)။ ဧဝမေတေသု ဒုပ္ပဋိပန္နော ယထာက္ကမေန ဣမံ ဒုဿီလဘာဝမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတာစိတ္တက္ခေပပ္ပဘေဒံ ဝိပတ္တိံ ပါပုဏာတီတိ။ ဧတ္တာဝတာ စ –
ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ, ဝိပတ္တိဉ္စာပိ ယံ ယဟိံ၊
ပါပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု, တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေတိ။
အယမ္ပိ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။ ဧဝံ နာနပ္ပကာရတော ပိဋကာနိ ဉတွာ တေသံ ဝသေန သဗ္ဗမ္ပေတံ သင်္ဂယှမာနံ တီဏိ ပိဋကာနိ ဟောန္တိ။
ကထံ နိကာယတော ပဉ္စ နိကာယာတိ? သဗ္ဗမေဝ ဟေတံ ဒီဃနိကာယော မဇ္ဈိမနိကာယော သံယုတ္တနိကာယော အင်္ဂုတ္တရနိကာယော ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကတမော ဒီဃနိကာယော? တိဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနိ ဗြဟ္မဇာလာဒီနိ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ။
စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာ, တိဝဂ္ဂေါ ယဿ သင်္ဂဟော၊
ဧသ ဒီဃနိကာယောတိ, ပဌမော အနုလောမိကော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆။) [သျ]ကသ္မာ ပနေသ ဒီဃနိကာယောတိ ဝုစ္စတိ? ဒီဃပ္ပမာဏာနံ သုတ္တာနံ သမူဟတော နိဝါသတော စ။ သမူဟနိဝါသာ ဟိ နိကာယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကနိကာယမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ စိတ္တံ ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, တိရစ္ဆာနဂတာ ပါဏာ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀), ပေါဏိကနိကာယော, စိက္ခလ္လိကနိကာယော’’တိ။ ဧဝမာဒီနိ စေတ္ထ သာဓကာနိ သာသနတော လောကတော စ။ ဧဝံ သေသာနမ္ပိ နိကာယဘာဝေ ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကတမော မဇ္ဈိမနိကာယော? မဇ္ဈိမပ္ပမာဏာနိ ပဉ္စဒသဝဂ္ဂသင်္ဂဟာနိ မူလပရိယာယသုတ္တာဒီနိ ဒိယဍ္ဎသတံ ဒွေ စ သုတ္တာနိ။
ဒိယဍ္ဎသတသုတ္တန္တာ, ဒွေ စ သုတ္တာနိ ယတ္ထ သော၊
နိကာယော မဇ္ဈိမော ပဉ္စ, ဒသဝဂ္ဂပရိဂ္ဂဟော။
ကတမော သံယုတ္တနိကာယော? ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဝသေန ဌိတာနိ ဩဃတရဏာဒီနိ သတ္တ သုတ္တသဟဿာနိ သတ္တ သုတ္တသတာနိ စ ဒွါသဋ္ဌိ စ သုတ္တာနိ။
သတ္တ သုတ္တသဟဿာနိ, သတ္တ သုတ္တသတာနိ စ၊
ဒွါသဋ္ဌိ စေဝ သုတ္တန္တာ, ဧသော သံယုတ္တသင်္ဂဟော။
ကတမော အင်္ဂုတ္တရနိကာယော? ဧကေကအင်္ဂါတိရေကဝသေန ဌိတာနိ စိတ္တပရိယာဒါနာဒီနိ နဝ သုတ္တသဟဿာနိ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ သတ္တပညာသဉ္စ သုတ္တာနိ။
နဝ သုတ္တသဟဿာနိ, ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ စ၊
သတ္တပညာသသုတ္တာနိ, သင်္ချာ အင်္ဂုတ္တရေ အယံ။
ကတမော ခုဒ္ဒကနိကာယော? သကလံ ဝိနယပိဋကံ, အဘိဓမ္မပိဋကံ, ခုဒ္ဒကပါဌ, ဓမ္မပဒါဒယော စ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတာ ပဉ္စဒသပ္ပဘေဒါ၊ ဌပေတွာ စတ္တာရော နိကာယေ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ။
ဌပေတွာ စတုရောပေတေ, နိကာယေ ဒီဃအာဒိကေ၊
တဒညံ ဗုဒ္ဓဝစနံ, နိကာယော ခုဒ္ဒကော မတောတိ။
ဧဝံ နိကာယတော ပဉ္စ နိကာယာ ဟောန္တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇။) [သျ]ကထံ အင်္ဂဝသေန နဝင်္ဂါနီတိ? သဗ္ဗမေဝ ဟိဒံ ‘သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏံ ဂါထာ ဥဒါနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လ’န္တိ နဝပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဥဘတောဝိဘင်္ဂနိဒ္ဒေသခန္ဓကပရိဝါရာ သုတ္တနိပါတေ မင်္ဂလသုတ္တရတနသုတ္တနာလကသုတ္တတုဝဋ္ဋကသုတ္တာနိ အညမ္ပိ စ သုတ္တနာမကံ တထာဂတဝစနံ သုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသေသေန သံယုတ္တနိကာယေ သကလောပိ သဂါထာဝဂ္ဂေါ။ သကလမ္ပိ အဘိဓမ္မပိဋကံ, နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ, ယဉ္စ အညမ္ပိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ အသင်္ဂဟိတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ, တံ ဝေယျာကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မပဒံ ထေရဂါထာ ထေရီဂါထာ သုတ္တနိပါတေ နောသုတ္တနာမိကာ သုဒ္ဓိကဂါထာ စ ဂါထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပ္ပဋိသံယုတ္တာ ဒွါသီတိ သုတ္တန္တာ ဥဒါနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (ဣတိဝု။ ၁) ဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ ဣတိဝုတ္တကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပဏ္ဏကဇာတကာဒီနိ ပညာသာဓိကာနိ ပဉ္စ ဇာတကသတာနိ ဇာတကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတာ ဓမ္မာ အာနန္ဒေ’’တိအာဒိနယပဝတ္တာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၉၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၉) သဗ္ဗေပိ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တာ သုတ္တန္တာ အဗ္ဘုတဓမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စူဠဝေဒလ္လမဟာဝေဒလ္လသမ္မာဒိဋ္ဌိသက္ကပဉှသင်္ခါရဘာဇနီယမဟာပုဏ္ဏမသုတ္တာဒယော သဗ္ဗေပိ ဝေဒဉ္စ တုဋ္ဌိဉ္စ လဒ္ဓါ လဒ္ဓါ ပုစ္ဆိတသုတ္တန္တာ ဝေဒလ္လန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတံ အင်္ဂတော နဝင်္ဂါနိ။
ကထံ ဓမ္မက္ခန္ဓတော စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီတိ? သဗ္ဗမေဝ ဟိဒံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။
‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ, ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊
စတုရာသီတိ သဟဿာနိ, ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၂၇)၊
ဧဝံ ပရိဒီပိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟဿပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ယံ အနေကာနုသန္ဓိကံ တတ္ထ အနုသန္ဓိဝသေန ဓမ္မက္ခန္ဓဂဏနာ။ ဂါထာဗန္ဓေသု ပဉှာပုစ္ဆနံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော, ဝိဿဇ္ဇနံ ဧကော။ အဘိဓမ္မေ ဧကမေကံ တိကဒုကဘာဇနံ ဧကမေကဉ္စ စိတ္တဝါရဘာဇနံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဝိနယေ အတ္ထိ ဝတ္ထု, အတ္ထိ မာတိကာ, အတ္ထိ ပဒဘာဇနီယံ, အတ္ထိ အာပတ္တိ, အတ္ထိ အနာပတ္တိ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈။) [သျ]အတ္ထိ အန္တရာပတ္တိ, အတ္ထိ တိကစ္ဆေဒေါ။ တတ္ထ ဧကမေကော ကောဋ္ဌာသော ဧကမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဓမ္မက္ခန္ဓတော စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ။
ဧဝမေတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပဉ္စသတိကသင်္ဂီတိကာလေ သင်္ဂါယန္တေန မဟာကဿပပ္ပမုခေန ဝသီဂဏေန အယံ ဓမ္မော အယံ ဝိနယော, ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ, ဣဒံ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနံ, ဣဒံ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနံ, ဣဒံ ဝိနယပိဋကံ, ဣဒံ သုတ္တန္တပိဋကံ, ဣဒံ အဘိဓမ္မပိဋကံ, အယံ ဒီဃနိကာယော…ပေ… အယံ ခုဒ္ဒကနိကာယော, ဣမာနိ သုတ္တာဒီနိ နဝင်္ဂါနိ, ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီတိ ဣမံ ပဘေဒံ ဝဝတ္ထပေတွာဝ သင်္ဂီတံ။ န ကေဝလဉ္စ ဣမမေဝ အညမ္ပိ ဥဒ္ဒါနသင်္ဂဟဝဂ္ဂသင်္ဂဟပေယျာလသင်္ဂဟဧကနိပါတဒုကနိပါတာဒိနိပါတသင်္ဂဟသံယုတ္တသင်္ဂဟ ပဏ္ဏာသသင်္ဂဟာဒိအနေကဝိဓံ, တီသု ပိဋကေသု သန္ဒိဿမာနံ သင်္ဂဟပ္ပဘေဒံ ဝဝတ္ထပေတွာဝ သတ္တဟိ မာသေဟိ သင်္ဂီတံ။
သင်္ဂီတိပရိယောသာနေ စဿ ဣဒံ မဟာကဿပတ္ထေရေန ဒသဗလဿ သာသနံ ပဉ္စဝဿသဟဿပရိမာဏကာလံ ပဝတ္တနသမတ္ထံ ကတန္တိ သဉ္ဇာတပ္ပမောဒါ သာဓုကာရံ ဝိယ ဒဒမာနာ အယံ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ အနေကပ္ပကာရံ ကမ္ပိ သင်္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ။ အနေကာနိ စ အစ္ဆရိယာနိ ပါတုရဟေသုံ။
ဧဝံ သင်္ဂီတေ ပနေတ္ထ အယံ အဘိဓမ္မော ပိဋကတော အဘိဓမ္မပိဋကံ, နိကာယတော ခုဒ္ဒကနိကာယော, အင်္ဂတော ဝေယျာကရဏံ, ဓမ္မက္ခန္ဓတော ကတိပယာနိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနိ ဟောန္တိ။
တံ ဓာရယန္တေသု ဘိက္ခူသု ပုဗ္ဗေ ဧကော ဘိက္ခု သဗ္ဗသာမယိကပရိသာယ နိသီဒိတွာ အဘိဓမ္မတော သုတ္တံ အာဟရိတွာ ဓမ္မံ ကထေန္တော ‘‘ရူပက္ခန္ဓော အဗျာကတော, စတ္တာရော ခန္ဓာ သိယာ ကုသလာ သိယာ အကုသလာ သိယာ အဗျာကတာ၊ ဒသာယတနာ အဗျာကတာ, ဒွေ အာယတနာ သိယာ ကုသလာ သိယာ အကုသလာ သိယာ အဗျာကတာ၊ သောဠသ ဓာတုယော အဗျာကတာ, ဒွေ ဓာတုယော သိယာ ကုသလာ သိယာ အကုသလာ သိယာ အဗျာကတာ၊ သမုဒယသစ္စံ အကုသလံ, မဂ္ဂသစ္စံ ကုသလံ, နိရောဓသစ္စံ အဗျာကတံ, ဒုက္ခသစ္စံ သိယာ ကုသလံ သိယာ အကုသလံ သိယာ အဗျာကတံ၊ ဒသိန္ဒြိယာ အဗျာကတာ, ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ အကုသလံ, အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ကုသလံ, စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနိ သိယာ ကုသလာ သိယာ အဗျာကတာ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉။) [သျ]ဆ ဣန္ဒြိယာနိ သိယာ ကုသလာ သိယာ အကုသလာ သိယာ အဗျာကတာ’’တိ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။
တသ္မိံ ဌာနေ ဧကော ဘိက္ခု နိသိန္နော ‘ဓမ္မကထိက တွံ သိနေရုံ ပရိက္ခိပန္တော ဝိယ ဒီဃသုတ္တံ အာဟရသိ, ကိံ သုတ္တံ နာမေတ’န္တိ အာဟ။ ‘အဘိဓမ္မသုတ္တံ နာမ, အာဝုသော’တိ။ ‘အဘိဓမ္မသုတ္တံ ကသ္မာ အာဟရသိ? ကိံ အညံ ဗုဒ္ဓဘာသိတံ သုတ္တံ အာဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ? ‘အဘိဓမ္မော ကေန ဘာသိတော’တိ? ‘န ဧသော ဗုဒ္ဓဘာသိတော’တိ။ ‘ကိံ ပန တေ, အာဝုသော, ဝိနယပိဋကံ ဥဂ္ဂဟိတ’န္တိ? ‘န ဥဂ္ဂဟိတံ, အာဝုသော’တိ။ ‘အဝိနယဓာရိတာယ မညေ တွံ အဇာနန္တော ဧဝံ ဝဒေသီ’တိ။ ‘ဝိနယမတ္တမေဝ, အာဝုသော, ဥဂ္ဂဟိတ’န္တိ။ ‘တမ္ပိ တေ ဒုဂ္ဂဟိတံ, ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိတွာ နိဒ္ဒါယန္တေန ဥဂ္ဂဟိတံ ဘဝိဿတိ၊ တုမှာဒိသေ ဟိ ပဗ္ဗာဇေန္တော ဝါ ဥပသမ္ပာဒေန္တော ဝါ သာတိသာရော ဟောတိ’။ ‘ကိံ ကာရဏာ’? ဝိနယမတ္တဿပိ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘တတ္ထ အနာပတ္တိ, န ဝိဝဏ္ဏေတုကာမော ဣင်္ဃ တာဝ, အာဝုသော, သုတ္တန္တံ ဝါ ဂါထာယော ဝါ အဘိဓမ္မံ ဝါ ပရိယာပုဏဿု, ပစ္ဆာပိ ဝိနယံ ပရိယာပုဏိဿသီ’’တိ (ပါစိ။ ၄၄၂) ဘဏတိ။ ‘‘သုတ္တန္တေ ဩကာသံ ကာရာပေတွာ အဘိဓမ္မံ ဝါ ဝိနယံ ဝါ ပုစ္ဆတိ, အဘိဓမ္မေ ဩကာသံ ကာရာပေတွာ သုတ္တန္တံ ဝါ ဝိနယံ ဝါ ပုစ္ဆတိ, ဝိနယေ ဩကာသံ ကာရာပေတွာ သုတ္တန္တံ ဝါ အဘိဓမ္မံ ဝါ ပုစ္ဆတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၂၂၁)။ ‘တွံ ပန ဧတ္တကမ္ပိ န ဇာနာသီ’တိ ဧတ္တကေနပိ ပရဝါဒီ နိဂ္ဂဟိတော ဟောတိ။
မဟာဂေါသိင်္ဂသုတ္တံ ပန ဣတောပိ ဗလဝတရံ။ တတြ ဟိ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော အညမညံ ပုစ္ဆိတပဉှဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနဉ္စ အာရောစေတုံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ဝိဿဇ္ဇနံ အာရောစေန္တော ‘‘ဣဓာဝုသော သာရိပုတ္တ, ဒွေ ဘိက္ခူ အဘိဓမ္မကထံ ကထေန္တိ, တေ အညမညံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ, အညမညဿ ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ, နော စ သံသာဒေန္တိ, ဓမ္မီ စ နေသံ ကထာပဝတ္တိနီ ဟောတိ, ဧဝရူပေန ခေါ, အာဝုသော, သာရိပုတ္တ, ဘိက္ခုနာ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနံ သောဘေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၄၃) အာဟ။ သတ္ထာ အာဘိဓမ္မိကာ နာမ မမ သာသနေ ပရိဗာဟိရာတိ အဝတွာ သုဝဏ္ဏာလိင်္ဂသဒိသံ ဂီဝံ ဥန္နာမေတွာ ပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရီကံ မဟာမုခံ ပူရေတွာ ဗြဟ္မဃောသံ နိစ္ဆာရေန္တော ‘‘သာဓု
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀။) [သျ]သာဓု သာရိပုတ္တာ’’တိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ ‘‘ယထာ တံ မောဂ္ဂလ္လာနော စ သမ္မာ ဗျာကရမာနော ဗျာကရေယျ, မောဂ္ဂလ္လာနော ဟိ သာရိပုတ္တ ဓမ္မကထိကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၄၃) အာဟ။ အာဘိဓမ္မိကဘိက္ခူယေဝ ကိရ ဓမ္မကထိကာ နာမ, အဝသေသာ ဓမ္မကထံ ကထေန္တာပိ န ဓမ္မကထိကာ။ ကသ္မာ? တေ ဟိ ဓမ္မကထံ ကထေန္တာ ကမ္မန္တရံ ဝိပါကန္တရံ ရူပါရူပပရိစ္ဆေဒံ ဓမ္မန္တရံ အာလောဠေတွာ ကထေန္တိ။ အာဘိဓမ္မိကာ ပန ဓမ္မန္တရံ န အာလောဠေန္တိ။ တသ္မာ အာဘိဓမ္မိကော ဘိက္ခု ဓမ္မံ ကထေတု ဝါ မာ ဝါ, ပုစ္ဆိတကာလေ ပန ပဉှံ ကထေဿတီတိ။ အယမေဝ ဧကန္တဓမ္မကထိကော နာမ ဟောတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ သတ္ထာ သာဓုကာရံ ဒတွာ ‘သုကထိတံ မောဂ္ဂလ္လာနေနာ’တိ အာဟ။
အဘိဓမ္မံ ပဋိဗာဟေန္တော ဣမသ္မိံ ဇိနစက္ကေ ပဟာရံ ဒေတိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဗာဟတိ, သတ္ထု ဝေသာရဇ္ဇညာဏံ ပဋိနိဝတ္တေတိ, သောတုကာမံ ပရိသံ ဝိသံဝါဒေတိ, အရိယမဂ္ဂေ အာဝရဏံ ဗန္ဓတိ, အဋ္ဌာရသသု ဘေဒကရဝတ္ထူသု ဧကသ္မိံ သန္ဒိဿတိ ဥက္ခေပနီယကမ္မတဇ္ဇနီယကမ္မာရဟော ဟောတိ။ တံ တံ ကမ္မံ ကတွာ ဥယျောဇေတဗ္ဗော ‘ဂစ္ဆ ဝိဃာသာဒေါ ဟုတွာ ဇီဝိဿသီ’တိ။
အထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျ – ‘‘သစေ အဘိဓမ္မော ဗုဒ္ဓဘာသိတော, ယထာ အနေကေသု သုတ္တသဟဿေသု ‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတီ’တိအာဒိနာ နယေန နိဒါနံ သဇ္ဇိတံ, ဧဝမဿာပိ နိဒါနံ သဇ္ဇိတံ ဘဝေယျာ’’တိ။ သော ‘ဇာတကသုတ္တနိပါတဓမ္မပဒါဒီနံ ဧဝရူပံ နိဒါနံ နတ္ထိ, န စေတာနိ န ဗုဒ္ဓဘာသိတာနီ’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ဥတ္တရိပိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော – ‘ပဏ္ဍိတ, အဘိဓမ္မော နာမေသ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဝိသယော, န အညေသံ ဝိသယော။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဩက္ကန္တိ ပါကဋာ, အဘိဇာတိ ပါကဋာ, အဘိသမ္ဗောဓိ ပါကဋာ, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ ပါကဋံ။ ယမကပါဋိဟာရိယံ ပါကဋံ, တိဒိဝက္ကမော ပါကဋော, ဒေဝလောကေ ဒေသိတဘာဝေါ ပါကဋော, ဒေဝေါရောဟနံ ပါကဋံ။ ယထာ နာမ စက္ကဝတ္တိရညော ဟတ္ထိရတနံ ဝါ အဿရတနံ ဝါ ထေနေတွာ ယာနကေ ယောဇေတွာ ဝိစရဏံ နာမ အဋ္ဌာနံ အကာရဏံ၊ စက္ကရတနံ ဝါ ပန ထေနေတွာ ပလာလသကဋေ ဩလမ္ဗိတွာ ဝိစရဏံ နာမ အဋ္ဌာနံ အကာရဏံ၊ ယောဇနပ္ပမာဏံ ဩဘာသနသမတ္ထံ မဏိရတနံ ဝါ ပန ကပ္ပါသပစ္ဆိယံ ပက္ခိပိတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁။) [သျ]ဝဠဉ္ဇနံ နာမ အဋ္ဌာနံ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? ရာဇာရဟဘဏ္ဍတာယ၊ ဧဝမေဝ အဘိဓမ္မော နာမ န အညေသံ ဝိသယော, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဝိသယော။ တေသံ ဝသေန ဒေသေတဗ္ဗဒေသနာ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဩက္ကန္တိ ပါကဋာ…ပေ… ဒေဝေါရောဟနံ ပါကဋံ။ အဘိဓမ္မဿ နိဒါနကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ ပဏ္ဍိတာ’တိ။ န ဟိ သက္ကာ ဧဝံ ဝုတ္တေ ပရဝါဒိနာ သဟဓမ္မိကံ ဥဒါဟရဏံ ဥဒါဟရိတုံ။
မဏ္ဍလာရာမဝါသီ တိဿဘူတိတ္ထေရော ပန မဟာဗောဓိနိဒါနော ဧသ အဘိဓမ္မော နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေန သွာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဟာရေန ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝိဟရာမိ တဿ ပဒေသေန ဝိဟာသိ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁) ဣမံ ပဒေသဝိဟာရသုတ္တန္တံ အာဟရိတွာ ကထေသိ။ ဒသဝိဓော ဟိ ပဒေသော နာမ – ခန္ဓပဒေသော, အာယတနပဒေသော, ဓာတုပဒေသော, သစ္စပဒေသော, ဣန္ဒြိယပဒေသော, ပစ္စယာကာရပဒေသော, သတိပဋ္ဌာနပဒေသော, ဈာနပဒေသော, နာမပဒေသော, ဓမ္မပဒေသောတိ။ တေသု သတ္ထာ မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ နိပ္ပဒေသေန ပဋိဝိဇ္ဈိ, ဣမံ တေမာသံ ဝေဒနာက္ခန္ဓဝသေနေဝ ဝိဟာသိ။ ဒွါဒသာယတနာနိ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော နိပ္ပဒေသေန ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဣမံ တေမာသံ ဓမ္မာယတနေ ဝေဒနာဝသေန ဓမ္မဓာတုယဉ္စ ဝေဒနာဝသေနေဝ ဝိဟာသိ။ စတ္တာရိ သစ္စာနိ နိပ္ပဒေသေန ပဋိဝိဇ္ဈိ, ဣမံ တေမာသံ ဒုက္ခသစ္စေ ဝေဒနာဝသေနေဝ ဝိဟာသိ။ ဗာဝီသတိန္ဒြိယာနိ နိပ္ပဒေသေန ပဋိဝိဇ္ဈိ, ဣမံ တေမာသံ ဝေဒနာပဉ္စကဣန္ဒြိယဝသေန ဝိဟာသိ။ ဒွါဒသပဒိကံ ပစ္စယာကာရဝဋ္ဋံ နိပ္ပဒေသေန ပဋိဝိဇ္ဈိ, ဣမံ တေမာသံ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာဝသေနေဝ ဝိဟာသိ။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ နိပ္ပဒေသေန ပဋိဝိဇ္ဈိ, ဣမံ တေမာသံ ဝေဒနာသတိပဋ္ဌာနဝသေနေဝ ဝိဟာသိ။ စတ္တာရိ ဈာနာနိ နိပ္ပဒေသေန ပဋိဝိဇ္ဈိ, ဣမံ တေမာသံ ဈာနင်္ဂေသု ဝေဒနာဝသေနေဝ ဝိဟာသိ။ နာမံ နိပ္ပဒေသေန ပဋိဝိဇ္ဈိ, ဣမံ တေမာသံ တတ္ထ ဝေဒနာဝသေနေဝ ဝိဟာသိ။ ဓမ္မေ နိပ္ပဒေသေန ပဋိဝိဇ္ဈိ, ဣမံ တေမာသံ ဝေဒနာတ္တိကဝသေနေဝ ဝိဟာသီတိ။ ဧဝံ ထေရော ပဒေသဝိဟာရသုတ္တန္တဝသေန အဘိဓမ္မဿ နိဒါနံ ကထေသိ။
ဂါမဝါသီ သုမနဒေဝတ္ထေရော ပန ဟေဋ္ဌာလောဟပါသာဒေ ဓမ္မံ ပရိဝတ္တေန္တော ‘အယံ ပရဝါဒီ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ အရညေ ကန္ဒန္တော ဝိယ, အသက္ခိကံ အဍ္ဍံ ကရောန္တော ဝိယ စ, အဘိဓမ္မေ နိဒါနဿ အတ္ထိဘာဝမ္ပိ န ဇာနာတီ’တိ ဝတွာ နိဒါနံ ကထေန္တော ဧဝမာဟ – ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ဒေဝေသု ဝိဟရတိ တာဝတိံသေသု ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ။ တတြ ခေါ ဘဂဝါ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂။) [သျ]ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ အဘိဓမ္မကထံ ကထေသိ – ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ, အကုသလာ ဓမ္မာ, အဗျာကတာ ဓမ္မာ’’တိ။
အညေသု ပန သုတ္တေသု ဧကမေဝ နိဒါနံ။ အဘိဓမ္မေ ဒွေ နိဒါနာနိ – အဓိဂမနိဒါနဉ္စ ဒေသနာနိဒါနဉ္စ။ တတ္ထ အဓိဂမနိဒါနံ ဒီပင်္ကရဒသဗလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒေသနာနိဒါနံ ယာဝ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနာ။ ဧဝံ ဥဘယနိဒါနသမ္ပန္နဿ ပနဿ အဘိဓမ္မဿ နိဒါနကောသလ္လတ္ထံ ဣဒံ တာဝ ပဉှာကမ္မံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – အယံ အဘိဓမ္မော နာမ ကေန ပဘာဝိတော? ကတ္ထ ပရိပါစိတော? ကတ္ထ အဓိဂတော? ကဒါ အဓိဂတော? ကေန အဓိဂတော? ကတ္ထ ဝိစိတော? ကဒါ ဝိစိတော? ကေန ဝိစိတော? ကတ္ထ ဒေသိတော? ကဿတ္ထာယ ဒေသိတော? ကိမတ္ထံ ဒေသိတော? ကေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတော? ကေ သိက္ခန္တိ? ကေ သိက္ခိတသိက္ခာ? ကေ ဓာရေန္တိ? ကဿ ဝစနံ? ကေနာဘတောတိ?
တတြိဒံ ဝိဿဇ္ဇနံ – ကေန ပဘာဝိတောတိ ဗောဓိအဘိနီဟာရသဒ္ဓါယ ပဘာဝိတော။ ကတ္ထ ပရိပါစိတောတိ အဍ္ဎဆက္ကေသု ဇာတကသတေသု။ ကတ္ထ အဓိဂတောတိ ဗောဓိမူလေ။ ကဒါ အဓိဂတောတိ ဝိသာခါပုဏ္ဏမာသိယံ။ ကေနာဓိဂတောတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန။ ကတ္ထ ဝိစိတောတိ ဗောဓိမဏ္ဍေ။ ကဒါ ဝိစိတောတိ ရတနဃရသတ္တာဟေ။ ကေန ဝိစိတောတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန။ ကတ္ထ ဒေသိတောတိ ဒေဝေသု တာဝတိံသေသု။ ကဿတ္ထာယ ဒေသိတောတိ ဒေဝတာနံ။ ကိမတ္ထံ ဒေသိတောတိ စတုရောဃနိဒ္ဓရဏတ္ထံ။ ကေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတောတိ ဒေဝေဟိ။ ကေ သိက္ခန္တီတိ သေက္ခာ စ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏာ စ။ ကေ သိက္ခိတသိက္ခာတိ အရဟန္တော ခီဏာသဝါ။ ကေ ဓာရေန္တီတိ ယေသံ ဝတ္တတိ တေ ဓာရေန္တိ။ ကဿ ဝစနန္တိ ဘဂဝတော ဝစနံ, အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။ ကေနာဘတောတိ အာစရိယပရမ္ပရာယ။
အယဉှိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဘဒ္ဒဇိ သောဘိတော ပိယဇာလီ ပိယပါလော ပိယဒဿီ ကောသိယပုတ္တော သိဂ္ဂဝေါ သန္ဒေဟော မောဂ္ဂလိပုတ္တော သုဒတ္တော ဓမ္မိယော ဒါသကော သောဏကော ရေဝတောတိ ဧဝမာဒီဟိ ယာဝ တတိယသင်္ဂီတိကာလာ အာဘတော။ တတော ဥဒ္ဓံ တေသံယေဝ သိဿာနုသိဿေဟီတိ ဧဝံ တာဝ ဇမ္ဗုဒီပတလေ အာစရိယပရမ္ပရာယ အာဘတော။ ဣမံ ပန ဒီပံ –
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃။) [သျ]တတော မဟိန္ဒော ဣဋ္ဋိယော, ဥတ္တိယော သမ္ဗလော တထာ၊
ပဏ္ဍိတော ဘဒ္ဒနာမော စ, ဧတေ နာဂါ မဟာပညာ။
ဇမ္ဗုဒီပါ ဣဓာဂတာတိ (ပရိ။ ၃, ၈)။
ဣမေဟိ မဟာနာဂေဟိ အာဘတော။ တတော ဥဒ္ဓံ တေသံယေဝ သိဿာနုသိဿသင်္ခါတာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝဇ္ဇတနကာလာ အာဘတော။
သုမေဓကထာ
ဧဝံ အာဘတဿ ပနဿ ယံ တံ ဒီပင်္ကရဒသဗလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကာ အဓိဂမနိဒါနံ, ယာဝ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနာ ဒေသနာနိဒါနဉ္စ ဝုတ္တံ, တဿ အာဝိဘာဝတ္ထံ အယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ –
ဣတော ကိရ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ အမရဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ တတ္ထ သုမေဓော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပဋိဝသတိ ဥဘတော သုဇာတော, မာတိတော စ ပိတိတော စ, သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော, ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ အက္ခိတ္တော အနုပကုဋ္ဌော ဇာတိဝါဒေန, အဘိရူပေါ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ သမန္နာဂတော။ သော အညံ ကမ္မံ အကတွာ ဗြာဟ္မဏသိပ္ပမေဝ ဥဂ္ဂဏှိ။ တဿ ဒဟရကာလေယေဝ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ အထဿ ရာသိဝဍ္ဎကော အမစ္စော အာယပေါတ္ထကံ အာဟရိတွာ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဒိပူရိတေ ဂဗ္ဘေ ဝိဝရိတွာ ‘ဧတ္တကံ တေ ကုမာရ မာတု သန္တကံ, ဧတ္တကံ ပိတု သန္တကံ, ဧတ္တကာ အယျကပယျကာနံ သန္တကာတိ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဓနံ အာစိက္ခိတွာ ဧတံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’တိ အာဟ။ သုမေဓပဏ္ဍိတော စိန္တေသိ – ‘ဣမံ ဓနံ သံဟရိတွာ မယှံ ပိတုပိတာမဟာဒယော ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တာ ဧကကဟာပဏမ္ပိ ဂဟေတွာ န ဂတာ, မယာ ပန ဂဟေတွာ ဂမနကာရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ သော ရညော အာရောစေတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ မဟာဇနဿ ဒါနံ ဒတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ သုမေဓကထာ ကထေတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဗုဒ္ဓဝံသေ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁-၃၃) –
ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ, စတုရော စ အသင်္ခိယေ၊
အမရံ နာမ နဂရံ, ဒဿနေယျံ မနောရမံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄။) [သျ]ဒသဟိ သဒ္ဒေဟိ အဝိဝိတ္တံ, အန္နပါနသမာယုတံ၊
ဟတ္ထိသဒ္ဒံ အဿသဒ္ဒံ, ဘေရိသင်္ခရထာနိ စ၊
ခါဒထ ပိဝထ စေဝ, အန္နပါနေန ဃောသိတံ။
နဂရံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နံ, သဗ္ဗကမ္မမုပါဂတံ၊
သတ္တရတနသမ္ပန္နံ, နာနာဇနသမာကုလံ၊
သမိဒ္ဓံ ဒေဝနဂရံဝ, အာဝါသံ ပုညကမ္မိနံ။
နဂရေ အမရဝတိယာ, သုမေဓော နာမ ဗြာဟ္မဏော၊
အနေကကောဋိသန္နိစယော, ပဟူတဓနဓညဝါ။
အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော, တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊
လက္ခဏေ ဣတိဟာသေ စ, သဓမ္မေ ပါရမိံ ဂတော။
ရဟောဂတော နိသီဒိတွာ, ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ၊
ဒုက္ခော ပုနဗ္ဘဝေါ နာမ, သရီရဿ စ ဘေဒနံ။
ဇာတိဓမ္မော ဇရာဓမ္မော, ဗျာဓိဓမ္မော သဟံ တဒါ၊
အဇရံ အမတံ ခေမံ, ပရိယေသိဿာမိ နိဗ္ဗုတိံ။
ယံနူနိမံ ပူတိကာယံ, နာနာကုဏပပူရိတံ၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆေယျံ, အနပေက္ခော အနတ္ထိကော။
အတ္ထိ ဟေဟိတိ သော မဂ္ဂေါ, န သော သက္ကာ န ဟေတုယေ၊
ပရိယေသိဿာမိ တံ မဂ္ဂံ, ဘဝတော ပရိမုတ္တိယာ။
ယထာပိ ဒုက္ခေ ဝိဇ္ဇန္တေ, သုခံ နာမပိ ဝိဇ္ဇတိ၊
ဧဝံ ဘဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ, ဝိဘဝေါပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗကော။
ယထာပိ ဥဏှေ ဝိဇ္ဇန္တေ, အပရံ ဝိဇ္ဇတိ သီတလံ၊
ဧဝံ တိဝိဓဂ္ဂိ ဝိဇ္ဇန္တေ, နိဗ္ဗာနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗကံ။
ယထာပိ ပါပေ ဝိဇ္ဇန္တေ, ကလျာဏမပိ ဝိဇ္ဇတိ၊
ဧဝမေဝ ဇာတိ ဝိဇ္ဇန္တေ, အဇာတိပိစ္ဆိတဗ္ဗကံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅။) [သျ]ယထာ ဂူထဂတော ပုရိသော, တဠာကံ ဒိသွာန ပူရိတံ၊
န ဂဝေသတိ တံ တဠာကံ, န ဒေါသော တဠာကဿ သော။
ဧဝံ ကိလေသမလဓောဝေ, ဝိဇ္ဇန္တေ အမတန္တဠေ၊
န ဂဝေသတိ တံ တဠာကံ, န ဒေါသော အမတန္တဠေ။
ယထာ အရီဟိ ပရိရုဒ္ဓေါ, ဝိဇ္ဇန္တေ ဂမနမ္ပထေ၊
န ပလာယတိ သော ပုရိသော, န ဒေါသော အဉ္ဇသဿ သော။
ဧဝံ ကိလေသပရိရုဒ္ဓေါ, ဝိဇ္ဇမာနေ သိဝေ ပထေ၊
န ဂဝေသတိ တံ မဂ္ဂံ, န ဒေါသော သိဝမဉ္ဇသေ။
ယထာပိ ဗျာဓိတော ပုရိသော, ဝိဇ္ဇမာနေ တိကိစ္ဆကေ၊
န တိကိစ္ဆာပေတိ တံ ဗျာဓိံ, န ဒေါသော သော တိကိစ္ဆကေ။
ဧဝံ ကိလေသဗျာဓီဟိ, ဒုက္ခိတော ပရိပီဠိတော၊
န ဂဝေသတိ တံ အာစရိယံ, န ဒေါသော သော ဝိနာယကေ။
ယထာပိ ကုဏပံ ပုရိသော, ကဏ္ဌေ ဗဒ္ဓံ ဇိဂုစ္ဆိယ၊
မောစယိတွာန ဂစ္ဆေယျ, သုခီ သေရီ သယံဝသီ။
တထေဝိမံ ပူတိကာယံ, နာနာကုဏပသဉ္စယံ၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆေယျံ, အနပေက္ခော အနတ္ထိကော။
ယထာ ဥစ္စာရဋ္ဌာနမှိ, ကရီသံ နရနာရိယော၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆန္တိ, အနပေက္ခာ အနတ္ထိကာ။
ဧဝမေဝါဟံ ဣမံ ကာယံ, နာနာကုဏပပူရိတံ၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆိဿံ, ဝစ္စံ ကတွာ ယထာ ကုဋိံ။
ယထာပိ ဇဇ္ဇရံ နာဝံ, ပလုဂ္ဂံ ဥဒဂါဟိနိံ၊
သာမီ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, အနပေက္ခာ အနတ္ထိကာ။
ဧဝမေဝါဟံ ဣမံ ကာယံ, နဝစ္ဆိဒ္ဒံ ဓုဝဿဝံ၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆိဿံ, ဇိဏ္ဏနာဝံဝ သာမိကာ။
ယထာပိ ပုရိသော စောရေဟိ, ဂစ္ဆန္တော ဘဏ္ဍမာဒိယ၊
ဘဏ္ဍစ္ဆေဒဘယံ ဒိသွာ, ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆။) [သျ]ဧဝမေဝ အယံ ကာယော, မဟာစောရသမော ဝိယ၊
ပဟာယိမံ ဂမိဿာမိ, ကုသလစ္ဆေဒနာဘယာ။
ဧဝါဟံ စိန္တယိတွာန, နေကကောဋိသတံ ဓနံ၊
နာထာနာထာနံ ဒတွာန, ဟိမဝန္တမုပါဂမိံ။
ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ, ဓမ္မိကော နာမ ပဗ္ဗတော၊
အဿမော သုကတော မယှံ, ပဏ္ဏသာလာ သုမာပိတာ။
စင်္ကမံ တတ္ထ မာပေသိံ, ပဉ္စဒေါသဝိဝဇ္ဇိတံ၊
အဋ္ဌဂုဏသမုပေတံ, အဘိညာဗလမာဟရိံ။
သာဋကံ ပဇဟိံ တတ္ထ, နဝဒေါသမုပါဂတံ၊
ဝါကစီရံ နိဝါသေသိံ, ဒွါဒသဂုဏမုပါဂတံ။
အဋ္ဌဒေါသသမာကိဏ္ဏံ, ပဇဟိံ ပဏ္ဏသာလကံ၊
ဥပါဂမိံ ရုက္ခမူလံ, ဂုဏေ ဒသဟုပါဂတံ။
ဝါပိတံ ရောပိတံ ဓညံ, ပဇဟိံ နိရဝသေသတော၊
အနေကဂုဏသမ္ပန္နံ, ပဝတ္တဖလမာဒိယိံ။
တတ္ထပ္ပဓာနံ ပဒဟိံ, နိသဇ္ဇဋ္ဌာနစင်္ကမေ၊
အဗ္ဘန္တရမှိ သတ္တာဟေ, အဘိညာဗလ ပါပုဏိန္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁-၃၃)၊
တတ္ထ အဿမော သုကတော မယှံ, ပဏ္ဏသာလာ သုမာပိတာတိ ဣမိဿာ ပါဠိယာ သုမေဓပဏ္ဍိတေန အဿမပဏ္ဏသာလာစင်္ကမာ သဟတ္ထာ မာပိတာ ဝိယ ဝုတ္တာ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – မဟာသတ္တဉှိ ‘‘ဟိမဝန္တံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ အဇ္ဇ ဓမ္မိကပဗ္ဗတံ ပဝိသိဿာမီ’’တိ နိက္ခန္တံ ဒိသွာ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ, တာတ, အယံ သုမေဓပဏ္ဍိတော ‘ပဗ္ဗဇိဿာမီ’တိ နိက္ခန္တော ဧတဿ ဝသနဋ္ဌာနံ မာပေဟီ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ရမဏီယံ အဿမံ သုဂုတ္တံ ပဏ္ဏသာလံ, မနောရမံ စင်္ကမဉ္စ မာပေသိ။ ဘဂဝါ ပန တဒါ အတ္တနော ပုညာနုဘာဝေန နိပ္ဖန္နံ တံ အဿမပဒံ သန္ဓာယ ‘‘သာရိပုတ္တ တသ္မိံ ဓမ္မိကပဗ္ဗတေ –
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇။) [သျ]အဿမော သုကတော မယှံ, ပဏ္ဏသာလာ သုမာပိတာ၊
စင်္ကမံ တတ္ထ မာပေသိံ, ပဉ္စဒေါသဝိဝဇ္ဇိတ’’န္တိ။ –
အာဟ။ တတ္ထ အဿမော သုကတော မယှန္တိ သုကတော မယာ။ ပဏ္ဏသာလာ သုမာပိတာတိ ပဏ္ဏစ္ဆန္နာ သာလာပိ မေ သုမာပိတာ အဟောသိ။
ပဉ္စဒေါသဝိဝဇ္ဇိတန္တိ ပဉ္စိမေ စင်္ကမဒေါသာ နာမ ထဒ္ဓဝိသမတာ, အန္တောရုက္ခတာ, ဂဟနစ္ဆန္နတာ, အတိသမ္ဗာဓတာ, အတိဝိသာလတာတိ။ ထဒ္ဓဝိသမဘူမိဘာဂသ္မိဉှိ စင်္ကမေ စင်္ကမန္တဿ ပါဒါ ရုဇ္ဇန္တိ, ဖောဋာ ဥဋ္ဌဟန္တိ, စိတ္တံ ဧကဂ္ဂတံ န လဘတိ, ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိပဇ္ဇတိ။ မုဒုသမတလေ ပန ဖာသုဝိဟာရံ အာဂမ္မ ကမ္မဋ္ဌာနံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ထဒ္ဓဝိသမဘူမိဘာဂတာ ဧကော ဒေါသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စင်္ကမနဿ အန္တော ဝါ မဇ္ဈေ ဝါ ကောဋိယံ ဝါ ရုက္ခေ သတိ ပမာဒမာဂမ္မ စင်္ကမန္တဿ နလာဋံ ဝါ သီသံ ဝါ ပဋိဟညတီတိ အန္တောရုက္ခတာ ဒုတိယော ဒေါသော။ တိဏလတာဒိဂဟနစ္ဆန္နေ စင်္ကမေ စင်္ကမန္တော အန္ဓကာရဝေလာယံ ဥရဂါဒိကေ ပါဏေ အက္ကမိတွာ ဝါ မာရေတိ, တေဟိ ဝါ ဒဋ္ဌော ဒုက္ခံ အာပဇ္ဇတီတိ ဂဟနစ္ဆန္နတာ တတိယော ဒေါသော။ အတိသမ္ဗာဓေ စင်္ကမေ ဝိတ္ထာရတော ရတနိကေ ဝါ အဍ္ဎရတနိကေ ဝါ စင်္ကမန္တဿ ပရိစ္ဆေဒေ ပက္ခလိတွာ နခါပိ အင်္ဂုလိယောပိ ဘိဇ္ဇန္တီတိ အတိသမ္ဗာဓတာ စတုတ္ထော ဒေါသော။ အတိဝိသာလေ စင်္ကမေ စင်္ကမန္တဿ စိတ္တံ ဝိဓာဝတိ, ဧကဂ္ဂတံ န လဘတီတိ အတိဝိသာလတာ ပဉ္စမော ဒေါသော။ ပုထုလတော ပန ဒိယဍ္ဎရတနံ ဒွီသု ပဿေသု ရတနမတ္တအနုစင်္ကမံ ဒီဃတော သဋ္ဌိဟတ္ထံ မုဒုတလံ သမဝိပ္ပကိဏ္ဏဝါလုကံ စင်္ကမံ ဝဋ္ဋတိ, စေတိယဂိရိမှိ ဒီပပ္ပသာဒကမဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿ စင်္ကမနံ ဝိယ, တာဒိသံ တံ အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘စင်္ကမံ တတ္ထ မာပေသိံ, ပဉ္စဒေါသဝိဝဇ္ဇိတ’’န္တိ။
အဋ္ဌဂုဏသမုပေတန္တိ အဋ္ဌဟိ သမဏသုခေဟိ ဥပေတံ။ အဋ္ဌိမာနိ သမဏသုခါနိ နာမ ဓနဓညပရိဂ္ဂဟာဘာဝေါ အနဝဇ္ဇပိဏ္ဍပရိယေသနဘာဝေါ, နိဗ္ဗုတပိဏ္ဍဘုဉ္ဇနဘာဝေါ, ရဋ္ဌံ ပီဠေတွာ ဓနသာရံ ဝါ သီသကဟာပဏာဒီနိ ဝါ ဂဏှန္တေသု ရာဇကုလေသု ရဋ္ဌပီဠနကိလေသာဘာဝေါ, ဥပကရဏေသု နိစ္ဆန္ဒရာဂဘာဝေါ, စောရဝိလောပေ နိဗ္ဘယဘာဝေါ, ရာဇရာဇမဟာမစ္စေဟိ အသံသဋ္ဌဘာဝေါ စတူသု ဒိသာသု အပ္ပဋိဟတဘာဝေါတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈။) [သျ]ဟောတိ ‘‘ယထာ တသ္မိံ အဿမေ ဝသန္တေန သက္ကာ ဟောန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ သမဏသုခါနိ ဝိန္ဒိတုံ, ဧဝံ အဋ္ဌဂုဏသမုပေတံ တံ အဿမံ မာပေသိ’’ န္တိ။
အဘိညာဗလမာဟရိန္တိ ပစ္ဆာ တသ္မိံ အဿမေ ဝသန္တော ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ အဘိညာနဉ္စ သမာပတ္တီနဉ္စ ဥပ္ပါဒနတ္ထာယ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ထာမပ္ပတ္တံ ဝိပဿနာဗလံ အာဟရိံ။ ယထာ တသ္မိံ ဝသန္တော တံ ဗလံ အာဟရိတုံ သက္ကောမိ, ဧဝံ တံ အဿမံ တဿ အဘိညတ္ထာယ ဝိပဿနာဗလဿ အနုစ္ဆဝိကံ ကတွာ မာပေသိန္တိ အတ္ထော။
သာဋကံ ပဇဟိံ တတ္ထ, နဝဒေါသမုပါဂတန္တိ ဧတ္ထာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ, တဒါ ကိရ ကုဋိလေဏစင်္ကမာဒိပဋိမဏ္ဍိတံ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂရုက္ခသဉ္ဆန္နံ ရမဏီယံ မဓုရသလိလာသယံ အပဂတဝါဠမိဂဘိံသနကသကုဏံ ပဝိဝေကက္ခမံ အဿမံ မာပေတွာ အလင်္ကတစင်္ကမဿ ဥဘောသု အန္တေသု အာလမ္ဗနဖလကံ သံဝိဓာယ နိသီဒနတ္ထာယ စင်္ကမဝေမဇ္ဈေ သမတလံ မုဂ္ဂဝဏ္ဏသိလံ မာပေတွာ အန္တောပဏ္ဏသာလာယံ ဇဋာမဏ္ဍလဝါကစီရတိဒဏ္ဍကုဏ္ဍိကာဒိကေ တာပသပရိက္ခာရေ မဏ္ဍပေ ပါနီယဃဋပါနီယသင်္ခပါနီယသရာဝါနိ အဂ္ဂိသာလာယံ အင်္ဂါရကပလ္လဒါရုအာဒီနီတိ ဧဝံ ယံ ယံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဥပကာရာယ သံဝတ္တတိ, တံ တံ သဗ္ဗံ မာပေတွာ ပဏ္ဏသာလာယ ဘိတ္တိယံ ‘‘ယေ ကေစိ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ ဣမေ ပရိက္ခာရေ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇန္တူ’’တိ အက္ခရာနိ ဆိန္ဒိတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတေ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တေ သုမေဓပဏ္ဍိတော ဟိမဝန္တပါဒေ ဂိရိကန္ဒရာနုသာရေန အတ္တနော နိဝါသနာနုရူပံ ဖာသုကဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော နဒီနိဝတ္တနေ ဝိဿကမ္မနိမ္မိတံ သက္ကဒတ္တိယံ ရမဏီယံ အဿမံ ဒိသွာ စင်္ကမကောဋိံ ဂန္တွာ ပဒဝလဉ္ဇံ အပဿန္တော ‘‘ဓုဝံ ပဗ္ဗဇိတာ ဓုရဂါမေ ဘိက္ခံ ပရိယေသိတွာ ကိလန္တရူပါ အာဂန္တွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ထောကံ အာဂမေတွာ ‘‘အတိဝိယ စိရာယန္တိ, ဇာနိဿာမီ’’တိ ပဏ္ဏသာလကုဋိဒွါရံ ဝိဝရိတွာ အန္တော ပဝိသိတွာ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော မဟာဘိတ္တိယံ အက္ခရာနိ ဝါစေတွာ ‘‘မယှံ ကပ္ပိယပရိက္ခာရာ ဧတေ, ဣမေ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အတ္တနာ နိဝတ္ထပါရုတံ သာဋကယုဂံ ပဇဟိ။ တေနာဟ ‘‘သာဋကံ ပဇဟိံ တတ္ထာ’’တိ။ ဧဝံ ပဝိဋ္ဌော အဟံ သာရိပုတ္တ တဿံ ပဏ္ဏသာလာယံ သာဋကံ ပဇဟိံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉။) [သျ]နဝဒေါသမုပါဂတန္တိ သာဋကံ ပဇဟန္တော နဝ ဒေါသေ ဒိသွာ ပဇဟိန္တိ ဒီပေတိ။ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာနဉှိ သာဋကသ္မိံ နဝ ဒေါသာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေသု တဿ မဟဂ္ဃဘာဝေါ ဧကော ဒေါသော, ပရပဋိဗဒ္ဓတာယ ဥပ္ပဇ္ဇနဘာဝေါ ဧကော, ပရိဘောဂေန လဟုံ ကိလိဿနဘာဝေါ ဧကော, ကိလိဋ္ဌော ဟိ ဓောဝိတဗ္ဗော စ ရဇိတဗ္ဗော စ ဟောတိ, ပရိဘောဂေန လဟုကံ ဇီရဏဘာဝေါ ဧကော ဇိဏ္ဏဿ ဟိ တုန္နံ ဝါ အဂ္ဂဠဒါနံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ပုနပရိယေသနာယ ဒုရဘိသမ္ဘဝဘာဝေါ ဧကော, တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာယ အသာရုပ္ပဘာဝေါ ဧကော, ပစ္စတ္ထိကာနံ သာဓာရဏဘာဝေါ ဧကော, ယထာ ဟိ နံ ပစ္စတ္ထိကာ န ဂဏှန္တိ, ဧဝံ ဂေါပေတဗ္ဗော ဟောတိ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဝိဘူသနဋ္ဌာနဘာဝေါ ဧကော, ဂဟေတွာ စရန္တဿ ခန္ဓဘာရမဟိစ္ဆဘာဝေါ ဧကောတိ။
ဝါကစီရံ နိဝါသေသိန္တိ တဒါ အဟံ သာရိပုတ္တ ဣမေ နဝ ဒေါသေ ဒိသွာ သာဋကံ ပဟာယ ဝါကစီရံ နိဝါသေသိံ မုဉ္ဇတိဏံ ဟီရံ ဟီရံ ကတွာ ဂန္ထေတွာ ကတံ ဝါကစီရံ နိဝါသနပါရုပနတ္ထာယ အာဒိယိန္တိ အတ္ထော။
ဒွါဒသဂုဏမုပါဂတန္တိ ဒွါဒသဟိ အာနိသံသေဟိ သမန္နာဂတံ, ဝါကစီရသ္မိဉှိ ဒွါဒသာနိသံသာ – အပ္ပဂ္ဃံ သုန္ဒရံ ကပ္ပိယန္တိ အယံ တာဝ ဧကော အာနိသံသော, သဟတ္ထာ ကာတုံ သက္ကာတိ အယံ ဒုတိယော, ပရိဘောဂေန သဏိကံ ကိလိဿတိ ဓောဝိယမာနေပိ ပပဉ္စော နတ္ထီတိ အယံ တတိယော, ပရိဘောဂေန ဇိဏ္ဏေပိ သိဗ္ဗိတဗ္ဗာဘာဝေါ စတုတ္ထော, ပုန ပရိယေသန္တဿ သုခေန ကရဏဘာဝေါ ပဉ္စမော, တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာယ သာရုပ္ပဘာဝေါ ဆဋ္ဌော, ပစ္စတ္ထိကာနံ နိရုပဘောဂဘာဝေါ သတ္တမော, ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဝိဘူသနဋ္ဌာနာဘာဝေါ အဋ္ဌမော, ဓာရဏေ သလ္လဟုကဘာဝေါ နဝမော, စီဝရပစ္စယေ အပ္ပိစ္ဆဘာဝေါ ဒသမော, ဝါကုပ္ပတ္တိယာ ဓမ္မိကအနဝဇ္ဇဘာဝေါ ဧကာဒသမော ဝါကစီရေ နဋ္ဌေပိ အနပေက္ခဘာဝေါ ဒွါဒသမောတိ။
အဋ္ဌဒေါသသမာကိဏ္ဏံ, ပဇဟိံ ပဏ္ဏသာလကန္တိ ကထံ ပဇဟိံ? သော ကိရ ဝရသာဋကယုဂံ ဩမုဉ္စန္တော စီဝရဝံသေ လဂ္ဂိတံ အနောဇပုပ္ဖဒါမသဒိသံ ရတ္တဝါကစီရံ ဂဟေတွာ နိဝါသေတွာ တဿုပရိ အပရံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဝါကစီရံ ပရိဒဟိတွာ ပုန္နာဂပုပ္ဖသန္ထရသဒိသံ သခုရံ အဇိနစမ္မံ ဧကံသံ ကတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀။) [သျ]ဇဋာမဏ္ဍလံ ပဋိမုဉ္စိတွာ စူဠာယ သဒ္ဓိံ နိစ္စလဘာဝကရဏတ္ထံ သာရသူစိံ ပဝေသေတွာ မုတ္တာဇာလသဒိသာယ သိက္ကာယ ပဝါဠဝဏ္ဏံ ကုဏ္ဍိကံ ဩဒဟိတွာ တီသု ဌာနေသု ဝင်္ကကာဇံ အာဒါယ ဧကိဿာ ကာဇကောဋိယာ ကုဏ္ဍိကံ, ဧကိဿာ အင်္ကုသကပစ္ဆိတိဒဏ္ဍကာဒီနိ ဩလဂ္ဂေတွာ ခါရိကာဇံ အံသေ ကတွာ ဒက္ခိဏေန ဟတ္ထေန ကတ္တရဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ သဋ္ဌိဟတ္ထေ မဟာစင်္ကမေ အပရာပရံ စင်္ကမန္တော အတ္တနော ဝေသံ ဩလောကေတွာ ‘‘မယှံ မနောရထော မတ္ထကံ ပတ္တော, သောဘတိ ဝတ မေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ဓီရပုရိသေဟိ ဝဏ္ဏိတာ ထောမိတာ အယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ, ပဟီနံ မေ ဂိဟိဗန္ဓနံ, နိက္ခန္တောသ္မိ နေက္ခမ္မံ, လဒ္ဓါ မေ ဥတ္တမပဗ္ဗဇ္ဇာ, ကရိဿာမိ သမဏဓမ္မံ, လဘိဿာမိ အဂ္ဂဖလသုခ’’န္တိ ဥဿာဟဇာတော ခါရိကာဇံ ဩတာရေတွာ စင်္ကမဝေမဇ္ဈေ မုဂ္ဂဝဏ္ဏသိလာပဋ္ဋေ သုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ နိသိန္နော ဒိဝသဘာဂံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယံ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ဗိဒလမဉ္စကပဿေ ကဋ္ဌတ္ထရိကာယ နိပန္နော သရီရံ ဥတုံ ဂါဟာပေတွာ ဗလဝပစ္စူသေ ပဗုဇ္ဈိတွာ အတ္တနော အာဂမနံ အာဝဇ္ဇေသိ ‘‘အဟံ ဃရာဝါသေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ အမိတဘောဂံ အနန္တယသံ ပဟာယ အရညံ ပဝိသိတွာ နေက္ခမဂဝေသကော ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတော, ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ပမာဒစာရံ စရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ပဝိဝေကဉှိ ပဟာယ ဝိစရန္တံ မိစ္ဆာဝိတက္ကမက္ခိကာ ခါဒန္တိ, ဣဒါနိ မယာ ပဝိဝေကမနုဗြူဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ, အဟဉှိ ဃရာဝါသံ ပလိဗောဓတော ဒိသွာ နိက္ခန္တော, အယဉ္စ မနာပါ ပဏ္ဏသာလာ, ဗေလုဝပက္ကဝဏ္ဏာ ပရိဘဏ္ဍကတာ ဘူမိ, ရဇတဝဏ္ဏာ သေတဘိတ္တိယော, ကပေါတပါဒဝဏ္ဏံ ပဏ္ဏစ္ဆဒနံ, ဝိစိတ္တတ္ထရဏဝဏ္ဏော ဗိဒလမဉ္စကော, နိဝါသဖာသုကံ ဝသနဋ္ဌာနံ, န ဧတ္တော အတိရေကတရာ ဝိယ မေ ဂေဟသမ္ပဒါ ပညာယတီ’’တိ ပဏ္ဏသာလာယ ဒေါသေ ဝိစိနန္တော အဋ္ဌ ဒေါသေ ပဿိ။
ပဏ္ဏသာလာပရိဘောဂသ္မိဉှိ အဋ္ဌ အာဒီနဝါ – မဟာသမာရမ္ဘေန? ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေ သမောဓာနေတွာ ကရဏပရိယေသနဘာဝေါ ဧကော အာဒီနဝေါ။ တိဏပဏ္ဏမတ္တိကာသု ပတိတာသု တာသံ ပုနပ္ပုနံ ဌပေတဗ္ဗတာယ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁။) [သျ]နိဗဒ္ဓဇဂ္ဂနဘာဝေါ ဒုတိယော, သေနာသနံ နာမ မဟလ္လကဿ ပါပုဏာတိ, အဝေလာယ ဝုဋ္ဌာပိယမာနဿ စိတ္တေကဂ္ဂတာ န ဟောတီတိ ဥဋ္ဌာပနီယဘာဝေါ တတိယော, သီတုဏှပဋိဃာတေန ကာယဿ သုခုမာလကရဏဘာဝေါ စတုတ္ထော, ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌေန ယံကိဉ္စိ ပါပံ သက္ကာ ကာတုန္တိ ဂရဟပဋိစ္ဆာဒနဘာဝေါ ပဉ္စမော, ‘‘မယှ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟကရဏဘာဝေါ ဆဋ္ဌော, ဂေဟဿ အတ္ထိဘာဝေါ နာမေသ ဒုတိယကဝါသော ဝိယာတိ သတ္တမော ဦကာမင်္ဂုလဃရဂေါဠိကာဒီနံ သာဓာရဏတာယ ဗဟုသာဓာရဏဘာဝေါ အဋ္ဌမောတိ ဣမေ အဋ္ဌ အာဒီနဝေ ဒိသွာ မဟာသတ္တော ပဏ္ဏသာလံ ပဇဟိ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌဒေါသသမာကိဏ္ဏံ, ပဇဟိံ ပဏ္ဏသာလက’’န္တိ။
ဥပါဂမိံ ရုက္ခမူလံ ဂုဏေ ဒသဟုပါဂတန္တိ ဆန္နံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဒသဟိ ဂုဏေဟိ ဥပေတံ ရုက္ခမူလံ ဥပါဂတောသ္မီတိ ဝဒတိ။
တတြိမေ ဒသ ဂုဏာ – အပ္ပသမာရမ္ဘတာ ဧကော ဂုဏော ဥပဂမနမတ္တမေဝ ဟိ တတ္ထ ဟောတီတိ။ အပ္ပဋိဇဂ္ဂနတာ ဒုတိယော တဉှိ သမ္မဋ္ဌမ္ပိ အသမ္မဋ္ဌမ္ပိ ပရိဘောဂဖာသုကံ ဟောတိယေဝ။ အနုဋ္ဌာပနီယဘာဝေါ တတိယော, ဂရဟံ နပ္ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တတ္ထ ဟိ ပါပံ ကရောန္တော လဇ္ဇတီတိ ဂရဟာယ အပ္ပဋိစ္ဆာဒနဘာဝေါ စတုတ္ထော, အဗ္ဘောကာသာဝါသော ဝိယ ကာယံ န သန္ထမ္ဘေတီတိ ကာယဿ အသန္ထမ္ဘနဘာဝေါ ပဉ္စမော။ ပရိဂ္ဂဟကရဏာဘာဝေါ ဆဋ္ဌော, ဂေဟာလယပဋိက္ခေပေါ သတ္တမော, ဗဟုသာဓာရဏဂေဟေ ဝိယ ‘‘ပဋိဇဂ္ဂိဿာမိ နံ, နိက္ခမထာ’’တိ နီဟရဏာဘာဝေါ အဋ္ဌမော, ဝသန္တဿ သပ္ပီတိကဘာဝေါ နဝမော, ရုက္ခမူလသေနာသနဿ ဂတဂတဋ္ဌာနေ သုလဘတာယ အနပေက္ခဘာဝေါ ဒသမောတိ, ဣမေ ဒသ ဂုဏေ ဒိသွာ ရုက္ခမူလံ ဥပါဂတောသ္မီတိ ဝဒတိ။
ဣမာနိ ဧတ္တကာနိ ကာရဏာနိ သလ္လက္ခေတွာ မဟာသတ္တော ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခာယ ဂါမံ ပါဝိသိ။ အထဿ သမ္ပတ္တဂါမေ မနုဿာ မဟန္တေန ဥဿာဟေန ဘိက္ခံ အဒံသု။ သော ဘတ္တကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ အဿမံ အာဂမ္မ နိသီဒိတွာ စိန္တေသိ ‘‘နာဟံ ‘အာဟာရံ န လဘာမီ’တိ ပဗ္ဗဇိတော သိနိဒ္ဓါဟာရော နာမေသ မာနမဒပုရိသမဒေ ဝဍ္ဎေတိ။ အာဟာရမူလကဿ ဒုက္ခဿ အန္တော နတ္ထိ ယံနူနာဟံ ဝါပိတံ ရောပိတံ ဓညနိဗ္ဗတ္တကံ အာဟာရံ ပဇဟိတွာ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဘဝေယျ’’န္တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂။) [သျ]တထာ ကတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေယေဝ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စ စ အဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဝါပိတံ ရောပိတံ ဓညံ, ပဇဟိံ နိရဝသေသတော၊
အနေကဂုဏသမ္ပန္နံ, ပဝတ္တဖလမာဒိယိံ။
‘‘တတ္ထပ္ပဓာနံ ပဒဟိံ, နိသဇ္ဇဋ္ဌာနစင်္ကမေ၊
အဗ္ဘန္တရမှိ သတ္တာဟေ, အဘိညာဗလ ပါပုဏိ’’န္တိ။
ဧဝံ မေ သိဒ္ဓိပ္ပတ္တဿ, ဝသီဘူတဿ သာသနေ၊
ဒီပင်္ကရော နာမ ဇိနော, ဥပ္ပဇ္ဇိ လောကနာယကော။
ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ စ ဇာယန္တေ, ဗုဇ္ဈန္တေ ဓမ္မဒေသနေ၊
စတုရော နိမိတ္တေ နာဒ္ဒသံ, ဈာနရတိသမပ္ပိတော။
ပစ္စန္တဒေသဝိသယေ, နိမန္တေတွာ တထာဂတံ၊
တဿ အာဂမနံ မဂ္ဂံ, သောဓေန္တိ တုဋ္ဌမာနသာ။
အဟံ တေန သမယေန, နိက္ခမိတွာ သကဿမာ၊
ဓုနန္တော ဝါကစီရာနိ, ဂစ္ဆာမိ အမ္ဗရေ တဒါ။
ဝေဒဇာတံ ဇနံ ဒိသွာ, တုဋ္ဌဟဋ္ဌံ ပမောဒိတံ၊
ဩရောဟိတွာန ဂဂနာ, မနုဿေ ပုစ္ဆိ တာဝဒေ။
‘‘တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ပမုဒိတော, ဝေဒဇာတော မဟာဇနော၊
ကဿ သောဓီယတိ မဂ္ဂေါ, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ’’။
တေ မေ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကံသု ‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ အနုတ္တရော၊
ဒီပင်္ကရော နာမ ဇိနော, ဥပ္ပဇ္ဇိ လောကနာယကော၊
တဿ သောဓီယတိ မဂ္ဂေါ, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ’’။
‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝစနံ သုတွာန, ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ တာဝဒေ၊
‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ကထယန္တော, သောမနဿံ ပဝေဒယိံ။
တတ္ထ ဌတွာ ဝိစိန္တေသိံ, တုဋ္ဌော သံဝိဂ္ဂမာနသော၊
‘‘ဣဓ ဗီဇာနိ ရောပိဿံ, ခဏော ဝေ မာ ဥပစ္စဂါ’’။
ယဒိ ဗုဒ္ဓဿ သောဓေထ, ဧကောကာသံ ဒဒါထ မေ၊
အဟမ္ပိ သောဓယိဿာမိ, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃။) [သျ]အဒံသု တေ မမောကာသံ, သောဓေတုံ အဉ္ဇသံ တဒါ၊
‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ စိန္တေန္တော, မဂ္ဂံ သောဓေမဟံ တဒါ။
အနိဋ္ဌိတေ ပမောကာသေ, ဒီပင်္ကရော မဟာမုနိ၊
စတူဟိ သတသဟဿေဟိ, ဆဠဘိညေဟိ တာဒိဟိ၊
ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟိ, ပဋိပဇ္ဇိ အဉ္ဇသံ ဇိနော။
ပစ္စုဂ္ဂမနာ ဝတ္တန္တိ, ဝဇ္ဇန္တိ ဘေရိယော ဗဟူ၊
အာမောဒိတာ နရမရူ, သာဓုကာရံ ပဝတ္တယုံ။
ဒေဝါ မနုဿေ ပဿန္တိ, မနုဿာပိ စ ဒေဝတာ၊
ဥဘောပိ တေ ပဉ္ဇလိကာ, အနုယန္တိ တထာဂတံ။
ဒေဝါ ဒိဗ္ဗေဟိ တုရိယေဟိ, မနုဿာ မာနုသေဟိ စ၊
ဥဘောပိ တေ ဝဇ္ဇယန္တာ, အနုယန္တိ တထာဂတံ။
ဒိဗ္ဗံ မန္ဒာရဝံ ပုပ္ဖံ, ပဒုမံ ပါရိဆတ္တကံ၊
ဒိသောဒိသံ ဩကိရန္တိ, အာကာသနဘဂတာ မရူ။
ဒိဗ္ဗံ စန္ဒနစုဏ္ဏဉ္စ, ဝရဂန္ဓဉ္စ ကေဝလံ၊
ဒိသောဒိသံ ဩကိရန္တိ, အာကာသနဘဂတာ မရူ။
စမ္ပကံ သလလံ နီပံ, နာဂပုန္နာဂကေတကံ၊
ဒိသောဒိသံ ဥက္ခိပန္တိ, ဘူမိတလဂတာ နရာ။
ကေသေ မုဉ္စိတွာဟံ တတ္ထ, ဝါကစီရဉ္စ စမ္မကံ၊
ကလလေ ပတ္ထရိတွာန, အဝကုဇ္ဇော နိပဇ္ဇဟံ။
အက္ကမိတွာန မံ ဗုဒ္ဓေါ, သဟ သိဿေဟိ ဂစ္ဆတု၊
မာ နံ ကလလေ အက္ကမိတ္ထ, ဟိတာယ မေ ဘဝိဿတိ။
ပထဝိယံ နိပန္နဿ, ဧဝံ မေ အာသိ စေတသော၊
‘‘ဣစ္ဆမာနော အဟံ အဇ္ဇ, ကိလေသေ ဈာပယေ မမ။
‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေန, ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ၊
သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, ဗုဒ္ဓေါ ဟေဿံ သဒေဝကေ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄။) [သျ]‘‘ကိံ မေ ဧကေန တိဏ္ဏေန, ပုရိသေန ထာမဒဿိနာ၊
သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, သန္တာရေဿံ သဒေဝကံ။
‘‘ဣမိနာ မေ အဓိကာရေန, ကတေန ပုရိသုတ္တမေ၊
သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, တာရေမိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘သံသာရသောတံ ဆိန္ဒိတွာ, ဝိဒ္ဓံသေတွာ တယော ဘဝေ၊
ဓမ္မနာဝံ သမာရုယှ, သန္တာရေဿံ သဒေဝကံ’’။
ဒီပင်္ကရော လောကဝိဒူ, အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊
ဥဿီသကေ မံ ဌတွာန, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘ပဿထ ဣမံ တာပသံ, ဇဋိလံ ဥဂ္ဂတာပနံ၊
အပရိမေယျေ ဣတော ကပ္ပေ, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဘဝိဿတိ။
‘‘အဟု ကပိလဝှယာ ရမ္မာ, နိက္ခမိတွာ တထာဂတော၊
ပဓာနံ ပဒဟိတွာန, ကတွာ ဒုက္ကရကာရိကံ။
‘‘အဇပါလရုက္ခမူလေ, နိသီဒိတွာ တထာဂတော၊
တတ္ထ ပါယာသံ ပဂ္ဂယှ, နေရဉ္ဇရမုပေဟိတိ။
‘‘နေရဉ္ဇရာယ တီရမှိ, ပါယာသံ အဒ သော ဇိနော၊
ပဋိယတ္တဝရမဂ္ဂေန, ဗောဓိမူလမုပေဟိတိ။
‘‘တတော ပဒက္ခိဏံ ကတွာ, ဗောဓိမဏ္ဍံ အနုတ္တရော၊
အဿတ္ထရုက္ခမူလမှိ, ဗုဇ္ဈိဿတိ မဟာယသော။
‘‘ဣမဿ ဇနိကာ မာတာ, မာယာ နာမ ဘဝိဿတိ၊
ပိတာ သုဒ္ဓေါဒနော နာမ, အယံ ဟေဿတိ ဂေါတမော။
‘‘အနာသဝါ ဝီတရာဂါ, သန္တစိတ္တာ သမာဟိတာ၊
ကောလိတော ဥပတိဿော စ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တိ သာဝကာ၊
အာနန္ဒော နာမုပဋ္ဌာကော, ဥပဋ္ဌိဿတိမံ ဇိနံ။
‘‘ခေမာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ စ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တိ သာဝိကာ၊
အနာသဝါ ဝီတရာဂါ, သန္တစိတ္တာ သမာဟိတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၅။) [သျ]‘‘ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, အဿတ္ထောတိ ပဝုစ္စတိ၊
စိတ္တော စ ဟတ္ထာဠဝကော, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တုပဋ္ဌကာ၊
ဥတ္တရာ နန္ဒမာတာ စ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တုပဋ္ဌိကာ’’။
ဣဒံ သုတွာန ဝစနံ, အသမဿ မဟေသိနော၊
အာမောဒိတာ နရမရူ, ဗုဒ္ဓဗီဇံ ကိရ အယံ။
ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒါ ဝတ္တန္တိ, အပ္ဖေါဋေန္တိ ဟသန္တိ စ၊
ကတဉ္ဇလီ နမဿန္တိ, ဒသသဟဿီ သဒေဝကာ။
ယဒိမဿ လောကနာထဿ, ဝိရဇ္ဈိဿာမ သာသနံ၊
အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ, ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
ယထာ မနုဿာ နဒိံ တရန္တာ, ပဋိတိတ္ထံ ဝိရဇ္ဈိယ၊
ဟေဋ္ဌာ တိတ္ထေ ဂဟေတွာန, ဥတ္တရန္တိ မဟာနဒိံ။
ဧဝမေဝ မယံ သဗ္ဗေ, ယဒိ မုဉ္စာမိမံ ဇိနံ၊
အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ, ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
ဒီပင်္ကရော လောကဝိဒူ, အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊
မမ ကမ္မံ ပကိတ္တေတွာ, ဒက္ခိဏံ ပါဒမုဒ္ဓရိ။
ယေ တတ္ထာသုံ ဇိနပုတ္တာ, သဗ္ဗေ ပဒက္ခိဏမကံသု မံ၊
နရာ နာဂါ စ ဂန္ဓဗ္ဗာ, အဘိဝါဒေတွာန ပက္ကမုံ။
ဒဿနံ မေ အတိက္ကန္တေ, သသံဃေ လောကနာယကေ၊
ဟဋ္ဌတုဋ္ဌေန စိတ္တေန, အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိံ တဒါ။
သုခေန သုခိတော ဟောမိ, ပါမောဇ္ဇေန ပမောဒိတော၊
ပီတိယာ စ အဘိဿန္နော, ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိံ တဒါ။
ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ, ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ၊
‘‘ဝသီဘူတော အဟံ ဈာနေ, အဘိညာပါရမိံ ဂတော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၆။) [သျ]‘‘ဒသသဟဿိလောကမှိ, ဣသယော နတ္ထိ မေ သမာ၊
အသမော ဣဒ္ဓိဓမ္မေသု, အလဘိံ ဤဒိသံ သုခံ’’။
ပလ္လင်္ကာဘုဇနေ မယှံ, ဒသသဟဿာဓိဝါသိနော၊
မဟာနာဒံ ပဝတ္တေသုံ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ယာ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တာနံ, ပလ္လင်္ကဝရမာဘုဇေ၊
နိမိတ္တာနိ ပဒိဿန္တိ, တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿရေ။
သီတံ ဗျပဂတံ ဟောတိ, ဥဏှဉ္စ ဥပသမ္မတိ၊
တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ဒသသဟဿီ လောကဓာတူ, နိဿဒ္ဒါ ဟောန္တိ နိရာကုလာ၊
တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
မဟာဝါတာ န ဝါယန္တိ, န သန္ဒန္တိ သဝန္တိယော၊
တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ထလဇာ ဒကဇာ ပုပ္ဖါ, သဗ္ဗေ ပုပ္ဖန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ ပုပ္ဖိတာ သဗ္ဗေ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
လတာ ဝါ ယဒိ ဝါ ရုက္ခာ, ဖလဘာရာ ဟောန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ ဖလိတာ သဗ္ဗေ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
အာကာသဋ္ဌာ စ ဘူမဋ္ဌာ, ရတနာ ဇောတန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ ရတနာ ဇောတန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
မာနုဿကာ စ ဒိဗ္ဗာ စ, တုရိယာ ဝဇ္ဇန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇုဘော အဘိရဝန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ဝိစိတ္တပုပ္ဖါ ဂဂနာ, အဘိဝဿန္တိ တာဝဒေ၊
တေပိ အဇ္ဇ ပဝဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
မဟာသမုဒ္ဒေါ အာဘုဇတိ, ဒသသဟဿီ ပကမ္ပတိ၊
တေပဇ္ဇုဘော အဘိရဝန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၇။) [သျ]နိရယေပိ ဒသသဟဿေ, အဂ္ဂီ နိဗ္ဗန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ နိဗ္ဗုတာ အဂ္ဂီ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ဝိမလော ဟောတိ သူရိယော, သဗ္ဗာ ဒိဿန္တိ တာရကာ၊
တေပိ အဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
အနောဝဋ္ဌေန ဥဒကံ, မဟိယာ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိ တာဝဒေ၊
တမ္ပဇ္ဇုဗ္ဘိဇ္ဇတေ မဟိယာ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
တာရာဂဏာ ဝိရောစန္တိ, နက္ခတ္တာ ဂဂနမဏ္ဍလေ၊
ဝိသာခါ စန္ဒိမာယုတ္တာ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ဗိလာသယာ ဒရီသယာ, နိက္ခမန္တိ သကာသယာ၊
တေပဇ္ဇ အာသယာ ဆုဒ္ဓါ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
န ဟောတိ အရတိ သတ္တာနံ, သန္တုဋ္ဌာ ဟောန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ သဗ္ဗေ သန္တုဋ္ဌာ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ရောဂါ တဒုပသမ္မန္တိ, ဇိဃစ္ဆာ စ ဝိနဿတိ၊
တာနိပဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ရောဂေါ တဒါ တနု ဟောတိ, ဒေါသော မောဟော ဝိနဿတိ၊
တေပဇ္ဇ ဝိဂတာ သဗ္ဗေ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ဘယံ တဒါ န ဘဝတိ, အဇ္ဇပေတံ ပဒိဿတိ၊
တေန လိင်္ဂေန ဇာနာမ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ရဇော နုဒ္ဓံသတိ ဥဒ္ဓံ, အဇ္ဇပေတံ ပဒိဿတိ၊
တေန လိင်္ဂေန ဇာနာမ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
အနိဋ္ဌဂန္ဓော ပက္ကမတိ, ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ပဝါယတိ၊
သောပဇ္ဇ ဝါယတိ ဂန္ဓော, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
သဗ္ဗေ ဒေဝါ ပဒိဿန္တိ, ဌပယိတွာ အရူပိနော၊
တေပဇ္ဇ သဗ္ဗေ ဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ယာဝတာ နိရယာ နာမ, သဗ္ဗေ ဒိဿန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ သဗ္ဗေ ဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၈။) [သျ]ကုဋ္ဋာ ကဝါဋာ သေလာ စ, န ဟောန္တာဝရဏာ တဒါ၊
အကာသဘူတာ တေပဇ္ဇ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
စုတီ စ ဥပပတ္တိ စ, ခဏေ တသ္မိံ န ဝိဇ္ဇတိ၊
တာနိပဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ဒဠှံ ပဂ္ဂဏှ ဝီရိယံ, မာ နိဝတ္တ အဘိက္ကမ၊
မယမ္ပေတံ ဝိဇာနာမ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ သုတွာ, ဒသသဟဿီနစူဘယံ၊
တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ပမောဒိတော, ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ။
အဒွေဇ္ဈဝစနာ ဗုဒ္ဓါ, အမောဃဝစနာ ဇိနာ၊
ဝိတထံ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနံ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝါမဟံ။
ယထာ ခိတ္တံ နဘေ လေဍ္ဍု, ဓုဝံ ပတတိ ဘူမိယံ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ, ဝစနံ ဓုဝသဿတံ။
ယထာပိ သဗ္ဗသတ္တာနံ, မရဏံ ဓုဝသဿတံ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ, ဝစနံ ဓုဝသဿတံ။
ယထာ ရတ္တိက္ခယေ ပတ္တေ, သူရိယုဂ္ဂမနံ ဓုဝံ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ, ဝစနံ ဓုဝသဿတံ။
ယထာ နိက္ခန္တသယနဿ, သီဟဿ နဒနံ ဓုဝံ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ, ဝစနံ ဓုဝသဿတံ။
ယထာ အာပန္နသတ္တာနံ, ဘာရမောရောပနံ ဓုဝံ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ, ဝစနံ ဓုဝသဿတံ။
ဟန္ဒ ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေ, ဝိစိနာမိ ဣတော စိတော၊
ဥဒ္ဓံ အဓော ဒသ ဒိသာ, ယာဝတာ ဓမ္မဓာတုယာ။
ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, ပဌမံ ဒါနပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အနုစိဏ္ဏံ မဟာပထံ။
ဣမံ တွံ ပဌမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
ဒါနပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၉။) [သျ]ယထာပိ ကုမ္ဘော သမ္ပုဏ္ဏော, ယဿ ကဿစိ အဓောကတော၊
ဝမတေ ဝုဒကံ နိဿေသံ, န တတ္ထ ပရိရက္ခတိ။
တထေဝ ယာစကေ ဒိသွာ, ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမေ၊
ဒဒါဟိ ဒါနံ နိဿေသံ, ကုမ္ဘော ဝိယ အဓောကတော။
န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, ဒုတိယံ သီလပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
ဣမံ တွံ ဒုတိယံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
သီလပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
ယထာပိ စမရီ ဝါလံ, ကိသ္မိဉ္စိ ပဋိလဂ္ဂိတံ၊
ဥပေတိ မရဏံ တတ္ထ, န ဝိကောပေတိ ဝါလဓိံ။
တထေဝ စတူသု ဘူမီသု, သီလာနိ ပရိပူရယ၊
ပရိရက္ခ သဒါ သီလံ, စမရီ ဝိယ ဝါလဓိံ။
န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, တတိယံ နေက္ခမ္မပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
ဣမံ တွံ တတိယံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
နေက္ခမ္မပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
ယထာ အန္ဒုဃရေ ပုရိသော, စိရဝုတ္ထော ဒုခဋ္ဋိတော၊
န တတ္ထ ရာဂံ ဇနေတိ, မုတ္တိမေဝ ဂဝေသတိ။
တထေဝ တွံ သဗ္ဗဘဝေ, ပဿ အန္ဒုဃရံ ဝိယ၊
နေက္ခမ္မာဘိမုခေါ ဟောတိ, ဘဝတော ပရိမုတ္တိယာ။
န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၀။) [သျ]ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, စတုတ္ထံ ပညာပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
ဣမံ တွံ စတုတ္ထံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
ပညာပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
ယထာပိ ဘိက္ခု ဘိက္ခန္တော, ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမေ၊
ကုလာနိ န ဝိဝဇ္ဇေန္တော, ဧဝံ လဘတိ ယာပနံ။
တထေဝ တွံ သဗ္ဗကာလံ, ပရိပုစ္ဆံ ဗုဓံ ဇနံ၊
ပညာပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, ပဉ္စမံ ဝီရိယပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
ဣမံ တွံ ပဉ္စမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
ဝီရိယပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
ယထာပိ သီဟော မိဂရာဇာ, နိသဇ္ဇဋ္ဌာနစင်္ကမေ၊
အလီနဝီရိယော ဟောတိ, ပဂ္ဂဟိတမနော သဒါ။
တထေဝ တွံ သဗ္ဗဘဝေ, ပဂ္ဂဏှ ဝီရိယံ ဒဠှံ၊
ဝီရိယပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, ဆဋ္ဌမံ ခန္တိပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
ဣမံ တွံ ဆဋ္ဌမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
တတ္ထ အဒွေဇ္ဈမာနသော, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
ယထာပိ ပထဝီ နာမ, သုစိမ္ပိ အသုစိမ္ပိ စ၊
သဗ္ဗံ သဟတိ နိက္ခေပံ, န ကရောတိ ပဋိဃံ တယာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၁။) [သျ]တထေဝ တွမ္ပိ သဗ္ဗေသံ, သမ္မာနာဝမာနက္ခမော၊
ခန္တိပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, သတ္တမံ သစ္စပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
ဣမံ တွံ သတ္တမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
တတ္ထ အဒွေဇ္ဈဝစနော, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
ယထာပိ ဩသမီ နာမ, တုလာဘူတာ သဒေဝကေ၊
သမယေ ဥတုဝဿေ ဝါ, န ဝေါက္ကမတိ, ဝီထိတော။
တထေဝ တွမ္ပိ သစ္စေသု, မာ ဝေါက္ကမသိ ဝီထိတော၊
သစ္စပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, အဋ္ဌမံ အဓိဋ္ဌာနပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
ဣမံ တွံ အဋ္ဌမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
တတ္ထ တွံ အစလော ဟုတွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
ယထာပိ ပဗ္ဗတော သေလော, အစလော သုပ္ပတိဋ္ဌိတော၊
န ကမ္ပတိ ဘုသဝါတေဟိ, သကဋ္ဌာနေဝ တိဋ္ဌတိ။
တထေဝ တွမ္ပိ အဓိဋ္ဌာနေ, သဗ္ဗဒါ အစလော ဘဝ၊
အဓိဋ္ဌာနပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, နဝမံ မေတ္တာပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၂။) [သျ]ဣမံ တွံ နဝမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
မေတ္တာယ အသမော ဟောဟိ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
ယထာပိ ဥဒကံ နာမ, ကလျာဏေ ပါပကေ ဇနေ၊
သမံ ဖရတိ သီတေန, ပဝါဟေတိ ရဇောမလံ။
တထေဝ တွမ္ပိ ဟိတာဟိတေ, သမံ မေတ္တာယ ဘာဝယ၊
မေတ္တာပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, ဒသမံ ဥပေက္ခာပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
ဣမံ တွံ ဒသမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
တုလာဘူတော ဒဠှော ဟုတွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
ယထာပိ ပထဝီ နာမ, နိက္ခိတ္တံ အသုစိံ သုစိံ၊
ဥပေက္ခတိ ဥဘောပေတေ, ကောပါနုနယဝဇ္ဇိတာ။
တထေဝ တွမ္ပိ သုခဒုက္ခေ, တုလာဘူတော သဒါ ဘဝ၊
ဥပေက္ခာပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
ဧတ္တကာယေဝ တေ လောကေ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ၊
တတုဒ္ဓံ နတ္ထိ အညတြ, ဒဠှံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌဟ။
ဣမေ ဓမ္မေ သမ္မသတော, သဘာဝရသလက္ခဏေ၊
ဓမ္မတေဇေန ဝသုဓာ, ဒသသဟဿီ ပကမ္ပထ။
စလတာ ရဝတိ ပထဝီ, ဥစ္ဆုယန္တံဝ ပီဠိတံ၊
တေလယန္တေ ယထာ စက္ကံ, ဧဝံ ကမ္ပတိ မေဒိနီ။
ယာဝတာ ပရိသာ အာသိ, ဗုဒ္ဓဿ ပရိဝေသနေ၊
ပဝေဓမာနာ သာ တတ္ထ, မုစ္ဆိတာ သေသိ ဘူမိယာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၃။) [သျ]ဃဋာနေကသဟဿာနိ, ကုမ္ဘီနဉ္စ သတာ ဗဟူ၊
သဉ္စုဏ္ဏမထိတာ တတ္ထ, အညမညံ ပဃဋ္ဋိတာ။
ဥဗ္ဗိဂ္ဂါ တသိတာ ဘီတာ, ဘန္တာ ဗျာထိတမာနသာ၊
မဟာဇနာ သမာဂမ္မ, ဒီပင်္ကရမုပါဂမုံ။
ကိံ ဘဝိဿတိ လောကဿ, ကလျာဏမထ ပါပကံ၊
သဗ္ဗော ဥပဒ္ဒုတော လောကော, တံ ဝိနောဒေဟိ စက္ခုမ။
တေသံ တဒါ သညာပေသိ, ဒီပင်္ကရော မဟာမုနိ၊
ဝိဿတ္ထာ ဟောထ မာ ဘာထ, ဣမသ္မိံ ပထဝိကမ္ပနေ။
ယမဟံ အဇ္ဇ ဗျာကာသိံ, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဘဝိဿတိ၊
ဧသော သမ္မသတိ ဓမ္မံ, ပုဗ္ဗကံ ဇိနသေဝိတံ။
တဿ သမ္မသတော ဓမ္မံ, ဗုဒ္ဓဘူမိံ အသေသတော၊
တေနာယံ ကမ္ပိတာ ပထဝီ, ဒသသဟဿီ သဒေဝကေ။
ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ သုတွာ, မနော နိဗ္ဗာယိ တာဝဒေ၊
သဗ္ဗေ မံ ဥပသင်္ကမ္မ, ပုနာပိ အဘိဝန္ဒိသုံ။
သမာဒယိတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏံ, ဒဠှံ ကတွာန မာနသံ၊
ဒီပင်္ကရံ နမဿိတွာ, အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိံ တဒါ။
ဒိဗ္ဗံ မာနုသကံ ပုပ္ဖံ, ဒေဝါ မာနုသကာ ဥဘော၊
သမောကိရန္တိ ပုပ္ဖေဟိ, ဝုဋ္ဌဟန္တဿ အာသနာ။
ဝေဒယန္တိ စ တေ သောတ္ထိံ, ဒေဝါ မာနုသကာ ဥဘော၊
မဟန္တံ ပတ္ထိတံ တုယှံ, တံ လဘဿု ယထိစ္ဆိတံ။
သဗ္ဗီတိယော ဝိဝဇ္ဇန္တု, သောကော ရောဂေါ ဝိနဿတု၊
မာ တေ ဘဝန္တွန္တရာယာ, ဖုသ ခိပ္ပံ ဗောဓိမုတ္တမံ။
ယထာပိ သမယေ ပတ္တေ, ပုပ္ဖန္တိ ပုပ္ဖိနော ဒုမာ၊
တထေဝ တွံ မဟာဝီရ, ဗုဒ္ဓဉာဏေန ပုပ္ဖသု။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၄။) [သျ]ယထာ ယေ ကေစိ သမ္ဗုဒ္ဓါ, ပူရယုံ ဒသပါရမီ၊
တထေဝ တွံ မဟာဝီရ, ပူရေဟိ ဒသပါရမီ။
ယထာ ယေ ကေစိ သမ္ဗုဒ္ဓါ, ဗောဓိမဏ္ဍမှိ ဗုဇ္ဈရေ၊
တထေဝ တွံ မဟာဝီရ, ဗုဇ္ဈဿု ဇိနဗောဓိယံ။
ယထာ ယေ ကေစိ သမ္ဗုဒ္ဓါ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယုံ၊
တထေဝ တွံ မဟာဝီရ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယ။
ပုဏ္ဏမာယေ ယထာ စန္ဒော, ပရိသုဒ္ဓေါ ဝိရောစတိ၊
တထေဝ တွံ ပုဏ္ဏမနော, ဝိရောစ ဒသသဟဿိယံ။
ရာဟုမုတ္တော ယထာ သူရိယော, တာပေန အတိရောစတိ၊
တထေဝ လောကာ မုဉ္စိတွာ, ဝိရောစ သိရိယာ တုဝံ။
ယထာ ယာ ကာစိ နဒိယော, ဩသရန္တိ မဟောဒဓိံ၊
ဧဝံ သဒေဝကာ လောကာ, ဩသရန္တု တဝန္တိကေ။
တေဟိ ထုတပ္ပသတ္ထော သော, ဒသ ဓမ္မေ သမာဒိယ၊
တေ ဓမ္မေ ပရိပူရေန္တော, ပဝနံ ပါဝိသီ တဒါ။
သုမေဓကထာ နိဋ္ဌိတာ။
တဒါ တေ ဘောဇယိတွာန, သသံဃံ လောကနာယကံ၊
ဥပဂစ္ဆုံ သရဏံ တဿ, ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော။
သရဏာဂမနေ ကဉ္စိ, နိဝေသေသိ တထာဂတော၊
ကဉ္စိ ပဉ္စသု သီလေသု, သီလေ ဒသဝိဓေ ပရံ။
ကဿစိ ဒေတိ သာမညံ, စတုရော ဖလမုတ္တမေ၊
ကဿစိ အသမေ ဓမ္မေ, ဒေတိ သော ပဋိသမ္ဘိဒါ။
ကဿစိ ဝရသမာပတ္တိယော, အဋ္ဌ ဒေတိ နရာသဘော၊
တိဿော ကဿစိ ဝိဇ္ဇာယော, ဆဠဘိညာ ပဝေစ္ဆတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၅။) [သျ]တေန ယောဂေန ဇနကာယံ, ဩဝဒတိ မဟာမုနိ၊
တေန ဝိတ္ထာရိကံ အာသိ, လောကနာထဿ သာသနံ။
မဟာဟနုသဘက္ခန္ဓော, ဒီပင်္ကရသနာမကော၊
ဗဟူ ဇနေ တာရယတိ, ပရိမောစေတိ ဒုဂ္ဂတိံ။
ဗောဓနေယျံ ဇနံ ဒိသွာ, သတသဟဿေပိ ယောဇနေ၊
ခဏေန ဥပဂန္တွာန, ဗောဓေတိ တံ မဟာမုနိ။
ပဌမာဘိသမယေ ဗုဒ္ဓေါ, ကောဋိသတမဗောဓယိ၊
ဒုတိယာဘိသမယေ နာထော, နဝုတိကောဋိမဗောဓယိ။
ယဒါ စ ဒေဝဘဝနမှိ, ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မဒေသယိ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟု။
သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော။
ပုန နာရဒကူဋမှိ, ပဝိဝေကဂတေ ဇိနေ၊
ခီဏာသဝါ ဝီတမလာ, သမိံသု သတကောဋိယော။
ယမှိ ကာလေ မဟာဝီရော, သုဒဿနသိလုစ္စယေ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿေဟိ, ပဝါရေသိ မဟာမုနိ။
အဟံ တေန သမယေန, ဇဋိလော ဥဂ္ဂတာပနော၊
အန္တလိက္ခမှိ စရဏော, ပဉ္စာဘိညာသု ပါရဂူ။
ဒသဝီသသဟဿာနံ, ဓမ္မာဘိသမယော အဟု၊
ဧကဒွိန္နံ အဘိသမယာ, ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ။
ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ, ဣဒ္ဓံ ဖီတံ အဟု တဒါ၊
ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော, သာသနံ သုဝိသောဓိတံ။
စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ, ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ၊
ဒီပင်္ကရံ လောကဝိဒုံ, ပရိဝါရေန္တိ သဗ္ဗဒါ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၆။) [သျ]ယေ ကေစိ တေန သမယေန, ဇဟန္တိ မာနုသံ ဘဝံ၊
အပ္ပတ္တမာနသာ သေခါ, ဂရဟိတာ ဘဝန္တိ တေ။
သုပုပ္ဖိတံ ပါဝစနံ, အရဟန္တေဟိ တာဒိဟိ၊
ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟိ, ဥပသောဘတိ သဒေဝကေ။
နဂရံ ရမ္မဝတီ နာမ, သုဒေဝေါ နာမ ခတ္တိယော၊
သုမေဓာ နာမ ဇနိကာ, ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော။
သုမင်္ဂလော စ တိဿော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
သာဂတော နာမုပဋ္ဌာကော, ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော။
နန္ဒာ စေဝ သုနန္ဒာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, ပိပ္ဖလီတိ ပဝုစ္စတိ။
အသီတိဟတ္ထမုဗ္ဗေဓော, ဒီပင်္ကရော မဟာမုနိ၊
သောဘတိ ဒီပရုက္ခောဝ, သာလရာဇာဝ ပုပ္ဖိတော၊
ပဘာ ဝိဓာဝတိ တဿ, သမန္တာ ဒွါဒသယောဇနေ။
သတသဟဿဝဿာနိ, အာယု တဿ မဟေသိနော၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
ဇောတယိတွာန သဒ္ဓမ္မံ, သန္တာရေတွာ မဟာဇနံ၊
ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောဝ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
သာ စ ဣဒ္ဓိ သော စ ယသော, တာနိ စ ပါဒေသု စက္ကရတနာနိ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာတိ။
ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဧကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ ကောဏ္ဍညော နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ အဟေသုံ။ ပဌမသန္နိပါတေ ကောဋိသတသဟဿံ။ ဒုတိယေ ကောဋိသဟဿံ, တတိယေ နဝုတိကောဋိယော။
တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဝိဇိတာဝီ နာမ စက္ကဝတ္တီ ဟုတွာ ကောဋိသတသဟဿသင်္ခဿ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ သတ္ထာ ဗောဓိသတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၇။) [သျ]သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတွာ ရဇ္ဇံ နိယျာတေတွာ ပဗ္ဗဇိ။ သော တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော, ပဉ္စ စ အဘိညာယော ဥပ္ပါဒေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ကောဏ္ဍညဗုဒ္ဓဿ ပန ရမ္မဝတီ နာမ နဂရံ, သုနန္ဒော နာမ ခတ္တိယော ပိတာ, သုဇာတာ နာမ မာတာ, ဘဒ္ဒေါ စ သုဘဒ္ဒေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, အနုရုဒ္ဓေါ နာမ ဥပဋ္ဌာကော, တိဿာ စ ဥပတိဿာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, သာလကလျာဏီ ဗောဓိ, အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ, ဝဿသတသဟဿံ အာယုပ္ပမာဏံ အဟောသိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဧကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ ဧကသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု မင်္ဂလော သုမနော ရေဝတော သောဘိတောတိ။ မင်္ဂလဿ ပန ဘဂဝတော တီသု သာဝကသန္နိပါတေသု ပဌမသန္နိပါတေ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခူ အဟေသုံ။ ဒုတိယေ ကောဋိသဟဿံ။ တတိယေ နဝုတိကောဋိယော။ ဝေမာတိကဘာတာ ပနဿ အာနန္ဒကုမာရော နာမ နဝုတိကောဋိသင်္ချာယ ပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဓမ္မသဝနတ္ထာယ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ, သတ္ထာ တဿ အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေသိ။ သော သဒ္ဓိံ ပရိသာယ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သတ္ထာ တေသံ ကုလပုတ္တာနံ ပုဗ္ဗစရိယကံ ဩလောကေန္တော ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘ဧထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗေ တင်္ခဏညေဝ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ သဋ္ဌိဝဿိကတ္ထေရာ ဝိယ အာကပ္ပသမ္ပန္နာ ဟုတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပရိဝါရယိံသု အယမဿ တတိယော သာဝကသန္နိပါတော အဟောသိ။
ယထာ ပန အညေသံ ဗုဒ္ဓါနံ သမန္တာ အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏာယေဝ သရီရပ္ပဘာ ဟောတိ, န, ဧဝံ တဿ။ တဿ ပန ဘဂဝတော သရီရပ္ပဘာ နိစ္စကာလံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ရုက္ခပထဝီပဗ္ဗတသမုဒ္ဒါဒယော အန္တမသော ဥက္ခလိယာဒီနိ ဥပါဒါယ သုဝဏ္ဏပဋ ပရိယောနဒ္ဓါ ဝိယ အဟေသုံ။ အာယုပ္ပမာဏံ ပနဿ နဝုတိဝဿသဟဿာနိ အဟောသိ။ ဧတ္တကံ ကာလံ စန္ဒိမသူရိယာဒယော အတ္တနော ပဘာယ ဝိရောစိတုံ နာသက္ခိံသု, ရတ္တိန္ဒိဝပရိစ္ဆေဒေါ န ပညာယိတ္ထ။ ဒိဝါ သူရိယာလောကေန ဝိယ သတ္တာ နိစ္စံ ဗုဒ္ဓါလောကေနေဝ ဝိစရိံသု။ သာယံ ပုပ္ဖိတာနံ ကုသုမာနံ, ပါတော ရဝနကသကုဏာနဉ္စ ဝသေန လောကော ရတ္တိန္ဒိဝပရိစ္ဆေဒံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၈။) [သျ]သလ္လက္ခေသိ။ ကိံ ပန အညေသံ ဗုဒ္ဓါနံ အယမာနုဘာဝေါ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ, တေပိ ဟိ အာကင်္ခမာနာ ဒသသဟဿိံ ဝါ လောကဓာတုံ, တတော ဝါ ဘိယျော အာဘာယ ဖရေယျုံ။ မင်္ဂလဿ ပန ဘဂဝတော ပုဗ္ဗပတ္ထနာဝသေန အညေသံ ဗျာမပ္ပဘာ ဝိယ သရီရပ္ပဘာ နိစ္စမေဝ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။
သော ကိရ ဗောဓိသတ္တစရိယကာလေ ဝေဿန္တရသဒိသေ အတ္တဘာဝေ ဌိတော သပုတ္တဒါရော ဝင်္ကပဗ္ဗတသဒိသေ ပဗ္ဗတေ ဝသိ။ အထေကော ခရဒါဌိကော နာမ ယက္ခော မဟာပုရိသဿ ဒါနဇ္ဈာသယတံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန ဥပသင်္ကမိတွာ မဟာသတ္တံ ဒွေ ဒါရကေ ယာစိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ဒဒါမိ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တကေ’’တိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဥဒကပရိယန္တံ ပထဝိံ ကမ္ပေန္တော ဒွေပိ ဒါရကေ အဒါသိ။ ယက္ခော စင်္ကမနကောဋိယံ အာလမ္ဗနဖလကံ နိဿာယ ဌတွာ ပဿန္တဿေဝ မဟာသတ္တဿ မုဠာလကလာပံ ဝိယ ဒွေ ဒါရကေ ခါဒိ။ မဟာပုရိသဿ ယက္ခံ ဩလောကေတွာ ဝိဝဋမတ္တေ အဂ္ဂိဇာလံ ဝိယ လောဟိတဓာရံ ဥဂ္ဂိရမာနံ တဿ မုခံ ဒိသွာပိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဒေါမနဿံ နုပ္ပဇ္ဇိ, ‘‘သုဒိန္နံ ဝတ မေ ဒါန’’န္တိ စိန္တယတော ပနဿ သရီရေ မဟန္တံ ပီတိသောမနဿံ ဥဒပါဒိ။ သော ‘‘ဣမဿ မေ နိဿန္ဒေန အနာဂတေ ဣမိနာဝ နီဟာရေန သရီရတော ရသ္မိယော နိက္ခမန္တူ’’တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ တဿ တံ ပတ္ထနံ နိဿာယ ဗုဒ္ဓဘူတဿ သရီရတော ရသ္မိယော နိက္ခမိတွာ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဖရိံသု။
အပရမ္ပိဿ ပုဗ္ဗစရိတံ အတ္ထိ။ သော ကိရ ဗောဓိသတ္တကာလေ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ စေတိယံ ဒိသွာ ‘‘ဣမဿ ဗုဒ္ဓဿ မယာ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒဏ္ဍကဒီပိကာဝေဌနနိယာမေန သကလသရီရံ ဝေဌာပေတွာ ရတနမတ္တမကုလံ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ သုဝဏ္ဏပါတိံ သပ္ပိဿ ပူရာပေတွာ တတ္ထ သဟဿဝဋ္ဋိယော ဇာလာပေတွာ တံ သီသေနာဒါယ သကလသရီရံ ဇာလာပေတွာ စေတိယံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော သကလရတ္တိံ ဝီတိနာမေသိ။ ဧဝံ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝါယမန္တဿာပိဿ လောမကူပမတ္တမ္ပိ ဥသုမံ န ဂဏှိ, ပဒုမဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌကာလော ဝိယ အဟောသိ။ ဓမ္မော ဟိ နာမေသ အတ္တာနံ ရက္ခန္တံ ရက္ခတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၉။) [သျ]‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိံ,
ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတိ၊
ဧသာနိသံသော ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ,
န ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မစာရီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂၊ ၁။၁၅။၃၈၅)၊
ဣမဿာပိ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန တဿ ဘဂဝတော သရီရောဘာသော ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော သုရုစိ နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ ‘‘သတ္ထာရံ နိမန္တေဿာမီ’’တိ ဥပသင်္ကမိတွာ မဓုရဓမ္မကထံ သုတွာ ‘‘သွေ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှထ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏ ကိတ္တကေဟိ တေ ဘိက္ခူဟိ အတ္ထောတိ, ကိတ္တကာ ပန ဝေါ ဘန္တေ ပရိဝါရာ ဘိက္ခူတိ။ တဒါ သတ္ထု ပဌမသန္နိပါတောယေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ကောဋိသတသဟဿ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ, သဗ္ဗေဟိပိ သဒ္ဓိံ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အဓိဝါသေသိ။ ဗြာဟ္မဏော သွာတနာယ နိမန္တေတွာ ဂေဟံ ဂစ္ဆန္တော စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဧတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ ယာဂုဘတ္တဝတ္ထာဒီနိ ဒါတုံ နော န သက္ကောမိ, နိသီဒနဋ္ဌာနံ ပန ကထံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တဿ သာ စိန္တာ စတုရာသီတိယောဇနသဟဿမတ္ထကေ ဌိတဿ ဒေဝရညော ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနဿ ဥဏှဘာဝံ ဇနေသိ။ သက္ကော ‘‘ကော နု ခေါ မံ ဣမသ္မာ ဌာနာ စာဝေတုကာမော’’တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော မဟာပုရိသံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သုရုစိ ဗြာဟ္မဏော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ နိသီဒနဋ္ဌာနတ္ထာယ စိန္တေသိ, မယာပိ တတ္ထ ဂန္တွာ ပုညကောဋ္ဌာသံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဍ္ဎကိဝဏ္ဏံ နိမ္မိနိတွာ ဝါသိဖရသုဟတ္ထော မဟာပုရိသဿ ပုရတော ပါတုရဟောသိ။ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကဿစိ ဘတိယာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိ အာဟ။ မဟာပုရိသော တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ကမ္မံ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။ မမ အဇာနနသိပ္ပံ နာမ နတ္ထိ, ဂေဟံ ဝါ မဏ္ဍပံ ဝါ ယော ယံ ကာရေတိ, တဿ တံ ကာတုံ ဇာနာမီတိ။ တေန ဟိ မယှံ ကမ္မံ အတ္ထီတိ။ ကိံ, အယျာတိ? သွာတနာယ မေ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခူ နိမန္တိတာ, တေသံ နိသီဒနမဏ္ဍပံ ကရိဿသီတိ။ အဟံ နာမ ကရေယျံ, သစေ မေ ဘတိံ ဒါတုံ သက္ခိဿထာတိ။ သက္ခိဿာမိ, တာတာတိ။ ‘‘သာဓု ကရိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ ဧကံ ပဒေသံ ဩလောကေသိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၀။) [သျ]ဒွါဒသတေရသယောဇနပ္ပမာဏော ပဒေသော ကသိဏမဏ္ဍလံ ဝိယ သမတလော အဟောသိ။ သော ‘‘ဧတ္တကေ ဌာနေ သတ္တရတနမယော မဏ္ဍပေါ ဥဋ္ဌဟတူ’’တိ စိန္တေတွာ ဩလောကေသိ။ တာဝဒေဝ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ မဏ္ဍပေါ ဥဋ္ဌဟိ။ တဿ သုဝဏ္ဏမယေသု ထမ္ဘေသု ရဇတမယာ ဃဋကာ အဟေသုံ, ရဇတမယေသု ထမ္ဘေသု သုဝဏ္ဏမယာ, မဏိတ္ထမ္ဘေသု ပဝါဠမယာ, ပဝါဠတ္ထမ္ဘေသု မဏိမယာ, သတ္တရတနမယေသု ထမ္ဘေသု သတ္တရတနမယာဝ ဃဋကာ အဟေသုံ။ တတော ‘‘မဏ္ဍပဿ အန္တရန္တေန ကိင်္ကိဏိကဇာလံ ဩလမ္ဗတူ’’တိ ဩလောကေသိ။ သဟ ဩလောကနေနေဝ ကိင်္ကိဏိကဇာလံ ဩလမ္ဗိ, ယဿ မန္ဒဝါတေရိတဿ ပဉ္စင်္ဂိကဿေဝ တူရိယဿ မဓုရသဒ္ဒေါ နိဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဒိဗ္ဗသင်္ဂီတိဝတ္တနကာလော ဝိယ အဟောသိ။ ‘‘အန္တရန္တရာ ဂန္ဓဒါမမာလာဒါမာနိ ဩလမ္ဗန္တူ’’တိ စိန္တေသိ။ တာဝဒေဝ ဒါမာနိ ဩလမ္ဗိံသု။ ‘‘ကောဋိသတသဟဿသင်္ချာနံ ဘိက္ခူနံ အာသနာနိ စ အာဓာရကာနိ စ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌဟန္တူ’’တိ စိန္တေသိ။ တာဝဒေဝ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ‘‘ကောဏေ ကောဏေ ဧကေကာ ဥဒကစာဋိယော ဥဋ္ဌဟန္တူ’’တိ စိန္တေသိ, တာဝဒေဝ ဥဒကစာဋိယော ဥဋ္ဌဟိံသု ဧတ္တကံ မာပေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဧဟိ အယျ တဝ မဏ္ဍပံ ဩလောကေတွာ မယှံ ဘတိံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ မဟာပုရိသော ဂန္တွာ မဏ္ဍပံ ဩလောကေသိ။ ဩလောကေန္တဿေဝဿ သကလသရီရံ ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋံ အဟောသိ။ အထဿ မဏ္ဍပံ ဩလောကေတွာ ဧတဒဟောသိ ‘‘နာယံ မဏ္ဍပေါ မနုဿဘူတေန ကတော, မယှံ ပန အဇ္ဈာသယံ မယှံ ဂုဏံ အာဂမ္မ အဒ္ဓါ သက္ကဿ ဘဝနံ ဥဏှံ အဟောသိ။ တတော သက္ကေန ဒေဝရညာ အယံ မဏ္ဍပေါ ကာရိတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘န ခေါ ပန မေ ယုတ္တံ ဧဝရူပေ မဏ္ဍပေ ဧကဒိဝသံယေဝ ဒါနံ ဒါတုံ, သတ္တာဟံ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။
ဗာဟိရကဒါနဉှိ တတ္တကမ္ပိ သမာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ တုဋ္ဌိံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ အလင်္ကတသီသံ ပန ဆိန္ဒိတွာ အဉ္ဇိတအက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ, ဟဒယမံသံ ဝါ ဥပ္ပါဋေတွာ ဒိန္နကာလေ ဗောဓိသတ္တာနံ စာဂံ နိဿာယ တုဋ္ဌိ နာမ ဟောတိ။ အမှာကမ္ပိ ဟိ ဗောဓိသတ္တဿ သိဝိဇာတကေ ဒေဝသိကံ ပဉ္စသတသဟဿကဟာပဏာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ စတူသု နဂရဒွါရေသု, မဇ္ဈေ နဂရေ စ ဒါနံ ဒဒန္တဿ တံ ဒါနံ တုဋ္ဌိံ ဥပ္ပါဒေတုံ နာသက္ခိ။ ယဒါ ပနဿ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အက္ခီနိ ယာစိ, တဒါ တာနိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၁။) [သျ]ဥပ္ပါဋေတွာ ဒဒမာနဿေဝ ဟာသော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စိတ္တဿ အညထတ္တံ နာဟောသိ။ ဧဝံ ဒါနံ နိဿာယ ဗောဓိသတ္တာနံ တိတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ သောပိ မဟာပုရိသော ‘‘သတ္တာဟံ မယာ ကောဋိသတသဟဿသင်္ချာနံ ဘိက္ခူနံ ဒါနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ တသ္မိံ မဏ္ဍပေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိသီဒါပေတွာ သတ္တာဟံ ဂဝပါနံ နာမ အဒါသိ။ ဂဝပါနန္တိ မဟန္တေ မဟန္တေ ကောလမ္ဗေ ခီရဿ ပူရေတွာ ဥဒ္ဓနေသု အာရောပေတွာ ဃနပါကပက္ကေ ခီရေ ထောကေ တဏ္ဍုလေ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကမဓုသက္ကရစုဏ္ဏသပ္ပီဟိ အဘိသင်္ခတံ ဘောဇနံ ဝုစ္စတိ။ မနုဿာယေဝ ပန ပရိဝိသိတုံ နာသက္ခိံသု, ဒေဝါပိ ဧကန္တရိကာ ဟုတွာ ပရိဝိသိံသု။ ဒွါဒသတေရသယောဇနပ္ပမာဏံ ဌာနမ္ပိ ဘိက္ခူ ဂဏှိတုံ နပ္ပဟောတိယေဝ။ တေ ပန ဘိက္ခူ အတ္တနော အာနုဘာဝေန နိသီဒိံသု။ ပရိယောသာနဒိဝသေ သဗ္ဗဘိက္ခူနံ ပတ္တာနိ ဓောဝါပေတွာ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ သပ္ပိနဝနီတတေလမဓုဖာဏိတာနံ ပူရေတွာ တိစီဝရေဟိ သဒ္ဓိံ အဒါသိ။ သံဃနဝကဘိက္ခုနာ လဒ္ဓတိစီဝရသာဋကာ သတသဟဿဂ္ဃနိကာ အဟေသုံ။ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ‘‘အယံ ပုရိသော ဧဝရူပံ မဟာဒါနံ အဒါသိ, ကော နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ ဒွိန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဒိသွာ မဟာပုရိသံ အာမန္တေတွာ ‘‘တွံ ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ အတိက္ကမိတွာ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
မဟာပုရိသော ဗျာကရဏံ သုတွာ ‘‘အဟံ ကိရ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမိ, ကော မေ ဃရာဝါသေန အတ္ထော, ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တထာရူပံ သမ္ပတ္တိံ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ ပဟာယ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အဘိညာ, သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာယုပရိယောသနေ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။
မင်္ဂလဿ ပန ဘဂဝတော ဥတ္တရံ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ ပိတာပိ ဥတ္တရော နာမ ခတ္တိယော, မာတာပိ ဥတ္တရာ နာမ, သုဒေဝေါ စ ဓမ္မသေနော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ပါလိတော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, သီဝလီ စ အသောကာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, နာဂရုက္ခော ဗောဓိ, အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ အဟောသိ။ နဝုတိဝဿသဟဿာနိ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗုတေ ပန တသ္မိံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၂။) [သျ]ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဒသစက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဧကန္ဓကာရာနိ အဟေသုံ။ သဗ္ဗစက္ကဝါဠေသု မနုဿာနံ မဟန္တံ အာရောဒနပရိဒေဝနံ အဟောသိ။
ဧဝံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ အန္ဓကာရံ ကတွာ ပရိနိဗ္ဗုတဿ တဿ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ သုမနော နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ။ ပဌမသန္နိပါတေ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခူ အဟေသုံ။ ဒုတိယေ ကဉ္စနပဗ္ဗတမှိ နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ, တတိယေ အသီတိကောဋိသဟဿာနိ။ တဒါ မဟာသတ္တော အတုလော နာမ နာဂရာဇာ အဟောသိ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ, သော ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ ဉာတိသံဃပရိဝုတော နာဂဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခုပရိဝါရဿ တဿ ဘဂဝတော ဒိဗ္ဗတူရိယေဟိ ဥပဟာရံ ကာရာပေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ပစ္စေကံ ဒုဿယုဂါနိ ဒတွာ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာသိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ ‘‘အနာဂတေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
တဿ ဘဂဝတော နဂရံ မေခလံ နာမ အဟောသိ, သုဒတ္တော နာမ ရာဇာ ပိတာ, သိရိမာ နာမ မာတာ, သရဏော စ ဘာဝိတတ္တော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဥဒေနော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, သောဏာ စ ဥပသောဏာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, နာဂရုက္ခောဝ ဗောဓိ, နဝုတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ, နဝုတိယေဝ ဝဿသဟဿာနိ အာယုပ္ပမာဏံ အဟောသီတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ရေဝတော နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ အဟေသုံ, ပဌမသန္နိပါတေ ဂဏနာ နာမ နတ္ထိ, ဒုတိယေ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခူ အဟေသုံ, တထာ တတိယေ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော အတိဒေဝေါ နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ သိရသ္မိံ အဉ္ဇလိံ ဌပေတွာ တဿ သတ္ထုနော ကိလေသပ္ပဟာနေ ဝဏ္ဏံ ဝတွာ ဥတ္တရာသင်္ဂေန ပူဇမကာသိ။ သောပိ နံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
တဿ ပန ဘဂဝတော နဂရံ သုဓညဝတီ နာမ အဟောသိ, ပိတာ ဝိပုလော နာမ ခတ္တိယော, မာတာပိ ဝိပုလာ နာမ, ဝရုဏော စ ဗြဟ္မဒေဝေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သမ္ဘဝေါ နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ဘဒ္ဒါ စ သုဘဒ္ဒါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, နာဂရုက္ခောဝ ဗောဓိ, သရီရံ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, အာယု သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနီတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၃။) [သျ]တဿ အပရဘာဂေ သောဘိတော နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ, ပဌမသန္နိပါတေ ကောဋိသတဘိက္ခူ အဟေသုံ, ဒုတိယေ နဝုတိကောဋိယော, တတိယေ အသီတိကောဋိယော။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော အဇိတော နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ သောပိ နံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
တဿ ပန ဘဂဝတော နဂရံ သုဓမ္မံ နာမ အဟောသိ, ပိတာ သုဓမ္မော နာမ ရာဇာ, မာတာပိ သုဓမ္မာ နာမ, အသမော စ သုနေတ္တော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, အနောမော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, နကုလာ စ သုဇာတာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, နာဂရုက္ခောဝ ဗောဓိ, အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ အဟောသိ, နဝုတိ ဝဿသဟဿာနိ အာယုပ္ပမာဏန္တိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဧကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ ဧကသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ တယော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု အနောမဒဿီ, ပဒုမော, နာရဒေါတိ။ အနောမဒဿိဿ ဘဂဝတော တယော သာဝကသန္နိပါတာ, ပဌမေ အဋ္ဌ ဘိက္ခုသတသဟဿာနိ အဟေသုံ, ဒုတိယေ သတ္တ, တတိယေ ဆ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဧကော ယက္ခသေနာပတိ အဟောသိ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ အနေကကောဋိသတသဟဿာနံ ယက္ခာနံ အဓိပတိ။ သော ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ အာဂန္တွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ သတ္ထာပိ နံ ‘‘အနာဂတေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
အနောမဒဿိဿ ပန ဘဂဝတော စန္ဒဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ယသဝါ နာမ ရာဇာ ပိတာ, ယသောဓရာ နာမ မာတာ, နိသဘော စ အနောမော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဝရုဏော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, သုန္ဒရီ စ သုမနာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, အဇ္ဇုနရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, ဝဿသတသဟဿံ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ပဒုမော နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ, ပဌမသန္နိပါတေ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခူ အဟေသုံ, ဒုတိယေ တီဏိသတသဟဿာနိ, တတိယေ အဂါမကေ အရညေ မဟာဝနသဏ္ဍဝါသီနံ ဘိက္ခူနံ ဒွေ သတသဟဿာနိ။ တဒါ တထာဂတေ တသ္မိံယေဝ ဝနသဏ္ဍေ ဝသန္တေ ဗောဓိသတ္တော သီဟော ဟုတွာ သတ္ထာရံ နိရောဓသမာပတ္တိသမာပန္နံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၄။) [သျ]ကတွာ ပီတိသောမနဿဇာတော တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိတွာ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံအဝိဇဟိတွာ ပီတိသုခေနေဝ ဂေါစရာယ အပက္ကမိတွာ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ ကတွာ ပယိရုပါသမာနော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ သတ္တာဟစ္စယေန နိရောဓာ ဝုဋ္ဌိတော သီဟံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဘိက္ခုသံဃေပိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ သံဃံ ဝန္ဒိဿတီ’’တိ ‘‘ဘိက္ခုသံဃော အာဂစ္ဆတူ’’တိ စိန္တေသိ။ ဘိက္ခူ တာဝဒေဝ အာဂမိံသု။ သီဟော သံဃေ စိတ္တံ ပသာဒေတိ။ သတ္ထာ တဿ မာနသံ ဩလောကေတွာ ‘‘အနာဂတေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
ပဒုမဿ ပန ဘဂဝတော စမ္ပကံ နဂရံ အဟောသိ အသမော နာမ ရာဇာ ပိတာ, မာတာ အသမာ နာမ, သာလော စ ဥပသာလော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဝရုဏော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ရာမာ စ သုရာမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, သောဏရုက္ခော နာမ ဗောဓိ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ အဟောသိ, အာယု ဝဿသတသဟဿန္တိ။
တဿ အပရဘာဂေ နာရဒေါ နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ, ပဌမသန္နိပါတေ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခူ အဟေသုံ, ဒုတိယေ နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ, တတိယေ အသီတိကောဋိသဟဿာနိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဉ္စသု အဘိညာသု, အဋ္ဌသု စ သမာပတ္တီသု စိဏ္ဏဝသီ ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ လောဟိတစန္ဒနေန ပူဇမကာသိ, သောပိ နံ ‘‘အနာဂတေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
တဿ ပန ဘဂဝတော ဓညဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, သုဒေဝေါ နာမ ခတ္တိယော ပိတာ, အနောမာ နာမ မာတာ, ဘဒ္ဒသာလော စ ဇိတမိတ္တော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဝါသိဋ္ဌော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ဥတ္တရာ စ ဖဂ္ဂုနီ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, မဟာသောဏရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, နဝုတိ ဝဿသဟဿာနိ အာယူတိ။
နာရဒဗုဒ္ဓဿ ပန အပရဘာဂေ ဧကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ ဣတော သတသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ ဧကောဝ ပဒုမုတ္တရော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ, ပဌမသန္နိပါတေ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခူ အဟေသုံ, ဒုတိယေ ဝေဘာရပဗ္ဗတေ နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ, တတိယေ အသီတိကောဋိသဟဿာနိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဇဋိလော နာမ မဟာရဋ္ဌိယော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သစီဝရံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၅။) [သျ]ဒါနံ အဒါသိ။ သောပိ နံ ‘‘အနာဂတေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။ ပဒုမုတ္တရဿ ပန ဘဂဝတော ကာလေ တိတ္ထိယာ နာမ နာဟေသုံ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ ဗုဒ္ဓမေဝ သရဏမကံသု။
တဿ နဂရံ ဟံသဝတီ နာမ အဟောသိ, ပိတာ အာနန္ဒော နာမ ခတ္တိယော, မာတာ သုဇာတာ နာမ, ဒေဝလော စ သုဇာတော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ သုမနော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, အမိတာ စ အသမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, သလလရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, သရီရပ္ပဘာ သမန္တတော ဒွါဒသ ယောဇနာနိ ဂဏှိ ဝဿသတသဟဿံ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ သတ္တတိကပ္ပသဟဿာနိ အတိက္ကမိတွာ ဣတော တိံသကပ္ပသဟဿမတ္ထကေ သုမေဓော စ သုဇာတော စာတိ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ ဒွေ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ သုမေဓဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ, ပဌမသန္နိပါတေ သုဒဿနနဂရေ ကောဋိသတခီဏာသဝါ အဟေသုံ, ဒုတိယေ နဝုတိကောဋိယော, တတိယေ အသီတိကောဋိယော။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဥတ္တရော နာမ ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါ ဟုတွာ နိဒဟိတွာ ဌပိတံယေဝ အသီတိကောဋိဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဓမ္မံ သုတွာ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ သောပိ နံ ‘‘အနာဂတေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
သုမေဓဿ ဘဂဝတော သုဒဿနံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, သုဒတ္တော နာမ ရာဇာ ပိတာ, မာတာပိ သုဒတ္တာ နာမ, သရဏော စ သဗ္ဗကာမော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သာဂရော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ရာမာ စ သုရာမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, မဟာနီပရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, အာယု နဝုတိ ဝဿသဟဿာနီတိ။
တဿ အပရဘာဂေ သုဇာတော နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ, ပဌမသန္နိပါတေ သဋ္ဌိဘိက္ခုသတသဟဿာနိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၆။) [သျ]အဟေသုံ, ဒုတိယေ ပညာသံ, တတိယေ စတ္တာလီသံ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဟုတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သဒ္ဓိံ သတ္တဟိ ရတနေဟိ စတုမဟာဒီပရဇ္ဇံ ဒတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ သကလရဋ္ဌဝါသိနော ရဋ္ဌုပ္ပါဒံ ဂဟေတွာ အာရာမိကကိစ္စံ သာဓေန္တာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ နိစ္စံ မဟာဒါနံ အဒံသု။ သောပိ နံ သတ္ထာ ဗျာကာသိ။
တဿ ဘဂဝတော နဂရံ သုမင်္ဂလံ နာမ အဟောသိ, ဥဂ္ဂတော နာမ ရာဇာ ပိတာ, ပဘာဝတီ နာမ မာတာ, သုဒဿနော စ သုဒေဝေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, နာရဒေါ နာမ ဥပဋ္ဌာကော, နာဂါ စ နာဂသမာလာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, မဟာဝေဠုရုက္ခော ဗောဓိ, သော ကိရ မန္ဒစ္ဆိဒ္ဒေါ ဃနက္ခန္ဓော ဥပရိနိဂ္ဂတာဟိ မဟာသာခါဟိ မောရပိဉ္ဆကလာပေါ ဝိယ ဝိရောစိတ္ထ။ တဿ ဘဂဝတော သရီရံ ပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, အာယု နဝုတိဝဿသဟဿာနီတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဣတော အဋ္ဌာရသကပ္ပသတမတ္ထကေ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ ပိယဒဿီ, အတ္ထဒဿီ, ဓမ္မဒဿီတိ တယော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ ပိယဒဿိဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ။ ပဌမေ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခူ အဟေသုံ, ဒုတိယေ နဝုတိကောဋိယော, တတိယေ အသီတိကောဋိယော။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ကဿပေါ နာမ မာဏဝေါ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရင်္ဂတော ဟုတွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ကောဋိသတသဟဿဓနပရိစ္စာဂေန သံဃာရာမံ ကာရေတွာ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘အဋ္ဌာရသကပ္ပသတစ္စယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
တဿ ဘဂဝတော အနောမံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ပိတာ သုဒိန္နော နာမ ရာဇာ, မာတာ စန္ဒာ နာမ, ပါလိတော စ သဗ္ဗဒဿီ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သောဘိတော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, သုဇာတာ စ ဓမ္မဒိန္နာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ပိယင်္ဂုရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, နဝုတိဝဿသဟဿာနိ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ အတ္ထဒဿီ နာမ ဘဂဝါ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ။ ပဌမေ အဋ္ဌနဝုတိဘိက္ခုသတသဟဿာနိ အဟေသုံ, ဒုတိယေ အဋ္ဌာသီတိသဟဿာနိ, တထာ တတိယေ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၇။) [သျ]သုသီမော နာမ မဟိဒ္ဓိကော တာပသော ဟုတွာ ဒေဝလောကတော မန္ဒာရဝပုပ္ဖစ္ဆတ္တံ အာဟရိတွာ သတ္ထာရံ ပူဇေသိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ ဗျာကာသိ။
တဿ ဘဂဝတော သောဘဏံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, သာဂရော နာမ ရာဇာ ပိတာ, သုဒဿနာ နာမ မာတာ, သန္တော စ ဥပသန္တော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, အဘယော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ဓမ္မာ စ သုဓမ္မာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, စမ္ပကရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, သရီရပ္ပဘာ သမန္တတော သဗ္ဗကာလံ ယောဇနမတ္တံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ, အာယု ဝဿသတသဟဿန္တိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဓမ္မဒဿီ နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ။ ပဌမသန္နိပါတေ ကောဋိသတဘိက္ခူ အဟေသုံ, ဒုတိယေ နဝုတိကောဋိယော, တတိယေ အသီတိကောဋိယော။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဟုတွာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓပုပ္ဖေဟိ စ ဒိဗ္ဗတူရိယေဟိ စ ပူဇမကာသိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ ဗျာကာသိ။
တဿ ဘဂဝတော သရဏံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ပိတာ သရဏော နာမ ရာဇာ, မာတာ သုနန္ဒာ နာမ, ပဒုမော စ ဖုဿဒေဝေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သုနေတ္တော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ခေမာ စ သဗ္ဗနာမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ရတ္တင်္ကုရရုက္ခော ဗောဓိ, ‘‘ကကုဓရုက္ခော’’တိပိ ‘‘ဗိမ္ဗိဇာလော’’တိပိ ဝုစ္စတိ သရီရံ ပနဿ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, ဝဿသတသဟဿံ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဣတော စတုနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ ဧကောဝ သိဒ္ဓတ္ထော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ။ ပဌမသန္နိပါတေ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခူ အဟေသုံ, ဒုတိယေ နဝုတိကောဋိယော တတိယေ အသီတိကောဋိယော။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဥဂ္ဂတေဇော အဘိညာဗလသမ္ပန္နော မင်္ဂလော နာမ တာပသော ဟုတွာ မဟာဇမ္ဗုဖလံ အာဟရိတွာ တထာဂတဿ အဒါသိ။ သတ္ထာ တံ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘စတုနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗောဓိသတ္တံ ဗျာကာသိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၈။) [သျ]တဿ ဘဂဝတော နဂရံ ဝေဘာရံ နာမ အဟောသိ, ပိတာ ဇယသေနော နာမ ရာဇာ, မာတာ သုဖဿာ နာမ, သမ္ဗလော စ သုမိတ္တော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ရေဝတော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, သီဝလာ စ သုရာမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ကဏိကာရရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ သဋ္ဌိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, ဝဿသတသဟဿံ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဣတော ဒွေနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ တိဿော ဖုဿောတိ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ ဒွေ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တိဿဿ ပန ဘဂဝတော တယော သာဝကသန္နိပါတာ။ ပဌမသန္နိပါတေ ဘိက္ခူနံ ကောဋိသတံ အဟောသိ, ဒုတိယေ နဝုတိကောဋိယော, တတိယေ အသီတိကောဋိယော။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော မဟာဘောဂေါ မဟာယသော သုဇာတော နာမ ခတ္တိယော ဟုတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ မဟိဒ္ဓိကဘာဝံ ပတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ ဒိဗ္ဗမန္ဒာရဝပဒုမပါရိစ္ဆတ္တကပုပ္ဖါနိ အာဒါယ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဂစ္ဆန္တံ တထာဂတံ ပူဇေသိ, အာကာသေ ပုပ္ဖဝိတာနံ ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ ‘‘ဣတော ဒွေနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
တဿ ဘဂဝတော ခေမံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ပိတာ ဇနသန္ဓော နာမ ခတ္တိယော, မာတာ ပဒုမာ နာမ, ဗြဟ္မဒေဝေါ စ ဥဒယော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ သမင်္ဂေါ နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ဖုဿာ စ သုဒတ္တာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ အသနရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ သဋ္ဌိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, ဝဿသတသဟဿံ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဖုဿော နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ, ပဌမသန္နိပါတေ သဋ္ဌိ ဘိက္ခုသတသဟဿာနိ အဟေသုံ, ဒုတိယေ ပဏ္ဏာသ, တတိယေ ဒွတ္တိံသ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဝိဇိတာဝီ နာမ ခတ္တိယော ဟုတွာ မဟာရဇ္ဇံ ပဟာယ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ မဟာဇနဿ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ သီလပါရမိဉ္စ ပူရေသိ။ သောပိ နံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
တဿ ဘဂဝတော ကာသိ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ဇယသေနော နာမ ရာဇာ ပိတာ, သိရိမာ နာမ မာတာ, သုရက္ခိတော စ ဓမ္မသေနော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သဘိယော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, စာလာ စ ဥပစာလာ စ ဒွေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၉။) [သျ]အဂ္ဂသာဝိကာ, အာမလကရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, နဝုတိ ဝဿသဟဿာနိ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဣတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဝိပဿီ နာမ ဘဂဝါ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ, ပဌမသန္နိပါတေ အဋ္ဌသဋ္ဌိဘိက္ခုသတသဟဿာနိ အဟေသုံ, ဒုတိယေ ဧကသတသဟဿံ, တတိယေ အသီတိသဟဿာနိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ အတုလော နာမ နာဂရာဇာ ဟုတွာ သတ္တရတနခစိတံ သောဝဏ္ဏမယံ မဟာပီဌံ ဘဂဝတော အဒါသိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ ‘‘ဣတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
တဿ ဘဂဝတော ဗန္ဓုမတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ဗန္ဓုမာ နာမ ရာဇာ ပိတာ။ ဗန္ဓုမတီ နာမ မာတာ, ခဏ္ဍော စ တိဿော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, အသောကော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, စန္ဒာ စ စန္ဒမိတ္တာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ ပါဋလိရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, သရီရပ္ပဘာ သဒါ သတ္တ ယောဇနာနိ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ, အသီတိဝဿသဟဿာနိ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဣတော ဧကတိံသကပ္ပေ သိခီ, ဝေဿဘူ စာတိ ဒွေ ဗုဒ္ဓါ အဟေသုံ။ သိခိဿာပိ ဘဂဝတော တယော သာဝကသန္နိပါတာ, ပဌမသန္နိပါတေ ဘိက္ခုသတသဟဿံ အဟောသိ, ဒုတိယေ အသီတိသဟဿာနိ, တတိယေ သတ္တတိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော အရိန္ဒမော နာမ ရာဇာ ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သစီဝရံ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ သတ္တရတနပဋိမဏ္ဍိတံ ဟတ္ထိရတနံ ဒတွာ ဟတ္ထိပ္ပမာဏံ ကတွာ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ အဒါသိ။ သောပိ နံ ‘‘ဣတော ဧကတိံသကပ္ပေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
တဿ ပန ဘဂဝတော အရုဏဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, အရုဏဝါ နာမ ခတ္တိယော ပိတာ, ပဘာဝတီ နာမ မာတာ, အဘိဘူ စ သမ္ဘဝေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ခေမင်္ကရော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, သခိလာ စ ပဒုမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ပုဏ္ဍရီကရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ သတ္တတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, သရီရပ္ပဘာ ယောဇနတ္တယံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ, သတ္တဟိဝဿသဟဿာနိ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဝေဿဘူ နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ တယော သာဝကသန္နိပါတာ ပဌမသန္နိပါတေ အသီတိဘိက္ခုသဟဿာနိ အဟေသုံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၀။) [သျ]ဒုတိယေ သတ္တတိ, တတိယေ သဋ္ဌိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော သုဒဿနော နာမ ရာဇာ ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သစီဝရံ မဟာဒါနံ ဒတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အာစာရဂုဏသမ္ပန္နော ဗုဒ္ဓရတနေ စိတ္တီကာရပီတိဗဟုလော အဟောသိ။ သောပိ နံ ‘‘ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။
တဿ ပန ဘဂဝတော အနောမံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, သုပ္ပတီတော နာမ ရာဇာ ပိတာ, ယသဝတီ နာမ မာတာ, သောဏော စ ဥတ္တရော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဥပသန္တော နာမ ဥပဋ္ဌာကော ဒါမာ စ သမာလာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, သာလရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ သဋ္ဌိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တာ ကကုသန္ဓော, ကောဏာဂမနော, ကဿပေါ, အမှာကံ ဘဂဝါတိ။ ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော ဧကော သာဝကသန္နိပါတော, တတ္ထ စတ္တာလီသဘိက္ခုသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ခေမော နာမ ရာဇာ ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သပတ္တစီဝရံ မဟာဒါနဉ္စ အဉ္ဇနာဒိဘေသဇ္ဇာနိ စ ဒတွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ ဗျာကာသိ။
ကကုသန္ဓဿ ပန ဘဂဝတော ခေမံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, အဂ္ဂိဒတ္တော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပိတာ, ဝိသာခါ နာမ ဗြာဟ္မဏီ မာတာ, ဝိဓုရော စ သဉ္ဇီဝေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဗုဒ္ဓိဇော နာမ ဥပဋ္ဌာကော သာမာ စ စမ္ပာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ မဟာသိရီသရုက္ခော ဗောဓိ သရီရံ စတ္တာလီသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, စတ္တာလီသဝဿသဟဿာနိ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ကောဏာဂမနော နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ ဧကော သာဝကသန္နိပါတော, တတ္ထ တိံသဘိက္ခုသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ပဗ္ဗတော နာမ ရာဇာ ဟုတွာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ပတ္တုဏ္ဏစီနပဋကောသေယျကမ္ဗလဒုကုလာနိ စေဝ သုဝဏ္ဏပါဒုကဉ္စ ဒတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ ဗျာကာသိ။
တဿ ဘဂဝတော သောဘဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ယညဒတ္တော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပိတာ, ဥတ္တရာ နာမ ဗြာဟ္မဏီ မာတာ, ဘိယျောသော စ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၁။) [သျ]ဥတ္တရော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သောတ္ထိဇော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, သမုဒ္ဒါ စ ဥတ္တရာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ဥဒုမ္ဗရရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ တိံသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, တိံသဝဿသဟဿာနိ အာယူတိ။
တဿ အပရဘာဂေ ကဿပေါ နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ တဿာပိ ဧကောဝ သာဝကသန္နိပါတော, တတ္ထ ဝီသတိဘိက္ခုသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဇောတိပါလော နာမ မာဏဝေါ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဘူမိယဉ္စေဝ အန္တလိက္ခေ စ ပါကဋော ဃဋိကာရဿ ကုမ္ဘကာရဿ မိတ္တော အဟောသိ, သော တေန သဒ္ဓိံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အာရဒ္ဓဝီရိယော တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တသမ္ပတ္တိယာ ဗုဒ္ဓသာသနံ သောဘေသိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ ဗျာကာသိ။
တဿ ဘဂဝတော ဇာတနဂရံ ဗာရာဏသီ နာမ အဟောသိ။ ဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပိတာ, ဓနဝတီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ မာတာ, တိဿော စ ဘာရဒွါဇော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သဗ္ဗမိတ္တော နာမ ဥပဋ္ဌာကော အနုဠာ စ ဥရုဝေဠာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, နိဂြောဓရုက္ခော ဗောဓိ သရီရံ ဝီသတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ အာယူတိ။
တဿ ပန ဘဂဝတော ဩရဘာဂေ ဌပေတွာ ဣမံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အညော ဗုဒ္ဓေါ နာမ နတ္ထိ။ ဣတိ ဒီပင်္ကရာဒီနံ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဗျာကရဏော ပန ဗောဓိသတ္တော ယေနေန –
‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ, ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊
ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ, အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊
အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ, အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉)၊
ဣမေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရေန ‘‘ဟန္ဒ ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေ ဝိစိနာမိ ဣတော စိတော’’တိ ဥဿာဟံ ကတွာ ‘‘ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, ပဌမံ ဒါနပါရမိ’’န္တိ ဒါနပါရမိတာဒယော ဗုဒ္ဓကရာ ဓမ္မာ ဒိဋ္ဌာ, တေ ပူရေန္တော ယာဝ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝါ အာဂမိ။ အာဂစ္ဆန္တော စ ယေ တေ ကတာဘိနီဟာရာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ အာနိသံသာ သံဝဏ္ဏိတာ –
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၂။) [သျ]‘‘ဧဝံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နာ, ဗောဓိယာ နိယတာ နရာ၊
သံသရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ, ကပ္ပကောဋိသတေဟိပိ။
‘‘အဝီစိမှိ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, တထာ လောကန္တရေသု စ၊
နိဇ္ဈာမတဏှာ ခုပ္ပိပါသာ, န ဟောန္တိ ကာလကဉ္ဇိကာ။
‘‘န ဟောန္တိ ခုဒ္ဒကာ ပါဏာ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ ဒုဂ္ဂတိံ၊
ဇာယမာနာ မနုဿေသု, ဇစ္စန္ဓာ န ဘဝန္တိ တေ။
‘‘သောတဝေကလ္လတာ နတ္ထိ, န ဘဝန္တိ မူဂပက္ခိကာ၊
ဣတ္ထိဘာဝံ န ဂစ္ဆန္တိ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနပဏ္ဍကာ။
‘‘န ဘဝန္တိ ပရိယာပန္နာ, ဗောဓိယာ နိယတာ နရာ၊
မုတ္တာ အာနန္တရိကေဟိ, သဗ္ဗတ္ထ သုဒ္ဓဂေါစရာ။
‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ န သေဝန္တိ, ကမ္မကိရိယဒဿနာ၊
ဝသမာနာပိ သဂ္ဂေသု, အသညံ နုပပဇ္ဇရေ။
‘‘သုဒ္ဓါဝါသေသု ဒေဝေသု, ဟေတု နာမ န ဝိဇ္ဇတိ၊
နေက္ခမ္မနိန္နာ သပ္ပုရိသာ, ဝိသံယုတ္တာ ဘဝါဘဝေ၊
စရန္တိ လောကတ္ထစရိယာယော, ပူရေန္တိ သဗ္ဗပါရမီ’’တိ။
တေ အာနိသံသေ အဓိဂန္တွာဝ အာဂတော။ ပါရမိယော ပူရေန္တဿ စ တဿ အကိတ္တိဗြာဟ္မဏကာလေ သင်္ခဗြာဟ္မဏကာလေ ဓနဉ္စယရာဇကာလေ မဟာသုဒဿနရာဇကာလေ မဟာဂေါဝိန္ဒကာလေ နိမိမဟာရာဇကာလေ စန္ဒကုမာရကာလေ ဝိသယှသေဋ္ဌိကာလေ သိဝိရာဇကာလေ ဝေဿန္တရရာဇကာလေတိ ဒါနပါရမိတာယ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ သသပဏ္ဍိတဇာတကာလေ –
‘‘ဘိက္ခာယ ဥပဂတံ ဒိသွာ, သကတ္တာနံ ပရိစ္စဇိံ၊
ဒါနေန မေ သမော နတ္ထိ, ဧသာ မေ ဒါနပါရမီ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၁၄၃ တဿုဒ္ဒါန –
ဧဝံ အတ္တပရိစ္စာဂံ ကရောန္တဿ ဒါနပါရမိတာ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၃။) [သျ]တထာ သီလဝနာဂရာဇကာလေ စမ္ပေယျနာဂရာဇကာလေ ဘူရိဒတ္တနာဂရာဇကာလေ ဆဒ္ဒန္တနာဂရာဇကာလေ ဇယဒ္ဒိသရာဇပုတ္တကာလေ အလီနသတ္တုကုမာရကာလေတိ သီလပါရမိတာယ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ သင်္ခပါလဇာတကာလေ –
‘‘သူလေဟိပိ ဝိဇ္ဈိယန္တော, ကောဋ္ဋိယန္တောပိ သတ္တိဟိ၊
ဘောဇပုတ္တေ န ကုပ္ပါမိ, ဧသာ မေ သီလပါရမီ’’တိ။ (စရိယာ။ ၂။၉၁) –
ဧဝံ အတ္တပရိစ္စာဂံ ကရောန္တဿ သီလပါရမိတာ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ သောမနဿကုမာရကာလေ ဟတ္ထိပါလကုမာရကာလေ အယောဃရပဏ္ဍိတကာလေတိ မဟာရဇ္ဇံ ပဟာယ နေက္ခမ္မပါရမိတာယ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ စူဠသုတသောမဇာတကာလေ –
‘‘မဟာရဇ္ဇံ ဟတ္ထဂတံ, ခေဠပိဏ္ဍံဝ ဆဍ္ဍယိံ၊
စဇတော န ဟောတိ လဂနံ, ဧသာ မေ နေက္ခမ္မပါရမီ’’တိ။ –
ဧဝံ နိဿင်္ဂတာယ ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခမန္တဿ နေက္ခမ္မပါရမိတာ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ ဝိဓုရပဏ္ဍိတကာလေ မဟာဂေါဝိန္ဒပဏ္ဍိတကာလေ ကုဒါလပဏ္ဍိတကာလေ အရကပဏ္ဍိတကာလေ ဗောဓိပရိဗ္ဗာဇကကာလေ မဟောသဓပဏ္ဍိတကာလေတိ ပညာပါရမိတာယ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ သတ္တုဘသ္တဇာတကေ သေနကပဏ္ဍိတကာလေ –
‘‘ပညာယ ဝိစိနန္တောဟံ, ဗြာဟ္မဏံ မောစယိံ ဒုခါ၊
ပညာယ မေ သမော နတ္ထိ, ဧသာ မေ ပညာပါရမီ’’တိ။ –
အန္တောဘသ္တဂတံ သပ္ပံ ဒဿေန္တဿ ပညာပါရမိတာ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ ဝီရိယပါရမိတာဒီနမ္ပိ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ မဟာဇနကဇာတကေ –
‘‘အတီရဒဿီ ဇလမဇ္ဈေ, ဟတာ သဗ္ဗေဝ မာနုသာ၊
စိတ္တဿ အညထာ နတ္ထိ, ဧသာ မေ ဝီရိယပါရမီ’’တိ။ –
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၄။) [သျ]ဧဝံ မဟာသမုဒ္ဒံ တရန္တဿ ဝီရိယပါရမိတာ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
ခန္တိဝါဒီဇာတကေ –
‘‘အစေတနံဝ ကောဋ္ဋေန္တေ, တိဏှေန ဖရသုနာ မမံ၊
ကာသိရာဇေ န ကုပ္ပါမိ, ဧသာ မေ ခန္တိပါရမီ’’တိ။ –
ဧဝံ အစေတနဘာဝေန ဝိယ မဟာဒုက္ခံ အဓိဝါသေန္တဿ ခန္တိပါရမိတာ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
မဟာသုတသောမဇာတကေ –
‘‘သစ္စဝါစံ အနုရက္ခန္တော, စဇိတွာ မမ ဇီဝိတံ၊
မောစေသိံ ဧကသတံ ခတ္တိယေ, ဧသာ မေ သစ္စပါရမီ’’တိ။ –
ဧဝံ ဇီဝိတံ စဝိတွာ သစ္စမနုရက္ခန္တဿ သစ္စပါရမိတာ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
မူဂပက္ခဇာတကေ –
‘‘မာတာ ပိတာ န မေ ဒေဿာ, နပိ ဒေဿံ မဟာယသံ၊
သဗ္ဗညုတံ ပိယံ မယှံ, တသ္မာ ဝတမဓိဋ္ဌဟိ’’န္တိ။ –
ဧဝံ ဇီဝိတံ စဇိတွာ ဝတံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ အဓိဋ္ဌာနပါရမိတာ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
ဧကရာဇဇာတကေ –
‘‘န မံ ကောစိ ဥတ္တသတိ, နပိဟံ ဘာယာမိ ကဿစိ၊
မေတ္တာဗလေနုပတ္ထဒ္ဓေါ, ရမာမိ ပဝနေ တဒါ’’တိ။ (စရိယာ။ ၃။၁၁၃) –
ဧဝံ ဇီဝိတံ အနပလောကေတွာ မေတ္တာယန္တဿ မေတ္တာပါရမိတာ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၅။) [သျ]‘‘သုသာနေ သေယျံ ကပ္ပေမိ, ဆဝဋ္ဌိကံ ဥပနိဓာယဟံ၊
ဂါမဏ္ဍလာ ဥပါဂန္တွာ, ရူပံ ဒဿေန္တိ နပ္ပက’’န္တိ။ –
ဧဝံ ဂါမဒါရကေသု နိဋ္ဌုဘနာဒီဟိ စေဝ မာလာဂန္ဓူပဟာရာဒီဟိ စ သုခဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေန္တေသုပိ ဥပေက္ခနံ အနတိဝတ္တေန္တဿ ဥပေက္ခာပါရမိတာ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရတော ပနေသ အတ္ထော စရိယာပိဋကတော ဂဟေတဗ္ဗော။
ဧဝံ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝေ ဌိတော –
‘‘အစေတနာယံ ပထဝီ, အဝိညာယ သုခံ ဒုခံ၊
သာပိ ဒါနဗလာ မယှံ, သတ္တက္ခတ္တုံ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၁၂၄)၊
ဧဝံ မဟာပထဝီကမ္ပနာနိ မဟာပုညာနိ ကတွာ အာယုပရိယောသာနေ တတော စုတော တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ, တတ္ထ အညေ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂဏှိတွာ ‘‘ယာဝတာယုကံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော မနုဿဂဏနာယ ဣဒါနိ သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ အာယုက္ခယံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ ဝတ္ထာနိ ကိလိဿန္တိ, မာလာ မိလာယန္တိ, ကစ္ဆေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ, ကာယေ ဝေဝဏ္ဏိယံ ဩက္ကမတိ, ဒေဝေါ ဒေဝါသနေ န သဏ္ဌဟတီတိ ဣမေသု ပဉ္စသု ပုဗ္ဗနိမိတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု တာနိ ဒိသွာ ‘‘သုညာ ဝတ ဘော သဂ္ဂါ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သံဝေဂဇာတာဟိ ဒေဝတာဟိ မဟာသတ္တဿ ပူရိတပါရမိဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဣဒါနိ အညံ ဒေဝလောကံ အနုပဂန္တွာ မနုဿလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ပတ္တေ ပုညာနိ ကတွာ စုတာ စုတာ မနုဿာ ဒေဝလောကံ ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ –
‘‘ယတောဟံ တုသိတေ ကာယေ, သန္တုသိတော နာမဟံ တဒါ၊
ဒသသဟဿီ သမာဂန္တွာ, ယာစန္တိ ပဉ္ဇလီ မမံ။
‘‘ကာလော ဒေဝ မဟာဝီရ, ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊
သဒေဝကံ တာရယန္တော, ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆၆-၆၇)၊
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၆။) [သျ]ဧဝံ ဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထာယ အာယာစိတော ကာလံ, ဒီပံ, ဒေသံ, ကုလံ, ဇနေတ္တိယာ အာယုပ္ပမာဏန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ ကတသန္နိဋ္ဌာနော တတော စုတော သကျရာဇကုလေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ တတ္ထ မဟာသမ္ပတ္တိယာ ပရိဟရိယမာနော အနုက္ကမေန ဘဒြယောဗ္ဗနံ အနုပါပုဏိ။ ဣမသ္မိံ အန္တရေ ‘‘သတော သမ္ပဇာနော အာနန္ဒ ဗောဓိသတ္တော တုသိတာ ကာယာ စဝိတွာ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမီ’’တိအာဒီနံ (မ။ နိ။ ၃။၂၀၀) သုတ္တပဒါနဉ္စေဝ တေသံ အဋ္ဌကထာယ စ ဝသေန ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သော တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အနုစ္ဆဝိကေသု တီသု ပါသာဒေသု ဒေဝလောကသိရိံ ဝိယ ရဇ္ဇသိရိံ အနုဘဝမာနော ဥယျာနကီဠာယ ဂမနသမယေ အနုက္ကမေန ဇိဏ္ဏဗျာဓိမတသင်္ခါတေ တယော ဒေဝဒူတေ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ နိဝတ္တိတွာ စတုတ္ထဝါရေ ပဗ္ဗဇိတံ ဒိသွာ ‘သာဓု ပဗ္ဗဇ္ဇာ’တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဒိဝသဘာဂံ ခေပေတွာ မင်္ဂလပေါက္ခရဏီတီရေ နိသိန္နော ကပ္ပကဝေသံ ဂဟေတွာ အာဂတေန ဝိဿကမ္မေန ဒေဝပုတ္တေန အလင်္ကတပဋိယတ္တော ရာဟုလဘဒ္ဒဿ ဇာတသာသနံ သုတွာ ပုတ္တသိနေဟဿ ဗလဝဘာဝံ ဉတွာ ‘ယာဝ ဣဒံ ဗန္ဓနံ န ဝဍ္ဎတိ တာဝဒေဝ နံ ဆိန္ဒိဿာမီ’တိ စိန္တေတွာ သာယံ နဂရံ ပဝိသန္တော –
‘‘နိဗ္ဗုတာ နူန သာ မာတာ, နိဗ္ဗုတော နူန သော ပိတာ၊
နိဗ္ဗုတာ နူန သာ နာရီ, ယဿာယံ ဤဒိသော ပတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၇ အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀ သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ)၊
ကိသာဂေါတမိယာ နာမ ပိတုစ္ဆာဓီတာယ ဘာသိတံ ဣမံ ဂါထံ သုတွာ, ‘အဟံ ဣမာယ နိဗ္ဗုတပဒံ သာဝိတော’တိ ဂီဝတော သတသဟဿဂ္ဃနိကံ မုတ္တာဟာရံ မုဉ္စိတွာ, တဿာ ပေသေတွာ, အတ္တနော ဘဝနံ ပဝိသိတွာ, သိရိသယနေ နိသိန္နော နိဒ္ဒါဝသေန နာဋကာနံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ, နိဗ္ဗိန္နဟဒယော ဆန္နံ ဥဋ္ဌာပေတွာ, ကဏ္ဍကံ အာဟရာပေတွာ, ကဏ္ဍကံ အာရုယှ, ဆန္နသဟာယောဝ ဒသသဟဿိလောကဓာတုဒေဝတာဟိ ကတပရိဝါရော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ, တေနေဝ ရတ္တာဝသေသေန တီဏိ မဟာရဇ္ဇာနိ အတိက္ကမ္မ အနောမာနဒီတီရေ ပဗ္ဗဇိတွာ, အနုက္ကမေန ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ, တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ, ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတပဗ္ဘာရေ နိသိန္နော မဂဓရာဇေန ရဇ္ဇေန နိမန္တိယမာနော တံ ပဋိက္ခိပိတွာ, သဗ္ဗညုတံ ပတွာ တဿ ဝိဇိတံ အာဂမနတ္ထာယ တေန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၇။) [သျ]ဂဟိတပဋိညော, အာဠာရဉ္စ ဥဒကဉ္စ ဥပသင်္ကမိတွာ, တေသံ သန္တိကေ အဓိဂတဝိသေသေန အပရိတုဋ္ဌော ဆဗ္ဗဿာနိ မဟာပဓာနံ ပဒဟိတွာ, ဝိသာခါပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပါတောဝ သေနာနိဂမေ သုဇာတာယ ဒိန္နံ ပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ, နေရဉ္ဇရာယ နဒိယာ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပဝါဟေတွာ, နေရဉ္ဇရာယ တီရေ မဟာဝနသဏ္ဍေ နာနာသမာပတ္တီဟိ ဒိဝသဘာဂံ ဝီတိနာမေတွာ, သာယနှသမယေ သောတ္ထိယေန ဒိန္နံ အဋ္ဌတိဏမုဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ, ကာဠေန နာဂရာဇေန အဘိတ္ထုတဂုဏော ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ တိဏာနိ သန္ထရိတွာ, ‘န တာဝိမံ ပလ္လင်္ကံ ဘိန္ဒိဿာမိ ယာဝ မေ န အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိဿတီ’တိ ပဋိညံ ကတွာ, ပါစီနဒိသာဘိမုခေါ နိသီဒိတွာ, သူရိယေ အနတ္ထင်္ဂမိတေယေဝ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ, ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ, မဇ္ဈိမယာမေ စုတူပပါတဉာဏံ ပတွာ, ပစ္ဆိမယာမာဝသာနေ ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိသဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏပဋိမဏ္ဍိတံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောယေဝ ဣမံ အဘိဓမ္မနယသမုဒ္ဒံ အဓိဂဉ္ဆိ။ ဧဝမဿ အဓိဂမနိဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ အဓိဂတာဘိဓမ္မော ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နသတ္တာဟံ အနိမိသသတ္တာဟံ စင်္ကမနသတ္တာဟဉ္စ အတိက္ကမိတွာ, စတုတ္ထေ သတ္တာဟေ သယမ္ဘူဉာဏာဓိဂမေန အဓိဂတံ အဘိဓမ္မံ ဝိစိနိတွာ အပရာနိပိ အဇပါလမုစလိန္ဒရာဇာယတနေသု တီဏိ သတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ, အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ အဇပါလနိဂြောဓရုက္ခမူလေ နိသိန္နော ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏေန အပ္ပေါဿုက္ကတံ အာပဇ္ဇမာနော ဒသသဟဿိမဟာဗြဟ္မပရိဝါရေန သဟမ္ပတိဗြဟ္မုနာ အာယာစိတဓမ္မဒေသနော ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဩလောကေတွာ, ဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနံ အာဒါယ ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’န္တိ ဩလောကေန္တော အာဠာရုဒကာနံ ကာလင်္ကတဘာဝံ ဉတွာ, ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရတံ အနုဿရိတွာ, ဥဋ္ဌာယာသနာ ကာသိပုရံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပကေန သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ, အာသာဠှီပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ပတွာ,တေ အနနုစ္ဆဝိကေန သမုဒါစာရေန သမုဒါစရန္တေ သညာပေတွာ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေန္တော အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရပ္ပမုခါ အဋ္ဌာရသ ဗြဟ္မကောဋိယော အမတပါနံ ပါယေသိ။ ဧဝံ ယာဝ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၈။) [သျ]ဒေသနာနိဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန သာဋ္ဌကထာနံ အရိယပရိယေသန(မ။ နိ။ ၁။၂၇၄) ပဗ္ဗဇ္ဇသုတ္တာဒီနံ (သု။ နိ။ ၄၀၇ အာဒယော) ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝံ အဓိဂမနိဒါနဒေသနာနိဒါနသမ္ပန္နဿ ပနဿ အဘိဓမ္မဿ အပရာနိပိ ဒူရေနိဒါနံ, အဝိဒူရေနိဒါနံ, သန္တိကေနိဒါနန္တိ တီဏိ နိဒါနာနိ။ တတ္ထ ဒီပင်္ကရပါဒမူလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တုသိတပုရာ ဒူရေနိဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တုသိတပုရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဗောဓိမဏ္ဍာ အဝိဒူရေနိဒါနံ။ ‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ဒေဝေသု ဝိဟရတိ တာဝတိံသေသု ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ, တတ္ထ ခေါ ဘဂဝါ ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ အဘိဓမ္မကထံ ကထေသီ’တိ ဣဒမဿ သန္တိကေနိဒါနံ။ အယံ တာဝ နိဒါနကထာ။
နိဒါနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၉။) [သျ]၁။ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍော
တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ
ဣတိ မေ ဘာသမာနဿ, အဘိဓမ္မကထံ ဣမံ၊
အဝိက္ခိတ္တာ နိသာမေထ, ဒုလ္လဘာ ဟိ အယံ ကထာတိ။
ဧဝံ ပဋိညာတာယ အဘိဓမ္မကထာယ ကထနောကာသော သမ္ပတ္တော။ တတ္ထ ယသ္မာ အဘိဓမ္မော နာမ ဓမ္မသင်္ဂဏီအာဒီနိ သတ္တပ္ပကရဏာနိ၊ ဓမ္မသင်္ဂဏီပိ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍာဒီနံ ဝသေန စတ္တာရိ ကဏ္ဍာနိ၊ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍမ္ပိ မာတိကာပဒဘာဇနီယဝသေန ဒုဝိဓံ၊ တတ္ထ မာတိကာ အာဒိ၊ သာပိ တိကမာတိကာ ဒုကမာတိကာတိ ဒုဝိဓာ၊ တတ္ထ တိကမာတိကာ အာဒိ၊ တိကမာတိကာယပိ ကုသလတ္တိကံ ကုသလတ္တိကေပိ ကုသလာ ဓမ္မာတိ ဣဒံ ပဒံ၊ တသ္မာ –
ဣတော ပဋ္ဌာယ ဂမ္ဘီရံ, အဘိဓမ္မကထံ ဣမံ၊
ဝုစ္စမာနံ နိသာမေထ, ဧကဂ္ဂါ သာဓု သာဓဝေါတိ။
֍ ဋီ ၁။ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ, အကုသလာ ဓမ္မာ, အဗျာကတာ ဓမ္မာ’’တိ အယံ တာဝ အာဒိပဒေန လဒ္ဓနာမော ကုသလတ္တိကော နာမ။ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ, ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ, အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ’’တိ အယံ သဗ္ဗပဒေဟိ လဒ္ဓနာမော ဝေဒနာတ္တိကော နာမ။ ဧဝံ အာဒိပဒဝသေန ဝါ သဗ္ဗပဒဝသေန ဝါ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိကဒုကာနံ နာမံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေဝ စေတေ ပဉ္စဒသဟိ ပရိစ္ဆေဒေဟိ ဝဝတ္ထိတာ။ တိကာနဉှိ ဧကော ပရိစ္ဆေဒေါ, ဒုကာနံ စတုဒ္ဒသ။ ‘‘ဟေတူ ဓမ္မာ, နဟေတူ ဓမ္မာ’’တိအာဒယော ဟိ ဆ ဒုကာ ဂန္ထတော စ အတ္ထတော စ အညမညသမ္ဗန္ဓေန ကဏ္ဏိကာ ဝိယ ဃဋာ ဝိယ ဟုတွာ ဌိတတ္တာ ‘ဟေတုဂေါစ္ဆကော’တိ ဝုစ္စတိ။ တတော အပရေ ‘‘သပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိအာဒယော သတ္တ ဒုကာ, အညမညံ အသမ္ဗန္ဓာ, ကေဝလံ ဒုကသာမညတော ဥစ္စိနိတွာ ဥစ္စိနိတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂေါစ္ဆကန္တရေ ဌပိတတ္တာ အညေဟိ စ မဟန္တရဒုကေဟိ စူဠကတ္တာ ‘စူဠန္တရဒုကာ’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတော ပရံ အာသဝဒုကာဒီနံ ဆန္နံ ဝသေန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၀။) [သျ]‘အာသဝဂေါစ္ဆကော’၊ တထာ သံယောဇနဒုကာဒီနံ ဝသေန ‘သံယောဇနဂေါစ္ဆကော’၊ တထာ ဂန္ထဩဃယောဂနီဝရဏဒုကာဒီနံ ဝသေန ‘ဂန္ထဩဃယောဂနီဝရဏဂေါစ္ဆကာ’၊ ပရာမာသဒုကာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဝသေန ‘ပရာမာသဂေါစ္ဆကော’တိ။ သဗ္ဗေပိ သတ္တ ဂေါစ္ဆကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတော ပရံ ‘‘သာရမ္မဏာ ဓမ္မာ’’တိအာဒယော စတုဒ္ဒသ ဒုကာ ‘မဟန္တရဒုကာ’ နာမ။ တတော ဥပါဒါနဒုကာဒယော ဆ ဒုကာ ‘ဥပါဒါနဂေါစ္ဆကော’ နာမ။ တတော ကိလေသဒုကာဒယော အဋ္ဌ ဒုကာ ‘ကိလေသဂေါစ္ဆကော’ နာမ။ တတော ပရံ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဒုကာဒယော အဋ္ဌာရသ ဒုကာ အဘိဓမ္မမာတိကာယ ပရိယောသာနေ ဌပိတတ္တာ ‘ပိဋ္ဌိဒုကာ’ နာမ။ ‘‘ဝိဇ္ဇာဘာဂိနော ဓမ္မာ အဝိဇ္ဇာဘာဂိနော ဓမ္မာ’’တိအာဒယော ပန ဒွါစတ္တာလီသ ဒုကာ ‘သုတ္တန္တိကဒုကာ’ နာမ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပေတေ ပဉ္စဒသဟိ ပရိစ္ဆေဒေဟိ ဝဝတ္ထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ ဝဝတ္ထိတာ ပနေတေ သပ္ပဒေသနိပ္ပဒေသဝသေန ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ။ တေသု ဟိ နဝ တိကာ ဧကသတ္တတိ စ ဒုကာ သပ္ပဒေသာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ သပ္ပဒေသာ နာမ။ အဝသေသာ တေရသ တိကာ ဧကသတ္တတိ စ ဒုကာ နိပ္ပဒေသာ နာမ။ တတ္ထ တိကေသု တာဝ ဝေဒနာတ္တိကော ဝိတက္ကတ္တိကော ပီတိတ္တိကော ဥပ္ပန္နတ္တိကော အတီတတ္တိကော စတ္တာရော အာရမ္မဏတ္တိကာတိ ဣမေ နဝ တိကာ သပ္ပဒေသာ နာမ။ ဒုကေသု ဟေတုဂေါစ္ဆကာဒီနံ ဥပါဒါနဂေါစ္ဆကပရိယောသာနာနံ နဝန္နံ ဂေါစ္ဆကာနံ ပရိယောသာနေ တယော တယော ဒုကာ, ကိလေသဂေါစ္ဆကပရိယောသာနေ စတ္တာရော ဒုကာ, ‘‘စိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ, စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ’’‘‘စိတ္တသံသဋ္ဌာ ဓမ္မာ, စိတ္တဝိသံသဋ္ဌာ ဓမ္မာ’’တိ ဒွေ မဟန္တရဒုကာ, သုတ္တန္တိကဒုကေသု အဓိဝစနဒုကံ နိရုတ္တိဒုကံ ပညတ္တိဒုကံ နာမရူပဒုကန္တိ ဣမေ စတ္တာရော ဒုကေ ဌပေတွာ အဝသေသာ အဋ္ဌတိံသ ဒုကာ စာတိ ဧတေ သပ္ပဒေသာ နာမ။ ဝုတ္တာဝသေသာ တိကဒုကာ သဗ္ဗေပိ နိပ္ပဒေသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ ကုသလာ ဓမ္မာတိအာဒီနံ မာတိကာပဒါနံ အယမနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ – ‘ကုသလ’-သဒ္ဒေါ တာဝ အာရောဂျအနဝဇ္ဇဆေကသုခဝိပါကေသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉) အာရောဂျေ ဒိဿတိ။ ‘‘ကတမော ပန, ဘန္တေ, ကာယသမာစာရော ကုသလော? ယော ခေါ, မဟာရာဇ, ကာယသမာစာရော အနဝဇ္ဇော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁) စ, ‘‘အပရံ ပန, ဘန္တေ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၁။) [သျ]ဧတဒါနုတ္တရိယံ ယထာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၅) စ ဧဝမာဒီသု အနဝဇ္ဇေ။ ‘‘ကုသလော တွံ ရထဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ’’ (မ။ နိ။ ၂။၈၇), ‘‘ကုသလာ နစ္စဂီတဿ သိက္ခိတာ စာတုရိတ္ထိယော’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၄) ဆေကေ။ ‘‘ကုသလာနံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု’’ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀), ‘‘ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၄၃၁) သုခဝိပါကေ။ သွာယမိဓ အာရောဂျေပိ အနဝဇ္ဇေပိ သုခဝိပါကေပိ ဝတ္တတိ။
ဓမ္မသဒ္ဒေါ ပနာယံ ပရိယတ္တိဟေတုဂုဏနိဿတ္တနိဇ္ဇီဝတာဒီသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတိ သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၀၂) ပရိယတ္တိယံ ဒိဿတိ။ ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၂၀) ဟေတုမှိ။
‘‘န ဟိ ဓမ္မော အဓမ္မော စ, ဥဘော သမဝိပါကိနော၊
အဓမ္မော နိရယံ နေတိ, ဓမ္မော ပါပေတိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၀၄၊ ဇာ။ ၁။၁၅။၃၈၆) –
အာဒီသု ဂုဏေ။ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တိ’’ (ဓ။ သ။ ၁၂၁), ‘‘ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃) နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝတာယံ။ သွာယမိဓာပိ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝတာယမေဝ ဝဋ္ဋတိ။
ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ – ကုစ္ဆိတေ ပါပကေ ဓမ္မေ သလယန္တိ စလယန္တိ ကမ္ပေန္တိ ဝိဒ္ဓံသေန္တီတိ ကုသလာ။ ကုစ္ဆိတေန ဝါ အာကာရေန သယန္တီတိ ကုသာ။ တေ အကုသလသင်္ခါတေ ကုသေ လုနန္တိ ဆိန္ဒန္တီတိ ကုသလာ။ ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ သာနတော တနုကရဏတော ဩသာနကရဏတော ဉာဏံ ကုသံ နာမ။ တေန ကုသေန လာတဗ္ဗာတိ ကုသလာ၊ ဂဟေတဗ္ဗာ ပဝတ္တေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ယထာ ဝါ ကုသာ ဥဘယဘာဂဂတံ ဟတ္ထပ္ပဒေသံ လုနန္တိ, ဧဝမိမေပိ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဘာဝေန ဥဘယဘာဂဂတံ ကိလေသပက္ခံ လုနန္တိ။ တသ္မာ ကုသာ ဝိယ လုနန္တီတိပိ ကုသလာ။ အတ္တနော ပန သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မာ။ ဓာရိယန္တိ ဝါ ပစ္စယေဟိ, ဓာရီယန္တိ ဝါ ယထာသဘာဝတောတိ ဓမ္မာ။ န ကုသလာ အကုသလာ။ မိတ္တပဋိပက္ခာ အမိတ္တာ ဝိယ, လောဘာဒိပဋိပက္ခာ အလောဘာဒယော ဝိယ စ, ကုသလပဋိပက္ခာတိ အတ္ထော။ န ဗျာကတာတိ အဗျာကတာ, ကုသလာကုသလဘာဝေန အကထိတာတိ အတ္ထော။ တေသု
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၂။) [သျ]ပန အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏာ ကုသလာ, သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကလက္ခဏာ အကုသလာ, အဝိပါကလက္ခဏာ အဗျာကတာ။
ကိံ ပနေတာနိ ‘ကုသလာ’တိ ဝါ ‘ဓမ္မာ’တိ ဝါတိအာဒီနိ ဧကတ္ထာနိ ဥဒါဟု နာနတ္ထာနီတိ? ကိဉ္စေတ္ထ? ယဒိ တာဝ ဧကတ္ထာနိ ‘ကုသလာ ဓမ္မာ’တိ ဣဒံ ‘ကုသလာကုသလာ’တိဝုတ္တသဒိသံ ဟောတိ။ အထ နာနတ္ထာနိ တိကဒုကာနံ ဆက္ကစတုက္ကဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ ပဒါနဉ္စ အသမ္ဗန္ဓော။
ယထာ ဟိ ‘ကုသလာ’ ‘ရူပံ’‘စက္ခုမာ’တိ ဝုတ္တေ အတ္ထဝသေန အညမညံ အနောလောကေန္တာနံ ပဒါနံ န ကောစိ သမ္ဗန္ဓော, ဧဝမိဓာပိ ပဒါနံ အသမ္ဗန္ဓော အာပဇ္ဇတိ။ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓရဟိတာနိ စ ပဒါနိ နိပ္ပယောဇနာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ယာပိ စေသာ ပရတော ‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’တိ ပုစ္ဆာ, တာယပိ သဒ္ဓိံ ဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ နေဝ ဟိ ဓမ္မာ ကုသလာ၊ အထ စ ပနိဒံ ဝုစ္စတိ – ကတမေ ဓမ္မာ ‘ကုသလာ’တိ။ အပရော နယော – ယဒိ ဧတာနိ ဧကတ္ထာနိ, တိဏ္ဏံ ‘ဓမ္မာနံ’ ဧကတ္တာ ကုသလာဒီနမ္ပိ ဧကတ္တံ အာပဇ္ဇတိ။ ကုသလာဒိပရာနဉှိ တိဏ္ဏမ္ပိ ‘ဓမ္မာနံ’ ဓမ္မဘာဝေန ဧကတ္တံ။ တသ္မာ ဓမ္မတ္တယေန သဒ္ဓိံ အတ္ထတော နိန္နာနတ္ထာနံ ကုသလာဒီနမ္ပိ ဧကတ္တံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘ယဒေဝ ကုသလံ, တံ အကုသလံ, တံ အဗျာကတ’န္တိ။ ‘အထာပိ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ ဧကတ္တံ န သမ္ပဋိစ္ဆထ, အညောဝ ကုသလပရော ဓမ္မော, အညော အကုသလပရော ဓမ္မော, အညော အဗျာကတပရော ဓမ္မောတိ ဝဒထ, ဧဝံ သန္တေ ဓမ္မော နာမ ဘာဝေါ, ဘာဝတော စ အညော အဘာဝေါတိ ကုသလပရာ ဘာဝသင်္ခါတာ ဓမ္မာ အညော အကုသလပရော ဓမ္မော အဘာဝေါ သိယာ, တထာ အဗျာကတပရော။ တေဟိ စ အညော ကုသလပရောပိ။ ဧဝံ အဘာဝတ္တံ အာပန္နေဟိ ဓမ္မေဟိ အနညေ ကုသလာဒယောပိ အဘာဝါယေဝ သိယု’န္တိ။
သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? ယထာနုမတိဝေါဟာရသိဒ္ဓိတောတိ။ ဝေါဟာရော ဟိ ယထာ ယထာ အတ္ထေသု အနုမတော သမ္ပဋိစ္ဆိတော တထာ တထေဝ သိဒ္ဓေါ။ န စာယံ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ကုသလပုဗ္ဗော ဓမ္မာဘိလာပေါ ဓမ္မပရော စ ကုသလာဘိလာပေါ, ယထာ ‘ကုသလာ ကုသလာ’တိ ဧဝံ, အတ္တနော အတ္ထဝိသေသာဘာဝေန ပဏ္ဍိတေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတော၊ န စ ‘ကုသလာ’ ‘ရူပံ’စက္ခုမာသဒ္ဒါ ဝိယ အညမညံ အနောလောကိတတ္ထဘာဝေန။ ‘ကုသလ’-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကသင်္ခါတဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃။) [သျ]အတ္ထဿ ဇောတကဘာဝေန သမ္ပဋိစ္ဆိတော, ‘အကုသလ’-သဒ္ဒေါ သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကတ္ထဇောတကတ္တေန, ‘အဗျာကတ’-သဒ္ဒေါ အဝိပါကတ္ထဇောတကတ္တေန, ‘ဓမ္မ’-သဒ္ဒေါ သဘာဝဓာရဏာဒိအတ္ထဇောတကတ္တေန။ သော ဧတေသံ အညတရာနန္တရေ ဝုစ္စမာနော အတ္တနော အတ္ထသာမညံ ဒီပေတိ။ သဗ္ဗေဝ ဟိ ဧတေ သဘာဝဓာရဏာဒိနာ လက္ခဏေန ဓမ္မာ။ ကုသလာဒိသဒ္ဒါ စာပိ ဓမ္မသဒ္ဒဿ ပုရတော ဝုစ္စမာနာ အတ္တနော အတ္တနော အတ္ထဝိသေသံ တဿ ဒီပေန္တိ။ ဓမ္မော ဟိ ကုသလော ဝါ ဟောတိ အကုသလော ဝါ အဗျာကတော ဝါ။ ဧဝမေတေ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝုစ္စမာနာ အတ္တနော အတ္တနော အတ္ထမတ္တဒီပကတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတာ။ ဓမ္မသဒ္ဒေန သဟ ဝုစ္စမာနာ အတ္တနော အတ္တနော အတ္ထသာမညံ အတ္ထဝိသေသံ ဝါ ဒီပကတ္တေန လောကေ ပဏ္ဍိတေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတာ။ တသ္မာ ယဒေတမေတ္ထ ဧကတ္ထနာနာတ္ထတံ ဝိကပ္ပေတွာ ဒေါသာရောပနကာရဏံ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ။ အယံ တာဝ ကုသလတ္တိကဿ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။ ဣမိနာဝ နယေန သေသတိကဒုကာနမ္ပိ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတော ပရံ ပန ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝက္ခာမ။
֍ ဋီ ၂။ သုခါယ ဝေဒနာယာတိအာဒီသု ‘သုခ’-သဒ္ဒေါ တာဝ သုခဝေဒနာသုခမူလသုခါရမ္မဏသုခဟေတုသုခပစ္စယဋ္ဌာနအဗျာဗဇ္ဈနိဗ္ဗာနာဒီသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘သုခဿ စ ပဟာနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂) သုခဝေဒနာယံ ဒိဿတိ။ ‘‘သုခေါ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပါဒေါ’’ (ဓ။ ပ။ ၁၉၄), ‘‘သုခါ ဝိရာဂတာ လောကေ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၁၁၊ မဟာဝ။ ၅) သုခမူလေ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ, မဟာလိ, ရူပံ သုခံ သုခါနုပတိတံ သုခါဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၀) သုခါရမ္မဏေ။ ‘‘သုခဿေတံ, ဘိက္ခဝေ, အဓိဝစနံ ယဒိဒံ ပုညာနီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၆၂) သုခဟေတုမှိ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ, ဘိက္ခဝေ, န သုကရံ အက္ခာနေန ပါပုဏိတုံ ယာဝ သုခါ သဂ္ဂါ’’ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၅), ‘‘န တေ သုခံ ပဇာနန္တိ ယေ န ပဿန္တိ နန္ဒန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၁) သုခပစ္စယဋ္ဌာနေ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာ ဧတေ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၈၂) အဗျာဗဇ္ဈေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိအာဒိသု (ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄) နိဗ္ဗာနေ။ ဣဓ ပနာယံ သုခဝေဒနာယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘ဝေဒနာ’-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝိဒိတာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၀၈) ဝေဒယိတသ္မိံယေဝ ဝတ္တတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၄။) [သျ]‘ဒုက္ခ’-သဒ္ဒေါ ဒုက္ခဝေဒနာဒုက္ခဝတ္ထုဒုက္ခာရမ္မဏဒုက္ခပစ္စယဒုက္ခပစ္စယဋ္ဌာနာဒီသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ’’တိအာဒီသု ဒုက္ခဝေဒနာယံ ဒိဿတိ။ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ ဝိဘ။ ၁၉၀) ဒုက္ခဝတ္ထုသ္မိံ။ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ, မဟာလိ, ရူပံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခာနုပတိတံ ဒုက္ခာဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု ဒုက္ခာရမ္မဏေ။ ‘‘ဒုက္ခော ပါပဿ ဥစ္စယော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၁၇) ဒုက္ခပစ္စယေ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ, ဘိက္ခဝေ, န သုကရံ အက္ခာနေန ပါပုဏိတုံ ယာဝ ဒုက္ခာ နိရယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀) ဒုက္ခပစ္စယဋ္ဌာနေ။ ဣဓ ပနာယံ ဒုက္ခဝေဒနာယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ – သုခယတီတိ သုခါ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခာ။ န ဒုက္ခာ န သုခါတိ အဒုက္ခမသုခါ။ ‘မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ သဗ္ဗာပိ အာရမ္မဏရသံ ဝေဒယန္တိ အနုဘဝန္တီတိ ဝေဒနာ။ တာသု ဣဋ္ဌာနုဘဝနလက္ခဏာ သုခါ, အနိဋ္ဌာနုဘဝနလက္ခဏာ ဒုက္ခာ, ဥဘယဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ အဒုက္ခမသုခါ။ ယောပနာယံ တီသုပိ ပဒေသု ‘သမ္ပယုတ္တ’-သဒ္ဒေါ, တဿတ္ထော – သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တာတိ သမ္ပယုတ္တာ။ ကတရေဟိ ပကာရေဟီတိ? ဧကုပ္ပါဒတာဒီဟိ။ ‘‘နတ္ထိ ကေစိ ဓမ္မာ ကေဟိစိ ဓမ္မေဟိ သမ္ပယုတ္တာတိ? အာမန္တာ’’တိ ဟိ ဣမဿ ပဉှဿ ပဋိက္ခေပေ ‘‘နနု အတ္ထိ ကေစိ ဓမ္မာ ကေဟိစိ ဓမ္မေဟိ သဟဂတာ သဟဇာတာ သံသဋ္ဌာ ဧကုပ္ပါဒါ ဧကနိရောဓာ ဧကဝတ္ထုကာ ဧကာရမ္မဏာ’’တိ (ကထာ။ ၄၇၃) ဧဝံ ဧကုပ္ပါဒတာဒီနံ ဝသေန သမ္ပယောဂတ္ထော ဝုတ္တော။ ဣတိ ဣမေဟိ ဧကုပ္ပါဒတာဒီဟိ သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တာတိ သမ္ပယုတ္တာ။
֍ ဋီ ၃။ ဝိပါကတ္တိကေ အညမညဝိသိဋ္ဌာနံ ကုသလာကုသလာနံ ပါကာတိ ဝိပါကာ။ ဝိပက္ကဘာဝမာပန္နာနံ အရူပဓမ္မာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာတိ ဝိပါကသဘာဝဓမ္မာ။ ယထာ ဇာတိဇရာသဘာဝါ ဇာတိဇရာပကတိကာ သတ္တာ ဇာတိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာတိ ဝုစ္စန္တိ ဧဝံ ဝိပါကဇနကဋ္ဌေန ဝိပါကသဘာဝါ ဝိပါကပကတိကာ ဓမ္မာတိ အတ္ထော။ တတိယပဒံ ဥဘယသဘာဝပဋိက္ခေပဝသေန ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၄။ ဥပါဒိန္နုပါဒါနိယတ္တိကေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဥပေတေန ကမ္မုနာ အာဒိန္နာ, ဖလဘာဝေန ဂဟိတာတိ ဥပါဒိန္နာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၅။) [သျ]အာရမ္မဏဘာဝံ ဥပဂန္တွာ ဥပါဒါနသမ္ဗန္ဓေန ဥပါဒါနာနံ ဟိတာတိ ဥပါဒါနိယာ။ ဥပါဒါနဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပါဒိဏ္ဏာ စ တေ ဥပါဒါနိယာ စာတိ ဥပါဒိဏ္ဏုပါဒါနိယာ၊ သာသဝကမ္မနိဗ္ဗတ္တာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတိ ဣမိနာ နယေန သေသပဒဒွယေပိ ပဋိသေဓသဟိတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၅။ သံကိလိဋ္ဌသံကိလေသိကတ္တိကေ သံကိလေသေတီတိ သံကိလေသော, ဝိဗာဓတိ, ဥပတာပေတိ စာတိ အတ္ထော။ သံကိလေသေန သမန္နာဂတာတိ သံကိလိဋ္ဌာ။ အတ္တာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနေန သံကိလေသံ အရဟန္တိ, သံကိလေသေ ဝါ နိယုတ္တာ, တဿ အာရမ္မဏဘာဝါနတိက္ကမနတောတိ သံကိလေသိကာ။ သံကိလေသဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သံကိလိဋ္ဌာ စ တေ သံကိလေသိကာ စာတိ သံကိလိဋ္ဌသံကိလေသိကာ။ သေသပဒဒွယမ္ပိ ပုရိမတ္တိကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၆။ ဝိတက္ကတ္တိကေ သမ္ပယောဂဝသေန ဝတ္တမာနေန သဟ ဝိတက္ကေန သဝိတက္ကာ။ သဟ ဝိစာရေန သဝိစာရာ။ သဝိတက္ကာ စ တေ သဝိစာရာ စာတိ သဝိတက္ကသဝိစာရာ။ ဥဘယရဟိတာ အဝိတက္ကအဝိစာရာ။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိစာရောဝ မတ္တာ, ပမာဏံ, ဧတေသန္တိ ဝိစာရမတ္တာ။ ဝိစာရတော ဥတ္တရိ ဝိတက္ကေန သဒ္ဓိံ သမ္ပယောဂံ န ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အဝိတက္ကာ စ တေ ဝိစာရမတ္တာ စာတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ။
֍ ဋီ ၇။ ပီတိတ္တိကေ ပီတိယာ သဟ ဧကုပ္ပါဒါဒိဘာဝံ ဂတာတိ ပီတိသဟဂတာ, ပီတိသမ္ပယုတ္တာတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပေက္ခာတိ စေတ္ထ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ။ သာ ဟိ သုခဒုက္ခာကာရပ္ပဝတ္တိံ ဥပေက္ခတိ, မဇ္ဈတ္တာကာရသဏ္ဌိတတ္တာ တေနာကာရေန ပဝတ္တတီတိ ဥပေက္ခာ။ ဣတိ ဝေဒနာတ္တိကတော ပဒဒွယမေဝ ဂဟေတွာ နိပ္ပီတိကဿ သုခဿ သပ္ပီတိကသုခတော ဝိသေသဒဿနဝသေန အယံ တိကော ဝုတ္တော။
֍ ဋီ ၈။ ဒဿနတ္တိကေ ဒဿနေနာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန။ သော ဟိ ပဌမံ နိဗ္ဗာနံ ဒဿနတော ဒဿနန္တိ ဝုတ္တော။ ဂေါတြဘု ပန ကိဉ္စာပိ ပဌမတရံ ပဿတိ, ယထာ ပန ရညော သန္တိကံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အာဂတော ပုရိသော ဒူရတောဝ ရထိကာယ စရန္တံ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဂတံ ရာဇာနံ ဒိသွာပိ ‘ဒိဋ္ဌော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၆။) [သျ]တေ ရာဇာ’တိ ပုဋ္ဌော ဒိသွာပိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ အကတတ္တာ ‘န ပဿာမီ’တိ အာဟ။ ဧဝမေဝ နိဗ္ဗာနံ ဒိသွာပိ ကတ္တဗ္ဗဿ ကိလေသပ္ပဟာနဿာဘာဝါ န ဒဿနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ ဉာဏံ မဂ္ဂဿ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ဘာဝနာယာတိ သေသမဂ္ဂတ္တယေန။ သေသမဂ္ဂတ္တယဉှိ ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌသ္မိံယေဝ ဓမ္မေ ဘာဝနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ကိဉ္စိ န ပဿတိ, တသ္မာ ဘာဝနာတိ ဝုစ္စတိ။ တတိယပဒံ ဥဘယပဋိက္ခေပဝသေန ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၉။ တဒနန္တရတ္တိကေ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသန္တိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ တတိယပဒေ နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသန္တိ ဧဝမတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣတရထာ ဟိ အဟေတုကာနံ အဂ္ဂဟဏံ ဘဝေယျ၊ ဟေတုယေဝ ဟိ တေသံ နတ္ထိ ယော ဒဿနဘာဝနာဟိ ပဟာတဗ္ဗော သိယာ။ သဟေတုကေသုပိ ဟေတုဝဇ္ဇာနံ ပဟာနံ အာပဇ္ဇတိ, န ဟေတူနံ၊ ဟေတုယေဝ ဟိ ဧတေသံ ‘နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တော, န တေ ဓမ္မာ။ ဥဘယမ္ပိ စေတံ အနဓိပ္ပေတံ။ တသ္မာ နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော ဟေတု ဧတေသံ အတ္ထီတိ နေဝဒဿနေန နဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာတိ အယမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၀။ အာစယဂါမိတ္တိကေ ကမ္မကိလေသေဟိ အာစိယတီတိ အာစယော။ ပဋိသန္ဓိစုတိဂတိပ္ပဝတ္တာနံ ဧတံ နာမံ။ တဿ ကာရဏံ ဟုတွာ နိပ္ဖါဒနကဘာဝေန တံ အာစယံ ဂစ္ဆန္တိ, ယဿ ဝါ ပဝတ္တန္တိ တံ ပုဂ္ဂလံ ယထာဝုတ္တမေဝ အာစယံ ဂမေန္တီတိပိ အာစယဂါမိနော၊ သာသဝကုသလာကုသလာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တတော ဧဝ အာစယသင်္ခါတာ စယာ အပေတတ္တာ, နိဗ္ဗာနံ အပေတံ စယာတိ အပစယော။ တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနတော အပစယံ ဂစ္ဆန္တီတိ အပစယဂါမိနော၊ အရိယမဂ္ဂါနမေတံ အဓိဝစနံ။ အပိစ ပါကာရံ ဣဋ္ဌကဝဍ္ဎကီ ဝိယ ပဝတ္တံ အာစိနန္တာ ဂစ္ဆန္တီတိ အာစယဂါမိနော။ တေန စိတံ စိတံ ဣဋ္ဌကံ ဝိဒ္ဓံသယမာနော ပုရိသော ဝိယ တဒေဝ ပဝတ္တံ အပစိနန္တာ ဂစ္ဆန္တီတိ အပစယဂါမိနော။ တတိယပဒံ ဥဘယပဋိက္ခေပေန ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၁။ သေက္ခတ္တိကေ တီသု သိက္ခာသု ဇာတာတိ သေက္ခာ။ သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ ဧတေတိပိ သေက္ခာ။ အပရိယောသိတသိက္ခတ္တာ သယမေဝ သိက္ခန္တီတိပိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၇။) [သျ]သေက္ခာ။ ဥပရိ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝတော န သေက္ခာတိ အသေက္ခာ။ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တာ ဝါ သေက္ခာတိပိ အသေက္ခာ။ အရဟတ္တဖလဓမ္မာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တတိယပဒံ ဥဘယပဋိက္ခေပေန ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၂။ ပရိတ္တတ္တိကေ သမန္တတော ခဏ္ဍိတတ္တာ အပ္ပမတ္တကံ ပရိတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ‘ပရိတ္တံ ဂေါမယပိဏ္ဍ’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၉၆) ဝိယ။ ဣမေပိ အပ္ပါနုဘာဝတာယ ပရိတ္တာ ဝိယာတိ ပရိတ္တာ၊ ကာမာဝစရဓမ္မာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာယ ဝိပုလဖလတာယ ဒီဃသန္တာနတာယ စ မဟန္တဘာဝံ ဂတာ, မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တပညေဟိ ဂတာ ပဋိပန္နာတိပိ မဟဂ္ဂတာ။ ပမာဏကရာ ဓမ္မာ ရာဂါဒယော ပမာဏံ နာမ။ အာရမ္မဏတော ဝါ သမ္ပယောဂတော ဝါ နတ္ထိ ဧတေသံ ပမာဏံ, ပမာဏဿ စ ပဋိပက္ခာတိ အပ္ပမာဏာ။
֍ ဋီ ၁၃။ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တိကေ ပရိတ္တံ အာရမ္မဏံ ဧတေသန္တိ ပရိတ္တာရမ္မဏာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၁၄။ ဟီနတ္တိကေ ဟီနာတိ လာမကာ အကုသလာ ဓမ္မာ။ ဟီနပ္ပဏီတာနံ မဇ္ဈေ ဘဝါတိ မဇ္ဈိမာ။ အဝသေသာ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ဥတ္တမဋ္ဌေန အတပ္ပကဋ္ဌေန စ ပဏီတာ၊ လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ။
֍ ဋီ ၁၅။ မိစ္ဆတ္တတ္တိကေ ‘ဟိတသုခါဝဟာ မေ ဘဝိဿန္တီ’တိ ဧဝံ အာသီသိတာပိ တထာ အဘာဝတော, ‘အသုဘာဒီသုယေဝ သုဘ’န္တိအာဒိ ဝိပရီတပ္ပဝတ္တိတော စ မိစ္ဆာသဘာဝါတိ မိစ္ဆတ္တာ၊ ဝိပါကဒါနေ သတိ ခန္ဓဘေဒါနန္တရမေဝ ဝိပါကဒါနတော နိယတာ၊ မိစ္ဆတ္တာ စ တေ နိယတာ စာတိ မိစ္ဆတ္တနိယတာ။ ဝုတ္တဝိပရီတေန အတ္ထေန သမ္မာသဘာဝါတိ သမ္မတ္တာ၊ သမ္မတ္တာ စ တေ နိယတာ စ အနန္တရမေဝ ဖလဒါနေနာတိ သမ္မတ္တနိယတာ။ ဥဘယထာပိ န နိယတာတိ အနိယတာ။
֍ ဋီ ၁၆။ မဂ္ဂါရမ္မဏတ္တိကေ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတိ, ဂဝေသတိ, ကိလေသေ ဝါ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ မဂ္ဂေါ။ မဂ္ဂေါ အာရမ္မဏံ ဧတေသန္တိ မဂ္ဂါရမ္မဏာ။ အဋ္ဌင်္ဂိကောပိ မဂ္ဂေါ ပစ္စယဋ္ဌေန ဧတေသံ ဟေတူတိ မဂ္ဂဟေတုကာ။ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဝါ ဟေတူ မဂ္ဂေ ဝါ ဟေတူတိ မဂ္ဂဟေတူ။ တေ ဧတေသံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၈။) [သျ]ဟေတူတိပိ မဂ္ဂဟေတုကာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သယံ မဂ္ဂေါ စေဝ ဟေတု စ။ ဣတိ မဂ္ဂေါ ဟေတု ဧတေသန္တိပိ မဂ္ဂဟေတုကာ။ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ အဓိပတိ ဧတေသန္တိ မဂ္ဂါဓိပတိနော။
֍ ဋီ ၁၇။ ဥပ္ပန္နတ္တိကေ ဥပ္ပါဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘင်္ဂါ ဥဒ္ဓံ ပန္နာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ ဥပ္ပန္နာ။ န ဥပ္ပန္နာတိ အနုပ္ပန္နာ။ ပရိနိဋ္ဌိတကာရဏေကဒေသတ္တာ အဝဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ ဥပ္ပါဒိနော။
֍ ဋီ ၁၈။ အတီတတ္တိကေ အတ္တနော သဘာဝံ ဥပ္ပါဒါဒိက္ခဏံ ဝါ ပတွာ အတိက္ကန္တာတိ အတီတာ။ တဒုဘယမ္ပိ န အာဂတာတိ အနာဂတာ။ တံ တံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာ။
֍ ဋီ ၁၉။ အနန္တရတ္တိကေ အတီတံ အာရမ္မဏံ ဧတေသန္တိ အတီတာရမ္မဏာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၂၀။ အဇ္ဈတ္တတ္တိကေ ‘ဧဝံ ပဝတ္တမာနာ မယံ အတ္တာ’တိ ဂဟဏံ, ‘ဂမိဿာမာ’တိ ဣမိနာ ဝိယ အဓိပ္ပါယေန အတ္တာနံ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တာတိ အဇ္ဈတ္တာ။ ‘အဇ္ဈတ္တ’-သဒ္ဒေါ ပနာယံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ နိယကဇ္ဈတ္တေ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေ ဝိသယဇ္ဈတ္တေတိ စတူသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ ‘‘တေနာနန္ဒ, ဘိက္ခုနာ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတဗ္ဗံ’’ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၈), ‘‘အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၃၆၂) ဟိ အယံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ ဒိဿတိ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနံ’’ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ဓ။ သ။ ၁၆၁), ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃) နိယကဇ္ဈတ္တေ။ ‘‘ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၀၄) အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေ။ ‘‘အယံ ခေါ ပနာနန္ဒ, ဝိဟာရော တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ယဒိဒံ သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အဇ္ဈတ္တံ သုညတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၈၇) ဝိသယဇ္ဈတ္တေ၊ ဣဿရိယဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ ဖလသမာပတ္တိ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဣဿရိယဋ္ဌာနံ နာမ။ ဣဓ ပန နိယကဇ္ဈတ္တေ အဓိပ္ပေတော။ တသ္မာ အတ္တနော သန္တာနေ ပဝတ္တာ ပါဋိပုဂ္ဂလိကာ ဓမ္မာ အဇ္ဈတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတော ဗာဟိရဘူတာ ပန ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါ ဝါ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ နာမ။ တတိယပဒံ တဒုဘယဝသေန ဝုတ္တံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၉။) [သျ]֍ ဋီ ၂၁။ အနန္တရတ္တိကော တေယေဝ တိပ္ပကာရေပိ ဓမ္မေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနဝသေန ဝုတ္တော။
֍ ဋီ ၂၂။ သနိဒဿနတ္တိကေ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝသင်္ခါတေန သဟ နိဒဿနေနာတိ သနိဒဿနာ။ ပဋိဟနနဘာဝသင်္ခါတေန သဟ ပဋိဃေနာတိ သပ္ပဋိဃာ။ သနိဒဿနာ စ တေ သပ္ပဋိဃာ စာတိ သနိဒဿနသပ္ပဋိဃာ။ နတ္ထိ ဧတေသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝသင်္ခါတံ နိဒဿနန္တိ အနိဒဿနာ။ အနိဒဿနာ စ တေ ဝုတ္တနယေနေဝ သပ္ပဋိဃာ စာတိ အနိဒဿနသပ္ပဋိဃာ။ တတိယပဒံ ဥဘယပဋိက္ခေပေန ဝုတ္တံ။ အယံ တာဝ တိကမာတိကာယ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။
တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ
၁-၆။ ဒုကမာတိကာယံ ပန တိကေသု အနာဂတပဒဝဏ္ဏနံယေဝ ကရိဿာမ။ ဟေတုဂေါစ္ဆကေ တာဝ ဟေတုဓမ္မာတိ မူလဋ္ဌေန ဟေတုသင်္ခါတာ ဓမ္မာ။ ဟေတူ ဓမ္မာတိပိ ပါဌော။ န ဟေတူတိ တေသံယေဝ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ သမ္ပယောဂတော ပဝတ္တေန သဟ ဟေတုနာတိ သဟေတုကာ။ တထေဝ ပဝတ္တော နတ္ထိ ဧတေသံ ဟေတူတိ အဟေတုကာ။ ဧကုပ္ပါဒါဒိတာယ ဟေတုနာ သမ္ပယုတ္တာတိ ဟေတုသမ္ပယုတ္တာ။ ဟေတုနာ ဝိပ္ပယုတ္တာတိ ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တာ။ ဣမေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဒုကာနံ ကိဉ္စာပိ အတ္ထတော နာနတ္တံ နတ္ထိ, ဒေသနာဝိလာသေန ပန တထာ ဗုဇ္ဈန္တာနံ ဝါ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဝုတ္တာ။ တတော ပရံ ပဌမဒုကံ ဒုတိယတတိယေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ တေသံ ‘ဟေတူ န ဟေတူ’တိအာဒီနံ ပဒါနံ ဝသေန ယထာသမ္ဘဝတော အပရေပိ တယော ဒုကာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယထေဝ ‘ဟေတူ စေဝ ဓမ္မာ သဟေတုကာ စာ’တိ ဧတံ သမ္ဘဝတိ, တထာ ‘ဟေတူ စေဝ ဓမ္မာ အဟေတုကာ စာ’တိ ဣဒမ္ပိ။ ယထာ စ ‘သဟေတုကာ စေဝ ဓမ္မာ န စ ဟေတူ’တိ ဧတံ သမ္ဘဝတိ, တထာ ‘အဟေတုကာ စေဝ ဓမ္မာ န စ ဟေတူ’တိ ဣဒမ္ပိ။ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကေန သဒ္ဓိံ ယောဇနာယပိ ဧသေဝ နယော။
တတြ ယဒေတံ ‘န ဟေတူ ဓမ္မာ သဟေတုကာပိ အဟေတုကာပီ’တိ သိဒ္ဓေ, ‘န ဟေတူ ခေါ ပန ဓမ္မာ’တိ အတိရိတ္တံ ‘ခေါ ပနာ’တိ ပဒံ ဝုတ္တံ, တဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၀။) [သျ]ဝသေန အယံ အတိရေကတ္ထော သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? န ကေဝလံ ‘န ဟေတု ဓမ္မာ အထ ခေါ အညေပိ န စ သဟေတုကာပိ အဟေတုကာပိ ဣစ္စေဝ, အထ ခေါ အညထာပီတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထေဝ ဟိ ‘န ဟေတူ ဓမ္မာ သဟေတုကာပိ အဟေတုကာပိ’, ဧဝံ ‘ဟေတူ ဓမ္မာ သဟေတုကာပိ အဟေတုကာပိ’။ ယထာ စ ‘န ဟေတူ ဓမ္မာ သဟေတုကာပိ အဟေတုကာပိ’, ဧဝံ ‘န ဟေတူ ဓမ္မာ ဟေတုသမ္ပယုတ္တာပိ ဟေတုဝိပ္ပယုတ္တာပီ’တိ။
၇-၁၃။ စူဠန္တရဒုကေသု အတ္တနော နိပ္ဖါဒကေန သဟ ပစ္စယေနာတိ သပ္ပစ္စယာ။ နတ္ထိ ဧတေသံ ဥပ္ပါဒေ ဝါ ဌိတိယံ ဝါ ပစ္စယောတိ အပ္ပစ္စယာ။ ပစ္စယေဟိ သမာဂန္တွာ ကတာတိ သင်္ခတာ။ န သင်္ခတာတိ အသင်္ခတာ။ အဝိနိဗ္ဘောဂဝသေန ရူပံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ရူပိနော။ တထာဝိဓံ နတ္ထိ ဧတေသံ ရူပန္တိ အရူပိနော။ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ဝါ ရူပံ၊ တံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ရူပိနော။ န ရူပိနော အရူပိနော။ လောကိယာ ဓမ္မာတိ လောကော ဝုစ္စတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝဋ္ဋံ၊ တသ္မိံ ပရိယာပန္နဘာဝေန လောကေ နိယုတ္တာတိ လောကိယာ။ တတော ဥတ္တိဏ္ဏာတိ ဥတ္တရာ၊ လောကေ အပရိယာပန္နဘာဝေန လောကတော ဥတ္တရာတိ လောကုတ္တရာ။ ကေနစိ ဝိညေယျာတိ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု ကေနစိ ဧကေန စက္ခုဝိညာဏေန ဝါ သောတဝိညာဏေန ဝါ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။ ကေနစိ န ဝိညေယျာတိ တေနေဝ စက္ခုဝိညာဏေန ဝါ သောတဝိညာဏေန ဝါ န ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သန္တေ ဒွိန္နမ္ပိ ပဒါနံ အတ္ထနာနတ္တတော ဒုကော ဟောတိ။
၁၄-၁၉။ အာသဝဂေါစ္ဆကေ အာသဝန္တီတိ အာသဝါ။ စက္ခုတောပိ…ပေ… မနတောပိ သန္ဒန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မတော ယာဝ ဂေါတြဘုံ, ဩကာသတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂံ သဝန္တီတိ ဝါ အာသဝါ။ ဧတေ ဓမ္မေ ဧတဉ္စ ဩကာသံ အန္တောကရိတွာ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အန္တောကရဏတ္ထော ဟိ အယံ ‘အာ’ကာရော။ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန မဒိရာဒယော အာသဝါ။ အာသဝါ ဝိယာတိပိ အာသဝါ။ လောကသ္မိဉှိ စိရပါရိဝါသိကာ မဒိရာဒယော အာသဝါတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ စ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန အာသဝါ, ဧတေယေဝ ဘဝိတုမရဟန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ပုရိမာ, ဘိက္ခဝေ, ကောဋိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇာယ, ဣတော ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇာ နာဟောသီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁)။ အာယတံ ဝါ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီတိပိ အာသဝါ။ တတော အညေ နော အာသဝါ နာမ။ အတ္တာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၁။) [သျ]ပဝတ္တေဟိ သဟ အာသဝေဟီတိ သာသဝါ။ ဧဝံ ပဝတ္တမာနာ နတ္ထိ ဧတေသံ အာသဝါတိ အနာသဝါ။ သေသံ ဟေတုဂေါစ္ဆကေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ တတ္ထ ‘န ဟေတူ ခေါ ပန ဓမ္မာ သဟေတုကာပိ အဟေတုကာပီတိ အယံ ဩသာနဒုကော ပဌမဒုကဿ ဒုတိယပဒံ အာဒိမှိ ဌပေတွာ ဝုတ္တော, ဧဝံ ဣဓ ‘နော အာသဝါ ခေါ ပန ဓမ္မာ သာသဝါပိ အနာသဝါပီ’တိ န ဝုတ္တော။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တော, အထ ခေါ အယဉ္စ အညော စ ဘေဒေါ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၂၀-၂၅။ သံယောဇနဂေါစ္ဆကေ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တံ ပုဂ္ဂလံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇေန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သံယောဇနာ။ တတော အညေ နော သံယောဇနာ နာမ။ အာရမ္မဏဘာဝံ ဥပဂန္တွာ သံယောဇနသမ္ဗန္ဓနေ သံယောဇနာနံ ဟိတာတိ သံယောဇနိယာ။ သံယောဇနဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ န သံယောဇနိယာ အသံယောဇနိယာ။ သေသံ ဟေတုဂေါစ္ဆကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။
၂၆-၃၁။ ဂန္ထဂေါစ္ဆကေ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ တံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဂန္ထေန္တိ ဃဋေန္တီတိ ဂန္ထာ။ တတော အညေ နော ဂန္ထာ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂန္ထေဟိ ဂန္ထိတဗ္ဗာတိ ဂန္ထနိယာ။ သေသံ ဟေတုဂေါစ္ဆကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဣဓ, ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ ဝုတ္တာဝသေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၃၂-၃၇။ ဩဃဂေါစ္ဆကေ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ တံ ဝဋ္ဋသ္မိံယေဝ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ။ အာရမ္မဏံ ကတွာ အတိက္ကမနီယတော ဩဃေဟိ အတိက္ကမိတဗ္ဗာတိ ဩဃနိယာ။ ဩဃာနံ အာရမ္မဏဓမ္မာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၃၈-၄၃။ ယောဂဂေါစ္ဆကေ ဝဋ္ဋသ္မိံ ယောဇေန္တီတိ ယောဂါ။ ယောဂနိယာ ဩဃနိယာ ဝိယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၄၄-၄၉။ နီဝရဏဂေါစ္ဆကေ စိတ္တံ နီဝရန္တိ ပရိယောနန္ဓန္တီတိ နီဝရဏာ။ နီဝရဏိယာ သံယောဇနိယာ ဝိယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၂။) [သျ]၅၀-၅၄။ ပရာမာသဂေါစ္ဆကေ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတံ အနိစ္စာဒိအာကာရံ အတိက္ကမိတွာ ‘နိစ္စ’န္တိ အာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနာ ပရတော အာမသန္တီတိ ပရာမာသာ။ ပရာမာသေဟိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပရာမဋ္ဌတ္တာ ပရာမဋ္ဌာ။
၅၅-၆၈။ မဟန္တရဒုကေသု အာရမ္မဏံ အဂ္ဂဟေတွာ အပ္ပဝတ္တိတော သဟ အာရမ္မဏေနာတိ သာရမ္မဏာ။ နတ္ထိ ဧတေသံ အာရမ္မဏန္တိ အနာရမ္မဏာ။ စိန္တနဋ္ဌေန စိတ္တာ, ဝိစိတ္တဋ္ဌေန ဝါ စိတ္တာ။ အဝိပ္ပယောဂဝသေန စေတသိ နိယုတ္တာတိ စေတသိကာ။ နိရန္တရဘာဝူပဂမနတာယ, ဥပ္ပါဒတော ယာဝ ဘင်္ဂါ, စိတ္တေန သံသဋ္ဌာတိ စိတ္တသံသဋ္ဌာ။ ဧကတော ဝတ္တမာနာပိ နိရန္တရဘာဝံ အနုပဂမနတာယ စိတ္တေန ဝိသံသဋ္ဌာတိ စိတ္တဝိသံသဋ္ဌာ။ သမုဋ္ဌဟန္တိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ။ စိတ္တံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ။ သဟ ဘဝန္တီတိ သဟဘုနော။ စိတ္တေန သဟဘုနော စိတ္တသဟဘုနော။ အနုပရိဝတ္တန္တီတိ အနုပရိဝတ္တိနော။ ကိံ အနုပရိဝတ္တန္တိ? စိတ္တံ။ စိတ္တဿ အနုပရိဝတ္တိနော စိတ္တာနုပရိဝတ္တိနော။ စိတ္တသံသဋ္ဌာ စ တေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ စာတိ စိတ္တသံသဋ္ဌသမုဋ္ဌာနာ။ စိတ္တသံသဋ္ဌာ စ တေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ စ စိတ္တသဟဘုနော ဧဝ စာတိ စိတ္တသံသဋ္ဌသမုဋ္ဌာနသဟဘုနော။ စိတ္တသံသဋ္ဌာ စ တေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ စ စိတ္တာနုပရိဝတ္တိနော ဧဝ စာတိ စိတ္တသံသဋ္ဌသမုဋ္ဌာနာနုပရိဝတ္တိနော။ သေသာနိ သဗ္ဗပဒါနိ ဝုတ္တပဒါနံ ပဋိက္ခေပဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တံ သန္ဓာယ အဇ္ဈတ္တတ္တိကေ ဝုတ္တဝသေန အဇ္ဈတ္တာဝ အဇ္ဈတ္တိကာ။ တတော ဗဟိဘူတာတိ ဗာဟိရာ။ ဥပါဒိယန္တေဝ ဘူတာနိ, န ဘူတာနိ ဝိယ ဥပါဒိယန္တီတိ ဥပါဒါ။ န ဥပါဒိယန္တေဝါတိ နောဥပါဒါ။
၆၉-၇၄။ ဥပါဒါနဂေါစ္ဆကေ ဘုသံ အာဒိယန္တီတိ ဥပါဒါနာ၊ ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တီတိ အတ္ထော။ တတော အညေ နောဥပါဒါနာ။
၇၅-၈၂။ ကိလေသဂေါစ္ဆကေ သံကိလိဋ္ဌတ္တိကေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၈၃-၁၀၀။ ပိဋ္ဌိဒုကေသု ကာမေ အဝစရန္တီတိ ကာမာဝစရာ ရူပေ အဝစရန္တီတိ ရူပါဝစရာ။ အရူပေ အဝစရန္တီတိ အရူပါဝစရာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ပရိယာပန္နာ အန္တောဂဓာတိ ပရိယာပန္နာ။ တသ္မိံ န ပရိယာပန္နာတိ အပရိယာပန္နာ။ ဝဋ္ဋမူလံ ဆိန္ဒန္တာ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝဋ္ဋတော နိယျန္တီတိ နိယျာနိကာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၃။) [သျ]ဣမိနာ လက္ခဏေန န နိယျန္တီတိ အနိယျာနိကာ။ စုတိယာ ဝါ အတ္တနော ဝါ ပဝတ္တိယာ အနန္တရံ ဖလဒါနေ နိယတတ္တာ နိယတာ။ တထာ အနိယတတ္တာ အနိယတာ။ အညေ ဓမ္မေ ဥတ္တရန္တိ ပဇဟန္တီတိ ဥတ္တရာ။ အတ္တာနံ ဥတ္တရိတုံ သမတ္ထေဟိ သဟ ဥတ္တရေဟီတိ သဥတ္တရာ။ နတ္ထိ ဧတေသံ ဥတ္တရာတိ အနုတ္တရာ။ ရဏန္တိ ဧတေဟီတိ ရဏာ၊ ယေဟိ အဘိဘူတာ သတ္တာ နာနပ္ပကာရေန ကန္ဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ, တေသံ ရာဂါဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သမ္ပယောဂဝသေန ပဟာနေကဋ္ဌတာဝသေန စ သဟ ရဏေဟီတိ သရဏာ။ တေနာကာရေန နတ္ထိ ဧတေသံ ရဏာတိ အရဏာ။
သုတ္တန္တိကဒုကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ
၁၀၁-၁၀၈။ သုတ္တန္တိကဒုကေသု သမ္ပယောဂဝသေန ဝိဇ္ဇံ ဘဇန္တီတိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိနော၊ ဝိဇ္ဇာဘာဂေ ဝိဇ္ဇာကောဋ္ဌာသေ ဝတ္တန္တီတိပိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိနော။ တတ္ထ ဝိပဿနာဉာဏံ, မနောမယိဒ္ဓိ, ဆ အဘိညာတိ အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ။ ပုရိမေန အတ္ထေန တာဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိနော။ ပစ္ဆိမေန အတ္ထေန တာသု ယာ ကာစိ ဧကာ ဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇာ။ သေသာ ဝိဇ္ဇာဘာဂိနောတိ။ ဧဝံ ဝိဇ္ဇာပိ ဝိဇ္ဇာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိနောတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဓ ပန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာဝ အဓိပ္ပေတာ။ သမ္ပယောဂဝသေနေဝ အဝိဇ္ဇံ ဘဇန္တီတိ အဝိဇ္ဇာဘာဂိနော။ အဝိဇ္ဇာဘာဂေ အဝိဇ္ဇာကောဋ္ဌာသေ ဝတ္တန္တီတိပိ အဝိဇ္ဇာဘာဂိနော။ တတ္ထ ဒုက္ခပဋိစ္ဆာဒကံ တမော သမုဒယာဒိပဋိစ္ဆာဒကန္တိ စတဿော အဝိဇ္ဇာ။ ပုရိမနယေနေဝ တာဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ အဝိဇ္ဇာဘာဂိနော။ တာသု ယာ ကာစိ ဧကာ အဝိဇ္ဇာ အဝိဇ္ဇာ။ သေသာ အဝိဇ္ဇာဘာဂိနောတိ။ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာပိ အဝိဇ္ဇာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ အဝိဇ္ဇာဘာဂိနောတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဓ ပန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာဝ အဓိပ္ပေတာ။
ပုန အနဇ္ဈောတ္ထရဏဘာဝေန ကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသေတုံ အသမတ္ထတာယ ဝိဇ္ဇု ဥပမာ ဧတေသန္တိ ဝိဇ္ဇူပမာ။ နိဿေသံ ဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထတာယ ဝဇိရံ ဥပမာ ဧတေသန္တိ ဝဇိရူပမာ။ ဗာလေသု ဌိတတ္တာ ယတ္ထ ဌိတာ တဒုပစာရေန ဗာလာ။ ပဏ္ဍိတေသု ဌိတတ္တာ ပဏ္ဍိတာ။ ဗာလကရတ္တာ ဝါ ဗာလာ, ပဏ္ဍိတကရတ္တာ ပဏ္ဍိတာ။ ကဏှာတိ ကာဠကာ, စိတ္တဿ အပဘဿရဘာဝကရဏာ။ သုက္ကာတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၄။) [သျ]ဩဒါတာ, စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏာ။ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ ကဏှာ၊ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော သုက္ကာ။ ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ တပေန္တီတိ တပနီယာ။ န တပနီယာ အတပနီယာ။
အဓိဝစနဒုကာဒယော တယော အတ္ထတော နိန္နာနာကရဏာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝေတ္ထ နာနံ။ သိရိဝဍ္ဎကော ဓနဝဍ္ဎကောတိ အာဒယော ဟိ ဝစနမတ္တမေဝ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တာ အဓိဝစနာ နာမ။ အဓိဝစနာနံ ပထာ အဓိဝစနပထာ။ ‘‘အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ သင်္ခါရာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဧဝံ နိဒ္ဓါရေတွာ သဟေတုကံ ကတွာ ဝုစ္စမာနာ အဘိလာပါ နိရုတ္တိ နာမ။ နိရုတ္တီနံ ပထာ နိရုတ္တိပထာ။ တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပေါတိ (ဓ။ သ။ ၇) ဧဝံ တေန တေန ပကာရေန ဉာပနတော ပညတ္တိ နာမ။ ပညတ္တီနံ ပထာ ပညတ္တိပထာ။ ဧတ္ထ စ ဧကံ ဒုကံ ဝတွာပိ ဣတရေသံ ဝစနေ ပယောဇနံ ဟေတုဂေါစ္ဆကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၁၀၉-၁၁၈။ နာမရူပဒုကေ နာမကရဏဋ္ဌေန နမနဋ္ဌေန နာမနဋ္ဌေန စ နာမံ။ ရုပ္ပနဋ္ဌေန ရူပံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန နိက္ခေပကဏ္ဍေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အဝိဇ္ဇာတိ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏံ။ ဘဝတဏှာတိ ဘဝပတ္ထနာ။ ဘဝဒိဋ္ဌီတိ ဘဝေါ ဝုစ္စတိ သဿတံ၊ သဿတဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ။ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ ဝိဘဝေါ ဝုစ္စတိ ဥစ္ဆေဒံ၊ ဥစ္ဆေဒဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ။ သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတီတိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ အန္တဝါတိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ အန္တဝါဒိဋ္ဌိ။ အနန္တဝါတိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ အနန္တဝါဒိဋ္ဌိ။ ပုဗ္ဗန္တံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အပရန္တံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အဟိရိကန္တိ ယံ န ဟိရိယတိ ဟိရိယိတဗ္ဗေနာတိ (ဓ။ သ။ ၃၈၇) ဧဝံ ဝိတ္ထာရိတာ နိလ္လဇ္ဇတာ။ အနောတ္တပ္ပန္တိ ယံ န ဩတ္တပ္ပတိ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေနာတိ ဧဝံ ဝိတ္ထာရိတော အဘာယနကအာကာရော။ ဟိရိယနာ ဟိရီ, ဩတ္တပ္ပနာ ဩတ္တပ္ပံ။ ဒေါဝစဿတာဒီသု ဒုက္ခံ ဝစော ဧတသ္မိံ ဝိပ္ပဋိကူလဂါဟိမှိ ဝိပစ္စနီကသာတေ အနာဒရေ ပုဂ္ဂလေတိ ဒုဗ္ဗစော။ တဿ ကမ္မံ ဒေါဝစဿံ။ တဿ ဘာဝေါ ဒေါဝစဿတာ။ ပါပါ အဿဒ္ဓါဒယော ပုဂ္ဂလာ ဧတဿ မိတ္တာတိ ပါပမိတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ ပါပမိတ္တတာ။ သောဝစဿတာ စ ကလျာဏမိတ္တတာ စ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၅။) [သျ]၁၁၉-၁၂၃။ ‘ပဉ္စပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ အာပတ္တိယော, သတ္တပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ အာပတ္တိယော’တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၃၆) ဧဝံ ဝုတ္တာသု အာပတ္တီသု ကုသလဘာဝေါ အာပတ္တိကုသလတာ။ တာဟိ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနေ ကုသလဘာဝေါ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကုသလတာ။ သမာပတ္တီသု ကုသလဘာဝေါ သမာပတ္တိကုသလတာ။ သမာပတ္တီနံ အပ္ပနာပရိစ္ဆေဒပညာယေတံ အဓိဝစနံ။ သမာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနေ ကုသလဘာဝေါ သမာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကုသလတာ။ အဋ္ဌာရသသု ဓာတူသု ကုသလဘာဝေါ ဓာတုကုသလတာ။ တာသံယေဝ ဓာတူနံ မနသိကာရေ ကုသလဘာဝေါ မနသိကာရကုသလတာ။ စက္ခာယတနာဒီသု ကုသလဘာဝေါ အာယတနကုသလတာ။ ဒွါဒသင်္ဂေ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေ ကုသလဘာဝေါ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကုသလတာ။ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ကုသလဘာဝေါ ဌာနကုသလတာ။ ဌာနန္တိ ကာရဏံ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိဉှိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဖလံ တိဋ္ဌတိ နာမ, တသ္မာ ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌာနေ ကုသလဘာဝေါ အဋ္ဌာနကုသလတာ။
၁၂၄-၁၃၄။ ဥဇုဘာဝေါ အဇ္ဇဝေါ။ မုဒုဘာဝေါ မဒ္ဒဝေါ။ အဓိဝါသနသင်္ခါတော ခမနဘာဝေါ ခန္တိ။ သုရတဿ ဘာဝေါ သောရစ္စံ။ သမ္မောဒကမုဒုဘာဝသင်္ခါတော သခိလဘာဝေါ သာခလျံ။ ယထာ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ဆိဒ္ဒံ န ဟောတိ ဧဝံ ဓမ္မာမိသေဟိ ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော။ ဣန္ဒြိယသံဝရဘေဒသင်္ခါတော မနစ္ဆဋ္ဌေသု ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရဘာဝေါ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတာ။ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝသေန ဘောဇနေ မတ္တံ အဇာနနဘာဝေါ ဘောဇနေ အမတ္တညုတာ။ အနန္တရဒုကော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတိဝိပ္ပဝါသသင်္ခါတော မုဋ္ဌဿတိဘာဝေါ မုဋ္ဌဿစ္စံ။ အသမ္ပဇာနဘာဝေါ အသမ္ပဇညံ။ သရတီတိ သတိ။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇညံ။ အပ္ပဋိသင်္ခါနေ အကမ္ပနဋ္ဌေန ပဋိသင်္ခါနသင်္ခါတံ ဗလံ ပဋိသင်္ခါနဗလံ။ ဝီရိယသီသေန သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေန္တဿ ဥပ္ပန္နံ ဗလံ ဘာဝနာဗလံ။ ပစ္စနီကဓမ္မေ သမေတီတိ သမထော။ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိဝိဓေန အာကာရေန ပဿတီတိ ဝိပဿနာ။ သမထောဝ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗဿ သမထဿ နိမိတ္တဝသေန သမထနိမိတ္တံ။ ပဂ္ဂါဟနိမိတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ပဂ္ဂဏှာတီတိ ပဂ္ဂါဟော။ န ဝိက္ခိပတီတိ အဝိက္ခေပေါ။
၁၃၅-၁၄၂။ သီလဝိနာသိကာ အသံဝရသင်္ခါတာ သီလဿ ဝိပတ္တိ သီလဝိပတ္တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝိနာသိကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိပတ္တိ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၆။) [သျ]သောရစ္စမေဝ သီလဿ သမ္ပာဒနတော သီလပရိပူရဏတော သီလဿ သမ္ပဒါတိ သီလသမ္ပဒါ။ ဒိဋ္ဌိပါရိပူရိဘူတံ ဉာဏံ ဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပဒါတိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါ။ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ သမ္ပတ္တာ သီလသင်္ခါတာ သီလဿ ဝိသုဒ္ဓိ, သီလဝိသုဒ္ဓိ။ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပေတုံ သမတ္ထာ, ဒဿနသင်္ခါတာ, ဒိဋ္ဌိယာ ဝိသုဒ္ဓိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ခေါ ပန ယထာဒိဋ္ဌိဿ စ ပဓာနန္တိ ကမ္မဿကတညာဏာဒိသင်္ခါတာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ စေဝ ယထာဒိဋ္ဌိဿ စ အနုရူပဒိဋ္ဌိဿ ကလျာဏဒိဋ္ဌိဿ တံသမ္ပယုတ္တမေဝ ပဓာနံ။ သံဝေဂေါတိ ဇာတိအာဒီနိ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နဘယသင်္ခါတံ သံဝိဇ္ဇနံ။ သံဝေဇနိယဋ္ဌာနန္တိ သံဝေဂဇနကံ ဇာတိအာဒိကာရဏံ။ သံဝိဂ္ဂဿ စ ယောနိသောပဓာနန္တိ ဧဝံ သံဝေဂဇာတဿ ဥပါယပဓာနံ။ အသန္တုဋ္ဌိတာ စ ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ ကုသလဓမ္မပူရဏေ အသန္တုဋ္ဌိဘာဝေါ။ အပ္ပဋိဝါနိတာ စ ပဓာနသ္မိန္တိ အရဟတ္တံ အပတွာ ပဓာနသ္မိံ အနိဝတ္တနတာ အနောသက္ကနတာ။ ဝိဇာနနတော ဝိဇ္ဇာ။ ဝိမုစ္စနတော ဝိမုတ္တိ။ ခယေ ဉာဏန္တိ ကိလေသက္ခယကရေ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏံ။ အနုပ္ပါဒေ ဉာဏန္တိ ပဋိသန္ဓိဝသေန အနုပ္ပါဒဘူတေ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ အနုပ္ပါဒပရိယောသာနေ ဥပ္ပန္နေ အရိယဖလေ ဉာဏံ။ အယံ မာတိကာယ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။
ဒုကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၇။) [သျ]ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယံ
֍ ဋီ ၁။ ဣဒါနိ ယထာနိက္ခိတ္တာယ မာတိကာယ သင်္ဂဟိတေ ဓမ္မေ ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိ ဣဒံ ပဒဘာဇနီယံ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယဒေတံ ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ ပဌမံ ကာမာဝစရကုသလံ ဒဿိတံ, တဿ တာဝ နိဒ္ဒေသေ ဓမ္မဝဝတ္ထာနဝါရော သင်္ဂဟဝါရော သုညတဝါရောတိ တယော မဟာဝါရာ ဟောန္တိ။ တေသု ဓမ္မဝဝတ္ထာနဝါရော ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန ဒွိဓာ ဌိတော။ တေသု ဥဒ္ဒေသဝါရဿ ပုစ္ဆာ, သမယနိဒ္ဒေသော, ဓမ္မုဒ္ဒေသော, အပ္ပနာတိ စတ္တာရော ပရိစ္ဆေဒါ။ တေသု ‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’တိ အယံ ပုစ္ဆာ နာမ။ ‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ…ပေ… တသ္မိံ သမယေ’တိ အယံ သမယနိဒ္ဒေသော နာမ။ ‘ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’တိ အယံ ဓမ္မုဒ္ဒေသော နာမ။ ‘ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေ အညေပိ အတ္ထိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ အရူပိနော ဓမ္မာ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’တိ အယံ အပ္ပနာ နာမ။
ဧဝံ စတူဟိ ပရိစ္ဆေဒေဟိ ဌိတဿ ဥဒ္ဒေသဝါရဿ ယွာယံ ပဌမော ပုစ္ဆာပရိစ္ဆေဒေါ, တတ္ထ ‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’တိ အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ပဉ္စဝိဓာဟိ ပုစ္ဆာ – အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ, ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ, ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ, အနုမတိပုစ္ဆာ, ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ။ တာသံ ဣဒံ နာနတ္တံ –
ကတမာ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ? ပကတိယာ လက္ခဏံ အညာတံ ဟောတိ, အဒိဋ္ဌံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဝိဘာဝိတံ။ တဿ ဉာဏာယ ဒဿနာယ တုလနာယ တီရဏာယ ဝိဘူတတ္ထာယ ဝိဘာဝနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ။ အယံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ (မဟာနိ။ ၁၅၀၊ စူဠနိ။ ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂)။
ကတမာ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ? ပကတိယာ လက္ခဏံ ဉာတံ ဟောတိ, ဒိဋ္ဌံ တုလိတံ တီရိတံ ဝိဘူတံ ဝိဘာဝိတံ, သော အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ။ အယံ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ (မဟာနိ။ ၁၅၀၊ စူဠနိ။ ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂)။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၈။) [သျ]ကတမာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ? ပကတိယာ သံသယပက္ခန္ဒော ဟောတိ, ဝိမတိပက္ခန္ဒော ဒွေဠှကဇာတော – ‘ဧဝံ နု ခေါ, နနု ခေါ, ကိံ နု ခေါ, ကထံ နု ခေါ’တိ။ သော ဝိမတိစ္ဆေဒနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ။ အယံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ (မဟာနိ။ ၁၅၀၊ စူဠနိ။ ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂)။
ကတမာ အနုမတိပုစ္ဆာ? ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ အနုမတိယာ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ – ‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’တိ? ‘အနိစ္စံ, ဘန္တေ’။ ‘ယံ ပနာနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝါ တံ သုခံ ဝါ’တိ? ‘ဒုက္ခံ, ဘန္တေ’။ ‘ယံ ပနာနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ, ကလ္လံ နု တံ သမနုပဿိတုံ ဧတံ မမ, ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’တိ? ‘နောဟေတံ, ဘန္တေ’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉၊ မဟာဝ။ ၂၁)။ အယံ အနုမတိပုစ္ဆာ။
ကတမာ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ? ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ကထေတုကမျတာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, သတိပဋ္ဌာနာ။ ကတမေ စတ္တာရော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃)? အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ။
တတ္ထ ဗုဒ္ဓါနံ ပုရိမာ တိဿော ပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဗုဒ္ဓါနဉှိ တီသု အဒ္ဓါသု ကိဉ္စိ သင်္ခတံ, အဒ္ဓါဝိမုတ္တံ ဝါ အသင်္ခတံ, အဒိဋ္ဌံ အနညာတံ အဇောတိတံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဝိဘာဝိတံ နာမ နတ္ထိ။ တေန တေသံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ယံ ပန ဘဂဝတာ အတ္တနော ဉာဏေန ပဋိဝိဒ္ဓံ, တဿ အညေန သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနကိစ္စံ နတ္ထိ။ တေနဿ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ယသ္မာ ပနေသ အကထံကထီ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိဟတသံသယော, တေနဿ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ဣတရာ ဒွေ ပန ပုစ္ဆာ ဘဂဝတော အတ္ထိ။ တာသု အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတ္ထ ‘ကတမေ’တိပဒေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဓမ္မေ ပုစ္ဆတိ။ ‘ဓမ္မာ ကုသလာ’တိ ဟိ ဝစနမတ္တေန ‘ကိံ ကတာ ကိံ ဝါ ကရောန္တီ’တိ န သက္ကာ ဉာတုံ။ ‘ကတမေ’တိ ဝုတ္တေ ပန တေသံ ပုဋ္ဌဘာဝေါ ပညာယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘ကတမေတိပဒေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဓမ္မေ ပုစ္ဆတီ’တိ။ ‘ဓမ္မာ ကုသလာ’တိပဒဒွယေန ပုစ္ဆာယ ပုဋ္ဌဓမ္မေ ဒဿေတိ။ တေသံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတောဝ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ မာတိကာယံ ဝိယ ‘ကုသလာ ဓမ္မာ’တိ အဝတွာ ‘ဓမ္မာ ကုသလာ’တိ ပဒါနုက္ကမော ကတောတိ? ပဘေဒတော ဓမ္မာနံ ဒေသနံ ဒီပေတွာ ပဘေဒဝန္တဒဿနတ္ထံ။ ဣမသ္မိဉှိ အဘိဓမ္မေ ဓမ္မာဝ ဒေသေတဗ္ဗာ။ တေ စ ကုသလာဒီဟိ ပဘေဒေဟိ အနေကပ္ပဘေဒါ။ တသ္မာ ဓမ္မာယေဝ ဣဓ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၉။) [သျ]ဒေသေတဗ္ဗာ။ နာယံ ဝေါဟာရဒေသနာ။ တေ စ အနေကပ္ပဘေဒတော ဒေသေတဗ္ဗာ, န ဓမ္မမတ္တတော။ ပဘေဒတော ဟိ ဒေသနာ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာဝဟာ ဟောတီတိ ‘ကုသလာ ဓမ္မာ’တိ ဧဝံ ပဘေဒတော ဓမ္မာနံ ဒေသနံ ဒီပေတွာ, ဣဒါနိ ယေ တေန ပဘေဒေန ဒေသေတဗ္ဗာ ဓမ္မာ တေ ဒဿေတုံ, အယံ ‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’တိ ပဒါနုက္ကမော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဘေဒဝန္တေသု ဟိ ဒဿိတေသု ပဘေဒေါ ဒဿိယမာနော ယုဇ္ဇတိ သုဝိညေယျော စ ဟောတီတိ။
ဣဒါနိ ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တန္တိ။ ဧတ္ထ –
သမယေ နိဒ္ဒိသိ စိတ္တံ, စိတ္တေန သမယံ မုနိ၊
နိယမေတွာန ဒီပေတုံ, ဓမ္မေ တတ္ထ ပဘေဒတော။
‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တ’န္တိ ဟိ နိဒ္ဒိသန္တော ဘဂဝါ သမယေ စိတ္တံ နိဒ္ဒိသိ။ ကိံကာရဏာ? တေန သမယနိယမိတေန စိတ္တေန ပရိယောသာနေ ‘တသ္မိံ သမယေ’တိ ဧဝံ သမယံ နိယမေတွာန, အထ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သမယနာနတ္တေ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ တသ္မိံယေဝ သမယေ ဖဿော ဟောတိ, ဝေဒနာ ဟောတီတိ ဧဝံ တသ္မိံ စိတ္တနိယမိတေ သမယေ ဧတေ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနဝသေန ဒုရနုဗောဓပ္ပဘေဒေ ဖဿဝေဒနာဒယော ဓမ္မေ ဗောဓေတုန္တိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ‘ယသ္မိံ သမယေ’တိအာဒီသု အယမနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။ ယသ္မိန္တိ အနိယမတော ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော။ သမယေတိ အနိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌပရိဒီပနံ။ ဧတ္တာဝတာ အနိယမတော သမယော နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ။ တတ္ထ သမယသဒ္ဒေါ –
သမဝါယေ ခဏေ ကာလေ, သမူဟေ ဟေတု ဒိဋ္ဌိသု၊
ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ, ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတိ။
တထာ ဟိဿ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သွေပိ ဥပသင်္ကမေယျာမ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၇) ဧဝမာဒီသု သမဝါယော အတ္ထော။ ‘‘ဧကောဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉) ခဏော။ ‘‘ဥဏှသမယော ပရိဠာဟသမယော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၃၅၈) ကာလော။ ‘‘မဟာသမယော ပဝနသ္မိ’’န္တိအာဒီသု သမူဟော။ ‘‘သမယောပိ ခေါ တေ, ဘဒ္ဒါလိ, အပ္ပဋိဝိဒ္ဓေါ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၀။) [သျ]အဟောသိ – ဘဂဝါ ခေါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ, ဘဂဝါပိ မံ ဇာနိဿတိ ‘ဘဒ္ဒါလိ နာမ ဘိက္ခု သတ္ထုသာသနေ သိက္ခာယ အပရိပူရကာရီ’တိ။ အယမ္ပိ ခေါ တေ, ဘဒ္ဒါလိ, သမယော အပ္ပဋိဝိဒ္ဓေါ အဟောသီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၃၅) ဟေတု။ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဥဂ္ဂါဟမာနော ပရိဗ္ဗာဇကော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော သမယပ္ပဝါဒကေ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ မလ္လိကာယ အာရာမေ ပဋိဝသတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၆၀) ဒိဋ္ဌိ။
‘‘ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထော, ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကော၊
အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော, ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉) –
အာဒီသု ပဋိလာဘော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၈) ပဟာနံ။ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော သင်္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အဘိသမယဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၂။၈) ပဋိဝေဓော။ ဧဝမနေကေသု သမယေသု –
သမဝါယော ခဏော ကာလော, သမူဟော ဟေတုယေဝ စ၊
ဧတေ ပဉ္စပိ ဝိညေယျာ, သမယာ ဣဓ ဝိညုနာ။
‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလ’န္တိ ဣမသ္မိဉှိ ကုသလာဓိကာရေ တေသု နဝသု သမယေသု ဧတေ သမဝါယာဒယော ပဉ္စ သမယာ ပဏ္ဍိတေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တေသု ပစ္စယသာမဂ္ဂီ, သမဝါယော ခဏော ပန၊
ဧကောဝ နဝမော ဉေယျော, စက္ကာနိ စတုရောပိ ဝါ။
ယာ ဟိ ဧသာ သာဓာရဏဖလနိပ္ဖါဒကတ္တေန သဏ္ဌိတာ ပစ္စယာနံ သာမဂ္ဂီ, သာ ဣဓ သမဝါယောတိ ဉာတဗ္ဗာ။ ‘‘ဧကောဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၂၉) ဧဝံ ဝုတ္တော ပန နဝမောဝ ခဏော ဧကော ခဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယာနိ ဝါ ပနေတာနိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, စက္ကာနိ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိ – ဧတ္ထ ‘ပတိရူပဒေသဝါသော, သပ္ပုရိသူပနိဿယော, အတ္တသမ္မာပဏိဓိ, ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာ’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) စတ္တာရိ စက္ကာနိ ဝုတ္တာနိ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၁။) [သျ]ဧတာနိ ဝါ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဩကာသဋ္ဌေန ခဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တာနိ ဟိ ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသဘူတာနိ။
ဧဝံ သမဝါယဉ္စ ခဏဉ္စ ဉတွာ ဣတရေသု –
တံ တံ ဥပါဒါယ ပညတ္တော, ကာလော ဝေါဟာရမတ္တကော၊
ပုဉ္ဇော ဖဿာဒိဓမ္မာနံ, သမူဟောတိ ဝိဘာဝိတော။
‘စိတ္တကာလော ရူပကာလော’တိအာဒိနာ ဟိ နယေန ဓမ္မေ ဝါ, ‘အတီတော အနာဂတော’တိအာဒိနာ နယေန ဓမ္မဝုတ္တိံ ဝါ, ‘ဗီဇကာလော အင်္ကုရကာလော’တိ အာဒိနာ နယေန ဓမ္မပဋိပါဋိံ ဝါ, ‘ဥပ္ပါဒကာလော ဇရာကာလော’တိအာဒိနာ နယေန ဓမ္မလက္ခဏံ ဝါ, ‘ဝေဒိယနကာလော သဉ္ဇာနနကာလော’တိအာဒိနာ နယေန ဓမ္မကိစ္စံ ဝါ, ‘နှာနကာလော ပါနကာလော’တိအာဒိနာ နယေန သတ္တကိစ္စံ ဝါ, ‘ဂမနကာလော ဌာနကာလော’တိအာဒိနာ နယေန ဣရိယာပထံ ဝါ, ‘ပုဗ္ဗဏှော သာယနှော ဒိဝါ ရတ္တီ’တိအာဒိနာ နယေန စန္ဒိမသူရိယာဒိပရိဝတ္တနံ ဝါ, ‘အဍ္ဎမာသော မာသော’တိအာဒိနာ နယေန အဟောရတ္တာဒိသင်္ခါတံ ကာလသဉ္စယံ ဝါတိ – ဧဝံ တံ တံ ဥပါဒါယ ပညတ္တော ကာလော နာမ။ သော ပနေသ သဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပညတ္တိမတ္တကော ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော ပနေသ ဖဿဝေဒနာဒီနံ ဓမ္မာနံ ပုဉ္ဇော, သော ဣဓ သမူဟောတိ ဝိဘာဝိတော။ ဧဝံ ကာလသမူဟေပိ ဉတွာ ဣတရော ပန –
ဟေတူတိ ပစ္စယောဝေတ္ထ, တဿ ဒွါရဝသေန ဝါ၊
အနေကဘာဝေါ ဝိညေယျော, ပစ္စယာနံ ဝသေန ဝါ။
ဧတ္ထ ဟိ ပစ္စယောဝ ဟေတု နာမ, တဿ ဒွါရာနံ ဝါ ပစ္စယာနံ ဝါ ဝသေန အနေကဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? စက္ခုဒွါရာဒီသု ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ စက္ခုရူပအာလောကမနသိကာရာဒယော ပစ္စယာ, မဟာပကရဏေ စ ‘‘ဟေတုပစ္စယော အာရမ္မဏပစ္စယော’’တိအာဒိနာ နယေန စတုဝီသတိ ပစ္စယာ ဝုတ္တာ။ တေသု ဌပေတွာ ဝိပါကပစ္စယဉ္စ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယဉ္စ, သေသာ ကုသလဓမ္မာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဣဓ ဟေတူတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဧဝမဿ ဣမိနာ ဒွါရဝသေန ဝါ ပစ္စယဝသေန ဝါ အနေကဘာဝေါ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၂။) [သျ]ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတေ သမဝါယာဒယော ပဉ္စ အတ္ထာ ဣဓ သမယသဒ္ဒေန ပရိဂ္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘ကသ္မာ ပန ဧတေသု ယံကိဉ္စိ ဧကံ အပရိဂ္ဂဟေတွာ သဗ္ဗေသံ ပရိဂ္ဂဟော ကတော’တိ? ‘တေန တေန တဿ တဿ အတ္ထဝိသေသဿ ဒီပနတော။ ဧတေသု ဟိ သမဝါယသင်္ခါတော သမယော အနေကဟေတုတော ဝုတ္တိံ ဒီပေတိ။ တေန ဧကကာရဏဝါဒေါ ပဋိသေဓိတော ဟောတိ။ သမဝါယော စ နာမ သာဓာရဏဖလနိပ္ဖါဒနေ အညမညာပေက္ခော ဟောတိ။ တသ္မာ ‘ဧကော ကတ္တာ နာမ နတ္ထီ’တိ ဣမမ္ပိ အတ္ထံ ဒီပေတိ။ သဘာဝေန ဟိ ကာရဏေ သတိ ကာရဏန္တရာပေက္ခာ အယုတ္တာတိ။ ဧဝံ ဧကဿ ကဿစိ ကာရဏဿ အဘာဝဒီပနေန ‘‘သယံကတံ သုခဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ ပဋိသေဓိတံ ဟောတိ။
တတ္ထ သိယာ – ‘ယံ ဝုတ္တံ အနေကဟေတုတော ဝုတ္တိံ ဒီပေတီ’တိ, တံ န ယုတ္တံ။ ‘ကိံကာရဏာ’?‘အသာမဂ္ဂိယံ အဟေတူနံ သာမဂ္ဂိယမ္ပိ အဟေတုဘာဝါပတ္တိတော’။ ‘န ဟိ ဧကသ္မိံ အန္ဓေ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တေ အန္ဓသတံ ပဿတီ’တိ။ ‘နော န ယုတ္တံ၊ သာဓာရဏဖလနိပ္ဖါဒကတ္တေန ဟိ ဌိတဘာဝေါ သာမဂ္ဂီ၊ န အနေကေသံ သမောဓာနမတ္တံ။ န စ အန္ဓာနံ ဒဿနံ နာမ သာဓာရဏဖလံ’။ ‘ကသ္မာ’?‘အန္ဓသတေ သတိပိ တဿ အဘာဝတော။ စက္ခာဒီနံ ပန တံ သာဓာရဏဖလံ, တေသံ ဘာဝေ ဘာဝတော။ အသာမဂ္ဂိယံ အဟေတူနမ္ပိ စ သာမဂ္ဂိယံ ဟေတုဘာဝေါ သိဒ္ဓေါ။ သွာယံ အသာမဂ္ဂိယံ ဖလာဘာဝေန, သာမဂ္ဂိယဉ္စဿ ဘာဝေန, ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ခာဒီနဉှိ ဝေကလ္လေ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အဘာဝေါ, အဝေကလ္လေ စ ဘာဝေါ, ပစ္စက္ခသိဒ္ဓေါ လောကဿာ’တိ။ အယံ တာဝ သမဝါယသင်္ခါတေန သမယေန အတ္ထော ဒီပိတော။
ယော ပနေသ အဋ္ဌဟိ အက္ခဏေဟိ ပရိဝဇ္ဇိတော နဝမော ခဏော, ပတိရူပဒေသဝါသာဒိကော စ စတုစက္ကသင်္ခါတော ဩကာသဋ္ဌေန ခဏော ဝုတ္တော, သော မနုဿတ္တဗုဒ္ဓုပ္ပါဒသဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိအာဒိကံ ခဏသာမဂ္ဂိံ ဝိနာ နတ္ထိ။ မနုဿတ္တာဒီနဉ္စ ကာဏကစ္ဆပေါပမာဒီဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၂) ဒုလ္လဘဘာဝေါ။ ဣတိ ခဏဿ ဒုလ္လဘတ္တာ သုဋ္ဌုတရံ ခဏာယတ္တံ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ ဥပကာရဘူတံ ကုသလံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၃။) [သျ]ဒုလ္လဘမေဝ။ ဧဝမေတေသု ခဏသင်္ခါတော သမယော ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဒုလ္လဘဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ဒီပေန္တေန အနေန အဓိဂတခဏာနံ ခဏာယတ္တဿေဝ တဿ ကုသလဿ အနနုဋ္ဌာနေန မောဃခဏံ ကုရုမာနာနံ ပမာဒဝိဟာရော ပဋိသေဓိတော ဟောတိ။ အယံ ခဏသင်္ခါတေန သမယေန အတ္ထော ဒီပိတော။
ယော ပနေတဿ ကုသလစိတ္တဿ ပဝတ္တိကာလော နာမ ဟောတိ, သော အတိပရိတ္တော။ သာ စဿ အတိပရိတ္တတာ ‘‘ယထာ စ, ဘိက္ခဝေ, တဿ ပုရိသဿ ဇဝေါ, ယထာ စ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဇဝေါ, ယထာ စ ယာ ဒေဝတာ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပုရတော ဓာဝန္တိ တာသံ ဒေဝတာနံ ဇဝေါ, တတော သီဃတရံ အာယုသင်္ခါရာ ခီယန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၂၈) – ဣမဿ သုတ္တဿ အဋ္ဌကထာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြ ဟိ သော ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ တာဝ ပရိတ္တကော ကာလော ဝုတ္တော။ ယာဝ ပဋုပ္ပန္နံ ရူပံ တိဋ္ဌတိ တာဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇန္တိ။ ဣတိ တေသံ ကာလပရိတ္တတာယ ဥပမာပိ နတ္ထိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဥပမာပိ န သုကရာ ယာဝ လဟုပရိဝတ္တံ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)။ ဧဝမေတေသု ကာလသင်္ခါတော သမယော ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာလဿ အတိပရိတ္တတံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ဒီပေန္တေန စာနေန အတိပရိတ္တကာလတာယ, ဝိဇ္ဇုလတောဘာသေန မုတ္တာဝုဏနံ ဝိယ, ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈမိဒံ စိတ္တံ, တသ္မာ ဧတဿ ပဋိဝေဓေ မဟာဥဿာဟော စ အာဒရော စ ကတ္တဗ္ဗောတိ ဩဝါဒေါ ဒိန္နော ဟောတိ။ အယံ ကာလသင်္ခါတေန သမယေန အတ္ထော ဒီပိတော။
သမူဟသင်္ခါတော ပန သမယော အနေကေသံ သဟုပ္ပတ္တိံ ဒီပေတိ။ ဖဿာဒီနဉှိ ဓမ္မာနံ ပုဉ္ဇော သမူဟောတိ ဝုတ္တော။ တသ္မိဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ စိတ္တံ သဟ တေဟိ ဓမ္မေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အနေကေသံ သဟုပ္ပတ္တိ ဒီပိတာ။ ဧဝံ ဒီပေန္တေန စာနေန ဧကဿေဝ ဓမ္မဿ ဥပ္ပတ္တိ ပဋိသေဓိတာ ဟောတိ။ အယံ သမူဟသင်္ခါတေန သမယေန အတ္ထော ဒီပိတော။
ဟေတုသင်္ခါတော ပန သမယော ပရာယတ္တဝုတ္တိတံ ဒီပေတိ။ ‘ယသ္မိံ သမယေ’တိ ဟိ ပဒဿ ယသ္မာ ‘ယသ္မိံ ဟေတုမှိ သတိ’ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ အယမတ္ထော, တသ္မာ ‘ဟေတုမှိ သတိ’ ပဝတ္တိတော ပရာယတ္တဝုတ္တိတာ ဒီပိတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၄။) [သျ]ဧဝံ ဒီပေန္တေန စာနေန ဓမ္မာနံ သဝသဝတ္တိတာဘိမာနော ပဋိသေဓိတော ဟောတိ။ အယံ ဟေတုသင်္ခါတေန သမယေန အတ္ထော ဒီပိတော။
တတ္ထ ‘ယသ္မိံ သမယေ’တိ ကာလသင်္ခါတဿ သမယဿ ဝသေန ‘ယသ္မိံ ကာလေ’တိ အတ္ထော၊ သမူဟသင်္ခါတဿ ‘ယသ္မိံ သမူဟေ’တိ။ ခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတာနံ ‘ယသ္မိံ ခဏေ သတိ, ယာယ သာမဂ္ဂိယာ သတိ, ယမှိ ဟေတုမှိ သတိ’ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံယေဝ သတိ ‘ဖဿာဒယောပီ’တိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဓိကရဏဉှိ ကာလသင်္ခါတော သမူဟသင်္ခါတော စ သမယော။ တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနန္တိ အဓိကရဏဝသေနေတ္ထ ဘုမ္မံ။ ခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဿ စ သမယဿ ဘာဝေန တေသံ ဘာဝေါ လက္ခီယတီတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏဝသေနေတ္ထ ဘုမ္မံ။
ကာမာဝစရန္တိ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ? ဟေဋ္ဌတော အဝီစိနိရယံ ဥပရိတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိံ ပရိယန္တံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၇) နယေန ဝုတ္တေသု ကာမာဝစရဓမ္မေသု ပရိယာပန္နံ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဥဒ္ဒါနတော ဒွေ ကာမာ, ဝတ္ထုကာမော စ ကိလေသကာမော စ။ တတ္ထ ကိလေသကာမော အတ္ထတော ဆန္ဒရာဂေါဝ ဝတ္ထုကာမော တေဘူမကဝဋ္ဋံ။ ကိလေသကာမော စေတ္ထ ကာမေတီတိ ကာမော၊ ဣတရော ပန ကာမိယတီတိ ကာမော။ ယသ္မိံ ပန ပဒေသေ ဒုဝိဓောပေသော ကာမော ပဝတ္တိဝသေန အဝစရတိ, သော စတုန္နံ အပါယာနံ, မနုဿာနံ, ဆန္နဉ္စ ဒေဝလောကာနံ ဝသေန ဧကာဒသဝိဓော ပဒေသော။ ကာမော ဧတ္ထ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရော, သသတ္ထာဝစရော ဝိယ။ ယထာ ဟိ ယသ္မိံ ပဒေသေ သသတ္ထာ ပုရိသာ အဝစရန္တိ, သော ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ဒွိပဒစတုပ္ပဒေသု အဝစရန္တေသု, တေသံ အဘိလက္ခိတတ္တာ ‘သသတ္ထာဝစရော’တွေဝ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ရူပါဝစရာဒီသု တတ္ထ အဝစရန္တေသု, တေသံ အဘိလက္ခိတတ္တာ အယံ ပဒေသော ‘ကာမာဝစရော’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ သွာယံ ယထာ ရူပဘဝေါ ရူပံ, ဧဝံ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ ‘ကာမော’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမိဒံ စိတ္တံ ဣမသ္မိံ ဧကာဒသပဒေသသင်္ခါတေ ကာမေ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရံ။
ကိဉ္စာပိ ဟိ ဧတံ ရူပါရူပဘဝေသုပိ အဝစရတိ, ယထာ ပန သင်္ဂါမေ အဝစရဏတော သင်္ဂါမာဝစရောတိ လဒ္ဓနာမကော နာဂေါ နဂရေ စရန္တောပိ ‘သင်္ဂါမာဝစရော’တွေဝ ဝုစ္စတိ, ထလဇလစရာ စ ပါဏာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၅။) [သျ]အထလေ အဇလေ စ ဌိတာပိ ‘ထလစရာ ဇလစရာ’တွေဝ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝမိဒံ အညတ္ထ အဝစရန္တမ္ပိ ကာမာဝစရမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဝါ ဧတ္ထ ကာမော အဝစရတီတိပိ ကာမာဝစရံ။ ကာမဉ္စေသ ရူပါရူပါဝစရေသုပိ အဝစရတိ, ယထာ ပန ဝဒတီတိ ‘ဝစ္ဆော’, မဟိယံ သေတီတိ ‘မဟိံသော’တိ ဝုတ္တေ, န သတ္တာ ယတ္တကာ ဝဒန္တိ, မဟိယံ ဝါ သေန္တိ သဗ္ဗေသံ တံ နာမံ ဟောတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိစ ကာမဘဝသင်္ခါတေ ကာမေ ပဋိသန္ဓိံ အဝစာရေတီတိပိ ကာမာဝစရံ။
ကုသလန္တိ ကုစ္ဆိတာနံ သလနာဒီဟိ အတ္ထေဟိ ကုသလံ။ အပိစ အာရောဂျဋ္ဌေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန စ ကုသလံ။ ယထေဝ ဟိ ‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလ’န္တိ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉) ရူပကာယေ အနာတုရတာယ အဂေလညေန နိဗျာဓိတာယ အာရောဂျဋ္ဌေန ကုသလံ ဝုတ္တံ, ဧဝံ အရူပဓမ္မေပိ ကိလေသာတုရတာယ ကိလေသဂေလညဿ စ ကိလေသဗျာဓိနော အဘာဝေန အာရောဂျဋ္ဌေန ကုသလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိလေသဝဇ္ဇဿ ပန ကိလေသဒေါသဿ ကိလေသဒရထဿ စ အဘာဝါ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလံ။ ကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ ကောသလ္လတော သမ္ဘူတတ္တာ ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလံ။
‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ’ တာဝ ဧဝံ ဟောတု၊ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ ကထန္တိ။ တမ္ပိ ရုဠှီသဒ္ဒေန ကုသလမေဝ။ ယထာ ဟိ တာလပဏ္ဏေဟိ အကတွာ ကိလဉ္ဇာဒီဟိ ကတမ္ပိ တံသရိက္ခတ္တာ ရုဠှီသဒ္ဒေန တာလဝဏ္ဋန္တေွဝ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ‘ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တ’မ္ပိ ကုသလန္တေွဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိပ္ပရိယာယေန ပန ‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ’ အာရောဂျဋ္ဌေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေနာတိ တိဝိဓေနပိ ကုသလန္တိ နာမံ လဘတိ, ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ ဒုဝိဓေနေဝ။ ဣတိ ယဉ္စ ဇာတကပရိယာယေန ယဉ္စ ဗာဟိတိကသုတ္တပရိယာယေန ယဉ္စ အဘိဓမ္မပရိယာယေန ကုသလံ ကထိတံ သဗ္ဗံ တံ တီဟိပိ အတ္ထေဟိ ဣမသ္မိံ စိတ္တေ လဗ္ဘတိ။
တဒေတံ လက္ခဏာဒိဝသေန အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကလက္ခဏံ, အကုသလဝိဒ္ဓံသနရသံ, ဝေါဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနံ။ အဝဇ္ဇပဋိပက္ခတ္တာ ဝါ အနဝဇ္ဇလက္ခဏမေဝ ကုသလံ, ဝေါဒါနဘာဝရသံ, ဣဋ္ဌဝိပါကပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ယထာဝုတ္တပဒဋ္ဌာနမေဝ။ လက္ခဏာဒီသု ဟိ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ ဝါ သာမညံ ဝါ လက္ခဏံ နာမ။ ကိစ္စံ ဝါ သမ္ပတ္တိ ဝါ ရသော နာမ။ ဥပဋ္ဌာနာကာရော ဝါ ဖလံ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌာနံ နာမ။ အာသန္နကာရဏံ ပဒဋ္ဌာနံ နာမ။ ဣတိ ယတ္ထ ယတ္ထ လက္ခဏာဒီနိ ဝက္ခာမ တတ္ထ တတ္ထ ဣမိနာဝ နယေန တေသံ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၆။) [သျ]စိတ္တန္တိ အာရမ္မဏံ စိန္တေတီတိ စိတ္တံ၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ဝါ ‘စိတ္တ’န္တိ သဗ္ဗစိတ္တသာဓာရဏော ဧသ သဒ္ဒေါ, တသ္မာ ယဒေတ္ထ လောကိယကုသလာကုသလကိရိယစိတ္တံ, တံ ဇဝနဝီထိဝသေန အတ္တနော သန္တာနံ စိနောတီတိ စိတ္တံ။ ဝိပါကံ ကမ္မကိလေသေဟိ စိတန္တိ စိတ္တံ။ အပိစ သဗ္ဗမ္ပိ ယထာနုရူပတော စိတ္တတာယ စိတ္တံ။ စိတ္တကရဏတာယ စိတ္တန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ယသ္မာ အညဒေဝ သရာဂံ စိတ္တံ, အညံ သဒေါသံ, အညံ သမောဟံ၊ အညံ ကာမာဝစရံ, အညံ ရူပါဝစရာဒိဘေဒံ၊ အညံ ရူပါရမ္မဏံ, အညံ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏံ၊ ရူပါရမ္မဏေသု စာပိ အညံ နီလာရမ္မဏံ, အညံ ပီတာဒိအာရမ္မဏံ၊ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏေသုပိ ဧသေဝ နယော၊ သဗ္ဗေသုပိ စေတေသု အညံ ဟီနံ အညံ မဇ္ဈိမံ အညံ ပဏီတံ၊ ဟီနာဒီသုပိ အညံ ဆန္ဒာဓိပတေယျံ, အညံ ဝီရိယာဓိပတေယျံ အညံ စိတ္တာဓိပတေယျံ, အညံ ဝီမံသာဓိပတေယျံ, တသ္မာ အဿ ဣမေသံ သမ္ပယုတ္တဘူမိအာရမ္မဏဟီနမဇ္ဈိမပဏီတာဓိပတီနံ ဝသေန စိတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဧကမေဝ ဧဝံ စိတ္တံ န ဟောတိ, စိတ္တာနံ ပန အန္တောဂဓတ္တာ ဧတေသု ယံကိဉ္စိ ဧကမ္ပိ စိတ္တတာယ စိတ္တန္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ တာဝ စိတ္တတာယ စိတ္တံ။
ကထံ စိတ္တကရဏတာယာတိ? လောကသ္မိဉှိ စိတ္တကမ္မတော ဥတ္တရိ အညံ စိတ္တံ နာမ နတ္ထိ။ တသ္မိမ္ပိ စရဏံ နာမ စိတ္တံ အတိစိတ္တမေဝ ဟောတိ။ တံ ကရောန္တာနံ စိတ္တကာရာနံ ‘ဧဝံဝိဓာနိ ဧတ္ထ ရူပါနိ ကာတဗ္ဗာနီ’တိ စိတ္တသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တာယ စိတ္တသညာယ လေခါဂဟနရဉ္ဇနဥဇ္ဇောတနဝတ္တနာဒိနိပ္ဖါဒိကာ စိတ္တကိရိယာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတော စရဏသင်္ခါတေ စိတ္တေ အညတရံ ဝိစိတ္တရူပံ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ တတော ‘ဣမဿ ရူပဿ ဥပရိ ဣဒံ ဟောတု, ဟေဋ္ဌာ ဣဒံ, ဥဘယပဿေ ဣဒ’န္တိ စိန္တေတွာ ယထာစိန္တိတေန ကမေန သေသစိတ္တရူပနိပ္ဖါဒနံ ဟောတိ, ဧဝံ ယံကိဉ္စိ လောကေ ဝိစိတ္တံ သိပ္ပဇာတံ သဗ္ဗံ တံ စိတ္တေနေဝ ကရိယတိ, ဧဝံ ဣမာယ ကရဏဝိစိတ္တတာယ တဿ တဿ စိတ္တဿ နိပ္ဖါဒကံ စိတ္တမ္ပိ တထေဝ စိတ္တံ ဟောတိ။ ယထာစိန္တိတဿ ဝါ အနဝသေသဿ အနိပ္ဖဇ္ဇနတော တတောပိ စိတ္တမေဝ စိတ္တတရံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ဒိဋ္ဌံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, စရဏံ နာမ စိတ္တန္တိ? ‘ဧဝံ, ဘန္တေ’။ တမ္ပိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စရဏံ နာမ စိတ္တံ စိတ္တေနေဝ စိန္တိတံ။ တေနပိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စရဏေန စိတ္တေန စိတ္တံယေဝ စိတ္တတရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀)။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၇။) [သျ]တထာ ယဒေတံ ဒေဝမနုဿနိရယတိရစ္ဆာနဘေဒါသု ဂတီသု ကမ္မလိင်္ဂသညာဝေါဟာရာဒိဘေဒံ အဇ္ဈတ္တိကံ စိတ္တံ တမ္ပိ စိတ္တကတမေဝ။ ကာယကမ္မာဒိဘေဒဉှိ ဒါနသီလဝိဟိံသာသာဌေယျာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ကုသလာကုသလကမ္မံ စိတ္တနိပ္ဖါဒိတံ ကမ္မနာနတ္တံ။ ကမ္မနာနတ္တေနေဝ စ တာသု တာသု ဂတီသု ဟတ္ထပါဒကဏ္ဏဥဒရဂီဝါမုခါဒိသဏ္ဌာနဘိန္နံ လိင်္ဂနာနတ္တံ။ လိင်္ဂနာနတ္တတော ယထာဂဟိတသဏ္ဌာနဝသေန ‘အယံ ဣတ္ထီ အယံ ပုရိသော’တိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ သညာယ သညာနာနတ္တံ။ သညာနာနတ္တတော သညာနုရူပေန ‘ဣတ္ထီ’တိ ဝါ ‘ပုရိသော’တိ ဝါ ဝေါဟရန္တာနံ ဝေါဟာရနာနတ္တံ။ ဝေါဟာရနာနတ္တဝသေန ပန ယသ္မာ ‘ဣတ္ထီ ဘဝိဿာမိ ပုရိသော ဘဝိဿာမိ, ခတ္တိယော ဘဝိဿာမိ ဗြာဟ္မဏော ဘဝိဿာမီ’တိ ဧဝံ တဿ တဿ အတ္တဘာဝဿ ဇနကံ ကမ္မံ ကရီယတိ, တသ္မာ ဝေါဟာရနာနတ္တတော ကမ္မနာနတ္တံ။ တံ ပနေတံ ကမ္မနာနတ္တံ ယထာပတ္ထိတံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တံ ယသ္မာ ဂတိဝသေန နိဗ္ဗတ္တေတိ တသ္မာ ကမ္မနာနတ္တတော ဂတိနာနတ္တံ။ ကမ္မနာနတ္တေနေဝ စ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ တဿာ တဿာ ဂတိယာ အပါဒကဒွိပါဒကာဒိတာ, တဿာ တဿာ ဥပပတ္တိယာ ဥစ္စနီစာဒိတာ, တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာဒိတာ, လောကဓမ္မေသု လာဘာလာဘာဒိတာ စ ပညာယတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗမေတံ ဒေဝမနုဿနိရယတိရစ္ဆာနဘေဒါသု ဂတီသု ကမ္မလိင်္ဂသညာဝေါဟာရာဒိဘေဒံ အဇ္ဈတ္တိကံ စိတ္တံ စိတ္တေနေဝ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သွာယမတ္ထော ဣမဿ သင်္ဂီတိအနာရုဠှဿ သုတ္တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ကမ္မနာနတ္တပုထုတ္တပ္ပဘေဒဝဝတ္ထာနဝသေန လိင်္ဂနာနတ္တပုထုတ္တပ္ပဘေဒဝဝတ္ထာနံ ဘဝတိ, လိင်္ဂနာနတ္တပုထုတ္တပ္ပဘေဒဝဝတ္ထာနဝသေန သညာနာနတ္တပုထုတ္တပ္ပဘေဒဝဝတ္ထာနံ ဘဝတိ, သညာနာနတ္တပုထုတ္တပ္ပဘေဒဝဝတ္ထာနဝသေန ဝေါဟာရနာနတ္တပုထုတ္တပ္ပဘေဒဝဝတ္ထာနံ ဘဝတိ, ဝေါဟာရနာနတ္တပုထုတ္တပ္ပဘေဒဝဝတ္ထာနဝသေန ကမ္မနာနတ္တပုထုတ္တပ္ပဘေဒဝဝတ္ထာနံ ဘဝတိ။ ကမ္မနာနာကရဏံ ပဋိစ္စ သတ္တာနံ ဂတိယာ နာနာကရဏံ ပညာယတိ – အပဒါ ဒွိပဒါ စတုပ္ပဒါ ဗဟုပ္ပဒါ, ရူပိနော အရူပိနော, သညိနော အသညိနော နေဝသညီနာသညိနော။ ကမ္မနာနာကရဏံ ပဋိစ္စ သတ္တာနံ ဥပပတ္တိယာ နာနာကရဏံ ပညာယတိ – ဥစ္စနီစတာ ဟီနပဏီတတာ သုဂတဒုဂ္ဂတတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၈။) [သျ]ကမ္မနာနာကရဏံ ပဋိစ္စ သတ္တာနံ အတ္တဘာဝေ နာနာကရဏံ ပညာယတိ – သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏတာ သုဇာတဒုဇ္ဇာတတာ သုသဏ္ဌိတဒုဿဏ္ဌိတတာ။ ကမ္မနာနာကရဏံ ပဋိစ္စ သတ္တာနံ လောကဓမ္မေ နာနာကရဏံ ပညာယတိ – လာဘာလာဘေ ယသာယသေ နိန္ဒာပသံသာယံ သုခဒုက္ခေ’’တိ။
အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –
ကမ္မတော လိင်္ဂတော စေဝ, လိင်္ဂသညာ ပဝတ္တရေ၊
သညာတော ဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ, ဣတ္ထာယံ ပုရိသောတိ ဝါ။
‘‘ကမ္မုနာ ဝတ္တတေ လောကော, ကမ္မုနာ ဝတ္တတေ ပဇာ၊
ကမ္မနိဗန္ဓနာ သတ္တာ, ရထဿာဏီဝ ယာယတော’’။ (မ။ နိ။ ၂။၄၆၀၊ သု။ နိ။ ၆၅၉)၊
ကမ္မေန ကိတ္တိံ လဘတေ ပသံသံ,
ကမ္မေန ဇာနိဉ္စ ဝဓဉ္စ ဗန္ဓံ၊
ကသ္မာ ဝဒေ နတ္ထိ ကမ္မန္တိ လောကေ။ (ကထာ။ ၇၈၅)၊
‘‘ကမ္မဿကာ မာဏဝ သတ္တာ ကမ္မဒါယာဒါ ကမ္မယောနီ ကမ္မဗန္ဓူ ကမ္မပဋိသရဏာ၊ ကမ္မံ သတ္တေ ဝိဘဇတိ ယဒိဒံ ဟီနပ္ပဏီတတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉)။
ဧဝံ ဣမာယ ကရဏစိတ္တတာယပိ စိတ္တဿ စိတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗာနိပိ ဟိ ဧတာနိ ဝိစိတြာနိ စိတ္တေနေဝ ကတာနိ။ အလဒ္ဓေါကာသဿ ပန စိတ္တဿ ယံ ဝါ ပန အဝသေသပစ္စယဝိကလံ တဿ ဧကစ္စစိတ္တကရဏာဘာဝတော ယဒေတံ စိတ္တေန ကတံ အဇ္ဈတ္တိကံ စိတ္တံ ဝုတ္တံ, တတောပိ စိတ္တမေဝ စိတ္တတရံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကနိကာယမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ စိတ္တံ ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, တိရစ္ဆာနဂတာ ပါဏာ… တေဟိပိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တိရစ္ဆာနဂတေဟိ ပါဏေဟိ စိတ္တံယေဝ စိတ္တတရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀)။
ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဝတ္တမာနဘူတာပဂတောကာသကတဘူမိလဒ္ဓဝသေန ဥပ္ပန္နံ နာမ အနေကပ္ပဘေဒံ။ တတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂသမင်္ဂီသင်္ခါတံ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နံ နာမ။ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝိတွာ နိရုဒ္ဓံ, အနုဘူတာပဂတသင်္ခါတံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၉။) [သျ]ကုသလာကုသလံ, ဥပ္ပါဒါဒိတ္တယံ အနုပ္ပတွာ နိရုဒ္ဓံ, ဘူတာပဂတသင်္ခါတံ, သေသသင်္ခတဉ္စ ဘူတာပဂတုပ္ပန္နံ နာမ။ ‘‘ယာနိဿ တာနိ ပုဗ္ဗေ ကတာနိ ကမ္မာနီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈) ဧဝမာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ကမ္မံ အတီတမ္ပိ သမာနံ, အညံ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿောကာသံ ကတွာ ဌိတတ္တာ, တထာ ကတောကာသဉ္စ ဝိပါကံ အနုပ္ပန္နမ္ပိ သမာနံ ဧဝံ ကတေ ဩကာသေ ဧကန္တေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဩကာသကတုပ္ပန္နံ နာမ။ တာသု တာသု ဘူမီသု အသမူဟတံ အကုသလံ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမ။ ဧတ္ထ စ ဘူမိယာ ဘူမိလဒ္ဓဿ စ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘူမီတိ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ တေဘူမကာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ တေသု ခန္ဓေသု ဥပ္ပတ္တာရဟံ ကိလေသဇာတံ။ တေန ဟေသာ ဘူမိ လဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမေတေသု စတူသု ဥပ္ပန္နေသု ဣဓ ‘ဝတ္တမာနုပ္ပန္နံ’ အဓိပ္ပေတံ။
တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ပုဗ္ဗန္တတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပါဒါဒိအဘိမုခံ ပန္နန္တိ ဥပ္ပန္နံ။ ‘ဥပ္ပန္န’-သဒ္ဒေါ ပနေသ အတီတေ ပဋိလဒ္ဓေ သမုဋ္ဌိတေ အဝိက္ခမ္ဘိတေ အသမုစ္ဆိန္နေ ခဏတ္တယဂတေတိ အနေကေသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘တေန ခေါ ပန, ဘိက္ခဝေ, သမယေန ကကုသန္ဓော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၃) ဧတ္ထ အတီတေ အာဂတော။ ‘‘အာယသ္မတော အာနန္ဒဿ အတိရေကစီဝရံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၆၁) ဧတ္ထ ပဋိလဒ္ဓေ။ ‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ဥပ္ပန္နံ မဟာမေဃံ တမေနံ မဟာဝါတော အန္တရာယေဝ အန္တရဓာပေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၅၇) ဧတ္ထ သမုဋ္ဌိတေ။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဂမိယစိတ္တံ ဒုပ္ပဋိဝိနောဒနီယံ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၀၊ ပရိ။ ၃၂၅)၊ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ ဌာနသော အန္တရဓာပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၆၅) ဧတ္ထ အဝိက္ခမ္ဘိတေ။ ‘‘အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တော ဗဟုလီကရောန္တော ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ ဌာနသော အန္တရာယေဝ အန္တရဓာပေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၅၆-၁၅၇) ဧတ္ထ အသမုစ္ဆိန္နေ။ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဥပ္ပန္နန္တိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၂။စိတ္တယမက။၈၁) ဧတ္ထ ခဏတ္တယဂတေ။ သွာယမိဓာပိ ခဏတ္တယဂတေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ‘ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’တိ ဧတ္ထ ခဏတ္တယဂတံ ဟောတိ, ဝတ္တမာနံ ဟောတိ, ပစ္စုပ္ပန္နံ ဟောတီတိ။ အယံ သင်္ခေပတ္ထော။
စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ စေတံ ဒေသနာသီသမေဝ။ န ပန စိတ္တံ ဧကကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ယထာ ရာဇာ အာဂတောတိ ဝုတ္တေ န ပရိသံ ပဟာယ ဧကကောဝ အာဂတော, ရာဇပရိသာယ ပန သဒ္ဓိံယေဝ အာဂတောတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၀။) [သျ]ပညာယတိ, ဧဝမိဒမ္ပိ ပရောပဏ္ဏာသကုသလဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဥပ္ပန္နန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန ပန ‘‘စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။
လောကိယဓမ္မဉှိ ပတွာ စိတ္တံ ဇေဋ္ဌကံ စိတ္တံ ဓုရံ စိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဟောတိ။ လောကုတ္တရဓမ္မံ ပတွာ ပညာ ဇေဋ္ဌိကာ ပညာ ဓုရာ ပညာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ တေနေဝ ဘဂဝါ ဝိနယပရိယာယံ ပတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ‘ကိံဖဿောသိ, ကိံဝေဒနောသိ, ကိံသညောသိ, ကိံစေတနောသီ’တိ အပုစ္ဆိတွာ ‘‘ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူ’’တိ စိတ္တမေဝ ဓုရံ ကတွာ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘အထေယျစိတ္တော အဟံ ဘဂဝါ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘အနာပတ္တိ အထေယျဖဿဿာ’တိအာဒီနိ အဝတွာ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု အထေယျစိတ္တဿာ’’တိ ဝဒတိ။
န ကေဝလဉ္စ ဝိနယပရိယာယံ, အညမ္ပိ လောကိယဒေသနံ ဒေသေန္တော စိတ္တမေဝ ဓုရံ ကတွာ ဒေသေတိ။ ယထာဟ – ‘‘ယေ ကေစိ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ အကုသလာ အကုသလဘာဂိယာ အကုသလပက္ခိကာ သဗ္ဗေတေ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ မနော တေသံ ဓမ္မာနံ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ’’ (အ။ နိ။ ၁။၅၆)။
‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ, မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊
မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန, ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊
တတော နံ ဒုက္ခမနွေတိ, စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒံ။
‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ, မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊
မနသာ စေ ပသန္နေန, ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊
တတော နံ သုခမနွေတိ, ဆာယာဝ အနပါယိနီ’’။ (ဓ။ ပ။ ၁,၂)၊
‘‘စိတ္တေန နီယတိ လောကော, စိတ္တေန ပရိကဿတိ၊
စိတ္တဿ ဧကဓမ္မဿ, သဗ္ဗေဝ ဝသမနွဂူ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂)၊
‘‘စိတ္တသံကိလေသာ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တိ’’ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀)၊
‘‘ပဘဿရမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တံ, တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ’’ (အ။ နိ။ ၁။၄၉)၊
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၁။) [သျ]‘‘စိတ္တေ, ဂဟပတိ, အရက္ခိတေ ကာယကမ္မမ္ပိ အရက္ခိတံ ဟောတိ, ဝစီကမ္မမ္ပိ အရက္ခိတံ ဟောတိ, မနောကမ္မမ္ပိ အရက္ခိတံ ဟောတိ၊ စိတ္တေ, ဂဟပတိ, ရက္ခိတေ…ပေ… စိတ္တေ, ဂဟပတိ, ဗျာပန္နေ…ပေ… စိတ္တေ, ဂဟပတိ, အဗျာပန္နေ…ပေ… စိတ္တေ, ဂဟပတိ, အဝဿုတေ…ပေ… စိတ္တေ, ဂဟပတိ, အနဝဿုတေ ကာယကမ္မမ္ပိ အနဝဿုတံ ဟောတိ, ဝစီကမ္မမ္ပိ အနဝဿုတံ ဟောတိ, မနောကမ္မမ္ပိ အနဝဿုတံ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၁၀)။
ဧဝံ လောကိယဓမ္မံ ပတွာ စိတ္တံ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ, စိတ္တံ ဓုရံ ဟောတိ, စိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမေသု ပန သုတ္တေသု ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ အဂ္ဂဟေတွာ သုတ္တာနုရက္ခဏတ္ထာယ သဗ္ဗာနိပိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
လောကုတ္တရဓမ္မံ ပုစ္ဆန္တော ပန ‘ကတရဖဿံ အဓိဂတောသိ, ကတရဝေဒနံ ကတရသညံ ကတရစေတနံ ကတရစိတ္တ’န္တိ အပုစ္ဆိတွာ, ‘ကတရပညံ တွံ ဘိက္ခု အဓိဂတော’သိ, ‘ကိံ ပဌမံ မဂ္ဂပညံ, ဥဒါဟု ဒုတိယံ…ပေ… တတိယံ…ပေ… စတုတ္ထံ မဂ္ဂပညံ အဓိဂတော’တိ ပညံ ဇေဋ္ဌိကံ ပညံ ဓုရံ ကတွာ ပုစ္ဆတိ။ ပညုတ္တရာ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ န ပရိဟာယန္တိ။ ပညာ ပန ကိမတ္ထိယာ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၁)? ‘‘ပညဝတော, ဘိက္ခဝေ, အရိယသာဝကဿ တဒနွယာ သဒ္ဓါ သဏ္ဌာတိ, တဒနွယံ ဝီရိယံ သဏ္ဌာတိ, တဒနွယာ သတိ သဏ္ဌာတိ, တဒနွယော သမာဓိ သဏ္ဌာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၅) ဧဝမာဒီနိ ပနေတ္ထ သုတ္တာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဣတိ လောကုတ္တရဓမ္မံ ပတွာ ပညာ ဇေဋ္ဌိကာ ဟောတိ ပညာ ဓုရာ ပညာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ပန လောကိယဒေသနာ။ တသ္မာ စိတ္တံ ဓုရံ ကတွာ ဒေသေန္တော ‘‘စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။
သောမနဿသဟဂတန္တိ သာတမဓုရဝေဒယိတသင်္ခါတေန သောမနဿေန သဟ ဧကုပ္ပါဒါဒိဘာဝံ ဂတံ။ အယံ ပန ‘သဟဂတ’-သဒ္ဒေါ တဗ္ဘာဝေ ဝေါကိဏ္ဏေ နိဿယေ အာရမ္မဏေ သံသဋ္ဌေတိ ဣမေသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘ယာယံ တဏှာ ပေါနောဗ္ဘဝိကာ နန္ဒိရာဂသဟဂတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၃) တဗ္ဘာဝေ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ နန္ဒိရာဂဘူတာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာ, ဘိက္ခဝေ, ဝီမံသာ ကောသဇ္ဇသဟဂတာ ကောသဇ္ဇသမ္ပယုတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၈၃၂) ဝေါကိဏ္ဏေ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ကောသဇ္ဇေန ဝေါကိဏ္ဏာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ‘‘အဋ္ဌိက
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၂။) [သျ]သညာသဟဂတံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၈) နိဿယေ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အဋ္ဌိကသညံ နိဿာယ အဋ္ဌိကသညံ ဘာဝေတွာ ပဋိလဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ‘‘လာဘီ ဟောတိ ရူပသဟဂတာနံ ဝါ သမာပတ္တီနံ အရူပသဟဂတာနံ ဝါ’’တိ (ပု။ ပ။ ၃-၅) အာရမ္မဏေ၊ ဝေဒိတဗ္ဗော ရူပါရူပါရမ္မဏာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒံ သုခံ ဣမာယ ပီတိယာ သဟဂတံ ဟောတိ သဟဇာတံ သံသဋ္ဌံ သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၇၈) သံသဋ္ဌေ။ ဣမသ္မိမ္ပိ ပဒေ အယမေဝတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ သောမနဿသံသဋ္ဌဉှိ ဣဓ သောမနဿသဟဂတန္တိ ဝုတ္တံ။
‘သံသဋ္ဌ’-သဒ္ဒေါပိ စေသ သဒိသေ အဝဿုတေ မိတ္တသန္ထဝေ သဟဇာတေတိ ဗဟူသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ကိသေ ထူလေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ သံသဋ္ဌာ ယောဇိတာ ဟယာ’’တိ (ဇာ။ ၂။၂၂။၇၀) ဧတ္ထ သဒိသေ အာဂတော။ ‘‘သံသဋ္ဌာဝ တုမှေ အယျေ ဝိဟရထာ’’တိ (ပါစိ။ ၇၂၇) အဝဿုတေ။ ‘‘ဂိဟိ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၃) မိတ္တသန္ထဝေ။ ‘‘ဣဒံ သုခံ ဣမာယ ပီတိယာ သဟဂတံ ဟောတိ သဟဇာတံ သံသဋ္ဌံ သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ သဟဇာတေ။ ဣဓာပိ သဟဇာတေ အဓိပ္ပေတော။ တတ္ထ ‘သဟဂတံ’ အသဟဇာတံ အသံသဋ္ဌံ အသမ္ပယုတ္တံ နာမ နတ္ထိ။ သဟဇာတံ ပန သံသဋ္ဌံ သမ္ပယုတ္တံ ဟောတိပိ, န ဟောတိပိ။ ရူပါရူပဓမ္မေသု ဟိ ဧကတော ဇာတေသု ရူပံ အရူပေန သဟဇာတံ ဟောတိ, န သံသဋ္ဌံ, န သမ္ပယုတ္တံ၊ တထာ အရူပံ ရူပေန၊ ရူပဉ္စ ရူပေန၊ အရူပံ ပန အရူပေန သဒ္ဓိံ နိယမတောဝ သဟဂတံ သဟဇာတံ သံသဋ္ဌံ သမ္ပယုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘သောမနဿသဟဂတ’န္တိ။
ဉာဏသမ္ပယုတ္တန္တိ ဉာဏေန သမ္ပယုတ္တံ, သမံ ဧကုပ္ပါဒါဒိပ္ပကာရေဟိ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ တံ မာတိကာဝဏ္ဏနာယ ဝေဒနာတ္တိကေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တသ္မာ ဧကုပ္ပါဒါ ဧကနိရောဓာ ဧကဝတ္ထုကာ ဧကာရမ္မဏာတိ ဣမိနာ လက္ခဏေနေတံ သမ္ပယုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော စေသ။ အရူပေ ပန ဝိနာပိ ဧကဝတ္ထုကဘာဝံ သမ္ပယောဂေါ လဗ္ဘတိ။
ဧတ္တာဝတာ ကိံ ကထိတံ? ကာမာဝစရကုသလေသု သောမနဿသဟဂတံ တိဟေတုကံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ အသင်္ခါရိကံ မဟာစိတ္တံ ကထိတံ။ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’’တိ ဟိ အနိယမိတပုစ္ဆာယ စတုဘူမကကုသလံ ဂဟိတံ။ ‘ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’တိ ဝစနေန ပန တေဘူမကံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၃။) [သျ]ကုသလံ ပရိစ္စဇိတွာ, အဋ္ဌဝိဓံ ကာမာဝစရကုသလမေဝ ဂဟိတံ။ ‘သောမနဿသဟဂတ’န္တိ ဝစနေန တတော စတုဗ္ဗိဓံ ဥပေက္ခာသဟဂတံ ပရိစ္စဇိတွာ စတုဗ္ဗိဓံ သောမနဿသဟဂတမေဝ ဂဟိတံ။ ‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တ’န္တိ ဝစနေန တတော ဒုဝိဓံ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ ပရိစ္စဇိတွာ ဒွေ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနေဝ ဂဟိတာနိ။ အသင်္ခါရိကဘာဝေါ ပန အနာဘဋ္ဌတာယေဝ န ဂဟိတော။ ကိဉ္စာပိ န ဂဟိတော, ပရတော ပန ‘သသင်္ခါရေနာ’တိ ဝစနတော ဣဓ ‘အသင်္ခါရေနာ’တိ အဝုတ္တေပိ အသင်္ခါရိကဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟိ အာဒိတောဝ ဣဒံ မဟာစိတ္တံ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ နိယမေတွာဝ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘီတိ ဧဝမေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ တမေဝ စိတ္တံ အာရမ္မဏတော ဒဿေတုံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါတိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါ ဟိ အရူပဓမ္မံ ဒဿေန္တော ဝတ္ထုနာ ဝါ ဒဿေတိ, အာရမ္မဏေန ဝါ, ဝတ္ထာရမ္မဏေဟိ ဝါ, သရသဘာဝေန ဝါ။ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿော…ပေ… မနောသမ္ဖဿော၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ၊ စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏ’’န္တိအာဒီသု ဟိ ဝတ္ထုနာ အရူပဓမ္မာ ဒဿိတာ။ ‘‘ရူပသညာ…ပေ… ဓမ္မသညာ, ရူပသဉ္စေတနာ…ပေ… ဓမ္မသဉ္စေတနာ’’တိအာဒီသု အာရမ္မဏေန။ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ, တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော…ပေ… မနဉ္စ ပဋိစ္စ ဓမ္မေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဝိညာဏံ, တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၆၀) ဝတ္ထာရမ္မဏေဟိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ, ဘိက္ခဝေ, သင်္ခါရာ, သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁) သရသဘာဝေန အရူပဓမ္မာ ဒဿိတာ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ အာရမ္မဏေန ဒဿေန္တော ‘ရူပါရမ္မဏံ’ ဝါတိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ စတုသမုဋ္ဌာနံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပမေဝ ရူပါရမ္မဏံ။ ဒွိသမုဋ္ဌာနော အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နော သဒ္ဒေါဝ သဒ္ဒါရမ္မဏံ။ စတုသမုဋ္ဌာနော အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နော ဂန္ဓောဝ ဂန္ဓာရမ္မဏံ။ စတုသမုဋ္ဌာနော အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နော ရသောဝ ရသာရမ္မဏံ။ စတုသမုဋ္ဌာနံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗမေဝ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ။ ဧကသမုဋ္ဌာနာ ဒွိသမုဋ္ဌာနာ တိသမုဋ္ဌာနာ စတုသမုဋ္ဌာနာ နကုတောစိသမုဋ္ဌာနာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာ စိတ္တစေတသိကာ, တထာ နဝတ္တဗ္ဗာ စ, ဝုတ္တာဝသေသာ စိတ္တဂေါစရသင်္ခါတာ ဓမ္မာယေဝ ဓမ္မာရမ္မဏံ။ ယေ ပန အနာပါထဂတာ ရူပါဒယောပိ ဓမ္မာရမ္မဏမိစ္စေဝ ဝဒန္တိ တေ ဣမိနာ သုတ္တေန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၄။) [သျ]‘‘ဣမေသံ ခေါ, အာဝုသော, ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ နာနာဝိသယာနံ နာနာဂေါစရာနံ န အညမညဿ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောန္တာနံ မနော ပဋိသရဏံ မနော နေသံ ဂေါစရဝိသယံ ပစ္စနုဘောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၅)။
ဧတေသဉှိ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ ဂေါစရဝိသယော နာမ။ တာနိ မနေန ပစ္စနုဘဝိယမာနာနိပိ ရူပါရမ္မဏာဒီနိယေဝါတိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဒီနဉ္စ ရူပါဒိအာရမ္မဏတ္တာပိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါယေဝ ဟောတိ။ အနာပါထဂတာနေဝ ဟိ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုအာဒီနံ အာရမ္မဏာနိ, န စ တာနိ ဓမ္မာရမ္မဏာနိ ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ဧကေကံ အာရမ္မဏံ ဒွီသု ဒွီသု ဒွါရေသု အာပါထမာဂစ္ဆတိ။ ရူပါရမ္မဏဉှိ စက္ခုပသာဒံ ဃဋ္ဋေတွာ တင်္ခဏညေဝ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ၊ ဘဝင်္ဂစလနဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာ ဟိ သကုဏော အာကာသေနာဂန္တွာ ရုက္ခဂ္ဂေ နိလီယမာနောဝ ရုက္ခသာခဉ္စ ဃဋ္ဋေတိ, ဆာယာ စဿ ပထဝိယံ ပဋိဟညတိ သာခါဃဋ္ဋနဆာယာဖရဏာနိ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေယေဝ ဘဝန္တိ, ဧဝံ ပစ္စုပ္ပန္နရူပါဒီနံ စက္ခုပသာဒါဒိဃဋ္ဋနဉ္စ ဘဝင်္ဂစလနသမတ္ထတာယ မနောဒွါရေ အာပါထဂမနဉ္စ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေယေဝ ဟောတိ။ တတော ဘဝင်္ဂံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ စက္ခုဒွါရာဒီသု ဥပ္ပန္နာနံ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနပရိယောသာနာနံ အနန္တရာ တေသံ အာရမ္မဏာနံ အညတရသ္မိံ ဣဒံ မဟာစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
သုဒ္ဓမနောဒွါရေ ပန ပသာဒဃဋ္ဋနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ပကတိယာ ဒိဋ္ဌသုတဃာယိတသာယိတဖုဋ္ဌဝသေနေဝ ဧတာနိ အာရမ္မဏာနိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ။ ကထံ? ဣဓေကစ္စော ကတသုဓာကမ္မံ ဟရိတာလမနောသိလာဒိဝဏ္ဏဝိစိတ္တံ ပဂ္ဂဟိတနာနပ္ပကာရဓဇပဋာကံ မာလာဒါမဝိနဒ္ဓံ ဒီပမာလာပရိက္ခိတ္တံ အတိမနောရမာယ သိရိယာ ဝိရောစမာနံ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ မဟာစေတိယံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ သောဠသသု ပါဒပိဋ္ဌိကာသု ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဥလ္လောကေန္တော ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ ဂဟေတွာ တိဋ္ဌတိ။ တဿ ဧဝံ စေတိယံ ပဿိတွာ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရဘာဂေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂတဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၅။) [သျ]ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု နိသိန္နဿ အာဝဇ္ဇမာနဿ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ မဟာစေတိယံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထမာဂတသဒိသမေဝ ဟောတိ, ပဒက္ခိဏံ ကတွာ စေတိယဝန္ဒနကာလော ဝိယ ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ ဒိဋ္ဌဝသေန ရူပါရမ္မဏံ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။
မဓုရေန ပန သရေန ဓမ္မကထိကဿ ဝါ ဓမ္မံ ကထေန္တဿ, သရဘာဏကဿ ဝါ သရေန ဘဏန္တဿ သဒ္ဒံ သုတွာ အပရဘာဂေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသီဒိတွာ အာဝဇ္ဇမာနဿ ဓမ္မကထာ ဝါ သရဘညံ ဝါ သောတဒွါရေ အာပါထမာဂတံ ဝိယ ဟောတိ, သာဓုကာရံ ဒတွာ သုဏနကာလော ဝိယ ဟောတိ။ ဧဝံ သုတဝသေန သဒ္ဒါရမ္မဏံ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။
သုဂန္ဓံ ပန ဂန္ဓံ ဝါ မာလံ ဝါ လဘိတွာ အာသနေ ဝါ စေတိယေ ဝါ ဂန္ဓာရမ္မဏေန စိတ္တေန ပူဇံ ကတွာ အပရဘာဂေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသီဒိတွာ အာဝဇ္ဇမာနဿ တံ ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဃာနဒွါရေ အာပါထမာဂတံ ဝိယ ဟောတိ, ပူဇာကရဏကာလော ဝိယ ဟောတိ။ ဧဝံ ဃာယိတဝသေန ဂန္ဓာရမ္မဏံ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။
ပဏီတံ ပန ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ သဗြဟ္မစာရီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝိဘဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အပရဘာဂေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကုဒြူသကာဒိဘောဇနံ လဘိတွာ ‘အသုကကာလေ ပဏီတံ ဘောဇနံ သဗြဟ္မစာရီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝိဘဇိတွာ ပရိဘုတ္တ’န္တိ အာဝဇ္ဇမာနဿ တံ ရသာရမ္မဏံ ဇိဝှါဒွါရေ အာပါထမာဂတံ ဝိယ ဟောတိ, ပရိဘုဉ္ဇနကာလော ဝိယ ဟောတိ။ ဧဝံ သာယိတဝသေန ရသာရမ္မဏံ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။
မုဒုကံ ပန သုခသမ္ဖဿံ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ အတ္ထရဏပါပုရဏံ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အပရဘာဂေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒုက္ခသေယျံ ကပ္ပေတွာ ‘အသုကကာလေ မေ မုဒုကံ မဉ္စပီဌံ အတ္ထရဏပါဝုရဏံ ပရိဘုတ္တ’န္တိ အာဝဇ္ဇမာနဿ တံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ကာယဒွါရေ အာပါထမာဂတံ ဝိယ ဟောတိ။ သုခသမ္ဖဿံ ဝေဒယိတကာလော ဝိယ ဟောတိ။ ဧဝံ ဖုဋ္ဌဝသေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ သုဒ္ဓမနောဒွါရေ ပသာဒဃဋ္ဋနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ပကတိယာ ဒိဋ္ဌသုတဃာယိတသာယိတဖုဋ္ဌဝသေနေဝ ဧတာနိ အာရမ္မဏာနိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၆။) [သျ]ဣဒါနိ ပကတိယာ ဒိဋ္ဌာဒီနံ ဝသေန အာပါထဂမနေ အယမပရောပိ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌံ သုတံ ဥဘယသမ္ဗန္ဓန္တိ ဣမေ တာဝ ဒိဋ္ဌာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ‘ဒိဋ္ဌံ’ နာမ ပဉ္စဒွါရဝသေန ဂဟိတပုဗ္ဗံ။ ‘သုတ’န္တိ ပစ္စက္ခတော အဒိသွာ အနုဿဝဝသေန ဂဟိတာ ရူပါဒယောဝ။ တေဟိ ဒွီဟိပိ သမ္ဗန္ဓံ ‘ဥဘယသမ္ဗန္ဓံ’ နာမ။ ဣတိ ဣမေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌာဒီနံ ဝသေန ဧတာနိ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဝသေန တာဝ အာပါထဂမနံ ဟေဋ္ဌာ ပဉ္စဟိ နယေဟိ ဝုတ္တမေဝ။
ဧကစ္စော ပန သုဏာတိ – ‘ဘဂဝတော ပုညာတိသယနိဗ္ဗတ္တံ ဧဝရူပံ နာမ ရူပံ, အတိမဓုရော သဒ္ဒေါ, ကိသ္မိဉ္စိ ပဒေသေ ကေသဉ္စိ ပုပ္ဖါနံ အတိမနုညော ဂန္ဓော, ကေသဉ္စိ ဖလာနံ အတိမဓုရော ရသော, ကေသဉ္စိ ပါဝုရဏာဒီနံ အတိသုခေါ သမ္ဖဿော’တိ။ တဿ, စက္ခုပသာဒါဒိဃဋ္ဋနံ ဝိနာ, သုတမတ္တာနေဝ တာနိ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ။ အထဿ တံ စိတ္တံ တသ္မိံ ရူပေ ဝါ သဒ္ဒေ ဝါ ပသာဒဝသေန ဂန္ဓာဒီသု အရိယာနံ ဒါတုကာမတာဝသေန အညေဟိ ဒိန္နေသု အနုမောဒနာဝသေန ဝါ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ သုတဝသေန ဧတာနိ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ။
အပရေန ပန ယထာဝုတ္တာနိ ရူပါဒီနိ ဒိဋ္ဌာနိ ဝါ သုတာနိ ဝါ ဟောန္တိ။ တဿ ‘ဤဒိသံ ရူပံ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဗုဒ္ဓဿာပိ ဘဝိဿတီ’တိအာဒိနာ နယေန စက္ခုပသာဒါဒိဃဋ္ဋနံ ဝိနာ ဒိဋ္ဌသုတသမ္ဗန္ဓေနေဝ တာနိ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ။ အထဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ တေသု အညတရာရမ္မဏံ ဣဒံ မဟာစိတ္တံ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ ဥဘယသမ္ဗန္ဓဝသေန ဧတာနိ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ။
ဣဒမ္ပိ စ မုခမတ္တမေဝ။ သဒ္ဓါရုစိအာကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိအာဒီနံ ပန ဝသေန ဝိတ္ထာရတော ဧတေသံ မနောဒွါရေ အာပါထဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗမေဝ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တာနိ ဘူတာနိပိ ဟောန္တိ အဘူတာနိပိ, တသ္မာ အယံ နယော အဋ္ဌကထာယံ န ဂဟိတော။ ဧဝံ ဧကေကာရမ္မဏံ ဇဝနံ ဒွီသု ဒွီသု ဒွါရေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပါရမ္မဏဉှိ ဇဝနံ စက္ခုဒွါရေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဒွါရေပိ။ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏေသုပိ ဧသေဝ နယော။
တတ္ထ မနောဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပါရမ္မဏံ ဇဝနံ ဒါနမယံ သီလမယံ ဘာဝနာမယန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တေသု ဧကေကံ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၇။) [သျ]မနောကမ္မန္တိ တိဝိဓမေဝ ဟောတိ။ သဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏေသုပိ ဧသေဝ နယော။
တတ္ထ ရူပံ တာဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဧတံ မဟာကုသလစိတ္တံ နီလပီတလောဟိတောဒါတဝဏ္ဏေသု ပုပ္ဖဝတ္ထဓာတူသု အညတရံ သုဘနိမိတ္တသင်္ခါတံ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပံ ရဇနီယံ ဝဏ္ဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နနု စေတံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ လောဘဿ ဝတ္ထု? ကထံ ဧတံ စိတ္တံ ကုသလံ နာမ ဇာတန္တိ? နိယမိတဝသေန ပရိဏာမိတဝသေန သမုဒါစာရဝသေန အာဘုဇိတဝသေနာတိ။ ယဿ ဟိ ‘ကုသလမေဝ မယာ ကတ္တဗ္ဗ’န္တိ ကုသလကရဏေ စိတ္တံ နိယမိတံ ဟောတိ, အကုသလပ္ပဝတ္တိတော နိဝတ္တေတွာ ကုသလကရဏေယေဝ ပရိဏာမိတံ, အဘိဏှကရဏေန ကုသလသမုဒါစာရေနေဝ သမုဒါစရိတံ, ပတိရူပဒေသဝါသသပ္ပုရိသူပနိဿယသဒ္ဓမ္မသဝနပုဗ္ဗေကတပုညတာဒီဟိ စ ဥပနိဿယေဟိ ယောနိသော စ အာဘောဂေါ ပဝတ္တတိ, တဿ ဣမိနာ နိယမိတဝသေန ပရိဏာမိတဝသေန သမုဒါစာရဝသေန အာဘုဇိတဝသေန စ ကုသလံ နာမ ဇာတံ ဟောတိ။
အာရမ္မဏဝသေန ပနေတ္ထ သောမနဿသဟဂတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏသ္မိဉှိ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဧတံ သောမနဿသဟဂတံ ဇာတံ။ သဒ္ဓါဗဟုလတာဒီနိပေတ္ထ ကာရဏာနိယေဝ။ အဿဒ္ဓါနဉှိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီနဉ္စ ဧကန္တဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတံ တထာဂတရူပမ္ပိ ဒိသွာ သောမနဿံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ယေ စ ကုသလပ္ပဝတ္တိယံ အာနိသံသံ န ပဿန္တိ တေသံ ပရေဟိ ဥဿာဟိတာနံ ကုသလံ ကရောန္တာနမ္ပိ သောမနဿံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ သဒ္ဓါဗဟုလတာ ဝိသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိတာ အာနိသံသဒဿာဝိတာတိ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ သောမနဿသဟဂတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ ဧကာဒသဓမ္မာ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယ သံဝတ္တန္တိ – ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ သံဃာနုဿတိ သီလာနုဿတိ စာဂါနုဿတိ ဒေဝတာနုဿတိ ဥပသမာနုဿတိ လူခပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလသေဝနတာ ပသာဒနီယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏတာ တဒဓိမုတ္တတာတိ။ ဣမေဟိပိ ကာရဏေဟေတ္ထ သောမနဿသဟဂတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေသံ ပန ဝိတ္ထာရော ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၇ ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ, ၄၆၈-၄၆၉) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ကမ္မတော, ဥပပတ္တိတော, ဣန္ဒြိယပရိပါကတော, ကိလေသဒူရီဘာဝတောတိ ဣမေဟိ ပနေတ္ထ ကာရဏေဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ဟိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၈။) [သျ]ပရေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အနဝဇ္ဇာနိ သိပ္ပါယတနကမ္မာယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာနိ သိက္ခာပေတိ ဓမ္မကထိကံ သက္ကာရံ ကတွာ ဓမ္မံ ကထာပေတိ, ‘အာယတိံ ပညဝါ ဘဝိဿာမီ’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေတွာ နာနပ္ပကာရံ ဒါနံ ဒေတိ, တဿ ဧဝရူပံ ကမ္မံ ဥပနိဿာယ ကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အဗျာပဇ္ဇေ လောကေ ဥပ္ပန္နဿ ဝါပိ ‘‘တဿ တတ္ထ သုခိနော ဓမ္မပဒါ ပိလဝန္တိ… ဒန္ဓော, ဘိက္ခဝေ, သတုပ္ပါဒေါ, အထ သော သတ္တော ခိပ္ပံယေဝ ဝိသေသဂါမီ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၉၁) ဣမိနာ နယေန ဥပပတ္တိံ နိဿာယပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ကုသလံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ ဥပဂတာနံ ပညာဒသကပ္ပတ္တာနံ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ နိဿာယပိ ကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယေဟိ ပန ကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘိတာ တေသံ ကိလေသဒူရီဘာဝံ နိဿာယပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ကုသလံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတီ ဘူရိ, အယောဂါ ဘူရိသင်္ခယော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂)။
ဧဝံ ကမ္မတော ဥပပတ္တိတော ဣန္ဒြိယပရိပါကတော ကိလေသဒူရီဘာဝတောတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အပိစ သတ္တ ဓမ္မာ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယ သံဝတ္တန္တိ – ပရိပုစ္ဆကတာ, ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ, ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ, ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ, ပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနာ, ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယပစ္စဝေက္ခဏာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ။ ဣမေဟိပိ ကာရဏေဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမေသံ ပန ဝိတ္ထာရော ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၇ ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဧဝံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ဟုတွာ ဥပ္ပန္နဉ္စေတံ အသင်္ခါရေန အပ္ပယောဂေန အနုပါယစိန္တနာယ ဥပ္ပန္နတ္တာ အသင်္ခါရံ နာမ ဇာတံ။ တယိဒံ ရဇနီယဝဏ္ဏာရမ္မဏံ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ တိဝိဓေန နိယမေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ – ဒါနမယံ ဝါ ဟောတိ, သီလမယံ ဝါ, ဘာဝနာမယံ ဝါ။
ကထံ? ယဒါ ဟိ နီလပီတလောဟိတောဒါတေသု ပုပ္ဖါဒီသု အညတရံ လဘိတွာ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘုဇိတွာ ‘ဝဏ္ဏဒါနံ မယှ’န္တိ ဗုဒ္ဓရတနာဒီနိ ပူဇေတိ, တဒါ ဒါနမယံ ဟောတိ။ တတြိဒံ ဝတ္ထု – ဘဏ္ဍာဂါရိကသံဃမိတ္တော ကိရ ဧကံ သုဝဏ္ဏခစိတံ ဝတ္ထံ လဘိတွာ ဣဒမ္ပိ ဝတ္ထံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါပိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဝတ္ထံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဿေဝ အနုစ္ဆဝိကံ, အမှာကဉ္စ ဝဏ္ဏဒါနံ ဘဝိဿတီတိ မဟာစေတိယေ အာရောပေသိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၉။) [သျ]ဧဝရူပေ ကာလေ ဒါနမယံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒါ ပန တထာရူပမေဝ ဒေယျဓမ္မံ လဘိတွာ ‘မယှံ ကုလဝံသော, ကုလတန္တိ ကုလပ္ပဝေဏီ ဧသာ, ကုလဝတ္တံ ဧတ’န္တိ ဗုဒ္ဓရတနာဒီနိ ပူဇေတိ တဒါ သီလမယံ ဟောတိ။ ယဒါ ပန တာဒိသေနေဝ ဝတ္ထုနာ ရတနတ္တယဿ ပူဇံ ကတွာ ‘အယံ ဝဏ္ဏော ခယံ ဂစ္ဆိဿတိ, ဝယံ ဂစ္ဆိဿတီ’တိ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတိ, တဒါ ဘာဝနာမယံ ဟောတိ။
ဒါနမယံ ပန ဟုတွာ ဝတ္တမာနမ္ပိ ယဒါ တီဏိ ရတနာနိ သဟတ္ထေန ပူဇေန္တဿ ပဝတ္တတ္တိ, တဒါ ကာယကမ္မံ ဟောတိ။ ယဒါ တီဏိ ရတနာနိ ပူဇေန္တော ပုတ္တဒါရဒါသကမ္မကရပေါရိသာဒယောပိ အာဏာပေတွာ ပူဇာပေတိ တဒါ ဝစီကမ္မံ ဟောတိ။ ယဒါ တဒေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝိဇ္ဇမာနကဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ဝဏ္ဏဒါနံ ဒဿာမီတိ စိန္တေတိ တဒါ မနောကမ္မံ ဟောတိ။ ဝိနယပရိယာယံ ပတွာ ဟိ ‘ဒဿာမိ ကရိဿာမီ’တိ ဝါစာ ဘိန္နာ ဟောတီတိ (ပါရာ။ ၆၅၉) ဣမိနာ လက္ခဏေန ဒါနံ နာမ ဟောတိ။ အဘိဓမ္မပရိယာယံ ပတွာ ပန ဝိဇ္ဇမာနကဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ‘ဒဿာမီ’တိ မနသာ စိန္တိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ကုသလံ ဟောတိ။ အပရဘာဂေ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿတီတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဒါနမယံ ကာယဝစီမနောကမ္မဝသေနေဝ တိဝိဓံ ဟောတိ။
ယဒါ ပန တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝတ္ထုံ လဘိတွာ ကုလဝံသာဒိဝသေန သဟတ္ထာ ရတနတ္တယံ ပူဇေတိ တဒါ သီလမယံ ကာယကမ္မံ ဟောတိ။ ယဒါ ကုလဝံသာဒိဝသေနေဝ ပုတ္တဒါရာဒယော အာဏာပေတွာ ပူဇာပေတိ တဒါ ဝစီကမ္မံ ဟောတိ။ ယဒါ ‘မယှံ ကုလဝံသော, ကုလတန္တိ ကုလပ္ပဝေဏီ ဧသာ, ကုလဝတ္တမေတ’န္တိ ဝိဇ္ဇမာနကဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ‘ဝဏ္ဏဒါနံ ဒဿာမီ’တိ စိန္တေတိ တဒါ မနောကမ္မံ ဟောတိ။ ဧဝံ သီလမယံ ကာယဝစီမနောကမ္မဝသေန တိဝိဓံ ဟောတိ။
ယဒါ ပန တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝတ္ထုံ လဘိတွာ တီဏိ ရတနာနိ ပူဇေတွာ စင်္ကမန္တော ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတိ တဒါ ဘာဝနာမယံ ကာယကမ္မံ ဟောတိ။ ဝါစာယ သမ္မသနံ ပဋ္ဌပေန္တဿ ဝစီကမ္မံ ဟောတိ, ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂါနိ အစောပေတွာ မနသာဝ သမ္မသနံ ပဋ္ဌပေန္တဿ မနောကမ္မံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဘာဝနာမယံ ကာယဝစီမနောကမ္မဝသေန တိဝိဓံ ဟောတိ။ ဧဝမေတံ ရူပါရမ္မဏံ ကုသလံ တိဝိဓပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန နဝဟိ ကမ္မဒွါရေဟိ ဘာဇေတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။ သဒ္ဒါရမ္မဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၀။) [သျ]ဘေရိသဒ္ဒါဒီသု ဟိ ရဇနီယသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ တီဟိ နိယမေဟေတံ ကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ သဒ္ဒံ ကန္ဒမူလံ ဝိယ ဥပ္ပါဋေတွာ နီလုပ္ပလဟတ္ထကံ ဝိယ စ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ဒါတုံ နာမ န သက္ကာ, သဝတ္ထုကံ ပန ကတွာ ဒေန္တော သဒ္ဒဒါနံ ဒေတိ နာမ။ တသ္မာ ယဒါ ‘သဒ္ဒဒါနံ ဒဿာမီ’တိ ဘေရိမုဒိင်္ဂါဒီသု အညတရတူရိယေန တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဥပဟာရံ ကရောတိ, ‘သဒ္ဒဒါနံ မေ’တိ ဘေရိအာဒီနိ ဌပါပေတိ, ဓမ္မကထိကဘိက္ခူနံ သရဘေသဇ္ဇတေလဖာဏိတာဒီနိ ဒေတိ, ဓမ္မသဝနံ ဃောသေတိ, သရဘညံ ဘဏတိ, ဓမ္မကထံ ကထေတိ, ဥပနိသိန္နကကထံ အနုမောဒနကထံ ကရောတိ, တဒါ ဒါနမယံယေဝ ဟောတိ။ ယဒါ ဧတဒေဝ ဝိဓာနံ ကုလဝံသာဒိဝသေန ဝတ္တဝသေန ကရောတိ တဒါ သီလမယံ ဟောတိ။ ယဒါ သဗ္ဗမ္ပေတံ ကတွာ အယံ ဧတ္တကော သဒ္ဒေါ ဗြဟ္မလောကပ္ပမာဏောပိ ဟုတွာ ‘ခယံ ဂမိဿတိ, ဝယံ ဂမိဿတီ’တိ သမ္မသနံ ပဋ္ဌပေတိ တဒါ ဘာဝနာမယံ ဟောတိ။
တတ္ထ ဒါနမယံ တာဝ ယဒါ ဘေရိအာဒီနိ ဂဟေတွာ သဟတ္ထာ ဥပဟာရံ ကရောတိ, နိစ္စုပဟာရတ္ထာယ ဌပေန္တောပိ သဟတ္ထာ ဌပေတိ, ‘သဒ္ဒဒါနံ မေ’တိ ဓမ္မသဝနံ ဃောသေတုံ ဂစ္ဆတိ, ဓမ္မကထံ သရဘညံ ကာတုံ ဝါ ဂစ္ဆတိ, တဒါ ကာယကမ္မံ ဟောတိ။ ယဒါ ‘ဂစ္ဆထ, တာတာ, အမှာကံ သဒ္ဒဒါနံ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဥပဟာရံ ကရောထာ’တိ အာဏာပေတိ, ‘သဒ္ဒဒါနံ မေ’တိ စေတိယင်္ဂဏေသု ‘ဣမံ ဘေရိံ, ဣမံ မုဒိင်္ဂံ ဌပေထာ’တိ အာဏာပေတိ, သယမေဝ ဓမ္မသဝနံ ဃောသေတိ, ဓမ္မကထံ ကထေတိ, သရဘညံ ဘဏတိ, တဒါ ဝစီကမ္မံ ဟောတိ။ ယဒါ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂါနိ အစောပေတွာ ‘သဒ္ဒဒါနံ ဒဿာမီ’တိ ဝိဇ္ဇမာနကဝတ္ထုံ မနသာ ပရိစ္စဇတိ, တဒါ မနောကမ္မံ ဟောတိ။
သီလမယမ္ပိ ‘သဒ္ဒဒါနံ နာမ မယှံ ကုလဝံသော ကုလတန္တိ ကုလပ္ပဝေဏီ’တိ ဘေရိအာဒီဟိ သဟတ္ထာ ဥပဟာရံ ကရောန္တဿ, ဘေရိအာဒီနိ သဟတ္ထာ စေတိယင်္ဂဏာဒီသု ဌပေန္တဿ, ဓမ္မကထိကာနံ သရဘေသဇ္ဇံ သဟတ္ထာ ဒဒန္တဿ, ဝတ္တသီသေန ဓမ္မသဝနဃောသနဓမ္မကထာကထနသရဘညဘဏနတ္ထာယ စ ဂစ္ဆန္တဿ ကာယကမ္မံ ဟောတိ။ ‘သဒ္ဒဒါနံ နာမ အမှာကံ ကုလဝံသော ကုလတန္တိ ကုလပ္ပဝေဏီ, ဂစ္ဆထ, တာတာ, ဗုဒ္ဓရတနာဒီနံ ဥပဟာရံ ကရောထာ’တိ အာဏာပေန္တဿ ကုလဝံသဝသေနေဝ အတ္တနာ ဓမ္မကထံ ဝါ သရဘညံ ဝါ ကရောန္တဿ စ ဝစီကမ္မံ ဟောတိ။ ‘သဒ္ဒဒါနံ နာမ မယှံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၁။) [သျ]ကုလဝံသော သဒ္ဒဒါနံ ဒဿာမီ’တိ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂါနိ အစောပေတွာ မနသာဝ ဝိဇ္ဇမာနကဝတ္ထုံ ပရိစ္စဇန္တဿ မနောကမ္မံ ဟောတိ။
ဘာဝနာမယမ္ပိ ယဒါ စင်္ကမန္တော သဒ္ဒေ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတိ တဒါ ကာယကမ္မံ ဟောတိ။ ကာယင်္ဂံ ပန အစောပေတွာ ဝါစာယ သမ္မသန္တဿ ဝစီကမ္မံ ဟောတိ။ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂံ အစောပေတွာ မနသာဝ သဒ္ဒါယတနံ သမ္မသန္တဿ မနောကမ္မံ ဟောတိ။ ဧဝံ သဒ္ဒါရမ္မဏမ္ပိ ကုသလံ တိဝိဓပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန နဝဟိ ကမ္မဒွါရေဟိ ဘာဇေတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။
မူလဂန္ဓာဒီသုပိ ရဇနီယဂန္ဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ တီဟိ နိယမေဟေတံ ကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ယဒါ မူလဂန္ဓာဒီသု ယံကိဉ္စိ ဂန္ဓံ လဘိတွာ ဂန္ဓဝသေန အာဘုဇိတွာ ‘ဂန္ဓဒါနံ မယှ’န္တိ ဗုဒ္ဓရတနာဒီနိ ပူဇေတိ, တဒါ ဒါနမယံ ဟောတီတိ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂန္ဓာရမ္မဏမ္ပိ ကုသလံ တိဝိဓပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန နဝဟိ ကမ္မဒွါရေဟိ ဘာဇေတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။
မူလရသာဒီသု ပန ရဇနီယရသံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ တီဟိ နိယမေဟေတံ ကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ယဒါ မူလရသာဒီသု ယံကိဉ္စိ ရဇနီယံ ရသဝတ္ထုံ လဘိတွာ ရသဝသေန အာဘုဇိတွာ ‘ရသဒါနံ မယှ’န္တိ ဒေတိ ပရိစ္စဇတိ, တဒါ ဒါနမယံ ဟောတီတိ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီလမယေ ပနေတ္ထ ‘သံဃဿ အဒတွာ ပရိဘုဉ္ဇနံ နာမ အမှာကံ န အာစိဏ္ဏ’န္တိ ဒွါဒသန္နံ ဘိက္ခုသဟဿာနံ ဒါပေတွာ သာဒုရသံ ပရိဘုတ္တဿ ဒုဋ္ဌဂါမဏိအဘယရညော ဝတ္ထုံ အာဒိံ ကတွာ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝတ္ထူနိ အာဂတာနိ။ အယမေဝ ဝိသေသော။ ဧဝံ ရသာရမ္မဏမ္ပိ ကုသလံ တိဝိဓပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန နဝဟိ ကမ္မဒွါရေဟိ ဘာဇေတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။
ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏေပိ ပထဝီဓာတု တေဇောဓာတု ဝါယောဓာတူတိ တီဏိ မဟာဘူတာနိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ နာမ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧတေသံ ဝသေန ယောဇနံ အကတွာ မဉ္စပီဌာဒိဝသေန ကာတဗ္ဗာ။ ယဒါ ဟိ မဉ္စပီဌာဒီသု ယံကိဉ္စိ ရဇနီယံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝတ္ထုံ လဘိတွာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝသေန အာဘုဇိတွာ ‘ဖောဋ္ဌဗ္ဗဒါနံ မယှ’န္တိ ဒေတိ ပရိစ္စဇတိ, တဒါ ဒါနမယံ ဟောတီတိ သဗ္ဗံ ဝဏ္ဏဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏမ္ပိ ကုသလံ တိဝိဓပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန နဝဟိ ကမ္မဒွါရေဟိ ဘာဇေတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၂။) [သျ]ဓမ္မာရမ္မဏေ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ, တီဏိ လက္ခဏာနိ, တယော အရူပိနော ခန္ဓာ, ပန္နရသ သုခုမရူပါနိ, နိဗ္ဗာနပညတ္တီတိ ဣမေ ဓမ္မာယတနေ ပရိယာပန္နာ စ, အပရိယာပန္နာ စ, ဓမ္မာ ဓမ္မာရမ္မဏံ နာမ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဧတေသံ ဝသေန ယောဇနံ အကတွာ ဩဇဒါနပါနဒါနဇီဝိတဒါနဝသေန ကာတဗ္ဗာ။ ဩဇာဒီသု ဟိ ရဇနီယံ ဓမ္မာရမ္မဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ တီဟိ နိယမေဟေတံ ကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
တတ္ထ ယဒါ ‘ဩဇဒါနံ မယှ’န္တိ သပ္ပိနဝနီတာဒီနိ ဒေတိ, ပါနဒါနန္တိ အဋ္ဌ ပါနာနိ ဒေတိ, ဇီဝိတဒါနန္တိ သလာကဘတ္တသံဃဘတ္တာဒီနိ ဒေတိ, အဖာသုကာနံ ဘိက္ခူနံ ဘေသဇ္ဇံ ဒေတိ, ဝေဇ္ဇံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ, ဇာလံ ဖာလာပေတိ, ကုမီနံ ဝိဒ္ဓံသာပေတိ, သကုဏပဉ္ဇရံ ဝိဒ္ဓံသာပေတိ, ဗန္ဓနမောက္ခံ ကာရာပေတိ, မာဃာတဘေရိံ စရာပေတိ, အညာနိပိ ဇီဝိတပရိတ္တာဏတ္ထံ ဧဝရူပါနိ ကမ္မာနိ ကရောတိ တဒါ ဒါနမယံ ဟောတိ။ ယဒါ ပန ‘ဩဇဒါနပါနဒါနဇီဝိတဒါနာနိ မယှံ ကုလဝံသော ကုလတန္တိ ကုလပ္ပဝေဏီ’တိ ဝတ္တသီသေန ဩဇဒါနာဒီနိ ပဝတ္တေတိ တဒါ သီလမယံ ဟောတိ။ ယဒါ ဓမ္မာရမ္မဏသ္မိံ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတိ တဒါ ဘာဝနာမယံ ဟောတိ။
ဒါနမယံ ပန ဟုတွာ ပဝတ္တမာနမ္ပိ ယဒါ ဩဇဒါနပါနဒါနဇီဝိတဒါနာနိ သဟတ္ထာ ဒေတိ, တဒါ ကာယကမ္မံ ဟောတိ။ ယဒါ ပုတ္တဒါရာဒယော အာဏာပေတွာ ဒါပေတိ, တဒါ ဝစီကမ္မံ ဟောတိ။ ယဒါ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂါနိ အစောပေတွာ ဩဇဒါနပါနဒါနဇီဝိတဒါနဝသေန ဝိဇ္ဇမာနကဝတ္ထုံ ‘ဒဿာမီ’တိ မနသာ စိန္တေတိ, တဒါ မနောကမ္မံ ဟောတိ။
ယဒါ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝိဇ္ဇမာနကဝတ္ထုံ ကုလဝံသာဒိဝသေန သဟတ္ထာ ဒေတိ, တဒါ သီလမယံ ကာယကမ္မံ ဟောတိ။ ယဒါ ကုလဝံသာဒိဝသေနေဝ ပုတ္တဒါရာဒယော အာဏာပေတွာ ဒါပေတိ, တဒါ ဝစီကမ္မံ ဟောတိ။ ယဒါ ကုလဝံသာဒိဝသေနေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝိဇ္ဇမာနကဝတ္ထုံ ‘ဒဿာမီ’တိ မနသာဝ စိန္တေတိ, တဒါ မနောကမ္မံ ဟောတိ။
စင်္ကမိတွာ ဓမ္မာရမ္မဏေ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေန္တဿ ပန ဘာဝနာမယံ ကာယကမ္မံ ဟောတိ။ ကာယင်္ဂံ အစောပေတွာ ဝါစာယ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေန္တဿ ဝစီကမ္မံ ဟောတိ။ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂါနိ အစောပေတွာ မနသာဝ ဓမ္မာရမ္မဏေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၃။) [သျ]ခယဝယံ ပဋ္ဌပေန္တဿ မနောကမ္မံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဘာဝနာမယံ ကာယဝစီမနောကမ္မဝသေန တိဝိဓံ ဟောတိ။ ဧဝမေတံ ဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ ကုသလံ တိဝိဓပုညကိရိယဝတ္ထုဝသေန နဝဟိ ကမ္မဒွါရေဟိ ဘာဇေတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။
ဧဝမိဒံ စိတ္တံ နာနာဝတ္ထူသု နာနာရမ္မဏဝသေန ဒီပိတံ။ ဣဒံ ပန ဧကဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ နာနာရမ္မဏဝသေန လဗ္ဘတိယေဝ။ ကထံ? စတူသု ဟိ ပစ္စယေသု စီဝရေ ဆ အာရမ္မဏာနိ လဗ္ဘန္တိ – နဝရတ္တဿ ဟိ စီဝရဿ ဝဏ္ဏော မနာပေါ ဟောတိ ဒဿနီယော, ဣဒံ ဝဏ္ဏာရမ္မဏံ။ ပရိဘောဂကာလေ ပဋပဋသဒ္ဒံ ကရောတိ, ဣဒံ သဒ္ဒါရမ္မဏံ။ ယော တတ္ထ ကာဠကစ္ဆကာဒိဂန္ဓော, ဣဒံ ဂန္ဓာရမ္မဏံ။ ရသာရမ္မဏံ ပန ပရိဘောဂရသဝသေန ကထိတံ။ ယာ တတ္ထ သုခသမ္ဖဿတာ, ဣဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ။ စီဝရံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နာ သုခါ ဝေဒနာ, ဓမ္မာရမ္မဏံ။ ပိဏ္ဍပါတေ ရသာရမ္မဏံ နိပ္ပရိယာယေနေဝ လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ စတူသု ပစ္စယေသု နာနာရမ္မဏဝသေန ယောဇနံ ကတွာ ဒါနမယာဒိဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣမဿ ပန စိတ္တဿ အာရမ္မဏမေဝ နိဗဒ္ဓံ, ဝိနာ အာရမ္မဏေန အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ဒွါရံ ပန အနိဗဒ္ဓံ။ ကသ္မာ? ကမ္မဿ အနိဗဒ္ဓတ္တာ။ ကမ္မသ္မိဉှိ အနိဗဒ္ဓေ ဒွါရမ္ပိ အနိဗဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။
ကာမာဝစရကုသလံ ဒွါရကထာ
ကာယကမ္မဒွါရကထာ
ဣမဿ ပနတ္ထဿ ပကာသနတ္ထံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဒွါရကထာ ကထိတာ။ တတ္ထ တီဏိ ကမ္မာနိ, တီဏိ ကမ္မဒွါရာနိ, ပဉ္စ ဝိညာဏာနိ, ပဉ္စ ဝိညာဏဒွါရာနိ, ဆ ဖဿာ, ဆ ဖဿဒွါရာနိ, အဋ္ဌ အသံဝရာ, အဋ္ဌ အသံဝရဒွါရာနိ, အဋ္ဌ သံဝရာ, အဋ္ဌ သံဝရဒွါရာနိ, ဒသ ကုသလကမ္မပထာ, ဒသ အကုသလကမ္မပထာတိ, ဣဒံ ဧတ္တကံ ဒွါရကထာယ မာတိကာဌပနံ နာမ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ တီဏိ ကမ္မာနိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ, တာနိ ပန ဌပေတွာ အာဒိတော တာဝ တီဏိ ကမ္မဒွါရာနိ ဘာဇေတွာ ဒဿိတာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ကာယကမ္မဒွါရံ, ဝစီကမ္မဒွါရံ, မနောကမ္မဒွါရန္တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၄။) [သျ]တတ္ထ စတုဗ္ဗိဓော ကာယော – ဥပါဒိန္နကော, အာဟာရသမုဋ္ဌာနော, ဥတုသမုဋ္ဌာနော, စိတ္တသမုဋ္ဌာနောတိ။ တတ္ထ စက္ခာယတနာဒီနိ ဇီဝိတိန္ဒြိယပရိယန္တာနိ အဋ္ဌ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပါနိပိ, ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနေဝ စတဿော ဓာတုယော ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော ရသော ဩဇာတိ အဋ္ဌ ဥပါဒိန္နကကာယော နာမ။ တာနေဝ အဋ္ဌ အာဟာရဇာနိ အာဟာရသမုဋ္ဌာနိကကာယော နာမ။ အဋ္ဌ ဥတုဇာနိ ဥတုသမုဋ္ဌာနိကကာယော နာမ။ အဋ္ဌ စိတ္တဇာနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနိကကာယော နာမ။
တေသု ကာယကမ္မဒွါရန္တိ နေဝ ဥပါဒိန္နကကာယဿ နာမံ န ဣတရေသံ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနေသု ပန အဋ္ဌသု ရူပေသု ဧကာ ဝိညတ္တိ အတ္ထိ, ဣဒံ ကာယကမ္မဒွါရံ နာမ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ကာယဝိညတ္တိ? ယာ ကုသလစိတ္တဿ ဝါ, အကုသလစိတ္တဿ ဝါ, အဗျာကတစိတ္တဿ ဝါ, အဘိက္ကမန္တဿ ဝါ ပဋိက္ကမန္တဿ ဝါ, အာလောကေန္တဿ ဝါ ဝိလောကေန္တဿ ဝါ, သမိဉ္ဇေန္တဿ ဝါ ပသာရေန္တဿ ဝါ, ကာယဿ ထမ္ဘနာ သန္ထမ္ဘနာ သန္ထမ္ဘိတတ္တံ, ဝိညတ္တိ ဝိညာပနာ ဝိညာပိတတ္တံ, ဣဒံ တံ ရူပံ ကာယဝိညတ္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၇၂၀)။ ‘အဘိက္ကမိဿာမိ ပဋိက္ကမိဿာမီ’တိ ဟိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထ ယာ ပထဝီဓာတု အာပေါဓာတု တေဇောဓာတု ဝါယောဓာတု တန္နိဿိတော ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော ရသော ဩဇာတိ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ရူပကလာပါနံ အဗ္ဘန္တရေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝါယောဓာတု, သာ အတ္တနာ သဟဇာတံ ရူပကာယံ သန္ထမ္ဘေတိ သန္ဓာရေတိ စာလေတိ အဘိက္ကမာပေတိ ပဋိက္ကမာပေတိ။
တတ္ထ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယံ သတ္တသု ဇဝနေသု ပဌမစိတ္တသမုဋ္ဌိတာ ဝါယောဓာတု အတ္တနာ သဟဇာတံ ရူပကာယံ သန္ထမ္ဘေတုံ သန္ဓာရေတုံ သက္ကောတိ, အပရာပရံ ပန စာလေတုံ န သက္ကောတိ။ ဒုတိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သတ္တမစိတ္တေန ပန သမုဋ္ဌိတာ ဝါယောဓာတု ဟေဋ္ဌာ ဆဟိ စိတ္တေဟိ သမုဋ္ဌိတံ ဝါယောဓာတုံ ဥပတ္ထမ္ဘနပစ္စယံ လဘိတွာ အတ္တနာ သဟဇာတံ ရူပကာယံ သန္ထမ္ဘေတုံ သန္ဓာရေတုံ စာလေတုံ အဘိက္ကမာပေတုံ ပဋိက္ကမာပေတုံ အာလောကာပေတုံ ဝိလောကာပေတုံ သမ္မိဉ္ဇာပေတုံ ပသာရာပေတုံ သက္ကောတိ။ တေန ဂမနံ နာမ ဇာယတိ, အာဂမနံ နာမ ဇာယတိ, ဂမနာဂမနံ နာမ ဇာယတိ။ ‘ယောဇနံ ဂတော ဒသယောဇနံ ဂတော’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇာပေတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၅။) [သျ]ယထာ ဟိ သတ္တဟိ ယုဂေဟိ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗေ သကဋေ ပဌမယုဂေ ယုတ္တဂေါဏာ ယုဂံ တာဝ သန္ထမ္ဘေတုံ သန္ဓာရေတုံ သက္ကောန္တိ, စက္ကံ ပန နပဝဋ္ဋေန္တိ၊ ဒုတိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော၊ သတ္တမယုဂေ ပန ဂေါဏေ ယောဇေတွာ ယဒါ ဆေကော သာရထိ ဓုရေ နိသီဒိတွာ ယောတ္တာနိ အာဒါယ သဗ္ဗပုရိမတော ပဋ္ဌာယ ပတောဒလဋ္ဌိယာ ဂေါဏေ အာကောဋေတိ, တဒါ သဗ္ဗေဝ ဧကဗလာ ဟုတွာ ဓုရဉ္စ သန္ဓာရေန္တိ စက္ကာနိ စ ပဝဋ္ဋေန္တိ။ ‘သကဋံ ဂဟေတွာ ဒသယောဇနံ ဝီသတိယောဇနံ ဂတာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပါဒေန္တိ – ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ယော စိတ္တသမုဋ္ဌာနိကကာယော န သော ဝိညတ္တိ, စိတ္တသမုဋ္ဌာနာယ ပန ဝါယောဓာတုယာ သဟဇာတံ ရူပကာယံ သန္ထမ္ဘေတုံ သန္ဓာရေတုံ စာလေတုံ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထော ဧကော အာကာရဝိကာရော အတ္ထိ, အယံ ဝိညတ္တိ နာမ။ သာ အဋ္ဌ ရူပါနိ ဝိယ န စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ။ ယထာ ပန အနိစ္စာဒိဘေဒါနံ ဓမ္မာနံ ဇရာမရဏတ္တာ, ‘‘ဇရာမရဏံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စံ သင်္ခတ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝုတ္တံ, ဧဝံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ရူပါနံ ဝိညတ္တိတာယ သာပိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ နာမ ဟောတိ။
ဝိညာပနတ္တာ ပနေသာ ဝိညတ္တီတိ ဝုစ္စတိ။ ကိံ ဝိညာပေတီတိ? ဧကံ ကာယိကကရဏံ။ စက္ခုပထသ္မိဉှိ ဌိတော ဟတ္ထံ ဝါ ပါဒံ ဝါ ဥက္ခိပတိ, သီသံ ဝါ ဘမုကံ ဝါ စာလေတိ, အယံ ဟတ္ထာဒီနံ အာကာရော စက္ခုဝိညေယျော ဟောတိ။ ဝိညတ္တိ ပန န စက္ခုဝိညေယျာ မနောဝိညေယျာ ဧဝ။ စက္ခုနာ ဟိ ဟတ္ထဝိကာရာဒိဝသေန ဝိပ္ဖန္ဒမာနံ ဝဏ္ဏာရမ္မဏမေဝ ပဿတိ။ ဝိညတ္တိံ ပန မနောဒွါရိကစိတ္တေန စိန္တေတွာ ‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဧသ ကာရေတိ မညေ’တိ ဇာနာတိ။
ယထာ ဟိ အရညေ နိဒါဃသမယေ ဥဒကဋ္ဌာနေ မနုဿာ ‘ဣမာယ သညာယ ဣဓ ဥဒကဿ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနိဿန္တီ’တိ ရုက္ခဂ္ဂေ တာလပဏ္ဏာဒီနိ ဗန္ဓာပေန္တိ, သုရာပါနဒွါရေ ဓဇံ ဥဿာပေန္တိ, ဥစ္စံ ဝါ ပန ရုက္ခံ ဝါတော ပဟရိတွာ စာလေတိ, အန္တောဥဒကေ မစ္ဆေ စလန္တေ ဥပရိ ဗုဗ္ဗုဠကာနိ ဥဋ္ဌဟန္တိ, မဟောဃဿ ဂတမဂ္ဂပရိယန္တေ တိဏပဏ္ဏကသဋံ ဥဿာရိတံ ဟောတိ။ တတ္ထ တာလပဏ္ဏဓဇသာခါစလနဗုဗ္ဗုဠကတိဏပဏ္ဏကသဋေ ဒိသွာ ယထာ စက္ခုနာ အဒိဋ္ဌမ္ပိ ‘ဧတ္ထ ဥဒကံ ဘဝိဿတိ, သုရာ ဘဝိဿတိ, အယံ ရုက္ခော ဝါတေန ပဟတော ဘဝိဿတိ, အန္တောဥဒကေ မစ္ဆော ဘဝိဿတိ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၆။) [သျ]ဧတ္တကံ ဌာနံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဩဃော ဂတော ဘဝိဿတီ’တိ မနောဝိညာဏေန ဇာနာတိ, ဧဝမေဝ ဝိညတ္တိပိ န စက္ခုဝိညေယျာ မနောဝိညေယျာဝ။ စက္ခုနာ ဟိ ဟတ္ထဝိကာရာဒိဝသေန ဝိပ္ဖန္ဒမာနံ ဝဏ္ဏာရမ္မဏမေဝ ပဿတိ။ ဝိညတ္တိံ ပန မနောဒွါရိကစိတ္တေန စိန္တေတွာ ‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဧသ ကာရေတိ မညေ’တိ ဇာနာတိ။
န ကေဝလဉ္စေသာ ဝိညာပနတောဝ ဝိညတ္တိ နာမ။ ဝိညေယျတောပိ ပန ဝိညတ္တိယေဝ နာမ။ အယဉှိ ပရေသံ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ပါကဋာ ဟောတိ။ တတ္ထ တတ္ထ သန္နိပတိတာ ဟိ သောဏသိင်္ဂါလကာကဂေါဏာဒယော ဒဏ္ဍံ ဝါ လေဍ္ဍုံ ဝါ ဂဟေတွာ ပဟရဏာကာရေ ဒဿိတေ ‘အယံ နော ပဟရိတုကာမော’တိ ဉတွာ ယေန ဝါ တေန ဝါ ပလာယန္တိ။ ပါကာရကုဋ္ဋာဒိအန္တရိကဿ ပန ပရဿ အပါကဋကာလောပိ အတ္ထိ။ ကိဉ္စာပိ တသ္မိံ ခဏေ အပါကဋာ သမ္မုခီဘူတာနံ ပန ပါကဋတ္တာ ဝိညတ္တိယေဝ နာမ ဟောတိ။
စိတ္တသမုဋ္ဌာနိကေ ပန ကာယေ စလန္တေ တိသမုဋ္ဌာနိကော စလတိ န စလတီတိ? သောပိ တထေဝ စလတိ။ တံဂတိကော တဒနုဝတ္တကောဝ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ဥဒကေ ဂစ္ဆန္တေ ဥဒကေ ပတိတာနိ သုက္ခဒဏ္ဍကတိဏပဏ္ဏာဒီနိပိ ဥဒကဂတိကာနေဝ ဘဝန္တိ, တသ္မိံ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တိ, တိဋ္ဌန္တေ တိဋ္ဌန္တိ – ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေသာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနေသု ရူပေသု ဝိညတ္တိ ကာယကမ္မဒွါရံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယာ ပန တသ္မိံ ဒွါရေ သိဒ္ဓါ စေတနာ ယာယ ပါဏံ ဟနတိ, အဒိန္နံ အာဒိယတိ, မိစ္ဆာစာရံ စရတိ, ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမတိ, ဣဒံ ကာယကမ္မံ နာမ။ ဧဝံ ပရဝါဒိမှိ သတိ ကာယော ဒွါရံ, တမှိ ဒွါရေ သိဒ္ဓါ စေတနာ ကာယကမ္မံ ‘ကုသလံ ဝါ အကုသလံ ဝါ’တိ ဌပေတဗ္ဗံ။ ပရဝါဒိမှိ ပန အသတိ ‘အဗျာကတံ ဝါ’တိ တိကံ ပူရေတွာဝ ဌပေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယထာ နဂရဒွါရံ ကတဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတိ, အင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ အပရာပရံ န သင်္ကမတိ, တေန တေန ပန ဒွါရေန မဟာဇနော သဉ္စရတိ, ဧဝမေဝ ဒွါရေ ဒွါရံ န သဉ္စရတိ, ကမ္မံ ပန တသ္မိံ တသ္မိံ ဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော စရတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
ဒွါရေ စရန္တိ ကမ္မာနိ, န ဒွါရာ ဒွါရစာရိနော၊
တသ္မာ ဒွါရေဟိ ကမ္မာနိ, အညမညံ ဝဝတ္ထိတာတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၇။) [သျ]တတ္ထ ကမ္မေနာပိ ဒွါရံ နာမံ လဘတိ, ဒွါရေနာပိ ကမ္မံ။ ယထာ ဟိ ဝိညာဏာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနာနိ ဝိညာဏဒွါရံ ဖဿဒွါရံ အသံဝရဒွါရံ သံဝရဒွါရန္တိ နာမံ လဘန္တိ, ဧဝံ ကာယကမ္မဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနံ ကာယကမ္မဒွါရန္တိ နာမံ လဘတိ။ ဝစီမနောကမ္မဒွါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာ ပန တသ္မိံ တသ္မိံ ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ သိမ္ဗလိဒေဝတာ ပလာသဒေဝတာ ပုစိမန္ဒဒေဝတာ ဖန္ဒနဒေဝတာတိ တေန တေန ရုက္ခေန နာမံ လဘတိ, ဧဝမေဝ ကာယဒွါရေန ကတံ ကမ္မမ္ပိ ကာယကမ္မန္တိ ဒွါရေန နာမံ လဘတိ။ ဝစီကမ္မမနောကမ္မေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ အညော ကာယော, အညံ ကမ္မံ, ကာယေန ပန ကတတ္တာ တံ ကာယကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ –
ကာယေန စေ ကတံ ကမ္မံ, ကာယကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ၊
ကာယော စ ကာယကမ္မဉ္စ, အညမညံ ဝဝတ္ထိတာ။
သူစိယာ စေ ကတံ ကမ္မံ, သူစိကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ၊
သူစိ စ သူစိကမ္မဉ္စ, အညမညံ ဝဝတ္ထိတာ။
ဝါသိယာ စေ ကတံ ကမ္မံ, ဝါသိကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ၊
ဝါသိ စ ဝါသိကမ္မဉ္စ, အညမညံ ဝဝတ္ထိတာ။
ပုရိသေန စေ ကတံ ကမ္မံ, ပုရိသကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ၊
ပုရိသော စ ပုရိသကမ္မဉ္စ, အညမညံ ဝဝတ္ထိတာ။
ဧဝမေဝံ။
ကာယေန စေ ကတံ ကမ္မံ, ကာယကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ၊
ကာယော စ ကာယကမ္မဉ္စ, အညမညံ ဝဝတ္ထိတာတိ။
ဧဝံ သန္တေ နေဝ ဒွါရဝဝတ္ထာနံ ယုဇ္ဇတိ, န ကမ္မဝဝတ္ထာနံ။ ကထံ? ကာယဝိညတ္တိယဉှိ ‘‘ဒွါရေ စရန္တိ ကမ္မာနီ’’တိ ဝစနတော ဝစီကမ္မမ္ပိ ပဝတ္တတိ, တေနဿာ ကာယကမ္မဒွါရန္တိ ဝဝတ္ထာနံ န ယုတ္တံ။ ကာယကမ္မဉ္စ ဝစီဝိညတ္တိယမ္ပိ ပဝတ္တတိ, တေနဿ ကာယကမ္မန္တိ ဝဝတ္ထာနံ န ယုဇ္ဇတီ’တိ။ ‘နော န ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ယေဘုယျဝုတ္တိတာယ စေဝ တဗ္ဗဟုလဝုတ္တိတာယ စ။ ကာယကမ္မမေဝ ဟိ ယေဘုယျေန ကာယဝိညတ္တိယံ ပဝတ္တတိ န ဣတရာနိ, တသ္မာ ကာယကမ္မဿ ယေဘုယျေန ပဝတ္တိတော တဿာ ကာယကမ္မဒွါရဘာဝေါ သိဒ္ဓေါ။ ဗြာဟ္မဏဂါမအမ္ဗဝနနာဂဝနာဒီနံ ဗြာဟ္မဏဂါမာဒိဘာဝေါ ဝိယာတိ ဒွါရဝဝတ္ထာနံ ယုဇ္ဇတိ။ ကာယကမ္မံ ပန ကာယဒွါရမှိယေဝ ဗဟုလံ ပဝတ္တတိ အပ္ပံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၈။) [သျ]ဝစီဒွါရေ။ တသ္မာ ကာယဒွါရေ ဗဟုလံ ပဝတ္တိတော ဧတဿ ကာယကမ္မဘာဝေါ သိဒ္ဓေါ, ဝနစရကထုလ္လကုမာရိကာဒိဂေါစရာနံ ဝနစရကာဒိဘာဝေါ ဝိယာတိ။ ဧဝံ ကမ္မဝဝတ္ထာနမ္ပိ ယုဇ္ဇတီ’တိ။
ကာယကမ္မဒွါရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝစီကမ္မဒွါရကထာ
ဝစီကမ္မဒွါရကထာယံ ပန စေတနာဝိရတိသဒ္ဒဝသေန တိဝိဓာ ဝါစာ နာမ။ တတ္ထ ‘‘စတူဟိ, ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဝါစာ သုဘာသိတာ ဟောတိ နော ဒုဗ္ဘာသိတာ, အနဝဇ္ဇာ စ အနနုဝဇ္ဇာ စ ဝိညူန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၃)၊ အယံ စေတနာဝါစာ နာမ။ ယာ ‘‘စတူဟိ ဝစီဒုစ္စရိတေဟိ အာရတိ ဝိရတိ…ပေ… အယံ ဝုစ္စတိ သမ္မာဝါစာ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၆), အယံ ဝိရတိဝါစာ နာမ။ ‘‘ဝါစာ ဂိရာ ဗျပ္ပထော ဥဒီရဏံ ဃောသော ဃောသကမ္မံ ဝါစာ ဝစီဘေဒေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၈၅၀), အယံ သဒ္ဒဝါစာ နာမ။ တာသု ဝစီကမ္မဒွါရန္တိ နေဝ စေတနာယ နာမံ န ဝိရတိယာ။ သဟသဒ္ဒါ ပန ဧကာ ဝိညတ္တိ အတ္ထိ, ဣဒံ ဝစီကမ္မဒွါရံ နာမ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ဝစီဝိညတ္တိ? ယာ ကုသလစိတ္တဿ ဝါ အကုသလစိတ္တဿ ဝါ အဗျာကတစိတ္တဿ ဝါ ဝါစာ ဂိရာ ဗျပ္ပထော ဥဒီရဏံ ဃောသော ဃောသကမ္မံ ဝါစာ ဝစီဘေဒေါ, အယံ ဝုစ္စတိ ဝါစာ။ ယာ တာယ ဝါစာယ ဝိညတ္တိ ဝိညာပနာ ဝိညာပိတတ္တံ, ဣဒံ တံ ရူပံ ဝစီဝိညတ္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၆)။
‘ဣဒံ ဝက္ခာမိ ဧတံ ဝက္ခာမီ’တိ ဟိ ဝိတက္ကယတော ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရသဒ္ဒေါ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ န သောတဝိညေယျော မနောဝိညေယျောတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ အာဂတော။ အာဂမဋ္ဌကထာသု ပန ‘ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရသဒ္ဒ’န္တိ ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဝိပ္ပလပန္တာနံ သုတ္တပ္ပမတ္တာဒီနံ သဒ္ဒံ၊ ‘သုတွာ’တိ တံ သုတွာ, ယံ ဝိတက္ကယတော တဿ သော သဒ္ဒေါ ဥပ္ပန္နော၊ တဿ ဝသေန ‘ဧဝမ္ပိ တေ မနော, ဣတ္ထမ္ပိ တေ မနော’တိ အာဒိသတီတိ ဝတွာ ဝတ္ထူနိပိ ကထိတာနိ။ ပဋ္ဌာနေပိ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ သဒ္ဒါယတနံ သောတဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ အာဂတံ။ တသ္မာ ဝိနာ ဝိညတ္တိဃဋ္ဋနာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အသောတဝိညေယျော ဝိတက္ကဝိပ္ဖါရသဒ္ဒေါ နာမ နတ္ထိ။ ‘ဣဒံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၉။) [သျ]ဝက္ခာမိ ဧတံ ဝက္ခာမီ’တိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပန စိတ္တံ ပထဝီဓာတု အာပေါဓာတု တေဇောဓာတု ဝါယောဓာတု ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော ရသော ဩဇာတိ အဋ္ဌ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တေသံ အဗ္ဘန္တရေ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ပထဝီဓာတု ဥပါဒိန္နကံ ဃဋ္ဋယမာနာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဓာတုသံဃဋ္ဋနေန သဟေဝ သဒ္ဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ အယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနသဒ္ဒေါ နာမ။ အယံ န ဝိညတ္တိ။ တဿာ ပန စိတ္တသမုဋ္ဌာနာယ ပထဝီဓာတုယာ ဥပါဒိန္နကဃဋ္ဋနဿ ပစ္စယဘူတော ဧကော အာကာရဝိကာရော အတ္ထိ, အယံ ဝစီဝိညတ္တိ နာမ။ ဣတော ပရံ သာ အဋ္ဌ ရူပါနိ ဝိယ န စိတ္တသမုဋ္ဌာနာတိအာဒိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဓာပိ ဟိ ‘တိဿ, ဒတ္တ, မိတ္တာ’တိ ပက္ကောသန္တဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ဝိညတ္တိံ မနောဒွါရိကစိတ္တေန စိန္တေတွာ ‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဧသ ကာရေတိ မညေ’တိ ဇာနာတိ။ ကာယဝိညတ္တိ ဝိယ စ အယမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ပါကဋာ ဟောတိ။ ‘ဧဟိ, ယာဟီ’တိ ဟိ သဒ္ဒံ သုတွာ တိရစ္ဆာနဂတာပိ ‘ဣဒံ နာမေသ ကာရေတိ မညေ’တိ ဉတွာ အာဂစ္ဆန္တိ စေဝ ဂစ္ဆန္တိ စ။ တိသမုဋ္ဌာနိကကာယံ စာလေတိ န စာလေတီတိ, အယံ ပန ဝါရော ဣဓ န လဗ္ဘတိ။ ပုရိမစိတ္တသမုဋ္ဌာနာယ ဥပတ္ထမ္ဘနကိစ္စမ္ပိ နတ္ထိ။ ယာ ပန တသ္မိံ ဝစီဒွါရေ သိဒ္ဓါ စေတနာ, ယာယ မုသာ ကထေတိ, ပေသုညံ ကထေတိ, ဖရုသံ ကထေတိ, သမ္ဖံ ပလပတိ, မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမတိ, ဣဒံ ဝစီကမ္မံ နာမ။ ဣတော ပရံ သဗ္ဗံ ကမ္မဝဝတ္ထာနဉ္စ ဒွါရဝဝတ္ထာနဉ္စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ဝစီကမ္မဒွါရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
မနောကမ္မဒွါရကထာ
မနောကမ္မဒွါရကထာယံ ပန ကာမာဝစရာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော မနော မနော နာမ။ တတ္ထ ကာမာဝစရော စတုပညာသဝိဓော ဟောတိ, ရူပါဝစရော ပန္နရသဝိဓော, အရူပါဝစရော ဒွါဒသဝိဓော, လောကုတ္တရော အဋ္ဌဝိဓောတိ သဗ္ဗောပိ ဧကူနနဝုတိဝိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ အယံ နာမ မနော မနောဒွါရံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ အယံ နာမ စေတနာ ကမ္မံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ, အန္တမသော ပဉ္စဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာပိ ဟိ စေတနာ မဟာပကရဏေ ကမ္မန္တေွဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, ဧဝမေဝ အယံ နာမ မနော မနောဒွါရံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၀။) [သျ]ဧတ္ထာဟ – ကမ္မံ နာမေတံ ကိံ ကရောတီတိ? အာယူဟတိ, အဘိသင်္ခရောတိ, ပိဏ္ဍံ ကရောတိ, စေတေတိ, ကပ္ပေတိ, ပကပ္ပေတီတိ။ ဧဝံ သန္တေ ပဉ္စဝိညာဏစေတနာ ကိံ အာယူဟတိ, အဘိသင်္ခရောတိ, ပိဏ္ဍံ ကရောတိ, စေတေတိ, ကပ္ပေတိ, ပကပ္ပေတီတိ?။ သဟဇာတဓမ္မေ။ သာပိ ဟိ သဟဇာတေ သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓေ အာယူဟတိ အဘိသင်္ခရောတိ ပိဏ္ဍံ ကရောတိ စေတေတိ ကပ္ပေတိ ပကပ္ပေတီတိ။ ကိံ ဝါ ဣမိနာ ဝါဒေန? သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – တေဘူမကကုသလာကုသလော ဧကူနတိံသဝိဓော မနော မနောကမ္မဒွါရံ နာမ။ ယာ ပန တသ္မိံ မနောဒွါရေ သိဒ္ဓါ စေတနာ ယာယ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒဿနာနိ စေဝ အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒသမ္မာဒဿနာနိ စ ဂဏှာတိ, ဣဒံ မနောကမ္မံ နာမ။ ဣတော ပရံ သဗ္ဗံ ကမ္မဝဝတ္ထာနဉ္စ ဒွါရဝဝတ္ထာနဉ္စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ဣမာနိ တီဏိ ကမ္မဒွါရာနိ နာမ။
မနောကမ္မဒွါရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ကမ္မကထာ
ဣဒါနိ ယာနိ တီဏိ ကမ္မာနိ ဌပေတွာ ဣမာနိ ကမ္မဒွါရာနိ ဒဿိတာနိ, တာနိ အာဒိံ ကတွာ အဝသေသဿ ဒွါရကထာယ မာတိကာဌပနဿ ဝိတ္ထာရကထာ ဟောတိ။ တီဏိ ဟိ ကမ္မာနိ – ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ မနောကမ္မန္တိ။ ကိံ ပနေတံ ကမ္မံ နာမာတိ? စေတနာ စေဝ, ဧကစ္စေ စ စေတနာသမ္ပယုတ္တကာ ဓမ္မာ။ တတ္ထ စေတနာယ ကမ္မဘာဝေ ဣမာနိ သုတ္တာနိ –
‘‘စေတနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ ဝဒါမိ, စေတယိတွာ ကမ္မံ ကရောတိ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ’’ (အ။ နိ။ ၆။၆၃၊ ကထာ။ ၅၃၉)။ ‘‘ကာယေ ဝါ ဟိ, အာနန္ဒ, သတိ ကာယသဉ္စေတနာဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဇ္ဈတ္တံ သုခဒုက္ခံ, ဝါစာယ ဝါ, အာနန္ဒ, သတိ ဝစီသဉ္စေတနာဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဇ္ဈတ္တံ သုခဒုက္ခံ၊ မနေ ဝါ, အာနန္ဒ, သတိ မနောသဉ္စေတနာဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဇ္ဈတ္တံ သုခဒုက္ခံ’’ (သံ။ နိ။ ၂။၂၅၊ အ။ နိ။ ၄။၁၇၁)။ ‘‘တိဝိဓာ, ဘိက္ခဝေ, ကာယသဉ္စေတနာ အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဒုက္ခုဒြယံ, ဒုက္ခဝိပါကံ၊ စတုဗ္ဗိဓာ, ဘိက္ခဝေ, ဝစီသဉ္စေတနာ…ပေ… တိဝိဓာ, ဘိက္ခဝေ, မနောသဉ္စေတနာ အကုသလံ မနောကမ္မံ ဒုက္ခုဒြယံ ဒုက္ခဝိပါကံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၁။) [သျ]တိဝိဓာ, ဘိက္ခဝေ, ကာယသဉ္စေတနာ ကုသလံ ကာယကမ္မံ သုခုဒြယံ သုခဝိပါကံ စတုဗ္ဗိဓာ, ဘိက္ခဝေ, ဝစီသဉ္စေတနာ…ပေ… တိဝိဓာ, ဘိက္ခဝေ, မနောသဉ္စေတနာ, ကုသလံ မနောကမ္မံ သုခုဒြယံ သုခဝိပါကံ’’ (ကထာ။ ၅၃၉၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၁၇ ထောကံ ဝိသဒိသံ)။ ‘‘သစာယံ, အာနန္ဒ, သမိဒ္ဓိ မောဃပုရိသော ပါဋလိပုတ္တဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဧဝံ ပုဋ္ဌော ဧဝံ ဗျာကရေယျ – သဉ္စေတနိယံ, အာဝုသော ပါဋလိပုတ္တ, ကမ္မံ ကတွာ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ, သုခဝေဒနီယံ သုခံ သော ဝေဒယတိ…ပေ… အဒုက္ခမသုခဝေဒနီယံ အဒုက္ခမသုခံ သော ဝေဒယတီတိ၊ ဧဝံ ဗျာကရမာနော ခေါ, အာနန္ဒ, သမိဒ္ဓိ မောဃပုရိသော ပါဋလိပုတ္တဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ သမ္မာ ဗျာကရမာနော ဗျာကရေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၀၊ ကထာ။ ၅၃၉)။
ဣမာနိ တာဝ စေတနာယ ကမ္မဘာဝေ သုတ္တာနိ။ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပန ကမ္မဘာဝေါ ကမ္မစတုက္ကေန ဒီပိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မာနိ မယာ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒိတာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ ကဏှံ ကဏှဝိပါကံ, အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ သုက္ကံ သုက္ကဝိပါကံ, အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ ကဏှသုက္ကံ ကဏှသုက္ကဝိပါကံ, အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၂-၂၃၃)။… ကတမဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတိ? ယဒိဒံ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ – သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ…ပေ… ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၈)။… ကတမဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတိ? အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ – သေယျထိဒံ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ …ပေ… သမ္မာသမာဓိ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၇)။
ဧဝံ ဣမေ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂပ္ပဘေဒတော ပန္နရသ ဓမ္မာ ကမ္မစတုက္ကေန ဒီပိတာ။ အဘိဇ္ဈာ, ဗျာပါဒေါ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, အနဘိဇ္ဈာ, အဗျာပါဒေါ, သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဣမေဟိ ပန ဆဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိ စေတနာသမ္ပယုတ္တကာ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၂။) [သျ]တတ္ထ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဘဇာပိယမာနော ကာယကမ္မာဒီနိ တီဏိ ကမ္မာနိ ဘဇတိ။ ယဉှိ ကာယေန ဒုဿီလျံ အဇ္ဈာစရတိ, တမှာ သံဝရော ကာယိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ ဝါစာယ ဒုဿီလျံ အဇ္ဈာစရတိ, တမှာ သံဝရော ဝါစသိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ သမ္မာကမ္မန္တော ကာယကမ္မံ, သမ္မာဝါစာ ဝစီကမ္မံ။ ဧတသ္မိံ ဒွယေ ဂဟိတေ သမ္မာအာဇီဝေါ တပ္ပက္ခိကတ္တာ ဂဟိတောဝ ဟောတိ။ ယံ ပန မနေန ဒုဿီလျံ အဇ္ဈာစရတိ, တမှာ သံဝရော မာနသိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပဝါယာမသတိသမာဓိဝသေန ပဉ္စဝိဓော ဟောတိ။ အယံ ပဉ္စဝိဓောပိ မနောကမ္မံ နာမ။ ဧဝံ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဘဇာပိယမာနော တီဏိ ကမ္မာနိ ဘဇတိ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဒွါရသံသန္ဒနံ နာမ ဟောတိ။ ကာယဝစီဒွါရေသု ဟိ စောပနံ ပတွာ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, မနောဒွါရေ စ သမုဒါစာရံ ပတွာ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ တံ ဂဟေတွာ တံတံဒွါရပက္ခိကမေဝ အကံသု။
တတြာယံ နယော – ယော ‘မိဂဝံ ဂမိဿာမီ’တိ ဓနုံ သဇ္ဇေတိ, ဇိယံ ဝဋ္ဋေတိ, သတ္တိံ နိသေတိ, ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ, ဝတ္ထံ ပရိဒဟတိ, ဧတ္တာဝတာ ကာယဒွါရေ စောပနံ ပတ္တံ ဟောတိ။ သော အရညေ ဒိဝသံ စရိတွာ အန္တမသော သသဗိဠာရမတ္တမ္ပိ န လဘတိ, ဣဒံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ နာမ ဟောတိ န ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တတာယ။ ကေဝလံ ပန ကာယဒုစ္စရိတံ နာမ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မစ္ဆဂ္ဂဟဏာဒီ သုပယောဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဝစီဒွါရေပိ ‘မိဂဝံ ဂမိဿာမိ’ ‘ဝေဂေန ဓနုအာဒီနိ သဇ္ဇေထာ’တိ အာဏာပေတွာ ပုရိမနယေနေဝ အရညေ ကိဉ္စိ အလဘန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဝစီဒွါရေ စောပနံ ပတ္တံ, ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တတာယ ပန ကာယကမ္မံ န ဟောတိ။ ကေဝလံ ဝစီဒုစ္စရိတံ နာမ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
မနောဒွါရေ ပန ဝဓကစေတနာယ ဥပ္ပန္နမတ္တာယ ဧဝ ကမ္မပထဘေဒေါဝ ဟောတိ။ သော စ ခေါ ဗျာပါဒဝသေန န ပါဏာတိပါတဝသေန။ အကုသလဉှိ ကာယကမ္မံ ကာယဝစီဒွါရေသု သမုဋ္ဌာတိ, န မနောဒွါရေ၊ တထာ အကုသလံ ဝစီကမ္မံ။ အကုသလံ မနောကမ္မံ ပန တီသုပိ ဒွါရေသု သမုဋ္ဌာတိ၊ တထာ ကုသလာနိ ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၃။) [သျ]ကထံ? သဟတ္ထာ ဟိ ပါဏံ ဟနန္တဿ အဒိန္နံ အာဒိယန္တဿ မိစ္ဆာစာရံ စရန္တဿ ကမ္မံ ကာယကမ္မမေဝ ဟောတိ။ ဒွါရမ္ပိ ကာယဒွါရမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ အကုသလံ ကာယကမ္မံ ကာယဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ တေဟိ ပန စိတ္တေဟိ သဟဇာတာ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော စေတနာပက္ခိကာ ဝါ ဘဝန္တိ, အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါ။ ‘ဂစ္ဆ ဣတ္ထန္နာမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဟိ, ဣတ္ထန္နာမံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’တိ အာဏာပေန္တဿ ပန ကမ္မံ ကာယကမ္မံ ဟောတိ, ဒွါရံ ပန ဝစီဒွါရံ။ ဧဝံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဝစီဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ တေဟိ ပန စိတ္တေဟိ သဟဇာတာ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော စေတနာပက္ခိကာ ဝါ ဘဝန္တိ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါ။ ဧတ္တကာ အာစရိယာနံ သမာနတ္ထကထာ နာမ။
ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ပနာဟ – ‘အကုသလံ ကာယကမ္မံ မနောဒွါရေပိ သမုဋ္ဌာတီ’တိ။ သော ‘တယော သင်္ဂဟေ အာရုဠှံ သုတ္တံ အာဟရာဟီ’တိ ဝုတ္တော ဣဒံ ကုလုမ္ဗသုတ္တံ နာမ အာဟရိ –
‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော အညိဿာ ကုစ္ဆိဂတံ ဂဗ္ဘံ ပါပကေန မနသာ အနုပေက္ခကော ဟောတိ – ‘အဟော ဝတာယံ ကုစ္ဆိဂတော ဂဗ္ဘော န သောတ္ထိနာ အဘိနိက္ခမေယျာ’တိ။ ဧဝံ, ဘိက္ခဝေ, ကုလုမ္ဗဿ ဥပဃာတော ဟောတီ’’တိ။
ဣဒံ သုတ္တံ အာဟရိတွာ အာဟ – ‘ဧဝံ စိန္တိတမတ္တေယေဝ မနသာ ကုစ္ဆိဂတော ဂဗ္ဘော ဖေဏပိဏ္ဍော ဝိယ ဝိလီယတိ။ ဧတ္ထ ကုတော ကာယင်္ဂစောပနံ ဝါ ဝါစင်္ဂစောပနံ ဝါ? မနောဒွါရသ္မိံယေဝ ပန ဣဒံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ သမုဋ္ဌာတီ’တိ။
တမေနံ ‘တဝ သုတ္တဿ အတ္ထံ တုလယိဿာမာ’တိ ဝတွာ ဧဝံ တုလယိံသု – ‘တွံ ဣဒ္ဓိယာ ပရူပဃာတံ ဝဒေသိ။ ဣဒ္ဓိ နာမ စေသာ – အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ, ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ, မနောမယိဒ္ဓိ, ဉာဏဝိပ္ဖါရိဒ္ဓိ, သမာဓိဝိပ္ဖါရိဒ္ဓိ, အရိယိဒ္ဓိ, ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိ, ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ, ဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိ, တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၄။) [သျ]ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီတိ ဒသဝိဓာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀)။ တတ္ထ ကတရံ ဣဒ္ဓိံ ဝဒေသီ’တိ? ‘ဘာဝနာမယ’န္တိ။ ‘ကိံ ပန ဘာဝနာမယိဒ္ဓိယာ ပရူပဃာတကမ္မံ ဟောတီ’တိ? ‘အာမ, ဧကစ္စေ အာစရိယာ ဧကဝါရံ ဟောတီ’တိ၊ ဝဒန္တိ ယထာ ဟိ ပရံ ပဟရိတုကာမေန ဥဒကဘရိတေ ဃဋေ ခိတ္တေ ဃဋောပိ ဘိဇ္ဇတိ, ဥဒကမ္ပိ နဿတိ, ဧဝမေဝ ဘာဝနာမယိဒ္ဓိယာ ဧကဝါရံ ပရူပဃာတကမ္မံ ဟောတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ပန သာ နဿတီတိ။ အထ နံ ‘ဘာဝနာမယိဒ္ဓိယာ နေဝ ဧကဝါရံ န ဒွေ ဝါရေ ပရူပဃာတကမ္မံ ဟောတီ’တိ ဝတွာ တံ သညတ္တိံ အာဂစ္ဆန္တံ ပုစ္ဆိံသု – ‘ဘာဝနာမယိဒ္ဓိ ကိံ ကုသလာ, အကုသလာ, အဗျာကတာ? သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ, ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ, အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ? သဝိတက္ကသဝိစာရာ, အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ, အဝိတက္ကအဝိစာရာ? ကာမာဝစရာ, ရူပါဝစရာ, အရူပါဝစရာ’တိ?
ဣမံ ပန ပဉှံ ယော ဇာနာတိ သော ဧဝံ ဝက္ခတိ – ‘ဘာဝနာမယိဒ္ဓိ ကုသလာ ဝါ ဟောတိ, အဗျာကတာ ဝါ၊ အဒုက္ခမသုခဝေဒနီယာ ဧဝ, အဝိတက္ကအဝိစာရာ ဧဝ, ရူပါဝစရာ ဧဝါ’တိ။ သော ဝတ္တဗ္ဗော – ‘ပါဏာတိပါတစေတနာ ကုသလာဒီသု ကတရံ ကောဋ္ဌာသံ ဘဇတီ’တိ? ဇာနန္တော ဝက္ခတိ – ‘ပါဏာတိပါတစေတနာ အကုသလာ ဧဝ, ဒုက္ခဝေဒနီယာ ဧဝ, သဝိတက္ကသဝိစာရာ ဧဝ ကာမာဝစရာ ဧဝါ’တိ။ ‘ဧဝံ သန္တေ တဝ ပဉှော နေဝ ကုသလတ္တိကေန သမေတိ, န ဝေဒနာတ္တိကေန, န ဝိတက္ကတ္တိကေန, န ဘူမန္တရေနာ’တိ။
‘ကိံ ပန ဧဝံ မဟန္တံ သုတ္တံ နိရတ္ထက’န္တိ? ‘နော နိရတ္ထကံ၊ တွံ ပနဿ အတ္ထံ န ဇာနာသိ။ ‘‘ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော’’တိ ဧတ္ထ ဟိ နေဝ ဘာဝနာမယိဒ္ဓိ အဓိပ္ပေတာ, အာထဗ္ဗဏိဒ္ဓိ ပန အဓိပ္ပေတာ။ သာ ဟိ ဧတ္ထ လဗ္ဘမာနာ လဗ္ဘတိ။ သာ ပန ကာယဝစီဒွါရာနိ မုဉ္စိတွာ ကာတုံ န သက္ကာ။ အာထဗ္ဗဏိဒ္ဓိကာ ဟိ သတ္တာဟံ အလောဏကံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒဗ္ဗေ အတ္ထရိတွာ ပထဝိယံ သယမာနာ တပံ စရိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သုသာနဘူမိံ သဇ္ဇေတွာ သတ္တမေ ပဒေ ဌတွာ ဟတ္ထံ ဝဋ္ဋေတွာ ဝဋ္ဋေတွာ မုခေန ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပ္ပန္တိ။ အထ နေသံ ကမ္မံ သမိဇ္ဈတိ။ ဧဝံ အယမ္ပိ ဣဒ္ဓိ ကာယဝစီဒွါရာနိ မုဉ္စိတွာ ကာတုံ န သက္ကာတိ။ ‘န ကာယကမ္မံ မနောဒွါရေ သမုဋ္ဌာတီ’တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၅။) [သျ]ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ပန မုသာဝါဒါဒီနိ ကထေန္တဿ ကမ္မံ ဝစီကမ္မံ, ဒွါရံ ပန ကာယဒွါရံ ဟောတိ။ ဧဝံ အကုသလံ ဝစီကမ္မမ္ပိ ကာယဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ တေဟိ ပန စိတ္တေဟိ သဟဇာတာ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော စေတနာပက္ခိကာ ဝါ ဘဝန္တိ, အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါ။ ဝစီဘေဒံ ပန ကတွာ မုသာဝါဒါဒီနိ ကထေန္တဿ ကမ္မမ္ပိ ဝစီကမ္မံ ဒွါရမ္ပိ ဝစီဒွါရမေဝ။ ဧဝံ အကုသလံ ဝစီကမ္မံ ဝစီဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ တေဟိ ပန စိတ္တေဟိ သဟဇာတာ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော စေတနာပက္ခိကာ ဝါ ဘဝန္တိ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါ။ ဧတ္တကာ အာစရိယာနံ သမာနတ္ထကထာ နာမ။
ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ပနာဟ – ‘အကုသလံ ဝစီကမ္မံ မနောဒွါရေပိ သမုဋ္ဌာတီ’တိ။ သော ‘တယော သင်္ဂဟေ အာရုဠှံ သုတ္တံ အာဟရာဟီ’တိ ဝုတ္တော ဣဒံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကတော သုတ္တံ အာဟရိ –
‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ယာဝတတိယံ အနုဿာဝိယမာနေ သရမာနော သန္တိံ အာပတ္တိံ နာဝိကရေယျ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒဿ ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄)။
ဣဒံ သုတ္တံ အာဟရိတွာ အာဟ – ‘ဧဝံ အာပတ္တိံ အနာဝိကရောန္တော တုဏှီဘူတောဝ အညံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, ဧတ္ထ ကုတော ကာယင်္ဂစောပနံ ဝါ ဝါစင်္ဂစောပနံ ဝါ? မနောဒွါရသ္မိံယေဝ ပန ဣဒံ အကုသလံ ဝစီကမ္မံ သမုဋ္ဌာတီ’တိ။
သော ဝတ္တဗ္ဗော – ‘ကိံ ပနေတံ သုတ္တံ နေယျတ္ထံ ဥဒါဟု နီတတ္ထ’န္တိ? ‘နီတတ္ထမေဝ မယှံ သုတ္တ’န္တိ။ သော ‘မာ ဧဝံ အဝစ, တုလယိဿာမဿ အတ္ထ’န္တိ ဝတွာ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော – ‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ကိံ ဟောတီ’တိ? ဇာနန္တော ‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’တိ ဝက္ခတိ။ တတော ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဝိနယဿ ဒွေ မူလာနိ – ကာယော စ ဝါစာ စ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟိ သဗ္ဗာပတ္တိယော ဣမေသုယေဝ ဒွီသု ဒွါရေသု ပညတ္တာ, မနောဒွါရေ အာပတ္တိပညပနံ နာမ နတ္ထိ။ တွံ အတိဝိယ ဝိနယေ ပကတညူ, ယော သတ္ထာရာ အပညတ္တေ ဌာနေ အာပတ္တိံ ပညပေသိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အဗ္ဘာစိက္ခသိ, ဇိနစက္ကံ ပဟရသီ’တိအာဒိဝစနေဟိ နိဂ္ဂဏှိတွာ ဥတ္တရိ ပဉှံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော – ‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ ကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ ဥဒါဟု အကိရိယတော’တိ? ဇာနန္တော ‘ကိရိယတော’တိ ဝက္ခတိ။ တတော ဝတ္တဗ္ဗော – ‘အနာဝိကရောန္တော ကတရံ ကိရိယံ ကရောတီ’တိ? အဒ္ဓါ ဟိ ကိရိယံ အပဿန္တော ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇိဿတိ။ တတော ဣမဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၆။) [သျ]သုတ္တဿ အတ္ထေန သညာပေတဗ္ဗော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယွာယံ ‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တော, သော အာပတ္တိတော ကိံ ဟောတိ? ‘ကတရာပတ္တိ ဟောတီ’တိ အတ္ထော။ ‘ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတိ’။ သာ စ ခေါ န မုသာဝါဒလက္ခဏေန, ဘဂဝတော ပန ဝစနေန ဝစီဒွါရေ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘အနာလပန္တော မနုဇေန ကေနစိ,
ဝါစာဂိရံ နော စ ပရေ ဘဏေယျ၊
အာပဇ္ဇေယျ ဝါစသိကံ န ကာယိကံ,
ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပဋိ။ ၄၇၉)၊
ဧဝံ အကုသလံ ဝစီကမ္မံ န မနောဒွါရေ သမုဋ္ဌာတီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
ယဒါ ပန အဘိဇ္ဈာသဟဂတေန စေတသာ ကာယင်္ဂံ စောပေန္တော ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒီနိ ကရောတိ, ဗျာပါဒသဟဂတေန စေတသာ ဒဏ္ဍပရာမာသာဒီနိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသဟဂတေန စေတသာ ‘ခန္ဒသိဝါဒယော သေဋ္ဌာ’တိ တေသံ အဘိဝါဒနအဉ္ဇလိကမ္မဘူတပီဌကပရိဘဏ္ဍာဒီနိ ကရောတိ, တဒါ ကမ္မံ မနောကမ္မံ ဟောတိ, ဒွါရံ ပန ကာယဒွါရံ။ ဧဝံ အကုသလံ မနောကမ္မံ ကာယဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ စေတနာ ပနေတ္ထ အဗ္ဗောဟာရိကာ။
ယဒါ ပန အဘိဇ္ဈာသဟဂတေန စေတသာ ဝါစင်္ဂံ စောပေန္တော ‘အဟော ဝတ ယံ ပရဿ, တံ မမဿာ’တိ ပရဝိတ္တူပကရဏံ အဘိဇ္ဈာယတိ, ဗျာပါဒသဟဂတေန စေတသာ ‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တု ဝါ, ဗဇ္ဈန္တု ဝါ, ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တု ဝါ, မာ ဝါ အဟေသု’န္တိ ဝဒတိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသဟဂတေန စေတသာ ‘နတ္ထိ ဒိန္နံ, နတ္ထိ ယိဋ္ဌ’န္တိအာဒီနိ ဝဒတိ, တဒါ ကမ္မံ မနောကမ္မံ ဟောတိ, ဒွါရံ ပန ဝစီဒွါရံ။ ဧဝံ အကုသလံ မနောကမ္မံ ဝစီဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ စေတနာ ပနေတ္ထ အဗ္ဗောဟာရိကာ။
ယဒါ ပန ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂါနိ အစောပေတွာ ရဟော နိသိန္နော အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသဟဂတာနိ စိတ္တာနိ ဥပ္ပါဒေတိ, တဒါ ကမ္မံ မနောကမ္မံ, ဒွါရမ္ပိ မနောဒွါရမေဝ။ ဧဝံ အကုသလံ မနောကမ္မံ မနောဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ စေတနာပိ စေတနာသမ္ပယုတ္တကာ ဓမ္မာပိ မနောဒွါရေယေဝ သမုဋ္ဌဟန္တိ။ ဧဝံ အကုသလံ မနောကမ္မံ တီသုပိ ဒွါရေသု သမုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၇။) [သျ]ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘တထာ ကုသလာနိ ကာယဝစီမနောကမ္မာနီ’တိ, တတြာယံ နယော – ယဒါ ဟိ ကေနစိ ကာရဏေန ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တော ‘ပါဏာတိပါတာ အဒိန္နာဒါနာ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရာ ပဋိဝိရမာမီ’တိ ဣမာနိ သိက္ခာပဒါနိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဂဏှာတိ, တဒါ ကမ္မံ ကာယကမ္မံ ဒွါရမ္ပိ ကာယဒွါရမေဝ။ ဧဝံ ကုသလံ ကာယကမ္မံ ကာယဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ တေဟိ စိတ္တေဟိ သဟဂတာ အနဘိဇ္ဈာဒယော စေတနာပက္ခိကာ ဝါ ဟောန္တိ, အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါ။
ယဒါ ပန တာနေဝ သိက္ခာပဒါနိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဂဏှာတိ, တဒါ ကမ္မံ ကာယကမ္မံ, ဒွါရံ ပန ဝစီဒွါရံ ဟောတိ။ ဧဝံ ကုသလံ ကာယကမ္မံ ဝစီဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ တေဟိ စိတ္တေဟိ သဟဂတာ အနဘိဇ္ဈာဒယော စေတနာပက္ခိကာ ဝါ ဟောန္တိ, အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါ။
ယဒါ ပန တေသု သိက္ခာပဒေသု ဒိယျမာနေသု ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂါနိ အစောပေတွာ မနသာဝ ‘ပါဏာတိပါတာ အဒိန္နာဒါနာ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရာ ပဋိဝိရမာမီ’တိ ဂဏှာတိ, တဒါ ကမ္မံ ကာယကမ္မံ, ဒွါရံ ပန မနောဒွါရံ ဟောတိ။ ဧဝံ ကုသလံ ကာယကမ္မံ မနောဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ တေဟိ စိတ္တေဟိ သဟဂတာ အနဘိဇ္ဈာဒယော စေတနာပက္ခိကာ ဝါ ဟောန္တိ, အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါ။
‘မုသာဝါဒါ ဝေရမဏီ’အာဒီနိ ပန စတ္တာရိ သိက္ခာပဒါနိ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာယာဒီဟိ ဂဏှန္တဿ ကုသလံ ဝစီကမ္မံ တီသု ဒွါရေသု သမုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ အနဘိဇ္ဈာဒယော စေတနာပက္ခိကာ ဝါ ဟောန္တိ, အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါ။
အနဘိဇ္ဈာဒိသဟဂတေဟိ ပန စိတ္တေဟိ ကာယင်္ဂံ စောပေတွာ စေတိယင်္ဂဏသမ္မဇ္ဇနဂန္ဓမာလာဒိပူဇနစေတိယဝန္ဒနာဒီနိ ကရောန္တဿ ကမ္မံ မနောကမ္မံ ဟောတိ, ဒွါရံ ပန ကာယဒွါရံ။ ဧဝံ ကုသလံ မနောကမ္မံ ကာယဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ စေတနာ ပနေတ္ထ အဗ္ဗောဟာရိကာ။ အနဘိဇ္ဈာသဟဂတေန စိတ္တေန ဝါစင်္ဂံ စောပေတွာ ‘အဟော ဝတ ယံ ပရဿ ဝိတ္တူပကရဏံ န တံ မမဿာ’တိ အနဘိဇ္ဈာယတော အဗျာပါဒသဟဂတေန စိတ္တေန ‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အဝေရာ အဗျာဗဇ္ဈာ အနီဃာ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’တိ ဝဒန္တဿ သမ္မာဒိဋ္ဌိသဟဂတေန စိတ္တေန ‘အတ္ထိ ဒိန္န’န္တိအာဒီနိ ဥဒါဟရန္တဿ ကမ္မံ မနောကမ္မံ ဟောတိ, ဒွါရံ ပန ဝစီဒွါရံ။ ဧဝံ ကုသလံ မနောကမ္မံ ဝစီဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၈။) [သျ]စေတနာ ပနေတ္ထ အဗ္ဗောဟာရိကာ။ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂါနိ ပန အစောပေတွာ ရဟော နိသိန္နဿ မနသာဝ အနဘိဇ္ဈာဒိသဟဂတာနိ စိတ္တာနိ ဥပ္ပါဒေန္တဿ ကမ္မံ မနောကမ္မံ, ဒွါရမ္ပိ မနောဒွါရမေဝ။ ဧဝံ ကုသလံ မနောကမ္မံ မနောဒွါရေ သမုဋ္ဌာတိ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ စေတနာပိ စေတနာသမ္ပယုတ္တကာ ဓမ္မာပိ မနောဒွါရေယေဝ သမုဋ္ဌဟန္တိ။
တတ္ထ အာဏတ္တိသမုဋ္ဌိတေသု ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနေသု ကမ္မမ္ပိ ကာယကမ္မံ ဒွါရမ္ပိ ကမ္မဝသေနေဝ ကာယဒွါရန္တိ ဝဒန္တော ကမ္မံ ရက္ခတိ, ဒွါရံ ဘိန္ဒတိ နာမ။ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ သမုဋ္ဌိတေသု မုသာဝါဒါဒီသု ဒွါရမ္ပိ ကာယဒွါရံ, ကမ္မမ္ပိ ဒွါရဝသေနေဝ ကာယကမ္မန္တိ ဝဒန္တော ဒွါရံ ရက္ခတိ ကမ္မံ ဘိန္ဒတိ နာမ။ တသ္မာ ‘ကမ္မံ ရက္ခာမီ’တိ ဒွါရံ န ဘိန္ဒိတဗ္ဗံ, ‘ဒွါရံ ရက္ခာမီ’တိ ကမ္မံ န ဘိန္ဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဝုတ္တေနေဝ ပန နယေန ကမ္မဉ္စ ဒွါရဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကထေန္တော ဟိ နေဝ ကမ္မံ န ဒွါရံ ဘိန္ဒတီတိ။
ကမ္မကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣဒါနိ ‘ပဉ္စ ဝိညာဏာနိ ပဉ္စဝိညာဏဒွါရာနီ’တိအာဒီသု စက္ခုဝိညာဏံ သောတဝိညာဏံ ဃာနဝိညာဏံ ဇိဝှါဝိညာဏံ ကာယဝိညာဏန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ ဝိညာဏာနိ နာမ။ စက္ခုဝိညာဏဒွါရံ သောတ… ဃာန… ဇိဝှါ… ကာယဝိညာဏဒွါရန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ ဝိညာဏဒွါရာနိ နာမ။ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဒွါရာနံ ဝသေန ဥပ္ပန္နာ စေတနာ နေဝ ကာယကမ္မံ ဟောတိ, န ဝစီကမ္မံ, မနောကမ္မမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စက္ခုသမ္ဖဿော သောတ… ဃာန… ဇိဝှါ… ကာယ… မနောသမ္ဖဿောတိ ဣမေ ပန ဆ သမ္ဖဿာ နာမ။ စက္ခုသမ္ဖဿဒွါရံ သောတ… ဃာန… ဇိဝှါ… ကာယ… မနောသမ္ဖဿဒွါရန္တိ ဣမာနိ ဆ သမ္ဖဿဒွါရာနိ နာမ။
စက္ခုအသံဝရော သောတ… ဃာန… ဇိဝှါ… ပသာဒကာယ… စောပနကာယအသံဝရော ဝါစာအသံဝရော မနောအသံဝရောတိ – ဣမေ အဋ္ဌ အသံဝရာ နာမ။ တေ အတ္ထတော ‘ဒုဿီလျံ မုဋ္ဌဿစ္စံ အညာဏံ အက္ခန္တိ ကောသဇ္ဇ’န္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။ တေသု ဧကဓမ္မောပိ ပဉ္စဒွါရေ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနပရိယောသာနေသု စိတ္တေသု နုပ္ပဇ္ဇတိ, ဇဝနက္ခဏေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဇဝနေ ဥပ္ပန္နောပိ ပဉ္စဒွါရေ အသံဝရောတိ ဝုစ္စတိ။
စက္ခုဝိညာဏသဟဇာတော ဟိ ဖဿော စက္ခုသမ္ဖဿော နာမ, စေတနာ မနောကမ္မံ နာမ, တံ စိတ္တံ မနောကမ္မဒွါရံ နာမ။ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိဓော အသံဝရော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၉။) [သျ]နတ္ထိ။ သမ္ပဋိစ္ဆနသဟဇာတော ဖဿော မနောသမ္ဖဿော နာမ, စေတနာ မနောကမ္မံ နာမ, တံ စိတ္တံ မနောကမ္မဒွါရံ နာမ။ ဧတ္ထာပိ အသံဝရော နတ္ထိ။ သန္တီရဏဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဇဝနသဟဇာတော ပန ဖဿော မနောသမ္ဖဿော နာမ, စေတနာ မနောကမ္မံ နာမ, တံ စိတ္တံ မနောကမ္မဒွါရံ နာမ။ ဧတ္ထ အသံဝရော စက္ခုအသံဝရော နာမ ဟောတိ။ သောတဃာနဇိဝှါပသာဒကာယဒွါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယဒါ ပန ရူပါဒီသု အညတရာရမ္မဏံ မနောဒွါရိကဇဝနံ ဝိနာ ဝစီဒွါရေန သုဒ္ဓံ ကာယဒွါရသင်္ခါတံ စောပနံ ပါပယမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ တေန စိတ္တေန သဟဇာတော ဖဿော မနောသမ္ဖဿော နာမ, စေတနာ ကာယကမ္မံ နာမ, တံ ပန စိတ္တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ, စောပနဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ မနောဒွါရန္တိ သင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ။ ဧတ္ထ အသံဝရော စောပနကာယအသံဝရော နာမ။ ယဒါ တာဒိသံယေဝ ဇဝနံ ဝိနာ ကာယဒွါရေန သုဒ္ဓံ ဝစီဒွါရသင်္ခါတံ စောပနံ ပါပယမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ တေန စိတ္တေန သဟဇာတော ဖဿော မနောသမ္ဖဿော နာမ, စေတနာ ဝစီကမ္မံ နာမ, တံ ပန စိတ္တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ, စောပနဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ မနောဒွါရန္တိ သင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ။ ဧတ္ထ အသံဝရော ဝါစာအသံဝရော နာမ။ ယဒါ ပန တာဒိသံ ဇဝနစိတ္တံ ဝိနာ ကာယဝစီဒွါရေဟိ သုဒ္ဓံ မနောဒွါရမေဝ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ တေန စိတ္တေန သဟဇာတော ဖဿော မနောသမ္ဖဿော နာမ, စေတနာ မနောကမ္မံ နာမ, တံ ပန စိတ္တံ မနောကမ္မဒွါရံ နာမ။ ဧတ္ထ အသံဝရော မနောအသံဝရော နာမ။ ဣတိ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ အသံဝရာနံ ဝသေန စက္ခုအသံဝရဒွါရံ, သောတ… ဃာန… ဇိဝှါ… ပသာဒကာယ… စောပနကာယ… ဝါစာ… မနောအသံဝရဒွါရန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ အသံဝရဒွါရာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
စက္ခုသံဝရော သောတ… ဃာန… ဇိဝှါ… ပသာဒကာယ… စောပနကာယ… ဝါစာ… မနောသံဝရောတိ ဣမေ ပန အဋ္ဌ သံဝရာ နာမ။ တေ အတ္ထတော ‘သီလံ သတိ ဉာဏံ ခန္တိ ဝီရိယ’န္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။ တေသုပိ ဧကဓမ္မောပိ ပဉ္စဒွါရေ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနပရိယောသာနေသု စိတ္တေသု နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဇဝနက္ခဏေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဇဝနေ ဥပ္ပန္နောပိ ပဉ္စဒွါရေ သံဝရောတိ ဝုစ္စတိ။ တဿ သဗ္ဗဿာပိ စက္ခုဝိညာဏသဟဇာတော ဟိ ဖဿော စက္ခုသမ္ဖဿောတိအာဒိနာ အသံဝရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ သံဝရာနံ ဝသေန စက္ခုသံဝရဒွါရံ…ပေ… မနောသံဝရဒွါရန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ သံဝရဒွါရာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၀။) [သျ]အကုသလကမ္မပထကထာ
ပါဏာတိပါတော, အဒိန္နာဒါနံ, ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော, မုသာဝါဒေါ, ပိသုဏဝါစာ, ဖရုသဝါစာ, သမ္ဖပ္ပလာပေါ, အဘိဇ္ဈာ, ဗျာပါဒေါ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ ဣမေ ပန ဒသ အကုသလကမ္မပထာ နာမ။
တတ္ထ ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏာတိပါတော နာမ၊ ပါဏဝဓော, ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါဏောတိ စေတ္ထ ဝေါဟာရတော သတ္တော, ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တသ္မိံ ပန ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ ပါဏာတိပါတော။ သော ဂုဏဝိရဟိတေသု တိရစ္ဆာနဂတာဒီသု ပါဏေသု ခုဒ္ဒကေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာသရီရေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ။ ပယောဂသမတ္တေပိ ဝတ္ထုမဟန္တတာယ။ ဂုဏဝန္တေသု မနုဿာဒီသု အပ္ပဂုဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာဂုဏေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ သရီရဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – ပါဏော, ပါဏသညိတာ, ဝဓကစိတ္တံ, ဥပက္ကမော, တေန မရဏန္တိ။ ဆ ပယောဂါ – သာဟတ္ထိကော, အာဏတ္တိကော, နိဿဂ္ဂိယော, ထာဝရော, ဝိဇ္ဇာမယော, ဣဒ္ဓိမယောတိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ အတိပပဉ္စော ဟောတိ။ တသ္မာ တံ န ဝိတ္ထာရယာမ။ အညဉ္စ ဧဝရူပံ အတ္ထိကေဟိ ပန သမန္တပါသာဒိကံ ဝိနယဋ္ဌကထံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) ဩလောကေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
အဒိန္နဿ အာဒါနံ ‘အဒိန္နာဒါနံ’၊ ပရဿဟရဏံ, ထေယျံ, စောရိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အဒိန္နန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ, ယတ္ထ ပရော ယထာကာမကာရိတံ အာပဇ္ဇန္တော အဒဏ္ဍာရဟော အနုပဝဇ္ဇော စ ဟောတိ။ တသ္မိံ ပရပရိဂ္ဂဟိတေ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အဒိန္နာဒါနံ။ တံ ဟီနေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, ပဏီတေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုပဏီတတာယ။ ဝတ္ထုသမတ္တေ သတိ ဂုဏာဓိကာနံ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ တံတံဂုဏာဓိကံ ဥပါဒါယ တတော တတော ဟီနဂုဏဿ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၁။) [သျ]တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – ပရပရိဂ္ဂဟိတံ, ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ, ထေယျစိတ္တံ, ဥပက္ကမော, တေန ဟရဏန္တိ။ ဆ ပယောဂါ – သာဟတ္ထိကာဒယောဝ။ တေ စ ခေါ ယထာနုရူပံ ထေယျာဝဟာရော, ပသယှာဝဟာရော, ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော, ပရိကပ္ပါဝဟာရော, ကုသာဝဟာရောတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ အဝဟာရာနံ ဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၈) ဝုတ္တော။
‘ကာမေသု မိစ္ဆာစာရော’တိ ဧတ္ထ ပန ‘ကာမေသူ’တိ မေထုနသမာစာရေသု၊ ‘မိစ္ဆာစာရော’တိ ဧကန္တနိန္ဒိတော လာမကာစာရော။ လက္ခဏတော ပန အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပါယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော။
တတ္ထ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ – ပုရိသာနံ တာဝ မာတုရက္ခိတာ, ပိတုရက္ခိတာ, မာတာပိတုရက္ခိတာ, ဘာတုရက္ခိတာ, ဘဂိနိရက္ခိတာ, ဉာတိရက္ခိတာ, ဂေါတ္တရက္ခိတာ, ဓမ္မရက္ခိတာ, သာရက္ခာ, သပရိဒဏ္ဍာတိ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ၊ ဓနက္ကီတာ, ဆန္ဒဝါသိနီ, ဘောဂဝါသိနီ, ပဋဝါသိနီ, ဩဒပတ္တကိနီ, ဩဘဋစုမ္ဗဋာ, ဒါသီ စ ဘရိယာ, ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ, ဓဇာဟဋာ, မုဟုတ္တိကာတိ ဧတာ ဓနက္ကီတာဒယော ဒသာတိ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထီသု ပန ဒွိန္နံ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ, ဒသန္နဉ္စ ဓနက္ကီတာဒီနန္တိ ဒွါဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ အညေ ပုရိသာ ဣဒံ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ။
သော ပနေသ မိစ္ဆာစာရော သီလာဒိဂုဏရဟိတေ အဂမနီယဋ္ဌာနေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – အဂမနီယဝတ္ထု, တသ္မိံ သေဝနစိတ္တံ, သေဝနပ္ပယောဂေါ, မဂ္ဂေနမဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကော ဧဝ။
‘မုသာ’တိ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ အတ္ထဘဉ္ဇကော ဝစီပယောဂေါ, ကာယပယောဂေါ ဝါ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန ပနဿ ပရဝိသံဝါဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ အပရော နယော – ‘မုသာ’တိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု။ ‘ဝါဒေါ’တိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ။ လက္ခဏတော ပန အတထံ ဝတ္ထုံ တထတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ သော ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ တဿ အပ္ပတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ အပိစ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၂။) [သျ]ဂဟဋ္ဌာနံ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ ‘နတ္ထီ’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော။ သက္ခိနာ ဟုတွာ အတ္ထဘဉ္ဇနတ္ထံ ဝုတ္တော မဟာသာဝဇ္ဇော။ ပဗ္ဗဇိတာနံ အပ္ပကမ္ပိ တေလံ ဝါ သပ္ပိံ ဝါ လဘိတွာ ဟသာဓိပ္ပါယေန ‘အဇ္ဇ ဂါမေ တေလံ နဒီ မညေ သန္ဒတီ’တိ ပူရဏကထာနယေန ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော။ အဒိဋ္ဌံယေဝ ပန ဒိဋ္ဌန္တိအာဒိနာ နယေန ဝဒန္တာနံ မဟာသာဝဇ္ဇော။
တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – အတထံ ဝတ္ထု, ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ, တဇ္ဇော ဝါယာမော, ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။ ဧကော ပယောဂေါ – သာဟတ္ထိကောဝ။ သော စ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပရဝိသံဝါဒကကိရိယာကရဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တာယ စေ ကိရိယာယ ပရော တမတ္ထံ ဇာနာတိ, အယံ ကိရိယသမုဋ္ဌာပိကစေတနာက္ခဏေယေဝ မုသာဝါဒကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ။ ယသ္မာ ပန ယထာ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝါစာဟိ ပရံ ဝိသံဝါဒေတိ, တထာ ဣမဿ ‘ဣမံ ဘဏာဟီ’တိ အာဏာပေန္တောပိ, ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ပုရတော နိဿဇ္ဇန္တောပိ, ‘အယမတ္ထော ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’တိ ကုဋ္ဋာဒီသု လိခိတွာ ဌပေန္တောပိ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ အာဏတ္တိကနိဿဂ္ဂိယထာဝရာပိ ပယောဂါ ယုဇ္ဇန္တိ။ အဋ္ဌကထာသု ပန အနာဂတတ္တာ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ။
‘ပိသုဏဝါစာ’တိအာဒီသု ယာယ ဝါစာယ ယဿ တံ ဝါစံ ဘာသတိ တဿ ဟဒယေ အတ္တနော ပိယဘာဝံ ပရဿ စ သုညဘာဝံ ကရောတိ, သာ ပိသုဏဝါစာ။ ယာယ ပန အတ္တာနမ္ပိ ပရမ္ပိ ဖရုသံ ကရောတိ, ယာ ဝါစာ သယမ္ပိ ဖရုသာ နေဝ ကဏ္ဏသုခါ, န ဟဒယင်္ဂမာ, အယံ ‘ဖရုသဝါစာ’။ ယေန သမ္ဖံ ပလပတိ, နိရတ္ထကံ, သော ‘သမ္ဖပ္ပလာပေါ’။ တေသံ မူလဘူတာ စေတနာပိ ပိသုဏဝါစာဒိနာမမေဝ လဘတိ။ သာ ဧဝ စ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ။
တတ္ထ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ပရေသံ ဝါ ဘေဒါယ အတ္တနော ပိယကမျတာယ ဝါ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပိသုဏဝါစာ နာမ။ သာ ယဿ ဘေဒံ ကရောတိ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။
တဿာ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – ‘ဘိန္ဒိတဗ္ဗော ပရော’ ဣတိ ‘ဣမေ နာနာ ဘဝိဿ’န္တိ ဝိနာ ဘဝိဿန္တီတိ ဘေဒပုရေက္ခာရတာ ဝါ, ‘ဣတိ အဟံ ပိယော ဘဝိဿာမိ ဝိဿာသိကော’တိ ပိယကမျတာ ဝါ, တဇ္ဇော ဝါယာမော, တဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၃။) [သျ]တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။ ပရေ ပန အဘိန္နေ ကမ္မပထဘေဒေါ နတ္ထိ, ဘိန္နေ ဧဝ ဟောတိ။
ပရဿ မမ္မစ္ဆေဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဧကန္တဖရုသစေတနာ ‘ဖရုသဝါစာ’။ တဿာ အာဝိဘာဝတ္ထမိဒံ ဝတ္ထု – ဧကော ကိရ ဒါရကော မာတု ဝစနံ အနာဒိယိတွာ အရညံ ဂစ္ဆတိ။ တံ မာတာ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တီ ‘စဏ္ဍာ တံ မဟိံသီ အနုဗန္ဓတူ’တိ အက္ကောသိ။ အထဿ တထေဝ အရညေ မဟိံသီ ဥဋ္ဌာသိ။ ဒါရကော ‘ယံ မမ မာတာ မုခေန ကထေသိ တံ မာ ဟောတု, ယံ စိတ္တေန စိန္တေသိ တံ ဟောတူ’တိ သစ္စကိရိယံ အကာသိ။ မဟိံသီ တတ္ထေဝ ဗဒ္ဓါ ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ ဧဝံ မမ္မစ္ဆေဒကောပိ ပယောဂေါ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ။ မာတာပိတရော ဟိ ကဒါစိ ပုတ္တကေ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ – ‘စောရာ ဝေါ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကရောန္တူ’တိ, ဥပ္ပလပတ္တမ္ပိ စ နေသံ ဥပရိ ပတန္တံ န ဣစ္ဆန္တိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စ ကဒါစိ နိဿိတကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ – ‘ကိံ ဣမေ အဟိရိကာ အနောတ္တပ္ပိနော စရန္တိ, နိဒ္ဓမထ နေ’တိ၊ အထ စ နေသံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိံ ဣစ္ဆန္တိ။ ယထာ စ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ, ဧဝံ ဝစနသဏှတာယ အဖရုသဝါစာပိ န ဟောတိ။ န ဟိ မာရာပေတုကာမဿ ‘ဣမံ သုခံ သယာပေထာ’တိ ဝစနံ အဖရုသဝါစာ ဟောတိ။ စိတ္တဖရုသတာယ ပနေသာ ဖရုသဝါစာဝ။ သာ ယံ သန္ဓာယ ပဝတ္တိတာ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ တယော သမ္ဘာရာ – အက္ကောသိတဗ္ဗော ပရော, ကုပိတစိတ္တံ, အက္ကောသနန္တိ။
အနတ္ထဝိညာပိကာ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ အကုသလစေတနာ ‘သမ္ဖပ္ပလာပေါ’။ သော အာသေဝနမန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော။ အာသေဝနမဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိနိရတ္ထကကထာပုရေက္ခာရတာ, တထာရူပီကထာကထနဉ္စာတိ။ ပရေ ပန တံ ကထံ အဂဏှန္တေ ကမ္မပထဘေဒေါ နတ္ထိ, ပရေန သမ္ဖပ္ပလာပေ ဂဟိတေယေဝ ဟောတိ။
အဘိဇ္ဈာယတီတိ ‘အဘိဇ္ဈာ’။ ပရဘဏ္ဍာဘိမုခီ ဟုတွာ တန္နိန္နတာယ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သာ ‘အဟော တဝ ဣဒံ မမဿာ’တိ ဧဝံ ပရဘဏ္ဍာဘိဇ္ဈာယနလက္ခဏာ။ အဒိန္နာဒါနံ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၄။) [သျ]တဿာ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ပရဘဏ္ဍံ, အတ္တနော ပရိဏာမနဉ္စာတိ။ ပရဘဏ္ဍဝတ္ထုကေ ဟိ လောဘေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ ယာဝ န ‘အဟော ဝတ ဣဒံ မမဿာ’တိ အတ္တနော ပရိဏာမေတိ။
ဟိတသုခံ ဗျာပါဒယတီတိ ‘ဗျာပါဒေါ’။ သော ပရဝိနာသာယ မနောပဒေါသလက္ခဏော။ ဖရုသဝါစာ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော မဟာသာဝဇ္ဇော စ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ပရသတ္တော စ, တဿ စ ဝိနာသစိန္တာတိ။ ပရသတ္တဝတ္ထုကေ ဟိ ကောဓေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ ယာဝ ‘အဟော ဝတာယံ ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျ ဝိနဿေယျာ’တိ တဿ ဝိနာသနံ န စိန္တေသိ။
ယထာဘုစ္စဂဟဏာဘာဝေန မိစ္ဆာ ပဿတီတိ ‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ’။ သာ ‘နတ္ထိ ဒိန္န’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝိပရီတဒဿနလက္ခဏာ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။ အပိစ အနိယတာ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, နိယတာ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ဝတ္ထုနော စ ဂဟိတာကာရဝိပရီတတာ, ယထာ စ တံ ဂဏှာတိ တထာဘာဝေန တဿုပဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ နတ္ထိကာဟေတုကအကိရိယဒိဋ္ဌီဟိ ဧဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ, န အညဒိဋ္ဌီဟိ။
ဣမေသံ ပန ဒသန္နံ အကုသလကမ္မပထာနံ ဓမ္မတော ကောဋ္ဌာသတော အာရမ္မဏတော ဝေဒနာတော မူလတော စာတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော –
တတ္ထ ‘ဓမ္မတော’တိ ဧတေသု ဟိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ စေတနာဓမ္မာဝ ဟောန္တိ, အဘိဇ္ဈာဒယော တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တာ။
‘ကောဋ္ဌာသတော’တိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ စာတိ ဣမေ အဋ္ဌ ကမ္မပထာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ နော မူလာနိ။ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါ ကမ္မပထာ စေဝ မူလာနိ စ။ အဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတွာ ‘လောဘော အကုသလမူလံ’ ဟောတိ, ဗျာပါဒေါ ‘ဒေါသော အကုသလမူလံ’။
‘အာရမ္မဏတော’တိ ပါဏာတိပါတော ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏတော သင်္ခါရာရမ္မဏော ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ သတ္တာရမ္မဏံ ဝါ ဟောတိ သင်္ခါရာရမ္မဏံ ဝါ။ မိစ္ဆာစာရော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏော ဟောတိ၊ သတ္တာရမ္မဏောတိပိ ဧကေ။ မုသာဝါဒေါ သတ္တာရမ္မဏော ဝါ, သင်္ခါရာရမ္မဏော ဝါ။ တထာ ပိသုဏဝါစာ။ ဖရုသဝါစာ သတ္တာရမ္မဏာဝ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဝသေန သတ္တာရမ္မဏော ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏော ဝါ။ တထာ အဘိဇ္ဈာ။ ဗျာပါဒေါ သတ္တာရမ္မဏောဝ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ တေဘူမကဓမ္မဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏာဝ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၅။) [သျ]‘ဝေဒနာတော’တိ ပါဏာတိပါတော ဒုက္ခဝေဒနော ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ရာဇာနော စောရံ ဒိသွာ ဟသမာနာပိ ‘ဂစ္ဆထ နံ ဃာတေထာ’တိ ဝဒန္တိ, သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ပန နေသံ ဒုက္ခသမ္ပယုတ္တာဝ ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ တိဝေဒနံ။ တဉှိ ပရဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌဿ ဂဏှတော သုခဝေဒနံ ဟောတိ, ဘီတတသိတဿ ဂဏှတော ဒုက္ခဝေဒနံ။ တထာ ဝိပါကနိဿန္ဒဖလာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ ဂဟဏကာလေ မဇ္ဈတ္တဘာဝေ ဌိတဿ ပန ဂဏှတော အဒုက္ခမသုခဝေဒနံ ဟောတီတိ။ မိစ္ဆာစာရော သုခမဇ္ဈတ္တဝသေန ဒွိဝေဒနော။ သန္နိဋ္ဌာပကစိတ္တေ ပန မဇ္ဈတ္တဝေဒနော န ဟောတိ။ မုသာဝါဒေါ အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ တိဝေဒနော၊ တထာ ပိသုဏဝါစာ။ ဖရုသဝါစာ ဒုက္ခဝေဒနာ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ တိဝေဒနော။ ပရေသု ဟိ သာဓုကာရံ ဒေန္တေသု စေလုက္ခေပါဒီနိ ခိပန္တေသု ဟဋ္ဌတုဋ္ဌဿ သီတာဟရဏဘာရတယုဒ္ဓါဒီနိ ကထနကာလေ သော သုခဝေဒနော ဟောတိ။ ပဌမံ ဒိန္နဝေတနေန ဧကေန ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ ‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ကထေဟီ’တိ ဝုတ္တေ ‘အနနုသန္ဓိကံ ပကိဏ္ဏကကထံ ကထေဿာမိ နု ခေါ နော’တိ ဒေါမနဿိတဿ ကထနကာလေ ဒုက္ခဝေဒနော ဟောတိ, မဇ္ဈတ္တဿ ကထယတော အဒုက္ခမသုခဝေဒနော ဟောတိ။ အဘိဇ္ဈာ သုခမဇ္ဈတ္တဝသေန ဒွိဝေဒနာ၊ တထာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ဗျာပါဒေါ ဒုက္ခဝေဒနော။
‘မူလတော’တိ ပါဏာတိပါတော ဒေါသမောဟဝသေန ဒွိမူလကော ဟောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ ဒေါသမောဟဝသေန ဝါ လောဘမောဟဝသေန ဝါ။ မိစ္ဆာစာရော လောဘမောဟဝသေန။ မုသာဝါဒေါ ဒေါသမောဟဝသေန ဝါ လောဘမောဟဝသေန ဝါ၊ တထာ ပိသုဏဝါစာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ စ။ ဖရုသဝါစာ ဒေါသမောဟဝသေန။ အဘိဇ္ဈာ မောဟဝသေန ဧကမူလာ၊ တထာ ဗျာပါဒေါ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ လောဘမောဟဝသေန ဒွိမူလာတိ။
အကုသလကမ္မပထကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ကုသလကမ္မပထကထာ
ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပန ဝိရတိယော အနဘိဇ္ဈာအဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိယော စာတိ ဣမေ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ နာမ။ တတ္ထ ပါဏာတိပါတာဒယော ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဧတာယ ဝိရမန္တိ, သယံ ဝါ ဝိရမတိ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၆။) [သျ]ဝိရမဏမတ္တမေဝ ဝါ ဧတန္တိ ဝိရတိ။ ယာ ပါဏာတိပါတာ ဝိရမန္တဿ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ ပါဏာတိပါတာ အာရတိ ဝိရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၉၉-၃၀၁) ဧဝံ ဝုတ္တာ ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိ, သာ ပဘေဒတော တိဝိဓာ ဟောတိ – သမ္ပတ္တဝိရတိ, သမာဒါနဝိရတိ, သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ။
တတ္ထ အသမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ အတ္တနော ဇာတိဝယဗာဟုသစ္စာဒီနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘အယုတ္တံ အမှာကံ ဧဝရူပံ ပါပံ ကာတု’န္တိ သမ္ပတ္တံ ဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ ‘သမ္ပတ္တဝိရတီ’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – သီဟဠဒီပေ စက္ကနဥပါသကဿ ဝိယ။ တဿ ကိရ ဒဟရကာလေယေဝ မာတုယာ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဝေဇ္ဇေန စ ‘အလ္လသသမံသံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တံ။ တတော စက္ကနဿ ဘာတာ ‘ဂစ္ဆ, တာတ, ခေတ္တံ အာဟိဏ္ဍာဟီ’တိ စက္ကနံ ပေသေသိ။ သော တတ္ထ ဂတော။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဧကော သသော တရုဏသဿံ ခါဒိတုံ အာဂတော ဟောတိ။ သော တံ ဒိသွာဝ ဝေဂေန ဓာဝန္တော ဝလ္လိယာ ဗဒ္ဓေါ ‘ကိရိ ကိရီ’တိ သဒ္ဒမကာသိ။ စက္ကနော တေန သဒ္ဒေန ဂန္တွာ တံ ဂဟေတွာ စိန္တေသိ – ‘မာတု ဘေသဇ္ဇံ ကရောမီ’တိ။ ပုန စိန္တေသိ – ‘န မေတံ ပတိရူပံ ယွာဟံ မာတု ဇီဝိတကာရဏာ ပရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ’န္တိ။ အထ နံ ‘ဂစ္ဆ, အရညေ သသေဟိ သဒ္ဓိံ တိဏောဒကံ ပရိဘုဉ္ဇာ’တိ မုဉ္စိ။ ဘာတရာ စ ‘ကိံ တာတ သသော လဒ္ဓေါ’တိ ပုစ္ဆိတော တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။ တတော နံ ဘာတာ ပရိဘာသိ။ သော မာတုသန္တိကံ ဂန္တွာ ‘ယတော အဟံ ဇာတော နာဘိဇာနာမိ သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတာ’တိ သစ္စံ ဝတွာ အဋ္ဌာသိ။ တာဝဒေဝဿ မာတာ အရောဂါ အဟောသိ။
သမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ ပန သိက္ခာပဒသမာဒါနေ စ တတုတ္တရိဉ္စ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ ‘သမာဒါနဝိရတီ’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥတ္တရဝဍ္ဎမာနပဗ္ဗတဝါသီဥပါသကဿ ဝိယ။ သော ကိရ အမ္ဗရိယဝိဟာရဝါသိနော ပိင်္ဂလဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ သိက္ခာပဒါနိ ဂဟေတွာ ခေတ္တံ ကသတိ။ အထဿ ဂေါဏော နဋ္ဌော။ သော တံ ဂဝေသန္တော ဥတ္တရဝဍ္ဎမာနပဗ္ဗတံ အာရုဟိ။ တတြ နံ မဟာသပ္ပေါ အဂ္ဂဟေသိ။ သော စိန္တေသိ – ‘ဣမာယဿ တိခိဏဝါသိယာ သီသံ ဆိန္ဒာမီ’တိ။ ပုန စိန္တေသိ – ‘န မေတံ ပတိရူပံ ယွာဟံ ဘာဝနီယဿ ဂရုနော သန္တိကေ သိက္ခာပဒါနိ ဂဟေတွာ ဘိန္ဒေယျ’န္တိ ဧဝံ ယာဝတတိယံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၇။) [သျ]စိန္တေတွာ ‘ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇာမိ, န သိက္ခာပဒ’န္တိ အံသေ ဌပိတံ တိခိဏဒဏ္ဍဝါသိံ အရညေ ဆဍ္ဍေသိ။ တာဝဒေဝ နံ မဟာဝါဠော မုဉ္စိတွာ အဂမာသီတိ။
အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ပန ဝိရတိ ‘သမုစ္ဆေဒဝိရတီ’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ယဿာ ဥပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ ‘ပါဏံ ဃာတေဿာမီ’တိ အရိယပုဂ္ဂလာနံ စိတ္တမ္ပိ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ။
ဣဒါနိ ယထာ အကုသလာနံ ဧဝံ ဣမေသမ္ပိ ကုသလကမ္မပထာနံ ဓမ္မတော ကောဋ္ဌာသတော အာရမ္မဏတော ဝေဒနာတော မူလတောတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော –
တတ္ထ ‘ဓမ္မတော’တိ ဧတေသု ဟိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ စေတနာပိ ဝဋ္ဋန္တိ, ဝိရတိယောပိ၊ အန္တေ တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တာဝ။
‘ကောဋ္ဌာသတော’တိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကမ္မပထာ ဧဝ, နော မူလာနိ။ အန္တေ တယော ကမ္မပထာ စေဝ မူလာနိ စ။ အနဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတွာ ‘အလောဘော ကုသလမူလံ’ ဟောတိ။ အဗျာပါဒေါ ‘အဒေါသော ကုသလမူလံ’, သမ္မာဒိဋ္ဌိ ‘အမောဟော ကုသလမူလံ’။
‘အာရမ္မဏတော’တိ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အာရမ္မဏာနေဝ ဧတေသံ အာရမ္မဏာနိ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတောယေဝ ဟိ ဝေရမဏီ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ပန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော အရိယမဂ္ဂေါ ကိလေသေ ပဇဟတိ, ဧဝံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိအာရမ္မဏာပေတေ ကမ္မပထာ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဒုဿီလျာနိ ပဇဟန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘ဝေဒနာတော’တိ သဗ္ဗေ သုခဝေဒနာ ဝါ ဟောန္တိ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာ ဝါ။ ကုသလံ ပတွာ ဟိ ဒုက္ခဝေဒနာ နာမ နတ္ထိ။
‘မူလတော’တိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကမ္မပထာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အလောဘအဒေါသအမောဟဝသေန တိမူလာ ဟောန္တိ၊ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ ဒွိမူလာ။ အနဘိဇ္ဈာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ ဒွိမူလာ ဟောတိ၊ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဧကမူလာ။ အလောဘော ပန အတ္တနာဝ အတ္တနော မူလံ န ဟောတိ။ အဗျာပါဒေပိ ဧသေဝ နယော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အလောဘာဒေါသဝသေန ဒွိမူလာဝ ဟောတိ။ ဣမေ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ နာမ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၈။) [သျ]ကမ္မပထသံသန္ဒနကထာ
ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကမ္မပထသံသန္ဒနံ နာမ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စဖဿဒွါရဝသေန ဟိ ဥပ္ပန္နော အသံဝရော အကုသလံ မနောကမ္မမေဝ ဟောတိ။ မနောဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော တီဏိပိ ကမ္မာနိ ဟောန္တိ – သော ဟိ ကာယဒွါရေ စောပနပ္ပတ္တော အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဟောတိ, ဝစီဒွါရေ အကုသလံ ဝစီကမ္မံ, ဥဘယတ္ထ စောပနံ အပ္ပတ္တော အကုသလံ မနောကမ္မံ။ ပဉ္စအသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နောပိ အကုသလံ မနောကမ္မမေဝ ဟောတိ။ စောပနကာယအသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော အကုသလံ ကာယကမ္မမေဝ ဟောတိ, ဝါစာအသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော အကုသလံ ဝစီကမ္မမေဝ ဟောတိ, မနောအသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော အကုသလံ မနောကမ္မမေဝ ဟောတိ။ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ အကုသလံ ကာယကမ္မမေဝ ဟောတိ, စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ အကုသလံ ဝစီကမ္မမေဝ ဟောတိ, တိဝိဓံ မနောဒုစ္စရိတံ အကုသလံ မနောကမ္မမေဝ ဟောတိ။
ပဉ္စဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော သံဝရောပိ ကုသလံ မနောကမ္မမေဝ ဟောတိ။ မနောဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော ပန အယမ္ပိ, အသံဝရော ဝိယ, တီဏိပိ ကမ္မာနိ ဟောန္တိ။ ပဉ္စသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နောပိ ကုသလံ မနောကမ္မမေဝ ဟောတိ, စောပနကာယသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော ကုသလံ ကာယကမ္မမေဝ ဟောတိ, ဝါစာသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော ကုသလံ ဝစီကမ္မမေဝ ဟောတိ, မနောသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နော ကုသလံ မနောကမ္မမေဝ ဟောတိ။ တိဝိဓံ ကာယသုစရိတံ ကုသလံ ကာယကမ္မမေဝ ဟောတိ, စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတံ ကုသလံ ဝစီကမ္မမေဝ ဟောတိ, တိဝိဓံ မနောသုစရိတံ ကုသလံ မနောကမ္မမေဝ ဟောတိ။
အကုသလံ ကာယကမ္မံ ပဉ္စဖဿဒွါရဝသေန နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောဖဿဒွါရဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ အကုသလံ ဝစီကမ္မံ။ အကုသလံ မနောကမ္မံ ပန ဆဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ကာယဝစီဒွါရေသု စောပနံ ပတ္တံ အကုသလံ ကာယဝစီကမ္မံ ဟောတိ, စောပနံ အပ္ပတ္တံ အကုသလံ မနောကမ္မမေဝ။ ယထာ စ ပဉ္စဖဿဒွါရဝသေန, ဧဝံ ပဉ္စအသံဝရဒွါရဝသေနပိ အကုသလံ ကာယကမ္မံ နုပ္ပဇ္ဇတိ, စောပနကာယအသံဝရဒွါရဝသေန ပန ဝါစာအသံဝရဒွါရဝသေန စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောအသံဝရဒွါရဝသေန နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အကုသလံ ဝစီကမ္မမ္ပိ ပဉ္စအသံဝရဒွါရဝသေန နုပ္ပဇ္ဇတိ, စောပနကာယဝါစာအသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောအသံဝရဒွါရဝသေန နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အကုသလံ မနောကမ္မံ အဋ္ဌအသံဝရဒွါရဝသေနပိ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ကုသလကာယကမ္မာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၉။) [သျ]အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ အကုသလကာယကမ္မဝစီကမ္မာနိ မနောအသံဝရဒွါရဝသေန နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, န တထာ ဧတာနိ။ ဧတာနိ ပန ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂံ အစောပေတွာ သိက္ခာပဒါနိ ဂဏှန္တဿ မနောသံဝရဒွါရေပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧဝ။ တတ္ထ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ တိဝိဓကမ္မဒွါရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပဉ္စဝိညာဏဒွါရဝသေန နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘ယမိဒံ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝေဒယိတံ, သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ’တိ ဣမိနာ ပန နယေန ဆဖဿဒွါရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အဋ္ဌအသံဝရဒွါရဝသေန နုပ္ပဇ္ဇတိ, အဋ္ဌသံဝရဒွါရဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒသအကုသလကမ္မပထဝသေန နုပ္ပဇ္ဇတိ, ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဣဒမ္ပိ စိတ္တံ တိဝိဓကမ္မဒွါရဝသေန ဝါ ဥပ္ပန္နံ ဟောတု, ဆဖဿဒွါရဝသေန ဝါ, အဋ္ဌသံဝရဒွါရဝသေန ဝါ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန ဝါ။ ‘‘ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ…ပေ… ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။
ဒွါရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘာတိ ဧတ္ထ အယံ ယောဇနာ – ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု ရူပါရမ္မဏာဒီသု ရူပါရမ္မဏံ ဝါ အာရဗ္ဘ, အာရမ္မဏံ ကတွာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဧတဿ စိတ္တဿ ဧတေသု အာရမ္မဏေသု ယံကိဉ္စိ ဧကမေဝ အာရမ္မဏံ အနုညာတသဒိသံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ ဧကသ္မိံ သမယေ ဧကဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ရူပါရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နံ ပုန အညသ္မိံ သမယေ အညဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ သဒ္ဒါဒီသုပိ အညတရံ အာရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧဝ။ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ စဿ ဧကသ္မိံ ဘဝေ ပဌမံ ရူပါရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိ ဟောတိ, ပစ္ဆာ သဒ္ဒါရမ္မဏန္တိ အယမ္ပိ ကမော နတ္ထိ။ ရူပါဒီသု စာပိ ပဌမံ နီလာရမ္မဏံ ပစ္ဆာ ပီတာရမ္မဏန္တိ အယမ္ပိ နိယမော နတ္ထိ။ ဣတိ ဣမံ သဗ္ဗာရမ္မဏတဉ္စေဝ, ကမာဘာဝဉ္စ, ကမာဘာဝေပိ စ နီလပီတာဒီသု နိယမာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘာ’တိ အာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမေသု ရူပါဒီသု န ယံကိဉ္စိ ဧကမေဝ, အထ ခေါ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ စ ‘ပဌမံ ရူပါရမ္မဏံ ပစ္ဆာ သဒ္ဒါရမ္မဏံ အာရဗ္ဘာ’တိ ဧဝမ္ပိ အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ ‘ပဋိလောမတော ဝါ အနုလောမတော ဝါ, ဧကန္တရိကဒွန္တရိကာဒိနယေန ဝါ, ရူပါရမ္မဏာဒီသု ယံ ဝါ တံ ဝါ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’တိ အတ္ထော။ ရူပါရမ္မဏေသုပိ စ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၀။) [သျ]‘ပဌမံ နီလာရမ္မဏံ ပစ္ဆာ ပီတာရမ္မဏ’န္တိ ဣမိနာပိ နိယမေန အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ, ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ ‘နီလပီတကာဒီသု ရူပါရမ္မဏေသု ယံ ဝါ တံ ဝါ ရူပါရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’တိ အတ္ထော။ သဒ္ဒါရမ္မဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ တာဝ ဧကာ ယောဇနာ။
အယံ ပန အပရာ – ရူပံ အာရမ္မဏံ ဧတဿာတိ ရူပါရမ္မဏံ…ပေ… ဓမ္မော အာရမ္မဏံ ဧတဿာတိ ဓမ္မာရမ္မဏံ။ ဣတိ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ ဝတွာ ပုန ‘ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘာ’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – ဧတေသု ရူပါဒီသု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ယံ ဝါ တံ ဝါ ပန အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ယေဝါပနကေ အဘိနဝံ နတ္ထိ, ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတမေဝ ဂဟိတ’န္တိ ဝတွာ ‘ရူပံ ဝါ အာရဗ္ဘ…ပေ… ဓမ္မံ ဝါ အာရဗ္ဘ, ဣဒံ ဝါ ဣဒံ ဝါ အာရဗ္ဘာတိ ကထေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တ’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အာဂတံ။
ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရော
ဖဿပဉ္စမကရာသိဝဏ္ဏနာ
တသ္မိံ သမယေတိ ဣဒံ အနိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌဿ သမယဿ နိယမတော ပဋိနိဒ္ဒေသဝစနံ။ တသ္မာ ‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံယေဝ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’တိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ယထေဝ စိတ္တံ ဧဝံ ဖဿာဒီသုပိ ဖဿော ဟောတိ။ ကိံ ဟောတိ? ‘ကာမာဝစရော ဟောတိ, ကုသလော ဟောတိ, ဥပ္ပန္နော ဟောတိ, သောမနဿသဟဂတော ဟောတီ’တိအာဒိနာ နယေန လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝေဒနာယဉှိ ‘သောမနဿသဟဂတာ’တိ ပညိန္ဒြိယေ စ ‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တ’န္တိ န လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ‘လဗ္ဘမာနပဒဝသေနာ’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကံ အာစရိယာနံ မတံ၊ န ပနေတံ သာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဖဿောဝ ပဌမံ ဝုတ္တောတိ? စိတ္တဿ ပဌမာဘိနိပါတတ္တာ။ အာရမ္မဏသ္မိဉှိ စိတ္တဿ ပဌမာဘိနိပါတော ဟုတွာ ဖဿော အာရမ္မဏံ ဖုသမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ပဌမံ ဝုတ္တော။ ဖဿေန ပန ဖုသိတွာ ဝေဒနာယ ဝေဒယတိ, သညာယ သဉ္ဇာနာတိ, စေတနာယ စေတေတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဖုဋ္ဌော, ဘိက္ခဝေ, ဝေဒေတိ, ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၁။) [သျ]အပိစ, အယံ ဖဿော နာမ ယထာ ပါသာဒံ ပတွာ ထမ္ဘော နာမ သေသဒဗ္ဗသမ္ဘာရာနံ ဗလဝပစ္စယော, တုလာသံဃာဋဘိတ္တိပါဒကူဋဂေါပါနသီပက္ခပါသကမုခဝဋ္ဋိယော ထမ္ဘာဗဒ္ဓါ ထမ္ဘေ ပတိဋ္ဌိတာ, ဧဝမေဝ သဟဇာတသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဗလဝပစ္စယော ဟောတိ။ ထမ္ဘသဒိသော ဟိ ဧသ။ အဝသေသာ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရသဒိသာတိ။ တသ္မာပိ ပဌမံ ဝုတ္တော။ ဣဒံ ပန အကာရဏံ။ ဧကစိတ္တသ္မိဉှိ ဥပ္ပန္နဓမ္မာနံ ‘အယံ ပဌမံ ဥပ္ပန္နော အယံ ပစ္ဆာ’တိ ဣဒံ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘာ။ ဗလဝပစ္စယဘာဝေပိ ဖဿဿ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ဒေသနာဝါရေနေဝ ပန ဖဿော ပဌမံ ဝုတ္တော။ ဝေဒနာ ဟောတိ ဖဿော ဟောတိ, သညာ ဟောတိ ဖဿော ဟောတိ, စေတနာ ဟောတိ ဖဿော ဟောတိ, စိတ္တံ ဟောတိ ဖဿော ဟောတိ, ဝေဒနာ ဟောတိ သညာ ဟောတိ, စေတနာ ဟောတိ ဝိတက္ကော ဟောတီတိ အာဟရိတုမ္ပိ ဟိ ဝဋ္ဋေယျ။ ဒေသနာဝါရေန ပန ဖဿောဝ ပဌမံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စေတ္ထ ဧဝံ သေသဓမ္မေသုပိ ပုဗ္ဗာပရက္ကမော နာမ န ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ဝစနတ္ထလက္ခဏရသာဒီဟိ ပန ဓမ္မာ ဧဝ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။
သေယျထိဒံ – ဖုသတီတိ ဖဿော။ သွာယံ ဖုသနလက္ခဏော, သံဃဋ္ဋနရသော, သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော, အာပါထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနော။
အယဉှိ အရူပဓမ္မောပိ သမာနော အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ဖုသနလက္ခဏော။ ဧကဒေသေန စ အနလ္လီယမာနောပိ ရူပံ ဝိယ စက္ခုံ, သဒ္ဒေါ ဝိယ စ သောတံ, စိတ္တံ အာရမ္မဏဉ္စ သံဃဋ္ဋေတီတိ သံဃဋ္ဋနရသော။ ဝတ္ထာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနတော ဝါ ဥပ္ပန္နတ္တာ သမ္ပတ္တိအတ္ထေနပိ ရသေန သံဃဋ္ဋနရသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ – ‘‘စတုဘူမကဖဿော ဟိ နောဖုသနလက္ခဏော နာမ နတ္ထိ။ သံဃဋ္ဋနရသော ပန ပဉ္စဒွါရိကောဝ ဟောတိ။ ပဉ္စဒွါရိကဿ ဟိ ဖုသနလက္ခဏောတိပိ သံဃဋ္ဋနရသောတိပိ နာမံ၊ မနောဒွါရိကဿ ဖုသနလက္ခဏောတွေဝ နာမံ, န သံဃဋ္ဋနရသော’’တိ။
ဣဒဉ္စ ဝတွာ ဣဒံ သုတ္တံ အာဘတံ – ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ဒွေ မေဏ္ဍာ ယုဇ္ဈေယျုံ, တေသု ယထာ ဧကော မေဏ္ဍော ဧဝံ စက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယထာ ဒုတိယော မေဏ္ဍော ဧဝံ ရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ယထာ တေသံ သန္နိပါတော ဧဝံ ဖဿော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’။ ဧဝံ ဖုသနလက္ခဏော စ ဖဿော, သံဃဋ္ဋနရသော စ။ ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၂။) [သျ]ဒွေ သမ္မာ ဝဇ္ဇေယျုံ…ပေ… ဒွေ ပါဏီ ဝဇ္ဇေယျုံ, ယထာ ဧကော ပါဏိ ဧဝံ စက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယထာ ဒုတိယော ပါဏိ ဧဝံ ရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယထာ တေသံ သန္နိပါတော ဧဝံ ဖဿော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ဖုသနလက္ခဏော စ ဖဿော သံဃဋ္ဋနရသော စာ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၃။၈) ဝိတ္ထာရော။
ယထာ ဝါ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၃၅၂, ၁၃၅၄) စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ စက္ခုအာဒိနာမေန ဝုတ္တာနိ, ဧဝမိဓာပိ တာနိ စက္ခုအာဒိနာမေန ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တသ္မာ ‘ဧဝံ စက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗ’န္တိအာဒီသု ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေ စိတ္တာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနတော ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ ကိစ္စဋ္ဌေနေဝ ရသေန သံဃဋ္ဋနရသောတိ သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။
တိကသန္နိပါတသင်္ခါတဿ ပန အတ္တနော ကာရဏဿ ဝသေန ပဝေဒိတတ္တာ သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော။ အယဉှိ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ ဧဝံ ကာရဏဿ ဝသေန ပဝေဒိတောတိ။ ဣမဿ စ သုတ္တပဒဿ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိယာ ဖဿောတိ အယမတ္ထော၊ န သင်္ဂတိမတ္တမေဝ ဖဿောတိ။
ဧဝံ ပဝေဒိတတ္တာ ပန တေနေဝါကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ ဝုတ္တော။ ဖလဋ္ဌေန ပန ပစ္စုပဋ္ဌာနေနေသ ဝေဒနာပစ္စုပဋ္ဌာနော နာမ ဟောတိ။ ဝေဒနဉှေသ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ ဥပ္ပါဒေတီတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပါဒယမာနော စ ယထာ ဗဟိဒ္ဓါ ဥဏှပစ္စယာပိ လာခါသင်္ခါတဓာတုနိဿိတာ ဥသ္မာ အတ္တနော နိဿယေ မုဒုဘာဝကာရီ ဟောတိ, န အတ္တနော ပစ္စယဘူတေပိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝီတစ္စိတင်္ဂါရသင်္ခါတေ ဥဏှဘာဝေ, ဧဝံ ဝတ္ထာရမ္မဏသင်္ခါတအညပစ္စယောပိ သမာနော, စိတ္တနိဿိတတ္တာ အတ္တနော နိဿယဘူတေ စိတ္တေ ဧဝ ဧသ ဝေဒနုပ္ပါဒကော ဟောတိ, န အတ္တနော ပစ္စယဘူတေပိ ဝတ္ထုမှိ အာရမ္မဏေ ဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဇ္ဇာသမန္နာဟာရေန ပန ဣန္ဒြိယေန စ ပရိက္ခတေ ဝိသယေ အနန္တရာယေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဧသ အာပါထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနောတိ ဝုစ္စတိ။
ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ သာ ဝေဒယိတလက္ခဏာ, အနုဘဝနရသာ ဣဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသာ ဝါ, စေတသိကအဿာဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ပဿဒ္ဓိပဒဋ္ဌာနာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၃။) [သျ]‘စတုဘူမိကဝေဒနာ ဟိ နောဝေဒယိတလက္ခဏာ နာမ နတ္ထိ။ အနုဘဝနရသတာ ပန သုခဝေဒနာယမေဝ လဗ္ဘတီ’တိ ဝတွာ ပုန တံ ဝါဒံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘သုခဝေဒနာ ဝါ ဟောတု, ဒုက္ခဝေဒနာ ဝါ, အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ ဝါ, သဗ္ဗာ အနုဘဝနရသာ’တိ ဝတွာ အယမတ္ထော ဒီပိတော – အာရမ္မဏရသာနုဘဝနဋ္ဌာနံ ပတွာ သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဧကဒေသမတ္တကမေဝ အနုဘဝန္တိ။ ဖဿဿ ဟိ ဖုသနမတ္တကမေဝ ဟောတိ, သညာယ သဉ္ဇာနနမတ္တကမေဝ, စေတနာယ စေတနာမတ္တကမေဝ, ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနမတ္တကမေဝ။ ဧကံသတော ပန ဣဿရဝတာယ ဝိဿဝိတာယ သာမိဘာဝေန ဝေဒနာဝ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ။
ရာဇာ ဝိယ ဟိ ဝေဒနာ, သူဒေါ ဝိယ သေသဓမ္မာ။ ယထာ သူဒေါ နာနာရသဘောဇနံ သမ္ပာဒေတွာ ပေဠာယ ပက္ခိပိတွာ လဉ္ဆနံ ဒတွာ ရညော သန္တိကေ ဩတာရေတွာ လဉ္ဆနံ ဘိန္ဒိတွာ ပေဠံ ဝိဝရိတွာ သဗ္ဗသူပဗျဉ္ဇနေဟိ အဂ္ဂဂ္ဂံ အာဒါယ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ သဒေါသနိဒ္ဒေါသဘာဝဝီမံသနတ္ထံ အဇ္ဈောဟရတိ, တတော ရညော နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဥပနာမေတိ။ ရာဇာ ဣဿရဝတာယ ဝိဿဝိတာယ သာမီ ဟုတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ ဘုဉ္ဇတိ။ တတ္ထ ဟိ သူဒဿ ဘတ္တဝီမံသနမတ္တမိဝ အဝသေသဓမ္မာနံ အာရမ္မဏရသဿ ဧကဒေသာနုဘဝနံ။ ယထာ ဟိ သူဒေါ ဘတ္တေကဒေသမတ္တမေဝ ဝီမံသတိ ဧဝံ သေသဓမ္မာပိ အာရမ္မဏရသေကဒေသမေဝ အနုဘဝန္တိ။ ယထာ ပန ရာဇာ ဣဿရဝတာယ ဝိဿဝိတာယ သာမီ ဟုတွာ ယဒိစ္ဆကံ ဘုဉ္ဇတိ, ဧဝံ ဝေဒနာပိ ဣဿရဝတာယ ဝိဿဝိတာယ သာမိဘာဝေန အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ။ တသ္မာ အနုဘဝနရသာတိ ဝုစ္စတိ။
ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ ဝေဒနာ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ အာရမ္မဏဿ ဣဋ္ဌာကာရမေဝ သမ္ဘုဉ္ဇတီတိ ဣဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသာတိ ဝုတ္တာ။ စေတသိကအဿာဒတော ပနေသာ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ စေတသိကအဿာဒပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ပဿဒ္ဓိကာယော သုခံ ဝေဒေတိ’’ တသ္မာ ပဿဒ္ဓိပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
နီလာဒိဘေဒံ အာရမ္မဏံ သဉ္ဇာနာတီတိ သညာ။ သာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ ပစ္စာဘိညာဏရသာ။ စတုဘူမိကသညာ ဟိ နောသဉ္ဇာနနလက္ခဏာ နာမ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၄။) [သျ]နတ္ထိ။ သဗ္ဗာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာဝ။ ယာ ပနေတ္ထ အဘိညာဏေန သဉ္ဇာနာတိ သာ ပစ္စာဘိညာဏရသာ နာမ ဟောတိ။
တဿာ, ဝဍ္ဎကိဿ ဒါရုမှိ အဘိညာဏံ ကတွာ ပုန တေန အဘိညာဏေန တံ ပစ္စာဘိဇာနနကာလေ, ပုရိသဿ ကာဠတိလကာဒိအဘိညာဏံ သလ္လက္ခေတွာ ပုန တေန အဘိညာဏေန အသုကော နာမ ဧသောတိ တဿ ပစ္စာဘိဇာနနကာလေ, ရညော ပိဠန္ဓနဂေါပကဘဏ္ဍာဂါရိကဿ တသ္မိံ တသ္မိံ ပိဠန္ဓနေ နာမပဏ္ဏကံ ဗန္ဓိတွာ ‘အသုကံ ပိဠန္ဓနံ နာမ အာဟရာ’တိ ဝုတ္တေ ဒီပံ ဇာလေတွာ ရတနဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ပဏ္ဏံ ဝါစေတွာ တဿ တဿေဝ ပိဠန္ဓနဿ အာဟရဏကာလေ စ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အပရော နယော – သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဟိ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ သညာ။ ပုနသဉ္ဇာနနပစ္စယနိမိတ္တကရဏရသာ, ဒါရုအာဒီသု တစ္ဆကာဒယော ဝိယ။ ယထာဂဟိတနိမိတ္တဝသေန အဘိနိဝေသကရဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓာ ဝိယ။ အာရမ္မဏေ အနောဂါဠှဝုတ္တိတာယ အစိရဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, ဝိဇ္ဇု ဝိယ။ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ, တိဏပုရိသကေသု မိဂပေါတကာနံ ‘ပုရိသာ’တိ ဥပ္ပန္နသညာ ဝိယ။ ယာ ပနေတ္ထ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟောတိ သာ သညာ ဉာဏမေဝ အနုဝတ္တတိ။ သသမ္ဘာရပထဝီအာဒီသု သေသဓမ္မာ ပထဝီအာဒီနိ ဝိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
စေတယတီတိ စေတနာ သဒ္ဓိံ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏေ အဘိသန္ဒဟတီတိ အတ္ထော။ သာ စေတယိတလက္ခဏာ, စေတနာဘာဝလက္ခဏာတိ အတ္ထော။ အာယူဟနရသာ။ စတုဘူမိကစေတနာ ဟိ နောစေတယိတလက္ခဏာ နာမ နတ္ထိ။ သဗ္ဗာ စေတယိတလက္ခဏာဝ။ အာယူဟနရသတာ ပန ကုသလာကုသလေသု ဧဝ ဟောတိ။ ကုသလာကုသလကမ္မာယူဟနဋ္ဌာနဉှိ ပတွာ သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဧကဒေသမတ္တကမေဝ ကိစ္စံ ဟောတိ။ စေတနာ ပန အတိရေကဥဿာဟာ အတိရေကဝါယာမာ, ဒိဂုဏုဿာဟာ ဒိဂုဏဝါယာမာ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ – ‘‘ထာဝရိယသဘာဝသဏ္ဌိတာ စ ပနေသာ စေတနာ’’တိ။ ထာဝရိယောတိ ခေတ္တသာမီ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ခေတ္တသာမီ ပုရိသော ပဉ္စပဏ္ဏာသ ဗလိပုရိသေ ဂဟေတွာ ‘လာယိဿာမီ’တိ ဧကတော ခေတ္တံ ဩတရတိ။ တဿ အတိရေကော ဥဿာဟော အတိရေကော ဝါယာမော, ဒိဂုဏော ဥဿာဟော ဒိဂုဏော ဝါယာမော ဟောတိ, ‘နိရန္တရံ ဂဏှထာ’တိအာဒီနိ ဝဒတိ, သီမံ အာစိက္ခတိ, တေသံ သုရာဘတ္တဂန္ဓမာလာဒီနိ ဇာနာတိ, မဂ္ဂံ သမကံ ဟရတိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၅။) [သျ]ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခေတ္တသာမိပုရိသော ဝိယ ဟိ စေတနာ။ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ဗလိပုရိသာ ဝိယ စိတ္တင်္ဂဝသေန ဥပ္ပန္နာ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ခေတ္တသာမိပုရိသဿ ဒိဂုဏုဿာဟဒိဂုဏဝါယာမကရဏကာလော ဝိယ ကုသလာကုသလကမ္မာယူဟနဋ္ဌာနံ ပတွာ စေတနာယ ဒိဂုဏုဿာဟော ဒိဂုဏဝါယာမော ဟောတိ။ ဧဝမဿာ အာယူဟနရသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သာ ပနေသာ သံဝိဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သံဝိဒဟမာနာ ဟိ အယံ ဥပဋ္ဌာတိ, သကိစ္စပရကိစ္စသာဓကာ, ဇေဋ္ဌသိဿမဟာဝဍ္ဎကီအာဒယော ဝိယ။ ယထာ ဟိ ဇေဋ္ဌသိဿော ဥပဇ္ဈာယံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သယံ အဓီယမာနော ဣတရေပိ ဒါရကေ အတ္တနော အတ္တနော အဇ္ဈယနကမ္မေ ပဝတ္တယတိ, တသ္မိဉှိ အဓီယိတုံ အာရဒ္ဓေ တေပိ အဓီယန္တိ, တဒနုဝတ္တိတာယ။ ယထာ စ မဟာဝဍ္ဎကီ သယံ တစ္ဆန္တော ဣတရေပိ တစ္ဆကေ အတ္တနော အတ္တနော တစ္ဆနကမ္မေ ပဝတ္တယတိ, တသ္မိဉှိ တစ္ဆိတုံ အာရဒ္ဓေ တေပိ တစ္ဆန္တိ, တဒနုဝတ္တိတာယ။ ယထာ စ ယောဓနာယကော သယံ ယုဇ္ဈမာနော ဣတရေပိ ယောဓေ သမ္ပဟာရဝုတ္တိယံ ပဝတ္တယတိ, တသ္မိဉှိ ယုဇ္ဈိတုံ အာရဒ္ဓေ တေပိ အနိဝတ္တမာနာ ယုဇ္ဈန္တိ, တဒနုဝတ္တိတာယ။ ဧဝမေသာပိ အတ္တနော ကိစ္စေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာ အညေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အတ္တနော အတ္တနော ကိရိယာယ ပဝတ္တေတိ။ တဿာ ဟိ အတ္တနော ကိစ္စံ အာရဒ္ဓါယ, တံသမ္ပယုတ္တာပိ အာရဘန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘သကိစ္စပရကိစ္စသာဓကာ, ဇေဋ္ဌသိဿမဟာဝဍ္ဎကီအာဒယော ဝိယာ’တိ။ အစ္စာယိကကမ္မာနုဿရဏာဒီသု စ ပနာယံ သမ္ပယုတ္တာနံ ဥဿာဟနဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ ပါကဋာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘အာရမ္မဏံ စိန္တေတီ’တိ စိတ္တန္တိ နယေန စိတ္တဿ ဝစနတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ။ လက္ခဏာဒိတော ပန ဝိဇာနနလက္ခဏံ စိတ္တံ, ပုဗ္ဗင်္ဂမရသံ, သန္ဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနံ, နာမရူပပဒဋ္ဌာနံ။ စတုဘူမကစိတ္တဉှိ နောဝိဇာနနလက္ခဏံ နာမ နတ္ထိ။ သဗ္ဗံ ဝိဇာနနလက္ခဏမေဝ။ ဒွါရံ ပန ပတွာ အာရမ္မဏဝိဘာဝနဋ္ဌာနေ စိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ ဟောတိ။ စက္ခုနာ ဟိ ဒိဋ္ဌံ ရူပါရမ္မဏံ စိတ္တေနေဝ ဝိဇာနာတိ…ပေ… မနေန ဝိညာတံ ဓမ္မာရမ္မဏံ စိတ္တေနေဝ ဝိဇာနာတိ။ ယထာ ဟိ နဂရဂုတ္တိကော နာမ နဂရမဇ္ဈေ သိင်္ဃာဋကေ နိသီဒိတွာ ‘အယံ နေဝါသိကော အယံ အာဂန္တုကော’တိ အာဂတာဂတံ ဇနံ ဥပဓာရေတိ ဝဝတ္ထပေတိ – ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ မဟာထေရေန – ‘‘ယထာ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၆။) [သျ]မဟာရာဇ, နဂရဂုတ္တိကော နာမ မဇ္ဈေ နဂရဿ သိင်္ဃာဋကေ နိသိန္နော ပုရတ္ထိမတော ဒိသတော ပုရိသံ အာဂစ္ဆန္တံ ပဿေယျ… ပစ္ဆိမတော… ဒက္ခိဏတော… ဥတ္တရတော ဒိသတော ပုရိသံ အာဂစ္ဆန္တံ ပဿေယျ, ဧဝမေဝ ခေါ, မဟာရာဇ, ယံ စက္ခုနာ ရူပံ ပဿတိ တံ ဝိညာဏေန ဝိဇာနာတိ, ယံ သောတေန သဒ္ဒံ သုဏာတိ, ဃာနေန ဂန္ဓံ ဃာယတိ, ဇိဝှါယ ရသံ သာယတိ, ကာယေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဖုသတိ, မနသာ ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ, တံ ဝိညာဏေန ဝိဇာနာတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၃။၁၂)။ ဧဝံ ဒွါရံ ပတွာ အာရမ္မဏဝိဘာဝနဋ္ဌာနေ စိတ္တမေဝ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗင်္ဂမရသန္တိ ဝုစ္စတိ။
တဒေတံ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပုရိမံ ပုရိမံ နိရန္တရံ ကတွာ သန္ဒဟနမေဝ ဥပဋ္ဌာတီတိ သန္ဒဟနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ပနဿ နိယမတော နာမရူပံ, စတုဝေါကာရဘဝေ နာမမေဝ ပဒဋ္ဌာနံ။ တသ္မာ နာမရူပပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ။
ကိံ ပနေတံ စိတ္တံ ပုရိမနိဒ္ဒိဋ္ဌစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကမေဝ ဥဒါဟု အညန္တိ? ဧကမေဝ။ အထ ကသ္မာ ပုရိမနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ပုန ဝုတ္တန္တိ? အဝိစာရိတံ ဧတံ အဋ္ဌကထာယံ။ အယံ ပနေတ္ထ ယုတ္တိ – ယထာ ဟိ ရူပါဒီနိ ဥပါဒါယ ပညတ္တာ သူရိယာဒယော န အတ္ထတော ရူပါဒီဟိ အညေ ဟောန္တိ, တေနေဝ ယသ္မိံ သမယေ သူရိယော ဥဒေတိ တသ္မိံ သမယေ တဿ တေဇသင်္ခါတံ ရူပမ္ပီတိ။ ဧဝံ ဝုစ္စမာနေပိ န ရူပါဒီဟိ အညော သူရိယော နာမ အတ္ထိ။ န တထာ စိတ္တံ၊ ဖဿာဒယော ဓမ္မေ ဥပါဒါယ ပညာပိယတိ၊ အတ္ထတော ပနေတံ တေဟိ အညမေဝ။ တေန ‘ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ ဧကံသေနေဝ တသ္မိံ သမယေ ဖဿာဒီဟိ အတ္ထတော အညမေဝ တံ ဟောတီ’တိ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတ္ထာယ ဧတံ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယထာ စ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ…ပေ… ပထဝီကသိဏံ, တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆၀) ပန ဘာဝေန္တေန ဝဝတ္ထာပိတေ သမယေ ယော ဘာဝေတိ န သော အတ္ထတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, တေနေဝ တတ္ထ ယထာ ‘‘ဖဿော ဟောတိ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ဧဝံ ‘‘ယော ဘာဝေတိ သော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု ပန စိတ္တေန ဝဝတ္ထာပိတေ သမယေ သမယဝဝတ္ထာပိတံ စိတ္တံ န တထာ အတ္ထတော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၇။) [သျ]နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထေဝ ပန တဒါ ‘ဖဿော ဟောတိ ဝေဒနာ ဟောတိ’, တထာ ‘စိတ္တမ္ပိ ဟောတီ’တိ ဣမဿပိ အတ္ထဿ ဒီပနတ္ထမိဒံ ပုန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ဥဒ္ဒေသဝါရေ သင်္ဂဏှနတ္ထံ နိဒ္ဒေသဝါရေ စ ဝိဘဇနတ္ထံ ပုရိမေန ဟိ ‘စိတ္တ’-သဒ္ဒေန ကေဝလံ သမယော ဝဝတ္ထာပိတော။ တသ္မိံ ပန စိတ္တေန ဝဝတ္ထာပိတသမယေ ယေ ဓမ္မာ ဟောန္တိ တေသံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ စိတ္တဉ္စာပိ တသ္မိံ သမယေ ဟောတိယေဝ။ တသ္မာ တဿာပိ သင်္ဂဏှနတ္ထမေတံ ပုန ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ ဌာနေ ဧတသ္မိံ အဝုစ္စမာနေ ‘‘ကတမံ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တ’’န္တိ န သက္ကာ ဘဝေယျ နိဒ္ဒေသဝါရေ ဝိဘဇိတုံ။ ဧဝမဿ ဝိဘဇနံယေဝ ပရိဟာယေထ။ တသ္မာ တဿ နိဒ္ဒေသဝါရေ ဝိဘဇနတ္ထမ္ပိ ဧတဉ္စ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယသ္မာ ဝါ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဧတံ ဒေသနာသီသမေဝ, ‘န ပန စိတ္တံ ဧကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝိစာရိတံ, တသ္မာ စိတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဧတ္ထာပိ စိတ္တမတ္တမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ပရောပဏ္ဏာသကုသလဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ စိတ္တံ ဂဟိတံ။ ဧဝံ တတ္ထ သင်္ခေပတော သဗ္ဗေပိ စိတ္တစေတသိကဓမ္မေ ဂဟေတွာ ဣဓ သရူပေန ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣတိ ဖဿာဒယော ဝိယ စိတ္တမ္ပိ ဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရော
ဈာနင်္ဂရာသိဝဏ္ဏနာ
ဝိတက္ကေတီတိ ဝိတက္ကော၊ ဝိတက္ကနံ ဝါ ဝိတက္ကော၊ ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာယံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏော။ သော ဟိ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အာရောပေတိ။ ယထာ ဟိ ကောစိ ရာဇဝလ္လဘံ ဉာတိံ ဝါ မိတ္တံ ဝါ နိဿာယ ရာဇဂေဟံ အာရောဟတိ, ဧဝံ ဝိတက္ကံ နိဿာယ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ တသ္မာ သော အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏောတိ ဝုတ္တော။ နာဂသေနတ္ထေရော ပနာဟ – အာကောဋနလက္ခဏော ဝိတက္ကော။ ‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ဘေရီ အာကောဋိတာ အထ ပစ္ဆာ အနုရဝတိ အနုသဒ္ဒါယတိ, ဧဝမေဝ ခေါ, မဟာရာဇ, ယထာ အာကောဋနာ ဧဝံ ဝိတက္ကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ ပစ္ဆာ အနုရဝနာ အနုသဒ္ဒါယနာ ဧဝံ ဝိစာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၃။၁၄ ထောကံ ဝိသဒိသံ)။ သွာယံ အာဟနနပရိယာဟနနရသော။ တထာ ဟိ တေန ယောဂါဝစရော အာရမ္မဏံ ဝိတက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကရောတီတိ ဝုစ္စတိ။ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၈။) [သျ]အာရမ္မဏေ တေန စိတ္တံ ဝိစရတီတိ ဝိစာရော၊ ဝိစရဏံ ဝါ ဝိစာရော။ အနုသဉ္စရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာယံ အာရမ္မဏာနုမဇ္ဇနလက္ခဏော။ တတ္ထ သဟဇာတာနုယောဇနရသော။ စိတ္တဿ အနုပ္ပဗန္ဓပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သန္တေပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိယောဂေ ဩဠာရိကဋ္ဌေန ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန စ ဃဏ္ဋာဘိဃာတော ဝိယ အဘိနိရောပနဋ္ဌေန စ စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဝိတက္ကော။ သုခုမဋ္ဌေန အနုမဇ္ဇနသဘာဝဋ္ဌေန စ ဃဏ္ဋာနုရဝေါ ဝိယ အနုပ္ပဗန္ဓော ဝိစာရော။ ဝိပ္ဖါရဝါ စေတ္ထ ဝိတက္ကော, ပဌမုပ္ပတ္တိကာလေ ပရိပ္ဖန္ဒဘူတော စိတ္တဿ။ အာကာသေ ဥပ္ပတိတုကာမဿ ပက္ခိနော ပက္ခဝိက္ခေပေါ ဝိယ။ ပဒုမာဘိမုခပါတော ဝိယ စ ဂန္ဓာနုဗဒ္ဓစေတသော ဘမရဿ။ သန္တဝုတ္တိ ဝိစာရော နာတိပရိပ္ဖန္ဒနဘာဝေါ စိတ္တဿ, အာကာသေ ဥပ္ပတိတဿ ပက္ခိနော ပက္ခပ္ပသာရဏံ ဝိယ, ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ စ ပဒုမာဘိမုခပတိတဿ ဘမရဿ ပဒုမဿ ဥပရိဘာဂေ။
အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အာကာသေ ဂစ္ဆတော မဟာသကုဏဿ ဥဘောဟိ ပက္ခေဟိ ဝါတံ ဂဟေတွာ ပက္ခေ သန္နိသီဒါပေတွာ ဂမနံ ဝိယ အာရမ္မဏေ စေတသော အဘိနိရောပနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိတက္ကော။ သော ဟိ ဧကဂ္ဂေါ ဟုတွာ အပ္ပေတိ ဝါတဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပက္ခေ ဖန္ဒာပယမာနဿ ဂမနံ ဝိယ။ အနုမဇ္ဇဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိစာရော။ သော ဟိ အာရမ္မဏံ အနုမဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ, တံ အနုပ္ပဗန္ဓနေန ပဝတ္တိယံ အတိဝိယ ယုဇ္ဇတိ။ သော ပန နေသံ ဝိသေသော ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသု ပါကဋော ဟောတိ။ အပိစ မလဂ္ဂဟိတံ ကံသဘာဇနံ ဧကေန ဟတ္ထေန ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဣတရေန ဟတ္ထေန စုဏ္ဏတေလဝါလဏ္ဍုပကေန ပရိမဇ္ဇန္တဿ ဒဠှဂ္ဂဟဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော, ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ ကုမ္ဘကာရဿ ဒဏ္ဍပ္ပဟာရေန စက္ကံ ဘမယိတွာ ဘာဇနံ ကရောန္တဿ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော, ဣတော စိတော စ သဉ္စရဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ မဏ္ဍလံ ကရောန္တဿ မဇ္ဈေ သန္နိရုမ္ဘိတွာ ဌိတကဏ္ဋကော ဝိယ အဘိနိရောပနော ဝိတက္ကော, ဗဟိပရိဗ္ဘမနကဏ္ဋကော ဝိယ အနုမဇ္ဇမာနော ဝိစာရော။
ပိဏယတီတိ ပီတိ။ သာ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာ။ ကာယစိတ္တပီဏနရသာ, ဖရဏရသာ ဝါ။ ဩဒဂျပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သာ ပနေသာ ခုဒ္ဒိကာပီတိ, ခဏိကာပီတိ, ဩက္ကန္တိကာပီတိ, ဥဗ္ဗေဂါပီတိ, ဖရဏာပီတီတိ ပဉ္စဝိဓာ ဟောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၉။) [သျ]တတ္ထ ခုဒ္ဒိကာပီတိ သရီရေ လောမဟံသမတ္တမေဝ ကာတုံ သက္ကောတိ။ ခဏိကာပီတိ ခဏေ ခဏေ ဝိဇ္ဇုပ္ပါဒသဒိသာ ဟောတိ။ ဩက္ကန္တိကာပီတိ, သမုဒ္ဒတီရံ ဝီစိ ဝိယ, ကာယံ ဩက္ကမိတွာ ဩက္ကမိတွာ ဘိဇ္ဇတိ။ ဥဗ္ဗေဂါပီတိ ဗလဝတီ ဟောတိ, ကာယံ ဥဒ္ဓဂ္ဂံ ကတွာ အာကာသေ လင်္ဃာပနပ္ပမာဏပ္ပတ္တာ။ တထာ ဟိ ပုဏ္ဏဝလ္လိကဝါသီ မဟာတိဿတ္ထေရော ပုဏ္ဏမဒိဝသေ သာယံ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာ စန္ဒာလောကံ ဒိသွာ မဟာစေတိယာဘိမုခေါ ဟုတွာ ‘ဣမာယ ဝတ ဝေလာယ စတဿော ပရိသာ မဟာစေတိယံ ဝန္ဒန္တီ’တိ ပကတိယာ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏဝသေန ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ဥဗ္ဗေဂံ ပီတိံ ဥပ္ပါဒေတွာ သုဓာတလေ ပဟဋစိတြဂေဏ္ဍုကော ဝိယ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ မဟာစေတိယင်္ဂဏေယေဝ အဋ္ဌာသိ။
တထာ ဂိရိကဏ္ဍကဝိဟာရဿ ဥပနိဿယေ ဝတ္တကာလကဂါမေ ဧကာ ကုလဓီတာပိ ဗလဝဗုဒ္ဓါရမ္မဏာယ ဥဗ္ဗေဂါယ ပီတိယာ အာကာသေ လင်္ဃေသိ။ တဿာ ကိရ မာတာပိတရော သာယံ ဓမ္မသဝနတ္ထာယ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တာ ‘အမ္မ, တွံ ဂရုဘာရာ, အကာလေ ဝိစရိတုံ န သက္ကောသိ, မယံ တုယှံ ပတ္တိံ ကတွာ ဓမ္မံ သောဿာမာ’တိ အဂမံသု။ သာ ဂန္တုကာမာပိ တေသံ ဝစနံ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကောန္တီ ဃရေ ဩဟီယိတွာ ဃရဒွါရေ ဌတွာ စန္ဒာလောကေန ဂိရိကဏ္ဍကေ အာကာသစေတိယင်္ဂဏံ ဩလောကေန္တီ စေတိယဿ ဒီပပူဇံ အဒ္ဒသ။ စတဿော စ ပရိသာ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ စေတိယပူဇံ ကတွာ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တိယော ဘိက္ခုသံဃဿ စ ဂဏသဇ္ဈာယသဒ္ဒံ အဿောသိ။ အထဿာ ‘ဓညာ ဝတိမေ မနုဿာ ယေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဧဝရူပေ စေတိယင်္ဂဏေ အနုသဉ္စရိတုံ ဧဝရူပဉ္စ မဓုရံ ဓမ္မကထံ သောတုံ လဘန္တီ’တိ မုတ္တရာသိသဒိသံ စေတိယံ ပဿန္တိယာ ဧဝ ဥဗ္ဗေဂါပီတိ ဥဒပါဒိ။ သာ အာကာသေ လင်္ဃိတွာ မာတာပိတူနံ ပုရိမတရံယေဝ အာကာသတော စေတိယင်္ဂဏေ ဩရုယှ စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ ဓမ္မံ သုဏမာနာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ မာတာပိတရော အာဂန္တွာ ‘အမ္မ, တွံ ကတရေန မဂ္ဂေန အာဂတာသီ’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သာ ‘အာကာသေန အာဂတာမှိ, န မဂ္ဂေနာ’တိ ဝတွာ ‘အမ္မ, အာကာသေန နာမ ခီဏာသဝါ သဉ္စရန္တိ, တွံ ကထံ အာဂတာ’တိ ပုဋ္ဌာ အာဟ – ‘မယှံ စန္ဒာလောကေန စေတိယံ ဩလောကေန္တိယာ ဌိတာယ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏာ ဗလဝပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အထာဟံ နေဝ အတ္တနော ဌိတဘာဝံ န နိသိန္နဘာဝံ အညာသိံ, ဂဟိတနိမိတ္တေနေဝ ပန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၀။) [သျ]အာကာသံ လင်္ဃိတွာ စေတိယင်္ဂဏေ ပတိဋ္ဌိတာမှီ’တိ။ ဧဝံ ဥဗ္ဗေဂါပီတိ အာကာသေ လင်္ဃာပနပ္ပမာဏာ ဟောတိ။
ဖရဏပီတိယာ ပန ဥပ္ပန္နာယ သကလသရီရံ ဓမိတွာ ပူရိတဝတ္ထိ ဝိယ, မဟတာ ဥဒကောဃေန ပက္ခန္ဒပဗ္ဗတကုစ္ဆိ ဝိယ စ အနုပရိပ္ဖုဋံ ဟောတိ။ သာ ပနေသာ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဒုဝိဓံ ပဿဒ္ဓိံ ပရိပူရေတိ – ကာယပဿဒ္ဓိဉ္စ စိတ္တပဿဒ္ဓိဉ္စ။ ပဿဒ္ဓိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဒုဝိဓံ သုခံ ပရိပူရေတိ – ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ။ သုခံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တံ တိဝိဓံ သမာဓိံ ပရိပူရေတိ – ခဏိကသမာဓိံ ဥပစာရသမာဓိံ အပ္ပနာသမာဓိန္တိ။ တာသု ဌပေတွာ အပ္ပနာသမာဓိပူရိကံ ဣတရာ ဒွေပိ ဣဓ ယုဇ္ဇန္တိ။
သုခယတီတိ သုခံ၊ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ, ခနတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ။ သောမနဿဝေဒနာယေတံ နာမံ။ တဿ လက္ခဏာဒီနိ ဝေဒနာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
အပရော နယော – သာတလက္ခဏံ သုခံ, သမ္ပယုတ္တာနံ ဥပဗြူဟနရသံ, အနုဂ္ဂဟဏပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ သတိပိ စ နေသံ ပီတိသုခါနံ ကတ္ထစိ အဝိပ္ပယောဂေ, ဣဋ္ဌာရမ္မဏပဋိလာဘတုဋ္ဌိ ပီတိ၊ ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနံ သုခံ။ ယတ္ထ ပီတိ တတ္ထ သုခံ။ ယတ္ထ သုခံ တတ္ထ န နိယမတော ပီတိ။ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ ပီတိ, ဝေဒနာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတံ သုခံ။ ကန္တာရခိန္နဿ ဝနန္တောဒကဒဿနသဝနေသု ဝိယ ပီတိ။ ဝနစ္ဆာယာပဝေသနဥဒကပရိဘောဂေသု ဝိယ သုခံ။
ယထာ ဟိ ပုရိသော မဟာကန္တာရမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော ဃမ္မပရေတော တသိတော ပိပါသိတော ပဋိပထေ ပုရိသံ ဒိသွာ ‘ကတ္ထ ပါနီယံ အတ္ထီ’တိ ပုစ္ဆေယျ။ သော ‘အဋဝိံ ဥတ္တရိတွာ ဇာတဿရဝနသဏ္ဍော အတ္ထိ, တတ္ထ ဂန္တွာ လဘိဿသီ’တိ ဝဒေယျ။ သော တဿ ကထံ သုတွာ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဘဝေယျ။ တတော ဂစ္ဆန္တော ဘူမိယံ ပတိတာနိ ဥပ္ပလဒလနာလပတ္တာဒီနိ ဒိသွာ သုဋ္ဌုတရံ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တော အလ္လဝတ္ထေ အလ္လကေသေ ပုရိသေ ပဿေယျ, ဝနကုက္ကုဋမောရာဒီနံ သဒ္ဒံ သုဏေယျ, ဇာတဿရပရိယန္တေ ဇာတံ မဏိဇာလသဒိသံ နီလဝနသဏ္ဍံ ပဿေယျ, သရေ ဇာတာနိ ဥပ္ပလပဒုမကုမုဒါဒီနိ ပဿေယျ, အစ္ဆံ ဝိပ္ပသန္နံ ဥဒကံ ပဿေယျ။ သော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၁။) [သျ]ဘိယျော ဘိယျော ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဟုတွာ ဇာတဿရံ ဩတရိတွာ ယထာရုစိ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထော ဘိသမုဠာလပေါက္ခရာဒီနိ ခါဒိတွာ နီလုပ္ပလာဒီနိ ပိဠန္ဓိတွာ မန္ဒာလကမူလာနိ ခန္ဓေ ကရိတွာ ဥတ္တရိတွာ သာဋကံ နိဝါသေတွာ, ဥဒကသာဋကံ အာတပေ ကတွာ, သီတစ္ဆာယာယ မန္ဒမန္ဒေ ဝါတေ ပဟရန္တေ နိပန္နော ‘အဟော သုခံ, အဟော သုခ’န္တိ ဝဒေယျ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တဿ ဟိ ပုရိသဿ ဇာတဿရဝနသဏ္ဍသဝနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဒကဒဿနာ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌကာလော ဝိယ ပုဗ္ဗဘာဂါရမ္မဏေ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရာ ပီတိ။ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ သီတစ္ဆာယာယ မန္ဒမန္ဒေ ဝါတေ ပဟရန္တေ ‘အဟော သုခံ, အဟော သုခ’န္တိ ဝဒတော နိပန္နကာလော ဝိယ ဗလဝပ္ပတ္တံ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနာကာရသဏ္ဌိတံ သုခံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ ပါကဋဘာဝတော စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပန ပီတိ သုခမ္ပိ တတ္ထ အတ္ထီတိ ဝုတ္တမေဝေတံ။
စိတ္တဿေကဂ္ဂတာတိ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂဘာဝေါ၊ သမာဓိဿေတံ နာမံ။ လက္ခဏာဒီသု ပနဿ အဋ္ဌကထာယံ တာဝ ဝုတ္တံ – ‘‘ပါမောက္ခလက္ခဏော စ သမာဓိ အဝိက္ခေပလက္ခဏော စ’’။ ယထာ ဟိ ကူဋာဂါရကဏ္ဏိကာ သေသဒဗ္ဗသမ္ဘာရာနံ အာဗန္ဓနတော ပမုခါ ဟောတိ ဧဝမေဝ သဗ္ဗကုသလဓမ္မာနံ သမာဓိစိတ္တေန ဣဇ္ဈနတော သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ဓမ္မာနံ သမာဓိ ပါမောက္ခော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ကူဋာဂါရဿ ယာ ကာစိ ဂေါပါနသိယော သဗ္ဗာ တာ ကူဋင်္ဂမာ ဟောန္တိ, ကူဋနိန္နာ ကူဋသမောသရဏာ, ကူဋံ တာသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ, ဧဝမေဝ ခေါ, မဟာရာဇ, ယေ ကေစိ ကုသလာ ဓမ္မာ သဗ္ဗေ တေ သမာဓိနိန္နာ ဟောန္တိ, သမာဓိပေါဏာ, သမာဓိပဗ္ဘာရာ, သမာဓိ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄)။
ယထာ စ သေနင်္ဂံ ပတွာ ရာဇာ နာမ ယတ္ထ ယတ္ထ သေနာ ဩသီဒတိ တံ တံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, တဿ ဂတဂတဋ္ဌာနေ သေနာ ပရိပူရတိ, ပရသေနာ ဘိဇ္ဇိတွာ ရာဇာနမေဝ အနုဝတ္တတိ, ဧဝမေဝ သဟဇာတဓမ္မာနံ ဝိက္ခိပိတုံ ဝိပ္ပကိရိတုံ အပ္ပဒါနတော သမာဓိ အဝိက္ခေပလက္ခဏော နာမ ဟောတီတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၂။) [သျ]အပရော ပန နယော – အယံ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာသင်္ခါတော သမာဓိ နာမ အဝိသာရလက္ခဏော ဝါ အဝိက္ခေပလက္ခဏော ဝါ, သဟဇာတဓမ္မာနံ, သမ္ပိဏ္ဍနရသော နှာနိယစုဏ္ဏာနံ ဥဒကံ ဝိယ, ဥပသမပစ္စုပဋ္ဌာနော ဉာဏပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသတော သုခပဒဋ္ဌာနော, နိဝါတေ ဒီပစ္စီနံ ဌိတိ ဝိယ စေတသော ဌိတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဣန္ဒြိယရာသိဝဏ္ဏနာ
သဒ္ဒဟန္တိ ဧတာယ, သယံ ဝါ သဒ္ဒဟတိ, သဒ္ဒဟနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ သဒ္ဓါ။ သာဝ အဿဒ္ဓိယဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိယဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယံ။ အဓိမောက္ခလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ သဒ္ဓါဝ ဣန္ဒြိယံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။ သာ ပနေသာ သမ္ပသာဒနလက္ခဏာ စ သဒ္ဓါ သမ္ပက္ခန္ဒနလက္ခဏာ စ။
ယထာ ဟိ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ဥဒကပ္ပသာဒကော မဏိ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တော ပင်္ကသေဝါလပဏကကဒ္ဒမံ သန္နိသီဒါပေတိ, ဥဒကံ အစ္ဆံ ကရောတိ ဝိပ္ပသန္နံ အနာဝိလံ, ဧဝမေဝ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ နီဝရဏေ ဝိက္ခမ္ဘေတိ, ကိလေသေ သန္နိသီဒါပေတိ, စိတ္တံ ပသာဒေတိ, အနာဝိလံ ကရောတိ။ ပသန္နေန စိတ္တေန ယောဂါဝစရော ကုလပုတ္တော ဒါနံ ဒေတိ, သီလံ သမာဒိယတိ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောတိ, ဘာဝနံ အာရဘတိ။ ဧဝံ တာဝ သဒ္ဓါ သမ္ပသာဒနလက္ခဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ အာယသ္မာ နာဂသေနော –
‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ သဒ္ဓိံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော ပရိတ္တံ ဥဒကံ တရေယျ, တံ ဥဒကံ ဟတ္ထီဟိ စ အဿေဟိ စ ရထေဟိ စ ပတ္တီဟိ စ သင်္ခုဘိတံ ဘဝေယျ အာဝိလံ လုလိတံ ကလလီဘူတံ, ဥတ္တိဏ္ဏော စ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ မနုဿေ အာဏာပေယျ ‘ပါနီယံ ဘဏေ အာဟရထ, တံ ပိဝိဿာမီ’တိ။ ရညော စ ဥဒကပ္ပသာဒကော မဏိ ဘဝေယျ။ ‘ဧဝံ ဒေဝါ’တိ ခေါ တေ မနုဿာ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပဋိဿုတွာ တံ ဥဒကပ္ပသာဒကံ မဏိံ ဥဒကေ ပက္ခိပေယျုံ။ တသ္မိံ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တမတ္တေ ပင်္ကသေဝါလပဏကံ ဝိဂစ္ဆေယျ, ကဒ္ဒမော စ သန္နိသီဒေယျ, အစ္ဆံ ဘဝေယျ ဥဒကံ ဝိပ္ပသန္နံ အနာဝိလံ, တတော ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပါနီယံ ဥပနာမေယျုံ – ‘ပိဝတု ဒေဝေါ ပါနီယ’န္တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၃။) [သျ]‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ဥဒကံ ဧဝံ စိတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ တေ မနုဿာ ဧဝံ ယောဂါဝစရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ ပင်္ကသေဝါလပဏကံ ကဒ္ဒမော စ ဧဝံ ကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ဥဒကပ္ပသာဒကော မဏိ ဧဝံ သဒ္ဓါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ဥဒကပ္ပသာဒကေ မဏိမှိ ပက္ခိတ္တမတ္တေ ပင်္ကသေဝါလပဏကံ ဝိဂစ္ဆတိ ကဒ္ဒမော စ သန္နိသီဒတိ, အစ္ဆံ ဘဝတိ ဥဒကံ ဝိပ္ပသန္နံ အနာဝိလံ, ဧဝမေဝ ခေါ, မဟာရာဇ, သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ နီဝရဏေ ဝိက္ခမ္ဘေတိ, ဝိနီဝရဏံ စိတ္တံ ဟောတိ အစ္ဆံ ဝိပ္ပသန္နံ အနာဝိလ’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၀)။
ယထာ ပန ကုမ္ဘိလမကရဂါဟရက္ခသာဒိကိဏ္ဏံ ပူရံ မဟာနဒိံ အာဂမ္မ ဘီရုကဇနော ဥဘောသု တီရေသု တိဋ္ဌတိ။ သင်္ဂါမသူရော ပန မဟာယောဓော အာဂန္တွာ ‘ကသ္မာ ဌိတတ္ထာ’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘သပ္ပဋိဘယဘာဝေန ဩတရိတုံ န ဝိသဟာမာ’တိ ဝုတ္တေ သုနိသိတံ အသိံ ဂဟေတွာ ‘မမ ပစ္ဆတော ဧထ, မာ ဘာယိတ္ထာ’တိ ဝတွာ နဒိံ ဩတရိတွာ အာဂတာဂတေ ကုမ္ဘိလာဒယော ပဋိဗာဟိတွာ ဩရိမတီရတော မနုဿာနံ သောတ္ထိဘာဝံ ကရောန္တော ပါရိမတီရံ နေတိ။ ပါရိမတီရတောပိ သောတ္ထိနာ ဩရိမတီရံ အာနေတိ။ ဧဝမေဝ ဒါနံ ဒဒတော သီလံ ရက္ခတော ဥပေါသထကမ္မံ ကရောတော ဘာဝနံ အာရဘတော သဒ္ဓါ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ပုရေစာရိကာ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘သမ္ပက္ခန္ဒနလက္ခဏာ စ သဒ္ဓါ’တိ။
အပရော နယော – သဒ္ဒဟနလက္ခဏာ သဒ္ဓါ, ဩကပ္ပနလက္ခဏာ ဝါ။ ပသာဒနရသာ ဥဒကပ္ပသာဒကမဏိ ဝိယ, ပက္ခန္ဒနရသာ ဝါ ဩဃုတ္တရဏော ဝိယ။ အကာလုသိယပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အဓိမုတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ။ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနာ သောတာပတ္တိယင်္ဂပဒဋ္ဌာနာ ဝါ, သာ ဟတ္ထဝိတ္တဗီဇာနိ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဝီရဿ ဘာဝေါ ဝီရိယံ, ဝီရာနံ ဝါ ကမ္မံ ဝီရိယံ။ ဝိဓိနာ ဝါ နယေန ဥပါယေန ဤရယိတဗ္ဗံ ပဝတ္တယိတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ။ တဒေဝ ကောသဇ္ဇဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိယဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယံ။ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ ဝီရိယမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဝီရိယိန္ဒြိယံ။ တံ ပနေတံ ဥပတ္ထမ္ဘနလက္ခဏဉ္စ ဝီရိယံ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏဉ္စ။ ယထာ ဟိ ဇိဏ္ဏဃရံ အာဂန္တုကေန ထူဏုပတ္ထမ္ဘေန တိဋ္ဌတိ, ဧဝမေဝ ယောဂါဝစရော ဝီရိယုပတ္ထမ္ဘေန ဥပတ္ထမ္ဘိတော ဟုတွာ သဗ္ဗကုသလဓမ္မေဟိ န ဟာယတိ, န ပရိဟာယတိ။ ဧဝံ တာဝဿ ဥပတ္ထမ္ဘနလက္ခဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ထေရော နာဂသေနော –
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၄။) [သျ]‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ပုရိသော ဂေဟေ ပတန္တေ တမညေန ဒါရုနာ ဥပတ္ထမ္ဘေယျ, ဥပတ္ထမ္ဘိတံ သန္တံ ဧဝံ တံ ဂေဟံ န ပတေယျ, ဧဝမေဝ ခေါ မဟာရာဇ ဥပတ္ထမ္ဘနလက္ခဏံ ဝီရိယံ, ဝီရိယုပတ္ထမ္ဘိတာ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ န ဟာယန္တိ န ပရိဟာယန္တီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၂)။
ယထာ ဝါ ပန ခုဒ္ဒိကာယ စ မဟတိကာယ စ သေနာယ သင်္ဂါမေ ပဝတ္တေ ခုဒ္ဒိကာ သေနာ ဩလီယေယျ, တတော ရညော အာရောစေယျ, ရာဇာ ဗလဝါဟနံ ပေသေယျ, တေန ပဂ္ဂဟိတာ သကသေနာ ပရသေနံ ပရာဇေယျ, ဧဝမေဝ ဝီရိယံ သဟဇာတသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဩလီယိတုံ ဩသက္ကိတုံ န ဒေတိ, ဥက္ခိပတိ, ပဂ္ဂဏှာတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏဉ္စ ဝီရိယ’န္တိ။
အပရော နယော – ဥဿာဟလက္ခဏံ ဝီရိယံ, သဟဇာတာနံ ဥပတ္ထမ္ဘနရသံ, အသံသီဒနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ‘‘သံဝိဂ္ဂေါ ယောနိသော ပဒဟတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၃) ဝစနတော သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ, ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ ဝါ။ သမ္မာ အာရဒ္ဓံ သဗ္ဗာသံ သမ္ပတ္တီနံ မူလံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သရန္တိ ဧတာယ, သယံ ဝါ သရတိ, သရဏမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ သတိ။ သာဝ မုဋ္ဌဿစ္စဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိယဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယံ, ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ သတိ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ သတိန္ဒြိယံ။ သာ ပနေသာ အပိလာပနလက္ခဏာ စ သတိ ဥပဂ္ဂဏှနလက္ခဏာ စ။ ယထာ ဟိ ရညော ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဒသဝိဓံ ရတနံ ဂေါပယန္တော သာယံပါတံ ရာဇာနံ ဣဿရိယသမ္ပတ္တိံ သလ္လက္ခာပေတိ သာရေတိ, ဧဝမေဝ သတိ ကုသလံ ဓမ္မံ သလ္လက္ခာပေတိ သရာပေတိ။ တေနာဟ ထေရော –
‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ရာဇာနံ စက္ကဝတ္တိံ သာယံပါတံ ယသံ သရာပေတိ – ‘ဧတ္တကာ, ဒေဝ, ဟတ္ထီ, ဧတ္တကာ အဿာ, ဧတ္တကာ ရထာ, ဧတ္တကာ ပတ္တီ, ဧတ္တကံ ဟိရညံ, ဧတ္တကံ သုဝဏ္ဏံ, ဧတ္တကံ သဗ္ဗံ သာပတေယျံ, တံ ဒေဝေါ သရတူ’တိ, ဧဝမေဝ ခေါ, မဟာရာဇ, သတိ ကုသလေ ဓမ္မေ အပိလာပေတိ – ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, ဣမေ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ, ဣမေ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ, ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, ဣမာနိ ပဉ္စ ဗလာနိ, ဣမေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, အယံ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ, အယံ သမထော, အယံ ဝိပဿနာ, အယံ ဝိဇ္ဇာ, အယံ ဝိမုတ္တိ, ဣမေ လောကုတ္တရာ ဓမ္မာတိ။ ဧဝံ ခေါ, မဟာရာဇ, အပိလာပနလက္ခဏာ သတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၃)။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၅။) [သျ]ယထာ ပန ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပရိဏာယကရတနံ ရညော အဟိတေ စ ဟိတေ စ ဉတွာ အဟိတေ အပယာပေတိ, ဟိတေ ဥပယာပေတိ, ဧဝမေဝ သတိ ဟိတာဟိတာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသိတွာ ‘ဣမေ ကာယဒုစ္စရိတာဒယော ဓမ္မာ အဟိတာ’တိ အဟိတေ ဓမ္မေ အပနုဒေတိ, ‘ဣမေ ကာယသုစရိတာဒယော ဓမ္မာ ဟိတာ’တိ ဟိတေ ဓမ္မေ ဥပဂ္ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ထေရော –
‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပရိဏာယကရတနံ ရညော ဟိတာဟိတေ ဇာနာတိ ‘ဣမေ ရညော ဟိတာ ဣမေ အဟိတာ, ဣမေ ဥပကာရာ ဣမေ အနုပကာရာ’တိ, တတော အဟိတေ အပနုဒေတိ ဟိတေ ဥပဂ္ဂဏှာတိ, ဧဝမေဝ ခေါ, မဟာရာဇ, သတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟိတာဟိတာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသတိ ‘ဣမေ ဓမ္မာ ဟိတာ ဣမေ ဓမ္မာ အဟိတာ, ဣမေ ဓမ္မာ ဥပကာရာ ဣမေ ဓမ္မာ အနုပကာရာ’တိ, တတော အဟိတေ ဓမ္မေ အပနုဒေတိ ဟိတေ ဓမ္မေ ဥပဂ္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ခေါ, မဟာရာဇ, ဥပဂ္ဂဏှနလက္ခဏာ သတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၃)။
အပရော နယော – အပိလာပနလက္ခဏာ သတိ, အသမ္မောသနရသာ, အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝိသယာဘိမုခီဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, ထိရသညာပဒဋ္ဌာနာ, ကာယာဒိသတိပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာ ဝါ, အာရမ္မဏေ ဒဠှံ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ပန ဧသိကာ ဝိယ, စက္ခုဒွါရာဒိရက္ခဏတော ဒေါဝါရိကော ဝိယ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမ္မာ အဓိယတိ ဌပေတီတိ သမာဓိ။ သောဝ ဝိက္ခေပဿ အဘိဘဝနတော အဓိပတိယဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယံ။ အဝိက္ခေပလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ သမာဓိယေဝ ဣန္ဒြိယံ သမာဓိန္ဒြိယံ။ လက္ခဏာဒီနိ ပနဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ပဇာနာတီတိ ပညာ။ ကိံ ပဇာနာတိ? ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိအာဒိနာ နယေန အရိယသစ္စာနိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘ပညာပေတီတိ ပညာ’တိ ဝုတ္တံ။ ကိန္တိ ပညာပေတီတိ? အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ ပညာပေတိ။ သာဝ အဝိဇ္ဇာယ အဘိဘဝနတော အဓိပတိယဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယံ။ ဒဿနလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ ပညာဝ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ။ သာ ပနေသာ ဩဘာသနလက္ခဏာ စ ပညာ ပဇာနနလက္ခဏာ စ။ ယထာ ဟိ စတုဘိတ္တိကေ ဂေဟေ ရတ္တိဘာဂေ ဒီပေ ဇလိတေ အန္ဓကာရော နိရုဇ္ဈတိ အာလောကော ပါတုဘဝတိ, ဧဝမေဝ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၆။) [သျ]ဩဘာသနလက္ခဏာ ပညာ။ ပညောဘာသသမော ဩဘာသော နာမ နတ္ထိ။ ပညဝတော ဟိ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နဿ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ဧကာလောကာ ဟောတိ။ တေနာဟ ထေရော –
‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ပုရိသော အန္ဓကာရေ ဂေဟေ ပဒီပံ ပဝေသေယျ, ပဝိဋ္ဌော ပဒီပေါ အန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသေတိ, ဩဘာသံ ဇနေတိ, အာလောကံ ဝိဒံသေတိ, ပါကဋာနိ စ ရူပါနိ ကရောတိ, ဧဝမေဝ ခေါ, မဟာရာဇ, ပညာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသေတိ, ဝိဇ္ဇောဘာသံ ဇနေတိ, ဉာဏာလောကံ ဝိဒံသေတိ, ပါကဋာနိ စ အရိယသစ္စာနိ ကရောတိ။ ဧဝံ ခေါ, မဟာရာဇ, ဩဘာသနလက္ခဏာ ပညာ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၅)။
ယထာ ပန ဆေကော ဘိသက္ကော အာတုရာနံ သပ္ပါယာသပ္ပါယာနိ ဘောဇနာနိ ဇာနာတိ, ဧဝံ ပညာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကုသလာကုသလေ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗေ ဟီနပ္ပဏီတကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂအပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ ပဇာနာတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ – ‘‘ပဇာနာတိ ပဇာနာတီတိ ခေါ, အာဝုသော, တသ္မာ ပညဝါတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ ပဇာနာတိ? ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ပဇာနာတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉) ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဧဝမဿာ ပဇာနနလက္ခဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အပရော နယော – ယထာသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာ ပညာ၊ အက္ခလိတပဋိဝေဓလက္ခဏာ ဝါ ကုသလိဿာသခိတ္တဥသုပဋိဝေဓော ဝိယ။ ဝိသယောဘာသရသာ ပဒီပေါ ဝိယ။ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ။
မနတီတိ မနော၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပနာဟု – နာဠိယာ မိနမာနော ဝိယ, မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ, အာရမ္မဏံ မိနတိ ပဇာနာတီတိ မနောတိ။ တဒေဝ မနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ မနောဝ ဣန္ဒြိယံ မနိန္ဒြိယံ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တစိတ္တဿေဝေတံ ဝေဝစနံ။
ပီတိသောမနဿသမ္ပယောဂတော သောဘနံ မနော အဿာတိ သုမနော။ သုမနဿ ဘာဝေါ သောမနဿံ။ သာတလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ သောမနဿမေဝ ဣန္ဒြိယံ သောမနဿိန္ဒြိယံ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝေဒနာယေဝေတံ ဝေဝစနံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၇။) [သျ]ဇီဝန္တိ တေန တံသမ္ပယုတ္တကာ ဓမ္မာတိ ဇီဝိတံ။ အနုပါလနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ ဇီဝိတမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တံ ပဝတ္တသန္တတာဓိပတေယျံ ဟောတိ။ လက္ခဏာဒီဟိ ပန အတ္တနာ အဝိနိဘုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ အနုပါလနလက္ခဏံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ, တေသံ ပဝတ္တနရသံ, တေသံယေဝ ဌပနပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ယာပယိတဗ္ဗဓမ္မပဒဋ္ဌာနံ။ သန္တေပိ စ အနုပါလနလက္ခဏာဒိမှိ ဝိဓာနေ အတ္ထိက္ခဏေယေဝ တံ တေ ဓမ္မေ အနုပါလေတိ ဥဒကံ ဝိယ ဥပ္ပလာဒီနိ, ယထာသကံပစ္စယုပ္ပန္နေပိ စ ဓမ္မေ ပါလေတိ ဓာတီ ဝိယ ကုမာရံ, သယံပဝတ္တိတဓမ္မသမ္ဗန္ဓေနေဝ စ ပဝတ္တတိ နိယာမကော ဝိယ, န ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တယတိ အတ္တနော စ ပဝတ္တယိတဗ္ဗာနဉ္စ အဘာဝါ, န ဘင်္ဂက္ခဏေ ဌပေတိ သယံ ဘိဇ္ဇမာနတ္တာ ခီယမာနော ဝိယ ဝဋ္ဋိသိနေဟော ဒီပသိခံ။ န စ အနုပါလနပဝတ္တနဋ္ဌပနာနုဘာဝဝိရဟိတံ ယထာဝုတ္တက္ခဏေ တဿ တဿ သာဓနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မဂ္ဂင်္ဂရာသိဝဏ္ဏနာ
သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု ဒဿနဋ္ဌေန သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ အဘိနိရောပနဋ္ဌေန သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, ပဂ္ဂဟနဋ္ဌေန သမ္မာဝါယာမော, ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန သမ္မာသတိ, အဝိက္ခေပနဋ္ဌေန သမ္မာသမာဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝစနတ္ထတော ပန သမ္မာ ပဿတိ, သမ္မာ ဝါ တာယ ပဿန္တီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာ သင်္ကပ္ပေတိ, သမ္မာ ဝါ တေန သင်္ကပ္ပေန္တီတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ။ သမ္မာ ဝါယာမေတိ, သမ္မာ ဝါ တေန ဝါယမန္တီတိ သမ္မာဝါယာမော။ သမ္မာ သရတိ, သမ္မာ ဝါ တာယ သရန္တီတိ သမ္မာသတိ။ သမ္မာ သမာဓိယတိ, သမ္မာ ဝါ တေန သမာဓိယန္တီတိ သမ္မာသမာဓိ။ အပိစ, ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဝါ ဒိဋ္ဌိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ။ ဣမိနာပိ နယေန တေသံ ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ လက္ခဏာဒီနိ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနေဝ။
ဗလရာသိဝဏ္ဏနာ
သဒ္ဓါဗလာဒီသုပိ သဒ္ဓါဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ပန ဗလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတေသု အဿဒ္ဓိယေ န ကမ္ပတီတိ သဒ္ဓါဗလံ။ ကောသဇ္ဇေ န ကမ္ပတီတိ ဝီရိယဗလံ။ မုဋ္ဌဿစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သတိဗလံ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သမာဓိဗလံ။ အဝိဇ္ဇာယ န ကမ္ပတီတိ ပညာဗလံ။ အဟိရိကေ န ကမ္ပတီတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၈။) [သျ]ဟိရိဗလံ။ အနောတ္တပ္ပေ န ကမ္ပတီတိ ဩတ္တပ္ပဗလန္တိ။ အယံ ဥဘယပဒဝသေန အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။
တတ္ထ ပုရိမာနိ ပဉ္စ ဟေဋ္ဌာ လက္ခဏာဒီဟိ ပကာသိတာနေဝ။ ပစ္ဆိမဒွယေ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဟိရိယတီတိ ဟိရီ၊ လဇ္ဇာယေတံ အဓိဝစနံ။ တေဟိ ဧဝ ဩတ္တပ္ပတီတိ ဩတ္တပ္ပံ၊ ပါပတော ဥဗ္ဗေဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ တေသံ နာနာကရဏဒီပနတ္ထံ ‘သမုဋ္ဌာနံ အဓိပတိ လဇ္ဇာ ဘယလက္ခဏေန စာ’တိ ဣမံ မာတိကံ ဌပေတွာ အယံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝုတ္တာ။
အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ နာမ၊ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ နာမ၊ လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ နာမ၊ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ နာမ၊ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။
တတ္ထ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ – ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ကထံ? ‘ပါပကရဏံ နာမေတံ န ဇာတိသမ္ပန္နာနံ ကမ္မံ, ဟီနဇစ္စာနံ ကေဝဋ္ဋာဒီနံ ဣဒံ ကမ္မံ။ မာဒိသဿ ဇာတိသမ္ပန္နဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’န္တိ, ဧဝံ တာဝ ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘ပါပကရဏံ နာမေတံ ဒဟရေဟိ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ, မာဒိသဿ ဝယေ ဌိတဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’န္တိ, ဧဝံ ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘ပါပကမ္မံ နာမေတံ ဒုဗ္ဗလဇာတိကာနံ ကမ္မံ, န သူရဘာဝါနံ။ မာဒိသဿ သူရဘာဝသမ္ပန္နဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’န္တိ, ဧဝံ သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘ပါပကမ္မံ နာမေတံ အန္ဓဗာလာနံ ကမ္မံ, န ပဏ္ဍိတာနံ။ မာဒိသဿ ပဏ္ဍိတဿ ဗဟုဿုတဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’န္တိ, ဧဝံ ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ။ သမုဋ္ဌာပေတွာ စ ပန အတ္တနော စိတ္တေ ဟိရိံ ပဝေသေတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ နာမ ဟောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၉။) [သျ]ကထံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ? သစေ တွံ ပါပကမ္မံ ကရိဿသိ စတူသု ပရိသာသု ဂရဟပ္ပတ္တော ဘဝိဿသိ။
ဂရဟိဿန္တိ တံ ဝိညူ, အသုစိံ နာဂရိကော ယထာ၊
ဝဇ္ဇိတော သီလဝန္တေဟိ, ကထံ ဘိက္ခု ကရိဿသီတိ။
ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဟိ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌိတေန ဩတ္တပ္ပေန ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ ဟောတိ။
ကထံ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ နာမ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော အတ္တာနံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ‘မာဒိသဿ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ဗဟုဿုတဿ ဓုတင်္ဂဓရဿ န ယုတ္တံ ပါပကမ္မံ ကာတု’န္တိ ပါပံ န ကရောတိ။ ဧဝံ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သော အတ္တာနံယေဝ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကရိတွာ အကုသလံ ပဇဟတိ ကုသလံ ဘာဝေတိ, သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ, သုဒ္ဓမတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၀)။
ကထံ လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ နာမ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော လောကံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ယထာဟ – ‘‘မဟာ ခေါ ပနာယံ လောကသန္နိဝါသော။ မဟန္တသ္မိံ ခေါ ပန လောကသန္နိဝါသေ သန္တိ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဣဒ္ဓိမန္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနော, တေ ဒူရတောပိ ပဿန္တိ, အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တိ, စေတသာပိ စိတ္တံ ပဇာနန္တိ, တေပိမံ ဧဝံ ဇာနိဿန္တိ ‘ပဿထ ဘော ဣမံ ကုလပုတ္တံ, သဒ္ဓါ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝေါကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပါပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ။ သန္တိ ဒေဝတာ ဣဒ္ဓိမန္တိနိယော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနိယော။ တာ ဒူရတောပိ ပဿန္တိ, အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တိ, စေတသာပိ စိတ္တံ ပဇာနန္တိ, တာပိ မံ ဇာနိဿန္တိ ‘ပဿထ ဘော ဣမံ ကုလပုတ္တံ, သဒ္ဓါ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝေါကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပါပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ… သော လောကံယေဝ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ အကုသလံ ပဇဟတိ ကုသလံ ဘာဝေတိ, သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ, သုဒ္ဓမတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၄၆)။ ဧဝံ လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ နာမ ဟောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၀။) [သျ]လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ, ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပန္တိ။ ဧတ္ထ ပန လဇ္ဇာတိ လဇ္ဇနာကာရော၊ တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတာ ဟိရီ။ ဘယန္တိ အပါယဘယံ၊ တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ တဒုဘယမ္ပိ ပါပပရိဝဇ္ဇနေ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဧကစ္စော ဟိ, ယထာ နာမ ဧကော ကုလပုတ္တော ဥစ္စာရပဿာဝါဒီနိ ကရောန္တော လဇ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဧကံ ဒိသွာ လဇ္ဇနာကာရပ္ပတ္တော ဘဝေယျ ဟီဠိတော, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကမိတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧကစ္စော အပါယဘယဘီတော ဟုတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။
တတြိဒံ ဩပမ္မံ – ယထာ ဟိ ဒွီသု အယောဂုဠေသု ဧကော သီတလော ဘဝေယျ ဂူထမက္ခိတော, ဧကော ဥဏှော အာဒိတ္တော။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတော သီတလံ ဂူထမက္ခိတတ္တာ ဇိဂုစ္ဆန္တော န ဂဏှာတိ, ဣတရံ ဍာဟဘယေန။ တတ္ထ သီတလဿ ဂူထမက္ခနဇိဂုစ္ဆာယ အဂဏှနံ ဝိယ အဇ္ဈတ္တံ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကမိတွာ ပါပဿ အကရဏံ။ ဥဏှဿ ဍာဟဘယေန အဂဏှနံ ဝိယ အပါယဘယေန ပါပဿ အကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ, ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပန္တိ။ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ပါပပရိဝဇ္ဇနေ ဧဝ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဧကစ္စော ဟိ ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ သတ္ထုမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ ဒါယဇ္ဇမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ သဗြဟ္မစာရီမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏံ ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပါပံ န ကရောတိ။ ဧကစ္စော အတ္တာနုဝါဒဘယံ ပရာနုဝါဒဘယံ ဒဏ္ဍဘယံ ဒုဂ္ဂတိဘယန္တိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပါပံ န ကရောတိ။ တတ္ထ ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာဒီနိ စေဝ အတ္တာနုဝါဒဘယာဒီနိ စ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေတဗ္ဗာနိ။
မူလရာသိဝဏ္ဏနာ
န လုဗ္ဘန္တိ ဧတေန, သယံ ဝါ န လုဗ္ဘတိ, အလုဗ္ဘနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ အလောဘော။ အဒေါသာမောဟေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေသု အလောဘော အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဂေဓလက္ခဏော, အလဂ္ဂဘာဝလက္ခဏော ဝါ ကမလဒလေ ဇလဗိန္ဒု ဝိယ။ အပရိဂ္ဂဟဏရသော မုတ္တဘိက္ခု
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၁။) [သျ]ဝိယ။ အနလ္လီနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော အသုစိမှိ ပတိတပုရိသော ဝိယ။ အဒေါသော အစဏ္ဍိက္ကလက္ခဏော, အဝိရောဓလက္ခဏော ဝါ အနုကူလမိတ္တော ဝိယ။ အာဃာတဝိနယရသော ပရိဠာဟဝိနယရသော ဝါ စန္ဒနံ ဝိယ။ သောမ္မဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ။ အမောဟော လက္ခဏာဒီဟိ ဟေဋ္ဌာ ပညိန္ဒြိယပဒေ ဝိဘာဝိတော ဧဝ။
ဣမေသု ပန တီသု အလောဘော မစ္ဆေရမလဿ ပဋိပက္ခော, အဒေါသော ဒုဿီလျမလဿ, အမောဟော ကုသလေသု ဓမ္မေသု အဘာဝနာယ ပဋိပက္ခော။ အလောဘော စေတ္ထ ဒါနဟေတု, အဒေါသော သီလဟေတု, အမောဟော ဘာဝနာဟေတု။ တေသု စ အလောဘေန အနဓိကံ ဂဏှာတိ, လုဒ္ဓဿ အဓိကဂ္ဂဟဏတော။ အဒေါသေန အနူနံ, ဒုဋ္ဌဿ ဦနဂ္ဂဟဏတော။ အမောဟေန အဝိပရီတံ, မူဠှဿ ဝိပရီတဂ္ဂဟဏတော။
အလောဘေန စေတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနံ ဒေါသံ ဒေါသတော ဓာရေန္တော ဒေါသေ ပဝတ္တတိ၊ လုဒ္ဓေါ ဟိ ဒေါသံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ အဒေါသေန ဝိဇ္ဇမာနံ ဂုဏံ ဂုဏတော ဓာရေန္တော ဂုဏေ ပဝတ္တတိ၊ ဒုဋ္ဌော ဟိ ဂုဏံ မက္ခေတိ။ အမောဟေန ယာထာဝသဘာဝံ ယာထာဝသဘာဝတော ဓာရေန္တော ယာထာဝသဘာဝေ ပဝတ္တတိ။ မူဠှော ဟိ ‘တစ္ဆံ အတစ္ဆန္တိ အတစ္ဆံ စ တစ္ဆ’န္တိ ဂဏှာတိ။ အလောဘေန စ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ န ဟောတိ, လုဒ္ဓဿ ပိယသဘာဝတော ပိယဝိပ္ပယောဂါသဟနတော စ။ အဒေါသေန အပ္ပိယသမ္ပယောဂဒုက္ခံ န ဟောတိ, ဒုဋ္ဌဿ ဟိ အပ္ပိယသဘာဝတော အပ္ပိယသမ္ပယောဂါသဟနတော စ။ အမောဟေန ဣစ္ဆိတာလာဘဒုက္ခံ န ဟောတိ, အမူဠှဿ ဟိ ‘တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’တိဧဝမာဒိပစ္စဝေက္ခဏသမ္ဘဝတော (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၊ အ။ နိ။ ၉။၃၀)။
အလောဘေန စေတ္ထ ဇာတိဒုက္ခံ န ဟောတိ, အလောဘဿ တဏှာပဋိပက္ခတော တဏှာမူလကတ္တာ စ ဇာတိဒုက္ခဿ။ အဒေါသေန ဇရာဒုက္ခံ န ဟောတိ, တိက္ခဒေါသဿ ခိပ္ပံ ဇရာသမ္ဘဝတော။ အမောဟေန မရဏဒုက္ခံ န ဟောတိ, သမ္မောဟမရဏဉှိ ဒုက္ခံ, န စေတံ အမူဠှဿ ဟောတိ။ အလောဘေန စ ဂဟဋ္ဌာနံ, အမောဟေန ပဗ္ဗဇိတာနံ, အဒေါသေန ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ သုခသံဝါသတာ ဟောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၂။) [သျ]ဝိသေသတော စေတ္ထ အလောဘေန ပေတ္တိဝိသယေ ဥပပတ္တိ န ဟောတိ။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ တဏှာယ ပေတ္တိဝိသယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ, တဏှာယ စ ပဋိပက္ခော အလောဘော။ အဒေါသေန နိရယေ ဥပပတ္တိ န ဟောတိ။ ဒေါသေန ဟိ စဏ္ဍဇာတိတာယ ဒေါသသဒိသံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ ဒေါသဿ စ ပဋိပက္ခော အဒေါသော။ အမောဟေန တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ န ဟောတိ။ မောဟေန ဟိ နိစ္စသမ္မူဠှံ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ မောဟဿ ပဋိပက္ခော စ အမောဟော။ ဧတေသု စ အလောဘော ရာဂဝသေန ဥပဂမနဿ အဘာဝကရော, အဒေါသော ဒေါသဝသေန အပဂမနဿ, အမောဟော မောဟဝသေန အမဇ္ဈတ္တဘာဝဿ။
တီဟိပိ စေတေဟိ ယထာပဋိပါဋိယာ နေက္ခမ္မသညာ အဗျာပါဒသညာ အဝိဟိံသာသညာတိ ဣမာ တိဿော။ အသုဘသညာ အပ္ပမာဏသညာ ဓာတုသညာတိ ဣမာ စ တိဿော သညာယော ဟောန္တိ။ အလောဘေန ပန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂအန္တဿ, အဒေါသေန အတ္တကိလမထာနုယောဂအန္တဿ ပရိဝဇ္ဇနံ ဟောတိ၊ အမောဟေန မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇနံ။ တထာ အလောဘေန အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထဿ ပဘေဒနံ ဟောတိ, အဒေါသေန ဗျာပါဒကာယဂန္ထဿ, အမောဟေန သေသဂန္ထဒွယဿ။ ပုရိမာနိ စ ဒွေ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ အာနုဘာဝေန, ပစ္ဆိမာနိ ပစ္ဆိမဿေဝ အာနုဘာဝေန ဣဇ္ဈန္တိ။
အလောဘော စေတ္ထ အာရောဂျဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အလုဒ္ဓေါ ဟိ လောဘနီယမ္ပိ အသပ္ပါယံ န သေဝတိ, တေန ခေါ အရောဂေါ ဟောတိ။ အဒေါသော ယောဗ္ဗနဿ၊ အဒုဋ္ဌော ဟိ ဝလိပလိတာဝဟေန ဒေါသဂ္ဂိနာ အဍယှမာနော ဒီဃရတ္တံ ယုဝါ ဟောတိ။ အမောဟော ဒီဃာယုကတာယ၊ အမူဠှော ဟိ ဟိတာဟိတံ ဉတွာ အဟိတံ ပရိဝဇ္ဇန္တော ဟိတဉ္စ ပဋိသေဝမာနော ဒီဃာယုကော ဟောတိ။
အလောဘော စေတ္ထ ဘောဂသမ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတိ, အလုဒ္ဓဿ ဟိ စာဂေန ဘောဂပဋိလာဘော။ အဒေါသော မိတ္တသမ္ပတ္တိယာ, မေတ္တာယ မိတ္တာနံ ပဋိလာဘတော စေဝ အပရိဟာနတော စ။ အမောဟော အတ္တသမ္ပတ္တိယာ, အမူဠှော ဟိ အတ္တနော ဟိတမေဝ ကရောန္တော အတ္တာနံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၃။) [သျ]သမ္ပာဒေတိ။ အလောဘော စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဿ ပစ္စယော ဟောတိ, အဒေါသော ဗြဟ္မဝိဟာရဿ, အမောဟော အရိယဝိဟာရဿ။
အလောဘေန စေတ္ထ သကပက္ခေသု သတ္တသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗုတော ဟောတိ, တေသံ ဝိနာသေန အဘိသင်္ဂဟေတုကဿ ဒုက္ခဿ အဘာဝါ၊ အဒေါသေန ပရပက္ခေသု, အဒုဋ္ဌဿ ဟိ ဝေရီသုပိ ဝေရိသညာယ အဘာဝတော၊ အမောဟေန ဥဒါသီနပက္ခေသု, အမူဠှဿ သဗ္ဗာဘိသင်္ဂတာယ အဘာဝတော။
အလောဘေန စ အနိစ္စဒဿနံ ဟောတိ၊ လုဒ္ဓေါ ဟိ ဥပဘောဂါသာယ အနိစ္စေပိ သင်္ခါရေ အနိစ္စတော န ပဿတိ။ အဒေါသေန ဒုက္ခဒဿနံ၊ အဒေါသဇ္ဈာသယော ဟိ ပရိစ္စတ္တအာဃာတဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟော သင်္ခါရေယေဝ ဒုက္ခတော ပဿတိ။ အမောဟေန အနတ္တဒဿနံ၊ အမူဠှော ဟိ ယာထာဝဂဟဏကုသလော အပရိဏာယကံ ခန္ဓပဉ္စကံ အပရိဏာယကတော ဗုဇ္ဈတိ။ ယထာ စ ဧတေဟိ အနိစ္စဒဿနာဒီနိ ဧဝမေတေပိ အနိစ္စဒဿနာဒီဟိ ဟောန္တိ။ အနိစ္စဒဿနေန ဟိ အလောဘော ဟောတိ, ဒုက္ခဒဿနေန အဒေါသော, အနတ္တဒဿနေန အမောဟော ဟောတိ။ ကော ဟိ နာမ ‘အနိစ္စမိဒ’န္တိ သမ္မာ ဉတွာ တဿတ္ထာယ ပိဟံ ဥပ္ပါဒေယျ, သင်္ခါရေ ဝါ ‘ဒုက္ခ’န္တိ ဇာနန္တော အပရမ္ပိ အစ္စန္တတိခိဏံ ကောဓဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေယျ, အတ္တသုညတဉ္စ ဗုဇ္ဈိတွာ ပုန သမ္မောဟမာပဇ္ဇေယျာတိ?
ကမ္မပထရာသိဝဏ္ဏနာ
နာဘိဇ္ဈာယတီတိ အနဘိဇ္ဈာ။ ကာယိကစေတသိကသုခံ ဣဓလောကပရလောကဟိတံ ဂုဏာနုဘာဝပဋိလဒ္ဓံ ကိတ္တိသဒ္ဒဉ္စ န ဗျာပါဒေတီတိ အဗျာပါဒေါ။ သမ္မာ ပဿတိ, သောဘနာ ဝါ ဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ အလောဘာဒီနံယေဝ တာနိ နာမာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ပနေတေ ဓမ္မာ မူလဝသေန ဂဟိတာ, ဣဓ ကမ္မပထဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
လောကပါလဒုကဝဏ္ဏနာ
ဟိရောတ္တပ္ပါနိပိ ဟေဋ္ဌာ ဗလဝသေန ဂဟိတာနိ, ဣဓ လောကပါလဝသေန။ လောကဉှိ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ ပါလယန္တိ။ ယထာဟ –
‘‘ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ ပါလေန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? ဟိရီ စ ဩတ္တပ္ပဉ္စ။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒွေ သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၄။) [သျ]ပါလေန္တိ။ သစေ, ဘိက္ခဝေ, ဒွေ သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ န ပါလေယျုံ, နယိဓ ပညာယေထ မာတာတိ ဝါ, မာတုစ္ဆာတိ ဝါ, မာတုလာနီတိ ဝါ, အာစရိယဘရိယာတိ ဝါ, ဂရူနံ ဒါရာတိ ဝါ။ သမ္ဘေဒံ လောကော အဂမိဿ ယထာ အဇေဠကာ ကုက္ကုဋသူကရာ သောဏသိင်္ဂါလာ။ ယသ္မာ စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဣမေ ဒွေ သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ ပါလေန္တိ, တသ္မာ ပညာယတိ မာတာတိ ဝါ မာတုစ္ဆာတိ ဝါ မာတုလာနီတိ ဝါ အာစရိယဘရိယာတိ ဝါ ဂရူနံ ဒါရာတိ ဝါ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၉)။
ပဿဒ္ဓါဒိယုဂလဝဏ္ဏနာ
ကာယဿ ပဿမ္ဘနံ ကာယပဿဒ္ဓိ။ စိတ္တဿ ပဿမ္ဘနံ စိတ္တပဿဒ္ဓိ။ ကာယောတိ စေတ္ထ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ။ ဥဘောပိ ပနေတာ ဧကတော ကတွာ ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိယော, ကာယစိတ္တဒရထနိမ္မဒ္ဒနရသာ, ကာယစိတ္တာနံ အပရိပ္ဖန္ဒသီတိဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ကာယစိတ္တပဒဋ္ဌာနာ။ ကာယစိတ္တာနံ အဝူပသမကရဥဒ္ဓစ္စာဒိကိလေသပဋိပက္ခဘူတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကာယဿ လဟုဘာဝေါ ကာယလဟုတာ။ စိတ္တဿ လဟုဘာဝေါ စိတ္တလဟုတာ။ တာ ကာယစိတ္တဂရုဘာဝဝူပသမလက္ခဏာ, ကာယစိတ္တဂရုဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ, ကာယစိတ္တာနံ အဒန္ဓတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ကာယစိတ္တပဒဋ္ဌာနာ။ ကာယစိတ္တာနံ ဂရုဘာဝကရထိနမိဒ္ဓါဒိကိလေသပဋိပက္ခဘူတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကာယဿ မုဒုဘာဝေါ ကာယမုဒုတာ။ စိတ္တဿ မုဒုဘာဝေါ စိတ္တမုဒုတာ။ တာ ကာယစိတ္တထဒ္ဓဘာဝဝူပသမလက္ခဏာ, ကာယစိတ္တထဒ္ဓဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ, အပ္ပဋိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ကာယစိတ္တပဒဋ္ဌာနာ။ ကာယစိတ္တာနံ ထဒ္ဓဘာဝကရဒိဋ္ဌိမာနာဒိကိလေသပဋိပက္ခဘူတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကာယဿ ကမ္မညဘာဝေါ ကာယကမ္မညတာ။ စိတ္တဿ ကမ္မညဘာဝေါ စိတ္တကမ္မညတာ။ တာ ကာယစိတ္တအကမ္မညဘာဝဝူပသမလက္ခဏာ, ကာယစိတ္တာနံ အကမ္မညဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ, ကာယစိတ္တာနံ အာရမ္မဏကရဏသမ္ပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ကာယစိတ္တပဒဋ္ဌာနာ။ ကာယစိတ္တာနံ အကမ္မညဘာဝကရာဝသေသနီဝရဏပဋိပက္ခဘူတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တာ ပသာဒနီယဝတ္ထူသု ပသာဒါဝဟာ, ဟိတကိရိယာသု ဝိနိယောဂက္ခေမဘာဝါဝဟာ သုဝဏ္ဏဝိသုဒ္ဓိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၅။) [သျ]ကာယဿ ပါဂုညဘာဝေါ ကာယပါဂုညတာ။ စိတ္တဿ ပါဂုညဘာဝေါ စိတ္တပါဂုညတာ။ တာ ကာယစိတ္တာနံ အဂေလညဘာဝလက္ခဏာ, ကာယစိတ္တဂေလညနိမ္မဒ္ဒနရသာ, နိရာဒီနဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ကာယစိတ္တပဒဋ္ဌာနာ။ ကာယစိတ္တဂေလညကရအဿဒ္ဓိယာဒိကိလေသပဋိပက္ခဘူတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကာယဿ ဥဇုကဘာဝေါ ကာယုဇုကတာ။ စိတ္တဿ ဥဇုကဘာဝေါ စိတ္တုဇုကတာ။ တာ ကာယစိတ္တာနံ အဇ္ဇဝလက္ခဏာ, ကာယစိတ္တကုဋိလဘာဝနိမ္မဒ္ဒနရသာ, အဇိမှတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ကာယစိတ္တပဒဋ္ဌာနာ။ ကာယစိတ္တာနံ ကုဋိလဘာဝကရမာယာသာဌေယျာဒိကိလေသပဋိပက္ခဘူတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
သရတီတိ သတိ။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇညံ၊ သမန္တတော ပကာရေဟိ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ ဣမေသံ စတုန္နံ ပနဿ ဝသေန ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ လက္ခဏာဒီနိ စ တေသံ သတိန္ဒြိယပညိန္ဒြိယေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝေတံ ဓမ္မဒွယံ ပုန ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဥပကာရဝသေန ဂဟိတံ။
ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပစ္စနီကဓမ္မေ သမေတီတိ သမထော။ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ဓမ္မေ ပဿတီတိ ဝိပဿနာ။ ပညာဝေသာ အတ္ထတော။ ဣမေသမ္ပိ ဒွိန္နံ လက္ခဏာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနေဝ။ ဣဓ ပနေတေ ယုဂနဒ္ဓဝသေန ဂဟိတာ။
သဟဇာတဓမ္မေ ပဂ္ဂဏှာတီတိ ပဂ္ဂါဟော။ ဥဒ္ဓစ္စသင်္ခါတဿ ဝိက္ခေပဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော န ဝိက္ခေပေါတိ အဝိက္ခေပေါ။ ဧတေသမ္ပိ လက္ခဏာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနေဝ။ ဣဓ ပနေတံ ဒွယံ ဝီရိယသမာဓိယောဇနတ္ထာယ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယေဝါပနကဝဏ္ဏနာ
ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေ အညေပိ အတ္ထိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ အရူပိနော ဓမ္မာ, ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိ ‘ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီ’တိ န ကေဝလံ ပဒပဋိပါဋိယာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ဣမေ ပရောပဏ္ဏာသဓမ္မာ ဧဝ, အထ ခေါ ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ တိဟေတုကံ သောမနဿသဟဂတံ ပဌမံ အသင်္ခါရိကံ မဟာစိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံ သမယေ ယေ ဝါ ပန အညေပိ တေဟိယေဝ ဖဿာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနာ အတ္ထိ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၆။) [သျ]အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ သမုပ္ပန္နာ ရူပါဘာဝေန အရူပိနော, သဘာဝတော ဥပလဗ္ဘမာနာ ဓမ္မာ သဗ္ဗေပိ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။
ဧတ္တာဝတာ စိတ္တင်္ဂဝသေန ပါဠိယံ အာရုဠှေ ပရောပဏ္ဏာသဓမ္မေ ဒီပေတွာ ယေဝါပနကဝသေန အပရေပိ နဝ ဓမ္မေ ဓမ္မရာဇာ ဒီပေတိ။ တေသု တေသု ဟိ သုတ္တပဒေသု ‘ဆန္ဒော အဓိမောက္ခော မနသိကာရော တတြမဇ္ဈတ္တတာ ကရုဏာ မုဒိတာ ကာယဒုစ္စရိတဝိရတိ ဝစီဒုစ္စရိတဝိရတိ မိစ္ဆာဇီဝဝိရတီ’တိ ဣမေ နဝ ဓမ္မာ ပညာယန္တိ။ ဣမသ္မိဉ္စာပိ မဟာစိတ္တေ ကတ္တုကမျတာကုသလဓမ္မစ္ဆန္ဒော အတ္ထိ, စိတ္တင်္ဂဝသေန ပန ပါဠိယံ န အာရုဠှော။ သော ဣဓ ယေဝါပနကဝသေန ဂဟိတော။
အဓိမောက္ခော အတ္ထိ, မနသိကာရော အတ္ထိ, တတြမဇ္ဈတ္တတာ အတ္ထိ။ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ အတ္ထိ၊ သော အဒေါသေ ဂဟိတေ ဂဟိတော ဧဝ ဟောတိ။ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ အတ္ထိ, မုဒိတာပုဗ္ဗဘာဂေါ အတ္ထိ။ ဥပေက္ခာပုဗ္ဗဘာဂေါ အတ္ထိ၊ သော ပန တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ဂဟိတာယ ဂဟိတောဝ ဟောတိ။ သမ္မာဝါစာ အတ္ထိ, သမ္မာကမ္မန္တော အတ္ထိ။ သမ္မာအာဇီဝေါ အတ္ထိ၊ စိတ္တင်္ဂဝသေန ပန ပါဠိယံ န အာရုဠှော။ သောပိ ဣဓ ယေဝါပနကဝသေန ဂဟိတော။
ဣမေသု ပန နဝသု ဆန္ဒော အဓိမောက္ခော မနသိကာရော တတြမဇ္ဈတ္တတာတိ ဣမေ စတ္တာရောဝ ဧကက္ခဏေ လဗ္ဘန္တိ, သေသာ နာနာက္ခဏေ။ ယဒါ ဟိ ဣမိနာ စိတ္တေန မိစ္ဆာဝါစံ ပဇဟတိ, ဝိရတိဝသေန သမ္မာဝါစံ ပူရေတိ, တဒါ ဆန္ဒာဒယော စတ္တာရော, သမ္မာဝါစာ စာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဧကက္ခဏေ လဗ္ဘန္တိ။ ယဒါ မိစ္ဆာကမ္မန္တံ ပဇဟတိ, ဝိရတိဝသေန သမ္မာကမ္မန္တံ ပူရေတိ…ပေ… မိစ္ဆာအာဇီဝံ ပဇဟတိ, ဝိရတိဝသေန သမ္မာအာဇီဝံ ပူရေတိ…ပေ… ယဒါ ကရုဏာယ ပရိကမ္မံ ကရောတိ…ပေ… ယဒါ မုဒိတာယ ပရိကမ္မံ ကရောတိ, တဒါ ဆန္ဒာဒယော စတ္တာရော, မုဒိတာပုဗ္ဗဘာဂေါ စာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဧကက္ခဏေ လဗ္ဘန္တိ။ ဣတော ပန မုဉ္စိတွာ, ဒါနံ ဒေန္တဿ သီလံ ပူရေန္တဿ ယောဂေ ကမ္မံ ကရောန္တဿ စတ္တာရိ အပဏ္ဏကင်္ဂါနေဝ လဗ္ဘန္တိ။
ဧဝမေတေသု နဝသု ယေဝါပနကဓမ္မေသု ‘ဆန္ဒော’တိ ကတ္တုကမျတာယေတံ အဓိဝစနံ။ တသ္မာ သော ကတ္တုကမျတာလက္ခဏော ဆန္ဒော, အာရမ္မဏပရိယေသနရသော, အာရမ္မဏေန အတ္ထိကတာပစ္စုပဋ္ဌာနော။ တဒေဝဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၇။) [သျ]ပဒဋ္ဌာနံ။ အာရမ္မဏဿ ဂဟဏေ စာယံ စေတသော ဟတ္ထပ္ပသာရဏံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အဓိမုစ္စနံ ‘အဓိမောက္ခော’။ သော သန္နိဋ္ဌာနလက္ခဏော, အသံသပ္ပနရသော, နိစ္ဆယပစ္စုပဋ္ဌာနော သန္နိဋ္ဌာတဗ္ဗဓမ္မပဒဋ္ဌာနော။ အာရမ္မဏေ နိစ္စလဘာဝေန ဣန္ဒခီလော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ကိရိယာ ကာရော, မနသ္မိံ ကာရော ‘မနသိကာရော’။ ပုရိမမနတော ဝိသဒိသံ မနံ ကရောတီတိပိ မနသိကာရော။ သွာယံ အာရမ္မဏပဋိပါဒကော ဝီထိပဋိပါဒကော ဇဝနပဋိပါဒကောတိ တိပ္ပကာရော။ တတ္ထ အာရမ္မဏပဋိပါဒကော မနသ္မိံ ကာရောတိ မနသိကာရော။ သော သာရဏလက္ခဏော, သမ္ပယုတ္တာနံ အာရမ္မဏေ သမ္ပယောဇနရသော, အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော, သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နော။ အာရမ္မဏပဋိပါဒကတ္တေန သမ္ပယုတ္တာနံ သာရထိ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝီထိပဋိပါဒကောတိ ပန ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဇဝနပဋိပါဒကောတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနဿ။ န တေ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။
တေသု ဓမ္မေသု မဇ္ဈတ္တတာ ‘တတြမဇ္ဈတ္တတာ’။ သာ စိတ္တစေတသိကာနံ သမဝါဟိတလက္ခဏာ, ဦနာဓိကနိဝါရဏရသာ, ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒနရသာ ဝါ၊ မဇ္ဈတ္တဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ စိတ္တစေတသိကာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေန သမပ္ပဝတ္တာနံ အာဇာနေယျာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနသာရထိ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
‘ကရုဏာမုဒိတာ’ ဗြဟ္မဝိဟာရနိဒ္ဒေသေ အာဝိ ဘဝိဿန္တိ။ ကေဝလဉှိ တာ အပ္ပနပ္ပတ္တာ ရူပါဝစရာ, ဣဓ ကာမာဝစရာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။
ကာယဒုစ္စရိတတော ဝိရတိ ‘ကာယဒုစ္စရိတဝိရတိ’။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ လက္ခဏာဒိတော ပနေတာ တိဿောပိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝတ္ထူနံ အဝီတိက္ကမလက္ခဏာ၊ အမဒ္ဒနလက္ခဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝတ္ထုတော သင်္ကောစနရသာ, အကိရိယပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သဒ္ဓါဟိရောတ္တပ္ပအပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏပဒဋ္ဌာနာ။ ပါပကိရိယတော စိတ္တဿ ဝိမုခီဘာဝဘူတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဣတိ ဖဿာဒီနိ ဆပ္ပညာသ ယေဝါပနကဝသေန ဝုတ္တာနိ နဝါတိ သဗ္ဗာနိပိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရေ ပဉ္စသဋ္ဌိ ဓမ္မပဒါနိ ဘဝန္တိ။ တေသု ဧကက္ခဏေ ကဒါစိ ဧကသဋ္ဌိ ဘဝန္တိ, ကဒါစိ သမသဋ္ဌိ။ တာနိ ဟိ သမ္မာဝါစာပူရဏာဒိဝသေန။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၈။) [သျ]ဥပ္ပတ္တိယံ ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧကသဋ္ဌိ ဘဝန္တိ။ တေဟိ မုတ္တေ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သမသဋ္ဌိ ဘဝန္တိ။ ဌပေတွာ ပန ယေဝါပနကေ ပါဠိယံ ယထာရုတဝသေန ဂယှမာနာနိ ဆပ္ပညာသာဝ ဟောန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပနေတ္ထ ဖဿပဉ္စကံ, ဝိတက္ကော ဝိစာရော ပီတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာ, ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, ဟိရိဗလံ ဩတ္တပ္ပဗလန္တိ ဒွေ ဗလာနိ, အလောဘော အဒေါသောတိ ဒွေ မူလာနိ, ကာယပဿဒ္ဓိစိတ္တပဿဒ္ဓိအာဒယော ဒွါဒသ ဓမ္မာတိ သမတိံသ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။
တေသု သမတိံသာယ ဓမ္မေသု အဋ္ဌာရသ ဓမ္မာ အဝိဘတ္တိကာ ဟောန္တိ, ဒွါဒသ သဝိဘတ္တိကာ။ ကတမေ အဋ္ဌာရသ? ဖဿော သညာ စေတနာ ဝိစာရော ပီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ, ကာယပဿဒ္ဓိအာဒယော ဒွါဒသ ဓမ္မာတိ ဣမေ အဋ္ဌာရသ အဝိဘတ္တိကာ။ ဝေဒနာ စိတ္တံ ဝိတက္ကော စိတ္တေကဂ္ဂတာ, သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဝီရိယိန္ဒြိယံ သတိန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ, ဟိရိဗလံ ဩတ္တပ္ပဗလံ, အလောဘော အဒေါသောတိ ဣမေ ဒွါဒသ ဓမ္မာ သဝိဘတ္တိကာ။ တေသု သတ္တ ဓမ္မာ ဒွီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ, ဧကော တီသု, ဒွေ စတူသု, ဧကော ဆသု, ဧကော သတ္တသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။
ကထံ? စိတ္တံ ဝိတက္ကော သဒ္ဓါ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ အလောဘော အဒေါသောတိ ဣမေ သတ္တ ဒွီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ။
ဧတေသု ဟိ စိတ္တံ တာဝ ဖဿပဉ္စကံ ပတွာ စိတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ မနိန္ဒြိယန္တိ။ ဝိတက္ကော ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ ဝိတက္ကော ဟောတီတိ ဝုတ္တော, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါတိ။ သဒ္ဓါ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ, ဗလာနိ ပတွာ သဒ္ဓါဗလန္တိ။ ဟိရီ ဗလာနိ ပတွာ ဟိရိဗလံ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ, လောကပါလဒုကံ ပတွာ ဟိရီတိ။ ဩတ္တပ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။ အလောဘော မူလံ ပတွာ အလောဘော ဟောတီတိ ဝုတ္တော, ကမ္မပထံ ပတွာ အနဘိဇ္ဈာတိ။ အဒေါသော မူလံ ပတွာ အဒေါသော ဟောတီတိ ဝုတ္တော, ကမ္မပထံ ပတွာ အဗျာပါဒေါတိ။ ဣမေ သတ္တ ဒွီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ။
ဝေဒနာ ပန ဖဿပဉ္စကံ ပတွာ ဝေဒနာ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ, ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ သုခန္တိ, ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ သောမနဿိန္ဒြိယန္တိ။ ဧဝံ ဧကော ဓမ္မော တီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။
ဝီရိယံ ပန ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ သမ္မာဝါယာမောတိ, ဗလာနိ ပတွာ ဝီရိယဗလန္တိ, ပိဋ္ဌိဒုကံ ပတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၉။) [သျ]ပဂ္ဂါဟောတိ။ သတိပိ ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ သတိန္ဒြိယံ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ သမ္မာသတီတိ, ဗလာနိ ပတွာ သတိဗလန္တိ, ပိဋ္ဌိဒုကံ ပတွာ သတိ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ စတူသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ။
သမာဓိ ပန ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ ဟောတီတိ ဝုတ္တော, ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ သမာဓိန္ဒြိယန္တိ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ သမ္မာသမာဓီတိ။ ဗလာနိ ပတွာ သမာဓိဗလန္တိ, ပိဋ္ဌိဒုကံ ပတွာ သမထော အဝိက္ခေပေါတိ။ ဧဝမယံ ဧကော ဓမ္မော ဆသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။
ပညာ ပန ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ပညိန္ဒြိယံ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ, ဗလာနိ ပတွာ ပညာဗလန္တိ, မူလာနိ ပတွာ အမောဟောတိ, ကမ္မပထံ ပတွာ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ, ပိဋ္ဌိဒုကံ ပတွာ သမ္ပဇညံ ဝိပဿနာတိ။ ဧဝံ ဧကော ဓမ္မော သတ္တသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။
သစေ ပန ကောစိ ဝဒေယျ – ‘ဧတ္ထ အပုဗ္ဗံ နာမ နတ္ထိ, ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတမေဝ ဂဏှိတွာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ပဒံ ပူရိတံ, အနနုသန္ဓိကာ ကထာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ စောရေဟိ အာဘတဘဏ္ဍသဒိသာ, ဂေါယူထေန ဂတမဂ္ဂေ အာလုလိတတိဏသဒိသာ အဇာနိတွာ ကထိတာ’တိ, သော ‘မာဟေဝ’န္တိ ပဋိသေဓေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော – ‘ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာ အနနုသန္ဓိကာ နာမ နတ္ထိ, သာနုသန္ဓိကာ ဝ ဟောတိ။ အဇာနိတွာ ကထိတာပိ နတ္ထိ, သဗ္ဗာ ဇာနိတွာ ကထိတာယေဝ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟိ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ကိစ္စံ ဇာနာတိ, တံ ဉတွာ ကိစ္စဝသေန ဝိဘတ္တိံ အာရောပေန္တော အဋ္ဌာရသ ဓမ္မာ ဧကေကကိစ္စာတိ ဉတွာ ဧကေကသ္မိံ ဌာနေ ဝိဘတ္တိံ အာရောပေသိ။ သတ္တ ဓမ္မာ ဒွေဒွေကိစ္စာတိ ဉတွာ ဒွီသု ဒွီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တိံ အာရောပေသိ။ ဝေဒနာ တိကိစ္စာတိ ဉတွာ တီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တိံ အာရောပေသိ။ ဝီရိယသတီနံ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ကိစ္စာနီတိ ဉတွာ စတူသု စတူသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တိံ အာရောပေသိ။ သမာဓိ ဆကိစ္စောတိ ဉတွာ ဆသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တိံ အာရောပေသိ။ ပညာ သတ္တကိစ္စာတိ ဉတွာ သတ္တသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တိံ အာရောပေသိ’။
တတြိဒံ ဩပမ္မံ – ဧကော ကိရ ပဏ္ဍိတော ရာဇာ ရဟောဂတော စိန္တေသိ – ‘ဣမံ ရာဇကုလသန္တကံ န ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ခါဒိတဗ္ဗံ, သိပ္ပါနုစ္ဆဝိကံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၀။) [သျ]ဝေတနံ ဝဍ္ဎေဿာမီ’တိ။ သော သဗ္ဗေ သိပ္ပိကေ သန္နိပါတာပေတွာ ‘ဧကေကသိပ္ပဇာနနကေ ပက္ကောသထာ’တိ အာဟ။ ဧဝံ ပက္ကောသိယမာနာ အဋ္ဌာရသ ဇနာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ တေသံ ဧကေကံ ပဋိဝီသံ ဒါပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ‘ဒွေ ဒွေ သိပ္ပါနိ ဇာနန္တာ အာဂစ္ဆန္တူ’တိ ဝုတ္တေ ပန သတ္တ ဇနာ အာဂမံသု။ တေသံ ဒွေ ဒွေ ပဋိဝီသေ ဒါပေသိ။ ‘တီဏိ သိပ္ပါနိ ဇာနန္တာ အာဂစ္ဆန္တူ’တိ ဝုတ္တေ ဧကောဝ အာဂစ္ဆိ။ တဿ တယော ပဋိဝီသေ ဒါပေသိ။ ‘စတ္တာရိ သိပ္ပါနိ ဇာနန္တာ အာဂစ္ဆန္တူ’တိ ဝုတ္တေ ဒွေ ဇနာ အာဂမံသု။ တေသံ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ပဋိဝီသေ ဒါပေသိ။ ‘ပဉ္စ သိပ္ပါနိ ဇာနန္တာ အာဂစ္ဆန္တူ’တိ ဝုတ္တေ ဧကောပိ နာဂစ္ဆိ။ ‘ဆ သိပ္ပါနိ ဇာနန္တာ အာဂစ္ဆန္တူ’တိ ဝုတ္တေ ဧကောဝ အာဂစ္ဆိ။ တဿ ဆ ပဋိဝီသေ ဒါပေသိ။ ‘သတ္တ သိပ္ပါနိ ဇာနန္တာ အာဂစ္ဆန္တူ’တိ ဝုတ္တေ ဧကောဝ အာဂစ္ဆိ။ တဿ သတ္တ ပဋိဝီသေ ဒါပေသိ။
တတ္ထ ပဏ္ဍိတော ရာဇာ ဝိယ အနုတ္တရော ဓမ္မရာဇာ။ သိပ္ပဇာနနကာ ဝိယ စိတ္တစိတ္တင်္ဂဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဓမ္မာ။ သိပ္ပါနုစ္ဆဝိကဝေတနဝဍ္ဎနံ ဝိယ ကိစ္စဝသေန တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ဝိဘတ္တိအာရောပနံ။
သဗ္ဗေပိ ပနေတေ ဓမ္မာ ဖဿပဉ္စကဝသေန ဈာနင်္ဂဝသေန ဣန္ဒြိယဝသေန မဂ္ဂဝသေန ဗလဝသေန မူလဝသေန ကမ္မပထဝသေန လောကပါလဝသေန ပဿဒ္ဓိဝသေန လဟုတာဝသေန မုဒုတာဝသေန ကမ္မညတာဝသေန ပါဂုညတာဝသေန ဥဇုကတာဝသေန သတိသမ္ပဇညဝသေန သမထဝိပဿနာဝသေန ပဂ္ဂါဟာဝိက္ခေပဝသေနာတိ သတ္တရသ ရာသယော ဟောန္တီတိ။
ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ကာမာဝစရကုသလံ နိဒ္ဒေသဝါရကထာ
֍ ဋီ ၂။ ဣဒါနိ တာနေဝ ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရေ ပါဠိအာရုဠှာနိ ဆပ္ပညာသ ပဒါနိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘ကတမော တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတီ’တိအာဒိနာ နယေန နိဒ္ဒေသဝါရော အာရဒ္ဓေါ။
တတ္ထ ပုစ္ဆာယ တာဝ အယမတ္ထော – ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ သောမနဿသဟဂတံ တိဟေတုကံ အသင်္ခါရိကံ မဟာစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၁။) [သျ]သမယေ ဖဿော ဟောတီတိ ဝုတ္တော, ကတမော သော ဖဿောတိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပုစ္ဆာသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယော တသ္မိံ သမယေ ဖဿောတိ တသ္မိံ သမယေ ယော ဖုသနကဝသေန ဥပ္ပန္နော ဖဿော, သော ဖဿောတိ။ ဣဒံ ဖဿဿ သဘာဝဒီပနတော သဘာဝပဒံ နာမ။ ဖုသနာတိ ဖုသနာကာရော။ သမ္ဖုသနာတိ ဖုသနာကာရောဝ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တော။ သမ္ဖုသိတတ္တန္တိ သမ္ဖုသိတဘာဝေါ။ အယံ ပနေတ္ထ ယောဇနာ – ယော တသ္မိံ သမယေ ဖုသနကဝသေန ဖဿော, ယာ တသ္မိံ သမယေ ဖုသနာ, ယာ တသ္မိံ သမယေ သမ္ဖုသနာ, ယံ တသ္မိံ သမယေ သမ္ဖုသိတတ္တံ၊ အထ ဝါ, ယော တသ္မိံ သမယေ ဖုသနဝသေန ဖဿော, အညေနာပိ ပရိယာယေန ဖုသနာ သမ္ဖုသနာ သမ္ဖုသိတတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ, အယံ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတီတိ။ ဝေဒနာဒီနမ္ပိ နိဒ္ဒေသေသု ဣမိနာဝ နယေန ပဒယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အယံ ပနေတ္ထ သဗ္ဗသာဓာရဏော ဝိဘတ္တိဝိနိစ္ဆယော။ ယာနိမာနိ ဘဂဝတာ ပဌမံ ကာမာဝစရံ ကုသလံ မဟာစိတ္တံ ဘာဇေတွာ ဒဿေန္တေန အတိရေကပဏ္ဏာသပဒါနိ မာတိကာဝသေန ဌပေတွာ ပုန ဧကေကပဒံ ဂဟေတွာ ဝိဘတ္တိံ အာရောပိတာနိ, တာနိ ဝိဘတ္တိံ ဂစ္ဆန္တာနိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဝိဘတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ နာနာ ဟောန္တာနိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ နာနာ ဘဝန္တိ။ အပရဒီပနာ ပနေတ္ထ ဒွေ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ။ ကထံ? ဧတာနိဟိ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝသေနာတိ ဣမေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဝိဘတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ ကောဓော ကုဇ္ဈနာ ကုဇ္ဈိတတ္တံ, ဒေါသော ဒုဿနာ ဒုဿိတတ္တန္တိ ဧဝံ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဝိဘတ္တိဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဧကောဝ ကောဓော ဗျဉ္ဇနဝသေန ဧဝံ ဝိဘတ္တိံ ဂတော။ စာရော ဝိစာရော အနုဝိစာရော ဥပဝိစာရောတိ ဧဝံ ပန ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝိဘတ္တိဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဏ္ဍိစ္စံ ကောသလ္လံ နေပုညံ ဝေဘဗျာ စိန္တာ ဥပပရိက္ခာတိ ဧဝံ အတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသု ဖဿပဒနိဒ္ဒေသေ တာဝ ဣမာ တိဿောပိ ဝိဘတ္တိယော လဗ္ဘန္တိ။ ‘ဖဿော ဖုသနာ’တိ ဟိ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဝိဘတ္တိဂမနံ ဟောတိ။ ‘သမ္ဖုသနာ’တိ ဥပသဂ္ဂဝသေန။ ‘သမ္ဖုသိတတ္တ’န္တိ အတ္ထဝသေန။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒနိဒ္ဒေသေသု ဝိဘတ္တိဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နာနာ ဟောန္တာနိပိ ပန နာမနာနတ္တေန လက္ခဏနာနတ္တေန ကိစ္စနာနတ္တေန ပဋိက္ခေပနာနတ္တေနာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ နာနာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ကတမော တသ္မိံ သမယေ ဗျာပါဒေါ ဟောတိ? ယော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၂။) [သျ]တသ္မိံ သမယေ ဒေါသော ဒုဿနာတိ (ဓ။ သ။ ၄၁၉) ဧတ္ထ ဗျာပါဒေါတိ ဝါ, ဒေါသောတိ ဝါ, ဒွေပိ ဧတေ ကောဓော ဧဝ, နာမေန နာနတ္တံ ဂတာတိ။ ဧဝံ ‘နာမနာနတ္တေန’ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ရာသဋ္ဌေန စ ပဉ္စပိ ခန္ဓာ ဧကောဝ ခန္ဓော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပန ရူပံ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, ဝေဒနာ ဝေဒယိတလက္ခဏာ, သညာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ, စေတနာ စေတယိတလက္ခဏာ, ဝိညာဏံ ဝိဇာနနလက္ခဏန္တိ ဣမိနာ လက္ခဏနာနတ္တေန ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ‘လက္ခဏနာနတ္တေန’ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ – ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပါဒါယ…ပေ… စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတိ ပဒဟတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၃၉၀၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၂) ဧကမေဝ ဝီရိယံ ကိစ္စနာနတ္တေန စတူသု ဌာနေသု အာဂတံ။ ဧဝံ ‘ကိစ္စနာနတ္တေန’ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စတ္တာရော အသဒ္ဓမ္မာ – ကောဓဂရုတာ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ, မက္ခဂရုတာ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ, လာဘဂရုတာ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ, သက္ကာရဂရုတာ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာတိ, ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၄၄) ပန ‘ပဋိက္ခေပနာနတ္တေန’ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣမာနိ ပန စတ္တာရိ နာနတ္တာနိ န ဖဿေယေဝ လဗ္ဘန္တိ, သဗ္ဗေသုပိ ဖဿပဉ္စကာဒီသု လဗ္ဘန္တိ။ ဖဿဿ ဟိ ဖဿောတိ နာမံ…ပေ… စိတ္တဿ စိတ္တန္တိ။ ဖဿော စ ဖုသနလက္ခဏော, ဝေဒနာ ဝေဒယိတလက္ခဏာ, သညာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ, စေတနာ စေတယိတလက္ခဏာ, ဝိညာဏံ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။ တထာ ဖဿော ဖုသနကိစ္စော, ဝေဒနာ အနုဘဝနကိစ္စာ, သညာ သဉ္ဇာနနကိစ္စာ, စေတနာ စေတယိတကိစ္စာ, ဝိညာဏံ ဝိဇာနနကိစ္စန္တိ။ ဧဝံ ကိစ္စနာနတ္တေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပဋိက္ခေပနာနတ္တံ ဖဿပဉ္စမကေ နတ္ထိ။ အလောဘာဒိနိဒ္ဒေသေ ပန အလောဘော အလုဗ္ဘနာ အလုဗ္ဘိတတ္တန္တိအာဒိနာ နယေန လဗ္ဘတီတိ ဧဝံ ပဋိက္ခေပနာနတ္တေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒနိဒ္ဒေသေသု လဗ္ဘမာနဝသေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပရဒီပနာ ပန ပဒတ္ထုတိ ဝါ ဟောတိ ဒဠှီကမ္မံ ဝါတိ ဧဝံ ဒွေ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ။ ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဥပ္ပီဠေန္တေန ဝိယ ဟိ သကိမေဝ ဖဿောတိ ဝုတ္တေ ဧတံ ပဒံ ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ နာမ န ဟောတိ။ ပုနပ္ပုနံ ဗျဉ္ဇနဝသေန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၃။) [သျ]ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝသေန ‘ဖဿော ဖုသနာ သမ္ဖုသနာ သမ္ဖုသိတတ္တ’န္တိ ဝုတ္တေ ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ဒဟရကုမာရံ နှာပေတွာ, မနောရမံ ဝတ္ထံ ပရိဒဟာပေတွာ ပုပ္ဖါနိ ပိဠန္ဓာပေတွာ အက္ခီနိ အဉ္ဇေတွာ အထဿ နလာဋေ ဧကမေဝ မနောသိလာဗိန္ဒုံ ကရေယျုံ, တဿ န ဧတ္တာဝတာ စိတ္တတိလကော နာမ ဟောတိ။ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပန ပရိဝါရေတွာ ဗိန္ဒူသု ကတေသု စိတ္တတိလကော နာမ ဟောတိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ‘ပဒတ္ထုတိ’ နာမ။
ဗျဉ္ဇနဝသေန ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝသေန စ ပုနပ္ပုနံ ဘဏနမေဝ ဒဠှီကမ္မံ နာမ။ ယထာ ဟိ ‘အာဝုသော’တိ ဝါ ‘ဘန္တေ’တိ ဝါ ‘ယက္ခော’တိ ဝါ ‘သပ္ပေါ’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ဒဠှီကမ္မံ နာမ န ဟောတိ။ ‘အာဝုသော အာဝုသော’‘ဘန္တေ ဘန္တေ’‘ယက္ခော ယက္ခော’‘သပ္ပေါ သပ္ပေါ’တိ ဝုတ္တေ ပန ဒဠှီကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝမေဝ သကိဒေဝ ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဥပ္ပီဠေန္တေန ဝိယ ‘ဖဿော’တိ ဝုတ္တေ ပဒံ ဒဠှီကမ္မံ နာမ န ဟောတိ။ ပုနပ္ပုနံ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝသေန ‘ဖဿော ဖုသနာ သမ္ဖုသနာ သမ္ဖုသိတတ္တ’န္တိ ဝုတ္တေယေဝ ‘ဒဠှီကမ္မံ’ နာမ ဟောတီတိ။ ဧဝံ အပရဒီပနာ ဒွေ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ။ ဧတဿာပိ ဝသေန လဗ္ဘမာနကပဒနိဒ္ဒေသေသု သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အယံ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတီတိ ယသ္မိံ သမယေ ပဌမံ ကာမာဝစရံ မဟာကုသလစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ သမယေ အယံ ဖဿော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အယံ တာဝ ဖဿပဒနိဒ္ဒေသဿ ဝဏ္ဏနာ။ ဣတော ပရေသု ပန ဝေဒနာဒီနံ ပဒါနံ နိဒ္ဒေသေသု ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ သေသံ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၃။ ယံ တသ္မိံ သမယေတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ကတမာ တသ္မိံ သမယေ ဝေဒနာ ဟောတီတိ အာရဒ္ဓံ, ‘သာတပဒဝသေန ပန ‘ယ’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇန္တိ ဧတ္ထ ‘တဇ္ဇာ’ ဝုစ္စတိ တဿ သာတသုခဿ အနုစ္ဆဝိကာ သာရုပ္ပါ။ အနုစ္ဆဝိကတ္ထောပိ ဟိ အယံ ‘တဇ္ဇာ’-သဒ္ဒေါ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘တဇ္ဇံ တဿာရုပ္ပံ ကထံ မန္တေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၆)။ တေဟိ ဝါ ရူပါဒီဟိ အာရမ္မဏေဟိ ဣမဿ စ သုခဿ ပစ္စယေဟိ ဇာတာတိပိ တဇ္ဇာ။ မနောဝိညာဏမေဝ နိဿတ္တဋ္ဌေန ဓာတူတိ မနောဝိညာဏဓာတု။ သမ္ဖဿတော ဇာတံ, သမ္ဖဿေ ဝါ ဇာတန္တိ သမ္ဖဿဇံ။ စိတ္တနိဿိတတ္တာ စေတသိကံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၄။) [သျ]မဓုရဋ္ဌေန သာတံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ တသ္မိံ သမယေ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန တဇ္ဇာယ မနောဝိညာဏဓာတုယာ သမ္ဖဿဇံ စေတသိကံ သာတံ, အယံ တသ္မိံ သမယေ ဝေဒနာ ဟောတီတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣဒါနိ စေတသိကံ သုခန္တိအာဒီသု စေတသိကပဒေန ကာယိကသုခံ ပဋိက္ခိပတိ, သုခပဒေန စေတသိကံ ဒုက္ခံ။ စေတောသမ္ဖဿဇန္တိ စိတ္တသမ္ဖဿေ ဇာတံ။ သာတံ သုခံ ဝေဒယိတန္တိ သာတံ ဝေဒယိတံ, န အသာတံ ဝေဒယိတံ၊ သုခံ ဝေဒယိတံ, န ဒုက္ခံ ဝေဒယိတံ။ ပရတော တီဏိ ပဒါနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သာတာ ဝေဒနာ, န အသာတာ၊ သုခါ ဝေဒနာ, န ဒုက္ခာတိ။ အယမေဝ ပနေတ္ထ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄။ သညာနိဒ္ဒေသေ တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇာတိ တဿာကုသလသညာယ အနုစ္ဆဝိကာယ မနောဝိညာဏဓာတုယာ သမ္ဖဿမှိ ဇာတာ။ သညာတိ သဘာဝနာမံ။ သဉ္ဇာနနာတိ သဉ္ဇာနနာကာရော။ သဉ္ဇာနိတတ္တန္တိ သဉ္ဇာနိတဘာဝေါ။
֍ ဋီ ၅။ စေတနာနိဒ္ဒေသေပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
စိတ္တနိဒ္ဒေသေ စိတ္တဝိစိတ္တတာယ စိတ္တံ။ အာရမ္မဏံ မိနမာနံ ဇာနာတီတိ မနော။ မာနသန္တိ မနော ဧဝ။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော ယွာယံ စရတိ မာနသော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဟိ ဧတ္ထ ပန သမ္ပယုတ္တကဓမ္မော ‘မာနသော’တိ ဝုတ္တော။
‘‘ကထဉှိ ဘဂဝါ တုယှံ, သာဝကော သာသနေ ရတော၊
အပ္ပတ္တမာနသော သေက္ခော, ကာလံ ကယိရာ ဇနေ သုတာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉)၊
ဧတ္ထ အရဟတ္တံ ‘မာနသ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ‘မနောဝ’ မာနသံ။ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဟေတံ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။
ဟဒယန္တိ စိတ္တံ။ ‘‘စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမိ, ဟဒယံ ဝါ တေ ဖာလေဿာမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၇၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ) ဧတ္ထ ဥရော ဟဒယန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟဒယာ ဟဒယံ မညေ အညာယ တစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၃) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘ဝက္ကံ ဟဒယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဧတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၅။) [သျ]ဣဓ ပန စိတ္တမေဝ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန ‘ဟဒယ’န္တိ ဝုတ္တံ။ တမေဝ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ပဏ္ဍရံ။ ဘဝင်္ဂံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ – ‘‘ပဘဿရမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တံ, တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉)။ တတော နိက္ခန္တတ္တာ ပန အကုသလမ္ပိ, ဂင်္ဂါယ နိက္ခန္တာ နဒီ ဂင်္ဂါ ဝိယ, ဂေါဓာဝရိတော နိက္ခန္တာ ဂေါဓာဝရီ ဝိယ စ, ပဏ္ဍရန္တေွဝ ဝုတ္တံ။
မနော မနာယတနန္တိ ဣဓ ပန မနောဂ္ဂဟဏံ မနဿေဝ အာယတနဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ – ‘နယိဒံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ မနဿ အာယတနတ္တာ မနာယတနံ, အထ ခေါ မနော ဧဝ အာယတနံ မနာယတန’န္တိ။ တတ္ထ နိဝါသဌာနဋ္ဌေန အာကရဋ္ဌေန သမောသရဏဌာနဋ္ဌေန သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘ဣဿရာယတနံ ဝါသုဒေဝါယတန’န္တိအာဒီသု နိဝါသဋ္ဌာနံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘သုဝဏ္ဏာယတနံ ရဇတာယတန’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ သေဝန္တိ နံ ဝိဟင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၃၈) သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတြ တတြေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပါပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၅၈) ကာရဏံ။ ဣဓ ပန သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန သမောသရဏဌာနဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေနာတိ တိဓာပိ ဝဋ္ဋတိ။
ဖဿာဒယော ဟိ ဓမ္မာ ဧတ္ထ သဉ္ဇာယန္တီတိ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေနပိ ဧတံ အာယတနံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာ အာရမ္မဏဘာဝေနေတ္ထ ဩသရန္တီတိ သမောသရဏဌာနဋ္ဌေနပိ အာယတနံ။ ဖဿာဒီနံ ပန သဟဇာတာဒိပစ္စယဋ္ဌေန ကာရဏတ္တာ ကာရဏဋ္ဌေနပိ အာယတနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မနိန္ဒြိယံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ ဝိညာဏမေဝ ခန္ဓော ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ တဿ ရာသိအာဒိဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာဥဒကက္ခန္ဓောတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ (အ။ နိ။ ၄။၅၁)။ ဧတ္ထ ဟိ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) ဂုဏဋ္ဌေန။ ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ မဟန္တံ ဒါရုက္ခန္ဓ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဧတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တဋ္ဌေန။ ဣဓ ပန ရုဠှိတော ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ရာသဋ္ဌေန ဟိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၆။) [သျ]ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသော ဧကံ ဝိညာဏံ။ တသ္မာ ယထာ ရုက္ခဿ ဧကဒေသံ ဆိန္ဒန္တော ရုက္ခံ ဆိန္ဒတီတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေဝ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသဘူတံ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏံ ရုဠှိတော ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ဝုတ္တံ။
တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတူတိ တေသံ ဖဿာဒီနံ ဓမ္မာနံ အနုစ္ဆဝိကာ မနောဝိညာဏဓာတု။ ဣမသ္မိဉှိ ပဒေ ဧကမေဝ စိတ္တံ မိနနဋ္ဌေန မနော, ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိညာဏံ, သဘာဝဋ္ဌေန နိဿတ္တဋ္ဌေန ဝါ ဓာတူတိ တီဟိ နာမေဟိ ဝုတ္တံ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ ဖဿပဉ္စမကေ ဖဿော တာဝ ယသ္မာ ဖဿော ဧဝ, န တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇော, စိတ္တဉ္စ ယသ္မာ တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတု ဧဝ, တသ္မာ ဣမသ္မိံ ပဒဒွယေ ‘တဇ္ဇာမနောဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇာ’တိ ပညတ္တိ န အာရောပိတာ။ ဝိတက္ကပဒါဒီသု ပန လဗ္ဘမာနာပိ ဣဓ ပစ္ဆိန္နတ္တာ န ဥဒ္ဓဋာ။
ဣမေသဉ္စ ပန ဖဿပဉ္စမကာနံ ဓမ္မာနံ ပါဋိယေက္ကံ ပါဋိယေက္ကံ ဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ ပညတ္တိံ ဥဒ္ဓရမာနေန ဘဂဝတာ ဒုက္ကရံ ကတံ။ နာနာဥဒကာနဉှိ နာနာတေလာနံ ဝါ ဧကဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ ဒိဝသံ နိမ္မထိတာနံ ဝဏ္ဏ ဂန္ဓရသာနံ နာနတာယ ဒိသွာ ဝါ ဃာယိတွာ ဝါ သာယိတွာ ဝါ နာနာကရဏံ သက္ကာ ဘဝေယျ ဉာတုံ။ ဧဝံ သန္တေပိ တံ ဒုက္ကရန္တိ ဝုတ္တံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပန ဣမေသံ အရူပီနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ ဧကာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနံ ပါဋိယေက္ကံ ပါဋိယေက္ကံ ဝိနိဗ္ဘောဂံ ကတွာ ပညတ္တိံ ဥဒ္ဓရမာနေန အတိဒုက္ကရံ ကတံ။ တေနာဟ အာယသ္မာ နာဂသေနတ္ထေရော –
‘‘ဒုက္ကရံ, မဟာရာဇ, ဘဂဝတာ ကတန္တိ။ ‘ကိံ, ဘန္တေ နာဂသေန, ဘဂဝတာ ဒုက္ကရံ ကတ’န္တိ။ ‘ဒုက္ကရံ, မဟာရာဇ, ဘဂဝတာ ကတံ, ယံ ဣမေသံ အရူပီနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ ဧကာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနံ ဝဝတ္ထာနံ အက္ခာတံ – အယံ ဖဿော, အယံ ဝေဒနာ, အယံ သညာ, အယံ စေတနာ, ဣဒံ စိတ္တ’န္တိ။ ‘ဩပမ္မံ, ဘန္တေ, ကရောဟီ’တိ။ ‘ယထာ, မဟာရာဇ, ကောစိဒေဝ ပုရိသော နာဝါယ သမုဒ္ဒံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဟတ္ထပုဋေန ဥဒကံ ဂဟေတွာ ဇိဝှါယ သာယိတွာ ဇာနေယျ နု ခေါ, မဟာရာဇ, သော ပုရိသော – ဣဒံ ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ, ဣဒံ ယမုနာယ ဥဒကံ, ဣဒံ အစိရဝတိယာ ဥဒကံ, ဣဒံ သရဘုယာ ဥဒကံ, ဣဒံ မဟိယာ ဥဒက’န္တိ? ‘ဒုက္ကရံ, ဘန္တေ, ဇာနိတု’န္တိ။ ‘တတော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၇။) [သျ]ဒုက္ကရတရံ ခေါ, မဟာရာဇ, ဘဂဝတာ ကတံ ယံ ဣမေသံ အရူပီနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ…ပေ… ဣဒံ စိတ္တ’’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၂။၇။၁၆)။
֍ ဋီ ၇။ ဝိတက္ကနိဒ္ဒေသေ တက္ကနဝသေန တက္ကော။ တဿ တိတ္တကံ တက္ကေသိ ကုမ္ဘံ တက္ကေသိ သကဋံ တက္ကေသိ ယောဇနံ တက္ကေသိ အဒ္ဓယောဇနံ တက္ကေသီတိ ဧဝံ တက္ကနဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒံ တက္ကဿ သဘာဝပဒံ။ ဝိတက္ကနဝသေန ဝိတက္ကော။ ဗလဝတရတက္ကဿေတံ နာမံ။ သုဋ္ဌု ကပ္ပနဝသေန သင်္ကပ္ပေါ။ ဧကဂ္ဂံ စိတ္တံ အာရမ္မဏေ အပ္ပေတီတိ အပ္ပနာ။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ ဗလဝတရာ ဝါ အပ္ပနာ ဗျပ္ပနာ။ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတိ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ စေတသော အဘိနိရောပနာ။ ယာထာဝတာယ နိယျာနိကတာယ စ ကုသလဘာဝပ္ပတ္တော ပသတ္ထော သင်္ကပ္ပေါတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ။
֍ ဋီ ၈။ ဝိစာရနိဒ္ဒေသေ အာရမ္မဏေ စရဏကဝသေန စာရော။ ဣဒမဿ သဘာဝပဒံ။ ဝိစရဏဝသေန ဝိစာရော။ အနုဂန္တွာ ဝိစရဏဝသေန အနုဝိစာရော။ ဥပဂန္တွာ ဝိစရဏဝသေန ဥပဝိစာရောတိ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ပဒါနိ ဝဍ္ဎိတာနိ။ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ, သရံ ဝိယ ဇိယာယ, အနုသန္ဒဟိတွာ ဌပနတော စိတ္တဿ အနုသန္ဓာနတာ။ အာရမ္မဏံ အနုပေက္ခမာနော ဝိယ တိဋ္ဌတီတိ အနုပေက္ခနတာ။ ဝိစရဏဝသေန ဝါ ဥပေက္ခနတာ အနုပေက္ခနတာ။
֍ ဋီ ၉။ ပီတိနိဒ္ဒေသေ ပီတီတိ သဘာဝပဒံ။ ပမုဒိတဿ ဘာဝေါ ပါမောဇ္ဇံ။ အာမောဒနာကာရော အာမောဒနာ။ ပမောဒနာကာရော ပမောဒနာ။ ယထာ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနံ ဝါ တေလာနံ ဝါ ဥဏှောဒကသီတောဒကာနံ ဝါ ဧကတောကရဏံ မောဒနာတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမယမ္ပိ ပီတိ ဓမ္မာနံ ဧကတောကရဏေန မောဒနာ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပန မဏ္ဍေတွာ အာမောဒနာ ပမောဒနာတိ ဝုတ္တာ။ ဟာသေတီတိ ဟာသော။ ပဟာသေတီတိ ပဟာသော။ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိတ္တီတိ ဝိတ္တံ၊ ဓနဿေတံ နာမံ။ အယံ ပန သောမနဿပစ္စယတ္တာ ဝိတ္တိသရိက္ခတာယ ဝိတ္တိ။ ယထာ ဟိ ဓနိနော ဓနံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ပီတိမတောပိ ပီတိံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဝိတ္တီတိ ဝုတ္တာ။ တုဋ္ဌိသဘာဝသဏ္ဌိတာယ ပီတိယာ ဧတံ နာမံ။ ပီတိမာ ပန ပုဂ္ဂလော ကာယစိတ္တာနံ ဥဂ္ဂတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတတ္တာ ဥဒဂ္ဂေါတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၈။) [သျ]ဝုစ္စတိ။ ဥဒဂ္ဂဿ ဘာဝေါ ဩဒဂျံ။ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ။ အနဘိရဒ္ဓဿ ဟိ မနော ဒုက္ခပဒဋ္ဌာနတ္တာ အတ္တနော မနော နာမ န ဟောတိ, အဘိရဒ္ဓဿ ပန သုခပဒဋ္ဌာနတ္တာ အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ။ ဣတိ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ, သကမနတာ။ သကမနဿ ဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သာ ပန ယသ္မာ န အညဿ ကဿစိ အတ္တနော မနတာ, စိတ္တဿေဝ ပနေသော ဘာဝေါ, စေတသိကော ဓမ္မော, တသ္မာ အတ္တမနတာ စိတ္တဿာတိ ဝုတ္တာ။
֍ ဋီ ၁၁။ ဧကဂ္ဂတာနိဒ္ဒေသေ အစလဘာဝေန အာရမ္မဏေ တိဋ္ဌတီတိ ဌိတိ။ ပရတော ပဒဒွယံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ အပိစ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏမှိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ တိဋ္ဌတီတိ သဏ္ဌိတိ။ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟေတွာ အနုပဝိသိတွာ တိဋ္ဌတီတိ အဝဋ္ဌိတိ။ ကုသလပက္ခသ္မိဉှိ စတ္တာရော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ – သဒ္ဓါ သတိ သမာဓိ ပညာတိ။ တေနေဝ သဒ္ဓါ ဩကပ္ပနာတိ ဝုတ္တာ, သတိ အပိလာပနတာတိ, သမာဓိ အဝဋ္ဌိတီတိ, ပညာ ပရိယောဂါဟနာတိ။ အကုသလပက္ခေ ပန တယော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ – တဏှာ ဒိဋ္ဌိ အဝိဇ္ဇာတိ။ တေနေဝ တေ ဩဃာတိ ဝုတ္တာ။ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ပနေတ္ထ န ဗလဝတီ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ရဇုဋ္ဌာနဋ္ဌာနေ ဥဒကေန သိဉ္စိတွာ သမ္မဋ္ဌေ ထောကမေဝ ကာလံ ရဇော သန္နိသီဒတိ, သုက္ခန္တေ သုက္ခန္တေ ပုန ပကတိဘာဝေန ဝုဋ္ဌာတိ, ဧဝမေဝ အကုသလပက္ခေ စိတ္တေကဂ္ဂတာ န ဗလဝတီ ဟောတိ။ ယထာ ပန တသ္မိံ ဌာနေ ဃဋေဟိ ဥဒကံ အာသိဉ္စိတွာ ကုဒါလေန ခနိတွာ အာကောဋနမဒ္ဒနဃဋ္ဋနာနိ ကတွာ ဥပလိတ္တေ အာဒါသေ ဝိယ ဆာယာ ပညာယတိ, ဝဿသတာတိက္ကမေပိ တံမုဟုတ္တကတံ ဝိယ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ကုသလပက္ခေ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဟောတိ။
ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တဿ ဝိသာဟာရဿ ပဋိပက္ခတော အဝိသာဟာရော။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ ဂစ္ဆန္တံ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ နာမ။ အယံ ပန တထာဝိဓော ဝိက္ခေပေါ န ဟောတီတိ အဝိက္ခေပေါ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ စ စိတ္တံ ဝိသာဟဋံ နာမ ဟောတိ, ဣတော စိတော စ ဟရီယတိ။ အယံ ပန ဧဝံ အဝိသာဟဋဿ မာနသဿ ဘာဝေါတိ အဝိသာဟဋမာနသတာ။
သမထောတိ တိဝိဓော သမထော – စိတ္တသမထော, အဓိကရဏသမထော, သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိတ္တေကဂ္ဂတာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၉။) [သျ]စိတ္တသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ စိတ္တစလနံ စိတ္တဝိပ္ဖန္ဒိတံ သမ္မတိ ဝူပသမ္မတိ, တသ္မာ သော စိတ္တသမထောတိ ဝုစ္စတိ။ သမ္မုခါဝိနယာဒိသတ္တဝိဓော သမထော အဓိကရဏသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ တာနိ တာနိ အဓိကရဏာနိ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ, တသ္မာ သော အဓိကရဏသမထောတိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ, တသ္မာ တံ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ စိတ္တသမထော အဓိပ္ပေတော။ သမာဓိလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သမာဓိဗလံ။ သမ္မာသမာဓီတိ ယာထာဝသမာဓိ နိယျာနိကသမာဓိ ကုသလသမာဓိ။
֍ ဋီ ၁၂။ သဒ္ဓိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာနံ သဒ္ဒဟနဝသေန သဒ္ဓါ။ ဗုဒ္ဓါဒီနိ ဝါ ရတနာနိ သဒ္ဒဟတိ ပတ္တိယာယတီတိ သဒ္ဓါ။ သဒ္ဒဟနာတိ သဒ္ဒဟနာကာရော။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏေ ဩဂါဟတိ, ဘိန္ဒိတွာ ဝိယ အနုပဝိသတီတိ ဩကပ္ပနာ။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏေသု ဧတာယ သတ္တာ အတိဝိယ ပသီဒန္တိ, သယံ ဝါ အဘိပ္ပသီဒတီတိ အဘိပ္ပသာဒေါ။ ဣဒါနိ ယသ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ သမာသပဒါနံ ဝသေန အညသ္မိံ ပရိယာယေ အာရဒ္ဓေ အာဒိပဒံ ဂဟေတွာဝ ပဒဘာဇနံ ကရီယတိ – အယံ အဘိဓမ္မေ ဓမ္မတာ – တသ္မာ ပုန သဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဝါ ဣတ္ထိယာ ဣန္ဒြိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ, န တထာ ဣဒံ။ ဣဒံ ပန သဒ္ဓါဝ ဣန္ဒြိယံ သဒ္ဓိန္ဒြိယန္တိ။ ဧဝံ သမာနာဓိကရဏဘာဝဉာပနတ္ထမ္ပိ ပုန သဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒနိဒ္ဒေသေသု အာဒိပဒဿ ပုန ဝစနေ ပယောဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဓိမောက္ခလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။ အသဒ္ဓိယေ န ကမ္ပတီတိ သဒ္ဓါဗလံ။
֍ ဋီ ၁၃။ ဝီရိယိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ စေတသိကောတိ ဣဒံ ဝီရိယဿ နိယမတော စေတသိကဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉှိ ဝီရိယံ ‘‘ယဒပိ, ဘိက္ခဝေ, ကာယိကံ ဝီရိယံ တဒပိ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ယဒပိ စေတသိကံ ဝီရိယံ တဒပိ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ။ ဣတိဟိဒံ ဥဒ္ဒေသံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၃) ဧဝမာဒီသု သုတ္တေသု စင်္ကမာဒီနိ ကရောန္တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ ‘ကာယိက’န္တိ ဝုစ္စမာနမ္ပိ ကာယဝိညာဏံ ဝိယ ကာယိကံ နာမ နတ္ထိ, စေတသိကမေဝ ပနေတန္တိ ဒဿေတုံ ‘စေတသိကော’တိ ဝုတ္တံ။ ဝီရိယာရမ္ဘောတိ ဝီရိယသင်္ခါတော အာရမ္ဘော။ ဣမိနာ သေသာရမ္ဘေ ပဋိက္ခိပတိ။ အယဉှိ ‘အာရမ္ဘ’-သဒ္ဒေါ ကမ္မေ အာပတ္တိယံ ကိရိယာယံ ဝီရိယေ ဟိံသာယ ဝိကောပနေတိ အနေကေသု အတ္ထေသု အာဂတော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၀။) [သျ]‘‘ယံကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ, သဗ္ဗံ အာရမ္ဘပစ္စယာ၊
အာရမ္ဘာနံ နိရောဓေန, နတ္ထိ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၇၄၉)၊
ဧတ္ထ ဟိ ကမ္မံ ‘အာရမ္ဘော’တိ အာဂတံ။ ‘‘အာရမ္ဘတိ စ ဝိပ္ပဋိသာရီ စ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၄၂၊ ပု။ ပ။ ၁၉၁) ဧတ္ထ အာပတ္တိ။ ‘‘မဟာယညာ မဟာရမ္ဘာ န တေ ဟောန္တိ မဟပ္ဖလာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၂၀) ဧတ္ထ ယူပုဿာပနာဒိကိရိယာ။ ‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထ ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅) ဧတ္ထ ဝီရိယံ။ ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ ဥဒ္ဒိဿ ပါဏံ အာရဘန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၅၁-၅၂) ဧတ္ထ ဟိံသာ။ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၃) ဧတ္ထ ဆေဒနဘဉ္ဇနာဒိကံ ဝိကောပနံ။ ဣဓ ပန ဝီရိယမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တေနာဟ – ‘ဝီရိယာရမ္ဘောတိ ဝီရိယသင်္ခါတော အာရမ္ဘော’တိ။ ဝီရိယဉှိ အာရမ္ဘနကဝသေန အာရမ္ဘောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒမဿ သဘာဝပဒံ။ ကောသဇ္ဇတော နိက္ခမနဝသေန နိက္ကမော။ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနဝသေန ပရက္ကမော။ ဥဂ္ဂန္တွာ ယမနဝသေန ဥယျာမော။ ဗျာယမနဝသေန ဝါယာမော။ ဥဿာဟနဝသေန ဥဿာဟော။ အဓိမတ္တုဿာဟနဝသေန ဥဿောဠှီ။ ထိရဘာဝဋ္ဌေန ထာမော။ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓာရဏဝသေန အဝိစ္ဆေဒတော ဝါ ပဝတ္တနဝသေန ကုသလသန္တာနံ ဓာရေတီတိ ဓိတိ။
အပရော နယော – နိက္ကမော စေသော ကာမာနံ ပနုဒနာယ, ပရက္ကမော စေသော ဗန္ဓနစ္ဆေဒါယ, ဥယျာမော စေသော ဩဃနိတ္ထရဏာယ, ဝါယာမော စေသော ပါရင်္ဂမနဋ္ဌေန, ဥဿာဟော စေသော ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန, ဥဿောဠှီ စေသော အဓိမတ္တဋ္ဌေန, ထာမော စေသော ပလိဃုဂ္ဃါဋနတာယ, ဓိတိ စေသော အဝဋ္ဌိတိကာရိတာယာတိ။
‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတူ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၂, ၂၃၇၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၆၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၅၄) ဧဝံ ပဝတ္တိကာလေ အသိထိလပရက္ကမဝသေန အသိထိလပရက္ကမတာ၊ ထိရပရက္ကမော, ဒဠှပရက္ကမောတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပနေတံ ဝီရိယံ ကုသလကမ္မကရဏဋ္ဌာနေ ဆန္ဒံ န နိက္ခိပတိ, ဓုရံ န နိက္ခိပတိ, န ဩတာရေတိ, န ဝိဿဇ္ဇေတိ, အနောသက္ကိတမာနသတံ အာဝဟတိ, တသ္မာ အနိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ အနိက္ခိတ္တဓုရတာတိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ပန တဇ္ဇာတိကေ ဥဒကသမ္ဘိန္နဋ္ဌာနေ ဓုရဝါဟဂေါဏံ ဂဏှထာတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၁။) [သျ]ဝဒန္တိ, သော ဇဏ္ဏုနာ ဘူမိံ ဥပ္ပီဠေတွာပိ ဓုရံ ဝဟတိ, ဘူမိယံ ပတိတုံ န ဒေတိ, ဧဝမေဝ ဝီရိယံ ကုသလကမ္မကရဏဋ္ဌာနေ ဓုရံ ဥက္ခိပတိ ပဂ္ဂဏှာတိ, တသ္မာ ဓုရသမ္ပဂ္ဂါဟောတိ ဝုတ္တံ။ ပဂ္ဂဟလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဝီရိယိန္ဒြိယံ။ ကောသဇ္ဇေ န ကမ္ပတီတိ ဝီရိယဗလံ။ ယာထာဝနိယျာနိကကုသလဝါယာမတာယ သမ္မာဝါယာမော။
֍ ဋီ ၁၄။ သတိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ သရဏကဝသေန သတိ။ ဣဒံ သတိယာ သဘာဝပဒံ။ ပုနပ္ပုနံ သရဏတော အနုဿရဏဝသေန အနုဿတိ။ အဘိမုခံ ဂန္တွာ ဝိယ သရဏတော ပဋိသရဏဝသေန ပဋိဿတိ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ဝဍ္ဎိတမတ္တမေတံ။ သရဏာကာရော သရဏတာ။ ယသ္မာ ပန သရဏတာတိ တိဏ္ဏံ သရဏာနမ္ပိ နာမံ, တသ္မာ တံ ပဋိသေဓေတုံ ပုန သတိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ သတိသင်္ခါတာ သရဏတာတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ သုတပရိယတ္တဿ ဓာရဏဘာဝတော ဓာရဏတာ။ အနုပဝိသနသင်္ခါတေန ဩဂါဟနဋ္ဌေန အပိလာပနဘာဝေါ အပိလာပနတာ။ ယထာ ဟိ လာဗုကဋာဟာဒီနိ ဥဒကေ ပ္လဝန္တိ, န အနုပဝိသန္တိ, န တထာ အာရမ္မဏေ သတိ။ အာရမ္မဏဉှေသာ အနုပဝိသတိ, တသ္မာ အပိလာပနတာတိ ဝုတ္တာ။ စိရကတစိရဘာသိတာနံ အသမ္မုဿနဘာဝတော အသမ္မုဿနတာ။ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏေ ဇောတနလက္ခဏေ စ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ သတိသင်္ခါတံ ဣန္ဒြိယံ သတိန္ဒြိယံ။ ပမာဒေ န ကမ္ပတီတိ သတိဗလံ။ ယာထာဝသတိ နိယျာနိကသတိ ကုသလသတီတိ သမ္မာသတိ။
֍ ဋီ ၁၆။ ပညိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ တဿ တဿ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏသင်္ခါတေန ပညာပနဋ္ဌေန ပညာ။ တေန တေန ဝါ အနိစ္စာဒိနာ ပကာရေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိပိ ပညာ။ ဣဒမဿာ သဘာဝပဒံ။ ပဇာနနာကာရော ပဇာနနာ။ အနိစ္စာဒီနိ ဝိစိနာတီတိ ဝိစယော။ ပဝိစယောတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ စတုသစ္စဓမ္မေ ဝိစိနာတီတိ ဓမ္မဝိစယော။ အနိစ္စာဒီနံ သလ္လက္ခဏဝသေန သလ္လက္ခဏာ။ သာယေဝ ပုန ဥပသဂ္ဂနာနတ္တေန ဥပလက္ခဏာ ပစ္စုပလက္ခဏာတိ ဝုတ္တာ။ ပဏ္ဍိတဿ ဘာဝေါ ပဏ္ဍိစ္စံ။ ကုသလဿ ဘာဝေါ ကောသလ္လံ။ နိပုဏဿ ဘာဝေါ နေပုညံ။ အနိစ္စာဒီနံ ဝိဘာဝနဝသေန ဝေဘဗျာ။ အနိစ္စာဒီနံ စိန္တနကဝသေန စိန္တာ။ ယဿ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တံ အနိစ္စာဒီနိ စိန္တာပေတီတိပိ စိန္တာ။ အနိစ္စာဒီနိ ဥပပရိက္ခတီတိ ဥပပရိက္ခာ။ ဘူရီတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၂။) [သျ]ပထဝိယာ နာမံ။ အယမ္ပိ သဏှဋ္ဌေန ဝိတ္ထဋဋ္ဌေန စ ဘူရီ ဝိယာတိ ဘူရီ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဘူရီ ဝုစ္စတိ ပထဝီ။ တာယ ပထဝီသမာယ ဝိတ္ထဋာယ ဝိပုလာယ ပညာယ သမန္နာဂတောတိ ဘူရိပညောတိ (မဟာနိ။ ၂၇)။ အပိစ ပညာယ ဧတံ အဓိဝစနံ ဘူရီ’’တိ။ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိပိ ဘူရီ။ အသနိ ဝိယ သိလုစ္စယေ ကိလေသေ မေဓတိ ဟိံသတီတိ မေဓာ။ ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန ဝါ မေဓာ။ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တံ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိယံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ယာထာဝလက္ခဏပဋိဝေဓေ ပရိနေတီတိ ပရိဏာယိကာ။ အနိစ္စာဒိဝသေန ဓမ္မေ ဝိပဿတီတိ ဝိပဿနာ။ သမ္မာ ပကာရေဟိ အနိစ္စာဒီနိ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇညံ။ ဥပ္ပထပဋိပန္နေ သိန္ဓဝေ ဝီထိအာရောပနတ္ထံ ပတောဒေါ ဝိယ ဥပ္ပထေ ဓာဝနကံ ကူဋစိတ္တံ ဝီထိအာရောပနတ္ထံ ဝိဇ္ဈတီတိ ပတောဒေါ ဝိယ ပတောဒေါ။ ဒဿနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ ပညာသင်္ခါတံ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ။ အဝိဇ္ဇာယ န ကမ္ပတီတိ ပညာဗလံ။ ကိလေသစ္ဆေဒနဋ္ဌေန ပညာဝ သတ္ထံ ပညာသတ္ထံ။ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပညာဝ ပါသာဒေါ ပညာပါသာဒေါ။
အာလောကနဋ္ဌေန ပညာဝ အာလောကော ပညာအာလောကော။ ဩဘာသနဋ္ဌေန ပညာဝ ဩဘာသော ပညာဩဘာသော။ ပဇ္ဇောတနဋ္ဌေန ပညာဝ ပဇ္ဇောတော ပညာပဇ္ဇောတော။ ပညဝတော ဟိ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နဿ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ဧကာလောကာ ဧကောဘာသာ ဧကပဇ္ဇောတာ ဟောတိ, တေနေတံ ဝုတ္တံ။ ဣမေသု ပန တီသု ပဒေသု ဧကပဒေနပိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သိဒ္ဓေ, ယာနိ ပနေတာနိ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အာလောကာ။ ကတမေ စတ္တာရော? စန္ဒာလောကော သူရိယာလောကော အဂျာလောကော ပညာလောကော။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော အာလောကာ။ ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, ဣမေသံ စတုန္နံ အာလောကာနံ ယဒိဒံ ပညာလောကော’’။ တထာ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ဩဘာသာ…ပေ… စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ပဇ္ဇောတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၄၄) သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန သုတ္တာနိ ဒေသိတာနိ, တဒနုရူပေနေဝ ဣဓာပိ ဒေသနာ ကတာ။ အတ္ထော ဟိ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနော သုဝိဘတ္တော ဟောတိ။ အညထာ စ အညော ဗုဇ္ဈတိ, အညထာ စ အညောတိ။
ရတိကရဏဋ္ဌေန ပန ရတိဒါယကဋ္ဌေန ရတိဇနကဋ္ဌေန စိတ္တီကတဋ္ဌေန ဒုလ္လဘပါတုဘာဝဋ္ဌေန အတုလဋ္ဌေန အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေန စ ပညာဝ ရတနံ ပညာရတနံ။ န တေန သတ္တာ မုယှန္တိ, သယံ ဝါ အာရမ္မဏေ န
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၃။) [သျ]မုယှတီတိ အမောဟော။ ဓမ္မဝိစယပဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ကသ္မာ ပနေတံ ပုန ဝုတ္တန္တိ? အမောဟဿ မောဟပဋိပက္ခဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ – ယွာယံ အမောဟော သော န ကေဝလံ မောဟတော အညော ဓမ္မော, မောဟဿ ပန ပဋိပက္ခော, ဓမ္မဝိစယသင်္ခါတော အမောဟော နာမ ဣဓ အဓိပ္ပေတောတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ယာထာဝနိယျာနိကကုသလဒိဋ္ဌိ။
֍ ဋီ ၁၉။ ဇီဝိတိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ ယော တေသံ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ အာယူတိ တေသံ သမ္ပယုတ္တကာနံ အရူပဓမ္မာနံ ယော အာယာပနဋ္ဌေန အာယု, တသ္မိဉှိ သတိ အရူပဓမ္မာ အယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တိ, တသ္မာ အာယူတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒမဿ သဘာဝပဒံ။ ယသ္မာ ပနေတေ ဓမ္မာ အာယုသ္မိံယေဝ သတိ တိဋ္ဌန္တိ ယပေန္တိ ယာပေန္တိ ဣရိယန္တိ ဝတ္တန္တိ ပါလယန္တိ, တသ္မာ ဌိတီတိအာဒီနိ ဝုတ္တာနိ။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ – ဧတာယ တိဋ္ဌန္တီတိ ဌိတိ။ ယပေန္တီတိ ယပနာ။ တထာ ယာပနာ။ ဧဝံ ဗုဇ္ဈန္တာနံ ပန ဝသေန ပုရိမပဒေ ရဿတ္တံ ကတံ။ ဧတာယ ဣရိယန္တီတိ ဣရိယနာ။ ဝတ္တန္တီတိ ဝတ္တနာ။ ပါလယန္တီတိ ပါလနာ။ ဇီဝန္တိ ဧတေနာတိ ဇီဝိတံ။ အနုပါလနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။
֍ ဋီ ၃၀။ ဟိရိဗလနိဒ္ဒေသေ ယံ တသ္မိံ သမယေတိ ယေန ဓမ္မေန တသ္မိံ သမယေ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသံ ဝါ ကတွာ ယော ဓမ္မော တသ္မိံ သမယေတိပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟိရိယိတဗ္ဗေနာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ဟိရိယိတဗ္ဗယုတ္တကံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဓမ္မံ ဟိရိယတိ ဇိဂုစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ပါပကာနန္တိ လာမကာနံ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ သမာပတ္တိယာတိ ဣဒမ္ပိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ တေသံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိံ ပဋိလာဘံ သမင်္ဂီဘာဝံ ဟိရိယတိ ဇိဂုစ္ဆတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၁။ ဩတ္တပ္ပဗလနိဒ္ဒေသေ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေနာတိ ဟေတွတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗယုတ္တကေန ဩတ္တပ္ပဿ ဟေတုဘူတေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ စ သမာပတ္တိယာ ဩတ္တပ္ပဿ ဟေတုဘူတာယ ဩတ္တပ္ပတိ, ဘာယတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၂။ အလောဘနိဒ္ဒေသေ အလုဗ္ဘနကဝသေန အလောဘော။ န လုဗ္ဘတီတိပိ အလောဘော။ ဣဒမဿ သဘာဝပဒံ။ အလုဗ္ဘနာတိ အလုဗ္ဘနာကာရော။ လောဘသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော လုဗ္ဘိတော နာမ။ န လုဗ္ဘိတော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄။) [သျ]အလုဗ္ဘိတော။ အလုဗ္ဘိတဿ ဘာဝေါ အလုဗ္ဘိတတ္တံ။ သာရာဂပဋိပက္ခတော န သာရာဂေါတိ အသာရာဂေါ။ အသာရဇ္ဇနာတိ အသာရဇ္ဇနာကာရော။ အသာရဇ္ဇိတဿ ဘာဝေါ အသာရဇ္ဇိတတ္တံ။ န အဘိဇ္ဈာယတီတိ အနဘိဇ္ဈာ။ အလောဘော ကုသလမူလန္တိ အလောဘသင်္ခါတံ ကုသလမူလံ။ အလောဘော ဟိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ မူလံ ပစ္စယဋ္ဌေနာတိ ကုသလမူလံ။ ကုသလဉ္စ တံ ပစ္စယဋ္ဌေန မူလဉ္စာတိပိ ကုသလမူလံ။
֍ ဋီ ၃၃။ အဒေါသနိဒ္ဒေသေ အဒုဿနကဝသေန အဒေါသော။ န ဒုဿတီတိပိ အဒေါသော။ ဣဒမဿ သဘာဝပဒံ။ အဒုဿနာတိ အဒုဿနာကာရော။ အဒုဿိတဿ ဘာဝေါ အဒုဿိတတ္တံ။ ဗျာပါဒပဋိပက္ခတော န ဗျာပါဒေါတိ အဗျာပါဒေါ။ ကောဓဒုက္ခပဋိပက္ခတော န ဗျာပဇ္ဇောတိ အဗျာပဇ္ဇော။ အဒေါသသင်္ခါတံ ကုသလမူလံ အဒေါသော ကုသလမူလံ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
၄၀-၄၁။ ကာယပဿဒ္ဓိနိဒ္ဒေသာဒီသု ယသ္မာ ကာယောတိ တယော ခန္ဓာ အဓိပ္ပေတာ, တသ္မာ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဿမ္ဘန္တိ ဧတာယ တေ ဓမ္မာ, ဝိဂတဒရထာ ဘဝန္တိ, သမဿာသပ္ပတ္တာတိ ပဿဒ္ဓိ။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ ပဿမ္ဘနာတိ ပဿမ္ဘနာကာရော။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ ပဿဒ္ဓိသမင်္ဂိတာယ ပဋိပ္ပဿမ္ဘိတဿ ခန္ဓတ္တယဿ ဘာဝေါ ပဋိပ္ပဿမ္ဘိတတ္တံ။ သဗ္ဗပဒေဟိပိ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ ကိလေသဒရထပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဧဝ ကထိတာ။ ဒုတိယနယေန ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဒရထပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ကထိတာ။
၄၂-၄၃။ လဟုတာတိ လဟုတာကာရော။ လဟုပရိဏာမတာတိ လဟုပရိဏာမော ဧတေသံ ဓမ္မာနန္တိ လဟုပရိဏာမာ၊ တေသံ ဘာဝေါ လဟုပရိဏာမတာ၊ သီဃံ သီဃံ ပရိဝတ္တနသမတ္ထတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒန္ဓနတာတိ ဂရုဘာဝပဋိက္ခေပဝစနမေတံ၊ အဘာရိယတာတိ အတ္ထော။ အဝိတ္ထနတာတိ မာနာဒိကိလေသဘာရဿ အဘာဝေန အထဒ္ဓတာ။ ဧဝံ ပဌမေန တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ လဟုတာကာရော ကထိတော။ ဒုတိယေန ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ လဟုတာကာရော ကထိတော။
၄၄-၄၅။ မုဒုတာတိ မုဒုဘာဝေါ။ မဒ္ဒဝတာတိ မဒ္ဒဝံ ဝုစ္စတိ သိနိဒ္ဓံ, မဋ္ဌံ၊ မဒ္ဒဝဿ ဘာဝေါ မဒ္ဒဝတာ။ အကက္ခဠတာတိ အကက္ခဠဘာဝေါ။ အကထိနတာတိ အကထိနဘာဝေါ။ ဣဓာပိ ပုရိမနယေန တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ, ပစ္ဆိမနယေန ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ မုဒုတာကာရောဝ ကထိတော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၅။) [သျ]၄၆-၄၇။ ကမ္မညတာတိ ကမ္မနိ သာဓုတာ၊ ကုသလကိရိယာယ ဝိနိယောဂက္ခမတာတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယံ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ ပဒဒွယေနာပိ ဟိ ပုရိမနယေန တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ, ပစ္ဆိမနယေန ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ကမ္မနိယာကာရောဝ ကထိတော။
၄၈-၄၉။ ပဂုဏတာတိ ပဂုဏဘာဝေါ, အနာတုရတာ နိဂ္ဂိလာနတာတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယံ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ ဣဓာပိ ပုရိမနယေန တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ, ပစ္ဆိမနယေန ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ နိဂ္ဂိလာနာကာရောဝ ကထိတော။
၅၀-၅၁။ ဥဇုကတာတိ ဥဇုကဘာဝေါ, ဥဇုကေနာကာရေန ပဝတ္တနတာတိ အတ္ထော။ ဥဇုကဿ ခန္ဓတ္တယဿ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ စ ဘာဝေါ ဥဇုကတာ။ အဇိမှတာတိ ဂေါမုတ္တဝင်္ကဘာဝပဋိက္ခေပေါ။ အဝင်္ကတာတိ စန္ဒလေခါဝင်္ကဘာဝပဋိက္ခေပေါ။ အကုဋိလတာတိ နင်္ဂလကောဋိဝင်္ကဘာဝပဋိက္ခေပေါ။
ယော ဟိ ပါပံ ကတွာဝ ‘န ကရောမီ’တိ ဘာသတိ, သော ဂန္တွာ ပစ္စောသက္ကနတာယ ‘ဂေါမုတ္တဝင်္ကော’ နာမ ဟောတိ။ ယော ပါပံ ကရောန္တောဝ ‘ဘာယာမဟံ ပါပဿာ’တိ ဘာသတိ, သော ယေဘုယျေန ကုဋိလတာယ ‘စန္ဒလေခါဝင်္ကော’ နာမ ဟောတိ။ ယော ပါပံ ကရောန္တောဝ ‘ကော ပါပဿ န ဘာယေယျာ’တိ ဘာသတိ, သော နာတိကုဋိလတာယ ‘နင်္ဂလကောဋိဝင်္ကော’ နာမ ဟောတိ။ ယဿ ဝါ တီဏိပိ ကမ္မဒွါရာနိ အသုဒ္ဓါနိ, သော ‘ဂေါမုတ္တဝင်္ကော’ နာမ ဟောတိ။ ယဿ ယာနိ ကာနိစိ ဒွေ, သော ‘စန္ဒလေခါဝင်္ကော’ နာမ။ ယဿ ယံကိဉ္စိ ဧကံ, သော ‘နင်္ဂလကောဋိဝင်္ကော နာမ။
ဒီဃဘာဏကာ ပနာဟု – ဧကစ္စော ဘိက္ခု သဗ္ဗဝယေ ဧကဝီသတိယာ အနေသနာသု, ဆသု စ အဂေါစရေသု စရတိ, အယံ ‘ဂေါမုတ္တဝင်္ကော’ နာမ။ ဧကော ပဌမဝယေ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ပရိပူရေတိ, လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမော ဟောတိ, မဇ္ဈိမဝယပစ္ဆိမဝယေသု ပုရိမသဒိသော, အယံ ‘စန္ဒလေခါဝင်္ကော’ နာမ။ ဧကော ပဌမဝယေ မဇ္ဈိမဝယေပိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ပူရေတိ, လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမော ဟောတိ, ပစ္ဆိမဝယေ ပုရိမသဒိသော။ အယံ ‘နင်္ဂလကောဋိဝင်္ကော’ နာမ။
တဿ ကိလေသဝသေန ဧဝံ ဝင်္ကဿ ပုဂ္ဂလဿ ဘာဝေါ ဇိမှတာ ဝင်္ကတာ ကုဋိလတာတိ ဝုစ္စတိ။ တာသံ ပဋိက္ခေပဝသေန အဇိမှတာဒိကာ ဝုတ္တာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၆။) [သျ]ခန္ဓာဓိဋ္ဌာနာဝ ဒေသနာ ကတာ။ ခန္ဓာနဉှိ ဧတာ အဇိမှတာဒိကာ, နော ပုဂ္ဂလဿာတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ပုရိမနယေန တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ, ပစ္ဆိမနယေန ဝိညာဏက္ခန္ဓဿာတိ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ နိက္ကိလေသတာယ ဥဇုတာကာရောဝ ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣဒါနိ ယွာယံ ယေဝါပနာတိ အပ္ပနာဝါရော ဝုတ္တော, တေန ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရေ ဒဿိတာနံ ‘ယေဝါပနကာနံ’ယေဝ သင်္ခေပတော နိဒ္ဒေသော ကထိတော ဟောတီတိ။
နိဒ္ဒေသဝါရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧတ္တာဝတာ ပုစ္ဆာ သမယနိဒ္ဒေသော ဓမ္မုဒ္ဒေသော အပ္ပနာတိ ဥဒ္ဒေသဝါရေ စတူဟိ ပရိစ္ဆေဒေဟိ, ပုစ္ဆာ သမယနိဒ္ဒေသော ဓမ္မုဒ္ဒေသော အပ္ပနာတိ နိဒ္ဒေသဝါရေ စတူဟိ ပရိစ္ဆေဒေဟီတိ အဋ္ဌပရိစ္ဆေဒပဋိမဏ္ဍိတော ဓမ္မဝဝတ္ထာနဝါရော နိဋ္ဌိတောဝ ဟောတိ။
ကောဋ္ဌာသဝါရော
၅၈-၁၂၀။ ဣဒါနိ တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဟောန္တီတိ သင်္ဂဟဝါရော အာရဒ္ဓေါ။ သော ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသာနံ ဝသေန တိဝိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ ‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ စတ္တာရော ခန္ဓာ’တိ ဧဝမာဒိကော ဥဒ္ဒေသော။ ကတမေ တသ္မိံ သမယေ စတ္တာရော ခန္ဓာ’တိအာဒိကော နိဒ္ဒေသော။ ကတမော တသ္မိံ သမယေ ဝေဒနာက္ခန္ဓောတိအာဒိကော ပဋိနိဒ္ဒေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ ဥဒ္ဒေသဝါရေ စတ္တာရော ခန္ဓာတိအာဒယော တေဝီသတိ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ။ တေသံ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ပဌမံ မဟာကုသလစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ယေ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တင်္ဂဝသေန ဥပ္ပန္နာ, ဌပေတွာ ယေဝါပနကေ, ပါဠိအာရုဠှာ အတိရေကပဏ္ဏာသဓမ္မာ, တေ သဗ္ဗေပိ သင်္ဂယှမာနာ ရာသဋ္ဌေန စတ္တာရောဝ ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေန အာယတနဋ္ဌေန ဒွေ အာယတနာနိ ဟောန္တိ။ သဘာဝဋ္ဌေန သုညတဋ္ဌေန နိဿတ္တဋ္ဌေန ဒွေဝ ဓာတုယော ဟောန္တိ။ ပစ္စယသင်္ခါတေန အာဟာရဋ္ဌေန တယောဝေတ္ထ ဓမ္မာ အာဟာရာ ဟောန္တိ။ အဝသေသာ နော အာဟာရာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၇။) [သျ]‘ကိံ ပနေတေ အညမညံ ဝါ တံသမုဋ္ဌာနရူပဿ ဝါ ပစ္စယာ န ဟောန္တီ’တိ? ‘နော န ဟောန္တိ။ ဣမေ ပန တထာ စ ဟောန္တိ, အညထာ စာတိ သမာနေပိ ပစ္စယတ္တေ အတိရေကပစ္စယာ ဟောန္တိ, တသ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ။ ကထံ? ဧတေသု ဟိ ဖဿာဟာရော, ယေသံ ဓမ္မာနံ အဝသေသာ စိတ္တစေတသိကာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, တေသဉ္စ ပစ္စယော ဟောတိ, တိဿော စ ဝေဒနာ အာဟရတိ။ မနောသဉ္စေတနာဟာရော တေသဉ္စ ပစ္စယော ဟောတိ တယော စ ဘဝေ အာဟရတိ။ ဝိညာဏာဟာရော တေသဉ္စ ပစ္စယော ဟောတိ ပဋိသန္ဓိနာမရူပဉ္စ အာဟရတီ’တိ။ ‘နနု စ သော ဝိပါကောဝ ဣဒံ ပန ကုသလဝိညာဏ’န္တိ? ‘ကိဉ္စာပိ ကုသလဝိညာဏံ, တံသရိက္ခတာယ ပန ဝိညာဏာဟာရော’တွေဝ ဝုတ္တံ။ ဥပတ္ထမ္ဘကဋ္ဌေန ဝါ ဣမေ တယော အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ။ ဣမေ ဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ, ကဗဠီကာရာဟာရော ဝိယ ရူပကာယဿ, ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယာ ဟောန္တိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘အရူပိနော အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၅)။
အပရော နယော – အဇ္ဈတ္တိကသန္တတိယာ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ ကဗဠီကာရာဟာရော စ ဣမေ စ တယော ဓမ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသပစ္စယော ဟိ ကဗဠီကာရာဟာရဘက္ခာနံ သတ္တာနံ ရူပကာယဿ ကဗဠီကာရော အာဟာရော၊ နာမကာယေ ဝေဒနာယ ဖဿော, ဝိညာဏဿ မနောသဉ္စေတနာ, နာမရူပဿ ဝိညာဏံ။ ယထာဟ –
‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, အယံ ကာယော အာဟာရဋ္ဌိတိကော, အာဟာရံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတိ, အနာဟာရော နော တိဋ္ဌတိ’’ (သံ။ နိ။ ၅။၁၈၃)။ တထာ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ, သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ, ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁)။
အဓိပတိယဋ္ဌေန ပန အဋ္ဌေဝ ဓမ္မာ ဣန္ဒြိယာနိ ဟောန္တိ, န အဝသေသာ။ တေန ဝုတ္တံ – အဋ္ဌိန္ဒြိယာနိ ဟောန္တီတိ။ ဥပနိဇ္ဈာယနဋ္ဌေန ပဉ္စေဝ ဓမ္မာ ဈာနင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ပဉ္စင်္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတီတိ။
နိယျာနဋ္ဌေန စ ဟေတွဋ္ဌေန စ ပဉ္စေဝ ဓမ္မာ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ အဋ္ဌင်္ဂိကော အရိယမဂ္ဂေါ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၈။) [သျ]လောကိယစိတ္တေ ပန ဧကက္ခဏေ တိဿော ဝိရတိယော န လဗ္ဘန္တိ, တသ္မာ ပဉ္စင်္ဂိကောတိ ဝုတ္တော။ ‘နနု စ ‘‘ယထာဂတမဂ္ဂေါတိ ခေါ, ဘိက္ခု, အရိယဿေတံ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၅) ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ‘ယထေဝ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ အဋ္ဌင်္ဂိကော, ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာမဂ္ဂေါပိ တထေဝ အဋ္ဌင်္ဂိကော’တိ ယထာဂတဝစနေန ဣမဿတ္ထဿ ဒီပိတတ္တာ, လောကိယမဂ္ဂေနာပိ အဋ္ဌင်္ဂိကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? န ဘဝိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ သုတ္တန္တိကဒေသနာ နာမ ပရိယာယဒေသနာ။ တေနာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓေါ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁)။ အယံ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနာ။ လောကိယစိတ္တသ္မိဉှိ တိဿော ဝိရတိယော ဧကက္ခဏေ န လဗ္ဘန္တိ, တသ္မာ ‘ပဉ္စင်္ဂိကော’ဝ ဝုတ္တောတိ။
အကမ္ပိယဋ္ဌေန ပန သတ္တေဝ ဓမ္မာ ဗလာနိ ဟောန္တိ။ မူလဋ္ဌေန တယောဝ ဓမ္မာ ဟေတူ။ ဖုသနဋ္ဌေန ဧကောဝ ဓမ္မော ဖဿော။ ဝေဒယိတဋ္ဌေန ဧကောဝ ဓမ္မော ဝေဒနာ။ သဉ္ဇာနနဋ္ဌေန ဧကောဝ ဓမ္မော သညာ။ စေတယနဋ္ဌေန ဧကောဝ ဓမ္မော စေတနာ။ စိတ္တဝိစိတ္တဋ္ဌေန ဧကောဝ ဓမ္မော စိတ္တံ။ ရာသဋ္ဌေန စေဝ ဝေဒယိတဋ္ဌေန စ ဧကောဝ ဓမ္မော ဝေဒနာက္ခန္ဓော။ ရာသဋ္ဌေန စ သဉ္ဇာနနဋ္ဌေန စ ဧကောဝ ဓမ္မော သညာက္ခန္ဓော။ ရာသဋ္ဌေန စ အဘိသင်္ခရဏဋ္ဌေန စ ဧကောဝ ဓမ္မော သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ ရာသဋ္ဌေန စ စိတ္တဝိစိတ္တဋ္ဌေန စ ဧကောဝ ဓမ္မော ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ ဝိဇာနနဋ္ဌေန စေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တအာယတနဋ္ဌေန စ ဧကမေဝ မနာယတနံ။ ဝိဇာနနဋ္ဌေန စ အဓိပတိယဋ္ဌေန စ ဧကမေဝ မနိန္ဒြိယံ။ ဝိဇာနနဋ္ဌေန စ သဘာဝသုညတနိဿတ္တဋ္ဌေန စ ဧကောဝ ဓမ္မော မနောဝိညာဏဓာတု နာမ ဟောတိ, န အဝသေသာ။ ဌပေတွာ ပန စိတ္တံ, ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန အဝသေသာ သဗ္ဗေပိ ဓမ္မာ ဧကံ ဓမ္မာယတနမေဝ, ဧကာ စ ဓမ္မဓာတုယေဝ ဟောတီတိ။
ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေတိ ဣမိနာ ပန အပ္ပနာဝါရေန ဣဓာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ယေဝါပနကာဝ သင်္ဂဟိတာ။ ယထာ စ ဣဓ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဣတော ပရဉှိ ဧတ္တကမ္ပိ န ဝိစာရယိဿာမ။ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသဝါရေသု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
သင်္ဂဟဝါရော နိဋ္ဌိတော။
ကောဋ္ဌာသဝါရောတိပိ ဧတဿေဝ နာမံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၉။) [သျ]သုညတဝါရော
၁၂၁-၁၄၅။ ဣဒါနိ တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ သုညတဝါရော အာရဒ္ဓေါ။ သော ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန ဒွိဓာ ဝဝတ္ထိတော။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသဝါရေ ‘ဓမ္မာ ဟောန္တီ’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ စတုဝီသတိ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသု စ ‘စတ္တာရော ဒွေ တယော’တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ န ဝုတ္တော။ ကသ္မာ? သင်္ဂဟဝါရေ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ တတ္ထ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မာယေဝ ဟိ ဣဓာပိ ဝုတ္တာ။ န ဟေတ္ထ သတ္တော ဝါ ဘာဝေါ ဝါ အတ္တာ ဝါ ဥပလဗ္ဘတိ။ ဓမ္မာဝ ဧတေ ဓမ္မမတ္တာ အသာရာ အပရိဏာယကာတိ ဣမိဿာ သုညတာယ ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ပဌမံ မဟာကုသလစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ သမယေ စိတ္တင်္ဂဝသေန ဥပ္ပန္နာ အတိရေကပဏ္ဏာသဓမ္မာ သဘာဝဋ္ဌေန ဓမ္မာ ဧဝ ဟောန္တိ။ န အညော ကောစိ သတ္တော ဝါ ဘာဝေါ ဝါ ပေါသော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ ဟောတီတိ။ တထာ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓာဝ ဟောန္တီတိ။ ဧဝံ ပုရိမနယေနေဝ သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ ပန ဈာနတော အညံ ဈာနင်္ဂံ, မဂ္ဂတော ဝါ အညံ မဂ္ဂင်္ဂံ နတ္ထိ, တသ္မာ ဣဓ ‘ဈာနံ ဟောတိ, မဂ္ဂေါ ဟောတိ’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဥပနိဇ္ဈာယနဋ္ဌေန ဟိ ဈာနမေဝ ဟေတွဋ္ဌေန မဂ္ဂေါဝ ဟောတိ။ န အညော ကောစိ သတ္တော ဝါ ဘာဝေါ ဝါတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ နိဒ္ဒေသဝါရော ဥတ္တာနတ္ထောယေဝါတိ။
သုညတဝါရော နိဋ္ဌိတော။
နိဋ္ဌိတာ စ တီဟိ မဟာဝါရေဟိ မဏ္ဍေတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ
ပဌမစိတ္တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
ဒုတိယစိတ္တံ
֍ ဋီ ၁၄၆။ ဣဒါနိ ဒုတိယစိတ္တာဒီနိ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တေသု သဗ္ဗေသုပိ ပဌမစိတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ တယော တယော မဟာဝါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလဉ္စ မဟာဝါရာ ဧဝ, ပဌမစိတ္တေ ဝုတ္တသဒိသာနံ သဗ္ဗပဒါနံ အတ္ထောပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတော ပရမ္ပိ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနံယေဝ ကရိဿာမ။ ဣမသ္မိံ တာဝ ဒုတိယစိတ္တနိဒ္ဒေသေ သသင်္ခါရေနာတိ ဣဒမေဝ အပုဗ္ဗံ။ တဿတ္ထော – သဟ သင်္ခါရေနာတိ သသင်္ခါရော။ တေန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၀။) [သျ]သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန သဥပါယေန ပစ္စယဂဏေနာတိ အတ္ထော။ ယေန ဟိ အာရမ္မဏာဒိနာ ပစ္စယဂဏေန ပဌမံ မဟာစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေနေဝ သပ္ပယောဂေန သဥပါယေန ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
တဿေဝံ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝသမာနော စေတိယင်္ဂဏသမ္မဇ္ဇနဝေလာယ ဝါ ထေရုပဋ္ဌာနဝေလာယ ဝါ သမ္ပတ္တာယ, ဓမ္မသဝနဒိဝသေ ဝါ သမ္ပတ္တေ ‘မယှံ ဂန္တွာ ပစ္စာဂစ္ဆတော အတိဒူရံ ဘဝိဿတိ, န ဂမိဿာမီ’တိ စိန္တေတွာ ပုန စိန္တေတိ – ‘ဘိက္ခုဿ နာမ စေတိယင်္ဂဏံ ဝါ ထေရုပဋ္ဌာနံ ဝါ ဓမ္မသဝနံ ဝါ အဂန္တုံ အသာရုပ္ပံ, ဂမိဿာမီ’တိ ဂစ္ဆတိ။ တဿေဝံ အတ္တနော ပယောဂေန ဝါ, ပရေန ဝါ ဝတ္တာဒီနံ အကရဏေ စ အာဒီနဝံ ကရဏေ စ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ဩဝဒိယမာနဿ, နိဂ္ဂဟဝသေနေဝ ဝါ ‘ဧဟိ, ဣဒံ ကရောဟီ’တိ ကာရိယမာနဿ ဥပ္ပန္နံ ကုသလစိတ္တံ သသင်္ခါရေန ပစ္စယဂဏေန ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတီတိ။
ဒုတိယစိတ္တံ။
တတိယစိတ္တံ
၁၄၇-၁၄၈။ တတိယေ ဉာဏေန ဝိပ္ပယုတ္တန္တိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ။ ဣဒမ္ပိ ဟိ အာရမ္မဏေ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌံ ဟောတိ ပရိစ္ဆိန္ဒကဉာဏံ ပနေတ္ထ န ဟောတိ။ တသ္မာ ဣဒံ ဒဟရကုမာရကာနံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ‘အယံ ထေရော မယှ’န္တိ ဝန္ဒနကာလေ, တေနေဝ နယေန စေတိယဝန္ဒနဓမ္မသဝနကာလာဒီသု စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ ပနေတ္ထ သတ္တသု ဌာနေသု ပညာ ပရိဟာယတိ။ သေသံ ပါကတိကမေဝါတိ။
တတိယစိတ္တံ။
စတုတ္ထစိတ္တံ
֍ ဋီ ၁၄၉။ စတုတ္ထစိတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒံ ပန သသင်္ခါရေနာတိ ဝစနတော ယဒါ မာတာပိတရော ဒဟရကုမာရကေ သီသေ ဂဟေတွာ စေတိယာဒီနိ ဝန္ဒာပေန္တိ တေ စ အနတ္ထိကာ သမာနာပိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာဝ ဝန္ဒန္တိ။ ဧဝရူပေ ကာလေ လဗ္ဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စတုတ္ထစိတ္တံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၁။) [သျ]ပဉ္စမစိတ္တံ
֍ ဋီ ၁၅၀။ ပဉ္စမေ ဥပေက္ခာသဟဂတန္တိ ဥပေက္ခာဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တံ။ ဣဒဉှိ အာရမ္မဏေ မဇ္ဈတ္တံ ဟောတိ။ ပရိစ္ဆိန္ဒကဉာဏံ ပနေတ္ထ ဟောတိယေဝ။ ပါဠိယံ ပနေတ္ထ ဈာနစတုက္ကေ ဥပေက္ခာ ဟောတီတိ ဣန္ဒြိယဋ္ဌကေ ဥပေက္ခိန္ဒြိယံ ဟောတီတိ ဝတွာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝေဒနာဒိပဒါနံ နိဒ္ဒေသေ သာတာသာတသုခဒုက္ခပဋိက္ခေပဝသေန ဒေသနံ ကတွာ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ ကထိတာ။ တဿာ မဇ္ဈတ္တလက္ခဏေ ဣန္ဒတ္တကရဏဝသေန ဥပေက္ခိန္ဒြိယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဒပဋိပါဋိယာ စ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ပီတိ ပရိဟီနာ။ တသ္မာ စိတ္တင်္ဂဝသေန ပါဠိအာရုဠှာ ပဉ္စပဏ္ဏာသေဝ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။ တေသံ ဝသေန သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေသု သဗ္ဗဝါရေသု စ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဉ္စမစိတ္တံ။
ဆဋ္ဌစိတ္တာဒိ
၁၅၆-၉။ ဆဋ္ဌသတ္တမအဋ္ဌမာနိ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကေဝလဉှိ ဣမေသု ဝေဒနာပရိဝတ္တနဉ္စေဝ ပီတိပရိဟာနဉ္စ ဟောတိ။ သေသံ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပတ္တိနယေန တာဒိသမေဝ။ ကရုဏာမုဒိတာ ပရိကမ္မကာလေပိ ဟိ ဣမေသံ ဥပ္ပတ္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ အနုညာတာ ဧဝ။ ဣမာနိ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တာနိ နာမ။
ပုညကိရိယဝတ္ထာဒိကထာ
တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဒသဟိ ပုညကိရိယဝတ္ထူဟိ ဒီပေတဗ္ဗာနိ။ ကထံ? ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု, သီလမယံ… ဘာဝနာမယံ… အပစိတိသဟဂတံ… ဝေယျာဝစ္စသဟဂတံ… ပတ္တာနုပ္ပဒါနံ… အဗ္ဘနုမောဒနံ… ဒေသနာမယံ… သဝနမယံ… ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ ပုညကိရိယဝတ္ထူတိ ဣမာနိ ဒသ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ နာမ။ တတ္ထ ဒါနမေဝ ဒါနမယံ။ ပုညကိရိယာ စ သာ တေသံ တေသံ အာနိသံသာနံ ဝတ္ထု စာတိ ပုညကိရိယဝတ္ထု။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
တတ္ထ စီဝရာဒီသု စတူသု ပစ္စယေသု, ရူပါဒီသု ဝါ ဆသု အာရမ္မဏေသု, အန္နာဒီသု ဝါ ဒသသု ဒါနဝတ္ထူသု, တံ တံ ဒေန္တဿ တေသံ တေသံ ဥပ္ပါဒနတော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၂။) [သျ]ပဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ, ပရိစ္စာဂကာလေ, ပစ္ဆာ သောမနဿစိတ္တေန အနုဿရဏကာလေ စာတိ တီသု ကာလေသု ပဝတ္တာ စေတနာ ‘ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု’ နာမ။
ပဉ္စသီလံ အဋ္ဌသီလံ ဒသသီလံ သမာဒိယန္တဿ, ‘ပဗ္ဗဇိဿာမီ’တိ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တဿ, ပဗ္ဗဇန္တဿ, ‘မနောရထံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ပဗ္ဗဇိတော ဝတ’မှိ, ‘သာဓု သာဓူ’တိ အာဝဇ္ဇေန္တဿ, ပါတိမောက္ခံ သံဝရန္တဿ, စီဝရာဒယော ပစ္စယေ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ, အာပါထဂတေသု ရူပါဒီသု စက္ခုဒွါရာဒီနိ သံဝရန္တဿ, အာဇီဝံ သောဓေန္တဿ စ ပဝတ္တာ စေတနာ ‘သီလမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု’ နာမ။
ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဝုတ္တေန ဝိပဿနာမဂ္ဂေန စက္ခုံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဘာဝေန္တဿ…ပေ… မနံ… ရူပေ…ပေ… ဓမ္မေ… စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏံ,… စက္ခုသမ္ဖဿံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ, …ပေ… ရူပသညံ…ပေ… ဇရာမရဏံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဘာဝေန္တဿ ပဝတ္တာ စေတနာ, အဋ္ဌတိံသာယ ဝါ အာရမ္မဏေသု အပ္ပနံ အပ္ပတ္တာ သဗ္ဗာပိ စေတနာ ‘ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု’ နာမ။
မဟလ္လကံ ပန ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂမနပတ္တစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏအဘိဝါဒနမဂ္ဂသမ္ပဒါနာဒိဝသေန ‘အပစိတိသဟဂတံ’ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝုဍ္ဎတရာနံ ဝတ္တပ္ပဋိပတ္တိကရဏဝသေန ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဂါမေ ဘိက္ခံ သမာဒပေတွာ ဥပသံဟရဏဝသေန, ‘ဂစ္ဆ ဘိက္ခူနံ ပတ္တံ အာဟရာ’တိ သုတွာ ဝေဂေန ဂန္တွာ ပတ္တာဟရဏာဒိဝသေန စ ကာယဝေယျာဝဋိကကာလေ ‘ဝေယျာဝစ္စသဟဂတံ’ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒါနံ ဒတွာ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇံ ကတွာ ‘အသုကဿ နာမ ပတ္တိ ဟောတူ’တိ ဝါ, ‘သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟောတူ’တိ ဝါ ပတ္တိံ ဒဒတော ‘ပတ္တာနုပ္ပဒါနံ’ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိံ ပနေဝံ ပတ္တိံ ဒဒတော ပုညက္ခယော ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ယထာ ပန ဧကံ ဒီပံ ဇာလေတွာ တတော ဒီပသဟဿံ ဇာလေန္တဿ ပဌမဒီပေါ ခီဏောတိ န ဝတ္တဗ္ဗော၊ ပုရိမာလောကေန ပန သဒ္ဓိံ ပစ္ဆိမာလောကော ဧကတော ဟုတွာ အတိမဟာ ဟောတိ။ ဧဝမေဝ ပတ္တိံ ဒဒတော ပရိဟာနိ နာမ နတ္ထိ။ ဝုဍ္ဎိယေဝ ပန ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၃။) [သျ]ပရေဟိ ဒိန္နာယ ပတ္တိယာ ဝါ အညာယ ဝါ ပုညကိရိယာယ ‘သာဓု သာဓူ’တိ အနုမောဒနဝသေန ‘အဗ္ဘနုမောဒနံ’ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧကော ‘ဧဝံ မံ ဓမ္မကထိကောတိ မံ ဇာနိဿန္တီ’တိ ဣစ္ဆာယ ဌတွာ လာဘဂရုကော ဟုတွာ ဒေသေတိ, တံ န မဟပ္ဖလံ။ ဧကော အတ္တနော ပဂုဏံ ဓမ္မံ အပစ္စာသီသမာနော ဝိမုတ္တာယတနသီသေန ပရေသံ ဒေသေတိ, ဣဒံ ‘ဒေသနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု’ နာမ။
ဧကော သုဏန္တော ‘ဣတိ မံ သဒ္ဓေါတိ ဇာနိဿန္တီ’တိ သုဏာတိ, တံ န မဟပ္ဖလံ။ ဧကော ‘ဧဝံ မေ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတီ’တိ ဟိတဖရဏေန မုဒုစိတ္တေန ဓမ္မံ သုဏာတိ, ဣဒံ ‘သဝနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု’ နာမ။
ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောန္တဿ ‘ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ ပုညကိရိယဝတ္ထု’ နာမ။ ဒီဃဘာဏကာ ပနာဟု – ‘ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ သဗ္ဗေသံ နိယမလက္ခဏံ, ယံကိဉ္စိ ပုညံ ကရောန္တဿ ဟိ ဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုကဘာဝေနေဝ မဟပ္ဖလံ ဟောတီ’တိ။
ဧတေသု ပန ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ဒါနမယံ တာဝ ‘ဒါနံ ဒဿာမီ’တိ စိန္တေန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒါနံ ဒဒတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ‘ဒိန္နံ မေ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ပုဗ္ဗစေတနံ မုဉ္စနစေတနံ အပရစေတနန္တိ တိဿောပိ စေတနာ ဧကတော ကတွာ ‘ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု’ နာမ ဟောတိ။ သီလမယမ္ပိ ‘သီလံ ပူရေဿာမီ’တိ စိန္တေန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သီလပူရဏကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ‘ပူရိတံ မေ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တာ သဗ္ဗာပိ ဧကတော ကတွာ ‘သီလမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု’ နာမ ဟောတိ…ပေ… ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မမ္ပိ ‘ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုကံ ကရိဿာမီ’တိ စိန္တေန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ‘ဒိဋ္ဌိ မေ ဥဇုကာ ကတာ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တာ သဗ္ဗာပိ ဧကတော ကတွာ ‘ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ ပုညကိရိယဝတ္ထု’ နာမ ဟောတိ။
သုတ္တေ ပန တီဏိယေဝ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ အာဂတာနိ။ တေသု ဣတရေသမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပစိတိဝေယျာဝစ္စာနိ ဟိ သီလမယေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ပတ္တာနုပ္ပဒါနအဗ္ဘနုမောဒနာနိ ဒါနမယေ။ ဒေသနာသဝနဒိဋ္ဌိဇုကမ္မာနိ ဘာဝနာမယေ။ ယေ ပန ‘ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ သဗ္ဗေသံ နိယမလက္ခဏ’န္တိ ဝဒန္တိ တေသံ တံ တီသုပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမေတာနိ သင်္ခေပတော တီဏိ ဟုတွာ ဝိတ္ထာရတော ဒသ ဟောန္တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၄။) [သျ]တေသု ‘ဒါနံ ဒဿာမီ’တိ စိန္တေန္တော အဋ္ဌန္နံ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တာနံ အညတရေနေဝ စိန္တေတိ၊ ဒဒမာနောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ဒေတိ၊ ‘ဒါနံ မေ ဒိန္န’န္တိ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ပစ္စဝေက္ခတိ။ ‘သီလံ ပူရေဿာမီ’တိ စိန္တေန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန စိန္တေတိ၊ သီလံ ပူရေန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ပူရေတိ, ‘သီလံ မေ ပူရိတ’န္တိ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ပစ္စဝေက္ခတိ။ ‘ဘာဝနံ ဘာဝေဿာမီ’တိ စိန္တေန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန စိန္တေတိ၊ ဘာဝေန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ဘာဝေတိ၊ ‘ဘာဝနာ မေ ဘာဝိတာ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ပစ္စဝေက္ခတိ။
‘ဇေဋ္ဌာပစိတိကမ္မံ ကရိဿာမီ’တိ စိန္တေန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန စိန္တေတိ, ကရောန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ကရောတိ, ‘ကတံ မေ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ပစ္စဝေက္ခတိ။ ‘ကာယဝေယျာဝဋိကကမ္မံ ကရိဿာမီ’တိ စိန္တေန္တောပိ, ကရောန္တောပိ, ‘ကတံ မေ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ပစ္စဝေက္ခတိ။ ‘ပတ္တိံ ဒဿာမီ’တိ စိန္တေန္တောပိ, ဒဒန္တောပိ, ‘ဒိန္နံ မေ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ, ‘ပတ္တိံ ဝါ သေသကုသလံ ဝါ အနုမောဒိဿာမီ’တိ စိန္တေန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန စိန္တေတိ၊ အနုမောဒန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန အနုမောဒတိ, ‘အနုမောဒိတံ မေ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ပစ္စဝေက္ခတိ။ ‘ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’တိ စိန္တေန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန စိန္တေတိ, ဒေသေန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ဒေသေတိ, ‘ဒေသိတော မေ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ပစ္စဝေက္ခတိ။ ‘ဓမ္မံ သောဿာမီ’တိ စိန္တေန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန စိန္တေတိ, သုဏန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန သုဏာတိ, ‘သုတော မေ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန ပစ္စဝေက္ခတိ။ ‘ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုကံ ကရိဿာမီ’တိ စိန္တေန္တောပိ တေသံယေဝ အညတရေန စိန္တေတိ, ဥဇုံ ကရောန္တော ပန စတုန္နံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနံ အညတရေန ကရောတိ, ‘ဒိဋ္ဌိ မေ ဥဇုကာ ကတာ’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တော အဋ္ဌန္နံ အညတရေန ပစ္စဝေက္ခတိ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ စတ္တာရိ အနန္တာနိ နာမ ဂဟိတာနိ။ စတ္တာရိ ဟိ အနန္တာနိ – အာကာသော အနန္တော, စက္ကဝါဠာနိ အနန္တာနိ, သတ္တနိကာယော အနန္တော,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၅။) [သျ]ဗုဒ္ဓညာဏံ အနန္တံ။ အာကာသဿ ဟိ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဝါ ပစ္ဆိမုတ္တရဒက္ခိဏာသု ဝါ ဧတ္တကာနိ ဝါ ယောဇနသတာနိ ဧတ္တကာနိ ဝါ ယောဇနသဟဿာနီတိ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ သိနေရုမတ္တမ္ပိ အယောကူဋံ ပထဝိံ ဒွိဓာ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ ခိတ္တံ ဘဿေထေဝ, နော ပတိဋ္ဌံ လဘေထ, ဧဝံ အာကာသံ အနန္တံ နာမ။
စက္ကဝါဠာနမ္ပိ သတေဟိ ဝါ သဟဿေဟိ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ သစေပိ ဟိ အကနိဋ္ဌဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တာ, ဒဠှထာမဓနုဂ္ဂဟဿ လဟုကေန သရေန တိရိယံ တာလစ္ဆာယံ အတိက္ကမနမတ္တေန ကာလေန စက္ကဝါဠသတသဟဿံ အတိက္ကမနသမတ္ထေန ဇဝေန သမန္နာဂတာ စတ္တာရော မဟာဗြဟ္မာနော ‘စက္ကဝါဠပရိယန္တံ ပဿိဿာမာ’တိ တေန ဇဝေန ဓာဝေယျုံ, စက္ကဝါဠပရိယန္တံ အဒိသွာဝ ပရိနိဗ္ဗာယေယျုံ, ဧဝံ စက္ကဝါဠာနိ အနန္တာနိ နာမ။
ဧတ္တကေသု ပန စက္ကဝါဠေသု ဥဒကဋ္ဌကထလဋ္ဌကသတ္တာနံ ပမာဏံ နတ္ထိ။ ဧဝံ သတ္တနိကာယော အနန္တော နာမ။ တတောပိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ အနန္တမေဝ။
ဧဝံ အပရိမာဏေသု စက္ကဝါဠေသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ကာမာဝစရသောမနဿသဟဂတဉာဏသမ္ပယုတ္တအသင်္ခါရိကကုသလစိတ္တာနိ ဧကဿ ဗဟူနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဗဟူနမ္ပိ ဗဟူနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ကာမာဝစရဋ္ဌေန သောမနဿသဟဂတဋ္ဌေန ဉာဏသမ္ပယုတ္တဋ္ဌေန အသင်္ခါရိကဋ္ဌေန ဧကတ္တံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧကမေဝ သောမနဿသဟဂတံ တိဟေတုကံ အသင်္ခါရိကံ မဟာစိတ္တံ ဟောတိ။ တထာ သသင်္ခါရိကံ မဟာစိတ္တံ…ပေ… တထာ ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ ဒွိဟေတုကံ သသင်္ခါရိကစိတ္တန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ အပရိမာဏေသု စက္ကဝါဠေသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တာနိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ မဟာတုလာယ တုလယမာနော ဝိယ, တုမ္ဗေ ပက္ခိပိတွာ မိနမာနော ဝိယ, သဗ္ဗညုတညာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘အဋ္ဌေဝေတာနီ’တိ သရိက္ခဋ္ဌေန အဋ္ဌေဝ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဒဿေသိ။
ပုန ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဆဗ္ဗိဓေန ပုညာယူဟနံ နာမ ဂဟိတံ။ ပုညဉှိ အတ္ထိ သယံကာရံ အတ္ထိ ပရံကာရံ, အတ္ထိ သာဟတ္ထိကံ အတ္ထိ အာဏတ္တိကံ, အတ္ထိ သမ္ပဇာနကတံ အတ္ထိ အသမ္ပဇာနကတန္တိ။
တတ္ထ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ကတံ ‘သယံကာရံ’ နာမ။ ပရံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ကတံ ‘ပရံကာရံ’ နာမ။ သဟတ္ထေန ကတံ ‘သာဟတ္ထိကံ’ နာမ။ အာဏာပေတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၆။) [သျ]ကာရိတံ ‘အာဏတ္တိကံ’ နာမ။ ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ ကတံ ‘သမ္ပဇာနကတံ’ နာမ။ ကမ္မမ္ပိ ဖလမ္ပိ အဇာနိတွာ ကတံ ‘အသမ္ပဇာနကတံ’ နာမ။ တေသု သယံကာရံ ကရောန္တောပိ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ကုသလစိတ္တာနံ အညတရေနေဝ ကရောတိ။ ပရံကာရံ ကရောန္တောပိ, သဟတ္ထေန ကရောန္တောပိ, အာဏာပေတွာ ကရောန္တောပိ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ကုသလစိတ္တာနံ အညတရေနေဝ ကရောတိ။ သမ္ပဇာနကရဏံ ပန စတူဟိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေဟိ ဟောတိ။ အသမ္ပဇာနကရဏံ စတူဟိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေဟိ။
အပရာပိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ စတဿော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိယော ဂဟိတာ – ပစ္စယာနံ ဓမ္မိကတာ, စေတနာမဟတ္တံ, ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိ, ဂုဏာတိရေကတာတိ။ တတ္ထ ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပန္နာ ပစ္စယာ ‘ဓမ္မိကာ’ နာမ။ သဒ္ဒဟိတွာ ဩကပ္ပေတွာ ဒဒတော ပန ‘စေတနာမဟတ္တံ’ နာမ ဟောတိ။ ခီဏာသဝဘာဝေါ ‘ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိ’ နာမ။ ခီဏာသဝဿေဝ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌိတဘာဝေါ ‘ဂုဏာတိရေကတာ’ နာမ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သမောဓာနေတွာ ဒါတုံ သက္ကောန္တဿ ကာမာဝစရံ ကုသလံ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒေတိ။ ပုဏ္ဏကသေဋ္ဌိကာကဝလိယသုမနမာလာကာရာဒီနံ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၂၅ ပုဏ္ဏဒါသီဝတ္ထု) (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၇ သုမနမာလာကာရဝတ္ထု) ဝိယ။
သင်္ခေပတော ပနေတံ သဗ္ဗမ္ပိ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တံ ‘စိတ္တ’န္တိ ကရိတွာ စိတ္တဝိစိတ္တဋ္ဌေန ဧကမေဝ ဟောတိ။ ဝေဒနာဝသေန သောမနဿသဟဂတံ ဥပေက္ခာသဟဂတန္တိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ ဉာဏဝိဘတ္တိဒေသနာဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ အသင်္ခါရိကံ မဟာစိတ္တဉှိ ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ အသင်္ခါရိကံ မဟာစိတ္တဉ္စ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဋ္ဌေန အသင်္ခါရိကဋ္ဌေန စ ဧကမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ သသင်္ခါရိကံ, ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ အသင်္ခါရိကံ, ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တံ သသင်္ခါရိကဉ္စာတိ။ ဧဝံ ဉာဏဝိဘတ္တိဒေသနာဝသေန စတုဗ္ဗိဓေ ပနေတသ္မိံ အသင်္ခါရသသင်္ခါရဝိဘတ္တိတော စတ္တာရိ အသင်္ခါရိကာနိ စတ္တာရိ သသင်္ခါရိကာနီတိ အဋ္ဌေဝ ကုသလစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တာနိ ယာထာဝတော ဉတွာ ဘဂဝါ သဗ္ဗညူ ဂဏီဝရော မုနိသေဋ္ဌော အာစိက္ခတိ ဒေသေတိ ပညပေတိ ပဋ္ဌပေတိ ဝိဝရတိ ဝိဘဇတိ ဥတ္တာနီကရောတီတိ။
အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယ
ကာမာဝစရကုသလနိဒ္ဒေသော သမတ္တော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၇။) [သျ]ရူပါဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ
စတုက္ကနယော ပဌမဇ္ဈာနံ
֍ ဋီ ၁၆၀။ ဣဒါနိ ရူပါဝစရကုသလံ ဒဿေတုံ ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီတိ ရူပံ ဝုစ္စတိ ရူပဘဝေါ။ ဥပပတ္တီတိ နိဗ္ဗတ္တိ ဇာတိ သဉ္ဇာတိ။ မဂ္ဂေါတိ ဥပါယော။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ – တံ ဥပပတ္တိံ မဂ္ဂတိ ဂဝေသတိ ဇနေတိ နိပ္ဖါဒေတီတိ မဂ္ဂေါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေန မဂ္ဂေန ရူပဘဝေ ဥပပတ္တိ ဟောတိ နိဗ္ဗတ္တိ ဇာတိ သဉ္ဇာတိ, တံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီတိ။ ကိံ ပနေတေန နိယမတော ရူပဘဝေ ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ‘‘သမာဓိံ, ဘိက္ခဝေ, ဘာဝေထ, သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၅) ဧဝံ ဝုတ္တေန ဟိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယေန ရူပဘဝါတိက္ကမောပိ ဟောတိ။ ရူပူပပတ္တိယာ ပန ဣတော အညော မဂ္ဂေါ နာမ နတ္ထိ, တေန ဝုတ္တံ ‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’တိ။ အတ္ထတော စာယံ မဂ္ဂေါ နာမ စေတနာပိ ဟောတိ, စေတနာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ, တဒုဘယမ္ပိ။ ‘‘နိရယဉ္စာဟံ, သာရိပုတ္တ, ပဇာနာမိ နိရယဂါမိဉ္စ မဂ္ဂ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃) ဟိ ဧတ္ထ စေတနာ မဂ္ဂေါ နာမ။
‘‘သဒ္ဓါ ဟိရိယံ ကုသလဉ္စ ဒါနံ, ဓမ္မာ ဧတေ သပ္ပုရိသာနုယာတာ၊
ဧတဉှိ မဂ္ဂံ ဒိဝိယံ ဝဒန္တိ, ဧတေန ဟိ ဂစ္ဆတိ ဒေဝလောက’’န္တိ။ (အ။ နိ။ ၈။၃၂)၊
ဧတ္ထ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မဂ္ဂေါ နာမ။ ‘‘အယံ, ဘိက္ခဝေ, မဂ္ဂေါ, အယံ ပဋိပဒါ’’တိ သင်္ခါရုပပတ္တိသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၆၁ အာဒယော) စေတနာပိ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ မဂ္ဂေါ နာမ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ‘ဈာန’န္တိ ဝစနတော စေတနာသမ္ပယုတ္တာ အဓိပ္ပေတာ။ ယသ္မာ ပန ဈာနစေတနာ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎတိ, တသ္မာ စေတနာပိ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ဝဋ္ဋန္တိယေဝ။
ဘာဝေတီတိ ဇနေတိ ဥပ္ပါဒေတိ ဝဍ္ဎေတိ။ အယံ တာဝ ဣဓ ဘာဝနာယ အတ္ထော။ အညတ္ထ ပန ဥပသဂ္ဂဝသေန သမ္ဘာဝနာ ပရိဘာဝနာ ဝိဘာဝနာတိ ဧဝံ အညထာပိ အတ္ထော ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဣဓုဒါယိ မမ သာဝကာ အဓိသီလေ သမ္ဘာဝေန္တိ – သီလဝါ သမဏော ဂေါတမော, ပရမေန သီလက္ခန္ဓေန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၈။) [သျ]သမန္နာဂတော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄၃) အယံ သမ္ဘာဝနာ နာမ၊ ဩကပ္ပနာတိ အတ္ထော။ ‘‘သီလပရိဘာဝိတော သမာဓိ မဟပ္ဖလော ဟောတိ မဟာနိသံသော, သမာဓိပရိဘာဝိတာ ပညာ မဟပ္ဖလာ ဟောတိ မဟာနိသံသာ, ပညာပရိဘာဝိတံ စိတ္တံ သမ္မဒေဝ အာသဝေဟိ ဝိမုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၆) အယံ ပရိဘာဝနာ နာမ၊ ဝါသနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣင်္ဃ ရူပံ ဝိဘာဝေဟိ, ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ ဝိဘာဝေဟီ’’တိ အယံ ဝိဘာဝနာ နာမ၊ အန္တရဓာပနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပုန စပရံ, ဥဒါယိ, အက္ခာတာ မယာ သာဝကာနံ ပဋိပဒါ, ယထာပဋိပန္နာ မေ သာဝကာ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄၇), အယံ ပန ဥပ္ပါဒနဝဍ္ဎနဋ္ဌေန ဘာဝနာ နာမ။ ဣမသ္မိမ္ပိ ဌာနေ အယမေဝ အဓိပ္ပေတာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘ဘာဝေတီတိ ဇနေတိ ဥပ္ပါဒေတိ ဝဍ္ဎေတီ’တိ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ, ယထာ ကာမာဝစရကုသလနိဒ္ဒေသေ ဓမ္မပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဒေသနာ ကတာ တထာ အကတွာ, ပုဂ္ဂလပုဗ္ဗင်္ဂမာ ကတာတိ? ပဋိပဒါယ သာဓေတဗ္ဗတော။ ဣဒဉှိ စတူသု ပဋိပဒါသု အညတရာယ သာဓေတဗ္ဗံ၊ န ကာမာဝစရံ ဝိယ ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဋိပဒါ စ နာမေသာ ပဋိပန္နကေ သတိ ဟောတီတိ ဧတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ပုဂ္ဂလပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဒေသနံ ကရောန္တော ‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’တိ အာဟ။
ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စိတွာ, ဝိနာ ဟုတွာ, အပက္ကမိတွာ။ ယော ပနာယမေတ္ထ ‘ဧဝ’-ကာရော သော နိယမတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ နိယမတ္ထော, တသ္မာ တသ္မိံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏသမယေ အဝိဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ကာမာနံ တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပဋိပက္ခဘာဝံ, ကာမပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမံ ဒီပေတိ။ ကထံ? ‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’တိ ဧဝဉှိ နိယမေ ကရိယမာနေ ဣဒံ ပညာယတိ – နူနိမဿ ကာမာ ပဋိပက္ခဘူတာ ယေသု သတိ ဣဒံ န ပဝတ္တတိ, အန္ဓကာရေ သတိ ပဒီပေါဘာသော ဝိယ? တေသံ ပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမော ဟောတိ ဩရိမတီရပရိစ္စာဂေန ပါရိမတီရဿေဝ။ တသ္မာ နိယမံ ကရောတီတိ။
တတ္ထ သိယာ – ‘ကသ္မာ ပနေသ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ ဝုတ္တော, န ဥတ္တရပဒေ? ကိံ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စာပိ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျာ’တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံနိဿရဏတော ဟိ ပုဗ္ဗပဒေ ဧသ ဝုတ္တော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၉။) [သျ]ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတော ဟိ ကာမရာဂပဋိပက္ခတော စ ဣဒံ ဈာနံ ကာမာနမေဝ နိဿရဏံ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမာနမေတံ နိဿရဏံ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၇၂၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၃)။ ဥတ္တရပဒေပိ ပန, ယထာ ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော, ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဧတ္ထ ‘ဧဝ’-ကာရော အာနေတွာ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဟိ သက္ကာ ဣတော အညေဟိပိ နီဝရဏသင်္ခါတေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ, တသ္မာ ‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ ဧဝံ ပဒဒွယေပိ ဧသ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဒဒွယေပိ စ ကိဉ္စာပိ ဝိဝိစ္စာတိ ဣမိနာ သာဓာရဏဝစနေန တဒင်္ဂဝိဝေကာဒယော ကာယဝိဝေကာဒယော စ သဗ္ဗေပိ ဝိဝေကာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ, တထာပိ ကာယဝိဝေကော စိတ္တဝိဝေကော ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကောတိ တယော ဧဝ ဣဓ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကာမေဟီတိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယေ စ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ? မနာပိယာ ရူပါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁) နယေန ဝတ္ထုကာမာ ဝုတ္တာ, ယေ စ တတ္ထေဝ ဝိဘင်္ဂေ စ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော, ရာဂေါ ကာမော, ဆန္ဒရာဂေါ ကာမော၊ သင်္ကပ္ပေါ ကာမော, ရာဂေါ ကာမော, သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမော၊ ဣမေ ဝုစ္စန္တိ ကာမာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၅၆၄) ဧဝံ ကိလေသကာမာ ဝုတ္တာ, တေ သဗ္ဗေပိ သင်္ဂဟိတာဣစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဝတ္ထုကာမေဟိပိ ဝိဝိစ္စေဝါတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တေန ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။
ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ကိလေသကာမေဟိ သဗ္ဗာကုသလေဟိ ဝါ ဝိဝိစ္စာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တေန စိတ္တဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပုရိမေန စေတ္ထ ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော ဧဝ ကာမသုခပရိစ္စာဂေါ, ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော နေက္ခမ္မသုခပရိဂ္ဂဟော ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ ဧဝံ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမဝိဝေကဝစနတောယေဝ စ ဧတေသံ ပဌမေန သံကိလေသဝတ္ထုပ္ပဟာနံ, ဒုတိယေန သံကိလေသပ္ပဟာနံ၊ ပဌမေန လောလဘာဝဿ ဟေတုပရိစ္စာဂေါ, ဒုတိယေန ဗာလဘာဝဿ၊ ပဌမေန စ ပယောဂသုဒ္ဓိ, ဒုတိယေန အာသယပေါသနံ ဝိဘာဝိတံ ဟောတီတိ ဉာတဗ္ဗံ။ ဧသ တာဝ နယော ‘ကာမေဟီ’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာမေသု ဝတ္ထုကာမပက္ခေ။
ကိလေသကာမပက္ခေ ပန ‘ဆန္ဒောတိ စ ရာဂေါ’တိ စ ဧဝမာဒီဟိ အနေကဘေဒေါ ကာမစ္ဆန္ဒောယေဝ ကာမောတိ အဓိပ္ပေတော။ သော စ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၀။) [သျ]အကုသလပရိယာပန္နောပိ သမာနော ‘‘တတ္ထ ကတမော ကာမစ္ဆန္ဒော ကာမော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၆၄) ဈာနပဋိပက္ခတော ဝိသုံ ဝုတ္တော။ ကိလေသကာမတ္တာ ဝါ ပုရိမပဒေ ဝုတ္တော, အကုသလပရိယာပန္နတ္တာ ဒုတိယပဒေ။ အနေကဘေဒတော စဿ ‘ကာမတော’တိ အဝတွာ ‘ကာမေဟီ’တိ ဝုတ္တံ။ အညေသမ္ပိ စ ဓမ္မာနံ အကုသလဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ ‘‘တတ္ထ ကတမေ အကုသလာ ဓမ္မာ? ကာမစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဥပရိဈာနင်္ဂပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော နီဝရဏာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနိ။ တေသံ ဈာနင်္ဂါနေဝ ပဋိပက္ခာနိ, ဝိဒ္ဓံသကာနိ, ဝိဃာတကာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော, ပီတိ ဗျာပါဒဿ, ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿ, သုခံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ, ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယာ’’တိ ပေဋကေ ဝုတ္တံ။
ဧဝမေတ္ထ ‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’တိ ဣမိနာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ‘ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ ဣမိနာ ပဉ္စန္နမ္ပိ နီဝရဏာနံ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန ပဌမေန ကာမစ္ဆန္ဒဿ, ဒုတိယေန သေသနီဝရဏာနံ၊ တထာ ပဌမေန တီသု အကုသလမူလေသု ပဉ္စကာမဂုဏဘေဒဝိသယဿ လောဘဿ, ဒုတိယေန အာဃာတဝတ္ထုဘေဒါဒိဝိသယာနံ ဒေါသမောဟာနံ။ ဩဃာဒီသု ဝါ ဓမ္မေသု ပဌမေန ကာမောဃကာမယောဂကာမာသဝကာမုပါဒါနအဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထကာမရာဂသံယောဇနာနံ, ဒုတိယေန အဝသေသဩဃယောဂါသဝဥပါဒါနဂန္ထသံယောဇနာနံ။ ပဌမေန စ တဏှာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ, ဒုတိယေန အဝိဇ္ဇာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ။ အပိစ ပဌမေန လောဘသမ္ပယုတ္တအဋ္ဌစိတ္တုပ္ပါဒါနံ, ဒုတိယေန သေသာနံ စတုန္နံ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ တာဝ ‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ ဧတ္ထ အတ္ထပ္ပကာသနာ။
ဧတ္တာဝတာ စ ပဌမဿ ဈာနဿ ပဟာနင်္ဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ပယောဂင်္ဂံ ဒဿေတုံ သဝိတက္ကံ သဝိစာရန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တလက္ခဏာဒိဝိဘာဂေန အပ္ပနာသမ္ပယောဂတော ရူပါဝစရဘာဝပ္ပတ္တေန ဝိတက္ကေန စေဝ ဝိစာရေန စ သဟ ဝတ္တတိ။ ရုက္ခော ဝိယ ပုပ္ဖေန စ ဖလေန စာတိ ဣဒံ ဈာနံ သဝိတက္ကံ သဝိစာရန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေန ဣမိနာ စ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၁။) [သျ]ဝိစာရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၆၅) နယေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ။ အတ္ထော ပန တတြပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဝိဝေကဇန္တိ – ဧတ္ထ ဝိဝိတ္တိ ဝိဝေကော။ နီဝရဏဝိဂမောတိ အတ္ထော။ ဝိဝိတ္တောတိ ဝါ ဝိဝေကော, နီဝရဏဝိဝိတ္တော ဈာနသမ္ပယုတ္တဓမ္မရာသီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဝိဝေကာ, တသ္မိံ ဝါ ဝိဝေကေ, ဇာတန္တိ ဝိဝေကဇံ။ ပီတိသုခန္တိ – ဧတ္ထ ပီတိသုခါနိ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာနေဝ။ တေသု ပန ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပဉ္စဝိဓာယ ပီတိယာ ယာ အပ္ပနာသမာဓိဿ မူလံ ဟုတွာ ဝဍ္ဎမာနာ သမာဓိသမ္ပယောဂံ ဂတာ ဖရဏာပီတိ – အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ ပီတီတိ။ အယဉ္စ ပီတိ ဣဒဉ္စ သုခံ အဿ ဈာနဿ, အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဈာနံ ပီတိသုခန္တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ပီတိ စ သုခဉ္စ ပီတိသုခံ, ဓမ္မဝိနယာဒယော ဝိယ။ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခမဿ ဈာနဿ, အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ, အတ္ထီတိ ဧဝမ္ပိ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ။ ယထေဝ ဟိ ဈာနံ ဧဝံ ပီတိသုခမ္ပေတ္ထ ဝိဝေကဇမေဝ ဟောတိ။ တဉ္စဿ အတ္ထိ။ တသ္မာ ဧကပဒေနေဝ ‘ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခ’န္တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ဣဒံ သုခံ ဣမာယ ပီတိယာ သဟဂတ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ။ အတ္ထော ပန တတ္ထာပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ပဌမံ ဈာနန္တိ – ဧတ္ထ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ပဌမံ။ ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိ ပဌမံ။ ပဌမံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိပိ ပဌမံ။ ဣဒံ ပန န ဧကန္တလက္ခဏံ။ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေါ ဟိ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ မတ္ထကံ ပါပေန္တောပိ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ။ မတ္ထကတော ပဋ္ဌာယ အာဒိံ ပါပေန္တောပိ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ။ အန္တရန္တရာ ဩက္ကမန္တောပိ သက္ကောတိ။ ဧဝံ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိယဋ္ဌေန ပန ပဌမံ နာမ ဟောတိ။
ဈာနန္တိ ဒုဝိဓံ ဈာနံ – အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ။ တတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပထဝိကသိဏာဒိအာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယန္တီတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ သင်္ချံ ဂတာ။ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ ပန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ နာမ။ တတ္ထ ဝိပဿနာ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဿ ဥပနိဇ္ဈာနတော လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ ဝိပဿနာယ ကတကိစ္စဿ မဂ္ဂေန ဣဇ္ဈနတော မဂ္ဂေါ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ ဖလံ ပန နိရောဓသစ္စံ တထလက္ခဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ နာမ။ တေသု ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ။ တသ္မာ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော ပစ္စနီကဇ္ဈာပနတော ဝါ ဈာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၂။) [သျ]ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဥပဂန္တွာ, ပါပုဏိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသမ္ပာဒယိတွာ ဝါ နိပ္ဖါဒေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘော ပဋိလာဘော ပတ္တိ သမ္ပတ္တိ ဖုသနာ သစ္ဆိကိရိယာ ဥပသမ္ပဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၇၀) ဝုတ္တံ။ တဿာပိ ဧဝမေဝတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိဟရတီတိ တဒနုရူပေန ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဣတိဝုတ္တပ္ပကာရဇ္ဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ အတ္တဘာဝဿ ဣရိယနံ ဝုတ္တိံ ပါလနံ ယပနံ ယာပနံ စာရံ ဝိဟာရံ အဘိနိပ္ဖါဒေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိဘင်္ဂေ – ‘‘ဝိဟရတီတိ ဣရိယတိ ဝတ္တတိ ပါလေတိ ယပေတိ ယာပေတိ စရတိ ဝိဟရတိ, တေန ဝုစ္စတိ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၂, ၅၇၁)။
ပထဝိကသိဏန္တိ ဧတ္ထ ပထဝိမဏ္ဍလမ္ပိ သကလဋ္ဌေန ပထဝိကသိဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ နိဿာယ ပဋိလဒ္ဓံ နိမိတ္တမ္ပိ။ ပထဝိကသိဏနိမိတ္တေ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနမ္ပိ။ တတ္ထ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဈာနံ ပထဝီကသိဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပထဝိကသိဏသင်္ခါတံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော။ ဣမသ္မိံ ပန ပထဝိကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနပဒဋ္ဌာနံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တုကာမေန ကုလပုတ္တေန ကိံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ? အာဒိတော တာဝ ပါတိမောက္ခသံဝရဣန္ဒြိယသံဝရအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယသန္နိဿိတသင်္ခါတာနိ စတ္တာရိ သီလာနိ ဝိသောဓေတွာ သုပရိသုဒ္ဓေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတေန, ယွာဿ အာဝါသာဒီသု ဒသသု ပလိဗောဓေသု ပလိဗောဓော အတ္ထိ, တံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနဒါယကံ ကလျာဏမိတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပါဠိယာ အာဂတေသု အဋ္ဌတိံသာယ ကမ္မဋ္ဌာနေသု အတ္တနော စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥပပရိက္ခန္တေန သစဿ ဣဒံ ပထဝိကသိဏံ အနုကူလံ ဟောတိ, ဣဒမေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဈာနဘာဝနာယ အနနုရူပံ ဝိဟာရံ ပဟာယ အနုရူပေ ဝိဟာရေ ဝိဟရန္တေန ခုဒ္ဒကပလိဗောဓုပစ္ဆေဒံ ကတွာ ကသိဏပရိကမ္မနိမိတ္တာနုရက္ခဏသတ္တအသပ္ပါယပရိဝဇ္ဇနသတ္တသပ္ပါယသေဝနဒသဝိဓအပ္ပနာကောသလ္လပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗံ ဘာဝနာဝိဓာနံ အပရိဟာပေန္တေန ဈာနာဓိဂမတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၁ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စေတ္ထ ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ။ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနာနဉှိ ဘာဝနာဝိဓာနံ သဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာနယေန ဂဟေတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၃။) [သျ]ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတံ။ ကိံ တေန တတ္ထ တတ္ထ ပုန ဝုတ္တေနာတိ န နံ ပုန ဝိတ္ထာရယာမ။ ပါဠိယာ ပန ဟေဋ္ဌာ အနာဂတံ အတ္ထံ အပရိဟာပေန္တာ နိရန္တရံ အနုပဒဝဏ္ဏနမေဝ ကရိဿာမ။
တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏသမယေ။ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတီတိ ဣမေ ကာမာဝစရပဌမကုသလစိတ္တေ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပဒပဋိပါဋိယာ ဆပဏ္ဏာသ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။ ကေဝလဉှိ တေ ကာမာဝစရာ, ဣမေ ဘူမန္တရဝသေန မဟဂ္ဂတာ ရူပါဝစရာတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ သေသံ တာဒိသမေဝ။ ယေဝါပနကာ ပနေတ္ထ ဆန္ဒာဒယော စတ္တာရောဝ လဗ္ဘန္တိ။ ကောဋ္ဌာသဝါရသုညတဝါရာ ပါကတိကာ ဧဝါတိ။
ပဌမံ။
ဒုတိယဇ္ဈာနံ
၁၆၁-၁၆၂။ ဒုတိယဇ္ဈာနနိဒ္ဒေသေ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဝိတက္ကဿ စ ဝိစာရဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝူပသမာ, သမတိက္ကမာ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အပါတုဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒုတိယဇ္ဈာနေ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မာ န သန္တိ, အညေယေဝ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဖဿာဒယော အညေ ဣဓ, ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမော ဟောတီတိ ဒီပနတ္ထံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဣဓ – နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၇၃) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ အတ္တနိ ဇာတံ, အတ္တနော သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။
သမ္ပသာဒနန္တိ သမ္ပသာဒနံ ဝုစ္စတိ သဒ္ဓါ။ သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနမ္ပိ သမ္ပသာဒနံ, နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယ။ ယသ္မာ ဝါ တံ ဈာနံ သမ္ပသာဒနသမန္နာဂတတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝူပသမနေန စ စေတော သမ္ပသာဒယတိ, တသ္မာပိ သမ္ပသာဒနန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘သမ္ပသာဒနံ စေတသော’တိ ဧဝံ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘စေတသော’တိ ဧတံ ဧကောဒိဘာဝေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
တတြာယံ အတ္ထယောဇနာ – ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ, ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရုဠှတ္တာ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဟုတွာ ဥဒေတီတိ အတ္ထော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၄။) [သျ]သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရဝိရဟတော ဝါ ဧကော အသဟာယော ဟုတွာတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဥဒါယတီတိ ဥဒိ။ ဥဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဧကော စ သော ဥဒိ စာတိ ဧကောဒိ။ သမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတိ ဣမံ ဧကောဒိံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဣဒံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဧကောဒိဘာဝံ။ သော ပနာယံ ဧကောဒိ ယသ္မာ စေတသော, န သတ္တဿ, န ဇီဝဿ, တသ္မာ ဧတံ ‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’န္တိ ဝုတ္တံ။
‘နနု စာယံ သဒ္ဓါ ပဌမဇ္ဈာနေပိ အတ္ထိ, အယဉ္စ ဧကောဒိနာမကော သမာဓိ, အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝဉ္စာတိ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ‘အဒုဉှိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန ဝီစိတရင်္ဂသမာကုလမိဝ ဇလံ န သုပ္ပသန္နံ ဟောတိ, တသ္မာ သတိယာပိ သဒ္ဓါယ သမ္ပသာဒန’န္တိ န ဝုတ္တံ။ န သုပ္ပသန္နတ္တာ ဧဝ စေတ္ထ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋော။ တသ္မာ ဧကောဒိဘာဝန္တိပိ န ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဈာနေ ဝိတက္ကဝိစာရပလိဗောဓာဘာဝေန လဒ္ဓေါကာသာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ, ဗလဝသဒ္ဓါသဟာယပဋိလာဘေနေဝ သမာဓိပိ ပါကဋော။ တသ္မာ ဣဒမေဝ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘သမ္ပသာဒနန္တိ ယာ သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ ဩကပ္ပနာ အဘိပ္ပသာဒေါ၊ စေတသော ဧကောဒိဘာဝန္တိ ယာ စိတ္တဿ ဌိတိ…ပေ… သမ္မာသမာဓီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၇၄-၅၇၅) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေန ပနေတေန သဒ္ဓိံ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ, ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဝိတက္ကံ အဝိစာရန္တိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဧတသ္မိံ ဧတဿ ဝါ ဝိတက္ကော နတ္ထီတိ အဝိတက္ကံ။ ဣမိနာဝ နယေန အဝိစာရံ။ ဝိဘင်္ဂေပိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဣတိ အယဉ္စ ဝိတက္ကော အယဉ္စ ဝိစာရော သန္တာ ဟောန္တိ သမိတာ ဝူပသန္တာ အတ္ထင်္ဂတာ အဗ္ဘတ္ထင်္ဂတာ အပ္ပိတာ ဗျပ္ပိတာ သောသိတာ ဝိသောသိတာ ဗျန္တီကတာ, တေန ဝုစ္စတိ အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ။
ဧတ္ထာဟ – နနု စ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဣမိနာပိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါ? အထ ကသ္မာ ပုန ‘ဝုတ္တံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’န္တိ? ဝုစ္စတေ – ဧဝမေတံ, သိဒ္ဓေါဝါယမတ္ထော, န ပနေတံ တဒတ္ထဒီပကံ။ နနု အဝေါစုမှ – ‘ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၅။) [သျ]ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမော ဟောတီတိ ဒီပနတ္ထံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ဝုတ္တ’န္တိ။
အပိစ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ သမ္ပသာဒနံ, န ကိလေသကာလုသိယဿ၊ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ ဧကောဒိဘာဝံ, န ဥပစာရဇ္ဈာနမိဝ နီဝရဏပ္ပဟာနာ၊ န ပဌမဇ္ဈာနမိဝ စ အင်္ဂပါတုဘာဝါတိ ဧဝံ သမ္ပသာဒနဧကောဒိဘာဝါနံ ဟေတုပရိဒီပကမိဒံ ဝစနံ။ တထာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ, န တတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ဝိယ, စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဝိယ စ, အဘာဝါတိ ဧဝံ အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဿ ဟေတုပရိဒီပကဉ္စ, န ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကမေဝ ပန အဝိတက္ကံ အဝိစာရန္တိ ဣဒံ ဝစနံ, တသ္မာ ပုရိမံ ဝတွာပိ ပုန ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။
သမာဓိဇန္တိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဝါ ဇာတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပဌမမ္ပိ သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဇာတံ, အထ ခေါ အယမေဝ သမာဓိ ‘သမာဓီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ, ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟေန အတိဝိယ အစလတ္တာ သုပ္ပသန္နတ္တာ စ။ တသ္မာ ဣမဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဣဒမေဝ သမာဓိဇန္တိ ဝုတ္တံ။ ပီတိသုခန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဒုတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ဒုတိယံ။ ဣဒံ ဒုတိယံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ ဒုတိယံ။ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတီတိအာဒီသု ဈာနပဉ္စကေ ဝိတက္ကဝိစာရပဒါနိ မဂ္ဂပဉ္စကေ စ သမ္မာသင်္ကပ္ပပဒံ ပရိဟီနံ။ တေသံ ဝသေန သဝိဘတ္တိကာဝိဘတ္တိကပဒဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောဋ္ဌာသဝါရေပိ တိဝင်္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတိ, စတုရင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီတိ အာဂတံ။ သေသံ ပဌမဇ္ဈာနသဒိသမေဝါတိ။
ဒုတိယံ။
တတိယဇ္ဈာနံ
֍ ဋီ ၁၆၃။ တတိယဇ္ဈာနနိဒ္ဒေသေ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါတိ ဝိရာဂေါ နာမ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ။ ဥဘိန္နံ ပန အန္တရာ ‘စ’-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ သော ဝူပသမံ ဝါ သမ္ပိဏ္ဍေတိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ ဝါ။ တတ္ထ ယဒါ ဝူပသမမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတိ တဒါ ပီတိယာ ဝိရာဂါ စ, ကိဉ္စ ဘိယျော ‘ဝူပသမာ’ စာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယ ဝိရာဂေါ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထော ဟောတိ။ တသ္မာ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနာ စ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၆။) [သျ]ဝူပသမာ စာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒါ ပန ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ တဒါ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ ကိဉ္စ ဘိယျော ‘ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ’တိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယ ဝိရာဂေါ သမတိက္ကမနတ္ထော ဟောတိ, တသ္မာ ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ကာမဉ္စေတေ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ ဝူပသန္တာ, ဣမဿ ပန ဈာနဿ မဂ္ဂပရိဒီပနတ္ထံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထဉ္စေတံ ဝုတ္တံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ ဟိ ဝုတ္တေ ဣဒံ ပညာယတိ – နူန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမော မဂ္ဂေါ ဣမဿ ဈာနဿာတိ? ယထာ စ တတိယေ အရိယမဂ္ဂေ အပ္ပဟီနာနမ္ပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပဟာနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၃၂) ဧဝံ ပဟာနံ ဝုစ္စမာနံ ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ, တဒဓိဂမာယ ဥဿုက္ကာနံ ဥဿာဟဇနကံ, ဧဝမေဝ ဣဓ အဝူပသန္တာနမ္ပိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ။ တေနာယမတ္ထော ဝုတ္တော – ‘ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ’တိ။
ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီတိ – ဧတ္ထ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။ သမံ ပဿတိ, အပက္ခပတိတာ ဟုတွာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ တာယ ဝိသဒါယ ဝိပုလာယ ထာမဂတာယ သမန္နာဂတတ္တာ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂီ ဥပေက္ခကောတိ ဝုစ္စတိ။
ဥပေက္ခာ ပန ဒသဝိဓာ ဟောတိ – ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ ဝီရိယုပေက္ခာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝေဒနုပေက္ခာ ဝိပဿနုပေက္ခာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ ဈာနုပေက္ခာ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာတိ။
တတ္ထ ယာ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတိ, န ဒုမ္မနော, ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၊ မဟာနိ။ ၉၀၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၈၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၁၇) ဧဝမာဂတာ ခီဏာသဝဿ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ’ နာမ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၇။) [သျ]ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇) ဧဝမာဂတာ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ‘ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ’ နာမ။
ယာ ‘‘ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၊ ၃။၂၄၇) ဧဝမာဂတာ သဟဇာတဓမ္မာနံ မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ‘ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ’ နာမ။
ယာ ပန ‘‘ကာလေန ကာလံ ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ မနသိ ကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၀၃) ဧဝမာဂတာ အနစ္စာရဒ္ဓနာတိသိထိလဝီရိယသင်္ခါတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ‘ဝီရိယုပေက္ခာ’ နာမ။
ယာ ‘‘ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ? အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) ဧဝမာဂတာ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ‘သင်္ခါရုပေက္ခာ’ နာမ။
ယာ ပန ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ ဥပေက္ခာသဟဂတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၅၀) ဧဝမာဂတာ အဒုက္ခမသုခသင်္ခါတာ ဥပေက္ခာ အယံ ‘ဝေဒနုပေက္ခာ’ နာမ။
ယာ ‘‘ယဒတ္ထိ, ယံ ဘူတံ, တံ ပဇဟတိ, ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၁၊ အ။ နိ။ ၇။၅၅) ဧဝမာဂတာ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ‘ဝိပဿနုပေက္ခာ’ နာမ။
ယာ ပန ဆန္ဒာဒီသု ယေဝါပနကေသု အာဂတာ သဟဇာတာနံ သမဝါဟိတဘူတာ ဥပေက္ခာ အယံ, ‘တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ’ နာမ။
ယာ ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၀) ဧဝမာဂတာ အဂ္ဂသုခေပိ တသ္မိံ အပက္ခပါတဇနနီ ဥပေက္ခာ, အယံ ‘ဈာနုပေက္ခာ’ နာမ။
ယာ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာန’’န္တိ ဧဝမာဂတာ သဗ္ဗပစ္စနီကပရိသုဒ္ဓါ ပစ္စနီကဝူပသမနေပိ အဗျာပါရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ‘ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ’ နာမ။
တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ စ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ စ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ စ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စ ဈာနုပေက္ခာ စ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ စ အတ္ထတော ဧကာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ။ တေန တေန အဝတ္ထာဘေဒေန ပနဿာ အယံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၈။) [သျ]ဘေဒေါ။ ဧကဿာပိ သတော သတ္တဿ ကုမာရယုဝထေရ သေနာပတိရာဇာဒိဝသေန ဘေဒေါ ဝိယ။ တသ္မာ တာသု ယတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ န တတ္ထ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာဒယော, ယတ္ထ ဝါ ပန ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ န တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဒယော ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယထာ စေတာသံ အတ္ထတော ဧကီဘာဝေါ, ဧဝံ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ။ ပညာ ဧဝ ဟိ ဧသာ ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ။ ယထာ ဟိ ပုရိသဿ သာယံ ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌံ သပ္ပံ အဇပဒဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ပရိယေသမာနဿ တံ ထုသကောဋ္ဌကေ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘သပ္ပေါ နု ခေါ နော’တိ အဝလောကေန္တဿ သောဝတ္ထိကတ္တယံ ဒိသွာ နိဗ္ဗေမတိကဿ ‘သပ္ပေါ, န သပ္ပေါ’တိ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ယာ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာဉာဏေန လက္ခဏတ္တယေ ဒိဋ္ဌေ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စဘာဝါဒိဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အယံ ‘ဝိပဿနုပေက္ခာ’။ ယထာ ပန တဿ ပုရိသဿ အဇပဒဒဏ္ဍကေန ဂါဠှံ သပ္ပံ ဂဟေတွာ ‘ကိန္တာဟံ ဣမံ သပ္ပံ အဝိဟေဌေန္တော အတ္တာနဉ္စ ဣမိနာ အဍံသာပေန္တော မုဉ္စေယျ’န္တိ မုဉ္စနာကာရမေဝ ပရိယေသတော ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ယာ လက္ခဏတ္တယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ, အာဒိတ္တေ ဝိယ တယော ဘဝေ ပဿတော, သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ, အယံ ‘သင်္ခါရုပေက္ခာ’။ ဣတိ ဝိပဿနုပေက္ခာယ သိဒ္ဓါယ သင်္ခါရုပေက္ခာပိ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ ဣမိနာ ပနေသာ ဝိစိနနဂ္ဂဟဏေသု မဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေန ကိစ္စေန ဒွိဓာ ဘိန္နာတိ။ ဝိရိယုပေက္ခာ ပန ဝေဒနုပေက္ခာ စ အညမညဉ္စ အဝသေသာဟိ စ အတ္ထတော ဘိန္နာယေဝါတိ။
ဣမာသု ဒသသု ဥပေက္ခာသု ‘ဈာနုပေက္ခာ’ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ သာ မဇ္ဈတ္တလက္ခဏာ အနာဘောဂရသာ အဗျာပါရပစ္စုပဋ္ဌာနာ ပီတိဝိရာဂပဒဋ္ဌာနာတိ။ ဧတ္ထာဟ – နနု စာယံ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ? သာ စ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ, တသ္မာ တတြာပိ ‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’တိ ဧဝမယံ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ သာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာတိ? အပရိဗျတ္တကိစ္စတော။ အပရိဗျတ္တဉှိ တဿာ တတ္ထ ကိစ္စံ, ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ။ ဣဓ ပနာယံ ဝိတက္ကဝိစာရပီတီဟိ အနဘိဘူတတ္တာ ဥက္ခိတ္တသိရာ ဝိယ ဟုတွာ ပရိဗျတ္တကိစ္စာ ဇာတာ, တသ္မာ ဝုတ္တာတိ။
နိဋ္ဌိတာ ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီတိ ဧတဿ
သဗ္ဗသော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၉။) [သျ]ဣဒါနိ သတော စ သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္ထ သရတီတိ သတော။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော။ ဣတိ ပုဂ္ဂလေန သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သရဏလက္ခဏာ သတိ, အသမ္မုဿနရသာ, အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အသမ္မောဟလက္ခဏံ သမ္ပဇညံ, တီရဏရသံ, ပဝိစယပစ္စုပဋ္ဌာနံ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ သတိသမ္ပဇညံ ပုရိမဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ – မုဋ္ဌဿတိဿ ဟိ အသမ္ပဇာနဿ ဥပစာရမတ္တမ္ပိ န သမ္ပဇ္ဇတိ, ပဂေဝ အပ္ပနာ – ဩဠာရိကတ္တာ ပန တေသံ ဈာနာနံ, ဘူမိယံ ဝိယ ပုရိသဿ, စိတ္တဿ ဂတိ သုခါ ဟောတိ, အဗျတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စံ။ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနေန ပန သုခုမတ္တာ ဣမဿ ဈာနဿ, ပုရိသဿ ခုရဓာရာယံ ဝိယ, သတိသမ္ပဇညကိစ္စပရိဂ္ဂဟိတာ ဧဝ စိတ္တဿ ဂတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣဓေဝ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော? ယထာ ဓေနုပဂေါ ဝစ္ဆော ဓေနုတော အပနီတော အရက္ခိယမာနော ပုနဒေဝ ဓေနုံ ဥပဂစ္ဆတိ, ဧဝမိဒံ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ပီတိတော အပနီတမ္ပိ သတိသမ္ပဇညာရက္ခေန အရက္ခိယမာနံ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယျ, ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ။ သုခေ ဝါပိ သတ္တာ သာရဇ္ဇန္တိ, ဣဒဉ္စ အတိမဓုရံ သုခံ, တတော ပရံ သုခါဘာဝါ။ သတိသမ္ပဇညာနုဘာဝေန ပနေတ္ထ သုခေ အသာရဇ္ဇနာ ဟောတိ, နော အညထာတိ ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဣဒမိဓေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂိနော သုခပဋိသံဝေဒနာဘောဂေါ နတ္ထိ, ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ, ယံ ဝါ တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ, တံသမုဋ္ဌာနေနဿ ယသ္မာ အတိပဏီတေန ရူပေန ရူပကာယော ဖုဋော, ယဿ ဖုဋတ္တာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျ, တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီ’တိ အာဟ။
ဣဒါနိ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ ဧတ္ထ ယံဈာနဟေတု ယံဈာနကာရဏာ တံ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂီပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ ‘‘အာစိက္ခန္တိ ဒေသေန္တိ ပညာပေန္တိ ပဋ္ဌပေန္တိ ဝိဝရန္တိ ဝိဘဇန္တိ ဥတ္တာနီကရောန္တိ ပကာသေ’’န္တိ ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပါယော – ကိန္တိ? ‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’တိ – တံ တတိယဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၀။) [သျ]ကသ္မာ ပန တံ တေ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ? ပသံသာရဟတော။ အယဉှိ ယသ္မာ အတိမဓုရသုခေ သုခပါရမိပ္ပတ္တေပိ တတိယဇ္ဈာနေ ဥပေက္ခကော, န တတ္ထ သုခါဘိသင်္ဂေန အာကဍ္ဎီယတိ, ‘ယထာ စ ပီတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ’ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ သတိမာ, ယသ္မာ စ အရိယကန္တံ အရိယဇနသေဝိတမေဝ အသံကိလိဋ္ဌံ သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ တသ္မာ ပသံသာရဟော၊ ဣတိ ပသံသာရဟတော နံ အရိယာ တေ ဧဝံ ပသံသာဟေတုဘူတေ ဂုဏေ ပကာသေန္တာ ‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’တိ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ တတိယံ။ ဣဒံ တတိယံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ တတိယံ။ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတီတိအာဒီသု ဈာနပဉ္စကေ ပီတိပဒမ္ပိ ပရိဟီနံ။ တဿာပိ ဝသေန သဝိဘတ္တိကာဝိဘတ္တိကပဒဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောဋ္ဌာသဝါရေပိ ဒုဝင်္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတီတိ အာဂတံ။ သေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနသဒိသမေဝါတိ။
တတိယံ။
စတုတ္ထဇ္ဈာနံ
֍ ဋီ ၁၆၅။ စတုတ္ထဇ္ဈာနနိဒ္ဒေသေ သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာတိ ကာယိကသုခဿ စ ကာယိကဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ။ ပုဗ္ဗေဝါတိ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗေဝ န စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ခဏေ။ သောမနဿဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စေတသိကသုခဿ စ စေတသိကဒုက္ခဿ စာတိ ဣမေသမ္ပိ ဒွိန္နံ ပုဗ္ဗေဝ အတ္ထင်္ဂမာ၊ ပဟာနာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကဒါ ပန နေသံ ပဟာနံ ဟောတိ? စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ။ သောမနဿဉှိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယတိ။ ဒုက္ခဒေါမနဿသုခါနိ ပဌမဒုတိယတတိယဇ္ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေသု။ ဧဝမေတေသံ ပဟာနက္ကမေန အဝုတ္တာနံ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ ပန ဣန္ဒြိယာနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေနေဝ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနံ သုခဒုက္ခသောမနဿဒေါမနဿာနံ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယဒိ ပနေတာနိ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယန္တိ, အထ ကသ္မာ ‘‘ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၁။) [သျ]ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ။ ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ… သုခိန္ဒြိယံ… သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧတ္ထုပ္ပန္နံ သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၀) ဧဝံ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ? အတိသယနိရောဓတ္တာ။ အတိသယနိရောဓော ဟိ တေသံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု, န နိရောဓောယေဝ။ နိရောဓောယေဝ ပန ဥပစာရက္ခဏေ, နာတိသယနိရောဓော။ တထာ ဟိ နာနာဝဇ္ဇနေ ပဌမဇ္ဈာနုပစာရေ နိရုဒ္ဓဿာပိ ဒုက္ခိန္ဒြိယဿ ဍံသမကသာဒိသမ္ဖဿေန ဝါ, ဝိသမာသနုပတာပေန ဝါ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, နတွေဝ အန္တောအပ္ပနာယံ။ ဥပစာရေ ဝါ နိရုဒ္ဓမ္ပေတံ န သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ, ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ။ အန္တောအပ္ပနာယံ ပန ပီတိဖရဏေန သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတိ။ သုခေါက္ကန္တကာယဿ စ သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ, ပဋိပက္ခေန ဝိဟတတ္တာ။ နာနာဝဇ္ဇနေယေဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနုပစာရေ ပဟီနဿ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ ယသ္မာ ဧတံ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပိ ကာယကိလမထေ စိတ္တုပဃာတေ စ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ၊ အပ္ပဟီနာ ဧဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနုပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, နတွေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနေ, ပဟီနပစ္စယတ္တာ။ တထာ တတိယဇ္ဈာနုပစာရေ ပဟီနဿာပိ သုခိန္ဒြိယဿ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋကာယဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, နတွေဝ တတိယဇ္ဈာနေ။ တတိယဇ္ဈာနေ ဟိ သုခဿ ပစ္စယဘူတာ ပီတိ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓါတိ။ တထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပစာရေ ပဟီနဿာပိ သောမနဿိန္ဒြိယဿ အာသန္နတ္တာ, အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဥပေက္ခာယ အဘာဝေန သမ္မာ အနတိက္ကန္တတ္တာ စ, သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, နတွေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ တသ္မာ ဧဝ စ ‘ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’တိ တတ္ထ တတ္ထ အပရိသေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ။
ဧတ္ထာဟ – ‘အထေဝံ တဿ တဿ ဈာနဿုပစာရေ ပဟီနာပိ ဧတာ ဝေဒနာ ဣဓ ကသ္မာ သမာဟဋာ’တိ? ‘သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ’။ ယာ ဟိ အယံ ‘အဒုက္ခမသုခ’န္တိ ဧတ္ထ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, သာ သုခုမာ, ဒုဗ္ဗိညေယျာ, န သက္ကာ သုခေန ဂဟေတုံ။ တသ္မာ ယထာ နာမ ဒုဋ္ဌဿ ယထာ တထာ ဝါ ဥပသင်္ကမိတွာ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ဂေါဏဿ ဂဟဏတ္ထံ ဂေါပေါ ဧကသ္မိံ ဝဇေ သဗ္ဗာ ဂါဝေါ သမာဟရတိ, အထေကေကံ နီဟရန္တော ပဋိပါဋိယာ အာဂတံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၂။) [သျ]‘အယံ သော, ဂဏှထ န’န္တိ တမ္ပိ ဂါဟာပယတိ၊ ဧဝမေဝ ဘဂဝါ သုခဂဟဏတ္ထံ သဗ္ဗာပိ ဧတာ သမာဟရီတိ။ ဧဝဉှိ သမာဟဋာ ဧတာ ဒဿေတွာ ယံ နေဝ သုခံ န ဒုက္ခံ, န သောမနဿံ န ဒေါမနဿံ, အယံ အဒုက္ခမသုခါဝေဒနာတိ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂါဟယိတုံ။
အပိစ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပစ္စယဒဿနတ္ထဉ္စာပိ ဧတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တဿာ ပစ္စယာ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရော ခေါ, အာဝုသော, ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ။ ဣဓာဝုသော ဘိက္ခု, သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဣမေ ခေါ, အာဝုသော, စတ္တာရော ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈)။ ယထာ ဝါ အညတ္ထ ပဟီနာပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော တတိယမဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ တတ္ထ ပဟီနာတိ ဝုတ္တာ, ဧဝံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထမ္ပေတဿ ဈာနဿေတာ ဣဓ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္စယဃာတေန ဝါ ဧတ္ထ ရာဂဒေါသာနံ အတိဒူရဘာဝံ ဒဿေတုမ္ပေတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတာသု ဟိ သုခံ သောမနဿဿ ပစ္စယော, သောမနဿံ ရာဂဿ၊ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿဿ, ဒေါမနဿံ ဒေါသဿ။ သုခါဒိဃာတေန စ သပ္ပစ္စယာ ရာဂဒေါသာ ဟတာတိ အတိဒူရေ ဟောန္တီတိ။
အဒုက္ခမသုခန္တိ ဒုက္ခာဘာဝေန အဒုက္ခံ, သုခါဘာဝေန အသုခံ။ ဧတေနေတ္ထ ဒုက္ခသုခပ္ပဋိပက္ခဘူတံ တတိယဝေဒနံ ဒီပေတိ, န ဒုက္ခသုခါဘာဝမတ္တံ။ တတိယဝေဒနာ နာမ အဒုက္ခမသုခါ။ ဥပေက္ခာတိပိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ, မဇ္ဈတ္တရသာ, အဝိဘူတပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သုခနိရောဓပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိံ။ ဣမသ္မိဉှိ ဈာနေ သုပရိသုဒ္ဓါ သတိ။ ယာ စ တဿာ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ, န အညေန။ တသ္မာ ဧတံ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဘင်္ဂေပိ ဝုတ္တံ – ‘‘အယံ သတိ ဣမာယ ဥပေက္ခာယ ဝိသဒါ ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓါ ပရိယောဒါတာ, တေန ဝုစ္စတိ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၉၇)။ ယာယ စ ဥပေက္ခာယ ဧတ္ထ သတိ ပါရိသုဒ္ဓိ ဟောတိ သာ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ တာယ သတိယေဝ ပရိသုဒ္ဓါ အပိစ ခေါ သဗ္ဗေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ။ သတိသီသေန ပန ဒေသနာ ဝုတ္တာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၃။) [သျ]တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အယံ ဥပေက္ခာ ဟေဋ္ဌာပိ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇတိ – ယထာ ပန ဒိဝါ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါ သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယာ အလာဘာ ဒိဝါ ဝိဇ္ဇမာနာပိ စန္ဒလေခါ အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ အပရိယောဒါတာ – ဧဝမယမ္ပိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ အပ္ပဋိလာဘာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ ပဌမာဒိဇ္ဈာနဘေဒေသု အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ တဿာ စ အပရိသုဒ္ဓါယ ဒိဝါ အပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော အပရိသုဒ္ဓါဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တေသု ဧကမ္ပိ ‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓီ’တိ န ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝါဘာဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာ ဝေဒနာရတ္တိယာ ပဋိလာဘာ အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓါ။ တဿာ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော ပရိသုဒ္ဓါ ဟောန္တိ ပရိယောဒါတာ။ တသ္မာ ဣဒမေဝ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓီတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စတုတ္ထန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ စတုတ္ထံ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ စတုတ္ထံ။ ဖဿော ဟောတီတိအာဒီသု ဖဿပဉ္စကေ တာဝ ဝေဒနာတိ ဥပေက္ခာဝေဒနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဈာနပဉ္စကဣန္ဒြိယအဋ္ဌကေသု ပန ဥပေက္ခာ ဟောတိ ဥပေက္ခိန္ဒြိယံ ဟောတီတိ (ဓ။ သ။ ၁၆၅) ဝုတ္တမေဝ။ သေသာနိ တတိယေ ပရိဟီနပဒါနိ ဣဓာပိ ပရိဟီနာနေဝ။ ကောဋ္ဌာသဝါရေပိ ဒုဝင်္ဂိကံ ဈာနန္တိ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ သဗ္ဗံ တတိယသဒိသမေဝါတိ။
စတုက္ကနယော နိဋ္ဌိတော။
ပဉ္စကနယော
֍ ဋီ ၁၆၇။ ဣဒါနိ ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိ ပဉ္စကနယော အာရဒ္ဓေါ။ ကသ္မာတိ စေ, ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန စေဝ ဒေသနာဝိလာသေန စ။ သန္နိသိန္နဒေဝပရိသာယ ကိရ ဧကစ္စာနံ ဒေဝါနံ ဝိတက္ကော ဧဝ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာသိ, ဝိစာရပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာ သန္တတော။ တေသံ သပ္ပါယဝသေန သတ္ထာ စတုရင်္ဂိကံ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ နာမ ဘာဇေသိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၄။) [သျ]ဧကစ္စာနံ ဝိစာရော ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာသိ, ပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာ သန္တတော။ တေသံ သပ္ပါယဝသေန တိဝင်္ဂိကံ တတိယဇ္ဈာနံ နာမ ဘာဇေသိ။ ဧကစ္စာနံ ပီတိ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာသိ, သုခစိတ္တေကဂ္ဂတာ သန္တတော။ တေသံ သပ္ပါယဝသေန ဒုဝင်္ဂိကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နာမ ဘာဇေသိ။ ဧကစ္စာနံ သုခံ ဩဠာရိကတော ဥပဋ္ဌာသိ, ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာ သန္တတော။ တေသံ သပ္ပါယဝသေန ဒုဝင်္ဂိကံ ပဉ္စမဇ္ဈာနံ နာမ ဘာဇေသိ။ အယံ တာဝ ‘ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော’။
ယဿာ ပန ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော နာမ ဟောတိ – သာ တထာဂတဿ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒ္ဓါ – တသ္မာ ဉာဏမဟတ္တတာယ ဒေသနာဝိဓာနေသု ကုသလော ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော သတ္ထာ ယံ ယံ အင်္ဂံ လဗ္ဘတိ တဿ တဿ ဝသေန ယထာ ယထာ ဣစ္ဆတိ တထာ တထာ ဒေသနံ နိယာမေတီတိ သော ဣဓ ပဉ္စင်္ဂိကံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဘာဇေသိ, စတုရင်္ဂိကံ အဝိတက္ကံ ဝိစာရမတ္တံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ, ဘာဇေသိ တိဝင်္ဂိကံ တတိယဇ္ဈာနံ, ဘာဇေသိ ဒုဝင်္ဂိကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ, ဒုဝင်္ဂိကမေဝ ပဉ္စမဇ္ဈာနံ ဘာဇေသိ။ အယံ ‘ဒေသနာဝိလာသော’ နာမ။
အပိစ ယေ ဘဂဝတာ ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓီ – သဝိတက္ကသဝိစာရော သမာဓိ, အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော သမာဓိ, အဝိတက္ကအဝိစာရော သမာဓီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) သုတ္တန္တေ တယော သမာဓီ ဒေသိတာ, တေသု ဟေဋ္ဌာ သဝိတက္ကသဝိစာရော သမာဓိ အဝိတက္ကအဝိစာရော သမာဓိ စ ဘာဇေတွာ ဒဿိတော, အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော န ဒဿိတော။ တံ ဒဿေတုမ္ပိ အယံ ပဉ္စကနယော အာရဒ္ဓေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ ဒုတိယဇ္ဈာနနိဒ္ဒေသေ ဖဿာဒီသု ဝိတက္ကမတ္တံ ပရိဟာယတိ, ကောဋ္ဌာသဝါရေ ‘‘စတုရင်္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတိ စတုရင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ အယမေဝ ဝိသေသော။ သေသံ သဗ္ဗံ ပဌမဇ္ဈာနသဒိသမေဝ။ ယာနိ စ စတုက္ကနယေ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထာနိ တာနေဝ ဣဓ တတိယစတုတ္ထပဉ္စမာနိ။ တေသံ အဓိဂမပဋိပါဋိဒီပနတ္ထံ အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော –
ဧကော ကိရ အမစ္စပုတ္တော ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌာတုံ ဇနပဒတော နဂရံ အာဂတော။ သော ဧကဒိဝသမေဝ ရာဇာနံ ဒိသွာ ပါနဗျသနေန သဗ္ဗံ ဝိဘဝဇာတံ နာသေသိ။ တံ ဧကဒိဝသံ သုရာမဒမတ္တံ နိစ္စောဠံ ကတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၅။) [သျ]ဇိဏ္ဏကဋသာရကမတ္တေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပါနာဂါရတော နီဟရိံသု။ တမေနံ သင်္ကာရကူဋေ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တံ ဧကော အင်္ဂဝိဇ္ဇာပါဌကော ဒိသွာ ‘အယံ ပုရိသော မဟာဇနဿ အဝဿယော ဘဝိဿတိ, ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗော ဧသော’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ မတ္တိကာယ နှာပေတွာ ထူလသာဋကယုဂံ နိဝါသာပေတွာ ပုန ဂန္ဓောဒကေန နှာပေတွာ သုခုမေန ဒုကူလယုဂဠေန အစ္ဆာဒေတွာ ပါသာဒံ အာရောပေတွာ သုဘောဇနံ ဘောဇေတွာ ‘ဧဝံ နံ ပရိစာရေယျာထာ’တိ ပရိစာရကေ ပဋိပါဒေတွာ ပက္ကာမိ။ အထ နံ တေ သယနံ အာရောပေသုံ။ ပါနာဂါရဂမနပဋိဗာဟနတ္ထဉ္စ နံ စတ္တာရော တာဝ ဇနာ စတူသု ဟတ္ထပါဒေသု ဥပ္ပီဠေတွာ အဋ္ဌံသု။ ဧကော ပါဒေ ပရိမဇ္ဇိ။ ဧကော တာလဝဏ္ဋံ ဂဟေတွာ ဗီဇိ။ ဧကော ဝီဏံ ဝါဒယမာနော ဂါယန္တော နိသီဒိ။
သော သယနုပဂမနေန ဝိဂတကိလမထော ထောကံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဝုဋ္ဌိတော ဟတ္ထပါဒနိပ္ပီဠနံ အသဟမာနော ‘ကော မေ ဟတ္ထပါဒေ ဥပ္ပီဠေတိ? အပဂစ္ဆထာ’တိ တဇ္ဇေသိ။ တေ ဧကဝစနေနေဝ အပဂစ္ဆိံသု။ တတော ပုန ထောကံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဝုဋ္ဌိတော ပါဒပရိမဇ္ဇနံ အသဟမာနော ‘ကော မေ ပါဒေ ပရိမဇ္ဇတိ? အပဂစ္ဆာ’တိ အာဟ။ သောပိ ဧကဝစနေနေဝ အပဂစ္ဆိ။ ပုန ထောကံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဝုဋ္ဌိတော ဝါတဝုဋ္ဌိ ဝိယ တာလဝဏ္ဋဝါတံ အသဟန္တော ‘ကော ဧသ? အပဂစ္ဆတူ’တိ အာဟ။ သောပိ ဧကဝစနေနေဝ အပဂစ္ဆိ။ ပုန ထောကံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဝုဋ္ဌိတော ကဏ္ဏသူလံ ဝိယ ဂီတဝါဒိတသဒ္ဒံ အသဟမာနော ဝီဏာဝါဒကံ တဇ္ဇေသိ။ သောပိ ဧကဝစနေနေဝ အပဂစ္ဆိ။ အထေဝံ အနုက္ကမေန ပဟီနကိလမထုပ္ပီဠနပရိမဇ္ဇနဝါတပ္ပဟာရဂီတဝါဒိတသဒ္ဒုပဒ္ဒဝေါ သုခံ သယိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ရညော သန္တိကံ အဂမာသိ။ ရာဇာပိဿ မဟန္တံ ဣဿရိယမဒါသိ။ သော မဟာဇနဿ အဝဿယော ဇာတော။
တတ္ထ ပါနဗျသနေန ပါရိဇုညပ္ပတ္တော သော အမစ္စပုတ္တော ဝိယ အနေကဗျသနပါရိဇုညပ္ပတ္တော ဃရာဝါသဂတော ကုလပုတ္တော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အင်္ဂဝိဇ္ဇာပါဌကော ပုရိသော ဝိယ တထာဂတော။ တဿ ပုရိသဿ ‘အယံ မဟာဇနဿ အဝဿယော ဘဝိဿတိ, ပဋိဇဂ္ဂနံ အရဟတီ’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ဝိယ တထာဂတဿ ‘အယံ မဟာဇနဿ အဝဿယော ဘဝိဿတိ, ပဗ္ဗဇ္ဇံ အရဟတိ ကုလပုတ္တော’တိ သန္နိဋ္ဌာနကရဏံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၆။) [သျ]အထဿ အမစ္စပုတ္တဿ မတ္တိကာမတ္တေန နှာပနံ ဝိယ ကုလပုတ္တဿာပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာပဋိလာဘော။ အထဿ ထူလသာဋကနိဝါသနံ ဝိယ ဣမဿာပိ ဒသသိက္ခာပဒသင်္ခါတသီလဝတ္ထနိဝါသနံ။ ပုန တဿ ဂန္ဓောဒကနှာပနံ ဝိယ ဣမဿာပိ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိသီလဂန္ဓောဒကနှာပနံ။ ပုန တဿ သုခုမဒုကူလယုဂဠစ္ဆာဒနံ ဝိယ ဣမဿာပိ ယထာဝုတ္တသီလဝိသုဒ္ဓိသမ္ပဒါသင်္ခါတဒုကူလစ္ဆာဒနံ။
ဒုကူလစ္ဆာဒိတဿ ပနဿ ပါသာဒါရောပနံ ဝိယ ဣမဿာပိ သီလဝိသုဒ္ဓိဒုကူလစ္ဆာဒိတဿ သမာဓိဘာဝနာပါသာဒါရောဟနံ။ တတော တဿ သုဘောဇနဘုဉ္ဇနံ ဝိယ ဣမဿာပိ သမာဓိဥပကာရကသတိသမ္ပဇညာဒိဓမ္မာမတပရိဘုဉ္ဇနံ။
ဘုတ္တဘောဇနဿ ပန တဿ ပရိစာရကေဟိ သယနာရောပနံ ဝိယ ဣမဿာပိ ဝိတက္ကာဒီဟိ ဥပစာရဇ္ဈာနာရောပနံ။ ပုန တဿ ပါနာဂါရဂမနပဋိဗာဟနတ္ထံ ဟတ္ထပါဒုပ္ပီဠနကပုရိသစတုက္ကံ ဝိယ ဣမဿာပိ ကာမသညာဘိမုခဂမနပဋိဗာဟနတ္ထံ အာရမ္မဏေ စိတ္တုပ္ပီဠနကော နေက္ခမ္မဝိတက္ကော။ တဿ ပါဒပရိမဇ္ဇကပုရိသော ဝိယ ဣမဿာပိ အာရမ္မဏေ စိတ္တာနုမဇ္ဇနကော ဝိစာရော။ တဿ တာလဝဏ္ဋဝါတဒါယကော ဝိယ ဣမဿာပိ စေတသော သီတလဘာဝဒါယိကာ ပီတိ။
တဿ သောတာနုဂ္ဂဟကရော ဂန္ဓဗ္ဗပုရိသော ဝိယ ဣမဿာပိ စိတ္တာနုဂ္ဂါဟကံ သောမနဿံ။ တဿ သယနုပဂမနေန ဝိဂတကိလမထဿ ထောကံ နိဒ္ဒုပဂမနံ ဝိယ ဣမဿာပိ ဥပစာရဇ္ဈာနသန္နိဿယေန ဝိဂတနီဝရဏကိလမထဿ ပဌမဇ္ဈာနုပဂမနံ။
အထဿ နိဒ္ဒါယိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ ဟတ္ထပါဒုပ္ပီဠနာသဟနေန ဟတ္ထပါဒုပ္ပီဠကာနံ သန္တဇ္ဇနံ တေသဉ္စ အပဂမနေန ပုန ထောကံ နိဒ္ဒုပဂမနံ ဝိယ ဣမဿာပိ ပဌမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌိတဿ စိတ္တုပ္ပီဠကဝိတက္ကာသဟနေန ဝိတက္ကဒေါသဒဿနံ, ဝိတက္ကပ္ပဟာနာ စ ပုန အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တဒုတိယဇ္ဈာနုပဂမနံ။
တတော တဿ ပုနပ္ပုနံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ ယထာဝုတ္တေန ကမေန ပါဒပရိမဇ္ဇနာဒီနံ အသဟနေန ပဋိပါဋိယာ ပါဒပရိမဇ္ဇကာဒီနံ သန္တဇ္ဇနံ, တေသံ တေသဉ္စ အပဂမနေန ပုနပ္ပုနံ ထောကံ နိဒ္ဒုပဂမနံ ဝိယ ဣမဿာပိ ပုနပ္ပုနံ ဒုတိယာဒီဟိ ဈာနေဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ ယထာဝုတ္တဒေါသာနံ ဝိစာရာဒီနံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၇။) [သျ]အသဟနေန ပဋိပါဋိယာ ဝိစာရာဒိဒေါသဒဿနံ။ တေသံ တေသဉ္စ ပဟာနာ ပုနပ္ပုနံ အဝိတက္ကအဝိစာရနိပ္ပီတိက ပဟီနသောမနဿဇ္ဈာနုပဂမနံ။
တဿ ပန သယနာ ဝုဋ္ဌာယ ရညော သန္တိကံ ဂတဿ ဣဿရိယပ္ပတ္တိ ဝိယ ဣမဿာပိ ပဉ္စမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌိတဿ ဝိပဿနာ မဂ္ဂံ ဥပဂတဿ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ။
တဿ ပတ္တိဿရိယဿ ဗဟူနံ ဇနာနံ အဝဿယဘာဝေါ ဝိယ ဣမဿာပိ အရဟတ္တပ္ပတ္တဿ ဗဟူနံ အဝဿယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ ဟိ ဧသ အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ နာမ ဟောတီတိ။
ပဉ္စကနယော နိဋ္ဌိတော။
ဧတ္တာဝတာ စတုက္ကပဉ္စကနယဒွယဘေဒေါ သုဒ္ဓိကနဝကော နာမ ပကာသိတော ဟောတိ။ အတ္ထတော ပနေသ ပဉ္စကနယေ စတုက္ကနယဿ ပဝိဋ္ဌတ္တာ ဈာနပဉ္စကော ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဋိပဒါစတုက္ကံ
၁၇၆-၁၈၀။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧတံ ဈာနံ နာမ ပဋိပဒါကမေန သိဇ္ဈတိ, တသ္မာ တဿ ပဋိပဒါဘေဒံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ အဿာတိ ဒုက္ခပဋိပဒံ။ ဒန္ဓာ အဘိညာ အဿာတိ ဒန္ဓာဘိညံ။ ဣတိ ဒုက္ခပဋိပဒန္တိ ဝါ ဒန္ဓာဘိညန္တိ ဝါ ပထဝီကသိဏန္တိ ဝါ တီဏိပိ ဈာနဿေဝ နာမာနိ။ ဒုက္ခပဋိပဒံ ခိပ္ပါဘိညန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
တတ္ထ ပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တာဝ ပဝတ္တာ ဈာနဘာဝနာ ‘ပဋိပဒါ’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပစာရတော ပန ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပ္ပနာ တာဝ ပဝတ္တာ ပညာ ‘အဘိညာ’တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ပနေသာ ပဋိပဒါ ဧကစ္စဿ ဒုက္ခာ ဟောတိ။ နီဝရဏာဒိပစ္စနီကဓမ္မသမုဒါစာရဂဟနတာယ ကိစ္ဆာ အသုခသေဝနာတိ အတ္ထော။ ဧကစ္စဿ တဒဘာဝေန သုခါ။ အဘိညာပိ ဧကစ္စဿ ဒန္ဓာ ဟောတိ, မန္ဒာ, အသီဃပ္ပဝတ္တိ။ ဧကစ္စဿ ခိပ္ပါ အမန္ဒာ သီဃပ္ပဝတ္တိ။ တသ္မာ ယော အာဒိတော ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော ဒုက္ခေန သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ကိလမန္တော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၈။) [သျ]ဝိက္ခမ္ဘေတိ, တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ နာမ ဟောတိ။ ယော ပန ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသော အပ္ပနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန အင်္ဂပါတုဘာဝံ ပါပုဏာတိ, တဿ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ ယော ခိပ္ပံ အင်္ဂပါတုဘာဝံ ပါပုဏာတိ တဿ ခိပ္ပါဘိညာ နာမ ဟောတိ။ ယော ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော သုခေန အကိလမန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတိ, တဿ သုခါ ပဋိပဒါ နာမ ဟောတိ။
တတ္ထ ယာနိ သပ္ပါယာသပ္ပါယာနိ စ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒီနိ ပုဗ္ဗကိစ္စာနိ စ အပ္ပနာကောသလ္လာနိ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ စိတ္တဘာဝနာနိဒ္ဒေသေ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ, တေသု ယော အသပ္ပါယသေဝီ ဟောတိ, တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာ စ အဘိညာ ဟောတိ။ သပ္ပါယသေဝိနော သုခါ ပဋိပဒါ ခိပ္ပါ စ အဘိညာ။ ယော ပန ပုဗ္ဗဘာဂေ အသပ္ပါယံ သေဝိတွာ အပရဘာဂေ သပ္ပါယသေဝီ ဟောတိ, ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ သပ္ပါယံ သေဝိတွာ အပရဘာဂေ အသပ္ပါယသေဝီ, တဿ ဝေါမိဿကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒိကံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ အသမ္ပာဒေတွာ ဘာဝနံ အနုယုတ္တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟောတိ, ဝိပရိယာယေန သုခါ။ အပ္ပနာကောသလ္လာနိ ပန အသမ္ပာဒေန္တဿ ဒန္ဓာ အဘိညာ ဟောတိ, သမ္ပာဒေန္တဿ ခိပ္ပါ။
အပိစ တဏှာအဝိဇ္ဇာဝသေန သမထဝိပဿနာကတာဓိကာရဝသေန စာပိ ဧတာသံ ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဏှာဘိဘူတဿ ဟိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟောတိ, အနဘိဘူတဿ သုခါ။ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတဿ စ ဒန္ဓာ အဘိညာ ဟောတိ, အနဘိဘူတဿ ခိပ္ပါ။ ယော စ သမထေ အကတာဓိကာရော တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟောတိ, ကတာဓိကာရဿ သုခါ။ ယော ပန ဝိပဿနာယ အကတာဓိကာရော ဟောတိ, တဿ ဒန္ဓာ အဘိညာ ဟောတိ, ကတာဓိကာရဿ ခိပ္ပါ။
ကိလေသိန္ဒြိယဝသေန စာပိ ဧတာသံ ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တိဗ္ဗကိလေသဿ ဟိ မုဒိန္ဒြိယဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟောတိ ဒန္ဓာ စ အဘိညာ, တိက္ခိန္ဒြိယဿ ပန ခိပ္ပါ အဘိညာ။ မန္ဒကိလေသဿ စ မုဒိန္ဒြိယဿ သုခါ ပဋိပဒါ ဟောတိ ဒန္ဓာ စ အဘိညာ, တိက္ခိန္ဒြိယဿ ပန ခိပ္ပါ အဘိညာတိ။
ဣတိ ဣမာသု ပဋိပဒါအဘိညာသု ယော ပုဂ္ဂလော ဒုက္ခာယ ပဋိပဒါယ ဒန္ဓာယ အဘိညာယ ဈာနံ ပါပုဏာတိ, တဿ တံ ဈာနံ ဒုက္ခပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညန္တိ ဝုစ္စတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၉။) [သျ]တတ္ထ ‘တဒနုဓမ္မတာ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ ဌိတိဘာဂိနီ ပညာ’တိ (ဝိဘ။ ၇၉၉) ဧဝံ ဝုတ္တသတိယာ ဝါ တံတံဈာနနိကန္တိယာ ဝါ ဝိက္ခမ္ဘနေ ပဋိပဒါ, တံတံဈာနုပစာရပ္ပတ္တဿ အပ္ပနာယ ပရိဝါသေ အဘိညာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဂမနဝသေနာပိ စ ပဋိပဒါ အဘိညာ ဟောန္တိယေဝ။ ဒုက္ခပဋိပဒဉှိ ဒန္ဓာဘိညံ ပဌမဇ္ဈာနံ ပတွာ ပဝတ္တံ ဒုတိယမ္ပိ တာဒိသမေဝ ဟောတိ။ တတိယစတုတ္ထေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာ စ စတုက္ကနယေ ဧဝံ ပဉ္စကနယေပိ ပဋိပဒါဝသေန စတုဓာ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ပဋိပဒါဝသေနပိ စတ္တာရော နဝကာ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ တေသု ပါဌတော ဆတ္တိံသ စိတ္တာနိ, အတ္ထတော ပန ပဉ္စကနယေ စတုက္ကနယဿ ပဝိဋ္ဌတ္တာ ဝီသတိမေဝ ဘဝန္တီတိ။
ပဋိပဒါစတုက္ကံ။
အာရမ္မဏစတုက္ကံ
֍ ဋီ ၁၈၁။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧတံ ဈာနံ နာမ ယထာ ပဋိပဒါဘေဒေန ဧဝံ အာရမ္မဏဘေဒေနာပိ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တသ္မာဿ တံ ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပရိတ္တံ ပရိတ္တာရမ္မဏန္တိအာဒီသု ယံ အပ္ပဂုဏံ ဟောတိ, ဥပရိဇ္ဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတိ, ဣဒံ ပရိတ္တံ နာမ။ ယံ ပန အဝဍ္ဎိတေ သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တံ, တံ ပရိတ္တံ အာရမ္မဏံ အဿာတိ ပရိတ္တာရမ္မဏံ။ ယံ ပဂုဏံ သုဘာဝိတံ ဥပရိဇ္ဈာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ, ဣဒံ အပ္ပမာဏံ နာမ။ ယံ ဝိပုလေ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တံ တံ ဝုဍ္ဎိပ္ပမာဏတ္တာ အပ္ပမာဏံ အာရမ္မဏံ အဿာတိ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ။ ဝုတ္တလက္ခဏဝေါမိဿကတာယ ပန ဝေါမိဿကနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ အာရမ္မဏဝသေနပိ စတ္တာရော နဝကာ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ စိတ္တဂဏနာပေတ္ထ ပုရိမသဒိသာ ဧဝါတိ။
အာရမ္မဏစတုက္ကံ။
အာရမ္မဏပဋိပဒါမိဿကံ
֍ ဋီ ၁၈၆။ ဣဒါနိ အာရမ္မဏပဋိပဒါမိဿကံ သောဠသက္ခတ္တုကနယံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဌမနယေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၀။) [သျ]ဝုတ္တဇ္ဈာနံ ဒုက္ခပဋိပဒတ္တာ ဒန္ဓာဘိညတ္တာ ပရိတ္တတ္တာ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဟီနံ, သောဠသမနယေ ဝုတ္တဇ္ဈာနံ သုခပဋိပဒတ္တာ ခိပ္ပါဘိညတ္တာ အပ္ပမာဏတ္တာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတ္တာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ပဏီတံ။ သေသေသု စုဒ္ဒသသု ဧကေန ဒွီဟိ တီဟိ စ ကာရဏေဟိ ဟီနပ္ပဏီတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကသ္မာ ပနာယံ နယော ဒေသိတောတိ? ဈာနုပ္ပတ္တိကာရဏတ္တာ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟိ ပထဝီကသိဏေ သုဒ္ဓိကဇ္ဈာနံ စတုက္ကနယဝသေန ပဉ္စကနယဝသေန စ ဒဿိတံ၊ တထာ သုဒ္ဓိကပဋိပဒါ, တထာ သုဒ္ဓိကာရမ္မဏံ။ တတ္ထ ယာ ဒေဝတာ ပထဝီကသိဏေ သုဒ္ဓိကဇ္ဈာနံ စတုက္ကနယဝသေန ဒေသိယမာနံ ဗုဇ္ဈိတုံ သက္ကောန္တိ, တာသံ သပ္ပါယဝသေန သုဒ္ဓိကဇ္ဈာနေ စတုက္ကနယော ဒေသိတော။ ယာ ပဉ္စကနယဝသေန ဒေသိယမာနံ ဗုဇ္ဈိတုံ သက္ကောန္တိ, တာသံ သပ္ပါယဝသေန ပဉ္စကနယော။ ယာ သုဒ္ဓိကပဋိပဒါယ, သုဒ္ဓိကာရမ္မဏေ စတုက္ကနယဝသေန ဒေသိယမာနံ ဗုဇ္ဈိတုံ သက္ကောန္တိ, တာသံ သပ္ပါယဝသေန သုဒ္ဓိကပဋိပဒါယ သုဒ္ဓိကာရမ္မဏေ စတုက္ကနယော ဒေသိတော။ ယာ ပဉ္စကနယဝသေန ဒေသိယမာနံ ဗုဇ္ဈိတုံ သက္ကောန္တိ တာသံ သပ္ပါယဝသေန ပဉ္စကနယော။ ဣတိ ဟေဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသနာ ကတာ။
ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော စေသ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒေါ ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇဝိသဒဉာဏော ဓမ္မာနံ ယာထာဝသရသလက္ခဏဿ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဓမ္မပညတ္တိကုသလတာယ ယော ယော နယော လဗ္ဘတိ တဿ တဿ ဝသေန ဒေသနံ နိယမေတုံ သက္ကောတိ, တသ္မာ ဣမာယ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တိယာပိ တေန ဧသာ ပထဝီကသိဏေ သုဒ္ဓိကစတုက္ကနယာဒိဝသေန ဒေသနာ ကတာ။
ယသ္မာ ပန ယေ ကေစိ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေန္တိ နာမ န တေ အာရမ္မဏပဋိပဒါဟိ ဝိနာ ဥပ္ပါဒေတုံ သက္ကောန္တိ, တသ္မာ နိယမတော ဈာနုပ္ပတ္တိကာရဏတ္တာ အယံ သောဠသက္ခတ္တုကနယော ကထိတော။
ဧတ္တာဝတာ သုဒ္ဓိကနဝကော, စတ္တာရော ပဋိပဒါနဝကာ, စတ္တာရော အာရမ္မဏနဝကာ, ဣမေ စ သောဠသ နဝကာတိ ပဉ္စဝီသတိ နဝကာ ကထိတာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဧကေကသ္မိံ နဝကေ စတုက္ကပဉ္စကဝသေန ဒွေ ဒွေ နယာတိ ပညာသ နယာ။ တတ္ထ ‘‘ပဉ္စဝီသတိယာ စတုက္ကနယေသု သတံ, ပဉ္စကနယေသု ပဉ္စဝီသသတ’’န္တိ ပါဌတော ပဉ္စဝီသာဓိကာနိ ဒွေ ဈာနစိတ္တသတာနိ ဟောန္တိ။ ပဉ္စကနယေ ပန စတုက္ကနယဿ ပဝိဋ္ဌတ္တာ အတ္ထတော ပဉ္စဝီသာဓိကမေဝ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၁။) [သျ]စိတ္တသတံ ဟောတိ။ ယာနိ စေတာနိ ပါဌေ ပဉ္စဝီသာဓိကာနိ ဒွေ စိတ္တသတာနိ တေသု ဧကေကဿ နိဒ္ဒေသေ ဓမ္မဝဝတ္ထာနာဒယော တယော တယော မဟာဝါရာ ဟောန္တိ။ တေ ပန တတ္ထ တတ္ထ နယမတ္တမေဝ ဒဿေတွာ သံခိတ္တာတိ။
ပထဝီကသိဏံ။
֍ ဋီ ၂၀၃။ ဣဒါနိ ယသ္မာ အာပေါကသိဏာဒီသုပိ ဧတာနိ ဈာနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ တေသံ ဒဿနတ္ထံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တေသု သဗ္ဗော ပါဠိနယော စ အတ္ထဝိဘာဝနာ စ စိတ္တဂဏနာ စ ဝါရသင်္ခေပေါ စ ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘာဝနာနယော ပန ကသိဏပရိကမ္မံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ ၁။၉၁ အာဒယော) ပကာသိတောယေဝ။ မဟာသကုလုဒါယိသုတ္တေ ပန ဒသကသိဏာနိ (မ။ နိ။ ၂။၂၅၀) ဝုတ္တာနိ။ တေသု ဝိညာဏကသိဏံ အာကာသေ ပဝတ္တိတမဟဂ္ဂတဝိညာဏမ္ပိ တတ္ထ ပရိကမ္မံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တာ ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိပိ ဟောတီတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန အာရုပ္ပဒေသနမေဝ ဘဇတိ, တသ္မာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ န ကထိတံ။
အာကာသကသိဏန္တိ ပန ကသိဏုဂ္ဃါဋိမမာကာသမ္ပိ, တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တက္ခန္ဓာပိ, ဘိတ္တိစ္ဆိဒ္ဒါဒီသု အညတရသ္မိံ ဂဟေတဗ္ဗနိမိတ္တပရိစ္ဆေဒါကာသမ္ပိ, တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နံ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ပုရိမနယော အာရုပ္ပဒေသနံ ဘဇတိ, ပစ္ဆိမနယော ရူပါဝစရဒေသနံ။ ဣတိ မိဿကတ္တာ ဣမံ ရူပါဝစရဒေသနံ န အာရုဠှံ။ ပရိစ္ဆေဒါကာသေ နိဗ္ဗတ္တဇ္ဈာနံ ပန ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂေါ ဟောတိ တသ္မာ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တသ္မိံ ပန စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အရူပဇ္ဈာနံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ကသိဏုဂ္ဃါဋနဿ အလာဘတော။ တဉှိ ပုနပ္ပုနံ ဥဂ္ဃါဋိယမာနမ္ပိ အာကာသမေဝ ဟောတီတိ န တတ္ထ ကသိဏုဂ္ဃါဋနံ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ တတ္ထုပ္ပန္နံ ဈာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာယ သံဝတ္တတိ, အဘိညာပါဒကံ ဟောတိ, ဝိပဿနာပါဒကံ ဟောတိ, နိရောဓပါဒကံ န ဟောတိ။ အနုပုဗ္ဗနိရောဓော ပနေတ္ထ ယာဝ ပဉ္စမဇ္ဈာနာ လဗ္ဘတိ ဝဋ္ဋပါဒကံ ဟောတိယေဝ။ ယထာ စေတံ ဧဝံ ပုရိမကသိဏေသု ဥပ္ပန္နံ ဈာနမ္ပိ။ နိရောဓပါဒကဘာဝေါ ပနေတ္ထ ဝိသေသော။ သေသမေတ္ထ အာကာသကသိဏေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ တံ သဗ္ဗံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၉၈-၉၉) ဝုတ္တမေဝ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၂။) [သျ]‘ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီ’တိအာဒိနယံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၉၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀၂) ပန ဝိကုဗ္ဗနံ ဣစ္ဆန္တေန ပုရိမေသု အဋ္ဌသု ကသိဏေသု အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ကသိဏာနုလောမတော ကသိဏပဋိလောမတော, ကသိဏာနုလောမပဋိလောမတော၊ ဈာနာနုလောမတော, ဈာနပဋိလောမတော, ဈာနာနုလောမပဋိလောမတော၊ ဈာနုက္ကန္တိကတော, ကသိဏုက္ကန္တိကတော, ဈာနကသိဏုက္ကန္တိကတော၊ အင်္ဂသင်္ကန္တိကတော, အာရမ္မဏသင်္ကန္တိကတော, အင်္ဂါရမ္မဏသင်္ကန္တိကတော၊ အင်္ဂဝဝတ္ထာနတော, အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတောတိ ဣမေဟိ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ စိတ္တံ ပရိဒမေတဗ္ဗံ။ တေသံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၆၅-၃၆၆) ဝုတ္တာယေဝ။
ဧဝံ ပန စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ စိတ္တံ အပရိဒမေတွာ, ပုဗ္ဗေ အဘာဝိတဘာဝနော အာဒိကမ္မိကော ယောဂါဝစရော ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ သမ္ပာဒေဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ အာဒိကမ္မိကဿ ဟိ ကသိဏပရိကမ္မမ္ပိ ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။ ကတကသိဏပရိကမ္မဿ နိမိတ္တုပ္ပါဒနံ ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။ ဥပ္ပန္နေ နိမိတ္တေ တံ ဝဍ္ဎေတွာ အပ္ပနာဓိဂမော ဘာရော, သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။ အဓိဂတပ္ပနဿ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ စိတ္တပရိဒမနံ ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ ပရိဒမိတစိတ္တဿာပိ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ နာမ ဘာရော, သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ သက္ကောတိ။ ဝိကုဗ္ဗနပ္ပတ္တဿာပိ ခိပ္ပနိသန္တိဘာဝေါ နာမ ဘာရော၊ သတေသု သဟဿေသု ဝါ ဧကောဝ ခိပ္ပနိသန္တိ ဟောတိ။ ထေရမ္ဗတ္ထလေ မဟာရောဟနဂုတ္တတ္ထေရဿ ဂိလာနုပဋ္ဌာနံ အာဂတေသု တိံသမတ္တေသု ဣဒ္ဓိမန္တသဟဿေသု ဥပသမ္ပဒါယ အဋ္ဌဝဿိကော ရက္ခိတတ္ထေရော ဝိယ။ သဗ္ဗံ ဝတ္ထု ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၆၇) ဝိတ္ထာရိတမေဝါတိ။
ကသိဏကထာ။
အဘိဘာယတနကထာ
֍ ဋီ ၂၀၄။ ဧဝံ အဋ္ဌသု ကသိဏေသု ရူပါဝစရကုသလံ နိဒ္ဒိသိတွာ, ဣဒါနိ ယသ္မာ သမာနေပိ အာရမ္မဏေ ဘာဝနာယ အသမာနံ ဣမေသု အဋ္ဌသု ကသိဏေသု အညမ္ပိ အဘိဘာယတနသင်္ခါတံ ရူပါဝစရကုသလံ ပဝတ္တတိ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၃။) [သျ]တသ္မာ တံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ အလာဘိတာယ ဝါ အနတ္ထိကတာယ ဝါ အဇ္ဈတ္တရူပေ ပရိကမ္မသညာဝိရဟိတော။ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီတိ ဗဟိဒ္ဓါ အဋ္ဌသု ကသိဏေသု ကတပရိကမ္မတာယ ပရိကမ္မဝသေန စေဝ အပ္ပနာဝသေန စ တာနိ ဗဟိဒ္ဓါ အဋ္ဌသု ကသိဏေသု ရူပါနိ ပဿတိ။ ပရိတ္တာနီတိ အဝဍ္ဎိတာနိ။ တာနိ အဘိဘုယျာတိ ယထာ နာမ သမ္ပန္နဂဟဏိကော ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဘတ္တံ လဘိတွာ ‘ကိံ ဧတ္ထ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ အတ္ထီ’တိ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဧကကဗဠမေဝ ကရောတိ, ဧဝမေဝ ဉာဏုတ္တရိကော ပုဂ္ဂလော ဝိသဒဉာဏော ‘ကိမေတ္ထ ပရိတ္တကေ အာရမ္မဏေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ အတ္ထိ, နာယံ မမ ဘာရော’တိ တာနိ ရူပါနိ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတိ။ သဟ နိမိတ္တုပ္ပါဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဇာနာမိ ပဿာမီတိ ဣမိနာ ပနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ကထိတော။ အာဂမဋ္ဌကထာသု ပန ဝုတ္တံ – ဣမိနာဿ ပန အာဘောဂေါ ကထိတော။ သော စ ခေါ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ, န အန္တောသမာပတ္တိယန္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈။၆၅)။
အပ္ပမာဏာနီတိ ဝဍ္ဎိတပ္ပမာဏာနိ။ အဘိဘုယျာတိ ဧတ္ထ ပန ယထာ မဟဂ္ဃသော ပုရိသော ဧကံ ဘတ္တဝဍ္ဎိတကံ လဘိတွာ ‘အညာပိ ဟောတု ‘ကိမေသာ မယှံ ကရိဿတီ’တိ တံ န မဟန္တတော ပဿတိ, ဧဝမေဝ ဉာဏုတ္တရော ပုဂ္ဂလော ဝိသဒညာဏော ‘ကိမေတ္ထ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, န ဣဒံ အပ္ပမာဏံ, န မယှံ စိတ္တေကဂ္ဂတာကရဏေ ဘာရော အတ္ထီ’တိ တာနိ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတိ။ သဟ နိမိတ္တုပ္ပါဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။
ပရိတ္တံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ အပ္ပမာဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏန္တိ ဣဓ ပရိတ္တာနီတိ အာဂတတ္တာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ န ဂဟိတာ, ပရတော အပ္ပမာဏာနီတိ အာဂတတ္တာ ပရိတ္တာရမ္မဏတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တံ – ‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ စတ္တာရိ စတ္တာရိ အာရမ္မဏာနိ အဂ္ဂဟေတွာ ဒွေ ဒွေဝ ဂဟိတာနိ။ ကိံ ကာရဏာ? စတူသု ဟိ ဂဟိတေသု ဒေသနာ သောဠသက္ခတ္တုကာ ဟောတိ, သတ္ထာရာ စ ဟေဋ္ဌာ သောဠသက္ခတ္တုကာ ဒေသနာ ကိလဉ္ဇမှိ တိလေ ပတ္ထရန္တေန ဝိယ ဝိတ္ထာရတော ကထိတာ။ တဿ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အဋ္ဌက္ခတ္တုကံ ဒေသနံ ကာတုံ အဇ္ဈာသယော။ တသ္မာ ဒွေ ဒွေယေဝ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၄။) [သျ]သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီတိ ပရိသုဒ္ဓါပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏာနိ။ ပရိသုဒ္ဓါနိ ဟိ နီလာဒီနိ သုဝဏ္ဏာနိ, အပရိသုဒ္ဓါနိ စ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာနိ။ အာဂမဋ္ဌကထာသု ပန ‘သုဝဏ္ဏာနိ ဝါ ဟောန္တု ဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ ဝါ, ပရိတ္တအပ္ပမာဏဝသေနေဝ ဣမာနိ အဘိဘာယတနာနိ ဒေသိတာနီ’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈။၆၅) ဝုတ္တံ။ ဣမေသု ပန စတူသု ပရိတ္တံ ဝိတက္ကစရိတဝသေန အာဂတံ, အပ္ပမာဏံ မောဟစရိတဝသေန, သုဝဏ္ဏံ ဒေါသစရိတဝသေန, ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ ရာဂစရိတဝသေန။ ဧတေသဉှိ ဧတာနိ သပ္ပါယာနိ။ သာ စ တေသံ သပ္ပါယတာ ဝိတ္ထာရတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၃) စရိယနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တာ။
ကသ္မာ ပန, ယထာ သုတ္တန္တေ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၃၊ မ။ နိ။ ၂။၂၄၉၊ အ။ နိ။ ၈။၆၅) ဝုတ္တံ, ဧဝံ အဝတွာ ဣဓ စတူသုပိ အဘိဘာယတနေသု အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာဝ ဝုတ္တာတိ? အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော။ တတ္ထ ဝါ ဟိ ဣဓ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါရူပါနေဝ အဘိဘဝိတဗ္ဗာနိ, တသ္မာ တာနိ နိယမတော ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ တတြပိ ဣဓပိ ဝုတ္တာနိ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ ဣဒံ ပန သတ္ထု ဒေသနာဝိလာသမတ္တမေဝ။ အယံ တာဝ စတူသု အဘိဘာယတနေသု အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။ သုဒ္ဓိကနယပဋိပဒါဘေဒေါ ပနေတ္ထ ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဧကေကသ္မိံ အဘိဘာယတနေ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလဉ္စေတ္ထ အာရမ္မဏစတုက္ကံ အာရမ္မဏဒုကံ ဟောတိ, သောဠသက္ခတ္တုကဉ္စ အဋ္ဌက္ခတ္တုကံ။ သေသံ တာဒိသမေဝ။ ဧဝမေတ္ထ ဧကေကသ္မိံ အဘိဘာယတနေ ဧကော သုဒ္ဓိကနဝကော, စတ္တာရော ပဋိပဒါနဝကာ, ဒွေ အာရမ္မဏနဝကာ, အာရမ္မဏပဋိပဒါမိဿကေ အဋ္ဌ နဝကာတိ ပန္နရသ နဝကာတိ စတူသုပိ အဘိဘာယတနေသု သမသဋ္ဌိ နဝကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၂၄၆။ ပဉ္စမအဘိဘာယတနာဒီသု နီလာနီတိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဝုတ္တံ။ နီလဝဏ္ဏာနီတိ ဝဏ္ဏဝသေန, နီလနိဒဿနာနီတိ နိဒဿနဝသေန, အပညာယမာနဝိဝရာနိ, အသမ္ဘိန္နဝဏ္ဏာနိ, ဧကနီလာနေဝ ဟုတွာ ဒိဿန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နီလနိဘာသာနီတိ ဣဒံ ပန ဩဘာသနဝသေန ဝုတ္တံ၊ နီလောဘာသာနိ နီလပ္ပဘာယုတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ဧတေန နေသံ သုဝိသုဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ သုဝိသုဒ္ဓဝဏ္ဏဝသေန ဟိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အဘိဘာယတနာနိ ဝုတ္တာနိ။ ပီတာနီတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နီလကသိဏံ ဥဂ္ဂဏှန္တော နီလသ္မိံ နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ။ ပုပ္ဖသ္မိံ ဝါ ဝတ္ထသ္မိံ ဝါ ဝဏ္ဏဓာတုယာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၅။) [သျ]ဝါတိအာဒိကံ ပနေတ္ထ ကသိဏကရဏဉ္စ ပရိကမ္မဉ္စ အပ္ပနာဝိဓာနဉ္စ သဗ္ဗံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၉၃ အာဒယော) ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တမေဝ။ ယထာ စ ပထဝီကသိဏေ ဧဝမေတ္ထ ဧကေကသ္မိံ အဘိဘာယတနေ ပဉ္စဝီသတိ ပဉ္စဝီသတိ နဝကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဘိဘာယတနကထာ။
ဝိမောက္ခကထာ
֍ ဋီ ၂၄၈။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဣဒံ ရူပါဝစရကုသလံ နာမ န ကေဝလံ အာရမ္မဏသင်္ခါတာနံ အာယတနာနံ အဘိဘဝနတော အဘိဘာယတနဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အထ ခေါ ဝိမောက္ခဝသေနပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တမ္ပိ နယံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။
ကေနဋ္ဌေန ပန ဝိမောက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ? အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန။ ကော အယံ အဓိမုစ္စနဋ္ဌော နာမ? ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ သုဋ္ဌု ဝိမုစ္စနဋ္ဌော, အာရမ္မဏေ စ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု ဝိမုစ္စနဋ္ဌော။ ပိတုအင်္ကေ ဝိဿဋ္ဌအင်္ဂပစ္စင်္ဂဿ ဒါရကဿ သယနံ ဝိယ အနိဂ္ဂဟိတဘာဝေန နိရာသင်္ကတာယ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံလက္ခဏဉှိ ဝိမောက္ခဘာဝပ္ပတ္တံ ရူပါဝစရကုသလံ ဒဿေတုံ အယံ နယော အာရဒ္ဓေါ။
တတ္ထ ရူပီတိ အဇ္ဈတ္တံ ကေသာဒီသု ဥပ္ပါဒိတံ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ, တဒဿတ္ထီတိ ရူပီ။ အဇ္ဈတ္တဉှိ နီလပရိကမ္မံ ကရောန္တော ကေသေ ဝါ ပိတ္တေ ဝါ အက္ခိတာရကာယ ဝါ ကရောတိ။ ပီတပရိကမ္မံ ကရောန္တော မေဒေ ဝါ ဆဝိယာ ဝါ အက္ခီနံ ပီတဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ လောဟိတပရိကမ္မံ ကရောန္တော မံသေ ဝါ လောဟိတေ ဝါ ဇိဝှါယ ဝါ ဟတ္ထတလပါဒတလေသု ဝါ အက္ခီနံ ရတ္တဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ ဩဒါတပရိကမ္မံ ကရောန္တော အဋ္ဌိမှိ ဝါ ဒန္တေ ဝါ နခေ ဝါ အက္ခီနံ သေတဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ ဧဝံ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဥပ္ပန္နဇ္ဈာနသမင်္ဂိနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ရူပါနိ ပဿတီတိ ဗဟိဒ္ဓါပိ နီလကသိဏာဒိရူပါနိ ဈာနစက္ခုနာ ပဿတိ။ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထုကေသု ကသိဏေသု ဈာနပဋိလာဘော ဒဿိတော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၆။) [သျ]အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ အဇ္ဈတ္တံ န ရူပသညီ။ အတ္တနော ကေသာဒီသု အနုပ္ပါဒိတရူပါဝစရဇ္ဈာနောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဗဟိဒ္ဓါဝ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနတာ ဒဿိတာ။
သုဘန္တိ ဣမိနာ သုဝိသုဒ္ဓေသု နီလာဒီသု ဝဏ္ဏကသိဏေသု ဈာနာနိ ဒဿိတာနိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အန္တောအပ္ပနာယ ‘သုဘ’န္တိ အာဘောဂေါ နတ္ထိ, ယော ပန သုဝိသုဒ္ဓံ သုဘကသိဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝိဟရတိ, သော ယသ္မာ ‘သုဘ’န္တိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, တထာ ဒုတိယာဒီနိ, တသ္မာ ဧဝံ ဒေသနာ ကတာ။ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ပန ‘‘ကထံ သုဘန္တေွဝ အဓိမုတ္တော ဟောတီတိ ဝိမောက္ခော? ဣဓ ဘိက္ခု မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ…ပေ… ဝိဟရတိ, မေတ္တာယ ဘာဝိတတ္တာ သတ္တာ အပ္ပဋိကူလာ ဟောန္တိ၊ ကရုဏာ… မုဒိတာ… ဥပေက္ခာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ…ပေ… ဝိဟရတိ, ဥပေက္ခာယ ဘာဝိတတ္တာ သတ္တာ အပ္ပဋိကူလာ ဟောန္တိ, ဧဝံ သုဘန္တေွဝ အဓိမုတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝိမောက္ခောတိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၂) ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဥပရိ ပါဠိယံယေဝ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ အာဂတတ္တာ တံ နယံ ပဋိက္ခိပိတွာ သုနီလကသုပီတကသုလောဟိတကသုဩဒါတကပရိသုဒ္ဓနီလကပရိသုဒ္ဓပီတကပရိသုဒ္ဓလောဟိတကပရိသုဒ္ဓဩဒါတကဝသေနေဝ သုဘဝိမောက္ခော အနုညာတော။ ဣတိ ကသိဏန္တိ ဝါ အဘိဘာယတနန္တိ ဝါ ဝိမောက္ခောတိ ဝါ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမေဝ။ တဉှိ အာရမ္မဏဿ သကလဋ္ဌေန ကသိဏံ နာမ, အာရမ္မဏံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန အဘိဘာယတနံ နာမ, အာရမ္မဏေ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ ဝိမုစ္စနဋ္ဌေန ဝိမောက္ခော နာမာတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကသိဏဒေသနာ အဘိဓမ္မဝသေန, ဣတရာ ပန သုတ္တန္တဒေသနာဝသေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။ ဧကေကသ္မိံ ပန ဝိမောက္ခေ ပထဝီကသိဏေ ဝိယ ပဉ္စဝီသတိ ပဉ္စဝီသတီတိ ကတွာ ပဉ္စသတ္တတိ နဝကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝိမောက္ခကထာ။
ဗြဟ္မဝိဟာရကထာ
֍ ဋီ ၂၅၁။ ဣဒါနိ မေတ္တာဒိဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန ပဝတ္တမာနံ ရူပါဝစရကုသလံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၇။) [သျ]မေတ္တာသဟဂတန္တိ မေတ္တာယ သမန္နာဂတံ။ ပရတော ကရုဏာသဟဂတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယေန ပနေသ ဝိဓာနေန ပဋိပန္နော မေတ္တာဒိသဟဂတာနိ ဈာနာနိ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, တံ မေတ္တာဒီနံ ဘာဝနာဝိဓာနံ သဗ္ဗံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၀) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ အဝသေသာယ ပါဠိယာ အတ္ထော ပထဝီကသိဏေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကေဝလဉှိ ပထဝီကသိဏေ ပဉ္စဝီသတိ နဝကာ, ဣဓ ပုရိမာသု တီသု တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကဝသေန ပဉ္စဝီသတိ သတ္တကာ, ဥပေက္ခာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ပဉ္စဝီသတိ ဧကကာ, ကရုဏာမုဒိတာသု စ ဆန္ဒာဒီဟိ စတူဟိ သဒ္ဓိံ ကရုဏာမုဒိတာတိ ဣမေပိ ယေဝါပနကာ လဗ္ဘန္တိ။ ဒုက္ခပဋိပဒါဒိဘာဝေါ စေတ္ထ မေတ္တာယ တာဝ ဗျာပါဒဝိက္ခမ္ဘနဝသေန, ကရုဏာယ ဝိဟိံသာဝိက္ခမ္ဘနဝသေန, မုဒိတာယ အရတိဝိက္ခမ္ဘနဝသေန, ဥပေက္ခာယ ရာဂပဋိဃဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိတ္တာရမ္မဏတာ ပန နဗဟုသတ္တာရမ္မဏဝသေန၊ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ ဗဟုသတ္တာရမ္မဏဝသေန ဟောတီတိ အယံ ဝိသေသော။ သေသံ တာဒိသမေဝ။
ဧဝံ တာဝ ပါဠိဝသေနေဝ –
ဗြဟ္မုတ္တမေန ကထိတေ, ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဣမေ ဣတိ ဝိဒိတွာ၊
ဘိယျော ဧတေသု အယံ, ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယျာ။
ဧတာသု ဟိ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာသု အတ္ထတော တာဝ မေဇ္ဇတီတိ မေတ္တာ, သိနိယှတီတိ အတ္ထော။ မိတ္တေ ဝါ ဘဝါ, မိတ္တဿ ဝါ ဧသာ ပဝတ္တတီပိ မေတ္တာ။ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ဟဒယကမ္ပနံ ကရောတီတိ ကရုဏာ။ ကိဏာတိ ဝါ ပရဒုက္ခံ ဟိံသတိ ဝိနာသေတီတိ ကရုဏာ။ ကိရီယတိ ဝါ ဒုက္ခိတေသု ဖရဏဝသေန ပသာရိယတီတိ ကရုဏာ။ မောဒန္တိ တာယ တံသမင်္ဂိနော, သယံ ဝါ မောဒတိ, မောဒနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မုဒိတာ။ ‘အဝေရာ ဟောန္တူ’တိအာဒိဗျာပါရပ္ပဟာနေန မဇ္ဈတ္တဘာဝူပဂမနေန စ ဥပေက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။
လက္ခဏာဒိတော ပနေတ္ထ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ‘မေတ္တာ’, ဟိတူပသံဟာရရသာ, အာဃာတဝိနယပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သတ္တာနံ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ဗျာပါဒူပသမော ဧတိဿာ သမ္ပတ္တိ, သိနေဟသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ‘ကရုဏာ’, ပရဒုက္ခာသဟနရသာ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၈။) [သျ]အဝိဟိံသာပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဒုက္ခာဘိဘူတာနံ အနာထဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ဝိဟိံသူပသမော တဿာ သမ္ပတ္တိ, သောကသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။ သတ္တေသု ပမောဒနလက္ခဏာ ‘မုဒိတာ’, အနိဿာယနရသာ, အရတိဝိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သတ္တာနံ သမ္ပတ္တိဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ အရတိဝူပသမော တဿာ သမ္ပတ္တိ, ပဟာသသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ‘ဥပေက္ခာ’, သတ္တေသု သမဘာဝဒဿနရသာ, ပဋိဃာနုနယဝူပသမပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ‘‘ကမ္မဿကာ သတ္တာ, တေ ကဿ ရုစိယာ သုခိတာ ဝါ ဘဝိဿန္တိ, ဒုက္ခတော ဝါ မုစ္စိဿန္တိ, ပတ္တသမ္ပတ္တိတော ဝါ န ပရိဟာယိဿန္တီ’’တိ? ဧဝံ ပဝတ္တကမ္မဿကတာဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ပဋိဃာနုနယဝူပသမော တဿာ သမ္ပတ္တိ, ဂေဟဿိတာယ အညာဏုပေက္ခာယ သမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။
စတုန္နမ္ပိ ပနေတေသံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ ဝိပဿနာသုခဉ္စေဝ ဘဝသမ္ပတ္တိ စ သာဓာရဏပ္ပယောဇနံ, ဗျာပါဒါဒိပဋိဃာတော အာဝေဏိကံ။ ဗျာပါဒပဋိဃာတပ္ပယောဇနာ ဟေတ္ထ မေတ္တာ, ဝိဟိံသာအရတိရာဂပဋိဃာတပ္ပယောဇနာ ဣတရာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘နိဿရဏဉှေတံ, အာဝုသော, ဗျာပါဒဿ ယဒိဒံ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ, နိဿရဏဉှေတံ, အာဝုသော, ဝိဟေသာယ ယဒိဒံ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိ၊ နိဿရဏဉှေတံ, အာဝုသော, အရတိယာ ယဒိဒံ မုဒိတာစေတောဝိမုတ္တိ, နိဿရဏဉှေတံ, အာဝုသော, ရာဂဿ ယဒိဒံ ဥပေက္ခာစေတောဝိမုတ္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၆၊ အ။ နိ။ ၆။၁၃)။
ဧကမေကဿ စေတ္ထ အာသန္နဒူရဝသေန ဒွေ ဒွေ ပစ္စတ္ထိကာ။ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ဟိ, သမီပစာရော ဝိယ ပုရိသဿ သပတ္တော, ဂုဏဒဿနသဘာဂတာယ ရာဂေါ အာသန္နပစ္စတ္ထိကော။ သော လဟုံ ဩတာရံ လဘတိ။ တသ္မာ တတော သုဋ္ဌု မေတ္တာ ရက္ခိတဗ္ဗာ။ ပဗ္ဗတာဒိဂဟနနိဿိတော ဝိယ ပုရိသဿ သပတ္တော သဘာဝဝိသဘာဂတာယ ဗျာပါဒေါ ဒူရပစ္စတ္ထိကော။ တသ္မာ တတော နိဗ္ဘယေန မေတ္တာယိတဗ္ဗံ။ မေတ္တာယိဿတိ စ နာမ ကောပဉ္စ ကရိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။
ကရုဏာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနံ ရူပါနံ ဣဋ္ဌာနံ ကန္တာနံ မနာပါနံ မနောရမာနံ လောကာမိသပဋိသံယုတ္တာနံ အပ္ပဋိလာဘံ ဝါ အပ္ပဋိလာဘတော သမနုပဿတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပဋိလဒ္ဓပုဗ္ဗံ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ ဝိပရိဏတံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၉။) [သျ]သမနုဿရတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒေါမနဿံ။ ယံ ဧဝရူပံ ဒေါမနဿံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဂေဟဿိတံ ဒေါမနဿ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အာဂတံ ဂေဟဿိတံ ဒေါမနဿံ ဝိပတ္တိဒဿနသဘာဂတာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကံ။ သဘာဝဝိသဘာဂတာယ ဝိဟေသာ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ။ တသ္မာ တတော နိဗ္ဘယေန ကရုဏာယိတဗ္ဗံ။ ကရုဏဉ္စ နာမ ကရိဿတိ ပါဏိအာဒီဟိ စ ဝိဟေသိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။
မုဒိတာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနံ ရူပါနံ ဣဋ္ဌာနံ ကန္တာနံ မနာပါနံ မနောရမာနံ လောကာမိသပဋိသံယုတ္တာနံ ပဋိလာဘံ ဝါ ပဋိလာဘတော သမနုပဿတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပဋိလဒ္ဓပုဗ္ဗံ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ ဝိပရိဏတံ သမနုဿရတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ သောမနဿံ။ ယံ ဧဝရူပံ သောမနဿံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဂေဟဿိတံ သောမနဿ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၆) နယေန အာဂတံ ဂေဟဿိတံ သောမနဿံ သမ္ပတ္တိဒဿနသဘာဂတာယ အာသန္နပစ္စတ္ထိကံ။ သဘာဝဝိသဘာဂတာယ အရတိ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ။ တသ္မာ တတော နိဗ္ဘယေန မုဒိတာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ ပမုဒိတော စ နာမ ဘဝိဿတိ ပန္တသေနာသနေသု စ အဓိကုသလဓမ္မေသု စ ဥက္ကဏ္ဌိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။
ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ပန ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပေက္ခာ ဗာလဿ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿ အနောဓိဇိနဿ အဝိပါကဇိနဿ အနာဒီနဝဒဿာဝိနော အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ။ ယာ ဧဝရူပါ ဥပေက္ခာ ရူပံ သာ နာတိဝတ္တတိ။ တသ္မာ သာ ဥပေက္ခာ ဂေဟဿိတာတိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈) နယေန အာဂတာ ဂေဟဿိတာ အညာဏုပေက္ခာ ဒေါသဂုဏာနံ အဝိစာရဏဝသေန သဘာဂတ္တာ အာသန္နပစ္စတ္ထိကာ။ သဘာဝဝိသဘာဂတာယ ရာဂပဋိဃာ ဒူရပစ္စတ္ထိကာ။ တသ္မာ တတော နိဗ္ဘယေန ဥပေက္ခိတဗ္ဗံ။ ဥပေက္ခိဿတိ စ နာမ ရဇ္ဇိဿတိ စ ပဋိဟညိဿတိ စာတိ အဋ္ဌာနမေတံ။
သဗ္ဗေသမ္ပိ စ ဧတေသံ ကတ္တုကာမတာဆန္ဒော အာဒိ, နီဝရဏာဒိဝိက္ခမ္ဘနံ မဇ္ဈံ, အပ္ပနာ ပရိယောသာနံ, ပညတ္တိဓမ္မဝသေန ဧကော ဝါ သတ္တော အနေကာ ဝါ သတ္တာ အာရမ္မဏံ, ဥပစာရေ ဝါ အပ္ပနာယ ဝါ ပတ္တာယ အာရမ္မဏဝဍ္ဎနံ။
တတြာယံ ဝဍ္ဎနက္ကမော – ယထာ ဟိ ကုသလော ကဿကော ကသိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကသတိ, ဧဝံ ပဌမမေဝ ဧကံ အာဝါသံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တတ္ထ သတ္တေသု ‘ဣမသ္မိံ အာဝါသေ သတ္တာ အဝေရာ ဟောန္တူ’တိအာဒိနာ နယေန မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ စိတ္တံ မုဒုံ ကမ္မနိယံ ကတွာ ဒွေ အာဝါသာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၀။) [သျ]ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ တတော အနုက္ကမေန တယော စတ္တာရော ပဉ္စ ဆ သတ္တ အဋ္ဌ နဝ ဒသ, ဧကာ ရစ္ဆာ, ဥပဍ္ဎဂါမော, ဂါမော, ဇနပဒေါ, ရဇ္ဇံ, ဧကာ ဒိသာတိ ဧဝံ ယာဝ ဧကံ စက္ကဝါဠံ, တတော ဝါ ပန ဘိယျော တတ္ထ တတ္ထ သတ္တေသု မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ တထာ ကရုဏာဒယောတိ။ အယမေတ္ထ အာရမ္မဏဝဍ္ဎနက္ကမော။
ယထာ ပန ကသိဏာနံ နိဿန္ဒော အာရုပ္ပါ, သမာဓီနံ နိဿန္ဒော နေဝသညာနာသညာယတနံ, ဝိပဿနာနံ နိဿန္ဒော ဖလသမာပတ္တိ, သမထဝိပဿနာနံ နိဿန္ဒော နိရောဓသမာပတ္တိ, ဧဝံ ပုရိမဗြဟ္မဝိဟာရတ္တယဿ နိဿန္ဒော ဧတ္ထ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော။ ယထာ ဟိ ထမ္ဘေ အနုဿာပေတွာ တုလာသံဃာဋံ အနာရောပေတွာ န သက္ကာ အာကာသေ ကူဋဂေါပါနသိယော ဌပေတုံ, ဧဝံ ပုရိမေသု တတိယဇ္ဈာနံ ဝိနာ န သက္ကာ စတုတ္ထံ ဘာဝေတုံ။ ကသိဏေသု ပန ဥပ္ပန္နတတိယဇ္ဈာနဿပေသာ နုပ္ပဇ္ဇတိ ဝိသဘာဂါရမ္မဏတ္တာတိ။
ဧတ္ထ သိယာ – ‘ကသ္မာ ပနေတာ မေတ္တာ ကရုဏာ မုဒိတာ ဥပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရာတိ ဝုစ္စန္တိ? ကသ္မာ စ, စတဿောဝ? ကော စ ဧတာသံ ကမော? ဝိဘင်္ဂေ စ ကသ္မာ အပ္ပမညာတိ ဝုတ္တာ’တိ? ဝုစ္စတေ – သေဋ္ဌဋ္ဌေန တာဝ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန စေတ္ထ ဗြဟ္မဝိဟာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သတ္တေသု သမ္မာပဋိပတ္တိဘာဝေန ဟိ သေဋ္ဌာ ဧတေ ဝိဟာရာ။ ယထာ စ ဗြဟ္မာနော နိဒ္ဒေါသစိတ္တာ ဝိဟရန္တိ, ဧဝံ ဧတေဟိ သမ္ပယုတ္တာ ယောဂိနော ဗြဟ္မသမာဝ ဟုတွာ ဝိဟရန္တီတိ သေဋ္ဌဋ္ဌေန နိဒ္ဒေါသဘာဝေန စ ဗြဟ္မဝိဟာရာတိ ဝုစ္စန္တိ။
ကသ္မာ စ စတဿောတိအာဒိပဉှဿ ပန ဣဒံ ဝိဿဇ္ဇနံ –
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဝသာ စတဿော,
ဟိတာဒိအာကာရဝသာ ပနာသံ၊
ကမော ပဝတ္တန္တိ စ အပ္ပမာဏေ,
တာ ဂေါစရေ ယေန တဒပ္ပမညာ။
ဧတာသု ဟိ ယသ္မာ မေတ္တာ ဗျာပါဒဗဟုလဿ, ကရုဏာ ဝိဟိံသာဗဟုလဿ, မုဒိတာ အရတိဗဟုလဿ, ဥပေက္ခာ ရာဂဗဟုလဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ ယသ္မာ စ ဟိတူပသံဟာရအဟိတာပနယနသမ္ပတ္တိမောဒနအနာဘောဂဝသေန စတုဗ္ဗိဓောယေဝ သတ္တေသု မနသိကာရော၊ ယသ္မာ စ ယထာ မာတာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၁။) [သျ]ဒဟရဂိလာနယောဗ္ဗနပ္ပတ္တသကိစ္စပသုတေသု စတူသု ပုတ္တေသု ဒဟရဿ အဘိဝုဍ္ဎိကာမာ ဟောတိ, ဂိလာနဿ ဂေလညာပနယနကာမာ, ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တဿ ယောဗ္ဗနသမ္ပတ္တိယာ စိရဋ္ဌိတိကာမာ, သကိစ္စပသုတဿ ကိသ္မိဉ္စိပိ ပရိယာယေ အဗျာဝဋာ ဟောတိ, တထာ အပ္ပမညာဝိဟာရိကေနာပိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာဒိဝသေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဣတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဝသာ စတဿောဝ အပ္ပမညာ။
ယသ္မာ ပန စတဿောပေတာ ဘာဝေတုကာမေန ပဌမံ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိဝသေန သတ္တေသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ စ မေတ္တာ၊ တတော ဧဝံ ပတ္ထိတဟိတာနံ သတ္တာနံ ဒုက္ခာဘိဘဝံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ သမ္ဘာဝေတွာ ဝါ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိဝသေန, ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ စ ကရုဏာ၊ အထေဝံ ပတ္ထိတဟိတာနံ ပတ္ထိတဒုက္ခာပဂမာနဉ္စ နေသံ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ သမ္ပတ္တိပ္ပမောဒနဝသေန, ပမောဒနလက္ခဏာ စ မုဒိတာ၊ တတော ပရံ ပန ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတော အဇ္ဈုပေက္ခကတာသင်္ခါတေန မဇ္ဈတ္တာကာရေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ စ ဥပေက္ခာ၊ တသ္မာ ဣတော ဟိတာဒိအာကာရဝသာ ပနာသံ ပဌမံ မေတ္တာ ဝုတ္တာ။ အထ ကရုဏာ မုဒိတာ ဥပေက္ခာတိ အယံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယသ္မာ ပန သဗ္ဗာပေတာ အပ္ပမာဏေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ, တသ္မာ အပ္ပမညာတိ ဝုစ္စန္တိ။ အပ္ပမာဏာ ဟိ သတ္တာ ဧတာသံ ဂေါစရဘူတာ, ‘ဧကသတ္တဿာပိ စ ဧတ္တကေ ပဒေသေ မေတ္တာဒယော ဘာဝေတဗ္ဗာ’တိ ဧဝံ ပမာဏံ အဂ္ဂဟေတွာ သကလဖရဏဝသေနေဝ ပဝတ္တာတိ, တေန ဝုတ္တံ –
ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒိဝသာ စတဿော,
ဟိတာဒိအာကာရဝသာ ပနာသံ၊
ကမော ပဝတ္တန္တိ စ အပ္ပမာဏေ,
တာ ဂေါစရေ ယေန တဒပ္ပမညာတိ။
ဧဝံ အပ္ပမာဏဂေါစရတာယ ဧကလက္ခဏာသု စာပိ ဧတာသု ပုရိမာ တိဿော တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကာဝ ဟောန္တိ။ ကသ္မာ? သောမနဿာဝိပ္ပယောဂတော။ ကသ္မာ ပနာသံ သောမနဿေန အဝိပ္ပယောဂေါတိ?
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၂။) [သျ]ဒေါမနဿသမုဋ္ဌိတာနံ ဗျာပါဒါဒီနံ နိဿရဏတ္တာ။ ပစ္ဆိမာ ပန အဝသေသေကဇ္ဈာနိကာဝ။ ကသ္မာ? ဥပေက္ခာဝေဒနာသမ္ပယောဂတော။ န ဟိ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဥပေက္ခာဝေဒနံ ဝိနာ ဝတ္တတီတိ။
ဗြဟ္မဝိဟာရကထာ။
အသုဘကထာ
֍ ဋီ ၂၆၃။ ဣဒါနိ ရာဂစရိတသတ္တာနံ ဧကန္တဟိတံ နာနာရမ္မဏေသု ဧကေကဇ္ဈာနဝသေနေဝ ပဝတ္တမာနံ ရူပါဝစရကုသလံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။
တတ္ထ ဥဒ္ဓုမာတကသညာသဟဂတန္တိအာဒီသု, ဘသ္တာ ဝိယ ဝါယုနာ, ဥဒ္ဓံ ဇီဝိတပရိယာဒါနာ ယထာနုက္ကမံ သမုဂ္ဂတေန သူနဘာဝေန ဓုမာတတ္တာ ဥဒ္ဓုမာတံ။ ဥဒ္ဓုမာတမေဝ ဥဒ္ဓုမာတကံ။ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဥဒ္ဓုမာတန္တိ ဥဒ္ဓုမာတကံ။ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိနီလံ ဝုစ္စတိ ဝိပရိဘိန္နနီလဝဏ္ဏံ။ ဝိနီလမေဝ ဝိနီလကံ။ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိနီလန္တိ ဝိနီလကံ။ မံသုဿဒဋ္ဌာနေသု ရတ္တဝဏ္ဏဿ, ပုဗ္ဗသန္နိစယဋ္ဌာနေသု သေတဝဏ္ဏဿ, ယေဘုယျေန စ နီလဝဏ္ဏဿ, နီလဋ္ဌာနေ နီလသာဋကပါရုတဿေဝ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပရိဘိန္နဋ္ဌာနေသု ဝိဿန္ဒမာနံ ပုဗ္ဗံ ဝိပုဗ္ဗံ။ ဝိပုဗ္ဗမေဝ ဝိပုဗ္ဗကံ။ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိပုဗ္ဗန္တိ ဝိပုဗ္ဗကံ။ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိစ္ဆိဒ္ဒံ ဝုစ္စတိ ဒွိဓာ ဆိန္ဒနေန အပဓာရိတံ, ဝိစ္ဆိဒ္ဒမေဝ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ။ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိစ္ဆိဒ္ဒန္တိ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ။ ဝေမဇ္ဈေ ဆိန္နဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတော စ ဧတ္တော စ ဝိဝိဓာကာရေန သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ ခါယိတံ ဝိက္ခာယိတံ။ ဝိက္ခာယိတမေဝ ဝိက္ခာယိတကံ။ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိက္ခာယိတန္တိ ဝိက္ခာယိတကံ။ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိဝိဓာ ခိတ္တံ ဝိက္ခိတ္တံ။ ဝိက္ခိတ္တမေဝ ဝိက္ခိတ္တကံ။ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိက္ခိတ္တန္တိ ဝိက္ခိတ္တကံ။ ‘အညေန ဟတ္ထံ အညေန ပါဒံ အညေန သီသ’န္တိ ဧဝံ တတော တတော ခိတ္တဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဟတဉ္စ တံ ပုရိမနယေနေဝ ဝိက္ခိတ္တကဉ္စာတိ ဟတဝိက္ခိတ္တကံ။ ကာကပဒါကာရေန အင်္ဂပစ္စင်္ဂေသု သတ္ထေန ဟနိတွာ ဝုတ္တနယေန ဝိက္ခိတ္တကဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၃။) [သျ]ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ လောဟိတံ ကိရတိ, ဝိက္ခိပတိ, ဣတော စိတော စ ပဂ္ဃရတီတိ လောဟိတကံ။ ပဂ္ဃရိတလောဟိတမက္ခိတဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုဠဝါ ဝုစ္စန္တိ ကိမယော။ ပုဠဝေ ဝိကိရတီတိ ပုဠဝကံ။ ကိမိပရိပုဏ္ဏဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဋ္ဌိယေဝ အဋ္ဌိကံ။ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ အဋ္ဌီတိ အဋ္ဌိကံ။ အဋ္ဌိသင်္ခလိကာယပိ ဧကဋ္ဌိကဿပိ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဣမာနိ စ ပန ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တာနမ္ပိ နိမိတ္တေသု ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနာနမ္ပိ ဧတာနေဝ နာမာနိ။
တတ္ထ ဥဒ္ဓုမာတကနိမိတ္တေ အပ္ပနာဝသေန ဥပ္ပန္နာ သညာ ဥဒ္ဓုမာတကသညာ။ တာယ ဥဒ္ဓုမာတကသညာယ သမ္ပယောဂဋ္ဌေန သဟဂတံ ဥဒ္ဓုမာတကသညာသဟဂတံ။ ဝိနီလကသညာသဟဂတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဘာဝနာဝိဓာနံ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ, တံ သဗ္ဗာကာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၀၃ အာဒယော) ဝုတ္တမေဝ။ အဝသေသာ ပါဠိဝဏ္ဏနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေဝလဉှိ ဣဓ, စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရေ ဝိယ, ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ဧကေကသ္မိံ ပဉ္စဝီသတိ ဧကကာ ဟောန္တိ။ အသုဘာရမ္မဏဿ စ အဝဍ္ဎနီယတ္တာ, ပရိတ္တေ ဥဒ္ဓုမာတကဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တာရမ္မဏံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ, မဟန္တေ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။
ဒသသတလောစနေန ထုတကိတ္တိ၊
ယာနိ အဝေါစ ဒသဗလော,
ဧကေကဇ္ဈာနဟေတူနိ။
ဧဝံ ပါဠိနယေနေဝ, တာဝ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဇာနိတွာ၊
တေသွေဝ အယံ ဘိယျော, ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယျာ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၀)၊
ဧတေသု ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အဓိဂတဇ္ဈာနော သုဝိက္ခမ္ဘိတရာဂတ္တာ ဝီတရာဂေါ ဝိယ နိလ္လောလုပ္ပစာရော ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယွာယံ အသုဘဘေဒေါ ဝုတ္တော, သော သရီရသဘာဝပ္ပတ္တိဝသေန စ ရာဂစရိတဘေဒဝသေန စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဆဝသရီရဉှိ ပဋိကူလဘာဝံ အာပဇ္ဇမာနံ ဥဒ္ဓုမာတကသဘာဝပ္ပတ္တံ ဝါ သိယာ, ဝိနီလကာဒီနံ ဝါ အညတရသဘာဝပ္ပတ္တံ။ ဣတိ ယာဒိသံ ယာဒိသံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၄။) [သျ]သက္ကာ ဟောတိ လဒ္ဓုံ တာဒိသေ တာဒိသေ ဥဒ္ဓုမာတကပဋိကူလံ ဝိနီလကပဋိကူလန္တိ ဧဝံ နိမိတ္တံ ဂဏှိတဗ္ဗမေဝါတိ သရီရသဘာဝပ္ပတ္တိဝသေန ဒသဓာ အသုဘပ္ပဘေဒေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဝိသေသတော စေတ္ထ ဥဒ္ဓုမာတကံ သရီရသဏ္ဌာနဝိပတ္တိပ္ပကာသနတော သရီရသဏ္ဌာနရာဂိနော သပ္ပါယံ။ ဝိနီလကံ ဆဝိရာဂဝိပတ္တိပ္ပကာသနတော သရီရဝဏ္ဏရာဂိနော သပ္ပါယံ။ ဝိပုဗ္ဗကံ ကာယဝဏပဋိဗဒ္ဓဿ ဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝဿ ပကာသနတော မာလာဂန္ဓာဒိဝသေန သမုဋ္ဌာပိတသရီရဂန္ဓရာဂိနော သပ္ပါယံ။ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ အန္တောသုသိရဘာဝပ္ပကာသနတော သရီရေ ဃနဘာဝရာဂိနော သပ္ပါယံ။ ဝိက္ခာယိတကံ မံသူပစယသမ္ပတ္တိဝိနာသပ္ပကာသနတော ထနာဒီသု သရီရပ္ပဒေသေသု မံသူပစယရာဂိနော သပ္ပါယံ။ ဝိက္ခိတ္တကံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ဝိက္ခေပပ္ပကာသနတော အင်္ဂပစ္စင်္ဂလီလာရာဂိနော သပ္ပါယံ။ ဟတဝိက္ခိတ္တကံ သရီရသံဃာဋဘေဒဝိကာရပ္ပကာသနတော သရီရသံဃာဋသမ္ပတ္တိရာဂိနော သပ္ပါယံ။ လောဟိတကံ လောဟိတမက္ခိတပဋိကူလဘာဝပ္ပကာသနတော အလင်္ကာရဇနိတသောဘရာဂိနော သပ္ပါယံ။ ပုဠဝကံ ကာယဿ အနေကကိမိကုလသာဓာရဏဘာဝပ္ပကာသနတော ကာယေ မမတ္တရာဂိနော သပ္ပါယံ။ အဋ္ဌိကံ သရီရဋ္ဌီနံ ပဋိကူလဘာဝပ္ပကာသနတော ဒန္တသမ္ပတ္တိရာဂိနော သပ္ပါယန္တိ။ ဧဝံ ရာဂစရိတဝသေနာပိ ဒသဓာ အသုဘပ္ပဘေဒေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယသ္မာ ပန ဒသဝိဓေပိ ဧတသ္မိံ အသုဘေ သေယျထာပိ နာမ အပရိသဏ္ဌိတဇလာယ သီဃသောတာယ နဒိယာ အရိတ္တဗလေနေဝ နာဝါ တိဋ္ဌတိ, ဝိနာ အရိတ္တေန န သက္ကာ ဌပေတုံ, ဧဝမေဝ ဒုဗ္ဗလတ္တာ အာရမ္မဏဿ ဝိတက္ကဗလေနေဝ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ, ဝိနာ ဝိတက္ကေန န သက္ကာ ဌပေတုံ, တသ္မာ ပဌမဇ္ဈာနမေဝေတ္ထ ဟောတိ, န ဒုတိယာဒီနိ။ ပဋိကူလေပိ စေတသ္မိံ အာရမ္မဏေ ‘အဒ္ဓါ ဣမာယ ပဋိပဒါယ ဇရာမရဏမှာ ပရိမုစ္စိဿာမီ’တိ ဧဝံ အာနိသံသဒဿာဝိတာယ စေဝ နီဝရဏသန္တာပပ္ပဟာနေန စ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ‘ဗဟုံ ဒါနိ ဝေတနံ လဘိဿာမီ’တိ အာနိသံသဒဿာဝိနော ပုပ္ဖဆဍ္ဍကဿ ဂူထရာသိမှိ ဝိယ, ဥဿန္နဗျာဓိဒုက္ခဿ ရောဂိနော ဝမနဝိရေစနပ္ပဝတ္တိယံ ဝိယ စ။
ဒသဝိဓမ္ပိ စေတံ အသုဘံ လက္ခဏတော ဧကမေဝ ဟောတိ။ ဒသဝိဓဿပိ ဟိ ဧတဿ အသုစိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆပဋိကူလဘာဝေါ ဧဝ လက္ခဏံ။ တဒေတံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၅။) [သျ]ဣမိနာ လက္ခဏေန န ကေဝလံ မတသရီရေယေဝ ဒန္တဋ္ဌိကဒဿာဝိနော ပန စေတိယပဗ္ဗတဝါသိနော မဟာတိဿတ္ထေရဿ ဝိယ, ဟတ္ထိက္ခန္ဓဂတံ ရာဇာနံ ဥလ္လောကေန္တဿ သံဃရက္ခိတတ္ထေရုပဋ္ဌာကသာမဏေရဿ ဝိယ စ, ဇီဝမာနကသရီရေပိ ဥပဋ္ဌာတိ။ ယထေဝ ဟိ မတသရီရံ ဧဝံ ဇီဝမာနကမ္ပိ အသုဘမေဝ။ အသုဘလက္ခဏံ ပနေတ္ထ အာဂန္တုကေန အလင်္ကာရေန ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ န ပညာယတီတိ။
အသုဘကထာ။
ကိံ ပန ပထဝီကသိဏံ အာဒိံ ကတွာ အဋ္ဌိကသညာပရိယောသာနာဝေသာ ရူပါဝစရပ္ပနာ, ဥဒါဟု အညာပိ အတ္ထီတိ? အတ္ထိ၊ အာနာပါနဇ္ဈာနဉှိ ကာယဂတာသတိဘာဝနာ စ ဣဓ န ကထိတာ။ ကိဉ္စာပိ န ကထိတာ ဝါယောကသိဏေ ပန ဂဟိတေ အာနာပါနဇ္ဈာနံ ဂဟိတမေဝ၊ ဝဏ္ဏကသိဏေသု စ ဂဟိတေသု ကေသာဒီသု စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနဝသေန ဥပ္ပန္နာ ကာယဂတာသတိ, ဒသသု အသုဘေသု ဂဟိတေသု ဒွတ္တိံသာကာရေ ပဋိကူလမနသိကာရဇ္ဈာနဝသေန စေဝ နဝသိဝထိကာဝဏ္ဏဇ္ဈာနဝသေန စ ပဝတ္တာ ကာယဂတာသတိ ဂဟိတာဝါတိ။ သဗ္ဗာပိ ရူပါဝစရပ္ပနာ ဣဓ ကထိတာဝ ဟောတီတိ။
ရူပါဝစရကုသလကထာ နိဋ္ဌိတာ။
အရူပါဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ
အာကာသာနဉ္စာယတနံ
֍ ဋီ ၂၆၅။ ဣဒါနိ အရူပါဝစရကုသလံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အရူပူပပတ္တိယာတိ အရူပဘဝေါ အရူပံ, အရူပေ ဥပပတ္တိ အရူပူပပတ္တိ, တဿာ အရူပူပပတ္တိယာ။ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီတိ ဥပါယံ ဟေတုံ ကာရဏံ ဥပ္ပါဒေတိ ဝဍ္ဎေတိ။ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာကာရေန။ သဗ္ဗာသံ ဝါ အနဝသေသာနန္တိ အတ္ထော။ ရူပသညာနန္တိ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနာနဉ္စေဝ တဒါရမ္မဏာနဉ္စ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၄၈၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉)။ တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၄၄-၂၄၆၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၃)၊ တသ္မာ ဣဓ ရူပေ သညာ ရူပသညာတိ ဧဝံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၆။) [သျ]သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရူပံ သညာ အဿာတိ ရူပသညံ, ရူပမဿ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သမတိက္ကမာတိ ဝိရာဂါ နိရောဓာ စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဧတာသံ ကုသလဝိပါကကိရိယဝသေန ပဉ္စဒသန္နံ ဈာနသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ, ဧတေသဉ္စ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန အဋ္ဌန္နံ အာရမ္မဏသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ, သဗ္ဗာကာရေန အနဝသေသာနံ ဝါ ဝိရာဂါ စ နိရောဓာ စ ဝိရာဂဟေတု စေဝ နိရောဓဟေတု စ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗသော အနတိက္ကန္တရူပသညေန ဧတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုန္တိ။
တတ္ထ ယသ္မာ အာရမ္မဏေ အဝိရတ္တဿ သညာသမတိက္ကမော န ဟောတိ, သမတိက္ကန္တာသု စ သညာသု အာရမ္မဏံ သမတိက္ကန္တမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ အာရမ္မဏသမတိက္ကမံ အဝတွာ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ရူပသညာ? ရူပါဝစရသမာပတ္တိံ သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ သညာ သဉ္ဇာနနာ သဉ္ဇာနိတတ္တံ, ဣမာ ဝုစ္စန္တိ ရူပသညာယော။ ဣမာ ရူပသညာယော အတိက္ကန္တော ဟောတိ, ဝီတိက္ကန္တော, သမတိက္ကန္တော, တေန ဝုစ္စတိ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၂) ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ သညာနံယေဝ သမတိက္ကမော ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏသမတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗာ ဧတာ သမာပတ္တိယော, န ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ, တသ္မာ အယံ အာရမ္မဏသမတိက္ကမဝသေနာပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန သမုပ္ပန္နာ သညာ ပဋိဃသညာ။ ရူပသညာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ယထာဟ – ‘‘တတ္ထ ကတမာ ပဋိဃသညာ? ရူပသညာ သဒ္ဒသညာ ဂန္ဓသညာ ရသသညာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသညာ, ဣမာ ဝုစ္စန္တိ ပဋိဃသညာယော’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၃)။ တာသံ ကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နံ အကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နန္တိ သဗ္ဗသော ဒသန္နမ္ပိ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ ပဟာနာ အသမုပ္ပါဒါ အပ္ပဝတ္တိံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ကာမဉ္စေတာ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ သမာပန္နဿာပိ န သန္တိ – န ဟိ တသ္မိံ သမယေ ပဉ္စဒွါရဝသေန စိတ္တံ ပဝတ္တတိ – ဧဝံ သန္တေပိ, အညတ္ထ ပဟီနာနံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၇။) [သျ]သုခဒုက္ခာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ဝိယ, သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ တတိယမဂ္ဂေ ဝိယ စ, ဣမသ္မိံ ဈာနေ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဣမဿ ဈာနဿ ပသံသာဝသေန ဧတာသံ ဧတ္ထ ဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကိဉ္စာပိ တာ ရူပါဝစရံ သမာပန္နဿ န သန္တိ, အထ ခေါ န ပဟီနတ္တာ န သန္တိ။ န ဟိ ရူပဝိရာဂါယ ရူပါဝစရဘာဝနာ သံဝတ္တတိ, ရူပါယတ္တာ စ ဧတာသံ ပဝတ္တိ။ အယံ ပန ဘာဝနာ ရူပဝိရာဂါယ သံဝတ္တတိ။ တသ္မာ တာ ဧတ္ထ ပဟီနာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝတ္တုံ, ဧကံသေနေဝ ဧဝံ ဓာရေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တာသဉှိ ဣတော ပုဗ္ဗေ အပ္ပဟီနတ္တာယေဝ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပန္နဿ ‘‘သဒ္ဒေါ ကဏ္ဋကော’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၇၂) ဝုတ္တော ဘဂဝတာ။ ဣဓ စ ပဟီနတ္တာယေဝ အရူပသမာပတ္တီနံ အာနေဉ္ဇတာ သန္တဝိမောက္ခတာ စ ဝုတ္တာ။ အာဠာရော စ ကာဠာမော အာရုပ္ပသမာပန္နော ပဉ္စမတ္တာနိ သကဋသတာနိ နိဿာယ နိဿာယ အတိက္ကန္တာနိ နေဝ အဒ္ဒသ, န ပန သဒ္ဒံ အဿောသီတိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၉၂)။
နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာတိ နာနတ္တေ ဂေါစရေ ပဝတ္တာနံ သညာနံ နာနတ္တာနံ ဝါ သညာနံ။ ယသ္မာ ဟိ ဧတာ ‘‘တတ္ထ ကတမာ နာနတ္တသညာ? အသမာပန္နဿ မနောဓာတုသမင်္ဂိဿ ဝါ မနောဝိညာဏဓာတုသမင်္ဂိဿ ဝါ သညာ သဉ္ဇာနနာ သဉ္ဇာနိတတ္တံ, ဣမာ ဝုစ္စန္တိ နာနတ္တသညာယော’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၄) ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ အသမာပန္နဿ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုသင်္ဂဟိတာ သညာ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ၊ ယသ္မာ စေတာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ, ဒွါဒသ အကုသလသညာ, ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ, ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ, ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယသညာတိ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသမ္ပိ သညာ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညံ အသဒိသာ, တသ္မာ နာနတ္တသညာတိ ဝုတ္တာ။ တာသံ သဗ္ဗသော နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ အနာဝဇ္ဇနာ အသမန္နာဟာရာ အပစ္စဝေက္ခဏာ။ ယသ္မာ တာ နာဝဇ္ဇတိ, န မနသိကရောတိ, န ပစ္စဝေက္ခတိ, တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ယသ္မာ စေတ္ထ ပုရိမာ ရူပသညာ ပဋိဃသညာ စ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေပိ န ဝိဇ္ဇန္တိ, ပဂေဝ တသ္မိံ ဘဝေ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏကာလေ, တသ္မာ တာသံ ‘သမတိက္ကမာ အတ္ထင်္ဂမာ’တိ ဒွေဓာပိ အဘာဝေါယေဝ ဝုတ္တော။ နာနတ္တသညာသု ပန ယသ္မာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၈။) [သျ]နဝ ကိရိယာသညာ, ဒသ အကုသလသညာတိ ဣမာ သတ္တဝီသတိ သညာ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေ ဝိဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ တာသံ အမနသိကာရာတိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာပိ ဟိ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တော တာသံ အမနသိကာရာယေဝ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ တာ ပန မနသိကရောန္တော အသမာပန္နော ဟောတီတိ။ သင်္ခေပတော စေတ္ထ ‘ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗရူပါဝစရဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ‘ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗေသံ ကာမာဝစရစိတ္တစေတသိကာနဉ္စ ပဟာနံ အမနသိကာရော စ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣတိ ဘဂဝါ ‘ပန္နရသန္နံ ရူပသညာနံ သမတိက္ကမေန, ဒသန္နံ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမေန, စတုစတ္တာလီသာယ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရေနာ’တိ တီဟိ ပဒေဟိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ ကိံ ကာရဏာတိ စေ သောတူနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထဉ္စေဝ ပလောဘနတ္ထဉ္စ။ သစေ ဟိ ကေစိ အပဏ္ဍိတာ ဝဒေယျုံ ‘သတ္ထာ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေထာတိ ဝဒတိ, ကော နု ခေါ ဧတာယ နိဗ္ဗတ္တိတာယ အတ္ထော? ကော အာနိသံသော’တိ တေ ဧဝံ ဝတ္တုံ မာ လဘန္တူတိ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ သမာပတ္တိယာ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ တဉှိ နေသံ သုတွာ ဧဝံ ဘဝိဿတိ – ‘ဧဝံသန္တာ ကိရ အယံ သမာပတ္တိ, ဧဝံပဏီတာ, နိဗ္ဗတ္တေဿာမ န’န္တိ။ အထဿ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထာယ ဥဿာဟံ ကရိဿန္တီတိ။
ပလောဘနတ္ထဉ္စာပိ နေသံ ဧတိဿာ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ, ဝိသကဏ္ဋကဝါဏိဇော ဝိယ။ ဝိသကဏ္ဋကဝါဏိဇော နာမ ဂုဠဝါဏိဇော ဝုစ္စတိ။ သော ကိရ ဂုဠဖာဏိတခဏ္ဍသက္ကရာဒီနိ သကဋေနာဒါယ ပစ္စန္တဂါမံ ဂန္တွာ ‘ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏှထ ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏှထာ’တိ ဥဂ္ဃေါသေသိ။ တံ သုတွာ ဂါမိကာ ‘ဝိသံ နာမ ကက္ခဠံ, ယော နံ ခါဒတိ သော မရတိ, ကဏ္ဋကောပိ ဝိဇ္ဈိတွာ မာရေတိ။ ဥဘောပေတေ ကက္ခဠာ, ကော ဧတ္ထ အာနိသံသော’တိ ဂေဟဒွါရာနိ ထကေသုံ, ဒါရကေ စ ပလာပေသုံ။ တံ ဒိသွာ ဝါဏိဇော ‘အဝေါဟာရကုသလာ ဣမေ ဂါမိကာ, ဟန္ဒ နေ ဥပါယေန ဂဏှာပေမီ’တိ ‘အတိမဓုရံ ဂဏှထ အတိသာဒုံ ဂဏှထ, ဂုဠံ ဖာဏိတံ သက္ကရံ သမဂ္ဃံ လဗ္ဘတိ, ကူဋမာသကကူဋကဟာပဏာဒီဟိပိ လဗ္ဘတီ’တိ ဥဂ္ဃေါသေသိ။ တံ သုတွာ ဂါမိကာ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာ နိဂ္ဂန္တွာ ဗဟုမ္ပိ မူလံ ဒတွာ ဂဟေသုံ။
တတ္ထ ဝါဏိဇဿ ‘ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏှထာ’တိ ဥဂ္ဃေါသနံ ဝိယ ဘဂဝတော ‘အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေထာ’တိ ဝစနံ။ ‘ဥဘောပေတေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၉။) [သျ]ကက္ခဠာ, ကော ဧတ္ထ အာနိသံသော’တိ? ဂါမိကာနံ စိန္တနံ ဝိယ ‘ဘဂဝါ အာကာသာနဉ္စာယတနံ နိဗ္ဗတ္တေထာတိ အာဟ, ကော ဧတ္ထ အာနိသံသော? နာဿ ဂုဏံ ဇာနာမာ’တိ သောတူနံ စိန္တနံ။ အထဿ ဝါဏိဇဿ ‘အတိမဓုရံ ဂဏှထာ’တိအာဒိဝစနံ ဝိယ ဘဂဝတော ရူပသညာသမတိက္ကမနာဒိကံ အာနိသံသပ္ပကာသနံ။ ဣဒဉှိ သုတွာ တေ ဗဟုမ္ပိ မူလံ ဒတွာ, ဂါမိကာ ဝိယ ဂုဠံ, ဣမိနာ အာနိသံသေန ပလောဘိတစိတ္တာ မဟန္တမ္ပိ ဥဿာဟံ ကတွာ ဣမံ သမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေဿန္တီတိ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ပလောဘနတ္ထဉ္စ ကထေသိ။
အာကာသာနဉ္စာယတနသညာသဟဂတန္တိ ဧတ္ထ နာဿ အန္တောတိ အနန္တံ။ အာကာသံ အနန္တံ အာကာသာနန္တံ။ အာကာသာနန္တမေဝ အာကာသာနဉ္စံ။ တံ အာကာသာနဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ, ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါတိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ဣတိ အာကာသာနဉ္စံ စ တံ အာယတနဉ္စာတိပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသဿေတံ အဓိဝစနံ။ တသ္မိံ အာကာသာနဉ္စာယတနေ အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ သညာယ သဟဂတံ အာကာသာနဉ္စာယတနသညာသဟဂတံ။
ယထာ ပန အညတ္ထ ‘အနန္တော အာကာသော’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉) ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓ အနန္တန္တိ ဝါ ပရိတ္တန္တိ ဝါ န ဂဟိတံ။ ကသ္မာ? အနန္တေ ဟိ ဂဟိတေ ပရိတ္တံ န ဂယှတိ, ပရိတ္တေ ဂဟိတေ အနန္တံ န ဂယှတိ။ ဧဝံ သန္တေ အာရမ္မဏစတုက္ကံ န ပူရတိ, ဒေသနာ သောဠသက္ခတ္တုကာ န ဟောတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ စ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဒေသနံ သောဠသက္ခတ္တုကံ ကာတုံ အဇ္ဈာသယော, တသ္မာ အနန္တန္တိ ဝါ ပရိတ္တန္တိ ဝါ အဝတွာ ‘အာကာသာနဉ္စာယတနသညာသဟဂတ’န္တိ အာဟ။ ဧဝဉှိ သတိ ဥဘယမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ အာရမ္မဏစတုက္ကံ ပူရတိ, ဒေသနာ သောဠသက္ခတ္တုကာ သမ္ပဇ္ဇတိ။ အဝသေသော ပါဠိအတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနနိကန္တိပရိယာဒါနဒုက္ခတာယ စေတ္ထ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ, ပရိယာဒိန္နနိကန္တိကဿ အပ္ပနာပရိဝါသဒန္ဓတာယ ဒန္ဓာဘိညာ ဟောတိ။ ဝိပရိယာယေန သုခါ ပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိတ္တကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ ပန ပဝတ္တံ ဈာနံ ပရိတ္တာရမ္မဏံ ဝိပုလကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ ပဝတ္တံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရေ ဝိယ စ ဣဓာပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ပဉ္စဝီသတိ ဧကကာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀။) [သျ]ဟောန္တိ။ ယထာ စေတ္ထ ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ။ ဝိသေသမတ္တမေဝ ပန တေသု ဝဏ္ဏယိဿာမ။
ဝိညာဏဉ္စာယတနံ
֍ ဋီ ၂၆၆။ အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ, ဧတ္ထ တာဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန အာကာသာနဉ္စံ အာယတနမဿ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဈာနမ္ပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ဝုတ္တနယေနေဝ အာရမ္မဏမ္ပိ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝိညာဏဉ္စာယတနသညာသဟဂတန္တိ, ဧတ္ထ ပန အနန္တန္တိ မနသိကာတဗ္ဗဝသေန နာဿ အန္တောတိ အနန္တံ။ အနန္တမေဝ အာနဉ္စံ။ ဝိညာဏံ အာနဉ္စံ ဝိညာဏာနဉ္စန္တိ အဝတွာ ဝိညာဏဉ္စန္တိ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ ရူဠှီသဒ္ဒေါ။ တဒေဝ ဝိညာဏဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဣမာယ သညာယ အာယတနန္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ တသ္မိံ ဝိညာဏဉ္စာယတနေ ပဝတ္တာယ သညာယ သဟဂတန္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနသညာသဟဂတံ။ အာကာသေ ပဝတ္တဝိညာဏာရမ္မဏဿ ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣဓ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ နိကန္တိပရိယာဒါနဒုက္ခတာယ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ, ပရိယာဒိန္နနိကန္တိကဿ အပ္ပနာပရိဝါသဒန္ဓတာယ ဒန္ဓာဘိညာ။ ဝိပရိယာယေန သုခါ ပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ စ။ ပရိတ္တကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသာရမ္မဏံ သမာပတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏတာ, ဝိပရိယာယေန အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
အာကိဉ္စညာယတနံ
֍ ဋီ ၂၆၇။ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိညာဏဉ္စ အာယတနမဿ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဈာနမ္ပိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ ဝုတ္တနယေနေဝ စ အာရမ္မဏမ္ပိ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၁။) [သျ]အာကိဉ္စညာယတနသညာသဟဂတန္တိ ဧတ္ထ ပန နာဿ ကိဉ္စနန္တိ အကိဉ္စနံ၊ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဿ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကိဉ္စနဿ ဘာဝေါ အာကိဉ္စညံ။ အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏာပဂမဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ အာကိဉ္စညံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဣမိဿာ သညာယ အာယတနန္တိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ တသ္မိံ အာကိဉ္စညာယတနေ ပဝတ္တာယ သညာယ သဟဂတန္တိ အာကိဉ္စညာယတနသညာသဟဂတံ။ အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာပဂမာရမ္မဏဿ ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣဓ ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ နိကန္တိပရိယာဒါနဒုက္ခတာယ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ, ပရိယာဒိန္နနိကန္တိကဿ အပ္ပနာ ပရိဝါသဒန္ဓတာယ ဒန္ဓာဘိညာ။ ဝိပရိယာယေန သုခါ ပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ စ။ ပရိတ္တကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာပဂမာရမ္မဏတာယ ပရိတ္တာရမ္မဏတာ, ဝိပရိယာယေန အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
နေဝသညာနာသညာယတနံ
အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အာကိဉ္စညံ အာယတနမဿ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဈာနမ္ပိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ ဝုတ္တနယေနေဝ အာရမ္မဏမ္ပိ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေ စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘အာကိဉ္စညာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နေဝသညာနာသညာယတနသညာသဟဂတန္တိ ဧတ္ထ ပန ယာယ သညာယ ဘာဝတော တံ နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ, ယထာ ပဋိပန္နဿ သာ သညာ ဟောတိ, တံ တာဝ ဒဿေတုံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘နေဝသညီနာသညီ’’တိ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘တညေဝ အာကိဉ္စညာယတနံ သန္တတော မနသိကရောတိ သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိံ ဘာဝေတိ, တေန ဝုစ္စတိ နေဝသညီနာသညီ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၁၉) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘သန္တတော မနသိကရောတီ’တိ ‘သန္တာ ဝတာယံ သမာပတ္တိ, ယတြ ဟိ နာမ နတ္ထိဘာဝမ္ပိ အာရမ္မဏံ ကရိတွာ ဌဿတီ’တိ ဧဝံ သန္တာရမ္မဏတာယ နံ ‘သန္တာ’တိ မနသိကရောတိ။ သန္တတော စေ မနသိကရောတိ, ကထံ သမတိက္ကမော ဟောတီတိ? အနာဝဇ္ဇိတုကာမတာယ။ သော ဟိ ကိဉ္စာပိ နံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၂။) [သျ]သန္တတော မနသိကရောတိ, အထ ခွဿ ‘အဟမေတံ အာဝဇ္ဇိဿာမိ သမာပဇ္ဇိဿာမိ အဓိဋ္ဌဟိဿာမိ ဝုဋ္ဌဟိဿာမိ ပစ္စဝေက္ခိဿာမီ’တိ ဧသ အာဘောဂေါ သမန္နာဟာရော မနသိကာရော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အာကိဉ္စညာယတနတော နေဝသညာနာသညာယတနဿ သန္တတရပဏီတတရတာယ။
ယထာ ဟိ ရာဇာ မဟစ္စရာဇာနုဘာဝေန ဟတ္ထိက္ခန္ဓဂတော နဂရဝီထိယံ ဝိစရန္တော ဒန္တကာရာဒယော သိပ္ပိကေ ဧကံ ဝတ္ထံ ဒဠှံ နိဝါသေတွာ ဧကေန သီသံ ဝေဌေတွာ ဒန္တစုဏ္ဏာဒီဟိ သမောကိဏ္ဏဂတ္တေ အနေကာနိ ဒန္တဝိကတိအာဒီနိ ကရောန္တေ ဒိသွာ ‘အဟော ဝတ ရေ ဆေကာ အာစရိယာ, ဤဒိသာနိပိ နာမ သိပ္ပါနိ ကရိဿန္တီ’တိ, ဧဝံ တေသံ ဆေကတာယ တုဿတိ, န စဿ ဧဝံ ဟောတိ – ‘အဟော ဝတာဟံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ဧဝရူပေါ သိပ္ပိကော ဘဝေယျ’န္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ရဇ္ဇသိရိယာ မဟာနိသံသတာယ။ သော သိပ္ပိကေ သမတိက္ကမိတွာဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမေဝေသ ကိဉ္စာပိ တံ သမာပတ္တိံ သန္တတော မနသိကရောတိ, အထ ခွဿ ‘အဟမေတံ သမာပတ္တိံ အာဝဇ္ဇိဿာမိ သမာပဇ္ဇိဿာမိ အဓိဋ္ဌဟိဿာမိ ဝုဋ္ဌဟိဿာမိ ပစ္စဝေက္ခိဿာမီ’တိ နေဝ ဧသ အာဘောဂေါ သမန္နာဟာရော မနသိကာရော ဟောတိ။ သော တံ သန္တတော မနသိ ကရောန္တော တံ ပရမသုခုမံ အပ္ပနာပ္ပတ္တံ သညံ ပါပုဏာတိ, ယာယ ‘နေဝသညီနာသညီ နာမ ဟောတိ, သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိံ ဘာဝေတီ’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိ’န္တိ အစ္စန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တသင်္ခါရံ စတုတ္ထာရုပ္ပသမာပတ္တိံ။
ဣဒါနိ ယံ တံ ဧဝံ အဓိဂတာယ သညာယ ဝသေန နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ, တံ အတ္ထတော ဒဿေတုံ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပန္နဿ ဝါ, ဥပပန္နဿ ဝါ, ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၂၀) ဝုတ္တံ။ တေသု ဣဓ သမာပန္နဿ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။
ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ – ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝတော, သုခုမာယ စ ဘာဝတော, နေဝဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ သညာ, နာသညာတိ နေဝသညာနာသညံ။ နေဝသညာနာသညဉ္စ တံ မနာယတနဓမ္မာယတနပရိယာပန္နတ္တာ အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။ အထ ဝါ ယာယမေတ္ထ သညာ, သာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၃။) [သျ]နေဝသညာ, သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ။ နေဝသညာနာသညာ စ သာ သေသဓမ္မာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ နေဝသညာနာသညာယတနံ။
န ကေဝလဉ္စေတ္ထ သညာဝ ဧဒိသီ, အထ ခေါ ဝေဒနာပိ နေဝဝေဒနာ နာဝေဒနာ, စိတ္တမ္ပိ နေဝစိတ္တံ နာစိတ္တံ, ဖဿောပိ နေဝဖဿော နာဖဿောတိ။ ဧသ နယော သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု။ သညာသီသေန ပနာယံ ဒေသနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပတ္တမက္ခနတေလပ္ပဘုတီဟိ စ ဥပမာဟိ ဧသမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော – သာမဏေရော ကိရ တေလေန ပတ္တံ မက္ခေတွာ ဌပေသိ။ တံ ယာဂုပါနကာလေ ထေရော ‘ပတ္တမာဟရာ’တိ အာဟ။ သော ‘ပတ္တေ တေလမတ္ထိ, ဘန္တေ’တိ အာဟ။ တတော ‘အာဟရ, သာမဏေရ, တေလံ နာဠိံ ပူရေဿာမီ’တိ ဝုတ္တေ ‘နတ္ထိ, ဘန္တေ, တေလ’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာ အန္တောဝုတ္ထတ္တာ ယာဂုယာ သဒ္ဓိံ အကပ္ပိယဋ္ဌေန တေလံ အတ္ထီတိ ဟောတိ, နာဠိပူရဏာဒီနံ အဘာဝဝသေန နတ္ထီတိ ဟောတိ, ဧဝံ သာပိ သညာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝသညာ, သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာ ဟောတိ။
ကိမ္ပနေတ္ထ သညာကိစ္စန္တိ? အာရမ္မဏသဉ္ဇာနနဉ္စေဝ ဝိပဿနာယ စ ဝိသယဘာဝံ ဥပဂန္တွာ နိဗ္ဗိဒါဇနနံ။ ဒဟနကိစ္စမိဝ ဟိ သုခေါဒကေ တေဇောဓာတု, သဉ္ဇာနနကိစ္စမ္ပေသာ ပဋုံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ သေသသမာပတ္တီသု သညာ ဝိယ ဝိပဿနာယ ဝိသယဘာဝံ ဥပဂန္တွာ နိဗ္ဗိဒါဇနနမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ အညေသု ဟိ ခန္ဓေသု အကတာဘိနိဝေသော ဘိက္ခု နေဝသညာနာသညာယတနက္ခန္ဓေ သမ္မသိတွာ နိဗ္ဗိဒံ ပတ္တုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ အပိစ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော, ပကတိဝိပဿကော ပန မဟာပညော သာရိပုတ္တသဒိသောဝ သက္ကုဏေယျ။ သောပိ ‘‘ဧဝံ ကိရိမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ, ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၉၅) ဧဝံ ကလာပသမ္မသနဝသေနေဝ, နော အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာဝသေန။ ဧဝံ သုခုမတ္တံ ဂတာ ဧသာ သမာပတ္တိ။
ယထာ စ ပတ္တမက္ခနတေလူပမာယ ဧဝံ မဂ္ဂုဒကူပမာယပိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ မဂ္ဂပဋိပန္နဿ ကိရ ထေရဿ ပုရတော ဂစ္ဆန္တော သာမဏေရော ထောကမုဒကံ ဒိသွာ ‘ဥဒကံ, ဘန္တေ, ဥပါဟနာ ဩမုဉ္စထာ’တိ အာဟ။ တတော ထေရေန ‘သစေ ဥဒကမတ္ထိ, အာဟရ နှာနသာဋကံ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၄။) [သျ]နှာယိဿာမီ’တိ ဝုတ္တေ ‘နတ္ထိ, ဘန္တေ’တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာ ဥပါဟနတေမနမတ္တဋ္ဌေန ဥဒကံ အတ္ထီတိ ဟောတိ, နှာနဋ္ဌေန နတ္ထီတိ ဟောတိ, ဧဝမ္ပိ သာ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ နေဝ သညာ, သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နာသညာ ဟောတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတာဟေဝ, အညာဟိပိ အနုရူပါဟိ ဥပမာဟိ ဧသ အတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ဣတိ ဣမာယ နေဝသညာနာသညာယတနေ ပဝတ္တာယ သညာယ နေဝသညာနာသညာယတနဘူတာယ ဝါ သညာယ သဟဂတန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနသညာသဟဂတံ။ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိအာရမ္မဏဿ ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။
ဣဓ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိယာ နိကန္တိပရိယာဒါနဒုက္ခတာယ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ, ပရိယာဒိန္နနိကန္တိကဿ အပ္ပနာပရိဝါသဒန္ဓတာယ ဒန္ဓာဘိညာ။ ဝိပရိယာယေန သုခါ ပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ စ။ ပရိတ္တကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာပဂမာရမ္မဏံ သမာပတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိတာယ ပရိတ္တာရမ္မဏတာ, ဝိပရိယာယေန အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
အသဒိသရူပေါ နာထော, အာရုပ္ပံ ယံ စတုဗ္ဗိဓံ အာဟ၊
တံ ဣတိ ဉတွာ တသ္မိံ, ပကိဏ္ဏကကထာပိ ဝိညေယျာ။
အရူပသမာပတ္တိယော ဟိ –
အာရမ္မဏာတိက္ကမတော, စတဿောပိ ဘဝန္တိမာ၊
အင်္ဂါတိက္ကမမေတာသံ, န ဣစ္ဆန္တိ ဝိဘာဝိနော။
ဧတာသု ဟိ ရူပနိမိတ္တာတိက္ကမတော ပဌမာ, အာကာသာတိက္ကမတော ဒုတိယာ, အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာတိက္ကမတော တတိယာ, အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏဿ အပဂမာတိက္ကမတော စတုတ္ထာတိ သဗ္ဗထာ ‘အာရမ္မဏာတိက္ကမတော စတဿောပိ ဘဝန္တိမာ’ အရူပသမာပတ္တိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အင်္ဂါတိက္ကမံ ပန ဧတာသံ န ဣစ္ဆန္တိ ပဏ္ဍိတာ။ န ဟိ ရူပါဝစရသမာပတ္တီသု ဝိယ ဧတာသု အင်္ဂါတိက္ကမော အတ္ထိ။ သဗ္ဗာသုပိ ဟိ ဧတာသု ဥပေက္ခာ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဒွေ ဧဝ ဈာနင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ –
သုပဏီတတရာ ဟောန္တိ, ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ဣဓ၊
ဥပမာ တတ္ထ ဝိညေယျာ, ပါသာဒတလသာဋိကာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၅။) [သျ]ယထာ ဟိ စတုဘူမကပါသာဒဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ ဒိဗ္ဗနစ္စဂီတဝါဒိတသုရဘိဂန္ဓမာလာသာဒုရသပါနဘောဇနသယနစ္ဆာဒနာဒိဝသေန ပဏီတာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ အဿု, ဒုတိယေ တတော ပဏီတတရာ, တတိယေ တတော ပဏီတတမာ, စတုတ္ထေ သဗ္ဗပဏီတာ၊ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ တာနိ စတ္တာရိပိ ပါသာဒတလာနေဝ, နတ္ထိ နေသံ ပါသာဒတလဘာဝေန ဝိသေသော, ပဉ္စကာမဂုဏသမိဒ္ဓိဝိသေသေန ပန ဟေဋ္ဌိမတော ဟေဋ္ဌိမတော ဥပရိမံ ဥပရိမံ ပဏီတတရံ ဟောတိ။
ယထာ စ ဧကာယ ဣတ္ထိယာ ကန္တိတထူလသဏှသဏှတရသဏှတမသုတ္တာနံ စတုပလတိပလဒွိပလဧကပလသာဋိကာ အဿု, အာယာမေန ဝိတ္ထာရေန စ သမပ္ပမာဏာ၊ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ တာ သာဋိကာ စတဿောပိ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ သမပ္ပမာဏာ, နတ္ထိ တာသံ ပမာဏတော ဝိသေသော, သုခသမ္ဖဿသုခုမဘာဝမဟဂ္ဃဘာဝေဟိ ပန ပုရိမာယ ပုရိမာယ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ပဏီတတရာ ဟောန္တိ, ဧဝမေဝ ကိဉ္စာပိ စတူသုပိ ဧတာသု ဥပေက္ခာ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဧတာနိ ဒွေယေဝ အင်္ဂါနိ ဟောန္တိ, အထ ခေါ ဘာဝနာဝိသေသေန တေသံ အင်္ဂါနံ ပဏီတပဏီတတရဘာဝေန သုပဏီတတရာ ဟောန္တိ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ဣဓာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန ပဏီတပဏီတာ စေတာ –
အသုစိမှိ မဏ္ဍပေ လဂ္ဂေါ, ဧကော တံ နိဿိတော ပရော၊
အညော ဗဟိ အနိဿာယ, တံ တံ နိဿာယ စာပရော။
ဌိတော စတူဟိ ဧတေဟိ, ပုရိသေဟိ ယထာက္ကမံ၊
သမာနတာယ ဉာတဗ္ဗာ, စတဿောပိ ဝိဘာဝိနာ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၉၁)၊
တတြာယမတ္ထယောဇနာ – အသုစိမှိ ကိရ ဒေသေ ဧကော မဏ္ဍပေါ။ အထေကော ပုရိသော အာဂန္တွာ တံ အသုစိံ ဇိဂုစ္ဆမာနော တံ မဏ္ဍပံ ဟတ္ထေဟိ အာလမ္ဗိတွာ တတ္ထ လဂ္ဂေါ, လဂ္ဂိတော ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ အထာပရော အာဂန္တွာ တံ မဏ္ဍပလဂ္ဂံ ပုရိသံ နိဿိတော။ အထညော အာဂန္တွာ စိန္တေသိ – ‘ယော ဧသ မဏ္ဍပေ လဂ္ဂေါ, ယော စ တံ နိဿိတော, ဥဘောပေတေ ဒုဋ္ဌိတာ၊ ဓုဝေါ စ နေသံ မဏ္ဍပပပါတေ ပါတော, ဟန္ဒာဟံ ဗဟိယေဝ တိဋ္ဌာမီ’တိ သော တန္နိဿိတံ အနိဿာယ ဗဟိယေဝ အဋ္ဌာသိ။ အထာပရော အာဂန္တွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၆။) [သျ]မဏ္ဍပလဂ္ဂဿ တန္နိဿိတဿ စ အခေမဘာဝံ စိန္တေတွာ ဗဟိဌိတဉ္စ သုဋ္ဌိတောတိ မန္တွာ တံ နိဿာယ အဋ္ဌာသိ။
တတ္ထ အသုစိမှိ ဒေသေ မဏ္ဍပေါ ဝိယ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသုစိဇိဂုစ္ဆာယ မဏ္ဍပလဂ္ဂေါ ပုရိသော ဝိယ ရူပနိမိတ္တဇိဂုစ္ဆာယ အာကာသာရမ္မဏံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ မဏ္ဍပလဂ္ဂံ ပုရိသံ နိဿိတော ဝိယ အာကာသာရမ္မဏံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ အခေမဘာဝံ စိန္တေတွာ အနိဿာယ တံ မဏ္ဍပလဂ္ဂံ, ဗဟိဌိတော ဝိယ, အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာရမ္မဏံ အကတွာ တဒဘာဝါရမ္မဏံ အာကိဉ္စညာယတနံ။ မဏ္ဍပလဂ္ဂဿ တန္နိဿိတဿ စ အခေမတံ စိန္တေတွာ ဗဟိဌိတဉ္စ ‘သုဋ္ဌိတော’တိ မန္တွာ တံ နိဿာယ ဌိတော ဝိယ ဝိညာဏာဘာဝသင်္ခါတေ ဗဟိပဒေသေ ဌိတံ အာကိဉ္စညာယတနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပဝတ္တမာနဉ္စ –
အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ, အညာဘာဝေန တံ ဣဒံ၊
ဒိဋ္ဌဒေါသမ္ပိ ရာဇာနံ, ဝုတ္တိဟေတု ယထာ ဇနော။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၉၂)၊
ဣဒဉှိ နေဝသညာနာသညာယတနံ ‘အာသန္နဝိညာဏဉ္စာယတနပစ္စတ္ထိကာ အယံ သမာပတ္တီ’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဒေါသမ္ပိ တံ အာကိဉ္စညာယတနံ အညဿ အာရမ္မဏဿ အဘာဝါ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ။ ယထာ ကိံ? ‘ဒိဋ္ဌဒေါသမ္ပိ ရာဇာနံ ဝုတ္တိဟေတု ယထာ ဇနော’။ ယထာ ဟိ အသံယတံ ဖရုသကာယဝစီမနောသမာစာရံ ကဉ္စိ သဗ္ဗဒိသမ္ပတိံ ရာဇာနံ ‘ဖရုသသမာစာရော အယ’န္တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဒေါသမ္ပိ အညတ္ထ ဝုတ္တိံ အလဘမာနော ဇနော ဝုတ္တိဟေတု နိဿာယ ဝတ္တတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌဒေါသမ္ပိ တံ အာကိဉ္စညာယတနံ အညံ အာရမ္မဏံ အလဘမာနမိဒံ နေဝသညာနာသညာယတနံ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ။ ဧဝံ ကုရုမာနဉ္စ –
အာရုဠှော ဒီဃနိဿေဏိံ, ယထာ နိဿေဏိဗာဟုကံ၊
ပဗ္ဗတဂ္ဂဉ္စ အာရုဠှော, ယထာ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ။
ယထာ ဝါ ဂိရိမာရုဠှော, အတ္တနောယေဝ ဇဏ္ဏုကံ၊
ဩလုဗ္ဘတိ တထေဝေတံ, ဈာနမောလုဗ္ဘ ဝတ္တတီတိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၉၃)၊
အရူပါဝစရကုသလကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၇။) [သျ]တေဘူမကကုသလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆၉။ ဣဒါနိ ယသ္မာ သဗ္ဗာနိပေတာနိ တေဘူမကကုသလာနိ ဟီနာဒိနာ ပဘေဒေန ဝတ္တန္တိ, တသ္မာ တေသံ တံ ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဟီနန္တိ လာမကံ။ တံ အာယူဟနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟီနုတ္တမာနံ မဇ္ဈေ ဘဝံ မဇ္ဈိမံ။ ပဓာနဘာဝံ နီတံ ပဏီတံ, ဥတ္တမန္တိ အတ္ထော။ တာနိပိ အာယူဟနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယဿ ဟိ အာယူဟနက္ခဏေ ဆန္ဒော ဝါ ဟီနော ဟောတိ, ဝီရိယံ ဝါ, စိတ္တံ ဝါ, ဝီမံသာ ဝါ, တံ ဟီနံ နာမ။ ယဿ တေ ဓမ္မာ မဇ္ဈိမာ စေဝ ပဏီတာ, စ တံ မဇ္ဈိမဉ္စေဝ ပဏီတဉ္စ။ ယံ ပန ကတ္တုကာမတာသင်္ခါတံ ဆန္ဒံ ဓုရံ ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ ဆန္ဒံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ အာယူဟိတံ, တံ ဆန္ဒာဓိပတိတော အာဂတတ္တာ ဆန္ဒာဓိပတေယျံ နာမ။ ဝီရိယာဓိပတေယျာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဌတွာ နယာ ဂဏေတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗပဌမံ ဝိဘတ္တော ဟိ ဧကော နယော, ဟီနန္တိ ဧကော, မဇ္ဈိမန္တိ ဧကော, ပဏီတန္တိ ဧကော, ဆန္ဒာဓိပတေယျန္တိ ဧကော။ ဣမေ တာဝ ဆန္ဒာဓိပတေယျေ ပဉ္စ နယာ။ ဧဝံ ဝီရိယာဓိပတေယျာဒီသုပီတိ စတ္တာရော ပဉ္စကာ ဝီသတိ ဟောန္တိ။ ပုရိမော ဝါ ဧကော သုဒ္ဓိကနယော, ဟီနန္တိအာဒယော တယော, ဆန္ဒာဓိပတေယျန္တိအာဒယော စတ္တာရော, ဆန္ဒာဓိပတေယျံ ဟီနန္တိအာဒယော ဒွါဒသာတိ ဧဝမ္ပိ ဝီသတိ နယာ ဟောန္တိ။
ဣမေ ဝီသတိ မဟာနယာ ကတ္ထ ဝိဘတ္တာတိ? မဟာပကရဏေ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၄။၁) ဟီနတ္တိကေ ဝိဘတ္တာ။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဟီနတ္တိကတော မဇ္ဈိမရာသိံ ဂဟေတွာ ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတဝသေန တယော ကောဋ္ဌာသာ ကာတဗ္ဗာ။ တတောပိ မဇ္ဈိမရာသိံ ဌပေတွာ ဟီနပဏီတေ ဂဟေတွာ နဝ နဝ ကောဋ္ဌာသာ ကာတဗ္ဗာ။ ဟီနသ္မိံယေဝ ဟိ ဟီနံ အတ္ထိ မဇ္ဈိမံ အတ္ထိ ပဏီတံ အတ္ထိ။ ပဏီတသ္မိမ္ပိ ဟီနံ အတ္ထိ မဇ္ဈိမံ အတ္ထိ ပဏီတံ အတ္ထိ။ တထာ ဟီနဟီနသ္မိံ ဟီနံ, ဟီနဟီနသ္မိံ မဇ္ဈိမံ, ဟီနဟီနသ္မိံ ပဏီတံ။ ဟီနမဇ္ဈိမသ္မိံ ဟီနံ, ဟီနမဇ္ဈိမသ္မိံ မဇ္ဈိမံ, ဟီနမဇ္ဈိမသ္မိံ ပဏီတံ။ ဟီနပဏီတသ္မိံ ဟီနံ, ဟီနပဏီတသ္မိံ မဇ္ဈိမံ, ဟီနပဏီတသ္မိံ ပဏီတန္တိ အယမေကော နဝကော။ ပဏီတဟီနသ္မိမ္ပိ ဟီနံ နာမ အတ္ထိ, ပဏီတဟီနသ္မိံ မဇ္ဈိမံ, ပဏီတဟီနသ္မိံ ပဏီတံ။ တထာ ပဏီတမဇ္ဈိမသ္မိံ ဟီနံ, ပဏီတမဇ္ဈိမသ္မိံ မဇ္ဈိမံ, ပဏီတမဇ္ဈိမသ္မိံ ပဏီတံ။ ပဏီတပဏီတသ္မိံ ဟီနံ, ပဏီတပဏီတသ္မိံ မဇ္ဈိမံ, ပဏီတပဏီတသ္မိံ ပဏီတန္တိ။ အယံ ဒုတိယော နဝကောတိ ဒွေ နဝကာ အဋ္ဌာရသ။ ဣမာနိ အဋ္ဌာရသ ကမ္မဒွါရာနိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၈။) [သျ]နာမ။ ဣမေဟိ ပဘာဝိတတ္တာ, ဣမေသံ ဝသေန, အဋ္ဌာရသ ခတ္တိယာ, အဋ္ဌာရသ ဗြာဟ္မဏာ, အဋ္ဌာရသ ဝေဿာ, အဋ္ဌာရသ သုဒ္ဒါ, အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဂေါတ္တစရဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ဣမေသု စ ပန တေဘူမကေသု ကုသလေသု ကာမာဝစရကုသလံ တိဟေတုကမ္ပိ ဒုဟေတုကမ္ပိ ဟောတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဝိပ္ပယုတ္တဝသေန။ ရူပါဝစရာရူပါဝစရံ ပန တိဟေတုကမေဝ ဉာဏသမ္ပယုတ္တမေဝ။ ကာမာဝစရမ္ပေတ္ထ အဓိပတိနာ သဟာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝိနာပိ။ ရူပါဝစရာရူပါဝစရံ အဓိပတိသမ္ပန္နမေဝ ဟောတိ။ ကာမာဝစရကုသလေ စေတ္ထ အာရမ္မဏာဓိပတိ သဟဇာတာဓိပတီတိ ဒွေပိ အဓိပတယော လဗ္ဘန္တိ။ ရူပါဝစရာရူပါဝစရေသု အာရမ္မဏာဓိပတိ န လဗ္ဘတိ, သဟဇာတာဓိပတိယေဝ လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ စိတ္တဿ စိတ္တာဓိပတေယျဘာဝေါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တော။ ဒွိန္နံ ပန စိတ္တာနံ ဧကတော အဘာဝေန သမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ စိတ္တာဓိပတိ နာမ နတ္ထိ။ တထာ ဆန္ဒာဒီနံ ဆန္ဒာဓိပတိအာဒယော။ ကေစိ ပန ‘သစေ စိတ္တဝတော ကုသလံ ဟောတိ, မယှံ ဘဝိဿတီတိ ဧဝံ ယံ စိတ္တံ ဓုရံ ကတွာ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ အပရံ ကုသလစိတ္တံ အာယူဟိတံ, တဿ တံ ပုရိမစိတ္တံ စိတ္တာဓိပတိ နာမ ဟောတိ, တတော အာဂတတ္တာ ဣဒံ စိတ္တာဓိပတေယျံ နာမာ’တိ ဧဝံ အာဂမနဝသေနာပိ အဓိပတိံ နာမ ဣစ္ဆန္တိ။ အယံ ပန နယော နေဝ ပါဠိယံ န အဋ္ဌကထာယံ ဒိဿတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိပတိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေသု စ ဧကူနဝီသတိယာ မဟာနယေသု ပုရိမေ သုဒ္ဓိကနယေ ဝုတ္တပရိမာဏာနေဝ စိတ္တာနိ စ နဝကာ စ ပါဌဝါရာ စ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေသု ဝုတ္တပရိမာဏတော ဝီသတိဂုဏော စိတ္တနဝကဝါရဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, စတူသု ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေသု သောဠသဂုဏောတိ, အယံ တေဘူမကကုသလေ ပကိဏ္ဏကကထာ နာမာတိ။
တေဘူမကကုသလံ။
လောကုတ္တရကုသလဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇၇။ ဧဝံ ဘဝတ္တယသမ္ပတ္တိနိဗ္ဗတ္တကံ ကုသလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဗ္ဗဘဝသမတိက္ကမနာယ လောကုတ္တရကုသလံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ လောကုတ္တရန္တိ ကေနဋ္ဌေန လောကုတ္တရံ?
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၉။) [သျ]လောကံ တရတီတိ, လောကုတ္တရံ လောကံ ဥတ္တရတီတိ လောကုတ္တရံ၊ လောကံ သမတိက္ကမ္မ အဘိဘုယျ တိဋ္ဌတီတိ လောကုတ္တရံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၃)။ ဈာနံ ဘာဝေတီတိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကံ အပ္ပနာဈာနံ ဘာဝေတိ ဇနေတိ ဝဍ္ဎေတိ။
လောကတော နိယျာတိ ဝဋ္ဋတော နိယျာတီတိ နိယျာနိကံ။ နိယျာတိ ဝါ ဧတေနာတိ နိယျာနိကံ။ တံသမင်္ဂီ ဟိ ပုဂ္ဂလော ဒုက္ခံ ပရိဇာနန္တော နိယျာတိ, သမုဒယံ ပဇဟန္တော နိယျာတိ, နိရောဓံ သစ္ဆိကရောန္တော နိယျာတိ, မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တော နိယျာတိ။ ယထာ စ ပန တေဘူမကကုသလံ ဝဋ္ဋသ္မိံ စုတိပဋိသန္ဓိယော အာစိနာတိ ဝဍ္ဎေတီတိ အာစယဂါမီ နာမ ဟောတိ, န တထာ ဣဒံ။ ဣဒံ ပန ယထာ ဧကသ္မိံ ပုရိသေ အဋ္ဌာရသဟတ္ထံ ပါကာရံ စိနန္တေ အပရော မဟာမုဂ္ဂရံ ဂဟေတွာ တေန စိတစိတဋ္ဌာနံ အပစိနန္တော ဝိဒ္ဓံသေန္တော ဧဝ ဂစ္ဆေယျ, ဧဝမေဝ တေဘူမကကုသလေန စိတာ စုတိပဋိသန္ဓိယော ပစ္စယဝေကလ္လကရဏေန အပစိနန္တံ ဝိဒ္ဓံသေန္တံ ဂစ္ဆတီတိ အပစယဂါမိ။
ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာတိ, ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ, ဂူထဂတံ မုတ္တဂတန္တိအာဒီနိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ။ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝါ ဒိဋ္ဌီနံ အန္တောဂဓတ္တာ ဒိဋ္ဌီသု ဂတာနီတိပိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ဂတံ ဧတေသန္တိပိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။ ဒိဋ္ဌိသဒိသဂမနာနိ ဒိဋ္ဌိသဒိသပ္ပဝတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ကာနိ ပန တာနီတိ? သသမ္ပယုတ္တာနိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသအပါယဂမနီယရာဂဒေါသမောဟာကုသလာနိ။ တာနိ ဟိ ယာဝ ပဌမမဂ္ဂဘာဝနာ တာဝ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော ဒိဋ္ဌိသဒိသဂမနာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣတိ ဒိဋ္ဌိယော စ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ စ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ။ ပဟာနာယာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေနေဝ ပဇဟနတ္ထာယ။ ပဌမာယာတိ ဂဏနဝသေနပိ ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေနပိ ပဌမာယ။ ဘူမိယာတိ ‘‘အနန္တရဟိတာယ ဘူမိယာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၇၊ မ။ နိ။ ၂။၂၉၆) တာဝ အယံ မဟာပထဝီ ဘူမီတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုခဘူမိယံ ကာမာဝစရေ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၉၈၈) စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ ဣဓ ပန သာမညဖလံ အဓိပ္ပေတံ။ တဉှိ သမ္ပယုတ္တာနံ နိဿယဘာဝတော တေ ဓမ္မာ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူမိ။ ယသ္မာ ဝါ သမာနေပိ လောကုတ္တရဘာဝေ သယမ္ပိ ဘဝတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န နိဗ္ဗာနံ ဝိယ အပါတုဘာဝံ, တသ္မာပိ ဘူမီတိ ဝုစ္စတိ၊ တဿာ ပဌမာယ ဘူမိယာ။ ပတ္တိယာတိ သောတာပတ္တိဖလသင်္ခါတဿ ပဌမဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၀။) [သျ]သာမညဖလဿ ပတ္တတ္ထာယ ပဋိလာဘတ္ထာယာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဝိစ္စာတိ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကဝသေန ဝိဝိစ္စိတွာ, ဝိနာ ဟုတွာ။
ဣဒါနိ ကိဉ္စာပိ လောကိယဇ္ဈာနမ္ပိ န ဝိနာ ပဋိပဒါယ ဣဇ္ဈတိ, ဧဝံ သန္တေပိ ဣဓ သုဒ္ဓိကနယံ ပဟာယ လောကုတ္တရဇ္ဈာနံ ပဋိပဒါယ သဒ္ဓိံယေဝ ဂရုံ ကတွာ ဒေသေတုကာမတာယ ဒုက္ခပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညန္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ယော အာဒိတောဝ ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော ဒုက္ခေန သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ကိလမန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတိ တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟောတိ၊ ယော ပန ဝိက္ခမ္ဘိတ ကိလေသော ဝိပဿနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂပါတုဘာဝံ ပါပုဏာတိ တဿ ဒန္ဓာဘိညာ ဟောတိ။ ဣတိ ယော ကောစိ ဝါရော ဒုက္ခပဋိပဒဒန္ဓာဘိညော နာမ ကတော။
ကတမံ ပန ဝါရံ ရောစေသုန္တိ? ယတ္ထ သကိံ ဝိက္ခမ္ဘိတာ ကိလေသာ သမုဒါစရိတွာ ဒုတိယမ္ပိ ဝိက္ခမ္ဘိတာ ပုန သမုဒါစရန္တိ, တတိယံ ဝိက္ခမ္ဘိတေ ပန တထာဝိက္ခမ္ဘိတေဝ ကတွာ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါတံ ပါပေတိ, ဣမံ ဝါရံ ရောစေသုံ။ ဣမဿ ဝါရဿ ဒုက္ခာပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာတိ နာမံ ကတံ။ ဧတ္တကေန ပန န ပါကဋံ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယော ဟိ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဥပါဒါရူပံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ, အရူပံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ, ‘ရူပါရူပံ’ ပန ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ, တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ နာမ ဟောတိ။ ပရိဂ္ဂဟိတရူပါရူပဿ ပန ဝိပဿနာပရိဝါသေ မဂ္ဂပါတုဘာဝဒန္ဓတာယ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။
ယောပိ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘နာမရူပံ’ ဝဝတ္ထပေန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ဝဝတ္ထပေတိ, ဝဝတ္ထာပိတေ စ နာမရူပေ ဝိပဿနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပါဒေတုံ သက္ကောတိ, တဿာပိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။
အပရော နာမရူပမ္ပိ ဝဝတ္ထပေတွာ ‘ပစ္စယေ’ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပရိဂ္ဂဏှာတိ, ပစ္စယေ စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိပဿနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၁။) [သျ]အပရော ပစ္စယေပိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘လက္ခဏာနိ’ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ပဋိဝိဒ္ဓလက္ခဏော စ ဝိပဿနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။
အပရော လက္ခဏာနိပိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဝိပဿနာဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ ပသန္နေ ဝဟန္တေ ဥပ္ပန္နံ ‘ဝိပဿနာနိကန္တိံ’ ပရိယာဒိယမာနော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပရိယာဒိယတိ, နိကန္တိဉ္စ ပရိယာဒိယိတွာ ဝိပဿနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ ဣမံ ဝါရံ ရောစေသုံ။ ဣမဿ ဝါရဿ ဧတံ နာမံ ကတံ။ ဣမိနာဝ ဥပါယေန ပရတော တိဿော ပဋိပဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဖဿော ဟောတီတိအာဒီသု အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ, သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တော, သမ္မာအာဇီဝေါတိ စတ္တာရိ ပဒါနိ အဓိကာနိ။ နိဒ္ဒေသဝါရေ စ ဝိတက္ကာဒိနိဒ္ဒေသေသု ‘မဂ္ဂင်္ဂ’န္တိအာဒီနိ ပဒါနိ အဓိကာနိ။ သေသံ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ဘူမန္တရဝသေန ပန လောကုတ္တရတာဝ ဣဓ ဝိသေသော။
တတ္ထ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယန္တိ ‘အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ အနညာတံ အမတံ ပဒံ စတုသစ္စဓမ္မမေဝ ဝါ ဇာနိဿာမီ’တိ ပဋိပန္နဿ ဣမိနာ ပုဗ္ဗာဘောဂေန ဥပ္ပန္နံ ဣန္ဒြိယံ။ လက္ခဏာဒီနိ ပနဿ ဟေဋ္ဌာ ပညိန္ဒြိယေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
သုန္ဒရာ ပသတ္ထာ ဝါ ဝါစာ သမ္မာဝါစာ။ ဝစီဒုစ္စရိတသမုဂ္ဃါဋိကာယ မိစ္ဆာဝါစာဝိရတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သာ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ ဝိရမဏရသာ မိစ္ဆာဝါစပ္ပဟာနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သုန္ဒရော ပသတ္ထော ဝါ ကမ္မန္တော သမ္မာကမ္မန္တော။ မိစ္ဆာကမ္မန္တသမုစ္ဆေဒိကာယ ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ သော သမုဋ္ဌာနလက္ခဏော ဝိရမဏရသော မိစ္ဆာကမ္မန္တပ္ပဟာနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သုန္ဒရော ပသတ္ထော ဝါ အာဇီဝေါ သမ္မာအာဇီဝေါ။ မိစ္ဆာဇီဝဝိရတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သော ဝေါဒါနလက္ခဏော ဉာယာဇီဝပ္ပဝတ္တိရသော မိစ္ဆာဇီဝပ္ပဟာနပစ္စုပဋ္ဌာနော။
အပိစ ဟေဋ္ဌာ ဝိရတိတ္တယေ ဝုတ္တဝသေနပေတ္ထ လက္ခဏာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ ဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ မဂ္ဂပဉ္စကံ ဣဓ မဂ္ဂဋ္ဌကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေဝါပနကေသု စ ဣမေသံ အဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာမုဒိတာနံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၂။) [သျ]ဣမေ ဟိ တယော ဓမ္မာ ဣဓ ပါဠိယံ အာဂတတ္တာဝ ယေဝါပနကေသု န ဂဟိတာ။ ကရုဏာမုဒိတာ ပန သတ္တာရမ္မဏာ, ဣမေ ဓမ္မာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာတိ တာပေတ္ထ န ဂဟိတာ။ အယံ တာဝ ဥဒ္ဒေသဝါရေ ဝိသေသတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၈၃။ နိဒ္ဒေသဝါရေ ပန မဂ္ဂင်္ဂံ မဂ္ဂပရိယာပန္နန္တိ ဧတ္ထ တာဝ မဂ္ဂဿ အင်္ဂန္တိ မဂ္ဂင်္ဂံ၊ မဂ္ဂကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ ယထာ ပန အရညေ ပရိယာပန္နံ အရညပရိယာပန္နံ နာမ ဟောတိ, ဧဝံ မဂ္ဂေ ပရိယာပန္နန္တိ မဂ္ဂပရိယာပန္နံ။ မဂ္ဂသန္နိဿိတန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၈၅။ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ဧတ္ထ ပီတိ ဧဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ တတ္ထ ဗောဓိယာ ဗောဓိဿ ဝါ အင်္ဂေါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ အယံ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ယာယ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာယ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဗုဇ္ဈတီတိ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတိ, စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတိ။ တဿာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ အင်္ဂေါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒီနိ ဝိယ။ ယောပေသ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဧတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ အရိယသာဝကော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂေါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ – ‘‘ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၄၆၆၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၈၂)။
အပိစ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ကေနဋ္ဌေန ဗောဇ္ဈင်္ဂါ? ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, အနုဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, ပဋိဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, သမ္ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၇) ဣမိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါနယေနာပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ဧဝံ ပီတိ ဧဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ။ စိတ္တေကဂ္ဂတာနိဒ္ဒေသာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၂၉၆။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ယေ တသ္မိံ သမယေ ပဋိဝေဓံ ဂစ္ဆန္တိ စတုသစ္စဓမ္မာ, တေသံ ဓမ္မာနံ။ အနညာတာနန္တိ ကိဉ္စာပိ ပဌမမဂ္ဂေန တေ ဓမ္မာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၃။) [သျ]ဉာတာ နာမ ဟောန္တိ, ယထာ ပန ပကတိယာ အနာဂတပုဗ္ဗံ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဌိတောပိ ပုဂ္ဂလော ပကတိယာ အနာဂတဘာဝံ ဥပါဒါယ ‘အနာဂတပုဗ္ဗံ ဌာနံ အာဂတောမှီ’တိ ဝဒတိ, ယထာ စ ပကတိယာ အပိဠန္ဓပုဗ္ဗံ မာလံ ပိဠန္ဓိတွာ, အနိဝတ္ထပုဗ္ဗံ ဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ, အဘုတ္တပုဗ္ဗံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ, ပကတိယာ အဘုတ္တဘာဝံ ဥပါဒါယ အဘုတ္တပုဗ္ဗံ ဘောဇနံ ဘုတ္တောမှီတိ ဝဒတိ, ဧဝမိဓာပိ ယသ္မာ ပကတိယာ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလေန ဣမေ ဓမ္မာ န ဉာတပုဗ္ဗာ တသ္မာ အနညာတာနန္တိ ဝုတ္တံ။ အဒိဋ္ဌာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ အဒိဋ္ဌာနန္တိ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပညာစက္ခုနာ အဒိဋ္ဌာနံ။ အပ္ပတ္တာနန္တိ အဓိဂမနဝသေန အပ္ပတ္တာနံ။ အဝိဒိတာနန္တိ ဉာဏေန အပါကဋကတာနံ။ အသစ္ဆိကတာနန္တိ အပစ္စက္ခကတာနံ။ သစ္ဆိကိရိယာယာတိ ပစ္စက္ခကရဏတ္ထံ။ ယထာ စ ဣမိနာ ပဒေန, ဧဝံ သေသေဟိပိ သဒ္ဓိံ အနညာတာနံ ဉာဏာယ, အဒိဋ္ဌာနံ ဒဿနာယ, အပ္ပတ္တာနံ ပတ္တိယာ, အဝိဒိတာနံ ဝေဒါယာတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၂၉၉။ စတူဟိ ဝစီဒုစ္စရိတေဟီတိအာဒီသု ဝစီတိ ဝစီဝိညတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တိဏ္ဏံ ဒေါသာနံ ယေန ကေနစိ ဒုဋ္ဌာနိ စရိတာနီတိ ဒုစ္စရိတာနိ။ ဝစီတော ပဝတ္တာနိ ဒုစ္စရိတာနိ ဝစီဒုစ္စရိတာနိ, ဝစိယာ ဝါ နိပ္ဖါဒိတာနိ ဒုစ္စရိတာနိ ဝစီဒုစ္စရိတာနိ။ တေဟိ ဝစီဒုစ္စရိတေဟိ။ အာရကာ ရမတီတိ အာရတိ။ ဝိနာ တေဟိ ရမတီတိ ဝိရတိ။ တတော တတော ပဋိနိဝတ္တာဝ ဟုတွာ တေဟိ ဝိနာ ရမတီတိ ပဋိဝိရတိ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ သဗ္ဗမိဒံ ဩရမဏဘာဝဿေဝါဓိဝစနံ။ ဝေရံ မဏတိ, ဝိနာသေတီတိ ဝေရမဏီ။ ဣဒမ္ပိ ဩရမဏဿေဝ ဝေဝစနံ။ ယာယ ပန စေတနာယ မုသာဝါဒါဒီနိ ဘာသမာနော ကရောတိ နာမ, အယံ လောကုတ္တရမဂ္ဂဝိရတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တံ ကိရိယံ ကာတုံ န ဒေတိ, ကိရိယာပထံ ပစ္ဆိန္ဒတီတိ အကိရိယာ။ တထာ တံ ကရဏံ ကာတုံ န ဒေတိ, ကရဏပထံ ပစ္ဆိန္ဒတီတိ အကရဏံ။ ယာယ စ စေတနာယ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ ဘာသမာနော အဇ္ဈာပဇ္ဇတိ နာမ, အယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တထာ အဇ္ဈာပဇ္ဇိတုံ န ဒေတီတိ အနဇ္ဈာပတ္တိ။
ဝေလာအနတိက္ကမောတိ ဧတ္ထ ‘‘တာယ ဝေလာယာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၄၊ မဟာဝ။ ၁-၃၊ ဥဒါ။ ၁ အာဒယော) တာဝ ကာလော ဝေလာတိ အာဂတော။ ‘‘ဥရုဝေလာယံ ဝိဟရတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၃၇) ဧတ္ထ ရာသိ။ ‘‘ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိဝတ္တတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၈၄၊ အ။ နိ။ ၈။၁၉၊ ဥဒါ။ ၄၅) ဧတ္ထ သီမာ။ ဣဓာပိ သီမာဝ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၄။) [သျ]အနတိက္ကမနီယဋ္ဌေန ဟိ စတ္တာရိ ဝစီသုစရိတာနိ ဝေလာတိ အဓိပ္ပေတာနိ။ ဣတိ ယာယ စေတနာယ စတ္တာရိ ဝစီဒုစ္စရိတာနိ ဘာသမာနော ဝေလံ အတိက္ကမတိ နာမ, အယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တံ ဝေလံ အတိက္ကမိတုံ န ဒေတီတိ ဝေလာအနတိက္ကမောတိ ဝုတ္တာ။ ဝေလာယတီတိ ဝါ ဝေလာ, စလယတိ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝေလာယတိ? စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ။ ဣတိ ဝေလာယနတော ‘ဝေလာ’။ ပုရိသဿ ပန ဟိတသုခံ အနတိက္ကမိတွာ ဝတ္တတီတိ ‘အနတိက္ကမော’။ ဧဝမေတ္ထ ပဒဒွယဝသေနာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သေတုံ ဟနတီတိ သေတုဃာတော၊ စတုန္နံ ဝစီဒုစ္စရိတာနံ ပဒဃာတော ပစ္စယဃာတောတိ အတ္ထော။ ပစ္စယော ဟိ ဣဓ သေတူတိ အဓိပ္ပေတော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ရာဂါဒိကော စတုန္နံ ဝစီဒုစ္စရိတာနံ ပစ္စယော ဝဋ္ဋသ္မိံ ပုဂ္ဂလံ သိနောတိ ဗန္ဓတီတိ သေတု။ သေတုဿ ဃာတော သေတုဃာတော။ ဝစီဒုစ္စရိတပစ္စယသမုဂ္ဃါဋိကာယ ဝိရတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အယံ ပန သမ္မာဝါစာသင်္ခါတာ ဝိရတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘတိ။ အညေနေဝ ဟိ စိတ္တေန မုသာဝါဒါ ဝိရမတိ, အညေန ပေသုညာဒီဟိ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တသ္မိံယေဝ လဗ္ဘတိ။ စတုဗ္ဗိဓာယ ဟိ ဝစီဒုစ္စရိတစေတနာယ ပဒပစ္ဆေဒံ ကုရုမာနာ မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ ဝိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
֍ ဋီ ၃၀၀။ ကာယဒုစ္စရိတေဟီတိ ကာယတော ပဝတ္တေဟိ ကာယေန ဝါ နိပ္ဖါဒိတေဟိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဒုစ္စရိတေဟိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမ္ပိ သမ္မာကမ္မန္တသင်္ခါတာ ဝိရတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘတိ။ အညေနေဝ ဟိ စိတ္တေန ပါဏာတိပါတာ ဝိရမတိ, အညေန အဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရေဟိ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တသ္မိံယေဝ လဗ္ဘတိ။ တိဝိဓာယ ဟိ ကာယဒုစ္စရိတစေတနာယ ပဒပစ္ဆေဒံ ကုရုမာနာ မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ ဝိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
֍ ဋီ ၃၀၁။ သမ္မာအာဇီဝနိဒ္ဒေသေ အကိရိယာတိအာဒီသု ယာယ စေတနာယ မိစ္ဆာဇီဝံ အာဇီဝမာနော ကိရိယံ ကရောတိ နာမ, အယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တံ ကိရိယံ ကာတုံ န ဒေတီတိ အကိရိယာတိ။ ဣမိနာ နယေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဇီဝေါ စ နာမေသ ပါဋိယေက္ကော နတ္ထိ, ဝါစာကမ္မန္တေသု ဂဟိတေသု ဂဟိတောဝ ဟောတိ, တပ္ပက္ခိကတ္တာ။ ဓုဝပဋိသေဝနဝသေန ပနာယံ တတော နီဟရိတွာ ဒဿိတောတိ။ ဧဝံ သန္တေ သမ္မာအာဇီဝေါ သကိစ္စကော န
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၅။) [သျ]ဟောတိ, အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ န ပရိပူရေန္တိ, တသ္မာ သမ္မာအာဇီဝေါ သကိစ္စကော ကာတဗ္ဗော, အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပရိပူရေတဗ္ဗာနီတိ။ တတြာယံ နယော – အာဇီဝေါ နာမ ဘိဇ္ဇမာနော ကာယဝစီဒွါရေသုယေဝ ဘိဇ္ဇတိ။ မနောဒွါရေ အာဇီဝဘေဒေါ နာမ နတ္ထိ။ ပူရယမာနောပိ တသ္မိံယေဝ ဒွါရဒွယေ ပူရတိ။ မနောဒွါရေ အာဇီဝပူရဏံ နာမ နတ္ထိ။ ကာယဒွါရေ ပန ဝီတိက္ကမော အာဇီဝဟေတုကောပိ အတ္ထိ နအာဇီဝဟေတုကောပိ။ တထာ ဝစီဒွါရေ။
တတ္ထ ယံ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာ ခိဍ္ဍာပသုတာ သူရဘာဝံ ဒဿေန္တာ မိဂဝဓံ ဝါ ပန္ထဒုဟနံ ဝါ ပရဒါရဝီတိက္ကမံ ဝါ ကရောန္တိ, ဣဒံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ နာမ။ တတော ဝိရတိပိ ‘သမ္မာကမ္မန္တော’ နာမ။ ယံ ပန နအာဇီဝဟေတုကံ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ ဘာသန္တိ, ဣဒံ အကုသလံ ဝစီကမ္မံ နာမ။ တတော ဝိရတိပိ ‘သမ္မာဝါစာ’ နာမ။
ယံ ပန အာဇီဝဟေတု နေသာဒမစ္ဆဗန္ဓာဒယော ပါဏံ ဟနန္တိ, အဒိန္နံ အာဒိယန္တိ, မိစ္ဆာစာရံ စရန္တိ, အယံ မိစ္ဆာဇီဝေါ နာမ။ တတော ဝိရတိ ‘သမ္မာအာဇီဝေါ’ နာမ။ ယမ္ပိ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ မုသာ ဘဏန္တိ, ပေသုညဖရုသသမ္ဖပ္ပလာပေ ပဝတ္တေန္တိ, အယမ္ပိ မိစ္ဆာဇီဝေါ နာမ။ တတော ဝိရတိ သမ္မာအာဇီဝေါ နာမ။
မဟာသီဝတ္ထေရော ပနာဟ – ‘ကာယဝစီဒွါရေသုပိ ဝီတိက္ကမော အာဇီဝဟေတုကော ဝါ ဟောတု နော ဝါ အာဇီဝဟေတုကော, အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မန္တေွဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ တတော ဝိရတိပိ သမ္မာကမ္မန္တော သမ္မာဝါစာတွေဝ ဝုစ္စတီ’တိ။ ‘အာဇီဝေါ ကုဟိ’န္တိ ဝုတ္တေ ပန ‘တီဏိ ကုဟနဝတ္ထူနိ နိဿာယ စတ္တာရော ပစ္စယေ ဥပ္ပါဒေတွာ တေသံ ပရိဘောဂေါ’တိ အာဟ။ အယံ ပန ကောဋိပ္ပတ္တော မိစ္ဆာဇီဝေါ။ တတော ဝိရတိ သမ္မာအာဇီဝေါ နာမ။
အယမ္ပိ သမ္မာအာဇီဝေါ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘတိ, အညေနေဝ ဟိ စိတ္တေန ကာယဒွါရဝီတိက္ကမာ ဝိရမတိ, အညေန ဝစီဒွါရဝီတိက္ကမာ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တသ္မိံယေဝ လဗ္ဘတိ။ ကာယဝစီဒွါရေသု ဟိ သတ္တကမ္မပထဝသေန ဥပ္ပန္နာယ မိစ္ဆာဇီဝသင်္ခါတာယ ဒုဿီလျစေတနာယ ပဒပစ္ဆေဒံ ကုရုမာနာ မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ ဝိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ အယံ နိဒ္ဒေသဝါရေ ဝိသေသော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆။) [သျ]ယံ ပနေတံ ဣန္ဒြိယေသု အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ဝဍ္ဎိတံ, မဂ္ဂင်္ဂေသု စ သမ္မာဝါစာဒီနိ, တေသံ ဝသေန သင်္ဂဟဝါရေ ‘‘နဝိန္ဒြိယာနိ, အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုညတဝါရော ပါကတိကောယေဝါတိ။ အယံ တာဝ သုဒ္ဓိကပဋိပဒါယ ဝိသေသော။
֍ ဋီ ၃၄၃။ ဣတော ပရံ သုဒ္ဓိကသုညတာ သုညတပဋိပဒါ သုဒ္ဓိကအပ္ပဏိဟိတာ အပ္ပဏိဟိတပဋိပဒါတိ အယံ ဒေသနာဘေဒေါ ဟောတိ။ တတ္ထ သုညတန္တိ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿ နာမံ။ သော ဟိ အာဂမနတော သဂုဏတော အာရမ္မဏတောတိ တီဟိ ကာရဏေဟိ နာမံ လဘတိ။ ကထံ? ဣဓ ဘိက္ခု အနတ္တတော အဘိနိဝိသိတွာ အနတ္တတော သင်္ခါရေ ပဿတိ။ ယသ္မာ ပန အနတ္တတော ဒိဋ္ဌမတ္တေနေဝ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ နာမ န ဟောတိ, အနိစ္စတောပိ ဒုက္ခတောပိ ဒဋ္ဌုမေဝ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’တိ တိဝိဓံ အနုပဿနံ အာရောပေတွာ သမ္မသန္တော စရတိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ ပနဿ တေဘူမကေပိ သင်္ခါရေ သုညတောဝ ပဿတိ။ အယံ ဝိပဿနာ သုညတာ နာမ ဟောတိ။ သာ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ ‘သုညတ’န္တိ နာမံ ဒေတိ။ ဧဝံ မဂ္ဂေါ ‘အာဂမနတော’ သုညတနာမံ လဘတိ။ ယသ္မာ ပန သော ရာဂါဒီဟိ သုညော တသ္မာ ‘သဂုဏေနေဝ’ သုညတနာမံ လဘတိ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ရာဂါဒီဟိ သုညတ္တာ သုညတန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နတ္တာ မဂ္ဂေါ ‘အာရမ္မဏတော’ သုညတနာမံ လဘတိ။
တတ္ထ သုတ္တန္တိကပရိယာယေန သဂုဏတောပိ အာရမ္မဏတောပိ နာမံ လဘတိ။ ပရိယာယဒေသနာ ဟေသာ။ အဘိဓမ္မကထာ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနာ။ တသ္မာ ဣဓ သဂုဏတော ဝါ အာရမ္မဏတော ဝါ နာမံ န လဘတိ, အာဂမနတောဝ လဘတိ။ အာဂမနမေဝ ဟိ ဓုရံ။ တံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ – ဝိပဿနာဂမနံ မဂ္ဂါဂမနန္တိ။ တတ္ထ မဂ္ဂဿ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိပဿနာဂမနံ ဓုရံ, ဖလဿ အာဂတဋ္ဌာနေ မဂ္ဂါဂမနံ ဓုရံ။ ဣဓ မဂ္ဂဿ အာဂတတ္တာ ဝိပဿနာဂမနမေဝ ဓုရံ ဇာတံ။
֍ ဋီ ၃၅၀။ အပ္ပဏိဟိတန္တိ, ဧတ္ထာပိ အပ္ပဏိဟိတန္တိ မဂ္ဂဿေဝ နာမံ။ ဣဒမ္ပိ နာမံ မဂ္ဂေါ တီဟေဝ ကာရဏေဟိ လဘတိ။ ကထံ? ဣဓ ဘိက္ခု အာဒိတောဝ ဒုက္ခတော အဘိနိဝိသိတွာ ဒုက္ခတောဝ သင်္ခါရေ ပဿတိ။ ယသ္မာ ပန ဒုက္ခတော ဒိဋ္ဌမတ္တေနေဝ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ နာမ န ဟောတိ, အနိစ္စတောပိ အနတ္တတောပိ ဒဋ္ဌုမေဝ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’တိ တိဝိဓံ အနုပဿနံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၇။) [သျ]အာရောပေတွာ သမ္မသန္တော စရတိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ ပနဿ တေဘူမကသင်္ခါရေသု ပဏိဓိံ သောသေတွာ ပရိယာဒိယိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ အယံ ဝိပဿနာ အပ္ပဏိဟိတာ နာမ ဟောတိ။ သာ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ ‘အပ္ပဏိဟိတ’န္တိ နာမံ ဒေတိ။ ဧဝံ မဂ္ဂေါ ‘အာဂမနတော’ အပ္ပဏိဟိတနာမံ လဘတိ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ ရာဂဒေါသမောဟပဏိဓယော နတ္ထိ, တသ္မာ ‘သဂုဏေနေဝ’ အပ္ပဏိဟိတနာမံ လဘတိ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ တေသံ ပဏိဓီနံ အဘာဝါ အပ္ပဏိဟိတန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နတ္တာ မဂ္ဂေါ အပ္ပဏိဟိတနာမံ လဘတိ။
တတ္ထ သုတ္တန္တိကပရိယာယေန သဂုဏတောပိ အာရမ္မဏတောပိ နာမံ လဘတိ။ ပရိယာယဒေသနာ ဟေသာ။ အဘိဓမ္မကထာ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနာ။ တသ္မာ ဣဓ သဂုဏတော ဝါ အာရမ္မဏတော ဝါ နာမံ န လဘတိ, အာဂမနတောဝ လဘတိ။ အာဂမနမေဝ ဟိ ဓုရံ။ တံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ – ဝိပဿနာဂမနံ မဂ္ဂါဂမနန္တိ။ တတ္ထ မဂ္ဂဿ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိပဿနာဂမနံ ဓုရံ, ဖလဿ အာဂတဋ္ဌာနေ မဂ္ဂါဂမနံ ဓုရံ။ ဣဓ မဂ္ဂဿ အာဂတတ္တာ ဝိပဿနာဂမနမေဝ ဓုရံ ဇာတံ။
နနု စ သုညတော အနိမိတ္တော အပ္ပဏိဟိတောတိ တီဏိ မဂ္ဂဿ နာမာနိ? ယထာဟ – ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, ဝိမောက္ခာ – သုညတော ဝိမောက္ခော, အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခော, အပ္ပဏိဟိတော ဝိမောက္ခော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉)။ တေသု ဣဓ ဒွေ မဂ္ဂေ ဂဟေတွာ အနိမိတ္တော ကသ္မာ န ဂဟိတောတိ? အာဂမနာဘာဝတော။ အနိမိတ္တဝိပဿနာ ဟိ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ နာမံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ပန အတ္တနော ပုတ္တဿ ရာဟုလတ္ထေရဿ။
‘‘အနိမိတ္တဉ္စ ဘာဝေဟိ, မာနာနုသယမုဇ္ဇဟ၊
တတော မာနာဘိသမယာ, ဥပသန္တော စရိဿသီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၃၄၄)၊
အနိမိတ္တဝိပဿနံ ကထေသိ။ ဝိပဿနာ ဟိ နိစ္စနိမိတ္တံ ဓုဝနိမိတ္တံ သုခနိမိတ္တံ အတ္တနိမိတ္တဉ္စ ဥဂ္ဃါဋေတိ။ တသ္မာ အနိမိတ္တာတိ ကထိတာ။ သာ စ ကိဉ္စာပိ တံ နိမိတ္တံ ဥဂ္ဃါဋေတိ, သယံ ပန နိမိတ္တဓမ္မေသု စရတီတိ သနိမိတ္တာဝ ဟောတိ။ တသ္မာ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ နာမံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၈။) [သျ]အပရော နယော – အဘိဓမ္မော နာမ ပရမတ္ထဒေသနာ။ အနိမိတ္တမဂ္ဂဿ စ ပရမတ္ထတော ဟေတုဝေကလ္လမေဝ ဟောတိ။ ကထံ? အနိစ္စာနုပဿနာယ ဟိ ဝသေန အနိမိတ္တဝိမောက္ခော ကထိတော။ တေန စ ဝိမောက္ခေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ တံ အရိယမဂ္ဂေ ဧကင်္ဂမ္ပိ န ဟောတိ, အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ ပရမတ္ထတော နာမံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ။ ဣတရေသု ပန ဒွီသု အနတ္တာနုပဿနာယ တာဝ ဝသေန သုညတဝိမောက္ခော, ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဝသေန အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခော ကထိတော။ တေသု သုညတဝိမောက္ခေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ, အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခေန သမာဓိန္ဒြိယံ။ တာနိ အရိယမဂ္ဂဿ အင်္ဂတ္တာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ ပရမတ္ထတော နာမံ ဒါတုံ သက္ကောန္တိ။ မဂ္ဂါရမ္မဏတ္တိကေပိ ဟိ မဂ္ဂါဓိပတိဓမ္မဝိဘဇနေ ဆန္ဒစိတ္တာနံ အဓိပတိကာလေ တေသံ ဓမ္မာနံ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာဝ မဂ္ဂါဓိပတိဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော ဧကဿ အာစရိယဿ မတိဝိနိစ္ဆယော။
ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အနိမိတ္တဝိပဿနာ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ နာမံ ဒါတုံ န သက္ကောတီတိ အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ န ဂဟိတော။ ကေစိ ပန ‘အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ အာဂမနတော နာမံ အလဘန္တောပိ သုတ္တန္တပရိယာယေန သဂုဏတော စ အာရမ္မဏတော စ နာမံ လဘတီ’တိ အာဟံသု။ တေ ဣဒံ ဝတွာ ပဋိက္ခိတ္တာ – အနိမိတ္တမဂ္ဂေ သဂုဏတော စ အာရမ္မဏတော စ နာမံ လဘန္တေ သုညတအပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂါပိ သဂုဏတောယေဝ အာရမ္မဏတောယေဝ စ ဣဓ နာမံ လဘေယျုံ။ န ပန လဘန္တိ။ ကိံ ကာရဏာ? အယဉှိ မဂ္ဂေါ နာမ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ နာမံ လဘတိ – သရသတော စ ပစ္စနီကတော စ၊ သဘာဝတော စ ပဋိပက္ခတော စာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သုညတအပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂါ သရသတောပိ ပစ္စနီကတောပိ နာမံ လဘန္တိ။ သုညတအပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂါ ဟိ ရာဂါဒီဟိ သုညာ, ရာဂပဏိဓိအာဒီဟိ စ အပ္ပဏိဟိတာတိ ဧဝံ ‘သရသတော’ နာမံ လဘန္တိ။ သုညတော စ အတ္တာဘိနိဝေသဿ ပဋိပက္ခော, အပ္ပဏိဟိတော ပဏိဓိဿာတိ ဧဝံ ‘ပစ္စနီကတော’ နာမံ လဘန္တိ။ အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ ပန ရာဂါဒိနိမိတ္တာနံ နိစ္စနိမိတ္တာဒီနဉ္စ အဘာဝေန သရသတောဝ နာမံ လဘတိ, နော ပစ္စနီကတော။ န ဟိ သော သင်္ခါရနိမိတ္တာရမ္မဏာယ အနိစ္စာနုပဿနာယ ပဋိပက္ခော။ အနိစ္စာနုပဿနာ ပနဿ အနုလောမဘာဝေ ဌိတာတိ။ သဗ္ဗထာပိ အဘိဓမ္မပရိယာယေန အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ နာမ နတ္ထီတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၉။) [သျ]သုတ္တန္တိကပရိယာယေန ပနေသ ဧဝံ အာဟရိတွာ ဒီပိတော – ယသ္မိဉှိ ဝါရေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တီဏိ လက္ခဏာနိ ဧကာဝဇ္ဇနေန ဝိယ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ, တိဏ္ဏဉ္စ ဧကတော အာပါထဂမနံ နာမ နတ္ထိ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပန ဝိဘူတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အာဒိတော ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အဘိနိဝေသော ဟောတု, ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ပန ဝိပဿနာ ယံ ယံ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ တဿ တဿေဝ ဝသေန အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ နာမံ ဒေတိ။ ကထံ? အနိစ္စာဒီသု ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အဘိနိဝိသိတွာ ဣတရမ္ပိ လက္ခဏဒွယံ ဒဋ္ဌုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဧကလက္ခဏဒဿနမတ္တေနေဝ ဟိ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ နာမ န ဟောတိ, တသ္မာ အနိစ္စတော အဘိနိဝိဋ္ဌော ဘိက္ခု န ကေဝလံ အနိစ္စတောဝ ဝုဋ္ဌာတိ, ဒုက္ခတောပိ အနတ္တတောပိ ဝုဋ္ဌာတိယေဝ။ ဒုက္ခတော အနတ္တတော အဘိနိဝိဋ္ဌေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ အာဒိတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ အဘိနိဝေသော ဟောတု, ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ပန ဝိပဿနာ ယံ ယံ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ တဿ တဿေဝ ဝသေန အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော မဂ္ဂဿ နာမံ ဒေတိ။ တတ္ထ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တော နာမ ဟောတိ, ဒုက္ခတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ အပ္ပဏိဟိတော, အနတ္တတော ဝုဋ္ဌဟန္တဿ သုညတောတိ။ ဧဝံ သုတ္တန္တပရိယာယေန အာဟရိတွာ ဒီပိတော။
ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ပန ဝိပဿနာ ကိမာရမ္မဏာတိ? လက္ခဏာရမ္မဏာတိ။ လက္ခဏံ နာမ ပညတ္တိဂတိကံ န ဝတ္တဗ္ဗဓမ္မဘူတံ။ ယော ပန အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ တီဏိ လက္ခဏာနိ သလ္လက္ခေတိ, တဿ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကဏ္ဌေ ဗဒ္ဓကုဏပံ ဝိယ ဟောန္တိ။ သင်္ခါရာရမ္မဏမေဝ ဉာဏံ သင်္ခါရတော ဝုဋ္ဌာတိ။ ယထာ ဟိ ဧကော ဘိက္ခု ပတ္တံ ကိဏိတုကာမော ပတ္တဝါဏိဇေန ပတ္တံ အာဘတံ ဒိသွာ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဂဏှိဿာမီတိ စိန္တေတွာ ဝီမံသမာနော တီဏိ ဆိဒ္ဒါနိ ပဿေယျ, သော န ဆိဒ္ဒေသု နိရာလယော ဟောတိ, ပတ္တေ ပန နိရာလယော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ တီဏိ လက္ခဏာနိ သလ္လက္ခေတွာ သင်္ခါရေသု နိရာလယော ဟောတိ။ သင်္ခါရာရမ္မဏေနေဝ ဉာဏေန သင်္ခါရတော ဝုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒုဿောပမာယပိ ဧသေဝ နယော။
ဣတိ ဘဂဝါ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဇေန္တော သုဒ္ဓိကပဋိပဒါယ စတုက္ကနယံ ပဉ္စကနယန္တိ ဒွေပိ နယေ အာဟရိ။ တထာ သုဒ္ဓိကသုညတာယ သုညတပဋိပဒါယ သုဒ္ဓိကအပ္ပဏိဟိတာယ အပ္ပဏိဟိတပဋိပဒါယာတိ။ ကသ္မာ ဧဝံ အာဟရီတိ? ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယေန စေဝ ဒေသနာဝိလာသေန စ။ တဒုဘယမ္ပိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၀။) [သျ]ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတီတိ ဧတ္ထ သုဒ္ဓိကပဋိပဒါယ စတုက္ကပဉ္စကဝသေန ဒွေ နယာ, တထာ သေသေသူတိ သဗ္ဗေသုပိ ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒသ နယာ ဘာဇိတာ။
လောကုတ္တရကုသလံ ပကိဏ္ဏကကထာ
တတြိဒံ ပကိဏ္ဏကံ –
အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဗဟိဒ္ဓါ စ, ရူပါရူပေသု ပဉ္စသု၊
သတ္တဋ္ဌင်္ဂပရိဏာမံ, နိမိတ္တံ ပဋိပဒါပတီတိ။
လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဟိ အဇ္ဈတ္တံ အဘိနိဝိသိတွာ အဇ္ဈတ္တံ ဝုဋ္ဌာတိ, အဇ္ဈတ္တံ အဘိနိဝိသိတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာတိ, ဗဟိဒ္ဓါ အဘိနိဝိသိတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာတိ, ဗဟိဒ္ဓါ အဘိနိဝိသိတွာ အဇ္ဈတ္တံ ဝုဋ္ဌာတိ။ ရူပေ အဘိနိဝိသိတွာ ရူပါ ဝုဋ္ဌာတိ, ရူပေ အဘိနိဝိသိတွာ အရူပါ ဝုဋ္ဌာတိ။ အရူပေ အဘိနိဝိသိတွာ အရူပါ ဝုဋ္ဌာတိ, အရူပေ အဘိနိဝိသိတွာ ရူပါ ဝုဋ္ဌာတိ, ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝုဋ္ဌာတိ။
‘သတ္တဋ္ဌင်္ဂပရိဏာမ’န္တိ သော ပနေသ မဂ္ဂေါ အဋ္ဌင်္ဂိကောပိ ဟောတိ သတ္တင်္ဂိကောပိ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂါပိ သတ္တ ဝါ ဟောန္တိ ဆ ဝါ။ ဈာနံ ပန ပဉ္စင်္ဂိကံ ဝါ ဟောတိ စတုရင်္ဂိကံ ဝါ၊ တိဝင်္ဂိကံ ဝါ ဒုဝင်္ဂိကံ ဝါ။ ဧဝံ သတ္တအဋ္ဌာဒီနံ အင်္ဂါနံ ပရိဏာမော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။
‘နိမိတ္တံ ပဋိပဒါပတီ’တိ နိမိတ္တန္တိ ယတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ‘ပဋိပဒါပတီ’တိ ပဋိပဒါယ စ အဓိပတိနော စ စလနာစလနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ အဇ္ဈတ္တံ အဘိနိဝိသိတွာ အဇ္ဈတ္တံ ဝုဋ္ဌာတီတိအာဒီသု တာဝ ဣဓေကစ္စော အာဒိတောဝ အဇ္ဈတ္တံ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အဘိနိဝိသတိ, အဘိနိဝိသိတွာ တေ အနိစ္စာဒိတော ပဿတိ, ယသ္မာ ပန န သုဒ္ဓအဇ္ဈတ္တဒဿနမတ္တေနေဝ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဗဟိဒ္ဓါပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗမေဝ, တသ္မာ ပရဿ ခန္ဓေပိ အနုပါဒိန္နသင်္ခါရေပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ ပဿတိ။ သော ကာလေန အဇ္ဈတ္တံ သမ္မသတိ ကာလေန ဗဟိဒ္ဓါတိ။ တဿေဝံ သမ္မသတော အဇ္ဈတ္တံ သမ္မသနကာလေ ဝိပဿနာ မဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ ဃဋိယတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တံ အဘိနိဝိသိတွာ အဇ္ဈတ္တံ ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ သစေ ပနဿ ဗဟိဒ္ဓါ သမ္မသနကာလေ ဝိပဿနာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၁။) [သျ]မဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ ဃဋိယတိ, ဧဝံ အဇ္ဈတ္တံ အဘိနိဝိသိတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ ဧသေဝ နယော ဗဟိဒ္ဓါ အဘိနိဝိသိတွာ ဗဟိဒ္ဓါ စ အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဝုဋ္ဌာနေပိ။
အပရော အာဒိတောဝ ရူပေ အဘိနိဝိသတိ အဘိနိဝိသိတွာ ဘူတရူပဉ္စ ဥပါဒါရူပဉ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အနိစ္စာဒိတော ပဿတိ, ယသ္မာ ပန န သုဒ္ဓရူပဒဿနမတ္တေနေဝ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ အရူပမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗမေဝ, တသ္မာ တံ ရူပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နံ ဝေဒနံ သညံ သင်္ခါရေ ဝိညာဏဉ္စ ဣဒံ အရူပန္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အနိစ္စာဒိတော ပဿတိ။ သော ကာလေန ရူပံ သမ္မသတိ ကာလေန အရူပံ။ တဿေဝံ သမ္မသတော ရူပသမ္မသနကာလေ ဝိပဿနာ မဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ ဃဋိယတိ။ ဧဝံ ရူပေ အဘိနိဝိသိတွာ ရူပါ ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ သစေ ပနဿ အရူပသမ္မသနကာလေ ဝိပဿနာ မဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ ဃဋိယတိ, ဧဝံ ရူပေ အဘိနိဝိသိတွာ အရူပါ ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။ ဧသ နယော အရူပေ အဘိနိဝိသိတွာ အရူပါ စ ရူပါ စ ဝုဋ္ဌာနေပိ။
‘‘ယံကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၈) ဧဝံ အဘိနိဝိသိတွာ ဧဝမေဝ ဝုဋ္ဌာနကာလေ ပန ဧကပ္ပဟာရေန ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝုဋ္ဌာတိ နာမာတိ။ အယံ တိက္ခဝိပဿကဿ မဟာပညဿ ဘိက္ခုနော ဝိပဿနာ။
ယထာ ဟိ ဆာတဇ္ဈတ္တဿ ပုရိသဿ မဇ္ဈေ ဂူထပိဏ္ဍံ ဌပေတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနပုဏ္ဏံ ပါတိံ ဥပနေယျုံ, သော ဗျဉ္ဇနံ ဟတ္ထေန ဝိယူဟန္တော တံ ဂူထပိဏ္ဍံ ဒိသွာ ‘ကိမိဒ’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ဂူထပိဏ္ဍောတိ ဝုတ္တေ ‘ဓိ ဓိ, အပနေထာ’တိ ဘတ္တေပိ ပါတိယမ္ပိ နိရာလယော ဟောတိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဘောဇနပါတိဒဿနသ္မိဉှိ တဿ အတ္တမနကာလော ဝိယ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဗာလပုထုဇ္ဇနကာလေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ‘အဟံ မမာ’တိ ဂဟိတကာလော။ ဂူထပိဏ္ဍဿ ဒိဋ္ဌကာလော ဝိယ တိဏ္ဏံ လက္ခဏာနံ သလ္လက္ခိတကာလော။ ဘတ္တေပိ ပါတိယမ္ပိ နိရာလယကာလော ဝိယ တိက္ခဝိပဿကဿ မဟာပညဿ ဘိက္ခုနော ‘‘ယံကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကပ္ပဟာရေန ဝုဋ္ဌိတကာလော ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘သတ္တဋ္ဌင်္ဂပရိဏာမ’န္တိ ဧတ္ထ အယံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ အင်္ဂပရိဏာမော ယထာ ဟောတိ တထာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏမေဝ ဟိ အရိယမဂ္ဂဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၂။) [သျ]ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဈာနင်္ဂဝိသေသံ နိယမေတိ။ ကေစိ ပန ထေရာ ‘ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဈာနင်္ဂဝိသေသံ ပါဒကဇ္ဈာနံ နိယမေတီ’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ နိယမေန္တီ’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော နိယမေတီ’တိ ဝဒန္တိ။ တေသမ္ပိ ဝါဒေသု အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာသင်္ခါတာ ပုဗ္ဗဘာဂါ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာဝ နိယမေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗီကထာ – ဝိပဿနာနိယမေန ဟိ သုက္ခဝိပဿကဿ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါပိ သမာပတ္တိလာဘိနော ဈာနံ ပါဒကံ အကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါပိ ပဌမဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ပကိဏ္ဏကသင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပါဒိတမဂ္ဂေါပိ ပဌမဇ္ဈာနိကောဝ ဟောတိ။ သဗ္ဗေသု သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပဉ္စ ဈာနင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။ တေသဉှိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သောမနဿသဟဂတာပိ ဥပေက္ခာသဟဂတာပိ ဟုတွာ ဝုဋ္ဌာနကာလေ သင်္ခါရုပေက္ခာဘာဝံ ပတ္တာ သောမနဿသဟဂတာဝ ဟောတိ။
ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ပါဒကာနိ ကတွာ ဥပ္ပါဒိတမဂ္ဂေသု ယထာက္ကမေနေဝ ဈာနံ စတုရင်္ဂိကံ တိဝင်္ဂိကံ ဒုဝင်္ဂိကဉ္စ ဟောတိ။ သဗ္ဗေသု ပန သတ္တ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ဟောန္တိ, စတုတ္ထေ ဆ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ။ အယံ ဝိသေသော ပါဒကဇ္ဈာနနိယမေန စေဝ ဝိပဿနာနိယမေန စ ဟောတိ။ တေသမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သောမနဿသဟဂတာပိ ဥပေက္ခာသဟဂတာပိ ဟောတိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ သောမနဿသဟဂတာဝ။
ပဉ္စမဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တိတမဂ္ဂေ ပန ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန ဒွေ ဈာနင်္ဂါနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနိ ဆ သတ္တ စေဝ။ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဥဘယနိယမဝသေန ဟောတိ။ ဣမသ္မိဉှိ နယေ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သောမနဿသဟဂတာ ဝါ ဥပေက္ခာသဟဂတာ ဝါ ဟောတိ, ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဥပေက္ခာသဟဂတာဝ။ အရူပဇ္ဈာနာနိ ပါဒကာနိ ကတွာ ဥပ္ပါဒိတမဂ္ဂေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ယေ ကေစိ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ နိဗ္ဗတ္တိတမဂ္ဂဿ အာသန္နပဒေသေ ဝုဋ္ဌိတာ သမာပတ္တိ အတ္တနာ သဒိသဘာဝံ ကရောတိ, ဘူမိဝဏ္ဏော ဝိယ ဂေါဓာဝဏ္ဏဿ။
ဒုတိယတ္ထေရဝါဒေ ပန ယတော ယတော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ယေ ယေ သမာပတ္တိဓမ္မေ သမ္မသိတွာ မဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တိတော ဟောတိ တံတံသမာပတ္တိသဒိသောဝ ဟောတိ, သမ္မသိတသမာပတ္တိသဒိသောတိ အတ္ထော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၃။) [သျ]သစေ ပန ကာမာဝစရဓမ္မေ သမ္မသတိ ပဌမဇ္ဈာနိကောဝ ဟောတိ။ တတြာပိ ဝိပဿနာနိယမော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတိယတ္ထေရဝါဒေ ‘အဟော ဝတာဟံ သတ္တင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ပါပုဏေယျံ, အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ပါပုဏေယျ’န္တိ အတ္တနော အဇ္ဈာသယာနုရူပေန ယံ ယံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ယေ ဝါ ယေ ဝါ ဈာနဓမ္မေ သမ္မသိတွာ မဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တိတော တံတံဈာနသဒိသောဝ ဟောတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနံ ပန သမ္မသိတဇ္ဈာနံ ဝါ ဝိနာ, အဇ္ဈာသယမတ္တေနေဝ တံ န ဣဇ္ဈတိ။ သွာယမတ္ထော နန္ဒကောဝါဒသုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, တဒဟုပေါသထေ ပန္နရသေ န ဟောတိ ဗဟုနော ဇနဿ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ ‘ဦနော နု ခေါ စန္ဒော ပုဏ္ဏော နု ခေါ စန္ဒော’တိ, အထ ခေါ ပုဏ္ဏော စန္ဒောတွေဝ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တာ ဘိက္ခုနိယော နန္ဒကဿ ဓမ္မဒေသနာယ အတ္တမနာ စေဝ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပါ စ။ တာသံ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုနိသတာနံ ယာ ပစ္ဆိမိကာ ဘိက္ခုနီ သာ သောတာပန္နာ အဝိနိပါတဓမ္မာ နိယတာ သမ္ဗောဓိပရာယဏာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၁၅)။
တာသု ဟိ ယဿာ ဘိက္ခုနိယာ သောတာပတ္တိဖလဿ ဥပနိဿယော, သာ သောတာပတ္တိဖလေနေဝ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပါ အဟောသိ…ပေ… ယဿာ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယော သာ အရဟတ္တေနေဝ။ ဧဝမေဝ အတ္တနော အဇ္ဈာသယာနုရူပေန ယံ ယံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ယေ ဝါ ယေ ဝါ ဈာနဓမ္မေ သမ္မသိတွာ မဂ္ဂေါ နိဗ္ဗတ္တိတော တံတံဈာနသဒိသောဝ သော ဟောတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနံ ပန သမ္မသိတဇ္ဈာနံ ဝါ ဝိနာ, အဇ္ဈာသယမတ္တေနေဝ တံ န ဣဇ္ဈတီတိ။ ဧတ္ထာပိ စ ဝိပဿနာနိယမော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ ‘ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ နိယမေတီ’တိ ဧဝံဝါဒိံ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရံ အန္တေဝါသိကာ အာဟံသု – ‘ဘန္တေ, ယတ္ထ တာဝ ပါဒကဇ္ဈာနံ အတ္ထိ တတ္ထ တံ နိယမေတု၊ ယသ္မိံ ပန ပါဒကဇ္ဈာနံ နတ္ထိ, တသ္မိံ အရူပဘဝေ ကိံ နိယမေတီ’တိ? ‘အာဝုသော, တတ္ထပိ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ နိယမေတိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ ပဌမဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ကာလံ ကတွာ အရူပဘဝေ နိဗ္ဗတ္တော, ပဌမဇ္ဈာနိကာယ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၄။) [သျ]ဥပရိ တီဏိ မဂ္ဂဖလာနိ နိဗ္ဗတ္တေတိ, တဿ တာနိ ပဌမဇ္ဈာနိကာနေဝ ဟောန္တိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အရူပေ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဉ္စ ခေါ လောကုတ္တရံ န လောကိယံ။ ဧဝံ တတ္ထာပိ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ နိယမေတိ အာဝုသော’တိ။ ‘သုကထိတော, ဘန္တေ, ပဉှော’တိ။
‘ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ နိယမေန္တိ၊ ယံ ယံ ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓံ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ တံတံသဒိသောဝ မဂ္ဂေါ ဟောတီ’တိ ဝါဒိံ မောရဝါပိဝါသိမဟာဒတ္တတ္ထေရမ္ပိ အန္တေဝါသိကာ အာဟံသု ‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ဝါဒေ ဒေါသော ပညာယတိ – ရူပံ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌိတဘိက္ခုနော ဟိ ရူပသဒိသေန အဗျာကတေန မဂ္ဂေန ဘဝိတဗ္ဗံ, နေဝသညာနာသညာယတနံ နယတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ တံသဒိသေနေဝ နေဝသညာနာသညာဘာဝပ္ပတ္တေန မဂ္ဂေန ဘဝိတဗ္ဗ’န္တိ။ ‘န, အာဝုသော, ဧဝံ ဟောတိ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဟိ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ရူပံ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ အဋ္ဌင်္ဂိကော သောမနဿသဟဂတမဂ္ဂေါ ဟောတိ, နေဝသညာနာသညာယတနံ သမ္မသိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿပိ န သဗ္ဗာကာရေန တာဒိသော ဟောတိ, သတ္တင်္ဂိကော ပန ဥပေက္ခာသဟဂတမဂ္ဂေါ ဟောတီ’တိ။
‘ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော နိယမေတီ’တိဝါဒိနော စူဠာဘယတ္ထေရဿာပိ ဝါဒံ အာဟရိတွာ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရဿ ကထယိံသု။ သော အာဟ – ‘ယဿ တာဝ ပါဒကဇ္ဈာနံ အတ္ထိ တဿ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော နိယမေတု, ယဿ တံ နတ္ထိ တဿ ကတရဇ္ဈာသယော နိယမေဿတိ နိဒ္ဓနဿ ဝုဍ္ဎိဂဝေသနကာလော ဝိယ ဟောတီ’တိ။
တံ ကထံ အာဟရိတွာ တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရဿ ပုန ကထယိံသု။ သော ‘ပါဒကဇ္ဈာနဝတော ဣဒံ ကထိတံ အာဝုသော’တိ အာဟ။ ယထာ ပန ပါဒကဇ္ဈာနဝတော, သမ္မသိတဇ္ဈာနဝတောပိ တထေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စမဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဟိ ပဌမာဒီနိ သမ္မသတော ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါ ပဌမတ္ထေရဝါဒေန ပဉ္စမဇ္ဈာနိကော။ ဒုတိယဝါဒေန ပဌမာဒိဇ္ဈာနိကော အာပဇ္ဇတီတိ ဒွေပိ ဝါဒါ ဝိရုဇ္ဈန္တိ။ တတိယဝါဒေန ပနေတ္ထ ‘ယံ ဣစ္ဆတိ တဇ္ဈာနိကော ဟောတီ’တိ တေ စ ဝါဒါ န ဝိရုဇ္ဈန္တိ, အဇ္ဈာသယော စ သာတ္ထကော ဟောတီတိ။ ဧဝံ တယောပိ ထေရာ ပဏ္ဍိတာ ဗျတ္တာ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာဝ။ တေန တေသံ ဝါဒံ တန္တိံ ကတွာ ဌပယိံသု။ ဣဓ ပန အတ္ထမေဝ ဥဒ္ဓရိတွာ တယောပေတေ ဝါဒေ ဝိပဿနာဝ နိယမေတီတိ ဒဿိတံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၅။) [သျ]ဣဒါနိ ‘နိမိတ္တံ ပဋိပဒါပတီ’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ အင်္ဂပရိဏာမဝတော မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒကာလေ ဂေါတြဘု ကုတော ဝုဋ္ဌာတိ? မဂ္ဂေါ ကုတောတိ? ဂေါတြဘု တာဝ နိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌာတိ, ပဝတ္တံ ဆေတ္တုံ န သက္ကောတိ, ဧကတောဝုဋ္ဌာနော ဟေသ။ မဂ္ဂေါ နိမိတ္တတော ဝုဋ္ဌာတိ, ပဝတ္တမ္ပိ ဆိန္ဒတိ ဥဘတောဝုဋ္ဌာနော ဟေသ။ တေသံ အယံ ဥပ္ပတ္တိနယော – ယသ္မိဉှိ ဝါရေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တသ္မိံ အနုလောမံ နေဝ ဧကံ ဟောတိ, န ပဉ္စမံ။ ဧကဉှိ အာသေဝနံ န လဘတိ, ပဉ္စမံ ဘဝင်္ဂဿ အာသန္နတ္တာ ပဝေဓတိ။ တဒါ ဟိ ဇဝနံ ပတိတံ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ နေဝ ဧကံ ဟောတိ န ပဉ္စမံ။ မဟာပညဿ ပန ဒွေ အနုလောမာနိ ဟောန္တိ, တတိယံ ဂေါတြဘု, စတုတ္ထံ မဂ္ဂစိတ္တံ, တီဏိ ဖလာနိ, တတော ဘဝင်္ဂေါတရဏံ။ မဇ္ဈိမပညဿ တီဏိ အနုလောမာနိ ဟောန္တိ, စတုတ္ထံ ဂေါတြဘု, ပဉ္စမံ မဂ္ဂစိတ္တံ, ဒွေ ဖလာနိ, တတော ဘဝင်္ဂေါတရဏံ။ မန္ဒပညဿ စတ္တာရိ အနုလောမာနိ, ဟောန္တိ ပဉ္စမံ ဂေါတြဘု, ဆဋ္ဌံ မဂ္ဂစိတ္တံ, သတ္တမံ ဖလံ, တတော ဘဝင်္ဂေါတရဏံ။ တတြ မဟာပညမန္ဒပညာနံ ဝသေန အကထေတွာ မဇ္ဈိမပညဿ ဝသေန ကထေတဗ္ဗံ။
ယသ္မိဉှိ ဝါရေ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တသ္မိံ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဥပေက္ခာသဟဂတာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဟုတွာ ဝိပဿနာဂေါစရေ ခန္ဓေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋေတိ။ တဒနန္တရံ တေနေဝ အာဝဇ္ဇနေန ဂဟိတက္ခန္ဓေ ဂဟေတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဌမံ ဇဝနံ အနုလောမဉာဏံ။ တံ တေသု ခန္ဓေသု အနိစ္စာတိ ဝါ ဒုက္ခာတိ ဝါ အနတ္တာတိ ဝါ ပဝတ္တိတွာ ဩဠာရိကံ ဩဠာရိကံ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမံ ဝိနောဒေတွာ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဘိယျော ဘိယျော ပါကဋာနိ ကတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒုတိယာနုလောမံ။ တေသု ပုရိမံ အနာသေဝနံ။ ဒုတိယဿ ပုရိမံ အာသေဝနံ ဟောတိ။ တမ္ပိ လဒ္ဓါသေဝနတ္တာ တိက္ခံ သူရံ ပသန္နံ ဟုတွာ တသ္မိံယေဝါရမ္မဏေ တေနေဝါကာရေန ပဝတ္တိတွာ မဇ္ဈိမပ္ပမာဏံ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမံ ဝိနောဒေတွာ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဘိယျော ဘိယျော ပါကဋာနိ ကတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တတိယာနုလောမံ။ တဿ ဒုတိယံ အာသေဝနံ ဟောတိ။ တမ္ပိ လဒ္ဓါသေဝနတ္တာ တိက္ခံ သူရံ ပသန္နံ ဟုတွာ တသ္မိံယေဝါရမ္မဏေ တေနေဝါကာရေန ပဝတ္တိတွာ တဒဝသေသံ အဏုသဟဂတံ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမံ ဝိနောဒေတွာ နိရဝသေသံ ကတွာ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဘိယျော ဘိယျော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၆။) [သျ]ပါကဋာနိ ကတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ ဧဝံ တီဟိ အနုလောမေဟိ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမေ ဝိနောဒိတေ တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဂေါတြဘုညာဏံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ။
တတြာယံ ဥပမာ – ဧကော ကိရ စက္ခုမာ ပုရိသော နက္ခတ္တယောဂံ ဇာနိဿာမီတိ ရတ္တိဘာဂေ နိက္ခမိတွာ စန္ဒံ ပဿိတုံ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကေသိ။ တဿ ဝလာဟကေဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ စန္ဒော န ပညာယိတ္ထ။ အထေကော ဝါတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ထူလထူလေ ဝလာဟကေ ဝိဒ္ဓံသေသိ။ အပရော မဇ္ဈိမေ။ အပရော သုခုမေ။ တတော သော ပုရိသော ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေ စန္ဒံ ဒိသွာ နက္ခတ္တယောဂံ အညာသိ။
တတ္ထ တယော ဝလာဟကာ ဝိယ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကထူလမဇ္ဈိမသုခုမကိလေသန္ဓကာရာ။ တယော ဝါတာ ဝိယ တီဏိ အနုလောမစိတ္တာနိ။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ ဂေါတြဘုညာဏံ။ စန္ဒော ဝိယ နိဗ္ဗာနံ။ ဧကေကဿ ဝါတဿ ယထာက္ကမေန ဝလာဟကတ္တယဝိဒ္ဓံသနံ ဝိယ ဧကေကဿ အနုလောမစိတ္တဿ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမဝိနောဒနံ။ ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေ တဿ ပုရိသဿ ဝိသုဒ္ဓစန္ဒဒဿနံ ဝိယ ဝိဂတေ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကေ တမေ ဂေါတြဘုညာဏဿ သုဝိသုဒ္ဓနိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏံ။
ယထေဝ ဟိ တယော ဝါတာ စန္ဒပဋိစ္ဆာဒကေ ဝလာဟကေယေဝ ဝိဒ္ဓံသေတုံ သက္ကောန္တိ, န စန္ဒံ ဒဋ္ဌုံ, ဧဝံ အနုလောမာနိ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမေယေဝ ဝိနောဒေတုံ သက္ကောန္တိ, န နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကာတုံ။ ယထာ သော ပုရိသော စန္ဒမေဝ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတိ န ဝလာဟကေ ဝိဒ္ဓံသေတုံ, ဧဝံ ဂေါတြဘုညာဏံ နိဗ္ဗာနမေဝ အာရမ္မဏံ ကာတုံ သက္ကောတိ န ကိလေသတမံ ဝိနောဒေတုံ။ ဧဝံ အနုလောမံ သင်္ခါရာရမ္မဏံ ဟောတိ, ဂေါတြဘု နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ။
ယဒိ ဟိ ဂေါတြဘု အနုလောမေန ဂဟိတာရမ္မဏံ ဂဏှေယျ ပုန အနုလောမံ တံ အနုဗန္ဓေယျာတိ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနမေဝ န ဘဝေယျ။ ဂေါတြဘုညာဏံ ပန အနုလောမဿ အာရမ္မဏံ အဂ္ဂဟေတွာ တံ အပစ္ဆတောပဝတ္တိကံ ကတွာ သယံ အနာဝဇ္ဇနမ္ပိ သမာနံ အာဝဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တာဟီတိ မဂ္ဂဿ သညံ ဒတွာ ဝိယ နိရုဇ္ဈတိ။ မဂ္ဂေါပိ တေန ဒိန္နသညံ အမုဉ္စိတွာဝ အဝီစိသန္တတိဝသေန တံ ဉာဏံ အနုဗန္ဓမာနော အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပဒါလိတပုဗ္ဗံ လောဘက္ခန္ဓံ ဒေါသက္ခန္ဓံ မောဟက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗိဇ္ဈမာနောဝ ပဒါလယမာနောဝ နိဗ္ဗတ္တတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၇။) [သျ]တတြာယံ ဥပမာ – ဧကော ကိရ ဣဿာသော ဓနုသတမတ္ထကေ ဖလကသတံ ဌပါပေတွာ ဝတ္ထေန မုခံ ဝေဌေတွာ သရံ သန္နယှိတွာ စက္ကယန္တေ အဋ္ဌာသိ။ အညော ပုရိသော စက္ကယန္တံ အာဝဉ္ဆိတွာ ယဒါ ဣဿာသဿ ဖလကသတံ အဘိမုခံ ဟောတိ တဒါ တတ္ထ ဒဏ္ဍကေန သညံ ဒေတိ, ဣဿာသော ဒဏ္ဍကသညံ အမုဉ္စိတွာဝ သရံ ခိပိတွာ ဖလကသတံ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ။ တတ္ထ ဒဏ္ဍကသညာ ဝိယ ဂေါတြဘုညာဏံ။ ဣဿာသော ဝိယ မဂ္ဂဉာဏံ။ ဣဿာသဿ ဒဏ္ဍကသညံ အမုဉ္စိတွာဝ ဖလကသတနိဗ္ဗိဇ္ဈနံ ဝိယ မဂ္ဂဉာဏဿ ဂေါတြဘုညာဏေန ဒိန္နသညံ အမုဉ္စိတွာဝ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗအပဒါလိတပုဗ္ဗာနံ လောဘက္ခန္ဓာဒီနံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနပဒါလနံ။ ဘူမိလဒ္ဓဝဋ္ဋသေတုသမုဂ္ဃါတကရဏန္တိပိ ဧတဒေဝ။ မဂ္ဂဿ ဟိ ဧကမေဝ ကိစ္စံ အနုသယပ္ပဇဟနံ။ ဣတိ သော အနုသယေ ပဇဟန္တော နိမိတ္တာ ဝုဋ္ဌာတိ နာမ, ပဝတ္တံ ဆိန္ဒတိ နာမ။ ‘နိမိတ္တ’န္တိ ရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏနိမိတ္တံ။ ‘ပဝတ္တ’မ္ပိ ရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏပဝတ္တမေဝ။ တံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ – ဥပါဒိန္နကံ အနုပါဒိန္နကန္တိ။ တေသု မဂ္ဂဿ အနုပါဒိန္နကတော ဝုဋ္ဌာနစ္ဆာယာ ဒိဿတီတိ ဝတွာ အနုပါဒိန္နကတော ဝုဋ္ဌာတီတိ ဝဒိံသု။
သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဟိ စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တာနိ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတန္တိ ပဉ္စ စိတ္တာနိ ပဟီယန္တိ။ တာနိ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေန္တိ။ တံ အနုပါဒိန္နကရူပက္ခန္ဓော။ တာနိ စိတ္တာနိ ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ တံသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရာ တယော အရူပက္ခန္ဓာ။ တတ္ထ သစေ သောတာပန္နဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ အဘာဝိတော အဘဝိဿ တာနိ ပဉ္စ စိတ္တာနိ ဆသု အာရမ္မဏေသု ပရိယုဋ္ဌာနံ ပါပုဏေယျုံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ပန တေသံ ပရိယုဋ္ဌာနေနပ္ပတ္တိံ ဝါရယမာနော သေတုသမုဂ္ဃါတံ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကဘာဝံ ကုရုမာနော အနုပါဒိန္နကတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။
သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တာနိ ဒွေ ဒေါမနဿသဟဂတာနီတိ ဩဠာရိကကာမရာဂဗျာပါဒဝသေန ဆ စိတ္တာနိ ပဟီယန္တိ။ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အဏုသဟဂတကာမရာဂဗျာပါဒဝသေန တာနိ ဧဝ ဆ စိတ္တာနိ ပဟီယန္တိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တာနိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဉ္စာတိ ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနိ ပဟီယန္တိ။ တတ္ထ သစေ တေသံ အရိယာနံ တေ မဂ္ဂါ အဘာဝိတာ အဿု, တာနိ စိတ္တာနိ ဆသု အာရမ္မဏေသု ပရိယုဋ္ဌာနံ ပါပုဏေယျုံ။ တေ ပန တေသံ မဂ္ဂါ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တိံ ဝါရယမာနာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၈။) [သျ]သေတုသမုဂ္ဃါတံ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကဘာဝံ ကုရုမာနာ အနုပါဒိန္နကတော ဝုဋ္ဌဟန္တိ နာမ။
ဥပါဒိန္နကတော ဝုဋ္ဌာနစ္ဆာယာ ဒိဿတီတိ ဝတွာ ဥပါဒိန္နကတော ဝုဋ္ဌာတီတိပိ ဝဒိံသု။ သစေ ဟိ သောတာပန္နဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ အဘာဝိတော အဘဝိဿ, ဌပေတွာ သတ္တ ဘဝေ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တေယျ။ ကသ္မာ? တဿ ပဝတ္တိယာ ဟေတူနံ အတ္ထိတာယ။ တီဏိ သံယောဇနာနိ ဒိဋ္ဌာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာနုသယောတိ ဣမေ ပန ပဉ္စ ကိလေသေ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သမုဂ္ဃါတေတိ။ ဣဒါနိ ကုတော သောတာပန္နဿ သတ္တ ဘဝေ ဌပေတွာ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တိဿတိ? ဧဝံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ အပ္ပဝတ္တံ ကုရုမာနော ဥပါဒိန္နကတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။
သစေ သကဒါဂါမိဿ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ အဘာဝိတော အဘဝိဿ, ဌပေတွာ ဒွေ ဘဝေ ပဉ္စသု ဘဝေသု ဥပါဒိန္နကပဝတ္တံ ပဝတ္တေယျ။ ကသ္မာ? တဿ ပဝတ္တိယာ ဟေတူနံ အတ္ထိတာယ။ ဩဠာရိကာနိ ကာမရာဂပဋိဃသံယောဇနာနိ ဩဠာရိကော ကာမရာဂါနုသယော ပဋိဃာနုသယောတိ ဣမေ ပန စတ္တာရော ကိလေသေ သော မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သမုဂ္ဃါတေတိ။ ဣဒါနိ ကုတော သကဒါဂါမိဿ ဒွေ ဘဝေ ဌပေတွာ ပဉ္စသု ဘဝေသု ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တိဿတိ? ဧဝံ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ အပ္ပဝတ္တံ ကုရုမာနော ဥပါဒိန္နကတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။
သစေ အနာဂါမိဿ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ အဘာဝိတော အဘဝိဿ, ဌပေတွာ ဧကံ ဘဝံ ဒုတိယဘဝေ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တေယျ။ ကသ္မာ? တဿ ပဝတ္တိယာ ဟေတူနံ အတ္ထိတာယ။ အဏုသဟဂတာနိ ကာမရာဂပဋိဃသံယောဇနာနိ အဏုသဟဂတော ကာမရာဂါနုသယော ပဋိဃာနုသယောတိ ဣမေ ပန စတ္တာရော ကိလေသေ သော မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သမုဂ္ဃါတေတိ။ ဣဒါနိ ကုတော အနာဂါမိဿ ဧကံ ဘဝံ ဌပေတွာ ဒုတိယဘဝေ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တိဿတိ? ဧဝံ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ အပ္ပဝတ္တံ ကုရုမာနော ဥပါဒိန္နကတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။
သစေ အရဟတော အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အဘာဝိတော အဘဝိဿ, ရူပါရူပဘဝေသု ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တေယျ။ ကသ္မာ? တဿ ပဝတ္တိယာ ဟေတူနံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၉။) [သျ]အတ္ထိတာယ။ ရူပရာဂေါ အရူပရာဂေါ မာနော ဥဒ္ဓစ္စံ အဝိဇ္ဇာ မာနာနုသယော ဘဝရာဂါနုသယော အဝိဇ္ဇာနုသယောတိ ဣမေ ပန အဋ္ဌ ကိလေသေ သော မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သမုဂ္ဃါတေတိ။ ဣဒါနိ ကုတော ခီဏာသဝဿ ပုနဗ္ဘဝေ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တိဿတိ? ဧဝံ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ အပ္ပဝတ္တံ ကုရုမာနော ဥပါဒိန္နကတော ဝုဋ္ဌာတိ နာမ။
သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ စေတ္ထ အပါယဘဝတော ဝုဋ္ဌာတိ, သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ သုဂတိကာမဘဝေကဒေသတော, အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ကာမဘဝတော, အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ရူပါရူပဘဝတော သဗ္ဗဘဝေဟိပိ ဝုဋ္ဌာတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။
ဣမဿ ပနတ္ထဿ ဝိဘာဝနတ္ထံ အယံ ပါဠိ – ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓေန သတ္တ ဘဝေ ဌပေတွာ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဧတ္ထေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ ဝူပသမန္တိ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ။
‘သကဒါဂါမိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓေန ဒွေ ဘဝေ ဌပေတွာ ပဉ္စသု ဘဝေသု ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဧတ္ထေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ ဝူပသမန္တိ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ။
‘အနာဂါမိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓေန ဧကံ ဘဝံ ဌပေတွာ ကာမဓာတုယာ ဒွီသု ဘဝေသု ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဧတ္ထေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ ဝူပသမန္တိ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ။
‘အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓေန ရူပဓာတုယာ ဝါ အရူပဓာတုယာ ဝါ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဧတ္ထေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ ဝူပသမန္တိ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ။ အရဟတော အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ စရိမဝိညာဏဿ နိရောဓေန ပညာ စ သတိ စ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဧတ္ထေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ ဝူပသမန္တိ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ (စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၆)။ အယံ တာဝ နိမိတ္တေ ဝိနိစ္ဆယော။
‘ပဋိပဒါပတီ’တိ – ဧတ္ထ ပန ပဋိပဒါ စလတိ န စလတီတိ? စလတိ။ တထာဂတဿ ဟိ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ စ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ သုခပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ အဟေသုံ။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ပဌမမဂ္ဂေါ သုခပဋိပဒေါ ခိပ္ပါဘိညော, ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ ဒုက္ခပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ။ ကသ္မာ? နိဒ္ဒါဘိဘူတတ္တာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၀။) [သျ]သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ကိရ သတ္တာဟံ ဒဟရကုမာရကံ ဝိယ ထေရံ ပရိဟရိ။ ထေရောပိ ဧကဒိဝသံ နိဒ္ဒါယမာနော နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ပစလာယသိ နော တွံ, မောဂ္ဂလ္လာန, ပစလာယသိ နော တွံ မောဂ္ဂလ္လာနာ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၁)။ ဧဝရူပဿပိ မဟာဘိညပ္ပတ္တဿ သာဝကဿ ပဋိပဒါ စလတိ, သေသာနံ ကိံ န စလိဿတိ? ဧကစ္စဿ ဟိ ဘိက္ခုနော စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ ဒုက္ခပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ ဟောန္တိ, ဧကစ္စဿ ဒုက္ခပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ, ဧကစ္စဿ သုခပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ, ဧကစ္စဿ သုခပဋိပဒါ ခိပ္ပါဘိညာ။ ဧကစ္စဿ ပဌမမဂ္ဂေါ ဒုက္ခပဋိပဒေါ ဒန္ဓာဘိညော ဟောတိ, ဒုတိယမဂ္ဂေါ ဒုက္ခပဋိပဒေါ ခိပ္ပါဘိညော, တတိယမဂ္ဂေါ သုခပဋိပဒေါ ဒန္ဓာဘိညော, စတုတ္ထမဂ္ဂေါ သုခပဋိပဒေါ ခိပ္ပါဘိညောတိ။
ယထာ စ ပဋိပဒါ ဧဝံ အဓိပတိပိ စလတိ ဧဝ။ ဧကစ္စဿ ဟိ ဘိက္ခုနော စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ ဆန္ဒာဓိပတေယျာ ဟောန္တိ, ဧကစ္စဿ ဝီရိယာဓိပတေယျာ, ဧကစ္စဿ စိတ္တာဓိပတေယျာ, ဧကစ္စဿ ဝီမံသာဓိပတေယျာ။ ဧကစ္စဿ ပန ပဌမမဂ္ဂေါ ဆန္ဒာဓိပတေယျော ဟောတိ, ဒုတိယော ဝီရိယာဓိပတေယျော, တတိယော စိတ္တာဓိပတေယျော, စတုတ္ထော ဝီမံသာဓိပတေယျောတိ။
ပကိဏ္ဏကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမမဂ္ဂဝီသတိမဟာနယော
֍ ဋီ ၃၅၇။ ဣဒါနိ ယသ္မာ လောကုတ္တရကုသလံ ဘာဝေန္တော န ကေဝလံ ဥပနိဇ္ဈာယနဋ္ဌေန ဈာနံယေဝ ဘာဝေတိ, နိယျာနဋ္ဌေန ပန မဂ္ဂမ္ပိ ဘာဝေတိ, ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန သတိပဋ္ဌာနမ္ပိ, ပဒဟနဋ္ဌေန သမ္မပ္ပဓာနမ္ပိ, ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိပါဒမ္ပိ, အဓိပတိယဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယမ္ပိ, အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဗလမ္ပိ, ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဇ္ဈင်္ဂမ္ပိ, တထဋ္ဌေန သစ္စမ္ပိ, အဝိက္ခေပဋ္ဌေန သမထမ္ပိ, သုညတဋ္ဌေန ဓမ္မမ္ပိ, ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓမ္ပိ, အာယတနဋ္ဌေန အာယတနမ္ပိ, သုညသဘာဝနိဿတ္တဋ္ဌေန ဓာတုမ္ပိ, ပစ္စယဋ္ဌေန အာဟာရမ္ပိ, ဖုသနဋ္ဌေန ဖဿမ္ပိ, ဝေဒယိတဋ္ဌေန ဝေဒနမ္ပိ, သဉ္ဇာနနဋ္ဌေန သညမ္ပိ, စေတယိတဋ္ဌေန စေတနမ္ပိ, ဝိဇာနနဋ္ဌေန စိတ္တမ္ပိ ဘာဝေတိ, တသ္မာ ဧတေသံ ဧကူနဝီသတိယာ ပဒါနံ ဒဿနတ္ထံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ‘ဣဒမ္ပိ ဘာဝေတိ, ဣဒမ္ပိ ဘာဝေတီ’တိ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယေန စေဝ ဒေသနာဝိလာသေန စ ဝီသတိ နယာ ဒေသိတာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၁။) [သျ]ဟောန္တိ။ ဓမ္မံ သောတုံ နိသိန္နဒေဝပရိသာယ ဟိ ယေ ဥပနိဇ္ဈာယနဋ္ဌေန လောကုတ္တရံ ‘ဈာန’န္တိ ကထိတေ ဗုဇ္ဈန္တိ, တေသံ သပ္ပါယဝသေန ဈာနန္တိ ကထိတံ…ပေ… ယေ ဝိဇာနနဋ္ဌေန ‘စိတ္တ’န္တိ ဝုတ္တေ ဗုဇ္ဈန္တိ, တေသံ သပ္ပါယဝသေန စိတ္တန္တိ ကထိတံ။ အယမေတ္ထ ‘ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော’။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ပန အတ္တနော ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတာယ ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇစတုပဋိသမ္ဘိဒတာယ ဆအသာဓာရဏဉာဏယောဂေန စ ဒေသနံ ယဒိစ္ဆကံ နိယမေတွာ ဒဿေတိ။ ဣစ္ဆန္တော ဥပနိဇ္ဈာယနဋ္ဌေန လောကုတ္တရံ ဈာနန္တိ ဒဿေတိ, ဣစ္ဆန္တော နိယျာနဋ္ဌေန…ပေ… ဝိဇာနနဋ္ဌေန လောကုတ္တရံ စိတ္တန္တိ။ အယံ ‘ဒေသနာဝိလာသော’ နာမ။ တတ္ထ ယထေဝ လောကုတ္တရံ ဈာနန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဒသ နယာ ဝိဘတ္တာ, ဧဝံ မဂ္ဂါဒီသုပိ တေယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ ဝီသတိယာ ဌာနေသု ဒသ ဒသ ကတွာ ဒွေ နယသတာနိ ဝိဘတ္တာနိ ဟောန္တိ။
֍ ဋီ ၃၅၈။ ဣဒါနိ အဓိပတိဘေဒံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဆန္ဒံ ဓုရံ ဇေဋ္ဌကံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တိတံ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဆန္ဒာဓိပတေယျံ နာမ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ ပုရိမသ္မိံ သုဒ္ဓိကေ ဒွေနယသတာနိ ဆန္ဒာဓိပတေယျာဒီသုပိ ဒွေ ဒွေတိ နယသဟဿေန ဘာဇေတွာ ပဌမမဂ္ဂံ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။
ပဌမမဂ္ဂေါ နိဋ္ဌိတော။
ဒုတိယမဂ္ဂေါ
֍ ဋီ ၃၆၁။ ဣဒါနိ ဒုတိယမဂ္ဂါဒီနံ ဒဿနတ္ထံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ တနုဘာဝါယာတိ ဧတေသံ ကိလေသာနံ တနုဘာဝတ္ထာယ။ တတ္ထ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ တနုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စ။ သကဒါဂါမိဿ ဟိ, ဝဋ္ဋာနုသာရိမဟာဇနဿေဝ, ကိလေသာ အဘိဏှံ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, ကဒါစိ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ ဝိရဠာကာရာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဝိရဠဝါပိတခေတ္တေ အင်္ကုရာ ဝိယ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ, စ ဝဋ္ဋာနုသာရိမဟာဇနဿေဝ, မဒ္ဒန္တာ ဖရန္တာ ဆာဒေန္တာ အန္ဓကာရံ ကရောန္တာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဒွီဟိ ပန မဂ္ဂေဟိ ပဟီနတ္တာ မန္ဒာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၂။) [သျ]မန္ဒာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တနုကာကာရာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, အဗ္ဘပဋလံ ဝိယ မက္ခိကာပတ္တံ ဝိယ စ။
တတ္ထ ကေစိ ထေရာ ဝဒန္တိ – ‘သကဒါဂါမိဿ ကိလေသာ ကိဉ္စာပိ စိရေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဗဟလာဝ ပန ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တထာ ဟိဿ ပုတ္တာ စ ဓီတရော စ ဒိဿန္တီ’တိ။ ဧတံ ပန အပ္ပမာဏံ။ ပုတ္တဓီတရော ဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂပရာမသနမတ္တေနပိ ဟောန္တိ။ ဒွီဟိ ပန မဂ္ဂေဟိ ပဟီနတ္တာ နတ္ထိ ကိလေသာနံ ဗဟလတာတိ။ ဒွီဟိ ဧဝ ကာရဏေဟိဿ ကိလေသာနံ တနုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စာတိ။
ဒုတိယာယာတိ ဂဏနဝသေနာပိ ဒုတိယုပ္ပတ္တိဝသေနာပိ ဒုတိယာယ။ ဘူမိယာ ပတ္တိယာတိ သာမညဖလဿ ပဋိလာဘတ္ထာယ။ တတိယစတုတ္ထေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိသေသမတ္တံယေဝ ပန ဝက္ခာမ။
အညိန္ဒြိယန္တိ အာဇာနနကံ ဣန္ဒြိယံ။ ပဌမမဂ္ဂေန ဉာတမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာ တေသံယေဝ တေန မဂ္ဂေန ဉာတာနံ စတုသစ္စဓမ္မာနံ ဇာနနကံ ဣန္ဒြိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဒ္ဒေသဝါရေပိဿ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောဋ္ဌာသဝါရေပိ ဣမိနာဝ သဒ္ဓိံ နဝိန္ဒြိယာနိ ဟောန္တိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒုတိယမဂ္ဂေါ နိဋ္ဌိတော။
တတိယစတုတ္ထမဂ္ဂါ
֍ ဋီ ၃၆၂။ တတိယေ အနဝသေသပ္ပဟာနာယာတိ တေသံယေဝ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန တနုဘူတာနံ သံယောဇနာနံ နိဿေသပဇဟနတ္ထာယ။
စတုတ္ထေ ရူပရာဂအရူပရာဂမာနဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာယ အနဝသေသပ္ပဟာနာယာတိ ဧတေသံ ပဉ္စန္နံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ နိဿေသပဇဟနတ္ထာယ။ တတ္ထ ရူပရာဂေါတိ ရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂေါ။ အရူပရာဂေါတိ အရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂေါ။ မာနောတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈကော မာနော ဧဝ။ တထာ ဥဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာ။ ဣမေသုပိ ဒွီသု မဂ္ဂေသု နဝမံ အညိန္ဒြိယမေဝ ဟောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၃။) [သျ]စတုမဂ္ဂနယသဟဿံ
သဗ္ဗမဂ္ဂေသု ပဒပဋိပါဋိယာ သမသဋ္ဌိပဒါနိ, စတူဟိ အပဏ္ဏကင်္ဂေဟိ သဒ္ဓိံ စတုသဋ္ဌိ ဟောန္တိ။ အသမ္ဘိန္နတော ပန တေတ္တိံသ။ ကောဋ္ဌာသဝါရသုညတဝါရာ ပါကတိကာ ဧဝ။ ယထာ စ ပန ပဌမမဂ္ဂေ ဧဝံ ဒုတိယာဒီသုပိ နယသဟဿမေဝါတိ စတ္တာရော မဂ္ဂေ စတူဟိ နယသဟဿေဟိ ဘာဇေတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။
သစ္စဝိဘင်္ဂေ ပန သဋ္ဌိ နယသဟဿာနိ လောကုတ္တရာနိ ဣမေသံ ဧဝ ဝသေန နိက္ခိတ္တာနိ။ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂေ ဝီသတိ နယသဟဿာနိ လောကုတ္တရာနိ, သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂေ ဝီသတိ, ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေ ဒွတ္တိံသ, ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂေ ဒွတ္တိံသ, မဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂေ အဋ္ဌဝီသတိ နယသဟဿာနိ လောကုတ္တရာနိ ဣမေသံ ဧဝ ဝသေန နိက္ခိတ္တာနိ။
ဣဓ ပန စတူသု မဂ္ဂေသု စတ္တာရိယေဝ နယသဟဿာနိ။ တေသု ပဌမဇ္ဈာနိကေ ပဌမမဂ္ဂေ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဘာဇိတာနိ၊ တထာ ဒုတိယာဒီသု။ တတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောပိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒီနံ ပဇဟနဋ္ဌေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သန္တေ ‘ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟီနတ္တာ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယေန ပဟာတဗ္ဗာ ဒိဋ္ဌိ နာမ နတ္ထိ။ တတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ နာမံ ကထံ ဟောတီ’တိ? ‘ယထာ ဝိသံ အတ္ထိ ဝါ, ဟောတု မာ ဝါ, အဂဒေါ အဂဒေါ တွေဝ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ အတ္ထိ ဝါ, ဟောတု မာ ဝါ, အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဧဝ နာမ’။
‘ယဒိ ဧဝံ နာမမတ္တမေဝေတံ ဟောတိ, ဥပရိမဂ္ဂတ္တယေ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ကိစ္စာဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ န ပရိပူရေန္တိ, တသ္မာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သကိစ္စကာ ကာတဗ္ဗာ မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပူရေတဗ္ဗာနီ’တိ။ သကိစ္စကာ စေတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယထာလာဘနိယမေန ဒီပေတဗ္ဗာ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈော ဟိ ဧကော မာနော အတ္ထိ, သော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ သာ တံ မာနံ ပဇဟတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသ္မိဉှိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ။ သောတာပန္နဿ ပန သကဒါဂါမိမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော အတ္ထိ, သော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ သာ တံ မာနံ ပဇဟတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ တဿေဝ သတ္တအကုသလစိတ္တသဟဇာတော သင်္ကပ္ပေါ အတ္ထိ။ တေဟေဝ စိတ္တေဟိ ဝါစင်္ဂစောပနံ အတ္ထိ, ကာယင်္ဂစောပနံ အတ္ထိ, ပစ္စယပရိဘောဂေါ အတ္ထိ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၄။) [သျ]သဟဇာတဝါယာမော အတ္ထိ, အသတိဘာဝေါ အတ္ထိ, သဟဇာတစိတ္တေကဂ္ဂတာ အတ္ထိ။ ဧတေ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒယော နာမ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယော။ တေသံ ပဟာနေန သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ အဋ္ဌင်္ဂါနိ သကိစ္စကာနိ ကတွာ အာဂတာနိ။ သကဒါဂါမိဿ အနာဂါမိမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော အတ္ထိ။ သော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ တဿေဝ သတ္တဟိ စိတ္တေဟိ သဟဇာတာ သင်္ကပ္ပါဒယော။ တေသံ ပဟာနေန အနာဂါမိမဂ္ဂေ အဋ္ဌန္နံ အင်္ဂါနံ သကိစ္စကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနာဂါမိဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော အတ္ထိ။ သော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ယာနိ ပနဿ ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနိ, တေဟိ သဟဇာတာ သင်္ကပ္ပါဒယော။ တေသံ ပဟာနေန အရဟတ္တမဂ္ဂေ အဋ္ဌန္နံ အင်္ဂါနံ သကိစ္စကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣမေသု စတူသု မဂ္ဂေသု ပဌမမဂ္ဂေန စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဒိဋ္ဌာနိ။ ‘ဥပရိမဂ္ဂတ္တယံ ဒိဋ္ဌကမေဝ ပဿတိ, အဒိဋ္ဌကံ ပဿတီ’တိ ဒိဋ္ဌကမေဝ ပဿတီတိ အယံ အာစရိယာနံ သမာနတ္ထကထာ။ ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ပနာဟ ‘အဒိဋ္ဌံ ပဿတီ’တိ။ သော ဝတ္တဗ္ဗော – ‘ပဌမမဂ္ဂေ ကတမံ ဣန္ဒြိယံ ဘာဇေသီ’တိ? ဇာနမာနော ‘အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယ’န္တိ ဝက္ခတိ။ ‘ဥပရိမဂ္ဂေသု ကတရ’န္တိ? ဝုတ္တေပိ ‘အညိန္ဒြိယ’န္တိ ဝက္ခတိ။ သော ဝတ္တဗ္ဗော – ‘အဒိဋ္ဌသစ္စဒဿနေ သတိ ဥပရိမဂ္ဂေသုပိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယမေဝ ဘာဇေဟိ။ ဧဝံ တေ ပဉှော သမေဿတီ’တိ။ ‘ကိလေသေ ပန အညေ အညော ပဇဟတိ၊ ပဟီနေ ဧဝ ပဇဟတီ’တိ? ‘အညေ အညော ပဇဟတီ’တိ။ ‘ယဒိ အညေ အညော, အပ္ပဟီနေ ကိလေသေ ပဇဟတိ။ သစ္စာနိပိ အဒိဋ္ဌာနေဝ ပဿတီ’တိ ဧဝံဝါဒီ ပုဂ္ဂလော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော – ‘သစ္စာနိ နာမ ကတီ’တိ? ဇာနန္တော ‘စတ္တာရီ’တိ ဝက္ခတိ။ သော ဝတ္တဗ္ဗော – ‘တဝ ဝါဒေ သောဠသ သစ္စာနိ အာပဇ္ဇန္တိ။ တွံ ဗုဒ္ဓေဟိပိ အဒိဋ္ဌံ ပဿသိ။ ဗဟုသစ္စကော နာမ တွံ။ ဧဝံ မာ ဂဏှ။ သစ္စဒဿနံ နာမ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ, ကိလေသေ ပန အပ္ပဟီနေ ပဇဟတီ’တိ။
တတ္ထ သစ္စဒဿနဿ အပုဗ္ဗာဘာဝေ ပေဠောပမံ နာမ ဂဟိတံ – ဧကဿ ကိရ စတ္တာရော ရတနပေဠာ သာရဂဗ္ဘေ ဌပိတာ။ သော ရတ္တိဘာဂေ ပေဠာသု ဥပ္ပန္နကိစ္စော ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ, ဒီပံ ဇာလေတွာ, ဒီပေန ဝိဟတေ အန္ဓကာရေ, ပေဠာသု ပါကဋဘာဝံ ဂတာသု, တာသု ကိစ္စံ ကတွာ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ဂတော။ ပုန အန္ဓကာရံ အဝတ္ထရိ။ ဒုတိယဝါရေပိ တတိယဝါရေပိ တထေဝ အကာသိ။ စတုတ္ထဝါရေ ဒွါရေ ဝိဝဋေ အန္ဓကာရေ ပေဠာ န ပညာယန္တီတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၅။) [သျ]ဝီမံသန္တဿေဝ သူရိယော ဥဂ္ဂဉ္ဆိ, သူရိယောဘာသေန ဝိဟတေ အန္ဓကာရေ ပေဠာသု ကိစ္စံ ကတွာ ပက္ကာမိ။
တတ္ထ စတ္တာရော ပေဠာ ဝိယ စတ္တာရိ သစ္စာနိ။ တာသု ကိစ္စေ ဥပ္ပန္နေ ဒွါရဝိဝရဏကာလော ဝိယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာဘိနီဟရဏကာလော။ အန္ဓကာရံ ဝိယ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမံ။ ဒီပေါ ဘာသော ဝိယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါဘာသော။ ဝိဟတေ အန္ဓကာရေ တဿ ပုရိသဿ ပေဠာနံ ပါကဋဘာဝေါ ဝိယ မဂ္ဂဉာဏဿ သစ္စာနံ ပါကဋဘာဝေါ။ မဂ္ဂဉာဏဿ ပါကဋာနိ ပန မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ပုဂ္ဂလဿ ပါကဋာနေဝ ဟောန္တိ။ ပေဠာသု ကိစ္စံ ကတွာ ဂတကာလော ဝိယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ အတ္တနာ ပဟာတဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟိတွာ နိရုဒ္ဓကာလော။ ပုန အန္ဓကာရာဝတ္ထရဏံ ဝိယ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈသစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမံ။
ဒုတိယဝါရေ ဒွါရဝိဝရဏကာလော ဝိယ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာဘိနီဟရဏကာလော။ ဒီပေါဘာသော ဝိယ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါဘာသော။ ပေဠာသု ကိစ္စံ ကတွာ ဂတကာလော ဝိယ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ အတ္တနာ ပဟာတဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟိတွာ နိရုဒ္ဓကာလော။ ပုန အန္ဓကာရာဝတ္ထရဏံ ဝိယ ဥပရိမဂ္ဂဒွယဝဇ္ဈသစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမံ။
တတိယဝါရေ ဒွါရဝိဝရဏကာလော ဝိယ အနာဂါမိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာဘိနီဟရဏကာလော။ ဒီပေါဘာသော ဝိယ အနာဂါမိမဂ္ဂေါဘာသော။ ပေဠာသု ကိစ္စံ ကတွာ ဂတကာလော ဝိယ အနာဂါမိမဂ္ဂဿ အတ္တနာ ပဟာတဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟိတွာ နိရုဒ္ဓကာလော။ ပုန အန္ဓကာရာဝတ္ထရဏံ ဝိယ ဥပရိအရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈသစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမံ။
စတုတ္ထဝါရေ ဒွါရဝိဝရဏကာလော ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာဘိနီဟရဏကာလော။ သူရိယုဂ္ဂမနံ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂုပ္ပါဒေါ။ အန္ဓကာရဝိဓမနံ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမဝိနောဒနံ။ ဝိဟတေ အန္ဓကာရေ တဿ ပေဠာနံ ပါကဋဘာဝေါ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဿ စတုန္နံ သစ္စာနံ ပါကဋဘာဝေါ။ ဉာဏဿ ပါကဋာနိ ပန ပုဂ္ဂလဿ ပါကဋာနေဝ ဟောန္တိ။ ပေဠာသု ကိစ္စံ ကတွာ ဂတကာလော ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ သဗ္ဗကိလေသခေပနံ။ သူရိယုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ အာလောကဿေဝ ပဝတ္တိကာလော ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ပုန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၆။) [သျ]သစ္စပဋိစ္ဆာဒကတမာဘာဝေါ။ ဣဒံ တာဝ သစ္စဒဿနဿ အပုဗ္ဗာဘာဝေ ဩပမ္မံ။
ဒိဋ္ဌကမေဝ ဟိ ပဿတိ။ ‘ကိလေသေ ပန အညေ အညော ပဇဟတီ’တိ ဧတ္ထ ခါရောပမံ နာမ ဂဟိတံ။ ဧကော ပုရိသော ကိလိဋ္ဌံ ဝတ္ထံ ရဇကဿ အဒါသိ။ ရဇကော ဦသခါရံ ဆာရိကခါရံ ဂေါမယခါရန္တိ တယော ခါရေ ဒတွာ ခါရေဟိ ခါဒိတဘာဝံ ဉတွာ ဥဒကေ ဝိက္ခာလေတွာ ဩဠာရိကောဠာရိကံ မလံ ပဝါဟေသိ။ တတော န တာဝ ပရိသုဒ္ဓန္တိ ဒုတိယမ္ပိ တထေဝ ခါရေ ဒတွာ, ဥဒကေ ဝိက္ခာလေတွာ, တတော နာတိသဏှတရံ မလံ ပဝါဟေသိ။ တတော န တာဝ ပရိသုဒ္ဓန္တိ တတိယမ္ပိ တေ ခါရေ ဒတွာ ဥဒကေ ဝိက္ခာလေတွာ တတော သဏှတရံ မလံ ပဝါဟေသိ။ တတော န တာဝ ပရိသုဒ္ဓန္တိ စတုတ္ထမ္ပိ တေ ခါရေ ဒတွာ, ဥဒကေ ဝိက္ခာလေတွာ အံသုအဗ္ဘန္တရဂတမ္ပိ နိဿေသံ မလံ ပဝါဟေတွာ သာမိကဿ အဒါသိ။ သော ဂန္ဓကရဏ္ဍကေ ပက္ခိပိတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတကာလေ ပရိဒဟတိ။
တတ္ထ ကိလိဋ္ဌဝတ္ထံ ဝိယ ကိလေသာနုဂတံ စိတ္တံ။ တိဝိဓခါရဒါနကာလော ဝိယ တီသု အနုပဿနာသု ကမ္မဿ ပဝတ္တနကာလော။ ဥဒကေ ဝိက္ခာလေတွာ ဩဠာရိကောဠာရိကမလပ္ပဝါဟနံ ဝိယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဉ္စကိလေသခေပနံ။ ဒုတိယမ္ပိ တေသံ ခါရာနံ အနုပ္ပဒါနံ ဝိယ ‘န တာဝ ပရိသုဒ္ဓံ ဣဒံ စိတ္တ’န္တိ တာသုယေဝ တီသု အနုပဿနာသု ကမ္မပ္ပဝတ္တနံ။ တတော နာတိသဏှတရမလပ္ပဝါဟနံ ဝိယ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန ဩဠာရိကသံယောဇနဒွယခေပနံ။ တတော ‘န တာဝ ပရိသုဒ္ဓံ ဝတ္ထ’န္တိ ပုန ခါရတ္တယဒါနံ ဝိယ ‘န တာဝ ပရိသုဒ္ဓံ ဣဒံ စိတ္တ’န္တိ တာသုယေဝ တီသု အနုပဿနာသု ကမ္မပ္ပဝတ္တနံ။ တတော သဏှတရမလပ္ပဝါဟနံ ဝိယ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အဏုသဟဂတသံယောဇနဒွယခေပနံ။ ‘န တာဝ ပရိသုဒ္ဓံ ဝတ္ထ’န္တိ ပုန ခါရတ္တယဒါနံ ဝိယ ‘န တာဝ ပရိသုဒ္ဓံ ဣဒံ စိတ္တ’န္တိ တာသုယေဝ တီသု အနုပဿနာသု ကမ္မပ္ပဝတ္တနံ။ တတော ဝိက္ခာလနေန အံသုအဗ္ဘန္တရဂတေ မလေ ပဝါဟေတွာ ပရိသုဒ္ဓဿ ရဇတပဋ္ဋသဒိသဿ ဂန္ဓကရဏ္ဍကေ နိက္ခိတ္တဿ ဝတ္ထဿ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ပရိဒဟနံ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အဋ္ဌန္နံ ကိလေသာနံ ခေပိတတ္တာ ပရိသုဒ္ဓဿ ခီဏာသဝစိတ္တဿ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရေန ဝီတိနာမနံ။ ဣဒံ ‘အညေ အညော ကိလေသေ ပဇဟတီ’တိ ဧတ္ထ ဩပမ္မံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘သေယျထာပိ, အာဝုသော, ဝတ္ထံ သံကိလိဋ္ဌံ မလဂ္ဂဟိတံ, တမေနံ သာမိကာ ရဇကဿ အနုပဒဇ္ဇေယျုံ။ တမေနံ ရဇကော ဦသေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၇။) [သျ]ဝါ ခါရေ ဝါ ဂေါမယေ ဝါ သမ္မဒ္ဒိတွာ အစ္ဆေ ဥဒကေ ဝိက္ခာလေတိ။ ကိဉ္စာပိ တံ ဟောတိ ဝတ္ထံ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိယောဒါတံ, အထ ခွဿ ဟောတိယေဝ ‘အဏုသဟဂတော ဦသဂန္ဓော ဝါ ခါရဂန္ဓော ဝါ ဂေါမယဂန္ဓော ဝါ အသမူဟတော’။ တမေနံ ရဇကော သာမိကာနံ ဒေတိ။ တမေနံ သာမိကာ ဂန္ဓပရိဘာဝိတေ ကရဏ္ဍကေ နိက္ခိပန္တိ။ ယောပိဿ ဟောတိ အဏုသဟဂတော ဦသဂန္ဓော ဝါ ခါရဂန္ဓော ဝါ ဂေါမယဂန္ဓော ဝါ အသမူဟတော, သောပိ သမုဂ္ဃါတံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမေဝ ခေါ, အာဝုသော, ကိဉ္စာပိ အရိယသာဝကဿ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ ပဟီနာနိ ဘဝန္တိ, အထ ခွဿ ဟောတိယေဝ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု အဏုသဟဂတော ‘အသ္မီ’တိ မာနော, ‘အသ္မီ’တိ ဆန္ဒော, ‘အသ္မီ’တိ အနုသယော အသမူဟတော, သော အပရေန သမယေန ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿီ ဝိဟရတိ – ‘ဣတိ ရူပံ, ဣတိ ရူပဿ သမုဒယော, ဣတိ ရူပဿ အတ္ထင်္ဂမော၊ ဣတိ ဝေဒနာ ဣတိ သညာ ဣတိ သင်္ခါရာ ဣတိ ဝိညာဏံ, ဣတိ ဝိညာဏဿ သမုဒယော, ဣတိ ဝိညာဏဿ အတ္ထင်္ဂမော’တိ။ တဿိမေသု ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿိနော ဝိဟရတော ယောပိဿ ဟောတိ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု အဏုသဟဂတော ‘အသ္မီ’တိ မာနော, ‘အသ္မီ’တိ ဆန္ဒော, ‘အသ္မီ’တိ အနုသယော အသမူဟတော, သောပိ သမုဂ္ဃါတံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၉)။
တတ္ထ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနိ ပဟီယန္တိ သဒ္ဓိံ စိတ္တင်္ဂဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကပါပဓမ္မေဟိ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန ဒွေ ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တာနိ တနုကာနိ ဘဝန္တိ သဒ္ဓိံ စိတ္တင်္ဂဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကပါပဓမ္မေဟိ။ အနာဂါမိမဂ္ဂေန တာနိယေဝ ပဟီယန္တိ သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနိ ပဟီယန္တိ သဒ္ဓိံ စိတ္တင်္ဂဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကပါပဓမ္မေဟိ။ ဣမေသံ ဒွါဒသန္နံ အကုသလစိတ္တာနံ ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ ခီဏာသဝဿ စိတ္တင်္ဂဝသေန ပုန ပစ္ဆတောပဝတ္တနကကိလေသော နာမ န ဟောတိ။
တတြိဒံ ဩပမ္မံ – ဧကော ကိရ မဟာရာဇာ ပစ္စန္တေ အာရက္ခံ ဒတွာ မဟာနဂရေ ဣဿရိယံ အနုဘဝန္တော ဝသတိ။ အထဿ ပစ္စန္တော ကုပ္ပိ။ တသ္မိံ သမယေ ဒွါဒသ စောရဇေဋ္ဌကာ အနေကေဟိ ပုရိသသဟဿေဟိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၈။) [သျ]သဒ္ဓိံ ရဋ္ဌံ ဝိလုမ္ပန္တိ။ ပစ္စန္တဝါသိနော မဟာမတ္တာ ‘ပစ္စန္တော ကုပိတော’တိ ရညော ပဟိဏိံသု။ ရာဇာ ‘ဝိဿဋ္ဌာ ဂဏှထ, အဟံ တုမှာကံ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’တိ သာသနံ ပဟိဏိ။ တေ ပဌမသမ္ပဟာရေနေဝ အနေကေဟိ ပုရိသသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ပဉ္စ စောရဇေဋ္ဌကေ ဃာတယိံသု။ သေသာ သတ္တ ဇနာ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရေ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗတံ ပဝိသိံသု။ အမစ္စာ တံ ပဝတ္တိံ ရညော ပေသယိံသု။
ရာဇာ ‘တုမှာကံ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တံ အဟံ ဇာနိဿာမိ, တေပိ ဂဏှထာ’တိ ဓနံ ပဟိဏိ။ တေ ဒုတိယသမ္ပဟာရေန ဒွေ စောရဇေဋ္ဌကေ ပဟရိံသု, ပရိဝါရေပိ တေသံ ဒုဗ္ဗလေ အကံသု။ တေ သဗ္ဗေပိ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗတံ ပဝိသိံသု။ တမ္ပိ ပဝတ္တိံ အမစ္စာ ရညော ပေသယိံသု။
ပုန ရာဇာ ‘ဝိဿဋ္ဌာ ဂဏှန္တူ’တိ ဓနံ ပဟိဏိ။ တေ တတိယသမ္ပဟာရေန သဒ္ဓိံ သဟာယပုရိသေဟိ ဒွေ စောရဇေဋ္ဌကေ ဃာတယိတွာ တံ ပဝတ္တိံ ရညော ပေသယိံသု။
ပုန ရာဇာ ‘အဝသေသေ ဝိဿဋ္ဌာ ဂဏှန္တူ’တိ ဓနံ ပဟိဏိ။ တေ စတုတ္ထသမ္ပဟာရေန သပရိဝါရေ ပဉ္စ စောရဇေဋ္ဌကေ ဃာတယိံသု။ ဒွါဒသန္နံ စောရဇေဋ္ဌကာနံ ဃာတိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ကောစိ စောရော နာမ နတ္ထိ။ ခေမာ ဇနပဒါ ဥရေ ပုတ္တေ နစ္စေန္တာ မညေ ဝိဟရန္တိ။ ရာဇာ ဝိဇိတသင်္ဂါမေဟိ ယောဓေဟိ ပရိဝုတော ဝရပါသာဒဂတော မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိ။
တတ္ထ မဟန္တော ရာဇာ ဝိယ ဓမ္မရာဇာ။ ပစ္စန္တဝါသိနော အမစ္စာ ဝိယ ယောဂါဝစရာ ကုလပုတ္တာ။ ဒွါဒသ စောရဇေဋ္ဌကာ ဝိယ ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တာနိ။ တေသံ သဟာယာ အနေကသဟဿပုရိသာ ဝိယ စိတ္တင်္ဂဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကပါပဓမ္မာ။ ရညော ပစ္စန္တော ကုပိတောတိ ပဟိတကာလော ဝိယ အာရမ္မဏေ ကိလေသေသု ဥပ္ပန္နေသု ‘ဘန္တေ, ကိလေသော မေ ဥပ္ပန္နော’တိ သတ္ထု အာရောစနကာလော။ ‘ဝိဿဋ္ဌာ ဂဏှန္တူ’တိ ဓနဒါနံ ဝိယ ‘ကိလေသေ နိဂ္ဂဏှ ဘိက္ခူ’တိ ဓမ္မရညော ကမ္မဋ္ဌာနာစိက္ခနံ။ သပရိဝါရာနံ ပဉ္စန္နံ စောရဇေဋ္ဌကာနံ ဃာတိတကာလော ဝိယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန သမ္ပယုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ အကုသလစိတ္တာနံ ပဟာနံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၉။) [သျ]ပုန ရညော ပဝတ္တိပေသနံ ဝိယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပဋိလဒ္ဓဂုဏာရောစနံ။ ‘သေသကေ စ ဂဏှန္တူ’တိ ပုန ဓနဒါနံ ဝိယ ဘဂဝတော သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာစိက္ခနံ။ ဒုတိယသမ္ပဟာရေန သပရိဝါရာနံ ဒွိန္နံ စောရဇေဋ္ဌကာနံ ဒုဗ္ဗလီကရဏံ ဝိယ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန သသမ္ပယုတ္တာနံ ဒွိန္နံ ဒေါမနဿစိတ္တာနံ တနုဘာဝကရဏံ။
ပုန ရညော ပဝတ္တိပေသနံ ဝိယ သတ္ထု ပဋိလဒ္ဓဂုဏာရောစနံ။ ‘ဝိဿဋ္ဌာ ဂဏှန္တူ’တိ ပုန ဓနဒါနံ ဝိယ ဘဂဝတော အနာဂါမိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာစိက္ခနံ။ တတိယသမ္ပဟာရေန သပရိဝါရာနံ ဒွိန္နံ စောရဇေဋ္ဌကာနံ ဃာတနံ ဝိယ အနာဂါမိမဂ္ဂေန သသမ္ပယုတ္တာနံ ဒွိန္နံ ဒေါမနဿစိတ္တာနံ ပဟာနံ။
ပုန ရညော ပဝတ္တိပေသနံ ဝိယ တထာဂတဿ ပဋိလဒ္ဓဂုဏာရောစနံ။ ‘ဝိဿဋ္ဌာ ဂဏှန္တူ’တိ ပုန ဓနဒါနံ ဝိယ ဘဂဝတော အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာစိက္ခနံ။ စတုတ္ထသမ္ပဟာရေန သပရိဝါရာနံ ပဉ္စန္နံ စောရဇေဋ္ဌကာနံ ဃာတိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဇနပဒဿ ခေမကာလော ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သသမ္ပယုတ္တေသု ပဉ္စသု အကုသလစိတ္တေသု ပဟီနေသု ဒွါဒသန္နံ အကုသလစိတ္တာနံ ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ ပုန စိတ္တင်္ဂဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ အကုသလဓမ္မဿ အဘာဝေါ။ ရညော ဝိဇိတသင်္ဂါမဿ အမစ္စဂဏပရိဝုတဿ ဝရပါသာဒေ မဟာသမ္ပတ္တိအနုဘဝနံ ဝိယ ခီဏာသဝပရိဝုတဿ ဓမ္မရညော သုညတအနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတဘေဒေသု သမာပတ္တိသုခေသု ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဖလသမာပတ္တိသုခါနုဘဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ကုသလာ ဓမ္မာတိပဒဿ ဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အကုသလပဒံ
ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရကထာ
ပဌမစိတ္တံ
֍ ဋီ ၃၆၅။ ဣဒါနိ အကုသလဓမ္မပဒံ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ကတမေ ဓမ္မာ အကုသလာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဓမ္မဝဝတ္ထာနာဒိဝါရပ္ပဘေဒေါ စ ဟေဋ္ဌာ အာဂတာနံ ပဒါနံ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ တတ္ထ ပန ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ တတ္ထ သမယဝဝတ္ထာနေ တာဝ ယသ္မာ, ကုသလဿ ဝိယ, အကုသလဿ ဘူမိဘေဒေါ နတ္ထိ, တသ္မာ ဧကန္တံ ကာမာဝစရမ္ပိ သမာနံ ဧတံ ‘ကာမာဝစရ’န္တိ န ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တန္တိ ဧတ္ထ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၀။) [သျ]ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’န္တိအာဒီနိ (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တမေဝေတန္တိပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ တေန သမ္ပယုတ္တံ ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တံ။
တတ္ထ အသဒ္ဓမ္မသဝနံ, အကလျာဏမိတ္တတာ, အရိယာနံ အဒဿနကာမတာဒီနိ အယောနိသော မနသိကာရောတိ ဧဝမာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဣမဿ ဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတဿ မိစ္ဆာဒဿနဿ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေ ဟိ ဧတေ ဒိဋ္ဌိဝါဒပဋိသံယုတ္တာ အသဒ္ဓမ္မာ တေသံ ဗဟုမာနပုဗ္ဗင်္ဂမေန အတိက္ကန္တမဇ္ဈတ္တေန ဥပပရိက္ခာရဟိတေန သဝနေန, ယေ စ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နာ အကလျာဏမိတ္တာ တံသမ္ပဝင်္ကတာသင်္ခါတာယ အကလျာဏမိတ္တတာယ, ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနဉ္စေဝ သပ္ပုရိသာနဉ္စ အဒဿနကာမတာယ စတုသတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေ အရိယဓမ္မေ အကောဝိဒတ္တေန ပါတိမောက္ခသံဝရဣန္ဒြိယသံဝရသတိသံဝရဉာဏသံဝရပဟာနသံဝရပ္ပဘေဒေ အရိယဓမ္မေ စေဝ သပ္ပုရိသဓမ္မေ စ သံဝရဘေဒသင်္ခါတေန အဝိနယေန တေဟေဝ ကာရဏေဟိ ပရိဘာဝိတေန အယောနိသော မနသိကာရေန ကောတူဟလမင်္ဂလာဒိပသုတတာယ စ ဧတံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသင်္ခါရဘာဝေါ ပနဿ စိတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရေ ဖဿောတိ အကုသလစိတ္တသဟဇာတော ဖဿော။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ အကုသလမတ္တမေဝ ဧတေသံ ပုရိမေဟိ ဝိသေသော။
စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ ဟောတီတိ ပါဏာတိပါတာဒီသုပိ အဝိက္ခိတ္တဘာဝေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ ဟောတိ။ မနုဿာ ဟိ စိတ္တံ သမာဒဟိတွာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟုတွာ အဝိရဇ္ဈမာနာနိ သတ္ထာနိ ပါဏသရီရေသု နိပါတေန္တိ, သုသမာဟိတာ ပရေသံ သန္တကံ ဟရန္တိ, ဧကရသေန စိတ္တေန မိစ္ဆာစာရံ အာပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ အကုသလပ္ပဝတ္တိယမ္ပိ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတာ ဟောတိ။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ အယာထာဝဒိဋ္ဌိ, ဝိရဇ္ဈိတွာ ဂဟဏတော ဝါ ဝိတထာ ဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ အနတ္ထာဝဟတ္တာ ပဏ္ဍိတေဟိ ဇိဂုစ္ဆိတာ ဒိဋ္ဌီတိပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပိစ မိစ္ဆာ ပဿန္တိ တာယ, သယံ ဝါ မိစ္ဆာ ပဿတိ, မိစ္ဆာဒဿနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သာ အယောနိသော အဘိနိဝေသလက္ခဏာ, ပရာမာသရသာ, မိစ္ဆာဘိနိဝေသပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အရိယာနံ အဒဿနကာမတာဒိပဒဋ္ဌာနာ၊ ပရမံ ဝဇ္ဇန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၁။) [သျ]မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒီသု ‘မိစ္ဆာ’တိ ပဒမတ္တမေဝ ဝိသေသော။ သေသံ ကုသလာဓိကာရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဟိရိကဗလံ အနောတ္တပ္ပဗလန္တိ ဧတ္ထ ဗလတ္ထော နိဒ္ဒေသဝါရေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ဣတရေသု ပန – န ဟိရိယတီတိ အဟိရိကော။ အဟိရိကဿ ဘာဝေါ အဟိရိကံ။ န ဩတ္တပ္ပံ အနောတ္တပ္ပံ။ တေသု အဟိရိကံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ အဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏံ, အလဇ္ဇာလက္ခဏံ ဝါ။ အနောတ္တပ္ပံ တေဟေဝ အသာရဇ္ဇနလက္ခဏံ အနုတ္တာသနလက္ခဏံ ဝါ။ အဟိရိကမေဝ ဗလံ အဟိရိကဗလံ။ အနောတ္တပ္ပမေဝ ဗလံ အနောတ္တပ္ပဗလံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော။ ဝိတ္ထာရော ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
လုဗ္ဘန္တိ တေန, သယံ ဝါ လုဗ္ဘတိ, လုဗ္ဘနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ လောဘော။ မုယှန္တိ တေန, သယံ ဝါ မုယှတိ, မုယှနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော။ တေသု လောဘော အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏလက္ခဏော မက္ကဋာလေပေါ ဝိယ, အဘိသင်္ဂရသော တတ္တကပါလေ ခိတ္တမံသပေသိ ဝိယ, အပရိစ္စာဂပစ္စုပဋ္ဌာနော တေလဉ္ဇနရာဂေါ ဝိယ, သံယောဇနိယဓမ္မေသု အဿာဒဒဿနပဒဋ္ဌာနော။ သော တဏှာနဒီဘာဝေန ဝဍ္ဎမာနော, သီဃသောတာ နဒီ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒံ, အပါယမေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
မောဟော စိတ္တဿ အန္ဓဘာဝလက္ခဏော အညာဏလက္ခဏော ဝါ, အသမ္ပဋိဝေဓရသော အာရမ္မဏသဘာဝစ္ဆာဒနရသော ဝါ, အသမ္မာပဋိပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနော အန္ဓကာရပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ, အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနော။ သဗ္ဗာကုသလာနံ မူလန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အဘိဇ္ဈာယန္တိ တာယ, သယံ ဝါ အဘိဇ္ဈာယတိ, အဘိဇ္ဈာယနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ အဘိဇ္ဈာ။ သာ ပရသမ္ပတ္တီနံ သကကရဏဣစ္ဆာလက္ခဏာ, တေနာကာရေန ဧသနဘာဝရသာ, ပရသမ္ပတ္တိ-အဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ပရသမ္ပတ္တီသု အဘိရတိပဒဋ္ဌာနာ။ ပရသမ္ပတ္တိအဘိမုခါ ဧဝ ဟိ သာ ဥပဋ္ဌဟတိ။ တာသု စ အဘိရတိယာ သတိ ပဝတ္တတိ, ပရသမ္ပတ္တီသု စေတသော ဟတ္ထပ္ပသာရောဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
သမထော ဟောတီတိအာဒီသု အညေသု ကိစ္စေသု ဝိက္ခေပသမနတော သမထော။ အကုသလပ္ပဝတ္တိယံ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ ပဂ္ဂါဟော။ န ဝိက္ခိပတီတိ အဝိက္ခေပေါ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၂။) [သျ]ဣမသ္မိံ စိတ္တေ သဒ္ဓါ, သတိ, ပညာ, ဆ ယုဂဠကာနီတိ ဣမေ ဓမ္မာ န ဂဟိတာ။ ကသ္မာ? အဿဒ္ဓိယစိတ္တေ ပသာဒေါ နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ တာဝ သဒ္ဓါ န ဂဟိတာ။ ကိံ ပန ဒိဋ္ဌိဂတိကာ အတ္တနော အတ္တနော သတ္ထာရာနံ န သဒ္ဒဟန္တီတိ? သဒ္ဒဟန္တိ။ သာ ပန သဒ္ဓါ နာမ န ဟောတိ, ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနမတ္တမေဝေတံ။ အတ္ထတော အနုပပရိက္ခာ ဝါ ဟောတိ, ဒိဋ္ဌိ ဝါ။ အသတိယစိတ္တေ ပန သတိ နတ္ထီတိ န ဂဟိတာ။ ကိံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ အတ္တနာ ကတကမ္မံ န သရန္တီတိ? သရန္တိ။ သာ ပန သတိ နာမ န ဟောတိ။ ကေဝလံ တေနာကာရေန အကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိ။ တသ္မာ သတိ န ဂဟိတာ။ အထ ကသ္မာ ‘‘မိစ္ဆာသတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁) သုတ္တန္တေ ဝုတ္တာ? သာ ပန အကုသလက္ခန္ဓာနံ သတိဝိရဟိတတ္တာ သတိပဋိပက္ခတ္တာ စ မိစ္ဆာမဂ္ဂမိစ္ဆတ္တာနံ ပူရဏတ္ထံ တတ္ထ ပရိယာယေန ဒေသနာ ကတာ။ နိပ္ပရိယာယေန ပနေသာ နတ္ထိ။ တသ္မာ န ဂဟိတာ။ အန္ဓဗာလစိတ္တေ ပန ပညာ နတ္ထီတိ န ဂဟိတာ။ ကိံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝဉ္စနာပညာ နတ္ထီတိ? အတ္ထိ။ န ပနေသာ ပညာ, မာယာ နာမေသာ ဟောတိ။ သာ အတ္ထတော တဏှာဝ။ ဣဒံ ပန စိတ္တံ သဒရထံ ဂရုကံ ဘာရိယံ ကက္ခဠံ ထဒ္ဓံ အကမ္မညံ ဂိလာနံ ဝင်္ကံ ကုဋိလံ။ တသ္မာ ပဿဒ္ဓါဒီနိ ဆ ယုဂဠကာနိ န ဂဟိတာနိ။
ဧတ္တာဝတာ ပဒပဋိပါဋိယာ စိတ္တင်္ဂဝသေန ပါဠိအာရုဠှာနိ ဒွတ္တိံသ ပဒါနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယေဝါပနကဓမ္မေ ဒဿေတုံ ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသုပိ အကုသလစိတ္တေသု ဆန္ဒော အဓိမောက္ခော မနသိကာရော မာနော ဣဿာ မစ္ဆရိယံ ထိနံ မိဒ္ဓံ ဥဒ္ဓစ္စံ ကုက္ကုစ္စန္တိ ဣမေ ဒသေဝ ယေဝါပနကာ ဟောန္တိ ဓမ္မာ, သုတ္တာဂတာ, သုတ္တပဒေသု ဒိဿရေတိ ဝုတ္တာ။ ဣမသ္မိံ ပန စိတ္တေ ဆန္ဒော အဓိမောက္ခော မနသိကာရော ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဣမေ အပဏ္ဏကင်္ဂသင်္ခါတာ စတ္တာရောဝ ယေဝါပနကာ ဟောန္တိ။
တတ္ထ ဆန္ဒာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေဝလဉှိ တေ ကုသလာ, ဣမေ အကုသလာ။ ဣတရံ ပန ဥဒ္ဓတဿ ဘာဝေါ ‘ဥဒ္ဓစ္စံ’။ တံ စေတသော အဝူပသမလက္ခဏံ ဝါတာဘိဃာတစလဇလံ ဝိယ, အနဝဋ္ဌာနရသံ ဝါတာဘိဃာတစလဓဇပဋာကာ ဝိယ, ဘန္တတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနံ ပါသာဏာဘိဃာတသမုဒ္ဓတဘသ္မာ ဝိယ, စေတသော အဝူပသမေ အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနံ။ စိတ္တဝိက္ခေပေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣတိ ဖဿာဒီနိ ဒွတ္တိံသ, ယေဝါပနကဝသေန ဝုတ္တာနိ စတ္တာရီတိ သဗ္ဗာနိပိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရေ ဆတ္တိံသ ဓမ္မပဒါနိ ဘဝန္တိ။ စတ္တာရိ အပဏ္ဏကင်္ဂါနိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၃။) [သျ]ဟာပေတွာ ပါဠိယံ အာဂတာနိ ဒွတ္တိံသမေဝ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပနေတ္ထ ဖဿပဉ္စကံ, ဝိတက္ကော ဝိစာရော ပီတိ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပံ လောဘော မောဟောတိ သောဠသ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။
တေသု သောဠသသု သတ္တ ဓမ္မာ အဝိဘတ္တိကာ နဝ သဝိဘတ္တိကာ ဟောန္တိ။ ကတမေ သတ္တ? ဖဿော သညာ စေတနာ ဝိစာရော ပီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ မောဟောတိ ဣမေ သတ္တ အဝိဘတ္တိကာ။ ဝေဒနာ စိတ္တံ ဝိတက္ကော စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ ဝီရိယိန္ဒြိယံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပံ လောဘောတိ ဣမေ နဝ သဝိဘတ္တိကာ။
တေသု ဆ ဓမ္မာ ဒွီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ, ဧကော တီသု, ဧကော စတူသု, ဧကော ဆသု။ ကထံ? စိတ္တံ ဝိတက္ကော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပံ လောဘောတိ ဣမေ ဆ ဒွီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ။ တေသု ဟိ စိတ္တံ တာဝ ဖဿပဉ္စကံ ပတွာ စိတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ မနိန္ဒြိယန္တိ။ ဝိတက္ကော ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ ဝိတက္ကော ဟောတီတိ ဝုတ္တော, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပေါတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂင်္ဂေသုပိ ကမ္မပထေသုပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယေဝ။ အဟိရိကံ ဗလာနိ ပတွာ အဟိရိကဗလံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, လောကနာသကဒုကံ ပတွာ အဟိရိကန္တိ။ အနောတ္တပ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။ လောဘော မူလံ ပတွာ လောဘော ဟောတီတိ ဝုတ္တော။ ကမ္မပထံ ပတွာ အဘိဇ္ဈာတိ။ ဣမေ ဆ ဒွီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တာ။
ဝေဒနာ ပန ဖဿပဉ္စကံ ပတွာ ဝေဒနာ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ, ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ သုခန္တိ, ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ သောမနဿိန္ဒြိယန္တိ။ ဧဝံ ဧကောဝ ဓမ္မော တီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။
ဝီရိယံ ပန ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ မိစ္ဆာဝါယာမော ဟောတီတိ, ဗလာနိ ပတွာ ဝီရိယဗလန္တိ, ပိဋ္ဌိဒုကံ ပတွာ ပဂ္ဂါဟော ဟောတီတိ။ ဧဝံ အယံ ဧကော ဓမ္မော စတူသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။
သမာဓိ ပန ဈာနင်္ဂါနိ ပတွာ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ ဟောတီတိ ဝုတ္တော, ဣန္ဒြိယာနိ ပတွာ သမာဓိန္ဒြိယန္တိ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပတွာ မိစ္ဆာသမာဓီတိ, ဗလာနိ ပတွာ သမာဓိဗလန္တိ, ပိဋ္ဌိဒုကံ ပတွာ ဒုတိယဒုကေ ဧကကဝသေနေဝ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၄။) [သျ]သမထောတိ, တတိယေ အဝိက္ခေပေါတိ။ ဧဝမယံ ဧကော ဓမ္မော ဆသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တော။
သဗ္ဗေပိ ပနေတေ ဓမ္မာ ဖဿပဉ္စကဝသေန ဈာနင်္ဂဝသေန ဣန္ဒြိယဝသေန မဂ္ဂင်္ဂဝသေန ဗလဝသေန မူလဝသေန ကမ္မပထဝသေန လောကနာသကဝသေန ပိဋ္ဌိဒုကဝသေနာတိ နဝ ရာသယော ဟောန္တိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ပဌမကုသလစိတ္တနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တမေဝါတိ။
ဓမ္မုဒ္ဒေသဝါရကထာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဒ္ဒေသဝါရကထာ
֍ ဋီ ၃၇၅။ နိဒ္ဒေသဝါရေ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာနိဒ္ဒေသေ တာဝ သဏ္ဌိတိ အဝဋ္ဌိတီတိ။ ဣဒံ ဒွယံ ဌိတိဝေဝစနမေဝ။ ယံ ပန ကုသလနိဒ္ဒေသေ ‘အာရမ္မဏံ ဩဂါဟေတွာ အနုပဝိသိတွာ တိဋ္ဌတီတိ အဝဋ္ဌိတီ’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဣဓ န လဗ္ဘတိ။ အကုသလသ္မိဉှိ ဒုဗ္ဗလာ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာတိ ဟေဋ္ဌာ ဒီပိတမေဝ။
֍ ဋီ ၃၈၄။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တဿ ဝိသာဟာရဿ ပဋိပက္ခတော အဝိသာဟာရောတိ ဧဝရူပေါပိ အတ္ထော ဣဓ န လဗ္ဘတိ။ သဟဇာတဓမ္မေ ပန န ဝိသာဟရတီတိ အဝိသာဟာရော။ န ဝိက္ခိပတီတိ အဝိက္ခေပေါ။ အကုသလစိတ္တေကဂ္ဂတာဝသေန အဝိသာဟဋဿ မာနသဿ ဘာဝေါ အဝိသာဟဋမာနသတာ။ သဟဇာတဓမ္မေသု န ကမ္ပတီတိ သမာဓိဗလံ။ အယာထာဝသမာဓာနတော မိစ္ဆာသမာဓီတိ ဧဝမိဓ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၃၈၅။ ဝီရိယိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ ယော ဟေဋ္ဌာ ‘နိက္ကမော စေသော ကာမာနံ ပနုဒနာယာ’တိအာဒိ နယော ဝုတ္တော, သော ဣဓ န လဗ္ဘတိ။ သဟဇာတဓမ္မေသု အကမ္ပနဋ္ဌေနေဝ ဝီရိယဗလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၃၈၆။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသေ အယာထာဝဒဿနဋ္ဌေန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌီသု ဂတံ ဣဒံ ဒဿနံ, ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂတတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဟေဋ္ဌာပိဿ အတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဂဟနံ, တိဏဂဟနဝနဂဟနပဗ္ဗတဂဟနာနိ ဝိယ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၅။) [သျ]ဒိဋ္ဌိကန္တာရော, စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရမရုကန္တာရနိရုဒကကန္တာရဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရာ ဝိယ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိလောမနဋ္ဌေန စ ဒိဋ္ဌိဝိသူကာယိကံ။ မိစ္ဆာဒဿနဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သမ္မာဒဿနံ ဝိနိဝိဇ္ဈတိ စေဝ ဝိလောမေတိ စ။ ကဒါစိ သဿတဿ ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒဿ ဂဟဏတော ဒိဋ္ဌိယာ ဝိရူပံ ဖန္ဒိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတံ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဟိ ဧကသ္မိံ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ, ကဒါစိ သဿတံ အနုပတတိ ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနန္တိ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ။
သုသုမာရာဒယော ဝိယ ပုရိသံ, အာရမ္မဏံ ဒဠှံ ဂဏှာတီတိ ဂါဟော။ ပတိဋ္ဌဟနတော ပတိဋ္ဌာဟော။ အယဉှိ ဗလဝပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဂဏှာတိ။ နိစ္စာဒိဝသေန အဘိနိဝိသတီတိ အဘိနိဝေသော။ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ နိစ္စာဒိဝသေန ပရတော အာမသတီတိ ပရာမာသော။ အနတ္ထာဝဟတ္တာ ကုစ္ဆိတော မဂ္ဂေါ, ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ အပါယာနံ မဂ္ဂေါတိ ကုမ္မဂ္ဂေါ။ အယာထာဝပထတော မိစ္ဆာပထော။ ယထာ ဟိ ဒိသာမူဠှေန အယံ အသုကဂါမဿ နာမ ပထောတိ ဂဟိတောပိ တံ ဂါမံ န သမ္ပာပေတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂတိကေန သုဂတိပထောတိ ဂဟိတာပိ ဒိဋ္ဌိ သုဂတိံ န ပါပေတီတိ အယာထာဝပထတော, မိစ္ဆာပထော။ မိစ္ဆာသဘာဝတော မိစ္ဆတ္တံ။ တတ္ထေဝ ပရိဗ္ဘမနတော တရန္တိ ဧတ္ထ ဗာလာတိ တိတ္ထံ။ တိတ္ထဉ္စ တံ အနတ္ထာနဉ္စ အာယတနန္တိ တိတ္ထာယတနံ။ တိတ္ထိယာနံ ဝါ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန နိဝါသဌာနဋ္ဌေန စ အာယတနန္တိပိ တိတ္ထာယတနံ။ ဝိပရိယေသဘူတော ဂါဟော, ဝိပရိယေသတော ဝါ ဂါဟောတိ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟော၊ ဝိပလ္လတ္ထ ဂါဟောတိ အတ္ထော။
၃၈၇-၃၈၈။ အဟိရိကာနောတ္တပ္ပနိဒ္ဒေသေသု ဟိရောတ္တပ္ပနိဒ္ဒေသဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဟဇာတဓမ္မေသု ပန အကမ္ပနဋ္ဌေနေဝ အဟိရိကဗလံ အနောတ္တပ္ပဗလဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၃၈၉။ လောဘမောဟနိဒ္ဒေသေသု လုဗ္ဘတီတိ လောဘော။ လုဗ္ဘနာတိ လုဗ္ဘနာကာရော။ လောဘသမ္ပယုတ္တစိတ္တံ, ပုဂ္ဂလော ဝါ လုဗ္ဘိတော၊ လုဗ္ဘိတဿ ဘာဝေါ လုဗ္ဘိတတ္တံ။ သာရဇ္ဇတီတိ သာရာဂေါ။ သာရဇ္ဇနာကာရော သာရဇ္ဇနာ။ သာရဇ္ဇိတဿ ဘာဝေါ သာရဇ္ဇိတတ္တံ။ အဘိဇ္ဈာယနဋ္ဌေန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၆။) [သျ]အဘိဇ္ဈာ။ ပုန ‘လောဘ’-ဝစနေ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ အကုသလဉ္စ တံ မူလဉ္စ အကုသလာနံ ဝါ မူလန္တိ အကုသလမူလံ။
֍ ဋီ ၃၉၀။ ဉာဏဒဿနပဋိပက္ခတော အညာဏံ အဒဿနံ။ အဘိမုခေါ ဟုတွာ ဓမ္မေန န သမေတိ, န သမာဂစ္ဆတီတိ အနဘိသမယော။ အနုရူပတော ဓမ္မေ ဗုဇ္ဈတီတိ အနုဗောဓော။ တပ္ပဋိပက္ခတာယ အနနုဗောဓော။ အနိစ္စာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ န ဗုဇ္ဈတီတိ အသမ္ဗောဓော။ အသန္တံ အသမဉ္စ ဗုဇ္ဈတီတိပိ အသမ္ဗောဓော။ စတုသစ္စဓမ္မံ နပ္ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အပ္ပဋိဝေဓော။ ရူပါဒီသု ဧကဓမ္မမ္ပိ အနိစ္စာဒိသာမညတော န သင်္ဂဏှာတီတိ အသံဂါဟနာ။ တမေဝ ဓမ္မံ န ပရိယောဂါဟတီတိ အပရိယောဂါဟနာ။ န သမံ ပေက္ခတီတိ အသမပေက္ခဏာ။ ဓမ္မာနံ သဘာဝံ ပတိ န အပေက္ခတီတိ အပစ္စဝေက္ခဏာ။
ကုသလာကုသလကမ္မေသု ဝိပရီတဝုတ္တိယာ သဘာဝဂ္ဂဟဏာဘာဝေန ဝါ ဧကမ္ပိ ကမ္မံ ဧတဿ ပစ္စက္ခံ နတ္ထိ, သယံ ဝါ ကဿစိ ကမ္မဿ ပစ္စက္ခကရဏံ နာမ န ဟောတီတိ အပ္ပစ္စက္ခကမ္မံ။ ယံ ဧတသ္မိံ အနုပ္ပဇ္ဇမာနေ စိတ္တသန္တာနံ မေဇ္ဈံ ဘဝေယျ, သုစိ, ဝေါဒါနံ, တံ ဒုဋ္ဌံ မေဇ္ဈံ ဣမိနာတိ ဒုမ္မေဇ္ဈံ။ ဗာလာနံ ဘာဝေါတိ ဗာလျံ။ မုယှတီတိ မောဟော။ ဗလဝတရော မောဟော ပမောဟော။ သမန္တတော မုယှတီတိ သမ္မောဟော။ ဝိဇ္ဇာယ ပဋိပက္ခဘာဝတော န ဝိဇ္ဇာတိ အဝိဇ္ဇာ။ ဩဃယောဂတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ထာမဂတဋ္ဌေန အနုသေတီတိ အနုသယော။ စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာတိ, အဘိဘဝတီတိ ပရိယုဋ္ဌာနံ။ ဟိတဂ္ဂဟဏာဘာဝေန ဟိတာဘိမုခံ ဂန္တုံ န သက္ကောတိ, အညဒတ္ထု လင်္ဂတိယေဝါတိ လင်္ဂီ၊ ခဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဒုရုဂ္ဃါဋနဋ္ဌေန ဝါ လင်္ဂီ။ ယထာ ဟိ မဟာပလိဃသင်္ခါတာ လင်္ဂီ ဒုရုဂ္ဃါဋာ ဟောတိ, ဧဝမယမ္ပိ လင်္ဂီ ဝိယာတိ လင်္ဂီ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ သင်္ဂဟဝါရသုညတဝါရာပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
ဒုတိယစိတ္တံ
֍ ဋီ ၃၉၉။ ဒုတိယစိတ္တေ သသင်္ခါရေနာတိ ပဒံ ဝိသေသံ။ တမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဣဒံ ပန စိတ္တံ ကိဉ္စာပိ ဆသု အာရမ္မဏေသု သောမနဿိတဿ လောဘံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘သတ္တော သတ္တော’တိအာဒိနာ နယေန ပရာမသန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တထာပိ သသင်္ခါရိကတ္တာ သပ္ပယောဂေန သဥပါယေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော –
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၇။) [သျ]ယဒါ ကုလပုတ္တော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ ကုလဿ ကုမာရိကံ ပတ္ထေတိ။ တေ စ ‘အညဒိဋ္ဌိကာ တုမှေ’တိ ကုမာရိကံ န ဒေန္တိ။ အထညေ ဉာတကာ ‘ယံ တုမှေ ကရောထ တမေဝါယံ ကရိဿတီ’တိ ဒါပေန္တိ။ သော တေဟိ သဒ္ဓိံ တိတ္ထိယေ ဥပသင်္ကမတိ။ အာဒိတောဝ ဝေမတိကော ဟောတိ။ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ဧတေသံ ကိရိယာ မနာပါတိ လဒ္ဓိံ ရောစေတိ, ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ – ဧဝရူပေ ကာလေ ဣဒံ လဗ္ဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယေဝါပနကေသု ပနေတ္ထ ထိနမိဒ္ဓံ အဓိကံ။ တတ္ထ ထိနနတာ ‘ထိနံ’။ မိဒ္ဓနတာ ‘မိဒ္ဓံ’၊ အနုဿာဟသံဟနနတာ အသတ္တိဝိဃာတော စာတိ အတ္ထော။ ထိနဉ္စ မိဒ္ဓဉ္စ ထိနမိဒ္ဓံ။ တတ္ထ ထိနံ အနုဿာဟလက္ခဏံ, ဝီရိယဝိနောဒနရသံ, သံသီဒနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ မိဒ္ဓံ အကမ္မညတာလက္ခဏံ, ဩနဟနရသံ, လီနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ ပစလာယိကာနိဒ္ဒါပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝါ။ ဥဘယမ္ပိ အရတိတန္ဒီဝိဇမ္ဘိတာဒီသု အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနန္တိ။
တတိယစိတ္တံ
֍ ဋီ ၄၀၀။ တတိယံ ဆသု အာရမ္မဏေသု သောမနဿိတဿ လောဘံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘သတ္တော သတ္တော’တိအာဒိနာ နယေန အပရာမသန္တဿ နာရာယဏဝိရာဇနမလ္လယုဒ္ဓနဋသမဇ္ဇာဒီနိ ပဿတော မနာပိယသဒ္ဒသဝနာဒိပသုတဿ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဓ မာနေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စ အပဏ္ဏကင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ မညတီတိ ‘မာနော’။ သော ဥန္နတိလက္ခဏော, သမ္ပဂ္ဂဟရသော, ကေတုကမျတာပစ္စုပဋ္ဌာနော, ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘပဒဋ္ဌာနော, ဥမ္မာဒေါ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။
စတုတ္ထစိတ္တံ
֍ ဋီ ၄၀၂။ စတုတ္ထံ ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ဧဝ ဌာနေသု ယဒါ သီသေ ခေဠံ ခိပန္တိ, ပါဒပံသုံ ဩကိရန္တိ, တဒါ တဿ ပရိဟရဏတ္ထံ သဥဿာဟေန အန္တရန္တရာ ဩလောကေန္တာနံ ရာဇနာဋကေသု နိက္ခန္တေသု ဥဿာရဏာယ ဝတ္တမာနာယ တေန တေန ဆိဒ္ဒေန ဩလောကေန္တာနဉ္စာတိ ဧဝမာဒီသု ဌာနေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၈။) [သျ]ဣဓ ပန ထိနမိဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တ ယေဝါပနကာ ဟောန္တိ။ ဥဘယတ္ထာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပရိဟာယတိ။ တံ ဌပေတွာ သေသာနံ ဝသေန ဓမ္မဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
ပဉ္စမစိတ္တံ
֍ ဋီ ၄၀၃။ ပဉ္စမံ ဆသု အာရမ္မဏေသု ဝေဒနာဝသေန မဇ္ဈတ္တဿ လောဘံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘သတ္တော သတ္တော’တိအာဒိနာ နယေန ပရာမသန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သောမနဿဋ္ဌာနေ ပနေတ္ထ ဥပေက္ခာဝေဒနာ ဟောတိ, ပီတိပဒံ ပရိဟာယတိ။ သေသံ သဗ္ဗံ ပဌမစိတ္တသဒိသမေဝ။
ဆဋ္ဌစိတ္တာဒိ
၄၀၉-၄၁၂။ ဆဋ္ဌသတ္တမဋ္ဌမာနိပိ ဝေဒနံ ပရိဝတ္တေတွာ ပီတိပဒဉ္စ ဟာပေတွာ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣမေသု အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတာဓိပတိ အာရမ္မဏာဓိပတီတိ ဒွေပိ အဓိပတယော လဗ္ဘန္တိ။
နဝမစိတ္တံ
֍ ဋီ ၄၁၃။ နဝမံ ဆသု အာရမ္မဏေသု ဒေါမနဿိတဿ ပဋိဃံ ဥပ္ပါဒယတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ သမယဝဝတ္ထာနဝါရေ တာဝ ဒုဋ္ဌု မနော, ဟီနဝေဒနတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ မနောတိ ဒုမ္မနော၊ ဒုမ္မနဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ။ တေန သဟဂတန္တိ ဒေါမနဿသဟဂတံ။ အသမ္ပိယာယနဘာဝေန အာရမ္မဏသ္မိံ ပဋိဟညတီတိ ပဋိဃံ။ တေန သမ္ပယုတ္တန္တိ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တံ။
ဓမ္မုဒ္ဒေသေ တီသုပိ ဌာနေသု ဒေါမနဿဝေဒနာဝ အာဂတာ။ တတ္ထ ဝေဒနာပဒံ ဝုတ္တမေဝ။ တထာ ဒုက္ခဒေါမနဿပဒါနိ လက္ခဏာဒိတော ပန အနိဋ္ဌာရမ္မဏာနုဘဝနလက္ခဏံ ဒေါမနဿံ, ယထာတထာ ဝါ အနိဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသံ, စေတသိကာဗာဓပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဧကန္တေနေဝ ဟဒယဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ။
မူလကမ္မပထေသု ယထာ ပုရိမစိတ္တေသု လောဘော ဟောတိ, အဘိဇ္ဈာ ဟောတီတိ အာဂတံ, ဧဝံ ဒေါသော ဟောတိ, ဗျာပါဒေါ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုဿန္တိ တေန, သယံ ဝါ ဒုဿတိ, ဒုဿနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၉။) [သျ]ဒေါသော သော စဏ္ဍိက္ကလက္ခဏော ပဟဋာသိဝိသော ဝိယ, ဝိသပ္ပနရသော ဝိသနိပါတော ဝိယ, အတ္တနော နိဿယဒဟနရသော ဝါ ဒါဝဂ္ဂိ ဝိယ, ဒုဿနပစ္စုပဋ္ဌာနော လဒ္ဓေါကာသော ဝိယ သပတ္တော, အာဃာတဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနော ဝိသသံသဋ္ဌပူတိမုတ္တံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဗျာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တံ, ပူတိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ, ဗျာပါဒယတိ ဝါ ဝိနယာစာရရူပသမ္ပတ္တိဟိတသုခါဒီနီတိ ဗျာပါဒေါ။ အတ္ထတော ပနေသ ဒေါသောယေဝ။ ဣဓ ပဒပဋိပါဋိယာ ဧကူနတိံသ ပဒါနိ ဟောန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန စုဒ္ဒသ။ တေသံ ဝသေန သဝိဘတ္တိကာဝိဘတ္တိကရာသိဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယေဝါပနကေသု ဆန္ဒာဓိမောက္ခမနသိကာရဥဒ္ဓစ္စာနိ နိယတာနိ။ ဣဿာမစ္ဆရိယကုက္ကုစ္စေသု ပန အညတရေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စ ပဉ္စ ဟုတွာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမေပိ တယော ဓမ္မာ အနိယတယေဝါပနကာ နာမ။ တေသု ဣဿတီတိ ‘ဣဿာ’။ သာ ပရသမ္ပတ္တီနံ ဥသူယနလက္ခဏာ, တတ္ထေဝ အနဘိရတိရသာ, တတော ဝိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ပရသမ္ပတ္တိပဒဋ္ဌာနာ။ သံယောဇနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ မစ္ဆေရဘာဝေါ ‘မစ္ဆရိယံ’။ တံ လဒ္ဓါနံ ဝါ လဘိတဗ္ဗာနံ ဝါ အတ္တနော သမ္ပတ္တီနံ နိဂူဟနလက္ခဏံ, တာသံယေဝ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝအက္ခမနရသံ, သင်္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနံ ကဋုကဉ္စုကတာပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝါ, အတ္တသမ္ပတ္တိပဒဋ္ဌာနံ။ စေတသော ဝိရူပဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုစ္ဆိတံ ကတံ ကုကတံ။ တဿ ဘာဝေါ ‘ကုက္ကုစ္စံ’။ တံ ပစ္ဆာနုတာပလက္ခဏံ, ကတာကတာနုသောစနရသံ, ဝိပ္ပဋိသာရပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ကတာကတပဒဋ္ဌာနံ။ ဒါသဗျံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ တာဝ ဥဒ္ဒေသဝါရေ ဝိသေသော။
֍ ဋီ ၄၁၅။ နိဒ္ဒေသဝါရေ ဝေဒနာနိဒ္ဒေသေ အသာတံ သာတပဋိပက္ခဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၄၁၈။ ဒေါသနိဒ္ဒေသေ ဒုဿတီတိ ဒေါသော။ ဒုဿနာတိ ဒုဿနာကာရော။ ဒုဿိတတ္တန္တိ ဒုဿိတဘာဝေါ။ ပကတိဘာဝဝိဇဟနဋ္ဌေန ဗျာပဇ္ဇနံ ဗျာပတ္တိ။ ဗျာပဇ္ဇနာတိ ဗျာပဇ္ဇနာကာရော။ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဝိရောဓော။ ပုနပ္ပုနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ပဋိဝိရောဓော။ ဝိရုဒ္ဓါကာရပဋိဝိရုဒ္ဓါကာရဝသေန ဝါ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ စဏ္ဍိကော ဝုစ္စတိ စဏ္ဍော, ထဒ္ဓပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဘာဝေါ စဏ္ဍိက္ကံ။ န ဧတေန သုရောပိတံ ဝစနံ ဟောတိ, ဒုရုတ္တံ အပရိပုဏ္ဏမေဝ ဟောတီတိ အသုရောပေါ။ ကုဒ္ဓကာလေ ဟိ ပရိပုဏ္ဏဝစနံ နာမ နတ္ထိ။ သစေပိ ကဿစိ ဟောတိ တံ အပ္ပမာဏံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၀။) [သျ]အပရေ ပန အဿုဇနနဋ္ဌေန အဿုရောပနတော အဿုရောပေါတိ ဝဒန္တိ။ တံ အကာရဏံ, သောမနဿဿာပိ အဿုဇနနတော။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တအတ္တမနတာပဋိပက္ခတော န အတ္တမနတာတိ အနတ္တမနတာ။ သာ ပန ယသ္မာ စိတ္တဿေဝ, န သတ္တဿ, တသ္မာ စိတ္တဿာတိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ သင်္ဂဟသုညတဝါရေသု စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ဒသမစိတ္တံ
֍ ဋီ ၄၂၁။ ဒသမံ သသင်္ခါရတ္တာ ပရေဟိ ဥဿာဟိတဿ ဝါ, ပရေသံ ဝါ အပရာဓံ သာရိတဿ, သယမေဝ ဝါ ပရေသံ အပရာဓံ အနုဿရိတွာ ကုဇ္ဈမာနဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
ဣဓာပိ ပဒပဋိပါဋိယာ ဧကူနတိံသ, အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန စ စုဒ္ဒသေဝ ပဒါနိ ဟောန္တိ။ ယေဝါပနကေသု ပန ထိနမိဒ္ဓမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဝိနာ ဣဿာမစ္ဆရိယကုက္ကုစ္စေဟိ စတ္တာရိ အပဏ္ဏကင်္ဂါနိ ထိနမိဒ္ဓန္တိ ဣမေ ဆ ဣဿာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိကာလေ တေသု အညတရေန သဒ္ဓိံ သတ္တ ယေဝါပနကာ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သေသံ သဗ္ဗံ သဗ္ဗဝါရေသု နဝမသဒိသမေဝ။ ဣမေသု ပန ဒွီသု ဒေါမနဿစိတ္တေသု သဟဇာတာဓိပတိယေဝ လဗ္ဘတိ, န အာရမ္မဏာဓိပတိ။ န ဟိ ကုဒ္ဓေါ ကိဉ္စိ ဂရုံ ကရောတီတိ။
ဧကာဒသမစိတ္တံ
֍ ဋီ ၄၂၂။ ဧကာဒသမံ ဆသု အာရမ္မဏေသု ဝေဒနာဝသေန မဇ္ဈတ္တဿ ကင်္ခါပဝတ္တိကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ သမယဝဝတ္ထာနေ ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တန္တိ ပဒံ အပုဗ္ဗံ။ တဿတ္ထော – ဝိစိကိစ္ဆာယ သမ္ပယုတ္တန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တံ။ ဓမ္မုဒ္ဒေသေ ‘ဝိစိကိစ္ဆာ ဟောတီ’တိ ပဒမေဝ ဝိသေသော။ တတ္ထ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သဘာဝံ ဝါ ဝိစိနန္တော ဧတာယ ကိစ္ဆတိ ကိလမတီတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သာ သံသယလက္ခဏာ, ကမ္ပနရသာ, အနိစ္ဆယပစ္စုပဋ္ဌာနာ အနေကံသဂါဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနာ။ ပဋိပတ္တိအန္တရာယကရာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဣဓ ပဒပဋိပါဋိယာ တေဝီသတိ ပဒါနိ ဟောန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန စုဒ္ဒသ။ တေသံ ဝသေန သဝိဘတ္တိကာဝိဘတ္တိကရာသိဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မနသိကာရော ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဒွေယေဝ ယေဝါပနကာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၁။) [သျ]֍ ဋီ ၄၂၄။ နိဒ္ဒေသဝါရဿ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာနိဒ္ဒေသေ ယသ္မာ ဣဒံ ဒုဗ္ဗလံ စိတ္တံ ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တကမေဝေတ္ထ ဟောတိ, တသ္မာ ‘သဏ္ဌိတီ’တိအာဒီနိ အဝတွာ စိတ္တဿ ‘ဌိတီ’တိ ဧကမေဝ ပဒံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဥဒ္ဒေသဝါရေပိ ‘သမာဓိန္ဒြိယ’န္တိအာဒိ န ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၄၂၅။ ဝိစိကိစ္ဆာနိဒ္ဒေသေ ကင်္ခနဝသေန ကင်္ခါ။ ကင်္ခါယ အာယနာတိ ကင်္ခါယနာ။ ပုရိမကင်္ခါ ဟိ ဥတ္တရကင်္ခံ အာနေတိ နာမ။ အာကာရဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ကင်္ခါသမင်္ဂိစိတ္တံ ကင်္ခါယ အာယိတတ္တာ ကင်္ခါယိတံ နာမ။ တဿ ဘာဝေါ ကင်္ခါယိတတ္တံ။ ဝိမတီတိ နမတိ။ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ကမ္ပနဋ္ဌေန ဒွိဓာ ဧဠယတီတိ ဒွေဠှကံ။ ပဋိပတ္တိနိဝါရဏေန ဒွိဓာပထော ဝိယာတိ ဒွေဓာပထော။ ‘နိစ္စံ နု ခေါ ဣဒံ, အနိစ္စံ နု ခေါ’တိအာဒိပဝတ္တိယာ ဧကသ္မိံ အာကာရေ သဏ္ဌာတုံ အသမတ္ထတာယ သမန္တတော သေတီတိ သံသယော။ ဧကံသံ ဂဟေတုံ အသမတ္ထတာယ န ဧကံသဂ္ဂါဟောတိ အနေကံသဂ္ဂါဟော။ နိစ္ဆေတုံ အသက္ကောန္တီ အာရမ္မဏတော ဩသက္ကတီတိ အာသပ္ပနာ။ ဩဂါဟိတုံ အသက္ကောန္တီ ပရိသမန္တတော သပ္ပတီတိ ပရိသပ္ပနာ။ ပရိယောဂါဟိတုံ အသမတ္ထတာယ အပရိယောဂါဟနာ။ နိစ္ဆယဝသေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထတာယ ထမ္ဘိတတ္တံ၊ စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စိတ္တံ ထဒ္ဓံ ကရောတိ။ ယသ္မာ ပနေသာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ မနံ ဝိလိခန္တီ ဝိယ, တသ္မာ မနောဝိလေခေါတိ ဝုတ္တာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဒွါဒသမစိတ္တံ
֍ ဋီ ၄၂၇။ ဒွါဒသမဿ သမယဝဝတ္ထာနေ ဥဒ္ဓစ္စေန သမ္ပယုတ္တန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တံ။ ဣဒဉှိ စိတ္တံ ဆသု အာရမ္မဏေသု ဝေဒနာဝသေန မဇ္ဈတ္တံ ဟုတွာ ဥဒ္ဓတံ ဟောတိ။ ဣဓ ဓမ္မုဒ္ဒေသေ ‘ဝိစိကိစ္ဆာ’-ဌာနေ ‘ဥဒ္ဓစ္စံ ဟောတီ’တိ အာဂတံ။ ပဒပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌဝီသတိ ပဒါနိ ဟောန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန စုဒ္ဒသ။ တေသံ ဝသေန သဝိဘတ္တိကာဝိဘတ္တိကရာသိဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဓိမောက္ခော မနသိကာရောတိ ဒွေယေဝ ယေဝါပနကာ။
֍ ဋီ ၄၂၉။ နိဒ္ဒေသဝါရဿ ဥဒ္ဓစ္စနိဒ္ဒေသေ စိတ္တဿာတိ န သတ္တဿ, န ပေါသဿ။ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဥဒ္ဓတာကာရော။ န ဝူပသမောတိ အဝူပသမော။ စေတော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၂။) [သျ]ဝိက္ခိပတီတိ စေတသောဝိက္ခေပေါ။ ဘန္တတ္တံ စိတ္တဿာတိ စိတ္တဿ ဘန္တဘာဝေါ, ဘန္တယာနဘန္တဂေါဏာဒီနိ ဝိယ။ ဣမိနာ ဧကာရမ္မဏသ္မိံယေဝ ဝိပ္ဖန္ဒနံ ကထိတံ။ ဥဒ္ဓစ္စဉှိ ဧကာရမ္မဏေ ဝိပ္ဖန္ဒတိ, ဝိစိကိစ္ဆာ နာနာရမ္မဏေ။ သေသံ သဗ္ဗဝါရေသု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ စိတ္တဒွယေ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယော ဟောတိ။ ‘အာရမ္မဏေ ပဝဋ္ဋနကစိတ္တာနိ နာမ ကတီ’တိ? ဟိ ဝုတ္တေ ‘ဣမာနေဝ ဒွေ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတံ ဧကန္တေန ပဝဋ္ဋတိ, ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ပန လဒ္ဓါဓိမောက္ခတ္တာ လဒ္ဓပတိဋ္ဌံ ပဝဋ္ဋတိ။ ယထာ ဟိ ဝဋ္ဋစတုရဿေသု ဒွီသု မဏီသု ပဗ္ဘာရဋ္ဌာနေ ပဝဋ္ဋေတွာ ဝိဿဋ္ဌေသု ဝဋ္ဋမဏိ ဧကန္တေနေဝ ပဝဋ္ဋတိ, စတုရဿော ပတိဋ္ဌာယ ပတိဋ္ဌာယ ပဝဋ္ဋတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသုပိ ဟီနာဒိဘေဒေါ န ဥဒ္ဓဋော, သဗ္ဗေသံ ဧကန္တဟီနတ္တာ။ သဟဇာတာဓိပတိ လဗ္ဘမာနောပိ န ဥဒ္ဓဋော, ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတနယတ္တာ။ ဉာဏာဘာဝတော ပနေတ္ထ ဝီမံသာဓိပတိ နာမ နတ္ထိ။ ပစ္ဆိမဒွယေ သေသောပိ နတ္ထိ ဧဝ။ ကသ္မာ? ကဉ္စိ ဓမ္မံ ဓုရံ ကတွာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော, ပဋ္ဌာနေ စ ပဋိသိဒ္ဓတော။
ဣမေဟိ ပန ဒွါဒသဟိပိ အကုသလစိတ္တေဟိ ကမ္မေ အာယူဟိတေ, ဌပေတွာ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ, သေသာနိ ဧကာဒသေဝ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎန္တိ။ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ အလဒ္ဓါဓိမောက္ခေ ဒုဗ္ဗလေပိ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎမာနေ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ လဒ္ဓါဓိမောက္ခံ ဗလဝံ ကသ္မာ နာကဍ္ဎတီတိ? ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာဘာဝတော။ ယဒိ ဟိ အာကဍ္ဎေယျ ‘ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗ’-ပဒဝိဘင်္ဂေ အာဂစ္ဆေယျ, တသ္မာ, ဌပေတွာ တံ, သေသာနိ ဧကာဒသ အာကဍ္ဎန္တိ။ တေသု ဟိ ယေန ကေနစိ ကမ္မေ အာယူဟိတေ တာယ စေတနာယ စတူသု အပါယေသု ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ အကုသလဝိပါကေသု အဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုဥပေက္ခာသဟဂတာယ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှာတိ။ ဣတရဿာပိ ဧတ္ထေဝ ပဋိသန္ဓိဒါနံ ဘဝေယျ။ ယသ္မာ ပနေတံ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗ’-ပဒဝိဘင်္ဂေ နာဂတန္တိ။
အကုသလာ ဓမ္မာတိပဒဿ ဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၃။) [သျ]အဗျာကတပဒံ
အဟေတုကကုသလဝိပါကော
֍ ဋီ ၄၃၁။ ဣဒါနိ အဗျာကတပဒံ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ စတုဗ္ဗိဓံ အဗျာကတံ – ဝိပါကံ ကိရိယံ ရူပံ နိဗ္ဗာနန္တိ။ တေသု ဝိပါကာဗျာကတံ။ ဝိပါကာဗျာကတေပိ ကုသလဝိပါကံ။ တသ္မိမ္ပိ ပရိတ္တဝိပါကံ။ တသ္မိမ္ပိ အဟေတုကံ။ တသ္မိမ္ပိ ပဉ္စဝိညာဏံ။ တသ္မိမ္ပိ ဒွါရပဋိပါဋိယာ စက္ခုဝိညာဏံ။ တဿာပိ, ဌပေတွာ ဒွါရာရမ္မဏာဒိသာဓာရဏပစ္စယံ, အသာဓာရဏကမ္မပစ္စယဝသေနေဝ ဥပ္ပတ္တိံ ဒီပေတုံ ကာမာဝစရဿ ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကတတ္တာတိ ကတကာရဏာ။ ဥပစိတတ္တာတိ အာစိတတ္တာ, ဝဍ္ဎိတကာရဏာ။ စက္ခုဝိညာဏန္တိ ကာရဏဘူတဿ စက္ခုဿ ဝိညာဏံ, စက္ခုတော ဝါ ပဝတ္တံ, စက္ခုသ္မိံ ဝါ နိဿိတံ ဝိညာဏန္တိ စက္ခုဝိညာဏံ။ ပရတော သောတဝိညာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
တတ္ထ စက္ခုသန္နိဿိတရူပဝိဇာနနလက္ခဏံ စက္ခုဝိညာဏံ, ရူပမတ္တာရမ္မဏရသံ, ရူပါဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ရူပါရမ္မဏာယ ကိရိယမနောဓာတုယာ အပဂမပဒဋ္ဌာနံ။ ပရတော အာဂတာနိ သောတာဒိသန္နိဿိတသဒ္ဒါဒိဝိဇာနနလက္ခဏာနိ သောတဃာနဇိဝှါကာယဝိညာဏာနိ သဒ္ဒါဒိမတ္တာရမ္မဏရသာနိ, သဒ္ဒါဒိအဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာနိ, သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏာနံ ကိရိယမနောဓာတူနံ အပဂမပဒဋ္ဌာနာနိ။
ဣဓ ပဒပဋိပါဋိယာ ဒသ ပဒါနိ ဟောန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန သတ္တ။ တေသု ပဉ္စ အဝိဘတ္တိကာနိ, ဒွေ သဝိဘတ္တိကာနိ။ တေသု စိတ္တံ ဖဿပဉ္စကဝသေန စေဝ ဣန္ဒြိယဝသေန စ ဒွီသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တိံ ဂစ္ဆတိ, ဝေဒနာ ဖဿပဉ္စကဈာနင်္ဂဣန္ဒြိယဝသေန တီသုယေဝ။ ရာသယောပိ ဣမေဝ တယော ဟောန္တိ။ ယေဝါပနကော ဧကော မနသိကာရော ဧဝ။
֍ ဋီ ၄၃၆။ နိဒ္ဒေသဝါရေ စက္ခုဝိညာဏံ ပဏ္ဍရန္တိ ဝတ္ထုတော ဝုတ္တံ။ ကုသလဉှိ အတ္တနော ပရိသုဒ္ဓတာယ ပဏ္ဍရံ နာမ, အကုသလံ ဘဝင်္ဂနိဿန္ဒေန, ဝိပါကံ ဝတ္ထုပဏ္ဍရတ္တာ။
֍ ဋီ ၄၃၉။ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာနိဒ္ဒေသေ စိတ္တဿ ဌိတီတိ ဧကမေဝ ပဒံ ဝုတ္တံ။ ဣဒမ္ပိ ဟိ ဒုဗ္ဗလံ စိတ္တံ ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တမေဝေတ္ထ လဗ္ဘတိ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၄။) [သျ]‘သဏ္ဌိတိအဝဋ္ဌိတိ’-ဘာဝံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောတိ။ သင်္ဂဟဝါရေ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနိ န ဥဒ္ဓဋာနိ။ ကသ္မာ? ဝိတက္ကပစ္ဆိမကဉှိ ဈာနံ နာမ, ဟေတုပစ္ဆိမကော မဂ္ဂေါ နာမ။ ပကတိယာ အဝိတက္ကစိတ္တေ ဈာနင်္ဂံ န လဗ္ဘတိ, အဟေတုကစိတ္တေ စ မဂ္ဂင်္ဂါနိ။ တသ္မာ ဣဓ ဥဘယမ္ပိ န ဥဒ္ဓဋံ။ သင်္ခါရက္ခန္ဓောပေတ္ထ စတုရင်္ဂိကောယေဝ ဘာဇိတော။ သုညတဝါရော ပါကတိကောယေဝ။ သောတဝိညာဏာဒိနိဒ္ဒေသာပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကေဝလဉှိ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု ‘ဥပေက္ခာ’ ဘာဇိတာ, ကာယဝိညာဏေ ‘သုခ’န္တိ, အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ သောပိ စ ဃဋ္ဋနဝသေန ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ခုဒွါရာဒီသု ဟိ စတူသု ဥပါဒါရူပမေဝ ဥပါဒါရူပံ ဃဋ္ဋေတိ, ဥပါဒါရူပေယေဝ ဥပါဒါရူပံ ဃဋ္ဋေန္တေ ပဋိဃဋ္ဋနာနိဃံသော ဗလဝါ န ဟောတိ။ စတုန္နံ အဓိကရဏီနံ ဥပရိ စတ္တာရော ကပ္ပါသပိစုပိဏ္ဍေ ဌပေတွာ ပိစုပိဏ္ဍေဟေဝ ပဟတကာလော ဝိယ ဖုဋ္ဌမတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဝေဒနာ မဇ္ဈတ္တဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ ကာယဒွါရေ ပန ဗဟိဒ္ဓါ မဟာဘူတာရမ္မဏံ အဇ္ဈတ္တိကကာယပသာဒံ ဃဋ္ဋေတွာ ပသာဒပစ္စယေသု မဟာဘူတေသု ပဋိဟညတိ။ ယထာ အဓိကရဏီမတ္ထကေ ကပ္ပါသပိစုပိဏ္ဍံ ဌပေတွာ ကူဋေန ပဟရန္တဿ ကပ္ပါသပိစုပိဏ္ဍံ ဆိန္ဒိတွာ ကူဋံ အဓိကရဏိံ ဂဏှတီတိ, နိဃံသော ဗလဝါ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ပဋိဃဋ္ဋနာနိဃံသော ဗလဝါ ဟောတိ။ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ သုခသဟဂတံ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အနိဋ္ဌေ ဒုက္ခသဟဂတံ။
ဣမေသံ ပန ပဉ္စန္နံ စိတ္တာနံ ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏာနိ နိဗဒ္ဓါနေဝ ဟောန္တိ, ဝတ္ထာဒိသင်္ကမနံ နာမေတ္ထ နတ္ထိ။ ကုသလဝိပါကစက္ခုဝိညာဏဉှိ စက္ခုပသာဒံ ဝတ္ထုံ ကတွာ ဣဋ္ဌေ စ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ စ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပါရမ္မဏေ ဒဿနကိစ္စံ သာဓယမာနံ စက္ခုဒွါရေ ဌတွာ ဝိပစ္စတိ။ သောတဝိညာဏာဒီနိ သောတပသာဒါဒီနိ ဝတ္ထုံ ကတွာ ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေသု သဒ္ဒါဒီသု သဝနဃာယနသာယနဖုသနကိစ္စာနိ သာဓယမာနာနိ သောတဒွါရာဒီသု ဌတွာ ဝိပစ္စန္တိ။ သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ဒွိသမုဋ္ဌာနိကောယေဝ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၄၅၅။ မနောဓာတုနိဒ္ဒေသေ သဘာဝသုညတနိဿတ္တဋ္ဌေန မနောယေဝ ဓာတု မနောဓာတု။ သာ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အနန္တရံ ရူပါဒိဝိဇာနနလက္ခဏာ, ရူပါဒီနံ သမ္ပဋိစ္ဆနရသာ, တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, စက္ခုဝိညာဏာဒိအပဂမပဒဋ္ဌာနာ။ ဣဓ ဓမ္မုဒ္ဒေသေ ဒွါဒသ ပဒါနိ ဟောန္တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၅။) [သျ]အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန နဝ။ တေသု သတ္တ အဝိဘတ္တိကာနိ ဒွေ သဝိဘတ္တိကာနိ။ အဓိမောက္ခော မနသိကာရောတိ ဒွေ ယေဝါပနကာ။ ဝိတက္ကနိဒ္ဒေသော အဘိနိရောပနံ ပါပေတွာ ဌပိတော။ ယသ္မာ ပနေတံ စိတ္တံ နေဝ ကုသလံ နာကုသလံ, တသ္မာ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါတိ ဝါ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပေါတိ ဝါ န ဝုတ္တံ။ သင်္ဂဟဝါရေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ ဈာနင်္ဂံ ပဉ္စဝိညာဏသောတေ ပတိတွာ ဂတန္တိ။ မဂ္ဂင်္ဂံ ပန န လဗ္ဘတိယေဝါတိ န ဥဒ္ဓဋံ။ သုညတဝါရော ပါကတိကောယေဝ။ ဣမဿ စိတ္တဿ ဝတ္ထု နိဗဒ္ဓံ ဟဒယဝတ္ထုမေဝ ဟောတိ။ ဒွါရာရမ္မဏာနိ အနိဗဒ္ဓါနိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒွါရာရမ္မဏာနိ သင်္ကမန္တိ, ဌာနံ ပန ဧကံ။ သမ္ပဋိစ္ဆနကိစ္စမေဝ ဟေတံ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ ပဉ္စဒွါရေ ပဉ္စသု အာရမ္မဏေသု သမ္ပဋိစ္ဆနံ ဟုတွာ ဝိပစ္စတိ။ ကုသလဝိပါကေသု စက္ခုဝိညာဏာဒီသု နိရုဒ္ဓေသု တံသမနန္တရာ တာနေဝ ဌာနပ္ပတ္တာနိ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ သမ္ပဋိစ္ဆတိ။
֍ ဋီ ၄၆၉။ မနောဝိညာဏဓာတုနိဒ္ဒေသေသု ပဌမမနောဝိညာဏဓာတုယံ ‘ပီတိ’ပဒံ အဓိကံ။ ဝေဒနာပိ ‘သောမနဿ’-ဝေဒနာ ဟောတိ။ အယဉှိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏသ္မိံယေဝ ပဝတ္တတိ။ ဒုတိယမနောဝိညာဏဓာတု ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ။ တသ္မာ တတ္ထ ‘ဥပေက္ခာ’ ဝေဒနာ ဟောတီတိ။ ပဒါနိ မနောဓာတုနိဒ္ဒေသသဒိသာနေဝ။ ဥဘယတ္ထာပိ ပဉ္စဝိညာဏသောတေ ပတိတွာ ဂတတ္တာယေဝ ဈာနင်္ဂါနိ န ဥဒ္ဓဋာနိ။ မဂ္ဂင်္ဂါနိ အလာဘတောယေဝ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လက္ခဏာဒိတော ပနေသာ ဒုဝိဓာပိ မနောဝိညာဏဓာတု အဟေတုကဝိပါကာ, ဆဠာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏာ, သန္တီရဏာဒိရသာ, တထာဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဟဒယဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတ္ထ ပဌမာ ဒွီသု ဌာနေသု ဝိပစ္စတိ။ သာ ဟိ ပဉ္စဒွါရေ ကုသလဝိပါကစက္ခုဝိညာဏာဒိအနန္တရံ, ဝိပါကမနောဓာတုယာ တံ အာရမ္မဏံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ နိရုဒ္ဓါယ, တသ္မိံ ယေဝါရမ္မဏေ သန္တီရဏကိစ္စံ သာဓယမာနာ ပဉ္စသု ဒွါရေသု ဌတွာ ဝိပစ္စတိ။ ဆသု ဒွါရေသု ပန ဗလဝါရမ္မဏေ တဒါရမ္မဏာ ဟုတွာ ဝိပစ္စတိ။ ကထံ? ယထာ ဟိ စဏ္ဍသောတေ, တိရိယံ နာဝါယ ဂစ္ဆန္တိယာ, ဥဒကံ ဆိဇ္ဇိတွာ ထောကံ ဌာနံ နာဝံ အနုဗန္ဓိတွာ ယထာသောတမေဝ ဂစ္ဆတိ, ဧဝမေဝ ဆသု ဒွါရေသု ဗလဝါရမ္မဏေ ပလောဘယမာနေ အာပါထဂတေ ဇဝနံ ဇဝတိ။ တသ္မိံ ဇဝိတေ ဘဝင်္ဂဿ ဝါရော။ ဣဒံ ပန စိတ္တံ ဘဝင်္ဂဿ ဝါရံ အဒတွာ ဇဝနေန ဂဟိတာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ဧကံ ဒွေ စိတ္တဝါရေ ပဝတ္တိတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၆။) [သျ]ဘဝင်္ဂမေဝ ဩတရတိ။ ဂဝက္ခန္ဓေ နဒိံ တရန္တေပိ ဧဝမေဝ ဥပမာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။ ဧဝမေသာ ယံ ဇဝနေန ဂဟိတာရမ္မဏံ တဿေဝ ဂဟိတတ္တာ တဒါရမ္မဏံ နာမ ဟုတွာ ဝိပစ္စတိ။
ဒုတိယာ ပန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဝိပစ္စတိ။ ကထံ? မနုဿလောကေ တာဝ ဇစ္စန္ဓဇစ္စဗဓိရဇစ္စဧဠဇစ္စုမ္မတ္တကဥဘတောဗျဉ္ဇနကနပုံသကာနံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေ ပဋိသန္ဓိ ဟုတွာ ဝိပစ္စတိ။ ပဋိသန္ဓိယာ ဝီတိဝတ္တာယ ယာဝတာယုကံ ဘဝင်္ဂံ ဟုတွာ ဝိပစ္စတိ။ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေ ပဉ္စာရမ္မဏဝီထိယာ သန္တီရဏံ ဟုတွာ, ဗလဝါရမ္မဏေ ဆသု ဒွါရေသု တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ, မရဏကာလေ စုတိ ဟုတွာတိ ဣမေသု ပဉ္စသု ဌာနေသု ဝိပစ္စတီတိ။
မနောဝိညာဏဓာတုဒွယံ နိဋ္ဌိတံ။
အဋ္ဌမဟာဝိပါကစိတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၉၈။ ဣဒါနိ အဋ္ဌမဟာဝိပါကစိတ္တာနိ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပါဠိယံ နယမတ္တံ ဒဿေတွာ သဗ္ဗဝါရာ သံခိတ္တာ။ တေသံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော ပနေတ္ထ ဝိသေသော တံ ဒဿေတုံ အလောဘော အဗျာကတမူလန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယမ္ပိ န ဝုတ္တံ တံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ယော ဟိ ကာမာဝစရကုသလေသု ကမ္မဒွါရကမ္မပထပုညကိရိယဝတ္ထုဘေဒေါ ဝုတ္တော သော ဣဓ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? အဝိညတ္တိဇနကတော အဝိပါကဓမ္မတော တထာ အပ္ပဝတ္တိတော စ။ ယာပိ တာ ယေဝါပနကေသု ကရုဏာမုဒိတာ ဝုတ္တာ, တာ သတ္တာရမ္မဏတ္တာ ဝိပါကေသု န သန္တိ။ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏာနိ ဟိ ကာမာဝစရဝိပါကာနိ။ န ကေဝလဉ္စ ကရုဏာမုဒိတာ, ဝိရတိယောပေတ္ထ န သန္တိ။ ‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ ကုသလာနေဝါ’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၅) ဟိ ဝုတ္တံ။
အသင်္ခါရသသင်္ခါရဝိဓာနဉ္စေတ္ထ ကုသလတော စေဝ ပစ္စယဘေဒတော စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသင်္ခါရိကဿ ဟိ ကုသလဿ အသင်္ခါရိကမေဝ ဝိပါကံ, သသင်္ခါရိကဿ သသင်္ခါရိကံ။ ဗလဝပစ္စယေဟိ စ ဥပ္ပန္နံ အသင်္ခါရိကံ, ဣတရေဟိ ဣတရံ။ ဟီနာဒိဘေဒေပိ ဣမာနိ ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ အနိပ္ဖါဒိတတ္တာ ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတာနိ နာမ န ဟောန္တိ။ ဟီနဿ ပန ကုသလဿ ဝိပါကံ ဟီနံ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၇။) [သျ]မဇ္ဈိမဿ မဇ္ဈိမံ, ပဏီတဿ ပဏီတံ။ အဓိပတိနော ပေတ္ထ န သန္တိ။ ကသ္မာ? ဆန္ဒာဒီနိ ဓုရံ ကတွာ အနုပ္ပါဒေတဗ္ဗတော။ သေသံ သဗ္ဗံ အဋ္ဌသု ကုသလေသု ဝုတ္တသဒိသမေဝ။
ဣဒါနိ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ မဟာဝိပါကစိတ္တာနံ ဝိပစ္စနဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတာနိ ဟိ စတူသု ဌာနေသု ဝိပစ္စန္တိ – ပဋိသန္ဓိယံ, ဘဝင်္ဂေ, စုတိယံ, တဒါရမ္မဏေတိ။ ကထံ? မနုဿေသု တာဝ ကာမာဝစရဒေဝေသု စ ပုညဝန္တာနံ ဒုဟေတုကတိဟေတုကာနံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေ ပဋိသန္ဓိ ဟုတွာ ဝိပစ္စန္တိ။ ပဋိသန္ဓိယာ ဝီတိဝတ္တာယ ပဝတ္တေ သဋ္ဌိပိ အသီတိပိ ဝဿာနိ အသင်္ချေယျမ္ပိ အာယုကာလံ ဘဝင်္ဂံ ဟုတွာ, ဗလဝါရမ္မဏေ ဆသု ဒွါရေသု တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ, မရဏကာလေ စုတိ ဟုတွာတိ။ ဧဝံ စတူသု ဌာနေသု ဝိပစ္စန္တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာ ပစ္ဆိမပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ ပဌမေန သောမနဿသဟဂတတိဟေတုကအသင်္ခါရိကမဟာဝိပါကစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။ တံ ပန မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တဿ ဝိပါကံ ဟောတိ။ တေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ အသင်္ချေယျံ အာယု။ ကာလဝသေန ပန ပရိဏမတိ။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပနာဟ – ‘သောမနဿသဟဂတတော ဥပေက္ခာသဟဂတံ ဗလဝတရံ။ တေန ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။ တေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ ဟိ မဟဇ္ဈာသယာ ဟောန္တိ။ ဒိဗ္ဗေသုပိ အာရမ္မဏေသု ဥပ္ပိလာဝိနော န ဟောန္တိ, တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရာဒယော ဝိယာ’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန – ‘အယံ ထေရဿ မနောရထော,’‘နတ္ထိ ဧတ’န္တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ဟိတူပစာရော ဗလဝါ ဟောတိ, တသ္မာ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂကာမာဝစရကုသလဝိပါကသောမနဿသဟဂတတိဟေတုကအသင်္ခါရိကစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တီ’တိ ဝုတ္တံ။
ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာ
ဣဒါနိ ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာယ မာတိကာ ဌပေတဗ္ဗာ – တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော တာဝ အာဟ – ဧကာယ ကုသလစေတနာယ သောဠသ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္ထေဝ ဒွါဒသကမဂ္ဂေါပိ အဟေတုကဋ္ဌကမ္ပီတိ။ မောရဝါပိဝါသီ မဟာဒတ္တတ္ထေရော ပနာဟ – ဧကာယ ကုသလစေတနာယ ဒွါဒသ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္ထေဝ ဒသကမဂ္ဂေါပိ အဟေတုကဋ္ဌကမ္ပီတိ။ တိပိဋကမဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရော အာဟ – ဧကာယ ကုသလစေတနာယ ဒသ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဧတ္ထေဝ အဟေတုကဋ္ဌကန္တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၈။) [သျ]ဣမသ္မိံ ဌာနေ သာကေတပဉှံ နာမ ဂဏှိံသု။ သာကေတေ ကိရ ဥပါသကာ သာလာယံ နိသီဒိတွာ ‘ကိံ နု ခေါ ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေ ဧကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ ဥဒါဟု နာနာ’တိ? ပဉှံ နာမ သမုဋ္ဌာပေတွာ နိစ္ဆေတုံ အသက္ကောန္တာ အာဘိဓမ္မိကတ္ထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိံသု။ ထေရာ ‘ယထာ ဧကသ္မာ အမ္ဗဗီဇာ ဧကောဝ အင်္ကုရော နိက္ခမတိ, ဧဝံ ဧကာဝ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’တိ သညာပေသုံ။ အထေကဒိဝသံ ‘ကိံ နု ခေါ နာနာစေတနာဟိ ကမ္မေ အာယူဟိတေ ပဋိသန္ဓိယော နာနာ ဟောန္တိ ဥဒါဟု ဧကာ’တိ? ပဉှံ သမုဋ္ဌာပေတွာ နိစ္ဆေတုံ အသက္ကောန္တာ ထေရေ ပုစ္ဆိံသု။ ထေရာ ‘ယထာ ဗဟူသု အမ္ဗဗီဇေသု ရောပိတေသု ဗဟူ အင်္ကုရာ နိက္ခမန္တိ, ဧဝံ ဗဟုကာဝ ပဋိသန္ဓိယော ဟောန္တီ’တိ သညာပေသုံ။
အပရမ္ပိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဥဿဒကိတ္တနံ နာမ ဂဟိတံ။ ဣမေသဉှိ သတ္တာနံ လောဘောပိ ဥဿန္နော ဟောတိ, ဒေါသောပိ မောဟောပိ၊ အလောဘောပိ အဒေါသောပိ အမောဟောပိ။ တံ နေသံ ဥဿန္နဘာဝံ ကော နိယာမေတီတိ? ပုဗ္ဗဟေတု နိယာမေတိ။ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေယေဝ နာနတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘ယဿ ဟိ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ လောဘော ဗလဝါ ဟောတိ အလောဘော မန္ဒော, အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော ဒေါသမောဟာ မန္ဒာ, တဿ မန္ဒော အလောဘော လောဘံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ, အဒေါသာမောဟာ ပန ဗလဝန္တော ဒေါသမောဟေ ပရိယာဒါတုံ သက္ကောန္တိ။ တသ္မာ သော တေန ကမ္မေန ဒိန္နပဋိသန္ဓိဝသေန နိဗ္ဗတ္တော လုဒ္ဓေါ ဟောတိ, သုခသီလော အက္ကောဓနော, ပညဝါ ပန ဟောတိ ဝဇိရူပမဉာဏော’’တိ။
‘ယဿ ပန ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ လောဘဒေါသာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ အလောဘာဒေါသာ မန္ဒာ, အမောဟော ဗလဝါ မောဟော မန္ဒော, သော ပုရိမနယေနေဝ လုဒ္ဓေါ စေဝ ဟောတိ ဒုဋ္ဌော စ, ပညဝါ ပန ဟောတိ ဝဇိရူပမဉာဏော ဒတ္တာဘယတ္ထေရော ဝိယ။
‘ယဿ ပန ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ လောဘာဒေါသမောဟာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ ဣတရေ မန္ဒာ, သော ပုရိမနယေနေဝ လုဒ္ဓေါ စေဝ ဟောတိ ဒန္ဓော စ, သုခသီလကော ပန ဟောတိ အက္ကောဓနော။
‘တထာ ယဿ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ တယောပိ လောဘဒေါသမောဟာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ အလောဘာဒယော မန္ဒာ, သော ပုရိမနယေနေဝ လုဒ္ဓေါ စေဝ ဟောတိ ဒုဋ္ဌော စ မူဠှော စ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၉။) [သျ]‘ယဿ ပန ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ အလောဘဒေါသမောဟာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ ဣတရေ မန္ဒာ, သော ပုရိမနယေနေဝ အပ္ပကိလေသော ဟောတိ, ဒိဗ္ဗာရမ္မဏမ္ပိ ဒိသွာ နိစ္စလော, ဒုဋ္ဌော ပန ဟောတိ ဒန္ဓပညော စာတိ။
‘ယဿ ပန ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ အလောဘာဒေါသမောဟာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ ဣတရေ မန္ဒာ, သော ပုရိမနယေနေဝ အလုဒ္ဓေါ စေဝ ဟောတိ, သုခသီလကော စ, ဒန္ဓော ပန ဟောတိ။
‘တထာ ယဿ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ အလောဘဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ ဣတရေ မန္ဒာ, သော ပုရိမနယေနေဝ အလုဒ္ဓေါ စေဝ ဟောတိ ပညဝါ စ, ဒုဋ္ဌော စ ပန ဟောတိ ကောဓနော။
‘ယဿ ပန ကမ္မာယူဟနက္ခဏေ တယောပိ အလောဘာဒယော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ လောဘာဒယော မန္ဒာ, သော မဟာသံဃရက္ခိတတ္ထေရော ဝိယ အလုဒ္ဓေါ အဒုဋ္ဌော ပညဝါ စ ဟောတီ’တိ။
အပရမ္ပိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဟေတုကိတ္တနံ နာမ ဂဟိတံ။ တိဟေတုကကမ္မဉှိ တိဟေတုကမ္ပိ ဒုဟေတုကမ္ပိ အဟေတုကမ္ပိ ဝိပါကံ ဒေတိ။ ဒုဟေတုကကမ္မံ တိဟေတုကဝိပါကံ န ဒေတိ, ဣတရံ ဒေတိ။ တိဟေတုကကမ္မေန ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာပိ ဟောတိ, ဒုဟေတုကာပိ၊ အဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဒုဟေတုကေန ဒုဟေတုကာပိ ဟောတိ အဟေတုကာပိ၊ တိဟေတုကာ န ဟောတိ။ အသင်္ခါရိကံ ကုသလံ အသင်္ခါရိကမ္ပိ သသင်္ခါရိကမ္ပိ ဝိပါကံ ဒေတိ။ သသင်္ခါရိကံ သသင်္ခါရိကမ္ပိ အသင်္ခါရိကမ္ပိ ဝိပါကံ ဒေတိ။ အာရမ္မဏေန ဝေဒနာ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗာ။ ဇဝနေန တဒါရမ္မဏံ နိယာမေတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ တဿ တဿ ထေရဿ ဝါဒေ သောဠသမဂ္ဂါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဌမကာမာဝစရကုသလသဒိသေန ဟိ ပဌမမဟာဝိပါကစိတ္တေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ ဂဗ္ဘာဝါသတော နိက္ခမိတွာ သံဝရာသံဝရေ ပဋ္ဌပေတုံ သမတ္ထဘာဝံ ဥပဂတဿ စက္ခုဒွါရသ္မိံ ‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ’ အာပါထမာဂတေ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂေ အနာဝဋ္ဋိတေယေဝ အတိက္ကမနအာရမ္မဏာနံ ပမာဏံ နတ္ထိ။ ကသ္မာ ဧဝံ ဟောတိ? အာရမ္မဏဒုဗ္ဗလတာယ။ အယံ တာဝ ဧကော မောဃဝါရော။
သစေ ပန ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋေတိ, ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂေ အာဝဋ္ဋိတေ, ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ အပါပေတွာဝ အန္တရာ, စက္ခုဝိညာဏေ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆနေ ဝါ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၀။) [သျ]သန္တီရဏေ ဝါ ဌတွာ နိဝတ္တိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ပန ဌတွာ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ စိတ္တာနိ ပဝတ္တန္တိ။ တတော အာသေဝနံ လဘိတွာ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ပုန ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ ဣဒမ္ပိ အာရမ္မဏဒုဗ္ဗလတာယ ဧဝ ဟောတိ။ အယံ ပန ဝါရော ‘ဒိဋ္ဌံ ဝိယ မေ, သုတံ ဝိယ မေ’တိအာဒီနိ ဝဒနကာလေ လဗ္ဘတိ။ အယမ္ပိ ဒုတိယော မောဃဝါရော။
အပရဿ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂေ အာဝဋ္ဋိတေ ဝီထိစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဇဝနံ ဇဝတိ။ ဇဝနပရိယောသာနေ ပန တဒါရမ္မဏဿ ဝါရော။ တသ္မိံ အနုပ္ပန္နေယေဝ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ တတြာယံ ဥပမာ – ယထာ ဟိ နဒိယာ အာဝရဏံ ဗန္ဓိတွာ မဟာမာတိကာဘိမုခေ ဥဒကေ ကတေ ဥဒကံ ဂန္တွာ ဥဘောသု တီရေသု ကေဒါရေ ပူရေတွာ အတိရေကံ ကက္ကဋကမဂ္ဂါဒီဟိ ပလာယိတွာ ပုန နဒိံယေဝ ဩတရတိ, ဧဝမေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဟိ နဒိယံ ဥဒကပ္ပဝတ္တနကာလော ဝိယ ဘဝင်္ဂဝီထိပ္ပဝတ္တနကာလော။ အာဝရဏဗန္ဓနကာလော ဝိယ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂဿ အာဝဋ္ဋနကာလော။ မဟာမာတိကာယ ဥဒကပ္ပဝတ္တနကာလော ဝိယ ဝီထိစိတ္တပ္ပဝတ္တိ။ ဥဘောသု တီရေသု ကေဒါရပူရဏံ ဝိယ ဇဝနံ။ ကက္ကဋကမဂ္ဂါဒီဟိ ပလာယိတွာ ပုန ဥဒကဿ နဒီဩတရဏံ ဝိယ ဇဝနံ ဇဝိတွာ တဒါရမ္မဏေ အနုပ္ပန္နေယေဝ ပုန ဘဝင်္ဂေါတရဏံ။ ဧဝံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရဏစိတ္တာနမ္ပိ ဂဏနပထော နတ္ထိ။ ဣဒဉ္စာပိ အာရမ္မဏဒုဗ္ဗလတာယ ဧဝ ဟောတိ။ အယံ တတိယော မောဃဝါရော။
သစေ ပန ဗလဝါရမ္မဏံ အာပါထဂတံ ဟောတိ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂေ အာဝဋ္ဋိတေ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဇဝနဋ္ဌာနေ ပန ပဌမကာမာဝစရကုသလစိတ္တံ ဇဝနံ ဟုတွာ ဆသတ္တဝါရေ ဇဝိတွာ တဒါရမ္မဏဿ ဝါရံ ဒေတိ။ တဒါရမ္မဏံ ပတိဋ္ဌဟမာနံ တံသဒိသမေဝ မဟာဝိပါကစိတ္တံ ပတိဋ္ဌာတိ။ ဣဒံ ဒွေ နာမာနိ လဘတိ – ပဋိသန္ဓိစိတ္တသဒိသတ္တာ ‘မူလဘဝင်္ဂ’န္တိ စ, ယံ ဇဝနေန ဂဟိတံ အာရမ္မဏံ တဿ ဂဟိတတ္တာ ‘တဒါရမ္မဏ’န္တိ စ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ စက္ခုဝိညာဏံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ သန္တီရဏံ တဒါရမ္မဏန္တိ စတ္တာရိ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဂဏနူပဂါနိ ဟောန္တိ။
ယဒါ ပန ဒုတိယကုသလစိတ္တံ ဇဝနံ ဟောတိ, တဒါ တံသဒိသံ ဒုတိယဝိပါကစိတ္တမေဝ တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌာတိ။ ဣဒဉ္စ ဒွေ နာမာနိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၁။) [သျ]လဘတိ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန အသဒိသတ္တာ ‘အာဂန္တုကဘဝင်္ဂ’န္တိ စ ပုရိမနယေနေဝ ‘တဒါရမ္မဏ’န္တိ စ။ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ပုရိမာနိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဟောန္တိ။
ယဒါ ပန တတိယကုသလစိတ္တံ ဇဝနံ ဟောတိ, တဒါ တံသဒိသံ တတိယဝိပါကစိတ္တံ တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌာတိ။ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘အာဂန္တုကဘဝင်္ဂံ’‘တဒါရမ္မဏ’န္တိ စ ဒွေ နာမာနိ လဘတိ။ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ပုရိမာနိ ပဉ္စ ဆ ဟောန္တိ။
ယဒါ ပန စတုတ္ထကုသလစိတ္တံ ဇဝနံ ဟောတိ, တဒါ တံသဒိသံ စတုတ္ထဝိပါကစိတ္တံ တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌာတိ။ ဣဒမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘အာဂန္တုကဘဝင်္ဂံ’‘တဒါရမ္မဏ’န္တိ စ ဒွေ နာမာနိ လဘတိ။ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ပုရိမာနိ ဆ သတ္တ ဟောန္တိ။
ယဒါ ပန တသ္မိံ ဒွါရေ ‘ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ’ အာပါထမာဂစ္ဆတိ, တတြာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ တယော မောဃဝါရာ လဗ္ဘန္တိ။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏေန ဝေဒနာ ပရိဝတ္တတိ တသ္မာ တတ္ထ ဥပေက္ခာသဟဂတသန္တီရဏံ။ စတုန္နဉ္စ ဥပေက္ခာသဟဂတမဟာကုသလဇဝနာနံ ပရိယောသာနေ စတ္တာရိ ဥပေက္ခာသဟဂတမဟာဝိပါကစိတ္တာနေဝ တဒါရမ္မဏဘာဝေန ပတိဋ္ဌဟန္တိ။ တာနိပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘အာဂန္တုကဘဝင်္ဂံ’‘တဒါရမ္မဏ’န္တိ စ ဒွေ နာမာနိ လဘန္တိ။ ‘ပိဋ္ဌိဘဝင်္ဂါနီ’တိပိ ဝုစ္စန္တိ ဧဝ။ ဣတိ ဣမာနိ ပဉ္စ ပုရိမေဟိ သတ္တဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါဒသ ဟောန္တိ။ ဧဝံ စက္ခုဒွါရေ ဒွါဒသ, သောတဒွါရာဒီသု ဒွါဒသ ဒွါဒသာတိ, သမသဋ္ဌိ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေ သမသဋ္ဌိ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန စက္ခုဒွါရေ ဒွါဒသ, သောတဃာနဇိဝှါကာယဝိညာဏာနိ စတ္တာရီတိ သောဠသ ဟောန္တိ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ အမ္ဗောပမံ နာမ ဂဏှိံသု – ဧကော ကိရ ပုရိသော ဖလိတမ္ဗရုက္ခမူလေ သသီသံ ပါရုပိတွာ နိပန္နော နိဒ္ဒါယတိ။ အထေကံ အမ္ဗပက္ကံ ဝဏ္ဋတော မုစ္စိတွာ တဿ ကဏ္ဏသက္ခလိံ ပုဉ္ဆမာနံ ဝိယ ‘ထ’န္တိ ဘူမိယံ ပတိ။ သော တဿ သဒ္ဒေန ပဗုဇ္ဈိတွာ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေသိ။ တတော ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဖလံ ဂဟေတွာ မဒ္ဒိတွာ ဥပသိင်္ဃိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိ။
တတ္ထ, တဿ ပုရိသဿ အမ္ဗရုက္ခမူလေ နိဒ္ဒါယနကာလော ဝိယ ဘဝင်္ဂသမင်္ဂိကာလော။ အမ္ဗပက္ကဿ ဝဏ္ဋတော မုစ္စိတွာ ကဏ္ဏသက္ခလိံ ပုဉ္ဆမာနဿ ပတနကာလော ဝိယ အာရမ္မဏဿ ပသာဒဃဋ္ဋနကာလော။ တေန သဒ္ဒေန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၂။) [သျ]ပဗုဒ္ဓကာလော ဝိယ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂဿ အာဝဋ္ဋိတကာလော။ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကိတကာလော ဝိယ စက္ခုဝိညာဏဿ ဒဿနကိစ္စသာဓနကာလော။ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဂဟိတကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတကာလော။ ဂဟေတွာ မဒ္ဒိတကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သန္တီရဏကာလော။ ဥပသိင်္ဃိတကာလော ဝိယ ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ ဝဝတ္ထာပိတကာလော။ ပရိဘုတ္တကာလော ဝိယ ဇဝနဿ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝိတကာလော။ အယံ ဥပမာ ကိံ ဒီပေတိ? အာရမ္မဏဿ ပသာဒဃဋ္ဋနမေဝ ကိစ္စံ။ တေန ပသာဒေ ဃဋ္ဋိတေ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနမေဝ, စက္ခုဝိညာဏဿ ဒဿနမတ္တကမေဝ, ဝိပါကမနောဓာတုယာ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနမတ္တကမေဝ, ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏသန္တီရဏမတ္တကမေဝ, ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာပနမတ္တကမေဝ ကိစ္စံ။ ဧကန္တေန ပန အာရမ္မဏရသံ ဇဝနမေဝ အနုဘဝတီတိ ဒီပေတိ။
ဧတ္ထ စ ‘တွံ ဘဝင်္ဂံ နာမ ဟောဟိ, တွံ အာဝဇ္ဇနံ နာမ, တွံ ဒဿနံ နာမ, တွံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ နာမ, တွံ သန္တီရဏံ နာမ, တွံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ နာမ, တွံ ဇဝနံ နာမ, ဟောဟီ’တိ ကောစိ ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ နတ္ထိ။
ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ပဉ္စဝိဓံ နိယာမံ နာမ ဂဏှိံသု – ဗီဇနိယာမံ ဥတုနိယာမံ ကမ္မနိယာမံ ဓမ္မနိယာမံ စိတ္တနိယာမန္တိ။ တတ္ထ ကုလတ္ထဂစ္ဆဿ ဥတ္တရဂ္ဂဘာဝေါ, ဒက္ခိဏဝလ္လိယာ ဒက္ခိဏတော ရုက္ခပရိဟရဏံ, သူရိယာဝဋ္ဋပုပ္ဖါနံ သူရိယာဘိမုခဘာဝေါ, မာလုဝလတာယ ရုက္ခာဘိမုခဂမနမေဝ, နာဠိကေရဿ မတ္ထကေ ဆိဒ္ဒသဗ္ဘာဝေါတိ တေသံ တေသံ ဗီဇာနံ တံတံသဒိသဖလဒါနံ ဗီဇနိယာမော နာမ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ တေသံ တေသံ ရုက္ခာနံ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝဂ္ဂဟဏံ ဥတုနိယာမော နာမ။ တိဟေတုကကမ္မံ တိဟေတုကဒုဟေတုကာဟေတုကဝိပါကံ ဒေတိ။ ဒုဟေတုကကမ္မံ ဒုဟေတုကာဟေတုကဝိပါကံ ဒေတိ, တိဟေတုကံ န ဒေတီတိ, ဧဝံ တဿ တဿ ကမ္မဿ တံတံသဒိသဝိပါကဒါနမေဝ ကမ္မနိယာမော နာမ။
အပရောပိ ကမ္မသရိက္ခကဝိပါကဝသေနေဝ ကမ္မနိယာမော ဟောတိ။ တဿ ဒီပနတ္ထမိဒံ ဝတ္ထုံ ကထေန္တိ – သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ သာဝတ္ထိယာ ဒွါရဂါမော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃။) [သျ]ဈာယိ။ တတော ပဇ္ဇလိတံ တိဏကရဠံ ဥဋ္ဌဟိတွာ အာကာသေန ဂစ္ဆတော ကာကဿ ဂီဝါယ ပဋိမုဉ္စိ။ သော ဝိရဝန္တော ဘူမိယံ ပတိတွာ ကာလမကာသိ။ မဟာသမုဒ္ဒေပိ ဧကာ နာဝါ နိစ္စလာ အဋ္ဌာသိ။ ဟေဋ္ဌာ ကေနစိ နိရုဒ္ဓဘာဝံ အပဿန္တာ ကာဠကဏ္ဏိသလာကံ ဝိစာရေသုံ။ သာ နာဝိကဿေဝ ဥပါသိကာယ ဟတ္ထေ ပတိ။ တတော ဧကိဿာ ကာရဏာ မာ သဗ္ဗေ နဿန္တု, ဥဒကေ နံ ခိပါမာတိ အာဟံသု။ နာဝိကော ‘န သက္ခိဿာမိ ဧတံ ဥဒကေ ဥပ္ပိလဝမာနံ ပဿိတု’န္တိ ဝါလိကာဃဋံ ဂီဝါယံ ဗန္ဓာပေတွာ ခိပါပေသိ။ တင်္ခဏညေဝ နာဝါ ခိတ္တသရော ဝိယ ပက္ခန္ဒိ။ ဧကော ဘိက္ခု လေဏေ ဝသတိ။ မဟန္တံ ပဗ္ဗတကူဋံ ပတိတွာ ဒွါရံ ပိဒဟိ။ တံ သတ္တမေ ဒိဝသေ သယမေဝ အပဂတံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဇေတဝနေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ကထေန္တဿ ဣမာနိ တီဏိ ဝတ္ထူနိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘န ဧတံ အညေဟိ ကတံ, တေဟိ ကတကမ္မမေဝ တ’န္တိ အတီတံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ –
ကာကော ပုရိမတ္တဘာဝေ မနုဿော ဟုတွာ ဧကံ ဒုဋ္ဌဂေါဏံ ဒမေတုံ အသက္ကောန္တော ဂီဝါယ ပလာလဝေဏိံ ဗန္ဓိတွာ အဂ္ဂိံ အဒါသိ။ ဂေါဏော တေနေဝ မတော။ ဣဒါနိ တံ ကမ္မံ ဧတဿ အာကာသေန ဂစ္ဆတောပိ န မုစ္စိတုံ အဒါသိ။ သာပိ ဣတ္ထီ ပုရိမတ္တဘာဝေ ဧကာ ဣတ္ထီယေဝ။ ဧကော ကုက္ကုရော တာယ ပရိစိတော ဟုတွာ အရညံ ဂစ္ဆန္တိယာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆတိ, သဒ္ဓိမေဝါဂစ္ဆတိ။ မနုဿာ ‘နိက္ခန္တော ဣဒါနိ အမှာကံ သုနခလုဒ္ဒကော’တိ ဥပ္ပဏ္ဍေန္တိ။ သာ တေန အဋ္ဋီယမာနာ ကုက္ကုရံ နိဝါရေတုံ အသက္ကောန္တီ ဝါလိကာဃဋံ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ ဥဒကေ ခိပိ။ တံ ကမ္မံ တဿာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ မုစ္စိတုံ နာဒါသိ။ သောပိ ဘိက္ခု ပုရိမတ္တဘာဝေ ဂေါပါလကော ဟုတွာ ဗိလံ ပဝိဋ္ဌာယ ဂေါဓာယ သာခါဘင်္ဂမုဋ္ဌိယာ ဒွါရံ ထကေသိ။ တတော သတ္တမေ ဒိဝသေ သယံ အာဂန္တွာ ဝိဝရိ။ ဂေါဓာ ကမ္ပမာနာ နိက္ခမိ။ ကရုဏာယ တံ န မာရေသိ။ တံ ကမ္မံ တဿ ပဗ္ဗတန္တရံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နဿ မုစ္စိတုံ နာဒါသီတိ။ ဣမာနိ တီဏိ ဝတ္ထူနိ သမောဓာနေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န အန္တလိက္ခေ န သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ,
န ဝိဇ္ဇတေ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော,
ယတ္ထဋ္ဌိတော မုစ္စေယျ ပါပကမ္မာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၂၇)၊
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၄။) [သျ]အယမ္ပိ ကမ္မနိယာမောယေဝ နာမ။ အညာနိပိ ဧဝရူပါနိ ဝတ္ထူနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။
ဗောဓိသတ္တာနံ ပန ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ, မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနေ, အဘိသမ္ဗောဓိယံ တထာဂတဿ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ, အာယုသင်္ခါရဿ ဩဿဇ္ဇနေ, ပရိနိဗ္ဗာနေ စ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠကမ္ပနံ ဓမ္မနိယာမော နာမ။
အာရမ္မဏေန ပန ပသာဒေ ဃဋ္ဋိတေ ‘တွံ အာဝဇ္ဇနံ နာမ ဟောဟိ…ပေ… တွံ ဇဝနံ နာမ ဟောဟီ’တိ ကောစိ ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ နတ္ထိ, အတ္တနော အတ္တနော ပန ဓမ္မတာယ ဧဝ အာရမ္မဏေန ပသာဒဿ ဃဋ္ဋိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ကိရိယမနောဓာတုစိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋေတိ, စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စံ သာဓေတိ, ဝိပါကမနောဓာတု သမ္ပဋိစ္ဆနကိစ္စံ သာဓေတိ, ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတု သန္တီရဏကိစ္စံ သာဓေတိ, ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စံ သာဓေတိ, ဇဝနံ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတီတိ အယံ စိတ္တနိယာမော နာမ။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။
သသင်္ခါရိကတိဟေတုကကုသလေနာပိ ဥပေက္ခာသဟဂတေဟိ အသင်္ခါရိကသသင်္ခါရိကကုသလစိတ္တေဟိပိ ကမ္မေ အာယူဟိတေ တံသဒိသဝိပါကစိတ္တေဟိ အာဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဧသေဝ နယော။ ဥပေက္ခာသဟဂတဒွယေ ပန ပဌမံ ‘ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဝသေန’ ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏဝသေန’ ဒဿေတဗ္ဗာ။
ဧဝမ္ပိ ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ ဒွါဒသ ဒွါဒသ ဟုတွာ သမသဋ္ဌိ ဟောန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန သောဠသ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။
ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပဉ္စဥစ္ဆုနာဠိယန္တောပမံ နာမ ဂဏှိံသု။ ဥစ္ဆုပီဠနသမယေ ကိရ ဧကသ္မာ ဂါမာ ဧကာဒသ ယန္တဝါဟာ နိက္ခမိတွာ ဧကံ ဥစ္ဆုဝါဋံ ဒိသွာ တဿ ပရိပက္ကဘာဝံ ဉတွာ ဥစ္ဆုသာမိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘ယန္တဝါဟာ မယ’န္တိ အာရောစေသုံ။ သော ‘အဟံ တုမှေယေဝ ပရိယေသာမီ’တိ ဥစ္ဆုသာလံ တေ ဂဟေတွာ အဂမာသိ။ တေ တတ္ထ နာဠိယန္တံ သဇ္ဇေတွာ ‘မယံ ဧကာဒသ ဇနာ, အပရမ္ပိ ဧကံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, ဝေတနေန ဂဏှထာ’တိ အာဟံသု။ ဥစ္ဆုသာမိကော ‘အဟမေဝ သဟာယော ဘဝိဿာမီ’တိ ဥစ္ဆူနံ သာလံ ပူရာပေတွာ တေသံ သဟာယော အဟောသိ။ တေ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စာနိ ကတွာ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၅။) [သျ]ဖာဏိတပါစကေန ဥစ္ဆုရသေ ပက္ကေ, ဂုဠဗန္ဓကေန ဗဒ္ဓေ, ဥစ္ဆုသာမိကေန တုလယိတွာ ဘာဂေသု ဒိန္နေသု, အတ္တနော အတ္တနော ဘာဂံ အာဒါယ ဥစ္ဆုသာလံ သာမိကဿ ပဋိစ္ဆာပေတွာ, ဧတေနေဝ ဥပါယေန အပရာသုပိ စတူသု သာလာသု ကမ္မံ ကတွာ ပက္ကမိံသု။
တတ္ထ ပဉ္စ ယန္တသာလာ ဝိယ ပဉ္စ ပသာဒါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဉ္စ ဥစ္ဆုဝါဋာ ဝိယ ပဉ္စ အာရမ္မဏာနိ။ ဧကာဒသ ဝိစရဏကယန္တဝါဟာ ဝိယ ဧကာဒသ ဝိပါကစိတ္တာနိ။ ပဉ္စ ဥစ္ဆုသာလာသာမိနော ဝိယ ပဉ္စဝိညာဏာနိ။ ပဌမကသာလာယံ သာမိကေန သဒ္ဓိံ ဒွါဒသန္နံ ဇနာနံ ဧကတောဝ ဟုတွာ ကတကမ္မာနံ ဘာဂဂ္ဂဟဏကာလော ဝိယ ဧကာဒသန္နံ ဝိပါကစိတ္တာနံ စက္ခုဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ စက္ခုဒွါရေ ရူပါရမ္မဏေ သကသကကိစ္စကရဏကာလော။ သာလာသာမိကဿ သာလာယ သမ္ပဋိစ္ဆနကာလော ဝိယ စက္ခုဝိညာဏဿ ဒွါရသင်္ကန္တိအကရဏံ။ ဒုတိယ တတိယ စတုတ္ထ ပဉ္စမသာလာယ ဒွါဒသန္နံ ဧကတော ဟုတွာ ကတကမ္မာနံ ဘာဂဂ္ဂဟဏကာလော ဝိယ ဧကာဒသန္နံ ဝိပါကစိတ္တာနံ ကာယဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ကာယဒွါရေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏေ သကသကကိစ္စကရဏကာလော။ သာလာသာမိကဿ သာလာယ သမ္ပဋိစ္ဆနကာလော ဝိယ ကာယဝိညာဏဿ ဒွါရသင်္ကန္တိအကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ တိဟေတုကကမ္မေန ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာ ဟောတီတိ ဝါရော ကထိတော။ ယာ ပန တေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိ ဟောတိ, သာ ပဋိစ္ဆန္နာဝ ဟုတွာ ဂတာ။
ဣဒါနိ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ ဝါရော ကထေတဗ္ဗော။ ဒုဟေတုကေန ဟိ သောမနဿသဟဂတအသင်္ခါရိကစိတ္တေန ကမ္မေ အာယူဟိတေ တံသဒိသေနေဝ ဒုဟေတုကဝိပါကစိတ္တေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ ဝုတ္တနယေနေဝ စက္ခုဒွါရေ ‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ’ အာပါထမာဂတေ တယော မောဃဝါရာ။ ဒုဟေတုကသောမနဿသဟဂတအသင်္ခါရိကဇဝနာဝသာနေ တံသဒိသမေဝ မူလဘဝင်္ဂသင်္ခါတံ တဒါရမ္မဏံ။ သသင်္ခါရိကဇဝနာဝသာနေ တံသဒိသမေဝ အာဂန္တုကဘဝင်္ဂသင်္ခါတံ တဒါရမ္မဏံ။ ‘ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ’ ဒွိန္နံ ဥပေက္ခာသဟဂတဇဝနာနံ အဝသာနေ တာဒိသာနေဝ ဒွေ တဒါရမ္မဏာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဣဓ ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ အဋ္ဌ အဋ္ဌ ကတွာ သမစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန စက္ခုဒွါရေ အဋ္ဌ, သောတဃာနဇိဝှါကာယဝိညာဏာနိ စတ္တာရီတိ ဒွါဒသ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၆။) [သျ]ဒွါဒသ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အမ္ဗောပမပဉ္စနိယာမကထာ ပါကတိကာ ဧဝ။ ဒုဟေတုကသေသစိတ္တတ္တယသဒိသဝိပါကေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကေပိ ဧသေဝ နယော။ ယန္တဝါဟောပမာယ ပနေတ္ထ သတ္တ ယန္တဝါဟာ။ တေဟိ တတ္ထ ယန္တေ နာမ သဇ္ဇိတေ သာလာသာမိကံ အဋ္ဌမံ ကတွာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္တာဝတာ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ ဝါရော ကထိတော။
ဣဒါနိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိကထာ ဟောတိ – စတုန္နဉှိ ဒုဟေတုကကုသလစိတ္တာနံ အညတရေန ကမ္မေ အာယူဟိတေ ကုသလဝိပါကဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုစိတ္တေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ ပဋိသန္ဓိ ကမ္မသဒိသာတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ကမ္မဉှိ ဒုဟေတုကံ ပဋိသန္ဓိ အဟေတုကာ။ တဿ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တဿ စက္ခုဒွါရေ ‘ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ’ အာပါထမာဂတေ ပုရိမနယေနေဝ တယော မောဃဝါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စတုန္နံ ပန ဒုဟေတုကကုသလစိတ္တာနံ အညတရဇဝနဿ ပရိယောသာနေ အဟေတုကစိတ္တံ တဒါရမ္မဏဘာဝေန ပတိဋ္ဌာတိ။ တံ ‘မူလဘဝင်္ဂံ’‘တဒါရမ္မဏ’န္တိ ဒွေ နာမာနိ လဘတိ။ ဧဝမေတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ ဥပေက္ခာသဟဂတသန္တီရဏံ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ဥပေက္ခာသဟဂတမေဝါတိ တေသု ဧကံ ဂဟေတွာ ဂဏနူပဂါနိ တီဏေဝ ဟောန္တိ။
‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ’ ပန သန္တီရဏမ္ပိ တဒါရမ္မဏမ္ပိ သောမနဿသဟဂတမေဝ။ တေသု ဧကံ ဂဟေတွာ ပုရိမာနိ တီဏိ စတ္တာရိ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ပဉ္စသု ဒွါရေသု စတ္တာရိ စတ္တာရိ ကတွာ ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေ ဝီသတိ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန စက္ခုဒွါရေ စတ္တာရိ သောတဃာနဇိဝှါကာယဝိညာဏာနိ စတ္တာရီတိ အဋ္ဌ ဟောန္တိ။ ဣဒံ ‘အဟေတုကဋ္ဌကံ’ နာမ။ ဣဒံ မနုဿလောကေန ဂဟိတံ။
စတူသု ပန အပါယေသု ပဝတ္တေ လဗ္ဘတိ။ ယဒါ ဟိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော နိရယေ ပဒုမံ မာပေတွာ ပဒုမကဏ္ဏိကာယ နိသိန္နော နေရယိကာနံ ဓမ္မကထံ ကထေသိ, တဒါ တေသံ ထေရံ ပဿန္တာနံ ကုသလဝိပါကံ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သဒ္ဒံ သုဏန္တာနံ သောတဝိညာဏံ, စန္ဒနဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ ဂတဿ စီဝရဂန္ဓဃာယနကာလေ ဃာနဝိညာဏံ, နိရယဂ္ဂိံ နိဗ္ဗာပေတုံ ဒေဝံ ဝဿာပေတွာ ပါနီယဒါနကာလေ ဇိဝှါဝိညာဏံ, မန္ဒမန္ဒဝါတသမုဋ္ဌာပနကာလေ ကာယဝိညာဏန္တိ ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၇။) [သျ]ပဉ္စ, ဧကံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ, ဒွေ သန္တီရဏာနီတိ အဟေတုကဋ္ဌကံ လဗ္ဘတိ။ နာဂသုပဏ္ဏဝေမာနိကပေတာနမ္ပိ အကုသလေန ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ ပဝတ္တေ ကုသလံ ဝိပစ္စတိ။ တထာ စက္ကဝတ္တိနော မင်္ဂလဟတ္ထိအဿာဒီနံ။ အယံ တာဝ ‘ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေသု’ ကုသလဇဝနဝသေန ကထာမဂ္ဂေါ။
‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ’ ပန စတူသု သောမနဿသဟဂတာကုသလစိတ္တေသု ဇဝိတေသု ကုသလဝိပါကံ သောမနဿသဟဂတာဟေတုကစိတ္တံ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ။ ‘ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ’ စတူသု ဥပေက္ခာသဟဂတလောဘသမ္ပယုတ္တေသု ဇဝိတေသု ကုသလဝိပါကံ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကစိတ္တံ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ။ ယံ ပန ‘ဇဝနေန တဒါရမ္မဏံ နိယမေတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ တံ ကုသလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒေါမနဿသဟဂတဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ကိံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? အကုသလဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
ဣဒံ ပန ဇဝနံ ကုသလတ္ထာယ ဝါ အကုသလတ္ထာယ ဝါ ကော နိယာမေတီတိ? အာဝဇ္ဇနဉ္စေဝ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဉ္စ။ အာဝဇ္ဇနေန ဟိ ယောနိသော အာဝဋ္ဋိတေ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေန ယောနိသော ဝဝတ္ထာပိတေ ဇဝနံ အကုသလံ ဘဝိဿတီတိ အဋ္ဌာနမေတံ။ အာဝဇ္ဇနေန အယောနိသော အာဝဋ္ဋိတေ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေန အယောနိသော ဝဝတ္ထာပိတေ ဇဝနံ ကုသလံ ဘဝိဿတီတိပိ အဋ္ဌာနမေတံ။ ဥဘယေန ပန ယောနိသော အာဝဋ္ဋိတေ ဝဝတ္ထာပိတေ စ ဇဝနံ ကုသလံ ဟောတိ, အယောနိသော အကုသလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ’ ပန ကင်္ခတော ဥဒ္ဓတဿ စ တဒါရမ္မဏံ ကိံ ဟောတီတိ? ဣဋ္ဌာရမ္မဏသ္မိံ ကင်္ခတု ဝါ မာ ဝါ, ဥဒ္ဓတော ဝါ ဟောတု မာ ဝါ, ကုသလဝိပါကာဟေတုကသောမနဿစိတ္တမေဝ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ, ‘ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ’ ‘ကုသလဝိပါကာဟေတုကဥပေက္ခာသဟဂတ’န္တိ, အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတော အတ္ထဒီပနော မဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဝါဒေါ နာမ။ သောမနဿသဟဂတသ္မိဉှိ ဇဝနေ ဇဝိတေ ပဉ္စ တဒါရမ္မဏာနိ ဂဝေသိတဗ္ဗာနီတိ။ ဥပေက္ခာသဟဂတသ္မိံ ဇဝနေ ဇဝိတေ ဆ ဂဝေသိတဗ္ဗာနီတိ။
အထ ယဒါ သောမနဿသဟဂတပဋိသန္ဓိကဿ ပဝတ္တေ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပမာဒေန ပရိဟီနဇ္ဈာနဿ ‘ပဏီတဓမ္မော မေ နဋ္ဌော’တိ ပစ္စဝေက္ခတော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၈။) [သျ]ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ ကိံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? ‘သောမနဿာနန္တရဉှိ ဒေါမနဿံ ဒေါမနဿာနန္တရဉ္စ သောမနဿံ’ ပဋ္ဌာနေ ပဋိသိဒ္ဓံ။ မဟဂ္ဂတဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ဇဝနေ ဇဝိတေ တဒါရမ္မဏမ္ပိ တတ္ထေဝ ပဋိသိဒ္ဓန္တိ? ကုသလဝိပါကာ ဝါ အကုသလဝိပါကာ ဝါ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကိမဿာ အာဝဇ္ဇနန္တိ? ‘ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇနာနံ ဝိယ နတ္ထဿာ အာဝဇ္ဇနကိစ္စ’န္တိ။ ‘ဧတာနိ တာဝ အတ္တနော နိန္နတ္တာ စ စိဏ္ဏတ္တာ စ သမုဒါစာရတ္တာ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တု, အယံ ကထံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ? ‘ယထာ နိရောဓဿ အနန္တရပစ္စယံ နေဝသညာနာသညာယတနံ, နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တံ, အရိယမဂ္ဂစိတ္တံ, မဂ္ဂါနန္တရာနိ ဖလစိတ္တာနိ, ဧဝံ အသန္တေပိ အာဝဇ္ဇနေ, နိန္နစိဏ္ဏသမုဒါစာရဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိနာ ဟိ အာဝဇ္ဇနေန စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အာရမ္မဏေန ပန ဝိနာ နုပ္ပဇ္ဇတီ’တိ။ ‘အထ ကိမဿာရမ္မဏ’န္တိ? ‘ရူပါဒီသု ပရိတ္တဓမ္မေသု အညတရံ။ ဧတေသု ဟိ ယဒေဝ တသ္မိံ သမယေ အာပါထမာဂတံ ဟောတိ, တံ အာရဗ္ဘ ဧတံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဧတေသံ စိတ္တာနံ ပါကဋဘာဝတ္ထံ အယံ ပကိဏ္ဏကနယော ဝုတ္တော –
သုတ္တံ ဒေါဝါရိကော စ, ဂါမိလ္လော အမ္ဗော ကောလိယကေန စ၊
ဇစ္စန္ဓော ပီဌသပ္ပီ စ, ဝိသယဂ္ဂါဟော စ ဥပနိဿယမတ္ထသောတိ။
တတ္ထ ‘သုတ္တ’န္တိ, ဧကော ပန္ထမက္ကဋကော ပဉ္စသု ဒိသာသု သုတ္တံ ပသာရေတွာ ဇာလံ ကတွာ မဇ္ဈေ နိပဇ္ဇတိ။ ပဌမဒိသာယ ပသာရိတသုတ္တေ ပါဏကေန ဝါ ပဋင်္ဂေန ဝါ မက္ခိကာယ ဝါ ပဟဋေ နိပန္နဋ္ဌာနတော စလိတွာ နိက္ခမိတွာ သုတ္တာနုသာရေန ဂန္တွာ တဿ ယူသံ ပိဝိတွာ ပုနအာဂန္တွာ တတ္ထေဝ နိပဇ္ဇတိ။ ဒုတိယဒိသာဒီသု ပဟဋကာလေပိ ဧဝမေဝ ကရောတိ။
တတ္ထ ပဉ္စသု ဒိသာသု ပသာရိတသုတ္တံ ဝိယ ပဉ္စပသာဒါ။ မဇ္ဈေ နိပန္နမက္ကဋကော ဝိယ စိတ္တံ။ ပါဏကာဒီဟိ သုတ္တဃဋ္ဋနကာလော ဝိယ အာရမ္မဏေန ပသာဒဿ ဃဋ္ဋိတကာလော။ မဇ္ဈေ နိပန္နမက္ကဋကဿ စလနံ ဝိယ ပသာဒဃဋ္ဋနကံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂဿ အာဝဋ္ဋိတကာလော။ သုတ္တာနုသာရေန ဂမနကာလော ဝိယ ဝီထိစိတ္တပ္ပဝတ္တိ။ သီသေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၉။) [သျ]ဝိဇ္ဈိတွာ ယူသပိဝနံ ဝိယ ဇဝနဿ အာရမ္မဏေ ဇဝိတကာလော။ ပုနအာဂန္တွာ မဇ္ဈေ နိပဇ္ဇနံ ဝိယ စိတ္တဿ ဟဒယဝတ္ထုမေဝ နိဿာယ ပဝတ္တနံ။
ဣဒံ ဩပမ္မံ ကိံ ဒီပေတိ? အာရမ္မဏေန ပသာဒေ ဃဋ္ဋိတေ ပသာဒဝတ္ထုကစိတ္တတော ဟဒယရူပဝတ္ထုကစိတ္တံ ပဌမတရံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒီပေတိ။ ဧကေကံ အာရမ္မဏံ ဒွီသု ဒွီသု ဒွါရေသု အာပါထမာဂစ္ဆတီတိပိ။
‘ဒေါဝါရိကော’တိ, ဧကော ရာဇာ သယနဂတော နိဒ္ဒါယတိ။ တဿ ပရိစာရကော ပါဒေ ပရိမဇ္ဇန္တော နိသီဒိ။ ဗဓိရဒေါဝါရိကော ဒွါရေ ဌိတော။ တယော ပဋိဟာရာ ပဋိပါဋိယာ ဌိတာ။ အထေကော ပစ္စန္တဝါသီ မနုဿော ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ အာဂန္တွာ ဒွါရံ အာကောဋေသိ။ ဗဓိရဒေါဝါရိကော သဒ္ဒံ န သုဏာတိ။ ပါဒပရိမဇ္ဇကော သညံ အဒါသိ။ တာယ သညာယ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ပဿိ။ ပဌမပဋိဟာရော ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ ဒုတိယဿ အဒါသိ, ဒုတိယော တတိယဿ, တတိယော ရညော။ ရာဇာ ပရိဘုဉ္ဇိ။
တတ္ထ သော ရာဇာ ဝိယ ဇဝနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဒပရိမဇ္ဇကော ဝိယ အာဝဇ္ဇနံ။ ဗဓိရဒေါဝါရိကော ဝိယ စက္ခုဝိညာဏံ။ တယော ပဋိဟာရာ ဝိယ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနိ တီဏိ ဝီထိစိတ္တာနိ။ ပစ္စန္တဝါသိနော ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ အာဂန္တွာ ဒွါရာကောဋနံ ဝိယ အာရမ္မဏဿ ပသာဒဃဋ္ဋနံ။ ပါဒပရိမဇ္ဇကေန သညာယ ဒိန္နကာလော ဝိယ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂဿ အာဝဋ္ဋိတကာလော။ တေန ဒိန္နသညာယ ဗဓိရဒေါဝါရိကဿ ဒွါရဝိဝရဏကာလော ဝိယ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏေ ဒဿနကိစ္စသာဓနကာလော။ ပဌမပဋိဟာရေန ပဏ္ဏာကာရဿ ဂဟိတကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတကာလော။ ပဌမေန ဒုတိယဿ ဒိန္နကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သန္တီရဏကာလော။ ဒုတိယေန တတိယဿ ဒိန္နကာလော ဝိယ ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ ဝဝတ္ထာပိတကာလော။ တတိယေန ရညော ဒိန္နကာလော ဝိယ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေန ဇဝနဿ နိယျာဒိတကာလော။ ရညော ပရိဘောဂကာလော ဝိယ ဇဝနဿ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနကာလော။
ဣဒံ ဩပမ္မံ ကိံ ဒီပေတိ? အာရမ္မဏဿ ပသာဒဃဋ္ဋမတ္တနမေဝ ကိစ္စံ, ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနမတ္တမေဝ, စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဒဿနသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဝဝတ္ထာပနမတ္တာနေဝ ကိစ္စာနိ။ ဧကန္တေန ပန ဇဝနမေဝ အာရမ္မဏရသံ အနုဘောတီတိ ဒီပေတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၀။) [သျ]‘ဂါမိလ္လော’တိ, သမ္ဗဟုလာ ဂါမဒါရကာ အန္တရဝီထိယံ ပံသုကီဠံ ကီဠန္တိ။ တတ္ထေကဿ ဟတ္ထေ ကဟာပဏော ပဋိဟညိ။ သော ‘မယှံ ဟတ္ထေ ပဋိဟတံ, ကိံ နု ခေါ ဧတ’န္တိ အာဟ။ အထေကော ‘ပဏ္ဍရံ ဧတ’န္တိ အာဟ။ အပရော သဟ ပံသုနာ ဂါဠှံ ဂဏှိ။ အညော ‘ပုထုလံ စတုရဿံ ဧတ’န္တိ အာဟ။ အပရော ‘ကဟာပဏော ဧသော’တိ အာဟ။ အထ နံ အာဟရိတွာ မာတု အဒါသိ။ သာ ကမ္မေ ဥပနေသိ။
တတ္ထ သမ္ဗဟုလာနံ ဒါရကာနံ အန္တရဝီထိယံ ကီဠန္တာနံ နိသိန္နကာလော ဝိယ ဘဝင်္ဂစိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကဟာပဏဿ ဟတ္ထေ ပဋိဟတကာလော ဝိယ အာရမ္မဏေန ပသာဒဿ ဃဋ္ဋိတကာလော။ ‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’န္တိ ဝုတ္တကာလော ဝိယ တံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂဿ အာဝဋ္ဋိတကာလော။ ‘ပဏ္ဍရံ ဧတ’န္တိ ဝုတ္တကာလော ဝိယ စက္ခုဝိညာဏေန ဒဿနကိစ္စဿ သာဓိတကာလော။ သဟ ပံသုနာ ဂါဠှံ ဂဟိတကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတကာလော။ ‘ပုထုလံ စတုရဿံ ဧတ’န္တိ ဝုတ္တကာလော ဝိယ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ သန္တီရဏကာလော။ ‘ဧသော ကဟာပဏော’တိ ဝုတ္တကာလော ဝိယ ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုယာ အာရမ္မဏဿ ဝဝတ္ထာပိတကာလော။ မာတရာ ကမ္မေ ဥပနီတကာလော ဝိယ ဇဝနဿ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒံ ဩပမ္မံ ကိံ ဒီပေတိ? ကိရိယမနောဓာတု အဒိသွာဝ ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋေတိ, ဝိပါကမနောဓာတု အဒိသွာဝ သမ္ပဋိစ္ဆတိ, ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတု အဒိသွာဝ သန္တီရေတိ, ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတု အဒိသွာဝ ဝဝတ္ထာပေတိ, ဇဝနံ အဒိသွာဝ အာရမ္မဏရသံ အနုဘောတိ။ ဧကန္တေန ပန စက္ခုဝိညာဏမေဝ ဒဿနကိစ္စံ သာဓေတီတိ ဒီပေတိ။
‘အမ္ဗော ကောလိယကေန စာ’တိ, ဣဒံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အမ္ဗောပမဉ္စ ဥစ္ဆုသာလာသာမိကောပမဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
‘ဇစ္စန္ဓော ပီဌသပ္ပီ စာ’တိ, ဥဘောပိ ကိရ တေ နဂရဒွါရေ သာလာယံ နိသီဒိံသု။ တတ္ထ ပီဌသပ္ပီ အာဟ – ‘ဘော အန္ဓက, ကသ္မာ တွံ ဣဓ သုဿမာနော ဝိစရသိ, အသုကော ပဒေသော သုဘိက္ခော ဗဟွန္နပါနော, ကိံ တတ္ထ ဂန္တွာ သုခေန ဇီဝိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ? ‘မယှံ တာဝ တယာ အာစိက္ခိတံ, တုယှံ ပန တတ္ထ ဂန္တွာ သုခေန ဇီဝိတုံ ကိံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ? ‘မယှံ ဂန္တုံ ပါဒါ နတ္ထီ’တိ။ ‘မယှမ္ပိ ပဿိတုံ စက္ခူနိ နတ္ထီ’တိ။ ‘ယဒိ ဧဝံ, တဝ ပါဒါ ဟောန္တု, မမ စက္ခူနီ’တိ ဥဘောပိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၁။) [သျ]‘သာဓူ’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဇစ္စန္ဓော ပီဌသပ္ပိံ ခန္ဓံ အာရောပေသိ။ သော တဿ ခန္ဓေ နိသီဒိတွာ ဝါမဟတ္ထေနဿ သီသံ ပရိက္ခိပိတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန ‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ မူလံ အာဝရိတွာ ဌိတံ, ဣမသ္မိံ ပါသာဏော, ဝါမံ မုဉ္စ ဒက္ခိဏံ ဂဏှ, ဒက္ခိဏံ မုဉ္စ ဝါမံ ဂဏှာ’တိ မဂ္ဂံ နိယမေတွာ အာစိက္ခတိ။ ဧဝံ ဇစ္စန္ဓဿ ပါဒါ ပီဌသပ္ပိဿ စက္ခူနီတိ ဥဘောပိ သမ္ပယောဂေန ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ သုခေန ဇီဝိံသု။
တတ္ထ ဇစ္စန္ဓော ဝိယ ရူပကာယော, ပီဌသပ္ပီ ဝိယ အရူပကာယော။ ပီဌသပ္ပိနာ ဝိနာ ဇစ္စန္ဓဿ ဒိသံ ဂန္တုံ ဂမနာဘိသင်္ခါရဿ အနိဗ္ဗတ္တိတကာလော ဝိယ ရူပဿ အရူပေန ဝိနာ အာဒါနဂဟဏစောပနံ ပါပေတုံ အသမတ္ထတာ။ ဇစ္စန္ဓေန ဝိနာ ပီဌသပ္ပိဿ ဒိသံ ဂန္တုံ ဂမနာဘိသင်္ခါရဿ အပ္ပဝတ္တနံ ဝိယ ပဉ္စဝေါကာရေ ရူပံ, ဝိနာ အရူပဿ အပ္ပဝတ္တိ။ ဒွိန္နမ္ပိ သမ္ပယောဂေန ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ သုခေန ဇီဝိတကာလော ဝိယ ရူပါရူပဓမ္မာနံ အညမညယောဂေန သဗ္ဗကိစ္စေသု ပဝတ္တိသမ္ဘာဝေါတိ။ အယံ ပဉှော ပဉ္စဝေါကာရဘဝဝသေန ကထိတော။
‘ဝိသယဂ္ဂါဟော’ စာတိ, စက္ခု ရူပဝိသယံ ဂဏှာတိ။ သောတာဒီနိ သဒ္ဒါဒိဝိသယေ။
‘ဥပနိဿယမတ္ထသော’တိ, ‘ဥပနိဿယတော’ စ ‘အတ္ထတော’ စ။ တတ္ထ အသမ္ဘိန္နတ္တာ စက္ခုဿ, အာပါထဂတတ္တာ ရူပါနံ, အာလောကသန္နိဿိတံ, မနသိကာရဟေတုကံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ, သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ။ တတ္ထ မတဿာပိ စက္ခု သမ္ဘိန္နံ ဟောတိ။ ဇီဝတော နိရုဒ္ဓမ္ပိ, ပိတ္တေန ဝါ သေမှေန ဝါ ရုဟိရေန ဝါ ပလိဗုဒ္ဓမ္ပိ, စက္ခုဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တံ ‘သမ္ဘိန္နံ’ နာမ ဟောတိ။ သက္ကောန္တံ အသမ္ဘိန္နံ နာမ။ သောတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ စက္ခုသ္မိံ ပန အသမ္ဘိန္နေပိ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါရမ္မဏေ အာပါထံ အနာဂစ္ဆန္တေ စက္ခုဝိညာဏံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မိံ ပန အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တေပိ အာလောကသန္နိဿယေ အသတိ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မိံ သန္တေပိ ကိရိယမနောဓာတုယာ ဘဝင်္ဂေ အနာဝဋ္ဋိတေ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အာဝဋ္ဋိတေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ ဣမေ စတ္တာရော ပစ္စယေ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၆ ထောကံ ဝိသဒိသံ)။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၂။) [သျ]အသမ္ဘိန္နတ္တာ သောတဿ, အာပါထဂတတ္တာ သဒ္ဒါနံ, အာကာသသန္နိဿိတံ, မနသိကာရဟေတုကံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သောတဝိညာဏံ, သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ။ တတ္ထ ‘အာကာသသန္နိဿိတ’န္တိ အာကာသသန္နိဿယံ လဒ္ဓါဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ဝိနာ တေန။ န ဟိ ပိဟိတကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒဿ သောတဝိညာဏံ ပဝတ္တတိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စေတ္ထ ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ။ ဝိသေသမတ္တံ ပန ဝက္ခာမ။
အသမ္ဘိန္နတ္တာ ဃာနဿ, အာပါထဂတတ္တာ ဂန္ဓာနံ, ဝါယောသန္နိဿိတံ, မနသိကာရဟေတုကံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဃာနဝိညာဏံ, သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ။ တတ္ထ ‘ဝါယောသန္နိဿိတ’န္တိ ဃာနဗိလံ ဝါယုမှိ ပဝိသန္တေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ အသတိ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
အသမ္ဘိန္နတ္တာ ဇိဝှါယ, အာပါထဂတတ္တာ ရသာနံ, အာပေါသန္နိဿိတံ, မနသိကာရဟေတုကံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဇိဝှါဝိညာဏံ, သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ။ တတ္ထ ‘အာပေါသန္နိဿိတ’န္တိ ဇိဝှါတေမနံ အာပံ လဒ္ဓါဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ဝိနာ တေန။ သုက္ခဇိဝှါနဉှိ သုက္ခခါဒနီယေ ဇိဝှါယ ဌပိတေပိ ဇိဝှါဝိညာဏံ နုပ္ပဇ္ဇတေဝ။
အသမ္ဘိန္နတ္တာ ကာယဿ, အာပါထဂတတ္တာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာနံ, ပထဝိသန္နိဿိတံ, မနသိကာရဟေတုကံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကာယဝိညာဏံ, သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ။ တတ္ထ ‘ပထဝိသန္နိဿိတ’န္တိ ကာယပသာဒပစ္စယံ ပထဝိသန္နိဿယံ လဒ္ဓါဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န တေန ဝိနာ။ ကာယဒွါရသ္မိဉှိ ဗဟိဒ္ဓါမဟာဘူတာရမ္မဏံ အဇ္ဈတ္တိကံ ကာယပသာဒံ ဃဋ္ဋေတွာ ပသာဒပစ္စယေသု မဟာဘူတေသု ပဋိဟညတိ။
အသမ္ဘိန္နတ္တာ မနဿ, အာပါထဂတတ္တာ ဓမ္မာနံ, ဝတ္ထုသန္နိဿိတံ, မနသိကာရဟေတုကံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဝိညာဏံ, သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ။ တတ္ထ ‘မနော’တိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ။ တံ နိရုဒ္ဓမ္ပိ, အာဝဇ္ဇနစိတ္တဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ အသမတ္ထံ မန္ဒထာမဂတမေဝ ပဝတ္တမာနမ္ပိ, သမ္ဘိန္နံ နာမ ဟောတိ။ အာဝဇ္ဇနဿ ပန ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထံ အသမ္ဘိန္နံ နာမ။ ‘အာပါထဂတတ္တာ ဓမ္မာန’န္တိ ဓမ္မာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ။ ‘ဝတ္ထုသန္နိဿိတ’န္တိ ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿယံ လဒ္ဓါဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န တေန ဝိနာ။ အယမ္ပိ ပဉှော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၃။) [သျ]ပဉ္စဝေါကာရဘဝံ သန္ဓာယ ကထိတော။ ‘မနသိကာရဟေတုက’န္တိ ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုယာ ဘဝင်္ဂေ အာဝဋ္ဋိတေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အယံ တာဝ ‘ဥပနိဿယမတ္ထသော’တိ ဧတ္ထ ဥပနိဿယဝဏ္ဏနာ။
‘အတ္ထတော’ ပန စက္ခု ဒဿနတ္ထံ, သောတံ သဝနတ္ထံ, ဃာနံ ဃာယနတ္ထံ, ဇိဝှါ သာယနတ္ထာ, ကာယော ဖုသနတ္ထော, မနော ဝိဇာနနတ္ထော။ တတ္ထ ဒဿနံ အတ္ထော အဿ။ တဉှိ တေန နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္တာဝတာ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရဝါဒေ သောဠသကမဂ္ဂေါ နိဋ္ဌိတော, သဒ္ဓိံ ဒွါဒသကမဂ္ဂေန စေဝ အဟေတုကဋ္ဌကေန စာတိ။
ဣဒါနိ မောရဝါပီဝါသီမဟာဒတ္တတ္ထေရဝါဒေ ဒွါဒသကမဂ္ဂကထာ ဟောတိ။ တတ္ထ သာကေတပဉှဥဿဒကိတ္တနဟေတုကိတ္တနာနိ ပါကတိကာနေဝ။ အယံ ပန ထေရော အသင်္ခါရိကသသင်္ခါရိကေသု ဒေါသံ ဒိသွာ ‘အသင်္ခါရိကံ အသင်္ခါရိကမေဝ ဝိပါကံ ဒေတိ, နော သသင်္ခါရိကံ၊ သသင်္ခါရိကမ္ပိ သသင်္ခါရိကမေဝ နော အသင်္ခါရိက’န္တိ အာဟ။ ဇဝနေန စေသ စိတ္တနိယာမံ န ကထေတိ။ အာရမ္မဏေန ပန ဝေဒနာနိယာမံ ကထေတိ။ တေနဿ ဝိပါကုဒ္ဓါရေ ဒွါဒသကမဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ ဒသကမဂ္ဂေါပိ, အဟေတုကဋ္ဌကမ္ပိ ဧတ္ထေဝ ပဝိဋ္ဌံ။
တတြာယံ နယော – သောမနဿသဟဂတတိဟေတုကအသင်္ခါရိကစိတ္တေန ဟိ ကမ္မေ အာယူဟိတေ တာဒိသေနေဝ ဝိပါကစိတ္တေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တဿ စက္ခုဒွါရေ ‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ’ အာပါထဂတေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ တယော မောဃဝါရာ ဟောန္တိ။ တဿ ကုသလတော စတ္တာရိ သောမနဿသဟဂတာနိ, အကုသလတော စတ္တာရိ, ကိရိယတော ပဉ္စာတိ ဣမေသံ တေရသန္နံ စိတ္တာနံ အညတရေန ဇဝိတပရိယောသာနေ တဒါရမ္မဏံ ပတိဋ္ဌဟမာနံ သောမနဿသဟဂတအသင်္ခါရိကတိဟေတုကစိတ္တမ္ပိ ဒုဟေတုကစိတ္တမ္ပိ ပတိဋ္ဌာတိ။ ဧဝမဿ စက္ခုဒွါရေ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ တီဏိ, တဒါရမ္မဏာနိ ဒွေတိ, ပဉ္စ ဂဏနူပဂစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။
အာရမ္မဏေန ပန ဝေဒနံ ပရိဝတ္တေတွာ ကုသလတော စတုန္နံ, အကုသလတော စတုန္နံ, ကိရိယတော စတုန္နန္တိ, ဒွါဒသန္နံ ဥပေက္ခာသဟဂတစိတ္တာနံ အညတရေန ဇဝိတာဝသာနေ ဥပေက္ခာသဟဂတတိဟေတုကအသင်္ခါရိကဝိပါကမ္ပိ ဒုဟေတုကအသင်္ခါရိကဝိပါကမ္ပိ တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝမဿ စက္ခုဒွါရေ ဥပေက္ခာသဟဂတသန္တီရဏံ, ဣမာနိ ဒွေ တဒါရမ္မဏာနီတိ, တီဏိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၄။) [သျ]ဂဏနူပဂစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တာနိ ပုရိမေဟိ ပဉ္စဟိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌ။ သောတဒွါရာဒီသုပိ အဋ္ဌ အဋ္ဌာတိ ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေ သမစတ္တာလီသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန စက္ခုဒွါရေ အဋ္ဌ, သောတဝိညာဏာဒီနိ စတ္တာရီတိ, ဒွါဒသ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ‘မူလဘဝင်္ဂတာ’‘အာဂန္တုကဘဝင်္ဂတာ’‘အမ္ဗောပမနိယာမကထာ’ စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သောမနဿသဟဂတတိဟေတုကသသင်္ခါရိကကုသလစိတ္တေန ကမ္မေ အာယူဟိတေပိ ဥပေက္ခာသဟဂတတိဟေတုကအသင်္ခါရိကသသင်္ခါရိကေဟိ ကမ္မေ အာယူဟိတေပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ယန္တောပမာပိ ဧတ္ထ ပါကတိကာ ဧဝ။ ဧတ္တာဝတာ တိဟေတုကကမ္မေန တိဟေတုကပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ ဝါရော ကထိတော။ တိဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ ဝါရော ပန ပဋိစ္ဆန္နော ဟုတွာ ဂတော။
ဣဒါနိ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိကထာ ဟောတိ။ သောမနဿသဟဂတဒုဟေတုကအသင်္ခါရိကစိတ္တေန ဟိ ကမ္မေ အာယူဟိတေ တာဒိသေနေဝ ဝိပါကစိတ္တေန ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တဿ စက္ခုဒွါရေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ တယော မောဃဝါရာ ဟောန္တိ။ ဒုဟေတုကဿ ပန ဇဝနကိရိယာ နတ္ထိ။ တသ္မာ ကုသလတော စတ္တာရိ သောမနဿသဟဂတာနိ, အကုသလတော စတ္တာရီတိ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ အညတရေန ဇဝိတပရိယောသာနေ ဒုဟေတုကမေဝ သောမနဿသဟဂတအသင်္ခါရိကံ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဧဝမဿ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ တီဏိ, ဣဒဉ္စ တဒါရမ္မဏန္တိ, စတ္တာရိ ဂဏနူပဂစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ‘ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ’ ပန ကုသလတော ဥပေက္ခာသဟဂတာနံ စတုန္နံ, အကုသလတော စတုန္နန္တိ, အဋ္ဌန္နံ အညတရေန ဇဝိတပရိယောသာနေ ဒုဟေတုကမေဝ ဥပေက္ခာသဟဂတံ အသင်္ခါရိကံ တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဧဝမဿ ဥပေက္ခာသဟဂတသန္တီရဏံ, ဣဒဉ္စ တဒါရမ္မဏန္တိ, ဒွေ ဂဏနူပဂစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တာနိ ပုရိမေဟိ စတူဟိ သဒ္ဓိံ ဆ။ သောတဒွါရာဒီသုပိ ဆ ဆာတိ ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေ သမတိံသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန စက္ခုဒွါရေ ဆ, သောတဝိညာဏာဒီနိ စတ္တာရီတိ ဒသ ဟောန္တိ။ အမ္ဗောပမနိယာမကထာ ပါကတိကာ ဧဝ။ ယန္တောပမာ ဣဓ န လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၅။) [သျ]သောမနဿသဟဂတဒုဟေတုကသသင်္ခါရိကကုသလစိတ္တေန ကမ္မေ အာယူဟိတေပိ ဥပေက္ခာသဟဂတဒုဟေတုကအသင်္ခါရိကသသင်္ခါရိကေဟိ ကမ္မေ အာယူဟိတေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္တာဝတာ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ ဝါရော ကထိတော။
အဟေတုကပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ ဝါရော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ကုသလတော စတူဟိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေဟိ ကမ္မေ အာယူဟိတေ, ကုသလဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုယာ ဥပေက္ခာသဟဂတာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဂဟိတာယ, ကမ္မသဒိသာ ပဋိသန္ဓီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ကထေတွာ ဣဋ္ဌေပိ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေပိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမဿ ဟိ ထေရဿ ဝါဒေ ပိဏ္ဍဇဝနံ ဇဝတိ။ သေသာ ဣဒံ ပန ဇဝနံ ကုသလတ္ထာယ ဝါ အကုသလတ္ထာယ ဝါ ကော နိယာမေတီတိအာဒိကထာ သဗ္ဗာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ ဧတ္တာဝတာ မောရဝါပီဝါသီမဟာဒတ္တတ္ထေရဝါဒေ ဒွါဒသကမဂ္ဂေါ နိဋ္ဌိတော သဒ္ဓိံ ဒသကမဂ္ဂေန စေဝ အဟေတုကဋ္ဌကေန စ။
ဣဒါနိ မဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဝါဒေ ဒသကမဂ္ဂကထာ ဟောတိ။ တတ္ထ သာကေတပဉှဥဿဒကိတ္တနာနိ ပါကတိကာနေဝ။ ဟေတုကိတ္တနေ ပန အယံ ဝိသေသော။ တိဟေတုကကမ္မံ တိဟေတုကဝိပါကမ္ပိ ဒုဟေတုကဝိပါကမ္ပိ အဟေတုကဝိပါကမ္ပိ ဒေတိ။ ဒုဟေတုကကမ္မံ တိဟေတုကမေဝ န ဒေတိ, ဣတရံ ဒေတိ။ တိဟေတုကကမ္မေန ပဋိသန္ဓိ တိဟေတုကာဝ ဟောတိ၊ ဒုဟေတုကာဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဒုဟေတုကကမ္မေန ဒုဟေတုကာဟေတုကာ ဟောတိ, တိဟေတုကာ န ဟောတိ။ အသင်္ခါရိကကမ္မံ ဝိပါကံ အသင်္ခါရိကမေဝ ဒေတိ, နော သသင်္ခါရိကံ။ သသင်္ခါရိကမ္ပိ သသင်္ခါရိကမေဝ ဒေတိ, နော အသင်္ခါရိကံ။ အာရမ္မဏေန ဝေဒနာ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗာ။ ဇဝနံ ပိဏ္ဍဇဝနမေဝ ဇဝတိ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ စိတ္တာနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။
တတြာယံ ကထာ – ဧကော ပဌမကုသလစိတ္တေန ကမ္မံ အာယူဟတိ, ပဌမဝိပါကစိတ္တေနေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှာတိ။ အယံ ကမ္မသဒိသာ ပဋိသန္ဓိ။ တဿ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တဿ စက္ခုဒွါရေ ‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ’ အာပါထဂတေ ဝုတ္တနယေနေဝ တယော မောဃဝါရာ ဟောန္တိ။ အထဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနံ တေရသန္နံ သောမနဿသဟဂတဇဝနာနံ အညတရေန ဇဝိတပရိယောသာနေ ပဌမဝိပါကစိတ္တမေဝ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၆။) [သျ]တဒါရမ္မဏံ ဟောတိ။ တံ ‘မူလဘဝင်္ဂံ’ ‘တဒါရမ္မဏ’န္တိ ဒွေ နာမာနိ လဘတိ။ ဧဝမဿ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ တီဏိ, ဣဒဉ္စ တဒါရမ္မဏန္တိ, စတ္တာရိ ဂဏနူပဂစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ‘ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ’ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနံယေဝ ဒွါဒသန္နံ ဥပေက္ခာသဟဂတဇဝနာနံ အညတရေန ဇဝိတပရိယောသာနေ ဥပေက္ခာသဟဂတံ တိဟေတုကံ အသင်္ခါရိကစိတ္တံ တဒါရမ္မဏတာယ ပဝတ္တတိ။ တံ ‘အာဂန္တုကဘဝင်္ဂံ’‘တဒါရမ္မဏ’န္တိ ဒွေ နာမာနိ လဘတိ။ ဧဝမဿ ဥပေက္ခာသဟဂတသန္တီရဏံ ဣဒဉ္စ တဒါရမ္မဏန္တိ ဒွေ ဂဏနူပဂစိတ္တာနိ။ တာနိ ပုရိမေဟိ စတူဟိ သဒ္ဓိံ ဆ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ဧကာယ စေတနာယ ကမ္မေ အာယူဟိတေ ပဉ္စသု ဒွါရေသု သမတိံသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန စက္ခုဒွါရေ ဆ, သောတဝိညာဏာဒီနိ စတ္တာရီတိ ဒသ ဟောန္တိ။ အမ္ဗောပမနိယာမကထာ ပါကတိကာယေဝ။
ဒုတိယတတိယစတုတ္ထကုသလစိတ္တေဟိ ကမ္မေ အာယူဟိတေပိ ဧတ္တကာနေဝ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဟောန္တိ။ စတူဟိ ဥပေက္ခာသဟဂတစိတ္တေဟိ အာယူဟိတေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဓ ပန ပဌမံ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ ဒဿေတဗ္ဗံ။ ပစ္ဆာ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေန ဝေဒနာ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗာ။ အမ္ဗောပမနိယာမကထာ ပါကတိကာ ဧဝ။ ယန္တောပမာ န လဗ္ဘတိ။ ‘ကုသလတော ပန စတုန္နံ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တာနံ အညတရေန ကမ္မေ အာယူဟိတေ’တိ ဣတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတွာ အဟေတုကဋ္ဌကံ ကထေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ မဟာဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဝါဒေ ဒသကမဂ္ဂေါ နိဋ္ဌိတော ဟောတိ, သဒ္ဓိံ အဟေတုကဋ္ဌကေနာတိ။
ဣမေသံ ပန တိဏ္ဏံ ထေရာနံ ကတရဿ ဝါဒေါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ? န ကဿစိ ဧကံသေန။ သဗ္ဗေသံ ပန ဝါဒေသု ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဌမဝါဒသ္မိဉှိ သသင်္ခါရာသင်္ခါရဝိဓာနံ ပစ္စယဘေဒတော အဓိပ္ပေတံ။ တေနေတ္ထ, အသင်္ခါရိကကုသလဿ ဒုဗ္ဗလပစ္စယေဟိ ဥပ္ပန္နံ သသင်္ခါရိကဝိပါကံ, သသင်္ခါရိကကုသလဿ ဗလဝပစ္စယေဟိ ဥပ္ပန္နံ အသင်္ခါရိကဝိပါကဉ္စ ဂဟေတွာ, လဗ္ဘမာနာနိပိ ကိရိယဇဝနာနိ ပဟာယ, ကုသလဇဝနေန တဒါရမ္မဏံ အာရမ္မဏေန စ ဝေဒနံ နိယာမေတွာ, သေက္ခပုထုဇ္ဇနဝသေန သောဠသကမဂ္ဂေါ ကထိတော။ ယံ ပနေတ္ထ အကုသလဇဝနာဝသာနေ အဟေတုကဝိပါကမေဝ တဒါရမ္မဏံ ဒဿိတံ, တံ ဣတရေသု န ဒဿိတမေဝ။ တသ္မာ တံ တတ္ထ တေသု ဝုတ္တံ သဟေတုကဝိပါကဉ္စ, ဧတ္ထာပိ သဗ္ဗမိဒံ လဗ္ဘတေဝ။ တတြာယံ နယော – ယဒါ ဟိ ကုသလဇဝနာနံ အန္တရန္တရာ အကုသလံ ဇဝတိ, တဒါ ကုသလာဝသာနေ အာစိဏ္ဏသဒိသမေဝ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၇။) [သျ]အကုသလာဝသာနေ သဟေတုကံ တဒါရမ္မဏံ ယုတ္တံ။ ယဒါ နိရန္တရံ အကုသလမေဝ တဒါ အဟေတုကံ။ ဧဝံ တာဝ ပဌမဝါဒေ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဒုတိယဝါဒေ ပန ကုသလတော သသင်္ခါရာသင်္ခါရဝိဓာနံ အဓိပ္ပေတံ။ တေနေတ္ထ အသင်္ခါရိကကုသလဿ အသင်္ခါရိကမေဝ ဝိပါကံ, သသင်္ခါရိကကုသလဿ စ သသင်္ခါရိကမေဝ ဂဟေတွာ, ဇဝနေန တဒါရမ္မဏနိယာမံ အကတွာ, သဗ္ဗေသမ္ပိ သေက္ခာသေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ ဥပ္ပတ္တိရဟော ပိဏ္ဍဇဝနဝသေနေဝ ဒွါဒသကမဂ္ဂေါ ကထိတော။ တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ ပနေတ္ထ တိဟေတုကံ တဒါရမ္မဏံ ယုတ္တံ။ ဒုဟေတုကဇဝနာဝသာနေ ဒုဟေတုကံ, အဟေတုကဇဝနာဝသာနေ အဟေတုကံ ဘာဇေတွာ ပန န ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ဒုတိယဝါဒေ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
တတိယဝါဒေပိ ကုသလတောဝ အသင်္ခါရသသင်္ခါရဝိဓာနံ အဓိပ္ပေတံ။ ‘တိဟေတုကကမ္မံ တိဟေတုကဝိပါကမ္ပိ ဒုဟေတုကဝိပါကမ္ပိ အဟေတုကဝိပါကမ္ပိ ဒေတီ’တိ ပန ဝစနတော အသင်္ခါရိကတိဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿ အသင်္ခါရိကဒုဟေတုကေနပိ တဒါရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တံ အဒဿေတွာ ဟေတုသဒိသမေဝ တဒါရမ္မဏံ ဒဿိတံ။ တံ ပုရိမာယ ဟေတုကိတ္တနလဒ္ဓိယာ န ယုဇ္ဇတိ။ ကေဝလံ ဒသကမဂ္ဂဝိဘာဝနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ။ ဣတရမ္ပိ ပန လဗ္ဘတေဝ။ ဧဝံ တတိယဝါဒေပိ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အယဉ္စ သဗ္ဗာပိ ပဋိသန္ဓိဇနကဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကံ သန္ဓာယ တဒါရမ္မဏကထာ။ ‘သဟေတုကံ ဘဝင်္ဂံ အဟေတုကဿ ဘဝင်္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၁။၁၀၂) ဝစနတော ပန နာနာကမ္မေန အဟေတုကပဋိသန္ဓိကဿာပိ သဟေတုကဝိပါကံ တဒါရမ္မဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ ဥပ္ပတ္တိဝိဓာနံ မဟာပကရဏေ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ။
ကာမာဝစရကုသလဝိပါကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကထာ
֍ ဋီ ၄၉၉။ ဣဒါနိ ရူပါဝစရာဒိဝိပါကံ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ကာမာဝစရဝိပါကံ အတ္တနော ကုသလေန သဒိသမ္ပိ ဟောတိ, အသဒိသမ္ပိ, တသ္မာ န တံ ကုသလာနုဂတိကံ ကတွာ ဘာဇိတံ။ ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကံ ပန ယထာ ဟတ္ထိအဿပဗ္ဗတာဒီနံ ဆာယာ ဟတ္ထိအာဒိသဒိသာဝ ဟောန္တိ, တထာ အတ္တနော ကုသလသဒိသမေဝ ဟောတီတိ ကုသလာနုဂတိကံ ကတွာ ဘာဇိတံ။ ကာမာဝစရကမ္မဉ္စ ယဒါ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၈။) [သျ]ကဒါစိ ဝိပါကံ ဒေတိ, ရူပါဝစရာရူပါဝစရံ ပန အနန္တရာယေန, ဒုတိယသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ, ဝိပါကံ ဒေတီတိပိ ကုသလာနုဂတိကမေဝ ကတွာ ဘာဇိတံ။ သေသံ ကုသလေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ပဋိပဒါဒိဘေဒေါ စ ဟီနပဏီတမဇ္ဈိမဘာဝေါ စ ဧတေသု ဈာနာဂမနတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဆန္ဒာဒီနံ ပန အညတရံ ဓုရံ ကတွာ အနုပ္ပါဒနီယတ္တာ နိရဓိပတိကာနေဝ ဧတာနီတိ။
ရူပါဝစရာရူပါဝစရဝိပါကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
လောကုတ္တရဝိပါကကထာ
֍ ဋီ ၅၀၅။ လောကုတ္တရဝိပါကမ္ပိ ကုသလသဒိသတ္တာ ကုသလာနုဂတိကမေဝ ကတွာ ဘာဇိတံ။ ယသ္မာ ပန တေဘူမကကုသလံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋံ အာစိနာတိ ဝဍ္ဎေတိ, တသ္မာ တတ္ထ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ လောကုတ္တရံ ပန တေန အာစိတမ္ပိ အပစိနာတိ, သယမ္ပိ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန န အာစိနာတိ, တေနေတ္ထ ‘ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’တိ အဝတွာ ကတတ္တာ ဘာဝိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ။
သုညတန္တိအာဒီသု ‘မဂ္ဂေါ’ တာဝ ‘အာဂမနတော သဂုဏတော အာရမ္မဏတောတိ တီဟိ ကာရဏေဟိ နာမံ လဘတီ’တိ, ဣဒံ ဟေဋ္ဌာ ကုသလာဓိကာရေ ဝိတ္ထာရိတံ။ တတ္ထ သုတ္တန္တိကပရိယာယေန သဂုဏတောပိ အာရမ္မဏတောပိ နာမံ လဘတိ။ ပရိယာယဒေသနာ ဟေသာ။ အဘိဓမ္မကထာ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနာ။ တသ္မာ ဣဓ သဂုဏတော ဝါ အာရမ္မဏတော ဝါ နာမံ န လဘတိ, အာဂမနတောဝ လဘတိ။ အာဂမနမေဝ ဟိ ဓုရံ။ တံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ – ဝိပဿနာဂမနံ မဂ္ဂါဂမနန္တိ။ တတ္ထ မဂ္ဂဿ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိပဿနာဂမနံ ဓုရံ, ဖလဿ အာဂတဋ္ဌာနေ မဂ္ဂါဂမနံ ဓုရန္တိ, ဣဒမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
တေသု ဣဒံ ဖလဿ အာဂတဋ္ဌာနံ, တသ္မာ ဣဓ မဂ္ဂါဂမနံ ဓုရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သော ပနေသ မဂ္ဂေါ အာဂမနတော ‘သုညတ’န္တိ နာမံ လဘိတွာ သဂုဏတော စ အာရမ္မဏတော စ ‘အနိမိတ္တော’‘အပ္ပဏိဟိတော’တိပိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ဖလဿ တီဏိ နာမာနိ ဒေတိ။ ကထံ? အယဉှိ သုဒ္ဓါဂမနဝသေနေဝ လဒ္ဓနာမော ‘သုညတမဂ္ဂေါ’ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ဖလဿ နာမံ ဒဒမာနော ‘သုညတ’န္တိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂၉။) [သျ]နာမံ အကာသိ။ ‘သုညတအနိမိတ္တမဂ္ဂေါ’ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ဖလဿ နာမံ ဒဒမာနော ‘အနိမိတ္တ’န္တိ နာမံ အကာသိ။ ‘သုညတအပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂေါ’ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ဖလဿ နာမံ ဒဒမာနော ‘အပ္ပဏိဟိတ’န္တိ နာမံ အကာသိ။ ဣမာနိ ပန တီဏိ နာမာနိ မဂ္ဂါနန္တရေ ဖလစိတ္တသ္မိံယေဝ ဣမိနာ နယေန လဗ္ဘန္တိ, နော အပရဘာဂေ ဝဠဉ္ဇနကဖလသမာပတ္တိယာ။ အပရဘာဂေ ပန အနိစ္စတာဒီဟိ တီဟိ ဝိပဿနာဟိ ဝိပဿိတုံ သက္ကောတိ။ အထဿ ဝုဋ္ဌိတဝုဋ္ဌိတဝိပဿနာဝသေန အနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတသုညတသင်္ခါတာနိ တီဏိ ဖလာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေသံ တာနေဝ သင်္ခါရာရမ္မဏာနိ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒီနိ ဉာဏာနိ အနုလောမဉာဏာနိ နာမ ဟောန္တိ။
ယော စာယံ သုညတမဂ္ဂေ ဝုတ္တော။ အပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂေပိ ဧသေဝ နယော။ အယမ္ပိ ဟိ သုဒ္ဓါဂမနဝသေန လဒ္ဓနာမော ‘အပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂေါ’ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ဖလဿ နာမံ ဒဒမာနော ‘အပ္ပဏိဟိတ’န္တိ နာမံ အကာသိ။ ‘အပ္ပဏိဟိတအနိမိတ္တမဂ္ဂေါ’ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ဖလဿ နာမံ ဒဒမာနော ‘အနိမိတ္တ’န္တိ နာမံ အကာသိ။ ‘အပ္ပဏိဟိတသုညတမဂ္ဂေါ’ သယံ အာဂမနီယဋ္ဌာနေ ဌတွာ အတ္တနော ဖလဿ နာမံ ဒဒမာနော ‘သုညတ’န္တိ နာမံ အကာသိ။ ဣမာနိပိ တီဏိ နာမာနိ မဂ္ဂါနန္တရေ ဖလစိတ္တသ္မိံယေဝ ဣမိနာ နယေန လဗ္ဘန္တိ, န အပရဘာဂေ ဝဠဉ္ဇနကဖလသမာပတ္တိယာတိ။ ဧဝံ ဣမသ္မိံ ဝိပါကနိဒ္ဒေသေ ကုသလစိတ္တေဟိ တိဂုဏာနိ ဝိပါကစိတ္တာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ယထာ ပန တေဘူမကကုသလာနိ အတ္တနော ဝိပါကံ အဓိပတိံ လဘာပေတုံ န သက္ကောန္တိ, န ဧဝံ လောကုတ္တရကုသလာနိ။ ကသ္မာ? တေဘူမကကုသလာနဉှိ အညော အာယူဟနကာလော အညော ဝိပစ္စနကာလော။ တေန တာနိ အတ္တနော ဝိပါကံ အဓိပတိံ လဘာပေတုံ န သက္ကောန္တိ။ လောကုတ္တရာနိ ပန တာယ သဒ္ဓါယ, တသ္မိံ ဝီရိယေ, တာယ သတိယာ, တသ္မိံ သမာဓိမှိ, တာယ ပညာယ အဝူပသန္တာယ, အပဏ္ဏကံ အဝိရဒ္ဓံ မဂ္ဂါနန္တရမေဝ ဝိပါကံ ပဋိလဘန္တိ, တေန အတ္တနော ဝိပါကံ အဓိပတိံ လဘာပေတုံ သက္ကောန္တိ။
ယထာ ဟိ ပရိတ္တကဿ အဂ္ဂိနော ဂတဋ္ဌာနေ အဂ္ဂိသ္မိံ နိဗ္ဗုတမတ္တေယေဝ ဥဏှာကာရော နိဗ္ဗာယိတွာ ကိဉ္စိ န ဟောတိ, မဟန္တံ ပန အာဒိတ္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၀။) [သျ]နိဗ္ဗာပေတွာ ဂေါမယပရိဘဏ္ဍေ ကတေပိ ဥဏှာကာရော အဝူပသန္တောဝ ဟောတိ, ဧဝမေဝ တေဘူမကကုသလေ အညော ကမ္မက္ခဏော အညော ဝိပါကက္ခဏော ပရိတ္တအဂ္ဂိဋ္ဌာနေ ဥဏှဘာဝနိဗ္ဗုတကာလော ဝိယ ဟောတိ။ တသ္မာ တံ အတ္တနော ဝိပါကံ အဓိပတိံ လဘာပေတုံ န သက္ကောတိ။ လောကုတ္တရေ ပန တာယ သဒ္ဓါယ…ပေ… တာယ ပညာယ အဝူပသန္တာယ, မဂ္ဂါနန္တရမေဝ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တံ အတ္တနော ဝိပါကံ အဓိပတိံ လဘာပေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ – ‘ဝိပါကေ အဓိပတိ နတ္ထိ ဌပေတွာ လောကုတ္တရ’န္တိ။
֍ ဋီ ၅၅၅။ စတုတ္ထဖလနိဒ္ဒေသေ အညာတာဝိန္ဒြိယန္တိ အညာတာဝိနော စတူသု သစ္စေသု နိဋ္ဌိတဉာဏကိစ္စဿ ဣန္ဒြိယံ, အညာတာဝီနံ ဝါ စတူသု သစ္စေသု နိဋ္ဌိတကိစ္စာနံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဉတွာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတာနံ ဓမ္မာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဣန္ဒဋ္ဌသာဓနေန ဣန္ဒြိယံ။ နိဒ္ဒေသဝါရေပိဿ အညာတာဝီနန္တိ အာဇာနိတွာ ဌိတာနံ။ ဓမ္မာနန္တိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဗ္ဘန္တရေ။ အညာတိ အာဇာနနာ, ပညာ ပဇာနနာတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ မဂ္ဂင်္ဂံ မဂ္ဂပရိယာပန္နန္တိ ဖလမဂ္ဂဿ အင်္ဂံ, ဖလမဂ္ဂေ စ ပရိယာပန္နန္တိ အတ္ထော။
အပိစေတ္ထ ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ – ဧကံ ဣန္ဒြိယံ ဧကံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, ဧကံ ဆ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ, ဧကံ ဧကံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဧကဉှိ ‘အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ’ ဧကံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ။ ဧကံ ‘အညိန္ဒြိယံ’ ဟေဋ္ဌာ တီဏိ ဖလာနိ, ဥပရိ တယော မဂ္ဂေတိ ဆ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ။ ဧကံ ‘အညာတာဝိန္ဒြိယံ’ ဧကံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ အရဟတ္တဖလံ။ သဗ္ဗေသုပိ မဂ္ဂဖလေသု အတ္ထတော အဋ္ဌ အဋ္ဌ ဣန္ဒြိယာနီတိ စတုသဋ္ဌိ လောကုတ္တရိန္ဒြိယာနိ ကထိတာနိ။ ပါဠိတော ပန နဝ နဝ ကတွာ ဒွါသတ္တတိ ဟောန္တိ။ မဂ္ဂေ မဂ္ဂင်္ဂန္တိ ဝုတ္တံ။ ဖလေပိ မဂ္ဂင်္ဂံ။ မဂ္ဂေ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ဝုတ္တော ဖလေပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ မဂ္ဂက္ခဏေ အာရတိ ဝိရတီတိ ဝုတ္တာ ဖလက္ခဏေပိ အာရတိ ဝိရတီတိ။ တတ္ထ မဂ္ဂေါ မဂ္ဂဘာဝေနေဝ မဂ္ဂေါ, ဖလံ ပန မဂ္ဂံ ဥပါဒါယ မဂ္ဂေါ နာမ၊ ဖလင်္ဂံ ဖလပရိယာပန္နန္တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ မဂ္ဂေ ဗုဇ္ဈနကဿ အင်္ဂေါတိ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ဖလေ ဗုဒ္ဓဿ အင်္ဂေါတိ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ မဂ္ဂေ အာရမဏဝိရမဏဝသေနေဝ အာရတိ ဝိရတိ။ ဖလေ ပန အာရတိဝိရတိဝသေနာတိ။
လောကုတ္တရဝိပါကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၁။) [သျ]အကုသလဝိပါကကထာ
֍ ဋီ ၅၅၆။ ဣတော ပရာနိ အကုသလဝိပါကာနိ – ပဉ္စ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယဝိညာဏာနိ, ဧကာ မနောဓာတု, ဧကာ မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဣမာနိ သတ္တ စိတ္တာနိ – ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေဟိ တာဒိသေဟေဝ ကုသလဝိပါကစိတ္တေဟိ သဒိသာနိ။
ကေဝလဉှိ တာနိ ကုသလကမ္မပစ္စယာနိ ဣမာနိ အကုသလကမ္မပစ္စယာနိ။ တာနိ စ ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေသု အာရမ္မဏေသု ဝတ္တန္တိ, ဣမာနိ အနိဋ္ဌအနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေသု။ တတ္ထ စ သုခသဟဂတံ ကာယဝိညာဏံ, ဣဓ ဒုက္ခသဟဂတံ။ တတ္ထ စ ဥပေက္ခာသဟဂတာ မနောဝိညာဏဓာတု မနုဿေသု ဇစ္စန္ဓာဒီနံ ပဋိသန္ဓိံ အာဒိံ ကတွာ ပဉ္စသု ဌာနေသု ဝိပစ္စတိ။ ဣဓ ပန ဧကာဒသဝိဓေနာပိ အကုသလစိတ္တေန ကမ္မေ အာယူဟိတေ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တေသု အညတရံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စတူသု အပါယေသု ပဋိသန္ဓိ ဟုတွာ ဝိပစ္စတိ၊ ဒုတိယဝါရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝတာယုကံ ဘဝင်္ဂံ ဟုတွာ, အနိဋ္ဌအနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာယ ပဉ္စဝိညာဏဝီထိယာ သန္တီရဏံ ဟုတွာ, ဗလဝါရမ္မဏေ ဆသု ဒွါရေသု တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ, မရဏကာလေ စုတိ ဟုတွာတိ, ဧဝံ ပဉ္စသု ဧဝ ဌာနေသု ဝိပစ္စတီတိ။
အကုသလဝိပါကကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ကိရိယာဗျာကတဝဏ္ဏနာ
မနောဓာတုစိတ္တံ
֍ ဋီ ၅၆၆။ ဣဒါနိ ကိရိယာဗျာကတံ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကိရိယာတိ ကရဏမတ္တံ။ သဗ္ဗေသုယေဝ ဟိ ကိရိယစိတ္တေသု ယံ ဇဝနဘာဝံ အပ္ပတ္တံ တံ ဝါတပုပ္ဖံ ဝိယ။ ယံ ဇဝနဘာဝပ္ပတ္တံ တံ ဆိန္နမူလကရုက္ခပုပ္ဖံ ဝိယ အဖလံ ဟောတိ, တံတံ ကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ပန ကရဏမတ္တမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ကိရိယာတိ ဝုတ္တံ။ နေဝကုသလာနာကုသလာတိအာဒီသု ကုသလမူလသင်္ခါတဿ ကုသလဟေတုနော အဘာဝါ ‘နေဝကုသလာ’၊ အကုသလမူလသင်္ခါတဿ အကုသလဟေတုနော အဘာဝါ ‘နေဝအကုသလာ’၊ ယောနိသောမနသိကာရ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၂။) [သျ]အယောနိသောမနသိကာရသင်္ခါတာနမ္ပိ ကုသလာကုသလပစ္စယာနံ အဘာဝါ ‘နေဝကုသလာနာကုသလာ’။ ကုသလာကုသလသင်္ခါတဿ ဇနကဟေတုနော အဘာဝါ နေဝကမ္မဝိပါကာ။
ဣဓာပိ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာနိဒ္ဒေသေ ပဝတ္တိဋ္ဌိတိမတ္တမေဝ လဗ္ဘတိ။ ဒွေ ပဉ္စဝိညာဏာနိ, တိဿော မနောဓာတုယော, တိဿော မနောဝိညာဏဓာတုယော, ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတန္တိ ဣမေသု သတ္တရသသု စိတ္တေသု ဒုဗ္ဗလတ္တာ သဏ္ဌိတိ အဝဋ္ဌိတိအာဒီနိ န လဗ္ဘန္တိ။ သေသံ သဗ္ဗံ ဝိပါကမနောဓာတုနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အညတြ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနာ။ တဉှိ စိတ္တံ ပဉ္စဝိညာဏာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ပန ပဉ္စဒွါရေ ဝဠဉ္ဇနကပ္ပဝတ္တိကာလေ သဗ္ဗေသံ ပုရေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကထံ? စက္ခုဒွါရေ တာဝ ဣဋ္ဌဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တအနိဋ္ဌအနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တေသု ရူပါရမ္မဏေသု ယေန ကေနစိ ပသာဒေ ဃဋ္ဋိတေ တံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ အာဝဇ္ဇနဝသေန ပုရေစာရိကံ ဟုတွာ ဘဝင်္ဂံ အာဝဋ္ဋယမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သောတဒွါရာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။
ကိရိယမနောဓာတုစိတ္တံ နိဋ္ဌိတံ။
ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုစိတ္တာနိ
֍ ဋီ ၅၆၈။ မနောဝိညာဏဓာတု ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ…ပေ… သောမနဿသဟဂတာတိ, ဣဒံ စိတ္တံ အညေသံ အသာဓာရဏံ။ ခီဏာသဝဿေဝ ပါဋိပုဂ္ဂလိကံ။ ဆသု ဒွါရေသု လဗ္ဘတိ။ စက္ခုဒွါရေ ဟိ ပဓာနသာရုပ္ပံ ဌာနံ ဒိသွာ ခီဏာသဝေါ ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿိတော ဟောတိ။ သောတဒွါရေ ဘဏ္ဍဘာဇနီယဋ္ဌာနံ ပတွာ မဟာသဒ္ဒံ ကတွာ လုဒ္ဓလုဒ္ဓေသု ဂဏှန္တေသု ‘ဧဝရူပါ နာမ မေ လောလုပ္ပတဏှာ ပဟီနာ’တိ ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿိတော ဟောတိ။ ဃာနဒွါရေ ဂန္ဓေဟိ ဝါ ပုပ္ဖေဟိ ဝါ စေတိယံ ပူဇေန္တော ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿိတော ဟောတိ။ ဇိဝှါဒွါရေ ရသသမ္ပန္နံ ပိဏ္ဍပါတံ လဒ္ဓါ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ‘သာရဏီယဓမ္မော ဝတ မေ ပူရိတော’တိ ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿိတော ဟောတိ။ ကာယဒွါရေ အဘိသမာစာရိကဝတ္တံ ကရောန္တော ‘ကာယဒွါရေ မေ ဝတ္တံ ပူရိတ’န္တိ ဣမိနာ စိတ္တေန သောမနဿိတော ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ ပဉ္စဒွါရေ လဗ္ဘတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၃။) [သျ]မနောဒွါရေ ပန အတီတာနာဂတမာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဇောတိပါလမာဏဝ(မ။ နိ။ ၂။၂၈၂ အာဒယော) မဂ္ဃဒေဝရာဇ(မ။ နိ။ ၂။၃၀၈ အာဒယော) ကဏှတာပသာဒိကာလသ္မိဉှိ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၁ အာဒယော) ကတံ ကာရဏံ အာဝဇ္ဇေတွာ တထာဂတော သိတံ ပါတွာကာသိ။ တံ ပန ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏသဗ္ဗညုတညာဏာနံ ကိစ္စံ။ တေသံ ပန ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ စိဏ္ဏပရိယန္တေ ဣဒံ စိတ္တံ ဟာသယမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အနာဂတေ ‘တန္တိဿရော မုဒိင်္ဂဿရော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’တိ သိတံ ပါတွာကာသိ။ တမ္ပိ အနာဂတံသဉာဏသဗ္ဗညုတညာဏာနံ ကိစ္စံ။ တေသံ ပန ဒွိန္န ဉာဏာနံ စိဏ္ဏပရိယန္တေ ဣဒံ စိတ္တံ ဟာသယမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
နိဒ္ဒေသဝါရေ ပနဿ သေသအဟေတုကစိတ္တေဟိ ဗလဝတရတာယ စိတ္တေကဂ္ဂတာ သမာဓိဗလံ ပါပေတွာ ဌပိတာ။ ဝီရိယမ္ပိ ဝီရိယဗလံ ပါပေတွာ။ ဥဒ္ဒေသဝါရေ ပန ‘သမာဓိဗလံ ဟောတိ ဝီရိယဗလံ ဟောတီ’တိ အနာဂတတ္တာ ပရိပုဏ္ဏေန ဗလဋ္ဌေနေတံ ဒွယံ ဗလံ နာမ န ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ‘နေဝ ကုသလံ နာကုသလံ’ တသ္မာ ဗလန္တိ ဝတွာန ဌပိတံ။ ယသ္မာ စ န နိပ္ပရိယာယေန ဗလံ, တသ္မာ သင်္ဂဟဝါရေပိ ‘ဒွေ ဗလာနိ ဟောန္တီ’တိ န ဝုတ္တံ။ သေသံ သဗ္ဗံ သောမနဿသဟဂတာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၅၇၄။ ဥပေက္ခာသဟဂတာတိ ဣဒံ စိတ္တံ တီသု ဘဝေသု သဗ္ဗေသံ သစိတ္တကသတ္တာနံ သာဓာရဏံ, န ကဿစိ သစိတ္တကဿ နုပ္ပဇ္ဇတိ နာမ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပန ပဉ္စဒွါရေ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ဟောတိ, မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနံ။ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိပိ ဣမိနာ ဂဟိတာရမ္မဏမေဝ ဂဏှန္တိ။ မဟာဂဇံ နာမေတံ စိတ္တံ၊ ဣမဿ အနာရမ္မဏံ နာမ နတ္ထိ။ ‘အသဗ္ဗညုတညာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏဂတိကံ နာမ ကတမ’န္တိ ဝုတ္တေ ‘ဣဒ’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ပုရိမစိတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ သပ္ပီတိကတ္တာ နဝင်္ဂိကော သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဝိဘတ္တော။ ဣဓ နိပ္ပီတိကတ္တာ အဋ္ဌင်္ဂိကော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၄။) [သျ]ဣဒါနိ ယာနိ ကုသလတော အဋ္ဌ မဟာစိတ္တာနေဝ ခီဏာသဝဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတာယ ကိရိယာနိ ဇာတာနိ, တသ္မာ တာနိ ကုသလနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ဣဓ ဌတွာ ဟသနကစိတ္တာနိ သမောဓာနေတဗ္ဗာနိ။ ကတိ ပနေတာနိ ဟောန္တီတိ? ဝုစ္စတေ တေရသ။ ပုထုဇ္ဇနာ ဟိ ကုသလတော စတူဟိ သောမနဿသဟဂတေဟိ, အကုသလတော စတူဟီတိ, အဋ္ဌဟိ စိတ္တေဟိ ဟသန္တိ။ သေက္ခာ ကုသလတော စတူဟိ သောမနဿသဟဂတေဟိ, အကုသလတော ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေဟိ သောမနဿသဟဂတေဟီတိ, ဆဟိ စိတ္တေဟိ ဟသန္တိ။ ခီဏာသဝါ ကိရိယတော ပဉ္စဟိ သောမနဿသဟဂတေဟိ ဟသန္တီတိ။
ရူပါဝစရာရူပါဝစရကိရိယံ
֍ ဋီ ၅၇၇။ ရူပါဝစရာရူပါဝစရကိရိယနိဒ္ဒေသေသု ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ, ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ, သုခဝိဟာရမတ္တံ။ တတ္ထ ခီဏာသဝဿ ပုထုဇ္ဇနကာလေ နိဗ္ဗတ္တိတာ သမာပတ္တိ ယာဝ န နံ သမာပဇ္ဇတိ တာဝ ကုသလာဝ သမာပန္နကာလေ ကိရိယာ ဟောတိ။ ခီဏာသဝကာလေ ပနဿ နိဗ္ဗတ္တိတာ သမာပတ္တိ ကိရိယာဝ ဟောတိ။ သေသံ သဗ္ဗံ တံသဒိသတ္တာ ကုသလနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာယ
စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍကထာ နိဋ္ဌိတာ။
အဗျာကတပဒံ ပန နေဝ တာဝ နိဋ္ဌိတန္တိ။
စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၅။) [သျ]၂။ ရူပကဏ္ဍော
ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ ရူပကဏ္ဍံ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ပုန ကတမေ ဓမ္မာ အဗျာကတာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဟေဋ္ဌာ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍေ ဝိပါကာဗျာကတဉ္စေဝ ကိရိယာဗျာကတဉ္စ နိဿေသံ ကတွာ ဘာဇိတံ, ရူပါဗျာကတနိဗ္ဗာနာဗျာကတာနိ ပန အကထိတာနိ, တာနိ ကထေတုံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ အဗျာကတံ သမောဓာနေတွာ ဒဿေန္တော ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပါကာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကုသလာကုသလာနန္တိ စတုဘူမကကုသလာနဉ္စေဝ အကုသလာနဉ္စ။ ဧဝံ တာဝ ဝိပါကာဗျာကတံ ကုသလဝိပါကာကုသလဝိပါကဝသေန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿိတံ။ ယသ္မာ ပန တံ သဗ္ဗမ္ပိ ကာမာဝစရံ ဝါ ဟောတိ, ရူပါဝစရာဒီသု ဝါ အညတရံ, တသ္မာ ‘ကာမာဝစရာ’တိအာဒိနာ နယေန တဒေဝ ဝိပါကာဗျာကတံ ဘူမန္တရဝသေန ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿိတံ။ ယသ္မာ ပန တံ ဝေဒနာက္ခန္ဓောပိ ဟောတိ…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓောပိ, တသ္မာ ပုန သမ္ပယုတ္တစတုက္ခန္ဓဝသေန ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿိတံ။
ဧဝံ ဝိပါကာဗျာကတံ ကုသလာကုသလဝသေန ဘူမန္တရဝသေန သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓဝသေနာတိ တီဟိ နယေဟိ ပရိယာဒါယ ဒဿေတွာ, ပုန ကိရိယာဗျာကတံ ဒဿေန္တော ယေ စ ဓမ္မာ ကိရိယာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘ကာမာဝစရာ ရူပါဝစရာ အရူပါဝစရာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ဟေဋ္ဌာ ပန ဂဟိတမေဝါတိ နယံ ဒဿေတွာ နိဿဇ္ဇိတံ။ ဣဒါနိ အဝိဘတ္တံ ဒဿေန္တော သဗ္ဗဉ္စ ရူပံ အသင်္ခတာ စ ဓာတူတိ အာဟ။ တတ္ထ ‘သဗ္ဗဉ္စ ရူပ’န္တိ ပဒေန ပဉ္စဝီသတိ ရူပါနိ ဆန္နဝုတိရူပကောဋ္ဌာသာ နိပ္ပဒေသတော ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘အသင်္ခတာ စ ဓာတူ’တိ ပဒေန နိဗ္ဗာနံ နိပ္ပဒေသတော ဂဟိတန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘အဗျာကတာ ဓမ္မာ’တိ ပဒံ နိဋ္ဌိတံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၅၈၄။ တတ္ထ ကတမံ သဗ္ဗံ ရူပန္တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဂဟိတံ? ဟေဋ္ဌာ ရူပါဗျာကတံ သင်္ခေပေန ကထိတံ။ ဣဒါနိ တံ ဧကကဒုကတိကစတုက္က…ပေ… ဧကာဒသကဝသေန ဝိတ္ထာရတော ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဂဟိတံ။ တဿတ္ထော – ယံ ဝုတ္တံ ‘သဗ္ဗဉ္စ ရူပံ, အသင်္ခတာ စ ဓာတူ’တိ, တသ္မိံ ပဒဒွယေ ‘ကတမံ သဗ္ဗံ ရူပံ နာမ’? ဣဒါနိ တံ ဒဿေန္တော စတ္တာရော စ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၆။) [သျ]မဟာဘူတာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စတ္တာရောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ တေန တေသံ ဦနာဓိကဘာဝံ နိဝါရေတိ။ ‘စ’-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန န ကေဝလံ ‘စတ္တာရော မဟာဘူတာဝ’ ရူပံ, အညမ္ပိ အတ္ထီတိ ‘ဥပါဒါရူပံ’ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။
မဟာဘူတာတိ ဧတ္ထ မဟန္တပါတုဘာဝါဒီဟိ ကာရဏေဟိ မဟာဘူတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတာနိ ဟိ မဟန္တပါတုဘာဝတော, မဟာဘူတသာမညတော, မဟာပရိဟာရတော, မဟာဝိကာရတော, မဟန္တဘူတတ္တာ စာတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ မဟာဘူတာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ‘မဟန္တပါတုဘာဝတော’တိ, ဧတာနိ ဟိ အနုပါဒိန္နကသန္တာနေပိ ဥပါဒိန္နကသန္တာနေပိ မဟန္တာနိ ပါတုဘူတာနိ။ တေသံ အနုပါဒိန္နကသန္တာနေ ဧဝံ မဟန္တပါတုဘာဝတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဧကဉှိ စက္ကဝါဠံ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ယောဇနာနံ ဒွါဒသ သတသဟဿာနိ တီဏိ သဟဿာနိ စတ္တာရိ သတာနိ ပညာသဉ္စ ယောဇနာနိ။ ပရိက္ခေပတော –
သဗ္ဗံ သတသဟဿာနိ, ဆတ္တိံသ ပရိမဏ္ဍလံ၊
ဒသ စေဝ သဟဿာနိ, အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ သတာနိ စ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၇)၊
တတ္ထ –
ဒုဝေ သတသဟဿာနိ, စတ္တာရိ နဟုတာနိ စ၊
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန, သင်္ခါတာယံ ဝသုန္ဓရာ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၇)၊
တဿာယေဝ သန္ဓာရကံ –
စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ, အဋ္ဌေဝ နဟုတာနိ စ၊
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန, ဇလံ ဝါတေ ပတိဋ္ဌိတံ။
တဿာပိ သန္ဓာရကော –
နဝသတသဟဿာနိ, မာလုတော နဘမုဂ္ဂတော၊
သဋ္ဌိ စေဝ သဟဿာနိ, ဧသာ လောကဿ သဏ္ဌိတိ။
ဧဝံ သဏ္ဌိတေ စေတ္ထ ယောဇနာနံ –
စတုရာသီတိသဟဿာနိ, အဇ္ဈောဂါဠှော မဟဏ္ဏဝေ၊
အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝ, သိနေရု ပဗ္ဗတုတ္တမော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၇။) [သျ]တတော ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎေန, ပမာဏေန ယထာက္ကမံ၊
အဇ္ဈောဂါဠှုဂ္ဂတာ ဒိဗ္ဗာ, နာနာရတနစိတ္တိတာ။
ယုဂန္ဓရော ဤသဓရော, ကရဝီကော သုဒဿနော၊
နေမိန္ဓရော ဝိနတကော, အဿကဏ္ဏော ဂိရိ ဗြဟာ။
ဧတေ သတ္တ မဟာသေလာ, သိနေရုဿ သမန္တတော၊
မဟာရာဇာနမာဝါသာ ဒေဝယက္ခနိသေဝိတာ။
ယောဇနာနံ သတာနုစ္စော, ဟိမဝါ ပဉ္စ ပဗ္ဗတော၊
ယောဇနာနံ သဟဿာနိ, တီဏိ အာယတဝိတ္ထတော၊
စတုရာသီတိသဟဿေဟိ, ကူဋေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော။
တိပဉ္စယောဇနက္ခန္ဓပရိက္ခေပါ နဂဝှယာ၊
ပညာသယောဇနက္ခန္ဓသာခါယာမာ သမန္တတော။
သတယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏာ, တာဝဒေဝ စ ဥဂ္ဂတာ၊
ဇမ္ဗူ ယဿာနုဘာဝေန, ဇမ္ဗုဒီပေါ ပကာသိတော။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၇)၊
ယဉ္စေတံ ဇမ္ဗုယာ ပမာဏံ တဒေဝ အသုရာနံ စိတ္တပါဋလိယာ, ဂရုဠာနံ သိမ္ဗလိရုက္ခဿ, အပရဂေါယာနေ ကဒမ္ဗရုက္ခဿ, ဥတ္တရကုရုမှိ ကပ္ပရုက္ခဿ, ပုဗ္ဗဝိဒေဟေ သိရီသဿ, တာဝတိံသေသု ပါရိစ္ဆတ္တကဿာတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
ပါဋလီ သိမ္ဗလီ ဇမ္ဗူ, ဒေဝါနံ ပါရိစ္ဆတ္တကော၊
ကဒမ္ဗော ကပ္ပရုက္ခော စ, သိရီသေန ဘဝတိ သတ္တမန္တိ။
ဒွေအသီတိသဟဿာနိ, အဇ္ဈောဂါဠှော မဟဏ္ဏဝေ၊
ဥအစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝ, စက္ကဝါဠသိလုစ္စယော၊
ပရိက္ခိပိတွာ တံ သဗ္ဗံ, လောကဓာတုမယံ ဌိတောတိ။
ဥပါဒိန္နကသန္တာနေပိ မစ္ဆကစ္ဆပဒေဝဒါနဝါဒိသရီရဝသေန မဟန္တာနေဝ ပါတုဘူတာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, မဟာသမုဒ္ဒေ ယောဇနသတိကာပိ အတ္တဘာဝါတိ’’အာဒိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၈။) [သျ]‘မဟာဘူတသာမညတော’တိ ဧတာနိ ဟိ ယထာ မာယာကာရော အမဏိံယေဝ ဥဒကံ မဏိံ ကတွာ ဒဿေတိ, အသုဝဏ္ဏံယေဝ လေဍ္ဍုံ သုဝဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတိ, ယထာ စ သယံ နေဝ ယက္ခော န ပက္ခီ သမာနော ယက္ခဘာဝမ္ပိ ပက္ခိဘာဝမ္ပိ ဒဿေတိ, ဧဝမေဝ သယံ အနီလာနေဝ ဟုတွာ နီလံ ဥပါဒါရူပံ ဒဿေန္တိ, အပီတာနိ… အလောဟိတာနိ… အနောဒါတာနေဝ ဟုတွာ ဩဒါတံ ဥပါဒါရူပံ ဒဿေန္တီတိ မာယာကာရမဟာဘူတသာမညတော မဟာဘူတာနိ။ ယထာ စ ယက္ခာဒီနိ မဟာဘူတာနိ ယံ ဂဏှန္တိ နေဝ တေသံ တဿ အန္တော န ဗဟိဌာနံ ဥပလဗ္ဘတိ, န စ တံ နိဿာယ န တိဋ္ဌန္တိ, ဧဝမေဝ ဧတာနိပိ နေဝ အညမညဿ အန္တော န ဗဟိ ဌိတာနိ ဟုတွာ ဥပလဗ္ဘန္တိ, န စ အညမညံ နိဿာယ န တိဋ္ဌန္တီတိ။ အစိန္တေယျဋ္ဌာနတာယ ယက္ခာဒိမဟာဘူတသာမညတောပိ မဟာဘူတာနိ။
ယထာ စ ယက္ခိနီသင်္ခါတာနိ မဟာဘူတာနိ မနာပေဟိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝိက္ခေပေဟိ အတ္တနော ဘယာနကဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သတ္တေ ဝဉ္စေန္တိ, ဧဝမေဝ ဧတာနိပိ ဣတ္ထိပုရိသသရီရာဒီသု မနာပေန ဆဝိဝဏ္ဏေန, မနာပေန အင်္ဂပစ္စင်္ဂသဏ္ဌာနေန, မနာပေန စ ဟတ္ထပါဒင်္ဂုလိဘမုကဝိက္ခေပေန အတ္တနော ကက္ခဠတာဒိဘေဒံ သရသလက္ခဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဗာလဇနံ ဝဉ္စေန္တိ, အတ္တနော သဘာဝံ ဒဋ္ဌုံ န ဒေန္တိ။ ဣတိ ဝဉ္စကဋ္ဌေန ယက္ခိနီမဟာဘူတသာမညတောပိ မဟာဘူတာနိ။
‘မဟာပရိဟာရတော’တိ မဟန္တေဟိ ပစ္စယေဟိ ပရိဟရိတဗ္ဗတော။ ဧတာနိ ဟိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဥပနေတဗ္ဗတ္တာ မဟန္တေဟိ ဃာသစ္ဆာဒနာဒီဟိ ဘူတာနိ ပဝတ္တာနီတိ မဟာဘူတာနိ။ မဟာပရိဟာရာနိ ဝါ ဘူတာနီတိ မဟာဘူတာနိ။
‘မဟာဝိကာရတော’တိ ဘူတာနံ မဟာဝိကာရတော။ ဧတာနိ ဟိ ဥပါဒိဏ္ဏာနိပိ အနုပါဒိဏ္ဏာနိပိ မဟာဝိကာရာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ အနုပါဒိဏ္ဏာနံ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနေ ဝိကာရမဟတ္တံ ပါကဋံ ဟောတိ, ဥပါဒိဏ္ဏာနံ ဓာတုက္ခောဘကာလေ။ တထာ ဟိ –
ဘူမိတော ဝုဋ္ဌိတာ ယာဝ, ဗြဟ္မလောကာ ဝိဓာဝတိ၊
အစ္စိ အစ္စိမတော လောကေ, ဒယှမာနမှိ တေဇသာ။
ကောဋိသတသဟဿေကံ, စက္ကဝါဠံ ဝိလီယတိ၊
ကုပိတေန ယဒါ လောကော, သလိလေန ဝိနဿတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃၉။) [သျ]ကောဋိသတသဟဿေကံ, စက္ကဝါဠံ ဝိကီရတိ၊
ဝါယောဓာတုပ္ပကောပေန, ယဒါ လောကော ဝိနဿတိ။
ပတ္ထဒ္ဓေါ ဘဝတိ ကာယော, ဒဋ္ဌော ကဋ္ဌမုခေန ဝါ၊
ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန, ဟောတိ ကဋ္ဌမုခေဝ သော။
ပူတိယော ဘဝတိ ကာယော, ဒဋ္ဌော ပူတိမုခေန ဝါ၊
အာပေါဓာတုပ္ပကောပေန, ဟောတိ ပူတိမုခေဝ သော။
သန္တတ္တော ဘဝတိ ကာယော, ဒဋ္ဌော အဂ္ဂိမုခေန ဝါ၊
တေဇောဓာတုပ္ပကောပေန, ဟောတိ အဂ္ဂိမုခေဝ သော။
သဉ္ဆိန္နော ဘဝတိ ကာယော, ဒဋ္ဌော သတ္ထမုခေန ဝါ၊
ဝါယောဓာတုပ္ပကောပေန, ဟောတိ သတ္ထမုခေဝ သော။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၂၃၈)၊
ဣတိ မဟာဝိကာရာနိ ဘူတာနီတိ မဟာဘူတာနိ။
‘မဟန္တဘူတတ္တာ စာ’တိ ဧတာနိ ဟိ မဟန္တာနိ မဟတာ ဝါယာမေန ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ, ဘူတာနိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ, မဟန္တဘူတတ္တာ စ မဟာဘူတာနိ။ ဧဝံ မဟန္တပါတုဘာဝါဒီဟိ ကာရဏေဟိ မဟာဘူတာနိ။
စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ရူပန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ ဥပါဒါယ, နိဿာယ, အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တရူပန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ သဗ္ဗံ ရူပန္တိ ဣဒံ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ, ပဒပဋိပါဋိယာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ တေဝီသတိ ဥပါဒါရူပါနီတိ, သတ္တဝီသတိပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗံ ရူပံ နာမ။
ဧကဝိဓရူပသင်္ဂဟော
ဣဒါနိ တံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ဧကဝိဓာဒီဟိ ဧကာဒသဟိ သင်္ဂဟေဟိ မာတိကံ ဌပေန္တော သဗ္ဗံ ရူပံ န ဟေတူတိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ‘သဗ္ဗံ ရူပ’န္တိ ဣဒံ ပဒံ ‘သဗ္ဗံ ရူပံ န ဟေတု’ ‘သဗ္ဗံ ရူပံ အဟေတုက’န္တိ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗာနေဝ စေတာနိ ‘န ဟေတူ’တိအာဒီနိ တေစတ္တာလီသပဒါနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တေသု ပဋိပါဋိယာ စတ္တာလီသပဒါနိ မာတိကတော ဂဟေတွာ ဌပိတာနိ, အဝသာနေ တီဏိ မာတိကာမုတ္တကာနီတိ။ ဧဝံ တာဝ ပဌမေ သင်္ဂဟေ ပါဠိဝဝတ္ထာနမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဒုတိယသင်္ဂဟာဒီသု။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၀။) [သျ]ဒုဝိဓရူပသင်္ဂဟော
တတြာယံ နယော – ဒုတိယသင်္ဂဟေ တာဝ သတံ စတ္တာရော စ ဒုကာ။ တတ္ထ အတ္ထိ ရူပံ ဥပါဒါ, အတ္ထိ ရူပံ နောဥပါဒါတိအာဒယော အာဒိမှိ စုဒ္ဒသ ဒုကာ အညမညသမ္ဗန္ဓာဘာဝတော ပကိဏ္ဏကဒုကာ နာမ။ တတော အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုသမ္ဖဿဿ ဝတ္ထူတိအာဒယော ပဉ္စဝီသတိ ဒုကာ ဝတ္ထုအဝတ္ထုဥပပရိက္ခဏဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝတ္ထုဒုကာ နာမ။ တတော အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုသမ္ဖဿဿ အာရမ္မဏန္တိအာဒယော ပဉ္စဝီသတိ အာရမ္မဏာနာရမ္မဏဥပပရိက္ခဏဝသေန ပဝတ္တတ္တာ အာရမ္မဏဒုကာ နာမ။ တတော အတ္ထိ ရူပံ စက္ခာယတနန္တိ အာဒယော ဒသ အာယတနာနာယတနဥပပရိက္ခဏဝသေန ပဝတ္တတ္တာ အာယတနဒုကာ နာမ။ တတော အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုဓာတူတိအာဒယော ဒသ ဓာတုအဓာတုဥပပရိက္ခဏဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဓာတုဒုကာ နာမ။ တတော အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုန္ဒြိယန္တိအာဒယော အဋ္ဌ ဣန္ဒြိယာနိန္ဒြိယဥပပရိက္ခဏဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဣန္ဒြိယဒုကာ နာမ။ တတော အတ္ထိ ရူပံ ကာယဝိညတ္တီတိအာဒယော ဒွါဒသ သုခုမာသုခုမရူပဥပပရိက္ခဏဝသေန ပဝတ္တတ္တာ သုခုမရူပဒုကာ နာမာတိ။ ဣဒံ ဒုတိယသင်္ဂဟေ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ။
တိဝိဓရူပသင်္ဂဟော
֍ ဋီ ၅၈၅။ တတိယသင်္ဂဟေ သတံ တီဏိ စ တိကာနိ။ တတ္ထ ဒုတိယသင်္ဂဟေ ဝုတ္တေသု စုဒ္ဒသသု ပကိဏ္ဏကဒုကေသု ဧကံ အဇ္ဈတ္တိကဒုကံ သေသေဟိ တေရသဟိ ယောဇေတွာ ယံ တံ ရူပံ အဇ္ဈတ္တိကံ တံ ဥပါဒါ၊ ယံ တံ ရူပံ ဗာဟိရံ တံ အတ္ထိ ဥပါဒါ, အတ္ထိ နောဥပါဒါတိအာဒိနာ နယေန ဌပိတာ တေရသ ပကိဏ္ဏကတိကာ နာမ။ တတော တမေဝ ဒုကံ သေသဒုကေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ယံ တံ ရူပံ ဗာဟိရံ တံ စက္ခုသမ္ဖဿဿ န ဝတ္ထု, ယံ တံ ရူပံ အဇ္ဈတ္တိကံ တံ အတ္ထိ စက္ခုသမ္ဖဿဿ ဝတ္ထု, အတ္ထိ စက္ခုသမ္ဖဿဿ န ဝတ္ထူတိအာဒိနာ နယေန သေသတိကာ ဌပိတာ။ တေသံ နာမဉ္စ ဂဏနာ စ တေသံယေဝ ဝတ္ထုဒုကာဒီနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ ဣဒံ တတိယသင်္ဂဟေ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ။
စတုဗ္ဗိဓာဒိရူပသင်္ဂဟာ
֍ ဋီ ၅၈၆။ စတုတ္ထသင်္ဂဟေ ဒွါဝီသတိ စတုက္ကာ။ တတ္ထ သဗ္ဗပစ္ဆိမော အတ္ထိ ရူပံ ဥပါဒါ အတ္ထိ ရူပံ နောဥပါဒါတိ ဧဝံ ဣဓ ဝုတ္တံ မာတိကံ အနာမသိတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၁။) [သျ]ဌပိတော။ ဣတရေ ပန အာမသိတွာ ဌပိတာ။ ကထံ? ယေ တာဝ ဣဓ ဒုဝိဓသင်္ဂဟေ ပကိဏ္ဏကေသု အာဒိတော တယော ဒုကာ, တေသု ဧကေကံ ဂဟေတွာ ယံ တံ ရူပံ ဥပါဒါ တံ အတ္ထိ ဥပါဒိဏ္ဏံ, အတ္ထိ အနုပါဒိဏ္ဏန္တိအာဒိနာ နယေန ပဉ္စဟိ ပဉ္စဟိ ဒုကေဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဒုကတ္တယမူလကာ အာဒိမှိ ပဉ္စဒသ စတုက္ကာ ဌပိတာ။
ဣဒါနိ ယော ယံ စတုက္ကော သနိဒဿနဒုကော သော ယသ္မာ ယံ တံ ရူပံ သနိဒဿနံ တံ အတ္ထိ သပ္ပဋိဃံ, အတ္ထိ အပ္ပဋိဃန္တိအာဒိနာ နယေန ပရေဟိ ဝါ, အတ္ထိ ဥပါဒါ အတ္ထိ နောဥပါဒါတိအာဒိနာ နယေန ပုရိမေဟိ ဝါ, ဒုကေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္ထာဘာဝတော ကမာဘာဝတော ဝိသေသာဘာဝတော စ ယောဂံ န ဂစ္ဆတိ။ သနိဒဿနဉှိ ‘အပ္ပဋိဃံ’ နာမ, ‘နော ဥပါဒါ’ ဝါ နတ္ထီတိ အတ္ထာဘာဝတော ယောဂံ န ဂစ္ဆတိ။ ‘ဥပါဒိဏ္ဏံ ပန အနုပါဒိဏ္ဏဉ္စ အတ္ထိ တံ ကမာဘာဝါ ယောဂံ န ဂစ္ဆတိ။ သဗ္ဗဒုကာ ဟိ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမေဟေဝ သဒ္ဓိံ ယောဇိတာ။ အယမေတ္ထ ကမော။ ပုရိမေဟိ ပန သဒ္ဓိံ ကမာဘာဝေါတိ။ ‘သတိ အတ္ထေ ကမာဘာဝေါ အကာရဏံ။ တသ္မာ ဥပါဒိဏ္ဏပဒါဒီဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗော’တိ စေ – န, ဝိသေသာဘာဝါ၊ ဥပါဒိဏ္ဏပဒါဒီနိ ဟိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ယောဇိတာနိ။ တတ္ထ ‘ဥပါဒိဏ္ဏံ ဝါ သနိဒဿနံ, သနိဒဿနံ ဝါ ဥပါဒိဏ္ဏ’န္တိ ဝုတ္တေ ဝိသေသော နတ္ထီတိ ဝိသေသာဘာဝါပိ ယောဂံ န ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ တံ စတုတ္ထဒုကံ အနာမသိတွာ, တတော ပရေဟိ အတ္ထိ ရူပံ သပ္ပဋိဃန္တိအာဒီဟိ တီဟိ ဒုကေဟိ သဒ္ဓိံ ‘ယံ တံ ရူပံ သပ္ပဋိဃံ တံ အတ္ထိ ဣန္ဒြိယံ, အတ္ထိ န ဣန္ဒြိယံ, ယံ တံ ရူပံ အပ္ပဋိဃံ တံ အတ္ထိ ဣန္ဒြိယံ, အတ္ထိ န ဣန္ဒြိယ’န္တိအာဒိနာ နယေန ယုဇ္ဇမာနေ ဒွေ ဒွေ ဒုကေ ယောဇေတွာ ဆ စတုက္ကာ ဌပိတာ။
ယထာ စာယံ စတုတ္ထဒုကော ယောဂံ န ဂစ္ဆတိ, တထာ တေန သဒ္ဓိံ အာဒိဒုကောပိ။ ကသ္မာ? အနုပါဒါရူပဿ ဧကန္တေန အနိဒဿနတ္တာ။ သော ဟိ ယံ တံ ရူပံ နောဥပါဒါ တံ အတ္ထိ သနိဒဿနံ, အတ္ထိ အနိဒဿနန္တိ – ဧဝံ စတုတ္ထေန ဒုကေန သဒ္ဓိံ ယောဇိယမာနော ယောဂံ န ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ တံ အတိက္ကမိတွာ ပဉ္စမေန သဟ ယောဇိတော။ ဧဝံ ယော ယေန သဒ္ဓိံ ယောဂံ ဂစ္ဆတိ, ယော စ န ဂစ္ဆတိ သော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဣဒံ စတုတ္ထသင်္ဂဟေ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ။ ဣတော ပရေ ပန ပဉ္စဝိဓသင်္ဂဟာဒယော သတ္တ သင်္ဂဟာ အသမ္မိဿာ ဧဝ။ ဧဝံ သကလာယပိ မာတိကာယ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၂။) [သျ]ရူပဝိဘတ္တိဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၉၄။ ဣဒါနိ တဿာ အတ္ထံ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ သဗ္ဗံ ရူပံ န ဟေတုမေဝါတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘ကတမံ တံ သဗ္ဗံ ရူပံ န ဟေတူ’တိ ပုစ္ဆာ န ကတာတိ? ဘေဒါဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ဒုကာဒီသု ‘ဥပါဒါရူပ’မ္ပိ အတ္ထိ ‘နောဥပါဒါရူပ’မ္ပိ, ဧဝမိဓ ဟေတု န ဟေတူတိပိ သဟေတုကမဟေတုကန္တိပိ ဘေဒေါ နတ္ထိ, တသ္မာ ပုစ္ဆံ အကတွာဝ ဝိဘတ္တံ။ တတ္ထ ‘သဗ္ဗ’န္တိ သကလံ, နိရဝသေသံ။ ‘ရူပ’န္တိ အယမဿ သီတာဒီဟိ ရုပ္ပနဘာဝဒီပနော သာမညလက္ခဏနိဒ္ဒေသော။ န ဟေတုမေဝါတိ သာဓာရဏဟေတုပဋိက္ခေပနိဒ္ဒေသော။
တတ္ထ ဟေတုဟေတု ပစ္စယဟေတု ဥတ္တမဟေတု သာဓာရဏဟေတူတိ စတုဗ္ဗိဓော ဟေတု။ တေသု ‘တယော ကုသလဟေတူ, တယော အကုသလဟေတူ, တယော အဗျာကတဟေတူ’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၅၉) အယံ ‘ဟေတုဟေတု’ နာမ။ ‘‘စတ္တာရော ခေါ, ဘိက္ခု, မဟာဘူတာ ဟေတု, စတ္တာရော မဟာဘူတာ ပစ္စယော ရူပက္ခန္ဓဿ ပညာပနာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၈၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၈၂) အယံ ‘ပစ္စယဟေတု’ နာမ။ ‘‘ကုသလာကုသလံ အတ္တနော ဝိပါကဋ္ဌာနေ, ဥတ္တမံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ ကုသလဝိပါကဋ္ဌာနေ, ဥတ္တမံ အနိဋ္ဌာရမ္မဏံ အကုသလဝိပါကဋ္ဌာနေ’’တိ အယံ ‘ဥတ္တမဟေတု’ နာမ။ ယထာဟ – ‘အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကမ္မသမာဒါနာနံ ဌာနသော ဟေတုသော ဝိပါကံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ ဝိဘ။ ၈၁၀၊ ပါဋိ။ မ။ ၂။၄၄), ‘‘ဧသေဝ ဟေတု ဧသ ပစ္စယော သင်္ခါရာနံ ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇာ’’တိ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ သာဓာရဏဟေတု ဟုတွာ ပစ္စယဋ္ဌံ ဖရတီတိ အယံ ‘သာဓာရဏဟေတု’ နာမ။ ယထာ ဟိ ပထဝီရသော အာပေါရသော စ မဓုရဿာပိ အမဓုရဿာပိ ပစ္စယော, ဧဝံ အဝိဇ္ဇာ ကုသလသင်္ခါရာနမ္ပိ အကုသလသင်္ခါရာနမ္ပိ သာဓာရဏပစ္စယော ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘ဟေတုဟေတု’ အဓိပ္ပေတော။ ဣတိ ‘ဟေတူ ဓမ္မာ န ဟေတူ ဓမ္မာ’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁) မာတိကာယ အာဂတံ ဟေတုဘာဝံ ရူပဿ နိယမေတွာ ပဋိက္ခိပန္တော ‘န ဟေတုမေဝါ’တိ အာဟ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု ပဋိက္ခေပနိဒ္ဒေသော စ အပ္ပဋိက္ခေပနိဒ္ဒေသော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝစနတ္ထော ပန သဗ္ဗပဒါနံ မာတိကာဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တောယေဝ။
သပ္ပစ္စယမေဝါတိ ဧတ္ထ ပန ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ ကမ္မပစ္စယမေဝ ဟောတိ, အာဟာရသမုဋ္ဌာနာဒီနိ အာဟာရာဒိပစ္စယာနေဝါတိ ဧဝံ ရူပဿေဝ ဝုတ္တစတုပစ္စယ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၃။) [သျ]ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရူပမေဝါတိ ‘ရူပိနော ဓမ္မာ အရူပိနော ဓမ္မာ’တိ မာတိကာယ ဝုတ္တံ အရူပီဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဥပ္ပန္နံ ဆဟိ ဝိညာဏေဟီတိ ပစ္စုပ္ပန္နရူပမေဝ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ဆဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိယာမော ပန စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ သန္ဓာယ ဂဟိတော။ န ဟိ တာနိ အတီတာနာဂတံ ဝိဇာနန္တိ။ မနောဝိညာဏံ ပန အတီတမ္ပိ အနာဂတမ္ပိ ဝိဇာနာတိ။ တံ ဣမသ္မိံ ပဉ္စဝိညာဏသောတေ ပတိတတ္တာ သောတပတိတမေဝ ဟုတွာ ဂတံ။ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန ပန အနိစ္စမေဝ။ ဇရာယ အဘိဘဝိတဗ္ဗဓမ္မကတ္တာ ဇရာဘိဘူတမေဝ။ ယသ္မာ ဝါ ရူပကာယေ ဇရာ ပါကဋာ ဟောတိ, တသ္မာပိ ‘ဇရာဘိဘူတမေဝါ’တိ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ ဧကဝိဓေန ရူပသင်္ဂဟောတိ ဧတ္ထ ‘ဝိဓာ’-သဒ္ဒေါ မာနသဏ္ဌာနကောဋ္ဌာသေသု ဒိဿတိ။ ‘‘သေယျောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ, သဒိသောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၉၆၂) ဟိ မာနော ဝိဓာ နာမ။ ‘‘ကထံဝိဓံ သီလဝန္တံ ဝဒန္တိ, ကထံဝိဓံ ပညဝန္တံ ဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၉၅) သဏ္ဌာနံ။ ‘ကထံဝိဓ’န္တိ ဟိ ပဒဿ ကထံသဏ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထုံ ဒုဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထူ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၅၁-၇၅၂) ကောဋ္ဌာသော ဝိဓာ နာမ။ ဣဓာပိ ကောဋ္ဌာသောဝ အဓိပ္ပေတော။
သင်္ဂဟသဒ္ဒေါပိ သဇာတိသဉ္ဇာတိကိရိယာဂဏနဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေ ခတ္တိယာ အာဂစ္ဆန္တု, သဗ္ဗေ ဗြာဟ္မဏာ သဗ္ဗေ ဝေဿာ သဗ္ဗေ သုဒ္ဒါ အာဂစ္ဆန္တု’’, ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ, သမ္မာဝါစာ, ယော စ သမ္မာကမ္မန္တော, ယော စ သမ္မာအာဇီဝေါ – ဣမေ ဓမ္မာ သီလက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) အယံ ‘သဇာတိသင်္ဂဟော’ နာမ။ ‘ဧကဇာတိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓ သဗ္ဗေ ဇာတိယာ ဧကသင်္ဂဟံ ဂတာ။ ‘‘သဗ္ဗေ ကောသလကာ အာဂစ္ဆန္တု, သဗ္ဗေ မာဂဓကာ, သဗ္ဗေ ဘာရုကစ္ဆကာ အာဂစ္ဆန္တု’’, ‘‘ယော စာဝုသော ဝိသာခ, သမ္မာဝါယာမော, ယာ စ သမ္မာသတိ, ယော စ သမ္မာသမာဓိ – ဣမေ ဓမ္မာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ အယံ ‘သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော’ နာမ။ ဧကဋ္ဌာနေ ဇာတာ သံဝုဒ္ဓါ အာဂစ္ဆန္တူတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓ သဗ္ဗေ သဉ္ဇာတိဋ္ဌာနေန နိဝုတ္ထောကာသေန ဧကသင်္ဂဟံ ဂတာ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဟတ္ထာရောဟာ အာဂစ္ဆန္တု, သဗ္ဗေ အဿာရောဟာ, သဗ္ဗေ ရထိကာ အာဂစ္ဆန္တု’’, ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ, ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ – ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) အယံ ‘ကိရိယာသင်္ဂဟော’ နာမ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၄။) [သျ]သဗ္ဗေဝ ဟေတေ အတ္တနော ကိရိယာကရဏေန ဧကသင်္ဂဟံ ဂတာ။ ‘‘စက္ခာယတနံ ကတမက္ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ? စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ။ ဟဉ္စိ စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ, တေန ဝတ ရေ ဝတ္တဗ္ဗေ – စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ကထာ။ ၄၇၁), အယံ ‘ဂဏနသင်္ဂဟော’ နာမ။ အယမိဓ အဓိပ္ပေတော။ ဧကကောဋ္ဌာသေန ရူပဂဏနာတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဥပါဒါဘာဇနီယကထာ
֍ ဋီ ၅၉၅။ ဣဒါနိ ဒုဝိဓသင်္ဂဟာဒီသု ‘အတ္ထိ ရူပံ ဥပါဒါ, အတ္ထိ ရူပံ နောဥပါဒါ’တိ ဧဝံ ဘေဒသဗ္ဘာဝတော ပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပဒဘာဇနံ ဒဿေန္တော ကတမံ တံ ရူပံ ဥပါဒါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပါဒိယတီတိ ‘ဥပါဒါ’၊ မဟာဘူတာနိ ဂဟေတွာ, အမုဉ္စိတွာ, တာနိ နိဿာယ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တံ ပဘေဒတော ဒဿေန္တော စက္ခာယတနန္တိအာဒိမာဟ။
֍ ဋီ ၅၉၆။ ဧဝံ တေဝီသတိဝိဓံ ဥပါဒါရူပံ သင်္ခေပတော ဥဒ္ဒိသိတွာ ပုန တဒေဝ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒိသန္တော ကတမံ တံ ရူပံ စက္ခာယတနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ စက္ခု – မံသစက္ခု ပညာစက္ခု စ။ ဧတေသု ‘ဗုဒ္ဓစက္ခု သမန္တစက္ခု ဉာဏစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု ဓမ္မစက္ခူ’တိ ပဉ္စဝိဓံ ပညာစက္ခု။ တတ္ထ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သတ္တေ အပ္ပရဇက္ခေ…ပေ… ဒုဝိညာပယေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃) ဣဒံ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ။ ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ ဣဒံ သမန္တစက္ခု နာမ။ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒိ ဉာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅) ဣဒံ ဉာဏစက္ခု နာမ။ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၄) ဣဒံ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ။ ‘‘တသ္မိံ ယေဝါသနေ ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၅) ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတံ ဉာဏံ ဓမ္မစက္ခု နာမ။
မံသစက္ခုပိ ပသာဒစက္ခု သသမ္ဘာရစက္ခူတိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယောယံ အက္ခိကူပကေ ပတိဋ္ဌိတော ဟေဋ္ဌာ အက္ခိကူပကဋ္ဌိကေန, ဥပရိ ဘမုကဋ္ဌိကေန, ဥဘတော အက္ခိကူဋေဟိ, အန္တော မတ္ထလုင်္ဂေန, ဗဟိဒ္ဓါ အက္ခိလောမေဟိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၅။) [သျ]ပရိစ္ဆိန္နော မံသပိဏ္ဍော။ သင်္ခေပတော ‘စတဿော ဓာတုယော, ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော ရသော ဩဇာ, သမ္ဘဝေါ သဏ္ဌာနံ, ဇီဝိတံ ဘာဝေါ ကာယပသာဒေါ စက္ခုပသာဒေါ’တိ စုဒ္ဒသသမ္ဘာရော။ ဝိတ္ထာရတော ‘စတဿော ဓာတုယော, တံသန္နိဿိတဝဏ္ဏဂန္ဓရသဩဇာသဏ္ဌာနသမ္ဘဝါ စာ’တိ ဣမာနိ ဒသ စတုသမုဋ္ဌာနိကတ္တာ စတ္တာလီသံ ဟောန္တိ။ ဇီဝိတံ ဘာဝေါ ကာယပသာဒေါ စက္ခုပသာဒေါတိ စတ္တာရိ ဧကန္တကမ္မသမုဋ္ဌာနာနေဝါတိ ဣမေသံ စတုစတ္တာလီသာယ ရူပါနံ ဝသေန စတုစတ္တာလီသသမ္ဘာရော။ ယံ လောကော သေတံ စက္ခုံ ပုထုလံ ဝိသဋံ ဝိတ္ထိဏ္ဏံ ‘စက္ခု’န္တိ သဉ္ဇာနန္တော န စက္ခုံ သဉ္ဇာနာတိ, ဝတ္ထုံ စက္ခုတော သဉ္ဇာနာတိ, သော မံသပိဏ္ဍော အက္ခိကူပေ ပတိဋ္ဌိတော, နှာရုသုတ္တကေန မတ္ထလုင်္ဂေ အာဗဒ္ဓေါ, ယတ္ထ သေတမ္ပိ အတ္ထိ, ကဏှမ္ပိ လောဟိတကမ္ပိ, ပထဝီပိ အာပေါပိ တေဇောပိ ဝါယောပိ, ယံ သေမှုဿဒတ္တာ သေတံ, ပိတ္တုဿဒတ္တာ ကဏှံ, ရုဟိရုဿဒတ္တာ လောဟိတကံ, ပထဝုဿဒတ္တာ ပတ္ထိဏ္ဏံ ဟောတိ, အာပုဿဒတ္တာ ပဂ္ဃရတိ, တေဇုဿဒတ္တာ ပရိဒယှတိ, ဝါယုဿဒတ္တာ သမ္ဘမတိ, ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။
ယော ပနေတ္ထ သိတော ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓေါ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ, ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ တဒေတံ တဿ သသမ္ဘာရစက္ခုနော သေတမဏ္ဍလပရိက္ခိတ္တဿ ကဏှမဏ္ဍလဿ မဇ္ဈေ, အဘိမုခေ ဌိတာနံ သရီရသဏ္ဌာနုပ္ပတ္တိဒေသဘူတေ ဒိဋ္ဌိမဏ္ဍလေ, သတ္တသု ပိစုပဋလေသု အာသိတ္တတေလံ ပိစုပဋလာနိ ဝိယ, သတ္တက္ခိပဋလာနိ ဗျာပေတွာ, ဓာရဏနှာပနမဏ္ဍနဗီဇနကိစ္စာဟိ စတူဟိ ဓာတီဟိ ခတ္တိယကုမာရော ဝိယ, သန္ဓာရဏအာဗန္ဓနပရိပါစနသမုဒီရဏကိစ္စာဟိ စတူဟိ ဓာတူဟိ ကတူပကာရံ, ဥတုစိတ္တာဟာရေဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိယမာနံ, အာယုနာ အနုပါလိယမာနံ, ဝဏ္ဏဂန္ဓရသာဒီဟိ ပရိဝုတံ, ပမာဏတော ဦကာသိရမတ္တံ, စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ –
‘‘ယေန စက္ခုပ္ပသာဒေန, ရူပါနိ မနုပဿတိ၊
ပရိတ္တံ သုခုမံ ဧတံ, ဦကာသိရသမူပမ’’န္တိ။
စက္ခု စ တံ အာယတနဉ္စာတိ စက္ခာယတနံ။ ယံ စက္ခု စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါတိ ဣဓာပိ ဥပယောဂတ္ထေယေဝ သာမိဝစနံ၊ စတ္တာရိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၆။) [သျ]မဟာဘူတာနိ ဥပါဒိယိတွာ ပဝတ္တပ္ပသာဒေါတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ပသာဒစက္ခုမေဝ ဂဏှာတိ, သေသစက္ခုံ ပဋိက္ခိပတိ။ ယံ ပန ဣန္ဒြိယဂေါစရသုတ္တေ ‘‘ဧကံ မဟာဘူတံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ ပထဝီဓာတုယာ တီဟိ မဟာဘူတေဟိ သင်္ဂဟိတော အာပေါဓာတုယာ စ တေဇောဓာတုယာ စ ဝါယောဓာတုယာ စ,’’ စတုပရိဝတ္တသုတ္တေ ‘‘ဒွိန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ ပထဝီဓာတုယာ စ အာပေါဓာတုယာ စ ဒွီဟိ မဟာဘူတေဟိ သင်္ဂဟိတော တေဇောဓာတုယာ စ ဝါယောဓာတုယာ စာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ အယဉှိ သုတ္တန္တိကကထာ နာမ ပရိယာယဒေသနာ။ ယော စ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ သော တေသု ဧကေကဿာပိ ဒိန္နံ ဒွိန္နမ္ပိ ပသာဒေါယေဝါတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန တတ္ထ ဒေသနာ အာဂတာ။ အဘိဓမ္မော ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနာ နာမ။ တသ္မာ ဣဓ ‘စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ’တိ ဝုတ္တံ။
‘အယံ မေ အတ္တာ’တိ ဗာလဇနေန ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အတ္တဘာဝေါ ဝုစ္စတိ သရီရမ္ပိ ခန္ဓပဉ္စကမ္ပိ။ တသ္မိံ ပရိယာပန္နော တန္နိဿိတောတိ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နော စက္ခုဝိညာဏေန ပဿိတုံ န သက္ကာတိ အနိဒဿနော။ ပဋိဃဋ္ဋနာနိဃံသော ဧတ္ထ ဇာယတီတိ သပ္ပဋိဃော။
ယေနာတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယေန ကရဏဘူတေန စက္ခုနာ အယံ သတ္တော ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ရူပံ အတီတေ ပဿိ ဝါ, ဝတ္တမာနေ ပဿတိ ဝါ, အနာဂတေ ပဿိဿတိ ဝါ, သစဿ အပရိဘိန္နံ စက္ခု ဘဝေယျ, အထာနေန အာပါထဂတံ ရူပံ ပဿေ ဝါ, အတီတံ ဝါ ရူပံ အတီတေန စက္ခုနာ ပဿိ, ပစ္စုပ္ပန္နံ ပစ္စုပ္ပန္နေန ပဿတိ, အနာဂတံ အနာဂတေန ပဿိဿတိ, သစေ တံ ရူပံ စက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆေယျ စက္ခုနာ တံ ရူပံ ပဿေယျာတိ ဣဒမေတ္ထ ပရိကပ္ပဝစနံ။ ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေန စက္ခုံပေတံ, သဉ္ဇာတိသမောသရဏဋ္ဌေန စက္ခာယတနံပေတံ, သုညတဘာဝနိဿတ္တဋ္ဌေန စက္ခုဓာတုပေသာ။ ဒဿနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ စက္ခုန္ဒြိယံပေတံ။ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောပေသော။ ဝဠဉ္ဇနဋ္ဌေန ဒွါရာပေသာ။ အပူရဏီယဋ္ဌေန သမုဒ္ဒေါပေသော။ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ပဏ္ဍရံပေတံ။ ဖဿာဒီနံ အဘိဇာယနဋ္ဌေန ခေတ္တံပေတံ။ တေသံယေဝ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဝတ္ထုံပေတံ။ သမဝိသမံ ဒဿေန္တံ အတ္တဘာဝံ နေတီတိ နေတ္တံပေတံ။ တေနေဝဋ္ဌေန
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၇။) [သျ]နယနံပေတံ။ သက္ကာယပရိယာပန္နဋ္ဌေန ဩရိမံ တီရံပေတံ။ ဗဟုသာဓာရဏဋ္ဌေန အဿာမိကဋ္ဌေန စ သုညော ဂါမောပေသောတိ။
ဧတ္တာဝတာ ‘ပဿိ ဝါ’တိအာဒီဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ စက္ခုံပေတန္တိအာဒီနိ စုဒ္ဒသ နာမာနိ ယောဇေတွာ စက္ခာယတနဿ စတ္တာရော ဝဝတ္ထာပနနယာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဧတ္ထ ဟိ ယေန စက္ခုနာ အနိဒဿနေန သပ္ပဋိဃေန ရူပံ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ ပဿိ ဝါ စက္ခုံပေတံ…ပေ… သုညော ဂါမောပေသော, ဣဒံ တံ ရူပံ စက္ခာယတနန္တိ အယမေကော နယော။ ဧဝံ သေသာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၅၉၇။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဝိဇ္ဇုနိစ္ဆရဏာဒိကာလေသု အနောလောကေတုကာမဿာပိ ရူပံ စက္ခုပသာဒံ ဃဋ္ဋေတိ, တသ္မာ တံ အာကာရံ ဒဿေတုံ ဒုတိယော နိဒ္ဒေသဝါရော အာရဒ္ဓေါ။ တတ္ထ ယမှိ စက္ခုမှီတိ ယမှိ အဓိကရဏဘူတေ စက္ခုမှိ။ ရူပန္တိ ပစ္စတ္တဝစနမေတံ။ တတ္ထ ပဋိဟညိ ဝါတိ အတီတတ္ထော။ ပဋိဟညတိ ဝါတိ ပစ္စုပ္ပန္နတ္ထော။ ပဋိဟညိဿတိ ဝါတိ အနာဂတတ္ထော။ ပဋိဟညေ ဝါတိ ဝိကပ္ပနတ္ထော။ အတီတဉှိ ရူပံ အတီတေ စက္ခုသ္မိံ ပဋိဟညိ နာမ။ ပစ္စုပ္ပန္နံ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပဋိဟညတိ နာမ။ အနာဂတံ အနာဂတေ ပဋိဟညိဿတိ နာမ။ သစေ တံ ရူပံ စက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆေယျ, စက္ခုမှိ ပဋိဟညေယျ တံ ရူပန္တိ အယမေတ္ထ ပရိကပ္ပေါ။ အတ္ထတော ပန ပသာဒံ ဃဋ္ဋယမာနမေဝ ရူပံ ပဋိဟညတိ နာမ။ ဣဓာပိ ပုရိမနယေနေဝ စတ္တာရော ဝဝတ္ထာပနနယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၅၉၈။ ဣဒါနိ ယသ္မာ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ ဩလောကေတုကာမဿ ရူပေ စက္ခုံ ဥပသံဟရတော စက္ခု ရူပသ္မိံ ပဋိဟညတိ, တသ္မာ တံ အာကာရံ ဒဿေတုံ တတိယော နိဒ္ဒေသဝါရော အာရဒ္ဓေါ။ သော အတ္ထတော ပါကဋောယေဝ။ ဧတ္ထ ပန စက္ခု အာရမ္မဏံ သမ္ပဋိစ္ဆမာနမေဝ ရူပမှိ ပဋိဟညတိ နာမ။ ဣဓာပိ ပုရိမနယေနေဝ စတ္တာရော ဝဝတ္ထာပနနယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၅၉၉။ ဣတော ပရံ ဖဿပဉ္စမကာနံ ဥပ္ပတ္တိဒဿနဝသေန ပဉ္စ, တေသံယေဝ အာရမ္မဏပဋိဗဒ္ဓဥပ္ပတ္တိဒဿနဝသေန ပဉ္စာတိ, ဒသ ဝါရာ ဒဿိတာ။ တတ္ထ စက္ခုံ နိဿာယာတိ စက္ခုံ နိဿာယ, ပစ္စယံ ကတွာ။ ရူပံ အာရဗ္ဘာတိ ရူပါရမ္မဏံ အာဂမ္မ, သန္ဓာယ, ပဋိစ္စ။ ဣမိနာ စက္ခုပသာဒဝတ္ထုကာနံ ဖဿာဒီနံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၈။) [သျ]ပုရေဇာတပစ္စယေန စက္ခုဒွါရဇဝနဝီထိပရိယာပန္နာနံ အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပစ္စယေဟိ ရူပဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဒဿိတော။ ဣတရေသု ပဉ္စသု ဝါရေသု ရူပံ အာရမ္မဏမဿာတိ ရူပါရမ္မဏောတိ ဧဝံ အာရမ္မဏပစ္စယမတ္တေနေဝ ပစ္စယဘာဝေါ ဒဿိတော။ ယထာ ပန ပုရိမေသု တီသု, ဧဝံ ဣမေသုပိ ဒသသု ဝါရေသု စတ္တာရော စတ္တာရော ဝဝတ္ထာပနနယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ကတမံ တံ ရူပံ စက္ခာယတနန္တိ ပုစ္ဆာယ ဥဒ္ဓဋံ စက္ခုံ ‘ဣဒံ တ’န္တိ နာနပ္ပကာရတော ဒဿေတုံ, ပုရိမာ တယော, ဣမေ ဒသာတိ, တေရသ နိဒ္ဒေသဝါရာ ဒဿိတာ။ ဧကေကသ္မိဉ္စေတ္ထ စတုန္နံ စတုန္နံ ဝဝတ္ထာပနနယာနံ အာဂတတ္တာ ဒွိပညာသာယ နယေဟိ ပဋိမဏ္ဍေတွာဝ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၆၀၀။ ဣတော ပရေသု သောတာယတနာဒိနိဒ္ဒေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိသေသမတ္တံ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – သုဏာတီတိ သောတံ။ တံ သသမ္ဘာရသောတဗိလဿ အန္တော တနုတမ္ဗလောမာစိတေ အင်္ဂုလိဝေဓကသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဝုတ္တပ္ပကာရာဟိ ဓာတူဟိ ကတူပကာရံ, ဥတုစိတ္တာဟာရေဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိယမာနံ, အာယုနာ အနုပါလိယမာနံ, ဝဏ္ဏာဒီဟိ ပရိဝုတံ သောတဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။
ဃာယတီတိ ဃာနံ။ တံ သသမ္ဘာရဃာနဗိလဿ အန္တော အဇပ္ပဒသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရဥပကာရုပတ္ထမ္ဘနာနုပါလနပရိဝါရံ ဟုတွာ ဃာနဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။
သာယနဋ္ဌေန ဇိဝှါ။ သာ သသမ္ဘာရဇိဝှါမဇ္ဈဿ ဥပရိ ဥပ္ပလဒလဂ္ဂသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရဥပကာရုပတ္ထမ္ဘနာနုပါလနပရိဝါရာ ဟုတွာ ဇိဝှါဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနာ တိဋ္ဌတိ။
ယာဝတာ ပန ဣမသ္မိံ ကာယေ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပံ နာမ အတ္ထိ, သဗ္ဗတ္ထ ကာယာယတနံ, ကပ္ပါသပဋလေ သ္နေဟော ဝိယ, ယထာဝုတ္တပ္ပကာရဥပကာရုပတ္ထမ္ဘနာနုပါလနပရိဝါရမေဝ ဟုတွာ ကာယဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ သေသော ပါဠိပ္ပဘေဒေါ စ အတ္ထော စ စက္ခုနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလဉှိ ဣဓ စက္ခုပဒဿ ဌာနေ သောတပဒါဒီနိ, ရူပပဒဿ ဌာနေ သဒ္ဒပဒါဒီနိ, ပဿီတိ အာဒီနံ ဌာနေ သုဏီတိအာဒိပဒါနိ စ အာဂတာနိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄၉။) [သျ]‘နေတ္တံပေတံ, နယနံပေတ’န္တိ ဣမဿ စ ပဒဒွယဿ အဘာဝါ ဒွါဒသ ဒွါဒသ နာမာနိ ဟောန္တိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။
တတ္ထ သိယာ – ယဒိ ယာဝတာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပံ နာမ အတ္ထိ, သဗ္ဗတ္ထ ကာယာယတနံ, ကပ္ပါသပဋလေ သ္နေဟော ဝိယ။ ‘ဧဝံ သန္တေ လက္ခဏသမ္မိဿတာ အာပဇ္ဇတီ’တိ။ ‘နာပဇ္ဇတီ’တိ။ ‘ကသ္မာ’? ‘အညဿ အညတ္ထ အဘာဝတော’။ ‘ယဒိ ဧဝံ, န သဗ္ဗတ္ထ ကာယာယတန’န္တိ? ‘နေဝ ပရမတ္ထတော သဗ္ဗတ္ထ။ ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ပနဿ နာနာကရဏံ ပညာပေတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ရူပရသာဒယော, ဝါလိကာစုဏ္ဏာနိ ဝိယ, ဝိဝေစေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အညမညဗျာပိနောတိ ဝုစ္စန္တိ, န စ ပရမတ္ထတော ရူပေ ရသော အတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ ရူပဂ္ဂဟဏေနေဝ ရသဂ္ဂဟဏံ ဂစ္ဆေယျ။ ဧဝံ ကာယာယတနမ္ပိ ပရမတ္ထတော နေဝ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထိ, န စ သဗ္ဗတ္ထ နတ္ထိ, ဝိဝေစေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယာတိ။ ဧဝမေတ္ထ န လက္ခဏသမ္မိဿတာ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’။
အပိစ လက္ခဏာဒိဝဝတ္ထာပနတောပေတေသံ အသမ္မိဿတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဧတေသု ဟိ ရူပါဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏံ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏံ ဝါ စက္ခု, ရူပေသု အာဝိဉ္ဆနရသံ, စက္ခုဝိညာဏဿ အာဓာရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မဇဘူတပဒဋ္ဌာနံ။
သဒ္ဒါဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏံ သောတုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏံ ဝါ သောတံ, သဒ္ဒေသု အာဝိဉ္ဆနရသံ, သောတဝိညာဏဿ အာဓာရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, သောတုကာမတာနိဒါနကမ္မဇဘူတပဒဋ္ဌာနံ။
ဂန္ဓာဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏံ ဃာယိတုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏံ ဝါ ဃာနံ, ဂန္ဓေသု အာဝိဉ္ဆနရသံ, ဃာနဝိညာဏဿ အာဓာရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဃာယိတုကာမတာနိဒါနကမ္မဇဘူတပဒဋ္ဌာနံ။
ရသာဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏာ သာယိတုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏာ ဝါ ဇိဝှါ, ရသေသု အာဝိဉ္ဆနရသာ, ဇိဝှါဝိညာဏဿ အာဓာရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သာယိတုကာမတာနိဒါနကမ္မဇဘူတပဒဋ္ဌာနာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅၀။) [သျ]ဖောဋ္ဌဗ္ဗာဘိဃာတာရဟဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏော ဖုသိတုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနဘူတပ္ပသာဒလက္ခဏော ဝါ ကာယော, ဖောဋ္ဌဗ္ဗေသု အာဝိဉ္ဆနရသော, ကာယဝိညာဏဿ အာဓာရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော, ဖုသိတုကာမတာနိဒါနကမ္မဇဘူတပဒဋ္ဌာနော။
ကေစိ ပန ‘တေဇာဓိကာနံ ဘူတာနံ ပသာဒေါ စက္ခု, ဝါယုပထဝီအာပါဓိကာနံ ဘူတာနံ ပသာဒါ သောတဃာနဇိဝှါ, ကာယော သဗ္ဗေသ’န္တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ‘တေဇာဓိကာနံ ပသာဒေါ စက္ခု, ဝိဝရဝါယုအာပပထဝါဓိကာနံ ပသာဒါ သောတဃာနဇိဝှါကာယာ’တိ ဝဒန္တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ‘သုတ္တံ အာဟရထာ’တိ။ အဒ္ဓါ သုတ္တမေဝ န ဒက္ခိဿန္တိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘တေဇာဒီနံ ဂုဏေဟိ ရူပါဒီဟိ အနုဂ္ဂယှဘာဝတော’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ တေ စ ဝတ္တဗ္ဗာ – ‘ကော ပနေဝမာဟ – ရူပါဒယော တေဇာဒီနံ ဂုဏာ’တိ? အဝိနိဗ္ဘောဂေသု ဟိ ရူပေသု ‘အယံ ဣမဿ ဂုဏော, အယံ ဣမဿ ဂုဏော’တိ န လဗ္ဘာ ဝတ္တုံ။ အထာပိ ဝဒေယျုံ – ‘ယထာ တေသု တေသု သမ္ဘာရေသု တဿ တဿ ဘူတဿ အဓိကတာယ ပထဝီအာဒီနံ သန္ဓာရဏာဒီနိ ကိစ္စာနိ ဣစ္ဆထ, ဧဝံ တေဇာဒိအဓိကေသု သမ္ဘာရေသု ရူပါဒီနံ အဓိကဘာဝဒဿနတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ ရူပါဒယော တေသံ ဂုဏာ’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ဣစ္ဆေယျာမ, ယဒိ အာပါဓိကဿ အာသဝဿ ဂန္ဓတော ပထဝီအဓိကေ ကပ္ပါသေ ဂန္ဓော အဓိကတရော သိယာ, တေဇာဓိကဿ စ ဥဏှောဒကဿ ဝဏ္ဏတောပိ သီတူဒကဿ ဝဏ္ဏော ပရိဟာယေထ။ ယသ္မာ ပနေတံ ဥဘယမ္ပိ နတ္ထိ, တသ္မာ ပဟာယေထေတံ ဧတေသံ နိဿယဘူတာနံ ဝိသေသကပ္ပနံ, ယထာ အဝိသေသေပိ ဧကကလာပေ ဘူတာနံ ရူပရသာဒယော အညမညံ ဝိသဒိသာ ဟောန္တိ, ဧဝံ စက္ခုပသာဒါဒယော, အဝိဇ္ဇမာနေပိ အညသ္မိံ ဝိသေသကာရဏေတိ ဂဟေတဗ္ဗမေတံ။
ကိံ ပန တံ ယံ အညမညဿ အသာဓာရဏံ? ကမ္မမေဝ နေသံ ဝိသေသကာရဏံ။ တသ္မာ ကမ္မဝိသေသတော ဧတေသံ ဝိသေသော, န ဘူတဝိသေသတော။ ဘူတဝိသေသေ ဟိ သတိ ပသာဒေါဝ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ သမာနာနဉှိ ပသာဒေါ, န ဝိသမာနာနန္တိ ပေါရာဏာ။ ဧဝံ ကမ္မေဝိသသတော ဝိသေသဝန္တေသု စ ဧတေသု စက္ခုသောတာနိ အသမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂါဟကာနိ အတ္တနော နိဿယံ အနလ္လီနနိဿယေ ဧဝ ဝိသယေ ဝိညာဏဟေတုတ္တာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅၁။) [သျ]ဃာနဇိဝှါကာယာ သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂါဟကာ, နိဿယဝသေန စေဝ သယဉ္စ အတ္တနော နိဿယံ အလ္လီနေယေဝ ဝိသယေ ဝိညာဏဟေတုတ္တာ။
အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အာပါထဂတတ္တာဝ အာရမ္မဏံ သမ္ပတ္တံ နာမ။ စန္ဒမဏ္ဍလသူရိယမဏ္ဍလာနဉှိ ဒွါစတ္တာလီသယောဇနသဟဿမတ္ထကေ ဌိတာနံ ဝဏ္ဏော စက္ခုပသာဒံ ဃဋ္ဋေတိ။ သော ဒူရေ ဌတွာ ပညာယမာနောပိ သမ္ပတ္တောယေဝ နာမ။ တံဂေါစရတ္တာ စက္ခု သမ္ပတ္တဂေါစရမေဝ နာမ။ ဒူရေ ရုက္ခံ ဆိန္ဒန္တာနမ္ပိ, ရဇကာနဉ္စ ဝတ္ထံ ဓောဝန္တာနံ ဒူရတောဝ ကာယဝိကာရော ပညာယတိ။ သဒ္ဒေါ ပန ဓာတုပရမ္ပရာယ အာဂန္တွာ သောတံ ဃဋ္ဋေတွာ သဏိကံ ဝဝတ္ထာနံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အာပါထဂတတ္တာ အာရမ္မဏံ သမ္ပတ္တန္တိ ဝုတ္တံ, စန္ဒမဏ္ဍလာဒိဝဏ္ဏော ပန စက္ခုံ အသမ္ပတ္တော ဒူရေ ဌိတောဝ ပညာယတိ။ သဒ္ဒေါပိ သစေ သဏိကံ အာဂစ္ဆေယျ, ဒူရေ ဥပ္ပန္နော စိရေန သုယျေယျ, ပရမ္ပရဃဋ္ဋနာယ စ အာဂန္တွာ သောတံ ဃဋ္ဋေန္တော အသုကဒိသာယ နာမာတိ န ပညာယေယျ။ တသ္မာ အသမ္ပတ္တဂေါစရာနေဝ တာနိ။
အဟိအာဒိသမာနာနိ စေတာနိ။ ယထာ ဟိ အဟိ နာမ ဗဟိ သိတ္တသမ္မဋ္ဌဋ္ဌာနေ နာဘိရမတိ, သင်္ကာရဋ္ဌာနတိဏပဏ္ဏဂဟနဝမ္မိကာနိယေဝ ပန ပဝိသိတွာ နိပန္နကာလေ အဘိရမတိ, ဧကဂ္ဂတံ အာပဇ္ဇတိ, ဧဝမေဝ စက္ခုပေတံ ဝိသမဇ္ဈာသယံ မဋ္ဌေသု သုဝဏ္ဏဘိတ္တိအာဒီသု နာဘိရမတိ, ဩလောကေတုမ္ပိ န ဣစ္ဆတိ, ရူပစိတ္တပုပ္ဖလတာဒိစိတ္တေသုယေဝ ပန အဘိရမတိ။ တာဒိသေသု ဟိ ဌာနေသု စက္ခုမှိ အပ္ပဟောန္တေ မုခမ္ပိ ဝိဝရိတွာ ဩလောကေတုကာမာ ဟောန္တိ။
သုသုမာရောပိ ဗဟိ နိက္ခန္တော ဂဟေတဗ္ဗံ န ပဿတိ, အက္ခီနိ နိမ္မီလေတွာဝ စရတိ။ ယဒါ ပန ဗျာမသတမတ္တံ ဥဒကံ ဩဂါဟိတွာ ဗိလံ ပဝိသိတွာ နိပန္နော ဟောတိ, တဒါ တဿ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ သုခံ သုပတိ, ဧဝမေဝ သောတံ တမ္ပေ ဗိလဇ္ဈာသယံ အာကာသသန္နိဿိတံ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒကူပကေယေဝ အဇ္ဈာသယံ ကရောတိ။ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒါကာသောယေဝ တဿ သဒ္ဒသဝနေ ပစ္စယော ဟောတိ။ အဇဋာကာသောပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ အန္တောလေဏသ္မိဉှိ သဇ္ဈာယေ ကရိယမာနေ န လေဏစ္ဆဒနံ ဘိန္ဒိတွာ သဒ္ဒေါ ဗဟိ နိက္ခမတိ, ဒွါရဝါတပါနစ္ဆိဒ္ဒေဟိ ပန နိက္ခမိတွာ ဓာတုပရမ္ပရာယေဝ ဃဋ္ဋေန္တော ဂန္တွာ သောတပသာဒံ ဃဋ္ဋေတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅၂။) [သျ]အထ တသ္မိံ ကာလေ ‘အသုကော နာမ သဇ္ဈာယတီ’တိ လေဏပိဋ္ဌေ နိသိန္နာ ဇာနန္တိ။
ဧဝံ သန္တေ သမ္ပတ္တဂေါစရတာ ဟောတိ။ ‘ကိံ ပနေတံ သမ္ပတ္တဂေါစရ’န္တိ? ‘အာမ, သမ္ပတ္တဂေါစရံ’။ ‘ယဒိ ဧဝံ, ဒူရေ ဘေရီအာဒီသု ဝဇ္ဇမာနေသု ဒူရေ သဒ္ဒေါတိ ဇာနနံ န ဘဝေယျာ’တိ? ‘နော န ဘဝတိ။ သောတပသာဒသ္မိဉှိ ဃဋ္ဋိတေ ဒူရေ သဒ္ဒေါ အာသန္နေ သဒ္ဒေါ, ပရတီရေ ဩရိမတီရေတိ တထာ တထာ ဇာနနာကာရော ဟောတိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ’တိ။ ‘ကိံ ဧတာယ ဓမ္မတာယ? ယတော ယတော ဆိဒ္ဒံ တတော တတော သဝနံ ဟောတိ, စန္ဒိမသူရိယာဒီနံ ဒဿနံ ဝိယာတိ အသမ္ပတ္တဂေါစရမေဝေတံ’။
ပက္ခီပိ ရုက္ခေ ဝါ ဘူမိယံ ဝါ န ရမတိ။ ယဒါ ပန ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မ အဇဋာကာသံ ပက္ခန္ဒော ဟောတိ, တဒါ ဧကဂ္ဂစိတ္တတံ အာပဇ္ဇတိ, ဧဝမေဝ ဃာနမ္ပိ အာကာသဇ္ဈာသယံ ဝါတူပနိဿယဂန္ဓဂေါစရံ။ တထာ ဟိ ဂါဝေါ နဝဝုဋ္ဌေ ဒေဝေ ဘူမိယံ ဃာယိတွာ ဃာယိတွာ အာကာသာဘိမုခါ ဟုတွာ ဝါတံ အာကဍ္ဎန္တိ။ အင်္ဂုလီဟိ ဂန္ဓပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာပိ စ ဥပသိင်္ဃနကာလေ ဝါတံ အနာကဍ္ဎန္တော နေဝ တဿ ဂန္ဓံ ဇာနာတိ။
ကုက္ကုရောပိ ဗဟိ ဝိစရန္တော ခေမဋ္ဌာနံ န ပဿတိ လေဍ္ဍုပဟာရာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတော ဟောတိ။ အန္တောဂါမံ ပဝိသိတွာ ဥဒ္ဓနဋ္ဌာနေ ဆာရိကံ ဗျူဟိတွာ နိပန္နဿ ပန ဖာသုကံ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ဇိဝှါပိ ဂါမဇ္ဈာသယာ အာပေါသန္နိဿိတရသာရမ္မဏာ။ တထာ ဟိ တိယာမရတ္တိံ သမဏဓမ္မံ ကတွာပိ ပါတောဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော ဟောတိ။ သုက္ခခါဒနီယဿ စ န သက္ကာ ခေဠေန အတေမိတဿ ရသံ ဇာနိတုံ။
သိင်္ဂါလောပိ ဗဟိ စရန္တော ရတိံ န ဝိန္ဒတိ, အာမကသုသာနေ မနုဿမံသံ ခါဒိတွာ နိပန္နဿေဝ ပနဿ ဖာသုကံ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ကာယောပိ ဥပါဒိဏ္ဏကဇ္ဈာသယော ပထဝီနိဿိတဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏော။ တထာ ဟိ အညံ ဥပါဒိဏ္ဏကံ အလဘမာနာ သတ္တာ အတ္တနောဝ ဟတ္ထတလေ သီသံ ကတွာ နိပဇ္ဇန္တိ။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာ စဿ ပထဝီ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ ပစ္စယော ဟောတိ။ သုသန္ထတဿပိ ဟိ သယနဿ, ဟတ္ထေ ဌပိတာနမ္ပိ ဝါ ဖလာနံ, န သက္ကာ အနိသီဒန္တေန ဝါ အနိပ္ပီဠေန္တေန ဝါ ထဒ္ဓမုဒုဘာဝေါ ဇာနိတုန္တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅၃။) [သျ]အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာပထဝီ ဧတဿ ကာယပသာဒဿ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဇာနနေ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဧဝံ လက္ခဏာဒိဝဝတ္ထာနတောပေတေသံ အသမ္မိဿတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညေယေဝ ဟိ စက္ခုပသာဒဿ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဂေါစရဇ္ဈာသယနိဿယာ အညေ သောတပသာဒါဒီနန္တိ အသမ္မိဿာနေဝ စက္ခာယတနာဒီနိ။
အပိစ နေသံ အသမ္မိဿတာယ အယံ ဥပမာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယထာ ဟိ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ ဓဇာနံ ဥဿာပိတာနံ ကိဉ္စာပိ ဆာယာ ဧကာဗဒ္ဓါ ဝိယ ဟောတိ, တဿ တဿ ပန အညမညံ အသမ္မိဿာဝ ယထာ စ ပဉ္စဝဏ္ဏေန ကပ္ပါသေန ဝဋ္ဋိံ ကတွာ ဒီပေ ဇာလိတေ ကိဉ္စာပိ ဇာလာ ဧကာဗဒ္ဓါ ဝိယ ဟောတိ, တဿ တဿ ပန အံသုနော ပါဋိယေက္ကာ ပါဋိယေက္ကာ ဇာလာ အသမ္မိဿာ ဧဝ, ဧဝမေဝ ကိဉ္စာပိ ဣမာနိ ပဉ္စာယတနာနိ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သမောသဋာနိ အညမညံ ပန အသမ္မိဿာနေဝ။ န ကေဝလဉ္စ ဣမာနေဝ ပဉ္စ, သေသရူပါနိပိ အသမ္မိဿာနေဝ။ ဣမသ္မိဉှိ သရီရေ ဟေဋ္ဌိမကာယော မဇ္ဈိမကာယော ဥပရိမကာယောတိ တယော ကောဋ္ဌာသာ။ တတ္ထ နာဘိတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ဟေဋ္ဌိမကာယော နာမ။ တသ္မိံ ကာယဒသကံ, ဘာဝဒသကံ, အာဟာရသမုဋ္ဌာနာနိ အဋ္ဌ, ဥတုသမုဋ္ဌာနာနိ အဋ္ဌ, စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ အဋ္ဌာတိ စတုစတ္တာလီသ ရူပါနိ။ နာဘိတော ဥဒ္ဓံ ယာဝ ဂလဝါဋကာ မဇ္ဈိမကာယော နာမ။ တတ္ထ စ ကာယဒသကံ, ဘာဝဒသကံ, ဝတ္ထုဒသကံ, အာဟာရသမုဋ္ဌာနာဒီနိ တီဏိ အဋ္ဌကာနီတိ စတုပညာသ ရူပါနိ။ ဂလဝါဋကတော ဥဒ္ဓံ ဥပရိမကာယော နာမ။ တတ္ထ စက္ခုဒသကံ, သောတဒသကံ, ဃာနဒသကံ, ဇိဝှါဒသကံ, ကာယဒသကံ, ဘာဝဒသကံ, အာဟာရသမုဋ္ဌာနာဒီနိ တီဏိ အဋ္ဌကာနီတိ စတုရာသီတိ ရူပါနိ။
တတ္ထ စက္ခုပသာဒဿ ပစ္စယာနိ စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ, ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော ရသော ဩဇာ, ဇီဝိတိန္ဒြိယံ စက္ခုပသာဒေါတိ ဣဒံ ဧကန္တတော အဝိနိဘုတ္တာနံ ဒသန္နံ နိပ္ဖန္နရူပါနံ ဝသေန စက္ခုဒသကံ နာမ။ ဣမိနာ နယေန သေသာနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေသု ဟေဋ္ဌိမကာယေ ရူပံ မဇ္ဈိမကာယဥပရိမကာယရူပေဟိ သဒ္ဓိံ အသမ္မိဿံ။ သေသကာယဒွယေပိ ရူပံ ဣတရေဟိ သဒ္ဓိံ အသမ္မိဿမေဝ။ ယထာ ဟိ သာယနှသမယေ ပဗ္ဗတစ္ဆာယာ စ ရုက္ခစ္ဆာယာ စ ကိဉ္စာပိ ဧကာဗဒ္ဓါ ဝိယ ဟောန္တိ အညမညံ ပန အသမ္မိဿာဝ ဧဝံ ဣမေသုပိ ကာယေသု စတုစတ္တာလီသ စတုပညာသ စတုရာသီတိ ရူပါနိ စ ကိဉ္စာပိ ဧကာဗဒ္ဓါနိ ဝိယ ဟောန္တိ, အညမညံ ပန အသမ္မိဿာနေဝါတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅၄။) [သျ]֍ ဋီ ၆၁၆။ ရူပါယတနနိဒ္ဒေသေ ဝဏ္ဏောဝ ဝဏ္ဏနိဘာ၊ နိဘာတီတိ ဝါ နိဘာ။ စက္ခုဝိညာဏဿ ပါကဋာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏောဝ နိဘာ ဝဏ္ဏနိဘာ။ သဒ္ဓိံ နိဒဿနေန သနိဒဿနံ, စက္ခုဝိညာဏေန ပဿိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သဒ္ဓိံ ပဋိဃေန သပ္ပဋိဃံ, ပဋိဃဋ္ဋနနိဃံသဇနကန္တိ အတ္ထော။ နီလာဒီသု ဥမာပုပ္ဖသမာနံ နီလံ, ကဏိကာရပုပ္ဖသမာနံ ပီတကံ, ဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖသမာနံ လောဟိတကံ, ဩသဓိတာရကသမာနံ ဩဒါတံ။ ဈာမင်္ဂါရသမာနံ ကာဠကံ, မန္ဒရတ္တံ သိန္ဒုဝါရကရဝီရမကုဠသမာနံ မဉ္ဇိဋ္ဌကံ။ ‘‘ဟရိတ္တစဟေမဝဏ္ဏကာမံသုမုခပက္ကမာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၃၃) ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ ‘ဟရီ’တိ သုဝဏ္ဏံ ဝုတ္တံ, ပရတော ပနဿ ဇာတရူပဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ ဣဓ သာမံ ဟရိ နာမ။ ဣမာနိ သတ္တ ဝတ္ထုံ အနာမသိတွာ သဘာဝေနေဝ ဒဿိတာနိ။
ဟရိဝဏ္ဏန္တိ ဟရိတသဒ္ဒလဝဏ္ဏံ။ အမ္ဗင်္ကုရဝဏ္ဏန္တိ အမ္ဗင်္ကုရေန သမာနဝဏ္ဏံ။ ဣမာနိ ဒွေ ဝတ္ထုံ အာမသိတွာ ဒဿိတာနိ။ ဒီဃာဒီနိ ဒွါဒသ ဝေါဟာရတော ဒဿိတာနိ။ သော စ နေသံ ဝေါဟာရော ဥပနိဓာယသိဒ္ဓေါ စေဝ သန္နိဝေသသိဒ္ဓေါ စ။ ဒီဃာဒီနိ ဟိ အညမညံ ဥပနိဓာယသိဒ္ဓါနိ, ဝဋ္ဋာဒီနိ သန္နိဝေသဝိသေသေန။ တတ္ထ ရဿံ ဥပနိဓာယ တတော ဥစ္စတရံ ဒီဃံ, တံ ဥပနိဓာယ တတော နီစတရံ ရဿံ။ ထူလံ ဥပနိဓာယ တတော ခုဒ္ဒကတရံ အဏုံ, တံ ဥပနိဓာယ တတော မဟန္တတရံ ထူလံ။ စက္ကသဏ္ဌာနံ ဝဋ္ဋံ, ကုက္ကုဋဏ္ဍသဏ္ဌာနံ ပရိမဏ္ဍလံ။ စတူဟိ အံသေဟိ ယုတ္တံ စတုရံသံ။ ဆဠံသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ နိန္နန္တိ ဩနတံ, ထလန္တိ ဥန္နတံ။
တတ္ထ ယသ္မာ ဒီဃာဒီနိ ဖုသိတွာ သက္ကာ ဇာနိတုံ, နီလာဒီနိ ပနေဝံ န သက္ကာ, တသ္မာ န နိပ္ပရိယာယေန ဒီဃံ ရူပါယတနံ၊ တထာ ရဿာဒီနိ။ တံ တံ နိဿာယ ပန တထာ တထာ ဌိတံ ဒီဃံ ရဿန္တိ တေန တေန ဝေါဟာရေန ရူပါယတနမေဝေတ္ထ ဘာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဆာယာ အာတပေါတိ ဣဒံ အညမညပရိစ္ဆိန္နံ၊ တထာ အာလောကော အန္ဓကာရော စ။ အဗ္ဘာ မဟိကာတိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဝတ္ထုနာဝ ဒဿိတာနိ။ တတ္ထ ‘အဗ္ဘာ’တိ ဝလာဟကော။ ‘မဟိကာ’တိ ဟိမံ။ ဣမေဟိ စတူဟိ အဗ္ဘာဒီနံ ဝဏ္ဏာ ဒဿိတာ။ စန္ဒမဏ္ဍလဿ ဝဏ္ဏနိဘာတိအာဒီဟိ တေသံ တေသံ ပဘာဝဏ္ဏာ ဒဿိတာ။
တတ္ထ စန္ဒမဏ္ဍလာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ဧဝံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော – မဏိမယံ ရဇတပဋိစ္ဆန္နံ ဧကူနပညာသယောဇနာယာမဝိတ္ထာရံ စန္ဒဿ ဒေဝပုတ္တဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅၅။) [သျ]ဝိမာနံ စန္ဒမဏ္ဍလံ နာမ။ သောဝဏ္ဏမယံ ဖလိကပဋိစ္ဆန္နံ သမပဏ္ဏာသယောဇနာယာမဝိတ္ထာရံ သူရိယဿ ဒေဝပုတ္တဿ ဝိမာနံ သူရိယမဏ္ဍလံ နာမ။ သတ္တရတနမယာနိ သတ္တဋ္ဌဒသဒွါဒသယောဇနာယာမဝိတ္ထာရာနိ တေသံ တေသံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဝိမာနာနိ တာရကရူပါနိ နာမ။
တတ္ထ ဟေဋ္ဌာ စန္ဒော, သူရိယော ဥပရိ, ဥဘိန္နမန္တရံ ယောဇနံ ဟောတိ။ စန္ဒဿ ဟေဋ္ဌိမန္တတော သူရိယဿ ဥပရိမန္တော ယောဇနသတံ ဟောတိ။ ဒွီသု ပဿေသု နက္ခတ္တတာရကာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧတေသု ပန တီသု စန္ဒော ဒန္ဓဂမနော, သူရိယော သီဃဂမနော, နက္ခတ္တတာရကာ သဗ္ဗသီဃဂမနာ။ ကာလေန စန္ဒိမသူရိယာနံ ပုရတော ဟောန္တိ ကာလေန ပစ္ဆာ။
အာဒါသမဏ္ဍလန္တိ ကံသမယံ။ မဏီတိ ဌပေတွာ ဝေဠုရိယံ သေသော ဇောတိရသာဒိအနေကပ္ပဘေဒေါ။ သင်္ခေါတိ သာမုဒ္ဒိကော၊ မုတ္တာ သာမုဒ္ဒိကာပိ, သေသာပိ။ ဝေဠုရိယောတိ ဝေဠုဝဏ္ဏမဏိ။ ဇာတရူပံ ဝုစ္စတိ သတ္ထုဝဏ္ဏော။ သတ္ထာ ဟိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော, သုဝဏ္ဏမ္ပိ သတ္ထုဝဏ္ဏံ။ ရဇတံ ဝုစ္စတိ ကဟာပဏော – လောဟမာသကော ဒါရုမာသကော ဇတုမာသကော, ယေ ‘ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’တိ (ပါရာ။ ၅၈၄) ဝုတ္တံ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဣဓ ဂဟိတံ။
ယံ ဝါ ပနညမ္ပီတိ ဣမိနာ ပါဠိအာဂတံ ဌပေတွာ သေသံ တဋ္ဋိကပိလောတိကကဏ္ဏိကဝဏ္ဏာဒိဘေဒံ ရူပံ ဂဟိတံ။ တဉှိ သဗ္ဗံ ယေဝါပနကေသု ပဝိဋ္ဌံ။
ဧဝမေတံ နီလာဒိနာ ဘေဒေန ဘိန္နမ္ပိ ရူပံ သဗ္ဗံ လက္ခဏာဒီဟိ အဘိန္နမေဝ။ သဗ္ဗဉှေတံ စက္ခုပဋိဟနနလက္ခဏံ ရူပံ, စက္ခုဝိညာဏဿ ဝိသယဘာဝရသံ, တဿေဝ ဂေါစရပစ္စုပဋ္ဌာနံ, စတုမဟာဘူတပဒဋ္ဌာနံ။ ယထာ စေတံ တထာ သဗ္ဗာနိပိ ဥပါဒါရူပါနိ။ ယတ္ထ ပန ဝိသေသော အတ္ထိ တတ္ထ ဝက္ခာမ။ သေသမေတ္ထ စက္ခာယတနနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ စက္ခုပုဗ္ဗင်္ဂမော နိဒ္ဒေသော ဣဓ ရူပပုဗ္ဗင်္ဂမော။ တတ္ထ ‘စက္ခုံ ပေတ’န္တိအာဒီနိ စုဒ္ဒသ နာမာနိ, ဣဓ ‘ရူပံပေတ’န္တိအာဒီနိ တီဏိ။ သေသံ တာဒိသမေဝ။ ယထာ ဟိ စတူဟိ စတူဟိ နယေဟိ ပဋိမဏ္ဍေတွာ စက္ခုံ ဝဝတ္ထာပေတုံ တေရသ ဝါရာ ဝုတ္တာ, ဣဓာပိ တေ တထေဝ ဝုတ္တာတိ။
֍ ဋီ ၆၂၀။ သဒ္ဒါယတနနိဒ္ဒေသေ ဘေရိသဒ္ဒေါတိ မဟာဘေရီပဟဋဘေရီနံ သဒ္ဒေါ။ မုဒိင်္ဂသင်္ခပဏဝသဒ္ဒါပိ မုဒိင်္ဂါဒိပစ္စယာ သဒ္ဒါ။ ဂီတသင်္ခါတော သဒ္ဒေါ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅၆။) [သျ]ဂီတသဒ္ဒေါ။ ဝုတ္တာဝသေသာနံ ဝီဏာဒီနံ တန္တိဗဒ္ဓါနံ သဒ္ဒေါ ဝါဒိတသဒ္ဒေါ။ သမ္မသဒ္ဒေါတိ ကံသတာလကဋ္ဌတာလသဒ္ဒေါ။ ပါဏိသဒ္ဒေါတိ ပါဏိပ္ပဟာရသဒ္ဒေါ။ သတ္တာနံ နိဂ္ဃေါသသဒ္ဒေါတိ ဗဟူနံ သန္နိပတိတာနံ အပညာယမာနပဒဗျဉ္ဇနနိဂ္ဃေါသသဒ္ဒေါ။ ဓာတူနံ သန္နိဃာတသဒ္ဒေါတိ ရုက္ခာနံ အညမညနိဃံသနဃဏ္ဋိကာကောဋနာဒိသဒ္ဒေါ။ ဝါတဿ ဝါယတော သဒ္ဒေါ ဝါတသဒ္ဒေါ။ ဥဒကဿ သန္ဒမာနဿ ဝါ ပဋိဟတဿ ဝါ သဒ္ဒေါ ဥဒကသဒ္ဒေါ။ မနုဿာနံ သလ္လာပါဒိသဒ္ဒေါ မနုဿသဒ္ဒေါ။ တံ ဌပေတွာ သေသော သဗ္ဗောပိ အမနုဿသဒ္ဒေါ။ ဣမိနာ ပဒဒွယေန သဗ္ဗောပိ သဒ္ဒေါ ပရိယာဒိန္နော။ ဧဝံ သန္တေပိ ဝံသဖာလနပိလောတိကဖာလနာဒီသု ပဝတ္တော ပါဠိယံ အနာဂတသဒ္ဒေါ ယေဝါပနကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝမယံ ဘေရီသဒ္ဒါဒိနာ ဘေဒေန ဘိန္နောပိ သဒ္ဒေါ လက္ခဏာဒီဟိ အဘိန္နောယေဝ။ သဗ္ဗောပိ ဟေသ သောတပဋိဟနနလက္ခဏော သဒ္ဒေါ သောတဝိညာဏဿ ဝိသယဘာဝရသော, တဿေဝ ဂေါစရပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သေသံ စက္ခာယတနနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ဟိ စတူဟိ စတူဟိ နယေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတာ တေရသ ဝါရာ ဝုတ္တာ။ တေသံ အတ္ထော သက္ကာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဇာနိတုန္တိ န ဝိတ္ထာရိတော။
֍ ဋီ ၆၂၄။ ဂန္ဓာယတနနိဒ္ဒေသေ မူလဂန္ဓောတိ ယံ ကိဉ္စိ မူလံ ပဋိစ္စ နိဗ္ဗတ္တော ဂန္ဓော။ သာရဂန္ဓာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အသိဒ္ဓဒုသိဒ္ဓါနံ ဍာကာဒီနံ ဂန္ဓော အာမကဂန္ဓော။ မစ္ဆသကလိကာပူတိမံသသံကိလိဋ္ဌသပ္ပိအာဒီနံ ဂန္ဓော ဝိဿဂန္ဓော။ သုဂန္ဓောတိ ဣဋ္ဌဂန္ဓော။ ဒုဂ္ဂန္ဓောတိ အနိဋ္ဌဂန္ဓော။ ဣမိနာ ပဒဒွယေန သဗ္ဗောပိ ဂန္ဓော ပရိယာဒိန္နော။ ဧဝံ သန္တေပိ ကဏ္ဏကဂန္ဓပိလောတိကဂန္ဓာဒယော ပါဠိယံ အနာဂတာ သဗ္ဗေပိ ဂန္ဓာ ယေဝါပနကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝမယံ မူလဂန္ဓာဒိနာ ဘေဒေန ဘိန္နောပိ ဂန္ဓော လက္ခဏာဒီဟိ အဘိန္နောယေဝ။ သဗ္ဗောပိ ဟေသ ဃာနပဋိဟနနလက္ခဏော ဂန္ဓော, ဃာနဝိညာဏဿ ဝိသယဘာဝရသော, တဿေဝ ဂေါစရပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သေသံ စက္ခာယတနနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ဟိ တထေဝ ဒွိပညာသနယပဋိမဏ္ဍိတာ တေရသ ဝါရာ ဝုတ္တာ။ တေ အတ္ထတော ပါကဋာယေဝ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅၇။) [သျ]֍ ဋီ ၆၂၈။ ရသာယတနနိဒ္ဒေသေ မူလရသောတိ ယံကိဉ္စိ မူလံ ပဋိစ္စ နိဗ္ဗတ္တရသော။ ခန္ဓရသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အမ္ဗိလန္တိ တက္ကမ္ဗိလာဒိ။ မဓုရန္တိ ဧကန္တတော ဂေါသပ္ပိအာဒိ။ မဓု ပန ကသာဝယုတ္တံ စိရနိက္ခိတ္တံ ကသာဝံ ဟောတိ။ ဖာဏိတံ ခါရိယုတ္တံ စိရနိက္ခိတ္တံ ခါရိယံ ဟောတိ။ သပ္ပိ ပန စိရနိက္ခိတ္တံ ဝဏ္ဏဂန္ဓေ ဇဟန္တမ္ပိ ရသံ န ဇဟတီတိ တဒေဝ ဧကန္တမဓုရံ။ တိတ္တကန္တိ နိမ္ဗပဏ္ဏာဒိ။ ကဋုကန္တိ သိင်္ဂိဝေရမရိစာဒိ။ လောဏိကန္တိ သာမုဒ္ဒိကလောဏာဒိ။ ခါရိကန္တိ ဝါတိင်္ဂဏကဠီရာဒိ။ လမ္ဗိလန္တိ ဗဒရာမလကကပိဋ္ဌသာလဝါဒိ။ ကသာဝန္တိ ဟရိတကာဒိ။ ဣမေ သဗ္ဗေပိ ရသာ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တာ။ တံတံဝတ္ထုတော ပနေတ္ထ ရသောဝ အမ္ဗိလာဒီဟိ နာမေဟိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာဒူတိ ဣဋ္ဌရသော, အသာဒူတိ အနိဋ္ဌရသော။ ဣမိနာ ပဒဒွယေန သဗ္ဗောပိ ရသော ပရိယာဒိန္နော။ ဧဝံ သန္တေပိ လေဍ္ဍုရသဘိတ္တိရသပိလောတိကရသာဒယော ပါဠိယံ အနာဂတာ သဗ္ဗေပိ ရသာ ယေဝါပနကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝမယံ မူလရသာဒိနာဘေဒေန ဘိန္နောပိ ရသော လက္ခဏာဒီဟိ အဘိန္နောယေဝ။ သဗ္ဗောပိ ဟေသ ဇိဝှါပဋိဟနနလက္ခဏော ရသော, ဇိဝှါဝိညာဏဿ ဝိသယဘာဝရသော, တဿေဝ ဂေါစရပစ္စုပဋ္ဌာနော။ သေသံ စက္ခာယတနနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ဟိ တထေဝ ဒွိပညာသနယပဋိမဏ္ဍိတာ တေရသ ဝါရာ ဝုတ္တာ။
֍ ဋီ ၆၃၂။ ဣတ္ထိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ ယန္တိ ကရဏဝစနံ။ ယေန ကာရဏေန ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ ဟောန္တီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ တတ္ထ ‘လိင်္ဂ’န္တိ သဏ္ဌာနံ။ ဣတ္ထိယာ ဟိ ဟတ္ထပါဒဂီဝါဥရာဒီနံ သဏ္ဌာနံ န ပုရိသဿ ဝိယ ဟောတိ။ ဣတ္ထီနဉှိ ဟေဋ္ဌိမကာယော ဝိသဒေါ ဟောတိ, ဥပရိမကာယော အဝိသဒေါ။ ဟတ္ထပါဒါ ခုဒ္ဒကာ, မုခံ ခုဒ္ဒကံ။ နိမိတ္တန္တိ သဉ္ဇာနနံ။ ဣတ္ထီနဉှိ ဥရမံသံ အဝိသဒံ ဟောတိ, မုခံ နိမ္မဿုဒါဌိကံ။ ကေသဗန္ဓဝတ္ထဂ္ဂဟဏမ္ပိ န ပုရိသာနံ ဝိယ ဟောတိ။ ကုတ္တန္တိ ကိရိယာ။ ဣတ္ထိယော ဟိ ဒဟရကာလေ သုပ္ပကမုသလကေဟိ ကီဠန္တိ, စိတ္တဓီတလိကာယ ကီဠန္တိ, မတ္တိကဝါကေန သုတ္တကံ နာမ ကန္တန္တိ။ အာကပ္ပေါတိ ဂမနာဒိအာကာရော။ ဣတ္ထိယော ဟိ ဂစ္ဆမာနာ အဝိသဒါ ဂစ္ဆန္တိ, တိဋ္ဌမာနာ နိပဇ္ဇမာနာ နိသီဒမာနာ ခါဒမာနာ ဘုဉ္ဇမာနာ အဝိသဒါ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ပုရိသမ္ပိ ဟိ အဝိသဒံ ဒိသွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅၈။) [သျ]မာတုဂါမော ဝိယ ဂစ္ဆတိ တိဋ္ဌတိ နိပဇ္ဇတိ နိသီဒတိ ခါဒတိ ဘုဉ္ဇတီတိ ဝဒန္တိ။
ဣတ္ထတ္တံ ဣတ္ထိဘာဝေါတိ ဥဘယမ္ပိ ဧကတ္ထံ၊ ဣတ္ထိသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ အယံ ကမ္မဇော ပဋိသန္ဓိသမုဋ္ဌိတော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ ပန ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ပဝတ္တေ သမုဋ္ဌိတာနိ။ ယထာ ဟိ ဗီဇေ သတိ, ဗီဇံ ပဋိစ္စ, ဗီဇပစ္စယာ ရုက္ခော ဝဍ္ဎိတွာ သာခါဝိဋပသမ္ပန္နော ဟုတွာ အာကာသံ ပူရေတွာ တိဋ္ဌတိ, ဧဝမေဝ ဣတ္ထိဘာဝသင်္ခါတေ ဣတ္ထိန္ဒြိယေ သတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ ဟောန္တိ။ ဗီဇံ ဝိယ ဟိ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ, ဗီဇံ ပဋိစ္စ ဝဍ္ဎိတွာ အာကာသံ ပူရေတွာ ဌိတရုက္ခော ဝိယ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ ပဝတ္တေ သမုဋ္ဌဟန္တိ။ တတ္ထ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ န စက္ခုဝိညေယျံ, မနောဝိညေယျမေဝ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ စက္ခုဝိညေယျာနိပိ မနောဝိညေယျာနိပိ။
ဣဒံ တံ ရူပံ ဣတ္ထိန္ဒြိယန္တိ ဣဒံ တံ ရူပံ, ယထာ စက္ခုန္ဒြိယာဒီနိ ပုရိသဿာပိ ဟောန္တိ, န ဧဝံ၊ နိယမတော ပန ဣတ္ထိယာ ဧဝ ဣန္ဒြိယံ ‘ဣတ္ထိန္ဒြိယံ’။
֍ ဋီ ၆၃၃။ ပုရိသိန္ဒြိယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုရိသလိင်္ဂါဒီနိ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနံ ပဋိပက္ခတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပုရိသဿ ဟိ ဟတ္ထပါဒဂီဝါဥရာဒီနံ သဏ္ဌာနံ န ဣတ္ထိယာ ဝိယ ဟောတိ။ ပုရိသာနဉှိ ဥပရိမကာယော ဝိသဒေါ ဟောတိ ဟေဋ္ဌိမကာယော အဝိသဒေါ, ဟတ္ထပါဒါ မဟန္တာ, မုခံ မဟန္တံ, ဥရမံသံ ဝိသဒံ, မဿုဒါဌိကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကေသဗန္ဓနဝတ္ထဂ္ဂဟဏံ န ဣတ္ထီနံ ဝိယ ဟောတိ။ ဒဟရကာလေ ရထနင်္ဂလာဒီဟိ ကီဠန္တိ, ဝါလိကပါဠိံ ကတွာ ဝါပိံ နာမ ခနန္တိ, ဂမနာဒီနိ ဝိသဒါနိ ဟောန္တိ။ ဣတ္ထိမ္ပိ ဂမနာဒီနိ ဝိသဒါနိ ကုရုမာနံ ဒိသွာ ‘ပုရိသော ဝိယ ဂစ္ဆတီ’တိအာဒီနိ ဝဒန္တိ။ သေသံ ဣတ္ထိန္ဒြိယေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။
တတ္ထ ဣတ္ထိဘာဝလက္ခဏံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ, ဣတ္ထီတိ ပကာသနရသံ, ဣတ္ထိလိင်္ဂနိမိတ္တကုတ္တာကပ္ပါနံ ကာရဏဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ပုရိသဘာဝလက္ခဏံ ပုရိသိန္ဒြိယံ, ပုရိသောတိ ပကာသနရသံ, ပုရိသလိင်္ဂနိမိတ္တကုတ္တာကပ္ပါနံ ကာရဏဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ဥဘယမ္ပေတံ ပဌမကပ္ပိကာနံ ပဝတ္တေ သမုဋ္ဌာတိ။ အပရဘာဂေ ပဋိသန္ဓိယံ။ ပဋိသန္ဓိသမုဋ္ဌိတမ္ပိ ပဝတ္တေ စလတိ ပရိဝတ္တတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅၉။) [သျ]‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပါတုဘူတံ ဟောတိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပုရိသလိင်္ဂံ ပါတုဘူတံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၉)။
ဣမေသု ပန ဒွီသု ပုရိသလိင်္ဂံ ဥတ္တမံ, ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဟီနံ။ တသ္မာ ပုရိသလိင်္ဂံ ဗလဝအကုသလေန အန္တရဓာယတိ, ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဒုဗ္ဗလကုသလေန ပတိဋ္ဌာတိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ပန အန္တရဓာယန္တံ ဒုဗ္ဗလအကုသလေန အန္တရဓာယတိ, ပုရိသလိင်္ဂံ ဗလဝကုသလေန ပတိဋ္ဌာတိ။ ဧဝံ ဥဘယမ္ပိ အကုသလေန အန္တရဓာယတိ, ကုသလေန ပတိဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ပန ကိံ ဧကံ ဣန္ဒြိယံ ဥဒါဟု ဒွေတိ? ဧကံ။ တဉ္စ ခေါ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ, ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ပုရိသိန္ဒြိယံ။ ‘ဧဝံ သန္တေ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကဿ အဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ ဣန္ဒြိယဉှိ ဗျဉ္ဇနကာရဏံ ဝုတ္တံ။ တဉ္စဿ နတ္ထီ’တိ? ‘န တဿ ဣန္ဒြိယံ ဗျဉ္ဇနကာရဏံ’။ ‘ကသ္မာ’? ‘သဒါ အဘာဝတော။ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဟိ ယဒါ ဣတ္ထိယာ ရာဂစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါဝ ပုရိသဗျဉ္ဇနံ ပါကဋံ ဟောတိ, ဣတ္ထိဗျဉ္ဇနံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဂုဠှံ ဟောတိ။ တထာ ဣတရဿ ဣတရံ။
ယဒိ စ တေသံ ဣန္ဒြိယံ ဒုတိယဗျဉ္ဇနကာရဏံ ဘဝေယျ, သဒါပိ ဗျဉ္ဇနဒွယံ တိဋ္ဌေယျ။ န ပန တိဋ္ဌတိ။ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ န တဿ တံ ဗျဉ္ဇနကာရဏံ။ ကမ္မသဟာယံ ပန ရာဂစိတ္တမေဝေတ္ထ ကာရဏံ။ ယသ္မာ စဿ ဧကမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဟောတိ, တသ္မာ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကော သယမ္ပိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ, ပရမ္ပိ ဂဏှာပေတိ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပရံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတိ, သယံ ပန န ဂဏှာတီတိ။
֍ ဋီ ၆၃၄။ ဇီဝိတိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဟေဋ္ဌာ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဝုတ္တမေဝ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ယော တေသံ အရူပီနံ ဓမ္မာနန္တိ ဝုတ္တံ, ဣဓ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယတ္တာ ယော တေသံ ရူပီနံ ဓမ္မာနန္တိ အယမေဝ ဝိသေသော။ လက္ခဏာဒီနိ ပနဿ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ – သဟဇာတရူပါနုပါလနလက္ခဏံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ, တေသံ ပဝတ္တနရသံ, တေသံ ယေဝ ဌပနပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ယာပယိတဗ္ဗဘူတပဒဋ္ဌာနန္တိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၀။) [သျ]֍ ဋီ ၆၃၅။ ကာယဝိညတ္တိနိဒ္ဒေသေ ကာယဝိညတ္တီတိ ဧတ္ထ တာဝ ကာယေန အတ္တနော ဘာဝံ ဝိညာပေန္တာနံ တိရစ္ဆာနေဟိပိ ပုရိသာနံ, ပုရိသေဟိ ဝါ တိရစ္ဆာနာနမ္ပိ ကာယဂဟဏာနုသာရေန ဂဟိတာယ ဧတာယ ဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ ‘ဝိညတ္တိ’။ သယံ ကာယဂဟဏာနုသာရေန ဝိညာယတီတိပိ ‘ဝိညတ္တိ’။ ‘‘ကာယေန သံဝရော သာဓူ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၃၆၁) အာဂတော စောပနသင်္ခါတော ကာယောဝ ဝိညတ္တိ ‘ကာယဝိညတ္တိ’။ ကာယဝိပ္ဖန္ဒနေန အဓိပ္ပါယဝိညာပနဟေတုတ္တာ, သယဉ္စ တထာ ဝိညေယျတ္တာ ကာယေန ဝိညတ္တီတိပိ ‘ကာယဝိညတ္တိ’။
ကုသလစိတ္တဿ ဝါတိအာဒီသု အဋ္ဌဟိ ကာမာဝစရေဟိ အဘိညာစိတ္တေန စာတိ နဝဟိ ကုသလစိတ္တေဟိ ကုသလစိတ္တဿ ဝါ, ဒွါဒသဟိပိ အကုသလစိတ္တေဟိ အကုသလစိတ္တဿ ဝါ, အဋ္ဌဟိ မဟာကိရိယေဟိ ဒွီဟိ အဟေတုကကိရိယေဟိ အဘိညာပ္ပတ္တေန ဧကေန ရူပါဝစရကိရိယေနာတိ ဧကာဒသဟိ ကိရိယစိတ္တေဟိ အဗျာကတစိတ္တဿ ဝါ။ ဣတော အညာနိ ဟိ စိတ္တာနိ ဝိညတ္တိံ န ဇနေန္တိ။ သေက္ခာသေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ ပန ဧတ္တကေဟေဝ စိတ္တေဟိ ဝိညတ္တိ ဟောတီတိ ဧတေသံ ကုသလာဒီနံ ဝသေန တီဟိ ပဒေဟိ ‘ဟေတုတော’ ဒဿိတာ။
ဣဒါနိ ဆဟိ ပဒေဟိ ‘ဖလတော’ ဒဿေတုံ အဘိက္ကမန္တဿ ဝါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဘိက္ကမာဒယော ဟိ ဝိညတ္တိဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိဖလံ နာမ။ တတ္ထ ‘အဘိက္ကမန္တဿာ’တိ ပုရတော ကာယံ အဘိဟရန္တဿ။ ပဋိက္ကမန္တဿာတိ ပစ္ဆတော ပစ္စာဟရန္တဿ။ အာလောကေန္တဿာတိ ဥဇုကံ ပေက္ခန္တဿ။ ဝိလောကေန္တဿာတိ ဣတော စိတော စ ပေက္ခန္တဿ။ သမိဉ္ဇေန္တဿာတိ သန္ဓယော သင်္ကောစေန္တဿ။ ပသာရေန္တဿာတိ သန္ဓယော ပဋိပဏာမေန္တဿ။
ဣဒါနိ ဆဟိ ပဒေဟိ ‘သဘာဝတော’ ဒဿေတုံ ကာယဿ ထမ္ဘနာတိ အာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘ကာယဿာ’တိ သရီရဿ။ ကာယံ ထမ္ဘေတွာ ထဒ္ဓံ ကရောတီတိ ထမ္ဘနာ။ တမေဝ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎေတွာ သန္ထမ္ဘနာတိ အာဟ။ ဗလဝတရာ ဝါ ထမ္ဘနာ ‘သန္ထမ္ဘနာ’။ သန္ထမ္ဘိတတ္တန္တိ သန္ထမ္ဘိတဘာဝေါ။ ဝိညာပနဝသေန ဝိညတ္တိ။ ဝိညာပနာတိ ဝိညာပနာကာရော။ ဝိညာပိတဘာဝေါ ဝိညာပိတတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဟေဋ္ဌာ ဒွါရကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ တထာ ဝစီဝိညတ္တိယံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၁။) [သျ]֍ ဋီ ၆၃၆။ ဝစီဝိညတ္တီတိပဒဿ ပန နိဒ္ဒေသပဒါနဉ္စ အတ္ထော တတ္ထ န ဝုတ္တော, သော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဝါစာယ အတ္တနော ဘာဝံ ဝိညာပေန္တာနံ တိရစ္ဆာနေဟိပိ ပုရိသာနံ, ပုရိသေဟိ ဝါ တိရစ္ဆာနာနမ္ပိ, ဝစီဂဟဏာနုသာရေန ဂဟိတာယ ဧတာယ ဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ ဝိညတ္တိ။ သယဉ္စ ဝစီဂဟဏာနုသာရေန ဝိညာယတီတိပိ ဝိညတ္တိ။ ‘‘သာဓု ဝါစာယ သံဝရော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၃၆၁) အာဂတာ စောပနသင်္ခါတာ ဝစီ ဧဝ ဝိညတ္တိ ‘ဝစီဝိညတ္တိ’။ ဝစီဃောသေန အဓိပ္ပါယဝိညာပနဟေတုတ္တာ သယဉ္စ တထာဝိညေယျတ္တာ ဝါစာယ ဝိညတ္တီတိပိ ‘ဝစီဝိညတ္တိ’။ ဝါစာ ဂိရာတိအာဒီသု ဝုစ္စတီတိ ‘ဝါစာ’။ ဂိရိယတီတိ ‘ဂိရာ’။ ဗျပ္ပထောတိ ဝါကျဘေဒေါ။ ဝါကျဉ္စ တံ ပထော စ အတ္ထံ ဉာတုကာမာနံ ဉာပေတုကာမာနဉ္စာတိပိ ‘ဗျပ္ပထော’။ ဥဒီရိယတီတိ ဥဒီရဏံ။ ဃုဿတီတိ ဃောသော။ ကရိယတီတိ ကမ္မံ။ ဃောသောဝ ကမ္မံ ဃောသကမ္မံ။ နာနပ္ပကာရေဟိ ကတော ဃောသောတိ အတ္ထော။ ဝစိယာ ဘေဒေါ ဝစီဘေဒေါ။ သော ပန ‘န ဘင်္ဂေါ, ပဘေဒဂတာ ဝါစာ ဧဝါ’တိ ဉာပနတ္ထံ ဝါစာ ဝစီဘေဒေါတိ ဝုတ္တံ။ ဣမေဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ပဒေဟိ ‘သဒ္ဒဝါစာဝ’ ဒဿိတာ။ ဣဒါနိ တာယ ဝါစာယ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနံ ဝိညတ္တိအာဒီနံ ပဒါနံ ဝသေန တီဟာကာရေဟိ သဘာဝတော တံ ဒဿေတုံ ယာ တာယ ဝါစာယ ဝိညတ္တီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဣဒါနိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တေသု အသမ္မောဟတ္ထံ ဒွတ္တိံသ ဆဗ္ဗီသ ဧကူနဝီသတိ သောဠသ ပစ္ဆိမာနီတိ ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဒွတ္တိံသ စိတ္တာနိ ဟိ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေန္တိ, ဣရိယာပထမ္ပိ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တိ, ဒုဝိဓမ္ပိ ဝိညတ္တိံ ဇနေန္တိ။ ဆဗ္ဗီသတိ ဝိညတ္တိမေဝ န ဇနေန္တိ, ဣတရဒွယံ ကရောန္တိ။ ဧကူနဝီသတိ ရူပမေဝ သမုဋ္ဌာပေန္တိ, ဣတရဒွယံ န ကရောန္တိ။ သောဠသ ဣမေသု တီသု ဧကမ္ပိ န ကရောန္တိ။
တတ္ထ ဒွတ္တိံသာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနေဝ ကာမာဝစရတော အဋ္ဌ ကုသလာနိ, ဒွါဒသ အကုသလာနိ, ကိရိယတော ဒသ စိတ္တာနိ, သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ အဘိညာစိတ္တံ, ခီဏာသဝါနံ အဘိညာစိတ္တန္တိ။ ဆဗ္ဗီသာတိ ရူပါဝစရတော ပဉ္စ ကုသလာနိ, ပဉ္စ ကိရိယာနိ, အရူပါဝစရတော စတ္တာရိ ကုသလာနိ, စတ္တာရိ ကိရိယာနိ, စတ္တာရိ မဂ္ဂစိတ္တာနိ, စတ္တာရိ ဖလစိတ္တာနီတိ။ ဧကူနဝီသတီတိ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကတော ဧကာဒသ, အကုသလဝိပါကတော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၂။) [သျ]ဒွေ, ကိရိယတော ကိရိယမနောဓာတု, ရူပါဝစရတော ပဉ္စ ဝိပါကစိတ္တာနီတိ။ သောဠသာတိ ဒွေ ပဉ္စဝိညာဏာနိ, သဗ္ဗသတ္တာနံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ, ခီဏာသဝါနံ စုတိစိတ္တံ, အရူပေ စတ္တာရိ ဝိပါကစိတ္တာနီတိ။ ဣမာနိ သောဠသ ရူပိရိယာပထဝိညတ္တီသု ဧကမ္ပိ န ကရောန္တိ။ အညာနိပိ ဗဟူနိ အရူပေ ဥပ္ပန္နာနိ အနောကာသဂတတ္တာ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေန္တိ။ န တာနေဝ, ကာယဝစီဝိညတ္တိယောပိ။
֍ ဋီ ၆၃၇။ အာကာသဓာတုနိဒ္ဒေသေ န ကဿတိ, န နိကဿတိ, ကသိတုံ ဝါ ဆိန္ဒိတုံ ဝါ ဘိန္ဒိတုံ ဝါ န သက္ကာတိ အာကာသော။ အာကာသောဝ အာကာသဂတံ, ခေဠဂတာဒိ ဝိယ။ အာကာသောတိ ဝါ ဂတန္တိ ‘အာကာသဂတံ’။ န ဟညတီတိ အဃံ, အဃဋ္ဋနီယန္တိ အတ္ထော။ အဃမေဝ အဃဂတံ။ ဆိဒ္ဒဋ္ဌေန ဝိဝရော။ ဝိဝရောဝ ဝိဝရဂတံ။ အသမ္ဖုဋ္ဌံ စတူဟိ မဟာဘူတေဟီတိ ဧတေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌံ နိဇ္ဇဋာကာသံဝ ကထိတံ။ လက္ခဏာဒိတော ပန ရူပပရိစ္ဆေဒလက္ခဏာ အာကာသဓာတု, ရူပပရိယန္တပ္ပကာသနရသာ, ရူပမရိယာဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝဆိဒ္ဒဝိဝရဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, ပရိစ္ဆိန္နရူပပဒဋ္ဌာနာ, ယာယ ပရိစ္ဆိန္နေသု ရူပေသု ‘ဣဒမိတော ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယ’န္တိ စ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၆၃၈။ ဣတော ပရေ ရူပဿလဟုတာဒီနံ နိဒ္ဒေသာ စိတ္တဿလဟုတာဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လက္ခဏာဒိတော ပနေတ္ထ အဒန္ဓတာလက္ခဏာ ရူပဿ လဟုတာ, ရူပါနံ ဂရုဘာဝဝိနောဒနရသာ, လဟုပရိဝတ္တိတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ, လဟုရူပပဒဋ္ဌာနာ။ အထဒ္ဓတာလက္ခဏာ ရူပဿ မုဒုတာ, ရူပါနံ ထဒ္ဓဘာဝဝိနောဒနရသာ, သဗ္ဗကိရိယာသု အဝိရောဓိတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ, မုဒုရူပပဒဋ္ဌာနာ။ သရီရကိရိယာနုကူလကမ္မညဘာဝလက္ခဏာ ရူပဿ ကမ္မညတာ, အကမ္မညတာဝိနောဒနရသာ, အဒုဗ္ဗလဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ကမ္မညရူပပဒဋ္ဌာနာ။
ဧတာ ပန တိဿော န အညမညံ ဝိဇဟန္တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယော အရောဂိနော ဝိယ ရူပါနံ လဟုဘာဝေါ, အဒန္ဓတာလဟုပရိဝတ္တိပ္ပကာရော, ရူပဒန္ဓတ္တကရဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယသမုဋ္ဌာနော, သော ရူပဝိကာရော ‘ရူပဿလဟုတာ’။ ယော သုပရိမဒ္ဒိတစမ္မဿေဝ ရူပါနံ မုဒုဘာဝေါ သဗ္ဗကိရိယာဝိသေသေသု သရသဝတ္တနဘာဝေါ ဝသဝတ္တနဘာဝမဒ္ဒဝပ္ပကာရော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၃။) [သျ]ရူပထဒ္ဓတ္တကရဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယသမုဋ္ဌာနော, သော ရူပဝိကာရော ‘ရူပဿ မုဒုတာ’။ ယော ပန သုဓန္တသုဝဏ္ဏဿေဝ ရူပါနံ ကမ္မညဘာဝေါ သရီရကိရိယာနုကူလဘာဝပ္ပကာရော သရီရကိရိယာနံ အနနုကူလကရဓာတုက္ခောဘပဋိပက္ခပစ္စယသမုဋ္ဌာနော, သော ရူပဝိကာရော ‘ရူပဿ ကမ္မညတာ’တိ။ ဧဝမေတာသံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတာ ပန တိဿောပိ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, အာဟာရာဒယောဝ ကရောန္တိ။ တထာ ဟိ ယောဂိနော ‘အဇ္ဇ အမှေဟိ ဘောဇနသပ္ပါယံ လဒ္ဓံ, ကာယော နော လဟု မုဒု ကမ္မညော’တိ ဝဒန္တိ။ ‘အဇ္ဇ ဥတုသပ္ပါယံ လဒ္ဓံ, အဇ္ဇ အမှာကံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ, ကာယော နော လဟု မုဒု ကမ္မညော’တိ ဝဒန္တီတိ။
֍ ဋီ ၆၄၁။ ဥပစယသန္တတိနိဒ္ဒေသေသု အာယတနာနန္တိ အဍ္ဎေကာဒသန္နံ ရူပါယတနာနံ။ အာစယောတိ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ရူပဿ ဥပစယောတိ ယော အာယတနာနံ အာစယော ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ, သောဝ ရူပဿ ဥပစယော နာမ ဟောတိ၊ ဝဍ္ဎီတိ အတ္ထော။ ယော ရူပဿ ဥပစယော သာ ရူပဿ သန္တတီတိ ယာ ဧဝံ ဥပစိတာနံ ရူပါနံ ဝဍ္ဎိ, တတော ဥတ္တရိတရံ ပဝတ္တိကာလေ သာ ရူပဿ သန္တတိ နာမ ဟောတိ၊ ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ နဒိတီရေ ခတကူပသ္မိဉှိ ဥဒကုဂ္ဂမနကာလော ဝိယ အာစယော, နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပရိပုဏ္ဏကာလော ဝိယ ဥပစယော, ဝဍ္ဎိ၊ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဂမနကာလော ဝိယ သန္တတိ, ပဝတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ ကိံ ကထိတံ ဟောတီတိ? အာယတနေန ဟိ အာစယော ကထိတော, အာစယေန အာယတနံ ကထိတံ။ အာစယောဝ ကထိတော အာယတနမေဝ ကထိတံ။ ဧဝမ္ပိ ကိံ ကထိတံ ဟောတီတိ? စတုသန္တတိရူပါနံ အာစယော ဥပစယော နိဗ္ဗတ္တိ ဝဍ္ဎိ ကထိတာ။ အတ္ထတော ဟိ ဥဘယမ္ပေတံ ဇာတိရူပဿေဝ အဓိဝစနံ။ အာကာရနာနတ္တေန ပန ဝေနေယျဝသေန စ ဥပစယော သန္တတီတိ ဥဒ္ဒေသဒေသနံ ကတွာ ယသ္မာ ဧတ္ထ အတ္ထတော နာနတ္တံ နတ္ထိ, တသ္မာ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ယော အာယတနာနံ အာစယော သော ရူပဿ ဥပစယော, ယော ရူပဿ ဥပစယော သာ ရူပဿ သန္တတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ယသ္မာ စ ဥဘယမ္ပေတံ ဇာတိရူပဿေဝ အဓိဝစနံ တသ္မာ ဧတ္ထ အာစယလက္ခဏော ရူပဿ ဥပစယော, ပုဗ္ဗန္တတော ရူပါနံ ဥမ္မုဇ္ဇာပနရသော,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၄။) [သျ]နိယျာတနပစ္စုပဋ္ဌာနော ပရိပုဏ္ဏဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ, ဥပစိတရူပပဒဋ္ဌာနော။ ပဝတ္တိလက္ခဏာ ရူပဿ သန္တတိ, အနုပ္ပဗန္ဓရသာ, အနုပစ္ဆေဒပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အနုပ္ပဗန္ဓရူပပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၆၄၃။ ဇရတာနိဒ္ဒေသေ ဇီရဏကဝသေန ဇရာ၊ အယမေတ္ထ သဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ဇီရဏာကာရော ဇီရဏတာ။ ခဏ္ဍိစ္စန္တိ အာဒယော တယော ကာလာတိက္ကမေ ကိစ္စနိဒ္ဒေသာ။ ပစ္ဆိမာ ဒွေ ပကတိနိဒ္ဒေသာ။ အယဉှိ ‘ဇရာ’တိ ဣမိနာ ပဒေန သဘာဝတော ဒီပိတာ၊ တေနဿာယံ သဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ‘ဇီရဏတာ’တိ ဣမိနာ အာကာရတော၊ တေနဿာယံ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ခဏ္ဍိစ္စန္တိ ဣမိနာ ကာလာတိက္ကမေ ဒန္တနခါနံ ခဏ္ဍိတဘာဝကရဏကိစ္စတော။ ပါလိစ္စန္တိ ဣမိနာ ကေသလောမာနံ ပလိတဘာဝကရဏကိစ္စတော။ ဝလိတ္တစတာတိ ဣမိနာ မံသံ မိလာပေတွာ တစေ ဝလိဘာဝကရဏကိစ္စတော ဒီပိတာ။ တေနဿာ ဣမေ ‘ခဏ္ဍိစ္စ’န္တိအာဒယော တယော ကာလာတိက္ကမေ ကိစ္စနိဒ္ဒေသာ။ တေဟိ ဣမေသံ ဝိကာရာနံ ဒဿနဝသေန ပါကဋီဘူတာ ပါကဋဇရာ ဒဿိတာ။ ယထေဝ ဟိ ဥဒကဿ ဝါ အဂ္ဂိနော ဝါ တိဏရုက္ခာဒီနံ သံဘဂ္ဂပလိဘဂ္ဂတာယ ဝါ ဈာမတာယ ဝါ ဂတမဂ္ဂေါ ပါကဋော ဟောတိ, န စ သော ဂတမဂ္ဂေါ တာနေဝ ဥဒကာဒီနိ, ဧဝမေဝ ဇရာယ ဒန္တာဒီသု ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝသေန ဂတမဂ္ဂေါ ပါကဋော, စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာပိ ဂယှတိ, န စ ခဏ္ဍိစ္စာဒီနေဝ ဇရာ။ န ဟိ ဇရာ စက္ခုဝိညေယျာ ဟောတိ။
အာယုနော သံဟာနိ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကောတိ ဣမေဟိ ပန ပဒေဟိ ကာလာတိက္ကမေယေဝ အဘိဗျတ္တာယ အာယုက္ခယစက္ခာဒိဣန္ဒြိယပရိပါကသညိတာယ ပကတိယာ ဒီပိတာ။ တေနဿိမေ ပစ္ဆိမာ ဒွေ ပကတိနိဒ္ဒေသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဇရံ ပတ္တဿ အာယု ဟာယတိ, တသ္မာ ဇရာ ‘အာယုနော သံဟာနီ’တိ ဖလူပစာရေန ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ စ ဒဟရကာလေ သုပ္ပသန္နာနိ, သုခုမမ္ပိ အတ္တနော ဝိသယံ သုခေနေဝ ဂဏှနသမတ္ထာနိ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဇရံ ပတ္တဿ ပရိပက္ကာနိ အာလုဠိတာနိ အဝိသဒါနိ, ဩဠာရိကမ္ပိ အတ္တနော ဝိသယံ ဂဟေတုံ အသမတ္ထာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကော’တိပိ ဖလူပစာရေနေဝ ဝုတ္တာ။
သာ ပနာယံ ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ သဗ္ဗာပိ ဇရာ ပါကဋာ ပဋိစ္ဆန္နာတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒန္တာဒီသု ခဏ္ဍဘာဝါဒိဒဿနတော ရူပဓမ္မေသု ဇရာ ပါကဋဇရာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၅။) [သျ]နာမ။ အရူပဓမ္မေသု ပန ဇရာ တာဒိသဿ ဝိကာရဿ အဒဿနတော ပဋိစ္ဆန္နဇရာ နာမ။ ပုန အဝီစိ သဝီစီတိ ဧဝမ္ပိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ မဏိကနကရဇတပဝါဠစန္ဒိမသူရိယာဒီနံ ဝိယ, မန္ဒဒသကာဒီသု ပါဏီနံ ဝိယ စ, ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒီသု စ အပါဏီနံ ဝိယ, အန္တရန္တရာ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒီနံ ဒုဝိညေယျတ္တာ ဇရာ အဝီစိဇရာ နာမ၊ နိရန္တရဇရာတိ အတ္ထော။ တတော အညေသု ပန ယထာဝုတ္တေသု အန္တရန္တရာ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒီနံ သုဝိညေယျတ္တာ ဇရာ သဝီစိဇရာ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
လက္ခဏာဒိတောပိ ရူပပရိပါကလက္ခဏာ ရူပဿ ဇရတာ, ဥပနယနရသာ, သဘာဝါနပဂမေပိ နဝဘာဝါပဂမပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဝီဟိပုရာဏဘာဝေါ ဝိယ ပရိပစ္စမာနရူပပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၆၄၄။ အနိစ္စတာနိဒ္ဒေသေ ခယဂမနဝသေန ခယော, ဝယဂမနဝသေန ဝယော, ဘိဇ္ဇနဝသေန ဘေဒေါ။ အထ ဝါ, ယသ္မာ တံ ပတွာ ရူပံ ခီယတိ, ဝေတိ, ဘိဇ္ဇတိ စ, တသ္မာ ခီယတိ ဧတသ္မိန္တိ ‘ခယော’, ဝေတိ ဧတသ္မိန္တိ ‘ဝယော’, ဘိဇ္ဇတိ ဧတသ္မိန္တိ ‘ဘေဒေါ’။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဘေဒေါဝ ပရိဘေဒေါ။ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန, န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ။ တဿ ဘာဝေါ အနိစ္စတာ။ အန္တရဓာယတိ ဧတ္ထာတိ အန္တရဓာနံ။ မရဏဉှိ ပတွာ ရူပံ အန္တရဓာယတိ, အဒဿနံ ဂစ္ဆတိ။ န ကေဝလဉ္စ ရူပမေဝ, သဗ္ဗေပိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ တသ္မာ ပဉ္စန္နမ္ပိ ခန္ဓာနံ အနိစ္စတာယ ဣဒမေဝ လက္ခဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လက္ခဏာဒိတော ပန ပရိဘေဒလက္ခဏာ ရူပဿ အနိစ္စတာ, သံသီဒနရသာ, ခယဝယပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ပရိဘိဇ္ဇမာနရူပပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဟေဋ္ဌာ ဇာတိ ဂဟိတာ ဇရာ ဂဟိတာ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ မရဏံ ဂဟိတံ။ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥက္ခိတ္တာသိကပစ္စာမိတ္တသဒိသာ။ ယထာ ဟိ ပုရိသဿ တယော ပစ္စာမိတ္တာ ဩတာရံ ဂဝေသမာနာ ဝိစရေယျုံ။ တေသု ဧကော ဧဝံ ဝဒေယျ – ‘ဧတံ နီဟရိတွာ အဋဝိပဝေသနံ မယှံ ဘာရော ဟောတူ’တိ။ ဒုတိယော ‘အဋဝိဂတကာလေ ပေါထေတွာ ပထဝိယံ ပါတနံ မယှံ ဘာရော’တိ။ တတိယော ‘ပထဝိဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ အသိနာ သီသစ္ဆေဒနံ မယှံ ဘာရော’တိ။ ဧဝရူပါ ဣမေ ဇာတိ အာဒယော။ နီဟရိတွာ အဋဝိပဝေသနပစ္စာမိတ္တသဒိသာ ဟေတ္ထ ဇာတိ, တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တာပနတော။ အဋဝိဂတံ ပေါထေတွာ ပထဝိယံ ပါတနပစ္စာမိတ္တသဒိသာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၆။) [သျ]ဇရာ, နိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓာနံ ဒုဗ္ဗလပရာဓီနမဉ္စပရာယဏဘာဝကရဏတော။ ပထဝိဂတဿ အသိနာ သီသစ္ဆေဒကပစ္စာမိတ္တသဒိသံ မရဏံ, ဇရာပ္ပတ္တာနံ ခန္ဓာနံ ဇီဝိတက္ခယပါပနတောတိ။
֍ ဋီ ၆၄၅။ ကဗဠီကာရာဟာရနိဒ္ဒေသေ ကဗဠံ ကရီယတီတိ ကဗဠီကာရော။ အာဟရီယတီတိ အာဟာရော။ ကဗဠံ ကတွာ အဇ္ဈောဟရီယတီတိ အတ္ထော။ ရူပံ ဝါ အာဟရတီတိပိ ‘အာဟာရော’။ ဧဝံ ဝတ္ထုဝသေန နာမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ပုန ဝတ္ထုဝသေနေဝေတံ ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ဩဒနော ကုမ္မာသောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩဒနာဒီနိ ဟိ ဖာဏိတပရိယန္တာနိ ဒွါဒသ ဣဓာဓိပ္ပေတဿ အာဟာရဿ ဝတ္ထူနိ။ ပါဠိယံ အနာဂတာနိ မူလဖလာဒီနိ ယေဝါပနကံ ပဝိဋ္ဌာနိ။
ဣဒါနိ တာနိ မူလဖလာဒီနိ ကတ္တဗ္ဗတော ဒဿေတုံ ယမှိ ယမှိ ဇနပဒေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မုခေန အသိတဗ္ဗံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ မုခါသိယံ။ ဒန္တေဟိ ဝိခါဒိတဗ္ဗန္တိ ဒန္တဝိခါဒနံ။ ဂလေန အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗန္တိ ဂလဇ္ဈောဟရဏီယံ။ ဣဒါနိ တံ ကိစ္စဝသေန ဒဿေတုံ ကုစ္ဆိဝိတ္ထမ္ဘနန္တိ အာဟ။ တဉှိ မူလဖလာဒိ ဩဒနကုမ္မာသာဒိ ဝါ အဇ္ဈောဟဋံ ကုစ္ဆိံ ဝိတ္ထမ္ဘေတိ။ ဣဒမဿ ကိစ္စံ။ ယာယ ဩဇာယ သတ္တာ ယာပေန္တီတိ ဟေဋ္ဌာ သဗ္ဗပဒေဟိ သဝတ္ထုကံ အာဟာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိဗ္ဗဋ္ဋိတဩဇမေဝ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တံ။
ကိံ ပနေတ္ထ ဝတ္ထုဿ ကိစ္စံ? ကိံ ဩဇာယ? ပရိဿယဟရဏပါလနာနိ။ ဝတ္ထုဟိ ပရိဿယံ ဟရတိ ပါလေတုံ န သက္ကောတိ, ဩဇာ ပါလေတိ ပရိဿယံ ဟရိတုံ န သက္ကောတိ။ ဒွေပိ ဧကတော ဟုတွာ ပါလေတုမ္ပိ သက္ကောန္တိ ပရိဿယမ္ပိ ဟရိတုံ။ ကော ပနေသ ပရိဿယော နာမ? ကမ္မဇတေဇော။ အန္တောကုစ္ဆိယဉှိ ဩဒနာဒိဝတ္ထုသ္မိံ အသတိ, ကမ္မဇတေဇော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဒရပဋလံ ဂဏှာတိ, ‘ဆာတောမှိ, အာဟာရံ မေ ဒေထာ’တိ ဝဒါပေတိ။ ဘုတ္တကာလေ ဥဒရပဋလံ မုဉ္စိတွာ ဝတ္ထုံ ဂဏှာတိ။ အထ သတ္တော ဧကဂ္ဂေါ ဟောတိ။
ယထာ ဟိ ဆာယာရက္ခသော ဆာယံ ပဝိဋ္ဌံ ဂဟေတွာ ဒေဝသင်္ခလိကာယ ဗန္ဓိတွာ အတ္တနော ဘဝနေ မောဒန္တော ဆာတကာလေ အာဂန္တွာ သီသေ ဍံသတိ။ သော ဍဋ္ဌတ္တာ ဝိရဝတိ။ တံ ဝိရဝံ သုတွာ ‘ဒုက္ခပ္ပတ္တော ဧတ္ထ အတ္ထီ’တိ တတော တတော မနုဿာ အာဂစ္ဆန္တိ။ သော အာဂတာဂတေ ဂဟေတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၇။) [သျ]ခါဒိတွာ ဘဝနေ မောဒတိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဆာယာရက္ခသော ဝိယ ဟိ ကမ္မဇတေဇော, ဒေဝသင်္ခလိကာယ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတသတ္တော ဝိယ ဥဒရပဋလံ, ပုန အာဂတမနုဿာ ဝိယ ဩဒနာဒိဝတ္ထု, ဩတရိတွာ သီသေ ဍံသနံ ဝိယ ကမ္မဇတေဇဿ ဝတ္ထုတော မုတ္တဿ ဥဒရပဋလဂ္ဂဟဏံ, ဍဋ္ဌဿ ဝိရဝနကာလော ဝိယ ‘အာဟာရံ ဒေထာ’တိ ဝစနကာလော, တာယ သညာယ အာဂတာဂတေ ဂဟေတွာ ခါဒိတွာ ဘဝနေ မောဒနကာလော ဝိယ ကမ္မဇတေဇေန ဥဒရပဋလံ မုဉ္စိတွာ ဝတ္ထုသ္မိံ ဂဟိတေ ဧကဂ္ဂစိတ္တတာ။
တတ္ထ ဩဠာရိကေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဩဇာ မန္ဒာ ဟောတိ။ သုခုမေ ဗလဝတီ။ ကုဒြူသကဘတ္တာဒီနိ ဟိ ဘုဉ္ဇိတွာ မုဟုတ္တေနေဝ ဆာတော ဟောတိ။ သပ္ပိအာဒီနိ ပိဝိတွာ ဌိတဿ ဒိဝသမ္ပိ ဘတ္တံ န ရုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကုမ္ဘီလာနဉှိ အာဟာရံ ဥပါဒါယ မောရာနံ အာဟာရော သုခုမော။ ကုမ္ဘီလာ ကိရ ပါသာဏေ ဂိလန္တိ။ တေ စ နေသံ ကုစ္ဆိပ္ပတ္တာ ဝိလီယန္တိ။ မောရာ သပ္ပဝိစ္ဆိကာဒိပါဏေ ခါဒန္တိ။ မောရာနံ ပန အာဟာရံ ဥပါဒါယ တရစ္ဆာနံ အာဟာရော သုခုမော။ တေ ကိရ တိဝဿဆဍ္ဍိတာနိ ဝိသာဏာနိ စေဝ အဋ္ဌီနိ စ ခါဒန္တိ။ တာနိ စ နေသံ ခေဠေန တေမိတမတ္တာနေဝ ကန္ဒမူလံ ဝိယ မုဒုကာနိ ဟောန္တိ။ တရစ္ဆာနမ္ပိ အာဟာရမုပါဒါယ ဟတ္ထီနံ အာဟာရော သုခုမော။ တေ ဟိ နာနာရုက္ခသာခါဒယော ခါဒန္တိ။ ဟတ္ထီနံ အာဟာရတော ဂဝယဂေါကဏ္ဏမိဂါဒီနံ အာဟာရော သုခုမော။ တေ ကိရ နိဿာရာနိ နာနာရုက္ခပဏ္ဏာဒီနိ ခါဒန္တိ။ တေသမ္ပိ အာဟာရတော ဂုန္နံ အာဟာရော သုခုမော။ တေ အလ္လသုက္ခတိဏာနိ ခါဒန္တိ။ တေသမ္ပိ အာဟာရတော သသာနံ အာဟာရော သုခုမော။ သသာနံ အာဟာရတော သကုဏာနံ အာဟာရော သုခုမော။ သကုဏာနံ အာဟာရတော ပစ္စန္တဝါသီနံ အာဟာရော သုခုမော။ ပစ္စန္တဝါသီနံ အာဟာရတော ဂါမဘောဇကာနံ အာဟာရော သုခုမော။ ဂါမဘောဇကာနံ အာဟာရတော ရာဇရာဇမဟာမတ္တာနံ အာဟာရော သုခုမော။ တေသမ္ပိ အာဟာရတော စက္ကဝတ္တိနော အာဟာရော သုခုမော။ စက္ကဝတ္တိနော အာဟာရတော ဘုမ္မဒေဝါနံ အာဟာရော သုခုမော။ ဘုမ္မဒေဝါနံ အာဟာရတော စာတုမဟာရာဇိကာနံ အာဟာရော သုခုမော။ ဧဝံ ယာဝ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၈။) [သျ]ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ အာဟာရော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။ တေသံ ပနာဟာရော သုခုမောတွေဝ နိဋ္ဌံ ပတ္တော။
လက္ခဏာဒိတောပိ ဩဇာလက္ခဏော ကဗဠီကာရော အာဟာရော, ရူပါဟရဏရသော, ဥပတ္ထမ္ဘနပစ္စုပဋ္ဌာနော, ကဗဠံ ကတွာ အာဟရိတဗ္ဗဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၆၄၆။ နောဥပါဒါနိဒ္ဒေသေ ယထာ ဥပါဒါရူပံ ဥပါဒိယတေဝ, န အညေန ဥပါဒိယတိ, ဧဝမေတံ န ဥပါဒိယတေဝါတိ နောဥပါဒါ။
֍ ဋီ ၆၄၇။ ဖုသိတဗ္ဗန္တိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဖုသိတွာ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဉ္စ တံ အာယတနဉ္စာတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ။ အာပေါ စ တံ နိဿတ္တသုညတသဘာဝဋ္ဌေန ဓာတု စာတိ အာပေါဓာတု။ ဣဒါနိ ယသ္မာ တီဏိ ရူပါနိ ဖုသိတွာ ဇာနိတဗ္ဗာနိ တသ္မာ တာနိ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ကတမံ တံ ရူပံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ? ပထဝီဓာတူတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာ ပထဝီဓာတု, ပတိဋ္ဌာနရသာ, သမ္ပဋိစ္ဆနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ တေဇောဓာတု ဥဏှတ္တလက္ခဏာ, ပရိပါစနရသာ, မဒ္ဒဝါနုပ္ပဒါနပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဝါယောဓာတု ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏာ, သမုဒီရဏရသာ, အဘိနီဟာရပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ပုရိမာ ပန ‘အာပေါဓာတု’ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏာ, ဗြူဟနရသာ, သင်္ဂဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဧကေကာ စေတ္ထ သေသတ္တယပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကက္ခဠန္တိ ထဒ္ဓံ။ မုဒုကန္တိ အထဒ္ဓံ။ သဏှန္တိ မဋ္ဌံ။ ဖရုသန္တိ ခရံ။ သုခသမ္ဖဿန္တိ သုခဝေဒနာပစ္စယံ ဣဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုက္ခသမ္ဖဿန္တိ ဒုက္ခဝေဒနာပစ္စယံ အနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂရုကန္တိ ဘာရိယံ။ လဟုကန္တိ အဘာရိယံ, သလ္လဟုကန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘ကက္ခဠံ မုဒုကံ သဏှံ ဖရုသံ ဂရုကံ လဟုက’န္တိ ပဒေဟိ ပထဝီဓာတု ဧဝ ဘာဇိတာ။ ‘‘ယဒါယံ ကာယော အာယုသဟဂတော စ ဟောတိ ဥသ္မာသဟဂတော စ ဝိညာဏသဟဂတော စ တဒါ လဟုတရော စ ဟောတိ မုဒုတရော စ ကမ္မညတရော စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၂၄) သုတ္တေပိ လဟုမုဒုဘူတံ ပထဝီဓာတုမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
‘သုခသမ္ဖဿံ ဒုက္ခသမ္ဖဿ’န္တိ ပဒဒွယေန ပန တီဏိပိ မဟာဘူတာနိ ဘာဇိတာနိ။ ပထဝီဓာတု ဟိ သုခသမ္ဖဿာပိ အတ္ထိ ဒုက္ခသမ္ဖဿာပိ။ တထာ တေဇောဓာတုဝါယောဓာတုယော။ တတ္ထ သုခသမ္ဖဿာ ပထဝီဓာတု
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆၉။) [သျ]မုဒုတလုဏဟတ္ထေ ဒဟရေ ပါဒေ သမ္ဗာဟန္တေ အဿာဒေတွာ အဿာဒေတွာ ‘သမ္ဗာဟ တာတ, သမ္ဗာဟ တာတာ’တိ ဝဒါပနာကာရံ ကရောတိ။ သုခသမ္ဖဿာ တေဇောဓာတု သီတသမယေ အင်္ဂါရကပလ္လံ အာဟရိတွာ ဂတ္တံ သေဒေန္တေ အဿာဒေတွာ အဿာဒေတွာ ‘သေဒေဟိ တာတ, သေဒေဟိ တာတာ’တိ ဝဒါပနာကာရံ ကရောတိ။ သုခသမ္ဖဿာ ဝါယောဓာတု ဥဏှသမယေ ဝတ္တသမ္ပန္နေ ဒဟရေ ဗီဇနေန ဗီဇန္တေ အဿာဒေတွာ အဿာဒေတွာ ‘ဗီဇ တာတ, ဗီဇ တာတာ’တိ ဝဒါပနာကာရံ ကရောတိ။ ထဒ္ဓဟတ္ထေ ပန ဒဟရေ ပါဒေ သမ္ဗာဟန္တေ အဋ္ဌီနံ ဘိဇ္ဇနကာလော ဝိယ ဟောတိ။ သောပိ ‘အပေဟီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ ဥဏှသမယေ အင်္ဂါရကပလ္လေ အာဘတေ ‘အပနေဟိ န’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ သီတသမယေ ဗီဇနေန ဗီဇန္တေ ‘အပေဟိ, မာ ဗီဇာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဧဝမေတာသံ သုခသမ္ဖဿတာ ဒုက္ခသမ္ဖဿတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ အနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃန္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာ ပန စတူဟိ စတူဟိ နယေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတာ တေရသ ဝါရာ ဟေဋ္ဌာ ရူပါယတနာဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကိံ ပနေတာနိ တီဏိ မဟာဘူတာနိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တိ ဥဒါဟု နောတိ? အာဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝံ အာဂတာနိ ကာယပသာဒံ ဃဋ္ဋေန္တိ န ဃဋ္ဋေန္တီတိ? ဃဋ္ဋေန္တိ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ တာနိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ? နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အာဘုဇိတဝသေန ဝါ ဟိ ဥဿဒဝသေန ဝါ အာရမ္မဏကရဏံ ဟောတိ။
တတ္ထ အာဘုဇိတဝသေန တာဝ, ပတ္တသ္မိဉှိ ဩဒနေန ပူရေတွာ အာဘတေ ဧကံ သိတ္ထံ ဂဟေတွာ ထဒ္ဓံ ဝါ မုဒုကံ ဝါတိ ဝီမံသန္တော ကိဉ္စာပိ တတ္ထ တေဇောပိ အတ္ထိ ဝါယောပိ အတ္ထိ, ပထဝီဓာတုမေဝ ပန အာဘုဇတိ။ ဥဏှောဒကေ ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ ဝီမံသန္တော ကိဉ္စာပိ တတ္ထ ပထဝီပိ အတ္ထိ ဝါယောပိ အတ္ထိ, တေဇောဓာတုမေဝ ပန အာဘုဇတိ။ ဥဏှသမယေ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ဝါတေန သရီရံ ပဟရာပေန္တော ဌိတော မန္ဒမန္ဒေ ဝါတေ ပဟရန္တေ ကိဉ္စာပိ တတ္ထ ပထဝီပိ အတ္ထိ တေဇောပိ အတ္ထိ, ဝါယောဓာတုမေဝ ပန အာဘုဇတိ။ ဧဝံ အာဘုဇိတဝသေန အာရမ္မဏံ ကရောတိ နာမ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၀။) [သျ]ယော ပန ဥပက္ခလတိ ဝါ သီသေန ဝါ ရုက္ခံ ပဟရတိ ဘုဉ္ဇန္တော ဝါ သက္ခရံ ဍံသတိ, သော ကိဉ္စာပိ တတ္ထ တေဇောပိ အတ္ထိ ဝါယောပိ အတ္ထိ, ဥဿဒဝသေန ပန ပထဝီဓာတုမေဝ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ အဂ္ဂိံ အက္ကမန္တောပိ ကိဉ္စာပိ တတ္ထ ပထဝီပိ အတ္ထိ ဝါယောပိ အတ္ထိ, ဥဿဒဝသေန ပန တေဇောဓာတုမေဝ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ ဗလဝဝါတေ ကဏ္ဏသက္ခလိံ ပဟရိတွာ ဗဓိရဘာဝံ ကရောန္တေ။ ကိဉ္စာပိ တတ္ထ ပထဝီပိ အတ္ထိ တေဇောပိ အတ္ထိ, ဥဿဒဝသေန ပန ဝါယောဓာတုမေဝ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။
ယံကိဉ္စိ ဓာတုံ အာရမ္မဏံ ကရောန္တဿ ကာယဝိညာဏမ္ပိ ဧကပ္ပဟာရေန နုပ္ပဇ္ဇတိ။ သူစိကလာပေန ဝိဒ္ဓဿ ဧကပ္ပဟာရေန ကာယော ဃဋ္ဋိယတိ။ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ပန ဌာနေ ကာယပသာဒေါ ဥဿန္နော ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ ယတ္ထာပိ ပဋိဃဋ္ဋနနိဃံသော ဗလဝါ ဟောတိ တတ္ထ တတ္ထ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကုက္ကုဋပတ္တေန ဝဏေ ဓောဝိယမာနေ အံသုအံသု ကာယပသာဒံ ဃဋ္ဋေတိ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ပန ပသာဒေါ ဥဿန္နော ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဥဿဒဝသေန အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ ဥဿဒဝသေနေဝ စ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ။
ကထံ ပန စိတ္တဿ အာရမ္မဏတော သင်္ကန္တိ ဟောတီတိ? ဒွီဟာကာရေဟိ ဟောတိ – အဇ္ဈာသယတော ဝါ ဝိသယာဓိမတ္တတော ဝါ။ ဝိဟာရပူဇာဒီသု ဟိ ‘တာနိ တာနိ စေတိယာနိ စေဝ ပဋိမာယော စ ဝန္ဒိဿာမိ, ပေါတ္ထကမ္မစိတ္တကမ္မာနိ စ ဩလောကေဿာမီ’တိ အဇ္ဈာသယေန ဂတော ဧကံ ဝန္ဒိတွာ ဝါ ပဿိတွာ ဝါ ဣတရဿ ဝန္ဒနတ္ထာယ ဝါ ဒဿနတ္ထာယ ဝါ မနံ ကတွာ ဝန္ဒိတုမ္ပိ ပဿိတုမ္ပိ ဂစ္ဆတိယေဝ, ဧဝံ အဇ္ဈာသယတော သင်္ကမတိ နာမ။
ကေလာသကူဋပဋိဘာဂံ ပန မဟာစေတိယံ ဩလောကေန္တော ဌိတောပိ အပရဘာဂေ သဗ္ဗတူရိယေသု ပဂ္ဂဟိတေသု ရူပါရမ္မဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သဒ္ဒါရမ္မဏံ သင်္ကမတိ။ မနုညဂန္ဓေသု ပုပ္ဖေသု ဝါ ဂန္ဓေသု ဝါ အာဘတေသု သဒ္ဒါရမ္မဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဂန္ဓာရမ္မဏံ သင်္ကမတိ။ ဧဝံ ဝိသယာဓိမတ္တတော သင်္ကမတိ နာမ။
֍ ဋီ ၆၅၁။ အာပေါဓာတုနိဒ္ဒေသေ အာပေါတိ သဘာဝနိဒ္ဒေသော။ အာပေါဝ အာပေါဂတံ။ သိနေဟဝသေန သိနေဟော, သိနေဟောဝ သိနေဟဂတံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၁။) [သျ]ဗန္ဓနတ္တံ ရူပဿာတိ ပထဝီဓာတုအာဒိကဿ ဘူတရူပဿ ဗန္ဓနဘာဝေါ။ အယောပိဏ္ဍိအာဒီနိ ဟိ အာပေါဓာတု အာဗန္ဓိတွာ ဗဒ္ဓါနိ ကရောတိ။ တာယ အာဗဒ္ဓတ္တာ တာနိ ဗဒ္ဓါနိ နာမ ဟောန္တိ။ ပါသာဏပဗ္ဗတတာလဋ္ဌိဟတ္ထိဒန္တဂေါသိင်္ဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗာနိ ဟေတာနိ အာပေါဓာတု ဧဝ အာဗန္ဓိတွာ ဗဒ္ဓါနိ ကရောတိ။ အာပေါဓာတုယာ အာဗဒ္ဓတ္တာဝ ဗဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ။
ကိံ ပန ပထဝီဓာတု သေသဓာတူနံ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ န ဟောတီတိ ဟောတိ ဖုသိတွာ ဟောတိ ဥဒါဟု အဖုသိတွာ? အာပေါဓာတု ဝါ သေသာ အာဗန္ဓမာနာ ဖုသိတွာ အာဗန္ဓတိ ဥဒါဟု အဖုသိတွာတိ? ပထဝီဓာတု တာဝ အာပေါဓာတုယာ အဖုသိတွာဝ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ, တေဇောဓာတုယာ စ ဝါယောဓာတုယာ စ ဖုသိတွာ။ အာပေါဓာတု ပန ပထဝီဓာတုမ္ပိ တေဇောဝါယောဓာတုယောပိ အဖုသိတွာဝ အာဗန္ဓတိ။ ယဒိ ဖုသိတွာ အာဗန္ဓေယျ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ နာမ ဘဝေယျ။
တေဇောဓာတုဝါယောဓာတူနမ္ပိ သေသဓာတူသု သကသကကိစ္စကရဏေ ဧသေဝ နယော။ တေဇောဓာတု ဟိ ပထဝီဓာတုံ ဖုသိတွာ ဈာပေတိ။ သာ ပန န ဥဏှာ ဟုတွာ ဈာယတိ။ ယဒိ ဥဏှာ ဟုတွာ ဈာယေယျ ဥဏှတ္တလက္ခဏာ နာမ ဘဝေယျ။ အာပေါဓာတုံ ပန အဖုသိတွာဝ တာပေတိ။ သာပိ တပမာနာ န ဥဏှာ ဟုတွာ တပတိ။ ယဒိ ဥဏှာ ဟုတွာ တပေယျ ဥဏှတ္တလက္ခဏာ နာမ ဘဝေယျ။ ဝါယောဓာတုံ ပန ဖုသိတွာဝ တာပေတိ။ သာပိ တပမာနာ န ဥဏှာ ဟုတွာ တပတိ။ ယဒိ ဥဏှာ ဟုတွာ တပေယျ ဥဏှတ္တလက္ခဏာ နာမ ဘဝေယျ။ ဝါယောဓာတု ပထဝီဓာတုံ ဖုသိတွာ ဝိတ္ထမ္ဘေတိ, တထာ တေဇောဓာတုံ အာပေါဓာတုံ ပန အဖုသိတွာဝ ဝိတ္ထမ္ဘေတိ။
ဥစ္ဆုရသံ ပစိတွာ ဖာဏိတပိဏ္ဍေ ကရိယမာနေ အာပေါဓာတု ထဒ္ဓါ ဟောတိ န ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ သာ ဟိ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏာ။ ပထဝီဓာတု ကက္ခဠလက္ခဏာ။ ဩမတ္တံ ပန အာပေါ အဓိမတ္တပထဝီဂတိကံ ဇာတံ။ သာ ဟိ ရသာကာရေန ဌိတဘာဝံ ဝိဇဟတိ, လက္ခဏံ န ဝိဇဟတိ။ ဖာဏိတပိဏ္ဍေ ဝိလီယမာနေပိ ပထဝီဓာတု န ဝိလီယတိ။ ကက္ခဠလက္ခဏာ ဟိ ပထဝီဓာတု ပဂ္ဃရဏလက္ခဏာ အာပေါဓာတု။ ဩမတ္တာ ပန ပထဝီ အဓိမတ္တအာပဂတိကာ ဟောတိ။ သာ ပိဏ္ဍာကာရေန ဌိတဘာဝံ ဝိဇဟတိ, လက္ခဏံ န ဝိဇဟတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၂။) [သျ]စတုန္နဉှိ မဟာဘူတာနံ ဘာဝညထတ္တမေဝ ဟောတိ, လက္ခဏညထတ္တံ နာမ နတ္ထိ။ တဿ အဘာဝေါ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပသုတ္တေန ဒီပိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သိယာ, အာနန္ဒ, စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ အညထတ္တံ, ပထဝီဓာတုယာ…ပေ… ဝါယောဓာတုယာ၊ န တွေဝ ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတဿ အရိယသာဝကဿ သိယာ အညထတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၆)။
အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – အာနန္ဒ, ကက္ခဠတ္တလက္ခဏာ ပထဝီဓာတု ပရိဝတ္တိတွာ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏာ အာပေါဓာတု နာမ ဘဝေယျ, အရိယသာဝကဿ ပန အညထတ္တံ နာမ နတ္ထီတိ။ ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပေါ အာဂတော။
֍ ဋီ ၆၅၂။ ဣတော ပရေသု ဥပါဒိဏ္ဏရူပါဒိနိဒ္ဒေသေသု ဥပါဒိဏ္ဏပဒါဒီနံ အတ္ထော မာတိကာကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ခာယတနာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတာနေဝ။ တတ္ထ တတ္ထ ပန ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝက္ခာမ။
ဥပါဒိဏ္ဏနိဒ္ဒေသေ တာဝ စက္ခာယတနာဒီနိ ဧကန္တဥပါဒိဏ္ဏတ္တာ ဝုတ္တာနိ။ ယသ္မာ ပန ရူပါယတနာဒီနိ ဥပါဒိဏ္ဏာနိပိ အတ္ထိ အနုပါဒိဏ္ဏာနိပိ, တသ္မာ တာနိ ယံ ဝါ ပနာတိ သင်္ခေပတော ဒဿေတွာ ပုန ကမ္မဿ ကတတ္တာ ရူပါယတနန္တိအာဒိနာ နယေန ဝိတ္ထာရိတာနိ။ ဣမိနာ ဥပါယေန သဗ္ဗယေဝါပနကေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကသ္မာ ပန ‘ကမ္မဿ ကတတ္တာ’တိ စ ‘န ကမ္မဿ ကတတ္တာ’တိ စ ဥဘိန္နမ္ပိ နိဒ္ဒေသေ ‘ဇရတာ စ အနိစ္စတာ စ’ န ဂဟိတာ, အနုပါဒိဏ္ဏာဒီနံယေဝ နိဒ္ဒေသေသု ဂဟိတာတိ? န ကမ္မဿ ကတတ္တာတိ ဧတ္ထ တာဝ ကမ္မတော အညပစ္စယသမုဋ္ဌာနံ သင်္ဂဟိတံ။ ‘ကမ္မဿ ကတတ္တာ’တိ ဧတ္ထ ကမ္မသမုဋ္ဌာနမေဝ။ ဣမာနိ စ ဒွေ ရူပါနိ နေဝ ကမ္မတော န အညသ္မာ ရူပဇနကပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ န ဂဟိတာနိ။ သာ စ နေသံ အနုပ္ပတ္တိ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အနုပါဒိဏ္ဏန္တိအာဒီသု ပန ကေဝလံ အနုပါဒိဏ္ဏာဒိဂ္ဂဟဏေန ကမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနတာ ပဋိက္ခိတ္တာ, နအညပစ္စယသမုဋ္ဌာနတာ အနုညာတာ။ တသ္မာ တတ္ထ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
֍ ဋီ ၆၆၆။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသေ ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တီတိ ဣဒံ ဒွယံ ယသ္မာ ဧကန္တစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ဘူတာနိ ဥပါဒါယ ပညာယတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၃။) [သျ]ပရမတ္ထတော ပန တဿ နိဿယဘူတာနိ ဘူတာနေဝ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ, တံနိဿိတတ္တာ။ ယထာ အနိစ္စဿ ရူပဿ ဇရာမရဏံ အနိစ္စံ နာမ ဟောတိ, ဧဝမိဒမ္ပိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ နာမ ဇာတံ။
֍ ဋီ ၆၆၈။ စိတ္တသဟဘုနိဒ္ဒေသေပိ ဧသေဝ နယော။ ယာဝ စိတ္တံ တာဝ ပညာယနတော ဣဒမေဝ ဒွယံ ဝုတ္တံ။ န ပနေတံ စိတ္တေန သဟ ဘူတာနိ ဝိယ, စေတနာဒယော ဝိယ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
֍ ဋီ ၆၇၀။ စိတ္တာနုပရိဝတ္တိတာယပိ ဧသေဝ နယော။ ယာဝ စိတ္တံ တာဝ ပညာယနတော ဧဝ ဟေတံ ဒွယံ စိတ္တာနုပရိဝတ္တီတိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၆၇၄။ ဩဠာရိကန္တိ ဝတ္ထာရမ္မဏဘူတတ္တာ သံင်္ဃဋ္ဋနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတော ထူလံ။ ဝုတ္တဝိပလ္လာသတော သုခုမံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၆၇၆။ ဒူရေတိ ဃဋ္ဋနဝသေန အဂ္ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဒုဗ္ဗိညေယျဘာဝေန သမီပေ ဌိတမ္ပိ ဒူရေ။ ဣတရံ ပန ဃဋ္ဋနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ သုဝိညေယျဘာဝေန ဒူရေ ဌိတမ္ပိ သန္တိကေ။ စက္ခာယတနာဒိနိဒ္ဒေသာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒံ တာဝ ဒုဝိဓေန ရူပသင်္ဂဟေ ဝိသေသမတ္တံ။ တိဝိဓသင်္ဂဟော ဥတ္တာနတ္ထောဝ။
စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၆၆။ စတုဗ္ဗိဓသင်္ဂဟာဝသာနေ ဒိဋ္ဌာဒီနံ ပစ္ဆိမပဒဿ ဘေဒါဘာဝေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပုစ္ဆံ အကတွာဝ ရူပါယတနံ ဒိဋ္ဌံ သဒ္ဒါယတနံ သုတန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရူပါယတနံ စက္ခုနာ ဩလောကေတွာ ဒက္ခိတုံ သက္ကာတိ ‘ဒိဋ္ဌံ’ နာမ ဇာတံ။ သဒ္ဒါယတနံ သောတေန သုတွာ ဇာနိတုံ သက္ကာတိ ‘သုတံ’ နာမ ဇာတံ။ ဂန္ဓာယတနာဒိတ္တယံ ဃာနဇိဝှါကာယေဟိ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော မုနိတွာ ဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌေန မုတံ နာမ ဇာတံ။ ဖုသိတွာ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိကာရဏတော ‘မုတံ’ နာမာတိပိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗမေဝ ပန ရူပံ မနောဝိညာဏေန ဇာနိတဗ္ဗန္တိ မနသာ ဝိညာတံ နာမ ဇာတံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၄။) [သျ]ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၆၇။ ပဉ္စဝိဓသင်္ဂဟနိဒ္ဒေသေ ကက္ခဠန္တိ ထဒ္ဓံ။ ခရမေဝ ခရဂတံ, ဖရုသန္တိ အတ္ထော။ ဣတရေ ဒွေပိ သဘာဝနိဒ္ဒေသာ ဧဝ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဗာဟိရံ။ ဥပါဒိဏ္ဏန္တိ န ကမ္မသမုဋ္ဌာနမေဝ။ အဝိသေသေန ပန သရီရဋ္ဌကဿေတံ ဂဟဏံ။ သရီရဋ္ဌကဉှိ ဥပါဒိဏ္ဏံ ဝါ ဟောတု အနုပါဒိဏ္ဏံ ဝါ, အာဒိန္နဂဟိတပရာမဋ္ဌဝသေန သဗ္ဗံ ဥပါဒိဏ္ဏမေဝ နာမ။
֍ ဋီ ၉၆၉။ တေဇောဂတန္တိ သဗ္ဗတေဇေသု ဂတံ ဥဏှတ္တလက္ခဏံ, တေဇော ဧဝ ဝါ တေဇောဘာဝံ ဂတန္တိ ‘တေဇောဂတံ’။ ဥသ္မာတိ ဥသ္မာကာရော။ ဥသ္မာဂတန္တိ ဥသ္မာဘာဝံ ဂတံ။ ဥသ္မာကာရဿေဝေတံ နာမံ။ ဥသုမန္တိ ဗလဝဥသ္မာ။ ဥသုမမေဝ ဥသုမဘာဝံ ဂတန္တိ ဥသုမဂတံ။
֍ ဋီ ၉၇၀။ ဝါယနကဝသေန ဝါယော။ ဝါယောဝ ဝါယောဘာဝံ ဂတတ္တာ ဝါယောဂတံ။ ထမ္ဘိတတ္တန္တိ ဥပ္ပလနာဠတစာဒီနံ ဝိယ ဝါတပုဏ္ဏာနံ ထမ္ဘိတဘာဝေါ ရူပဿ။
ဆက္ကာဒိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၉၇၂-၄။ ဆဗ္ဗိဓာဒိသင်္ဂဟာနံ တိဏ္ဏံ ဩသာနပဒဿ ဘေဒါဘာဝတော အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အပုစ္ဆိတွာဝ နိဒ္ဒေသော ကတော။ တတ္ထ စက္ခုဝိညာဏေန ဇာနိတုံ သက္ကာတိ စက္ခုဝိညေယျံ…ပေ… မနောဝိညာဏေန ဇာနိတုံ သက္ကာတိ မနောဝိညေယျံ။ တိဝိဓာယ မနောဓာတုယာ ဇာနိတုံ သက္ကာတိ မနောဓာတုဝိညေယျံ သဗ္ဗံ ရူပန္တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဧကံ ရူပမ္ပိ မနောဝိညာဏဓာတုယာ အဇာနိတဗ္ဗံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘သဗ္ဗံ ရူပ’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဟိ အဘိဓမ္မံ ပတွာ နယံ ကာတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ နယော အကတော နာမ နတ္ထိ။ ဣဒဉ္စ ဧကရူပဿာပိ မနောဝိညာဏဓာတုယာ အဇာနိတဗ္ဗဿ အဘာဝေန နယံ ကာတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနံ နာမ, တသ္မာ နယံ ကရောန္တော ‘သဗ္ဗံ ရူပ’န္တိ အာဟ။
֍ ဋီ ၉၇၄။ သုခသမ္ဖဿောတိ သုခဝေဒနာပဋိလာဘပစ္စယော။ ဒုက္ခသမ္ဖဿောတိ ဒုက္ခဝေဒနာပဋိလာဘပစ္စယော။ ဣဓာပိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏဿ သုခဒုက္ခဿ သဗ္ဘာဝတော အယံ နယော ဒိန္နော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၅။) [သျ]နဝကာဒိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၇၅။ နဝကေ ပန ဣန္ဒြိယရူပဿ နာမ အတ္ထိတာယ နယော ဒိန္နော။ တဿေဝ သပ္ပဋိဃအပ္ပဋိဃတာယ ဒသကေ နယော ဒိန္နော။ ဧကာဒသကေ အဍ္ဎေကာဒသ အာယတနာနိ ဝိဘတ္တာနိ။ တေသံ နိဒ္ဒေသဝါရာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ပကိဏ္ဏကကထာ
ဣမေသု ပန ရူပေသု အသမ္မောဟတ္ထံ သမောဓာနံ သမုဋ္ဌာနံ ပရိနိပ္ဖန္နဉ္စ သင်္ခတန္တိ ဣဒံ ‘ပကိဏ္ဏကံ’ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ‘သမောဓာန’န္တိ သဗ္ဗမေဝ ဟိဒံ ရူပံ သမောဓာနတော စက္ခာယတနံ…ပေ… ကဗဠီကာရော အာဟာရော, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ အာပေါဓာတူတိ ပဉ္စဝီသတိသင်္ချံ ဟောတိ။ တံ ဝတ္ထုရူပေန သဒ္ဓိံ ဆဗ္ဗီသတိသင်္ချံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတော အညံ ရူပံ နာမ နတ္ထိ။ ကေစိ ပန ‘မိဒ္ဓရူပံ နာမ အတ္ထီ’တိ ဝဒန္တိ။ တေ ‘‘အဒ္ဓါ မုနီသိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, နတ္ထိ နီဝရဏာ တဝါ’’တိအာဒီနိ (သု။ နိ။ ၅၄၆) ဝတွာ မိဒ္ဓရူပံ နာမ နတ္ထီတိ ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။ အပရေ ဗလရူပေန သဒ္ဓိံ သတ္တဝီသတိ, သမ္ဘဝရူပေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌဝီသတိ, ဇာတိရူပေန သဒ္ဓိံ ဧကူနတိံသတိ, ရောဂရူပေန သဒ္ဓိံ သမတိံသတိ ရူပါနီတိ ဝဒန္တိ။ တေပိ တေသံ ဝိသုံ အဘာဝံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ ဝါယောဓာတုယာ ဟိ ဂဟိတာယ ဗလရူပံ ဂဟိတမေဝ, အညံ ဗလရူပံ နာမ နတ္ထိ။ အာပေါဓာတုယာ သမ္ဘဝရူပံ, ဥပစယသန္တတီဟိ ဇာတိရူပံ, ဇရတာအနိစ္စတာဟိ ဂဟိတာဟိ ရောဂရူပံ ဂဟိတမေဝ။ အညံ ရောဂရူပံ နာမ နတ္ထိ။ ယောပိ ကဏ္ဏရောဂါဒိ အာဗာဓော သော ဝိသမပစ္စယသမုဋ္ဌိတဓာတုမတ္တမေဝ။ န အညော တတ္ထ ရောဂေါ နာမ အတ္ထီတိ သမောဓာနတော ဆဗ္ဗီသတိမေဝ ရူပါနိ။
‘သမုဋ္ဌာန’န္တိ ကတိ ရူပါနိ ကတိသမုဋ္ဌာနာနိ? ဒသ ဧကသမုဋ္ဌာနာနိ, ဧကံ ဒွိသမုဋ္ဌာနံ, တီဏိ တိသမုဋ္ဌာနာနိ, နဝ စတုသမုဋ္ဌာနာနိ, ဒွေ န ကေနစိ သမုဋ္ဌဟန္တိ။
တတ္ထ စက္ခုပသာဒေါ…ပေ… ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဧကန္တံ ကမ္မတောဝ သမုဋ္ဌဟန္တိ။ ကာယဝိညတ္တိဝစီဝိညတ္တိဒွယံ ဧကန္တေန စိတ္တတော သမုဋ္ဌာတီတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၆။) [သျ]ဒသ ‘ဧကသမုဋ္ဌာနာနိ’ နာမ။ သဒ္ဒေါ ဥတုတော စ စိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတီတိ ဧကော ‘ဒွိသမုဋ္ဌာနော’ နာမ။ တတ္ထ အဝိညာဏကသဒ္ဒေါ ဥတုတော သမုဋ္ဌာတိ, သဝိညာဏကသဒ္ဒေါ စိတ္တတော။ လဟုတာဒိတ္တယံ ပန ဥတုစိတ္တာဟာရေဟိ သမုဋ္ဌာတီတိ တီဏိ ‘တိသမုဋ္ဌာနာနိ’ နာမ။ အဝသေသာနိ နဝ ရူပါနိ တေဟိ ကမ္မေန စာတိ စတူဟိ သမုဋ္ဌဟန္တီတိ နဝ ‘စတုသမုဋ္ဌာနာနိ’ နာမ။ ဇရတာ အနိစ္စတာ ပန ဧတေသု ဧကတောပိ န သမုဋ္ဌဟန္တီတိ ဒွေ ‘န ကေနစိ သမုဋ္ဌဟန္တိ’ နာမ။ ကသ္မာ? အဇာယနတော။ န ဟိ ဧတာနိ ဇာယန္တိ။ ကသ္မာ? ဇာတဿ ပါကဘေဒတ္တာ။ ဥပ္ပန္နဉှိ ရူပံ ဇီရတိ ဘိဇ္ဇတီတိ အဝဿံ ပနေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ အရူပံ ဝါ အက္ခယံ နာမ ဒိဿတိ။ ယာဝ ပန န ဘိဇ္ဇတိ တာဝဿ ပရိပါကောတိ သိဒ္ဓမေတံ။ ‘ဇာတဿ ပါကဘေဒတ္တာ’တိ ယဒိ စ တာနိ ဇာယေယျုံ တေသမ္ပိ ပါကဘေဒါ ဘဝေယျုံ။ န စ ပါကော ပစ္စတိ, ဘေဒေါ ဝါ ဘိဇ္ဇတီတိ ဇာတဿ ပါကဘေဒတ္တာ နေတံ ဒွယံ ဇာယတိ။
တတ္ထ သိယာ – ယထာ ‘ကမ္မဿ ကတတ္တာ’တိ အာဒိနိဒ္ဒေသေသု ‘ရူပဿ ဥပစယော ရူပဿ သန္တတီ’တိ ဝစနေန ‘ဇာတိ’ ဇာယတီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတံ ဟောတိ, ဧဝံ ‘ပါကော’ပိ ပစ္စတု ‘ဘေဒေါ’ပိ ဘိဇ္ဇတူတိ။ ‘‘န တတ္ထ ‘ဇာတိ ဇာယတီ’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတံ။ ယေ ပန ဓမ္မာ ကမ္မာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ တေသံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဘာဝတော ဇာတိယာ တပ္ပစ္စယဘာဝဝေါဟာရော အနုမတော။ န ပန ပရမတ္ထတော ဇာတိ ဇာယတိ။ ဇာယမာနဿ ဟိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိမတ္တံ ဇာတီ’’တိ။
တတ္ထ သိယာ – ‘ယထေဝ ဇာတိ ယေသံ ဓမ္မာနံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ တပ္ပစ္စယဘာဝဝေါဟာရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဝေါဟာရဉ္စ လဘတိ, တထာ ပါကဘေဒါပိ ယေသံ ဓမ္မာနံ ပါကဘေဒါ တပ္ပစ္စယဘာဝဝေါဟာရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဝေါဟာရဉ္စ လဘန္တု။ ဧဝံ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ကမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနမေဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝိဿတီ’တိ။ ‘န ပါကဘေဒါ တံ ဝေါဟာရံ လဘန္တိ။ ကသ္မာ? ဇနကပစ္စယာနုဘာဝက္ခဏေ အဘာဝတော။ ဇနကပစ္စယာနဉှိ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗဓမ္မဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေယေဝ အာနုဘာဝေါ, န တတော ဥတ္တရိ။ တေဟိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိတဓမ္မက္ခဏသ္မိဉ္စ ဇာတိ ပညာယမာနာ တပ္ပစ္စယဘာဝဝေါဟာရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဝေါဟာရဉ္စ လဘတိ, တသ္မိံ ခဏေ သဗ္ဘာဝတော၊ န ဣတရဒွယံ, တသ္မိံ ခဏေ အဘာဝတောတိ နေဝေတံ ဇာယတီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဇရာမရဏံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀)
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၇။) [သျ]အာဂတတ္တာ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ဇာယတီတိ စေ – ‘န, ပရိယာယဒေသိတတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဇရာမရဏတ္တာ ပရိယာယေန တံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’န္တိ ဝုတ္တံ။
‘ယဒိ ဧဝံ, တယမ္ပေတံ အဇာတတ္တာ သသဝိသာဏံ ဝိယ နတ္ထိ၊ နိဗ္ဗာနံ ဝိယ ဝါ နိစ္စ’န္တိ စေ – န, နိဿယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတော၊ ပထဝီအာဒီနဉှိ နိဿယာနံ ဘာဝေ ဇာတိအာဒိတ္တယံ ပညာယတိ, တသ္မာ န နတ္ထိ။ တေသဉ္စ အဘာဝေ န ပညာယတိ, တသ္မာ န နိစ္စံ။ ဧတမ္ပိ စ အဘိနိဝေသံ ပဋိသေဓေတုံ ဧဝ ဣဒံ ဝုတ္တံ – ‘‘ဇရာမရဏံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀)။ ဧဝမာဒီဟိ နယေဟိ တာနိ ဒွေ ရူပါနိ န ကေဟိစိ သမုဋ္ဌဟန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိစ ‘သမုဋ္ဌာန’န္တိ ဧတ္ထ အယမညောပိ အတ္ထော။ တဿာယံ မာတိကာ – ‘ကမ္မဇံ ကမ္မပစ္စယံ ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ, အာဟာရသမုဋ္ဌာနံ အာဟာရပစ္စယံ အာဟာရပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ, ဥတုသမုဋ္ဌာနံ ဥတုပစ္စယံ ဥတုပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ, စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ စိတ္တပစ္စယံ စိတ္တပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာန’န္တိ။
တတ္ထ စက္ခုပသာဒါဒိ အဋ္ဌဝိဓံ ရူပံ သဒ္ဓိံ ဟဒယဝတ္ထုနာ ‘ကမ္မဇံ’ နာမ။ ကေသမဿု ဟတ္ထိဒန္တာ အဿဝါလာ စမရဝါလာတိ ဧဝမာဒိ ‘ကမ္မပစ္စယံ’ နာမ။ စက္ကရတနံ ဒေဝတာနံ ဥယျာနဝိမာနာဒီနီတိ ဧဝမာဒိ ‘ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ’ နာမ။
အာဟာရတော သမုဋ္ဌိတံ သုဒ္ဓဋ္ဌကံ ‘အာဟာရသမုဋ္ဌာနံ’ နာမ။ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဒွိန္နမ္ပိ ရူပသန္တတီနံ ပစ္စယော ဟောတိ အာဟာရသမုဋ္ဌာနဿ စ ဥပါဒိန္နဿ စ။ အာဟာရသမုဋ္ဌာနဿ ဇနကော ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ, ကမ္မဇဿ အနုပါလကော ဟုတွာတိ ဣဒံ အာဟာရာနုပါလိတံ ကမ္မဇရူပံ ‘အာဟာရပစ္စယံ’ နာမ။ ဝိသဘာဂါဟာရံ သေဝိတွာ အာတပေ ဂစ္ဆန္တဿ တိလကကာဠကုဋ္ဌာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဣဒံ ‘အာဟာရပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ’ နာမ။
ဥတုတော သမုဋ္ဌိတံ သုဒ္ဓဋ္ဌကံ ‘ဥတုသမုဋ္ဌာနံ’ နာမ။ တသ္မိံ ဥတု အညံ အဋ္ဌကံ သမုဋ္ဌာပေတိ, ဣဒံ ‘ဥတုပစ္စယံ’ နာမ။ တသ္မိမ္ပိ ဥတု အညံ အဋ္ဌကံ သမုဋ္ဌာပေတိ, ဣဒံ ‘ဥတုပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ’ နာမ။ ဧဝံ တိဿောယေဝ သန္တတိယော ဃဋ္ဋေတုံ သက္ကောတိ။ န တတော ပရံ။ ဣမမတ္ထံ အနုပါဒိန္နကေနာပိ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥတုသမုဋ္ဌာနော နာမ ဝလာဟကော။ ဥတုပစ္စယာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၈။) [သျ]နာမ ဝုဋ္ဌိဓာရာ။ ဒေဝေ ပန ဝုဋ္ဌေ ဗီဇာနိ ဝိရူဟန္တိ, ပထဝီ ဂန္ဓံ မုဉ္စတိ, ပဗ္ဗတာ နီလာ ခါယန္တိ, သမုဒ္ဒေါ ဝဍ္ဎတိ, ဧတံ ဥတုပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ နာမ။
စိတ္တတော သမုဋ္ဌိတံ သုဒ္ဓဋ္ဌကံ ‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ’ နာမ။ ‘‘ပစ္ဆာဇာတာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ပုရေဇာတဿ ဣမဿ ကာယဿ ပစ္ဆာဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၁) ဣဒံ ‘စိတ္တပစ္စယံ’ နာမ။ အာကာသေ အန္တလိက္ခေ ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေတိ, အဿမ္ပိ ဒဿေတိ, ရထမ္ပိ ဒဿေတိ, ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဒဿေတိတီ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၈) ဣဒံ ‘စိတ္တပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ’ နာမ။
‘ပရိနိပ္ဖန္န’န္တိ ပန္နရသ ရူပါနိ ပရိနိပ္ဖန္နာနိ နာမ, ဒသ အပရိနိပ္ဖန္နာနိ နာမ။ ‘ယဒိ အပရိနိပ္ဖန္နာ, အသင်္ခတာ နာမ ဘဝေယျုံ’။ ‘‘တေသံယေဝ ပန ရူပါနံ ကာယဝိကာရော ‘ကာယဝိညတ္တိ’ နာမ, ဝစီဝိကာရော ‘ဝစီဝိညတ္တိ’ နာမ, ဆိဒ္ဒံ ဝိဝရံ ‘အာကာသဓာတု’ နာမ, လဟုဘာဝေါ ‘လဟုတာ’ နာမ, မုဒုဘာဝေါ ‘မုဒုတာ’ နာမ, ကမ္မညဘာဝေါ ‘ကမ္မညတာ’ နာမ, နိဗ္ဗတ္တိ ‘ဥပစယော’ နာမ, ပဝတ္တိ ‘သန္တတိ’ နာမ, ဇီရဏာကာရော ‘ဇရတာ’ နာမ, ဟုတွာ အဘာဝါကာရော ‘အနိစ္စတာ’ နာမာတိ။ သဗ္ဗံ ပရိနိပ္ဖန္နံ သင်္ခတမေဝ ဟောတီ’’တိ။
အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာယ
ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၉။) [သျ]၃။ နိက္ခေပကဏ္ဍော
တိကနိက္ခေပကထာ
֍ ဋီ ၉၈၅။ ဧတ္တာဝတာ ကုသလတ္တိကော သဗ္ဗေသံ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ပဒဘာဇနနယေန ဝိတ္ထာရိတော ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ယွာယံ ကုသလတ္တိကဿ ဝိဘဇနနယော ဝုတ္တော, သေသတိကဒုကာနမ္ပိ ဧသေဝ ဝိဘဇနနယော ဟောတိ – ယထာ ဟိ ဧတ္ထ, ဧဝံ ‘ကတမေ ဓမ္မာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ယေ ဝါ ပန တသ္မိံ သမယေ အညေပိ အတ္ထိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ အရူပိနော ဓမ္မာ ဌပေတွာ ဝေဒနာခန္ဓံ, ဣမေ ဓမ္မာ သုခါယ ဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တာ’တိအာဒိနာ အနုက္ကမေန သဗ္ဗတိကဒုကေသု သက္ကာ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝိဘာဇနနယံ သလ္လက္ခေတုံ – တသ္မာ တံ ဝိတ္ထာရဒေသနံ နိက္ခိပိတွာ, အညေန နာတိသင်္ခေပနာတိဝိတ္ထာရနယေန သဗ္ဗတိကဒုကဓမ္မဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိ နိက္ခေပကဏ္ဍံ အာရဒ္ဓံ။ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍဉှိ ဝိတ္ထာရဒေသနာ, အဋ္ဌကထာကဏ္ဍံ သင်္ခေပဒေသနာ။ ဣဒံ ပန နိက္ခေပကဏ္ဍံ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍံ ဥပါဒါယ သင်္ခေပေါ, အဋ္ဌကထာကဏ္ဍံ ဥပါဒါယ ဝိတ္ထာရောတိ သင်္ခိတ္တဝိတ္ထာရဓာတုကံ ဟောတိ။ တယိဒံ, ဝိတ္ထာရဒေသနံ နိက္ခိပိတွာ ဒေသိတတ္တာပိ, ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တကာရဏဝသေနာပိ, နိက္ခေပကဏ္ဍံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
မူလတော ခန္ဓတော စာပိ, ဒွါရတော စာပိ ဘူမိတော၊
အတ္ထတော ဓမ္မတော စာပိ, နာမတော စာပိ လိင်္ဂတော၊
နိက္ခိပိတွာ ဒေသိတတ္တာ, နိက္ခေပေါတိ ပဝုစ္စတီတိ။
ဣဒဉှိ တီဏိ ကုသလမူလာနီတိအာဒိနာ နယေန မူလတော နိက္ခိပိတွာ ဒေသိတံ။ တံသမ္ပယုတ္တော ဝေဒနာက္ခန္ဓောတိ ခန္ဓတော။ တံသမုဋ္ဌာနံ ကာယကမ္မန္တိ ဒွါရတော။ ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တဉှိ ကမ္မံ ကာယကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ။ သုခဘူမိယံ, ကာမာဝစရေတိ ဘူမိတော နိက္ခိပိတွာ ဒေသိတံ။ တတ္ထ တတ္ထ အတ္ထဓမ္မနာမလိင်္ဂါနံ ဝသေန ဒေသိတတ္တာ အတ္ထာဒီဟိ နိက္ခိပိတွာ ဒေသိတံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၀။) [သျ]တတ္ထ ကုသလပဒနိဒ္ဒေသေ တာဝ တီဏီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ကုသလာနိ စ တာနိ မူလာနိ စ, ကုသလာနံ ဝါ ဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယပဘဝဇနကသမုဋ္ဌာနနိဗ္ဗတ္တကဋ္ဌေန မူလာနီတိ ကုသလမူလာနိ။ ဧဝံ အတ္ထဝသေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နာမဝသေန ဒဿေတုံ အလောဘော အဒေါသော အမောဟောတိ အာဟ။ ဧတ္တာဝတာ ယသ္မာ မူလေန မုတ္တံ ကုသလံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ စတုဘူမကကုသလံ တီဟိ မူလေဟိ ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။ တံသမ္ပယုတ္တောတိ တေဟိ အလောဘာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တော။ တတ္ထ အလောဘေန သမ္ပယုတ္တေ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ, အဒေါသာမောဟာပိ အလောဘေန သမ္ပယုတ္တသင်္ခါရက္ခန္ဓဂဏနံယေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ သေသဒွယဝသေန သမ္ပယောဂေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ စတုဘူမကကုသလံ ပုန တံသမ္ပယုတ္တကစတုက္ခန္ဓဝသေန ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။ တံသမုဋ္ဌာနန္တိ တေဟိ အလောဘာဒီဟိ သမုဋ္ဌိတံ။ ဣမိနာပိ နယေန တဒေဝ စတုဘူမိကကုသလံ တိဏ္ဏံ ကမ္မဒွါရာနံ ဝသေန ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။ ဧဝံ တာဝ ကုသလံ တီသု ဌာနေသု ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿိတံ။
֍ ဋီ ၉၈၆။ အကုသလေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒွါဒသန္နဉှိ အကုသလစိတ္တာနံ ဧကမ္ပိ မူလေန မုတ္တံ နာမ နတ္ထီတိ မူလေန ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။ တံသမ္ပယုတ္တစတုက္ခန္ဓတော စ ဥဒ္ဓံ အကုသလံ နာမ နတ္ထီတိ တာနေဝ ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တာနိ စတုက္ခန္ဓဝသေန ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေသိ။ ဓမ္မရာဇာ ကာယကမ္မာဒိဝသေန ပန နေသံ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော ကမ္မဒွါရဝသေန ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။ ယံ ပနေတ္ထ တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာတိအာဒိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ ပုဂ္ဂလေ ဝါ ဌိတန္တိ ‘ဧကဋ္ဌံ’။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ ဌိတံ သဟဇေကဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ။ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဌိတံ ပဟာနေကဋ္ဌံ နာမ။ တေန လောဘာဒိနာ အညေန ဝါ တတ္ထ တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌေန သဟ ဧကသ္မိံ ဌိတန္တိ တဒေကဋ္ဌံ။ တတ္ထ ‘ကတမေ ဓမ္မာ သံကိလိဋ္ဌသံကိလေသိကာ? တီဏိ အကုသလမူလာနိ – လောဘော ဒေါသော မောဟော, တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’တိ သံကိလိဋ္ဌတ္တိကေ၊ ‘ကတမေ ဓမ္မာ ဟီနာ? တီဏိ အကုသလမူလာနိ – လောဘော ဒေါသော မောဟော, တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’တိ ဟီနတ္တိကေ ‘ကတမေ ဓမ္မာ အကုသလာ? တီဏိ အကုသလမူလာနိ – လောဘော ဒေါသော မောဟော, တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’တိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၁။) [သျ]ဣမသ္မိံ ကုသလတ္တိကေ၊ ‘ကတမေ ဓမ္မာ သံကိလိဋ္ဌာ? တီဏိ အကုသလမူလာနိ – လောဘော ဒေါသော မောဟော, တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’တိ ကိလေသဂေါစ္ဆကေ ‘ကတမေ ဓမ္မာ သရဏာ? တီဏိ အကုသလမူလာနိ – လောဘော ဒေါသော မောဟော, တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာတိ သရဏဒုကေ’တိ – ဣမေသု ဧတ္တကေသု ဌာနေသု ‘သဟဇေကဋ္ဌံ’ အာဂတံ။
ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗတ္တိကေ ပန ‘ဣမာနိ တီဏိ သံယောဇနာနိ, တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’တိ, ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကတ္တိကေပိ ‘ဣမာနိ တီဏိ သံယောဇနာနိ, တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’တိ, ပုန တတ္ထေဝ တီဏိ သံယောဇနာနိ – သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဝိစိကိစ္ဆာ သီလဗ္ဗတပရာမာသော, ဣမေ ဓမ္မာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာ၊ တဒေကဋ္ဌော လောဘော ဒေါသော မောဟော, ဣမေ ဓမ္မာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဟေတူ၊ တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ တံသမ္ပယုတ္တော ဝေဒနာခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော, တံသမုဋ္ဌာနံ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ မနောကမ္မံ, ဣမေ ဓမ္မာ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကာတိ၊ သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂေ ‘‘တတ္ထ ကတမေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ? တီဏိ အကုသလမူလာနိ – လောဘော ဒေါသော မောဟော, တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’’တိ (ဝိဘ။ ၃၉၁) – ဣမေသု ပန ဧတ္တကေသု ဌာနေသု ‘ပဟာနေကဋ္ဌံ’ အာဂတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၉၈၇။ အဗျာကတပဒနိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနတ္ထောယေဝါတိ။ ဣမသ္မိံ တိကေ တီဏိ လက္ခဏာနိ တိဿော ပညတ္တိယော ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသံ အဇဋာကာသံ အာကိဉ္စညာယတနဿ အာရမ္မဏံ နိရောဓသမာပတ္တိ စ န လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၉၈၈။ ဝေဒနာတ္တိကနိဒ္ဒေသေ သုခဘူမိယန္တိ ဧတ္ထ ယထာ တမ္ဗဘူမိ ကဏှဘူမီတိ တမ္ဗကဏှဘူမိယောဝ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ သုခမ္ပိ သုခဘူမိ နာမ။ ယထာ ဥစ္ဆုဘူမိ သာလိဘူမီတိ ဥစ္ဆုသာလီနံ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနာနိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ သုခဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနံ စိတ္တမ္ပိ သုခဘူမိ နာမ။ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ယသ္မာ ပန သာ ကာမာဝစရေ ဝါ ဟောတိ, ရူပါဝစရာဒီသု ဝါ, တသ္မာဿာ တံ ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ကာမာဝစရေတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုခဝေဒနံ ဌပေတွာတိ ယာ သာ သုခဘူမိယံ သုခဝေဒနာ, တံ ဌပေတွာ။ တံသမ္ပယုတ္တောတိ တာယ ဌပိတာယ သုခဝေဒနာယ သမ္ပယုတ္တော။ သေသပဒဒွယေပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၂။) [သျ]ဣမသ္မိံ တိကေ တိဿော ဝေဒနာ, သဗ္ဗံ ရူပံ, နိဗ္ဗာနန္တိ ဣဒမ္ပိ န လဗ္ဘတိ။ အယဉှိ တိကော ကုသလတ္တိကေ စ အလဗ္ဘမာနေဟိ ဣမေဟိ စ တီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ မုတ္တကော နာမ။ ဣတော ပရေသု ပန တိကဒုကေသု ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ တံ သဗ္ဗံ ပဒါနုက္ကမေန မာတိကာကထာယဉ္စေဝ ကုသလာဒီနံ နိဒ္ဒေသေ စ ဝုတ္တမေဝ။ ယံ ပန ယတ္ထ ဝိသေသမတ္တံ တဒေဝ ဝက္ခာမ။
֍ ဋီ ၉၉၁။ တတ္ထ ဝိပါကတ္တိကေ တာဝ ကိဉ္စာပိ အရူပဓမ္မာ ဝိယ ရူပဓမ္မာပိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ အတ္ထိ, အနာရမ္မဏတ္တာ ပန တေ ကမ္မသရိက္ခကာ န ဟောန္တီတိ သာရမ္မဏာ အရူပဓမ္မာဝ ကမ္မသရိက္ခကတ္တာ ဝိပါကာတိ ဝုတ္တာ, ဗီဇသရိက္ခကံ ဖလံ ဝိယ။ သာလိဗီဇသ္မိဉှိ ဝပိတေ အင်္ကုရပတ္တာဒီသု နိက္ခန္တေသုပိ သာလိဖလန္တိ န ဝုစ္စတိ။ ယဒါ ပန သာလိသီသံ ပက္ကံ ဟောတိ ပရိဏတံ, တဒါ ဗီဇသရိက္ခကော သာလိ ဧဝ သာလိဖလန္တိ ဝုစ္စတိ။ အင်္ကုရပတ္တာဒီနိ ပန ဗီဇဇာတာနိ ဗီဇတော နိဗ္ဗတ္တာနီတိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝမေဝ ရူပမ္ပိ ကမ္မဇန္တိ ဝါ ဥပါဒိဏ္ဏန္တိ ဝါ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၉၉၄။ ဥပါဒိဏ္ဏတ္တိကေ ကိဉ္စာပိ ခီဏာသဝဿ ခန္ဓာ ‘အမှာကံ မာတုလတ္ထေရော အမှာကံ စူဠပိတုတ္ထေရော’တိ ဝဒန္တာနံ ပရေသံ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပန အဂ္ဂဟိတာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ အနုပါဒိဏ္ဏာနေဝ။ တာနိ ဟိ, ယထာ ဒိဝသံ သန္တတ္တော အယောဂုဠော မက္ခိကာနံ အဘိနိသီဒနဿ ပစ္စယော န ဟောတိ, ဧဝမေဝ တေဇုဿဒတ္တာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန ဂဟဏဿ ပစ္စယာ န ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ဣမေ ဓမ္မာ အနုပါဒိဏ္ဏအနုပါဒါနိယာတိ။
֍ ဋီ ၉၉၈။ အသံကိလိဋ္ဌအသံကိလေသိကေသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၁၀၀၀။ ဝိတက္ကတ္တိကေ ဝိတက္ကသဟဇာတေန ဝိစာရေန သဒ္ဓိံ ကုသလတ္တိကေ အလဗ္ဘမာနာဝ န လဗ္ဘန္တိ။
֍ ဋီ ၁၀၀၃။ ပီတိသဟဂတတ္တိကေ ပီတိအာဒယော အတ္တနာ သဟဇာတဓမ္မာနံ ပီတိသဟဂတာဒိဘာဝံ ဒတွာ သယံ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကာ ဇာတာ။ ဣမသ္မိဉှိ တိကေ ဒွေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၃။) [သျ]ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒါ ဒုက္ခသဟဂတံ ကာယဝိညာဏံ ဥပေက္ခာဝေဒနာ ရူပံ နိဗ္ဗာနန္တိ – ဣဒမ္ပိ န လဗ္ဘတိ။ အယဉှိ တိကော ကုသလတ္တိကေ စ အလဗ္ဘမာနေဟိ ဣမေဟိ စ ပဉ္စဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ မုတ္တကော နာမ။
֍ ဋီ ၁၀၀၆။ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗတ္တိကေ သညောဇနာနီတိ ဗန္ဓနာနိ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌီတိ ဝိဇ္ဇမာနဋ္ဌေန သတိ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ကာယေ၊ သယံ ဝါ သတီ တသ္မိံ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိ ‘သက္ကာယဒိဋ္ဌိ’။ သီလေန သုဇ္ဈိတုံ သက္ကာ, ဝတေန သုဇ္ဈိတုံ သက္ကာ, သီလဝတေဟိ သုဇ္ဈိတုံ သက္ကာတိ ဂဟိတသမာဒါနံ ပန သီလဗ္ဗတပရာမာသော နာမ။
֍ ဋီ ၁၀၀၇။ ဣဓာတိ ဒေသာပဒေသေ နိပါတော။ သွာယံ ကတ္ထစိ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၉)။ ကတ္ထစိ သာသနံ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ကတ္ထစိ ဩကာသံ။ ယထာဟ –
‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿ, ဒေဝဘူတဿ မေ သတော၊
ပုနရာယု စ မေ လဒ္ဓေါ, ဧဝံ ဇာနာဟိ မာရိသာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၉)၊
ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တမေဝ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဘုတ္တာဝီ အဿံ ပဝါရိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀)။ ဣဓ ပန လောကံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနောတိ ဧတ္ထ ပန ‘အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ’။ ယဿ ဟိ ခန္ဓဓာတုအာယတနပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝိနိစ္ဆယရဟိတတ္တာ ဒိဋ္ဌိပဋိသေဓကော နေဝ ‘အာဂမော’, ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗဿ အနဓိဂတတ္တာ နေဝ ‘အဓိဂမော’ အတ္ထိ, သော ‘အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ’။ သွာယံ –
ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ, ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊
ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ, ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၅၁၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၃၀၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၈၈၊ နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၅၆)၊
သော ဟိ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ ယထာဟ – ‘‘ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု အဝိဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု နာနာဘိသင်္ခါရေ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၄။) [သျ]ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု နာနာသန္တာပေဟိ သန္တပ္ပန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု နာနာပရိဠာဟေဟိ ပရိဍယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အာဝုတာ နိဝုတာ ဩဝုတာ ပိဟိတာ ပဋိစ္ဆန္နာ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ’’တိ (မဟာနိ။ ၉၄)။ ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထမတီတာနံ အရိယဓမ္မပရမ္မုခါနံ နီစဓမ္မသမာစာရာနံ ဇနာနံ အန္တောဂဓတ္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု ဝါ အယံ – ဝိသုံယေဝ သင်္ချံ ဂတော, ဝိသံသဋ္ဌော သီလသုတာဒိဂုဏယုတ္တေဟိ အရိယေဟိ – ဇနောတိပိ ပုထုဇ္ဇနော။ ဧဝမေတေဟိ ‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယေ တေ –
‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊
အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော, ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၅၁၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၃၀၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၈၈)၊
ဒွေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, တေသု အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အရိယာနံ အဒဿာဝီတိအာဒီသု အရိယာတိ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အနယေ န ဣရိယနတော, အယေ ဣရိယနတော, သဒေဝကေန လောကေန စ အရဏီယတော ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ ဝုစ္စန္တိ။ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဝါ ဣဓ အရိယာ။ ယထာဟ – ‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ…ပေ… တထာဂတော အရိယောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၈)။
သပ္ပုရိသာတိ ဧတ္ထ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တထာဂတသာဝကာ စ သပ္ပုရိသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ လောကုတ္တရဂုဏယောဂေန သောဘနာ ပုရိသာတိ သပ္ပုရိသာ။ သဗ္ဗေဝ ဝါ ဧတေ ဒွေဓာပိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါပိ ဟိ အရိယာ စ သပ္ပုရိသာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓသာဝကာပိ။ ယထာဟ –
‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော,
ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတိ၊
ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စံ,
တထာဝိဓံ သပ္ပုရိသံ ဝဒန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၅။) [သျ]‘ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတီ’တိ ဧတ္တာဝတာ ဟိ ဗုဒ္ဓသာဝကော ဝုတ္တော။ ကတညုတာဒီဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ။ ဣဒါနိ ယော တေသံ အရိယာနံ အဒဿနသီလော, န စ ဒဿနေ သာဓုကာရီ, သော အရိယာနံ အဒဿာဝီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စက္ခုနာ အဒဿာဝီ ဉာဏေန အဒဿာဝီတိ ဒုဝိဓော။ တေသု ဉာဏေန အဒဿာဝီ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ မံသစက္ခုနာ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ အရိယာ ဒိဋ္ဌာပိ အဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ, တေသံ စက္ခူနံ ဝဏ္ဏမတ္တဂ္ဂဟဏတော, န အရိယဘာဝဂေါစရတော။ သောဏသိင်္ဂါလာဒယောပိ စက္ခုနာ အရိယေ ပဿန္တိ, န စ တေ အရိယာနံ ဒဿာဝိနော။
တတြိဒံ ဝတ္ထု – စိတ္တလပဗ္ဗတဝါသိနော ကိရ ခီဏာသဝတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကော ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော ဧကဒိဝသံ ထေရေန သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ထေရဿ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိတော အာဂစ္ဆန္တော ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘အရိယာ နာမ ဘန္တေ ကီဒိသာ’တိ? ထေရော အာဟ – ‘ဣဓေကစ္စော မဟလ္လကော အရိယာနံ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကတွာ သဟ စရန္တောပိ နေဝ အရိယေ ဇာနာတိ, ဧဝံဒုဇ္ဇာနာဝုသော, အရိယာ’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ သော နေဝ အညာသိ။ တသ္မာ န စက္ခုနာ ဒဿနံ ‘ဒဿနံ’, ဉာဏဒဿနမေဝ ‘ဒဿနံ’။ ယထာဟ – ‘‘ကိံ တေ ဝက္ကလိ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန? ယော ခေါ, ဝက္ကလိ, ဓမ္မံ ပဿတိ, သော မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇)။ တသ္မာ စက္ခုနာ ပဿန္တောပိ, ဉာဏေန အရိယေဟိ ဒိဋ္ဌံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ အပဿန္တော, အရိယာဓိဂတဉ္စ ဓမ္မံ အနဓိဂစ္ဆန္တော, အရိယကရဓမ္မာနံ အရိယဘာဝဿ စ အဒိဋ္ဌတ္တာ, ‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါတိ သတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေ အရိယဓမ္မေ အကုသလော။ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတောတိ, ဧတ္ထ ပန
ဒုဝိဓော ဝိနယော နာမ, ဧကမေကေတ္ထ ပဉ္စဓာ၊
အဘာဝတော တဿ အယံ, အဝိနီတောတိ ဝုစ္စတိ။
အယဉှိ သံဝရဝိနယော ပဟာနဝိနယောတိ ဒုဝိဓော ဝိနယော။ ဧတ္ထ စ ဒုဝိဓေပိ ဝိနယေ ဧကမေကော ဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတိ။ သံဝရဝိနယောပိ ဟိ သီလသံဝရော သတိသံဝရော ဉာဏသံဝရော ခန္တိသံဝရော ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စဝိဓော။ ပဟာနဝိနယောပိ တဒင်္ဂပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပဟာနံ သမုစ္ဆေဒပဟာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနံ နိဿရဏပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၆။) [သျ]တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အယံ သီလသံဝရော။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ, စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ သတိသံဝရော။
‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ, (အဇိတာတိ ဘဂဝါ)
သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊
သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ,
ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁) –
အယံ ဉာဏသံဝရော နာမ။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ဝီရိယသံဝရော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ဝိနေတဗ္ဗာနဉ္စ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော သံဝရော, ဝိနယနတော ဝိနယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ ‘သံဝရဝိနယော’ ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တထာ ယံ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒီသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ပဋိပက္ခဘာဝတော, ဒီပါလောကေနေဝ တမဿ, တေန တေန ဝိပဿနာဉာဏေန တဿ တဿ အနတ္ထဿ ပဟာနံ, သေယျထိဒံ – နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ, ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ, တဿေဝ အပရဘာဂေန ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထိဘာဝဿ, ကလာပသမ္မသနေန ‘အဟံ မမာ’တိ ဂါဟဿ, မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ, ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ, ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ, ဘယဒဿနေန သဘယေ အဘယသညာယ, အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ, နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ အဘိရတိသညာယ, မုစ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုစ္စိတုကာမတာယ, ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ, အနုလောမေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝဿ, ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟဿ ပဟာနံ, ဧတံ ‘တဒင်္ဂပဟာနံ’ နာမ။
ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတော, ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝါလဿ, တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ, ဧတံ ‘ဝိက္ခမ္ဘနပဟာနံ’ နာမ။ ‘‘ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၇။) [သျ]တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော အတ္တနော သန္တာနေ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိကဿ ကိလေသဂဏဿ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ပဟာနံ, ဣဒံ ‘သမုစ္ဆေဒပဟာနံ’ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ, ဧတံ ‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနံ’ နာမ။ ယံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ, ဧတံ ‘နိဿရဏပဟာနံ’ နာမ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ပဟာနံ ယသ္မာ စာဂဋ္ဌေန ပဟာနံ, ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယော, တသ္မာ ‘ပဟာနဝိနယော’တိ ဝုစ္စတိ။ တံတံပဟာနဝတော ဝါ တဿ တဿ ဝိနယဿ သမ္ဘဝတောပေတံ ပဟာနဝိနယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပဟာနဝိနယောပိ ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝမယံ သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော, ဘေဒတော စ ဒသဝိဓော ဝိနယော, ဘိန္နသံဝရတ္တာ, ပဟာတဗ္ဗဿ စ အပ္ပဟီနတ္တာ, ယသ္မာ ဧတဿ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ နတ္ထိ, တသ္မာ အဘာဝတော တဿ, အယံ ‘အဝိနီတော’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧသ နယော သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ သပ္ပုရိသဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထာပိ။ နိန္နာနာကရဏဉှေတံ အတ္ထတော။ ယထာဟ – ‘‘ယေဝ တေ အရိယာ တေဝ တေ သပ္ပုရိသာ, ယေဝ တေ သပ္ပုရိသာ တေဝ တေ အရိယာ။ ယော ဧဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော သော ဧဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော, ယော ဧဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော သော ဧဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော။ ယေဝ တေ အရိယဝိနယာ တေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ, ယေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ တေဝ တေ အရိယဝိနယာ။ အရိယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသေတိ ဝါ, အရိယဓမ္မေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဓမ္မေတိ ဝါ, အရိယဝိနယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဝိနယေတိ ဝါ, ဧသေသေ ဧကေ ဧကဋ္ဌေ သမေ သမဘာဂေ တဇ္ဇာတေ တညေဝါ’’တိ။
ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ဣဓေကစ္စော ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ – ‘ယံ ရူပံ သော အဟံ, ယော အဟံ တံ ရူပ’န္တိ ရူပဉ္စ အတ္တာနဉ္စ အဒွယံ သမနုပဿတိ။ ‘‘သေယျထာပိ နာမ တေလပ္ပဒီပဿ ဈာယတော ယာ အစ္စိ သော ဝဏ္ဏော, ယော ဝဏ္ဏော သာ အစ္စီတိ အစ္စိဉ္စ ဝဏ္ဏဉ္စ အဒွယံ သမနုပဿတိ,’’ ဧဝမေဝ ဣဓေကစ္စော ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ဧဝံ ရူပံ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိပဿနာယ ပဿတိ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနန္တိ ‘အရူပံ အတ္တာ’တိ ဂဟေတွာ, ဆာယာဝန္တံ ရုက္ခံ ဝိယ, တံ ရူပဝန္တံ သမနုပဿတိ။ အတ္တနိ ဝါ ရူပန္တိ ‘အရူပမေဝ အတ္တာ’တိ ဂဟေတွာ, ပုပ္ဖမှိ ဂန္ဓံ ဝိယ, အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၈။) [သျ]ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနန္တိ ‘အရူပမေဝ အတ္တာ’တိ ဂဟေတွာ, ကရဏ္ဍကေ မဏိံ ဝိယ, အတ္တာနံ ရူပသ္မိံ သမနုပဿတိ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
တတ္ထ ‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’တိ သုဒ္ဓရူပမေဝ အတ္တာတိ ကထိတံ။ ‘ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ, အတ္တနိ ဝါ ရူပံ, ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနံ၊ ဝေဒနံ အတ္တတော သမနုပဿတိ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’တိ ဣမေသု သတ္တသု ဌာနေသု ‘အရူပံ အတ္တာ’တိ ကထိတံ။ ဝေဒနာဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ, အတ္တနိ ဝါ ဝေဒနံ, ဝေဒနာယ ဝါ အတ္တာနန္တိ ဧဝံ စတူသု ခန္ဓေသု တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဝသေန ဒွါဒသသု ဌာနေသု ‘ရူပါရူပမိဿကော အတ္တာ’ ကထိတော။ တတ္ထ ‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’တိ ဣမေသု ပဉ္စသု ဌာနေသု ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ကထိတာ။ အဝသေသေသု သဿတဒိဋ္ဌိ။ ဧဝမေတ္ထ ပန္နရသ ဘဝဒိဋ္ဌိယော ပဉ္စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ တာ သဗ္ဗာပိ မဂ္ဂါဝရဏာ, န သဂ္ဂါဝရဏာ, ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၁၀၀၈။ သတ္ထရိ ကင်္ခတီတိ သတ္ထု သရီရေ ဝါ ဂုဏေ ဝါ ဥဘယတ္ထ ဝါ ကင်္ခတိ။ သရီရေ ကင်္ခမာနော ‘ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏပဋိမဏ္ဍိတံ နာမ သရီရံ အတ္ထိ နု ခေါ နတ္ထီ’တိ ကင်္ခတိ။ ဂုဏေ ကင်္ခမာနော ‘အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဇာနနသမတ္ထံ သဗ္ဗညုတဉာဏံ အတ္ထိ နု ခေါ နတ္ထီ’တိ ကင်္ခတိ။ ဥဘယတ္ထ ကင်္ခမာနော ‘အသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာနုရဉ္ဇိတာယ သရီရနိပ္ဖတ္တိယာ သမန္နာဂတော သဗ္ဗဉေယျဇာနနသမတ္ထံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတော လောကတာရကော ဗုဒ္ဓေါ နာမ အတ္ထိ နု ခေါ နတ္ထီ’တိ ကင်္ခတိ။ အယဉှိဿ အတ္တဘာဝေ ဂုဏေ ဝါ ကင်္ခနတော ဥဘယတ္ထ ကင်္ခတိ နာမ။ ဝိစိကိစ္ဆတီတိ အာရမ္မဏံ နိစ္ဆေတုံ အသက္ကောန္တော ကိစ္ဆတိ ကိလမတိ။ နာဓိမုစ္စတီတိ တတ္ထေဝ အဓိမောက္ခံ န လဘတိ။ န သမ္ပသီဒတီတိ စိတ္တံ အနာဝိလံ ကတွာ ပသီဒိတုံ န သက္ကောတိ, ဂုဏေသု နပ္ပသီဒတိ။
ဓမ္မေ ကင်္ခတီတိအာဒီသု ပန ‘ကိလေသေ ပဇဟန္တာ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသာနိ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ, မဂ္ဂဖလာနံ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတံ အမတံ မဟာနိဗ္ဗာနံ နာမ အတ္ထိ နု ခေါ နတ္ထီ’တိ ကင်္ခန္တောပိ ‘အယံ ဓမ္မော နိယျာနိကော နု ခေါ အနိယျာနိကော’တိ ကင်္ခန္တောပိ ဓမ္မေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈၉။) [သျ]ကင်္ခတိ နာမ။ ‘စတ္တာရော မဂ္ဂဋ္ဌကာ စတ္တာရော ဖလဋ္ဌကာတိ ဣဒံ သံဃရတနံ အတ္ထိ နု ခေါ နတ္ထီ’တိ ကင်္ခန္တောပိ, ‘အယံ သံဃော သုပ္ပဋိပန္နော နု ခေါ ဒုပ္ပဋိပန္နော’တိ ကင်္ခန္တောပိ, ‘ဧတသ္မိံ သံဃရတနေ ဒိန္နဿ ဝိပါကဖလံ အတ္ထိ နု ခေါ နတ္ထီ’တိ ကင်္ခန္တောပိ သံဃေ ကင်္ခတိ နာမ။ ‘တိဿော ပန သိက္ခာ အတ္ထိ နု ခေါ နတ္ထီ’တိ ကင်္ခန္တောပိ, ‘တိဿော သိက္ခာ သိက္ခိတပစ္စယေန အာနိသံသော အတ္ထိ နု ခေါ နတ္ထီ’တိ ကင်္ခန္တောပိ သိက္ခာယ ကင်္ခတိ နာမ။
ပုဗ္ဗန္တော ဝုစ္စတိ အတီတာနိ ခန္ဓဓာတာယတနာနိ။ အပရန္တော အနာဂတာနိ။ တတ္ထ အတီတေသု ခန္ဓာဒီသု ‘အတီတာနိ နု ခေါ, န နု ခေါ’တိ ကင်္ခန္တော ပုဗ္ဗန္တေ ကင်္ခတိ နာမ။ အနာဂတေသု ‘အနာဂတာနိ နု ခေါ, န နု ခေါ’တိ ကင်္ခန္တော အပရန္တေ ကင်္ခတိ နာမ။ ဥဘယတ္ထ ကင်္ခန္တော ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ ကင်္ခတိ နာမ။ ‘ဒွါဒသပဒိကံ ပစ္စယဝဋ္ဋံ အတ္ထိ နု ခေါ နတ္ထီ’တိ ကင်္ခန္တော ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခတိ နာမ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဣမေသံ ဇရာမရဏာဒီနံ ပစ္စယာ ‘ဣဒပ္ပစ္စယာ’။ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဘာဝေါ ‘ဣဒပ္ပစ္စယတာ’။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဝါ ‘ဣဒပ္ပစ္စယတာ’၊ ဇာတိအာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဇာတိအာဒီသု တံ တံ ပဋိစ္စ အာဂမ္မ သမုပ္ပန္နာတိ ‘ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ’။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဒပ္ပစ္စယတာယ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု စ ဓမ္မေသု ကင်္ခတီတိ။
֍ ဋီ ၁၀၀၉။ သီလေနာတိ ဂေါသီလာဒိနာ။ ဝတေနာတိ ဂေါဝတာဒိနာဝ။ သီလဗ္ဗတေနာတိ တဒုဘယေန။ သုဒ္ဓီတိ ကိလေသသုဒ္ဓိ၊ ပရမတ္ထသုဒ္ဓိဘူတံ ဝါ နိဗ္ဗာနမေဝ။ တဒေကဋ္ဌာတိ ဣဓ ပဟာနေကဋ္ဌံ ဓုရံ။ ဣမိဿာ စ ပါဠိယာ ဒိဋ္ဌိကိလေသော ဝိစိကိစ္ဆာကိလေသောတိ ဒွေယေဝ အာဂတာ။ လောဘော ဒေါသော မောဟော မာနော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ပန အဋ္ဌ အနာဂတာ။ အာဟရိတွာ ပန ဒီပေတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသု ပဟီယမာနာသု အပါယဂမနီယော လောဘော ဒေါသော မောဟော မာနော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ သဗ္ဗေပိမေ ပဟာနေကဋ္ဌာ ဟုတွာ ပဟီယန္တိ။ သဟဇေကဋ္ဌံ ပန အာဟရိတွာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဟိ စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိသဟဂတာနိ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတဉ္စာတိ ပဉ္စ စိတ္တာနိ ပဟီယန္တိ။ တတ္ထ ဒွီသု အသင်္ခါရိကဒိဋ္ဌိစိတ္တေသု ပဟီယန္တေသု တေဟိ သဟဇာတော လောဘော မောဟော ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ သေသဒိဋ္ဌိကိလေသော စ ဝိစိကိစ္ဆာကိလေသော စ ပဟာနေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တသသင်္ခါရိကစိတ္တေသုပိ ပဟီယန္တေသု တေဟိ သဟဇာတော လောဘော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၀။) [သျ]မောဟော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ သေသဒိဋ္ဌိကိလေသော စ ဝိစိကိစ္ဆာကိလေသော စ ပဟာနေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ ဧဝံ ပဟာနေကဋ္ဌသ္မိံယေဝ သဟဇေကဋ္ဌံ လဗ္ဘတီတိ ဣဒံ သဟဇေကဋ္ဌံ အာဟရိတွာ ဒီပယိံသု။
တံသမ္ပယုတ္တောတိ တေဟိ တဒေကဋ္ဌေဟိ အဋ္ဌဟိ ကိလေသေဟိ သမ္ပယုတ္တော။ ဝိနိဗ္ဘောဂံ ဝါ ကတွာ တေန လောဘေန တေန ဒေါသေနာတိ ဧဝံ ဧကေကေန သမ္ပယုတ္တတာ ဒီပေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ လောဘေ ဂဟိတေ, မောဟော မာနော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ အယံ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ ကိလေသဂဏော လောဘသမ္ပယုတ္တော နာမ။ ဒေါသေ ဂဟိတေ, မောဟော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ အယံ ကိလေသဂဏော ဒေါသသမ္ပယုတ္တော နာမ။ မောဟေ ဂဟိတေ, လောဘော ဒေါသော မာနော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ အယံ ကိလေသဂဏော မောဟသမ္ပယုတ္တော နာမ။ မာနေ ဂဟိတေ, တေန သဟုပ္ပန္နော လောဘော မောဟော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ အယံ ကိလေသဂဏော မာနသမ္ပယုတ္တော နာမ။ ဣမိနာ ဥပါယေန တေန ထိနေန တေန ဥဒ္ဓစ္စေန တေန အဟိရိကေန တေန အနောတ္တပ္ပေန သမ္ပယုတ္တော တံသမ္ပယုတ္တောတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တံသမုဋ္ဌာနန္တိ တေန လောဘေန…ပေ… တေန အနောတ္တပ္ပေန သမုဋ္ဌိတန္တိ အတ္ထော။
ဣမေ ဓမ္မာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ဒဿနံ နာမ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ၊ တေန ပဟာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ‘ကသ္မာ ပန သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဒဿနံ နာမ ဇာတော’တိ? ‘ပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော’။ ‘နနု ဂေါတြဘု ပဌမတရံ ပဿတီ’တိ? ‘နော န ပဿတိ၊ ဒိသွာပိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ပန န ကရောတိ, သံယောဇနာနံ အပ္ပဟာနတော။ တသ္မာ ပဿတီ’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ရာဇာနံ ဒိသွာပိ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ အဒိဋ္ဌတ္တာ ‘အဇ္ဇာပိ ရာဇာနံ န ပဿာမီ’တိ ဝဒန္တော စေတ္ထ ဇာနပဒပုရိသော နိဒဿနံ။
֍ ဋီ ၁၀၁၁။ အဝသေသော လောဘောတိ ဒဿနေန ပဟီနာဝသေသော။ လောဘော ဒေါသမောဟေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဒဿနေန ဟိ အပါယဂမနီယာဝ ပဟီနာ။ တေဟိ ပန အညေ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ‘တဒေကဋ္ဌာ’တိ တေဟိ ပါဠိယံ အာဂတေဟိ တီဟိ ကိလေသေဟိ သမ္ပယောဂတောပိ ပဟာနတောပိ ဧကဋ္ဌာ ပဉ္စ ကိလေသာ။ နေဝ ဒဿနေန န ဘာဝနာယာတိ ဣဒံ သံယောဇနာဒီနံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၁။) [သျ]ဝိယ တေဟိ မဂ္ဂေဟိ အပ္ပဟာတဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓေန သတ္တ ဘဝေ ဌပေတွာ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ဧတ္ထေတေ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ကုသလာဒီနမ္ပိ ပဟာနံ အနုညာတံ, တံ တေသံ မဂ္ဂါနံ အဘာဝိတတ္တာ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တေ ဥပနိဿယပစ္စယာနံ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ပဟီနာတိ ဣမံ ပရိယာယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၀၁၃။ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဟေတုကတ္တိကေ ဣမေ ဓမ္မာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာတိ နိဋ္ဌပေတွာ, ပုန ‘တီဏိ သံယောဇနာနီ’တိအာဒိ ပဟာတဗ္ဗေ ဒဿေတွာ, တဒေကဋ္ဌဘာဝေန ဟေတူ စေဝ သဟေတုကေ စ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘ကိဉ္စာပိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗေသု ဟေတူသု လောဘသဟဂတော မောဟော လောဘေန သဟေတုကော ဟောတိ, ဒေါသသဟဂတော မောဟော ဒေါသေန, လောဘဒေါသာ စ မောဟေနာတိ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကပဒေပေတေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ, ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတော ပန မောဟော အညဿ သမ္ပယုတ္တဟေတုနော အဘာဝေန ဟေတုယေဝ, န သဟေတုကောတိ တဿ ပဟာနံ ဒဿေတုံ ဣမေ ဓမ္မာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဟေတူ’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၀၁၈။ ဒုတိယပဒေ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ မောဟဿ ပဟာနံ ဒဿေတုံ ဣမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဟေတူတိ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သဟေတုကေ ကတွာ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကော ဇာတော, ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတော ဝိယ အညဿ သမ္ပယုတ္တဟေတုနော အဘာဝါ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကပဒံ န ဘဇတိ။ တတိယပဒေ အဝသေသာ အကုသလာတိ ပုန အကုသလဂ္ဂဟဏံ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတာနံ မောဟာနံ သင်္ဂဟတ္ထံ ကတံ။ တေ ဟိ သမ္ပယုတ္တဟေတုနော အဘာဝါ ပဟာတဗ္ဗဟေတုကာ နာမ န ဟောန္တိ။
֍ ဋီ ၁၀၂၉။ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တိကေ အာရဗ္ဘာတိ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ သယဉှိ ပရိတ္တာ ဝါ ဟောန္တု မဟဂ္ဂတာ ဝါ, ပရိတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ, မဟဂ္ဂတေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ, အပ္ပမာဏေ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ။ တေ ပန ပရိတ္တာပိ ဟောန္တိ မဟဂ္ဂတာပိ အပ္ပမာဏာပိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၂။) [သျ]֍ ဋီ ၁၀၃၅။ မိစ္ဆတ္တတ္တိကေ အာနန္တရိကာနီတိ အနန္တရာယေန ဖလဒါယကာနိ၊ မာတုဃာတကကမ္မာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ တေသု ဟိ ဧကသ္မိမ္ပိ ကမ္မေ ကတေ တံ ပဋိဗာဟိတွာ အညံ ကမ္မံ အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ သိနေရုပ္ပမာဏေပိ ဟိ သုဝဏ္ဏထူပေ ကတွာ စက္ကဝါဠမတ္တံ ဝါ ရတနမယပါကာရံ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ တံ ပူရေတွာ နိသိန္နဿ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ ယာဝဇီဝံ စတ္တာရော ပစ္စယေ ဒဒတောပိ တံ ကမ္မံ ဧတေသံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟေတုံ န သက္ကောတိ ဧဝ။ ယာ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိယတာတိ အဟေတုကဝါဒအကိရိယဝါဒနတ္ထိကဝါဒေသု အညတရာ။ တဉှိ ဂဟေတွာ ဌိတံ ပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓသတမ္ပိ ဗုဒ္ဓသဟဿမ္ပိ ဗောဓေတုံ န သက္ကောတိ။
֍ ဋီ ၁၀၃၈။ မဂ္ဂါရမ္မဏတ္တိကေ အရိယမဂ္ဂံ အာရဗ္ဘာတိ လောကုတ္တရမဂ္ဂံ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ တေ ပန ပရိတ္တာပိ ဟောန္တိ မဟဂ္ဂတာပိ။
֍ ဋီ ၁၀၃၉။ မဂ္ဂဟေတုကနိဒ္ဒေသေ ပဌမနယေန ပစ္စယဋ္ဌေန ဟေတုနာ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာနံ ခန္ဓာနံ သဟေတုကဘာဝေါ ဒဿိတော။ ဒုတိယနယေန မဂ္ဂဘူတေန သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန ဟေတုနာ သေသမဂ္ဂင်္ဂါနံ သဟေတုကဘာဝေါ ဒဿိတော။ တတိယနယေန မဂ္ဂေ ဥပ္ပန္နဟေတူဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သဟေတုကဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၀၄၀။ အဓိပတိံ ကရိတွာတိ အာရမ္မဏာဓိပတိံ ကတွာ။ တေ စ ခေါ ပရိတ္တဓမ္မာဝ ဟောန္တိ။ အရိယသာဝကာနဉှိ အတ္တနော မဂ္ဂံ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ အာရမ္မဏာဓိပတိ လဗ္ဘတိ။ စေတောပရိယဉာဏေန ပန အရိယသာဝကော ပရဿ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခမာနော ဂရုံ ကရောန္တောပိ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓမဂ္ဂံ ဝိယ ဂရုံ န ကရောတိ။ ‘ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တံ တထာဂတံ ဒိသွာ တဿ မဂ္ဂံ ဂရုံ ကရောတိ န ကရောတီ’တိ? ကရောတိ, န ပန အတ္တနော မဂ္ဂံ ဝိယ။ အရဟာ န ကိဉ္စိ ဓမ္မံ ဂရုံ ကရောတိ ဌပေတွာ မဂ္ဂံ ဖလံ နိဗ္ဗာနန္တိ။ ဧတ္ထာပိ အယမေဝတ္ထော။ ဝီမံသာဓိပတေယျန္တိ ဣဒံ သဟဇာတာဓိပတိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒဉှိ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တဿ ဆန္ဒော အဓိပတိ နာမ ဟောတိ, န မဂ္ဂေါ။ သေသဓမ္မာပိ ဆန္ဒာဓိပတိနော နာမ ဟောန္တိ, န မဂ္ဂါဓိပတိနော။ စိတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝီမံသံ ပန ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တဿ ဝီမံသာဓိပတိ စေဝ ဟောတိ မဂ္ဂေါ စာတိ။ သေသဓမ္မာ မဂ္ဂါဓိပတိနော နာမ ဟောန္တိ။ ဝီရိယေပိ ဧသေဝ နယော။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၃။) [သျ]֍ ဋီ ၁၀၄၁။ ဥပ္ပန္နတ္တိကနိဒ္ဒေသေ ဇာတာတိ နိဗ္ဗတ္တာ, ပဋိလဒ္ဓတ္တဘာဝါ။ ဘူတာတိအာဒီနိ တေသံယေဝ ဝေဝစနာနိ။ ဇာတာ ဧဝ ဟိ ဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဘူတာ။ ပစ္စယသံယောဂေ ဇာတတ္တာ သဉ္ဇာတာ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏပ္ပတ္တတ္တာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဥပသဂ္ဂေန ပန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ ဝုတ္တာ။ ပါကဋီဘူတာတိ ပါတုဘူတာ။ ပုဗ္ဗန္တတော ဥဒ္ဓံ ပန္နာတိ ဥပ္ပန္နာ။ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ သမုပ္ပန္နာတိ ဝုတ္တာ။ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌေနေဝ ဥဒ္ဓံ ဌိတာတိ ဥဋ္ဌိတာ။ ပစ္စယသံယောဂေ ဥဋ္ဌိတာတိ သမုဋ္ဌိတာ။ ပုန ဥပ္ပန္နာတိဝစနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပန္နံသေန သင်္ဂဟိတာတိ ဥပ္ပန္နကောဋ္ဌာသေန ဂဏနံ ဂတာ။ ရူပံ ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရာ ဝိညာဏန္တိ ဣဒံ နေသံ သဘာဝဒဿနံ။ ဒုတိယပဒနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တပဋိသေဓနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတိယပဒနိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနတ္ထောယေဝ။
အယံ ပန တိကော ဒွိန္နံ အဒ္ဓါနံ ဝသေန ပူရေတွာ ဒဿိတော။ လဒ္ဓေါကာသဿ ဟိ ကမ္မဿ ဝိပါကော ဒုဝိဓော – ခဏပ္ပတ္တော, စ အပ္ပတ္တော စ။ တတ္ထ ‘ခဏပ္ပတ္တော’ ဥပ္ပန္နော နာမ။ ‘အပ္ပတ္တော’ စိတ္တာနန္တရေ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတု, ကပ္ပသတသဟဿာတိက္ကမေ ဝါ။ ဓုဝပစ္စယဋ္ဌေန နတ္ထိ နာမ န ဟောတိ, ဥပ္ပါဒိနော ဓမ္မာ နာမ ဇာတော။ ယထာ ဟိ – ‘‘တိဋ္ဌတေဝ သာယံ, ပေါဋ္ဌပါဒ, အရူပီ အတ္တာ သညာမယော။ အထ ဣမဿ ပုရိသဿ အညာ စ သညာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အညာ စ သညာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၁၉)။ ဧတ္ထ အာရုပ္ပေ ကာမာဝစရသညာပဝတ္တိကာလေ ကိဉ္စာပိ မူလဘဝင်္ဂသညာ နိရုဒ္ဓါ ကာမာဝစရသညာယ ပန နိရုဒ္ဓကာလေ အဝဿံ သာ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ အရူပသင်္ခါတော အတ္တာ နတ္ထီတိ သင်္ချံ အဂန္တွာ ‘တိဋ္ဌတေဝ’ နာမာတိ ဇာတော။ ဧဝမေဝ လဒ္ဓေါကာသဿ ကမ္မဿ ဝိပါကော ဒုဝိဓော…ပေ… ဓုဝပစ္စယဋ္ဌေန နတ္ထိ နာမ န ဟောတိ, ဥပ္ပါဒိနော ဓမ္မာ နာမ ဇာတော။
ယဒိ ပန အာယူဟိတံ ကုသလာကုသလကမ္မံ သဗ္ဗံ ဝိပါကံ ဒဒေယျ, အညဿ ဩကာသော န ဘဝေယျ။ တံ ပန ဒုဝိဓံ ဟောတိ – ဓုဝဝိပါကံ, အဓုဝဝိပါကဉ္စ။ တတ္ထ ပဉ္စ အာနန္တရိယကမ္မာနိ, အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော, စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါတိ ဧတံ ‘ဓုဝဝိပါကံ’ နာမ။ တံ ပန ခဏပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, အပ္ပတ္တမ္ပိ။ တတ္ထ ‘ခဏပ္ပတ္တံ’ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ‘အပ္ပတ္တံ’ အနုပ္ပန္နံ နာမ။ တဿ ဝိပါကော စိတ္တာနန္တရေ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတု ကပ္ပသတသဟဿာတိက္ကမေ ဝါ။ ဓုဝပစ္စယဋ္ဌေန အနုပ္ပန္နံ နာမ န ဟောတိ, ဥပ္ပါဒိနော ဓမ္မာ နာမ ဇာတံ။ မေတ္တေယျဗောဓိသတ္တဿ မဂ္ဂေါ အနုပ္ပန္နော နာမ, ဖလံ ဥပ္ပါဒိနော ဓမ္မာယေဝ နာမ ဇာတံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၄။) [သျ]֍ ဋီ ၁၀၄၄။ အတီတတ္တိကနိဒ္ဒေသေ အတီတာတိ ခဏတ္တယံ အတိက္ကန္တာ။ နိရုဒ္ဓါတိ နိရောဓပ္ပတ္တာ။ ဝိဂတာတိ ဝိဘဝံ ဂတာ, ဝိဂစ္ဆိတာ ဝါ။ ဝိပရိဏတာတိ ပကတိဝိဇဟနေန ဝိပရိဏာမံ ဂတာ။ နိရောဓသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဂတာတိ အတ္ထင်္ဂတာ။ အဗ္ဘတ္ထင်္ဂတာတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိဂတာတိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိဂစ္ဆိတာ။ ပုန အတီတဝစနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ပရတော အနာဂတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အတီတံသေန သင်္ဂဟိတာတိ အတီတကောဋ္ဌာသေန ဂဏနံ ဂတာ။ ကတမေ တေတိ? ရူပံ ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရာ ဝိညာဏံ။ ပရတော အနာဂတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၁၀၄၇။ အတီတာရမ္မဏတ္တိကနိဒ္ဒေသေ အတီတေ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘာတိအာဒီသု ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာဝ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ အတီတာဒီနိ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။
֍ ဋီ ၁၀၅၀။ အဇ္ဈတ္တတ္တိကနိဒ္ဒေသေ တေသံ တေသန္တိ ပဒဒွယေန သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယတိ။ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တန္တိ ဥဘယံ နိယကဇ္ဈတ္တာဓိဝစနံ။ နိယတာတိ အတ္တနိ ဇာတာ။ ပါဋိပုဂ္ဂလိကာတိ ပါဋိယေက္ကဿ ပါဋိယေက္ကဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္တကာ။ ဥပါဒိဏ္ဏာတိ သရီရဋ္ဌကာ။ တေ ဟိ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ဝါ ဟောန္တု မာ ဝါ, အာဒိန္နဂဟိတပရာမဋ္ဌဝသေန ပန ဣဓ ဥပါဒိဏ္ဏာတိ ဝုတ္တာ။
֍ ဋီ ၁၀၅၁။ ပရသတ္တာနန္တိ အတ္တာနံ ဌပေတွာ အဝသေသသတ္တာနံ။ ပရပုဂ္ဂလာနန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ တဒုဘယန္တိ တံ ဥဘယံ။
֍ ဋီ ၁၀၅၃။ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကဿ ပဌမပဒေ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုတိယေ အပ္ပမာဏာပိ။ တတိယေ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာဝ။ အပ္ပမာဏာ ပန ကာလေန ဗဟိဒ္ဓါ ကာလေန အဇ္ဈတ္တံ အာရမ္မဏံ န ကရောန္တိ။ သနိဒဿနတ္တိကနိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနောယေဝါတိ။
ဒုကနိက္ခေပကထာ
֍ ဋီ ၁၀၆၂။ ဒုကေသု အဒေါသနိဒ္ဒေသေ မေတ္တာယနဝသေန မေတ္တိ။ မေတ္တာကာရော မေတ္တာယနာ။ မေတ္တာယ အယိတဿ မေတ္တာသမင်္ဂိနော စိတ္တဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၅။) [သျ]ဘာဝေါ မေတ္တာယိတတ္တံ။ အနုဒယတီတိ အနုဒ္ဒါ, ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ အနုဒ္ဒါကာရော အနုဒ္ဒါယနာ။ အနုဒ္ဒါယိတဿ ဘာဝေါ အနုဒ္ဒါယိတတ္တံ။ ဟိတဿ ဧသနဝသေန ဟိတေသိတာ။ အနုကမ္ပနဝသေန အနုကမ္ပာ။ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဥပစာရပ္ပနာပ္ပတ္တာ မေတ္တာဝ ဝုတ္တာ။ သေသပဒေဟိ လောကိယလောကုတ္တရော အဒေါသော ကထိတော။
֍ ဋီ ၁၀၆၃။ အမောဟနိဒ္ဒေသေ ဒုက္ခေ ဉာဏန္တိ ဒုက္ခသစ္စေ ပညာ။ ဒုက္ခသမုဒယေတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ဒုက္ခေ ဉာဏံ သဝနသမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏာသု ဝတ္တတိ။ တထာ ဒုက္ခသမုဒယေ။ နိရောဓေ ပန သဝနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏာသု ဧဝ။ တထာ ပဋိပဒါယ။ ပုဗ္ဗန္တေတိ အတီတကောဋ္ဌာသေ။ အပရန္တေတိ အနာဂတကောဋ္ဌာသေ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေတိ တဒုဘယေ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ဉာဏန္တိ အယံ ပစ္စယော, ဣဒံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ, ဣဒံ ပဋိစ္စ ဣဒံ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဧဝံ ပစ္စယေသု စ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေသု စ ဉာဏံ။
֍ ဋီ ၁၀၆၅။ လောဘနိဒ္ဒေသေပိ ဟေဋ္ဌာ အနာဂတာနံ ပဒါနံ အယမတ္ထော – ရဉ္ဇနဝသေန ရာဂေါ။ ဗလဝရဉ္ဇနဋ္ဌေန သာရာဂေါ။ ဝိသယေသု သတ္တာနံ အနုနယနတော အနုနယော။ အနုရုဇ္ဈတီတိ အနုရောဓော, ကာမေတီတိ အတ္ထော။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘဝေ သတ္တာ ဧတာယ နန္ဒန္တိ, သယံ ဝါ နန္ဒတီတိ နန္ဒီ။ နန္ဒီ စ သာ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ စာတိ နန္ဒီရာဂေါ။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ သကိံ ဥပ္ပန္နာ တဏှာ ‘နန္ဒီ’။ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ‘နန္ဒီရာဂေါ’တိ ဝုစ္စတိ။ စိတ္တဿ သာရာဂေါတိ ယော ဟေဋ္ဌာ ဗလဝရဉ္ဇနဋ္ဌေန သာရာဂေါတိ ဝုတ္တော, သော န သတ္တဿ, စိတ္တဿေဝ သာရာဂေါတိ အတ္ထော။
ဣစ္ဆန္တိ ဧတာယ အာရမ္မဏာနီတိ ဣစ္ဆာ။ ဗဟလကိလေသဘာဝေန မုစ္ဆန္တိ ဧတာယ ပါဏိနောတိ မုစ္ဆာ။ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဂဟဏဝသေန အဇ္ဈောသာနံ။ ဣမိနာ သတ္တာ ဂိဇ္ဈန္တိ, ဂေဓံ အာပဇ္ဇန္တီတိ ဂေဓော၊ ဗဟလဋ္ဌေန ဝါ ဂေဓော။ ‘‘ဂေဓံ ဝါ ပဝနသဏ္ဍ’’န္တိ ဟိ ဗဟလဋ္ဌေနေဝ ဝုတ္တံ။ အနန္တရပဒံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ သဗ္ဗတောဘာဂေန ဝါ ဂေဓောတိ ပလိဂေဓော။ သဉ္ဇန္တိ ဧတေနာတိ သင်္ဂေါ၊ လဂ္ဂနဋ္ဌေန ဝါ သင်္ဂေါ။ ဩသီဒနဋ္ဌေန ပင်္ကော။ အာကဍ္ဎနဝသေန ဧဇာ။ ‘‘ဧဇာ ဣမံ ပုရိသံ ပရိကဍ္ဎတိ တဿ တဿေဝ ဘဝဿ အဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝဉ္စနဋ္ဌေန မာယာ။ ဝဋ္ဋသ္မိံ သတ္တာနံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၆။) [သျ]ဇနနဋ္ဌေန ဇနိကာ။ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ စိတ္တမဿ ဝိဓာဝတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅-၅၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝဋ္ဋသ္မိံ သတ္တေ ဒုက္ခေန သံယောဇယမာနာ ဇနေတီတိ သဉ္ဇနနီ။ ဃဋနဋ္ဌေန သိဗ္ဗိနီ။ အယဉှိ ဝဋ္ဋသ္မိံ သတ္တေ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန သိဗ္ဗတိ ဃဋေတိ, တုန္နကာရော ဝိယ ပိလောတိကာယ ပိလောတိကံ၊ တသ္မာ ဃဋနဋ္ဌေန သိဗ္ဗိနီတိ ဝုတ္တာ။ အနေကပ္ပကာရံ ဝိသယဇာလံ တဏှာဝိပ္ဖန္ဒိတနိဝေသသင်္ခါတံ ဝါ ဇာလမဿာ အတ္ထီတိ ဇာလိနီ။
အာကဍ္ဎနဋ္ဌေန သီဃသောတာ သရိတာ ဝိယာတိ သရိတာ။ အလ္လဋ္ဌေန ဝါ သရိတာ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သရိတာနိ သိနေဟိတာနိ စ သောမနဿာနိ ဘဝန္တိ ဇန္တုနော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၄၁)။ အလ္လာနိ စေဝ သိနိဒ္ဓါနိ စာတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ ဝိသတာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသဋာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသာလာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသက္ကတီတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသံဝါဒိကာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသံဟရတီတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသမူလာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသဖလာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသပရိဘောဂါတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသတာ ဝါ ပန သာ တဏှာ ရူပေ သဒ္ဒေ ဂန္ဓေ ရသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဓမ္မေ ကုလေ ဂဏေ ဝိတ္ထတာတိ ဝိသတ္တိကာ (မဟာနိ။ ၃)။ အနယဗျသနပါပနဋ္ဌေန ကုမ္မာနုဗန္ဓသုတ္တကံ ဝိယာတိ သုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သုတ္တကန္တိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, နန္ဒီရာဂဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၉)။ ရူပါဒီသု ဝိတ္ထတဋ္ဌေန ဝိသဋာ။ တဿ တဿ ပဋိလာဘတ္ထာယ သတ္တေ အာယူဟာပေတီတိ အာယူဟိနီ။ ဥက္ကဏ္ဌိတုံ အပ္ပဒါနတော သဟာယဋ္ဌေန ဒုတိယာ။ အယဉှိ သတ္တာနံ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဥက္ကဏ္ဌိတုံ န ဒေတိ, ဂတဂတဋ္ဌာနေ ပိယသဟာယော ဝိယ အဘိရမာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တဏှာဒုတိယော ပုရိသော, ဒီဃမဒ္ဓါန သံသရံ၊
ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ, သံသာရံ နာတိဝတ္တတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၉၊ ဣတိဝု။ ၁၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၇)၊
ပဏိဓာနကဝသေန ပဏိဓိ။ ဘဝနေတ္တီတိ ဘဝရဇ္ဇု။ ဧတာယ ဟိ သတ္တာ, ရဇ္ဇုယာ ဂီဝါယ ဗဒ္ဓါ ဂေါဏာ ဝိယ, ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ နိယျန္တိ။ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဝနတိ ဘဇတိ အလ္လီယတီတိ ဝနံ။ ဝနတိ ယာစတီတိ ဝါ ဝနံ။ ဝနထောတိ ဗျဉ္ဇနေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ အနတ္ထဒုက္ခာနံ ဝါ သမုဋ္ဌာပနဋ္ဌေန ဂဟနဋ္ဌေန စ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၇။) [သျ]ဝနံ ဝိယာတိ ‘ဝနံ’၊ ဗလဝတဏှာယေတံ နာမံ။ ဂဟနတရဋ္ဌေန ပန တတော ဗလဝတရော ‘ဝနထော’ နာမ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဝနံ ဆိန္ဒထ မာ ရုက္ခံ, ဝနတော ဇာယတေ ဘယံ၊
ဆေတွာ ဝနဉ္စ ဝနထဉ္စ, နိဗ္ဗနာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၈၃)၊
သန္ထဝနဝသေန သန္ထဝေါ၊ သံသဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ သော ဒုဝိဓော – တဏှာသန္ထဝေါ မိတ္တသန္ထဝေါ စ။ တေသု ဣဓ တဏှာသန္ထဝေါ အဓိပ္ပေတော။ သိနေဟဝသေန သိနေဟော။ အာလယကရဏဝသေန အပေက္ခတီတိ အပေက္ခာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘ဣမာနိ တေ ဒေဝ စတုရာသီတိနဂရသဟဿာနိ ကုသာဝတီရာဇဓာနီပမုခါနိ။ ဧတ္ထ ဒေဝ ဆန္ဒံ ဇနေဟိ, ဇီဝိတေ အပေက္ခံ ကရောဟီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၆၆)။ အာလယံ ကရောဟီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ ပါဋိယေက္ကေ ပါဋိယေက္ကေ အာရမ္မဏေ ဗန္ဓတီတိ ပဋိဗန္ဓု။ ဉာတကဋ္ဌေန ဝါ ပါဋိယေက္ကော ဗန္ဓူတိပိ ပဋိဗန္ဓု။ နိစ္စသန္နိဿိတဋ္ဌေန ဟိ သတ္တာနံ တဏှာသမော ဗန္ဓု နာမ နတ္ထိ။
အာရမ္မဏာနံ အသနတော အာသာ။ အဇ္ဈောတ္ထရဏတော စေဝ တိတ္တိံ အနုပဂန္တွာဝ ပရိဘုဉ္ဇနတော စာတိ အတ္ထော။ အာသိသနဝသေန အာသိသနာ။ အာသိသိတဿ ဘာဝေါ အာသိသိတတ္တံ။ ဣဒါနိ တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ရူပါသာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာသိသနဝသေန အာသာတိ အာသာယ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ရူပေ အာသာ ရူပါသာတိ ဧဝံ နဝပိ ပဒါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ ပဉ္စ ပဉ္စကာမဂုဏဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ပရိက္ခာရလောဘဝသေန ဆဋ္ဌံ။ တံ ဝိသေသတော ပဗ္ဗဇိတာနံ။ တတော ပရာနိ တီဏိ အတိတ္တိယဝတ္ထုဝသေန ဂဟဋ္ဌာနံ။ န ဟိ တေသံ ဓနပုတ္တဇီဝိတေဟိ အညံ ပိယတရံ အတ္ထိ။ ‘ဧတံ မယှံ ဧတံ မယှ’န္တိ ဝါ ‘အသုကေန မေ ဣဒံ ဒိန္နံ ဣဒံ ဒိန္န’န္တိ ဝါ ဧဝံ သတ္တေ ဇပ္ပါပေတီတိ ဇပ္ပါ။ ပရတော ဒွေ ပဒါနိ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတာနိ။ တတော ပရံ အညေနာကာရေန ဝိဘဇိတုံ အာရဒ္ဓတ္တာ ပုန ဇပ္ပါတိ ဝုတ္တံ။ ဇပ္ပနာကာရော ဇပ္ပနာ။ ဇပ္ပိတဿ ဘာဝေါ ဇပ္ပိတတ္တံ။ ပုနပ္ပုနံ ဝိသယေ လုမ္ပတိ အာကဍ္ဎတီတိ လောလုပေါ။ လောလုပဿ ဘာဝေါ လောလုပ္ပံ။ လောလုပ္ပါကာရော လောလုပ္ပါယနာ။ လောလုပ္ပသမင်္ဂိနော ဘာဝေါ လောလုပ္ပါယိတတ္တံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၈။) [သျ]ပုစ္ဆဉ္ဇိကတာတိ ယာယ တဏှာယ လာဘဋ္ဌာနေသု, ပုစ္ဆံ စာလယမာနာ သုနခါ ဝိယ, ကမ္ပမာနာ ဝိစရန္တိ, တံ တဿာ ကမ္ပနတဏှာယ နာမံ။ သာဓု မနာပမနာပေ ဝိသယေ ကာမေတီတိ သာဓုကာမော။ တဿ ဘာဝေါ သာဓုကမျတာ။ မာတာ မာတုစ္ဆာတိအာဒိကေ အယုတ္တဋ္ဌာနေ ရာဂေါတိ အဓမ္မရာဂေါ။ ယုတ္တဋ္ဌာနေပိ ဗလဝါ ဟုတွာ ဥပ္ပန္နလောဘော ဝိသမလောဘော။ ‘‘ရာဂေါ ဝိသမ’’န္တိအာဒိဝစနတော (ဝိဘ။ ၉၂၄) ဝါ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဝါ အယုတ္တဋ္ဌာနေ ဝါ ဥပ္ပန္နော ဆန္ဒရာဂေါ အဓမ္မဋ္ဌေန ‘အဓမ္မရာဂေါ’, ဝိသမဋ္ဌေန ‘ဝိသမလောဘော’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အာရမ္မဏာနံ နိကာမနဝသေန နိကန္တိ။ နိကာမနာကာရော နိကာမနာ။ ပတ္ထနာဝသေန ပတ္ထနာ။ ပိဟာယနဝသေန ပိဟနာ။ သုဋ္ဌု ပတ္ထနာ သမ္ပတ္ထနာ။ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု တဏှာ ကာမတဏှာ။ ရူပါရူပဘဝေ တဏှာ ဘဝတဏှာ။ ဥစ္ဆေဒသင်္ခါတေ ဝိဘဝေ တဏှာ ဝိဘဝတဏှာ။ သုဒ္ဓေ ရူပဘဝသ္မိံယေဝ တဏှာ ရူပတဏှာ။ အရူပဘဝေ တဏှာ အရူပတဏှာ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဒိဋ္ဌိရာဂေါ။ နိရောဓေ တဏှာ နိရောဓတဏှာ။ ရူပေ တဏှာ ရူပတဏှာ။ သဒ္ဒေ တဏှာ သဒ္ဒတဏှာ။ ဂန္ဓတဏှာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဩဃာဒယော ဝုတ္တတ္ထာဝ။
ကုသလဓမ္မေ အာဝရတီတိ အာဝရဏံ။ ဆာဒနဝသေန ဆာဒနံ။ သတ္တေ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဗန္ဓတီတိ ဗန္ဓနံ။ စိတ္တံ ဥပဂန္တွာ ကိလိဿတိ သံကိလိဋ္ဌံ ကရောတီတိ ဥပက္ကိလေသော။ ထာမဂတဋ္ဌေန အနုသေတီတိ အနုသယော။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာတီတိ ပရိယုဋ္ဌာနံ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေန ကုသလစာရံ ဂဏှာတီတိ အတ္ထော။ ‘‘စောရာ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိံသု ဓုတ္တာ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိံသူ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၃၀) ဟိ မဂ္ဂံ ဂဏှိံသူတိ အတ္ထော။ ဧဝမိဓာပိ ဂဟဏဋ္ဌေန ပရိယုဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပလိဝေဌနဋ္ဌေန လတာ ဝိယာတိ လတာ။ ‘‘လတာ ဥဗ္ဘိဇ္ဇ တိဋ္ဌတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၄၀) အာဂတဋ္ဌာနေပိ အယံ တဏှာ လတာတိ ဝုတ္တာ။ ဝိဝိဓာနိ ဝတ္ထူနိ ဣစ္ဆတီတိ ဝေဝိစ္ဆံ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ မူလန္တိ ဒုက္ခမူလံ။ တဿေဝ ဒုက္ခဿ နိဒါနန္တိ ဒုက္ခနိဒါနံ။ တံ ဒုက္ခံ ဣတော ပဘဝတီတိ ဒုက္ခပ္ပဘဝေါ။ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ပါသော ဝိယာတိ ပါသော။ မာရဿ ပါသော မာရပါသော။ ဒုရုဂ္ဂိလနဋ္ဌေန ဗဠိသံ ဝိယာတိ ဗဠိသံ။ မာရဿ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၉။) [သျ]ဗဠိသံ မာရဗဠိသံ။ တဏှာဘိဘူတာ မာရဿ ဝိသယံ နာတိက္ကမန္တိ, တေသံ ဥပရိ မာရော ဝသံ ဝတ္တေတီတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန မာရဿ ဝိသယောတိ မာရဝိသယော။ သန္ဒနဋ္ဌေန တဏှာဝ နဒီ တဏှာနဒီ။ အဇ္ဈောတ္ထရဏဋ္ဌေန တဏှာဝ ဇာလံ တဏှာဇာလံ။ ယထာ သုနခါ ဂဒ္ဒုလဗဒ္ဓါ ယဒိစ္ဆကံ နီယန္တိ, ဧဝံ တဏှာဗဒ္ဓါ သတ္တာပီတိ ဒဠှဗန္ဓနဋ္ဌေန ဂဒ္ဒုလံ ဝိယာတိ ဂဒ္ဒုလံ။ တဏှာဝ ဂဒ္ဒုလံ တဏှာဂဒ္ဒုလံ။ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေန တဏှာဝ သမုဒ္ဒေါ တဏှာသမုဒ္ဒေါ။
֍ ဋီ ၁၀၆၆။ ဒေါသနိဒ္ဒေသေ အနတ္ထံ မေ အစရီတိ အဝုဍ္ဎိံ မေ အကာသိ။ ဣမိနာ ဥပါယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဋ္ဌာနေ ဝါ ပန အာဃာတောတိ အကာရဏေ ကောပေါ – ဧကစ္စော ဟိ ‘ဒေဝေါ အတိဝဿတီ’တိ ကုပ္ပတိ, ‘န ဝဿတီ’တိ ကုပ္ပတိ, ‘သူရိယော တပ္ပတီ’တိ ကုပ္ပတိ, ‘န တပ္ပတီ’တိ ကုပ္ပတိ, ဝါတေ ဝါယန္တေပိ ကုပ္ပတိ, အဝါယန္တေပိ ကုပ္ပတိ, သမ္မဇ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော ဗောဓိပဏ္ဏာနံ ကုပ္ပတိ, စီဝရံ ပါရုပိတုံ အသက္ကောန္တော ဝါတဿ ကုပ္ပတိ, ဥပက္ခလိတွာ ခါဏုကဿ ကုပ္ပတိ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – အဋ္ဌာနေ ဝါ ပန အာဃာတော ဇာယတီတိ။ တတ္ထ ဟေဋ္ဌာ နဝသု ဌာနေသု သတ္တေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နတ္တာ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ။ အဋ္ဌာနာဃာတော ပန သင်္ခါရေသု ဥပ္ပန္နော ကမ္မပထဘေဒံ န ကရောတိ။ စိတ္တံ အာဃာတေန္တော ဥပ္ပန္နောတိ စိတ္တဿ အာဃာတော။ တတော ဗလဝတရော ပဋိဃာတော။ ပဋိဟညနဝသေန ပဋိဃံ။ ပဋိဝိရုဇ္ဈတီတိ ပဋိဝိရောဓော။ ကုပ္ပနဝသေန ကောပေါ။ ပကောပေါ သမ္ပကောပေါတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဒုဿနဝသေန ဒေါသော။ ပဒေါသော သမ္ပဒေါသောတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ စိတ္တဿ ဗျာပတ္တီတိ စိတ္တဿ ဝိပန္နတာ, ဝိပရိဝတ္တနာကာရော။ မနံ ပဒူသယမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မနောပဒေါသော။ ကုဇ္ဈနဝသေန ကောဓော။ ကုဇ္ဈနာကာရော ကုဇ္ဈနာ။ ကုဇ္ဈိတဿ ဘာဝေါ ကုဇ္ဈိတတ္တံ။
ဣဒါနိ အကုသလနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယံ ဒဿေတုံ ဒေါသော ဒုဿနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘ယော ဧဝရူပေါ စိတ္တဿ အာဃာတော…ပေ… ကုဇ္ဈိတတ္တ’’န္တိ စ ဣဓ ဝုတ္တော, ‘‘ဒေါသော ဒုဿနာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော, အယံ ဝုစ္စတိ ဒေါသောတိ။ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သတိ ပုနရုတ္တိဒေါသော ပဋိသေဓိတော ဟောတိ။ မောဟနိဒ္ဒေသော အမောဟနိဒ္ဒေသေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၀။) [သျ]ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗာကာရေန ပနေသ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။
֍ ဋီ ၁၀၇၉။ တေဟိ ဓမ္မေဟိ ယေ ဓမ္မာ သဟေတုကာတိ တေဟိ ဟေတုဓမ္မေဟိ ယေ အညေ ဟေတုဓမ္မာ ဝါ နဟေတုဓမ္မာ ဝါ တေ သဟေတုကာ။ အဟေတုကပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ဟေတု ဟေတုယေဝ စ ဟောတိ, တိဏ္ဏံ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိယံ သဟေတုကော စ။ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတော ပန မောဟော ဟေတု အဟေတုကော။ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကနိဒ္ဒေသေပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၁၀၉၁။ သင်္ခတဒုကနိဒ္ဒေသေ ပုရိမဒုကေ ဝုတ္တံ အသင်္ခတဓာတုံ သန္ဓာယ ယော ဧဝ သော ဓမ္မောတိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ ပုရိမဒုကေ ပန ဗဟုဝစနဝသေန ပုစ္ဆာယ ဥဒ္ဓဋတ္တာ ဣမေ ဓမ္မာ အပ္ပစ္စယာတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိနယေန ဗဟုဝစနံ ကတံ။ ဣမေ ဓမ္မာ သနိဒဿနာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၁၁၀၁။ ကေနစိ ဝိညေယျဒုကနိဒ္ဒေသေ စက္ခုဝိညေယျာတိ စက္ခုဝိညာဏေန ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ကေနစိ ဝိညေယျာတိ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု ကေနစိ ဧကေန စက္ခုဝိညာဏေန ဝါ သောတဝိညာဏေန ဝါ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။ ကေနစိ န ဝိညေယျာတိ တေနေဝ စက္ခုဝိညာဏေန ဝါ သောတဝိညာဏေန ဝါ န ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။ ‘ဧဝံ သန္တေ ဒွိန္နမ္ပိ ပဒါနံ အတ္ထနာနတ္တတော ဒုကော ဟောတီ’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ‘ယေ တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ န တေ ဓမ္မာ သောတဝိညေယျာ’တိ အယံ ဒုကော န ဟောတိ။ ရူပံ ပန စက္ခုဝိညေယျံ သဒ္ဒေါ န စက္ခုဝိညေယျောတိ ဣမမတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘ယေ တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ န တေ ဓမ္မာ သောတဝိညေယျာ, ယေ ဝါ ပန တေ ဓမ္မာ သောတဝိညေယျာ န တေ ဓမ္မာ စက္ခုဝိညေယျာ’တိ အယမေကော ဒုကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဧကေကဣန္ဒြိယမူလကေ စတ္တာရော စတ္တာရော ကတွာ ဝီသတိ ဒုကာ ဝိဘတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကိံ ပန ‘မနောဝိညာဏေန ကေနစိ ဝိညေယျာ ကေနစိ န ဝိညေယျာ’ နတ္ထိ? တေနေတ္ထ ဒုကာ န ဝုတ္တာတိ? နော နတ္ထိ, ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော ပန န ဝုတ္တာ။ န ဟိ, ယထာ စက္ခုဝိညာဏေန အဝိညေယျာ ဧဝါတိ ဝဝတ္ထာနံ အတ္ထိ, ဧဝံ မနောဝိညာဏေနာပီတိ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော ဧတ္ထ ဒုကာ န ဝုတ္တာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၁။) [သျ]မနောဝိညာဏေန ပန ကေနစိ ဝိညေယျာ စေဝ အဝိညေယျာ စာတိ အယမတ္ထော အတ္ထိ။ တသ္မာ သော အဝုတ္တောပိ ယထာလာဘဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ မနောဝိညာဏန္တိ ဟိ သင်္ချံ ဂတေဟိ ကာမာဝစရဓမ္မေဟိ ကာမာဝစရဓမ္မာ ဧဝ တာဝ ကေဟိစိ ဝိညေယျာ ကေဟိစိ အဝိညေယျာ။ တေဟိယေဝ ရူပါဝစရာဒိဓမ္မာပိ ကေဟိစိ ဝိညေယျာ ကေဟိစိ အဝိညေယျာ။ ရူပါဝစရေဟိပိ ကာမာဝစရာ ကေဟိစိ ဝိညေယျာ ကေဟိစိ အဝိညေယျာ။ တေဟေဝ ရူပါဝစရာဒယောပိ ကေဟိစိ ဝိညေယျာ ကေဟိစိ အဝိညေယျာ။ အရူပါဝစရေဟိ ပန ကာမာဝစရာ ရူပါဝစရာ အပရိယာပန္နာ စ နေဝ ဝိညေယျာ။ အရူပါဝစရာ ပန ကေဟိစိ ဝိညေယျာ ကေဟိစိ အဝိညေယျာ။ တေပိ စ ကေစိဒေဝ ဝိညေယျာ ကေစိ အဝိညေယျာ။ အပရိယာပန္နေဟိ ကာမာဝစရာဒယော နေဝ ဝိညေယျာ။ အပရိယာပန္နာ ပန နိဗ္ဗာနေန အဝိညေယျတ္တာ ကေဟိစိ ဝိညေယျာ ကေဟိစိ အဝိညေယျာ။ တေပိ စ မဂ္ဂဖလာနံ အဝိညေယျတ္တာ ကေစိဒေဝ ဝိညေယျာ ကေစိ အဝိညေယျာတိ။
֍ ဋီ ၁၁၀၂။ အာသဝနိဒ္ဒေသေ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ကာမာသဝေါ နာမ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဇာတော ရာဂေါ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာ ဘဝါသဝေါ နာမ။ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဒိဋ္ဌာသဝေါ နာမ။ အဋ္ဌသု ဌာနေသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇာသဝေါ နာမ။ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတေသု ပန အာသဝေသု အသမ္မောဟတ္ထံ ဧကဝိဓာဒိဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထတော ဟေတေ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန အာသဝါတိ ဧဝံ ဧကဝိဓာဝ ဟောန္တိ။ ဝိနယေ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ဒုဝိဓေန အာဂတာ။ သုတ္တန္တေ သဠာယတနေ တာဝ ‘‘တယောမေ, အာဝုသော, အာသဝါ – ကာမာသဝေါ ဘဝါသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၁) တိဝိဓေန အာဂတာ။ နိဗ္ဗေဓိကပရိယာယေ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အာသဝါ နိရယဂမနီယာ, အတ္ထိ အာသဝါ တိရစ္ဆာနယောနိဂမနီယာ, အတ္ထိ အာသဝါ ပေတ္တိဝိသယဂမနီယာ, အတ္ထိ အာသဝါ မနုဿလောကဂမနီယာ, အတ္ထိ အာသဝါ ဒေဝလောကဂမနီယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၆၃) ပဉ္စဝိဓေန အာဂတာ။ ဆက္ကနိပါတေ အာဟုနေယျသုတ္တေ – ‘‘အတ္ထိ အာသဝါ သံဝရာ ပဟာတဗ္ဗာ, အတ္ထိ အာသဝါ ပဋိသေဝနာ ပဟာတဗ္ဗာ, အတ္ထိ အာသဝါ အဓိဝါသနာ ပဟာတဗ္ဗာ, အတ္ထိ အာသဝါ ပရိဝဇ္ဇနာ ပဟာတဗ္ဗာ, အတ္ထိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၂။) [သျ]အာသဝါ ဝိနောဒနာ ပဟာတဗ္ဗာ, အတ္ထိ အာသဝါ ဘာဝနာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၅၈) ဆဗ္ဗိဓေန အာဂတာ။ သဗ္ဗာသဝပရိယာယေ (မ။ နိ။ ၁။၁၄ အာဒယော) ‘ဒဿနပဟာတဗ္ဗေဟိ’ သဒ္ဓိံ သတ္တဝိဓေန အာဂတာ။ ဣဓ ပနေတေ ကာမာသဝါဒိဘေဒတော စတုဗ္ဗိဓေန အာဂတာ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတေ ကာမေ အာသဝေါ ‘ကာမာသဝေါ’။ ရူပါရူပသင်္ခါတေ ကမ္မတော စ ဥပပတ္တိတော စ ဒုဝိဓေပိ ဘဝေ အာသဝေါ ‘ဘဝါသဝေါ’။ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ အာသဝေါ ‘ဒိဋ္ဌာသဝေါ’။ အဝိဇ္ဇာဝ အာသဝေါ ‘အဝိဇ္ဇာသဝေါ’။
֍ ဋီ ၁၁၀၃။ ကာမေသူတိ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု။ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ကာမသင်္ခါတော ဆန္ဒော, န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော, န ဓမ္မစ္ဆန္ဒော။ ကာမနဝသေန ရဇ္ဇနဝသေန စ ကာမောယေဝ ရာဂေါ ကာမရာဂေါ။ ကာမနဝသေန နန္ဒနဝသေန စ ကာမောဝ နန္ဒီတိ ကာမနန္ဒီ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ကာမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တဏှာယနဋ္ဌေန ကာမတဏှာ, သိနေဟနဋ္ဌေန ကာမသိနေဟော, ပရိဍယှနဋ္ဌေန ကာမပရိဠာဟော, မုစ္ဆနဋ္ဌေန ကာမမုစ္ဆာ, ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန ကာမဇ္ဈောသာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ အဋ္ဌဟိ ပဒေဟိ ဝိဘတ္တော ကာမာသဝေါ နာမ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋီ ၁၁၀၄။ ဘဝေသု ဘဝဆန္ဒောတိ ရူပါရူပဘဝေသု ဘဝပတ္ထနာဝသေနေဝ ပဝတ္တော ဆန္ဒော ‘ဘဝဆန္ဒော’။ သေသပဒါနိပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
֍ ဋီ ၁၁၀၅။ သဿတော လောကောတိ ဝါတိအာဒီဟိ ဒသဟာကာရေဟိ ဒိဋ္ဌိပ္ပဘေဒေါဝ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သဿတော လောကောတိ ဧတ္ထ ခန္ဓပဉ္စကံ လောကောတိ ဂဟေတွာ ‘အယံ လောကော နိစ္စော ဓုဝေါ သဗ္ဗကာလိကော’တိ ဂဏှန္တဿ ‘သဿတ’န္တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အသဿတောတိ တမေဝ လောကံ ‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီ’တိ ဂဏှန္တဿ ဥစ္ဆေဒဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တကသိဏလာဘိနော ‘သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ’ ကသိဏေ သမာပန္နဿ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တိတရူပါရူပဓမ္မေ လောကောတိ စ ကသိဏပရိစ္ဆေဒန္တေန စ ‘အန္တဝါ’တိ ဂဏှန္တဿ ‘အန္တဝါ လောကော’တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ သာ သဿတဒိဋ္ဌိပိ ဟောတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပိ။ ဝိပုလကသိဏလာဘိနော ပန တသ္မိံ ကသိဏေ သမာပန္နဿ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တိတရူပါရူပဓမ္မေ လောကောတိ စ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၃။) [သျ]ကသိဏပရိစ္ဆေဒန္တေန စ ‘အနန္တော’တိ ဂဏှန္တဿ ‘အနန္တဝါ လောကော’တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ သာ သဿတဒိဋ္ဌိပိ ဟောတိ, ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပိ။
တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဘေဒနဓမ္မဿ သရီရဿေဝ ‘ဇီဝ’န္တိ ဂဟိတတ္တာ သရီရေ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေ ‘ဇီဝမ္ပိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’တိ ဥစ္ဆေဒဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဒုတိယပဒေ သရီရတော အညဿ ဇီဝဿ ဂဟိတတ္တာ သရီရေ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေပိ ‘ဇီဝံ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’တိ သဿတဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိအာဒီသု သတ္တော တထာဂတော နာမ။ သော ပရံ မရဏာ ဟောတီတိ ဂဏှတော ပဌမာ သဿတဒိဋ္ဌိ။ န ဟောတီတိ ဂဏှတော ဒုတိယာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဂဏှတော တတိယာ ဧကစ္စသဿတဒိဋ္ဌိ။ နေဝ ဟောတိ န နဟောတီတိ ဂဏှတော စတုတ္ထာ အမရာဝိက္ခေပဒိဋ္ဌိ။ ဣမေ ဓမ္မာ အာသဝါတိ ဣမေ ကာမာသဝဉ္စ ဘဝါသဝဉ္စ ရာဂဝသေန ဧကတော ကတွာ, သင်္ခေပတော တယော, ဝိတ္ထာရတော စတ္တာရော ဓမ္မာ အာသဝါ နာမ။
ယော ပန ဗြဟ္မာနံ ဝိမာနကပ္ပရုက္ခအာဘရဏေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော ကာမာသဝေါ ဟောတိ န ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ပဉ္စကာမဂုဏိကဿ ရာဂဿ ဣဓေဝ ပဟီနတ္တာ။ ဟေတုဂေါစ္ဆကံ ပန ပတွာ လောဘော ဟေတု နာမ ဟောတိ။ ဂန္ထဂေါစ္ဆကံ ပတွာ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထော နာမ။ ကိလေသဂေါစ္ဆကံ ပတွာ လောဘော ကိလေသော နာမ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတော ပန ရာဂေါ ကာမာသဝေါ ဟောတိ န ဟောတီတိ? န ဟောတိ၊ ဒိဋ္ဌိရာဂေါ နာမ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တေ ပုရိသပုဂ္ဂလေ ဒိန္နဒါနံ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, န မဟာနိသံသ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၉)။
ဣမေ ပန အာသဝေ ကိလေသပဋိပါဋိယာပိ အာဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ, မဂ္ဂပဋိပါဋိယာပိ။ ကိလေသပဋိပါဋိယာ ကာမာသဝေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယတိ, ဘဝါသဝေါ အရဟတ္တမဂ္ဂေန, ဒိဋ္ဌာသဝေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန, အဝိဇ္ဇာသဝေါ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌာသဝေါ ပဟီယတိ, အနာဂါမိမဂ္ဂေန ကာမာသဝေါ, အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘဝါသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ စာတိ။
֍ ဋီ ၁၁၂၁။ သံယောဇနေသု မာနနိဒ္ဒေသေ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနောတိ ဥတ္တမဋ္ဌေန ‘အဟံ သေယျော’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နမာနော။ သဒိသောဟမသ္မီတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၄။) [သျ]မာနောတိ သမသမဋ္ဌေန ‘အဟံ သဒိသော’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နမာနော။ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနောတိ လာမကဋ္ဌေန ‘အဟံ ဟီနော’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နမာနော။ ဧဝံ သေယျမာနော သဒိသမာနော ဟီနမာနောတိ ဣမေ တယော မာနာ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သေယျဿာပိ ဟိ ‘အဟံ သေယျော သဒိသော ဟီနော’တိ တယော မာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သဒိသဿာပိ, ဟီနဿာပိ။ တတ္ထ သေယျဿ သေယျမာနောဝ ယာထာဝမာနော, ဣတရေ ဒွေ အယာထာဝမာနာ။ သဒိသဿ သဒိသမာနောဝ…ပေ… ဟီနဿ ဟီနမာနောဝ ယာထာဝမာနော, ဣတရေ ဒွေ အယာထာဝမာနာ။ ဣမိနာ ကိံ ကထိတံ? ဧကဿ တယော မာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ကထိတံ။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုကေ ပန ပဌမကမာနဘာဇနီယေ ဧကော မာနော တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ကထိတော။
မာနကရဏဝသေန မာနော။ မညနာ မညိတတ္တန္တိ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသာ။ ဥဿိတဋ္ဌေန ဥန္နတိ။ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ တံ ပုဂ္ဂလံ ဥန္နာမေတိ, ဥက္ခိပိတွာ ဌပေတီတိ ဥန္နမော။ သမုဿိတဋ္ဌေန ဓဇော။ ဥက္ခိပနဋ္ဌေန စိတ္တံ သမ္ပဂ္ဂဏှာတီတိ သမ္ပဂ္ဂါဟော။ ကေတု ဝုစ္စတိ ဗဟူသု ဓဇေသု အစ္စုဂ္ဂတဓဇော။ မာနောပိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အပရာပရေ ဥပါဒါယ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ကေတု ဝိယာတိ ‘ကေတု’။ ကေတုံ ဣစ္ဆတီတိ ကေတုကမျံ, တဿ ဘာဝေါ ကေတုကမျတာ။ သာ ပန စိတ္တဿ, န အတ္တနော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘ကေတုကမျတာ စိတ္တဿာ’တိ။ မာနသမ္ပယုတ္တဉှိ စိတ္တံ ကေတုံ ဣစ္ဆတိ။ တဿ စ ဘာဝေါ ကေတုကမျတာ၊ ကေတုသင်္ခါတော မာနောတိ။
֍ ဋီ ၁၁၂၆။ ဣဿာနိဒ္ဒေသေ ယာ ပရလာဘသက္ကာရဂရုကာရမာနနဝန္ဒနပူဇနာသု ဣဿာတိ ယာ ဧတေသု ပရေသံ လာဘာဒီသု ‘ကိံ ဣမိနာ ဣမေသ’န္တိ ပရသမ္ပတ္တိခိယျနလက္ခဏာ ဣဿာ။ တတ္ထ လာဘောတိ စီဝရာဒီနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ပဋိလာဘော။ ဣဿုကီ ဟိ ပုဂ္ဂလော ပရဿ တံ လာဘံ ခိယျတိ, ‘ကိံ ဣမဿ ဣမိနာ’တိ န ဣစ္ဆတိ။ သက္ကာရောတိ တေသံယေဝ ပစ္စယာနံ သုကတာနံ သုန္ဒရာနံ ပဋိလာဘော။ ဂရုကာရောတိ ဂရုကိရိယာ, ဘာရိယကရဏံ။ မာနနန္တိ မနေန ပိယကရဏံ။ ဝန္ဒနန္တိ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒနံ။ ပူဇနာတိ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇနာ။ ဣဿာယနဝသေန ဣဿာ။ ဣဿာကာရော ဣဿာယနာ။ ဣဿာယိတဘာဝေါ ဣဿာယိတတ္တံ။ ဥသူယာဒီနိ ဣဿာဒိဝေဝစနာနိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၅။) [သျ]ဣမိဿာ ပန ဣဿာယ ခိယျနလက္ခဏံ အာဂါရိကေနာပိ အနာဂါရိကေနာပိ ဒီပေတဗ္ဗံ။ အာဂါရိကော ဟိ ဧကစ္စော ကသိဝဏိဇ္ဇာဒီသု အညတရေန အာဇီဝေန အတ္တနော ပုရိသကာရံ နိဿာယ ဘဒ္ဒကံ ယာနံ ဝါ ဝါဟနံ ဝါ ရတနံ ဝါ လဘတိ။ အပရော တဿ အလာဘတ္ထိကော တေန လာဘေန န တုဿတိ။ ‘ကဒါ နု ခေါ ဧသ ဣမာယ သမ္ပတ္တိယာ ပရိဟာယိတွာ ကပဏော ဟုတွာ စရိဿတီ’တိ စိန္တေတွာ ဧကေန ကာရဏေန တသ္မိံ တာယ သမ္ပတ္တိယာ ပရိဟီနေ အတ္တမနော ဟောတိ။ အနာဂါရိကောပိ ဧကော ဣဿာမနကော အညံ အတ္တနော သုတပရိယတ္တိအာဒီနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နလာဘာဒိသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ‘ကဒါ နု ခေါ ဧသော ဣမေဟိ လာဘာဒီဟိ ပရိဟာယိဿတီ’တိ စိန္တေတွာ, ယဒါ တံ ဧကေန ကာရဏေန ပရိဟီနံ ပဿတိ, တဒါ အတ္တမနော ဟောတိ။ ဧဝံ ပရသမ္ပတ္တိခိယျနလက္ခဏာ ‘ဣဿာ’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၁၁၂၇။ မစ္ဆရိယနိဒ္ဒေသေ ဝတ္ထုတော မစ္ဆရိယဒဿနတ္ထံ ‘ပဉ္စ မစ္ဆရိယာနိ အာဝါသမစ္ဆရိယ’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဝါသေ မစ္ဆရိယံ အာဝါသမစ္ဆရိယံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။
အာဝါသော နာမ သကလာရာမောပိ ပရိဝေဏမ္ပိ ဧကောဝရကောပိ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာဒီနိပိ။ တေသု ဝသန္တာ သုခံ ဝသန္တိ ပစ္စယေ လဘန္တိ။ ဧကော ဘိက္ခု ဝတ္တသမ္ပန္နဿေဝ ပေသလဿ ဘိက္ခုနော တတ္ထ အာဂမနံ န ဣစ္ဆတိ။ အာဂတောပိ ‘ခိပ္ပံ ဂစ္ဆတူ’တိ စိန္တေတိ။ ဣဒံ ‘အာဝါသမစ္ဆရိယံ’ နာမ။ ဘဏ္ဍနကာရကာဒီနံ ပန တတ္ထ ဝါသံ အနိစ္ဆတော အာဝါသမစ္ဆရိယံ နာမ န ဟောတိ။
ကုလန္တိ ဥပဋ္ဌာကကုလမ္ပိ ဉာတိကုလမ္ပိ။ တတ္ထ အညဿ ဥပသင်္ကမနံ အနိစ္ဆတော ကုလမစ္ဆရိယံ ဟောတိ။ ပါပပုဂ္ဂလဿ ပန ဥပသင်္ကမနံ အနိစ္ဆန္တောပိ မစ္ဆရီ နာမ န ဟောတိ။ သော ဟိ တေသံ ပသာဒဘေဒါယ ပဋိပဇ္ဇတိ။ ပသာဒံ ရက္ခိတုံ သမတ္ထဿေဝ ပန ဘိက္ခုနော တတ္ထ ဥပသင်္ကမနံ အနိစ္ဆန္တော မစ္ဆရီ နာမ ဟောတိ။
လာဘောတိ စတုပစ္စယလာဘောဝ။ တံ အညသ္မိံ သီလဝန္တေယေဝ လဘန္တေ ‘မာ လဘတူ’တိ စိန္တေန္တဿ လာဘမစ္ဆရိယံ ဟောတိ။ ယော ပန သဒ္ဓါဒေယျံ ဝိနိပါတေတိ, အပရိဘောဂဒုပ္ပရိဘောဂါဒိဝသေန ဝိနာသေတိ, ပူတိဘာဝံ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ အညဿ န ဒေတိ, တံ ဒိသွာ ‘သစေ ဣမံ ဧသ န
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၆။) [သျ]လဘေယျ, အညော သီလဝါ လဘေယျ, ပရိဘောဂံ ဂစ္ဆေယျာ’တိ စိန္တေန္တဿ မစ္ဆရိယံ နာမ နတ္ထိ။
ဝဏ္ဏော နာမ သရီရဝဏ္ဏောပိ ဂုဏဝဏ္ဏောပိ။ တတ္ထ သရီရဝဏ္ဏေ မစ္ဆရိပုဂ္ဂလော ‘ပရော ပါသာဒိကော ရူပဝါ’တိ ဝုတ္တေ တံ န ကထေတုကာမော ဟောတိ။ ဂုဏဝဏ္ဏမစ္ဆရီ သီလေန ဓုတင်္ဂေန ပဋိပဒါယ အာစာရေန ဝဏ္ဏံ န ကထေတုကာမော ဟောတိ။
ဓမ္မောတိ ပရိယတ္တိဓမ္မော စ ပဋိဝေဓဓမ္မော စ။ တတ္ထ အရိယသာဝကာ ပဋိဝေဓဓမ္မံ န မစ္ဆရာယန္တိ, အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓဓမ္မေ သဒေဝကဿ လောကဿ ပဋိဝေဓံ ဣစ္ဆန္တိ။ တံ ပန ပဋိဝေဓံ ‘ပရေ ဇာနန္တူ’တိ ဣစ္ဆန္တိ။ တန္တိဓမ္မေယေဝ ပန ဓမ္မမစ္ဆရိယံ နာမ ဟောတိ။ တေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ယံ ဂုဠှံ ဂန္ထံ ဝါ ကထာမဂ္ဂံ ဝါ ဇာနာတိ တံ အညံ န ဇာနာပေတုကာမော ဟောတိ။ ယော ပန ပုဂ္ဂလံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန, ဓမ္မံ ဝါ ဥပပရိက္ခိတွာ ပုဂ္ဂလာနုဂ္ဂဟေန န ဒေတိ, အယံ ဓမ္မမစ္ဆရီ နာမ န ဟောတိ။
တတ္ထ ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလော လောလော ဟောတိ, ကာလေန သမဏော ဟောတိ, ကာလေန ဗြာဟ္မဏော, ကာလေန နိဂဏ္ဌော။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ပဝေဏိအာဂတံ တန္တိံ သဏှံ သုခုမံ ဓမ္မန္တရံ ဘိန္ဒိတွာ အာလုဠိဿတီ’တိ န ဒေတိ, အယံ ပုဂ္ဂလံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန န ဒေတိ နာမ။ ယော ပန ‘အယံ ဓမ္မော သဏှော သုခုမော, သစာယံ ပုဂ္ဂလော ဂဏှိဿတိ အညံ ဗျာကရိတွာ အတ္တာနံ အာဝိကတွာ နဿိဿတီ’တိ န ဒေတိ, အယံ ဓမ္မံ ဥပပရိက္ခိတွာ ပုဂ္ဂလာနုဂ္ဂဟေန န ဒေတိ နာမ။ ယော ပန ‘သစာယံ ဣမံ ဓမ္မံ ဂဏှိဿတိ, အမှာကံ သမယံ ဘိန္ဒိတုံ သမတ္ထော ဘဝိဿတီ’တိ န ဒေတိ, အယံ ဓမ္မမစ္ဆရီ နာမ ဟောတိ။
ဣမေသု ပဉ္စသု မစ္ဆရိယေသု အာဝါသမစ္ဆရိယေန တာဝ ယက္ခော ဝါ ပေတော ဝါ ဟုတွာ တဿေဝ အာဝါသဿ သင်္ကာရံ သီသေန ဥက္ခိပိတွာ ဝိစရတိ။ ကုလမစ္ဆရိယေန တသ္မိံ ကုလေ အညေသံ ဒါနမာနနာဒီနိ ကရောန္တေ ဒိသွာ ‘ဘိန္နံ ဝတိဒံ ကုလံ မမာ’တိ စိန္တယတော လောဟိတမ္ပိ မုခတော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, ကုစ္ဆိဝိရေစနမ္ပိ ဟောတိ, အန္တာနိပိ ခဏ္ဍာခဏ္ဍာနိ ဟုတွာ နိက္ခမန္တိ။ လာဘမစ္ဆရိယေန သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ သန္တကေ လာဘေ မစ္ဆရာယိတွာ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂံ ဝိယ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ယက္ခော ဝါ ပေတော ဝါ မဟာအဇဂရော ဝါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သရီရဝဏ္ဏဂုဏဝဏ္ဏမစ္ဆရေန ပရိယတ္တိဓမ္မမစ္ဆရိယေန စ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၇။) [သျ]အတ္တနောဝ ဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေတိ, ပရေသံ ဝဏ္ဏေ ‘ကိံ ဝဏ္ဏော ဧသော’တိ တံ တံ ဒေါသံ ဝဒန္တော ပရိယတ္တိဓမ္မဉ္စ ကဿစိ ကိဉ္စိ အဒေန္တော ဒုဗ္ဗဏ္ဏော စေဝ ဧဠမူဂေါ စ ဟောတိ။
အပိစ အာဝါသမစ္ဆရိယေန လောဟဂေဟေ ပစ္စတိ။ ကုလမစ္ဆရိယေန အပ္ပလာဘော ဟောတိ။ လာဘမစ္ဆရိယေန ဂူထနိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဝဏ္ဏမစ္ဆရိယေန ဘဝေ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တဿ ဝဏ္ဏော နာမ န ဟောတိ။ ဓမ္မမစ္ဆရိယေန ကုက္ကုဠနိရယေ နိဗ္ဗတ္တတီတိ။
မစ္ဆရာယနဝသေန မစ္ဆေရံ။ မစ္ဆရာယနာကာရော မစ္ဆရာယနာ။ မစ္ဆရေန အယိတဿ မစ္ဆေရသမင်္ဂိနော ဘာဝေါ မစ္ဆရာယိတတ္တံ။ ‘မယှမေဝ ဟောန္တု မာ အညဿာ’တိ သဗ္ဗာပိ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယော ဗျာပေတုံ န ဣစ္ဆတီတိ ဝိဝိစ္ဆော။ ဝိဝိစ္ဆဿ ဘာဝေါ ဝေဝိစ္ဆံ, မုဒုမစ္ဆရိယဿေတံ နာမံ။ ကဒရိယော ဝုစ္စတိ အနာဒရော။ တဿ ဘာဝေါ ကဒရိယံ။ ထဒ္ဓမစ္ဆရိယဿေတံ နာမံ။ တေန ဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ပရမ္ပိ ပရေသံ ဒဒမာနံ နိဝါရေတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
ကဒရိယော ပါပသင်္ကပ္ပေါ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ အနာဒရော၊
ဒဒမာနံ နိဝါရေတိ, ယာစမာနာန ဘောဇနန္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၂)၊
ယာစကေ ဒိသွာ ကဋုကဘာဝေန စိတ္တံ အဉ္စတိ သင်္ကောစေတီတိ ကဋုကဉ္စုကော။ တဿ ဘာဝေါ ကဋုကဉ္စုကတာ။ အပရော နယော – ကဋုကဉ္စုကတာ ဝုစ္စတိ ကဋစ္ဆုဂ္ဂါဟော။ သမတိတ္တိကပုဏ္ဏာယ ဟိ ဥက္ခလိယာ ဘတ္တံ ဂဏှန္တော သဗ္ဗတောဘာဂေန သင်္ကုဋိတေန အဂ္ဂကဋစ္ဆုနာ ဂဏှာတိ, ပူရေတွာ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝံ မစ္ဆရိပုဂ္ဂလဿ စိတ္တံ သင်္ကုစတိ။ တသ္မိံ သင်္ကုစိတေ ကာယောပိ တထေဝ သင်္ကုစတိ, ပဋိကုဋတိ, ပဋိနိဝတ္တတိ, န သမ္ပသာရိယတီတိ မစ္ဆေရံ ‘ကဋုကဉ္စုကတာ’တိ ဝုတ္တံ။
အဂ္ဂဟိတတ္တံ စိတ္တဿာတိ ပရေသံ ဥပကာရကရဏေ ဒါနာဒိနာ အာကာရေန ယထာ န သမ္ပသာရိယတိ, ဧဝံ အာဝရိတွာ ဂဟိတဘာဝေါ စိတ္တဿ။ ယသ္မာ ပန မစ္ဆရိပုဂ္ဂလော အတ္တနော သန္တကံ ပရေသံ အဒါတုကာမော ဟောတိ ပရသန္တကံ ဂဏှိတုကာမော, တသ္မာ ‘ဣဒံ အစ္ဆရိယံ မယှမေဝ ဟောတု, မာ အညဿာ’တိ ပဝတ္တိဝသေနဿ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏတာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၈။) [သျ]အတ္တသမ္ပတ္တိဂ္ဂဟဏလက္ခဏတာ ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဣမသ္မိံ ဂေါစ္ဆကေ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဣမာနိ ပန သံယောဇနာနိ ကိလေသပဋိပါဋိယာပိ အာဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာပိ။ ကိလေသပဋိပါဋိယာ ကာမရာဂပဋိဃသံယောဇနာနိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ, မာနသံယောဇနံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန, ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန, ဘဝရာဂသံယောဇနံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန, ဣဿာမစ္ဆရိယာနိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန, အဝိဇ္ဇာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသဣဿာမစ္ဆရိယာနိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ, ကာမရာဂပဋိဃာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန, မာနဘဝရာဂအဝိဇ္ဇာ အရဟတ္တမဂ္ဂေနာတိ။
֍ ဋီ ၁၁၄၀။ ဂန္ထဂေါစ္ဆကေ နာမကာယံ ဂန္ထေတိ, စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဃဋေတီတိ ကာယဂန္ထော။ သဗ္ဗညုဘာသိတမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတွာ သဿတော လောကော ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣမိနာ အာကာရေန အဘိနိဝိသတီတိ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော။ ယသ္မာ ပန အဘိဇ္ဈာကာမရာဂါနံ ဝိသေသော အတ္ထိ, တသ္မာ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘ယော ကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒော ကာမရာဂေါ’’တိ အဝတွာ ယော ရာဂေါ သာရာဂေါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ‘ဗြဟ္မာနံ ဝိမာနာဒီသု ဆန္ဒရာဂေါ ကာမာသဝေါ န ဟောတိ, ဂန္ထဂေါစ္ဆကံ ပတွာ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထော ဟောတီ’တိ တံ သုဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရတော ကိလေသဂေါစ္ဆကေပိ ဧသေဝ နယော။ ဌပေတွာ သီလဗ္ဗတပရာမာသန္တိ ဣဒံ ယသ္မာ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ‘ဣဒမေဝ သစ္စ’န္တိအာဒိနာ အာကာရေန နာဘိနိဝိသတိ, ‘သီလေန သုဒ္ဓီ’တိအာဒိနာ ဧဝ ပန အဘိနိဝိသတိ, တသ္မာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဘူတမ္ပိ တံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘ဌပေတွာ’တိ အာဟ။
֍ ဋီ ၁၁၆၂။ နီဝရဏဂေါစ္ဆကဿ ထိနမိဒ္ဓနိဒ္ဒေသေ စိတ္တဿ အကလ္လတာတိ စိတ္တဿ ဂိလာနဘာဝေါ။ ဂိလာနော ဟိ အကလ္လကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိနယေပိ ဝုတ္တံ – ‘‘နာဟံ, ဘန္တေ, အကလ္လကော’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၁)။ အကမ္မညတာတိ စိတ္တဂေလညသင်္ခါတောဝ အကမ္မညတာကာရော။ ဩလီယနာတိ ဩလီယနာကာရော။ ဣရိယာပထိကစိတ္တဉှိ ဣရိယာပထံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တံ, ရုက္ခေ ဝဂ္ဂုလိ ဝိယ, ခီလေ လဂ္ဂိတဖာဏိတဝါရကော ဝိယ စ, ဩလီယတိ။ တဿ တံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀၉။) [သျ]အာကာရံ သန္ဓာယ ဩလီယနာတိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ လီနန္တိ အဝိပ္ဖါရိကတာယ ပဋိကုဋိတံ။ ဣတရေ ဒွေ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသာ။ ထိနန္တိ သပ္ပိပိဏ္ဍော ဝိယ အဝိပ္ဖါရိကတာယ ဃနဘာဝေန ဌိတံ။ ထိယနာတိ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ထိယိတဘာဝေါ ထိယိတတ္တံ, အဝိပ္ဖါရဝသေနေဝ ထဒ္ဓတာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၁၆၃။ ကာယဿာတိ ခန္ဓတ္တယသင်္ခါတဿ နာမကာယဿ။ အကလ္လတာ အကမ္မညတာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ မေဃော ဝိယ အာကာသံ ကာယံ ဩနယှတီတိ ဩနာဟော။ သဗ္ဗတောဘာဂေန ဩနာဟော ပရိယောနာဟော။ အဗ္ဘန္တရေ သမောရုန္ဓတီတိ အန္တောသမောရောဓော။ ယထာ ဟိ နဂရေ ရုန္ဓိတွာ ဂဟိတေ မနုဿာ ဗဟိ နိက္ခမိတုံ န လဘန္တိ, ဧဝမ္ပိ မိဒ္ဓေန သမောရုဒ္ဓါ ဓမ္မာ ဝိပ္ဖါရဝသေန နိက္ခမိတုံ န လဘန္တိ။ တသ္မာ အန္တောသမောရောဓောတိ ဝုတ္တံ။ မေဓတီတိ မိဒ္ဓံ၊ အကမ္မညဘာဝေန ဝိဟိံသတီတိ အတ္ထော။ သုပန္တိ တေနာတိ သောပ္ပံ။ အက္ခိဒလာဒီနံ ပစလဘာဝံ ကရောတီတိ ပစလာယိကာ။ သုပနာ သုပိတတ္တန္တိ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသာ။ ယံ ပန တေသံ ပုရတော သောပ္ပပဒံ တဿ ပုနဝစနေ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏန္တိ ဣဒံ ထိနဉ္စ မိဒ္ဓဉ္စ ဧကတော ကတွာ အာဝရဏဋ္ဌေန ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယံ ယေဘုယျေန သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ နိဒ္ဒါယ ပုဗ္ဗဘာဂအပရဘာဂေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ တံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ခီဏာသဝါနံ ပန ကရဇကာယဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဘဝင်္ဂေါတရဏံ ဟောတိ, တသ္မိံ အသမ္မိဿေ ဝတ္တမာနေ တေ သုပန္တိ, သာ နေသံ နိဒ္ဒါ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ, အဂ္ဂိဝေဿန, ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ စတုဂ္ဂုဏံ သံဃာဋိံ ပညပေတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သတော သမ္ပဇာနော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇)။ ဧဝရူပေါ ပနာယံ ကရဇကာယဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝေါ န မဂ္ဂဝဇ္ဈော, ဥပါဒိန္နကေပိ အနုပါဒိန္နကေပိ လဗ္ဘတိ။ ဥပါဒိန္နကေ လဗ္ဘမာနော ယဒါ ခီဏာသဝေါ ဒီဃမဂ္ဂံ ဂတော ဟောတိ, အညတရံ ဝါ ပန ကမ္မံ ကတွာ ကိလန္တော, ဧဝရူပေ ကာလေ လဗ္ဘတိ။ အနုပါဒိန္နကေ လဗ္ဘမာနော ပဏ္ဏပုပ္ဖေသု လဗ္ဘတိ။ ဧကစ္စာနဉှိ ရုက္ခာနံ ပဏ္ဏာနိ သူရိယာတပေန ပသာရိယန္တိ ရတ္တိံ ပဋိကုဋန္တိ, ပဒုမပုပ္ဖါဒီနိ သူရိယာတပေန ပုပ္ဖန္တိ, ရတ္တိံ ပုန ပဋိကုဋန္တိ။ ဣဒံ ပန မိဒ္ဓံ အကုသလတ္တာ ခီဏာသဝါနံ န ဟောတီတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၀။) [သျ]တတ္ထ သိယာ – ‘‘န မိဒ္ဓံ အကုသလံ။ ကသ္မာ? ရူပတ္တာ။ ရူပဉှိ အဗျာကတံ။ ဣဒဉ္စ ရူပံ။ တေနေဝေတ္ထ ‘ကာယဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ’တိ ကာယဂ္ဂဟဏံ ကတ’’န္တိ။ ယဒိ ‘ကာယဿာ’တိ ဝုတ္တမတ္တေနေဝေတံ ရူပံ, ကာယပဿဒ္ဓါဒယောပိ ဓမ္မာ ရူပမေဝ ဘဝေယျုံ။ ‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ’ (ဓ။ သ။ ၁၆၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၀) ‘ကာယေန စေဝ ပရမသစ္စံ သစ္ဆိကရောတီ’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၃) သုခပဋိသံဝေဒနပရမတ္ထသစ္စသစ္ဆိကရဏာနိပိ ရူပကာယေနေဝ သိယုံ။ တသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗမေတံ ‘ရူပံ မိဒ္ဓ’န္တိ။ နာမကာယော ဟေတ္ထ ကာယော နာမ။ ယဒိ နာမကာယော, အထ ကသ္မာ ‘သောပ္ပံ ပစလာယိကာ’တိ ဝုတ္တံ? န ဟိ နာမကာယော သုပတိ, န စ ပစလာယတီတိ။ ‘လိင်္ဂါဒီနိ ဝိယ ဣန္ဒြိယဿ, တဿ ဖလတ္တာ။ ယထာ ဟိ ‘ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ဣတ္ထိကုတ္တံ ဣတ္ထာကပ္ပေါ’တိ ဣမာနိ လိင်္ဂါဒီနိ ဣတ္ထိန္ဒြိယဿ ဖလတ္တာ ဝုတ္တာနိ, ဧဝံ ဣမဿာပိ နာမကာယဂေလညသင်္ခါတဿ မိဒ္ဓဿ ဖလတ္တာ သောပ္ပါဒီနိ ဝုတ္တာနိ။ မိဒ္ဓေ ဟိ သတိ တာနိ ဟောန္တီတိ။ ဖလူပစာရေန, မိဒ္ဓံ အရူပမ္ပိ သမာနံ ‘သောပ္ပံ ပစလာယိကာ သုပနာ သုပိတတ္တ’န္တိ ဝုတ္တံ။
‘အက္ခိဒလာဒီနံ ပစလဘာဝံ ကရောတီတိ ပစလာယိကာ’တိ ဝစနတ္ထေနာပိ စာယမတ္ထော သာဓိတောယေဝါတိ န ရူပံ မိဒ္ဓံ။ ဩနာဟာဒီဟိပိ စဿ အရူပဘာဝေါ ဒီပိတောယေဝ။ န ဟိ ရူပံ နာမကာယဿ ‘ဩနာဟော ပရိယောနာဟော အန္တောသမောရောဓော’ ဟောတီတိ။ ‘နနု စ ဣမိနာဝ ကာရဏေနေတံ ရူပံ? န ဟိ အရူပံ ကဿစိ ဩနာဟော, န ပရိယောနာဟော, န အန္တောသမောရောဓော ဟောတီ’တိ။ ယဒိ ဧဝံ, အာဝရဏမ္ပိ န ဘဝေယျ။ တသ္မာ။ ယထာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော အရူပဓမ္မာ အာဝရဏဋ္ဌေန နီဝရဏာ, ဧဝံ ဣမဿာပိ ဩနာဟနာဒိအတ္ထေန ဩနာဟာဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပိစ ‘‘ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယ စေတသော ဥပက္ကိလေသေ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၂၃၃) ဝစနတောပေတံ အရူပံ။ န ဟိ ရူပံ စိတ္တုပက္ကိလေသော, န ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏံ ဟောတီတိ။
‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ သုရံ ပိဝန္တိ မေရယံ, သုရာမေရယပါနာ အပ္ပဋိဝိရတာ, အယံ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမော သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဥပက္ကိလေသော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၅၀)။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၁။) [သျ]အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ခေါမေ, ဂဟပတိပုတ္တ, အာဒီနဝါ သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနာနုယောဂေ – သန္ဒိဋ္ဌိကာ ဓနဇာနိ, ကလဟပ္ပဝဍ္ဎနီ, ရောဂါနံ အာယတနံ, အကိတ္တိသဉ္ဇနနီ, ကောပီနနိဒံသနီ, ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏီတွေဝ ဆဋ္ဌံ ပဒံ ဘဝတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၄၈)။ ပစ္စက္ခတောပိ စေတံ သိဒ္ဓမေဝ။ ယထာ မဇ္ဇေ ဥဒရဂတေ, စိတ္တံ သံကိလိဿတိ, ပညာ ဒုဗ္ဗလာ ဟောတိ, တသ္မာ မဇ္ဇံ ဝိယ မိဒ္ဓမ္ပိ စိတ္တသံကိလေသော စေဝ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏဉ္စ သိယာတိ။ န, ပစ္စယနိဒ္ဒေသတော။ ယဒိ ဟိ မဇ္ဇံ သံကိလေသော ဘဝေယျ, သော ‘‘ဣမေ ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယ စေတသော ဥပက္ကိလေသေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၉၇) ဝါ, ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စိမေ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာ, ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ စိတ္တံ န စေဝ မုဒု ဟောတိ, န စ ကမ္မနိယံ, န စ ပဘဿရံ, ပဘင်္ဂု စ, န စ သမ္မာ သမာဓိယတိ အာသဝါနံ ခယာယ။ ကတမေ ပဉ္စ? ကာမစ္ဆန္ဒော, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၁၄) ဝါ, ‘‘ကတမေ စ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာ? အဘိဇ္ဈာ ဝိသမလောဘော စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၇၁) ဝါ – ဧဝမာဒီသု ဥပက္ကိလေသနိဒ္ဒေသေသု နိဒ္ဒေသံ အာဂစ္ဆေယျ။ ယသ္မာ ပန တသ္မိံ ပီတေ ဥပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ယေ စိတ္တသံကိလေသာ စေဝ ပညာယ စ ဒုဗ္ဗလီကရဏာ ဟောန္တိ, တသ္မာ တံ တေသံ ပစ္စယတ္တာ ပစ္စယနိဒ္ဒေသတော ဧဝံ ဝုတ္တံ။ မိဒ္ဓံ ပန သယမေဝ စိတ္တဿ သံကိလေသော စေဝ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏဉ္စာတိ အရူပမေဝ မိဒ္ဓံ။
ကိဉ္စ ဘိယျော? သမ္ပယောဂဝစနတော။ ‘‘ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏေန နီဝရဏဉ္စေဝ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တဉ္စာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၇၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သမ္ပယောဂဝစနတော နယိဒံ ရူပံ။ န ဟိ ရူပံ သမ္ပယုတ္တသင်္ချံ လဘတီတိ။ အထာပိ သိယာ – ‘ယထာလာဘဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ‘‘သိပ္ပိသမ္ဗုကမ္ပိ သက္ခရကထလမ္ပိ မစ္ဆဂုမ္ဗမ္ပိ စရန္တမ္ပိ တိဋ္ဌန္တမ္ပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၉၊ မ။ နိ။ ၁။၄၃၃) ဧဝံ ဧကတော ကတွာ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တံ။ သက္ခရကထလဉှိ တိဋ္ဌတိ ယေဝ န စရတိ, ဣတရဒွယံ တိဋ္ဌတိပိ စရတိပိ။ ဧဝမိဓာပိ မိဒ္ဓံ နီဝရဏမေဝ, န သမ္ပယုတ္တံ, ထိနံ နီဝရဏမ္ပိ သမ္ပယုတ္တမ္ပီတိ သဗ္ဗံ ဧကတော ကတွာ ယထာလာဘဝသေန ‘‘နီဝရဏဉ္စေဝ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မိဒ္ဓံ ပန ယထာ သက္ခရကထလံ တိဋ္ဌတေဝ န စရတိ, ဧဝံ နီဝရဏမေဝ, န သမ္ပယုတ္တံ။ တသ္မာ ရူပမေဝ မိဒ္ဓန္တိ။ န, ရူပဘာဝါသိဒ္ဓိတော။ သက္ခရကထလဉှိ န စရတီတိ ဝိနာပိ သုတ္တေန သိဒ္ဓံ။ တသ္မာ တတ္ထ ယထာလာဘဝသေနတ္ထော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၂။) [သျ]ဟောတု။ မိဒ္ဓံ ပန ရူပန္တိ အသိဒ္ဓမေတံ။ န သက္ကာ တဿ ဣမိနာ သုတ္တေန ရူပဘာဝေါ သာဓေတုန္တိ မိဒ္ဓဿ ရူပဘာဝါသိဒ္ဓိတော န ဣဒံ ယထာလာဘဝသေန ဝုတ္တန္တိ အရူပမေဝ မိဒ္ဓံ။
ကိဉ္စ ဘိယျော? ‘စတ္တတ္တာ’တိအာဒိဝစနတော။ ဝိဘင်္ဂသ္မိဉှိ ‘‘ဝိဂတထိနမိဒ္ဓေါတိ တဿ ထိနမိဒ္ဓဿ စတ္တတ္တာ ဝန္တတ္တာ မုတ္တတ္တာ ပဟီနတ္တာ ပဋိနိဿဋ္ဌတ္တာ, တေန ဝုစ္စတိ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၄၇) စ, ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ ဣမမှာ ထိနမိဒ္ဓါ သောဓေတိ ဝိသောဓေတိ ပရိသောဓေတိ မောစေတိ ဝိမောစေတိ ပရိမောစေတိ, တေန ဝုစ္စတိ ထိနမိဒ္ဓါ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ’’ စာတိ (ဝိဘ။ ၅၅၁) – ဧဝံ ‘စတ္တတ္တာ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န စ ‘ရူပံ’ ဧဝံ ဝုစ္စတိ, တသ္မာပိ အရူပမေဝ မိဒ္ဓန္တိ။ န, စိတ္တဇဿာသမ္ဘဝဝစနတော။ တိဝိဓဉှိ မိဒ္ဓံ – စိတ္တဇံ ဥတုဇံ အာဟာရဇဉ္စ။ တသ္မာ ယံ တတ္ထ စိတ္တဇံ တဿ ဝိဘင်္ဂေ ဈာနစိတ္တေဟိ အသမ္ဘဝေါ ဝုတ္တော, န အရူပဘာဝေါ သာဓိတောတိ ရူပမေဝ မိဒ္ဓန္တိ။ န, ရူပဘာဝါသိဒ္ဓိတောဝ။ မိဒ္ဓဿ ဟိ ရူပဘာဝေ သိဒ္ဓေ သက္ကာ ဧတံ လဒ္ဓုံ။ တတ္ထ စိတ္တဇဿာသမ္ဘဝေါ ဝုတ္တော။ သော ဧဝ စ န သိဇ္ဈတီတိ အရူပမေဝ မိဒ္ဓံ။
ကိဉ္စ ဘိယျော? ပဟာနဝစနတော။ ဘဂဝတာ ဟိ ‘‘ဆ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေ ပဟာယ ဘဗ္ဗော ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ၊ ကတမေ ဆ? ကာမစ္ဆန္ဒံ, ဗျာပါဒံ, ထိနမိဒ္ဓံ, ဥဒ္ဓစ္စံ, ကက္ကုစ္စံ, ဝိစိကိစ္ဆံ၊ ကာမေသု ခေါ ပနဿ အာဒီနဝေါ သမ္မပညာယ သုဒိဋ္ဌော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၇၃) စ, ‘‘ဣမေ ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယ ဗလဝတိယာ ပညာယ အတ္တတ္ထံ ဝါ ပရတ္ထံ ဝါ ဉဿတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၅၁) စ အာဒီသု မိဒ္ဓဿာပိ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ န စ ရူပံ ပဟာတဗ္ဗံ။ ယထာဟ – ‘‘ရူပက္ခန္ဓော အဘိညေယျော, ပရိညေယျော, န ပဟာတဗ္ဗော, န ဘာဝေတဗ္ဗော န သစ္ဆိကာတဗ္ဗော’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၃၁) ဣမဿာပိ ပဟာနဝစနတော အရူပမေဝ မိဒ္ဓန္တိ။ န, ရူပဿာပိ ပဟာနဝစနတော။ ‘‘ရူပံ, ဘိက္ခဝေ, န တုမှာကံ, တံ ပဇဟထာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၇၊ သံ။ နိ။ ၃။၃၃)။ ဧတ္ထ ဟိ ရူပဿာပိ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝ။ တသ္မာ အကာရဏမေတန္တိ။ န, အညထာ ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မိဉှိ သုတ္တေ ‘‘ယော, ဘိက္ခဝေ, ရူပေ ဆန္ဒရာဂဝိနယော တံ တတ္ထ ပဟာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၅) ဧဝံ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဝသေန ရူပဿ ပဟာနံ ဝုတ္တံ, န ယထာ ‘‘ဆ ဓမ္မေ ပဟာယ ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယာ’’တိ ဧဝံ ပဟာတဗ္ဗမေဝ ဝုတ္တန္တိ, အညထာ ဝုတ္တတ္တာ, န ရူပံ မိဒ္ဓံ။ တသ္မာ ယာနေတာနိ ‘‘သော ဣမေ ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၃။) [သျ]စေတသော ဥပက္ကိလေသေ’’တိအာဒီနိ သုတ္တာနိ ဝုတ္တာနိ, ဧတေဟိ စေဝ အညေဟိ စ သုတ္တေဟိ အရူပမေဝ မိဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ –
‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, အာဝရဏာ နီဝရဏာ စေတသော အဇ္ဈာရုဟာ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏာ။ ကတမေ ပဉ္စ? ကာမစ္ဆန္ဒော, ဘိက္ခဝေ, အာဝရဏော နီဝရဏော…ပေ… ထိနမိဒ္ဓံ, ဘိက္ခဝေ, အာဝရဏံ နီဝရဏံ စေတသော အဇ္ဈာရုဟံ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၂၀) စ, ‘‘ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ, ဘိက္ခဝေ, အန္ဓကရဏံ အစက္ခုကရဏံ အညာဏကရဏံ ပညာနိရောဓိကံ ဝိဃာတပက္ခိကံ အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိက’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၂၁) စ, ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ယသ္မိံ သမယေ ထိနမိဒ္ဓပရိယုဋ္ဌိတေန စေတသာ ဝိဟရတိ ထိနမိဒ္ဓပရေတေနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၆) စ, ‘‘အယောနိသော, ဘိက္ခဝေ, မနသိကရောတော အနုပ္ပန္နော စေဝ ကာမစ္ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတိ…ပေ… အနုပ္ပန္နဉ္စေဝ ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၁၆) စ, ‘‘ကေဝလောဟာယံ, ဘိက္ခဝေ, အကုသလရာသိ ယဒိဒံ ပဉ္စ နီဝရဏာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၁) စ –
ဧဝမာဒီနိ စ အနေကာနိ ဧတဿ အရူပဘာဝဇောတကာနေဝ သုတ္တာနိ ဝုတ္တာနိ။ ယသ္မာ စေတံ အရူပံ တသ္မာ အာရုပ္ပေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ မဟာပကရဏေ ပဋ္ဌာနေ – ‘‘နီဝရဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ နီဝရဏော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ပုရေဇာတပစ္စယာ’’တိ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အာရုပ္ပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓံ… ဥဒ္ဓစ္စံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၈) သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တသ္မာ သန္နိဋ္ဌာနမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ အရူပမေဝ မိဒ္ဓန္တိ။
֍ ဋီ ၁၁၆၆။ ကုက္ကုစ္စနိဒ္ဒေသေ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာတိအာဒီနိ မူလတော ကုက္ကုစ္စဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ဧဝံသညိတာယ ဟိ ကတေ ဝီတိကမ္မေ, နိဋ္ဌိတေ ဝတ္ထုဇ္ဈာစာရေ, ပုန သဉ္ဇာတသတိနောပိ ‘ဒုဋ္ဌု မယာ ကတ’န္တိ ဧဝံ အနုတပ္ပမာနဿ ပစ္ဆာနုတာပဝသေနေတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန တံ မူလတော ဒဿေတုံ ‘အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အကပ္ပိယဘောဇနံ ကပ္ပိယသညီ ဟုတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, အကပ္ပိယမံသံ ကပ္ပိယမံသသညီ ဟုတွာ, အစ္ဆမံသံ သူကရမံသန္တိ, ဒီပိမံသံ ဝါ မိဂမံသန္တိ ခါဒတိ၊ ကာလေ ဝီတိဝတ္တေ ကာလသညာယ, ပဝါရေတွာ အပ္ပဝါရိတသညာယ, ပတ္တသ္မိံ ရဇေ ပတိတေ ပဋိဂ္ဂဟိတသညာယ ဘုဉ္ဇတိ – ဧဝံ ‘အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညာယ’
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၄။) [သျ]ဝီတိက္ကမံ ကရောတိ နာမ။ သူကရမံသံ ပန အစ္ဆမံသသညာယ ခါဒမာနော, ကာလေ စ ဝိကာလသညာယ ဘုဉ္ဇမာနော ‘ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာယ’ ဝီတိက္ကမံ ကရောတိ နာမ။ အနဝဇ္ဇံ ပန ကိဉ္စိဒေဝ ဝဇ္ဇသညိတာယ, ဝဇ္ဇဉ္စ အနဝဇ္ဇသညိတာယ ကရောန္တော ‘အနဝဇ္ဇေ ဝဇ္ဇသညာယ ဝဇ္ဇေ စ အနဝဇ္ဇသညာယ’ ဝီတိက္ကမံ ကရောတိ နာမ။ ယသ္မာ ပနေတံ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏံ, အကတံ ကုသလံ, အကတံ ဘီရုတ္တာဏံ, ကတံ ပါပံ, ကတံ လုဒ္ဒံ, ကတံ ကိဗ္ဗိသ’’န္တိ ဧဝံ အနဝဇ္ဇေ ဝဇ္ဇသညိတာယပိ ကတေ ဝီတိက္ကမေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာဿ အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ အနုဇာနန္တော ယံ ဧဝရူပန္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ကုက္ကုစ္စပဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ကုက္ကုစ္စာယနာကာရော ကုက္ကုစ္စာယနာ။ ကုက္ကုစ္စေန အယိတဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စာယိတတ္တံ။ စေတသော ဝိပ္ပဋိသာရောတိ ဧတ္ထ ကတာကတဿ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဿ ဝါ အဘိမုခဂမနံ ‘ဝိပ္ပဋိသာရော’ နာမ။ ယသ္မာ ပန သော ကတံ ဝါ ပါပံ အကတံ န ကရောတိ, အကတံ ဝါ ကလျာဏံ ကတံ န ကရောတိ, တသ္မာ ဝိရူပေါ ကုစ္ဆိတော ဝါ ပဋိသာရောတိ ‘ဝိပ္ပဋိသာရော’။ သော ပန စေတသော, န သတ္တဿာတိ ဉာပနတ္ထံ ‘စေတသော’ ဝိပ္ပဋိသာရောတိ ဝုတ္တံ။ အယမဿ သဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ပန ကုက္ကုစ္စံ အာရဂ္ဂမိဝ ကံသပတ္တံ မနံ ဝိလိခမာနမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ မနောဝိလေခေါတိ ဝုတ္တံ။ အယမဿ ကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ ယံ ပန ဝိနယေ ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တံ အနုဝသိတွာ အနုဝသိတွာ အာဝသထပိဏ္ဍံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ကုက္ကုစ္စာယန္တော န ပဋိဂ္ဂဟေသီတိ (ပါစိ။ ၂၀၄) ကုက္ကုစ္စံ အာဂတံ, န တံ နီဝရဏံ။ န ဟိ အရဟတော ‘ဒုဋ္ဌု မယာ ဣဒံ ကတ’န္တိ ဧဝံ အနုတာပေါ အတ္ထိ။ နီဝရဏပတိရူပကံ ပနေတံ ‘ကပ္ပတိ န ကပ္ပတီ’တိ ဝီမံသနသင်္ခါတံ ဝိနယကုက္ကုစ္စံ နာမ။
֍ ဋီ ၁၁၇၆။ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ နီဝရဏာ စေဝ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တာ စာ’’တိ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ယသ္မာ ထိနမိဒ္ဓံ အညမညံ န ဝိဇဟတိ, တသ္မာ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏေန နီဝရဏဉ္စေဝ နီဝရဏသမ္ပယုတ္တဉ္စာတိ အဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဥဒ္ဓစ္စေ သတိပိ ကုက္ကုစ္စဿ အဘာဝါ ကုက္ကုစ္စေန ဝိနာပိ ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တံ ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တံ။ ယဉ္စ ယေန သမ္ပယောဂံ န ဂစ္ဆတိ, တံ န ယောဇိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၅။) [သျ]ဣမေ ပန နီဝရဏေ ကိလေသပဋိပါဋိယာပိ အာဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာပိ။ ကိလေသပဋိပါဋိယာ ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒါ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ, ထိနမိဒ္ဓုဒ္ဓစ္စာနိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန, ကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန, အဝိဇ္ဇာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ကုက္ကုစ္စဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယန္တိ, အနာဂါမိမဂ္ဂေန ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒါ, အရဟတ္တမဂ္ဂေန ထိနမိဒ္ဓုဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာတိ။
֍ ဋီ ၁၁၈၂။ ပရာမာသဂေါစ္ဆကေ တေ ဓမ္မေ ဌပေတွာတိ ပုစ္ဆာသဘာဂေန ဗဟုဝစနံ ကတံ။
֍ ဋီ ၁၂၁၉။ ဥပါဒါနနိဒ္ဒေသေ ဝတ္ထုသင်္ခါတံ ကာမံ ဥပါဒိယတီတိ ကာမုပါဒါနံ ကာမော စ သော ဥပါဒါနဉ္စာတိပိ ကာမုပါဒါနံ။ ဥပါဒါနန္တိ ဒဠှဂ္ဂဟဏံ။ ဒဠှတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဥပသဒ္ဒေါ ဥပါယာသဥပကဋ္ဌာဒီသု ဝိယ။ တထာ ဒိဋ္ဌိ စ သာ ဥပါဒါနဉ္စာတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယတီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁) ဟိ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိ ဥပါဒိယဟိ။ တထာ သီလဗ္ဗတံ ဥပါဒိယတီတိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ။ သီလဗ္ဗတဉ္စ တံ ဥပါဒါနဉ္စာတိပိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ။ ဂေါသီလဂေါဝတာဒီနိ ဟိ ‘ဧဝံ သုဒ္ဓီ’တိ အဘိနိဝေသတော သယမေဝ ဥပါဒါနာနိ။ တထာ, ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ‘ဝါဒေါ’၊ ဥပါဒိယန္တိ ဧတေနာတိ ‘ဥပါဒါနံ’။ ကိံ ဝဒန္တိ, ဥပါဒိယန္တိ ဝါ? အတ္တာနံ။ အတ္တနော ဝါဒုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ၊ ‘အတ္တဝါဒမတ္တမေဝ ဝါ အတ္တာ’တိ ဥပါဒိယန္တိ ဧတေနာတိ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ။
֍ ဋီ ၁၂၂၀။ ယော ကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ဧတ္ထာပိ ဝတ္ထုကာမာဝ အနဝသေသတော ကာမာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာ ဝတ္ထုကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒော ဣဓ ကာမုပါဒါနန္တိ အနာဂါမိနောပိ တံ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ပဉ္စကာမဂုဏဝတ္ထုကော ပနဿ ကာမရာဂေါဝ နတ္ထီတိ။
֍ ဋီ ၁၂၂၁။ ဒိဋ္ဌုပါဒါနနိဒ္ဒေသေ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ။ ဒိန္နံ နာမ အတ္ထိ, သက္ကာ ကဿစိ ကိဉ္စိ ဒါတုန္တိ ဇာနာတိ၊ ဒိန္နဿ ပန ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ ယိဋ္ဌန္တိ။ ယိဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ မဟာယာဂေါ။ တံ ယဇိတုံ သက္ကာတိ ဇာနာတိ၊ ယိဋ္ဌဿ ပန ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ ဟုတန္တိ အာဟုနပါဟုနမင်္ဂလကိရိယာ။ တံ ကာတုံ သက္ကာတိ ဇာနာတိ၊ တဿ ပန ဖလံ ဝိပါကော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၆။) [သျ]နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ, သုကတဒုက္ကဋာနန္တိ ဧတ္ထ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ သုကတကမ္မာနိ နာမ။ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ ဒုက္ကဋကမ္မာနိ နာမ။ တေသံ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနာတိ ဖလံ ဝိပါကော ပန နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ အယံ လောကောတိ ပရလောကေ ဌိတော ဣမံ လောကံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ ပရလောကောတိ ဣဓ လောကေ ဌိတော ပရလောကံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ မာတာ နတ္ထိ ပိတာတိ မာတာပိတူနံ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနာတိ, တေသု ကတပစ္စယေန ကောစိ ဖလံ ဝိပါကော နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာတိ စဝနကဥပပဇ္ဇနကာ သတ္တာ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာ ပဋိပန္နာတိ အနုလောမပဋိပဒံ ပဋိပန္နာ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာ လောကသ္မိံ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။ ယေ ဣမဉ္စ လောကံ ပရဉ္စ လောကံ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေန္တီတိ ဣမဉ္စ လောကံ ပရဉ္စ လောကံ အတ္တနာဝ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဉတွာ ပဝေဒနသမတ္ထော သဗ္ဗညူ ဗုဒ္ဓေါ နာမ နတ္ထီတိ ဂဏှာတိ။
ဣမာနိ ပန ဥပါဒါနာနိ ကိလေသပဋိပါဋိယာပိ အာဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာပိ။ ကိလေသပဋိပါဋိယာ ကာမုပါဒါနံ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပဟီယတိ, သေသာနိ တီဏိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီနိ ပဟီယန္တိ, စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကာမုပါဒါနန္တိ။
֍ ဋီ ၁၂၃၅။ ကိလေသဂေါစ္ဆကေ ကိလေသာ ဧဝ ကိလေသဝတ္ထူနိ။ ဝသန္တိ ဝါ ဧတ္ထ အခီဏာသဝါ သတ္တာ လောဘာဒီသု ပတိဋ္ဌိတတ္တာတိ ‘ဝတ္ထူနိ’။ ကိလေသာ စ တေ တပ္ပတိဋ္ဌာနံ သတ္တာနံ ဝတ္ထူနိ စာတိ ‘ကိလေသဝတ္ထူနိ’။ ယသ္မာ စေတ္ထ အနန္တရပစ္စယာဒိဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကိလေသာပိ ဝသန္တိ ဧဝ နာမ, တသ္မာ ကိလေသာနံ ဝတ္ထူနီတိပိ ‘ကိလေသဝတ္ထူနိ’။
֍ ဋီ ၁၂၃၆။ တတ္ထ ကတမော လောဘော? ယော ရာဂေါ သာရာဂေါတိ အယံ ပန လောဘော ဟေတုဂေါစ္ဆကေ ဂန္ထဂေါစ္ဆကေ ဣမသ္မိံ ကိလေသဂေါစ္ဆကေတိ တီသု ဌာနေသု အတိရေကပဒသတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ အာသဝသံယောဇနဩဃယောဂနီဝရဏဥပါဒါနဂေါစ္ဆကေသု အဋ္ဌဟိ အဋ္ဌဟိ ပဒေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သွာယံ အတိရေကပဒသတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေပိ အဋ္ဌဟိ အဋ္ဌဟိ ပဒေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေပိ နိပ္ပဒေသတောဝ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေသု ဟေတုဂန္ထနီဝရဏဥပါဒါနကိလေသဂေါစ္ဆကေသု စတုမဂ္ဂဝဇ္ဈာ တဏှာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၇။) [သျ]ဧကေနေဝ ကောဋ္ဌာသေန ဌိတာ။ အာသဝသံယောဇနဩဃယောဂေသု စတုမဂ္ဂဝဇ္ဈာပိ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဟုတွာ ဌိတာ။ ကထံ? အာသဝေသု ကာမာသဝေါ ဘဝါသဝေါတိ, သံယောဇနေသု ကာမရာဂသံယောဇနံ ဘဝရာဂသံယောဇနန္တိ, ဩဃေသု ကာမောဃော ဘဝေါဃောတိ, ယောဂေသု ကာမယောဂေါ ဘဝယောဂေါတိ။
ဣမာနိ ပန ကိလေသဝတ္ထူနိ ကိလေသပဋိပါဋိယာပိ အာဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာပိ။ ကိလေသပဋိပါဋိယာ လောဘော စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပဟီယတိ, ဒေါသော အနာဂါမိမဂ္ဂေန, မောဟမာနာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန, ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန, ထိနာဒီနိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယန္တိ, အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဒေါသော, အရဟတ္တမဂ္ဂေန သေသာ သတ္တာတိ။
֍ ဋီ ၁၂၈၇။ ကာမာဝစရနိဒ္ဒေသေ ဟေဋ္ဌတောတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန။ အဝီစိနိရယန္တိ ဝါ အဂ္ဂိဇာလာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဝါ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဝီစိ, အန္တရံ, ဆိဒ္ဒံ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ အဝီစိ။ သုခသင်္ခါတော အယော ဧတ္ထ နတ္ထီတိ နိရယော။ နိရတိအတ္ထေနပိ နိရဿာဒတ္ထေနပိ နိရယော။ ပရိယန္တံ ကရိတွာတိ တံ အဝီစိသင်္ခါတံ နိရယံ အန္တံ ကတွာ။ ဥပရိတောတိ ဥပရိဘာဂေန။ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိဒေဝေတိ ပရနိမ္မိတေသု ကာမေသု ဝသံ ဝတ္တနတော ဧဝံလဒ္ဓဝေါဟာရေ ဒေဝေ။ အန္တော ကရိတွာတိ အန္တော ပက္ခိပိတွာ။ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ယေ ဧတသ္မိံ ဩကာသေ။ ဧတ္ထာဝစရာတိ ဣမိနာ ယသ္မာ ဧတသ္မိံ အန္တရေ အညေပိ စရန္တိ ကဒါစိ ကတ္ထစိ သမ္ဘဝတော, တသ္မာ တေသံ အသင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘အဝစရာ’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ယေ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဩဂါဠှာ ဟုတွာ စရန္တိ သဗ္ဗတ္ထ သဒါ စ သမ္ဘဝတော, အဓောဘာဂေ စရန္တိ အဝီစိနိရယဿ ဟေဋ္ဌာ ဘူတုပါဒါယပဝတ္တိဘာဝေန, တေသံ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ တေ ဟိ အဝဂါဠှာဝ စရန္တိ, အဓောဘာဂေဝ စရန္တီတိ အဝစရာ။ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာတိ ဣမိနာ ပန ယသ္မာ ဧတေ ဧတ္ထာဝစရာ အညတ္ထာပိ အဝစရန္တိ, န ပန တတ္ထ ပရိယာပန္နာ ဟောန္တိ, တသ္မာ တေသံ အညတ္ထာပိ အဝစရန္တာနံ ပရိဂ္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ ဣဒါနိ တေ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နဓမ္မေ ရာသိသုညတပစ္စယဘာဝတော စေဝ သဘာဝတော စ ဒဿေန္တော ခန္ဓာတိအာဒိမာဟ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၈။) [သျ]֍ ဋီ ၁၂၈၉။ ရူပါဝစရနိဒ္ဒေသေ ဗြဟ္မလောကန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိသင်္ခါတံ ဗြဟ္မဋ္ဌာနံ။ သေသမေတ္ထ ကာမာဝစရနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမာပန္နဿ ဝါတိအာဒီသု ပဌမပဒေန ကုသလဇ္ဈာနံ ဝုတ္တံ, ဒုတိယေန ဝိပါကဇ္ဈာနံ, ဝုတ္တံ တတိယေန ကိရိယဇ္ဈာနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၂၉၁။ အရူပါဝစရနိဒ္ဒေသေ အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂေတိ အာကာသာနဉ္စာယတနသင်္ခါတံ ဘဝံ ဥပဂတေ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၃၀၁။ သရဏဒုကနိဒ္ဒေသေ ယွာယံ တီသု အကုသလမူလေသု မောဟော, သော လောဘသမ္ပယုတ္တော စ လောဘေန သရဏော, ဒေါသသမ္ပယုတ္တော စ ဒေါသေန သရဏော။ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တော ပန မောဟော ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေန စေဝ ရူပရာဂအရူပရာဂသင်္ခါတေန စ ရာဂရဏေန ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝတော သရဏော သရဇောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သုတ္တန္တိကဒုကနိက္ခေပကထာ
֍ ဋီ ၁၃၀၃။ သုတ္တန္တိကဒုကေသု မာတိကာကထာယံ အတ္ထတော ဝိဝေစိတတ္တာ ယာနိ စ နေသံ နိဒ္ဒေသပဒါနိ တေသမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ သုဝိညေယျတ္တာ ယေဘုယျေန ဥတ္တာနတ္ထာနိ ဧဝ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဝိသေသမတ္တံ – ဝိဇ္ဇူပမဒုကေ တာဝ စက္ခုမာ ကိရ ပုရိသော မေဃန္ဓကာရေ ရတ္တိံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တဿ အန္ဓကာရတာယ မဂ္ဂေါ န ပညာယိ။ ဝိဇ္ဇု နိစ္ဆရိတွာ အန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသေသိ။ အထဿ အန္ဓကာရဝိဂမာ မဂ္ဂေါ ပါကဋော အဟောသိ။ သော ဒုတိယမ္ပိ ဂမနံ အဘိနီဟရိ။ ဒုတိယမ္ပိ အန္ဓကာရော ဩတ္ထရိ။ မဂ္ဂေါ န ပညာယိ။ ဝိဇ္ဇု နိစ္ဆရိတွာ တံ ဝိဒ္ဓံသေသိ။ ဝိဂတေ အန္ဓကာရေ မဂ္ဂေါ ပါကဋော အဟောသိ။ တတိယမ္ပိ ဂမနံ အဘိနီဟရိ။ အန္ဓကာရော ဩတ္ထရိ။ မဂ္ဂေါ န ပညာယိ။ ဝိဇ္ဇု နိစ္ဆရိတွာ အန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသေသိ။
တတ္ထ စက္ခုမတော ပုရိသဿ အန္ဓကာရေ မဂ္ဂပဋိပဇ္ဇနံ ဝိယ အရိယသာဝကဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂတ္ထာယ ဝိပဿနာရမ္ဘော။ အန္ဓကာရေ မဂ္ဂဿ အပညာယနကာလော ဝိယ သစ္စစ္ဆာဒကတမံ။ ဝိဇ္ဇုယာ နိစ္ဆရိတွာ အန္ဓကာရဿ ဝိဒ္ဓံသိတကာလော ဝိယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါဘာသေန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁၉။) [သျ]သစ္စစ္ဆာဒကတမဿ ဝိနောဒိတကာလော။ ဝိဂတေ အန္ဓကာရေ မဂ္ဂဿ ပါကဋကာလော ဝိယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ စတုန္နံ သစ္စာနံ ပါကဋကာလော။ မဂ္ဂဿ ပါကဋံ ပန မဂ္ဂသမင်္ဂိပုဂ္ဂလဿ ပါကဋမေဝ။ ဒုတိယဂမနာဘိနီဟာရော ဝိယ သကဒါဂါမိမဂ္ဂတ္ထာယ ဝိပဿနာရမ္ဘော။ အန္ဓကာရေ မဂ္ဂဿ အပညာယနကာလော ဝိယ သစ္စစ္ဆာဒကတမံ။ ဒုတိယံ ဝိဇ္ဇုယာ နိစ္ဆရိတွာ အန္ဓကာရဿ ဝိဒ္ဓံသိတကာလော ဝိယ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါဘာသေန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သစ္စစ္ဆာဒကတမဿ ဝိနောဒိတကာလော။ ဝိဂတေ အန္ဓကာရေ မဂ္ဂဿ ပါကဋကာလော ဝိယ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ စတုန္နံ သစ္စာနံ ပါကဋကာလော။ မဂ္ဂဿ ပါကဋံ ပန မဂ္ဂသမင်္ဂိပုဂ္ဂလဿ ပါကဋမေဝ။ တတိယဂမနာဘိနီဟာရော ဝိယ အနာဂါမိမဂ္ဂတ္ထာယ ဝိပဿနာရမ္ဘော။ အန္ဓကာရေ မဂ္ဂဿ အပညာယနကာလော ဝိယ သစ္စစ္ဆာဒကတမံ။ တတိယံ ဝိဇ္ဇုယာ နိစ္ဆရိတွာ အန္ဓကာရဿ ဝိဒ္ဓံသိတကာလော ဝိယ အနာဂါမိမဂ္ဂေါဘာသေန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သစ္စစ္ဆာဒကတမဿ ဝိနောဒိတကာလော။ ဝိဂတေ အန္ဓကာရေ မဂ္ဂဿ ပါကဋကာလော ဝိယ အနာဂါမိမဂ္ဂဿ စတုန္နံ သစ္စာနံ ပါကဋကာလော။ မဂ္ဂဿ ပါကဋံ ပန မဂ္ဂသမင်္ဂိပုဂ္ဂလဿ ပါကဋမေဝ။
ဝဇိရဿ ပန ပါသာဏော ဝါ မဏိ ဝါ အဘေဇ္ဇော နာမ နတ္ထိ။ ယတ္ထ ပတတိ တံ ဝိနိဝိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ ဝဇိရံ ခေပေန္တံ အသေသေတွာ ခေပေတိ။ ဝဇိရေန ဂတမဂ္ဂေါ နာမ ပုန ပါကတိကော န ဟောတိ။ ဧဝမေဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ အဝဇ္ဈကိလေသော နာမ နတ္ထိ။ သဗ္ဗကိလေသေ ဝိနိဝိဇ္ဈတိ ဝဇိရံ ဝိယ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါပိ ကိလေသေ ခေပေန္တော အသေသေတွာ ခေပေတိ။ ဝဇိရေန ဂတမဂ္ဂဿ ပုန ပါကတိကတ္တာဘာဝေါ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာနံ ပုန ပစ္စုဒါဝတ္တနံ နာမ နတ္ထီတိ။
֍ ဋီ ၁၃၀၇။ ဗာလဒုကနိဒ္ဒေသေ ဗာလေသု အဟိရိကာနောတ္တပ္ပါနိ ပါကဋာနိ, မူလာနိ စ သေသာနံ ဗာလဓမ္မာနံ။ အဟိရိကော ဟိ အနောတ္တပ္ပီ စ န ကိဉ္စိ အကုသလံ န ကရောတိ နာမာတိ။ ဧတာနိ ဒွေ ပဌမံယေဝ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ။ သုက္ကပက္ခေပိ အယမေဝ နယော။ တထာ ကဏှဒုကေ။
֍ ဋီ ၁၃၁၁။ တပနီယဒုကနိဒ္ဒေသေ ကတတ္တာ စ အကတတ္တာ စ တပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ဟိ ကတတ္တာ တပန္တိ, ကာယသုစရိတာဒီနိ အကတတ္တာ။ တထာ ဟိ ပုဂ္ဂလော ‘ကတံ မေ ကာယဒုစ္စရိတ’န္တိ တပ္ပတိ, ‘အကတံ မေ ကာယသုစရိတ’န္တိ တပ္ပတိ။ ‘ကတံ မေ ဝစီဒုစ္စရိတ’န္တိ တပ္ပတိ…ပေ… ‘အကတံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂၀။) [သျ]မေ မနောသုစရိတ’န္တိ တပ္ပတိ။ အတပနီယေပိ ဧသေဝ နယော။ ကလျာဏကာရီ ဟိ ပုဂ္ဂလော ‘ကတံ မေ ကာယသုစရိတ’န္တိ န တပ္ပတိ, ‘အကတံ မေ ကာယဒုစ္စရိတ’န္တိ န တပ္ပတိ…ပေ… ‘အကတံ မေ မနောဒုစ္စရိတ’န္တိ န တပ္ပတီတိ (အ။ နိ။ ၂။၃)။
֍ ဋီ ၁၃၁၃။ အဓိဝစနဒုကနိဒ္ဒေသေ ယာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ သဗ္ဗဓမ္မဂ္ဂဟဏံ။ သင်္ခါယတီတိ သင်္ခါ, သံကထိယတီတိ အတ္ထော။ ကိန္တိ သံကထိယတိ? အဟန္တိ မမန္တိ ပရောတိ ပရဿာတိ သတ္တောတိ ဘာဝေါတိ ပေါသောတိ ပုဂ္ဂလောတိ နရောတိ မာဏဝေါတိ တိဿောတိ ဒတ္တောတိ, ‘မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိမ္ဗောဟနံ’ ‘ဝိဟာရော ပရိဝေဏံ ဒွါရံ ဝါတပါန’န္တိ ဧဝံ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ သံကထိယတီတိ ‘သင်္ခါ’။ သမညာယတီတိ သမညာ။ ကိန္တိ သမညာယတိ? ‘အဟန္တိ…ပေ… ဝါတပါန’န္တိ သမညာယတီတိ ‘သမညာ’။ ပညာပိယတီတိ ပညတ္တိ။ ဝေါဟရိယတီတိ ဝေါဟာရော။ ကိန္တိ ဝေါဟရိယတိ? ‘အဟ’န္တိ…ပေ… ‘ဝါတပါန’န္တိ ဝေါဟရိယတီတိ ဝေါဟာရော။
နာမန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ နာမံ – သာမညနာမံ ဂုဏနာမံ ကိတ္တိမနာမံ ဩပပါတိကနာမန္တိ။ တတ္ထ ပဌမကပ္ပိကေသု မဟာဇနေန သမ္မန္နိတွာ ဌပိတတ္တာ မဟာသမ္မတောတိ ရညော နာမံ ‘သာမညနာမံ’ နာမ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘မဟာဇနသမ္မတောတိ ခေါ, ဝါသေဋ္ဌ, မဟာသမ္မတော တွေဝ ပဌမံ အက္ခရံ ဥပနိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၃၁)။ ဓမ္မကထိကော ပံသုကူလိကော ဝိနယဓရော တေပိဋကော သဒ္ဓေါ ပသန္နောတိ ဧဝရူပံ ဂုဏတော အာဂတနာမံ ‘ဂုဏနာမံ’ နာမ။ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိအာဒီနိပိ တထာဂတဿ အနေကာနိ နာမသတာနိ ဂုဏနာမာနေဝ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ, သဂုဏေန မဟေသိနော၊
ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ, အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။
ယံ ပန ဇာတဿ ကုမာရကဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဒက္ခိဏေယျာနံ သက္ကာရံ ကတွာ သမီပေ ဌိတာ ဉာတကာ ကပ္ပေတွာ ပကပ္ပေတွာ ‘အယံ အသုကောနာမာ’တိ နာမံ ကရောန္တိ, ဣဒံ ‘ကိတ္တိမနာမ’ နာမ။ ယာ ပန ပုရိမပညတ္တိ ပစ္ဆိမပညတ္တိယံ ပတတိ, ပုရိမဝေါဟာရော ပစ္ဆိမဝေါဟာရေ ပတတိ, သေယျထိဒံ – ပုရိမကပ္ပေပိ စန္ဒော စန္ဒောယေဝ နာမ, ဧတရဟိပိ စန္ဒောဝ။ အတီတေ သူရိယော… သမုဒ္ဒေါ… ပထဝီ… ပဗ္ဗတော ပဗ္ဗတောယေဝ, နာမ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂၁။) [သျ]ဧတရဟိပိ ပဗ္ဗတောယေဝါတိ ဣဒံ ‘ဩပပါတိကနာမံ’ နာမ။ ဣဒံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ နာမံ ဧတ္ထ နာမမေဝ ဟောတိ။
နာမကမ္မန္တိ နာမကရဏံ။ နာမဓေယျန္တိ နာမဋ္ဌပနံ။ နိရုတ္တီတိ နာမနိရုတ္တိ။ ဗျဉ္ဇနန္တိ နာမဗျဉ္ဇနံ။ ယသ္မာ ပနေတံ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတိ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အဘိလာပေါတိ နာမာဘိလာပေါဝ။ သဗ္ဗေဝ ဓမ္မာ အဓိဝစနပထာတိ အဓိဝစနဿ နောပထဓမ္မော နာမ နတ္ထိ။ ဧကဓမ္မော သဗ္ဗဓမ္မေသု နိပတတိ, သဗ္ဗဓမ္မာ ဧကဓမ္မသ္မိံ နိပတန္တိ။ ကထံ? အယဉှိ နာမပညတ္တိ ဧကဓမ္မော, သော သဗ္ဗေသု စတုဘူမကဓမ္မေသု နိပတတိ။ သတ္တောပိ သင်္ခါရောပိ နာမတော မုတ္တကော နာမ နတ္ထိ။
အဋဝီပဗ္ဗတာဒီသု ရုက္ခောပိ ဇာနပဒါနံ ဘာရော။ တေ ဟိ ‘အယံ ကိံ ရုက္ခော နာမာ’တိ ပုဋ္ဌာ ‘ခဒိရော’ ‘ပလာသော’တိ အတ္တနာ ဇာနနကနာမံ ကထေန္တိ။ ယဿ နာမံ န ဇာနန္တိ တမ္ပိ ‘အနာမကော’ နာမာတိ ဝဒန္တိ။ တမ္ပိ တဿ နာမဓေယျမေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ သမုဒ္ဒေ မစ္ဆကစ္ဆပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတရေ ဒွေ ဒုကာ ဣမိနာ သမာနတ္ထာ ဧဝ။
֍ ဋီ ၁၃၁၆။ နာမရူပဒုကေ နာမကရဏဋ္ဌေန စ နမနဋ္ဌေန စ နာမနဋ္ဌေန စ နာမံ။ တတ္ထ စတ္တာရော ခန္ဓာ တာဝ နာမကရဏဋ္ဌေန ‘နာမံ’။ ယထာ ဟိ မဟာဇနသမ္မတတ္တာ မဟာသမ္မတဿ မဟာသမ္မတောတိ နာမံ အဟောသိ, ယထာ ဝါ မာတာပိတရော ‘အယံ တိဿော နာမ ဟောတု, ဖုဿော နာမ ဟောတူ’တိ ဧဝံ ပုတ္တဿ ကိတ္တိမနာမံ ကရောန္တိ, ယထာ ဝါ ‘ဓမ္မကထိကော’ ‘ဝိနယဓရော’တိ ဂုဏတော နာမံ အာဂစ္ဆတိ, န ဧဝံ ဝေဒနာဒီနံ။ ဝေဒနာဒယော ဟိ မဟာပထဝီအာဒယော ဝိယ အတ္တနော နာမံ ကရောန္တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေသု ဥပ္ပန္နေသု တေသံ နာမံ ဥပ္ပန္နမေဝ ဟောတိ။ န ဟိ ဝေဒနံ ဥပ္ပန္နံ ‘တွံ ဝေဒနာ နာမ ဟောဟီ’တိ ကောစိ ဘဏတိ။ န စ တဿာ နာမဂ္ဂဟဏကိစ္စံ အတ္ထိ။ ယထာ ပထဝိယာ ဥပ္ပန္နာယ ‘တွံ ပထဝီ နာမ ဟောဟီ’တိ နာမဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ, စက္ကဝါဠသိနေရုစန္ဒိမသူရိယနက္ခတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု ‘တွံ စက္ကဝါဠံ နာမ ဟောဟိ တွံ နက္ခတ္တံ နာမ ဟောဟီ’တိ နာမဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ, နာမံ ဥပ္ပန္နမေဝ ဟောတိ, ဩပပါတိကပညတ္တိယံ နိပတတိ, ဧဝံ ဝေဒနာယ ဥပ္ပန္နာယ ‘တွံ ဝေဒနာ နာမ ဟောဟီ’တိ နာမဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂၂။) [သျ]တာယ ဥပ္ပန္နာယ ဝေဒနာတိ နာမံ ဥပ္ပန္နမေဝ ဟောတိ။ ဩပပါတိကပညတ္တိယံ နိပတတိ။ သညာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အတီတေပိ ဟိ ဝေဒနာ ဝေဒနာယေဝ, သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ ဝိညာဏမေဝ။ အနာဂတေပိ, ပစ္စုပ္ပန္နေပိ။ နိဗ္ဗာနံ ပန သဒါပိ နိဗ္ဗာနမေဝါတိ။ ‘နာမကရဏဋ္ဌေန’ နာမံ။
‘နမနဋ္ဌေနာ’ပိ စေတ္ထ စတ္တာရော ခန္ဓာ နာမံ။ တေ ဟိ အာရမ္မဏာဘိမုခါ နမန္တိ။ ‘နာမနဋ္ဌေန’ သဗ္ဗမ္ပိ နာမံ။ စတ္တာရော ဟိ ခန္ဓာ အာရမ္မဏေ အညမညံ နာမေန္တိ။ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယတာယ အတ္တနိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေ နာမေတိ။
֍ ဋီ ၁၃၁၈။ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာ ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရဒဿနတ္ထံ ဂဟိတာ။
֍ ဋီ ၁၃၂၀။ ဘဝိဿတိ အတ္တာ စ လောကော စာတိ ခန္ဓပဉ္စကံ အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဂဟေတွာ ‘တံ ဘဝိဿတီ’တိ ဂဟဏာကာရေန နိဝိဋ္ဌာ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ဒုတိယာ ‘န ဘဝိဿတီ’တိ အာကာရေန နိဝိဋ္ဌာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။
֍ ဋီ ၁၃၂၆။ ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘာတိ အတီတကောဋ္ဌာသံ အာရမ္မဏံ ကရိတွာ။ ဣမိနာ ဗြဟ္မဇာလေ အာဂတာ အဋ္ဌာရသ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိယော ဂဟိတာ။ အပရန္တံ အာရဗ္ဘာတိ အနာဂတကောဋ္ဌာသံ အာရမ္မဏံ ကရိတွာ။ ဣမိနာ တတ္ထေဝ အာဂတာ စတုစတ္တာလီသ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိယော ဂဟိတာ။
֍ ဋီ ၁၃၃၂။ ဒေါဝစဿတာနိဒ္ဒေသေ သဟဓမ္မိကေ ဝုစ္စမာနေတိ သဟဓမ္မိကံ နာမ ယံ ဘဂဝတာ ပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ, တသ္မိံ ဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ အာပတ္တိံ အာရောပေတွာ ‘ဣဒံ နာမ တွံ အာပတ္တိံ အာပန္နော, ဣင်္ဃ ဒေသေဟိ ဝုဋ္ဌာဟိ ပဋိကရောဟီ’တိ ဝုစ္စမာနေ။ ဒေါဝစဿာယန္တိအာဒီသု ဧဝံ စောဒိယမာနဿ ပဋိစောဒနာယ ဝါ အပ္ပဒက္ခိဏဂါဟိတာယ ဝါ ဒုဗ္ဗစဿ ကမ္မံ ဒေါဝစဿာယံ။ တဒေဝ ဒေါဝစဿန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ဘာဝေါ ဒေါဝစဿိယံ။ ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဝိပ္ပဋိကူလဂါဟိတာတိ ဝိလောမဂါဟိတာ။ ဝိလောမဂဟဏသင်္ခါတေန ဝိပစ္စနီကေန သာတံ အဿာတိ ဝိပစ္စနီကသာတော။ ‘ပဋာဏိကဂဟဏံ ဂဟေတွာ ဧကပဒေနေဝ တံ နိဿဒ္ဒမကာသိ’န္တိ သုခံ ပဋိလဘန္တဿေတံ အဓိဝစနံ။ တဿ ဘာဝေါ ဝိပစ္စနီကသာတတာ။ ဩဝါဒံ အနာဒိယနဝသေန အနာဒရဿ ဘာဝေါ အနာဒရိယံ။ ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အနာဒိယနာကာရော ဝါ အနာဒရတာ။ ဂရုဝါသံ အဝသနဝသေန ဥပ္ပန္နော အဂါရဝဘာဝေါ အဂါရဝတာ။ သဇေဋ္ဌကဝါသံ အဝသနဝသေန ဥပ္ပန္နော အပ္ပဋိဿဝဘာဝေါ အပ္ပဋိဿဝတာ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂၃။) [သျ]အယံ ဧဝရူပါ ဒေါဝစဿတာ နာမ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထတော ပနေသာ တေနာကာရေန ပဝတ္တာ စတ္တာရော ခန္ဓာ, သင်္ခါရက္ခန္ဓောယေဝ ဝါတိ။ ပါပမိတ္တတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဒေါဝစဿတာ ပါပမိတ္တတာဒယော ဟိ ဝိသုံ စေတသိကဓမ္မာ နာမ နတ္ထိ။
֍ ဋီ ၁၃၃၃။ နတ္ထိ ဧတေသံ သဒ္ဓါတိ အဿဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓါဒီနိ ဝတ္ထူနိ န သဒ္ဒဟန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုဿီလာတိ သီလဿ ဒုန္နာမံ နတ္ထိ, နိဿီလာတိ အတ္ထော။ အပ္ပဿုတာတိ သုတရဟိတာ။ ပဉ္စ မစ္ဆရိယာနိ ဧတေသံ အတ္ထီတိ မစ္ဆရိနော။ ဒုပ္ပညာတိ နိပ္ပညာ။ သေဝနကဝသေန သေဝနာ။ ဗလဝသေဝနာ နိသေဝနာ။ သဗ္ဗတောဘာဂေန သေဝနာ သံသေဝနာ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ တီဟိပိ သေဝနာဝ ကထိတာ။ ဘဇနာတိ ဥပသင်္ကမနာ။ သမ္ဘဇနာတိ သဗ္ဗတောဘာဂေန ဘဇနာ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဘတ္တီတိ ဒဠှဘတ္တိ။ သမ္ဘတ္တီတိ သဗ္ဗတောဘာဂေန ဘတ္တိ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဒွီဟိပိ ဒဠှဘတ္တိ ဧဝ ကထိတာ။ တံသမ္ပဝင်္ကတာတိ တေသု ပုဂ္ဂလေသု ကာယေန စေဝ စိတ္တေန စ သမ္ပဝင်္ကဘာဝေါ၊ တန္နိန္နတာ တပ္ပေါဏတာ တပ္ပဗ္ဘာရတာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၃၃၄။ သောဝစဿတာဒုကနိဒ္ဒေသောပိ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၃၃၆။ ပဉ္စပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာတိ မာတိကာနိဒ္ဒေသေန ‘ပါရာဇိကံ သံဃာဒိသေသံ ပါစိတ္တိယံ ပါဋိဒေသနီယံ ဒုက္ကဋ’န္တိ ဣမာ ပဉ္စ အာပတ္တိယော။ သတ္တပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာတိ ဝိနယနိဒ္ဒေသေန ‘ပါရာဇိကံ သံဃာဒိသေသံ ထုလ္လစ္စယံ ပါစိတ္တိယံ ပါဋိဒေသနီယံ ဒုက္ကဋံ ဒုဗ္ဘာသိတ’န္တိ ဣမာ သတ္တ အာပတ္တိယော။ တတ္ထ သဟ ဝတ္ထုနာ တာသံ အာပတ္တီနံ ပရိစ္ဆေဒဇာနနကပညာ အာပတ္တိကုသလတာ နာမ။ သဟ ကမ္မဝါစာယ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒဇာနနကပညာ ပန အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကုသလတာ နာမ။
֍ ဋီ ၁၃၃၈။ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော သမာပတ္တိ။ သဟ ပရိကမ္မေန အပ္ပနာပရိစ္ဆေဒဇာနနကပညာ ပန သမာပတ္တိကုသလတာ နာမ။ ‘စန္ဒေ ဝါ သူရိယေ ဝါ နက္ခတ္တေ ဝါ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’တိ အဝိရဇ္ဈိတွာ တသ္မိံယေဝ သမယေ ဝုဋ္ဌာနကပညာယ အတ္ထိတာယ သမာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကုသလတာ နာမ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂၄။) [သျ]֍ ဋီ ၁၃၄၀။ အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ ဥဂ္ဂဟမနသိကာရသဝနဓာရဏပရိစ္ဆေဒဇာနနကပညာ ဓာတုကုသလတာ နာမ။ တာသံယေဝ ဥဂ္ဂဟမနသိကာရဇာနနကပညာ မနသိကာရကုသလတာ နာမ။
֍ ဋီ ၁၃၄၂။ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ဥဂ္ဂဟမနသိကာရသဝနဓာရဏပရိစ္ဆေဒဇာနနကပညာ လတာ နာမ။ တီသုပိ ဝါ ဧတာသု ကုသလတာသု ဥဂ္ဂဟော မနသိကာရော သဝနံ သမ္မသနံ ပဋိဝေဓော ပစ္စဝေက္ခဏာတိ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ သဝနဥဂ္ဂဟပစ္စဝေက္ခဏာ လောကိယာ, ပဋိဝေဓော လောကုတ္တရော။ သမ္မသနမနသိကာရာ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ။ ‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’တိအာဒီနိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၅) ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိဘင်္ဂေ အာဝိဘဝိဿန္တိ။ ‘ဣမိနာ ပန ပစ္စယေန ဣဒံ ဟောတီ’တိ ဇာနနကပညာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကုသလတာ နာမ။
֍ ဋီ ၁၃၄၄။ ဌာနာဋ္ဌာနကုသလတာဒုကနိဒ္ဒေသေ ဟေတူ ပစ္စယာတိ ဥဘယမ္ပေတံ အညမညဝေဝစနံ။ စက္ခုပသာဒေါ ဟိ ရူပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ စက္ခုဝိညာဏဿ ဟေတု စေဝ ပစ္စယော စ။ တထာ သောတပသာဒါဒယော သောတဝိညာဏာဒီနံ, အမ္ဗဗီဇာဒီနိ စ အမ္ဗဖလာဒီနံ။ ဒုတိယနယေ ယေ ယေ ဓမ္မာတိ ဝိသဘာဂပစ္စယဓမ္မာနံ နိဒဿနံ။ ယေသံ ယေသန္တိ ဝိသဘာဂပစ္စယသမုပ္ပန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ န ဟေတူ န ပစ္စယာတိ စက္ခုပသာဒေါ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ သောတဝိညာဏဿ န ဟေတု န ပစ္စယော။ တထာ သောတပသာဒါဒယော အဝသေသဝိညာဏာဒီနံ။ အမ္ဗာဒယော စ တာလာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၃၄၆။ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝနိဒ္ဒေသေ နီစစိတ္တတာတိ ပဒမတ္တမေဝ ဝိသေသော။ တဿတ္ထော – မာနာဘာဝေန နီစံ စိတ္တံ အဿာတိ နီစစိတ္တော။ နီစစိတ္တဿ ဘာဝေါ နီစစိတ္တတာ။ သေသံ စိတ္တုဇုကတာစိတ္တမုဒုတာနံ ပဒဘာဇနီယေ အာဂတမေဝ။
֍ ဋီ ၁၃၄၈။ ခန္တိနိဒ္ဒေသေ ခမနကဝသေန ခန္တိ။ ခမနာကာရော ခမနတာ။ အဓိဝါသေန္တိ ဧတာယ, အတ္တနော ဥပရိ အာရောပေတွာ ဝါသေန္တိ, န ပဋိဗာဟန္တိ, န ပစ္စနီကတာယ တိဋ္ဌန္တီတိ အဓိဝါသနတာ။ အစဏ္ဍိကဿ ဘာဝေါ အစဏ္ဍိက္ကံ။ အနသုရောပေါတိ အသုရောပေါ ဝုစ္စတိ န သမ္မာရောပိတတ္တာ ဒုရုတ္တဝစနံ။ တပ္ပဋိပက္ခတော အနသုရောပေါ သုရုတ္တဝါစာတိ အတ္ထော။ ဧဝမေတ္ထ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂၅။) [သျ]ဖလူပစာရေန ကာရဏံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ အတ္တမနတာ စိတ္တဿာတိ သောမနဿဝသေန စိတ္တဿ သကမနတာ, အတ္တနော စိတ္တသဘာဝေါယေဝ, န ဗျာပန္နစိတ္တတာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၃၄၉။ သောရစ္စနိဒ္ဒေသေ ကာယိကော အဝီတိက္ကမောတိ တိဝိဓံ ကာယသုစရိတံ။ ဝါစသိကော အဝီတိက္ကမောတိ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတံ။ ကာယိကဝါစသိကောတိ ဣမိနာ ကာယဝစီဒွါရသမုဋ္ဌိတံ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ ပရိယာဒိယတိ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ သောရစ္စန္တိ ဣဒံ ပါပတော သုဋ္ဌု ဩရတတ္တာ သောရစ္စံ နာမ ဝုစ္စတိ။ သဗ္ဗောပိ သီလသံဝရောတိ ဣဒံ ယသ္မာ န ကေဝလံ ကာယဝါစာဟေဝ အနာစာရံ အာစရတိ မနသာပိ အာစရတိ ဧဝ, တသ္မာ မာနသိကသီလံ ပရိယာဒါယ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၃၅၀။ သာခလျနိဒ္ဒေသေ အဏ္ဍကာတိ ယထာ သဒေါသေ ရုက္ခေ အဏ္ဍကာနိ ဥဋ္ဌဟန္တိ, ဧဝံ သဒေါသတာယ ခုံသနဝမ္ဘနာဒိဝစနေဟိ အဏ္ဍကာ ဇာတာ။ ကက္ကသာတိ ပူတိကာ သာ ယထာ နာမ ပူတိရုက္ခော ကက္ကသော ဟောတိ ပဂ္ဃရိတစုဏ္ဏော ဧဝံ ကက္ကသာ ဟောတိ။ သောတံ ဃံသယမာနာ ဝိယ ပဝိသတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘ကက္ကသာ’တိ။ ပရကဋုကာတိ ပရေသံ ကဋုကာ အမနာပါ ဒေါသဇနနီ။ ပရာဘိသဇ္ဇနီတိ ကုဋိလကဏ္ဋကသာခါ ဝိယ စမ္မေသု ဝိဇ္ဈိတွာ ပရေသံ အဘိသဇ္ဇနီ, ဂန္တုကာမာနမ္ပိ ဂန္တုံ အဒတွာ လဂ္ဂနကာရီ။ ကောဓသာမန္တာတိ ကောဓဿ အာသန္နာ။ အသမာဓိသံဝတ္တနိကာတိ အပ္ပနာသမာဓိဿ ဝါ ဥပစာရသမာဓိဿ ဝါ အသံဝတ္တနိကာ။ ဣတိ သဗ္ဗာနေဝေတာနိ သဒေါသဝါစာယ ဝေဝစနာနိ။ တထာရူပိံ ဝါစံ ပဟာယာတိ ဣဒံ ဖရုသဝါစံ အပ္ပဇဟိတွာ ဌိတဿ အန္တရန္တရေ ပဝတ္တာပိ သဏှဝါစာ အသဏှဝါစာ ဧဝ နာမာတိ ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။
နေဠာတိ ဧဠံ ဝုစ္စတိ ဒေါသော။ နာဿာ ဧဠန္တိ နေဠာ၊ နိဒ္ဒေါသာတိ အတ္ထော။ ‘‘နေဠင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ’’တိ (ဥဒါ။ ၆၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ပေဋကော။ ၂၅) ဧတ္ထ ဝုတ္တနေဠံ ဝိယ။ ကဏ္ဏသုခါတိ ဗျဉ္ဇနမဓုရတာယ ကဏ္ဏာနံ သုခါ, သူစိဝိဇ္ဈနံ ဝိယ ကဏ္ဏသူလံ န ဇနေတိ။ အတ္ထမဓုရတာယ သရီရေ ကောပံ အဇနေတွာ ပေမံ ဇနေတီတိ ပေမနီယာ။ ဟဒယံ ဂစ္ဆတိ, အပ္ပဋိဟညမာနာ သုခေန စိတ္တံ ပဝိသတီတိ ဟဒယင်္ဂမာ။ ဂုဏပရိပုဏ္ဏတာယ ပုရေ ဘဝါတိ ပေါရီ။ ပုရေ သံဝဍ္ဎနာရီ ဝိယ သုကုမာရာတိပိ ပေါရီ။ ပုရဿ ဧသာတိပိ ပေါရီ၊ နဂရဝါသီနံ ကထာတိ အတ္ထော။ နဂရဝါသိနော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂၆။) [သျ]ဟိ ယုတ္တကထာ ဟောန္တိ။ ပိတိမတ္တံ ပိတာတိ ဘာတိမတ္တံ ဘာတာတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝရူပီ ကထာ ဗဟုနော ဇနဿ ကန္တာ ဟောတီတိ ဗဟုဇနကန္တာ။ ကန္တဘာဝေနေဝ ဗဟုနော ဇနဿ မနာပါ စိတ္တဝုဍ္ဎိကရာတိ ဗဟုဇနမနာပါ။ ယာ တတ္ထာတိ ယာ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ။ သဏှဝါစတာတိ မဋ္ဌဝါစတာ။ သခိလဝါစတာတိ မုဒုဝါစတာ။ အဖရုသဝါစတာတိ အကက္ခဠဝါစတာ။
֍ ဋီ ၁၃၅၁။ ပဋိသန္ထာရနိဒ္ဒေသေ အာမိသပဋိသန္ထာရောတိ အာမိသအလာဘေန အတ္တနာ သဟ ပရေသံ ဆိဒ္ဒံ ယထာ ပိဟိတံ ဟောတိ ပဋိစ္ဆန္နံ ဧဝံ အာမိသေန ပဋိသန္ထရဏံ။ ဓမ္မပဋိသန္ထာရောတိ ဓမ္မဿ အပ္ပဋိလာဘေန အတ္တနာ သဟ ပရေသံ ဆိဒ္ဒံ ယထာ ပိဟိတံ ဟောတိ ပဋိစ္ဆန္နံ, ဧဝံ ဓမ္မေန ပဋိသန္ထရဏံ။ ပဋိသန္ထာရကော ဟောတီတိ ဒွေယေဝ ဟိ လောကသန္နိဝါသဿ ဆိဒ္ဒါနိ, တေသံ ပဋိသန္ထာရကော ဟောတိ။ အာမိသပဋိသန္ထာရေန ဝါ ဓမ္မပဋိသန္ထာရေန ဝါတိ ဣမိနာ ဒုဝိဓေန ပဋိသန္ထာရေန ပဋိသန္ထာရကော ဟောတိ, ပဋိသန္ထရတိ, နိရန္တရံ ကရောတိ။
တတြာယံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ကထာ – ပဋိသန္ထာရကေန ဟိ ဘိက္ခုနာ အာဂန္တုကံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာဝ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတဗ္ဗံ, အာသနံ ဒါတဗ္ဗံ, တာလဝဏ္ဋေန ဗီဇိတဗ္ဗံ, ပါဒါ ဓောဝိတွာ မက္ခေတဗ္ဗာ, သပ္ပိဖာဏိတေ သတိ ဘေသဇ္ဇံ ဒါတဗ္ဗံ, ပါနီယေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗော, အာဝါသော ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဧကဒေသေန အာမိသပဋိသန္ထာရော ကတော နာမ ဟောတိ။
သာယံ ပန နဝကတရေပိ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ အနာဂတေယေဝ, တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ နိသီဒိတွာ အဝိသယေ အပုစ္ဆိတွာ တဿ ဝိသယေ ပဉှော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ‘တုမှေ ကတရဘာဏကာ’တိ အပုစ္ဆိတွာ တုမှာကံ ‘အာစရိယုပဇ္ဈာယာ ကတရံ ဂန္ထံ ဝဠဉ္ဇေန္တီ’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပဟောနကဋ္ဌာနေ ပဉှော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ သစေ ကထေတုံ သက္ကောတိ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ သက္ကောတိ သယံ ကထေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဧကဒေသေန ဓမ္မပဋိသန္ထာရော ကတော နာမ ဟောတိ။
သစေ အတ္တနော သန္တိကေ ဝသတိ တံ အာဒါယ နိဗဒ္ဓံ ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗံ။ သစေ ဂန္တုကာမော ဟောတိ ပုနဒိဝသေ ဂမနသဘာဂေန တံ အာဒါယ ဧကသ္မိံ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဥယျောဇေတဗ္ဗော။ သစေ အညသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ဘိက္ခူ နိမန္တိတာ ဟောန္တိ တံ ဘိက္ခုံ ဣစ္ဆမာနံ အာဒါယ ဂန္တဗ္ဗံ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂၇။) [သျ]‘န မယှံ ဧသာ ဒိသာ သဘာဂါ’တိ ဂန္တုံ အနိစ္ဆန္တေ သေသဘိက္ခူ ပေသေတွာ တံ အာဒါယ ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗံ။ အတ္တနာ လဒ္ဓါမိသံ တဿ ဒါတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ‘အာမိသပဋိသန္ထာရော’ ကတော နာမ ဟောတိ။
အာမိသပဋိသန္ထာရကေန ပန အတ္တနာ လဒ္ဓံ ကဿ ဒါတဗ္ဗန္တိ? အာဂန္တုကဿ တာဝ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ဂိလာနော ဝါ အဝဿိကော ဝါ အတ္ထိ, တေသမ္ပိ ဒါတဗ္ဗံ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဒါတဗ္ဗံ။ ဘဏ္ဍဂါဟကဿ ဒါတဗ္ဗံ။ သာရာဏီယဓမ္မပူရကေန ပန သတဝါရမ္ပိ သဟဿဝါရမ္ပိ အာဂတာဂတာနံ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗံ။ ပဋိသန္ထာရကေန ပန ယေန ယေန န လဒ္ဓံ, တဿ တဿ ဒါတဗ္ဗံ။ ဗဟိဂါမံ နိက္ခမိတွာ ဇိဏ္ဏကံ ဝါ အနာထံ ဘိက္ခုံ ဝါ ဘိက္ခုနိံ ဝါ ဒိသွာ တေသမ္ပိ ဒါတဗ္ဗံ။
တတြိဒံ ဝတ္ထု – စောရေဟိ ကိရ ဂုတ္တသာလဂါမေ ပဟတေ တင်္ခဏညေဝ ဧကာ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌိတာ ခီဏာသဝတ္ထေရီ ဒဟရဘိက္ခုနိယာ ဘဏ္ဍကံ ဂါဟာပေတွာ မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဌိတမဇ္ဈနှိကေ နကုလနဂရဂါမဒွါရံ ပတွာ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ သမယေ ကာဠဝလ္လိမဏ္ဍပဝါသီ မဟာနာဂတ္ထေရော နကုလနဂရဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ နိက္ခန္တော ထေရိံ ဒိသွာ ဘတ္တေန အာပုစ္ဆိ။ သာ ‘ပတ္တော မေ နတ္ထီ’တိ အာဟ။ ထေရော ‘ဣမိနာဝ ဘုဉ္ဇထာ’တိ သဟ ပတ္တေန အဒါသိ။ ထေရီ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ထေရဿ ဒတွာ အာဟ – ‘အဇ္ဇ တာဝ ဘိက္ခာစာရေန ကိလမိဿထ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ပန ဝေါ ဘိက္ခာစာရပရိတ္တာသော နာမ န ဘဝိဿတိ, တာတာ’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ထေရဿ ဦနကဟာပဏဂ္ဃနကော ပိဏ္ဍပါတော နာမ န ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗော။ အယံ ‘အာမိသပဋိသန္ထာရော’ နာမ။
ဣမံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဘိက္ခုနာ သင်္ဂဟပက္ခေ ဌတွာ တဿ ဘိက္ခုနော ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတဗ္ဗံ, ဓမ္မော ဝါစေတဗ္ဗော, ကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒေတဗ္ဗံ, ဥပ္ပန္နံ ကိစ္စံ ကရဏီယံ ကာတဗ္ဗံ, အဗ္ဘာနဝုဋ္ဌာနမာနတ္တပရိဝါသာ ဒါတဗ္ဗာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာရဟော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော ဥပသမ္ပဒါရဟော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ ဘိက္ခုနိယာပိ အတ္တနော သန္တိကေ ဥပသမ္ပဒံ အာကင်္ခမာနာယ ကမ္မဝါစံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အယံ ‘ဓမ္မပဋိသန္ထာရော’ နာမ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂၈။) [သျ]ဣမေဟိ ဒွီဟိ ပဋိသန္ထာရေဟိ ပဋိသန္ထာရကော ဘိက္ခု အနုပ္ပန္နံ လာဘံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဥပ္ပန္နံ ထာဝရံ ကရောတိ, သဘယဋ္ဌာနေ အတ္တနော ဇီဝိတံ ရက္ခတိ စောရနာဂရညော ပတ္တဂ္ဂဟဏဟတ္ထေနေဝ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ပတ္တေနေဝ ဘတ္တံ အာကိရန္တော ထေရော ဝိယ။ အလဒ္ဓလာဘုပ္ပါဒနေ ပန ဣတော ပလာယိတွာ ပရတီရံ ဂတေန မဟာနာဂရညာ ဧကဿ ထေရဿ သန္တိကေ သင်္ဂဟံ လဘိတွာ ပုန အာဂန္တွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတေန သေတမ္ဗင်္ဂဏေ ယာဝဇီဝံ ပဝတ္တိတံ မဟာဘေသဇ္ဇဒါနဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပန္နလာဘထာဝရကရဏေ ဒီဃဘာဏကအဘယတ္ထေရဿ ဟတ္ထတော ပဋိသန္ထာရံ လဘိတွာ စေတိယပဗ္ဗတေ စောရေဟိ ဘဏ္ဍကဿ အဝိလုတ္တဘာဝေ ဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၃၅၂။ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတာနိဒ္ဒေသေ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ကာရဏဝသေန စက္ခူတိ လဒ္ဓဝေါဟာရေန ရူပဒဿနသမတ္ထေန စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာ။ ပေါရာဏာ ပနာဟု – ‘‘စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ, အစိတ္တကတ္တာ၊ စိတ္တံ န ပဿတိ, အစက္ခုကတ္တာ၊ ဒွါရာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနေန ပန ပသာဒဝတ္ထုကေန စိတ္တေန ပဿတိ။ ဤဒိသီ ပနေသာ ‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဇတီ’တိအာဒီသု ဝိယ သသမ္ဘာရကထာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာ’’တိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထောတိ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟီတိ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တံ ဝါ သုဘနိမိတ္တာဒိကံ ဝါ ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တံ ဆန္ဒရာဂဝသေန ဂဏှာတိ, ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ န သဏ္ဌာတိ။ အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီတိ ကိလေသာနံ အနုဗျဉ္ဇနတော ပါကဋဘာဝကရဏတော အနုဗျဉ္ဇနန္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ ဟတ္ထပါဒသိတဟသိတကထိတအာလောကိတဝိလောကိတာဒိဘေဒံ အာကာရံ ဂဏှာတိ။ ယတွာဓိကရဏမေနန္တိအာဒိမှိ ယံကာရဏာ ယဿ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿ ဟေတု, ဧတံ ပုဂ္ဂလံ သတိကဝါဋေန စက္ခုန္ဒြိယံ အသံဝုတံ အပိဟိတစက္ခုဒွါရံ ဟုတွာ ဝိဟရန္တံ ဧတေ အဘိဇ္ဈာဒယော ဓမ္မာ အနွာဿဝေယျုံ အနုဗန္ဓေယျုံ အဇ္ဈောတ္ထရေယျုံ။ တဿ သံဝရာယ န ပဋိပဇ္ဇတီတိ တဿ စက္ခုန္ဒြိယဿ သတိကဝါဋေန ပိဒဟနတ္ထာယ န ပဋိပဇ္ဇတိ။ ဧဝံဘူတောယေဝ စ န ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ, န စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝုစ္စတိ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ နတ္ထိ, န ဟိ စက္ခုပသာဒံ နိဿာယ သတိ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အပိစ ယဒါ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂၉။) [သျ]ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဿ အာပါထမာဂစ္ဆတိ တဒါ ဘဝင်္ဂေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေ ကိရိယမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ တတော စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စံ, တတော ဝိပါကမနောဓာတု သမ္ပဋိစ္ဆနကိစ္စံ, တတော ဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု သန္တီရဏကိစ္စံ, တတော ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ တဒနန္တရံ ဇဝနံ ဇဝတိ။ တတြာပိ နေဝ ဘဝင်္ဂသမယေ န အာဝဇ္ဇနာဒီနံ အညတရသမယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ အတ္ထိ။ ဇဝနက္ခဏေ ပန ဒုဿီလျံ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ အညာဏံ ဝါ အက္ခန္တိ ဝါ ကောသဇ္ဇံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အသံဝရော ဟောတိ။
ဧဝံ ဟောန္တော ပန သော ‘စက္ခုန္ဒြိယေ အသံဝရော’တိ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ, အာဝဇ္ဇနာဒီနိပိ ဝီထိစိတ္တာနိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရေ စတူသု ဒွါရေသု အသံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရဒွါရကောဋ္ဌကဂဗ္ဘာဒယော သုသံဝုတာ, တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ အရက္ခိတံ အဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေန ဟိ ပဝိသိတွာ စောရာ ယဒိစ္ဆကံ ကရေယျုံ။ ဧဝမေဝ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ, အာဝဇ္ဇနာဒီနိပိ ဝီထိစိတ္တာနီတိ။
သောတေန သဒ္ဒံ သုတွာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယာ ဣမေသန္တိ ဧဝံ သံဝရံ အနာပဇ္ဇန္တဿ ဣမေသံ ဆန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ယာ အဂုတ္တိ ယာ အဂေါပနာ ယော အနာရက္ခော ယော အသံဝရော, အထကနံ, အပိဒဟနန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၃၅၃။ ဘောဇနေ အမတ္တညုတာနိဒ္ဒေသေ ဣဓေကစ္စောတိ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ဧကစ္စော။ အပ္ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါနပညာယ အဇာနိတွာ အနုပဓာရေတွာ။ အယောနိသောတိ အနုပါယေန။ အာဟာရန္တိ အသိတပီတာဒိအဇ္ဈောဟရဏီယံ။ အာဟာရေတီတိ ပရိဘုဉ္ဇတိ အဇ္ဈောဟရတိ။ ဒဝါယာတိအာဒိ အနုပါယဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အနုပါယေန ဟိ အာဟာရေန္တော ဒဝတ္ထာယ မဒတ္ထာယ မဏ္ဍနတ္ထာယ ဝိဘူသနတ္ထာယ ဝါ အာဟာရေတိ, နော ဣဒမတ္ထိတံ ပဋိစ္စ။ ယာ တတ္ထ အသန္တုဋ္ဌိတာတိ ယာ တသ္မိံ အယောနိသော အာဟာရပရိဘောဂေ အသန္တုဿနာ အသန္တုဋ္ဌိဘာဝေါ။ အမတ္တညုတာတိ အမတ္တညုဘာဝေါ, ပမာဏသင်္ခါတာယ မတ္တာယ အဇာနနံ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂဝသေန ပဝတ္တာ ဘောဇနေ အမတ္တညုတာ နာမ ဝုစ္စတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၀။) [သျ]֍ ဋီ ၁၃၅၄။ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာနိဒ္ဒေသေ စက္ခုနာတိအာဒိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတီတိ ဆန္ဒရာဂဝသေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ နိမိတ္တံ န ဂဏှာတိ။ ဧဝံ သေသပဒါနိပိ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယထာ စ ဟေဋ္ဌာ ‘ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ, ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ, အာဝဇ္ဇနာဒီနိပိ ဝီထိစိတ္တာနီ’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓ တသ္မိံ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ, အာဝဇ္ဇနာဒီနိပိ ဝီထိစိတ္တာနိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရဒွါရေသု သုသံဝုတေသု, ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရာဒယော အသံဝုတာ ဟောန္တိ, တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ သုရက္ခိတံ သုဂေါပိတမေဝ ဟောတိ – နဂရဒွါရေသု ပိဟိတေသု စောရာနံ ပဝေသော နတ္ထိ – ဧဝမေဝ ဇဝနေ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ, အာဝဇ္ဇနာဒီနိပိ ဝီထိစိတ္တာနိ။ တသ္မာ ဇဝနက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ‘စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော’တိ ဝုတ္တော။ သောတေန သဒ္ဒံ သုတွာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၁၃၅၅။ ဘောဇနေ မတ္တညုတာနိဒ္ဒေသေ ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော အာဟာရံ အာဟာရေတီတိ ပဋိသင်္ခါနပညာယ ဇာနိတွာ ဥပါယေန အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ဣဒါနိ တံ ဥပါယံ ဒဿေတုံ နေဝ ဒဝါယာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ‘နေဝ ဒဝါယာ’တိ ဒဝတ္ထာယ န အာဟာရေတိ။ တတ္ထ နဋလင်္ဃကာဒယော ဒဝတ္ထာယ အာဟာရေန္တိ နာမ။ ယဉှိ ဘောဇနံ ဘုတ္တဿ နစ္စဂီတကဗျသိလောကသင်္ခါတော ဒဝေါ အတိရေကတရေန ပဋိဘာတိ, တံ ဘောဇနံ အဓမ္မေန ဝိသမေန ပရိယေသိတွာ တေ အာဟာရေန္တိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ဧဝံ န အာဟာရေတိ။
န မဒါယာတိ မာနမဒပုရိသမဒါနံ ဝဍ္ဎနတ္ထာယ န အာဟာရေတိ။ တတ္ထ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာ မဒတ္ထာယ အာဟာရေန္တိ နာမ။ တေ ဟိ အတ္တနော မာနမဒပုရိသမဒါနံ ဝဍ္ဎနတ္ထာယ ပိဏ္ဍရသဘောဇနာဒီနိ ပဏီတဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇန္တိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ဧဝံ န အာဟာရေတိ။
န မဏ္ဍနာယာတိ သရီရမဏ္ဍနတ္ထာယ န အာဟာရေတိ။ တတ္ထ ရူပူပဇီဝိနိယော မာတုဂါမာ အန္တေပုရိကာဒယော စ သပ္ပိဖာဏိတံ နာမ ပိဝန္တိ, တေ ဟိ သိနိဒ္ဓံ မုဒုံ မန္ဒံ ဘောဇနံ အာဟာရေန္တိ ‘ဧဝံ နော အင်္ဂလဋ္ဌိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၁။) [သျ]သုသဏ္ဌိတာ ဘဝိဿတိ, သရီရေ ဆဝိဝဏ္ဏော ပသန္နော ဘဝိဿတီ’တိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ဧဝံ န အာဟာရေတိ။
န ဝိဘူသနာယာတိ သရီရေ မံသဝိဘူသနတ္ထာယ န အာဟာရေတိ။ တတ္ထ နိဗ္ဗုဒ္ဓမလ္လမုဋ္ဌိကမလ္လာဒယော သုသိနိဒ္ဓေဟိ မစ္ဆမံသာဒီဟိ သရီရမံသံ ပီဏေန္တိ ‘ဧဝံ နော မံသံ ဥဿဒံ ဘဝိဿတိ ပဟာရသဟနတ္ထာယာ’တိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ဧဝံ သရီရေ မံသဝိဘူသနတ္ထာယ န အာဟာရေတိ။
ယာဝဒေဝါတိ အာဟာရာဟရဏေ ပယောဇနဿ ပရိစ္ဆေဒနိယမဒဿနံ။ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာတိ ဣမဿ စတုမဟာဘူတိကကရဇကာယဿ ဌပနတ္ထာယ အာဟာရေတိ။ ဣဒမဿ အာဟာရာဟရဏေ ပယောဇနန္တိ အတ္ထော။ ယာပနာယာတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယယာပနတ္ထာယ အာဟာရေတိ။ ဝိဟိံသူပရတိယာတိ ဝိဟိံသာ နာမ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ ခုဒ္ဒါ။ တဿာ ဥပရတိယာ ဝူပသမနတ္ထာယ အာဟာရေတိ။ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာတိ ဗြဟ္မစရိယံ နာမ တိဿော သိက္ခာ, သကလံ သာသနံ, တဿ အနုဂ္ဂဏှနတ္ထာယ အာဟာရေတိ။
ဣတီတိ ဥပါယနိဒဿနံ၊ ဣမိနာ ဥပါယေနာတိ အတ္ထော။ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီတိ ပုရာဏဝေဒနာ နာမ အဘုတ္တပ္ပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ။ တံ ပဋိဟနိဿာမီတိ အာဟာရေတိ။ နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီတိ နဝဝေဒနာ နာမ အတိဘုတ္တပ္ပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ။ တံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီတိ အာဟာရေတိ။ အထ ဝါ, ‘နဝဝေဒနာ’ နာမ ဘုတ္တပ္ပစ္စယာ နဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ။ တဿာ အနုပ္ပန္နာယ အနုပ္ပဇ္ဇနတ္ထမေဝ အာဟာရေတိ။ ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီတိ ယာပနာ စ မေ ဘဝိဿတိ။ အနဝဇ္ဇတာ စာတိ ဧတ္ထ အတ္ထိ သာဝဇ္ဇံ အတ္ထိ အနဝဇ္ဇံ။ တတ္ထ အဓမ္မိကပရိယေသနာ အဓမ္မိကပဋိဂ္ဂဟဏံ အဓမ္မေန ပရိဘောဂေါတိ ဣဒံ ‘သာဝဇ္ဇံ’ နာမ။ ဓမ္မေန ပရိယေသိတွာ ဓမ္မေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနံ ‘အနဝဇ္ဇံ’ နာမ။ ဧကစ္စော အနဝဇ္ဇေယေဝ သာဝဇ္ဇံ ကရောတိ, ‘လဒ္ဓံ မေ’တိ ကတွာ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဘုဉ္ဇတိ။ တံ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဥဒ္ဓံဝိရေစနအဓောဝိရေစနာဒီဟိ ကိလမတိ။ သကလဝိဟာရေ ဘိက္ခူ တဿ သရီရပဋိဇဂ္ဂနဘေသဇ္ဇပရိယေသနာဒီသု ဥဿုက္ကံ အာပဇ္ဇန္တိ။ ‘ကိံ ဣဒ’န္တိ ဝုတ္တေ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၂။) [သျ]‘အသုကဿ နာမ ဥဒရံ ဥဒ္ဓုမာတ’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တိ။ ‘ဧသ နိစ္စကာလမ္ပိ ဧဝံပကတိကောယေဝ, အတ္တနော ကုစ္ဆိပမာဏံ နာမ န ဇာနာတီ’တိ နိန္ဒန္တိ ဂရဟန္တိ။ အယံ အနဝဇ္ဇေယေဝ သာဝဇ္ဇံ ကရောတိ နာမ။ ဧဝံ အကတွာ ‘အနဝဇ္ဇတာ စ ဘဝိဿတီ’တိ အာဟာရေတိ။
ဖာသုဝိဟာရော စာတိ ဧတ္ထာပိ အတ္ထိ ဖာသုဝိဟာရော အတ္ထိ န ဖာသုဝိဟာရော။ တတ္ထ ‘အာဟရဟတ္ထကော အလံသာဋကော တတ္ထဝဋ္ဋကော ကာကမာသကော ဘုတ္တဝမိတကော’တိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘောဇနံ န ဖာသုဝိဟာရော နာမ။ ဧတေသု ဟိ ‘အာဟရဟတ္ထကော’ နာမ ဗဟုံ ဘုဉ္ဇိတွာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ‘အာဟရ ဟတ္ထ’န္တိ ဝဒတိ။ ‘အလံသာဋကော’ နာမ အစ္စုဒ္ဓုမာတကုစ္ဆိတာယ ဥဋ္ဌိတောပိ သာဋကံ နိဝါသေတုံ န သက္ကောတိ။ ‘တတ္ထဝဋ္ဋကော’ နာမ ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော တတ္ထေဝ ပရိဝဋ္ဋတိ။ ‘ကာကမာသကော’ နာမ ယထာ ကာကေဟိ အာမသိတုံ သက္ကာ ဟောတိ, ဧဝံ ယာဝ မုခဒွါရာ အာဟာရေတိ။ ‘ဘုတ္တဝမိတကော’ နာမ မုခေန သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော တတ္ထေဝ ဝမတိ။ ဧဝံ အကတွာ ‘ဖာသုဝိဟာရော စ မေ ဘဝိဿတီ’တိ အာဟာရေတိ။ ဖာသုဝိဟာရော နာမ စတူဟိ ပဉ္စဟိ အာလောပေဟိ ဦနူဒရတာ။ ဧတ္တကဉှိ ဘုဉ္ဇိတွာ ပါနီယံ ပိဝတော စတ္တာရော ဣရိယာပထာ သုခေန ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ဧဝမာဟ –
‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ, အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ၊
အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ, ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၃)၊
ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ အင်္ဂါနိ သမောဓာနေတဗ္ဗာနိ။ ‘နေဝ ဒဝါယာ’တိဟိ ဧကံ အင်္ဂံ, ‘န မဒါယာ’တိ ဧကံ, ‘န မဏ္ဍနာယာ’တိ ဧကံ, ‘န ဝိဘူသနာယာ’တိ ဧကံ, ‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ ယာပနာယာ’တိ ဧကံ, ‘ဝိဟိံသူပရတိယာ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာ’တိ ဧကံ, ‘ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမိ နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီ’တိ ဧကံ, ‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’တိ ဧကံ အင်္ဂံ။ အနဝဇ္ဇတာ စ ဖာသုဝိဟာရော စာတိ အယမေတ္ထ ဘောဇနာနိသံသော။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပနာဟ – ဟေဋ္ဌာ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ပဋိက္ခေပေါ နာမ။ ဥပရိ ပန အဋ္ဌင်္ဂါနိ သမောဓာနေတဗ္ဗာနီတိ – တတ္ထ ‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’တိ ဧကံ အင်္ဂံ, ‘ယာပနာယာ’တိ ဧကံ, ‘ဝိဟိံသူပရတိယာတိ’ ဧကံ, ‘ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာ’တိ ဧကံ, ‘ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီ’တိ ဧကံ,
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၃။) [သျ]‘နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီ’တိ ဧကံ, ‘ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီ’တိ ဧကံ, ‘အနဝဇ္ဇတာ’ စာတိ ဧကံ။ ဖာသုဝိဟာရော ပန ဘောဇနာနိသံသောတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အာဟာရံ အာဟာရေန္တော ဘောဇနေ မတ္တညူ နာမ ဟောတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ပရိယေသနပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု ယုတ္တပ္ပမာဏဇာနနဝသေန ပဝတ္တော ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ နာမ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋီ ၁၃၅၆။ မုဋ္ဌဿစ္စနိဒ္ဒေသေ အသတီတိ သတိဝိရဟိတာ စတ္တာရော ခန္ဓာ။ အနနုဿတိ အပ္ပဋိဿတီတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ အသရဏတာတိ အသရဏာကာရော။ အဓာရဏတာတိ ဓာရေတုံ အသမတ္ထတာ။ တာယ ဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော အာဓာနပ္ပတ္တော နိဓာနက္ခမော န ဟောတိ။ ဥဒကေ အလာဗုကဋာဟံ ဝိယ အာရမ္မဏေ ပိလဝတီတိ ပိလာပနတာ။ သံမုသနတာတိ နဋ္ဌမုဋ္ဌဿတိတာ။ တာယ ဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော နိက္ခိတ္တဘတ္တော ဝိယ ကာကော, နိက္ခိတ္တမံသော ဝိယ စ သိင်္ဂါလော ဟောတိ။
֍ ဋီ ၁၃၆၁။ ဘာဝနာဗလနိဒ္ဒေသေ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ အာသေဝနာတိ အာဒိသေဝနာ။ ဘာဝနာတိ ဝဍ္ဎနာ။ ဗဟုလီကမ္မန္တိ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ။
֍ ဋီ ၁၃၆၈။ သီလဝိပတ္တိနိဒ္ဒေသော သီလသမ္ပဒါနိဒ္ဒေသပဋိပက္ခတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိနိဒ္ဒေသော စ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါနိဒ္ဒေသပဋိပက္ခတော ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါနိဒ္ဒေသော စ ဒိဋ္ဌုပါဒါနနိဒ္ဒေသပဋိပက္ခတော။ သီလဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသော ကိဉ္စာပိ သီလသမ္ပဒါနိဒ္ဒေသေန သမာနော, တတ္ထ ပန ဝိသုဒ္ဓိသမ္ပာပကံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ကထိတံ, ဣဓ ဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တံ သီလံ။ သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ, ပဋိသင်္ခါနဗလဉ္စ ဘာဝနာဗလဉ္စ, သမထော စ ဝိပဿနာ စ, သမထနိမိတ္တဉ္စ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တဉ္စ, ပဂ္ဂါဟော စ အဝိက္ခေပေါ စ, သီလသမ္ပဒါ စ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါ စာတိ ဣမေဟိ ပန ဆဟိ ဒုကေဟိ စတုဘူမကာပိ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မာဝ ကထိတာ။
֍ ဋီ ၁၃၇၃။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ကမ္မဿကတညာဏန္တိ ‘ဣဒံ ကမ္မံ သကံ, ဣဒံ နော သက’န္တိ ဇာနနပညာ။ တတ္ထ အတ္တနာ ဝါ ကတံ ဟောတု ပရေန ဝါ သဗ္ဗမ္ပိ အကုသလကမ္မံ နော သကံ။ ကသ္မာ? အတ္ထဘဉ္ဇနတော အနတ္ထဇနနတော စ။ ကုသလကမ္မံ ပန အနတ္ထဘဉ္ဇနတော အတ္ထဇနနတော စ ‘သကံ’ နာမ။ တတ္ထ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၄။) [သျ]ယထာ နာမ သဓနော သဘောဂေါ ပုရိသော အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဂါမနိဂမာဒီသု နက္ခတ္တေ သံဃုဋ္ဌေ ‘အဟံ အာဂန္တုကော, ကံ နု ခေါ နိဿာယ နက္ခတ္တံ ကီဠေယျ’န္တိ အစိန္တေတွာ ယထာ ယထာ ဣစ္ဆတိ တေန တေန နီဟာရေန နက္ခတ္တံ ကီဠန္တော သုခေန ကန္တာရံ အတိက္ကမတိ, ဧဝမေဝ ဣမသ္မိံ ကမ္မဿကတညာဏေ ဌတွာ ဣမေ သတ္တာ ဗဟုံ ဝဋ္ဋဂါမိကမ္မံ အာယူဟိတွာ သုခေန သုခံ အနုဘဝန္တာ အရဟတ္တံ ပတ္တာ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ။ သစ္စာနုလောမိကဉာဏန္တိ စတုန္နံ သစ္စာနံ အနုလောမံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏံ ဖလသမင်္ဂိဿ ဉာဏန္တိ မဂ္ဂဉာဏဖလဉာဏာနိယေဝ။
֍ ဋီ ၁၃၇၄။ ‘ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ခေါ ပနာ’တိပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ယာ ပညာ ပဇာနနာတိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနိ ကမ္မဿကတညာဏာဒီနေဝ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ ဝိဘတ္တာနိ။
֍ ဋီ ၁၃၇၅။ ‘ယထာဒိဋ္ဌိဿ စ ပဓာန’န္တိ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ယော စေတသိကော ဝီရိယာရမ္ဘောတိအာဒီဟိ ပဒေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝီရိယံ ပညာဂတိကမေဝ၊ ပညာယ ဟိ လောကိယဋ္ဌာနေ လောကိယံ လောကုတ္တရဋ္ဌာနေ လောကုတ္တရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၃၇၆။ သံဝေဂဒုကနိဒ္ဒေသေ ဇာတိဘယန္တိ ဇာတိံ ဘယတော ဒိသွာ ဌိတဉာဏံ။ ဇရာမရဏဘယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋီ ၁၃၇၇။ အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနန္တိအာဒီဟိ ဇာတိအာဒီနိ ဘယတော ဒိသွာ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏေဟိ မုစ္စိတုကာမဿ ဥပါယပဓာနံ ကထိတံ။ ပဒဘာဇနီယဿ ပနတ္ထော ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၇ ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
֍ ဋီ ၁၃၇၈။ ‘အသန္တုဋ္ဌိတာ စ ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’တိ ပဒနိဒ္ဒေသေ ဘိယျောကမျတာတိ ဝိသေသကာမတာ။ ဣဓေကစ္စော ဟိ အာဒိတောဝ ပက္ခိကဘတ္တံ ဝါ သလာကဘတ္တံ ဝါ ဥပေါသထိကံ ဝါ ပါဋိပဒိကံ ဝါ ဒေတိ, သော တေန အသန္တုဋ္ဌော ဟုတွာ ပုန ဓုရဘတ္တံ သံဃဘတ္တံ ဝဿာဝါသိကံ ဒေတိ, အာဝါသံ ကာရေတိ, စတ္တာရောပိ ပစ္စယေ ဒေတိ။ တတြာပိ အသန္တုဋ္ဌော ဟုတွာ သရဏာနိ ဂဏှာတိ, ပဉ္စ သီလာနိ သမာဒိယတိ။ တတြာပိ အသန္တုဋ္ဌော ဟုတွာ ပဗ္ဗဇတိ။ ပဗ္ဗဇိတွာ ဧကံ နိကာယံ ဒွေ နိကာယေတိ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဂဏှာတိ, အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ဘာဝေတိ, ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၅။) [သျ]ဂဏှာတိ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ မဟာသန္တုဋ္ဌော နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ ယာဝ အရဟတ္တာ ဝိသေသကာမတာ ‘ဘိယျောကမျတာ’ နာမ။
֍ ဋီ ၁၃၇၉။ ‘အပ္ပဋိဝါနိတာ စ ပဓာနသ္မိ’န္တိ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ ယသ္မာ ပန္တသေနာသနေသု အဓိကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ ဥက္ကဏ္ဌမာနော ပဓာနံ ပဋိဝါသေတိ နာမ, အနုက္ကဏ္ဌမာနော နော ပဋိဝါသေတိ နာမ, တသ္မာ တံ နယံ ဒဿေတုံ ယာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သက္ကစ္စကိရိယတာတိ ကုသလာနံ ကရဏေ သက္ကစ္စကာရိတာ။ သာတစ္စကိရိယတာတိ သတတမေဝ ကရဏံ။ အဋ္ဌိတကိရိယတာတိ ခဏ္ဍံ အကတွာ အဋ္ဌပေတွာ ကရဏံ။ အနောလီနဝုတ္တိတာတိ အလီနဇီဝိတာ, အလီနပဝတ္တိတာ ဝါ။ အနိက္ခိတ္တဆန္ဒတာတိ ကုသလစ္ဆန္ဒဿ အနိက္ခိပနံ။ အနိက္ခိတ္တဓုရတာတိ ကုသလကရဏေ ဝီရိယဓုရဿ အနိက္ခိပနံ။
֍ ဋီ ၁၃၈၀။ ‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဝိဇ္ဇာ’တိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေနိဝါသောတိ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာ စ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓဉ္စ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဿ အနုဿတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ။ တာယ သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ။ တယိဒံ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓပဋိစ္ဆာဒကံ တမံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဝိဇ္ဇာ။ တံ တမံ ဝိဇ္ဈိတွာ တေ ခန္ဓေ ဝိဒိတေ ပါကဋေ ကရောတီတိ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနာပိ ဝိဇ္ဇာ။
စုတူပပါတေ ဉာဏန္တိ စုတိယဉ္စ ဥပပါတေ စ ဉာဏံ။ ဣဒမ္ပိ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိစ္ဆာဒကံ တမံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဝိဇ္ဇာ။ တံ တမံ ဝိဇ္ဈိတွာ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိယော ဝိဒိတာ ပါကဋာ ကရောတီတိ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနာပိ ဝိဇ္ဇာ။ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏန္တိ သဗ္ဗကိလေသာနံ ခယသမယေ ဉာဏံ။ တယိဒံ စတုသစ္စစ္ဆာဒကတမံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဝိဇ္ဇာ။ တံ တမံ ဝိဇ္ဈိတွာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဝိဒိတာနိ ပါကဋာနိ ကရောတီတိ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနာပိ ဝိဇ္ဇာ။
֍ ဋီ ၁၃၈၁။ ‘စိတ္တဿ စ အဓိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စာ’တိ ဧတ္ထ အာရမ္မဏေ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန, ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ သုဋ္ဌုမုတ္တဋ္ဌေန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စိတ္တဿ အဓိမုတ္တိ နာမ။ ဣတရံ ပန ‘နတ္ထိ ဧတ္ထ တဏှာသင်္ခါတံ ဝါနံ’, ‘နိဂ္ဂတံ ဝါ တသ္မာ ဝါနာ’တိ နိဗ္ဗာနံ။ တတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော သယံ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တီတိ ဝုတ္တာ, နိဗ္ဗာနံ ပန သဗ္ဗကိလေသေဟိ အစ္စန္တံ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တီတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၆။) [သျ]֍ ဋီ ၁၃၈၂။ မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏန္တိ စတ္တာရိ မဂ္ဂဉာဏာနိ။ ဖလသမင်္ဂိဿ ဉာဏန္တိ စတ္တာရိ ဖလဉာဏာနိ။ တတ္ထ ပဌမမဂ္ဂဉာဏံ ပဉ္စ ကိလေသေ ခေပေန္တံ နိရောဓေန္တံ ဝူပသမေန္တံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ခယေ ဉာဏံ နာမ ဇာတံ။ ဒုတိယမဂ္ဂဉာဏံ စတ္တာရော ကိလေသေ။ တထာ တတိယမဂ္ဂဉာဏံ။ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏံ ပန အဋ္ဌ ကိလေသေ ခေပေန္တံ နိရောဓေန္တံ ဝူပသမေန္တံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘ခယေ ဉာဏံ’ နာမ ဇာတံ။ တံ တံ မဂ္ဂဖလဉာဏံ ပန တေသံ တေသံ ကိလေသာနံ ခီဏန္တေ နိရုဒ္ဓန္တေ ဝူပသမန္တေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တေ အနုပ္ပါဒန္တေ အပ္ပဝတ္တန္တေ ဥပ္ပန္နန္တိ အနုပ္ပါဒေ ဉာဏံ နာမ ဇာတန္တိ။
အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာယ
နိက္ခေပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၇။) [သျ]၄။ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍော
တိကအတ္ထုဒ္ဓါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၈၄။ ဣဒါနိ နိက္ခေပကဏ္ဍာနန္တရံ ဌပိတဿ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍဿ ဝဏ္ဏနာက္ကမော အနုပ္ပတ္တော။ ကသ္မာ ပနေတံ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍံ နာမ ဇာတန္တိ? တေပိဋကဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဌပိတတ္တာ။ တီသုပိ ဟိ ပိဋကေသု ဓမ္မန္တရံ အာဂတံ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိနိစ္ဆိတံ သုဝိနိစ္ဆိတံ နာမ ဟောတိ။ သကလေ အဘိဓမ္မပိဋကေ နယမဂ္ဂံ မဟာပကရဏေ ပဉှုဒ္ဓါရံ ဂဏနစာရံ အသလ္လက္ခေန္တေနာပိ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍတောယေဝ သမာနေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ကုတော ပဘဝံ ပန ဧတန္တိ? သာရိပုတ္တတ္ထေရပ္ပဘဝံ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဟိ ဧကဿ အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ နိက္ခေပကဏ္ဍေ အတ္ထုဒ္ဓါရံ သလ္လက္ခေတုံ အသက္ကောန္တဿ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍံ ကထေတွာ အဒါသိ။ ဣဒံ ပန မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဣဒံ ဝုတ္တံ – အဘိဓမ္မော နာမ န သာဝကဝိသယော, န သာဝကဂေါစရော၊ ဗုဒ္ဓဝိသယော ဧသ, ဗုဒ္ဓဂေါစရော။ ဓမ္မသေနာပတိ ပန သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန ပုစ္ဆိတော တံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကထေသိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ တဿ ဘိက္ခုနော အဋ္ဌကထာကဏ္ဍံ ကထေတွာ အဒါသိ။ ကထံ? ဘဂဝါ ဟိ ‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘ကုသလာ ဓမ္မာ နာမ ကတမေ’တိ သလ္လက္ခေသီတိ အတ္ထော။ အထဿ တုဏှီဘူတဿ ‘နနု ယံ မယာ ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီတိအာဒိနာ နယေန ဘူမိဘေဒတော ကုသလံ ဒဿိတံ, သဗ္ဗမ္ပိ တံ စတူသု ဘူမီသု ကုသလံ, ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ’တိ ဣမိနာ နယေန ကဏ္ဏိကံ ကဏ္ဏိကံ ဃဋံ ဃဋံ ဂေါစ္ဆကံ ဂေါစ္ဆကံ ကတွာ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ကုသလာဒိဓမ္မေ ဒဿေန္တော ကထေတွာ အဒါသိ။
တတ္ထ စတူသူတိ ကာမာဝစရရူပါဝစရာရူပါဝစရအပရိယာပန္နာသု။ ကုသလန္တိ ဖဿာဒိဘေဒံ ကုသလံ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာတိ ဣမေ သဗ္ဗေပိ တာသု တာသု ဘူမီသု ဝုတ္တာ ဖဿာဒယော ဓမ္မာ ကုသလာ နာမ။
֍ ဋီ ၁၃၈၅။ အကုသလာနံ ပန ဘူမိဝသေန ဘေဒါဘာဝတော ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါတိ အာဟ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပါဒေါ။ စိတ္တမေဝ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၈။) [သျ]ဥပ္ပါဒေါ စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ ဒေသနာသီသမေဝ စေတံ။ ယထာ ပန ‘ရာဇာ အာဂတော’တိ ဝုတ္တေ အမစ္စာဒီနမ္ပိ အာဂမနံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ, ဧဝံ ‘စိတ္တုပ္ပါဒါ’တိ ဝုတ္တေ တေဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တီတိ။ သဗ္ဗတ္ထ စိတ္တုပ္ပါဒဂ္ဂဟဏေန သသမ္ပယုတ္တဓမ္မံ စိတ္တံ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတော ပရံ စတူသု ဘူမီသု ဝိပါကောတိအာဒီနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိကဒုကဘာဇနီယပဒါနံ အတ္ထော, ဝေဒနာတ္တိကာဒီသု စ သုခါဒီနံ နဝတ္တဗ္ဗတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါဠိယတ္ထံ ဝီမံသိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိသေသမတ္တမေဝ ပန ဝက္ခာမ။
֍ ဋီ ၁၄၂၀။ တတ္ထ ပရိတ္တာရမ္မဏတ္တိကေ တာဝ သဗ္ဗော ကာမာဝစရဿ ဝိပါကောတိ ဧတ္ထ ဒွိပဉ္စဝိညာဏာနိ စက္ခုပသာဒါဒယော နိဿာယ နိယမေနေဝ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဘေဒေ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တန္တီတိ ပရိတ္တာရမ္မဏာနိ။ ကုသလာကုသလဝိပါကာ ပန ဒွေ မနောဓာတုယော ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အနန္တရာ နိယမတော ရူပါဒီနေဝ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တန္တီတိ ပရိတ္တာရမ္မဏာ။ ကုသလဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု သောမနဿသဟဂတာ ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏဝသေန ဆသု ဒွါရေသု တဒါရမ္မဏဝသေနာတိ နိယမတော ရူပါဒီနိ ဆ ပရိတ္တာရမ္မဏာနေဝ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတီတိ ပရိတ္တာရမ္မဏာ။ ကုသလာကုသလဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုဒွယံ ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏဝသေန ဆသု ဒွါရေသု တဒါရမ္မဏဝသေန နိယမတော ရူပါဒီနိ ဆ ပရိတ္တာရမ္မဏာနေဝ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန ပဝတ္တမာနမ္ပိ ပရိတ္တံ ကမ္မံ ကမ္မနိမိတ္တံ ဂတိနိမိတ္တံ ဝါ အာရမ္မဏံ ကရောတိ, ပဝတ္တိယံ ဘဝင်္ဂဝသေန, ပရိယောသာနေ စုတိဝသေန ပဝတ္တမာနမ္ပိ တဒေဝ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ ပရိတ္တာရမ္မဏံ။ အဋ္ဌ ပန သဟေတုကဝိပါကစိတ္တုပ္ပါဒါ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ တဒါရမ္မဏဝသေန ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေန စ ပရိတ္တဓမ္မေယေဝ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တန္တိ။ ကိရိယမနောဓာတု ပဉ္စဒွါရေ ရူပါဒီနိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ။ သောမနဿသဟဂတာဟေတုကကိရိယမနောဝိညာဏဓာတု ဆသု ဒွါရေသု ပစ္စုပ္ပန္နေ မနောဒွါရေ အတီတာနာဂတေပိ ပရိတ္တေ ရူပါဒိဓမ္မေယေဝ အာရဗ္ဘ ခီဏာသဝါနံ ပဟဋ္ဌာကာရံ ကုရုမာနာ ပဝတ္တတီတိ ပရိတ္တာရမ္မဏာ။ ဧဝမိမေ ပဉ္စဝီသတိ စိတ္တုပ္ပါဒါ ဧကန္တေနေဝ ပရိတ္တာရမ္မဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၁၄၂၁။ ဝိညာဏဉ္စာယတနနေဝသညာနာသညာယတနဓမ္မာ အတ္တနော အတ္တနော ဟေဋ္ဌိမံ သမာပတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ။ ဧဝ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃၉။) [သျ]ကုသလတော စတ္တာရော ကိရိယတော စတ္တာရောတိ အဋ္ဌ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ သေက္ခပုထုဇ္ဇနခီဏာသဝါနံ အသက္ကစ္စဒါနပစ္စဝေက္ခဏဓမ္မသဝနာဒီသု ကာမာဝစရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိကာလေ ပရိတ္တာရမ္မဏာ။ အတိပဂုဏာနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ။ ကသိဏနိမိတ္တာဒိပညတ္တိပစ္စဝေက္ခဏကာလေ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ အကုသလတော စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ ပဉ္စပဏ္ဏာသာယ ကာမာဝစရဓမ္မာနံ ‘သတ္တော သတ္တော’တိ ပရာမသနအဿာဒနာဘိနန္ဒနကာလေ ပရိတ္တာရမ္မဏာ။ တေနေဝါကာရေန သတ္တဝီသတိ မဟဂ္ဂတဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိကာလေ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ။ ပဏ္ဏတ္တိဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနကာလေ သိယာ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာနံ တေယေဝ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ကေဝလံ အဿာဒနာဘိနန္ဒနဝသေန, ပဝတ္တိယံ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာနံ ဒေါမနဿဝသေန, ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒဿ အနိဋ္ဌင်္ဂတဝသေန, ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဝိက္ခေပဝသေန အဝူပသမဝသေန စ ပဝတ္တိယံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေသု ပန ဧကဓမ္မောပိ အပ္ပမာဏေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိတုံ န သက္ကောတိ, တသ္မာ န အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ။
ကုသလတော စတ္တာရော ကိရိယတော စတ္တာရောတိ အဋ္ဌ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ သေက္ခပုထုဇ္ဇနခီဏာသဝါနံ သက္ကစ္စဒါနပစ္စဝေက္ခဏဓမ္မသဝနာဒီသု ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိကာလေ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ ဟောန္တိ။ ဂေါတြဘုကာလေ လောကုတ္တရဓမ္မေ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ စ နေသံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ယံ ပနေတံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ တံ သဗ္ဗတ္ထပါဒကစတုတ္ထံ အာကာသကသိဏစတုတ္ထံ အာလောကကသိဏစတုတ္ထံ ဗြဟ္မဝိဟာရစတုတ္ထံ အာနာပါနစတုတ္ထံ ဣဒ္ဓိဝိဓစတုတ္ထံ ဒိဗ္ဗသောတစတုတ္ထံ စေတောပရိယဉာဏစတုတ္ထံ ယထာကမ္မုပဂဉာဏစတုတ္ထံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏစတုတ္ထံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏစတုတ္ထံ အနာဂတံသဉာဏစတုတ္ထန္တိ ကုသလတောပိ ကိရိယတောပိ ဒွါဒသဝိဓံ ဟောတိ။
တတ္ထ ‘သဗ္ဗတ္ထပါဒကစတုတ္ထံ’ နာမ အဋ္ဌသု ကသိဏေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ တဉှိ ဝိပဿနာယပိ ပါဒကံ ဟောတိ, အဘိညာနမ္ပိ, နိရောဓဿာပိ, ဝဋ္ဋဿာပိ ပါဒကံ ဟောတိယေဝါတိ သဗ္ဗတ္ထပါဒကန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘အာကာသကသိဏအာလောကကသိဏစတုတ္ထာနိ’ ပန ဝိပဿနာယပိ အဘိညာနမ္ပိ ဝဋ္ဋဿာပိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၀။) [သျ]ပါဒကာနိ ဟောန္တိ, နိရောဓပါဒကာနေဝ န ဟောန္တိ။ ‘ဗြဟ္မဝိဟာရအာနာပါနစတုတ္ထာနိ’ ဝိပဿနာယ စေဝ ဝဋ္ဋဿ စ ပါဒကာနိ ဟောန္တိ, အဘိညာနံ ပန နိရောဓဿ စ ပါဒကာနိ န ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဒသဝိဓမ္ပိ ကသိဏဇ္ဈာနံ ကသိဏပဏ္ဏတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ, ဗြဟ္မဝိဟာရစတုတ္ထံ သတ္တပဏ္ဏတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ, အာနာပါနစတုတ္ထံ နိမိတ္တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ ပရိတ္တာဒိဝသေန နဝတ္တဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏတော နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ နာမ ဟောတိ။
‘ဣဒ္ဓိဝိဓစတုတ္ထံ’ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကထံ? တဉှိ ယဒါ ကာယံ စိတ္တသန္နိဿိတံ ကတွာ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဂန္တုကာမော စိတ္တဝသေန ကာယံ ပရိဏာမေတိ, မဟဂ္ဂတစိတ္တေ သမောဒဟတိ, သမာရောပေတိ, တဒါ ဥပယောဂလဒ္ဓံ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ ကတွာ ရူပကာယာရမ္မဏတော ပရိတ္တာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ယဒါ စိတ္တံ ကာယသန္နိဿိတံ ကတွာ ဒိဿမာနေန ကာယေန ဂန္တုကာမော ကာယဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတိ, ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ရူပကာယေ သမောဒဟတိ, သမာရောပေတိ, တဒါ ဥပယောဂလဒ္ဓံ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ ကတွာ မဟဂ္ဂတစိတ္တာရမ္မဏတော မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ ဟောတိ။
‘ဒိဗ္ဗသောတစတုတ္ထံ’ သဒ္ဒံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏမေဝ။ ‘စေတောပရိယဉာဏစတုတ္ထံ’ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကထံ? တဉှိ ပရေသံ ကာမာဝစရစိတ္တဇာနနကာလေ ပရိတ္တာရမ္မဏံ ဟောတိ, ရူပါဝစရာရူပါဝစရစိတ္တဇာနနကာလေ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ, မဂ္ဂဖလဇာနနကာလေ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ပုထုဇ္ဇနော သောတာပန္နဿ စိတ္တံ န ဇာနာတိ, သောတာပန္နော ဝါ သကဒါဂါမိဿာတိ ဧဝံ ယာဝ အရဟတော နေတဗ္ဗံ။ အရဟာ ပန သဗ္ဗေသံ စိတ္တံ ဇာနာတိ။ အညောပိ စ ဥပရိမော ဟေဋ္ဌိမဿာတိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘ယထာကမ္မုပဂဉာဏစတုတ္ထံ’ ကာမာဝစရကမ္မဇာနနကာလေ ပရိတ္တာရမ္မဏံ ဟောတိ, ရူပါဝစရာရူပါဝစရကမ္မဇာနနကာလေ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ။
‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏစတုတ္ထံ’ ရူပါရမ္မဏတ္တာ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏမေဝ။ ‘ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏစတုတ္ထံ’ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကထံ? တဉှိ ကာမာဝစရက္ခန္ဓာနုဿရဏကာလေ ပရိတ္တာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ရူပါဝစရာရူပါဝစရက္ခန္ဓာနုဿရဏကာလေ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ။ အတီတေ အတ္တနာ ဝါ ပရေဟိ ဝါ ဘာဝိတမဂ္ဂံ သစ္ဆိကတဖလဉ္စ အနုဿရဏကာလေ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ။ အတီတေ ဗုဒ္ဓါ မဂ္ဂံ ဘာဝယိံသု, ဖလံ သစ္ဆာကံသု, နိဗ္ဗာနဓာတုယာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၁။) [သျ]ပရိနိဗ္ဗာယိံသူတိ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏဝသေန မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏတောပိ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ။ အတီတေ ‘ဝိပဿီ နာမ ဘဂဝါ’ အဟောသိ။ တဿ ‘ဗန္ဓုမတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ဗန္ဓုမာ နာမ ရာဇာ ပိတာ, ဗန္ဓုမတီ နာမ မာတာ’တိအာဒိနာ နယေန နာမဂေါတ္တပထဝီနိမိတ္တာဒိအနုဿရဏကာလေ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဟောတိ။
‘အနာဂတံသဉာဏစတုတ္ထေ’ပိ ဧသေဝ နယော။ တမ္ပိ အယံ အနာဂတေ ‘ကာမာဝစရေ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’တိ ဇာနနကာလေ ပရိတ္တာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ‘ရူပါဝစရေ ဝါ အရူပါဝစရေ ဝါ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’တိ ဇာနနကာလေ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏံ။ ‘မဂ္ဂံ ဘာဝေဿတိ ဖလံ သစ္ဆိကရိဿတိ’ ‘နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’တိ ဇာနနကာလေ အပ္ပမာဏာရမ္မဏံ။ အနာဂတေ ‘‘မေတ္တေယျော နာမ ဘဂဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, သုဗြဟ္မာ နာမဿ ဗြာဟ္မဏော ပိတာ ဘဝိဿတိ, ဗြဟ္မဝတီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ မာတာ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ နယေန နာမဂေါတ္တဇာနနကာလေ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဟောတိ။
အရူပါဝစရစတုတ္ထံ ပန အာသဝါနံ ခယစတုတ္ထဉ္စ ပါဠိယံ အာဂတဋ္ဌာနေယေဝ ကထေဿာမိ။ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဥပေက္ခာသဟဂတာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဧတေသံ ကုသလာကုသလကိရိယစိတ္တာနံ ပုရေစာရိကာ။ တဿာ တေသု ဝုတ္တနယေနေဝ အာရမ္မဏဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဉ္စဒွါရေ ပန ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ပဝတ္တိယံ ဧကန္တပရိတ္တာရမ္မဏာဝ ဟောတိ။ ရူပါဝစရတိကစတုက္ကဇ္ဈာနာဒီနိ ပရိတ္တာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိတော နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာနိ။ ဧတ္ထ ဟိ ရူပါဝစရာနိ ပထဝီကသိဏာဒီသု ပဝတ္တန္တိ, အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥဂ္ဃါဋိမာကာသေ, အာကိဉ္စညာယတနံ ဝိညာဏာပဂမေတိ။
֍ ဋီ ၁၄၂၉။ မဂ္ဂါရမ္မဏတ္တိကေ အာဒိမှိ ဝုတ္တာ အဋ္ဌ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ သေက္ခာသေက္ခာနံ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓမဂ္ဂါနံ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ မဂ္ဂါရမ္မဏာ, မဂ္ဂေန ပန အသဟဇာတတ္တာ န မဂ္ဂဟေတုကာ, အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓမဂ္ဂံ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခဏကာလေ အာရမ္မဏာဓိပတိဝသေန မဂ္ဂါဓိပတိနော, အညဓမ္မာရမ္မဏကာလေ န ဝတ္တဗ္ဗာ မဂ္ဂါရမ္မဏာတိပိ မဂ္ဂါဓိပတိနောတိပိ။ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ မဂ္ဂသင်္ခါတဿ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဿ ဝါ ဟေတုနော အတ္ထိတာယ ဧကန္တတော မဂ္ဂဟေတုကာဝ။ ဝီရိယံ ပန ဝီမံသံ ဝါ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၂။) [သျ]မဂ္ဂဘာဝနာကာလေ သဟဇာတာဓိပတိနာ သိယာ မဂ္ဂါဓိပတိနော, ဆန္ဒစိတ္တာနံ အညတရဇေဋ္ဌကကာလေ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ မဂ္ဂါဓိပတိနောတိ။
ဒွါဒသဝိဓေ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနေ သဗ္ဗတ္ထပါဒကစတုတ္ထာဒီနိ နဝ ဈာနာနိ နေဝ မဂ္ဂါရမ္မဏာနိ န မဂ္ဂဟေတုကာနိ န မဂ္ဂါဓိပတီနိ။ စေတောပရိယဉာဏပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏအနာဂတံသဉာဏစတုတ္ထာနိ ပန အရိယာနံ မဂ္ဂစိတ္တဇာနနကာလေ မဂ္ဂါရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ, မဂ္ဂေန ပန အသဟဇာတတ္တာ န မဂ္ဂဟေတုကာနိ, မဂ္ဂံ ဂရုံ ကတွာ အပ္ပဝတ္တိတော န မဂ္ဂါဓိပတီနိ။ ကသ္မာ ပနေတာနိ န မဂ္ဂံ ဂရုံ ကရောန္တီတိ? အတ္တနော မဟဂ္ဂတတာယ။ ယထာ ဟိ ရာဇာနံ သဗ္ဗော လောကော ဂရုံ ကရောတိ, မာတာပိတရော ပန န ကရောန္တိ။ န ဟိ တေ ရာဇာနံ ဒိသွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟန္တိ, န အဉ္ဇလိကမ္မာဒီနိ ကရောန္တိ, ဒဟရကာလေ ဝေါဟရိတနယေနေဝ ဝေါဟရန္တိ။ ဧဝမေတာနိပိ အတ္တနော မဟဂ္ဂတတာယ န မဂ္ဂံ ဂရုံ ကရောန္တိ။
ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုပိ အရိယာနံ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏကာလေ ပစ္စဝေက္ခဏပုရေစာရိကတ္တာ မဂ္ဂါရမ္မဏာ ဟောတိ, မဂ္ဂေန အသဟဇာတတ္တာ ပန န မဂ္ဂဟေတုကာ, မဂ္ဂံ ဂရုံ ကတွာ အပ္ပဝတ္တိတော န မဂ္ဂါဓိပတိ။ ကသ္မာ ဂရုံ န ကရောတီတိ? အတ္တနော အဟေတုကတာယ ဟီနတာယ ဇဠတာယ။ ယထာ ဟိ ရာဇာနံ သဗ္ဗော လောကော ဂရုံ ကရောတိ, အတ္တနော ပရိဇနာ ပန ခုဇ္ဇဝါမနကစေဋကာဒယော အတ္တနော အညာဏတာယ ပဏ္ဍိတမနုဿာ ဝိယ နာတိဂရုံ ကရောန္တိ, ဧဝမေဝ ဣဒမ္ပိ စိတ္တံ အတ္တနော အဟေတုကတာယ ဟီနတာယ ဇဠတာယ မဂ္ဂံ ဂရုံ န ကရောတိ။
ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တကုသလာဒီနိ ဉာဏာဘာဝေန စေဝ လောကိယဓမ္မာရမ္မဏတာယ စ မဂ္ဂါရမ္မဏာဒိဘာဝံ န လဘန္တိ, နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။
֍ ဋီ ၁၄၃၂။ အတီတာရမ္မဏတ္တိကေ ဝိညာဏဉ္စာယတနနေဝသညာနာသညာယတနဓမ္မာ ဟေဋ္ဌာ အတီတသမာပတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိတာ ဧကန္တေန အတီတာရမ္မဏာဝ။
֍ ဋီ ၁၄၃၃။ နိယောဂါ အနာဂတာရမ္မဏာ နတ္ထီတိ နိယမေန ပါဋိယေက္ကံ စိတ္တံ အနာဂတာရမ္မဏံ နာမ နတ္ထိ။ နနု စ အနာဂတံသဉာဏံ ဧကန္တေန အနာဂတာရမ္မဏံ, စေတောပရိယဉာဏမ္ပိ အနာဂတံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတီတိ?
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၃။) [သျ]နော န ပဝတ္တတိ။ ပါဋိယေက္ကံ ပန ဧတံ ဧကံ စိတ္တံ နာမ နတ္ထိ။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနေန သင်္ဂဟိတတ္တာ အညေဟိ မဟဂ္ဂတစိတ္တေဟိ မိဿကံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘နိယောဂါ အနာဂတာရမ္မဏာ နတ္ထီ’တိ။
֍ ဋီ ၁၄၃၄။ ဒွိပဉ္စဝိညာဏာနိ, တိဿော မနောဓာတုယော စ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ရူပါဒီသု ပဝတ္တိတော ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ နာမ။ ဒသ စိတ္တုပ္ပါဒါတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌ တာဝ သဟေတုကာ ဒေဝမနုဿာနံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေ ကမ္မံ ဝါ ကမ္မနိမိတ္တံ ဝါ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယံ အတီတာရမ္မဏာ။ ဘဝင်္ဂစုတိကာလေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဂတိနိမိတ္တံ ပန အာရဗ္ဘ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေ တတော ပရံ ဘဝင်္ဂကာလေ စ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ။ တထာ ပဉ္စဒွါရေ တဒါရမ္မဏဝသေန ပဝတ္တိယံ။ မနောဒွါရေ ပန အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာနံ ဇဝနာနံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တိတော အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ။ ‘ကုသလဝိပါကာဟေတုကဥပေက္ခာသဟဂတမနောဝိညာဏဓာတုယ’မ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ကေဝလဉှိ သာ မနုဿေသု ဇစ္စန္ဓာဒီနံ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ ပဉ္စဒွါရေ စ သန္တီရဏဝသေနာပိ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ဟောတီတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ ‘သောမနဿသဟဂတာ’ ပန ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏဝသေန တဒါရမ္မဏဝသေန စ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ဟောတိ။ မနောဒွါရေ တဒါရမ္မဏဝသေန သဟေတုကဝိပါကာ ဝိယ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘အကုသလဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု’ ပန ကုသလဝိပါကာယ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကာယ သမာနဂတိကာ ဧဝ။ ကေဝလဉှိ သာ အာပါယိကာနံ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေန ပဝတ္တတီတိ အယမေတ္ထ ဝိသေသော။ ‘ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု’ သောမနဿသဟဂတာ ခီဏာသဝါနံ ပဉ္စဒွါရေ ပဟဋ္ဌာကာရံ ကုရုမာနာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ဟောတိ။ မနောဒွါရေ အတီတာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ဟသိတုပ္ပါဒဝသေန ပဝတ္တိယံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ဟောတိ။
ကာမာဝစရကုသလန္တိအာဒီသု ကုသလတော တာဝ စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ။ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ အတီတာဒိဘေဒါနိ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ သမ္မသန္တာနံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ဟောန္တိ။ ပဏ္ဏတ္တိနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏေ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေသုပိ ဧသေဝ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၄။) [သျ]နယော။ ကေဝလဉှိ တေဟိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထိ။ အယမေဝေတ္ထ ဝိသေသော။
အကုသလတော စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ အတီတာဒိဘေဒါနံ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနံ အဿာဒနာဘိနန္ဒနပရာမာသကာလေ အတီတာဒိအာရမ္မဏာ ဟောန္တိ။ ပဏ္ဏတ္တိံ အာရဗ္ဘ အဿာဒေန္တဿ အဘိနန္ဒန္တဿ ‘သတ္တော သတ္တော’တိ ပရာမသိတွာ ဂဏှန္တဿ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ ဟောန္တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကေဝလဉှိ တေဟိ ပရာမာသဂ္ဂဟဏံ နတ္ထိ။ ဒွေ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ အတီတာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ဒေါမနဿိတာနံ အတီတာဒိအာရမ္မဏာ, ပဏ္ဏတ္တိံ အာရဗ္ဘ ဒေါမနဿိတာနံ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တာ တေသု ဧဝ ဓမ္မေသု အနိဋ္ဌင်္ဂတဘာဝေန စေဝ ဥဒ္ဓတဘာဝေန စ ပဝတ္တိယံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။ ကိရိယတော အဋ္ဌ သဟေတုကစိတ္တုပ္ပါဒါ ကုသလစိတ္တုပ္ပါဒဂတိကာ ဧဝ။ ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဥပေက္ခာသဟဂတာ ပဉ္စဒွါရေ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ပဝတ္တိယံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာဝ။ မနောဒွါရေ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာနဉ္စေဝ ပဏ္ဏတ္တိနိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနဉ္စ ဇဝနာနံ ပုရေစာရိကကာလေ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ။
ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ရူပါဝစရဇ္ဈာနေ သဗ္ဗတ္ထပါဒကစတုတ္ထံ အာကာသကသိဏစတုတ္ထံ အာလောကကသိဏစတုတ္ထံ ဗြဟ္မဝိဟာရစတုတ္ထံ အာနာပါနစတုတ္ထန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာနေဝ။ ‘ဣဒ္ဓိဝိဓစတုတ္ထံ’ ကာယဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေန္တဿ အတီတပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော အတီတာရမ္မဏံ။ မဟာဓာတုနိဓာနေ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနံ ဝိယ အနာဂတံ အဓိဋ္ဌဟန္တာနံ အနာဂတာရမ္မဏံ ဟောတိ။ မဟာကဿပတ္ထေရော ကိရ မဟာဓာတုနိဓာနံ ကရောန္တော အနာဂတေ အဋ္ဌာရသဝဿာဓိကာနိ ဒွေ ဝဿသတာနိ ဣမေ ဂန္ဓာ မာ သုဿိံသု, ပုပ္ဖါနိ မာ မိလာယိံသု, ဒီပါ မာ နိဗ္ဗာယိံသူတိ အဓိဋ္ဌဟိ။ သဗ္ဗံ တထေဝ အဟောသိ။ အဿဂုတ္တတ္ထေရော ဝတ္တနိယသေနာသနေ ဘိက္ခုသံဃံ သုက္ခဘတ္တံ ဘုဉ္ဇမာနံ ဒိသွာ ‘ဥဒကသောဏ္ဍိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ, ပုရေဘတ္တံ ဒဓိရသာ ဟောတူ’တိ အဓိဋ္ဌဟိ။ ပုရေဘတ္တံ ဂဟိတံ ဒဓိရသံ ဟောတိ ပစ္ဆာဘတ္တေ ပါကတိကမေဝ။ ကာယံ ပန စိတ္တသန္နိဿိတံ ကတွာ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဂမနကာလေ, အညဿ ဝါ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၅။) [သျ]ပါဋိဟာရိယဿ ကရဏကာလေ, ကာယံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဟောတိ။
‘ဒိဗ္ဗသောတစတုတ္ထံ’ ဝိဇ္ဇမာနသဒ္ဒမေဝ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိတော ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဟောတိ။ စေတောပရိယဉာဏစတုတ္ထံ အတီတေ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ အနာဂတေ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ ပရေသံ စိတ္တံ ဇာနန္တဿ အတီတာရမ္မဏံ အနာဂတာရမ္မဏဉ္စ ဟောတိ။ သတ္တဒိဝသာတိက္ကမေ ပန တံ ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ။ အတီတာနာဂတံသဉာဏာနဉှိ ဧသ ဝိသယော။ န ဧတဿ ပစ္စုပ္ပန္နဇာနနကာလေ ပန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဟောတိ။
ပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ နာမေတံ တိဝိဓံ – ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ။ တတ္ထ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိဘင်္ဂပ္ပတ္တံ ‘ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ’။ ဧကဒွိသန္တတိဝါရပရိယာပန္နံ ‘သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ’။ တတ္ထ အန္ဓကာရေ နိသီဒိတွာ အာလောကဋ္ဌာနံ ဂတဿ န တာဝ အာရမ္မဏံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ယာဝ ပန တံ ပါကဋံ ဟောတိ, ဧတ္ထန္တရေ ဧကဒွိသန္တတိဝါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာလောကဋ္ဌာနေ ဝိစရိတွာ ဩဝရကံ ပဝိဋ္ဌဿာပိ န တာဝ သဟသာ ရူပံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ယာဝ တံ ပါကဋံ ဟောတိ, ဧတ္ထန္တရေ ဧကဒွိသန္တတိဝါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒူရေ ဌတွာ ပန ရဇကာနံ ဟတ္ထဝိကာရံ ဃဏ္ဍိဘေရီအာဒိအာကောဋနဝိကာရဉ္စ ဒိသွာပိ န တာဝ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ ယာဝ ပန တံ သုဏာတိ, ဧတသ္မိမ္ပိ အန္တရေ ဧကဒွိသန္တတိဝါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ တာဝ မဇ္ဈိမဘာဏကာ။ သံယုတ္တဘာဏကာ ပန ‘ရူပသန္တတိ အရူပသန္တတီ’တိ ဒွေ သန္တတိယော ဝတွာ, ‘ဥဒကံ အက္ကမိတွာ ဂတဿ ယာဝ တီရေ အက္ကန္တဥဒကလေခါ န ဝိပ္ပသီဒတိ, အဒ္ဓါနတော အာဂတဿ ယာဝ ကာယေ ဥသုမဘာဝေါ န ဝူပသမ္မတိ, အာတပါ အာဂန္တွာ ဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌဿ ယာဝ အန္ဓကာရဘာဝေါ န ဝိဂစ္ဆတိ, အန္တောဂဗ္ဘေ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရိတွာ ဒိဝါ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ဩလောကေန္တဿ ယာဝ အက္ခီနံ ဖန္ဒနဘာဝေါ န ဝူပသမ္မတိ, အယံ ရူပသန္တတိ နာမ၊ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ အရူပသန္တတိ နာမာ’တိ ဝတွာ ‘တဒုဘယမ္ပိ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ နာမာ’တိ ဝဒန္တိ။
ဧကဘဝပရိစ္ဆိန္နံ ပန အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ ယံ သန္ဓာယ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တေ ‘‘ယော စာဝုသော, မနော ယေ စ ဓမ္မာ ဥဘယမေတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ တသ္မိံ စေ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဆန္ဒရာဂပဋိဗဒ္ဓံ ဟောတိ ဝိညာဏံ, ဆန္ဒရာဂပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဝိညာဏဿ တဒဘိနန္ဒတိ, တဒဘိနန္ဒန္တော ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု သံဟီရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၄) ဝုတ္တံ။ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဉ္စေတ္ထ အဋ္ဌကထာသု အာဂတံ။ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ သုတ္တေ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၆။) [သျ]တတ္ထ ကေစိ ‘ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ စိတ္တံ စေတောပရိယဉာဏဿ အာရမ္မဏံ ဟောတီ’တိ ဝဒန္တိ။ ကိံကာရဏာ? ယသ္မာ ဣဒ္ဓိမဿ စ ပရဿ စ ဧကက္ခဏေ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဣဒဉ္စ နေသံ ဩပမ္မံ – ယထာ အာကာသေ ခိတ္တေ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိမှိ အဝဿံ ဧကံ ပုပ္ဖံ ဧကဿ ဝဏ္ဋံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ ဝဏ္ဋေန ဝဏ္ဋံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ဧဝံ ပရဿ စိတ္တံ ဇာနိဿာမီတိ ရာသိဝသေန မဟာဇနဿ စိတ္တေ အာဝဇ္ဇိတေ အဝဿံ ဧကဿ စိတ္တံ ဧကေန စိတ္တေန ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဝါ ဌိတိက္ခဏေ ဝါ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ။ တံ ပန ဝဿသတမ္ပိ ဝဿသဟဿမ္ပိ အာဝဇ္ဇန္တော ယေန စိတ္တေန အာဝဇ္ဇေတိ, ယေန စ ဇာနာတိ တေသံ ဒွိန္နံ သဟဋ္ဌာနာဘာဝတော အာဝဇ္ဇနဇဝနာနဉ္စ အနိဋ္ဌေ ဌာနေ နာနာရမ္မဏဘာဝပ္ပတ္တိဒေါသတော အယုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တံ။ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ပန အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ယံ ဝတ္တမာနဇဝနဝီထိတော အတီတာနာဂတဝသေန ဒွိတိဇဝနဝီထိပရိမာဏကာလေ ပရဿ စိတ္တံ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ နာမ။ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ပန ဇဝနဝါရေန ဒီပေတဗ္ဗန္တိ ယံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ တံ သုဝုတ္တံ။ တတြာယံ ဒီပနာ – ဣဒ္ဓိမာ ပရဿ စိတ္တံ ဇာနိတုကာမော အာဝဇ္ဇေတိ။ အာဝဇ္ဇနံ ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ အာရမ္မဏံ ကတွာ တေနေဝ သဟ နိရုဇ္ဈတိ။ တတော စတ္တာရိ ပဉ္စ ဇဝနာနိ ယေသံ ပစ္ဆိမံ ဣဒ္ဓိစိတ္တံ, သေသာနိ ကာမာဝစရာနိ။ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ တဒေဝ နိရုဒ္ဓံ စိတ္တမာရမ္မဏံ ဟောတိ။ န စ တာနိ နာနာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ။ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ ဧကာရမ္မဏာနိ။ ဧကာရမ္မဏတ္တေပိ စ ဣဒ္ဓိစိတ္တမေဝ ပရဿ စိတ္တံ ပဇာနာတိ, န ဣတရာနိ၊ ယထာ စက္ခုဒွါရေ စက္ခုဝိညာဏမေဝ ရူပံ ပဿတိ, န ဣတရာနီတိ။ ဣတိ ဣဒံ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နဿ စေဝ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဿ စ ဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ဝါ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နမ္ပိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နေယေဝ ပတတိ, တသ္မာ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဝသေနေတံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏစတုတ္ထံ’ နာမဂေါတ္တာနုဿရဏေ နိဗ္ဗာနနိမိတ္တပစ္စဝေက္ခဏေ စ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ, သေသကာလေ အတီတာရမ္မဏမေဝ။ ယထာကမ္မုပဂဉာဏစတုတ္ထမ္ပိ အတီတာရမ္မဏမေဝ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပုဗ္ဗေနိဝါသစေတောပရိယဉာဏာနိပိ အတီတာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ, အထ ခေါ တေသံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ အတီတက္ခန္ဓာ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ကိဉ္စိ အနာရမ္မဏံ နာမ နတ္ထိ။ တဉှိ အတီတက္ခန္ဓခန္ဓပဋိဗဒ္ဓေသု ဓမ္မေသု သဗ္ဗညုတညာဏသမဂတိကံ ဟောတိ။ စေတောပရိယဉာဏဿ စ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရာတီတံ စိတ္တမေဝ အာရမ္မဏံ။ တဉှိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၇။) [သျ]အညံ ခန္ဓံ ဝါ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓံ ဝါ န ဇာနာတိ, မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တစိတ္တာရမ္မဏတ္တာ ပန ပရိယာယတော မဂ္ဂါရမ္မဏန္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာကမ္မုပဂဉာဏဿ စ အတီတစေတနာမတ္တမေဝါရမ္မဏန္တိ။ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော။ ယသ္မာ ပန ‘‘ကုသလာ ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏဿ စေတောပရိယဉာဏဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ယထာကမ္မုပဂဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၀၄) ပဋ္ဌာနေ ဝုတ္တံ, တသ္မာ စတ္တာရောပိ ခန္ဓာ စေတောပရိယဉာဏယထာကမ္မုပဂဉာဏာနံ အာရမ္မဏံ ဟောန္တိ။ တတြာပိ ယထာကမ္မုပဂဉာဏဿ ကုသလာကုသလာ ဧဝါတိ။
‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏစတုတ္ထံ’ ဝိဇ္ဇမာနဝဏ္ဏာရမ္မဏတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏမေဝ။ အနာဂတံသဉာဏစတုတ္ထံ အနာဂတာရမ္မဏမေဝ။ တဉှိ အနာဂတက္ခန္ဓခန္ဓပဋိဗဒ္ဓေသု ဓမ္မေသု ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ ဝိယ သဗ္ဗညုတညာဏသမဂတိကံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ စေတောပရိယဉာဏမ္ပိ အနာဂတာရမ္မဏံ ဟောတိ, တံ ပန သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇနကစိတ္တမေဝ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ ဣဒံ အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿေ ဥပ္ပဇ္ဇနကစိတ္တမ္ပိ ခန္ဓေပိ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓမ္ပိ။ ရူပါဝစရတိကစတုက္ကဇ္ဈာနာဒီနိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု ဧကဓမ္မမ္ပိ အာရဗ္ဘ အပ္ပဝတ္တိတော ဧကန္တနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
֍ ဋီ ၁၄၃၅။ အဇ္ဈတ္တတ္တိကေ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဉ္စ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣဒံ ယထာ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓံ ပရပုဂ္ဂလသန္တာနေ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဝုစ္စမာနမ္ပိ တဿ အတ္တနော သန္တာနပရိယာပန္နတ္တာ နိယကဇ္ဈတ္တံ ဟောတိ, ဧဝံ န ကေနစိ ပရိယာယေန အဇ္ဈတ္တံ ဟောတီတိ နိယကဇ္ဈတ္တပရိယာယဿ အဘာဝေန ဗဟိဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ, န နိယကဇ္ဈတ္တမတ္တဿ အသမ္ဘဝတော။ နိယကဇ္ဈတ္တမတ္တဿ ပန အသမ္ဘဝမတ္တံ သန္ဓာယ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကေ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ အဇ္ဈတ္တဓမ္မာပဂမမတ္တတောဝ အာကိဉ္စညာယတနာရမ္မဏဿ အဇ္ဈတ္တဘာဝမ္ပိ ဗဟိဒ္ဓါဘာဝမ္ပိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘာဝမ္ပိ အနနုဇာနိတွာ အာကိဉ္စညာယတနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏန္တိပီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ န ကေဝလံ တဒေဝ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ, တဿ ပန အာဝဇ္ဇနမ္ပိ, ဥပစာရစိတ္တာနိပိ, တဿာရမ္မဏဿ ပစ္စဝေက္ခဏစိတ္တာနိပိ, တဿေဝ အဿာဒနာဒိဝသေန ပဝတ္တာနိ အကုသလစိတ္တာနိပိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာနေဝါတိ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၈။) [သျ]တာနိ ပန တသ္မိံ ဝုတ္တေ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနိ။ ကထံ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တီတိ? ဧတဉှိ အာကိဉ္စညာယတနံ, ယဉ္စ တဿ ပုရေစာရိကံ အာဝဇ္ဇနဥပစာရာဒိဝသေန ပဝတ္တံ, တေန သဟ ဧကာရမ္မဏံ ဘဝေယျ။ တံ သဗ္ဗံ အတီတာရမ္မဏတ္တိကေ ‘ကာမာဝစရကုသလံ, အကုသလံ, ကိရိယတော နဝ စိတ္တုပ္ပါဒါ, ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာန’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ဧတေသံ စိတ္တုပ္ပါဒါနံ ‘သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ အတီတာရမ္မဏာတိပီ’တိအာဒိနာ နယေန နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဘာဝဿ အနုညာတတ္တာ, အာကိဉ္စညာယတနဿ စ ‘အာကိဉ္စညာယတနံ, စတ္တာရော မဂ္ဂါ အပရိယာပန္နာ, စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနိ, ဣမေ ဓမ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗာ အတီတာရမ္မဏာတိပီ’တိ ဧဝံ ဧကန္တေန နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတ္တဝစနတော နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကေ ဧကမ္ပိ ဝုစ္စမာနံ ယသ္မာ ဟေဋ္ဌာ တေန သဟ ဧကာရမ္မဏဘာဝမ္ပိ သန္ဓာယ ကာမာဝစရကုသလာဒီနံ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ, တသ္မာ ဣဓာပိ တေသံ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဘာဝံ ဒီပေတိ။ ကော ဟိ တေန သဟ ဧကာရမ္မဏာနံ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဘာဝေ အန္တရာယောတိ? ဧဝံ တသ္မိံ ဝုတ္တေ ‘ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တီ’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သေသမေတ္ထ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတ္တိကေ ပါဠိတော ဥတ္တာနမေဝ။
အာရမ္မဏဝိဘာဂေ ပန ဝိညာဏဉ္စာယတနံ နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဣမေသံ တာဝ ကုသလဝိပါကကိရိယဝသေန ဆန္နံ စိတ္တုပ္ပါဒါနံ အတ္တနော သန္တာနသမ္ဗန္ဓံ ဟေဋ္ဌိမသမာပတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိတော အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ကိရိယအာကာသာနဉ္စာယတနံ ကိရိယဝိညာဏဉ္စာယတနဿေဝ အာရမ္မဏံ ဟောတိ, န ဣတရဿ။ ကသ္မာ? အာကာသာနဉ္စာယတနကိရိယသမင်္ဂိနော ကုသလဿ ဝါ ဝိပါကဿ ဝါ ဝိညာဏဉ္စာယတနဿ အဘာဝတော။ ကုသလံ ပန ကုသလဝိပါကကိရိယာနံ တိဏ္ဏမ္ပိ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? အာကာသာနဉ္စာယတနကုသလံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဌိတဿ တတော ဥဒ္ဓံ တိဝိဓဿပိ ဝိညာဏဉ္စာယတနဿ ဥပ္ပတ္တိသမ္ဘဝတော။ ဝိပါကံ ပန န ကဿစိ အာရမ္မဏံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ဝိပါကတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ စိတ္တဿ အဘိနီဟာရာသမ္ဘဝတော။ နေဝသညာနာသညာယတနဿ အာရမ္မဏကရဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ရူပါဝစရတ္တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာဒီနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ နိယကဇ္ဈတ္တတော ဗဟိဒ္ဓါဘာဝေန ဗဟိဒ္ဓါဘူတာနိ ပထဝီကသိဏာဒီနိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိတော ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သဗ္ဗေဝ ကာမာဝစရာ ကုသလာကုသလာဗျာကတာ ဓမ္မာ, ရူပါဝစရံ စတုတ္ထံ ဈာနန္တိ ဧတ္ထ ကုသလတော တာဝ စတ္တာရော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄၉။) [သျ]အတ္တနော ခန္ဓာဒီနိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ။ ပရေသံ ခန္ဓာဒိပစ္စဝေက္ခဏေ ပဏ္ဏတ္တိနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏေ စ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ တဒုဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကေဝလဉှိ တေသံ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏံ နတ္ထိ။ အကုသလတော စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ အတ္တနော ခန္ဓာဒီနံ အဿာဒနာဘိနန္ဒနပရာမာသဂဟဏကာလေ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ, ပရဿ ခန္ဓာဒီသု စေဝ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပကသိဏာဒီသု စ တထေဝ ပဝတ္တိကာလေ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ, တဒုဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကေဝလဉှိ တေသံ ပရာမာသဂဟဏံ နတ္ထိ။ ဒွေပိ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာ အတ္တနော ခန္ဓာဒီသု ဒေါမနဿိတဿ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ, ပရဿ ခန္ဓာဒီသု စေဝ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပပဏ္ဏတ္တီသု စ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ, တဒုဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တာနမ္ပိ ဝုတ္တပကာရေသု ဓမ္မေသု ဝိစိကိစ္ဆနဖန္ဒနဘာဝဝသေန ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တာဒိအာရမ္မဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဒွိပဉ္စဝိညာဏာနိ, တိဿော စ မနောဓာတုယောတိ, ဣမေ တေရသ စိတ္တုပ္ပါဒါ အတ္တနော ရူပါဒီနိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ, ပရဿ ရူပါဒီသု ပဝတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ, တဒုဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ သောမနဿသဟဂတအဟေတုကဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတု ပဉ္စဒွါရေ သန္တီရဏတဒါရမ္မဏဝသေန အတ္တနော ပဉ္စ ရူပါဒိဓမ္မေ, မနောဒွါရေ တဒါရမ္မဏဝသေနေဝ အညေပိ အဇ္ဈတ္တိကေ ကာမာဝစရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ, ပရေသံ ဓမ္မေသု ပဝတ္တမာနာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ, ဥဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ ဥပေက္ခာသဟဂတဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတုဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ကေဝလံ ပနေတာ သုဂတိယံ ဒုဂ္ဂတိယဉ္စ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေနာပိ အဇ္ဈတ္တာဒိဘေဒေသု ကမ္မာဒီသု ပဝတ္တန္တိ။
အဋ္ဌ မဟာဝိပါကစိတ္တာနိပိ တာသံယေဝ ဒွိန္နံ သမာနဂတိကာနိ။ ကေဝလံ ပနေတာနိ သန္တီရဏဝသေန န ပဝတ္တန္တိ။ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေနေဝ ဧတာနိ သုဂတိယံယေဝ ပဝတ္တန္တိ။ သောမနဿသဟဂတာဟေတုကကိရိယာ ပဉ္စဒွါရေ အတ္တနော ရူပါဒီနိ အာရဗ္ဘ ပဟဋ္ဌာကာရကရဏဝသေန ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ, ပရဿ ရူပါဒီသု ပဝတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ မနောဒွါရေ တထာဂတဿ ဇောတိပါလမာဏဝမဃဒေဝရာဇကဏှတာပသာဒိကာလေသု အတ္တနာ ကတကိရိယံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဟသိတုပ္ပါဒဝသေန ပဝတ္တာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၅၀။) [သျ]အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ။မလ္လိကာယ ဒေဝိယာ သန္တတိမဟာမတ္တဿ သုမနမာလာကာရဿာတိ ဧဝမာဒီနံ ကိရိယာကရဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိကာလေ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ ဥဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ။ ဥပေက္ခာသဟဂတကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ပဉ္စဒွါရေ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန မနောဒွါရေ စ အာဝဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တာဒိအာရမ္မဏာ။ အဋ္ဌ မဟာကိရိယာ ကုသလစိတ္တဂတိကာ ဧဝ။ ကေဝလဉှိ တာ ခီဏာသဝါနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ကုသလာနိ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနန္တိ ဧတ္တကမေဝေတ္ထ နာနာကရဏံ။
ဝုတ္တပ္ပကာရေ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနေ သဗ္ဗတ္ထပါဒကစတုတ္ထာဒီနိ ပဉ္စ ဈာနာနိ ဣမသ္မိံ တိကေ ဩကာသံ လဘန္တိ။ ဧတာနိ ဟိ ကသိဏပဏ္ဏတ္တိနိမိတ္တာရမ္မဏတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာနိ။
‘ဣဒ္ဓိဝိဓစတုတ္ထံ’ ကာယဝသေန စိတ္တံ, စိတ္တဝသေန ဝါ ကာယံ ပရိဏာမနကာလေ အတ္တနော ကုမာရကဝဏ္ဏာဒိနိမ္မာနကာလေ စ သကာယစိတ္တာနံ အာရမ္မဏကရဏတော အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ, ဗဟိဒ္ဓါ ဟတ္ထိအဿာဒိဒဿနကာလေ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ, ကာလေန အဇ္ဈတ္တံ ကာလေန ဗဟိဒ္ဓါ, ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ။
‘ဒိဗ္ဗသောတစတုတ္ထံ’ အတ္တနော ကုစ္ဆိသဒ္ဒသဝနကာလေ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ, ပရေသံ သဒ္ဒသဝနကာလေ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ, ဥဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ။ ‘စေတောပရိယဉာဏစတုတ္ထံ’ ပရေသံ စိတ္တာရမ္မဏတော ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏမေဝ။ အတ္တနော စိတ္တဇာနနေ ပန တေန ပယောဇနံ နတ္ထိ။ ‘ပုဗ္ဗေနိဝါသစတုတ္ထံ’ အတ္တနော ခန္ဓာနုဿရဏကာလေ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ, ပရဿ ခန္ဓေ, အနိဒြိယဗဒ္ဓရူပံ, တိဿော စ ပဏ္ဏတ္တိယော အနုဿရဏတော ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ, ဥဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ။
‘ဒိဗ္ဗစက္ခုစတုတ္ထံ’ အတ္တနော ကုစ္ဆိဂတာဒိရူပဒဿနကာလေ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ, အဝသေသရူပဒဿနကာလေ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ, ဥဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ။ ‘အနာဂတံသဉာဏစတုတ္ထံ’ အတ္တနော အနာဂတက္ခန္ဓာနုဿရဏကာလေ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏံ, ပရဿ အနာဂတက္ခန္ဓာနံ ဝါ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဿ ဝါ ရူပဿ အနုဿရဏကာလေ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ, ဥဘယဝသေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏံ။ အာကိဉ္စညာယတနဿ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတာယ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၅၁။) [သျ]ဒုကအတ္ထုဒ္ဓါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၄၁။ ဟေတုဂေါစ္ဆကနိဒ္ဒေသေ တယော ကုသလဟေတူတိအာဒိနာ နယေန ဟေတူ ဒဿေတွာ ပုန တေယေဝ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတော ဒဿေတုံ စတူသု ဘူမီသု ကုသလေသု ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဥပါယေန သေသဂေါစ္ဆကေသုပိ ဒေသနာနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၄၇၃။ ယတ္ထ ဒွေ တယော အာသဝါ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဧတ္ထ တိဝိဓေန အာသဝါနံ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ စတူသု ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေသု အဝိဇ္ဇာသဝေန, ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေသု ဒိဋ္ဌာသဝအဝိဇ္ဇာသဝေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ကာမာသဝေါ ဒုဝိဓေန ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဘဝါသဝေါ စတူသု ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေသု အဝိဇ္ဇာသဝေန သဒ္ဓိန္တိ ဧကဓာဝ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာ စေတ္ထ ဧဝံ ယတ္ထ ဒွေ တီဏိ သံယောဇနာနိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဧတ္ထာပိ သံယောဇနာနံ ဥပ္ပတ္တိ ဧကတော ဒသဓာ ဘဝေ။ တတ္ထ ကာမရာဂေါ စတုဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပဋိဃော တိဓာ, မာနော ဧကဓာ။ တထာ ဝိစိကိစ္ဆာ စေဝ ဘဝရာဂေါ စ။ ကထံ? ကာမရာဂေါ တာဝ မာနသံယောဇနအဝိဇ္ဇာသံယောဇနေဟိ စေဝ, ဒိဋ္ဌိသံယောဇနအဝိဇ္ဇာသံယောဇနေဟိ စ, သီလဗ္ဗတပရာမာသအဝိဇ္ဇာသံယောဇနေဟိ စ, အဝိဇ္ဇာသံယောဇနမတ္တေနေဝ စ သဒ္ဓိန္တိ ဧဝံ စတုဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဋိဃော ပန ဣဿာသံယောဇနအဝိဇ္ဇာသံယောဇနေဟိ စေဝ, မစ္ဆရိယသံယောဇနအဝိဇ္ဇာသံယောဇနေဟိ စ, အဝိဇ္ဇာသံယောဇနမတ္တေနေဝ စ သဒ္ဓိန္တိ ဧဝံ တိဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မာနော ဘဝရာဂါဝိဇ္ဇာသံယောဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဓာဝ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သာ ဟိ အဝိဇ္ဇာသံယောဇနေန သဒ္ဓိံ ဧကဓာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဘဝရာဂေပိ ဧသေဝ နယောတိ။ ဧဝမေတ္ထ ဒွေ တီဏိ သံယောဇနာနိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။
֍ ဋီ ၁၅၁၁။ ယံ ပနေတံ နီဝရဏဂေါစ္ဆကေ ယတ္ထ ဒွေ တီဏိ နီဝရဏာနိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ, တတ္ထာပိ အဋ္ဌဓာ နီဝရဏာနံ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေသု ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒော ဒုဝိဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဗျာပါဒေါ စတုဓာ, ဥဒ္ဓစ္စံ ဧကဓာ။ တထာ ဝိစိကိစ္ဆာ။ ကထံ? ကာမစ္ဆန္ဒော တာဝ အသင်္ခါရိကစိတ္တေသု ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏအဝိဇ္ဇာနီဝရဏေဟိ, သသင်္ခါရိကေသု ထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာနီဝရဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒုဝိဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယံ ပနေတံ ဒွေ တီဏီတိ ဝုတ္တံ, တံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ တသ္မာ စတုန္နမ္ပိ ဧကတော
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၅၂။) [သျ]ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝစနံ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ။ ဗျာပါဒေါ ပန အသင်္ခါရိကစိတ္တေ ဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာနီဝရဏေဟိ, သသင်္ခါရိကေ ထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာနီဝရဏေဟိ, အသင်္ခါရိကေယေဝ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စအဝိဇ္ဇာနီဝရဏေဟိ, သသင်္ခါရိကေယေဝ ထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စအဝိဇ္ဇာနီဝရဏေဟိ သဒ္ဓိန္တိ စတုဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥဒ္ဓစ္စံ ပန အဝိဇ္ဇာနီဝရဏမတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကဓာဝ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာနီဝရဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဓာဝ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
֍ ဋီ ၁၅၇၇။ ယမ္ပိဒံ ကိလေသဂေါစ္ဆကေ ယတ္ထ ဒွေ တယော ကိလေသာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ‘ဒွေ ကိလေသာ အညေဟိ, တယော ဝါ ကိလေသာ အညေဟိ ကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’တိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံယေဝ ဝါ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော။
တတ္ထ ဒသဓာ ကိလေသာနံ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဟိ လောဘော ဆဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဋိဃော ဒွိဓာ။ တထာ မောဟောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? လောဘော တာဝ အသင်္ခါရိကေ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေ မောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, သသင်္ခါရိကေ မောဟထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, အသင်္ခါရိကေယေဝ မောဟမာနုဒ္ဓစ္စာဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, သသင်္ခါရိကေယေဝ မောဟမာနထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေ ပန အသင်္ခါရိကေ မောဟဥဒ္ဓစ္စဒိဋ္ဌိအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, သသင်္ခါရိကေ မောဟဒိဋ္ဌိထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဆဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
ပဋိဃော ပန အသင်္ခါရိကေ မောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, သသင်္ခါရိကေ မောဟထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဧဝံ ဒွိဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မောဟော ပန ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တေ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တေ ဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဧဝံ ဒွိဓာ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာယ
အဋ္ဌကထာကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဂမနကထာ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၅၃။) [သျ]ဧတ္တာဝတာ စ –
စိတ္တံ ရူပဉ္စ နိက္ခေပံ, အတ္ထုဒ္ဓါရံ မနောရမံ၊
ယံ လောကနာထော ဘာဇေန္တော, ဒေသေသိ ဓမ္မသင်္ဂဏိံ။
အဘိဓမ္မဿ သင်္ဂယှ, ဓမ္မေ အနဝသေသတော၊
ဌိတာယ တဿာ အာရဒ္ဓါ, ယာ မယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
အနာကုလာနမတ္ထာနံ, သမ္ဘဝါ အဋ္ဌသာလိနီ၊
ဣတိ နာမေန သာ ဧသာ, သန္နိဋ္ဌာနမုပါဂတာ။
ဧကူနစတ္တာလီသာယ, ပါဠိယာ ဘာဏဝါရတော၊
စိရဋ္ဌိတတ္ထံ ဓမ္မဿ, နိဋ္ဌာပေန္တေန တံ မယာ။
ယံ ပတ္တံ ကုသလံ တဿ, အာနုဘာဝေန ပါဏိနော၊
သဗ္ဗေ သဒ္ဓမ္မရာဇဿ, ဉတွာ ဓမ္မံ သုခါဝဟံ။
ပါပုဏန္တု ဝိသုဒ္ဓါယ, သုခါယ ပဋိပတ္တိယာ၊
အသောကမနုပါယာသံ, နိဗ္ဗာနသုခမုတ္တမံ။
စိရံ တိဋ္ဌတု သဒ္ဓမ္မော, ဓမ္မေ ဟောန္တု သဂါရဝါ၊
သဗ္ဗေပိ သတ္တာ ကာလေန, သမ္မာ ဒေဝေါ ပဝဿတု။
ယထာ ရက္ခိံသု ပေါရာဏာ, သုရာဇာနော တထေဝိမံ၊
ရာဇာ ရက္ခတု ဓမ္မေန, အတ္တနောဝ ပဇံ ပဇန္တိ။
ပရမဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝီရိယပဋိမဏ္ဍိတေန သီလာစာရဇ္ဇဝမဒ္ဒဝါဒိဂုဏသမုဒယသမုဒိတေန သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟဏသမတ္ထေန ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတေန တိပိဋကပရိယတ္တိပ္ပဘေဒေ သာဋ္ဌကထေ သတ္ထုသာသနေ အပ္ပဋိဟတဉာဏပ္ပဘာဝေန မဟာဝေယျာကရဏေန ကရဏသမ္ပတ္တိဇနိတသုခဝိနိဂ္ဂတမဓုရောဒါရဝစနလာဝဏ္ဏယုတ္တေန ယုတ္တမုတ္တဝါဒိနာ ဝါဒီဝရေန မဟာကဝိနာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါပရိဝါရေ ဆဠဘိညာဒိပ္ပဘေဒဂုဏပဋိမဏ္ဍိတေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓီနံ ထေရဝံသပ္ပဒီပါနံ ထေရာနံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝံသာလင်္ကာရဘူတေန ဝိပုလဝိသုဒ္ဓဗုဒ္ဓိနာ ဗုဒ္ဓဃောသောတိ
(အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၅၄။) [သျ]ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေန ကတာ အယံ အဋ္ဌသာလိနီ နာမ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာ။
တာဝ တိဋ္ဌတု လောကသ္မိံ, လောကနိတ္ထရဏေသိနံ၊
ဒဿေန္တီ ကုလပုတ္တာနံ, နယံ ပညာဝိသုဒ္ဓိယာ။
ယာဝ ‘ဗုဒ္ဓေါ’တိ နာမမ္ပိ, သုဒ္ဓစိတ္တဿ တာဒိနော၊
လောကမှိ လောကဇေဋ္ဌဿ, ပဝတ္တတိ မဟေသိနောတိ။
အဋ္ဌသာလိနီ နာမ
ဓမ္မသင်္ဂဟ-အဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Comments
Post a Comment