မဇ္ဈိမနိကာယေ
မူလပဏ္ဏာသ-ဋီကာ
(ဒုတိယော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၂။ သီဟနာဒဝဂ္ဂေါ
၁။ စူဠသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၉။ သုတ္တဒေသနာဝတ္ထုသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ, သာ တဿ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ လာဘသက္ကာရပစ္စယာတိ လာဘသက္ကာရနိမိတ္တံ, ဘဂဝတော သံဃဿ စ ဥပ္ပန္နလာဘသက္ကာရဟေတု, အတ္တနော ဝါ လာဘသက္ကာရုပ္ပါဒနဟေတု။ တိတ္ထိယပရိဒေဝိတေတိ တိတ္ထိယာနံ ‘‘ကိံ ဘော သမဏောယေဝ ဂေါတမော သမဏော’’တိအာဒိနာ ဝိပ္ပလပနိမိတ္တံ။ ‘‘မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ ဝတွာ သမန္တပါသာဒိကတ္ထံ တဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘စတုပ္ပမာဏိကော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ စတ္တာရိ ပမာဏာနိ စတုပ္ပမာဏာနိ, စတုပ္ပမာဏာနိ ဧတဿ အတ္ထီတိ စတုပ္ပမာဏိကော။ လောကောယေဝ သင်္ဂမ္မ သမာဂမ္မ ဝသနဋ္ဌေန လောကသန္နိဝါသော, သတ္တကာယောတိ အတ္ထော။ ပမိနာတိ ဥဠာရတာဒိဝိသေသံ ဧတေနာတိ ပမာဏံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၆၅) ရူပံ ရူပကာယော ပမာဏံ ဧတဿာတိ ရူပပ္ပမာဏော။ တတော ဧဝ ရူပေ ပသန္နောတိ ရူပပ္ပသန္နော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဃောသောတိ ပဝတ္တထုတိဃောသော (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၆၅)။ လူခန္တိ ပစ္စယလူခတာ။ ဓမ္မောတိ သီလာဒယော ဂုဏဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂။)တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ။ အာရောဟန္တိ ဥစ္စတံ။ သာ စ ခေါ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ပမာဏယုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပရိဏာဟန္တိ နာတိကိသနာတိထူလတာဝသေန မိတပရိဏာဟံ။ သဏ္ဌာနန္တိ တေသံ တေသံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သုသဏ္ဌိတတံ။ ပါရိပူရိန္တိ သဗ္ဗေသံ သရီရာဝယဝါနံ ပရိပုဏ္ဏတံ အဝေကလ္လတံ။ တတ္ထ ပမာဏံ ဂဟေတွာတိ တသ္မိံ ရူပေ ရူပသမ္ပတ္တိယံ ပမာဏဘာဝံ ဥပါဒါယ။ ပသာဒံ ဇနေတီတိ အဓိမောက္ခံ ဥပ္ပါဒေတိ။
ပရဝဏ္ဏနာယာတိ ‘‘အမုကော ဧဒိသော စ ဧဒိသော စာ’’တိ ယသဂုဏဝစနေန။ ပရထောမနာယာတိ သမ္မုခါဝ ပရဿ သိလာဃုပ္ပါဒနေန အဘိတ္ထဝနေန။ ပရပသံသနာယာတိ ပရမ္မုခါ ပရဿ ဂုဏသံကိတ္တနေန။ ပရဝဏ္ဏဟာရိကာယာတိ ပရမ္ပရဝဏ္ဏဟာရိကာယ ပရမ္ပရာယ ပရဿ ကိတ္တိသဒ္ဒူပသံဟာရေန။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ထုတိဃောသေ။
စီဝရလူခန္တိ ထူလဇိဏ္ဏဗဟုတုန္နကတာဒိံ စီဝရဿ လူခဘာဝံ။ ပတ္တလူခန္တိ အနေကဂန္ထိကာဟတာဒိံ ပတ္တဿ လူခဘာဝံ။ ဝိဝိဓံ ဝါ ဒုက္ကရကာရိကန္တိ ဓုတင်္ဂသေဝနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ နာနာဝိဓံ ဒုက္ကရစရိယံ။
သီလံ ဝါ ပဿိတွာတိ သီလပါရိပူရိဝသေန ဝိသုဒ္ဓံ ကာယဝစီသုစရိတံ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿိတွာ။ ဈာနာဒိအဓိဂမသိဒ္ဓံ သမာဓိံ ဝါ။ ဝိပဿနာဘိညာသင်္ခါတံ ပညံ ဝါ။
ဘဂဝတော သရီရံ ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပပ္ပမာဏောပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေယေဝ ပသီဒတိ အပရိမိတကာလသမုပစိတပုညာနုဘာဝနိပ္ဖန္နာယ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇာယ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏာဝယဝါယ ရူပကာယသမ္ပတ္တိယာ သမန္တပါသာဒိကတ္တာ, ယဿာ ရုစိရဘာဝေါ ဝိသုဒ္ဓေ ဝိဂတဝလာဟကေ ဒေဝေ ပုဏ္ဏမာသိယံ ပရိပုဏ္ဏကလာဘာဂမဏ္ဍလံ စန္ဒမဏ္ဍလံ အဘိဘဝိတွာ အတိရောစတိ, ပဘဿရဘာဝေါ သရဒသမယံ သံဝဒ္ဓိတဒိဂုဏတေဇကိရဏဇာလသမုဇ္ဇလံ သူရိယမဏ္ဍလံ အဘိဘဝတိ, သောမ္မကိရဏရသသမုဇ္ဇလဘာဝေဟိ တဒုဘယေဟိ အဘိဘုယျ ဝတ္တမာနံ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဝိဇ္ဇောတနသမတ္ထံ မဟာဗြဟ္မုနော ပဘာသမုဒယံ အဘိဝိဟစ္စ ဘာသတေ တပတေ ဝိရောစတိ စ။
သတိပိ အင်္ဂပရိစ္စာဂါဒီနံ ဒါနပါရမိဘာဝေ ပရိစ္စာဂဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ အင်္ဂပရိစ္စာဂါဒိဂ္ဂဟဏံ, တတ္ထာပိ စ အင်္ဂပရိစ္စာဂတော ဝိသုံ နယနပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏံ, ပရိစ္စာဂဘာဝသာမညေပိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃။)ရဇ္ဇပရိစ္စာဂတော ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ အာဒိနာ နယေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယာဒိဟေတုသမ္ပတ္တိယာ, ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇, ၂၅၅) ဝုတ္တာယ ဖလသမ္ပတ္တိယာ, ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၅) ဝုတ္တာယ သတ္တုပကာရကိရိယာယ စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေယေဝ ပသီဒတိ ယထာဝုတ္တဂုဏာနံ အနညသာဓာရဏဘာဝတော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဘာဝတော စ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
‘‘စီဝရလူခံ ဒိသွာ’’တိ ဝတွာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာဏပံသုကူလစီဝရေနာတိ မတကဠေဝရံ ပလိဝေဌေတွာ ဆဍ္ဍိတေန တုမ္ဗမတ္တေ ကိမီ ပပ္ဖေါဋေတွာ ဂဟိတေန သာဏပံသုကူလစီဝရေန။ ဘာရိယန္တိ ဂရုကံ, ဒုက္ကရန္တိ အတ္ထော။ ဝဓုယုဝတီမဇ္ဈိမိတ္ထိဝသေန, ဗာလယောဗ္ဗနပုရာဏဝသေန ဝါ တိဝိဓနာဋကတာ။ ဟရေဏုယူသံ မဏ္ဍလကလာယရသော။ ‘‘ယာပေဿတိ နာမာ’’တိ နာမ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ နာမ-သဒ္ဒယောဂေန ဟိ အနာဂတကာလဿ ဝိယ ပယောဂေါ, ယာပေတိ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ အပ္ပါဏကန္တိ နိရဿာသံ နိရောဓိတဿာသပဿာသံ။
သမာဓိဂုဏန္တိ သာဓာရဏတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ ဈာနာဒိဂ္ဂဟဏေန။ မာနဒဗ္ဗနိမ္မဒနေန နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝါပါဒနမ္ပိ ဒမနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါထိကပုတ္တဒမနာဒီနီ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သစ္စကာဠဝကဗကဒမနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဗာဝေရုန္တိ ဧဝံနာမကံ ဝိသယံ။ သရသမ္ပန္နောတိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန သရေန သမန္နာဂတော။ တေန ဗြဟ္မဿရတာကရဝီကဘာဏိတာဒဿနေန လက္ခဏဟာရနယေန အဝသေသလက္ခဏပါရိပူရိံ ဝိယ တဒဝိနာဘာဝတော ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဝိလာသဉ္စ ဝိဘာဝေတိ။
ဟတပ္ပဘာတိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဝိဂတတေဇာ။ ကာဠပက္ခူပမေတိ သတ္တာနံ ဗျာမောဟန္ဓကာရာဘိဘဝေန ကာဠပက္ခရတ္တူပမေ။ သူရိယေတိ သူရိယေ ဥဒယိတွာ ဩဘာသေန္တေတိ အဓိပ္ပါယော။
သိင်္ဃာဋကေတိ တိကောဏရစ္ဆာယံ။ စတုက္ကေတိ သန္ဓိယံ။ ပရိဒေဝန္တီတိ အနုတ္ထုနနဝသေန ဝိပ္ပလပန္တိ။ သောကာဓိကကတော ဟိ ဝစီပလာပေါ ပရိဒေဝေါ။ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေယေဝ ဥပ္ပန္နာတိ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိဝါဒဿ ပုရာတနဘာဝံ ဒီပေန္တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၄။)သေသပဒေသုပီတိ ‘‘ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိအာဒီသု သေသဝါရေသုပိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၂၄၁-၂၄၂) ယထာ ဟိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) ဧတ္ထ ကတော နိယမော ‘‘ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) ဧတ္ထာပိ ကတောယေဝ ဟောတိ သာဝဓာရဏဿေဝ အတ္ထဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ, ဧဝမိဓာပီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယာဒယောပီ’’တိအာဒိ။ သာမညဖလာဓိဂမဝသေန နိပ္ပရိယာယတော သမဏဘာဝေါတိ တေသံ ဝသေနေတ္ထ စတ္တာရော သမဏာ ဒေသိတာတိ တမတ္ထံ သုတ္တန္တရေန သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနေဝါဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပတ္တိက္ကမေန ဒေသနာက္ကမေန စ သကဒါဂါမိအာဒီနံ ဒုတိယာဒိတာ ဝုတ္တာတိ သောတာပန္နဿ ပဌမတာ အဝုတ္တသိဒ္ဓါတိ န စောဒိတာ။ ဖလဋ္ဌကသမဏာဝ အဓိပ္ပေတာ သမိတပါပသမဏဂ္ဂဟဏတော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ မဟာပရိနိဗ္ဗာနေ ဝိယ မဂ္ဂဋ္ဌာ တဒတ္ထာယ ပဋိပန္နာ စ န ဂဟိတာတိ? ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော။ တတ္ထ ဟိ မဂ္ဂါဓိဂမတ္ထာယ ဝိပဿနာပိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ နတ္ထိ, ကုတော မဂ္ဂဖလာနီတိ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ဉာယဿ ဓမ္မဿ ပဒေသဝတ္တီ, ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏောပိ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန နိဋ္ဌာနပ္ပတ္တမေဝ တံတံသမဏဘာဝံ ဂဏှန္တေန ဖလဋ္ဌကသမဏာဝ ဂဟိတာ ‘‘မဂ္ဂဋ္ဌတော ဖလဋ္ဌော သဝိသေသံ ဒက္ခိဏေယျော’’တိ။ သွာယမတ္ထော ဒွီသု သုတ္တေသု ဒေသနာဘေဒေနေဝ ဝိညာယတီတိ။
ရိတ္တာတိ ဝိဝိတ္တာ။ တုစ္ဆာတိ နိဿာရာ ပဋိပန္နကသာရာဘာဝတော။ ပဝဒန္တိ ဧတေဟီတိ ပဝါဒါ, ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ နာနာဒိဋ္ဌိဒီပကာ သမယာတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော သဿတဝါဒါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ တေတိ ယထာဝုတ္တသမဏာ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ပရပ္ပဝါဒါ’’တိ ဝုတ္တေ ဗာဟိရကသမယေ။
ယန္တိ ယသ္မိံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဉာယော ဝုစ္စတိ သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂေါ။ တေန ဟိ နိဗ္ဗာနံ ဉာယတိ ဂမ္မတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ။ သော ဧဝ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကဟေတုတာယ ဓမ္မောတိ အာဟ ‘‘ဉာယဿ ဓမ္မဿာ’’တိ။
တေသံ ပရပ္ပဝါဒသာသနာနံ အခေတ္တတာ ခေတ္တတာ စ အရိယမဂ္ဂဿ အဘာဝဘာဝါ သုပရိသုဒ္ဓဿ သီလဿ သုပရိသုဒ္ဓါယ သမထဝိပဿနာယ အဘာဝတော သာဝတော စ။ တဒုဘယဉ္စ ဒုရက္ခာတသွာက္ခာတဘာဝဟေတုကံ, သော စ အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဝေဒိတတာယာတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၅။)ပရာဇိကာယ သတ္ထု ဝိပတ္တိဟေတုတာယ သာသနဿ အနိယျာနဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။
ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပရိယာယတော စ ပါဠိယာ စ သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနာဟ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ပါဠိံ ဒဿေတွာ ဥပမာပဒေသေန တတ္ထ သုတ္တံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကစ္စာနံ ဝိသေသတော သီဟာနံ ပုရိမံ ပါဒဒွယံ ဟတ္ထကိစ္စမ္ပိ ကရောတိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘သုရတ္တဟတ္ထပါဒေါ’’တိ။ သီဟဿ ကေသာ နာမ ကေသရာယတနာ ခန္ဓလောမာ။ ဂေါစရိယဟတ္ထိကုလံ နာမ ပကတိဟတ္ထိကုလံ, ယံ ‘‘ကာလာဝက’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဃောဋကော နာမ အဿခဠုင်္ကော။ သိနေရုပရိဘဏ္ဍေ သိမ္ဗလိရုက္ခေဟိ သဉ္ဆာဒိတော ပညာသယောဇနော ဒဟော သိမ္ဗလိဒဟော, တံ ပရိဝါရေတွာ မဟန္တံ သိမ္ဗလိဝနံ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သိမ္ဗလိဒဟဝနေ’’တိ။ အညတိတ္ထာဝါသဘူမိယံ ဣမေသု သမဏေသု ဧကစ္စော န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဤဒိသော ပနေတ္ထ ဝိကပ္ပေါ နတ္ထိ, သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကသမဏောပီ’’တိ အာဟ။ အရိယမဂ္ဂပရိက္ခတေတိ အရိယမဂ္ဂုပ္ပတ္တိယာ အဘိသင်္ခတေ, ယဒါ သာသနိကာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အရိယမဂ္ဂေါ ဒိဗ္ဗတိ, တဒါတိ အတ္ထော။
သမ္မာတိ သုဋ္ဌု။ သုဋ္ဌု နဒနံ နာမ ဟေတုယုတ္တံ သုဋ္ဌု ကတွာ ကထနန္တိ အာဟ ‘‘ဟေတုနာ’’တိ။ သော စ ဟေတု အဝိပရီတော ဧဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘နယေနာ’’တိ, ဉာယေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတော စ သော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထံ ကရောတိ သာဓေတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကာရဏေနာ’’တိ။ ယဒိ တိရစ္ဆာနသီဟဿ နာဒေါ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနဧကစ္စမနုဿာမနုဿနာဒတော သေဋ္ဌတ္တာ သေဋ္ဌနာဒေါ, ကိမင်္ဂံ ပန တထာဂတသီဟနာဒေါတိ အာဟ ‘‘သီဟနာဒန္တိ သေဋ္ဌနာဒ’’န္တိ။ ယဒိ တိရစ္ဆာနသီဟနာဒဿ သေဋ္ဌနာဒတာ နိဗ္ဘယတာယ အပ္ပဋိသတ္တုတာယ ဣစ္ဆိတာ, တထာဂတသီဟနာဒဿေဝ အယမတ္ထော သာတိသယောတိ အာဟ ‘‘အဘီတနာဒံ အပ္ပဋိနာဒ’’န္တိ။ ဣဒါနိဿ သေဋ္ဌနာဒဘာဝံ ကာရဏေန ပဋိပါဒေန္တော ‘‘ဣမေသဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ‘‘သမ္မာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ တတ္ထ အတ္ထိတာယာတိ ဣမိနာ သီဟနာဒဿ ဥတ္တမတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ဘူတဋ္ဌော ဟိ ဥတ္တမဋ္ဌော။ တာယ ဧဝ ဘူတဋ္ဌတာယ အဘီတနာဒတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေ သမဏာ…ပေ… နာမ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ အဘူတဉှိ ဝဒတော
(မ၊ဋီ၊၂၊၆။)ကုတောစိ ဘယံ ဝါ အာသင်္ကာ ဝါ သိယာတိ ‘‘ဣဓေဝါ’’တိ နိယမဿ အဝိပရီတတံ ဒဿေန္တော ‘‘အမှာကမ္ပိ…ပေ… အပ္ပဋိနာဒေါ နာမ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ယဉှိ အညတ္ထာပိ အတ္ထိ, တံ ဣဓေဝါတိ အဝဓာရေတုံ န ယုတ္တန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၀။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ တေန ဝိဇ္ဇတိ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ယန္တိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ တိတ္ထံ နာမ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတဿ အဘာဝတော။ ပါရဂမနသင်္ခါတံ တရဏံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၂) တတ္ထ တတ္ထေဝ အပရာပရံ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနဝသေန ပိလဝနန္တိ အာဟ ‘‘တရန္တိ ဥပ္ပလဝန္တီ’’တိ။ ဥပ္ပါဒေတာတိ ပူရဏာဒိကော။ တိတ္ထေ ဇာတာတိ တိတ္ထိယာ, ယထာဝုတ္တံ ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတံ တိတ္ထံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ တိတ္ထိကာ, တိတ္ထိကာ ဧဝ တိတ္ထိယာ။ အဿသန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ဝါ အဿာသော, အဝဿယော။
ပကတတ္ထနိဒ္ဒေသော ယံ-တံ-သဒ္ဒေါတိ တဿ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တဿ ယေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဘဂဝါ ပကတော သတ္ထုဘာဝေန အဓိဂတော သုပါကဋော စ, တံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သဒ္ဓိံ အာဂမနပဋိပဒါယ အတ္ထဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘ယော သော…ပေ… အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ အာဟ။ သတိပိ ဉာဏဒဿနသဒ္ဒါနံ ဣဓ ပညာဝေဝစနဘာဝေ တေန တေန ဝိသေသေန နေသံ သဝိသယေ ဝိသေသပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၁) အသာဓာရဏဝိသေသဝသေန ဝိဇ္ဇာတ္တယဝသေန ဝိဇ္ဇာဘိညာနာဝရဏဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏမံသစက္ခုဝသေန ပဋိဝေဓဒေသနာဉာဏဝသေန စ တေ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာသယာနုသယံ ဇာနတာ အာသယာနုသယဉာဏေန, သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ ပဿတာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏေဟိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသအာသဝက္ခယဉာဏေဟိ။ အနညသာဓာရဏပုညာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော အနုတ္တရဉာဏာဓိဂမလဒ္ဓပုရာဝတ္တကော စ ဘဂဝတော ရူပကာယော အတိက္ကမ္မေဝ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာနံ…ပေ… ပဿတာ’’တိ။ ပဋိဝေဓပညာယာတိ မဂ္ဂပညာယ။ တာယ ဟိ သဗ္ဗသော ဉေယျဓမ္မေသု သမ္မောဟဿ ဝိဓမိတတ္တာ ပစ္ဆာ ပဝတ္တဇာနနံ တဿ ဇာနနံ ဝိယ ဝုစ္စတိ။
အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ, ပဉ္စဝိဓမာရာနံ ဝါ သာသနပစ္စတ္ထိကာနံ ဝါ အညတိတ္ထိယာနံ, တေသံ ဟနနံ ပါဋိဟာရိယေဟိ အဘိဘဝနံ အပ္ပဋိဘာနတာကရဏံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၇။)အဇ္ဈုပေက္ခနံ ဝါ။ ကေသိဝိနယသုတ္တဉ္စေတ္ထ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၁) နိဒဿနံ။ တထာ စ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီနိ ဝါ ဇာနတာ, ယထာကမ္မုပဂေ သတ္တေ ပဿတာ, သဝါသနာနမာသဝါနံ ခီဏတ္တာ အရဟတာ, အဘိညေယျာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အဘိညေယျာဒိတော အဝိပရီတာဝဗောဓေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ အထ ဝါ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဇာနတာ, ကာယကမ္မာဒီနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တနေန နိသမ္မကာရိတာယ ပဿတာ, ရဝါဒီနမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၁) အဘာဝသာဓိကာယ ပဟာနသမ္ပဒါယ အရဟတာ, ဆန္ဒာဒီနံ အဟာနိဟေတုဘူတာယ အက္ခယပဋိဘာနသာဓိကာယ သဗ္ဗညုတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ ဧဝံ ဒသဗလအဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မဝသေနပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေတိ စတုရော ဓမ္မေ။ အတ္တနီတိ အမှေသု။ န ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီသု ဥပတ္ထမ္ဘံ သမ္ပဿမာနာ, န ကာယဗလံ သမ္ပဿမာနာတိ ယောဇနာ။
ဥပ္ပန္နပသာဒေါတိ အဝေစ္စပ္ပသာဒံ ဝဒတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘စတ္တာရိ သောတာပန္နဿ အင်္ဂါနိ ကထိတာနီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၀)။ ကာမံ အသေက္ခာပိ အသေက္ခာယ သမသိက္ခတာယ သဟဓမ္မိကာ ဧဝ, စိဏ္ဏဗြဟ္မစရိယတာယ ပန သဟဓမ္မံ စရန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ အသေက္ခဝါရော န ဂဟိတော။ သဗ္ဗေပေတေတိ ဧတေ ယထာဝုတ္တာ ဘိက္ခုအာဒယော သောတာပန္နာဒယော စ ပုထုဇ္ဇနာ အရိယာ စာတိ သဗ္ဗေပိ ဧတေ တံတံသိက္ခာဟိ သမာနဓမ္မတ္တာ သဟဓမ္မတ္တာ ‘‘သဟဓမ္မိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတအရိယဓမ္မဝသေနေဝ သဟဓမ္မိကေ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဂ္ဂဒဿနမှီတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန သစ္စပဋိဝေဓေန ‘‘နဝ မဂ္ဂင်္ဂါနိ, အဋ္ဌ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝါဒေါ နတ္ထိ။ ဧကဓမ္မစာရိတာယာတိ သမာနဓမ္မစာရိတာယ။ န ဟိ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနံ ‘‘မယာ ဓမ္မော သုဒိဋ္ဌော, တယာ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ ဝိဝါဒေါ အတ္ထိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဃာတာ ဟိ တေ ဥတ္တမပုရိသာ။ ဣမိနာတိ ‘‘သဟဓမ္မိကာ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိဝစနေန။ တတ္ထ ပိယမနာပဂ္ဂဟဏေန သီလေသု ပရိပူရကာရိတာပဒေသေန ဧကဒေသေန ဂဟိတံ သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတိ။ ယေ ဟိ သမ္ပန္နသီလာ သုဝိသုဒ္ဓဒဿနာ, တေ ဝိညူနံ ပိယာ မနာပါတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘အတ္ထိ ခေါ နော အာဝုသော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန ရတနတ္တယပသာဒဇောတနေန အက္ခာတာ တေသု တေသု သုတ္တပဒေသေသု။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၁။ သတ္ထရိ ပသာဒေါတိ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန ‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒိနာ ဝါ ပသာဒနီယာ ဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တေန ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဒဿေတိ, တထာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၈။)‘‘ဓမ္မေ ပသာဒေါ’’တိ ဣမိနာ ဓမ္မသုဓမ္မတံ, ဣတရေန သံဃသုပ္ပဋိပန္နတံ။ ယေန စိတ္တေန အညတ္ထ အနုပလဗ္ဘမာနေန သာသနေယေဝ သမဏော ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ နတ္ထီတိ အယမတ္ထော, သမ္မဒေဝ, ပတိဋ္ဌာပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ယသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အမှာကံ သတ္ထာ, တသ္မာ အတ္ထိ ခေါ နော, အာဝုသော, သတ္ထရိ ပသာဒေါ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ စဿ သွာခါတော ဓမ္မောတိ အတ္ထိ ဓမ္မေ ပသာဒေါ, တတော ဧဝ စ အတ္ထိ သီလေသု ပရိပူရကာရိတာတိ သဟဓမ္မိကာ…ပေ… ပဗ္ဗဇိတာ စာတိ ဧဝမေတ္ထ သတ္ထရိ ပသာဒေန ဓမ္မေ ပသာဒေါ, တေန သံဃသုပ္ပဋိပတ္တီတိ အယဉ္စ နယော လေသေနပိ ပရပ္ပဝါဒေသု နတ္ထီတိ ဣဓေဝ သမဏော…ပေ… သမဏေဟိ အညေဟီတိ။
ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနံ ပဟီနာနုရောဓာနံ ဂေဟဿိတပေမဿ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ ‘‘ဣဒါနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဥပဇ္ဈာယေန, ဘိက္ခဝေ, သဒ္ဓိဝိဟာရိကမှိ ပုတ္တပေမံ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗံ’’တိအာဒိဝစနံ (မဟာဝ။ ၆၅) ကထန္တိ? နယိဒံ ဂေဟဿိတပေမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တံသဒိသတ္တာ ပန ပေမမုခေန ဝုတ္တော မေတ္တာသ္နေဟော။ န ဟိ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ သံကိလေသေ နိယောဇေတိ။ ဧဝရူပံ ပေမံ သန္ဓာယာတိ ပသာဒါဝဟဂုဏာဝဟတော ပူရဏာဒီသု ဘတ္တိ ပသာဒေါ န ဟောတိ, ပသာဒပတိရူပကာ ပန လောဘပဝတ္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ထေရောတိ မဟာသံဃရက္ခိတတ္ထေရော။ ယေန အဋ္ဌကထာ ပေါတ္ထကံ အာရောပိတာ။ ဧကောဝ သတ္ထာ အနညသာဓာရဏဂုဏတ္တာ, အညထာ အနစ္ဆရိယတ္တာ သတ္ထုလက္ခဏမေဝ န ပရိပူရေယျ။ ဝိသုံ ကတွာတိ အညေဟိ ဝိဝေစေတွာ အတ္တနော အာဝေဏိကံ ကတွာ။ ‘‘အမှာကံ သတ္ထာ’’တိ ဗျာဝဒန္တာနံ အညေသံ သတ္ထာ န ဟောတီတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတိ, တထာ စ ပဒေသဝတ္တိနိံ တဿ သတ္ထုတံ ပဋိဇာနန္တာ ပရိပုဏ္ဏလက္ခဏသတ္ထုတံ ဣစ္ဆန္တာနမ္ပိ တတော ဝိရုဒ္ဓါ သတ္ထုဘာဝပရိယေသနေန ပရာဇိတာ ဟောန္တိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မေတိ အဓိကဗြဟ္မဂုဏသုတ္တဂေယျာဒိပ္ပဘေဒသမယေ။ တတ္ထ အဇသီလ…ပေ… ကုက္ကုရသီလာဒီသူတိ ဣဒံ ယေဘုယျေန အညတိတ္ထိယာနံ တာဒိသံ ဝတသမာဒါနသဗ္ဘာဝတော ဝုတ္တံ, အာဒိ-သဒ္ဒေန ယမနိယမစာတုယာမသံဝရာဒီနံ သင်္ဂဟောတိ။ အဓိပ္ပယာသောတိ အဓိကံ ပယသတိ ပယုဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အဓိပ္ပယာသော, သဝိသေသံ အဓိကတ္တဗ္ဗကိရိယာ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၁၁၇)။ တေနာဟ ‘‘အဓိကပ္ပယောဂေါ’’တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၉။)တဿ ပသာဒဿ ပရိယောသာနဘူတာတိ တဿ သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပသာဒဿ နိဋ္ဌာနဘူတာ။ နိဋ္ဌာတိ မောက္ခော။ သမယဝါဒီနဉှိ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ တဒုပဒေသကေ စ ပသာဒေါ ယာဝဒေဝ မောက္ခာဓိဂမနဋ္ဌော။ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ တထာ တထာ အတ္တနော လဒ္ဓိဝသေန နိဋ္ဌံ ပရိကပ္ပေန္တိ ယေဝါတိ အာဟ ‘‘နိဋ္ဌံ အပညပေန္တော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏာနန္တိ ဗြာဟ္မဏဝါဒီနံ။ တေသံ ဧကစ္စေ ဗြဟ္မုနာ သလောကတာ နိဋ္ဌာတိ ဝဒန္တိ, ဧကစ္စေ တဿ သမီပတာ, ဧကစ္စေ တေန သံယောဂေါ နိဋ္ဌာတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ယေ သလောကတာဝါဒိနော သမီပတာဝါဒိနော စ, တေ ဒွေဓာဝါဒိနော, ဣတရေ အဒွေဓာဝါဒိနော။ သဗ္ဗေပိ တေ အတ္ထတော ဗြဟ္မလောကုပပတ္တိယံယေဝ နိဋ္ဌာသညိနော။ တတ္ထ ဟိ နေသံ နိစ္စာဘိနိဝေသော ယထာ တံ ဗကဿ ဗြဟ္မုနော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗြဟ္မလောကော နိဋ္ဌာ’’တိ။ ဗြဟ္မလောကောတိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိ။ မဟာတာပသာနန္တိ ဝေခနသာဒိတာပသာနံ။ မဟာဗြဟ္မာ ဝိယ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ အာဘဿရေသု ဧကော သဗ္ဗသေဋ္ဌော နတ္ထီတိ ‘‘အာဘဿရာ’’တိ ပုထုဝစနံ။ ပရိဗ္ဗာဇကာနန္တိ သဉ္စယာဒိပရိဗ္ဗာဇကာနံ။ အန္တော စ မနော စ ဧတဿ နတ္ထီတိ အနန္တမာနသော။ အာဇီဝကာနဉှိ သဗ္ဗဒါဘာဝတော အနန္တော, သုခဒုက္ခာဒိသမတိက္ကမနတော အမာနသော။ ဣမိနာ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌစိတ္တတံ ဒဿေတိ။
ပပဉ္စေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တဏှာဒိဋ္ဌိယောဝ အဓိပ္ပေတာ မမင်္ကာရအဟင်္ကာရဝိဂမဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယထာ ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧကောဝ ကိလေသော လောဘော အာဂတော, ဧဝံ ဒွီသု ဌာနေသု တယော ကိလေသာ အာဂတာ ‘‘ဒေါသော မောဟော ဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ‘‘သဒေါသဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ပဋိဃံ အကုသလမူလံ ဂဟိတံ, ‘‘ပဋိဝိရုဒ္ဓဿာ’’တိ ဝိရောဓော, ‘‘သမောဟဿာ’’တိ မောဟော အကုသလမူလံ, ‘‘အဝိဒ္ဒသုနော’’တိ မလျံ, အသမ္ပဇညံ ဝါ, ‘‘သဥပါဒါနဿာ’’တိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဂဟဏံ, ‘‘ပပဉ္စာရာမဿာ’’တိ ပပဉ္စုပ္ပတ္တိဝသေန။
အာကာရတောတိ ပဝတ္တိအာကာရတော။ ပဒန္တရေန ရာဂဝိသေသဿ ဝုစ္စမာနတ္တာအာဒိတော ဝုတ္တံ သရာဂဝစနံ ဩဠာရိကံ ရာဂဝိသယန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဝသေနာ’’တိ။ ဂဟဏဝသေနာတိ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန။ ‘‘အနုရုဒ္ဓပဋိဝိရုဒ္ဓဿာ’’တိ ဧကပဒဝသေန ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ ဧကဇ္ဈံ ပဒုဒ္ဓါရော ကတော။ တတ္ထ ပန ‘‘အနုရုဒ္ဓဿာ’’တိ သုဘဝသေနာတိ ဧဝမတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဟိ ပဋိဝိရုဇ္ဈနံ သုဘဝသေန ဟောတိ။ ပပဉ္စုပ္ပတ္တိဒဿနဝသေနာတိ ကိလေသကမ္မဝိပါကာနံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀။)အပရာပရုပ္ပတ္တိပစ္စယတာယ သံသာရဿ ပပဉ္စနံ ပပဉ္စော, တဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝဒဿနဝသေန။ တဏှာ ဟိ ဘဝုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသပစ္စယော။ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနဒဿနဝသေနာတိ တဏှာပစ္စယဿ ဥပါဒါနဿ ဒဿနဝသေန, ယဒဝတ္ထာ တဏှာ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယော, တဒဝတ္ထာဒဿနဝသေန။ ဖလေန ဟိ ဟေတုဝိသေသကိတ္တနမေတန္တိ။ ဧဝံ ဝိဒ္ဓံသေထာတိ ကာမရာဂဘဝတဏှာဒိဝသေန လောဘံ ကသ္မာ ဧဝံ ဝိပ္ပကိရေထ။ တဏှာကရဏဝသေနာတိ တဏှာယနကရဏဝသေန သုဘာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန။ သုဘန္တိ ဟိ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တော ရာဂေါ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝုတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၂။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ, ဒိဋ္ဌိဝါဒေါ။ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဟိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ, အသဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ပညပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေမာ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဋ္ဌိယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၂)။ တဏှာရဟိတာယ ဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝတော တဏှာဝသေနေဝ စ အတ္တနော သဿတဘာဝါဘိနိဝေသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ။ အလ္လီနာတိ နိဿိတာ။ ဥပဂတာတိ အဝိဿဇ္ဇနဝသေန ဧကိဘာဝမိဝ ဂတာ။ အဇ္ဈောသိတာတိ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပိတာ ဝိယ တဒန္တောဂဓာ။ တေနာဟ ‘‘အနုပဝိဋ္ဌာ’’တိ။ ယထာ ဂဟဋ္ဌာနံ ကာမဇ္ဈောသာနံ ဝိဝါဒမူလံ, ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒိဋ္ဌဇ္ဈောသာနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယာ တေ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိရောဓေန ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဝိရောဓော။
ခဏိကသမုဒယော ဥပ္ပါဒက္ခဏောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌီနံ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိနိဗ္ဗတ္တိဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ယထာ ဒိဋ္ဌီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နတာ ဝိဘာဝိတာ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထုနောပီတိ ဥဘယေသမ္ပိ အနိစ္စတာ ဒုက္ခတာ အနတ္တတာ စ ဝိဘာဝိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယာနိ ပဋိသမ္ဘိဒါနယေန (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၂) ‘‘ပစ္စယသမုဒယော အဋ္ဌ ဌာနာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ, တာနိ ဒဿေန္တော ‘‘ခန္ဓာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏဋ္ဌေန ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိဝစနတော (သံ။ နိ။ ၃။၈၁၊ ၄။၃၄၅)။ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဥပနိဿယာဒိဝသေန ပစ္စယဘာဝတော။ ယထာဟ – ‘‘အဿုတဝါ, ဘိက္ခဝေ, ပုထုဇ္ဇနော အရိယာနံ အဒဿာဝီ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂, ၄၆၁၊ သံ။ နိ။ ၃။၁, ၇)။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာ စာဟ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၁၈-၁၃၀), ဖုဿ ဖုဿ ပဋိသံဝေဒိယန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၄) စ။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁။)ပပဉ္စသင်္ခါတိ (သု။ နိ။ ၈၈၀), ပထဝိံ ပထဝိတော သညတွာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂) စ အာဒိ။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ, သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၂၊ မဟာနိ။ ၁၂၁) ‘‘တက္ကီ ဟောတိ ဝီမံသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၄) စ အာဒိ။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ ဘဂဝါ ‘‘တဿေဝ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အတ္ထိ မေ အတ္တာတိ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)။ သမုဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ, တဿ ဘာဝေါ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌော, တေန။ ခဏိကတ္ထင်္ဂမော ခဏိကနိရောဓော။ ပစ္စယတ္ထင်္ဂမော အဝိဇ္ဇာဒီနံ အစ္စန္တနိရောဓော။ သော ပန ယေန ဟောတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ’’တိ အာဟ။ စတ္တာရော ဟိ အရိယမဂ္ဂါ ယထာရဟံ တဿ တဿ သင်္ခါရဂတဿ အစ္စန္တနိရောဓဟေတု, ခဏိကနိရောဓော ပန အဟေတုကော။
အာနိသံသန္တိ ဥဒယံ။ သော ပန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ သမ္ပရာယိကော ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသတာယအာဒီနဝပက္ခိကော ဧဝါတိ ဣတရံ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဒီနဝမ္ပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏမူလကံ ဥပဒ္ဒဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သောတိအာဒီနဝေါ။ အာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နဂ္ဂိယာနသနသင်္ကဋိဝတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏန္တိ ဝုစ္စမာနေ ဒဿနမဂ္ဂေါ ဧဝ ဒိဋ္ဌီနံ နိဿရဏံ သိယာ, တဿ ပန အတ္ထင်္ဂမပရိယာယေန ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋံ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌီဟိပိ နိဿဋန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌီနံ နိဿရဏံ နာမ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ ဣမိနာတိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ အနုယောဂဝတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၃။ ဒိဋ္ဌိစ္ဆေဒနံ ဒဿေန္တောတိ သဗ္ဗုပါဒါနပရိညာဒဿနေန သဗ္ဗသော ဒိဋ္ဌီနံ သမုစ္ဆေဒဝိဓိံ ဒဿေန္တော။ ဝုတ္တာယေဝါတိ –
‘‘ဥပါဒါနာနိ စတ္တာရိ, တာနိ အတ္ထဝိဘာဂတော၊
ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရာ, ကမတော စ ဝိဘာဝယေ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၅) –
ဂါထံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အတ္ထဝိဘာဂါဒိဝသေန ဝုတ္တာယေဝ။ ကာမံ ဣတော ဗာဟိရကာနံ ‘‘ဣမာနိ ဥပါဒါနာနိ ဧတ္တကာနိ စတ္တာရိ, န ဣတော ဘိယျော’’တိ ဤဒိသံ ဉာဏံ နတ္ထိ, ကေဝလံ ပန ကေစိ ‘‘ကာမာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ, ကေစိ ‘‘နတ္ထိ ပရော လောကောတိ စ, မိစ္ဆာ’’တိ ဝဒန္တိ, အပရေ ‘‘သီလဗ္ဗတေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂။)သုဒ္ဓီတိ စ, မိစ္ဆာ’’တိ ဝဒန္တိ, အတ္တဒိဋ္ဌိယာ ပန မိစ္ဆာဘာဝံ သဗ္ဗသော န ဇာနန္တိ ဧဝ။ ယတ္တကံ ပန ဇာနန္တိ, တဿပိ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ န ဇာနန္တိ, တထာပိ သဗ္ဗဿ ပရိညေယျဿ ပရိညေယျံ ပညပေမဣစ္စေဝ တိဋ္ဌန္တိ။ ဧဝံဘူတာနံ ပန နေသံ တတ္ထ ယာဒိသီ ပဋိပတ္တိ, တံ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သန္တီတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ တေန တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိဇ္ဇမာနတာယ အဝိစ္ဆေဒတံ ဒဿေတိ။ ဧကေတိ ဧကစ္စေ။ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂမနေန သမဏာ, ဇာတိမတ္တေန စ ဗြာဟ္မဏာ။ သဗ္ဗေသန္တိ အနဝသေသာနံ ဥပါဒါနာနံ သမတိက္ကမံ ပဟာနံ။ သမ္မာ န ပညပေန္တီတိ ယေသံ ပညပေန္တိ, တေသမ္ပိ သမ္မာ ပရိညံ န ပညပေန္တိ။ ဣဒါနိ တံ အတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကေစီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟောတိက-ကုဋီစက-ဗဟူဒက-ဟံသ-ပရမဟံသ-ကာဇက-တိဒဏ္ဍ-မောနဝတ-သေဝ-ပါရုပက-ပဉ္စမရတ္တိက- သောမကာရက-မုဂဗ္ဗတ-စရဗာက-တာပသ-နိဂန္ထာ-ဇီဝက-ဣသိ-ပါရာယနိက-ပဉ္စာတပိက-ကာပိလ- ကာဏာဒ-သံသာရမောစက-အဂ္ဂိဘတ္တိက-မဂဝတိက-ဂေါဝတိက-ကုက္ကုရဝတိက-ကာမဏ္ဍလုက- ဝဂ္ဂုလိဝတိက-ဧကသာဋက-ဩဒကသုဒ္ဓိက-သရီရသန္တာပက-သီလသုဒ္ဓိက-ဈာနသုဒ္ဓိက-စတုဗ္ဗိဓ- သဿတဝါဒါဒယော ဆန္နဝုတိ တဏှာပါသေန ဍံသနတော, အရိယဓမ္မဿ ဝါ ဝိဗာဓနတော ပါသဏ္ဍာ။ ဝတ္ထုပဋိသေဝနံ ကာမန္တိ ဗျာပါရဿ ဝတ္ထုနော ပဋိသေဝနသင်္ခါတံ ကာမံ။ ထေယျေန သေဝန္တီတိ ပဋိဟတ္ထအာဒိသမညာယ လောကဿ ဝစနဝသေန သေဝန္တိ။ တီဏိ ကာရဏာနီတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနိ ဒိဋ္ဌိဝိသေသဘူတာနိ ဝဋ္ဋကာရဏာနိ။
အတ္ထသလ္လာပိကာတိ အတ္ထဿ သလ္လာပိကာ, ဒွိန္နံ အဓိပ္ပေတတ္ထသလ္လာပဝိဘာဝိနီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒွိန္နဉှိ ဝစနံ သလ္လာပေါ။ တေနာဟ ‘‘ပထဝီ ကိရာ’’တိအာဒိ။
ယော တိတ္ထိယာနံ အတ္တနော သတ္ထရိ ဓမ္မေ သဟဓမ္မိကေသု စ ပသာဒေါ ဝုတ္တော, တဿ အနာယတနဂတတ္တာ အပ္ပသာဒကဘာဝဒဿနံ ပသာဒပစ္ဆေဒေါ။ တထာပဝတ္တော ဝါဒေါ ပသာဒပစ္ဆေဒဝါဒေါ ဝုတ္တော။ ဧဝရူပေတိ ဤဒိသေ ဝုတ္တနယေန ကိလေသာနံ အနုပသမသံဝတ္တနိကေ။ ဓမ္မေတိ ဓမ္မပတိရူပကေ။ ဝိနယေတိ ဝိနယပတိရူပကေ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ကောဟညေ ဌတွာ လောကံ ဝဉ္စေန္တာ ဓမ္မံ ကထေမာတိ ‘‘သတ္တိမေ ကာယာ အကဋာ အကဋဝိဓာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၄) ယံ ကိဉ္စိ ကထေတွာ တထာ ‘‘ဝိနယံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃။)ပညပေမာ’’တိ ဂေါသီလဝဂ္ဂုလိဝတာဒီနိ ပညပေတွာ တာဒိသံ သာဝကေ သိက္ခာပေတွာ ‘‘ဓမ္မဝိနယော’’တိ ကထေန္တိ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မဝိနယေ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယေနပိ အနိယျာနိကံ သာသနံ ဒဿေတီ’’တိ။ ပရိတ္တမ္ပိ နာမ ပုညံ ကာတုကာမံ မစ္ဆေရမလာဘိဘူတတာယ နိဝါရေန္တဿ အန္တရာယံ တဿ ကရောတော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗတာ သမ္ပရာယေ စ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ, ကိမင်္ဂံ ပန သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏာဝဟေ ဇိနစက္ကေ ပဟာရဒါယိနော တိတ္ထကရဿ တဒေါဝါဒကရဿ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အနိယျာနိကသာသနမှိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ သော ပသာဒေါ သမ္ပရာယေ န သမ္မဂ္ဂတော အတ္တနော ပဝတ္တိဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကဉ္စိ ကာလံ ဂန္တွာပိ ပစ္ဆာ ဝိနဿတိ ယေဝါ’’တိ အာဟ, အဝေစ္စပ္ပသာဒေါ ဝိယ အစ္စန္တိကော န ဟောတီတိ အတ္ထော။
သမ္ပဇ္ဇမာနာ ယထာဝိဓိပဋိပတ္တိယာ တိရစ္ဆာနယောနိံ အာဝဟတိ။ ကမ္မသရိက္ခကေန ဟိ ဝိပါကေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ကာရဏဘေဒန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ ယထာဝုတ္တံ တိတ္ထကရာနံ သာဝကာနံ အပါယဒုက္ခာဝဟံ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိသင်္ခါတံ ကာရဏဝိသေသံ။ သော ပနေသ ပသာဒေါ န နိယျာတိ မိစ္ဆတ္တပက္ခိကတ္တာ သုရာပီတသိင်္ဂါလေ ပသာဒေါ ဝိယ။ သုရံ ပရိဿာဝေတွာ ဆဍ္ဍိတကသဋံ သုရာဇလ္လိကံ။ ဗြာဟ္မဏာ နာမ ဓနလုဒ္ဓါတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဣမံ ဝဉ္စေဿာမီ’’တိ။ ကံသသတာတိ ကဟာပဏသတာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၄။ တဿာတိ ပသာဒဿ။ သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမုပါဒါနန္တေဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန ကာမုပါဒါနဿ ပဟာနပရိည’’န္တိ။ ဧဝရူပေတိ ဤဒိသေ သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ ဥပသမသံဝတ္တနိကေ။ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနာနံ အပါယေသု အပတနဝသေန ဓာရဏဋ္ဌေန ဓမ္မေ။ သဗ္ဗသော ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယေ။ တတ္ထ ဘဝဒုက္ခနိဿရဏာယ သံဝတ္တနေ။
နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ပစ္စေကဗောဓိပါရမီနံ ပူရဏေန တတ္ထ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပရိစယေန စ ဘဂဝတိ ပသန္နစိတ္တတာယ စ။ ‘‘ဥလူကာ’’တျာဒိဂါထာ ရုက္ခဒေဝတာယ ဘာသိတာ။ ကာလုဋ္ဌိတန္တိ သာယနှကာလေ ဒိဝါဝိဟာရတော ဥဋ္ဌိတံ။ ဒုဂ္ဂတေသော န ဂစ္ဆတီတိ ဒုဂ္ဂတိံ ဧသော န ဂမိဿတိ။ မောရဇိကော မုရဇဝါဒကော။ မဟာဘေရိဝါဒကဝတ္ထုအာဒီနိပိ သိတပါတုကရဏံ အာဒိံ ကတွာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄။)ပရမတ္ထေတိ လောကုတ္တရဓမ္မေ။ ကိံ ပန ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဓမ္မေပိ ပရမတ္ထေ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သုဏန္တာနံ။ သာမဏေရဝတ္ထူတိ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသေယေဝ သပ္ပေန ဒဋ္ဌော ဟုတွာ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကံ ဥပပန္နသာမဏေရဝတ္ထု။
ခီရောဒနန္တိ ခီရေန သဒ္ဓိံ သမ္မိဿံ ဩဒနံ။ တိမ္ဗရုသကန္တိ တိန္ဒုကဖလံ။ တိပုသသဒိသာ ဧကာ ဝလ္လိဇာတိ တိမ္ဗရုသံ, တဿ ဖလံ တိမ္ဗရုသကန္တိ စ ဝဒန္တိ။ ကက္ကာရိကန္တိ ခုဒ္ဒကဧလာဠုကံ။ မဟာတိပုသန္တိ စ ဝဒန္တိ။ ဝလ္လိပက္ကန္တိ ခုဒ္ဒကတိပုသဝလ္လိယာ ဖလံ။ ဟတ္ထပတာပကန္တိ မန္ဒာမုခိ။ အမ္ဗကဉ္ဇိကန္တိ အမ္ဗိလကဉ္ဇိကံ။ ခဠယာဂုန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဒေါဏိနိမ္မဇ္ဇနိန္တိ သတေလံ တိလပိညာကံ။ ဝိဓုပနန္တိ စတုရဿဗီဇနိံ။ တာလဝဏ္ဋန္တိ တာလပတ္တေဟိ ကတမဏ္ဍလဗီဇနိံ။ မောရဟတ္ထန္တိ မောရပိဉ္ဆေဟိ ကတံ မကသဗီဇနိံ။
ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝါတိ ယသ္မာ ဣဓာပိ ယထာဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ကာရဏဘေဒံ ဧကတော ကတွာ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတူ’’န္တိအာဒိမာဟ, တသ္မာ တတ္ထ အနိယျာနိကသာသနေ ဝုတ္တနယဿ အနုဿရဏဝသေန ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၅။ ပရိညန္တိ ပဟာနပရိညံ။ တေသံ ပစ္စယံ ဒဿေတုန္တိ ဥပါဒါနာနံ ပရိညာ နာမ ပဟာနပရိညာ။ တေသံ အစ္စန္တနိရောဓော အဓိပ္ပေတော, သော စ ပစ္စယနိရောဓေန ဟောတီတိ တေသံ ပစ္စယံ မူလကာရဏတော ပဘုတိ ဒဿေတုံ။ အယန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ဧတ္ထ ‘‘ဣမေ စာ’’တိအာဒိပါဌေ ‘‘ကိံ နိဒါနာ’’တိအာဒိသမာသပဒါနံ အတ္ထော။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘တဏှာသမုဒယာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗေသု ပဒေသု။ ဣမိနာ ဧဝ စ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏေန ‘‘ဖဿနိဒါနာ’’တိအာဒီနမ္ပိ ပဒါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမေ အညတိတ္ထိယာ ဥပါဒါနာနမ္ပိ သမုဒယံ န ဇာနန္တိ, ကုတော နိရောဓံ, တထာဂတော ပန တေသံ တပ္ပစ္စယပစ္စယာနမ္ပိ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ ယာထာဝတော ဇာနာတိ, တသ္မာ – ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော…ပေ… သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉) ယထာရဒ္ဓသီဟနာဒံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေ စ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော ဥပါဒါနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၅) နယေန ဒေသနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒမုခေန ဩတာရေန္တော ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ‘‘ယတော စ ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေန္တော အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှိ, တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။
စူဠသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅။)၂။ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဝေသာလီနဂရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၆။ အပရာပရန္တိ ပုနပ္ပုနံ။ ဝိသာလီဘူတတာယာတိ ဂါဝုတန္တရံ ဂါဝုတန္တရံ ပုထုဘူတတာယ။ တတြာတိ တဿံ ဝိသာလီဘူတတာယံ။ ဆဍ္ဍိတမတ္တေတိ ဝိဿဋ္ဌမတ္တေ။ ဦမိဘယာဒီဟီတိ ဦမိကုမ္ဘီလအာဝဋ္ဋသံသုကာဘယေဟိ။ ဥဒကပ္ပဝါဟေနာဂတဿပိ စ ဥသ္မာ န ဝိဂစ္ဆတိ, ဥသ္မာ စ နာမ ဤဒိသဿ သဝိညာဏကတာယ ဘဝေယျာတိ ‘‘သိယာ ဂဗ္ဘော’’တိ စိန္တေသိ။ တထာ ဟီတိအာဒိ တတ္ထ ကာရဏစိန္တာ။ ပုညဝန္တတာယ ဒုဂ္ဂန္ဓံ နာဟောသိ, သဥသုမတာယ ပူတိကဘာဝေါ။ ဒါရကာနံ ပုညူပနိဿယတော အင်္ဂုဋ္ဌကတော စဿ ခီရံ နိဗ္ဗတ္တိ, ခီရဘတ္တဉ္စ လဘိ။ စရိမကဘဝေ ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ ဗောဓိသတ္တမာတု ဝိယ ဥဒရစ္ဆဝိယာ အစ္ဆဝိပ္ပသန္နတာယ နိစ္ဆဝိ ဝိယာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘နိစ္ဆဝီ အဟေသု’’န္တိ။ တေသန္တိ ဒွိန္နံ ဒါရကာနံ။ မာတာပိတရောတိ ပေါသကမာတာပိတရော။ အဘိသိဉ္စိတွာ ရာဇာနံ အကံသု ရဇ္ဇသမ္ပတ္တိယာ ဒါယကဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ, အသမ္ဘိန္နေ ဧဝ ရာဇကုလေ ဥပ္ပန္နတ္တာ စ။ ကုမာရဿ ပုညာနုဘာဝသဉ္စောဒိတာ ဒေဝတာဓိဂ္ဂဟိတာတိ ကေစိ။
ပုရဿ အပရေတိ ပုရဿ အပရဒိသာယ ဂါဝုတမတ္တေ ဌာနေ ဇီဝကမ္ဗဝနံ ဝိယ သပါကာရမန္ဒိရကေ။ အစိရပက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ န ဒေသန္တရပက္ကမနံ အဓိပ္ပေတံ, အထ ခေါ သာသနတော အပက္ကမနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိဗ္ဘမိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမသ္မာ ဓမ္မဝိနယာ’’တိ။ ပရိသတီတိ ပရိသာယံ, ဇနသမူဟေတိ အတ္ထော။ ဇနသမူဟဂတော ပန ‘‘ပရိသမဇ္ဈေ’’တိ ဝုတ္တော။ ဘာဝနာမနသိကာရေန ဝိနာ ပကတိယာဝ မနုဿေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗော ဓမ္မောတိ မနုဿဓမ္မော, မနုဿတ္တဘာဝါဝဟော ဝါ ဓမ္မော မနုဿဓမ္မော, အနုဠာရံ ပရိတ္တကုသလံ။ ယံ အသတိပိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ဝတ္တတိ, ယဉ္စ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန, ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘အမှာကံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဗုဒ္ဓေ မမတ္တကာရိနော ဗုဒ္ဓမာမကာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆။)ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဒိဝဏ္ဏနာ
အလံ အရိယာယ အရိယဘာဝါယာတိ အလမရိယော, ရူပါယတနံ ဇာနာတိ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ ပဿတိ စာတိ ဉာဏဒဿနံ, ဒိဗ္ဗစက္ခု။ သမ္မသနုပဂေ စ ပန ဓမ္မေ လက္ခဏတ္တယဉ္စ တထာ ဇာနာတိ ပဿတိ စာတိ ဉာဏဒဿနံ, ဝိပဿနာ။ နိဗ္ဗာနံ, စတ္တာရိ ဝါ သစ္စာနိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓတော ဇာနာတိ ပဿတိ စာတိ ဉာဏဒဿနံ, မဂ္ဂေါ။ ဖလံ ပန နိဗ္ဗာနဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပစ္စဝေက္ခဏာ မဂ္ဂါဓိဂတဿ အတ္ထဿ ပစ္စက္ခတော ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏဒဿနံ, သဗ္ဗညုတာ အနာဝရဏတာယ သမန္တစက္ခုတာယ စ ဉာဏဒဿနံ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတော, တသ္မိဉှိ ပဋိသိဒ္ဓေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ အသမ္ဘဝေါတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တဉှိ သော ဘဂဝတော ပဋိသေဓေတီ’’တိ။
သုခုမံ ဓမ္မန္တရံ နာမ ဈာနဝိပဿနာဒိကံ အာစရိယာနုဂ္ဂဟေန ဂဟိတံ နာမ နတ္ထိ။ တက္ကပရိယာဟတန္တိ ‘‘ဣတိ ဘဝိဿတိ, ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ တံတံဒဿေတဗ္ဗမတ္ထတက္ကနေန ဝိတက္ကနမတ္တေန ပရိတော အာဟတံ ပရိဝတ္တိတံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘တက္ကေတွာ’’တိအာဒိ။ လောကိယပညံ အနုဇာနာတိ ဥပနိသိန္နပရိသာယ အနုကူလဓမ္မကထနတောတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘သမဏော ဂေါတမော’’တိအာဒိ။ ပဋိဘာတီတိ ပဋိဘာနံ, ‘‘ဣတိ ဝက္ခာမီ’’တိ ဧဝံပဝတ္တံ ကထနစိတ္တံ, တတော ပဋိဘာနတော ဇာနနံ ပဋိဘာနံ, အာဂမာဘာဝတော သယမေဝ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ သယံပဋိဘာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာဿ ဓမ္မေသု ပစ္စက္ခဘာဝံ ပဋိဗာဟတီ’’တိ။ သုဖုသိတန္တိ နိဗ္ဗိဝရံ။ အဖုသိတတ္တေ ဟိ သုခေန ဝစီဃောသော န နိစ္ဆရတိ။ ဒန္တာဝရဏန္တိ ဩဋ္ဌဒွယံ။ ဇိဝှါပိ ထဒ္ဓတာယ သုခေန ဝစီဃောသော န နိစ္ဆရတီတိ အာဟ ‘‘မုဒုကာ ဇိဝှါ’’တိ။ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုတာယ မဓုရော သရော။ ဧလံ ဝုစ္စတိ ဒေါသော, ဧလံ ဂဠတီတိ ဧလဂဠာ, န ဧလဂဠာ အနေလဂဠာ, နိဒ္ဒေါသာ, န ရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗမေတံ ရဉ္ဇနဿေဝ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ဝဒတိ။
ပဉ္စ ဓမ္မာတိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယဘူတာနံ ခန္ဓာဒီနံ ဥဂ္ဂဟဏ-သဝန-ဓာရဏ-ပရိစယ-ယောနိသောမနသိကာရေ သန္ဓာယာဟ။ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ ဧတ္ထ သမ္မာ-သဒ္ဒေါ ဥဘယတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘သမ္မာ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာ’’တိ။ ယော ဟိ သမ္မာ ဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ, တဿေဝ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယော ဟောတိ။ ယော ပန ဝုတ္တနယေန တက္ကရော, တဿ နိယျာနံ အတ္ထတော ဓမ္မဿေဝ နိယျာနန္တိ အာဟ ‘‘သော ဓမ္မော…ပေ… နိယျာတိ ဂစ္ဆတီ’’တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇။)֍ ဋ္ဌ ၁၄၇။ ကောဓနောတိ ကုဇ္ဈနသီလော။ ယသ္မာ ပန သုနက္ခတ္တော ကောဓဝသေန ကုရူရော ဖရုသဝစနော စ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ကောဓနောတိ စဏ္ဍော ဖရုသော စာ’’တိ။ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယော နတ္ထီတိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယော နတ္ထိ။ တံ ဗုဒ္ဓါ ‘‘မောဃပုရိသော’’တိ ဝဒန္တိ ယထာ တံ သုဒိန္နလာဠုဒါယိအာဒိကေ။ ဥပနိဿယေ သတိပိ တသ္မိံ ခဏေ မဂ္ဂေ ဝါ ဖလေ ဝါ အသတိ ‘‘မောဃပုရိသော’’တိ ဝဒန္တိ ယထာ တံ ဓနိယူပသေနတ္ထေရာဒိကေ။ သမုစ္ဆိန္နောပနိဿယေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယထာ ‘‘မက္ခလိ မောဃပုရိသော မနုဿခိပ္ပံ မညေ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၁) တထာ သုနက္ခတ္တောပီတိ အာဟ ‘‘ဣမဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ အဿာတိ ဧတေန။ ကတ္တရိ ဟိဒံ သာမိဝစနံ။ ကောဓေနာတိ ကောဓဟေတုနာ။
ဘဂဝတောတိ သမ္ပဒါနဝစနံ ကုဒ္ဓပဒါပေက္ခာယ။ ပုဗ္ဗေတိ ဘိက္ခုကာလေ။ သဒ္ဒံ သောတုကာမောတိ သော ကိရ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒေဝတာနံ ရူပံ ပဿန္တော ဩဋ္ဌစလနံ ပဿတိ, န ပန သဒ္ဒံ သုဏာတိ, တသ္မာ တာသံ သဒ္ဒံ သောတုကာမော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဒံ သောတုကာမော…ပေ… ပုစ္ဆီ’’တိ။ သော စ အတီတေ ဧကံ သီလဝန္တံ ဘိက္ခုံ ကဏ္ဏသက္ခလိယံ ပဟရိတွာ ဗဓိရမကာသိ, တသ္မာ ပရိကမ္မံ ကရောန္တောပိ အဘဗ္ဗောဝ ဒိဗ္ဗသောတာဓိဂမာယ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပနိဿယော နတ္ထီတိ ဉတွာ ပရိကမ္မံ န ကထေသီ’’တိ။ စိန္တေသီတိ အတ္တနော မိစ္ဆာပရိဝိတက္ကိတေန အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တော စိန္တေသိ။
နိယျာနိကတ္တာဝဗောဓနတော အဘေဒေါပစာရေန ‘‘ဒေသနာဓမ္မော နိယျာနိကော’’တိ ဝုတ္တော။ နိယျာနော ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ ဗောဓေတဗ္ဗော ဧတဿ အတ္ထီတိ နိယျာနိကော ဒေသနာဓမ္မော။ အတ္တနိ အတ္ထိတံ ဒဿေတိ ကိစ္စသိဒ္ဓိဒဿနေန တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋီကတတ္တာ, န ပဋိညာမတ္တေန။ တထာ ဟိ ယထာပရာဓံ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ယထာဓမ္မံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပဉ္စ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာယ ဒေဝမနုဿေဟိ ယထာဘိသင်္ခတပဉှာနံ တဒဇ္ဈာသယာနုကူလံ ဌာနသော ဝိဿဇ္ဇနေန စ ဘဂဝတော သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရဘာဝေန သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိညူနံ ပါကဋံ, တထာ တတ္ထ တတ္ထ ယမကပါဋိဟာရိယကရဏာဒီသု ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနီတိ။ တေနာဟ ‘‘မယှဉ္စာ’’တိအာဒိ။ အနွေတိ ယထာဂဟိတသင်္ကေတဿ အနုဂမနဝသေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈။)ဧတိ ဇာနာတီတိ အနွယော။ တေနာဟ ‘‘အနုဗုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော’’တိ။ သင်္ကေတာနုဂမနဉ္စေတ္ထ ‘‘ယထာပရာဓံ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ယထာ သဗ္ဗညုတညာဏေန ယောဇနာ ကတာ, ဧဝံ ‘‘ဧဝရူပမ္ပိ နာမ မယှံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏသင်္ခါတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒသဗလဉာဏဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၈။ ယဒိပိ အာဒိတော အဘိညာတ္တယဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ စေတောပရိယဉာဏာနန္တရံ ဥပရိ တိဿော အဘိညာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, အတ္ထတော ပန ဝိဇ္ဇာတ္တယံ ယထာဝုတ္တအဘိညာတ္တယမေဝါတိ ကတွာ ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘တာသု ဝုတ္တာသု ဥပရိ ဒသဗလဉာဏံ န ပရိပူရတီ’’တိ ဝုတ္တံ, နနု ဣမာနိ ဉာဏာနိ သေသာဘိညာ ဝိယ အတ္တနော ဝိသယဿ အဘိဇာနနဋ္ဌံ ဥပါဒါယ အဘိညာသု ဝတ္တဗ္ဗာနိ, အကမ္ပိယဋ္ဌံ ပန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌဉ္စ ဥပါဒါယ ဗလဉာဏေသု ယထာ သမ္မာသတိအာဒယော ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂေသူတိ? နယိဒမေဝံ။ တတ္ထ ဟိ ဓမ္မာနံ ဓမ္မကိစ္စဝိသေသဝိဘာဝနပရာယ ဒေသနာယ ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန သတ္ထု ဂုဏဝိသေသဝိဘာဝနပရာယ ဒေသနာယ တထာ ဝတ္တုံ န သက္ကာ အတ္ထတော အနညတ္တာ, ဧကစ္စာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ‘‘ကိမိဒံ ဘဂဝါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဂုဏေ ပုနပိ ဂဏှန္တော ဂုဏာဓိကဒဿနံ ကရောတီ’’တိ။ တသ္မာ သုဝုတ္တမေတံ ‘‘ဥပရိ ဒသဗလဉာဏံ န ပရိပူရတီ’’တိ။
အညေဟိ အသာဓာရဏာနီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၂၁), နနု စေတာနိ သာဝကာနမ္ပိ ဧကစ္စာနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? ကာမံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ယာဒိသာနိ ပန ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏာဒီနိ, န တာဒိသာနိ တဒညေသံ ကဒါစိပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနီတိ။ တေနာဟ ‘‘တထာဂတဿေဝ ဗလာနီ’’တိ။ ဣမမေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တလေသံ အပေက္ခိတွာ တဒဘာဝတော အာသယာနုသယဉာဏာဒီသု ဧဝ အသာဓာရဏဂုဏသမညာ နိရုဠှာ။ ကာမံ ဉာဏဗလာနံ ဉာဏသမ္ဘာရော ဝိသေသပစ္စယော, ပုညသမ္ဘာရောပိ ပန နေသံ ပစ္စယော
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉။)ဧဝ, ဉာဏသမ္ဘာရဿပိ ဝါ ပုညသမ္ဘာရဘာဝတော ‘‘ပုညုဿယသမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပကတိဟတ္ထိကုလန္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၂) ဂိရိစရနဒီစရဝနစရာဒိပ္ပဘေဒါ ဂေါစရိယကာလာဝကနာမာ သဗ္ဗာပိ ဗလေန ပါကတိကာ ဟတ္ထိဇာတိ။ ဒသန္နံ ပုရိသာနန္တိ ထာမမဇ္ဈိမာနံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ။ ဧကဿ တထာဂတဿ ကာယဗလန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကဿာတိ စ တထာ ဟေဋ္ဌာကထာယံ အာဂတတ္တာ ဒေသနာသောတေန ဝုတ္တံ။ နာရာယနသံဃာတဗလန္တိ ဧတ္ထ နာရာ ဝုစ္စန္တိ ရသ္မိယော, တာ ဗဟူ နာနာဝိဓာ ဣတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ နာရာယနံ, ဝဇိရံ, တသ္မာ နာရာယနသံဃာတဗလန္တိ ဝဇိရသံဃာတဗလန္တိ အတ္ထော။ ဉာဏဗလံ ပန ပါဠိယံ အာဂတမေဝ, န ကာယဗလံ ဝိယ အဋ္ဌကထာရုဠှမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘သံယုတ္တကေ အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၇၆၀), တတ္ထ ပန နိဒါနဝဂ္ဂေ သတ္တသတ္တတိ အာဂတာနိ စတုစတ္တာရီသဉ္စ, တေသတ္တတိ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃ မာတိကာ) သုတမယာဒီနိ အာဂတာနိ ဒိဿန္တိ, န သံယုတ္တကေ။ အညာနိပီတိ ဧတေန ဉာဏဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဧကကာဒိဝသေန ဝုတ္တာနိ, အညတ္ထ စ ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၇၆) ဗြဟ္မဇာလာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၆) စ ‘‘တယိဒံ တထာဂတော ပဇာနာတိ, ဣမာနိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ ဧဝံ ဂဟိတာနီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ အနေကာနိ ဉာဏပ္ပဘေဒါနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ယာထာဝပဋိဝေဓတော သယဉ္စ အကမ္ပိယံ ပုဂ္ဂလဉ္စ တံသမင်္ဂိံ နေယျေသု အဓိဗလံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန စာ’’တိ။
ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ, (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) သေဋ္ဌံ ဌာနံ။ သဗ္ဗညုတပဋိဇာနနဝသေန အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ, အဋ္ဌ ဝါ ပရိသာ ဥပသင်္ကမန္တီတိ အာသဘာ, ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ။ ဣဒံ ပနာတိ ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနံ သဗ္ဗညုတမေဝ ဝဒတိ။ တိဋ္ဌမာနောဝါတိ အဝဒန္တောပိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၂၂) တိဋ္ဌမာနောဝ ပဋိဇာနာတိ နာမာတိ အတ္ထော။ ဥပဂစ္ဆတီတိ အနုဇာနာတိ။
အဋ္ဌသု ပရိသာသူတိ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ, သာရိပုတ္တ, အနေကသတံ ခတ္တိယပရိသံ…ပေ… တတြ ဝတ မံ ဘယံ ဝါ သာရဇ္ဇံ ဝါ ဩက္ကမိဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ, သာရိပုတ္တ, န သမနုပဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၁) ဝုတ္တာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀။)အဘီတနာဒံ နဒတီတိ ပရတော ဒဿိတဉာဏယောဂေန ဒသဗလောဟန္တိ အဘီတနာဒံ နဒတိ။ သီဟနာဒသုတ္တေန ခန္ဓဝဂ္ဂေ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈) အာဂတေန။
‘‘ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) သုတ္တသေသေန သပ္ပုရိသူပဿယာဒီနံ ဖလသမ္ပတ္တိပဝတ္တိ, ပုရိမသပ္ပုရိသူပဿယာဒိံ ဥပနိဿာယ ပစ္ဆိမသပ္ပုရိသူပဿယာဒီနံ သမ္ပတ္တိပဝတ္တိ ဝါ ဝုတ္တာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တတ္ထ စ စက္က-သဒ္ဒဿ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိစက္ကသဏ္ဌာနာ အသနိ ဧဝ အသနိဝိစက္ကံ။ ဥရစက္ကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဏာသမူဟာဒီသုပိ စက္က-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သံဃဘေဒံ ကရိဿာမ စက္ကဘေဒ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဟိ အာဏာ ‘‘စက္က’’န္တိ ဝုတ္တာ, ‘‘ဒေဝစက္ကံ အသုရစက္က’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) သမူဟောတိ။ ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ပဋိဝေဓောတိ ‘‘ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပဋိလဒ္ဓဿပိ ဒေသနာဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ပရဿ ဗုဇ္ဈနမတ္တေန ဟောတီတိ ‘‘အညာတကောဏ္ဍညဿ သောတာပတ္တိ…ပေ… ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ ပန ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ဒေသနာဉာဏပ္ပဝတ္တိ တဿေဝ ပဝတ္တိတဿ ဓမ္မစက္ကဿ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ပဝတ္တိတစက္ကဿ စက္ကဝတ္တိနော စက္ကရတနဿ ဌာနံ ဝိယ။
‘‘တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ကိံ ဘူမိယံ ပုရိသော ဝိယ? နောတိ အာဟ ‘‘တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာ’’တိ။ ဌာနန္တိ စေတ္ထ အတ္တလာဘော ဓရမာနတာ စ, န ဂတိနိဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာ’’တိ။ ယတ္ထ ပနေတံ ဒသဗလဉာဏံ ဝိတ္ထာရိတံ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိဓမ္မေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
သမာဒိယန္တီတိ သမာဒါနာနိ, တာနိ ပန သမာဒိယိတွာ ကတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဒိယိတွာ ကတာန’’န္တိ။ ကမ္မမေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနန္တိ ဧတေန သမာဒါနသဒ္ဒဿ အပုဗ္ဗတ္ထာဘာဝံ ဒဿေတိ မုတ္တဂတသဒ္ဒေ ဂတသဒ္ဒဿ ဝိယ။ ဂတီတိ နိရယာဒိဂတိယော။ ဥပဓီတိ အတ္တဘာဝေါ။ ကာလောတိ ကမ္မဿ ဝိပစ္စနာရဟကာလော။ ပယောဂေါတိ ဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတာ ကိရိယာ။
အဂတိဂါမိနိန္တိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘နိဗ္ဗာနဉ္စာဟံ, သာရိပုတ္တ, ပဇာနာမိ နိဗ္ဗာနဂါမိဉ္စ မဂ္ဂံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃)။ ဗဟူသုပိ မနုဿေသု
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁။)ဧကမေဝ ပါဏံ ဃာတေန္တေသု ကာမံ သဗ္ဗေသံ စေတနာ တဿေဝေကဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏာ, တံ ပန ကမ္မံ တေသံ နာနာကာရံ။ တေသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၁) ဟိ ဧကော အာဒရေန ဆန္ဒဇာတော ကရောတိ, ဧကော ‘‘ဧဟိ တွမ္ပိ ကရောဟီ’’တိ ပရေဟိ နိပ္ပီဠိတော ကရောတိ, ဧကော သမာနစ္ဆန္ဒော ဝိယ ဟုတွာ အပ္ပဋိဗာဟမာနော ဝိစရတိ။ တေသု ဧကော တေနေဝ ကမ္မေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ, ဧကော တိရစ္ဆာနယောနိယံ, ဧကော ပေတ္တိဝိသယေ။ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေ ဧဝ – ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ, ဧသ တိရစ္ဆာနယောနိယံ, ဧသ ပေတ္တိဝိသယေ’’တိ ဇာနာတိ။ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ – ‘‘ဧသ မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ, ဧသ ဥဿဒနိရယေ’’တိ ဇာနာတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ – ‘‘ဧသ အပါဒကော ဘဝိဿတိ, ဧသ ဒွိပါဒကော, ဧသ စတုပ္ပဒေါ, ဧသ ဗဟုပ္ပဒေါ’’တိ ဇာနာတိ။ ပေတ္တိဝိသယေ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ – ‘‘ဧသ နိဇ္ဈာမတဏှိကော ဘဝိဿတိ, ဧသ ခုပ္ပိပါသိကော, ဧသ ပရဒတ္တူပဇီဝီ’’တိ ဇာနာတိ။ တေသု စ ကမ္မေသု – ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ ပဋိသန္ဓိမာကဍ္ဎိဿတိ, ဣဒံ အညေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပဓိဝေပက္ကံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။
တထာ သကလဂါမဝါသိကေသု ဧကတော ပိဏ္ဍပါတံ ဒဒမာနေသု ကာမံ သဗ္ဗေသမ္ပိ စေတနာ ပိဏ္ဍပါတာရမ္မဏာဝ, တံ ပန ကမ္မံ တေသံ နာနာကာရံ။ တေသု ဟိ ဧကော အာဒရေန ကရောတီတိ သေသံ ပုရိမသဒိသံ, တသ္မာ တေသု ကေစိ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ကေစိ မနုဿလောကေ, တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ဇာနာတိ – ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ, ဧသ ဒေဝလောကေ, တတ္ထာပိ ဧသ ခတ္တိယကုလေ, ဧသ ဗြာဟ္မဏကုလေ, ဧသ ဝေဿကုလေ, ဧသ သုဒ္ဒကုလေ, ဧသ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီသု, ဧသ နိမ္မာနရတီသု, ဧသ တုသိတေသု, ဧသ ယာမေသု, ဧသ တာဝတိံသေသု, ဧသ စာတုမဟာရာဇိကေသု, ဧသ ဘုမ္မဒေဝေသူ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဟီနပဏီတသုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏအပ္ပပရိဝါရမဟာပရိဝါရတာဒိဘေဒံ တံ တံ ဝိသေသံ အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ဇာနာတိ။
တထာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေန္တေသုယေဝ – ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန ဧသ ကိဉ္စိ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ခိဿတိ, ဧသ မဟာဘူတမတ္တမေဝ ဝဝတ္ထပေဿတိ, ဧသ ရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ ဌဿတိ, ဧသ အရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ, ဧသ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂။)နာမရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ, ဧသ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ဧဝ, ဧသ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဧဝ, ဧသ ပဌမဖလေယေဝ, ဧသ ဒုတိယဖလေ ဧဝ, ဧသ တတိယဖလေ ဧဝ, ဧသ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောန္တေသုပိ – ‘‘ဣမဿ ပရိကမ္မမတ္တမေဝ ဘဝိဿတိ, ဧသ နိမိတ္တံ ဥပ္ပါဒေဿတိ, ဧသ အပ္ပနံ ဧဝ ပါပုဏိဿတိ, ဧသ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမဿ စေတနာ’’တိအာဒိ။
ကာမနတော, ကာမေတဗ္ဗတော, ကာမပဋိသံယုတ္တတော စ ကာမော ဓာတု ကာမဓာတု။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗျာပါဒဓာတု-ရူပဓာတု-အာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဝိလက္ခဏတာယာတိ ဝိသဒိသသဘာဝတာယ။ ခန္ဓာယတနဓာတုလောကန္တိ အနေကဓာတုံ နာနာဓာတုံ ခန္ဓလောကံ အာယတနလောကံ ဓာတုလောကံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘အယံ ရူပက္ခန္ဓော နာမ…ပေ… အယံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော နာမ။ တေသုပိ ဧကဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော, ဧကာဒသဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၃၃)။ ဧကဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော, ဗဟုဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၃၄-၆၁)။ ဧကဝိဓေန သညာက္ခန္ဓော, ဗဟုဝိဓေန သညာက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၆၂-၉၁)။ ဧကဝိဓေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော, ဗဟုဝိဓေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၉၂-၁၂၀)။ ဧကဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော, ဗဟုဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ဝိဘ။ ၁၂၁-၁၄၉) ဧဝံ တာဝ ခန္ဓလောကဿ, ‘‘ဣဒံ စက္ခာယတနံ နာမ…ပေ… ဣဒံ ဓမ္မာယတနံ နာမ။ တတ္ထ ဒသာယတနာ ကာမာဝစရာ, ဒွေ စာတုဘူမကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၅၆-၁၇၁) အာယတနလောကဿ, ‘‘အယံ စက္ခုဓာတု နာမ…ပေ… အယံ မနောဝိညာဏဓာတု နာမ, တတ္ထ သောဠသ ဓာတုယော ကာမာဝစရာ, ဒွေ စာတုဘူမကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၇၂-၁၈၈) ဓာတုလောကဿ အနေကသဘာဝံ နာနာသဘာဝဉ္စ ပဇာနာတိ။ န ကေဝလံ ဥပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿေဝ, အထ ခေါ အနုပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿပိ – ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ ဣမဿ ရုက္ခဿ ခန္ဓော သေတော, ဣမဿ ကာဠော, ဣမဿ မဋ္ဌော, ဣမဿ သကဏ္ဋကော, ဣမဿ ဗဟလတ္တစော, ဣမဿ တနုတ္တစော, ဣမဿ ပတ္တံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဧဝရူပံ, ဣမဿ ပုပ္ဖံ နီလံ ပီတံ လောဟိတံ ဩဒါတံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ, ဣမဿ ဖလံ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တံ ဒီဃံ ရဿံ ဝဋ္ဋံ သုသဏ္ဌာနံ ဒုဿဏ္ဌာနံ မုဒုကံ ဖရုသံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ မဓုရံ တိတ္တကံ ကဋုကံ အမ္ဗိလံ ကသာဝံ, ဣမဿ ကဏ္ဋကော တိခိဏော ကုဏ္ဌော
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃။)ဥဇုကော ကုဋိလော တမ္ဗော ကာဠော ဩဒါတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပဇာနာတိ။ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါဒီနံ ဧဝ ဟိ ဧတံ ဗလံ, န အညေသံ။
နာနာဓိမုတ္တိကတန္တိ နာနာအဇ္ဈာသယတံ။ အဓိမုတ္တိ နာမ အဇ္ဈာသယဓာတု အဇ္ဈာသယသဘာဝေါ။ သော ပန ဟီနပဏီတတာသာမညေန ပါဠိယံ ဒွိဓာဝ ဝုတ္တောပိ ဟီနပဏီတာဒိဘေဒေန အနေကဝိဓောတိ အာဟ ‘‘ဟီနာဒီဟိ အဓိမုတ္တီဟိ နာနာဓိမုတ္တိကဘာဝ’’န္တိ။ တတ္ထ တတ္ထ ယေ ယေ သတ္တာ ယံယံအဓိမုတ္တိကာ, တေ တေ တံတဒဓိမုတ္တိကေ ဧဝ သေဝန္တိ ဘဇန္တိ ပယိရုပါသန္တိ ဓာတုသဘာဂတော။ ယထာ ဂူထာဒီနံ ဓာတုသဘာဝေါ ဧသော, ယံ ဂူထာဒီဟိ ဧဝ သံသန္ဒန္တိ သမေန္တိ, ဧဝံ (ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဿေဝေသ သဘာဝေါ, ယံ) (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၈၁၃) ဟီနဇ္ဈာသယာ ဒုဿီလာဒီဟိ ဧဝ သံသန္ဒန္တိ သမေန္တိ, သမ္ပန္နသီလာဒယော စ သမ္ပန္နသီလာဒီဟေဝ။ တံ နေသံ နာနာဓိမုတ္တိကတံ ဘဂဝါ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ။
ဝုဒ္ဓိဉ္စ ဟာနိဉ္စာတိ ပစ္စယဝိသေသေန သာမတ္ထိယတော အဓိကတံ အနဓိကတဉ္စ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၈၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃) ‘‘အာသယံ ဇာနာတိ အနုသယံ ဇာနာတီ’’တိ အာသယာဒိဇာနနံ ကသ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ? အာသယဇာနနာဒိနာ ယေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရောပရေဟိ သတ္တာ ကလျာဏပါပါသယာဒိကာ ဟောန္တိ, တေသံ ဇာနနဿ ဝိဘာဝနတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တအာသယာနုသယဉာဏာနံ ဝိသုံ အသာဓာရဏတာ, ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တနာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏာနံ ဝိသုံ ဗလတာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တတ္ထ အာသယန္တိ ယတ္ထ သတ္တာ နိဝသန္တိ, တံ တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဝါ ယထာဘူတဉာဏံ ဝါ အာသယော။ အနုသယော အပ္ပဟီနဘာဝေန ထာမဂတော ကိလေသော။ တံ ပန ဘဂဝါ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနန္တော တေသံ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ, ဝိပဿနာမဂ္ဂဉာဏာနဉ္စ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဇာနာတိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –
‘‘ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဘဂဝါ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ကာမဂရုကော ကာမာသယော ကာမာဓိမုတ္တော’တိ။ ကာမံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော နေက္ခမ္မဂရုကော နေက္ခမ္မာသယော နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော’တိ။ နေက္ခမ္မံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ။ ဗျာပါဒံ, အဗျာပါဒံ, ထိနမိဒ္ဓံ, အာလောကသညံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄။)သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ထိနမိဒ္ဓဂရုကော ထိနမိဒ္ဓါသယော ထိနမိဒ္ဓါဓိမုတ္တော’တိ’’ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။
ပဌမာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနန္တိ ရူပါဝစရာနံ ပဌမာဒီနံ ပစ္စနီကဈာပနဋ္ဌေန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန စ ဈာနာနံ။ စတုက္ကနယေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုစ္စနတော အာရမ္မဏေ စ အဓိမုစ္စနတော ဝိမောက္ခာ နာမ, အဋ္ဌမော ပန သဗ္ဗသော သညာဝေဒယိတေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အပဂမဝိမောက္ခော နာမ။ စတုက္ကနယပဉ္စကနယေသု ပဌမဈာနသမာဓိ သဝိတက္ကသဝိစာရော နာမ, ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာဓိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော, နယဒွယေပိ ဥပရိ တီသု ဈာနေသု သမာဓိ အဝိတက္ကအဝိစာရော, သမာပတ္တီသု ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌန္နံ သမာဓီတိပိ နာမံ, သမာပတ္တီတိပိ စိတ္တေကဂ္ဂတာသဗ္ဘာဝတော, နိရောဓသမာပတ္တိယာ တဒဘာဝတော န သမာဓီတိ နာမံ။ ဟာနဘာဂိယဓမ္မန္တိ အပ္ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိအနုပက္ခန္ဒနံ။ ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မန္တိ ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနံ။ ဣတိ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနာနိ ဟာနဘာဂိယဝိသေသဘာဂိယဓမ္မာတိ ဒဿိတာနိ, တေဟိ ပန ဈာနာနံ တံသဘာဝတာ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ ဝေါဒါနန္တိ ပဂုဏတာသင်္ခါတံ ဝေါဒါနံ။ တဉှိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယေ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၂၁) ပန ‘‘နိရောဓတော ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ပါဠိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။ ယော သမာပတ္တိလာဘီ သမာနော ဧဝ ‘‘န လဘာမဟ’’န္တိ, ကမ္မဋ္ဌာနံ သမာနံ ဧဝ ‘‘န ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ သညီ ဟောတိ, သော သမ္ပတ္တိံယေဝ သမာနံ ‘‘ဝိပတ္တီ’’တိ ပစ္စေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၁၄၉။ အပ္ပနန္တိ နိဂမနံ။ န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ယထာ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တံ, တထာ န ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သကသကကိစ္စမေဝ ဇာနာတီတိ ဌာနာဋ္ဌာနဇာနနာဒိံ သကံ သကံယေဝ ကိစ္စံ ကာတုံ ဇာနာတိ, ယထာသကမေဝ ဝိသယံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ တမ္ပီတိ တေဟိ ဒသဗလဉာဏေဟိ ဇာနိတဗ္ဗမ္ပိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅။)ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရမေဝါတိ ကမ္မန္တရဿဝိပါကန္တရမေဝ ဇာနာတိ, စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ နိရယာဒိနိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါဘူတေ ကမ္မန္တိ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝါ’’တိ။ ဓာတုနာနတ္တဉ္စ ဓာတုနာနတ္တကာရဏဉ္စ ဓာတုနာနတ္တကာရဏန္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဉှိ ဉာဏံ တဒုဘယမ္ပိ ဇာနာတိ, ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၂) တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝါတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန သစ္စာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒနမေဝ။ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ အဋ္ဌမနဝမဗလာနိ ဝိယ တံသဒိသံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဝိယ ဝိကုဗ္ဗိတုံ။ ဧတေနဿ ဗလသဒိသတဉ္စ နိဝါရေတိ။ ဈာနာဒိဉာဏံ ဝိယ ဝါ အပ္ပေတုံ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ။ ယဒိပိ ဟိ ‘‘ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏံ သတ္တမဗလ’’န္တိ တဿ သဝိတက္ကသဝိစာရတာ ဝုတ္တာ, တထာပိ ‘‘ဈာနာဒီဟိ ဝိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီ’’တိ ဈာနာဒိသဟဂတံ ဉာဏံ တဒန္တောဂဓံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဈာနာဒိကိစ္စံ ဝိယ န သဗ္ဗံ ဗလကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန ကဿစိ ဗလဿ ဈာနဣဒ္ဓိဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကိစ္စဝိသေသဝသေနပိ ဒသဗလဉာဏသဗ္ဗညုတညာဏာနံ ဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတက္ကတ္တိကဘူမန္တရဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပါဋိယာတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဋိပါဋိယာ။
အနုပဒဝဏ္ဏနံ ကတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိလေသာဝရဏံ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, ကိလေသာဝရဏဿ အဘာဝေါ အာသဝက္ခယာဓိဂမဿ ဌာနံ, တဗ္ဘာဝေါ အဋ္ဌာနံ, အနဓိဂမဿ ပန တဒုဘယံ ယထာက္ကမံ အဋ္ဌာနဉ္စ ဌာနဉ္စာတိ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘လောကိယ…ပေ… ဒဿနတော စာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဌိတိ အာသဝက္ခယာဓိဂမဿ ဌာနံ ကိလေသာဝရဏာဘာဝဿ ကာရဏတ္တာ။ သာ ဟိ တသ္မိံ သတိ န ဟောတိ, အသတိ စ ဟောတိ။ ဧတေန တဿာ အဋ္ဌိတိယာ တဿ အဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ နေသံ ဝေနေယျသတ္တာနံ။ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတောတိ ကာမဓာတုအာဒီနံ ပဝတ္တိဘေဒဒဿနတော။ ယဒဂ္ဂေန ဓာတုဝေမတ္တံ ဇာနာတိ, တဒဂ္ဂေန စရိယာဝိသေသမ္ပိ ဇာနာတိ။ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတောတိ ဝါ ဓမ္မဓာတုဝေမတ္တဒဿနတော။ သဗ္ဗာပိ ဟိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆။)စရိယာ ဓမ္မဓာတုပရိယာပန္နာ ဧဝါတိ။ ပယောဂံ အနာဒိယိတွာပိ သန္တတိမဟာမတ္တာဒီနံ (ဓ။ ပ။ ၁၄၂) ဝိယ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာနုဘာဝတော ပတ္တဗ္ဗေနာတိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပရဿ ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿယလောဟိတဝဏ္ဏဒဿနမုခေန တဒါ ပဝတ္တမာနစိတ္တဇာနနတ္ထံ ပရိကမ္မကရဏံ နာမ သာဝကာနံ, တဉ္စ ခေါ အာဒိကမ္မိကာနံ, ယတော ဒိဗ္ဗစက္ခုအာနုဘာဝတော စေတောပရိယဉာဏဿ ပတ္တဗ္ဗတာ သိယာ, ဗုဒ္ဓါနံ ပန ယဒိပိ အာသဝက္ခယဉာဏာဓိဂမတော ပဂေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဓိဂမော, တထာပိ တထာ ပရိကမ္မကရဏံ နတ္ထိ ဝိဇ္ဇာတ္တယသိဒ္ဓိယာ သိဇ္ဈနတော။ သေသာဘိညာတ္တယေ စေတောပရိယဉာဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဓိဂမေန ပတ္တန္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပုန ဧဝရူပိံ ဝါစံ န ဝက္ခာမီတိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေန္တော တံ ဝါစံ ပဇဟတိ နာမ။ ဝါစာယ ပန သော အတ္ထော ပါကဋော ဟောတီတိ ‘‘ဝဒန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိံ န ဂဏှိဿာမီတိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟပဋိက္ခေပေါ။ ဒိဋ္ဌိယာ အနုပ္ပါဒနံ ပဇဟနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဇဟန္တော’’တိ။ သော အရိယူပဝါဒီ နိရယေ ဌပိတောယေဝ, နာဿ နိရယူပပတ္တိယာ ကောစိ ဝိဗန္ဓော ဧကံသိကော အယမတ္ထောတိ အဓိပ္ပါယော။
အဿာတိ ဧကံသိကဘာဝဿ။ သိက္ခာဟိ သီလသမာဓိပညာဟိ, တဒတ္ထာယ ဝိပဿနာယ စ ဝိနာ အညာရာဓနဿ အသမ္ဘဝတော ‘‘လောကိယလောကုတ္တရာ သီလသမာဓိပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ပုန အာသန္နတရေ သီလာဒိကေ ဒဿေန္တော ‘‘လောကုတ္တရဝသေနေဝ ဝိနိဝတ္တေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ, တသ္မာ အဂ္ဂမဂ္ဂပရိယာပန္နာ သီလာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌဿ ဟိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဧကံသိကာ အညာရာဓနာ, ဣတရေသံ အနေကံသိကာတိ။ သမ္ပဇ္ဇနံ သမ္ပဒါ, နိပ္ဖတ္တီတိ အတ္ထော, တသ္မာ ဧဝံသမ္ပဒန္တိ ဧဝံအဝိရဇ္ဈနကနိပ္ဖတ္တိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမမ္ပိ ကာရဏ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာရဏန္တိ ယုတ္တိ။ တတြာယံ ယုတ္တိနိဒ္ဓါရဏာ ‘‘နိရယူပဂေါ အရိယူပဝါဒီ တဒါဒါယဿ အဝိဇ္ဇမာနတော သေယျထာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယာ’’တိအာဒိဝစနေန တဒါဒါယဿ အပ္ပဟာနေန စ အရိယူပဝါဒေါ အန္တရာယိကော အနတ္ထာဝဟော စ, ပဟာနေန ပန အစ္စယံ ဒေသေတွာ ခမာပနေန အနန္တရာယိကော အတ္ထာဝဟော စ ယထာ တံ ဝုဋ္ဌိတာ ဒေသိတာ စ အာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။
ဒသဗလဉာဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇။)စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၀။ ဗျာမောဟဘယဝသေန (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) သရဏပရိယေသနံ သာရဇ္ဇနံ သာရဒေါ, ဗျာမောဟဘယံ, ဝိဂတော သာရဒေါ ဧတဿာတိ ဝိသာရဒေါ, တဿ ဘာဝေါ ဝေသာရဇ္ဇံ။ တံ ပန ဉာဏသမ္ပဒံ ပဟာနသမ္ပဒံ ဒေသနာဝိသေသသမ္ပဒံ ခေမံ နိဿာယ ပဝတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘စတူသု ဌာနေသူ’’တိအာဒိ။ ဒဿိတဓမ္မေသူတိ ဝုတ္တဓမ္မေသု။ ဝစနမတ္တမေဝ ဟိ တေသံ, န ပန ဒဿနံ တာဒိသဿေဝ ဓမ္မဿ အဘာဝတော။ ဘဂဝတာ ဧဝ ဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပရဿ ဝစနဝသေန ဒဿိတဓမ္မေသု။ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဝိယ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘သဟဓမ္မေနာတိ သဟေတုနာ’’တိ။ ဟေတူတိ စ ဥပပတ္တိသာဓနဟေတု ဝေဒိတဗ္ဗော, န ကာရကော သမ္ပာပကော စ။ အပ္ပမာဏန္တိ အနိဒဿနံ။ နိဒဿနဉှိ အနွယတော ဗျတိရေကတော ပမာဏင်္ဂတာယ ‘‘ပမာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ နိမိတ္တန္တိ စောဒနာယ ကာရဏံ။ တတ္ထ စောဒကော စောဒနံ ကရောတီတိ ကာရဏံ, ဓမ္မော စောဒနံ ကရောတိ ဧတေနာတိ ကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလောပီ’’တိအာဒိ။ ခေမန္တိ ကေနစိ အပ္ပဋိဗန္ဓိယဘာဝေန အနုပဒ္ဒုတတံ။
အန္တရာယော ဧတေသံ အတ္ထိ, အန္တရာယေဝါ ယုတ္တာတိ အန္တရာယိကာ။ ဧဝံဘူတာ ပန တေ ယသ္မာ အန္တရာယကရာ နာမ ဟောန္တိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ။ အသဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမော န တထာ သာဝဇ္ဇောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကန္တာ’’တိ။ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာတိအာဒိ နိဒဿနမတ္တံ ဣတရေသမ္ပိ စတုန္နံ ‘‘အန္တရာယိကာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာနံ တဗ္ဘာဝေ ဗျဘိစာရာဘာဝတော။ ဣဓ ပန မေထုနဓမ္မော အဓိပ္ပေတောတိ ဣဒံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒံ (ပါစိ။ ၄၁၇-၄၂၂) ဝိယ။ ယသ္မာ တင်္ခဏမ္ပိ ကာမေသု (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဝိရတ္တော (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) ဟောတိ စေ, ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ, န ကာမေသု အာသတ္တော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုနံ…ပေ… အန္တရာယော ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ယဿ ကဿစီတိ န ကေဝလံ ပဗ္ဗဇိတဿေဝ, အထ ခေါ ယဿ ကဿစိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုနမနုယုတ္တဿ, မုဿတေဝါပိ သာသန’’န္တိ။ တသ္မိံ အနိယျာနိကဓမ္မေတိ တသ္မိံ ပရေန ပရိကပ္ပိတအနိယျာနိကဓမ္မနိမိတ္တံ။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ကမ္မသံယောဂေ ဘုမ္မံ။
စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈။)အဋ္ဌပရိသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၁။ ပုရိသဿ သူရတရဘာဝေါ နာမ သင်္ဂါမေ ပါကဋော ဟောတိ, န ဂေဟေ နိသိန္နကာလေ, ဧဝံ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏဿ အာနုဘာဝေါ ပဏ္ဍိတပရိသာသု ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေသာရဇ္ဇဉာဏဿ ဗလဒဿနတ္ထ’’န္တိ အာဟ။ သန္နိပတိတွာ နိသိန္နဋ္ဌာနန္တိ ဌာနသီသေန သန္နိပတိတခတ္တိယပရိသမေဝ ဒဿေတိ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ အတိဒေသေန အာဝိဘာဝိတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘မာရကာယိကာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ သဒိသတ္ထဝိသယတ္တာ အတိဒေသဿ။ ယထာ ဟိ ခတ္တိယာနံ သမူဟော ခတ္တိယပရိသာတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ, န ဧဝံ ‘‘မာရပရိသာ’’တိ ဧတ္ထ, မာရဿ ပရိသာတိ ပန မာရပရိသာတိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘မာရကာယိကာနံ…ပေ… န မာရာန’’န္တိ။ မာရကာယိကာနန္တိ မာရပက္ခိယာနံ။ ဥဂ္ဂဋ္ဌာနဒဿနဝသေနာတိ သာရဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌာနဒဿနဝသေန, ဧဝံ ဥဂ္ဂါ ခတ္တိယာ အတ္တနော ပုညတေဇေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဗြာဟ္မဏာ တီသု ဝေဒေသူတိ ဣဒံ ဣတရေသံ အဝိသယဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝေဒေ သဇ္ဈာယန္တာပိ ဟိ ခတ္တိယာ ဝေဿာ စ တဒတ္ထဝိစာရဏာယ ယေဘုယျေန အသမတ္ထာ ဧဝါတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယာမာဒိပရိသာ န ဂဟိတာတိ? ဘုသံ ကာမာဘိဂိဒ္ဓတာယ ယောနိသောမနသိကာရဝိရဟတော။ ယာမာဒယော ဟိ ဥဠာရုဠာရေ ကာမေ ပဋိသေဝန္တာ တတ္ထာဘိဂိဒ္ဓတာယ ဓမ္မဿဝနာယ သဘာဝေန စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပါဒေန္တိ, မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန ဗုဒ္ဓါနဉ္စ အာနုဘာဝေန အာကဍ္ဎိယမာနာ ကဒါစိ တေသံ ပယိရုပါသနာဒီနိ ကရောန္တိ တာဒိသေ မဟာသမယေ။ တေနေဝ ဟိ ဝိမာနဝတ္ထုဒေသနာပိ တန္နိမိတ္တာ ဗဟုလာ နာဟောသိ။ မနုဿာနံ ဝသေနာယံ ကတာ။
ပရစက္ကဝါဠေသု စ မနုဿာနံ ဝိသေသာဓိဂမော နတ္ထီတိ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကိံ ပန ဘဂဝါ အညာနိ စက္ကဝါဠာနိပိ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဣတရော ယဒိပိ တေသံ အရိယဓမ္မာဓိဂမော နတ္ထိ, ဝါသနာယ ပန တတ္ထ ဂန္တွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အာမဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ ကေယူရံ နာနာဝိဓရတနပရိသိဗ္ဗိတသုဝဏ္ဏဇာလဝိနဒ္ဓံ ဘုဇာဘရဏံ။ အင်္ဂဒံ နာနာဂန္ဓဂန္ဓိတံ, ကေဝလံ ဝါ သုဝဏ္ဏမယံ ဗာဟုဝလယံ။ ဆိန္နဿရာတိ ဒွိဓာဘူတဿရာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂) ဂဂ္ဂရဿရာတိ ဂဂ္ဂရိကာယ ဝိယ ဂဂ္ဂရာယမာနခရဿရာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၆၉)။ ဘာသန္တရန္တိ တေသံ ဘာသံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၆၉) သန္ဓာယာဟ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉။)‘‘ဝီမံသာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သင်္ဂမ္မာတိ သမာဂန္တွာ။ အာဒိတော လာပေါ အာလာပေါ, ဝစနပဋိဝစနဝသေန သမံ လာပေါ သလ္လာပေါ။ သမ္မာ, သမညာ ဝါ ကထာ သံကထာ, သံကထာဝ သာကစ္ဆာ။
အဋ္ဌပရိသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုယောနိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၂။ ယဝန္တိ တာယ သတ္တာ အမိဿိတာပိ သမာနဇာတိတာယ မိဿိတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ယောနိ။ သာ ပန အတ္ထတော အဏ္ဍာဒိဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌော ခန္ဓာနံ ဘာဂသော ပဝတ္တိဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓကောဋ္ဌာသော ယောနိ နာမာ’’တိ။ အဏ္ဍေ ဇာတာတိ ပဌမာယ ဇာတိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ, ဒုတိယာယ ပန အဏ္ဍတော, အဏ္ဍေ ဝါ ဘိဇ္ဇမာနေ ဇာတာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘အဘိနိဗ္ဘိဇ္ဇ ဇာယန္တီ’’တိ။ ဝိနာတိ ဧတေဟိ အဏ္ဍာဒီဟိ ဗာဟိရပစ္စယေဟိ ဝိနာ။ ဥပ္ပတိတွာ ဝိယာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ပတိတွာ ဝိယ။ ဗာဟိရပစ္စယနိရပေက္ခတ္တာယေဝ ဝါ ဥပပတနေ သာဓုကာရိနော ဥပပါတိကာ, တေ ဧဝ ဣဓ ဩပပါတိကာတိ ဝုတ္တာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဗ္ဘမလေ နိဗ္ဗတ္တမဟာပဒုမကုမာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတာနံ နိစ္စံ ဒုက္ခာတုရတာယ ကာမသေဝနာ နတ္ထိ, တသ္မာ တေ ဂဗ္ဘသေယျကာ န ဟောန္တိ, ဇာလဝန္တတာယ န တာသံ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော သဏ္ဌာတိ, တသ္မာ တေ ဩပပါတိကာယေဝ သံသေဒဇတ္တာယပိ အသမ္ဘဝတော။ နေရယိကာ ဝိယာတိ နိဒဿနာပဒေသေန တေသမ္ပိ ဩပပါတိကတ္တံ ဒီပေတိ။ အဝသေသာတိ နိဇ္ဈာမတဏှိကနေရယိကေ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဝိနိပါတိကာ။ ယက္ခာနံ စာတုမဟာရာဇိကတာယ ဩပပါတိကဘာဝေ ဧဝ အာပန္နေ တံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘ဧဝံ ယက္ခာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တေ န ဘုမ္မဒေဝါ န စ ဝိနိပါတိကာတိ။
စတုယောနိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀။)ပဉ္စဂတိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၃။ ဂန္တဗ္ဗာတိ ဥပပဇ္ဇိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဟိ ကမ္မဘဝေါ ပရမတ္ထတော အသတိပိ ကာရကေ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ သိဒ္ဓေါ တံသမင်္ဂိနာ သန္တာနလက္ခဏေန သတ္တေန ကတောတိ ဝေါဟရီယတိ, တထာ ဥပပတ္တိဘဝလက္ခဏာ ဂတိယော ပရမတ္ထတော အသတိပိ ဂမကေ တံတံကမ္မဝသေန ယေသံ တာနိ ကမ္မာနိ, တေဟိ ဂန္တဗ္ဗာတိ ဝေါဟရီယန္တီတိ။ ဧဝံ သဒ္ဒတ္ထတော ဂတိံ ဒဿေတွာ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေသု နိရယာဒိဘေဒေသု ဥပပတ္တိဘဝေသု ဂတိ-သဒ္ဒေါ နိရူဠှော, တတော အညတ္ထာပိ ဂတိသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ, တံ ဧကေန ဂတိ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ အာဟ ‘‘ဂတိဂတီ’’တိ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခံ, (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇) ရူပရူပ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၉) စ။ ဥပ္ပါဒါဝတ္ထာယ ဂမနံ ဥပဂမနန္တိ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိဂတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဂတိန္တိ စိတ္တဂတိံ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈာသယဂတိ နာမာ’’တိ, အဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ တဒဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၃) ပန ‘‘ဂတိန္တိ နိပ္ဖတ္တိ’’န္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဗြဟ္မနိမန္တနသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၃) ဟိ အယံ ပါဠီတိ။ ဇုတိန္တိ အာနုဘာဝံ။ ဝိဘဝေါတိ ဝိနာသော။ သော ဟိ ဝိဂမောတိ အတ္ထေန ဂတိ။ တေနေဝ နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီတိ (ပရိ။ ၃၃၉) အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတိ ဝိဂမော ဝိဘဝေါတိ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ဒွေယေဝ ဂတိယောတိ ဒွေဝ နိပ္ဖတ္တိယောတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အယံ နိပ္ဖတ္တိဂတိ နာမာ’’တိ။
ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဗြူဟေန္တော ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အယော, သုခံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အယောတိ နိရယော။ တတော ဧဝ ရမိတဗ္ဗံ အဿာဒေတဗ္ဗံ တတ္ထ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိရတိအတ္ထေန နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယော’’တိ။ တိရိယံ အဉ္စိတာတိ ဒေဝမနုဿာဒယော ဝိယ ဥဒ္ဓံ ဒီဃာ အဟုတွာ တိရိယံ ဒီဃာဘိ အတ္ထော။ ပကဋ္ဌတော သုခတော အယနံ အပဂမော ပေစ္စဘာဝေါ, တံ ပေစ္စဘာဝံ ပတ္တာနံ ဝိသယောတိ ပေတယောနိမေဝ ဝဒတိ။ မနသော ဥဿန္နတ္တာတိ သတိသူရဘာဝဗြဟ္မစရိယယောဂျတာဒိဂုဏဝသေန ဥပစိတမာနသတာယ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏစိတ္တတာယာတိ အတ္တော။ အယံ ပနတ္ထော နိပ္ပရိယာယတော ဇမ္ဗုဒီပဝါသီဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ – ‘‘တီဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဌာနေဟိ ဇမ္ဗုဒီပိကာ မနုဿာ ဥတ္တရကုရုကေ မနုဿေ အဓိဂ္ဂဏှန္တိ ဒေဝေ စ တာဝတိံသေ။ ကတမေဟိ တီဟိ? သူရာ သတိမန္တော ဣဓ ဗြဟ္မစရိယဝါသော’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၁)။ တေဟိ ပန သမာနရူပါဒိတာယ သဒ္ဓိံ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁။)ဣတရမဟာဒီပဝါသိနောပိ မနုဿာတေဝ ပညာယိံသု။ လောကိယာ ပန ‘‘မနုနော အပစ္စဘာဝေန မနုဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဝိမာနဝတ္ထုသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၃) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗော။ အာနုဘာဝေဟီတိ ဒေဝါနုဘာဝသင်္ခါတေဟိ ဣဒ္ဓိဝိသေသေဟိ။ တတ္ထ ကာမာ ဒေဝါ ကာမဂုဏေဟိ စေဝ ဣဒ္ဓိဝိသေသေဟိ စ ဣတရေ ဣဒ္ဓိဝိသေသေဟေဝ ဒိဗ္ဗန္တိ ကီဠန္တိ ဇောတန္တိ, သရဏန္တိ ဝါ ဂမ္မန္တိ, အဘိတ္ထဝိယန္တီတိ ဝါ ဒေဝါတိ။
တိရစ္ဆာနယောနိဉ္စာတိအာဒီသူတိ ဧတ္ထ တိရစ္ဆာနယောနိပေတ္တိဝိသယဂ္ဂဟဏေန ခန္ဓာနံ ဧဝ ဂဟဏံ တေသံ တာဒိသဿ ပရိစ္ဆိန္နဿ ဩကာသဿ အဘာဝတော။ ယတ္ထ ဝါ တေ အရညသမုဒ္ဒပဗ္ဗတာဒိကေ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသန္တိ, တာဒိသဿ ဌာနဿ ဝသေန ဩကာသောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ နိရယူပဂါဒီဟိ သတ္တေဟိ မဂ္ဂိတဗ္ဗတော မဂ္ဂေါ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဋိပဒါ စာတိ တံ တံ ကမ္မမေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဘယေနပီ’’တိအာဒိ။ ယထာ စ ပဋိပန္နောတိ ဣမိနာ တဿ ကမ္မဿ ကတူပစိတာကာရမာဟ။ ဧတ္ထ စ နိရယဂါမိဉ္စ မဂ္ဂံ နိရယဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒန္တိ ဣမိနာ သာဓာရဏတော နိရယသံဝတ္တနိယံ ကမ္မံ ဝတွာ ပုန တံ တံ သန္တာနပတိတတာယ အသာဓာရဏတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာပဋိပန္နော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိနိပတန္တီတိ ဝိဝသာ, ဝိရူပံ ဝါ နိပတန္တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘နိဗ္ဗာနဉ္စာဟ’’န္တိအာဒိမာဟာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိ။ န ဟိ ဘဂဝါ အတ္တနော ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဝိဘာဝေန္တော သာဝသေသံ ကတွာ ဒေသနံ ဒေသေတိ။
ပဉ္စဂတိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဉာဏပဝတ္တာကာရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၄။ ဉာဏပ္ပဝတ္တာကာရန္တိ ဉာဏဿ ပဝတ္တိအာကာရံ, ဉာဏဿ ဝါ ပဝတ္တိပကာရံ။ ဧကန္တဒုက္ခာတိ ဧကန္တေန ဒုက္ခာ အစ္စန္တဒုက္ခာ။ တာ ပန သဗ္ဗကာလံ ဒုက္ခာ သုခါလယေနပိ အသမ္မိဿာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိစ္စဒုက္ခာ နိရန္တရဒုက္ခာ’’တိ။ ဗဟလာတိ အတနုကာ, မဟန္တာတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၂။)အတ္ထော။ တိဗ္ဗာတိ ဝါ တိခိဏာ။ ခရာတိ ကက္ခဠာ။ ကဋုကာတိ ဝါ အနိဋ္ဌာ။ ကဿတိ ခဏီယတီတိ ကာသု, အာဝါဋော။ ကသီယတိ စီယတီတိ ကာသု, ရာသိ။ ဖုနန္တီတိ ဒွီဟိ ဟတ္ထေဟိ အင်္ဂါရာနိ ဥက္ခိပိတွာ ပဋိဝါတံ ဩဖုနန္တိ, တေန တေသံ သကလသရီရံ ဍယှတိ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဒဍ္ဎဂတ္တာ’’တိ။ ပုရိသပ္ပမာဏံ ပေါရိသံ။ ဧကပထေနေဝါတိ ဧကမဂ္ဂဘူတေနေဝ။ အနုက္ကမနီယေနာတိ ဥက္ကမိတုံ အပက္ကမိတုံ အသက္ကုဏေယျေန။
နနု စ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ပစ္စုပ္ပန္နဝဏ္ဏာရမ္မဏံ, တေန ကထံ ရူပန္တရသမင်္ဂိံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တံ ‘‘အယံ သော’’တိ ဇာနာတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန ‘‘အယံ သော’’တိ သလ္လက္ခေတိ, တဿ ပန ဒိဗ္ဗစက္ခုအာနုဘာဝေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဗလံ နာမ ဧတန္တိ ဝုတ္တံ။
ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဂူထကူပေါ ဝိယ တိရစ္ဆာနယောနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ အင်္ဂါရကာသုပမာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဗဟုလာ ဧတာသူတိ ဒုက္ခဗဟုလာ။ ဗဟလပတ္တပလာသောတိ အဝိရဠတနုဝိပုလပဏ္ဏော။ သုခပရိဘောဂံ မဟာပါသာဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒီဃပါသာဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ စတုရဿပါသာဒါဒီနံ ခုဒ္ဒကတ္တာ။ ဥဏ္ဏာမယအတ္ထရဏေနာတိ ဥဏ္ဏာမယလောဟိတအတ္ထရဏေန။ ဥတ္တရံ ဥပရိဘာဂံ ဆာဒေတီတိ ဥတ္တရစ္ဆဒေါ, ဝိတာနံ။ တံ ပန လောဟိတဝိတာနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ‘‘ရတ္တဝိတာနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
အပရဘာဂယောဇနာတိ ပါဠိယံ ‘‘အပရေန သမယေနာ’’တိ ဝုတ္တဿ အပရဘာဂဿ ယောဇနာ။ သာ ပန ဧကဒေသေန ပုရိမဘာဂေ ဝုတ္တေ ဧဝ သုဝိညေယျာ ဟောတီတိ ‘‘ယထာ သော’’တိအာဒိမာဟ။ မဂ္ဂါရုဠှမေဝါတိ မဂ္ဂံ ဥပဂတမတ္တမေဝ။
နိယမာဘာဝါတိ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာဝ ပဿတီ’’တိ နိယမဿ အဘာဝါ။ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ပဿိဿတီ’’တိ ဣဒံ န အနုတ္တရသုခါနုဘဝနဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုဂေါစရတ္တာ ဝုတ္တံ, အနာဂတဿ ပန တဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍဘူတေန အနာဂတံသဉာဏေန ဒဿနမေဝါတိ ကာရဏူပစာရေန ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာမိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထတော ပန နာနာ ဟောတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒေဝလောကသုခံ ဟီ’’တိအာဒိံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၃။)ဝတွာ ယထာဒဿိတဥပမာဟိပိ အယမတ္ထော ပါကဋော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပမာယမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂေါတြဘုဉာဏုပ္ပါဒတော ပဋ္ဌာယ နိရောဓံ ပဿိတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဝသေန စေဝ ပရတော ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဝသေန စ အရိယသာဝကော နိရောဓေ သယိတော ဝိယ ဟောတိ တဒပဿယေနေဝ ပဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘နိရောဓသယနဝရဂတ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနာ…ပေ… ပဿတီ’’တိ။
ဉာဏပဝတ္တာကာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုက္ကရကာရိကာဒိသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၅။ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒိအနုသန္ဓိတ္တယတော အညတ္တာ ‘‘ပါဋိယေက္ကံ အနုသန္ဓိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ ‘‘ဒုက္ကရကာရိကာယ သုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံလဒ္ဓိကော ဧဝ, အထ ခေါ ဒုက္ကရစာရီသု အဘိပ္ပသန္နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုကုဏ္ဍိကောတိ ဒွီဟိ ပါဒေဟိ ဟတ္ထေဟီတိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ ကုဏ္ဍနကော အာဟိဏ္ဍနကော။ ဆမာနိကိဏ္ဏန္တိ ဘူမိယံ ခိတ္တံ။ ဘက္ခသန္တိ အာဟာရံ။
မစ္ဆရိယမလာဒိပါပဓမ္မဝိဂမနတော မေတ္တာဒိဂုဏာနုဗြူဟနတော စ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ, ဒါနံ။ တထာ ဟိ တံ ဘဂဝတာ ပဏ္ဍိတပညတ္တံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာရဟံ ဗြဟ္မစရိယပရိယာယော နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကိန္တိ ကီဒိသံ။ ဝတန္တိ သမာဒိန္နဝတံ။ သုစိဏ္ဏဿာတိ သုဋ္ဌု စိဏ္ဏဿ ပုညဿ။ ဣဒ္ဓီတိ အာနုဘာဝေါ။ ဇုတီတိ ဝတ္ထာဘရဏောဘာသသမုဇ္ဇလာ သရီရပ္ပဘာ။ ဗလဝီရိယူပပတ္တီတိ ကာယဗလေန စေဝ ဥဿာဟေန စ သမန္နာဂမော။
တေန ပါဏိ ကာမဒဒေါတိ တေန အဒ္ဓိကာနံ ဥပဂစ္ဆန္တာနံ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ အသယှသေဋ္ဌိနော ဒါနဋ္ဌာနဒဿနမယေန ပုညေန ဣဒါနိ မယှံ ဟတ္ထော ကပ္ပရုက္ခော ဝိယ ကာမဒဒေါ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဒါယီ, ကာမဒဒေါ ဟောန္တော စ မဓုဿဝေါ ဣဋ္ဌဝတ္ထုဝိဿဇ္ဇနကော ဇာတော။ တေန မေ ဗြဟ္မစရိယေနာတိ တေန မမ ယထာဝုတ္တကာယဝေယျာဝဋိယကမ္မသင်္ခါတေန သေဋ္ဌစရိယေန။ ပုညန္တိ ပုညဖလံ။ တမ္ပိ ဟိ ပုဇ္ဇသဘာဝတော, ဥတ္တရပဒလောပေန ဝါ ‘‘ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀) ‘‘ပုည’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၄။)ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ သမာဟဋာနိ ပဉ္စသိက္ခာပဒံ ယထာ ‘‘တိဘဝံ, တိသကဋ’’န္တိ စ။ ဗြဟ္မစရိယသ္မိန္တိ ဓမ္မဒေသနာယ။ သာ ဟိ ဝိနေယျာနံ ဗြဟ္မဘာဝါဝဟနတော ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရိယံ, ဗြဟ္မုနော ဝါ ဘဂဝတော ဝါစသိကံ စရိယန္တိ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
သဟဿံ မစ္စုဟာယိနန္တိ သဟဿမတ္တာ အရဟတ္တသမဓိဂမေန မစ္စုဝိသယာတိက္ကမေန မစ္စုပဟာယိနော ဇာတာ။ ဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿာမာတိ ဧတ္ထ ယေန ဗြဟ္မစရိယေန တေ ဗြဟ္မစာရိနောတိ ဝုစ္စန္တိ, တံ ဗြဟ္မစရိယံ နိဒ္ဓါရေတွာ အာဟ ‘‘မေထုနဝိရတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တာ’’တိ။
နာတိက္ကမာမာတိ န အတိစရာမ အဂမနီယဋ္ဌာနေပိ ဣတရတ္ထာပိ န ဝီတိက္ကမာမ။ တေနာဟ ‘‘အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမာ’’တိ။ အမှန္တိ အမှာကံ။
အတ္တဒမနဝသေနာတိ ယထာပဋိညံ အရဟန္တာနံ အနုကရဏာကာရေန ပဝတ္တစိတ္တဒမနဝသေန, မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဒမနေနာတိ အတ္ထော။ သိခါပ္ပတ္တသေဋ္ဌစရိယတာယ အရိယမဂ္ဂေါ ဗြဟ္မစရိယံ။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရတိ ဧတေနာတိ ဗြဟ္မစရိယံ, သတ္ထုသာသနံ။
အတရမာနာနန္တိ န တရမာနာနံ ဒေသကာလံ ဥဒိက္ခန္တာနံ။ ဖလာသာဝ သမိဇ္ဈတီတိ သုဒုလ္လဘဖလေပိ အာသာ သမ္မာပယောဂမနွာယ သမိဇ္ဈတိ ဧဝ။ ဝိပက္ကဗြဟ္မစရိယောသ္မီတိ ဝိသေသေန နိပ္ဖန္နပဏီတဇ္ဈာသယော ပရိပုဏ္ဏဥဠာရမနောရထော။ သော ဟိ သေဋ္ဌမနောသမာစာရတာယ ဗြဟ္မစရိယပရိယာယေန ဝုတ္တော။
ဣဒမေဝ သုတ္တံ အာဂတဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပါယော တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဣဒမေဝ သုတ္တပဒံ ‘‘ဝီရိယံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ဝီရိယဉှိ တသ္မိံ ဝိသယေ ဥတ္တမံ ပရမုက္ကံသဂတံ တာဒိသစရိယာဟေတု စာတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ စတုဗ္ဗိဓဒုက္ကရကိရိယာယ သာဓကဿ စတုဗ္ဗိဓဿ အတ္တနော ပဝတ္တိအာကာရဿ ဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ။
ကောစိ ဆိန္နဘိန္နပဋပိလောတိကဓရော ဒသန္တယုတ္တဿ ဝတ္ထဿ အဘာဝတော နိစ္စေလောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘေယျာတိ တံ နိဝတ္တေန္တော အာဟ ‘‘နဂ္ဂေါ’’တိ။ ဧဝံ အကာသိံ, ဧဝမ္ပိ သတ္တပီဠာ မာ အဟောသီတိ အဓိပ္ပါယော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၅။)ယထာ ‘‘အဘိဟဋံ န သာဒိယာမီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) ဘိက္ခာပရိယေသနေ ဥက္ကဋ္ဌစာရိတာဒဿနံ, ဧဝံ ‘‘နဧဟိ ဘဒ္ဒန္တိကာဒိဘာဝေါပီ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုရိသန္တရဂတာယာတိ ပုရိသသမီပဂတာယ။ သံကိတ္တီယန္တိ ဧတာယာတိ သံကိတ္တိ, ဂါမဝါသိအာဒီဟိ သမုဒါယဝသေန ကရိယမာနကိရိယာ။ ဣဓ ပန ဘတ္တသံကိတ္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘သံကိတ္တေတွာ ကတဘတ္တေသူ’’တိ။ ဒဒန္တိ တာယာတိ ဒတ္တိ။ ဧကာဟံ အန္တရဘူတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဧကာဟိကံ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ဧကာဟဝါရေနာတိ ဧကာဟိကဝါရေန။ ‘‘ဧကာဟိက’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိဓိမေဝ ပဋိပါဋိယာ ပဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ပုန ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ ဧဝရူပ’’န္တိအာဒိ။
ဧရကတိဏာဒီနိ ဝါတိ ဧရကတိဏာဒီနိ ဂန္ထိတွာ ကတနိဝါသနာနိ ဆဝဒုဿာနိ, နိဟီနဒုဿာနီတိ အတ္ထော။ တန္တာဝုတာနန္တိ တန္တံ ပသာရေတွာ ဝီတာနံ။ ပကတိကဏ္ဋကေတိ သလာကကဏ္ဋကေ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၆။ နေကဝဿဂဏသဉ္ဇာတန္တိ အနေကဝဿသမူဟသဉ္ဇာတံ။ နနု စ ဣဒါနေဝ ‘‘သာယတတိယကမ္ပိ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂမနုယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘နေကဝဿဂဏိကံ ရဇောဇလ္လံ ကာယေ သန္နိစိတ’’န္တိ စ, တဒုဘယံ ဧကသ္မိံ ကထံ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ အတ္တနော ရဇောဇလ္လကဝတသမာဒါနကာလံ သန္ဓာယ ဝဒတီ’’တိ။ ဧတေနေဝ ‘‘အစေလကော ဟောမီ’’တိ ဝုတ္တအစေလကပဋိညာ, ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဆန္နကပဋိညာ, တတ္ထာပိ သာဏ-မသာဏ-ဆဝဒုဿာဒိ-နိဝတ္ထ-ပဋိညာ စ အဝိရုဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ တထာ တထာ ပဋိပန္နတ္တာ။ တေတိ အစေလကာ။ သံဃာတန္တိ သဗ္ဗသော ဃာတံ။ တေနာဟ ‘‘ဝဓ’’န္တိ။ သီလဝါ နာမ နတ္ထိ ‘‘အနဘိသန္ဓိကမ္ပိ ပါပံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ လဒ္ဓိကတ္တာ။ သီလံ အဓိဋ္ဌာယာတိ ဣဒံ ပဋိက္ကမနကိရိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ပါသဏ္ဍပရိဂ္ဂဟဏတ္ထာယာတိ ပါသဏ္ဍေသု အသာရသာရဘာဝဝီမံသနတ္ထာယ။ တံ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ အာဇီဝကပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ဝိကဋဘောဇနေတိ ဝိကတဘောဇနေ ဝိရူပဘောဇနေ။ တေနာဟ ‘‘အပကတိဘောဇနေ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၇။ ဘိံသနကတသ္မိန္တိ ဘာဝသာဓနဘာဝီ ဣဒံ ပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဘိံသနကတသ္မိံ ဘိံသနကကိရိယာယာ’’တိ။ ‘‘ဘိံသနကတ္တသ္မိ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၆။)တ-ကာရဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေဘုယျဂ္ဂဟဏံ လောမဝန္တဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ, န လောမဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ဗဟုတရာနံ ဝါ’’တိအာဒိ။
သု-သဒ္ဒေ ဥ-ကာရဿ ဩ-ကာရံ ကတွာ ပါဠိယံ ‘‘သောတတ္တော’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘သုတတ္တော’’တိ အာဟ။ သုဋ္ဌု အဝတတ္တောတိ ဝါ သောတတ္တော။ သောသိန္နောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သုဒ္ဓိဝသနတ္ထာယာတိ သံသာရသုဒ္ဓိဂဝေသနတ္ထာယ။
ဝိဟာရသ္မိန္တိ ပစ္စတ္တေ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဟာရော ဧဝ ဟိ ‘ဝိဟာရသ္မိ’န္တိ ဝုတ္တော’’တိ။ တေနေဝ စာတိ တေနေဝ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဝသေန။ ဧဝံ အတ္ထောတိ အယံ ဧဝံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုက္ခပ္ပတ္တောတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုခဒုက္ခေ လာဘာလာဘာဒိကေ စ။ တုလိတောတိ တုလာသဒိသော။
ဒုက္ကရကာရိကာဒိသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာဟာရသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၈။ သုဇ္ဈိတုန္တိ သံသာရတော သုဇ္ဈိတုံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၅၉။ အာသီတိကပဗ္ဗာနီတိ အာသီတိကပိဋ္ဌိပဗ္ဗာနိ, ‘‘ကာဠပဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဗ္ဗာနံ မဇ္ဈေ။ ဥန္နတုန္နတာနီတိ မံသေ မိလာတေ ဒွိန္နံ သန္ဓီနံ အန္တရေ ဝါတေနုဒ္ဓုမာတဓမနီဇာလတာယ ဥန္နတာနိ ဥန္နတာနီတိ။ အာနိသဒန္တိ အာနိသဒဋ္ဌာနံ။ နိသိန္နဋ္ဌာနန္တိ ပံသူဟိ, ဝါလိကာဟိ ဝါ နိစိတံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ။ သရပေါင်္ခေနာတိ သရဿ ပေါင်္ခပ္ပဒေသေန, သရပေါင်္ခသညိတေန ဝါ မဂ္ဂေန။ အက္ကန္တန္တိ အက္ကန္တဋ္ဌာနံ။ တက္ကဂေါဠိကသဒိသာနံ, သရီရဃံသနတ္ထံ ကတ ကုရုဝိန္ဒဂေါဠကာနံ ဝါ အာဝဠိ ဝဋ္ဋနာဟာရော။ ဝံသတောတိ ပိဋ္ဌိဝံသတော။ မဏ္ဍလေတိ ဘိတ္တိပါဒါနံ မတ္ထကေ ဌပိတမဏ္ဍလကေ သီသဂ္ဂေန ပတိဋ္ဌဟန္တိ။ န ဧဝံ ဖာသုဠိယောတိ ယထာ ယထာ ဝုတ္တဂေါပါနသိယော ပပတာ တိဋ္ဌန္တိ, န ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဿ ဖာသုကာပိ ပပတာ ဌိတာ။
ဩက္ခာယိကာတိ အဝက္ခာယိကာ, ဟေဋ္ဌာ ဟုတွာ နိန္နဘာဝေန ပညာယမာနာ။ ဧဝရူပါတိ ယထာဝုတ္တရူပါ, နိန္နတရာတိ အတ္ထော။ ယာဝ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၇။)အလ္လီနာ ဟောတီတိ မယှံ ဥဒရစ္ဆဝိ ယာဝ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ, တာဝ တံ အာဟစ္စ ဌိတတ္တာ အလ္လီနာ ဟောတိ ဥဒရိယဿ ပရိက္ခယေန အန္တာနဉ္စ သုဋ္ဌုမိလာတတာယ။ ဘာရိယဘာရိယာတိ ဂရုတရာ။ သဟဥဒရစ္ဆဝိံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ, သဟပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဥဒရစ္ဆဝိန္တိ ယောဇနာ။ နေဝ နိက္ခမတိ အာဟာရသန္နိဿယအာပေါဓာတုယာ သဗ္ဗသော ဝိသုက္ခတ္တာ။ ပူတိမူလာနီတိ လောမမူလာနံ ပရိဗြူဟနကေ မံသေ လောဟိတေ စ ပရိက္ခီဏေ တာနိ သုက္ခာနိ ဌာနတော ဘဋ္ဌာနိ အဘာဝေနေဝ ‘‘ပူတိမူလာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိ။
အဓိဂတာတိ ဣဒါနိ အဓိဂတာ။ ယထာ ဧတရဟိ ဝိပဿနာပညာယ အဓိဂတတ္တာတိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ မဟာဗောဓိသတ္တာ ပရိပါကဂတဉာဏာ ဝသီဘူတဇ္ဈာနာဘိညာ ဝိပဿနာယ ပရိကမ္မံ ကရောန္တိ, ယထာ စ နေသံ စရိမဘဝေ ဝိပဿနာစာရော, န တထာ တဒါတိ ဒဿေတိ။ ဧတဒေဝါတိ ယံ ယေန ဝုတ္တံ အတ္ထဇာတံ, ဧတဒေဝ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ပါဌပဒေသေ ယုတ္တံ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဝိရုဇ္ဈနတော။ ဣတရထာတိ ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အနနုရူပေါ သိယာ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ ဝုတ္တာယ အညတ္တေ။
အာဟာရသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သံသာရသုဒ္ဓိအာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၀။ သံသာရေနာတိ အပရာပရံ စဝနုပပဇ္ဇနဝသေန ဘဝေသု သံသရဏေန။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာန စ၊
အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ, သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၄, ၅၈၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၇, ၉၉၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၆၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၇၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၂၇၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၉၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁)၊
ဗဟုကန္တိ ဗဟုကာလံ ဗဟုက္ခတ္တုံ။ ဥပပဇ္ဇိတွာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ။ အာဝါသေနာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သတ္တာဝါသေ အာဝသနေန နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဇီဝနေန။ ခန္ဓာယေဝ ဝုတ္တာ တေသံယေဝ ပဝတ္တိဝိသေသဿ တေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၈။)တေန ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဗဟုယာဂေတိ အဇသူကရဂေါမာယွာဒိကေ ဗဟုဝိဓေ မဟာယညေ။ ဗဟုအဂ္ဂီတိ ဝါစာပေယျာဒိဝသေန အန္တမသော ပါကယညာဒိဝသေန စ ဗဟုကေပိ အဂ္ဂီ ပရိစရဏေန။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၁။ ဗာလဒါရကောပိ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ယုဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိက္ကန္တပဌမဝယာ သတ္တာ သဘာဝေန ပလိတသိရာ ဟောန္တီတိ ပဌမဝယေ ဌိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သုသုကာဠကေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇရာဇိဏ္ဏောတိ ဇရာယ ဇိဏ္ဏော, န အကာလိကေန ဇရာယ အဘိဘူတော။ ဥက္ကံသဂတဗုဒ္ဓတာယ ဝုဒ္ဓေါ။ တေနာဟ ‘‘ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတအင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ’’တိ, အာရောဟပရိဏာဟဝသေန ဝုဒ္ဓိရဟိတောတိ အတ္ထော။ ဇာတိမဟလ္လကောတိ ဇာတိယာ မဟလ္လကော, န ဘောဂပရိဝါရာဒီဟီတိ အတ္ထော။ အဒ္ဓဂတောတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓ-သဒ္ဒေါ ဒီဃကာလဝါစီတိ အာဟ ‘‘ဗဟုအဒ္ဓါနံ ဂတော’’တိ။ ဝယောတိအာဒိပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝယ’’န္တိ။ ပဒသတမ္ပိ…ပေ… သမတ္ထတာတိ ပဒသတမ္ပိ ပဒသဟဿမ္ပိ သောတပထမာဂစ္ဆန္တမေဝ ဥဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထတာ။ အယဉ္စ ဂတိယာ ဗျာပါရောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဂဟဏမတ္တဘာဝတော။ တဒေဝါတိ ပဒသတမ္ပိ ပဒသဟဿမ္ပိ။ အာဓာရဏံ အပိလာပနဝသေန ဟဒယေ ဓာရဏံ။ ဥပနိဗန္ဓနံ ယထာ န ပမုဋ္ဌံ ဟောတိ, တထာ ဥပေစ္စ အပရာပရံ နိဗန္ဓနံ။ အယံ ပန သတိယာ ဗျာပါရောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပါဠိယဉ္စ ‘‘ပရမာယ ဂတိယာ စ သတိယာ စ ဓိတိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တံ, ပရတော စ ‘‘ဧဝံ အဓိမတ္တဂတိမန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ သမတ္ထဝီရိယံ ဓိတိ နာမာတိ ဝိသိဋ္ဌဝိသယံ ဒဿေန္တော ယထာဝုတ္တသတိသမာယောဂံ တဿ ဒီပေတိ။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဂတိသတိဓိတီဟိ သုဘဓာတဝစီပရိစိတဿ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ အာဂမဝသေန အတ္ထဒဿနသမတ္ထတာ ယုတ္တိဝသေန ကာရဏဒဿနသမတ္ထတာ။
ဒဠှံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၉။၃၈) ထိရံ ဓနု ဧတဿာတိ ဒဠှဓနွာ, သော ဧဝ ဣဓ ‘‘ဒဠှဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တော။ ပဋိသတ္တုဝိဓမနတ္ထံ ဓနုံ ဂဏှာတီတိ ဓနုဂ္ဂဟော, သော ဧဝ ဥသုံ သရံ အသတိ ခိပတီတိ ဣဿာသောတိ အာဟ ‘‘ဓနုံ ဂဟေတွာ ဌိတော ဣဿာသော’’တိ။ ဒွိသဟဿပလံ လောဟာဒိဘာရံ ဝဟိတုံ သမတ္ထံ ဒွိသဟဿထာမံ။ တေနာဟ ‘‘ဒွိသဟဿထာမံ နာမာ’’တိအာဒိ။ ဒဏ္ဍေတိ ဓနုဒဏ္ဍေ။ ယာဝ ကဏ္ဍပ္ပမာဏာတိ ဒီဃတော ယတ္တကံ ကဏ္ဍဿ ပမာဏံ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၉။)တတ္တကေ ဓနုဒဏ္ဍေ ဥက္ခိတ္တမတ္တေ အာရောပိတော စေဝ ဟောတိ ဇိယာဒဏ္ဍော, သော စ ဘာရော ပထဝိတော မုစ္စတိ, ဧဝံ ဣဒံ ‘‘ဒွိသဟဿထာမံ နာမ ဓနူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါတိ ဥဂ္ဂဟိတဓနုသိပ္ပေါ။ ကတဟတ္ထောတိ ထိရတရံ လက္ခေသု အဝိရဇ္ဈနသရက္ခေပေါ။ ဤဒိသော ပန တတ္ထ ဝသီဘူတော ကတဟတ္ထော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စိဏ္ဏဝသီဘာဝေါ’’တိ။ ကတံ ရာဇကုလာဒီသု ဥပေစ္စ အသနံ ဧတေန သော ကတူပါသနောတိ အာဟ ‘‘ရာဇကုလာဒီသု ဒဿိတသိပ္ပေါ’’တိ။ ဧဝံ ကတန္တိ ဧဝံ အန္တောသုသိရကရဏာဒိနာ သလ္လဟုကံ ကတံ။
ဩလောကေတီတိ ဥဒိက္ခတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ တေသံ ဝါရော ပညာယတီတိ တေသံ ဘိက္ခူနံ ‘‘အယံ ပဌမံ ပုစ္ဆတိ, အယံ ဒုတိယ’’န္တိအာဒိနာ ပုစ္ဆနဝါရော တာဒိသဿ ပညဝတော ပညာယတိ သုခုမဿ အန္တရဿ လဗ္ဘနတော။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဝါရောတိ ဤဒိသေ ဌာနေ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဝါရော အညေသံ နပညာယနတော ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ပညာယတိ။ ဣဒါနိ တမေဝ ပညာယနတံ ယုတ္တိတော ဒဿေန္တော ‘‘ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဆာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အစ္ဆရာသံဃာဋမတ္တေ ခဏေ အနေက-ကောဋိသဟဿ-စိတ္တပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ‘‘ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဆာယံ အတိက္ကမနတော ပုရေတရံယေဝ ဘဂဝါ…ပေ… ကထေတီ’’တိ ဝတွာ တတော လဟုတရာပိ သတ္ထု ဒေသနာပဝတ္တိ အတ္ထေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘တိဋ္ဌန္တု ဝါ တာဝ ဧတေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒါနိ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောဠသ ပဒါနိ ကထေတီတိ ဧတေန လောကိယဇနဿ ဧကပဒုစ္စာရဏက္ခဏေ ဘဂဝါ အဋ္ဌဝီသသတပဒါနိ ကထေတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တဿပိ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဓမ္မောတိ ပါဠိ။ ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ, တဒတ္ထော။ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ, အက္ခရံ။ တဉှိ ပဒဝါကျက္ခရဘာဝေဟိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနံ တံ တံ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတိ ပကာသေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မပဒဗျဉ္ဇနန္တိ ပါဠိယာ ပဒဗျဉ္ဇနံ, တဿ တဿ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနကံ အက္ခရ’’န္တိ။ ဧတေန အပရာပရေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ သုစိရမ္ပိ ကာလံ ကထေန္တဿ တထာဂတဿ န ကဒါစိ တေသံ ပရိယာဒါနံ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ပဉှံ ဗျာကရောန္တိ ဧတေနာတိ ပဉှဗျာကရဏံ, တထာပဝတ္တပဋိဘာနံ။ အပရိက္ခယပဋိဘာနာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော, ယတော
(မ၊ဋီ၊၂၊၄၀။)ဝုတ္တံ ‘‘နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ ဟာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၄၁, ၃၀၅၊ ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၁။သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ကိံ ဒဿေတီ’’တိအာဒိ။ တထာ အာသန္နပရိနိဗ္ဗာနဿပိ ဘဂဝတော ဒေသနာယ ဣတရာယ စ ဝိသေသာတာဝေါတိ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနမ္ပိ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနမ္ပိ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနမ္ပိ သဒိသမေဝ။ အာသီတိကဝဿတော ပရံ ပဉ္စမော အာယုကောဋ္ဌာသော။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၂။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဘဂဝတာ နာဂသမာလတ္ထေရဿ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတပဝေဒနမုခေန အတ္တနော လောမာနံ ဟဋ္ဌဘာဝဿ ပဝေဒိတတ္တာ ‘‘လောမဟံသနပရိယာယော’’တိ နာမံ ဂဟိတံ, တထာပိ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိ-အနညသာဓာရဏဉာဏာနုဘာဝ-ဝိဘာဝနာဒိဝသေန သောဠသသမူဟတော သီဟနာဒဿ နဒနေန ဒေသနာယ ပဝတ္တိတတ္တာ ‘‘မဟာသီဟနာဒေါ’’တွေဝ သင်္ဂီတိကာရမဟာထေရေဟိ နာမံ ဌပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၃။ မဟာဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၃။ တတော ပရန္တိ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ဥပရိ သံဃော စတုဝဂ္ဂကရဏီယာဒိကမ္မေဟိ ပဋိကမ္မပ္ပတ္တတ္တာ။ ဂါမံ ဂတောတိ ဝုစ္စတိ ဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ဂတတ္တာ, ဧဝံ သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတုံ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တာ ‘‘ပဝိသိံသူ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပရိညန္တိ ပဟာနပရိညံ။ သာ ဟိ သမတိက္ကမော, န ဣတရာ။ ရူပဝေဒနာသုပီတိ ‘‘ရူပါနံ ပရိညံ, ဝေဒနာနံ ပရိည’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ ကာမံ သဗ္ဗေသံ တိတ္ထိယာနံ ကာမာဒိပရိညာပညာပနဟေတုဘူတော သမယော နတ္ထိ, ယေသံ ပန အတ္ထိ, တေ ဥပါဒါယ ‘‘သကသမယံ ဇာနန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယတော ယတော ခေါ ဘော အယံ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဧတ္တာဝတာ ခေါ ဘော ကာမာနံ ပရိညာ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ သရူပတော ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိဘာဝေတုံ အသက္ကောန္တာပိ ကေဝလံ အစ္စန္တပ္ပဟာနသညာယ ကာမာနံ ပရိညံ ပညပေယျုံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝဒမာနာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? တာဒိသဿ အာဂမာဓိဂမဿာဘာဝတော။ ရူပဝေဒနာပရိညာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုစ္စေထာတိ ဝုစ္စေယျ။ ဒုတိယပဒေပီတိ ‘‘အနုသာသနိယာ ဝါ အနုသာသနိ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တဝါကျေပိ။ တေ ကိရ ဘိက္ခူ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၄၁။)֍ ဋ္ဌ ၁၆၅။ န စေဝ သမ္ပာယိဿန္တီတိ န စေဝ သမ္မဒေဝ ပကာရေဟိ ဂမေဿန္တိ ဉာပေဿန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပာဒေတွာ ကထေတုံ န သက္ခိဿန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ အဝိသယေ ပဉှော ပုစ္ဆိတော ဟောတိ, တသ္မာ အာပဇ္ဇိဿန္တီတိ ယောဇနာ။ သဒေဝကေတိ အရူပဒေဝဂ္ဂဟဏံ။ တေ ဟိ လောကိယဒေဝေဟိ ဒီဃာယုကတာဒိနာ ဥက္ကဋ္ဌာ။ သမာရကေတိ ကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ။ သဗြဟ္မကေတိ ရူပါဝစရဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ။ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာတိ ဧတ္ထ သမဏဂ္ဂဟဏေန ပဗ္ဗဇိတေ, ဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏေန ဇာတိဗြာဟ္မဏေ, ပုန ဒေဝဂ္ဂဟဏေန သမ္မုတိဒေဝေ, မနုဿဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌမနုဿကာယံ ပရိယာဒိယတိ။ လောကပဇာဂ္ဂဟဏေန ပန ပယောဇနံ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတမေဝ။ အညထာ အာရာဓနံ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ကာမရူပဝေဒနာသု အဿာဒါဒီနံ ယာထာဝတော အဝဗောဓော ဧဝ ဣတော ဗာဟိရကာနံ နတ္ထိ, ကုတော ပဝေဒနာတိ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၆။ စိတ္တာရာဓနန္တိ ယာထာဝပဝေဒနေန ပရေသံ စိတ္တဿ ပရိတောသနံ။ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဂုဏာတိ ကာမရာဂသံယောဇနဿ ပစ္စယဘာဝေန ဝတ္ထုကာမေသုပိ ဗန္ဓနဋ္ဌော ဝုတ္တော, ကောဋ္ဌာသဋ္ဌော ဝါ ဂုဏဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တရယန္တီတိ တရမာနာ ယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ။ အတီတာဒိဘိန္နပဌမာဒိဝယာ ဧဝ စိတ္တတာ ရာသိဘာဝေန ဝယောဂုဏာတိ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ရာသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော’’တိ။ စက္ခုဝိညေယျာတိ ဝါ စက္ခုဝိညာဏတံဒွါရိကဝိညာဏေဟိ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။ သောတဝိညေယျာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာတိ သဘာဝေနေဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဇာတိကာ, ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘာဝံ ဝါ ပတ္တာ။ ကမနီယာတိ ကာမေတဗ္ဗာ။ မနဝဍ္ဎနကာတိ မနောဟရာ။ ဧတေန ပရိကပ္ပနတောပိ ဣဋ္ဌဘာဝံ ဂဏှာတိ။ ပိယဇာတိကာတိ ပိယာယိတဗ္ဗသဘာဝါ။ ကာမူပသံဟိတာတိ ကာမရာဂေန ဥပေစ္စ သန္ဓာနိယာ သမ္ဗဒ္ဓါ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၆။၆၃) ကာတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၇။ သညံ ဌပေတွာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ အင်္ဂုလိကာဒိပဗ္ဗေ ဂဟိတေ သတံ ဟောတိ, ဣမသ္မိံ သဟဿ’’န္တိအာဒိနာ သညာဏံ ကတွာ ဂဏနာ။ အစ္ဆိဒ္ဒဂဏနာတိ ‘‘ဧကံ ဒွေ’’တိအာဒိနာ နဝန္တဝိဓိနာ နိရန္တရဂဏနာ။ ပိဏ္ဍဂဏနာတိ သင်္ကလနပဋုပ္ပါဒနာဒိနာ ပိဏ္ဍိတွာ ဂဏနာ။ တေနာဟ ‘‘ခေတ္တံ ဩလောကေတွာ’’တိအာဒိ။ ကသနံ ကသီတိ ကသိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗော
(မ၊ဋီ၊၂၊၄၂။)ကသိပဋိဗဒ္ဓေါ ဇီဝိကူပါယော ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ကသီတိ ကသိကမ္မ’’န္တိ။ ဇင်္ဃဝဏိဇ္ဇာတိ ဇင်္ဃသတ္ထဝသေန ဝဏိဇ္ဇံ အာဟ, ထလဝဏိဇ္ဇာတိ သကဋသတ္ထဝသေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန နာဝါပဏာဒိဝသေန ဝေါဟာရံ။ ဝဏိပ္ပထောတိ ဝဏိဇမဂ္ဂေါ, ဒါနဂ္ဂဟဏဝသေန သံဝေါဟာရောတိ အတ္ထော။ ဥသူနံ အသနကမ္မံ ဣဿတ္တံ, ဓနုသိပ္ပေန ဇီဝိကာ, ဣဓ ပန ဣဿတ္တံ ဝိယာတိ ဣဿတ္တံ, သဗ္ဗအာဝုဓဇီဝိကာတိ အာဟ ‘‘အာဝုဓံ ဂဟေတွာ ဥပဋ္ဌာနကမ္မ’’န္တိ။ ပေါရောဟိစ္စာမစ္စကမ္မာဒိ ရာဇကမ္မံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရထသိပ္ပခတ္တဝိဇ္ဇာသိပ္ပါဒိ-ဝုတ္တာဝသေသံ မဟာသိပ္ပံ ခုဒ္ဒကသိပ္ပဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ သီတဿ ပုရက္ခတောတိ သီတဿ ပုရတော ကတော။ ယော ဟိ သီတကာလေ ဇီဝိကာဟေတု သီတလပဒေသံ ပက္ခန္ဒတိ, သော ဝါဠမိဂါဒီဟိ ဝိယ သီတေန ပရိပါတိယမာနော တေန ပုရတော ကတော ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သီတေန ဗာဓိယမာနော’’တိ။ ဥဏှဿ ပုရက္ခတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သရိတွာတိ သံသပ္ပိတွာ။ ဃဋ္ဋိယမာနောတိ ဟိံသိယမာနော ဗာဓိယမာနော။ အာဗာဓနံ အာဗာဓော, ပီဠာတိ အတ္ထော။ ကာမဟေတုန္တိ ဝါ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၀)။ တထာ သေသပဒဒွယေပိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကာမာနမေဝ ဟေတူ’’တိ။ ကာမာနံ ဟေတူတိ ဧတ္ထ ပုရိမပဒါဝဓာရဏမယုတ္တံ တဒညပစ္စယပဋိက္ခေပါပတ္တိတော, တထာ ဥတ္တရပဒါဝဓာရဏံ ကာမာနံ ကဒါစိ အဟေတုဘာဝဿပိ သမ္ဘဝတော, တသ္မာ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဥဋ္ဌဟတောတိ ဣမိနာ ဥဋ္ဌာနဝီရိယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အာဇီဝသမုဋ္ဌာပကဝီရိယေနာ’’တိ။ တံ ဝီရိယန္တိ အာဇီဝိကသမုဋ္ဌာပကဝီရိယံ။ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဃဋေန္တဿာတိ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရံ ပဝတ္တေန္တဿ။ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကေန သောစတီတိ စိတ္တသန္တာပေန အန္တော နိဇ္ဈာယတိ။ ကာယေ ဥပ္ပန္နဒုက္ခေနာတိ တဿေဝ သောကဿ ဝသေန ကာယေ ဥပ္ပန္နဒုက္ခေန။ သောကုဒ္ဒေသေန တံ တံ ဝိပ္ပလပေန္တော ဝါ ပရိဒေဝတိ။ ဥရံ တာဠေတွာတိ ဝက္ခပ္ပဒေသံ ပဟရိတွာ။ ‘‘မောဃ’’န္တိအာဒိ ပရိဒေဝနာကာရဒဿနဉ္စေဝ သမ္မောဟာပဇ္ဇနာကာရဒဿနဉ္စ။ မေတိ ဝတွာ ပုန နောတိ ပုထုဝစနံ အတ္တနော ဥဘယထာပိ ဝေါဟရိတဗ္ဗတော, ဗျာမူဠှဝစနံ ဝါ သောကဝသေန။
(မ၊ဋီ၊၂၊၄၃။)֍ ဋ္ဌ ၁၆၈။ ဣဓ ကာမဂ္ဂဟဏေန ဝိသေသတော ဝတ္ထုကာမာ ဂဟိတာတိ ကာမာဒိဂ္ဂဟဏံ ကတံ, နာနန္တရိယတာယ ပန ကိလေသကာမောပိ ဂဟိတော ဧဝ။ အသိစမ္မန္တိ ဧတ္ထ စမ္မဂ္ဂဟဏေန န ကေဝလံ စမ္မမယဿ, စမ္မပရိသိဗ္ဗိတဿေဝ ဝါ ဂဟဏံ, အထ ခေါ သဗ္ဗဿပိ အာဝုဓဗာဓကဿ ဂဟဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ခေဋကဖလကာဒီနီ’’တိ အာဟ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သရာဒိသင်္ဂဟော။ ဓနုကလာပံ သန္နယှိတွာတိ ဓနုဉ္စေဝ ခုရပ္ပတူဏိဉ္စ သန္နယှိတွာ, ဓနုဒဏ္ဍဿ ဇိယာယ တထာဘာဝကရဏာဒိပိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၇၆) ဓနုနော သန္နယှနန္တိ။ ဒွိန္နံ သေနာနံ ဗျူဟသံဝိဓာနေန ဝါ ဥဘတောဗျူဠှံ။ ဝိဇ္ဇောတလန္တေသူတိ နိသိတပီတဖလတာယ ဝိဇ္ဇောတနဝသေန ပရိဝတ္တမာနေသု။
ပါကာရသမီပါတိသင်္ခါရတာယ ပါကာရပါဒါ ဥပကာရိယော, ယာ ‘‘ဥဒ္ဒါပါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သတဒန္တေနာတိ အနေကသတဒန္တကေန, ယဿ တိခိဏဒန္တာနိ အနေကသတာနိ မူလာနိ ဟောန္တိ။ အတိဘာရတာယ ဒသဝီသမတ္တာပိ ဇနာ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ကောန္တိ, ယန္တဝသေန ပန ဥက္ခိပိတွာ ဗန္ဓိတွာ ဌပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌဒန္တာကာရေနာ’’တိအာဒိ။ ဩမဒ္ဒန္တီတိ ဩဋ္ဌပေန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၉။ သန္ဓိမ္ပိ ဆိန္ဒန္တိ စောရိကာယ ဇီဝိတုကာမာ။ နိလ္လောပန္တိ နိဿေသဝိလောပံ, ဧကံ ပရိတ္တံ ဂါမံ ပရိဝါရေတွာ တတ္ထ ကိဉ္စိပိ ဂယှူပဂံ အသေသေတွာ ကရမရဂ္ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘မဟာဝိလောပ’’န္တိ။ ပန္ထဒုဟနကမ္မံ အဋဝိမဂ္ဂေ ဌတွာ အဒ္ဓိကာနံ ဝိလုမ္ပနံ။ ပဟာရသာဓနတ္ထံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁) ဒဏ္ဍပ္ပဟာရဿ သုခသိဒ္ဓိအတ္ထံ။ ကဉ္ဇိတော နိဗ္ဗတ္တံ ကဉ္ဇိယံ, အာရနာလံ။ ယံ ‘‘ဗိလင်္ဂ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ, တံ ယတ္ထ သိဉ္စတိ, သာ ကဉ္ဇိယဥက္ခလိကာ။ ဗိလင်္ဂထာလိကသဒိသကရဏံ ဗိလင်္ဂထာလိယံ။ သီသကပါလံ ဥပ္ပါဋေတွာတိ အယောဂုဠပဝေသနပ္ပမာဏံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ။ သင်္ခမုဏ္ဍကမ္မကာရဏန္တိ သင်္ခံ ဝိယ မုဏ္ဍကမ္မကာရဏံ။
ရာဟုမုခကမ္မကာရဏန္တိ ရာဟုမုခဂတ-သူရိယသဒိသ-ကမ္မကာရဏံ။ ဇောတိမာလိကန္တိ ဇောတိမာလဝန္တံ ကမ္မကာရဏံ။ ဟတ္ထပဇ္ဇောတိကန္တိ ဟတ္ထပဇ္ဇောတနကမ္မကာရဏံ။ ဧရကဝတ္တကမ္မကာရဏန္တိ ဧရကဝတ္တသဒိသေ သရီရတော ဗဒ္ဓေ ဥပ္ပါဋနကမ္မကာရဏံ။ စီရကဝါသိကကမ္မကာရဏန္တိ သရီရတော ဥပ္ပါဋိတဗဒ္ဓစီရကာဟိ နိဝါသာပနကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ ယထာ ဂီဝတော ပဋ္ဌာယ ဗဒ္ဓေ ကန္တိတွာ ကဋိယမေဝ ဌပေန္တိ, ဧဝံ ဂေါပ္ဖကတော
(မ၊ဋီ၊၂၊၄၄။)ပဋ္ဌာယ ကန္တိတွာ ကဋိယမေဝ ဌပေန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကဋိတော ပဋ္ဌာယ ကန္တိတွာ ဂေါပ္ဖကေသု ဌပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဏေယျကကမ္မကာရဏန္တိ ဧဏီမိဂသဒိသကမ္မကာရဏံ။ အယဝလယာနိ ဒတွာတိ အယဝလယာနိ ပဋိမုဉ္စိတွာ။ အယသူလာနိ ကောဋ္ဋေန္တီတိ ကပ္ပရဇဏ္ဏုကကောဋီသု အယသူလာနိ ပဝေသေန္တိ။ န္တိ တံ တထာကတကမ္မကာရဏံ သတ္တံ။
ဗဠိသမံသိကန္တိ ဗဠိသေဟိ မံသုပ္ပါဋနကမ္မကာရဏံ။ ကဟာပဏိကန္တိ ကဟာပဏမတ္တသော ဆိန္ဒနကမ္မကာရဏံ။ ကောဋ္ဋေန္တီတိ ဆိန္ဒန္တိ။ ခါရာပတစ္ဆိကန္တိ တစ္ဆေတွာ ခါရာဝသိဉ္စနကမ္မကာရဏံ။ ပလိဃပရိဝတ္တိကန္တိ ပလိဃဿ ဝိယ ပရိဝတ္တနကမ္မကာရဏံ။ ဧကာဗဒ္ဓံ ကရောန္တိ အယသူလဿ ကောဋ္ဋနေန။ ပလာလပီဌကန္တိ ပလာလပီဌဿ ဝိယ သရီရဿ သံဝေလ္လနကမ္မကာရဏံ။ ကာရဏိကာတိ ဃာတနကာရကာ။ ပလာလဝဋ္ဋိံ ဝိယ ကတွာတိ ယထာ ပလာလပီဌံ ကရောန္တာ ပလာလဝဋ္ဋိံ ကတွာ သံဝေလ္လနဝသေန နံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁) ဝေဌေန္တိ, ဧဝံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ဆာတကေဟီတိ ဗုဘုက္ခိတေဟိ ကောလေယျကသုနခေဟိ။ ဗလဝန္တော ဟိ တေ ဇဝယောဂ္ဂါ သူရာ စ ဟောန္တိ။ ကမ္မဝသေန သမ္ပရေတိ ဧတ္ထာတိ သမ္ပရာယော, ပရလောကော။ တတ္ထ ဘဝေါတိ သမ္ပရာယိကော။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၀။ ဆန္ဒရာဂေါ ဝိနီယတိ စေဝ ပဟီယတိ စ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဗာနံ ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဉ္စာတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနဉှီ’’တိ။ တတ္ထ အာဂမ္မာတိ ဣဒံ ယော ဆန္ဒရာဂံ ဝိနေတိ ပဇဟတိ, တဿ အာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တီဟိ ပရိညာဟီတိ ဣမိနာ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ ပရိဇာနိဿန္တီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ကော ပန ဝါဒေါ ပဟာနပရိညာယာတိ ဒဿေတိ? တထဘာဝါယာတိ ပရိဇာနနကဘာဝါယ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၁။ အပရိတ္တေနာတိ အဟီနေန။ ဝိပုလေနာတိ မဟတာ။ ယဒိ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ, ဝဏ္ဏဒသကံ ကသ္မာ န ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘မာတုဂါမဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဘောဇနသမ္ပဒါဒီနံ အလာဘေပီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒုဂ္ဂတကုလေ နိဗ္ဗတ္တဿပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ထောကံ ထောကံ ဝဏ္ဏာယတနံ ပသီဒတိ မံသဿ ပရိဗြူဟနတော ထနမံသာနိ ဝဍ္ဎန္တိ ဇာယန္တိ။ ဝဏ္ဏေတိ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝဏ္ဏော။ သော ဧဝ သာမဂ္ဂေါပဘောဂါဒိနာ နိဘာတီတိ နိဘာ။ တေနာဟ ‘‘ဝဏ္ဏနိဘာတိ ဝဏ္ဏောယေဝါ’’တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၄၅။)ဘောဂ္ဂန္တိ အတိဝိယ ဝင်္ကတာယ ဘောဂ္ဂံ။ တာဒိသံ ပန သရီရံ ဘဂ္ဂံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဘဂ္ဂ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာပိဿ ဝင်္ကဘာဝမေဝ ဒီပေတီ’’တိ။ ဒန္တာနံ ဆိန္နဘိန္နတာယ ဧကစ္စာနံ ပတနေန စ ခဏ္ဍိတဒန္တံ။ ကေသာနံ သေတဝဏ္ဏတာယ ပလိတန္တိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဍရကေသ’’န္တိ။ ကေသာနံ မတ္တသော သိယနေ ခလ္လာဋဝေါဟာရောတိ ဗဟုသော သိယနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မဟာခလ္လာဋသီသ’’န္တိ။ ဝဿသတိကကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇနတိလကာနိ သန္ဓာယာဟ ‘‘တိလကာဟတဂတ္တ’’န္တိ။ တာနိ ပန ကာနိစိ သေတာနိ ဟောန္တိ ကာနိစိ ကာဠာနီတိ အာဟ ‘‘သေတကာဠတိလကေဟီ’’တိ။ ဗျာဓိကန္တိ သဉ္စာတဗျာဓိံ။ ဗာဠှဂိလာနန္တိ မာရဏန္တိ ကဂေလညေန ဂိလာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၃။ တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏသမယေ။ န စေတေတီတိ န အဘိသန္ဒဟတိ။ ဗျာဗာဓနဋ္ဌေန ဗျာဗာဓော, ဗျာဗာဓောဝ ဗျာဗဇ္ဈံ, နတ္ထိ ဧတ္ထ ဗျာဗဇ္ဈန္တိ အဗျာဗဇ္ဈံ, ဒုက္ခရဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခမေဝါ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၄။ အနိစ္စာဒိအာကာရောတိ အနိစ္စာကာရော ဒုက္ခာကာရော ဝိပရိဏာမာကာရော စလာဒိအာကာရော စ။
မဟာဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၄။ စူဠဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၅။ သက္ကေသူတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ တံ ဧကဒေသေန ဒဿေန္တော ‘‘သော ဟီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ယေန ရာဇကုမာရာ သကျာ နာမ ဇာတာ, ယတော တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ ဇနပဒေါ တထာ ဝုစ္စတိ, တံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သကျာနံ ပန ဥပ္ပတ္တိ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ အာဂတာဝါ’’တိ။ ကပိလဝတ္ထူတိ ဝုတ္တံ ပုရိမသညာဝသေန။
နာနပ္ပကာရကန္တိ ‘‘လောဘဓမ္မာ’’တိ ဗဟုဝစနဿ နိမိတ္တံ ဝဒတိ။ လောဘော ဟိ တေန တေန အဝတ္ထာဝိသေသေန ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန ‘‘ဆန္ဒော ရာဂေါတဏှာ အာသတ္တိ အပေက္ခာ’’တိအာဒိနာ အနေကပ္ပဘေဒေါ, လုဗ္ဘနလက္ခဏေန ပန ‘‘လောဘော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘နာနပ္ပကာရကံ လောဘံယေဝါ’’တိ။ တထာ ‘‘ဒေါသော ပဋိဃော ကောဓော
(မ၊ဋီ၊၂၊၄၆။)ဥပနာဟော ဝိရောဓော’’တိအာဒိနာ, ‘‘မုယှနံ အသမပေက္ခနံ အပစ္စဝေက္ခဏာ ဒုမ္မေဇ္ဈံ ဗာလျ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၃၉၀) စ ဒေါသမောဟာနံ နာနပ္ပကာရတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣတရေသုပိ ဒွီသု ဧသေဝ နယော’’တိ။ ပရိယာဒိယိတွာတိ ပရိတော သဗ္ဗသော အာဒါယ။ ဂဟေတွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဂဟဏေ အာဂတ’’န္တိ။ ပရိယာဒိယတီတိ ပရိက္ခီဏောတိ။ ဒီ-သဒ္ဒဉှိ သဒ္ဒဝိဒူ ခယတ္ထံ ဝဒန္တိ။
ဧကဒါတိ အာမေဍိတလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဧကေကသ္မိံ ကာလေ’’တိ။ လောဘဒေါသမောဟာတိ ပဌမမဂ္ဂေန ပဟီနာဝသေသာ လောဘဒေါသမောဟာ။ နိရဝသေသာ ပဟီယန္တိ, အညထာ ဒုတိယမဂ္ဂေန ကိံ ကတံ သိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ သမုဒါစာရပ္ပတ္တံ ပန ဒိသွာ ‘‘အပ္ပဟီနံ မေ အတ္ထီ’’တိပိ ဇာနာတိ။ ဧဝံ ကထံ နိရဝသေသပ္ပဟာနသညာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဟီနကံ…ပေ… သညီ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သမုစ္ဆိန္နသံသယဿ ‘‘ကော သု နာမ မေ ဓမ္မော အဇ္ဈတ္တံ အပ္ပဟီနောတိ ဧဝံ သန္ဓေဟော ကထံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိယာ အကောဝိဒတ္တာ’’တိ ကာရဏမာဟ။ ဝိနယကုက္ကုစ္စံ ဝိယ ဟိ ပဏ္ဏတ္တိယံ အကုသလတာယ အရိယာနမ္ပိ ကတ္ထစိ ဝိမတိမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ယထာ တံ သဗ္ဗသော အပ္ပဟီနသမ္မောဟာနန္တိ။ အတ္တနော အဝိသယေ အနဘိဇာနနံ ပဏ္ဏတ္တိကောသလ္လေန ကိမေတ္ထ ပယောဇနံ, ပစ္စဝေက္ခဏာမတ္တေန အယမတ္ထော သိဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကိံ တဿ ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘နတ္ထီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ကတွာ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဝိဘာဂံ ဒဿေန္တော ‘‘သာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗေသံ အရိယာနံ။ ယထာ ပရိပုဏ္ဏာ န ဟောတိ, န ဧဝံ သဗ္ဗသော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣမာသု ပနာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၆။ အဇ္ဈတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘တဝ သန္တာနေ’’တိ။ အပ္ပဟီနောတိ အနဝသေသတော အပ္ပဟီနော။ ဒုဝိဓေတိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေ။ ကိလေသကာမောပိ ဟိ ယဒဂ္ဂေန အဿာဒီယတိ, တဒဂ္ဂေန ပရိဘုဉ္ဇီယတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၇။ အဿာဒီယတီတိ အဿာဒေါ, သုခံ။ အပ္ပေါ အပ္ပမတ္တကော အဿာဒေါ ဧတေသူတိ အပ္ပဿာဒါ။ တေနာဟ ‘‘ပရိတ္တသုခါ’’တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၄၇။)ပရိယေသနဒုက္ခာဒိဟေတုကံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ တတ္ထ ဒုစ္စရိတစရဏေန သမ္ပရာယိကဉ္စ ဒုက္ခမေတ္ထ ကာမေသု ဗဟုကန္တိ ဗဟုဒုက္ခာ။ ဗဟုပါယာသာတိ ဗဟုပရိက္ကိလေသာ။ တေ ပန ပရိက္ကိလေသာ ဝက္ခမာနနယေန ဗဟူယေဝေတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာပီတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိက…ပေ… ဗဟူ’’တိ။ တေ စ ပရိက္ကိလေသာ ယသ္မာ တံသမင်္ဂိနော ဟိတပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရာ ဣဓ စေဝ ပရလောကေ စ အာဒီနဝကာရဏဉ္စ ပဝတ္တန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိက…ပေ… ဗဟူ’’တိ။ ဧဝံ စေပီတိ ဧဝံ ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ’’တိအာဒိနာ အာကာရေန။ နယေနာတိ ဓမ္မေန။ ကာရဏေနာတိ ယုတ္တိယာ။ သုဋ္ဌု ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိပဿနာပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ သာ စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ဝိသေသတော ပဿတီတိ ဝိပဿနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂဒွယဉာဏေနာတိ အတ္ထော’’တိ။ ပီတိသုခန္တိ ပီတိသုခဝန္တံ ဈာနဒွယံ။ ဒွေ မဂ္ဂေတိ ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂေ။ အာဝဋ္ဋနသီလော အာဘုဇနသီလော န ဟောတီတိ အနာဝဋ္ဋီ နေဝ ဟောတိ သဗ္ဗသော အပ္ပဟီနကာမရာဂဆန္ဒော။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဩရောဓနာဋကာ ပဇဟနပညာတိ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၉။ အဿာဒေါပိ ကထိတော, ‘‘အပ္ပဿာဒါ’’တိ ဟိ ဣမိနာ ယာဝတကော ကာမေသု အဿာဒေါ, တံ သဗ္ဗံ အနဝသေသတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ စဿ ပရိတ္တဘာဝေါ ဒဿိတောတိ အာဒီနဝေါပိ ကထိတော သင်္ခေပေနေဝ သေသဿအာဒီနဝဿ ဒဿိတတ္တာ။ တံ ကထေတုန္တိ တံ နိဿရဏံ ‘‘ဧကန္တသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဣမိနာ ကထေတုံ။ ဣမေဟိ အန္တေဟီတိ ‘‘ပဉ္စိမေ, မဟာနာမ, ကာမဂုဏာ’’တိအာဒိနာ ကာမဂုဏဒဿနမုခေန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂံ ‘‘ဥဗ္ဘဋ္ဌကာ ဟောန္တိ အာသနပဋိက္ခိတ္တာ’’တိအာဒိနာ အတ္တကိလမထာနုယောဂဉ္စ ဒဿေတွာ ဣမေဟိ ဒွီဟိ အန္တေဟိ မုတ္တံ မမ သာသနန္တိ, ဖလသမာပတ္တိပရိယောသာနတ္တာ သာသနသမ္ပတ္တိယာ ‘‘ဥပရိဖလသမာပတ္တိသီသေန သကလသာသနံ ဒဿေတု’’န္တိ အာဟ။ ဂိဇ္ဈသဒိသော ကူဋောတိ မဇ္ဈေပဒလောပီသမာသော ယထာ ‘‘သာကပတ္ထိဝေါ’’တိ (ပါဏိနိ။ ၂။၁။၆၀)။ ဒုတိယေ ပနေတ္ထ ဂိဇ္ဈဝန္တတာယ ဂိဇ္ဈာ ကူဋေ ဧတဿာတိ ဂိဇ္ဈကူဋော။ ဥဒ္ဓံယေဝ တိဋ္ဌနကာ နိသဇ္ဇာယ ဝုဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧကဋ္ဌာနေနေဝ တိဋ္ဌနကာ။ တေနာဟ ‘‘အနိသိန္နာ’’တိ။ နိဂဏ္ဌဿာတိ နာဋပုတ္တဿ။ နတ္ထိ ဧတဿ ပရိသေသန္တိ အပရိသေသံ။ ဧဝံ သင်္ခါဘဝစနမတ္တမဿာတိ အာဟ ‘‘အပရိသေသသင်္ခါတ’’န္တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၄၈။)နိစ္စဋ္ဌေန သတတ-သဒ္ဒေန အဘိဏှပ္ပဝတ္တိ ဇောတိတာ သိယာတိ ‘‘သမိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန နိရန္တရပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတီတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၀။ ယံ ကရောတိ, တံ ဇာနာတီတိ ဒုက္ခဿ နိဇ္ဇရဏခေပနံ နာမ ဝိညူနံ ကိစ္စံ, ဝိညုနာ စ ပုရိသေန ကတာကတံ ဇာနိတဗ္ဗံ, တသ္မာ တုမှေဟိ ပုရာဏာနံ ကမ္မာနံ ဗျန္တိဘာဝံ ကရောန္တေဟိ ပဌမံ တာဝ ဧတ္တကာနိ ပုရာဏာနိ ကမ္မာနီတိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ, တတော ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ကတေန တပသာ ဧတ္တကာနိ တာနိ ဗျန္တိကတာနိ, ဣဒါနိ ဧတ္တကာနိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိနာ အယံ ဝိဓိ ပုရိသေန ဝိယ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘တုမှေဟိပိ တထာ ဉာတဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။ သုဒ္ဓန္တန္တိ သုဒ္ဓကောဋ္ဌာသံ, အာယတိံ အနဝဿဝသိဒ္ဓံ ကမ္မက္ခယံ, တတော ဝါ ဒုက္ခက္ခယန္တိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓန္တံ ပတ္တော အတ္ထီတိ ပုစ္ဆတီတိ ဣမိနာ အကုသလာနံ ပဟာနံ, ကုသလာနံ ဘာဝနာ စ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နိဂဏ္ဌသမယေ နတ္ထိ သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာယ အဘာဝတော, တသ္မာ ကုတော ဒုက္ခက္ခယဿ သမ္ဘဝေါတိ ဒဿေတိ။
ဧဝံ အဇာနနဘာဝေ သတီတိ ‘‘အဟုဝမှေဝ မယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ အဇာနနေ သတိ, တသ္မိံ တုမှေဟိ အညာယမာနေတိ အတ္ထော။ လုဒ္ဒါတိ ဃောရာ။ တေ ပန ယသ္မာ ကာယဝါစာဟိ နိဟီနမေဝ ကရောန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘လုဒ္ဒါစာရာ’’တိ။ လောဟိတပါဏိတွေဝ ဝုစ္စတိ တဇ္ဇာကိရိယာစရဏတော။ မာဂဝိကကေဝဋ္ဋစောရဃာတကာဒယော မာဂဝိကာဒယော။ ကက္ခဠကမ္မာတိ ဖရုသကမ္မာ။ တေ နိဂဏ္ဌေသု ပဗ္ဗဇန္တီတိ ပုဗ္ဗေ မဟာဒုက္ခသံဝတ္တနိယကမ္မဿ ကတတ္တာ ဟိ တုမှေ ဧတရဟိ ဤဒိသံ မဟာဒုက္ခံ ပစ္စနုဘဝထာတိ ဒဿေတိ။
ဝါဒေတိ ဒိဋ္ဌိယံ, သမယေတိ အတ္ထော။ သုခေန သုခန္တိ ဧတ္ထ သုခေနာတိ ပဋိပတ္တိသုခေန, သုခါယ ပဋိပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ သုခန္တိ ဝိမောက္ခသုခံ, ဣဓ လောကေ သုခံ အဓိဂစ္ဆန္တာ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိဒုက္ခပဋိပတ္တိယာဝ အဓိဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ မောက္ခသုခမ္ပီတိ အဓိပ္ပါယော။ သရီရာဝယဝသမ္ပတ္တိယာပိ ဗိမ္ဗိနော သာရောတိ ဗိမ္ဗိသာရော။ တေ နိဂဏ္ဌာ…ပေ… သန္ဓာယ ဝဒန္တိ, န ပန ဘဂဝတော အစ္စန္တသန္တပဏီတံ နိဗ္ဗာနသုခပဋိဝေဒနံ ဇာနန္တိ။ သဟသာတိ ရဝါ။ အပ္ပဋိသင်္ခါတိ န ပဋိသင်္ခါယ အဝိစာရေတွာ။ တေနာဟ ‘‘သာဟသံ ကတွာ’’တိအာဒိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၄၉။)အညာဟိ ဝေဒနာဟိ အဝေါမိဿံ ဧကန္တံ သုခံ ဧကန္တသုခံ, တဿ ပဋိသံဝေဒီ။ တေနာဟ ‘‘နိရန္တရသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ။ ကထာပတိဋ္ဌာပနတ္ထန္တိ ‘‘ဧကန္တသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဧဝံ အာရဒ္ဓကထာယ ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ။ ရာဇဝါရေတိ ရာဇာနံ ဥဒ္ဒိဿ အာဂတဒေသနာဝါရေ။ သုခံ ပုစ္ဆိတုံ ဟောတီတိ ‘‘ယဒိ သတ္တ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ နပ္ပဟောတိ, ကိံ ဆ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ ပဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆနသုခံ ဟောတိ။ ‘‘အဟံ ခေါ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တော သုဒ္ဓဝါရော သုဒ္ဓနိဿန္ဒဿ ဖလသမာပတ္တိသုခဿ ဝသေန အာဂတတ္တာ။ အနစ္ဆရိယံ ဟောတိ, သတ္တ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ ပဟောန္တဿ ဧကသ္မိံ ရတ္တိန္ဒိဝေ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျတ္တာ။
စူဠဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၅။ အနုမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၁။ ဝုတ္တာနုသာရေနာတိ ‘‘ကုရူသု, သက္ကေသူ’’တိ စ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန, ‘‘ဘဂ္ဂါ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟဒိဝသေတိ နဂရမာပနတ္ထံ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယေန နဂရဋ္ဌာနဿ ပရိဂ္ဂဏှနဒိဝသေ။ အထာတိ ပစ္ဆာ။ နဂရေ နိမ္မိတေတိ တတ္ထ အနန္တရာယေန နဂရေ မာပိတေ။ တမေဝ သုသုမာရဂိရဏံ သုဘနိမိတ္တံ ကတွာ ‘‘သုသုမာရဂိရိ’’တွေဝဿ နာမံ အကံသု။ သုသုမာရသဏ္ဌာနတ္တာ သုသုမာရော နာမ ဧကော ဂိရိ, သော တဿ နဂရဿ သမီပေ, တသ္မာ တံ သုသုမာရဂိရိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ‘‘သုသုမာရဂိရီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ကေစိ။ ဘေသကဠာတိ ဝုစ္စတိ ဃမ္မဏ္ဍဂစ္ဆံ, ကေစိ ‘‘သေတရုက္ခ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေသံ ဗဟုလတာယ ပန တံ ဝနံ ဘေသကဠာဝနန္တေဝ ပညာယိတ္ထ။ ဘေသော နာမ ဧကော ယက္ခော အယုတ္တကာရီ, တဿ တတော ဂဠိတဋ္ဌာနတာယ တံ ဝနံ ဘေသဂဠာဝနံ နာမ ဇာတန္တိ ကေစိ။ အဘယဒိန္နဋ္ဌာနေ ဇာတံ ဝိရူဠှံ, သံဝဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။
ဣစ္ဆာပေတီတိ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဝတ္တုံ သဗြဟ္မစာရီနံ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပါဒေတိ, တဒတ္ထာယ တေသံ အတ္တာနံ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အတ္ထော။ ပဌမံ ဒိန္နော ဟိတူပဒေသော ဩဝါဒေါ, အပရာပရံ ဒိန္နော အနုသာသနီ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၅၀။)ပစ္စုပ္ပန္နာတီတဝိသယော ဝါ ဩဝါဒေါ, အနာဂတဝိသယော အနုသာသနီ။ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကော ဩဝါဒေါ, ဣတရော အနုသာသနီ။ သော စာတိ ဧဝံ ပဝါရေတာ သော ဘိက္ခု။ ဒုက္ခံ ဝစော ဧတသ္မိံ ဝိပ္ပဋိကူလဂ္ဂါဟေ ဝိပစ္စနီကသာတေ အနာဒရေ ပုဂ္ဂလေတိ ဒုဗ္ဗစော။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခေန ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ။ ဥပရိ အာဂတေဟီတိ ‘‘ပါပိစ္ဆော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၁) အာဂတေဟိ သောဠသဟိ ပါပဓမ္မေဟိ။ ပကာရေဟိ အာဝဟံ ပဒက္ခိဏံ, တတော ပဒက္ခိဏတော ဂဟဏသီလော ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ, န ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ။ ဝါမတောတိ အပသဗျတော, ဝုတ္တဝိပရိယာယတောတိ အဓိပ္ပါယော။
အသန္တသမ္ဘာဝနပတ္ထနာနန္တိ အသန္တေဟိ အဝိဇ္ဇမာနေဟိ ဂုဏေဟိ သမ္ဘာဝနဿ ပတ္ထနာဘူတာနံ။ ပဋိ-သဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တိကပရိယာယော, ဖရဏံ ဝါယမနံ ဣဓ တထာဝဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိပ္ဖရတီတိ ပဋိဝိရုဒ္ဓေါ ပစ္စနီကော ဟုတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အပသာဒေတီတိ ခိပေတိ တဇ္ဇေတိ။ တထာဘူတော စ ပရံ ဃဋ္ဋေန္တော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဃဋ္ဋေတီ’’တိ။ ပဋိအာရောပေတီတိ ယာဒိသေန ဝုတ္တော, တဿ ပဋိဘာဂဘူတံ ဒေါသံ စောဒကဿ ဥပရိ အာရောပေတိ။
ပဋိစရတီတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၈) ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန စရတိ ပဝတ္တတိ, ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထော ဧဝ ဝါ စရတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ။ အညေနညန္တိ ပဋိစ္ဆာဒနာကာရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘အညေန ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အညံ ကာရဏံ ဝစနံ ဝါတိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကဿ ဒေါသဝိဘာဝနံ ကာရဏံ, ဝစနံ ဝါ ဝုတ္တံ, တတော အညေနေဝ ကာရဏေန, ဝစနေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ကာရဏေနာတိ စောဒနာယ အမူလိကဘာဝဒီပနိယာ ယုတ္တိယာ။ ဝစနေနာတိ တဒတ္ထဗောဓနေန။ ကော အာပန္နောတိအာဒိနာ စောဒနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိက္ခေပါပဇ္ဇနံ အညေနညံ ပဋိစရဏန္တိ ဒဿေတိ, ဗဟိဒ္ဓါ ကထာအပနာမနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ အယမေဝ တေသံ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘ဣတ္ထန္နာမ’’န္တိအာဒိ။
အပဒီယန္တိ ဒေါသာ ဧတေန ရက္ခီယန္တိ, လူယန္တိ, ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဝါ အပဒါနံ, (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၂) သတ္တာနံ သမ္မာ, မိစ္ဆာ ဝါ ပဝတ္တပယောဂေါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော စရိယာယာ’’တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၅၁။)֍ ဋ္ဌ ၁၈၃။ အနုမိနိတဗ္ဗန္တိ အနု အနု မိနိတဗ္ဗော ဇာနိတဗ္ဗော။ အတ္တာနံ အနုမိနိတဗ္ဗန္တိ စ ဣဒံ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘အနုမိနိတဗ္ဗော တုလေတဗ္ဗော တီရေတဗ္ဗော’’တိ။ အတ္တာနံ အနုမိနိတဗ္ဗန္တိ ဝါ အတ္တနိ အနုမာနဉာဏံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ။ တတြာယံ နယော – အပ္ပိယဘာဝါဝဟာ မယိ ပဝတ္တာ ပါပိစ္ဆတာ ပါပိစ္ဆာဘာဝတော ပရသ္မိံ ပဝတ္တပါပိစ္ဆတာ ဝိယ။ ဧသ နယော သေသဓမ္မေသုပိ။ အပရော နယော – သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယဘာဝံ ဣစ္ဆန္တေန ပါပိစ္ဆတာ ပဟာတဗ္ဗာ သီလဝိသုဒ္ဓိဟေတုဘာဝတော အတ္တုက္ကံသနာဒိပ္ပဟာနံ ဝိယ။ သေသဓမ္မေသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၄။ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗောတိ ‘‘န ပါပိစ္ဆော ဘဝိဿာမိ, န ပါပိကာနံ ဣစ္ဆာနံ ဝသံ ဂတော’’တိအာဒိနာ ပတိ ပတိ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ဉာဏစက္ခုနာ အဝေက္ခိတဗ္ဗံ, ဉာဏံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါပိစ္ဆတာဒီနံ ပဟာနံ ပတိ အဝေက္ခိတဗ္ဗံ, အယဉ္စ အတ္ထော တဗ္ဗ-သဒ္ဒဿ ဘာဝတ္ထတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော, ကမ္မတ္ထတာဝသေန ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတ္တာန’’န္တိ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သိက္ခန္တေနာတိ တိဿောပိ သိက္ခာ သိက္ခန္တေန။ တေနာဟ ‘‘ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ။
တိလကန္တိ ကာဠတိလသေတတိလာဒိတိလကံ။ သဗ္ဗပ္ပဟာနန္တိ သဗ္ဗပ္ပကာရပ္ပဟာနံ။ ဖလေ အာဂတေတိ ဖလေ ဥပ္ပန္နေ။ နိဗ္ဗာနေ အာဂတေတိ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂတတ္တာ။ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခန္တိ ‘‘သော သမဏော, သ ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခံ, န ဥပသမ္ပန္နာနံ ဧဝ န ပဗ္ဗဇိတာနံ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ စိဒံ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တု’’န္တိအာဒိ။ အပစ္စဝေက္ခိတုံ န ဝဋ္ဋတိ အတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ ဧကန္တဟေတုဘာဝတော။
အနုမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၆။ စေတောခိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၅။ စေတော တေဟိ ခိလယတိ ထဒ္ဓဘာဝံ အာပဇ္ဇတီတိ စေတောခိလာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝါ’’တိ။ ယသ္မာ တေဟိ ဥပ္ပန္နေဟိ စိတ္တံ ဥက္လာပီဇာတံ ဌာနံ ဝိယ အမနုညံ ခေတ္တံ ဝိယ စ ခါဏုကနိစိတံ အမဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကစဝရဘာဝါ ခါဏုကဘာဝါ’’တိ။ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၅၂။)အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ စိတ္တံ ဗန္ဓိတွာတိ တဏှာပဝတ္တိဘာဝတော ကုသလစာရဿ အဝသရစဇနဝသေန စိတ္တံ ဗဒ္ဓံ ဝိယ သမောရောဓေတွာ။ တေနာဟ ‘‘မုဋ္ဌိယံ ကတွာ ဝိယ ဂဏှန္တီ’’တိ။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန စေတော ဝိရူပံ နိဗန္ဓီယတိ သံယမီယတိ ဧတေဟီတိ စေတသော ဝိနိဗန္ဓာ ယဿ စတုဗ္ဗိဓံ သီလံ အခဏ္ဍာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ သုပရိသုဒ္ဓံ ဝိသေသဘာဂိယတ္တာ အပ္ပကသိရေနေဝ မဂ္ဂဖလာဝဟံ မဟာသံဃရက္ခိတတ္ထေရဿ ဝိယ, သော တာဒိသေန သီလေန ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ ဝုဒ္ဓိံ အာပဇ္ဇိဿတီတိ အာဟ ‘‘သီလေန ဝုဒ္ဓိ’’န္တိ။ ယဿ ပန အရိယမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော ဝိရူဠှမူလော ဝိယ ပါဒပေါ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော, သော သာသနေ ဝိရူဠှိံ အာပန္နောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ဝိရူဠှိ’’န္တိ။ ယော သဗ္ဗသော ကိလေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော, သော အရဟာ သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနေန ဝေပုလ္လ’’န္တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အတ္ထော ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မကာယော ဝိယ ရူပကာယောပိ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရဂုဏာဓိဋ္ဌာနတာယ စ အပစ္စက္ခကာရီနံ သံသယဝတ္ထု ဟောတိယေဝါတိ ‘‘သရီရေ ဝါ ဂုဏေ ဝါ ကင်္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ မဟာပုရိသလက္ခဏေန အနုဗျဉ္ဇနာဒယော ရူပကာယဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ အဝိနာဘာဝတောတိ ‘‘ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏပ္ပဋိမဏ္ဍိတ’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ, ဧဝံ အနာဝရဏဉာဏေန သဗ္ဗေပိ အနန္တာပရိမေယျဘေဒါ ဓမ္မကာယဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ သဗ္ဗညုတညာဏဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ နာနန္တရိယဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကင်္ခဟီတိ ‘‘အဟော ဝတ တေ ဂုဏာ န ဘဝေယျုံ, ဘဝေယျုံ ဝါ’’တိ ပတ္ထနုပ္ပါဒနဝသေန ကင်္ခတိ။ ပုရိမော ဟိ ဝိပရီတဇ္ဈာသယော, ဣတရော ယထာဘူတဉာဏဇ္ဈာသယော။ ဝိစိနန္တောတိ ဝိစယဘူတာယ ပညာယ တေ ဝိဝေစေတုကာမော တဒဘာဝတော ကိစ္ဆံ ဒုက္ခံ အာပဇ္ဇတိ, ကိစ္ဆပ္ပတ္တိ စ တတ္ထ နိစ္ဆေတုံ အသမတ္ထတာယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ အဓိမောက္ခံ န ပဋိလဘတီတိ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဩကပ္ပနဝသေန ဂုဏေသု ဝိနိစ္ဆယံ နာဓိဂစ္ဆတိ။ ဩတရိတွာတိ ဉာဏေန အနုပဝိသိတွာ။ ပသီဒိတုန္တိ ‘‘ပသန္နရူပဓမ္မကာယဂုဏေဟိ ဘဂဝါ’’တိ ပသီဒိတုံ။ အနာဝိလော အကာလုဿော ဟောတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ဣမိနာ ဒုဗ္ဗလာ ဝိမတိ ဝုတ္တာ, ‘‘ဝိစိကိစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ မဇ္ဈိမာ, ‘‘နာဓိမုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ ဗလဝတီ, ‘‘န သမ္ပသီဒတီ’’တိ ဣမိနာ တိဝိဓာယပိ ဝိမတိယာ ဝသေန ဥပ္ပန္နစိတ္တကာလုဿိယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၅၃။)အာတပ္ပါယာတိအာဒိတော တပတိ သန္တပတိ ကိလေသေတိ အာတပ္ပံ, အာရမ္ဘဓာတု, တဒတ္ထာယ။ အနုယောဂါယာတိ ယထာ သံကိလေသဓမ္မာနံ အဝသရော န ဟောတိ, ဧဝံ အနု အနု ယုဉ္ဇနံ အနုယောဂေါ, နိက္ကမဓာတု, တဒတ္ထာယ။ တေနာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ယောဂါယာ’’တိ။ သာတစ္စာယာတိ ယထာ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဓိဂမော ဟောတိ, တထာ သတတဿ နိရန္တရပဝတ္တဿ အနုယောဂဿ ဘာဝေါ သာတစ္စံ, ပရက္ကမဓာတု, တဒတ္ထာယ။ ပဓာနာယာတိ သန္တမေဝံ တိဝိဓဓာတုသံဝဍ္ဎိတာနုဘာဝံ သဗ္ဗကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထံ ပဓာနသင်္ခါတံ ဝီရိယံ, တဒတ္ထာယ။ ဧတ္ထ စ အာတပ္ပါယ စိတ္တံ န နမတိ ယထာဝုတ္တကင်္ခါဝသေန, ပဂေဝ အနုယောဂါဒိအတ္ထန္တိ ဒဿေတုံ စတ္တာရိပိ ပဒါနိ ဂဟိတာနိ, အနဝသေသဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝါ။ ကေစိ ပန ‘‘အာတပ္ပဝေဝစနာနေဝ အနုယောဂါဒိပဒါနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝါ သတ္ထရိ ကင်္ခါယ စိတ္တဿ ထဒ္ဓကစဝရခါဏုကဘာဝေန အကုသလဘာဝါဒိအာပါဒနတော စေတောခိလဘာဝံ ဒဿေတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
သိက္ခာဂ္ဂဟဏေန ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မဿ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယတ္တိဓမ္မေ စ ပဋိဝေဓဓမ္မေ စာ’’တိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မေ ယတ္ထ ကင်္ခါယ သမ္ဘဝေါ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပရမ္ပရာယ ပဋိဝေဓာဝဟဘာဝါဒိဝသေနပိ ဧကစ္စာနံ တတ္ထ သံသယုပ္ပတ္တိတော။ ယထာ စ ပဋိဝေဓေ ကင်္ခါ ဝုတ္တာ, ဧဝံ အဓိဂမဓမ္မေပိ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စေ ‘‘ကသိဏာဒိဘာဝနာယ ဈာနာနိ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကသိဏနိဿန္ဒော အာရုပ္ပါတိ, မေတ္တာဒိနိဿန္ဒော စတုတ္ထဗြဟ္မဝိဟာရော’’တိ ဧဝမာဒိနာ ကင်္ခတိယေဝါတိ။ ဧတ္ထ စ နဝလောကုတ္တရေသု ပညတ္တိယံယေဝ ကင်္ခါပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ အသံကိလေသိကတ္တာ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ။
ဧဝရူပန္တိ ဧဒိသံ သုပ္ပဋိပတ္တိ-ဥဇုပ္ပဋိပတ္တိ-ဉာယပ္ပဋိပတ္တိ-သာမီစိပ္ပဋိပတ္တိ-သင်္ခါတံ သမ္မာပဋိပဒံ။ အဓိသီလသိက္ခာဒယော လောကုတ္တရဓမ္မဿ အနုဓမ္မဘူတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ မဂ္ဂဖလသိက္ခာဟိ ဣမာသံ ဝိသေသော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခာဂ္ဂဟဏေန ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မဿ ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝတ္ထုတ္တယဿ သိက္ခာယ စ ဂုဏေသု အနဓိမုစ္စနအသမ္ပသီဒနဝသေန အပ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝေါ အာသပ္ပနပရိသပ္ပနဝသေန ပဝတ္တိယာ ကစဝရခါဏုကဘာဝေါ စ, ဧဝံ သဗြဟ္မစာရီသု အာဃာတစဏ္ဍိက္ကာဒိဝသေန စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝေါ စ
(မ၊ဋီ၊၂၊၅၄။)ဥပဟနနဝိရုဇ္ဈနာဒိဝသေန ကစဝရခါဏုကဘာဝေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယသံဃဝိသယာ ဝိစိကိစ္ဆာ, ပုဂ္ဂလဝိသယာ ကာစိ နတ္ထီတိ သံဃဝိသယာဝ ဂဟိတာ, သာသနိကဝသေန စာယံ စေတောခိလဒေသနာတိ သဗြဟ္မစာရီဝိသယောဝ ကောပေါ ဂဟိတော။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၆။ ယထာ ဝတ္ထုကာမော, ဧဝံ ကိလေသကာမောပိ အဿာဒနီယော ဧဝါတိ ‘‘ကိလေသကာမေပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ ကာမနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁) သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ‘‘ကာမာ’’တိ ဝုတ္တာ, ဗလဝကာမရာဂဝတ္ထုဘူတာယေဝေတ္ထ ကာမဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ။ ဝိနိဗဒ္ဓဝတ္ထုဘာဝေန ယထာ ဝိသုံ အတ္တနော ကာယော ဂဟိတော, တထာ ပရေသံ တထာရူပါ ရူပဓမ္မာ သမူဟဋ္ဌေနာတိ အာဟ ‘‘ရူပေတိ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ’’တိ။ ယထာ ဟိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ဈာနာဒိဝိသေသာဓိဂမဿ ဝိနိဗဒ္ဓါယ သံဝတ္တတိ, ဧဝံ အတ္တနော ကာယေ အပေက္ခာ ဗဟိဒ္ဓါ စ သကပရိက္ခာရဉာတိမိတ္တာဒီသု အပေက္ခာတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ရူပေတိ ရူပဇ္ဈာနေ’’တိအာဒိနာ ပပဉ္စေန္တိ။ တဒယုတ္တံ ဈာနာဓိဂမဝိနိဗဒ္ဓါနံ သီလဿ စ သံကိလေသဘူတာနံ စေတောဝိနိဗဒ္ဓဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။
ယာဝဒတ္ထန္တိ ယာဝ အတ္ထေတိ အဘိကင်္ခတိ, တာဝ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္တကံ ဣစ္ဆတိ, တတ္တက’’န္တိ။ န္တိ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရပူရံ ဘုတ္တံ။ အဝဒေဟနတော ပူရဏတော။ သေယျသုခန္တိ သေယျံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။ ပဿသုခန္တိ ပဿာနံ သမ္ပရိဝတ္တနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။ နိဒ္ဒါသုခန္တိ နိဒ္ဒါယနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။
သီလေနာတိအာဒိ ပတ္ထနာကာရဒဿနံ။ ဝတသမာဒါနန္တိ ဓုတင်္ဂါဒိဝတာနုဋ္ဌာနံ။ တပေါတိ ဝီရိယာရမ္ဘော။ သော ဟိ ကိလေသာနံ တပနဋ္ဌေန နိဂ္ဂဏှနဋ္ဌေန တပစရဏန္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၉။ ဆန္ဒံ နိဿာယာတိ ဆန္ဒံ ဓုရံ, ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ, ဆန္ဒံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ပဝတ္တိဝသေန ဆန္ဒံ နိဿာယ။ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန ပဓာနဘူတာ, ပဓာနဘာဝံ ဝါ ပတ္တာတိ ပဓာနဘူတာ။ တေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဆန္ဒနိဿယေန ပဝတ္တသမာဓိနာ စေဝ ‘‘ပဓာနသင်္ခါရော’’တိ ဝုတ္တဝီရိယေန စ။ ဥပေတန္တိ သမ္ပယုတ္တံ။ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ, နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စာတိ အတ္ထော, တဿာ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၅၅။)ပါဒကံ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။ အထ ဝါ ဣဇ္ဈန္တိ တာယ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ, သာဝ ဥပရိဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ပါဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိဘူတံ ဝါ ပါဒန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒ’’န္တိ။ သေသေသုပီတိ ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒါဒီသုပိ။ အဿာတိ ဣဒ္ဓိပါဒဿ။ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဒီပနတ္ထံ ကတံ, တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၃၆၉) တဿ အတ္ထဝိစာရော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ကထိတ’’န္တိ။ တေသံ တေသံ ကုသလဓမ္မာနံ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပါဒနကိရိယာယ ဥပ္ပန္နာနံ ပရိဗြူဟနကိရိယာယ ဥဿဟနတော ဥဿောဠှီ, ထာမပ္ပတ္တာ ပရက္ကမဓာတု။ သာ ပန စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ဝိသေသပစ္စယဘူတာ တေ ဥပါဒါယ ‘‘ပဉ္စမီ’’တိ ဝုတ္တာ, သာ စ ယသ္မာ သမထဝိပဿနာဘာဝနာသု တတ္ထ စအာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု သာဓေတဗ္ဗံ ဝီရိယံ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ဥဿောဠှီတိ သဗ္ဗတ္ထ ကတ္တဗ္ဗဝီရိယံ ဒဿေတီ’’တိ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယသမထဝိပဿနာသာဓနံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန ဘိန္ဒိတွာ အာဟ ‘‘ပဉ္စ စေတောခိလပ္ပဟာနာနိ ပဉ္စ ဝိနိဗန္ဓပ္ပဟာနာနီ’’တိ။ ဘဗ္ဗောတိ ယုတ္တော အရဟတိ နိပ္ဖတ္တိယာ။ ဉာဏေနာတိ မဂ္ဂဉာဏေန။ ကိလေသဘေဒါယာတိ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနာယ။ ခေမဿာတိ အနုပဒ္ဒဝဿ။
သမ္ဘာဝနတ္ထေတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၁၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၇။၇၁) ‘‘အပိ နာမေဝံ သိယာ’’တိ ဝိကပ္ပနတ္ထော သမ္ဘာဝနတ္ထော။ ဧဝံ ဟီတိ ဧဝံ ဧကမေဝ သင်္ချံ အဝတွာ အပရာယ သင်္ချာယ သဒ္ဓိံ ဝစနံ လောကေ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဟောတိ ယထာ ‘‘ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဥဒကဖုသိတာနီ’’တိ။ သမ္မာ အဓိသယိတာနီတိ ပါဒါဒီဟိ အတ္တနာ နေသံ ကိဉ္စိ ဥပဃာတံ အကရောန္တိယာ ဗဟိဝါတာဒိပရိဿယပရိဟရဏတ္ထံ သမ္မဒေဝ ဥပရိ သယိတာနိ။ ဥတုံ ဂါဟာပေန္တိယာတိ တေသံ အလ္လသိနေဟပရိယာဒါနတ္ထံ အတ္တနော ကာယုသ္မာဝသေန ဥတုံ ဂဏှာပေန္တိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဥသ္မီကတာနီ’’တိ။ သမ္မာ ပရိဘာဝိတာနီတိ သမ္မဒေဝ သဗ္ဗသော ကုက္ကုဋဝါသနာယ ဝါသိတာနိ။ တေနာဟ ‘‘ကုက္ကုဋဂန္ဓံ ဂါဟာပိတာနီ’’တိ။ အယဉ္စ ကုက္ကုဋဂန္ဓပရိဘာဝနာ သမ္မာအဓိသယနသမ္မာပရိသေဒနနိပ္ဖတ္တိယာ ‘‘အနုနိပ္ဖါဒီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၁) ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေဟိ ပန သဒ္ဓိံယေဝ ဣဇ္ဈနတော ဝုတ္တံ ‘‘တိဝိဓကိရိယာကရဏေနာ’’တိ။ ကိဉ္စာပိ န ဧဝံ ‘‘အဟော ဝတိမေ’’တိအာဒိနာ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ကာရဏဿ ပန သမ္ပာဒိတတ္တာ အထ ခေါ ဘဗ္ဗာဝ အဘိနိဗ္ဘိဇ္ဇိတုန္တိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၅၆။)ယောဇနာ။ ကသ္မာ ဘဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘တေ ဟိ ယသ္မာ တာယာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ယထာ ကပါလဿ တနုတာ အာလောကဿ အန္တော ပညာယမာနဿ ကာရဏံ, တထာ ကပါလဿ တနုတာယ နခသိခါမုခတုဏ္ဍကာနံ ခရတာယ စ အလ္လသိနေဟဿ ပရိယာဒါနံ ကာရဏဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တသ္မာတိ အာလောကဿ အန္တော ပညာယမာနတော, သယဉ္စ ပရိပါကဂတတ္တာ။
ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနန္တိ ဩပမ္မတ္ထဿ ဥပမေယျေန သမ္မဒေဝ ပဋိပါဒနံ။ အတ္ထေနာတိ ဥပမေယျတ္ထေန။ ယထာ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍေသု တိဝိဓကိရိယာယ ကရဏံ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနံ အဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနဿ မူလကာရဏံ, ဧဝံ ဘိက္ခုနော ဥဿောဠှီပန္နရသာနိ အင်္ဂါနိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနဿ မူလကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘တဿာ ကုက္ကုဋိယာ…ပေ… သမန္နာဂတဘာဝေါ’’တိ။ ပဋိစ္ဆာဒနသာမညေန အဝိဇ္ဇာယ အဏ္ဍကောသသဒိသတာယ ဗလဝဝိပဿနာဝသေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ တနုဘာဝေါ, ဝိပဿနာဉာဏဿ ပရိဏာမကာလော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝါပတ္တိ, တဒါ စ သာ မဂ္ဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဓာရေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော’’တိ။ အဘိညာပက္ခေတိ လောကိယာဘိညာပက္ခေ။ လောကုတ္တရာဘိညာ ဟိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလိကာတိ။ ဂါထာယ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဟရတီတိ ဒေသနာဝိလာသေန ဝိနေယျသန္တာနဂတံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ဃဋ္ဋေတိ, ယထာဌာနေ ဌာတုံ န ဒေတိ။
ပဋိသင်္ခါနပ္ပဟာနန္တိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနပုဗ္ဗကံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ ဣဒ္ဓိပါဒါ ပါဠိယံ ဂဟိတာတိ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေဟိ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဿောဠှိပန္နရသင်္ဂသမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဘဗ္ဗော အဘိနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၁၈၉) လောကုတ္တရိဒ္ဓိပါဒါ ပန သမ္ဗောဓဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ မဂ္ဂေ အာဂတေတိ ဥဿောဠှီပန္နရသင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပယတော မဂ္ဂေ အာဂတေ ဥပ္ပန္နေ, ပါဠိယံ ဝါ အဘိနိဗ္ဘိဒါသမ္ဗောဓဂ္ဂဟဏေဟိ မဂ္ဂေ အာဂတေ။ ဖလေ အာဂတေတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဗ္ဗာနဿ ပန ပါဠိယံ အနာဂတတ္တာ နိဿရဏပ္ပဟာနံ န ဂဟိတံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
စေတောခိလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၅၇။)၇။ ဝနပတ္ထပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၀။ ဝနီယတိ ဝိဝေကကာမေဟိ ဘဇီယတိ, ဝနုတေ ဝါ တေ အတ္တသမ္ပတ္တိယာ ဝသနတ္ထာယ ယာစန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝနံ, ပတိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဝိဝေကကာမာ ယထာဓိပ္ပေတဝိသေသာဓိဂမေနာတိ ပတ္ထံ, ဝနေသု ပတ္ထံ ဂဟနဋ္ဌာနေ သေနာသနံ ဝနပတ္ထံ။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တတီတိ ပရိယာယော, ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝနပတ္ထပရိယာယန္တိ ဝနပတ္ထကာရဏ’’န္တိ။ ဝနပတ္ထဉှိ တံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတော ဥပနိဿယကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဝနပတ္ထံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတီ’’တိ။ ပရိယာယတိ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပတိဋ္ဌပေတီတိ ပရိယာယော, ဒေသနာ။ ဝနပတ္ထံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ဒေသနာ ဝနပတ္ထဒေသနာ, တံ, ဥဘယတ္ထာပိ ဝနပတ္ထဂ္ဂဟဏံ လက္ခဏမတ္တံ ဂါမာဒီနမ္ပေတ္ထ ကာရဏဘာဝဿ, ဒေသနာယ ဝိသယဘာဝဿ စ လဗ္ဘမာနတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၁။ နိဿာယာတိ အပဿာယ, ဝိဝေကဝါသဿ အပဿယံ ကတွာတိ အတ္ထော။ န ဥပဋ္ဌာတီတိအာဒီဟိ တသ္မိံ ဝနပတ္ထေ သေနာသနသပ္ပါယာဘာဝံ, ဥတုပုဂ္ဂလဓမ္မဿဝနသပ္ပါယာဘာဝမ္ပိ ဝါ ဒဿေတိ။ ဇီဝိတသမ္ဘာရာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၉။၆) ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိယာ သမ္ဘာရာ ပစ္စယာ။ သမုဒါနေတဗ္ဗာတိ သမ္မာ ဉာယေန အနဝဇ္ဇဥဉ္ဆာစရိယာဒိနာ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာနေတဗ္ဗာ ပါပုဏိတဗ္ဗာ။ တေ ပန တထာ သမုဒါနိတာ သမာဟဋာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဟရိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဒုက္ခေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သုလဘုပ္ပါဒါ န ဟောန္တိ။ ဧတေန ဘောဇနသပ္ပါယာဒိအဘာဝံ ဒဿေတိ။ ရတ္တိဘာဂံ ဝါ ဒိဝသဘာဂံ ဝါတိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရတ္တိကောဋ္ဌာသေ ဝါ ဒိဝသကောဋ္ဌာသေ ဝါ’’တိ။ ရတ္တိံယေဝ ပက္ကမိတဗ္ဗံ သမဏဓမ္မဿ တတ္ထ အနိပ္ဖဇ္ဇနတော။
၁၉၂-၃။ သင်္ခါပီတိ ‘‘ယဒတ္ထမဟံ ပဗ္ဗဇိတော, န မေတံ ဣဓ နိပ္ဖဇ္ဇတိ, စီဝရာဒိ ပန သမုဒါဂစ္ဆတိ, နာဟံ တဒတ္ထံ ပဗ္ဗဇိတော, ကိံ မေ ဣဓ ဝါသေနာ’’တိ ပဋိသင်္ခါယပိ။ အနန္တရဝါရေ သင်္ခါပီတိ ‘‘ယဒတ္ထမဟံ ပဗ္ဗဇိတော, တံ မေ ဣဓ နိပ္ဖဇ္ဇတိ, စီဝရာဒိ ပန န သမုဒါဂစ္ဆတိ, နာဟံ တဒတ္ထံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ပဋိသင်္ခါယပီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သမဏဓမ္မဿ နိပ္ဖဇ္ဇနဘာဝံ ဇာနိတွာ’’တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၅၈။)၁၉၅-၇။ သော ပုဂ္ဂလော အနာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ, နာနုဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ ‘‘သော ပုဂ္ဂလော’’တိ ပဒဿ ‘‘နာနုဗန္ဓိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ယဿ ယေန ဟိ သမ္ဗန္ဓော, ဒူရဋ္ဌေနပိ သော ဘဝတိ။ တံ ပုဂ္ဂလန္တိ ‘‘သော ပုဂ္ဂလော’’တိ ပစ္စတ္တဝစနံ ဥပယောဂဝသေန ပရိဏာမေတွာ တံ ပုဂ္ဂလံ အနာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမောတိ။ တံ အာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ စ ကတညုတကတဝေဒိတာယ နိယောဇနံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၈။ ဧဝရူပေါတိ ယံ နိဿာယ ဘိက္ခုနော ဂုဏေဟိ ဝုဒ္ဓိယေဝ ပါဋိကင်္ခါ, ပစ္စယေဟိ စ န ပရိဿမော, ဧဝရူပေါ ဒဏ္ဍကမ္မာဒီဟိ နိဂ္ဂဏှာတိ စေပိ, န ပရိစ္စဇိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိနာ။
ဝနပတ္ထပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၈။ မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၉။ ဇာတိဝနန္တိ သယံဇာတံ ဝနံ။ တေနာဟ ‘‘အရောပိမ’’န္တိ။ ပဋိသလ္လာနတ္ထာယာတိ ဧကီဘာဝတ္ထာယ, ပုထုတ္တာရမ္မဏတော ဝါ စိတ္တံ ပဋိနိဝတ္တေတွာ အစ္စန္တသန္တေ နိဗ္ဗာနေ ဖလသမာပတ္တိဝသေန အလ္လီယာပနတ္ထံ။ ဒဏ္ဍော ပါဏိမှိ အဿာတိ ဒဏ္ဍပါဏိ။ ယထာ သော ‘‘ဒဏ္ဍပါဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒဏ္ဍဝိတ္တတာယာတိ ဒဏ္ဍေ သောဏ္ဍတာယ။ သော ဟိ ဒဏ္ဍပသုတော ဒဏ္ဍသိပ္ပေ စ သုကုသလော တတ္ထ ပါကဋော ပညာတော, တသ္မာ ဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာဝ ဝိစရတိ။ ဇင်္ဃာကိလမထဝိနောဒနတ္ထန္တိ ရာဇသဘာယ စိရနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နဇင်္ဃာပရိဿမဿ အပနယနတ္ထံ။ အဓိစ္စနိက္ခမနောတိ ယာဒိစ္ဆကနိက္ခမနော, န အဘိဏှနိက္ခမနော။ ဩလုဗ္ဘာတိ သန္နိရုမ္ဘိတွာ ဌိတော။ ယထာ သော ‘‘ဩလုဗ္ဘာ’’တိ ဝုတ္တော, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂေါပါလကဒါရကော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၀။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ, ဒိဋ္ဌီတိ အာဟ ‘‘ကိံ ဝါဒီတိ, ကိံ ဒိဋ္ဌိကော’’တိ? ကိမက္ခာယီတိ ကိမာစိက္ခကော, ကီဒိသဓမ္မကထော? အစိတ္တီကာရေနာတိ အနာဒရေန။ တထာပုစ္ဆနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ နဿတေတန္တိ နဿတု ဧတံ ကုလံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၅၉။)အတ္ထံ န ဇာနာတီတိ အတ္ထံ စေ ဧကဒေသေန ဇာနေယျ, တံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ပဋိပ္ဖရိတွာပိ တိဋ္ဌေယျ။ တဿ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယာတိ တဒဿ အတ္ထာဇာနနံ ဘဂဝတာ ဣစ္ဆိတံ။ ဝိဂ္ဂါဟိကကထန္တိ ဝိဂ္ဂဟကထံ, သာရမ္ဘကထန္တိ အတ္ထော။ နနု ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ လောကေ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏာ နာနာဝါဒါ သန္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တထာဂတော ဟီ’’တိအာဒိ။ န ဝိဝဒတိ ဝိဝါဒဟေတုကာနံ ကာမဒိဋ္ဌိဇ္ဈောသာနာနံ မဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃါတိတတ္တာ, တဒဘာဝတော ပန လောကော တထာဂတေန ဝိဝဒတိ။ ဓမ္မဝါဒီ ယထာဘူတဝါဒီ ဓမ္မဝါဒီဟိ န ဝိဝဒတိ တေသံ ဝိဝဒိတုကာမတာယ ဧဝ အဘာဝတော, အဓမ္မဝါဒီ ပန တိဏာယပိ နမညမာနော တေဟိ ကိဉ္စိ ဝိဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မဝါဒီ ကေနစိ လောကသ္မိံ ဝိဝဒတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၉၄)။ အဓမ္မဝါဒီ ပန အသမုစ္ဆိန္နဝိဝါဒဟေတုကတ္တာ ဝိဝဒတေဝ။ တထာ စာဟ ‘‘အဓမ္မဝါဒီဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဝဒတီ’’တိ။
ယထာ စ ပနာတိ ဧတ္ထ ယထာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယထာ စ အနုပ္ပန္နဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပါဒေါ ဟောတိ, တဉ္စ ပဇာနာတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၂၂) ဝိယ ကာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ ကာရဏာကာရော ဝါ ဣဓ ယထာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော, သော ပန အတ္ထတော ကာရဏမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ ကထံ ဣဒံ ကထံ’’တိ ပဝတ္တနတော ကထံကထာ, ဝိစိကိစ္ဆာ။ သာ ယဿ နတ္ထိ, သော အကထံကထီ, တံ အကထံကထိံ။ ဝိပ္ပဋိသာရကုက္ကုစ္စံ ဘဂဝတာ အနာဂါမိမဂ္ဂေနေဝ ဆိန္နံ, ဟတ္ထပါဒကုက္ကုစ္စံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အာဝေဏိကဓမ္မာဓိဂမတော။ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘဝေါ ‘‘ဘဝါဘဝေါ’’တိ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနဗ္ဘဝေ’’တိ။ သံဝရာသံဝရော ဖလာဖလံ ဝိယ ခုဒ္ဒကမဟန္တော ဘဝေါ ‘‘ဘဝါဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဟီနပဏီတေ ဝါ ဘဝေ’’တိ။ ဘဝေါ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော ‘‘အဘဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁။တိကမာတိကာ)။ ကိလေသသညာတိ ကာမသညာဒိကေ ဝဒတိ။ ကိလေသာ ဧဝ ဝါ သညာနာမေန ဝုတ္တာ ‘‘သညာ ပဟာယ အမတံ ဧဝ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အတ္တနော ခီဏာသဝဘာဝံ ဒီပေတီတိ ဣမိနာဝ ပရေသဉ္စ တထတ္တာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နီဟရိတွာ ကီဠာပေတွာတိ နီဟရိတွာ စေဝ ကီဠာပေတွာ စ, နီဟရဏဝသေန ဝါ ကီဠာပေတွာ။ တိဝိသာခန္တိ တိဘင်္ဂဘာကုဋိ ဝိယ နလာဋေ ဇာတတ္တာ နလာဋိကံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၆၀။)֍ ဋ္ဌ ၂၀၁။ ကိန္တိ နု ခေါတိ ကိံ ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ အနုသန္ဓိံ ဂဟေတွာတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိံ ဥဋ္ဌပေတွာ။ ယတောနိဒါနန္တိ ယံနိဒါနံ, ယံကာရဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုရိမပဒေ ဟိ ဝိဘတ္တိ အလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော, ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနာဒိနိဒါနန္တိ အယမေဝ အတ္ထော။ သင်္ခါယန္တိ သင်္ခါဘာဝေန ဉာယန္တီတိ သင်္ခါတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါတိ ကောဋ္ဌာသာ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ မာနောပိ ပပဉ္စော, အဘိနန္ဒနသဘာဝေ ဧဝ ပန ဂဏှန္တော ‘‘တဏှာမာနဒိဋ္ဌိပပဉ္စသမ္ပယုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အဘိနန္ဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ သမုဒါစရန္တီတိ သဗ္ဗသော ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ပရိယာဒါယ ပဝတ္တန္တိ။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော, တေန စ ယောဂေန ပုရိသန္တိ ဥပယောဂဝစနံ ယထာ ‘‘တထာဂတံ, ဘိက္ခဝေ, အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒွေ ဝိတက္ကာ သမုဒါစရန္တီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၃၈)။ တဏှာဒယော စ ယထာသကံ ပဝတ္တိအာကာရံ အဝိလင်္ဃန္တိယော အာသေဝနဝသေန ဥပရူပရိ ပဝတ္တန္တိ။ တထာ ဟိ တာ ‘‘ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ ဝုတ္တာ။
ကာရဏေတိ ပဝတ္တိပစ္စယေ။ ဧကာယတနမ္ပိ …ပေ… နတ္ထီတိ စက္ခာယတနာဒိ ဧကမ္ပိ အာယတနံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ အဘိဝဒိတဗ္ဗံ အဇ္ဈောသိတဗ္ဗဉ္စ နတ္ထိ စေ, နနု နတ္ထိ ဧဝ, ကသ္မာ ‘‘နတ္ထိ စေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ နတ္ထိ, အပ္ပဟီနာဘိနန္ဒနာဘိဝဒနအဇ္ဈောသာနာနံ ပန ပုထုဇ္ဇနာနံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗာဒိပ္ပကာရာနိ အာယတနာနိ ဟောန္တီတိ တေသံ န သက္ကာ နတ္ထီတိ ဝတ္တု, ပဟီနာဘိနန္ဒနာဒီနံ ပန သဗ္ဗထာ နတ္ထီတိ ‘‘နတ္ထိ စေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟံ မမန္တိ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ ‘‘အဟ’’န္တိ တဏှာဘိနန္ဒနာယ ‘‘မမ’’န္တိ ရောစေတဗ္ဗံ။ အဘိဝဒိတဗ္ဗန္တိ အဘိနိဝိသနသမုဋ္ဌာပနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဟံ မမန္တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အဇ္ဈောသိတွာတိ ဒိဋ္ဌိ တဏှာ ဝတ္ထုံ အနုပဝိသိတွာ ဂါဟဒွယံ အနညသာဓာရဏံ ဝိယ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ’’တိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ဧတ္ထ စေ နတ္ထီ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဧတ္ထာတိ အာယတနေသု။ တဏှာဒီနံ အဝတ္ထုဘာဝဒဿနမုခေန တဏှာဒီနံယေဝ အပ္ပဝတ္တိံ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ ကထိတန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဧသေဝန္တော’’တိအာဒိ, အယမေဝ အဘိနန္ဒနာဒီနံ နတ္ထိဘာဝကရော မဂ္ဂေါ, တပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘူတံ ဖလံ, တံနိဿရဏံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ရာဂါနုသယာဒီနံ အန္တော အဝသာနံ အပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အယံ …ပေ… အန္တော’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ဧသေဝန္တော ပဋိဃာနုသယာနံ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု။
(မ၊ဋီ၊၂၊၆၁။)အာဒိယတီတိ ပဟာရဒါနာဒိဝသေန ဂယှတိ။ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ကလဟန္တိ ဘဏ္ဍနာဒိမတ္တေ အဋ္ဌတွာ မုခသတ္တီဟိ ဝိတုဒနာဒိဝသေန မတ္ထကပ္ပတ္တံ ကလဟံ။ ယာယ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိရုဒ္ဓဂ္ဂါဟဝသေန နာနာဂါဟမတ္တံ, တထာ ဝိရုဒ္ဓဝါဒဝသေန နာနာဝါဒမတ္တံ။ ဧဝံ ပဝတ္တန္တိ ဂရုကာတဗ္ဗေသုပိ ဂါရဝံ အကတွာ ‘‘တုဝံ တုဝ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ သာရမ္ဘကထံ, ယာယ စေတနာယ ယံ ကရောတိ, သာ တုဝံ တုဝံ။ နိဿာယာတိ ပဋိစ္စ, နိဿယာဒိပစ္စယေ ကတွာတိ အတ္ထော။ ကိလေသာနံ ဥပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာ တာဝ အာယတနာနံ ဟောတု တဗ္ဘာဝေ ဘာဝတော, နိရောဓနိမိတ္တတာ ပန ကထံ။ န ဟေတ္ထ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော လောကိယာနံယေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိရုဇ္ဈမာနာပီ’’တိအာဒိ။ နာမမတ္တေန နိမိတ္တတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယတ္ထုပ္ပန္နာ, တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ သုတ္တန္တရေန သာဓေန္တော ‘‘သွာယမတ္ထော’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ သမုဒယသစ္စပဉှေနာတိ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသေန။ သော ဟိ ‘‘ကတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ပဉှောတိ ဝုတ္တော။ နနု တတ္ထ တဏှာယ ဥပ္ပတ္တိနိရောဓာ ဝုတ္တာ, န သဗ္ဗကိလေသာနန္တိ ဤဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထေဝ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ လဒ္ဓဝေါဟာရေတိ ဣမိနာ ရာဂါဒီနံ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တတာယ အန္တောတိ သမညာ နိဗ္ဗာနဿာတိ ဒဿေတိ။ ဧတေနေဝ အဘိနန္ဒနာဒီနံ အဘာဝေါတိ စ ဣဒံ သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထံ ပန သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋေ နိဗ္ဗာနေ အကုသလဓမ္မာနံ နိရောဓသမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ယဉှိ ယတ္ထ နတ္ထိ, တံ တတ္ထ နိရုဒ္ဓံ နာမ ဟောတီ’’တိ။ ယွာယံ အပ္ပဝတ္တိယံ နိရောဓဝေါဟာရော ဝုတ္တော, သွာယမတ္ထော နိရောဓပဉှေန ဒီပေတဗ္ဗော။ န ဟိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ ဝိတက္ကဝိစာရာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါတိ ဝုတ္တာ, အထ ခေါ အပ္ပဝတ္တာ ဧဝါတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၃။ ဧဝံသမ္ပဒန္တိ ဧဝံသမ္ပဇ္ဇနကံ ဧဝံ ပဿိတဗ္ဗံ ဣဒံ မမ အဇ္ဈေသနံ။ တေနာဟ ‘‘ဤဒိသန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ဇာနံ ဇာနာတီတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၁၁၃-၁၁၆) သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဟိ အဝိသေသဂ္ဂဟဏေန စ ‘‘ဇာန’’န္တိ ဣမိနာ နိရဝသေသံ ဉေယျဇာတံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ တဗ္ဗိသယာယ ဇာနနကိရိယာယ
(မ၊ဋီ၊၂၊၆၂။)သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ကရဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ။ အထ ဝါ ပကရဏဝသေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန စာယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ပဿိတဗ္ဗမေဝ ပဿတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု-ပညာစက္ခု-ဓမ္မစက္ခု-ဗုဒ္ဓစက္ခု-သမန္တစက္ခု-သင်္ခါတေဟိ ဉာဏစက္ခူဟိ ပဿိတဗ္ဗံ ပဿတိ ဧဝ။ အထ ဝါ ဇာနံ ဇာနာတီတိ ယထာ အညေ သဝိပလ္လာသာ ကာမရူပပရိညာဝါဒိနော ဇာနန္တာပိ ဝိပလ္လာသဝသေန ဇာနန္တိ, န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ ဇာနန္တော ဇာနာတိ ဧဝ, ဒိဋ္ဌိဒဿနဿ စ အဘာဝါ ပဿန္တော ပဿတိယေဝါတိ အတ္ထော။ ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေနာတိ ယထာ စက္ခု သတ္တာနံ ဒဿနတ္ထံ ပရိဏေတိ, ဧဝံ လောကဿ ယာထာဝဒဿနသာဓနတော ဒဿနကိစ္စပရိဏာယကဋ္ဌေန စက္ခုဘူတော, ပညာစက္ခုမယတ္တာ ဝါ သယမ္ဘုဉာဏေန ပညာစက္ခုံ ဘူတော ပတ္တောတိ ဝါ စက္ခုဘူတော။ ဉာဏဘူတောတိ ဧတဿ စ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မာ ဝါ ဗောဓိပက္ခိယာ တေဟိ ဥပ္ပန္နတ္တာ လောကဿ စ တဒုပ္ပါဒနတော, အနညသာဓာရဏံ ဝါ ဓမ္မံ ပတ္တောတိ ဓမ္မဘူတော။ ဗြဟ္မာ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂေါ တေန ဥပ္ပန္နတ္တာ လောကဿ စ တဒုပ္ပါဒနတ္တာ, တဉ္စ သယမ္ဘုဉာဏေန ပတ္တောတိ ဗြဟ္မဘူတော။ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝဒတီတိ ဝတ္တာ။ စိရံ သစ္စပဋိဝေဓံ ပဝတ္တေန္တော ဝဒတီတိ ပဝတ္တာ။ အတ္ထံ နီဟရိတွာတိ ဒုက္ခာဒိအတ္ထံ တတ္ထာပိ ပီဠနာဒိအတ္ထံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ပရမတ္ထံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ပါပယိတာ, အမတသစ္ဆိကိရိယံ သတ္တေသု ဥပ္ပါဒေန္တော အမတံ ဒဒါတီတိ အမတဿ ဒါတာ။ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ တဒါယတ္တဘာဝတော ဓမ္မဿာမီ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၄။ သော ဝါ ဥဒ္ဒေသော အတ္တနောပိ ဟောတီတိ ထေရော ‘‘ယံ ခေါ နော’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗလောကသာဓာရဏာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာတိ။ ဣဒါနိ ယေဟိ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ ပုရိသံ ပပဉ္စသညာသင်္ခါ သမုဒါစရန္တိ, တာနိ တာဝ ဒဿေန္တော ပပဉ္စသညာသင်္ခါ ဒဿေတုံ ယေန သဠာယတနဝိဘင်္ဂေန နိဒ္ဒေသော ကတော, တဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဉ္စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ နိဿယဘာဝေနာတိ နိဿယပစ္စယဘာဝေန။ နိဿယပစ္စယော စ ပသာဒစက္ခုယေဝ ဟောတိ, န စုဒ္ဒသသမ္ဘာရံ, စတုစတ္တာလီသသမ္ဘာရံ ဝါ သသမ္ဘာရစက္ခုန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိ။ အာရမ္မဏဘာဝေနာတိ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေန။ အာရမ္မဏပစ္စယော စ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပေသု ယံ ကိဉ္စိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပေ စ ပဋိစ္စာ’’တိ။
ဧတ္ထ စက္ခု ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ, ရူပါယတနံ ပန အနေကမေဝ
(မ၊ဋီ၊၂၊၆၃။)သံဟတန္တိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ နိဿယဘာဝေန ‘‘စက္ခုပသာဒဉ္စ အာရမ္မဏဘာဝေန စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပေ စာ’’တိ ဝစနဘေဒေါ ကတော။ ကိံ ပန ကာရဏံ စက္ခု ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ, ရူပံ ပန အနေကမေဝါတိ? ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော။ စက္ခု ဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တံ အတ္ထိဘာဝေနေဝ ဟောတိ တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော, အသတိ အဘာဝတော, ယတော တံ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုစ္စတိ, တန္နိဿိတတာ စဿ န ဧကဒေသေန အလ္လီယနဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ အရူပဘာဝတော။ အထ ခေါ ဂရုရာဇာဒီသု သိဿရာဇပုရိသာဒီနံ ဝိယ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ, ဣတရေ ပန ပစ္စယာ တေန တေန ဝိသေသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သစာယံ ပစ္စယဘာဝေါ န ဧကသ္မိံ န သမ္ဘဝတီတိ ဧကမ္ပိ စက္ခု စက္ခုဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘စက္ခုဉ္စာဝုသော, ပဋိစ္စာ’’တိ ဧကဝစနဝသေန ဝုတ္တံ။ ရူပံ ပန ယဒိပိ စက္ခု ဝိယ ပုရေဇာတအတ္ထိ-အဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ ပုရေတရံ ဥပ္ပန္နံ ဟုတွာ ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဧဝ ဥပကာရကတ္တာ တထာပိ အနေကမေဝ သံဟတံ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ အာရမ္မဏဘာဝတော။ ယဉှိ ပစ္စယဓမ္မံ သဘာဝဘူတံ, ပရိကပ္ပိတာကာရမတ္တံ ဝါ ဝိညာဏံ ဝိဘာဝေန္တံ ပဝတ္တတိ, တဒညေသဉ္စ သတိပိ ပစ္စယဘာဝေ သော တဿ သာရမ္မဏသဘာဝတာယ ယံ ကိဉ္စိ အနာလမ္ဘိတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထဿ ဩလုဗ္ဘပဝတ္တိကာရဏဘာဝေန အာလမ္ဗနီယတော အာရမ္မဏံ နာမ, တဿ ယသ္မာ ယထာ တထာ သဘာဝူပလဒ္ဓိ ဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယလာဘော, တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ တဿ သဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ သာ စဿ ဣန္ဒြိယာဓီနဝုတ္တိကဿ အာရမ္မဏသဘာဝူပလဒ္ဓိ န ဧကဒွိကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေန ဟောတိ, နာပိ ကတိပယကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေန, အထ ခေါ အာဘောဂါနုရူပံ အာပါထဂတဝဏ္ဏဝသေနာတိ အနေကမေဝ ရူပံ သံဟစ္စကာရိတာယ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဗဟုဝစနဝသေနာဟ။
ယံ ပန ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂ ပစ္စယနိဒ္ဒေသ) ‘‘ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ယာဒိသံ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော, တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကီဒိသံ ပန
(မ၊ဋီ၊၂၊၆၄။)တန္တိ? သမုဒိတန္တိ ပါကဋောယမတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘အာယတနသလ္လက္ခဏဝသေန စက္ခုဝိညာဏာဒယော သလ္လက္ခဏဝိသယာ, န ဒြဗျသလ္လက္ခဏဝသေနာ’’တိ, တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ န စေတ္ထ သမုဒါယာရမ္မဏတာ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ သမုဒါယာဘောဂဿေဝ အဘာဝတော, သမုဒိတာ ပန ဝဏ္ဏဓမ္မာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ကထံ ပန ပစ္စေကံ အသမတ္ထာ သမုဒိတာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။ န ဟိ ပစ္စေကံ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တာ အန္ဓာ သမုဒိတာ ပဿန္တီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ ဝိသုံ ဝိသုံ အသမတ္ထာနမ္ပိ သိဝိကာဝဟနာဒီသု သမတ္ထတာယ ဒဿနတော။ ကေသာဒီနဉ္စ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတာနံ ပစ္စေကံ ဝဏ္ဏံ ဂဟေတုံ န သက္ကာ, တသ္မိံယေဝ ဌာနေ သမုဒိတာနံ တံ ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ဘိယျောပိ တေသံ သံဟစ္စကာရိတာ ပရိဗျတ္တာ။ ဧတေန ကိံ စက္ခုဝိညာဏဿ ပရမာဏုရူပံ အာရမ္မဏံ, ဥဒါဟု တံသမုဒါယောတိအာဒိကာ စောဒနာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သောတဉ္စ, အာဝုသော, ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ခုဝိညာဏံ နာမာတိ စက္ခုနိဿိတရူပဝိဇာနနလက္ခဏံ စက္ခုဝိညာဏံ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိယာတိ စက္ခု, ရူပံ, စက္ခုဝိညာဏန္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိယာ သမောဓာနေန။ ဖဿော နာမာတိ အရူပဓမ္မောပိ သမာနော အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တနတော ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော နာမ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သဟဇာတာဒိဝသေနာတိ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာယ သဟဇာတအညမညာဒိဝသေန, အနန္တရာယ အနန္တရာဒိဝသေန, ဣတရာယ ဥပနိဿယဝသေန ပစ္စယဘာဝတော ဖဿပစ္စယာ ဖဿကာရဏာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အနုဘဝနသမကာလမေဝ အာရမ္မဏဿ သဉ္ဇာနနံ ဟောတီတိ ‘‘တာယ ဝေဒနာယ ယံ အာရမ္မဏံ ဝေဒေတိ, တဒေဝ သညာ သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စက္ခုဒွါရိကာ ဓမ္မာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ တဒနုသာရေန ပန အပရာပရုပ္ပန္နာနံ ဝေဒနာဒီနံ ဂဟဏေ သတိ, ယန္တိ ဝါ ကာရဏဝစနံ, ယသ္မာ အာရမ္မဏံ ဝေဒေတိ, တသ္မာ တံ သဉ္ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ န ဟိ အသတိ ဝေဒယိတေ ကဒါစိ သညုပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သညာယ ဟိ ယထာသညာတံ ဝိဇ္ဇမာနံ, အဝိဇ္ဇမာနံ ဝါ အာရမ္မဏံ ဝိတက္ကဝသေန ပရိကပ္ပေတိ, ယထာပရိကပ္ပိတဉ္စ တံ ဒိဋ္ဌိတဏှာမာနမညနာဟိ မညမာနော ပပဉ္စေတီတိ ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပထဝိံ ပထဝိတော သဉ္ဇာနာ’’တိ, ‘‘ပထဝိံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၆၅။)ပထဝိတော သညတွာ ပထဝိံ မညတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂), ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ, သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၂၊ မဟာနိ။ ၁၂၁) စ။ ဗလပ္ပတ္တပပဉ္စဝသေနေဝါယမတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာ, အဋ္ဌကထာယံ ပန ပရိဒုဗ္ဗလဝသေန။
စက္ခုရူပါဒီဟိ ကာရဏေဟီတိ စက္ခုဝိညာဏဖဿဝေဒနာသညာဝိတက္ကေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ။ အကာရဏဘူတာနမ္ပိ တေသံ အတ္ထိတာယ ကာရဏဂ္ဂဟဏံ။ ပရိညာတာ ဟိ တေ အကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘အပရိညာတကာရဏ’’န္တိ။ တီဟိပိ ပရိညာဟိ အပရိညာတဝတ္ထုကံ။ အဘိဘဝန္တီတိ အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ။ သဟဇာတာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော အတ္ထိ ကုသလော’တိအာဒိဝစနတော ဝေဒနာသညာ အသဟဇာတာပိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ‘‘ပပဉ္စေတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒိ ပဉ္စဒွါရဇဝနသဟဇာတာ ပပဉ္စသင်္ခါ အဓိပ္ပေတာ တာသံ ပစ္စုပ္ပန္နဝိသယတ္တာ, ကသ္မာ အတီတာနာဂတဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘တထာ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ တတ္ထ တထာ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ ယထာ ဝတ္တမာနကာလေ, ဧဝံ အတီတကာလေ အနာဂတကာလေ စ စက္ခုဒွါရေ ပပဉ္စသင်္ခါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အတီတာနာဂတဂ္ဂဟဏံ ကတံ, န အတီတေသု, အနာဂတေသု ဝါ စက္ခုရူပေသု စက္ခုဒွါရိကာနံ တာသံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။
မနဉ္ဇာဝုသော, ပဋိစ္စာတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓံ မနံ ကေဝလံ ဘဝင်္ဂံ, သာဝဇ္ဇနံ ဝါ။ ဒုဝိဓာ ဟိ ကထာ။ ဥပ္ပတ္တိဒွါရကထာယံ ဒွိက္ခတ္တုံ စလိတံ ဘဝင်္ဂံ မနောဒွါရံ နာမ, စက္ခာဒိ ဝိယ ရူပါဒိနာ ယေန တံ ဃဋ္ဋိတံ တတ္ထ ဥပရိ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ ဒွါရဘာဝတော။ ပစ္စယကထာယံ သာဝဇ္ဇနဘဝင်္ဂံ, ‘‘မနောသမ္ဖဿပစ္စယာ အတ္ထိ ကုသလော’’တိအာဒီသု ဟိ သာဝဇ္ဇနမနောသမ္ဖဿော ဣစ္ဆိတော, န ဘဝင်္ဂမနောသမ္ဖဿော အသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ ပဌမနယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မနန္တိ ဘဝင်္ဂစိတ္တ’’န္တိ။ ဓမ္မေတိ တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏန္တိ ဣမိနာ သဘာဝဓမ္မေသု ဧဝ ကိလေသုပ္ပတ္တီတိ ကေစိ, တဒယုတ္တံ တဒုပါဒါနာယပိ ပညတ္တိယာ ဓမ္မာရမ္မဏတာယ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဓ ပန တေဘူမကာပိ ဓမ္မာ လဗ္ဘန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ, န ပညတ္တိယာ အနာရမ္မဏတ္တာ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါ အနာရမ္မဏာ နာမ သိယုံ။ ဥပ္ပတ္တိဒွါရကထာယံ စက္ခုဝိညာဏာဒိ ဝိယ အာဝဇ္ဇနမ္ပိ ဒွါရပက္ခိကမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘မနောဝိညာဏန္တိ အာဝဇ္ဇနံ ဝါ’’တိ။ ပစ္စယကထာယံ ပန အာဝဇ္ဇနံ ဂဟိတန္တိ ‘‘ဇဝနံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ နယဒွယေ ဓမ္မာနံ သဟဇာတဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၆၆။)‘‘အာဝဇ္ဇနေ ဂဟိတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယုတ္တမေဝါတိ နိပ္ပရိယာယတော ယုတ္တမေဝ။
သော ယာဝ န ပစ္စယပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ, တာဝ ပညတ္တိမုခေနေဝ သဘာဝဓမ္မာ ပညာယန္တိ ပစ္စေကံ အပညာပနေတိ အာဟ ‘‘ဖဿော နာမ ဧကော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဧဝံ ဖဿပညတ္တိံ ပညပေဿတီတိ ပညပေတွာ တဗ္ဗိသယဒဿနံ ဉာဏံ ဥပ္ပါဒေဿတိ။ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိ ဣမသ္မိံ စက္ခုအာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ ဣဒံ ဖဿာဒိကံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဟောတိ။ ဒွါဒသာယတနဝသေနာတိ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ဝသေန အာဂတေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒနယဝသေန။ ဒွါဒသာယတနပဋိက္ခေပဝသေနာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတီ’’တိ ပစ္စယာဘာဝပစ္စယုပ္ပန္နာဘာဝဒဿနက္ကမေ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ပဋိက္ခေပဝသေန။
သာဝကေန ပဉှော ကထိတောတိ အယံ ပဉှော သာဝကေန ကထိတော, ဣတိ ဣမိနာ ကာရဏေန မာ နိက္ကင်္ခါ အဟုဝတ္ထ။ အထ ဝါ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဝိဘဇန္တေန ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန မဟာသာဝကေန ပဉှော ကထိတောတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧတသ္မိံ ပဉှေ မာ နိက္ကင်္ခါ အဟုဝတ္ထ, ဟေရညိကေ သတိ ကဟာပဏံ သယံ နိစ္ဆိနန္တာ ဝိယ အဟုတွာ ဘဂဝတော ဧဝ သန္တိကေ နိက္ကင်္ခါ ဟောထ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၅။ အာကရောန္တိ ဖလံ တာယ တာယ မရိယာဒါယ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ အာကာရာ, ကာရဏာနိ။ ပါဋိယေက္ကကာရဏေဟီတိ ဆန္နံ ဒွါရာနံ ဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ပပဉ္စကာရဏဿ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယဒိပိ ယတ္တကေဟိ ဓမ္မေဟိ ယံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တတိ, တေသံ သမုဒိတာနံယေဝ ကာရဏဘာဝေါ သာမဂ္ဂိယာဝ ဖလုပ္ပတ္တိတော, တထာပိ ပစ္စေကံ တဿ ကာရဏမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပါဋိယေက္ကကာရဏေဟီ’’တိ။ ပဒေဟီတိ နာမာဒိပဒေဟိ စေဝ တံသမုဒါယဘူတေဟိ ဝါကျေဟိ စ။ တေနာဟ ‘‘အက္ခရသမ္ပိဏ္ဍနေဟီ’’တိ။ အက္ခရာနိယေဝ ဟိ အတ္ထေသု ယထာဝစ္စံ ပဒဝါကျဘာဝေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇန္တိ။ ဗျဉ္ဇနေဟီတိ အတ္ထဿ အဘိဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနသညိတေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ ပရိယာယဿ အက္ခရဏတော ‘‘အက္ခရာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘အက္ခရေဟီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ ဣမေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ ပပဉ္စသမုဒါစာရဿ ဝဋ္ဋဿ စ ဝိဝဋ္ဋဿ စ ဒဿနအတ္ထော ဝိဘတ္တောတိ ယောဇနာ။ ပဏ္ဍိစ္စေနာတိ ပညာယ။ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ, ဘန္တေ, ပဏ္ဍိတော
(မ၊ဋီ၊၂၊၆၇။)ဟောတိ? ယတော ခေါ ဘိက္ခု ဓာတုကုသလော စ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄) အာဒိသုတ္တပဒဝသေန ပဏ္ဍိတလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘စတူဟိ ဝါ ကာရဏေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ သစ္စပဋိဝေဓဝသေန ပဏ္ဍိစ္စံ ဒဿိတန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန မဟာပညတံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟန္တေ အတ္ထေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဂုဠပူဝန္တိ ဂုဠေ မိဿိတွာ ကတပူဝံ။ ဗဒ္ဓသတ္တုဂုဠကန္တိ မဓုသက္ခရာဟိ ပိဏ္ဍီကတံ သတ္တုပိဏ္ဍံ။ အသေစိတဗ္ဗကံ မဓုအာဒိနာ ပဂေဝ တေဟိ သမယောဇိတဗ္ဗတ္တာ။ စိန္တကဇာတိကောတိ ဓမ္မစိန္တာယ စိန္တကသဘာဝေါ။ သဗ္ဗညုတညာဏေနေဝဿာတိ သဗ္ဗညုတညာဏေနေဝ အဿ သုတ္တဿ ဂုဏံ ပရိစ္ဆိန္ဒာပေတွာ နာမံ ဂဏှာပေဿာမိ။
မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၉။ ဒွေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၆။ ဒွေ ဒွေ ဘာဂေတိ ဒွေ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘ဣမံ ဧကံ ဘာဂမကာသိံ, ဣမံ ဒုတိယဘာဂမကာသိ’’န္တိ ဝစနတော သဗ္ဗေပိ ဝိတက္ကာ သံကိလေသဝေါဒါနဝိဘာဂေန ဒွေဝ ဘာဂါ ကတာ, အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ပနေတေသံ အဘိဏှာစာရံ ဥပါဒါယ ပါဠိယံ ‘‘ဒွိဓာ ကတွာ’’တိ အာမေဍိတဝစနန္တိ ‘‘ဒွေ ဒွေ ဘာဂေ ကတွာ’’တိ အာမေဍိတဝစနဝသေနေဝ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ဘာဂဒွယဿ သပ္ပဋိဘာဂတာယ တတ္ထ ယံ ယံ ဒွယမ္ပိ ခေါ ဥဇုဝိပစ္စနီကံ, တံ တံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟေတုကာမော ဘဂဝါ အာဟ ‘‘ဒွိဓာ ကတွာ ဝိတက္ကေ ဝိဟရေယျ’’န္တိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေတွာ တတ္ထ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ သမ္မာဝိတက္ကာနဉ္စ အနဝသေသံ အသင်္ကရတော စ ဂဟိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမံ ဧကံ ဘာဂမကာသိံ, ဣမံ ဒုတိယဘာဂမကာသိ’’န္တိ အဝေါစ။ ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန သမ္ပယုတ္တော, ကာမေန ပဋိဗဒ္ဓေါ ဝါ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဗျာပဇ္ဇတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဗျာပါဒေါ, ဒေါသော။ ဝိဟိံသတိ ဧတာယ သတ္တေ, ဝိဟိံသနံ ဝါ တေသံ ဧတန္တိ ဝိဟိံသာ, ပရေသံ ဝိဟေဌနာကာရေန ပဝတ္တဿ ကရုဏာပဋိပက္ခဿ ပါပဓမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တဓမ္မာရမ္မဏမာဟ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဗာဟိရဓမ္မာရမ္မဏံ။ ဩဠာရိကောတိ ဗဟလကာမရာဂါဒိပဋိသံယုတ္တော။ တဗ္ဗိပရိယာယေန သုခုမော။ ဝိတက္ကော
(မ၊ဋီ၊၂၊၆၈။)အကုသလပက္ခိကောယေဝါတိ ဣမိနာ ဝိတက္ကဘာဝသာမညေန တတ္ထာပိ အကုသလဘာဝသာမညေန ဧကဘာဂကရဏံ, န ဧကစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နတာဒိဝသေနာတိ ဒဿေတိ။
နေက္ခမ္မံ ဝုစ္စတိ လောဘာတိက္ကန္တတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနံ, သဗ္ဗာကုသလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ သဗ္ဗံ ကုသလံ။ ဣဓ ပန ကာမဝိတက္ကပဋိပက္ခဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘ကာမေဟိ နိဿဋော နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော’’တိ။ သောတိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော။ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနာတိ ပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနံ ဧတ္ထုပ္ပန္နော ဝိတက္ကော နေက္ခမ္မဝိတက္ကောယေဝ။ ပဌမဇ္ဈာနန္တိ စ ဣဒံ တတော ပရံ ဝိတက္ကာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ န ဗျာပဇ္ဇတိ စိတ္တံ ဧတေန, ဗျာပါဒဿ ဝါ ပဋိပက္ခောတိ အဗျာပါဒေါ, မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ မေတ္တာဘာဝနာရမ္ဘော။ န ဝိဟိံသန္တိ ဧတာယ, ဝိဟိံသာယ ဝါ ပဋိပက္ခောတိ အဝိဟိံသာ, ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ ကရုဏာဘာဝနာရမ္ဘော။
မဟာဗောဓိသတ္တာနံ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ လဒ္ဓါဝသရာ သမ္မာသင်္ကပ္ပါ ဥပရူပရိ သဝိသေသံ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ဆဗ္ဗဿာနိ…ပေ… ပဝတ္တိံသူ’’တိ။ ဉာဏဿ အပရိပက္ကတ္တာ ပုဗ္ဗဝါသနာဝသေန သတိသမ္မောသတော ကဒါစိ မိစ္ဆာဝိတက္ကလေသောပိ ဟောတိယေဝါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတိသမ္မောသေန…ပေ… တိဋ္ဌန္တီ’’တိ အာဟ။ ယထာ နိစ္စပိဟိတေပိ ဂေဟေ ကဒါစိ ဝါတပါနေ ဝိဝဋမတ္တေ လဒ္ဓါဝသရော ဝါတော အန္တော ပဝိသေယျ, ဧဝံ ဂုတ္တိန္ဒြိယေပိ ဗောဓိသတ္တသန္တာနေ သတိသမ္မောသဝသေန လဒ္ဓါဝသရော အကုသလဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဥပ္ပန္နော စ ကုသလဝါရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ, အထ မဟာသတ္တော တံမုဟုတ္တုပ္ပန္နမေဝ ပဋိဝိနောဒေတွာ တေသံ အာယတိံ အနုပ္ပါဒါယ ‘‘ဣမေ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ, ဣမေ သမ္မာဝိတက္ကာ’’တိ ယာထာဝတော တေ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ အဝသရံ အဒေန္တော သမ္မာဝိတက္ကေ ပရိဝဍ္ဎေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မယှံ ဣမေ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၇။ ပမာဒေါ နာမ သတိဝိပ္ပဝါသောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တဿာတိ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေ ဌိတဿာ’’တိ။ အာတာပဝီရိယဝန္တဿာတိ ကိလေသာနံ နိဂ္ဂဏှနဝီရိယဝတော။ ပေသိတစိတ္တဿာတိ ဘဝဝိမောက္ခာယ ဝိဿဋ္ဌစိတ္တဿ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခဿ။ ‘‘ဧဝံ ပဋိပါကတိကော ဇာတော’’တိ အတ္တနော အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပဝတ္တံ သောမနဿာကာရံ ဂေဟဿိတသောမနဿပက္ခိကံ အကာသိ, ပညာမဟန္တတာယ သုခုမဒဿိတာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၆၉။)အပရိညာယံ ဌိတဿာတိ န ပရိညာယံ ဌိတဿ, အပရိဂ္ဂဟိတပရိညဿာတိ အတ္ထော။ ဝိတက္ကော…ပေ… ဧတာနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတီတိ တာဒိသဿ ဥပ္ပန္နော မိစ္ဆာဝိတက္ကော ယထာရဟံ အတ္တဗျာဗာဓကော ဥဘယဗျာဗာဓကော စ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော တံ သဘာဝါနတိဝတ္တနတောတိ အဓိပ္ပါယော။ အနုပ္ပန္နာနုပ္ပါဒဥပ္ပန္နပရိဟာနိနိမိတ္တတာယ ပညံ နိရောဓေတီတိ ပညာနိရောဓိကော။ တေနာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နာယာ’’တိအာဒိ။ နတ္ထိဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋိသင်္ခါနဗလေန ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနမာဟ။ နိရုဇ္ဈတီတိအာဒီဟိပိ တဒေဝ ဝဒတိ။ ဝိဂတန္တန္တိအာဒီဟိ ပန သမူလံ ဥဒ္ဓဋံ ဝိယ တဒါ အပ္ပဝတ္တနကံ အကာသိန္တိ ဝဒတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၀၈။ စိတ္တဝိပရိဏာမဘာဝေါ စိတ္တဿ အညထတ္တံ ပကတိစိတ္တဝိဂမော။ အနေကဂ္ဂတာကာရော ဝိက္ခေပေါ။ တတ္ထ ဝိတက္ကေန စိတ္တံ ဝိဟညမာနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တံ ဂဟေတွာ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ အကာသီ’’တိ။ ကာရုညန္တိ ပရဒုက္ခနိမိတ္တံ စိတ္တခေဒံ ဝဒတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ မနံ ကမ္ပေတီတိ ကရုဏာ’’တိ (မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁)။ န္တိ ကရုဏာယနဝသေန ပဝတ္တစိတ္တပကမ္ပနံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော’’တိ အာဟ, န သတ္တေသု ဝိဟိံသာ ပဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပါယော။
တေန တေန စဿာကာရေနာတိ ယေန ယေန အာကာရေန ဘိက္ခုနာ အနုဝိတက္ကိတံ အနုဝိစာရိတံ, တေန တေန အာကာရေနဿ စေတသော နတိ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကာမဝိတက္ကာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ပဟာသီတိ ကာလဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဇဟတီ’’တိ။ ပဟာနံ ပနဿ သိဒ္ဓမေဝ ပဋိပက္ခဿ သိဒ္ဓတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဟာသီ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အသာမိဘောဂေ ဂါမိကာအာဒီယိံသူ’’တိ။ ဗဟုလမကာသီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေဝံ နမတီတိ ကာမဝိတက္ကသမ္ပယောဂါကာရမေဝ ဟောတိ, ကာမဝိတက္ကသမ္ပယုတ္တာကာရေန ဝါ ပရိဏမတိ။ ကသနံ ကိဋ္ဌံ, ကသီတိ အတ္ထော, တန္နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပန ကာရဏူပစာရေန သဿံ ‘‘ကိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဿသမ္ဗာဓေ’’တိ။ စတ္တာရိ ဘယာနီတိ ဝဓဗန္ဓဇာနိဂရဟာနိ။ ဥပဒ္ဒဝန္တိ အနတ္ထုပ္ပါဒဘာဝံ။ လာမကန္တိ နိဟီနဘာဝံ။ ဓန္ဓေသူတိ အတ္တနော ခန္ဓေသု။ ဩတာရန္တိ အနုပ္ပဝေသံ ကိလေသာနံ။ သံကိလေသတော ဝိသုဇ္ဈနံ ဝိသုဒ္ဓိ, သာ ဧဝ ဝေါဒါနန္တိ အာဟ ‘‘ဝေါဒါနပက္ခန္တိ ဣဒံ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၇၀။)֍ ဋ္ဌ ၂၀၉။ သဗ္ဗကုသလံ နေက္ခမ္မံ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခတာယ တတော နိဿဋတ္တာ။ နိဗ္ဗာနမေဝ နေက္ခမ္မံ သဗ္ဗကိလေသတော သဗ္ဗသင်္ခတတော စ နိဿဋတ္တာ။ ကိဋ္ဌသမ္ဗာဓံ ဝိယ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ပမာဒေ သတိ အနတ္ထုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ကူဋဂါဝေါ ဝိယ ကူဋစိတ္တံ ဒုဒ္ဒမဘာဝတော။ ပဏ္ဍိတဂေါပါလကော ဝိယ ဗောဓိသတ္တော ဥပါယကောသလ္လယောဂတော။ စတုဗ္ဗိဓဘယံ ဝိယ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ သပ္ပဋိဘယဘာဝတော။ ပညာယ ဝုဒ္ဓိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပညာဝုဒ္ဓိကော။ ဝိဟညတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဝိဃာတော, စေတောဒုက္ခံ, တပ္ပက္ခိကော ဝိဃာတပက္ခိကော, န ဝိဃာတပက္ခိကောတိ အဝိဃာတပက္ခိကော။ နိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော နိဗ္ဗာနဝဟော။ ဥဂ္ဃါတီယေယျာတိ ဥဒ္ဓတံ သိယာ ဝိက္ခိတ္တဉ္စ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ သဏ္ဌပေမီတိ သမ္မဒေဝ ပဋ္ဌပေမိ။ ယထာ ပန ဌပိတံ သဏ္ဌပိတံ နာမ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သန္နိသီဒါပေမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သန္နိသီဒါပေမီတိ သမာဓိပဋိပက္ခေ ကိလေသေ သန္နိသီဒါပေန္တော စိတ္တံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ သန္နိသီဒါပေမိ။ အဗျဂ္ဂဘာဝါပါဒကေန ဧကဂ္ဂံ ကရောမိ, ယထာ အာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ ဟောတိ, ဧဝံ သမ္မာ သမ္မဒေဝ အာဒဟာမိ သမာဟိတံ ကရောမိ, ယသ္မာ တထာသမာဟိတံ စိတ္တံ သုဋ္ဌု အာရမ္မဏေ အာရောပိတံ နာမ ဟောတိ, န တတော ပရိပတတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုဋ္ဌု အာရောပေမီတိ အတ္ထော’’တိ။ မာ ဥဂ္ဃါတီယိတ္တာတိ မာ ဟညိတ္ထ, မာ ဦဟတံ အတ္ထာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၀။ သောယေဝ…ပေ… ဝုတ္တောတိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ ဧကံယေဝ ကုသလဝိတက္ကံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိယ တိဝိဓတ္တသမ္ဘဝတော တိဝိဓနာမိကံ ကတွာ ဒဿိတံ ဝိယ ဟောတိ, န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဗန္ဓပဝတ္တဉှိ ဥပါဒါယ ဧကတ္တနယေန ‘‘သောယေဝ ဗျာပါဒပစ္စနီကဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကဇာတိယေသု ဟိ ကုသလစိတ္တေသု ဥပ္ပန္နော ဝိတက္ကော သမာနာကာရတာယ သော ဧဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ, တာနိ ဧဝ ဩသဓာနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁၉)။ န ဟိ တဒါ မဟာပုရိသဿ အသုဘမေတ္တာကရုဏာသန္နိဿယာ တေ ဝိတက္ကာ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ။
သမာပတ္တိံ နိဿာယာတိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ, တတော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာပိ တရုဏာတိ ယောဇနာ။ ကာယော ကိလမတိ သမထဝိပဿနာနံ တရုဏတာယ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသဿ အလဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တံ ဟညတိ ဝိဟညတီ’’တိ။ ဝိပဿနာယ
(မ၊ဋီ၊၂၊၇၁။)ဗဟူပကာရာ သမာပတ္တိ, တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘သမာဓိံ, ဘိက္ခဝေ, ဘာဝေထ, သမာဟိတော ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁)။
ယထာ ဝိဿမဋ္ဌာနံ ယောဓာနံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတိ, တထာ ပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ ဖလကေဟိ ကာတဗ္ဗံ ဝိဿမဋ္ဌာနံ ဖလကကောဋ္ဌကော, သမာပတ္တိယာ ပန ဝိပဿနာ ဗဟုကာရတရာ သမာဓိပရိပန္ထကာနံ, သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ ကိလေသာနံ ဝိမထနေန ဒုဗ္ဗလဘာဝါပဇ္ဇနတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာ ထာမဇာတာ သမာပတ္တိမ္ပိ ရက္ခတိ, ထာမဇာတံ ကရောတီ’’တိ။ နနု စေဝံ ဣတရီတရသန္နိဿယဒေါသော အာပဇ္ဇတီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ, ဣတရီတရသန္နိဿယာပိ ကိစ္စသိဒ္ဓိ လောကေ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဂါမန္တံ အာဟဋေသူတိ ဂါမသမီပံ ဥပနီတေသု။ ဧတာဂါဝေါတိ သတိ ဥပ္ပါဒနမတ္တမေဝ ကာတဗ္ဗံ ယထာ ဂါဝေါ ရက္ခိတဗ္ဗာ, တဒဘာဝတော။ တဒါတိ သမထဝိပဿနာနံ ထာမဇာတကာလေ။ အနုပဿနာနံ လဟုံ လဟုံ ဥပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အာရုဠှောဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ကမေနေဝ ပန အနုပဿနာပဋိပါဋိံ အာရောဟတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၅။ ဧဝံ ဘဂဝါ အတ္တနော အပ္ပမာဒပဋိပဒံ, တာယ စ လဒ္ဓံ အနညသာဓာရဏံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ ဖလသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သတ္တူပကာရသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဧဝံ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရညလက္ခဏယောဂ္ဂမတ္တေန အရညံ။ မဟာဝနတာယ ပဝနံ။ ပဝဒ္ဓဉှိ ဝနံ ပဝနံ။ စတူဟိ ယောဂေဟီတိ ဇိဃစ္ဆာပိပါသာဘယပဋိပတ္တိသင်္ခါတယောဂေဟိ။ ခေမံ အနုပဒ္ဒဝတံ။ သုဝတ္ထိံ အနုပဒ္ဒဝံ အာဝဟတီတိ သောဝတ္ထိကော။ ပီတိံ ကုဋ္ဌိံ ဂမေတိ ဥပနေတီတိ ပီတိဂမနီယော။ ပီတံ ပါနတိတ္ထံ ဂစ္ဆတီတိ ပီတဂမနီယော။ သာခါဒီဟီတိ ကဏ္ဋကသာခါကဏ္ဋကလတာဝနေဟိ။ အနာသယဂါမိတာယ ဥဒကသန္နိရုဒ္ဓေါပိ အမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော, ဣတရာနိ အပီတိဂမနီယတာယပိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဟနံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ဩကေမိဂလုဒ္ဒကဿ ဂေါစရေ စရတီတိ ဩကစရော, ဒီပကမိဂေါ။ အရညေ မိဂေ ဒိသွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပလာယေယျာတိ ဒီဃရဇ္ဇုဗန္ဓနံ။
ဣဓ ဝသန္တီတိ မိဂါနံ အာသယံ ဝဒတိ, တတော အာသယတော ဣမိနာ မဂ္ဂေန နိက္ခမန္တိ။ ဧတ္ထ စရန္တီတိ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဂေါစရံ ဂဏှန္တိ။ ဧတ္ထ
(မ၊ဋီ၊၂၊၇၂။)ပိဝန္တီတိ ဧတသ္မိံ နိပါနတိတ္ထေ ဥဒကံ ပိဝန္တိ။ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ပဝိသန္တီတိ ဣမိနာ မဂ္ဂေန နိပါနတိတ္ထံ ပဝိသန္တိ။ မဂ္ဂံ ပိဓာယာတိ ပကတိမဂ္ဂံ ပိဒဟိတွာ။ န တာဝ ကိဉ္စိ ကရောတိ အနဝသေသေ ဝနမိဂေ ဃာတေတုကာမော။
အဝိဇ္ဇာယ အညာဏာ ဟုတွာတိ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတတ္တာ ဉာဏရဟိတာ ဟုတွာ, နန္ဒီရာဂေန ဥပနီတာ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ အာဗန္ဓိတွာ။ ပလောဘနတော ဩကစရံ နန္ဒီရာဂေါတိ။ ဗျာမောဟနတော ဩကစာရိကံ အဝိဇ္ဇာတိ ကတွာ ဒဿေတိ။ တေသန္တိ ဩကစရောကစာရိကာနံ။ သာခါဘင်္ဂေနာတိ တာဒိသေန လူခတရဂန္ဓေန သာခါဘင်္ဂေန။ မနုဿဂန္ဓံ အပနေတွာ တဿ သာခါဘင်္ဂဿ ဂန္ဓေန။ သမ္မတ္တောတိ သမ္မဇ္ဇိတော ဗျာမုဉ္ဆော။
ဗုဒ္ဓါနံ ခေမမဂ္ဂဝိစရဏံ ကုမ္မဂ္ဂပိဓာနဉ္စ သဗ္ဗလောကသာဓာရဏမ္ပိ အတ္ထတော ဝေနေယျပုဂ္ဂလာပေက္ခမေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘အညာတကောဏ္ဍညာဒီနံ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာန’’န္တိ အာဟ။ ဦဟတောတိ သမူဟတော နီဟတောတိ အာဟ ‘‘ဒွေဓာ ဆေတွာ ပါတိတော’’တိ။ နာသိတာတိ အဒဿနံ ဂမိတာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သမုဂ္ဃါဋိတာ’’တိ။ ဟိတူပစာရန္တိ သတ္တာနံ ဟိတစရိယံ။
ဒွေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၁၀။ ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၆။ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေနာတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဝဋ္ဋပါဒကသမာပတ္တိစိတ္တဿပိ ဣဓ အဓိစိတ္တဘာဝေန အနိစ္ဆိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပါဒကအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တ’’န္တိ။ အထ ဝါ အနုတ္တရိမနုဿဓမ္မသင်္ဂဟိတမေဝ ကေဝလံ ‘‘ပကတိစိတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန ဥပ္ပန္နံ စိတ္တံ စိတ္တမေဝါ’’တိ ဝတွာ ယဒေတ္ထ အဓိစိတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတံ, တံ တဒေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိပဿနာပါဒကအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဣတရဿ ပနေတ္ထ ဝိဓိ န ပဋိသေဓေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာယ သမ္ပယုတ္တံ အဓိစိတ္တန္တိ ကေစိ။ အနုယုတ္တေနာတိ အနုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပါဒနဝသေန, ဥပ္ပန္နဿ ပရိဗြူဟနဝသေန အနု အနု ယုတ္တေန။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဂဟေတွာ ဝိဟရန္တောတိ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော။ ဘာဝနာယ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တောပိ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တောယေဝ တဒတ္ထေပိ တံသဒ္ဒဝေါဟာရတော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၇၃။)ယေဟိ ဖလံ နာမ ယထာ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ပကပ္ပိယမာနံ ဝိယ ဟောတိ, တာနိ နိမိတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏာနီ’’တိ။ ကာလေန ကာလန္တိ ဧတ္ထ ကာလေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သမယေ သမယေ’’တိ။ နနု စ…ပေ… နိရန္တရံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု စ ဘာဝနာယ ဝီထိပဋိပန္နတ္တာ အဗ္ဗုဒနီဟရဏဝိဓိံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ ကာလေန ကာလံ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါတိ? ‘‘အဓိစိတ္တမနုယုတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဘာဝနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော အဓိစိတ္တမနုယုတ္တော နာမာတိ စောဒကဿ အဓိပ္ပါယော။ ဣတရော ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿအာဒိကမ္မိကဿ ကဒါစိ ဘာဝနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တတော စိတ္တဿ ဝိသောဓနတ္ထာယ ယထာကာလံ ဣမာနိ နိမိတ္တာနိ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီတိ ‘‘ကာလေန ကာလ’’န္တိ သတ္ထာ အဝေါစာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပါဠိယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣမာနီတိ ဣမာနိ ပါဠိယံ အာဂတာနိ ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ။ အဗ္ဗုဒန္တိ ဥပဒ္ဒဝံ။
ဆန္ဒသဟဂတာ ရာဂသမ္ပယုတ္တာတိ တဏှာဆန္ဒသဟဂတာ ကာမရာဂသမ္ပယုတ္တာ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌအသမပေက္ခိတေသူတိ ဣဋ္ဌေသု ပိယေသု, အနိဋ္ဌေသု အပ္ပိယေသု, အသမံ အသမ္မာ ပေက္ခိတေသု။ အသမပေက္ခနန္တိ ဂေဟဿိတအညာဏုပေက္ခာဝသေန အာရမ္မဏဿ အယောနိသော ဂဟဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ဥပေက္ခာ ဗာလဿ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈)။ တေ ပရိဝိတက္ကာ။ တတော နိမိတ္တတော အညန္တိ တတော ဆန္ဒူပသံဟိတာဒိအကုသလဝိတက္ကုပ္ပတ္တိကာရဏတော အညံ နဝံ နိမိတ္တံ။ ‘‘မနသိကရောတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အာရမ္မဏံ, တာဒိသော ပုရိမုပ္ပန္နော စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရော ဝါ နိမိတ္တံ။ ကုသလနိဿိတံ နိမိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာရဏံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ စိတ္တေ ဌပေတဗ္ဗံ, ဘာဝနာဝသေန စိန္တေတဗ္ဗံ, စိတ္တသန္တာနေ ဝါ သင်္ကမိတဗ္ဗံ။ အသုဘဉှိ အသုဘနိမိတ္တန္တိ။ သင်္ခါရေသု ဥပ္ပန္နေ ဆန္ဒူပသံဟိတေ ဝိတက္ကေတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ‘‘ဒေါသူပသဉှိတေ’’တိအာဒီသု ယထာရဟံ တံ တံ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ‘‘သတ္တေသု သင်္ခါရေသူ’’တိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ ပဉ္စဓမ္မူပနိဿယောတိ ပဉ္စဝိဓော ဓမ္မူပသံဟိတော ဥပနိဿယော။
ဧဝံ ‘‘ဆန္ဒူပသဉှိတေ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဿ ဟတ္ထာ ဝါ သောဘနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ
(မ၊ဋီ၊၂၊၇၄။)‘‘အသုဘတော ဥပသံဟရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဥပသံဟရဏာကာရဿ ဒဿနံ ‘‘ကိမှိ သာရတ္တောသီ’’တိ။ ဆဝိရာဂေနာတိ ဆဝိရာဂတာယ ကာဠသာမာဒိဝဏ္ဏနိဘာယ။ ကုဖဠပူရိတောတိ ပက္ကေဟိ ကုဏပဖလေဟိ ပုဏ္ဏော။ ‘‘ကလိဖလပူရိတော’’တိ ဝါ ပါဌော။
အဿာမိကတာဝကာလိကဘာဝဝသေနာတိ ဣဒံ ပတ္တံ အနုက္ကမေန ဝဏ္ဏဝိကာရဉ္စေဝ ဇိဏ္ဏဘာဝဉ္စ ပတွာ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ဘိန္နံ ဝါ ဟုတွာ ကပါလနိဋ္ဌံ ဘဝိဿတိ။ ဣဒံ စီဝရံ အနုပုဗ္ဗေန ဝဏ္ဏဝိကာရံ ဇိဏ္ဏတဉ္စ ဥပဂန္တွာ ပါဒပုဉ္ဆနစောဠကံ ဟုတွာ ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဆဍ္ဍနီယံ ဘဝိဿတိ။ သစေ ပန နေသံ သာမိကော ဘဝေယျ, န နေသံ ဧဝံ ဝိနဿိတုံ ဒဒေယျာတိ ဧဝံ အဿာမိကဘာဝဝသေန, ‘‘အနဒ္ဓနိယံ ဣဒံ တာဝကာလိက’’န္တိ ဧဝံ တာဝကာလိကဘာဝဝသေန စ မနသိကရောတော။
အာဃာတဝိနယ…ပေ… ဘာဝေတဗ္ဗာတိ – ‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, အာဃာတပဋိဝိနယာ။ ယတ္ထ ဟိ ဘိက္ခုနော ဥပ္ပန္နော အာဃာတော သဗ္ဗသော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန အာဂတဿ အာဃာတဝိနယသုတ္တဿ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၁) စေဝ ကကစူပမောဝါဒ(မ။ နိ။ ၁။၂၂၂-၂၃၃) ဆဝါလာတူပမာဒီနဉ္စ (ဣတိဝု။ ၉၁) ဝသေန အာဃာတံ ပဋိဝိနောဒေတွာ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။
ဂရုသံဝါသောတိ ဂရုံ ဥပနိဿာယ ဝါသော။ ဥဒ္ဒေသောတိ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဥဒ္ဒိသာပနဉ္စေဝ ဥဒ္ဒိသနဉ္စ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပရိပုစ္ဆနန္တိ ယထာဥဂ္ဂဟိတဿ ဓမ္မဿ အတ္ထပရိပုစ္ဆာ။ ပဉ္စ ဓမ္မူပနိဿာယာတိ ဂရုသံဝါသာဒိကေ ပဉ္စ ဓမ္မေ ပဋိစ္စ။ မောဟဓာတူတိ မောဟော။
ဥပနိဿိတဗ္ဗာတိ ဥပနိဿယိတဗ္ဗာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ယတ္တပ္ပဋိယတ္တောတိ ယတ္တော စ ဂါမပ္ပဝေသနာပုစ္ဆာကရဏေသု ဥဿုက္ကံ အာပန္နော သဇ္ဇိတော စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထဿ မောဟော ပဟီယတီတိ အဿ ဘိက္ခုနော ဧဝံ တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တဿ ပစ္ဆာ သော မောဟော ဝိဂစ္ဆတိ။ ဧဝမ္ပီတိ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသေ အပ္ပမဇ္ဇနေနပိ။ ပုန ဧဝမ္ပီတိ အတ္ထပရိပုစ္ဆာယ ကင်္ခါဝိနောဒနေပိ။ တေသု တေသု ဌာနေသု အတ္ထော ပါကဋော ဟောတီတိ သုယျမာနဿ ဓမ္မဿ တေသု တေသု ပဒေသု ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ, ဣဓ သမာဓိ, ဣဓ ပညာ’’တိ သော သော အတ္ထော ဝိဘူတော ဟောတိ။ ဣဒံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၇၅။)စက္ခုရူပါလောကာဒိ ဣမဿ စက္ခုဝိညာဏဿ ကာရဏံ, ဣဒံ သာလိဗီဇဘူမိသလိလာဒိ ဣမဿ သာလိအင်္ကုရဿ ကာရဏံ။ ဣဒံ န ကာရဏန္တိ တဒေဝ စက္ခုရူပါလောကာဒိ သောတဝိညာဏဿ, တဒေဝ သာလိဗီဇာဒိ ကုဒြုသကင်္ကုရဿ န ကာရဏန္တိ ဌာနာဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယေ ဆေကော ဟောတိ။
အာရမ္မဏေသူတိ ကမ္မဋ္ဌာနေသု။ ဣမေ ဝိတက္ကာတိ ကာမဝိတက္ကာဒယော။ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခာတိ ကတွာ ‘‘ပဟီယန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ န သဗ္ဗေ သဗ္ဗေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာတိ ‘‘ပဟီယန္တိ ဧဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမာနီ’’တိအာဒိ။
ကုသလနိဿိတန္တိ ကုသလေန နိဿိတံ နိဿယိတဗ္ဗံ။ ကုသလဿ ပစ္စယဘူတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ, ကုသလုပ္ပတ္တိကာရဏံ ယထာဝုတ္တအသုဘနိမိတ္တာဒိမေဝ ဝဒတိ။ သာရဖလကေတိ စန္ဒနမယေ သာရဖလကေ။ ဝိသမာဏိန္တိ ဝိသမာကာရေန တတ္ထ ဌိတံ အာဏိံ။ ဟနေယျာတိ ပဟရေယျ နိက္ခာမေယျ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၇။ အဋ္ဋောတိ အာတုရော, ဒုဂ္ဂန္ဓဗာဓတာယ ပီဠိတော။ ဒုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတဒုက္ခော။ ဣမိနာပိ ကာရဏေနာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတတာယ ကုသလပဋိပက္ခတာယ ဂေဟဿိတရောဂေန သရောဂတာယ စ ဧတေ အကုသလာ ဝိညုဂရဟိတဗ္ဗတာယ ဇိဂုစ္ဆနီယတာယ စ သာဝဇ္ဇာ အနိဋ္ဌဖလတာယ နိရဿာဒသံဝတ္တနိယတာယ စ ဒုက္ခဝိပါကာတိ ဧဝံ တေန တေန ကာရဏေန အကုသလာဒိဘာဝံ ဥပပရိက္ခတော။
‘‘အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံ, ပဿ နန္ဒေ သမုဿယံ၊
ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ, ဗာလာနံ အဘိနန္ဒိတ’’န္တိ။ (အပ။ ထေရီ ၂။၄။၁၅၇) –
ဧဝမာဒိ ကာယဝိစ္ဆန္ဒနီယကထာဒီဟိ ဝါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန –
‘‘တဿေဝ တေန ပါပိယော, ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ၊
ကုဒ္ဓံ အပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တော, သင်္ဂါမံ ဇေတိ ဒုဇ္ဇယ’’န္တိ။ (ထေရဂါ။ ၄၄၂) –
ဧဝမာဒိ ပဋိဃဝူပသမနကထာဒိကာပိ သင်္ဂဏှာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၈။ န သရဏံ အသတိ, အနနုဿရဏံ။ အမနသိကရဏံ အမနသိကာရော။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေနေဝ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတော ဓမ္မကထာပဗန္ဓောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပကာရော ဓမ္မကထာပဗန္ဓော။ မုဋ္ဌိပေါတ္ထကောတိ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏော ပါရိဟာရိယပေါတ္ထကော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၇၆။)သမန္နာနေန္တေနာတိ သမန္နာဟရန္တေန။ ဩကာသော န ဟောတိ အာရဒ္ဓဿ ပရိယောသာပေတဗ္ဗတော။ အာရဒ္ဓဿ အန္တဂမနံ အနာရမ္ဘောဝါတိ ထေရဝါဒေါ။ တဿာတိ ဥပဇ္ဈာယဿ။ ပဗ္ဘာရသောဓနံ ကာယကမ္မံ, အာရဘန္တော ဧဝ ဝိတက္ကနိဂ္ဂဏှနတ္ထံ သံယုတ္တနိကာယသဇ္ဈာယနံ ဝစီကမ္မံ, ဒဿနကိစ္စပုဗ္ဗကမ္မကရဏတ္ထံ တေဇောကသိဏပရိကမ္မန္တိ တီဏိ ကမ္မာနိ အာစိနောတိ။ ထေရော တဿ အာသယံ ကသိဏဉ္စ သဝိသေသံ ဇာနိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ’’တိအာဒိမဝေါစ။ တေနဿ ယထာဓိပ္ပါယံ သဗ္ဗံ သမ္ပာဒိတံ။ အသတိပဗ္ဗံ နာမ အသတိယာ ဝိတက္ကနိဂ္ဂဟဏဝိဘာဝနတော။
֍ ဋ္ဌ ၂၁၉။ ဝိတက္ကမူလဘေဒံ ပဗ္ဗန္တိ ဝိတက္ကမူလဿ တမ္မူလဿ စ ဘေဒဝိဘာဝနံ ဝိတက္ကမူလဘေဒံ ပဗ္ဗံ။ ဝိတက္ကံ သင်္ခရောတီတိ ဝိတက္ကသင်္ခါရော, ဝိတက္ကပစ္စယော သုဘနိမိတ္တာဒီသုပိ သုဘာဒိနာ အယောနိသောမနသိကာရော။ သော ပန ဝိတက္ကသင်္ခါရော သံတိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဝိတက္ကသင်္ခါရသဏ္ဌာနံ, အသုဘေ သုဘန္တိအာဒိ သညာဝိပလ္လာသော။ တေနာဟ ‘‘ဝိတက္ကာနံ မူလဉ္စ မူလမူလဉ္စ မနသိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိတက္ကာနံ မူလမူလံ ဂစ္ဆန္တဿာတိ ဥပပရိက္ခနဝသေန မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ မူလံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ဉာဏဂတိယာ ဂစ္ဆန္တဿ။ ယာထာဝတော ဇာနန္တဿ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝိတက္ကာ အဘိဏှံ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကစာရော သိထိလော ဟောတီ’’တိ။ တသ္မိံ သိထိလီဘူတေ မတ္ထကံ ဂစ္ဆန္တေတိ ဝုတ္တနယေန ဝိတက္ကစာရော သိထိလဘူတော, တသ္မိံ ဝိတက္ကာနံ မူလဂမနေ အနုက္ကမေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တိယာ မတ္ထကံ ဂစ္ဆန္တေ။ ဝိတက္ကာ သဗ္ဗသော နိရုဇ္ဈန္တီတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ သဗ္ဗေပိ ဂစ္ဆန္တိ န သမုဒါစရန္တိ, ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဝါ အနဝသေသာ ပဟီယန္တိ။
ကဏ္ဏမူလေ ပတိတန္တိ သသကဿ ကဏ္ဏသမီပေ ကဏ္ဏသက္ခလိံ ပဟရန္တံ ဝိယ ဥပပတိတံ။ တဿ ကိရ သသကဿ ဟေဋ္ဌာ မဟာမူသိကာဟိ ခတမဟာဝါဋံ ဥမင်္ဂသဒိသံ အဟောသိ, တေနဿ ပါတေန မဟာသဒ္ဒေါ အဟောသိ။ ပလာယိံသု ‘‘ပထဝီ ဥဒြီယတီ’’တိ။ မူလမူလံ ဂန္တွာ အနုဝိဇ္ဇေယျန္တိ ‘‘ပထဝီ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ယတ္ထာယံ သသော ဥဋ္ဌိတော, တတ္ထ ဂန္တွာ တဿ မူလကာရဏံ ယံနူန ဝီမံသေယျံ။ ပထဝိယာ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌာနံ ဂတေ ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ သသော ‘‘န သက္ကောမိ သာမီ’’တိ အာဟ။ အာဓိပစ္စဝတော ဟိ ယာစနံ သဏှမုဒုကံ။ ဒုဒ္ဒုဘာယတီတိ ဒုဒ္ဒုဘာတိ သဒ္ဒံ ကရောတိ။ အနုရဝဒဿနဉှေတံ။ ဘဒ္ဒန္တေတိ မိဂရာဇဿ ပိယသမုဒါစာရော, မိဂရာဇ, ဘဒ္ဒံ တေ အတ္ထူတိ အတ္ထော။ ကိမေတန္တိ ကိံ ဧတံ, ကိံ တဿ မူလကာရဏံ? ဒုဒ္ဒုဘန္တိ ဣဒမ္ပိ တဿ အနုရဝဒဿနမေဝ။ ဧဝန္တိ ယထာ သသကဿ မဟာပထဝီဘေဒနံ ရဝနာယ
(မ၊ဋီ၊၂၊၇၇။)မိစ္ဆာဂါဟသမုဋ္ဌာနံ အမူလံ, ဧဝံ ဝိတက္ကစာရောပိ သညာဝိပလ္လာသသမုဋ္ဌာနော အမူလော။ တေနာဟ ‘‘ဝိတက္ကာန’’န္တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၀။ အဘိဒန္တန္တိ အဘိဘဝနဒန္တံ, ဥပရိဒန္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိဒန္တ’’န္တိ။ သော ဟိ ဣတရံ မုသလံ ဝိယ ဥဒုက္ခလံ ဝိသေသတော ကဿစိ ခါဒနကာလေ အဘိဘုယျ ဝတ္တတိ။ ကုသလစိတ္တေနာတိ ဗလဝသမ္မာသင်္ကပ္ပသမ္ပယုတ္တေန။ အကုသလစိတ္တန္တိ ကာမဝိတက္ကာဒိသဟိတံ အကုသလစိတ္တံ။ အဘိနိဂ္ဂဏှိတဗ္ဗန္တိ ယထာ တဿ အာယတိံ သမုဒါစာရော န ဟောတိ, ဧဝံ အဘိဘဝိတွာ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ အာပါဒေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ကေ စ တုမှေ သတိပိ စိရကာလဘာဝနာယ ဧဝံ အဒုဗ္ဗလာ ကော စာဟံ မမ သန္တိကေ လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌေ ဝိယ ဌိတေပိ ဣဒါနေဝ အပ္ပတိဋ္ဌေ ကရောန္တော ဣတိ ဧဝံ အဘိဘဝိတွာ။ တံ ပန အဘိဘဝနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမံ တစော စာ’’တိအာဒိနာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဝီရိယပဂ္ဂဏှနမာဟ။ အတ္ထဒီပိကန္တိ ဧကန္တတော ဝိတက္ကနိဂ္ဂဏှနတ္ထဇောတကံ။ ဥပမန္တိ ‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ဗလဝါ ပုရိသော’’တိအာဒိကံ ဥပမံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၁။ ပရိယာဒါနဘာဇနီယန္တိ ယံ တံ အာဒိတော ‘‘အဓိစိတ္တမနုယုတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ ကာလေန ကာလံ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, တတ္ထ တဿ နိမိတ္တဿ မနသိကရဏကာလပရိယာဒါနဿ ဝသေန ဝိဘဇနံ။ နိဂမနံ ဝါ ဧတံ, ယဒိဒံ ‘‘ယတော ခေါ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။ ယထာဝုတ္တဿ ဟိ အတ္ထဿ ပုန ဝစနံ နိဂမနန္တိ။ တထာပဋိပန္နဿ ဝါ ဝသီဘာဝဝိသုဒ္ဓိဒဿနတ္ထံ ‘‘ယတော ခေါ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတ္ထာစရိယောတိ ဓနုဗ္ဗေဒါစရိယော။ ယထာ ဟိ သသနတော အသတ္ထမ္ပိ သတ္ထဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ဂယှတိ, ဧဝံ ဓနုသိပ္ပမ္ပိ ဓနုဗ္ဗေဒပရိယာပန္နမေဝါတိ။
ပရိယာယတိ ပရိဝိတက္ကေတီတိ ပရိယာယော။ ဝါရောတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကဝါရပထေသူ’’တိ, ဝိတက္ကာနံ ဝါရေန ပဝတ္တနမဂ္ဂေသု။ စိဏ္ဏဝသီတိ အာသေဝိတဝသီ။ ပဂုဏဝသီတိ သုဘာဝိတဝသီ။ သမ္မာဝိတက္ကံယေဝ ယထိစ္ဆိတံ တထာဝိတက္ကနတော, ဣတရဿ ပနဿ သေတုဃာတောယေဝါတိ။
ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
နိဋ္ဌိတာ စ သီဟနာဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၇၈။)၃။ ဩပမ္မဝဂ္ဂေါ
၁။ ကကစူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၂။ မောဠိန္တိ ကေသရစနံ။ ဝေဟာယသန္တိ အာကာသေ။ ရတနစင်္ကောဋဝရေနာတိ ရတနသိလာမယဝရစင်္ကောဋကေန သဟဿနေတ္တော သိရသာ ပဋိဂ္ဂဟိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကဝရေနာ’’တိပိ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၃ ဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂ အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) ပါဌော။
သာတိ မောဠိ။ မောဠိ ဧတဿ အတ္ထီတိ မောဠိကော, မောဠိကော ဧဝ မောဠိယော။ ဖဂ္ဂုနောတိ ပန နာမံ။ သင်္ခါတိ သမညာ။ ဝေလီယတိ ခဏမုဟုတ္တာဒိဝသေန ဥပဒိသီယတီတိ ဝေလာ, ကာလောတိ အာဟ ‘‘တာယံ ဝေလာယံ…ပေ… အယံ ကာလဝေလာ နာမာ’’တိ။ ဝေလယတိ ပရိစ္ဆေဒဝသေန တိဋ္ဌတီတိ ဝေလာ, သီမာ။ ဝေလယတိ သံကိလေသပက္ခံ စာလယတီတိ ဝေလာ, သီလံ။ အနတိက္ကမနဋ္ဌောပိ စဿ သံကိလေသဓမ္မနိမိတ္တံ အစလနမေဝ။ ဝိညုပုရိသာဘာဝေ ဆပဉ္စဝါစာမတ္တံ ဩဝါဒေ ပမာဏံ နာမ။ ဒဝသဟဂတံ ကတွာတိ ကီဠာသဟိတံ ကတွာ။
မိဿီဘူတောတိ အနနုလောမိကသံသဂ္ဂဝသေန မိဿီဘူတော။ ‘‘အဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တာပနပစနကောဋ္ဋနာဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဓိကရဏမ္ပိ ကရောတီတိ ဧတ္ထ ယထာ သော အဓိကရဏာယ ပရိသက္ကတိ, တံဒဿနံ ‘‘ဣမေသံ ဘိက္ခူန’’န္တိအာဒိ။ အဓိကရဏံ အာကဍ္ဎတီတိ အဓိကရဏံ ဥဒ္ဒိဿ တေ ဘိက္ခူ အာကဍ္ဎတိ, အဓိကရဏံ ဝါ တေသု ဥပ္ပါဒေန္တော အာကဍ္ဎတိ။ ဥဒ္ဒေသပဒံ ဝါတိ ပဒသော ဥဒ္ဒေသမတ္တံ ဝါ။ နေဝ ပိယကမျတာယာတိ နေဝ အတ္တနိ သတ္ထုနော ပိယဘာဝကာမတာယ။ န ဘေဒါဓိပ္ပါယေနာတိ န သတ္ထုနော တေန ဘိက္ခုနာ ဘေဒါဓိပ္ပါယေန။ အတ္ထကာမတာယာတိ မောဠိယဖဂ္ဂုနဿ ဟိတကာမတာယ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၄။ အဝဏ္ဏဘာသနေတိ ဘိက္ခုနီနံ အဂုဏကထနေ။ ဆန္ဒာဒီနံ ဝတ္ထုဘာဝတော ကာမဂုဏာ ဂေဟံ ဝိယ ဂေဟံ, တေ စ တေ သိတာ နိဿိတာတိ ဂေဟဿိတာတိ ဝုတ္တာ။ တဏှာဆန္ဒာပိ တာသံ ကတ္တုကာမတာပီတိ ဥဘယေပိ တဏှာဆန္ဒာ, ပဋိဃဆန္ဒာ ပန တေသံ ကတ္တုကာမတာ ဧဝ။ ဖလိကမဏိ ဝိယ ပကတိပဘဿရဿ စိတ္တသန္တာနဿ ဥပသင်္ဂေါ ဝိယ ဝိပရိဏာမကာရဏံ ရာဂါဒယောတိ အာဟ ‘‘ရတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတ’’န္တိအာဒိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၇၉။)ဟိတာနုကမ္ပီတိ ကရုဏာယ ပစ္စုပဋ္ဌာပနမာဟ။ ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) ဝိယ အန္တရ-သဒ္ဒေါ စိတ္တပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒေါသန္တရောတိ ဒေါသစိတ္တော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၅။ ဒုဗ္ဗစတာယ ဩဝါဒံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တော စိတ္တေနေဝ ပဋိဝိရုဒ္ဓေါ အဋ္ဌာသိ။ ဂဏှိံသု စိတ္တံ, ဟဒယဂါဟိနိံ ပဋိပဇ္ဇိံသူတိ အတ္ထော။ ပူရယိံသု အဇ္ဈာသယန္တိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ သမယေ ပဌမဗောဓိယံ။ ဧကာသနံ ဘောဇနဿ ဧကာသနဘောဇနံ, ဧကဝေလာယမေဝ ဘောဇနံ။ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗဏှေ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဧကံ ပုရေဘတ္တဘောဇန’’န္တိအာဒိ။ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘုတ္တဘောဇနမ္ပိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဧကာသနဘောဇနန္တေဝ အဓိပ္ပေတံ, န ဧကာသနိကတာယ ဧကာယ ဧဝ နိသဇ္ဇာယ ဘောဇနံ။ ‘‘အပ္ပဍံသ…ပေ… သမ္ဖဿ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိရာဗာဓတံ, နိဒ္ဒုက္ခတ’’န္တိ။ ပဓာနာဒိဝသေန သလ္လဟုကံ အကိစ္ဆံ ဥဋ္ဌာနံ သလ္လဟုကဥဋ္ဌာနံ။ န ဧကပ္ပဟာရေနာတိ န ဧကဝါရေန, န ဧကသ္မိံယေဝ ကာလေတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒွေ ဘောဇနာနီတိ ‘‘အပရဏှေ ရတ္တိယ’’န္တိ ကာလဝသေန ဒွေ ဘောဇနာနိ။ ပဉ္စ ဂုဏေတိ အပ္ပါဗာဓာဒိကေ ပဉ္စ အာနိသံသေ။ သတုပ္ပါဒကရဏီယမတ္တမေဝါတိ သတုပ္ပါဒမတ္တကရဏီယမေဝ, နိဝါရေတဗ္ဗဿ ပုနပ္ပုနံ သမာဒပနဉ္စ နာဟောသိ။
မဏ္ဍဘူမီတိ ဩဇဝန္တဘူမိ, ယတ္ထ ပရိသိဉ္စနေန ဝိနာ သဿာနိ ကိဋ္ဌာနိ သမ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယုဂေ ယောဇေတဗ္ဗာနိ ယောဂ္ဂါနိ, တေသံ အာစရိယော ယောဂ္ဂါစရိယော, တေသံ သိက္ခာပနကော။ ဂါမဏိဟတ္ထိအာဒယောပိ ‘‘ယောဂ္ဂါ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ပါဠိယံ ‘‘အဿဒမ္မသာရထီ’’တိ။ စတူသု မဂ္ဂေသု ယေန ယေန မဂ္ဂေန ဣစ္ဆတိ။ ဇဝသမဂါဒိဘေဒါသု ဂတီသု ယံ ယံ ဂတိံ။ တံ တံ မဂ္ဂံ အာရုဠှာဝ ဩတိဏ္ဏာယေဝ။ နေဝ ဝါရေတဗ္ဗာ ရသ္မိဝိနိဂ္ဂဏှနေန။ န ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာ ပတောဒလဋ္ဌိယာ။ ဂမနမေဝါတိ ဣမေ ယုတ္တာ မမ ဣစ္ဆာနုရူပံ မန္ဒံ ဂစ္ဆန္တိ, သမံ ဂစ္ဆန္တိ, သီဃံ ဂစ္ဆန္တီတိ ခုရေသု နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ပဋ္ဌပေတွာ သာရထိနာ တေသံ ဂမနမေဝ ပဿိတဗ္ဗံ ဟောတိ, န တတ္ထ နိယောဇနံ။ တေဟိပိ ဘိက္ခူဟိ။ ပဇဟိံသု ပဇဟိတဗ္ဗံ။ သာလဒူသနာတိ သာလရုက္ခဝိသနာသကာ။ အညာ စ ဝလ္လိယော သာလရုက္ခေ ဝိနန္ဓိတွာ ဌိတာ။ ဗဟိ နီဟရဏေနာတိ သာလဝနတော ဗဟိ ဆဍ္ဍနေန။ သုသဏ္ဌိတာတိ သဏ္ဌာနသမ္ပန္နာ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၈၀။)မရိယာဒံ ဗန္ဓိတွာတိ အာလဝါလသမ္ပာဒနဝသေန မရိယာဒံ ဗန္ဓိတွာ။ ကိပိလ္လပုဋကံ တမ္ဗကိပိလ္လကပုဋကံ။ သုက္ခဒဏ္ဍကဟရဏံ အာလဝါလဗ္ဘန္တရာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၆။ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ ဇာတသံဝဍ္ဎတာယ ဝေဒေဟိကာ။ ပဏ္ဍာ ဝုစ္စတိ ပညာ, တာယ ဣတာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ ပဏ္ဍိတာ။ ဂဟပတာနီတိ ဂေဟသာမိနီ။ သောရစ္စေနာတိ သံယမေန။ နိဝါတဝုတ္တီတိ ပဏိပါတကာရီ။ နိဗ္ဗုတာတိ နိဗ္ဗုတဒုစ္စရိတပရိဠာဟာ။ ဥဋ္ဌာဟိကာတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဝတီ။ ကိဗ္ဗိသာတိ ကုရူရာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၇။ ဧဝံ အက္ခန္တိယာ ဒေါသံ ဒဿေတွာတိ ‘‘ဂုဏဝန္တော’’တိ လောကေ ပတ္ထဋကိတ္တိသဒ္ဒါနမ္ပိ အက္ခန္တိနိမိတ္တံ အယသုပ္ပတ္တိဂုဏပရိဟာနိအာဒိံ အက္ခမတာယအာဒီနဝံ ပကာသေတွာ။ ဝစနပထေတိ ဝစနမဂ္ဂေ ယုတ္တကာလာဒိကေ။ သဏှာဘာဝေါပိ ဟိ ဝစနဿ ပဝတ္တိအာကာရောတိ ကတွာ ‘‘ဝစနပထော’’ တွေဝ ဝုတ္တော။ တေသံယေဝ ကာလာဒီနံ။ မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ, ဥပ္ပန္နံ မေတ္တစိတ္တံ ဧတေသန္တိ ဥပ္ပန္နမေတ္တစိတ္တာ။ ပုန ‘‘ကာလေန ဝါ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၃၆၂, ၃၆၃) ပါဠိ ဓမ္မသဘာဝဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ ‘‘ပရံ စောဒနာဝသေန ဝဒန္တာ နာမ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ ဝဒန္တီ’’တိ။ အဓိမုဉ္စိတွာတိ အဘိရတိဝသေန တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဘာဝနာစိတ္တံ မုဉ္စိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ။ သော ပုဂ္ဂလော အာရမ္မဏံ ဧတဿာတိ တဒါရမ္မဏံ, မေတ္တစိတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ပဒေသဝိသယံ တံ ကထံ နိပ္ပဒေသဝိသယံ ဝိယ ဟောတီတိ စောဒေန္တော ‘‘ကထံ တဒါရမ္မဏံ သဗ္ဗာဝန္တံ လောကံ ကရောတီ’’တိ အာဟ, ဣတရော ‘‘ပဉ္စ ဝစနပထေ’’တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ ဣဓ တဒါရမ္မဏဉ္စာတိ တဿေဝ မေတ္တစိတ္တဿ အာရမ္မဏံ ကတွာတိ ပါဠိယံ ဝစနသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ပုန တဿေဝါ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗာ သတ္တကာယသင်္ခါတာ ပဇာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗာဝန္တောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗာဝန္တ’’န္တိ အာဟ။ ဝိပုလေနာတိ မဟာဇနာရမ္မဏေန။ မဟန္တပရိယာယော ဟိ ဝိပုလ-သဒ္ဒေါ, မဟတ္တဉ္စေတ္ထ ဗဟုကဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အနေကသတ္တာရမ္မဏေနာ’’တိ။ တဉ္စ ပုဂ္ဂလန္တိ ပဉ္စ ဝစနပထေ ဂဟေတွာ အာဂတပုဂ္ဂလံ။ စိတ္တဿာတိ မေတ္တာသဟဂတစိတ္တဿ။ ဧတ္ထ စ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဝိဟရိဿာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကထန္တိ အာဟ ‘‘တဉ္စ ပုဂ္ဂလံ သဗ္ဗဉ္စ လောကံ တဿ စိတ္တဿ အာရမ္မဏံ ကတွာ အဓိမုစ္စိတွာ’’တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၈၁။)֍ ဋ္ဌ ၂၂၈။ တဒတ္ထဒီပိကန္တိ ယာ မေတ္တံ စေတောဝိမုတ္တိံ သမ္မဒေဝ ဘာဝေတွာ ဌိတဿ နိဗ္ဗိကာရတော ကေနစိ ဝိကာရံ န အာပါဒေတဗ္ဗတာ, တဒတ္ထဇောတိကံ။ အပထဝိန္တိ ပထဝီ န ဟောတီတိ အပထဝီ။ နိပ္ပထဝိန္တိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပထဝီဘာဝါဘာဝံ။ တိရိယံ ပန အပရိစ္ဆိန္နာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေဟိ တံ တံ စက္ကဝါဠံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ? န, တဒညစက္ကဝါဠပထဝိယာ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝတော။ တိဏ္ဏဉှိ စက္ကာနံ အန္တရသဒိသေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ လောကဓာတူနံ အန္တရေယေဝ ပထဝီ နတ္ထိ လောကန္တရနိရယဘာဝတော။ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတန္တရေဟိ သမ္ဗဒ္ဓဋ္ဌာနေ ပထဝီ ဧကာဗဒ္ဓါဝ။ ဝိဝဋ္ဋကာလေ ဟိ သဏ္ဌဟမာနာပိ ပထဝီ ယထာသဏ္ဌိတပထဝိယာ ဧကာဗဒ္ဓါဝ သဏ္ဌဟတိ။ တေနာဟ ‘‘တိရိယံ ပန အပရိစ္ဆိန္နာ’’တိ။ ဣမိနာဝ ဂမ္ဘီရဘာဝေန ဝုတ္တပရိမာဏတော ပရံ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၉။ ဟလိဒ္ဒီတိ ဟလိဒ္ဒိဝဏ္ဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပီတကဝဏ္ဏ’’န္တိ။ ဝဏ္ဏသင်္ခါတံ ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ, န ရူပီတိ အရူပီတိ အာဟ ‘‘အရူပေါ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သနိဒဿနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၀။ ပဉ္စ ယောဇနသတာနီတိ ဟိမဝန္တတော သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ, န အနောတတ္တဒဟမုခတော။ အညာ နဒိယော ဥပါဒါယ လဗ္ဘမာနံ ဂမ္ဘီရတံ အပ္ပမေယျဥဒကတဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘ဂမ္ဘီရာ အပ္ပမေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တိဏုက္ကာယ တာပေတဗ္ဗတ္တာဘာဝဒဿနပရမေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေန ပယောဂေနာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၁။ တူလိနီ ဝိယ တူလိနီတိ အာဟ ‘‘သိမ္ဗလိတူလလတာတူလသမာနာ’’တိ။ သဿရန္တိ ဧဝံပဝတ္တော သဒ္ဒေါ သဿရသဒ္ဒေါ။ အနုရဝဒဿနဉှေတံ။ တထာ ဘဗ္ဘရသဒ္ဒေါ။ သဗ္ဗမေတံ မေတ္တာဝိဟာရိနော စိတ္တဿ ဒူသေတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝဒဿနပရံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ မဟာပထဝီ ကေနစိ ပုရိသေန အပထဝိံ ကာတုံ န သက္ကာ, ယထာ အာကာသေ ကိဉ္စိ ရူပံ ပဋ္ဌပေတုံ န သက္ကာ, ယထာ ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ တိဏုက္ကာယ တာပေတုံ န သက္ကာ, ယထာ စ ဗိဠာရဘသ္တံ ထဒ္ဓံ ဖရုသဉ္စ သမ္ဖဿံ ကာတုံ န သက္ကာ, ဧဝမေဝံ မေတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ အာသေဝိတာယ ဘာဝိတာယ ဗဟုလီကတာယ ပဉ္စ ဝစနပထေ ဂဟေတွာ အာဂတပုရိသေန ကေနစိ ပရိယာယေန စိတ္တဿ အညထတ္တံ ကာတုံ န သက္ကာတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၈၂။)֍ ဋ္ဌ ၂၃၂။ ဩစရကာတိ ပရူပဃာတဝသေန ဟီနကမ္မကာရိနော။ တေနာဟ ‘‘နီစကမ္မကာရကာ’’တိ။ အနဓိဝါသနေနာတိ အက္ခမနေန။ မယှံ ဩဝါဒကရော န ဟောတီတိ ပရမှိ အနတ္ထကာရိမှိ စိတ္တပဒေါသနေန အာဃာတုပ္ပါဒနေန မမ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇမာနော နာမ န ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၃။ အဏုန္တိ အပ္ပကံ တနု ပရိတ္တကံ။ ထူလန္တိ မဟန္တံ ဩဠာရိကံ။ ဝစနပထဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ တံ သာဝဇ္ဇဝိဘာဂေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အပ္ပသာဝဇ္ဇံ ဝါ မဟာသာဝဇ္ဇံ ဝါ’’တိ။ ခန္တိယာ ဣဒံ ဘာရိယံ န ဟောတီတိ အဝေါစုံ ‘‘အနဓိ…ပေ… ပဿာမာ’’တိ။ ဒီဃရတ္တန္တိ စိရကာလံ, အစ္စန္တမေဝါတိ အတ္ထော။ အစ္စန္တဉ္စ ဟိတသုခံ နာမ အညာဓိဂမေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တေန ကူဋံ ဂဏှန္တော’’တိ။
ကကစူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၂။ အလဂဒ္ဒူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၄။ ဗာဓယိံသူတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၁၇) ဟနိံသု။ တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော, အနတိက္ကမနဋ္ဌေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တာ, အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ, အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ။ အာနန္တရိယဓမ္မာတိ အာနန္တရိယသဘာဝစေတနာဓမ္မာ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – စုတိအနန္တရဖလံ အနန္တရံ နာမ, တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာ, တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာ, အနန္တရပယောဇနာတိ ဝါ အာနန္တရိကာ, တေ ဧဝ အာနန္တရိယာတိ ဝုတ္တာ။ ကမ္မာနိ ဧဝ အန္တရာယိကာတိ ကမ္မန္တရာယိကာ။ မောက္ခဿေဝ အန္တရာယံ ကရောတိ, န သဂ္ဂဿ မိစ္ဆာစာရလက္ခဏာဘာဝတော။ န ဟိ ဘိက္ခုနိယာ ဓမ္မရက္ခိတဘာဝေါ အတ္ထိ။ ပါကတိကဘိက္ခုနီဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ, အရိယာယ ပန ပဝတ္တံ အပါယသံဝတ္တနိယမေဝ။ နန္ဒမာဏဝကော စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒတာဝသေန ဝါ အသဂ္ဂန္တရာယိကတာ, မောက္ခန္တရာယိကတာ ပန မောက္ခတ္ထပဋိပတ္တိယာ ဝိဒူသနတော, အဘိဘဝိတွာ ပန
(မ၊ဋီ၊၂၊၈၃။)ပဝတ္တိယံ သဂ္ဂန္တရာယိကတာပိ န သက္ကာ နိဝါရေတုန္တိ။ အဟေတုကဒိဋ္ဌိအကိရိယဒိဋ္ဌိနတ္ထိကဒိဋ္ဌိယောဝ နိယတဘာဝံ ပတ္တာ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ။ ပဋိသန္ဓိဓမ္မာတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တုပ္ပါဒမာဟ။ ပဏ္ဍကာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ သဗ္ဗာယပိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဝိပါကန္တရာယိကဘာဝတော။ ယာ ဟိ အရိယေ ဥပဝဒတိ, သာ စေတနာ အရိယူပဝါဒဓမ္မာ။ တတော ပရန္တိ ခမာပနတော ဥပရိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ မဟာသီဟနာဒဿ လီနတ္ထပကာသနေ ဝုတ္တမေဝ။ ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ ပါရာဇိကံ အာပန္နော။ န ဝုဋ္ဌာတိ သေသံ ဂရုကာပတ္တိံ။ န ဒေသေတိ လဟုကာပတ္တိံ။
အယံ ဘိက္ခု အရိဋ္ဌော။ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာတိ အနဝဇ္ဇေန ပစ္စယပရိဘုဉ္ဇနရသေန သာဝဇ္ဇံ ကာမဂုဏပရိဘောဂရသံ သမာနေတွာ။ ဥပနေန္တော ဝိယာတိ ဗန္ဓနံ ဥပနေန္တော ဝိယ။ ‘‘ဃဋေန္တော ဝိယာ’’တိပိ ပါဌော။ ဥပသံဟရန္တော ဝိယာတိ သဒိသတံ ဥပသံဟရန္တော ဝိယ ဧကန္တသာဝဇ္ဇေ အနဝဇ္ဇဘာဝပက္ခေပေန။ ပါပကန္တိ လာမကဋ္ဌေန ဒုဂ္ဂတိသမ္ပာပနဋ္ဌေန စ ပါပကံ။ သေတုကရဏဝသေန မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ။ သဗ္ဗညုတညာဏေန ‘‘သာဝဇ္ဇ’’န္တိ ဒိဋ္ဌံ ‘‘အနဝဇ္ဇ’’န္တိ ဂဟဏေန တေန ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော။ ဧကန္တတော အနန္တရာယိကန္တိ ဂဟဏေန ဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ ပဋိဗာဟန္တော။ ကာမကဏ္ဋကေဟိ အရိယမဂ္ဂသမ္မာပဋိပတ္တိ န ဥပက္ကိလိဿတီတိ ဝဒန္တော ‘‘အရိယမဂ္ဂေ ခါဏုကဏ္ဋကာဒီနိ ပက္ခိပန္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒသင်္ခါတေ, ‘‘အဗြဟ္မစရိယံ ပဟာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈, ၁၉၄) အာဒိဒေသနာသင်္ခါတေ စ အာဏာစက္ကေ။
ပုစ္ဆမာနာ သမနုယုဉ္ဇန္တိ နာမ။ ပုစ္ဆာ ဟိ အနုယောဂေါတိ။ တေနာဓိဂတာယ လဒ္ဓိယာ အနုဝဇ္ဇနတ္ထံ ပစ္စနုဘာသနေန ပုန ပဋိဇာနာပနံ ပတိဋ္ဌာပနံ, တံ ပနဿ အာဒါယ သမာဒါပနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမနုဂါဟန္တိ နာမာ’’တိ။ တဿာ ပန လဒ္ဓိယာ အနုယုဉ္ဇိတာယ ဝုစ္စမာနမ္ပိ ကာရဏံ ကာရဏပတိရူပကမေဝါတိ တဿ ပုစ္ဆနံ သမနုဘာသနံ။ အနုဒဟနဋ္ဌေန အနုပါယပဋိပတ္တိယာ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ အနုဒဟနဋ္ဌေန။ မဟာဘိတာပနဋ္ဌေန အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ။ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန မုဟုတ္တရမဏီယတာယ။ တာဝကာလိကဋ္ဌေန ပရေဟိ အဘိဘဝနီယတာယ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန ဆေဒနဘေဒနာဒိအဓိကရဏဘာဝေန။
(မ၊ဋီ၊၂၊၈၄။)ဥဂ္ဃါဋသဒိသတာယ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန။ အဝဏေ ဝဏံ ဥပ္ပါဒေတွာ အန္တော အနုပဝိသနသဘာဝတာယ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအနတ္ထနိမိတ္တတာယ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန။ ဒိဋ္ဌိထာမေနာတိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ထာမဂတဘာဝေန။ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေနာတိ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတပရာမသနေန။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဟိ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသနေန ပရာမာသော။ အဘိနိဝိဿာတိ တဏှာဘိနိဝေသပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေန ‘‘ဣဒမေဝေတ္ထ တထ’’န္တိ အဘိနိဝိသိတွာ။ ယသ္မာ ဟိ အဘိနိဝေသနံ တတ္ထ အဘိနိဝိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ။တသ္မာ အာဟ ‘‘အဓိဋ္ဌဟိတွာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၅။ နတ္ထီတိ ဝတ္တုကာမောပီတိ အတ္တနော လဒ္ဓိံ နိဂုဟေတုကာမတာယ အဝဇာနိတုကာမောပိ။ သမ္ပဋိစ္ဆတိ ပဋိဇာနာတိ။ ဒွေ ကထာတိ ဝိသံဝါဒနကထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အဘူတကထာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တာ ဘူတကထာယ ဝသေန ဒွေ ကထာတိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၆။ ကဿ ခေါ နာမာတိ ဣမိနာ သတ္ထာ ‘‘န မမ တုယှံ တာဒိသဿ အတ္ထာယ ဓမ္မဒေသနာ နာမ ဘူတပုဗ္ဗာ’’တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ခတ္တိယဿ ဝါ’’တိအာဒိ။
ဉာဏမယာ ဥသ္မာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဥသ္မီ, တထာရူပေဟိ ပစ္စယေဟိ အနုသ္မီကတော တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပဋိဝေဓဂဗ္ဘောအပိ ဥသ္မီကတောတိ ဝိကတဘာဝတော ပညာဗီဇမဿ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အပိ နု အတ္ထီတိ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆတိ။ တေ ပဋိက္ခိပန္တာ ဝဒန္တိ ဌာနဂတေန ဒုစ္စရိတေန ဉာဏုပဟတဘာဝံ သမ္ပဿန္တာ။ နိတ္တေဇဘူတောတိ နိတ္တေဇံ ဘူတော တေဇောဟာနိပ္ပတ္တော။ တတော ဧဝ ဘိက္ခူနမ္ပိ သမ္မုခါ ဩလောကေတုံ အသမတ္ထတာယ ပတ္တက္ခန္ဓော အဓောမုခေါ။ သဟဓမ္မိကံ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ အဝိသဟနတော အပ္ပဋိဘာနော။ သမ္ပတ္တူပဂန္တိ သမ္ပတ္တိအာဝဟံ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တောတိ ပဋိသေဓေန္တော။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၇။ အန္တရာယကရလဒ္ဓိယာ သဘာဝဝိဘာဝနေန ပရိသံ သောဓေတိ။ နိဿာရေတိ နီဟရတိ အဝိသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိတာယ။ ကဿစိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ အဇာနန္တဿ။ တဿ ဟိ ဧဝံ ဘဝေယျ ‘‘သဟသာ ကထိတ’’န္တိ။ န ဟိ ကဒါစိ ဗုဒ္ဓါနံ သဟသာ ကိရိယာ နာမ အတ္ထိ။ အဿာတိ ‘‘ကဿစီ’’တိ ဝုတ္တဘိက္ခုဿ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၈၅။)သုတွာပိ တုဏှီဘာဝံ အာပဇ္ဇေယျာတိ အထာပိ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ သဗ္ဗန္တိ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ ပရိကပ္ပနံ။ န ကရိဿန္တီတိ ပရိသာယ လဒ္ဓိံ သောဓေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ လဒ္ဓိံ ပကာသေန္တောတိ မဟာသာဝဇ္ဇတာဝသေန ပကာသေန္တော။ သညာဝိတက္ကေဟီတိ သုဘနိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟာဒိဝသေန ပဝတ္တေဟိ သညာဝိတက္ကေဟိ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသကာမသမ္ပယုတ္တေဟီ’’တိ။ မေထုနသမာစာရန္တိ ဣဒံ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တံ။ တဒညမ္ပိ ပန – ‘‘အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနံ ပရိမဒ္ဒနံ နဟာပနံ သမ္ဗာဟနံ သာဒိယတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) အာဂတံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုဝိသယံ အာမိသပရိဘောဂံ။ ‘‘အညတြေဝ ကာမေဟိ အညတြ ကာမသညာဟိ အညတြ ကာမဝိတက္ကေဟိ သမာစရိဿတီ’’တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၃၈။ ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခဏေန နတ္ထိ ဧတ္ထ ဆန္ဒရာဂေါတိ နိစ္ဆန္ဒရာဂေါ, တံ နိစ္ဆန္ဒရာဂံ။ ကဒါစိ ဥပေါသထိကဘာဝေန သမာဒိန္နသီလာပိ ဟောန္တိ ကဒါစိ နောတိ အနိဗဒ္ဓသီလာနံ ဂဟဋ္ဌာနံ။ သီလသမာဒါနဘာဝတော အန္တရာယကရံ။ ဝတ္ထုကာမာနံ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ။ အပစ္စဝေက္ခဏေန ဘိက္ခူနံ အာဝရဏကရံ။ ပစ္စယာနံ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ။ အယံ အရိဋ္ဌော ဒုဂ္ဂဟိတာယ ပရိယတ္တိယာ ဝသေန အမှေ စေဝ အဗ္ဘာစိက္ခတိ, အတ္တာနဉ္စ ခနတိ, ဗဟုဉ္စ အပုညံ ပသဝတီတိ ဧဝံ သညာ မာ ဟောန္တူတိ ဒုဂ္ဂဟိတာယ ပရိယတ္တိယာ ဒေါသံ ဒဿေန္တော အာဟ။ ဥဂ္ဂဏှန္တီတိ သဇ္ဈာယန္တိ စေဝ ဝါစုဂ္ဂတံ ကရောန္တာ ဓာရေန္တိ စာတိ အတ္ထော။
သုတ္တန္တိအာဒိနာ နဝပ္ပဘေဒမ္ပိ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ပရိယာဒိယတိ။ ကထံ သုတ္တံ နဝပ္ပဘေဒံ? သဂါထကဉှိ သုတ္တံ ဂေယျံ, နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏံ, တဒုဘယဝိနိမုတ္တဉ္စ သုတ္တံ ဥဒါနာဒိဝိသေသသညာဝိရဟိတံ နတ္ထိ, ယံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ, မင်္ဂလသုတ္တာဒီနဉ္စ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ ဂါထာဘာဝတော ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ, ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ သဂါထကတ္တာ သဂါထာဝဂ္ဂဿ ဝိယ, တထာ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနန္တိ? ဝုစ္စတေ –
သုတ္တန္တိ သာမညဝိဓိ, ဝိသေသဝိဓယော ပရေ၊
သနိမိတ္တာ နိရူဠှတ္တာ, သဟတာညေန နညတော။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၆၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဗာဟိရနိဒါနကထာ)၊
(မ၊ဋီ၊၂၊၈၆။)သဗ္ဗဿပိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သုတ္တန္တိ အယံ သာမညဝိဓိ။ တေနေဝါဟ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော နေတ္တိယံ (နေတ္တိ။ ၁။သင်္ဂဟဝါရ) ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ။ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္နံ (ပါစိ။ ၆၅၅, ၁၂၄၂), သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဧဝမာဒိ စ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ။ တဒေကဒေသေသု ပန ဂေယျာဒယော ဝိသေသဝိဓယော တေန တေန နိမိတ္တေန ပတိဋ္ဌိတာ။ တထာ ဟိ ဂေယျဿ သဂါထကတ္တံ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ သသိလောကံ သဂါထကံ ဝါ စုဏ္ဏိယဂန္ထံ ‘‘ဂေယျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂါထာဝိရဟေ ပန သတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဉှိ ‘‘ဗျာကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဗျာကရဏမေဝ ဝေယျာကရဏံ။
ဧဝံ သန္တေ သဂါထကာဒီနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝေယျာကရဏဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဂေယျာဒိသညာနံ အနောကာသဘာဝတော, ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတီ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ စ။ တထာ ဟိ ဓမ္မပဒါဒီသု ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု, သဂါထကတ္တေပိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာယုတ္တေသု, ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁) အာဒိဝစနသမ္ဗန္ဓေသု, အဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တေသု စ သုတ္တဝိသေသေသု ယထာက္ကမံ ဂါထာ-ဥဒါန-ဣတိဝုတ္တက-အဗ္ဘုတဓမ္မ-သညာ ပတိဋ္ဌိတာ, တထာ သတိပိ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေ ဘဂဝတော အတီတာသု ဇာတီသု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသကေသု ဇာတကသညာ, သတိပိ ပဉှဝိဿဇ္ဇနဘာဝေ သဂါထကတ္တေ စ ကေသုစိ သုတ္တန္တေသု ဝေဒဿ လဘာပနတော ဝေဒလ္လသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ တေန တေန သဂါထကတ္တာဒိနာ နိမိတ္တေန တေသု တေသု သုတ္တဝိသေသေသု ဂေယျာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝိသေသဝိဓယော သုတ္တင်္ဂတော ပရေ ဂေယျာဒယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဂေယျင်္ဂါဒိနိမိတ္တရဟိတံ, တံ သုတ္တင်္ဂံ ဝိသေသသညာပရိဟာရေန သာမညသညာယ ပဝတ္တနတောတိ။ နနု စ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ, နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏန္တိ သုတ္တင်္ဂံ န သမ္ဘဝတီတိ စောဒနာ တဒဝတ္ထာ ဧဝါတိ? န တဒဝတ္ထာ သောဓိတတ္တာ။ သောဓိတဉှိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တ’’န္တိ။
ယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘ဂါထာဘာဝတော မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၁၊ သု။ နိ။ ၂၆၁), တံ န, နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တဘာဝေါ။ န
(မ၊ဋီ၊၂၊၈၇။)ဟိ တာနိ ဓမ္မပဒဗုဒ္ဓဝံသာဒယော ဝိယ ဂါထာဘာဝေန ပညာတာနိ, ကိန္တု သုတ္တဘာဝေနေဝ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုတ္တနာမက’’န္တိ နာမဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘သဂါထကတ္တာ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ, တဒပိ နတ္ထိ, ယသ္မာ သဟတာညေန။ သဟ ဂါထာဟီတိ ဟိ သဂါထကံ, သဟဘာဝေါ စ နာမ အတ္ထတော အညေန ဟောတိ, န စ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု ဂါထာဝိနိမုတ္တော ကောစိ သုတ္တပဒေသော အတ္ထိ, ယော ‘‘သဟ ဂါထာဟီ’’တိ ဝုစ္စေယျ, န စ သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ ယဒပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနံ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ, တဒပိ န အညတော။ အညာ ဧဝ ဟိ တာ ဂါထာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နတ္တာ, အတော န တာဟိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီနံ ဂေယျင်္ဂဘာဝေါတိ။ ဧဝံ သုတ္တာဒီနံ အင်္ဂါနံ အညမညသင်္ကရာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အတ္ထတ္ထန္တိ အတ္ထဘူတံ ယထာဘူတံ အတ္ထံ။ အနတ္ထမ္ပိ ကေစိ ဝိပလ္လာသဝသေန ‘‘အတ္ထော’’တိ ဂဏှန္တီတိ ‘‘အတ္ထတ္ထ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ကာရဏတ္ထန္တိ ကာရဏဘူတံ အတ္ထံ, သီလံ သမာဓိဿ ကာရဏံ, သမာဓိ ဝိပဿနာယာတိ ဧဝံ တဿ တဿ ကာရဏဘူတံ အတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလ’’န္တိအာဒိ။ တေနေတံ ဒဿေတိ – ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ ကထိတံ, တဉ္စ ယာဝဒေဝ သမာဓတ္ထံ, သမာဓိ ဝိပဿနတ္ထော, ဝိပဿနာ မဂ္ဂတ္ထာ, မဂ္ဂေါ ဖလတ္ထော, ဝဋ္ဋံ ကထိတံ ယာဝဒေဝ ဝိဝဋ္ဋာဓိဂမတ္ထန္တိ ဇာနိတုံ န သက္ကောန္တီတိ။ ဧဝံ ပါဠိယံ ‘‘အတ္ထ’’န္တိ ဣမိနာ ဘာသိတတ္ထပယောဇနတ္ထာနံ ဂဟိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ပရိဂ္ဂဏှန္တီတိ န ဝိစာရေန္တိ, နိဇ္ဈာနပညာက္ခမာ န ဟောန္တိ, နိဇ္ဈာယိတွာ ပညာယ ရောစေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣတိ ဧဝံ ဧတာယ ပရိယတ္တိယာ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ အတ္တနော ဥပရိ ပရေဟိ အာရောပိတဝါဒဿ နိဂ္ဂဟဿ မောက္ခပယောဇနာ ဟုတွာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ။ ဝါဒပ္ပမောက္ခော ဝါ နိန္ဒာပမောက္ခော။ ယဿ စာတိ ယဿ စ သီလာဒိပူရဏေန ပတ္တဗ္ဗဿ, မဂ္ဂဿ ဝါ တဒဓိဂမေန ပတ္တဗ္ဗဿ, ဖလဿ ဝါ တဒဓိဂမေန ပတ္တဗ္ဗဿ, အနုပါဒါဝိမောက္ခဿ ဝါ အတ္ထာယ။ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ, ဉာယေန ပရိယာပုဏန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ နာနုဘောန္တိ န ဝိန္ဒန္တိ။ တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘမာနဒပ္ပမက္ခပဠာသာဒိဟေတုဘာဝေန ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၈၈။)֍ ဋ္ဌ ၂၃၉။ အလံ ပရိယတ္တော ဂဒေါ အဿာတိ အလဂဒ္ဒေါ အနုနာသိကလောပံ ဒ-ကာရာဂမဉ္စ ကတွာ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခကန္တာရတော နိတ္ထရဏတ္ထာယ ပရိယတ္တိ နိတ္ထရဏပရိယတ္တိ။ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော, ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဝိယ ဘဏ္ဍာဂါရိကော, ဓမ္မရတနာနုပါလကော။ အညံ အတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿေဝ သတော ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ။ ‘‘ဝံသာနုရက္ခကောဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ သီဟာဝလောကနဉာယေန တန္တိဓာရကောဝ ပဝေဏိပါလကောဝါတိ ပုရိမပဒဒွယေပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ယဒိ တန္တိဓာရဏာဒိအတ္ထံ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပရိယာပုဏနံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ, ကသ္မာ ‘‘ခီဏာသဝဿာ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ, နနု ဧကစ္စဿ ပုထုဇ္ဇနဿပိ အယံ နယော လဗ္ဘတီတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။ အတ္တနော ဌာနေတိ နိတ္ထရဏဋ္ဌာနေ။ ကာမံ ပုထုဇ္ဇနော ‘‘ပဝေဏိံ ပါလေဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယေန ပရိယာပုဏာတိ။ အတ္တနော ပန ဘဝကန္တာရတော အနိတ္တိဏ္ဏတ္တာ တဿ သာ ပရိယတ္တိ နိတ္ထရဏပရိယတ္တိ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ။
နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီတိ နိဇ္ဈာနပညံ ခမန္တိ။ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတေ သီလာဒိဓမ္မေ နိဇ္ဈာယိတွာ ပညာယ ရောစေတွာ ယာထာဝတော ဂဟေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ သီလ’’န္တိအာဒိ။ န ကေဝလံ သုဂ္ဂဟိတံ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ မဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိကိရိယာ, ပရဝါဒနိဂ္ဂဟသကဝါဒပတိဋ္ဌာပနာဒီနိပိ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရဝါဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟံ နိဂ္ဂဟိတွာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၆၈)။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာဒိဝသေန ဣစ္ဆိတံ ဣစ္ဆိတံ ပါဠိပဒေသံ။ မောစေတုန္တိ အပနေတုံ။ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ အသံဝတ္တနမ္ပိ တဒဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဟိတသုခဿ ကာရဏမေဝ တသ္မိံ သတိ ဘာဝတောတိ။ သုဂ္ဂဟိတအလဂဒ္ဒဿပိ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၀။ ဥတ္တရန္တိ ဧတေနာတိ ဥတ္တရော, သိနန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သေတု, ဥတ္တရော စ သော သေတု စာတိ ဥတ္တရသေတု။ ကူလံ ပရတီရံ ဝဟတိ ပါပေတီတိ ကုလ္လံ။ ကလာပံ ကတွာ ဗဒ္ဓေါတိ ဝေဠုနဠာဒီဟိ ကလာပဝသေန ဗဒ္ဓေါ။ အဏုန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌသမာပတ္တိအာရမ္မဏံ သညောဇနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၈၉။)ထူလန္တိ ဣတရံ။ ဒိဋ္ဌိန္တိ ယထာဘူတဒဿနံ, ဝိပဿနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓံ ဧဝံ ပရိယောဒါတန္တိ တေဘူမကေသု ဓမ္မေသု ဉာတံ ‘‘နေတံ မမ, နေသောဟမသ္မိ, န မေသော အတ္တာ’’တိ, ဧဝံ တဏှာဒိဋ္ဌိသံကိလေသာဘာဝေန သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓံ, ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ပရိယောဒါတံ။ န အလ္လီယေထာတိ နိကန္တိဝသေန န နိဿယေထ။ န ကေလာယေထာတိ န မမာယေထ။ န ဓနာယေထာတိ ဓနံ ဒြဗျံ န ကယိရာထ။ ဥဘယတ္ထာတိ သမထေ ဝိပဿနာယ စ။
အသဒ္ဓမ္မေတိအာဒီသု အသတံ ဟီနဇ္ဈာသယာနံ ဓမ္မောတိ အသဒ္ဓမ္မော။ ဂါမဝါသီနံ ဓမ္မောတိ ဂါမဓမ္မော။ ကိလေသာနံ ဝဿနသဘာဝတာယ ဝသလဓမ္မော။ ကိလေသေဟိ ဒူသိတတ္တာ ထူလတ္တာ စ ဒုဋ္ဌုလ္လော။ ဥဒကသုဒ္ဓိပရိယောသာနတာယ ဩဒကန္တိကော။ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမိနာပိ ဩဝါဒေန ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိဿ ကထေန္တောပိ အရိဋ္ဌံယေဝ နိဂ္ဂဏှာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၁။ တိဝိဓဂ္ဂါဟဝသေနာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘အဟံ မမာတိ ဂဏှာတီ’’တိ ဂါဟဒွယမေဝ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? နယိဒမေဝံ တတ္ထာပိ ဂါဟတ္တယဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ဟိ ဣမိနာ မာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟာ ဝုတ္တာ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ ဂါဟသာမညတော။ ဒိဋ္ဌိပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ပုရိမုပ္ပန္နာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိယာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ သဿတဒိဋ္ဌိယာ စ ကာရဏဘာဝတော။ အာရမ္မဏံ ပဉ္စ ခန္ဓာ, ရူပါရမ္မဏာဒီနိ စ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယော အဝိဇ္ဇာ-ဖဿ-သညာ-ဝိတက္က-အယောနိသောမနသိကာရ-ပါပမိတ္တပရတောဃောသာဒိကော ဒိဋ္ဌိယာ ဥပနိဿယာဒိပစ္စယော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄)‘‘ကတမာနိ အဋ္ဌ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ အဝိဇ္ဇာပိ ဖဿောပိ သညာပိ ဝိတက္ကောပိ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ပါပမိတ္တောပိ ပရတောဃောသောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ ရူပါရမ္မဏာတိ ရုပ္ပနသဘာဝဓမ္မာရမ္မဏာ။ ရူပံ ပန အတ္တာတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဣဓ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၁, ၃၄၅) ဣမဿ ဂါဟဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ သော ဟိ ‘‘ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ပရတော ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ‘‘ရူပဝန္တံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ, အတ္တနိ ရူပံ, ရူပသ္မိံ အတ္တာန’’န္တိ ဣမေ တယော ဂါဟာ အဓိပ္ပေတာတိ ကေစိ, တဒယုတ္တံ။ ယသ္မာ ရူပံ အတ္တာ န ဟောတိ, အတ္တဂ္ဂါဟဿ ပန အာလမ္ဗနံ ဟောတိ, အတ္တသဘာဝေယေဝ ဝါ ရူပါဒိဓမ္မေ အာရဗ္ဘ အတ္တဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အတ္တာနံ တဿ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘနတော, တသ္မာ ရူပါဒိအာရမ္မဏာဝ အတ္တဒိဋ္ဌီတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၉၀။)ကတွာ ဝုတ္တံ, ရူပံ ပန ‘‘အတ္တာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ‘‘ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ပန ဝိပဿနာပဋိဝိပဿနာ ဝိယ ဒိဋ္ဌိအနုပဿနာ နာမ ဒဿိတာ။
ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနံ သမ္ပတ္တဂါဟိန္ဒြိယဝိသယတာယ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတာ။ တဉှိ တဿ အတ္တနော ဝိသယံ ပရိဘုတွာ သမ္ဗန္ဓံ ဟုတွာ ဂဏှာတိ။ အဝသေသာနိ သတ္တာယတနာနိ ဝိညာတံ နာမ မနသာ ဝိညာတဗ္ဗတော။ အညထာ ဣတရေသမ္ပိ ဝိညာတတာ သိယာ။ ပတ္တန္တိ အဓိဂတံ။ ပရိယေသိတန္တိ ဂဝေသိတံ။ အနုဝိစရိတန္တိ စိန္တိတံ။ တေနာဟ ‘‘မနသာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ပတ္တပရိယေသနာနံ အပဋိက္ခေပဿ, ဝိသုံ, ဧကဇ္ဈံ ပဋိက္ခေပဿ စ ဝသေန စတုက္ကောဋိကံ ဒဿေတွာ ပတ္တပရိယေသိတေဟိ အနုဝိစရိတဿ ဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘လောကသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိယေသိတွာ ပတ္တံ ပဌမံ စေတသာ ပစ္ဆာ ကာယေန ပတ္တတ္တာ ပတ္တံ နာမ။ ပရိယေသိတွာ နောပတ္တံ ပရိယေသိတံ နာမ ကေဝလံ ပရိယေသိတဘာဝတော။ အပရိယေသိတွာ ပတ္တဉ္စ နောပတ္တဉ္စ မနသာ အနုဝိစရိတဗ္ဗတော မနသာနုဝိစရိတံ နာမ။
အယဉ္စ ဝိကပ္ပေါ အာကုလော ဝိယာတိ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တဋ္ဌေနာတိ ပတ္တဘာဝေန ပတ္တတာသာမညေန။ အပရိယေသိတွာ နောပတ္တံ မနသာနုဝိစရိတံ နာမ ပတ္တိယာ ပရိယေသနာယ စ အဘာဝတော။ သဗ္ဗံ ဝါ ဧတန္တိ ‘‘ပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ။ ဣမိနာတိ ‘‘ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဝိညာဏာရမ္မဏာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော ကထိတာ ပါရိသေသဉာယေန။ ဧဝံ ပါရိသေသဉာယပရိဂ္ဂဟေ ကိံ ပယောဇနန္တိ အာဟ ‘‘ဒေသနာဝိလာသေနာ’’တိအာဒိ။ ယေသံ ဝိနေယျာနံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဿ သရူပံ အနာမသိတွာ အာရမ္မဏကိစ္စ-သမ္ပယုတ္တဓမ္မ-ဖလဝိသေသာဒိ-ပကာရန္တရဝိဘာဝနေန ပဋိဝေဓော ဟောတိ, တေသံ တပ္ပကာရဘေဒေဟိ ဓမ္မေဟိ, ယေသံ ပန ယေန ဧကေနေဝ ပကာရေန သရူပေနေဝ ဝါ ဝိဘာဝနေ ကတေ ပဋိဝေဓော ဟောတိ, တေသံ တံ ဝတွာ ဓမ္မိဿရတ္တာ တဒညံ နိရဝသေသာကာရဝိဘာဝနဉ္စ ဒေသနာဝိလာသော။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏဝသေန ဝိညာဏံ ဒဿိတ’’န္တိ။
ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ယံ ရူပံ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ ‘‘လောကော စ အတ္တာ စာ’’တိ ဂဏှာတိ။ တံ ရူပံ သန္ဓာယ ‘‘သော လောကော သော အတ္တာ’’တိ ဝစနံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။ သော ပေစ္စ
(မ၊ဋီ၊၂၊၉၁။)ဘဝိဿာမီတိ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကဝါဒဝသေနာယံ ဒိဋ္ဌီတိ အာဟ ‘‘သော အဟံ ပရလောကံ ဂန္တွာ နိစ္စော ဘဝိဿာမီ’’တိအာဒိ။ ဓုဝေါတိ ထိရော။ သဿတောတိ သဗ္ဗဒါဘာဝီ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ ဇရာယ မရဏေန စ အဝိပရိဏာမေတဗ္ဗသဘာဝေါ, နိဗ္ဗိကာရောတိ အတ္ထော။ တမ္ပိ ဒဿနန္တိ တမ္ပိ တထာဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိဒဿနံ အတ္တာနံ ဝိယ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝိသေသေန ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏာတိ ဒိဋ္ဌိဝိသယာ။ ကထံ ပန ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဝိသယာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာယာ’’တိအာဒိ။ ပဋိဝိပဿနာကာလေတိ ယမကတော သမ္မသနာဒိကာလံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ အက္ခရစိန္တကာနံ သဒ္ဒေ ဝိယ, ဝေဒဇ္ဈာယီနံ ဝေဒသတ္ထေ ဝိယ စ ဒိဋ္ဌိယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟပ္ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
သမနုပဿတီတိ ပဒဿ စ တဿော သမနုပဿနာ အတ္ထောတိ ယောဇနာ။ တေန သမနုပဿနာ နာမ စတုဗ္ဗိဓာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဉာဏံ တာဝ သမဝိသမံ သမ္မာ ယာထာဝတော အနုပဿတီတိ သမနုပဿနာ။ ဣတရာ ပန သံကိလေသဝသေန အနု အနု ပဿန္တီတိ သမနုပဿနာ။ ယဒိ ဧဝံ ဟောတု တာဝ ဒိဋ္ဌိသမနုပဿနာ မိစ္ဆာဒဿနဘာဝတော, ကထံ တဏှာမာနာတိ? တဏှာယပိ သတ္တာနံ ပါပကရဏေ ဥပါယဒဿနဝသေန ပညာပတိရူပိကာ ပဝတ္တိ လဗ္ဘတေဝ, ယာယ ဝဉ္စနနိကတိသာစိယောဂါ သမ္ဘဝန္တိ။ မာနောပိ သေယျာဒိနာ ဒဿနဝသေနေဝ တထာ အတ္တာနံ ဦဟတီတိ တဏှာမာနာနံ သမနုပဿနာပတိရူပိကာ ပဝတ္တိ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇမာနေတိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗေ တဏှာဝတ္ထုသ္မိံ အဇ္ဈတ္တခန္ဓပဉ္စကေ အနုပလဗ္ဘမာနေ ဝိနဋ္ဌေ။ န ပရိတဿတိ ဘယပရိတ္တာသတဏှာပရိတ္တာသာနံ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါတိတတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၂။ စတူဟိ ကာရဏေဟီတိ ‘‘အသတိ န ပရိတဿတီ’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ ဣတရေဟိ တီဟိ သဟ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ စတူဟိ ကာရဏေဟီတိ စတုက္ကောဋိကသုညတာကထနဿ ကာရဏေဟိ။ ဗဟိဒ္ဓါ အသတီတိ ဗာဟိရေ ဝတ္ထုသ္မိံ အဝိဇ္ဇမာနေ။ သာ ပနဿ အဝိဇ္ဇမာနတာ လဒ္ဓဝိနာသေန ဝါ အလဒ္ဓါလာဘေန ဝါတိ ပါဠိယံ – ‘‘အဟု ဝတ မေ, တံ ဝတ မေ နတ္ထိ, သိယာ ဝတ မေ, တံ ဝတာဟံ န လဘာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒုဘယံ ပရိက္ခာရဝသေန ဝိဘဇိတွာ တတ္ထ ပရိတဿနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ပရိက္ခာရဝိနာသေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယာနံ ‘‘ရထော ဝယှ’’န္တိ ဧဝမာဒိ။ ဝါဟနံ ဟတ္ထိအဿာဒိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၉၂။)ယေဟိ ကိလေသေဟီတိ ယေဟိ အသန္တပတ္ထနာဒီဟိ ကိလေသေဟိ။ ဧဝံ ဘဝေယျာတိ ဧဝံ ‘‘အဟု ဝတ မေ’’တိအာဒိနာ စောဒနာဒိ ဘဝေယျ။ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနပရိယုဋ္ဌာနာဘိနိဝေသာနုသယာနန္တိ ဧတ္ထ အပရာပရံ ပဝတ္တာသု ဒိဋ္ဌီသု ယာ ပရတော ဥပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိယော, တာသံ ပုရိမုပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိယော ကာရဏဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ။ အဓိကရဏဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌာဓိဋ္ဌာနာနိ, ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနိ။ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၂, ၄၂၇၊ ၃။၂၇-၂၉၊ ဥဒါ။ ၅၅၊ မဟာနိ။ ၂၀၊ နေတ္တိ။ ၅၉) ပဝတ္တိယာ အဘိနိဝေသာ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ သယန္တီတိ အနုသယာတိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဒီနံ ပဒါနံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဏှာဒီဟိ ကမ္ပနိယတာယ သဗ္ဗသင်္ခါရာဝ ဣဉ္ဇိတာနီတိ သဗ္ဗသင်္ခါရဣဉ္ဇိတာနိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓိ, ခန္ဓာဝ ဥပဓိ ခန္ဓူပဓိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တဒေဝ စ အာဂမ္မ တဏှာ ခီယတိ ဝိရဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတီတိ ယောဇနာ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿာမိ နာမဿူတိအာဒီသု နိပါတမတ္တံ, သံသယေ ဝါ။ တာသောတိ အတ္တနိယာဘာဝံ ပဋိစ္စ တဏှာပရိတ္တာသော စေဝ ဘယပရိတ္တာသော စ။ တေနာဟ ‘‘တာသော ဟေသော’’တိအာဒိ။ နော စဿံ, နော စ မေ သိယာတိ ‘‘အဟ’’န္တိ ကိရ ကောစိ နော စဿံ, ‘‘မေ’’တိ စ ကိဉ္စိ နော သိယာတိ။ တာသပ္ပတီကာရဒဿနဉှေတံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၃။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ’’တိအာဒိနာ, ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန ပဝတ္တာယ ‘‘ဆယိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) ဝါ။ သာပိ ဟိ အဇ္ဈတ္တခန္ဓဝိနာသေ ပရိတဿနကံ ဒဿေတွာ အပရိတဿနကံ ဒဿေန္တီ ပဝတ္တာတိ တဿနကဿ သုညတာဒဿနံ အကိစ္စသာဓကမ္ပိ သုညတာဒဿနမေဝါတိ ဣမေသံ ဝသေန ‘‘စတုက္ကောဋိကာ သုညတာ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိက္ခာရန္တိ ဗာဟိရံ သဝိညာဏကံ အဝိညာဏကဉ္စ သတ္တောပကရဏံ။ တဉှိ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ ပရိက္ခာရကဋ္ဌေန ‘‘ပရိက္ခာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဂ္ဂဟံ နာမ ကတွာတိ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗတာယ ပရိဂ္ဂဟိတံ နာမ ကတွာ။ သဗ္ဗောပိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော ‘‘အတ္တာ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော, အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီ’’တိအာဒိနာ အတ္တဒိဋ္ဌိသန္နိဿယောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌိပမုခါ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယော’’တိ။ အယာထာဝဂ္ဂါဟိနာ အဘိနိဝေသနပညာပနာနံ ဥပတ္ထမ္ဘဘာဝတော ဒိဋ္ဌိ ဧဝ နိဿယောတိ ဒိဋ္ဌိနိဿယော။ ပရိဂ္ဂဏှေယျာတိ နိစ္စာဒိဝိသေသယုတ္တံ ကတွာ ပရိဂ္ဂဏှေယျ။ ကိမေဝံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၉၃။)သက္ကုဏေယျ? သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘တံ, ဘိက္ခဝေ, အတ္တဝါဒုပါဒါနံ ဥပါဒိယေထ, တံ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဋ္ဌိနိဿယံ နိဿယေထာ’’တိ ဧတေသုပိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၄။ အတ္တနိ ဝါ သတီတိ ယဿ အတ္တနော သန္တကဘာဝေန ကိဉ္စိ အတ္တနိယန္တိ ဝုစ္စေယျ, တသ္မိံ အတ္တနိ သတိ, သော ဧဝ ပန အတ္တာ ပရမတ္ထတော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတော အတ္တာ ‘‘ပရမတ္ထော’’တိ? သိယာ ခန္ဓပဉ္စကံ ဉေယျသဘာဝတ္တာ ယထာ တံ ဃဋော, ယဒိ ပန တဒညံ နာမ ကိဉ္စိ အဘဝိဿ, န တံ နိယမတော ဝိပရီတံ သိယာတိ? န စ သော ပရမတ္ထတော အတ္ထိ ပမာဏေဟိ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ တုရင်္ဂမဝိသာဏံ ဝိယာတိ။ အတ္တနိယေ ဝါ ပရိက္ခာရေ သတီတိ ‘‘ဣဒံ နာမ အတ္တနော သန္တက’’န္တိ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန နိစ္ဆိတေ ကိသ္မိဉ္စိ ဝတ္ထုသ္မိံ သတိ။ အတ္တနော ဣဒန္တိ ဟိ အတ္တနိယန္တိ။ အဟန္တိ သတီတိ ‘‘အဟံ နာမာယ’’န္တိ အဟံကာရဝတ္ထုဘူတေ ပရမတ္ထတော နိဒ္ဓါရိတသရူပေ ကိသ္မိဉ္စိ သတိ တဿ သန္တကဘာဝေန မမာတိ ကိဉ္စိ ဂဟေတုံ ယုတ္တံ ဘဝေယျ။ မမာတိ သတိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ ပရမတ္ထတော အတ္တနော အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ အတ္တနိယံ ကိဉ္စိ ပရမတ္ထတော နတ္ထေဝါတိ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ အနတ္တတာယ အနတ္တနိယတံ, အနတ္တနိယတာယ စ အနတ္တကတံ ဒဿေတိ။ ဘူတတောတိ ဘူတတ္ထတော။ တထတောတိ တထသဘာဝတော။ ထိရတောတိ ဌိတသဘာဝတော နိဗ္ဗိကာရတော။
ယသ္မာ ဟုတွာ န ဟောတီတိ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ အသန္တံ ပစ္စယသမဝါယေန ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပုန ဘင်္ဂုပဂမေန န ဟောတိ, တသ္မာ န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ, အဓုဝန္တိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ ဥပ္ပါဒဝယဝတ္တိတောတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန နိရုဇ္ဈနဝသေန စ ပဝတ္တနတော။ သဘာဝဝိဂမော ဣဓ ဝိပရိဏာမော, ခဏိကတာ တာဝကာလိကတာ, နိစ္စသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ နိစ္စပဋိက္ခေပေါ။ အနိစ္စဓမ္မာ ဟိ တေနေဝ အတ္တနော အနိစ္စဘာဝေန အတ္ထတော နိစ္စတံ ပဋိက္ခိပန္တိ နာမ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န နိစ္စန္တိ အနိစ္စ’’န္တိ။ ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂဝသေန ရူပဿ နိရန္တရဗာဓတာတိ ပဋိပီဠနာကာရေနဿ ဒုက္ခတာ။ သန္တာပေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ, တတော ဧဝဿ ဒုဿဟတာယ ဒုက္ခမတာ။ တိဿန္နံ ဒုက္ခတာနံ သံသာရဒုက္ခဿ စ အဓိဋ္ဌာနတာယ ဒုက္ခဝတ္ထုကတာ။ သုခသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ သုခပဋိက္ခေပေါ။ ဝိပရိဏာမဓမ္မန္တိ ဇရာယ မရဏေန စ ဝိပရိဏမနသဘာဝံ။ ယသ္မာ ဣဒံ ရူပံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၉၄။)ပစ္စယသမဝါယေန ဥပ္ပါဒံ, ဥပ္ပါဒါနန္တရံ ဇရံ ပတွာ အဝဿမေဝ ဘိဇ္ဇတိ, ဘိန္နဉ္စ ဘိန္နမေဝ, နာဿ ကဿစိ သင်္ကမောတိ ဘဝန္တရာနုပဂမနသင်္ခါတေန သင်္ကမာဘာဝေန ဝိပရိဏာမဓမ္မတံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ဘဝသင်္ကန္တိ ဥပဂမနသဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပကတိဘာဝဝိဇဟနံ သဘာဝဝိဂမော နိရုဇ္ဈနမေဝ။ န္တိ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ ရူပံ။ ဣမိနာတိ ‘‘နော ဟေတံ, ဘန္တေ’’တိ ရူပဿ တဏှာဒိဂ္ဂါဟာနံ ဝတ္ထုဘာဝပဋိက္ခေပေန။ ရူပဉှိ ဥပ္ပန္နံ ဌိတိံ မာ ပါပုဏာတု, ဌိတိပ္ပတ္တံ မာ ဇီရတု, ဇရပ္ပတ္တံ မာ ဘိဇ္ဇတု, ဥဒယဗ္ဗယေဟိ မာ ကိလမိယတူတိ န ဧတ္ထ ကဿစိ ဝသီဘာဝေါ အတ္ထိ, သွာယမဿ အဝသဝတ္တနဋ္ဌော အနတ္တတာသလ္လက္ခဏဿ ကာရဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဝသဝတ္တနာကာရေန ရူပံ, ဘန္တေ, အနတ္တာတိ ပဋိဇာနန္တီ’’တိ။ နိဝါသိကာရကဝေဒကအဓိဋ္ဌာယကဝိရဟေန တတော သုညတာ သုညဋ္ဌော, သာမိဘူတဿ ကဿစိ အဘာဝေါ အဿာမိကဋ္ဌော, ယထာဝုတ္တဝသဝတ္တိဘာဝါဘာဝေါ အနိဿရဋ္ဌော, ပရပရိကပ္ပိတအတ္တသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ အတ္တပဋိက္ခေပဋ္ဌော။
ယသ္မာ အနိစ္စလက္ခဏေန ဝိယ ဒုက္ခလက္ခဏံ, တဒုဘယေန အနတ္တလက္ခဏံ သုဝိညာပယံ, န ကေဝလံ, တသ္မာ တဒုဘယေနေတ္ထ အနတ္တလက္ခဏဝိဘာဝနံ ကတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနိစ္စဝသေနာတိ အနိစ္စတာဝသေန။ ဒုက္ခဝသေနာတိ ဒုက္ခတာဝသေန။ န ဥပပဇ္ဇတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။ တမေဝ အယုဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဿ ဥပ္ပါဒေါပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အတ္တဝါဒီ အတ္တာနံ နိစ္စံ ပညပေတိ, စက္ခုံ ပန အနိစ္စံ, တသ္မာ စက္ခု ဝိယ အတ္တာပိ အနိစ္စော အာပန္နော။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝေတီတိ ဝိဂစ္ဆတိ နိရုဇ္ဈတိ။ ဣတိ စက္ခု အနတ္တာတိ စက္ခုဿ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတာယ အနိစ္စတာ, အတ္တနော စ အတ္တဝါဒိနာ အနိစ္စတာယ အနိစ္ဆိတတ္တာ စက္ခု အနတ္တာ။
ကာမံ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉၊ မဟာဝ။ ၂၀) – ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ အနတ္တာ, တသ္မာ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’’တိ ရူပဿ အနတ္တတာယ ဒုက္ခတာ ဝိဘာဝိတာ ဝိယ ဒိဿတိ, တထာပိ ‘‘ယသ္မာ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ အနတ္တာ’’တိ ပါကဋတာယ သာဗာဓတာယ ရူပဿ အတ္တသာရာဘာဝေါ ဝိဘာဝိတော, တတော ဧဝ စ ‘‘န လဗ္ဘတိ ရူပေ ဧဝံ မေ ရူပံ ဟောတု, ဧဝံ မေ ရူပံ မာ အဟောသီ’’တိ ရူပေ ကဿစိ အနိဿရတာ, တဿ စ အဝသဝတ္တနာကာရော ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဝသေန-
(မ၊ဋီ၊၂၊၉၅။)အနတ္တတံ ဒဿေတီ’’တိ။ ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခန္တိ ယံ ဝတ္ထု အနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ, ယံ ပန နိစ္စံ တဒဘာဝတော, တံ သုခံ ယထာ တံ နိဗ္ဗာနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ယံ တန္တိ ကာရဏနိဒ္ဒေသောဝါယံ, ယသ္မာ ရူပံ အနိစ္စံ, တံ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနိစ္စန္တိ ဣမိနာ ဃဋာဒိ ဝိယ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဣမိနာဝ နယေန ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘမာနေပိ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ ဒုက္ခန္တိ ဝဒန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘အက္ခိသူလာဒိဝိကာရပ္ပတ္တကာလေ ဝိယ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ ဒုက္ခံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ။ ဒုဒ္ဒသံ ဒုပ္ပညာပနံ။ တထာ ဟိ သရဘင်္ဂါဒယောပိ သတ္ထာရော နာဒ္ဒသံသု, ကုတော ပညာပနာ။ တယိဒံ အနတ္တလက္ခဏံ။
တသ္မာတိဟာတိအာဒိနာ တိယဒ္ဓဂတရူပံ လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတရဟိ အညဒါပီ’’တိ။ တံ ပန ယာဒိသံ တာဒိသမ္ပိ တထာ ဝုတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တာဒိဝိသေသောပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ပိ-သဒ္ဒေန ဝါ တဿာပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၅။ ဥက္ကဏ္ဌတီတိ နာဘိရမတိ။ အညတ္ထ ‘‘နိဗ္ဗိဒါ’’တိ ဗလဝဝိပဿနာ ဝုစ္စတိ, သာနုလောမာ ပန သင်္ခါရုပေက္ခာ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ’’တိ, သာ ဣဓ ကထံ နိဗ္ဗိဒါ နာမ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ သိခါပတ္တနိဗ္ဗေဒတာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဣဓ နိဗ္ဗိဒါနာမေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။
‘‘သော အနုပုဗ္ဗေန သညဂ္ဂံ ဖုသတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၁၄, ၄၁၅) ဝတွာ ‘‘သညာ ခေါ ပေါဋ္ဌပါဒ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပစ္ဆာ ဉာဏ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၁၆) ဝုတ္တတ္တာ သညဂ္ဂန္တိ ဝုတ္တာ လောကိယာသု ပဟာနသညာသု သိခါပတ္တဘာဝတော။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ဝုတ္တာ ဣဒပ္ပစ္စယတာဒဿနဿ မတ္ထကပ္ပတ္တီတိ ကတွာ။ တတော ပရဉှိ အသင်္ခတာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ သုသိမ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ, ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၇၀)။ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂန္တိ ဝုတ္တာ မဂ္ဂါဓိဂမဿ ပရိပန္ထဘူတသဗ္ဗသံကိလေသဝိသုဒ္ဓိ ပဓာနိကဿ ယောဂိနော, ပဓာနဘာဝနာယ ဝါ ဇာတံ အင်္ဂန္တိ ကတွာ။ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုတ္တာ ပရမုက္ကံသဂတပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဘာဝတော။ အတမ္မယတန္တိ ဧတ္ထ တမ္မယတာ နာမ တဏှာ, ကာမတဏှာဒီသု တာယ တာယ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ တမ္မယံ နာမ တေဘူမိကပ္ပဝတ္တံ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၉၆။)တဿ ဘာဝေါတိ ကတွာ။ တဿာ တဏှာယ ပရိယာဒါနတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ အတမ္မယတာတိ ဝုစ္စတိ။ နိဿာယာတိ တံ အတမ္မယတံ ပစ္စယံ ကတွာ။ အာဂမ္မာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ နာနတ္တာတိ နာနာသဘာဝါ ဗဟူ အနေကပ္ပကာရာ။ နာနတ္တသိတာတိ နာနာရမ္မဏနိဿိတာ ရူပါဒိဝိသယာ။ ဧကတ္တာတိ ဧကသဘာဝါ။ ဧကတ္တသိတာတိ ဧကံယေဝ အာရမ္မဏံ နိဿိတာ။ တံ နိဿာယာတိ တံ ဧကတ္တသိတံ ဥပေက္ခံ ပစ္စယံ ကတွာ။ ဧတိဿာတိ ဧတိဿာ ဥပေက္ခာယ။ ပဟာနံ ဟောတီတိ အညာဏုပေက္ခတော ပဘုတိ သဗ္ဗံ ဥပေက္ခံ ပဇဟိတွာ ဌိတဿ ‘‘အတမ္မယတာ’’တိ ဝုတ္တာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ အရူပါဝစရသမာပတ္တိဥပေက္ခာယ ဝိပဿနုပေက္ခာယ စ ပဟာနံ ဟောတီတိ ပရိယာဒါနန္တိ ဝုတ္တာတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတဿ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနဿ သိခါပတ္တဘာဝတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ မုဉ္စိတုကမျတာ ပဋိသင်္ခါနန္တိ စ ဝုတ္တာ။ မုဒုမဇ္ဈာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာကာရမတ္တံ, အတ္ထတော ဧကတ္ထာ မုဉ္စိတုကမျတာဒယော, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ ဒွီဟိ နာမေဟီတိ ဂေါတြဘု, ဝေါဒါနန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ နာမေဟိ။
ဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ, အစ္စန္တမေဝ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ, တေန။ မဂ္ဂေန ဟေတုဘူတေန။ ဝိမုစ္စတီတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိဝသေန ဝိမုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ဖလံ ကထိတ’’န္တိ။
မဟာခီဏာသဝေါတိ ပသံသာဝစနံ ယထာ ‘‘မဟာရာဇာ’’တိ။ တထာ ဟိ တံ ပသံသန္တော သတ္ထာ ‘‘အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဥက္ခိတ္တပလိဃော ဣတိပီ’’တိအာဒိမာဟာတိ။ တဒတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဒါနိ တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာဘူတေဟီတိ ယာထာဝတော ဘူတေဟိ။ ဒုရုက္ခိပနဋ္ဌေနာတိ ပစုရဇနေဟိ ဥက္ခိပိတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေန။ နိဗ္ဗာနနဂရပ္ပဝေသေ ဝိဗန္ဓနေန ပလိဃော ဝိယာတိ ပလိဃောတိ ဝုစ္စတိ။ မတ္ထကစ္ဆိန္နော တာလော ပတ္တဖလာဒီနံ အနင်္ဂတော တာလာဝတ္ထု အသိဝေ ‘‘သိဝါ’’တိ သမညာ ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘သီသစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာ’’တိ။ ပုနဗ္ဘဝဿ ကရဏသီလော, ပုနဗ္ဘဝံ ဝါ ဖလံ အရဟတီတိ ပေါနောဘဝိကော။ ဧဝံဘူတော ပန ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ပုနဗ္ဘဝဒါယကော’’တိ။ ပုနဗ္ဘဝခန္ဓာနံ ပစ္စယောတိ ဣမိနာ ဇာတိသံသာရောတိ ဖလူပစာရေန ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပရိက္ခာတိ ဝုစ္စတိ သန္တာနဿ ပရိက္ခိပနတော။ သံကိဏ္ဏတ္တာတိ သဗ္ဗသော ကိဏ္ဏတ္တာ ဝိနာသိတတ္တာ။ ဂဗ္ဘီရာနုဂတဋ္ဌေနာတိ ဂမ္ဘီရံ အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန။
(မ၊ဋီ၊၂၊၉၇။)လုဉ္စိတွာတိ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ဧတာနီတိ ကာမရာဂသညောဇနာဒီနိ။ အဂ္ဂဠာတိ ဝုစ္စန္တိ အဝဓာရဏဋ္ဌေန။ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပတိတော မာနဒ္ဓဇော ဧတဿာတိ ပတိတမာနဒ္ဓဇော။ ဣတရဘာရောရောပနဿ ပုရိမပဒေဟိ ပကာသိတတ္တာ ‘‘မာနဘာရဿေဝ ဩရောပိတတ္တာ ပန္နဘာရောတိ အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝုတ္တံ။ မာနသံယောဂေနေဝ ဝိသံယုတ္တတ္တာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စပိ ခန္ဓေ အဝိသေသတော အသ္မီတိ ဂဟေတွာ ပဝတ္တမာနော ‘‘အသ္မိမာနော’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပေ အသ္မီတိ မာနော’’တိအာဒိ။
နဂရဒွါရဿ ပရိဿယပဋိဗာဟနတ္ထဉ္စေဝ သောဘနတ္ထဉ္စ ဥဘောသု ပဿေသု ဧသိကတ္ထမ္ဘေ နိခဏိတွာ ဌပေန္တီတိ အာဟ ‘‘နဂရဒွါရေ ဥဿာပိတေ ဧသိကတ္ထမ္ဘေ’’တိ။ ပါကာရဝိဒ္ဓံသနေနေဝ ပရိက္ခာယ ဘူမိသမကရဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပါကာရံ ဘိန္ဒန္တော ပရိက္ခံ သံကိရိတွာ’’တိ။ ဧဝန္တိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနော ကာယော ဓမ္မသမူဟောတိ သက္ကာယော, ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဒွတ္တိံသ ကမ္မကာရဏာ ဒုက္ခက္ခန္ဓေ အာဂတာ။ အက္ခိရောဂသီသရောဂါဒယော အဋ္ဌနဝုတိ ရောဂါ။ ရာဇဘယာဒီနိ ပဉ္စဝီသတိ မဟာဘယာနိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၆။ အနဓိဂမနီယဝိညာဏတန္တိ ‘‘ဣဒံ နာမ နိဿာယ ဣမိနာ နာမ အာကာရေန ပဝတ္တတီ’’တိ ဧဝံ ဒုဝိညေယျစိတ္တတံ။ အနွေသန္တိ ပစ္စတ္တေ ဧကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အနွေသန္တော’’တိ။ သတ္တောပိ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ ‘‘တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၅) ဝိယ။ သတ္တော ဟိ ယထေကော ကမ္မကိလေသေဟိ ဣတ္ထတ္တံ အာဂတော, တထာ အပရောပိ အာဂတောတိ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥတ္တမပုဂ္ဂလောတိ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ခီဏာသဝေါပီတိ ယော ကောစိ ခီဏာသဝေါပိ ‘‘တထာဂတော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ သောပိ ဟိ ယထေကော စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သူပဋ္ဌိတစိတ္တော သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ယထာဘူတံ ဘာဝေတွာ အနုတ္တရံ အရဟတ္တံ အာဂတော အဓိဂတော, တထာ အပရောပိ အာဂတောတိ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အသံဝိဇ္ဇမာနောတိ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘနီယော။ အဝိန္ဒေယျောတိ န ဝိန္ဒိတဗ္ဗော, ဒုဝိညေယျောတိ အတ္ထော။
တထာဂတော သတ္တော ပုဂ္ဂလောတိ န ပညပေမိ ပရမတ္ထတော သတ္တဿေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိံ ပညပေဿာမိ ပညတ္တိဥပါဒါနဿပိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၉၈။)ဓရမာနကဿ အဘာဝတော။ ‘‘အနုပ္ပါဒေါ ခေမံ, အနုပ္ပတ္တိ ခေမ’’န္တိအာဒိနာ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပက္ခန္ဓနဝသေန ပဝတ္တံ အဂ္ဂဖလသမာပတ္တိအတ္ထံ ဝိပဿနာစိတ္တံ ဝါ။
တုစ္ဆာတိ ကရဏေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တုစ္ဆကေနာ’’တိ။ ဝိနယတီတိ ဝိနယော, သော ဧဝ ဝေနယိကော။ တထာ မန္တိ တထာဘူတံ မံ။ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနဿ ဟိ သတ္တဿ အဘာဝံ ဝဒန္တော သတ္တဝိနာသပညာပကော စ နာမ သိယာ, အဟံ ပန ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနံ တံ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝဒါမိ။ ယထာ စ လောကော ဝေါဟရတိ, တထေဝ တံ ဝေါဟရာမိ, တထာဘူတံ မံ ယေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ‘‘ဝေနယိကော သမဏော ဂေါတမော’’တိ ဝဒန္တာ အသတာ တုစ္ဆာ မုသာ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တီတိ ယောဇနာ။ အပ္ပဋိသန္ဓိကဿ ခီဏာသဝဿ စရိမစိတ္တံ နိရုပါဒါနတော အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဣဒံ နာမ နိဿိတန္တိ န ပညာယတီတိ ဝဒန္တော ကိမေတ္တာဝတာ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ ဘဝေယျ, နာဟံ ကဒါစိပိ အတ္ထိ, နာပိ ကောစိ အတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ ဧဝံ သန္တေ ကိံ နိဿာယ တေ မောဃပုရိသာ သတော သတ္တဿ နာမ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေတီတိ ဝဒန္တာ အသတာ…ပေ… အဗ္ဘာစိက္ခန္တီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
မဟာဗောဓိမဏ္ဍမှီတိ ဗောဓိမဏ္ဍဂ္ဂဟဏေန သတ္တသတ္တာဟမာဟ။ တေန ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနတော (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ တန္တိဒေသနံ ဝဒတိ။ စတုသစ္စမေဝ ပညပေမီတိ ဧတေန သစ္စဝိမုတ္တာ သတ္ထုဒေသနာ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ – ‘‘ပုဗ္ဗေ စေဝ ဧတရဟိ စ ဒုက္ခဉ္စေဝ ပညပေမိ ဒုက္ခဿ စ နိရောဓ’’န္တိ ဝဒန္တော ဘဂဝါ နာဟံ ကဒါစိပိ ‘‘အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ, ဝိနဿတီ’’တိ ဝါ, ‘‘အတ္တာ နာမ ကောစိ အတ္ထီ’’တိ ဝါ ဝဒါမိ။ ဧဝံ သန္တေ ကိံ နိဿာယ တေ မောဃပုရိသာ ‘‘သတော သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေတီ’’တိ အသတာ တုစ္ဆေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တီတိ ဒဿေတိ။ ပရေတိ အမာမကာ, မမ ဩဝါဒဿ အဘာဇနဘူတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သစ္စာနိ…ပေ… အသမတ္ထပုဂ္ဂလာ’’တိ။ အဓိပ္ပါယေနာတိ ဣမိနာ တေသံ အဓိပ္ပါယမတ္တံ, ရောသနဝိဟေသနာနိ ပန တထာဂတဿ အာကာသဿ ဝိလိခနံ ဝိယ န သမ္ဘဝန္တိယေဝါတိ ဒဿေတိ။ အာဟနတိ စိတ္တန္တိ အာဃာတော။ အပ္ပတီတာ ဟောန္တိ ဧတေနာတိ အပ္ပစ္စယော။ စိတ္တံ န အဘိရာဓယတီတိ အနဘိရဒ္ဓိ။ အတုဋ္ဌီတိ တုဋ္ဌိပဋိပက္ခော တထာပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ, ကောဓော ဧဝ ဝါ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၉၉။)ပရေတိ အညေ ဧကစ္စေ။ အာနန္ဒန္တိ ပမောဒန္တိ ဧတေနာတိ အာနန္ဒော, ပီတိယာ ဧဝေတံ အဓိဝစနံ။ သောဘနမနတာ သောမနဿံ, စေတသိကသုခဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပ္ပိလတိ ပုရိမာဝတ္ထာယ ဘိဇ္ဇတိ ဝိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပိလံ, တဒေဝ ဥပ္ပိလာဝိတံ, တဿ ဘာဝေါ ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ ယာယ ဥပ္ပန္နာယ ကာယစိတ္တံ ဝါတပူရိတဘတ္တာ ဝိယ ဥဒ္ဓုမာယနာကာရပ္ပတ္တံ ဟောတိ, တဿာ ဂေဟဿိတာယ ဩဒဂ္ဂိယပီတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသမတ္ထာတိ ဒုက္ခမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတိ စ, န အညော သတ္တော နာမ အတ္ထီတိ ဧဝံ ဇာနိတုံ အသမတ္ထာ ‘‘အတ္တာ နာမ အတ္ထီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိနော အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသာ။ ဥတ္တမံ ပသာဒနီယဋ္ဌာနံ တထာဂတမ္ပိ အက္ကောသန္တိ, ကိမင်္ဂံ ပန ဘိက္ခူတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၇။ အနတ္တနိယေပိ ခန္ဓပဉ္စကေ မိစ္ဆာဂါဟဝသေန အတ္တနိယသညာယ ပဝတ္တဿ ဆန္ဒရာဂဿ ပဟာနံ။ အမှာကံ နေဝ အတ္တာတိ ယသ္မာ ရူပဝေဒနာဒိယေဝ အတ္တဂ္ဂါဟဝတ္ထု တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ လောဘနေယျဿ အဘာဝတော။ ဧတံ တိဏကဋ္ဌသာခါပလာသံ န အမှာကံ ရူပံ, န ဝိညာဏံ, တသ္မာ အမှာကံ နေဝ အတ္တာတိ ယောဇနာ။ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဝတ္ထုနော နေဝ အတ္တာတိ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဗာဟိရဝတ္ထု အတ္တနိယဘာဝေန ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အမှာကံ စီဝရာဒိပရိက္ခာရောပိ န ဟောတီ’’တိ။ ခန္ဓပဉ္စကံယေဝါတိ ဗာဟိရဝတ္ထုံ နိဒဿနံ ကတွာ ခန္ဓပဉ္စကံယေဝ န တုမှာကန္တိ ပဇဟာပေတိ။ န ဥပ္ပါဋေတွာ ကန္ဒံ ဝိယ။ န လုဉ္စိတွာ ဝါ ကေသေ ဝိယာတိ။ ဣမိနာ ရူပါဒီနံ နာမမုခေန ပဟာနံ ဣစ္ဆန္တိ။ ဥလ္လိင်္ဂိတမတ္ထံ ဆန္ဒရာဂဝိနယေန ပဇဟာပေတီတိ သရူပတော ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၄၈။ ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ နိစ္စံ ဝါ’’တိအာဒိ ဒေသနာ တိပရိဝဋ္ဋံ။ ယာဝ ဣမံ ဌာနန္တိ ‘‘ဧဝံ သွာက္ခာတော’’တိ ယာဝါယံ ပါဠိပဒေသော။ သုဝိညေယျဘာဝေန အက္ခာတတ္တာပိ သွာက္ခာတောတိ အာဟ ‘‘သုကထိတတ္တာ ဧဝ ဥတ္တာနော ဝိဝဋော ပကာသိတော’’တိ။ တိရိယံ ဝိဒါရဏေန ဆိန္နံ, ဒီဃသော ဖာလနေန ဘိန္နံ, တတော ဧဝ တတ္ထ တတ္ထ သိဗ္ဗိတဂဏ္ဌိကတဇိဏ္ဏဝတ္ထံ ပိလောတိကာ, တဒဘာဝတော ဆိန္နပိလောတိကော, ပိလောတိကရဟိတောတိ အတ္ထော။ ဣရိယာပထ-သဏ္ဌပနအဝိဇ္ဇမာနဈာန-ဝိပဿနာနိ ဆိန္နာယ အဝိဇ္ဇမာနာယ ပဋိပတ္တိယာ သိဗ္ဗနဂဏ္ဌိကရဏသဒိသာနိ, တာဒိသံ ဣဓ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န ဟေတ္ထ…ပေ… အတ္ထီ’’တိ။ ပတိဋ္ဌာတုံ န လဘတီတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၀။)ပေသလေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝါသဝသေနပိ ပတိဋ္ဌာတုံ န လဘတိ, ဝိသေသာဓိဂမဝသေန ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
ကာရဏ္ဍဝံ နိဒ္ဓမထာတိ ဝိပန္နသီလတာယ ကစဝရဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ကစဝရမိဝ နိရပေက္ခာ အပနေထ။ ကသမ္ဗုဉ္စာပကဿထာတိ ကသဋဘူတဉ္စ နံ ခတ္တိယာဒီနံ မဇ္ဈဂတံ သမ္ဘိန္နံ ပဂ္ဃရိတကုဋ္ဌံ စဏ္ဍာလံ ဝိယ အပကဿထ နိက္ကဍ္ဎထ။ ကိံ ကာရဏံ? သံဃာရာမော နာမ သီလဝန္တာနံ ကတော, န ဒုဿီလာနံ, ယတော ဧတဒေဝ။ တတော ပလာပေ ဝါဟေထ, အဿမဏေ သမဏမာနိနေတိ ယထာ ပလာပါ အန္တောသာရရဟိတာ အတဏ္ဍုလာ ဗဟိ ထုသေန ဝီဟိ ဝိယ ဒိဿန္တိ, ဧဝံ ပါပဘိက္ခူ အန္တောသီလရဟိတာပိ ဗဟိ ကာသာဝါဒိပရိက္ခာရေန ဘိက္ခူ ဝိယ ဒိဿန္တိ, တသ္မာ ‘‘ပလာပါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေ ပလာပေ ဝါဟေထ ဩဓုနာထ ဝိဓမထ။ ပရမတ္ထတော အဿမဏေ ဝေသမတ္တေန သမဏမာနိနေ ဧဝံ နိဒ္ဓမိတွာန…ပေ… ပတိဿတာတိ။ တတ္ထ ကပ္ပယဝှေါတိ ကပ္ပေထ, ကရောထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတိဿတာတိ ပတိ ပတိ သတာ သမ္ပဇာနန္တာ သုဋ္ဌု ပဇာနန္တာ။ ပတိဿတာ ဝါ သပ္ပတိဿာ အညမညံ သဂါရဝါ။ အထေဝံ သုဒ္ဓါ သုဒ္ဓေဟိ သံဝါသံ ကပ္ပေန္တာ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သမဂ္ဂါ။ အနုက္ကမေန ပရိပါကဂတပညတာယ နိပကာ။ သဗ္ဗဿေဝိမဿ ဒုက္ခဝဋ္ဋဿ အန္တံ ကရိဿထ, ပရိနိဗ္ဗာနံ ပါပုဏိဿထာတိ အတ္ထော။
ဝဋ္ဋံ တေသံ နတ္ထိ ပညာပနာယ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နဝဋ္ဋမူလကတ္တာ။
ဓမ္မံ အနုဿရန္တိ, ဓမ္မဿ ဝါ အနုဿရဏသီလာတိ ဓမ္မာနုသာရိနော။ ဧဝံ သဒ္ဓါနုသာရိနောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပန္နဿာတိ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌောပိ အဓိပ္ပေတော။ အဓိမတ္တန္တိ ဗလဝံ။ ပညာဝါဟီတိ ပညံ ဝါဟေတိ, ပညာ ဝါ ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝဟတီတိ ပညာဝါဟီတိပိ ဝဒန္တိ။ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ ပညံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော ပညာသင်္ခါတေန ဓမ္မေန သရတိ အနုဿရတီတိ ဓမ္မာနုသာရီ။ သဒ္ဓါဝါဟီတိ သဒ္ဓံ ဝါဟေတိ, သဒ္ဓါ ဝါ ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝဟတီတိ သဒ္ဓါဝါဟီတိပိ ဝဒန္တိ။ သဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ သဒ္ဓံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဓါယ သရတိ အနုဿရတီတိ သဒ္ဓါနုသာရီ။ သဒ္ဓါမတ္တန္တိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ သဒ္ဒဟနမတ္တံ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန အဝေစ္စပ္ပသာဒံ နိဝတ္တေတိ။ ပေမမတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါနုသာရေန ဥပ္ပန္နံ တုဋ္ဌိမတ္တံ။ သိနေဟောတိ ကေစိ။ ဧဝံ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ-
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၁။)နိသိန္နာနန္တိ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန အာရဒ္ဓဝိပဿနာနံ။ ဧကာ သဒ္ဓါတိ ဝိပဿနာနုသာရေန သွာက္ခာတဓမ္မတာ သိဒ္ဓါ, တတော ဧဝ ဧကာ သေဋ္ဌာ ဥဠာရာ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧကံ ပေမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သဂ္ဂေ ဌပိတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ တေသံ သဒ္ဓါပေမာနံ သဂ္ဂသံဝတ္တနိယတာယ အဗျဘိစာရီဘာဝမာဟ။ စူဠသောတာပန္နောတိ ဝဒန္တိ ဧကဒေသေန သစ္စာနုဗောဓေ ဌိတတ္တာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
အလဂဒ္ဒူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၃။ ဝမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၉။ ပိယဝစနန္တိ ပိယသမုဒါစာရော။ ဝိညုဇာတိကာ ဟိ ပရံ ပိယေန သမုဒါစရန္တာ ‘‘ဘဝ’’န္တိ ဝါ, ‘‘ဒေဝါနံ ပိယော’’တိ ဝါ, ‘‘အာယသ္မာ’’တိ ဝါ သမုဒါစရန္တိ, တသ္မာ သမ္မုခါ သမ္ဗောဓနဝသေန ‘‘အာဝုသော’’တိ, တိရောက္ခံ ‘‘အာယသ္မာ’’တိ အယမ္ပိ သမုဒါစာရော။ မဟာကဿပဥရုဝေလကဿပါဒယော အညေပိ ကဿပနာမကာ အတ္ထီတိ ‘‘ကတရဿ ကဿပဿာ’’တိ ပုစ္ဆန္တိ။ ရညာတိ ကောသလရညာ။ ‘‘သဉ္ဇာနိံသူ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အဿာတိ ကုမာရကဿပဿ, ‘‘သဉ္ဇာနိံသူ’’တိ ဝုတ္တသဉ္ဇာနနဿ ဝါ။ ပုညာနိ ကရောန္တောတိ ကပ္ပသတသဟဿံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ဘာဝေန္တော။ ဩသက္ကန္တေတိ ပရိဟာယမာနေ။ ပဌမန္တိ ကုမာရိကာကာလေ။ သတ္ထာ ဥပါလိတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသိ တံ အဓိကရဏံ ဝိနယကမ္မေနေဝဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အရောဂဘာဝံ။
ပညတ္တိဝိဘာဝနာတိ ‘‘အန္ဓဝန’’န္တေွဝ ပညာယမာနဿ ဝိဘာဝနာ။ ဩလီယတီတိ သင်္ကုစတိ သဏိကံ ဝတ္တတိ။ ဘာဏကောတိ သရဘာဏကော။ ယံ အတ္ထိ, တံ ဂဟေတွာတိ ဣဒါနိ ပရိယေသိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ နတ္ထိ, ယထာဂတံ ပန ယံ အတ္ထိ, တံ ဂဟေတွာ။ ဗလဝဂုဏေတိ အဓိမတ္တဂုဏေ။ ကဿပဘဂဝတော ကာလေ နိရုဠှသမညာဝသေန ဝစနသန္တတိယာ အဝိစ္ဆေဒေန စ ဣမသ္မိမ္ပိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ တံ ‘‘အန္ဓဝန’’န္တေွဝ ပညာယိတ္ထ, ဥပရူပရိဝဍ္ဎမာနာယ ပထဝိယာ ဥပရိ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီသု သဉ္ဇာယန္တေသုပီတိ။ သေက္ခပဋိပဒန္တိ သေက္ခဘာဝါဝဟံ ဝိသုဒ္ဓိပဋိပတ္တိံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၂။)အညတရ-သဒ္ဒေါ အပါကဋေ ဝိယ ပါကဋေပိ ဝတ္တတိ ဧက-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိဇာနာတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘယဘေရဝဒဿိတမ္ပိ အဘိက္ကန္တ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရံ ဣဓ ဒဿေန္တော ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ ကတာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ပရတော တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တပဒေသေ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗာတိ နယဒဿနံ ကရောတိ။ ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဆဝိယ’’န္တိ။ ဆဝိဂတာ ပန ဝဏ္ဏဓာတု ဧဝ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော’’တိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အပရေ။ ဝဏ္ဏီယတိ ကိတ္တီယတိ ဥဂ္ဃေါသနန္တိ ဝဏ္ဏော, ထုတိ။ ဝဏ္ဏီယတိ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထပီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ကုလဝဂ္ဂေါ။ ဝဏ္ဏီယတိ ဖလံ ဧတေန ယထာသဘာဝတော ဝိဘာဝီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏနံ ဒီဃရဿာဒိဝသေန သဏ္ဌဟနန္တိ ဝဏ္ဏော, သဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏီယတိ အဏုမဟန္တာဒိဝသေန ပမီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ပမာဏံ။ ဝဏ္ဏေတိ ဝိကာရမာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ဝဏ္ဏော, ရူပါယတနံ။ ဧဝံ တေန တေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒဿ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အနဝသေသတ္တံ သကလတာ ကေဝလတာ။ ကေဝလကပ္ပါတိ ဧတ္ထ ကေစိ ဤသံ အသမတ္တာ ကေဝလာ ကေဝလကပ္ပါတိ ဝဒန္တိ, ဧဝံ သတိ အနဝသေသတ္ထော ဧဝ ကေဝလ-သဒ္ဒေါ သိယာ။ အနတ္ထန္တရေန ပန ကပ္ပ-သဒ္ဒေန ပဒဝဍ္ဎနံ ကတွာ ကေဝလာ ဧဝ ကေဝလကပ္ပါ။ တထာ ဝါ ကပ္ပနီယတ္တာ ပညပေတဗ္ဗတ္တာ ကေဝလကပ္ပါ။ ယေဘုယျတာ ဗဟုလဘာဝေါ။ အဗျာမိဿတာ ဝိဇာတိယေန အသင်္ကရော သုဒ္ဓတာ။ အနတိရေကတာ တံမတ္တတာ ဝိသေသာဘာဝေါ။ ကေဝလကပ္ပန္တိ ကေဝလံ ဒဠှံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ကေဝလံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသံယောဂါဒိအနေကတ္ထော’’တိ။ ကေဝလံ ဧတဿ အဓိဂတံ အတ္ထီတိ ကေဝလီ, သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝေါ။
ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပနာယံ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စာတိ အဓိပ္ပါယေန ဩကပ္ပနီယပဒေ လဗ္ဘမာနံ ဩကပ္ပသဒ္ဒမတ္တံ နိဒဿေတိ, အညထာ ကပ္ပ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ ဩကပ္ပနီယပဒံ အနိဒဿနမေဝ သိယာ။ သမဏကပ္ပေဟီတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၃။)ဝိနယသိဒ္ဓေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ။ နိစ္စကပ္ပန္တိ နိစ္စကာလံ။ ပညတ္တီတိ နာမံ။ နာမဉှေတံ တဿ အာယသ္မတော, ယဒိဒံ ကပ္ပေါတိ။ ကပ္ပိတကေသမဿူတိ ကတ္တရိကာယ ဆေဒိတကေသမဿု။ ဒွင်္ဂုလကပ္ပေါတိ မဇ္ဈနှိကဝေလာယ ဝီတိက္ကန္တာယ ဒွင်္ဂုလတာဝိကပ္ပေါ။ လေသောတိ အပဒေသော။ အနဝသေသံ ဖရိတုံ သမတ္ထဿပိ ဩဘာသဿ ကေနစိ ကာရဏေန ဧကဒေသဖရဏမ္ပိ သိယာ, အယံ ပန သဗ္ဗသောဝ ဖရီတိ ဒဿေတုံ သမန္တတ္ထော ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသံ သမန္တတော’’တိ။
သမဏသညာသမုဒါစာရေနာတိ ‘‘အဟံ သမဏော’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နသညာသမုဋ္ဌိတေန သမုဒါစာရေန, တန္နိမိတ္တေန ဝါ တဗ္ဗောဟာရေန။ ပုဗ္ဗယောဂေတိ ပုဗ္ဗယောဂကထာယံ။ ပပဉ္စော ဧသာတိ ဧသော တုမှေသု အာဂတေသု ယထာပဝတ္တော ပဋိသန္ထာရော ကထာသမုဒါစာရော စ အမှာကံ ပပဉ္စော။ ဧတ္တကမ္ပိ အကတွာ သမဏဓမ္မမေဝ ကရောမာတိ အဓိပ္ပါယော။
အရိယဘူမိံ ပတ္တောတိ အနာဂါမိဖလံ အဓိဂတော။ ပက္ကုသာတိကုလပုတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝိဘဇိတွာတိ ဝိဘာဂံ ကတွာ။ တုရိတာလပနဝသေနာတိ တုရိတံ အာလပနဝသေန။ တေန ဒုလ္လဘော အယံ သမဏော, တသ္မာ သီဃမဿ ပဉှော ကထေတဗ္ဗော, ဣမိနာ စ သီဃံ ဂန္တွာ သတ္ထာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ တုရိတံ အာလပီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပန ဝစနာလင်္ကာရဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ အာလပတိ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဘိက္ခု ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝံ ဒွိက္ခတ္တုံ အဝေါစ။
ဝမ္မိကပရိယာယေန ကရဇကာယံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဒဿေန္တီ ဒေဝတာ ‘‘အယံ ဝမ္မိကော’’တိ အာဟ။ တာယ ပန ဘာဝတ္ထဿ အဘာသိတတ္တာ သဒ္ဒတ္ထမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ပုရတော ဌိတံ…ပေ… အယန္တိ အာဟာ’’တိ အဝေါစ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မဏ္ဍူကန္တိ ထလမဏ္ဍူကံ။ သော ဟိ ဥဒ္ဓုမာယိကာတိ ဝုစ္စတိ, န ဥဒကမဏ္ဍူကော။ တဿ နိဝါသတော ဝါတော မာ ခေါ ဗာဓယိတ္ထာတိ ‘‘ဥပရိဝါတတော အပဂမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ပနာယံ ဒေဝတာ ဣမိနာ နီဟာရေန ဣမေ ပဉှေ ထေရဿ အာစိက္ခီတိ? ကေစိ တာဝ အာဟု – ယထာသုတမတ္ထံ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတွာ အတ္တနော ပဋိဘာနေန ဥပမေယျတ္ထံ မနသာ စိန္တေတွာ တံ ဘဂဝါဝ ဣမဿ အာစိက္ခိဿတိ။ သာ စ ဒေသနာ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဟောတီတိ ‘‘အယံ ဝမ္မိကော’’တိအာဒိနာ ဥပမာဝသေနေဝ ပန္နရသ ပဉှေ ထေရဿ အာစိက္ခိ။ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ ဗာရာဏသိယံ ဧကော သေဋ္ဌိ အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော မဟန္တံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၄။)နိဓာနံ နိဒဟိတွာ ပလိဃာဒိအာကာရာနိ ကာနိစိပိ လင်္ဂါနိ တတ္ထ ဌပေသိ။ သော မရဏကာလေ အတ္တနော သဟာယဿ ဗြာဟ္မဏဿ အာရောစေသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ မယာ နိဓာနံ နိဒဟိတံ, တံ မမ ပုတ္တဿ ဝိညုတံ ပတ္တဿ ဒဿေတီ’’တိ ဝတွာ ကာလမကာသိ။ ဗြာဟ္မဏော သဟာယကပုတ္တဿ ဝိညုတံ ပတ္တကာလေ တံ ဌာနံ ဒဿေသိ။ သော နိခနိတွာ သဗ္ဗပစ္ဆာ နာဂံ ပဿိ, နာဂေါ အတ္တနော ပုတ္တံ ဒိသွာ ‘‘သုခေနေဝ ဓနံ ဂဏှတူ’’တိ အပဂစ္ဆိ။ သွာယမတ္ထော တဒါ လောကေ ပါကဋော ဇာတော။ အယံ ပန ဒေဝတာ တဒါ ဗာရာဏသိယံ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဥရံ ဒတွာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတော ပဉ္စဟိ သဟာယကဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ သမဏဓမ္မမကာသိ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စ ဘိက္ခူ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတွာ’’တိအာဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာသုတမတ္ထံ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။ အပရေ ပန ‘‘ဒေဝတာ အတ္တနော ပဋိဘာနေန ဣမေ ပဉှေ ဧဝံ အဘိသင်္ခရိတွာ ထေရဿ အာစိက္ခီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒေဝပုတ္တေ နိဿက္ကံ ဒေဝပုတ္တပဉှတ္တာ တဿ အတ္ထဿ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၁။ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ နိဗ္ဗတ္တောတိ စာတုမဟာဘူတိကော။ တေနာဟ ‘‘စတုမဟာဘူတမယဿာ’’တိ။ ဝမတိ ဥဂ္ဂိရန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝန္တကောတိ ဥစ္ဆဍ္ဍကော။ ဝန္တုဿယောတိ ဥပစိကာဟိ ဝန္တဿ မတ္တိကာပိဏ္ဍဿ ဥဿယဘူတော။ ဝန္တသိနေဟသမ္ဗဒ္ဓေါတိ ဝန္တေန ခေဠသိနေဟေန သမ္ပိဏ္ဍိတော။ အသုစိကလိမလံ ဝမတီတိ ဧတ္ထ မုခါဒီဟိ ပါဏကာနံ နိဂ္ဂမနတော ပါဏကေ ဝမတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတေဝ။ အရိယေဟိ ဝန္တကောတိ ကာယဘာဝသာမညေန ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခသစ္စပရိညာယ ဝါ သဗ္ဗဿပိ တေဘူမကဓမ္မဇာတဿ ပရိညာတတ္တာ သဗ္ဗောပိ ကာယော အရိယေဟိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ဝန္တော ဧဝ။ တံ သဗ္ဗန္တိ ယေဟိ တီဟိ အဋ္ဌိသတေဟိ ဥဿိတော, ယေဟိ နှာရူဟိ သမ္ဗဒ္ဓေါ, ယေဟိ မံသေဟိ အဝလိတ္တော, ယေန အလ္လစမ္မေန ပရိယောနဒ္ဓေါ, ယာယ ဆဝိယာ ရဉ္ဇိတော, တံ အဋ္ဌိအာဒိသဗ္ဗံ အစ္စန္တမေဝ ဇိဂုစ္ဆိတွာ ဝိရတ္တတာယဝန္တမေဝ။ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗောပမတောပိ ဝမ္မိကော ဝိယ ဝမ္မိကောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။
သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ, မာတာပေတ္တိကော သမ္ဘဝေါ ဧတဿာတိ မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါ။ တဿ။ ဥပစိယတိ ဧတေနာတိ ဥပစယော’ ဩဒနကုမ္မာသံ ဥပစယော ဧတဿာတိ ဩဒနကုမ္မာသူပစယော။ တဿ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၅။)အဓုဝသဘာဝတာယ အနိစ္စဓမ္မဿ, သေဒဂူထ-ပိတ္တ-သေမှာဒိ-ဓာတုက္ခောဘ-ဂရုဘာဝဒုဂ္ဂန္ဓာနံ ဝိနောဒနာယ ဥစ္ဆာဒေတဗ္ဗဓမ္မဿ, ပရိတော သမ္ဗာဟနေန ပရိမဒ္ဒိတဗ္ဗဓမ္မဿ, ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတာယ ဘေဒနဓမ္မဿ, တတော ဧဝ ဝိကိရဏသဘာဝတာယ ဝိဒ္ဓံသနဓမ္မဿာတိ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တနုဝိလေပနေနာတိ ကာယာဝလေပနေန ဥစ္ဆာဒနဝိလေပနေန။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါဗာဓဝိနောဒနတ္ထာယာတိ တာဒိသသမုဋ္ဌာန-သရီရဝိကာရဝိဂမာယ။ ယသ္မာ သုက္ကသောဏိတံ အာဟာရော, ဥစ္ဆာဒနံ ပရိမဒ္ဒနဉ္စ ယထာရဟံ ဥပ္ပါဒဿ, ဝုဍ္ဎိယာ စ ပစ္စယော, တသ္မာ အာဟ ‘‘မာတာပေတ္တိက…ပေ… ကထိတော’’တိ။ ဥစ္စာဝစဘာဝေါတိ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗော – ဩဒနကုမ္မာသူပစယ-ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနဂ္ဂဟဏေဟိ ဥစ္စဘာဝေါ, ဝဍ္ဎီ။ မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝဂ္ဂဟဏေန သမုဒယော။ ဣတရေဟိ အဝစဘာဝေါ, ပရိဟာနိ, အတ္ထင်္ဂမော ပကာသိတော။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သဏ္ဌပနမ္ပိ ဟိ ဝဋ္ဋပစ္စယတ္တာ ဝဋ္ဋန္တိ။
ကောဓော ဓူမောတိ ဧတ္ထ ဓူမပရိယာယေန ကောဓဿ ဝုတ္တတ္တာ ဓူမ-သဒ္ဒေါ ကောဓေ ဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဓူမော ဝိယ ဓူမော’’တိ။ ဘသ္မနီတိ ဘသ္မံ။ မောသဝဇ္ဇန္တိ မုသာဝါဒေါ။ ဓူမော ဧဝ ဓူမာယိတံ။ ဣစ္ဆာ ဓူမာယိတံ ဧတိဿာတိ ဣစ္ဆာဓူမာယိတာ, ပဇာ။ ဣစ္ဆာဓူမာယိတသဒ္ဒဿ တဏှာယ ဝုတ္တိ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ ဓူမာယန္တောတိ ဝိတက္ကသန္တာပေန သံတပ္ပေန္တော, ဝိတက္ကေန္တောတိ အတ္ထော။ ပလိပေါတိ ဒုက္ကရမဟာကဒ္ဒမံ။ တိမူလန္တိ တီဟိ မူလေဟိ ပတိဋ္ဌိတံ ဝိယ အစလံ ပဝတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ ရဇော စ ဓူမော စ မယာ ပကာသိတာတိ ရဇသဘာဝကရဏဋ္ဌေန ‘‘ရဇော’’တိ စ ဓူမသဘာဝကရဏဋ္ဌေန ‘‘ဓူမော’’တိ စ မယာ ပကာသိတာ။ ပကတိဓူမော ဝိယ အဂ္ဂိဿ ကိလေသဂ္ဂိဇာလဿ ပညာဏဘာဝတော။ ဓမ္မဒေသနာဓူမော ဉာဏဂ္ဂိသန္ဓီပနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝတော။ အယံ ရတ္တိံ ဓူမာယနာတိ ယာ ဒိဝါ ကတ္တဗ္ဗကမ္မန္တေ ဥဒ္ဒိဿ ရတ္တိယံ အနုဝိတက္ကနာ, အယံ ရတ္တိံ ဓူမာယနာ။
သတ္တန္နံ ဓမ္မာနန္တိ ဣဒံ သုတ္တေ (စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၈) အာဂတနယေန ဝုတ္တံ။ သုတ္တဉ္စ တထာ အာရာဓနဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန။ တဒေကဋ္ဌတာယ ဝါ တဒညကိလေသာနံ။ သုန္ဒရပညောတိ ဉာတတီရဏပဟာနပရိညာယ ပညာယ သုန္ဒရပညော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၆။)ဧတန္တိ ‘‘သတ္ထ’’န္တိ ဧတံ အဓိဝစနံ သံကိလေသဓမ္မာနံ သသနတော သမုစ္ဆိန္ဒနတော။ န္တိ ဝီရိယံ။ ပညာဂတိကမေဝ ပညာယ ဟိတဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ လောကိယာယ ပညာယ အာရမ္ဘကာလေ လောကိယဝီရိယံ ဂဟေတဗ္ဗံ, လောကုတ္တရာယ ပညာယ ပဝတ္တိက္ခဏေ လောကုတ္တရဝီရိယံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ အတ္ထဒီပနာတိ ဥပမေယျတ္ထဒီပနီ ဥပမာ။
ဂါမတောတိ အတ္တနော ဝသနဂါမတော။ မန္တေတိ အာထဗ္ဗနမန္တေ။ တေ ဟိ ဗြာဟ္မဏာ အရညေ ဧဝ ဝါစေန္တိ ‘‘မာ အညေ အဿောသု’’န္တိ။ တထာ အကာသီတိ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ အကာသိ။ ဧဝမေတ္ထ ဝမ္မိကပဉှဿေဝ ဝသေန ဥပမာ အာဂတာ, သေသာနံ ဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
လင်္ဂနဋ္ဌေန နိဝါရဏဋ္ဌေန လင်္ဂီ, ပလိဃော။ ဉာဏမုခေတိ ဝိပဿနာဉာဏဝီထိယံ။ ပတတီတိ ပဝတ္တတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေနာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနေန တဿ အတ္ထပရိပုစ္ဆာဝသေန စေဝ ဝိပဿနာသင်္ခါတ-အတ္ထဝိနိစ္ဆယ-ပရိပုစ္ဆာဝသေန စ။ သဗ္ဗသော ဉာတုံ ဣစ္ဆာ ဟိ ပရိပုစ္ဆာ။ ဝိပဿနာ စ အနိစ္စာဒိတော သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မာနံ ဉာတုံ ဣစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဝိပဿနာဝသေန အဝိဇ္ဇာပဟာနမာဟ, ဥပရိကတ္တဗ္ဗသဗ္ဘာဝတော န တာဝ မဂ္ဂဝသေန။
ဝလ္လိအန္တရေ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပံသုအန္တရေ ဝါ မတ္တိကန္တရေ ဝါတိ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော။ စိတ္တာဝိလမတ္တကောဝါတိ စိတ္တက္ခောဘမတ္တကောဝ။ အနိဂ္ဂဟိတောတိ ပဋိသင်္ခါနဗလေန အနိဝါရိတော။ မုခဝိကုလနံ မုခသင်္ကောစော။ ဟနုသဉ္စောပနံ ပါပေတိ အန္တောဇပ္ပနာဝတ္ထာယံ။ ဒိသာ ဝိလောကနံ ပါပေတိ ယတ္ထ ဗာဓေတဗ္ဗော ဌိတော, တံဒဿနတ္ထံ နိဝါရကပရိဝါရဏတ္ထံ။ ဒဏ္ဍသတ္ထာဘိနိပါတန္တိ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ ပရဿ ဥပရိ နိပါတနာဝတ္ထံ။ ယေန ကောဓေန အနိဂ္ဂဟိတေန မာတာဒိကံ အဃာတေတဗ္ဗံ ဥဂ္ဃါတေတွာ ‘‘အယုတ္တံ ဝတ မယာ ကတ’’န္တိ အတ္တာနမ္ပိ ဟနတိ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ပရဃာတနမ္ပိ အတ္တဃာတနမ္ပိ ပါပေတီ’’တိ။ ယေန ဝါ ပရဿ ဟညမာနဿ ဝသေန ဃာတကောပိ ဃာတနံ ပါပုဏာတိ, တာဒိသဿ ဝသေနာယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောဓသာမညေန ဟေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ပရံ ဃာတေတွာ အတ္တာနံ ဃာတေတီ’’တိ။ ပရမုဿဒဂတောတိ ပရမုက္ကံသဂတော။ ဒဠှံ ပရိဿယမာဝဟတာယ ကောဓောဝ ကောဓူပါယာသော။ တေနာဟ ‘‘ဗလဝပ္ပတ္တော’’တိအာဒိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၇။)ဒွေဓာပထသမာ ဟောတိ အပ္ပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော။
ကုသလဓမ္မော န တိဋ္ဌတိ နီဝရဏေဟိ နိဝါရိတပရမတ္တာ။ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝယတော ပဌမံ သမထေန နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနံ ဟောတိ, ဝိပဿနာ ပန တဒင်္ဂဝသေနေဝ တာနိ နီဟရတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂဝသေနာ’’တိ။
‘‘ကုမ္မောဝ အင်္ဂါနိ သကေ ကပါလေ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၇) ကုမ္မဿ အင်္ဂဘာဝေန ဝိသေသတော ပါဒသီသာနိ ဧဝ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စေဝ အင်္ဂါနိ ဟောန္တီ’’တိ။ ဝိပဿနာစာရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ အဓိကာရတော သမ္မသနီယာနမေဝ ဓမ္မာနံ ဣဓ ဂဟဏန္တိ ‘‘သဗ္ဗေပိ သင်္ခတာ ဓမ္မာ’’တိ ဝိသေသံ ကတွာဝ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ။
သုနန္တိ ကောဋ္ဋန္တိ ဧတ္ထာတိ သူနာ, အဓိကုဋ္ဋနန္တိ အာဟ ‘‘သူနာယ ဥပရီ’’တိ။ အသိနာတိ မံသကန္တနေန။ ဃာတိယမာနာတိ ဟညမာနာ ဝိဗာဓိယမာနာ။ ဝတ္ထုကာမာနံ ဥပရိ ကတွာတိ ဝတ္ထုကာမေသု ဌပေတွာ တေ အစ္စာဓာနံ ကတွာ။ ကန္တိတာတိ ဆိန္ဒိတာ။ ကောဋ္ဋိတာတိ ဗိလသော ဝိဘဇိတာ။ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနန္တိ ဆန္ဒရာဂဿ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။
သမ္မတ္တာတိ မုစ္ဆိတာ သမ္မူဠှာ။ နန္ဒီရာဂံ ဥပဂမ္မ ဝဋ္ဋံ ဝဍ္ဎေန္တီတိ သမ္မူဠှတ္တာ ဧဝအာဒီနဝံ အပဿန္တာ နန္ဒီရာဂဿ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ တံ ပရိဗြူဟေန္တိ။ နန္ဒီရာဂဗဒ္ဓါတိ နန္ဒီရာဂေ လဂ္ဂတ္တာ တေန ဗဒ္ဓါ။ ဝဋ္ဋေ လဂ္ဂန္တီတိ တေဘူမကေ ဝဋ္ဋေ သဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ သဇ္ဇတ္တာ ဧဝ ဒုက္ခံ ပတွာပိ န ဥက္ကဏ္ဌန္တိ န နိဗ္ဗိန္ဒန္တိ။ ဣဓ အနဝသေသပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထမဂ္ဂေန နန္ဒီရာဂပ္ပဟာနံ ကထိတ’’န္တိ။
အနင်္ဂဏသုတ္တေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၃) ပကာသိတော ဧဝ ‘‘ဆန္ဒာဒီဟိ န ဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ‘‘နမော ကရောဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၉, ၂၅၁) ဝုတ္တနမက္ကာရဿ ကရဏာကာရဒဿနံ။ ဗောဓာယာတိ စတုသစ္စသမ္ဗောဓာယ။ တထာ ဒမထသမထတရဏပရိနိဗ္ဗာနာနိ အရိယမဂ္ဂဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သမထပရိနိဗ္ဗာနာနိ ပန အနုပါဒိသေသဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဟောသီတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ အဟောသိ။ ဧတဿ ပဉှဿာတိ ဧတဿ ပန္နရသမဿ ပဉှဿ အတ္ထော။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ခီဏာသဝဂုဏေဟိ မတ္ထကံ ပါပေန္တော ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၈။)န ပုစ္ဆိတာနုသန္ဓိနာတိ အဓိပ္ပါယော။ နနု စ ပုစ္ဆာဝသေနာယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါတိ? သစ္စံ အာရဒ္ဓါ, ဧဝံ ပန ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, န ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန နိဋ္ဌပိတာ’’တိ။ အန္တရပုစ္ဆာဝသေန ဒေသနာယ အပရိဝတ္တိတတ္တာ အာရမ္ဘာနုရူပမေဝ ပန ဒေသနာ နိဋ္ဌပိတာ။
ဝမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၄။ ရထဝိနီတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၂။ မဟာဂေါဝိန္ဒေန ပရိဂ္ဂဟိတတာကိတ္တနံ တဒါ မဂဓရာဇေန ပရိဂ္ဂဟိတူပလက္ခဏံ။ တဿ ဟိ သော ပုရောဟိတော။ မဟာဂေါဝိန္ဒောတိ ပုရာတနော ဧကော မဂဓရာဇာတိ ကေစိ။ ဂယှတီတိ ဂဟော, ရာဇူနံ ဂဟော ရာဇဂဟံ။ နဂရ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ အညေပေတ္ထ ပကာရေတိ ရာဇူဟိ ဒိသွာ သမ္မာ ပတိဋ္ဌာပိတတ္တာ တေသံ ဂဟံ ဂေဟဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ။ အာရက္ခသမ္ပတ္တိအာဒိနာ အနတ္ထုပ္ပတ္တိဟေတုတာယ ဥပဂတာနံ ပဋိရာဇူနံ ဂဟံ ဂဟဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ, အာရာမရာမဏီယကာဒီဟိ ရာဇတေ, နိဝါသသုခတာဒိနာ သတ္တေဟိ မမတ္တဝသေန ဂယှတိ, ပရိဂ္ဂယှတီတိ ဝါ ရာဇဂဟန္တိ ဧဝမာဒိကေ ပကာရေ။ ဗုဒ္ဓကာလေ စ စက္ကဝတ္တိကာလေ စာတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝေဠူဟိ ပရိက္ခိတ္တံ အဟောသိ, န ပန ကေဝလံ ကဋ္ဌကပဝနမေဝ။ ရညော ဥယျာနကာလေ ပတိဋ္ဌာပိတအဋ္ဋာလကဝသေန အဋ္ဋာလကယုတ္တံ။
ဇနနံ ဇာတိ, ဇာတိယာ ဘူမိ ဇာတိဘူမံ, ဇာယိ ဝါ မဟာဗောဓိသတ္တော ဧတ္ထာဘိ ဇာတိ, သာ ဧဝ ဘူမီတိ ဇာတိဘူမံ, သာ ဣမေသံ နိဝါသောတိ ဇာတိဘူမကာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိဘူမကာတိ ဇာတိဘူမိဝါသိနော’’တိ။ ကဿ ပနာယံ ဇာတိဘူမီတိ အာဟ ‘‘တံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေန အနညသာဓာရဏာယ ဇာတိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ သဒေဝကေ လောကေ သုပါကဋဘာဝတော ဝိသေသနေန ဝိနာပိ ဝိသိဋ္ဌဝိသယောဝ ဣဓ ဇာတိ-သဒ္ဒေါ ဝိညာယတီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တဿ ဇာတဋ္ဌာနသာကိယဇနပဒေါ’’တိ။ တတ္ထပိ ကပိလဝတ္ထုသန္နိဿယော ပဒေသောတိ အာဟ ‘‘ကပိလဝတ္ထာဟာရော’’တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၀၉။)ဂရုဓမ္မဘာဝဝဏ္ဏနာ
သာကိယမဏ္ဍလဿာတိ သာကိယရာဇသမူဟဿ။ ဒသန္နံ အပ္ပိစ္ဆကထာဒီနံ ဝတ္ထု ဒသကထာဝတ္ထု, အပ္ပိစ္ဆတာဒိ။ တတ္ထ သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ တဿ လာဘီ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘီ။ တတ္ထာတိ ဒသကထာဝတ္ထုသ္မိံ။
ဂရုကရဏီယတာယ ဓမ္မော ဂရု ဧတဿာတိ ဓမ္မဂရု, တဿ ဘာဝေါ ဓမ္မဂရုတာ, တာယ။ ‘‘အဇ္ဈာသယေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ န ကေဝလံ အဇ္ဈာသယေနေဝ, အထ ခေါ ကာယဝစီပယောဂေဟိပိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မဂရုတာယေဝ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တိယာမရတ္တိံ ဓမ္မကထံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကုမ္ဘကာရဿ နိဝေသနေ တိယာမရတ္တိံ ဝသန္တော ဓမ္မကထံ ကတွာ’’တိ ဧဝံ ဝစနသေသဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညထာ ယထာလာဘဝသေန အတ္ထေ ဂယှမာနေ တိယာမရတ္တိံ ဓမ္မကထာ ကတာတိ အာပဇ္ဇတိ, န စ တံ အတ္ထိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဗဟုဒေဝ ရတ္တိန္တိ ဒိယဍ္ဎယာမမတ္တ’’န္တိ။ ဒသဗလာဒိဂုဏဝိသေသာ ဝိယ ဓမ္မဂါရဝဟေတုကာ ပရဟိတပဋိပတ္တိပိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ သဒိသာ ဧဝါတိ ဣမဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဂါရဝကိတ္တနေ ‘‘ကဿပေါပိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ကဿပဘဂဝတော ဓမ္မဂါရဝံ ဒဿေတိ။
စာရိကံ နိက္ခမီတိ ဇနပဒစာရိကံ စရိတုံ နိက္ခမိ။ ဇနပဒစာရိကာယ အကာလေ နိက္ခန္တတ္တာ ကောသလရာဇာဒယော ဝါရေတုံ အာရဘိံသု။ ပဝါရေတွာ ဟိ စရဏံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ။ ပုဏ္ဏာယ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပစ္စာသီသန္တော ဘဂဝါ ‘‘ကိံ မေ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။
အနဟာတောဝါတိ ဓမ္မသဝနုဿုက္ကေန သာယနှေ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ နှာနံ အကတွာဝ။ အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တီသု ဧကိဿာ ဒွိန္နဉ္စ အတ္ထိတာသိဒ္ဓါ စတုဗ္ဗိဓတာ ပဋိပတ္တိကတာ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပန္နကော စ နာမ…ပေ… စတုဗ္ဗိဓော ဟောတီ’’တိ။ ပဋိက္ခေပပုဗ္ဗကောပိ ဟိ ပဋိပန္နော အတ္ထတော ပဋိပန္နတ္ထော ဧဝါတိ။ ကာမံ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော တာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သာသနံ သောဘတိ, န ပန သာသနံ ဝဍ္ဎေတိ အပ္ပေါဿုက္ကဘာဝတော, န စ ကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗထာ မနောရထံ ပူရေတိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ပဌမဗောဓိယံ ဧကသဋ္ဌိယာ စ အရဟန္တေသု
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁၀။)ဇာတေသု – ‘‘စရထ, ဘိက္ခဝေ, ဗဟုဇနဟိတာယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၈၆-၈၈၊ မဟာဝ။ ၃၂) ဘိက္ခူ ပရဟိတပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝရူပံ ဘိက္ခုံ ဘဂဝါ န ပုစ္ဆတိ, ကသ္မာ? န မယှံ သာသနဿ ဝုဍ္ဎိပက္ခေ ဌိတော’’တိ။
သမုဒါယော အပ္ပကေန ဦနောပိ အနူနော ဝိယ ဟောတီတိ ဗာကုလတ္ထေရံ စတုတ္ထရာသိတော ဗဟိ ကတွာပိ ‘‘အသီတိမဟာထေရာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသီတိမဟာထေရသမညာ ဝါ အဝယဝေပိ အဋ္ဌသမာပတ္တိသာမညာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဤဒိသေ ဌာနေ ဗဟူနံ ဧကတော ကထနံ မဟတာ ကဏ္ဌေန စ ကထနံ သတ္ထု စိတ္တာရာဓနမေဝါတိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ တထာ ပဋိပန္နန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တေ ဘိက္ခူ မေဃသဒ္ဒံ သုတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂုဏသမ္ဘာဝနာယာတိ ဝက္ခမာနဂုဏဟေတုကာယ သမ္ဘာဝနာယ သမ္ဘာဝိတော, န ယေန ကေနစိ ကိစ္စသမတ္ထတာဒိနာ။
ဂရုဓမ္မဘာဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အပ္ပိစ္ဆတာဒိဝဏ္ဏနာ
အပ္ပ-သဒ္ဒဿ ပရိတ္တပရိယာယတံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဗျဉ္ဇနံ သာဝသေသံ ဝိယာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ တဿာ’’တိအာဒိ။ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အဘာဝတ္ထောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ‘‘အပ္ပါဗာဓတဉ္စ သဉ္ဇာနာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅၊ ၂။၁၃၄) ဝိယ။
အတြိစ္ဆတာ နာမ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၆၃) အတြ အတြ ဣစ္ဆာတိ ကတွာ။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနတာတိ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနံ ဂုဏာနံ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဝိယ ပရေသံ ပကာသနာ။ သဒ္ဓေါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူတိ ဝတ္တပဋိပတ္တိကာရကဝိသေသလာဘီတိ ဇာနာတု ‘‘ဝတ္တပဋိပတ္တိအာပါထကဇ္ဈာယိတာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ။ သန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာတိ ဣစ္ဆာစာရေ ဌတွာ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနသီလဓုတဓမ္မာဒိဂုဏဝိဘာဝနာ။ တာဒိသဿ ဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညုတာပိ ဟောတိ။
ဂဏှန္တောယေဝ ဥမ္မုဇ္ဇိ အညေသံ အဇာနန္တာနံယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
အပ္ပိစ္ဆတာပဓာနံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန စတုဗ္ဗိဓံ ဣစ္ဆာပဘေဒံ ဒဿေတွာ ပုနပိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန စတုဗ္ဗိဓံ ဣစ္ဆာပဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘အပရောပိ-
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁၁။)စတုဗ္ဗိဓော အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒိမာဟ။ ဒါယကဿ ဝသန္တိ ဒါယကဿ စိတ္တဝသံ။ ဒေယျဓမ္မဿ ဝသန္တိ ဒေယျဓမ္မဿ အပ္ပဗဟုဘာဝံ။ အတ္တနော ထာမန္တိ အတ္တနော ယာပနမတ္တကထာမံ။
ဧကဘိက္ခုပိ န အညာသိ သောသာနိကဝတ္တေ သမ္မဒေဝ ဝုတ္တိတ္တာ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏန္တိ အဝိစ္ဆေဒံ။ ဒုတိယော မံ န ဇာနေယျာတိ ဒုတိယော သဟာယဘူတောပိ ယထာ မံ ဇာနိတုံ န သက္ကုဏေယျ, တထာ သဋ္ဌိ ဝဿာနိ နိရန္တရံ သုသာနေ ဝသာမိ, တသ္မာ အဟံ အဟော သောသာနိကုတ္တမော။
ဓမ္မကထာယ ဇနတံ ခေါဘေတွာတိ လောမဟံသနသာဓုကာရဒါနစေလုက္ခေပါဒိဝသေန သန္နိပတိတံ ဣတရဉ္စ ‘‘ကထံ နု ခေါ အယျဿ သန္တိကေဝ ဓမ္မံ သောဿာမာ’’တိ ကောလာဟလဝသေန မဟာဇနံ ခေါဘေတွာ။ ဂတောတိ ‘‘အယံ သော, တေန ရတ္တိယံ ဓမ္မကထာ ကတာ’’တိ ဇာနနဘယေန ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆတာယ ပရိဝေဏံ ဂတော။
တယော ကုလပုတ္တာ ဝိယာတိ ပါစီနဝံသဒါယေ သမဂ္ဂဝါသံ ဝုတ္ထာ တယော ကုလပုတ္တာ ဝိယ။ ပဟာယာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပစ္ဆာ အဂ္ဂမဂ္ဂေနေဝ ပဇဟိတွာ။
အပ္ပိစ္ဆတာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒွါဒသဝိဓသန္တောသဝဏ္ဏနာ
ပကတိဒုဗ္ဗလာဒီနံ ဂရုစီဝရာဒီနိ နဖာသုဘာဝါဝဟာနိ သရီရခေဒါဝဟာနိ စ ဟောန္တီတိ ပယောဇနဝသေန နအတြိစ္ဆတာဒိဝသေန တာနိ ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကစီဝရပရိဘောဂေါ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ မဟဂ္ဃစီဝရံ, ဗဟူနိ ဝါ စီဝရာနိ လဘိတွာပိ တာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဒညဿ ဂဟဏံ ယထာသာရုပ္ပနယေ ဌိတတ္တာ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘တေသံ…ပေ… ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ သေသပစ္စယေသုပိ ယထာဗလယထာသာရုပ္ပသန္တောသနိဒ္ဒေသေသု အပိသဒ္ဒဂ္ဂဟဏေ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောယေဝ အဂ္ဂေါ အလောဘဇ္ဈာသယဿ ဥက္ကံသနတော။
ဒွါဒသဝိဓသန္တောသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁၂။)တိဝိဓပဝိဝေကဝဏ္ဏနာ
ဧကောတိ ဧကာကီ။ ဂစ္ဆတီတိ စုဏ္ဏိကဣရိယာပထဝသေန ဝုတ္တံ။ စရတီတိ ဝိဟာရတော ဗဟိ သဉ္စာရဝသေန, ဝိဟရတီတိ ဒိဝါဝိဟာရာဒိဝသေန။ ကာယဝိဝေကောတိ စ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တဿ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန ဝိဝေကဋ္ဌကာယတာ, န ဈာနဝိဝေကမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘နေက္ခမ္မာဘိရတာန’’န္တိ။ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနန္တိ နီဝရဏာဒိသံကိလေသတော ဝိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ။ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနန္တိ ဝိတက္ကာဒိတံတံဈာနပဋိပက္ခဝိဂမေန ပရမံ ဥတ္တမံ ဝေါဒါနံ ပတ္တာနံ။ နိရုပဓီနန္တိ ကိလေသုပဓိအာဒီနံ ဝိဂမေန နိရုပဓီနံ။
တိဝိဓပဝိဝေကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စဝိဓသံသဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
သံသီဒတိ ဧတေနာတိ သံသဂ္ဂေါ, ရာဂေါ။ သဝနဟေတုကော, သဝနဝသေန ဝါ ပဝတ္တော သံသဂ္ဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကာယသံသဂ္ဂေါ ပန ကာယပရာမာသော။ ဣတ္ထီ ဝါတိ ဝဓူ, ယုဝတီ ဝါ။ သန္ဓာနေတုန္တိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဃဋေတုံ။ သောတဝိညာဏဝီထိဝသေနာတိ ဣဒံ မူလဘူတံ သဝနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တဿ ပိဋ္ဌိဝတ္တကမနောဒွါရိကဇဝနဝီထီသု ဥပ္ပန္နောပိ ရာဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါယေဝ။ ဒဿနသံသဂ္ဂေပိ ဧသေဝ နယော။ အနိတ္ထိဂန္ဓဗောဓိသတ္တော ပရေဟိ ကထိယမာနဝသေန ပဝတ္တသဝနသံသဂ္ဂဿ နိဒဿနံ။ တိဿဒဟရော အတ္တနာ သုယျမာနဝသေန။ တတ္ထ ပဌမံ ဇာတကေ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဣတရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒဟရော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမရာဂေန ဝိဒ္ဓေါတိ ရာဂသလ္လေန ဟဒယေ အပ္ပိတော အန္တော အနုဝိဒ္ဓေါ။
သောတိ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ။ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝတ္ထုဝသေန ပါကဋံ ကရောတိ။ တသ္မိံ ကိရ ဂါမေ ယေဘုယျေန ဣတ္ထိယော အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ, တသ္မာ ထေရော ‘‘သစေ အန္တောဂါမေ န စရိဿသီ’’တိ အာဟ။ ကာလဿေဝ ပဝိဋ္ဌတ္တာ ယာဂုံ အဒါသိ, တသ္မာ ယာဂုမေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တံ ‘‘နိဝတ္တထ, ဘန္တေ, ဘိက္ခံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟံသု။ ယာစိတွာတိ ‘‘န မယံ, ဘန္တေ, ဘိက္ခံ ဒါတုကာမာ နိဝတ္တေမ, အပိစ ဣဒံ ဘန္တေ ကာရဏ’’န္တိ ယာစိတွာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁၃။)အာဒိတော လပနံ အာလာပေါ, ဝစနပဋိဝစနဝသေန ပဝတ္တော လာပေါ သလ္လာပေါ။ ဘိက္ခုနိယာတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ ယာယ ကာယစိပိ ဣတ္ထိယာ သန္တကပရိဘောဂဝသေန ဥပ္ပန္နရာဂေါပိ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါဝ။
ပဉ္စဝိဓသံသဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဂါဟဂါဟကာဒိဝဏ္ဏနာ
ဘိက္ခုနော ဘိက္ခူဟိ ကာယပရာမာသော ကာယသမ္ဗာဟနာဒိဝသေန။ ကာယသံသဂ္ဂန္တိ ကာယပရာမာသသံသဂ္ဂံ။ ဂါဟဂါဟကောတိ ဂဏှနကာနံ ဂဏှနကောတိ အတ္ထော။ ဂါဟမုတ္တကောတိ အယောနိသော အာမိသေဟိ သင်္ဂဏှနကေဟိ သယံ မုစ္စနကော။ မုတ္တဂါဟကောတိ ယထာဝုတ္တသင်္ဂဟတော မုတ္တာနံ သင်္ဂဏှနကော။ မုတ္တမုတ္တကောတိ မုစ္စနကေဟိ သယမ္ပိ မုစ္စနကော။ ဂဟဏဝသေန သင်္ဂဏှနဝသေန။ ဥပသင်္ကမန္တိ တတော ကိဉ္စိ လောကာမိသံ ပစ္စာသီသန္တာ, န ဒက္ခိဏေယျဝသေန။ ဘိက္ခုပက္ခေ ဂဟဏဝသေနာတိ ပစ္စယလာဘာယ သင်္ဂဏှနဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အာမိသေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။
ဌာနန္တိ အတ္တနော ဌာနာဝတ္ထံ။ ပါပုဏိတုံ န ဒေတိ ဥပ္ပန္နမေဝ တံ ပဋိသင်္ခါနဗလေန နီဟရန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတိ။ တေနာဟ ‘‘မန္တေနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဇီဝိတုကာမော ပုရိသော ကဏှသပ္ပေန, အမိတ္တေန ဝါ သဟ န သံဝသတိ, ဧဝံ ခဏမတ္တမ္ပိ ကိလေသေဟိ သဟ န သံဝသတီတိ အတ္ထော။
စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ လောကိယံ လောကုတ္တရဉ္စ။ တထာ သမာဓိပိ။ ဝိပဿနာယ ပါဒကာ ဝိပဿနာပါဒကာတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိဂ္ဂဟဏေန ယထာ လောကိယသမာဓိ ဂဟိတော, ဧဝံ ဝိပဿနာပါဒကာ ဧတေသန္တိ ဝိပဿနာပါဒကာတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိဂ္ဂဟဏေနေဝ လောကုတ္တရော သမာဓိ ဂဟိတော။ ယထာ ဟိ စတ္တာရိ ရူပဇ္ဈာနာနိ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ပဝတ္တော မဂ္ဂသမာဓိ ဝိပဿနာပါဒကော, ဧဝံ စတ္တာရိ အရူပဇ္ဈာနာနိ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ပဝတ္တောပိ။ သမာပတ္တိပရိယာယော ပန ပုဗ္ဗဝေါဟာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆေဒနေန သမ္မာ အာပဇ္ဇနတော ဝါ ယထာ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ’’တိ။ ဧဝမေတ္ထ သီလသမာဓီနမ္ပိ မိဿကဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, န ပညာယ ဧဝ။ ဝိမုတ္တီတိ အရိယဖလန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိမုတ္တိသမ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တဉှိ နိပ္ဖါဒနဋ္ဌေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ, န နိဗ္ဗာနန္တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁၄။)ဧတ္ထ စ အပ္ပိစ္ဆတာယ လဒ္ဓပစ္စယေန ပရိတုဿတိ, သန္တုဋ္ဌတာယ လဒ္ဓါ တေ အဂဓိတော အမုစ္ဆိတောအာဒီနဝဒဿီ နိဿရဏပညော ပရိဘုဉ္ဇတိ, ဧဝံဘူတော စ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂမာနသတာယ ပဝိဝေကံ ပရိဗြူဟေန္တော ကေနစိ အသံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ ဂဟဋ္ဌေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတေန ဝါ။ သော ဧဝံ အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နော ဝီရိယံ အာရဘတိ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ, အနဓိဂမဿ အဓိဂမာယ။ အာရဘန္တော စ ယထာသမာဒိန္နံ အတ္တနော သီလံ ပစ္စဝေက္ခတိ, တဿ သီလဿ သုပရိသုဒ္ဓတံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဝိပ္ပဋိသာရော, အယမဿ သီလသမ္ပဒါ။ တဿ အဝိပ္ပဋိသာရမူလကေဟိ ပါမောဇ္ဇပီတိပဿဒ္ဓိသုခေဟိ သမ္မာ ဗြူဟိတံ စိတ္တံ သမ္မဒေဝ သမာဓိယတိ, အယမဿ သမာဓိသမ္ပဒါ။ တတော ယထာဘူတံ ဇာနံ ပဿံ နိဗ္ဗိန္ဒတိ, နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတိ, ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတိ, အယမဿ ပညာသမ္ပဒါ။ ဝိမုတ္တစိတ္တတာ ပနဿ ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါ, တတော ဝိမုတ္တိတော ဉာဏဒဿနန္တိ ဧတေသံ ဒသန္နံ ကထာဝတ္ထူနံ အနုပုဗ္ဗီ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဿ ယော ဒသဟိ ကထာဝတ္ထူဟိ သမန္နာဂမော, အယံ အတ္တဟိတာယ ပဋိပတ္တိ။ ယာ နေသံ ပရေသံ သံကိတ္တနံ, အယံ ပရဟိတာယ ပဋိပတ္တိ။ တာသု ပုရိမာ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ စ, ဣတရာ ကရုဏာပုဗ္ဗင်္ဂမာ ကရုဏာသမ္ပယုတ္တာ စာတိ သဗ္ဗံ ဉာဏကရုဏာကဏ္ဍံ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ဒသဟိ ကထာဝတ္ထူဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဘိက္ခူနံ ဩဝါဒံ ဒေတိ, ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ အတြိစ္ဆတာဒိကေ ဒူရတော ဝဇ္ဇေတွာ သမ္မဒေဝ အပ္ပိစ္ဆေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ တံ တံ ကထာဝတ္ထုံ ဘိက္ခူနံ ဥပဒိသတီတိ အတ္ထော။ ဥပဒိသန္တော ဟိ တာနိ ‘‘တေဟိ ဘိက္ခူ ဩဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဩဝဒတိယေဝ သရူပဒဿနမတ္တေန။ သုခုမံ အတ္ထံ ပရိဝတ္တေတွာတိ ဧဝမ္ပိ အပ္ပိစ္ဆတာ ဟောတိ ဧဝမ္ပီတိ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဝသေန အပရာပရံ အပ္ပိစ္ဆတာဝုတ္တိံ ဒဿေတွာ တတ္ထ သုခုမနိပုဏံ အပ္ပိစ္ဆတာသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဇာနာပေတုံ န သက္ကောတိ။ ဝိညာပေတီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ ဝိသေသေဟိ ဝိညာပေတိ။ ကာရဏန္တိ ယေန ကာရဏေန အပ္ပိစ္ဆတာ ဣဇ္ဈတိ, တံ ပန ‘‘မဟိစ္ဆတာဒီသု ဧတေ ဒေါသာ, အပ္ပိစ္ဆတာယ အယမာနိသံသော’’တိအာဒီနဝါနိသံသဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္မာ ဟေတုနာ အပ္ပိစ္ဆတံ ဒဿေတီတိ သန္ဒဿကော။ ဂါဟေတုန္တိ ယထာ ဂဏှတိ, တထာ ကာတုံ, တတ္ထ ပဋ္ဌပေတုန္တိ အတ္ထော။ ဥဿာဟဇနနဝသေနာတိ ယထာ တံ သမာဒါနံ နိစ္စလံ ဟောတိ, ဧဝံ ဥဿောဠှိယာ ဥပ္ပါဒနဝသေန သမ္မဒေဝ ဥတ္တေဇေတီတိ သမုတ္တေဇကော။ ဥဿာဟဇာတေတိ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဇာတုဿာဟေ။ ဝဏ္ဏံ ဝတွာ တတ္ထ သမ္ပတ္တိံ အာယတိဉ္စ လဗ္ဘမာနဂုဏံ ကိတ္တေတွာ သမ္ပဟံသေတိ သမ္မဒေဝ ပကာရေဟိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁၅။)တောသေတီတိ သမ္ပဟံသကော။ ဧဝံ သန္တုဋ္ဌိအာဒီသု ယထာရဟံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
ဂါဟဂါဟကာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စလာဘဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၃။ သတ္ထု သမ္မုခါ ဧဝံ ဝဏ္ဏော အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ။ ဣမိနာ တဿ ဝဏ္ဏဿ ယထာဘူတဂုဏသမုဋ္ဌိတတံ ဒဿေတိ။ မန္ဒမန္ဒော ဝိယာတိ အတိ ဝိယ အဆေကော ဝိယ။ အဗလဗလော ဝိယာတိ အတိ ဝိယ အဗလော ဝိယ။ ဘာကုဋိကဘာကုဋိကော ဝိယာတိ အတိ ဝိယ ဒုမ္မုခေါ ဝိယ။ အနုမဿာတိ အနုမသိတွာ, ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ သရူပတော ဝိသေသတော စ အနုပရိဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဏှနံ ပန နေသံ အနုပဝိသနံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုပဝိသိတွာ’’တိ။ သဗြဟ္မစာရီဟိ ဝဏ္ဏဘာသနံ ဧကော လာဘောတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ပတ္ထယမာနော ဧဝမာဟ ဓမ္မဂရုတာယာတိ အဓိပ္ပါယော။
ပဉ္စလာဘဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စာရိကာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၄။ အဘိရမနံ အဘိရတံ, တဒေဝ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိရန္တ’’န္တိ။ ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ။ အနဘိရတိ နာမ နတ္ထိ, အဘိရမိတွာ စိရဝိဟာရောပိ နတ္ထိ သမ္မဒေဝ ပရိညာတဝတ္ထုကတ္တာ။ သဗ္ဗသဟာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော အသယှလာဘိနော။
ပုဗ္ဗေ ဓမ္မဂရုတာကိတ္တနပသင်္ဂေန ဂဟိတံ အဂ္ဂဟိတဉ္စ မဟာကဿပပစ္စုဂ္ဂမနာဒိံ ဧကဒေသေန ဒဿေတွာ ဝနဝါသိတိဿသာမဏေရဿ ဝတ္ထုံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဇနပဒစာရိကံ ကထေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အာကာသဂါမီဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တုကာမော ‘‘ဆဠဘိညာနံ အာရောစေဟီ’’တိ အာဟ။ သံဃကမ္မေန သိဇ္ဈမာနာပိ ဥပသမ္ပဒါ သတ္ထု အာဏာဝသေနေဝ သိဇ္ဈနတော ‘‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ တေ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ‘‘အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿဿေဝ တဿ ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနန္တော သတ္ထာ ‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ-
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁၆။)တေ ဒဿာမီ’တိ အဝေါစာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥပသမ္ပာဒေတွာတိ ဓမ္မသေနာပတိနာ ဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေတွာ။
နဝယောဇနသတိကံ မဇ္ဈိမဒေသပရိယာပန္နမေဝ, တတော ပရံ နာဓိပ္ပေတံ ဒန္ဓတာဝသေန ဂမနတော။ သမန္တာတိ ဂတဂတဋ္ဌာနဿ စတူသု ပဿေသု။ အညေနပိ ကာရဏေနာတိ ဘိက္ခူနံ သမထဝိပဿနာတရုဏဘာဝတော အညေနပိ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလေ ဝေနေယျာနံ ဉာဏပရိပါကာဒိကာရဏေန နိက္ခမတိ, အန္တောမဏ္ဍလံ ဩတရတိ။ သတ္တဟိ ဝါတိအာဒိ ‘‘ဧကံ မာသံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနုက္ကမေန ယောဇေတဗ္ဗံ။
သရီရဖာသုကတ္ထာယာတိ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိဗဒ္ဓဝါသေန ဥဿန္နဓာတုကဿ သရီရဿ ဝိရေစနေန ဖာသုဘာဝတ္ထာယ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလာဘိကင်္ခနတ္ထာယာတိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူပမသုတ္တ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) မဃဒေဝဇာတကာဒိဒေသနာနံ (ဇာ။ ၁။၁။၉) ဝိယ ဓမ္မဒေသနာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလဿ အာကင်္ခနေန။ သုရာပါနသိက္ခာပဒပညာပနေ (ပါစိ။ ၃၂၆) ဝိယ သိက္ခာပဒပညာပနတ္ထာယ။ ဗောဓနေယျသတ္တေ အင်္ဂုလိမာလာဒိကေ ဗောဓနတ္ထာယ။ နိဗဒ္ဓဝါသဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ စာရိကာ နိဗဒ္ဓစာရိကာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၅။ အပရိဂ္ဂဟဘာဝံ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယူထံ ပဟာယ…ပေ… မတ္တဟတ္ထီ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသဟာယကိစ္စောတိ သဟာယကိစ္စရဟိတော သီဟော ဝိယ။ တေနဿ ဧကဝိဟာရိတံ တေဇဝန္တတဉ္စ ဒဿေတိ။ တဒါ ပန ကာယဝိဝေကော န သက္ကာ လဒ္ဓုန္တိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗဟူဟီတိအာဒိ ပန သဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ထေရဿ ပရိသာ သုဝိနီတာ စိဏ္ဏဂရုဝါသာ ဂရုနော ဣစ္ဆာနုရူပမေဝ ဝတ္တတိ။
ဝုတ္တကာရဏယုတ္တေ အဒ္ဓါနဂမနေ စာရိကာနံ ဝေါဟာရော သာသနေ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ကေနစိဒေဝ နိမိတ္တေန ကိသ္မိဉ္စိ အတ္ထေ ပဝတ္တာယ သညာယ တန္နိမိတ္တရဟိတေပိ အညသ္မိံ ပဝတ္တိ ရုဠှီ နာမ။ ဝိဇိတမာရတ္တာ သင်္ဂါမဝိဇယမဟာယောဓော ဝိယ။ အညံ သေဝိတွာတိ ‘‘မမ အာဂတဘာဝံ သတ္ထု အာရောစေဟီ’’တိ အာရောစနတ္ထံ အညံ ဘိက္ခုံ သေဝိတွာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁၇။)ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော တံတံပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယာနုရူပံ တဒနုစ္ဆဝိကမေဝ ဓမ္မိံ ကထံ ကရောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာမဂ္ဂိရသာနိသံသန္တိ ‘‘ကစ္စိ ပန ဝေါ, အနုရုဒ္ဓါ, သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၆) သာမဂ္ဂိရသာနိသံသံ ကထေသိ။ အာဝသထာနိသံသန္တိ ‘‘သီတံ ဥဏှံ ပဋိဟနတီ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၉၅, ၃၁၅) အာဝသထပဋိသံယုတ္တံ အာနိသံသံ။ သတိပဋိလာဘိကန္တိ ဇောတိပါလတ္ထေရေ လာမကံ ဌာနံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကေ ပန သဗ္ဗညုတံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ပတ္ထနံ ကတွာ ပါရမိယော ပူရေန္တော အာဂတော။ တာဒိသဿ နာမ ပမာဒဝိဟာရော န ယုတ္တောတိ ယထာ ကဿပေါ ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဿ သတိံ ပဋိလဘိတုံ ဓမ္မိံ ကထံ ကထေသိ, တထာ အယံ ဘဂဝါ တမေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသပဋိသံယုတ္တကထံ ဘိက္ခူနံ ဃဋိကာရသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၂။၂၈၂) ကထေသိ။ စတ္တာရော ဓမ္မုဒ္ဒေသေတိ – ‘‘ဥပနီယတိ လောကော အဒ္ဓုဝေါ, အတာဏော လောကော အနဘိဿရော, အဿကော လောကော သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ, ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသော စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) ဣမေ စတ္တာရော ဓမ္မုဒ္ဒေသေ ကထေသိ။ ကာမဉ္စေတေ ဓမ္မုဒ္ဒေသာ ရဋ္ဌပါလသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၄) အာယသ္မတာ ရဋ္ဌပါလတ္ထေရေန ရညော ကောရဗျဿ ကထိတာ, တေ ပန ဘဂဝတော ဧဝ အာဟရိတွာ ထေရေန တတ္ထ ကထိတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရဋ္ဌပါလသုတ္တေ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သုတ္တေ – ‘‘အတ္ထိ ခေါ, မဟာရာဇ, တေန ဘဂဝတာ ဇာနတာ ပဿတာ အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန စတ္တာရော ဓမ္မုဒ္ဒေသာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) ပါနကာနိသံသကထန္တိ ‘‘အဂ္ဂိဟုတ္တံ မုခံ ယညာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ သု။ နိ။ ၅၇၃) အနုမောဒနံ ဝတွာ ပုန ပကိဏ္ဏကကထာဝသေန ပါနကပဋိသံယုတ္တံ အာနိသံသကထံ ကထေသိ။ ဧကီဘာဝေ အာနိသံသံ ကထေသိ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ ဘဂုံ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေသီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၂၃၈)။ အနန္တနယန္တိ အပရိမာဏဒေသနာနယံ အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မိံ ကထံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဏ္ဏ, အယမ္ပိ အပ္ပိစ္ဆကထာယေဝါ’’တိအာဒိ ဗဟူဟိ ပရိယာယေဟိ နာနာနယံ ဒေသေတိ။ ကထံ တထာ ဒေသိတံ ထေရော အညာသီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တဿ…ပေ… အဟောသီ’’တိ။
စာရိကာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁၈။)သတ္တဝိသုဒ္ဓိပဉှဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၆။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ။ ယဒါ ဇာတိဘူမကာ ဘိက္ခူ သတ္ထု သမ္မုခါ ထေရဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိံသု, တတော ပဋ္ဌာယ။ သီသာနုလောကီ ဟုတွာ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓနံ ထေရေန သမာဂမေ အာဒရဝသေန ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပါဌေ ‘‘အပ္ပေဝ နာမာ’’တိအာဒိ, ‘‘တရမာနရူပေါ’’တိ စ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိလီန’’န္တိအာဒိ, တံ အကာရဏံ။ န ဟိ ဓမ္မသေနာပတိ တဿ ထေရဿ နိသိန္နဋ္ဌာနံ အဘိညာဉာဏေန ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကစ္စိ နု ခေါ မံ အဒိသွာဝ ဂမိဿတီ’’တိ အယမ္ပိ စိန္တာ အာဒရဝသေနေဝါတိ ယုတ္တံ။ န ဟိ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ အာဂတော သာဝကော အပိ အာယသ္မာ အညာတကောဏ္ဍညော သတ္ထုကပ္ပံ ဓမ္မသေနာပတိံ တတ္ထ ဝသန္တံ အဒိသွာဝ ဂစ္ဆနကော နာမ အတ္ထိ။ ဒိဝါဝိဟာရန္တိ သမ္ပဒါနေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၇။ ပုရိမကထာယာတိ ပဌမာလာပေ။ အပ္ပတိဋ္ဌိတာယာတိ နပ္ပဝတ္တိတာယ။ ပစ္ဆိမကထာ န ဇာယတီတိ ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗကထာယ အဝသရော န ဟောတိ။ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ပုစ္ဆိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနဝသေန။ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ အရိယမဂ္ဂေါ။ ယသ္မာ တတော ဥတ္တရိမ္ပိ ပတ္တဗ္ဗံ အတ္ထေဝ, တသ္မာ ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒီသု ဌိတဿပိ ဗြဟ္မစရိယဝါသော မတ္ထကံ န ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ မတ္ထကံ အပ္ပတ္တတ္တာ။ သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိပီတိ သတ္တမမ္ပိ ပဉှံ ပဋိက္ခိပိ, ဣတရေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။
အပ္ပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနမာဟ။ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေနပိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေဓာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂဟဏူပါဒါနန္တိ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘူတံ ဥပါဒါနံ။ တေနာဟ ‘‘ကာမုပါဒါနာဒိက’’န္တိ။ ပစ္စယူပါဒါနန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယမာဟ။ သော ဟိ အတ္တနော ဖလံ ဥပါဒိယတိ ဥပါဒါနဝသေန ဂဏှတီတိ ဥပါဒါနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယူပါဒါနံ နာမ…ပေ… ပစ္စယာ’’တိ။ ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိ ဝစနတော (မဟာဝ။ ၂၈, ၃၀) အရဟတ္တဖလံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ကထေန္တိ။ န စ ဥပါဒါနသမ္ပယုတ္တန္တိ ဥပါဒါနေဟိ ဧတံ န သဟိတံ နာပိ ဥပါဒါနေဟိ သဟ ပဝတ္တိ ဟုတွာ။ န စ ကဉ္စိ ဓမ္မံ ဥပါဒိယတီတိ ကဿစိ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏကရဏဝသေန န
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၁၉။)ဥပါဒိယတိ။ ပရိနိဗ္ဗုတန္တေတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗကိလေသပရိနိဗ္ဗာနပရိယောသာနန္တေ ဇာတတ္တာ။ အမတဓာတုမေဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ကထေန္တိ, ကထေန္တာနဉ္စ ယထာ တဿ ကောစိ ပစ္စယော နာမ နတ္ထိ, ဧဝံ အဓိဂတောပိ ယထာ ကောစိ ပစ္စယော နာမ န ဟောတိ, တထာ ပရိနိဗ္ဗာနံ အပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ အန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ ပုန ပုစ္ဆံ အာရဘိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ သရူပတော ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၈။ သဗ္ဗပရိဝတ္တေသူတိ သဗ္ဗေသု ပဉှပရိဝတ္တနေသု, ပဉှဝါရေသူတိ အတ္ထော။ သဂဟဏဓမ္မမေဝါတိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ဂဏှတီတိ ဂဟဏံ, သဟ ဂဟဏေနာတိ သဂဟဏံ, ဥပါဒါနိယန္တိ အတ္ထော။ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတဿ အဘာဝတော ဝဋ္ဋမေဝ အနုဂတောတိ ဝဋ္ဋာနုဂတော။ တေနာဟ ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမတ္တဿပိ အဘာဝတော’’တိ။ ယော ပန စတုဗ္ဗိဓေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယေ သီလေ ဌိတော, သောပိ ‘‘အညတြ ဣမေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။
သတ္တဝိသုဒ္ဓိပဉှဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတ္တရထဝိနီတဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၉။ နိဿက္ကဝစနမေတံ ‘‘ယာဝ ဟေဋ္ဌိမသောပါနကဠေဝရာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အတ္ထောတိ ပယောဇနံ။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ဟေတ္ထ သီလဝိသုဒ္ဓိံ ပယောဇေတိ တဿ တဒတ္ထတ္တာ။ သီလဝိသုဒ္ဓိကိစ္စံ ကတံ နာမ ဟောတိ သမာဓိသံဝတ္တနတော။ သမာဓိသံဝတ္တနိကာ ဟိ သီလဝိသုဒ္ဓိ နာမ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ယာဝဒေဝ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓတ္ထာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု, ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယံ ဌိတဿ စိတ္တဝိသုဒ္ဓကိစ္စံ ကတံ နာမ ဟောတီတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
သာဝတ္ထိနဂရံ ဝိယ သက္ကာယနဂရံ အတိက္ကမိတဗ္ဗတ္တာ။ သာကေတနဂရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနနဂရံ ပါပုဏိတဗ္ဗတ္တာ။ အစ္စာယိကဿ ကိစ္စဿ ဥပ္ပါဒကာလော ဝိယ နဝမေနေဝ ခဏေန ပတ္တဗ္ဗဿ အဘိသမယကိစ္စဿ ဥပါဒကာလော။ ယထာ ရညော သတ္တမေန ရထဝိနီတေန သာကေတေ အန္တေပုရဒွါရေ ဩရုဠှဿ န တာဝ ကိစ္စံ နိဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ, သံဝိဓာတဗ္ဗသံဝိဓာနံ ဉာတိမိတ္တဂဏပရိဝုတဿ သုရသဘောဇနပရိဘောဂေ နိဋ္ဌိတံ နာမ သိယာ, ဧဝမေတံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ ကိလေသေ ခေပေတွာ တေသံယေဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနသာဓကအရိယဖလသမင်္ဂိကာလေ အဘိသမယကိစ္စံ နိဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂၀။)တေနာဟ ‘‘ယောဂိနော…ပေ… ကာလော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ တတ္ထ ပရောပဏ္ဏာသ ကုသလဓမ္မာ နာမ စိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နာ ဖဿာဒယော ပရောပဏ္ဏာသ အနဝဇ္ဇဓမ္မာ။ နိရောဓသယနေတိ နိဗ္ဗာနသယနေ။
‘‘ဝိသုဒ္ဓိယော’’တိ ဝါ ‘‘ကထာဝတ္ထူနီ’’တိ ဝါ အတ္ထတော ဧကံ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနန္တိ တေသံ အတ္ထတော အနညဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတီ’’တိ အာရဒ္ဓံ။ အာယသ္မာ ပုဏ္ဏော ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ဝိဿဇ္ဇေသီတိ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော နာမ ဝိဿဇ္ဇန္တောပိ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ဝိဿဇ္ဇေသိ တေသံ အတ္ထတော အနညတ္တာ။ ဧတေနေဝ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ပုစ္ဆန္တော ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ပုစ္ဆီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တောဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န္တိ ပဉှံ။ ကိံ ဇာနိတွာ ပုစ္ဆီတိ ဝိသုဒ္ဓိပရိယာယေန ကထာဝတ္ထူနိ ပုစ္ဆာမီတိ ကိံ ဇာနိတွာ ပုစ္ဆိ။ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနံ ထေရံ ဝိသုဒ္ဓိယော ပုစ္ဆန္တော ပုစ္ဆိတဋ္ဌာနေယေဝ ပုစ္ဆနေန ကိံ တိတ္ထကုသလော ဝါ ပန ဟုတွာ ဝိသယသ္မိံ ပုစ္ဆိ, ဥဒါဟု ပါနီယတ္ထိကမတိတ္ထေဟိ ဆိန္နတဋေဟိ ပါတေန္တော ဝိယ အတိတ္ထကုသလော ဟုတွာ အပုစ္ဆိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ အဝိသယသ္မိံ ပုစ္ဆီတိ ယောဇနာ။ ဣမိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇနပက္ခေပိ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒတ္ထမဿ ဝိစာရဏာ အာရဒ္ဓါ, တံ ဒဿေန္တေန ‘‘တိတ္ထကုသလော ဟုတွာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ဝိသုဒ္ဓိကထာဝတ္ထူနံ အတ္ထတော အနညတ္တေပိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဒမိနာတိ ယံ ‘‘သံခိတ္တံ, ဝိတ္ထိဏ္ဏ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ, တံ ဣမိနာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေန နယေန ဝိဓိနာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧကာ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ ဝိသုဒ္ဓီသု ဝိသုံ ဧကာ သီလဝိသုဒ္ဓိ။ ဒသသု ကထာဝတ္ထူသု စတ္တာရိ ကထာဝတ္ထူနိ ဟုတွာ အာဂတာ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိ ဝိနာ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ အသမ္ဘဝတော။ အပ္ပိစ္ဆကထာတိအာဒီသု ကထာသီသေန ဒသကထာဝတ္ထု ဂဟိတံ။ ကထေတဗ္ဗတ္တာ ဝါ ဝတ္ထု ကထာဝတ္ထူတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ဥပကာရတော, သဘာဝတော ဝါ စတုန္နံ ကထာဝတ္ထူနံ သီလဝိသုဒ္ဓိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိဏ္ဏံ ကထာဝတ္ထူနံ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိသင်္ဂဟေပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယောတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ, သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ, ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ ဥပ္ပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ, ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိ နဝဝိဓဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ, အရိယမဂ္ဂဉာဏံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဣမာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော။
သတ္တရထဝိနီတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂၁။)֍ ဋ္ဌ ၂၆၀။ သမ္မောဒိတုန္တိ အနန္တရံ ဝုစ္စမာနေန သမ္မောဒိတုံ။ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပေနာတိ အကာရဏဿ ဝတ္ထုနော ပရိကပ္ပနေန တဒါ အသမ္ဘဝန္တံ အတ္ထံ ပရိကပ္ပေတွာ ဝစနေန။ အဘိဏှဒဿနဿာတိ နိစ္စဒဿနဿ, နိယတဒဿနဿာတိ အတ္ထော။
ဥက္ခိပီတိ ဂုဏတော ကထိတဘာဝေန ဥက္ကံသေတိ။ ထေရဿာတိ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏတ္ထေရဿ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣမသ္မိံ ကာရဏေ ဧကပဒေနေဝ သာဝကဝိသယေ အနညသာဓာရဏဂုဏာဝိကရဏနိမိတ္တံ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘အမစ္စဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပစာယမာနောတိ ပူဇယန္တော။
‘‘အနုမဿ အနုမဿ ပုစ္ဆိတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရဏဝသေနာဟ ‘‘ကိံ ပန ပဉှဿ ပုစ္ဆနံ ဘာရိယံ ဥဒါဟု ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိ။ သဟေတုကံ ကတွာတိ ယုတ္တာယုတ္တံ ကတွာ။ သကာရဏန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပုစ္ဆနမ္ပီတိ ဧဝံ သဟဓမ္မေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗမတ္ထံ သယံ သမ္ပာဒေတွာ ပုစ္ဆနမ္ပိ ဘာရိယံ ဒုက္ကရံ။ ဝိဿဇ္ဇနမ္ပီတိ သဟဓမ္မေန ဝိဿဇ္ဇနမ္ပိ ဒုက္ကရံ။ ဧဝဉှိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဝိညူနံ စိတ္တံ အာရာဓေတီတိ။ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနာ နိဋ္ဌိတာအာဒိတော သပရိက္ခာရံ သီလံ, မဇ္ဈေ သမာဓိံ, အန္တေ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တံ ပညံ ဒဿေတွာ ဒေသနာယ နိဋ္ဌာပိတတ္တာတိ။
ရထဝိနီတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၅။ နိဝါပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၁။ နိဝပ္ပတီတိ နိဝါပေါ, နိဝါပံ ဝတ္တေတိ, နိဝါပဘောဇနံ ဝါ ဧတဿာတိ နေဝါပိကော, နိဝါပေန မိဂေ ပလောဘေတွာ ဂဏှနကမာဂဝိကော။ တိဏဗီဇာနီတိ နိဝါပတိဏဗီဇာနိ။ ဝပ္ပန္တိ သဿံ ဝိယ ဝပိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝပ္ပံ။ ‘‘မယံ ဝိယ အညေ ကေ ဤဒိသံ လဘိဿန္တီ’’တိ မာနမဒံ အာပဇ္ဇိဿန္တိ။ ဝိဿဋ္ဌသတိဘာဝန္တိ အနုဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတဘာဝံ။ တိရစ္ဆာနာ ဟိ ဝိဇာတိယဗလဝတိရစ္ဆာနဝသနဋ္ဌာနေသု သာသင်္ကာ ဥဗ္ဗိဂ္ဂဟဒယာ အပ္ပမတ္တာ ဟောန္တိ ဝိသေသတော မာဂဝိကာဒိမနုဿူပစာရေ, ရသတဏှာယ ပန ဗဒ္ဓါ ပမာဒံ အာပဇ္ဇဿန္တိ။ နိဝပတိ ဧတ္ထာတိ နိဝါပေါ, နိဝါပဘူမိ နိဝါပဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘နိဝါပဋ္ဌာနေ’’တိ။ ‘‘ယထာကာမကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဧကံ-
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂၂။)ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နီဝါရဝနံ ဝိယာတိ နီဝါရဿ သမူဟော ဝိယ။ နီဝါရော နာမ အရညေ သယံဇာတဝီဟိဇာတိ။ မေဃမာလာ ဝိယာတိ မေဃဃဋာ ဝိယ။ ဧကဂ္ဃနန္တိ ဧကဇ္ဈံ ဝိယ အဝိရဋ္ဌံ။ ပက္ကမန္တီတိ အာသင်္ကပရိသင်္ကာ ဟုတွာ ပက္ကမန္တိ။ ကဏ္ဏေ စာလယမာနာတိ အနာသင်္ကန္တာနံ ပဟဋ္ဌာကာရဒဿနံ။ မဏ္ဍလဂုမ္ဗန္တိ မဏ္ဍလကာကာရေန ဌိတံ ဂုမ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၂။ ကပ္ပေတွာတိ ဥပမာဘာဝေန ပရိကပ္ပေတွာ။ မိဂေ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပနံ ဝသီဘာဝေါ။ သော ဧဝ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ, ပဘာဝနဋ္ဌေန အာနုဘာဝေါ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၃။ ဘယေန ဘောဂတောတိ ဘယေန သဟ သဘယံ နိဝါပပရိဘောဂတော။ ဗလဝီရိယန္တိ ကာယဗလဉ္စ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဉ္စ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဗလမေဝ ဝီရိယံ။ ဗလန္တိ စ သရီရဗလံ, တဉ္စ အတ္ထတော မနသိကာရမဂ္ဂေဟိ အပရာပရံ သဉ္စရဏကဝါတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပရာပရံ သဉ္စရဏဝါယောဓာတူ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၄။ သိက္ခိတကေရာဋိကာတိ ပရိစိတသာဌေယျာ, ဝဉ္စကာတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိမန္တော ဝိယ အာနုဘာဝဝန္တော ဝိယ။ ပစုရဇနေဟိ ပရဘူတာ ဇာတာတိ ပရဇနာ, မဟာဘူတာ။ တေနာဟ ‘‘ယက္ခာ’’တိ။ သမန္တာ သပ္ပဒေသန္တိ သမန္တတော ပဒေသဝန္တံ ဝိပုလောကာသသန္နိဝါသဋ္ဌာနံ။ တဿ ပန သပ္ပဒေသတာ မဟာဩကာသတာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟန္တံ ဩကာသ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၅။ ဃဋ္ဋေဿန္တီတိ ‘‘သဘယသမုဋ္ဌာန’’န္တိ သညာဒါနဝသေန စိတ္တံ စေတေဿန္တိ, တာသေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ပရိစ္စဇိဿန္တီတိ နိဗ္ဗိသိဿန္တိ။ မဟလ္လကောတိ ဇာတိယာ မဟလ္လကော ဇိဏ္ဏော။ ဒုဗ္ဗလောတိ ဗျာဓိဝသေန, ပကတိယာ ဝါ ဗလဝိရဟိတော။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၇။ နိဝါပသဒိသတာယ နိဝါပေါတိ ဝါ။ လောကပရိယာပန္နံ ဟုတွာ ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတာယ လောကာမိသာနီတိ ဝါ။ ဝဋ္ဋေ အာမိသဘူတတ္တာ ဝဋ္ဋာမိသဘူတာနံ။ ဝသံ ဝတ္တေတီတိ ကာမဂုဏေဟိ ကာမဂုဏေ ဂိဒ္ဓေ သတ္တေ တဿေဝ ဂေဓဿ ဝသေန အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ။ တေနာဟ –
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂၃။)‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော, ယွာယံ စရတိ မာနသော၊
တေန တံ ဗာဓယိဿာမိ, န မေ သမဏ မောက္ခသီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃)၊
အယန္တိ ပဌမမိဂဇာတူပမာ။ ဝါနပတ္ထဿ သတောဝ ပပဉ္စပရဒတ္တိကာဒိသပုတ္တဒါရနိက္ခမနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သပုတ္တဘရိယပဗ္ဗဇ္ဇာယာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၈။ ကာမတော စိတ္တဿ ဝိမုတ္တိ ဣဓ စေတောဝိမုတ္တီတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘စေတောဝိမုတ္တိ နာမ…ပေ… ဥပ္ပန္နအဇ္ဈာသယော’’တိ။ ကာမေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန တတ္ထ နိမုဂ္ဂတာယ ဒုတိယသမဏဗြာဟ္မဏာ ဒုတိယမိဂဇာတူပမာ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၉။ တတိယသမဏဗြာဟ္မဏာ ယထာပရိစ္စတ္တေ ကာမေ ပရိစ္စဇိတွာ ဧဝံ ဌိတာ, န ဒုတိယာ ဝိယ တတ္ထ နိမုဂ္ဂါတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ကိံ ပန တေ အကံသူ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ဣတရေ ကာမံ ဥဇုကံ ကာမဂုဏေသု န နိမုဂ္ဂါ, ပရိယာယေန ပန နိမုဂ္ဂါ ဒိဋ္ဌိဇာလေန စ အဇ္ဈောတ္ထဋာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဂါမနိဂမဇနပဒရာဇဓာနိယော’’တိအာဒိမာဟ။ ဒိဋ္ဌိဇာလမ္ပိ တဏှာဇာလာနုဂတမေဝါတိ အာဟ ‘‘မာရဿ ပါပိမတော ဒိဋ္ဌိဇာလေန ပရိက္ခိပိတွာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၁။ ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရမာရာ ဝါ ဣဓ မာရဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အက္ခီနိ ဘိန္ဒိ ဒဋ္ဌုံ အသမတ္ထဘာဝါပါဒနေန။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာန’’န္တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ မာရော ယံ ကိဉ္စိ ဈာနံ သမာပန္နဿပိ ဘိက္ခုနော စိတ္တံ ဣမံ နာမ အာရမ္မဏံ နိဿာယ ဝတ္တတီတိ န ဇာနာတိ, ဣဓာဓိပ္ပေတဿ ပန ဘိက္ခုနော ဝသေန ‘‘ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ပရိယာယေနာတိ ‘‘န မာရဿ အက္ခီနိ ဘိန္ဒီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ယထာဝုတ္တပရိယာယေန။ အဒဿနံ ဂတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စက္ခုဿ ပဒံ ပတိဋ္ဌာတိ စ ဣဓ အာရမ္မဏံ အဓိပ္ပေတံ တံ ပရိဂ္ဂယှ ပဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ နိရာရမ္မဏ’’န္တိ။ သောတိ မာရော။ ဒိသွာတိ ဒဿနဟေတု။ ယသ္မာ မဂ္ဂေန စတုသစ္စဒဿနဟေတု အာသဝါ န ပရိက္ခီဏာ။ ဖလက္ခဏေ ဟိ တေ ခီဏာတိ ဝုစ္စန္တီတိ။
လောကေတိ သတ္တလောကေ သင်္ခါရလောကေ စ။ သတ္တဝိသတ္တဘာဝေနာတိ လဂ္ဂဘာဝေန စေဝ သဝိသေသံ အာသတ္တဘာဝေန စ။ အထ ဝါတိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယဝသေန (မဟာနိ။ ၃, စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂, ၂၃၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၄) ဝိသတ္တိကာပဒံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဝိသတာတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂၄။)ဝိတ္ထဋာ ရူပါဒီသု တေဘူမကဓမ္မေသု ဗျာပနဝသေန ဝိသဋာတိ ပုရိမဝစနမေဝ တကာရဿ ဋကာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသာလာတိ ဝိပုလာ။ ဝိသက္ကတီတိ ပရိသက္ကတိ သဟတိ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝတ္ထုနာ ပါဒေန တာလိယမာနောပိ သဟတိ။ ဩသက္ကနံ, ဝိပ္ဖန္ဒနံ ဝါ ဝိသက္ကနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဝိသံဟရတီတိ ယထာ တထာ ကာမေသု အာနိသံသံ ဒဿေန္တီ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နေက္ခမ္မာဘိမုခပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ သံဟရတိ သင်္ခိပတိ, ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ, တံ ဟရတိ ဥပနေတီတိ အတ္ထော။ ဝိသံဝါဒိကာတိ အနိစ္စာဒိံ နိစ္စာဒိတော ဂဏှာပေန္တီ ဝိသံဝါဒိကာ ဟောတိ။ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကဿ ကမ္မဿ ဟေတုဘာဝတော ဝိသမူလာ, ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဘူတာ ဝေဒနာ မူလံ ဧတိဿာတိ ဝိသမူလာ။ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဝိသံ ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသဖလာ။ တဏှာယ ရူပါဒိကဿ ဒုက္ခဿေဝ ပရိဘောဂေါ ဟောတိ, န အမတဿာတိ သာ ‘‘ဝိသပရိဘောဂါ’’တိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ နိရုတ္တိဝသေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပနေတ္ထ ပဓာနော အတ္ထော, တံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဝိသာလာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိတ္တိဏ္ဏော ဥတ္တိဏ္ဏောတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ နိရဝသေသတော ဝါ တိဏ္ဏော နိတ္တိဏ္ဏော။ တေန တေန မဂ္ဂေန ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ တိဏ္ဏော ဥတ္တိဏ္ဏော။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
နိဝါပသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၆။ ပါသရာသိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇၂။ သာဓုမယန္တိ ဧတ္ထ သာဓု-သဒ္ဒေါ အာယာစနတ္ထော, န ‘‘သာဓာဝုသော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၂) ဝိယ အဘိနန္ဒနာဒိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အာယာစန္တာ’’တိ။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘‘လဘေယျာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န သက္ကောန္တိ, ကသ္မာ? ဗုဒ္ဓါ ဟိ ဂရူ ဟောန္တိ, ပရမဂရူ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာနံ, န ယထာ တထာ ဥပသင်္ကမနီယာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကစာရိကော သီဟော’’တိအာဒိ။
‘‘ပါကဋကိရိယာယာ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ သဗ္ဗကာလံ ကိမေဝမကာသီတိ? န သဗ္ဗကာလမေဝမကာသိ။ ယဒါ ပန အကာသိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ပဌမဗောဓိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မနုဿတ္တဘာဝေတိ ဣမိနာ ပုရိသတ္တဘာဝံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ဓနပရိစ္စာဂေါ ကတော နာမ နတ္ထိ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေတိ အဓိပ္ပါယော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂၅။)မာလာကစဝရန္တိ မိလာတမာလာကစဝရံ။ ရဇောဇလ္လံ န ဥပလိမ္ပတိ အစ္ဆတရဆဝိဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သုခုမတ္တာ ဆဝိယာ ကာယေ ရဇောဇလ္လံ န လိမ္ပတီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဘဂဝါ နဟာယတီတိ အာဟ ‘‘ဥတုဂ္ဂဟဏတ္ထ’’န္တိ။
ဝိဟာရောတိ ဇေတဝနဝိဟာရော။ ဝီသတိဥသဘံ ဂါဝုတဿ စတုတ္ထော ဘာဂေါတိ ဝဒန္တိ။ ကဒါစီတိ ကသ္မိဉ္စိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ။ အစလမေဝါတိ အပရိဝတ္တမေဝ အနညဘာဝတော, မဉ္စာနံ ပန အပ္ပမဟန္တတာဟိ ပါဒါနံ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနဿ ဟာနိဝဍ္ဎိယော ဟောန္တိယေဝ။
ယန္တနာဠိကာဟိ ပရိပုဏ္ဏသုဝဏ္ဏရသဓာရာဟိ။ နှာနဝတ္တန္တိ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန နာမ ဧဝံ နှာယိတဗ္ဗ’’န္တိ နဟာနစာရိတ္တံ ဒဿေတွာ။ ယသ္မာ ဘဂဝတော သရီရံ သုဓန္တစာမီကရသမာနဝဏ္ဏံ သုပရိသောဓိတပဝါဠရုစိရကရစရဏာဝရံ သုဝိသုဒ္ဓနီလရတနာဝဠိသဒိသကေသတနုရုဟံ, တသ္မာ တဟံ တဟံ ဝိနိဿတဇာတိဟိင်္ဂုလကရသူပသောဘိတံ ဥပရိ မဟဂ္ဃရတနာဝဠိသဉ္ဆာဒိတံ ဇင်္ဂမမိဝ ကနကဂိရိသိခရံ ဝိရောစိတ္ထ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဒသဗလဿ သရီရတော နိက္ခမိတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော သမန္တတော အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏေ ပဒေသေ အာဓာဝန္တီ ဝိဓာဝန္တီ ရတနာဝဠိရတနဒါမ-ရတနစုဏ္ဏ-ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဝိယ, ပသာရိတရတနစိတ္တကဉ္စနပဋ္ဋမိဝ, အာသိဉ္စမာနလာခါရသဓာရာ-စိတမိဝ, ဥက္ကာသတနိပါတသမာကုလမိဝ, နိရန္တရံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏ-ကဏိကာရ-ကိင်္ကိဏိက-ပုပ္ဖမိဝ, ဝါယုဝေဂသမုဒ္ဓတ-စိနပိဋ္ဌစုဏ္ဏ-ရဉ္ဇိတမိဝ, ဣန္ဒဓနု-ဝိဇ္ဇုလတာ-ဝိတာနသန္ထတမိဝ, ဂဂနတလံ တံ ဌာနံ ပဝနဉ္စ သမ္မာ ဖရန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝဏ္ဏဘူမိ နာမေသာ’’တိအာဒိ။ အတ္ထန္တိ ဥပမေယျတ္ထံ။ ဥပမာယောတိ ‘‘ဤဒိသော စ ဟောတီ’’တိ ယထာရဟံ တဒနုစ္ဆဝိကာ ဥပမာ။ ကာရဏာနီတိ ဥပမုပမေယျသမ္ဗန္ဓဝိဘာဝနာနိ ကာရဏာနိ။ ပူရေတွာတိ ဝဏ္ဏနံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ။ ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘အတိတ္ထေ ပက္ခန္ဒော’’တိ အဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၃။ ကဏ္ဏိကာတိ သရီရဂတဗိန္ဒုကတာနိ မဏ္ဍလာနိ။ ပရိက္ခာရဘဏ္ဍန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂံ သံဃာဋိဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကိံ ပနာယံ နယော ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ သရီရေ ဟောတီတိ? န ဟောတိ, ဝတ္တဒဿနတ္ထံ ပနေတံ ကတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂမနဝသေန ကာယဿာဘိနီဟရဏံ ဂမနာဘိဟာရော။ ယထာဓိပ္ပါယာဝတ္တနံ အဓိပ္ပါယကောပနံ။
အညတရာယ ပါရမိယာတိ နေက္ခမ္မပါရမိယာ။ ဝီရိယပါရမိယာတိ အပရေ။ မဟာဘိနိက္ခမနဿာတိ မဟန္တဿ စရိမဘဝေ အဘိနိက္ခမနဿ။ တဉှိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂၆။)မဟန္တံ ဘောဂက္ခန္ဓံ မဟန္တဉ္စ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ မဟန္တဉ္စ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ပဇဟိတွာ သဒေဝကဿ လောကဿ သမာရကဿ စ အစိန္တေယျာပရိမေယျဘေဒဿ မဟတော အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ပဝတ္တတ္တာ မဟနီယတာယ စ မဟန္တံ အဘိနိက္ခမနန္တိ ဝုစ္စတိ။
ပုရိမောတိ ‘‘ကတမာယ နု ကထာယ သန္နိသိန္နာ ဘဝထာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တအတ္ထော။ ကာ စ ပန ဝေါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ တေန ယထာပုစ္ဆိတာယ ကထာယ ဝက္ခမာနံ ဝိပ္ပကတဘာဝံ ဇောတေတိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရေ။ ယာယ ဟိ ကထာယ တေ ဘိက္ခူ သန္နိသိန္နာ, သာ ဧဝ အန္တရာကထာဘူတာ ဝိပ္ပကတာ ဝိသေသေန ပုန ပုစ္ဆီယတိ။ အညာတိ အန္တရာ-သဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ။ အညတ္ထော ဟိ အယံ အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဘူမန္တရံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) သမယန္တရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ, အန္တရာတိ ဝါ ဝေမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတာတိ ‘‘ကိံ သီလံ နာမ, ကထဉ္စ ပူရေတဗ္ဗံ, ကာနိ စဿ သံကိလေသဝေါဒါနာနီ’’တိအာဒိနာ အပ္ပိစ္ဆာဒိနိဿိတာ သီလာဒိနိဿိတာ စ ကထာ။ အရိယောတိ နိဒ္ဒေါသော။ အထ ဝါ အတ္ထကာမေဟိ အရဏီယောတိ အရိယော, အရိယာနံ အယန္တိ ဝါ အရိယောတိ။ ဘာဝနာမနသိကာရဝသေန တုဏှီ ဘဝန္တိ, န ဧကစ္စဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတာ ဝိယ မူဂဗ္ဗတသမာဒါနေန။ ဒုတိယဇ္ဈာနမ္ပိ အရိယော တုဏှီဘာဝေါ ဝစီသင်္ခါရပဟာနတော။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပါရိဟာရိယ ကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ။ ဈာနန္တိ ဒုတိယဇ္ဈာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၄။ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒွယ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၃၊ ဥဒါ။ ၁၂, ၂၈, ၂၉) အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ တဿာ ဥပရိဒေသနာယ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေမာ, ဘိက္ခဝေ, ပရိယေသနာတိ ကော အနုသန္ဓီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ပုစ္ဆတိ။ အယံ တုမှာကံ ပရိယေသနာတိ ယာ မဟာဘိနိက္ခမနပဋိဗဒ္ဓါ ဓမ္မီ ကထာ, သာ တုမှာကံ ဓမ္မပရိယေသနာ ဓမ္မဝိစာရဏာ အရိယပရိယေသနာ နာမ။ အပါယမဂ္ဂန္တိ အနတ္ထာဝဟံ မဂ္ဂံ။ ဥဒ္ဒေသာနုက္ကမံ ဘိန္ဒိတွာတိ ဥဒ္ဒေသာနုပုဗ္ဗိံ လင်္ဃိတွာ။ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘အမောသဓမ္မံ နိဗ္ဗာန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပကတိပရိယာယော။ ဇာယနသဘာဝေါတိ ဇာယနပကတိကောတိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။
သဗ္ဗတ္ထာတိ ယထာ ‘‘ပုတ္တဘရိယ’’န္တိ ဒွန္ဒသမာသဝသေန ဧကတ္တံ, ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဒါသိဒါသ’’န္တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု။ ပရတော ဝိကာရံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂၇။)အနာပဇ္ဇိတွာ သဗ္ဗဒါ ဇာတရူပမေဝ ဟောတီတိ ဇာတရူပံ, သုဝဏ္ဏံ။ ဓဝလသဘာဝတာယ ရဉ္ဇီယတီတိ ရဇတံ, ရူပိယံ။ ဣဓ ပန သုဝဏ္ဏံ ဌပေတွာ ယံ ကိဉ္စိ ဥပဘောဂပရိဘောဂါရဟံ ရဇတံတေဝ ဂဟိတံ။ ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓယော။ စုတီသင်္ခါတံ မရဏန္တိ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ခန္ဓနိရောဓသင်္ခါတံ မရဏမာဟ။ ခဏိကနိရောဓော ပန ခဏေ ခဏေ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တာနံ ဝိယာ’’တိ။ သံကိလိဿတီတိ ဒူသဝိသေန ဝိယ အတ္တာနံ ဒူသိဿတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, ဇာတရူပဿ ဥပက္ကိလေသာ အယော လောဟ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၅။၂၃)။ မလံ ဂဟေတွာတိ ယေဟိ သဟယောဂတော မလိနံ ဟောတိ, တေသံ မလိနဘာဝပစ္စယာနံ ဝသေန မလံ ဂဟေတွာ။ ဇီရဏတော ဇရာဓမ္မဝါရေ ဇာတရူပံ ဂဟိတန္တိ ယောဇနာ။ ယေ ပန ဇာတိဓမ္မဝါရေပိ ဇာတရူပံ န ပဌန္တိ, တေသံ ဣတရေသံ ဝိယ ဇီရဏဓမ္မဝါရေ သရူပတော အနာဂတမ္ပိ ဥပဓိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဂ္ဂဟေ ဌိတာနံ ပန ဝသေန ဝုစ္စမာနေ အပါကဋာနမ္ပိ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဝသေန ယောဇနာ လဗ္ဘတေဝ။ ဇာတရူပသီသေန စေတ္ထ သဗ္ဗဿပိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဿ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ပုတ္တဘရိယာဒိဂ္ဂဟဏေန ဝိယ မိတ္တာမစ္စာဒိဂ္ဂဟဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၅။ အရိယေဟိ ပရိယေသနာ, အရိယာနံ ပရိယေသနာတိ ဝါ အရိယပရိယေသနာတိ သမာသဒွယံ ဒဿေတိ ‘‘အယံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၆။ မူလတော ပဋ္ဌာယာတိ ယံ မဟာဘိနိက္ခမနဿ မူလဘာဝေသုအာဒီနဝဒဿနံ, တတော ပဋ္ဌာယ။ ယသ္မာ တေ ဘိက္ခူ တတ္ထ မဟာဘိနိက္ခမနကထာယ သန္နိသိန္နာ, သာ စ နေသံ အန္တရာကထာ ဝိပ္ပကတာ, တသ္မာ ဘဂဝါ တေသံ မူလတော ပဋ္ဌာယ မဟာဘိနိက္ခမနကထံ ကထေတုံ အာရဘိ။ အဟမ္ပိ ပုဗ္ဗေတိ ဝိသေသဝစနံ အပရိပက္ကဉာဏေန သယံ စရိမဘဝေ တီသု ပါသာဒေသု တိဝိဓနာဋကပရိဝါရဿ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိသဒိသာယ မဟာသမ္ပတ္တိယာ အနုဘဝနံ, အဘိနိက္ခမိတွာ ပဓာနပဒဟနဝသေန အတ္တကိလမထာနုယောဂဉ္စ သန္ဓာယာဟ။ အနရိယပရိယေသနံ ပရိယေသိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာပီတိ ယထာသကံ ဂိဟိဘောဂံ အနုယုတ္တာ တံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တကိလမထာနုယောဂေ ဌိတာ သတ္ထု ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဒေသနာယ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) တမ္ပိ ပဟာယ အရိယပရိယေသနံ ပရိယေသိံသူတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂၈။)֍ ဋ္ဌ ၂၇၇။ ကာမံ ဒဟရ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒဟရံ ကုမာရံ မန္ဒံ ဥတ္တာနသေယျက’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၆) ဧတ္ထ ဗာလဒါရကေ အာဂတော, ‘‘ဘဒြေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော’’တိ ပန ဝက္ခမာနတ္တာ ယုဝါဝတ္ထာ ဣဓ ဒဟရ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တရုဏောဝ သမာနော’’တိ။ ပဌမဝယေန ဧကူနတိံသဝယတ္တာ။ ဇာတိယာ ဟိ ယာဝ တေတ္တိံသဝယာ ပဌမဝယော။ အနာဒရတ္ထေ သာမိဝစနံ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ရုဒန္တဿ ပဗ္ဗဇီ’’တိ။ ကာမံ အဿုမုစ္စနံ ရောဒနံ, တံ အဿုမုခါနန္တိ ဣမိနာ ပကာသိတံ, တံ ပန ဝတွာ ‘‘ရုဒန္တာန’’န္တိ ဝစနံ ဗလဝသောကသမုဋ္ဌာနံ အာရောဒနဝတ္ထုံ ပကာသေတီတိ အာဟ ‘‘ကန္ဒိတွာ ရောဒမာနာန’’န္တိ။ ကိံ ကုသလန္တိ ဂဝေသမာနောတိ ကိန္တိ သဗ္ဗသော အဝဇ္ဇရဟိတံ ဧကန္တ နိယျာနိကံ ပရိယေသမာနော။ ဝရပဒန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ဧကန္တေန ဝရဏီယဋ္ဌေန ဝရံ, ပဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဒံ။ တုင်္ဂသရီရတာယ ဒီဃော, ပိင်္ဂလစက္ခုတာယ ပိင်္ဂလောတိ ဒီဃပိင်္ဂလော။ ဓမ္မောတိ ဝိနယော, သမယောတိ အတ္ထော။ သုတွာဝ ဥဂ္ဂဏှိန္တိ တေန ဝုစ္စမာနဿ သဝနမတ္တေနေဝ ဥဂ္ဂဏှိံ ဝါစုဂ္ဂတံ အကာသိံ။
ပဋိလပနမတ္တကေနာတိ ပုန လပနမတ္တကေန။ ဇာနာတီတိ ဉာဏော, ဉာဏောတိ ဝါဒေါ ဉာဏဝါဒေါ, တံ ဉာဏဝါဒံ။ ‘‘ဝဒါမီ’’တိ အာဂတတ္တာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဇာနာမီ’’တိ ဥတ္တမပုရိသဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ အညေပိ ဗဟူတိ အညေပိ ဗဟူ မမ တထာဘာဝံ ဇာနန္တာ ‘‘အယံ ဣမံ ဓမ္မံ ဇာနာတီ’’တိ, ‘‘အကမ္ပနီယတာယ ထိရော’’တိ ဝါ ဧဝံ ဝဒန္တိ။ လာဘီတိ အညာသီတိ ဓမ္မဿ ဥဒ္ဒိသနေန မဟာပညတာယ ‘‘အယံ အတ္တနာ ဂတမဂ္ဂံ ပဝေဒေတိ, န အနုဿုတိကော’’တိ အညာသိ။ အဿာတိ ဗောဓိသတ္တဿ။ ဧတဒဟောသီတိ ဧတံ ‘‘န ခေါ အာဠာရော ကာလာမော’’တိအာဒိ မနသိ အဟောသိ, စိန္တေသီတိ အတ္ထော။
ဟေဋ္ဌိမသမာပတ္တီဟိ ဝိနာ ဥပရိမသမာပတ္တီနံ သမ္ပာဒနဿ အသမ္ဘဝတော ‘‘သတ္တ သမာပတ္တိယော မံ ဇာနာပေသီ’’တိ အာဟ။ ပယောဂံ ကရေယျန္တိ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇေယျန္တိ အတ္ထော။ ဧဝမာဟာတိ ဧဝံ ‘‘အဟံ, အာဝုသော’’တိအာဒိမာဟ, သတ္တန္နံ သမာပတ္တီနံ အဓိဂမံ ပစ္စညာသီတိ အတ္ထော။
အနုသူယကောတိ အနိဿုကီ။ တေန မဟာပုရိသေ ပသာဒံ ပဝေဒေသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ တာ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဌိတဿ ပုရိမဇာတိပရိစယေန ဉာဏဿ စ မဟန္တတာယ တာသံ ဂတိ စ အဘိသမ္ပရာယော စ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၂၉။)ဥပဋ္ဌာသိ။ တေန ‘‘ဝဋ္ဋပရိယာပန္နာ ဧဝေတာ’’တိ နိစ္ဆယော ဥဒပါဒိ။ တေနာဟ ‘‘နာယံ ဓမ္မော နိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒိ။ ဧကစ္စာနံ ဝိရာဂဘာဝနာသမတိက္ကမာဝဟောပိ နေဝ တေသမ္ပိ အစ္စန္တာယ သမတိက္ကမာဝဟော, သယဉ္စ ဝဋ္ဋပရိယာပန္နောယေဝ, တသ္မာ နေဝ ဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ, ယဒဂ္ဂေန န နိဗ္ဗိဒါယ, တဒဂ္ဂေန န ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ, ရာဂါဒီနံ ပါပဓမ္မာနံ န နိရုဇ္ဈနတ္ထာယ, န ဥပသမတ္ထာယ, တသ္မာ တံ အဘိညေယျဓမ္မံ န အဘိဇာနနတ္ထာယ…ပေ… သံဝတ္တတီတိ ယောဇနာ။
ယာဝဒေဝ အာကိဉ္စညာယတနုပပတ္တိယာတိ သတ္တသု သမာပတ္တီသု ဥက္ကဋ္ဌံ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ အစုတိဓမ္မံ ပရိယေသိတုံ ယုတ္တတ္တာ တဉ္စ အနတိက္ကန္တဇာတိဓမ္မမေဝါတိ မဟာသတ္တော ပဇဟတီတိ အာဟ ‘‘ယဉ္စ ဌာနံ ပါပေတီ’’တိအာဒိ။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ ယဒါ သမာပတ္တိဓမ္မဿ ဂတိဉ္စ အဘိသမ္ပရာယဉ္စ အဗ္ဘညာသိ, တတော ပဋ္ဌာယ။ မက္ခိကာဝသေနာတိ ဘောဇနဿ မက္ခိကာမိဿတာဝသေန။ မနံ န ဥပ္ပါဒေတိ ဘုဉ္ဇိတုန္တိ အဓိပ္ပါယော။ မဟန္တေန ဥဿာဟေနာတိ ဣဒံ ကတိပါဟံ တတ္ထ ဘာဝနာနုယောဂမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န အညေသံ ဝိယ ကသိဏပရိကမ္မာဒိကရဏံ။ န ဟိ အန္တိမဘဝိကဗောဓိသတ္တာနံ သမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနေ ဘာရိယံ နာမ။ အနလင်္ကရိတွာတိ အနု အနု အလံကတွာ ပုနပ္ပုနံ ‘‘ဣမိနာ န ကိဉ္စိ ပယောဇန’’န္တိ ကတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၈။ ဝါစာယ ဥဂ္ဂဟိတမတ္တောဝါတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၂၇၉။ မဟာဝေလာ ဝိယ မဟာဝေလာ, ဝိပုလဝါလိကပုဉ္ဇတာယ မဟန္တော ဝေလာတဋော ဝိယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မဟာဝါလိကရာသီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဥရု မရု သိကတာ ဝါလုကာ ဝဏ္ဏု ဝါလိကာတိ ဣမေ သဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။
သေနာ နိဂစ္ဆိ နိဝိသိ ဧတ္ထာတိ သေနာနိဂမော, သေနာယ နိဝိဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ သေနာနိဂါမောတိ ပန အယံ သမညာ အပရကာလိကာ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနဉ္စေတံ။ ဥပရိသုတ္တသ္မိန္တိ မဟာသစ္စကသုတ္တေ။ ဣဓ ပန ဗောဓိပလ္လင်္ကော အဓိပ္ပေတော အရိယပရိယေသနာယ ဝုစ္စမာနတ္တာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃၀။)֍ ဋ္ဌ ၂၈၀။ ‘‘ဉာဏဒဿန’’န္တိ စ ဧကဇ္ဈံ ဂဟိတပဒဒွယဝိသယဝိသေသဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ ‘‘မေ’’တိ စ ဂဟိတတ္တာ အနဝသေသဉေယျာဝဗောဓနသမတ္ထမေဝ ဉာဏဝိသေသံ ဗောဓေတိ, န ဉာဏမတ္တံ, န ဒဿနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မဒဿနသမတ္ထဉ္စ မေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ။ အကုပ္ပတာယာတိ ဝိမောက္ခန္တတာယ သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခဓမ္မေဟိ အသင်္ခေါဘနီယတာယ။ တေနာဟ ‘‘ရာဂါဒီဟိ န ကုပ္ပတီ’’တိ။ အာရမ္မဏသန္တတာယပိ တဒါရမ္မဏာနံ အတ္ထိ ဝိသေသော ယထာ တံ ‘‘အာနေဉ္ဇဝိဟာရေ’’တိ အာဟ ‘‘အကုပ္ပါရမ္မဏတာယ စာ’’တိ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပီတိ န ကေဝလံ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ, အထ ခေါ ယထာဓိဂတေ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မေ ဧကူနဝီသတိဝိဓပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၁။ ပဋိဝိဒ္ဓေါတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၆၄၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၂၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၇) သယမ္ဘုဉာဏေန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဋိမုခံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနဝသေန ပတ္တော, ယထာဘူတံ အဝဗုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ ဂမ္ဘီရောတိ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ မကသတုဏ္ဍသူစိယာ အညတြ သမုပစိတပရိပက္ကဉာဏသမ္ဘာရေဟိ အညေသံ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တာနဘာဝပဋိက္ခေပဝစနမေတ’’န္တိ။ ယော အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော, သော ဩဂါဟိတုမသက္ကုဏေယျတာယ သရူပတော စ ပဿိတုံ န သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တာဝ ဒုဒ္ဒသော’’တိ။ ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ကိစ္ဆေန ကေနစိဒေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယံ ပန ဒဋ္ဌုမေဝ န သက္ကာ, တဿ ဩဂါဟေတွာ အနု အနု ဗုဇ္ဈနေ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဒုဒ္ဒသတ္တာဝ ဒုရနုဗောဓော’’တိ။ ဒုက္ခေန အဝဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော အဝဗောဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ – ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ကတမံ နု ခေါ ဒုက္ကရတရံ ဝါ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝါ’’တိ သုတ္တပဒံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅) ဝတ္တဗ္ဗံ။ သန္တာရမ္မဏတာယ ဝါ သန္တော။ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ နိဗ္ဗုတော။ ပဓာနဘာဝံ နီတောတိ ဝါ ပဏီတော။ အတိတ္တိကရဋ္ဌေန အတပ္ပကော သာဒုရသဘောဇနံ ဝိယ။ ဧတ္ထ စ နိရောဓသစ္စံ သန္တံ အာရမ္မဏန္တိ သန္တာရမ္မဏံ, မဂ္ဂသစ္စံ သန္တံ သန္တာရမ္မဏဉ္စာတိ သန္တာရမ္မဏံ။ အနုပသန္တသဘာဝါနံ ကိလေသာနံ သင်္ခါရာနဉ္စ အဘာဝတော နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ သန္တပဏီတဘာဝေနေဝ စ အသေစနကတာယ အတပ္ပကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဒွယံ လောကုတ္တရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဥတ္တမဉာဏဝိသယတ္တာ န တက္ကေန အဝစရိတဗ္ဗော, တတော ဧဝ နိပုဏဉာဏဂေါစရတာယ စ သဏှော။ သုခုမသဘာဝတ္တာ စ နိပုဏော, ဗာလာနံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃၁။)အဝိသယတ္တာ ပဏ္ဍိတေဟိ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော။ အာလီယန္တိ အဘိရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန သေဝီယန္တီတိ အာလယာ, ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အာလယန္တိ အလ္လီယန္တီ အဘိရမဏဝသေန သေဝန္တီတိ အာလယာ, တဏှာဝိစရိတာနိ။ ရမန္တီတိ ရတိံ ဝိန္ဒန္တိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ။ အာလယရတာတိ အာလယနိရတာ။
ဌာနံ သန္ဓာယာတိ ဌာန-သဒ္ဒံ သန္ဓာယ။ အတ္ထတော ပန ဌာနန္တိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဧဝ အဓိပ္ပေတော။ တိဋ္ဌတိ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ, သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ဣမေသံ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယာတိ ဣဒပ္ပစ္စယာ, အဝိဇ္ဇာဒယောဝ။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ယထာ ‘‘ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ’’တိ, ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အတ္တနော ဖလံ ပတိ ပစ္စယဘာဝေါ ဥပ္ပါဒနသမတ္ထတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ တေန သမတ္ထပစ္စယလက္ခဏော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဖလံ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ။ ပဒဒွယေနပိ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဋ္ဌော ဧဝ ဝိဘာဝိတော။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရာဒိပစ္စယာနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၇၂-၅၇၃) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိအာဒိ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထာဒိသဒ္ဒါဘိဓေယျံ သဗ္ဗံ အတ္ထတော နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဣဒါနိ တဿ နိဗ္ဗာနဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဂမ္မာတိ ပဋိစ္စ အရိယမဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဟေတု။ သမ္မန္တီတိ အပ္ပဋိသန္ဓိကူပသမဝသေန သမ္မန္တိ။ တထာ သန္တာ သဝိသေသံ ဥပသန္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝူပသမ္မန္တီ’’တိ။ ဧတေန ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သမ္မန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော, နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗသင်္ခတဝိသံယုတ္တေ စ နိဗ္ဗာနေ သဗ္ဗသင်္ခါရဝူပသမပရိယာယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဋိနိဿဋ္ဌာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပရိစ္စတ္တာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗာ တဏှာတိ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ။ သဗ္ဗေ ကိလေသရာဂါတိ ကာမရာဂရူပရာဂါဒိဘေဒါ သဗ္ဗေပိ ကိလေသဘူတာ ရာဂါ, သဗ္ဗေပိ ဝါ ကိလေသာ ဣဓ ‘‘ကိလေသရာဂါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န လောဘဝိသေသာ ဧဝ စိတ္တဿ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃၂။)ဝိပရိဏတဘာဝါပါဒနတော။ ယထာဟ ‘‘ရတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ, ဒုဋ္ဌမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ, မူဠှမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၇၁)။ ဝိရဇ္ဇန္တီတိ ပလုဇ္ဇန္တိ။
စိရနိသဇ္ဇာစိရဘာသနေဟိ ပိဋ္ဌိအာဂိလာယနတာလုဂလသောသာဒိဝသေန ကာယကိလမထော စေဝ ကာယဝိဟေသာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စ ခေါ ဒေသနာယ အတ္ထံ အဇာနန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တာ, ဇာနန္တာနံ ပန ဒေသနာယ ကာယပရိဿမောပိ သတ္ထု အပရိဿမောဝ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေသေသီ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀)။ တေနေဝါဟ ‘‘ယာ အဇာနန္တာနံ ဒေသနာ နာမ, သော မမ ကိလမထော အဿာ’’တိ။ ဥဘယန္တိ စိတ္တကိလမထော စေဝ စိတ္တဝိဟေသာ စာတိ ဥဘယမ္ပေတံ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ ဗောဓိမူလေယေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။
အနုဗြူဟနံ သမ္ပိဏ္ဍနံ။ သောတိ ‘‘အပိဿူ’’တိ နိပါတော။ မန္တိ ပဋိ-သဒ္ဒယောဂေန သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘မမာ’’တိ။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ ဝါ အစ္ဆရိယာ အနစ္ဆရိယာ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထောပိ ဟိ အ-ကာရော ဟောတိ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁။တိကမာတိကာ)။ ကပ္ပါနံ သတသဟဿံ စတ္တာရိ စ အသင်္ချေယျာနိ သဒေဝကဿ လောကဿ ဓမ္မသံဝိဘာဂကရဏတ္ထမေဝ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဣဒါနိ အဓိဂတဓမ္မရဇ္ဇဿ တတ္ထ အပ္ပေါဿုက္ကတာပတ္တိဒီပနတာ, ဂါထာတ္ထဿ အစ္ဆရိယတာ, တဿ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထဒွါရေန ဟိ ဂါထာနံ အနစ္ဆရိယတာ။ ဂေါစရာ အဟေသုန္တိ ဥပဋ္ဌဟေသုံ။ ဥပဋ္ဌာနဉ္စ ဝိတက္ကေတဗ္ဗတာတိ အာဟ ‘‘ပရိဝိတက္ကယိတဗ္ဗတံ ပါပုဏိံသူ’’တိ။
ယဒိ သုခါပဋိပဒါဝ, ကထံ ကိစ္ဆတာတိ အာဟ ‘‘ပါရမီပူရဏကာလေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝမာဒီနိ ဒုပ္ပရိစ္စဇာနိ ဒေန္တဿ။ ဟ-ဣတိ ဝါ ‘‘ဗျတ္တ’’န္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ ဧကံသတ္ထေတိ ကေစိ။ ဟ ဗျတ္တံ, ဧကံသေန ဝါ အလံ နိပ္ပယောဇနံ ဧဝံ ကိစ္ဆေန အဓိဂတဿ ဓမ္မဿ ဒေသိတန္တိ ယောဇနာ။ ဟလန္တိ ဝါ ‘‘အလ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ပဒံ ‘‘ဟလန္တိ ဝဒါမီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၆၅၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၂) ဝိယ။ ရာဂဒေါသပရိဖုဋ္ဌေဟီတိ ဖုဋ္ဌဝိသေန ဝိယ သပ္ပေန ရာဂေန ဒေါသေန စ သမ္ဖုဋ္ဌေဟိ အဘိဘူတေဟိ။ ရာဂဒေါသာနုဂတေဟီတိ ရာဂေန စ ဒေါသေန စ အနုဗန္ဓေဟိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃၃။)ကာမရာဂရတ္တာ ဘဝရာဂရတ္တာ စ နီဝရဏေဟိ နိဝုတတာယ, ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တာ ဝိပရီတာဘိနိဝေသေန။ န ဒက္ခန္တီတိ ယာထာဝတော ဓမ္မံ န ပဋိဝိဇ္ဈိဿန္တိ။ ဧဝံ ဂါဟာပေတုန္တိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ သဘာဝေန ယာထာဝတော ဓမ္မံ ဇာနာပေတုံ။ ရာဂဒေါသပရေတတာပိ နေသံ သမ္မူဠှဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘တမောခန္ဓေန အာဝုဋာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၂။ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပေါဿုက္ကတာပတ္တိယာ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိနာ သယမေဝ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထ အညာတဝေသေနာတိ ဣမဿ ဘဂဝတော သာဝကဘာဝူပဂမနေန အညာတရူပေန။ တာပသဝေသေနာတိ ကေစိ။ သော ပန အရဟတ္တာဓိဂမေနေဝ ဝိဂစ္ဆေယျ။ တိဝိဓံ ကာရဏံ အပ္ပေါဿုက္ကတာပတ္တိယာ ပဋိပက္ခဿ ဗလဝဘာဝေါ, ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရတာ, တတ္ထ စ သာတိသယံ ဂါရဝန္တိ, တ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ (တတ္ထ ပဋိပက္ခာ နာမ ရာဂါဒယော ကိလေသာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရတ္တာ။ တေသံ ဗလဝဘာဝတော စိရပရိဘာဝနာယ သတ္တသန္တာနတော ဒုဗ္ဗိသောဓိယတာယ တေ သတ္တေ မတ္တဟတ္ထိနော ဝိယ ဒုဗ္ဗလပုရိသံ အဓိဘဝိတွာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အနယဗျသနံ အာပါဒေန္တာ အနေကသတယောဇနာယာမဝိတ္ထာရံ သုနိစိတံ ဃနသန္နိဝေသံ ကဏ္ဋကဒုဂ္ဂမ္ပိ အဓိသေန္တိ။ ဒူရပ္ပဘေဒဒုစ္ဆေဇ္ဇတာဟိ ဒုဗ္ဗိသောဓိယတံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ အန္တော အမဋ္ဌတာယ ကဉ္ဇိယပုဏ္ဏာ လာဗု။ စိရပါရိဝါသိကတာယ တက္ကဘရိတာ စာဋိ။ သ္နေဟတိန္တဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဝသာပီတပိလောတိကာ။ တေလမိဿိတတာယ အဉ္ဇနမက္ခိတဟတ္ထော ဒုဗ္ဗိသောဓနီယာ ဝုတ္တာ, ဟီနူပမာ စေတာ ရူပပဗန္ဓဘာဝတော အစိရကာလိကတ္တာ စ မလီနတာယ, ကိလေသသံကိလေသော ဧဝ ပန ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရော အနာဒိကာလိကတ္တာ အနုသယိတတ္တာ စ။ တေနာဟ ‘‘အတိသံကိလိဋ္ဌာ’’တိ။ ယထာ စ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရတာယ, ဧဝံ ဂမ္ဘီရဒုဒ္ဒသဒုရနုဗောဓာနမ္ပိ ဝုတ္တဥပမာ ဟီနူပမာဝ)။
ပဋိပက္ခဝိဂမနေန ဂမ္ဘီရောပိ ဓမ္မော သုပါကဋော ဘဝေယျ။ ပဋိပက္ခဝိဂမနံ ပန သမ္မာပဋိပတ္တိပဋိဗဒ္ဓံ, သာ သဒ္ဓမ္မဿဝနာဓီနာ။ တံ သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပသာဒါယတ္တံ, သော ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ အဇ္ဈေသနဟေတုကောတိ ပနာဠိကာယ သတ္တာနံ ဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ ဗြဟ္မယာစနာနိမိတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃၄။)ဥပက္ကိလေသဘူတံ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ဧတဿာတိ အပ္ပရဇံ, အပ္ပရဇံ အက္ခိ ပညာစက္ခု ယေသံ တေ တံသဘာဝါတိ ကတွာ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတော ‘‘ပညာမယေ’’တိအာဒိနာ။ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ယေသံ တံသဘာဝါ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဒတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဒါနာဒိဒသပုညကိရိယဝတ္ထူနိ သရဏဂမနပရဟိတပရိဏာမနေဟိ သဒ္ဓိံ (ဒွါဒသ ဟောန္တီတိ) ‘‘ဒွါဒသပုညကိရိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ရာဂါဒိမလေန သမလေဟိ ပူရဏာဒီဟိ ဆဟိ သတ္ထာရေဟိ သတ္ထုပဋိညေဟိ ကဗ္ဗရစနာဝသေန စိန္တာကဝိအာဒိဘာဝေ ဌတွာ တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ သယံပဋိဘာနံ စိန္တိတော။ တေ ကိရ ဗုဒ္ဓကောလာဟလာနုဿဝေန သဉ္ဇာတကုတူဟလံ လောကံ ဝဉ္စေတွာ ကောဟညေ ဌတွာ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနန္တာ ယံ ကိဉ္စိ အဓမ္မံယေဝ ဓမ္မောတိ ဒီပေသုံ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟိ ပုရေတရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ။ အပါပုရေတန္တိ ဧတံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနတော ပဘုတိ ပိဟိတံ နိဗ္ဗာနနဂရဿ မဟာဒွါရံ အရိယမဂ္ဂံ သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထေန အပါပုရ ဝိဝရ။
သေလပဗ္ဗတော ဥစ္စော ဟောတိ ထိရော စ, န ပံသုပဗ္ဗတော မိဿကပဗ္ဗတော စာတိ အာဟ ‘‘သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနီ’’တိ။ ဓမ္မမယံ ပါသာဒန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မမာဟ။ သော ဟိ သဗ္ဗသော ပသာဒါဝဟော, သဗ္ဗဓမ္မေ အတိက္ကမ္မ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပါသာဒသဒိသော စ။ ပညာပရိယာယော ဝါ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ။ သာ ဟိ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ‘‘ပါသာဒေါ’’တိ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၆) နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တထာ စာဟ –
‘‘ပညာပါသာဒမာရုယှ, အသောကော သောကိနိံ ပဇံ၊
ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ဘူမဋ္ဌေ, ဓီရော ဗာလေ အဝေက္ခတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၈)၊
ဥဋ္ဌေဟီတိ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပေါဿုက္ကတာသင်္ခါတသင်္ကောစာပတ္တိတော ကိလာသုဘာဝတော ဥဋ္ဌဟ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၃။ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ပယိရုပါသိတွာ ဂရုတရံ ပယောဇနံ ဥဒ္ဒိဿ အဘိပတ္ထနာ အဇ္ဈေသနာ, သာပိ အတ္ထတော ယာစနာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈေသနန္တိ ယာစန’’န္တိ။ ပဒေသဝိသယံ ဉာဏဒဿနံ အဟုတွာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃၅။)ဗုဒ္ဓါနံယေဝ အာဝေဏိကဘာဝတော ဣဒံ ဉာဏဒွယံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဣမေသဉှိ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိ နာမ’’န္တိ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနန္တိ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနံ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ နာမံ စတုသစ္စဓမ္မဒဿနမတ္တဘာဝတော။ ယတော တာနိ ဉာဏာနိ ဝိဇ္ဇူပမဘာဝေန ဝုတ္တာနိ, အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ ပန ဉာဏကိစ္စဿ သိခါပ္ပတ္တိယာ န ဒဿနမတ္တံ ဟောတီတိ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ န ဝုစ္စတိ, တတော တံ ဝဇိရူပမဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန။ ယသ္မာ မန္ဒကိလေသာ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ဝုတ္တာ, တသ္မာ ဗဟလကိလေသာ ‘‘မဟာရဇက္ခာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပက္ခဝိဓမနသမတ္ထတာယ တိက္ခာနိ သူရာနိ ဝိသဒါနိ, ဝုတ္တဝိပရိယာယေန မုဒူနိ။ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာတိ သဒ္ဒဟနာဒိပ္ပကာရေ ဝဒတိ။ သုန္ဒရာတိ ကလျာဏာ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၄) ပန ‘‘ယေသံ အာသယာဒယော ကောဋ္ဌာသာ သုန္ဒရာ, တေ သွာကာရာ, ဝိပရီတာ ဒွါကာရာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဣမာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာရဏံ နာမ ပစ္စယာကာရော, သစ္စာနိ ဝါ။
အယံ ပနေတ္ထ ပါဠီတိ ဧတ္ထ အပ္ပရဇက္ခာဒိပဒါနံ အတ္ထဝိဘာဝနေ အယံ တဿတ္ထဿ ဝိဘာဝနီ ပါဠိ။ သဒ္ဓါဒီနံ ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနံ ဗလဝဘာဝေါ တပ္ပဋိပက္ခာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေနေဝ ဟောတိ, တေသဉ္စ ဗလဝဘာဝေါ သဒ္ဓါဒီနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေနာတိ ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနံ အတ္ထိတာနတ္ထိတာဝသေန အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခတာဒယော ပါဠိယံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ။ ခန္ဓာဒယော ဧဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော။ သမ္ပတ္တိဘဝဘူတော လောကော သမ္ပတ္တိဘဝလောကော, သုဂတိသင်္ခါတော ဥပပတ္တိဘဝေါ။ သမ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ ဧတေနာတိ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော။ သုဂတိသံဝတ္တနိယော ကမ္မဘဝေါ။ ဒုဂ္ဂတိ သင်္ခါတဥပပတ္တိဘဝဒုဂ္ဂတိ သံဝတ္တနိယကမ္မဘဝါ ဝိပတ္တိဘဝလောကဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကာ။
ပုန ဧကကဒုကာဒိဝသေန လောကံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကော လောကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဟာရာဒယော ဝိယ ဟိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ သင်္ခါရာ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ။ ဧတ္ထ ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ယာယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိ, တာယ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဧကောဝ လောကော ဧကဝိဓော ပကာရန္တရဿ အဘာဝတော။ ဒွေ လောကာတိအာဒီသုပိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃၆။)ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နာမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နိဗ္ဗာနဿ အဂ္ဂဟဏံ တဿ အလောကသဘာဝတ္တာ။ နနု စ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ဧတ္ထ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ မဂ္ဂဖလာနမ္ပိ လောကတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ပရိညေယျာနံ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာနံ ဣဓ ‘‘လောကော’’တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ဝါ န လုဇ္ဇတိ န ပလုဇ္ဇတီတိ ယော ဂဟိတော တထာ န ဟောတိ, သော လောကောတိ တံ-ဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ။ ဥပါဒါနာနံ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဒသာယတနာနီတိ ဒသ ရူပါယတနာနိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။
ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ တဿ စ သဗ္ဗံ တေဘူမကကမ္မံ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေ အဘိသင်္ခါရာ ဝဇ္ဇံ, သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိကမ္မာ ဝဇ္ဇ’’န္တိ။ အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခာဒီသု ပဉ္စသု ဒုကေသု ဧကေကသ္မိံ ဒသ ဒသ ကတွာ ‘‘ပညာသာယ အာကာရေဟိ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တံ ဇာနာတီတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခာဒိဘဗ္ဗာဒိဝသေန အာဝဇ္ဇေန္တဿ ဘဂဝတော တေ သတ္တာ ပုဉ္ဇပုဉ္ဇာဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, န ဧကေကာ။
ဥပ္ပလာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဥပ္ပလိနီ, ဂစ္ဆောပိ ဇလာသယောပိ, ဣဓ ပန ဇလာသယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပလဝနေ’’တိ။ ယာနိ ဥဒကဿ အန္တော နိမုဂ္ဂါနေဝ ဟုတွာ ပုသန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ, တာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနိ။ ဒီပိတာနီတိ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတာနိ, ဣဓေဝ ဝါ ‘‘အညာနိပီ’’တိအာဒိနာ ဘာသိတာနိ။
ဥဂ္ဃဋိတညူတိ ဥဂ္ဃဋိတံ နာမ ဉာဏုဂ္ဃဋနံ, ဉာဏေ ဥဂ္ဃဋိတမတ္တေ ဧဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိပဉ္စိတံ ဝိတ္ထာရိတမေဝ အတ္ထံ ဇာနာတီတိ ဝိပဉ္စိတညူ။ ဥဒ္ဒေသာဒီဟိ နေတဗ္ဗောတိ နေယျော။ သဟ ဥဒါဟဋဝေလာယာတိ ဥဒါဟာရေ ဥဒါဟဋမတ္တေယေဝ။ ဓမ္မာဘိသမယောတိ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဉာဏေန သဒ္ဓိံ အဘိသမယော။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန သံခိတ္တေန မာတိကာယ ဌပိယမာနာယ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ သံခိတ္တေန မာတိကံ ဌပေတွာ ဝိတ္ထာရေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃၇။)အတ္ထေ ဝိဘဇိယမာနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဝိပဉ္စိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဒ္ဒေသတောတိ ဥဒ္ဒေသဟေတု, ဥဒ္ဒိသန္တဿ, ဥဒ္ဒိသာပေန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော။ ပရိပုစ္ဆတောတိ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တဿ။ အနုပုဗ္ဗေန ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ အနုက္ကမေန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ န တာယ ဇာတိယာ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ တေန အတ္တဘာဝေန မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ အန္တမသော ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ပဒပရမောတိ အယံ ပုဂ္ဂလော ဗျဉ္ဇနပဒမေဝ ပရမံ အဿာတိ ပဒပရမောတိ ဝုစ္စတိ။
ကမ္မာဝရဏေနာတိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၂၆) ပဉ္စဝိဓေန အာနန္တရိယကမ္မေန။ ဝိပါကာဝရဏေနာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ။ ယသ္မာ ပန ဒုဟေတုကာနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နတ္ထိ, တသ္မာ ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိပိ ‘‘ဝိပါကာဝရဏမေဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိလေသာဝရဏေနာတိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ အဿဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါရဟိတာ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒရဟိတာ။ ဥတ္တရကုရုကာ မနုဿာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိဟီနာ။ ဘဝင်္ဂပညာယ ပန ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယဿ ဘဝင်္ဂံ လောကုတ္တရဿ ပစ္စယော န ဟောတိ, သောပိ ဒုပ္ပညော ဧဝ နာမ။ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တန္တိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ မဂ္ဂံ ဩက္ကမိတုံ အဓိဂန္တုံ အဘဗ္ဗာ။ န ကမ္မာဝရဏေနာတိအာဒီနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
နိဗ္ဗာနဿ ဒွါရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ။ ဝိဝရိတွာ ဌပိတော မဟာကရုဏူပနိဿယေန သယမ္ဘုဉာဏေန အဓိဂတတ္တာ။ သဒ္ဓံ ပမုဉ္စန္တူတိ အတ္တနော သဒ္ဓံ ပဝေသေန္တု, သဒ္ဒဟနာကာရံ ဥပဋ္ဌပေန္တူတိ အတ္ထော။ သုခေန အကိစ္ဆေန ပဝတ္တနီယတာယ သုပ္ပဝတ္တိတံ။ န ဘာသိံ န ဘာသိဿာမီတိ စိန္တေသိံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၄။ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီတိ ဧဝံ ပဝတ္တိတဓမ္မဒေသနာပဋိသံယုတ္တဿ ဝိတက္ကဿ သတ္တမသတ္တာဟတော ပရံ အဋ္ဌမသတ္တာဟေယေဝ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိ။ န ဣတရသတ္တာဟာနိ ဝိယ ပဋိနိယတကိစ္စလက္ခိတဿ အဋ္ဌမသတ္တာဟဿ နာမ ပဝတ္တိတဿ သဗ္ဘာဝါ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃၈။)ဝိဝဋန္တိ ဒေဝတာဝိဂ္ဂဟေန ဝိဝဋအင်္ဂပစ္စင်္ဂနိဒ္ဒါယ ဇနာနံ ပါကဋံ ဝိပ္ပကာရန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဗုဒ္ဓတ္တံ အနဓိဂန္တွာ န ပစ္စာဂမိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကာတိသယဟေတုကေန ပထဝီပရိဝတ္တနစေတိယံ နာမ ဒဿေတွာ။ သာကိယကောလိယမလ္လရဇ္ဇဝသေန တီဏိ ရဇ္ဇာနိ။ ရုက္ခမူလေတိ နိဂြောဓမူလေ။ ဝတွာ ပက္ကာမိ, ပက္ကမန္တိယာ စဿာ မဟာသတ္တော အာကာရံ ဒဿေသိ သုဝဏ္ဏထာလဂ္ဂဟဏာယ, သာ ‘‘တုမှာကံ တံ ပရိစ္စတ္တမေဝါ’’တိ ပက္ကာမိ။
ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာတိ နာနာသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇနေန ဒိဝါဝိဟာရံ ဝိဟရိတွာ။ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ, အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတု, ဥပသုဿတု သရီရေ မံသလောဟိတ’’န္တိအာဒိနာ သုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၃၇၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ ၈။၁၃၊ မဟာနိ။ ၁၇, ၁၉၆) အာဂတနယေန စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ။
နဝယောဇနန္တိ ဥဗ္ဗေဓတော ဝုတ္တံ, ပုထုလတော ဒွါဒသယောဇနာ, ဒီဃတော ယာဝ စက္ကဝါဠာ အာယတာတိ ဝဒန္တိ။ အဇ္ဈောတ္ထရန္တော ဥပသင်္ကမိတွာ – ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ သော, သိဒ္ဓတ္ထ, အဟံ ဣမဿ ပလ္လင်္ကဿ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ သက္ခိံ ဩတာရေန္တော အတ္တနော ပရိသံ နိဒ္ဒိသိ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ – ‘‘အယမေဝ အနုစ္ဆဝိကော, အယမေဝ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ ကောလာဟလမကာသိ, တံ သုတွာ မဟာသတ္တော…ပေ… ဟတ္ထံ ပသာရေတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
‘‘အစေတနာယံ ပထဝီ, အဝိညာယ သုခံ ဒုခံ၊
သာပိ ဒါနဗလာ မယှံ, သတ္တက္ခတ္တုံ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၁၂၄)၊
ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ ဝိသောဓေတွာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော သီဟာဝလောကနဉာယေန။ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ သမ္မသိတွာတိ စတုသစ္စမနသိကာရံ သန္ဓာယာဟ။ ဣမဿ ပလ္လင်္ကဿ အတ္ထာယာတိ ပလ္လင်္ကသီသေန အဓိဂတဝိသေသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ သိခါပ္ပတ္တဝိမုတ္တိသုခံ အဝိဇဟန္တော အန္တရန္တရာ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂံ မနသိကရောန္တော ဧကပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ ဧကစ္စာနန္တိ ယာ အဓိဂတမဂ္ဂါ သစ္ဆိကတနိရောဓာ ဧကဒေသေန စ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဇာနန္တိ, တာ ဌပေတွာ တဒညေသံ ဒေဝတာနံ။ အညေပိ ဗုဒ္ဓတ္တကရာတိ ဝိသာခါပုဏ္ဏမတော ပဋ္ဌာယ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဧဝံ နိစ္စသမာဟိတဘာဝဟေတုကာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဥပရိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၃၉။)အညေပိ ဗုဒ္ဓတ္တသာဓကာ, ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ပရေသံ ဝိဘာဝနာ ဓမ္မာ ကိံ နု ခေါ အတ္ထီတိ ယောဇနာ။
အနိမိသေဟီတိ ဓမ္မပီတိဝိပ္ဖါရဝသေန ပသာဒဝိကသိတနိစ္စလတာယ နိမေသရဟိတေဟိ။ ရတနစင်္ကမေတိ ဒေဝတာဟိ မာပိတေ ရတနမယစင်္ကမေ။ ရတနဘူတာနံ သတ္တန္နံ ပကရဏာနံ တတ္ထ စ အနန္တနယဿ ဓမ္မရတနဿ သမ္မသနေန တံ ဌာနံ ရတနဃရစေတိယံ နာမ ဇာတန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝန္တိ ဝက္ခမာနာကာရေန။ ဆဗ္ဗဏ္ဏာနံ ရသ္မီနံ ဒန္တေဟိ နိက္ခမနတော ဆဒ္ဒန္တနာဂကုလံ ဝိယာတိ နိဒဿနံ ဝုတ္တံ။
ဟေဋ္ဌာ လောဟပါသာဒပ္ပမာဏောတိ နဝဘူမကဿ သဗ္ဗပဌမဿ လောဟပါသာဒဿ ဟေဋ္ဌာ လောဟပါသာဒပ္ပမာဏော။ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၅) ပန တတ္ထ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရဂဗ္ဘပ္ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ပစ္စဂ္ဃေတိ အဘိနဝေ။ ပစ္စေကံ မဟဂ္ဃတာယ ပစ္စဂ္ဃေတိ ကေစိ, တံ န သုန္ဒရံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော မဟဂ္ဃံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ ဝါ။ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ဧတ္ထ မန္ထဉ္စ မဓုပိဏ္ဍိကဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အယံ ဝိတက္ကောတိ – ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ အယံ ပရိဝိတက္ကော။
ပဏ္ဍိစ္စေနာတိ သမာပတ္တိပဋိလာဘသံသိဒ္ဓေန အဓိဂမဗာဟုသစ္စသင်္ခါတေန ပဏ္ဍိတဘာဝေန။ ဝေယျတ္တိယေနာတိ သမာပတ္တိပဋိလာဘပစ္စယေန ပါရိဟာရိယပညာသင်္ခါတေန ဗျတ္တဘာဝေန။ မေဓာဝီတိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာသင်္ခါတာယ တံတံဣတိကတ္တဗ္ဗတာပညာသင်္ခါတာယ စ မေဓာယ သမန္နာဂတောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မဟာဇာနိယောတိ မဟာပရိဟာနိကော။ အာဂမနပါဒါပိ နတ္ထီတိ ဣဒံ ပဌမံ ဝတ္တဗ္ဗံ, အထာဟံ တတ္ထ ဂစ္ဆေယျံ, ဂန္တွာ ဒေသိယမာနံ ဓမ္မမ္ပိဿ သောတုံ သောတပသာဒေါပိ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ကိံ ပန ဘဂဝတာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တေ ဓမ္မံ ဉာပေတုံ န သက္ကာတိ? အာမ, န သက္ကာ။ န ဟိ ပရတော ဃောသံ အန္တရေန သာဝကာနံ ဓမ္မာဘိသမယော သမ္ဘဝတိ, အညထာ ဣတရပစ္စယရဟိတဿပိ ဓမ္မာဘိသမယေန ဘဝိတဗ္ဗံ, န စ တံ အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, ပစ္စယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပါဒါယ ပရတော စ ဃောသော အဇ္ဈတ္တဉ္စ ယောနိသောမနသိကာရော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၇)။ ပါဠိယံ ရာမဿေဝ သမာပတ္တိလာဘိတာ အာဂတာ, န ဥဒကဿ, တံ တဿ ဗောဓိသတ္တေန သမာဂတကာလဝသေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၀။)ဝုတ္တံ။ သော ဟိ ပုဗ္ဗေပိ တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟရန္တော မဟာပုရိသေန ခိပ္ပညေဝ သမာပတ္တီနံ နိဗ္ဗတ္တိတဘာဝံ သုတွာ သံဝေဂဇာတော မဟာသတ္တေ တတော နိဗ္ဗိဇ္ဇ ပက္ကန္တေ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတနေ နိဗ္ဗတ္တောတိ အဒ္ဒသာ’’တိ။ ဧတေ အဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆဠင်္ဂဝါတိ ဆဠင်္ဂဝိဒုနော။ မန္တန္တိ မန္တပဒံ။ ‘‘နိဇ္ဈာယိတွာ’’တိ ဝစနသေသော, မန္တေတွာတိ အတ္ထော။ ဝိယာကရိံသူတိ ကထေသုံ။
ယထာမန္တပဒန္တိ လက္ခဏမန္တသင်္ခါတဝေဒဝစနာနုရူပံ။ ဂတာတိ ပဋိပန္နာ။ ‘‘ဒွေဝ ဂတိယော ဘဝန္တိ အနညာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၊ ၃။၁၉၉-၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၄, ၃၉၈) ဝုတ္တနိယာမေန နိစ္ဆိနိတုံ အသက္ကောန္တာ ဗြာဟ္မဏာ ဝုတ္တမေဝ ပဋိပဇ္ဇိံသု, န မဟာပုရိသဿ ဗုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တိံ ပစ္စာသီသိံသု။ ဣမေ ပန ကောဏ္ဍညာဒယော ပဉ္စ ‘‘ဧကံသတော ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာတနိစ္ဆယတ္တာ မန္တပဒံ အတိက္ကန္တာ။ ပုဏ္ဏပတ္တန္တိ တုဋ္ဌိဒါနံ။ နိဗ္ဗိတက္ကာတိ နိဗ္ဗိကပ္ပါ, န ဒွေဓာ တက္ကာ။
ဝပ္ပကာလေတိ ဝပနကာလေ။ ဝပနတ္ထံ ဗီဇာနိ နီဟရဏန္တေန တတ္ထ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ဗီဇဂ္ဂဒါနံ နာမ။ လာယနဂ္ဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဓညဖလဿ နာတိပရိဏတကာလေ ပုထုကကာလေ။ လာယနေတိ သဿလာယနေ။ ယထာ လူနံ ဟတ္ထကံ ကတွာ ဝေဏိဝသေန ဗန္ဓနံ ဝေဏိကရဏံ။ ဝေဏိယော ပန ပုရိသဘာရဝသေန ဗန္ဓနံ ကလာပေါ။ ခလေ ကလာပါနံ ဌပနဒိဝသေ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ခလဂ္ဂံ။ မဒ္ဒိတွာ ဝီဟီနံ ရာသိကရဏဒိဝသေ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ဘဏ္ဍဂ္ဂံ။ ကောဋ္ဌာဂါရေ ဓညဿ ပက္ခိပနဒိဝသေ ဒါနံ ကောဋ္ဌဂ္ဂံ။ ဥဒ္ဓရိတွာတိ ခလတော ဓညဿ ဥဒ္ဓရိတွာ။ နဝန္နံ အဂ္ဂဒါနာနံ ဒိန္နတ္တာတိ ဣဒံ တဿ ရတ္တညူနံ အဂ္ဂဘာဝတ္ထာယ ကတာဘိနီဟာရာနုရူပံ ပဝတ္တိတသာဝကပါရမိယာ စိဏ္ဏန္တေ ပဝတ္တိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟိ ဗောဓိသတ္တာနံ တံတံပါရမိယာ သိခါပ္ပတ္တကာလေ ပဝတ္တိတံ ပုညံ အပုညံ ဝါ ဂရုတရဝိပါကမေဝ ဟောတိ, ဓမ္မဿ စ သဗ္ဗပဌမံ သစ္ဆိကိရိယာယ ဝိနာ ကထံ ရတ္တညူနံ အဂ္ဂဘာဝသိဒ္ဓီတိ။ ဗဟုကာရာ ခေါ ဣမေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာတိ ဣဒံ ပန ဥပကာရာနုဿရဏမတ္တကမေဝ ပရိစယဝသေန အာဠာရုဒကာနုဿရဏံ ဝိယ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၅။ ဝိဝရေတိ မဇ္ဈေ။ တေနာဟ ‘‘တိဂါဝုတန္တရေ ဌာနေ’’တိ။ အယောဇိယမာနေ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ သာမိဝစနဿ ပသင်္ဂေ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၁။)အန္တရာ-သဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အန္တရာသဒ္ဒေန ပန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတ’’န္တိ။
သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မံ အဘိဘဝိတွာ ပရိညာဘိသမယဝသေန အတိက္ကမိတွာ။ စတုဘူမကဓမ္မံ အနဝသေသံ ဉေယျံ သဗ္ဗသော ဉေယျာဝရဏဿ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏေန အဝေဒိံ။ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနာဒိနာ ကိလေသေန။ အပ္ပဟာတဗ္ဗမ္ပိ ကုသလာဗျာကတံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသမထနေန ပဟီနတ္တာ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မံ ဇဟိတွာ ဌိတော’’တိ။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန။
ကိဉ္စာပိ လောကိယဓမ္မာနမ္ပိ ယာဒိသော လောကနာထဿ အဓိဂမော, န တာဒိသော အဓိဂမော ပရူပဒေသော အတ္ထိ, လောကုတ္တရဓမ္မေ ပနဿ လေသောပိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရဓမ္မေ မယှံ အာစရိယော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ပဋိဘာဂပုဂ္ဂလောတိ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ပဋိနိဓိဘူတော ပုဂ္ဂလော။ သဟေတုနာတိ သဟဓမ္မေန သပါဋိဟီရကတာယ။ နယေနာတိ အဘိဇာနနတာဒိဝိဓိနာ။ စတ္တာရိ သစ္စာနီတိ ဣဒံ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ဉေယျဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သယံ ဗုဒ္ဓေါတိ သယမေဝ သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓေါ။ ဝိဂတပရိဠာဟတာယ သီတိဘူတော။ တတော ဧဝ နိဗ္ဗုတော။ အာဟဉ္ဆန္တိ အာဟနိဿာမိ။ ဝေနေယျာနံ အမတာဓိဂမာယ ဥဂ္ဃေါသနာဒိံ ကတွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာ အမတဒုန္ဒုဘီတိ ဝုတ္တာ။
အနန္တဉာဏော ဇိတကိလေသောတိ အနန္တဇိနော။ ဧဝမ္ပိ နာမ ဘဝေယျာတိ ဧဝံဝိဓေ နာမ ရူပရတနေ ဤဒိသေန ဉာဏေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အယံ ဟိဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပစ္စယော ဇာတော, ကတာဓိကာရော စေသ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ တေန သမာဂမတ္ထံ ပဒသာဝ တံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။
ကောဋ္ဌာသသမ္ပန္နာတိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသင်္ခါတအဝယဝသမ္ပန္နာ။ အဋ္ဋီယတီတိ အဋ္ဋော ဟောတိ, ဒေါမနဿံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
အဝိဟံ ဥပပန္နာသေတိ အဝိဟေသု နိဗ္ဗတ္တာ။ ဝိမုတ္တာတိ အဂ္ဂဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တာ။ တေ ဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ, ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥပဇ္ဈဂုန္တိ တေ ဥပကာ ဒယော မာနုသံ အတ္တဘာဝံ ဇဟိတွာ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနပ္ပဟာနေန အဝိဟေသု နိဗ္ဗတ္တမတ္တာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနံ သမတိက္ကမိံသု။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၂။)֍ ဋ္ဌ ၂၈၆။ သဏ္ဌပေသုန္တိ ‘‘နေဝ အဘိဝါဒေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၂) သဏ္ဌံ ကိရိယာကာရံ အကံသု။ တေနာဟ ‘‘ကတိကံ အကံသူ’’တိ။ ပဓာနတောတိ ပုဗ္ဗေ အနုဋ္ဌိတဒုက္ကရစရဏတော။ ပဘာဝိတန္တိ ဝါစာသမုဋ္ဌာနံ, ဝစီနိစ္ဆာရဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အယံ န ကိဉ္စိ ဝိသေသံ အဓိဂမိဿတီ’’တိ အနုက္ကဏ္ဌနတ္ထံ။ ‘‘မယံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂမိဿာမာ’’တိ မာ ဝိတက္ကယိတ္ထ။ ဩဘာသောတိ ဝိပဿနောဘာသော။ နိမိတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနနိမိတ္တံ။ ဧကပဒေနေဝါတိ ဧကဝစနေနေဝ။ ‘‘အနေန ပုဗ္ဗေပိ န ကိဉ္စိ မိစ္ဆာ ဝုတ္တပုဗ္ဗ’’န္တိ သတိံ လဘိတွာ။ ယထာဘူတဝါဒီတိ ဥပ္ပန္နဂါရဝါ။
အန္တောဝိဟာရေယေဝ အဟောသိ ဒဟရကုမာရော ဝိယ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပရိဟရိတော။ မလေတိ သံကိလေသေ။ ဂါမတော ဘိက္ခူဟိ နီဟဋံ ဥပနီတံ ဘတ္တံ ဧတဿာတိ နီဟဋဘတ္တော, တေန နီဟဋဘတ္တေန ဘဂဝတာ။ ဧတ္တကံ ကထာမဂ္ဂန္တိ – ‘‘ဒွေမာ, ဘိက္ခဝေ, ပရိယေသနာ’’တိ အာရဘိတွာ ယာဝ – ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ ပဒံ, ဧတ္တကံ ဒေသနာမဂ္ဂံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ – ‘‘တုမှေပိ မမဉ္စေဝ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနဉ္စ မဂ္ဂံ အာရူဠှာ, အရိယပရိယေသနာ တုမှာကံ ပရိယေသနာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ။ တေန ပန – ‘‘သော ခေါ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, အတ္တနာ ဇာတိဓမ္မော သမာနော…ပေ… အသံကိလိဋ္ဌံ အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ နိဗ္ဗာနံ အဇ္ဈဂမန္တိ, အထ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ မယာ ဧဝံ ဩဝဒိယမာနာ…ပေ… အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ နိဗ္ဗာနံ အဇ္ဈဂမံသု…ပေ… နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ ဣမဿေဝ သုတ္တပဒဿ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါ ယံ ပုဗ္ဗေ အဝစ တုမှေပိ မမဉ္စေဝ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနဉ္စ မဂ္ဂံ အာရုဠှာ, အရိယပရိယေသနာ တုမှာကံ ပရိယေသနာတိ။ ဣမံ ဧကမေဝ အနုသန္ဓိံ ဒဿေန္တော အာဟရီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၇။ အနဂါရိယာနမ္ပီတိ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ။ ပဉ္စကာမဂုဏဝသေန အနရိယပရိယေသနာ ဟောတိ ဂဓိတာဒိဘာဝေန ပရိဘုဉ္ဇနတော။ မိစ္ဆာဇီဝဝသေနပိ အနရိယပရိယေသနာ ဟောတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣဒါနိ စတူသု ပစ္စယေသု ကာမဂုဏေ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဘောဂရသောတိ ပရိဘောဂပစ္စယပီတိသောမနဿံ။ အယံ ပန ရသသမာနတာဝသေန ဂဟဏံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၃။)ဥပါဒါယ ‘‘ရသော’’တိ ဝုတ္တော, န သဘာဝတော။ သဘာဝေန ဂဟဏံ ဥပါဒါယ ပီတိသောမနဿံ ဓမ္မာရမ္မဏံ သိယာ, န ရသာရမ္မဏံ။ အပ္ပစ္စဝေက္ခဏပရိဘောဂေါတိ ပစ္စဝေက္ခဏရဟိတော ပရိဘောဂေါ, ဣဒမတ္ထိတံ အနိဿာယ ဂဓိတာဒိဘာဝေန ပရိဘောဂေါတိ အတ္ထော။ ဂဓိတာတိ တဏှာယ ဗဒ္ဓါ။ မုစ္ဆိတာတိ မုစ္ဆံ မောဟံ ပမာဒံ အာပန္နာ။ အဇ္ဈောဂါဠှာတိ အဓိဩဂါဠှာ, တံ တံ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဌိတာ။ အာဒီနဝံ အပဿန္တာတိ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂေ ဒေါသံ အဇာနန္တာ။ အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂဟေတုအာဒီနဝံ နိဿရတိ အတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ, ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။
ပါသရာသိန္တိ ပါသသမုဒါယံ။ လုဒ္ဒကော ဟိ ပါသံ ဩဍ္ဍေန္တော န ဧကံယေဝ, န စ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဩဍ္ဍေတိ, အထ ခေါ တံတံမိဂါနံ အာဂမနမဂ္ဂံ သလ္လက္ခေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဩဍ္ဍေန္တော ဗဟူယေဝ ဩဍ္ဍေတိ, တသ္မာ တေ စိတ္တေန ဧကတော ဂဟေတွာ ‘‘ပါသရာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါဂုရဿ ဝါ ပါသပဒေသာနံ ဗဟုဘာဝတော ‘‘ပါသရာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပါသရာသိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၇။ စူဠဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈၈။ သေတပရိဝါရောတိ သေတပဋိစ္ဆဒေါ, သေတဝဏ္ဏာလင်္ကာရောတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ပန ‘‘သေတာလင်္ကာရာ’’တိ အဿာလင်္ကာရော ဂဟိတော, ဣဓ စက္ကပဉ္ဇရကုဗ္ဗရာဒိရထာဝယဝေသု ကာတဗ္ဗာလင်္ကာရော။ ဧဝံ ဝုတ္တေနာတိ ဧဝံ ‘‘သေတာယ သုဒ’’န္တိအာဒိနာ ပကာရေန သံယုတ္တမဟာဝဂ္ဂေ (သံ။ နိ။ ၅။၄) ဝုတ္တေန။ နာတိမဟာ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလေ သဉ္စာရသုခတ္ထံ။ ယောဓော သာရထီတိ ဒွိန္နံ, ပဟရဏဒါယကေန သဒ္ဓိံ တိဏ္ဏံ ဝါ။
နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောတိ နဂရသောဘနတ္ထံ။ ဣဒံ ကိရ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဇာဏုဿောဏိဋ္ဌာနန္တရံ ဇာတိသိဒ္ဓံ ပရမ္ပရာဂတံ စာရိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတော ဧတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟီ’’တိအာဒိ။ စာရိတ္တဝသေန နဂရဝါသိနောပိ တထာ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ ပုညဝါဒိမင်္ဂလကထနေ နိယုတ္တာ မာင်္ဂလိကာ။ သုဝတ္ထိပတ္တနာယ သောဝတ္ထိကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝန္ဒီအာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ယသသိရိသမ္ပတ္တိယာတိ ယသသမ္ပတ္တိယာ သိရိသမ္ပတ္တိယာ စ, ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စေဝ ဝိဘဝသောဘာသမ္ပတ္တိယာ စာတိ အတ္ထော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၄။)နဂရာဘိမုခေါ ပါယာသိ အတ္တနော ဘိက္ခာစာရဝေလာယ။ ပဏ္ဍိတော မညေတိ ဧတ္ထ မညေတိ ဣဒံ ‘‘မညတီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ နိပါတပဒံ။ တဿ ဣတိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဏ္ဍိတောတိ မညတီ’’တိ အာဟ။ အနုမတိပုစ္ဆာဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥဒါဟု နော’’တိ။ ‘‘တံ ကိံ မညတိ ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော သမဏဿ ဂေါတမဿ ပညာဝေယျတ္တိယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပုန ဂဏှန္တော ‘‘ပဏ္ဍိတော မညေ’’တိ အာဟ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော, သမဏံ ဂေါတမံ ပဏ္ဍိတောတိ မညတိ, ဥဒါဟု နော’’တိ, ယထာ တေ ခမေယျ, တထာ နံ ကထေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။
အဟံ ကော နာမ, မမ အဝိသယော ဧသောတိ ဒဿေတိ။ ကော စာတိ ဟေတုနိဿက္ကေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကုတော စာ’’တိ။ တထာ စာဟ ‘‘ကေန ကာရဏေန ဇာနိဿာမီ’’တိ, ယေန ကာရဏေန သမဏဿ ဂေါတမဿ ပညာဝေယျတ္တိယံ ဇာနေယျံ, တံ ကာရဏံ မယိ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဗုဒ္ဓေါယေဝ ဘဝေယျ, အဗုဒ္ဓဿ သဗ္ဗထာ ဗုဒ္ဓဉာဏာနုဘာဝံ ဇာနိတုံ န သက္ကာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတံ, ဘိက္ခဝေ, ဩရမတ္တကံ သီလမတ္တကံ, ယေန ပုထုဇ္ဇနော တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော ဝဒေယျ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇), အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ ဒုဒ္ဒသာ ဒုရနုဗောဓာ …ပေ… ယေဟိ တထာဂတဿ ယထာဘုစ္စံ ဝဏ္ဏံ သမ္မာ ဝဒမာနော ဝဒေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈) စ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘သောပိ နူနဿ တာဒိသောဝါ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ ပသတ္ထ ပသတ္ထောတိ ပသတ္ထေဟိ အတ္တနော ဂုဏေဟေဝ သော ပသတ္ထော, န တဿ ကိတ္တိနာ, ပသံသာသဘာဝေနေဝ ပါသံသောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဂုဏာန’’န္တိအာဒိ။ မဏိရတနန္တိ စက္ကဝတ္တိနော မဏိရတနံ။ သဒေဝကေ လောကေ ပါသံသာနမ္ပိ ပါသံသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပသတ္ထေဟိ ဝါ’’တိ ဒုတိယဝိကပ္ပေါ ဂဟိတော။
အရဏီယတော အတ္ထော, သော ဧဝ ဝသတီတိ ဝသောတိ အတ္ထဝသော, တဿ တဿ ပယောဂဿ အာနိသံသဘူတံ ဖလန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထဝသန္တိ အတ္ထာနိသံသ’’န္တိ။ အတ္ထော ဝါ ဝုတ္တလက္ခဏော ဝသော ဧတဿာတိ အတ္ထဝသော, ကာရဏံ။ နာဂဝနဝါသိကောတိ ဟတ္ထိနာဂါနံ ဝိစရဏဝနေ တေသံ ဂဟဏတ္ထံ ဝသနကော။ အနုဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါတိ အသိက္ခိတဟတ္ထိသိပ္ပေါ အာယတဝိတ္ထတဿ ပဒမတ္တဿ ဒဿနေန ‘‘မဟာ ဝတ, ဘော နာဂေါ’’တိ နိဋ္ဌာဂမနတော။ ပရတော ပန ဘဂဝတာ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ပုရိသော နာဂဝနိကောတိ အာဂတော
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၅။)အာယတဝိတ္ထတဿ ပဒဿ ဥစ္စဿ စ နိသေဝိတဿ ဗျဘိစာရဘာဝံ ဉတွာ တတ္တကေန နိဋ္ဌံ အဂန္တွာ မဟာဟတ္ထိံ ဒိသွာဝ နိဋ္ဌာဂမနတော။ ဉာဏံ ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ဉာဏပဒါနိ, ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒီနံ ဓမ္မဝိနယေ ဝိနီတတ္တာ ဝိနယေဟိ အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ။ တာနိ ဟိ တထာဂတဂန္ဓဟတ္ထိနော ဒေသနာဉာဏေန အက္ကန္တဋ္ဌာနာနိ။ စတ္တာရီတိ ပန ဝိနေယျာနံ ဣဓ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၉။ ပုဂ္ဂလေသု ပညာယ စ နိပုဏတာ ပဏ္ဍိတသမညာ နိပုဏတ္ထဿ ဒဿနသမတ္ထတာဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘သုခုမအတ္ထန္တရပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထေ’’တိ။ ကတ-သဒ္ဒေါ ဣဓ နိပ္ဖန္နပရိယာယော။ ပရေ ပဝဒန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ပရပ္ပဝါဒေါ, ပရသမယော။ ပရေဟိ ပဝဒနံ ပရပ္ပဝါဒေါ, ဝိဂ္ဂါဟိကကထာယ ပရဝါဒမဒ္ဒနံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဧကတော ကတွာ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝိညာတပရပ္ပဝါဒေ စေဝ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ ကတဝါဒပရိစယေ စာ’’တိ, ပရသမယေသု ပရဝါဒမဒ္ဒနေသု စ နိပ္ဖန္နေတိ အတ္ထော။ ဝါလဝေဓိရူပေတိ ဝါလဝေဓိပတိရူပေ။ တေနာဟ ‘‘ဝါလဝေဓိဓနုဂ္ဂဟသဒိသေ’’တိ။ ဝါလန္တိ အနေကဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ အံသုသင်္ခါတံ ဝါလံ။ ဘိန္ဒန္တာ ဝိယာတိ ဃဋာဒိံ သဝိဂ္ဂဟံ မုဂ္ဂရာဒိနာ ဘိန္ဒန္တာ ဝိယ, ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဧကံသတော ဘိန္ဒန္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အတ္ထံ ဂုယှံ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ပုစ္ဆိဿာမာ’’တိ သင်္ခတံ ပဒပဉှံ ပုစ္ဆန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုပဒမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ, ဒေါသော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပဉှော, အတ္ထော။ ပုစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ပဉှော, သဒ္ဒေါ။ တဒုဘယံ ဧကတော ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ဧဝရူပေ ပဉှေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ, ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ စ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာနံ သိခါဝဂမနံ ဒဿေတိ။ သေယျောတိ ဥတ္တမော, ပရမော လာဘောတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧဝံ အတ္တနော ဝါဒဝိဓမနဘယေနပိ ပရေ ဘဂဝန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ န ဝိသဟန္တီတိ ဝတွာ ဣဒါနိ ဝါဒဝိဓမနေန ဝိနာပိ န ဝိသဟန္တိ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ စိတ္တံ ပသီဒတိ ပရေ အတ္တနော အတ္တဘာဝမ္ပိ ဝိဿတ္ထံ နိယျာဒေတုကာမာ ဟောန္တိ ဩဓိသကမေတ္တာဖရဏသဒိသတ္တာ တဿ မေတ္တာယနဿ။ ဒဿနသမ္ပန္နာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာယ သမ္ပန္နာ ဒဿနာနုတ္တရိယဘာဝတော, အတိဝိယ ဒဿနီယာတိ အတ္ထော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၆။)သရဏဂမနဝသေန သာဝကာတိ လောကိယသရဏဂမနေန သာဝကာ, လောကုတ္တရသရဏဂမနေန ပန သာဝကတ္တံ ပရတော အာဂမိဿတိ, တဉ္စ ပဗ္ဗဇိတဝသေန ဝုစ္စတိ, ဣဓ ဂဟဋ္ဌဝသေန, ဥဘယတ္ထာပိ သရဏဂမနေန သာဝကတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေ ဟိ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနော ကုလပုတ္တာ, အာစာရကုလပုတ္တာပိ တာဒိသာ ဘဝန္တိ။ ထောကေနာတိ ဣမိနာ ‘‘မနံ အနဿာမာ’’တိ ပဒဿတ္ထံ ဝဒတိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၀။ ဥဒါဟရီယတိ ဥဗ္ဗေဂပီတိဝသေနာတိ, တထာ ဝါ ဥဒါဟရဏံ ဥဒါနံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒါဟာရံ ဥဒါဟရီ’’တိ။ အဿ ဓမ္မဿာတိ အဿ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မပုဗ္ဗကဿ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မဿ။ သောတိ ဟတ္ထိပဒေါပမော ဟတ္ထိပဒေါပမဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဓမ္မော။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ပရိဗ္ဗာဇကေန ဝုတ္တကထာမဂ္ဂမတ္တေန။ ကာမံ တေန ဝုတ္တကထာမဂ္ဂေနပိ ဟတ္ထိပဒေါပမဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဓမ္မော ပရိပုဏ္ဏောဝ အရဟတ္တံ ပါပေတွာ ပဝေဒိတတ္တာ, သော စ ခေါ သင်္ခေပတော, န ဝိတ္ထာရတောတိ အာဟ ‘‘န ဧတ္တာဝတာ ဝိတ္ထာရေန ပရိပူရော ဟောတီ’’တိ။ ယဒိ ယထာ ဝိတ္ထာရေန ဟတ္ထိပဒေါပမော ပရိပူရော ဟောတိ, တထာ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ, အထ ကသ္မာ ကုသလောတိ န ဝုတ္တောတိ စောဒနာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၁။ အာယာမတောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဥဗ္ဗေဓေနပိ ရဿာတိ ဒဿေတိ။ နီစကာယာ ဟိ တာ ဟောန္တိ။ ဥစ္စာတိ ဥစ္စကာ။ နိသေဝနံ, နိသေဝတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ နိသေဝိတံ။ နိသေဝနဉ္စေတ္ထ ကဏ္ဍုယိတဝိနောဒနတ္ထံ ဃံသနံ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓပ္ပဒေသေ ဃံသိတဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဥစ္စာတိ အနီစာ, ဥဗ္ဗေဓဝန္တိယောတိ အတ္ထော။ ကာဠာရိကာတိ ဝိရဠဒန္တာ, ဝိသင်္ဂတဒန္တာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဒန္တာန’’န္တိအာဒိ။ ကဠာရတာယာတိ ဝိရဠတာယ။ အာရဉ္ဇိတာနီတိ ရဉ္ဇိတာနိ, ဝိလိခိတာနီတိ အတ္ထော။ ကဏေရုတာယာတိ ကုဋုမလသဏ္ဌာနတာယ။ အယံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ သံသယိတနိစ္ဆယတ္ထော ယထာ အညတ္ထာပိ ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၁)။
နာဂဝနံ ဝိယာတိ မဟာဟတ္ထိနော ဝါမနိကာဒီနဉ္စ ပဒဒဿနဋ္ဌာနဘူတံ နာဂဝနံ ဝိယ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နီဝရဏပ္ပဟာနာ ဓမ္မဒေသနာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၇။)တထာဂတဿ ဗာဟိရပရိဗ္ဗာဇကာဒီနဉ္စ ပဒဒဿနဘာဝတော။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ စ ‘‘တံ သုဏာဟီ’’တိ ပဒတော ပဋ္ဌာယ။ ကုသလော နာဂဝနိကော ဝိယ ယောဂါဝစရော ပရိယေသနဝသေန ပမာဏဂ္ဂဟဏတော။ မတ္ထကေ ဌတွာတိ ဣမဿ သုတ္တဿ ပရိယောသာနေ ဌတွာ။ ဣမသ္မိမ္ပိ ဌာနေတိ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိနာ ဥပမေယျဿ အတ္ထဿ ဥပညာသနဋ္ဌာနေပိ။
သွာယန္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၉၀) ဣဓ-သဒ္ဒမတ္တံ ဂဏှာတိ, န ယထာဝိသေသိတဗ္ဗံ ဣဓ-သဒ္ဒံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တမေဝါ’’တိ။ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ လောက-သဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။ သေသပဒဒွယေ ပန သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနမတ္တေန တံ တံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဩကာသန္တိ ကဉ္စိ ပဒေသံ ဣန္ဒသာလဂုဟာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ပဒပူရဏမတ္တမေဝ ဩကာသာပဒိသနဿပိ အသမ္ဘဝတော။
တထာဂတ-သဒ္ဒါဒီနံ အတ္ထဝိသေသော မူလပရိယာယဋ္ဌကထာ(မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂) ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု ဝုတ္တော ဧဝ။ တထာဂတဿ သတ္တနိကာယန္တောဂဓတာယ ‘‘ဣဓ ပန သတ္တလောကော အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝတွာ တတ္ထာယံ ယသ္မိံ သတ္တနိကာယေ, ယသ္မိဉ္စ ဩကာသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေတိ ဣမိဿာ ဧဝ လောကဓာတုယာ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော, ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၉၊ အ။ နိ။ ၁။၂၇၈၊ နေတ္တိ။ ၅၇၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၁) ဧတ္ထ ဇာတိခေတ္တဘူတာ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ဣမံယေဝ လောကဓာတုံ သန္ဓာယ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိဿော ဟိ သင်္ဂီတိယော အာရုဠှေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝိသယခေတ္တံ အာဏာခေတ္တံ ဇာတိခေတ္တန္တိ တိဝိဓေ ခေတ္တေ ဌပေတွာ ဣမံ စက္ကဝါဠံ အညသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သုတ္တံ နတ္ထိ, န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထိ။ ကထံ? ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ, သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၁၁), ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မဟာဝ။ ၁၁) ဧဝမာဒီနိ ဣမိဿာ လောကဓာတုယာ ဌတွာ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ – ‘‘ကိံ ပနာဝုသော, သာရိပုတ္တ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၈။)အတ္ထေတရဟိ အညော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဘဂဝတာ သမသမော သမ္ဗောဓိယန္တိ ဧဝံ ပုဋ္ဌာဟံ, ဘန္တေ, နောတိ ဝဒေယျ’’န္တိ ဝတွာ တဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ – ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော, ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဣမံ သုတ္တံ ဒဿေန္တေန ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ ဣမံ လောကဓာတုံ ဌပေတွာ အညတ္ထ အနုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ။
သုဇာတာယာတိအာဒိနာ ဝုတ္တေသု စတူသု ဝိကပ္ပေသု ပဌမော ဝိကပ္ပေါ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အာသန္နတရပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန ဝုတ္တော။ အာသန္နတရာယ ဟိ ပဋိပတ္တိယံ ဌိတော ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုစ္စတိ ဥပ္ပါဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ, ပဂေဝ ပဋိပတ္တိယာ မတ္ထကေ ဌိတော။ ဒုတိယော ဗုဒ္ဓဘာဝါဝဟပဗ္ဗဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ အာသန္နပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန, တတိယော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မပါရိပူရိတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန။ န ဟိ မဟာသတ္တာနံ တုသိတဘဝူပပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ နာမ အတ္ထိ။ စတုတ္ထော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ။ ဗောဓိယာ နိယတဘာဝါပတ္တိတော ပဘုတိ ဟိ ဝိညူဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တုံ သက္ကာ ဥပ္ပါဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ, ယထာ ပန ‘‘တိဋ္ဌန္တိ ပဗ္ဗတာ, သန္ဒန္တိ နဒိယော’’တိ တိဋ္ဌနသန္ဒနကိရိယာနံ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ ဝတ္တမာနပယောဂေါ, ဧဝံ ဥပ္ပါဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇနကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ စတူသု ဝိကပ္ပေသု ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နဘာဝန္တိ သဗ္ဗေဟိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနေဟိ ဝိသေသေဟိ ပဌမံ တထာဂတဿ ဥပ္ပန္နတာသင်္ခါတံ အတ္ထိတာဝိသေသံ။
သော ဘဂဝါတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၄) ယော ‘‘တထာဂတော အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ကိတ္တိတဂုဏော, သော ဘဂဝါ။ ဣမံ လောကန္တိ နယိဒံ မဟာဇနဿ သမ္မုခါမတ္တံ လောကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ အနဝသေသံ ပရိယာဒါယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒဿေတီ’’တိ။ ပဇာတတ္တာတိ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ သဒေဝကန္တိ စ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ တတ္ထ ဟိ သော ဇာတော တန္နိဝါသီ စ။ ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၄၉။)ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ အသမိတာဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဿမဏဗြာဟ္မဏိဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောက-သဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ, ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။
အရူပိနော သတ္တာ အတ္တနော အာနေဉ္ဇဝိဟာရေန ဝိဟရန္တာ ‘‘ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ’’တိ ဣမံ နိဗ္ဗစနံ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၁၇)။ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော တဿ သဝိသေသံ မာရဿ ဝသေ ဝတ္တနတော။ ရူပီ ဗြဟ္မလောကော ဂဟိတော အရူပီဗြဟ္မလောကဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ စတုပရိသဝသေနာတိ ခတ္တိယာဒိစတုပရိသဝသေန။ ဣတရာ ပန စတဿော ပရိသာ သမာရကာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဧဝါတိ။ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော နာဂဂရုဠာဒိဘေဒေါ။
ဧတ္တာဝတာ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေန တေန ဝိသေသေန အဘာဂသောဝ လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတောတိ ဥက္ကံသဂဘိဝိဇာနနေန။ ပဉ္စသု ဟိ ဂတီသု ဒေဝလောကောဝ သေဋ္ဌော။ တတ္ထာပိ အရူပိနော ‘‘ဒူရသမုဿာရိတကိလေသဒုက္ခတာယ, သန္တပဏီတအာနေဉ္ဇဝိဟာရသမင်္ဂိတာယ, အတိဝိယ ဒီဃာယုကတာယာ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ အတိဝိယ ဣတရေဟိ ဥက္ကဋ္ဌာ။ ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါတိအာဒိံ ဒသသဟဿိယံ မဟာဗြဟ္မုနော ဝသေန ဝဒတိ။ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တရန္တိ သေဋ္ဌံ နဝလောကုတ္တရံ။ ဘာဝါနုက္ကမော ဘာဝဝသေန ပရေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ အနုက္ကမော။ တီဟာကာရေဟီတိ ဒေဝမာရဗြဟ္မသဟိတတာသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ပကာရေဟိ။ တီသု ပဒေသူတိ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီသု တီသု ပဒေသု။ တေန တေနာကာရေနာတိ သဒေဝကတ္တာဒိနာ တေန တေန ပကာရေန။ တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နန္တိ ပေါရာဏာ ပနာဟူတိ ယောဇနာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅၀။)အဘိညာတိ ယ-ကာရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော, အဘိဇာနိတွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဘိညာယ, အဓိကေန ဉာဏေန ဉတွာ’’တိ။ အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပေါတိ အနုမာနဥပမာနအတ္ထာပတ္တိအာဒိပဋိက္ခေပေါ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏာစာရတာယ ဟိ သဗ္ဗပစ္စက္ခာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခန္တိ ဖလသမာပတ္တိသုခံ။ တေန ဝီတိမိဿာပိ ကဒါစိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟိတွာပီ’’တိ။ ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဝါ ဒေတိ, ယထာသုတံ ဝါ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခတိ, တံ ခဏံ ပုဗ္ဗဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, ယထာပရိစ္ဆေဒဉ္စ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။
ဒေသကာယတ္တေန အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာတိ သာ ပရိယတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာယ တာဝ စတုပ္ပဒိကာယပိ ဂါထာယာ’’တိအာဒိ။ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိသာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝိနယနံ သာသနန္တိ တံ ပဋိပတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သီလသမာဓိဝိပဿနာ’’တိအာဒိ။ ကုသလာနန္တိ မဂ္ဂကုသလာနံ, ကုသလာနန္တိ ဝါ အနဝဇ္ဇာနံ။ တေန ဖလဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ အာဒိဘာဝေါ သီလဒိဋ္ဌီနံ တမ္မူလကတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ကထာဝဓိသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဂါထာဝသေန သုတ္တဝသေန စ ဝဝတ္ထိတော ပရိယတ္တိဓမ္မော, ယော ဣဓေဝ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝုတ္တော။ တဿ ပန အတ္ထော ဝိသေသေန သီလာဒိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော…ပေ… နိဗ္ဗာနံ ဒဿေတီ’’တိ။ တတ္ထ သီလံ ဒဿေတွာတိ သီလဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရံ သီလံ ဂဟိတံ။ တထာ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရော မဂ္ဂေါတိ တဒုဘယေန အနဝသေသတော ပရိယတ္တိအတ္ထံ ပရိယာဒိယတိ။ တေနာတိ သီလာဒိဒဿနေန။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော။ ကထိကသဏ္ဌိတီတိ ကထိကဿ သဏ္ဌာနံ ကထနဝသေန သမဝဋ္ဌာနံ။
န သော သာတ္ထံ ဒေသေတိ နိယျာနတ္ထဝိရဟတော တဿာ ဒေသနာယ။ ဧကဗျဉ္ဇနာဒိယုတ္တာ ဝါတိ သိထိလာဒိဘေဒေသု ဗျဉ္ဇနေသု ဧကပ္ပကာရေနေဝ, ဒွိပ္ပကာရေနေဝ ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ယုတ္တာ ဝါ ဒမိဠဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗတ္ထ နိရောဋ္ဌံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗတာယ သဗ္ဗနိရောဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ကိရာတဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅၁။)ဝိဿဇ္ဇနီယယုတ္တတာယ သဗ္ဗဝိဿဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ယဝနဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ သာနုသာရတာယ သဗ္ဗနိဂ္ဂဟိတဗျဉ္ဇနာ ဝါ ပါရသိကာဒိမိလက္ခဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗာပေသာ ဧကဒေသဗျဉ္ဇနဝသေနေဝ ပဝတ္တိယာ အပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနာတိ ကတွာ ‘‘အဗျဉ္ဇနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အမက္ခေတွာတိ အပလိစ္ဆေတွာ အဝိနာသေတွာ, အဟာပေတွာတိ ဝါ အတ္ထော။
ဘဂဝါ ယမတ္ထံ ဉာပေတုံ ဧကဂါထမ္ပိ ဧကဝါကျမ္ပိ ဒေသေတိ, တမတ္ထံ တာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏမေဝ ကတွာ ဒေသေတိ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ဧကဒေသနာပိ အပရိပုဏ္ဏာ နတ္ထီ’’တိ။ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေနာတိ သံကိလေသပက္ခတော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ ဥဒ္ဓရဏသဘာဝါဝဋ္ဌိတေန စိတ္တေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟံ သကလံ သာသနံ ဣဓ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏာနိ သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ပကာသေတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ အာဟ။
ဒူရသမုဿာရိတမာနဿေဝ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ သမ္ဘဝတိ, န မာန ဇာတိကဿာတိ အာဟ ‘‘နိဟတမာနတ္တာ’’တိ။ ဥဿန္နတ္တာတိ ဗဟုလဘာဝတော။ ဘောဂါရောဂျာဒိဝတ္ထုကာ မဒါ သုပ္ပဟေယျာ ဟောန္တိ နိမိတ္တဿ အနဝဋ္ဌာနတော’ န တထာ ကုလဝိဇ္ဇာမဒါတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလီနာနံ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ ဇာတိဝိဇ္ဇာ နိဿာယ မာနဇပ္ပနံ ဒုပ္ပဇဟန္တိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျေန ဟိ…ပေ… မာနံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဝိဇာတိတာယာတိ နိဟီနဇာတိတာယ။ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တီတိ သုဝိသုဒ္ဓိံ ကတွာ သီလံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောန္တိ။ သီလဝသေန ဟိ သာသနေ ပတိဋ္ဌာတိ။ ပတိဋ္ဌာတုန္တိ ဝါ သစ္စပဋိဝေဓေန လောကုတ္တရာယ ပတိဋ္ဌာယ ပတိဋ္ဌာတုံ။ ယေဘုယျေန ဟိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ သုဇာတာ ဧဝ ဟောန္တိ, န ဒုဇ္ဇာတာ။
ပရိသုဒ္ဓန္တိ ရာဂါဒီနံ အစ္စန္တမေဝ ပဟာနဒီပနတော နိရုပက္ကိလေသတာယ သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓံ။ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီတိ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါဝသေန သဒ္ဒဟတိ။ ဝိညုဇာတိကာနဉှိ ဓမ္မသမ္ပတ္တိဂဟဏပုဗ္ဗိကာ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ ဓမ္မပမာဏဓမ္မပ္ပသန္နဘာဝတော။ ဇာယမ္ပတိကာ ဝသန္တီတိ ကာမံ ‘‘ဇာယမ္ပတိကာ’’တိ ဝုတ္တေ ဃရသာမိကဃရသာမိနိဝသေန ဒွိန္နံယေဝ ဂဟဏံ ဝိညာယတိ။ ယဿ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅၂။)ပန ပုရိသဿ အနေကာ ပဇာပတိယော ဟောန္တိ, တတ္ထ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ? ဧကာယပိ တာယ ဝါသော သမ္ဗာဓောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒွေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါဒိနာ သကိဉ္စနဋ္ဌေန, ခေတ္တဝတ္ထုအာဒိနာ သပလိဗောဓဋ္ဌေန။ ရာဂရဇာဒီနံ အာဂမနပထတာပိ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနတာ ဧဝါတိ ဒွေပိ ဝဏ္ဏနာ ဧကတ္ထာ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ အလဂ္ဂနဋ္ဌေနာတိ အသဇ္ဇနဋ္ဌေန အပ္ပဋိဗဒ္ဓဘာဝေန။ ဧဝံ အကုသလကုသလပ္ပဝတ္တီနံ ဌာနဘာဝေန ဃရာဝါသပဗ္ဗဇ္ဇာနံ သမ္ဗာဓဗ္ဘောကာသတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကုသလပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ အဋ္ဌာနဌာနဘာဝေန တေသံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သင်္ခေပကထာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဒုဒ္ဓါရံ အကတွာ သင်္ခေပတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဧကမ္ပိ ဒိဝသန္တိ ဧကဒိဝသမတ္တမ္ပိ။ အခဏ္ဍံ ကတွာတိ ဒုက္ကဋမတ္တဿပိ အနာပဇ္ဇနေန အခဏ္ဍိတံ ကတွာ။ ကိလေသမလေန အမလီနန္တိ တဏှာသံကိလေသာဒိဝသေန အသံကိလိဋ္ဌံ ကတွာ။ ပရိဒဟိတွာတိ နိဝါသေတွာ စေဝ ပါရုပိတွာ စ။ အဂါရဝါသော အဂါရံ ဥတ္တရပဒလောပေန, တဿ ဝဍ္ဎိအာဝဟံ အဂါရဿ ဟိတံ။ ဘောဂက္ခန္ဓောတိ ဘောဂရာသိ ဘောဂသမုဒါယော။ အာဗန္ဓနဋ္ဌေနာတိ ‘‘ပုတ္တော နတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပေမဝသေန သပရိစ္ဆေဒံ သမ္ဗန္ဓနဋ္ဌေန။ ‘‘အမှာကမေတေ’’တိ ဉာယန္တီတိ ဉာတီ။ ပိတာမဟပိတုပုတ္တာဒိဝသေန ပရိဝတ္တနဋ္ဌေန ပရိဝဋ္ဋော။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၂။ သာမညဝါစီပိ သိက္ခာ-သဒ္ဒေါ သာဇီဝ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဥပရိ ဝုစ္စမာနဝိသေသာပေက္ခာယ စ ဝိသေသနိဝိဋ္ဌောဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာ ဘိက္ခူနံ အဓိသီလသင်္ခါတာ သိက္ခာ’’တိ။ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ။ သဟ အာဇီဝန္တိ ဧတ္ထာတိ သာဇီဝေါ။ သိက္ခနဘာဝေနာတိ သိက္ခာယ သာဇီဝေ စ သိက္ခနဘာဝေန။ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တောတိ သီလသံဝရံ ပရိပူရေန္တော။ သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တောတိ – ‘‘နာမကာယော ပဒကာယော နိရုတ္တိကာယော ဗျဉ္ဇနကာယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၃၉) ဝုတ္တသိက္ခာပဒံ ဘဂဝတော ဝစနံ အဝီတိက္ကမန္တော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ စ ဒွယံ ‘‘သိက္ခန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာဇီဝါနတိက္ကမော သိက္ခာပါရိပူရိယာ ပစ္စယော။ တတော ဟိ ယာဝ မဂ္ဂါ သိက္ခာပါရိပူရီ ဟောတီတိ။
ပဇဟိတွာတိ သမာဒါနဝသေန ပရိစ္စဇိတွာ။ ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ…ပေ… ဝိရတောဝါတိ ဧတေန ပဟာနဿ ဝိရတိယာ စ သမာနကာလတံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅၃။)ဒဿေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပဟာယာ’’တိ ကထံ ပုရိမကာလနိဒ္ဒေသောတိ? တထာ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဥပါဒါယ။ ဓမ္မာနဉှိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ အပေက္ခိတေ သဟဇာတာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟဏံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ ဂဟဏပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပစ္စယဘူတေသု ဟိရောတ္တပ္ပဉာဏာဒီသု ပဟာနကိရိယာယ ပုရိမကာလဝေါဟာရော, ပစ္စယုပ္ပန္နာသု စ ဝိရတီသု ဝိရမဏကိရိယာယ အပရကာလဝေါဟာရော စ ဟောတီတိ ‘‘ပဟာယ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဟာယာတိ ဝါ သမာဒါနကာလဝသေန ဝုတ္တံ, ပစ္ဆာ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုသမာယောဂဝသေန ပဋိဝိရတောတိ။ ပဟာယာတိ ဝါ –
‘‘နိဟန္တွာန တမောခန္ဓံ, ဥဒိတောယံ ဒိဝါကရော၊
ဝဏ္ဏပဘာယ ဘာသေတိ, ဩဘာသေတွာ သမုဂ္ဂတော’’တိ စ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၇၈) –
ဧဝမာဒီသု ဝိယ သမာနကာလဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ပါဏော အတိပါတီယတိ ဧတေနာတိ ပါဏာတိပါတော, ပါဏဃာတဟေတုဘူတော အဟိရိကာနောတ္တပ္ပဒေါသမောဟဝိဟိံ သာဒိကော စေတနာပဓာနော သံကိလေသဓမ္မော, တံ သမာဒါနဝသေန ပဟာယ။ တတော…ပေ… ဝိရတောဝ ဟောတီတိ အဝဓာရဏေန တဿာ ဝိရတိယာ ကာလာဒိဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ အညေ သမာဒိန္နဝိရတိကာပိ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ လာဘဇီဝိကာဒိဟေတု သမာဒါနံ ဘိန္ဒန္တေဝ, န ဧဝမယံ။ အယံ ပန ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဩရတော ဝိရတောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ ပဟာယာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဒဏ္ဍနံ ဒဏ္ဍနိပါတနံ ဒဏ္ဍော။ မုဂ္ဂရာဒိပဟရဏဝိသေသောပိ ဣဓ ပဟရဏဝိသေသောတိ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဒဏ္ဍံ သဗ္ဗမ္ပိ အဝသေသံ ဥပကရဏ’’န္တိ။ ဒဏ္ဍနသင်္ခါတဿ ပရဝိဟေဌနဿ ပရိဝဇ္ဇိတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ နိက္ခေပဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ပရူပဃာတတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟိံသနဘာဝတောတိ ဝိဗာဓနဘာဝတော။ လဇ္ဇီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တလဇ္ဇာယ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ပါပဇိဂုစ္ဆနပါပုတ္တာသရဟိတံ, ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထိ။ ယဿ ဝါ ဓမ္မဂရုတာယ ဓမ္မဿ စ အတ္တာဓီနတ္တာ အတ္တာဓိပတိဘူတာ လဇ္ဇာကိစ္စကာရီ, တဿ လောကာဓိပတိဘူတံ ဩတ္တပ္ပံ ကိစ္စကရန္တိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ‘‘လဇ္ဇီ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဒယံ မေတ္တစိတ္တတံ အာပန္နောတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅၄။)နနု ဒယာ-သဒ္ဒေါ ‘‘အဒယာပန္နော’’တိအာဒီသု ကရုဏာယ ဝတ္တတီတိ? သစ္စမေတံ, အယံ ပန ဒယာ-သဒ္ဒေါ အနုရက္ခဏတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တမာနော မေတ္တာယ စ ကရုဏာယ စ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ မေတ္တာယ ပဝတ္တမာနော ဝုတ္တော။ မိဇ္ဇတိ သိနိယှတီတိ မေတ္တာ, သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ, မေတ္တံ စိတ္တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တစိတ္တော, တဿ ဘာဝေါ မေတ္တစိတ္တတာ, မေတ္တာဣစ္စေဝ အတ္ထော။
သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီတိ ဧတေန တဿာ ဝိရတိယာ သတ္တဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ပါဏဘူတေတိ ပါဏဇာတေ။ အနုကမ္ပကောတိ ကရုဏာယနကော။ ယသ္မာ ပန မေတ္တာ ကရုဏာယ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တာယ ဧဝ ဒယာပန္နတာယာ’’တိ။ ဧဝံ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိ သမ္ပဇ္ဇတိ, တေဟိ လဇ္ဇာမေတ္တာကရုဏာဓမ္မေဟိ သမင်္ဂိဘာဝေါ ဒဿိတော, သဒ္ဓိံ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကဓမ္မေဟီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော, နနု နိရဝသေသာနံ ပါဏာနံ အတိပါတတော ဝိရတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ? တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီ ဝိဟရတီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေ ပါဏဘူတေ ဟိတေန အနုကမ္ပကော’’တိ ပုထုဝစနနိဒ္ဒေသောတိ? သစ္စမေတံ, ပါဏဘာဝသာမညဝသေန ပနေတ္ထ ပါဠိယံ အာဒိတော ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော, သဗ္ဗသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ပုထုတ္တံ ဝိညာယမာနမေဝါတိ သာမညနိဒ္ဒေသံ အကတွာ ဘေဒဝစနိစ္ဆာဝသေန ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ဗဟုဝစနဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သာမညတော သံဝရသမာဒါနံ, တဗ္ဗိသေသတော သံဝရဘေဒေါတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ အယံ ဝစနဘေဒေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဟုတွာ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣရိယတိ ပါလေတီ’’တိ။
န ကေဝလံ ကာယဝစီပယောဂဝသေန အာဒါနမေဝ, အထ ခေါ အာကင်္ခပိဿ ပရိစ္စတ္တဝတ္ထုဝိသယာဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တေနပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေနေတိ ထေယျံ ကရောတီတိ ထေနော, စောရော။ သုစိဘူတေနာတိ ဧတ္ထ သုစိဘာဝေါ အဓိကာရတော သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော စ ထေယျသံကိလေသဝိရမဏန္တိ အာဟ ‘‘အထေနတ္တာယေဝ သုစိဘူတေနာ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅၅။)‘‘လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ, အဓိကာရဝသေန ပန အတ္ထတော ဝါ ဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ လဇ္ဇာဒယော ပါဏာတိပါတပဟာနဿ ဝိသေသပစ္စယော, ဧဝံ အဒိန္နာဒါနပဟာနဿပီတိ, တသ္မာ သာပိ ပါဠိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ အထ ဝါ သုစိဘူတေနာတိ ဧတေန ဟိရောတ္တပ္ပါဒီဟိ သမန္နာဂမော, အဟိရိကာဒီနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အသေဋ္ဌစရိယန္တိ အသေဋ္ဌာနံ စရိယံ, အသေဋ္ဌံ ဝါ စရိယံ။ မိထုနာနံ ဝုတ္တာကာရေန သဒိသဘူတာနံ အယန္တိ မိထုနော, ယထာဝုတ္တော ဒုရာစာရော။ အာရာစာရီ မေထုနာတိ ဧတေန – ‘‘ဣဓ ဗြာဟ္မဏ, ဧကစ္စော…ပေ… န ဟေဝ ခေါ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနံ သာဒိယတိ, သော တဒဿာဒေတိ, တံ နိကာမေတိ, တေန စ ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) ဝုတ္တာ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂါပိ ပဋိဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သစ္စေန သစ္စန္တိ ပုရိမေန ဝစီသစ္စေန ပစ္ဆိမံ ဝစီသစ္စံ သန္ဒဟတိ အသစ္စေန အနန္တရိကတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟလိဒ္ဒိရာဂေါ ဝိယ န ထိရကတော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကထာယ အနဝဋ္ဌိတဘာဝေန ဟလိဒ္ဒိရာဂသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ပုဂ္ဂလဿ။ ပါသာဏလေခါ ဝိယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သဒ္ဓါ အယတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓါယော, သဒ္ဓါယော ဧဝ သဒ္ဓါယိကော ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈), သဒ္ဓါယ ဝါ အယိတဗ္ဗော သဒ္ဓါယိကော, သဒ္ဓေယျောတိ အတ္ထော။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိဝိသံဝါဒနတောတိ အဓိပ္ပါယော။
အနုပ္ပဒါတာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၁၉၈) အနုဗလပ္ပဒါတာ, အနုဝတ္တနဝသေန ဝါ ပဒါတာ။ ကဿ ပန အနုဝတ္တနံ ပဒါနဉ္စာတိ? ‘‘သဟိတာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သန္ဓာနဿာတိ ဝိညာယတိ။ တေနာဟ ‘‘သန္ဓာနာနုပ္ပဒါတာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အနုဝတ္တနဝသေန သန္ဓာနဿ ပဒါနံ အာဓာနံ, ရက္ခဏံ ဝါ ဒဠှီကရဏံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ ဇနေ သမဂ္ဂေ ဒိသွာ’’တိအာဒိ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော, ရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ယသ္မာ ပန အာ-ကာရေန ဝိနာပိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမဂ္ဂရာမောတိပိ ပါဠိ, အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော’’တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅၆။)‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ, ဧကာရော ဝတ္တတီ ရထော၊
အနီဃံ ပဿ အာယန္တံ, ဆိန္နသောတံ အဗန္ဓန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ဥဒါ။ ၆၅၊ ပေဋကော။ ၂၅၊ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉) –
ဣမိဿာ ဂါထာယ။ သီလဉှေတ္ထ ‘‘နေလင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – စိတ္တော ဂဟပတိ, ‘‘နေလင်္ဂန္တိ ခေါ, ဘန္တေ, သီလာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉)။ သုကုမာရာတိ အဖရုသတာယ မုဒုကာ။ ပုရဿ ဧသာတိ ဧတ္ထ ပုရ-သဒ္ဒေါ တန္နိဝါသီဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉) ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘နဂရဝါသီန’’န္တိ။ မနံ အပ္ပါယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဝုဒ္ဓိကရာ’’တိ။
ကာလဝါဒီတိအာဒိ သမ္ဖပ္ပလာပါပဋိဝိရတဿ ပဋိပတ္တိဒဿနံ။ အတ္ထသံဟိတာပိ ဟိ ဝါစာ အယုတ္တကာလပယောဂေန အတ္ထာဝဟာ န သိယာတိ အနတ္ထဝိညာပနဝါစံ အနုလောမေတိ, တသ္မာ သမ္ဖပ္ပလာပံ ပဇဟန္တေန အကာလဝါဒိတာ ပရိဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလဝါဒီ’’တိ။ ကာလေ ဝဒန္တေနပိ ဥဘယာနတ္ထသာဓနတော အဘူတံ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဘူတဝါဒီ’’တိ။ ဘူတဉ္စ ဝဒန္တေန ယံ ဣဓလောက-ပရလောက-ဟိတသမ္ပာဒကံ, တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထံ ဝဒန္တေနပိ လောကိယဓမ္မသန္နိဿိတမေဝ အဝတွာ လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ အတ္ထော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတိ, တံဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိနယဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စန္နဉှိ သံဝရဝိနယာနံ, ပဉ္စန္နဉ္စ ပဟာနဝိနယာနံ ဝသေန ဝုစ္စမာနော အတ္ထော နိဗ္ဗာနာဓိဂမဟေတုဘာဝတော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတီတိ။ ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တောဝ အတ္ထော ဝုစ္စမာနော ဒေသနာကောသလ္လေ သတိ သောဘတိ, ကိစ္စကရော စ ဟောတိ, န အညထာတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိဓာနဝတိံ ဝါစံ ဘာသိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တံ ဒေသနာကောသလ္လံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကာလေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုစ္ဆာဒိဝသေန ဟိ ဩတိဏ္ဏဝါစာဝတ္ထုသ္မိံ ဧကံသာဒိဗျာကရဏဝိဘာဂံ သလ္လက္ခေတွာ ဌပနာဟေတုဥဒါဟရဏံ သံသန္ဒနာဒိံ တံတံကာလာနုရူပံ ဝိဘာဝေန္တိယာ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နရူပါယ ဝိပုလတရ-ဂမ္ဘီရောဒါရ-ပရမတ္ထ-ဝိတ္ထာရသင်္ဂါဟိကာယ ကထာယ ဉာဏဗလာနုရူပံ ပရေ ယာထာဝတော ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဒေသနာကုသလော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅၇။)֍ ဋ္ဌ ၂၉၃။ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ မူလသိက္ခာပဒါနိ ဝိဘာဝေတွာ သတိပိ အဘိဇ္ဈာဒိပဟာနဣန္ဒြိယသံဝရသတိသမ္ပဇညဇာဂရိယာနုယောဂါဒိကေ ဥတ္တရဒေသနာယံ ဝိဘာဝေတုံ တံ ပရိဟရိတွာ အာစာရသီလဿေဝ ဝိဘဇနဝသေန ပါဠိ ပဝတ္တာတိ တဒတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗီဇာနံ ဂါမော သမူဟော ဗီဇဂါမော။ ဘူတာနံ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ ရုက္ခဂစ္ဆလတာဒီနံ သမူဟော ဘူတဂါမော။ နနု စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ, စိတ္တရဟိတတာ စ ပရိပ္ဖန္ဒာဘာဝတော ဆိန္နေ ဝိရုဟနတော ဝိသဒိသဇာတိကဘာဝတော စတုယောနိအပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဝုဍ္ဎိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝဘာဝေ ကာရဏံ, ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ နေသံ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒေနံ, တထာ ဒေါဟဠာဒယော, တတ္ထ ကသ္မာ ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတိ ဣစ္ဆိတာတိ? သမဏသာရုပ္ပတော တန္နိဝါသိသတ္တာနုရက္ခဏတော စ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၉)။
မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ, မူလဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟဏသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇသဒ္ဒေါ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၉), ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇၊ ၅။၁၆၅၊ နေတ္တိ။ ၁၁) စ ယထာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗီဇဂါမဘူတဂါမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဗီဇဂါမော ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, နနု အဝေါစုမှ – ‘‘မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ, မူလဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇ’’န္တိ။ တတ္ထ ပုရိမေန ဗီဇဂါမော နိဒ္ဒိဋ္ဌော, ဒုတိယေန ဘူတဂါမော, ဒုဝိဓောပေသ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇန္တိ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသနယေန ဝါ ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဉ္စဝိဓဿာ’’တိအာဒိ။ နီလတိဏရုက္ခာဒိကဿာတိ အလ္လတိဏဿ စေဝ အလ္လရုက္ခာဒိကဿ စ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒီနံ သင်္ဂဟော။
ဧကံ ဘတ္တံ ဧကဘတ္တံ, တံ အဿ အတ္ထီတိ ဧကဘတ္တိကော။ သော ပန ရတ္တိဘောဇနေနပိ သိယာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ အာဟ ‘‘ရတ္တူပရတော’’တိ။ ဧဝမ္ပိ အပရဏှဘောဇီပိ သိယာ ဧကဘတ္တိကောတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝိရတော-
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅၈။)ဝိကာလဘောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏုဂ္ဂမနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ အယံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ, တဒညော ဝိကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒုတိယပဒေန ရတ္တိဘောဇနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘အတိက္ကန္တေ မဇ္ဈနှိကေ ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမနာ ဘောဇနံ ဝိကာလဘောဇနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ နေတ္တိ။ ၃၀, ၅၀, ၁၁၆, ၁၂၄) ဘဂဝတော သာသနံ အစ္စန္တရာဂုပ္ပတ္တိယာ နစ္စာဒိဒဿနံ န အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ’’တိ။ အတ္တနာ ပယောဇိယမာနံ, ပရေဟိ ပယောဇာပိယမာနဉ္စ နစ္စံ နစ္စဘာဝသာမညေန ပါဠိယံ ဧကေနေဝ နစ္စ-သဒ္ဒေန ဂဟိတံ, တထာ ဂီတဝါဒိတ-သဒ္ဒေန စာတိ အာဟ ‘‘နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေနာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂါယနဂါယာပနဝါဒနဝါဒါပနာနိ သင်္ဂယှန္တိ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန။ ယထာသကံ ဝိသယဿ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဒဿနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတိ အညတြ အဘိနိပါတမတ္တာ’’တိ။ အဝိသူကဘူတဿ ဂီတဿ သဝနံ ကဒါစိ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသူကဘူတာ ဒဿနာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယံ ခုဒ္ဒကဋ္ဌကထာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတံ ဂီတံ ဝဋ္ဋတိ, ဂီတူပသံဟိတော ဓမ္မော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယံ ကိဉ္စီတိ ဂန္ထိတံ ဝါ အဂန္ထိတံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ။ ဂန္ဓဇာတန္တိ ဂန္ဓဇာတိကံ။ တဿပိ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝစနတော ပိသိတဿ အပိသိတဿပိ ယဿ ကဿစိ ဝိလေပနာဒိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။
ဥစ္စာတိ ဥစ္စ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဧကံ သဒ္ဒန္တရံ။ သေတိ ဧတ္ထာတိ သယနံ။ ဥစ္စာသယနံ မဟာသယနဉ္စ သမဏသာရုပ္ပရဟိတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တံ အကပ္ပိယတ္ထရဏ’’န္တိ။ အာသနဉ္စေတ္ထ သယနေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန အာဓာရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒါဓာရာ ကိရိယာ ပဋိက္ခိတ္တာဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၅၉။)အတ္ထတော ပန တဒုပဘောဂဘူတနိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇနေဟိ ဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဥစ္စာသယနမဟာသယနဉ္စ ဥစ္စာသယနမဟာသယနဉ္စ ဥစ္စာသယနမဟာသယနန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဧကသေသေန အယံ နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁), အာသနကိရိယာပုဗ္ဗကတ္တာ ဝါ သယနကိရိယာယ သယနဂ္ဂဟဏေန အာသနမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒါရုမာသကောတိ ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဧဝံပကာရေ ဒဿေတိ။ အညေဟိ ဂါဟာပနေ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှာတိ, န ဥဂ္ဂဏှာပေတိ, န ဥပနိက္ခိတ္တံ သာဒိယတီ’’တိ။ အထ ဝါ တိဝိဓံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာတိ။ တတ္ထ ကာယေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဏှနံ, ဝါစာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟာပနံ, မနသာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာဒိယနန္တိ တိဝိဓမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာတိအာဒီသုပိ။ နီဝါရာဒိဥပဓညဿ သာလိအာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တဝိဓဿာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သုကရဝသံ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ဩဒိဿ အနုညာတံ နာမ, တဿ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတိ။ သတိ ပစ္စယေတိ အာဟ ‘‘အညတြ ဩဒိဿ အနုညာတာ’’တိ။
သရူပေန ဝဉ္စနံ ရူပကူဋံ, ပတိရူပေန ဝဉ္စနာတိ အတ္ထော။ အင်္ဂေန အတ္တနော သရီရာဝယဝေန ဝဉ္စနံ အင်္ဂကူဋံ။ ဂဟဏဝသေန ဝဉ္စနံ ဂဟဏကူဋံ။ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ဝဉ္စနံ ပဋိစ္ဆန္နကူဋံ။ အက္ကမတီတိ နိပ္ပီဠေတိ, ပုဗ္ဗဘာဂေ အက္ကမတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဟဒယန္တိ နာဠိအာဒီနံ မာနဘာဇနာနံ အဗ္ဘန္တရံ။ တိလာဒီနံ နာဠိအာဒီဟိ မိနနကာလေ ဥဿာပိတသိခါယေဝ သိခါ။ သိခါဘေဒေါ တဿာဟာပနံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆၀။)ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ, ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။ ဝဓောတိ မုဋ္ဌိပဟာရကသာတာဠနာဒီဟိ ဝိဟေသနံ, ဝိဗာဓနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌနတ္ထောပိ ဟိ ဝဓ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘အတ္တာနံဝဓိတွာ ဝဓိတွာ ရောဒတီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၇၉, ၈၈၁)။ ယထာ ဟိ အပရိဂ္ဂဟဘာဝသာမညေ သတိပိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗဝတ္ထုဝိဘာဂသန္ဒဿနတ္ထံ ဣတ္ထိကုမာရိဒါသိဒါသာဒယော ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ။ ဧဝံ ပရဿ ဟရဏဘာဝတော အဒိန္နာဒါနဘာဝသာမညေ သတိပိ တုလာကူဋာဒယော အဒိန္နာဒါနဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ, န ဧဝံ ပါဏာတိပါတပရိယာယဿ ဝဓဿ ပုန ဂဟဏေ ပယောဇနံ အတ္ထိ, တတ္ထ သယံကာရော, ဣဓ ပရံကာရောတိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ဆပ္ပယောဂါ’’တိ ဝစနတော။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တော ဧဝေတ္ထ အတ္ထော ယုတ္တော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝဓောတိ မာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ပေါထနမေဝ သန္ဓာယာတိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ မာရဏ-သဒ္ဒဿပိ ဝိဟိံသနေ ဒိဿနတော။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၄။ စီဝရပိဏ္ဍပါတာနံ ယထာက္ကမံ ကာယကုစ္ဆိပရိဟရဏမတ္တဇောတနာယံ အဝိသေသတော အဋ္ဌန္နံ ပရိက္ခာရာနံ အန္တရေ တပ္ပယောဇနတာ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တေ သဗ္ဗေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတေပီတိ နဝပရိက္ခာရိကာဒယောပိ အပ္ပိစ္ဆာဝ သန္တုဋ္ဌာဝ။ န ဟိ တတ္ထကေန မဟိစ္ဆတာ, အသန္တုဋ္ဌိတာ ဝါ ဟောတီတိ။
စတူသု ဒိသာသု သုခံ ဝိဟရတိ, တတော ဧဝ သုခဝိဟာရဋ္ဌာနဘူတာ စတဿော ဒိသာ အဿ သန္တီတိ ဝါ စာတုဒ္ဒိသော။ တတ္ထ စာယံ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဘယေန န ပဋိဟညတီတိ အပ္ပဋိဃော။ ဒွါဒသဝိဓဿ သန္တောသဿ ဝသေန သန္တုဿနကော သန္တုဿမာနော။ ဣတရီတရေနာတိ ဥစ္စာဝစေန။ ပရိဿယာနံ ဗာဟိရာနံ သီဟဗျဂ္ဃါဒီနံ, အဗ္ဘန္တရာနဉ္စ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ကာယစိတ္တုပဒ္ဒဝါနံ အဘိဘဝနတော ပရိဿယာနံ သဟိတာ။ ထဒ္ဓဘာဝကရဘယာဘာဝေန အစ္ဆမ္ဘီ။ ဧကော အသဟာယော။ တတော ဧဝ ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂသဒိသတာယ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ စရေယျာတိ အတ္ထော။
ဆိန္နပက္ခော, အသဉ္ဇာတပက္ခော ဝါ သကုဏော ဂန္တုံ န သက္ကောတီတိ ‘‘ပက္ခီ သကုဏော’’တိ ပက္ခိ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ သကုဏော ပါဠိယံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆၁။)ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ပက္ခယုတ္တော သကုဏော’’တိ။ ယဿ သန္နိဓိကာရပရိဘောဂေါ ကိဉ္စိ ဌပေတဗ္ဗံ သာပေက္ခာယ ဌပနဉ္စ နတ္ထိ, တာဒိသော အယံ ဘိက္ခူတိ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော’’တိအာဒိမာဟ။ အရိယန္တိ အပေန္တိ တတော ဒေါသာ, တေဟိ ဝါ အာရကာတိ အရိယောတိ အာဟ ‘‘အရိယေနာတိ နိဒ္ဒေါသေနာ’’တိ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အတ္တနိ။ နိဒ္ဒေါသသုခန္တိ နိရာမိသသုခံ ကိလေသဝဇ္ဇရဟိတတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၅။ ယထာဝုတ္တေ သီလသံဝရေ ပတိဋ္ဌိတဿေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော တဒဓိဋ္ဌာနတော, တဿ စ ပရိပါလကဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သော ဣမိနာ အရိယေန သီလက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဘိက္ခူ’’တိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု။ ယသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၅) ဝုတ္တံ, တသ္မာ တဿ လီနတ္ထပ္ပကာသိနိယံ သံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၅) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပါဒီသု နိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရဿ ကိလေသေဟိ အနဝသိတ္တသုခတာ အဝိကိဏ္ဏသုခတာ စဿ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၆။ ပစ္စယသမ္ပတ္တိန္တိ ပစ္စယပါရိပူရိံ။ ဣမေ စတ္တာရောတိ သီလသံဝရော သန္တောသော ဣန္ဒြိယသံဝရော သတိသမ္ပဇညန္တိ ဣမေ စတ္တာရော အရညဝါသဿ သမ္ဘာရာ။ တိရစ္ဆာနဂတေဟိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ဣသိသိင်္ဂဿ ပိတုအာဒယော ဝိယ။ ဝနစရကေဟီတိ ဝနစရကမာတုဂါမေဟိ။ ဘေရဝသဒ္ဒံ သာဝေန္တိ, တာဝတာ အပလာယန္တာနံ ဟတ္ထေဟိ သီသံ…ပေ… ကရောန္တိ။ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ကာဠကံ ဝါ။ မိစ္ဆာဝိတက္ကသင်္ခါတံ တိလကံ ဝါ။ တန္တိ ပီတိံ ဝိဘူတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ခယတော သမ္မသန္တော။
ဝိဝိတ္တန္တိ ဇနဝိဝိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သုည’’န္တိ။ သာ စ ဝိဝိတ္တတာ နိဿဒ္ဒဘာဝေန လက္ခိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃေါသ’’န္တိ။ အာဝသထဘူတံ သေနာသနံ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိဟာရသေနာသနံ။ မသာရကာဒိ မဉ္စပီဌံ တတ္ထ အတ္ထရိတဗ္ဗံ ဘိသိဥပဓာနဉ္စ မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓိတော မဉ္စပီဌသေနာသနံ။ စိမိလိကာဒိ ဘူမိယံ သန္ထရိတဗ္ဗတာယ သန္ထတသေနာသနံ။ ရုက္ခမူလာဒိ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ စင်္ကမနာဒီနံ ဩကာသဘာဝတော ဩကာသသေနာသနံ။
‘‘အနုစ္ဆဝိကံ ဒဿေန္တော’’တိ ဝတွာ တမေဝ အနုစ္ဆဝိကဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အစ္ဆန္နန္တိ ဣဋ္ဌကဆဒနာဒိနာ အန္တမသော ရုက္ခသာခါဟိပိ န ဆန္နံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆၂။)ဘတ္တဿ ပစ္ဆတောတိ ဘတ္တဘုဉ္ဇနဿ ပစ္ဆတော။ ဦရုဗဒ္ဓါသနန္တိ ဦရူနံ အဓောဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇံ။ ဟေဋ္ဌိမကာယဿ အနုဇုကဋ္ဌပနံ နိသဇ္ဇာဝစနေနေဝ ဗောဓိတန္တိ။ ဥဇုံ ကာယန္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ’’တိ။ တံ ပန ဥဇုကဋ္ဌပနံ သရူပတော ပယောဇနတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ပဏမန္တီတိ န ဩဏမန္တိ။ န ပရိပတတီတိ န ဝိဂစ္ဆတိ, ဝီထိံ န ဝိလင်္ဃေတိ။ တတော ဧဝ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသပ္ပတ္တိယာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဥပဂစ္ဆတိ။ မုခသမီပေတိ မုခဿ သမီပေ နာသိကဂ္ဂေ ဝါ ဥတ္တရောဋ္ဌေ ဝါ။ ဣဓ ပရိ-သဒ္ဒေါ အဘိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ, ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆) ဝိယ။ နိယျာနဋ္ဌော ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော, တသ္မာ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနသတိန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသံ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသံ သတိံ ကတွာ, ပရမံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။
ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနံ အနုပ္ပါဒနံ အပ္ပဝတ္တနံ န ပဋိပက္ခေန သုပ္ပဟီနတာ။ ပဟီနတ္တာတိ စ ပဟီနသဒိသတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဈာနဿ အနဓိဂတတာ။ တထာပိ နယိဒံ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ သဘာဝတော ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ, အထ ခေါ ဘာဝနာဝသေန။ တေနာဟ ‘‘န စက္ခုဝိညာဏသဒိသေနာ’’တိ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာ စက္ခုဝိညာဏံ သဘာဝေန ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ အဗျာပန္နဉ္စ, န ဘာဝနာယ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ, န ဧဝမိဒံ။ ဣဒံ ပန စိတ္တံ ဘာဝနာယ ပရိသောဓိတတ္တာ အဗျာပန္နံ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓံ အနုဒ္ဓတံ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဥဘယန္တိ သတိသမ္ပဇညမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၇။ ဥစ္ဆိန္ဒိတွာ ပါတေန္တီတိ ဧတ္ထ ဥစ္ဆိန္ဒနံ ပါတနဉ္စ တာသံ ပညာနံ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနမေဝ။ ဣတိ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရပညာနံ ဧကစ္စာယ စ ပရိတ္တပညာယ အနုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ နီဝရဏာ ဓမ္မာ ဣတရာယ စ သမတ္ထတံ ဝိဟနန္တိယေဝါတိ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏာ ဝုတ္တာ။ ဣဒမ္ပိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝေနေယျသန္တာနေ ပတိဋ္ဌာပိယမာနံ ဉာဏံ ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ဉာဏပဒံ။ ဉာဏံ ဝဠဉ္ဇေတိ ဧတ္ထာတိ ဉာဏဝဠဉ္ဇံ။
֍ ဋ္ဌ ၂၉၉။ န တာဝ နိဋ္ဌံ ဂတော ဗာဟိရကာနံ ဉာဏေန အက္ကန္တဋ္ဌာနာနိပိ သိယုန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ အနညသာဓာရဏေ မဂ္ဂဉာဏပဒေ ကထံ န နိဋ္ဌင်္ဂတောတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆၃။)အာဟ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေပီ’’တိအာဒိ။ တီသု ရတနေသု နိဋ္ဌံ ဂတော ဟောတီတိ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဓမ္မသုဓမ္မတံ သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိတဉ္စ အာရဗ္ဘ ဉာဏေန နိဋ္ဌံ နိစ္ဆယံ ဥပဂတော ဟောတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သဗ္ဗသော ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗဿပိ အရိယသာဝကဿ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ နတ္ထိ, တတ္ထ ပန ယထာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တဿ အရဟတော သဝိသယေ ဉာဏံ သဝိသေသံ ဩဂါဟတိ, န တထာ အနာဂါမိအာဒီနန္တိ ရတနတ္တယေ သာတိသယံ ဉာဏနိစ္ဆယဂမနံ သန္ဓာယ ‘‘အဂ္ဂမဂ္ဂဝသေန တတ္ထနိဋ္ဌာဂမနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။
စူဠဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၈။ မဟာဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀၀။ ဇင်္ဂလာနန္တိ ဧတ္ထ ယော နိပိစ္ဆလေန အမုဒုကော နိရုဒကတာယ ထဒ္ဓလူခဘူမိပ္ပဒေသော, သော ‘‘ဇင်္ဂလော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဗ္ဗဟုလတာယ ပန ဣဓ သဗ္ဗော ဘူမိပ္ပဒေသော ဇင်္ဂလော, တသ္မိံ ဇင်္ဂလေ ဇာတာ, ဘဝါတိ ဝါ ဇင်္ဂလာ, တေသံ ဇင်္ဂလာနံ။ ဧဝဉှိ နဒီစရာနမ္ပိ ဟတ္ထီနံ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ သမောဓာတဗ္ဗာနံ ဝိယ ဟိ သမောဓာယကာနမ္ပိ ဇင်္ဂလဂ္ဂဟဏေန ဂဟေတဗ္ဗတော။ ပထဝီတလစာရီနန္တိ ဣမိနာ ဇလစာရိနော န နိဝတ္တေတိ အဒိဿမာနပါဒတ္တာ။ ပါဏာနန္တိ သာဓာရဏဝစနမ္ပိ ‘‘ပဒဇာတာနီ’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ဝိသေသနိဝိဋ္ဌမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သပါဒကပါဏာန’’န္တိ။ ‘‘မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဂတ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထန္တရော ဝိယ, ဇာတ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထန္တရောတိ အာဟ ‘‘ပဒဇာတာနီတိ ပဒါနီ’’တိ။ သမောဓာနန္တိ သမဝရောဓံ, အန္တောဂမံ ဝါ။ မဟန္တတ္တေနာတိ ဝိပုလဘာဝေန။
ကုသလာ ဓမ္မာတိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာ ဓမ္မာ, န အနဝဇ္ဇမတ္တဓမ္မာ။ ကုသလတ္တိကေ အာဂတနယေန ဟိ ဣဓ ကုသလာ ဓမ္မာ ဂဟေတဗ္ဗာ, န ဗာဟိတိကသုတ္တေ အာဂတနယေန။ စတုဗ္ဗိဓော သင်္ဂဟောတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ဧကဝိဓောဝေတ္ထ သင်္ဂဟော အဓိပ္ပေတောတိ? န, အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ အနိဒ္ဓါရိတတ္ထဿ သဒ္ဒဿေဝ ဂဟိတတ္တာ။ သင်္ဂဟ-သဒ္ဒေါ တာဝ အတ္တနော
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆၄။)အတ္ထဝသေန စတုဗ္ဗိဓောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ အတ္ထောပိ ဝါ အနိဒ္ဓါရိတဝိသေသော သာမညေန ဂဟေတဗ္ဗတံ ပတ္တော ‘‘သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟ-သဒ္ဒေန ဝစနီယတံ ဂတောတိ န ကောစိ ဒေါသော, နိဒ္ဓါရိတေ ဝိသေသေ တဿ ဧကဝိဓတာ သိယာ, န တတော ပုဗ္ဗေတိ။ သဇာတိသင်္ဂဟောတိ သမာနဇာတိယာ, သမာနဇာတိကာနံ ဝါ သင်္ဂဟော။ ဓာတုကထာဝဏ္ဏနာယံ ပန ‘‘ဇာတိသင်္ဂဟော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, တံ ဇာတိ-သဒ္ဒဿ သာပေက္ခသဒ္ဒတ္တာ ဇာတိယာ သင်္ဂဟောတိ ဝုတ္တေ အတ္တနော ဇာတိယာတိ ဝိညာယတိ သမ္ဗန္ဓာရဟဿ အညဿ အဝုတ္တတ္တာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၉၄) ဝိယ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သဇာတိသင်္ဂဟော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ သဉ္ဇာယန္တိ ဧတ္ထာတိ သဉ္ဇာတိ, သဉ္ဇာတိယာ သင်္ဂဟော သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော, သဉ္ဇာတိဒေသဝသေန သင်္ဂဟောတိ အတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗေ ရထိကာ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ ရထယောဓာ ရထေန ယုဇ္ဈနကိရိယာယ ဧကသင်္ဂဟောတိ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဓနုဂ္ဂဟာ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ ဣဿာသာ ဓနုနာ ဝိဇ္ဈနကိရိယာယ ဧကသင်္ဂဟောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ကိရိယဝသေန သင်္ဂဟော’’တိ။ ရူပက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတန္တိ ရူပက္ခန္ဓေန ဧကသင်္ဂဟံ ရူပက္ခန္ဓောတေဝ ဂဏိတံ, ဂဟဏံ ဂတန္တိ အတ္ထော။
ဒိယဍ္ဎမေဝ သစ္စံ ဘဇတိ မဂ္ဂသစ္စဒုက္ခသစ္စေကဒေသဘာဝတော။ သစ္စေကဒေသန္တောဂဓမ္ပိ သစ္စန္တောဂဓမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သစ္စာနံ အန္တောဂဓတ္တာ’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ သာသနတော စ လောကတော စ ဥပမံ အာဟ ရိတွာ ဒီပေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာဓိကမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဒိယဍ္ဎသိက္ခာပဒသတန္တိ ဣဒံ ယသ္မိံ ကာလေ တံ သုတ္တံ ဒေသိတံ, တဒါ ပညတ္တသိက္ခာပဒဝသေန ဝုတ္တံ, တတော ပရံ ပန သာဓိကာနိ ဒွေသတာနိ သိက္ခာပဒါနီတိ။ သိက္ခာနံ အန္တောဂဓတ္တာ အဓိသီလသိက္ခာယ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီလံ သိက္ခန္တောပိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီ’’တိ ဝိသမောယံ ဥပညာသော။ တတ္ထ ဟိ ယော ပဟာတဗ္ဗံ ပဇဟတိ, သံဝရိတဗ္ဗတော သံဝရံ အာပဇ္ဇတိ, အယမဿ အဓိသီလသိက္ခာ။ ယော တတ္ထ စေတသော အဝိက္ခေပေါ, အယမဿ အဓိစိတ္တသိက္ခာ။ ယာ တတ္ထ ဝီမံသာ, အယမဿ အဓိပညာသိက္ခာ။ ဣတိ သော ကုလပုတ္တော သရူပတော လဗ္ဘမာနာ ဧဝ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ ဒီပိတော, န သိက္ခာနံ အန္တောဂဓတာမတ္တေန။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော တထာဘူတဿ သံဝရော, အယမေတ္ထ အဓိသီလသိက္ခာ, ယော
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆၅။)တထာဘူတဿ သမာဓိ, အယမေတ္ထ အဓိစိတ္တသိက္ခာ, ယာ တထာဘူတဿ ပညာ, အယံ အဓိပညာသိက္ခာ။ ဣမာ တိဿော သိက္ခာ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ တာယ သတိယာ တေန မနသိကာရေန သိက္ခတိ အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီ’’တိ။ ဣဓ ပန သစ္စာနံ အန္တောဂဓတ္တာ သစ္စ-သဒ္ဒါဘိဓေယျတာမတ္တေန စတူသု သစ္စေသု ဂဏနန္တောဂဓာ ဟောန္တီတိ? န, တတ္ထာပိ ဟိ နိပ္ပရိယာယတော အဓိသီလသိက္ခာဝ လဗ္ဘတိ, ဣတရာ ပရိယာယတောတိ ကတွာ ‘‘သိက္ခာနံ အန္တောဂဓတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
စတူသု အရိယသစ္စေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ စ တတော အမုစ္စိတွာ တဿေဝ အန္တောဂဓတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ယထာ စ ဧကဿ ဟတ္ထိပဒဿာ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတာ ဟတ္ထိပဒေါပမာ သမတ္ထိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧကသ္မိမ္ပိ ဒွီသုပိ တီသုပိ သစ္စေသု ဂဏနံ ဂတာ ဓမ္မာတိ ဣဒံ န ကုသလတ္တိကဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အထ ခေါ တိကဒုကေသု ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ သစ္စေ ဂဏနံ ဂတော ဓမ္မော အသင်္ခတဓမ္မော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဒွီသု သစ္စေသု ဂဏနံ ဂတာ ကုသလာ ဓမ္မာ, တထာ အကုသလာ ဓမ္မာ, အဗျာကတာ စ ဓမ္မာ, တီသု သစ္စေသု ဂဏနံ ဂတာ သင်္ခတာ ဓမ္မာ, ဧဝံ အညေသမ္ပိ တိကဒုကပဒါနံ ဝသေန အယမတ္ထော ယထာရဟံ ဝိဘဇိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ…ပေ… ဂတာဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ဧကဒေသော ဟိ သမုဒါယန္တောဂဓတ္တာ ဝိသေသော ဝိယ သာမညေန သမူဟေန သင်္ဂဟံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘သစ္စာနံ အန္တောဂဓတ္တာ’’တိ။ ဒေသနာနုက္ကမောတိ အရိယသစ္စာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝသေန ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဝိဘဇနံ။ တတ္ထ စ ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝသေနအာဒိတော အဇ္ဈတ္တိကာယ ပထဝီဓာတုယာ ဝိဘဇနန္တိ။ အယံ ဣမိဿာ ဒေသနာယ အနုက္ကမော။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၁။ တံ ပနေတံ ဥပမာဟိ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုဇာတန္တိ သုန္ဒရံ, သုသဏ္ဌိတံ သုပရိဏတဉ္စာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပေသိယောတိ ဝိလီဝေ။ မုဒုဘာဝတော ကုစ္ဆိဘာဂံ အာဒါယ။ ဣတရေ စ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေတိ ပဉ္စဓာ ဘိန္နကောဋ္ဌာသေသု ဣတရေ စ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ။ ဣတရေ စ တယော ကောဋ္ဌာသေတိအာဒိတော စတုဓာ ဘိန္နကောဋ္ဌာသေသု ဣတရေ စ တယော ကောဋ္ဌာသေ။
ရာဇပုတ္တူပမာယာတိ ရညော ဇေဋ္ဌပုတ္တဥပမာယ။ န္တိ ပိဠန္ဓနံ။ ဥရေ ဝါယာမဇနိတအရိယဇာတိယာ ဩရသော။ မုခတော ဇာတောတိ မုခတော
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆၆။)နိဂ္ဂတဓမ္မဒေသနာယ ဇာတော, ဗုဒ္ဓါနံ ဝါ ဓမ္မကာယဿ မုခဘူတအရိယဓမ္မတော ဇာတော။ တတော ဧဝ ဓမ္မဇော ဓမ္မနိမ္မိတော။ သတ္ထု ဓမ္မဒါယာဒဿေဝ ဂဟိတတ္တာ ဓမ္မဒါယာဒေါ။ တေနာဟ ‘‘နော အာမိသဒါယာဒေါ’’တိ။ န္တိ ‘‘ဘဂဝတော ပုတ္တော’’တိအာဒိဝစနံ။ မဟာပညတာဒိဂုဏေဟိ သာတိသယံ အနုပုဗ္ဗဘာဝေ ဌိတတ္တာ သမ္မာ ယထာဘူတံ ဝဒမာနော ဝတ္တုံ သက္ကောန္တော ဝဒေယျ။
အကုတောဘယံ နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ။ ရာဂရဇာဒီနံ ဝိဂမေန ဝိဂတရဇံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ သုဂတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဘိက္ခူနံ ပရောသဟဿံ ပယိရုပါသတီတိ ယောဇနာ။
‘‘သေဝေထ ဘဇထာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတာ ဘိက္ခူ အနုဂ္ဂါဟကာ’’တိ။ ပဏ္ဍိတာပိ သမာနာ န အပ္ပဿုတာ, အထ ခေါ ဩဝါဒါနုသာသနီဟိ အနုဂ္ဂါဟကာတိ ပုရိမာ ဥပမာ ထေရဿေဝ ဝသေန ဥဒါဟဋာ, ဒုတိယာ ပန ဘဂဝတော ဘိက္ခုသံဃဿပိ ဝသေန ဥဒါဟဋာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၂။ အဇ္ဈတ္တိကာတိ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ။ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တန္တိ ပဒဒွယေနပိ တံတံပါဋိပုဂ္ဂလိကဓမ္မာ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥဘယမ္ပေတံ နိယကာဓိဝစနမေဝါ’’တိ။ သသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ပန အတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝူပဂမနဝသေန အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ, တံတံသတ္တသန္တာနပရိယာပန္နတာယ ပစ္စတ္တံ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၇) ‘‘အတ္တနိ ပဝတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တံ, အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ပဋိစ္စ ပဝတ္တတ္တာ ပစ္စတ္တ’’န္တိ။ ကက္ခဠန္တိ ကထိနံ။ ယသ္မာ တံ ထဒ္ဓဘာဝေန သဟဇာတာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ထဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ခရိဂတန္တိ ခရသဘာဝေသု ဂတံ တပ္ပရိယာပန္နံ, ခရသဘာဝမေဝါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန ခရသဘာဝံ ဖရုသာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော ဖရုသာကာရံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဖရုသ’’န္တိ။ ဥပါဒိန္နံ နာမ သရီရဋ္ဌကံ။ တတ္ထ ယံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ, တံ နိပ္ပရိယာယတော ‘‘ဥပါဒိန္န’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဣတရံ အနုပါဒိန္နံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဣဓ တဏှာဒီဟိ အာဒိန္နဂဟိတပရာမဋ္ဌဝသေန ဥပါဒိန္နမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သရီရဋ္ဌကဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဒိန္နန္တိ အဘိနိဝိဋ္ဌံ။ မမန္တိ ဂဟိတံ။ အဟန္တိ ပရာမဋ္ဌံ။ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကဿာတိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဟရန္တဿ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆၇။)ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနေ။ တီသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ တိပ္ပကာရေသု ကောဋ္ဌာသေသု။ န ဟိ တေ တယော စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသာ။
ဝုတ္တပ္ပကာရာတိ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ။ နာနာသဘာဝတောတိ သတိပိ ကက္ခဠဘာဝသာမညေ သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတော ပန ကေသာဒိသံဃာတဂတနာနာသဘာဝတော။ အာလယောတိ အပေက္ခာ။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ။ ပတ္ထနာတိ တဏှာပတ္ထနာ။ ပရိယုဋ္ဌာနန္တိ တဏှာပရိယုဋ္ဌာနံ။ ဂဟဏန္တိ ကာမုပါဒါနံ။ ပရာမာသောတိ ပရတော အာမသနာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော။ န ဗလဝါ အာလယာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိဘင်္ဂေ ဗာဟိရာပိ ပထဝီဓာတု ဝိတ္ထာရေနေဝ ဝိဘတ္တာတိ? ယထာဓမ္မဒေသနတ္တာ တတ္ထ ဝိတ္ထာရေနေဝ ဒေသနာ ပဝတ္တာ, ယထာနုလောမဒေသနတ္တာ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဒေသနာ သံခိတ္တာ။
ယောဇေတွာ ဒဿေတီတိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဒဿေတိ။ သာတိ အဇ္ဈတ္တိကာ ပထဝီဓာတု။ သုခပရိဂ္ဂဟော ဟောတိ ‘‘န မေ သော အတ္တာ’’တိ။ သိဒ္ဓေ ဟိ အနတ္တလက္ခဏေ ဒုက္ခလက္ခဏံ အနိစ္စလက္ခဏဉ္စ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ သင်္ခတဓမ္မေသု တဒဝိနာဘာဝတောတိ။ ဝိသူကာယတီတိ ဝိသူကံ ဝိရူပကိရိယံ ပဝတ္တေတိ။ သာ ပန အတ္ထတော ဝိပ္ဖန္ဒနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိပ္ဖန္ဒတီ’’တိ။ အဿာတိ အဇ္ဈတ္တိကာယ ပထဝီဓာတုယာ။ အစေတနာဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတိ ဓာတုမတ္တတာယ ဒဿနတော။ တံ ဥဘယမ္ပီတိ တံ ပထဝီဓာတုဒွယမ္ပိ။
တတော ဝိသေသတရေနာတိ တတော ဗာဟိရမဟာပထဝိတော ဝိသေသဝန္တတရေန, လဟုတရေနာတိ အတ္ထော။ ကုပ္ပတီတိ လုပ္ပတိ။ ဝိလီယမာနာတိ ပကတိဥဒကေ လောဏံ ဝိယ ဝိလယံ ဂစ္ဆန္တီ။ ဥဒကာနုဂတာတိ ဥဒကံ အနုဂတာ ဥဒကဂတိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကမေဝ ဟောတီ’’တိ။ အဘာဝေါ ဧဝ အဘာဝတာ, န ဘဝတီတိ ဝါ အဘာဝေါ, တထာသဘာဝေါ ဓမ္မော။ တဿ ဘာဝေါ အဘာဝတာ။ ဝယော ဝိနာသော ဓမ္မော သဘာဝေါ ဧတဿာတိ ဝယဓမ္မော, တဿ ဘာဝေါ ဝယဓမ္မတာ, အတ္ထတော ခယော ဧဝ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ အနိစ္စလက္ခဏမေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဝိဒ္ဓံသနဘာဝဿ ပန ပဝေဒိတဗ္ဗတ္တာ ကာမံ အနိစ္စလက္ခဏမေဝ ဝုတ္တံ သရူပတော, ဣတရာနိပိ အတ္ထတော ဝုတ္တာနေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆၈။)မတ္တံ ခဏမတ္တံ တိဋ္ဌတီတိ မတ္တဋ္ဌော, အပ္ပမတ္တဋ္ဌော မတ္တဋ္ဌကော, အတိဣတ္တရခဏိကောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရိတ္တဋ္ဌိတိကဿာ’’တိ။ ဌိတိပရိတ္တတာယာတိ ဧကစိတ္တပဝတ္တိမတ္တတာဌာနလက္ခဏဿ ဣတရဘာဝေန။ ဧကဿ စိတ္တဿ ပဝတ္တိက္ခဏမတ္တေနေဝ ဟိ သတ္တာနံ ပရမတ္ထတော ဇီဝနက္ခဏော ပရိစ္ဆိန္နော။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။
ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ သုခဒုက္ခာတိ သုခဒုက္ခာ ဝေဒနာ။ ဥပေက္ခာပိ ဟိ သုခဒုက္ခာသွေဝ အန္တောဂဓာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝတော။ အတ္တဘာဝေါတိ ဇီဝိတဝေဒနာဝိညာဏာနိ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ကေဝလာတိ အတ္တနိစ္စဘာဝေန အဝေါမိဿာ။ ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာတိ ဧကေန စိတ္တေန သဟိတာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ။ လဟုသော ဝတ္တတေ ခဏောတိ တာယ ဧဝ ဧကက္ခဏိကတာယ လဟုကော အတိဣတ္တရော ဇီဝိတာဒီနံ ခဏော ဝတ္တတိ ဝီတိဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဣဒန္တိ ဂါထာဝစနံ။
ယသ္မာ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ အဿာသပဿာသာနံ အပရာပရသဉ္စရဏံ လဘမာနမေဝ ပဝတ္တတိ, န အလဘမာနံ, တသ္မာ အဿာသပဿာသူပနိဗဒ္ဓံ။ တထာ မဟာဘူတာနံ သမဝုတ္တိတံ လဘမာနမေဝ ပဝတ္တတိ။ ပထဝီဓာတုယာ ဟိ အာပေါဓာတုအာဒီနံ ဝါ အညတရပကောပေန ဗလသမ္ပန္နောပိ ပုရိသော ပတ္ထဒ္ဓကာယော ဝါ, အတိသာရာဒိဝသေန ကိလိန္နပူတိကာယော ဝါ, မဟာဍာဟပရေတော ဝါ, သဉ္ဆိဇ္ဇမာနသန္ဓိဗန္ဓနော ဝါ ဟုတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏာတိ။ ကဗဠီကာရာဟာရာနံ ယုတ္တကာလေ လဘန္တဿေဝ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ, အလဘန္တဿ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ, ဝိညာဏေ ပဝတ္တမာနေယေဝ စ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ, န တသ္မိံ အပ္ပဝတ္တမာနေ။ ဇီဝိတန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဣရိယာပထူပနိဗဒ္ဓတာသီတုဏှူပနိဗဒ္ဓတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ စတုန္နဉှိ ဣရိယာပထာနံ သမဝုတ္တိတံ လဘမာနမေဝ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ, အညတရဿ ပန အဓိမတ္တတာယ အာယုသင်္ခါရာ ဥပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ, သီတုဏှာနမ္ပိ သမဝုတ္တိတံ လဘမာနမေဝ ပဝတ္တတိ, အတိသီတေန ပန အတိဥဏှေန ဝါ အဘိဘူတဿ ဝိပဇ္ဇတီတိ။
တဏှုပါဒိန္နဿာတိ ဣမိနာ ဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နတာကိတ္တနေန သရသပဘင်္ဂုတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာယ တဏှာဂ္ဂါဟဿ အနိစ္စာနုပဿနာယ မာနဂ္ဂါဟဿ အနတ္တာနုပဿနာယ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော ဧကံသေနေဝ တီဟိ အနုပဿနာဟိ ဂါဟာပိ ဝိဂစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘နောတေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဧကံယေဝ အာဂတံ ဗာဟိရာယ ပထဝီဓာတုယာ အန္တရဓာနဒဿနပဝတ္တဇောတနာယ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၆၉။)ပရိဂ္ဂဟန္တိ ဓာတုပရိဂ္ဂဟဏံ။ ပဋ္ဌပေန္တောတိ အာရဘန္တော ဒေသေန္တော။ သောတဒွါရေ ဗလံ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။ ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ဗလဒဿနာပဒေသေန ကမ္မဋ္ဌာနဿ အာနုဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဝါစာယ ဃဋ္ဋနမေဝ ဝုတ္တံ သောတဒွါရေ ဗလဒဿနဘာဝတော။ ဗလန္တိ စ ဗာဟိရာယ ဝိယ အဇ္ဈတ္တိကာယပိ ပထဝီဓာတုယာ အစေတနာဘာဝဒဿနေန ရုက္ခဿ ဝိယ အက္ကောသန္တေပိ ပဟရန္တေပိ နိဗ္ဗိကာရတာ။ သမ္ပတိဝတ္တမာနုပ္ပန္နဘာဝေနာတိ တဒါ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေန။ သမုဒါစာရုပ္ပန္နဘာဝေနာတိ အာပါထဂတေ တသ္မိံ အနိဋ္ဌေ သဒ္ဒါရမ္မဏေ အာရမ္မဏကရဏသင်္ခါတဥပ္ပတ္တိဝသေန သောတဒွါရေ ဇဝနဝေဒနာ ဒုက္ခာတိ ဝစနတော။ တထာ ဟိ ‘‘ဥပနိဿယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝေဒနာဒယောပီတိ ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝေဒနာ စေဝ သညာဒယော စ။ တေ ဟိ ဖဿေန သမာနဘူမိကာ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝေဒနာ။ ဓာတုသင်္ခါတမေဝ အာရမ္မဏန္တိ ယထာပရိဂ္ဂဟိတံ ပထဝီဓာတုသင်္ခါတမေဝ ဝိသယံ။ ပက္ခန္ဒတီတိ ဝိပဿနာစိတ္တံ အနိစ္စန္တိပိ ဒုက္ခန္တိပိ အနတ္တာတိပိ သမ္မသနဝသေန အနုပဝိသတိ။ ဧတေန ဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပါဘာဝမာဟ, ပသီဒတီတိ ပန ဣမိနာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝီထိပဋိပန္နတံ။ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဣမိနာ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟဘာဝေန အဝတ္ထာနံ ပဋိပက္ခာဘိဘဝေန နိစ္စလဘာဝတော။ ဝိမုစ္စတီတိ ဣမိနာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟတော ဝိသေသေန မုစ္စနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သမုဋ္ဌာနဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဓိမောက္ခံ လဘတီ’’တိ။ သောတဒွါရမှိ အာရမ္မဏေ အာပါထဂတေတိ ဣဒံ မူလပရိညာယ မူလဒဿနံ။ သောတဒွါရေဟိ အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ အယောနိသော အာဝဇ္ဇယတော ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ လောဘော, အနိဋ္ဌေ စ ပဋိဃော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မနောဒွါရေ ပန ‘‘ဣတ္ထီ, ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒိ ဟောတိ, တဿ ပဉ္စဒွါရဇဝနံ မူလံ, သဗ္ဗံ ဝါ ဘဝင်္ဂါဒိ။ ဧဝံ မနောဒွါရဇဝနဿ မူလဝသေန ပရိညာ။ အာဂန္တုကတာဝကာလိကပရိညာ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနဿေဝ အပုဗ္ဗဘာဝဝသေန ဣတရဘာဝဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန သတိပဋ္ဌာနသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော ဧဝ။
ယာထာဝတော ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဏှနဝသေန ကတပရိဂ္ဂဟဿပိ အနာဒိကာလဘာဝနာဝသေန အယောနိသော အာဝဇ္ဇနံ သစေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပတွာတိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စတံ ပတွာ။ ဧကံ ဒွေ ဝါရေ အာသေဝနံ လဘိတွာ, န အာသေဝနပစ္စယံ။ န ဟိ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကစိတ္တံ အာသေဝနပစ္စယဘူတံ အတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ, ပဋ္ဌာနေ ကုသလတ္တိကေ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇၀။)ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ‘‘န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ, အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒွေ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ‘‘န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧကံ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၂၁), အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဧက’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၅၂) စ ပန ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဒွေ ဝါရေတိ ဧတ္ထ စ ဧကဂ္ဂဟဏံ ဝစနသိလိဋ္ဌတာယ ဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဒုတိယေ မောဃဝါရေ ဧကဝါရမေဝ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပဝတ္တတိ။ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ တဿ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဧကဝါရဂ္ဂဟဏံ, တိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဒွေဝါရဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ ဒုတိယံ တတိယဉ္စ ပဝတ္တမာနံ လဒ္ဓါသေဝနံ ဝိယ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပတွာ ဧကံ ဒွေ ဝါရေအာသေဝနံ လဘိတွာ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂမေဝ ဩတရတီ’’တိ ဣဒံ ဒုတိယမောဃဝါရဝသေန ဝုတ္တံ ဘဝေယျ။ သော စ အာရမ္မဏဒုဗ္ဗလတာယ ဧဝ ဟောတီတိ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ နိယမိတော။ ဣဓ ပန တိက္ခာနုပဿနာနုဘာဝေန အကုသလုပ္ပတ္တိယာ အသမ္ဘဝဝသေန အယောနိသောဝ အာဝဇ္ဇတော အယောနိသော ဝဝတ္ထာနံ သိယာ, န ယောနိသော, တသ္မိဉ္စ ပဝတ္တေ မဟတိ အတိမဟတိ ဝါ အာရမ္မဏေ ဇဝနံ န ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ အယမတ္ထော ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။
ဧတဿေဝ ဝါ သတိပိ ဒုဝိဓတာပရိကပ္ပနေ သော စ ယဒိ အနုလောမေ ဝေဒနာတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒွေ, န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ’’တိ စ ဝုတ္တံ သိယာ, (လဗ္ဘေယျ), န စ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ, ကုသလာကုသလာနမ္ပိ သိယာ။ န ဟိ အာသေဝနပစ္စယံ လဒ္ဓုံ ယုတ္တဿ အာသေဝနပစ္စယတာပိ ဓမ္မော အာသေဝနပစ္စယော ဟောတီတိ အဝုတ္တော အတ္ထိ, ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ပန ကုသလာကုသလာနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ အဝုတ္တော – ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာသေဝနပစ္စယာ။ အကုသလံ…ပေ… နာသေဝနပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉၃-၉၄) ဝစနတော ပဋိက္ခိတ္တော စ။ အထာပိ သိယာ အသမာနဝေဒနာနံ ဝသေနေဝ ဝုတ္တန္တိ စ, ဧဝမပိ ယထာ – ‘‘အာဝဇ္ဇနာ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝုတ္တံ, ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တံ ဇာတိဘေဒါ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဘူမိဘိန္နဿ ကာမာဝစရဿ ရူပါဝစရာဒီနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ ဝိယ ဇာတိဘိန္နဿပိ ဘဝေယျာတိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝ သိယာ, အဘိန္နဇာတိကဿ စ ဝသေန ယထာ – ‘‘အာဝဇ္ဇနာ သဟေတုကာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇၁။)ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဝေဒနာတ္တိကေပိ ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဧကံ, န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧက’’န္တိ ဧဝံ ဂဏနာယ နိဒ္ဓါရိယမာနာယ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တဿ အဘာဝါ အယံ မောဃဝါရော ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။
ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန ဝီထိဝိပါကသန္တတိယာ အာဝဋ္ဋနတော အာဝဇ္ဇနာ, တတော ဝိသဒိသဿ ဇဝနဿ ကရဏတော မနသိကာရောတိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘေယျ, ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ, ‘‘အာဝဇ္ဇနာ’’ဣစ္စေဝ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝုတ္တံ, တမ္ပိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနတော ပရံ စတုန္နံ ပဉ္စန္နံ ဝါ ဇဝနာနံ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တံ ရူပါဒိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာတိ စ ဇဝနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိတွာတိ အတ္ထော, န ဇဝနဘာဝေနာတိ။ အာသေဝနံ လဘိတွာတိ စေတ္ထ အာသေဝနံ ဝိယ အာသေဝနန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဝိပ္ဖါရိကတ္တာ စဿ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ပဝတ္တိယေဝ စေတ္ထ အာသေဝနသဒိသတာ။ ဝိပ္ဖါရိကတာယ ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတာ စဿ ဝုစ္စတိ။ ဝိပ္ဖါရိကမ္ပိ ဇဝနံ ဝိယ အနေကက္ခတ္တုံ အပ္ပဝတ္တိယာ အသုပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ စ န နိပ္ပရိယာယတော အာသေဝနဘာဝေန ဝတ္တတီတိ န ဣမဿ အာသေဝနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဖလစိတ္တေသု မဂ္ဂပရိယာယော ဝိယ ပရိယာယဝသေန ဝုတ္တံ။
အယန္တိ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ဧကဝါရမ္ပိ ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပါဒနဝသေန ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ယောဂါဝစရော။ ကောဋိပ္ပတ္တောတိ မတ္ထကံ ပတ္တော။ ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘူတတ္တာ ဝိသဒဝိပဿနာဉာဏတာယ တိက္ခဝိပဿကော။ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ ‘‘ဧဝံ မေ ဇဝနံ ဇဝိတ’’န္တိ သာရမ္မဏဿ ဇဝနဿ ဟုတွာ အဘာဝဝဝတ္ထာပနဿ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝတော, တထာ အာဝဇ္ဇနဝသေန ဝါ တံ အာရမ္မဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တာဝဒေဝ မူလကမ္မဋ္ဌာနဘူတံ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဒုတိယဿ ပန ဝသေနာတိ ‘‘အပရဿ ရာဂါဒိဝသေန ဧကဝါရံ ဇဝနံ ဇဝတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ နာတိတိက္ခဝိပဿကဿ ဝသေန ‘‘တဿ ဓာတာရမ္မဏမေဝ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီ’’တိအာဒိနာ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဂတတ္တာ။ ‘‘တမေနံ ဥပဓိပဟာနာယ ပဋိပန္နံ ဥပဓိပဋိနိဿဂ္ဂါယ ကဒါစိ ကရဟစိ သတိသမ္မောသာ ဥပဓိပဋိသံယုတ္တာ သရသင်္ကပ္ပါ သမုဒါစရန္တိ။ ဒန္ဓော ဥဒါယိ သတုပ္ပါဒေါ, အထ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇၂။)ခေါ နံ ခိပ္ပမေဝ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ ဗျန္တီကရောတိ အနဘာဝံ ဂမေတီ’’တိ လဋုကိကောပမေ။ တဿ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သောတာပန္နာဒယော တာဝ ပဇဟန္တု, ပုထုဇ္ဇနော ကထံ ပဇဟတီ’’တိ စောဒနံ ပဋ္ဌပေတွာ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဟိ သတိသမ္မောသေန သဟသာ ကိလေသေ ဥပ္ပန္နေ ‘မာဒိသဿ နာမ ဘိက္ခုနော ကိလေသော ဥပ္ပန္နော’တိ သံဝေဂံ ကတွာ ဝီရိယံ ပဂ္ဂယှ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂေန ကိလေသေ သမုဂ္ဃါတေတိ, ဣတိ သော ပဇဟတိ နာမာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တဿ ဓာတာရမ္မဏမေဝ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိအာဒိနာ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဂတတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဣန္ဒြိယဘာဝနေ စ မဇ္ဈိမဿ ဝသေန အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပရိဂ္ဂဟဝသေနာတိ ဓာတုပရိဂ္ဂဟဝသေန။ မမ္မစ္ဆေဒနာဒိဝသေန ပဝတ္တအက္ကောသနာဒိံ အနိဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ ပတွာ သောတဒွါရေ ကိလမတိ ပုဂ္ဂလော, တထာ ပေါထနပဟရဏာဒိကံ အနိဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ ပတွာ ကာယဒွါရေ ကိလမတိ။
သမုဒါစရန္တီတိ သဗ္ဗသော ဥဒ္ဓံ အာစရန္တိ။ တယိဒံ အမနာပေဟိ သမုဒါစရဏံ နာမ ပေါထနပဟရဏာဒိဝသေန ဥပက္ကမနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဥပက္ကမန္တီ’’တိ, ဗာဓန္တီတိ အတ္ထော။ တထာသဘာဝေါတိ ယထာ ပါဏိပ္ပဟာရာဒီဟိ ဃဋ္ဋိတမတ္တော ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတိ, တထာသဘာဝေါ။ ‘‘ဥဘတောဒဏ္ဍကေန စေပိ, ဘိက္ခဝေ, ကကစေနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၂) ဩဝါဒဒါနံ နာမ အနညသာဓာရဏံ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ အာဝေဏိကန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တံ ခေါ ပနေတံ ဘဂဝတာတိ အနုဿရန္တောပိ…ပေ… ကကစူပမောဝါဒံ အနုဿရန္တောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿပိ ပရိယတ္တိဓမ္မဘာဝတောတိ ကေစိ။ ယံ ပန ကကစောကန္တကေသုပိ မနုဿေသု အပ္ပဒုဿနံ နိဗ္ဗိကာရံ, တံ သတ္ထုသာသနံ အနုဿရန္တောပိ သမ္မာပဋိပတ္တိလက္ခဏံ ဓမ္မံ အနုဿရတိယေဝါတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘိက္ခုနော ဂုဏန္တိ အရိယဓမ္မာဓိဂမနသိဒ္ဓံ ဂုဏမာဟ။ သော စ သဗ္ဗေသမ္ပိ အရိယာနံ ဂုဏောတိ တံ အနုဿရန္တောပိ သံဃံ အနုဿရတိ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ။
ဝိပဿနုပေက္ခာ အဓိပ္ပေတာ, တသ္မာ ဥပေက္ခာ ကုသလနိဿိတာ န သဏ္ဌာတီတိ ဝိပဿနာဝသေန သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ သင်္ခါရဂတေ အဇ္ဈုပေက္ခနံ န လဘတီတိ အတ္ထော။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဝိယ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇၃။)နိဗ္ဗိကာရတာသာမညေန။ တေနာဟ ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဌာနေ ဌပေတိ ‘‘လာဘာ ဝတ မေ, သုလဒ္ဓံ ဝတ မေ’’တိအာဒိနာ အတ္တမနတံ အာပဇ္ဇန္တော။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၃။ အာပေါဂတန္တိ အာဗန္ဓနဝသေန အာပေါ, တဒေဝ အာပေါသဘာဝံ ဂတတ္တာ အာပေါဂတံ, သဘာဝေနေဝ အာပေါဘာဝံ ဝါ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန သော အာပေါဘာဝသင်္ခါတော အလ္လယူသဘာဝေါ သသမ္ဘာရပထဝီသသမ္ဘာရဥဒကာဒိဂတေ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ အာပသ္မိံ ဝိဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗအာပေသု ဂတံ အလ္လယူသဘာဝလက္ခဏ’’န္တိ, ဒြဝဘာဝလက္ခဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပကုပ္ပတီ’’တိ ပါကတိကပကောပံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဩဃဝသေန ဝဍ္ဎတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အယမဿ ပါကတိကော ပကောပေါ’’တိ။ ဣတရံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘အာပေါသံဝဋ္ဋကာလေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩဂစ္ဆန္တီတိ ဧတ္ထ ဩဂမနန္တိ ပရိယာဒါနံ အဓိပ္ပေတံ, န အဓောဂမနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓနေ…ပေ… ပါပုဏန္တီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၄။ သဗ္ဗတေဇေသု ဂတန္တိ ဣန္ဓနာဒိဝသေန အနေကဘေဒေသု သဗ္ဗေသု တေဇောကောဋ္ဌာသေသု ဂတံ ပဝတ္တံ။ ယထာ ပီတိ ဧဝ ပီတိဂတံ, ဧဝံ တေဇော ဧဝ တေဇောဂတံ, တေဇနဝသေန ပဝတ္တိမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ အာပေါဂတံ, ဝါယောဂတဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပုရိမေ’’တိအာဒိ။ ဧကာဟိကဇရာဒိဘာဝေနာတိ ဧကာဟိကာဒိဇရာဘေဒေန။ ဥသုမဇာတောတိ ဥသ္မာဘိဘူတော။ ဇီရတီတိ ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ တေဇောဓာတုဝသေန လဗ္ဘမာနာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဇရာပဝတ္တိ ပါကဋဇရာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣန္ဒြိယဝေကလ္လတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝလိပလိတာဒိဘာဝန္တိ ဝလိတပလိတဘာဝံ, အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သိထိလဘာဝဉ္စ။ ကုပ္ပိတေနာတိ ခုဘိတေန။ သတက္ခတ္တုံ တာပေတွာ တာပေတွာ သီတူဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋသပ္ပိ သတဓောတသပ္ပီတိ ဝဒန္တိ။ သရီရေ ပကတိဥသုမံ အတိက္ကမိတွာ ဥဏှဘာဝေါ သန္တာပေါ, သရီရဿ ဒဟနဝသေန ပဝတ္တော မဟာဒါဟော ပရိဒါဟောတိ အယမေဝ တေသံ ဝိသေသော။ အသိတန္တိ သုတ္တံ။ ခါယိတန္တိ ခါဒိတံ။ သာယိတန္တိ အဿာဒိတံ။ သမ္မာ ပရိပါကံ ဂစ္ဆတီတိ သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အသမ္မာပရိပါကောပိ ဝိသမပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရသာဒိဘာဝေနာတိ ရသရုဓိရမံသမေဒနှာရုအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇသုက္ကဘာဝေန။ ဝိဝေကန္တိ ပုထုဘာဝံ အညမညံ ဝိသဒိသဘာဝံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇၄။)အသိတာဒိဘေဒဿ အာဟာရဿ ပရိဏာမေ ရသော ဟောတိ, တံ ပဋိစ္စ ရသဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ရသဿ ပရိဏာမေ ‘‘ရုဓိရ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗံ နေတဗ္ဗံ။
ဟရိတန္တန္တိ ဟရိတမေဝ, အန္တ-သဒ္ဒေန ပဒဝဍ္ဎနံ ကတံ ယထာ ‘‘ဝနန္တံ သုတ္တန္တ’’န္တိ။ စမ္မနိလ္လေခနံ စမ္မံ လိခိတွာ ဆဍ္ဍိတကသဋံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၅။ ဥဂ္ဂါရဟိက္ကာရာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒေကခီပနာဒိပဝတ္တကဝါတာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥစ္စာရပဿာဝါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိတ္တသေမှလသိကာဒိနီဟရဏဝါတဿ စေဝ ဥသုမဝါတဿ စ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိပိ ကုစ္ဆိ-သဒ္ဒေါ ဥဒရပရိယာယော, ကောဋ္ဌ-သဒ္ဒေန ပန အဗ္ဘန္တရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ တဒဝသိဋ္ဌော ဥဒရပဒေသော ဣဓ ကုစ္ဆိ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကုစ္ဆိသယာ ဝါတာတိ အန္တာနံ ဗဟိဝါတာ’’တိ။ သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာလောကနဝိလောကနဥဒ္ဓရဏာဒိကာ သဗ္ဗာ ကာယိကကိရိယာ သင်္ဂဟိတာ။ အဝသဝတိ ဥဒကံ ဧတသ္မာတိ ဩဿဝနံ, ဆဒနန္တော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၀၆။ နိဿတ္တဘာဝန္တိ အနတ္တကတံ။ ယထာဒဿိတာ ဟိ စတဿော ဓာတုယော အနတ္တနိယံ ကေဝလံ ဓာတုမတ္တာ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ပရိဝါရိတောတိ ပရိဝါရိတဘာဝေန ဌိတော ပရိဝုတော။ တေနာဟ ‘‘ဧတာနီ’’တိအာဒိ, ကဋ္ဌာဒီနိ သန္နိဝေသဝိသေသဝသေန ဌပိတာနီတိ အဓိပ္ပါယော။ အညထာ အဂါရသမညာယ ဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ကဋ္ဌာဒီသု ပနာ’’တိအာဒိ။ ယဒတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘သေယျထာပိ, အာဝုသော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ, တမတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ကဋ္ဌာဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ကာမံ ဟေဋ္ဌာ ‘‘မတ္တဋ္ဌကဿ ကာယဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၂) အဝိဘာဂေန ဧကဒေသေန စ ဥပါဒါရူပမ္ပိ ကထိတံ, တထာ ဝေဒနာဒယော ခန္ဓဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ န ကထိတာ, တထာ တဏှာပိ သမုဒယသစ္စဘာဝေန။ ဣတရာနိ ပန သစ္စာနိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ကထိတာနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ…ပေ… န ကထိတာနီ’’တိ။ စက္ခုပသာဒေ နိရုဒ္ဓေတိ စက္ခုပသာဒေ ဝိနဋ္ဌေ။ ဥပဟတေတိ ပုဗ္ဗကိမိအာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတေ။ ပလိဗုဒ္ဓေတိ ပုဗ္ဗာဒိဥပ္ပတ္တိယာ ဝိနာ ပဋိစ္ဆာဒိတေ။ တဇ္ဇောတိ တဿာနုရူပေါ, စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ အနုရူပေါတိ အတ္ထော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇၅။)စက္ခုဿ ရူပါရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနမနသိကာရော ဟဒယသန္နိဿယောပိ စက္ခုမှိ သတိ ဟောတိ, အသတိ န ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘စက္ခုံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနမနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တော။ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနံ တဿ ယထာ အာရမ္မဏပစ္စယေ, ဧဝံ ပသာဒပစ္စယေပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုဉ္စ ရူပေ စ ပဋိစ္စာ’’တိ။ န္တိ စက္ခုဒွါရေ ကိရိယမနောဓာတုစိတ္တံ။ အညဝိဟိတဿာတိ အညာရမ္မဏပသုတဿ။ တဒနုရူပဿာတိ တေသံ စက္ခုရူပတဒါဘောဂါနံ အနုရူပဿ။
စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဒဿေတိ သရူပတော အတ္ထာပတ္တိတော စာတိ အဓိပ္ပါယော။ တပ္ပကာရော ဘူတော, တပ္ပကာရံ ဝါ ပတ္တော တထာဘူတော, တဿ, ယထာ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဒိသဿ ပစ္စယာကာရသမဝေတဿာတိ အတ္ထော။ တိသမုဋ္ဌာနရူပန္တိ ဥတုကမ္မာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပံ။ ဣဒဉ္စ သတိပိ တဒါ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေ ကေဝလံ စက္ခုဝိညာဏသမုဋ္ဌိတရူပဿ အဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေ ရူပက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘တထာဘူတဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝေဒနာဒယော စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာဝ, ဝိညာဏမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏမေဝ။ သင်္ခါရာတိ စေတနာဝ ဝုတ္တာ စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ ပန ဖဿဇီဝိတိန္ဒြိယမနသိကာရစိတ္တဋ္ဌိတိယောပိ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာဝ။ ဧကတော သင်္ဂဟော ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ ဧကတော ဂဏနာ။ သမာဂမောတိ ယထာသကံ ပစ္စယဝသေန သမောဓာနံ။ သမဝါယောတိ အညမညဿ ပစ္စယဘာဝေန သမဝေတတာယ သမုဒိတဘာဝေါ။
ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မော ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ, ပစ္စယာကာရော။ ပစ္စယဓမ္မေ ပဿန္တောပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ ပဿတိ, တေ ပဿန္တောပိ ပစ္စယဓမ္မေ ပဿတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ’’န္တိအာဒိ။ ဆန္ဒကရဏဝသေနာတိ တဏှာယနဝသေန။ အာလယကရဏဝသေနာတိ အပေက္ခာကရဏဝသေန။ အနုနယကရဏဝသေနာတိ အနုရဇ္ဇနဝသေန။ အဇ္ဈောဂါဟိတွာတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ ဂိလိတွာ ဝိယ နိဋ္ဌပေတွာ ဝိယ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန။ ဆန္ဒရာဂေါ ဝိနယတိ ပဟီယတိ ဧတ္ထာတိ ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပဟာနဉ္စာတိ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဟရိတွာတိ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတမ္ပိ အတ္ထတော အာနေတွာ သင်္ဂဏှနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာဟရဏဝိဓိံ ပန ဒဿေန္တော ‘‘ယာ ဣမေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမေသု တီသု ဌာနေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု သုခဒုက္ခာဒီသု တီသု အဘိသမယဋ္ဌာနေသု။ ဒိဋ္ဌီတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယာထာဝဒဿနံ။ ဧဝံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇၆။)သင်္ကပ္ပါဒယောပိ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘာဝနာပဋိဝေဓောတိ ဘာဝနာဝသေန ပဋိဝေဓော, န အာရမ္မဏကရဏမတ္တေန။ အယံ မဂ္ဂေါတိ အယံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ပဝတ္တော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ ဧတ္တာဝတာပီတိ ဧဝံ ဧကသ္မိံ စက္ခုဒွါရေ ဝတ္ထု ပရိဂ္ဂဟမုခေနပိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဿ မတ္ထကံ ပါပနေန ဗဟုံ ဝိပုလံ ပရိပုဏ္ဏမေဝ ဘဂဝတော သာသနံ ကတံ အနုဋ္ဌိတံ ဟောတိ။
ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓမေဝ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ အာဝဇ္ဇနစိတ္တဿ ပစ္စယော ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံ နိရုဒ္ဓမ္ပီ’’တိ။ မန္ဒထာမဂတမေဝါတိ မဟတိယာ နိဒ္ဒါယ အဘိဘူတဿ ဝသေန ဝုတ္တံ, ကပိမိဒ္ဓပရေတဿ ပန ဘဝင်္ဂစိတ္တံ ကဒါစိ အာဝဇ္ဇနဿ ပစ္စယော ဘဝေယျာတိ။ ဘဝင်္ဂသမယေနေဝါတိ ဘဝင်္ဂဿေဝ ပဝတ္တနသမယေန ပဂုဏဇ္ဈာနပဂုဏကမ္မဋ္ဌာနပဂုဏဂန္ထေသု တေသံ ပဂုဏဘာဝေနေဝ အာဘောဂေန ဝိနာပိ မနသိကာရော ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ပဂုဏံ ဂန္ထံ ပဂုဏဘာဝေနေဝ နိရန္တရံ ဝိယ အဇ္ဈယမာနေ အညဝိဟိတတာယ ‘‘ဧတ္တကော ဂန္ထော ဂတော, ဧတ္တကော အဝသိဋ္ဌော’’တိ သလ္လက္ခဏာ န ဟောတိ။ စတုသမုဋ္ဌာနမ္ပီတိ သဗ္ဗံ စတုသမုဋ္ဌာနရူပံ, န ပုဗ္ဗေ ဝိယ တိသမုဋ္ဌာနမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ ဩဠာရိကတ္တာ စ ဖဿစေတနာဝ သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ ဂဟိတာ, န အညေသံ အဘာဝါ။ ဧကဒေသမေဝ သမ္မသန္တောတိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌံ အတ္ထံ ဟေဋ္ဌာ အနဝသေသတော အနိဒ္ဒိသိတွာ ဧကဒေသမေဝ နိဒ္ဒိသနဝသေန ဒေသနာယ အာမသန္တော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဉ္စေဝ, အာဝုသော, စက္ခု’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၆) ဆဒွါရဝသေန နိဒ္ဒိသနဋ္ဌာနေ။ ဟေဋ္ဌာ ပရိဟီနဒေသနန္တိ – ‘‘ယံ ဥပါဒါရူပံ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ ဥပရိ တီဏိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ နိဒ္ဒေသဝသေန ပရိဟီနံ အတ္ထဇာတံ သဗ္ဗံ။ တံတံဒွါရဝသေနာတိ စက္ခုဒွါရာဒိကံ တံတံဒွါရဝသေန။ စတုသစ္စဝသေန အာရဒ္ဓါ ဒေသနာ စတုသစ္စေနေဝ ပရိယောသာပိတာတိ အာဟ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာဝ သုတ္တန္တံ နိဋ္ဌပေသီ’’တိ။
မဟာဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇၇။)၉။ မဟာသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀၇။ နစိရပက္ကန္တေတိ န စိရံ ပက္ကန္တေ, ပက္ကန္တဿ သတော န စိရဿေဝ။ သလိင်္ဂေနေဝါတိ မုဏ္ဍိယကာသာယဂ္ဂဟဏာဒိနာ အတ္တနော ပုရိမလိင်္ဂေနေဝ။ ပါဋိယေက္ကေ ဇာတေတိ ဝိပန္နာစာရဒိဋ္ဌိတာယ ပကာသနီယကမ္မကရဏတော ပရံ အညတိတ္ထိယသဒိသေ ဝိသုံ ဘူတေ။ ကုလပုတ္တောတိ ဇာတိမတ္တေန ကုလပုတ္တော။ အသမ္ဘိန္နာယာတိ သမ္ဘေဒရဟိတာယ, ဇာတိသင်္ကရဝိရဟိတာယာတိ အတ္တော။ ဇာတိသီသေန ဣဓ ဇာတိဝတ္ထုကံ ဒုက္ခံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဩတိဏ္ဏောတိ ယဿ ဇာတိ အန္တော အနုပဝိဋ္ဌာ’’တိ။ ဇာတော ဟိ သတ္တော ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဇာတိနိမိတ္တေန ဒုက္ခေန အန္တော အနုပဝိဋ္ဌော ဝိယ ဝိဗာဓီယတိ။ ဇရာယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ စတ္တာရော ပစ္စယာ လဗ္ဘန္တီတိ လာဘာ, စတုန္နံ ပစ္စယာနံ လဗ္ဘမာနာနံ သုကတဘာဝေါ သုဋ္ဌု အဘိသင်္ခတဘာဝေါ။ ဝဏ္ဏဘဏနန္တိ ဂုဏကိတ္တနံ။ အပညာတာတိ သမ္ဘာဝနာဝသေန န ပညာတာ။ လာဘာဒိနိဗ္ဗတ္တိယာဘာဝဒဿနဉှေတံ။ တေနာဟ ‘‘ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ န လဘန္တီ’’တိ။ အပ္ပေသက္ခာတိ အပ္ပါနုဘာဝါ။ သာ ပန အပ္ပေသက္ခတာ အဓိပတေယျသမ္ပတ္တိယာ စ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စ အဘာဝေန ပါကဋာ ဟောတိ။ တတ္ထ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပပရိဝါရာ’’တိ အာဟ။
သာရေနပိ ကေစိ အဇာနနေန အညာလာဘေန ဝါ အသာရဘူတမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောန္တီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘သာရေန သာရကရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အက္ခစက္ကယုဂနင်္ဂလာဒိက’’န္တိ အာဟ။ ဗြဟ္မစရိယဿာတိ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟဿ သာသနဗြဟ္မစရိယဿ။ မဟာရုက္ခဿ မဂ္ဂဖလသာရဿ ဉာဏဒဿနဖေဂ္ဂုကဿ သမာဓိတစဿ သီလပပဋိကဿ စဉ္စလသဘာဝါ သံသပ္ပစာရီတိ စ စတ္တာရော ပစ္စယာ သာခါပလာသံ နာမ။ တေနေဝါတိ လာဘသက္ကာရသိလောကနိဗ္ဗတ္တနေနေဝ။ သာရော မေ ပတ္တောတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ အဓိဂန္တဗ္ဗသာရော နာမ ဣမိနာ လာဘာဒိနိဗ္ဗတ္တနေန အနုပ္ပတ္တောတိ ဝေါသာနံ နိဋ္ဌိတကိစ္စံ အာပန္နော။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၀။ ဉာဏဒဿနန္တိ ဉာဏဘူတံ ဒဿနံ ဝိသယဿ သစ္ဆိကရဏဝသေန ပဝတ္တံ အဘိညာဉာဏံ။ သုခုမံ ရူပန္တိ ဒေဝါဒီနံ, အညမ္ပိ ဝါ သုခုမသဘာဝံ ရူပံ။ တေနာဟ ‘‘အန္တမသော…ပေ… ဝိဟရန္တီ’’တိ, ဒိဗ္ဗစက္ခု ဟိ ဣဓ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ‘‘ဉာဏဒဿန’’န္တိ ဂဟိတံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇၈။)֍ ဋ္ဌ ၃၁၁။ အသမယဝိမောက္ခံ အာရာဓေတီတိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပေတံ အသမယဝိမောက္ခံ ပါဠိယာ ဧဝ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမော အသမယဝိမောက္ခော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌန္နဉှိ သမာပဇ္ဇနသမယောပိ အတ္ထိ အသမယောပိ, မဂ္ဂဝိမောက္ခေန ပန ဝိမုစ္စနဿ သမယော ဝါ အသမယော ဝါ နတ္ထိ။ ယဿ သဒ္ဓါ ဗလဝတီ, ဝိပဿနာ စ အာရဒ္ဓါ, တဿ ဂစ္ဆန္တဿ တိဋ္ဌန္တဿ နိသီဒန္တဿ ဘုဉ္ဇန္တဿ စ မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓော နာမ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, ဣတိ မဂ္ဂဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တဿ သမယော ဝါ အသမယော ဝါ နတ္ထီတိ သော အသမယဝိမောက္ခော။ တေနာဟ ‘‘လောကိယသမာပတ္တိယော ဟီ’’တိအာဒိ။
န ကုပ္ပတိ, န နဿတီတိ အကုပ္ပါ, ကဒါစိပိ အပရိဟာနသဘာဝါ။ သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန စေတသော ဝိမုတ္တီတိ စေတောဝိမုတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တီ’’တိ။ အယမတ္ထော ပယောဇနံ ဧတဿာတိ ဧတဒတ္ထံ, သာသနဗြဟ္မစရိယံ, တဿ ဧသာ ပရမကောဋိ။ ယထာရဒ္ဓဿ သာရောပမေန ဖလေန ဒေသနာ နိဋ္ဌာပိတာတိ အာဟ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသီ’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
မဟာသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၁၀။ စူဠသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၁၂။ ပိင်္ဂလဓာတုကောတိ ပိင်္ဂလသဘာဝေါ ပိင်္ဂလစ္ဆဝိကော, ပိင်္ဂလက္ခောတိ ဝါ အတ္ထော။ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော သံဃော, န သီလာဒိဂုဏေဟိ သင်္ဂဟိတဗ္ဗဘာဝေန။ သံဃော ဧတေသံ အတ္ထိ ပရိဝါရဘူတောတိ သံဃိနော။ သွေဝါတိ သော ဧဝ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော။ အာစာရသိက္ခာပနဝသေနာတိ အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတအစေလဝတာဒိအာစာရသိက္ခာပနဝသေန။ ပညာတာတိ ယထာသကံ သမာဒိန္နဝတဝသေန စေဝ ဝိညာတလဒ္ဓိဝသေန စ ပညာတာ။ လဒ္ဓိကရာတိ တဿာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပါဒကာ။ ဗဟုဇနဿာတိ ပုထုဇနဿ။ တဿ ပန အာဂမသမ္ပဒါပိ နာမ နတ္ထိ, ကုတော အဓိဂမောတိ ဧကံသတော အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အဿုတဝတော အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိ။ န ဟိ ဝိညူ အပ္ပသာဒနီယေ ပသီဒန္တိ။ မင်္ဂလေသု ကာတဗ္ဗဒါသကိစ္စကရော ဒါသော မင်္ဂလဒါသော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၇၉။)တန္တာဝုတာနန္တိ တန္တေ ပသာရေတွာ ဝီတာနံ။ ဂဏ္ဌနကိလေသောတိ သံသာရေ ဗန္ဓနကိလေသော။ ဧဝံ ဝါဒိတာယာတိ ဧဝံ ပဋိညတာယ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌိတာယ ဝါ။ နိယျာနိကာတိ နိယျာနဂတိသပ္ပါဋိဟီရကာ အနုပါရမ္ဘဘူတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ နော စေ နိယျာနိကာတိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ တေသံ သဗ္ဗညုပဋိညာယ အဘူတတ္တာ တဿာ အဘူတဘာဝကထနေန တဿ ဗြာဟ္မဏဿ န ကာစိ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘နေသံ အနိယျာနိကဘာဝကထနေန အတ္ထာဘာဝတော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၁၈။ နိဟီနလောကာမိသေ လီနော အဇ္ဈာသယော ဧတဿ, န ပန နိဗ္ဗာနေတိ။ လီနဇ္ဈာသယော။ သာသနံ သိထိလံ ကတွာ ဂဏှာတိ သိက္ခာယ န တိဗ္ဗဂါရဝတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၃။ ဟေဋ္ဌာတိ အနန္တရာတီတသုတ္တေ မဟာသာရောပမေ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဓမ္မာ ဝိပဿနာပါဒကာတိ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ စူဠသာရောပမေ အာဂတာ။ နိရောဓပါဒကာတိ အနာဂါမိနော, အရဟန္တော ဝါ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထာ။ တသ္မာတိ နိရောဓပါဒကတ္တာ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဓမ္မာ ဉာဏဒဿနတော ဥတ္တရိတရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
စူဠသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
နိဋ္ဌိတာ စ ဩပမ္မဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈၀။)၄။ မဟာယမကဝဂ္ဂေါ
၁။ စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၂၅။ ဉာတီနံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၆။၁၉) နိဝါသဋ္ဌာနဘူတော ဂါမော ဉာတိကော, သော ဧဝ နာတိကော။ သော ကိရ ဂါမော ယေသံ သန္တကော, တေသံ ပုဗ္ဗပုရိသေန အတ္တနော ဉာတီနံ သာဓာရဏဘာဝေန နိဝေသိတော, တေန ‘‘နာတိကော’’တိ ပညာယိတ္ထ။ အထ ပစ္ဆာ တတ္ထ ဒွီဟိ ဒါယာဒေဟိ ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ ပရိဘုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဒွိန္နံ စူဠပိတိမဟာပိတိပုတ္တာနံ ဒွေ ဂါမာ’’တိ။ ဂိဉ္ဇကာ ဝုစ္စန္တိ ဣဋ္ဌကာ, ဂိဉ္ဇကာဟိယေဝ ကတော အာဝသထော ဂိဉ္ဇကာဝသထော။ တသ္မိံ ကိရ ပဒေသေ မတ္တိကာ သက္ခရမရုမ္ဗဝါလိကာဒီဟိ အသမ္မိဿာ အကဌိနာ သဏှာ သုခုမာ, တာယ ကတာနိ ကုလာလဘာဇနာနိပိ သိလာမယာနိ ဝိယ ဒဠှာနိ, တသ္မာ တေ ဥပါသကာ တာယ မတ္တိကာယ ဒီဃပုထုလဣဋ္ဌကာ ကာရေတွာ တာဟိ ဌပေတွာ ဒွါရဗာဟဝါတပါနကဝါဋတုလာယော သေသံ သဗ္ဗံ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေန ဝိနာ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ ပါသာဒံ ကာရေသုံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဋ္ဌကာဟေဝါ’’တိအာဒိ။
ဂေါသိင်္ဂသာလဝနဒါယန္တိ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနန္တိ လဒ္ဓနာမံ ရက္ခိတံ အရညံ။ ဇေဋ္ဌကရုက္ခဿာတိ ဝနပ္ပတိဘူတဿ သာလရုက္ခဿ။ သာမဂ္ဂိရသန္တိ သမဂ္ဂဘာဝါဒိဂုဏံ ဝိဝေကသုခံ။ ဥပရိပဏ္ဏာသကေ ဥပက္ကိလေသသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၂၃၇-၂၃၈) ပုထုဇ္ဇနကာလော ကထိတော, ဣဓ စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တေ ခီဏာသဝကာလော ကထိတော။ ကတကိစ္စာပိ ဟိ တေ မဟာထေရာ အတ္တနော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇနဉ္စ သမ္ပဿန္တာ ပရမဉ္စ ဝိဝေကံ အနုဗြူဟန္တာ သာမဂ္ဂိရသံ အနုဘဝမာနာ တတ္ထ ဝိဟရန္တိ။ တဒါတိ တသ္မိံ ဥပက္ကိလေသသုတ္တဒေသနာကာလေ။ တေတိ အနုရုဒ္ဓပ္ပမုခါ ကုလပုတ္တာ။ လဒ္ဓဿာဒါတိ ဝိပဿနာယ ဝီထိပဋိပတ္တိယာ အဓိဂတဿာဒါ။ ဝိပဿနာ ဟိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟန္တီ ပဝတ္တမာနာ သာတိသယံ ပီတိသောမနဿံ အာဝဟတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
လဘတိ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈၁။)လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ မဂ္ဂဖလာဓိဂမနေန။ သတိ ဟိ မဂ္ဂဖလာဓိဂမေ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ လဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ, နော အညထာ။
ကာမံ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာပိ မဟာသာဝကပရိယာပန္နာဝ, အဂ္ဂသာဝကဘာဝေန ပန နေသံ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘ဓမ္မသေနာပတိမဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေသု ဝါ’’တိ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ သတိပိ ဟိ သာမညယောဂေ ဝိသေသဝန္တော ဝိသုံ ဂယှန္တိ ယထာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ အာဂတာ, ဝါသိဋ္ဌောပိ အာဂတော’’တိ။ တေသု ပန ဝိသုံ ဂဟိတေသုပိ ‘‘အသီတိမဟာသာဝကေသူ’’တိ အသီတိဂ္ဂဟဏံ အပ္ပကံ ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနုပဂံ န ဟောတီတိ။ အန္တမသောတိ ဣဒံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဥပဋ္ဌာကဘာဝေန အာသန္နစာရိတာယ ဝုတ္တံ။ အနီကာတိ ဟတ္ထာနီကာ, ဟတ္ထာနီကတော ဟတ္ထိသမူဟတောတိ အတ္ထော။ ကာဠသီဟော ယေဘုယျေန ယူထစရောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ယူထာ နိဿဋော ကာဠသီဟော ဝိယာ’’တိ။ ကေသရီ ပန ဧကစရောဝ။ ဝါတစ္ဆိန္နော ဝလာဟကော ဝိယာတိ ဝါတစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗတကူဋပ္ပမာဏော ဝလာဟကစ္ဆေဒေါ ဝိယ။ တေသံ ပဂ္ဂဏှနတောတိ ယထာ နာမ ဇိဃစ္ဆိတဿ ဘောဇနေ, ပိပါသိတဿ ပါနီယေ, သီတေန ဖုဋ္ဌဿ ဥဏှေ, ဥဏှေန ဖုဋ္ဌဿ သီတေ, ဒုက္ခိတဿ သုခေ အဘိရုစိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝမေဝံ ဘဂဝတော ကောသမ္ဗကေ ဘိက္ခူ အညမညံ ဝိဝါဒါပန္နေ ဒိသွာ အပရေ သမဂ္ဂါဝါသံ ဝသန္တေ အာဝဇ္ဇိတဿ ဣမေ တယော ကုလပုတ္တာ အာပါထံ အာဂမိံသု, အထ နေ ပဂ္ဂဏှိတုကာမော ဥပသင်္ကမိ, ဧဝါယံ ပဋိပတ္တိအနုက္ကမေန ကောသမ္ဗကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယနုပါယော ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ပဂ္ဂဏှနတော’’တိ။ ဧတေနေဝ ပစ္ဆိမဇနတံ အနုကမ္ပနတောတိ ဣဒမ္ပိ ကာရဏံ ဧကဒေသေန သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥက္ကံသိတွာတိ ယထာဘူတေဟိ ဂုဏေဟိ သမ္ပဟံသနေန ဝိသေသေတွာ ဝိသိဋ္ဌေ ကတွာ ပသံသာဝသေန စေတံ အာမေဍိတဝစနံ။
တံ အရညံ ရက္ခတိ ဝနသာမိနာ အာဏတ္တော။ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဝနသဏ္ဍံ, န မဟာဝနာဒိ ဝိယ အပရိဂ္ဂဟိတံ။ သီလာဒိပ္ပဘေဒါယ အတ္တတ္ထာယ ပဋိပန္နာ အတ္တကာမာ, န အပရိစ္စတ္တသိနေဟာတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဟိတံ ကာမယမာနာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဘိန္ဒေယျာတိ ဝိနာသေယျ။
ဒုဗ္ဗလမနုဿာတိ ပညာယ ဒုဗ္ဗလာ အဝိဒ္ဒသုနော မနုဿာ။ တာနီတိ အဘိဇာတိအာဒီသု ဥပ္ပန္နပါဋိဟာရိယာနိ။ စီဝရဂဗ္ဘေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာတိ စီဝရသင်္ခါတေ ဩဝရကေ နိဂူဟိတွာ ဝိယ။ န ဟိ စီဝရပါရုပနမတ္တေန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ပဋိစ္ဆန္နော ဟောတိ။ ‘‘မာ သုဓ ကောစိမံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ အညာသီ’’တိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈၂။)ပန တထာရူပေန ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရေန တံ ဆာဒေတွာ ဂတော ဘဂဝါ တထာ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အညာတကဝေသေန အဂမာသီ’’တိ။
အဘိက္ကမထာတိ ပဒံ အဘိမုခဘာဝေန ဝိဓိမုခေန ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဣတော အာဂစ္ဆထာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယော နာမ သုဝိသုဒ္ဓဇာတိမဏိ ဝိယ သောဘနော, ကိဉ္စိ မလံ အပနေတဗ္ဗံ နတ္ထိ, ကိမတ္ထံ ဘဂဝါ ပါဒေ ပက္ခာလေသီတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၆။ အနုရုဒ္ဓါတိ ဝါ ဧကသေသနယေန ဝုတ္တံ ဝိရူပေကသေသဿပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ, ဧဝဉ္စ ကတွာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသောပိ သမတ္ထိတော ဟောတိ။ ဣရိယာပထော ခမတီတိ သရီရဿ လဟုဋ္ဌာနတာယ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဣရိယာပထော သုခပ္ပဝတ္တိကော။ ဇီဝိတံ ယာပေတီတိ ယာပနာလက္ခဏံ ဇီဝိတံ ဣမံ သရီရယန္တံ ယာပေတိ သုခေန ပဝတ္တေတိ။ ဥဠုင်္ကယာဂုံ ဝါ ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ ဝါတိ ဣဒံ မကရဝုတ္တိယာ မိဿကဘတ္တေန ယာပနံ ဝတ္တန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဘိက္ခာစာရဝတ္တံ ပုစ္ဆတီ’’တိ။
အညမညံ သံသန္ဒတီတိ သတိပိ ဥဘယေသံ ကလာပါနံ ပရမတ္ထတော ဘေဒေ ပစုရဇနေဟိ ဒုဝိညေယျနာနတ္တံ ခီရောဒကသမ္မောဒိတံ အစ္စန္တမေဝ သံသဋ္ဌံ ဝိယ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသုံ န ဟောတိ, ဧကတ္တံ ဝိယ ဥပေတီ’’တိ။ ပိယဘာဝဒီပနာနိ စက္ခူနိ ပိယစက္ခူနိ။ ပိယာယတိ, ပိယာယိတဗ္ဗောတိ ဝါ ပိယောတိ။ သမဂ္ဂဝါသဿ ယံ ဧကန္တကာရဏံ, တံ ပုစ္ဆန္တော ဘဂဝါ ‘‘ယထာ ကထံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟာတိ ‘‘ကထန္တိ ကာရဏပုစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော နေသံ မေတ္တာသဟိတာနံယေဝ ကမ္မာဒီနံ အညမညသ္မိံ ပစ္စုပဋ္ဌာနာကာရော, တံ သန္ဓာယ ‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆာ။ တထာ ဟိ ပရတော ‘‘ဧဝံ ခေါ မယံ, ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ထေရေဟိ ဝိဿဇ္ဇနံ ကထိတံ။
မိတ္တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ, ကာယကမ္မံ။ အာဝီတိ ပကာသံ။ ရဟောတိ အပ္ပကာသံ။ ယဉှိ ဥဒ္ဒိဿ မေတ္တံ ကာယကမ္မံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတိ, တံ တဿ သမ္မုခါ စေ, ပကာသံ ဟောတိ, ပရမ္မုခါ စေ, အပ္ပကာသံ။ တေနာဟ ‘‘အာဝိ စေဝ ရဟော စာတိ သမ္မုခါ စေဝ ပရမ္မုခါ စာ’’တိ။ ဣတရာနီတိ ပရမ္မုခါ ကာယဝစီကမ္မာနိ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမ္မဇ္ဇနာဒိဝသေန ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗယုတ္တံ ဌာနံ ဝါ။ တထေဝါတိ ယထာ သမ္မုခါ ကတေ မေတ္တာကာယကမ္မေ ဝုတ္တံ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈၃။)တထေဝ။ ‘‘ကစ္စိ ခမနီယ’’န္တိ ဧဝမာဒိကာ ကထာ သမ္မောဒနီယကထာ။ ယထာ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ဆိဒ္ဒံ န ဟောတိ, တထာ ပဋိသန္ထာရဝသေန ပဝတ္တာ ကထာ ပဋိသန္ထာရကထာ။ ‘‘အဟော တဒါ ထေရေန မယှံ ဒိန္နော ဩဝါဒေါ, ဒိန္နာ အနုသာသနီ’’တိ ဧဝံ ကာလန္တရေ သရိတဗ္ဗယုတ္တာ, ဆသာရဏီယပဋိသံယုတ္တာ ဝါ ကထာ သာရဏီယကထာ။ သုတ္တပဒံ နိက္ခိပိတွာ တဿ အတ္ထနိဒ္ဒေသဝသေန သီလာဒိဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ဓမ္မီကထာ။ သရေန သုတ္တဿ ဥစ္စာရဏံ သရဘညံ။ ပဉှဿ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ပုစ္ဆနံ ပဉှပုစ္ဆနံ။ တဿ ယထာပုစ္ဆိတဿအာဒိသနံ ပဉှဝိဿဇ္ဇနံ။ ဧဝံ သမန္နာဟရတောတိ ဧဝံ မနသိကရောတော, ဧဝံ မေတ္တံ ဥပသံဟရတောတိ အတ္ထော။
ဧကတော ကာတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ နာနာ။ ဟိတဋ္ဌေနာတိ အတ္တနော ဝိယ အညမညဿ ဟိတဘာဝေန။ နိရန္တရဋ္ဌေနာတိ အန္တရာဘာဝေန ဘေဒါဘာဝေန။ အဝိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိ အဝိရောဓဘာဝေန။ သမဂ္ဂဋ္ဌေနာတိ သဟိတဘာဝေန။ ပရိဘဏ္ဍံ ကတွာတိ ဗဟလတနုမတ္တိကာလေပေဟိ လိမ္ပေတွာ။ စီဝရံ ဝါ ဓောဝန္တီတိ အတ္တနော စီဝရံ ဝါ ဓောဝန္တိ။ ပရိဘဏ္ဍံ ဝါတိ အတ္တနော ပဏ္ဏသာလာယ ပရိဘဏ္ဍံ ဝါ ကရောန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၇။ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ ဧဝါတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေသံ အပ္ပမာဒလက္ခဏန္တိ တေသံ အပ္ပမဇ္ဇနသဘာဝံ။ ကစ္စိ ပန ဝေါ အနုရုဒ္ဓါ သမဂ္ဂါတိ ဧတ္ထာပိ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ, ပစ္စတ္တဝစနံ ဝါ, ကစ္စိ တုမှေတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမုဂ္ဂပါတိန္တိ သမုဂ္ဂပုဋသဒိသံ ပါတိံ။
ပဏ္ဏသာလာယံ အန္တော ဗဟိ စ သမ္မဇ္ဇနေန သောဓိတင်္ဂဏတာ ဝတ္တပဋိပတ္တိ။ ပဋိဝိသမတ္တမေဝါတိ အတ္တနော ယာပနပဋိဝိသမတ္တမေဝ။ ဩသာပေတွာတိ ပက္ခိပိတွာ။ ပမာဏမေဝါတိ အတ္တနော ယာပနပမာဏမေဝ။ ဝုတ္တနယေန ဇဟိတွာတိ ပါဠိယံ ဝုတ္တနယေန ဇဟိတွာ။
ဟတ္ထေန ဟတ္ထံ သံသိဗ္ဗန္တာတိ အတ္တနော ဟတ္ထေန ဣတရဿ ဟတ္ထံ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန ဗန္ဓန္တာ။ ဝိလင်္ဃေတိ ဒေသန္တရံ ပါပေတိ ဧတေနာတိ ဝိလင်္ဃကော, ဟတ္ထော။ ဟတ္ထော ဧဝ ဝိလင်္ဃကော ဟတ္ထဝိလင်္ဃကော, တေန ဟတ္ထဝိလင်္ဃကေန။
တံ အခဏ္ဍံ ကတွာတိ တံ တီသုပိ ဒိဝသေသု ဓမ္မဿဝနံ ပဝတ္တနဝသေန အခဏ္ဍိကံ ကတွာ။ ဧတန္တိ ‘‘ပဉ္စာဟိကံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိဝစနံ။ ပဉ္စမေ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈၄။)ပဉ္စမေ အဟနိ ဘဝတီတိ ပဉ္စာဟိကံ။ ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတေန အနုရုဒ္ဓတ္ထေရေန။ ပမာဒဋ္ဌာနေသုယေဝါတိ အညေသံ ပမာဒဋ္ဌာနေသုယေဝ။ ‘‘ပမာဒဋ္ဌာနေသုယေဝါ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘အညေသဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပပဉ္စကရဏဋ္ဌာနာနီတိ ကထာပပဉ္စဿ ကရဏဋ္ဌာနာနိ ဝိဿဋ္ဌကထာပဝတ္တနေန ကမ္မဋ္ဌာနေ ပမဇ္ဇနဋ္ဌာနာနိ။ တတ္ထာပိ ‘‘မယံ, ဘန္တေ, ကမ္မဋ္ဌာနဝိရုဒ္ဓံ န ပဋိပဇ္ဇာမာ’’တိ သိခါပ္ပတ္တံ အတ္တနော အပ္ပမာဒလက္ခဏံ ထေရော ဒဿေတိ။ ဧတ္တကံ ဌာနံ မုဉ္စိတွာတိ ပန ဣဒံ တဒါ ဝိဟာရသမာပတ္တီနံ ဝဠဉ္ဇာဘာဝေန ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၈။ ဈာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော သမ္မာပဋိပန္နတာယ သတ္ထု စိတ္တာရာဓနတ္ထံ တဿ စ ဝိသေသာဓိဂမဿ သတ္ထု ပစ္စက္ခဘာဝတော ထေရော ‘‘ကိဉှိ နော သိယာ, ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ယာဝဒေဝါတိ ယတ္တကံ ကာလံ ဧကံ ဒိဝသဘာဂံ ဝါ သကလရတ္တိံ ဝါ ယာဝ သတ္တ ဝါ ဒိဝသေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၂၉။ သမတိက္ကမာယာတိ သမ္မဒေဝ အတိက္ကမနာယ။ သတိ ဟိ ဥပရိ ဝိသေသာဓိဂမေ ဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနံ သမတိက္ကန္တံ နာမ ဟောတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ’’တိ။ ဉာဏဒဿနဝိသေသောတိ ကာရဏူပစာရေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေဒယိတသုခတောတိ ဝေဒနာသဟိတဇ္ဈာနသုခတော ဝါ ဖလသုခတော ဝါ။ အဝေဒယိတသုခန္တိ နိဗ္ဗာနသုခံ ဝိယ ဝေဒနာရဟိတံ သုခံ။ အဝေဒယိတသုခန္တိ စ နိဒဿနမတ္တမေတံ, တံ ပန အဖဿံ အသညံ အစေတနန္တိ သဗ္ဗစိတ္တစေတသိကရဟိတမေဝ။ တတော စ သတိပိ ရူပဓမ္မပ္ပဝတ္တိယံ တဿ အစေတနတ္တာ သဗ္ဗသော သင်္ခါရဒုက္ခဝိရဟိတတာယ သန္တတရာ ပဏီတတရာ စ နိရောဓသမာပတ္တီတိ ဝုစ္စတေ။ တေနာဟ ‘‘အဝေဒယိတသုခံ သန္တတရံ ပဏီတတရံ ဟောတီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမမှာ စာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၀။ သာမဂ္ဂိရသာနိသံသမေဝ နေသံ ဘဂဝါ ကထေသိ အဇ္ဈာသယာနုကူလတ္တာ တဿ။ အနုသာဝေတွာတိ အနုပဂမနဝသေန သမ္မဒေဝ အာရောစေတွာ။ ‘‘အနုသံသာဝေတွာ’’တိ ဝါ ပါဌော, သော ဧဝတ္ထော။ တတော ပဋိနိဝတ္တိတွာတိ ဧတရဟိ ဘဂဝတော ဧကဝိဟာရေ အဇ္ဈာသယောတိ သတ္ထု မနံ ဂဏှန္တာ ‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌထာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇိတဋ္ဌာနတော
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈၅။)နိဝတ္တိတွာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥပသမ္ပဒါ-ဝိသုဒ္ဓိ-ဓုတကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂ-ဈာနဝိမောက္ခ-သမာပတ္တိ-ဉာဏဒဿန-မဂ္ဂဘာဝနာ-ဖလသစ္ဆိကိရိယာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ အဓိဂန္တွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ယထာဓိဂတာနမ္ပိ။ အတ္တနော ဂုဏကထာယ အဋ္ဋိယမာနာတိ ဘဂဝန္တံ နိဿာယ အဓိဂန္တွာပိ ဓမ္မာဓိကရဏံ သတ္ထုဝိဟေသာဘာဝဒီပနေ ဘဂဝတော ပါကဋဂုဏာနံ ကထာယ အဋ္ဋိယမာနာပီတိ ယောဇနာ။ ဒေဝတာတိ တံတံသမာပတ္တိလာဘိနိယော ဒေဝတာ။ မုခံ မေ သဇ္ဇန္တိ မုခံ မေ ကထနေ သမတ္ထံ, ကထနေ ယောဂျန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၁။ ဧဝံ အာဂတောတိ ဧဝံ အာဋာနာဋိယသုတ္တေ အာဂတော။ ပလိဝေဌေန္တေတိ စောဒေန္တေ။ မစ္ဆရာယန္တီတိ အတ္တနော ဂုဏာနံ ဘဂဝတောပိ အာရောစနံ အသဟမာနာ မစ္ဆရာယန္တီတိ သော စိန္တေတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
၀၁ တေသံ လာဘာတိ တေသံ ဝဇ္ဇိရာဇူနံ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌဝါသီနဉ္စ မနုဿတ္တံ, ပတိရူပဒေသဝါသာဒိကော, ဘဂဝတော တိဏ္ဏဉ္စ ကုလပုတ္တာနံ ဒဿနဝန္ဒနဒါနဓမ္မဿဝနာဒယော လာဘာ။ သုလဒ္ဓါ လာဘာတိ ယောဇနာ။ ပသန္နစိတ္တံ အနုဿရေယျာတိ တံ ကုလဉှေတံ သီလာဒိဂုဏေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ အနုဿရေယျ။ ဝုတ္တံ တေသံ ‘‘အနုဿရဏမ္ပာဟံ, ဘိက္ခဝေ, တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၄)။
စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၂။ မဟာဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၃၂။ ကောစိဒေဝါတိ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနသာမန္တတော နိဝိဋ္ဌေသု ယော ကောစိ ဂါမော ဂေါစရဂါမော ဘဝိဿတိ, တသ္မာ အနိဗဒ္ဓဘာဝတော ဂေါစရဂါမော န ဂဟိတော, ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ပရိဒီပိတံ, တတော ဧဝ အရညနိဒါနကံ နာမေတံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဒေဝလောကေ မနုဿလောကေ စ။ ထိရကာရကေဟီတိ သာသနေ ထိရဘာဝကာရကေဟိ။ သဝနန္တေ ဇာတတ္တာတိ စတုသစ္စဂဗ္ဘဿ ဓမ္မဿဝနဿ ပရိယောသာနေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ။ ယထာ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စံ ဣဇ္ဈတိ, တထာ ဓမ္မဿ သဝနတော
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈၆။)သာဝကာ။ သူရိယော ဝိယ ဘာသုရဂုဏရံသိတာယ မောဟန္ဓကာရဝိဓမနတော။ စန္ဒော ဝိယ ရမဏီယမနောဟရသီတလဂုဏတာယ ကိလေသပရိဠာဟဝူပသမတော။ သာဂရော ဝိယ ဂမ္ဘီရထိရဝိပုလာနေကဂုဏတာယ ဌိတဓမ္မသဘာဝတော။ ဂုဏမဟန္တတာယ ထေရဿ အဘိညာတတာ, ဂုဏမဟန္တတာ စ သုတ္တေသု အာဂတနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗာတိ တံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သီဟနာဒသုတ္တန္တိ မဇ္ဈိမနိကာယေ အာဂတံ မဟာသီဟနာဒသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆)။ ထေရပဉှသုတ္တန္တိ သုတ္တနိပါတေ အဋ္ဌကဝဂ္ဂေ အာဂတံ သာရိပုတ္တသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၆၁-၉၈၁)။ ထေရသီဟနာဒသုတ္တန္တိ ဣမဿ စ ထေရဿ ဇနပဒစာရိကာယ သတ္ထု သမ္မုခါ သီဟနာဒသုတ္တံ။ အဘိနိက္ခမနန္တိ ထေရဿေဝ မဟတာ ဉာတိပရိဝဋ္ဋေန မဟတာ စ ဘောဂပရိဝဋ္ဋေန သဟ ဃရာဝါသပရိစ္စာဂေါ အဘိနိက္ခမနံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော, ယော အယန္တိ အတ္ထော။
မဟာပညေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာတိ အာယသ္မတော ကိရ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ပရိဝါရဘိက္ခူပိ မဟာပညာ ဧဝ အဟေသုံ။ ဓာတုသော ဟိ သတ္တာ သံသန္ဒန္တိ။ သယံ ဣဒ္ဓိမာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပနတ္ထော ဓာတုသံယုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၂။၉၉) ဒီပေတဗ္ဗော – ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတေ ဂိလာနသေယျာယ နိသိန္နော ဘဂဝါ အာရက္ခတ္ထာယ ပရိဝါရေတွာ ဝသန္တေသု သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာဒီသု ဧကမေကံ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ စင်္ကမန္တံ ဝေါလောကေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ပဿထ နော တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, သာရိပုတ္တံ သမ္ဗဟုလေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ စင်္ကမန္တန္တိ။ ဧဝံ, ဘန္တေ။ သဗ္ဗေ ခေါ ဧတေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူ မဟာပညာ’’တိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ဝနန္တေတိ ဥပဝနန္တေ။ မေဃဝဏ္ဏာယာတိ နီလာဘာယ။ သမုဒ္ဒကုစ္ဆိတော ဥဂ္ဂစ္ဆန္တဿ ဝိယ ဥပဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမတ္ထကသမီပေ အာဘာဖရဏဝသေန ပဝတ္တိယာ ‘‘ပါစီနစက္ကဝါဠပဗ္ဗတမတ္ထကေ’’တိ ဝုတ္တံ, န စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမတ္ထကေ စန္ဒမဏ္ဍလဿ ဝိစရဏတော။ တထာ သတိ လောကန္တရိကနိရယေသုပိ စန္ဒိမသူရိယာနံ အာဘာ ဖရေယျ။ ဥဗ္ဗေဓဝသေန ဟိ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈတော စန္ဒိမသူရိယာ ဝိစရန္တိ။ သာလကုသုမပဘာနံ အတိရတ္တတာယ ဝုတ္တံ ‘‘လာခါရသေန သိဉ္စမာနံ ဝိယာ’’တိ။ ဥပဂါယမာနာ ဝိယာတိ ပယိရုပါသနဝသေန ဥပေစ္စ ဂါယမာနာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈၇။)ဝိယ။ ကာယ နု ခေါ အဇ္ဇ ရတိယာတိ အဇ္ဇ ဈာနသမာပတ္တိရတိယာ ဧဝ နု ခေါ, ဥဒါဟု ဓမ္မသာကစ္ဆာရတိယာ ဓမ္မဒေသနာရတိယာတိ စိန္တေသိ။
ဒွေ စန္ဒမဏ္ဍလာနိ ဝိယ ပရမသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာယ ကန္တိယာ။ ဒွေ သူရိယမဏ္ဍလာနိ ဝိယ အတိဝိယ သုဝိသုဒ္ဓသမုဇ္ဇလာယ ဂုဏဝိဘူတိယာ။ ဒွေ ဆဒ္ဒန္တနာဂရာဇာနော ဝိယ မဟာနုဘာဝတာယ။ ဒွေ သီဟာ ဝိယ တေဇုဿဒတာယ။ ဒွေ ဗျဂ္ဃါ ဝိယ အနောလီနဝုတ္တိတာယ။ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လမေဝါတိ သဗ္ဗမေဝ သမန္တတော ဝိကသိတံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၃။ ကထာ ဥပစရတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ကထာဥပစာရော, သဝနူပစာရော ပဒေသော, တံ ကထာဥပစာရံ။ ရမဏီယမေဝ ရာမဏေယျကံ။ ဥဇ္ဇင်္ဂလေတိ လူခပဒေသေ ကဌိနပဒေသေ။ ဒေါသေဟိ ဣတာ အပဂတာတိ ဒေါသိနာ တ-ကာရဿ န-ကာရံ ကတွာ။ ဒိဗ္ဗာ မညေ ဂန္ဓာတိ ဒေဝလောကေ ဂန္ဓာ ဝိယ။ ဒိဝိ ဘဝါတိ ဒိဗ္ဗာ။ ဒွေ ထေရာတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရအာနန္ဒတ္ထေရာ။ အာနန္ဒတ္ထေရော တာဝ မမာယတု အခီဏာသဝဘာဝတော, သာရိပုတ္တတ္ထေရော ကထန္တိ? န ဣဒံ မမာယနံ ဂေဟဿိတပေမဝသေန, အထ ခေါ ဂုဏဘတ္တိဝသေနာတိ နာယံ ဒေါသော။
အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ, အနုမတိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပုစ္ဆနံ။ တတ္ထ ယသ္မာ အဓမ္မိကမ္ပိ ဝုဒ္ဓဿ အနုမတိံ ဣတရော ပဋိက္ခိပိတုံ န လဘတိ, တေန သာ အနုဇာနိတဗ္ဗာဝ ဟောတိ, တသ္မာ သံဃခုဒ္ဒကတော ပဋ္ဌာယ အနုမတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘အနုမတိပုစ္ဆာ နာမေသာ’’တိအာဒိ။ ခုဒ္ဒကတော ပဋ္ဌာယာတိ ကဏိဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ။ ပဋိဘာတိ ဥပဋ္ဌာတီတိ ပဋိဘာနံ, ယထာဓိပ္ပေတော အတ္ထော, တံ ပဋိဘာနံ။ သိခါပ္ပတ္တာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ န ဘဝိဿတိ ပဒေသဉာဏေ ဌိတေဟိ ဘာသိတတ္တာ။ သိခါပ္ပတ္တာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ ဘဝိဿတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သံသန္ဒိတတ္တာ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပစ္စတ္ထိကာ အဋ္ဋိယန္တိ ဒုက္ခာယန္တိ ဧတေနာတိ အဋ္ဋော, ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗဝေါဟာရော။ ဂါမဘောဇကန္တိ ယသ္မိံ ဂါမေ သော ဥပ္ပန္နော, တံ ဂါမဘောဇကံ။ ဇနပဒဘောဇကန္တိ ယသ္မိံ ဇနပဒေ သော ဥပ္ပန္နော, တံ ဇနပဒဘောဇကံ။ မဟာဝိနိစ္ဆယအမစ္စန္တိ ယသ္မိံ ရဇ္ဇေ သော ဇနပဒေါ, တဿ ရာဇဓာနိယံ မဟာဝိနိစ္ဆယအမစ္စံ။ သေနာပတိန္တိ ယဿ ရညော သော အမစ္စော, တဿ သေနာပတိံ။ တထာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈၈။)ဥပရာဇန္တိ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ ဥပမေယျတ္ထာနုရူပတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပရာပရံ န သဉ္စရတိ ဝိနိစ္ဆယနာရဟေန ဝိနိစ္ဆိတဘာဝတော။
ပကဋ္ဌာနံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၂၂) ဥက္ကဋ္ဌာနံ သီလာဒိအတ္ထာနံ ဗောဓနတော, သဘာဝနိရုတ္တိဝသေန ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဘာသိတတ္တာ စ ပကဋ္ဌာနံ ဝစနပ္ပဗန္ဓာနံ အာဠီတိ ပါဠိ, ပရိယတ္တိဓမ္မော။ ပုရိမဿ အတ္ထဿ ပစ္ဆိမေန အတ္ထေန အနုသန္ဓာနံ အနုသန္ဓိ။ အတ္ထမုခေန ပန ပါဠိပဒေသာနမ္ပိ အနုသန္ဓိ ဟောတိယေဝ, သော စ ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိ-ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ-အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ-ယထာနုသန္ဓိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တံတံဒေသနာနံ ပန ပုဗ္ဗာပရသံသန္ဒနံ ပုဗ္ဗာပရံ။ ပါဠိဝသေန အနုသန္ဓိဝသေန ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတန္တိ ဗျဉ္ဇနသော အတ္ထသော စ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဂဟိတံ, ပရိယာပုဏနဝသေန စေဝ ပရိပုစ္ဆာဝသေန စ ဟဒယေန ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ သောတဗ္ဗတော သုတံ, ပရိယတ္တိဓမ္မော, တံ ဓာရေတီတိ သုတဓရော။ ယော ဟိ သုတဓရော, သုတံ တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုတဿ အာဓာရဘူတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧကပဒံ ဧကက္ခရမ္ပိ အဝိနဋ္ဌံ ဟုတွာ သန္နိစီယတီတိ သန္နိစယော, သုတံ သန္နိစယော ဧတသ္မိန္တိ သုတသန္နိစယော။ အဇ္ဈောသာယာတိ အနုပဝိသိတွာ။ တိဋ္ဌတီတိ န မုဿတိ။
ဌိတာ ပဂုဏာတိ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ။ နိစ္စလိတန္တိ အပရိဝတ္တိတံ။ သံသန္ဒိတွာတိ အညေဟိ သံသန္ဒိတွာ။ သမနုဂ္ဂါဟိတွာတိ ပရိပုစ္ဆာဝသေန အတ္ထံ ဩဂါဟေတွာ။ ပဗန္ဓဿ ဝိဗန္ဓာဘာဝတော ဂင်္ဂါသောတသဒိသံ, ‘‘ဘဝင်္ဂသောတသဒိသ’’န္တိ ဝါ ပါဌော, အကိတ္တိမံ သုခပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ သုတ္တေကဒေသဿ သုတ္တဿ စ ဝစသာ ပရိစယော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော, ဝဂ္ဂါဒိဝသေန ပန အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘သုတ္တဒသက…ပေ… သဇ္ဈာယိတာ’’တိ, ‘‘ဒသ သုတ္တာနိ ဂတာနိ, ဒသ ဝဂ္ဂါဂတာ’’တိအာဒိနာ သလ္လက္ခေတွာ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာတိ အတ္ထော။ မနသာ အနု အနု ပေက္ခိတာ ဘာဂသော နိဇ္ဈာယိတာ စိန္တိတာ မနသာနုပေက္ခိတာ။ ရူပဂတံ ဝိယ ပညာယတီတိ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုဿ ဝိဘူတံ ဟုတွာ ပညာယတိ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ သုဋ္ဌု ယာထာဝတော ပဋိဝိဒ္ဓါ။
ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဉာယတိ ဧတေနာတိ ပဒံ, တဒေဝ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနန္တိ အာဟ ‘‘ပဒမေဝ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော ပဒဗျဉ္ဇန’’န္တိ။ အက္ခရပါရိပူရိယာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၈၉။)ပဒဗျဉ္ဇနဿ ပရိမဏ္ဍလတာ, သာ ပန ပါရိပူရီ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒသဝိဓဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယော အပရိဟာပေတွာ’’တိ။ အညံ ဥပါရမ္ဘကရန္တိ ယထာနိက္ခိတ္တသုတ္တတော အညံ တဿ အနနုလောမကံ သုတ္တံ အာဟရတိ။ တဒတ္ထံ ဩတာရေတီတိ တဿ အာဟဋသုတ္တဿေဝ အတ္ထံ ဝိစာရေတိ။ တဿ ကထာ အပရိမဏ္ဍလာ နာမ ဟောတိ အတ္ထဿ အပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။ ယထာနိက္ခိတ္တဿ သုတ္တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေနေဝ သုတ္တန္တရမ္ပိ အာနေန္တော ဗဟိ ဧကပဒမ္ပိ န ဂစ္ဆတိ နာမ။ အမက္ခေန္တောတိ အဝိနာသေန္တော။ တံ တံ အတ္ထံ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထိတံ ကတွာ ဒဿေန္တော တုလိကာယ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ဝိယ။ ဂမ္ဘီရတရမတ္ထံ ဂမေန္တော ဂမ္ဘီရမာတိကာယ ဥဒကံ ပေသေန္တော ဝိယ။ ဥတ္တာနမာတိကာယ ဟိ မရိယာဒံ ဩတ္ထရိတွာ ဥဒကံ အညထာ ဂစ္ဆေယျ။ ဧကံယေဝ ပဒံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ ပုနပ္ပုနံ သံဝဏ္ဏေန္တော ပဒံ ကောဋ္ဋေန္တော သိန္ဓဝါဇာနီယော ဝိယ။ သော ဟိ ဝဂ္ဂိတာယ ဂတိယာ ပဒေ ပဒံ ကောဋ္ဋေန္တော ဂစ္ဆတိ။ ကထာမဂ္ဂေန တဿ ကထာ ပရိမဏ္ဍလာ နာမ ဟောတိ ဓမ္မတော အတ္ထတော အနုသန္ဓိတော ပုဗ္ဗာပရတော အာစရိယုဂ္ဂဟတောတိ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။
အနုပ္ပဗန္ဓေဟီတိ ဝိဿဋ္ဌေဟိ အာသဇ္ဇမာနေဟိ။ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ နိရန္တရံ ဧကရသဉ္စ ကတွာ ပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ကထေန္တော ဝိဿဋ္ဌာယ ကထာယ ကထေတိ နာမ, န အညထာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။ အရဏိံ မန္ထေန္တော ဝိယ, ဥဏှခါဒနီယံ ခါဒန္တော ဝိယာတိ သီဃံ သီဃံ ကထနဿ ဥဒါဟရဏံ, ဂဟိတံ ဂဟိတမေဝါတိအာဒိ လင်္ဃေတွာ ကထနဿ။ ပုရာဏပဏ္ဏန္တရေသု ဟိ ပရိပါတိယမာနဂေါဓာ ကဒါစိ ဒိဿတိ, ဧဝမေကစ္စဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတ္ထစိ န ဒိဿတိ။ ဩဟာယာတိ ဌပေတွာ။ ယောပီတိအာဒိနာ ဧကရူပေန ကထာယ အကထနံ ဒဿေတိ။ ပေတဂ္ဂိ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတဿ မုခတော နိစ္ဆရဏကအဂ္ဂိ။ ဝိတ္ထာယတီတိ အပ္ပဋိတာနတမာပဇ္ဇတိ။ ကေနစိ ရောဂေန ဒုက္ခံ ပတ္တော ဝိယ နိတ္ထုနန္တော။ ကန္ဒန္တော ဝိယာတိ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တော ဝိယ။ အပ္ပဗန္ဓာ နာမ ဟောတိ သုခေန အပ္ပဝတ္တဘာဝတော။ အာစရိယေဟိ ဒိန္နနယေ ဌိတောတိ အာစရိယုဂ္ဂဟံ အမုဉ္စန္တော, ယထာ စ အာစရိယာ တံ တံ သုတ္တံ သံဝဏ္ဏေသုံ, တေနေဝ နယေန သံဝဏ္ဏေန္တောတိ အတ္ထော။ အစ္ဆိန္နဓာရံ ကတွာတိ ‘‘နာတိသီဃံ နာတိသဏိက’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အဝိစ္ဆိန္နံ ကထာပဗန္ဓံ ကတွာ။ အနုသယသမုဂ္ဃါတာယာတိ ဣမိနာ တဿာ ကထာယ အရဟတ္တပရိယောသာနတံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉၀။)ဒဿေတိ။ ဧဝရူပေနာတိ နယိဒံ ဧကဝစနံ တတ္တကဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ, အထ ခေါ လက္ခဏေ ပဝတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာရူပေနေဝ ဘိက္ခုသတေန ဘိက္ခုသဟဿေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပလ္လင်္ကေနာတိ ပလ္လင်္ကပဒေသေန, ပလ္လင်္ကာသနန္တေနာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဝါရန္တရသာဓာရဏံ အတ္ထံ အတိဒိသတိ, အသာဓာရဏံ ပန ဝက္ခတေဝါတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၄။ အာရမတိ ဧတေနာတိ အာရာမော။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၅။ ဓုဝသေဝနန္တိ နိယတသေဝိတံ။ ပါသာဒပရိဝေဏေတိ ပါသာဒင်္ဂဏေ။ နာဘိယာ ပတိဋ္ဌိတာနန္တိ နာဘိယာ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတာနံ။ အရန္တရာနီတိ အရဝိဝရာနိ တံတံအရာနံ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနာနိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၆။ သမာဒိန္နအရညဓုတင်္ဂေါ အာရညိကော, န အရညဝါသမတ္တေန။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၇။ န ဩသာဒေန္တီတိ န အဝသာဒေန္တိ, န အဝသာဒနာပေက္ခာ အညမညံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ပဝတ္တိနီတိ ပဂုဏာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၈။ လောကုတ္တရာ ဝိဟာရသမာပတ္တိ နာမ ထေရဿ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိယော, ပရိယာယတော ပန နိရောဓသမာပတ္တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၃၉။ သာဓုကာရော အာနန္ဒတ္ထေရဿ ဒိန္နော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယထာ တံ အာနန္ဒောဝ သမ္မာ ဗျာကရမာနော ဗျာကရေယျာ’’တိအာဒိ။ သမ္မာတိ သုဋ္ဌု, ယထာအဇ္ဈာသယန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ယေန ဟိ ယံ ယထာစိတ္တံ ကထိတံ, တံ သမ္မာ ကထိတံ နာမ ဟောတိ။ သမ္ပတ္တဝသေန ဟိ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ သောဘတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကမေဝါ’’တိအာဒိ။ ဗဟုဿုတော ဘိက္ခု တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေ သီလာဒီနံ အာဂတဋ္ဌာနေ တေသံ သုဝိဒိတတ္တာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနော တာနိ ပရိပူရေတီတိ အာဟ ‘‘သီလဿ အာဂတဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိ။ မဂ္ဂါဒိပသဝနာယ ဝိပဿနာဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ ပရိပါကံ ဂမေတွာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၀။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒေသဝသေန သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘အာယသ္မာ ဟိ ရေဝတော’’တိအာဒိမာဟ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉၁။)֍ ဋ္ဌ ၃၄၂။ အပရေပိ နာနပ္ပကာရေ ကိလေသေတိ အပရေပိ နာနပ္ပကာရေ ဒေါသမောဟာဒိကိလေသေ။ ဓုနိတွာတိ ဝိဓမေတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၃။ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဧဝံ ဗျာကာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သကလမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏဝီထိဂတံ စိတ္တံ စက္ခုဝိညာဏန္တိ အဂ္ဂဟေတွာ စက္ခုသန္နိဿိတမေဝ ပန ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ, တဒနန္တရံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ, တဒနန္တရံ သန္တီရဏန္တိအာဒိနာ သဏှံ သုခုမံ အတိဣတ္တရခဏဝန္တံ စိတ္တန္တရံ စိတ္တနာနတ္တံ။ ခန္ဓာဒီနဉ္စ နာနတ္တသင်္ခါတံ ခန္ဓန္တရာဒိ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တထေဝ တတိယံ ဈာနန္တိအာဒိနာ အာရမ္မဏံ အနုက္ကမိတွာ ဈာနဿေဝ ဧကန္တရိကဘာဝေန ဥက္ကမနံ ဈာနောက္ကန္တိကံ နာမ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပုန တဒေဝ တေဇောကသိဏေတိအာဒိနာ ဈာနံ အနုက္ကမိတွာ အာရမ္မဏဿေဝ ဧကန္တရိကဘာဝေန ဥက္ကမနံ အာရမ္မဏောက္ကန္တိကံ နာမ။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ပဉ္စင်္ဂိက’’န္တိအာဒိနာ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဒုဝင်္ဂိကန္တိ ဈာနင်္ဂမတ္တဿေဝ ဝဝတ္ထာပနံ အင်္ဂဝဝတ္ထာနံ။ ‘‘ဣဒံ ပထဝီကသိဏံ…ပေ… ဣဒံ ဩဒါတကသိဏ’’န္တိ အာရမ္မဏမတ္တဿေဝ ဝဝတ္ထာပနံ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ ဣတရေသမ္ပိ သမာပဇ္ဇနံ အင်္ဂသင်္ကန္တိ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တဒေဝ အာပေါကသိဏေတိ ဧဝံ သဗ္ဗကသိဏေသု ဧကဿေဝ ဈာနဿ သမာပဇ္ဇနံ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိ။ ဧကတောဝဍ္ဎနံ ဥဘတောဝဍ္ဎနန္တိ ဣဒံ ခန္ဓာဒိဒေသနာယံ လဗ္ဘတိ။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဟိ ဝေဒနာက္ခန္ဓံ ဘာဇေန္တော ဘဂဝါ တိကေ ဂဟေတွာ ဒုကေသု ပက္ခိပိ, ဒုကေ ဂဟေတွာ တိကေသု ပက္ခိပိ, ဣဒံ ဧကတောဝဍ္ဎနံ။ တိကေ စ ဒုကေ စ ဥဘတောဝဍ္ဎနနီဟာရေန ကထေသိ, ဣဒံ ဥဘတောဝဍ္ဎနံ။ ဧဝံ သေသခန္ဓေသု ဓာတာယတနာဒီသု စ ယထာရဟံ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ (ဝိဘ။ ၃၂-၃၃၊ ၁၅၅-၁၅၆, ၁၈၃-၁၈၄) အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အာဘိဓမ္မိကဓမ္မကထိကဿေဝ ပါကဋ’’န္တိ။ ခန္ဓာဒီသု သဘာဝဓမ္မေသု တီသု လက္ခဏေသု ပညတ္တိယံ သမယန္တရေသု စ ကောသလ္လာဘာဝတော အယံ သကဝါဒေါ အယံ ပရဝါဒေါတိ န ဇာနာတိ။ တတော ဧဝ သကဝါဒံ…ပေ… ဓမ္မန္တရံ ဝိသံဝါဒေတိ။ ခန္ဓာဒီသု ပန ကုသလတာယ အာဘိဓမ္မိကော သကဝါဒံ…ပေ… န ဝိသံဝါဒေတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉၂။)֍ ဋ္ဌ ၃၄၄။ စိတ္တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလေဟိ ပရိဂ္ဂဏှနသမတ္ထတ္တာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဒုပ္ပညော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗာနဿာတိ သဗ္ဗာနိ အဿ။ ဝိသေဝိတဝိပ္ဖန္ဒိတာနီတိ ကိလေသဝိသူကာယိကာနိ စေဝ ဒုစ္စရိတဝိပ္ဖန္ဒိတာနိ စ။ ဘဉ္ဇိတွာတိ မဒ္ဒိတွာ။ ဗဟီတိ ကမ္မဋ္ဌာနတော ဗဟိ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၅။ ပရိယာယေနာတိ ဧတ္ထ ပရိယာယ-သဒ္ဒေါ ‘‘အတ္ထိ ခွေသ, ဗြာဟ္မဏ, ပရိယာယော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၃-၉) ဝိယ ကာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သောဘနကာရဏံ အတ္ထီ’’တိ။ ယဒိ ဘဂဝါ – ‘‘ဣဓ, သာရိပုတ္တ, ဘိက္ခု ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော’’တိအာဒိနာ အတ္တနော မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကံ သန္ဓာယာဟ, ဧဝံ သန္တေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟေဝ သံဃာရာမော သောဘေတဗ္ဗော, န အညေဟီတိ အာပန္နန္တိ အာဟ ‘‘အပိစ ပစ္ဆိမံ ဇနတ’’န္တိအာဒိ။ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ ပဋိပတ္တိသာရံ ဧတဿာတိ ပဋိပတ္တိသာရော, တံ ပဋိပတ္တိသာရံ။ နိပ္ပရိယာယေနေဝါတိ ကေနစိ ပရိယာယေန လေသေန ဝိနာ မုချေန နယေနေဝ။ ယော ‘‘အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ န ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဒဠှသမာဒါနံ ကတွာ နိသိန္နော တံ အဓိဂန္တွာဝ ဥဋ္ဌဟတိ။ ဧဝရူပေန ဣဒံ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနံ သောဘတိ, သာသနေ သဗ္ဗာရမ္ဘာနံ တဒတ္ထတ္တာတိ အတ္ထော။ အာသဝက္ခယာဝဟံ ပဋိပတ္တိံ အာရဘိတွာ အာသဝက္ခယေနေဝ ဒေသနာယ ပရိယောသာပိတတ္တာ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသီတိ။
မဟာဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၃။ မဟာဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၆။ တတ္ထာတိ ဂေါပါလကသုတ္တေ။ တိဿော ကထာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၁။၁၇) တိဿော အဋ္ဌကထာ, တိဝိဓာ သုတ္တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာတိ အတ္ထော။ ဧကေကံ ပဒံ နာဠံ မူလံ ဧတိဿာတိ ဧဝံသညိတာ ဧကနာဠိကာ, ဧကေကံ ဝါ ပဒံ နာဠံ အတ္ထနိဂ္ဂမနမဂ္ဂေါ ဧတိဿာတိ ဧကနာဠိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကေကပဒဿ အတ္ထကထန’’န္တိ။ စတ္တာရော အံသာ ဘာဂါ အတ္ထသလ္လက္ခဏူပါယာ ဧတိဿာတိ စတုရဿာ။ တေနာဟ ‘‘စတုက္ကံ ဗန္ဓိတွာ ကထန’’န္တိ။ နိယမတော နိသိန္နဿ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉၃။)အာရဒ္ဓဿ ဝတ္တော သံဝတ္တော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ နိသိန္နဝတ္တိကာ, ယထာရဒ္ဓဿ အတ္ထဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိယောသာပိကာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတံ ဂေါပါလကံ ဒဿေတွာ’’တိအာဒိ။ ဧကေကပဒဿာတိ ပိဏ္ဍတ္ထဒဿနဝသေန ဗဟုန္နံ ပဒါနံ ဧကဇ္ဈံ အတ္ထံ အကထေတွာ ဧကမေကဿ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ အယံ သဗ္ဗတ္ထေဝ လဗ္ဘတိ။ စတုက္ကံ ဗန္ဓိတွာတိ ကဏှပက္ခေ ဥပမူပမေယျဒွယံ, တထာ သုက္ကပက္ခေတိ ဣဒံ စတုက္ကံ ယောဇေတွာ။ အယံ ဤဒိသေသု ဧဝ သုတ္တေသု လဗ္ဘတိ။ ပရိယောသာနဂမနန္တိ ကေစိ တာဝ အာဟု – ‘‘ကဏှပက္ခေ ဥပမံ ဒဿေတွာ ဥပမာ စ နာမ ယာဝဒေဝ ဥပမေယျသမ္ပဋိဒါနတ္ထာတိ ဥပမေယျတ္ထံ အာဟရိတွာ သံကိလေသပက္ခနိဒ္ဒေသော စ ဝေါဒါနပက္ခဝိဘာဝနတ္ထာယာတိ သုက္ကပက္ခမ္ပိ ဥပမူပမေယျဝိဘာဂေန အာဟရိတွာ သုတ္တတ္ထဿ ပရိယောသာပန’’န္တိ။ ကဏှပက္ခေ ဥပမေယျံ ဒဿေတွာ ပရိယောသာနဂမနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပရေ ပန ‘‘ကဏှပက္ခေ သုက္ကပက္ခေ စ တံတံဥပမူပမေယျတ္ထာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိယောသာပေတွာဝ ကထနံ ပရိယောသာနဂမန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အယန္တိ နိသိန္နဝတ္တိကာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဂေါပါလကသုတ္တေ။ သဗ္ဗာစရိယာနံ အာစိဏ္ဏာတိ သဗ္ဗေဟိပိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အာစရိတာ သံဝဏ္ဏိတာ, တထာ စေဝ ပါဠိ ပဝတ္တာတိ။
အင်္ဂီယန္တိ အဝယဝဘာဝေန ဉာယန္တီတိ အင်္ဂါနိ, ဘာဂါ။ တာနိ ပနေတ္ထ ယသ္မာ သာဝဇ္ဇသဘာဝါနိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘အင်္ဂေဟီတိ အဂုဏကောဋ္ဌာသေဟီ’’တိ။ ဂေါမဏ္ဍလန္တိ ဂေါသမူဟံ။ ပရိဟရိတုန္တိ ရက္ခိတုံ။ တံ ပန ပရိဟရဏံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိစရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိစရိတု’’န္တိ။ ဝဍ္ဎိန္တိ ဂုန္နံ ဗဟုဘာဝံ ဗဟုဂေါရသတာသင်္ခါတံ ပရိဝုဒ္ဓိံ။ ‘‘ဧတ္တကမိဒ’’န္တိ ရူပီယတီတိ ရူပံ, ပရိမာနပရိစ္ဆေဒေါပိ သရီရရူပမ္ပီတိ အာဟ ‘‘ဂဏနတော ဝါ ဝဏ္ဏတော ဝါ’’တိ။ န ပရိယေသတိ ဝိနဋ္ဌဘာဝဿေဝ အဇာနနတော။ နီလာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန သေတသဗလာဒိဝဏ္ဏံ သင်္ဂဏှာတိ။
ဓနုသတ္တိသူလာဒီတိ ဧတ္ထ ဣဿာသာစရိယာနံ ဂါဝီသု ကတံ ဓနုလက္ခဏံ။ ကုမာရဘတ္တိဂဏာနံ ဂါဝီသု ကတံ သတ္တိလက္ခဏံ။ ဣဿရဘတ္တိဂဏာနံ ဂါဝီသု ကတံ သူလလက္ခဏန္တိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရာမဝါသုဒေဝဂဏာဒီနံ ဂါဝီသု ကတံ ဖရသုစက္ကာဒိလက္ခဏံ သင်္ဂဏှာတိ။
နီလမက္ခိကာတိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာ, ခုဒ္ဒမက္ခိကာ ဧဝ ဝါ။ သဋတိ ရုဇတိ ဧတာယာတိ သာဋိကာ, သံဝဒ္ဓါ သာဋိကာတိ အာသာဋိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဝဍ္ဎန္တီ’’တိအာဒိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉၄။)ဝါကေနာတိ ဝါကပတ္တေန။ စီရကေနာတိ ပိလောတိကေန။ အန္တောဝဿေတိ ဝဿကာလဿ အဗ္ဘန္တရေ။ နိဂ္ဂါဟန္တိ သုသုမာရာဒိဂ္ဂါဟရဟိတံ။ ပီတန္တိ ပါနီယဿ ပီတဘာဝံ။ သီဟဗျဂ္ဃါဒိပရိဿယေန သာသင်္ကော သပ္ပဋိဘယော။
ပဉ္စ အဟာနိ ဘူတာနိ ဧတဿာတိ ပဉ္စာဟိတော, သော ဧဝ ဝါရောတိ ပဉ္စာဟိကဝါရော။ ဧဝံ သတ္တာဟိကဝါရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိဏ္ဏဋ္ဌာနန္တိ စရိတဋ္ဌာနံ ဂေါစရဂ္ဂဟိတဋ္ဌာနံ။
ပိတုဋ္ဌာနန္တိ ပိတရာ ကာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ, ပိတရာ ကာတဗ္ဗကရဏန္တိ အတ္ထော။ ယထာရုစိံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂုန္နံ ရုစိအနုရူပံ ဂေါစရဘူမိယံ ဝါ နဒိပါရံ ဝါ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဂေါဘတ္တန္တိ ကပ္ပါသဋ္ဌိကာဒိမိဿံ ဂေါဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဘတ္တံ, ဘတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ယာဂုပိ ဂဟိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၄၇။ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ အာကာရဒွယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂဏနတော ဝါ သမုဋ္ဌာနတော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပါဠိယံ အာဂတာတိ ‘‘ဥပစယော သန္တတီ’’တိ ဇာတိံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဟဒယဝတ္ထုံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဒသ အာယတနာနိ ပဉ္စဒသ သုခုမရူပါနီ’’တိ ဧဝံ ရူပကဏ္ဍပါဠိယံ (ဓ။ သ။ ၆၅၁-၆၅၅) အာဂတာ။ ပဉ္စဝီသတိ ရူပကောဋ္ဌာသာတိ သလက္ခဏတော အညမညသင်္ကရာဘာဝတော ရူပဘာဂါ။ ရူပကောဋ္ဌာသာတိ ဝါ ဝိသုံ ဝိသုံ အပ္ပဝတ္တိတွာ ကလာပဘာဝေနေဝ ပဝတ္တနတော ရူပကလာပါ။ ကောဋ္ဌာသာတိ စ အံသာ, အဝယဝါတိ အတ္ထော။ ကောဋ္ဌန္တိ ဝါ သရီရံ, တဿ အံသာ ကေသာဒယော ကောဋ္ဌာသာတိ အညေပိ အဝယဝါ ကောဋ္ဌာသာ ဝိယ ကောဋ္ဌာသာ။ သေယျထာပီတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ တတ္ထ ရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာဝုတ္တံ ရူပံ သလက္ခဏတော ဉာဏေန ပရိဂ္ဂဏှိတွာ။ အရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာတိ တံ ရူပံ နိဿာယ အာရမ္မဏဉ္စ ကတွာ ပဝတ္တမာနေ ဝေဒနာဒိကေ စတ္တာရော ခန္ဓေ ‘‘အရူပ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတွာ။ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ပုန တတ္ထ ယံ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, တံ ရူပံ, တဒညံ အရူပံ, ဥဘယဝိနိမုတ္တံ ကိဉ္စိ နတ္ထိ အတ္တာ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါတိ ဧဝံ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ တဒုဘယဉ္စ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ပစ္စယေန သပ္ပစ္စယန္တိ ပစ္စယံ သလ္လက္ခေတွာ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ယော ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန ကမ္မဋ္ဌာနံ မတ္ထကံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ, သော န ဝဍ္ဎတီတိ ယောဇနာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉၅။)ဧတ္တကံ ရူပံ ဧကသမုဋ္ဌာနန္တိ စက္ခာယတနံ, သောတဃာနဇိဝှါကာယာယတနံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ အဋ္ဌဝိဓံ ကမ္မဝသေန, ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တီတိ ဣဒံ ဒွယံ စိတ္တဝသေနာတိ ဧတ္တကံ ရူပံ ဧကသမုဋ္ဌာနံ။ သဒ္ဒါယတနမေကံ ဥတုစိတ္တဝသေန ဒွိသမုဋ္ဌာနံ။ ရူပဿ လဟုတာ မုဒုတာ ကမ္မညတာတိ ဧတ္တကံ ရူပံ ဥတုစိတ္တာဟာရဝသေန တိသမုဋ္ဌာနံ။ ရူပဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ အာကာသဓာတု အာပေါဓာတု ကဗဠီကာရော အာဟာရောတိ ဧတ္တကံ ရူပံ ဥတုစိတ္တာဟာရကမ္မဝသေန စတုသမုဋ္ဌာနံ။ ဥပစယော သန္တတိ ဇရတာ ရူပဿ အနိစ္စတာတိ ဧတ္တကံ ရူပံ န ကုတောစိ သမုဋ္ဌာတီတိ န ဇာနာတိ။ သမုဋ္ဌာနတော ရူပံ အဇာနန္တောတိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဂဏနတော ရူပံ အဇာနန္တော’’တိအာဒေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကမ္မလက္ခဏောတိ အတ္တနာ ကတံ ဒုစ္စရိတကမ္မံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ကမ္မလက္ခဏော, ဗာလော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ ဟောတိ, ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ, ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ။ ဣမာနိ ခေါ…ပေ… လက္ခဏာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၂၊ နေတ္တိ။ ၁၁၆)။ အတ္တနာ ကတံ သုစရိတကမ္မံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ကမ္မလက္ခဏော, ပဏ္ဍိတော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? သုစိန္တိတစိန္တီ ဟောတိ, သုဘာသိတဘာသီ, သုကတကမ္မကာရီ။ ဣမာနိ ခေါ…ပေ… ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၃၊ အ။ နိ။ ၃။၃၊ နေတ္တိ။ ၁၁၆)။ တေနာဟ ‘‘ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ ပဏ္ဍိတမာလလက္ခဏ’’န္တိ။ ဗာလေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဏ္ဍိတေ န သေဝတီတိ ယံ ဗာလပုဂ္ဂလေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဏ္ဍိတသေဝနံ အတ္ထကာမေန ကာတဗ္ဗံ, တံ န ကရောတိ။ တထာဘူတဿ အယမာဒီနဝေါတိ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဗာလေ ဝဇ္ဇေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ဘဂဝတာ ‘‘ဣဒံ ဝေါ ကပ္ပတီ’’တိ အနုညာတံ, တဒနုလောမဉ္စေ, တံ ကပ္ပိယံ။ ယံ ‘‘ဣဒံ ဝေါ န ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တံ, တဒနုလောမဉ္စေ, တံ အကပ္ပိယံ။ ယံ ကောသလ္လသမ္ဘူတံ, တံ ကုသလံ, တပ္ပဋိပက္ခံ အကုသလံ။ တဒေဝ သာဝဇ္ဇံ, ကုသလံ အနဝဇ္ဇံ။ အာပတ္တိတော အာဒိတော ဒွေ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဂရုကံ, တဒညံ လဟုကံ။ ဓမ္မတော မဟာသာဝဇ္ဇံ ဂရုကံ, အပ္ပသာဝဇ္ဇံ လဟုကံ။ သပ္ပဋိကာရံ သတေကိစ္စံ, အပ္ပဋိကာရံ အတေကိစ္ဆံ။ ဓမ္မတာနုဂတံ ကာရဏံ, ဣတရံ အကာရဏံ။ တံ အဇာနန္တောတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဂရုကလဟုကံ သတေကိစ္ဆာတေကိစ္ဆံ အဇာနန္တော သုဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ သီလံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောတိ, ကုသလာကုသလံ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ကာရဏာကာရဏံ အဇာနန္တော
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉၆။)ခန္ဓာဒီသု အကုသလတာယ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတိ, ကုတော တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎနာ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။
ဂေါဝဏသဒိသေ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတ္ထ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော မိစ္ဆာဝိတက္ကာ အာသာဋိကာ ဝိယာတိ အာသာဋိကာတိ အာဟ ‘‘အကုသလဝိတက္ကံ အာသာဋိကံ အဟာရေတွာ’’တိ။
‘‘ဂဏ္ဍောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝစနတော (အ။ နိ။ ၈။၅၆) ဆဟိ ဝဏမုခေဟိ ဝိဿန္ဒမာနယူသော ဂဏ္ဍော ဝိယ ပိလောတိကခဏ္ဍေန ဆဟိ ဒွါရေဟိ ဝိဿန္ဒမာနကိလေသာသုစိ အတ္တဘာဝဝဏော သတိသံဝရေန ပိဒဟိတဗ္ဗော, အယံ ပန ဧဝံ န ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ သော ဂေါပါလကော ဝဏံ န ပဋိစ္ဆာဒေတိ, ဧဝံ သံဝရံ န သမ္ပာဒေတီ’’တိ။
ယထာ ဓူမော ဣန္ဓနံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သဏှော သုခုမော တံ တံ ဝိဝရံ အနုပဝိဿ ဗျာပေန္တော သတ္တာနံ ဍံသမကသာဒိပရိဿယံ ဝိနောဒေတိ, အဂ္ဂိဇာလသမုဋ္ဌာနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဟောတိ, ဧဝံ ဓမ္မဒေသနာဉာဏဿ ဣန္ဓနဘူတံ ရူပါရူပဓမ္မဇာတံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သဏှာ သုခုမာ တံ တံ ခန္ဓန္တရံ အာယတနန္တရဉ္စ အနုပဝိဿ ဗျာပေတိ, သတ္တာနံ မိစ္ဆာဝိတက္ကာဒိပရိဿယံ ဝိနောဒေတိ, ဉာဏဂ္ဂိဇာလသမုဋ္ဌာနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဓူမော ဝိယာတိ ဓူမောတိ အာဟ ‘‘ဂေါပါလကော ဓူမံ ဝိယ ဓမ္မဒေသနာဓူမံ န ကရောတီ’’တိ။ အတ္တနော သန္တိကံ ဥပဂန္တွာ နိသိန္နဿ ကာတဗ္ဗာ တဒနုစ္ဆဝိကာ ဓမ္မကထာ ဥပနိသိန္နကထာ။ ကတဿ ဒါနာဒိပုညဿ အနုမောဒနကထာ အနုမောဒနာ။ တတောတိ ဓမ္မကထာဒီနံ အကရဏတော။ ‘‘ဗဟုဿုတော ဂုဏဝါ’’တိ န ဇာနန္တီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု အတ္တနော ဇာနာပနတ္ထံ ဓမ္မကထာဒိ န ကာတဗ္ဗမေဝါတိ? သစ္စံ, န ကာတဗ္ဗမေဝ, သုဒ္ဓါသယေန ပန ဓမ္မေ ကထိတေ တဿ ဂုဏဇာနနတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘နာဘာသမာနံ ဇာနန္တိ, မိဿံ ဗာလေဟိ ပဏ္ဍိတံ၊
ဘာသယေ ဇောတယေ ဓမ္မံ, ပဂ္ဂဏှေ ဣသိနံ ဓဇ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၂။၂၄၁)၊
တရန္တိ ဧတ္ထာတိ တိတ္ထံ, နဒီတဠာကာဒီနံ နဟာနာဒိအတ္ထံ ဩတရဏဋ္ဌာနံ။ ယထာ ပန တံ ဥဒကေန ဩတိဏ္ဏသတ္တာနံ သရီရမလံ ပဝါဟေတိ, ပရိဿမံ ဝိနောဒေတိ, ဝိသုဒ္ဓိံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဧဝံ ဗဟုဿုတာ အတ္တနော သမီပံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉၇။)ဩတိဏ္ဏသတ္တာနံ ဓမ္မူဒကေန စိတ္တမလံ ပဝါဟေန္တိ, ပရိဿမံ ဝိနောဒေန္တိ, ဝိသုဒ္ဓိံ ဥပ္ပါဒေန္တိ, တသ္မာ တေ တိတ္ထံ ဝိယာတိ တိတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘တိတ္ထဘူတေ ဗဟုဿုတဘိက္ခူ’’တိ။ ဗျဉ္ဇနံ ကထံ ရောပေတဗ္ဗန္တိ, ဘန္တေ, ဣဒံ ဗျဉ္ဇနံ အယံ သဒ္ဒေါ ကထံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ရောပေတဗ္ဗော, ကေန ပကာရေန ဣမဿ အတ္ထဿ ဝါစကော ဇာတော။ ‘‘နိရူပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ပါဌော, နိရူပေတဗ္ဗံ အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ ကထမေတ္ထ နိရုဠှာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣမဿ ဘာသိတဿ ကော အတ္ထောတိ သဒ္ဒတ္ထံ ပုစ္ဆတိ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ဣမသ္မိံ ပါဠိပဒေသေ။ ပါဠိ ကိံ ဝဒေတီတိ ဘာဝတ္ထံ ပုစ္ဆတိ။ အတ္ထော ကိံ ဒီပေတီတိ ဘာဝတ္ထံ ဝါ သင်္ကေတတ္ထံ ဝါ။ န ပရိပုစ္ဆတီတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနပုစ္ဆာဝသေန သဗ္ဗသော ပုစ္ဆံ န ကရောတိ။ န ပရိပဉှတီတိ ပရိ ပရိ အတ္တနော ဉာတုံ ဣစ္ဆံ န အာစိက္ခတိ န ဝိဘာဝေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဇာနာပေတီ’’တိ။ တေတိ ဗဟုဿုတဘိက္ခူ။ ဝိဝရဏံ နာမ အတ္ထဿ ဝိဘဇိတွာ ကထနန္တိ အာဟ ‘‘ဘာဇေတွာ န ဒဿေန္တီ’’တိ။ အနုတ္တာနီကတန္တိ ဉာဏေန အပါကဋီကတံ ဂုယှံ ပဋိစ္ဆန္နံ။ န ဥတ္တာနီကရောန္တီတိ သိနေရုမူလကံ ဝါလိကံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိယ ပထဝီသန္ဓာရောဒကံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေန္တော ဝိယ စ ဥတ္တာနံ န ကရောန္တိ။ ဧဝံ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ဗဟုဿုတာ ‘‘တိတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တာ ပရိယာယတော, ဣဒါနိ တမေဝ ဓမ္မံ နိပ္ပရိယာယတော တိတ္ထန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မော ဟိ တရန္တိ ဧတေန နိဗ္ဗာနံ နာမ တဠာကန္တိ ‘‘တိတ္ထ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ သုမေဓဘူတော –
‘‘ဧဝံ ကိလေသမလဓောဝံ, ဝိဇ္ဇန္တေ အမတန္တဠေ၊
န ဂဝေသတိ တံ တဠာကံ, န ဒေါသော အမတန္တဠေ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၄)၊
ဓမ္မဿေဝ နိဗ္ဗာနဿောတရဏတိတ္ထဘူတဿ ဩတရဏပကာရံ အဇာနန္တော ‘‘ဓမ္မတိတ္ထံ န ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တော။
ပီတာပီတန္တိ ဂေါဂဏေ ပီတံ အပီတဉ္စ ဂေါရူပံ န ဇာနာတိ န ဝိန္ဒတိ။ အဝိန္ဒန္တော ဟိ န လဘတီတိ ဝုတ္တော။ ‘‘အာနိသံသံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ ဝတွာ တဿ အဝိန္ဒနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မဿဝနဂ္ဂံ ဂန္တွာ’’တိအာဒိမာဟ။
အယံ လောကုတ္တရောတိ ပဒံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အရိယ’’န္တိ။ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန အနန္တရဝိဓိပ္ပဋိသေဓော ဝါ, အရိယ-သဒ္ဒေါ ဝါ နိဒ္ဒေါသပရိယာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌင်္ဂိကန္တိ စ ဝိသုံ ဧကဇ္ဈဉ္စ အဋ္ဌင်္ဂိကံ ဥပါဒါယ ဂဟေတဗ္ဗံ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉၈။)အဋ္ဌင်္ဂတာ ဗာဟုလ္လတော စ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သတ္တင်္ဂဿပိ အရိယမဂ္ဂဿ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။
စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေတိအာဒီသု အဝိသေသေန သတိပဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာရမ္မဏာ သတိပဋ္ဌာနာ လောကိယာ, တတ္ထ သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနဝသေန ပဝတ္တာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ လောကုတ္တရာတိ ဧဝံ ဣမေ လောကိယာ, ဣမေ လောကုတ္တရာတိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ။
အနဝသေသံ ဒုဟတီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ မတ္တံ အဇာနန္တော ကိသ္မိဉ္စိ ဒါယကေ သဒ္ဓါဟာနိယာ ကိသ္မိဉ္စိ ပစ္စယဟာနိယာ အနဝသေသံ ဒုဟတိ။ ဝါစာယ အဘိဟာရော ဝါစာဘိဟာရော။ ပစ္စယာနံ အဘိဟာရော ပစ္စယာဘိဟာရော။
ဣမေ အမှေသု ဂရုစိတ္တီကာရံ န ကရောန္တီတိ ဣမိနာ နဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ အဘာဝံ ဒဿေတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေသု ပိတုပေမဿ အနုပဋ္ဌာပနတော။ တေန စ သိက္ခာဂါရဝတာဘာဝဒီပနေန သင်္ဂဟဿ အဘာဇနဘာဝံ, တေန ထေရာနံ တေသု အနုဂ္ဂဟာဘာဝံ။ န ဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သာသနေ ထိရဘာဝပ္ပတ္တာ အနနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ သဗြဟ္မစာရီ အနုဂ္ဂဏှန္တိ, နိရတ္ထကံ ဝါ အနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နဝကေ ဘိက္ခူ’’တိ။ ဓမ္မကထာဗန္ဓန္တိ ပဝေဏိအာဂတံ ပကိဏ္ဏကဓမ္မကထာမဂ္ဂံ။ သစ္စသတ္တပဋိသန္ဓိပစ္စယာကာရပဋိသံယုတ္တံ သုညတာဒီပနံ ဂုယှဂန္ထံ။ ဝုတ္တဝိပလ္လာသဝသေနာတိ ‘‘န ရူပညူ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တဿ ပဋိသေဓဿ ပဋိက္ခေပဝသေန အဂ္ဂဟဏဝသေန။ ယောဇေတွာတိ ‘‘ရူပညူ ဟောတီတိ ဂဏနာတော ဝါ ဝဏ္ဏတော ဝါ ရူပံ ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ, ‘‘တဿ ဂေါဂဏောပိ န ပရိဟာယတိ, ပဉ္စဂေါရသပရိဘောဂတောပိ န ပရိဗာဟိရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ စ အတ္ထံ ယောဇေတွာ။ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဒေသေ ယထာရဟံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
မဟာဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၄။ စူဠဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၀။ စေလုက္ကာဟီတိ စေလမယာဟိ ဥက္ကာဟိ။ ဥက္ကဘူတာနိ စေလာနိ ဧတ္ထာတိ ဥက္ကစေလာ, နဂရံ။ သဗ္ဗာ ဂင်္ဂါ ပါကဋာ ဟုတွာ ပညာယတီတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၁၉၉။)ပကတိစက္ခုဿ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ, ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ပန သမန္တစက္ခုဿ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသိန္နဿပိ ဘဂဝတော ပါကဋာ ဟုတွာ ပညာယတေဝ။ သောတ္ထီတိ အနုပဒ္ဒဝေါ။ ဝဍ္ဎီတိ အပရိဟာနိ။ အာရောဂျန္တိ အရောဂတာ အာဗာဓာဘာဝေါ။
မဂဓော ဇနပဒေါ နိဝါသော ဧတဿာတိ မာဂဓော, မာဂဓောဝ မာဂဓိကော။ ပညာယ နာမ ဒုဋ္ဌုဘာဝေါ နတ္ထိ ဧကန္တာနဝဇ္ဇတာယ, တသ္မာ ဒု-သဒ္ဒေါ အဘာဝဝါစီ ‘‘ဒုဿီလော’’တိအာဒီသု ဝိယ, ဇာတိ-သဒ္ဒေါ စ သဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပညသဘာဝေါ’’တိ။ -သဒ္ဒေါ အာရမ္ဘတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပတာရေသီတိ တာရေတုံ အာရဘီ’’တိ ပရတီရံ ဂါဝီနံ အပ္ပတ္တတ္တာ။ သုဝိဒေဟာနန္တိ သုန္ဒရဝိဒေဟာနံ။ ဝိဒေဟရဋ္ဌံ ကိရ ဘူမိဘာဂဒဿနသမ္ပတ္တိယာ စ ဝနရာမဏေယျကာဒိနာ စ သုန္ဒရံ။ အာမဏ္ဍလိကံ ကရိတွာတိ အာဝတ္တေ ပတိတာ တေမဏ္ဍလာကာရေန ပရိဗ္ဘမိတွာ။ ကတိပယာပိ ဂါဝိယော အသေသေတွာ နဒီသောတေန ဝူဠှတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝဍ္ဎိံ ဝိနာသံ ပါပုဏိံသူ’’တိ။ ကတိပယာသုပိ ဟိ အဝသိဋ္ဌာသု ဂါဝီသု အနုက္ကမေနပိ သိယာ ဂေါဂဏဿ ဝဍ္ဎီတိ။ ဝိဿမဋ္ဌာနန္တိ ပရိဿမဝိနောဒနဋ္ဌာနံ။ တိတ္ထာ ဘဋ္ဌာတိ ဂဟေတုံ အသမတ္ထတာယ တိတ္ထံ အပ္ပတ္တာ။ အရောဂေါ နာမ နာဟောသီတိ လောမမတ္တမ္ပိ အသေသေတွာ သဗ္ဗာ ဂါဝိယော နဒီသောတေ ဝိနဋ္ဌာတိ အတ္ထော။
ယေသု ခန္ဓာယတနဓာတူသု ဣဓ လောကသမညာ, တေ အဇာနန္တာ ‘‘အကုသလာ ဣမဿ လောကဿာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဣဓလောကေ ခန္ဓဓာတာယတနေသု အကုသလာ အဆေကာ’’တိ။ အယမေဝ နယော ‘‘အကုသလာ ပရဿ လောကဿာ’’တိ ဧတ္ထာပီတိ အာဟ ‘‘ပရလောကေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ မာရော ဧတ္ထ ဓီယတီတိ မာရဓေယျံ။ မာရောတိ စေတ္ထ ကိလေသမာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရာ ဟိ တဿ ပဝတ္တနဘာဝေန ဂဟိတာ, မစ္စုမာရော ဝိသုံ ဂဟိတော ဧဝ, ကိလေသမာရဝသေနေဝ စ ဒေဝပုတ္တမာရဿ ကာမဘဝေ အာဓိပစ္စန္တိ။ တေသန္တိ ယေ ဣဓလောကာဒီသု အဆေကာ, တေသံ။ တေ ပန ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣမိနာ ဆ သတ္ထာရော ဒဿိတာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၁။ ဗလဝဂါဝေါတိ ဗလဝန္တေ ဂေါရူပေ။ တေ ပန ဒမ္မတံ ဥပဂတဂေါဏာ စေဝ ဓေနုယော စာတိ အာဟ ‘‘ဒန္တဂေါဏေ စေဝ ဓေနုယော-
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၀။)စာ’’တိ။ အဝိဇာတဂါဝေါတိ န ဝိဇာတဂါဝိယော။ ဝစ္ဆကေတိ ခုဒ္ဒကဝစ္ဆေ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ က-သဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘တရုဏဝစ္ဆကေ’’တိ။ ကိသာဗလကေတိ ဒုဗ္ဗလေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၂။ မာရဿ တဏှာသောတံ ဆေတွာတိ ခန္ဓမာရသမ္ဗန္ဓီတဏှာသင်္ခါတံ သောတံ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ။ တယော ကောဋ္ဌာသေ ခေပေတွာ ဌိတာတိ အနာဂါမိနော သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗဝါရေသူတိ သကဒါဂါမိသောတာပန္နအဋ္ဌမကဝါရေသု။ တတ္ထ ပန ယထာက္ကမံ စတုမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ကိလေသာနံ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ခေပေတွာ ဌိတာ, ဧကကောဋ္ဌာသံ ခေပေတွာ ဌိတာ, ပဌမံ ကောဋ္ဌာသံ ခေပေန္တောတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဓမ္မံ အနုဿရန္တိ, ဓမ္မဿ ဝါ အနုဿရဏသီလာတိ ဓမ္မာနုသာရိနော။ ဓမ္မောတိ စေတ္ထ ပညာ အဓိပ္ပေတာ။ သဒ္ဓံ အနုဿရန္တိ, သဒ္ဓါယ ဝါ အနုဿရဏသီလာတိ သဒ္ဓါနုသာရိနော။
ဇာနတာတိ ဧတ္ထ ဇာနနကိရိယာဝိသယဿ အဝိသေသိတတ္တာ အဓိကာရဝသေန အနဝသေသဉေယျဝိသေသာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေ ဇာနန္တေနာ’’တိ။ အန္တောသာရဝိရဟတော အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန စ နဠော ဝိယာတိ နဠော, မာနောတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတမာနနဠံ ကတ’’န္တိ။ ခေမံ ပတ္ထေထာတိ ဧတ္ထ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒဝတ္တာ ‘‘ခေမ’’န္တိ အရဟတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ပတ္ထနာ စ ဆန္ဒပတ္ထနာ, န တဏှာပတ္ထနာတိ အာဟ ‘‘ကတ္တုကမျတာဆန္ဒေန အရဟတ္တံ ပတ္ထေထာ’’တိ။ ပတ္တာယေဝ နာမ တဿ ပတ္တိယာ န ကောစိ အန္တရာယော။ သောတ္ထိနာ ပါရဂမနံ ဥဒ္ဒိဿ ဒေသနံ အာရဘိတွာ ခေမပ္ပတ္တိယာ ဒေသနာယ ပရိယောသာပိတတ္တာ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ။
စူဠဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၅။ စူဠသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၃။ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေနာတိ ဟံသဝဋ္ဋကပဋိစ္ဆန္နေန, ဟံသမဏ္ဍလာကာရေနာတိ အတ္ထော။
ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ, မဂ္ဂေါ။ ကိံ ဝဒန္တိ? ဥတ္တရံ။ ဝါဒါနံ သတာနိ ဝါဒသတာနိ။ ‘‘နိဂဏ္ဌော ပဉ္စဝါဒသတာနိ, နိဂဏ္ဌီ ပဉ္စဝါဒသတာနီ’’တိ ဧဝံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၁။)နိဂဏ္ဌော စ နိဂဏ္ဌီ စ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝါဒသတာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာ။ ကိရိယတော တေ ပုစ္ဆိံသု, လိင်္ဂတော ပန နိဂဏ္ဌဘာဝေါ ဉာတော။ တေနာဟ ‘‘အဟံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမီ’’တိ။
ဇဂ္ဂန္တော သမ္မဇ္ဇနာဒိဝသေန။ ဒိဝါတရန္တိ အတိဒိဝံ။ ‘‘ကဿ ပုစ္ဆာ, ကဿ ဝိဿဇ္ဇနံ ဟောတူ’’တိ ပရိဗ္ဗာဇိကာဟိ ဝုတ္တေ ထေရော အာဟ ‘‘ပုစ္ဆာ နာမ အမှာကံ ပတ္တာ’’တိ။ ပုစ္ဆာ ဝါဒါနံ ပုဗ္ဗပက္ခော, ယသ္မာ တုမှေ ဝါဒပသုတာ ဝါဒါဘိရတာ ဓဇံ ပဂ္ဂယှ ဝိစရထ, တသ္မာ ဝါဒါနံ ပုဗ္ဗပက္ခော အမှာကံ ပတ္တော, ဧဝံ သန္တေပိ တုမှာကံ မာတုဂါမဘာဝတော ပုဗ္ဗပက္ခံ ဒေမာတိ အာဟ ‘‘တုမှေ ပန မာတုဂါမာ နာမ ပဌမံ ပုစ္ဆထာ’’တိ။ တာ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဧကေကာ အဍ္ဎတေယျသတဝါဒမဂ္ဂံ ပုစ္ဆန္တိယော ဝါဒသဟဿံ ပုစ္ဆိံသု။ ယထာ နိသိတဿ ခဂ္ဂဿ ကုမုဒနာဠစ္ဆေဒနေ ကိမတ္ထိ ဘာရိယံ, ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တဿ သာဝကေသု ပညဝန္တာနံ အဂ္ဂဘာဝေ ဌိတဿ ဓမ္မသေနာပတိနော ပုထုဇ္ဇနပရိကပ္ပိတပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ကိမတ္ထိ ဘာရိယံ။ တေနာဟ ‘‘ထေရော ခဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂဏ္ဌိံ ကတွာတိ ယထာ တာ ပုန တတ္ထ ဇဋံ ဂဏ္ဌိံ ကာတုံ န ဝိသဟန္တိ, တထာ ဝိဇဋေတွာ ကထေသိ။ အယံ ထေရော စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္ဓကာရေ သဟဿဝဋ္ဋိကံ ဒီပေန္တော ဝိယ အညေသံ အဝိသယေ အန္ဓကာရဘူတေ ပဉှေ ပုစ္ဆိတမတ္တေယေဝ ဝိဿဇ္ဇေသီတိ ထေရဿ ပညာဝေယျတ္တိယံ ဒိသွာ သယဉ္စ အန္တိမဘဝိကတာယ ကောဟညေ ဌာတုံ အသက္ကောန္တိယော ‘‘ဧတ္တကမေဝ, ဘန္တေ, မယံ ဇာနာမာ’’တိ အာဟံသု။ ထေရဿ ဝိသယန္တိ ထေရဿ ပညာဝိသယံ။
နေဝ အန္တံ န ကောဋိံ အဒ္ဒသံသူတိ ဧကန္တိ ဝတ္တဗ္ဗဿ ဗဟုဘာဝတော တဿာ ပုစ္ဆာယ အတ္ထော ဧဝမန္တော ဧဝမဝသာနကောဋီတိ န ပဿိံသု န ဇာနိံသု။ ထေရော တာသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေန္တော ပဗ္ဗဇ္ဇာရုစိံ ဒိသွာ အာဟ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ? ဥတ္တရိတရပညောတိ ဝါဒမဂ္ဂပရိစယေန မေဓာဝိတာယ စ ယာဒိသာ တာသံ ပညာ, တတော ဥတ္တရိတရပညော။
ကထာမဂ္ဂေါတိ ဝါဒမဂ္ဂေါ။ တသ္မာ တေဟိ တေဟိ ပရပ္ပဝါဒါဒီဟိ ဘဿံ ဝါဒမဂ္ဂံ ပကာရေဟိ ဝဒေတီတိ ဘဿပ္ပဝါဒကော။ ပဏ္ဍိတဝါဒေါတိ အဟံ ပဏ္ဍိတော နိပုဏော ဗဟုဿုတောတိ ဧဝံဝါဒီ။ ယံ ယံ နက္ခတ္တာစာရေန အာဒိသတီတိ နက္ခတ္တဂတိယာ ကာလဉာဏေန ‘‘အသုကဒိဝသေ စန္ဒဂ္ဂါဟော ဘဝိဿတိ, သူရိယဂ္ဂါဟော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ယံ ယံ အာဒေသံ ဘဏတိ။ သာဓုလဒ္ဓိကော ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ သုန္ဒရော။ အာရောပိတောတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၂။)ပဋိညာဟေတုနိဒဿနာဒိဒေါသံ ဥပရိ အာရောပိတော ဝါဒေါ သွာရောပိတော။ ဒေါသပဒံ အာရောပေန္တေန ဝါဒိနာ ပရဝါဒိမှိ အဘိဘုယျ တဿ ဓာတုက္ခောဘောပိ သိယာ, စိတ္တဝိက္ခေပေန ယေန ဒေါသော တေန သင်္ကပ္ပိတော သမ္ပဝေဓိတောတိ။ ထူဏန္တိ သရီရံ ခေါဘိတန္တိ ကတွာ။ ထူဏန္တိ ဟိ လောဟိတပိတ္တသေမှာနံ အဓိဝစနံ သဗ္ဗင်္ဂသရီရဓာရဏတော။ အပိစ ထူဏပဒေါ နာမ အတ္ထိ ကထာမဂ္ဂေါ ဝါဒမဂ္ဂံ ဂဏှန္တာနံ။ သစ္စကော ပန ကောဟညေ ဌတွာ အတ္တနော ဝါဒပ္ပဘေဒဝသေန ပရေ ဝိမှာပေန္တော ‘‘ထူဏံ စေပါဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သာဝကာနံ ဝိနယံ နာမ သိက္ခာပဒံ, တဉ္စ ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ ဧသာ ဧဝ စဿ အနုသာသနီတိ ဝိနယနာဒိမုခေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ မတံ သာသနံ ပုစ္ဆန္တော သစ္စကော ‘‘ကထံ ပန, ဘော, အဿဇီ’’တိအာဒိမာဟ။ အထဿ ထေရော ‘‘လက္ခဏတ္တယကထာ နာမ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကာ ဓမ္မဒေသနာ, တတြ စ မယာ အနိစ္စကထာယ သမုဋ္ဌာပိတာယ တံ အသဟန္တော သစ္စကော တုစ္ဆမာနေန ပဋပဋာယန္တော ကုရုမာနော လိစ္ဆဝီ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ အာဂမိဿတိ, အထဿ ဘဂဝါ ဝါဒံ မဒ္ဒိတွာ အနိစ္စန္တိ ပတိဋ္ဌပေန္တော ဓမ္မံ ကထေဿတိ, တဒါ ဘဝိဿတိ ဝိဇဟိတဝါဒေါ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ စိန္တေတွာ အနိစ္စာနတ္တလက္ခဏပဋိသံယုတ္တံ ဘဂဝတော အနုသာသနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ, ဘော, အဂ္ဂိဝေဿနာ’’တိအာဒိမာဟ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဒုက္ခလက္ခဏံ အဂ္ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ထေရော ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဥပါရမ္ဘဿ ဩကာသော ဟောတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘မဂ္ဂဖလာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရိယာယေနာတိ သင်္ခါရဒုက္ခတာပရိယာယေန။ အယန္တိ သစ္စကော။ နယိဒံ တုမှာကံ သာသနံ နာမာတိ ယတ္ထ တုမှေ အဝဋ္ဌိတာ, ဣဒံ တုမှာကံ သဗ္ဗညုသာသနံ နာမ န ဟောတိ ဒုက္ခတော အနိဿရဏတ္တာ, အထ ခေါ မဟာအာဃာတနံ နာမေတံ, မဟာဒုက္ခနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ပန နိရယုဿဒေါ နာမ ဥဿဒနိရယော နာမ, တသ္မာ နတ္တိ နာမ တုမှာကံ သုခါသာ။ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယာတိ ဥဿုက္ကံ ကတွာ, ဒုက္ခမေဝ ဇီရာပေန္တာ သဗ္ဗသော ဒုက္ခမေဝ အနုဘဝန္တာ, အာဟိဏ္ဍထ ဝိစရထာတိ။ သဗ္ဗမိဒံ တဿ မိစ္ဆာပရိကပ္ပိတမေဝ။ ကသ္မာ? ဒုက္ခသစ္စူပသဉှိတာယေဝ ဟေတ္ထ နိပ္ပရိယာယကထာ နာမ။ တဿ ဟိ ပရိညတ္ထံ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ။ မဂ္ဂဖလာနိ သင်္ခါရဘာဝေန ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခ’’န္တိ ပရိယာယတော ဒုက္ခံ, န နိပ္ပရိယာယတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ သောတုံ အယုတ္တံ မိစ္ဆာဝါဒတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၃။)֍ ဋ္ဌ ၃၅၄။ သဟ အတ္ထာနုသာသနံ အဂါရန္တိ သန္ဓာဂါရံ, ရာဇကုလာနံ သန္ထာပနအဂါရန္တိပိ သန္ဓာဂါရံ, တသ္မိံ သန္ထာဂါရေတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ ကာလေ တာဒိသေ ကာလေ ရာဇကိစ္စာနံ သန္ထာနမေတ္ထ ဝိစာရေန္တီတိ သန္ဓာဂါရံ, တသ္မိံ သန္ထာဂါရေတိပိ အတ္ထော။ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ‘‘အနိစ္စံ အနတ္တာ’’တိ စ ပဋိညာတံ။ ဣဒါနေဝ ပိဋ္ဌိံ ပရိဝတ္တေန္တောတိ ဘဂဝတော နလာဋံ အနောလောကေတွာ ဝိမုခဘာဝံ အာပဇ္ဇန္တော။ သုရာဃရေတိ သုရာသမ္ပာဒကဂေဟေ။ ပိဋ္ဌကိလဉ္ဇန္တိ ပိဋ္ဌဌပနကိဠဉ္ဇံ။ ဝါလန္တိ စင်္ဂဝါရံ။ သာဏသာဋကကရဏတ္ထန္တိ သာဏသာဋကံ ကရောန္တိ ဧတေနာတိ သာဏသာဋကကရဏံ, သုတ္တံ, တဒတ္ထံ။ သာဏဝါကာ ဧတေသု သန္တီတိ သာဏဝါကာ, သာဏဒဏ္ဍာ။ တေ ဂဟေတွာ သာဏာနံ ဓောဝနသဒိသံ ကီဠိတဇာတံ ယထာ ‘‘ဥဒ္ဒါလပုပ္ဖဘဉ္ဇိကာ, သာဏဘဉ္ဇိကာ’’တိ စ။ ကိံ သော ဘဝမာနောတိ ကီဒိသော ဟုတွာ သော ဘဝမာနော, ကိံ ဟောန္တော လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝါဒါရောပနံ နာမ တတော ဥတ္တရိတရသူရဂုဏော ဧဝ ယက္ခာဒိဘာဝေန သော ဘဝမာနော အဘိသမ္ဘုဏေယျ။ အယံ ပန အပ္ပါနုဘာဝတာယ ပိသာစရူပေါ ကိံ ဧတ္တကံ ကာလံ နိဒ္ဒါယန္တော အဇ္ဇ ပဗုဇ္ဈိတွာ ဧဝံ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ကိံ ယက္ခော’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၅။ မဟာမဇ္ဈနှိကသမယေတိ မဟတိ မဇ္ဈနှိကကာလေ, ဂဂနမဇ္ဈေ သူရိယဂတဝေလာယ။ ဒိဝါပဓာနိကာ ပဓာနာနုယုဉ္ဇကာ။ ဝတ္တံ ဒဿေတွာတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဒိဝါဝိဟာရူပဂမနတော ပုဗ္ဗေ ကာတဗ္ဗဝတ္တံ ဒဿေတွာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ။ ဘဂဝန္တံ ဒဿေန္တောတိ ဘဂဝတိ ဂါရဝဗဟုမာနံ ဝိဘာဝေန္တော ဥဘော ဟတ္ထေ ကမလမကုလာကာရေ ကတွာ ဥက္ခိပ္ပ ဘဂဝန္တံ ဒဿေန္တော။
တံ သန္ဓာယာတိ တံ အပရိစ္ဆိန္နဂဏနံ သန္ဓာယ ဧဝံ ‘‘မဟတိယာ လိစ္ဆဝိပရိသာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ သီသေန ဘူမိံ ပဟရန္တေနေဝ ဝန္ဒနာ ကတာ ဟောတိ? ကေရာဋိကာတိ သဌာ။ မောစေန္တာတိ ဘိက္ခာဒါနတော မောစေန္တာ။ အဝက္ခိတ္တမတ္တိကာပိဏ္ဍော ဝိယာတိ ဟေဋ္ဌာခိတ္တမတ္တိကာပိဏ္ဍော ဝိယ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အတ္တနော အနုရူပံ ဝစနံ အသလ္လပေန္တော ယတ္ထ ကတ္ထစိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၄။)֍ ဋ္ဌ ၃၅၆။ ဒိဿတိ ‘‘ဣဒံ ဣမဿ ဖလ’’န္တိ အပဒိဿတိ ဧတေနာတိ ဒေသော, ကာရဏံ, တဒေဝ တဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဩကာသောတိ အာဟ ‘‘ကဉ္စိဒေဝ ဒေသန္တိ ကဉ္စိ ဩကာသံ ကိဉ္စိ ကာရဏ’’န္တိ။ ဩကာသော ဌာနန္တိ စ ကာရဏံ ဝုစ္စတိ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၈-၁၃၁၊ အ။ နိ။ ၁။၂၆၈-၂၉၅၊ ဝိဘ။ ၈၀၉)။ ယဒါကင်္ခသီတိ န ဝဒန္တိ အနဝသေသဓမ္မဝိသယတ္တာ ပဋိညာယ။ တုမှန္တိ တုမှာကံ။ ယက္ခ…ပေ… ပရိဗ္ဗာဇကာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပုစ္ဆာဝုသော, ယဒါကင်္ခသီ’’တိအာဒီနိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ) ပုစ္ဆာဝစနာနိ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ဉတွာ သယံ လောကမိမံ ပရဉ္စာတိ ဣဒံ မဟာသတ္တော နိရယံ သဂ္ဂဉ္စ တေသံ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတွာ အာဟ။
တဂ္ဃ တေ အဟမက္ခိဿံ, ယထာပိ ကုသလော တထာတိ ယထာ ပကာရေန သုကုသလော သဗ္ဗညူ ဇာနာတိ ကထေတိ, တထာ အဟံ ကထေဿာမိ။ တဿ ပန ကာရဏံ အကာရဏဉ္စ အဝိဇာနန္တော ရာဇာနံ ကရောတု ဝါ မာ ဝါ, အဟံ ပန တေ အက္ခိဿာမီတိ အာဟ ‘‘ရာဇာ စ ခေါ…ပေ… န ဝါ’’တိ။
ကထိတနိယာမေနေဝ ကထေန္တောတိ တေပရိဝဋ္ဋကထာယ ဒုက္ခလက္ခဏမ္ပေသ ကထေဿတိ, ဣဓ ပန အညထာ သာဝကေန အဿဇိနာ ကထိတံ, အညထာ သမဏေန ဂေါတမေနာတိ ဝစနောကာသပရိဟရဏတ္ထံ ဒုက္ခလက္ခဏံ အနာမသိတွာ ထေရေန ကထိတနိယာမေနေဝ အနိစ္စာနတ္တလက္ခဏမေဝ ကထေန္တေန ဘဂဝတာ – ‘‘ရူပံ အနတ္တာ ယာဝ ဝိညာဏံ အနတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေ သစ္စကော တံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တော ဥပမာယ အတ္ထဉာပနေ ဥပမာပမာဏံ ယထာ ‘‘ဂေါ ဝိယ ဂဝယော’’တိ အတ္တာနံ ဥပမေယျံ ကတွာ ဥပမာပမာဏေန ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော အာဟ ‘‘ဥပမာ မံ, ဘော ဂေါတမ, ပဋိဘာတီ’’တိ, ဥပမံ တေ ကရိဿာမိ, ဥပမာယပိဓေကစ္စေ ဝိညူ ပုရိသာ ဘာသိတဿ အတ္ထံ အာဇာနန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဂဝါ ဥပမာသတေန, အညေန ဝါပိ ပမာဏေန တဝ အတ္တာ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န လဗ္ဘာ အတ္တနော ဝိယ ပမာဏဿပိ အနုပလဗ္ဘနတောတိ အာဟ ‘‘ပဋိဘာတု တံ အဂ္ဂိဝေဿနာ’’တိ။ ယထာ ဟိ အတ္တာ နာမ ကောစိ ပရမတ္ထတော န ဥပလဗ္ဘတိ ဧကံသေန အနုပလဒ္ဓိတော, ဧဝဿ ဉာပကပုဂ္ဂလံ ပမာဏမ္ပိ န ဥပလဗ္ဘတိ။ တေနာဟ ‘‘အာဟရ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၅။)တံ ဥပမံ ဝိဿတ္ထော’’တိ, န တေန တဝ အတ္တဝါဒေါ ပတိဋ္ဌံ လဘတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ယံ ဒိဋ္ဌံ ကာယိကံ ဝါ ပုညာပုညံ ပုရိသပုဂ္ဂလေ ဥပလဗ္ဘတိ, တေန ဝိညာယတိ ရူပတ္တာယံ ပုရိသပုဂ္ဂလော, တထာ ယံ ဒိဋ္ဌံ သုခဒုက္ခပဋိသံဝေဒနံ ပုရိသပုဂ္ဂလေ ဥပလဗ္ဘတိ, ယံ ဒိဋ္ဌံ နီလာဒိသဉ္ဇာနနံ, ယံ ဒိဋ္ဌံ ရဇ္ဇနဒုဿနာဒိ, ယံ ဒိဋ္ဌံ အာရမ္မဏပဋိဝိဇာနနံ ပုရိသပုဂ္ဂလေ ဥပလဗ္ဘတိ, တေန ဝိညာယတိ ဝိညာဏတ္တာယံ ပုရိသပုဂ္ဂလောတိ။ ဧဝံ ရူပါဒိလက္ခဏော အတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ကာယေ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတိ, ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ, အညထာ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓော န ယုဇ္ဇေယျာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ ကိံ ဒီပေတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေတိ သတ္တာ။ ပတိဋ္ဌာယာတိ နိဿာယ။ ‘‘ရူပတ္တာယံ ပုရိသပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိနာ ရူပါဒိဓမ္မေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ရူပေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိံ ဝဒန္တော အယံ နိဂဏ္ဌော အတ္တနော ဝါဒံ ဘိန္ဒတိ ပတိဋ္ဌာနဿ, ပတိဋ္ဌာယကဿ စ အဘေဒဒီပနတော။ ရူပါဒယော ဝေဒနာဒိသဘာဝါ အတ္တာ တန္နိဿယေန ပုညာဒိကိရိယာသမုပလဒ္ဓိတော ဣဓ ယံ နိဿာယ ပုညာဒိကိရိယာ သမုပလဗ္ဘတိ, တေ ရူပါဒယော သတ္တသညိတာ အတ္တသဘာဝါ ဒိဋ္ဌာ ယထာ တံ ဒေဝတာဒီသု, ယေ ပန သတ္တသညိတာ တတော အညေ အသတ္တသဘာဝါ ဒိဋ္ဌာ ယထာ တံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရာဒီသူတိ ဧဝံ သာဓေတဗ္ဗံ အတ္ထံ သဟေတုံ ကတွာ ဒဿေန္တော နိဂဏ္ဌော နိဒဿနံ အာနေသီတိ အာဟ ‘‘အတိဝိယ သကာရဏံ ကတွာ ဥပမံ အာဟရီ’’တိ။ တဿ ပန ‘‘ဗလကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တပုရိသပ္ပယောဂါ ဝိယ ဗီဇဂါမဘူတဂါမာပိ သဇီဝါ ဧဝါတိ လဒ္ဓီတိ တေ သဒိသူဒါဟရဏဘာဝေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ပန ယေ ဇီဝဿ အာဓာရဏဘာဝေန သဟိတေန ပဝတ္တေတဗ္ဗဘာဝေန သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ, တေ သဇီဝါတိ ဣစ္ဆိတာ, န ကေဝလေန ပဝတ္တေတဗ္ဗဘာဝေန။ ဧဝံ သတိ ‘‘ဗလကရဏီယာ ကမ္မန္တာ’’တိ ဝဒန္တေန ဝိသဒိသူဒါဟရဏဘာဝေန ဥပနီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ အတ္တဝါဒဘဉ္ဇနဿ အနတ္တတာပတိဋ္ဌာပနဿ စ သုဂတာဝေဏိကတ္တာ။ ယံ ပနေတရဟိ သာသနိကာ ယထာသတ္တိ တဒုဘယံ ကရောန္တိ, တံ ဗုဒ္ဓေဟိ ဒိန္နနယေ ဌတွာ တေသံ ဒေသနာနုသာရတော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၆။)နိဝတ္တေတွာတိ နီဟရိတွာ, ဝိသုံ ကတွာတိ အတ္ထော။ သကလံ ဝေသာလိန္တိ သဗ္ဗဝေသာလိဝါသိနံ ဇနံ နိဿယူပစာရေန နိဿိတံ ဝဒတိ ယထာ ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိ။ သံဝဋ္ဋိတွာတိ သမ္ပိဏ္ဍိတွာ, ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၇။ ပတိဋ္ဌပေတွာတိ ယထာ တံ ဝါဒံ န အဝဇာနာတိ, ဧဝံ ပဋိညံ ကာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဃာတိ-သဒ္ဒေါ ဟိံသနတ္ထော, တတော စ သဒ္ဒဝိဒူ အရဟတ္ထံ တာယ-သဒ္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဃာတေတာယန္တိ ရူပသိဒ္ဓိံ ဣစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘ဃာတာရဟ’’န္တိ။ ဇာပေတာယန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝတ္တိတုဉ္စ မရဟတီတိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဝိသေသေတွာ ဒီပေတီတိ ‘‘ဝတ္တတိ’’ဣစ္စေဝ အဝတွာ ‘‘ဝတ္တိတုဉ္စ မရဟတီ’’တိ ဒုတိယေန ပဒေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ဝိသေသေတွာ ဒီပေတိ။
ပါသာဒိကံ အဘိရူပန္တိ အဘိမတရူပသမ္ပန္နံ သဗ္ဗာဝယဝံ။ တတော ဧဝ သုသဇ္ဇိတံ သဗ္ဗကာလံ သုဋ္ဌု သဇ္ဇိတာကာရမေဝ။ ဧဝံဝိဓန္တိ ယာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တံ ဒဿေတိ ‘‘ဒုဗ္ဗဏ္ဏ’’န္တိအာဒိနာ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ‘‘ဝတ္တတိ တေ တသ္မိံ ရူပေ ဝသော’’တိ ဧတသ္မိံ ကာရဏဂ္ဂဟဏေ။ ကာရဏဉှေတံ ဘဂဝတာ ဂဟိတံ ‘‘ဝတ္တတိ…ပေ… မာ အဟောသီ’’တိ။ တေနေတံ ဒဿေတိ ရူပံ အနတ္တာ အဝသဝတ္တနတော, ယဉှိ ဝသေ န ဝတ္တတိ, တံ အနတ္တကမေဝ ဒိဋ္ဌံ ယထာ တံ သမ္ပတ္တိ။ ဝါဒန္တိ ဒေါသံ နိဂ္ဂဟံ အာရောပေဿတိ။ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလတီတိ သဟဓမ္မိကသာကစ္ဆာဟိ တထာဂတေ, ပုစ္ဆန္တေ အဗျာကရဏေန ဝိဟေသာယ ကယိရမာနတ္တာ တတိယေ ဝါရေ ဓမ္မတာဝသေန ဝိဟေသကဿ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလတိ ယထာ တံ သဗ္ဗညုပဋိညာယ ဘဂဝတော သမ္မုခဘာဝူပဂမနေ။ ဝဇိရပါဏိ ပန ကသ္မာ ဌိတော ဟောတီတိ? ဘဂဝါ ဝိယ အနုကမ္ပမာနော မဟန္တံ ဘယာနကံ ရူပံ မာပေတွာ တာသေတွာ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဿဇ္ဇာပေမီတိ တဿ ပုရတော အာကာသေ ဝဇိရံ အာဟရန္တော တိဋ္ဌတိ, န မုဒ္ဓံ ဖာလေတုကာမော။ န ဟိ ဘဂဝတော ပုရတော ကဿစိ အနတ္ထော နာမ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧကံသတော သဟဓမ္မိကမေဝ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုစ္ဆိတေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။
အာဒိတ္တန္တိ ဒိပ္ပမာနံ။ အက္ခိနာသာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဧဠကသီသသဒိသကေသမဿုအာဒီနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိဿဇ္ဇာပနတ္ထ’’န္တိ ဝတွာ နယိဒံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၇။)ယဒိစ္ဆာဝသေန အာဂမနံ, အထ ခေါ အာဒိတော မဟာဗြဟ္မာနံ ပုရတော ကတွာ အတ္တနာ ကတပဋိညာဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ န္တိ ဝဇိရပါဏိံ။ တံ သစ္စကဿ ပဋိညာယ ပရိဝတ္တနကာရဏံ။ အညေပိ နု ခေါတိအာဒိ သစ္စကဿ ဝီမံသကဘာဝဒဿနံ။ အဝီမံသကေန ဟိ တံ ဒိသွာ မဟာယက္ခောတိ ဝဒေယျ, တေနဿ အသာရုပ္ပံ သိယာ, အယံ ပန အညေသံ အဘီတဘာဝံ ဥပဓာရေတွာ ‘‘အဒ္ဓါမေ ယက္ခံ န ပဿန္တိ, တသ္မာ မယှမေဝ ဘယံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ တီရေတွာ ယုတ္တပ္ပတ္တဝသေန ပဋိပဇ္ဇိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၈။ ဥပဓာရေတွာတိ ဗျာကာတဗ္ဗမတ္ထံ သလ္လက္ခေတွာ။ ဧသေဝ နယောတိ သင်္ခါရဝိညာဏေသုပိ သညာယ ဝိယ နယောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနာတိ ‘‘အကုသလာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ မာ အဟောသိ, အကုသလာ ဒေါမနဿသမ္ပယုတ္တာ သညာ မာ အဟောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သပ္ပဒဋ္ဌဝိသန္တိ သဗ္ဗသတ္တာနံ သပ္ပဒဋ္ဌဋ္ဌာနေ သရီရပဒေသေ ပတိတံ ဝိသံ။ အလ္လီနောတိ သံသိလိဋ္ဌော။ ဥပဂတောတိ န အပဂတော။ အဇ္ဈောသိတောတိ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဌိတော။ ပရိတော ဇာနေယျာတိ သမန္တတော သဗ္ဗသော ကိဉ္စိပိ အသေသေတွာ ဇာနေယျ။ ပရိက္ခေပေတွာတိ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနဝသေန သဗ္ဗသော ခေပေတွာ။ တထာဘူတော စဿ ခယဝယံ ဥပနေတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ခယံ ဝယံ အနုပ္ပါဒံ ဥပနေတွာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၉။ အတ္တနော ဝါဒဿ အသာရဘာဝတော, ယထာပရိကပ္ပိတဿ ဝါ သာရဿ အဘာဝတော အန္တောသာရဝိရဟိတော ရိတ္တော။ ဝိပ္ပကာရန္တိ ဒိဋ္ဌိယာ သီလာစာရဿ စ ဝသေန ဝိရူပတံ သာပရာဓတံ သာဝဇ္ဇတံ တေသံ ဥပရိ အာရောပေတွာ။ သိန္နပတ္တောတိ တနုကပတ္တော။ ဝိဖာရိတန္တိ ဝိဖာဠိတံ။
အသာရကရုက္ခပရိစိတောတိ ပလာသာဒိအသာရရုက္ခကောဋ္ဋနေ ကတပရိစယော။ ထဒ္ဓဘာဝန္တိ ဝိပက္ကဘာဝံ, တိက္ခဘာဝန္တိ အတ္ထော။ နတ္ထီတိ သဒါ နတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပရိသတီတိ စတုပရိသမဇ္ဈေ။ တထာ ဟိ ‘‘ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ပဋိစ္ဆန္နသရီရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယန္တာရုဠှဿ ဝိယာတိ ဗျာကရဏတ္ထံ ဝါယမယန္တံ အာရုဠှဿ ဝိယ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၈။)֍ ဋ္ဌ ၃၆၀။ ဒိဋ္ဌိဝိသူကာနီတိ ဒိဋ္ဌိကိဉ္စကာနိ။ ဒိဋ္ဌိသဉ္စရိတာနီတိ ဒိဋ္ဌိတာဠနာနိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတာနီတိ ဒိဋ္ဌိဣဉ္ဇိတာနိ။ တေသံ အဓိပ္ပါယံ ဉတွာတိ တေသံ လိစ္ဆဝိကုမာရာနံ ဣဉ္ဇိတေနေဝ အဇ္ဈာသယံ ဇာနိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၁။ ယသ္မိံ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလော သတ္ထုသာသနေ ဝိသာရဒေါ ဟောတိ ပရေဟိ အသံဟာရိယော, တံ ဉာဏံ ဝိသာရဒဿ ဘာဝေါတိ ကတွာ ဝေသာရဇ္ဇန္တိ အာဟ ‘‘ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ ဉာဏပ္ပတ္တော’’တိ။ တတော ဧဝမဿ န ပရော ပစ္စေတဗ္ဗော ဧတဿ အတ္ထီတိ အပရပ္ပစ္စယော။ န ပရော ပတ္တိယော သဒ္ဒဟာတဗ္ဗော ဧတဿ အတ္ထီတိ အပရပ္ပတ္တိယော။ ကာမံ သစ္စကော သေက္ခဘူမိ အသေက္ခဘူမီတိ ဣဒံ သာသနဝေါဟာရံ န ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ ပန ဒဿနကိရိယာယ ဝိပ္ပကတဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န ဧတ္တာဝတာ ဘိက္ခုကိစ္စံ ပရိယောသိတ’’န္တိ အညာသိ, တသ္မာ ပုန ‘‘ကိတ္တာဝတာ ပနာ’’တိ ပုစ္ဆံ အာရဘိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဿတီတိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိအာဒိ။
ယထာဘူတံ ပဿတီတိ ဒဿနံ, ဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန အနုတ္တရိယံ, ဒဿနမေဝ အနုတ္တရိယန္တိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ, ဒဿနေသု ဝါ အနုတ္တရိယံ ဒဿနာနုတ္တရိယံ။ လောကိယပညာတိ စေတ္ထ ဝိပဿနာပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ဟိ သဗ္ဗလောကိယပညာဟိ ဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန ‘‘အနုတ္တရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ လောကိယပဋိပဒါနုတ္တရိယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒါနိ နိပ္ပရိယာယတောဝ တိဝိဓမ္ပိ အနုတ္တရိယံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓလောကုတ္တရမေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အနုတ္တရဘာဝေ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန အဂ္ဂမဂ္ဂပညာ တတော ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝတော ဒဿနာနုတ္တရိယံ။ တေနာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ။ သေသာနိ မဂ္ဂင်္ဂါနီတိ သေသာနိ အရဟတ္တမဂ္ဂင်္ဂါနိ။ တာနိ ဟိ မတ္ထကပ္ပတ္တာနိ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ။ အဂ္ဂဖလဝိမုတ္တီတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ ဖလဝိမုတ္တိ အရဟတ္တဖလံ။ ခီဏာသဝဿာတိ သဗ္ဗသော ခီယမာနာသဝဿ။ နိဗ္ဗာနဒဿနန္တိ အဂ္ဂမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယမာဟ။ တတ္ထ မဂ္ဂင်္ဂါနီတိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ။ စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ သဗ္ဗဿ ဉေယျဓမ္မဿ ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစ္စာနုဂတသမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနေနေဝ ဟိ ဘဂဝတော သဗ္ဗသော ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနံ။ နိဗ္ဗိသေဝနောတိ နိရုဒ္ဓကိလေသဝိသေဝနော။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၂။ ဓံသီတိ အနုဒ္ဓံသနသီလာ။ အနုပဟတန္တိ အဝိက္ခိတ္တံ။ သကလန္တိ အနူနံ။ ကာယင်္ဂန္တိ ကာယမေဝ အင်္ဂန္တိ ဝဒန္တိ, ကာယသင်္ခါတံ အင်္ဂံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၀၉။)သီသာဒိအဝယဝန္တိ အတ္ထော။ တထာ ‘‘ဟောတု, သာဓူ’’တိ ဧဝမိဒံ ဝါစာယ အဝယဝေါ ဝါစင်္ဂန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၃။ အာဟရန္တီတိ အဘိဟရန္တိ။ ပုညန္တိ ပုညဖလသင်္ခါတော အာနုဘာဝေါ။ ပုညဖလမ္ပိ ဟိ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ပုည’’န္တိ ဝုစ္စတိ – ‘‘ကုသလာနံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)။ တေနာဟ ‘‘အာယတိံ ဝိပါကက္ခန္ဓာ’’တိ။ ပုညမဟီတိ မဟတိ ပုညဖလဝိဘူတိ သေတစ္ဆတ္တမကုဋစာမရာဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပါကက္ခန္ဓာနံယေဝ ပရိဝါရော’’တိ။ လိစ္ဆဝီဟိ ပေသိတေန ခါဒနီယဘောဇနီယေန သမဏော ဂေါတမော သသာဝကသံဃော မယာ ပရိဝိသိတော, တသ္မာ လိစ္ဆဝီနမေဝ တံ ပုညံ ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘တံ ဒါယကာနံ သုခါယ ဟောတူ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတော ဘိက္ခုသံဃဿ စ သစ္စကေန ဒါနံ ဒိန္နံ, န လိစ္ဆဝီဟိ, တသ္မာ ဘဂဝါ သစ္စကဿ သတိံ ပရိဝတ္တေန္တော ‘‘ယံ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ နိဂဏ္ဌဿ မတေန ဝိနာယေဝါတိ သစ္စကဿ စိတ္တေန ဝိနာ ဧဝ တဿ ဒက္ခိဏံ ခေတ္တဂတံ ကတွာ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ဒိန္နံ ဒက္ခိဏံ…ပေ… နိယျာတေသီ’’တိ။
စူဠသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၆။ မဟာသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၄။ ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ဝေသာလိယံ ဝိဟရတီတိ ဣမိနာ တဒါ ဘဂဝတော ဝေသာလိယံ နိဝါသပရိစ္ဆိန္နော ပုဗ္ဗဏှာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗော သမယော သာဓာရဏတော ဂဟိတော, တထာ တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ စ ဣမိနာ။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ပန ဣမိနာ တဗ္ဗိသေသော, ယော ဘိက္ခာစာရတ္ထာယ ပစ္စဝေက္ခဏကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘တီဟိ ပဒေဟိ ဧကောဝ သမယော ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ ဝိသေသဿ သာမညန္တောဂဓတ္တာ။ မုခဓောဝနဿ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဘာဝသာမညတော ဝုတ္တံ ‘‘မုခံ ဓောဝိတွာ’’တိ။ မုခံ ဓောဝိတွာ ဧဝ ဟိ ဝါသဓုရော စေ, ဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ ယထာစိဏ္ဏံ ဘာဝနာနုယောဂံ, ဂန္ထဓုရော စေ, ဂန္ထပရိစယေ ကတိပယေ နိသဇ္ဇဝါရေ အနုယုဉ္ဇိတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဝိတက္ကမာဠံ ဥပဂစ္ဆတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁၀။)ကာရဏံ ယုတ္တံ, အနုစ္ဆဝိကန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ယထာစိန္တိတံ ပဉှံ အပုစ္ဆိတွာ အညံ ပုစ္ဆန္တော မဂ္ဂံ ဌပေတွာ ဥမ္မဂ္ဂတော ပရိဝတ္တေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဿေန တာဝ ပရိဟရန္တော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၅။ ဦရုက္ခမ္ဘောပိ နာမ ဘဝိဿတီတိ ဧတ္ထ နာမ-သဒ္ဒေါ ဝိမှယတ္ထောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိမှယတ္ထဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အန္ဓော နာမ ပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဝိမှယဝါစီသဒ္ဒယောဂေန ဟိ ‘‘ဘဝိဿတီ’’တိ အနာဂတဝစနံ။ ကာယနွယန္တိ ကာယာနုဂတံ။ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ ကာယော ဧဝံဓမ္မော ဧဝံဘာဝီ ဧဝံအနတီတော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၂၊ မ။ နိ။ ၃။၁၅၄) ကာယဿ အသုဘာနိစ္စာဒိတာယ အနုပဿနာ ကာယဘာဝနာတိ အာဟ ‘‘ကာယဘာဝနာတိ ပန ဝိပဿနာ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အနာဂတရူပန္တိ အဘီတေ အတ္ထေ အနာဂတသဒ္ဒါရောပနံ အနာဂတပ္ပယောဂေါ န သမေတိ။ အတ္ထောပီတိ ‘‘ဦရုက္ခမ္ဘောပိ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တအတ္ထောပိ န သမေတိ။ အယန္တိ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ။ တေသန္တိ နိဂဏ္ဌာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၆။ အတ္တနော အဓိပ္ပေတကာယဘာဝနံ ဝိတ္ထာရေန္တော ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ယေ တံ အနုယုတ္တာ, တေ နာမဂေါတ္တတော ဝိဘာဝေန္တော ‘‘နန္ဒော ဝစ္ဆော’’တိအာဒိမာဟ။ ကိလိဋ္ဌတပါနန္တိ ကာယဿ ကိလေသနတပါနံ ပုဂ္ဂလာနံ။ ဇာတမေဒန္တိ မေဒဘာဝါပတ္တိဝသေန ဥပ္ပန္နမေဒံ။ ပုရိမံ ပဟာယာတိ ကာလပရိစ္ဆေဒေန အနာဟာရအပ္ပါဟာရတာဒိဝသေန ကာယဿ အပစိနနံ ခေဒနံ ပရိစ္စဇိတွာ။ ကာယဘာဝနာ ပန န ပညာယတီတိ နိယမံ ပရမတ္ထတော ကာယဘာဝနာပိ တဝ ဉာဏေန န ဉာယတိ, သေသတောပိ န ဒိဿတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၇။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေတိ ‘‘ကာယဘာဝနမ္ပိ ခေါ တွံ, အဂ္ဂိဝေဿန, န အညာသိ, ကုတော ပန တွံ စိတ္တဘာဝနံ ဇာနိဿသီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။ တထာ ‘‘ယော တွံ ဧဝံ ဩဠာရိကံ ဒုဗ္ဗလံ ကာယဘာဝနံ န ဇာနာသိ, သော တွံ ကုတော သန္တသုခုမံ စိတ္တဘာဝနံ ဇာနိဿသီ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထဝဏ္ဏနာဌာနေ။ အဗုဒ္ဓဝစနံ နာမေတံ ပဒန္တိ ကာယဘာဝနာသညိတဝိပဿနာတော စိတ္တဘာဝနာ သန္တာ, ဝိပဿနာ ပန ပါဒကဇ္ဈာနတော ဩဠာရိကာ စေဝ ဒုဗ္ဗလာ စာတိ အယဉ္စ ဧတဿ ပဒဿ အတ္ထော။ ‘‘အဗုဒ္ဓဝစနံ နာမေတံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁၁။)ဝစနံ သိယာ’’တိ ဝတွာ ထေရော ပက္ကမိတုံ အာရဘတိ။ အထ နံ မဟာသီဝတ္ထေရော ‘‘ဝိပဿနာ နာမေသာ န အာဒိတော သုဗြူဟိတာ ဗလဝတီ တိက္ခာ ဝိသဒါ ဟောတိ, တသ္မာ တရုဏဝသေနာယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဿတိ, ဘိက္ခဝေ’’တိ သုတ္တပဒံ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂) အာဟရိ။ တတ္ထ အာဒါနန္တိ ပဋိသန္ဓိ။ နိက္ခေပနန္တိ စုတိ။ ဩဠာရိကန္တိ အရူပဓမ္မေဟိ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာဝတ္တာ ဩဠာရိကံ။ ကာယန္တိ စတုသန္တတိရူပသမူဟဘူတံ ကာယံ။ ဩဠာရိကန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, ဩဠာရိကာကာရေနာတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘အာဒါနမ္ပိ နိက္ခေပနမ္ပီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၈။ သုခသာရာဂေန သမန္နာဂတောတိ သုခဝေဒနာယ ဗလဝတရရာဂေန သမင်္ဂီဘူတော။ ပဋ္ဌာနေ ပဋိသိဒ္ဓါ အဝစနေနေဝ။ တသ္မာတိ သုခေ ဌိတေ ဧဝ ဒုက္ခဿာနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ နိရောဓာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ, န အနန္တရာဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ခေပေတွာတိ ကုသလာနိ ခေပေတွာ။ ဂဏှိတွာ အတ္တနော ဧဝ ဩကာသံ ဂဟေတွာ။ ဥဘတောပက္ခံ ဟုတွာတိ ‘‘ကဒါစိ သုခဝေဒနာ, ကဒါစိ ဒုက္ခဝေဒနာ’’တိ ပက္ခဒွယဝသေနပိ ဝေဒနာ စိတ္တဿ ပရိယာဒါယ ဟောတိ ယထာက္ကမံ အဘာဝိတကာယဿ အဘာဝိတစိတ္တဿ။
֍ ဋ္ဌ ၃၆၉။ ဝိပဿနာ စ သုခဿ ပစ္စနီကာတိ သုက္ခဝိပဿကဿအာဒိကမ္မိကဿ မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟာဒိကာလေ ဗဟိ စိတ္တစာရံ နိသေဓေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဧဝ သတိံ သံဟရန္တဿ အလဒ္ဓဿာဒံ ကာယသုခံ န ဝိန္ဒတိ, သမ္ဗာဓေ ဝဇေ သန္နိရုဒ္ဓေါ ဂေါဂဏော ဝိယ ဝိဟညတိ ဝိပ္ဖန္ဒတိ, အစ္စာသန္နဟေတုကဉ္စ သရီရေ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခဿ အာသန္နာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ’’တိအာဒိ။ အဒ္ဓါနေ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေတိ မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟာဒိဝသေန ကာလေ ဂစ္ဆန္တေ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သရီရပဒေသေ။ ဒုက္ခံ ဒူရာပဂတံ ဟောတိ သမာပတ္တိဗလေန ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ အပ္ပနာဘာဝတော။ အနပ္ပကံ ဝိပုလံ။ သုခန္တိ ဈာနသုခံ။ ဩက္ကမတီတိ ဈာနသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဝသေန ရူပကာယံ အနုပဝိသတိ, နာမကာယောက္ကမနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ကာယပဿဒ္ဓိကမ္မိကဿပိ သမ္မသနဘာဝနာ ပဋ္ဌပေတွာ နိသိန္နဿ ကဿစိ အာဒိတောဝ ကာယကိလမထစိတ္တုပဃာတာပိ သမ္ဘဝန္တိ, သမာဓိဿ ပန အပစ္စနီကတ္တာ သိနိဒ္ဓဘာဝတော
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁၂။)စ န သုက္ခဝိပဿနာ ဝိယ သုခဿ ဝိပစ္စနီကော, အနုက္ကမေန စ ဒုက္ခံ ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ သမာဓီ’’တိ။ ယထာ သမာဓိ, ဝိပဿနာယ ပနေတံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န စ တထာ ဝိပဿနာ’’တိ။ တေန ဝုတ္တန္တိ ယသ္မာ ဝိပဿနာ သုခဿ ပစ္စနီကာ, သာ စ ကာယဘာဝနာ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္နာပိ သုခါ ဝေဒနာ စိတ္တံ န ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ, ဘာဝိတတ္တာ ကာယဿာ’’တိ။ တထာ ယသ္မာ သမာဓိ ဒုက္ခဿ ပစ္စနီကော, သော စ စိတ္တဘာဝနာ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္နာပိ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ စိတ္တံ န ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ, ဘာဝိတတ္တာ စိတ္တဿာ’’တိ ယောဇနာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၀။ ဂုဏေ ဃဋ္ဋေတွာတိ အပဒေသေန ဝိနာ သမီပမေဝ နေတွာ။ တံ ဝတ မမ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နာ သုခါ ဝေဒနာ ပရိယာဒါယ ဌဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၁။ ကိံ န ဘဝိဿတိ, သုခါပိ ဒုက္ခာပိ ဝေဒနာ ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ အတ္ထော။ တမတ္ထန္တိ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ အတ္တနော စိတ္တဿ အနဘိဘဝနီယတာသင်္ခါတံ အတ္ထံ။ တတ္ထ တာဝ ပါသရာသိသုတ္တေ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသဇ္ဇာ ‘‘တတ္ထေဝ နိသီဒိ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဣဓ မဟာသစ္စကသုတ္တေ ဒုက္ကရကာရိကာယ ဒုက္ကရစရဏေ နိသဇ္ဇာ ‘‘တတ္ထေဝ နိသီဒိ’’န္တိ ဝုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၄။ ဆန္ဒကရဏဝသေနာတိ တဏှာယနဝသေနာတိ အတ္ထော။ သိနေဟကရဏဝသေနာတိ သိနေဟနဝသေန။ မုစ္ဆာကရဏဝသေနာတိ မောဟနဝသေန ပမာဒါပါဒနေန။ ဝိပါသာကရဏဝသေနာတိ ပါတုကမျတာဝသေန။ အနုဒဟနဝသေနာတိ ရာဂဂ္ဂိနာ အနုဒဟနဝသေန။ လောကုတ္တရမဂ္ဂဝေဝစနမေဝ ဝဋ္ဋနိဿရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
အလ္လဂ္ဂဟဏေန ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္နဘာဝံ ဒဿေတိ, သသ္နေဟဂ္ဂဟဏေန အဝိက္ခမ္ဘိတဘာဝံ, ဥဒကေ ပက္ခိတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏေန သမုဒါစာရာဝတ္ထံ, ဥဒုမ္ဗရကဋ္ဌဂ္ဂဟဏေန အတ္တဘာဝဿ အသာရကတ္တံ။ ဣမိနာဝ နယေနာတိ ‘‘အလ္လံ ဥဒုမ္ဗရကဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ သပုတ္တဘရိယပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ ပုတ္တဘရိယေဟိ သဒ္ဓိံ ကတပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကုဋီစကဗဟူဒကဟံသ-ပရမဟံသာဒိဘေဒါ ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇ္ဇာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁၃။)֍ ဋ္ဌ ၃၇၆။ ကုတောပိ ဣမဿ အာပေါသိနေဟော နတ္ထီတိ ကောဠာပံ။ တေနာဟ ‘‘ဆိန္နသိနေဟံ နိရာပ’’န္တိ။ ကောဠန္တိ ဝါ သုက္ခကလိင်္ဂရံ ဝုစ္စတိ, ကောဠံ ကောဠဘာဝံ အာပန္နန္တိ ကောဠာပံ။ ပဋိပန္နဿ ဥပက္ကမမဟတ္တနိဿိတတာ ပကတိယာ ကိလေသေဟိ အနဘိဘူတတာယ။ အတိန္တတာ ပဋိပက္ခဘာဝနာယ။ တထာ ဟိ သုက္ခကောဠာပဘာဝေါ, အာရကာ ဥဒကာ ထလေ နိက္ခိတ္တဘာဝေါ စ နိဒဿိတော။ ဩပက္ကမိကာဟီတိ ကိလေသအတိနိဂ္ဂဏှနုပက္ကမပ္ပဘဝါဟိ။ ဝေဒနာဟီတိ ပဋိပတ္တိဝေဒနာဟိ။ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၇။ ကိံ ပန န သမတ္ထော, ယတော ဧဝံ ပရေဟိ စိန္တိတုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျံ ဒုက္ကရစရိယံ ဆဗ္ဗဿာနိ အကာသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကတွာပိ အကတွာပိ သမတ္ထောဝ ကာရဏဿ နိပ္ဖန္နတ္တာ။ ‘‘ယထာပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ခေါ ဗောဓိသတ္တာနံ စရိမဘဝေ အန္တမသော သတ္တာဟမတ္တမ္ပိ ဓမ္မတာဝသေန ဒုက္ကရစရိယာ ဟောတိယေဝ, ဧဝံ ဘဂဝါ သမတ္ထော ဒုက္ကရစရိယံ ကာတုံ, ဧဝဉ္စ နံ အကာသိ, န ပန တာယ ဗုဒ္ဓေါ ဇာတော, အထ ခေါ မဇ္ဈိမာယ ဧဝ ပဋိပတ္တိယာ’’တိ တဿာ ဗျတိရေကမုခေန သဒေဝကဿ လောကဿ ဗောဓာယ အမဂ္ဂဘာဝဒီပနတ္ထံ, ဣမဿ ပန ဘဂဝတော ကမ္မဝိပါကဝသေန ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရစရိယာ အဟောသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အဝစာဟံ ဇောတိပါလော, ကဿပံ သုဂတံ တဒါ၊
ကုတော နု ဗောဓိ မုဏ္ဍဿ, ဗောဓိ ပရမဒုလ္လဘာ။
တေန ကမ္မဝိပါကေန, အစရိံ ဒုက္ကရံ ဗဟုံ၊
ဆဗ္ဗဿာနုရုဝေလာယံ, တတော ဗောဓိမပါပုဏိံ။
နာဟံ ဧတေန မဂ္ဂေန, ပါပုဏိံ ဗောဓိမုတ္တမံ၊
ကုမဂ္ဂေန ဂဝေသိဿံ, ပုဗ္ဗကမ္မေန ဝါရိတော’’တိ။
ဒုက္ကရစရိယာယ ဗောဓာယ အမဂ္ဂဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒုက္ကရစရိယံ အကာသီတိ ကေစိ။ အထ ဝါ လောကနာထဿ အတ္တနော ပရက္ကမသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထာယ ဒုက္ကရစရိယာ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိယာ ဟိ ပရမုက္ကံသဂတဘာဝတော အဘိနီဟာရာနုရူပံ သမ္ဗောဓိယံ တိဗ္ဗဆန္ဒတာယ သိခါပ္ပတ္တိယာ တဒတ္ထံ ဤဒိသမ္ပိ နာမ ဒုက္ကရစရိယံ အကာသီတိ လောကေ အတ္တနော ဝီရိယာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ – ‘‘သော စ မေ ပစ္ဆာ ပီတိသောမနဿာဝဟော ဘဝိဿတီ’’တိ လောကနာထော
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁၄။)ဒုက္ကရစရိယံ အကာသိ။ တေနာဟ ‘‘သဒေဝကဿ လောကဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝီရိယနိမ္မထနဂုဏောတိ ဝီရိယဿ သံဝဍ္ဎနသမ္ပာဒနဂုဏော။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပါသာဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သင်္ဂါမေ ဒွေ တယော သမ္ပဟာရေတိ ဒွိက္ခတ္တုံ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ပရသေနာယ ပဟာရပယောဂေ။ ပဓာနဝီရိယန္တိ သမ္မပ္ပဓာနေဟိ အာသေဝနဝီရိယံ, သဗ္ဗံ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂဝီရိယံ။
အဘိဒန္တန္တိ အဘိဘဝနဒန္တံ, ဥပရိဒန္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိဒန္တ’’န္တိ။ သော ဟိ ဣတရံ မုသလံ ဝိယ ဥဒုက္ခလံ ဝိသေသတော ကဿစိ ခါဒနကာလေ အဘိဘုယျ ဝတ္တတိ။ ကုသလစိတ္တေနာတိ ဗလဝသမ္မာသင်္ကပ္ပယုတ္တေန ကုသလစိတ္တေန။ အကုသလစိတ္တန္တိ ကာမဝိတက္ကာဒိသဟိတံ အကုသလစိတ္တံ။ အကုသလစိတ္တဿ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနံ နိဂ္ဂဟော။ တံတံပဋိက္ခေပဝသေန ဝိနောဒနံ အဘိနိပ္ပီဠနံ။ ဝီရိယတာပေန ဝိက္ခမ္ဘနံ အဘိသန္တာပနံ။ သဒရထောတိ သပရိဠာဟော။ ပဓာနေနာတိ ပဒဟနေန, ကာယဿ ကိလမထုပ္ပါဒကေန ဝီရိယေနာတိ အတ္ထော။ ဝိဒ္ဓဿာတိ တုဒဿ။ သတောတိ သမာနဿ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၈။ သီသဝေဌနန္တိ သီသံ ရဇ္ဇုယာ ဗန္ဓိတွာ ဒဏ္ဍကေန ပရိဝတ္တကဝေဌနံ။ အရဟန္တော နာမ ဧဝရူပါ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ယထာယံ, ဧဝံ ဝိသညီဘူတာပိ ဟုတွာ ဝိဟရန္တီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘မတကသဒိသာ’’တိ, ဝေဒနာပ္ပတ္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သုပိနပ္ပဋိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ သေတဝါရဏသုပိနံ ပဿိတွာ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဗျာကတကာလတော ပဋ္ဌာယ။
֍ ဋ္ဌ ၃၇၉။ ဓမ္မသရီရဿ အရောဂဘာဝေန သာဓူတိ မရိသနိယောတိ မာရိသော, ပိယာယနဝစနမေတံ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပိယာယမာနာ’’တိအာဒိ။ အဇဇ္ဇိတန္တိ ဧဝံ အဘုဉ္ဇိတံ ဘကာရဿ ဇကာရာဒေသံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘အဘောဇန’’န္တိ။ ဧဝံ မာ ကရိတ္ထာတိ ‘‘လောမကူပေဟိ အဇ္ဈောဟာရေဿာမ အနုပ္ပဝေသေဿာမာ’’တိ ယထာ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ မာ ကရိတ္ထ။ ကသ္မာ? ယာပေဿာမဟန္တိ အဟဉ္စ ယာဝဒတ္ထံ အာဟာရမတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တော ယထာ ယာပေဿာမိ, ဧဝံ အာဟာရံ ပဋိသေဝိဿာမိ။
၃၈၀-၈၁။ ဧတာဝ ပရမန္တိ ဧတ္တကံ ပရမံ, န ဣတော ပရံ ဩပက္ကမိကဒုက္ခဝေဒနာဝေဒိယနံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ရညော ဂဟေတဗ္ဗနင်္ဂလတော အညာနိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁၅။)သန္ဓာယ ‘‘ဧကေန ဦန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ သုဝဏ္ဏပရိက္ခတံ, ဣတရာနိ ရဇတပရိက္ခတာနိ။ တေနာဟ ‘‘အမစ္စာ ဧကေနူနအဋ္ဌသတရဇတနင်္ဂလာနီ’’တိ။ အာဠာရုဒကသမာဂမေ လဒ္ဓဇ္ဈာနာနိ ဝဋ္ဋပါဒကာနိ, အာနာပါနသမာဓိ ပန ကာယဂတာသတိပရိယာပန္နတ္တာ သဗ္ဗေသဉ္စ ဗောဓိသတ္တာနံ ဝိပဿနာပါဒကတ္တာ ‘‘ဗောဓာယ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာတိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ, သဗ္ဗဿေဝ ဝါ ဉေယျဓမ္မဿ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနာယ။ သတိယာ အနုဿရဏကဝိညာဏံ သတာနုသာရိဝိညာဏံ။ ကဿာ ပန သတိယာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘နယိဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၂။ ပစ္စုပဋ္ဌိတာတိ တံတံဝတ္တကရဏဝသေန ပတိဥပဋ္ဌိတာ ဥပဋ္ဌာယကာ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဏသာလာ’’တိအာဒိ။ ပစ္စယဗာဟုလ္လိကောတိ ပစ္စယာနံ ဗာဟုလ္လာယ ပဋိပန္နော။ အာဝတ္တောတိ ပုဗ္ဗေ ပစ္စယဂေဓပ္ပဟာနာယ ပဋိပန္နော, ဣဒါနိ တတော ပဋိနိဝတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ရသဂိဒ္ဓေါ…ပေ… အာဝတ္တော’’တိ။ ဓမ္မနိယာမေနာတိ ဓမ္မတာယ။ တမေဝ ဓမ္မတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗောဓိသတ္တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗာရာဏသိမေဝ တတ္ထာပိ စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အဝိဇဟိတဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဋ္ဌာနမေဝ အဂမံသု။ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ကိရ ဝိသာခမာသဿ အဒ္ဓမာသိယံ ဂတာ။ တေနာဟ ‘‘တေသု ဂတေသု အဍ္ဎမာသံ ကာယဝိဝေကံ လဘိတွာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၇။ ‘‘အဒ္ဓါဘောတော ဂေါတမဿ သာဝကာစိတ္တဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ, နော ကာယဘာဝန’’န္တိ ဣမံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧကံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ’’န္တိ။ ဣမံ ဓမ္မဒေသနန္တိ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟ’’န္တိအာဒိကံ ဓမ္မဒေသနံ။ အသလ္လီနော တဏှာဒိဋ္ဌိကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တေဟိ သဗ္ဗသော န လိတ္တော။ အနုပလိတ္တောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ တဏှာနန္ဒိယာ အဘာဝေန။ ဂေါစရဇ္ဈတ္တမေဝါတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တသညိတေ ဖလသမာပတ္တိယာ အာရမ္မဏေ, နိဗ္ဗာနေတိ အတ္ထော။ ယံ သန္ဓာယ ပါဠိယံ ‘‘ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ သန္နိသီဒါပေမီတိ ဖလသမာပတ္တိသမာဓိနာ အစ္စန္တသမာဒါနဝသေန စိတ္တံ သမ္မဒေဝ နိသီဒါပေမိ။ ပုဗ္ဗာဘောဂေနာတိ သမာပဇ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တအာဘောဂေန။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ သမာပဇ္ဇနက္ခဏံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ တေနာဟ ‘‘သာဓုကာရ…ပေ… အဝိစ္ဆိန္နေယေဝါ’’တိ။ ဧဝမဿ ပရိစ္ဆိန္နကာလသမာပဇ္ဇနံ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ န ဘာရိယံ ဝသီဘာဝဿ တထာသုပ္ပဂုဏဘာဝတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ အဿာသဝါရေ ဝါ။ တဒါ ဟိ ဒေသိယမာနံ ဓမ္မံ ဥပဓာရေတုံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁၆။)န သက္ကောန္တိ, တသ္မာ တသ္မိံ ခဏေ ဒေသိတဒေသနာ နိရတ္ထကာ သိယာ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ နိရတ္ထကာ ကိရိယာ အတ္ထိ။
ဩကပ္ပနီယမေတန္တိ ‘‘တဿာ ဧဝ ကထာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ အတိဝိယ အစ္ဆရိယဂတံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ သုတွာ ဤဒိသီ ပဋိပတ္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ ဟောတီတိ ဥပဝါဒဝသေန ဝဒတိ, န သဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘သတ္ထရိ ပသာဒမတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ ကာယဒရထောတိ ပစ္စယဝိသေသဝသေန ရူပကာယဿ ပရိဿမာကာရော။ ဥပါဒိန္နကေတိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓေ။ အနုပါဒိန္နကေတိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေ။ ဝိကသန္တိ သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿေန။ တဒဘာဝေန မကုလာနိ ဟောန္တိ။ ကေသဉ္စိ တိန္တိနိကာဒိရုက္ခာနံ။ ပတိလီယန္တိ နိဿယရူပဓမ္မအဝိပ္ဖါရိကတာယ။ အရူပဓမ္မတာယ ပဉ္စဝိညာဏာနဉ္စေဝ ကိရိယာမယဝိညာဏာနဉ္စ အပ္ပဝတ္တိသညိတာ အဝိပ္ဖါရိကတာ ဟောတိ, ယတ္ထ နိဒ္ဒါသမညာ။ တေနာဟ ‘‘ဒရထဝသေန ဘဝင်္ဂသောတဉ္စ ဣဓ နိဒ္ဒါတိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ တတ္ထ ဒရထဝသေနာတိ ဒရထဝသေနေဝ, န ထိနမိဒ္ဓဝသေနာတိ အဝဓာရဏံ အဝဓာရဏဖလဉ္စ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ။ တံ သန္ဓာယာတိ ကာယဿ ဒရထသင်္ခါတသရီရဂိလာနဟေတုကံ နိဒ္ဒံ သန္ဓာယ။ သရီရဂိလာနဉ္စ ဘဂဝတော နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ပိဋ္ဌိ မေ အာဂိလာယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၊ စူဠဝ။ ၃၄၅) ဝစနတော။ သမ္မောဟဝိဟာရသ္မိန္တိ ပစ္စတ္တေ ဧတံ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သမ္မောဟဝိဟာရောတိ ဝဒန္တီ’’တိ, သမ္မောဟဝိဟာရသ္မိံ ဝါ ပရိယာပန္နံ ဧတံ ဝဒန္တိ, ယဒိဒံ ဒိဝါ နိဒ္ဒေါက္ကမနန္တိ ယောဇနာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၈၉။ ဥပနီတေဟီတိ ဒေါသမဂ္ဂံ နိန္ဒာပထံ ဥပနီတေဟိ။ အဘိနန္ဒိတွာတိ သမ္ပိယာယိတွာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆန္တော’’တိ။ အနုမောဒိတွာတိ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ ဒေသနာယ ထောမနဝသေန အနုမောဒိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝါစာယပိ ပသံသန္တော’’တိ။ သမ္ပတ္တေ ကာလေတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယောဂ္ဂေ ကာလေ အနုပ္ပတ္တေ။
ဂဏံ ဝိနောဒေတွာတိ ဂဏံ အပနေတွာ ဂဏပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ။ ပပဉ္စန္တိ အဝသေသကိလေသံ။ ‘‘ပုညဝါ ရာဇပူဇိတော’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တသ္မိဉှိ ကာလေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒဝါသဟရဏေန ဥပေါသထကမ္မံ ကရောန္တော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁၇။)သကလံ ရတ္တိံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံယေဝ ကထိတတ္တာ ထေရဿ ဉာဏံ ဒေသနာဝိဘဝဉ္စ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဧတ္တကာဝ, ဘန္တေ, ဗုဒ္ဓဂုဏာ’’တိ။ ဣမာယ, ဘန္တေ, တုမှာကံ ဓမ္မကထာယ အနဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာ ကထိတာ ဝိယ ဇာယန္တိ, ဧဝံ သန္တေပိ အနန္တာပရိမေယျာဝ တေ, ကိံ ဣတော ပရေပိ ဝိဇ္ဇန္တေဝါတိ ထေရံ တတ္ထ သီဟနာဒံ နဒါပေတုကာမော အာဟ ‘‘ဥဒါဟု အညေပိ အတ္ထီ’’တိအာဒိ။ ရဇ္ဇဿ ပဒေသိကတ္တာ, ယထာဝုတ္တသုဘာသိတဿ စ အနဂ္ဃတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ မေ ဒုဂ္ဂတပဏ္ဏာကာရော’’တိ။ တိယောဇနသတိကန္တိ ဣဒံ ပရိက္ခေပဝသေန ဝုတ္တံ, တဉ္စ ခေါ မနုဿာနံ ပရိဘောဂဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မဟာသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၇။ စူဠတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၉၀။ တတြာတိ တသ္မိံ ပုဗ္ဗာရာမမိဂါရမာတုပါသာဒါနံ အတ္ထဝိဘာဝနေ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ အနုပုဗ္ဗီ ကထာ။ မဏီနန္တိ ဧတ္ထ ပဒုမရာဂမဏီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘အညေဟိ စာ’’တိ။ တေန ဣန္ဒနီလာဒိမဏီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရကဗရဝဏ္ဏဝသေန သတ္တဝဏ္ဏေဟိ။
တဏှာ သဗ္ဗသော ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ တဏှာသင်္ခယော (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၇။၆၁), တသ္မိံ။ တဏှာသင်္ခယေတိ စ ဝိသယေ ဣဒံ ဘုမ္မန္တိ အာဟ ‘‘တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ။ ဝိမုတ္တစိတ္တတာယာတိ သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တစိတ္တတာယ။ အပရဘာဂပဋိပဒါ နာမ အရိယသစ္စာဘိသမယော, သာ သာသနစာရိဂေါစရာ ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗတောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒံ သံခိတ္တေန ဒေသေထာတိ ပုစ္ဆတီ’’တိ။ အကုပ္ပဓမ္မတာယ ခယဝယသင်္ခါတံ အန္တံ အတီတာတိ အစ္စန္တာ, သော ဧဝ အပရိဟာနသဘာဝတ္တာ အစ္စန္တာ နိဋ္ဌာ ဧတဿာတိ အစ္စန္တနိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ဧကန္တနိဋ္ဌော သတတနိဋ္ဌောတိ အတ္ထော’’တိ။ န ဟိ ပဋိဝိဒ္ဓဿ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဒဿနံ ကုပ္ပနံ နာမ အတ္ထိ။ အစ္စန္တမေဝ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမော ဧတဿ အတ္ထီတိ အစ္စန္တယောဂက္ခေမီ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဝုသိတတ္တာ, တဿ စ အပရိဟာနသဘာဝတ္တာ အစ္စန္တံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁၈။)ဗြဟ္မစာရီတိ အစ္စန္တဗြဟ္မစာရီ။ တေနာဟ ‘‘နိစ္စဗြဟ္မစာရီတိ အတ္ထော’’တိ။ ပရိယောသာနန္တိ ဗြဟ္မစရိယဿ ပရိယောသာနံ။
ဝေဂါယတီတိ တုရိတာယတိ။ သလ္လက္ခေသီတိ စိန္တေသိ, အတ္တနာ ယထာ သုတာယ သတ္ထု ဒေသနာယ အနုဿရဏဝသေန ဥပဓာရေသိ။ အနုဂ္ဂဏှိတွာဝါတိ အတ္ထဝိနိစ္ဆယဝသေန အနုဂ္ဂဟေတွာ ဧဝ။ ဆသု ဒွါရေသု နိယုတ္တာတိ ဆဒွါရိကာ, တေဟိ။
ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ သက္ကာယသဗ္ဗဉှိ သန္ဓာယ ဣဓ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိပဿနာဝိသယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ, တသ္မာ အာယတနဓာတုယောပိ တဂ္ဂတိကာ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘နာလံ အဘိနိဝေသာယာ’’တိ။ န ယုတ္တာ အဘိနိဝေသာယ ‘‘ဧတံ မမ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဇ္ဈောသာနာယ။ ‘‘အလမေဝ နိဗ္ဗိန္ဒိတုံ အလံ ဝိရဇ္ဇိတု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၇၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄-၁၂၅, ၁၂၈, ၁၃၄, ၁၄၃) ဝိယ အလံ-သဒ္ဒေါ ယုတ္တတ္ထောပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န ယုတ္တာ’’တိ။ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဘဝန္တိ။ ယဒိပိ ‘‘တတိယာ, စတုတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ဝိသုဒ္ဓိဒွယံ အဘိညာပညာ, တဿာ ပန သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနဘာဝတော, သတိ စ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ သပ္ပစ္စယတ္တာ (နာမရူပဿ အနိစ္စတာ, အနိစ္စံ ဒုက္ခံ, ဒုက္ခဉ္စ အနတ္တာတိ အတ္ထတော) လက္ခဏတ္တယံ သုပါကဋမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ ဉာတပရိညာယ အဘိဇာနာတီ’’တိ။ တထေဝ တီရဏပရိညာယာတိ ဣမိနာ အနိစ္စာဒိဘာဝေန နာလံ အဘိနိဝေသာယာတိ နာမရူပဿ ဥပသံဟရတိ, န အဘိညာပညာနံ သမ္ဘာရဓမ္မာနံ။ ပုရိမာယ ဟိ အတ္ထတော အာပန္နလက္ခဏတ္တယံ ဂဏှာတိ သလက္ခဏသလ္လက္ခဏပရတ္တာ တဿာ, ဒုတိယာယ သရူပတော တဿာ လက္ခဏတ္တယာရောပနဝသေန သမ္မသနဘာဝတော။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတာယ အဘိနိပါတမတ္တတာယ စ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ။ ရူပပရိဂ္ဂဟဿ ဩဠာရိကဘာဝတော အရူပပရိဂ္ဂဟံ ဒဿေတိ။ ဒဿေန္တော စ ဝေဒနာယ အာသန္နဘာဝတော, ဝိသေသတော သုခသာရာဂိတာယ, ဘဝဿာဒဂဓိတမာနသတာယ စ သက္ကဿ ဝေဒနာဝသေန နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဒဿေတိ။
ဥပ္ပါဒဝယဋ္ဌေနာတိ ဥဒယဗ္ဗယသဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈနေန။ အနိစ္စာတိ အဒ္ဓု ဝါ။ အနိစ္စလက္ခဏံ အနိစ္စတာ ဥဒယဝယတာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ခယတော ဝယတော ဒဿနဉာဏံ အနိစ္စာနုပဿနာ, တံသမင်္ဂီ စ ပုဂ္ဂလော
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၁၉။)အနိစ္စာနုပဿီ, တသ္မာ။ ခယဝိရာဂေါတိ ခယသင်္ခါတော ဝိရာဂေါ သင်္ခါရာနံ ပလုဇ္ဇနာ။ ယံ အာဂမ္မ သဗ္ဗသော သင်္ခါရေဟိ ဝိရဇ္ဇနာ ဟောတိ, တံ နိဗ္ဗာနံ အစ္စန္တဝိရာဂေါ။ နိရောဓာနုပဿိမှိပီတိ နိရောဓာနုပဿိပဒေပိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အဘိဒိသိတွာ တံ ဧကဒေသေန ဝိဝရန္တော ‘‘နိရောဓောပိ ဟိ…ပေ… ဒုဝိဓောယေဝါ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗာသဝသံဝရေ ဝုတ္တဝေါဿဂ္ဂေါဝ ဣဓ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ ဝေါဿဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါ ဝိပဿနာ။ ပက္ခန္ဒနဝသေန အပ္ပနတော ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂေါ မဂ္ဂေါ အညဿ တဒဘာဝတော။ သောတိ မဂ္ဂေါ။ အာရမ္မဏတောတိ ကိစ္စသာဓနဝသေန အာရမ္မဏကရဏတော။ ဧဝဉှိ မဂ္ဂတော အညေသံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနံ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂါဘာဝေါ သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ပရိစ္စဇနေန ပက္ခန္ဒနေန စာတိ ဒွီဟိပိ ဝါ ကာရဏေဟိ။ သဗ္ဗေသံ ခန္ဓာနံ ဝေါဿဇ္ဇနံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသံကိလေသပ္ပဟာနေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ဥဘယမ္ပေတံ ဝေါဿဇ္ဇနံ။ တဒုဘယသမင်္ဂီတိ ဝိပဿနာသမင်္ဂီ မဂ္ဂသမင်္ဂီ စ။ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၂) ယထာ ဝိပဿနာယ ကိလေသာနံ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ လဗ္ဘတိ, ဧဝံ အာယတိံ တေဟိ ကိလေသေဟိ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗခန္ဓာနမ္ပိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ ဝတ္တဗ္ဗော, ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ ပန မဂ္ဂေ လဗ္ဘမာနာယ ဧကန္တကာရဏဘူတာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော, မဂ္ဂေ ပန တဒုဘယမ္ပိ ဉာယာဂတမေဝ နိပ္ပရိယာယတောဝ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တဒုဘယသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိ။
ပုစ္ဆန္တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ‘‘န ကိဉ္စိ လောကေ ဥပါဒိယတီ’’တိ ဧတ္ထ ကာမုပါဒါနဝသေန ဥပါဒိယနံ ပဋိက္ခိပီယတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာဝသေန န ဥပါဒိယတီ’’တိ။ တဏှာဝသေန ဝါ အသတိ ဥပါဒိယနေ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဥပါဒိယနံ အနဝကာသမေဝါတိ ‘‘တဏှာဝသေန’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ န ပရာမသတီတိ နာဒိယတိ, ဒိဋ္ဌိပရာမာသဝသေန ဝါ ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ န ပရာမသတိ။ သံခိတ္တေနေဝ ခိပ္ပံ ကထေသီတိ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ပပဉ္စံ အကတွာ ကထေသိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၁။ အဘိသမာဂန္တွာတိ အဘိမုခဉာဏေန ဉေယျံ သမာဂန္တွာ ယာထာဝတော ဝိဒိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဇာနိတွာ’’တိ။ ယထာပရိသဝိညာပကတ္တာတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂၀။)ယထာပရိသံ ဓမ္မသမ္ပဋိဂ္ဂါဟိကာယ မဟတိယာ, အပ္ပကာယ ဝါ ပရိသာယ အနုရူပမေဝ ဝိညာပနတော။ ပရိယန္တံ န နိစ္ဆရတီတိ န ပဝတ္တတိ။ မာ နိရတ္ထကာ အဂမာသီတိ ဣဒံ ဓမ္မတာဝသေန ဝုတ္တံ, န သတ္ထု အဇ္ဈာသယဝသေန။ ဧကဉှေတံ သတ္ထု ဝစီဃောသဿ အဋ္ဌသု အင်္ဂေသု, ယဒိဒံ ပရိသပရိယန္တတာ။ ဆိဒ္ဒဝိဝရောကာသောတိ ဆိဒ္ဒဘူတော, ဝိဝရဘူတော ဝါ ဩကာသောပိ နတ္ထိ, ဘဂဝတော သဒ္ဒါသဝနကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော။
ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဧတဿာတိ ပဉ္စင်္ဂံ, ပဉ္စင်္ဂံ ဧဝ ပဉ္စင်္ဂိကံ။ မဟတီအာဒိ ဝီဏာဝိသေသောပိ အာတတမေဝါတိ ‘‘စမ္မပရိယောနဒ္ဓေသူ’’တိ ဝိသေသိတံ။ ဧကတလံ ကုမ္ဘထူဏဒဒ္ဒရာဒိ။ စမ္မပရိယောနဒ္ဓံ ဟုတွာ တန္တိဗဒ္ဓံ အာတတဝိတတံ။ တေနာဟ ‘‘တန္တိဗဒ္ဓပဏဝါဒီ’’တိ။ ဂေါမုခီအာဒီနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝံသာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ခသိင်္ဂါဒီနံ သင်္ဂဟော။ သမ္မာဒီတိ သမ္မတာဠကံသတာဠသိလာသလာကတာဠာဒိ။ တတ္ထ သမ္မတာဠံ နာမ ဒဏ္ဍမယတာဠံ။ ကံသတာဠံ လောဟမယံ။ သိလာယ အယောပတ္တေန စ ဝါဒနတာဠံ သိလာသလာကတာဠံ။ သမပ္ပိတောတိ သမ္မာ အပ္ပိတော ဥပေတော။ တေနာဟ ‘‘ဥပဂတော’’တိ။ ဥပဋ္ဌာနဝသေန ပဉ္စဟိ တူရိယသတေဟိ ဥပေတော။ ဧဝံဘူတော စ ယသ္မာ တေဟိ ဥပဋ္ဌိတော သမန္နာဂတော နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမင်္ဂီဘူတောတိ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ ပရိစာရေတီတိ ပရိတော စာရေတိ။ ကာနိ ပန စာရေတိ, ကထံ ဝါ စာရေတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တိံ…ပေ… စာရေတီ’’တိ။ တတ္ထ တတော တတောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝါဒိတေ တတ္ထ တတ္ထ စ ဝါဒကဇနေ။ အပနေတွာတိ ဝါဒကဇနေ နိသေဓေတွာ။ တေနာဟ ‘‘နိဿဒ္ဒါနိ ကာရာပေတွာ’’တိ။ ဒေဝစာရိကံ ဂစ္ဆတိယေဝ ဒေဝတာနံ မနုဿာနဉ္စ အနုကမ္ပာယ။ သွာယမတ္ထော ဝိမာနဝတ္ထူဟိ (ဝိ။ ဝ။ ၁) ဒီပေတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၂။ အပ္ပေဝ သကေန ကရဏီယေနာတိ မာရိသ, မောဂ္ဂလ္လာန, မယံ သကေန ကရဏီယေန အပ္ပေဝ ဗဟုကိစ္စာပိ န ဟောမ။ အပိစ ဒေဝါနံယေဝါတိ အပိစ ခေါ ပန ဒေဝါနံယေဝ တာဝတိံသာနံ ကရဏီယေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂၁။)ဝိသေသတော ဗဟုကိစ္စာတိ အတ္ထယောဇနာ။ ဘုမ္မဋ္ဌကဒေဝတာနမ္ပိ ကေစိ အဋ္ဋာ သက္ကေန ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပထဝိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ နိယမေန္တောတိ အဝဓာရေန္တော။ တံ ပန ကရဏီယံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒေဝါနံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တာသန္တိ ဒေဝဓီတုဒေဝပုတ္တပါဒပရိစာရိကာနံ။ မဏ္ဍနပသာဓနကာရိကာတိ မဏ္ဍနပသာဓနသံဝိဓာယိကာ။ အဋ္ဋကရဏံ နတ္ထိ သံသယဿေဝ အဘာဝတော။
ယန္တိ သဝနုဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန သုပရိစိတမ္ပိ ယံ အတ္ထဇာတံ။ န ဒိဿတိ, ပညာစက္ခုနော သဗ္ဗသော န ပဋိဘာတီတိ အတ္ထော။ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ။ သောမနဿသံဝေဂန္တိ သောမနဿသမုဋ္ဌာနံ သံဝေဂံ, န စိတ္တသန္တာသံ။
သမုပဗျူဠှောတိ ယုဇ္ဈနဝသေန သဟပတိတော သမောဂါဠှော။ ဧဝံဘူတော စ ယသ္မာ သမူဟဝသေန သမ္ပိဏ္ဍိတော ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သန္နိပတိတော ရာသိဘူတော’’တိ။ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေတိ ဣဒံ ဒုတိယံ သက္ကတ္တဘာဝံ တတော အနန္တရာတီတေန သက္ကတ္တဘာဝေန သက္ကတ္တဘာဝသာမညတော ဧကမိဝ ကတွာ ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တံ, အညထာ ‘‘တတိယေ အတ္တဘာဝေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ မဃတ္တဘာဝေါ ဟိ ဣတော တတိယောတိ။ အထ ဝါ ယသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သော ဒေဝါသုရသင်္ဂါမော အဟောသိ, တဿ အနန္တရတ္တာ မဃတ္တဘာဝဿ ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ’’တိ။ သတ္တာနံ ဟိတေသိတာယ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနာဒိနာ စရိယာဟိ ဗောဓိသတ္တစရိယာ ဝိယဿ စရိယာ အဟောသိ။ သတ္တ ဝတပဒါနီတိ သတ္တ ဝတကောဋ္ဌာသေ။
မဟာပါနန္တိ မဟန္တံ သုရာပါနံ။ ဂဏ္ဍပါနန္တိ ဂဏ္ဍသုရာပါနံ, အဓိမတ္တပါနန္တိ အတ္ထော။ ပရိဟရမာနာတိ ပရိဝါရေန္တာ။ ဝေဒိကာပါဒါတိ သိနေရုဿ ပရိယန္တေ ဝေဒိကာပရိက္ခေပါ။ ပဉ္စသု ဌာနေသူတိ ပဉ္စသု ပရိဘဏ္ဍဋ္ဌာနေသု နာဂသေနာဒီဟိ အာရက္ခံ ဌပေသိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၃။ ရာမဏေယျကန္တိ ရမဏီယဘာဝံ။ မသာရဂလ္လတ္ထမ္ဘေတိ ကဗရမဏိမယေ ထမ္ဘေ။ သုဝဏ္ဏာဒိမယေ ဃဋကေတိ ‘‘ရဇတတ္ထမ္ဘေသု သုဝဏ္ဏမယေ, သုဝဏ္ဏတ္ထမ္ဘေသု ရဇတမယေ’’တိအာဒိနာ သုဝဏ္ဏာဒိမယေ ဃဋကေ ဝါဠရူပကာနိ စ။ ပဗာဠှံ မတ္တောတိ ပမတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အတိဝိယ မတ္တော’’တိ။ နာဋကပရိဝါရေနာတိ အစ္ဆရာပရိဝါရေန။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂၂။)အစ္ဆရိယဗ္ဘုတန္တိ ပဒဒွယေနပိ ဝိမှယနာကာရောဝ ဝုတ္တော, တသ္မာ သဉ္ဇာတံ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတံ ဝိမှယနာကာရော ဧတေသန္တိ သဉ္ဇာတအစ္ဆရိယအဗ္ဘုတာ, တထာ ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ။ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဟေတုကာ သဉ္ဇာတာ တုဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ သဉ္ဇာတတုဋ္ဌိနော။ သံဝိဂ္ဂန္တိ သဉ္ဇာတသံဝေဂံ။ သွာယံ သံဝေဂေါ ယသ္မာ ပုရိမာဝတ္ထာယ စိတ္တဿ စလနံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စလိတ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၄။ တမံ ဝိနောဒိတန္တိ ပါဋိဟာရိယဒဿနေန ‘‘အဟော ထေရဿ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေါ’’တိ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ သဉ္ဇာတဗဟုမာနော, ဤဒိသံ နာမ သာသနံ လဘိတွာပိ မယံ နိရတ္ထကေန ဘောဂမဒေန သမ္မတ္တာ ဘဝါမာတိ ယောနိသော မနသိကာရုပ္ပါဒနေန သမ္မောဟတမံ ဝိနောဒိတံ ဝိဓမိတံ။ ဧတေတိ မဟာထေရော သက္ကော စာတိ တေ ဒွေပိ သမာနဗြဟ္မစရိယတာယ သဗြဟ္မစာရိနော။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၅။ ပညာတာနန္တိ ပါကဋာနံ စာတုမဟာရာဇ-သုယာမ-သန္တုသိတ-ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိမဟာဗြဟ္မာနံ အညတရော, န ယေသံ ကေသဉ္စီတိ အဓိပ္ပါယော။ အာရဒ္ဓဓမ္မဝသေနေဝ ပရိယောသာပိတတ္တာ ယထာနုသန္ဓိနာဝ နိဋ္ဌပေသိ။
စူဠတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၈။ မဟာတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၉၆။ လဒ္ဓိမတ္တန္တိ မိစ္ဆာဂါဟမတ္တံ, န ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ သဿတဒိဋ္ဌီတိ နိစ္စာဘိနိဝေသော။ သောတိ အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု။ ကထေတွာ သမောဓာနေန္တန္တိ ယောဇနာ။ သမောဓာနေန္တန္တိ စ နိဂမေန္တန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ တေသု တေသု ဧဝ ဘဝေသု နိရုဇ္ဈန္တိ, န ဘဝန္တရံ သင်္ကမန္တိ။ ဝိညာဏံ ပန အဘိန္နသဘာဝံ အနညန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဓလောကတောတိ ဣမသ္မာ အတ္တဘာဝါ။ ပရလောကန္တိ ပရဘဝသညိတံ အတ္တဘာဝံ။ သန္ဓာဝတီတိ နိစ္စတာယ ကေနစိ အသမ္ဗဒ္ဓံ ဝိယ ဂစ္ဆတိ။ တေန ဣဓလောကတော ပရလောကဂမနမာဟ။ သံသရတီတိ ဣမိနာ ပရလောကတော ဣဓာဂမနံ။ သန္ဓာဝတီတိ ဝါ ဘဝန္တရသင်္ကမနမာဟ။ သံသရတီတိ တတ္ထ တတ္ထ အပရာပရသဉ္စရဏံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂၃။)‘‘ပစ္စယေ သတိ ဘဝတီ’’တိအာဒိနာ ဝိညာဏဿ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဘာဝံ ဒဿေန္တော သဿတဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဗုဒ္ဓေန အကထိတံ ကထေသီတိ ဣမိနာ ‘‘ယံ အဘာသိတံ အလပိတံ တထာဂတေန, တံ ဘာသိတံ လပိတံ တထာဂတေနာတိ ဒီပေတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၅၂, ၃၅၃) ဣမသ္မိံ ဘေဒကရဝတ္ထုသ္မိံ သန္ဒိဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဇိနစက္ကေ ပဟာရံ ဒေတီတိ ‘‘တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ…ပေ… အနည’’န္တိ နိစ္စတံ ပဋိဇာနန္တော – ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇), ရူပံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၉၃-၉၄) စ အာဒိနယပ္ပဝတ္တေ သတ္ထု ဓမ္မစက္ကေ ခီလံ ဥပ္ပါဒေန္တော ပဟာရံ ဒေတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏေန အနိစ္စန္တိ ဒိဋ္ဌံ ပဝေဒိတဉ္စ ဝိညာဏံ နိစ္စန္တိ ပဋိဇာနန္တော ဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ ပဋိဗာဟတိ။ သောတုကာမံ ဇနန္တိ အရိယဓမ္မာဓိဂမဿ ဧကန္တဥပါယဘူတံ ဝိပဿနာမဂ္ဂံ သောတုကာမံ ဇနံ နိစ္စဂ္ဂါဟပဂ္ဂဏှနေန ဝိသံဝါဒေတိ။ တတော ဧဝ အရိယပထေ အရိယဓမ္မဝီထိယံ တဿာ ပဋိက္ခိပနေန တိရိယံ နိပတိတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၈။ ဝိညာဏသီသေန အတ္တနာ ဂဟိတံ အတ္တာနံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယွာယံ, ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝဒေါ ဝေဒေယျောတိအာဒယော သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ အဘိနိဝေသာကာရာ။ ဝဒတီတိ ဝဒေါ, ဝစီကမ္မဿ ကာရကောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဟိ ကာရကဘာဝုပါယိကသတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဗောဓနသမတ္ထတံ အတ္တနော ဒဿေတိ။ ဝေဒိယောဝ ဝေဒေယျော, ဇာနာတိ အနုဘဝတိ စာတိ အတ္ထော။ ဤဒိသာနဉှိ ပဒါနံ ဗဟုလာ ကတ္တုသာဓနတံ သဒ္ဒဝိဒူ မညန္တိ။ ဝေဒယတီတိ တံ တံ အနုဘဝိတဗ္ဗံ အနုဘဝတိ။ တဟိံ တဟိန္တိ တေသု တေသု ဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝါသသတ္တနိကာယေသု။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၉။ တံ ဝါဒံ ပဂ္ဂယှ ဌိတတ္တာ သာတိဿ ဆိန္နပစ္စယတာ အဝိရုဠှဓမ္မတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဟေဋ္ဌာတိ အလဂဒ္ဒသုတ္တသံဝဏ္ဏနံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၆-၂၃၇) သန္ဓာယာဟ။ ပရတော ဟေဋ္ဌာတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေပိ ဧသေဝ နယော။ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီတိ တီဟိပိ အနုသန္ဓီဟိ အဝေါမိဿော ဝိသုံယေဝေကော အနုသန္ဓိ။ နနု စာယမ္ပိ သာတိဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ပဝတ္တိတတ္တာ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိယေဝါတိ? န, နိယျာနမုခေန အပ္ပဝတ္တတ္တာ။ နိယျာနဉှိ ပုရက္ခတွာ ပုစ္ဆာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ဣတရာ ဒေသနာပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒယော။ ဣဓ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂၄။)တဒဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီ’’တိ။ ပရိသာယ လဒ္ဓိံ သောဓေန္တောတိ ယာဒိသီ သာတိဿ လဒ္ဓိ, တဒဘာဝဒဿနဝသေန ပရိသာယ လဒ္ဓိံ သောဓေန္တော, ပရိသာယ လဒ္ဓိသောဓနေနေဝ သာတိ ဂဏတော နိဿာရိတော နာမ ဇာတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၀။ ယံ ယဒေဝါတိ ဣဒံ ယဒိပိ အဝိသေသတော ပစ္စယဓမ္မဂ္ဂဟဏံ, ‘‘ဝိညာဏန္တေွဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ တံတံဝိညာဏဿ သမညာနိမိတ္တပစ္စယဇာတံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ – ‘‘စက္ခုဝိညာဏန္တေွဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ တံတံဒွါရနိယတံ ဣတရမ္ပိ သဗ္ဗံ တဿ တဿ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဇာတံ ဣဓ ‘‘ယံ ယဒေဝါ’’တိ ဂဟိတံ, တတ္ထ ပန ယံ အသာဓာရဏံ, တေန သမညာတိ ‘‘စက္ခုဝိညာဏန္တေွဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွါရသင်္ကန္တိယာ အဘာဝန္တိ ဝိညာဏဿ ဒွါရန္တရသင်္ကမနဿ အဘာဝံ။ သွာယံ ဩဠာရိကနယေန မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ သုခါဝဗောဓနတ္ထံ နယဒဿနဝသေန ဝုတ္တော။ န ဟိ ကဒါစိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိညာဏံ ဝိဂစ္ဆန္တံ အနန္တရဝိညာဏံ သင်္ကမတိ အနန္တရာဒိပစ္စယာလာဘေ တဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။
ဧဝမေဝါတိ ယထာ အဂ္ဂိ ဥပါဒါနံ ပဋိစ္စ ဇလန္တော အနုပါဒါနော တတ္ထေဝ နိဗ္ဗာယတိ, န ကတ္ထစိ သင်္ကမတိ, ဧဝမေဝ။ ‘‘ပစ္စယဝေကလ္လေန တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, န ဟေတ္ထ အနုပ္ပါဒနိရောဓော ဣစ္ဆိတော တာဒိသဿ နိရောဓဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ, အထ ခေါ ခဏနိရောဓော, သော စ သာဘာဝိကတ္တာ န ပစ္စယဝေကလ္လဟေတုကော? သစ္စမေတံ, တံတံဒွါရိကဿ ပန ဝိညာဏဿ ဒွါရန္တရံ အသင်္ကမိတွာ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ယေသဉ္စ ပစ္စယာနံ ဝသေန ဒွါရန္တရိကဝိညာဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တေသံ တဒဘာဝတော ပစ္စယဝေကလ္လဂ္ဂဟဏံ, တသ္မာ ပစ္စယဝေကလ္လေန န သောတာဒီနိ သင်္ကမိတွာ သောတဝိညာဏန္တိအာဒိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ဧတေန ယံ ဝိညာဏံ စက္ခုရူပါဒိပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ ဝသေန စက္ခုဝိညာဏသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ တာဝကာလိကဘာဝတော, တဿ ပန သောတသဒ္ဒါဒိပစ္စယာဘာဝတော ကုတော သောတဝိညာဏာဒိသမညာ, ဧဝမပ္ပဝတ္တိတော တဿ ကုတော သင်္ကမောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တေတိ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တိယံ။ ဒွါရသင်္ကန္တိမတ္တန္တိ ဒွါရန္တရသင်္ကမနမတ္တမ္ပိ န ဝဒါမိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇနတော ပစ္စယဿ ဥပ္ပါဒဝန္တတော သတိ စ ဥပ္ပါဒေ အဝဿံဘာဝီ နိရောဓောတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂၅။)֍ ဋ္ဌ ၄၀၁။ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ ဝိညာဏံ ဝုတ္တံ မယာ, အညတြ ပစ္စယာ နတ္ထိ ဝိညာဏဿ သမ္ဘဝေါ’’တိ ပါဠိယာ အနွယတော စ ဗျတိရေကတော စ ဝိညာဏဿ သင်္ခတတာဝ ဒဿိတာတိ အာဟ ‘‘သပ္ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတွာ’’တိ။ ဟေတုပစ္စယေဟိ ဇာတံ နိဗ္ဗတ္တံ ‘‘ဘူတ’’န္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ, တံ အတ္ထတော ပဉ္စက္ခန္ဓာ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ သပ္ပစ္စယဿ အဘာဝတော, ယဉ္စ ခန္ဓပဉ္စကံ အတ္တနော တေသဉ္စ ဘိက္ခူနံ, တံ ‘‘ဘူတမိဒ’’န္တိ ဘဂဝါ အဝေါစာတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ ခန္ဓပဉ္စက’’န္တိ။ အတ္တနော ဖလံ အာဟရတီတိ အာဟာရော, ပစ္စယော။ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ, အာဟာရော သမ္ဘဝေါ ဧတဿာတိ အာဟာရသမ္ဘဝံ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယသမ္ဘဝ’’န္တိ။ တဿ ပစ္စယဿ နိရောဓာတိ ယေန အဝိဇ္ဇာဒိနာ ပစ္စယေန ခန္ဓပဉ္စကံ သမ္ဘဝတိ, တဿ ပစ္စယဿ အနုပ္ပါဒနိရောဓာ။ ခဏနိရောဓော ပန ကာရဏနိရပေက္ခော။
နောဿူတိ သံသယဇောတနော နိပါတောတိ အာဟ ‘‘ဘူတံ နု ခေါ ဣဒံ, န နု ခေါ ဘူတ’’န္တိ။ ဘူတမိဒံ နောဿူတိ စ ဣမိနာ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ နု ခေါ ဣဒံ, ဥဒါဟု အတ္တတ္တနိယန္တိ ဧဝံဇာတိကော သံသယနာကာရော ဂဟိတော။ တဒါဟာရသမ္ဘဝံ နောဿူတိ ပန ဣမိနာ သဟေတုကံ နု ခေါ ဣဒံ ဘူတံ, ဥဒါဟု အဟေတုကန္တိ ယထာ အဟေတုကဘာဝါပန္နော သံသယနာကာရော ဂဟိတော, ဧဝံ ဝိသမဟေတုကဘာဝါပန္နောပိ သံသယနာကာရော ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိသမဟေတုနောပိ ပရမတ္ထတော ဘူတဿ အဟေတုကဘာဝတော။ ဝိသမဟေတုဝါဒေါပိ ပရေဟိ ပရိကပ္ပိတမတ္တတာယ သဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဒိဝါဒေဟိ သမာနယောဂက္ခမောတိ။ နိရောဓဓမ္မံ နောဿူတိ ဣမိနာ ယထာ အနိစ္စံ နု ခေါ ဣဒံ ဘူတံ, ဥဒါဟု နိစ္စန္တိ အနိစ္စတံ ပဋိစ္စ သံသယနာကာရော ဂဟိတော, ဧဝံ ဒုက္ခံ နု ခေါ, ဥဒါဟု န ဒုက္ခံ, အနတ္တာ နု ခေါ, ဥဒါဟု န အနတ္တာတိပိ သံသယနာကာရော ဂဟိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အနိစ္စဿ ဒုက္ခဘာဝါဒိအဝဿံဘာဝတော, နိစ္စေ စ တဒုဘယာဘာဝတော။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ အဝိပရီတသရသတော သလက္ခဏတော စ, ကိစ္စတော စေဝ သဘာဝတော စာတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတာပိ ပညာ ဝိပဿနာ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနာပညာယာ’’တိ။ သရသတောတိ စ သဘာဝတော။ သလက္ခဏတောတိ သာမညလက္ခဏတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပညာယ သမ္မာ ပဿန္တဿာ’’တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ယာထာဝသရသလက္ခဏတော’’တိ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ယေ ယေတိ တဿံ ပရိသာယံ ယေ ယေ ဘိက္ခူ။ သလ္လက္ခေသုန္တိ သမ္မဒေဝ ဥပဓာရေသုံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂၆။)တေဟီတိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ။ တတ္ထာတိ တိဿံ ဝိပဿနာပညာယံ။ နိတ္တဏှဘာဝန္တိ တဏှာဘာဝံ ‘‘ဧတံ မမ’’န္တိ တဏှာဂ္ဂါဟဿ ပဟီနတံ။ ဧတေနပိ ဘဂဝါ ‘‘အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေသုပိ တဏှာပဟာနမေဝ ဝဏ္ဏေမိ, သာတိ ပန မောဃပုရိသော အတ္တဘာဝေပိ တဏှာသံဝဒ္ဓနိံ ဝိပရီတဒိဋ္ဌိံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌတီ’’တိ သာတိံ နိဂ္ဂဏှာတိ။ သဘာဝဒဿနေနာတိ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝဒဿနေန။ ပစ္စယဒဿနေနာတိ ကာရဏဒဿနေန အနဝသေသတော ဟေတုနော ပစ္စယဿ စ ဒဿနေန။ အလ္လီယေထာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန နိဿယေထ။ တေနာဟ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌီဟီ’’တိ။ ကေလာယေထာတိ ပရိဟရဏကေဠိယာ ပရိဟရေယျာထ။ တေနာဟ ‘‘ကီဠမာနာ ဝိဟရေယျာထာ’’တိ။ ဓနံ ဝိယ ဣစ္ဆန္တာတိ ဓနံ ဝိယ ဒြဗျံ ဝိယ ဣစ္ဆံ တဏှံ ဇနေန္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဂေဓံ အာပဇ္ဇေယျာထာ’’တိ။ မမတ္တံ ဥပ္ပါဒေယျာထာတိ ‘‘မမမိဒ’’န္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန အဘိနိဝေသံ ဇနေယျာထ။ နိကန္တိဝသေနပိ ဂဟဏတ္ထာယ နော ဒေသိတော, တဿ ဝါ သဏှသုခုမဿ ဝိပဿနာဓမ္မဿ ဂဟဏံ နာမ နိကန္တိယာ ဧဝ သိယာ, န ဩဠာရိကတဏှာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိကန္တိဝသေနာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၂။ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဖလံ ဧတီတိ ပစ္စယော, သဗ္ဗော ကာရဏဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓာနံ ပစ္စယံ ဒဿေန္တော’’တိ။ ယာဝ အဝိဇ္ဇာ ဟိ သဗ္ဗော နေသံ ကာရဏဝိသေသော ဣဓ ဒဿိတော။ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ, အန္တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာဒီတိ အနုလောမတော ပဋိလောမတော စ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဒဿနဝသေန နာနာနယေဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဒဿိတော, နိစ္စဂ္ဂါဟဿ နိမိတ္တဘူတော ကိလေသောပိ ဣဓ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ တမ္ပိ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ တမ္ပိ ‘‘ဣမေ စ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော အာဟာရာ’’တိအာဒိ ယာဝ ‘‘တဏှာပဘဝါ’’တိ ပါဠိပဒံ, တာဝ ဝုတ္တတ္ထမေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၉)။ သေသံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကထာဘာဝတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၇၀) ဝိတ္ထာရိတာဝါတိ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၄။ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၇။ ပဋိဓာဝနာတိ ပဋိသရဏံ, ပုဗ္ဗေ အတ္တနော အာဂတံ အတီတံ အဒ္ဓါနံ ဥဒ္ဒိဿ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ပဋိဂမနန္တိ အတ္ထော။ နနု ဝိစိကိစ္ဆာဝသေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂၇။)ပါဠိယံ ပဋိဓာဝနာ အာဂတာတိ? သစ္စံ အာဂတာ, သာ ပန တဏှာဒိဋ္ဌိဟေတုကာတိ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ယထာဓိဂတေ ဉာဏဒဿနေ။
နိစ္စလဘာဝန္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ, တိတ္ထိယဝါဒဝါတေဟိ အကမ္ပိယဘာဝဉ္စ။ ဂရူတိ ဂရုဂုဏယုတ္တော။ ဘာရိကော ပါသာဏစ္ဆတ္တသဒိသော။ အကာမာ အနုဝတ္တိတဗ္ဗောတိ သဒ္ဓါမတ္တကေနေဝ အနုဝတ္တနမာဟ, န အဝေစ္စပ္ပသာဒေန။ ကိစ္စန္တိ သတ္ထုကိစ္စံ။ ဗြာဟ္မဏာနန္တိ ဇာတိမန္တဗြာဟ္မဏာနံ။ ဝတသမာဒါနာနီတိ မဂဝတာဒိဝတသမာဒါနာနိ။ ဒိဋ္ဌိကုတူဟလာနီတိ တံတံဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန ‘‘ဣဒံ သစ္စံ, ဣဒံ သစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဂဟေတဗ္ဗကုတူဟလာနိ။ ဧဝံ နိဿဋ္ဌာနီတိ ယထာ မယာ တုမှာကံ ဩဝါဒေါ ဒိန္နော, ဧဝံ နိဿဋ္ဌာနိ ဝတာဒီနိ တံ အတိက္ကမိတွာ ကိံ ဂဏှေယျာထ။ သယံ ဉာဏေန ဉာတန္တိ ပရနေယျတံ မုဉ္စိတွာ အတ္တနော ဧဝ ဉာဏေန ယာထာဝတော ဉာတံ။ ဧဝံဘူတဉ္စ သယံ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သယံ ပညာစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ။ သယံ ဝိဘာဝိတန္တိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ တဿ အတ္ထဿ ပစ္စတ္တံ ဝိဘူတဘာဝံ အာပါဒိတံ။ ဥပနီတာတိ ဥပက္ကမေန ဓမ္မဒေသနာနုသာရေန နီတာ။ မယာတိ ကတ္တရိ ကရဏဝစနံ။ ဓမ္မေနာတိ ကာရဏေန။ ဧတံ ဝစနန္တိ ဧတံ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌိကော’’တိအာဒိဝစနံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၈။ တံ သမ္မောဟဋ္ဌာနံ အဿ လောကဿ။ သမောဓာနေနာတိ သမာဂမေန။ ဂဗ္ဘတိ အတ္တဘာဝဘာဝေန ဝတ္တတီတိ ဂဗ္ဘော, ကလလာဒိအဝတ္ထော ဓမ္မပဗန္ဓော, တန္နိဿိတတ္တာ ပန သတ္တသန္တာနော ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ တန္နိဿယဘာဝတော မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော, ဂဗ္ဘော ဝိယာတိ ဝါ။ ယထာ ဟိ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ သတ္တာနံ ဩဝရကော ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ယာဝ အဘိဇာတိ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုတ္တောတိ။
ယမေကရတ္တိန္တိ ယဿံ ဧကရတ္တိယံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ, အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ။ ပဌမန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ ဂဗ္ဘေတိ မာတုကုစ္ဆိယံ။ မာဏဝေါတိ သတ္တော။ ယေဘုယျေန သတ္တာ ရတ္တိယံ ပဋိသန္ဓိံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂၈။)ဂဏှန္တီတိ ရတ္တိဂ္ဂဟဏံ။ အဗ္ဘုဋ္ဌိတောဝါတိ ဥဋ္ဌိတအဗ္ဘော ဝိယ, အဘိမုခဘာဝေန ဝါ ဥဋ္ဌိတော ဧဝ မရဏဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ သော ယာတီတိ သော မာဏဝေါ ယာတိ ပဌမက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတေဝ။ သ ဂစ္ဆံ န နိဝတ္တတီတိ သော ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော ခဏမတ္တမ္ပိ န နိဝတ္တတိ, အညဒတ္ထု မရဏမေဝ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဂါထာယ အတ္ထော။
ဥတုသမယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န လောကသမညာတရဇဿ လဂ္ဂနဒိဝသမတ္တံ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘မာတုဂါမဿ ကိရ ယသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဂဗ္ဘာသယေ။ သဏ္ဌဟိတွာတိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ။ ဘိဇ္ဇိတွာတိ အဂ္ဂဟိတဂဗ္ဘာ ဧဝ ဘိန္နာ ဟုတွာ။ အယဉှိ တဿာ သဘာဝေါ။ ဝတ္ထု သုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ပဂ္ဃရိတလောဟိတတ္တာ အနာမယတ္တာ စ ဂဗ္ဘာသယော သုဒ္ဓေါ ဟောတိ။ သုဒ္ဓဝတ္ထုတ္တာ တတော ပရံ ကတိပယဒိဝသာနိ ခေတ္တမေဝ ဟောတိ ဂဗ္ဘသဏ္ဌဟနဿ ပရိတ္တဿ လောဟိတလေသဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ သမ္ဘဝဿ ပန ကထံ သဗ္ဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိအာဒိ။ ဣတ္ထိသန္တာနေပိ သုက္ကဓာတု လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂပရာမသနေနပိ ဒါရကော နိဗ္ဗတ္တတိယေဝါ’’တိ။ ယထာ ပါရိကာယ နာဘိပရာမသနေန သာမဿ ဗောဓိသတ္တဿ, ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ နာဘိပရာမသနေန မဏ္ဍဗျဿ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဂန္ဓဗ္ဗောတိ ဂန္ဓနတော ဥပ္ပဇ္ဇနဂတိယာ နိမိတ္တုပဋ္ဌာပနေန သူစနတော ဂန္ဓောတိ လဒ္ဓနာမေန ဘဝဂါမိကမ္မုနာ အဗ္ဗတိ ပဝတ္တတီတိ ဂန္ဓဗ္ဗော, တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တော။ တေနာဟ ‘‘တတြူပဂသတ္တော’’တိ။ ကမ္မယန္တယန္တိတောတိ တတြူပပတ္တိအာဝဟေန ကမ္မသင်္ခါတေန ပေလ္လနကယန္တေန တထတ္တာယ ပေလ္လိတော ဥပနီတော။ မဟန္တေန ဇီဝိတသံသယေနာတိ ဝိဇာယနပရိက္ကိလေသေန ‘‘ဇီဝိဿာမိ ခေါ, န နု ခေါ ဇီဝိဿာမိ အဟံ ဝါ, ပုတ္တော ဝါ မေ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေန ဇီဝိတသံသယေန ဝိပုလေန ဂရုတရေန သံသယေန။ တံ ဌာနန္တိ ထနပ္ပဒေသမာဟ။ ကီဠန္တိ တေနာတိ ကီဠနံ, ကီဠနမေဝ ကီဠနကံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၉။ သာရဇ္ဇတီတိ သာရတ္တစိတ္တော ဟောတိ။ ဗျာပဇ္ဇတီတိ ဗျာပန္နစိတ္တော ဟောတိ။ ကာယေ ကေသာဒိဒွတ္တိံသာသုစိသမုဒါယေ တံသဘာဝါရမ္မဏာ သတိ ကာယသတိ။ အနုပဋ္ဌပေတွာတိ အနုပ္ပါဒေတွာ, ယထာသဘာဝတော ကာယံ အနုပဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ ပရိတ္တစေတသောတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၂၉။)ကိလေသေဟိ ပရိတော ခဏ္ဍိတစိတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အကုသလစိတ္တော’’တိ။ ဧတေ အကုသလဓမ္မာ။ နိရုဇ္ဈန္တီတိ နိရောဓံ ပတ္တာ ဟောန္တိ။ တဏှာဝသေန အဘိနန္ဒတီတိ သပ္ပီတိကတဏှာဝသေန အဘိမုခံ ဟုတွာ နန္ဒတိ။ အဘိဝဒတီတိ တဏှာဝသေန တံ တံ အာရမ္မဏံ အဘိနိဝိဿ ဝဒတိ။ အဇ္ဈောသာယာတိ အနညသာဓာရဏံ ဝိယ အာရမ္မဏံ တဏှာဝသေန အနုပဝိသိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ’’တိ။ ဒုက္ခံ ကထံ အဘိနန္ဒတီတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခဟေတုကံ အဘိနန္ဒန္တော ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတိ နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယာဝတာ ယဿ ဒုက္ခေ ဒိဋ္ဌိတဏှာ အဘိနန္ဒနာ အပ္ပဟီနာ, တာဝတာယံ ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတိ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဟံ ဒုက္ခိတော မမ ဒုက္ခန္တိ ဂဏှန္တော အဘိနန္ဒတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဂါဟဒွယဟေတုကာ တတ္ထ အဘိနန္ဒနာတိ ဒဿေတိ။ ပုန ဧကဝါရန္တိ ပုနပိ ဧကဝါရံ။ ဖလဟေတုသန္ဓိဟေတုဖလသန္ဓိဝသေန ဒွိသန္ဓီ။ ‘‘ဂဗ္ဘဿာဝက္ကန္တိ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထတော သရူပတော စ ဧတရဟိ ဖလသင်္ခေပဿ။ သရူပေနေဝ စ ဣတရဒွယဿ ဒေသိတတ္တာ အာဟ ‘‘တိသင်္ခေပ’’န္တိ။
၄၁၀-၄၁၄။ သမထယာနိကဿ ဘိက္ခုနော ဝေဒနာမုခေန သင်္ခေပေနေဝ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဣဓ ကထိတန္တိ အာဟ ‘‘သံခိတ္တေန တဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိံ ဓာရေထာ’’တိ။ ‘‘ဣမံ တဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိ’’န္တိ စ ဘဂဝါ ယထာဒေသိတံ ဒေသနံ အဝေါစာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမံ…ပေ… ဝိမုတ္တိဒေသန’’န္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဒေသနာ ဝိမုတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာ ဟိ…ပေ… ဝိမုတ္တီတိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ယဿာ တဏှာယ ဝသေန သာတိ ဘိက္ခု သဿတဂ္ဂါဟမဟာသံဃာဋပဋိမုက္ကော, သာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာ ဟတ္ထာဝလမ္ဗမာနေပိ ဒုရုဂ္ဃါဋိယာ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘မဟာတဏှာဇာလတဏှာသံဃာဋပဋိမုက္က’’န္တိ။ မဟာတဏှာဇာလေတိ မဟန္တေ တဏှာဇဋေ။ တဏှာသံဃာဋေတိ တဏှာယ သံဃာဋေ။ တထာဘူတော စ တဿ အဗ္ဘန္တရေ ကတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပဝိဋ္ဌော အန္တောဂဓော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
မဟာတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၉။ မဟာအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၅။ ဇာနပဒိနောတိ ဇနပဒဝန္တော, ဇနပဒဿ ဝါ ဣဿရာ ရာဇကုမာရာ ဂေါတ္တဝသေန အင်္ဂါ နာမ။ တေသံ နိဝါသော ယဒိ ဧကော
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၀။)ဇနပဒေါ, ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရုဠှီသဒ္ဒေနာ’’တိ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ သလိင်္ဂဝစနာနိ (ပါဏိနိ ၁။၂။၅၁) ဣစ္ဆန္တိ။ အယမေတ္ထ ရုဠှီ ယထာ ‘‘ကုရူသု ဝိဟရတိ, မလ္လေသု ဝိဟရတီ’’တိ စ။ တဗ္ဗိသေသနေ ပန ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒေ ဧကဝစနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂေသု ဇနပဒေ’’တိ။ အဿာ ဝုစ္စန္တိ ပါသာဏာနိ, တာနိ သုန္ဒရာနိ တတ္ထ သန္တီတိ ‘‘အဿပုရ’’န္တိ သော နိဂမော ဝုတ္တောတိ ကေစီ။ အပရေ ပန အာဇာနီယော အဿော ရညော တတ္ထ ဂဟဏံ ဥပဂတောတိ ‘‘အဿပုရ’’န္တိ ဝုတ္တောတိ ဝဒန္တိ။ ကိံ တေဟိ, နာမမေတံ တဿ နိဂမဿ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ ဘဂဝတော နိဗဒ္ဓဝသနဋ္ဌာနံ ကိဉ္စိ နာဟောသိ, တသ္မာ ‘‘တံ ဂေါစရဂါမံ ကတွာ ဝိဟရတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘အဿပုရံ နာမ အင်္ဂါနံ နိဂမော’’တိ ဂေါစရဂါမကိတ္တနမေဝ ကတံ။
ဧဝရူပေန သီလေနာတိအာဒီသု သီလဂ္ဂဟဏေန ဝါရိတ္တသီလမာဟ။ တေန သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝေ ဒဿေတိ။ အာစာရဂ္ဂဟဏေန စာရိတ္တသီလံ။ တေန ပရိသုဒ္ဓံ ကာယဝစီသမာစာရံ။ ပဋိပတ္တိဂ္ဂဟဏေန သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသင်္ဂဟံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ။ လဇ္ဇိနောတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တသီလာစာရမူလကာရဏံ။ ပေသလာတိ ဣမိနာ ပါရိသုဒ္ဓိံ။ ဥဠာရဂုဏာတိ ဣမိနာ ပဋိပတ္တိယာ ပါရိပူရိံ။ ဘိက္ခုသံဃဿေဝ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တီတိ ဣဒံ တေသံ ဥပါသကာနံ ယေဘုယျေန ဘိက္ခူနံ ဂုဏကိတ္တနပသုတတာယ ဝုတ္တံ။ တေ ပန သဒ္ဓမ္မေပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေပိ အဘိပ္ပသန္နာ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓမာမကာ ဓမ္မမာမကာ’’တိ။ ဝတ္ထုတ္တယေ ဟိ ဧကသ္မိံ အဘိပ္ပသန္နာ ဣတရဒွယေ အဘိပ္ပသန္နာ ဧဝ တဒဝိနာဘာဝတော။ ပိဏ္ဍပါတာပစာယနေတိ လက္ခဏဝစနမေတံ ယထာ ‘‘ကာကေဟိ သပ္ပိ ရက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ, တသ္မာ ပစ္စယပဋိပူဇနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စယဒါယကာနဉှိ ကာရဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ကရဏံ ဣဓ ‘‘ပိဏ္ဍပါတာပစာယန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။
သမဏကရဏာတိ သမဏဘာဝကရာ, သမဏဘာဝဿ ကာရကာတိ အတ္ထော။ တေ ပန ဧကန္တတော အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပါဒိတာ ဝဍ္ဎိတာ စ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဒါယ ပရိပူရိတာ’’တိ။ သမဏဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သမဏဝသေန, န သာမညမတ္တေနာတိ အာဟ ‘‘သမိတပါပသမဏ’’န္တိ။ ဗြာဟ္မဏကရဏာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗျဉ္ဇနတော ဧဝ စာယံ ဘေဒေါ, ယဒိဒံ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ, န အတ္ထတော။ သမဏေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၁။)ကတ္တဗ္ဗဓမ္မာတိ သမဏဓမ္မေ ဌိတေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗဓမ္မာ။ ယော ဟိ ဟေဋ္ဌိမသိက္ခာသင်္ခါတသမဏဘာဝေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော, တေန ယေ ဥပရိသိက္ခာသင်္ခါတသမဏဘာဝါ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာ, တေသံ ဝသေနေဝ ဝုတ္တသမဏေန ကတ္တဗ္ဗဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ။ တထာ ဟိ တေသံ သမဏဘာဝါဝဟတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တေပိ စ သမဏကရဏာ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ။ ဣဓ ပနာတိ မဟာအဿပုရေ။ ဟိရောတ္တပ္ပါဒိဝသေန ဒေသနာ ဝိတ္ထာရိတာတိ ဟိရောတ္တပ္ပ-ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီမနောသမာစာရာဇီဝဣန္ဒြိယသံဝရ-ဘောဇနေမတ္တညုတ- ဇာဂရိယာနုယောဂသတိသမ္ပဇည-ဈာနဝိဇ္ဇာဝသေန သမဏကရဏဓမ္မဒေသနာ ဝိတ္ထာရတော ဒေသိတာ, န တိကနိပါတေ ဝိယ သင်္ခေပတော။ ဖလဂ္ဂဟဏေနေဝ ဝိပါကဖလံ ဂဟိတံ, တံ ပန ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန စတုဗ္ဗိဓံ သာမညဖလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာနိသံသဂ္ဂဟဏေန ပိယမနာပတာဒိဥဒြယော။ တဿေဝ အတ္ထောတိ တဿေဝ အဝဉ္စာပဒဿေဝ အတ္ထနိဒ္ဒေသော။ ‘‘ယဿာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဗျတိရေကဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ ဧတ္တကေန ဌာနေနာတိ ဧတ္တကေန ပါဠိပဒေသေန။ ဟိရောတ္တပ္ပါဒီနံ ဥပရိ ပါဠိယံ ဝုစ္စမာနာနံ သမဏကရဏဓမ္မာနံ။ ဝဏ္ဏံ ကထေသီတိ ဂုဏံ အာနိသံသံ အဘာသိ။ သတိပဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အပိစ ဝဏ္ဏဘဏနမေတ’’န္တိအာဒိနာ သတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆) ဝုတ္တနယေန။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၆။ ယံ ဟိရီယတီတိ ယေန ဓမ္မေန ဟေတုဘူတေန ဝါ ဇိဂုစ္ဆတိ။ ကရဏေ ဟေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယန္တိ ဝါ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တော, ဓမ္မောတိ အတ္ထော။ ဟိရီယိတဗ္ဗေနာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ဟိရီယိတဗ္ဗယုတ္တကံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိန္တိ အတ္ထော။ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အဇ္ဈတ္တံ နိယကဇ္ဈတ္တံ ဇာတိအာဒိ သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ, ဗဟိဒ္ဓါ အတ္တတော ဗဟိဘူတော ပရသတ္တော သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ။ အတ္တာဓိပတိတော အာဂတာ အတ္တာဓိပတေယျာ, အတ္တာနံ အဓိပတိံ ကတွာ ပဝတ္တာ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာတိ ပါပဇိဂုစ္ဆနသဘာဝဋ္ဌာယိနီ။ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏတ္တာ ဂရုနာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တေ ဂါရဝဝသေန ပတိဿဝနံ ပတိဿဝေါ, သဟ ပတိဿဝေနာတိ သပ္ပတိဿဝံ, ပတိဿဝဘူတံ တံသဘာဝဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂါရဝံ။ ဇာတိအာဒိမဟတ္တတာပစ္စဝေက္ခဏေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ ဟိရီ တတ္ထ ဂါရဝဝသေန ပဝတ္တတီတိ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာတိ ဝုစ္စတိ။ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတန္တိ ပါပတော ဘာယနသဘာဝဋ္ဌာယီ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၂။)ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏတ္တာ ဝဇ္ဇံ ဘာယတိ တံ ဘယတော ပဿတီတိ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝီ, ဧဝံသဘာဝံ ဩတ္တပ္ပံ။ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ စ ဟိရောတ္တပ္ပါနံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေနေဝ ဝုစ္စတိ, န ပရေသံ ကဒါစိ အညမညဝိပ္ပယောဂါ။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ, ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ ဟောတီတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဗလရာသိဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ လောကမရိယာဒဿ ပါလနတော လောကပါလဓမ္မာ နာမ။ သုက္ကာတိ ဩဒါတာ ပဘဿရဘာဝကာရကာ, သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတာယ ဝါ သုက္ကာ။ သမ္ဘေဒန္တိ အာစာရမရိယာဒါသင်္ကရံ။ ဒေဝဘာဝါဝဟာ ဓမ္မာတိ ဒေဝဓမ္မာ။
သုက္ကဓမ္မသမာဟိတာတိ ယထာဝုတ္တသုက္ကဓမ္မသမင်္ဂိနော။ သန္တောတိ ဝူပသန္တဒေါသာ။ သပ္ပုရိသာတိ သန္တဇနာ။ သပရဟိတသာဓကာ ဟိ သာဓဝေါ။
အဝယဝဝိနိမုတ္တဿ သမုဒါယဿ အဘာဝတော, အဝယဝေန စ သမုဒါယဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော ဩဝါဒူပသမ္ပဒါဝဟဩဝါဒေကဒေသော ဩဝါဒူပသမ္ပဒါတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ အဿပုရေ။ ဧတေ ဟိရောတ္တပ္ပဓမ္မာ။ သမဏဓမ္မာ နာမာတိ ဒဿိတာ မူလဘူတသမဏဘာဝကရာ ဓမ္မာတိ ကတွာ။ တထာ ဟိ တေသံ အာဒိတော ဂဟဏံ။
ယဿ အဓိဂမေန နိပ္ပရိယာယတော သမဏာ နာမ ဟောန္တိ, သော အရိယမဂ္ဂေါ ‘‘သမဏဿ ကမ္မံ ပဋိပဒါ’’တိ ကတွာ သာမညံ, တဿ ပန ဖလဘာဝတော, အာရမ္မဏကရဏဝသေန အရဏီယတော ဖလနိဗ္ဗာနာနိ သာမညတ္ထော။ ရာဂံ ခေပေတီတိ ရာဂက္ခယော, အရိယမဂ္ဂေါ။ ရာဂေါ ခီယတိ ဧတ္ထာတိ ရာဂက္ခယော, နိဗ္ဗာနံ။ ဖလံ ပန ကာရဏူပစာရေန ရာဂက္ခယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သာမညဘူတော အတ္ထော သာမညတ္ထော, မဂ္ဂေါ, သာမညဿ အတ္ထောတိ သာမညတ္ထော, ဖလန္တိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂမ္ပိ ဖလမ္ပိ ဧကတော ကတွာ သာမညတ္ထော ကထိတော’’တိ။ တယိဒံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဝုတ္တံ။ သီလာဒိပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါပိ ဟိ ဣဓ ‘‘သာမညတ္ထော’’တိ ဂဟိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိ ဥတ္တရိကရဏီယေ’’တိ။ ပဋိဝေဒယာမီတိ ပုနပ္ပုနံ ဉာပေမိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၇။ ကမ္မပထဝသေနေဝါတိ အကုသလကမ္မပထဘာဝေနေဝ, တတော တာဒိသမ္ပိ အကုသလကမ္မံ ဘိက္ခုဿ ကာတုံ န ယုတ္တန္တိ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာဝေနေဝ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၃။)တတော ဩရမတီတိ အဓိပ္ပါယော။ သိက္ခာပဒဗဒ္ဓေနာတိ သိက္ခာပဒပညာပနေန။ ပါနီယဃဋေ ဝါ ပတ္တေ ဝါ ကာကာနံ ဟတ္ထံ ဝါ ဒဏ္ဍံ ဝါ လေဍ္ဍုံ ဝါတိ သဗ္ဗမိဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဟိ ဌိတာနံ အညေသမ္ပိ ပါဏီနံ ဥဋ္ဌာပနာဒိ သဗ္ဗံ အနိဋ္ဌကရဏံ ဣဓ အပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရဘာဝေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ။ ဥတ္တာနောတိ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ တနောတီတိ ဥတ္တာနော။ ဧဝံဘူတော စ ကေနစိ အနုပ္ပါဒဘူမိယံ သဉ္ဇာတသာလကလျာဏီခန္ဓော ဝိယ ဥပရူပရိ ဥဂ္ဂတုဂ္ဂတော ပါကဋော စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥဂ္ဂတော ပါကဋော’’တိ။ အနာဝဋောတိ အနိဝုတော။ တေနာဟ ‘‘အသဉ္ဆန္နော’’တိ, နစ္ဆာဒေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧကသဒိသော ဝိသုဒ္ဓဘာဝေန။ အန္တရန္တရေ ဆိဒ္ဒရဟိတော ပုဗ္ဗေနာပရံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သန္ဓာနေန။ သံဝုတော ကာယိကဿ သံဝရဿ အနုပက္ကိလေသတော။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသာနံ ဒွါရံ ပိဒဟနေနာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၁၈။ ဧတ္ထ ယထာ လဟုကတရံ ကာကုဋ္ဌာပနာဒိကာယကမ္မံ ကာယသမာစာရဿ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါဝဟံ သလ္လေခဝိကောပနတော, မိစ္ဆာဝိတက္ကနမတ္တဉ္စ မနောသမာစာရဿ, ဧဝံ ယံ ကိဉ္စိ အနိယျာနကထာကထနမတ္တံ ဝစီသမာစာရဿ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါဝဟံ သလ္လေခဝိကောပနတော, န ဟသာဓိပ္ပါယေန မုသာကထနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟသာဓိပ္ပါယေန ဟိ မုသာကထနံ သိက္ခာပဒဗဒ္ဓေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၀။ အာဇီဝေါပိ ဧကစ္စော ကမ္မပထဝသေန ဝါရိတော လဗ္ဘတိ။ သော ပန အတိဩဠာရိကော ကာယဝစီသမာစာရဝါရေသု ဝုတ္တနယော ဧဝါတိ န ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယေ ပန ‘‘တာဒိသော ဘိက္ခူနံ အယောဂျတော န ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ မိစ္ဆာ တထာ သတိ ကာယဝစီသမာစာရဝါရေပိ တဿ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝါပတ္တိတော။ ‘‘ခါဒထ ပိဝထာ’’တိ ပုစ္ဆာ အတ္တနော ခါဒိတုကာမတာဒီပနေန, ပရိယာယကထာဘာဝတော ပနေသာ သလ္လေခဝိကောပနာ ဇာတာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၂။ အနေသနံ ပဟာယ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယေ ပရိယေသန္တော ပရိယေသနမတ္တညူ နာမ။ ဒါယကဿ ဒေယျဓမ္မဿ အတ္တနော စ ပမာဏညုတာပဋိဂ္ဂဏှန္တော ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တညူ နာမ။ ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ပရိဘောဂမတ္တညူ နာမ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၄။)֍ ဋ္ဌ ၄၂၃။ ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေတိ မဇ္ဈိမယာမသညိတေ ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ဝါမေန ပဿေန သေန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ ဒက္ခိဏပဿေန သယာနော နာမ နတ္ထိ ဒက္ခိဏဟတ္ထဿ သရီရဂ္ဂဟဏာဒိပယောဂက္ခမတော။ ပုရိသဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။
တေဇုဿဒတ္တာတိ ဣမိနာ သီဟဿ အဘီရုကဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဘီရုကာ ဟိ သေသမိဂါ အတ္တနော အာသယံ ပဝိသိတွာ သန္တာသပုဗ္ဗကံ ယထာ တထာ သယန္တိ, သီဟော ပန အဘီရုကဘာဝတော သတောကာရီ ဘိက္ခု ဝိယ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာဝ သယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ပုရိမပါဒေ’’တိအာဒိ။ သေတိ အဗျာဝဋဘာဝေန ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ, စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ သေယျာ။ ကိံ ပန တံ စတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ? အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ တတ္ထ ဟိ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဘဂဝါ အနုက္ကမေန အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂတော တထာဂတော ဇာတောတိ ကေစိ, တယိဒံ ပဒဋ္ဌာနံ နာမ န သေယျာ။ အပရေ ပန ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနသမနန္တရာ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ ဝုတ္တပဒံ ဂဟေတွာ ‘‘လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိ တထာဂတသေယျာ’’တိ ဝဒန္တိ, တထာ သတိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလိကာ တထာဂတသေယျာတိ အာပဇ္ဇတိ, န စ ဘဂဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇနဗဟုလော ဝိဟာသိ, အဂ္ဂဖလဈာနံ ပနေတ္ထ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ယထာ သတ္တာနံ နိဒ္ဒုပဂမနလက္ခဏာ သေယျာ ဘဝင်္ဂစိတ္တဝါရဝသေန ဟောတိ, တဉ္စ တေသံ ပဌမဇာတိသမနွယံ ယေဘုယျဝုတ္တိကံ, ဧဝံ ဘဂဝတော အရိယဇာတိသမနွယံ ယေဘုယျဝုတ္တိကံ အဂ္ဂဖလဘူတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ‘‘တထာဂတသေယျာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီဟသေယျာတိ သေဋ္ဌသေယျာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမသေယျာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၆။ ဝိဂတန္တာနီတိ ဣဏမူလာနိ။ တေသန္တိ ဣဏမူလာနံ။ ပရိယန္တောတိ အဝသေသော။
ပဝတ္တိနိဝါရဏေန စတုဣရိယာပထံ ဆိန္ဒန္တော။ အာဗာဓတီတိ ပီဠေတိ။ ဒုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတဒုက္ခော။ အပ္ပံ ဗလံ ဗလမတ္တာ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ မတ္တာ-သဒ္ဒေါ ‘‘မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ, ဗလဝတ္ထော ပန မတ္တာ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထန္တရော။ သေသန္တိ ‘‘တဿ ဟိ ဗန္ဓနာ မုတ္တောမှီတိ အာဝဇ္ဇယတော တဒုဘယံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ဝုတ္တာဝသိဋ္ဌေသု သဗ္ဗပဒေသု။ ယေနကာမံ ယထာရုစိ ဂစ္ဆတီတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၅။)ယေနကာမံဂမောတိ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ဘုဇော အတ္တနော ယထာသုခဝိနိယောဂေါ ဣဿော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ဧတ္ထာတိ ဘုဇိဿော, သာမိကော။ သော ပန အပရသန္တကတာယ ‘‘အတ္တနော သန္တကော’’တိ ဝုတ္တော။ ဒုလ္လဘအာပတာယ ကံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရောတိ အာဟ ‘‘နိရုဒကံ ဒီဃမဂ္ဂ’’န္တိ။
ဝိနာသေတီတိ ခါဒနဒုဗ္ဗိနိယောဇနာဒီဟိ ယထာ ဣဏမူလံ ကိဉ္စိ န ဟောတိ, တထာ ကရောတိ။ ယမှိ ရာဂဝတ္ထုမှိ။ သော ပုဂ္ဂလော။ တေန ရာဂဝတ္ထုနာ, ပုရိသော စေ ဣတ္ထိယာ, ဣတ္ထီ စေ ပုရိသေန။ ဣဏံ ဝိယ ကာမစ္ဆန္ဒော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ပီဠာသမာနတော။
န ဝိန္ဒတီတိ န ဇာနာတိ။ ဥပဒ္ဒဝေထာတိ သုခဝိဟာရဿ ဥပဒ္ဒဝံ ကရောထ, ဝိဗာဓေထာတိ အတ္ထော။ ရောဂေါ ဝိယ ဗျာပါဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော သုခဘဉ္ဇနသမာနတော။
နာနာဝိဓဟေတူပါယာလင်္ကတတာယ ခန္ဓာယတနဓာတုပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိဓမ္မနီတိဝိစိတ္တတာယ စ ဝိစိတ္တနယေ။ ဓမ္မဿဝနေတိ ဓမ္မကထာယံ။ ကထာ ဟိ သောတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘သဝန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဧဝမေတ္ထ သီလံ ဝိဘတ္တံ, ဧဝံ ဈာနာဘိညာ, ဧဝံ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနီတိ နေဝ တဿ ဓမ္မဿဝနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဇာနာတိ။ ဥဋ္ဌိတေတိ နိဋ္ဌိတေ။ အဟော ကာရဏန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိညာနုရူပေန နိက္ခိတ္တသာဓနဝသေန ဂဟိတကာရဏံ။ အဟော ဥပမာတိ တဿေဝ ကာရဏဿ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ပတိဋ္ဌံ ဥဒါဟရဏာဒိ။ ဗန္ဓနာဂါရံ ဝိယ ထိနမိဒ္ဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဒုက္ခတော နိယျာနဿ ဝိဗန္ဓနတော။
ယသ္မာ ကုက္ကုစ္စနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စရဟိတံ နတ္ထိ, ယသ္မာ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ သမာနကိစ္စာဟာရပဋိပက္ခံ, တသ္မာ ကုက္ကုစ္စဿ ဝိသယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိနယေ အပကတညုနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စံ သတ္တဿ အဝူပသမကရံ, တထာ ကုက္ကုစ္စမ္ပိ။ ယထာပိ ဥဒ္ဓစ္စဿ ဉာတိဝိတက္ကာဒိ အာဟာရော, တထာ ကုက္ကုစ္စဿပိ။ ယထာ စ ဥဒ္ဓစ္စဿ သမထော ပဋိပက္ခော, တထာ ကုက္ကုစ္စဿပီတိ။ ဒါသဗျံ ဝိယ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အသေရိဘာဝါပါဒနတော။
သောဠသဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ အဋ္ဌဝတ္ထုကံ ဝိစိကိစ္ဆံ အနုပဝိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌသု ဌာနေသု ဝိစိကိစ္ဆာ’’တိ။ ဝိစိကိစ္ဆန္တောတိ သံသယန္တော။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၆။)အဓိမုစ္စိတွာတိ ပတ္တိယာယေတွာ။ ဂဏှိတုန္တိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ။ အဘိမုခံ သပ္ပနံ အာသပ္ပနံ, ပရိတော သပ္ပနံ ပရိသပ္ပနံ။ ပဒဒွယေနပိ စိတ္တဿ အနိစ္ဆနာကာရမေဝ ဝဒတိ။ ခေမန္တဂါမိမဂ္ဂံ န ပရိယောဂါဟတိ ဧတေနာတိ အပရိယောဂါဟနံ, ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတဘာဝေန ဆမ္ဘိတံ ဟောတိ စိတ္တံ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန, သော ဓမ္မော ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ ဝိစိကိစ္ဆနာကာရမာဟ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒယမာနာ’’တိ။ ကန္တာရဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ ဝိယာတိ သာသင်္ကကန္တာရဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ အပ္ပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော။
နတ္ထိ ဧတ္ထ ဣဏန္တိ အဏဏော, တဿ ဘာဝေါ အာဏဏျံ, ကဿစိ ဣဏဿ အဓာရဏံ။ သမိဒ္ဓကမ္မန္တောတိ နိပ္ဖန္နဇီဝိကပ္ပယောဂေါ။ ပရိဗုန္ဓတိ ဥပရောဓေတီတိ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ ပလိဗောဓော, အသေရိဝိဟာရော, တဿ မူလံ ကာရဏန္တိ ပလိဗောဓမူလံ။ ဆ ဓမ္မေ ဘာဝေတွာတိ အသုဘနိမိတ္တဂ္ဂါဟာဒိကေ ဆ ဓမ္မေ ဥပ္ပါဒေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဆ ဓမ္မေ ဘာဝေတွာတိ စ မေတ္တာနိမိတ္တဂ္ဂါဟာဒယော စ တတ္ထ တတ္ထ ဆ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဇဟတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဇဟတိ။ တေနာဟ ‘‘အာစာရပဏ္ဏတ္တိအာဒီနိ သိက္ခာပိယမာနော’’တိအာဒိ။ ပရဝတ္ထုမှီတိ ဝိသဘာဂဝတ္ထုသ္မိံ, ပရဝိသယေ ဝါ။ ပရဝိသယာ ဟေတေ ဘိက္ခုနော, ယဒိဒံ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အာဏဏျမိဝ ကာမစ္ဆန္ဒပ္ပဟာနံ အာဟ ပိယဝတ္ထုအဘာဝါဝဟတော။
အာစာရဝိပတ္တိပဋိဗာဟကာနိ သိက္ခာပဒါနိ အာစာရပဏ္ဏတ္တိအာဒီနိ။ အာရောဂျမိဝ ဗျာပါဒပ္ပဟာနံ အာဟ ကာယစိတ္တာနံ ဖာသုဘာဝါဝဟတော။
ဗန္ဓနာ မောက္ခမိဝ ထိနမိဒ္ဓပ္ပဟာနံ အာဟ စိတ္တဿ နိဂ္ဂဟိတဘာဝါဝဟတော။
ဘုဇိဿံ ဝိယ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပ္ပဟာနံ အာဟ စိတ္တဿ သေရိဘာဝါဝဟတော။
တိဏံ ဝိယာတိ တိဏမိဝ ကတွာ။ အဂဏေတွာတိ အစိန္တေတွာ။ ခေမန္တဘူမိံ ဝိယ ဝိစိကိစ္ဆာပဟာနံ အာဟ အနုဿင်္ကိတာပရိသင်္ကိတဘာဝေန သမ္မာပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၇။ ကိရီယတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၂၈-၂၉) ဂဗ္ဘာသယေ ခိပီယတီတိ ကရော, သမ္ဘဝေါ, ကရတော ဇာတောတိ ကရဇော, မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါတိ အတ္ထော။ မာတုယာ ဟိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၇။)သရီရသဏ္ဌာပနဝသေန ကရတော ဇာတောတိ ကရဇောတိ အပရေ။ ဥဘယထာပိ ကရဇကာယန္တိ စတုသန္တတိရူပမာဟ။ တေမေတီတိ တိန္တံ ကရောတိ။ ကော ပနေတ္ထ တိန္တဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သ္နေဟေတီ’’တိ, ပီတိသ္နေဟေန ပီဏနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တပီတိသုခံ ကရောတီ’’တိ။ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပေဟိ သကလဿ ကရဇကာယဿ ပရိဖုဋတာယ စေတ္ထ တံသမုဋ္ဌာပကပီတိသုခါနံ သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တိ ဇောတိတာ။ ပရိသန္ဒေတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထာပိ ဟိ ‘‘သမန္တတော သန္ဒေတိ တေမေတိ သ္နေဟေတိ, သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တပီတိသုခံ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ ယထာရဟံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိပူရေတီတိ ဝါယုနာ ဘသ္တံ ဝိယ ဣမံ ကရဇကာယံ ပီတိသုခေန ပူရေတိ။ သမန္တတော ဖုသတီတိ ဣမံ ကရဇကာယံ ပီတိသုခေန ဖုသတိ။ သဗ္ဗာဝတောတိ အ-ကာရဿ အာ-ကာရော ကတော, သဗ္ဗာဝယဝဝတောတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗကောဋ္ဌာသဝတော’’တိ, မံသာဒိသဗ္ဗာဘာဂဝတောတိ အတ္ထော။ အဖုဋံ နာမ န ဟောတိ ပီတိသုခသမုဋ္ဌာနေဟိ ရူပေဟိ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဗျာပိတတ္တာ။ ကာတုဉ္စေဝ ယောဇေတုဉ္စ ဆေကော သန္နေတုံ ပဋိဗလောတိ ယောဇနာ။ နှာနီယစုဏ္ဏာနံ ပရိမဒ္ဒနဝသေန ပိဏ္ဍံ ကရောန္တေန ဟတ္ထေန ဘာဇနံ နိပ္ပီဠေတဗ္ဗံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သန္နေန္တဿ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ အနုဂတာတိ အနုပဝိဋ္ဌာ။ ပရိဂတာတိ ပရိတော သမန္တတော တိန္တာ။ တိန္တဘာဝေနေဝ သမံ အန္တရံ ဗာဟိရဉ္စ ဧတိဿာတိ သန္တရဗာဟိရာ။ သဗ္ဗတ္ထကမေဝါတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ။ န စ ပဂ္ဃရိဏီ ပမာဏယုတ္တဿေဝ ဥဒကဿ သိတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ စ နှာနီယပိဏ္ဍံ ဝိယ ကရဇကာယော, တံ တေမေတွာ သမ္ပိဏ္ဍိတပမာဏယုတ္တဥဒကံ ဝိယ ပဌမဇ္ဈာနသုခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၈။ ဟေဋ္ဌာ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ ဥဂ္ဂစ္ဆနဥဒကောတိ ရဟဒဿ အဓောထူလဓာရာဝသေန ဥဗ္ဘိဇ္ဇ ဥဋ္ဌဟနဥဒကော။ အန္တောယေဝ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနဥဒကောတိ ရဟဒဿ အဗ္ဘန္တရေယေဝ ထူလဓာရာ အဟုတွာ ဥဋ္ဌိတဥဒကသိရာမုခေဟိ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနကော။ အာဂမနမဂ္ဂေါတိ နဒီတဠာကကန္ဒရသရအာဒိတော အာဂမနမဂ္ဂေါ။
֍ ဋ္ဌ ၄၂၉။ ဥပ္ပလဂစ္ဆာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဥပ္ပလိနီ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၂၈-၂၉), ဝါရိ။ အယမေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော, တထာ ဟိ လောကေ ရတ္တက္ခိကော ‘‘ပုဏ္ဍရီကက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ရတ္တံ ပဒုမံ, သေတံ ပုဏ္ဍရီက’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဥပ္ပလာဒီနိ ဝိယ ကရဇကာယော,
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၈။)ဥဒကံ ဝိယ တတိယဇ္ဈာနသုခန္တိ အယမ္ပိ အတ္ထော ‘‘ပုရိမနယေနာ’’တိ အတိဒေသေနေဝ ဝိဘာဝိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၀။ နိရုပက္ကိလေသဋ္ဌေနာတိ ရဇောဇလ္လာဒိနာ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ အမလီနဘာဝေန။ အမလီနမ္ပိ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု ပဘဿရသဘာဝံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဘဿရဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဥတုဖရဏန္တိ ဥဏှဥတုဖရဏံ။ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဈာနသုခေန ဖုဋ္ဌော ကရဇကာယော ယထာ ဥတုနာ ဖုဋ္ဌဝတ္ထသဒိသောတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထံ ဝိယ ကရဇကာယော’’တိ။ တသ္မာတိ ‘‘ဝတ္ထံ ဝိယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ, ကရဇကာယဿ ဝတ္ထသဒိသတ္တာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခဿ စ ဥတုဖရဏသဒိသတ္တာတိ အတ္ထော။ သန္တသဘာဝတ္တာ ဉာဏုတ္တရတ္တာ စေတ္ထ ဥပေက္ခာပိ သုခေ သင်္ဂဟိတာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေပိ သုခဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေန ပရိယောဒါတေန ဖရိတွာ နိသိန္နော ဟောတီ’’တိ ဝစနတော စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တဿ ဝတ္ထသဒိသတာ ဝုတ္တာ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမုဋ္ဌာနရူပေဟိ ဘိက္ခုနော ကာယဿ ဖုဋဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘တံသမုဋ္ဌာနရူပံ ဥတုဖရဏံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိသဿ ကာယော ဝိယ ဘိက္ခုနော ကရဇကာယောတိ အယံ ပနတ္ထော ပါကဋောတိ န ဂဟိတော, ဂဟိတော ဧဝ ဝါ ‘‘ယထာ ဟိ ကတ္ထစိ…ပေ… ကာယော ဖုဋော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၁။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဥပမာယန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ ဒဿိတဥပမာယံ။ တံဒိဝသံကတကိရိယာဂဟဏံ ပါကတိကသတ္တဿပိ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ တံဒိဝသဂတဂါမတ္တယဂ္ဂဟဏေနေဝ မဟာဘိနီဟာရေဟိ အညေသမ္ပိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘီနံ တီသု ဘဝေသု ကတာ ကိရိယာ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒီပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၂။ သမ္မုခဒွါရာတိ အညမညဿ အဘိမုခဒွါရာ။ အပရာပရံ သဉ္စရန္တေတိ တံတံကိစ္စဝသေန ဣတော စိတော စ သဉ္စရန္တေ။ ဣတော ပန ဂေဟာ…ပေ… ပဝိသနဝသေနပီတိ ဣဒံ စုတူပပါတဉာဏဿ ဝိသယဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နံ ဂေဟာနံ အန္တရေ ဌတွာတိ ဒွိန္နံ ဂေဟဒွါရာနံ သမ္မုခဋ္ဌာနဘူတေ အန္တရဝီထိယံ ဝေမဇ္ဈေ ဌတွာ။ တေသု ဟိ ဧကဿ စေ ပါစီနမုခဒွါရံ ဣတရဿ ပစ္ဆိမမုခံ, တဿ သမ္မုခံ ဥဘိန္နံ အန္တရဝီထိယံ ဌိတဿ ဒက္ခိဏာမုခဿ, ဥတ္တရာမုခဿ ဝါ စက္ခုမတော ပုရိသဿ တတ္ထ ပဝိသနကနိက္ခမနကပုရိသာ ယထာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၃၉။)သုခေနေဝ ပါကဋာ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏသမင်္ဂိနော စဝနကဥပပဇ္ဇနကပုရိသာ။ ယထာ ပန တဿ ပုရိသဿ အညေနေဝ ခဏေန ပဝိသန္တဿ ဒဿနံ, အညေန နိက္ခမန္တဿ ဒဿနံ, ဧဝံ ဣမဿပိ အညေနေဝ ခဏေန စဝမာနဿ ဒဿနံ, အညေန ဥပပဇ္ဇမာနဿ ဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဉာဏဿ ပါကဋာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ဉာဏဿ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၃။ ပဗ္ဗတသိခရံ ယေဘုယျေန သံခိတ္တံ သင်္ကုစိတံ ဟောတီတိ ဣဓ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ ‘‘ပဗ္ဗတသင်္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ, ပဗ္ဗတပရိယာပန္နော ဝါ ပဒေသော ပဗ္ဗတသင်္ခေပေါ။ အနာဝိလောတိ အကာလုဿော။ သာ စဿ အနာဝိလတာ ကဒ္ဒမာဘာဝေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိက္ကဒ္ဒမော’’တိ။ ဌိတာသုပိ နိသိန္နာသုပိ ဂါဝီသု။ ဝိဇ္ဇမာနာသူတိ လဗ္ဘမာနာသု။ ဣတရာ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ စရန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ သဟစရဏဉာယေန။ တိဋ္ဌန္တမေဝ, န ကဒါစိပိ စရန္တံ။ ဒွယန္တိ သိပ္ပိသမ္မုကံ မစ္ဆဂုမ္ဗန္တိ ဣမံ ဥဘယံ တိဋ္ဌန္တန္တိ ဝုတ္တံ, စရန္တမ္ပီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိံ ဝါ ဣမာယ သဟစရိယာယ, ယထာလာဘဂ္ဂဟဏံ ပနေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သက္ခရကထလဿ ဟိ ဝသေန ‘‘တိဋ္ဌန္တ’’န္တိ, သိပ္ပိသမ္ဗုကဿ မစ္ဆဂုမ္ဗဿ စ ဝသေန ‘‘တိဋ္ဌန္တမ္ပိ, စရန္တမ္ပီ’’တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၄။ ဘိက္ခူတိ ဘိန္နကိလေသောတိ ဘိက္ခု။ သော ဟိ ပရမတ္ထတော သမဏောတိနာမကော။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပါပါနံ သမိတာဝီတိ သမဏော။ တေနာဟ ‘‘သမိတပါပတ္တာ’’တိ။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မာ ဝုစ္စတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တတော အာဂတောတိ ဗြဟ္မာ, အရိယမဂ္ဂေါ, တံ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန အညာသီတိ ဗြာဟ္မဏော။ တံသမင်္ဂိတာယ ဟိဿ ပါပါနံ ဗာဟိတဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။ အဋ္ဌင်္ဂိကေန အရိယမဂ္ဂဇလေန နှာတဝါ နိဒ္ဓေါတကိလေသောတိ နှာတကော။ ဂတတ္တာတိ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဒိတတ္တာ’’တိ။ နိဿုတတ္တာတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သန္တာနတော သဗ္ဗသော နိဟတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အပဟတတ္တာ’’တိ, မရိယာဒဝသေန ကိလေသာနံ ဟိံသိတတ္တာ အရိယမဂ္ဂေဟိ ဩဓိသော သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဟတတ္တာ’’တိ။ အာရကတ္တာတိ သုပ္ပဟီနတာယ ဝိပ္ပကဋ္ဌဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဒူရီဘူတတ္တာ’’တိ။ ဥဘယမ္ပိ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ – ကိလေသာနံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄၀။)အာရကတ္တာ ဟတတ္တာ ဒူရီဘူတတ္တာ စ အရိယော, တထာ အရဟန္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တံ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။
မဟာအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၁၀။ စူဠအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၃၅။ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ ‘‘အဿပုရဝါသီနံ ဘိက္ခုသံဃေ ဂါရဝဗဟုမာနံ နိပစ္စကာရဉ္စ ဒိသွာ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတာပစာယနေ နိယောဇေန္တော ဣဒံ သုတ္တံ အဘာသီ’’တိ ပုရိမသုတ္တေ မဟာအဿပုရေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၅) ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ သမဏာနံ အနုစ္ဆဝိကာတိ သမဏာနံ သမဏဘာဝဿ အနုစ္ဆဝိကာ ပတိရူပါ။ သမဏာနံ အနုလောမပ္ပဋိပဒါတိ သမဏာနံ သာမညသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ အနုကူလပ္ပဋိပဒါ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၆။ ဧတေ ဓမ္မာတိ ဧတေ ပါဠိယံ အာဂတာ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါဒယော ပါပဓမ္မာ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဧဝ, ပဂေဝ သန္တာနေ ဘာဝိတာ။ မလိနေတိ မလဝန္တေ ကိလိဋ္ဌေ။ မလဂ္ဂဟိတေတိ ဂဟိတမလေ သဉ္ဇာတမလေ။ သမဏမလာတိ သမဏာနံ သမဏဘာဝဿ မလာ။ ဒုဿန္တီတိ ဝိပဇ္ဇန္တိ ဝိနဿန္တိ။ သမဏဒေါသာတိ သမဏာနံ သမဏဘာဝဒူသနာ။ ကသဋေတိ အသာရေ။ နိရောဇေတိ နိတ္တေဇေ။ အယတော သုခတော အပေတာတိ အပါယာ, နိရယာဒယော, တံ ဖလံ အရဟန္တိ, တံ ပယောဇနံ ဝါ ဧတေသန္တိ အာပါယိကာ။ ဌာနာနိ အဘိဇ္ဈာဒယော။ တေနာဟ ‘‘အပါယေ’’တိအာဒိ။ ကာရဏဘာဝေန ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နာယ ဝေဒနာယ ဟိတာနီတိ ဒုဂ္ဂတိဝေဒနိယာနိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဂ္ဂတိယံ ဝိပါကဝေဒနာယ ပစ္စယာန’’န္တိ။ တိခိဏံ အယန္တိ ဝေကန္တကသဒိသံ သာရအယံ။ အယေနာတိ အယောဃံသကေန။ ကောဉ္စသကုဏာနံ ကိရ ကုစ္ဆိယံ နိဝုတ္ထံ ယံ ကိဉ္စိ ခရံ တိခိဏဉ္စ ဟောတိ။ တထာ ဟိ တေသံ ဝစ္စံ အဋ္ဌိမ္ပိ ပါသာဏမ္ပိ ဝိလီယာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကောဉ္စသကုဏေ ခါဒါပေန္တီ’’တိ။ တံ ကိရ အယစုဏ္ဏံ အဂ္ဂိနာပိ ကိစ္ဆေန ဒယှတိ, ဘေသဇ္ဇဗလေန ပန သုခေန ဒယှေယျ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုသိက္ခိတာ စ နံ အယကာရာ ဗဟုဟတ္ထကမ္မမူလံ လဘိတွာ ကရောန္တီ’’တိအာဒိ။ အတိတိခိဏံ ဟောတိ, အညတရံ အယောဗန္ဓနံ ဖေဂ္ဂုဒဏ္ဍံ ဝိယ သုခေနေဝ ဆိန္ဒန္တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄၁။)သသဗိဠာရစမ္မေဟိ သံဃဋိတဋ္ဌေန သံဃာဋီတိ ဝုစ္စတိ အာဝုဓပရိစ္ဆဒေါတိ အာဟ ‘‘သံဃာဋိယာတိ ကောသိယာ’’တိ။ ပရိယောနဒ္ဓန္တိ ပရိတော ဩနဒ္ဓံ ဆာဒိတံ။ သမန္တတော ဝေဌိတန္တိ သဗ္ဗသော ပိဟိတံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၇။ ရဇောတိ အာဂန္တုကရဇော။ ဇလ္လန္တိ သရီရေ ဥဋ္ဌာနကလောဏာဒိမလံ။ ရဇောဇလ္လဉ္စ ဝတသမာဒါနဝသေန အနပနီတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ရဇောဇလ္လိကော, တဿ။ တေနာဟ ‘‘ရဇောဇလ္လဓာရိနော’’တိ။ ဥဒကံ ဩရောဟန္တဿာတိအာဒီနမတ္ထော မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တောယေဝ။ သဗ္ဗမေတန္တိအာဒီသု သဗ္ဗသောပိ ဝတသမာဒါနဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယသ္မာ သဗ္ဗမေတံ ဗာဟိရသမယဝသေနေဝ ကထိတံ, တသ္မာ သံဃာဋိကဿာတိ ပိလောတိကခဏ္ဍေဟိ သံဃဋိတတ္တာ ‘‘သံဃာဋီ’’တိ လဒ္ဓနာမဝတ္ထဓာရိနောတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘သံဃာဋိကဿ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝတာ သံဃာဋိကတ္တာဒီနိယေဝ ဝတသမာဒါနာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနီတိ? နယဒဿနမေတံ အညေသမ္ပိ ပဉ္စာတပမူဂဝတာဒီနံ တပ္ပဋိက္ခေပေနေဝ ပသိဒ္ဓိတော။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ – ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သံဃာဋိကဿ သံဃာဋိဓာရဏမတ္တေန သာမညံ ဝဒါမီ’’တိ ဝုတ္တေ တတ္ထ နိသိန္နော ကောစိ တိတ္ထန္တရလဒ္ဓိကော အစေလကတ္တံ နု ခေါ ကထန္တိ စိန္တေသိ, အပရေ ရဇောဇလ္လကတ္တံ နု ခေါ ကထန္တိ, ဧဝံ တံ တံ စိန္တေန္တာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဘဂဝါ ဣမာနေဝ ဝတသမာဒါနာနိ ဣဓ ပဋိက္ခိပီတိ။ သံဃာဋိကန္တိ နိဝါသနပါရုပနဝသေန သံဃာဋိဝန္တံ။ တေနာဟ ‘‘သံဃာဋိကံ ဝတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အတ္တနော ရုစိယာ မိတ္တာဒယော သံဃာဋိကံ ကရေယျုံ, ပစ္ဆာ ဝိညုတံ ပတ္တကာလေ သံဃာဋိကတ္တေ သမာဒပေယျုံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၈။ အတ္တာနံ ဝိသုဇ္ဈန္တံ ပဿတိ အဘိဇ္ဈာဒီနံ သမုဒါစာရာဘာဝတော။ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ ဝိသုဒ္ဓေါတိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗော။ ပါမောဇ္ဇန္တိ တရုဏပီတိမာဟ။ တဿ ဟိ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ စိတ္တဿ ဝိသုဒ္ဓတံ ပဿန္တဿ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ, တံ တုဋ္ဌာကာရံ။ တေနာဟ ‘‘တုဋ္ဌာကာရော’’တိ။ ပီတီတိ ပဿဒ္ဓိအာဝဟာ ဗလဝပီတိ။ နာမကာယော ပဿမ္ဘတီတိ ဣမိနာ ဥဘယမ္ပိ ပဿဒ္ဓိံ ဝဒတိ။ ဝေဒိယတီတိ အနုဘဝတိ ဝိန္ဒတိ။ ဣဒါနိ တေန နီဝရဏေဟိ စိတ္တဿ ဝိသောဓနတ္တံ လဒ္ဓန္တိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄၂။)အာဟ ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ အညတ္ထ ဥဋ္ဌိတာ အညံ ဌာနံ ဥပဂတာတိ ဧတ္တကေန ဥပမာဘာဝေန ဥစ္စနီစတာသာမညေန ဟေဋ္ဌာ အသဒ္ဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဝသေန ဒေသနာယ ပရိယောသာပိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာ’’တိ။ မဟာသီဟနာဒသုတ္တေ မဂ္ဂေါ ပေါက္ခရဏိယာ ဥပမိတော ‘‘သေယျထာပိ, သာရိပုတ္တ, ပေါက္ခရဏီ’’တိအာဒိံ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၄) အာရဘိတွာ ဥပမာသံသန္ဒနေ ‘‘တထာယံ ပုဂ္ဂလော ပဋိပန္နော, တထာ စ ဣရိယတိ, တဉ္စ မဂ္ဂံ သမာရုဠှော, ယထာ အာသဝါနံ ခယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာ ဟိ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဟိ အာဂတာ ပုရိသာ တံ ပေါက္ခရဏိံ အာဂမ္မ ဝိသုဒ္ဓရူပကာယာ ဝိဂတပရိဠာဟာ စ ဟောန္တိ, ဧဝံ ခတ္တိယာဒိကုလတော အာဂတာ တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ သာသနံ အာဂမ္မ ဝိသုဒ္ဓနာမကာယာ ဝိဂတကိလေသပရိဠာဟာ စ ဟောန္တိ။ တသ္မာ သဗ္ဗကိလေသာနံ သမိတတ္တာ ပရမတ္ထသမဏော ဟောတီတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
စူဠအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
နိဋ္ဌိတာ စ မဟာယမကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄၃။)၅။ စူဠယမကဝဂ္ဂေါ
၁။ သာလေယျကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၃၉။ မဟာဇနကာယေ သန္နိပတိတေတိ ကေစိ ‘‘ပဟံသနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ရာဇကုမာရံ ဟာသေဿာမာ’’တိ, ကေစိ ‘‘တံ ကီဠနံ ပဿိဿာမာ’’တိ ဧဝံ မဟာဇနသမူဟေ သန္နိပတိတေ။ ဒေဝနဋန္တိ ဒိဗ္ဗဂန္ဓဗ္ဗံ။ ကုသလံ ကုသလန္တိ ဝစနံ ဥပါဒါယာတိ ‘‘ကစ္စိ ကုသလံ? အာမ ကုသလ’’န္တိ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ပဝတ္တကုသလဝါဒိတာယ တေ မနုဿာ အာဒိတော ကုသလာတိ သမညံ လဘိံသု။ တေသံ ကုသလာနံ ဣဿရာတိ ရာဇကုမာရာ ကောသလာ။ ကောသလေ ဇာတာ။ တေသံ နိဝါသောတိ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သော ပဒေသော ကောသလာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
စာရိကံ စရမာနောတိ သာမညဝစနမ္ပိ ‘‘မဟတာ…ပေ… တဒဝသရီ’’တိ ဝစနတော ဝိသေသံ နိဝိဋ္ဌမေဝါတိ အာဟ ‘‘အတုရိတစာရိကံ စရမာနော’’တိ။ မဟတာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ သင်္ချာမဟတ္တေနပိ မဟတာ။ တသ္မိဉှိ ဘိက္ခုသမူဟေ ကေစိ အဓိသီလသိက္ခာဝသေန သီလသမ္ပန္နာ, တထာ ကေစိ သီလသမာဓိသမ္ပန္နာ, ကေစိ သီလသမာဓိပညာသမ္ပန္နာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ သော ဘိက္ခုသမူဟော မဟာတိ။ တံ အနာမသိတွာ သင်္ချာမဟတ္တမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘သတံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အညဂါမပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကာဝသေန သမောသရန္တိ ဧတ္ထာတိ သမောသရဏံ, ဂါမော နိဝါသဂါမော။ န္တိ သာလံ ဗြာဟ္မဏဂါမံ။ ဝိဟာရောတိ ဘဂဝတော ဝိဟရဏဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သာလေယျကသုတ္တေ။ အနိယမိတောတိ အသုကသ္မိံ အာရာမေ ပဗ္ဗတေ ရုက္ခမူလေ ဝါတိ န နိယမိတော, သရူပဂ္ဂဟဏဝသေန န နိယမိတွာ ဝုတ္တော။ တသ္မာတိ အနိယမိတတ္တာ။ အတ္ထာပတ္တိသိဒ္ဓမတ္ထံ ပရိကပ္ပနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဝနသဏ္ဍော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ, အဒ္ဓါ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။
ဥပလဘိံသူတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၅၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၄) သဝနဝသေန ဥပလဘိံသူတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သောတဒွါရ…ပေ… ဇာနိံသူ’’တိ အာဟ။ အဝဓာရဏဖလတ္တာ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏမတ္တေ ဝါ နိပါတော’’တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေတိ ပန ဣမိနာ ဣဋ္ဌတ္ထာဝဓာရဏတ္ထံ ခေါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏန္တိ ဒဿေတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄၄။)‘‘အဿောသု’’န္တိ ပဒံ ခေါ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ တေန ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ ဝိယ ဟောန္တံ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ, တေန စ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနိ သံသိလိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ, န တသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေတိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝါ’’တိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော။ တေနဿ အနတ္ထန္တရဒီပနတံ ဒဿေတိ, ဧဝ-သဒ္ဒေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဧကန္တိကတံ။ သာလာယံ ဇာတာ သံဝဍ္ဎကာ သာလေယျကာ ယထာ ‘‘ကတ္တေယျကာ ဥဗ္ဘေယျကာ’’တိ။
သမိတပါပတ္တာတိ အစ္စန္တံ အနဝသေသတော သဝါသနံ သမိတပါပတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဗာဟိရကဝီတရာဂသေက္ခာသေက္ခပါပသမနတော ဘဂဝတော ပါပသမနံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ဣဓ အနုဿဝတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ခလူတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော’’တိ။ အာလပနမတ္တန္တိ ပိယာလာပဝစနံ။ ပိယသမုဒါဟာရာ ဟေတေ ‘‘ဘော’’တိ ဝါ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံပိယာ’’တိ ဝါ။ ဂေါတ္တဝသေနာတိ ဧတ္ထ တံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ။ ဂေါတမောတိ ဟိ ပဝတ္တမာနံ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဂေါတမဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ဝတ္တတိ, ဧဝံ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန, တသ္မာ သော တာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ သော ပန အတ္ထတော အညကုလပရမ္ပရာသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥစ္စာကုလပရိဒီပနံ ဥဒိတောဒိတဝိပုလခတ္တိယကုလဝိဘာဝနတော။ သဗ္ဗခတ္တိယာနဉှိ အာဒိဘူတမဟာသမ္မတမဟာရာဇတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နံ ဥဠာရတမံ သကျရာဇကုလံ။ ကေနစိ ပါရိဇုညေနာတိ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိပိ ပါရိဇုညေန ပရိဟာနိယာ အနဘိဘူတော အနဇ္ဈောတ္ထဋော။ တထာ ဟိ ကဒါစိပိ တဿ ကုလဿ တာဒိသပါရိဇုညာဘာဝေါ, အဘိနိက္ခမနကာလေ စ တတော သမိဒ္ဓတမဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော ပညာတောတိ။ သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဂဝတော သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနံ ဝုတ္တံ မဟန္တံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ မဟန္တဉ္စ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနတော။ ဧတ္ထ စ သမဏောတိ ဣမိနာ ပရိက္ခကဇနေဟိ ဘဂဝတော ဗဟုမတဘာဝေါ ဒဿိတော သမိတပါပတာဒီပနတော, ဂေါတမောတိ ဣမိနာ လောကိယဇနေဟိ ဥဠာရတမကုလီနတာဒီပနတော။
အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ, တံယောဂတော ပန ‘‘ဘဝန္တံ ဂေါတမ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ သာမိအတ္ထေပိ သမာနံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄၅။)ဣတ္ထမ္ဘူတယောဂဒီပနတော ‘‘ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ခေါ ပန ဘောတော ဂေါတမဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ ကလျာဏောတိ ဘဒ္ဒကော။ သာ စဿ ကလျာဏတာ ဥဠာရဝိသယတာယာတိ အာဟ ‘‘ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတော’’တိ။ တံဝိသယတာ ဟေတ္ထ သမန္နာဂမော။ သေဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော ယထာ ‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)။ ‘‘ဘဂဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ဂုဏာနံ သံကိတ္တနတော သံသဒ္ဒနတော စ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဝဏ္ဏောတိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိယေဝါ’’တိ။ ကိတ္တိပရိယာယောပိ ဟိ သဒ္ဒ-သဒ္ဒေါ ယထာ တံ ‘‘ဥဠာရသဒ္ဒါ ဣသယော ဂုဏဝန္တော တပဿိနော’’တိ။ ထုတိဃောသောတိ အဘိတ္ထဝုဒါဟာရော။ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာတိ ပဋိပက္ခာဘာဝေန အနညသာဓာရဏတာယ စ အဘိဘဝိတွာ။
သော ဘဂဝါတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ လောကနာထော ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါတိ လဒ္ဓနာမော, သော ဘဂဝါ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဟိ ဣဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၄၉, ၁၉၈, ၂၁၀၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂)။ ပရတော ပန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဂုဏကိတ္တနမေဝ။ ဧဝံ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ယေ သဒေဝကေ လောကေ အတိဝိယ ပညာတာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ, တေ နာနပ္ပကာရတော ဝိဘာဝိတာတိ ဒဿေတုံ ပစ္စေကံ ဣတိပိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဣတိပိ အရဟံ, ဣတိပိ သမာသမ္ဗုဒ္ဓေါ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘ဣတိပေတံ ဘူတံ, ဣတိပေတံ တစ္ဆ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆) ဝိယ ဟိ ဣဓ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာသန္နပစ္စက္ခကာရဏတ္ထော, ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော တေန တေသံ ဂုဏာနံ ဗဟုဘာဝဒီပနတော။ တာနိ ဂုဏသလ္လက္ခဏကာရဏာနိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာနံ ဝိညုဇာတိကာနံ ပစ္စက္ခာနိ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော။ တေသန္တိ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီနံ။ ဝိတ္ထာရော အတ္ထနိဒ္ဒေသော ဂဟေတဗ္ဗော။ တတော ဧဝ တံသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၃၀) ဝုတ္တော ‘‘အာရကာတိ အရဟံ သုဝိဒူရဘာဝတော, အာရကာတိ အရဟံ အာသန္နဘာဝတော, ရဟိတဗ္ဗဿ အဘာဝတော, သယဉ္စ အရဟိတဗ္ဗတော,
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄၆။)နတ္ထိ ဧတဿ ရဟောဂမနံ ဂတီသု ပစ္စာဇာတိ, ပါသံသဘာဝတော ဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဘဝန္တိ စေတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၃၀၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) –
‘‘သမ္မာ နပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ, ယေ နိဟီနာသယာ နရာ၊
အာရကာ တေဟိ ဘဂဝါ, ဒူရေ တေနာရဟံ မတော။
ယေ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, သုပ္ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ၊
ဘဂဝါ တေဟိ အာသန္နော, တေနာပိ အရဟံ ဇိနော။
ပါပဓမ္မာ ရဟာ နာမ, သာဓူဟိ ရဟိတဗ္ဗတော၊
တေသံ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ, ဘဂဝါ အရဟံ မတော။
ယေ သစ္ဆိကတသဒ္ဓမ္မာ, အရိယာ သုဒ္ဓဂေါစရာ၊
န တေဟိ ရဟိတော ဟောတိ, နာထော တေနာရဟံ မတော။
ရဟော ဝါ ဂမနံ ယဿ, သံသာရေ နတ္ထိ သဗ္ဗသော၊
ပဟီနဇာတိမရဏော, အရဟံ သုဂတော မတော။
ဂုဏေဟိ သဒိသော နတ္ထိ, ယသ္မာ လောကေ သဒေဝကေ၊
တသ္မာ ပါသံသိယတ္တာပိ, အရဟံ ဒွိပဒုတ္တမော။
အာရကာ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ, အာသန္နာ စ ဝိဇာနတံ၊
ရဟာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ, ဝိဒူနမရဟေယျတော၊
ဘဝေသု စ ရဟာဘာဝါ, ပါသံသာ အရဟံ ဇိနော’’တိ။
သုန္ဒရန္တိ ဘဒ္ဒကံ။ တဉ္စ ပဿန္တဿ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟ’’န္တိ။ တတ္ထ အတ္ထာဝဟန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထသဉှိတဟိတာဝဟံ။ သုခါဝဟန္တိ တပ္ပရိယာပန္နတိဝိဓသုခါဝဟံ။ တထာရူပါနန္တိ တာဒိသာနံ။ ယာဒိသေဟိ ပန ဂုဏေဟိ ဘဂဝါ သမန္နာဂတော, တေဟိ စတုပ္ပမာဏိကဿ လောကဿ သဗ္ဗထာပိ အစ္စန္တာယ ပသာဒနီယောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနေကေဟိပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာဘူတ…ပေ… အရဟတန္တိ ဣမိနာ ဓမ္မပ္ပမာဏာနံ လူခပ္ပမာဏာနံ သတ္တာနံ ဘဂဝတော ပသာဒါဝဟတမာဟ, ဣတရေန ဣတရေသံ။ ဒဿနမတ္တမ္ပိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄၇။)သာဓု ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကောသိယသကုဏဿ ဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။ ဧကံ ပဒမ္ပိ သောတုံ လဘိဿာမ, သာဓုတရံယေဝ ဘဝိဿတီတိ ဧတ္ထ မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။
ဣမိနာ နယေန အဂါရိကပုစ္ဆာ အာဂတာတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျေန ဟိ အဂါရိကာ ဧဝံ ပုစ္ဆန္တိ။ အနဂါရိကပုစ္ဆာယပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာ န သက္ကောန္တိ…ပေ… ဝိဿဇ္ဇေန္တောတိ ဣမိနာ သတ္ထု တေသံ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ နိဂ္ဂဏှနဝိဓိံ ဒဿေတိ။ တေသဉှိ သံခိတ္တရုစိတာယ သင်္ခေပဒေသနာ, တာယ အတ္ထံ အဇာနန္တာ ဝိတ္ထာရဒေသနံ အာယာစန္တိ, သာ စ နေသံ သံခိတ္တရုစိတာ ပဏ္ဍိတမာနိတာယ, သော စ မာနော ယထာဒေသိတဿ အတ္ထဿ အဇာနန္တေ အပ္ပတိဋ္ဌော ဟောတိ, ဣတိ ဘဂဝါ တေသံ မာနနိဂ္ဂဟဝိဓိံ စိန္တေတွာ သင်္ခေပေနေဝ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ, န သဗ္ဗသော ဒေသနာယ အသလ္လက္ခဏတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတမာနိကာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ မံ တုမှေ ယာစထ, သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ န ဇာနိတ္ထာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၀။ ‘‘ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထု’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၅၁) ဝိယ ကောဋ္ဌာသတ္ထော ဝိဓ-သဒ္ဒေါ, သော စ ဝိဘတ္တိဝစနဝိပလ္လာသံ ကတွာ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနဝသေန ‘‘တိဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တော။ အတ္ထော ပန ကရဏပုထုဝစနဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓန္တိ တီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟီ’’တိ။ ပကာရတ္ထော ဝါ ဝိဓ-သဒ္ဒေါ, ပကာရတ္ထတ္တာယေဝ လဗ္ဘမာနံ အဓမ္မစရိယာဝိသမစရိယာဘာဝသာမညံ, ကာယဒွါရိကဘာဝသာမညံ ဝါ ဥပါဒါယ ဧကတ္တံ နေတွာ ‘‘တိဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပကာရဘေဒေ ပန အပေက္ခိတေ ‘‘တိဝိဓာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယေနာတိ ဧတ္ထ ကာယောတိ စောပနကာယော အဓိပ္ပေတော, သော စ အဓမ္မစရိယာယ ဒွါရဘူတော တေန ဝိနာ တဿာ အပ္ပဝတ္တနတော။ ကာယေနာတိ စ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ အဓမ္မစရိယာသင်္ခါတစေတနာသမုဋ္ဌာနာ သာ ဝိညတ္တိ, န စ သာ ပဋ္ဌာနေ အာဂတေသု စတုဝီသတိယာ ပစ္စယေသု ဧကေနပိ ပစ္စယေန စေတနာယ ပစ္စယော ဟောတိ, တဿာ ပန တထာပဝတ္တမာနာယ ကာယကမ္မသညိတာယ စေတနာယ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တေန ဒွါရေန လက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော တဿာ ကာရဏံ ဝိယ စ သဗ္ဗောဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ ကာယဒွါရေနာတိ ဝါ ကာယေန ဒွါရဘူတေန ကာယဒွါရဘူတေနာတိ တံ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ။ အဓမ္မံ စရတိ ဧတာယာတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄၈။)အဓမ္မစရိယာ, တထာပဝတ္တာ စေတနာ။ အဓမ္မောတိ ပန တံသမုဋ္ဌာနော ပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မတော အနပေတာတိ ဓမ္မာ, န ဓမ္မာတိ အဓမ္မာ, အဓမ္မာ စ သာ စရိယာ စာတိ အဓမ္မစရိယာ။ ပစ္စနီကသမနဋ္ဌေန သမံ, သမာနံ သဒိသံ ယုတ္တန္တိ ဝါ သမံ, သုစရိတံ။ သမတော ဝိဂတံ, ဝိရုဒ္ဓံ ဝါ တဿာတိ ဝိသမံ, ဒုစ္စရိတံ။ သာ ဧဝ ဝိသမာ စရိယာတိ ဝိသမစရိယာ။ သဗ္ဗေသု ကဏှသုက္ကပဒေသူတိ ‘‘စတုဗ္ဗိဓံ ဝါစာယ အဓမ္မစရိယာဝိသမစရိယာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန အာဂတေသု သဗ္ဗေသု ကဏှပဒေသု – ‘‘တိဝိဓံ ခေါ ဂဟပတယော ကာယေန ဓမ္မစရိယာသမစရိယာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန အာဂတေသု သဗ္ဗေသု သုက္ကပဒေသု စ။
ရောဒေတိ ကုရူရကမ္မန္တတာယ ပရပဋိဗဒ္ဓေ သတ္တေ အဿူနိ မောစေတီတိ ရုဒ္ဒေါ, သော ဧဝ လုဒ္ဒေါ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ။ ကက္ခဠောတိ လုဒ္ဒေါ။ ဒါရုဏောတိ ဖရုသော။ သာဟသိကောတိ သာဟဿကာရီ။ သစေပိ န လိပ္ပန္တိ။ တထာဝိဓော ပရေသံ ဃာတနသီလော လောဟိတပါဏီတွေဝ ဝုစ္စတိ ယထာ ဒါနသီလော ပရေသံ ဒါနတ္ထံ အဓောတဟတ္ထောပိ ‘‘ပယတပါဏီ’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ပဟရဏံ ပဟာရဒါနမတ္တံ ဟတံ, ပဝုဒ္ဓံ ပဟရဏံ ပရဿ မာရဏံ ပဟတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဟတေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိဝိဋ္ဌောတိ အဘိနိဝိဋ္ဌော ပသုတော။
ယဿ ဝသေန ‘‘ပရဿာ’’တိ သာမိနိဒ္ဒေသော, တံ သာပတေယျံ။ ယဉှိ သာမညတော ဂဟိတံ, တံ တေနေဝ သာမိနိဒ္ဒေသေန ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ပရဿ သန္တက’’န္တိ။ ပရဿပရဝိတ္တူပကရဏန္တိ ဝါ ဧကမေဝေတံ သမာသပဒံ, ယံ ကိဉ္စိ ပရသန္တကံ ဝိသေသတော ပရဿ ဝိတ္တူပကရဏံ ဝါတိ အတ္ထော။ တေဟိ ပရေဟီတိ ယေသံ သန္တကံ, တေဟိ။ ယဿ ဝသေန ပုရိသော ‘‘ထေနော’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ ထေယျန္တိ အာဟ ‘‘အဝဟရဏစိတ္တဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ထေယျသင်္ခါတေန, န ဝိဿာသတာဝကာလိကာဒိဝသေနာတိ အတ္ထော။
မတေ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော။ တေန ပဗ္ဗဇိတာဒိဘာဝံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတေနုပါယေနာတိ ယံ မာတရိ မတာယ, နဋ္ဌာယ ဝါ ပိတာ ရက္ခတိ, သာ ပိတုရက္ခိတာ။ ယံ ဥဘောသု အသန္တေသု ဘာတာ ရက္ခတိ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၄၉။)သာ ဘာတုရက္ခိတာတိ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယာဟ။ သဘာဂကုလာနီတိ အာဝါဟကိရိယာယ သဘာဂါနိ ကုလာနိ။ ဒဿုကဝိဓိံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ဌပိတဒဏ္ဍာရာဇာဒီဟိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၉) ‘‘အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပါယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တမိစ္ဆာစာရလက္ခဏဝသေန။
ဟတ္ထပါဒါဒိဟေတူတိ ဟတ္ထပါဒါဒိဘေဒနဟေတု။ ဓနဟေတူတိ ဓနဿ လာဘဟေတု ဇာနိဟေတု စ။ လာဘောတိ ဃာသစ္ဆာဒနာနိ လဗ္ဘတီတိ လာဘော။ ကိဉ္စိက္ခန္တိ ကိဉ္စိမတ္တကံ အာမိသဇာတံ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဇာနန္တောယေဝါတိ မုသာဘာဝံ တဿ ဝတ္ထုနော အတ္ထိ, တံ ဇာနန္တော ဧဝ။
အဏ္ဍကာတိ ဝုစ္စတိ ရုက္ခေ အဏ္ဍသဒိသာ ဂဏ္ဌိယော။ ယထာ ထဒ္ဓါ ဝိသမာ ဒုဗ္ဗိနီတာ စ ဟောန္တိ, ဧဝမေဝံ ခုံသနဝမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တဝါစာပိ ဟိ ‘‘အဏ္ဍကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ သဒေါသေ ရုက္ခေ’’တိအာဒိ။ ကက္ကသာတိ ဖရုသာ ဧဝ, သော ပနဿာ ကက္ကသဘာဝေါ ဗျာပါဒနိမိတ္တတာယ တတော ပူတိကာတိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ။ ကဋုကာတိ အနိဋ္ဌာ။ အမနာပါတိ န မနဝဍ္ဎနီ, တတော ဧဝ ဒေါသဇနနီ, စိတ္တသန္ဒောသုပ္ပတ္တိကာရိကာ။ မမ္မေသူတိ ဃဋ္ဋနေန ဒုက္ခုပ္ပတ္တိတော မမ္မသဒိသေသု ဇာတိအာဒီသု။ လဂ္ဂနကာရီတိ ဧဝံ ဝဒန္တဿ ဧဝံ ဝဒါမီတိ အတ္ထာဓိပ္ပါယေန လဂ္ဂနကာရီ, န ဗျဉ္ဇနဝသေန။ ကောဓဿ အာသန္နာ တဿ ကာရဏဘာဝတော။ သဒေါသဝါစာယာတိ အတ္တနော သမုဋ္ဌာပကဒေါသဿ ဝသေန သဒေါသဝါစာယ ဝေဝစနာနိ။
အကာလေနာတိ အယုတ္တကာလေန။ အကာရဏနိဿိတန္တိ နိပ္ဖလံ။ ဖလဉှိ ကာရဏနိဿိတံ နာမ တဒဝိနာဘာဝတော။ အကာရဏနိဿိတံ နိပ္ဖလံ, သမ္ဖန္တိ အတ္ထော။ အသဘာဝဝတ္တာတိ အယာထာဝဝါဒီ။ အသံဝရဝိနယပဋိသံယုတ္တဿာတိ သံဝရဝိနယရဟိတဿ, အတ္တနော သုဏန္တဿ စ န သံဝရဝိနယာဝဟဿ ဝတ္တာ။ ဟဒယမဉ္ဇူသာယံ နိဓေတုန္တိ အဟိတသံဟိတတ္တာ စိတ္တံ အနုပ္ပဝိသေတွာ နိဓေတုံ။ အယုတ္တကာလေတိ ဓမ္မံ ကထေန္တေန ယော အတ္ထော ယသ္မိံ ကာလေ ဝတ္တဗ္ဗော, တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ တဿ အကာလော, တသ္မိံ အယုတ္တကာလေ ဝတ္တာ ဟောတိ။ အနပဒေသန္တိ ဘဂဝတာ အသုကသုတ္တေ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ သုတ္တာပဒေသဝိရဟိတံ။ အပရိစ္ဆေဒန္တိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅၀။)ပရိစ္ဆေဒရဟိတံ။ ယထာ ပန ဝါစာ ပရိစ္ဆေဒရဟိတာ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုတ္တံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပလဗ္ဘန္တိ အနုယောဂံ။ ဗာဟိရကထံယေဝါတိ ယံ သုတ္တံ, ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိတ္တံ, တဿ သရီရဘူတံ ကထံ အနာမသိတွာ တတော ဗဟိဘူတံယေဝ ကထံ။ သမ္ပဇ္ဇိတွာတိ ဝိရုဠှံ အာပဇ္ဇိတွာ။ ပဝေဏိဇာတကာဝါတိ အနုဇာတပါရောဟမူလာနိယေဝ တိဋ္ဌန္တိ။ အာဟရိတွာတိ နိက္ခိတ္တသုတ္တတော အညမ္ပိ အနုယောဂဥပမာဝတ္ထုဝသေန တဒနုပယောဂိနံ အာဟရိတွာ။ ဇာနာပေတုန္တိ ဧတဒတ္ထမိဒံ ဝုတ္တန္တိ ဇာနာပေတုံ ယော သက္ကောတိ။ တဿ ကထေတုန္တိ တဿ တထာရူပဿ ဓမ္မကထိကဿ ဗဟုမ္ပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န အတ္ထနိဿိတန္တိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ န ဟိတာဝဟံ။
အဘိဇ္ဈာယနံ ယေဘုယျေန ပရသန္တကဿ ဒဿနဝသေန ဟောတီတိ ‘‘အဘိဇ္ဈာယ ဩလောကေတာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘိဇ္ဈာယန္တော ဝါ အဘိဇ္ဈာယိတံ ဝတ္ထုံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတမ္ပိ ပစ္စက္ခတော ပဿန္တော ဝိယ အဘိဇ္ဈာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိဇ္ဈာယ ဩလောကေတာ ဟောတီ’’တိ။ ကမ္မပထဘေဒေါ န ဟောတိ, ကေဝလံ လောဘမတ္တောဝ ဟောတိ ပရိဏာမနဝသေန အပ္ပဝတ္တတ္တာ။ ယထာ ပန ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဏာမေတီတိ အတ္တနော သန္တကဘာဝေန ပရိဂ္ဂယှ နာမေတိ။
ဝိပန္နစိတ္တောတိ ဗျာပါဒေန ဝိပတ္တိံ အာပါဒိတစိတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ပူတိဘူတစိတ္တော’’တိ။ ဗျာပါဒေါ ဟိ ဝိသံ ဝိယ လောဟိတဿ စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ဇနေတိ။ ဒေါသေန ဒုဋ္ဌစိတ္တသင်္ကပ္ပေါတိ ဝိသေန ဝိယ သပ္ပိအာဒိကောပေန ဒူသိတစိတ္တသင်္ကပ္ပေါ။ ဃာတီယန္တူတိ ဟနီယန္တု။ ဝဓံ ပါပုဏန္တူတိ မရဏံ ပါပုဏန္တု။ မာ ဝါ အဟေသုန္တိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဟောန္တု။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စိပိ မာ အဟေသု’’န္တိ, အနဝသေသဝိနာသံ ပါပုဏန္တူတိ အတ္ထော။ ဟညန္တူတိ အာဒိစိန္တနေနေဝါတိ ဧကန္တတော ဝိနာသစိန္တာယ ဧဝ။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ အယောနိသော ဥပ္ပန္နဒိဋ္ဌိကော။ သော စ ဧကန္တတော ကုသလပဋိပက္ခဒိဋ္ဌိကောတိ အာဟ ‘‘အကုသလဒဿနော’’တိ။ ဝိပလ္လတ္ထဒဿနောတိ ဓမ္မတာယ ဝိပရိယာသဂ္ဂါဟီ။ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဒေယျဓမ္မသီသေန ဒါနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒိန္နဿ ဖလာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝဒတီ’’တိ။ ဒိန္နံ ပန အန္နာဒိဝတ္ထုံ ကထံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧသ နယော ‘‘ယိဋ္ဌံ ဟုတ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ မဟာယာဂေါတိ သဗ္ဗသာဓာရဏံ မဟာဒါနံ။ ပဟေဏကသက္ကာရောတိ ပါဟုနကာနံ ကတ္တဗ္ဗသက္ကာရော။ ဖလန္တိ အာနိသံသဖလဉ္စ နိဿန္ဒဖလဉ္စ။ ဝိပါကောတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅၁။)သဒိသံ ဖလံ။ ပရလောကေ ဌိတဿ အယံ လောကော နတ္ထီတိ ပရလောကေ ဌိတဿ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော အယံ လောကော န ဟောတိ။ ဣဓလောကေ ဌိတဿပိ ပရလောကော နတ္ထီတိ ဣဓလောကေ ဌိတဿ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော ပရလောကော န ဟောတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သဗ္ဗေ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တီ’’တိ။ ဣမေ သတ္တာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘဝယောနိဂတိအာဒီသု ဌိတာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဝိနဿန္တိ။ ဖလာဘာဝဝသေနာတိ မာတာပိတူသု သမ္မာပဋိပတ္တိမိစ္ဆာပဋိပတ္တီနံ ဖလဿ အဘာဝဝသေန ‘‘နတ္ထိ မာတာ, နတ္ထိ ပိတာ’’တိ ဝဒတိ, န မာတာပိတူနံ, နာပိ တေသု သမ္မာပဋိပတ္တိမိစ္ဆာပဋိပတ္တီနံ အဘာဝဝသေန တေသံ လောကပစ္စက္ခတ္တာ။ ဗုဗ္ဗုဠကဿ ဝိယ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပါဒေါ နာမ ကေဝလောဝ, န စဝိတွာ အာဂမနပုဗ္ဗကောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စဝိတွာ ဥပပဇ္ဇနကသတ္တာ နာမ နတ္ထီတိ ဝဒတီ’’တိ။ သမဏေန နာမ ယာထာဝတော ဇာနန္တေန ကဿစိ ကိဉ္စိ အကထေတွာ သညတေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အညထာ အဟောပုရိသိကာ နာမ သိယာ, ကိံ ပရော ပရဿ ကရိဿတိ, တထာ အတ္တနော သမ္ပာဒနဿ ကဿစိ အဝသရော ဧဝ နတ္ထိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတောတိ အာဟ ‘‘ယေ ဣမဉ္စ…ပေ… ပဝေဒေန္တီ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ ဗျပဒေသေန။ ဒသဝတ္ထုကာတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာနိ ဒသ ဝတ္ထူနိ ဧတိဿာတိ ဒသဝတ္ထုကာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၁။ အနဘိဇ္ဈာဒယော ဟေဋ္ဌာ အတ္ထတော ပကာသိတတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထာယေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၄၄၂။ သဟ ဗျယတိ ဂစ္ဆတီတိ သဟဗျော, သဟဝတ္တနကော, တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာ, သဟပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘သဟဘာဝံ ဥပဂစ္ဆေယျ’’န္တိ။ ဗြဟ္မာနံ ကာယော သမူဟောတိ ဗြဟ္မကာယော, တပ္ပရိယာပန္နတာယ တတ္ထ ဂတာတိ ဗြဟ္မကာယိကာ။ ကာမံ စေတာယ သဗ္ဗဿပိ ဗြဟ္မနိကာယဿ သမညာယ ဘဝိတဗ္ဗံ, ‘‘အာဘာန’’န္တိအာဒိနာ ပန ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိကာဒီနံ ဥပရိ ဂဟိတတ္တာ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန တဒဝသေသာနံ အယံ သမညာတိ အာဟ ‘‘ဗြဟ္မကာယိကာနံ ဒေဝါနန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိဒေဝါန’’န္တိ။ အာဘာ နာမ ဝိသုံ ဒေဝါ နတ္ထိ, ပရိတ္တာဘာဒီနံယေဝ ပန အာဘာဝန္တတာသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တံ ဧတံ အဓိဝစနံ, ယဒိဒံ ‘‘အာဘာ’’တိ ယထာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅၂။)‘‘ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနံ ဗြဟ္မကာယိကာ’’တိ။ ပရိတ္တာဘာနန္တိအာဒိ ပနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပ္ပမာဏာဘာနံ ဒေဝါနံ အာဘဿရာနံ ဒေဝါနန္တိ ဣမံ ပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧကတော အဂ္ဂဟေတွာတိ အာဘာတိ ဝါ, ဧကတ္တကာယနာနတ္တသညာတိ ဝါ ဧကတော အဂ္ဂဟေတွာ။ တေသံယေဝါတိ အာဘာတိ ဝုတ္တဒေဝါနံယေဝ။ ဘေဒတော ဂဟဏန္တိ ကာရဏဿ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နတာဒဿနဝသေန ပရိတ္တာဘာဒိဂ္ဂဟဏံ။ ဣတိ ဘဂဝါ အာသဝက္ခယံ ဒဿေတွာတိ ဧဝံ ဘဂဝါ ဓမ္မစရိယံ, သမစရိယံ, ဝဋ္ဋနိဿိတံ သုဂတိဂါမိပဋိပဒံ, ဝိဝဋ္ဋနိဿိတံ အာသဝက္ခယဂါမိပဋိပဒံ ကတွာ တိဘဝဘဉ္ဇနတော အာသဝက္ခယံ ဒဿေတွာ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ။
ဣဓ ဌတွာတိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မစရိယာသမစရိယာယ နိဒ္ဒေသေ ဌတွာ။ ဒေဝလောကာ သမာနေတဗ္ဗာတိ ဆဗ္ဗီသတိပိ ဒေဝလောကာ သမောဓာနေတဗ္ဗာ။ ဝီသတိ ဗြဟ္မလောကာတိ တံတံဘဝပရိယာပန္နနိကာယဝသေန ဝီသတိ ဗြဟ္မလောကာ, ဝီသတိ ဗြဟ္မနိကာယာတိ အတ္ထော။ ဒသကုသလကမ္မပထေဟီတိ ယထာရဟံ ဒသကုသလကမ္မပထေဟိ ကမ္မူပနိဿယပစ္စယဘူတေဟိ ကေဝလံ ဥပနိဿယဘူတေဟိ စ နိဗ္ဗတ္တိ ဒဿိတာ။
တိဏ္ဏံ သုစရိတာနန္တိ တိဏ္ဏံ ကာမာဝစရသုစရိတာနံ။ ကာမာဝစရဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ မနောသုစရိတာပေက္ခာယ။ ဝိပါကေနေဝါတိ ဣမိနာ ဝိပါကုပ္ပါဒေနေဝ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတိ, န ဥပနိဿယတာမတ္တေနာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဥပနိဿယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယာဒီနိ ဘာဝေတွာတိအာဒီသုပိ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ဥပနိဿယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, နနု ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၁) – ‘‘ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏာနံ ပဟာနံ သီလံ, ဝေရမဏိ သီလံ, စေတနာ သီလံ, သံဝရော သီလံ, အဝီတိက္ကမော သီလ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗေသုပိ ဈာနေသု သီလံ ဥဒ္ဓဋန္တိ တဿ ဝသေန ဥပရိဒေဝလောကာနမ္ပိ ဝိပါကေန နိဗ္ဗတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ? န, တဿ ပရိညာယ ဒေသနတ္တာ, ပရိညာယ ဒေသနတာ စဿ ‘‘ယတ္ထ စ ပဟာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၈၃၇, ၈၃၉) ပကာသိတာ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဣဓာပိ ‘‘ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ဟိ သီလ’’န္တိအာဒိနာ သီလဿ ရူပါရူပဘဝါနံ ဥပနိဿယတာ ဝိဘာဝိတာ, န နိဗ္ဗတ္တကတာယ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘာဝနာလက္ခဏာယ ဓမ္မစရိယာယ ဘဝဝိသေသေ ဝိဘဇိယမာနေ အသညဘဝေါ န ဂဟိတောတိ အာဟ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅၃။)‘‘အသညဘဝေါ ပန…ပေ… န နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ဗာဟိရကာ ဟိ အယထာဘူတဒဿိတာယ အသညဘဝံ ဘဝဝိပ္ပမောက္ခံ မညမာနာ တဒုပဂဇ္ဈာနံ ဘာဝေတွာ အသညေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဗြဟ္မဇာလဋ္ဌကထာယံ တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၈-၇၃၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆၈-၇၃) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သာလေယျကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၂။ ဝေရဉ္ဇကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၄၄။ ဝေရဉ္ဇဝါသိနောတိ ဝေရဉ္ဇဂါမဝါသိနော။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိဝိဓရဋ္ဌဝါသိနော ဝေရဉ္ဇကာ’’တိ ဧတမတ္ထံ ဝဒန္တိ, တေသံ မတေန ‘‘ဝေရဇ္ဇကာ’’တိ ပါဠိယာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ အနိယမိတကိစ္စေနာတိ ‘‘ဣမိနာ နာမာ’’တိ ဧဝံ န နိယမိတေန ကိစ္စေန။ အယံ ဝိသေသောတိ အယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဓမ္မာဓိဋ္ဌာနကတော ဣမေသု ဒွီသု သုတ္တေသု ဒေသနာယ ဝိသေသော, အတ္ထော ပန ဒေသနာနယော စ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ အဝိသိဋ္ဌောတိ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ကတ္ထစိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနံ ဒေသေတိ, ကတ္ထစိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနန္တိ? ဒေသနာဝိလာသတော ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော စ။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော, တေ ယထာရုစိ ကတ္ထစိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ, ကတ္ထစိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ ယေ ပန ဝေနေယျာ သာသနက္ကမံ အနောတိဏ္ဏာ, တေသံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနံ ဒေသေန္တိ။ ယေ ဩတိဏ္ဏာ, တေသံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ။ သမ္မုတိသစ္စဝိသယာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ, ဣတရာ ပရမတ္ထသစ္စဝိသယာ။ ပုရိမာ ကရုဏာနုကူလာ, ဣတရာ ပညာနုကူလာ။ သဒ္ဓါနုသာရိဂေါတ္တာနံ ဝါ ပုရိမာ။ တေ ဟိ ပုဂ္ဂလပ္ပမာဏာ, ပစ္ဆိမာ ဓမ္မာနုသာရီနံ။ သဒ္ဓါစရိတတာယ ဝါ လောကာဓိပတီနံ ဝသေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ, ပညာစရိတတာယ ဓမ္မာဓိပတီနံ ဝသေန ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ။ ပုရိမာ စ နေယျတ္ထာ, ပစ္ဆိမာ နီတတ္ထာ။ ဣတိ ဘဂဝါ တံ တံ ဝိသေသံ အဝေက္ခိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဒုဝိဓံ ဒေသနံ ဒေသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝေရဉ္ဇကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅၄။)၃။ မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၄၉။ ဂရုဘာဝေါ ဂါရဝံ, ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကရဏီယတာ။ သဟ ဂါရဝေနာတိ သဂါရဝေါ, ဂရုနာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တေ ဂါရဝဝသေန ပတိဿဝနံ ပတိဿဝေါ, သဟ ပတိဿဝေန သပ္ပတိဿဝေါ, ပတိဿဝဘူတံ တံသဘာဂဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂရုကရဏံ။ သဂါရဝေ သပ္ပတိဿဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ။ ဂရုကရဏံ ဝါ ဂါရဝေါ, သဂါရဝဿ သပ္ပတိဿဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ။ ဧတေန သဘာဝေနေဝ သဂါရဝဿ တထာပဝတ္တံ ဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ အညတ္ထ ဒု-သဒ္ဒေါ ဂရဟတ္ထောပိ ဟောတိ ‘‘ဒုက္ခံ ဒုပ္ပုတ္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ, ဣဓ ပန သော န သမ္ဘဝတိ ကုစ္ဆိတာယ ပညာယ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ပညာယ ဒုဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဒုဿီလော’’တိအာဒီသု ဝိယ အဘာဝတ္ထော ဒု-သဒ္ဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပညော နိပ္ပညောတိ အတ္ထော’’တိ။ ကိတ္တကေနာတိ ကေန ပရိမာဏေန။ တံ ပန ပရိမာဏံ ယသ္မာ ပရိမေယျဿ အတ္ထဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ ဟောတိ, နု-သဒ္ဒေါ စ ပုစ္ဆာယ ဇောတကော, တသ္မာ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါတိ ကာရဏပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိတ္တကေန နု ခေါ ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကာရဏပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကိတ္တာဝတာ’’တိ သာမညတော ပုစ္ဆာဘာဝေါ ဒဿိတော, န ဝိသေသတော, တဿ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝဉာပနတ္ထံ မဟာနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ သဗ္ဗာဝ ပုစ္ဆာ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေန ဒဿေတိ ‘‘ပုစ္ဆာ စ နာမာ’’တိအာဒိနာ။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ဧတာယာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ, ပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ။ ဝိမတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ။ အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိပုစ္ဆာယ ဟိ ‘‘ကိံ တုမှာကံ အနုမတီ’’တိ အနုမတိ ပုစ္ဆိတာ ဟောတိ။ ကထေတုံ ကမျတာယ ပုစ္ဆာ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။
လက္ခဏန္တိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော ယော ကောစိ သဘာဝေါ။ အညာတန္တိ ယေန ကေနစိ ဉာဏေန အညာတဘာဝံ အာဟ။ အဒိဋ္ဌန္တိ ဒဿနဘူတေန ပစ္စက္ခံ ဝိယ အဒိဋ္ဌတံ။ အတုလိတန္တိ ‘‘ဧတ္တကံ ဣဒ’’န္တိ တုလနဘူတေန အတုလိတတံ။ အတီရိတန္တိ တီရဏဘူတေန အကတဉာဏကိရိယာသမာပနတံ။ အဝိဘူတန္တိ ဉာဏဿ အပါကဋဘာဝံ။ အဝိဘာဝိတန္တိ ဉာဏေန အပါကဋီကတဘာဝံ။ ဣဓ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ အဓိပ္ပေတာ, န အဒိဋ္ဌဇောတနာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ စာတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅၅။)ကထမယံ အတ္ထော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ထေရော ဟီ’’တိအာဒိ။ သယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တောတိ သယမေဝ တေသံ ပဉှာနံ အတ္ထံ ဝိသေသေန နိစ္ဆိနန္တော။ ဣဒံ သုတ္တန္တိ ဣဒံ ပဉ္စဝီသတိပဉှပဋိမဏ္ဍိတသုတ္တံ, န ယံ ကိဉ္စိ အနဝသေသေနေဝ မတ္ထကံ ပါပေသီတိ။ ‘‘သယမေဝ ပဉှံ သမုဋ္ဌာပေတွာ သယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တော’’တိ ဧတ္ထ စတုက္ကောဋိကံ ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉှံ သမုဋ္ဌာပေတုံယေဝ သက္ကောတီတိ ပုစ္ဆနဝိဓိံယေဝ ဇာနာတိ။ န နိစ္ဆေတုန္တိ နိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတိ, ဝိဿဇ္ဇနဝိဓိံ န ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိသေသဋ္ဌာနန္တိ အညေဟိ အသဒိသဋ္ဌာနံ။ ထေရေန သဒိသောတိ ထေရေန သဒိသော သာဝကော နတ္ထိ။
သံသန္ဒိတွာတိ သံယောဇေတွာ သမာနံ ကတွာ, ယထာ တတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဝတ္တံ, တထာ တံ အဝိလောမေတွာတိ အတ္ထော။ လီဠာယန္တောတိ လီဠံ ကရောန္တော။ ဓမ္မကထိကတာယ အဂ္ဂဘာဝပ္ပတ္တိယာ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဝိယ စတုန္နံ ပရိသာနံ ဂမနံ ဂဏှန္တော ဓမ္မကထံ ကထေတိ။
ဣတော ဝါ ဧတ္တော ဝါ အနုက္ကမိတွာတိ ဥဂ္ဂဟိတကထာမဂ္ဂတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဤသကမ္ပိ အနုက္ကမိတွာ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေနေဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယဋ္ဌိကောဋိ’’န္တိအာဒိ။ ဧကပဒိကန္တိ ဧကပဒနိက္ခေပမတ္တံ။ ဒဏ္ဍကသေတုန္တိ ဧကဒဏ္ဍကမယံ သေတုံ။ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ သုတ္တပဒါနံ အာဟရဏေန တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဟေဋ္ဌုပရိယံ ကရောန္တော။ ဇာတဿရသဒိသဉ္စ ဂါထံ, သုတ္တပဒံ ဝါ နိက္ခိပိတွာ တတ္ထ နာနာဥပမာကာရဏာနိ အာဟရန္တော တာနိ စ တေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဗောဓေန္တော သမုဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဇာတဿရေ ပဉ္စဝဏ္ဏာနိ ကုသုမာနိ ဖုလ္လာပေန္တော ဝိယ သိနေရုမတ္ထကေ ဝဋ္ဋိသဟဿံ ဇာလေန္တော ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တော။
ဧကပဒုဒ္ဓါရေတိ ဧကသ္မိံ ပဒုဒ္ဓါရဏက္ခဏေ။ ပဒဝသေန သဋ္ဌိ ပဒသတသဟဿာနိ ဂါထာဝသေန ပန္နရသ ဂါထာသဟဿာနိ။ အာကဍ္ဎိတွာ ဂဏှန္တော ဝိယာတိ ပစ္စေကံ ပုပ္ဖါနိ အနောစိနိတွာ ဝလ္လိမေဝ အာကဍ္ဎိတွာ ဧကဇ္ဈံ ပုပ္ဖါနိ ကတွာ ဂဏှန္တော ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝါ’’တိ။ ဂတိမန္တာနန္တိ အတိသယာယ ဉာဏဂတိယာ ယုတ္တာနံ။ ဓိတိမန္တာနန္တိ ဓာရဏဗလေန ယုတ္တာနံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅၆။)အနန္တနယုဿဒန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာသိတတ္ထနိဗ္ဗာနဝိပါကကိရိယာဒိဝသေန အနန္တပဘေဒေ ဝိသယေ ပဝတ္တိယာ အနန္တနယေဟိ ဥဿန္နံ ဥပစိတံ။ စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထိကာနံ တိတ္ထေ ဌပိတနာဝါ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ သဟဿယုတ္တအာဇညရထောတိ ဝေဇယန္တရထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
ယသ္မာ ပုစ္ဆာယံ ဗျာပနိစ္ဆာနယေန ‘‘ဒုပ္ပညော ဒုပ္ပညော’’တိ အာမေဍိတဝသေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပုစ္ဆာသဘာဂေန ‘‘နပ္ပဇာနာတိ နပ္ပဇာနာတီ’’တိ အာမေဍိတဝသေနေဝါဟ။ တတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ နပ္ပဇာနာတိ, တသ္မာ ဒုပ္ပညောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဣဒံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ။ တဉ္စ ခေါ ရုပ္ပနံ ဝေဒိယနံ သဉ္ဇာနနံ အဘိသင်္ခရဏံ ဝိဇာနနန္တိ သင်္ခေပတော ဧတ္တကံ။ ဣတော ဥဒ္ဓံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ နာမ နတ္ထီတိ ယာထာဝသရသလက္ခဏတော ပဝတ္တိက္ကမတော စေဝ ပီဠနသင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမလက္ခဏတော စ ယထာဘူတံ အရိယမဂ္ဂပညာယ နပ္ပဇာနာတိ။ အဝသေသပစ္စယသမာဂမေ ဥဒယတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သွာယံ သမုဒယော သံသာရပဝတ္တိဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တိဒုက္ခပဘာဝိကာ’’တိ, ဒုက္ခသစ္စဿ ဥပ္ပါဒိကာတိ အတ္ထော။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ အနုပစ္ဆေဒကရဏရသတော စေဝ သမ္ပိဏ္ဍနနိဒါနသံယောဂပလိဗောဓလက္ခဏတော စ။
ဣဒံ နာမ ဌာနံ ပတွာတိ ဣဒံ နာမ အပ္ပဝတ္တိကာရဏံ အာဂမ္မ။ နိရုဇ္ဈတီတိ အနုပ္ပါဒနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈတိ, တေနာဟ ‘‘ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တီ’’တိ။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ အစ္စုတိရသတော စေဝ နိဿရဏဝိဝေကာသင်္ခတာမတလက္ခဏတော စ။ အယံ ပဋိပဒါတိ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိကာ သမောဓာနလက္ခဏာ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ။ ဒုက္ခနိရောဓံ ဂစ္ဆတီတိ ဒုက္ခနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန ဂစ္ဆတိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ ကိလေသပ္ပဟာနကရဏသရသတော စေဝ နိယျာနဟေတုဒဿနာဓိပတေယျလက္ခဏတော စ နပ္ပဇာနာတိ။ အနန္တရဝါရေတိ ဒုတိယဝါရေ။ ဣမိနာဝ နယေနာတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, ဧတ္တကံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တနယေန။ တတ္ထ ဟိ ဒုပ္ပညနိဒ္ဒေသတ္တာ ပဇာနနပဋိက္ခေပဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ, ဣဓ ပညဝန္တနိဒ္ဒေသတ္တာ ပဇာနနဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ဧတ္ထာတိ ဒုတိယဝါရေ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅၇။)သဝနတောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ သဝနတော ဥဂ္ဂဏှာတိ။ ဂန္ထသဝနမုခေန ဟိ တဒတ္ထဿ ဥဂ္ဂဟဏံ။ ဌပေတွာ တဏှန္တိအာဒိ တဿ ဥဂ္ဂဟဏာကာရနိဒဿနံ။ အဘိနိဝိသတီတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိသတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ပဋ္ဌပေတိ။ နော ဝိဝဋ္ဋေတိ ဝိဝဋ္ဋေ အဘိနိဝေသော န ဟောတိ အဝိသယတ္တာ။ အယန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကော။
ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ခန္ဓဝသေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ စက္ခာဒိဝသေန ဝေဒနာဒိဝသေန စ သတိပိ အနေကဝိဓတ္တေ သုကရံ သုဝိညေယျန္တိ စတုဓာတုမုခေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဩတရိတွာ’’တိ အာဟ။ ရူပန္တိ ဝဝတ္ထပေတီတိ ရုပ္ပနဋ္ဌေန ရူပန္တိ အသင်္ကရတော ပရိစ္ဆိန္ဒတိ။ တဒါရမ္မဏာတိ တံ ရူပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနကာ။ နာမန္တိ ဝေဒနာဒိစတုက္ကံ နမနဋ္ဌေန နာမန္တိ ဝဝတ္ထာပေတိ။ ယမကတာလက္ခန္ဓံ ဘိန္ဒန္တော ဝိယ ယမကံ ဘိန္ဒိတွာ ‘‘အရူပံ, ရူပဉ္စာ’’တိ ဒွေဝ ဣမေ ဓမ္မာ, န ဧတ္ထ ကောစိ အတ္တာ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါတိ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ တံ ပနေတံ နာမရူပံ န အဟေတုကံ။ ယသ္မာ သဗ္ဗံ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ စ နတ္ထိ, တသ္မာ သဟေတုကံ။ ကီဒိသေန ဟေတုနာ? န ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုနာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၄၄၇) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဟေတုကတ္တာ ဧဝ သပစ္စယံ။ အဝိဇ္ဇာဒယောတိ အဝိဇ္ဇာတဏှုပါဒါနကမ္မာဟာရာဒယော။ ဧဝန္တိ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယေ စေဝ ရူပဝေဒနာဒိကေ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ စ ဝဝတ္ထပေတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော, တဏှာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀)။ ဧတ္တာဝတာ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။
ဟုတွာတိ ဟေတုပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ။ အဘာဝဋ္ဌေနာတိ တဒနန္တရမေဝ ဝိနဿနဋ္ဌေန။ အနိစ္စာတိ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ။ အနိစ္စလက္ခဏံ အာရောပေတီတိ တေသု ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အနိစ္စတာသင်္ခါတံ သာမညလက္ခဏံ နိရောပေတိ။ တတောတိ အနိစ္စလက္ခဏာရောပနတော ပရံ, တတော ဝါ အနိစ္စဘာဝတော။ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠနာကာရေနာတိ ဥပ္ပါဒနိရောဓေဟိ ပတိ ပတိ အဘိက္ခဏံ ပီဠနာကာရေန ဟေတုနာ ဒုက္ခာ အနိဋ္ဌာ, ဒုက္ခမာ ဝါ။ အဝသဝတ္တနာကာရေနာတိ ကဿစိ ဝသေန အဝသဝတ္တနာကာရေန။ အနတ္တာတိ န သယံ အတ္တာ, နာပိ နေသံ ကောစိ အတ္တာ အတ္ထီတိ အနတ္တာတိ။ တိလက္ခဏံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅၈။)အာရောပေတွာတိ ဧဝံ အနိစ္စဿ ဒုက္ခဘာဝတော, ဒုက္ခဿ စ အနတ္တဘာဝတော ခန္ဓပဉ္စကေ တိဝိဓမ္ပိ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ။ သမ္မသန္တောတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ ဥပ္ပန္နေ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ မဂ္ဂါမဂ္ဂံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော ဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ လောကုတ္တရမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ။
ဧကပဋိဝေဓေနာတိ ဧကေနေဝ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ ပဋိဝေဓော ပဋိဃာတာဘာဝေန ဝိသယေ နိဿင်္ဂစာရသင်္ခါတံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ။ အဘိသမယော အဝိရဇ္ဈိတွာ အဓိဂမနသင်္ခါတော အဝဗောဓော။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, ဧတ္တံ ဒုက္ခံ, န ဣတော ဘိယျော’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ယာထာဝတော ဇာနနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပရိညာပဋိဝေဓော, ဣဒဉ္စ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ, တထာ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ, န ပန မဂ္ဂဉာဏဿ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိဉ္စဿ ခဏေ’’တိအာဒိ။ ပဟီနဿ ပုန အပဟာတဗ္ဗတာယ ပကဋ္ဌံ ဟာနံ စဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ ပဟာနံ, ပဟာနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပဟာနပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယေန ကိလေသေန အပ္ပဟီယမာနေန မဂ္ဂဘာဝနာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ, အသတိ စ မဂ္ဂဘာဝနာယ ယော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တဿ ပဒဃာတံ ကရောန္တဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တဿ ဉာဏဿ တထာပဝတ္တိယာ ပဋိဃာတာဘာဝေန နိဿင်္ဂစာရံ ဥပါဒါယ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သစ္ဆိကိရိယာ ပစ္စက္ခကရဏံ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကာဒိကေ မုဉ္စိတွာဝ သရူပတော အာရမ္မဏကရဏံ ‘‘ဣဒံ တ’’န္တိ ယာထာဝသဘာဝတော ဂဟဏံ, သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယဿ အာဝရဏဿ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော ဉာဏံ နိရောဓံ အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ, တဿ သမုစ္ဆိန္ဒနတော တံ သရူပတော ဝိဘာဝိတမေဝ ပဝတ္တတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တော။
ဘာဝနာ ဥပ္ပါဒနာ ဝဍ္ဎနာ စ။ တတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေ ဥပ္ပါဒနဋ္ဌေန ဘာဝနာ, ဒုတိယာဒီသု ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန, ဥဘယတ္ထာပိ ဝါ ဥဘယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဌမမဂ္ဂေါပိ ဟိ ယထာရဟံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယံ ပဝတ္တံ ပရိဇာနနာဒိံ ဝဍ္ဎေန္တော ပဝတ္တောတိ တတ္ထာပိ ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန ဘာဝနာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဒုတိယာဒီသုပိ အပ္ပဟီနကိလေသပ္ပဟာနတော ပုဂ္ဂလန္တရသာဓနတော စ ဥပ္ပါဒနဋ္ဌေန ဘာဝနာ, သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ဘာဝနာပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ မဂ္ဂဓမ္မာနံ သရူပပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၅၉။)တထာ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော။ တိဋ္ဌန္တု တာဝ ယထာဓိဂတာ မဂ္ဂဓမ္မာ, ယထာပဝတ္တေသု ဖလေသုပိ အယံ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မေသု ဝိယ ဝိဂတသမ္မောဟောဝ ဟောတိ သေက္ခောပိ သမာနော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော ပတ္တဓမ္မော ဝိဒိတဓမ္မော ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၇)။ ယထာ စဿ ဓမ္မာ တာသံ ဇောတိတာ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မာဝလမ္ဗိနိယော မဂ္ဂဝီထိတော ပရတော မဂ္ဂဖလပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသနိဗ္ဗာနာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တန္တိ။ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာ ဟိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော။ အယဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပရိညာဘိသမယေနာတိအာဒီသုပိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ ကိစ္စတောတိ အသမ္မောဟတော။ နိရောဓံ အာရမ္မဏတောတိ ဧတ္ထ ‘‘အာရမ္မဏတောပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော နိရောဓေပိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဿ လဗ္ဘနတော။ ဧတဿာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ပုဂ္ဂလဿ။
ပညဝါတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော နိပ္ပရိယာယတော ပညဝန္တတာယ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ပါဠိတောတိ ဓမ္မတော။ အတ္ထတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ အနုသန္ဓိတောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ တံတံအနုသန္ဓိတော။ ပုဗ္ဗာပရတောတိ ပုဗ္ဗေနာပရဿ သံသန္ဒနတော။ သင်္ဂီတိက္ကမေန စေတ္ထ ပုဗ္ဗာပရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံတံဒေသနာယမေဝ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂေန အပရဘာဂဿ သံသန္ဒနတော။ ဝိညာဏစရိတောတိ ဝိဇာနနစရိတော ဝီမံသနစရိတော တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝိစာရဏာစာရဝေပုလ္လတော။ ပညဝါတိ န ဝတ္တဗ္ဗော မဂ္ဂေနာဂတာယ ပညာယ အဘာဝတော။ အဇ္ဇ အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တန္တိ ဣတ္တရံ အတိခိပ္ပမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ပညဝါပက္ခံ ဘဇတိ သေက္ခပရိယာယသဗ္ဘာဝတော။ သုတ္တေ ပန ပဋိဝေဓောဝ ကထိတော သစ္စာဘိသမယဝသေန အာဂတတ္တာ။
ဧသာတိ အနန္တရေ ဝုတ္တော အရိယပုဂ္ဂလော။ ကမ္မကာရကစိတ္တန္တိ ဘာဝနာကမ္မဿ ပဝတ္တနကစိတ္တံ။ သုခဝေဒနမ္ပိ ဝိဇာနာတီတိ ကော ဝေဒိယတိ, ကဿ ဝေဒနာ, ကိံကာရဏာ ဝေဒနာ, သောပိ ကဿစိ အဘာဝဂ္ဂဟဏမုခေန သုခံ ဝေဒနံ သဘာဝတော သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော စ ယထာဘူတံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တော သုခံ ဝေဒနံ ဝိဇာနာတိ နာမ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မာ ‘‘သတိပဋ္ဌာနေ’’တိ ဣမိနာ သတိပဋ္ဌာနကထံ ဥပလက္ခေတိ။ တာယ ဟိ တဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, တသ္မာ တံသံဝဏ္ဏနာယမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၈၀) ဝုတ္တနယေန တဿတ္ထော
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆၀။)ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဉ္စေတံ ဝိညာဏံ ဝေဒနာတော အညမ္ပိ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတိ, အနန္တရဝါရေ ပန ရူပမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ ဒဿိတတ္တာ ဣဓ အရူပမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘သုခန္တိပိ ဝိဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, ပုစ္ဆန္တဿ ဝါ အဇ္ဈာသယဝသေန။
သံသဋ္ဌာတိ သမ္ပယုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကုပ္ပါဒါဒိလက္ခဏေန သံယောဂဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဝိသံသဋ္ဌာတိ ဝိပ္ပယုတ္တာ။ ဘိန္ဒိတွာတိ အညဘူမိကဿ အညဘူမိဒဿနေနေဝ ဝိနာသေတွာ, သံဘိန္ဒိတွာ ဝါ။ သံသဋ္ဌဘာဝံ ပုစ္ဆတီတိ တံစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နာနံ ပဉ္စဝိညာဏာနံ သံသဋ္ဌဘာဝံ ပုစ္ဆတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ပုစ္ဆာယ အဝသရော ဝိသံသဋ္ဌဘာဝါသင်္ကာယ ဧဝ အဘာဝတော? န, စိတ္တုပ္ပါဒန္တရဂတာနံ မဂ္ဂပညာမဂ္ဂဝိညာဏာနံ ဝိပဿနာပညာဝိပဿနာဝိညာဏာနဉ္စ ဝေါမိဿကသံသဋ္ဌဘာဝဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာတိ အညမညတော ဝိဝေစေတွာ။ နာနာကရဏံ ဒဿေတုံ န သက္ကာတိ ဣဒံ ကေဝလံ သံသဋ္ဌဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န သဘာဝဘေဒံ, သဘာဝဘေဒတော ပန နာနာကရဏံ နေသံ ပါကဋမေဝ။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏတော ဝါ ဝတ္ထုတော ဝါ ဥပ္ပါဒတော ဝါ နိရောဓတော ဝါ’’တိ။ ဣဒါနိ တမေဝ သဘာဝဘေဒံ ဝိသယဘေဒေန သုဋ္ဌု ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တေသံ တေသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိသယောတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဣဿရိယဘူမိ, ယေန စိတ္တပညာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ ဝုစ္စတိ။
ကာမဉ္စ ဝိပဿနာပိ ပညာဝသေနေဝ ကိစ္စကာရီ, မဂ္ဂေါပိ ဝိညာဏသဟိတောဝ, န ကေဝလော, ယထာ ပန လောကိယဓမ္မေသု စိတ္တံ ပဓာနံ တတ္ထဿ ဓောရယှဘာဝေန ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဆဒွါရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၁) ဝုစ္စတိ, ဧဝံ လောကုတ္တရဓမ္မေသု ပညာ ပဓာနာ ပဋိပက္ခဝိဓမနဿ ဝိသေသတော တဒဓီနတ္တာ။ တထာ ဟိ မဂ္ဂဓမ္မေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဧဝ ပဌမံ ဂဟိတာ။ အယဉ္စ နေသံ ဝိသယဝသေန ပဝတ္တိဘေဒေါ, တထာ စ ပညာပနဝိဓိ န ကေဝလံ ထေရေဟေဝ ဒဿိတော, အပိစ ခေါ ဘဂဝတာပိ ဒဿိတောတိ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယတ္ထ ပညာ န လဗ္ဘတိ, တတ္ထ စိတ္တဝသေန ပုစ္ဆနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ ယထာ ‘‘ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၃၂-၁၃၅)။ ယတ္ထ ပန ပညာ လဗ္ဘတိ, တတ္ထာပိ စိတ္တဝသေန ဇောတနာ ဟောတိ ယထာ – ‘‘အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတိ သန္နိသာဒေတိ ဧကောဒိံ ကရောတိ သမာဒဟတိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၃၂), ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆၁။)ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁)။ အဋ္ဌကထာယံ ပန လောကိယဓမ္မေသု စိတ္တဝသေန, လောကုတ္တရဓမ္မေသု ပညာဝသေန စောဒနံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ကတမာ တေ ဘိက္ခု ပညာ အဓိဂတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျဝသေန စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ကတ္ထစိ လောကိယဓမ္မာ ပညာသီသေနပိ နိဒ္ဒိသီယန္တိ – ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘိနော ကာမသဟဂတာ သညာမနသိကာရာ သမုဒါစရန္တိ ဟာနဘာဂိနီ ပညာ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁)။ သညာသီသေနပိ – ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဝါ သေသရူပါရူပသညာတိ ဝါ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ, ဥဒါဟု နာနတ္ထာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၄၅။ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။ တထာ လောကုတ္တရဓမ္မာပိ ကတ္ထစိ စိတ္တသီသေန နိဒ္ဒိသီယန္တိ – ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ စိတ္တံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇), တထာ ဖဿာဒိသီသေနပိ – ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဖဿံ ဘာဝေတိ, ဝေဒနံ သညံ စေတနံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၇၇)။
စတူသု သောတာပတ္တိယင်္ဂေသူတိ သပ္ပုရိသသေဝနာ, သဒ္ဓမ္မဿဝနံ, ယောနိသောမနသိကာရော, ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ ဣမေသု စတူသု သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ကာရဏေသု။ ကာမံ စေတေသု သတိအာဒယောပိ ဓမ္မာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာဝ တေဟိ ဝိနာ တေသံ အသမ္ဘဝတော, တထာပိ စေတ္ထ သဒ္ဓါ ဝိသေသတော ကိစ္စကာရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဒေါ ဧဝ ဟိ သပ္ပုရိသေ ပယိရုပါသတိ, သဒ္ဓမ္မံ သုဏာတိ, ယောနိသော စ မနသိ ကရောတိ, အရိယမဂ္ဂဿ စ အနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စတူသု သမ္မပ္ပဓာနေသူတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဘာဝနာယ။ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသူတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ သောတာပတ္တိယင်္ဂေသု သဒ္ဓါ ဝိယ သမ္မပ္ပဓာနဘာဝနာယ ဝီရိယံ ဝိယ စ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ – ‘‘သတိမာ ဝိနေယျ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄, ၄၀၇) ဝစနတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ကိစ္စတော သတိ အဓိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိ, ‘‘အရိယသစ္စဘာဝနာ ပညာဘာဝနာ’’တိ ကတွာ တတ္ထ ပညာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ပါကဋောယမတ္ထော, အဓိဂမက္ခဏေ ပန သမာဓိပညာနံ ဝိယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဣန္ဒြိယာနံ သဒ္ဓါဒီနံ သမရသတာဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဧတ္ထဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧဝန္တိ ယံ ဌာနံ, တံ ဣန္ဒြိယသမတ္တာဒိံ ပစ္စာမသတိ။ သဝိသယသ္မိံယေဝါတိ အတ္တနော အတ္တနော
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆၂။)ဝိသယေ ဧဝ။ လောကိယလောကုတ္တရာ ဓမ္မာ ကထိတာတိ လောကိယဓမ္မာ လောကုတ္တရဓမ္မာ စ တေန တေန ပဝတ္တိဝိသေသေန ကထိတာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဒ္ဓါပဉ္စမေသု ဣန္ဒြိယေသု သဟ ပဝတ္တမာနေသု တတ္ထ တတ္ထ ဝိသယေ သဒ္ဓါဒီနံ ကိစ္စာဓိကတာယ တဿ တဿေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ, န သဗ္ဗေသံ။ ဧဝံ အညေပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ဓမ္မာ ယထာသကံ ဝိသယေ ပဝတ္တိဝိသေသဝသေန ဗောဓိတာတိ။
ဣဒါနိ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ တတ္ထ တတ္ထ အတိရေကကိစ္စတံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြိဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ရာဇပဉ္စမာ သဟာယာ ဝိယ ဝိမုတ္တိပရိပါစကာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ။ နေသံ ကီဠနတ္ထံ ဧကဇ္ဈံ ဝီထိဩတရဏံ ဝိယ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကဇ္ဈံ ဝိပဿနာဝီထိဩတရဏံ။ သဟာယေသု ပဌမာဒီနံ ယထာသကဂေဟေဝ ဝိစာရဏာ ဝိယ သဒ္ဓါဒီနံ သောတာပတ္တိအင်္ဂါဒီနိ ပတွာ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ။ သဟာယေသု ဣတရေသံ တတ္ထ တတ္ထ တုဏှီဘာဝေါ ဝိယ သေသိန္ဒြိယာနံ တတ္ထ တတ္ထ တဒနွယတာ။ တဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘူတဿ ဣန္ဒြိယဿ ကိစ္စာနုဂတတာ။ န ဟိ တဒါ တေသံ သသမ္ဘာရပထဝီအာဒီသု အာပါဒီနံ ဝိယ ကိစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ, သဒ္ဓါဒီနံယေဝ ပန ကိစ္စံ ဝိဘူတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ ပုရေတရံ တထာပစ္စယေဟိ စိတ္တသန္တာနဿ အဘိသင်္ခတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ဝိပဿနာကမ္မိကဿ ဘာဝနာ ဝိသေသတော ပညုတ္တရာတိ ဒဿနတ္ထံ ရာဇာနံ နိဒဿနံ ကတွာ ပညိန္ဒြိယံ ဝုတ္တံ။ ဣတီတိအာဒိ ယထာဓိဂတဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ။
မဂ္ဂဝိညာဏမ္ပီတိ အရိယမဂ္ဂသဟဂတံ အပစယဂါမိဝိညာဏမ္ပိ။ တထေဝ တံ ဝိဇာနာတီတိ သစ္စဓမ္မံ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ နယေနေဝ ဝိဇာနာတိ ဧကစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နတ္တာ မဂ္ဂါနုကူလတ္တာ စ။ ယံ ဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ဝိဇာနနပဇာနနာနိ ဝိပဿနာစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နာနိ အဓိပ္ပေတာနိ, န ‘‘ယံ ပဇာနာတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နာတိ အာဟ ‘‘ယံ သင်္ခါရဂတ’’န္တိအာဒိ။ တထေဝါတိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ နယေန။ ဧကစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နတ္တာ ဝိပဿနာဘာဝတော စ သမာနပစ္စယေဟိ သဟ ပဝတ္တိကတာ ဧကုပ္ပါဒတာ, တတော ဧဝ ဧကဇ္ဈံ သဟေဝ နိရုဇ္ဈနံ ဧကနိရောဓတာ, ဧကံယေဝ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ပဝတ္တိ ဧကဝတ္ထုကတာ, ဧကံယေဝ အာရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိ ဧကာရမ္မဏတာ။ ဟေတုမှိ စေတံ ကရဏဝစနံ။ တေန ဧကုပ္ပါဒါဒိတာယ သံသဋ္ဌဘာဝံ သာဓေတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဉ္စေတံ, ဣတော တီဟိပိ သမ္ပယုတ္တလက္ခဏံ ဟောတိယေဝ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆၃။)မဂ္ဂပညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သာ ဟိ ဧကန္တတော ဘာဝေတဗ္ဗာ, န ပရိညေယျာ, ပညာယ ပန ဘာဝေတဗ္ဗတာယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ တဂ္ဂတိကာဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ ဝိပဿနာပညာယ ဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တနတော တံသမ္ပယုတ္တဝိညာဏမ္ပိ တထေဝ ပဝတ္တတိ, တဿ ပန ပရိညေယျဘာဝါနတိဝတ္တနတော ပရိညေယျတာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယမ္ပိ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ, တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၀။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ဝေဒနာတိ ဧဝံ သာမညဂ္ဂဟဏေ သတိပိ။ တေဘူမိကသမ္မသနစာရဝေဒနာဝါတိ ဘူမိတ္တယပရိယာပန္နာ, တတော ဧဝ သမ္မသနဉာဏဿ ဂေါစရဘူတာ ဝေဒနာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥပကာရာဝဟဘာဝေန ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထိကာန’’န္တိအာဒိ။ ဧသ နယော ပညာယပိ။ ဣဓ သုခါဒိသဒ္ဒါ တဒါရမ္မဏဝိသယာတိ ဣမမတ္ထံ သုတ္တေန သာဓေတုံ ‘‘ရူပဉ္စ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တဒုက္ခန္တိ ဧကန္တေနေဝ အနိဋ္ဌံ, တတော ဧဝ ဒုက္ခမတာယ ဒုက္ခံ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဒုက္ခဝေဒနာယ အနုပတိတံ, ဩတိဏ္ဏဉ္စာတိ ဒုက္ခာနုပတိတံ, ဒုက္ခာဝက္ကန္တံ။ သုခေန အနဝက္ကန္တံ အဘဝိဿာတိ ယောဇနာ။ နယိဒန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ သာရဇ္ဇေယျုန္တိ သာရာဂံ ဥပ္ပါဒေယျုံ။ သုခန္တိ သဘာဝတော စ ဣဋ္ဌံ။ သာရာဂါ သံယုဇ္ဇန္တီတိ ဗဟလရာဂဟေတု ယထာရဟံ ဒသဟိပိ သံယောဇနေဟိ သံယုဇ္ဇန္တိ။ သံယောဂါ သံကိလိဿန္တီတိ တထာ သံယုတ္တတာယ တဏှာသံကိလေသာဒိဝသေန သံကိလိဿန္တိ, ဝိဗာဓီယန္တိ ဥပတာပီယန္တိ စာတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏန္တိ ဣဋ္ဌံ, အနိဋ္ဌံ, မဇ္ဈတ္တဉ္စ အာရမ္မဏံ ယထာက္ကမံ သုခံ, ဒုက္ခံ, အဒုက္ခမသုခန္တိ ကထိတံ။ ဧဝံ အဝိသေသေန ပဉ္စပိ ခန္ဓေ သုခါဒိအာရမ္မဏဘာဝေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝေဒနာ ဧဝ သုခါဒိအာရမ္မဏဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပါကတိကပစုရဇနဝသေနာယံ ကထိတာတိ ကတွာ ‘‘ပုရိမံ သုခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသလာဘီ ပန အနာဂတမ္ပိ သုခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ။ ဝုတ္တမေတံ သတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၉)။ ဝေဒနာယ ဟိ အာရမ္မဏံ ဝေဒိယန္တိယာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဝေဒေတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။
သဗ္ဗသညာယာတိ သဗ္ဗာယပိ စတုဘူမိကသညာယ။ သဗ္ဗတ္ထကသညာယာတိ သဗ္ဗသ္မိံ စိတ္တုပ္ပါဒေ ပဝတ္တနကသညာယ။ ဝတ္ထေ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ဝဏ္ဏဓာတုံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆၄။)သင်္ဂဏှာတိ။ ပါပေန္တောတိ ဘာဝနံ ဥပစာရံ ဝါ အပ္ပနံ ဝါ ဥပနေန္တော။ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာပီတိ ‘‘နီလံ ရူပံ, ရူပါရမ္မဏံ နီလ’’န္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာပိ။
အသဗ္ဗသင်္ဂါဟိကတ္တာတိ သဗ္ဗေသံ ဝေဒနာသညာဝိညာဏာနံ အသင်္ဂဟိတတ္တာ။ တက္ကဂတန္တိ သုတ္တကန္တနကတက္ကမှိ, သုတ္တဝတ္တနကတက္ကမှိ ဝါ ဝေဌနဝသေန ဌိတံ။ ပရိဝဋ္ဋကာဒိဂတန္တိ သုတ္တဝေဌနပရိဝဋ္ဋကာဒိဂတံ။ ဝိဿဋ္ဌတ္တာဝ န ဂဟိတာ, ယဒဂ္ဂေန ပညာ ဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ သမ္ပယောဂံ လဘာပိတာ, တဒဂ္ဂေန ဝေဒနာသညာဟိပိ သမ္ပယောဂံ လဘာပိတာ ဧဝါတိ။ တဒေဝ သဉ္ဇာနာတိ သံသဋ္ဌဘာဝတော။
သဉ္ဇာနာတိ ဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဇာနာတီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ ပဇာနနဝသေနပိ ဝိသေသဿ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ဇာနာတီတိ အယံ သဒ္ဒေါ စ လဒ္ဒတောယေဝေတ္ထ အဝိသေသော, အတ္ထတော ပန ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ အနေကတ္ထတ္တာ ဟိ ဓာတူနံ တေန အာချာတပဒေန နာမပဒေန စ ဝုတ္တမတ္ထံ ဥပသဂ္ဂပဒံ ဇောတကဘာဝေန ဝိသေသေတိ, န ဝါစကဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘တဿပိ ဇာနနတ္ထေ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဧတေန သညာဝိညာဏပညာပဒါနိ အန္တောဂဓဇာနနတ္ထေ ယထာသကံ ဝိသိဋ္ဌဝိသယေ စ နိဋ္ဌာနီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သညာ ဟီ’’တိအာဒိ။ သဉ္ဇာနနမတ္တမေဝါတိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန ဝိဇာနနပဇာနနာကာရေ နိဝတ္တေတိ, ဧဝ-သဒ္ဒေန ကဒါစိပိ ဣမိဿာ တေ ဝိသေသာ နတ္ထေဝါတိ အဝဓာရေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏကိစ္စမ္ပိ ကာတုံ အသက္ကောန္တီ သညာ ကုတော ပညာကိစ္စံ ကရေယျာတိ ‘‘လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂပါတုဘာဝ’’န္တိ။
အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနံ ဝိညာဏံ န သညာ ဝိယ နီလပီတာဒိမတ္တသဉ္ဇာနနဝသေန ပဝတ္တတိ, အထ ခေါ တတ္ထ အညမ္ပိ တာဒိသံ ဝိသေသံ ဇာနန္တမေဝ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ။ ကထံ ပန ဝိညာဏံ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပါပေတီတိ? ပညာယ ဒဿိတမဂ္ဂေန။ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဟိ အနေကဝါရံ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တမာနာယ ပဂုဏဘာဝတော ပရိစယဝသေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ ဝိပဿနာ သမ္ဘဝတိ, ယထာ တံ ပဂုဏဿ ဂန္ထဿ အဇ္ဈယနေ တတ္ထ တတ္ထ ဂတာပိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆၅။)ဝါရာ န ဥပဓာရီယန္တိ။ ‘‘လက္ခဏပဋိဝေဓ’’န္တိ စ လက္ခဏာနံ အာရမ္မဏကရဏမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပဋိဝိဇ္ဈနံ။ ဥဿက္ကိတွာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဉာဏပဋိပါဋိယာ အာရဘိတွာ။ မဂ္ဂပါတုဘာဝံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ အသမ္ဗောဓသဘာဝတ္တာ။ အာရမ္မဏမ္ပိ သဉ္ဇာနာတိ အဝဗုဇ္ဈနဝသေနေဝ, န သဉ္ဇာနနမတ္တေန။ တထာ လက္ခဏပဋိဝေဓမ္ပိ ပါပေတိ, န ဝိဇာနနမတ္တေန, အတ္တနော ပန အညာသာဓာရဏေန အာနုဘာဝေန ဥဿက္ကိတွာ မဂ္ဂပါတုဘာဝမ္ပိ ပါပေတိ။
ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဇာတဗုဒ္ဓီတိ အသဉ္ဇာတဗျဝဟာရဗုဒ္ဓိ။ ဥပဘောဂပရိဘောဂန္တိ ဥပဘောဂပရိဘောဂါရဟံ, ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထူနံ ပဋိလာဘယောဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ကူဋောတိ ကဟာပဏပတိရူပကော တမ္ဗကံသာဒိမယော။ ဆေကောတိ မဟာသာရော။ ကရတောတိ အဍ္ဎသာရော။ သဏှောတိ မုဒုဇာတိကော သမသာရော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ပါဒသာရပရောပါဒသာရအဍ္ဎသာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဇာနန္တော စ ပန နံ ရူပံ ဒိသွာပိ…ပေ… အသုကာစရိယေန ကတောတိပိ ဇာနာတိ တထာ ဟေရညိကဂန္ထဿ သုဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ဧဝမေဝန္တိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ သညာဝိဘာဂံ အကတွာ ပိဏ္ဍဝသေနေဝ အာရမ္မဏဿ ဂဟဏတော ဒါရကဿ ကဟာပဏဒဿနသဒိသာ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ သာ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ ဝုစ္စတိ။ ဝိညာဏံ အာရမ္မဏေ ဧကစ္စဝိသေသဂ္ဂဟဏသမတ္ထဘာဝတော ဂါမိကပုရိသကဟာပဏဒဿနသဒိသံ ဝုတ္တံ။ ပညာ ပန အာရမ္မဏေ အနဝသေသာဝဗောဓတော ဟေရညိကကဟာပဏဒဿနသဒိသာ ဝုတ္တာ။ နေသန္တိ သညာဝိညာဏပညာနံ။ ဝိသေသောတိ သဘာဝဝိသေသော။ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈော ပကတိပညာယ။ ဣမိနာဝ နေသံ အစ္စန္တသုခုမတံ ဒဿေတိ။
ဧကာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနန္တိ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနံ။ တေန အဘိန္နဝိသယာဘိန္နကာလတာဒဿနေန အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတံ ဝိဘာဝေန္တော ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတံယေဝ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ဝဝတ္ထာနန္တိ အသင်္ကရတော ဌပနံ။ အယံ ဖဿော…ပေ… ဣဒံ စိတ္တန္တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ အာဒိအတ္ထော။ တေန သေသဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒန္တိ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာနကရဏံ။ တတောတိ ယံ ဝုတ္တံ တိလတေလာဒိဥဒ္ဓရဏံ, တတော။ ယဒိ ဒုက္ကရတရံ, ကထံ တန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆၆။)֍ ဋ္ဌ ၄၅၁။ နိဿဋေနာတိ နိက္ခန္တေန အတံသမ္ဗန္ဓေန။ ပရိစ္စတ္တေနာတိ ပရိစ္စတ္တသဒိသေန ပစ္စယဘာဝါနုပဂမနေန ပစ္စယုပ္ပန္နသမ္ဗန္ဓာဘာဝတော။ နိဿက္ကဝစနံ အပါဒါနဒီပနတော။ ကရဏဝစနံ ကတ္တုအတ္ထဒီပနတော။ ကာမာဝစရမနောဝိညာဏံ န နိယမတော ‘‘ဣဒံ နာမ ပဉ္စဒွါရိကာသမ္ဗန္ဓာ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ, ရူပါဝစရဝိညာဏံ ပန န တထာတိ, တဿေဝ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ နိဿဋတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေနာ’’တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏံ တဿေဝ အရူပါဝစရဿ ပဒဋ္ဌာနဘာဝတော။ ပရိသုဒ္ဓေနာတိ ဝိသေသတော အသံကိလေသိကတ္တာဝ။ တဉှိ ဝိဂတူပက္ကိလေသတာယ ဝိသေသတော ပရိသုဒ္ဓံ။ တေနာဟ ‘‘နိရုပက္ကိလေသေနာ’’တိ။ ဇာနိတဗ္ဗံ နေယျံ, သပရသန္တာနေသု ဣဒံ အတိသယံ ဇာနိတဗ္ဗတော ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဗောဓေတဗ္ဗံ ဝါတိ အတ္ထော။ နေယျန္တိ ဝါ အတ္တနော သန္တာနေ နေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တေတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဌိတဿ ဟိ သာ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ, အနုပဒဓမ္မဝသေနာတိ အတ္ထော။ အဘိနိဝေသာဘာဝတောတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ အသမ္ဘဝတော။ ကလာပတော နယတောတိ ကလာပသမ္မသနသင်္ခါတတော နယဝိပဿနတော။ ဘိက္ခုနောတိ သာဝကဿ။ သာဝကဿေဝ ဟိ တတြ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာ န သမ္ဘဝတိ, န သတ္ထု။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဝိဿဇ္ဇေသီတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟတိ။
ဟတ္ထဂတတ္တာတိ ဟတ္ထဂတသဒိသတ္တာ, အာသန္နတ္တာတိ အတ္ထော။ ယဒါ ဟိ လောကနာထော ဗောဓိမူလေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော – ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၄, ၁၀) ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ ကတွာ အဓိဂန္တဗ္ဗသဗ္ဗညုတညာဏာနုရူပံ ဆတ္တိံသကောဋိသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ နာမ မဟာဗောဓိသတ္တသမ္မသနံ ပဝတ္တေန္တော အနေကာကာရသမာပတ္တိဓမ္မသမ္မသနေ အနုပဒမေဝ နေဝသညာနာသညာယတနဓမ္မေပိ အပရာပရံ သမ္မသိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပရောပညာသာတိ ဒွေပညာသံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကေစိ ဓမ္မာ ဝေဒနာဒယော ဖဿပဉ္စမကာဒီသု ဝုတ္တာပိ ဈာနကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ သင်္ဂဟိတာ, တံတံပစ္စယဘာဝဝိသိဋ္ဌေန ပန အတ္ထဝိသေသေန ဓမ္မန္တရာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ လောကုတ္တရစိတ္တုပ္ပါဒေသု နဝိန္ဒြိယတာ ဝုစ္စတိ။ အင်္ဂုဒ္ဓါရေနာတိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဈာနင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနံ ဥဒ္ဓရဏေန။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆၇။)အင်္ဂ-သဒ္ဒေါ ဝါ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော, တသ္မာ အင်္ဂုဒ္ဓါရေနာတိ ဖဿပဉ္စမကာဒိကောဋ္ဌာသာနံ သမုဒ္ဓရဏေန။ ယာဝတာ သညာသမာပတ္တိယောတိ ယတ္တကာ သညာသဟဂတာ ဈာနသမာပတ္တိယော, တာဟိ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဂန္ဓဗ္ဗတ္တာ တာဝတိကာ ဝေနေယျာနံ အညာပဋိဝေဓော အရဟတ္တသမဓိဂမော။
ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေနာတိ အန္ဓဿ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဟေတွာ မဂ္ဂဒေသကော ဝိယ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝဒဿနသင်္ခါတေန ပရိဏာယကဘာဝေန။ ယထာ ဝါ သော တဿ စက္ခုဘူတော, ဧဝံ သတ္တာနံ ပညာ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဘူတာယ ပညာယာ’’တိ။ သမာဓိသမ္ပယုတ္တာ ပညာ သမာဓိပညာ။ သမာဓိ စေတ္ထ အာရုပ္ပသမာဓီတိ ဝဒန္တိ, သမ္မသနပယောဂေါ ပန ကောစိ ဈာနသမာဓီတိ ယုတ္တံ။ ဝိပဿနာဘူတာ ပညာ ဝိပဿနာပညာ။ သမာဓိပညာယ အန္တောသမာပတ္တိယံ ကိစ္စတော ပဇာနာတိ, ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ပန ဝစနတော (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉-၁၀၀၊ ၃။၅။၁၀၇၁-၁၀၇၂၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄) အသမ္မောဟတော ပဇာနာတိ။ တတ္ထ ကိစ္စတောတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ အာရမ္မဏကရဏကိစ္စတော။ အသမ္မောဟတောတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု သမ္မောဟဝိဓမနတော ယထာ ပီတိပဋိသံဝေဒနာဒီသု။ ကိမတ္ထိယာတိ ကိံပယောဇနာတိ အာဟ ‘‘ကော ဧတိဿာ အတ္ထော’’တိ။ အဘိညေယျေ ဓမ္မေတိ ယာထာဝသရသလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန အဘိမုခံ ဉေယျေ ဇာနိတဗ္ဗေ ခန္ဓာယတနာဒိဓမ္မေ။ အဘိဇာနာတီတိ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ အဘိမုခံ အဝိရဇ္ဈနဝသေန ဇာနာတိ။ ဧတေန ဉာတပရိညာဗျာပါရမာဟ။ ပရိညေယျေတိ အနိစ္စာတိပိ ဒုက္ခာတိပိ အနတ္တာတိပိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနိတဗ္ဗေ။ ပရိဇာနာတီတိ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ…ပေ… အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနာတိ။ ဣမိနာ တီရဏပရိညာဗျာပါရမာဟ။ ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေတိ နိစ္စသညာဒိကေ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ သဗ္ဗေ ပါပဓမ္မေ။ ပဇဟတိ ပကဋ္ဌတော ဇဟတိ, ဝိက္ခမ္ဘေတိ စေဝ သမုစ္ဆိန္ဒတိ စာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ပဟာနပရိညာဗျာပါရမာဟ။ သာ ပနေသာ ပညာ လောကိယာပိ တိပ္ပကာရာ လောကုတ္တရာပိ, တာသံ ဝိသေသံ သယမေဝါဟ။ ကိစ္စတောတိ အဘိဇာနနဝသေန အာရမ္မဏကိစ္စတော။ အသမ္မောဟတောတိ ယထာဗလံ အဘိညေယျာဒီသု သမ္မောဟဝိဓမနတော။ နိဗ္ဗာနမာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနတော အဘိညေယျာဒီသု ဝိဂတသမ္မောဟတော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရာ အသမ္မောဟတော’’တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆၈။)֍ ဋ္ဌ ၄၅၂။ ကမ္မဿကတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ ဝဋ္ဋနိဿိတတ္တာ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ, ဝိဝဋ္ဋကထာ ဟေသာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စာ’’တိ။ ပရတော ဃောသောတိ ပရတော သတ္ထုတော, သာဝကတော ဝါ လဗ္ဘမာနော ဓမ္မဃောသော။ တေနာဟ ‘‘သပ္ပါယဓမ္မဿဝန’’န္တိ။ တဉှိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ, န ယော ကောစိ ပရတောဃောသော။ ဥပါယမနသိကာရောတိ ယေန နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိ သိဇ္ဈတိ, တာဒိသော ပထမနသိကာရော။ အယဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယောတိ နိယမပက္ခိကော, န သဗ္ဗသံဂါဟကောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယောနိသောမနသိကာရသ္မိံယေဝါတိ အဝဓာရဏေန ပရတောဃောသမေဝ နိဝတ္တေတိ, န ပဒဋ္ဌာနဝိသေသံ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနတ္ထတ္တာ ဧဝ-သဒ္ဒဿ။
လဒ္ဓုပကာရာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၂၅) ယထာရဟံ နိဿယာဒိဝသေန လဒ္ဓပစ္စယာ။ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အနုဂ္ဂဟိတဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီသု စ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ, အနန္တရဿ ဟိ ဝိဓိ, ပဋိသေဓော ဝါ။ အဂ္ဂဖလသမာဓိမှိ တပ္ပရိက္ခာရဓမ္မေသုယေဝ စ ကေဝလော စေတောပရိယာယော နိရုဠှောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဖလက္ခဏေတိ အနန္တရေ ကာလန္တရေ စာတိ ဒုဝိဓေ ဖလက္ခဏေ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ စေတော ဝိမုစ္စတိ ဧတာယာတိ စေတောဝိမုတ္တိ, အဂ္ဂဖလပညံ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဖလဓမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘စေတောဝိမုတ္တိ ဖလံ အဿာတိ။ စေတောဝိမုတ္တိသင်္ခါတံ ဖလံ အာနိသံသော’’တိ, သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ စေတသော ဝိမုစ္စနသင်္ခါတံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနသညိတံ ပဟာနံ ဖလံ အာနိသံသော စာတိ ယောဇနာ။ ဣဓ စ စေတောဝိမုတ္တိ-သဒ္ဒေန ပဟာနမတ္တံ ဂဟိတံ, ပုဗ္ဗေ ပဟာယကဓမ္မာ, အညထာ ဖလဓမ္မာ ဧဝ အာနိသံသောတိ ဂယှမာနေ ပုနဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ။
ပညာဝိမုတ္တိဖလာနိသံသာတိ ဧတ္ထာပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ သီလသဘာဝတ္တာ ဝိသေသတော သမာဓိဿ ဥပကာရာ, တထာ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ ဈာနသဘာဝတ္တာ။ တထာ ဟိ သော ‘‘အပ္ပနာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သမ္မာသတိသမ္မာဝါယာမာ ပန သမာဓိပက္ခိယာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အဝသေသာ ဓမ္မာ စေတောဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလန္တိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ သုတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာရောစနဝသေန သဟ ကထနံ သံကထာ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၆၉။)သံကထာဝ သာကစ္ဆာ။ ဣဓ ပန ကမ္မဋ္ဌာနပဋိဗဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနေ…ပေ… ကထာ’’တိ။ တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဧကဝါရံ ဝီထိယာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနံ ခလနံ, အနေကဝါရံ ပက္ခလနံ, တဒုဘယဿ ဝိစ္ဆေဒနီကထာ ခလနပက္ခလနဆေဒနကထာ။ ပူရေန္တဿာတိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတံ ကတွာ ပါလေန္တဿ ဗြူဟေန္တဿ စ။ သုဏန္တဿာတိ ‘‘ယထာဥဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနံ ဖာတိံ ဂမိဿတီ’’တိ ဧဝံ သုဏန္တဿ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘သပ္ပါယဓမ္မဿဝန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မံ ကရောန္တဿာတိ ဘာဝနာနုယောဂကမ္မံ ကရောန္တဿ။
ပဉ္စသုပိ ဌာနေသု အန္တ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထဇောတနော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနာ အမ္ဗုပမာ စ ယုဇ္ဇေယျ။ ဥဒကကောဋ္ဌကန္တိ အာလဝါလံ။ ထိရံ ကတွာ ဗန္ဓတီတိ အသိထိလံ ဒဠှံ နာတိမဟန္တံ နာတိခုဒ္ဒကံ ကတွာ ယောဇေတိ။ ထိရံ ကရောတီတိ ဥဒကသိဉ္စနကာလေ တတော တတော ဝိဿရိတွာ ဥဒကဿ အနိက္ခမနတ္ထံ အာလဝါလံ ထိရတရံ ကရောတိ။ သုက္ခဒဏ္ဍကောတိ တဿေဝ အမ္ဗဂစ္ဆကဿ သုက္ခော သာခါသီသကော။ ကိပိလ္လိကပုဋောတိ တမ္ဗကိပိလ္လိကကုဋဇံ။ ခဏိတ္တိန္တိ ကုဒါလံ။ ကောဋ္ဌကဗန္ဓနံ ဝိယ သီလံ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝဍ္ဎနုပါယဿ မူလဘာဝတော။ ဥဒကသိဉ္စနံ ဝိယ ဓမ္မဿဝနံ ဘာဝနာယ ပရိဗြူဟနတော။ မရိယာဒါယ ထိရဘာဝကရဏံ ဝိယ သမထော ယထာဝုတ္တဘာဝနာဓိဋ္ဌာနာယ သီလမရိယာဒါယ ဒဠှဘာဝါပါဒနတော။ သမာဟိတဿ ဟိ သီလံ ထိရတရံ ဟောတိ။ သမီပေ ဝလ္လိအာဒီနံ ဟရဏံ ဝိယ ကမ္မဋ္ဌာနေ ခလနပက္ခလနစ္ဆေဒနံ ဣဇ္ဈိတဗ္ဗဘာဝနာယ ဝိဗန္ဓာပနယနတော။ မူလခဏနံ ဝိယ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ ဘာဝနာ တဿာ ဝိဗန္ဓဿ မူလကာနံ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီနံ ပလိခဏနတော။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ သုပရိသုဒ္ဓသီလဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ သပ္ပါယဓမ္မဿဝနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, တတော ယထာသုတေ အတ္ထေ သာကစ္ဆာသမာပဇ္ဇနံ, တတော ကမ္မဋ္ဌာနဝိသောဓနေန သမထနိပ္ဖတ္တိ, တတော သမာဟိတဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာပါရိပူရိ။ ပရိပုဏ္ဏဝိပဿနော မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပရိဗြူဟေတီတိ ဧဝမေတေသံ အင်္ဂါနံ ပရမ္ပရာယ သမ္မုခါ စ အနုဂ္ဂဏှနတော အယမာနုပုဗ္ဗီ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၃။ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတီတိ ဣဓ ဧဝံ အရဟတ္တဖလံ ပါပိတာယ ဒေသနာယ ‘‘ကတိ ပနာဝုသော, ဘဝါ’’တိ ဘဝံ ပုစ္ဆန္တော ကီဒိသံ အနုသန္ဓိံ ဥပါဒါယ ပုစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ ‘‘မူလမေဝ ဂတော အနုသန္ဓီ’’တိ ဝတွာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇၀။)အဓိပ္ပါယံ ပကာသေန္တော ‘‘ဒုပ္ပညော’’တိအာဒိမာဟ။ ဒုပ္ပညောတိ ဟိ ဣဓ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စော အဓိပ္ပေတော, န ဇဠော ဧဝ။ ကာမဘဝေါတိအာဒီသု ကမ္မောပပတ္တိဘေဒတော ဒုဝိဓောပိ ဘဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမဘဝူပဂံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ တံသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၇၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၆၄၆-၆၄၇) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုနဗ္ဘဝဿာတိ ပုနပ္ပုနံ အပရာပရံ ဘဝနတော ဇာယနတော ပုနဗ္ဘဝေါတိ လဒ္ဓနာမဿ ဝဋ္ဋပဗန္ဓဿ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ဘဝယောနိဂတိအာဒိဝသေန နိဗ္ဗတ္တိ။ တဟိံ တဟိံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝါဒိကေ။ အဘိနန္ဒနာတိ တဏှာအဘိနန္ဒနဟေတု။ ဂမနာဂမနံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဘဝါဒီသု သတ္တာနံ အပရာပရံ စုတိပဋိသန္ဓိယော ဒဿေတိ။ ခယနိရောဓေနာတိ အစ္စန္တခယသင်္ခါတေန အနုပ္ပါဒနိရောဓေန။ ဥဘယမေတံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ပဟာနာဘိသမယဘာဝနာဘိသမယာနံ အစ္စာသန္နကာလတ္တာ။ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဟေတုဖလဓမ္မူပစာရဝသေန။ ယထာ ဟိ ပဒီပုဇ္ဇလနဟေတုကော အန္ဓကာရဝိဂမော, ဧဝံ ဝိဇ္ဇုပ္ပါဒဟေတုကော အဝိဇ္ဇာနိရောဓော, ဟေတုဖလဓမ္မာ စ သမာနကာလာပိ ပုဗ္ဗာပရကာလာ ဝိယ ဝေါဟရီယန္တိ ယထာ – ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄, ၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၃။၄၂၀, ၄၂၅, ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ ၂။၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅, ၄၆၇) ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နကိရိယာ။ ဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ ဣဓ ကာမဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာနေန။ အာဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ တတ္ထ ရူပါရူပေသု ပရိနိဗ္ဗာနေန။ ဂမနာဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ သဗ္ဗသော အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၄။ ဝိဝဋ္ဋကထာယ ပရတော ဇောတိတံ ပဌမံ ဈာနံ ဝိဝဋ္ဋံ ပတွာ ဌိတဿ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တဿ နိရောဓသာဓကံ ဝိဘာဝိတုံ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကတမံ ပနာဝုသောတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတီ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ အနန္တရံ နိရောဓသမာပဇ္ဇနကေန ဘိက္ခုနာ ဇာနိတဗ္ဗာနိ ပဌမဿ ဈာနဿ သမ္ပယောဂပဟာနင်္ဂါနိ ပုစ္ဆိတာနိ။ အင်္ဂဝဝတ္ထာနန္တိ ဈာနင်္ဂဝဝတ္ထာနံ။ ကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒေါတိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဖဿပဉ္စမကာဒိဓမ္မကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒေါ ဇာနိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ဈာနေ ဧတ္တကာ ဓမ္မာ သံဝိဇ္ဇန္တိ, ဧတ္တကာ နိရောဓိတာတိ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဥပကာရာနုပကာရာနိ အင်္ဂါနီတိ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဥပကာရာနိ စ အနုပကာရာနိ စ အင်္ဂါနိ။ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဟိ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ စ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ တံတံဉာဏဿ သမာဓိစရိယာဟိ သမတိက္ကမိတဗ္ဗာ ဓမ္မာ အနုပကာရကင်္ဂါနိ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇၁။)သမတိက္ကမကာ ဥပကာရကင်္ဂါနိ။ တေသဉှိ ဝသေန ယထာနုပုဗ္ဗံ ဥပသန္တုပသန္တဩဠာရိကဘာဝါယ ဘဝဂ္ဂသမာပတ္တိယာ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမတံ ပတ္တာ စိတ္တစေတသိကာ ယထာပရိစ္ဆိန္နံ ကာလံ နိရုဇ္ဈန္တိ, အပ္ပဝတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တဿာတိ နိရောဓဿ။ အနန္တရပစ္စယန္တိ အနန္တရပစ္စယသဒိသံ။ န ဟိ နိရောဓဿ ကောစိ ဓမ္မော အနန္တရပစ္စယော နာမ အတ္ထိ။ ယဉှိ တဒါ စိတ္တစေတသိကာနံ တထာ နိရုဇ္ဈနံ, တံ ယထာဝုတ္တပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဟေတုကာယ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ အဟောသီတိ သာ တဿ အနန္တရပစ္စယော ဝိယ ဟောတီတိ တံ ဝုတ္တံ။ ဆ သမာပတ္တိယောတိ သုတ္တန္တနယေန ဝုတ္တသုတ္တန္တပိဋကသံဝဏ္ဏနာတိ ကတွာ။ ‘‘သတ္တ သမာပတ္တိယော’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ, အညထာ ဣဒံ ‘‘စတုရင်္ဂိက’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ နယံ ဝါ ဒဿေတွာတိ အာဒိအန္တဒဿနဝသေန နယဒဿနံ ကတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၅။ ဧဝံ နိရောဓဿ ပါဒကံ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ အန္တောနိရောဓေ အနုပဗန္ဓဘာဝတော ပဉ္စန္နံ ပသာဒါနံ ပစ္စယပုစ္ဆနေ ပဌမံ တာဝ တေ သရူပတော အာဝေဏိကတော အာဝေဏိကဝိသယတော ပဋိဿရဏတော စ ပုစ္ဆနဝသေန ပါဠိ ပဝတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာဏနိဿယေ ပဉ္စ ပသာဒေ ပုစ္ဆန္တော’’တိ အာဟ။ ဂေါစရဝိသယန္တိ ဧတ္ထ ကာမံ တဗ္ဗဟုလစာရိတာပေက္ခံ ဂေါစရဂ္ဂဟဏံ, အနညတ္ထဘာဝါပေက္ခံ ဝိသယဂ္ဂဟဏန္တိ အတ္ထေဝ ဂေါစရဝိသယဘာဝါနံ ဝိသေသော, ဝိဝရိယမာနံ ပန ဥဘယမ္ပိ အာရမ္မဏသဘာဝမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဂေါစရဘူတံ ဝိသယ’’န္တိ။ ဧကေကဿာတိ ဧကော ဧကဿ, အညော အညဿာတိ အတ္ထော။ အညတ္ထော ဟိ အယံ ဧက-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) ဝိယ။ သစေ ဟီတိအာဒိ အဘူတပရိကပ္ပနဝစနမေတံ။ တတ္ထ သမောဓာနေတွာတိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ။ ဝိနာပိ မုခေနာတိအာဒိနာ အတ္ထသလ္လာပိကနိဒဿနံ နာမ ဒဿေတိ။ ယထာ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတမေဝ စက္ခု ရူပံ ပဿတိ, န ကေဝလံ, ဧဝံ စက္ခုနိဿယမေဝ ဝိညာဏံ တံ ပဿတိ, န ဣတရန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒေ ဥပနေဟီ’’တိ။ တေန တေသံ တတ္ထ သံဟစ္စကာရိတံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဝါ နီလံ ယဒိ ဝါ ပီတကန္တိ ဣဒံ နီလပီတာဒိသဘာဝဇာနနမတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ နီလံ ပီတကန္တိ ပဇာနနံ စက္ခုဝိညာဏဿ နတ္ထေဝ အဝိကပ္ပကဘာဝတော။ ဧတေသံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ။ နိဿယသီသေန နိဿိတပုစ္ဆာ ဟေသာ, ဧဝဉှိ ဝိသယာနုဘဝနစောဒနာ သမတ္ထိတာ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယထာသကံ ဝိသယံ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇၂။)အနုဘဝိတုံ အသမတ္ထာနိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ, တတ္ထ သမတ္ထတာယေဝ စ နတ္ထိ, န ကိဉ္စိ အတ္ထတော ပဋိသရန္တာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကိံ ဧတာနိ ပဋိသရန္တီ’’တိ။ ဇဝနမနော ပဋိသရဏန္တိ ပဉ္စဒွါရိကံ ဣတရဉ္စ သာဓာရဏတော ဝတွာ ပုန ယာယ’ဿ ရဇ္ဇနာဒိပဝတ္တိယာ ပဋိသရဏတာ, သာ သဝိသေသာ ယတ္ထ လဗ္ဘတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘မနောဒွါရိကဇဝနမနော ဝါ’’တိ အာဟ။ ဧတသ္မိံ ပန ဒွါရေတိ စက္ခုဒွါရေ ဇဝနံ ရဇ္ဇတိ ဝါ ဒုဿတိ ဝါ မုယှတိ ဝါ, ယတော တတ္ထ အညာဏာဒိအသံဝရော ပဝတ္တတိ။
တတြာတိ တသ္မိံ ဇဝနမနဿေဝ ပဋိသရဏဘာဝေ။ ဒုဗ္ဗလဘောဇကာတိ ဟီနသာမတ္ထိယာ ရာဇဘောဂ္ဂါ။ သေဝကာနံ ဂဏနာယ ယောဇိတဒိဝသေ လဗ္ဘမာနကဟာပဏော ယုတ္တိကဟာပဏော။ အန္ဒုဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓဿ ဝိဿဇ္ဇနေန လဗ္ဘမာနကဟာပဏော ဗန္ဓကဟာပဏော။ ကိဉ္စိ ပဟရန္တေ မာ ပဟရန္တူတိ ပဋိက္ခိပတော ဒါတဗ္ဗဒဏ္ဍော မာပဟာရကဟာပဏော။ သော သဗ္ဗောပိ ပရိတ္တကေသု ဂါမိကမနုဿေသု တထာ လဗ္ဘမာနော ဧတ္တကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကဟာပဏော ဝါ’’တိအာဒိ။ သတဝတ္ထုကန္တိ သတကရီသဝတ္ထုကံ။ ဧသ နယော သေသပဒဒွယေပိ။ တတ္ထာတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဓနံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၆။ အန္တောနိရောဓသ္မိံ ပဉ္စ ပသာဒေတိ နိရောဓသမာပန္နဿ ပဝတ္တမာနေ ပဉ္စ ပသာဒေ။ ကိရိယမယပဝတ္တသ္မိန္တိ ဇဝနာဒိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တကဓမ္မပ္ပဝတ္တိယံ။ ဗလဝပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေန ဗလဝပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စာတိ ဣန္ဒြိယအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယဝသေန ပစ္စယဘူတံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ပဉ္စဝိဓောပိ ပသာဒေါ တိဋ္ဌတိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ဝိနာ န တိဋ္ဌတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယရဟိတဿ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပကလာပဿ အဘာဝတော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အနုပါလနလက္ခဏေန ဇီဝိတေန အနုပါလိတာ ဧဝ ဥသ္မာ ပဝတ္တတိ, န တေန အနနုပါလိတာ, တသ္မာ ဥသ္မာ အာယုံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတိ။ ဇာလသိခံ ပဋိစ္စ အာဘာ ပညာယတီတိ ဇာလသိခါသင်္ခါတဘူတသံဃာတံ သဟေဝ ပဝတ္တမာနံ နိဿာယ ‘‘အာဘာ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ဝဏ္ဏဓာတု ‘‘ဥဇ္ဇလတိ, အန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ, ရူပဂတာနိ စ ဝိဒံသေတီ’’တိအာဒီဟိ ပကာရေဟိ ဉာယတိ။ တံ အာလောကံ ပဋိစ္စာတိ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အာလောကံ ပစ္စယံ လဘိတွာ။ ဇာလသိခါ ပညာယတီတိ ‘‘အပ္ပိကာ, မဟတီ, ဥဇု, ကုဋိလာ’’တိအာဒိနာ ပါကဋာ ဟောတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇၃။)ဇာလသိခါ ဝိယ ကမ္မဇတေဇော နိဿယဘာဝတော။ အာလောကော ဝိယ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ တန္နိဿိတဘာဝတော။ ဣဒါနိ ဥပမောပမိတဗ္ဗာနံ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာလသိခါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာလောကံ ဂဟေတွာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ ယထာ ဇာလသိခါယ သဟေဝ အာလောကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ကမ္မဇုသ္မနာ သဟေဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။ ဇာလသိခါသန္နိဿယော တဿာ သတိယေဝ ဟောန္တော အာလောကော တာယ ဥပ္ပါဒိတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနာ ဇနိတအာလောကေနေဝါ’’တိ။ ဥသ္မာ နာမေတ္ထ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတု တန္နိဿိတဉ္စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ တဒနုပါလကဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဇမဟာဘူတသမ္ဘဝေန ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ဥသ္မာယ အနုပါလန’’န္တိ။ န ကေဝလံ ခဏဋ္ဌိတိယာ ဧဝ, အထ ခေါ ပဗန္ဓာနုပစ္ဆေဒဿပိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝဿသတမ္ပိ ကမ္မဇတေဇပဝတ္တံ ပါလေတီ’’တိ။ ဥသ္မာ အာယုနော ပစ္စယော ဟောန္တော သေသဘူတသဟိတော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဟာဘူတာနီ’’တိ။ တထာ အာယုပိ သဟဇာတရူပံ ပါလေန္တမေဝ ဥသ္မာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဘူတာနိ ပါလေတီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၇။ အာယု ဧဝ ဣန္ဒြိယပစ္စယာဒိဝသေန သဟဇာတဓမ္မာနံ အနုပါလနဝသေန သင်္ခရဏတော အာယုသင်္ခါရော။ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ပန အနေကသတသဟဿဘေဒေသု ရူပကလာပေသု ပဝတ္တိယာ အနေကဘေဒန္တိ ကတွာ။ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝန္တီတိ ဝေဒနိယာ ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝေဒနာ ဓမ္မာဝါ’’တိ။ သုခါဒိဘေဒဘိန္နတ္တာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။ ဣမေသံ အာယုသင်္ခါရဝေဒနာနံ ဧကန္တနိရောဓံ သမာပန္နဿ မရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ ဝေဒနာယ နိရုဒ္ဓတ္တာ။ အာယုသင်္ခါရာနံ တထာ အနိရုဒ္ဓတ္တာ နိရောဓဿ သမာပဇ္ဇနမေဝ န သိယာ, ကုတော ဝုဋ္ဌာနံ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘တေ စ ဟာဝုသော’’တိအာဒိ။ ဝုဋ္ဌာနံ ပညာယတိ သညာဝေဒနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥက္ကဏ္ဌိတွာတိ နာနာရမ္မဏာပါတတော နိဗ္ဗိန္ဒိတွာ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ သမ္ပတ္တေ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယပစ္စယာတိ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘူတာ။ ဇာလာပဝတ္တံ ဝိယ အရူပဓမ္မာ တေဇုဿဒဘာဝတော ဝိသယောဘာသနတော စ။ ဥဒကပ္ပဟာရော ဝိယ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရော။ ပိဟိတအင်္ဂါရာ ဝိယ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥသ္မာမတ္တတာယ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇၄။)အနောဘာသနတော။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလာဂမနန္တိ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဿ ဥပဂမနံ။ အနုရူပပတ္တိဝသေနေဝ ရူပပဝတ္တိဂ္ဂဟဏံ။ ဣမံ ရူပကာယံ ဇဟန္တီတိ ဣမသ္မာ ရူပကာယာ ကဠေဝရာ ဝိဂစ္ဆန္တိ နပ္ပဝတ္တန္တိ။
ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ဝစီသင်္ခါရာ။ ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ဟိ ဝါစံ ဘိန္ဒတိ ကထေတိ။ စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတော။ စိတ္တသင်္ခါရနိရောဓစောဒနာယ ရူပနိရောဓော ဝိယ စိတ္တနိရောဓော အစောဒိတော တေသံ တတော အညတ္တာတိ န စိတ္တသမ္ပယုတ္တနိရောဓော ဧကန္တိကော ဝိတက္ကာဒိနိရောဓေ တဒဘာဝတော။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဝါစာ အနိရုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ, တမ္ပိ န။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ဟိ ဝစီသင်္ခါရာ, တေသု နိရုဒ္ဓေသု ကထံ ဝါစာယ အနိရောဓော။ စိတ္တံ ပန နိရုဒ္ဓေသုပိ စိတ္တသင်္ခါရေသု တေဟိ အနဘိသင်္ခတတ္တာ ဝိတက္ကာဒိနိရောဓော ဝိယ ပဝတ္တတိယေဝါတိ အယမေတ္ထ ပရဿ အဓိပ္ပါယော။ အာနန္တရိယကမ္မံ ကတံ ဘဝေယျ, စိတ္တဿ အနိရုဒ္ဓတ္တာ တံ နိဿာယ စ ရူပဓမ္မာနံ အနပဂတတ္တာ တေ ဇီဝန္တိ ဧဝ နာမာတိ။ ဗျဉ္ဇနေ အဘိနိဝေသံ အကတွာတိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော တေဝ နိရုဒ္ဓါ, န စိတ္တန္တိ ဧဝံ နေယျတ္ထံ သုတ္တံ ‘‘နီတတ္ထ’’န္တိ အဘိနိဝေသံ အကတွာ။ အာစရိယာနံ နယေ ဌတွာတိ ပရမ္ပရာဂတာနံ အာစရိယာနံ အဓိပ္ပါယေ ဌတွာတိ အတ္ထော။ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗောတိ သုတ္တန္တရာဂမတော သုတ္တန္တရပဒဿ အဝိပရီတော အတ္ထော ဝီမံသိတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ ‘‘အသညဘဝေါ’’တိ ဝစနတော ‘‘သညာဝ တတ္ထ နတ္ထိ, ဣတရေ ပန စိတ္တစေတသိကာ သန္တီ’’တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော န ဂယှတိ။ ယထာ စ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိ ဝစနတော ‘‘သညာဝ တတ္ထ တာဒိသီ, န ဖဿာဒယော’’တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော န ဂယှတိ သညာသီသေန ဒေသနာတိ ကတွာ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ’’တိ, ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓော’’တိ စ ဒေသနာသီသမေဝ။ သဗ္ဗေပိ ပန စိတ္တစေတသိကာ တတ္ထ နိရုဇ္ဈန္တေဝါတိ အယမေတ္ထ အဝိပရီတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, တထာပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရေန သဗ္ဗေသံယေဝ စိတ္တစေတသိကာနံ တတ္ထ နိရုဇ္ဈနတော။ ဧတေန ယံ ပုဗ္ဗေ ‘‘အညတ္တာ, တဒဘာဝတော’’တိ စ ယုတ္တိဝစနံ, တဒယုတ္တံ အဓိပ္ပါယာနဝဗောဓတောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထော ဟိ ပဋိသရဏံ, န ဗျဉ္ဇန’’န္တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇၅။)ဥပဟတာနီတိ ဗာဓိတာနိ။ မက္ခိတာနီတိ ဓံသိတာနိ။ အာရမ္မဏဃဋ္ဋနာယ ဣန္ဒြိယာနံ ကိလမထော စက္ခုနာ ဘာသုရရူပသုခုမရဇဒဿနေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဥဏှကာလေ ပုရတော အဂ္ဂိမှိ ဇလန္တေ ခရဿရေ စ ပဏဝေ အာကောဋိတေ အက္ခီနိ ဘေဒါနိ ဝိယ န သဟန္တိ သောတာနိ ‘‘သိခရေန ဝိယ အဘိဟညန္တီ’’တိ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၈။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ အရူပဇ္ဈာနန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘သုခဿ စ ပဟာနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ အပဂမနေန ဝိဂမေန ပစ္စယာ အပဂမနပစ္စယာ သုခါဒိပ္ပဟာနာနိ။ အဓိဂမပစ္စယာ ပန ကသိဏေသု ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဟေဋ္ဌိမာ တယော စ အာရုပ္ပါ။ န ဟိ သက္ကာ တာနိ အနဓိဂန္တွာ နေဝသညာနာသညာယတနမဓိဂန္တုံ။ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနကဖလသမာပတ္တိန္တိ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနဘူတံ အနိစ္စာနုပဿနာသမုဒါဂတဖလသမာပတ္တိံ။ သာ ဟိ ‘‘အနိမိတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ သမထနိဿန္ဒော အဘိညာ, မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာဗြဟ္မဝိဟာရနိဿန္ဒော ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော, ကသိဏနိဿန္ဒော အာရုပ္ပါ, သမထဝိပဿနာနိဿန္ဒော နိရောဓသမာပတ္တိ, ဧဝံ ဝိပဿနာယ နိဿန္ဒဖလဘူတံ သာမညဖလန္တိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာနိဿန္ဒာယ ဖလသမာပတ္တိယာ’’တိ။ အာရမ္မဏာ နာမ သာရမ္မဏဓမ္မာနံ ဝိသေသတော ဥပ္ပတ္တိနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပါဒီနံ သဗ္ဗာရမ္မဏာန’’န္တိ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိ သင်္ခါရနိမိတ္တန္တိ အနိမိတ္တာ, အသင်္ခတာ ဓာတူတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာပဂတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ’’တိ။ ဖလသမာပတ္တိသဟဇာတံ မနသိကာရံ သန္ဓာယာဟ, န အာဝဇ္ဇနမနသိကာရံ။ န ဟေတ္ထ တဿ သမ္ဘဝေါ အနုလောမာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။
ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ဣဓ ဝုတ္တနိရောဓဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနံ ဂဟိတာနံ ဣမသ္မိံ ပရိယောသာနဿ ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ ဒွီဟိ ဗလေဟီတိ သမထဝိပဿနာဗလေဟိ။ တယော စ သင်္ခါရာနန္တိ ကာယသင်္ခါရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သင်္ခါရာနံ။ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီတိ အနိစ္စာနုပဿနာ, ဒုက္ခာ, အနတ္တာ, နိဗ္ဗိဒါ, ဝိရာဂါ, နိရောဓာ, ပဋိနိဿဂ္ဂါ, ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ…ပေ… အရဟတ္တဖလသမာပတ္တီတိ ဣမာဟိ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ။ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟီတိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိအာဒီဟိ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇၆။)ယော ယထာဝုတ္တာသု စရိယာသု ပုဂ္ဂလဿ ဝသီဘာဝေါ, သာ ဝသီဘာဝတာပညာ။ အဿာ သာ ကထိတာတိ ယောဇနာ။ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ ဝိနိစ္ဆယဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာ ကထိတာ။ တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၆၈-၈၆၉) တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၈၆၈) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝလဉ္ဇနသမာပတ္တိ အရိယဝိဟာရဝသေန ဝိဟရဏသမာပတ္တိ။ ဌိတိယာတိ ဧတ္ထ ပဗန္ဓဋ္ဌိတိ အဓိပ္ပေတာ, န ခဏဋ္ဌိတိ။ ကသ္မာ? သမာပဇ္ဇနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဌိတိယာတိ စိရဋ္ဌိတတ္ထ’’န္တိ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါတိ ဧတ္တကံ ကာလံ သမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေဿာမီတိ ပဂေဝ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ ရူပါဒိနိမိတ္တဝသေနာတိ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တေသု ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနရူပါဒိနိမိတ္တဝသေန။ တတ္ထ ယသ္မာ ကမ္မနိမိတ္တေ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ အာရမ္မဏံ လဗ္ဘတိ, တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ, န သဗ္ဗေသံ အာရမ္မဏာနံ ဧကဇ္ဈံ, ဧကန္တတော ဝါ မနသိကာတဗ္ဗတော။ လက္ခဏဝစနဉှေတံ ယထာ ‘‘ဒါတဗ္ဗမေတံ ဘေသဇ္ဇံ, ယဒိ မေ ဗျာဓိတာ သိယု’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၅၉။ နီလမ္ပိ သဉ္ဇာနာတီတိအာဒိနာ နီလာဒိဂ္ဂဟဏမုခေန တံဝဏ္ဏာနံ သတ္တာနံ သဉ္ဇာနနံ အဝေရာဒိဘာဝမနသိကရဏံ ဇောတိတန္တိ အာဟ ‘‘ဧတသ္မိဉှိ ဌာနေ အပ္ပမာဏာ စေတောဝိမုတ္တိ ကထိတာ’’တိ။ ဧတ္ထ အာကိဉ္စညံ ကထိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧတ္ထ သုညတာ’’တိ, ‘‘ဧတ္ထ အနိမိတ္တာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ န္တိ ‘‘ဣဓ အညံ အဘိနဝံ နာမ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ အတ္ထဝစနံ။ ဧတာတိ အပ္ပမာဏစေတောဝိမုတ္တိအာဒယော။ ဧကနာမကာတိ ဧကေကနာမကာ, ယေ နာနာဗျဉ္ဇနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဧကော ဓမ္မောတိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ စတုနာမကောတိ အပ္ပမာဏစေတောဝိမုတ္တိအာဒိနာမကော။ ဧတန္တိ ဧတမတ္ထံ။ အပ္ပမာဏာတိ အနောဓိသော, ဩဓိသောပိ ဝါ ‘‘ဧတ္တကာ’’တိ အပရိမိတာ။ အသေသေတွာတိ အသုဘသမာပတ္တိ ဝိယ ဧကဿေဝ အဂ္ဂဟဏတော။
ကိဉ္စာပိ အသုဘနိမိတ္တာရမ္မဏမ္ပိ ကိဉ္စနံ ဟောတိ, အာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနဿ ကိဉ္စနဿ အသုဘသမာပတ္တီနမ္ပိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတံ အာရမ္မဏံ သဗိမ္ဗံ ဝိယ ဝိဂ္ဂဟံ ကိဉ္စနံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ, န တထာ ဣမဿာတိ။ နနု ဗြဟ္မဝိဟာရပဌမာရုပ္ပါနမ္ပိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ, အယံ ပန ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ ဝိယ န ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတအာရမ္မဏတာယ ဧဝံ ဝုတ္တာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇၇။)အတ္တေနာတိ အတ္တနာ။ ဘဝတိ ဧတေန အတ္တာတိ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိ စာတိ ဘာဝေါ, အတ္တာ။ ဘာဝ-သဒ္ဒေါပိ အတ္တပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဘာဝပေါသပုဂ္ဂလာဒိသင်္ခါတေနာ’’တိ။ နေသံ အပ္ပမာဏသမာဓိအာဒီနံ စတုန္နံ။ ‘‘နာနတာ ပါကဋာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ နာနတ္တံ ဘူမိတော အာရမ္မဏတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တာဒိဘာဝေန အတီတာဒိဘာဝေန အဇ္ဈတ္တာဒိဘာဝေန စ န ဝတ္တဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ဧတိဿာတိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဖလသမာပတ္တိဘာဝတော။
ဧတ္တကောတိ ရာဂါဒီဟိ သံကိလိဋ္ဌတာယ ဧတ္တကပ္ပမာဏော, ဥတ္တာနော ပရိတ္တစေတသောတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အပ္ပမာဏမေဝ ပမာဏကရဏာနံ အဘာဝေနာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ အကုပ္ပါတိ အရဟတ္တဖလစေတောဝိမုတ္တိ ပဋိပက္ခေဟိ အကောပနီယတာယ။ ကိဉ္စတီတိ ကတ္တရိ ပဌိတော ဓာတု မဒ္ဒနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စတိ မဒ္ဒတီ’’တိ။ တဿ ပယောဂံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿာ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သမူဟာဒိဃနဝသေန သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သဝိဂ္ဂဟာ ဝိယ ဥပဋ္ဌိတာ သင်္ခါရာ နိစ္စာဒိဂ္ဂါဟဿ ဝတ္ထုတာယ ‘‘နိစ္စနိမိတ္တံ သုခါဒိနိမိတ္တ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဝိပဿနာ ပန တတ္ထ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကရောန္တီ နိစ္စာဒိဂ္ဂါဟံ ဝိဓမေန္တီ ‘‘နိမိတ္တံ သမုဂ္ဃါတေတီ’’တိ ဝုတ္တာ ဃနနိမိတ္တဿ အာရမ္မဏဘူတဿ အဘာဝါ။ န ဂဟိတာတိ ဧကတ္ထပဒနိဒ္ဒေသေ ပါဠိယံ ကသ္မာ န ဂဟိတာ? သာတိ သုညတာ စေတောဝိမုတ္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အပ္ပမာဏာစေတောဝိမုတ္တိအာဒိနိဒ္ဒေသေသု။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အာရမ္မဏဝသေနပိ ဧကတ္ထာ, န ကေဝလံ သဘာဝသရသတောဝ။ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ အပ္ပမာဏတောတိအာဒိနာ အာရမ္မဏတော လဒ္ဓပရိယာယေန။ အညသ္မိံ ပန ဌာနေတိ အာကိဉ္စညာဒိသဒ္ဒပဝတ္တိဟေတုတော အညေန ဟေတုနာ အပ္ပမာဏာတိသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယံ ဧတဿ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ ဣမိနာ တာယ တာယ သမညာယ ဝေါဟရိတဗ္ဗတာပရိယာယေန။ သစ္စာနံ ဒဿနမုခေန ဝဋ္ဋဝသေန ဥဋ္ဌိတဒေသနံ အရဟတ္တေန ကူဋံ ဂဏှန္တော ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇၈။)၄။ စူဠဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၆၀။ အယံ ဒေသနာ ယသ္မာ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာ, တသ္မာ ပုစ္ဆကဝိဿဇ္ဇကေ ပုစ္ဆာနိမိတ္တဉ္စ သမုဒါယတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကော ပနာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပါသကတ္တန္တိ အမဂ္ဂါဂတံ ဥပါသကတ္တံ။ တေသန္တိ ဧကာဒသနဟုတာနံ။ မဂ္ဂါဂတေန ဥပသမေန သန္တိန္ဒြိယော သန္တမာနသော။
‘‘ကိံ နု ခေါ အဇ္ဇ ဘဝိဿတိ အယျပုတ္တော’’တိ ဝီထိံ ဩလောကယမာနာ။ ဩလမ္ဗနတ္ထန္တိ တဿ ဟတ္ထာဝလမ္ဗနတ္ထံ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေန အတ္တနော ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ အတ္တနာ အညံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပရိဘေဒကေနာတိ ပေသုညဝါဒိနာ။
အဓိဂမပ္ပိစ္ဆတာယ ‘‘န ပကာသေတဗ္ဗော’’တိ စိန္တေသိ။ ပုန တံ အနုကမ္ပန္တော ‘‘သစေ ခေါ ပနာဟ’’န္တိအာဒိံ စိန္တေသိ။ ဧသော ဓမ္မောတိ ဧသော လောကုတ္တရဓမ္မော။ ဝိဝဋ္ဋံ ဥဒ္ဒိဿ ဥပစိတံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ကုသလံ ဥပနိဿယော။ ‘‘ယဒိ မေ ဥပနိဿယော အတ္ထိ, သက္ကာ ဧတံ ပဋိလဒ္ဓုံ။ သစေပိ နတ္ထိ, အာယတိံ ဥပနိဿယော ဘဝိဿတီ’’တိ စိရကာလပရိဘာဝိတာယ ဃဋေ ပဒီပဇာလာ ဝိယ အဗ္ဘန္တရေ ဒိပ္ပမာနာယ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနာ အာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မယှံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာထာ’’တိ။
လာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ သုစိရကာလံ ကတူပစိတပုညတာယ။ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နတ္တာတိ သုဇာတတ္ထေရဿ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော အဂ္ဂသာဝကဿ နိပစ္စကာရံ ကတွာ – ‘‘တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ဘာဂီ အဿ’’န္တိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဒါနံ ဒတွာ ကတပတ္ထနာသင်္ခါတသမ္ပန္နာဘိနီဟာရတ္တာ။ နာတိစိရံ ကိလမိတ္ထာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေန္တီ ဝိပဿနာယ ပရိပါကဝသေန စိရံ န ကိလမိတ္ထ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယဂမနေနာတိ ပဗ္ဗာဇနတ္ထံ ဂမနတော ဒုတိယဂမနေန။
ဥပနေတွာတိ ပဉှဿ အတ္ထဘာဝေန ဥပနေတွာ။ သက္ကာယန္တိ သကာယံ။ ဥပနိက္ခိတ္တံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ သမ္ပဋိစ္ဆမာနာ, ဝိယ သမ္ပဋိစ္ဆန္တီ ဝိယ။ ဧကော ဧဝ ပါသော ဧတိဿာတိ ဧကပါသကာ, ဂဏ္ဌိ။ သာ ဟိ သုမောစိယာ, အနေကပါသာ ပန ဒုမ္မောစိယာ, ဧကပါသဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇနဿ သုကရဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယေ ဌတွာတိ ဧတေန ထေရိယာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒတံ ဒဿေတိ။ ပစ္စယဘူတာတိ အာရမ္မဏာဒိဝသေန ပစ္စယဘူတာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၇၉။)ထေရိယာ ဝိသေသာဓိဂမဿ အတ္တနော အဝိသယတာယ ဝိသာခေါ ‘‘န သက္ကာ’’တိအာဒိနာ စိန္တေသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစ္စဝိနိဗ္ဘောဂပဉှဗျာကရဏေနာတိ သစ္စပရိယာပန္နဿ ဓမ္မဿ ဒဿနတော အညာနညတ္ထနိဒ္ဓါရဏဘေဒနာသင်္ခါတဿ ဝိနိဗ္ဘောဂပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေန။ ဒွေ သစ္စာနီတိ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ။ ပဋိနိဝတ္တေတွာတိ ပရိဝတ္တေတွာ။ ဂဏ္ဌိပဉှန္တိ ဒုဗ္ဗိနိဗ္ဗေဓတာယ ဂဏ္ဌိဘူတံ ပဉှံ။
န တံယေဝ ဥပါဒါနံ တေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဧကဒေသဿ သမုဒါယတာဘာဝတော, သမုဒါယဿ စ ဧကဒေသတာဘာဝတော။ နာပိ အညတြ ပဉ္စဟိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေဟိ ဥပါဒါနံ တဿ တဒေကဒေသဘာဝတော။ န ဟိ ဧကဒေသော သမုဒါယဝိနိမုတ္တော ဟောတိ။ ယဒိ ဟိ တညေဝါတိအာဒိနာ ဥဘယပက္ခေပိ ဒေါသံ ဒဿေတိ။ ရူပါဒိသဘာဝမ္ပီတိ ရူပဝေဒနာသညာဝိညာဏသဘာဝမ္ပိ, ဖဿစေတနာဒိသဘာဝမ္ပိ ဥပါဒါနံ သိယာ။ အညတြ သိယာတိ ပဉ္စဟိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေဟိ ဝိသုံယေဝ ဥပါဒါနံ ယဒိ သိယာ။ ပရသမယေတိ နိကာယဝါဒေ။ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တော အနုသယောတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ နိကာယဝါဒေ စိတ္တသဘာဝါဘာဝဝိညာဏာဒီနမ္ပိ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တဘာဝပဋိဇာနနတော။ ဧဝံ ဗျာကာသီတိ ‘‘န ခေါ, အာဝုသော’’တိအာဒိနာ ခန္ဓဂတဆန္ဒရာဂဘာဝေန ဗျာကာသိ။ အတ္ထဓမ္မနိစ္ဆယသမ္ဘဝတော အသမ္ဗန္ဓေန။ တေသု ကတ္ထစိပိ အသမ္မုယှနတော အဝိတ္ထာယန္တေန။ ပုစ္ဆာဝိသယေ မောဟန္ဓကာရဝိဂမနေန ပဒီပသဟဿံ ဇာလေန္တေန ဝိယ။ သဥပါဒါနုပါဒါနဋ္ဌာနံ အနုတ္တာနတာယ ပစုရဇနဿ ဂူဠှော။ အဂ္ဂဟိတသင်္ကေတာနံ ကေသဉ္စိ ပဋိစ္ဆာဒိတသဒိသတ္တာ ပဋိစ္ဆန္နော။ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတဓမ္မဝိသယတာယ တိလက္ခဏာဟတော။ ဂမ္ဘီရဉာဏဂေါစရတာယ ဂမ္ဘီရော။ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ အရိယသစ္စသမ္ပဋိဝေဓနတော။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဓမ္မာဒိဘာဝတော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တာ။ သဗ္ဗသော နိဝုတ္ထဗြဟ္မစရိယတာယ တိဏ္ဏံ ဘဝါနမ္ပိ အပရဘာဂေ နိဗ္ဗာနေ နိဝုတ္ထဝတီတိ ဘဝမတ္ထကေ ဌိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၁။ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကတွာ ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀) ပဋိသမ္ဘိဒါပါဌေန တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ။ တတ္ထ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ အတ္တာတိ သမနုပဿတိ, အတ္တဘာဝေန သမနုပဿတိ။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ အဟံဗုဒ္ဓိနိဗန္ဓနဉှိ အတ္တာနံ အတ္တဝါဒီ ပညပေတိ, တသ္မာ ယံ ရူပံ သော အဟန္တိ ယဒေတံ မမ ရူပံ နာမ, သော အဟန္တိ ဝုစ္စမာနော မမ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈၀။)အတ္တာ တံ မမ ရူပန္တိ ရူပဉ္စ အတ္တဉ္စ အဒွယံ အနညံ သမနုပဿတိ။ တထာ ပဿတော စ အတ္တာ ဝိယ ရူပံ, ရူပံ ဝိယ ဝါ အတ္တာ အနိစ္စောတိ အာပန္နမေဝ။ အစ္စီတိ ဇာလသိခါ။ သာ စေ ဝဏ္ဏော, စက္ခုဝိညေယျာဝ သိယာ, န ကာယဝိညေယျာ, ဝဏ္ဏောပိ ဝါ ကာယာဒိဝိညေယျော အစ္စိယာ အနညတ္တာတိ ဥပမေယျံ ဝိယ ဥပမာပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ အယုတ္တာဝ။ ဒိဋ္ဌိပဿနာယာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာယ ပဿနာယ ပဿတိ, န တဏှာမာနပညာနုပဿနာယ။ အရူပံ ဝေဒနာဒိံ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ ဆာယာယ ရုက္ခာဓီနတာယ ဆာယာဝန္တံ ရုက္ခံ ဝိယ, ရူပဿ သန္တကဘာဝေန အတ္တာဓီနတာယ ရူပဝန္တံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ။ ပုပ္ဖါဓီနတာယ ပုပ္ဖသ္မိံ ဂန္ဓံ ဝိယ အာဓေယျဘာဝေန အတ္တာဓီနတာယ ရူပဿ အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတိ။ ယထာ ကရဏ္ဍော မဏိနော အာဓာရော, ဧဝံ ရူပမ္ပိ အတ္တနော အာဓာရောတိ ကတွာ အတ္တာနံ ရူပသ္မိံ သမနုပဿတိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ အတ္တနော ဝေဒနာဒီဟိ အနညတ္တံ တေသဉ္စာဓာရဏတံ နိဿိတတဉ္စ ယထာဝုတ္တံ အတိဒိသတိ။
အရူပံ အတ္တာတိ ကထိတံ ‘‘ဝေဒနာဝန္တ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ရူပေန ဝေါမိဿကတာယ အဘာဝတော။ ရူပါရူပမိဿကော အတ္တာ ကထိတော ရူပေန သဒ္ဓိံ သေသာရူပဓမ္မာနံ အတ္တာတိ ဂဟိတတ္တာ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ကထိတာ ရူပါဒီနံ ဝိနာသဒဿနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ရူပံ အတ္တာတိ ယော ဝဒေယျ, တံ န ဥပပဇ္ဇတိ, အတ္တာ မေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စ ဝေတိ စာတိ ဣစ္စဿ ဧဝမာဂတံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ အဝသေသေသူတိ ပန္နရသသု ဌာနေသု။ သဿတဒိဋ္ဌိ ကထိတာ ရူပဝန္တာဒိဘာဝေန ဂဟိတဿ အနိဒ္ဓါရိတရူပတ္တာ။
ဒိဋ္ဌိဂတိကော ယံ ဝတ္ထုံ အတ္တာတိ သမနုပဿတိ, ယေဘုယျေန တံ နိစ္စံ သုခန္တိ စ သမနုပဿတေဝ။ သာဝကော ပန တပ္ပဋိက္ခေပေန သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာတိ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ရူပံ အတ္တာတိ န သမနုပဿတိ, တထာဘူတော စ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ သမနုပဿတိ, တထာ ဝေဒနာဒယောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ရူပံ အတ္တတော’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ ဘဝဒိဋ္ဌိပိ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာ ဝိယ ဝဋ္ဋဿ သမုဒယောယေဝါတိ ဒိဋ္ဌိကထာယံ ‘‘ဧတ္တကေန ဂမနံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနကထာယဉ္စ ‘‘ဧတ္တကေန ဂမနံ န ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၂။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမတ္ထမေဝ ပုစ္ဆိတတ္တာ ‘‘ထေရိယာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ပဋိပုစ္ဆနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပါသကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈၁။)ပဋိပတ္တိဝသေနာတိ သက္ကာယနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါဘာဝေန။ သင်္ခတာသင်္ခတဝသေန လောကိယလောကုတ္တရဝသေန သင်္ဂဟိတာသင်္ဂဟိတဝသေနာတိ ‘‘ဝသေနာ’’တိ ပဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ကာမံ အသင်္ခတော နာမ မဂ္ဂေါ နတ္ထိ, ကိံ သင်္ခတော, ဥဒါဟု အသင်္ခတောတိ ပန ပုစ္ဆာဝသေန တထာ ဝုတ္တံ? ‘‘အရိယော’’တိ ဝစနေနေဝ မဂ္ဂဿ လောကုတ္တရတော သိဒ္ဓါ, သင်္ဂါဟကခန္ဓပရိယာပန္နာနံ ပန မဂ္ဂဓမ္မာနမ္ပိ သိယာ လောကိယတာတိ ဣဓ လောကိယဂ္ဂဟဏံ။ ကိဉ္စာပိ သင်္ဂဟိတပဒမေဝ ပါဠိယံ အာဂတံ, န အသင်္ဂဟိတပဒံ, ယေ ပန သင်္ဂါဟကဘာဝေန ဝုတ္တာ, တေ သင်္ဂဟိတာ န ဟောန္တီတိ အဋ္ဌကထာယံ အသင်္ဂဟိတဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ခတောတိအာဒီသု သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတောတိ သင်္ခတော။ တထာဘူတော စ တံသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ ပုဗ္ဗဘာဂစေတနာတိ မယှံ မဂ္ဂေါ အဋ္ဌင်္ဂိကော ဟောတု သတ္တင်္ဂိကော ဝါတိ စေတိတဘာဝေန စေတိတော။ သဟဇာတစေတနာယပိ စေတိတောဝ တဿာ သဟကာရီကာရဏဘာဝတော, တတော ဧဝ ပကပ္ပိတော အာယူဟိတော။ ပစ္စယေဟိ နိပ္ဖါဒိတတ္တာ ကတော နိဗ္ဗတ္တိတော စ။ သမာပဇ္ဇန္တေန အတ္တနော သန္တာနေ သမ္မဒေဝ အာပဇ္ဇန္တေန ဥပ္ပါဒေန္တေန။ ဣတိ သတ္တဟိပိ ပဒေဟိ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တိတံယေဝ အရိယမဂ္ဂဿ ဒဿေတိ။
အသင်္ဂဟိတော ခန္ဓာနံ ပဒေသော ဧတဿ အတ္ထီတိ မဂ္ဂေါ သပ္ပဒေသော။ နတ္ထိ ဧတေသံ ပဒေသာတိ ခန္ဓာ နိပ္ပဒေသာ။ ပဒိဿတိ ဧတေန သမုဒါယောတိ ဟိ ပဒေသော, အဝယဝေါ။ အယန္တိ မဂ္ဂေါ။ သပ္ပဒေသတ္တာ ဧကဒေသတ္တာ။ နိပ္ပဒေသေဟိ သမုဒါယဘာဝတော နိရဝသေသပဒေသေဟိ။ ယထာ နဂရံ ရဇ္ဇေကဒေသဘူတံ တဒန္တောဂဓတ္တာ ရဇ္ဇေန သင်္ဂဟိတံ, ဧဝံ အရိယမဂ္ဂေါ ခန္ဓတ္တယေကဒေသဘူတော တဒန္တောဂဓတ္တာ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတောတိ ဒဿေတိ ‘‘နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေနာ’’တိ ဣမိနာ။ သဇာတိတောတိ သမာနဇာတိတာယ, သမာနသဘာဝတ္တာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ သီလက္ခန္ဓော ‘‘နဝ ကောဋိသဟဿာနီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၅။၅၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၇) ဝုတ္တပဘေဒဝသေန စေဝ သမ္ပတ္တသမာဒါနဝိရတိအာဒိဝသေန စ ဂယှမာနော နိပ္ပဒေသော, မဂ္ဂသီလံ ပန အာဇီဝဋ္ဌမကမေဝ သမုစ္ဆေဒဝိရတိမတ္တမေဝါတိ သပ္ပဒေသံ။ သမာဓိက္ခန္ဓော ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာဒိဝသေန စေဝ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝသေန စ အနေကဘေဒတာယ နိပ္ပဒေသော, မဂ္ဂသမာဓိ ပန
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈၂။)လောကုတ္တရောဝ, အပ္ပနာသမာဓိ ဧဝါတိ သပ္ပဒေသော။ တထာ ပညာက္ခန္ဓော ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာဒိဝသေန စေဝ သုတမယဉာဏာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒတာယ နိပ္ပဒေသော, မဂ္ဂပညာ ပန လောကုတ္တရာဝ, ဘာဝနာမယာ ဧဝါတိ သပ္ပဒေသာ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယာတိ သဟကာရီကာရဏံ အနပေက္ခိတွာ အတ္တနော သဘာဝေန အတ္တနော ဗလေန အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ ဝီရိယေန အနုပတ္ထမ္ဘိတံ, သတိယာ စ အနုပဋ္ဌိတံ။ ပဂ္ဂဟကိစ္စန္တိ ယထာ ကောသဇ္ဇပက္ခေ န ပတိတာ စိတ္တဋ္ဌိတိ, တထာ ပဂ္ဂဏှနကိစ္စံ။ အပိလာပနကိစ္စန္တိ ယထာ အာရမ္မဏေ န ပိလဝတိ, ဧဝံ အပိလာပနကိစ္စံ။
ဧကတော ဇာတာတိ သဟဇာတာ။ ပိဋ္ဌိံ ဒတွာ ဩနတသဟာယော ဝိယ ဝါယာမော သမာဓိဿ အာရမ္မဏေ အပ္ပနာယ ဝိသေသပစ္စယဘာဝတော။ အံသကူဋံ ဒတွာ ဌိတသဟာယော ဝိယ သတိ သမာဓိဿ အာရမ္မဏေ ဒဠှပဝတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝတော။ ကိရိယတောတိ ဥပကာရကိရိယတော။
အာကောဋေတွာတိ အာရမ္မဏံ အာဟနိတွာ။ တထာ ဟိ ဝိတက္ကော ‘‘အာဟနနရသော’’တိ, ယောဂါဝစရော စ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓာပီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပေသု။ ကိရိယတောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဥပကာရကိရိယတော။
သုဘသုခါဒိနိမိတ္တဂ္ဂါဟဝိဓမနံ စတုကိစ္စသာဓနံ။ ပစ္စယတ္တေနာတိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေန။ စတုကိစ္စသာဓနဝသေနေဝါတိ ဣဒံ မဂ္ဂဝီရိယဿေဝ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ တဉှိ ဧကံယေဝ ဟုတွာ စတုကိစ္စံ ယထာဝုတ္တဥပကာရကသဘာဝေန စ ပရိဝါရဋ္ဌေန ပရိက္ခာရော ဟောတိ။ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနန္တိ ဣမိနာ မဂ္ဂဓမ္မာနမ္ပိ ဂဟဏံ, န တံသမ္ပယုတ္တဖဿာဒီနံယေဝ။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာတိ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပါဒဝသေန ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ။
သတ္တဟိ ဉာဏေဟီတိ ပရမုက္ကံသဂတေဟိ သတ္တဟိ ဇဝနေဟိ သမ္ပယုတ္တဉာဏေဟိ, သတ္တဟိ ဝါ အနုပဿနာဉာဏေဟိ။ အာဒိတော သေဝနာ အာသေဝနာ, တတော ပရံ ဝဍ္ဎနာ ဘာဝနာ, ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ ဗဟုလီကမ္မန္တိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘အညေန စိတ္တေနာ’’တိအာဒိ။ အဓိပ္ပါယဝသေန နိဒ္ဓါရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထံ သုတ္တံ နေယျတ္ထံ။ ယထာရုတဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္ထံ နီတတ္ထံ။ ဧဝံ သန္တေတိ ယဒိ ဣဒံ သုတ္တံ နီတတ္ထံ, အာသေဝနာဒိ စ ဝိသုံ ဝိသုံ စိတ္တေဟိ ဟောတိ, ဧဝံ သန္တေ။ အာသေဝနာဒိ နာမ စိတ္တဿ အနေကဝါရံ ဥပ္ပတ္တိယာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈၃။)ဟောတိ, န ဧကဝါရမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဧကံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – အာသေဝနာဝသေန ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ သုစိရမ္ပိ ကာလံ အာသေဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တေယျ, တထာ ဘာဝနာဗဟုလီကမ္မဝသေန ပဝတ္တမာနာနိပိ, န စေတ္ထ ဧတ္တကာနေဝ စိတ္တာနိ အာသေဝနာဝသေန ပဝတ္တန္တိ, ဧတ္တကာနိ ဘာဝနာဝသေန, ဗဟုလီကမ္မဝသေနာတိ နိယမော လဗ္ဘတိ။ ဣတိ အနေကစိတ္တက္ခဏိကအရိယမဂ္ဂံ ဝဒန္တဿ ဒုန္နိဝါရိယောဝါယံ ဒေါသော။ ယထာ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေပိ နာနာစိတ္တေသု ပဝတ္တပရိညာဒိကိစ္စာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ပဋိဝေဓကာလေ ယထာရဟံ စတုကိစ္စသာဓနံ, ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ စ ပဝတ္တိ, ဧဝံ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တာဘိသင်္ခါရဝသေန အာသေဝနာဘာဝနာဗဟုလီကမ္မာနိ ပဋိဝေဓကာလေ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝဒန္တာနံ အာစရိယာနံ န ကောစိ ဒေါသော အာသေဝနာဒီဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ တဒါ ဧကစိတ္တက္ခဏေယေဝ သိဇ္ဈနတော။ တေနာဟ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏိကာဝါ’’တိအာဒိ။ သစေ သဉ္ဇာနာတီတိ သစေ သညတ္တိံ ဂစ္ဆတိ။ ယာဂုံ ပိဝါဟီတိ ဥယျောဇေတဗ္ဗော ဓမ္မသာကစ္ဆာယ အဘဗ္ဗဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၃။ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာယသဉ္စေတနာဒိ လက္ခဏေ ကာယသင်္ခါရာဒိကေပိ သင်္ဂဏှာတိ, န အပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေ ဧဝ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ကာယေန သင်္ခရီယတိ, န ကာယသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိ တေ ဓမ္မာတိ။ နိဗ္ဗတ္တီယတီတိ စ ဣဒံ ကာယေ သတိ သဗ္ဘာဝံ, အသတိ စ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝါစန္တိ ဝစီဃောသံ။ သင်္ခရောတီတိ ဇနေတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တေတီ’’တိ။ န ဟိ တံ ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတစိတ္တံ ဝစီဃောသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ သက္ကောတိ။ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓတ္တာတိ ဧတေန စိတ္တဿ နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝေါ စိတ္တသင်္ခါရသင်္ခရဏန္တိ ဒဿေတိ။ အညမညမိဿာတိ အတ္ထတော ဘိန္နာပိ ကာယသင်္ခါရာဒိဝစနဝစနီယဘာဝေန အညမညမိဿိတာ အဘိန္နာ ဝိယ, တတော ဧဝ အာလုဠိတာ သံကိဏ္ဏာ အဝိဘူတာ အပါကဋာ ဒုဒ္ဒီပနာ ဒုဝိညာပယာ။ အာဒါနဂ္ဂဟဏမုဉ္စနစောပနာနီတိ ယဿ ကဿစိ ကာယေန အာဒါတဗ္ဗဿ အာဒါနသင်္ခါတံ ဂဟဏံ, ဝိဿဇ္ဇနသင်္ခါတံ မုဉ္စနံ, ယထာတထာစလနသင်္ခါတံ စောပနန္တိ ဣမာနိ ပါပေတွာ သာဓေတွာ ဥပ္ပန္နာ။ ကာယတော ပဝတ္တာ သင်္ခါရာ, ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ စ ကာယသင်္ခါရာတွေဝ ဝုစ္စန္တိ။ ဟနုသံစောပနန္တိ ဟနုသဉ္စလနံ။ ဝစီဘေဒန္တိ ဝါစာနိစ္ဆာရဏံ။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ကတွာ ဣဓ ဝစီသင်္ခါရာတွေဝ ဝုစ္စန္တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈၄။)֍ ဋ္ဌ ၄၆၄။ သမာပဇ္ဇိဿန္တိ ပဒံ နိရောဓဿ အာသန္နာနာဂတဘာဝဝိသယံ အာသန္နံ ဝဇ္ဇေတွာ ဒူရဿ ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝတော။ နိရောဓပါဒကဿ နေဝသညာနာသညာယတနစိတ္တဿ စ ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇတိ နာမာတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ပဒဒွယေန နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိကာလော ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ စိတ္တံ ဘာဝိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒစိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဣတရေသံ နာနန္တရိယဘာဝတော။ န ဟိ ဗလဒွယဉာဏသမာဓိစရိယာနံ ဝသီဘာဝါပါဒနစိတ္တေဟိ ဝိနာ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒစိတ္တံ အစိတ္တကဘာဝါယ ဟောတိ။
သေသသင်္ခါရေဟီတိ ကာယသင်္ခါရစိတ္တသင်္ခါရေဟိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ နိရုဇ္ဈတိ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓေန။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုဋ္ဌဟိဿန္တိ ပဒံ ဝုဋ္ဌဟနဿ အာသန္နာနာဂတဘာဝဝိသယံ အာသန္နံ ဝဇ္ဇေတွာ ဒူရဿ ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝတော။ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနဿ စ စိတ္တုပ္ပါဒေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ တတော ဩရမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဒဒွယေန အန္တောနိရောဓကာလော ကထိတော’’တိ။ တထာ စိတ္တံ ဘာဝိတံ ဟောတီတိ ယထာ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလမေဝ အစိတ္တကဘာဝေါ, တတော ပရံ သစိတ္တကဘာဝေါ ဟောတိ, တထာ နိရောဓဿ ပရိကမ္မစိတ္တံ ဥပ္ပါဒိတံ ဟောတိ။
ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါယ ဣဒမေဝ ကာတဗ္ဗံ ဇာနိတွာ အပ္ပဝတ္တိမတ္တံ။ သမာပဇ္ဇန္တီတိ အစိတ္တကဘာဝံ သမ္ပဒေဝ အာပဇ္ဇန္တိ။ အထ ကသ္မာ သတ္တာဟမေဝ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? ယထာကာလပရိစ္ဆေဒကရဏတော, တဉ္စ ယေဘုယျေန အာဟာရူပဇီဝီနံ သတ္တာနံ ဥပါဒိန္နကပဝတ္တဿ ဧကဒိဝသံ ဘုတ္တာဟာရဿ သတ္တာဟမေဝ ယာပနတော။
သဗ္ဗာ ဖလသမာပတ္တိ အဿာသပဿာသေ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ ဣဒံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ။ ယာ ပန န သမုဋ္ဌာပေတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမဿ ပန…ပေ… န သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣမဿာတိ ဣဓ ပါဠိယံ ဝုတ္တနိရောဓသမာပဇ္ဇနဘိက္ခုနော။ တဿ ပန ဖလသမာပတ္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကာဝါတိ နိယမော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ကိံ ဝါ ဧတေနာ’’တိအာဒိ။ အဗ္ဗောဟာရိကာတိ သုခုမတ္တဘာဝပ္ပတ္တိယာ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဝေါဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျာတိ ကေစိ။ နိရောဓဿ ပန ပါဒကဘူတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဒိသမာဓိစရိယာယ ဝသေန အစတုတ္ထဇ္ဈာနိကာပိ နိရောဓာနန္တရဖလသမာပတ္တိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈၅။)အဿာသပဿာသေ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ အဘာဝတော ဧဝ တေ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝုတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သဉ္ဇီဝတ္ထေရဝတ္ထုမှိ အာနီတသမာပတ္တိဖလနိဒဿနမ္ပိ သုဋ္ဌု ဥပပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဝင်္ဂသမယေနေဝေတံ ကထိတ’’န္တိ။ ကိရိယမယပဝတ္တဝဠဉ္ဇနကာလေတိ ဧတ္ထ ကိရိယမယပဝတ္တံ ကာယဝစီဝိညတ္တိဝိပ္ဖါရော, တဿ ဝဠဉ္ဇနကာလေ ပဝတ္တနသမယေ။ ဝါစံ အဘိသင်္ခါတုံ န သက္ကောန္တိ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာ တေသံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ။
သဂုဏေနာတိ သရသေန, သဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ သုညတာ နာမ ဖလသမာပတ္တိ ရာဂါဒီဟိ သုညတ္တာ။ တထာ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ အဘာဝါ အနိမိတ္တာ, ရာဂပဏိဓိအာဒီနံ အဘာဝါ အပ္ပဏိဟိတာတိ အာဟ ‘‘အနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတဉ္စ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နဖလသမာပတ္တိယံ ဖဿော အနိမိတ္တော ဖဿော အပ္ပဏိဟိတော ဖဿော နာမာတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။
အတ္တသုညတာဒဿနတော အနတ္တာနုပဿနာ သုညတာ, နိစ္စနိမိတ္တုဂ္ဃါဋနတော အနိစ္စာနုပဿနာ အနိမိတ္တာ, သုခပ္ပဏိဓိပဋိက္ခေပတော ဒုက္ခာနုပဿနာ အပ္ပဏိဟိတာတိ အာဟ – ‘‘သုညတာ…ပေ… ဝိပဿနာပိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌာတီတိ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စာကာရဂ္ဂါဟိနိယာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ပရတော ဧကတောဝုဋ္ဌာနဥဘတောဝုဋ္ဌာနေဟိ နိမိတ္တပဝတ္တတော ဝုဋ္ဌာတိ။ အနိစ္စတော ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ စ ဣဒံ ‘‘န ဧကန္တိကံ ဧဝမ္ပိ ဟောတီ’’တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အပ္ပဏိဟိတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါတိအာဒိနာ, သုညတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါတိအာဒိနာ စ ယောဇနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ။ ဝိကပ္ပေါ အာပဇ္ဇေယျ အာဂမနဿ ဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝေန အဝဝတ္ထာနကရတ္တာ။ ဧဝဉှိ တယော ဖဿာ ဖုသန္တီတိ ဧဝံ သဂုဏတော အာရမ္မဏတော စ နာမလာဘေ သုညတာဒိနာမကာ တယော ဖဿာ ဖုသန္တီတိ အနိယမဝစနံ။ သမေတိ ယုဇ္ဇတိ ဧကဿေဝ ဖဿဿ နာမတ္တယယောဂတော။
သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတာယ နိဗ္ဗာနံ ဝိဝေကော နာမ ဥပဓိဝိဝေကောတိ ကတွာ။ နိန္နတာ တပ္ပဋိပက္ခဝိမုခဿ တဒဘိမုခတာ။ ပေါဏတာ ဩနမနံ, ပဗ္ဘာရတာ တတော ဝိဿဋ္ဌဘာဝေါ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၅။ စက္ခာဒိတော ရူပါဒီသု ပဝတ္တရူပကာယတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော ပဉ္စဒွါရိကံ သုခံ ကာယိကံ နာမ, မနောဒွါရိကံ စေတောဖဿဇာတာယ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈၆။)စေတသိကံ နာမ။ သဘာဝနိဒ္ဒေသော သုခယတီတိ ကတွာ။ မဓုရဘာဝဒီပကန္တိ ဣဋ္ဌဘာဝဇောတနံ။ ဝေဒယိတဘာဝဒီပကန္တိ ဝေဒကဘာဝဝိဘာဝကံ။ ဝေဒနာ ဧဝ ဟိ ပရမတ္ထတော အာရမ္မဏံ ဝေဒေတိ, အာရမ္မဏံ ပန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ဒုက္ခန္တိ သဘာဝနိဒ္ဒေသောတိဧဝမာဒိအတ္ထဝစနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ။ ဌိတိသုခါတိ ဌိတိယာ ဓရမာနတာယ သုခါ, န ဌိတိက္ခဏမတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထိဘာဝေါ သုခ’’န္တိ။ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာတိ ဝိပရိဏမနေန ဝိဂမနေန ဒုက္ခာ, န နိရောဓက္ခဏေန။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခ’’န္တိ။ အပရိညာတဝတ္ထုကာနဉှိ သုခဝေဒနုပရမော ဒုက္ခတော ဥပဋ္ဌာတိ။ သွာယမတ္ထော ပိယဝိပ္ပယောဂေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခံ, နတ္ထိဘာဝေါ သုခ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝေဒနုပရမော ဟိ သတ္တာနံ သုခတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝဉှိ ဝဒန္တိ – ‘‘တဿ ရောဂဿ ဝူပသမေန အဟော သုခံ ဇာတ’’န္တိ။ ဇာနနဘာဝေါတိ ယာထာဝသဘာဝတော အဝဗုဇ္ဈနံ။ အဒုက္ခမသုခဉှိ ဝေဒနံ ဇာနန္တဿ သုခံ ဟောတိ တဿ သုခုမဘာဝတော, ယထာ တဒညေ ဓမ္မေ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ သမ္မဒေဝ အဝဗောဓော ပရမံ သုခံ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊
လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊
အဇာနနဘာဝေါတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုက္ခဉှိ သမ္မောဟဝိဟာရောတိ။ အပရော နယော ဇာနနဘာဝေါတိ ဇာနနဿ ဉာဏဿ သဗ္ဘာဝေါ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဉာဏောပနိဿယာ စ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ သုခါ ဣဋ္ဌာကာရာ။ ယထာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာ စေဝ ဣဋ္ဌဖလာ စာ’’တိ။ အဇာနနဘာဝေါ ဒုက္ခန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကတမော အနုသယော အနုသေတီတိ ကာမရာဂါနုသယာဒီသု သတ္တသု အနုသယေသု ကတမော အနုသယော အနုသယဝသေန ပဝတ္တတိ? အပ္ပဟီနဘာဝေန ဟိ သန္တာနေ အနုသယန္တီတိ အနုသယာ, အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတာ နေသံ ဒဿိတာ။ အပ္ပဟီနာ ဟိ ကိလေသာ ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဟီနဋ္ဌေန သယိတော ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ တေ စ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈၇။)နိပ္ပရိယာယတော အနာဂတာ ကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, အတီတာ ပစ္စုပ္ပန္နာ စ တံသဘာဝတ္တာ တထာ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ကာလဘေဒေန သဘာဝဘေဒေါ အတ္ထိ။ ယဒိ အပ္ပဟီနဋ္ဌော အနုသယဋ္ဌော, နနု သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ အပ္ပဟီနာ အနုသယာ ဘဝေယျုန္တိ? န မယံ အပ္ပဟီနတာမတ္တေန အနုသယဋ္ဌံ ဝဒါမ, အထ ခေါ ပန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတာ ကိလေသာ အနုသယာ။ ဣဒံ ထာမဂမနဉ္စ ရာဂါဒီနမေဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ယတော အဘိဓမ္မေ – ‘‘ထာမဂတံ အနုသယံ ပဇဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ရာဂါနုသယော။ အပ္ပဟီနောတိ အပ္ပဟီနဘာဝမုခေန အနုသယနဋ္ဌမာဟ။ သော စ အပရိညာတက္ခန္ဓဝတ္ထုတော, ပရိညာတေသု ပတိဋ္ဌံ န လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘န သဗ္ဗာယ သုခါယ ဝေဒနာယ သော အပ္ပဟီနော’’တိ။ အာရမ္မဏဝသေန စာယံ အနုသယဋ္ဌော အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘န သဗ္ဗံ သုခံ ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ။
ဝတ္ထုဝသေနပိ ပန အနုသယဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော, ယော ‘‘ဘူမိလဒ္ဓ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၃၄) ဝုတ္တံ –
‘‘ဘူမီတိ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ တေဘူမကာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ တေသု ခန္ဓေသု ဥပ္ပတ္တိရဟံ ကိလေသဇာတံ။ တေန ဟိ သာ ဘူမိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝုစ္စတိ, သာ စ ခေါ န အာရမ္မဏဝသေန။ အာရမ္မဏဝသေန ဟိ သဗ္ဗေပိ အတီတာနာဂတေ ပရိညာတေပိ စ ခီဏာသဝါနံ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ မဟာကစ္စာနဥပ္ပလဝဏ္ဏာဒီနံ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ သောရေယျသေဋ္ဌိနန္ဒမာဏဝကာဒီနံ ဝိယ။ ယဒိ စ တံ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ သိယာ, တဿ အပ္ပဟေယျတော န ကောစိ ဘဝမူလံ ပဇဟေယျ, ဝတ္ထုဝသေန ပန ဘူမိလဒ္ဓံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ ဝိပဿနာယ အပရိညာတာ ခန္ဓာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပါဒတော ပဘုတိ တေသု ဝဋ္ဋမူလံ ကိလေသဇာတံ အနုသေတိ။ တံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။
ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ ဣမိနာ ‘‘န သဗ္ဗာယ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သော အပ္ပဟီနော, န သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိံ အတိဒိသတိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယော အနုသယော ယတ္ထ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈၈။)အနုသေတိ, သော ပဟီယမာနော တတ္ထ ပဟီနော နာမ ဟောတီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ပဟာနပုစ္ဆာ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကိံ ပဟာတဗ္ဗန္တိ အယံ ပဟာနပုစ္ဆာ နာမာ’’တိ။
ဧကေနေဝ ဗျာကရဏေနာတိ ‘‘ဣဓာဝုသော, ဝိသာခ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၇၄) ဧကေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနေန။ ဒွေ ပုစ္ဆာတိ အနုသယပုစ္ဆာ ပဟာနပုစ္ဆာတိ ဒွေပိ ပုစ္ဆာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ‘‘ရာဂံ တေန ပဇဟတီ’’တိ ဣဒမေကံ ဝိဿဇ္ဇနံ, ‘‘န တတ္ထ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဣဒမေကံ ဝိဿဇ္ဇနံ, ပုစ္ဆာနုက္ကမဉ္စေတ္ထ အနာဒိယိတွာ ပဟာနက္ကမေန ဝိဿဇ္ဇနာ ပဝတ္တာ။ ‘‘ဒွေ ပုစ္ဆာ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဓာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တထာဝိက္ခမ္ဘိတမေဝ ကတွာတိ ဣမိနာ ယော ရာဂံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနတော တထာဝိက္ခမ္ဘိတမေဝ ကတွာ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါတေတိ, တဿ ဝသေန ‘‘ရာဂံ တေန ပဇဟတိ, န တတ္ထ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကာမောဃာဒီဟိ စတူဟိ ဩဃေဟိ သံသာရဘဝေါဃေနေဝ ဝါ ဝေဂသာ ဝုယှမာနေသု သတ္တေသု တံ ဥတ္တရိတွာ ပတ္တဗ္ဗံ, တဿ ပန ဂါဓဘာဝတော ပတိဋ္ဌာနဘူတံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈၊ ဣတိဝု။ ၆၉၊ ပု။ ပ။ ၁၈၇)။
သုညတာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒတ္တာ ပါဠိယံ ‘‘အနုတ္တရေသူ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘အနုတ္တရာ ဝိမောက္ခာ’’တိ ဝတွာ ပုန တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အရဟတ္တဘာဝသာမညေန ‘‘အရဟတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသယေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေန္တဿာတိ ‘‘အဟော ဝတာဟံ အရဟတ္တံ လဘေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ဥပဋ္ဌပေန္တဿ, ပတ္ထေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ပဋ္ဌပေန္တဿာတိ စေတ္ထ ဟေတုမှိ အန္တသဒ္ဒေါ။ ကထံ ပန အရဟတ္တဝိသယာ ပတ္ထနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? န ကာစိ အရဟတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပတ္ထနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အနဓိဂတတ္တာ အဝိသယဘာဝတော။ ပရိကပ္ပိတရူပံ ပန တံ ဥဒ္ဒိဿ ပတ္ထနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပိဟာပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တံ ပရမ္ပရပစ္စယတံ သန္ဓာယ, ဥဇုကံ ပန ပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘န ပတ္ထနာယ ပဋ္ဌပနမူလကံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဣဒံ ပန သေဝိတဗ္ဗံ ဒေါမနဿံ အကုသလပ္ပဟာနဿ ကုသလာဘိဝုဍ္ဎိယာ စ နိမိတ္တဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဒေါမနဿမ္ပာဟံ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၉-၃၆၂)။ တီဟိ မာသေဟိ သမ္ပဇ္ဇနကာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၈၉။)တေမာသိကာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမသ္မိံ ဝါရေတိ ဣမသ္မိံ ပဝါရဏဝါရေ။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏန္တိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ အဟ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏံ။ အရဟန္တာနမေဝ ဟေသ ပဝါရဏာ။
န ကဒါစိ ပဟာတဗ္ဗဿ ပဟာယကတာ အတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဒေါမနဿေန ဝါ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပရိယာယေနေတံ ဝုတ္တံ, တံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော ဝိတ္ထာရေန အာဂမိဿတိ။ ပဋိပဒံ ဂဟေတွာ ပတ္ထနံ ကတွာ ပတ္ထနံ ဌပေတွာ။ ပဋိသဉ္စိက္ခတီတိ ဩဝါဒဝသေန အတ္တာနံ သမုတ္တေဇေန္တော ကထေတိ။ သီလေန ဟီနဋ္ဌာနန္တိ အညေဟိ အရဟတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ သီလေန ဟီနဋ္ဌာနံ ကိံ တုယှံ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ သုပရိသုဒ္ဓန္တိ အခဏ္ဍာဒိဘာဝတော သုဓောတဇာတိမဏိ ဝိယ သုဋ္ဌု ပရိသုဒ္ဓံ။ သုပဂ္ဂဟိတန္တိ ကဒါစိပိ သင်္ကောစာဘာဝတော ဝီရိယံ သုဋ္ဌု ပဂ္ဂဟိတံ။ ပညာတိ ဝိပဿနာပညာ ပဋိပက္ခေဟိ အနဓိဘူတတာယ အကုဏ္ဌာ တိက္ခဝိသဒါ သင်္ခါရာနံ သမ္မသနေ သူရာ ဟုတွာ ဝဟတိ ပဝတ္တတိ။ ပရိယာယေနာတိ တဿ ဒေါမနဿဿ အရဟတ္တုပနိဿယတာပရိယာယေန။ အာရမ္မဏဝသေန အနုသယနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘န တံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အနုပ္ပဇ္ဇနမေတ္ထ ပဟာနံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဟီနောဝ တတ္ထ ပဋိဃာနုသယောတိ အတ္ထော’’တိ။ တတိယဇ္ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘေတဗ္ဗာ အဝိဇ္ဇာ, သာ ဧဝ အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒီယတီတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနုသယံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, အနုသယသဒိသတာယ ဝါ။ ‘‘ရာဂါနုသယံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ နာနုသေတိ နာမ တတ္ထ ကာတဗ္ဗကိစ္စာကရဏတော။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၆။ တသ္မာတိ ပစ္စနီကတ္တာ သဘာဝတော ကိစ္စတော ပစ္စယတော စာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိသဘာဂပဋိဘာဂေါ ကထိတော ‘‘ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အန္ဓကာရာတိ အန္ဓကာရသဒိသာ အပ္ပကာ သဘာဝတော။ အဝိဘူတာ အပါကဋာ အနောဠာရိကဘာဝတော။ တတော ဧဝ ဒုဒ္ဒီပနာ ဒုဝိညာပနာ။ တာဒိသာဝါတိ ဥပေက္ခာသဒိသာဝ။ ယထာ ဥပေက္ခာ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ န ဩဠာရိကာ, ဧဝံ အဝိဇ္ဇာ ရာဂဒေါသာ ဝိယ န ဩဠာရိကာ။ အထ ခေါ အန္ဓကာရာ အဝိဘူတာ ဒုဒ္ဒီပနာ ဒုဝိညာပနာတိ အတ္ထော။ သဘာဂပဋိဘာဂေါ ကထိတော ‘‘ပဏိဓိ ပဋိဃောသော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယတ္တကေသု ဌာနေသူတိ ဒုက္ခာဒီသု ယတ္တကေသု ဌာနေသု, ယတ္ထ ဝါ ဉေယျဋ္ဌာနေသု။ ဝိသဘာဂပဋိဘာဂေါတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉၀။)အန္ဓကာရဿ ဝိယ အာလောကော ဝိဃာတကပဋိဘာဂေါ။ ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ, ဝိမုတ္တီတိ ဖလန္တိ အာဟ ‘‘ဥဘောပေတေ ဓမ္မာ အနာသဝါ’’တိ။ အနာသဝဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ပဏီတဋ္ဌေနာတိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သောပိ ဟိ ဝိမုတ္တိနိဗ္ဗာနာနံ သာဓာရဏော, ဝိမုတ္တိယာ အသင်္ခတဋ္ဌေန နိဗ္ဗာနဿ ဝိသဘာဂတာပိ လဗ္ဘတေဝ။ ပဉှံ အတိက္ကမိတွာ ဂတောသိ, အပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ပုစ္ဆန္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဉှာနံ ပရိစ္ဆေဒပမာဏံ ဂဟေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ အဋ္ဌတွာ တတော ပရံ ပုစ္ဆန္တော နာသက္ခိ ပဉှာနံ ပရိယန္တံ ဂဟေတုံ။ အပ္ပဋိဘာဂဓမ္မဿာတိ နိပ္ပရိယာယတော သဘာဂပဋိဘာဂေန အပ္ပဋိဘာဂဓမ္မဿ။ အနာဂတာဒိပရိယာယေန နိဗ္ဗာနဿ သဘာဂပဋိဘာဂေါ ဝုတ္တော, ဝိသဘာဂေ စ အတ္ထေဝ သင်္ခတဓမ္မာ, တသ္မာ နိပ္ပရိယာယတော ကိဉ္စိ သဘာဂပဋိဘာဂံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတီတိ ကတွာ ‘‘အစ္စယာသီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသင်္ခတဿ ဟိ အပ္ပတိဋ္ဌဿ ဧကန္တနိစ္စဿ သတော နိဗ္ဗာနဿ ကုတော နိပ္ပရိယာယေန သဘာဂဿ သမ္ဘဝေါ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ နာမေတ’’န္တိအာဒိ။
ဝိရဒ္ဓေါတိ ဧတ္ထ သဘာဂပဋိဘာဂံ ပုစ္ဆိဿာမီတိ နိစ္ဆယာဘာဝတော ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဝိရဇ္ဈိတွာဝ ပုစ္ဆိ, န အဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတေန ဟေဋ္ဌာ သဗ္ဗပုစ္ဆာ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနနယေန ဇာနိတွာဝ ပဝတ္တာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ထေရီ ပန တံ တံ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ သဘာဝတော ဝိဘာဝေန္တီ သတ္ထု ဒေသနာဉာဏံ အနုဂန္တွာဝ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ နိဗ္ဗာနောဂဓန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဩဂါဟိတွာ ဌိတံ နိဗ္ဗာနန္တောဂဓံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနဗ္ဘန္တရံ နိဗ္ဗာနံ အနုပဝိဋ္ဌ’’န္တိ။ အဿာတိ ဗြဟ္မစရိယဿ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၇။ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပဏ္ဍိစ္စံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓာတုကုသလာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ, ဘန္တေ, ပဏ္ဍိတော ဟောတိ? ယတော ခေါ, အာနန္ဒ, ဘိက္ခု ဓာတုကုသလော စ ဟောတိ, အာယတနကုသလော စ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကုသလော စ ဌာနာဋ္ဌာနကုသလော စ။ ဧတ္တာဝတာ နု ခေါ, အာနန္ဒ, ဘိက္ခု ပဏ္ဍိတော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄)။ ပညာမဟတ္တံ နာမ ထေရိယာ အသေက္ခပ္ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာယ ပဋိသမ္ဘိဒါယော ပူရေတွာ ဌိတတာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟန္တေ အတ္ထေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရာဇယုတ္တေဟီတိ ရညော ကမ္မေ နိယုတ္တပုရိသေဟိ။ အာဟစ္စဝစနေနာတိ သတ္ထာရာ ကရဏာဒီနိ အာဟနိတွာ ပဝတ္တိတဝစနေန။ ယဒေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။
စူဠဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉၁။)၅။ စူဠဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၆၈။ ဓမ္မောတိ ဂဟိတဂဟဏာနီတိ ဓမ္မော ဝါ ဟောတု ဣတရော ဝါ, ဓမ္မောတိ ပဂ္ဂဟိတဂ္ဂါဟပ္ပဝတ္တာ စရိယာဝ။ အာယူဟနက္ခဏေတိ တဿ ဓမ္မောတိ ဂဟိတဿ ပဝတ္တနက္ခဏေ။ သုခန္တိ အကိစ္ဆံ။ တေနာဟ ‘‘သုကရ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝိပါကန္တိ အနိဋ္ဌဖလဝိပစ္စနံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၆၉။ ယထာ စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ယထာသကံ ဝိသယဂ္ဂဟဏံ သဘာဝသိဒ္ဓံ, ဧဝံ မနသောပိ။ တေ စ ဝိသယာ ဣဋ္ဌာကာရတော ဂဟဏေ န ကောစိ ဒေါသော, ပုရိသတ္တဘာဝေ န စ တေ ဒေါသံ ပဝတ္တေန္တီတိ အယံ တေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထုကာမေသုပိ ကိလေသကာမေသုပိ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ, အဿာဒေတွာ ဝိသယပရိဘောဂေ နတ္ထိ အာဒီနဝေါ, တပ္ပစ္စယာ န ကောစိ အန္တရာယောတိ အဓိပ္ပါယော။ ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇန္တီတိ ပရိဘုဉ္ဇနကတံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ ပရိဘောဂတ္ထော ဟိ အယံ ပါ-သဒ္ဒေါ ကတ္တုသာဓနော စ တဗျ-သဒ္ဒေါ, ယထာရုစိ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ကိလေသကာမောပိ အဿာဒိယမာနော ဝတ္ထုကာမန္တောဂဓောယေဝ, ကိလေသကာမဝသေန ပန နေသံ အဿာဒေတဗ္ဗတာတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမေန ပါတဗျတ’’န္တိ။ ကိလေသကာမေနာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ပါတဗျတံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတန္တိ ဧတ္ထာပိ ကတ္တုဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မောဠိံ ကတွာတိ ဝေဏိဗန္ဓဝသေန မောဠိံ ကတွာ။ တာပသပရိဗ္ဗာဇိကာဟီတိ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာဟိ။ ပရိညံ ပညပေန္တီတိ ဣဒံ ‘‘ပဟာနမာဟံသူ’’တိ ပဒဿေဝ ဝေဝစနန္တိ ‘‘ပဟာနံ သမတိက္ကမံ ပညပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ကာမာ နာမေတေ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ယာထာဝတော ပရိဇာနနံ ဣဓ ‘‘ပဟာန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ, န ဝိနာဘာဝမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ မာလုဝါသိပါဋိကာတိ မာလုဝါဝိဒလံ မာလုဝါဖလေ ပေါဋ္ဋလိကာ။ သန္တာသံ အာပဇ္ဇေယျာတိ သာလေ အဓိဝတ္ထဒေဝတာယ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ တဒါ ဟိ တဿာ ဧဝံ ဟောတိ။ ကောဝိဠာရပတ္တသဒိသေဟီတိ မဟာကောဝိဠာရပတ္တသဏ္ဌာနေဟိ။ သဏ္ဌာနဝသေန ဟေတံ ဝုတ္တံ, မာလုဝါပတ္တာ ပန ကောဝိဠာရပတ္တေဟိ မဟန္တတရာနိ စေဝ ဃနတရာနိ စ ဟောန္တိ။ ဝိပုလဗဟုဃနဂရုပတ္တတာယ မဟန္တံ ဘာရံ ဇနေတွာ။ သာတိ မာလုဝါလတာ။ ဩဃနန္တိ ဟေဋ္ဌတော ဩလမ္ဗနဟေတုဘူတံ ဃနဘာဝံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉၂။)အန္ဓဝနသုဘဂဝနဂ္ဂဟဏံ တေသံ အဘိလက္ခိတဘာဝတော။ နာဠိကေရာဒီသု တိဏဇာတီသု။ ခါဒနုပလက္ခဏံ ဥပစိကာနံ ဥဋ္ဌဟနဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဥဋ္ဌဟေယျု’’န္တိ။ ကေဠိံ ကရောန္တီ ဝိယာတိ ဝိလမ္ဗနနဒီ ဝိယ ကေဠိံ ကရောန္တီ။ ဣဒါနိ အဟံ တံ အဇ္ဈောတ္ထရိန္တိ ပမောဒမာနာ ဝိယ ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒမာနာ ဝိလမ္ဗန္တီ။ သမ္ဖဿောပိ သုခေါ မုဒုတလုဏကောမလဘာဝတော။ ဒဿနမ္ပိ သုခံ ဃနဗဟလပတ္တသံဟတတာယ။ သောမနဿဇာတာတိ ပုဗ္ဗေ အနုဿဝဝသေန ဘဝနဝိနာသဘယာ သန္တာသံ အာပဇ္ဇိ, ဣဒါနိ တဿာ သမ္ပတ္တိဒဿနေန ပလောဘိတာ သောမနဿဇာတာ အဟောသိ။
ဝိဋဘိံ ကရေယျာတိ အာတာနဝိတာနဝသေန ဇဋေန္တီ ဇာလံ ကရေယျ။ တထာဘူတာ စ ဃနပတ္တသဉ္ဆန္နတာယ ဆတ္တသဒိသီ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဆတ္တာကာရေန တိဋ္ဌေယျာ’’တိ။ သကလံ ရုက္ခန္တိ ဥပရိ သဗ္ဗသာခါပသာခံ သဗ္ဗရုက္ခံ။ ဘဿမာနာတိ ပလိဝေဌနဝသေနေဝ ဩတရမာနာ။ ယာဝ မူလာ ဩတိဏ္ဏသာခါဟီတိ မာလုဝါ ဘာရေန ဩနမိတွာ ရုက္ခဿ ယာဝ မူလာ ဩတိဏ္ဏသာခါဟိ ပုန အဘိရုဟမာနာ။ သဗ္ဗသာခါတိ ဟေဋ္ဌာ မဇ္ဈေ ဥပရိ စာတိ သဗ္ဗာပိ သာခါယော ပလိဝေဌေန္တီ။ သံသိဗ္ဗိတွာ ဇာလသန္တာနကနိယာမေန ဇဋေတွာ။ ဧဝံ အပရာပရံ သံသိဗ္ဗနေန အဇ္ဈောတ္ထရန္တီ။ သဗ္ဗသာခါ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ သယံ ဥပရိ ဌတွာ မဟာဘာရဘာဝေန ဝါတေ ဝါ ဝါယန္တေ ဒေဝေ ဝါ ဝဿန္တေ ပဒါလေယျ။ သာခဋ္ဌကဝိမာနန္တိ သာခါပဋိဗဒ္ဓံ ဝိမာနံ။ ယသ္မာ ဣဓ သတ္ထာရာ ‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဘူတပုဗ္ဗမေဝ ဝတ္ထု ဥပမာဘာဝေန အာဟဋံ, တသ္မာ ‘‘ဣဒံ ပန ဝိမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၁။ ဗဟလရာဂသဘာဝေါတိ ပစ္စဝေက္ခဏာဟိ နီဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဗလဝါ ဟုတွာ အဘိဘဝနရာဂဓာတုကော။ ရာဂဇန္တိ ရာဂနိမိတ္တဇာတံ။ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌေ အာရမ္မဏေတိ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌေ ဝိသဘာဂါရမ္မဏေ။ နိမိတ္တံ ဂဏှာတီတိ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတံ အနုဗျဉ္ဇနသော နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ, သိက္ခာဂါရဝေန ပန ကိလေသေဟိ နိဿိတံ မဂ္ဂံ န ပဋိပဇ္ဇတိ, တတော ဧဝ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ အာဏတ္တံ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကရောတေဝ။ တေနာဟ ‘‘န တွေဝ ဝီတိက္ကမံ ကရောတီ’’တိ။ ဟတ္ထပရာမာသာဒီနီတိ – ‘‘ဧဟိ တာဝ တယာ ဝုတ္တံ မယာ ဝုတ္တဉ္စ အမုတြ ဂန္တွာ ဝီမံသိဿာမာ’’တိအာဒိနာ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏာဒီနိ ကရောန္တော, န ကရုဏာမေတ္တာနိဒါနဝသေန။ မောဟဇာတိကောတိ ဗဟလမောဟသဘာဝေါ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉၃။)֍ ဋ္ဌ ၄၇၂။ ကမ္မနိယာမေနာတိ ပုရိမဇာတိသိဒ္ဓေန လောဘုဿဒတာဒိနိယမိတေန ကမ္မနိယာမေန။ ဣဒါနိ တံ လောဘုဿဒတာဒိံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေတိ ကမ္မကရဏဝေလာယ။ လောဘော ဗလဝါတိ တဇ္ဇာယ သာမဂ္ဂိယာ သာမတ္ထိယတော လောဘော အဓိကော ဟောတိ။ အလောဘော မန္ဒောတိ တပ္ပဋိပက္ခော အလောဘော ဒုဗ္ဗလော ဟောတိ။ ကထံ ပနေတေ လောဘာလောဘာ အညမညံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တန္တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တန္တီ’’တိ, နိကန္တိက္ခဏံ ပန အာယူဟနက္ခဏမေဝ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ပရိယာဒါတုန္တိ အဘိဘဝိတုံ န သက္ကောတိ။ ယော ဟိ ‘‘ဧဝံသုန္ဒရံ ဧဝံဝိပုလံ ဧဝံမဟဂ္ဃဉ္စ န သက္ကာ ပရဿ ဒါတု’’န္တိအာဒိနာ အမုတ္တစာဂတာဒိဝသေန ပဝတ္တာယ စေတနာယ သမ္ပယုတ္တော အလောဘော သမ္မဒေဝ လောဘံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ။ ဒေါသမောဟာနံ အနုပ္ပတ္တိယံ တာဒိသပစ္စယလာဘေနေဝ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော။ တသ္မာတိ လောဘာဒေါသာမောဟာနံ ဗလဝဘာဝတော အလောဘဒေါသမောဟာနဉ္စ ဒုဗ္ဗလဘာဝတောတိ ဝုတ္တမေဝ ကာရဏံ ပစ္စာမသတိ။ သောတိ တံသမင်္ဂီ။ တေန ကမ္မေနာတိ တေန လောဘာဒိဥပနိဿယဝတာ ကုသလကမ္မုနာ။ သုခသီလောတိ သခိလော။ တမေဝတ္ထံ အက္ကောဓနောတိ ပရိယာယေန ဝဒတိ။
မန္ဒာ အလောဘာဒေါသာ လောဘဒေါသေ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောန္တိ, အမောဟော ပန ဗလဝါ မောဟံ ပရိယာဒါတုံ သက္ကောတီတိ ဧဝံ ယထာရဟံ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတိဒေသတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန။ ဒုဋ္ဌောတိ ကောဓနော။ ဒန္ဓောတိ မန္ဒမညော။ သုခသီလကောတိ သုခသီလော။
ဧတ္ထ စ လောဘဝသေန, ဒေါသမောဟ-လောဘဒေါသ-လောဘမောဟ-ဒေါသမောဟ-လောဘဒေါသမောဟဝသေနာတိ တယော ဧကကာ, တယော ဒုကာ, ဧကော တိကောတိ လောဘာဒိဥဿဒဝသေန အကုသလပက္ခေ ဧဝ သတ္တ ဝါရာ, တထာ ကုသလပက္ခေ အလောဘာဒိဥဿဒဝသေနာတိ စုဒ္ဒသ ဝါရာ လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ အလောဘဒေါသမောဟာ, အလောဘာဒေါသမောဟာ, အလောဘဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တောတိ အာဂတေဟိ ကုသလပက္ခေ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ ဒေါသုဿဒမောဟုဿဒဒေါသမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉၄။)တထာ အကုသလပက္ခေ လောဘာဒေါသာမောဟာ, လောဘဒေါသာမောဟာ, လောဘာဒေါသမောဟာ ဗလဝန္တောတိ အာဂတေဟိ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ အဒေါသုဿဒအမောဟုဿဒအဒေါသာမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ ဧဝါတိ အကုသလကုသလပက္ခေသု တယော တယော ဝါရေ အန္တောဂဓေ ကတွာ အဋ္ဌေဝ ဝါရာ ဒဿိတာ။ ယေ ပန ဥဘယသမ္မိဿတာဝသေန လောဘာလောဘုဿဒဝါရာဒယော အပရေ ဧကူနပညာသ ဝါရာ ကာမံ ဒဿေတဗ္ဗာ, တေသံ အသမ္ဘဝတော ဧဝ န ဒဿိတာ။ န ဟိ ‘‘ဧကသ္မိံ သန္တာနေ အန္တရေန အဝတ္ထန္တရံ လောဘော စ ဗလဝါ အလောဘော စာ’’တိအာဒိ ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိပက္ခဝသေန ဝါပိ ဧတေသံ ဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝေါ သဟဇာတဓမ္မဝသေန ဝါ။ တတ္ထ လောဘဿ တာဝ ပဋိပက္ခဝသေန အနဘိဘူတတာယ ဗလဝဘာဝေါ, တထာ ဒေါသမောဟာနံ အဒေါသာမောဟေဟိ။ အလောဘာဒီနံ ပန လောဘာဒိအနဘိဘဝနတော။ သဗ္ဗေသဉ္စ သမာနဇာတိယသမဓိဘုယျ ပဝတ္တိဝသေန သဟဇာတဓမ္မတော ဗလဝဘာဝေါ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၂) – ‘‘လောဘော ဗလဝါ, အလောဘော မန္ဒော။ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော, ဒေါသမောဟာ မန္ဒာ’’တိအာဒိ, သော စ နေသံ မန္ဒဗလဝဘာဝေါ ပုရိမူပနိဿယတော တထာ အာသယဿ ပရိဘာဝိတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မနိယာမေနာ’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝါတိ။
စူဠဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၆။ မဟာဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၇၃။ ဧဝံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရော ကာမော ကာမနံ ဣစ္ဆာ ဧတေသန္တိ ဧဝံကာမာ။ ဧဝံ ဆန္ဒော ဆန္ဒနံ ရောစနံ အဇ္ဈာသယော ဧတေသန္တိ ဧဝံဆန္ဒာ။ အဘိမုခံ, အဘိနိဝိဿ ဝါ ပကာရေဟိ ဧတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပါယော, လဒ္ဓိ။ သာ ဟိ လဒ္ဓဗ္ဗဝတ္ထုံ အဘိမုခံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ အဘိနိဝိသန္တီ တေန တေန ပကာရေန ဥပဂစ္ဆတိ, ဟတ္ထဂတံ ကတွာ တိဋ္ဌတိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ဧဝံ ဝုစ္စမာနာကာရော အဓိပ္ပါယော ဧတေသန္တိ ဧဝံအဓိပ္ပါယာ။ ဘဂဝါ မူလံ ကာရဏံ ဧတေသံ ယာထာဝတော အဓိဂမာယာတိ ဘဂဝံမူလကာ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝန္တဉှိ နိဿာယ မယံ ဣမေ ဓမ္မေ အာဇာနာမ ပဋိဝိဇ္ဈာမာ’’တိ။ အမှာကံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉၅။)ဓမ္မာတိ တေဟိ အတ္တနာ အဓိဂန္တဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ။ သေဝိတဗ္ဗာနဉှိ ယာထာဝတော အဓိဂမဉာဏာနိ အဓိဂစ္ဆနကသမ္ဗန္ဓီနိ, တာနိ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမူလကာနိ အနညဝိသယတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကဿပသမ္ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝါ နေတာ တေသန္တိ ဘဂဝံနေတ္တိကာ။ နေတာတိ သေဝိတဗ္ဗဓမ္မေ ဝိနေယျသန္တာနံ ပါပေတာ။ ဝိနေတာတိ အသေဝိတဗ္ဗဓမ္မေ ဝိနေယျသန္တာနတော အပနေတာ။ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝါ ဝိနေတာ။ အနုနေတာတိ ဣမေ ဓမ္မာ သေဝိတဗ္ဗာ, ဣမေ န သေဝိတဗ္ဗာတိ ဥဘယသမ္ပာပနာပနယနတ္ထံ ပညပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာသဘာဝတော’’တိအာဒိ။
ပဋိသရန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဋိသရဏံ, ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ ပဋိသရတိ သဘာဝသမ္ပဋိဝေဓဝသေန ပစ္စေကမုပဂစ္ဆတီတိ ဝါ ပဋိသရဏံ, ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာဝသေန။ အသတိပိ မုခေ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဖဿော အာဂစ္ဆတိ, အဟံ ဘဂဝါ ကိံ နာမော’’တိ။ ပဋိဘာတူတိ ဧတ္ထ ပဋိ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ, အတ္ထော ပန သာမိဝစနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ ပဋိဘာတူတိ စ ဘဂဝတော ဘာဂေါ ဟောတု။ ဘဂဝတော ဟိ ဧသ ဘာဂေါ, ယဒိဒံ ဓမ္မဿ ဒေသနာ, အမှာကံ ပန ဘာဂေါ သဝနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန ပဋိဘာတူတိ ပဒိဿတူတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, ဉာဏေန ဒိဿတု, ဒေသီယတူတိ ဝါ အတ္ထော။ ဥပဋ္ဌာတူတိ စ ဉာဏဿ ပစ္စုပဋ္ဌာတု။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၄။ နိဿယိတဗ္ဗေတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပါဒနဝသေန အပဿယိတဗ္ဗေ။ တတိယစတုတ္ထဓမ္မသမာဒါနာနိ ဟိ အပဿာယ သတ္တာနံ ဧတရဟိ အာယတိဉ္စ သမ္ပတ္တိယော အဘိဝဍ္ဎန္တိ။ ဘဇိတဗ္ဗေတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သေဝိတဗ္ဗေတိ ဝါ သပ္ပုရိသုပဿယသဒ္ဓမ္မဿဝနယောနိသောမနသိကာရေ သန္ဓာယာဟ။ ဘဇိတဗ္ဗေတိ တပ္ပစ္စယေ ဒါနာဒိပုညဓမ္မေ။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၅။ ဥပ္ပဋိပါဋိအာကာရေနာတိ ပဌမံ သံကိလေသဓမ္မေ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ဝေါဒါနဓမ္မဒဿနံ သတ္ထု ဒေသနာပဋိပါဋိ, ယထာ – ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ, ဒက္ခိဏံ ဂဏှာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄), တထာ ဥပ္ပဋိပါဋိပကာရေန, သာ စ ခေါ ပုရိမေသု ဒွီသု
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉၆။)ဓမ္မသမာဒါနေသု, ပစ္ဆိမေသု ပန ပဋိပါဋိယာဝ မာတိကာ ပဋ္ဌပိတာ။ ယထာဓမ္မရသေနေဝါတိ ပဟာတဗ္ဗပဟာယကဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝေနေဝ။ သဘာဝေါ ဟိ ယာထာဝတော ရသိတဗ္ဗတော ဇာနိတဗ္ဗတော ‘‘ရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မေ ဒဿေတွာ တဒနန္တရံ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ဧတေဟိ ပဟီယန္တီ’’တိ ပဟာယကဓမ္မဒဿနံ ဒေသနာနုပုဗ္ဗီ။ ဂဟဏံ အာဒိယနံ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပါဒနံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၈။ ဝဓဒဏ္ဍာဒီဟိ ဘီတဿ ဥပသင်္ကမနေ, မိစ္ဆာ စရိတွာ တထာ အပဂမနေ စ ပုဗ္ဗာပရစေတနာနံ ဝသေန မိစ္ဆာစာရော ဒုက္ခဝေဒနော ဟောတိ, တထာ ဣဿာနိန္ဒာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတဿ အပရစေတနာဝသေန, ဧဝံ အဘိဇ္ဈာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသုပိ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိဿန္နမ္ပိ စေတနာနန္တိ ပုဗ္ဗာပရသန္နိဋ္ဌာပကစေတနာနံ။ အဒိန္နာဒါနံ မုသာဝါဒေါ ပိသုဏဝါစာ သမ္ဖပ္ပလာပေါတိ ဣမေသံ စတုန္နံ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာနံ သုခသမ္ပယုတ္တာ ဝါ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တာ ဝါတိ အယံ နယော ဣဓ အဓိကတတ္တာ န ဥဒ္ဓဋော။ ဒေါမနဿမေဝ စေတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂစေတနာပိ စေတ္ထ အာသန္နာ ဒေါမနဿသဟဂတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနာသန္နာ ပန သန္ဓာယ ‘‘ပရိယေဋ္ဌိံ ဝါ အာပဇ္ဇန္တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ မိစ္ဆာစာရာဘိဇ္ဈာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီနံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂစေတနာ အာသန္နာ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာဂတိကာဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိယေဋ္ဌိန္တိ မိစ္ဆာစာရာဒီသု ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုမာလာဂန္ဓာဒိပရိယေသနံ။ ပါဏာတိပါတာဒီသု မာရေတဗ္ဗဝတ္ထုအာဝုဓာဒိပရိယေသနံ အာပဇ္ဇန္တဿ။ အကိစ္ဆေနပိ တေသံ ပရိယေသနံ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၇၉။ သုခဝေဒနာ ဟောန္တီတိ သုခဝေဒနာပိ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ တာသံ စေတနာနံ အသုခဝေဒနတာပိ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခဝေဒနာပိ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကဝစနံ။ သောမနဿမေဝ စေတ္ထ သုခန္တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂစေတနာပိ သောမနဿသဟဂတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ခေါ မိစ္ဆာစာရဝဇ္ဇာနံ ဆန္နံ ဝသေန။ မိစ္ဆာစာရဿ ပန ပုဗ္ဗာပရဘာဂဿ ဝသေန ‘‘ကာယိကံ သုခမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ သာသင်္ကဝစနံ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၀။ ဒေါသဇပရိဠာဟဝသေနဿ သိယာ ကာယိကမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘သော ဂဏှန္တောပိ ဒုက္ခိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ စေတောဒုက္ခမေဝ ဝါ သန္ဓာယ တဿ အပရာပရုပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒုက္ခိတော ဒေါမနဿိတော’’တိ ဝုတ္တံ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉၇။)֍ ဋ္ဌ ၄၈၁။ ဒသသုပိ ပဒေသူတိ ဒသသုပိ ကောဋ္ဌာသေသု, ဝါကျေသု ဝါ။ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တတာပိ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘သုခသမ္ပယုတ္တာ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ ဣဓ သာသင်္ကဝစနံ။ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတဿ ကာယောပိ သိယာ ဝိဂတဒရထပရိဠာဟောတိ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒိပစ္စယာ ကာယိကပဋိသံဝေဒနာပိ သမ္ဘဝတီတိ သဟာပိ သုခေနာတိ ဧတ္ထ ကာယိယသုခမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၂။ တိတ္တကာလာဗူတိ ဥပဘုတ္တဿ ဥမ္မာဒါဒိပါပနေန ကုစ္ဆိတတိတ္တကရသော အလာဗု။ န ရုစ္စိဿတိ အနိဋ္ဌရသတာယ အနိဋ္ဌဖလတာယ စ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၃။ ရသံ ဒေတီတိ ရသံ ဒဿေတိ ဝိဘာဝေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၄။ ပူတိမုတ္တန္တိ ပူတိသဘာဝမုတ္တံ။ တရုဏန္တိ ဓာရာဝသေန နိပတန္တံ ဟုတွာ ဥဏှံ။ တေနဿ ဥပရိမုတ္တတမာဟ။ မုတ္တဉှိ ပဿာဝမဂ္ဂတော မုစ္စမာနံ ကာယုသ္မာဝသေန ဥဏှံ ဟောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၅။ ယံ ဘဂန္ဒရသံသဋ္ဌံ လောဟိတံ ပက္ခန္ဒတီတိ ဘဂန္ဒရဗျာဓိသဟိတာယ လောဟိတပက္ခန္ဒတာယ ဝသေန ယံ လောဟိတံ ဝိဿဝတိ။ ပိတ္တသံသဋ္ဌံ လောဟိတံ ပက္ခန္ဒတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၆။ ဥဗ္ဗိဒ္ဓေတိ ဒူရေ။ အဗ္ဘမဟိကာဒိဥပက္ကိလေသဝိဂမေန ဟိ အာကာသံ ဥတ္တုင်္ဂံ ဝိယ ဒူရံ ဝိယ စ ခါယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒူရီဘူတေ’’တိ။ တမံယေဝ တမဂတံ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ယထာ။ ဘာသတေ စ တပတေ စ ဝိရောစတေ စ ဣဒံ စတုတ္ထံ ဓမ္မသမာဒါနံ ဝိဘဇန္တေန ကုသလကမ္မပထဿ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတတ္တာ။
သင်္ဂရရုက္ခော ကန္ဒမာဒသပေါဝ။ သရဘညဝသေနာတိ အတ္ထံ အဝိဘဇိတွာ ပဒသော သရဘညဝသေန။ ဩသာရေန္တဿာတိ ဥစ္စာရေန္တဿ။ သဒ္ဒေတိ ဩသာရဏသဒ္ဒေ။ အဓိဂတဝိသေသံ အနာရောစေတုကာမာ ဒေဝတာ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိ။ တံ ဒိဝသန္တိ သတ္ထာရာ ဒေသိတဒိဝသေ။ ဣတိ အတ္တနော ဝိသေသာဓိဂမနိမိတ္တတာယ အယံ ဒေဝတာ ဣမံ သုတ္တံ ပိယာယတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
မဟာဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉၈။)၇။ ဝီမံသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၈၇။ အတ္ထဝီမံသကောတိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိအတ္ထဝိဇာနနကော။ သင်္ခါရဝီမံသကောတိ သင်္ခတဓမ္မေ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော ဝါ အာယတနာဒိဝိဘာဂတော စ ဝီမံသကော။ သတ္ထုဝီမံသကောတိ ‘‘သတ္ထာ နာမ ဂုဏတော ဧဒိသော ဧဒိသော စာ’’တိ သတ္ထု ဥပပရိက္ခကော။ ဝီမံသကောတိ ဝိစာရကော။ ယံ စေတသော သရာဂါဒိဝိဘာဂတော ပရိစ္ဆိန္ဒနံ, တံ စေတောပရိယာယော။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တပရိစ္ဆေဒ’’န္တိ။ ယသ္မာ စေတောပရိယာယဉာဏလာဘီ – ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ ဣတော ပရံ ပဝတ္တံ ဣဒမိတော ပရ’’န္တိ ပရဿ စိတ္တုပ္ပတ္တိံ ပဇာနာတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စေတောပရိယာယန္တိ စိတ္တဝါရ’’န္တိ။ ဝါရတ္ထေပိ ဟိ ပရိယာယ-သဒ္ဒေါ ဟောတိ – ‘‘ကဿ နု ခေါ, အာနန္ဒ, ပရိယာယော အဇ္ဇ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၉၈)။ စိတ္တစာရန္တိပိ ပါဌော, စိတ္တပဝတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝိဇာနနတ္ထာယာတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဝီမံသနတ္ထာယ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၈။ ကလျာဏမိတ္တူပနိဿယန္တိ ကလျာဏမိတ္တသင်္ခါတံ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ ဗလဝသန္နိဿယံ။ ဥပဍ္ဎံ အတ္တနော အာနုဘာဝေနာတိ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလေန သမ္ပာဒိယမာနဿ ဗြဟ္မစရိယဿ ဥပဍ္ဎဘာဂမတ္တံ အတ္တနော ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနုဘာဝေန သိဇ္ဈတိ။ ဥပဍ္ဎံ ကလျာဏမိတ္တာနုဘာဝေနာတိ ဣတရော ပန ဥပဍ္ဎဘာဂေါ ယံ နိဿာယ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ, တဿ ကလျာဏမိတ္တဿ ဥပဒေသာနုဘာဝေန ဟောတိ, သိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ လောကသိဒ္ဓေါ ဧဝ အယမတ္ထော။ လောကိယာ ဟိ –
‘‘ပါဒေါ သိဒ္ဓေါ အာစရိယာ, ပါဒေါ ဟိဿာနုဘာဝတော၊
တံဝိဇ္ဇာသေဝကာ ပါဒေါ, ပါဒေါ ကာလေန ပစ္စတီ’’တိ။ –
ဝဒန္တိ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယာတိ အတ္တနော သဘာဝေန, ဉာဏေနာတိ အတ္ထော။ ကလျာဏမိတ္တတာတိ ကလျာဏော ဘဒြော သုန္ဒရော မိတ္တော ဧတဿာတိ ကလျာဏမိတ္တော, တဿ ဘာဝေါ ကလျာဏမိတ္တတာ, ကလျာဏမိတ္တဝန္တတာ။ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေဟိ ကလျာဏပုဂ္ဂလေဟေဝ အယနံ ပဝတ္တိ ကလျာဏသဟာယတာ။ တေသု ဧဝ စိတ္တေန စေဝ ကာယေန စ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ပဝတ္တိ ကလျာဏသမ္ပဝင်္ကတာ။ မာဟေဝန္တိ ဧဝံ မာ အာဟ, ‘‘ဥပဍ္ဎံ ဗြဟ္မစရိယဿာ’’တိ မာ ကထေဟီတိ အတ္ထော။ တဒမိနာတိ ဧတ္ထ န္တိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၂၉၉။)နိပါတမတ္တံ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော ဣ-ကာရဿ အ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ဣမိနာပီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေနပီတိ အတ္ထော။ ပရိယာယေနာတိ ကာရဏေန။ ဣဒါနိ တံ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘မမံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ယထာ စေတ္ထ, အညေသုပိ သုတ္တေသု ကလျာဏမိတ္တုပနိဿယမေဝ ဝိသေသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခူနံ ဗာဟိရင်္ဂသမ္ပတ္တိံ ကထေန္တောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိမုတ္တိပရိပါစနိယဓမ္မေတိ ဝိမုတ္တိယာ အရဟတ္တဿ ပရိပါစကဓမ္မေ။ ပစ္စယေတိ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇေ။ မဟာဇစ္စောတိ မဟာကုလီနော။
ကာယိကော သမာစာရောတိ အဘိက္ကမပဋိက္ကမာဒိကော သတိသမ္ပဇညပရိက္ခတော ပါကတိကော စ။ ဝီမံသကဿ ဥပပရိက္ခကဿ။ စက္ခုဝိညေယျော နာမ စက္ခုဒွါရာနုသာရေန ဝိညာတဗ္ဗတ္တာ။ သောတဝိညေယျောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သံကိလိဋ္ဌာတိ ရာဂါဒိသံကိလေသဓမ္မေဟိ ဝိဗာဓိတာ, ဥပတာပိတာ ဝိဒူသိတာ မလီနာ စာတိ အတ္ထော။ တေ ပန တေဟိ သမန္နာဂတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ကိလေသသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ ယဒိ န စက္ခုသောတဝိညေယျာ, ပါဠိယံ ကထံ တထာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကာယဝစီသမာစာရာပိ သံကိလိဋ္ဌာယေဝ နာမ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တသမုဋ္ဌာနတော။ ဘဝတိ ဟိ တံဟေတုကေပိ တဒုပစာရော ယထာ ‘‘သေမှော ဂုဠော’’တိ။ ‘‘မာ မေ ဣဒံ အသာရုပ္ပံ ပရော အညာသီ’’တိ ပန ပဋိစ္ဆန္နတာယ န န ဥပလဗ္ဘန္တိ။ ‘‘န ခေါ မယံ, ဘန္တေ, ဘဂဝတော ကိဉ္စိ ဂရဟာမာ’’တိ ဝတွာ ဂရဟိတဗ္ဗာဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အဘာဝိတမဂ္ဂဿ ဟိ ဂရဟိတဗ္ဗတာ နာမ သိယာ, န ဘာဝိတမဂ္ဂဿ။ ဧသ ဥတ္တရော မာဏဝေါ ‘‘ဗုဒ္ဓမ္ပိ ဂရဟိတွာ ပက္ကမိဿာမီ’’တိ ကတွာ အနုဗန္ဓိ။ ဧဝံ စိန္တေသိ မဟာဘိနိက္ခမနဒိဝသေ အတ္တနော ဝစနေ အဋ္ဌိတတ္တာ။ ကိဉ္စိ ဝဇ္ဇံ အပဿန္တော မာရော ဧဝမာဟ –
‘‘သတ္တ ဝဿာနိ ဘဂဝန္တံ, အနုဗန္ဓိံ ပဒါပဒံ၊
ဩတာရံ နာဓိဂစ္ဆိဿံ, သမ္ဗုဒ္ဓဿ သတီမတော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၄၈)၊
ကာလေ ကဏှာ, ကာလေ သုက္ကာတိ ယထာသမာဒိန္နံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပရိသုဒ္ဓံ ကတွာ ပဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တဿ ကဒါစိ ကဏှာ အပရိသုဒ္ဓါ ကာယသမာစာရာဒယော, ကဒါစိ သုက္ကာ ပရိသုဒ္ဓါတိ ဧဝံ အန္တရန္တရာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၀။)ဗျာမိဿဝသေန ဝေါမိဿကာ။ နိက္ကိလေသာတိ နိရုပက္ကိလေသာ အနုပက္ကိလိဋ္ဌာ။
အနဝဇ္ဇံ ဝဇ္ဇရဟိတတ္တာ။ ဒီဃရတ္တန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ သမာပန္နောတိ သမ္မာ အာပန္နော သမင်္ဂီဘူတော။ တေနာဟ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ။ အတ္တနာ ကတဿ အသာရုပ္ပဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ အာရညကော ဝိယ ဟုတွာ။ တဿ ပရိဟာရန္တိ ဥဠာရေဟိ ပူဇာသက္ကာရေဟိ မနုဿေဟိ တဿ ပရိဟရိယမာနတံ။ အတိဒပ္ပိတောတိ ဧဝံ မနုဿာနံ သမ္ဘာဝနာယ အတိဝိယ ဒတ္တော ဂဗ္ဗိတော။
န ဣတ္တရသမာပန္နောတိ ဇာနာတိ။ ကသ္မာ? သီလံ နာမ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ ဇာနိတဗ္ဗံ, န ဣတ္တရေန။ ဣဒါနိ အနေကဇာတိသမုဒါစာရဝသေန တထာဂတော ဣမံ ကုသလံ ဓမ္မံ ဒီဃရတ္တံ သမာပန္နော, တဉ္စဿ အတိဝိယ အစ္ဆရိယန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အနစ္ဆရိယံ စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အရညဂါမကေတိ အရညပဒေသေ ဧကသ္မိံ ခုဒ္ဒကဂါမေ။ တတ္ထ နေသံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ စရဏဿ အဝိစ္ဆိန္နတံ ဒဿေတုံ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပိဝန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒုလ္လဘလောဏော ဟောတိ သမုဒ္ဒဿ ဒူရတာယ။
တဒါ ကိရ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ သောဠသ ဂါမသဟဿာနိ မဟန္တာနေဝ။ တေနာဟ – ‘‘ဟိတွာ ဂါမသဟဿာနိ, ပရိပုဏ္ဏာနိ သောဠသာ’’တိ။ ဣဒါနိ ကသ္မာ ‘‘သန္နိဓိံ ဒါနိ ကုဗ္ဗသီ’’တိ မံ ဃဋ္ဋေထာတိ ဝတ္ထုကာမော တံ အနာဝိကတွာ ‘‘လောဏ…ပေ… န ကရောထာ’’တိ အာဟ။ ဂန္ဓာရော တဿာဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေတုကာမော ‘‘ကိံ မယာ ကတံ ဝေဒေဟီသီ’’တိ အာဟ။
ဣတရော အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဟိတွာ’’တိ ဂါထမာဟ။ ဣတရော ‘‘ဓမ္မံ ဘဏာမီ’’တိ ဂါထန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗာပိ နေသံ ဝစနပဋိဝစနဂါထာ။ တတ္ထ ပသာသသီတိ ဃဋ္ဋေန္တော ဝိယ အနုသာသသိ။ န ပါပမုပလိမ္ပတိ စိတ္တပ္ပကောပါဘာဝတော။ မဟတ္ထိယန္တိ မဟာအတ္ထသံဟိတံ။ နော စေ အဿ သကာ ဗုဒ္ဓီတိအာဒိ ဝေဒေဟဣသိနော – ‘‘အာစရိယော မမ ဟိတေသိတာယ ဌတွာ ဓမ္မံ ဧဝ ဘဏတီ’’တိ ယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇနာကာရဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ’’တိအာဒိ။
‘‘ဉတ္တာ’’တိ လောကေ ဉာယတိ ဝိဿုတောတိ ဉာတော, ဉာတဿ ဘာဝေါ ဉတ္တံ။ အဇ္ဈာပန္နောတိ ဥပဂတော။ ဉတ္တ-ဂ္ဂဟဏေန ပတ္ထဋယသတာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၁။)ဝိဘာဝိတာတိ အာဟ ‘‘ယသဉ္စ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိ’’န္တိ။ ကိန္တိ ကိံပယောဇနံ, ကော ဧတ္ထ ဒေါသောတိ အဓိပ္ပါယော။
တတ္ထ တတ္ထ ဝိဇ္ဈန္တောတိ ယသမဒေန ပရိဝါရမဒေန စ မတ္တော ဟုတွာ ဂါမေပိ ဝိဟာရေပိ ဇနဝိဝိတ္တေပိ သံဃမဇ္ဈေပိ အညေ ဘိက္ခူ ဃဋ္ဋေန္တော ‘‘မယှံ နာမ ပါဒါ ဣတရေသံ ပါဒဖုသနဋ္ဌာနံ ဖုသန္တီ’’တိ အဖုသိတုကာမတာယ အဂ္ဂပါဒေန ဘူမိံ ဖုသန္တော ဝိယ စရတိ။ ဩနမတီတိ နိဝါတဝုတ္တိတာယ အဝနမတိ အနုဒ္ဓတော အတ္ထဒ္ဓေါ ဟောတိ။ အကိဉ္စနဘာဝန္တိ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန နာမ အကိဉ္စနဉာဏေန သမပရိဂ္ဂဟေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ အကိဉ္စနဇ္ဈာသယံ ပဋိအဝေက္ခိတွာ။ လာဘေပိ တာဒီ, အလာဘေပိ တာဒီတိ ယထာ အလာဘကာလေ လာဘဿ လဒ္ဓကာလေပိ တထေဝါတိ တာဒီ ဧကသဒိသော။ ယသေ သတိပိ မဟာပရိဝါရကာလေပိ။
အဘယော ဟုတွာ ဥပရတောတိ နိဗ္ဘယော ဟုတွာ ဘယဿ အဘာဝေနေဝ ဩရမိတဗ္ဗတော ဥပရတော ဘယဟေတူနံ ပဟီနတ္တာ။ တဉ္စ ခေါ န ကတိပယကာလံ, အထ ခေါ အစ္စန္တမေဝ ဥပရတောတိ အစ္စန္တူပရတော။ အထ ခေါ ဘာယိတဗ္ဗဝတ္ထုံ အဝေက္ခိတွာ တတော ဘယေန ဥပရတော။ ကိလေသာ ဧဝ ဘာယိတဗ္ဗတော ကိလေသဘယံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သတ္တ သေက္ခာတိ သတ္တ သေက္ခာပိ ဘယူပရတာ, ပဂေဝ ပုထုဇ္ဇနောတိ အဓိပ္ပါယော။
ထဏ္ဍိလပီဌကန္တိ ထဏ္ဍိလမဉ္စသဒိသံ ပီဌကန္တိ အတ္ထော။ နိဿာယာတိ အပဿာယ တံ အပဿာယံ ကတွာ။ ဒွိန္နံ မဇ္ဈေ ထဏ္ဍိလပီဌကာ ဒွါရေ ဌတွာ ဩလောကေန္တဿ နေဝါသိကဘိက္ခုဿ န ပညာယိ။ အသညတနီဟာရေနာတိ န သညတာကာရေန။ ‘‘မံ ဘာယန္တော ဟေဋ္ဌာမဉ္စံ ပဝိဋ္ဌော ဘဝိဿတီ’’တိ ဟေဋ္ဌာမဉ္စံ ဩလောကေတွာ။ ဥက္ကာသိ ‘‘ဗဟိ ဂစ္ဆန္တော အက္ကောသိတွာ မာ အပုညံ ပသဝီ’’တိ။ အဓိဝါသေတုန္တိ တာဒိသံ ဣဒ္ဓါနဘာဝံ ဒိသွာပိ ပဋပဋာယန္တော အတ္တနော ကောဓံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော။
ခယေနေဝါတိ ရာဂဿ အစ္စန္တက္ခယေနေဝ ဝီတရာဂတ္တာ။ န ပဋိသင်္ခါယ ဝါရေတွာတိ န ပဋိသင်္ခါနဗလေန ရာဂပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝါရေတွာ ဝီတရာဂတ္တာ။ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ကာယသမာစာရာဒီနံ သံကိလိဋ္ဌာနံ ဝီတိက္ကမိယာနဉ္စ အဘာဝံ အာစာရဿ ဝေါဒါနံ စိရကာလသမာစိဏ္ဏတာယ ဉာတဿ သဟိတဘာဝေပိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ အဘယူပရတဘာဝသမန္နေသနာယ အာကရီယတိ ဉာပေတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော ပကာရတော ဉာပီယတိ ဧတေဟီတိ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၂။)အာကာရာ, ဥပပတ္တိသာဓနကာရဏာနိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ အတ္တနော ယထာနုမတဿ အတ္ထဿ ဉာပကဘာဝေန ဝဝတ္ထီယန္တိ, တသ္မာ တာနိ တေသံ မူလကာရဏဘူတာနိ အနုမာနဉာဏာနိ စ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ – ‘‘ကေ ပနာယသ္မတော အာကာရာ ကေ အနွယာ’’တိ အဝေါစာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အာကာရာတိ ကာရဏာနိ, အနွယာတိ အနုဗုဒ္ဓိယော’’တိ အာဟ။ ယထာ ဟိ လောကေ ဒိဋ္ဌေန ဓူမေန အဒိဋ္ဌံ အဂ္ဂိံ အနွေတိ အနုမာနတော ဇာနာတိ, ဧဝံ ဝီမံသကော ဘိက္ခု – ‘‘ဘဂဝါ ဧကေကဝိဟာရေသု သုပ္ပဋိပန္နေသု ဒုပ္ပဋိပန္နေသု စ ယထာ ဧကသဒိသတာဒဿနေန အဘယူပရတတံ အနွေတိ အနုမာနတော ဇာနာတိ, သုပ္ပဋိပန္နဒုပ္ပဋိပန္နပုဂ္ဂလေသု အနုဿာဒနာနပသာဒနပ္ပတ္တာယ သတ္ထု အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတံ သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိဉ္စ အနွေတိ အနုမာနတော ဇာနာတိ, ဧဝံ ဇာနန္တော စ အဘယူပရတော တထာဂတော သဗ္ဗဓိ ဝီတရာဂတ္တာ, ယော ယတ္ထ ဝီတရာဂေါ, န သော တန္နိမိတ္တံ ကိဉ္စိ ဘယံ ပဿတိ သေယျထာပိ ဗြဟ္မာ ကာမဘဝနိမိတ္တံ, တထာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတ္တာ, သွာခါတော ဓမ္မော ဧကန္တနိယျာနိကတ္တာ, သုပ္ပဋိပန္နော သံဃော အဝေစ္စပ္ပသန္နတ္တာ’’တိ ဝတ္ထုတ္တယံ ဂုဏတော ယာထာဝတော ဇာနာတိ။
ဂဏဗန္ဓနေနာတိ ‘‘မမ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ မမ အန္တေဝါသိကာ’’တိ ဧဝံ ဂဏေ အပေက္ခာသင်္ခါတေန ဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ ပယုတ္တာ။ တာယ တာယ ပဋိပတ္တိယာတိ ‘‘သုဂတာ ဒုဂ္ဂတာ’’တိ ဝုတ္တာယ သုပ္ပဋိပတ္တိယာ ဒုပ္ပဋိပတ္တိယာ စ။ ဥဿာဒနာတိ ဂုဏဝသေန ဥက္ကံသနာ။ အပသာဒနာတိ ဟီဠနာ။ ဥဘယတ္ထ ဂေဟဿိတဝသေနာတိ ဣမိနာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပရေသံ ဥယျောဇနတ္ထံ – ‘‘ပဏ္ဍိတော, ဘိက္ခဝေ, မဟာကစ္စာနော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၅၊ ၃။၂၈၅, ၃၂၂) ဂုဏတော ဥက္ကံသနမ္ပိ အာယတိံ သံဝရာယ ယထာပရာဓံ ဂရဟဏမ္ပိ န နိဝါရေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၈၉။ ဝီမံသကဿပိ အဓိပ္ပါယော ဝီမံသနဝသေန ပဝတ္တော။ မူလဝီမံသကော ဟေတုဝါဒိတာယ။ ဂဏ္ဌိဝီမံသကဿ အနုဿုတိဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပရဿေဝ ကထာယ နိဋ္ဌင်္ဂတော’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပရဿ စေတောပရိယာယံ အဇာနန္တေနာ’’တိ။ တထာဂတောဝ ပဋိပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ သာဓာရဏတော ဝုတ္တံ အနုမာနံ ဥက္ကံသံ ပါပေတွာ ဝဒတိ။ ဥက္ကံသဂတဉှေတံ အနုမာနံ, ယဒိဒံ သဗ္ဗညုဝစနံ အဝိသံဝါဒံ သာမညတော
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၃။)အပုထုဇ္ဇနဂေါစရဿ အတ္ထဿ အနုမာနတော။ တိဝိဓော ဟိ အတ္ထော, ကောစိ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓေါ, ယော ရူပါဒိဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တဝေဒနိယော အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာကာရော။ ကောစိ အနုမာနသိဒ္ဓေါ, ယော ဃဋာဒီသု ပသိဒ္ဓေန ပစ္စယာယတ္တဘာဝေန သာဓိယမာနော သဒ္ဒါဒီနံ အနိစ္စတာဒိအာကာရော။ ကောစိ ဩကပ္ပနသိဒ္ဓေါ, ယော ပစုရဇနဿ အစ္စန္တမဒိဋ္ဌော သဒ္ဓါဝိသယော ပရလောကနိဗ္ဗာနာဒိ။ တတ္ထ ယဿ သတ္ထုနော ဝစနံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓေ အနုမာနသိဒ္ဓေ စ အတ္ထေ န ဝိသံဝါဒေတိ အဝိပရီတပ္ပဝတ္တိယာ, တဿ ဝစနေန သဒ္ဓေယျတ္ထသိဒ္ဓိ, သဒ္ဓေယျရူပါ ဧဝ စ ယေဘုယျေန သတ္ထုဂုဏာ အစ္စန္တသမ္ဘဝတော။
ဧသ မယှံ ပထောတိ ယွာယံ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလသင်္ခါတော မယှံ ဩရမတ္တကော ဂုဏော, ဧသ အပရစိတ္တဝိဒုနော ဝီမံသကဿ ဘိက္ခုနော မမ ဇာနနပထော ဇာနနမဂ္ဂေါ။ ဧသ ဂေါစရောတိ ဧသော ဧတ္တကော ဧဝ တဿ မယိ ဂေါစရော, န ဣတော ပရံ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မဇာလေပိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇) ဘဂဝတာ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလမေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဧတာပါထောတိ ဧတ္တကာပါထော။ ယော သီလေ ပတိဋ္ဌိတော ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ, ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ တဏှာယ ပရာမသန္တော, တဿ ဝိသေသဘာဂိယတာယ, နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတာယ ဝါ အကာရဏေန တဏှံ အနတိဝတ္တနတော သော တမ္မယော နာမ။ တေနာဟ ‘‘န တမ္မယော န သတဏှော’’တိအာဒိ။
သုတဿ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟဘာဝေန ဥတ္တရုတ္တရဉ္စေဝ တဿ စ ဝိသေသဿ အနုက္ကမေန ပဏီတတရဘာဝတော ပဏီတတရဉ္စ ကတွာ ဒေသေတိ။ သဝိပက္ခန္တိ ပဟာတဗ္ဗပဟာယကဘာဝေန သပ္ပဋိပက္ခံ။ ကဏှံ ပဋိဗာဟိတွာ သုက္ကန္တိ ဣဒံ ဓမ္မဇာတံ ကဏှံ နာမ, ဣမဿ ပဟာယကံ ဣဒံ သုက္ကံ နာမာတိ ဧဝံ ကဏှံ ပဋိဗာဟိတွာ သုက္ကံ။ သုက္ကံ ပဋိဗာဟိတွာ ကဏှန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဓ ပန ‘‘ဣမိနာ ပဟာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဥဿာဟန္တိ သဗျာပါရံ။ ကိရိယမယစိတ္တာနဉှိ အနုပစ္ဆိန္နာဝိဇ္ဇာတဏှာမာနာဒိကေ သန္တာနေ သဗျာပါရတာ သဥဿာဟတာ, သဝိပါကဓမ္မတာတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ ဒေသိတေ ဓမ္မေတိ တသ္မိံ သတ္ထာရာ ဒေသိတေ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မေ။ ဧကစ္စံ ဧကဒေသဘူတံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ပဋိဝေဓဓမ္မံ အဘိညာယ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ မဂ္ဂပညာယ ဇာနိတွာ။ ပဋိဝေဓဓမ္မေန မဂ္ဂေန။ ဒေသနာဓမ္မေတိ ဒေသနာရုဠှေ ပုဗ္ဗဘာဂိယေ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ နိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတိ – ‘‘အဒ္ဓါ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၄။)ဣမာယ ပဋိပဒါယ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါယပိ ပသန္နော, တတော ဘိယျောသောမတ္တာယ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ သော ဘဂဝါတိ သတ္ထရိ ပသီဒတိ။ နိယျာနိကတ္တာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော ဧဝ တတော နိယျာနာဝဟတ္တာ။ ဝင်္ကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အညံ အသာမီစိပရိယာယံ သဗ္ဗံ ဒေါသံ သင်္ဂဏှာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၀။ ဣမေဟိ သတ္ထုဝီမံသနကာရဏေဟီတိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရတာဒီဟိ စေဝ ဥတ္တရုတ္တရိပဏီတပဏီတအဝိပရီတဓမ္မဒေသနာဟိ စာ’’တိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ သတ္ထုဥပပရိက္ခနကာရဏေဟိ။ အက္ခရသမ္ပိဏ္ဍနပဒေဟီတိ တေသံယေဝ ကာရဏာနံ သမ္ဗောဓနေဟိ အက္ခရသမုဒါယလက္ခဏေဟိ ပဒေဟိ။ ဣဓ ဝုတ္တေဟိ အက္ခရေဟီတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တေဟိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ အဘိဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနသညိတေဟိ အက္ခရေဟိ။ ဩကပ္ပနာတိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ ဩက္ကန္တိတွာ ပသီဒနတော ဩကပ္ပနလက္ခဏာ။ သဒ္ဓါယ မူလံ နာမာတိ အဝေစ္စပ္ပသာဒဘူတာယ သဒ္ဓါယ မူလံ နာမ ကာရဏန္တိ သဒ္ဒဟနဿ ကာရဏံ ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာဒိကံ။ ထိရာ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆေဒေန သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ ဟရိတုံ န သက္ကာတိ အပနေတုံ အသက္ကုဏေယျာ။ ဣတရေသု သမဏဗြာဟ္မဏဒေဝေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သမိတပါပသမဏေန ဝါ’’တိအာဒိ။
‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ကေသဉ္စိ သာဝကာနဉ္စ ဝိဗာဓနတ္ထံ မာရော ဥပဂစ္ဆတီ’’တိ သုတပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘အယံ မာရော အာဂတော’’တိ စိန္တေသိ။ အာနုဘာဝသမ္ပန္နေန အရိယသာဝကေန ပုစ္ဆိတတ္တာ မုသာဝါဒံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ ဧတေတိ ယထာဝုတ္တေ သမိတပါပသမဏာဒယော ဌပေတွာ။ သဘာဝသမန္နေသနာတိ ယာထာဝသမန္နေသနာ အဝိပရီတဝီမံသာ။ သဘာဝေနေဝါတိ သဗ္ဘာဝေနေဝ ယထာဘူတဂုဏတော ဧဝ။ သုဋ္ဌု သမ္မဒေဝ။ သမန္နေသိတောတိ ဥပပရိက္ခိတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။
ဝီမံသကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၈။ ကောသမ္ဗိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၉၁။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကောသမ္ဗရုက္ခဝတီ, တသ္မာ နဂရံ ကောသမ္ဗီတိသင်္ခမဂမာသိ။ ကုသမ္ဗဿ ဝါ ဣသိနော နိဝါသဘူမိ ကောသမ္ဗီ, တဿာဝိဒူရေ ဘဝတ္တာ နဂရံ ကောသမ္ဗီ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၅။)ဃောသိတသေဋ္ဌိနာ ကာရိတေ အာရာမေတိ ဧတ္ထ ကော ဃောသိတသေဋ္ဌိ, ကထဉ္စာနေန အာရာမော ကာရိတောတိ အန္တောလီနာယ စောဒနာယ ဝိဿဇ္ဇနေ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဃောသိတသေဋ္ဌိံ ဒဿေတုံ ‘‘အဒ္ဒိလရဋ္ဌံ နာမ အဟောသီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကေဒါရပရိစ္ဆိန္နန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ကေဒါရဘူမိယာ ပရိစ္ဆိန္နံ။ ဂစ္ဆန္တောတိ ကေဒါရပါဠိယာ ဂစ္ဆန္တော။ ပဟူတပါယသန္တိ ပဟူတတရံ ပါယသံ, တံ ပန ဂရု သိနိဒ္ဓံ အန္တရာမဂ္ဂေ အပ္ပါဟာရတာယ မန္ဒဂဟဏိကော သမာနော ဇီရာပေတုံ နာသက္ခိ။ တေနာဟ ‘‘ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော’’တိအာဒိ။ ယသဝတိ ရူပဝတိ ကုလဃရေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဃောသိတသေဋ္ဌိ နာမ ဇာတောတိ ဧဝမေတ္ထ သင်္ခေပေနေဝ ဃောသိတသေဋ္ဌိဝတ္ထုံ ကထေတိ, ဝိတ္ထာရော ပန ဓမ္မပဒဝတ္ထုမှိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာမာဝတီဝတ္ထု) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဥပသံကပ္ပနဝသေနာတိ ဥပသင်္ကပ္ပနနိယာမေန။ အာဟာရပရိက္ခီဏကာယဿာတိ အာဟာရနိမိတ္တပရိက္ခီဏကာယဿ, အာဟာရက္ခယေန ပရိက္ခီဏကာယဿာတိ အတ္ထော။ သုညာဂါရေတိ ဇနဝိဝိတ္တေ ဖာသုကဋ္ဌာနေ။
ကလဟဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဘဏ္ဍနံ နာမာတိ ကလဟဿ ဟေတုဘူတာ ပရိဘာသာ တံသဒိသီ စ အနိဋ္ဌကိရိယာ ဘဏ္ဍနံ နာမ။ ဟတ္ထပရာမာသာဒိဝသေနာတိ ကုဇ္ဈိတွာ အညမညဿ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ပရာမသနအစ္စန္တဗန္ဓနာဒိဝသေန။ ‘‘အယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝိရုဒ္ဓဝါဒဘူတံ အာပန္နာတိ ဝိဝါဒါပန္နာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိရုဒ္ဓဘူတ’’န္တိအာဒိ။ မုခသန္နိဿိတတာယ ဝါစာ ဣဓ ‘‘မုခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘မုခသတ္တီဟီတိ ဝါစာသတ္တီဟီ’’တိ။ သညတ္တိန္တိ သညာပနံ ‘‘အယံ ဓမ္မော, အယံ ဝိနယော’’တိ သညာပေတဗ္ဗတံ။ နိဇ္ဈတ္တိန္တိ ယာထာဝတော တဿ နိဇ္ဈာနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သညတ္တိဝေဝစနမေဝေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သစေ ဟောတိ ဒေသေဿာမီတိ သုဗ္ဗစတာယ သိက္ခာကာမတာယ စ အာပတ္တိံ ပဿိ။ နတ္ထိ တေ အာပတ္တီတိ အနာပတ္တိပက္ခောပိ ဧတ္ထ သမ္ဘဝတီတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ။ သာ ပနာပတ္တိ ဧဝ။ တေနာဟ – ‘‘တဿာ အာပတ္တိယာ အနာပတ္တိဒိဋ္ဌိ အဟောသီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၂။ ကလဟဘဏ္ဍနဝသေနာတိ ကလဟဘဏ္ဍနဿ နိမိတ္တဝသေန။ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဂတန္တိ ကလဟဘဏ္ဍနာနံ သာရဏီယဓမ္မပဋိပက္ခတ္တာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၆။)တဒုပသမာဝဟာ ဟေဋ္ဌာဒေသနာယ အနုရူပါဝ ဥပရိဒေသနာတိ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဥပရိသုတ္တဒေသနာ ပဝတ္တာ။ သရိတဗ္ဗယုတ္တာတိ အနုဿရဏာရဟာ။ သဗြဟ္မစာရီနန္တိ သဟဓမ္မိကာနံ။ ပိယံ ပိယာယိတဗ္ဗံ ကရောန္တီတိ ပိယကရဏာ။ ဂရုံ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ကရောန္တီတိ ဂရုကရဏာ။ သင်္ဂဟဏတ္ထာယာတိ သင်္ဂဟဝတ္ထုဝိသေသဘာဝတော သဗြဟ္မစာရီနံ သင်္ဂဏှနာယ သံဝတ္တန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဝိဝါဒနတ္ထာယာတိ သင်္ဂဟဝတ္ထုဘာဝတော ဧဝ န ဝိဝါဒနာယ။ သတိ စ အဝိဝါဒနဟေတုဘူတသင်္ဂါဟဏတ္တေ တေသံ ဝသေန သဗြဟ္မစာရီနံ သမဂ္ဂဘာဝေါ ဘေဒါဘာဝေါ သိဒ္ဓေါယေဝါတိ အာဟ ‘‘သာမဂ္ဂိယာ’’တိအာဒိ။ မိဇ္ဇတိ သိနိယှတိ ဧတာယာတိ မေတ္တာ, မိတ္တဘာဝေါ, မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ, ကာယကမ္မံ။ တံ ပန ယသ္မာ မေတ္တာသဟဂတစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တစိတ္တေန ကတ္တဗ္ဗံ ကာယကမ္မ’’န္တိ။ ဣမာနိ မေတ္တကာယကမ္မာဒီနိ ဘိက္ခူနံ ဝသေန အာဂတာနိ ပါဌေ ဘိက္ခူဟိ ပစ္စုပဋ္ဌပေတဗ္ဗတာဝစနတော။ ဘိက္ခုဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ သေသသဟဓမ္မိကာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနော သဗ္ဗမ္ပိ အနဝဇ္ဇကာယကမ္မံ အာဘိသမာစာရိကကမ္မန္တောဂဓမေဝါတိ အာဟ – ‘‘မေတ္တစိတ္တေန…ပေ… ကာယကမ္မံ နာမာ’’တိ။ ဝတ္တဝသေန ပဝတ္တိယမာနာ စေတိယဗောဓီနံ ဝန္ဒနာ မေတ္တာသဒိသီတိ ကတွာ တဒတ္ထာယ ဂမနံ မေတ္တံ ကာယကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတိယဗောဓိဘိက္ခူသု ဝုတ္တာဝသေသအပစာယနာဒိံ မေတ္တာဝသေန ပဝတ္တံ ကာယိကံ ကိရိယံ သင်္ဂဏှာတိ။
တေပိဋကမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ကထိယမာနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တီဏိ သုစရိတာနိ ကာယဝစီမနောသုစရိတာနိ။ စိန္တနန္တိ ဣမိနာ ဧဝံ စိန္တနမတ္တမ္ပိ မေတ္တံ မနောကမ္မံ, ပဂေဝ ဝိဓိပဋိပန္နာ ဘာဝနာတိ ဒဿေတိ။
သဟာယဘာဝူပဂမနံ တေသံ ပုရတော။ တေသု ကရောန္တေသုယေဝ ဟိ သဟာယဘာဝူပဂမနံ သမ္မုခါ ကာယကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ ကေဝလံ ‘‘ဒေဝေါ’’တိ အဝတွာ ဂုဏေဟိ ထိရဘာဝဇောတနံ ဒေဝတ္ထေရောတိ ဝစနံ ပဂ္ဂယှ ဝစနံ။ မမတ္တဗောဓနံ ဝစနံ မမာယနဝစနံ။ ဧကန္တတိရောက္ခကဿ မနောကမ္မဿ သမ္မုခတာ နာမ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပနဝသေနေဝ ဟောတိ, တဉ္စ ခေါ လောကေ ကာယကမ္မန္တိ ပါကဋံ ပညာတံ ဟတ္ထဝိကာရာဒိံ အနာမသိတွာ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၇။)ဧဝ ဒဿေန္တော ‘‘နယနာနိ ဥမ္မီလေတွာ’’တိ အာဟ။ တထာ ဟိ ဝစီဘေဒဝသေန ပဝတ္တိ န ဂဟိတာ။
လဒ္ဓပစ္စယာ လဗ္ဘန္တီတိ လာဘာ, ပရိသုဒ္ဓါဂမနာ ပစ္စယာ။ န သမ္မာ ဂယှမာနာပိ န ဓမ္မလဒ္ဓါ နာမ န ဟောန္တီတိ တပ္ပဋိသေဓနတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘ဓမ္မလဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒေယျံ ဒက္ခိဏေယျဉ္စ အပ္ပဋိဝိဘတ္တံ ကတွာ ဘုဉ္ဇတီတိ အပ္ပဋိဝိဘတ္တဘောဂီ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ပဋိဝိဘတ္တာနိ နာမာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တေန ဝိဘဇနန္တိ ဧတေန – ‘‘စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေနပိ ဝိဘဇနံ ပဋိဝိဘတ္တံ နာမ, ပဂေဝ ပယောဂတော’’တိ ဒဿေတိ။
ပဋိဂ္ဂဏှန္တောဝ…ပေ… ပဿတီတိ ဣမိနာ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ သာဓာရဏဗုဒ္ဓိံ ဥပဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ ဟိဿ သာဓာရဏဘောဂိတာ သုကရာ, သာရဏီယဓမ္မော စဿ သုပူရော ဟောတိ။ ဝတ္တန္တိ သာရဏီယဓမ္မပူရဏဝတ္တံ။
ဒါတဗ္ဗန္တိ အဝဿံ ဒါတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ပလိဗောဓဝသေန သပလိဗောဓဿေဝ ပူရေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဩဒိဿကဒါနမ္ပိဿ န သဗ္ဗတ္ထ ဝါရိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဒါတုမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဒုဿီလဿပိ အတ္ထိကဿ သတိ သမ္ဘဝေ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဒါနဉှိ နာမ ကဿစိ န နိဝါရိတံ။
မဟာဂိရိဂါမော နာမ နာဂဒီပပဿေ ဧကော ဂါမော။ သာရဏီယဓမ္မော မေ, ဘန္တေ, ပူရိတော…ပေ… ပတ္တဂတံ န ခီယတီတိ အာဟ တေသံ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ။ တံ သုတွာ တေပိ ထေရာ ‘‘သာရဏီယဓမ္မပူရကော အယ’’န္တိ အဗ္ဘညံသု။ ဒဟရကာလေ ဧဝ ကိရေသ သာရဏီယဓမ္မပူရကော အဟောသိ, တဿာ စ ပဋိပတ္တိယာ အဝဉ္ဈဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ ‘‘ဧတေ မယှံ ပါပုဏိဿန္တီ’’တိ အာဟ။
အဟံ သာရဏီယဓမ္မပူရိကာ, မမ ပတ္တပရိယာပန္နေနပိ သဗ္ဗာပိမာ ဘိက္ခုနိယော ယာပေဿန္တီတိ အာဟ ‘‘မာ တုမှေ တေသံ ဂတဘာဝံ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ။
သတ္တသု အာပတ္တိက္ခန္ဓေသု အာဒိမှိ ဝါ အန္တေ ဝါ, ဝေမဇ္ဈေတိ စ ဣဒံ ဥဒ္ဒေသာဂတပါဠိဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ အညော ကောစိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အနုက္ကမော အတ္ထိ။ ပရိယန္တေ ဆိန္နသာဋကော ဝိယာတိ ဝတ္ထန္တေ, ဒသန္တေ ဝါ ဆိန္နဝတ္ထံ ဝိယ။ ခဏ္ဍန္တိ ခဏ္ဍဝန္တံ, ခဏ္ဍိတံ ဝါ။ ဆိဒ္ဒန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၈။)နယော။ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ဥပဍ္ဎံ, တတိယဘာဂံ ဝါ သမ္ဘိန္နဝဏ္ဏံ သဗလံ, ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေဟေဝ ပန ဗိန္ဒူဟိ အန္တရန္တရာ ဝိမိဿံ ကမ္မာသံ, အယံ ဣမေသံ ဝိသေသော။ တဏှာဒါသဗျတော မောစနဝစနေနေဝ တေသံ သီလာနံ ဝိဝဋ္ဋုပနိဿယတမာဟ။ ဘုဇိဿဘာဝကရဏတောတိ ဣမိနာ ဘုဇိဿကရာနိ ဘုဇိဿာနီတိ ဥတ္တရပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတိ။ အဝိညူနံ အပ္ပမာဏတာယ ‘‘ဝိညုပ္ပသတ္ထာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အပရာမဋ္ဌတ္တာတိ – ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ တဏှာပရာမာသေန – ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဟုတွာ တတ္ထ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေန စ အပရာမဋ္ဌတ္တာ။ ပရာမဋ္ဌုန္တိ စောဒေတုံ။ သီလံ နာမ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိပါရမ္ပရိယေန ယာဝဒေဝ သမာဓိသမ္ပာဒနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘သမာဓိသံဝတ္တကာနီ’’တိ။ သမာနဘာဝေါ သာမညံ, ပရိပုဏ္ဏစတုပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏဿ ဝိယ ဘေဒါဘာဝတော သီလေန သာမညံ သီလသာမညံ, တံ ဂတော ဥပဂတောတိ သီလသာမညဂတော။ တေနာဟ ‘‘သမာနဘာဝူပဂတသီလော’’တိ။
ယာယံ ဒိဋ္ဌီတိ ယာ အယံ ဒိဋ္ဌိ မယှဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စ ပစ္စက္ခဘူတာ။ စတုသစ္စဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ, ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ, ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ, သွာခါတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော, သုပ္ပဋိပန္နော သံဃော’’တိ စ ဒိဋ္ဌိယာ သာမညံ သမာနဒိဋ္ဌိဘာဝံ။ အဂ္ဂံ ဣတရေသံ သာရဏီယဓမ္မာနံ ပဓာနဘာဝတော။ ဧတသ္မိံ သတိ သုခသိဒ္ဓိတော တေသံ သင်္ဂါဟိကံ, တတော ဧဝ တေသံ သံဃာဋနိကံ ဂေါပါနသိယော အပရိပတန္တေ ကတွာ သင်္ဂဏှာတိ ဓာရေတီတိ သင်္ဂါဟိကံ။ သံဃာဋန္တိ အဂ္ဂဘာဝေန သံဃာဋဘာဝံ။ သံဃာဋနံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ သံဃာဋနိကံ, သံဃာဋနိယန္တိ ဝါ ပါဌော, သံဃာဋနေ နိယုတ္တန္တိ ဝါ သံဃာဋနိကံ, က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ သံဃာဋနိယံ။ သာမညတော ဧဝ ဂဟိတတ္တာ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၃။ ပဌမမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိပိ ဧဝံသဘာဝါ, အညမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ယာယံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာပီတိ ဧတ္တကေနပိ ရာဂါဒီသု ဧကေကေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တတာယပိ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ, ပဂေဝ ဒွီဟိ, ဗဟူဟိ ဝါ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တတာယ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု အဋ္ဌသုပိ ဝါရေသု။ သုဋ္ဌု ဌပိတန္တိ ယထာ မဂ္ဂဘာဝနာ ဥပရိ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓော ဟောတိ, ဧဝံ သမ္မာ ဌပိတံ။ တေနာဟ ‘‘သစ္စာနံ ဗောဓာယာ’’တိ။ တံ-
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၀၉။)ဉာဏန္တိ ‘‘နတ္ထိ ခေါ မေ တံ ပရိယုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ အရိယာနံ ဟောတီတိ အရိယာနမေဝ ဟောတိ။ တေသဉှိ ဧကဒေသတောပိ ပဟီနံ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ တေနာဟ ‘‘န ပုထုဇ္ဇနာန’’န္တိ။ အရိယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အရိယေသု ဇာတ’’န္တိ ကတွာ။ လောကုတ္တရဟေတုကတာယ လောကုတ္တရန္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယေသံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိဿ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အသာဓာရဏတာ။ တေနာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနာနံ ပန အဘာဝတော’’တိ။ သဗ္ဗဝါရေသူတိ သဗ္ဗေသု ဣတရေသု ဆသု ဝါရေသု။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၄။ ပစ္စတ္တန္တိ ပါဋိယေက္ကံ အတ္တနိ မမ စိတ္တေယေဝ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော စိတ္တေ’’တိ။ ‘‘ပစ္စတ္တံ အတ္တနော စိတ္တေ နိဗ္ဗုတိံ ကိလေသဝူပသမံ လဘာမီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၅။ တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာတိ ဣဒံ ‘‘ယထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ပစ္စာမသနန္တိ အာဟ ‘‘တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာတိ ဧဝရူပါယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၆။ သဘာဝေနာတိ နိယတပဉ္စသိက္ခာပဒတာဒိသဘာဝေန။ သံဃကမ္မဝသေနာတိ မာနတ္တစရိယာဒိသံဃကမ္မဝသေန။ ဒဟရောတိ ဗာလော။ ကုမာရောတိ ဒါရကော။ ယသ္မာ ဒဟရော ‘‘ကုမာရော’’တိ စ ‘‘ယုဝါ’’တိ စ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ မန္ဒောတိ ဝုတ္တံ။ မန္ဒိန္ဒြိယတာယ ဟိ မန္ဒော။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုသောတာဒီနံ မန္ဒတာယာ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ ယုဝါဝတ္ထာပိ ကေစိ မန္ဒိန္ဒြိယာ ဟောန္တီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဥတ္တာနသေယျကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဥတ္တာနသေယျကော, ကထမဿ အင်္ဂါရက္ကမနန္တိ? ယထာ တထာ အင်္ဂါရဿ ဖုသနံ ဣဓ ‘‘အက္ကမန’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဣတော စိတော စာ’’တိအာဒိ။ မနုဿာနန္တိ မဟလ္လကမနုဿာနံ။ န သီဃံ ဟတ္ထော ဈာယတိ ကထိနဟတ္ထတာယ။ ခိပ္ပံ ပဋိသံဟရတိ မုဒုတလုဏသရီရတာယ။ အဓိဝါသေတိ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အပေက္ခိတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၇။ ဥစ္စာဝစာနီတိ မဟန္တာနိ စေဝ ခုဒ္ဒကာနိ စ။ တတ္ထေဝါတိ သုဓာကမ္မာဒိမှိယေဝ။ ကသာဝပစနံ သုဓာဒိသင်္ခရဏတ္ထံ, ဥဒကာနယနံ ဓောဝနာဒိအတ္ထံ, ဟလိဒ္ဒိဝဏ္ဏဓာတုလေပနတ္ထံ ကုစ္ဆကရဏံ။ ဗဟလပတ္ထနောတိ ဒဠှဆန္ဒော။ ဝစ္ဆကန္တိ နိဗ္ဗတ္တဓေနုပဂဝစ္ဆံ။ အပစိနာတီတိ အပဝိန္ဒတိ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁၀။)အာလောကေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အပလောကေတီ’’တိ။ တန္နိန္နော ဟောတီတိ အဓိသီလသိက္ခာဒိနိန္နောဝ ဟောတိ ဥစ္စာဝစာနမ္ပိ ကိံကရဏီယာနံ စာရိတ္တသီလဿ ပူရဏဝသေနေဝ ကရဏတော, ယောနိသောမနသိကာရဝသေနေဝ စ တေသံ ပဋိပဇ္ဇနတော။ ထေရဿ သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ ယောနိသောမနသိကာရာဘာဝတော ‘‘တံ တံ သမုလ္လပိဿာမီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၈။ ဗလံ ဧဝ ဗလတာတိ အာဟ ‘‘ဗလေန သမန္နာဂတော’’တိ။ အတ္ထိကဘာဝံ ကတွာတိ တေန ဓမ္မေန သဝိသေသံ အတ္ထိကဘာဝံ ဥပ္ပါဒေတွာ။ သကလစိတ္တေနာတိ ဒေသနာယအာဒိမှိ မဇ္ဈေ ပရိယောသာနေတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ ပဝတ္တတာယ သကလေန အနဝသေသေန စိတ္တေန။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၀။ သဘာဝေါတိ အရိယသာဝကဿ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အသာဓာရဏတာယ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ။ သုဋ္ဌု သမန္နေသိတောတိ သမ္မဒေဝ ဥပပရိက္ခိတော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယာတိ သောတာပတ္တိဖလဿ သစ္ဆိကရဏေန, သစ္ဆိကတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကတဉာဏေနာ’’တိ။ ပဌမမဂ္ဂဖလဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဝိသေသာ ဟေတေ ပဝတ္တိအာကာရဘိန္နာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတ္တဟိ မဟာပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေဟီ’’တိ။ အယံ တာဝ အာစရိယာနံ သမာနကထာတိ ‘‘ဣဒမဿ ပဌမံ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ, န မဂ္ဂဉာဏာနီတိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပရမ္ပရာဂတာ ပုဗ္ဗာစရိယာနံ သမာနာ သာဓာရဏာ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဟိ ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ယဒိ သော ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကော သိယာ နာနာဘိသမယော, တထာ သတိ သံယောဇနတ္တယာဒီနံ ဧကဒေသပ္ပဟာနံ ပါပုဏာတီတိ အရိယမဂ္ဂဿ အနန္တရဖလတ္တာ ဧကဒေသသောတာပန္နတာဒိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ, ဖလာနံ ဝါ အနေကဘာဝေါ, သဗ္ဗမေတံ အယုတ္တန္တိ တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကောဝ အရိယမဂ္ဂေါ။
ယံ ပန သုတ္တပဒံ နိဿာယ ဝိတဏ္ဍဝါဒီ အရိယမဂ္ဂဿ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတံ ပဋိက္ခိပတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘သတ္တ ဝဿာနီတိ ဟိ ဝစနတော’’တိ အာဟ။ ကိလေသာ ပန လဟု…ပေ… ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဝဒန္တေန ဟိ ခိပ္ပံ တာဝ ကိလေသပ္ပဟာနံ, ဒန္ဓပဝတ္တိကာ မဂ္ဂဘာဝနာတိ ပဋိညာတံ ဟောတိ။ တတ္ထ သစေ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာယ အာရဒ္ဓမတ္တာယ ကိလေသာ ပဟီယန္တိ, သေသာ မဂ္ဂဘာဝနာ နိရတ္ထကာ သိယာ, အထ ပစ္ဆာ ကိလေသပ္ပဟာနံ, ကိလေသာ ပန
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁၁။)လဟု ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဣဒံ မိစ္ဆာ, ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယာ’’တိ ဝက္ခတီတိ။ တတော သုတ္တပဋိဇာနနတော။ မဂ္ဂံ အဘာဝေတွာတိ အရိယမဂ္ဂံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ အဘာဝေတွာ။ အတ္ထရသံ ဝိဒိတွာတိ သုတ္တဿ အဝိပရီတော အတ္ထော ဧဝ အတ္ထရသော, တံ ယာထာဝတော ဉတွာ။ ဧဝံ ဝိတဏ္ဍဝါဒိဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမေတုံ ‘‘ဣမာနိ သတ္တ ဉာဏာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ကောသမ္ဗိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
၉။ ဗြဟ္မနိမန္တနိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၀၁။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀) ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၅)။ သဟ ကာယေနာတိ သဟ တေန ဗြဟ္မတ္တဘာဝေန။ ဗြဟ္မဋ္ဌာနန္တိ အတ္တနော ဗြဟ္မဝတ္ထုံ။ ‘‘အနိစ္စံ နိစ္စ’’န္တိ ဝဒတိ အနိစ္စတာယ အတ္တနော အပညာယမာနတ္တာ။ ထိရန္တိ ဒဠှံ, ဝိနာသာဘာဝတော သာရဘူတန္တိ အတ္ထော။ ဥပ္ပါဒဝိပရိဏာမာဘာဝတော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနံ။ ကေဝလန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ တေနာဟ ‘‘အခဏ္ဍ’’န္တိ။ ကေဝလန္တိ ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ အမိဿံ, ဝိရဟိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဥပ္ပါဒါဒီနံ အဘာဝတော ဧဝ အစဝနဓမ္မံ။ ကောစိ ဇာယနကော ဝါ…ပေ… ဥပပဇ္ဇနကော ဝါ နတ္ထိ နိစ္စဘာဝတော။ ဌာနေန သဒ္ဓိံ တန္နိဝါသီနံ နိစ္စဘာဝဉှိ သော ပဋိဇာနာတိ။ တိဿော ဈာနဘူမိယောတိ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိယော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိဝိသေသာ ဟိ အသညသုဒ္ဓါဝါသာရုပ္ပဘဝါ။ ပဋိဗာဟတီတိ သန္တံယေဝ သမာနံ အဇာနန္တောဝ နတ္ထီတိ ပဋိက္ခိပတိ။ အဝိဇ္ဇာယ ဂတောတိ အဝိဇ္ဇာယ သဟ ဂတော ပဝတ္တော။ သဟယောဂေ ဟိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ။ အညာဏီတိ အဝိဒွါ။ ပညာစက္ခုဝိရဟတော အန္ဓော ဘူတော, အန္ဓဘာဝံ ဝါ ပတ္တောတိ အန္ဓီဘူတော။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၂။ တဒါ ဘဂဝတော သုဘဂဝနေ ဝိဟရဏဿ အဝိစ္ဆိန္နတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သုဘဂဝနေ ဝိဟရတီတိ ဉတွာ’’တိ။ တတ္ထ ပန တဒါဿ ဘဂဝတော အဒဿနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ ဂတောတိ ဩလောကေန္တော’’တိ။ ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာတိ ဣမိနာ ကတိပယစိတ္တဝါရဝသေန တဒါ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁၂။)ဘဂဝတော ဗြဟ္မလောကဂမနံ ဇာတံ, န ဧကစိတ္တက္ခဏေနာတိ ဒဿေတိ။ န စေတ္ထ ကာယဂတိယာ စိတ္တပရိဏာမနံ အဓိပ္ပေတံ – ‘‘သေယျထာပိ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော သမိဉ္ဇိတံ ဝါ ဗာဟံ ပသာရေယျာ’’တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁)။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဝိဆန္ဒန္တိ ဆန္ဒဝိဂမံ။ အပသာဒိတောတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဂါဟဿ ဝိပရိဝတ္တနေန သန္တဇ္ဇိတော။ ‘‘မေတမာသဒေါ’’တိ ဝစနေန ဥပတ္ထမ္ဘော ဟုတွာ။
အနွာဝိသိတွာတိ အာဝိသနဝသေန တဿ အတ္တဘာဝံ အဓိဘဝိတွာ။ တထာ အဘိဘဝတော ဟိ တဿ သရီရံ ပဝိဋ္ဌော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သရီရံ ပဝိသိတွာ’’တိ။ ယဉှိ သတ္တံ ဒေဝယက္ခနာဂါဒယော အာဝိသန္တိ, တဿ ပါကတိကကိရိယမယံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ နိဝါရေတွာ အတ္တနော ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ယံ ဣစ္ဆိတံ ဟသိတလပိတာဒိ, တံ တေန ကာရာပေန္တိ, ကာရေန္တာ စ အာဝိဋ္ဌပုဂ္ဂလဿ စိတ္တဝသေန ကာရေန္တိ။ ‘‘အတ္တနောဝါ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗမေတံ အစိန္တေယျတ္တာ ကမ္မဇဿ ဣဒ္ဓါနုဘာဝဿာတိ ကေစိ။ အပရေ ပန ယထာ တဒါ စက္ခုဝိညာဏာဒိပဝတ္တိ အာဝိဋ္ဌပုဂ္ဂလဿေဝ, ဧဝံ ကိရိယမယစိတ္တပဝတ္တိပိ တဿေဝ, အာဝေသကာနုဘာဝေန ပန သာမညတာ ပရိဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ မဟာနုဘာဝံ ပုဂ္ဂလံ တေ အာဝိသိတုံ န သက္ကောန္တိ, တိကိစ္ဆာဝုဋ္ဌာပနေ ပန ဆဝသရီရံ အနုပဝိသိတွာ သတန္တံ ကရောတိ ဝိဇ္ဇာနုဘာဝေန။ ကောရခတ္တိယာဒီနံ ပန ဆဝသရီရဿ ဥဋ္ဌာနံ ဝစီနိစ္ဆာရဏဉ္စ ကေဝလံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန။ အစိန္တေယျာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝါတိ။ အဘိဘဝိတွာ ဌိတောတိ သကလလောကံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ ဇေဋ္ဌကောတိ ပဓာနော, တာဒိသံ ဝါ အာနုဘာဝသမ္ပန္နတ္တာ ဥတ္တမော။ ပဿတီတိ ဒသော။ ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော အနဝသေသဝိသယော ဒသော-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ပဿတီ’’တိ။ သဗ္ဗဇနန္တိ လဒ္ဓနာမံ သဗ္ဗသတ္တကာယံ။ ဝသေ ဝတ္တေတိ, သေဋ္ဌတ္တာ နိမ္မာပကတ္တာ စ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ။ လောကဿ ဤသနသီလတာယ ဣဿရော။ သတ္တာနံ ကမ္မဿ ကာရကဘာဝေန ကတ္တာ။ ထာဝရဇင်္ဂမဝိဘာဂံ သကလံ လောကံ နိမ္မာနေတီတိ နိမ္မာတာ။
ဂုဏဝိသေသေန လောကေ ပါသံသတ္တာ သေဋ္ဌော။ တာဒိသော စ ဥက္ကဋ္ဌတမော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမော’’တိ။ သတ္တာနံ နိမ္မာနံ တထာ တထာ သဇနံ ဝိသဇနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တွံ ခတ္တိယော’’တိအာဒိ။ ဈာနာဒီသု အတ္တနော စိတ္တေ စ စိဏ္ဏဝသိတ္တာ ဝသီ။ ဘူတာနန္တိ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ဘဝံ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁၃။)အဘိဇာတံ အရဟန္တီတိ ဘဗျာ, သမ္ဘဝေသိနော, တေသံ ဘဗျာနံ။ တေနာဟ ‘‘အဏ္ဍဇဇလာဗုဇာ သတ္တာ’’တိအာဒိ။
ပထဝီအာဒယော နိစ္စာ ဓုဝါ သဿတာ။ ယေ တေသံ ‘‘အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ဂရဟကာ ဇိဂုစ္ဆာ သတ္တာ, တေ အယထာဘူတဝါဒိတာယ မတကာလေ အပါယနိဋ္ဌာ အဟေသုံ။ ယေ ပန ပထဝီအာဒီနံ ‘‘နိစ္စာ ဓုဝါ’’တိအာဒိနာ ပသံသကာ, တေ ယထာဘူတဝါဒိတာယ ဗြဟ္မကာယူပဂါ အဟေသုန္တိ မာရော ပါပိမာ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ပထဝီအာဒိမုခေန သင်္ခါရာနံ ပရိညာပညာပနေ အာဒီနဝံ ဝိဘာဝေတိ တတော ဝိဝေစေတုကာမော။ တေနာဟ ‘‘ပထဝီဂရဟကာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ မာရော ပထဝီအာဒိဓာတုမဟာဘူတဂ္ဂဟဏေန မနုဿလောကံ, ဘူတဂ္ဂဟဏေန စာတုမဟာရာဇိကေ, ဒေဝဂ္ဂဟဏေန အဝသေသကာမဒေဝလောကံ, ပဇာပတိဂ္ဂဟဏေန အတ္တနော ဌာနံ, ဗြဟ္မဂ္ဂဟဏေန ဗြဟ္မကာယိကေ ဂဏှိ။ အာဘဿရာဒယော ပန အဝိသယတာယ ဧဝ အနေန အဂ္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ တဏှာဘိနန္ဒနာယ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ စ ဝသေန။ ‘‘ဧတံ မမ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနန္ဒိနော အဘိနန္ဒကာ, အဘိနန္ဒနသီလာ ဝါ။ ဗြဟ္မုနော ဩဝါဒေ ဌိတာနံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒဿေတီတိ တေသံ တတ္ထ သန္နိပတိတဗြဟ္မာနံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝံ တဿ မဟာဗြဟ္မုနော ဩဝါဒေ ဌိတတ္တာ နိဗ္ဗတ္တံ ကတွာ ဒဿေတိ။ ယသေနာတိ အာနုဘာဝေန။ သိရိယာတိ သောဘာယ။ မံ ဗြဟ္မပရိသံ ဥပနေသီတိ ယာဒိသာ ဗြဟ္မပရိသာ ဣဿရိယာဒိသမ္ပတ္တိယာ, တတ္ထ မံ ဥယျောဇေသိ။ မဟာဇနဿ မာရဏတောတိ မဟာဇနဿ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဂုဏဝိနာသနေန အာနုဘာဝေန မာရဏတော။ အယသန္တိ ယသပဋိပက္ခံ အကိတ္တိကမ္မာနုဘာဝဉ္စာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၃။ ကသိဏံ အာယုန္တိ ဝဿသတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဥပနိဿာယ သေတီတိ ဥပသယော, ဥပသယောဝ ဩပသာယိကော ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈) အာဟ ‘‘သမီပသယော’’တိ။ သယဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘မံ ဂစ္ဆန္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဝတ္တနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မမ ဝတ္ထုသ္မိံ သယနကောတိ မယှံ ဌာနေ ဝိသယေ ဝတ္တနကော။ ဗာဟိတွာတိ နီစံ ကတွာ, အဘိဘဝိတွာ ဝါ။ ဇဇ္ဈရိကာဂုမ္ဗတောတိ ဧတ္ထ ဇဇ္ဈရိကာ နာမ ပထဝိံ ပတ္ထရိတွာ ဇာတာ ဧကာ ဂစ္ဆဇာတိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁၄။)ဣမိနာတိ ‘‘သစေ ခေါ တွံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဧသ ဗြဟ္မာ။ ဥပလာပေတီတိ သင်္ဂဏှာတိ။ အပသာဒေတီတိ နိဂ္ဂဏှာတိ။ သေသပဒေဟီတိ ဝတ္ထုသာယိကော ယထာကာမကရဏီယော ဗာဟိတေယျောတိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ။ မယှံ အာရက္ခံ ဂဏှိဿသီတိ မမ အာရက္ခကော ဘဝိဿသိ။ လကုဏ္ဍကတရန္တိ နီစတရံ နိဟီနဝုတ္တိသရီရံ။
ဖုသိတုမ္ပိ သမတ္ထံ ကိဉ္စိ န ပဿတိ, ပဂေဝ ဉာဏဝိဘဝန္တိ အဓိပ္ပါယော။ နိပ္ဖတ္တိန္တိ နိပ္ဖဇ္ဇနံ, ဖလန္တိ အတ္ထော။ တဉှိ ကာရဏဝသေန ဂန္တဗ္ဗတော အဓိဂန္တဗ္ဗတော ဂတီတိ ဝုစ္စတိ။ အာနုဘာဝန္တိ ပဘာဝံ။ သော ဟိ ဇောတနဋ္ဌေန ဝိရောစနဋ္ဌေန ဇုတီတိ ဝုစ္စတိ။ မဟတာ အာနုဘာဝေန ပရေသံ အဘိဘဝနတော မဟေသောတိ အက္ခာယတီတိ မဟေသက္ခော။ တယိဒံ အဘိဘဝနံ ကိတ္တိသမ္ပတ္တိယာ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စာတိ အာဟ ‘‘မဟာယသော မဟာပရိဝါရော’’တိ။
ပရိဟရန္တီတိ သိနေရုံ ဒက္ခိဏတော ကတွာ ပရိဝတ္တန္တိ။ ဒိသာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒိသာသု ဝိရောစမာနာ’’တိ။ အတ္တနော ဇုတိယာ ဒိဗ္ဗမာနာယ ဝါ။ တေဟီတိ စန္ဒိမသူရိယေဟိ။ တတ္တကေန ပမာဏေနာတိ ယတ္တကေ စန္ဒိမသူရိယေဟိ ဩဘာသိယမာနော လောကဓာတုသင်္ခါတော ဧကော လောကော, တတ္တကေန ပမာဏေန။ ဣဒံ စက္ကဝါဠံ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ပဓာနံ, တသ္မာ ယေဘုယျေန ဧတ္ထုပပန္နာ ဒေဝတာ အညေသု စက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာ အဘိဘုယျ ဝတ္တန္တိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ ဒသသဟဿဗြဟ္မပရိဝါရော ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပဂဉ္ဆိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စက္ကဝါဠသဟဿေ တုယှံ ဝသော ဝတ္တတီ’’တိ။ ဣဒါနိ ‘‘ဧတ္ထ တေ ဝတ္တတေ ဝသော’’တိ ဝုတ္တံ ဝသေ ဝတ္တနံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ပရောပရဉ္စ ဇာနာသီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယံ ဝုတ္တံ ဧတ္ထ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စက္ကဝါဠသဟဿေ’’တိ အာဟ။ ဥစ္စနီစေတိ ဇာတိကုလရူပဘောဂပရိဝါရာဒိဝသေန ဥဠာရေ စ အနုဠာရေ စ။ အယံ ဣဒ္ဓေါ အယံ ပကတိမနုဿောတိ ဣမိနာ ‘‘သရူပတော ဧဝဿ သတ္တာနံ ပရောပရဇာနနံ, န သမုဒါဂမတော’’တိ ဒဿေတိ။ ယံ ပန ဝက္ခတိ ‘‘သတ္တာနံ အာဂတိံ ဂတိန္တိ, တံ ကာမလောကေ သတ္တာနံ အာဒါနနိက္ခေပဇာနနမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ကမ္မဝိပါကဇာနနံ။ ယဒိ ဟိ သမုဒါဂမတော ဇာနေယျ, အတ္တနောပိ ဇာနေယျ, န စဿ တံ အတ္ထီတိ, တထာ အာဟ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁၅။)‘‘ဣတ္ထမ္ဘာဝေါတိ ဣဒံ စက္ကဝါဠ’’န္တိအာဒိ။ ရာဂယောဂတော ရာဂေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝါ ရာဂေါ, ဝိရဇ္ဇနသီလော ဝိရာဂီ, တံ ရာဂဝိရာဂိနံ။ သဟဿိဗြဟ္မာ နာမ တွံ စူဠနိယာ ဧဝ လောကဓာတုယာ ဇာနနတော။ တယာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ။ စတုဟတ္ထာယာတိ အနေကဟတ္ထေန သာဏိပါကာရေန ကာတဗ္ဗပဋပ္ပမာဏံ ဒီဃတော စတုဟတ္ထာယ, ဝိတ္ထာရတော ဒွိဟတ္ထာယ ပိလောတိကာယ ကာတုံ ဝါယမန္တော ဝိယ ဂေါပ္ဖကေ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတုကာမော ဝိယ စ ပမာဏံ အဇာနန္တော ဝိဟညတီတိ နိဂ္ဂဏှာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၄။ တံ ကာယန္တိ တဒေဝ နိကာယံ။ ဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပတွာပီတိ အနညသာဓာရဏာ မယှံ သီလာဒယော ဂုဏဝိသေသာ တာဝ တိဋ္ဌန္တု, ဤဒိသံ လောကိယံ ပရိတ္တကံ ဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌာနမ္ပိ ပတွာ။ အယံ ဣမေသံ အတိသယေန နီစောတိ နီစေယျော, တဿ ဘာဝေါ နီစေယျန္တိ အာဟ ‘‘တယာ နီစတရဘာဝေါ ပန မယှံ ကုတော’’တိ။
ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကောတိ ဥပရူပရိတော စဝိတွာ ဟေဋ္ဌာ လဒ္ဓူပပတ္တိကော။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ’’တိ အာဟ။ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကံ ကတွာတိ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကံ ပတ္ထနံ ကတွာ။ ယထာ ကေနစိ ဗဟူသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ယံ တတ္ထ ဂရုတရံ ဗလဝံ, တဒေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ, ဣတရာနိ ပန တဿ အနုဗလပ္ပဒါယကာနိ ဟောန္တိ, န ပဋိသန္ဓိဒါယကာနိ, ဧဝံ စတူသု ရူပဇ္ဈာနေသု ဘာဝိတေသု ယံ တတ္ထ ဂရုတရံ ဆန္ဒပဏိဓိအဓိမောက္ခာဒိဝသေန သာဘိသင်္ခါရဉ္စ, တဒေဝ စ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ, ဣတရာနိ ပန အလဒ္ဓေါကာသတာယ တဿ အနုဗလပ္ပဒါယကာနိ ဟောန္တိ, န ပဋိသန္ဓိဒါယကာနိ, တန္နိဗ္ဗတ္တိတဇ္ဈာနေနေဝ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တတိယဇ္ဈာနံ ပဏီတံ ဘာဝေတွာ’’တိ။ တတ္ထာတိ သုဘကိဏှဗြဟ္မလောကေ။ ပုန တတ္ထာတိ အာဘဿရဗြဟ္မလောကေ။ ပဌမကာလေတိ တသ္မိံ ဘဝေ ပဌမသ္မိံ ကာလေ။ ဥဘယန္တိ အတီတံ အတ္တနော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ, တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ အတ္တနော ကတကမ္မန္တိ ဥဘယံ။ ပမုဿိတွာ ကာလဿ စိရတရဘာဝတော။ ဝီတိနာမေတိ ပဋိပဇ္ဇန္တီတိ စ တဒါ တဿာ ကိရိယာယ ပဝတ္တိက္ခဏံ ဥပါဒါယ ပဝတ္တမာနပယောဂေါ။
အပါယေသီတိ ပါယေသိ။ ပိပါသိတေတိ တသိတေ။ ဃမ္မနီတိ ဃမ္မကာလေ။ သမ္ပရေတေတိ ဃမ္မပရိဠာဟေန ပိပါသာယ အဘိဘူတေ။ န္တိ ပါနီယဒါနံ။ ဝတသီလဝတ္တန္တိ သမာဒါနဝသေန ဝတဘူတံ စာရိတ္တသီလဘာဝေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁၆။)သမာစိဏ္ဏတ္တာ သီလဝတ္တံ။ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါဝ အနုဿရာမီတိ သုပိတွာ ပဗုဒ္ဓမတ္တော ဝိယ သုပိနံ တဝ ပုဗ္ဗနိဝုတ္ထံ မမ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန အနုဿရာမိ, သဗ္ဗညုတညာဏေန ဝိယ ပစ္စက္ခတော ပဿာမီတိ အတ္ထော။
ကရမရေတိ ဝိလုမ္ပိတွာ အာနီတေ။ ကမ္မသဇ္ဇန္တိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇံ, အာဝုဓာဒါယိနိန္တိ အတ္ထော။
ဧဏီကူလသ္မိန္တိ ဧဏီမိဂဗာဟုလ္လေန ‘‘ဧဏီကူလ’’န္တိ သင်္ခံ ဂတေ ဂင်္ဂါယ တီရပ္ပဒေသေ။ ဂယှက နီယမာနန္တိ ဂယှဝသေန ကရမရဘာဝေန စောရေဟိ အတ္တနော ဌာနံ နီယမာနံ။
အာဝါဟဝိဝါဟဝသေန မိတ္တသန္ထဝံ ကတွာ။ ‘‘ဧဝံ အမှေသု ကီဠန္တေသု ဂင်္ဂေယျကော နာဂေါ ကုပိတော’’တိ မယိ သညမ္ပိ န ကရောန္တီတိ။ သုသုကာရန္တိ သုသူတိ ပဝတ္တံ ဘေရဝနာဂနိဿာသံ။
ဂဟီတနာဝန္တိ ဝိဟေဌေတုကာမတာယ ဂတိနိဝါရဏဝသေန ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟိတံ နာဝံ။ လုဒ္ဒေနာတိ ကုရူရေန။ မနုဿကပ္ပါတိ နာဝါဂတာနံ မနုဿာနံ ဝိဟေဌေတုကာမတာယ။
ဗဒ္ဓစရောတိ ပဋိဗဒ္ဓစရိယော။ တေနာဟ ‘‘အန္တေဝါသိကော’’တိ။ တံ နိဿာယေဝါတိ ရညာ ဥပဋ္ဌိယမာနောပိ ရာဇာနံ ပဟာယ တံ ကပ္ပံ အန္တေဝါသိံ နိဿာယေဝ။
သမ္ဗုဒ္ဓိမန္တံ ဝတိနံ အမညီတိ အယံ သမ္မဒေဝ ဗုဒ္ဓိမာ ဝတသမ္ပန္နောတိ အမညိ သမ္ဘာဝေသိ စ။
နာနတ္တဘာဝေသူတိ နာနာ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္တဘာဝေသု။
အဒ္ဓါတိ ဧကံသေန။ မမေတမာယုန္တိ မယှံ ဧတံ ယထာဝုတ္တံ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဝတ္တံ အာယုံ။ န ကေဝလံ မမ အာယုမေဝ, အထ ခေါ အညမ္ပိ သဗ္ဗညေယျံ ဇာနာသိ, န တုယှံ အဝိဒိတံ နာမ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓေါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ တုဝံ။ နော စေ ကထမယမတ္ထော ဉာတော? တထာ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ တေ အယံ ဇလိတော ဇောတမာနော အာနုဘာဝေါ ဩဘာသယံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗြဟ္မလောကံ ဩဘာသေန္တော ဒိဗ္ဗမာနော တိဋ္ဌတီတိ သတ္ထု အသမသမတံ ပဝေဒေသိ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁၇။)ပထဝတ္တေနာတိ ပထဝီအတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘ပထဝီသဘာဝေနာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ – ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ’’အာဒိနာ (မဟာဝ။ ၇၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄, ၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂) သာဓာရဏတော, ‘‘ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ’’တိ အသာဓာရဏတော စ ပထဝိယာ အသဘာဝေန နိဗ္ဗာနဿ ဂဟေတဗ္ဗတာ အတ္ထိ, တံ နိဝတ္တေတွာ ပထဝိယာ အနညသာဓာရဏံ သဘာဝံ ဂဟေတုံ ‘‘ပထဝိယာ ပထဝတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာပဟောသိန္တိ န ပါပုဏိံ။ ဣဓ ပထဝိယာ ပါပုဏနံ နာမ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိမာနဂ္ဂါဟေဟိ န ဂဏှိ’’န္တိ။
ဝါဒိတာယာတိ ဝါဒသီလတာယ။ သဗ္ဗန္တိ အက္ခရံ နိဒ္ဒိသိတွာတိ ‘‘သဗ္ဗံ ခေါ အဟံ ဗြဟ္မေ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗ-သဒ္ဒံ – ‘‘သစေ ခေါ တေ မာရိသ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗတ္တေန အနနုဘူတ’’န္တိ ပစ္စနုဘာသနဝသေန နိဒ္ဒိသိတွာ။ အက္ခရေ ဒေါသံ ဂဏှန္တောတိ ဘဂဝတာ သက္ကာယသဗ္ဗံ သန္ဓာယ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ သဗ္ဗသဗ္ဗဝသေန တဒတ္ထပရိဝတ္တနေန သဗ္ဗ-သဒ္ဒဝစနီယတာသာမညေန စ ဒေါသံ ဂဏှန္တော။ တေနာဟ ‘‘သတ္ထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဒိ သဗ္ဗံ အနနုဘူတံ ‘‘နတ္ထိ သဗ္ဗ’’န္တိ လောကေ အနဝသေသံ ပုစ္ဆတိ။ သစေ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗတ္တေန အနဝသေသသဘာဝေန အနနုဘူတံ အပ္ပတ္တံ, တံ ဂဂနကုသုမံ ဝိယ ကိဉ္စိ န သိယာ။ အထဿ အနနုဘူတံ အတ္ထီတိ အဿ သဗ္ဗတ္တေန အနနုဘူတံ ယဒိ အတ္ထိ, ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ မိစ္ဆာ, သဗ္ဗံ နာမ တံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘မာ ဟေဝ တေ ရိတ္တကမေဝါ’’တိအာဒိ။
အဟံ သဗ္ဗဉ္စ ဝက္ခာမိ, အနနုဘူတဉ္စ ဝက္ခာမီတိ အဟံ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝက္ခာမိ, ‘‘အနနုဘူတ’’န္တိ စ ဝက္ခာမိ, ဧတ္ထ ကော ဒေါသောတိ အဓိပ္ပါယော။ ကာရဏံ အာဟရန္တောတိ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗတ္တေန အနနုဘူတဿ အတ္ထိဘာဝေ ကာရဏံ နိဒ္ဒိသန္တော။ ဝိဇာနိတဗ္ဗန္တိ မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေဟိ ဝိသေသတော သဗ္ဗသင်္ခတဝိသိဋ္ဌတာယ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အနိဒဿနန္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗာနဿ သနိဒဿနဒုကေ ဒုတိယပဒသဟိတတာဒဿနန္တိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘စက္ခုဝိညာဏဿ အာပါထံ အနုပဂမနတော အနိဒဿနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဓုရတာယ ဝါ နတ္ထိ ဧတဿ နိဒဿနန္တိ အနိဒဿနံ။ နတ္ထိ ဧတဿ အန္တောတိ အနန္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တယိဒ’’န္တိအာဒိ။
ဘူတာနီတိ ပစ္စယသမ္ဘူတာနိ။ အသမ္ဘူတန္တိ ပစ္စယေဟိ အသမ္ဘူတံ, နိဗ္ဗာနန္တိ အတ္ထော။ အပဘဿရဘာဝဟေတူနံ သဗ္ဗသော အဘာဝါ
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁၈။)သဗ္ဗတော ပဘာတိ သဗ္ဗတောပဘံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနတော ဟီ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘တမော တတ္ထ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၁၀၄) ပဘူတမေဝါတိ ပကဋ္ဌဘာဝေန ဥက္ကဋ္ဌဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနမေဝ။ အရူပီဘာဝေန အဒေသိကတ္တာ သဗ္ဗတော ပဘဝတိ ဝိဇ္ဇတီတိ သဗ္ဗတောပဘံ။ တေနာဟ ‘‘ပုရတ္ထိမဒိသာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ပဝိသန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဝိသံ, တဒေဝ သ-ကာရဿ ဘ-ကာရံ, ဝိ-ကာရဿ စ လောပံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဘ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘တိတ္ထဿ နာမ’’န္တိ။ ဝါဒံ ပတိဋ္ဌပေသီတိ ဧဝံ မယာ သဗ္ဗဉ္စ ဝုတ္တံ, အနနုဘူတဉ္စ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ယံ တယာ အဓိပ္ပါယံ အဇာနန္တေန သဟသာ အပ္ပဋိသင်္ခါယ ဒေါသဂ္ဂဟဏံ, တံ မိစ္ဆာတိ ဗြဟ္မာနံ နိဂ္ဂဏှန္တော ဘဂဝါ အတ္တနော ဝါဒံ ပတိဋ္ဌပေသိ။
ဂဟိတဂဟိတန္တိ ‘‘ဣဒံ နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဂဟိတဂဟိတံ ဂါဟံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဒေါသဒဿနမုခေန နိဂ္ဂဏှန္တေန သတ္ထာရာ ဝိဿဇ္ဇာပိတော ကိဉ္စိ ဂဟေတဗ္ဗံ အတ္တနော ပဋိသရဏံ အဒိသွာ ပရာဇယံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ လဠိတကံ ကာတုကာမော ဝါဒံ ပဟာယ ဣဒ္ဓိယာ ပါဋိဟာရိယလီဠံ ဒဿေတုကာမော။ ယဒိ သက္ကောသိ မယှံ အန္တရဓာယိတုံ, န ပန သက္ခိဿသီတိ အဓိပ္ပါယော။ မူလပဋိသန္ဓိံ ဂန္တုကာမောတိ အတ္တနော ပါကတိကေန အတ္တဘာဝေန ဌာတုကာမော။ သော ဟိ ပဋိသန္ဓိကာလေ နိဗ္ဗတ္တသဒိသတာယ မူလပဋိသန္ဓီတိ ဝုတ္တော။ အညေသန္တိ ဟေဋ္ဌာ အညကာယိကာနံ ဗြဟ္မူနံ။ န အဒါသိ အဘိသင်္ခတကာယေနေဝါယံ တိဋ္ဌတု, န ပါကတိကရူပေနာတိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ။ တေန သော အဘိသင်္ခတကာယံ အပနေတုံ အဝိသဟန္တော အတ္တဘာဝပဋိစ္ဆာဒကံ အန္ဓကာရံ နိမ္မိနိတုံ အာရဘိ။ သတ္ထာ တံ တမံ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မူလပဋိသန္ဓိံ ဝါ’’တိအာဒိ။
ဘဝေဝါဟန္တိ ဘဝေ ဧဝ အဟံ။ အယဉ္စ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဟံ ဘဝေ ဘယံ ဒိသွာယေဝါ’’တိ, သဗ္ဗသ္မိံ ဘဝေ ဇာတိအာဒိဘယံ ဉာဏစက္ခုနာ ယာထာဝတော ဒိသွာ။ သတ္တဘဝန္တိ သတ္တသင်္ခါတံ ဘဝံ။ ကမ္မဘဝပစ္စယေ ဟိ ဥပပတ္တိဘဝေ သတ္တသမညာ။ ဝိဘဝန္တိ ဝိမုတ္တိံ။ ပရိယေသမာနမ္ပိ ဥပါယဿ အနဓိဂတတ္တာ ဘဝေယေဝ ဒိသွာ။ ဘဝဉ္စ ဝိဘဝေသိနံ ဝိဘဝံ နိဗ္ဗုတိံ ဧသမာနာနံ သတ္တာနံ ဘဝံ, ဘဝေသု ဥပ္ပတ္တိဉ္စ ဒိသွာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န အဘိဝဒိန္တိ ‘‘အဟော ဝတ သုခ’’န္တိ ဧဝံ အဘိဝဒါပနာကာရာဘာဝတော န အဘိနိဝိသိံ, လက္ခဏဝစနမေတံ။ ဂါဟတ္ထော ဧဝ ဝါ အဘိဝါဒ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘နာဘိဝဒိ’’န္တိ,
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၁၉။)‘‘န ဂဝေသိ’’န္တိ။ ဘဝဂ္ဂဟဏေနေတ္ထ ဒုက္ခသစ္စံ, နန္ဒီဂဟဏေန သမုဒယသစ္စံ, ဝိဘဝဂ္ဂဟဏေန နိရောဓသစ္စံ, နန္ဒိဉ္စ န ဥပါဒိယိန္တိ ဣမိနာ မဂ္ဂသစ္စံ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣတိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသေန္တော’’တိ။ တဒိဒံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဂါထာယ ဝိဘာဝနဒဿနံ။ သတ္ထာ ပန တေသံ ဗြဟ္မူနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ သစ္စာနိ ဝိတ္ထာရတော ပကာသေန္တော ဝိပဿနံ ပါပေတွာ အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှိ။ တေ စ ဗြဟ္မာနော ကေစိ သောတာပတ္တိဖလေ, ကေစိ သကဒါဂါမိဖလေ, ကေစိ အနာဂါမိဖလေ, ကေစိ အရဟတ္တေ စ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သစ္စာနိ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသီ’’တိအာဒိ။ အစ္ဆရိယဇာတာတိ သဉ္ဇာတစ္ဆရိယာ။ သမူလံ ဘဝန္တိ တဏှာဝိဇ္ဇာဟိ သမူလံ ဘဝံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၅။ မမ ဝသံ အတိဝတ္တိတာနီတိ သဗ္ဗသော ကာမဓာတုသမတိက္ကမနပဋိပဒါယ မယှံ ဝိသယံ အတိက္ကမိတာနိ။ ကထံ ပနာယံ တေသံ အရိယဘူမိသမောက္ကမနံ ဇာနာတီတိ? နယဂ္ဂါဟတော – ‘‘သမဏော ဂေါတမော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သံသာရေ အာဒီနဝံ, နိဗ္ဗာနေ စ အာနိသံသံ ပကာသေန္တော ဝေနေယျဇနံ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌမေဝ ကရောတိ, တဿ ဒေသနာ အဝဉ္ဈာ အမောဃာ ဣန္ဒေန ဝိဿဋ္ဌဝဇိရသဒိသာ, တဿ စ အာဏာယ ဌိတာ သံသာရေ န ဒိဿန္တေဝါ’’တိ နယဂ္ဂါဟေန အနုမာနေန ဇာနာတိ။ သစေ တွံ ဧဝံ အနုဗုဒ္ဓေါတိ ယထာ တွံ ပရေသံ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓံ ဝဒတိ, ဧဝံ တွံ အတ္တနော အနုရူပတော သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတော။ တံ ဓမ္မံ မာ ဥပနယသီတိ တယာ ပဋိဝိဒ္ဓဓမ္မံ မာ သာဝကပဋိဝေဓံ ပါပေသိ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ အနန္တရံ ဝုတ္တံ ဗြဟ္မလောကေ ပတိဋ္ဌာနံယေဝ သန္ဓာယ မာရော ဝဒတိ, တေ ဒဿေန္တော ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အပါယပတိဋ္ဌာနံ ပန အာဇီဝကနိဂဏ္ဌာဒိပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတေ တိတ္ထကရေ, ယေ ကေစိ ဝါ ပဗ္ဗဇိတွာ မိစ္ဆာပဋိပန္နေ ဇနေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အနုပ္ပန္နေတိ အသဉ္ဇာတေ, အပ္ပတ္တေတိ အတ္ထော။ အနုလ္လပနတာယာတိ ယထာ မာရော ဥပရိ ကိဉ္စိ ဥတ္တရံ လပိတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝံ တထာ ဥတ္တရဘာသနေန။ နိမန္တနဝစနေနာတိ ဝိညာပနဝစနေန။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ နိမန္တနံ, ဗြဟ္မုနော ဝါ နိမန္တနံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဗြဟ္မနိမန္တနိကံ, သုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဗြဟ္မနိမန္တနိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၂၀။)၁၀။ မာရတဇ္ဇနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၀၆။ ကောဋ္ဌမနုပဝိဋ္ဌောတိ အာသယော ဝစ္စဂုတ္တဋ္ဌာနတာယ ကောဋ္ဌံ, တဿ အဗ္ဘန္တရဉှေတ္ထ ကောဋ္ဌံ။ အနုရူပေါ ဟုတွာ ပဝိဋ္ဌော အနုပဝိဋ္ဌော။ သုခုမဉှိ တဒနုစ္ဆဝိကံ အတ္တဘာဝံ မာပေတွာ အယံ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌော။ ဂရုဂရော ဝိယာတိ ဂရုကဂရုကော ဝိယ။ ဥ-ကာရဿ ဟိ ဩ-ကာရံ ကတွာ အယံ နိဒ္ဒေသော, အတိဝိယ ဂရုကော မညေတိ အတ္ထော။ ဂရုဂရု ဝိယ ဣစ္စေဝ ဝါ ပါဌော။ မာသဘတ္တံ မာသော ဥတ္တရပဒလောပေန, မာသဘတ္တေန အာစိတံ ပူရိတံ မာသာစိတံ မညေ။ တေနာဟ ‘‘မာသဘတ္တံ ဘုတ္တဿ ကုစ္ဆိ ဝိယာ’’တိ။ ဥတ္တရပဒလောပေန ဝိနာ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘မာသပူရိတပသိဗ္ဗကော ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိန္တမာသော ဝိယာတိ တိန္တမာသော ပသိဗ္ဗကော ဝိယ။ ကိံ နု ခေါ ဧတံ မမ ကုစ္ဆိယံ ပုဗ္ဗံ ဘာရိကတ္တံ, ကိံ နု ခေါ ကထံ နု ခေါ ဇာတန္တိ အဓိပ္ပါယော? ဥပါယေနာတိ ပထေန ဉာယေန။ ဗျတိရေကတော ပနဿ အနုပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာနမေဝ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘မာ တထာဂတံ ဝိဟေသေသီ’’တိ အာဟ။ ယထာ ဟိ အရိယသံဃော ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ, သံဃံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၆။၁၈၊ သု။ နိ။ ၂၄၁) တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ တပ္ပရိယာပန္နာ အရိယပုဂ္ဂလာ, ယထာ စ ပုရိမကာ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကာ ကပ္ပါနံ သတသဟဿာဓိကံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ပါရမိယော ပူရေတွာ အာဂတာ, အယမ္ပိ မဟာထေရော တထာ အာဂတောတိ တထာဂတောတိ။ ပတိအဂ္ဂဠေဝ အဋ္ဌာသီတိ အဂ္ဂဠဿ ဗဟိဘာဂေ အဋ္ဌာသိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၇။ ရုက္ခဒေဝတာ နာမ စာတုမဟာရာဇိကေသု နိဟီနော ကာယော, တသ္မာ နေသံ မနုဿဂန္ဓော ပရိစိတတ္တာ နာတိဇေဂုစ္ဆောတိ အာဟ ‘‘အာကာသဋ္ဌဒေဝတာန’’န္တိ။ အာဗာဓံ ကရောတီတိ ဒုက္ခံ ဇနေတိ။ နာဂရိကောတိ သုကုမာရော။ ပရိစောက္ခောတိ သဗ္ဗသော သုစိရူပေါ။ ဉာတိကောဋိန္တိ ဉာတိဘာဂံ။ အနာဒိမတိ ဟိ သံသာရေ ဉာတိဘာဂရဟိတော နာမ သတ္တော ကဿစိပိ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဒန္တိ ‘‘သော မေ တွံ ဘာဂိနေယျော ဟောသီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ။ ပဝေဏိဝသေနာတိ တဒါ မယှံ ဘာဂိနေယျော ဟုတွာ ဣဒါနိ မာရဋ္ဌာနေ ဌိတောတိ ဣမိဿာ ပဝေဏိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အညဿ ဝါ ဝေသမံ ဓုရော ဝိဓုရော။ တေနာဟ ‘‘အညေဟိ သဒ္ဓိံ အသဒိသော’’တိ။ အပ္ပဒုက္ခေနာတိ သုခေနေဝ။
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၂၁။)ပန္ထာနံ အဝန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ပထာဝိနော။ ဧတ္တကေနာတိ ဧတ္တာဝတာ စိတကသန္နိသယေန။ ဥဒကလေဏန္တိ ဥဒကနိဿန္ဒနလေဏံ။ သမာပတ္တိတောတိ နိရောဓသမာပတ္တိတော။ သမာပတ္တိဖလန္တိ နိရောဓသမာပတ္တိဖလံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၀၈။ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟီတိ ဒသဟိပိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ, တတော ကိဉ္စိ အဟာပေန္တာ။ ပရိဘာသထာတိ ဂရဟထ။ ဃဋ္ဋေထာတိ အနူနာဟိ ကထာဟိ ဣမေသု ဩဝိဇ္ဈထ။ ဒုက္ခာပေထာတိ စိတ္တေ ဒုက္ခံ ဇနေထ။ ဧတေသန္တိ တေသံ ဘိက္ခူနံ တုမှာကံ အက္ကောသနာဒီဟိ ဘိက္ခူနံ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ။ တေနေတ္ထ ဒူသီ မာရော ဩတာရံ လဘတိ နာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗံ ဣဘံ အရဟန္တီတိ ဣဗ္ဘာ, ဟတ္ထိဘဏ္ဍကာ, ဟီနဇီဝိကတာယ ဟေတေ ဣဗ္ဘာ ဝိယာတိ ဣဗ္ဘာ, တေ ပန သဒုတိယကဝသေန ‘‘ဂဟပတိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကဏှာတိ ကဏှာဘိဇာတိကာ။ ပါဒတော ဇာတတ္တာ ပါဒါနံ အပစ္စာ။ အာလသိယဇာတာတိ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိကမ္မဿ အကရဏေန သဉ္ဇာတာလသိယာ။ ဂူထနိဒ္ဓမနပနာဠီတိ ဝစ္စကူပတော ဂူထဿ နိက္ခမပဒေသော။
မနုဿာနံ အကုသလံ န ဘဝေယျ တေသံ တာဒိသာယ အဘိသန္ဓိယာ အဘာဝတော။ အာဝေသကဿ အာနုဘာဝေန အာဝိဋ္ဌဿ စိတ္တသန္တတိ ဝိပရိဝတ္တတီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုန္တိ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဣတ္ထိရူပံ, ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ပုရိသရူပန္တိ ဤဒိသံ, အညံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာနံ အသာရုပ္ပံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုံ။ ဝိပ္ပဋိသာရာရမ္မဏန္တိ ပဿန္တာနံ ဝိပ္ပဋိသာရဿ ပစ္စယံ။ လေပယဋ္ဌိန္တိ လေပလိတ္တံ ဝါကုရယဋ္ဌိံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၀။ သောမနဿဝသေနာတိ ဂေဟဿိတသောမနဿဝသေန။ အညထတ္တန္တိ ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘သစေ မာရော မနုဿာနံ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။ ယဒိ မာရောဝ တထာ ကရေယျ, မနုဿာနံ ကုသလံ န ဘဝေယျ, မာရဿေဝ ဘဝေယျ, သရီရေ ပန အနဓိမုစ္စိတွာ တာဒိသံ ပသာဒနီယံ ပသာဒဝတ္ထုံ ဒဿေသိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၁။ အသုဘသညာပရိစိတေနာတိ သကလံ ကာယံ အသုဘန္တိ ပဝတ္တာယ သညာယ သဟဂတဇ္ဈာနံ အသုဘသညာ, တေန ပရိစိတေန ပရိဘာဝိတေန။
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၂၂။)စေတသာ စိတ္တေန။ ဗဟုလန္တိ အဘိဏှံ။ ဝိဟရတောတိ ဝိဟရန္တဿ, အသုဘသမာပတ္တိဗဟုလဿာတိ အတ္ထော။ ပတိလီယတီတိ သင်္ကုစတိ တတ္ထ ပဋိကူလတာယ သဏ္ဌိတတ္တာ။ ပတိကုဋတီတိ အပသက္ကတိ။ ပတိဝတ္တတီတိ နိဝတ္တတိ။ တတော ဧဝ န သမ္ပသာရိယတိ။ ရသတဏှာယာတိ မဓုရာဒိရသဝိသယာယ တဏှာယ။
သဗ္ဗလောကေ အနဘိရတိသညာတိ တီသုပိ ဘဝေသု အရုစ္စနဝသေန ပဝတ္တာ ဝိပဿနာဘာဝနာ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ဟေသာ။ လောကစိတြေသူတိ ဟတ္ထိအဿရထပါသာဒကူဋာဂါရာဒိဘေဒေသု စေဝ အာရာမရာမဏေယျကာဒိဘေဒေသု စ လောကေ စိတ္တဝိစိတ္တေသု။ ရာဂသန္တာနိ ဝူပသန္တရာဂါနိ။ ဒေါသမောဟသန္တာနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေသံ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ သဗ္ဗေသံ သပ္ပါယဘာဝတော။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၂။ သက္ခရံ ဂဟေတွာတိ သက္ခရာသီသေန တတ္တကံ ဘိန္နပါသာဏမုဋ္ဌိန္တိ အာဟ ‘‘အန္တောမုဋ္ဌိယံ တိဋ္ဌနပမာဏံ ပါသာဏ’’န္တိ။ မုဋ္ဌိပရိယာပန္နန္တိ အတ္ထော။ အယဉှိ ပါသာဏဿ ဟေဋ္ဌိမကောဋိ။ ဟတ္ထိနာဂေါတိ မဟာဟတ္ထီ။ မဟန္တပရိယာယော နာဂ-သဒ္ဒေါတိ ကေစိ။ အဟိနာဂါဒိတော ဝါ ဝိသေသနတ္ထံ ဟတ္ထိနာဂေါတိ ဝုတ္တံ။ သကလသရီရေနေဝ နိဝတ္တိတွာ အပလောကေသီတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဝါယန္တိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နေဝ ပမာဏံ အညာသီ’’တိ။ သဟာပလောကနာယာတိ စ ဝစနတောတိ ဣမိနာ ဝစနေန ဣမံ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥဠာရေတိ ဥဠာရဂုဏေ။ ဘဂဝန္တဉှိ ဌပေတွာ နတ္ထိ တဒါ သဒေဝကေ လောကေ တာဒိသော ဂုဏဝိသေသယုတ္တောတိ။
ဝိသုံ ဝိသုံ ပစ္စတ္တဝေဒနိယော အယသူလေန သဒ္ဓိံ ဘူတာနိ ဆ ဖဿာယတနာနိ ဧတဿာတိ ဆ ဖဿာယတနံ, ဒုက္ခံ။ တံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဆ ဖဿာယတနိကော, နိရယော။ တေနာဟ ‘‘ဆသု ဖဿာ…ပေ… ပစ္စယော’’တိ။ သမာဟနတီတိ သမာဟတော, အနေကသတဘေဒေါ သင်္ကုသမာဟတော ဧတ္ထ အတ္ထီတိ သင်္ကုသမာဟတော, နိရယော။ ဝိသေသပစ္စယတာယ ဝေဒနာယ ဌိတောတိ ဝေဒနိယော, ကာရဏာကာရကေန ဝိနာ ပစ္စတ္တံ သယမေဝ ဝေဒနိယောတိ ပစ္စတ္တဝေဒနိယော။ အယသူလေန သဒ္ဓိံ အယသူလန္တိ ပါဒပဒေသတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရံ အဘိဟနနဝသေန အာဂတေန
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၂၃။)ပဏ္ဏာသာယ ဇနေဟိ ဂဟိတေန အယသူလေန သဟ သီသပဒေသတော ပဋ္ဌာယ အာဂတံ။ အယသူလဘာဝသာမညေန စေတံ ဧကဝစနံ, သတမတ္တာနိ ပတိတာနိ သူလာနိ။ ဣမိနာ တေ ဌာနေန စိန္တေတွာတိ နိဿိတဝေါဟာရေန နိဿယံ ဝဒတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘တဒါ ဇာနေယျာသိ ဝဿသဟဿံ မေ နိရယေ ပစ္စမာနဿာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌာနိမန္တိ ဝုဋ္ဌာနေ ဘဝံ, အန္တိမန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပါကဝုဋ္ဌာနဝေဒန’’န္တိ, ဝိပါကဿ ပရိယောသာနံ ဝေဒနန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခတရာ ဟောတိ ပဒီပဿ ဝိဇ္ဈာယနက္ခဏေ မဟန္တဘာဝေါ ဝိယ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၃။ ဃဋ္ဋယိတွာ ပေါထေတွာ။ ပါဋိယေက္ကဝေဒနာဇနကာတိ ပစ္စေကံ မဟာဒုက္ခသမုပ္ပါဒကာ။ အယတော အပဂတော နိရယော, သော ဒေဝဒူတသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၃။၂၆၁) ဒီပေတဗ္ဗော။ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပနဿ ပရတော သယမေဝ အာဂမိဿတိ။ ဣမံ ပန အတီတဝတ္ထုံ အာဟရိတွာ အတ္တနော ဉာဏာနုဘာဝဒီပနမုခေန မာရံ သန္တဇ္ဇေန္တော မဟာထေရော ‘‘ယော ဧတမဘိဇာနာတီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယော မဟာဘိညော ဧတံ ကမ္မံ ကမ္မဖလဉ္စ ဟတ္ထတလေ ဌပိတံ အာမလကံ ဝိယ အဘိမုခံ ကတွာ ပစ္စက္ခတော ဇာနာတိ။ သဗ္ဗသော ဘိန္နကိလေသတာယ ဘိက္ခု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အဂ္ဂသာဝကော, တာဒိသံ ဥဠာရဂုဏံ အာသဇ္ဇ ဃဋ္ဋယိတွာ ဧကန္တကာဠကေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ကဏှ မာရ အာယတိံ မဟာဒုက္ခံ ဝိန္ဒိဿသိ။
ဥဒကံ ဝတ္ထုံ ကတွာတိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနကသတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မဖလေန မဟာသမုဒ္ဒဥဒကမေဝ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ။ တထာ ဟိ တာနိ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပဋ္ဌာယိနော’’တိ။ တေသန္တိ ဝိမာနာနံ။ ဧတံ ယထာဝုတ္တဝိမာနဝတ္ထုံ တာသံ အစ္ဆရာနံ သမ္ပတ္တိံ, တဿ စ ကာရဏံ အတ္တပစ္စက္ခံ ကတွာ ဇာနာတိ။ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌေန ကမ္ပယီတိ ပုဗ္ဗာရာမေ ဝိသာခါယ မဟာဥပါသိကာယ ကာရိတံ သဟဿဂဗ္ဘပဋိမဏ္ဍိတမဟာပါသာဒံ အတ္တနော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌေန ကမ္ပေသိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပါသာဒကမ္ပနသုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣဒန္တိ ‘‘ယော ဝေဇယန္တ’’န္တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဇာတံ စူဠတဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိသုတ္တေနေဝ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၃) ဒီပေတဗ္ဗံ။
တဿ ဗြဟ္မဂဏဿ တထာစိန္တနသမနန္တရမေဝ တသ္မိံ ဗြဟ္မလောကေ သုဓမ္မံ ဗြဟ္မသဘံ ဂန္တွာ။ တေပီတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒယော။ ပစ္စေကံ-
(မ၊ဋီ၊၂၊၃၂၄။)ဒိသာသူတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ပုရတ္ထိမဒိသာယံ, မဟာကဿပတ္ထေရော ဒက္ခိဏဒိသာယံ, မဟာကပ္ပိနတ္ထေရော ပစ္ဆိမဒိသာယံ, အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော ဥတ္တရဒိသာယန္တိ ဧဝံ စတ္တာရော ထေရာ ဗြဟ္မပရိသမတ္ထကေ မဇ္ဈေ နိသိန္နဿ ဘဂဝတော သမန္တတော စတုဒ္ဒိသာ နိသီဒိံသု။ ဂါထာ ဝုတ္တာတိ ‘‘ယော ဗြဟ္မံ ပရိပုစ္ဆတီ’’တိ ဂါထာ ဝုတ္တာ။ အညတရဗြဟ္မသုတ္တေနာတိ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဗြဟ္မုနော ဧဝရူပံ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၆) မဟာဝဂ္ဂေ အာဂတေန အညတရဗြဟ္မသုတ္တေန။
ဈာနဝိမောက္ခေန ဖုသီတိ ဈာနဝိမောက္ခသန္နိဿယေန အဘိညာဉာဏေန ဖဿယိ။ ဝနန္တိ ဇမ္ဗုဒီပံ အဖဿယီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇမ္ဗုဒီပေါ ဟိ ဝနဗဟုလတာယ ဣဓ ‘‘ဝန’’န္တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဇမ္ဗုသဏ္ဍဿ ဣဿရော’’တိ။ ပုဗ္ဗဝိဒေဟာနံ ဒီပန္တိ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဝါသီနံ ဒီပံ, ပုဗ္ဗဝိဒေဟဒီပန္တိ အတ္ထော။ ဘူမိသယာ နရာ နာမ အပရဂေါယာနကာ ဥတ္တရကုရုကာ စ။ ယသ္မာ တေ ဂေဟပရိဂ္ဂဟာဘာဝတော ဘူမိယံယေဝ သယန္တိ, န ပါသာဒါဒီသု။ ပဋိလဘီတိ ဥပ္ပါဒေသိ။ ဧတံ အာသံ မာ အကာသီတိ ဧသာ ယထာ ပုဗ္ဗေ ဒူသိမာရဿ, ဧဝံ တုယှံ အာသာ ဒီဃရတ္တံ အနတ္ထာဝဟာ, တသ္မာ ဧဒိသံ အာသံ မာ အကာသီတိ မာရဿ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။
ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ
မာရတဇ္ဇနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
နိဋ္ဌိတာ စ စူဠယမကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
မူလပဏ္ဏာသဋီကာ သမတ္တာ။
ဒုတိယော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။
Comments
Post a Comment