သဂါထာဝဂ္ဂဋီကာ
သံယုတ္တနိကာယေ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁။ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ပဘဝနိဿယဝိသုဒ္ဓိပဋိဝေဒနတ္ထံ, တံ ပန ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပါဒနတ္ထံ, တံ သမ္မဒေဝ တေသံ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိက္ကမလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဟိတသုခနိပ္ဖါဒနတ္ထန္တိ။ အထ ဝါ မင်္ဂလဘာဝတော, သဗ္ဗကိရိယာသု ပုဗ္ဗကိစ္စဘာဝတော, ပဏ္ဍိတေဟိ သမာစရိတဘာဝတော, အာယတိံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာတိ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ပူဇနီယပူဇာပုညဝိသေသနိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ, တံ အတ္တနော ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ကမ္မဿ ဗလာနုပ္ပဒါနတ္ထံ, အန္တရာ စ တဿ အသံကောစာပနတ္ထံ, တဒုဘယံ အနန္တရာယေန အဋ္ဌကထာယ ပရိသမာပနတ္ထန္တိ ဣဒမေဝ စ ပယောဇနံ အာစရိယေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဣတိ မေ ပသန္နမတိနော…ပေ… တဿာနုဘာဝေနာ’’တိ။ ဝတ္ထုတ္တယပူဇာ ဟိ နိရတိသယပုညက္ခေတ္တသံဗုဒ္ဓိယာ အပရိမေယျပဘာဝေါ ပုညာတိသယောတိ ဗဟုဝိဓန္တရာယေပိ လောကသန္နိဝါသေ အန္တရာယနိဗန္ဓနသကလသံကိလေသဝိဒ္ဓံသနာယ ပဟောတိ, ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဝါရေတိ။ ယထာဟ ‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁၉၅၊ အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၁), တထာ ‘‘ယေ, ဘိက္ခဝေ, ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာ, အဂ္ဂေ တေ ပသန္နာ, အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၉၀)။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂။)‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ကိတ္တယန္တဿ, ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ၊
ဝရမေဝ ဟိ သာ ပီတိ, ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ၊
ဓမ္မောတိ…ပေ…, သံဃောတိ…ပေ…, ဇမ္ဗုဒီပဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆)၊
တထာ ‘‘ယသ္မိံ, မဟာနာမ, သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ, နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န ဒေါသ…ပေ… န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)။ ‘‘အရညေ ရုက္ခမူလေ ဝါ…ပေ… ဘယံ ဝါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ လောမဟံသော န ဟေဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) စ။
တတ္ထ ယဿ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဝန္ဒနံ ကတ္တုကာမော, တဿ ဂုဏာတိသယယောဂသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိနာ ဂါထတ္တယမာဟ။ ဂုဏာတိသယယောဂေန ဟိ ဝန္ဒနာရဟဘာဝေါ, ဝန္ဒနာရဟေ စ ကတာ ဝန္ဒနာ ယထာဓိပ္ပေတံ ပယောဇနံ သာဓေတီတိ။ တတ္ထ ယဿာ ဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော, သာ န ဝိနယဒေသနာ ဝိယ ကရုဏာပ္ပဓာနာ, နာပိ အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ ပညာပ္ပဓာနာ, အထ ခေါ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာတိ တဒုဘယပ္ပဓာနမေဝ တာဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ထောမနံ ကာတုံ တမ္မူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကိရတီတိ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ အပနေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခေ သတိ ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော။ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဝါ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကမိတိ သုခံ, တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗန္ဓတီတိ အတ္ထော။ ကရုဏာယ သီတလံ ကရုဏာသီတလံ, ကရုဏာသီတလံ ဟဒယံ အဿာတိ ကရုဏာသီတလဟဒယော, တံ ကရုဏာသီတလဟဒယံ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပရေသံ ဟိတောပသံဟာရသုခါဒိအပရိဟာနိစ္ဆနသဘာဝတာယ, ဗျာပါဒါရတီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ စ သတ္တသန္တာနဂတသန္တာပဝိစ္ဆေဒနာကာရပဝတ္တိယာ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ စိတ္တသီတလဘာဝကာရဏတာ ဥပလဗ္ဘတိ, တထာပိ ပရဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ပရူပတာပါသဟနရသာ အဝိဟိံသာဘူတာ ကရုဏာဝ ဝိသေသေန ဘဂဝတော စိတ္တဿ စိတ္တပဿဒ္ဓိ ဝိယ သီတိဘာဝနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ။ ကရုဏာမုခေန ဝါ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃။)ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။အထ ဝါ ဆအသာဓာရဏဉာဏဝိသေသနိဗန္ဓနဘူတာ သာတိသယံ နိရဝသေသဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ သဝိသယဗျာပိတာယ မဟာကရုဏာဘာဝမုပဂတာ ကရုဏာဝ ဘဂဝတော အဘိသယေန ဟဒယသီတလဘာဝဟေတူတိ အာဟ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ။
အထ ဝါ သတိပိ မေတ္တာမုဒိတာနံ သာတိသယေ ဟဒယသီတိဘာဝနိဗန္ဓနတ္တေ သကလဗုဒ္ဓဂုဏဝိသေသကာရဏတာယ တာသမ္ပိ ကာရဏန္တိ ကရုဏာဝ ဘဂဝတော ‘‘ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာနိဒါနာ ဟိ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ, ကရုဏာနုဘာဝနိဗ္ဗာပိယမာနသံသာရဒုက္ခသန္တာပဿ ဟိ ဘဂဝတော ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာယ အနေကာနိပိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပါနံ အကိလန္တရူပဿေဝ နိရဝသေသဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမ္ဘရဏနိယတဿ သမဓိဂတဓမ္မာဓိပတေယျဿ စ သန္နိဟိတေသုပိ သတ္တသံဃာဋသမုပနီတဟဒယူပတာပနိမိတ္တေသု န ဤသကမ္ပိ စိတ္တသီတိဘာဝဿ အညထတ္တမဟောသီတိ။ ဧတသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ တီသုပိ အဝတ္ထာသု ဘဂဝတော ကရုဏာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ပဇာနာတီတိ ပညာ, ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ပညာဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနတော ပကာရေဟိ ဓမ္မသဘာဝဇောတနဋ္ဌေန ပဇ္ဇောတောတိ ပညာပဇ္ဇောတော။ သဝါသနပ္ပဟာနတော ဝိသေသေန ဟတံ သမုဂ္ဃါဋိတံ ဝိဟတံ။ ပညာပဇ္ဇောတေန ဝိဟတံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတံ။ မုယှန္တိ တေန, သယံ ဝါ မုယှတိ, မောဟနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော, အဝိဇ္ဇာ။ သွေဝ ဝိသယသဘာဝပဋိစ္ဆာဒနကရဏတော အန္ဓကာရသရိက္ခတာယ တမော ဝိယာတိ တမော။ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတော မောဟတမော ဧတဿာတိ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမော, တံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ ခီဏာသဝါနံ သတိပိ ပညာပဇ္ဇောတေန အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဿ ဝိဟတဘာဝေ သဒ္ဓါဓိမုတ္တေဟိ ဝိယ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာနံ သာဝကေဟိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ စ သဝါသနပ္ပဟာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ကိလေသပ္ပဟာနဿ ဝိသေသော ဝိဇ္ဇတီတိ သာတိသယေန အဝိဇ္ဇာပ္ပဟာနေန ဘဂဝန္တံ ထောမေန္တော အာဟ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။
အထ ဝါ အန္တရေန ပရောပဒေသံ အတ္တနော သန္တာနေ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဝိဂမဿ နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ, တထာ သဗ္ဗညုတာယ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝဿ သမဓိဂတတ္တာ, ပရသန္တတိယဉ္စ ဓမ္မဒေသနာတိသယာနုဘာဝေန သမ္မဒေဝ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄။)တဿ ပဝတ္တိတတ္တာ ဘဂဝါဝ ဝိသေသတော မောဟတမဝိဂမေန ထောမေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတော’’တိ ပဒေန ဘဂဝတော ပဋိဝေဓပညာ ဝိယ ဒေသနာပညာပိ သာမညနိဒ္ဒေသေန, ဧကသေသနယေန ဝါ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
အထ ဝါ ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဉေယျပရိယန္တိကတ္တာ သကလဉေယျဓမ္မသဘာဝါဝဗောဓနသမတ္ထေန အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတေန ပညာပဇ္ဇောတေန သဗ္ဗဉေယျဓမ္မသဘာဝစ္ဆာဒကဿ မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဓမိတတ္တာ အနညသာဓာရဏော ဘဂဝတော မောဟတမဝိနာသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ မောဟတမဝိဓမနန္တေ အဓိဂတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ ကာရဏူပစာရေန သသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ သဝါသနပ္ပဟာနမေဝ ဟိ ကိလေသာနံ ဉေယျာဝရဏပဟာနန္တိ, ပရသန္တာနေ ပန မောဟတမဝိဓမနဿ ကာရဏဘာဝတော ဖလူပစာရေန အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘မောဟတမဝိဓမန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။
ကိံ ပန ကာရဏံ အဝိဇ္ဇာသမုဂ္ဃါတောယေဝေကော ပဟာနသမ္ပတ္တိဝသေန ဘဂဝတော ထောမနာနိမိတ္တံ ဂယှတိ, န ပန သာတိသယံ နိရဝသေသကိလေသပဟာနန္တိ? တပ္ပဟာနဝစနေနေဝ တဒေကဋ္ဌတာယ သကလသံကိလေသဂဏသမုဂ္ဃါတဿ ဇောတိတဘာဝတော။ န ဟိ သော တာဒိသော ကိလေသော အတ္ထိ, ယော နိရဝသေသအဝိဇ္ဇာပ္ပဟာနေန န ပဟီယတီတိ။
အထ ဝါ ဝိဇ္ဇာ ဝိယ သကလကုသလဓမ္မသမုပ္ပတ္တိယာ နိရဝသေသာကုသလဓမ္မနိဗ္ဗတ္တိယာ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ စ အဝိဇ္ဇာ ပဓာနကာရဏန္တိ တဗ္ဗိဃာတဝစနေန သကလသံကိလေသဂဏသမုဂ္ဃါတော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။
နရာ စ အမရာ စ နရာမရာ, သဟ နရာမရေဟီတိ သနရာမရော, သနရာမရော စ သော လောကော စာတိ သနရာမရလောကော, တဿ ဂရူတိ သနရာမရလောကဂရု, တံ သနရာမရလောကဂရုံ။ ဧတေန ဒေဝမနုဿာနံ ဝိယ တဒဝသိဋ္ဌသတ္တာနမ္ပိ ယထာရဟံ ဂုဏဝိသေသာဝဟတာယ ဘဂဝတော ဥပကာရတံ ဒဿေတိ။ န စေတ္ထ ပဓာနာပ္ပဓာနဘာဝေါ စောဒေတဗ္ဗော။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော, အညော အတ္ထက္ကမော။ ဧဒိသေသု ဟိ သမာသပဒေသု ပဓာနမ္ပိ အပ္ပဓာနံ ဝိယ နိဒ္ဒိသီယတိ ယထာ ‘‘သရာဇိကာယ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅။)ပရိသာယာ’’တိ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၈၂)။ ကာမဉ္စေတ္ထ သတ္တသင်္ခါရောကာသဝသေန တိဝိဓော လောကော, ဂရုဘာဝဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ ဂရုကရဏသမတ္ထဿေဝ သတ္တလောကဿ ဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပါပါနိ တဗ္ဗိပါကော စာတိ ‘‘လောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အမရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။
အထ ဝါ သမူဟတ္ထော လောက-သဒ္ဒေါ သမုဒါယဝသေန လောကီယတိ ပညာပီယတီတိ။ သဟ နရေဟီတိ သနရာ, သနရာ စ တေ အမရာ စာတိ သနရာမရာ, တေသံ လောကောတိ သနရာမရလောကောတိ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အမရ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တေ ဟိ မရဏာဘာဝတော ပရမတ္ထတော အမရာ, နရာမရာနံယေဝ ဂဟဏံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇)။ တထာ ဟိ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟရဏပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တမုပကာရိတာယ အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာနံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိ။
သောဘနံ ဂတံ ဂမနံ ဧတဿာတိ သုဂတော။ ဘဂဝတော ဟိ ဝေနေယျဇနုပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖါဒနတော သောဘနံ, တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ဒုတဝိလမ္ဗိတခလိတာနုကဍ္ဎနနိပ္ပီဠနုက္ကုဋိကကုဋိလာကုလတာဒိ- ဒေါသရဟိတမဝဟသိတရာဇဟံသဝသဘဝါရဏမိဂရာဇဂမနံ ကာယဂမနံ ဉာဏဂမနဉ္စ ဝိပုလနိမ္မလကရုဏာသတိဝီရိယာဒိဂုဏဝိသေသသဟိတမဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိ နိရဝဇ္ဇတာယ သောဘနမေဝါတိ။
အထ ဝါ သယမ္ဘူဉာဏေန သကလမပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိဇာနန္တော ဉာဏေန သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော, တထာ လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော, လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော, လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆။)သမ္မာ ဂတော ပဋိပန္နောတိ သုဂတော။ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော’’တိအာဒိနာ နယေန (မဟာနိ။ ၃၈) အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗောတိ။
အထ ဝါ သုန္ဒရံ ဌာနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ ယသ္မာ ဝါ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ ဝေနေယျာနံ ယထာရဟံ ကာလယုတ္တမေဝ စ ဓမ္မံ ဘာသတိ, တသ္မာ သမ္မာ ဂဒတိ ဝဒတီတိ သုဂတော ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ ဣတိ သောဘနဂမနတာဒီဟိ သုဂတော, တံ သုဂတံ။
ပုညပါပကေဟိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိယော, ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသာ။ တာ ပန နိရယာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။ တာ ဟိ သကလဿပိ ဘဝဂါမိကမ္မဿ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန အဝိပါကာရဟဘာဝကရဏေန နိဝတ္တိတတ္တာ ဘဂဝါ ပဉ္စဟိပိ ဂတီဟိ သုဋ္ဌု မုတ္တော ဝိသံယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ဧတေန ဘဂဝတော ကတ္ထစိပိ အပရိယာပန္နတံ ဒဿေတိ, ယတော ဘဂဝါ ‘‘ဒေဝါတိဒေဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ –
‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ, ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊
ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ, မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊
တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ, ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆)၊
တံတံဂတိသံဝတ္တနကာနဉှိ ကမ္မကိလေသာနံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဗောဓိမူလေယေဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ နတ္ထိ ဘဂဝတော ဂတိပရိယာပန္နတာတိ အစ္စန္တမေဝ ဘဂဝါ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသသတ္တနိကာယေဟိ သုပရိမုတ္တော။ တံ ဂတိဝိမုတ္တံ။ ဝန္ဒေတိ နမာမိ, ထောမေမီတိ ဝါ အတ္ထော။
အထ ဝါ ဂတိဝိမုတ္တန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုပ္ပတ္တိယာ ဘဂဝန္တံ ထောမေတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိတော ပရဟိတပဋိပတ္တိတော စ။ တေသု အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ အနာဝရဏဉာဏာဓိဂမတော, သဝါသနာနံ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ အစ္စန္တပဟာနတော, အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရဟိတပဋိပတ္တိ လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မဒေသနတော, ဝိရုဒ္ဓေသုပိ နိစ္စံ ဟိတဇ္ဈာသယဝသေန ဉာဏပရိပါကကာလာဂမနတော စ။ သာ ပနေတ္ထ အာသယတော ပယောဂတော စ ဒုဝိဓာ ပရဟိတပဋိပတ္တိ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇။)တိဝိဓာ စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတိ, ကထံ? ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဧတေန အာသယတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ, သမ္မာဂဒနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန ပယောဂတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ, ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ ဧတေဟိ စတုသစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတ-သဒ္ဒေန တိဝိဓာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ, အဝသိဋ္ဌတ္ထေန တေန ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန စ သဗ္ဗာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပရဟိတပဋိပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတီတိ။
အထ ဝါ တီဟိ အာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဟေတုတော ဖလတော ဥပကာရတော စ။ တတ္ထ ဟေတု မဟာကရုဏာ, သာ ပဌမပဒေန ဒဿိတာ။ ဖလံ စတုဗ္ဗိဓံ ဉာဏသမ္ပဒါ ပဟာနသမ္ပဒါ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ ရူပကာယသမ္ပဒါ စာတိ။ တာသု ဉာဏပဟာနသမ္ပဒါ ဒုတိယပဒေန သစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတ-သဒ္ဒေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ, အာနုဘာဝသမ္ပဒါ ပန တတိယပဒေန, ရူပကာယသမ္ပဒါ ယထာဝုတ္တကာယဂမနသောဘနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ဥပကာရော အနန္တရံ အဗာဟိရံ ကရိတွာ တိဝိဓယာနမုခေန ဝိမုတ္တိဓမ္မဒေသနာ။ သော သမ္မာဂဒနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန ပကာသိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ ဒဿေတိ။ မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော ဟိ ဘဂဝါ သံသာရပင်္ကတော သတ္တာနံ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရော အနုပုဗ္ဗေန ပါရမိယော ပူရေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတောတိ ကရုဏာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဒဿေတိ။ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ, မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ သမ္မာသမ္ဗောဓီတိ ဝုစ္စတီတိ။ သမ္မာဂမနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂ-သဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာဒိ-အန္တဒွယရဟိတာယ ကရုဏာပညာပရိဂ္ဂဟိတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပကာသနတော သုဂတ-သဒ္ဒဿ။ ဣတရေဟိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဓာနာပ္ပဓာနဘေဒံ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ သံသာရမဟောဃတော သတ္တသန္တာရဏဉှေတ္ထ ပဓာနံ ပယောဇနံ, တဒညမပ္ပဓာနံ။ တေသု ပဓာနေန ပရဟိတပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ, ဣတရေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိံ, တဒုဘယေန အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု စတူသု ပုဂ္ဂလေသု
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈။)ဘဂဝတော စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေန စ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝံ, ဥတ္တမဝန္ဒနီယဘာဝံ, အတ္တနော စ ဝန္ဒနကိရိယာယ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။
ဧတ္ထ စ ကရုဏာဂဟဏေန လောကိယေသု မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာသာဓာရဏဂုဏဒီပနတော ဘဂဝတော သဗ္ဗလောကိယဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ, ပညာဂဟဏေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနမဂ္ဂဉာဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏသိဒ္ဓေါ ဟိ အတ္ထော ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိအာဒိနာ ဝိပဉ္စီယတီတိ။ ကရုဏာဂဟဏေန စ ဥပဂမနံ နိရုပက္ကိလေသံ ဒဿေတိ, ပညာဂဟဏေန အပဂမနံ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန လောကသမညာနုရူပံ ဘဂဝတော ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ လောကဝေါဟာရဝိသယတ္တာ ကရုဏာယ, ပညာဂဟဏေန သမညာယ အနတိဓာဝနံ။ သဘာဝါနဝဗောဓေန ဟိ ဓမ္မာနံ သမညံ အတိဓာဝိတွာ သတ္တာဒိပရာမသနံ ဟောတီတိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝိဟာရံ ဒဿေတိ, ပညာဂဟဏေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ စတုသစ္စဉာဏံ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ, ကရုဏာဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏဿ ဂဟိတတ္တာ သေသာဓာရဏဉာဏာနိ ဆ အဘိညာ အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏာနိ ဒသ ဗလာနိ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ သောဠသ ဉာဏစရိယာ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနီတိ ဧဝမာဒီနံ အနေကေသံ ပညာပဘေဒါနံ ဝသေန ဉာဏစာရံ ဒဿေတိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန စရဏသမ္ပတ္တိံ, ပညာဂဟဏေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိံ။ ကရုဏာဂဟဏေန အတ္တာဓိပတိတာ, ပညာဂဟဏေန ဓမ္မာဓိပတိတာ။ ကရုဏာဂဟဏေန လောကနာထဘာဝေါ, ပညာဂဟဏေန အတ္တနာထဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန ပုဗ္ဗကာရိဘာဝေါ, ပညာဂဟဏေန ကတညုတာ။ ကရုဏာဂဟဏေန အပရန္တပတာ, ပညာဂဟဏေန အနတ္တန္တပတာ။ ကရုဏာဂဟဏေန ဝါ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသိဒ္ဓိ, ပညာဂဟဏေန ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန ပရေသံ တာရဏံ, ပညာဂဟဏေန သယံ တာရဏံ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန သဗ္ဗသတ္တေသု အနုဂ္ဂဟစိတ္တတာ, ပညာဂဟဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။
သဗ္ဗေသဉ္စ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကရုဏာ အာဒိ တန္နိဒါနဘာဝတော, ပညာ ပရိယောသာနံ တတော ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော။ ဣတိ အာဒိပရိယောသာနဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉။)သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒဿိတော ဟောတိ။ ကရုဏာနိဒါနဉှိ သီလံ တတော ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိပ္ပဝတ္တိတော, သာ စ ဈာနတ္တယသမ္ပယောဂိနီတိ။ ပညာဝစနေန ပညာက္ခန္ဓော။ သီလဉ္စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ အာဒိ, သမာဓိ မဇ္ဈေ, ပညာ ပရိယောသာနန္တိ ဧဝမ္ပိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ နယတော ဒဿိတတ္တာ။ ဧသော ဧဝ ဟိ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒဿနုပါယော, ယဒိဒံ နယဂ္ဂဟဏံ, အညထာ ကော နာမ သမတ္ထော ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒဿေတုံ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ဗုဒ္ဓေါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ,
ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊
ခီယေထ ကပ္ပေါ စိရဒီဃမန္တရေ,
ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄၂၅၊ ဥဒါ။ ၅၃၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၅၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ, ပကိဏ္ဏကကထာ၊ အပ။ ၂။၇။၂၀) –
တေနေဝ စ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနပိ ဗုဒ္ဒဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိ အနုယုတ္တေန ‘‘နော ဟေတံ, ဘန္တေ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အပိ စ မေ, ဘန္တေ, ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆) ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၂။ ဧဝံ သင်္ခေပေန သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓေါတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဘာဝေတွာ သစ္ဆိကတွာတိ စ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ယန္တိ အနိယမတော ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဥပဂတောတိ အပရကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ဝန္ဒေတိ ကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ တန္တိ နိယမနံ။ ဓမ္မန္တိ ဝန္ဒနကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဂတမလံ အနုတ္တရန္တိ စ တဗ္ဗိသေသနံ။
တတ္ထ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿ တာဝ – ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယေန (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇) အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဝါသနာယ အညာဏနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမတော, ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိကသိတဘာဝတော ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓေါ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝါ ကဿစိပိ ဉေယျဓမ္မဿ အနဝဗုဒ္ဓဿ အဘာဝေန ဉေယျဝိသေသဿ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀။)ကမ္မဘာဝေန အဂ္ဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေနေဝ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော လဗ္ဘတီတိ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓေါ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတော သယမ္ဘူဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ ဝိဟတဝိဒ္ဓသ္တနိရဝသေသကိလေသော မဟာကရုဏာ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျဂုဏဂဏာဓာရော ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓေါ။ ယထာဟ – ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ။ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂)။ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ တေန ‘‘ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တော သောပိ နာမ ဘဂဝါ’’တိ ဝက္ခမာနဂုဏေ ဓမ္မေ သမ္ဘာဝနံ ဒီပေတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ။ ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပါဒေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ စ။ သစ္ဆိကတွာတိ ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ဥပဂတောတိ ပတ္တော, အဓိဂတောတိ အတ္ထော။ ဧတဿ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝ’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဂတမလန္တိ ဝိဂတမလံ, နိဒ္ဒေါသန္တိ အတ္ထော။ ဝန္ဒေတိ ပဏမာမိ, ထောမေမိ ဝါ။ အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရရဟိတံ, လောကုတ္တရန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယတော သံသာရတော စ အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။
အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဧဝံ ဝိဝိဓဂုဏဂဏသမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓေါပိ ဘဂဝါ ယံ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ပန ဓမ္မံ သစ္ဆိကတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတော, တမေတံ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဗုဒ္ဓဘာဝဟေတုဘူတံ သဗ္ဗဒေါသမလရဟိတံ အတ္တနော ဥတ္တရိတရာဘာဝေန အနုတ္တရံ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မံ နမာမီတိ။ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မဿပိ တပ္ပကာသနတ္တာ ဣဓ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ‘‘အဘိဓမ္မနယသမုဒ္ဒံ အဓိဂစ္ဆိ, တီဏိ ပိဋကာနိ သမ္မသီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပရိယတ္တိဓမ္မဿပိ သစ္ဆိကိရိယသမ္မသနပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ သောပိ ဣဓ ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တထာ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ သစ္ဆိကတွာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မဘူတာဟိ ပါရမိတာဟိ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိသီလသိက္ခာဒယောပိ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာပိ ဟိ မလပဋိပက္ခတာယ ဂတမလာ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရာ စာတိ။ တထာ ဟိ သတ္တာနံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထာယ ကတမဟာဘိနီဟာရော မဟာကရုဏာဓိဝါသပေသလဇ္ဈာသယော ပညာဝိသေသပရိဓောတနိမ္မလာနံ ဒါနဒမသညမာဒီနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁။)ဥတ္တမဓမ္မာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ ကပ္ပါနံ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသာနံ ဘာဝနာပစ္စက္ခကရဏေဟိ ကမ္မာဒီသု အဓိဂတဝသိဘာဝေါ အစ္ဆရိယာစိန္တေယျမဟာနုဘာဝေါ အဓိသီလာဓိစိတ္တာနံ ပရမုက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော ဘဂဝါ ပစ္စယာကာရေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ ပေသေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါယ ဓမ္မံ ထောမေတိ, ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါယ။ တထာ ပဌမေန ဈာနသမ္ပဒါယ, ဒုတိယေန ဝိမောက္ခသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ သမာဓိသမ္ပဒါယ, ဒုတိယေန သမာပတ္တိသမ္ပဒါယ။ အထ ဝါ ပဌမေန ခယေဉာဏဘာဝေန, ဒုတိယေန အနုပ္ပါဒေဉာဏဘာဝေန။ ပုရိမေန ဝါ ဝိဇ္ဇူပမတာယ, ဒုတိယေန ဝဇိရုပမတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဝိရာဂသမ္ပတ္တိယာ, ဒုတိယေန နိရောဓသမ္ပတ္တိယာ။ တထာ ပဌမေန နိယျာနဘာဝေန, ဒုတိယေန နိဿရဏဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဟေတုဘာဝေန, ဒုတိယေန အသင်္ခတဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဒဿနဘာဝေန, ဒုတိယေန ဝိဝေကဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ အဓိပတိဘာဝေန, ဒုတိယေန အမတဘာဝေန ဓမ္မံ ထောမေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဥပဂတော’’တိ ဧတေန သွာက္ခာတတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ, ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သန္ဒိဋ္ဌိကတာယ။ တထာ ပုရိမေန အကာလိကတာယ, ပစ္ဆိမေန ဧဟိပဿိကတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဩပနေယျိကတာယ, ပစ္ဆိမေန ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ။ ‘‘ဂတမလ’’န္တိ ဣမိနာ သံကိလေသာဘာဝဒီပနေန ဓမ္မဿ ပရိသုဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဧတေန အညဿ ဝိသိဋ္ဌဿ အဘာဝဒီပနေန ဝိပုလပရိပုဏ္ဏတံ။ ပဌမေန ဝါ ပဟာနသမ္ပဒံ ဓမ္မဿ ဒဿေတိ, ဒုတိယေန သဘာဝသမ္ပဒံ။ ဘာဝေတဗ္ဗတာယ ဝါ ဓမ္မဿ ဂတမလဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဘာဝနာဗလေန ဟိ သော ဒေါသာနံ သမုဂ္ဃါတကော ဟောတီတိ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေန အနုတ္တရဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ သစ္ဆိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တိတော ဟိ တတုတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရောတိ။ တထာ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန သဟ ပုဗ္ဗဘာဂသီလာဒီဟိ သေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သဟ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ အသေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၃။ ဧဝံ သင်္ခေပေနေဝ သဗ္ဗဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဣဒါနိ အရိယသံဃံ ထောမေတုံ ‘‘သုဂတဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဂတဿာတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂။)သမ္ဗန္ဓနိဒ္ဒေသော။ တဿ ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဩရသာနန္တိ ပုတ္တဝိသေသနံ။ မာရသေနမထနာနန္တိ ဩရသပုတ္တဘာဝေ ကာရဏနိဒ္ဒေသော။ တေန ကိလေသပဟာနမေဝ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝေ ကာရဏံ အနုဇာနာတီတိ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌန္နန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ တေန စ သတိပိ တေသံ သတ္တဝိသေသဘာဝေန အနေကသဟဿသင်္ခါဘာဝေ ဣမံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ နာတိဝတ္တန္တီတိ ဒဿေတိ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ သမူဟန္တိ သမုဒါယနိဒ္ဒေသော။ အရိယသံဃန္တိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသံဃာတဘာဝနိဒ္ဒေသော။ တေန အသတိပိ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ကာယသာမဂ္ဂိယံ အရိယသံဃဘာဝံ ဒဿေတိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝတော။
တတ္ထ ဥရသိ ဘဝါ ဇာတာ သံဗဒ္ဓါ စ ဩရသာ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ ဩရသပုတ္တာ အတ္တဇာတတာယ ပိတု သန္တကဿ ဒါယဇ္ဇဿ ဝိသေသေန ဘာဂိနော ဟောန္တိ, ဧဝမေတေပိ အရိယပုဂ္ဂလာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မဿဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတာယ ဘဂဝတော သန္တကဿ ဝိမုတ္တိသုခဿ အရိယဓမ္မရတနဿ စ ဧကန္တဘာဂိနောတိ ဩရသာ ဝိယ ဩရသာ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာနုဘာဝေနေဝ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနာ ဩက္ကန္တာ စ အရိယသာဝကာ ဘဂဝတော ဥရေန ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတိတာယ နိပ္ပရိယာယေန ဩရသာ ပုတ္တာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ သာဝကေဟိ ပဝတ္တိယမာနာပိ ဟိ ဓမ္မဒေသနာ ‘‘ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ တမ္မူလိကတ္တာ လက္ခဏာဒိဝိသေသာဘာဝတော စ။
ယဒိပိ အရိယသာဝကာနံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမသမယေ ဘဂဝတော ဝိယ တဒန္တရာယကရဏတ္ထံ ဒေဝပုတ္တမာရော, မာရဝါဟိနီ ဝါ န ဧကန္တေန အပသာဒေတိ, တေဟိ ပန အပသာဒေတဗ္ဗတာယ ကာရဏေ ဝိမထိတေ တေပိ ဝိမထိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘‘မာရမာရသေနမထနာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မာရသေနမထနာနန္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရမာရာနံ ဝိယ ဒေဝပုတ္တမာရဿပိ ဂုဏမာရဏေ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကိလေသဗလကာယော ‘‘သေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ’’တိအာဒိ (သု။ နိ။ ၄၃၈)။ သာ စ တေဟိ ဒိယဍ္ဎသဟဿဘေဒါ, အနန္တဘေဒါ ဝါ ကိလေသဝါဟိနီ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယသမထာဒိဂုဏပဟရဏေဟိ ဩဓိသော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃။)ဝိမထိတာ ဝိဟတာ ဝိဒ္ဓသ္တာ စာတိ မာရသေနမထနာ, အရိယသာဝကာ။ ဧတေန တေသံ ဘဂဝတော အနုဇာတပုတ္တတံ ဒဿေတိ။
အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အနယေ န ဣရိယနတော, အယေ စ ဣရိယနတော အရိယာ နိရုတ္တိနယေန။ အထ ဝါ သဒေဝကေန လောကေန သရဏန္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော, ဥပဂတာနဉ္စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော အရိယာ။ အရိယာနံ သံဃောတိ အရိယသံဃော။ အရိယော စ သော သံဃော စာတိ ဝါ အရိယသံဃော။ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဗုဒ္ဓဓမ္မရတနာနမ္ပိ သမဓိဂမော သံဃရတနာဓီနောတိ အဿ အရိယသံဃဿ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတုံ ဣဓေဝ ‘‘သိရသာ ဝန္ဒေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ စ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသံဃဿ ပဘဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ, ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန ပဟာနသမ္ပဒံ သကလသံကိလေသပဟာနဒီပနတော, ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ဉာဏသမ္ပဒံ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝဒီပနတော။ ‘‘အရိယသံဃ’’န္တိ ဧတေန ပဘဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ သဗ္ဗသံဃာနံ အဂ္ဂဘာဝဒီပနတော။ အထ ဝါ သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာနန္တိ အရိယသံဃဿ ဝိသုဒ္ဓနိဿယဘာဝဒီပနံ။ မာရသေနမထနာနန္တိ သမ္မာဥဇုဉာယသာမီစိပ္ပဋိပန္နဘာဝဒီပနံ။ အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟန္တိ အာဟုနေယျာဒိဘာဝဒီပနံ။ အရိယသံဃန္တိ အနုတ္တရပုညခေတ္တဘာဝဒီပနံ။ တထာ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသံဃဿ လောကုတ္တရသရဏဂမနသဘာဝံ ဒီပေတိ။ လောကုတ္တရသရဏဂမနေန ဟိ တေ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာ ဇာတာ။ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန အဘိနီဟာရသမ္ပဒါယ သိဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ကတာဘိနီဟာရာ ဟိ သမ္မာပဋိပန္နာ မာရံ မာရပရိသံ ဝါ အဘိဝိဇိနန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ပဋိဝိဒ္ဓသ္တဝိပက္ခေ သေက္ခာသေက္ခဓမ္မေ ဒဿေတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ ပကာသိတတ္တာ။ ‘‘အရိယသံဃ’’န္တိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဒဿေတိ။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကာနံ သဗ္ဗဂုဏာနံ အာဒိ, သပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော မဇ္ဈေ, အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ပရိယောသာနန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သင်္ခေပတော သဗ္ဗေ အရိယသံဃဂုဏာ ပကာသိတာ ဟောန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄။ ဧဝံ ဂါထာတ္တယေန သင်္ခေပတော သကလဂုဏသံကိတ္တနမုခေန ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ တံ နိပစ္စကာရံ ယထာဓိပ္ပေတေ ပယောဇနေ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄။)ပရိဏာမေန္တော ‘‘ဣတိ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ, ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃာ။ တေသဉှိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဘူတဂုဏေ အာဝဇ္ဇေန္တဿ အမတာဓိဂမဟေတုဘူတံ အနပ္ပကံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –
‘‘ယသ္မိံ, မဟာနာမ, သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ, နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န ဒေါသပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ တထာဂတံ အာရဗ္ဘ။ ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ ပန, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ, ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)။
စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ ဝါ ရတနဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ, အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ, ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀) –
စိတ္တီကတဘာဝါဒယော စ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓါဒီသု ဧဝ လဗ္ဘန္တီတိ။
ဝန္ဒနာဝ ဝန္ဒနာမယံ ယထာ ‘‘ဒါနမယံ သီလမယ’’န္တိ။ ဝန္ဒနာ စေတ္ထ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏနိန္နတာ, ထောမနာ ဝါ။ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော ပုညံ, အတ္တနော သန္တာနံ ပုနာတီတိ ဝါ။ သုဝိဟတန္တရာယောတိ။ သုဋ္ဌု ဝိဟတန္တရာယော။ ဧတေန အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ, ရတနတ္တယဿ စ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ တံ ပုညံ အတ္ထပ္ပကာသနဿ ဥပဃာတကဥပဒ္ဒဝါနံ ဝိဟနနေ သမတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။ ဟုတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ။ တဿ ‘‘အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ယံ ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယံ ပုညံ, တဿ။ အာနုဘာဝေနာတိ ဗလေန။
֍ ဋ္ဌ ၅။ ဧဝံ ရတနတ္တယဿ နိပစ္စကာရေ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယဿာ ဓမ္မဒေသနာယ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုကာမော, တဿာ တာဝ ဂုဏာဘိတ္ထဝနဝသေန ဥပညာပနတ္ထံ ‘‘သံယုတ္တဝဂ္ဂပဋိမဏ္ဍိတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိသံယုတ္တေဟိ စေဝ နဠဝဂ္ဂါဒိဝဂ္ဂေဟိ စ ဝိဘူသိတဿာတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅။)တတ္ထ ‘‘သံယုတ္တ’’န္တိ ‘‘သံယောဂေါ’’တိ စ အတ္ထတော ဧကံ။ ကေသံ သံယုတ္တံ? သုတ္တဝဂ္ဂါနံ။ ယထာ ဟိ ဗျဉ္ဇနသမုဒါယော ပဒံ, ဧဝံ အတ္ထေသု စ ကတာဝဓိကော ပဒသမုဒါယော ဝါကျံ, ဝါကျသမုဒါယော သုတ္တံ, သုတ္တသမုဒါယေ ဝဂ္ဂေါတိ သမညာ, တထာ သုတ္တဝဂ္ဂသမုဒါယေ သံယုတ္တသမညာ။ သံယုဇ္ဇန္တီတိ ဧတ္ထ သုတ္တဝဂ္ဂါတိ သံယုတ္တံ။ ယဒိပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ပရမတ္ထတော နတ္ထိ, အဝယဝေ ဧဝ တံတံသန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌေ ဥပါဒါယ ပဒါဒိသမညာ ဝိယ သုတ္တဝဂ္ဂသမညာ သံယုတ္တသမညာ အာဂမသမညာ စ, တထာပိ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ သမုဒါယော ဗုဒ္ဓိပရိကပ္ပိတရူပေန ဝိဇ္ဇမာနော ဝိယ ဂယှမာနော အဝယဝါနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ဝေါဟရီယတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သံယုတ္တဝဂ္ဂပဋိမဏ္ဍိတဿာ’’တိ။
နနု သံယုတ္တဝဂ္ဂေါ ဧဝ အာဂမော, တဿ ပန ကေဟိ မဏ္ဍနန္တိ? န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ဘဝတိ ဟိ အဘိန္နေပိ ဝတ္ထုသ္မိံ ယထာဓိပ္ပေတဝိသေသာဝဗောဓနတော ဘေဒကသမုဒါစာရော ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ။ အာဂမိဿန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေန, ဧတသ္မာ ဝါ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒယောတိ အာဂမော, အာဒိကလျာဏာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဥတ္တမဋ္ဌေန တံတံအဘိပတ္ထိတသမိဒ္ဓိဟေတုတာယ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝရိတဗ္ဗတော ဝရော, အာဂမော စ သော ဝရော စာတိ အာဂမဝရော။ အာဂမသမ္မတေဟိ ဝါ ဝရောတိ အာဂမဝရော, သံယုတ္တော စ သော အာဂမဝရော စာတိ သံယုတ္တာဂမဝရော, တဿ။ ဗုဒ္ဓါနံ အနုဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါ, ဗုဒ္ဓါနံ သစ္စပဋိဝေဓံ အနုဂမ္မ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာ အဂ္ဂသာဝကာဒယော အရိယာ။ တေဟိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဂုဏသံဝဏ္ဏနာနံ ဝသေန သံဝဏ္ဏိတဿ။
အထ ဝါ ဗုဒ္ဓါ စ အနုဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ ဟိ ဝိနယသုတ္တအဘိဓမ္မာနံ ပကိဏ္ဏကဒေသနာဒိဝသေန ယော ပဌမံ အတ္ထော ဝိဘတ္တော, သော ဧဝ ပစ္ဆာ တေသံ အတ္ထဝဏ္ဏနာဝသေန သင်္ဂီတိကာရေဟိ သင်္ဂဟံ အာရောပိတောတိ။ ဧတ္ထ စ သံယုတ္တာနံ ဝဂ္ဂါ သမူဟာတိ သံယုတ္တဝဂ္ဂါ, သဂါထာဝဂ္ဂါဒယော။ တပ္ပရိယာပန္နတာယ သံယုတ္တေသု ဝဂ္ဂါ သံယုတ္တဝဂ္ဂါ, နဠဝဂ္ဂါဒယော။ သံယုတ္တာဝ ဝဂ္ဂါ သံယုတ္တဝဂ္ဂါ။ တိဝိဓေပိ တေ ဧကသေသနယေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သံယုတ္တဝဂ္ဂပဋိမဏ္ဍိတဿာ’’တိ။
တတ္ထ သဂါထာဝဂ္ဂေ တာဝ ဧကာဒသ သံယုတ္တာနိ အဋ္ဌတိံသ ဝဂ္ဂါ။ နိဒါနဝဂ္ဂေ နဝ သံယုတ္တာနိ ဧကူနစတ္တာလီသ ဝဂ္ဂါ။ ခန္ဓဝဂ္ဂေ ဧကာဒသ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆။)သံယုတ္တာနိ ဧကူနသဋ္ဌိ ဝဂ္ဂါ။ သဠာယတနဝဂ္ဂေ နဝ သံယုတ္တာနိ အဋ္ဌတိံသ ဝဂ္ဂါ။ မဟာဝဂ္ဂေ ဒွါဒသ သံယုတ္တာနိ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဝဂ္ဂါ။ ဣဒမေတ္ထ သံယုတ္တန္တရဝဂ္ဂါနံ ပရိမာဏံ။
ဉာဏပ္ပဘေဒဇနနဿာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒခန္ဓာယတနာဒိကထာဗဟုလတာယ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယာဝိဘာဝနတော ပညာဝိဘာဂသမုပ္ပါဒကဿ။ ဣဓ ပန ‘‘ပညာပ္ပဘေဒဇနနဿာ’’တိ သွာယမာဂမော ထောမိတော, သံဝဏ္ဏနာသု စာယံ အာစရိယဿ ပကတိ, ယဒိဒံ တံတံသံဝဏ္ဏနာနံ အာဒိတော တဿ တဿ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ဝိသေသဂုဏကိတ္တနေန ထောမနာ။ တထာ ဟိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနီပပဉ္စသူဒနီမနောရထပူရဏီအဋ္ဌသာလိနီအာဒီသု စ ယထာက္ကမံ ‘‘သဒ္ဓါဝဟဂုဏဿ, ပရဝါဒမထနဿ, ဓမ္မကထိကပုင်္ဂဝါနံ ဝိစိတ္တပဋိဘာနဇနနဿ, တဿ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ ဩဂါဠှဿ အဘိဏှသော နာနာနယဝိစိတ္တဿ အဘိဓမ္မဿာ’’တိအာဒိနာ ထောမနာ ကတာ။
֍ ဋ္ဌ ၆။ အတ္ထော ကထီယတိ ဧတာယာတိ အတ္ထကထာ, အတ္ထကထာဝ အဋ္ဌကထာ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော’’တိ။ အာဒိတောတိ အာဒိမှိ ပဌမသင်္ဂီတိယံ။ ဆဠဘိညတာယ ပရမေန စိတ္တဝသိဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ ဈာနာဒီသု ပဉ္စဝိဓဝသိတာသမ္ဘာဝတော စ ဝသိနော, ထေရာ မဟာကဿပါဒယော။ တေသံ သတေဟိ ပဉ္စဟိ။ ယာတိ ယာ အဋ္ဌကထာ။ သင်္ဂီတာတိ အတ္ထံ ကထေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ‘‘အယံ ဧတဿ အတ္ထော, အယံ ဧတဿ အတ္ထော’’တိ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနုသင်္ဂီတာ စ ယသတ္ထေရာဒီဟိ ပစ္ဆာပိ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတီသု။ ဣမိနာ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ အာဂမနဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇။ သီဟဿ လာနတော ဂဟဏတော သီဟဠော, သီဟကုမာရော, တဗ္ဗံသဇာတတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ခတ္တိယာ, တေသံ နိဝါသတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဿ စ သီဟဠဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဘတာတိ ဇမ္ဗုဒီပတော အာနီတာ။ အထာတိ ပစ္ဆာ။ အပရဘာဂေ ဟိ နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသင်္ကရတ္ထံ သီဟဠဘာသာယ အဋ္ဌကထာ ဌပိတာတိ။ တေန မူလဋ္ဌကထာ သဗ္ဗသာဓာရဏာ န ဟောတီတိ ဣဒံ အတ္ထပ္ပကာသနံ ဧကန္တေန ကရဏီယန္တိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယာ’’တိ။ ဧတ္ထ ဒီပဝါသီနန္တိ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ, သီဟဠဒီပဝါသီနံ ဝါ အတ္ထာယ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတာတိ ယောဇနာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇။)֍ ဋ္ဌ ၈။ အပနေတွာတိ ကဉ္စုကသဒိသံ သီဟဠဘာသံ အပနေတွာ။ တတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ မနောရမံ ဘာသန္တိ မာဂဓဘာသံ။ သာ ဟိ သဘာဝနိရုတ္တိဘူတာ ပဏ္ဍိတမနံ ရမယတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တန္တိနယာနုစ္ဆဝိက’’န္တိ, ပါဠိဂတိယာ အနုလောမိကံ ပါဠိဆာယာနုဝိဓာယိနိန္တိ အတ္ထော။ ဝိဂတဒေါသန္တိ အသဘာဝနိရုတ္တိဘာသန္တရရဟိတံ။
֍ ဋ္ဌ ၉။ သမယံ အဝိလောမေန္တောတိ သိဒ္ဓန္တံ အဝိရောဓေန္တော။ ဧတေန အတ္ထဒေါသာဘာဝမာဟ။ အဝိရုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ဟိ ထေရဝါဒါပိ ဣဓ ပကာသီယိဿန္တိ။ ထေရဝံသဒီပါနန္တိ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရာ, မဟာကဿပါဒယော။ တေဟိ အာဂတာ အာစရိယပရမ္ပရာ ထေရဝံသော, တပ္ပရိယာပန္နာ ဟုတွာ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ပညာပဇ္ဇောတေန တဿ သမုဇ္ဇလနတော ထေရဝံသဒီပါ, မဟာဝိဟာရဝါသိနော, တေသံ။ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နိစ္ဆီယတီတိ ဝိနိစ္ဆယော, ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခိလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ ဝိမတိစ္ဆေဒနီ ကထာ။ သုဋ္ဌုနိပုဏော သဏှော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ။ အထ ဝါ ဝိနိစ္ဆိနောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တပ္ပကာရဝိသယံ ဉာဏံ။ သုဋ္ဌု နိပုဏော ဆေကော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတေန မဟာကဿပါဒိထေရပရမ္ပရာဂတော, တတော ဧဝ စ အဝိပရီတော သဏှော သုခုမော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝိနိစ္ဆယော, တဿ ပမာဏဘူတတံ ဒဿေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၀။ သုဇနဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန ‘‘န ကေဝလံ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနမေဝ အတ္ထာယ, အထ ခေါ သာဓုဇနတောသနတ္ထဉ္စာ’’တိ ဒဿေတိ။ တေန စ ‘‘တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဝါသီနမ္ပိ အတ္ထာယာ’’တိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ ဥဂ္ဂဟဏာဒိသုကရတာယ တေသမ္ပိ ဗဟုကာရတ္တာ။ စိရဋ္ဌိတတ္ထန္တိ စိရဋ္ဌိတိအတ္ထံ, စိရကာလပ္ပဝတ္တနာယာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ အတ္ထပ္ပကာသနံ အဝိပရီတပဒဗျဉ္ဇနသုနိက္ခေပဿ အတ္ထသုနယဿ စ ဥပါယဘာဝတော သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိယာ ပဝတ္တတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သဒ္ဓမ္မဿ ဌိတိယာ အသမ္မောသာယ အနန္တရဓာနာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? သုနိက္ခိတ္တဉ္စ ပဒဗျဉ္ဇနံ အတ္ထော စ သုနီတော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၂၀)။
၁၁-၁၂။ ယံ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော, တဿာ မဟတ္တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘သာဝတ္ထိပဘူတီန’’ (သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈။)
ဝိတ္ထာရကထံ ကရိဿာမိ, န တံ ဣဓ ဝိစာရယိဿာမီ’’တိ စ။ သင်္ဂီတီနံ ဒွိန္နန္တိ ဒီဃမဇ္ဈိမနိကာယာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃။ ‘‘န ဣဓ ဘိယျော ဝိတ္ထာရကထံ ကရိဿာမီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ အဝဿယံ ဒဿေတုံ ‘‘သုတ္တာနံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၄။ ယံ အဋ္ဌကထံ ကတ္တုကာမော, တဒေကဒေသဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ကထိကာနံ ဥပဒေသံ ကရောန္တော တတ္တ ဝိစာရိတဓမ္မေ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒဿေတိ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သီလကထာတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တာဒိဝသေန သီလဿ ဝိတ္ထာရကထာ။ ဓုတဓမ္မာတိ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂါဒယော တေရသ ကိလေသဓုနနကဓမ္မာ။ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗာနီတိ ပါဠိယံ အာဂတာနိ အဋ္ဌတ္တိံသ, အဋ္ဌကထာယံ ဒွေတိ နိရဝသေသာနိ ယောဂကမ္မဿ ဘာဝနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ။ စရိယာဝိဓာနသဟိတောတိ ရာဂစရိယာဒီနံ သဘာဂါဒိဝိဓာနေန သဟိတော။ ဈာနာနိ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ, သမာပတ္တိယော စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော။ အဋ္ဌပိ ဝါ ပဋိလဒ္ဓမတ္တာနိ ဈာနာနိ, သမာပဇ္ဇနဝသိဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမာပတ္တိယော။ ဈာနာနိ ဝါ ရူပါရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ, သမာပတ္တိယော ဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိယော။
֍ ဋ္ဌ ၁၅။ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒါ ဆ အဘိညာယော သဗ္ဗာ အဘိညာယော။ ဉာဏဝိဘင်္ဂါဒီသု အာဂတနယေန ဧကဝိဓာဒိနာ ပညာယ သင်္ကလေတွာ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ နိစ္ဆယော ပညာသင်္ကလနနိစ္ဆယော။
֍ ဋ္ဌ ၁၆။ ပစ္စယဓမ္မာနံ ဟေတုအာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယာဒိဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော, တဿ ဒေသနာ ပစ္စယာကာရဒေသနာ, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကထာတိ အတ္ထော။ သာ ပန နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရရဟိတတာယ သုဋ္ဌုပရိသုဒ္ဓါ, ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ စ သုဒုက္ကရတာယ နိပုဏာ သဏှသုခုမာ, ဧကတ္တနယာဒိသဟိတာ စ တတ္ထ ဝိစာရိတာတိ အာဟ ‘‘သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ’’တိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီသု အာဂတနယံ အဝိသဇ္ဇေတွာဝ ဝိစာရိတတ္တာ အဝိမုတ္တတန္တိမဂ္ဂါ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇။ ဣတိ ပန သဗ္ဗန္တိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ, ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရေ, ဧတံ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ။ န တံ ဝိစာရယိဿာမိ ပုနရုတ္တိဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉။)֍ ဋ္ဌ ၁၈။ ဣဒါနိ တဿေဝ အဝိစာရဏဿ ဧကန္တကာရဏံ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘မဇ္ဈေ ဌတွာ’’တိ ဧတေန မဇ္ဈဋ္ဌဘာဝဒီပနေန ဝိသေသတော စတုန္နံ အာဂမာနံ သာဓာရဏဋ္ဌကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ, န သုမင်္ဂလဝိလာသိနိအာဒယော ဝိယ အသာဓာရဏဋ္ဌကထာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝိသေသတော’’တိ စ ဣဒံ ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယထာရဟံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ ဧဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၉။ ဣစ္စေဝါတိ ဣတိ ဧဝ။ တမ္ပီတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမ္ပိ။ ဧတာယာတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ။
ဧတ္ထ စ ‘‘သီဟဠဒီပံ အာဘတာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာကရဏဿ နိမိတ္တံ ဒဿေတိ, ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယ သုဇနဿ စ တုဋ္ဌတ္ထံ စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စ ဓမ္မဿာ’’တိ ဧတေဟိ ပယောဇနံ, ‘‘သံယုတ္တာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတေန ပိဏ္ဍတ္ထံ, ‘‘အပနေတွာန တတောဟံ သီဟဠဘာသ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘သာဝတ္ထိပဘူတီန’’န္တိအာဒိနာ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိနာ စ ကရဏပ္ပကာရံ။ ဟေဋ္ဌိမနိကာယေသု ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ စ ဝိစာရိတာနံ အတ္ထာနံ အဝိစာရဏမ္ပိ ဟိ ဣဓ ကရဏပ္ပကာရော ဧဝါတိ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀။)၁။ ဒေဝတာသံယုတ္တံ
၁။ နဠဝဂ္ဂေါ ၁။ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနဝသေနေဝ ဟောတီတိ ပဌမံ တာဝ သံယုတ္တဝဂ္ဂသုတ္တာဒိဝသေန သံယုတ္တာဂမဿ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ သံယုတ္တာဂမော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယံ ဝုတ္တံ – ‘‘သံယုတ္တာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ, တသ္မိံ ဝစနေ။ တတ္ထာတိ ဝါ ‘‘ဧတာယ အဋ္ဌကထာယ ဝိဇာနာထ သံယုတ္တနိဿိတံ အတ္ထ’’န္တိ ဧတ္ထ ယံ သံယုတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတံ, တတ္ထ။ ပဉ္စ ဝဂ္ဂါ ဧတဿာတိ ပဉ္စဝဂ္ဂေါ။ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော, သမုဒါယော သမာသတ္ထော။
ဣဒါနိ တံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သံဝဏ္ဏေတုကာမော အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ တဿ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေနေဝ ပဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ, ‘‘တဿ ဝဂ္ဂေသု သဂါထာဝဂ္ဂေါ အာဒီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ ပညတ္တတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ, မဟာဝိသယတ္တာ ပူဇနိယတ္တာ စ မဟတီ သင်္ဂီတိ မဟာသင်္ဂီတိ။ ပဌမာ မဟာသင်္ဂီတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ, တဿာ ပဝတ္တိတကာလော ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလော, တသ္မိံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ။
နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ။ ယော လောကေ ဂန္ထဿ ဥပေါဂ္ဃါတောတိ ဝုစ္စတိ, သွာယမေတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ-အာဒိကော ဂန္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, န ပန ‘‘သနိဒါနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၂၆) ဝိယ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိဒေသနုပ္ပတ္တိဟေတု။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဧဝံ မေ သုတန္တိ-အာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒီ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ယဿံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေန သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော, သာ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာ, သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ ပန အတ္တနာ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ တတ္ထေဝ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ မဟတ္တံ ပရိဟရန္တော ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၁။ ဧဝံ ဗာဟိရနိဒါနေ ဝတ္တဗ္ဗံ အတိဒိသိတွာ ဣဒါနိ အဗ္ဘန္တရနိဒါနံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ယံ ပနေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တေန သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဒဝိဘာဂံ ပဒတ္ထဉ္စ ဒဿေတွာ တတော ပရံ ပိဏ္ဍတ္ထာဒိဒဿနဝသေန သံဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ, တသ္မာ ပဒါနိ တာဝ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁။)ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝန္တိ နိပါတပဒ’’န္တိ-အာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဒဝိဘာဂေါတိ ပဒါနံ ဝိသေသော, န ပဒဝိဂ္ဂဟော။ အထ ဝါ ပဒါနိ စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါ။ ပဒဝိဂ္ဂဟော စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါတိ ဝါ ဧကသေသဝသေန ပဒပဒဝိဂ္ဂဟာ ပဒဝိဘာဂသဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဒဝိဂ္ဂဟော ‘‘ဇေတဿ ဝနံ ဇေတဝန’’န္တိအာဒိနာ သမာသပဒေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အတ္ထတောတိ ပဒတ္ထတော။ တံ ပန ပဒတ္ထံ အတ္ထုဒ္ဓါရက္ကမေန ပဌမံ ဧဝံသဒ္ဒဿ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံသဒ္ဒေါ တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝဓာရဏာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဒမတ္ထပုစ္ဆာပရိမာဏာဒိအတ္ထာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝံဂတာနိ ပုထုသိပ္ပါယတနာနိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၃, ၁၆၅), ဧဝံဝိဓော ဧဝမာကာရော’’တိ စ အာဒီသု ဣဒံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ။ ဂတ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပကာရပရိယာယော, တထာ ဝိဓာကာရ-သဒ္ဒေါ စ။ တထာ ဟိ ဂတဝိဓအာကာရသဒ္ဒေ လောကိယာ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿူ အာမုတ္တမာလာဘရဏာ ဩဒါတဝတ္ထဝသနာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ပရိစာရေန္တိ, သေယျထာပိ တွံ ဧတရဟိ သာစရိယကောတိ။ နော ဟိဒံ, ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၆) ပုစ္ဆာယံ, ‘‘ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ (အ။ နိ။ ၁။၄၈), ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၁၂) စ အာဒီသု ပရိမာဏေ။
နနု စ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ, ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပုစ္ဆနာကာရပရိမာဏာကာရာနံ ဝုတ္တတ္တာ အာကာရတ္ထော ဧဝ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ? န, ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ အာကာရမတ္တဝါစကော ဟိ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ, အာကာရတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော ယထာ ‘‘ဧဝံ ဗျာခေါ’’တိအာဒီသု, န ပန အာကာရဝိသေသဝါစကော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ, ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေနာ’’တိအာဒီနိ (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဥပမာဒီသု ဥဒါဟရဏာနိ ဥပပန္နာနိ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ယထာပိ…ပေ… ဗဟု’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၅၃)? ဧတ္ထ ပုပ္ဖရာသိဋ္ဌာနိယတော မနုဿူပပတ္တိသပ္ပုရိသူပနိဿယ-သဒ္ဓမ္မဿဝန- ယောနိသောမနသိကာရ-ဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိဒါနာဒိပုညကိရိယဟေတုသမုဒါယတော သောဘာသုဂန္ဓတာဒိဂုဏယောဂတော မာလာဂုဠသဒိသိယော ပဟူတာ ပုညကိရိယာ မရိတဗ္ဗသဘာဝတာယ မစ္စေန သတ္တေန ကတ္တဗ္ဗာတိ ဇောတိတတ္တာ ပုပ္ဖရာသိမာလာဂုဠာဝ ဥပမာ, တေသံ ဥပမာကာရော ယထာ-သဒ္ဒေန အနိယမတော ဝုတ္တောတိ ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေါ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂။)ဥပမာကာရနိဂမနတ္ထော’’တိ ဝတ္ထုံ ယုတ္တံ, သော ပန ဥပမာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော ဥပမာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။ တထာ ‘‘ဧဝံ ဣမိနာ အာကာရေန အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဒိသိယမာနာယ သမဏသာရုပ္ပါယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ယော တတ္ထ ဥပဒိသနာကာရော, သော အတ္ထတော ဥပဒေသော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဧဝံ တေ…ပေ… ဥပဒေသေ’’တိ။ တထာ ‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝါ, ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိ ဧတ္ထ စ ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဝိပရီတတော ဇာနန္တေဟိ ကတံ တတ္ထ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏာနံ ပကာရေဟိ ဟံသနံ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ။ ယော တတ္ထ သမ္ပဟံသနာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဧဝမေဝံ ပနာယန္တိ ဧတ္ထ ဂရဟဏာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ, သော စ ဂရဟဏာကာရော ဝသလီတိ-အာဒိခုံသနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဣဓ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပကာသိတောတိ ဝိညာယတိ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဥပမာကာရာဒယောပိ ဥပမာဒိဝသေန ဝုတ္တာနံ ပုပ္ဖရာသိအာဒိသဒ္ဒါနံ သန္နိဓာနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ, ဘန္တေတိ ပန ဓမ္မဿ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေ သန္နိယောဇိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ အတ္တနော တတ္ထ ဌိတဘာဝဿ ပဋိဇာနနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တော။ တေန ဧဝံ, ဘန္တေတိ သာဓု, ဘန္တေ, သုဋ္ဌု, ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီတိ ယထာဟံ ဝဒါမိ, ဧဝံ သမဏံ အာနန္ဒံ ဝဒေဟီတိ ယော ဧဝံ ဝဒနာကာရော ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗော, သော ဧဝံ-သဒ္ဒေန နိဒဿီယတီတိ ‘‘နိဒဿနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တောတိ။ ဧဝံ နောတိ ဧတ္ထာပိ နေသံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အဟိတဒုက္ခာဝဟဘာဝေ သန္နိဋ္ဌာနဇနနတ္ထံ အနုမတိဂဟဏဝသေန ‘‘သံဝတ္တန္တိ ဝါ နော ဝါ, ကထံ ဝေါ ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒါကာရသန္နိဋ္ဌာနံ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဘာဝိတန္တိ ဝိညာယတိ။ သော ပန တေသံ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနာကာရော နိယမိယမာနော အဝဓာရဏတ္ထော ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီတိအာဒီသု အဝဓာရဏေ’’တိ။
နာနာနယနိပုဏန္တိ ဧကတ္တနာနတ္တအဗျာပါရဧဝံဓမ္မတာသင်္ခါတာ, နန္ဒိယာဝဋ္ဋတိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတအင်္ကုသဒိသာလောစနသင်္ခါတာ ဝါ အာဓာရာဒိဘေဒဝသေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ။ နယာ ဝါ ပါဠိဂတိယော တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တိအာဒိဝသေန သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿကာဒိဝသေန ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒိဝသေန သင်္ဂဟာဒိဝသေန သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန ဌပနာဒိဝသေန ကုသလမူလာဒိဝသေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃။)တိကပ္ပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ နာနပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ, တေဟိ နိပုဏံ သဏှံ သုခုမန္တိ နာနာနယနိပုဏံ။ အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော, တေ စ သဿတာဒိဘေဒေန တတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခတာဒိဘေဒေန အနေကေ, အတ္တဇ္ဈာသယာဒယော ဧဝ ဝါ သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဧတဿာတိ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏံ ဥပနေတဗ္ဗာဘာဝတော, သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတန္တိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယန္တိ ဧတ္ထ ပါဋိဟာရိယပဒဿ ဝစနတ္ထံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၂) ‘‘ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝတော ပန ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ, ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ။ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ, တေသံ ဟရဏတော ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော စ သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ, တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တီတိ။ ပဋီတိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ, အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၉၈၅၊ စူဠနိ။ ဝတ္ထုဂါထာ ၄) ဝိယ, တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ, အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ, ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ, ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပတ္တိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ, ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ။ ပဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကေကံ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော, တတ္ထ ဇာတံ, တသ္မိံ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ, တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။ တဿ ပန ဣဒ္ဓိအာဒိဘေဒေန ဝိသယဘေဒေန စ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄။)ဗဟုဝိဓဿ ဘဂဝတော ဒေသနာယံ လဗ္ဘမာနတ္တာ အာဟ ‘‘ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယ’’န္တိ။
န အညထာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော န အညထာတိ အတ္ထော, န ပန ဘဂဝတော ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယျာနုဘာဝါ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတု’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ, ဓာရဏဗလဒဿနဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ သုတာကာရအဝိရဇ္ဈနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ အတ္ထန္တရတာပရိဟာရော ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကဝိသယတ္တာ။ ဣတရထာ ထေရော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ သမတ္ထော အသမတ္ထော စာတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ။
‘‘ယော ပရော န ဟောတိ, သော အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာယ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတာယ သသန္တတိယာ ဝတ္တနတော တိဝိဓောပိ မေ-သဒ္ဒေါ ကိဉ္စာပိ ဧကသ္မိံ ဧဝ အတ္ထေ ဒိဿတိ, ကရဏသမ္ပဒါနသာမိနိဒ္ဒေသဝသေန ပန ဝိဇ္ဇမာနံ ဘေဒံ သန္ဓာယာဟ, ‘‘မေ-သဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ။
ကိဉ္စာပိ ဥပသဂ္ဂေါ ကိရိယံ ဝိသေသေတိ, ဇောတကဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝ တံ တံ အတ္တံ ဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ သဥပသဂ္ဂဿ ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ သုတ-သဒ္ဒဿ။ ကမ္မဘာဝသာဓနာနိ ဣဓ သုတသဒ္ဒေ သမ္ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပဓာရိတန္တိ ဝါ ဥပဓာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော’’တိ။ မယာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ မေ-သဒ္ဒဿ ကတ္တုဝသေန ကရဏနိဒ္ဒေသော, တဒါတိ အတ္ထော။ မမာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ သမ္ဗန္ဓဝသေန သာမိနိဒ္ဒေသော, တဒါ။
သုတ-သဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿန’’န္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနံ တဒဘိနီဟဋာနဉ္စ မနောဒွါရိကဝိညာဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါကျာနံ ဧဝကာရတ္ထသဟိတတ္တာ ‘‘သုတ’’န္တိ ဧတဿ သုတမေဝါတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ ဧတေန အဝဓာရဏေန နိရာသင်္ကတံ ဒဿေတိ။ ယထာ စ သုတံ သုတမေဝါတိ နိယမေတဗ္ဗံ, တံ သမ္မာ သုတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အထ ဝါ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅။)သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီတိ သုတန္တိ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမေတဿ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိဝိနိဝတ္တနံ ကရောတိ။
ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – န ဣဒံ မယာ ဒိဋ္ဌံ, န သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္ဆိကတံ, အထ ခေါ သုတံ, တဉ္စ ခေါ သမ္မဒေဝါတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ ဧဝံ-သဒ္ဒေ အယမတ္ထယောဇနာ ကရီယတီတိ တဒပေက္ခဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ သဝနသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကမ္မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သုယျတီ’’တိ။
ဧဝံ သဝနဟေတုသဝနဝိသေသဝသေန ပဒတ္တယဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေဟိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ ယာ သာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မဿဝနာကာရေန ပဝတ္တာ မနောဒွါရဝိညာဏဝီထိ, တဿာ။ သာ ဟိ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တေတုံ သမတ္ထာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေနာ’’တိ။ နာနပ္ပကာရေနာတိ ဝက္ခမာနာနံ အနေကဝိဟိတာနံ ဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏာနံ နာနာကာရေန။ ဧတေန ဣမိဿာ ယောဇနာယ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဒီပေတိ။ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနန္တိ ပဝတ္တိယာ အတ္ထိတာပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနန္တိ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဝိညာဏဝီထိ နာနပ္ပကာရေန ပဝတ္တာ, တဿ ဓမ္မတ္တာ ဝုတ္တံ, န သုတ-သဒ္ဒဿ ဓမ္မတ္ထတ္တာ။ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋီကရဏံ ‘‘အယံ ဟေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏဝီထိယာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ, မယာတိ ကတ္တုအတ္ထေ။
ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပ္ပကာသနန္တိ နိဒဿနတ္ထမေဝံ သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ နိဒဿေတဗ္ဗဿ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာဘာဝါဘာဝတော။ တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတ္တံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဒဿေတိ။ သုတ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာသဒ္ဒတ္တာ သဝနကိရိယာယ စ သာဓာရဏဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပဋိဗဒ္ဓတ္တာ တတ္ထ စ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသန’’န္တိ။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတီတိ။
ယဿ စိတ္တသန္တာနဿာတိအာဒိပိ အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပုရိမယောဇနာယ အညထာ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာကာရပညတ္တီတိ ဥပါဒါပညတ္တိ ဧဝ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရုပါဒါနဝသေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆။)တထာ ဝုတ္တာ။ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသောတိ သောတဗ္ဗဘူတော ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုပုဂ္ဂလဿ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စိတ္တသန္တာနဝိနိမုတ္တဿ ပရမတ္ထတော ကဿစိ ကတ္တု အဘာဝေပိ သဒ္ဒဝေါဟာရေန ဗုဒ္ဓိပရိကပ္ပိတဘေဒဝစနိစ္ဆာယ စိတ္တသန္တာနတော အညံ ဝိယ တံသမင်္ဂိံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂီနော’’တိ။ သဝနကိရိယာဝိသယောပိ သောတဗ္ဗဓမ္မော သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တစိတ္တသန္တာနဿ ဣဓ ပရမတ္ထတော ကတ္တုဘာဝတော, သဝနဝသေန စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ ဝါ သဝနကိရိယာဘာဝတော တံကိရိယာကတ္တု စ ဝိသယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံသမင်္ဂီနော ကတ္တုဝိသယေ’’တိ။ သုတာကာရဿ စ ထေရဿ သမ္မာနိစ္ဆိတဘာဝတော အာဟ ‘‘ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဧတေန ဝါ အဝဓာရဏတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အယမတ္ထယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပုဗ္ဗေ သုတာနံ နာနာဝိဟိတာနံ သုတ္တသင်္ခါတာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ ဥပဓာရိတရူပဿ အာကာရဿ နိဒဿနဿ, အဝဓာရဏဿ ဝါ ပကာသနသဘာဝေါ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ တဒါကာရာဒိဥပဓာရဏဿ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတဓမ္မပ္ပဗန္ဓဗျာပါရတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ သဝနကိရိယာ ပန ပုဂ္ဂလဝါဒိနောပိ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ နတ္ထီတိ ဝိသေသတော ဝိညာဏဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ မေတိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသယတ္တာ ဝိညာဏကိစ္စဿ စ တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗတော ‘‘မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိသဘာဝါ ယထာက္ကမံ ဧဝံ-သဒ္ဒသုတ-သဒ္ဒါနံ အတ္ထာတိ တေ တထာရူပ-ပညတ္တိ-ဥပါဒါနဘူတ-ဓမ္မပ္ပဗန္ဓဗျာပါရဘာဝေန ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော, သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကရဏကိရိယာကတ္တုကမ္မ-ဝိသေသပ္ပကာသနဝသေန ပုဂ္ဂလဗျာပါရဝိသယ-ပုဂ္ဂလဗျာပါရနိဒဿနဝသေန ဂဟဏာကာရဂါဟကတဗ္ဗိသယဝိသေသနိဒ္ဒေသဝသေန ကတ္တုကရဏဗျာပါရ-ကတ္တုနိဒ္ဒေသဝသေန စ ဒုတိယာဒယော စတဿော အတ္ထယောဇနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သဗ္ဗဿပိ သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿ အတ္ထဿ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗပညတ္တီနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနာဒိဝသေန ဆသု ပညတ္တိဘေဒေသု အန္တောဂဓတ္တာ တေသု ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒီနံ ပညတ္တီနံ သရူပံ နိဒ္ဓါရေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝန္တိ စ မေတိ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇။)အာကာရာဒိနော ဓမ္မာနံ အသလက္ခဏဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တတ္ထ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေနာတိ ဘူတတ္ထဥတ္တမတ္ထဝသေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော, အနုဿဝါဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထော စ န ဟောတိ, သော ရူပသဒ္ဒါဒိသဘာဝေါ, ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝေါ ဝါ အတ္ထော သစ္စိကဋ္ဌော ပရမတ္ထော စာတိ ဝုစ္စတိ, န တထာ ဧဝံ မေတိ ပဒါနံ အတ္ထောတိ။ ဧတမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကိဉှေတ္ထတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုတန္တိ ပန သဒ္ဒါယတနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ယဉှိ တံ ဧတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပလဒ္ဓန္တိ ပန ဝုတ္တေ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိ သဗ္ဗံ လဗ္ဘတီတိ။ တံ တံ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗတောတိ သောတပထမာဂတေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရာဒိနော ပစ္စာမသနဝသေန ဧဝန္တိ, သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ဥပါဒါယ မေတိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝရဟိတေ သဒ္ဒါယတနေ ပဝတ္တမာနောပိ သုတဝေါဟာရော ‘‘ဒုတိယံ တတိယ’’န္တိအာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒီနိ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ အပေက္ခိတွာ ပဝတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော’’တိ။ အသုတံ န ဟောတီတိ ဟိ သုတန္တိ ပကာသိတောယမတ္ထောတိ။
အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓါ သုတ္တဿ ပကာရဝိသေသာ ဧဝန္တိ ထေရေန ပစ္စာမဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘အသမ္မောဟံ ဒီပေတီ’’တိ။ နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတီတိ ဧတေန ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ နာနပ္ပကာရတံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတဉ္စ ဒဿေတိ။ သုတဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတီတိ သုတာကာရဿ ယာထာဝတော ဒဿိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသမ္မောဟေနာတိ သမ္မောဟာဘာဝေန, ပညာယ ဧဝ ဝါ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ တဒုတ္တရကာလပညာသိဒ္ဓိ။ ဧဝံ အသမ္မောသေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော ယထာသုတဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော, ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိအာဒိ ပညာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ကတွာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပဓာနတာ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝါ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ဝိယ အပ္ပဓာနတ္တေ ပညာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဧတိဿာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ, ဧဝံ သတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ယထာသမ္ဘဝံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿာတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈။)အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဿ, သင်္ကာသန-ပကာသန-ဝိဝရဏ-ဝိဘဇန-ဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ, အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတဿာတိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ယောနိသော မနသိကာရံ ဒီပေတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထာနံ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ အဝိက္ခေပံ ဒီပေတီတိ ‘‘ဩဃတရဏသုတ္တံ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိပုစ္ဆာဝသေန ပကရဏပ္ပဝတ္တဿ ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ သဝနံ သမာဓာနမန္တရေန န သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿာတိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနဒေသက-ပယောဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ။ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယေဟိ ဝိယ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထေဟိ ယောနိသောမနသိကာရဿ, သဒ္ဓမ္မဿဝနေန ဝိယ စ အဝိက္ခေပဿ ယထာ ယောနိသောမနသိကာရေန ဖလဘူတေန အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာနံ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ တဒဝိနာဘာဝတော, ဧဝံ အဝိက္ခေပေနေဝ ဖလဘူတေန ကာရဏဘူတာနံ သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာနံ သိဒ္ဓိ ဒဿေတဗ္ဗာ သိယာ အဿုတဝတော သပ္ပုရိသူပနိဿယရဟိတဿ စ တဒဘာဝတော။ ‘‘န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော’’တိအာဒိနာ သမတ္ထနဝစနေန ပန အဝိက္ခေပေန ကာရဏဘူတေန သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ ဖလဘူတဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ သိဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ယုတ္တော သိယာ, သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာ န ဧကန္တေန အဝိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဗာဟိရင်္ဂတ္တာ။ အဝိက္ခေပေါ ပန သပ္ပုရိသူပနိဿယော ဝိယ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ ဧကန္တကာရဏန္တိ, ဧဝမ္ပိ အဝိက္ခေပေန သပ္ပုရိသူပနိဿယသိဒ္ဓိဇောတနာ န သမတ္ထိတာဝ, နော န သမတ္ထိတာ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ သပ္ပုရိသပယိရူပါသနာဘာဝဿ အတ္ထသိဒ္ဓိတော။ ဧတ္ထ စ ပုရိမံ ဖလေန ကာရဏဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ နဒီပူရေန ဝိယ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိသဗ္ဘာဝဿ။ ဒုတိယံ ကာရဏေန ဖလဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဧကန္တဝဿိနာ ဝိယ မေဃဝုဋ္ဌာနေန ဝုဋ္ဌိပ္ပဝတ္တိယာ။
ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနပဘေဒ-ပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတ္တိ-ဩဂါဟနာကာရော နိရဝသေသပရဟိတ-ပါရိပူရိကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော’’တိ။ ယသ္မာ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိန္တိ အတ္တသမ္မာပဏိဓိ-ပုဗ္ဗေကတပုညတာ-သင်္ခါတံ ဂုဏဒွယံ။ အပရာပရဝုတ္တိယာ စေတ္ထ စက္ကဘာဝေါ, စရန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာ, သမ္ပတ္တိဘဝေသူတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉။)ဝါ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, စက္ကာနိ, ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁)။ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေါ စေတ္ထ ဒေသနက္ကမဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာတိ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယဿ စ အတ္ထိတာယ။ သမ္မာပဏိဟိတတ္တော ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော သုဒ္ဓါသယော ဟောတိ တဒသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံ, သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၄၃) ‘‘ကတပုညောသိ, တွံ အာနန္ဒ, ပဓာနမနုယုဉ္ဇ, ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇) စ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ။ ပယောဂသုဒ္ဓိယာတိ ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗင်္ဂမဿ ဓမ္မဿဝနပယောဂဿ ဝိသဒဘာဝေန။ တထာ စာဟ ‘‘အာဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ, သဗ္ဗဿ ဝါ ကာယဝစီပယောဂဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန။ ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂေါ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒေါ ဟောတီတိ။
နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေနာတိအာဒိနာ အတ္ထဗျဉ္ဇနေသု ထေရဿ ဧဝံ-သဒ္ဒသုတ-သဒ္ဒါနံ အသမ္မောဟာသမ္မောသဒီပနတော စတုပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သောတဗ္ဗဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေနာတိ ဧတေန အယံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝံ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော, ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝါ သာမညေနေဝ သောတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသံ အာမသတီတိ ဒီပေတိ။ မနောဒိဋ္ဌီဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ အနုပေက္ခနသုပ္ပဋိဝေဓာ ဝိသေသတော မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ ဝုတ္တနယေန ယောနိသောမနသိကာရဒီပကေန ဧဝံ သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ, သဝနဓာရဏဝစီပရိစယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ ဝိသေသေန သောတာဝဓာနပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ ဝုတ္တနယေန အဝိက္ခေပဒီပကေန သုတ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဓမ္မဿဝနေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ တတ္ထ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ မနသာ အနုပေက္ခိတာတိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ, ဣဓ သမာဓိ, ဣဓ ပညာ, ဧတ္တကာ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိယော’’တိအာဒိနာ နယေန မနသာ အနုပေက္ခိတာ။ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိ ဘူတာယ, ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ, ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာ ပဋိဝိဒ္ဓါ။
သကလေန ဝစနေနာတိ ပုဗ္ဗေ တီဟိ ပဒေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော အဒဟန္တောတိ ‘‘မမေဒ’’န္တိ အတ္တနိ အဋ္ဌပေန္တော။ ဘုမ္မတ္ထေ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀။)စေတံ သာမိဝစနံ။ အသပ္ပုရိသဘူမိန္တိ အကတညုတံ။ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) ဧဝံ ဝုတ္တံ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထံ, သာ ဧဝ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာ အသဒ္ဓမ္မော။ နနု စ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ‘‘မမေဒံ ဝစန’’န္တိ အဓိမာနဿ, မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနဉ္စ တဒါသင်္ကာယ အဘာဝတော အသပ္ပုရိသဘူမိ-သမတိက္ကမာဒိဝစနံ နိရတ္ထကန္တိ? နယိဒမေဝံ။ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝဒန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဿနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေဝတာနံ ပရိဝိတက္ကာပေက္ခံ တထာဝစနန္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ ခဏေ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ဘဂဝါ စ ပရိနိဗ္ဗုတော, အယဉ္စ အာယသ္မာ ဒေသနာကုသလော ဣဒါနိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, သကျကုလပ္ပသုတော တထာဂတဿ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော။ ကိံ နု ခေါ သယံ သစ္ဆိကတံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ? ဥဒါဟု ဘဂဝတော ဧဝ ဝစနံ ယထာသုတ’’န္တိ, ဧဝံ တဒါသင်္ကိတပ္ပကာရတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမောက္ကမာဒိတော အတိက္ကမာဒိ ဝိဘာဝိတန္တိ။ အပ္ပေတီတိ နိဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိက-သမ္ပရာယိက-ပရမတ္ထေသု ယထာရဟံ သတ္တေ နေတီတိ နေတ္တိ, ဓမ္မော ဧဝ နေတ္တိ ဓမ္မနေတ္တိ။
ဒဠှတရနိဝိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ ကင်္ခါ, နာတိသံသပ္ပနာ မတိဘေဒမတ္တာ ဝိမတိ။ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတီတိ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ သမ္မုခါဝဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ခလိတဒုရုတ္တာဒိဂဟဏဒေါသာဘာဝတော စ။ ဧတ္ထ စ ပဌမာဒယော တိဿော အတ္ထယောဇနာ အာကာရာဒိအတ္ထေသု အဂ္ဂဟိတဝိသေသမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဒဿိတာ, တတော ပရာ စတဿော အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝိဘာဝိတာ။ ပစ္ဆိမာ ပန တိဿော ယထာက္ကမံ အာကာရတ္ထံ နိဒဿနတ္ထံ အဝဓာရဏတ္ထဉ္စ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ယောဇိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧက-သဒ္ဒေါ အညသေဋ္ဌအသဟာယသင်္ခယာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ, ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) အညတ္ထေ ဒိဿတိ။ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ပါရာ။ ၁၁) သေဋ္ဌေ, ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၀၅) အသဟာယေ, ‘‘ဧကောဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉) သင်္ခယာယံ။ ဣဓာပိ သင်္ခယာယန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁။)‘‘ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ကာလဉ္စ သမယဉ္စာတိ ယုတ္တကာလဉ္စ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဉ္စ။ ခဏောတိ ဩကာသော။ တထာဂတုပ္ပါဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယဿ ပဋိလာဘဟေတုတ္တာ။ ခဏော ဧဝ စ သမယော, ယော ခဏောတိ စ သမယောတိ စ ဝုစ္စတိ, သော ဧကော ဧဝါတိ ဟိ အတ္ထော။ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ သမယောပိ ခေါတိ သိက္ခာပဒပူရဏဿ ဟေတုပိ။ သမယပ္ပဝါဒကေတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပဝါဒကေ။ တတ္ထ ဟိ နိသိန္နာ တိတ္ထိယာ အတ္တနော အတ္တနော သမယံ ပဝဒန္တိ။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ဟိတပဋိလာဘာ။ အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော, အဘိသမယော အတ္ထော အဘိသမယတ္ထောတိ ပီဠနာဒီနိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာနိ။ အဘိသမယဿ ဝါ ပဋိဝေဓဿ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယတ္ထောတိ တာနေဝ တထာ ဧကတ္တေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ပီဠနံ ဒုက္ခသစ္စဿ တံသမင်္ဂိနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖါရိကတာကရဏံ, သန္တာပေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ။
တတ္ထ သဟကာရိကာရဏံ သန္နိဇ္ဈံ သမေတိ သမဝေတီတိ သမယော, သမဝါယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ သမယော, ခဏော။ သမေတိ ဧတ္ထ, ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆတိ သတ္တော, သဘာဝဓမ္မော ဝါ သဟဇာတာဒီဟိ, ဥပ္ပါဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော, ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ ကရဏံ ဝိယ စ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတီတိ။ သမံ, သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော, သမူဟော ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝသဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟောတိ။ အဝသေသပစ္စယာနံ သမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော, ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ သံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယော, ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သမိတိ သံဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော, ပဋိလာဘော။ သမဿ နိရောဓဿ ယာနံ, သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမော အပဝတ္တိ သမယော, ပဟာနံ။ အဘိမုခံ ဉာဏေန သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဓိဂန္တဗ္ဗောတိ အဘိသမယော, ဓမ္မာနံ အဝိပရီတော သဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော, ဓမ္မာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂။)အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓော။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမယသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အဘိသမယသဒ္ဒဿ ဥဒါဟရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဿာတိ သမယသဒ္ဒဿ။ ကာလော အတ္ထော သမဝါယာဒီနံ အတ္ထာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော ဒေသဒေသကပရိသာနံ ဝိယ သုတ္တဿ နိဒါနဘာဝေန ကာလဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော စ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနိယမိတဝသေနေဝ ကာလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော? န ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမိတောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမံ အကတွာ သမယသဒ္ဒဿ ဝစနေ အယမ္ပိ ဂုဏော လဒ္ဓေါ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေဝသိကံ ဈာနဖလသမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမနကာလော, ဝိသေသတော သတ္တသတ္တာဟာနိ။ သုပ္ပကာသာတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုပကမ္ပန-ဩဘာသပါတုဘာဝါဒီဟိ ပါကဋာ။ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု ဧဝ သမယေသု ဧကဒေသံ ပကာရန္တရေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယော စာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ ဉာဏကိစ္စသမယော, အတ္တဟိတပဋိပတ္တိသမယော စ အဘိသမ္ဗောဓိသမယော, အရိယတုဏှီဘာဝသမယော, ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော, ကရုဏာကိစ္စပရဟိတပဋိပတ္တိဓမ္မီကထာသမယာ, ဒေသနာသမယော ဧဝ။
ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ အဘိဓမ္မတဒညသုတ္တပဒဝိနယေသု။ တထာတိ ဘုမ္မကရဏေဟိ။ အဓိကရဏတ္ထော အာဓာရတ္ထော။ ဘာဝေါ နာမ ကိရိယာ, တာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ။ တတ္ထ ယထာ ကာလော သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နော သယံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ အာဓာရဘာဝေန ပညာတော တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပရတော စ အဘာဝတော ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတော, သာယနှေ ဂစ္ဆတီ’’တိ စ အာဒီသု, သမူဟော စ အဝယဝဝိနိမုတ္တော ဝိသုံ အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေါ အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညာပီယတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ, ယဝရာသိယံ သမ္ဘူတော’’တိအာဒီသု, ဧဝံ ဣဓာပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဓိကရဏဉှိ…ပေ… ဓမ္မာန’’န္တိ။ ယသ္မိံ ကာလေ, ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံ ဧဝ ကာလေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယံ ဟိ တတ္ထ အတ္ထော။ ယထာ စ ‘‘ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော, ဒုဒ္ဓါသု အာဂတော’’တိ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ, ဧဝံ ဣဓာပိ ယသ္မိံ သမယေ, တသ္မိံ သမယေတိ စ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃။)ဝုတ္တေ ‘‘သတီ’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝ ဟောတိ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘာဝတောတိ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒကိရိယာ ဖဿာဒိဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတိ။ ယသ္မိံ သမယေတိ ယသ္မိံ နဝမေ ခဏေ, ယသ္မိံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိဟေတုမှိ, ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, တသ္မိံယေဝ ခဏေ, ဟေတုမှိ, ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ ဥဘယတ္ထ သမယသဒ္ဒေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော ကတော လက္ခဏဘူတဘာဝယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ခဏ…ပေ… လက္ခီယတီ’’တိ။
ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ, ဝိဇ္ဇာယ ဝသတိ, ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ, ကုဒါလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝီတိက္ကမဉှိ သုတွာ ဘိက္ခုသံဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဂရဟိတွာ စ တံ တံ ဝတ္ထုဩတိဏ္ဏကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန သိက္ခာပဒါနိ ပညပေန္တော ဘဂဝါ ဝိဟရတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော တတိယပါရာဇိကာဒီသု ဝိယ။
အစ္စန္တမေဝ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေသနာနိဋ္ဌာနံ။ ပရဟိတပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ကရုဏာဝိဟာရေန။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထဇောတနတ္ထံ။ ဥပယောဂနိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘မာသံ သဇ္ဈာယတီ’’တိ။ ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဝစနမတ္တေန ဝိသေသော။ တေန သုတ္တဝိနယေသု ဝိဘတ္တိဗျတ္တယော ကတောတိ ဒဿေတိ။
သေဋ္ဌန္တိ သေဋ္ဌဝါစကံ ဝစနံ ‘‘သေဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော, တထာ ‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော, ဂရုကရဏာရဟတာယ ဝါ ဂါရဝယုတ္တော။ ဝုတ္တောယေဝ, န ပန ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဧကဒေသဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
အပရော နယော (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄၄) – ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ, ဘတဝါတိ ဘဂဝါ, ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ, ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ, ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ, ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ, ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၄။)‘‘ဘာဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ, ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊
ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ, ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော’’။
တတ္ထ ကထံ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ ဂုဏဘာဂါ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ, တေ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ တထာဂတေ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တထာ ဟိဿ သီလံ သမာဓိ ပညာ ဝိမုတ္တိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ, ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ, သဒ္ဓါ ဝီရိယံ, သတိ သမ္ပဇညံ, သီလဝိသုဒ္ဓိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ, သမထော ဝိပဿနာ, တီဏိ ကုသလမူလာနိ, တီဏိ သုစရိတာနိ, တယော သမ္မာဝိတက္ကာ, တိဿော အနဝဇ္ဇသညာ, တိဿော ဓာတုယော, စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ, စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ, စတ္တာရိ အရိယဖလာနိ, စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ, စတ္တာရော အရိယဝံသာ, စတ္တာရိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ, ပဉ္စ ပဓာနိယင်္ဂါနိ, ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ, ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓိ, ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, ပဉ္စ ဗလာနိ, ပဉ္စ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော, ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနဉာဏာနိ, ပဉ္စ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ သညာ, ဆ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ, ဆ ဂါရဝါ, ဆ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော, ဆ သတတဝိဟာရာ, ဆ အနုတ္တရိယာနိ, ဆ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ, ဆ အဘိညာ, ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ, သတ္တ အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ, သတ္တ အရိယဓမ္မာ, သတ္တ အရိယဓနာနိ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, သတ္တ သပ္ပုရိသဓမ္မာ, သတ္တ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ, သတ္တ သညာ, သတ္တဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလဒေသနာ, သတ္တခီဏာသဝဗလဒေသနာ, အဋ္ဌပညာပဋိလာဘဟေတုဒေသနာ အဋ္ဌ သမ္မတ္တာနိ, အဋ္ဌလောကဓမ္မာတိက္ကမော, အဋ္ဌ အာရမ္ဘဝတ္ထူနိ, အဋ္ဌအက္ခဏဒေသနာ, အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကာ, အဋ္ဌအဘိဘာယတနဒေသနာ, အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ, နဝ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ, နဝ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂါနိ, နဝသတ္တာဝါသဒေသနာ, နဝ အာဃာတပဋိဝိနယာ, နဝ သညာ, နဝနာနတ္တာ, နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ, ဒသ နာထကရဏာ ဓမ္မာ, ဒသ ကသိဏာယတနာနိ, ဒသ ကုသလကမ္မပထာ, ဒသ သမ္မတ္တာနိ, ဒသ အရိယဝါသာ, ဒသ အသေက္ခဓမ္မာ, ဒသ တထာဂတဗလာနိ, ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ, ဒွါဒသ ဓမ္မာစက္ကာကာရာ, တေရသ ဓုတဂုဏာ, စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ, ပဉ္စဒသ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ, သောဠသဝိဓာ အာနာပါနဿတိ, သောဠသ အပရန္တပနီယာ ဓမ္မာ, အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ, ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ, စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ, ပညာသ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာနိ, ပရောပညာသ ကုသလာ ဓမ္မာ, သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၅။)စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏံ, အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာန-ပဝိစယ-ပစ္စဝေက္ခဏဒေသနာဉာဏာနိ, တထာ အနန္တာသု လောကဓာတူသု အနန္တာနံ သတ္တာနံ အာသယာဒိဝိဘာဝနဉာဏာနိ စာတိ ဧဝမာဒယော အနန္တာပရိမာဏဘေဒါ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ ဂုဏဘာဂါ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ သံဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါ ဂုဏဘာဂါ အဿ အတ္ထီတိ ‘‘ဘာဂဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အာကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ တာဝ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ။
‘‘ယသ္မာ သီလာဒယော သဗ္ဗေ, ဂုဏဘာဂါ အသေသတော၊
ဝိဇ္ဇန္တိ သုဂတေ တသ္မာ, ဘဂဝါတိ ပဝုစ္စတိ’’။
ကထံ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နေဟိ မနုဿတ္တာဒိကေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ကတမဟာဘိနီဟာရေဟိ မဟာဗောဓိသတ္တေဟိ ပရိပူရိတဗ္ဗာ ဒါနပါရမီ, သီလ, နေက္ခမ္မ, ပညာ, ဝီရိယ, ခန္တိ, သစ္စ, အဓိဋ္ဌာန, မေတ္တာ, ဥပေက္ခာပါရမီတိ ဒသ ပါရမိယော, ဒသ ဥပပါရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော, ဒါနာဒီနိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ, သစ္စာဒီနိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ, အင်္ဂပရိစ္စာဂေါ, ဇီဝိတ, ရဇ္ဇ, ပုတ္တ, ဒါရပရိစ္စာဂေါတိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂါ, ပုဗ္ဗယောဂေါ, ပုဗ္ဗစရိယာ, ဓမ္မက္ခာနံ, ဉာတတ္ထစရိယာ, လောကတ္ထစရိယာ, ဗုဒ္ဓိစရိယာတိ ဧဝမာဒယော, သင်္ခေပတော ဝါ သဗ္ဗေ ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မာ, တေ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပါနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ယထာ ဟာနဘာဂိယာ သံကိလေသဘာဂိယာ ဌိတိဘာဂိယာ ဝါ န ဟောန္တိ, အထ ခေါ ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောန္တိ, ဧဝံ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ အနဝသေသတော ဘတာ သမ္ဘတာ အဿ အတ္ထီတိ ‘‘ဘတဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တော နိရုတ္တိနယေန တ-ကာရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ။ အထ ဝါ ဘတဝါတိ တေယေဝ ယထာဝုတ္တေ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘရိ, သမ္ဘရိ, ပရိပူရေသီတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ။
‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ သဗ္ဗေ, ဒါနပါရမိအာဒိကေ၊
သမ္ဘာရေ ဘတဝါ နာထော, တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတော’’။
ကထံ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိဘာဂါ, တေ အနဝသေသတော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၆။)လောကဟိတတ္ထံ အတ္တနော စ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ နိစ္စကပ္ပံ ဝနိ, ဘဇိ, သေဝိ, ဗဟုလမကာသီတိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ အဘိညေယျဓမ္မေသု ကုသလာဒီသု ခန္ဓာဒီသု စ ယေ တေ ပရိညေယျာဒိဝသေန သင်္ခေပတော ဝါ စတုဗ္ဗိဓာ အဘိသမယဘာဂါ, ဝိတ္ထာရတော ပန ‘‘စက္ခု ပရိညေယျံ သောတံ…ပေ… ဇရာမရဏံ ပရိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁) အနေကေ ပရိညေယျဘာဂါ, ‘‘စက္ခုဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော…ပေ… ဇရာမရဏဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပဟာတဗ္ဗဘာဂါ, ‘‘စက္ခုဿ နိရောဓော…ပေ… ဇရာမရဏဿ နိရောဓော သစ္ဆိကာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဂါ, ‘‘စက္ခုနိရောဓဂါမိနီပဋိပဒါ’’တိအာဒိနာ, ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ စ အနေကဘေဒါ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဂါ စ ဓမ္မာ, တေ သဗ္ဗေ ဝနိ, ဘဇိ, ယထာရဟံ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာနံ ဝသေန သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ‘‘ယေ ဣမေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ ဂုဏဘာဂါ, ကိန္တိ နု ခေါ တေ ဝိနေယျသန္တာနေသု ပတိဋ္ဌပေယျ’’န္တိ မဟာကရုဏာယ ဝနိ အဘိပတ္ထယိ, သာ စဿ အဘိပတ္ထနာ ယထာဓိပ္ပေတဖလာဝဟာ အဟောသိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။
‘‘ယသ္မာ ဉေယျသမာပတ္တိ-ဂုဏဘာဂေ တထာဂတော၊
ဘဇိ ပတ္ထယိ သတ္တာနံ, ဟိတာယ ဘဂဝါ တတော’’။
ကထံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? သမာသတော တာဝ ကတပုညေဟိ ပယောဂသမ္ပန္နေဟိ ယထာဝိဘဝံ ဘဇီယန္တီတိ ဘဂါ, လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တိယော။ တတ္ထ လောကိယေ တာဝ တထာဂတော သမ္မာသမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တဘူတော ပရမုက္ကံသဂတေ, ဝနိ, ဘဇိ, သေဝိ, ယတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ သမန္နာနေန္တော ဗုဒ္ဓဓမ္မေ ပရိပါစေသိ, ဗုဒ္ဓဘူတော ပန တေ နိရဝဇ္ဇေသု ဥပသံဟိတေ အနညသာဓာရဏေ လောကုတ္တရေပိ, ဝနိ, ဘဇိ, သေဝိ, ဝိတ္ထာရတော ပန ပဒေသရဇ္ဇ-ဣဿရိယစက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိ-ဒေဝရဇ္ဇသမ္ပတ္တိအာဒိဝသေန ဈာန-ဝိမောက္ခ-သမာဓိသမာပတ္တိ-ဉာဏဒဿန-မဂ္ဂဘာဝနာ-ဖလသစ္ဆိ-ကိရိယာဒိ-ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝသေန စ အနေကဝိဟိတေ အနညသာဓာရဏေ, ဘဂေ, ဝနိ, ဘဇိ, သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၇။)‘‘ယာ တာ သမ္ပတ္တိယော လောကေ, ယာ စ လောကုတ္တရာ ပုထု၊
သဗ္ဗာ တာ ဘဇိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတော’’။
ကထံ သတ္တဝါတိ ဘဂဝါ? ဘတ္တာ ဒဠှဘတ္တိကာ အဿ ဗဟူ အတ္ထီတိ ဘတ္တဝါ။ တထာဂတော ဟိ မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိ-အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝ-ဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိဘာဝတော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော, သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိ အနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာဒိ အနညသာဓာရဏဝိသေသပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတေန ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန လောကတ္တယဗျာပိနာ သုဝိပုလေန သုဝိသုဒ္ဓေန စ ထုတိဃောသေန သမန္နာဂတတ္တာ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာသု အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိအာဒီသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိ-နိရတိသယဂုဏဝိသေသ-သမင်္ဂီဘာဝတော စ ရူပပ္ပမာဏော ရူပပ္ပသန္နော, ဃောသပ္ပမာဏော ဃောသပ္ပသန္နော, လူခပ္ပမာဏော လူခပ္ပသန္နော, ဓမ္မပ္ပမာဏော ဓမ္မပ္ပသန္နောတိ ဧဝံ စတုပ္ပမာဏိကေ လောကသန္နိဝါသေ သဗ္ဗထာပိ ပသာဒါဝဟဘာဝေန သမန္တပါသာဒိကတ္တာ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ သဒေဝမနုဿာနံ အာဒရဗဟုမာနဂါရဝါယတနတာယ ပရမပေမသမ္ဘတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယေ တဿ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌိတာ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ, ကေနစိ အသံဟာရိယာ တေသံ ပသာဒဘတ္တိ သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါ။ တထာ ဟိ တေ အတ္တနော ဇီဝိတပရိစ္စာဂေပိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပရိစ္စဇန္တိ, တဿ ဝါ အာဏံ ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော။
တေနေဝါဟ –
‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော၊
ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊
‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, မဟာသမုဒ္ဒေါ ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိဝတ္တတိ, ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၅) စ။ –
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၈။)ဧဝံ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ နိရုတ္တိနယေန ဧကဿ တ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ဣတရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ။
‘‘ဂုဏာတိသယယုတ္တဿ, ယသ္မာ လောကဟိတေသိနော၊
သမ္ဘတ္တာ ဗဟဝေါ သတ္ထု, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
ကထံ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ယသ္မာ တထာဂတော ဗောဓိသတ္တဘူတောပိ အပရိမာဏာသု ဇာတီသု ပါရမိယော ပရိပူရေန္တော ဘဂသင်္ခါတံ သိရိံ ဣဿရိယံ ယသဉ္စ ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ, ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ, စရိမတ္တဘာဝေပိ ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဒေဝလောကာဓိပစ္စသဒိသံ စတုဒီပိဿရိယံ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယံ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသဉ္စ တိဏာယပိ အမညမာနော နိရပေက္ခော ပဟာယ အဘိနိက္ခမိတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာ ဣမေ သိရီအာဒိကေ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ, တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂါ, သိနေရုယုဂန္ဓရဥတ္တရကုရုဟိမဝန္တာဒိဘာဇနလောကဝိသေသသန္နိဿယာ သောဘာ ကပ္ပဋ္ဌိယဘာဝတော, တေပိ ဘဂဝါ ဝမိ တန္နိဝါသိသတ္တာဝါသသမတိက္ကမတော တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟီတိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။
‘‘စက္ကဝတ္တိသိရိံ ယသ္မာ, ယသံ ဣဿရိယံ သုခံ၊
ပဟာသိ လောကစိတ္တဉ္စ, သုဂတော ဘဂဝါ တတော’’။
ကထံ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ဘာဂါ နာမ သဘာဂဓမ္မကောဋ္ဌာသာ, တေ ခန္ဓာယတနဓာတာဒိဝသေန, တတ္ထာပိ ရူပဝေဒနာဒိဝသေန ပထဝိယာဒိဝသေန အတီတာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓာ, တေ စ ဘဂဝါ သဗ္ဗံ ပပဉ္စံ သဗ္ဗံ ယောဂံ သဗ္ဗံ ဂန္ထံ သဗ္ဗံ သံယောဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ အမတဓာတုံ သမဓိဂစ္ဆန္တော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ, အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ န ပစ္စာဝမိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပထဝိံ အာပံ တေဇံ ဝါယံ, စက္ခုံ သောတံ ဃာနံ ဇိဝှံ ကာယံ မနံ, ရူပေ သဒ္ဒေ ဂန္ဓေ ရသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဓမ္မေ, စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏံ, စက္ခုသမ္ဖဿံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇံ သညံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ သညံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇံ စေတနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ စေတနံ, ရူပတဏှံ…ပေ… ဓမ္မတဏှံ, ရူပဝိတက္ကံ…ပေ… ဓမ္မဝိတက္ကံ, ရူပဝိစာရံ…ပေ… ဓမ္မဝိစာရ’’န္တိအာဒိနာ အနုပဒဓမ္မဝိဘာဂဝသေနပိ သဗ္ဗေဝ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ အနဝသေသတော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ, အနပေက္ခပရိစ္စာဂေန ဆဍ္ဍယိ။ ဝုတ္တဉှေတံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၉။)‘‘ယံ တံ, အာနန္ဒ, စတ္တံ ဝန္တံ မုတ္တံ ပဟီနံ ပဋိနိဿဋ္ဌံ, တံ တထာဂတော ပုန ပစ္စာဝမိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၃)။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာဂေ ဝမီတိ သဗ္ဗေပိ ကုသလာကုသလေ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ ဟီနပဏီတေ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ အရိယမဂ္ဂဉာဏမုခေန ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ, အနပေက္ခော ပရိစ္စဇိ ပဇဟိ, ပရေသဉ္စ တထတ္တာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဟာတဗ္ဗာ, ပဂေဝ အဓမ္မာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ကုလ္လူပမံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ နိတ္ထရဏတ္ထာယ, နော ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။
‘‘ခန္ဓာယတနဓာတာဒိ-ဓမ္မဘာဂါ-မဟေသိနာ၊
ကဏှသုက္ကာ ယတော ဝန္တာ, တတောပိ ဘဂဝါ မတော’’။
တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဘာဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ, ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊
ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ, ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော’’တိ။
ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတီတိ ‘‘ယော ဝေါ, အာနန္ဒ, မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော, သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ ဝစနတော ဓမ္မဿ သတ္ထုဘာဝပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရသံဃာတသမာနကာယော ပရေဟိ အဘေဇ္ဇသရီရတ္တာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ရူပကာယေ ကေနစိ သက္ကာ အန္တရာယံ ကာတုန္တိ။ ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဝက္ခမာနဿ သကလဿ သုတ္တဿ ‘‘ဧဝ’’န္တိ နိဒဿနတော။ သာဝကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန မယာ မဟာသာဝကေန သုတံ, တဉ္စ ခေါ မယာဝ သုတံ, န အနုဿုတံ န ပရံပရာဘတန္တိ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတော။ ကာလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဘဂဝါသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တဿ သမယသဒ္ဒဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒပဋိမဏ္ဍိတဘာဝဒီပနတော။ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒပရမာ ဟိ ကာလသမ္ပဒါ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ကပ္ပကသာယေ ကလိယုဂေ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ အဟော မဟစ္ဆရိယံ၊
ဟုတာဝဟမဇ္ဈေ ဇာတံ, သမုဒိတမကရန္ဒမရဝိန္ဒ’’န္တိ။
ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဘာဝဒီပနတော ဂရုဂါရဝါဓိဝစနဘာဝတော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၀။)အဝိသေသေနာတိ န ဝိသေသေန, ဝိဟာရဘာဝသာမညေနာတိ အတ္ထော။ ဣရိယာပထ…ပေ… ဝိဟာရေသူတိ ဣရိယာပထဝိဟာရော, ဒိဗ္ဗဝိဟာရော, ဗြဟ္မဝိဟာရော, အရိယဝိဟာရောတိ ဧတေသု စတူသု ဝိဟာရေသု။ သမင်္ဂီပရိဒီပနန္တိ သမင်္ဂီဘာဝပရိဒီပနံ။ ဧတန္တိ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဧတံ ပဒံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဂိဟီဟိ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ သဟနန္ဒီ သဟသောကီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဣရိယာပထဝိဟာရေ အာဂတံ။ ‘‘ယသ္မိံ, ဘိက္ခဝေ, သမယေ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၀၊ ဝိဘ။ ၆၂၄) ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗဝိဟာရေ။ ‘‘သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၂။၃၀၉၊ ၃။၂၃၀) ဗြဟ္မဝိဟာရေ။ ‘‘သော ခေါ အဟံ, အဂ္ဂိဝေဿန, တဿာယေဝ ကထာယ ပရိယောသာနေ တသ္မိံ ဧဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ ဧကောဒိံ ကရောမိ သမာဒဟာမိ, ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) အရိယဝိဟာရေ။
တတ္ထ ဣရိယနံ ဝတ္တနံ ဣရိယာ, ကာယပ္ပယောဂေါ။ တဿာ ပဝတ္တနုပါယဘာဝတော ဌာနာဒိ ဣရိယာပထော။ ဌာနသမင်္ဂီ ဝါ ဟိ ကာယေန ကိဉ္စိ ကရေယျ ဂမနာဒီသု အညတရသမင်္ဂီ ဝါ။ အထ ဝါ ဣရိယတိ ပဝတ္တတိ ဧတေန အတ္တဘာဝေါ ကာယကိစ္စံ ဝါတိ ဣရိယာ, တဿာ ပဝတ္တိဥပါယဘာဝတော ဣရိယာ စ သော ပထော စာတိ ဣရိယာပထော, ဌာနာဒိ ဧဝ။ သော စ အတ္ထတော ဂတိနိဝတ္တိအာဒိအာကာရေန ပဝတ္တော စတုသန္တတိရူပပဗန္ဓော ဧဝ။ ဝိဟရဏံ, ဝိဟရတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဝိဟာရော, ဣရိယာပထော ဧဝ ဝိဟာရော ဣရိယာပထဝိဟာရော။ ဒိဝိ ဘဝေါ ဒိဗ္ဗော, တတ္ထ ဗဟုလပ္ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒိဒေဝလောကေ ဘဝေါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေါ, တဒတ္ထာယ သံဝတ္တတီတိ ဝါ ဒိဗ္ဗော, အဘိညာဘိနီဟာရဝသေန မဟာဂတိကတ္တာ ဝါ ဒိဗ္ဗော, ဒိဗ္ဗော စ သော ဝိဟာရော စာတိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော, စတဿော ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော။ အာရုပ္ပသမာပတ္တိယောပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဗြဟ္မူနံ, ဗြဟ္မာနော ဝါ ဝိဟာရာ ဗြဟ္မဝိဟာရာ, စတဿော အပ္ပမညာယော။ အရိယာနံ, အရိယာ ဝါ ဝိဟာရာ အရိယဝိဟာရာ, စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ။ သော ဟိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနန္တိအာဒိ ယဒိပိ ဘဂဝါ ဧကေနပိ ဣရိယာပထေန စိရတရံ ကာလံ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ, တထာပိ ဥပါဒိန္နကသရီရဿ နာမ အယံ သဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၁။)ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ ဘဂဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တော ဝိနေယျာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော, နာနာသမာပတ္တီဟိ စ ကာလံ ဝီတိနာမေန္တော ဝသတီတိ သတ္တာနံ အတ္တနော စ ဝိဝိဓံ ဟိတသုခံ ဟရတိ ဥပနေတိ ဥပ္ပါဒေတိ, တသ္မာ ဝိဝိဓံ ဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပစ္စတ္ထိကေ ဇိနာတီတိ ဇေတော။ ဇေတ-သဒ္ဒေါ ဟိ သောတ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကတ္တုသာဓနောပိ အတ္ထီတိ။ ရညော ဝါ ပစ္စတ္ထိကာနံ ဇိတကာလေ ဇာတတ္တာ ဇေတော။ ရညော ဟိ အတ္တနော ဇယံ တတ္ထ အာရောပေတွာ ဇိတဝါတိ ဇေတောတိ ကုမာရော ဝုတ္တော။ မင်္ဂလကာမတာယ ဝါ ဇေတောတိဿ နာမံ ကတံ, တသ္မာ ‘‘ဇေယျော’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ဇေတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဿ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ။ ဝနေတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယေဝ တံ တဿ သန္တကန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိတာယ ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာယ ကရုဏာဒိဂုဏသမင်္ဂိတာယ စ နိစ္စကာလံ ဥပဋ္ဌပိတော အနာထာနံ ပိဏ္ဍော ဧတဿ အတ္ထီတိ အနာထပိဏ္ဍိကော, တဿ အနာထပိဏ္ဍိကဿ။ ယဒိ ဇေတဝနံ, ကထံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမောတိ အာဟ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကေနာ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စဝိဓသေနာသနင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမော, တသ္မိံ အာရာမေ။ ယဒိပိ သော ဘူမိဘာဂေါ ကောဋိသန္ထရေန မဟာသေဋ္ဌိနာ ကီတော, ရုက္ခာ ပန ဇေတေန န ဝိက္ကီတာတိ တံ ‘‘ဇေတဝန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ ဝဒန္တိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ဝါ တတ္ထ ပရိစ္စာဂဝိသေသကိတ္တနတ္ထံ ဥဘယဝစနံ, ဇေတေနပိ ဟိ ဘူမိဘာဂဝိက္ကယေန လဒ္ဓဓနံ တတ္ထ ဒွါရကောဋ္ဌကကရဏဝသေန ဝိနိယုတ္တံ။ သာဝတ္ထိဇေတဝနာနံ ဘူမိဘာဂဝသေန ဘိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ ဧကံ သမယံ ဝိဟရိတု’’န္တိ။
အပါကဋာတိ သက္ကော သုယာမောတိအာဒိနာ အနဘိညာတာ။ အဘိညာတာနမ္ပိ အညတရသဒ္ဒေါ ဒိဿတေဝ ဧကသဒိသာယတ္တတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိဇာနာတိ နော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဟုနာ ဣဒါနေဝ။ သာဓာရဏဝစနံ ဒိဗ္ဗတံ အန္တောနီတံ ကတွာ။ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ ပုရိသေပိ ဝတ္တနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ’’တိအာဒိ။ နနု စ ရူပါဝစရသတ္တာနံ ပုရိသိန္ဒြိယံ နတ္ထိ, ယေန တေ ပုရိသာတိ ဝုစ္စေယျုံ? ယဒိပိ ပုရိသိန္ဒြိယံ နတ္ထိ, ပုရိသသဏ္ဌာနဿ ပန ပုရိသဝေသဿ စ ဝသေန ပုရိသပုဂ္ဂလာတွေဝ ဝုစ္စန္တိ ပုရိသပကတိဘာဝတော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၂။)အဘိက္ကန္တာတိ အတိက္ကန္တာ, ဝိဂတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိဿတီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ ဥပရိ ဝုတ္တံ။ အဘိက္ကန္တတရောတိ အတိဝိယ ကန္တတရော။ တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရေ ဒိဿတီ’’တိ။ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော ကတမော? မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပါယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ပရိဝါရေန ပရိစ္ဆဒေန စ။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနိယေန အဘိရူပေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ သဗ္ဗာပိ ဒိသာ ပဘာသေန္တော စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ ဂါထာယ အတ္ထော။ အဘိရူပေတိ ဥဠာရရူပေ သမ္ပန္နရူပေ။
ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဆဝိယ’’န္တိ။ ဆဝိဂတာ ပန ဝဏ္ဏဓာတု ဧဝ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော’’တိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အပရေ။ ဝဏ္ဏနံ ကိတ္တိယာ ဥဂ္ဃေါသနန္တိ ဝဏ္ဏော, ထုတိ။ ဝဏ္ဏီယတိ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထပီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ကုလဝဂ္ဂေါ။ ဝဏ္ဏီယတိ ဖလံ ဧတေန ယထာသဘာဝတော ဝိဘာဝီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏနံ ဒီဃရဿာဒိဝသေန သဏ္ဌဟနန္တိ ဝဏ္ဏော, သဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏီယတိ အဏုမဟန္တာဒိဝသေန ပမီယတီတိ ဝဏ္ဏော, ပမာဏံ။ ဝဏ္ဏေတိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ဝဏ္ဏော, ရူပါယတနံ။ ဧဝံ တေန တေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဝဏ္ဏသဒ္ဒဿ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒ္ဓိံ မာပေတွာတိ ဝတ္ထာလင်္ကာရကာယာဒီဟိ ဩဘာသမုဉ္စနာဒိဝသေန ဒိဗ္ဗံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ။ ကာမာဝစရာ အနဘိသင်္ခတေနပိ အာဂန္တုံ သက္ကောန္တိ ဩဠာရိကရူပတ္တာ။ တထာ ဟိ တေ ကဗဠီကာရဘက္ခာ။ ရူပါဝစရာ န သက္ကောန္တိ တတော သုခုမတရရူပတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘အတိသုခုမော’’တိ မူလပဋိသန္ဓိရူပံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ န တေန ဣရိယာပထကပ္ပနံ ဟောတီတိ ဧတေန ဗြဟ္မလောကေပိ ဗြဟ္မာနော ယေဘုယျေန နိမ္မိတရူပေနေဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဣတရဉှိ အတိဝိယ သုခုမံ ရူပံ ကေဝလံ စိတ္တုပ္ပါဒဿ နိဿယာဓိဋ္ဌာနဘူတံ သဏ္ဌာနဝန္တံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။
အနဝသေသတ္တံ သကလတာ။ ယေဘုယျတာ ဗဟုလဘာဝေါ။ အဗျာမိဿတာ ဝိဇာတိယေန အသင်္ကရော။ သုခေန ဟိ အဝေါကိဏ္ဏတာ တတ္ထ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၃။)အဓိပ္ပေတာ။ အနတိရေကတာ တံပရမတာ ဝိသေသာဘာဝေါ။ ကေဝလကပ္ပန္တိ ကေဝလံ ဒဠှံ ကတွာတိ အတ္ထော။ သံဃဘေဒါယာတိ သံဃေ ဝိဝါဒါယ, ဝိဝါဒုပ္ပါဒါယာတိ အတ္ထော။ ကေဝလံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတ္တာ, ဧတဿ တံ အတ္ထီတိ ကေဝလီ, သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသံယောဂေါ အတ္ထော’’တိ။
ကပ္ပသဒ္ဒေါ ပနာယံ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စာတိ အဓိပ္ပါယေန ဩကပ္ပနိယပဒေ လဗ္ဘမာနံ ကပ္ပသဒ္ဒမတ္တံ ဒဿေတိ, အညထာ ကပ္ပပဒံ အနိဒဿနမေဝ သိယာ။ သမဏကပ္ပေဟီတိ ဝိနယသိဒ္ဓေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ။ နိစ္စကပ္ပန္တိ နိစ္စကာလံ။ ပညတ္တီတိ နာမံ။ နာမဉှေတံ တဿ အာယသ္မတော, ယဒိဒံ ကပ္ပေါတိ။ ကပ္ပိတကေသမဿူတိ ကတ္တရိကာယ ဆေဒိတကေသမဿု။ ဒွင်္ဂုလကပ္ပေါတိ မဇ္ဈနှိကဝေလာယ ဝီတိက္ကန္တာယ ဒွင်္ဂုလတာဝိကပ္ပေါ။ လေသောတိ အပဒေသော။ အနဝသေသံ ဖရိတုံ သမတ္ထဿပိ ဩဘာသဿ ကေနစိပိ ကာရဏေန ဧကဒေသဖရဏမ္ပိ သိယာ, အယံ ပန သဗ္ဗသောဝ ဖရတီတိ ဒဿေတုံ သမန္တတ္ထော ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသံ သမန္တတော’’တိ။ ဤသံ အသမတ္တံ, ကေဝလံ ဝါ ကေဝလကပ္ပံ။ ဘဂဝတော အာဘာယ အနောဘာသိတမေဝ ဟိ ပဒေသံ ဒေဝတာ အတ္တနော ပဘာယ ဩဘာသေန္တိ။ န ဟိ ဘဂဝတော ပဘာ ကာယစိ ပဘာယ အဘိဘုယျတိ, သူရိယာဒီနမ္ပိ ပဘံ သာ အဘိဘုယျ တိဋ္ဌတီတိ။
ယေန ဝါ ကာရဏေနာတိ ဟေတုမှိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ ကိရိယာယ ကာရဏံ, န ကရဏံ ဝိယ ကိရိယတ္ထော, တသ္မာ နာနပ္ပကာရ-ဂုဏဝိသေသာဓိဂမနတ္ထာ ဣဓ ဥပသင်္ကမနကိရိယာတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ, ဝိဇ္ဇာယ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထမေဝ တံ ကရဏဝစနံ ယုတ္တံ န ကရဏတ္ထံ တဿ အယုဇ္ဇမာနတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ဝါ ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝတော သတတပ္ပဝတ္တနိရတိသယ-သာဒုဝိပုလမတရသ-သဒ္ဓမ္မဖလတာယ သာဒုဖလနိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခေန ဘဂဝါ ဥပမိတော။ သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပါယဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ မဟာကာရုဏိကဿ သာဒုဖလတာ ဂဟိတာတိ။ ဥပသင်္ကမီတိ ဥပသင်္ကန္တာ။ သမ္ပတ္တကာမတာယ ဟိ ကိဉ္စိ ဌာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၄။)ဂစ္ဆန္တော တံတံပဒေသာတိက္ကမနေန ဥပသင်္ကမိ, ဥပသင်္ကန္တောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ, ဥပဂတာတိ အတ္ထော။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပန’’န္တိ။ တတောတိ ယံ ဌာနံ ပတ္တာ ‘‘ဥပသင်္ကမီ’’တိ ဝုတ္တာ, တတော ဥပဂတဋ္ဌာနတော။
ဂတိနိဝတ္တိအတ္ထတော သာမညတော အာသနမ္ပိ ဌာနဂ္ဂဟဏေန ဂယှတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာသနကုသလတာယ ဧကမန္တံ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ နိသိန္နာပိ ဟိ ဂမနတော နိဝတ္တာ နာမ ဟောန္တိ ဌတွာ နိသီဒိတဗ္ဗတ္တာ, ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနာဒယောပိ အာသနေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ။ အတိဒူရအစ္စာသန္နပဋိက္ခေပေန နာတိဒူရနစ္စာသန္နံ နာမ ဂဟိတံ။ တံ ပန အဝကံသတော ဥဘိန္နံ ပသာရိတဟတ္ထသံဃဋ္ဋနေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂီဝံ ပသာရေတွာတိ ဂီဝံ ပရိဝတ္တနဝသေန ပသာရေတွာ။
ကာမံ ‘‘ကထ’’န္တိ အယမာကာရပုစ္ဆာ, တရဏာကာရော ဣဓ ပုစ္ဆိတော။ သော ပန တရဏာကာရော အတ္ထတော ကာရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ကထံ နူတိ ကာရဏပုစ္ဆာ’’တိ? ပါကဋော အဘိသမ္ဗောဓိယံ မဟာပထဝီကမ္ပနာဒိအနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝါဒိနာ။
မရိသနဋ္ဌေန ပါပါနံ ရောဂါဒိအနတ္ထာနံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန မာရိသော, ဒုက္ခရဟိတော။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ နိရယပက္ခေ ပိယာလပနဝစနဝသေန ဥပစာရဝစနဉ္စေတံ ယထာ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယာ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယဒိ ဧဝ’’န္တိအာဒိ။ သင်္ကုနာ သင်္ကူတိ မတ္ထကတော သမကောဋ္ဋိတေန ယာဝ ဟဒယပဒေသာ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဩတိဏ္ဏေန သင်္ကုနာ ပါဒတလတော သမကောဋ္ဋိတော သင်္ကု နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ အာရောဟန္တော ဟဒယေ ဟဒယဿ ပဒေသေ သမာဂစ္ဆေယျ, အထ နေသံ သင်္ကူနံ သမာဂမသမကာလေ နံ ယထာတိက္ကန္တသင်္ကုကရဏကာလံ ဇာနေယျာသိ။ ကိဉ္စိ နိမိတ္တံ ဥပါဒါယ ကိသ္မိဉ္စိ အတ္ထေ ပဝတ္တဿ သဒ္ဒဿ တန္နိမိတ္တရဟိတေ ပဝတ္တိ ရုဠှီ နာမ ဂမနကိရိယာရဟိတေ သာသနာဒိမတိ ပဋိပိဏ္ဍေ ယထာ ဂေါသဒ္ဒဿ။
ဩဃမတရီတိ ယေသံ ဩဃာနံ တရဏံ ပုစ္ဆိတံ, တေ ဂဏနပရိစ္ဆေဒတော သရူပတော စ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၅။)စတ္တာရော ဧဝ ဩဃာ ဝုတ္တာ, တေ စ ကာမာဒယော ဧဝါတိ? န စောဒေတဗ္ဗမေတံ, ယသ္မာ ဓမ္မာနံ သဘာဝကိစ္စဝိသေသညုနာ ဘဂဝတာ သဗ္ဗံ ဉေယျံ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ဧတ္တကာဝ ဩဃာ ဒေသိတာ, ဣမေ ဧဝ စ ဒေသိတာတိ။ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ, ဩဟနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ ဟနန္တိ ဂါမေန္တိ, တထာဘူတာ သတ္တေ အဓော ဂါမေန္တိ နာမ။ အယဉ္စ အတ္ထော ‘‘သဗ္ဗောပိ စေသာ’’တိအာဒိနာ ပရတော အဋ္ဌကထာယမေဝ အာဂမိဿတိ။ ကာမနဋ္ဌေန ကာမော, ကာမော စ သော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ဩဃော စာတိ, ကာမေသု ဩဃောတိ ဝါ ကာမောဃော။ ဘဝေါဃော နာမ ဘဝရာဂေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၁၂) ပန ‘‘သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂေါ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမော ဥပပတ္တိဘဝေသု ရာဂေါ, ဒုတိယော ကမ္မဘဝေ။ ဘဝဒိဋ္ဌိဝိနိမုတ္တဿ ဒိဋ္ဌိဂတဿ အဘာဝတော။ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယော ဒိဋ္ဌောဃော’’တိ ဝုတ္တံ, စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ သဗ္ဗဿ ဉေယျဿ ‘‘စတူသု သစ္စေသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇောဃော’’တိ အာဟ။
ဣဒါနိ တေသံ ဩဃသင်္ခါတာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ပန ကာမဂုဏာဒယော ဒဿိတာ ဧဝ။ ‘‘ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဆန္ဒရာဂေါ ကာမောဃော’’တိ ဧတ္ထ ဘဝေါဃံ ဌပေတွာ သဗ္ဗော လောဘော ကာမောဃောတိ ယုတ္တံ သိယာ။ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဘဝဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဘဝေါဃောတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော, ဘဝေါဃော ပန ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေသု ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပါဠိယံ ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဘဝေါဃော စတူသု ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တသ္မာ ဒိဋ္ဌိသဟဂတလောဘောပိ ကာမောဃောတိ ယုတ္တံ သိယာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဒုက္ခာနဉှိ ကာရဏဘူတာ ကာမာသဝါဒယောပိ ဒွိဓာ ဝုတ္တာ, အာသဝါ ဧဝ စ ဩဃာ။ ကာမာသဝနိဒ္ဒေသေ စ ကာမေသူတိ ကာမရာဂဒိဋ္ဌိရာဂါဒီနံ အာရမ္မဏဘူတေသု တေဘူမကေသု ဝတ္ထုကာမေသူတိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ တတ္ထ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သာယံ တဏှာ သဗ္ဗာပိ န ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနာမံ န လဘတီတိ။
ယဒိ ပန ပဉ္စကာမဂုဏိကော စ ရာဂေါ ကာမောဃောတိ ဝုတ္တောတိ ကတွာ ဗြဟ္မာနံ ဝိမာနာဒီသု ရာဂဿ ဒိဋ္ဌိရာဂဿ စ ကာမောဃဘာဝေါ ပဋိသေဓိတဗ္ဗော သိယာ, ဧဝံ သတိ ကာမောဃဘဝေါဃဝိနိမုတ္တေန နာမ လောဘေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၆။)ဘဝိတဗ္ဗံ။ သော ယဒါ ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ တေန သမ္ပယုတ္တော အဝိဇ္ဇောဃော ဩဃဝိပ္ပယုတ္တောတိ ဒေါမနဿဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တဿ ဝိယ တဿပိ ဩဃဝိပ္ပယုတ္တတာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ ‘‘စတူသုပိ ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတေသု စိတ္တုပ္ပါဒေသု ဥပ္ပန္နော မောဟော သိယာ ဩဃသမ္ပယုတ္တော သိယာ ဩဃဝိပ္ပယုတ္တော’’တိ။ ‘‘ကာမောဃော အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတေသု စိတ္တုပ္ပါဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ, ‘‘ကာမောဃံ ပဋိစ္စ ဒိဋ္ဌောဃော အဝိဇ္ဇောဃော’’တိ စ ဝစနတော ဒိဋ္ဌိသဟဂတော ကာမောဃော န ဟောတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟေတ္ထ ‘‘ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ စ ဘဝေါဃော နာမာတိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တံ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ’’တိ။
အဓောဂမနဋ္ဌေနာတိ ဟေဋ္ဌာပဝတ္တနဋ္ဌေန။ ဟေဋ္ဌာပဝတ္တနဉ္စေတ္ထ န ကေဝလံ အပါယဂမနိယဘာဝေန, အထ ခေါ သံသာရတရကာဝရောဓနေနပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပရိဘဝဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမံ နိဗ္ဗာနံ အရူပိဘာဝါ အဒေသံ, န တဿ ဌာနဝသေန ဥပရိဂဟဏံ, သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋတ္တာ ပန သဗ္ဗဿပိ ဘဝဿ ဥပရီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပရိဘဝံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ ‘‘မဟာဥဒကောဃော’’တိအာဒီသု ရာသဋ္ဌော ဩဃ-သဒ္ဒေါတိ ‘‘မဟာ ဟေသော ကိလေသရာသီ’’တိ ဝုတ္တံ သေသေသုပီတိ ဘဝေါဃာဒီသုပိ။
အပ္ပတိဋ္ဌဟန္တောတိ ကိလေသာဒီနံ ဝသေန အသန္တိဋ္ဌန္တော, အသံသီဒန္တောတိ အတ္ထော။ အနာယူဟန္တောတိ အဘိသင်္ခါရာဒိဝသေန န အာယူဟန္တော မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ ဝိလင်္ဃိတွာ နိဗ္ဗုယှန္တော။ တေနာဟ – ‘‘အဝါယမန္တော’’တိ, မိစ္ဆာဝါယာမဝသေန အဝါယမန္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဂူဠှန္တိ သံဝုတံ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အတ္ထဝသေန ဝါ သံဝုတ္တံ ဂူဠှံ, သဒ္ဒဝသေနပိ အပါကဋံ ပဋိစ္ဆန္နံ အန္တရဒီပါဒိကေ ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနေ။ အာယူဟန္တာတိ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ဝါယမန္တာ။ ဧတံ အတ္ထဇာတံ, ဧတံ ဝါ ဝိဿဇ္ဇနံ။
ဣဒါနိ ယေနာဓိပ္ပါယေန ဘဂဝတာ တထာဂူဠှံ ကတွာ ပဉှော ကထိတော, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိံ ပနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဂ္ဂဟမုခေနာတိ ဝေနေယျာနံ ဝိနယဥပါယဘူတနိဂ္ဂဟဝသေန။ တေနာဟ ယေ ပဏ္ဍိတမာနိနော’’တိအာဒိ။ ပဝယှ ပဝယှာတိ ဩဖုဏိတွာ ဩဖုဏိတွာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၇။)သောတိ ဒေဝပုတ္တော နိဟတမာနော အဟောသိ ယထာဝိဿဇ္ဇိတဿ အတ္ထဿ အဇာနန္တော။ ယထာတိ အနိယမဝစနံ နိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ, တံသမ္ဗန္ဓဉ္စ ကထန္တိ ပုစ္ဆာဝစနန္တိ တဒုဘယဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာဟံ ဇာနာမိ, ဧဝံ မေ ကထေဟီ’’တိ အာဟ။
ယဒါသွာဟန္တိ ယဒါ သု အဟံ, သု-ကာရော နိပါတမတ္တံ ‘‘ယဒိဒံ ကထံ သူ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘တဒါဿု သံသီဒါမီ’’တိအာဒီသု တီသုပိ ပဒေသု။ အတရန္တောတိ ဩဃာနံ အတိက္ကမနတ္ထံ တရဏပ္ပယောဂံ အကရောန္တော။ တတ္ထေဝါတိ ဩဃနိယဩဃေသု ဧဝ။ ဩသီဒါမီတိ နိမုဇ္ဇာမိ ဩဃေဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋော ဟောမိ။ နိဗ္ဗုယှာမီတိ ဩဃေဟိ နိဗ္ဗူဠှော ဟောမိ။ ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အသံသီဒန္တော။ အတိဝတ္တာမီတိ အနုပယောဂံ အတိက္ကမာမိ, အပနိဓာနဝသေန သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဝိရာဓေမီတိ အတ္ထော။ ဌာနေ စ ဝါယာမေ စာတိ ဝက္ခမာနဝိဘာဂေ ပတိဋ္ဌဟနေ ဝါယာမေ စ ဒေါသံ ဒိသွာတိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနေသု သံသီဒနနိဗ္ဗုယှနသင်္ခါတံ တရဏဿ ဝိဗန္ဓနဘူတံ အာဒီနဝံ ဒိသွာန။ ဣဒံ ဘဂဝတာ ဗောဓိမူလေ အတ္တနာ ပဝတ္တိတ-ပုဗ္ဗဘာဂ-မနသိကာရဝသေန ဝုတ္တံ။ အတိဋ္ဌန္တော အဝါယမန္တောတိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနကရဏကိလေသာဒီနံ ပရိဝဇ္ဇနေန အသံသီဒန္တော အနိဗ္ဗုယှန္တော။ ဒေဝတာယပိ ပဋိဝိဒ္ဓေါ တဒတ္ထော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယဓမ္မာနံ ပရိပက္ကတ္တာ။ န ပန ပါကဋော ဝိပဉ္စိတညူအာဒီနံ, ဥဂ္ဃဋိတညူနံ ပန ယထာ တဿာ ဒေဝတာယ, တထာ ပါကဋော ဧဝါတိ။ သတ္တ ဒုကာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနရူပါ ဒဿိတာ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။ ကိလေသဝသေန သန္တိဋ္ဌန္တောတိ လောဘာဒီဟိ အဘိဘူတတာယ သံသာရေ ပတိဋ္ဌဟန္တော သမ္မာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနေန တတ္ထေဝ သံသီဒတိ နာမ။ အဘိသင်္ခါရဝသေနာတိ တတ္ထေဝါဘိသင်္ခါရစေတနာယ စေတေန္တော သမ္မာပဋိပတ္တိယောဂျဿ ခဏဿ အတိဝတ္တနေန နိဗ္ဗုယှတိ နာမ။ ဣမိနာ နယေန သေသဒုကေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္ထ စ ဝဋ္ဋမူလကာ ကိလေသာတိ တေသံ ဝသေန သံသာရေ အဝဋ္ဌာနံ တံတံကမ္မုနာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ, ကိလေသာ ပန တေသံ ပစ္စယမတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ အပရာပရံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော သံသာရေ နိဗ္ဗုယှတိ နာမာတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒဿနဝသေန ပဌမဒုကော ဝုတ္တော။ ဣမေ သတ္တာ သံသာရေ ပရိဗ္ဘမန္တာ ဒုဝိဓာ တဏှာစရိတာ ဒိဋ္ဌိစရိတာ စာတိ တေသံ သံသာရနာယိကဘူတာနံ ဓမ္မာနံ ဝသေန သန္တိဋ္ဌနံ, တဒညေသံ ပဝတ္တိပစ္စယာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၈။)ဝသေန အာယူဟနန္တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒဿနဝသေန ဒုတိယဒုကော ဝုတ္တော။ သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒဒဿနသဘာဝါယ တဏှာယ ဝသေန ဝိသေသတော ပတိဋ္ဌာနံ, အမုတ္တိမဂ္ဂေ မုတ္တိမဂ္ဂပရာမာသတော တထာ အာယူဟနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ဟောတီတိ ဒဿေတုံ တတိယဒုကော ဝုတ္တော။ စတုတ္ထဒုကေ ပန အဓိပ္ပါယော အဋ္ဌကထာယ ဧဝ ဝိဘာဝိတော။ ယသ္မာ ‘‘သဿတော အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝိသန္တော အရူပရာဂံ, အသညူပဂံ ဝါ အဝိမောက္ခံယေဝ ဝိမောက္ခောတိ ဂဟေတွာ သံသာရေ ဧဝ ဩလီယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဩလီယနာဘိနိဝေသာ ဟိ ဘဝဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ကာမဘဝါဒီသု ယံ ဝါ တံ ဝါ ဘဝံ ပတွာ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ, န ဟောတိ ပရံ မရဏာတိ အဘိနိဝိသန္တော ဘဝဝိပ္ပမောက္ခာဝဟာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနေန တံ အတိဝတ္တတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတိဓာဝနာဘိနိဝေသာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီ’’တိ။
လီနဝသေန သန္တိဋ္ဌန္တောတိ ကောသဇ္ဇာဒိဝသေန သံကောစာပဇ္ဇနေန သမ္မာ အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တော။ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟန္တောတိ သမ္မာသမာဓိနော အဘာဝေန ဝိက္ခေပဝသေန ပဉ္စမော ဒုကော ဝုတ္တော။ ယထာ ကာမသုခံ ပဝိဋ္ဌဿ သမာဓာနံ နတ္ထိ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာ, ဧဝံ အတ္တပရိတာပနမနုယုတ္တဿ ကာယဿ ဥပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာ။ ဣတိ စိတ္တကာယပရိက္ကိလေသကရာ ဒွေ အန္တာ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယတာယ သံသီဒနနိဗ္ဗုယှနနိမိတ္တာ ဝုတ္တာ ဆဋ္ဌဒုကေ။ ပုဗ္ဗေ သပ္ပဒေသတောဝ သံကိလေသဓမ္မာ ‘‘သံသီဒနနိမိတ္တ’’န္တိ ဒဿိတာတိ ဣဒါနိ နိပ္ပဒေသတော ဒဿနဝသေန, ပုဗ္ဗေ စ သာဓာရဏတော အဘိသင်္ခါရဓမ္မာ ‘‘နိဗ္ဗုယှနနိမိတ္တ’’န္တိ ဒဿိတာတိ ဣဒါနိ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေ ဧဝ ‘‘အာယူဟနနိမိတ္တ’’န္တိ ဒဿနဝသေန သတ္တမဒုကော ဝုတ္တော။ ဧဝဉှိ ဒုဂ္ဂတိသုဂတူပပတ္တိဝသေန သံသီဒနနိဗ္ဗုယှနာနိ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿိတာနိ ဟောန္တီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ။ အဓောဘာဂံ ဒုဂ္ဂတိံ ဂမေန္တီတိ အဓောဘာဂင်္ဂမနီယာ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ။ တထာ ဥပရိဘာဂံ ဂမေန္တီတိ ဥပရိဘာဂင်္ဂမနီယာ။
ဧတ္ထ စ ဩဃတရဏံ ပုစ္ဆိတေန ဘဂဝတာ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟ’’န္တိ တဿ ပဟာနင်္ဂမေဝ ဒဿိတံ, န သမ္ပယောဂင်္ဂန္တိ? န ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ယာဝတာ ယေန ပတိဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ယေန စ အာယူဟနံ, တဒုဘယပဋိက္ခေပမုခေန တပ္ပဋိပက္ခဓမ္မဒဿနမေတန္တိ။ န ဟေသ အ-ကာရော ကေဝလံ ပဋိသေဓေ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၄၉။)အထ ခေါ ပဋိပက္ခေ ‘‘အကုသလာ ဓမ္မာ, အဟိတော, အဓမ္မော’’တိအာဒီသု ဝိယ, တသ္မာ အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာနံ ပဋိပက္ခဝသေန ပဝတ္တမာနော တထာပဝတ္တိဟေတူဝါတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ခေါတိ စ အဝဓာရဏတ္ထေ နိပါတော ‘‘အဿောသိ ခေါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁) ဝိယ။ တေန အပ္ပတိဋ္ဌာနဿ ဧကံသိကတံ ဒဿေတိ။ သောယံ ခေါ-သဒ္ဒေါ ‘‘အနာယူဟ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ အနာယူဟနမ္ပိ ဟိ ဧကံသိကမေဝါတိ တဿ ပဋိပက္ခော သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂေါ။ တေန ဟိ ဩဃတရဏံ ဟောတိ, န အညထာ။ ဧဝမယံ ယထာနုသန္ဓိဒေသနာ ကတာ, ဒေဝတာ စ သဟဝိပဿနံ မဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈီတိ ပဌမဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမံ ပဉှဝိဿဇ္ဇန’’န္တိအာဒိ။
‘‘စိရဿာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ပဒန္တရမေတန္တိ အာဟ ‘‘စိရဿ ကာလဿာ’’တိ ယထာ ‘‘မမံ ဝါ, ဘိက္ခဝေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅-၆) ဧတ္ထ ‘‘မမာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ပဒန္တရံ မမန္တိ။ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာတိ အဒဿာဝီ။ အဒဿာဝိတာ စ ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ အသိဒ္ဓတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညထာ ကာ နာမ သာ ဒေဝတာ, ယာ ဘဂဝန္တံ န ဒိဋ္ဌဝတီ? တေနာဟ ‘‘ကိံ ပနိမာယာ’’တိအာဒိ။ ဒဿနံ ဥပါဒါယ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝတ္တတီတိ ယဒါ ကဒါစိ ကဉ္စိ ပိယဇာတိကံ ဒိသွာ တံ ဒဿနံ ဥပါဒါယ ‘‘စိရေန ဝတ မယံ အာယသ္မန္တံ ပဿာမာ’’တိ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဝါ ဧဝံ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ, အယံ လောကေ နိရုဠှေ သမုဒါစာရောတိ ဒဿေတိ။ ဗြဟ္မံ ဝါ ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂေါ, တဿ အဏနတော ဇာနနတော ပဋိဝိဇ္ဈနတော ဗြာဟ္မဏော။ ကိလေသနိဗ္ဗာနေနာတိ ကိလေသာနံ အစ္စန္တသမုစ္ဆေဒသင်္ခါတေန နိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတံ သမ္မဒေဝ ဝူပသန္တ-သဗ္ဗကိလေသဒရထ-ပရိဠာဟံ။ အာသတ္တဝိသတ္တာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိသတာဒိအာကာရေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ဝိသတာတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသဋာတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသာလာတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသက္ကတီတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသံဝါဒိကာတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသံ ဟရတီတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသမူလာတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသဖလာတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသပရိဘောဂေါတိ ဝိသတ္တိကာ, ဝိသာလာ ဝါ ပန သာ တဏှာ ရူပေ သဒ္ဒေ ဂန္ဓေ ရသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဓမ္မေ ကုလေ ဂဏေ ဝိသတာ ဝိတ္ထတာတိ ဝိသတ္တိကာ’’တိ (မဟာနိ။ ၃)။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅၀။)တတ္ထ ဝိသတာတိ ဝိတ္ထတာ ရူပါဒီသု တေဘူမကဓမ္မေသု အဘိဗျာပနဝသေန ဝိသဋာတိ ပုရိမဝစနမေဝ တ-ကာရဿ ဋ-ကာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသာလာတိ ဝိပုလာ။ ဝိသက္ကတီတိ ပရိသက္ကတိ, သဟတိ ဝါ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝတ္ထုနာ ပါဒေန တာဠိယမာနောပိ သဟတီတိ။ ဩသက္ကနံ ဝိပ္ဖန္ဒနံ ဝါ ‘‘ဝိသက္ကန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ အနိစ္စာဒိံ နိစ္စာဒိတော။ ဂဏှာတီတိ ဝိသံဝါဒိကာ ဟောတိ။ ဝိသံ ဟရတီတိ တထာ တထာ ကာမေသု အာနိသံသံ ပဿန္တီ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နေက္ခမ္မာဘိမုခပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ သံဟရတိ သံခိပတိ, ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ, တံ ဟရတိ, ဝဟတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကကမ္မဿ ဟေတုဘာဝတော ဝိသမူလာ။ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခာဘိဘူတာ ဝေဒနာ မူလံ ဧတိဿာတိ ဝိသမူလာ။ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဝိသံ ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသဖလာ။ တဏှာယ ရူပါဒိကဿ ဒုက္ခဿေဝ ပရိဘောဂေါ ဟောတိ, န အမတဿာတိ ဝိသပရိဘောဂေါတိ ဝုတ္တာ, သဗ္ဗတ္ထ နိရုတ္တိဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပနေတ္ထ ပဓာနော အတ္ထော, တံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဝိသာလာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ ဝိသတ္တိကာပဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တိဏ္ဏံ ပဌမဒုတိယမဂ္ဂေဟိ။ နိတ္တိဏ္ဏံ တတိယမဂ္ဂေန။ ဥတ္တိဏ္ဏံ စတုတ္ထမဂ္ဂေန။
သမနုညောတိ သမ္မဒေဝ ကတာနုညော။ တေနာဟ ‘‘ဧကဇ္ဈာသယော အဟောသီ’’တိ။ အန္တရဓာယီတိ အဒဿနံ အဂမာသိ။ ယထာ ပန အန္တရဓာယိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိသင်္ခတကာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မာလေဟီတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ, ‘‘မာလာဟီ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ, ‘‘မလျေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ယ-ကာရလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ အယံ တာဝ အဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာ။
နေတ္တိနယဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ ပကရဏနယေန ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ။ သာ ပန အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနပ္ပယောဇနဘာဇနေသု ပိဏ္ဍတ္ထေသု စ နိဒ္ဓါရိတေသု သုကရာ ဟောတိ သုဝိညေယျာ စ, တသ္မာ သုတ္တဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမံ နိဒ္ဓါရယိဿာမ။ တတ္ထ သမုဋ္ဌာနံ တာဝ ဒေသနာနိဒါနံ, တံ သာဓာရဏံ အသာဓာရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏမ္ပိ အဗ္ဘန္တရဗာဟိရဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏံ အဗ္ဘန္တရသမုဋ္ဌာနံ နာမ လောကနာထဿ မဟာကရုဏာ။ တာယ ဟိ သမုဿာဟိတဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျာနံ ဓမ္မဒေသနာယ စိတ္တံ ဥဒပါဒိ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သတ္တေသု
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅၁။)စ ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေသီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉)။ ဧတ္ထ စ ဟေတုအဝတ္ထာယပိ မဟာကရုဏာယ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယာဝဒေဝ သံသာရမဟောဃတော သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထဒါနေဟိ သတ္တသန္တာရဏတ္ထံ တဒုပ္ပတ္တိတော။ ယထာ စ မဟာကရုဏာ, ဧဝံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒသဗလဉာဏာဒီနိ စ ဒေသနာယ အဗ္ဘန္တရသမုဋ္ဌာနဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗဉှိ ဉေယျဓမ္မံ တေသံ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ သတ္တာနဉ္စ အာသယာနုသယာဒိံ ယာထာဝတော ဇာနန္တော ဘဂဝါ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီသု ကောသလ္လေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိစိတ္တနယဒေသနံ ပဝတ္တေသီတိ။ ဗာဟိရံ ပန သာဓာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ ဒသသဟဿမဟာဗြဟ္မပရိဝါရ-သဟမ္ပတိမဟာဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနံ။ တဒဇ္ဈေသနုတ္တရကာလဉှိ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏာဇနိတံ အပ္ပေါဿုက္ကတံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ ဓမ္မဿာမီ ဓမ္မဒေသနာယ ဥဿာဟဇာတော အဟောသိ။ အသာဓာရဏမ္ပိ အဗ္ဘန္တရဗာဟိရဘေဒတော ဒုဝိဓမေဝ။ တတ္ထ အဗ္ဘန္တရံ ယာယ မဟာကရုဏာယ ယေန စ ဒေသနာဉာဏေန ဣဒံ သုတ္တံ ပဝတ္တိတံ, တဒုဘယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဗာဟိရံ ပန တဿာ ဒေဝတာယ ပုစ္ဆာ, ပုစ္ဆာဝသိကော ဟေသ သုတ္တနိက္ခေပေါ။ တယိဒံ ပါဠိယံ အာဂတမေဝ။
ပယောဇနမ္ပိ သာဓာရဏာသာဓာရဏတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏံ အနုက္ကမေန ယာဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ဝိမုတ္တိရသတ္တာ ဘဂဝတော ဒေသနာယ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတဒတ္ထာ ကထာ, ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၃၆၆)။ အသာဓာရဏံ ပန တဿာ ဒေဝတာယ ဒဿနမဂ္ဂသမဓိဂမော, ဥဘယမ္ပေတံ ဗာဟိရမေဝ။ သစေ ပန ဝေနေယျသန္တာနဂတမ္ပိ ဒေသနာဗလသိဒ္ဓိသင်္ခါတံ ပယောဇနံ အဓိပ္ပါယသမိဇ္ဈနဘာဝတော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိယာ မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတောပိ ပယောဇနမေဝါတိ ဂဏှေယျ, ဣမိနာ ပရိယာယေနဿ အဗ္ဘန္တရတာပိ သိယာ။
အပိစ တဿာ ဒေဝတာယ ဩဃတရဏာကာရဿ ယာထာဝတော အနဝဗောဓော ဣမိဿာ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနံ, တဒဝဗောဓော ပယောဇနံ။ သော ဟိ ဣမာယ ဒေသနာယ ဘဂဝန္တံ ပယောဇေတိ တန္နိပ္ဖါဒနပရာယံ ဒေသနာတိ ကတွာ။ ယဉှိ ဒေသနာယ သာဓေတဗ္ဗံ ဖလံ, တံ အာကင်္ခိတဗ္ဗတ္တာ ဒေသကံ ဒေသနာယ ပယောဇေတီတိ ပယောဇနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဒေဝတာယ တဒညေသဉ္စ ဝိနေယျာနံ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနဝိဿဇ္ဇနဉ္စေတ္ထ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅၂။)ပယောဇနံ။ တထာ သံသာရစက္ကနိဝတ္တိ-သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိသဿတာဒိမိစ္ဆာစာရ-နိရာကရဏံ သမ္မာဝါဒပုရေက္ခာရော အကုသလမူလသမူဟနနံ ကုသလမူလသမာရောပနံ အပါယဒွါရပိဒဟနံ သဂ္ဂမောက္ခဒွါရဝိဝရဏံ ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနံ အနုသယသမုဂ္ဃါတနံ ‘‘မုတ္တော မောစေဿာမီ’’တိ ပုရိမပဋိညာအဝိသံဝါဒနံ တပ္ပဋိပက္ခမာရမနောရထဝိသံဝါဒနံ တိတ္ထိယသမယနိမ္မထနံ ဗုဒ္ဓဓမ္မပတိဋ္ဌာပနန္တိ ဧဝမာဒီနိပိ ပယောဇနာနိ ဣဓ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ယထာ ဒေဝတာ ဩဃတရဏေ သံသယပက္ခန္ဒာ, တာဒိသာ အညေ စ သင်္ခါတဓမ္မာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ စ ပဋိပတ္တိံ အဇာနန္တာ အသဒ္ဓမ္မဿဝန-ဓာရဏ-ပရိစယ-မနသိကာရဝိပလ္လတ္ထဗုဒ္ဓိကာ သဒ္ဓမ္မဿဝန-ဓာရဏ-ပရိစယဝိမုခါ စ ဘဝဝိမောက္ခေသိနော ဝိနေယျာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဘာဇနံ။
ပိဏ္ဍတ္ထာ ပန ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟ’’န္တိ ပဒဒွယေ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဝသေန ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော ကုသလမူလသမာယောဂေါ ဩလီယနာတိဓာဝနာဝိဿဇ္ဇနံ ဥပါယဝိနိဗန္ဓဝိဓမနံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဒူရီဘာဝေါ တဏှာဝိဇ္ဇာဝိသောဓနံ ဝဋ္ဋတ္တယဝိစ္ဆေဒနုပါယော အာသဝေါဃ-ယောဂ-ဂန္ထာဂတိ-တဏှုပ္ပါဒုပါဒါနဝိယောဂေါ စေတောခိလဝိဝေစနံ အဘိနန္ဒနနိဝါရဏံ သံသဂ္ဂါတိက္ကမော ဝိဝါဒမူလပရိစ္စာဂေါ အကုသလကမ္မပထဝိဒ္ဓံသနံ မိစ္ဆတ္တာတိဝတ္တနံ အနုသယမူလစ္ဆေဒေါ။ သဗ္ဗကိလေသ-ဒရထပရိဠာဟ-သာရမ္ဘပဋိပ္ပဿမ္ဘနံ ဒဿနသဝနနိဒ္ဒေသော ဝိဇ္ဇူပမဝဇိရူပမဓမ္မာပဒေသော အပစယဂါမိဓမ္မဝိဘာဝနာ ပဟာနတ္တယဒီပနာ သိက္ခတ္တယာနုယောဂေါ သမထဝိပဿနာနုဋ္ဌာနံ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာသိဒ္ဓိ သီလက္ခန္ဓာဒိပါရိသုဒ္ဓီတိ ဧဝမာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတ္ထ ယေသံ ကိလေသာဒီနံ ဝသေန ပတိဋ္ဌာတိ သံသီဒတိ, ယေသဉ္စ အဘိသင်္ခါရာဒီနံ ဝသေန အာယူဟတိ နိဗ္ဗုယှတိ, ဥဘယမေတံ သမုဒယသစ္စံ, တပ္ပဘာဝိတာ တဒုဘယနိဿိတာ စ ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ, တဒုဘယမတ္ထော, ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟ’’န္တိ အဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ဒေသနာ ဥပါယော မာနနိဂ္ဂဏှနဝသေန တဿာ ဒေဝတာယ သစ္စာဘိသမယကာရဏဘာဝတော ပတိဋ္ဌာနာယူဟနပဋိက္ခေပေါပဒေသေန စတုရောဃနိရတ္ထရဏတ္ထိကေဟိ အန္တဒွယရဟိတာ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အာဏတ္တီတိ အယံ ဒေသနာဟာရော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅၃။)ပရသံသယပက္ခန္ဒနတာယ ဉာတုကာမတာယ စ ကထံ နူတိ ပုစ္ဆာဝသေန ဝုတ္တံ? အဘိမုခဘာဝတော ဧကပုဂ္ဂလဘာဝတော စ ‘‘တွ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရမုက္ကံသဂတဿ ဂရုဘာဝဿ အနညယောဂျဿ သဒ္ဓမ္မဓုရဿ ပရိဒီပနတော သာဓူတိ မရိသသီလာဒိဂုဏတာယ ‘‘မာရိသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝဟနနတော ရာသိဘာဝတော စ ‘‘ဩဃ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ကတတ္တာ ပရိယောသာပိတတ္တာ ‘‘ဣတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သံသီဒနလက္ခဏဿ ပတိဋ္ဌာနဿ အကာတဗ္ဗတော သဗ္ဗသော စ အကတတ္တာ။ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ အကရဏံ ဧကံသိကန္တိ ခေါတိ အဝဓာရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿ စ အပ္ပတိဋ္ဌာနဿ သသန္တတိဂတတ္တာ ‘‘တွ’’န္တိ စ ပုစ္ဆိတတ္တာ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒေဝတာယ သမ္ဗောဓနတော ပိယာလပနတော စ, ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗုယှနလက္ခဏဿ အာယူဟနဿ အကာတဗ္ဗတော သဗ္ဗသော စ အကတတ္တာ အနာယူဟန္တိ ဝုတ္တံ။ တိဏ္ဏာကာရဿ ဩဃာနံ အနိစ္ဆိတဘာဝတော ဧဝ တတ္ထ သံသယဿ အနပဂတတ္တာ ဩဃတရဏဿ စ အဝိသေသတ္တာ ‘‘ယထာ ကထံ ပနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ သံသီဒနလက္ခဏံ ပတိဋ္ဌာနံ သံသာရေ စ သဏ္ဌာနန္တိ အနတ္ထန္တရတ္တာ အဘိန္နကာလိကံ။ တထာ နိဗ္ဗုယှနလက္ခဏံ အာယူဟနံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အတိဝတ္တနန္တိ အနတ္ထန္တရတ္တာ အဘိန္နကာလိကန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒါ သွာဟံ…ပေ… တဒါဿု နိဗ္ဗုယှာမီ’’တိ။ တဒုဘယဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော ပဋိဗာဟနတော စ ဩဃာတိဏ္ဏာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ခွါဟံ…ပေ… ဩဃမတရိ’’န္တိ။
ဧကဗုဒ္ဓန္တရန္တရိကတ္တာ သုဒူရကာလိကတာယ ‘‘စိရဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အန္တရာ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတာယ ဝိမှယနီယတာယ စ ‘‘ဝတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒါ ဥပလဗ္ဘမာနတာယ အတ္တပစ္စက္ခတာယ စ ‘‘ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗာဟိတပါပတော ဗြဟ္မဿ စ အရိယမဂ္ဂဿ အဏနတော ပဋိဝိဇ္ဈနတော ‘‘ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကိလေသသန္တာပဝူပသမနတော ဒုက္ခသန္တာပဝူပသမနတော စ သဗ္ဗသော နိဗ္ဗုတတ္တာ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တရဏပယောဂဿ နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ ဥပရိ တရိတဗ္ဗာဘာဝတော စ ‘‘တိဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဉာဏစက္ခုနာ ဩလောကေတဗ္ဗတော လုဇ္ဇနတော ပလုဇ္ဇနတော စ ‘‘လောကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသယေသု သဉ္ဇနတော ဇာတဘာဝတော ‘‘ဝိသတ္တိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဉာဏဿ ပစ္စက္ခဘာဝတော နိဂမနတော စ ‘‘ဣဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘာသိတတ္တာ ပရိသမတ္တတ္တာ စ ‘‘အဝေါစာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမံ ဂဟိတတ္တာ ပစ္စာမသနတော စ ‘‘သာ ဒေဝတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိက္ခေပဿ အဘာဝတော အတ္ထဿ အနုမောဒိတဗ္ဗတော ‘‘သမနုညော’’တိ ဝုတ္တံ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅၄။)ဝိနေယျာနံ သာသနတော ပရမတ္ထသမ္ပတ္တိတော စ ‘‘သတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စက္ခုပထာတိက္ကမေန တိရောဘာဝူပဂမနတော ‘‘အန္တရဓာယီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အယံ အနုပဒဝိစယတော ဝိစယဟာရော။
အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနေဟိ ဩဃတရဏံ ယုဇ္ဇတိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဝိဇဟနေန ပါရသမ္ပတ္တိသမိဇ္ဈနတော။ သဗ္ဗကိလေသ-တဏှာဒိဋ္ဌိ-တဏှာယတန-သဿတာဒိဝသေန သန္တိဋ္ဌတော သံသာရေ သံသီဒနံ ဟောတီတိ ယုဇ္ဇတိ ကာရဏဿ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော။ အဘိသင်္ခရဏကိစ္စေ ကိလေသာဘိသင်္ခါရေ ဝိဇ္ဇမာနေ သဗ္ဗဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသ-အတိဓာဝနာဘိနိဝေသာဒီနံ ဝသေန အာယူဟန္တဿ သံသာရမဟောဃေန နိဗ္ဗုယှနံ ဟောတီတိ ယုဇ္ဇတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အတိဝတ္တနတော။ ဗြဟ္မဿ အရိယမဂ္ဂဿ အဏနတော ပဋိဝိဇ္ဈနတော ဗြာဟ္မဏဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ ဗာဟိတပါပတ္တာ။ သမ္မဒေဝ သန္တဓမ္မသမဓိဂမတော ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ သဗ္ဗသော သဝါသနပဟီနကိလေသတ္တာ။ တထာ စ ဝိသတ္တိကာယ တိဏ္ဏဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ ယထာ ယာယ လေသောပိ န ဒိဿတိ, ဧဝံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန တဿာ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ အယံ ယုတ္တိဟာရော။
ကိလေသဝဋ္ဋဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ ဝိသေသတော ကမ္မဝဋ္ဋဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနဉ္စ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနာနိ ဩဃတရဏဿ ပဒဋ္ဌာနံ, ဩဃတရဏံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဿ။ တဏှာဝသေန ပတိဋ္ဌာနဿ အဿာဒါနုပဿိတာ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သံယောဇနိယေသု, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၂, ၅၆)။
ခန္ဓာဝိဇ္ဇာ-ဖဿ-သညာ-ဝိတက္ကာယောနိသောမနသိကာရ-ပါပမိတ္တပရတောဃောသာ ဒိဋ္ဌိဝသေန ပတိဋ္ဌာနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ – ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄) ‘‘ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ, အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနအဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဣမိနာ နယေန ယထာရဟံ တဏှာဒိဋ္ဌာဒိဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာနံ ပဒဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ပါဠိတော ဧဝ သုနိဒ္ဓါရိယံ။ အယံ ပဒဋ္ဌာနဟာရော။
အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနပဋိက္ခေပေန ဝိဿဇ္ဇေန္တေန နိယျာနာဝဟာ သမ္မာပဋိပတ္တိ ဂဟိတာ ဧကန္တတော ဩဃနိတ္ထရဏူပါယဘာဝတော။ တဂ္ဂဟဏေန စ သဗ္ဗေပိ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ နိယျာနလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အယံ လက္ခဏဟာရော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅၅။)နိဒါနမဿာ ဒေဝတာယ ဩဃတရဏာကာရဿ ယာထာဝတော အနဝဗောဓောတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အညေပိ ယေ ဣမံ ဒေသနံ နိဿာယ ဩဃတရဏူပါယံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ, တေပိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ နိဒါနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ကထံ နု ခေါ ဣမံ ဒေသနံ နိဿာယ သမ္မဒေဝ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ တရန္တာ သကလသံသာရမဟောဃတော နိတ္ထရေယျုံ, ပရေ စ တတ္ထ ပတိဋ္ဌပေယျု’’န္တိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယော။ ပဒနိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တံ, တံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနိဒါနပဒါနံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိပါဠိပဒါနဉ္စ အဋ္ဌကထာယ တဿာ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာယ စ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သုကရတ္တာ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ။
ပဒ-ပဒတ္ထ-ဒေသနာ-နိက္ခေပ-သုတ္တသန္ဓိ-ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ သန္ဓိ။ တတ္ထ ပဒဿ ပဒန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒသန္ဓိ။ တထာ ပဒတ္ထဿ ပဒတ္ထန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒတ္ထသန္ဓိ, ယော ‘‘ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓော’’တိ ဝုတ္တော။ နာနာနုသန္ဓိကဿ တံတံအနုသန္ဓီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဧကာနုသန္ဓိကဿ ပန ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော ဒေသနာသန္ဓိ, ယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓီ’’တိ တိဓာ ဝိဘတ္တာ။ အဇ္ဈာသယော စေတ္ထ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယောတိ ဒွိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိက္ခေပသန္ဓိ စတုန္နံ သုတ္တနိက္ခေပါနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပပဉ္စသူဒနီဋီကာယံ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ သုတ္တသန္ဓိ ဣဓ ပဌမနိက္ခေပဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဩဃတရဏသုတ္တမေဝ ပဌမံ နိက္ခိတ္တ’’န္တိ နာယမနုယောဂေါ ကတ္ထစိ န ပဝတ္တတိ? အပိစ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနပဋိက္ခေပဝသေန အန္တဒွယဝိဝဇ္ဇနမုခေန ဝါ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ ဝိဘာဝနတော သဗ္ဗပဌမမိဒံ သုတ္တံ ဣဓ နိက္ခိတ္တံ။ အန္တဒွယံ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ သင်္ကာသနပရဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနန္တိ။ ယံ ပန ဧကိဿာ ဒေသနာယ ဒေသနန္တရေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနံ, အယမ္ပိ ဒေသနာသန္ဓိ။ သာ ဣဓ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ –
‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ…ပေ… အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ အယံ ဒေသနာ –
‘‘သဗ္ဗဒါ သီလသမ္ပန္နော, ပညဝါ သုသမာဟိတော၊
အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဟိတတ္တော, ဩဃံ တရတိ ဒုတ္တရံ။
‘‘ဝိရတော ကာမသညာယ, ရူပသံယောဇနာတိဂေါ၊
နန္ဒီရာဂပရိက္ခီဏော, သော ဂမ္ဘီရေ န သီဒတိ၊ (သံ။ နိ။ ၁။၉၆)၊
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅၆။)သဒ္ဓါယ တရတိ ဩဃံ, အပ္ပမာဒေန အဏ္ဏဝံ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၆)၊
‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေ, ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေ၊
ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု, ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၅၊ ဓ။ ပ။ ၃၇၀)၊
‘‘တသ္မာ ဇန္တု သဒါ သတော, ကာမာနိ ပရိဝဇ္ဇယေ၊
တေ ပဟာယ တရေ ဩဃံ, နာဝံ သိတွာဝ ပါရဂူ။ (သု။ နိ။ ၇၇၇၊ မဟာနိ။ ၆၊ နေတ္တိ။ ၅)၊
‘‘ဧကာယနံ ဇာတိခယန္တဒဿီ, မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ ဟိတာနုကမ္ပီ၊
ဧတေန မဂ္ဂေန တရိံသု ပုဗ္ဗေ, တရိဿန္တိ ယေ စ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄, ၄၀၉၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၇၊ ပဌမဝဂ္ဂ ၁၂၁၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀) –
ဧဝမာဒီဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတီတိ အယံ စတုဗျူဟော ဟာရော။
အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ဧတ္ထ သံကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ အာယူဟနဉ္စ။ တေန အယောနိသောမနသိကာရော ဒီပိတော, သန္တကိလေသဝသေန အနာယူဟနေန ယောနိသောမနသိကာရော။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကရောတော တဏှာဝိဇ္ဇာ ပဝဍ္ဎတိ။ တေသု တဏှာဂဟဏေန စ တဏှာမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ အဝိဇ္ဇာဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာမူလကံ သဗ္ဗံ ဘဝစက္ကံ အာဝတ္တတိ။ ယောနိသောမနသိကာရဂ္ဂဟဏေန စ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓဉ္စ သမ္ပတ္တိစက္ကံ။ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနပဋိက္ခေပေန ပန သမ္မာပဋိပတ္တိ ဒီပိတာ, သာ စ သင်္ခေပတော သီလာဒိသင်္ဂဟာ။ တတ္ထ သီလဂ္ဂဟဏေန ဧကာဒသ သီလာနိသံသာ အာဝတ္တန္တိ, သမာဓိဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ ပဉ္စညာဏိကော သမ္မာသမာဓိ သမာဓိပရိက္ခာရာ စ အာဝတ္တန္တိ။ ပညာဂဟဏေန ပညာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုဒဿနာ သဗ္ဗေပိ အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ အာဝတ္တန္တီတိ အယံ အာဝတ္တော ဟာရော။
ပတိဋ္ဌာနံ ကိလေသာဒိဝသေန သတ္တဝိဓံ။ အာယူဟနံ အဘိသင်္ခါရာဒိဝသေန သတ္တဝိဓံ။ တထာ တပ္ပဋိပက္ခတော အပ္ပတိဋ္ဌာနံ အနာယူဟနဉ္စ။ အယမေတ္ထ ဓမ္မဝိဘတ္တိ။ ပဒဋ္ဌာနဘူမိဝိဘတ္တိယော ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ဝိဘတ္တိဟာရော။
ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒံ သမ္မဒေဝ သမ္ပာဒေတွာ သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ကတွာ ဘာဝနံ ဥဿက္ကေန္တော ကိလေသာဒီနံ ဒူရီကရဏတော တေသံ ဝသေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅၇။)အသံသီဒန္တော အနိဗ္ဗုယှန္တော အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟံ ဩဃံ တရတိ။ ကိလေသာဒီနံ ဝသေန ပန သံသီဒန္တော နိဗ္ဗုယှန္တော သံသာရေ ပတိဋ္ဌာနတော အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ အာယူဟနတော ဩဃံ န တရတီတိ အယံ ပရိဝတ္တော ဟာရော။
အပ္ပတိဋ္ဌံ အသန္တိဋ္ဌန္တော အသံသီဒန္တော အနိဗ္ဗိသံ အနဝိနိဗ္ဗိသန္တိ ပရိယာယဝစနံ, အနာယူဟံ အနိဗ္ဗုယှန္တော အစေတေန္တော အပကပ္ပေန္တောတိ ပရိယာယဝစနံ, ဩဃံ ကိလေသသမုဒ္ဒန္တိ ပရိယာယဝစနံ, အတရိ အတိက္ကမိ အစ္စဝါယီတိ ပရိယာယဝစနံ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ ပရိယာယဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အယံ ဝေဝစနော ဟာရော။
အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌံ အာယူဟန္တိ ကိလေသာနံ ကိစ္စကရဏပညတ္တိ။ ပရိယုဋ္ဌာနာနံ ဝိဘာဝနပညတ္တိ။ အဘိသင်္ခါရာနံ ဝိရုဟနပညတ္တိ။ တဏှာယ အဿာဒပညတ္တိ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပရိနိပ္ဖန္ဒနပညတ္တိ။ ဘဝဒိဋ္ဌိယာ ဘဝါဘိနိဝေသပညတ္တိ။ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယာ ဝိပလ္လာသပညတ္တိ။ ကာမသုခါနုယောဂဿ ကာမေသု အနုဂိဇ္ဈနပညတ္တိ။ အတ္တကိလမထာနုယောဂဿ အတ္တပရိတာပနပညတ္တိ။ အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ပန အဘိညေယျဓမ္မာနံ အဘိညာပညတ္တိ။ ပရိညေယျဓမ္မာနံ ပရိညာပညတ္တိ။ ဩဃမတရိန္တိ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ ပဟာနပညတ္တိ။ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာပညတ္တိ။ နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယာပညတ္တီတိ အယံ ပညတ္တိဟာရော။
အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနဂ္ဂဟဏေန ဩဃဂ္ဂဟဏေန စ သမုဒယသစ္စံ ဂဟိတံ။ အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟံ အတရိန္တိ ပန ပဒတ္တယေန မဂ္ဂသစ္စံ ဂဟိတံ, ဟေတုဂဟဏေန စ ဟေတုမတော ဂဟဏံ သိဒ္ဓမေဝါတိ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စာနိ အတ္ထတော ဂဟိတာနေဝါတိ အယံ သစ္စေဟိ ဩတရဏာ။ တတ္ထ ယေ လောကိယာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ယေသံ ဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနသိဒ္ဓိ။ ယေ လောကုတ္တရာ စတ္တာရော ခန္ဓာ, ယေသံ ဝသေန ဩဃတရဏသိဒ္ဓိ။ အယံ ခန္ဓမုခေန ဩတရဏာ။ ယေ ဧဝ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနိ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော, တေ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဒွါယတနာနိ ဒွေ ဓာတုယောတိ အယံ အာယတနမုခေန ဓာတုမုခေန စ ဩတရဏာ။ တထာ အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနဂ္ဂဟဏေန ကိလေသာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ဂဟဏံ။ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာဒယော ဩဃာ စ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ ဓမ္မာယတနံ ဓမ္မဓာတု စ, အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနဂ္ဂဟဏေန ဩဃတရဏဝစနေန စ သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ ကထိတော။ ဧဝဉ္စ သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဓမ္မာယတနံ ဓမ္မဓာတု
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅၈။)စ ဂဟိတာတိ ဧဝမ္ပိ ခန္ဓမုခေန အာယတနမုခေန ဓာတုမုခေန ဩတရဏာ။ ဝိပဿနာ စေ အနိစ္စာနုပဿနာ, အနိမိတ္တမုခေန ဝိမောက္ခမုခံ, ဒုက္ခာနုပဿနာ စေ, အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ, အနတ္တာနုပဿနာ စေ, သုညတဝိမောက္ခမုခန္တိ ဧဝံ ဝိမောက္ခမုခေန ဩတရဏံ။ မဂ္ဂေ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဓမ္မာယတနဓမ္မဓာတူ အနာသဝါ စ ဧဝမ္ပိ ခေါ ခန္ဓာဒိမုခေန ဩတရဏာတိ အယံ ဩတရဏော ဟာရော။
အပ္ပတိဋ္ဌန္တိ အာရမ္ဘော။ အနာယူဟန္တိ ပဒသုဒ္ဓိ, နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ, တထာ ဩဃန္တိ။ အတရိန္တိ ပန ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စာတိ အယံ သောဓနော ဟာရော။
အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ တဏှာဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာနံ သာဓာရဏတော ပဋိက္ခေပစောဒနာတိ ကတွာ ဩဃမတရိန္တိ တံ ဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ။ ဩဃတရဏဉှိ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ။ တတ္ထ ပဌမဒုတိယမဂ္ဂါ အဝိသေသေန ဒိဋ္ဌောဃတရဏံ, တတိယမဂ္ဂေါ ကာမောဃတရဏံ, အဂ္ဂမဂ္ဂေါ သေသောဃတရဏန္တိ အယံ အဓိဋ္ဌာနော ဟာရော။
ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနဿ အယောနိသောမနသိကာရော ဟေတု။ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနဿ ကိလေသာ ဟေတူ။ အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနာနံ ပန ယထာက္ကမံ ယောနိသောမနသိကာရပဟာနာနိ ဟေတူ။ သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿနာ တဏှာဝသေန ယထာရဟံ တဿ ဟေတူ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သံယောဇနိယေသု, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ။ ခန္ဓာဝိဇ္ဇာဖဿသညာဝိတက္ကာယောနိသောမနသိကာရပါပမိတ္တပရတောဃောသာ ဒိဋ္ဌိဝသေန ပတိဋ္ဌာနဿ ဟေတူ။ တေနာဟ – ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ‘‘ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ, အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ တဏှာဘိနန္ဒနာ အဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနဿ ဟေတူ။ ဣမိနာ နယေန ယထာရဟံ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာနံ ဟေတုဝိဘာဂေါ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော, တဗ္ဗိပရိယာယေန အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနာနံ။ ကိလေသုပ္ပါဒနေ ဟိ သမ္မဒေဝ အာဒီနဝဒဿနံ အပ္ပတိဋ္ဌာနဿ ဟေတူ, အဘိသင်္ခရဏေ အာဒီနဝဒဿနံ အနာယူဟနဿ ဟေတူ, ဝိပဿနာယ ဥဿုက္ကာပနံ ဩဃတရဏဿ ဟေတူတိ အယံ ပရိက္ခာရော ဟာရော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၅၉။)ယထာဝုတ္တဝိဘာဂေဟိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနေဟိ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဩဃဿ ပရိသုဒ္ဓိ။ အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနေဟိ ပန သောတာနံ သံဝရော သဗ္ဗသော ပိဓာနဉ္စာတိ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဩဃဿ ဝိသေသတော ပိဓာနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏံ။ အရိယမဂ္ဂဿ ဘာဝနာယ ဟိ ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနံ ဥပစ္ဆိန္နံ, တဿ သဗ္ဗေပိ ဩဃာ တိဏ္ဏာ သမ္မတိဏ္ဏာ ပဟီနာ ဟောန္တီတိ အယံ သမာရောပနော ဟာရော။
အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌာဂဟဏေန တဏှာဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာ။ တာသံ ဟိ ဝသေန သတ္တော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပတိဋ္ဌာတိ။ အာယူဟနဂ္ဂဟဏေန တပ္ပစ္စယာ အဘိသင်္ခါရဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တတ္ထ တဏှာယ ဝိသေသတော ရူပဓမ္မာ အဓိဋ္ဌာနံ, အဝိဇ္ဇာယ အရူပဓမ္မာ။ တေသံ ယထာက္ကမံ သမထော စ ဝိပဿနာ စ ပဋိပက္ခာ, တေ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ ပဒေဟိ ပကာသိတာ ဟောန္တိ, တေသု သမထဿ စေတောဝိမုတ္တိ ဖလံ, ဝိပဿနာယ ပညာဝိမုတ္တိ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘ရာဂဝိရာဂါ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ တဏှာဝိဇ္ဇာ အဘိသင်္ခါရော စ သမုဒယသစ္စံ, တေသံ အဓိဋ္ဌာနဘူတာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စံ, တေသံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပဇာနနာ ပဋိပဒါ ဩဃတရဏပရိယာယေန ဝုတ္တာ မဂ္ဂသစ္စံ။ တဏှာဂဟဏေန စေတ္ထ မာယာ-သာဌေယျမာနာတိမာန-မဒပ္ပမာဒ-ပါပိစ္ဆတာ-ပါပမိတ္တတာ-အဟိရိကာနောတ္တပ္ပါဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ အဝိဇ္ဇာဂဟဏေန ဝိပရီတမနသိကာရ-ကောဓူပနာဟ-မက္ခပဠာသ-ဣဿာမစ္ဆရိယ-သာရမ္ဘ- ဒေါဝစဿတာ-ဘဝဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အမာယာအသာဌေယျာဒိအဝိပရီတမနသိကာရာဒိဝသေန။ တထာ သမထပက္ခိယာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယာနံ ဝိပဿနာပက္ခိယာနံ အနိစ္စသညာဒီနဉ္စ ဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ နန္ဒိယာဝတ္တဿ နယဿ ဘူမိ။
တထာ ဝုတ္တနယေန ဂဟိတေသု တဏှာဝိဇ္ဇာတပ္ပက္ခိယဓမ္မေသု တဏှာ လောဘော, အဝိဇ္ဇာ မောဟော, အဝိဇ္ဇာယ သမ္ပယုတ္တော လောဟိတေ သတိ ပုဗ္ဗော ဝိယ တဏှာယ သတိ သိဇ္ဈမာနော အာဃာတော ဒေါသော ဣတိ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ ဂဟိတေဟိ, တပ္ပဋိပက္ခတော ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ စ တီဏိ အကုသလမူလာနိ တီဏိ ကုသလမူလာနိ စ သိဒ္ဓါနိ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဣဓာပိ လောဘော သဗ္ဗာနိ သာသဝကုသလမူလာနိ အာယူဟနဓမ္မာ စ သမုဒယသစ္စံ, တန္နိဗ္ဗတ္တာ တေသံ အဓိဋ္ဌာနဂေါစရဘူတာ စ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ သစ္စယောဇနာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဖလံ ပနေတ္ထ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၀။)ဝိမောက္ခတ္တယဝသေန နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ, တီဟိ အကုသလမူလေဟိ တိဝိဓဒုစ္စရိတ-သံကိလေသမလဝိသမအကုသလသညာ-ဝိတက္ကာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော, တထာ တီဟိ ကုသလမူလေဟိ တိဝိဓသုစရိတ-သမကုသလသညာ-ဝိတက္က-သမာဓိ-ဝိမောက္ခမုခါဒိဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ တိပုက္ခလဿ နယဿ ဘူမိ။
တထာ ဝုတ္တနယေန ဂဟိတေသု တဏှာဝိဇ္ဇာတပ္ပက္ခိယဓမ္မေသု ဝိသေသတော တဏှာဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ, ဒုက္ခေ ‘‘သုခ’’န္တိ စ ဝိပလ္လာသာ, အဝိဇ္ဇာဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ‘‘အနိစ္စေ နိစ္စ’’န္တိ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လာသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသံ ပဋိပက္ခတော ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ စ လဒ္ဓေဟိ သတိဝီရိယသမာဓိပညိန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရိ သတိပဋ္ဌာနာနိ သိဒ္ဓါနေဝ ဟောန္တိ။
တတ္ထ စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဒုဝိဓော ဟိ တဏှာစရိတော မုဒိန္ဒြိယော တိက္ခိန္ဒြိယောတိ, တထာ ဒိဋ္ဌိစရိတော။ တေသု ပဌမော အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟီ သတိဗလေန ယထာဘူတံ ကာယသဘာဝံ သလ္လက္ခေန္တော ဘာဝနာဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ သမုဂ္ဃါတေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ ဒုတိယော အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟီ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန ဝီရိယသံဝရဘူတေန ဝီရိယဗလေန ပဋိပက္ခံ ဝိနောဒေန္တော ဘာဝနာဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ တတိယော အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ အယာထာဝဂ္ဂါဟီ သမထဗလေန သမာဟိတစိတ္တော သင်္ခါရာနံ တင်္ခဏိကဘာဝံ သလ္လက္ခေန္တော ဘာဝနာဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ သမုဂ္ဃါတေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ စတုတ္ထော သန္တတိ-သမူဟ-ကိစ္စာရမ္မဏ-ဃနဝဉ္စိတတာယ ဖဿာဒိဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသီ စတုကောဋိကသုညတာမနသိကာရေန တံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ သာမညဖလံ သစ္ဆိကရောတိ။ သုဘသညာသုခသညာဒီဟိ စတူဟိ ဝါ ဝိပလ္လာသေဟိ သမုဒယသစ္စံ, တေသမဓိဋ္ဌာနာရမ္မဏဘူတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဖလံ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ, စတူဟိ စေတ္ထ ဝိပလ္လာသေဟိ စတုရာသဝေါဃယောဂ-ကာယဂန္ထ-အဂတိ-တဏှုပ္ပါဒုပါဒါန-သတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိ-အပရိညာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော, တထာ စတူဟိ သတိပဋ္ဌာနေဟိ စတုဗ္ဗိဓဈာန-ဝိဟာရာဓိဋ္ဌာန-သုခဘာဂိယဓမ္မ-အပ္ပမညာသမ္မပ္ပဓာနိဒ္ဓိပါဒါဒိဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ သီဟဝိက္ကီဠိတဿ နယဿ ဘူမိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၁။)ဣမေသံ ပန တိဏ္ဏံ အတ္ထနယာနံ သိဒ္ဓိယာ ဝေါဟာရနယဒွယံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အတ္ထနယာနံ ဒိသာဘူတဓမ္မာလောစနံ ဒိသာလောစနံ, တေသံ သမာနယနံ အင်္ကုသောတိ ပဉ္စပိ နယာ ဣဓ နိယုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒဉ္စ သုတ္တံ သောဠသဝိဓေ သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗေဓသေက္ခဘာဂိယံ ဗျတိရေကမုခေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာနိ ဂဟိတာနီတိ သံကိလေသနိဗ္ဗေဓသေက္ခဘာဂိယံ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓေ ပန သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ လောကိယလောကုတ္တရံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဉာဏဉေယျံ ဒဿနဘာဝနံ သကဝစနံ ဝိဿဇ္ဇနီယံ ကုသလံ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ နိမောက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂။ ပဌမမာဂတန္တိ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ပဌမသုတ္တာဒီသု ပဌမံ အာဂတပဒံ။ ဥတ္တာနတ္ထန္တိ ပါကဋတ္ထံ။ အပုဗ္ဗံယေဝ ဟိ ဒုဝိညေယျတ္ထဉ္စ ပဒံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ။ နောတိ ပုစ္ဆာယံ နု-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထော နိပါတောတိ အာဟ ‘‘ဇာနာသိ နောတိ ဇာနာသိ နူ’’တိ။ ဝဋ္ဋတော နိမုစ္စန္တိ တေန သတ္တာတိ နိမောက္ခော, မဂ္ဂေါ။ သော စ ပမုစ္စန္တိ တေနာတိ ပမောက္ခော, ပမုစ္စနန္တေ ပန အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာဖလံ ‘‘ပမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တံ, ယထာ အရဟတ္တံ ‘‘ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေတိ သတ္တာ။ ဝိဝိစ္စတီတိ ဝိသုံ အသမ္မိဿော ဟောတိ, ဝိဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဝိဝိစ္စတိ ဒုက္ခံ ဧတသ္မာတိ ဝိဝေကော။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန သကလဝဋ္ဋဒုက္ခတော သတ္တာ နိမုစ္စန္တိ ဧတ္ထ ပမုစ္စန္တိ ဝိဝိစ္စန္တိ စာတိ နိမောက္ခော ပမောက္ခော ဝိဝေကော, နိဗ္ဗာနန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာတိ စ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝဓာရဏတ္ထော ခေါ-ကာရော ‘‘အဿောသိ ခေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။
နန္ဒီမူလကော ဘဝေါ နန္ဒီဘဝေါ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘သာကဘက္ခော ပတ္ထဝေါ သာကပတ္ထဝေါ’’တိ ယထာ။ ပဌမံ ကမ္မဝဋ္ဋပဓာနံ အတ္ထံ ဝတွာ ပုန ကိလေသကမ္မာနံ ဝသေန ဥဘယပ္ပဓာနံ အတ္ထံ ဝဒန္တော ‘‘နန္ဒိယာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုရိမနယေတိ နန္ဒီမူလကော ကမ္မဘဝေါ နန္ဒီဘဝေါတိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ။ နန္ဒီဘဝေနာတိ နန္ဒီဘဝပဒေန။ တိဝိဓကမ္မာဘိသင်္ခါရဝသေနာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိဝသေန ကာယသင်္ခါရာဒိဝသေန စ တိပ္ပကာရဿ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၂။)ကမ္မာဘိသင်္ခါရဿ ဝသေန။ သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဂဟိတော စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿ။ သညာဝိညာဏေဟီတိ ‘‘သညာဝိညာဏသင်္ခယာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသညာဝိညာဏပဒေဟိ။ တံသမ္ပယုတ္တာ စာတိ တေန ယထာဝုတ္တသင်္ခါရက္ခန္ဓေန သမံ ယုတ္တာ ဧဝ။ ဒွေ ခန္ဓာတိ သညာဝိညာဏက္ခန္ဓာ။
နနု ဧတ္ထ ဝေဒနာက္ခန္ဓော န ဂဟိတောတိ? နော န ဂဟိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တေဟိ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တီဟိ ခန္ဓေဟီတိ သညာသင်္ခါရဝိညာဏက္ခန္ဓေဟိ။ ဂဟိတာဝ အဝိနာဘာဝတော။ န ဟိ ဝေဒနာရဟိတော ကောစိ စိတ္တုပ္ပါဒေါ အတ္ထိ။ အနုပါဒိဏ္ဏကာနန္တိ ကုသလာကုသလာနံ။ န ဟေတ္ထ ကိရိယာခန္ဓာနံ အပ္ပဝတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။ အပ္ပဝတ္တိဝသေနာတိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပတ္တိဝသေန။ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ကမ္မကိလေသေဟိ ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒိ, ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဥပါဒိနော သေသော ဥပါဒိသေသော, သဟ ဥပါဒိသေသေနာတိ သဥပါဒိသေသံ။ နိဗ္ဗာနံ ကထိတံ သကလကမ္မကိလေသဝူပသမတ္ထဿ ဇောတိတတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာ ဒွီဟိ ပဒေဟိ အနုပါဒိဏ္ဏကက္ခန္ဓာ ဂဟိတာတိ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဥပါဒိဏ္ဏကဂ္ဂဟဏံ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥပါဒိဏ္ဏကဝေဒနာန’’န္တိ။ နိရောဓေနာတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈနေန။ ဥပသမေနာတိ အစ္စန္တူပသမေန အပ္ပဝတ္တနေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာ စ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တေသန္တိ တဿာ ဝေဒနာယ တံသမ္ပယုတ္တာနဉ္စ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ။ ဝတ္ထာရမ္မဏဝသေနာတိ ဝတ္ထုဘူတာနံ ဆန္နံ အာရမ္မဏဘူတာနဉ္စ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပဓမ္မာနံ ဝသေန။
ကသ္မာ ပန ဟေဋ္ဌာ စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓာယေဝ ဝုတ္တာ, ရူပက္ခန္ဓော န ဂဟိတောတိ? ဝိသေသဘာဝတော။ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယဉှိ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပဓမ္မာနံ ဝိယ အနုပါဒိဏ္ဏကရူပဓမ္မာနံ အပ္ပဝတ္တိယေဝ နတ္ထိ။ ဒုတိယနယေတိ နန္ဒိယာ စ ဘဝဿ စာတိ ဧတမှိ ပက္ခေ။ နန္ဒိဂ္ဂဟဏေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဂဟိတော တံသဟစရဏတော။ ဥပပတ္တိဘဝသင်္ခါတော ရူပက္ခန္ဓောတိ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပဓမ္မမေဝ ဝဒတိ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ စ တန္နိမိတ္တကာနိ ဥတုအာဟာရဇာနိ, ဝိညာဏဂ္ဂဟဏေန စိတ္တဇာနီတိ စတုသန္တတိရူပဿပေတ္ထ ဂဟိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သညာဒီဟီတိ သညာဝိညာဏဝေဒနာဂဟဏေဟိ တယော ခန္ဓာ ဂဟိတာ, တဉ္စ ခေါ ဥပါဒိဏ္ဏာ အနုပါဒိဏ္ဏာတိ ဝိဘာဂံ အကတွာ အဝိသေသတော။ အဝိသေသေန ဟိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အပ္ပဝတ္တိ နိဗ္ဗာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ…ပေ… နိဗ္ဗာနံ ကထိတံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဟိ ဣဓ အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဣမမေဝ စ နယန္တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ ဒုတိယမေဝ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၃။)စတ္တာရော မဟာနိကာယေ ဓာရေတီတိ စတုနိကာယိကော။ ဘဏ္ဍိကနာမကော ထေရော ဘဏ္ဍိကတ္ထေရော။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ နိဗ္ဗာနဝသေနေဝါတိ ပဌမနယေ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဿ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဿ စ, ဒုတိယေ ပန ‘‘အမတမဟာနိဗ္ဗာနဿာ’’တိ သဗ္ဗထာပိ နိဗ္ဗာနဿေဝ ဝသေန ဘဂဝါ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ သမာပေသီတိ။
နိမောက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဥပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါနံ ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝိသေသဝါစကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပနီယတီတိ ပရိက္ခီယတိ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။ ဝိနဿတီတိ အတ္ထော။ ဥပနီယတီတိ ဝါ သရသေနေဝ ဇီဝိတဿ မရဏူပဂမနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဥပဂစ္ဆတိ ဝါ, အနုပုဗ္ဗေန မရဏံ ဥပေတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘ဥပနီယတီ’’တိ ပဒံ အပါကဋကမ္မဝိသေသံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ပန ‘‘သဗ္ဗံ အာရောဂျံ ဗျာဓိပရိယောသာနံ, သဗ္ဗံ ယောဗ္ဗနံ ဇရာပရိယောသာနံ, သဗ္ဗံ ဇီဝိတံ မရဏပရိယောသာန’’န္တိ, ‘‘ဥပနီယတိ ဇီဝိတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မရဏံ ဥပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မကတ္တုဝသေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။
ဣဒါနိ ကမ္မသာဓနဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂေါပါလေန ဂေါဂဏော နီယတိ ယထိစ္ဆိတံ ဌာနံ။ ဇီဝန္တိ တေန သတ္တာ, သဟဇာတဓမ္မာ ဝါတိ ဇီဝိတံ, တဒေဝ တေသံ အနုပါလနေ အာဓိပစ္စသဗ္ဘာဝတော ဣန္ဒြိယန္တိ အာဟ ‘‘ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယ’’န္တိ ပရိတ္တန္တိ ဣတ္တရံ။ တေနာဟ ‘‘ထောက’’န္တိ။ ပဗန္ဓာနုပစ္ဆေဒဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဣဓ ဇီဝိတဿ မရဏကိစ္စန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘သရသပရိတ္တတာယ စာ’’တိအာဒိ။ အာယူတိ စ ပရမာယု ဣဓာဓိပ္ပေတံ, တဉ္စ အဇ္ဇကာလဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣမသ္မိဉှိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ အယံ ကထာတိ ဇီဝိတဿ အတိဣတ္တရဘာဝဒီပနပရာ အယံ ဒေသနာ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဝသေန ဇီဝိတက္ခယံ နိယမေန္တော ‘‘ဧကစိတ္တပ္ပဝတ္တိမတ္တောယေဝါ’’တိ အာဟ, ဧကဿ စိတ္တုပ္ပါဒဿ ပဝတ္တိက္ခဏမတ္တော ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဝတ္တမာနန္တိ နေမိရထီသာ ဝတ္တန္တီ ဧကေနေဝ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၄။)နေမိပ္ပဒေသေန ပဝတ္တတိ ဧကသ္မိံ ခဏေတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဧကေနေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကန္တိ ဧကစိတ္တက္ခဏမတ္တဝန္တံ။ တသ္မိံ စိတ္တေတိ တသ္မိံ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ။ နိရုဒ္ဓမတ္တေတိ နိရုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တမတ္တေ။ နိရုဒ္ဓေါတိ ဝုစ္စတီတိ မတောတိ ဝုစ္စတိ တံသမင်္ဂီ သတ္တော ပရမတ္ထတော။ အဝိသေသဝိဒုနော ပန အဝိညာယမာနန္တရေန အနုသန္ဓာနဿ နိရုဒ္ဓနံ နိရောဓံ သလ္လက္ခေန္တိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သုတ္တေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန တီသုပိ ကာလေသု သတ္တာနံ ပရမတ္ထတော ဇီဝနံ မရဏံ စိတ္တက္ခဏဝသေနေဝါတိ ဒဿေတိ။
ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ အတ္တဘာဝေါတိ ဇီဝိတဝေဒနာဝိညာဏာနိ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ သုခဒုက္ခာတိ သုခဒုက္ခာ ဝေဒနာ, ဥပေက္ခာပိ ဣဓ သုခဒုက္ခာသွေဝ အန္တောဂဓာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝတော။ ကေဝလာတိ အတ္တနာ, နိစ္စဘာဝေန ဝါ အဝေါမိဿာ။ ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာတိ ဧကကေန စိတ္တေန သဟိတာ။ လဟုသော ဝတ္တတေ ခဏောတိ ဝုတ္တနယေန ဧကစိတ္တက္ခဏိကတာယ လဟုကော အတိဣတ္တရော ဇီဝိတာဒီနံ ခဏော ဝတ္တတိ။
ယေ နိရုဒ္ဓါ မရန္တဿာတိ စဝန္တဿ သတ္တဿ စုတိတော ဥဒ္ဓံ နိရုဒ္ဓါတိ ဝတ္တဗ္ဗာ ယေ ခန္ဓာ။ တိဋ္ဌမာနဿ ဝါ ဣဓာတိ ယေ ဝါ ဣဓ ပဝတ္တိယံ တိဋ္ဌမာနဿ ဓရန္တဿ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိယာ နိရုဒ္ဓါ ခန္ဓာ, သဗ္ဗေပိ သဒိသာ တေ သဗ္ဗေပိ ဧကသဒိသာ ဂတာ အတ္ထင်္ဂတာ အပ္ပဋိသန္ဓိယာ ပုန အာဂန္တွာ ပဋိသန္ဓာနာဘာဝေန ဝိဂတာ။ ယထာ ဟိ စုတိခန္ဓာ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဧဝံ တတော ပုဗ္ဗေပိ ခန္ဓာ။ တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကံ သတ္တာနံ ဇီဝိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။
အနိဗ္ဗတ္တေန န ဇာတောတိ အနုပ္ပန္နေန စိတ္တေန ဇာတော န ဟောတိ ‘‘အနာဂတေ စိတ္တက္ခဏေ န ဇီဝိတ္ထ န ဇီဝတိ ဇီဝိဿတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ ပစ္စုပ္ပန္နေန ဝတ္တမာနေန စိတ္တေန ဇီဝတိ ဇီဝမာနော နာမ ဟောတိ, န ဇီဝိတ္ထ န ဇီဝိဿတိ။ စိတ္တဘင်္ဂါ မတော လောကောတိ စုတိစိတ္တဿ ဝိယ သဗ္ဗဿပိ တဿ တဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိယာ အယံ လောကော ပရမတ္ထတော မတော နာမ ဟောတိ ‘‘အတီတေ စိတ္တက္ခဏေ ဇီဝိတ္ထ န ဇီဝတိ န ဇီဝိဿတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော, နိရုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပညတ္တိ ပရမတ္ထိယာ, ယာယံ တံ တံ ပဝတ္တံ စိတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘တိဿော ဇီဝတိ, ဖုဿော ဇီဝတီ’’တိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၅။)ဝစနပ္ပဝတ္တိယာ ဝိသယဘူတာ သန္တာနပညတ္တိ, သာ ဧတ္ထ ပရမတ္ထိယာ ပရမတ္ထဘူတာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၆)။
န သန္တိ တာဏာတိ ဇရံ ဥပဂတဿ တတော တံနိမိတ္တံ ယံ ဝါ ပါပကာရိနော ပါပကမ္မာနံ ဥပဋ္ဌာနဝသေန ပုညကာရိနော ပိယဝိပ္ပယောဂဝသေန စိတ္တဒုက္ခံ ဥဘယေသမ္ပိ ဗန္ဓနစ္ဆေဒနာဒိဝသေန ဝိတုဇ္ဇမာနံ အနပ္ပကံ သရီရဒုက္ခံ သမ္မောဟပ္ပတ္တိ စ ဟောတိ, တတော တာယန္တာ န သန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘တာဏံ လေဏံ သရဏံ ဘဝိတုံ သမတ္ထာ နာမ ကေစိ နတ္ထီ’’တိ။ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ, ဘယနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဘယဝတ္ထူ’’တိ။ တဂ္ဂဟဏေန စ စိတ္တုတြာသလက္ခဏံ ဘယံ ဂဟိတမေဝ, သတိ နိမိတ္တေ နေမိတ္တံ သန္တမေဝါတိ။ ပုဗ္ဗစေတနန္တိ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယံ နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယံ သမ္ပဝတ္တံ ဥပစာရဇ္ဈာနစေတနံ။ အပရစေတနန္တိ ဝသီဘာဝါပါဒနဝသေန ပရတော သမာပဇ္ဇနဝသေန စ ပဝတ္တံ သမာပတ္တိစေတနံ။ မုဉ္စစေတနန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တံ ပဌမပ္ပနာစေတနံ။ ကုသလဇ္ဈာနဿ ဝိပါကဇ္ဈာနေဝ လဗ္ဘမာနံ သုခံ ဈာနသုခံ။ ဣဋ္ဌပရိယာယော စေတ္ထ သုခ-သဒ္ဒေါ။ ဈာနေ အပေက္ခာ ဈာနနိကန္တိ။ ဈာနဿ အဿာဒဝသေန ပဝတ္တော လောဘော ဈာနဿာဒေါ။ ယေန တေ တေ ဗြဟ္မာနော ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အဟော သုခံ အဟော သုခ’’န္တိ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသုန္တိ။ ယထာ ဒေဝါ သုခဗဟုလာ တိဟေတုပဋိသန္ဓိကာဝါတိ ပဋိပဇ္ဇန္တာ ဈာနံ အဓိဂန္တုံ ဘဗ္ဗာ, န ဣတရေတိ ‘‘ကာမာဝစရဒေဝေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမာဝစရာ စ ဥပရိဒေဝါ စ ကာမာဝစရဒေဝါတိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန မနုဿာနမ္ပိ ဧကစ္စာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ ပတ္ထနာပရိကပ္ပနာယ ဝိသယဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အဟော ဝတိမေ စ…ပေ… တိဋ္ဌေယျု’’န္တိ။ ထုလ္လာနိ ဖုသိတာနိ ဝိပ္ဖုရာနိ ဧတ္ထာတိ ထုလ္လဖုသိတကော, ကာလော, ဒေသော ဝါ။ တသ္မိံ ထုလ္လဖုသိတကေ။
‘‘ပုညာနိ ကယိရာထ သုခါဝဟာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အနိယျာနိကံ ဝဋ္ဋကထံ ကထေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော, ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသဉ္စာတိ လောကာမိသံ။ နိပ္ပရိယာယာမိသံ ပန လောကေ အာမိသန္တိပိ လောကာမိသံ။ ပရိယာယေတိ သဘာဝတော ပရိဝတ္တေတွာ ဉာပေတိ ဧတေနာတိ ပရိယာယော, လေသော, ကာရဏံ ဝါတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပရိယာယေန စတ္တာရော ပစ္စယာ’’တိ, ဝဋ္ဋဿ ဧကန္တတော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၆။)ဗာလလောကေဟေဝ အာမသိတဗ္ဗဘာဝတော ပရိယာယာမိသတာ ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပရိ။။ပေ… အဓိပ္ပေတံ ဝိဝဋ္ဋပဋိယောဂိနော ဣစ္ဆိတတ္တာ။ စတုပစ္စယာပေက္ခဉှိ ပဟာနံ။ ဧကစ္စဿ သကလဝဋ္ဋာပေက္ခပ္ပဟာနဿပိ ပစ္စယော ဟောတီတိ ‘‘ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ ဝူပသမတိ ဧတ္ထ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခန္တိ သန္တိ, အသင်္ခတဓာတူတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနသင်္ခါတ’’န္တိ။
ဥပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အစ္စေန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄။ ကာလယန္တိ ခေပေန္တီတိ ကာလာ။ ပုရေဘတ္တာဒယော ဟိ ကာလာ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာပိ လောကသင်္ကေတမတ္တသိဒ္ဓါ တဿာယေဝ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ ဂတဂတာယ အနိဝတ္တနတော တံ တံ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိံ ခေပေန္တာ ဝိနာသယန္တာ ဝိယ သယဉ္စ တာဟိ သဒ္ဓိံ အစ္စေန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ, သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀)။ ‘‘တရယန္တိ ရတ္တိယော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဧတံ ဘယံ မရဏေ ပေက္ခမာနော’’တိ ဝုစ္စမာနတ္တာ ပုဂ္ဂလံ မရဏူပဂမနာယ တရယန္တီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဝယောဂုဏာတိ ဧတ္ထ ကောဋ္ဌာသာ ဂုဏာ။ တိတ္ထိယာနံ ဟိ စရိမစိတ္တေန သကလစိတ္တေ ဝယသမူဟေ ဝယသမညာတိ အာဟ – ‘‘ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝယာနံ ဂုဏာ, ရာသယောတိ အတ္ထော’’တိ။ အာနိသံသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော ‘‘ဝါကစိရံ နိဝါသေသိံ, ဒွါဒသဂုဏမုပါဂတ’’န္တိအာဒီသု (ဗု။ ဝံ။ ၂။၃၀) ဝိယ။ ‘‘တန္ဒိဂုဏာဟံ ကရိဿာမိ, ဒိဂုဏံ ဒိဂုဏံ ဝဒ္ဓေယျာ’’တိ စ ဧဝမာဒီသု ပန တဗ္ဘာဝဝုတ္တိအတ္ထော ဂုဏဋ္ဌော။
‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ, သဂုဏေန မဟေသိနော၊
ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ, အပိ နာမ သဟဿတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ ၅၃၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၇၆) –
အာဒီသု ပသံသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အတ္ထော ‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ ပဌမမဇ္ဈိမဝယာတိ ပဌမဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဝယဿ ဂတဿ အပုနရာဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ကတံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘မရဏက္ခဏေ ပန တယောပိ ဝယာ ဇဟန္တေဝါ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၇။)ဧတ္ထ စ ပါဠိယံ ‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ’’တိ သာမညတော ကာလဿ အပဂမနံ ဒဿိတံ, ပုန တံ ဝိသေသတောပိ ဒဿေတုံ ဣတရဒွယံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန မုဒိန္ဒြိယဿ ဝသေန ‘‘ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, မဇ္ဈိမိန္ဒြိယဿ ဝသေန ‘‘တရယန္တိ ရတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ကာလာတိ ပုရေဘတ္တာဒယော ကာလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပစ္ဆာဘတ္တပဌမယာမ-မုဟုတ္တကာလာဒိ-ကာလကောဋ္ဌာသော ဧဝ အဏုပဘေဒေါ ကာလဝိဘာဂေါ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသန္တိ ဣဓ ဒွီသု ဂါထာသု ပစ္ဆိမဒ္ဓေါ။ သော ဟိ ဣဓ အတ္ထတော အဓိဂတတ္တာ အနန္တရသုတ္တေ စ ဝုတ္တတ္တာ အတိဒိသိတော။
အစ္စေန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ကတိဆိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅။ ဆိန္ဒန္တောတိ သမုစ္ဆိန္ဒန္တော။ ကတိ ဆိန္ဒေယျာတိ ကိတ္တကေ ပါပဓမ္မေ သမုစ္ဆိန္ဒေယျ, အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ ပါပေယျ။ သေသပဒေသုပီတိ သေသေသုပိ ဒွီသု ပဒေသု။ ဇဟန္တော ကတိ ဇဟေယျ, ဘာဝေန္တော ကတိ ဥတ္တရိ ဘာဝေယျာတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။ စတုတ္ထပဒဿ ပန အတ္ထော သရူပေနေဝ ဒဿိတော။ အတ္ထတော ဧကန္တိ ဘာဝတ္ထတော ဧကံ။ ယဒိ ဧဝံ ကိမတ္ထံ ပရိယာယန္တရံ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ဂါထာဗန္ဓဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ အတ္ထတော ဧတ္ထ ပုနရုတ္တိ အတ္ထေဝါတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဒပုနရုတ္တိံ ဝဇ္ဇယန္တီ’’တိ။ သင်္ဂံ အတိက္ကမယတီတိ သင်္ဂါတိဂေါတိ အာဟ ‘‘အယမေဝတ္ထော’’တိ။
ဩရံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု, ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယဘာဝေန တဉ္စ ဘဇန္တီတိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ။ တတ္ထ စ ကမ္မံ တဗ္ဗိပါကံ သတ္တေ ဒုက္ခံ, ကမ္မုနာ ဝိပါကံ, သတ္တေန ဒုက္ခံ သံယောဇေန္တီတိ သံယောဇနာနိ, သက္ကာယဒိဋ္ဌိ-ဝိစိကိစ္ဆာ-သီလဗ္ဗတပရာမာသ-ကာမရာဂ-ပဋိဃာ။ ဥဒ္ဓံ ဝုစ္စတိ စတဿော အရူပဓာတုယော, ဝုတ္တနယေန တံ ဘဇန္တီတိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနိ, သံယောဇနာနိ ရူပါရူပရာဂမာနုဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာ။ အာရောပိတဝစနာနုရူပေနေဝ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေ’’တိ ဧဝံ ကထေသိ တဿာ ဒေဝတာယ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ န ကေဝလံ တာယ ဒေဝတာယ ဝုတ္တဝစနာနုရူပတော ဧဝ, အထ ခေါ တေသု
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၈။)သံယောဇနေသု ဝတ္တဗ္ဗာကာရတောပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ နာမ ဂရူနိ ဒုစ္ဆေဒါနိ ဂါဠှဗန္ဓနဘာဝတော, တသ္မာ တာနိ သန္ဓာယ ‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ပန လဟူနိ သုစ္ဆေဒါနိ ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တိတာနုက္ကမေန ဘာဝနာနယေန ပဟာတဗ္ဗတော, တသ္မာ တာနိ သန္ဓာယ ‘‘ပဉ္စ ဇဟေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပါဒေသု ဗဒ္ဓပါသသကုဏော ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ဝိသေသန္တိ ဘာဝနာနံ ဝိသေသံ ဝိပဿနာဘာဝနံ ဘာဝေန္တော ဥပ္ပါဒေန္တော ဝိပစ္စေန္တော ဝဍ္ဎေန္တော စ။ သံသာရပင်္ကေ သဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ ဧဝ သင်္ဂေါ ‘‘ရာဂသင်္ဂေါ’’။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ယသ္မာ ဧတ္ထ ရာဂ-မောဟ-ဒိဋ္ဌိ-တဗ္ဘာဂိယသက္ကာယဒိဋ္ဌိ-သီလဗ္ဗတပရာမာသ-ကာမရာဂါဝိဇ္ဇာ အတ္ထတော ဩဃာ ဧဝ, ဣတရေ တဒေကဋ္ဌာ, တသ္မာ ဘဂဝါ သံယောဇနပ္ပဟာနသင်္ဂါတိက္ကမေဟိ ဩဃတရဏံ ကထေသိ။ လောကိယလောကုတ္တရာနိ ကထိတာနိ ‘‘ဘာဝယေ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂါယ မဂ္ဂဘာဝနာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
ကတိဆိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဇာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆။ ဇာဂရတန္တိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယေသု ဇာဂရန္တေသူ’’တိ။ ‘‘ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယံ ပနာ’’တိ ဣမဿ ပဒဿ ‘‘အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ပုစ္ဆာဂါထာယ ပန အတ္ထော ဣမိနာဝ နယေန ဝိညာယတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဉ္စ ဇာဂရတံ သုတ္တာတိ ဧတ္ထ ‘‘သုတ္တာ’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ပဉ္စာတိ ပစ္စတ္တဝစနံ ‘‘ဇာဂရတ’’န္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ သာမိဝသေန ပရိဏာမေတဗ္ဗံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဇာဂရတ’’န္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု ဇာဂရန္တေသူ’’တိ, ဇာဂရန္တေသု ဗဒ္ဓါဘာဝေန သကိစ္စပ္ပသုတတာယ သကိစ္စသမတ္ထတာယ စာတိ အတ္ထော။ သောတ္တံဝ သုတ္တာ ပမာဒနိဒ္ဒါဘာဝတော။ တမေဝ သုတ္တဘာဝံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပမဇ္ဇတိ, ပမာဒေါ ဝါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပမာဒေါ, တဿ ဘာဝေါ ပမာဒတာ, တာယ, ပမတ္တဘာဝေနာတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၉။)ဧဝံ ဂါထာယ ပဌမဿ ပါဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဒုတိယဿ ဝတ္တုံ ‘‘ဧဝံ သုတ္တေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ အပ္ပဟီနသုပနကိရိယာဝသေန သနီဝရဏဿ ပုဂ္ဂလဿ အနုပ္ပန္နရာဂရဇာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ ပဝဍ္ဎန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နီဝရဏေဟေဝ ကိလေသရဇံ အာဒိယတီ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပုရိမာ’’တိအာဒိ။ ပုရိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝေါ ဟေတ္ထ အာဒိယနံ။ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရိသုဇ္ဈတီတိ မဂ္ဂပရိယာပန္နေဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သကလသံကိလေသတော ဝိသုဇ္ဈတိ။ ပညိန္ဒြိယမေဝ ဟိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနိ, ဣတရာနိ စ အနွယာနီတိ။
ဇာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ အပ္ပဋိဝိဒိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇။ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုဝိဘာဂဿ ဓမ္မဿပိ စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ အာဟ ‘‘ဓမ္မာတိ စတုသစ္စဓမ္မာ’’တိ။ စတ္တာရိပိ ဟိ အရိယသစ္စာနိ စတုသစ္စန္တောဂဓာနိ။ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန အနဘိသမိတာ။ ဒိဋ္ဌိဂတဝါဒေသူတိ ဒိဋ္ဌိဂတသညိတေသု ဝါဒေသု။ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ တေ ပဝတ္တိတာ။ ဣတော ပရေသန္တိ ဣတော သာသနိကေဟိ ပရေသံ အညေသံ။ ဓမ္မတာယာတိ သဘာဝေန, သယမေဝါတိ အတ္ထော။ ဂစ္ဆန္တီတိ ပဝတ္တန္တိ ဒိဋ္ဌိဝါဒံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌန္တိ။ ပရေနာတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေန။ နီယန္တီတိ ဒိဋ္ဌိဝါဒသင်္ဂဏှနေ ဥယျောဇီယန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ပဗုဇ္ဈိတုန္တိ ပမာဒနိဒ္ဒါယ ပဋိဗုဇ္ဈိတုံ။ ပဋိပဒါ ယထာဒေသိတဿ ဓမ္မဿ ကထိတတာယ, ပဋိဗုဇ္ဈိတုံ ယောနိသော ပဝတ္တိယမာနတ္တာ ဘဒ္ဒိကာ။
ဟေတုနာတိ ဉာယေန။ ကာရဏေနာတိ စတုသစ္စာနံ သမ္ဗောဓယုတ္တိယာ။ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သဗ္ဗံ ဉေယျံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညူ, တေနေဝ သဗ္ဗညုတာဘိသမ္ဗောဓေန ဗုဒ္ဓေါတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေါ။ ပစ္စေကံ ပရေဟိ အသာဓာရဏတာယ ဝိသုံ သယမ္ဘုဉာဏေန သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓဝါတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ။ ပရောပဒေသေန စတုသစ္စံ ဗုဇ္ဈတီတိ စတုသစ္စဗုဒ္ဓေါ။ တထာ ဟိ သော သယမ္ဘုတာယ အဘာဝတော ကေဝလံ စတုသစ္စဗုဒ္ဓေါတိ ဝုစ္စတိ။ သုတေန သုတမယဉာဏေန ခန္ဓာဒိဘေဒံ ဉေယျံ ဗုဒ္ဓဝါတိ သုတဗုဒ္ဓေါ။ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓ-
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇၀။)ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဌပေတွာ အဝသေသာ အဂ္ဂသာဝကမဟာသာဝကာပိ ပကတိသာဝကာပိ ဝီတရာဂါ အဝသေသာ ခီဏာသဝါ။ တယောပိ ပုရိမာ ဝဋ္ဋန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓါတိအာဒိဝစနတော။ သန္နိဝသတိ ဧတေနာတိ သန္နိဝါသော, စရိတံ။ လောကဿ သန္နိဝါသော လောကသန္နိဝါသော, တသ္မိံ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဘေဒေ ဝိသမေ။ သတိသမ္မောသေန ဝိသမေ ဝါ သတ္တနိကာယေ။ သော ဟိ ဝိသမယောဂတော ဝိသမော။ ရာဂဝိသမာဒိကေ ဝိသမေ ဝါ ကိလေသဇာတေ။ တံ ဝိသမံ ပဟာယ တံ ဝိသမံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ သမံ သဒိသံ ယုတ္တရူပံ, ပုရိမကေဟိ ဝါ သမ္ဗုဒ္ဓေဟိ သမံ သဒိသံ စရန္တိ ဝတ္တန္တိ။
အပ္ပဋိဝိဒိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ သုသမ္မုဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈။ သုသမ္မုဋ္ဌာတိ သုဋ္ဌု အတိဝိယ သမ္မုဋ္ဌာ။ သတ္တ သေက္ခာ ဟိ သုသမ္မုသိတာ ဝိနဋ္ဌာ။ ကထံ ပန တေ အနဓိဂတာ နဋ္ဌာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ အဓိဂတဿာတိ အဓိဂတော အဿ။ သော ဝဒန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသန္တိ ‘‘ဓမ္မာ’’တိအာဒိ။ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ အနန္တရဂါထာယ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။
သုသမ္မုဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ မာနကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉။ သေယျာဒိဘေဒံ မာနံ အပ္ပဟာယ တံ ပဂ္ဂယှ ဝိစရန္တော ကာမေန္တော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မာနံ ကာမေန္တဿ ဣစ္ဆန္တဿာ’’တိ။ ဒမတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဒမော, သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိကော သမာဓိပက္ခိကော ဒမော။ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဒမေတီတိ ဒမော, ဣန္ဒြိယသံဝရော။ ကိလေသေ ဒမေတိ ပဇဟတီတိ ဒမော, ပညာ။ ဥပဝသနဝသေန ကာယကမ္မာဒိံ ဒမေတီတိ ဒမော, ဥပေါသထကမ္မံ။ ကောဓူပနာဟမက္ခမာနာဒိကေ ဒမေတိ ဝိနေတီတိ ဒမော, အဓိဝါသနခန္တိ။ တေနေဝါတိ ‘‘ဒမော’’တိ သမာဓိပက္ခိကဓမ္မာနံ ဧဝ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇၁။)အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘န မောနံ အတ္ထီ’’တိ စ ပါဌော။ အသမာဟိတဿာတိ သမာဓိပဋိက္ခေပေါ ဇောတိတော။
မစ္စုဓေယျဿ ပါရတရဏဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘မောနန္တိ စတုမဂ္ဂဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တတော အညေန တံ သမ္ဘဝတိ။ ဇာနာတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ မစ္စု ဓီယတိ ဧတ္ထာတိ မစ္စုဓေယျံ, ခန္ဓပဉ္စကံ မရဏဓမ္မတ္တာ။ တဿေဝါတိ မစ္စုဓေယျဿေဝ။ ပါရံ ပရတီရဘူတံ နိဗ္ဗာနံ။ တရေယျာတိ ဧတ္ထ တရဏံ နာမ အရိယမဂ္ဂဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘ပဋိဝိဇ္ဈေယျ ပါပုဏေယျာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ပဋိဝေဓတရဏံ နာမ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘န တရေယျ န ပဋိဝိဇ္ဈေယျ န ပါပုဏေယျ ဝါ’’တိ အယမေတ္ထ ပါဌော ယုတ္တော။ အညထာ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ ဧကော အရညေ ဝိဟရန္တောတိ ဧကာကီ ဟုတွာ အရညေ ဝိဟရန္တောတိ အတ္ထော။
ကာမံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိပိ ဧကစ္စဿ မာနဿ ပဟာနံ လဗ္ဘတိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂေနေဝ ပန တဿ အနဝသေသတော ပဟာနန္တိ အာဟ – ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန နဝဝိဓမာနံ ပဇဟိတွာ’’တိ။ ဥပစာရသမာဓိပုဗ္ဗကော အပ္ပနာသမာဓီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပစာရပ္ပနာသမာဓီဟီ’’တိ, န ဥပစာရသမာဓိမတ္တေန သမာဓိမတ္တံ သန္ဓာယ ပစ္စေကံ ဝါကျပရိသမာပနဿ အယုဇ္ဇနတော။ န ဟိ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တံ လောကုတ္တရဇ္ဈာနံ အတ္ထိ။ ‘‘သုစေတသော’’တိ စိတ္တဿ ဉာဏသဟိတတာယ လက္ခဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တတာယာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သုစေတသောတိ ဧတ္ထ စိတ္တေန ပညာ ဒဿိတာ’’တိ။ ‘‘သဗ္ဗဓိ ဝိပ္ပမုတ္တော’’တိ သဗ္ဗေသု ဘဝါဒီသု ဝိသံသဋ္ဌစိတ္တော သဗ္ဗသော ခန္ဓာဒီဟိ ဝိသံယုတ္တော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေသု ခန္ဓာယတနာဒီသု ဝိပ္ပမုတ္တော ဟုတွာ’’တိ။ ပရိညာပဋိဝေဓော သစ္ဆိကိရိယပဋိဝေဓေန ဝိနာ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘တေဘူမက…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။
မာနံ နိဿာယ ဒုစ္စရိတစရဏတော မာနော နာမာယံ သီလဘေဒနော။ တသ္မာတိ မာနဿ သီလပဋိပက္ခဘာဝတော။ ဣမိနာ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနကိတ္တနေန။ အဓိစိတ္တသိက္ခာ ကထိတာ သရူပတော ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတ္ထ စိတ္တေနာတိ သု-သဒ္ဒေန ဝိသေသိတစိတ္တေန။ တသ္မာတိ ပညာယ ဒဿိတတ္တာ။ ဣမိနာတိ ‘‘သုစေတသော’’တိ ဣမိနာ ပဒေန။ အဓိသီလသိက္ခာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ အဓိပညာသိက္ခာတိ သီလာဒီနိပိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာနိ။ သမ္ဘဝေ ဗျဘိစာရေ စ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗတာတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဓိသီလဉ္စ နာမ သီလေ သတိ ဟောတီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇၂။)တဒုဘယံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဌမနယော သင်္ကရဝသေန ပဝတ္တောတိ အသင်္ကရဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ ‘‘သမာပန္နာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထယန္တေနာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘာဝံ အနုပဂတာပိ တဒတ္ထံ နိဗ္ဗတ္တနာဒိဝသေန သမာပန္နာတိ အယမတ္ထော ပုရိမနယတော ဝိသေသော။ အဓိပညာယ ပနေတ္ထ ပုရိမနယတော ဝိသေသော နတ္ထီတိ သာ အနုဒ္ဓဋာ။ သမောဓာနေတွာတိ ပရိယာယတော သရူပတော စ သင်္ဂဟေတွာ။ သကလသာသနန္တိ တိဿန္နံ ကထိတတ္တာ ဧဝ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သကလသာသနံ ကထိတံ ဟောတီတိ။
မာနကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ အရညသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀။ သန္တကိလေသာနန္တိ ဝူပသန္တကိလေသပရိဠာဟာနံ။ ယသ္မာ သီလာဒိဂုဏသမ္ဘဝံ တတော ဧဝ ဘယသန္တဉ္စ ဥပါဒါယ ပဏ္ဍိတာ ‘‘သန္တော’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဏ္ဍိတာနံ ဝါ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သန္တော ဟဝေ’’တိအာဒိ။ သေဋ္ဌစာရီနန္တိ သေဋ္ဌစရိယံ စရန္တာနံ။ ယသ္မာ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခု မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသတိ နာမ, တသ္မာ အာဟ ‘‘မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသန္တာန’’န္တိ။ အရိယာနံ ပန မုခဝဏ္ဏဿ ပသီဒနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဝိသဘာဂသန္တတီတိ နာနာရမ္မဏေသု ပဝတ္တစိတ္တသန္တတိ။ သာ ဟိ ဝိက္ခေပဗျာကုလတာယ အပ္ပသန္နာ သမာဟိတစိတ္တသန္တတိယာ ဝိသဘာဂသန္တတိ။ ဩက္ကမတီတိ သမာဓိသဘာဂါ စိတ္တသန္တတိ သမထဝီထိံ အနုပဝိသတိ။ စိတ္တံ ပသီဒတီတိ ကမ္မဋ္ဌာနနိရတံ ဘာဝနာစိတ္တံ သန္ဓာယာဟ, တံ ပသန္နံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ လောဟိတံ ပသီဒတီတိ စိတ္တကာလုဿိယဿာဘာဝတော လောဟိတံ အနာဝိလံ ဟောတိ။ ပရိသုဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ ကာရဏဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝတော။ တာလဖလမုခဿ ဝိယ မုခဿ ဝဏ္ဏော ဟောတီတိ မုခ-သဒ္ဒဿ အာဒိမှိ ပမုတ္တပဒေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ စဿ ပမုတ္တဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ တာလဖလမုခဿ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါသဒိသတ္တာ။ တိဘူမကော ဧဝ တေဘူမကော။
အတီတံ နာနုသောစန္တိ အတီတံ ပစ္စယလာဘံ လက္ခဏံ ကတွာ န သောစန္တိ န အနုတ္ထုနန္တိ။ ဇပ္ပနတဏှာယ ဝသေန န ပရိကပ္ပန္တီတိ အာဟ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇၃။)‘‘န ပတ္ထေန္တီ’’တိ။ ယေန ကေနစီတိ ဣတရီတရေန။ တင်္ခဏေ လဒ္ဓေနာတိ သန္နိဓိကာရပရိဘောဂါဘာဝမာဟ။ တိဝိဓေနပိ ကာရဏေနာတိ တိပ္ပကာရေန ဟေတုနာ, တိလက္ခဏသန္တောသနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။
ဝိနာသန္တိ ဝိနာသနဟေတုံ။ ဝိနဿန္တိ ဧတေဟီတိ ဝိနာသော, လောဘဒေါသာ တဒေကဋ္ဌာ စ ပါပဓမ္မာ။ အရူပကာယဿ ဝိယ ရူပကာယဿပိ ဝိသေသတော သုက္ခဘာဝကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေန ကာရဏဒွယေနာ’’တိ။ လုတောတိ လူနော။
အရညသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နဠဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ နန္ဒနဝဂ္ဂေါ
၁။ နန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁။ ‘‘တတြ ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တေ န တထာ ဗျဉ္ဇနာနံ သိလိဋ္ဌတာ, ယထာ ‘‘တတြ ခေါ ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တေတိ အာဟ ‘‘ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာဝသေနာ’’တိ။ ပရိသဇေဋ္ဌကေတိ ပရိသာယ ဇေဋ္ဌကေ, ယေ တဿာ ဒေသနာယ ဝိသေသတော ဘာဇနဘူတာ။ ပရိသဇေဋ္ဌကေ ဘိက္ခူတိ စတုပရိသဇေဋ္ဌကေ ဘိက္ခူ။ စတုန္နံ ဟိ ပရိသာနံ ဇေဋ္ဌာ ဘိက္ခုပရိသာ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ။ အာမန္တေသီတိ သမ္ဗောဓေသိ, သမ္ဗောဓနဉ္စ ဇာနာပနန္တိ အာဟ ‘‘ဇာနာပေသီ’’တိ။ ဘဒန္တေတိ ဂရုဂါရဝသပ္ပတိဿဝဝစနမေတံ, အတ္ထတော ပန ဘဒန္တေတိ ဘဒ္ဒံ တဝ ဟောတု အတ္တနော နိဋ္ဌာနပရိယောသာနတ္တာ ပရေသဉ္စ သန္တတာဝဟတ္တာ။ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုန္တိ ဧတ္ထ ဘဂဝတောတိ သာမိဝစနံ အာမန္တနမေဝ သမ္ဗန္ဓိအတ္ထပဒံ အပေက္ခတီတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဝစနံ ပတိအဿောသု’’န္တိ။ ဘဂဝတောတိ ပန ဣဒံ ပတိဿဝနသမ္ဗန္ဓေန သမ္ပဒါနဝစနံ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ပဋိဿုဏာတီ’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ နိဒါနဝဂ္ဂဿ အာဒိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ အာဂမိဿတိ။
တာဝတိံသကာယောတိ တာဝတိံသသညိတော ဒေဝနိကာယော။ ဒုတိယဒေဝလောကောတိ ဆသု ကာမလောကေသု ဒုတိယော ဒေဝလောကော။ တေတ္တိံသ ဇနာ သဟပုညကာရိနော တတ္ထ ဥပ္ပန္နာ, တံသဟစရိတဋ္ဌာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇၄။)တာဝတိံသံ, တန္နိဝါသိနောပိ တာဝတိံသနာမကာ သဟစရဏဉာယေနာတိ အာဟ ‘‘မဃေန မာဏဝေနာ’’တိအာဒိ။ အယံ ပန ကေစိဝါဒေါ ဗျာပန္နော ဟောတီတိ တံ အရောစေန္တေန ‘‘ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗျာပန္နတံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဧဝံ ဟိ နိဒ္ဒေါသံ ပဒံ ဟောတီ’’တိ။ နာမပဏ္ဏတ္တိယေဝါတိ အတ္ထနိရပေက္ခတ္တာ နိရုဠှသမညာ ဧဝ။
တံ ဝနန္တိ တံ ဥပဝနံ။ ပဝိဋ္ဌေ ပဝိဋ္ဌေ ဒုက္ခပ္ပတ္တေပိ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ နန္ဒယတိ, ပဂေဝ အဒုက္ခပ္ပတ္တေတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စသု ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဝေသိတာနန္တိ ပကောဋ္ဌဝါရေန ပဝေသိတာနမ္ပီတိ အဓိပ္ပါယော။ စဝနကာလေယေဝ ထောကံ ဒိဿမာနဝိကာရာ ဟုတွာ စဝန္တိ, တေ သန္ဓာယ ‘‘ဟိမပိဏ္ဍော ဝိယ ဝိလီယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန အဒိဿမာနဝိကာရာ သဟသာ အန္တရဓာယန္တိ, တေ သန္ဓာယ ‘‘ဒီပသိခါ ဝိယ ဝိဇ္ဈာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ နန္ဒယတိ ပကတိယာ သောမနဿိတံ ဒေါမနဿိတဉ္စ။ နန္ဒနေတိ ဧဝံအနွတ္ထနာမကေ ဥယျာနေ။ ပရိဝုတာတိ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ ဝစနံ ဥပါဒါယ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒေဝပုတ္တော ဟိ သော။
ဒိဝိ ဘဝတ္တာ ဒိဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တေဟီ’’တိ။ ကာမေတဗ္ဗတာယ ကာမဗန္ဓနေဟိ, တထာ အညမညံ အသံကိဏ္ဏသဘာဝတာယ ကာမကောဋ္ဌာသေဟိ။ ဥပေတာတိ ဥပဂတာ သမန္နာဂတာ။ ပရိစာရယမာနာတိ ပရိရမမာနာ။ ဣဒဉှိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘ကာမဂုဏေဟီ’’တိ ကတ္တရိ ကရဏဝစနံ, ပုရိမာနိ အပေက္ခိတွာ သဟယောဂေ။ ရမမာနာ စရန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ရမမာနာ’’တိ။ ပရိစာရယမာနာတိ ဝါ ပရိတော သမန္တတော စာရယမာနာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယာနိ သဉ္စာရယမာနာ’’တိ။ ပဌမနယေ ဟိ အနုဘဝနတ္ထော ပရိစရဏသဒ္ဒေါ, ဒုတိယနယေ ပရိဝတ္တနတ္ထော။ သော ပနာတိ ‘‘တာယံ ဝေလာယ’’န္တိ ဝုတ္တကာလော။ အဓုနာတိ သမ္ပတိ။ သော ဝိစရီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာမဂုဏေဟီတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ဩဝုတောတိ ယထာ တံ န ဉာယတိ, ဧဝံ ပိဟိတစိတ္တော။ နိဝုတော ပရိယောနဒ္ဓေါတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘လောကာဘိဘူတော’’တိ။ အာသဘိန္တိ သေဋ္ဌံ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) ဘာသန္တော ဗောဓိသတ္တော ဝိယ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇၅။)ကေဝလံ ဒဿနံ ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ – ‘‘ယေ…ပေ… ဝသေနာ’’တိ, တသ္မိံ နန္ဒနဝနေ အဝဋ္ဌိတကာမဘာဂါနုဘဝနဝသေနာတိ အတ္ထော။ နရဒေဝါနန္တိ ပုရိသဘူတဒေဝတာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဒေဝပုရိသာန’’န္တိ။ အပ္ပကံ အဓိကံ ဦနံ ဝါ ဂဏနူပဂံ နာမ န ဟောတီတိ ‘‘တိက္ခတ္တုံ ဒသန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တေတ္တိံသာန’’န္တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေ အယံ ရုဠှီ။ ပရိဝါရသင်္ခါတေန, န ကိတ္တိသင်္ခါတေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ သီလာစာရာဒိဂုဏနေမိတ္တိကာ ဟိ ကိတ္တိ။ ‘‘တာဝတိံသာ ဒေဝါ ဒီဃာယုကာ ဝဏ္ဏဝန္တော သုခဗဟုလာ’’တိ ဧဝမာဒိဝစနေန ယသေ ဣစ္ဆိတေ အဝိသေသေတွာဝ ‘‘ယသေန သမ္ပန္နာန’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။
အရိယသာဝိကာတိ သောတာပန္နာ။ ‘‘သကဒါဂါမိနီ’’တိ ကေစိ။ အဓိပ္ပါယံ ဝိဝဋ္ဋေတွာတိ ယထာ တွံ အန္ဓဗာလေ မညသိ, ဓမ္မသဘာဝေါ ဧဝံ န ဟောတီတိ တဿာ ဒေဝတာယ အဓိပ္ပါယံ ဝိပရိဝတ္တေတွာ။ ဧကန္တတော သုခံ နာမ နိဗ္ဗာနမေဝ။ ကာမာ ဟိ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန တဿာ အဓိပ္ပါယံ ပဋိက္ခိပိတွာ။ ကာမံ စတုတ္ထဘူမကာပိ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဧဝ, တေ ပန သမ္မသနူပဂါ န ဟောန္တီတိ တေဘူမကဂ္ဂဟဏံ သမ္မသနယောဂ္ဂေန။ ဟုတွာတိ ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနာ ပစ္စယသမဝါယေန ဘဝိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ။ ဧတေန နေသံ ဘာဝဘာဂေါ ဒဿိတော။ အဘာဝတ္ထေနာတိ သရသနိရောဓဘူတေန ဝိဒ္ဓံသနဘာဝေန။
အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ, တတော ဧဝ ‘‘မယှံ ဣမေ သုခါ’’တိ ဝါ န ဣစ္စာတိ အနိစ္စာ။ ဥပ္ပါဒဝယသဘာဝါတိ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနနိရုဇ္ဈနသဘာဝါ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပ…ပေ… ဝေဝစန’’န္တိ။ ပုရိမဿ ဝါ ပစ္ဆိမံ ကာရဏဝေဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ။ တဒနန္တရာတိ တေသံ ဥပ္ပါဒဝယာနံ အန္တရေ။ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနန္တိ ဌိတိက္ခဏံ ဝဒတိ။ ယေ ပန ‘‘သင်္ခါရာနံ ဌိတိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ တံ မိစ္ဆာ။ ယထာ ဟိ တဿေဝ ဓမ္မဿ ဥပ္ပါဒါဝတ္ထာယ ဘိန္နာ ဘင်္ဂါဝတ္ထာ ဣစ္ဆိတာ, အညထာ အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အညံ နိရုဇ္ဈတီတိ အာပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ဥပ္ပန္နဿ ဘင်္ဂါဘိမုခါဝတ္ထာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, သာဝ ဌိတိက္ခဏော။ န ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဘိဇ္ဇတီတိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။ ဝူပသမသင်္ခါတန္တိ အစ္စန္တံ ဝူပသမသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနမေဝ သုခံ, န တယာ အဓိပ္ပေတာ ကာမာတိ အဓိပ္ပါယော။
နန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇၆။)၂။ နန္ဒတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂။ နန္ဒတီတိ ဧတ္ထ နန္ဒနံ သပ္ပီတိကကာမတဏှာကိစ္စန္တိ အာဟ – ‘‘တုဿတီ’’တိ, တသ္မာ ကာမပရိတောသေန ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပုတ္တိမာတိ ပုတ္တဝါ။ ပဟူတေ စာယံ မာ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဗဟုပုတ္တော’’တိ။ ဗဟုပုတ္တတာဂဟဏေန ဣဒံ ပယောဇနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပူရေန္တီတိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ဓညဿာတိ သာမိဝစနံ။ ဣတိ အာဟာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ, ဧဝံအဓိပ္ပါယော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဂေါသာမိကောတိ ဂေါမာ။ ဣဓာပိ ပဟူတေ မာ-သဒ္ဒေါ။ ဂေါရသသမ္ပတ္တိန္တိ ဂေါရသေဟိ နိပ္ဖဇ္ဇနသမ္ပတ္တိံ။ ဥပဓီတိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနံ။ ဟီတိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော။ နန္ဒယန္တိ ပီတိသောမနဿံ ဇနယန္တီတိ နန္ဒနာ။ ကာမံ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော နိပ္ပရိယာယတော ကာမာ ‘‘ဥပဓီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ, တဿာ ပန ဒေဝတာယ အဓိပ္ပါယဝသေနာဟ ‘‘သုခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော’’တိ။ ကိလေသဝတ္ထုဟေတုကတ္တာ သေသပဒဒွယဿ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗံ သံသာရဒုက္ခံ ကိလေသဟေတုကံ, ဝိသေသတော ပန ပါပဓမ္မာ အပါယူပပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ အာဟ – ‘‘ကိလေသာပိ အပါယဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော’’တိ။ ဥပသံဟရမာနာတိ ဥပနေန္တာ ဥပ္ပါဒေန္တာ။ မနုဿဇာတိကောပိ ဒုလ္လဘဃာသစ္ဆာဒနတာယ ဒုက္ခဗဟုလော ပေတော ဝိယာတိ မနုဿပေတော။ မနုဿဇာတိကောပိ ဝုတ္တရူပေါ အနတ္ထပါတိတော ပရေဟိ ဟိံသိတော သမာနော နေရယိကော ဝိယာတိ မနုဿနေရယိကော။
ဖလေန ရုက္ခတော ဖလံ ပါတေန္တော ဝိယ။ တထေဝ နဝဟာကာရေဟီတိ ယထာ တီသု ကာလေသု နာသမရဏဘေဒနဝသေန ပုတ္တိမာ ပုတ္တနိမိတ္တံ, တထေဝ ဂေါမာ ဂေါနိမိတ္တံ သောစတိ နဝပ္ပကာရေဟိ။ ပဉ္စ ကာမဂုဏောပဓီပိ နရံ သောစေန္တီတိ ယောဇနာ။ တဿာတိ ယော ဥတ္တရိ အနုဂိဇ္ဈတိ တဿ။ ကာမယာနဿာတိ ဇာတကာမစ္ဆန္ဒဿ။ ဇန္တုနောတိ သတ္တဿ။ ပရိဟာယန္တိ စေ ဝိနဿန္တိ စေ။ သလ္လဝိဒ္ဓေါဝါတိ သလ္လေန ဝိဒ္ဓေါ ဝိယ။ ရုပ္ပတီတိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတိ, သောစတီတိ အတ္ထော။ နရဿ သောစနာ သောကဃဋ္ဋနပစ္စယော။ ဥပဓယော နတ္ထီတိ ကာမံ ကိလေသာဘိသင်္ခါရူပဓယော တာဝ ခီဏာသဝဿ နတ္ထေဝ မဂ္ဂါဓိဂမေန နိရောဓိတတ္တာ, ခန္ဓူပဓယော ပန ကထန္တိ? တေပိ တဿ သဥပါဒိသေသကာလေပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ န သန္တေဝ, အယဉ္စ အနုပါဒိသေသကာလေ။ တေနာဟ ‘‘သော နိရုပဓိ မဟာခီဏာသဝေါ’’တိ။
နန္ဒတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇၇။)၃။ နတ္ထိပုတ္တသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃။ ပုတ္တပေမံ ပုတ္တဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတံ ဥတ္တရပဒလောပေနာတိ အာဟ ‘‘ပုတ္တပေမသမ’’န္တိ။ ဂေါသမိတန္တိ ဂေါဟိ သမံ ကတံ။ တေနာဟ ‘‘ဂေါဟိ သမ’’န္တိ။ သူရိယဿ သမာတိ သူရိယသမာ။ အဝယဝသမ္ဗန္ဓေ စေတံ သာမိဝစနံ။ အဝယဝေါ စေတ္ထ အာဘာ ဧဝါတိ ဝိညာယတိ ‘‘အနန္တရံ အာဘာ’’တိ ဝုစ္စမာနတ္တာတိ အာဟ ‘‘သူရိယာဘာယ သမာ’’တိအာဒိ။ မဟောဃဘာဝေန သရန္တိ သဝန္တီတိ သရာ, မဟန္တာ ဇလာသယာ။ သဗ္ဗေ တေ သမုဒ္ဒပရမာ ဩရိမဇနေဟိ အဒိဋ္ဌပရတီရတ္တာ တဿ။
နတ္ထိ အတ္တသမံ ပေမန္တိ ဂါထာယ ပဌမဂါထာယံ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တပေမေန သမံ ပေမံ နာမ နတ္ထီတိ အယမတ္ထော။ အနုဒကကန္တာရေ ဃမ္မသန္တာပံ အသဟန္တိယာ အင်္ကေ ဌပိတပုတ္တကံ ကန္ဒန္တံ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ တဿ ဥပရိ ဌတွာ မတဣတ္ထိဝတ္ထုနာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ – ‘‘မာတာပိတာဒယော ဟိ ဆဍ္ဍေတွာပိ ပုတ္တဓီတာဒယော’’တိ။ တထာ စာဟ –
‘‘သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုပရိဂမ္မ စေတသာ,
နေဝဇ္ဈဂါ ပိယတရမတ္တနာ ကွစိ၊
တသ္မာ န ဟိံသေ ပရမတ္တကာမော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၁၉၊ ဥဒါ။ ၄၁၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃)၊
ဓညေန သမံ ဓနံ နာမ နတ္ထိ, ယသ္မာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ အာဟာရူပဇီဝီနံ သတ္တာနံ ဇီဝိတဝုတ္တိ။ တထာရူပေ ကာလေတိ ဒုဗ္ဘိက္ခကာလေ။ ဧကဒေသံယေဝ ဩဘာသန္တီတိ ဧကသ္မိံ ခဏေ စတူသု မဟာဒီပေသု ဩဘာသံ ဖရိတုံ အသမတ္ထတ္တာ သူရိယဿပိ, ပဂေဝ ဣတရေသံ။ ဗောဓိသတ္တဿ ဥဒယဗ္ဗယဿ ဉာဏာနုဘာဝေန သကလဇာတိခေတ္တံ ဧကာလောကံ အဟောသီတိ အာဟ ‘‘ပညာ…ပေ… သက္ကောတီ’’တိ။ တမံ ဝိဓမတီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏာဒယော ပညာ ယတ္ထ ပဝတ္တန္တိ, တမနဝသေသံ ဗျာပေတွာ ဧကပ္ပဟာရေန ပဝတ္တနတော။ ‘‘ဝုဋ္ဌိယာ ပန ပဝတ္တမာနာယ ယာဝ အာဘဿရဘဝနာ’’တိ ပစုရဝသေန ဝုတ္တံ။
နတ္ထိပုတ္တသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇၈။)၄။ ခတ္တိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄။ ခေတ္တတော ဝိဝါဒါ သတ္တေ တာယတီတိ ခတ္တိယော။ ဝဒတိ ဒေဝတာ အတ္တနော အဇ္ဈာသယဝသေန။ ဒွိပဒါဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စတုပ္ပဒဘရိယပုတ္တာ ဂဟိတာ။ ဗုဒ္ဓါဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဇာနီယသုဿူသဘရိယဿဝပုတ္တာ။ ဒွိပဒါနံ သေဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ ဒွိပဒါနံ ဧဝ သေဋ္ဌောတိ နာယံ နိယမော ဣစ္ဆိတော, သေဋ္ဌော ဧဝါတိ ပန ဣစ္ဆိတော, တသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒေသု အညေသု တတ္ထ စ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သေဋ္ဌော ဧဝ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝတောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပနေသာ’’တိအာဒိ။ ကာရဏာကာရဏံ အာဇာနာတီတိ အာဇာနီယော။ ဂဏှာပေထာတိ ယထာ ဥဒကော န တေမိဿတိ, ဧဝံ ဝါဠံ ဂဏှာပေထ။ ‘‘အသုဿူသာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ အာသုဏမာနောတိ သပ္ပဋိဿဝေါ ဟုတွာ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆကော။
ခတ္တိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သဏမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅။ ဌိတေ မဇ္ဈနှိကေတိ ပုဗ္ဗဒ္ဓံ နိက္ခမိတွာ အပရဒ္ဓံ အပ္ပတွာ ဌိတမဇ္ဈနှေ။ သန္နိသီဝေသူတိ ပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ သဗ္ဗသော သန္နိသီဒန္တေသု။ ဒ-ကာရဿ ဟိ ဝ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ တေနာဟ ‘‘သန္နိသိန္နေသု ဝိဿမမာနေသူ’’တိ။ သဗ္ဗသတ္တာနန္တိ သဗ္ဗေသဉ္စ အာဟာရူပဇီဝိတသတ္တာနံ ဃမ္မတာပနေ သန္တတ္တကာယာနံ ဣရိယာပထဒုဗ္ဗလျကာလောတိ ဌာနာဒိဣရိယာပထဿ အသမတ္ထကာလော။ သဏတိ ဝိယာတိ သဒ္ဒံ ကရောတိ ဝိယ, ယထာ တံ အညမ္ပိ မဟာဝနံ ဝက္ခမာနနယေန။ တေနာဟ ‘‘တပ္ပဋိဘာဂံ နာမေတ’’န္တိ ဆိဒ္ဒဝေဏုပဗ္ဗာနန္တိ ရန္ဓဇာတကီစကမဟာဝေဠုပဗ္ဗာနံ။ ဒုတိယကံ သဟာယံ အလဘန္တီ အနဘိရတိပရိတဿနာယ ဧဝမာဟ။ အနပ္ပကံ သုခန္တိ ဝိပုလံ ဥဠာရံ ဝိဝေကသုခံ။
ဧကဝိဟာရတာယ သုညာဂါရံ ပဝိဋ္ဌဿ။ တေန ကာယဝိဝေကံ ဒဿေတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒိပ္ပဟာနေန သန္တစိတ္တဿ။ တေန စိတ္တဝိဝေကံ ဒဿေတိ။ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခနတော ဘိက္ခုနော ဥဘယဝိဝေကသမ္ပန္နဿ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၇၉။)တတော ဧဝ ဥတ္တရိံ မနုဿဓမ္မတော ရတိံ လာဘိနော။ အမာနုသီ ရတီတိ ဘာဝနာရတိ။ ပုရတောတိ ပုရိမဘာဂေ။ ပစ္ဆတောတိ ပစ္ဆိမဘာဂေ။ အပရောတိ အညော။ ပုရတောတိ ဝါ အနာဂတေ, အနာဂတံ အာရဗ္ဘာတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆတောတိ အတီတေ အတီတံ အာရဗ္ဘ ပဋိပတ္တိယာ ဝိဗာဓနတော။ ပရောတိ ကောဓော စိတ္တပဋိဒုဿနတာယ။ န ပရောတိ အပရော, လောဘော, သော စေ န ဝိဇ္ဇတိ။ ဧတေန အနာဂတပ္ပဇပ္ပနာယ အတီတာနုသောစနာယ စ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ အတီဝ ဖာသု ဘဝတီတိ နီဝရဏဇေဋ္ဌကဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝိဂမေန ဝိက္ခမ္ဘိတနီဝရဏဿ ဈာနဿ ဝသေန အတိဝိယ ဖာသုဝိဟာရော ဟောတိ။ ဧကဿ ဝသတော ဝနေတိ တဏှာဒုတိယိကာဘာဝေန ဧကဿ အရညေ ဝိဝေကဝါသံ ဝသတော။ သေသံ တာဒိသမေဝါတိ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပဌမဂါထာယံ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။
သဏမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ နိဒ္ဒါတန္ဒီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆။ ပစ္ဆိမေ မာသေ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိက္ကန္တော စတုဂ္ဂုဏံ သံဃာဋိံ ပညပေတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သတော သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္တကံ ပါဌံ သင်္ခိပိတွာ ‘‘နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိရိယာမယစိတ္တေဟိ အဝေါမိဿော ဘဝင်္ဂသောတော အဗျာကတနိဒ္ဒါ။ သာ ဟိ ခီဏာသဝါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ, တဿာ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂေသု…ပေ… ဥပ္ပန္နံ ထိနမိဒ္ဓံ ဣဓာဓိပ္ပေတာ နိဒ္ဒါ, သာ အခီဏာသဝါနံ ယေဘုယျေန အနိယတကာလာ, တဗ္ဗိဓုရနိယတသဗ္ဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အတိစ္ဆာတ…ပေ… အာဂန္တုကံ အာလသိယ’’န္တိ အာဟ။ ကာယာလသိယပစ္စယာ ဝီရိယဿ ပဋိပက္ခဘူတာ စတ္တာရော အကုသလက္ခန္ဓာ တန္ဒီ နာမ။ တန္ဒီတိ သဘာဝနိဒ္ဒေသော။ တန္ဒိယနာတိ အာကာရနိံဒ္ဒေသော။ တန္ဒီမနတာတိ တန္ဒီဘူတစိတ္တတာ။ အာလသျန္တိ အလသဘာဝါဟရဏံ။ အာလသျာယိတတ္တန္တိ အလသဘာဝပ္ပတ္တိ။ ကာယဝိဇမ္ဘနာတိ ကာယဿ ဝိနာမနာ။ အကုသလပက္ခာ ဥက္ကဏ္ဌိတတာတိ အကုသလပက္ခိယာ အနဘိရတိ။ ဘတ္တကိလမထောတိ ယထာဝုတ္တဿ ဘတ္တဝတ္ထုကဿ အာဟာရဿ ဝသေန သရီရေ ဥပ္ပဇ္ဇနကခေဒေါ။ ဥပက္ကိလိဋ္ဌောတိ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌစိတ္တော။ စိတ္တဿ အသမာဟိတတ္တာ နိဝါရိတပါတုဘာဝေါ။ အရိယမဂ္ဂဿ ဇောတနံ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇနမေဝါတိ အာဟ ‘‘န
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈၀။)ဇောတတိ, န ပါတုဘဝတီတိ အတ္ထော’’တိ။ န ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ ဇောတိအဇောတိနာမော ပဝတ္တတိ။
မဂ္ဂသဟဇာတဝီရိယေနာတိ လောကိယလောကုတ္တရမဂ္ဂသဟဇာတဝီရိယေန။ မိဿကမဂ္ဂေါ ဟိ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ နီဟရိတွာတိ နီဟရဏဟေတု။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ အယံ တွာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပညာယ စဿ ဒိသွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁) ဝိယ။ တေန ‘‘မဂ္ဂေါ ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ‘‘အရိယမဂ္ဂံ ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။
နိဒ္ဒါတန္ဒီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဒုက္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇။ ဒုက္ခံ တိတိက္ခန္တိ ဒုတ္တိတိက္ခံ။ တဉ္စ ဒုက္ခမံ ဒုဿဟနံ အာရမ္ဘဝသေန ဒုက္ကရံ, အနုယုဉ္ဇနဝသေန ဒုတ္တိတိက္ခန္တိ။ အဗျတ္တေနာတိ သာမညဿ ဥပကာရာနုပကာရေ ဓမ္မေ ဇာနနသမတ္ထာယ ဝေယျတ္တိယသင်္ခါတာယ ပညာယ အဘာဝတော န ဗျတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘ဗာလေနာ’’တိ။ ယသ္မိံ ဓမ္မေ သတိ သမဏောတိ ဝုစ္စတိ, တံ သာမညန္တိ အာဟ ‘‘သမဏဓမ္မော’’တိ။ ဣမိနာတိ ‘‘ဒုက္ကရံ ဒုတ္တိတိက္ခဉ္စ, အဗျတ္တေန စ သာမည’’န္တိ ဣမိနာ ဂါထဒ္ဓေန ဣဒံ ဒဿေတီတိ ဣဒံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနံ အတ္ထဇာတံ ဒဿေတိ။ အဘိဒန္တန္တိ အဘိဘဝနဒန္တံ, ဥပရိဒန္တန္တိ အတ္ထော။ သော ဟိ ဣတရံ မုသလံ ဝိယ ဥဒုက္ခလံ ဝိသေသတော ကဿစိ ခါဒနကာလေ အဘိဘုယျ ဝတ္တတိ။ အာဓာယာတိ နိပ္ပီဠနဝသေနေဝ ဌပေတွာ။ တာလုံ အာဟစ္စာတိ တာလုပဒေသမာဟနိတွာ ဝိယ။ စေတသာတိ ကုသလစိတ္တေန။ စိတ္တန္တိ အကုသလစိတ္တံ။ အဘိနိဂ္ဂဏှိတွာတိ ယထာ အတိသမုဒါစာရော န ဟောတိ, ဧဝံ ဝိဗာဓနဝသေန နိဂ္ဂဟေတွာ။ အာပါဏကောဋိကန္တိ ပါဏကောဋိပရိယောသာနံ, ပရိဇီဝန္တိ အတ္ထော။ သမ္ဗာဓေတီတိ သမ္ဗာဓော, အန္တရာယိကော။ ဗဟူ ပရိဿယာတိ အယောနိသော ကာမဝိတက္ကာဒိဝသေန။
ပဇ္ဇတိ စိတ္တမေတ္ထာတိ ပဒံ, အာရမ္မဏံ။ ဣရိယာပထံ ဧဝ ပဒံ ဣရိယာပထပဒံ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈၁။)ဂီဝါ စတ္တာရော ပါဒါတိ ဂီဝပဉ္စမာနိ။ သမောဒဟန္တိ ဝါ သမောဓာနဟေတူတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ – ‘‘သမောဒဟိတွာ ဝါ’’တိ, သမ္မာ ဩဓာယ အန္တော ပဝေသေတွာတိ အတ္ထော။ သကေ အာရမ္မဏကပါလေတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ ဝဒတိ။ သမောဒဟန္တိ သမောဒဟန္တော။ အနိဿိတောတိ တေဘူမကဓမ္မေသု ကဉ္စိပိ ဓမ္မံ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဝသေန အနိဿိတော။ အဝိဟိံသမာနော ဝိဟိံသာနိမိတ္တာနံ ပဇဟနေန။ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေနာတိ သီလဗျသနတော ဥဒ္ဓရဏရူပေ သဏ္ဌိတေန, ကရုဏာယုတ္တေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကာရုညတံ ပဋိစ္စာ’’တိ။
ဒုက္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဟိရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈။ နိသေဓေတီတိ နိဝါရေတိ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတိ။ ပုစ္ဆတိ ဒေဝတာ။ အပဟရန္တောတိ အပနေန္တော, ယထာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အက္ကောသဝတ္ထု န ဟောတိ, ဧဝံ ပရိဟရန္တောတိ အတ္ထော။ ဗုဇ္ဈတိ သာရထိဝိဓံ။ အတ္တနိ နိပါတံ န ဒေတိ, အာဇာနီယော ဟိ ယုတ္တံ ပဇာနာတိ။ အဘူတေန အဘူတက္ကောသေန ပရိမုတ္တော နာမ နတ္ထိ ဗာလာနဉ္စ ဇနာနံ ပရာပဝါဒေ ယုတ္တပယုတ္တဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘နိန္ဒန္တိ တုဏှိမာသီနံ, နိန္ဒန္တိ ဗဟုဘာဏိနံ၊
မိတဘာဏိမ္ပိ နိန္ဒန္တိ, နတ္ထိ လောကေ အနိန္ဒိတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၂၇)၊
တနုယာတိ ဝါ ကတိပယာ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပကာ’’တိ။ သဒါ သတာတိ ဟိရိနိသေဓဘာဝေ ကာရဏဝစနံ။ ပပ္ပုယျာတိ ပတွာ အဓိဂန္တွာ။ ဝါနတော နိက္ခန္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ, အသင်္ခတဓာတု။
ဟိရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ကုဋိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉။ အန္တောတိ ကုစ္ဆိအဗ္ဘန္တရေ။ ဝသနဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဝသနဘာဝေန။ ကုလပဝေဏိန္တိ ကုလာစာရံ ကုလတန္တိံ။ သန္တာနကဋ္ဌေနာတိ ကုလသန္တတိယာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈၂။)ဗန္ဓနဘာဝေန။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေဟိ ပုစ္ဆိတတ္ထဿ အနုဇာနနဝသေန ‘‘ဧကံသဝစနေ နိပါတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာပါဒိကာ ပေါသိကာ မာတုစ္ဆာ မဟာပဇာပတိ မာတာ ဧဝါတိ ကတွာ ‘‘ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ’’တိ အဝိသေသတော ဝုတ္တံ။ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ နတ္ထီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ပုန မာတုကုစ္ဆိဝါသာဒီနံ အဘာဝဝစနေနေဝ ဝဋ္ဋမှိ ဗန္ဓနဿ အဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတီတိ န ဂဟိတော။ အယံ ကိရ ဒေဝတာ ယထာ ပုထုဇ္ဇနာ ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏေ န ဇာနန္တိ, ဧဝံ န ဇာနာတိ, တသ္မာ ‘‘မယာ သန္နာဟံ ဗန္ဓိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။
ကုဋိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ သမိဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀။ တပနဘာဝေန တပနောဒကတ္တာ တပေါဒါတိ တဿ ရဟဒဿ နာမံ။ တေနာဟ ‘‘တတ္တောဒကဿ ရဟဒဿာ’’တိ။ တတောတိ နာဂဘဝနေ ဥဒကရဟဒတော တပေါဒါ နာမ နဒီ သန္ဒတိ။ သာ ဟိ နဒီ ဘူမိတလံ အာရောဟတိ။ ‘‘ဧဒိသာ ဇာတာ’’တိ ဝစနသေသော။ ပေတလောကောတိ လောဟကုမ္ဘိနိရယာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဝဒန္တိ။ ရဟဒဿ ပန အာဒိတော ပဗ္ဗတပါဒဝနန္တရေသု ဗဟူ ပေတာ ဝိဟရန္တိ, သွာယမတ္ထော ပေတဝတ္ထုပါဠိယာ လက္ခဏသံယုတ္တေန စ ဒီပေတဗ္ဗော။ ယတာယန္တိ ယတော ရဟဒတော အယံ။ သာတောဒကောတိ မဓုရောဒကော။ သေတောဒကောတိ ပရိသုဒ္ဓေါဒကော, အနာဝိလောဒကောတိ အတ္ထော။ တတောတိ တပေါဒါနဒိတော။
သမိဒ္ဓေါတိ အဝယဝါနံ သမ္ပုဏ္ဏတာယ သံသိဒ္ဓိယာဝ သမ္မာ ဣဒ္ဓေါ။ တေနာဟ ‘‘အဘိရူပေါ’’တိအာဒိ။ ပဓာနေ သမ္မသနဓမ္မေ နိယုတ္တော, တံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ပဓာနိကော။ သေနာသနံ သုဋ္ဌပိတဒွါရဝါတပါနံ, တေသံ ပိဒဟနေန ဥတုံ ဂါဟာပေတွာ။
ပုဗ္ဗာပယမာနောတိ နှာနတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိယ ဝေါဒကဘာဝံ အာပဇ္ဇမာနော ဂမေန္တော။ အဝတ္တံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဝတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ…ပေ… န ဩတရိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဒိသာပလောကနံ ယထာ နှာယနဋ္ဌာနဿ မနုဿေဟိ ဝိဝိတ္တဘာဝဇာနနတ္ထံ။ ခါဏုအာဒိဝဝတ္ထာပနံ စီဝရာဒီနံ ဌပနတ္ထံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈၃။)ဥဒကသမီပေတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥက္ကာသနံ အမနုဿာနံ အပဂမနတ္ထံ။ အဝကုဇ္ဇဋ္ဌာနံ တင်္ခဏေပိ ဥပရိမကာယဿ ဥဇုကံ အဝိဝဋကရဏတ္ထံ။ စီဝရပိဋ္ဌေယေဝ ဌပေတဗ္ဗံ ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ အဋ္ဌပေတွာ။ ဥဒကန္တေတိ ဥဒကသမီပေ။ သိန္နဋ္ဌာနန္တိ သေဒဂတပဒေသော။ ပသာရေတဗ္ဗံ တဿ သုက္ခာပနတ္ထံ။ သံဟရိတွာ ဌပနံ ပုန သုခေန ဂဟေတွာ နိဝါသနတ္ထံ။ နာဘိပ္ပမာဏမတ္တံ ဩတရဏံ တာဝတာ ဥဒကပဋိစ္ဆာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တတော။ ဝီစိံ အနုဋ္ဌာပေန္တေနာတိအာဒိ သံယတကာရိတာဒဿနံ။ နိဝါသနံ ပရိက္ခိပိတွာတိ အန္တရဝါသကံ ကဋိပ္ပဒေသဿ ယထာ ပရိတော ဟောတိ, ဧဝံ ခိပိတွာ ပရိဝသိတွာ။
သရီရဝဏ္ဏောပိ ဝိပ္ပသီဒိ သမ္မဒေဝ ဘာဝနာနုဿတိမ္ပိ ဝိန္ဒန္တဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ သမနံ နိဂ္ဂဟေတုန္တိ ကိလေသဝသံ ဂတံ အတ္တနော စိတ္တံ နိဂ္ဂဏှိတုံ။ ကာမူပနီတာတိ ကာမံ ဥပဂတစိတ္တာ။ အထ ဝါ ကိလေသကာမေန ထေရေ ဥပနီတစိတ္တာ။
အပရိဘုဉ္ဇိတွာတိ အနနုဘောတွာ။ အနုဘဝိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏေ’’တိ။ ဘိက္ခသီတိ ယာစသိ။ တဉ္စ ဘိက္ခာစရိယဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရသီ’’တိ။ ကာမပရိဘောဂဂရုဂမနကာလော နာမ ဝိသေသတော ပဌမယောဗ္ဗနာဝတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ဒဟရယောဗ္ဗနကာလော’’တိ။ ဩဘဂ္ဂေနာတိ မဇ္ဈေ သံဘဂ္ဂကာယေန။ ဇိဏ္ဏကာလေ ဟိ သတ္တာနံ ကဋိယံ ကာယော ဩဘဂ္ဂေါ ဟောတိ။
ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါ အရိယာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ သတ္တာနန္တိ သာမညဝစနံ, န မနုဿာနံ ဧဝ။ ဒေဟနိက္ခေပနန္တိ ကဠေဝရဋ္ဌပိတဋ္ဌာနံ။ နတ္ထိ ဧတေသံ နိမိတ္တန္တိ အနိမိတ္တာ, ‘‘ဧတ္တကံ အယံ ဇီဝတီ’’တိအာဒိနာ သဉ္ဇာနနနိမိတ္တရဟိတာတိ အတ္ထော။ န နာယရေတိ န ဉာယန္တိ။ ဣတော ပရန္တိ ဧတ္ထ ပရန္တိ အညံ ကာလံ။ တေန ဩရကာလဿပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ ပရမာယုနော ဩရကာလေ ဧဝ စေတ္ထ ပရန္တိ အဓိပ္ပေတံ တတော ပရံ သတ္တာနံ ဇီဝိတဿ အဘာဝတော။ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတောတိ ကာလဝသေန ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော။ ဝဝတ္ထာနန္တိ စေတ္ထ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, န အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာနံ, နိစ္ဆယော ဝါ။ အဗ္ဗုဒပေသီတိအာဒီသု အဗ္ဗုဒကာလော ပေသိကာလောတိအာဒိနာ ကာလ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာလောတိ ဣဓ ပုဗ္ဗဏှာဒိဝေလာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈၄။)ပုဗ္ဗဏှေပိ ဟီတိအာဒိ။ ဣဓေဝ ဒေဟေန ပတိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အနေကပ္ပကာရတောတိ နဂရေ ဇာတာနံ ဂါမေ, ဂါမေ ဇာတာနံ နဂရေ, ဝနေ ဇာတာနံ ဇနပဒေ, ဇနပဒေ ဇာတာနံ ဝနေတိအာဒိနာ အနေကပ္ပကာရတော။ ဣတော စုတေနာတိ ဣတော ဂတိတော စုတေန။ ဣဓ ဣမိဿံ ဂတိယံ။ ယန္တေ ယုတ္တဂေါဏော ဝိယာတိ ယထာ ယန္တေ ယုတ္တဂေါဏော ယန္တံ နာတိဝတ္တတိ, ဧဝံ ကာလော ဂတိပဉ္စကန္တိ ဧဝံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အယံ ကာလောတိ အယံ မရဏကာလော။ ပစ္ဆိမေ ကာလေတိ ပစ္ဆိမေ ဝယေ။ တိဿော ဝယောသီမာတိ။ ပဌမာဒိကာ တိဿော ဝယဿ သီမာ အတိက္ကန္တေန။ ပုရိမာနံ ဟိ ဒွိန္နံ ဝယာနံ သဗ္ဗသော သီမာ အတိက္ကမိတွာ ပစ္ဆိမဿ အာဒိသီမံ အတိက္ကန္တော တထာ ဝုတ္တော။ ‘‘အယဉှိ သမဏဓမ္မော…ပေ… န သက္ကာ ကာတု’’န္တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တဒါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂဏှိတုန္တိ ပါဠိတော အတ္ထတော စ ဟဒယေ ဌပနဝသေန ဂဏှိတုံ။ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ ဝုတ္တဓမ္မပရိဟရဏသုခံ အနုဘဝိတုံ။ ဧကဿ ကထနတော ပဌမံ ဂါထံ သုတ္တံ ဝါ ဥဿာရေတိ, တသ္မိံ နိဋ္ဌိတေ ဣတရော ဓမ္မကထိကော တံယေဝ ဝိတ္ထာရေန္တော ဓမ္မံ ကထေတိ, အယံ သရဘာဏဓမ္မကထာ။ သုတ္တဂေယျာနုသာရေန ယာဝ ပရိယောသာနာ ဥဿာရဏံ သရဘညဓမ္မကထာ။ ‘‘မာ မံ ကာလော ဥပစ္စဂါ’’တိ ဝဒန္တော ‘‘သမဏဓမ္မဿ ကရဏဿ အယံ မေ ကာလော’’တိ ကထေတိ, တတော ပရော ‘‘ပစ္ဆိမဝယော အညော ကာလော’’တိ ကထေတိ။ ‘‘ကာလံ ဝေါဟံ…ပေ… တသ္မာ အဘုတွာ ဘိက္ခာမီ’’တိ ဝဒန္တော အတ္တနာ ကတံ ပဋိပတ္တိဉ္စ သဟေတုကံ သာနိသံသံ ကထေတိ။
တံ ဂါရဝကာရဏံ သန္ဓာယ။ ဧတန္တိ ‘‘အထ ခေါ သာ ဒေဝတာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ’’တိ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဒဟရော တွန္တိအာဒိမာဟ လောဘာဘိဘူတတာယ အဓိဂတတ္တာ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယုတ္တောတိ ဘောဂသမ္ပဒါ ပရိဝါရသမ္ပဒါတိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီဟိ ယုတ္တော။ အလင်္ကာရပရိဟာရန္တိ အလင်္ကာရကရဏံ။ အနိက္ကီဠိတာဝီတိ အကီဠိတပုဗ္ဗော။ ကီဠနဉ္စေတ္ထ ကာမာနံ ပရိဘောဂေါတိ အာဟ ‘‘အဘုတ္တာဝီ’’တိ။ အကတကာမကီဠောတိ အကတကာမာနုဘဝနပ္ပယောဂေါ။ သယံ အတ္တနာ ဧဝ ဒိဿန္တီတိ သန္ဒိဋ္ဌာ, သန္ဒိဋ္ဌာ ဧဝ သန္ဒိဋ္ဌိကာ, အတ္တပစ္စက္ခတော သန္ဒိဋ္ဌိကာ။ ပကဋ္ဌော ကာလော ပတ္တော ဧတေသန္တိ ကာလိကာ, တေ ကာလိကေ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈၅။)စိတ္တာနန္တရန္တိ ဣစ္ဆိတစိတ္တာနန္တရံ, ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတာရမ္မဏာကာရေတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘စိတ္တာနန္တရံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတာရမ္မဏာနုဘဝနံ န သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ စိတ္တာနန္တရံ လဒ္ဓဗ္ဗတာယာတိ အနန္တရိတသမာဓိစိတ္တာနန္တရံ လဒ္ဓဗ္ဗဖလတာယ။ သမောဟိတေသုပီတိ သမ္ဘတေသုပိ။ သမ္ပန္နကာမဿာတိ သမိဒ္ဓကာမဿ။ စိတ္တကာရာ ရူပလာဘေန, ပေါတ္ထကာရာ ပဋိမာကာရကာ, ရူပကာရာ ဒန္တရူပကဋ္ဌရူပ-လောဟရူပါဒိကာရကာ။ အာဒိသဒ္ဒေန နာနာရူပဝေသဓာရီနံ နဋာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သေသဒွါရေသူတိ ဧတ္ထ ဂန္ဓဗ္ဗမာလာကာရသူပကာရာဒယော ဝတ္တဗ္ဗာ။
သောတိ သမိဒ္ဓိတ္ထေရော။ သမောဟိတသမ္ပတ္တိနာတိ သင်္ဂါဟဘောဂူပကရဏသမ္ပတ္တိနာ။ ပတ္တဗ္ဗဒုက္ခဿာတိ ကာမာနံ အာပဇ္ဇနရက္ခဏဝသေန လဒ္ဓဗ္ဗဿ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခဿ။ ဥပါယာသဿာတိ ဒဠှပရိဿမဿ ဝိရတဿ။ ‘‘ဝိဿာတဿာ’’တိ ကေစိ။ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေနာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ အသုကသ္မိံ နာမ ကာလေ ဖလံ ဟောတီတိ ဧဝံ ဥဒိက္ခိတဗ္ဗော နဿ ကာလောတိ အကာလော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု နဝသု လောကုတ္တရဓမ္မေသု။ ဧဟိပဿဝိဓိန္တိ ‘‘ဧဟိ ပဿာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝိဓိဝစနံ။ ဥပနေတဗ္ဗောတိ ဝါ ဥပနေယျော, သော ဧဝ ဩပနေယျိကော။ ဝိညူဟီတိ ဝိဒူဟိ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စေဟိ။ တေ ဧကံသတော ဥဂ္ဃဋိတညူအာဒယော ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညူအာဒီဟီ’’တိ။ ‘‘ပစ္စတ္တ’’န္တိ ဧတဿ ပတိအတ္တနီတိ ဘုမ္မဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အတ္တနိ အတ္တနီ’’တိ။
သဗ္ဗပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓောတိ ‘‘ကထံ အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော, ကထံ အကာလိကော’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗေဟိ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
နဝေါတိ တရုဏော န စိရဝဿော။ ယေ ဘိက္ခုနောဝါဒကလက္ခဏပ္ပတ္တာ, တေ သန္ဓာယ ‘‘ဝီသတိဝဿတော ပဋ္ဌာယ ထေရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ သာသနံ နာမ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ ပိဋကတ္တယန္တိ အာဟ ‘‘ဓမ္မေန ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဓမ္မေန ဝိနယော ဧတ္ထ ဝိနာ ဒဏ္ဍသတ္ထေဟီတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မာယ ဝိနယော ဧတ္ထ န အာမိသတ္ထန္တိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မတော ဝိနယော န အဓမ္မတောတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မော ဝါ ဘဂဝါ ဓမ္မဿာမီ ဓမ္မကာယတ္တာ, တဿ ဓမ္မသညိတဿ သတ္ထု ဝိနယော, န တက္ကိကာနန္တိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မေ ဝိနယော န အဓမ္မေ ဝိနယော။ ဓမ္မော စ သော ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ သတ္တေ အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ, သဗ္ဗေ သံကိလေသတော ဝိနေတီတိ ဝိနယော စာတိ ဓမ္မဝိနယော။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယမ္ပေတံ သာသနဿေဝ နာမ’’န္တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈၆။)ဓမ္မဝိနယောတိ ဓမ္မေန ယုတ္တော ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော အာဇညရထော ဝိယ။ ဓမ္မော စ ဝိနယော စာတိ ဝါ ဓမ္မဝိနယော, တံ ဓမ္မဝိနယံ။ ဓမ္မဝိနယာနဉှိ သတ္ထုဘာဝဝစနတော ဓမ္မဝိနယတ္တသံသိဒ္ဓိ ဓမ္မဝိနယာနံ အညမညံ ဝိသေသနတော။ အဘိဓမ္မေပိ ဝိနယဝစနန္တိ ဓမ္မဝိနယဒွယသိဒ္ဓိ, ဒေသိတပညတ္တဝစနတော ဓမ္မဝိနယသိဒ္ဓိ။ ဓမ္မော စတုဓာ ဒေသိတော သန္ဒဿန-သမာဒါပန-သမုတ္တေဇန-သမ္ပဟံသနဝသေန, ဝိနယော စတုဓာ ပညတ္တော သီလာစာရတော ပရာဇိတဝသေန။ ဓမ္မစရိယာ သကဝိသယော, ဝိနယပညတ္တိ ဗုဒ္ဓဝိသယော။ ပရိယာယေန ဒေသိတော ဓမ္မော, နိပ္ပရိယာယေန ပညတ္တော ဝိနယော။ ဓမ္မဒေသနာ အဓိပ္ပါယတ္ထပ္ပဓာနာ, ဝိနယပညတ္တိ ဝစနတ္ထပ္ပဓာနာ။ ပရမတ္ထသစ္စပ္ပဓာနော ဓမ္မော, သမ္မုတိသစ္စပ္ပဓာနော ဝိနယော။ အာသယသုဒ္ဓိပဓာနော ဓမ္မော, ပယောဂသုဒ္ဓိပဓာနော ဝိနယော။
ကိရိယဒွယသိဒ္ဓိယာ ဓမ္မဝိနယသိဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန ဟိ အနုသာသနသိဒ္ဓိ, ဝိနယေန ဩဝါဒသိဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန ဓမ္မကထာသိဒ္ဓိ, ဝိနယေန အရိယတုဏှီဘာဝသိဒ္ဓိ။ သာဝဇ္ဇဒွယပရိဝဇ္ဇနတော ဓမ္မဝိနယသိဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန ဟိ ဝိသေသတော ပကတိသာဝဇ္ဇပရိစ္စာဂသိဒ္ဓိ, ဝိနယေန ပညတ္တိသာဝဇ္ဇပရိစ္စာဂသိဒ္ဓိ။ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ သာဓာရဏာသာဓာရဏဂုဏဒွယသိဒ္ဓိ။ ဗဟုဿုတသုတပသန္နဒွယတော ပရိယတ္တိ-ပရိယာပုဏန-ဓမ္မဝိဟာရ-ဝိဘာဂတော ဓမ္မဓရဝိနယဓရဝိဘာဂတော စ ဓမ္မဝိနယဒွယသိဒ္ဓိ, သရဏဒွယသိဒ္ဓိယာ ဓမ္မဝိနယဒွယသိဒ္ဓိ။ ဣဓ သတ္တာနံ ဒုဝိဓံ သရဏံ ဓမ္မော အတ္တာ စ။ တတ္ထ ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သရဏံ။ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိ’’န္တိ (ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂၊ ၁။၁၅။၃၈၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ သုဒန္တော အတ္တာပိ သရဏံ ‘‘အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နာထော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၀, ၃၈၀) ဝစနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သရဏဒွယသိဒ္ဓိယာ ဓမ္မဝိနယသိဒ္ဓီ’’တိ။ တတ္ထ ယတဿ ဓမ္မသိဒ္ဓိ, ယတော စ ဝိနယသိဒ္ဓိ, တဒုဘယံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဓမ္မေန ဟေတ္ထ ဒွေ ပိဋကာနိ ဝုတ္တာနိ, ဝိနယေန ဝိနယပိဋက’’န္တိ။ အဓုနာ အာဂတော ဣဒါနေဝ န စိရဿေဝ ဥပဂတော။
မဟန္တေ ဌာနေ ဌပေတွာတိ မဟေသက္ခတာဒဿနတ္ထံ အတ္တနော ပရိဝါရေန မဟန္တဋ္ဌာနေ ဌပိတဘာဝံ ပဝေဒေတွာ။ မဟတိယာတိ ဥပသင်္ကမနဝန္ဒနာဒိဝစနာပဇ္ဇနဝသေန သမာစိဏ္ဏာယ။ သဗ္ဗေပိ ကိရ နိသီဒန္တာ တံ ဌာနံ ဌပေတွာဝ နိသီဒန္တိ။ ထိရကရဏဝသေနာတိ ဒဠှီကရဏဝသေန။ အယံ ကိရ ဒေဝတာ ဉာဏသမ္ပန္နာ မာနဇာတိကာ, တသ္မာ နာယံ မာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈၇။)အပ္ပဟာယ မမ ဒေသနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သက္ကောတီတိ မာနနိဂ္ဂဏှနတ္ထံ အာဒိတော ဒုဝိညေယျံ ကထေန္တော ဘဂဝါ ‘‘အက္ခေယျသညိနော’’တိအာဒိနာ တာယ ဉာတုမိစ္ဆိတကာမာနံ ကာလိကာဒိဘာဝံ, ဓမ္မဿ စ သန္ဒိဋ္ဌိကာဒိဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ။
အက္ခေယျတောတိ ဂိဟိလိင်္ဂပရိယာယနာမဝိသေသာဒိဝသေန တထာ တထာ အက္ခာတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘ကထာနံ ဝတ္ထုဘူတတော’’တိ။ ဧတေသန္တိ သတ္တာနံ။ ပတိဋ္ဌိတာတိ ပဝတ္တိတာ အာသတ္တာ။ ပဉ္စန္နံ ကာမသင်္ဂါဒီနံ ဝသေန အာသတ္တာ ဟောန္တု, ဣတရေသံ ပန ကထန္တိ? အနိဋ္ဌင်္ဂတောပိ ဟိ ‘‘ဣဒံ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ကင်္ခတော တတ္ထ အာသတ္တော ဧဝ နာမ အဝိဇဟနတော, တထာ ဝိက္ခေပဂတော ဝိက္ခေပဝတ္ထုသ္မိံ, အနုသယာနံ ပန အာသတ္တဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ မစ္စုနော ယောဂန္တိ, မစ္စုဗန္ဓနံ, မရဏဓမ္မတန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အပရိညာတဝတ္ထုကာ အနတီတမရဏတ္တာ မစ္စုနာ ယထာရုစိ ပယောဇေတဗ္ဗာ, တတ္ထ တတ္ထ ဥပရူပရိ စ ခိပိတာယ အာဏာယ အဗ္ဘန္တရေ ဧဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပယောဂံ…ပေ… အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကမနီယဋ္ဌေန ကာမာ, နေသမ္ပိ ကာလဿ လဒ္ဓဗ္ဗတာယ ကာလိကတာ ဣဓ အက္ခေယျဝစနေန ပဝေဒိတာ။ တေနာဟ – ‘‘ဧဝမိမာယ ဂါထာယ ကာလိကာ ကာမာ ကထိတာ’’တိ။ သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကမနီယာ, ယသ္မာ စ ကာလိကာနံ ကာမာနံ တထာသဘာဝတာ ကထိတာ။ အယမ္ပိ ဂါထာ တဒတ္ထမေဝ ဒီပေတီတိ ဣမာယ တေ ကထိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ယေ စ သတ္တာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဒိဋ္ဌိတဏှာဒိဝသေန ပတိဋ္ဌိတာ ‘‘ဣတ္ထီ, ပုရိသော, အဟံ, မမာ’’တိ စ အဘိနိဝိသိယ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, တေ မရဏံ နာတိဝတ္တန္တိ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ ကာမာနံ ကာလိကတ္ထော ကထိတောတိ အာဟ ‘‘ကာလိကာ ကာမာ ကထိတာ’’တိ။
အယံ ဉာတပရိညာတိ ရူပါရူပဓမ္မေ လက္ခဏာဒိတော ဉာတေ ကတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒနပညာ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဉာတံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ပဒဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ တေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ပစ္စယော ဂဟိတောတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဿပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တီရေတိ တုလေတိ ဝီမံသတိ။ ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟီတိ ဣမိနာ မတ္ထကပ္ပတ္တံ မဟာဝိပဿနံ ဒဿေတိ။ တေ ပန အာကာရာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိနာ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ ဧကဒေသေန ပဟာနံ လဗ္ဘတေဝ, အနဝသေသတော ပန ပဟာနဝသေန ပဟာနပရိညံ ဒဿေန္တော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈၈။)အာဟ ‘‘အဂ္ဂမဂ္ဂေန …ပေ… အယံ ပဟာနပရိညာ’’တိ။ တထာ စ အာဟ ‘‘ဧဝံ တီဟိ ပရိညာဟီ’’တိအာဒိ။
အက္ခာတာရန္တိ အက္ခာတဗ္ဗံ, န အက္ခေယျကံ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဝသေန ကာရက’’န္တိအာဒိ။ ကာရကန္တိ စ သာဓနမာဟ။ န မညတီတိ ဝါ မညနံ နပ္ပဝတ္တေတိ အက္ခာတာရန္တိ ခီဏာသဝံ။ အထ ဝါ တဉှိ တဿ န ဟောတီတိ တံ ကာရဏံ တဿ ခီဏာသဝဿ န ဟောတိ န ဝိဇ္ဇတိ, ယေန ဒိဋ္ဌိတဏှာဒိကာရဏေန အက္ခေယျံ ခန္ဓပဉ္စကံ ‘‘တိဿော’’တိ ဝါ ‘‘ဖုဿော’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝါ အဘိနိဝိဿ ဝဒေယျာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မနုဿနာဂါဒီဟိ ပူဇနီယတ္တာ ‘‘ယက္ခော’’တိ သဗ္ဗဒေဝါနံ သာဓာရဏဝစနန္တိ ဒေဝဓီတာပိ ‘‘ယက္ခီ’’တိ ဝုတ္တာ။ အက္ခေယျန္တိ ပဟာနပရိညာယ ပဟာနမဂ္ဂေါ, တဿ အာရမ္မဏဘူတံ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဂဟိတံ။ န မညတီတိ ခီဏာသဝဿ အဿ ဖလပ္ပတ္တီတိ အာဟ ‘‘နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော ကထိတော’’တိ။
ဝိသေသီတိ ဝိသေသဇာတိအာဒိဝသေန သေယျောတိ အတ္ထော။ တေသု ဂဟိတေသူတိ တေသု သေယျမာနာဒီသု တီသု မာနေသု ဂဟိတေသု။ တယော သေယျမာနာ, တယော သဒိသမာနာ, တယော ဟီနမာနာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ သော ပုဂ္ဂလောတိ သော အပ္ပဟီနမညနပုဂ္ဂလော။ တေနေဝ မာနေန ဟေတုဘူတေန။ ဥပဍ္ဎဂါထာယာတိ ပုရိမဒ္ဓေန ပန ဝတ္ထုကာမာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကာလိကာ ကာမာ ကထိတာ’’တိ။
ဝိဓီယတိ ဝိသဒိသာကာရေန ဌပီယတီတိ ဝိဓာ, ကောဋ္ဌာသော။ ကထံဝိဓန္တိ ကထံ ပတိဋ္ဌိတံ, ကေန ပကာရေန ပဝတ္တိတန္တိ အတ္ထော။ ဝိဒဟနတော ဟီနာဒိဝသေန ဝိဝိဓေနာကာရေန ဒဟနတော ဥပဓာရဏတော ဝိဓာ, မာနော။ မာနေသူတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ, မာနဟေတူတိ အတ္ထော။ န စလတီတိ န ဝေဓတိ အတ္တနော ပရိသုဒ္ဓပကတိံ အဝိဇဟနတော။
ပညာ ‘‘သင်္ခါ’’တိ အာဂတာ, ပညာတိ ယောနိသော ပဋိသင်္ခါနံ။ သင်္ခါယကောတိ သင်္ကလနပဒုပ္ပါဒနာဒိ-ပိဏ္ဍဂဏနာဝသေန ဂဏကော ပပဉ္စသင်္ခါတိ မာနာဒိပပဉ္စဘာဂါ။ တေ တေ ဓမ္မာ သမ္မာ ယာထာဝတော သင်္ခါယန္တိ ဥပတိဋ္ဌန္တိ ဧတာယာတိ သင်္ခါ, ပညာ။ ဧကံ ဒွေတိအာဒိနာ သင်္ခါနံ ဂဏနံ ပရိစ္ဆိန္ဒနန္တိ သင်္ခါ, ဂဏနာ။ သင်္ခါယတိ ဘာဂသော ကထီယတီတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၈၉။)သင်္ခါ, ကောဋ္ဌာသော။ သင်္ခါနံ သတ္တော ပုဂ္ဂလောတိအာဒိနာ သညာပနန္တိ သင်္ခါ, ရတ္တောတိအာဒိ ပဏ္ဏတ္တိ။ ခီဏာသဝေါ ဇဟိ ပဇဟိ ရာဂါဒီနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ။ နဝဘေဒံ ပဘေဒတော, သင်္ခေပတော တိဝိဓမာနန္တိ အတ္ထော။ နဝဝိဓန္တိ ဝါ ပါဌေ နဝဘေဒတ္တာ အန္တရဘေဒဝသေန နဝဝိဓန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စယဝိသေသေဟိ ဣတ္ထိဘာဝါဒိဝိသေသေဟိ ဝိသေသေန မာနီယတိ ဂဗ္ဘော ဧတ္ထာတိ ဝိမာနံ, ဂဗ္ဘာသယော။ န ဥပဂစ္ဆီတိ န ဥပဂမိဿတိ။ တေနာဟ ‘‘အနာဂတတ္ထေ အတီတဝစန’’န္တိ။ ‘‘နာဇ္ဈဂါ’’တိ ဟိ အတီတံ ‘‘န ဂမိဿတီ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ။ ဆိန္ဒိ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန။ ဩလောကယမာနာ ဥပပတ္တီသု။ သတ္တနိဝေသနေသူတိ သတ္တာနံ ဥပပဇ္ဇဋ္ဌာနေသု။ လောကုတ္တရဓမ္မမေဝ ကထေသိ အရဟတ္တဿ ပဝေဒိတတ္တာ။
‘‘ဂါထာယ အတ္ထံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝသေနပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သတိသမ္ပဇညံ နာမ ကုသလဓမ္မာနုယောဂေ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဒသကုသလကမ္မပထကာရဏ’’န္တိ။
အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝသေန စ ဂါထာအတ္ထဝစနေ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ဝိတ္ထာရ-နယော။ တသ္မိံ ကိရ ဌာနေတိ တသ္မိံ ကိရ ဒေဝတာယ ပုစ္ဆိတံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇနဋ္ဌာနေ။ ဒေဝတာယ ဉာဏပရိပါကံ ဩလောကေတွာ အနုပုဗ္ဗိယာ ကထာယ သဒ္ဓိံ သာမုက္ကံသိကဒေသနာ မဟတီ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသိ။ ဉာဏံ ပေသေတွာတိ သတ္ထုဒေသနာယ အနုဿရဏဝသေန ပတ္တဝိသုဒ္ဓိပဋိပါဋိပဝတ္တံ ဘာဝနာဉာဏံ ဗန္ဓိတွာ။ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယာတိ သတ္ထုဒေသနာဝိလာသေန အတ္တနော စ ပရိပက္ကဉာဏတ္တာ ပဌမံ ဖလံ ပတွာ။ ဧဝမာဟာတိ ဧဝံ ‘‘ပါပံ န ကယိရာ’’တိအာဒိပ္ပကာရေန ဂါထမာဟ။ အင်္ဂံ န ဟောတိ, အာဇီဝေါ ယထာ ကုပ္ပမာနော ဝါစာကမ္မန္တဝသေန ကုပ္ပတိ, တထာ သမ္ပဇ္ဇမာနောပီတိ။ သော ဝါစာကမ္မန္တပက္ခိကော, တသ္မာ တဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတောဝ ဟောတိ။ ဝါယာမသတိသမာဓယော ဂဟိတာ သမာဓိက္ခန္ဓသင်္ဂဟတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပါ ဂဟိတာ ပညာက္ခန္ဓသင်္ဂဟတော။ အန္တဒွယဝိဝဇ္ဇနံ ဂဟိတံ သရူပေနေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣတီတိအာဒိ နိဂမနံ။
သမိဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နန္ဒနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၀။)၃။ သတ္တိဝဂ္ဂေါ
၁။သတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁။ ဒေသနာသီသန္တိ ဒေသနာပဒေသလက္ခဏဝစနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဩမဋ္ဌောတိ အဓောမုခံ ကတွာ ဒိန္နပ္ပဟာရော။ ဣမိနာ ဧဝ ပသင်္ဂေန ပဟာရေ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပရိ ဌတွာတိ ဟတ္ထိအာဒီနံ ဥပရိ ဌတွာ။ အဓောမုခံ ဒိန္နပ္ပဟာရောတိ ခဂ္ဂကရဝါလာဒီနံ အဓောမုခံ ကတွာ ပဟတပဟာရော။ ဥမ္မဋ္ဌော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဝိဓပ္ပဟာရော ဝိမဋ္ဌော။ ‘‘ဩမဋ္ဌော ဂဟိတော’’တိ ဝတွာ တဿေဝ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုဂ္ဂန္ဓကိမိအာဒီနံ ဝသေန အန္တောဒေါသော။ မဉ္စေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာတိ ယသ္မိံ မဉ္စေ ဝဏိကပုဂ္ဂလော နိပန္နော, တတ္ထ တံ သုဗန္ဓံ ကတွာ ပါဒဋ္ဌာနံ ဥဒ္ဓံ ကရောန္တေဟိ သီသဋ္ဌာနံ အဓော ကာတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဓောသိရော ကာတဗ္ဗော’’တိ။ ပရိဗ္ဗဇေတိ ပဝတ္တေယျ။ သာ ပန ပဝတ္တိ ဘာဝနာဝိဟာရေန ယုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဝိဟရေယျာ’’တိ။
သလ္လဿ ဥဗ္ဗဟနံ သလ္လုဗ္ဗဟနံ။ အတ္ထံ ပရိတ္တကံ ဂဟေတွာ ဌိတာ ဥပမာကာရဿ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ပုနပ္ပုန’’န္တိအာဒိ။ အနုဗန္ဓောဝ ဟောတိ သတိ ပစ္စယေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတော ဒေဝတာယ ကာမရာဂပ္ပဟာနဿ ဇောတိတတ္တာ။ နနု ဘဂဝတာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဒေသနာ နိဋ္ဌာပေတဗ္ဗာတိ? န, ဣတရိဿာ ဉာဏဗလာနုရူပဒေသနာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗတော။ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုကုလဉှိ ဓမ္မံ ဓမ္မဿာမီ ဒေသေတီတိ။
သတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဖုသတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂။ ကမ္မံ အဖုသန္တန္တိ ကမ္မဖဿံ အဖုသန္တံ, ကမ္မံ အကရောန္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိပါကော န ဖုသတီတိ ဝိပါကဖဿော န ဖုသတိ, ဝိပါကော န ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ ကာရဏဿ အဘာဝတော။ ဧဝံ ဗျတိရေကမုခေန ကမ္မဝဋ္ဋေန ဝိပါကဝဋ္ဋံ သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ ကေဝလံ ကမ္မဝဋ္ဋဝသေန အတ္ထံ ဝဒန္တော ‘‘ကမ္မမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နာကရောတော ကရိယတီတိ ကမ္မံ အကုဗ္ဗတော န ကယိရတိ, အနဘိသန္ဓိကတကမ္မံ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၁။)ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ အနွယတော ဒဿေတုံ ‘‘ဖုသန္တဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတောတိ ဖုသနဟေတု။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သကာရဏံ ကတွာ ပရိဝေဌိတဝသေန ဝိဘူတံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ ဖုသန္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မတာတိ ကာရကဿေဝ ကမ္မဝိပါကာနုဗန္ဓော, နာကာရကဿာတိ အယံ ကမ္မဝိပါကာနံ သဘာဝေါ။
ပစ္စေတိ ဥပဂစ္ဆတိ အနုဗန္ဓတိ။ ပါပန္တိ ပါပကံ ကမ္မံ ဖလဉ္စ။ အယဉ္စ အတ္ထော အရညေ လုဒ္ဒကဿ ဥယျောဇနာယ သုနခေဟိ ပရိဝါရိယမာနဿ ဘိက္ခုနော ဘယေန ရုက္ခံ အာရုဠှဿ စီဝရေ လုဒ္ဒဿ ဥပရိ ပတိတေ တဿ သုနခေဟိ ခါဒိတွာ မာရိတဝတ္ထုနာ ဒီပေတဗ္ဗောတိ။
ဖုသတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဇဋာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃။ ယေန အတ္ထေန တဏှာ ‘‘ဇဋာ’’တိ ဝုတ္တာ, တမေဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာလိနိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပဘေဒါ အတ္တနော အဝယဝဘူတာ ဧဝ ဇာလာ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဇာလိနီတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိဿာ ဇဋာကာရေန ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသူတိ တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနမာဟ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏဝိနိမုတ္တဿ တဏှာဝိသယဿ အဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေနာတိ ကဒါစိ ရူပါရမ္မဏေ ကဒါစိ ယာဝ ဓမ္မာရမ္မဏာ, ကဒါစိ ဓမ္မာရမ္မဏေ ကဒါစိ ယာဝ ရူပါရမ္မဏာတိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ပဝတ္တိဝသေန။ ဒေသနာက္ကမေန စေတ္ထ ဟေဋ္ဌုပရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ကာမရာဂါဒိဝသေနပိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သင်္ခါရာနံ ခဏိကဘာဝတော အပရာပရုပ္ပတ္တိ ဧတ္ထ သံသိဗ္ဗနန္တိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဣဒံ ယေန သမ္ဗန္ဓေန ဇဋာ ဝိယာတိ ဇဋာတိ ဇဋာတဏှာနံ ဥပမူပမေယျတာ, တံဒဿနံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ ဇာလိနီ ဝေဠုဂုမ္ဗဿ သာခါ, တာသံ သဉ္စယာဒယော စ အတ္တနော အဝယဝေဟိ သံသိဗ္ဗိတာ ဝိနဒ္ဓါ ‘‘ဇဋာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ တဏှာပိ သံသိဗ္ဗနသဘာဝေနာတိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၂။)ဣမေ သတ္တာ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟိတံ အတ္တနိဗ္ဗိသေသံ မညမာနာ အဗ္ဘန္တရိမံ ကရောန္တိ။ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌော စ အန္တော-သဒ္ဒေါတိ သကပရိက္ခာရေသု ဥပ္ပဇ္ဇနမာနာပိ တဏှာ ‘‘အန္တောဇဋာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ပတ္တာဒိ, ဂဟဋ္ဌဿ ဟတ္ထိအာဒိ သကပရိက္ခာရော။ အတ္တာတိ ဘဝတိ ဧတ္ထ အဘိမာနောတိ အတ္တဘာဝေါ, ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ သရီရန္တိ ကေစိ။ ‘‘မမ အတ္တဘာဝေါ သုန္ဒရော, အသုကဿ ဝိယ မမ အတ္တဘာဝေါ ဘဝေယျာ’’တိအာဒိနာ သကအတ္တဘာဝါဒီသု တဏှာယ ဥပ္ပဇ္ဇနာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တနော စက္ခာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ, အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ရူပါဒီနိ ဗာဟိရာယတနာနိ, ပရေသံ သဗ္ဗာနိ ဝါ။ သပရသန္တတိပရိယာပန္နာနိ ဝါ စက္ခာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ, တထာ ရူပါဒီနိ ဗာဟိရာယတနာနိ။ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဘဝေသု ပဝတ္တိယာပိ တဏှာယ အန္တောဇဋာဗဟိဇဋာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဘဝေါ ဟိ ကဿစိပိ ကိလေသဿ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ကတ္ထစိပိ အဝိမုတ္တော အဇ္ဈတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အန္တော’’တိ စ ဝုစ္စတိ, တဗ္ဗိပရိယာယတော ရူပါရူပဘဝေါ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ဗဟီ’’တိ စ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အဇ္ဈတ္တသံယောဇနော ပုဂ္ဂလော, ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနော ပုဂ္ဂလော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၃၇)။
ဝိသယဘေဒေန ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန အနေကဘေဒဘိန္နမ္ပိ တဏှံ ဇဋာဘာဝသာမညေန ဧကန္တိ ဂဟေတွာ ‘‘တာယ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဇဋာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပန ပဇာတိ ဝုတ္တသတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ ဧဝ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ တံ ဇဋေန္တီ ဝိနန္ဓန္တီ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဇဋာယ ဇဋိတာ ပဇာ’’တိ။ တထာ ဟိ ပရမတ္ထတော ယဒိပိ အဝယဝဗျတိရေကေန သမုဒါယော နတ္ထိ, ဧကဒေသော ပန သမုဒါယော နာမ န ဟောတီတိ အဝယဝတော သမုဒါယံ ဘိန္နံ ကတွာ ဥပမူပမေယျံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမ ဝေဠုဇဋာဒီဟိ…ပေ… သံသိဗ္ဗိတာ’’တိ အာဟ။ ဣမံ ဇဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တီသု ဓာတူသု ဧကမ္ပိ အသေသေတွာ သံသိဗ္ဗနေန တေဓာတုကံ ဇဋေတွာ ဌိတံ။ တေနဿာ မဟာဝိသယတံ ဝိဇဋနဿ စ သုဒုက္ကရဘာဝမာဟ။ ဝိဇဋေတုံ ကော သမတ္ထောတိ ဣမိနာ ‘‘ဝိဇဋယေ’’တိ ပဒံ သတ္တိအတ္ထံ, န ဝိဓိအတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။
ဧဝံ ‘‘အန္တောဇဋာ’’တိအာဒိနာ ပုဋ္ဌော အထဿ ဘဂဝါ တမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ သီလေတိ ကုသလသီလေ။ တံ ပန ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိဘေဒေသု ပရိသုဒ္ဓမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၃။)နရတိ နေတီတိ နရော, ပုရိသော။ ကာမံ ဣတ္ထီပိ တဏှာဇဋာဝိဇဋနေ သမတ္ထာ အတ္ထိ, ပဓာနမေဝ ပန သတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘နရော’’တိ အာဟ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ, အဋ္ဌကထာယံ ပန အဝိဘာဂေန ပုဂ္ဂလပရိယာယော အယန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘နရောတိ သတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပါကဘူတာယ သဟ ပညာယ ဘဝတီတိ သပညော။ တာယ ဟိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သန္တာနဝသေန ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာယ အယံ သတ္တော သဝိသေသံ သပညောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ဝိပါကပညာပိ ဟိ သန္တာနဝိသေသေန ဘာဝနာပညုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိ အဟေတုကဒွိဟေတုကာနံ တဒဘာဝတော။ ကမ္မဇတိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယာတိ ကမ္မဇာယ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိယံ ပညာယာတိ ဧဝံ တိဟေတုကသဒ္ဒေါ ပဋိသန္ဓိသဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော, န ပညာသဒ္ဒေန။ န ဟိ ပညာ တိဟေတုကာ အတ္ထိ။ ပဋိသန္ဓိတော ပဘုတိ ပဝတ္တမာနာ ပညာ ‘‘ပဋိသန္ဓိယံ ပညာ’’တိ ဝုတ္တာ တံမူလကတ္တာ, န ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တာ ဧဝ။
စိန္တေတိ အာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ စိတ္တံ, သမာဓိ။ သော ဟိ သာတိသယံ ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စော။ န ဟိ ဝိတက္ကာဒယော ဝိနာ သမာဓိနာ တမတ္ထံ သာဓေန္တိ, သမာဓိ ပန တေဟိ ဝိနာပိ သာဓေတီတိ။ ပဂုဏဗလဝဘာဝါပါဒနေန ပစ္စယေဟိ စိတ္တံ, အတ္တသန္တာနံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ, သမာဓိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန စိတ္တဝိစိတ္တတာယ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိစိတ္တကရဏေန စ သမာဓိ စိတ္တန္တိ ဝိနာပိ ပရောပဒေသေနဿ စိတ္တပရိယာယော လဗ္ဘတေဝ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန စိတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိညာဏေ နိရုဠှောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ကထိတာ’’တိ။ ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ဇာနာတီတိ ပညာ။ သာ ယဒိပိ ကုသလာဒိဘေဒတော ဗဟုဝိဓာ, ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ ပန ဝစနတော ဘာဝေတဗ္ဗာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ပညာနာမေန ဝိပဿနာ ကထိတာ’’တိ။ ယဒိပိ ကိလေသာနံ ပဟာနံ အာတာပနံ, တံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနမ္ပိ အတ္ထေဝ, အာတပ္ပသဒ္ဒေါ ဝိယ ပန အာတာပ-သဒ္ဒေါ ဝီရိယေ ဧဝ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘အာတာပီတိ ဝီရိယဝါ’’တိ။ ယထာ ကမ္မဋ္ဌာနံ တာယ ပညာယ ပရိတော ဟရီယတိ ပဝတ္တီယတိ, ဧဝံ သာပိ တဒတ္ထံ ယောဂိနာတိ အာဟ ‘‘ပါရိဟာရိယပညာ’’တိ။ အဘိက္ကမာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သာတ္ထကသမ္ပဇညာဒိဝသေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ နေတီတိ သဗ္ဗကိစ္စပရိဏာယိကာ။
ယသ္မာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဂါထာ ဘာသိတာ, တသ္မာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနမေဝ ဥပမံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမ ပုရိသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုနိသိတန္တိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၄။)သုဋ္ဌု နိသိတံ, အတိဝိယ တိခိဏန္တိ အတ္ထော။ သတ္ထဿ နိသိတတရဘာဝကရဏံ နိသာနသိလာယံ, ဗာဟုဗလေန စဿ ဥက္ခိပနန္တိ ဥဘယမ္ပေတံ အတ္ထာပန္နံ ကတွာ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ တဒုဘယံ ဥပမေယျံ ဒဿေန္တော ‘‘သမာဓိသိလာယံ သုနိသိတံ…ပေ… ပညာဟတ္ထေန ဥက္ခိပိတွာ’’တိ အာဟ။ သမာဓိဂုဏေန ဟိ ပညာယ တိက္ခဘာဝေါ။ ယထာဟ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁)။ ဝီရိယဉ္စဿာ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ပဂ္ဂဏှနတော။ ဝိဇဋေယျာတိ ဝိဇဋေတုံ သက္ကုဏေယျ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဟိ ဝတ္တမာနာယ ယောဂါဝစရော တဏှာဇဋံ ဝိဇဋေတုံ သမတ္ထော နာမ။ ဝိဇဋနဉ္စေတ္ထ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနန္တိ အာဟ – ‘‘သဉ္ဆိန္ဒေယျ သမ္ပဒါလေယျာ’’တိ။
မဂ္ဂက္ခဏေ ပနေသ ဝိဇဋေတိ နာမ, အဂ္ဂဖလက္ခဏေ သဗ္ဗသော ဝိဇဋိတဇဋော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဇဋာယ ဝိဇဋနံ အရိယမဂ္ဂေန, တဉ္စ ခေါ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ, တသ္မာ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဇဋာယ ဝိဇဋနောကာသ’’န္တိ။ ယတ္ထ ပန သာ ဝိဇဋီယတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယတ္ထ နာမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဋိဃံ ရူပသညာ စာ’’တိ ဂါထာသုခတ္ထံ သာနုနာသိကံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော, ‘‘ပဋိဃရူပသညာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဋိဃသညာဝသေန ကာမဘဝေါ ဂဟိတော ကာမဘဝပရိယာပန္နတ္တာ တာယ။ ပထဝီကသိဏာဒိရူပေ သညာ ရူပသညာ။ ဥဘယတ္ထာပိ သညာသီသေန စိတ္တုပ္ပါဒဿေဝ ဂဟဏံ။ ဘဝသင်္ခေပေနာတိ ဘဝဘာဝေန သင်္ခိပိတဗ္ဗတာယ, ဘဝလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အတ္ထော။ ရူပေ ဝါ ဝိရဇ္ဇနဝသေန စ ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျာ ဣဓ ရူပသညာတိ ဝုတ္တာ, ဧဝမ္ပေတ္ထ အရူပဘဝဿ စ ဂဟိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘နာမဉ္စ ရူပဉ္စာ’’တိ အနဝသေသတော နာမရူပံ ဂဟိတန္တိ အရူပဘဝ-အသညဘဝါနမ္ပေတ္ထ ဂဟဏံ သိဒ္ဓန္တိ အပရေ။ ပရိယာဒိယနဋ္ဌာနေတိ ပရိယာဒိယနကာရဏေ သဗ္ဗသော ခေပနနိမိတ္တေ နိဗ္ဗာနေ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ…ပေ… ဒဿိတော ဟောတီ’’တိ။
ဇဋာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မနောနိဝါရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄။ ဧဝံလဒ္ဓိကာတိ သဗ္ဗထာပိ စိတ္တုပ္ပတ္တိ သဒုက္ခာ, သဗ္ဗထာပိ အစိတ္တကဘာဝေါ သေယျော, တသ္မာ ယတော ကုတောစိ စိတ္တံ နိဝါရေတဗ္ဗန္တိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၅။)ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ။ သောတိ သတ္တော။ အနိယျာနိကကထံ ကထေတိ အယောနိသော စိတ္တနိဝါရဏံ ဝဒန္တီ။ သံယတဘာဝံ အာဂတန္တိ ရာဂဝိသေဝနာဒိတော သမ္မဒေဝ သံယတဘာဝံ ဩတရဘာဝံ။ ဓမ္မစရိယာဝသေန ဟိ ပဝတ္တမာနေ စိတ္တေ နတ္ထိ ဤသကမ္ပိ ရာဂါဒိဝိသေဝနံ, န တဿ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ ကောစိ အနတ္ထော သိယာ, တသ္မာ တံ မနော သဗ္ဗတော အနဝဇ္ဇဝုတ္တိတော န နိဝါရေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိအာဒိ။ ယတော ယတောတိ ယတော ယတော သာဝဇ္ဇဝုတ္တိတော အယောနိသောမနသိကာရတော။ တန္တိ မနော နိဝါရေတဗ္ဗံ အနတ္ထာဝဟတ္တာ။
မနောနိဝါရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ အရဟန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅။ ကတာဝီတိ ကတဝါ, ပရိညာဒိကိစ္စံ ကတွာ နိဋ္ဌပေတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကတကိစ္စော’’တိ။ သွာယမတ္ထော အရဟန္တိအာဒိသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဝိညာယတိ။ ဧဝံ ‘‘အဟံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိအာကာရေန ပုစ္ဆတိ။
ခန္ဓာဒီသု ကုသလောတိ ခန္ဓာယတနာဒီသု သလက္ခဏာဒီသု စ သမူဟာဒိဝသေန ပဝတ္တိယဉ္စ ဆေကော ယထာဘူတဝေဒီ။ ဥပလဒ္ဓိနိဿိတကထန္တိ အတ္တုပလဒ္ဓိနိဿိတကထံ ဟိတွာ။ ဝေါဟာရဘေဒံ အကရောန္တောတိ ‘‘အဟံ ပရမတ္ထံ ဇာနာမီ’’တိ လောကဝေါဟာရံ ဘိန္ဒန္တော အဝိနာသေန္တော လောကေ လောကသမညမေဝ နိဿာယ ‘‘အဟံ, မမာ’’တိ ဝဒေယျ။ ခန္ဓာ ဘုဉ္ဇန္တီတိအာဒိနာ ဝေါဟာရဘေဒံ, တတ္ထ စ အာဒီနဝံ ဒဿေတိ။
မာနော နာမ ဒိဋ္ဌိယာ သမဓုရော။ တထာ ဟိ ဒုတိယမဂ္ဂါဒီသု သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပဟာနာဘိသမယဿ ပဋိဝိပစ္စနီကေ ပဋိပတ္တိသိဒ္ဓိ။ တေနာဟ ‘‘ယဒိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန န ဝဒတိ, မာနဝသေန နု ခေါ ဝဒတီတိ စိန္တေတွာ’’တိ။ ဝိဓူပိတာတိ သန္တာပိတာ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာ။ တေ ပန ဝိဒ္ဓံသိတာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိဓမိတာ’’တိ။ မမင်္ကာရာဒယော မယန္တိ သတ္တသန္တာနေ သတိ ပဝတ္တန္တိ ဧတေနာတိ မယော, မညနာ။ မယော ဧဝ မယတာတိ အာဟ ‘‘မယတန္တိ မညန’’န္တိ။
အရဟန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၆။)၆။ ပဇ္ဇောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆။ ဒိဝါရတ္တိန္တိ န အာဒိစ္စော ဝိယ ဒိဝါ ဧဝ, န စန္ဒိမာ ဝိယ ရတ္တိံ ဧဝ, အထ ခေါ ဒိဝါ စ ရတ္တိဉ္စ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယတ္ထ ယတ္ထ သမ္ပဇ္ဇလိတော, တတ္ထ တတ္ထေဝ ပဒေသေ, န အာဒိစ္စော ဝိယ စန္ဒိမာ ဝိယ သကလံ မဟာဒိသံ ဒိသန္တရာဠဉ္စ။ ဉာဏာနုဘာဝေန ဥပ္ပန္နာလောကော ဉာဏာလောကောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ ပုဗ္ဗေ မေ, ဘိက္ခဝေ, အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု စက္ခုံ ဥဒပါဒိ ဉာဏံ ဥဒပါဒိ ပညာ ဥဒပါဒိ ဝိဇ္ဇာ ဥဒပါဒိ အာလောကော ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ပန ဝစနတော မဂ္ဂေါ ဉာဏာလောကော။ ‘‘တမော ဝိဟတော, အာလောကော ဥပ္ပန္နော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၆၊ ပါရာ။ ၁၂) ဝါ ဝစနတော ဝိဇ္ဇတ္တယာလောကော ဉာဏာလောကော။ ပဌမာဘိသမ္ဗောဓိယံ ဝိယ သဉ္ဇာတပီတိဝိပ္ဖါရော, ဝိသေသတော ရတနဃရေ သမန္တပဋ္ဌာနဝိစိနနေ သဉ္ဇာတပီတိဝသေန ဥပ္ပန္နသရီရောဘာသော ဝါ ပီတိအာလောကော။ တတ္ထေဝ ဥပ္ပန္နပသာဒဝသေန သဉ္ဇာတအာလောကောဝ ပသာဒါလောကော။ ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနေ ‘‘အညာသိ ဝတ, ဘော, ကောဏ္ဍညော’’တိ ဥပ္ပန္နပသာဒါလောကောတိ စ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာ သတ္တာနံ ဟဒယတမံ ဝိဓမန္တီ ဓမ္မကထာအာလောကော။ သဗ္ဗောပိ ဗုဒ္ဓါနံ ပါတုဘာဝါ ဥပ္ပန္နော အာလောကောတိ ဣမိနာ သာဝကာနံ ဒေသနာယ သဉ္ဇာတဓမ္မာလောကောပိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။
ပဇ္ဇောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇။ သရဏတော အဝိစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တနတော ခန္ဓာဒီနံ ပဋိပါဋိ သရာ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေ သံသာရသရာ’’တိ။ ကုတောတိ ကေန ကာရဏေန, ကိမှိ ဝါ? တေနာဟ ‘‘ကိံ အာဂမ္မာ’’တိ? န ပတိဋ္ဌာတိ ပစ္စယာဘာဝတော။ အာပေါတိအာဒိနာ ပါဠိယံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ အပ္ပတိဋ္ဌာနာပဒေသေန တတ္ထ ကာမရူပဘဝါနံ အဘာဝေါ ဒဿိတော။ တဒုဘယာဘာဝဒဿနေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အရူပဘဝဿပိ အဘာဝေါ ဒဿိတောဝ ဟောတိ, ယထာရုတဝသေန ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပုရိမာ ဒွေ ဂဟိတာ, ဂဟိတဉ္စ အတ္ထံ ပရိဂ္ဂဟေတွာဝ ပစ္ဆိမတ္ထော ပဝတ္တောတိ။
သရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၇။)၈။ မဟဒ္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈။ နိဓီယတီတိ နိဓာနံ။ နိဓာတဗ္ဗတံ ဂတံ နိဟိတန္တိ အတ္ထော။ မုတ္တသာရာဒီတိ မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယပဝါဠရဇတဇာတရူပါဒိ။ သုဝဏ္ဏရဇတဘာဇနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကဟာပဏ-ဓညကောဋ္ဌဘဏ္ဍာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တမ္ပိ ဟိ နိစ္စပရိဗ္ဗယဝသေန ဘုဉ္ဇီယတီတိ ‘‘ဘောဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အညမညံ အဘိဂိဇ္ဈန္တီတိ အညမညဿ သန္တကံ အဘိဂိဇ္ဈန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပတ္ထေန္တီ’’တိ။ အနလင်္ကတာတိ န အလံ ပရိယတ္တန္တိ ဧဝံ ကတစိတ္တာ, အတြိစ္ဆတာမဟိစ္ဆတာဟိ အဘိဘူတာ။ တေနာဟ ‘‘အတိတ္တာ အပရိယတ္တဇာတာ’’တိ။ ဥဿုက္ကဇာတေသူတိ တံတံကိစ္စေ သဉ္ဇာတဥဿုက္ကေသု။ နာနာကိစ္စဇာတေသူတိ နာနာဝိဓကိစ္စေသု, သဉ္ဇာတနာနာကိစ္စေသု ဝါ။ ဝဋ္ဋဂါမိကပသုတေန ဝဋ္ဋသောတံ အနုသရန္တေသု။ တဏှာနိဝါသတာယ ဂေဟန္တိပိ အဂါရန္တိပိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဂေဟ’’န္တိ။ ဝိရာဇိယာတိ ဟေတုအတ္ထဒီပကံ ပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဝိရာဇေတွာ’’တိ, တွာ-သဒ္ဒေါပိ စာယံ ဟေတုအတ္ထောတိ။
မဟဒ္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ စတုစက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၉။ ဣရိယာ ဝုစ္စတိ ကာယေန ကတ္တဗ္ဗကိရိယာ, တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော ဣရိယာပထော, ဂမနာဒိ။ တံ အပရာပရပ္ပဝတ္တိယာ စက္ကံ။ တေနာဟ ‘‘စတုစက္ကန္တိ စတုဣရိယာပထ’’န္တိ။ နဝဒွါရန္တိ ကရဇကာယော အဓိပ္ပေတော။ သော စ ကေသာဒိအသုစိပရိပူရောတိ အာဟ ‘‘ပုဏ္ဏန္တိ အသုစိပူရ’’န္တိ။ တဏှာယ သံယုတ္တန္တိ တဏှာသဟိတံ။ တေန န ကေဝလံ သဘာဝတော ဧဝ, အထ ခေါ နိဿိတဓမ္မော စ အသုစိံ ဒဿေတိ။ မာတုကုစ္ဆိသင်္ခါတေ အသုစိပင်္ကေ ဇာတတ္တာ ပင်္ကဇာတံ, ကေသာဒိအသုစိပင်္ကဇာတတ္တာ စ ပင်္ကဇာတံ။ ယာတြာတိ အပဂမော။ တေန သဘာဝတော နိဿိတဓမ္မတော စ အသုစိသဘာဝတော ကာယတော ကထံ အပဂမော သိယာတိ ပုစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတဿာ’’တိအာဒိ။
နဟနဋ္ဌေန ဗန္ဓနဋ္ဌေန နဒ္ဓီတိ ဥပနာဟော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘နဒ္ဓိန္တိ ဥပနာဟ’’န္တိ။ သော ပန ဣတော ပုဗ္ဗကာလေ ကောဓောတိ အာဟ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၈။)‘‘ပုဗ္ဗကာလေ’’တိအာဒိ။ ပါဠိနိဒ္ဒိဋ္ဌေတိ ဥပနာဟဣစ္စာဒိကေ ဣဓ ပါဠိယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ကိလေသေ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒယော သတ္တ ကိလေသာ ဒုမ္မောစယတာယ ဝရတ္တာ ဝိယာတိ ဝရတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏသဘာဝတော ဧကော ဧဝေသ ဓမ္မော, ပဝတ္တိ-အာကာရဘေဒေန ပန ဣစ္ဆနဋ္ဌေန ပတ္ထနဋ္ဌေန ဣစ္ဆာ, လုဗ္ဘနဋ္ဌေန ဂိဇ္ဈနဋ္ဌေန လောဘောတိ ဝုတ္တော။ ပဌမုပ္ပတ္တိကာတိ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ, ဝါရေ ဝါ ပဌမံ ဥပ္ပန္နာ။ အပရာပရုပ္ပတ္တိကောတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကော။ အလဒ္ဓပတ္ထနာ အပ္ပဋိလဒ္ဓဝတ္ထုမှိ အာသတ္တိ လောဘော။ ဥပ္ပါဋေတွာတိ သသန္တာနတော ဥဒ္ဓရိတွာ။
စတုစက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဧဏိဇင်္ဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀။ ဧဏိမိဂဿ ဝိယာတိ ဧဏိမိဂဿ ဇင်္ဃာ ဝိယ။ အဝယဝီသမ္ဗန္ဓေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ ပိဏ္ဍိမံသဿ ပရိတော သမသဏ္ဌိတတ္တာ သုဝဋ္ဋီတဇင်္ဃော။ ကိသန္တိ ထူလဘာဝပဋိက္ခေပပရာဇောတနာ, န သုဋ္ဌု ကိသဘာဝဒီပနပရာတိ အာဟ ‘‘အထူလံ သမသရီရ’’န္တိ။ အာတပေန မိလာတန္တိ တပသာ မိလာတကာယံ ဣန္ဒြိယသန္တာပနဘာဝတော။ တေနေဝါဟ – ‘‘တပေါ မိလာတ’’န္တိအာဒိ, တထာ စာဟ ပါဠိယံ ‘‘အပ္ပါဟာရံ အလောလုပ’’န္တိ။ ယထာ ‘‘ဝီရဿ ဘာဝေါ ဝီရိယ’’န္တိ ဝီရဘာဝေန ဝီရိယံ လက္ခီယတိ, ဧဝံ ဝီရိယသမ္ဘဝေန ဝီရဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဝီရန္တိ ဝီရိယဝန္တ’’န္တိ။ ‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ, အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ’’တိ (ထေရဂါ။ ၉၈၃၊ မိ။ ပ။ ၆။၅။၁၀) ဓမ္မသေနာပတိဝုတ္တနိယာမေန ပရိမိတဘောဇိတာယ အပ္ပါဟာရတာ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ။ ‘‘မိတာဟာရ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ပရိစ္ဆိန္နကာလဘောဇိတာယပိ အပ္ပါဟာရတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိကာလ…ပေ… ပရိတ္တာဟာရ’’န္တိ အာဟ။ စတူသု ပစ္စယေသု လောလုပ္ပဝိရဟိတံ ဗောဓိမူလေ ဧဝ သဗ္ဗသော လောလုပ္ပဿ ပဟီနတ္တာ။ ‘‘စတူသု ပစ္စယေသူ’’တိ ဟိ ဣမိနာဝ သဗ္ဗတ္ထ လောလုပ္ပဝိဂမော ဒီပိတောဝါတိ။ ရသတဏှာပဋိက္ခေပေါ ဝါ ဧသ ‘‘အပ္ပါဟာရ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘အလောလုပ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သီဟံ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဧကစရသဒ္ဒေါ ဝိယ ဣဝ-သဒ္ဒေါ အတ္ထတော ‘‘နာဂ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၉၉။)သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ အာဟ – ‘‘ဧကစရံ သီဟံ ဝိယ, ဧကစရံ နာဂံ ဝိယာ’’တိ။ ဧကစရာ အပ္ပမတ္တာ ဧကီကတာယ။
ပဉ္စကာမဂုဏဝသေန ရူပံ ဂဟိတံ တေသံ ရူပသဘာဝတ္တာ။ မနေန နာမံ ဂဟိတံ မနဿ နာမသဘာဝတ္တာ။ အဝိနိဘုတ္တဓမ္မေတိ အဝိနာဘာဝဓမ္မေ ဂဟေတွာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာယတနဓာတုအာဒယော ဂဟိတာ။ ကာမဂုဏဂ္ဂဟဏေန ဟေတ္ထ ရူပဘာဝသာမညေန ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ, မနောဂဟဏေန ဓမ္မာယတနံ, ဧဝံ ဒွါဒသာယတနာနိ ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။ ဣမိနာ နယေန ဓာတုအာဒီနမ္ပိ ဂဟိတတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာဒိဝသေနပေတ္ထ ဘုမ္မံ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ ပါဠိယံ။ ကာမဝတ္ထု ဘုမ္မံ။
ဧဏိဇင်္ဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတ္တိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သတုလ္လပကာယိကဝဂ္ဂေါ
၁။ သဗ္ဘိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၁။ သတံ သာဓူနံ သရဏဂမနသီလာဒိဘေဒဿ ဓမ္မဿ ဥလ္လပနတော, အတ္တနော ဝါ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိယာ တဿ ဓမ္မဿ ဥလ္လပနတော ကထနတော သတုလ္လပါ, ဒေဝတာ, တာသံ ကာယော သမူဟော, တတ္ထ ဘဝါတိ သတုလ္လပကာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘သတံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိ။ သမာဒါနဝသေန ဥလ္လပေတွာ, န ဝဏ္ဏနာကထနမတ္တေန တတြာတိ တသ္မိံ တာသံ ဒေဝတာနံ သတုလ္လပကာယိကဘာဝေ။ ဣဒံ ဝတ္ထူတိ ဣဒံ ကာရဏံ။ သမုဒ္ဒဝါဏိဇာတိ သံယတ္တိကာ။ ခိတ္တသရဝေဂေနာတိ ဇိယာမုတ္တသရသဒိသဝေဂေန, သီဃဩဃေနာတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပတတီတိ ဥပ္ပါတော။ ဥပ္ပါတေ ဘဝံ ဗျသနံ ဥပ္ပါတိကံ။ ပတိဋ္ဌာတိ ဟိတပတိဋ္ဌာ။ ပရလောကေ ဟိတသုခါဝဟံ အဘယကာရဏံ။ ဇင်္ဃသတန္တိ မနုဿသတံ။ ဇင်္ဃာသီသေန ဟိ မနုဿေ ဝဒတိ သဟစာရိဘာဝတော။ အဂ္ဂဟေသိ ပဉ္စသီလာနိ။ အာသန္နာနာသန္နေသု အာသန္နဿေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စနတော ‘‘အာသန္နကာလေ ဂဟိတသီလံ နိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဃဋာဝသေနာတိ သမူဟဝသေန။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၀။)သဗ္ဘီတိ သာဓူဟိ။ တေ ဟိ သပရဟိတသာဓနတော ပါသံသတာယ သန္တဂုဏတာယ စ သန္တောတိ ဝုစ္စတိ။ တေ ပန ယသ္မာ ပဏ္ဍိတလက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ‘‘ပဏ္ဍိတေဟီ’’တိ အာဟ။ သမာသေထာတိ သံဝသေထာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယောတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဣရိယာပထေ’’တိအာဒိ။ မိတ္တသန္ထဝန္တိ မေတ္တိသန္ဓာနံ။ သတ္တာနံ ဟိတေသိတာလက္ခဏာ ဟိ မေတ္တိ, သာ စ ဉာဏသဟိတာ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမာဝါတိ မိတ္တသန္ထဝေါ အသံကိလိဋ္ဌော, ဣတရော သံကိလိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘န ကေနစိ သဒ္ဓိံ ကာတဗ္ဗော’’တိ။ သဒ္ဓမ္မန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဟိတာဝဟံ သုန္ဒရဓမ္မံ။ သေယျောတိ ဟိတဝဍ္ဎနတာဒိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝဍ္ဎီ’’တိ။
သတံ သာဓူနံ, ပဏ္ဍိတာနန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ တပ္ပဋိယောဂဝိသယတ္တာ အည-သဒ္ဒဿ ဝုတ္တံ ‘‘အညတော အန္ဓဗာလတော’’တိ။ သောကနိမိတ္တံ သောကကာရဏံ ဥတ္တရပဒလောပေန ဣဓ သောကသဒ္ဒေန ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘သောကဝတ္ထူန’’န္တိအာဒိ။ သောကဝတ္ထူနိ နာမ စောရာဒယော အစ္ဆိန္ဒနာဒိဝသေန ပရေသံ သောကကရဏတော။ သောကာနုဂတာ သောကပ္ပတ္တာ။
ထေရဿာတိ သံကိစ္စတ္ထေရဿ။ အတ္တနော ဘဂိနိယာ ဇေဋ္ဌတ္တာ ‘‘တုမှေ’’တိ အာဟ။ အယံ ‘‘ဣဓ စောရာ ပဋိပဇ္ဇိံသူ’’တိ အမှေ တိဏာယပိ န မညတီတိ စိန္တေတွာ ဧကစ္စေ ‘‘မာရေမ န’’န္တိ အာဟံသု။ ကရုဏာယ ဧကစ္စေ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေမာ’’တိ အာဟံသု။ မန္တေတွာတိ ဘာသေတွာ။
အဟု အဟောသိ, ဘူတပုဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အရညသ္မိံ ဗြဟာဝနေတိ တာဒိသေ ဗြဟာဝနေ, မဟာရညေ နိဝါသီတိ အတ္ထော စေတောတိ ဗျာဓော။ ကူဋာနီတိ ဝါကုရာဒယော။ ဩဍ္ဍေတွာတိ သဇ္ဇေတွာ။ သသကန္တိ ပေလကံ ဥဗ္ဗိဂ္ဂါတိ ဘီတတသိတာ။ ဧကရတ္တိန္တိ ဧကရတ္တေနေဝ။ ဓနဇာနီတိ ပရိဗ္ဗယဝသေန အဒ္ဓိကေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗဓနတော ဟာနိ, ‘‘သမဏမ္ပိ နာမ ဟန္တိ, ကိံ အမှေသု လဇ္ဇိဿတီ’’တိ အဒ္ဓိကာနံ အနာဂမနတော ဧကဒိဝသံ လဒ္ဓဗ္ဗပရိဗ္ဗယမ္ပိ န လဘိဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဉာတယောပိ မာတာပိတုဘာတုဘဂိနိအာဒိကေ ဉာတကေ။ တေ ကိရ အဓိမုတ္တဿ ဘဂိနိယာ သန္တိကံ ဥပဂစ္ဆန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ တေန သမာဂတာ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၁။)အဓိမုတ္တော သစ္စဝါစံ အနုရက္ခန္တော စောရဘယံ တေသံ နာရောစေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေသမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ‘‘အဓိမုတ္တသာမဏေရဿ သန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တံ, န ဥပသမ္ပဒါစရိယော ဟုတွာ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော အန္တေဝါသိကေ ကတွာ’’တိ။ သစ္စာနုရက္ခဏေန အနုတ္တရဂုဏာဓိဂမေန စ ဉာတိမဇ္ဈေ ဝိရောစတိ။
သာတတန္တိ သတတံ။ သ-သဒ္ဒဿ ဟိ ဣဓ သာဘာဝေါ ယထာ ‘‘သာရာဂေါ’’တိအာဒီသု။ သာတဘာဝေါ ဝါ သာတတန္တိ အာဟ ‘‘သုခံ ဝါ’’တိ။ ကာရဏေနာတိ တေန တေန ကာရဏေန။ သဗ္ဗာသံ တာသံ ဝစနံ သုဘာသိတံ, ဘဂဝတော ပန ဥက္ကံသဂတံ သုဘာသိတမေဝ။ သွာယမတ္ထော တံတံဂါထာပဒေနေဝ ဝိညာယတီတိ တံ နီဟရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန သပ္ပုရိသူပသံသေဝသဒ္ဓမ္မာဘိယောဂေါ ယထာ သတ္တာနံ ဝဍ္ဎိယာ ပညာပဋိလာဘဿ ဧကန္တိကံ ကာရဏံ, ဧဝံ သောကပစ္စယေ သတိ ဝိသောကဘာဝဿ, ဉာတိမဇ္ဈေ သောဘာယ, သုဂတိဂမနဿ, စိရံ သုခဋ္ဌာနဿ, ဝဋ္ဋဒုက္ခမောစနဿပိ အညာသာဓာရဏံ ဟောတီတိ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သဗ္ဘိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ မစ္ဆရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၂။ ပမဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပလဒ္ဓိ ပမာဒေါ။ တေန ဧကန္တတော သတိရဟိတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတိဝိပ္ပဝါသလက္ခဏေနာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒယော စေတ္ထ ပမာဒေနေဝ သင်္ဂဟိတာ။ ဣဒါနိ ယထာ မစ္ဆရိယနိမိတ္တဉ္စ ပမာဒနိမိတ္တဉ္စ ဒါနံ န ဒီယတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိက္ခယံ ဂမိဿတီတိ ဘောဂပရိဟာနိံ ဂမိဿတိ။ ခိဍ္ဍာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဏ္ဍနဝိဘူသနဆဏနက္ခတ္တကိစ္စဗျသနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယသဒါယကန္တိ ကိတ္တိယသဿ ပရိဝါရယသဿ စ ဒါယကံ။ သိရီဒါယကန္တိ သောဘဂ္ဂဒါယကံ။ သမ္ပတ္တိဒါယကန္တိ ကုလဘောဂရူပဘောဂသမ္ပဒါဟိ သမ္ပတ္တိဒါယကံ။ ပုညန္တိ ဝါ ဣဓ ပုညဖလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀) ဝိယ။ အတ္ထိ ဒါနဿ ဖလန္တိ ဧတ္ထ ဒေယျဓမ္မဿ အနဝဋ္ဌိတတံ ဗဟုလသာဓာရဏတံ, တံ ပဟာယ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၂။)ဂမနီယတံ, တဗ္ဗိသယာယ ပီတိယာ သာဝဇ္ဇတံ, ဒါနဓမ္မဿ အနညသာဓာရဏတံ အနုဂါမိကတံ, တဗ္ဗိသယာယ ပီတိယာ အနဝဇ္ဇတံ, လောဘာဒိပါပဓမ္မာနံ ဝိနောဒနံ, သေသပုညာနံ ဥပနိဿယဉ္စ ဇာနန္တေနာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
တံယေဝ ဗာလန္တိ ယော မစ္ဆရီ, တမေဝ။ အဒါနသီလာ ဗာလာ။ ဧကစ္စော ဓနဿ ပရိဘောဂပရိက္ခယဘယေန အတ္တနာပိ န ပရိဘုဉ္ဇတိ အတိလောဘသေဋ္ဌိ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဣဓလောကပရလောကေသူ’’တိ။
ယသ္မာ ဧကစ္စော အဒါနသီလော ပုရိသော အဒ္ဓိကေ ဒိသွာ ပဿန္တောပိ န ပဿတိ, တေသံ ကထံ သုဏန္တောပိ န သုဏောတိ, သယံ ကိဉ္စိ န ကထေတိ, အဒါတုကမျတာထမ္ဘေ ဗဒ္ဓေါ ဟောတိ, တသ္မာ တတ္ထ မတလိင်္ဂါနိ ဥပလဗ္ဘန္တိယေဝါတိ အာဟ ‘‘အဒါနသီလတာယ မရဏေန မတေသူ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒါနမတ္တမေဝ ဂဟေတွာ မတေနဿ သမတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါနသီလဿ ပန အမတလိင်္ဂါနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝဇန္တိ ပုထုတ္တေ ဧကဝစနံ, တသ္မာ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဟ ဝဇန္တာ’’တိ။ ဒါနသီလာဒိဓမ္မော ပုရာတနော, န အဇ္ဇတနောတိ သနန္တနော, သော ဧတေသု အတ္ထီတိ သနန္တနာ, ပဏ္ဍိတာ, တေသံ ဓမ္မာတိ တေသံ ဝသေနပိ ဓမ္မော သနန္တနောတိ အာဟ ‘‘သနန္တနာနံ ဝါ ပဏ္ဍိတာနံ ဧသ ဓမ္မော’’တိ။ အပ္ပသ္မိမ္ပိ ဒေယျဓမ္မေ သတိ ဧကေ ဒါနံ ဒဒန္တိ, ဧကေ န ဒဒန္တိ မစ္ဆရိဘာဝါ။ သဟဿဒါနသဒိသာတိ ဧကာပိ ဒက္ခိဏာ ပရိစ္စာဂစေတနာယ ဥဠာရဘာဝတော သဟဿဒါနသဒိသာ ဟောတိ။
ဒုရနုဂမနောတိ အသမင်္ဂိနာ အနုဂန္တုံ ဒုက္ကရော။ အနနုဂမနဉ္စဿ ဓမ္မဿ အပူရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဒုပ္ပူရော’’တိ။ ‘‘ဓမ္မံ စရေ’’တိ အယံ ဓမ္မစရိယာ ဂဟဋ္ဌဿ ဝသေန အာရဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မံ စရတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒါရဉ္စ ပေါသ’’န္တိ။ သမုဉ္ဇကန္တိ ကဿကေဟိ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗံ ကတွာ ဝိသဋ္ဌဓညကရဏတော ခလေ ဥဉ္ဆာစရိယဝသေန သမုဉ္ဇနိအာဒိနာ ဆဍ္ဍိတဓညသံဟရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ယော အပိ…ပေ… သမုဉ္ဇကံ စရတီ’’တိ။ ဧတေနာတိ သတသဟဿသဟဿယာဂိဂ္ဂဟဏေန ဒသန္နမ္ပိ ဘိက္ခုကောဋီနံ ပိဏ္ဍပါတော ဒဿိတော ဟောတိ။ ‘‘ဒိန္နော’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇနာ။ ဒသန္နံ ဝါ ကဟာပဏကောဋီနံ ပိဏ္ဍပါတောတိ ဒသန္နံ ကဟာပဏကောဋီနံ ဝိနိယုဉ္ဇနဝသေန သမ္ပာဒိတပိဏ္ဍပါတော။ တယိဒံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၃။)သတသဟဿံ သဟဿယာဂီနံ ဒါနံ ဧတ္တကံ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သမုဉ္ဇကံ စရန္တောပီတိ သမုဉ္ဇကံ စရိတွာပိ, သမုဉ္ဇကစရဏဟေတူတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒါရံ ပေါသေန္တောပိ ဓမ္မံ စရတိ, အပ္ပကသ္မိံ ဒဒန္တောပိ ဓမ္မံ စရတီတိ ယောဇနာ။ တထာဝိဓဿာတိ တာဒိသဿ တထာဓမ္မစာရိနော ယာ ဓမ္မစရိယာ, တဿာ ကလမ္ပိ နဂ္ဃန္တိ ဧတေ သဟဿယာဂိနော အတ္တနော သဟဿယာဂိတာယ။ ယံ တေန ဒလိဒ္ဒေနာတိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ ဝိဝရဏံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသန္တိ ‘‘သတံသဟဿာနံ သဟဿယာဂိန’’န္တိ ဝုတ္တာနံ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ။ ဣတရေသန္တိ ‘‘တထာဝိဓဿာ’’တိ ဝုတ္တပုရိသတော အညေသံ။ ဒသကောဋိသဟဿဒါနန္တိ ဒသကောဋိသင်္ခါတံ တတော အနေကသဟဿဘေဒတာယ သဟဿဒါနံ။
‘‘ကလံ နဂ္ဃတီ’’တိ ဣဒံ တေသံ ဒါနတော ဣမဿ ဒါနဿ ဥဠာရတရဘာဝေန ဝိပုလတရဘာဝေန ဝိပုလတရဖလတာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကထံ နု ခေါ ဧတံ မဟပ္ဖလတရန္တိ ဇာနနတ္ထ’’န္တိ။ ပစ္စယဝိသေသေန မဟတ္တံ ဂတောတိ မဟဂ္ဂတော, ဥဠာရောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပုလဿေတံ ဝေဝစန’’န္တိ။ သမေနာတိ ဉာယေန, ဓမ္မေနာတိ အတ္ထော။ ဝိသမေတိ န သမေ မစ္ဆရိယလက္ခဏပ္ပတ္တေ။ ဆေတွာတိ ပီဠေတွာ။ တံ ပန ပီဠနံ ပေါထနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပေါထေတွာ’’တိ အာဟ။ အဿုမုခါတိ တိန္တအဿုမုခသမ္မိဿာ ပရံ ရောဒါပေတွာ။ မဟာဒါနန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဗဟုဒေယျဓမ္မဿ ပရိစ္စဇနေန မဟန္တဒါနံ။ ဥပ္ပတ္တိယာ အပရိသုဒ္ဓတာယာတိ အဇ္ဈာသယဿ ဒေယျဓမ္မဂဝေသနာယ စ သုဒ္ဓတာယ မလီနတ္တာ။ ဣတရံ ဓမ္မစရိယာယ နိဗ္ဗတ္တိတဒါနံ။ ပရိတ္တဒါနန္တိ ပရိတ္တဿ ဒေယျဓမ္မဿ ဝသေန ပရိတ္တဒါနံ။ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိယာ ပရိသုဒ္ဓတာယာတိ အဇ္ဈာသယဿ ဒေယျဓမ္မဂဝေသနာယ စ ဝိသုဒ္ဓတာယ။ ဧဝန္တိအာဒိမာဟာတိ ‘‘ဧဝံ သဟဿာနံ သဟဿယာဂိန’’န္တိ အဝေါစ။ တတ္ထ သဟဿာနန္တိ သတံသဟဿာနံ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ သတဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
မစ္ဆရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ သာဓုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၃။ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ပီတိဝေဂေန ဥဂ္ဂိရိတဗ္ဗတာယ ဥဒါနံ ဥဂ္ဂိရိ ဥစ္စာရေသိ။ တယိဒံ ယသ္မာ ပီတိသမုဋ္ဌာပိတံ ဝစနံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒါဟာရံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၄။)ဥဒါဟရီ’’တိ။ ယထာ ပန တံ ဝစနံ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓါယာတိ ဧတ္ထ ယ-ကာရော ဟေတုအတ္ထော။ ပရိစ္စာဂစေတနာယ ဟိ သဒ္ဓါ ဝိသေသပစ္စယော အဿဒ္ဓဿ တဒဘာဝတော။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ‘‘သာဟူ’’တိ ပဒံ သာဓုသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထန္တိ ဒါနယုဒ္ဓါနံ ဝိပက္ခသဘာဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတံ ဥဘယန္တိ ဒါနံ ယုဒ္ဓန္တိ ဣဒံ ဒွယံ။ ဇီဝိတဘီရုကောတိ ဇီဝိတဝိနာသဘီရုကော။ ခယဘီရုကောတိ ဘောဂက္ခယဿ ဘီရုကော။ ဝဒန္တောတိ ဇီဝိတေ သာလယတံ, တတော ဧဝ ယုဇ္ဈနေ အသမတ္ထတံ ပဝေဒေန္တော။ ဆေဇ္ဇန္တိ ဟတ္ထပါဒါဒိဆေဒေါ။ ဥဿဟန္တောတိ ဝီရိယံ ကရောန္တော။ ဧဝံ ဘောဂေ ရက္ခိဿာမီတိ တထာ ဘောဂေ အပရိက္ခီဏေ ကရိဿာမီတိ။ ဝဒန္တောတိ ဣဓ ဘောဂေသု လောဘံ, တတော ဧဝ ဒါတုံ အသမတ္ထတံ ပဝေဒေန္တော။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ဇီဝိတဘောဂနိရပေက္ခတာယ ဒါနဉ္စ ယုဒ္ဓဉ္စ သမံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါဒိသမ္ပန္နောတိ သဒ္ဓါဓမ္မဇီဝိတာဝီမံသာသီလာဒိဂုဏသမန္နာဂတော။ သော ဟိ ဒေယျဝတ္ထုနော ပရိတ္တကတ္တာ အပ္ပကမ္ပိ ဒဒန္တော အတ္တနော ပန စိတ္တသမ္ပတ္တိယာ ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ စ ဗဟုံ ဥဠာရပုညံ ပဝဍ္ဎေန္တော ဗဟုဝိဓံ လောဘ-ဒေါသ-ဣဿာ-မစ္ဆရိယ-ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိဘေဒံ တပ္ပဋိပက္ခံ အဘိဘဝတိ, တတော ဧဝ စ တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မစ္ဆေရံ မဒ္ဒတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ, တဿ ပန ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော။
ပရတ္ထာတိ ပရလောကေ။ ဧကသာဋကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု အနွယဝသေန, အင်္ကုရဝတ္ထု ဗျတိရေကဝသေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ဓမ္မော လဒ္ဓေါ ဧတေနာတိ ဓမ္မလဒ္ဓေါ, ပုဂ္ဂလော။ အဂ္ဂိအာဟိတပဒဿ ဝိယ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ဥဋ္ဌာနန္တိ ကာယိကံ ဝီရိယံ, ဝီရိယန္တိ စေတသိက’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဥဋ္ဌာနန္တိ ဘောဂုပ္ပါဒေ ယုတ္တပယုတ္တတာ။ ဝီရိယန္တိ တဇ္ဇော ဥဿာဟော။ ယမဿ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ ဝေတရဏိမ္ပိ ဣတရေ နိရယေ စ အတိက္ကမ္မ။ တေ ပန အဗ္ဗုဒါဒီနံ ဝသေန အဝီစိံ ဒသဓာ ကတွာ အဝသေသမဟာနိရယေ သတ္တပိ အာယုပ္ပမာဏဘေဒေန တယော တယော ကတွာ ဧကတိံသာတိ ဝဒန္တိ။ သဉ္ဇီဝါဒိနိရယသံဝတ္တနဿ ကမ္မဿ တိက္ခမဇ္ဈမုဒုဘာဝေန တဿ အာယုပ္ပမာဏဿ တိဝိဓတာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ အပရေ ပန ‘‘အဋ္ဌ မဟာနိရယာ သောဠသ ဥဿဒနိရယာ အာဒိတော စတ္တာရော သိတနိရယေ ဧကံ ကတွာ သတ္တ သိတနိရယာတိ ဧဝံ ဧကတိံသ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၅။)မဟာနိရယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မဟာနိရယဂ္ဂဟဏတော အာဒိတော စတ္တာရော သိတနိရယာ ဧကော နိရယော ကတောတိ။
တေသန္တိ ဝိစိနိတွာ ဂဟိတပစ္စယာနံ။ ပဉ္စနဝုတိပါသဏ္ဍဘေဒါ ပပဉ္စသူဒနိသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထာတိ တေသု ဒွီသု ဝိစိနနေသု။ ဒက္ခိဏာဝိစိနနံ အာဟ, ဥပမာနာနိ ဟိ နာမ ယာဝဒေဝ ဥပမေယျတ္ထဝိဘာဝနတ္ထာနိ။ ဧတေန သုခေတ္တဂဟဏတောပိ ဒက္ခိဏေယျဝိစိနနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပါဏေသု သံယမောတိ ဣမိနာ ဒသဝိဓမ္ပိ ကုသလကမ္မပထဓမ္မံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ ‘‘ပါဏေသု သံယမော’’တိ ဣမိနာ သတ္တာနံ ဇီဝိတာဝေါရောပနတော သံယမော ဝုတ္တော, ဧဝံ တေသံ သာပတေယျာဝဟာရတော ပရဒါရာမသနတော ဝိသံဝါဒနတော အညမညဘေဒနတော ဖရုသဝစနေန သံဃဋ္ဋနတော နိရတ္ထကဝိပ္ပလပနတော ပရသန္တကာဘိဇ္ဈာနတော ဥစ္ဆေဒစိန္တနတော မိစ္ဆာဘိနိဝေသနတော စ သံယမော ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘သီလာနိသံသံ ကထေတုမာရဒ္ဓါ’’တိ။ ဖရုသဝစနသံယမော ပနေတ္ထ သရူပေနေဝ ဝုတ္တော။
ပရဿ ဥပဝါဒဘယေနာတိ ပါပကိရိယဟေတု ပရေန အတ္တနော ဝတ္တဗ္ဗဥပဝါဒဘယေန။ ဥပဝါဒဘယာတိ ဥပဝါဒဘယနိမိတ္တံ။ ‘‘ကထံ နု ခေါ အမှေ ပရေ န ဥပဝဒေယျု’’န္တိ အာသီသန္တာ ပါပံ န ကရောန္တိ။ ဓမ္မပဒမေဝါတိ အသင်္ခတဓမ္မကောဋ္ဌာသော ဧဝ သေယျော သေဋ္ဌော။ ယသ္မာ သဗ္ဗသင်္ခတံ အနိစ္စံ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မံ, တသ္မာ တဒဓိဂမာယ ဥဿာဟော ကရဏီယောတိ ဒဿေတိ။ ပုဗ္ဗသဒ္ဒေါ ကာလဝိသေသဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ စ ကဿပဗုဒ္ဓါဒိကာလေပီ’’တိအာဒိ။ ပုန အကာလဝိသေသော အပါဋိယေက္ကော ဘုမ္မတ္ထဝိသယောဝါတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေပိ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေပိ ဝါတိ ဧတေ သဗ္ဗေပိ ကဿပဗုဒ္ဓါဒယော လောကနာထာ သန္တော နာမ ဝူပသန္တသဗ္ဗကိလေသသန္တာပါ သန္တသဗ္ဘူတဂုဏတ္တာ။
သာဓုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၆။)၄။ နသန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄။ ကမနီယာနီတိ ကန္တာနိ။ တတော ဧဝ ဧတာနိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာနိ သုခါရမ္မဏာနိ ရူပါဒီနိ, တေ ပန ဝတ္ထုကာမာ, တဒါရမ္မဏကိလေသကာမာ ဝါ။ ‘‘န သန္တိ ကာမာ မနုဇေသူ’’တိ ဒေသနာသီသမေတံ, နိစ္ဆယေန ကာမာ အနိစ္စာယေဝ။ မစ္စု ဓီယတိ ဧတ္ထာတိ မစ္စုဓေယျံ။ န ပုန အာဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ တံ အပုနာဂမနံ။ အပုနာဂမနသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ အနုပဂစ္ဆနတော။ နိဗ္ဗာနံ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ဝိဝရဏံ။ ဗဒ္ဓေါတိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော။ ပမတ္တောတိ ဝေါဿဂ္ဂပမာဒံ အာပန္နော။
တဏှာဆန္ဒတော ဇာတံ တဿ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ။ ဣစ္ဆိတံ ဟနတီတိ အဃံ, ဒုက္ခံ။ ဣဓ ပန အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခန္တိ။ ဆန္ဒဝိနယာ အဃဝိနယောတိ ဟေတုနိရောဓေန ဟိ ဖလနိရောဓော, ဧဝံ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဝတွာ အဃဝိနယာ ဒုက္ခဝိနယောတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဝဒတိ။
စိတြာနီတိ ကိလေသကာမာပိ ဝေဒနာဒိဋ္ဌိသမ္ပယောဂဘေဒေန ဟောန္တိ, အာကာရဘေဒေန စ အတ္ထိ သဝိဃာတာဝိဃာတာတိ တတော ဝိသေသေတုံ ‘‘အာရမ္မဏစိတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ကပ္ပိတရာဂေါတိ သုဘာဒိဝသေန သင်္ကပ္ပိတဝတ္ထုမှိ ရာဂေါ။ ကိလေသကာမော ကာမောတိ ဝုတ္တော တဿေဝိဓ ဝိသေသတော ကာမဘာဝသိဒ္ဓိတော။ ပသူရသုတ္တေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော ‘‘န တေ ကာမာ’’တိအာဒိနာ တဿ ဝတ္ထုမှိ အာဂတတ္တာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ သင်္ခေပေနေဝ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ပသူရပရိဗ္ဗာဇကော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ န တေ ကာမာ ယာနိ စိတြာနိ လောကေတိ တေ စေ ကာမာ န ဟောန္တိ, ယာနိ လောကေ စိတြာနိ ရူပါဒိအာရမ္မဏာနိ။ ဝေဒေသီတိ ကေဝလံ သင်္ကပ္ပရာဂဉ္စ ကာမံ ကတွာ ဝဒေသိ စေ။ ဟေဟိန္တီတိ ဘဝေယျုန္တိ အတ္ထော။ သုဏန္တော သဒ္ဒါနိ မနောရမာနိ, သတ္ထာပိ တေ ဟေဟိတိ ကာမဘောဂီတိ ပစ္စေကံ ဂါထာ, ဣဓ ပန သံခိပိတွာ ဒဿိတာ။ ဓီရာ နာမ ဓိတိသမ္ပန္နာတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတာ’’တိ။
တဿာတိ ယော ပဟီနကောဓမာနော သဗ္ဗသော သံယောဇနာတိဂေါ နာမရူပသ္မိံ အသဇ္ဇန္တော ရာဂါဒိကိဉ္စနရဟိတော, တဿ။ မောဃရာဇာ နာမ ထေရော ဗာဝရီဗြာဟ္မဏဿ ပရိစာရကာနံ သောဠသန္နံ အညတရော။ ယထာနုသန္ဓိံ အပ္ပတ္တော သာဝသေသ-အတ္ထော, ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထီတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၇။)အဓိပ္ပါယော။ သဗ္ဗသော ဝိမုတ္တတ္တာဝ ဒေဝမနုဿာ နမဿန္တိ, ယေ တံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တေသံ ကိံ ဟောတိ? ကိဉ္စိပိ န သိယာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထဝိသေသော? ဒသဗလံ သန္ဓာယေဝမာဟ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန။ အနုပဋိပတ္တိယာတိ ပဋိပတ္တိံ အနုဂန္တွာ ပဋိပဇ္ဇနေန။ နမဿန္တိ တံ ပူဇေန္တိ။
စတုသစ္စဓမ္မံ ဇာနိတွာတိ တေန ပဋိဝိဒ္ဓံ စတုသစ္စဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ တထာ စ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆံ ပဟာယာ’’တိ။ တတော ပရံ ပန အနုက္ကမေန အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန သင်္ဂါတိဂါပိ ဟောန္တိ။ အသေက္ခဓမ္မပါရိပူရိယာ ပသံသိယာ ဝိညူနံ ပသံသာပိ ဟောန္တီတိ။
နသန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဥဇ္ဈာနသညိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅။ ဥဇ္ဈာနဝသေန ပဝတ္တာ သညာ ဧတေသံ အတ္ထိ, ဥဇ္ဈာနဝသေန ဝါ သဉ္ဇာနန္တီတိ ဥဇ္ဈာနသညီ။ ကာရယေတိ ကတာနံ ပရိယန္တံ ကာရယေတိ အတ္ထော။ ပရိယန္တကာရိတန္တိ ပရိစ္ဆိန္နကာရိတံ ပရိမိတဝစနန္တိ အတ္ထော။ ပံသုကူလာဒိပဋိပက္ခနယေန ပတ္တုဏ္ဏဒုကုလာဒိ ဝုတ္တံ။ နာမံ ဂဟိတန္တိ ဧတေန ‘‘ဥဇ္ဈာနသညိကာ’’တိ ဧတ္ထ က-သဒ္ဒေါ သညာယန္တိ ဒဿေတိ။
အညေနာကာရေန ဘူတန္တိ အတ္တနာ ပဝေဒိယမာနာကာရတော အညေန အသုဒ္ဓေန အာကာရေန ဝိဇ္ဇမာနံ ဥပလဗ္ဘမာနံ အတ္တာနံ။ ဝဉ္စေတွာတိ ပလမ္ဘေတွာ။ တဿ ကုဟကဿ။ တံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ပရိဘုဉ္ဇနံ။ ပရိဇာနန္တီတိ တဿ ပဋိပတ္တိံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနန္တိ။ ကာရကောတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ကတ္တာ, သမ္မာပဋိပဇ္ဇိတာတိ အတ္ထော။
ဣဒန္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ, အယန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒါတိ နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ အနုစ္ဆဝိကတာယ အနုဓမ္မဘူတာ ပဋိပဒါ။ ပဋိပက္ခဝိဓမနေ အသိထိလတာယ ဒဠှာ။ ဘာသိတမတ္တေန စ သဝနမတ္တေန စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော။ တေန ဘာသိတဿ သုတဿ စ သမ္မာပဋိပတ္တိဝိသေသံ နိဝတ္တေတိ။ လောကပရိယာယန္တိ လောကဿ ပရိဝိဓမနံ ဥပ္ပါဒနိရောဓဝသေန သင်္ခါရာနံ ပရာဝုတ္တိံ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရလောကဿ ဥဒယဗ္ဗယ’’န္တိ။ သွာယမတ္ထော သစ္စပဋိဝေဓေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတုသစ္စဓမ္မဉ္စ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၈။)အညာယာ’’တိ။ ဧဝံ န ကုဗ္ဗန္တီတိ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂုဏံ အနာဝီကရောန္တော ‘‘ယထာ တုမှေ ဝဒထ, ဧဝံ န ကုဗ္ဗန္တီ’’တိ အဝိဇ္ဇမာနတံ ဗျာကရောတီတိ အတ္ထော။
အကာရကမေဝါတိ ဒေါသံ အကာရကမေဝ။ အစ္စယဿ ပဋိဂ္ဂဏှနံ နာမ အဓိဝါသနံ, ဧဝံ သော ဒေသကေန ဒေသိယမာနော တတော ဝိဂတော နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတူတိ ခမတူ’’တိ။
သဘာဝေနာတိ သဘာဝတော။ ဧကသဒိသန္တိ ပရေသံ စိတ္တာစာရံ ဇာနန္တမ္ပိ အဇာနန္တေဟိ သဟ ဧကသဒိသံ ကရောန္တာ။ ပရတောတိ ပစ္ဆာ။ ကထာယ ဥပ္ပန္နာယာတိ ‘‘ကဿစ္စယာ န ဝိဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိကထာယ ပဝတ္တမာနာယ ‘‘တထာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿာ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓဗလံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒီပေတွာ။ ခမိဿာမီတိ အစ္စယဒေသနံ ပဋိဂ္ဂဏှိဿာမိ။ တပ္ပဋိဂ္ဂဟော ဟိ ဣဓ ခမနန္တိ အဓိပ္ပေတံ, သတ္ထာ ပန သဗ္ဗကာလံ ခမော ဧဝ။
ကောပေါ အန္တရေ စိတ္တေ ဧတဿာတိ ကောပန္တရော။ ဒေါသော ဂရု ဂရုကာတဗ္ဗော အဿာတိ ဒေါသဂရု။ ‘‘ပဋိမုစ္စတီ’’တိ ဝါ ပါဌော, အယမေဝ အတ္ထော။ အစ္စာယိကကမ္မန္တိ သဟသာ အနုပဓာရေတွာ ကိရိယာ။ နော စိဓာတိ နော စေ ဣဓ။ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တံ။ အပဂတံ အပနီတံ။ ဒေါသော နော စေ သိယာ, တေန ပရိယာယေန ယဒိ အပရာဓော နာမ န ဘဝေယျာတိ။ န သမ္မေယျုံ န ဝူပသမေယျုံ။ ကုသလောတိ အနဝဇ္ဇော။
ဓီရော သတောတိ ပဒဒွယေန ဝဋ္ဋဆိန္ဒံ အာဟ။ ကော နိစ္စမေဝ ပဏ္ဍိတော နာမာတိ အတ္ထောတိ ‘‘ကဿစ္စယာ’’တိအာဒိကာယ ပုစ္ဆာဂါထာယ အတ္ထော။ ဒီဃမဇ္ဈိမသံဝဏ္ဏနာသု တထာဂတ-သဒ္ဒေါ ဝိတ္ထာရတော သံဝဏ္ဏိတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝမာဒီဟိ ကာရဏေဟိ တထာဂတဿာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓတ္တာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဗောဓေတာ ပဇာယာ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇) နိဒ္ဒေသေ အာဂတကာရဏာနိ သင်္ဂယှန္တိ။ ဝိမောက္ခံ ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂေါ, တဿ အန္တော အဂ္ဂဖလံ, တတ္ထ ဘဝါ ပဏ္ဏတ္တိ, တဿာ ဝသေန။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဗလံ ဒီပေတိ။ ဣဒါနိ ခိတ္တံ သင်္ခေပေန သံဟရာပိတံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
ဥဇ္ဈာနသညိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၀၉။)၆။ သဒ္ဓါသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆။ တတွဿာတိ ဩ-ကာရဿ ဝ-ကာရာဒေသံ အ-ကာရဿ စ လောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘တတော အဿာ’’တိ။ ‘‘တတဿာ’’တိ ဝါ ပါဌော, တတောတိ စ သဒ္ဓါဟေတူတိ အတ္ထော။ နာနုပတန္တီတိ န ဝတ္တန္တိ။ ပမာဒံ ကရောန္တီတိ ပမဇ္ဇန္တိ, မိစ္ဆာ ပဋိပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ လက္ခဏာနီတိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏာနိ။ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပေစ္စ ဉာဏစက္ခုနာ ပေက္ခတိ, အနုပဿတီတိ အတ္ထော။ အာဂတကိစ္စန္တိ အာဟတကိစ္စံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သာဓေတီတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန နိပ္ဖါဒေတိ, တထလက္ခဏံ နိရောဓသစ္စံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ အယမတ္ထော မဂ္ဂေပိ ဝတ္တဗ္ဗော တေန ဝိနာ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဿ အသမ္ဘဝတော။ ကသိဏာရမ္မဏဿာတိ ဣဒံ လက္ခဏဝစနံ။ အကသိဏာရမ္မဏသမာပတ္တိယောပိ ဟိ သန္တီတိ။ ယထာ စ ကသိဏာရမ္မဏာနိ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ အဝသေသာနဉ္စ တဒါရမ္မဏာနံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန စိတ္တာနံ, ဧဝံ တေန တာနိ အာရမ္မဏာနိ ဂဟိတာနီတိ ‘‘ကသိဏာရမ္မဏဿ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ပရမံ ဥတ္တမံ သုခန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော ပရမသုခံ အရဟတ္တံ။
သဒ္ဓါသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သမယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၇။ ဥဒါနံ ပဋိစ္စာတိ ဥက္ကာကရညာ ဇာတိသမ္ဘေဒပရိဟာရနိမိတ္တံ အတ္တနော ဝံသပရိသုဒ္ဓံ နိဿာယ ဝုတ္တံ ပီတိဥဒါဟာရံ ပဋိစ္စ ဂေါတ္တဝသေန ‘‘သက္ကာ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ။ ယဒိ ဧကောပိ ဇနပဒေါ, ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရုဠှီသဒ္ဒေနာ’’တိ။ အက္ခရစိန္တိကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ သလိင်္ဂဝစနာနိ ဣစ္ဆန္တိ, အယမေတ္ထ ရုဠှီ ယထာ ‘‘အဝန္တီ ကုရူ’’တိ, တဗ္ဗိသေသနေ ပန ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒတာယ ဧကဝစနမေဝ။ အရောပိမေတိ ကေနစိ န ရောပိမေ။
အာဝရဏေနာတိ သေတုနာ။ ဗန္ဓာပေတွာတိ ပဏ္ဍုပလာသပါသာဏမတ္တိကခဏ္ဍာဒီဟိ အာလိံ ထိရံ ကာရာပေတွာ။ သဿာနိ ကာရေန္တီတိ ဇေဋ္ဌမာသေ ကိရ ဃမ္မဿ ဗလဝဘာဝေန ဟိမဝန္တေ ဟိမံ ဝိလီယိတွာ သန္ဒိတွာ အနုက္ကမေန ရောဟိဏိံ နဒိံ ပဝိသတိ, တံ ဗန္ဓိတွာ သဿာနိ ကာရေန္တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၀။)‘‘ဇာတိံ ဃဋ္ဋေတွာ ကလဟံ ဝဍ္ဎယိံသူ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကောလိယကမ္မကရာ ဝဒန္တီ’’တိ အာဟ။ နိယုတ္တအမစ္စာနန္တိ တသ္မိံ သဿပရိပါလနကမ္မေ နိယောဇိတမဟာမတ္တာနံ။
တီဏိ ဇာတကာနီတိ ‘‘ကုဌာရိဟတ္ထော ပုရိသော’’တိအာဒိနာ ဖန္ဒနဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၃။၁၄ အာဒယော) ‘‘ဒုဒ္ဒုဘာယတိ ဘဒ္ဒန္တေ’’တိအာဒိနာ ဒုဒ္ဒုဘဇာတကံ, (ဇာ။ ၁။၄။၈၅ အာဒယော) ‘‘ဝန္ဒာမိ တံ ကုဉ္ဇရာ’’တိအာဒိနာ လဋုကိကဇာတကန္တိ (ဇာ။ ၁။၅။၃၉ အာဒယော) ဣမာနိ တီဏိ ဇာတကာနိ။ ဒွေ ဇာတကာနီတိ –
‘‘သာဓု သမ္ဗဟုလာ ဉာတီ, အပိ ရုက္ခာ အရညဇာ၊
ဝါတော ဝဟတိ ဧကဋ္ဌံ, ဗြဟန္တမ္ပိ ဝနပ္ပတိ’’န္တိ။ –
အာဒိနာ ရုက္ခဓမ္မဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၇၄)။
‘‘သမ္မောဒမာနာ ဂစ္ဆန္တိ, ဇာလမာဒါယ ပက္ခိနော၊
ယဒါ တေ ဝိဝဒိဿန္တိ, တဒါ ဧဟိန္တိ မေ ဝသ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၃၃) –
အာဒိနာ သမ္မောဒမာနဇာတကန္တိ ဣမာနိ ဒွေ ဇာတကာနိ။
‘‘အတ္တဒဏ္ဍာ ဘယံ ဇာတံ, ဇနံ ပဿထ မေဓဂံ၊
သံဝေဂံ ကိတ္တယိဿာမိ, ယထာ သံဝိဇိတံ မယာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၉၄၁) –
အာဒိနာ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တံ။
တေနာတိ ဘဂဝတာ။ ကလဟကရဏဘာဝေါတိ ကလဟကရဏဿ အတ္ထိဘာဝေါ။ မဟာပထဝိယာ မဟဂ္ဃေ ခတ္တိယေ ကသ္မာ နာသေထာတိ ဒဿေတွာ ကလဟံ ဝူပသမေတုကာမော ဘဂဝါ ပထဝိံ နိဒဿနဘာဝေန ဂဏှီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပထဝီ နာမ ကိံ အဂ္ဃတီ’’တိအာဒိမာဟ။ အဋ္ဌာနေတိ အကာရဏေ။ ဝေရံ ကတွာတိ ဝိရောဓံ ဥပ္ပါဒေတွာ။ တံတံပလောဘနကိရိယာယ ပရက္ကမန္တိယော ‘‘ဥက္ကဏ္ဌန္တူ’’တိ သာသနံ ပေသေန္တိ။ ကုဏာလဒဟေတိ ကုဏာလဒဟတီရေ ပတိဋ္ဌာယ။ ပုစ္ဆိတံ ကထေသိ အနုက္ကမေန ကုဏာလသကုဏရာဇဿ ပုစ္ဆာပသင်္ဂေန ကုဏာလဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၁။ကုဏာလဇာတက) ကထေဿာမီတိ။ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေသိ ဣတ္ထီနံ ဒေါသဒဿနမုခေန ကာမာနံ အာဒီနဝေါကာရသံကိလေသဝိဘာဝနဝသေန။ ပုရိသပုရိသေဟီတိ ကောသဇ္ဇံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ပုရိသထာမဗြူဟနေန ဥတ္တမပုရိသေဟိ နော ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၁။)ဥပ္ပန္နစိတ္တာ။ အဝိဿဋ္ဌသမဏကမ္မန္တာ အပရိစ္စတ္တကမ္မဋ္ဌာနာဘိယောဂါတိ အတ္ထော။ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဘဂဝါ စိန္တေသီတိ ယောဇနာ။
ပဒုမိနိယန္တိ ပဒုမဝနေ။ ဝိကသိံသု ဂုဏဂဏဝိဗောဓေန။ အယံ ဣမဿ…ပေ… န ကထေသီတိ ဣမိနာ သဗ္ဗေပိ တေ ဘိက္ခူ တာဝဒေဝ ပဋိပါဋိယာ အာဂတတ္တာ အညမညဿ လဇ္ဇမာနာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဝိသေသံ ဘဂဝတော နာရောစေသုန္တိ ဒဿေတိ။ ခီဏာသဝါနန္တိအာဒိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ။
ဩသဋမတ္တေတိ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပဂတမတ္တေ။ အရိယမဏ္ဍလေတိ အရိယပုဂ္ဂလသမူဟေ။ ပါစီနယုဂန္ဓရပရိက္ခေပတောတိ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတဿ ပါစီနပရိက္ခေပတော, န ဗာဟိရကေဟိ ဝုစ္စမာနဥဒယပဗ္ဗတတော။ ရာမဏေယျကဒဿနတ္ထန္တိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ ဝိသေသတော ရမဏီယဿ လောကဿ ရမဏီယဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဥလ္လင်္ဃိတွာတိ ဥဋ္ဌဟိတွာ။ ဧဝရူပေ ခဏေ လယေ မုဟုတ္တေတိ ယထာဝုတ္တေ စန္ဒမဏ္ဍလဿ ဥဋ္ဌိတက္ခဏေ ဥဋ္ဌိတဝေလာယံ ဥဋ္ဌိတမုဟုတ္တေတိ ဥပရူပရိကာလဿ ဝဍ္ဎိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။
တေသံ ဘိက္ခူနံ ဇာတိအာဒိဝသေန ဘဂဝတော အနုရူပပရိဝါရဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဟာသမ္မတဿ ဝံသေ ဥပ္ပန္နောတိအာဒိ ကုလဝံသသုဒ္ဓိဒဿနံ။ ခတ္တိယဂဗ္ဘေ ဇာတောတိ ဣဒံ သတိပိ ဇာတိဝိသုဒ္ဓိယံ မာတာပိတူနံ ဝသေန အဝိသုဒ္ဓတာ သိယာတိ တေသမ္ပိ ‘‘အဝိသုဒ္ဓတာ နတ္ထိ ဣမေသ’’န္တိ ဝိသုဒ္ဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သတိပိ စ ဂဗ္ဘဝိသုဒ္ဓိယံ ကတဒေါသေန မိဿကတ္တာ အရဇ္ဇာရဟတာပိ သိယာတိ ‘‘တမ္ပိ နတ္ထိ ဣမေသ’’န္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ရာဇပဗ္ဗဇိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သာမန္တာတိ သမီပေ။ စလိံသူတိ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ကောသမတ္တံ ဌာနံ သဒ္ဒန္တရံ, ‘‘သဒ္ဒသဝနဋ္ဌာနမေဝ သဒ္ဒန္တရ’’န္တိ အပရေ။ တိက္ခတ္တုံ တေသဋ္ဌိယာ နဂရသဟဿေသူတိ ဇမ္ဗုဒီပေ ကိရ အာဒိတော မဟန္တာနိ တေသဋ္ဌိ နဂရသဟဿာနိ ဥပ္ပန္နာနိ, တထာ ဒုတိယံ, တထာ တတိယံ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တိက္ခတ္တုံ တေသဋ္ဌိယာ နဂရသဟဿေသူ’’တိ။ တာနိ ပန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ သတသဟဿတော ပရံ နဝသဟဿာဓိကာနိ အသီတိသဟဿာနိ။ နဝနဝုတိယာ ဒေါဏမုခသတသဟဿေသူ နဝသတသဟဿာဓိကေသု နဝုတိသတသဟဿေသု ဒေါဏမုခေသု။ ဒေါဏမုခန္တိ စ မဟာနဂရဿ အာယုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ ပါဒနဂရံ ဝုစ္စတိ။ ဆနဝုတိယာ ပဋ္ဋနကောဋိသတသဟဿေသူတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၂။)ဆကောဋိသတသဟဿအဓိကေသု နဝုတိကောဋိသတသဟဿပဋ္ဋနေသု။ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပါဒိဆပဏ္ဏာသာယ ရတနာကရေသု။ ဧဝံ ပန နဂရ-ဒေါဏမုခပဋ္ဋန-ရတနာကရာဒိဘာဝေန ကထနံ တံတံအဓိဝတ္ထာယ ဝသန္တီနံ တာသံ ဒေဝတာနံ ဗဟုဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ယဒိ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာ သန္နိပတိတာ။ အထ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘ဒသဟိ စ လောကဓာတူဟီ’’တိ? ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒသသဟဿ…ပေ… အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ တေန သဟဿိလောကဓာတု ဣဓ ‘‘ဧကာ လောကဓာတူ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
လောဟပါသာဒေတိ သဗ္ဗပဌမကတေ လောဟပါသာဒေ။ ဗြဟ္မလောကေတိ ဟေဋ္ဌိမေ ဗြဟ္မလောကေ။ ယဒိ တာ ဒေဝတာ ဧဝံ နိရန္တရာ ဟုတွာ သန္နိပတိတာ, ပစ္ဆာ အာဂတာနံ ဩကာသော ဧဝ န ဘဝေယျာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။
သုဒ္ဓါဝါသကာယေ ဥပ္ပန္နာ သုဒ္ဓါဝါသကာယိကာ။ တာသံ ပန ယသ္မာ သုဒ္ဓါဝါသဘူမိ နိဝါသဋ္ဌာနံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုဒ္ဓါဝါသဝါသီန’’န္တိ။ အာဝါသာတိ အာဝါသဋ္ဌာနဘူတာ။ ဒေဝတာ ပန ဩရမ္ဘာဂိယာနံ ဣတရေသဉ္စ သံယောဇနာနံ သမုစ္ဆိန္နဋ္ဌေန သုဒ္ဓေါ အာဝါသော ဝိဟာရော ဧတေသန္တိ သုဒ္ဓါဝါသာ။ မဟာသမာဂမံ ဉတွာတိ မဟာသမာဂမံ ဂတာတိ ဉတွာ။
ပုရတ္ထိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဩတရိ အညတ္ထ ဩကာသံ အလဘမာနော။ ဧဝံ သေသာပိ။ မဏိဝမ္မန္တိ ဣန္ဒနီလမဏိမယံ ကဝစံ။ ဗုဒ္ဓါနံ အဘိမုခဘာဂေါ ဗုဒ္ဓဝီထိ, သာ ယာဝ စက္ကဝါဠာ ဥတ္တရိတုံ န သက္ကာ။ မဟတိယာ ဗုဒ္ဓဝီထိယာဝါတိ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကံ ဥပသင်္ကမန္တေဟိ တေဟိ ဒေဝဗြဟ္မေဟိ ဝလဉ္ဇိတဗုဒ္ဓဝီထိယာဝ။
သမိတိ သင်္ဂတိ သန္နိပါတော သမယော, မဟန္တော သမယော မဟာသမယောတိ အာဟ ‘‘မဟာသမူဟော’’တိ။ ပဝဒ္ဓံ ဝနံ ပဝနန္တိ အာဟ ‘‘ဝနသဏ္ဍော’’တိ။ ဒေဝဃဋာတိ ဒေဝသမူဟာ။ သမာဒဟံသူတိ သမာဟိတံ လောကုတ္တရသမာဓိံ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ အကံသု။ တထာ သမာဟိတံ ပန သမာဓိနာ နိယောဇိတံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမာဓိနာ ယောဇေသု’’န္တိ။ သဗ္ဗေသံ ဂေါမုတ္တဝင်္ကာဒီနံ ဒူရသမုဿာရိတတ္တာ အတ္တနော…ပေ… အကရိံသု။ ဝိနယတိ အဿေ ဧတေဟီတိ နေတ္တာနိ, ယောတ္တာနိ။ အဝီထိပဋိပန္နာနံ အဿာနံ ဝီထိပဋိပါဒနံ ရသ္မိဂ္ဂဟဏေန ဟောတီတိ ‘‘ယောတ္တာနိ ဂဟေတွာ အစောဒေန္တော’’တိ ဝတွာ တံ ပန အစောဒနံ အဝါရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘အစောဒေန္တော အဝါရေန္တော’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၃။)ယထာ ခီလံ ဘိတ္တိယံ, ဘူမိယံ ဝါ အာကောဋိတံ ဒုန္နီဟရဏံ, ယထာ စ ပလိဃံ နဂရပ္ပဝေသနိဝါရဏံ, ယထာ စ ဣန္ဒခီလံ ဂမ္ဘီရနေမိ သုနိခါတံ ဒုန္နီဟရဏံ, ဧဝံ ရာဂါဒယော သတ္တသန္တာနတော ဒုန္နီဟရဏာ နိဗ္ဗာနနဂရပ္ပဝေသနိဝါရဏာ စာတိ တေ ‘‘ခီလံ ပလိဃံ ဣန္ဒခီလ’’န္တိ စ ဝုတ္တာ။ ဦဟစ္စာတိ ဥဒ္ဓရိတွာ။ တဏှာဧဇာယ အဘာဝေန အနေဇာ။ ပရမသန္တုဋ္ဌဘာဝေန စာတုဒ္ဒိသတ္တာ အပ္ပဋိဟတစာရိကံ စရန္တိ။ ဗုဒ္ဓစက္ခု-ဓမ္မစက္ခု-ဒိဗ္ဗစက္ခု-သမန္တစက္ခု-ပကတိစက္ခူနံ ဝသေန ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ။ သုဒန္တာ ကုတောတိ အာဟ ‘‘စက္ခုတောပီ’’တိ။ ဆန္ဒာဒီဟီတိ ဆန္ဒာဒီနံ ဝသေန န ဂစ္ဆန္တိ န ဝတ္တန္တိ။ န အာဂစ္ဆန္တိ အနုပ္ပါဒနတော။ အာဂုန္တိ အပရာဓံ။
သဗ္ဗသံယောဂါတိ ဝိဘတ္တိလောပေန နိဒ္ဒေသော, သဗ္ဗေ သံယောဂေတိ အတ္ထော။ ဝိသဇ္ဇာတိ ဝိသဇ္ဇိတွာ။ ဧဝမ္ပီတိ ဣမာယပိ ဂါထာယ ဝသေန ‘‘အာဂုံ န ကရောတီ’’တိ ပဒေ။
ဂတာသေတိ ဂတာ ဧဝ။ န ဂမိဿန္တိ ပရိနိဋ္ဌိတသရဏဂမနတ္တာ။ လောကုတ္တရသရဏဂမနဉှေတ္ထ အဓိပ္ပေတံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗေမတိကသရဏဂမနေန ဂတာ’’တိ။ တေ ဟိ နိယမေန အပါယံ န ဂမိဿန္တိ, ဒေဝကာယဉ္စ ပရိပူရေဿန္တိ။ ယေ ပန လောကိယေန သရဏဂမနေန ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ, န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယံ, သတိ စ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တီတိ။ တေနာဟ သော ဗြဟ္မာ ‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ…ပေ… ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ။
သမယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ သကလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၈။ တန္တိ ဥယျာနံ သင်္ခံ ဂတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓနုနာ သရေန ဂဟန္တိ ပေါထယန္တိ ဗာဓေန္တီတိ ဓနုဂ္ဂဟာ။ တံ သမ္ပဋိစ္ဆီတိ တဿာ သိလာယ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန ဥဂ္ဂန္တွာ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သတ္ထု ပုညာနုဘာဝေန ဥပဟတတ္တာ သယမ္ပိ ပရိပတန္တီ ဝါတံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ။ အဘိဟနိ သတ္ထာရာ အနာဝဇ္ဇိတတ္တာ။ တဉ္စ ခေါ ကမ္မဖလဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတော ဧဝ တတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော အဖာသု ဇာတန္တိ ဧတေနပိ ဥပါဒိဏ္ဏကသရီရေ နာမ အနိဋ္ဌာပိ သမ္ဖဿကာ ပတန္တိ ဧဝ တထာရူပေန ကမ္မုနာ ကတောကာသေတိ ဒဿေတိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၄။)အယံ ဝိဟာရောတိ ဂိဇ္ဈကူဋဝိဟာရော။ ဥဇ္ဇင်္ဂလော န ကတ္တဗ္ဗပရော။ ဝိသမောတိ ဘူမိဘာဂဝသေန ဝိသမော။ သိဝိကာကာရေန သဇ္ဇိတော မဉ္စော ဧဝ မဉ္စသိဝိကာ။
ဘုသာတိ ဒဠှာ။ ဒုက္ခာတိ ဒုက္ခမာ ဒုတ္တိတိက္ခာ။ ခရာတိ ကက္ကသာ။ ကဋုကာတိ အနိဋ္ဌာ။ အသာတာတိ န သာတာ အပ္ပိယာ။ န အပ္ပေတီတိ န ဥပေတိ။ န အပ္ပါယန္တီတိ န ခမန္တိ။ ဝေဒနာဓိဝါသနခန္တိယာ သတိသမ္ပဇညယုတ္တတ္တာ သဗ္ဗသတ္တဋ္ဌိတာဟာရသမုဒယဝတ္ထုဇာတဿ အာဒီနဝနိဿရဏာနံ ပဂေဝ သုပ္ပဋိဝိဒိတတ္တာ ယထာ သမုဒါစာရော စိတ္တံ နာဘိဘဝတိ, ဧဝံ သမ္မဒေဝ ဥပဋ္ဌာပိတသတိသမ္ပဇညတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝေဒနာဓိဝါသန…ပေ… ဟုတွာ’’တိ။ အပီဠိယမာနောတိ အဗာဓိယမာနော။ ကာမံ အနိဋ္ဌာယ ဝေဒနာယ ဖုဋ္ဌော တာယ အပီဠိယမာနော နာမ နတ္ထိ, ပရိညာတဝတ္ထုကတ္တာ ပန တဿာ ဝသေ အဝတ္တမာနော ‘‘အဝိဟညမာနော’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပရိဝတ္တသာယိတာယ ဝေဒနာနံ ဝသံ အဂစ္ဆန္တော’’တိ။
သီဟသေယျန္တိ ဧတ္ထ သယနံ သေယျာ, သီဟဿ ဝိယ သေယျာ သီဟသေယျာ, တံ သီဟသေယျံ။ အထ ဝါ သီဟသေယျန္တိ သေဋ္ဌသေယျံ ဥတ္တမသေယျံ။ သွာယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယမေဝ အာဂမိဿတိ။ ‘‘ဝါမေန ပဿေန သေန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ကာမဘောဂိသေယျာ။ ဒက္ခိဏပဿေန သယာနော နာမ နတ္ထိ ဒက္ခိဏဟတ္ထဿ သရီရဂ္ဂဟဏာဒိယောဂက္ခမတော။ ပုရိသဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ဧကေန ပဿေန သယိတုံ န သက္ကောန္တိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိတော။ အယံ သီဟသေယျာတိ အယံ ယထာဝုတ္တာ သီဟသေယျာ။ တေဇုဿဒတ္တာတိ ဣမိနာ သီဟဿ အဘီတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဘီရုကဇာတိကာ ဟိ သေသမိဂါ အတ္တနော အာသယံ ပဝိသိတွာ ဥတြာသဗဟုလာ သန္တာသပုဗ္ဗကံ ယထာ တထာ သယန္တိ, သီဟော ပန အဘိရုကဘာဝတော သတောကာရီ ဘိက္ခု ဝိယ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာဝ သယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ပုရိမပါဒေ’’တိအာဒိ။ ပုရိမပါဒေတိ ဒက္ခိဏပုရိမပါဒေ ဝါမဿ ပုရိမပါဒဿ ဌပနဝသေန ဒွေ ပုရိမပါဒေ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌပေတွာ။ ပစ္ဆိမပါဒေတိ ဒွေ ပစ္ဆိမပါဒေ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဣဓာပိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဌိတောကာသသလ္လက္ခဏံ အဘီရုကဘာဝေနေဝ။ သီသံ ပန ဥက္ခိပိတွာတိအာဒိနာ ဝုတ္တသီဟကိရိယာ အနုတြာသပဗုဇ္ဈနံ ဝိယ အဘီရုကဘာဝသိဒ္ဓါ ဓမ္မတာဝသေနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သီဟဝိဇမ္ဘိတဝိဇမ္ဘနံ အတိဝေလံ ဧကာကာရေန ဌပိတာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၅။)သရီရာဝယဝါနံ ဂမနာဒိကိရိယာသု ယောဂ္ဂဘာဝါပါဒနတ္ထံ။ တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒနဒနံ အပ္ပေသက္ခမိဂဇာတပရိဟရဏတ္ထံ။
သေတိ အဗျာဝဋဘာဝေန ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ, စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ သေယျာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသေယျာ။ ကိံ ပနေတ္ထ တံ စတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ? အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ တတော ဟိ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အနုက္ကမေန အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂန္တွာ တထာဂတော ဇာတောတိ။ ‘‘တယိဒံ ပဒဋ္ဌာနံ နာမ, န သေယျာ, တထာပိ ယသ္မာ ‘စတုတ္ထဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ သမနန္တရံ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာယီ’တိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၉) အာဂတံ။ တသ္မာ လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ဧဝ တထာဂတသေယျာ’’တိ ကေစိ။ ဧဝံ သတိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလိကာဝ တထာဂတသေယျာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ တထာဂတော လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနဗဟုလော ဝိဟာသိ။ အဂ္ဂဖလဝသေန ပဝတ္တံ ပနေတ္ထ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယထာ သတ္တာနံ နိဒ္ဒုပဂမလက္ခဏာ သေယျာ ဘဝင်္ဂစိတ္တဝသေန ဟောတိ, သာ စ နေသံ ပဌမံ ဇာတိသမနွယာ ယေဘုယျဝုတ္တိကာ, ဧဝံ ဘဂဝတော အရိယဇာတိသမနွယံ ယေဘုယျဝုတ္တိကံ အဂ္ဂဖလဘူတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ တထာဂတသေယျာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သီဟသေယျာ နာမ သေဋ္ဌသေယျာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမသေယျာ’’တိ။
‘‘ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ယထာပရိစ္ဆေဒံ ဥဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဧဝံ တဒါ မနသိကာရဿ အကတတ္တာ ပါဠိယံ ‘‘ဥဋ္ဌာနသညံ မနသိကရိတွာ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဋ္ဌာနသညန္တိ ပနေတ္ထ န ဝုတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဂိလာနသေယျာ ဟေသာ’’တိ။ သာ ဟိ စိရကာလပ္ပဝတ္တိကာ ဟောတိ။
ဝိသုံ ဝိသုံ ရာသိဝသေန အနာဂန္တွာ ဧကဇ္ဈံ ပုဉ္ဇဝသေန အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာပိ တာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တသတာ’’တိ။ ဝိကာရမတ္တမ္ပီတိ ဝေဒနာယ အသဟနဝသေန ပဝတ္တနာကာရမတ္တမ္ပိ။ သုသမ္မဋ္ဌကဉ္စနံ ဝိယာတိ သမ္မဋ္ဌသုသဇ္ဇိတသုဝဏ္ဏံ ဝိယ။
ဓမ္မာလပနန္တိ အသင်္ခါရိကသမုပ္ပန္နသဘာဝါလပနံ။ သမုလ္လပိတဉှိ အာကာရသမာနဝစနမေတံ။ နာဂေါ ဝိယ ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ နာဂဝေါ။ တဿ ဘာဝေါ နာဂဝတာ။ ဝိဘတ္တိလောပေန ဟေသ နိဒ္ဒေသော, မဟာနာဂဟတ္ထိသဒိသတာယာတိ အတ္ထော။ ဗျတ္တုပရိစရဏဋ္ဌေနာတိ ဗျတ္တံ ဥပရူပရိ အတ္တနော ကိရိယာစရဏေန။ အာဇာနီယောတိ သမ္မာပတိတံ ဒုက္ခံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၆။)သဟန္တော အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိရိယံ ဓီရော ဟုတွာ နိတ္ထာရကော။ ကာရဏာကာရဏဇာနနေနာတိ နိယျာနိကာနိယျာနိကကရဏဉာတတာယ။ တေနေဝဋ္ဌေနာတိ အပ္ပဋိသမဋ္ဌေနေဝ။ ‘‘မုတ္တော မောစေယျ’’န္တိအာဒိ ဓုရဝါဟဋ္ဌေန။ နိဗ္ဗိသေဝနဋ္ဌေနာတိ ရာဂါဒိဝိသဝိဂတဘာဝေန။
အနိယမိတာဏတ္တီတိ အနုဒ္ဒေသိကံ အာဏာပနံ။ သာမညကတောပိ သမာဓိသဒ္ဒေါ ပကရဏတော ဣဓ ဝိသေသတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သမာဓိန္တိ အရဟတ္တဖလသမာဓိ’’န္တိ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တန္တိ သုဝိမုတ္တံ။ အဘိနတံ နာမ အာရမ္မဏေ အဘိမုခဘာဝေန ပဝတ္တိယာ။ အပနတံ အပဂမနဝသေန ပဝတ္တိယာ, ဝိမုခတာယာတိ အတ္ထော။ လောကိယဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝိယ ဝိပဿနာ ဝိယ စ သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝိက္ခမ္ဘနပဟာနဝသေန စ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ န အဓိဂတံ န ဌပိတံ, ကိဉ္စရဟိ ကိလေသာနံ သဗ္ဗသော ဆိန္နတာယာတိ အာဟ ‘‘ဆိန္နတ္တာ ဝတံ ဖလသမာဓိနာ သမာဟိတ’’န္တိ။ အတိက္ကမိတဗ္ဗန္တိ အာစာရာတိက္ကမဝသေန လင်္ဃိတဗ္ဗံ။ သာ ပန လင်္ဃနာ အာသာဒနာ ဃဋ္ဋနာတိ အာဟ ‘‘ဃဋ္ဋေတဗ္ဗ’’န္တိ။
ပဉ္စဝေဒါ နာမ – ဣရုဝေဒေါ, ယဇုဝေဒေါ, သာမဝေဒေါ, အာထဗ္ဗဏဝေဒေါ, ဣတိဟာသော စာတိ ဧဝံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ဝေဒါနံ။ ‘‘စရ’’န္တိ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စရန္တာ’’တိ, တပန္တာတိ အတ္ထော။ ဟီနတ္တရူပါတိ ဟီနာဓိမုတ္တိကတာယ နိဟီနစိတ္တသဘာဝါ။ ဝိမုတ္တိကတာယ အဘာဝတော နိဗ္ဗာနင်္ဂမာ န ဟောန္တိ။ အရဟတ္တာဓိဂမကမ္မဿ အဘဗ္ဗတာယ ပရိဟီနတ္ထာ။ အဇ္ဈောတ္ထဋာတိ အဘိဘူတာ။ တာဒိသေဟေဝ သီလေဟီတိ ဂေါသီလာဒီဟိ။ ဗဒ္ဓါတိ သမာဒပေတွာ ပဝတ္တနဝသေန အနုဗဒ္ဓါ။ လူခံ တပန္တိ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ။ တံ ပန ဧကဒေသေန ဒဿေန္တော ‘‘ပဉ္စာတပတာပန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧဝံ ပဋိပန္နဿ မောက္ခော နတ္ထိ, ဧဝံ ပဋိပန္နဿ ဝဋ္ဋတော မုတ္တိ အတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တီ သာ အတ္တတော သာသနဿ နိယျာနဘာဝေါ ကထိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝံ ကထေန္တီ’’တိ။ အာဒိန္တိ ဂါထာဒွယံ။
သကလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၇။)၉။ ပဌမပဇ္ဇုန္နဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၉။ စာတုမဟာရာဇိကဿာတိ စာတုမဟာရာဇိကကာယိကဿ။ ဓမ္မော အနုဗုဒ္ဓေါတိ စတုသစ္စဓမ္မော ပရိညေယျာဒိဘာဝဿ အနုရူပတော ဗုဒ္ဓေါ။ ပစ္စက္ခမေဝါတိ ပရပတ္တိယာ အဟုတွာ အတ္တပစ္စက္ခမေဝ ကတွာ ဇာနာမိ။ ဓမ္မံ ဂရဟန္တာ နာမ သဒ္ဒဒေါသဝသေန ဝါ အတ္ထဒေါသဝသေန ဝါ ဂရဟေယျုန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဟီနက္ခရ…ပေ… ကောတိဝါ’’တိ အာဟ။ သာ ပန ‘‘တေသံ ဝိဂရဟာ ဒုမ္မေဓတာယ မဟာနတ္ထာဝဟာဝါ’’တိ ဒဿေန္တီ ဒေဝတာ အာဟ ‘‘ဒုမ္မေဓာ ဥပေန္တိ ရောရုဝ’’န္တိ။ ဝိသုံ ဟောတီတိ အဝီစိမဟာနိရယတော ဝိသုံ ဧဝ ဟောတိ။ ခန္တိယာတိ ဉာဏခန္တိယာ။ ဥပသမေနာတိ ရာဂါဒီနံ သဗ္ဗသော ဝူပသမေန။ တေနာဟ ‘‘ရုစ္စိတွာ’’တိအာဒိ။
ပဌမပဇ္ဇုန္နဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒုတိယပဇ္ဇုန္နဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၀။ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ နမဿမာနာတိ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဓမ္မသုဓမ္မတဉ္စ ဉတွာ တဒုဘယံ နမဿမာနာ။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓေ စ ဓမ္မေ စ ပသန္နော သံဃေ စ ပသန္နော ဧဝ ဟောတိ တဿ သုပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝိဇာနနတော, တသ္မာ သော အတ္ထော ဂါထာယ စ-သဒ္ဒသင်္ဂဟိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘စ-သဒ္ဒေန သံဃဉ္စာ’’တိ အာဟ အတ္ထဝတိယောတိ လောကိယလောကုတ္တရအတ္ထသင်္ဂဟိတာ လောကိယကုသလလောကုတ္တရမဂ္ဂသင်္ဂဏှနတော။ ယံ ဓမ္မံ သာ အဘာသီတိ ယံ တုမှာကံ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတာ, သာ မဟာကောကနဒါ အတ္တနော ဗလာနုရူပံ အဘာသိ။ ဗဟုနာတိ နာနပ္ပကာရေန။ ပရိယာယေနာတိ ကာရဏေန။ တာဒိသောတိ တထာရူပေါ တထာပဋိဝိဒ္ဓသစ္စော အတ္ထဓမ္မာဒီသု ကုသလော ဧကေကံ ပဒမ္ပိ ဥဒါဟရဏဟေတုနိဂမနာနိ နီဟရန္တော အာစိက္ခတိ ဒေသေတိ ပညပေတိ ပဌပေတိ ဝိဝရတိ ဝိဘဇတိ ဥတ္တာနီကရောတိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ဧတေန အတိဝိယ ဝိတ္ထာရက္ခမော သုဂတဓမ္မောတိ ဒဿေတိ။ ပရိယာပုဋန္တိ ပရိဝတ္တိတံ။ ဧဝံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၈။)ဝိတ္ထာရက္ခမံ ဓမ္မံ ယသ္မာ ဒေဝဓီတာ ‘‘သံခိတ္တမတ္ထံ လပယိဿာမီ’’တိ အဝေါစ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တဿတ္ထ’’န္တိအာဒိ။
ဒုတိယပဇ္ဇုန္နဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတုလ္လပကာယိကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ အာဒိတ္တဝဂ္ဂေါ
၁။ အာဒိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁။ သီသန္တိ ဒေသနာပဒေသော, ဒေသနာယ အညေသုပိ ဝတ္တဗ္ဗေသု ကဿစိဒေဝ သီသဘာဂေန အပဒိသနံ။ တေနာဟ ‘‘ရာဂါဒီဟီ’’တိအာဒိ။ ဒါနေနာတိ အတ္တနော သန္တကဿ ပရေသံ ပရိစ္စဇနေန။ တံ ပန ပရိစ္စဇနံ စေတနာယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒါနစေတနာယာ’’တိ ဒါနပုညစေတနာတိ ဒါနမယာ ပုညစေတနာ ဒါယကဿေဝ ဟောတိ တံသန္တတိပရိယာပန္နတ္တာ။ နီဟတဘဏ္ဍကန္တိ အာဒိတ္တဂေဟတော ဗဟိ နိက္ခာမိတံ ဘဏ္ဍကံ။ ဧတန္တိ ‘‘ဒိန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနံ။ အဒိန္နေတိ ဒါနမုခေ အနိယုဉ္ဇိတေ ဘောဂေ။ ‘‘အန္တေနာ’’တိ ဇီဝိတဿ အန္တော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘မရဏေနာ’’တိ။ မမာတိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ပရိဂ္ဂဟာ, ဘောဂါ။ တေပိ ကေနစိ အာကာရေန ဝိနာသံ အနုပဂတာ မရဏေန ပဟီယန္တိ နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘စောရာဒီနံ ဝသေန အဝိနဋ္ဌဘောဂေ’’တိ။ သောဘနာ အဂ္ဂဘူတာ ရူပါဒယော ဧတ္ထာတိ သဂ္ဂေါ, တံ သဂ္ဂံ။
အာဒိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ကိံဒဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၂။ ဒွေ တီဏိ ဘတ္တာနိ အဘုတွာတိ ဒွေ တယော ဝါရေ ဘတ္တာနိ အဘုဉ္ဇိတွာ။ ဥဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတီတိ ဥဋ္ဌာတုမ္ပိ န သက္ကောတီ, ပဂေဝ အညံ သရီရေန ကာတဗ္ဗကိစ္စံ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော။ ဒုဗ္ဗလောပိ ဟုတွာတိ ဘုဉ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ ဒုဗ္ဗလော ဟုတွာ ဗလသမ္ပန္နော ဟောတိ။ ဧဝံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ အာဟာရဿ သရီရေ ဗလဝတံ အာဟ။ ယသ္မာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၁၉။)အန္နဒေါ ဒါယကော ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဗလဒေါ ဟောတိ, တသ္မာ သော အာယတိံ အတ္တနော သရီရေ ဗလဒေါ အဝိနာသဝသေန ဗလဿ ရက္ခကော စ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဗလံ ခေါ ပန ဒတွာ ဗလဿ ဘာဂီ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၃၇) သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သုရူပေါပီတိ အဘိရူပေါပိ။ ဝိရူပေါ ဟောတီတိ ဗီဘစ္ဆရူပေါ ကောပီနဿ အစ္ဆန္နတ္တာ။ ဣဒဉ္စ ယာနန္တိ သာမညတော ဝုတ္တံ။ ဥပါဟနာတိ သရူပတော ဒဿေတိ။ အဒုက္ခပ္ပတ္တော ဟုတွာ ယာတိ ဝတ္တတိ ဧတေနာတိ ယာနန္တိ ဆတ္တာဒီနမ္ပိ ယာနဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ယာနဒေါ သုခဒေါ ဟောတီ’’တိ။ စက္ခုဒေါ နာမ ဟောတိ စက္ခုနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စေ သဟကာရီကာရဏဘာဝတော ဒီပဿ။
‘‘သဗ္ဗေသံယေဝ ဗလာဒီနံ ဒါယကော ဟောတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ အတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ တယော ဂါမေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိသဇ္ဇာဒိဝသေန ပတိဿယိတဗ္ဗတော ပတိဿယော, ဝိဟာရော။ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ ပရိဿမဿ ဝိနောဒိတတ္တာ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿာတိ ပတိဿယံ အလဘိတွာ ဗဟိ ဝိဝဋင်္ဂဏေ ဝိစရန္တဿ။ ဈာယတီတိ ဈာယန္တံ ဟောတိ, ကိလမတီတိ အတ္ထော။ သီတုဏှာဒိဝိရောဓိပစ္စယဝသေန သသန္တာနေ ဝိသဘာဂသန္တတိ, တဗ္ဗိပရိယာယတော သဘာဂသန္တတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခံ နာမ ဒုက္ခပစ္စယပရိဟာရတော သုခပစ္စယုပ္ပန္နတော စ ဟောတိ, တဒုဘယံ ပတိဿယဝသေန လဘတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗဟိ ဝိစရန္တဿ ပါဒေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မပီတိသုခန္တိ ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏေန ဥပ္ပန္နပီတိသုခံ။ ဥပသမသုခန္တိ ကိလေသာနံ ဝူပသမေန ပဝတ္တသုခံ။ နိဝါတံ ပိဟိတဝါတပါနံ ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ ဌိတဿ အန္ဓကာရော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကူပေ ဩတိဏ္ဏော ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘မဉ္စပီဌာဒီနိ န ပညာယန္တီ’’တိ။ တယိဒံ ဗဟိသမာပန္နပရိဿမဒေါသေန, န စ ပတိဿယဒေါသေန။ တေနာဟ ‘‘မုဟုတ္တ’’န္တိအာဒိ။
န မရတိ ဧတေနာတိ အမရဏံ, နိဗ္ဗာနာဓိဂမာဒယော။ တဿ ဒါနံ ဓမ္မူပဒေသော, တံ ဒေတိ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဓမ္မံ အနုသာသတီ’’တိ။ တယိဒံ ဓမ္မာနုသာသနံ ကထံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကထ’’န္တိအာဒိ။ အဋ္ဌကထံ ကထေတီတိ အဝိဝဋပါဌဿ ပါဠိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အနဓီတိနော ပန ပါဠိံ ဝါစေတိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဂတဋ္ဌာနေ ပုစ္ဆိတပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ, အယံ တာဝ ဂန္ထဓုရော, ပဋိပတ္တိဝါသဓုရေ ပန ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခတိ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၀။)ဥဘယေသမ္ပိ ဓမ္မဿဝနံ ကရောတိ။ သဗ္ဗဒါနန္တိ ယထာဝုတ္တအာမိသဒါနံ အဘယဒါနံ။ ဓမ္မဒါနန္တိ ဓမ္မဒေသနာ။ ဓမ္မရတီတိ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ အဘိရတိ။ ဓမ္မရသောတိ သဒ္ဓမ္မသန္နိဿယံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ။
ကိံဒဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ အန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၃။ ပတ္ထေန္တီတိ ပိဟေန္တိ။ ယတ္ထဿ ဥပဂမနံ လောကေ ပါကဋတရံ အဟောသိ, တေ ဥဒါဟရဏဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘စိတ္တဂဟပတိသီဝလိတ္ထေရာဒိကေ ဝိယာ’’တိ အာဟ။ အန္နန္တိ အန္နသညိတော စတုဗ္ဗိဓောပိ ပစ္စယော။ သဗ္ဗေပိ ဒါယကေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ သာမညတော ဧကဝသေန ‘‘ဒါယကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, ယထာ စာဟ ‘‘ကော နာမ သော ယက္ခော, ယံ အန္နံ နာဘိနန္ဒတီ’’တိ? တတ္ထ ယက္ခောတိ သတ္တော။ သာမညဇောတနာ စ နာမ ယသ္မာ ပုထုအတ္ထဝိသယာ, တသ္မာ ‘‘ယေ နံ ဒဒန္တိ သဒ္ဓါယ, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။ တမေဝ အန္နံ ဘဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, တေ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဒါယကံ အပရိစ္စဇနမေဝ အနုဂစ္ဆတိ စက္ကံ ဝိယ ကုဗ္ဗရံ။
အန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဧကမူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၄။ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ဧကံ မူလံ ဧတိဿာတိ ဧကမူလာ။ တံ ဧကမူလံ။ ယထာ သံယောဇနီယေသု အဿာဒါနုပဿနာဝသေန တဏှာသမုပ္ပါဒေါ, ဧဝံ တဏှာဘိဘဝဝသေန အနဝဗောဓောတိ အဝိဇ္ဇာ တဏှာယ မူလံ, တဏှာ စ အဝိဇ္ဇာယ မူလံ။ အယဉှိ နယော ဥပနိဿယတာဝသေန ဝုတ္တော, သဟဇာတဝသေန စာယံ အညမညံ မူလဘာဝေါ ပါကဋောယေဝ။ ဣဓ ပန ဣမိဿံ ဂါထာယံ အဓိပ္ပေတာ ‘‘ဧကမူလ’’န္တိ သာ တဏှာ။ တတ္ထ ယာ ဘဝတဏှာ, သာ သဿတဒိဋ္ဌိဝသေန အာဝဋ္ဋတိ ပရိဝတ္တတိ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၁။)ဝိဘဝတဏှာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဝသေန, ဧဝံ ဒွိရာဝဋ္ဋံ။ သဟဇာတကောဋိယာတိ သဟဇာတကောဋိယာပိ, ပဂေဝ သမ္မုယှံ အာပန္နဿ ပန ဝတ္တမာနာယ တဏှာယ ဗလဝဘာဝေန မလီနတာ သိယာ။ ဥပနိဿယကောဋိယာတိ ဥပနိဿယကောဋိယာဝ သဟဇာတကောဋိယာ အသမ္ဘဝတော။ ပတ္ထရဏဋ္ဌာနာတိ ဝိတ္ထတာ ဟုတွာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူမိ။ တေနာဟ ‘‘တေသု သာ ပတ္ထရတီ’’တိ။ သမုဒ္ဒနဋ္ဌေန သမုဒ္ဒေါ။ ဥတ္တရိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ပတာယ အလံ ပရိယတ္တောတိ ပါတာလော, အယံ ပန ပါတာလော ဝိယာတိ ပါတာလော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌဋ္ဌေနာ’’တိ။ အဂါဓဂမ္ဘီရတာယာတိ အတ္ထော။
ဧကမူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ အနောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၅။ အနောမနာမန္တိ အနူနနာမံ။ ဂုဏနေမိတ္တိကာနိ ဧဝ ဟိ ဘဂဝတော နာမာနိ။ ဂုဏာနဉ္စဿ ပရိပုဏ္ဏတာယ အနူနနာမန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဂုဏသမန္နာဂတတ္တာ’’တိအာဒိ။ အပိစ တထာ တေဝိဇ္ဇော, ဆဠဘိညောတိအာဒီနိ နာမာနိ အနောမနာမာနိ န ဟောန္တိ ပရိစ္ဆိန္နဝိသယတ္တာ, ဘဂဝတော ပန သတ္ထာ, သဗ္ဗညူ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိအာဒီနိ နာမာနိ အနောမနာမာနိ နာမ မဟာဝိသယတ္တာ အနူနဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အဝေကလ္လနာမ’’န္တိ။ ခန္ဓန္တရာဒယောတိ ခန္ဓဝိသေသာဒိကေ။ ဉာဏေန ယာထာဝတော အရဏီယဋ္ဌေန အတ္ထေ။ အနွယပညာဓိဂမာယာတိ လောကုတ္တရပညာပဋိလာဘာယ။ ပဋိပဒန္တိ သမထဝိပဿနာပဋိပဒံ။ ကိလေသကာမာနံ ဝသေန အလ္လီယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ကာမာ ဧဝ အာလယော။ အတီတကာလေယေဝ ကမနတံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ကမမာန’’န္တိ။ န ဧတရဟိ တဒဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အတီတံ ပန ဥပါဒါယ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ မဟာနုဘာဝတာဒိနာ မဟန္တာနံ။
အနောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ အစ္ဆရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၆။ ‘‘အစ္ဆရာဂဏသံဃုဋ္ဌ’’န္တိ ဂါထာ ဒေဝပုတ္တေန ယေနာဓိပ္ပါယေန ဂါယိတာ, သော အနုပုဗ္ဗိကထာယ ဝိနာ န ပညာယတီတိ တံ အာဂမနတော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၂။)ပဋ္ဌာယ ကထေန္တော ‘‘အယံ ကိရ ဒေဝပုတ္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာသနေတိ ဣမဿေဝ သတ္ထုသာသနေ။ ကမ္မာကမ္မန္တိ ကမ္မဝိနိစ္ဆယံ။ အတ္ထပုရေက္ခာရတာယ အပ္ပကိစ္စတာယ စ သလ္လဟုကဝုတ္တိကော။ သယနဿ ကောဋ္ဌာသောတိ ဒိဝသံ ပုရိမယာမဉ္စ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန ကိလန္တကာယဿ သမဿာသနတ္ထံ သေယျာယ ဥပဂမနဘာဂေါ အနုညာတော။
အဗ္ဘန္တရေတိ ကုစ္ဆိယံ ဘတ္တဿ ပရိတ္တတာယ သတ္ထကဝါတာတိ တိက္ခဘာဝေန သတ္ထကာ ဝိယ ကန္တနကာ ဝါတာ။ ဓုရသ္မိံယေဝါတိ ကိလေသမာရေန ယုဒ္ဓေ ဧဝ။ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝါ။ ဥပနိဿယမန္ဒတာယ အပရိပက္ကဉာဏတာယ အာသဝက္ခယံ အပ္ပတ္တော ကာလံ ကတွာတိ ယောဇနာ။ ဥပရိ ဌိတန္တိ ပရိက္ခာရဘာဝေန ဒိဗ္ဗဒုဿူပရိ ဌိတံ။ တထေဝ အဋ္ဌာသီတိ တာဟိ တထာ ဝုတ္တေပိ ယထာ တတော ပုဗ္ဗေ, တထေဝ အဋ္ဌာသိ။ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋန္တိ နိဗ္ဗုဒ္ဓေ ပဋိဇိနိတွာ လဒ္ဓဗ္ဗသုဝဏ္ဏပဋ္ဋံ။ ဝီတိက္ကမဿ အကတတ္တာ အသမ္ဘိန္နေနေဝ သီလေန။ ယသ္မာ တသ္မိံ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တေ တာပိ တေန သဒ္ဓိံ အာဂမံသု တသ္မာ ‘‘အစ္ဆရာသံဃပရိဝုတော’’တိ ဝုတ္တံ။
သံဃောသိတန္တိ သင်္ဂမ္မ ဃောသိတံ, တတ္ထ တတ္ထ အစ္ဆရာနံ ဂီတသဒ္ဒဝသေန ဃောသိတံ။ ပိသာစဂဏံ ကတွာ ဝဒတိ အစ္ဆန္ဒရာဂတာယ။ နိယာမစိတ္တတာယာတိ သမ္မတ္တနိယာမေ နိန္နစိတ္တတာယ။ ဂရုဘာဝေနာတိ တာသံ ဝသေ အဝတ္တနတော ဂရုဋ္ဌာနဘာဝေန။ ယာတြာတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ယာတြာ။ တံ ပန ဝဋ္ဋတော နိဂ္ဂမနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကထံ နိဂ္ဂမနံ ဘဝိဿတီ’’တိ။
အတိသလ္လေခတေဝါတိ အတိဝိယ ကိလေသာနံ သလ္လေခိတဝုတ္တိကော။ အကတာဘိနိဝေသဿာတိ ဘာဝနမနနုယုတ္တဿ အနာရဒ္ဓဝိပဿကဿ။ ကာရကဿာတိ သုဂတောဝါဒကာရကဿ သမ္မာပဋိပဇ္ဇတော။ သုညတာဝိပဿနန္တိ သုညတာဒီပနံ ဝိပဿနံ ဒုစ္စရိတတဏှာယ ဒူရီကရဏေန ဧကဝိဟာရိတာယ။ ဧကော မဂ္ဂေါ အဿာတိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဧဝ အဿ အနာဂတော, ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ ပန ကတပရိစယောတိ အတ္ထော။
ကာယဝင်္ကာဒီနန္တိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ အဘာဝတော သမုစ္ဆိန္ဒနေန အနုပလဗ္ဘနတော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဘယံ, အသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဿ နတ္ထိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၃။)ဘယန္တိ အဘယံ နာမ။ သံသာရကန္တာရံ အတိက္ကမိတွာ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ခေမံ အမတဋ္ဌာနံ ဂမနေ သုဂတသာရထိနာ သုသဇ္ဇိတယာနဘာဝတော ရထော အကူဇနောတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါဝ အဓိပ္ပေတော။ ဓမ္မတော အနပေတတာယ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ စ ဓမ္မစက္ကေဟိ။
ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဂဟိတမေဝ အဝိနာဘာဝါ။ အပါလမ္ဗောတိ အဝဿယော။ ပရိဝါရောတိ ပရိက္ခာရော အဘိသင်္ခရဏတော။ မဂ္ဂဿ ကရဏဋ္ဌာနေ ဓမ္မော တပ္ပရိယာပန္နာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ အနိစ္စာဒိဝသေနာတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေန။ သောဓိတေသု ဝဇ္ဈမာနေသု။ ဘူမိလဒ္ဓဝဋ္ဋန္တိ ဘူမိလဒ္ဓသင်္ခါတံ ဝဋ္ဋံ။ တတ္ထ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဘူမိ နာမ, ဝဋ္ဋမယကမ္မဘာဝတော တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ ကိလေသဇာတံ ဘူမိလဒ္ဓဝဋ္ဋံ။ ပရိဇာနမာနာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန သမတိက္ကမဝသေန ဇာနမာနာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီ။
ကသ္မာ ဒေဝပုတ္တော သောတာပတ္တိဖလေယေဝ ပတိဋ္ဌာသိ, နနု စ သာ ဒေသနာ ဘဂဝတာ စတုမဂ္ဂပ္ပဓာနဘာဝေန ပဝတ္တိတာတိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။
အစ္ဆရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဝနရောပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၇။ ကေသန္တိ သာမိဝသေန ဝုတ္တကသဒ္ဒေါ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌာ သီလသမ္ပန္နာ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနဝသေန ပရိဏာမေတဗ္ဗော။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော။ ကေ ဇနာတိ ဧတ္ထ ဝါ ဝုတ္တကေသဒ္ဒေါ သီဟဝိလောကနနယေန အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ကေ ဓမ္မဋ္ဌာ, ကေ သီလသမ္ပန္နာ’’တိ? ပုစ္ဆတီတိ ဣမိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ။ ဖလာဒိသမ္ပတ္တိယာ အာရမန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာတိ အာရာမော။ အာရာမေ ရောပေန္တိ နိပ္ဖါဒေန္တီတိ အာရာမရောပါ။ ဝနီယတိ ဆာယာသမ္ပတ္တိယာ ဘဇီယတီတိ ဝနံ။ တတ္ထ ယံ ဥပဝနလက္ခဏံ ဝနံ, တံ အာရာမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတန္တိ တပေါဝနလက္ခဏံ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘သီမံ ပရိက္ခိပိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသမေတိ ဥဒကစိက္ခလ္လေန ဝိသမေ ပဒေသေ။ ပါနီယံ ပိဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ပပါ, တံ ပပံ။ ဥဒကံ ပီယတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ ပပါ။ တဠာကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မာတိကံ သင်္ဂဏှာတိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၄။)ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာတိ ဣမိနာ ကမ္မပ္ပထပ္ပတ္တံ ပဋိက္ခိပတိ။ အတ္တနာ ကတဉှိ ပုညံ အနုဿရတော တံ အာရဗ္ဘ ဗဟုံ ပုညံ ပသဝတိ, န ပန ယထာ ကတံ ပုညံ သယမေဝ ပဝဍ္ဎတိ။ တသ္မိံ ဓမ္မေ ဌိတတ္တာတိ တသ္မိံ အာရာမရောပနာဒိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ တေနပိ သီလေန သမ္ပန္နတ္တာတိ တေန ယထာဝုတ္တဓမ္မေ ကတသီလေ ဌတွာ စိဏ္ဏေန တဒညေနပိ ကာယဝါစသိကသံဝရလက္ခဏေန သီလေန သမန္နာဂတတ္တာ။ ဒသ ကုသလာ ဓမ္မာ ပူရေန္တိ ဒုစ္စရိတပရိဝဇ္ဇနတော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဝနရောပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဇေတဝနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၈။ ဧသိတဂုဏတ္တာ ဧသိယမာနဂုဏတ္တာ စ ဣသီ, အသေက္ခာ သေက္ခကလျာဏပုထုဇ္ဇနာ စ။ ဣသီနံ သံဃော ဣသိသံဃော။ ဣသိသံဃေန နိသေဝိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဘိက္ခုသံဃနိသေဝိတ’’န္တိ။
တံ ကာရေန္တဿ ဂန္ဓကုဋိပါသာဒကူဋာဂါရာဒိဝသေန သိနိဒ္ဓသန္ဒစ္ဆာယရုက္ခလတာဝသေန ဘူမိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ စ အနညသာဓာရဏံ အတိရမဏီယံ တံ ဇေတဝနံ စိတ္တံ တောသေတိ, တထာ အရိယာနံ နိဝါသဘာဝေနပီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပဌမဂါထာယ ဇေတဝနဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ယတ္ထ အရဟန္တော ဝိဟရန္တိ, တံ ဘူမိရာမဏေယျက’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၉၈၊ ထေရဂါ။ ၉၉၁)။ အပစယဂါမိစေတနာ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိံ အာဝဟတိ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မန္တိ မဂ္ဂစေတနာ’’တိ။ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ကိလေသာနံ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန စ ဝိဇ္ဇာ။ မဂ္ဂပညာ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂပညာ’’တိ။ သမာဓိပက္ခိကာ ဓမ္မာ သမ္မာဝါယာမသတိသမာဓယော။ ယထာ ဟိ ဝိဇ္ဇာပိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာ, ဧဝံ သမာဓိပိ သမာဓိပက္ခိကော။ သီလံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သီလန္တိ အာဟ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ ဇီဝိတံ ဥတ္တမ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပါတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပါ။ တတ္ထ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပကာရဘာဝေန ဝိဇ္ဇာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ သော ပညာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ စ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယော ပညာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ, ဧဝံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၅။)ဝါယာမသတိယော သမာဓိက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဝါယာမသတိသမာဓယော’’တိ။ ဓမ္မောတိ ဟိ ဣဓ သမာဓိ အဓိပ္ပေတော ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၊ မ။ နိ။ ၃။၁၉၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) ဝိယ။ ဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါတိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ။ မဂ္ဂပရိယာပန္နာ ဧဝ ဟေတေ သင်္ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေန အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂေနာ’’တိ။
ဥပါယေန ဝိဓိနာ အရိယမဂ္ဂေါ ဘာဝေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘သမာဓိပက္ခိယဓမ္မ’’န္တိ။ သမ္မာသမာဓိပက္ခိယံ ဝိပဿနာဓမ္မဉ္စေဝ မဂ္ဂဓမ္မဉ္စ။ ‘‘အရိယံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မာသမာဓိံ ဒေသေဿာမိ သဥပနိသံ သပရိက္ခာရ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆) ဟိ ဝစနတော သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော မဂ္ဂဓမ္မာ သမ္မာသမာဓိပရိက္ခာရာ။ ဝိစိနေယျာတိ ဝီမံသေယျ, ဘာဝေယျာတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ။ အရိယမဂ္ဂဟေတုကာ ဟိ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိံ အရိယမဂ္ဂေ ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မံ ဝိစိနေယျာတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဝိပဿေယျ။ တေသု ဝိပဿိယမာနေသု ဝိပဿနာယ ဥက္ကံသဂတာယ ယဒဂ္ဂေန ဒုက္ခသစ္စံ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ, တဒဂ္ဂေန သမုဒယသစ္စံ ပဟာနပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ, နိရောဓသစ္စံ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓေန, မဂ္ဂသစ္စံ ဘာဝနာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈီယတီတိ ဧဝံ တေသု စတူသု သစ္စေသု ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ နိမိတ္တတ္ထေ ဧဝ ဘုမ္မံ, တေသု သစ္စေသု ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနေသူတိ အတ္ထော။
အဝဓာရဏဝစနန္တိ ဝဝတ္ထာပနဝစနံ, အဝဓာရဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သာရိပုတ္တောဝါ’’တိ စ အဝဓာရဏံ သာဝကေသု သာရိပုတ္တောဝ သေယျောတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ တဿေဝုက္ကံသဘာဝတော။ ကိလေသဥပသမေနာတိ ဣမိနာ မဟာထေရဿ တာဒိသော ကိလေသဝူပသမောတိ ဒဿေတိ။ တဿ သာဝကဝိသယေ ပညာယ ပါရမိပ္ပတ္တိ အဟောသိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယောပိ ပါရင်္ဂတော ဘိက္ခု, ဧတာဝပရမော သိယာ’’တိ ဣဒံ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏဝိသယေ ပညာပါရမိပ္ပတ္တာနံ ဝသေနေဝ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝဓာရဏမ္ပိ ဝိမုတ္တိယာ နာနတ္တာ တီဟိ ဝိမုတ္တီဟိ ပါရင်္ဂတေ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ – ‘‘ပါရံ ဂတောတိ နိဗ္ဗာနံ ဂတော’’တိအာဒိ။ န ထေရေန ဥတ္တရိတရော နာမ အတ္ထိ လဗ္ဘတိ, လဗ္ဘတိ စေ, ဧဝမေဝ လဗ္ဘေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။
ဇေတဝနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၆။)၉။ မစ္ဆရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၉။ မစ္ဆရိနောတိ မစ္ဆေရဝန္တော မစ္ဆေရသမင်္ဂိနောတိ အာဟ ‘‘မစ္ဆေရေန သမန္နာဂတာ’’တိ။ မစ္ဆေရံ မစ္ဆရိယန္တိ အတ္ထတော ဧကံ။ န ဝန္ဒတီတိ ဝန္ဒနမတ္တမ္ပိ န ကရောတိ, ကုတော ဒါနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဥပဋ္ဌာနံ ကာတုန္တိ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကရောတီတိ ယောဇနာ။ ဣဒံ တာဝ မုဒုမစ္ဆရိယံ န ဟဒယံ ဝိယ အတ္တာနံ ဒဿေန္တဿ မစ္ဆရိယန္တိ ကတွာ။ ကိံ တုယှံ ပါဒါ ရုဇ္ဇန္တိ နနု တုယှံယေဝ အာဂတဂမနေသု ပါဒါ ရုဇ္ဇန္တိ, ကိန္တေ ဣမေ ဆိန္ဒန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ သာမီစိမ္ပိ န ကရောတိ ကုတော ဒါနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာကမ္မံ တံတံဂတိယော အရန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အရိယာ, သတ္တာ။ ဣမေ ပန ကုစ္ဆိတာ အရိယာတိ ကဒရိယာ, ထဒ္ဓမစ္ဆရိနော။ မစ္ဆရိယသဒိသဉှိ ကုစ္ဆိတံ သဗ္ဗဟီနံ နတ္ထိ သဗ္ဗဂုဏာဘိဘူတတ္တာ ဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိသဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ မူလဘူတဿ ဒါနဿ နိသေဓတော။ ဣတိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ။ အတ္တနော ဥပဃာတကောတိ မစ္ဆရိယာနုယောဂေန ကုသလဓမ္မာနံ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ စ ဝိနာသကော။
ပုညပါပဝသေန သမ္ပရေတဗ္ဗတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော သမ္ပရာယော, ပရလောကော။ ကာမဂုဏရတီတိ ကာမဂုဏသန္နိဿယော အဿာဒေါ။ ခိဍ္ဍာတိ ကာယိကခိဍ္ဍာ ဝါစသိကခိဍ္ဍာ စေတသိကခိဍ္ဍာတိ ဧဝံ တိဝိဓာ။ ဧသ ဝိပါကောတိ စောဠာဒီနံ ကိစ္ဆလာဘောတိ ဧသ ဧဝရူပေါ ဝိပါကော။ ယမလောကန္တိ ပရလောကံ။ ဥပပဇ္ဇရေတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော။ တေန ပါဠိယံ ဝုတ္တံ နိရယံ တိရစ္ဆာနယောနိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။
ယာစန္တိ နာမ အရိယယာစနာယ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ, ဧသာ အရိယာန ယာစနာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၇။၅၉)။ ယေ သံဝိဘဇန္တိ, တေ ဝဒညူ နာမ ဉတွာ ကတ္တဗ္ဗကရဏတော။ ဝိမာနပ္ပဘာယာတိ နိဒဿနမတ္တံ, ဥယျာနကပ္ပရုက္ခပ္ပဘာဟိ ဒေဝတာနံ ဝတ္ထာဘရဏသရီရပ္ပဘာဟိပိ သဂ္ဂေ ပကာသေန္တိယေဝ။ ပကာသန္တီတိ ဝါ ပါကဋာ ဟောန္တိ, န အပါယလောကေ ဝိယ အပါကဋာတိ အတ္ထော။ ပရသမ္ဘတေသူတိ သယံ သမ္ဘတံ အနာပဇ္ဇိတွာ ပရေဟေဝ သမ္ဘရိတေသု သုခူပကရဏေသု။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘‘ဝသဝတ္တီဝ မောဒရေ’’တိ, ပရနိမ္မိတဘောဂေသု ဝသဝတ္တီ ဒေဝပုတ္တာ ဝိယ သုခသမင်္ဂိတာယ မောဒန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝုတ္တသမ္ပရာယောတိ ဧတေ သဂ္ဂါတိ ဧဝံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၇။)ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသမ္ပရာယော။ ဥဘိန္နန္တိ ဧတေသံ ယထာဝုတ္တာနံ ဥဘိန္နံ ဒုက္ကဋသုကဋကမ္မကာရီနံ။ တတော စဝိတွာ တတော နိရယသဂ္ဂါဒိတော စဝိတွာ မနုဿေသု နိဗ္ဗတ္တတိ။ တေသု ယော မစ္ဆရီ မနုဿေသု နိဗ္ဗတ္တော, သော ဒလိဒ္ဒေါ ဟုတွာ ပုဗ္ဗစရိယဝသေန မစ္ဆရီယေဝ ဟောန္တော ဒါရာဒိဘရဏတ္ထံ မစ္ဆကစ္ဆပါဒီနိ ဟန္တွာ ပုနပိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တော။ ဣတရော သုဒ္ဓါသယော သမိဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပုဗ္ဗစရိယာဝသေန ပုနပိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တေယျ။ တေနာဟ ‘‘ပုန သမ္ပရာယေပိ ဒုဂ္ဂတိသုဂတိယေဝ ဟောတီ’’တိ။
မစ္ဆရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဃဋီကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၀။ ‘‘ဥပပန္နာသေ’’တိ သေ-ကာရာဂမံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော, ‘‘ဥပပန္နာ’’ဣစ္စေဝ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိဝသေန ဥပဂတာ’’တိ။ အတ္တနော သမ္ပတ္တိတော အဝိဟာနတော အဝိဟာ, တေသံ ဗြဟ္မလောကော အဝိဟာဗြဟ္မလောကော, တသ္မိံ။ ဥပပတ္တိသမနန္တရမေဝါတိ ပဌမကောဋ္ဌာသေ ဧဝ။ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာတိ အသေက္ခဝိမုတ္တိယာ။ သေက္ခဝိမုတ္တိယာ ပန အဝိဟူပပတ္တိတော ပဂေဝ ဝိမုတ္တာ။ မာနုသံ ဒေဟံ သမတိက္ကမန္တိ စိတ္တုပက္ကိလေသပဟာနဝသေနာတိ ဖလေန ဟေတုဒဿနမိဒန္တိ အာဟ ‘‘မာနုသံ ဒေဟန္တိ ဣဓ…ပေ… ဝုတ္တာနီ’’တိ။ ဒိဝိ ဘဝံ ဒိဗ္ဗံ, ဗြဟ္မတ္တဘာဝသညိတံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တတ္ထ သံယောဇနကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဗ္ဗံ ယောဂန္တိ ပဉ္စ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနီ’’တိ။ ဣမဿာတိ ဒေဝပုတ္တဿ။ ‘‘ဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ, ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥပစ္စဂု’’န္တိ တေသံ တွံ ကုသလံ သဗ္ဗာဝဇ္ဇပ္ပဟာနေန အနဝဇ္ဇတံ ဘာသတီတိ ကုသလီ ဝဒေသိ။ အတ္ထေန သဒ္ဒဿ အဘေဒေါပစာရံ ကတွာ ဂမ္ဘီရဝစနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္ထ’’န္တိ အတ္ထဿေဝ ဂမ္ဘီရတော, န သဒ္ဒဿ။ သမုစ္ဆိန္နကာမရာဂတာယ သဗ္ဗသော ကာမဝိသယပ္ပဟာနေန နိရာမိသဗြဟ္မစာရီ နာမ အနာဂါမီ။ နိဝါသနဋ္ဌာနဘူတော သမာနော ဧကော ဂါမော ဧတဿာတိ အာဟ ‘‘ဧကဂါမဝါသီ’’တိ။
ဃဋီကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာဒိတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၈။)၆။ ဇရာဝဂ္ဂေါ
၁။ ဇရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၁။ ဟိတဿ သာဓနတော သာဓု, ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထဇာတံ။ တံ ပန အတ္ထကာမေန လဘိတဗ္ဗတော ဥပသေဝိတဗ္ဗတော လဒ္ဓကံ, ကလျာဏဋ္ဌေန ဘဒ္ဒကန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘သာဓူတိ လဒ္ဓကံ ဘဒ္ဒက’’န္တိ။ ‘‘သီလံ ယာဝ ဇရာ သာဓူ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဗျတိရေကတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ အတ္ထဇာတံ။
ပတိဋ္ဌိတာတိ စိတ္တသန္တာနေ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ, ကေနစိ အသံဟာရိယာ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေန အာဂတာ’’တိ။ စိတ္တီကတဋ္ဌာဒီဟီတိ ပူဇနီယဘာဝါဒီဟိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။ စိတ္တီကတန္တိ ရတနန္တိ ဣဒံ ရတနံ နာမ လောကေ စိတ္တီကတံ ဝတ္ထူနံ သဟဿဂ္ဃနတာဒိဝသေန။ ယေပိ လောကေ စိတ္တီကတာ ခတ္တိယပဏ္ဍိတ-စတုမဟာရာဇ-သက္က-သုယာမ-မဟာဗြဟ္မာဒယော, တေသံ စိတ္တီကတော တေဟိ သရဏန္တိ ဥပဂန္တဗ္ဗတာဒိဝသေန။ ရတိကရန္တိ ပီတိသုခါဝဟံ။ ဈာနရတိသုခေနာတိ ဒုဝိဓေနပိ ဈာနရတိသုခေန။ တုလေတုန္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ။ ဂုဏပါရမိန္တိ ဂုဏာနံ ဥက္ကံသပါရမိံ။ ဒုလ္လဘော အနေကာနိ အသင်္ချေယျာနိ အတိဓာဝိတွာပိ လဒ္ဓုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ အနောမောတိ အနူနော ပရိပုဏ္ဏော။ တတ္ထ ဝိသေသတော အနောမသတ္တပရိဘောဂတော တေဟိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ’’တိ အနုဿရိတဗ္ဗတောတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ အနောမော သီလေနာ’’တိအာဒိ။
အရိယမဂ္ဂပညာယေဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ ‘‘ဣဓ ပန ဒုလ္လဘပါတုဘာဝဋ္ဌေန ပညာ ‘ရတန’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ပုဇ္ဇဖလနိဗ္ဗတ္တနတော, အတ္တနော သန္တာနံ ပုနာတီတိ စ ပုညစေတနာ ပုညံ, သာ ပန ယဿ ဥပ္ပန္နာ, တဿေဝ အာဝေဏိကတာယ အနညသာဓာရဏတ္တာ ကေနစိပိ အနာဟဋာ, အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အရူပတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဇရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၂၉။)၂။ အဇရသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၂။ အဇီရဏေနာတိ ဇိဏ္ဏဘာဝါနာပဇ္ဇနေန။ လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ အဝိနာသပ္ပတ္တိယာ။ တေနာဟ ‘‘အဝိပတ္တိယာတိ အတ္ထော’’တိ။ နိဒ္ဓမိတဗ္ဗောတိ နီဟရိတဗ္ဗော။
အဇရသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ မိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၃။ သဟ အတ္ထေန ဝတ္တတီတိ သတ္ထော, ဘဏ္ဍမူလံ ဂဟေတွာ ဝါဏိဇ္ဇဝသေန ဒေသန္တရာဒီသု ဝိစရဏကဇနသမူဟော။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဓိံစရော’’တိ, သဟစရဏကောတိ အတ္ထော။ မိတ္တန္တိ သိနေဟယောဂေန မိတ္တကိစ္စယုတ္တံ။ ဣဓာဓိပ္ပေတပ္ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ရောဂေ ဥပ္ပန္နေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာရူပေတိ ဇိဂုစ္ဆနီယေ, ဒုတ္တိကိစ္ဆေ ဝါ။ ယထာ အသဏ္ဌိတာနံ သဏ္ဌာပနဝသေန ပဝသတော ပုရိသဿ ဘောဂဗျသနေ နာထတာ, ဧဝံ ပုတ္တသိနေဟဝသေန ပုတ္တဿ မာတုယာ အန္တောဂေဟေ နာထတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မာတာ မိတ္တံ သကေ ဃရေ’’တိ။ အတ္ထဇာတဿာတိ ဥပဋ္ဌိတပယောဇနဿာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နကိစ္စဿာ’’တိ။ သမ္ပရာယဟိတန္တိ သမ္ပရာယေ ဟိတာဝဟံ။
မိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၄။ ပတိဋ္ဌာတိ အဝဿယော။ ဂုယှဿာတိ ဂုဟိတဗ္ဗဿ ရဟဿဿ။ ပရမော သခါ နာမ အတိပိယဋ္ဌာနတာယ။
ဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပဌမဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၅။ ဝိဓာဝတီတိ ဝိဝိဓံ ရူပံ ပဓာဝတိ, ယထာကာမံ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။
ပဌမဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၀။)၆။ ဒုတိယဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၆။ ဝဋ္ဋဒုက္ခတောတိ သံသာရဒုက္ခတော။ သံသာရော ဟိ ကိလေသကမ္မဝိပါကာနံ အပရာပရုပ္ပတ္တိတာယ ဝိဓာဝတိ။ တဉ္စ ဒုက္ခံ ဒုက္ခမတ္တာယ နာနာဝိဓဒုက္ခရာသိဘာဝတော။
ဒုတိယဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ တတိယဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၇။ နိပ္ဖတ္တီတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပါကာနံ နိပ္ဖဇ္ဇနတော နိပ္ဖတ္တိ။ တတော ဧဝ အဝဿယော, နိပ္ဖတ္တိတဝိပါကဿ အဝဿယော အဓိဋ္ဌာနံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။
တတိယဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဥပ္ပထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၈။ အမဂ္ဂေါတိ န မဂ္ဂေါ အနုပါယော။ ရတ္တိန္ဒိဝက္ခယောတိ တတ္ထ ဝယက္ခဏဿ ပါကဋဘာဝတော။ ဝုတ္တက္ခဏောပိ ဟိ သယံ ခီယတေဝ။ သေသံ ဗာဟိရမလံ ဝတ္ထသရီရာဒိဘူတံ။ တထာ ဟိ ‘‘ဘသ္မခါရာဒီဟိ ဓောဝိတွာ သက္ကာ သောဓေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒုဋ္ဌောတိ ဒူသိတော သတ္တသန္တာနော န သက္ကာ သုဒ္ဓေါ နာမ ကာတုံ အဗ္ဘန္တရမလီနဘာဝါပါဒနတော။ ဣတ္ထိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယဿ အန္တရာယကရာယပိ။ ပဇာတိ သတ္တကာယော သဇ္ဇတိ သင်္ဂံ ကရောတိ ယာထာဝတော အာဒီနဝံ အပဿန္တော။ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒိ ကိလေသာနံ တာပနတော တပေါ, တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာပီ’’တိအာဒိ။
ဥပ္ပထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၁။)၉။ ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၉။ ကိဿာတိ ဘုမ္မတ္ထေ သာမိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကိသ္မိံ အဘိရတော’’တိ။ သဒ္ဓါ နာမ အနဝဇ္ဇသဘာဝါ, တသ္မာ လောကိယလောကုတ္တရဟိတသုခါဝဟာတိ အာဟ ‘‘သုဂတိဉ္စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုတိယိကာ’’တိ။ အနုသာသတိ ဟိတစရိယာယ ပရိဏာယိကဘာဝတော။
ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ကဝိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၀။ ဂါယတ္တိအာဒိကောတိ ဆဗ္ဗီသတိယာ ဆန္ဒေသု ဂါယတ္တိအာဒိကော ဥက္ကတိပရိယောသာနော ဆန္ဒော ဂါထာနံ နိဒါနံ သမုဋ္ဌာနံ ‘‘သမုဋ္ဌဟတိ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ။ တေဟိ ပန အနုဋ္ဌုဘာဒိကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒော ဂါထာနံ နိဒါန’’န္တိ။ ပုဗ္ဗပဋ္ဌာပနဂါထာတိ ဓမ္မကထာယ အာဒိတော အာရောစနဘာဝဇာနနတ္ထံ သတိဇနနံ ဝိယ ပဝတ္တိတဂါထာ။ အက္ခရဉှိ ပဒံ ဇနေတီတိ ယသ္မာ အက္ခရသမုဒါယော ပဒံ, ပဒသမုဒါယော ဂါထာ, သမုဒါယော စ သမုဒါယီဟိ ဗျဉ္ဇီယတိ တံပဝတ္တနတော, တသ္မာ ဗျဉ္ဇနဘာဝေ ဌိတံ အက္ခရံ, တံသမုဒါယော ပဒံ, ပဒံ တံ ဝိယဉ္ဇေတာ ဇနေတာ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘အက္ခရဉှိ ပဒံ ဇနေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အက္ခရံ ဟိ ဥစ္စာရိတဝိဒ္ဓံသိတာယ တံတံခဏမတ္တာဝဋ္ဌာယီပိ ပရတော ပဝတ္တိယာ မနောဝိညာဏဝီထိယာ သင်္ကလနဝသေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ပဒဘာဝေန ဂယှမာနံ ယထာသင်္ကေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတိ။ ပဒံ ဂါထံ ဇနေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါထာ အတ္ထံ ပကာသေတီတိ ဂါထာသညိတော ပဒသမုဒါယော ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓဝသေန သမ္ဗန္ဓိတော ကတ္တုအဓိပ္ပါယာနုရူပံ အာလောစိတဝိလောစိတံ သံဟိတံ အတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ သမုဒ္ဒါဒိပဏ္ဏတ္တိနိဿိတာ ဝေါဟာရသန္နိဿယေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဂါထာ အာရဘန္တော’’တိအာဒိ။ အာသယောတိ အဝဿယောတိ အာဟ ‘‘ပတိဋ္ဌာ’’တိ ကဝိတောတိ ဝိစိတ္တကထီအာဒိတော။
ကဝိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဇရာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၂။)၇။ အဒ္ဓဝဂ္ဂေါ
၁။ နာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၁။ နာမန္တိ သာမညနာမာဒိဘေဒံ နာမံ။ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ ပညတ္တိပထံ သဗ္ဗံ ဉေယျပဝတ္တိပထံ။ အဒ္ဓဘဝီတိ ကာမံ ပါဠိယံ အတီတကာလနိဒ္ဒေသော ကတော, တံ ပန လက္ခဏမတ္တံ။ အဘိဘဝတိ အနုပတတီတိ ဧတေန အဘိဘဝေါ အနုပတနံ ပဝတ္တိ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ တံ ပနဿ အဘိဘဝနံ အပ္ပဝိသယေ အနာမသိတွာ မဟာဝိသယာနံ ဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဩပပါတိကေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿ နာမံ ဟောတီတိ တဿ ရုက္ခပါသာဏာဒိကဿ အနာမကောဣစ္စေဝ သမညာ ဟောတိ, တထာ နံ သဉ္ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။
နာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ စိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၂။ ယေ စိတ္တဿ ဝသံ ဂစ္ဆန္တီတိ ယေ အပရိညာတဝတ္ထုကာ, တေသံယေဝ။ အနဝသေသပရိယာဒါနန္တိ အနဝသေသဂ္ဂဟဏံ။ န ဟိ ပရိညာတက္ခန္ဓာ ပဟီနကိလေသာ စိတ္တဿ ဝသံ ဂစ္ဆန္တိ, တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေန္တိ။
စိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တဏှာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၃။ တတိယေ ‘‘သဗ္ဗေဝ ဝသမနွဂူ’’တိ ယေ တဏှာယ ဝသံ ဂစ္ဆန္တိ, တေသံ ဧဝ အနဝသေသပရိယာဒါနန္တိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိဿတိ။
တဏှာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၃။)၄။ သံယောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄။ ကိံ သု သံယောဇနောတိ သူတိ နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကိံ-သံယောဇနော’’တိ? ဝိစရန္တိ ဧတေဟီတိ ဝိစာရဏာ, ပါဒါ။ ဗဟုဝစနေ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဝစနံ ကတံ။ တဿာတိ လောကဿ။
သံယောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဗန္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၅။ စတုတ္ထေ အာဂတအတ္ထော ဧဝ အနန္တရေပိ ဝုတ္တော, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စမေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။
ဗန္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ အတ္တဟတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၆။ ‘‘ကေနဿုဗ္ဘာဟတော’’တိ ပါဌောတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘သု-ကာရော နိပါတမတ္တ’’န္တိ အာဟ, ‘‘ကေနဿဗ္ဘာဟတော’’တိ ပန ပါဌေ ဥ-ကာရလောပေန ပဒသန္ဓိ။ ဣစ္ဆာဓူပါယိတောတိ အသမ္ပတ္တဝိသယိစ္ဆာလက္ခဏာယ တဏှာယ သန္တာပိတော ဒဍ္ဎော။ တေနာဟ ‘‘ဣစ္ဆာယ အာဒိတ္တော’’တိ။
အတ္တဟတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဥဍ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၇။ ဥလ္လင်္ဃိတောတိ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ လင်္ဃိတော။ သဒ္ဒါဒီသူတိ သဒ္ဒါဒိနာဂဒန္တေသု သောတာဒီနိ ဥဍ္ဍိတာနိ တဏှာရဇ္ဇုနာ ဒဠှဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓတ္တာ တဒနတိဝတ္တနတော။ လောကောတိ အာယတနလောကော။ တထာ အတ္ထယောဇနာယ ကတတ္တာ ခန္ဓာဒိလောကဝသေနပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ န
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၄။)ဒူရံ အနန္တရဘဝကတ္တာ။ စုတိစိတ္တအန္တရိတတ္တာ ဧကစိတ္တန္တရဘဝဿ ကမ္မဿ အဗုဇ္ဈနံ, ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ သတ္တာ န ဗုဇ္ဈန္တီတိ အာဟ ‘‘ဗလဝတိယာ’’တိအာဒိ။
ဥဍ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ပိဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၈။ ပဉှောတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော။ ပုစ္ဆိတောတိ သတ္တမသုတ္တေ ဂါထာယ ပုရိမဒ္ဓံ ပစ္ဆိမဒ္ဓံ, ပစ္ဆိမံ ပုရိမံ ကတွာ အဋ္ဌမသုတ္တေ ဒေဝတာယ ပုစ္ဆိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဟေဋ္ဌုပရိယာယဝသေန ပုစ္ဆိတော’’တိ။ ပုစ္ဆာနုရူပံ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အဝုတ္တမ္ပိ သိဒ္ဓမေတန္တိ အနာဟဋံ။
ပိဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဣစ္ဆာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၉။ နဝမေ ဝိနယာယာတိ ဝိနယေန။ ကရဏတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သမ္ပဒါနဝစနံ။ ကိဿဿူတိ ကိဿ, သု-ကာရော နိပါတမတ္တံ။ သဗ္ဗံ ဆိန္ဒတိ ဗန္ဓနန္တိ သဗ္ဗံ ဒသဝိဓမ္ပိ သံယောဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ န ဟိ တံ ကိဉ္စိ ကိလေသဗန္ဓနံ အတ္ထိ, ယံ အသမုစ္ဆိန္နံ ဟုတွာ ဌိတံ အဿာ တဏှာယ သမုစ္ဆိန္နာယ။ သွာယမတ္ထော သုဝိညေယျောတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝါ’’တိ။
ဣစ္ဆာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၀။ ကိသ္မိန္တိ ကိသ္မိံ သတိ? တဿ ပန သန္တဘာဝေါ ဥပ္ပတ္တိဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ကိသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ’’တိ? လောကော ဥပ္ပန္နောတိ ဝုစ္စတိ အနုပါဒါနတ္တာ လောကသမညာယ။ ဆသူတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော သန္ထဝန္တိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၅။)အဓိကသိနေဟံ ကရောတိ အဓိကသိနေဟဝတ္ထုဘာဝတော အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနံ။ ဥပါဒါယာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ အပရကာလကိရိယံ အပေက္ခတီတိ ဝစနသေသဝသေန ကိရိယာပဒံ ဂဟိတံ ‘‘ပဝတ္တတီ’’တိ။ ကိံ ပန ပဝတ္တတိ? လောကော, လောကသမညာတိ အတ္ထော။ ဆသူတိ ဣဒံ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ဆဠာယတနနိမိတ္တဉှိ သဗ္ဗဒုက္ခံ။ အယန္တိ သတ္တလောကော။ ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတိ ဆဠာယတနံ နာမ မူလံ သဗ္ဗဒုက္ခာနန္တိ ကတွာ။ ဗာဟိရေသု အာယတနေသု သန္ထဝံ ကရောတိ ဝိသေသတော ရူပါဒီနံ တဏှာဝတ္ထုကတ္တာ။ ယသ္မာ စက္ခာဒီနံ သန္တပ္ပနဝသေန ရူပါဒီနံ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ လောကဿ နိသေဝိတာယ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဆန္နံ…ပေ… ဝိဟညတီ’’တိ။
လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဒ္ဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဆေတွာဝဂ္ဂေါ
၁။ ဆေတွာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၁။ ဝဓိတွာတိ ဟန္တွာ ဝိနာသေတွာ။ အပရိဒယှမာနတ္တာတိ အပီဠိယမာနတ္တာ။ ဝိနဋ္ဌဒေါမနဿတ္တာ န သောစတိ စေတောဒုက္ခဒုက္ခာဘာဝတော။ ဝိသံ နာမ ဒုက္ခံ အနိဋ္ဌဘာဝတော, တဿ မူလကာရဏံ ကောဓော အနိဋ္ဌဖလတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဝိသမူလဿာတိ ဒုက္ခဝိပါကဿာ’’တိ။ အက္ကုဋ္ဌဿာတိ အက္ကောသာပရာဓဿ။ အက္ကောသပဟာရတ္ထသမ္ဗန္ဓေန ဟိ ‘‘ကုဒ္ဓဿာ’’တိ ဥပယောဂတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ။ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကောဓံ နဿတိ။ သုခုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဧသ ကောဓော ‘‘မဓုရဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော, သုခါဝသာနောတိ အတ္ထော။
ဆေတွာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ရထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၂။ ပညာဏန္တိ လက္ခဏံ သလ္လက္ခဏူပါယော။ ဒိသွာတိ ဒဿနဟေတု။ ‘‘စောဠရညော ရဋ္ဌံ စောဠရဋ္ဌ’’န္တိ ဧဝံ ရဋ္ဌံ ရညာ ပညာယတိ။
ရထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၆။)၃။ ဝိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၃။ သဒ္ဓါယာတိ သဒ္ဓါဟေတု။ ကုလသမ္ပဒါတိ ခတ္တိယာဒိသမ္ပတ္တိယော။ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဝိတ္တပဋိလာဘဟေတုတော သဒ္ဓါဝိတ္တမေဝ။ ဟေဋ္ဌာ တိဏ္ဏံ ဒွါရာနံ ဝသေန ဥပ္ပန္နကဿ သဗ္ဗဿပိ အနဝဇ္ဇဓမ္မဿ သင်္ဂဏှနတော ‘‘ဓမ္မောတိ ဒသကုသလကမ္မပထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အသံကိလိဋ္ဌသုခန္တိ။ နိရာမိသံ သုခံ။ တမေဝ သာမိသံ ဥပနိဓာယ သမ္ဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘အသံကိလိဋ္ဌ’’န္တိ။ အသေစနကဘာဝေန အဘိရုစိဇနနတော ပိယာကိစ္ဆကရဏတော ဗဟုံ သုစိရမ္ပိ ကာလံ အာသေဝန္တဿ အဒေါသာဝဟတော သစ္စမေဝ မဓုရတရံ။ န ဟိ တံ ပိဝိတဗ္ဗတော သာဒိတဗ္ဗတော အနုဘဝိတဗ္ဗတော ရသောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ဣဒါနိ တဿ ကိစ္စသမ္ပတ္တိအတ္ထေဟိပိ မဟာရဟတံ ဒဿေတုံ ‘‘သစ္စသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နဒီနိဝတ္တနံ မဟာကပ္ပိနဝတ္ထုအာဒီဟိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။မဟာကပ္ပိနတ္ထေရဝတ္ထု၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၃၁၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။မဟာကပ္ပိနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ) ဒီပေတဗ္ဗံ, ဣတရာနိ ကဏှဒီပါယနဇာတက- (ဇာ။ ၁။၁၀။၆၂ အာဒယော) သုတသောမ- (ဇာ။ ၂။၂၁။၃၇၁ အာဒယော) မစ္ဆဇာတကေဟိ (ဇာ။ ၁။၁။၃၄, ၇၅၊ ၁။၂။၁၃၁ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗာနိ။ နိမ္မဒ္ဒေန္တိ အဘိဘဝန္တိ။ မဓုရတရန္တိ သုန္ဒရတရံ သေဋ္ဌေသူတိ အတ္ထော။ ပညာဇီဝီတိ ပညာယ ဇီဝနသီလောတိ ပညာဇီဝီ, ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမစရိယောတိ အတ္ထော။ ပညာဇီဝီတိ စ ပညာဝသေန ဣရိယတိ ဝတ္တတိ ဇီဝိတံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ပညာဇီဝီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဇီဝတ’’န္တိ ကေစိ ပဌန္တိ, ဇီဝန္တာနံ ပညာဇီဝိံ သေဋ္ဌမာဟူတိ အတ္ထော။
ဝိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဝုဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၄။ ဥပ္ပတန္တာနန္တိ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌဟန္တာနံ။ ‘‘သေဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘သတ္တဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဣတရေသံ ဝါ တဒနုလောမတော။ ခေမော ဟောတိ ဒုဗ္ဘိက္ခုပဒ္ဒဝါဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘သုဘိက္ခော’’တိ။ နိပတန္တာနန္တိ အဓောမုခံ ပဝတ္တန္တာနံ။ ပဝဇမာနာနန္တိ ဝဇနသီလာနံ။ တေ ပန ယသ္မာ ဇင်္ဂမာ နာမ ဟောန္တိ, န ရုက္ခာဒယော ဝိယ ထာဝရာ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ဇင်္ဂမာန’’န္တိ။ ဂါဝေါတိ ဓေနုယော။ တေန မဟိံသာဒိကာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝဒန္တာနန္တိ ဥပ္ပန္နံ အတ္ထံ ဝဒန္တာနံ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၇။)အတ္တနော ခန္တိယာတိ အတ္တနော ခန္တိယာ ရုစိယာ ဂဟိတဘာဝေန။ ဣတရာ ဒေဝတာ တဿာ ဝိဿဇ္ဇနေ အပရိတုဿမာနာ အာဟ။ ယာဝ ပဓံသီတိ ဂုဏဓံသီ သတ္ထုဒေသနာယ လဒ္ဓဗ္ဗဂုဏနာသနတော။ ပဂဗ္ဗာတိ ပါဂဗ္ဗိယေန သမန္နာဂတာ, ယထာ ဝစီပါဂဗ္ဗိယေန အခရာ, တထာ ဝါစာယ ဘဝိတဗ္ဗံ။ မုခရာတိ မုခခရာ။ ဒသဗလံ ပုစ္ဆိ သဏှံ သုခုမံ ရတနတ္တယသံဟိတံ အတ္ထံ သောတုကာမာ။ အဿာ ဒေဝတာယ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ။ ဥပ္ပတမာနာတိ ဥပ္ပတန္တီ သမုဂ္ဃါဋေတိ ဩဓိသော။ ဝဋ္ဋမူလကမဟာအဝိဇ္ဇာတိ တဿာ အာဒီနဝဒဿနတ္ထံ ဘူတကထနဝိသေသနံ။ ဩသီဒန္တာနန္တိ ပဋိပက္ခဝသေန အဓော သီဒန္တာနံ, ဥဿာဒယမာနာနန္တိ အတ္ထော။ ပုညက္ခေတ္တဘူတောတိ ဣဒံ ‘‘ပဒသာ စရမာနာန’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏဝသေန ဘူတကထနဝိသေသနံ။ ယာဒိသော ပုတ္တော ဝါ ဟောတူတိ ဣဒံ ပုရိမပဒေ ဒေဝတာယ ပုတ္တဂဟဏဿ ကတတ္တာ ဝုတ္တံ။
ဝုဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဘီတာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၅။ ကိံ သူဓ ဘီတာတိ ဧတ္ထ သု-ဣဓာတိ နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကိံ ဘီတာ’’တိ? မဂ္ဂေါ စ နေကာယတနပ္ပဝုတ္တောတိ အနေကကာရဏံ နာနာဝိဓာဓိဂမောကာသံ ကတွာ ပဝုတ္တော ကထိတော။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ သဗ္ဗသာဓာရဏာနေကာယတနေဟိ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂဿ တုမှေဟိ ပဝေဒိတတ္တာ လဗ္ဘမာနေ ခေမေ မဂ္ဂေ ကိံ ဘီတာယံ ဇနတာ ဥပ္ပထဘူတာ ဝိပရီတဒိဋ္ဌိတော ဂဏှီတိ အတ္ထော? ဧဝံ ဒေဝတာ ယထိစ္ဆာယ ပုရိမဒ္ဓေန အတ္တနာ ယထာစိန္တိတမတ္ထံ သတ္ထု ပဝေဒိတာ, ပစ္ဆိမဒ္ဓေန အတ္တနော သံသယံ ပုစ္ဆတိ။ ဗဟုပညာတိ ပုထုပည။ ဥဿန္နပညာတိ အဓိကပညာ။ ဌပေတွာတိ သံယမေတွာ။ သံဝိဘာဂီတိ အာဟာရပရိဘောဂေ သမ္မဒေဝ ဝိဘဇနသီလော။ တေနာဟ ‘‘အစ္ဆရာယာ’’တိအာဒိ။ ဝုတ္တတ္ထမေဝ ဟေဋ္ဌာ။
မနေနာတိ မနောဂဟဏေန။ ပုဗ္ဗသုဒ္ဓိအင်္ဂန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂသုဒ္ဓိဘူတံ အင်္ဂံ။ စတူသူတိ ဝုတ္တအင်္ဂပရိယာပန္နံ။ ယညဥပက္ခရောတိ ဒါနဿ သာဓနံ။ ဧတေသု
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၈။)ဓမ္မေသူတိ ဧတေသု သဒ္ဓါဒိဂုဏေသု။ ယထာ ဟိ သဒ္ဓေါ ပစ္စယံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂဿ ဝိသေသပစ္စယော ကမ္မဖလဿ ပရလောကဿ စ ပစ္စက္ခတော ဝိယ ပတ္တိယာယနတော, ဧဝံ မုဒုဟဒယော။ မုဒုဟဒယော ဟိ အနုဒယံ ပတွာ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနော သန္တကံ ပရေသံ ဒေတိ။ ယော စ သံဝိဘာဂသီလော, သော အပ္ပကသ္မိမ္ပိ အတ္တနော သန္တကေ ပရေဟိ သာဓာရဏဘောဂီ ဟောတိ။ ဝဒညူ ဝဒါနိယတာယ ယာဂိနောဝ ယုတ္တံ ယုတ္တကာလံ ဉတွာ အတ္ထိကာနံ မနောရထံ ပူရေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ…ပေ… စတူသူတိ အာဟာ’’တိ။
ဝါစန္တိအာဒီနိ တီဏိ အင်္ဂါနိ တိဝိဓသီလသမ္ပတ္တိဒီပနတော။ သမ္ပန္နသီလော ဟိ ပရလောကံ န ဘာသေယျ။ သဒ္ဓေါ ဧကံ အင်္ဂံ ပယောဂါသယသုဒ္ဓိဒီပနတော။ သုဒ္ဓါသယဿ သမ္မာပယောဂေ ဌိတဿ ကထံ ပရလောကတော ဘယန္တိ။ ဒုကဝသေန စတုရင်္ဂယောဇနာ ဒုကနယော။ ဧတေသု စတူသု ဓမ္မေသု ဌိတောတိ ဧတေသု ယထာဝုတ္တဒုကသင်္ဂဟေသု စတူသု ဂုဏေသု ပတိဋ္ဌိတော။
ဘီတာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ နဇီရတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၆။ နာမဂေါတ္တန္တိ တိဿော ကဿပေါ ဂေါတမောတိ ဧဝရူပံ နာမဉ္စ ဂေါတ္တဉ္စ။ နိဒဿနမတ္တမေတံ, တသ္မာ သဗ္ဗဿ ပညတ္တိယာ လက္ခဏဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဇီရတီတိ အသဘာဝဓမ္မတ္တာ ဥပ္ပါဒဝယာဘာဝတော ဇရံ န ပါပုဏာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဇီရဏသဘာဝေါ န ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ သမညာဘာဝတော ကာလန္တရေပိ တံ သမညာယတေဝ, တသ္မာ ‘‘အတီတဗုဒ္ဓါနံ…ပေ… န ဇီရတီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။
အာလသိယန္တိ အလသဘာဝေါ ဒဠှကောသဇ္ဇံ။ တေနာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ ဌိတိန္တိ ဗျာပါရံ။ နိဒ္ဒါဝသေန ပမဇ္ဇနံ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏံ။ ကိလေသဝသေန ပမဇ္ဇနံ အကတ္တဗ္ဗဿ ကရဏမ္ပိ။ ကမ္မသမယေတိ ကမ္မံ ကာတုံ ယုတ္တကာလေ။ ကမ္မကရဏဝီရိယာဘာဝေါတိ တံကမ္မကိရိယသမုဋ္ဌာပကဝီရိယာဘာဝေါ။ သော ပန အတ္ထတော ဝီရိယပဋိပက္ခော အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေါ, န ဝီရိယဿ အဘာဝမတ္တံ။ သီလသညမာဘာဝေါ ဒုဿီလျံ။ ဝိဿဋ္ဌာစာရတာ နာမ အနာစာရော။ သောပ္ပဗဟုလတာတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၃၉။)နိဒ္ဒါလုတာ။ ယတော ဂဟဏဟတ္ထောပိ န ကိလာသုပိ ပုရိသော နိဒ္ဒါယ အဘိဘုယျတိ။ တေနာဟ ‘‘တာယာ’’တိအာဒိ။ အတိစ္ဆာတာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဘိဘုယျတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အာဂန္တုကာလသိယံ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအာလသျံ ဝိယ ပကတိသိဒ္ဓံ။ ‘‘တေ ဆိဒ္ဒေ’’တိ ပါဠိယံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တာနိ ဆ ဆိဒ္ဒါနီ’’တိ။ ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ အနောကာသဘာဝတော ဆိဒ္ဒါနိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ယတ္ထ ဝိတ္တံ န တိဋ္ဌတီ’’တိ။ သဗ္ဗာကာရေန လေသမတ္တံ အသေသေတွာတိ အဓိပ္ပါယော။
နဇီရတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဣဿရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၇။ သတ္ထဿ မလန္တိ သတ္ထမလံ, ယေန သတ္ထံ မလီနံ ဟောတိ, သတ္ထမလဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ မလီနံ သတ္ထမေဝ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘မလဂ္ဂဟိတသတ္ထ’’န္တိ။ အာဏာပဝတ္တနန္တိ အပ္ပကေ ဝါ မဟန္တေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အတ္တနော အာဏာယ ပဝတ္တနဝသေန ဝသနံ ဣဿရိယတ္တမိစ္ဆန္တိ။ မဏိရတနမ္ပိ ဝိဿဇ္ဇနီယပက္ခိကတ္တာ ဥတ္တမံ ဘဏ္ဍံ နာမ န ဟောတိ, ဣတ္ထီ ပန ပရိစ္စတ္တကုလာစာရိတ္ထိကာယပိ အနိဿဇ္ဇနီယတာယ ဥတ္တမဘဏ္ဍံ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဣတ္ထီ ဘဏ္ဍာနမုတ္တမ’’န္တိ။ တေသံ တေသဉှိ ပုရိသာဇာနီယာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဥတ္တမရတနာကရတ္တာ ဣတ္ထီ ဘဏ္ဍာနမုတ္တမံ။ မလဂ္ဂဟိတသတ္ထသဒိသော အဝဗောဓကိစ္စဝိဗန္ဓနတော။ သတ္ထမလံ ဝိယ သတ္ထဿ ပညာသတ္ထဿ ဂုဏာဘာဝကရဏတော ပညာသတ္ထမလံ။ အဗ္ဗု ဝုစ္စတိ ဥပဒ္ဒဝံ, တံ ဒေတီတိ အဗ္ဗုဒံ, ဝိနာသကာရဏံ။ နနု ဟရဏံ သမဏဿ အယုတ္တန္တိ? ယုတ္တံ။ တဿ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ယုတ္တတံ ဒဿေန္တော ‘‘သလာကဘတ္တာဒီနီ’’တိအာဒိမာဟ။
ဣဿရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၀။)၈။ ကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၈။ ‘‘အတ္တကာမော’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တေ’’တိ။ တေ ဟိ သဗ္ဗသော ပရတ္ထာယ ဧဝ ပဋိပဇ္ဇမာနာ မဟာကာရုဏိကာ ပရတ္ထကာမာ, အတ္ထကာမာ နာမ န ဟောန္တိ, ယာ စ တေသံ အတ္တတ္ထာဝဟာ ပဋိပတ္တိ, သာပိ ယာဝဒေဝ ပရတ္ထာ ဧဝါတိ။ ဝုတ္တံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။ ယသ္မာ ဗောဓိသတ္တာ ပရဟိတပဋိပတ္တိယာ ပါရမိယော ပူရေန္တာ တထာရူပံ ကာရဏံ ပတွာ အတ္တာနံ ပရေသံ ပရိစ္စဇန္တိ ပညာပါရမိယာ ပရိပူရဏတော, တသ္မာ ဣဓာပိ ‘‘သဗ္ဗဗောဓိသတ္တေ ဌပေတွာယေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ကလျာဏန္တိ ဘဒ္ဒကံ။ ဝါစာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘သဏှံ မုဒုက’’န္တိ။ ပါပိကန္တိ လာမကံ နိဟီနံ။ တံ ပန ဖရုသံ ဝါစန္တိ သရူပတော ဒဿေတိ။
ကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ပါထေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၉။ သဒ္ဓါ ဗန္ဓတိ ပါထေယျန္တိ သဒ္ဓါ နာမ သတ္တဿ မရဏဝသေန မဟာပထံ သံဝဇတော မဟာကန္တာရံ ပဋိပဇ္ဇတော မဟာဝိဒုဂ္ဂံ ပက္ခန္ဒတော ပါထေယျပုဋံ ဗန္ဓတိ သမ္ဗလံ သဇ္ဇေတိ။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပ္ပါဒေတွာ’’တိအာဒိ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သဒ္ဓါ ဗန္ဓတိ ပါထေယျ’’န္တိ ဧတံ ဂါထာပဒံ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ။ သိရီတိ ကတပုညေဟိ သေဝီယတိ တေဟိ ပဋိလဘီယတီတိ သိရီ။ ဣဿရိယံ ဝိဘဝေါ။ အာသယိတဗ္ဗတော အာသယော, ဝသနဋ္ဌာနံ နိကေတန္တိ အတ္ထော။ ပရိကဍ္ဎတီတိ ဣစ္ဆာဝသိကံ ပုဂ္ဂလံ တတ္ထ တတ္ထ ဥပကဍ္ဎတိ။
ပါထေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ပဇ္ဇောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၀။ တံ တံ သမဝိသမံ ပဇ္ဇောတတီတိ ပဇ္ဇောတော။ ပဒီပေါ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ပစ္စက္ခတော ရူပဂတံ ဒဿေတိ, ဧဝံ ပညာပဇ္ဇောတော အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ဓမ္မာနံ ပရမတ္ထဘူတံ ရူပံ ဒဿေတိ။ ဇာဂရဗြာဟ္မဏော ဝိယာတိ ဇာဂရခီဏာသဝဗြာဟ္မဏော ဝိယ။ သော ဟိ သတိပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗဒါပိ ဇာဂရော ဟောတိ။ ဂါဝေါတိ ဂေါဇာတိယော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၁။)ဣဒံ ဂုန္နံ ဂေါဏာနဉ္စ သာမညတော ဂဟဏံ။ ကမ္မေတိ ကရဏတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဇီဝနံ ဇီဝေါ, သဟ ဇီဝေနာတိ သဇီဝိနော။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မေန သဟ ဇီဝန္တာန’’န္တိ, ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ ကတွာ ဇီဝန္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဂေါမဏ္ဍလေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဂေါဂဏေန သဟ။ န တေန ဝိနာ ကသိကမ္မာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဂေါရသသိဒ္ဓိယာ စေဝ ကသနဘာရဝဟနသိဒ္ဓိယာ စ ကသိကမ္မဧကစ္စဝါဏိဇ္ဇကမ္မာဒီနိ ဣဇ္ဈန္တိ။ သတ္တကာယဿာတိ အာဟာရုပဇီဝိနော သတ္တကာယဿ ကသိတော အညထာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တဿပိ ကသိဇီဝိတဝုတ္တိယာ မူလကာရဏံ ဖလနိပ္ဖတ္တိနိမိတ္တတ္တာ တဿ။ ဣရိယာပထော စ ဣရိယနကိရိယာနံ ပဝတ္တနုပါယော။ ‘‘သီတန္တိ နင်္ဂလသီတကမ္မ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
ပဇ္ဇောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ အရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၁။ ရဏန္တိ ကန္ဒန္တိ ဧတေဟီတိ ရဏာ, ရာဂါဒယော။ တေဟိ အဘိဘူတတာယ ဟိ သတ္တာ နာနပ္ပကာရံ ကန္ဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ။ တေ ပန သဗ္ဗသော နတ္ထိ ဧတေသံ ရဏာတိ အရဏာ။ နိက္ကိလေသာ ခီဏာသဝါ။ ဝုသိတဝါသောတိ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယဝါသော။ ဘောဇိဿိယန္တိ ဘုဇိဿဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အဒါသဘာဝေါ’’တိ။ သမဏာတိ သမိတပါပသမဏာတိ အာဟ ‘‘ခီဏာသဝသမဏာ’’တိ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာလေ လောကိယပရိညာယ, သေက္ခာ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယပရိညာယ, ပစ္စဝေက္ခဏေ လောကိယလောကုတ္တရာယ ပရိညာယ ပရိညေယျံ တေဘူမကံ ခန္ဓပဉ္စကံ ပရိဇာနန္တိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇန္တိ။ ခီဏာသဝါ ပန ပရိညာတပရိညေယျာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ တေ သာမီ ဟုတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ဝန္ဒန္တိ နံ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ဝုတ္တံ, ဝန္ဒနီယဘာဝေါ စ သီလသမ္ပန္နတာယာတိ အာဟ ‘‘ပတိဋ္ဌိတန္တိ သီလေ ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ခတ္တိယာတိ လက္ခဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘န ကေဝလံ ခတ္တိယာဝါ’’တိအာဒိ။
အရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဆေတွာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဒေဝတာသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၂။)၂။ ဒေဝပုတ္တသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၂။ ဒေဝဿ ပုတ္တော ဒေဝပုတ္တော။ ဒေဝါနံ ဇနကဇနေတဗ္ဗသမ္ဗန္ဓာဘာဝတော ကထမယံ ဒေဝပုတ္တောတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဒေဝါနံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ‘‘အပါကဋော အညတရောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ပါကဋောပိ ဟိ ကတ္ထစိ ‘‘အညတရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဒေဝတာသံယုတ္တေ ‘‘အပါကဋာ အညတရာ ဒေဝတာ’’တိ ဝတွာ ဣဓ ‘‘ပါကဋော ဒေဝပုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိဿ ကဿပေါတိ ဂေါတ္တနာမံ ဂဟိတံ, တဉ္စ ခေါ ပုရိမဇာတိသိဒ္ဓသမညာဝသေန။ အနုသာသနံ အနုသာသော, တံ အနုသာသံ။ ဘိက္ခုနိဒ္ဒေသန္တိ ဘိက္ခုသဒ္ဒဿ နိဒ္ဒေသံ။ ဘိက္ခုဩဝါဒန္တိ ဘိက္ခုဘာဝါဝဟံ ဩဝါဒံ။ ယဒိ ပန န အဿောသိ, ကထမယံ ပဉှံ ကထေသီတိ? အညတော သုတံ နိဿာယ ပဉှံ ကထေသိ, န ပန ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတဘာဝေန။
တေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ။ ‘‘ကထေတုကာမော စေဝါ’’တိအာဒိနာ ဟိ စတုတ္ထံ ဣဓ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ အာဒိတော တိဏ္ဏံ ဘဂဝါ ပဉှံ ဘာရံ န ကရောတိ ဧကေကင်္ဂဝေကလ္လတော စေဝ အင်္ဂဒွယဝေကလ္လတော စ, စတုတ္ထဿ ပန ဥဘယင်္ဂပါရိပူရတ္တာ ဘာရံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ။
ဂါထာယံ ‘‘သုဘာသိတဿာ’’တိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သုဘာသိတံ သိက္ခေယျာ’’တိ။ စတုသစ္စာဒိနိဿိတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သိက္ခန္တော စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတံ သိက္ခတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘စတုသစ္စနိဿိတံ…ပေ… သိက္ခေယျာ’’တိ။ အဝဓာရဏေန တပ္ပဋိပက္ခံ ပဋိနိဝတ္တေတိ။ ဥပါသိတဗ္ဗန္တိ အာသေဝိတဗ္ဗံ ဘာဝေတဗ္ဗံ ဗဟုလီကာတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌတိံသဘေဒံ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဣဒံ တဿ ဝိပဿနာပဒဋ္ဌာနတံ ဟဒယေ ဌပေတွာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုတိယပဒေန အဓိပညာသိက္ခာ ကထိတာ’’တိ။ ယေ ပန ‘‘ဒုတိယပဒေန အဓိစိတ္တသိက္ခာ စိတ္တဝူပသမေန အဓိပညာသိက္ခာ’’တိ ပဌန္တိ, တေသံ ပဒေန အဋ္ဌတိံသပ္ပဘေဒကမ္မဋ္ဌာနံ သုဒ္ဓသမထကမ္မဋ္ဌာနဿေဝ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေနာ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ? ‘‘တံ ဝိပဿနာဓိဋ္ဌာနာနံ သမာပတ္တီနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၃။)ဝသေန ကထိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဒုတိယပဒေန အဓိပညာသိက္ခာ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ သိက္ခနံ နာမ အာသေဝနန္တိ အာဟ ‘‘ဘာဝေယျာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဥပါသနန္တိ ပယိရုပါသနံ။ တဉ္စ ခေါ အဿုတပရိယာပုဏနကမ္မဋ္ဌာနုဂ္ဂဟာဒိဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘တမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ အဓိသီလသိက္ခာ ကထိတာ လက္ခဏဟာရနယေန။ ဝစီသုစရိတဿ ဟိ သီလသဘာဝတ္တာ တဂ္ဂဟဏေနေဝ တဒေကလက္ခဏံ ကာယသုစရိတမ္ပိ ဣတရမ္ပိ ဂဟိတမေဝါတိ။ ဧတ္ထ စ အဓိသီလသိက္ခာယ စိတ္တဝိဝေကော, အဓိပညာသိက္ခာယ ဥပဓိဝိဝေကော, အဓိစိတ္တသိက္ခာယ ကာယဝိဝေကော ကထိတော, ကာယဝိဝေကော ပန သရူပေနေဝ ပါဠိယံ ဂဟိတောတိ တိဝိဓဿပိ ဝိဝေကဿ ပကာသိတတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ပဌမကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၃။ ဒွီဟိ ဈာနေဟီတိ အာရမ္မဏလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနလက္ခဏေဟိ ဒွီဟိ ဈာနေဟိ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝိမုတ္တိယာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂလဒ္ဓါယ ဝိမုတ္တိယာ။ တေန တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိယော ဝဒတိ။ သတ္ထုသာသနဿ ဟဒယတ္တာ အဗ္ဘန္တရတ္တာ ဟဒယဿ မာနသဿ, အနုပတ္တိံ ပဋိလာဘမာနသံ။ တံ ပန အတ္ထတော အညာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တ’’န္တိ။ တံ ပတ္တုကာမေန ဧကန္တတော ဝဇ္ဇေတဗ္ဗတဏှာဒိဋ္ဌီနံ ဘာဝေ တဿ အနိဇ္ဈနတော, တဒဘာဝေ ဣဇ္ဈနတော စ တေ ဥပ္ပါဒနဝသေန ယဒဂ္ဂေန နိဿိတော, တဒဂ္ဂေန ပနာယမ္ပိ တေဟိ နိဿိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနိဿိတော’’တိအာဒိ။ အရဟတ္တံ အာနိသံသိတဗ္ဗဋ္ဌေန အာနိသံသံ ဧတဿာတိ အရဟတ္တာနိသံသော။ အရဟတ္တံ ပတ္တုကာမဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ စ သဗ္ဗပဌမော ကမ္မဋ္ဌာနအတ္တာနုယောဂေါ, သော ဣဓ န ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘တန္တိဓမ္မော ပုဗ္ဗဘာဂေါ’’တိ။ တတ္ထ တန္တိဓမ္မောတိ ပရိယတ္တိဓမ္မော။
ဒုတိယကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၄။)၃။ မဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၄။ မဃောတိ သက္ကဿေတံ နာမံ ပုရိမဇာတိအနုဂတံ။ သွေဝါတိ သက္ကော ဧဝ။ ဝတေနာတိ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနာဒိစာရိတ္တဓမ္မေန။ အညေတိ ဥပဓိဝေပက္ကပါပဓမ္မေ အဘိဘဝိတွာ။ အသုရန္တိ ဣန္ဒသတ္တုဘူတံ အသုရံ။
မဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မာဂဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၅။ စတုတ္ထသုတ္တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ ဒေဝတာသံယုတ္တေ သံဝဏ္ဏိတတ္ထမေဝ, တသ္မာ ဣဓ န ဝတ္တဗ္ဗော အတ္ထောတိ အဓိပ္ပါယော။
မာဂဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ
၅။ ဒါမလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၆။ တေန ကာရဏေနာတိ တေန ပဓာနေန ကာရဏဘူတေန, ပဓာနကရဏနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စိ ခုဒ္ဒကမ္ပိ မဟန္တမ္ပိ ဟီနမ္ပိ ပဏီတမ္ပိ ဘဝံ။ အာယတပဂ္ဂဟောတိ ဒီဃရတ္တဿ ဝီရိယာရမ္ဘော။ ကိစ္စဝေါသာနန္တိ ကိစ္စနိဋ္ဌာနံ။ တထေဝါတိ ယထာ အရဟတ္တုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ, တတော ပစ္ဆာပိ တထေဝ ‘‘ဗုဒ္ဓိပဂ္ဂဟော’’တိ ဝီရိယံ ဒဠှံ ကရောတူတိ ကုပ္ပဓမ္မံ ဝိယ မညမာနော ဝဒတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာဒိအတ္ထံ ပန ဝီရိယကရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ။
အသံကိဏ္ဏာတိ အဝေါမိဿာ ဧဝံ အညတ္ထ အနာဂတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ဣဓေဝ ကသ္မာ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပတိဋ္ဌန္တိ နဒီ နာမ အနဝဋ္ဌိတတီရာ, တတ္ထ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။
ဒါမလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၅။)၆။ ကာမဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၇။ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရောတိ ပုဗ္ဗေ ယောဂါဝစရော ပုရိမတ္တဘာဝေ ဘာဝနမနုယုတ္တော။ အယံ ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာဝ ဗဟူနိ ဝဿသဟဿာနိ သမဏဓမ္မံ အကာသိ, န ပန ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ တမတ္ထံ ကာရဏေန သဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗဟလကိလေသတာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တပရိသုဒ္ဓဿာတိ ယထာ ဝိသေသာဝဟော ဟောတိ, ဧဝံ ဧကန္တေန ပရိသုဒ္ဓဿ သဗ္ဗသော အနုပက္ကိလိဋ္ဌဿ။ သီလေန သမာဟိတာတိ ယထာ သီလံ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ ဟောတိ, ဧဝံ သမ္မဒေဝ အာဟိတစိတ္တာ သုဋ္ဌု သမ္ပန္နစိတ္တာ။ တထာဘူတာ တေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမုပေတာ’’တိ။ ပတိဋ္ဌိတသဘာဝါတိ သေက္ခတ္တာ ဧဝ ယထာဓိဂတဓမ္မေန နိစ္စလဘာဝေန အဓိဋ္ဌိတသဘာဝါ။ မယာ တုဋ္ဌိယာ ဂဟိတာယ ဒေဝပုတ္တော ‘‘ဒုလ္လဘာ တုဋ္ဌီ’’တိ ဝက္ခတီတိ ဘဂဝါ ‘‘တုဋ္ဌိ ဟောတိ သုခါဝဟာ’’တိ အဝေါစာတိ အာဟ ‘‘ဥပရိ ပဉှသမုဋ္ဌာပနတ္ထ’’န္တိ။ ပဗ္ဗဇိတော ရုက္ခမူလိကော အဗ္ဘောကာသိကော ဝါ အနဂါရိယုပေတော နာမ ဟောတိ, သေနာသနေ ပန ဝသန္တော ကထန္တိ အာဟ ‘‘သတ္တဘူမိကေ’’တိအာဒိ။ စတုပစ္စယသန္တောသောတိ ဘာဝနာဘိယောဂသိဒ္ဓေါ စတူသု ပစ္စယေသု သန္တောသော။ တေန စိတ္တဝူပသမေန တုဋ္ဌိ လဒ္ဓါတိ ဒဿေတိ။ စိတ္တဝူပသမဘာဝနာယာတိ စိတ္တကိလေသာနံ ဝူပသမကရဘာဝနာယ, မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝကရဏေန သဝိသေသံ စိတ္တဿ ဝူပသမကရဘာဝနာယ ရတော မနောတိ ယောဇနာ။
ဧတ္ထ စ ဣန္ဒြိယူပသမေန စိတ္တသမာဓာနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ ဣန္ဒြိယဘာဝနာယ စိတ္တသမာဓာနဿ အကာရကာနံ ဒူရီကရဏတော။ အဓိစိတ္တသမာဓာနေန စတုပစ္စယသန္တောသော သဝိသေသံ ပရိသုဒ္ဓေါ ပရိပုဏ္ဏော စ ဟောတိ ပစ္စယာနံ အလာဘလာဘေသု ပရိစ္စာဂသဘာဝတော။ ဝုတ္တနယေန ပန သန္တုဋ္ဌဿ ယထာသမာဒိန္နံ သီလံ ဝိသုဇ္ဈတိ ပါရိပူရိဉ္စ ဥပဂစ္ဆတိ, တထာဘူတော စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနေ ယုတ္တော မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ သဗ္ဗသော ကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တော နိဗ္ဗာနဒိဋ္ဌော ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ယေ ရတ္တိန္ဒိဝ’’န္တိအာဒိနာ။ ကိံ န ဂစ္ဆိဿန္တိ? ဂမိဿန္တေဝါတိ အရိယမဂ္ဂဘာဝနံ ပဟာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဒုက္ကရဘာဝံ သန္ဓာယ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ပန ဒုဂ္ဂမော ဘဂဝါ ဝိသမော မဂ္ဂေါ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၆။)တတ္ထ ကေစိ ‘‘အယံ ပနာတိ ဒေဝပုတ္တော။ သော ဟိ ဘဂဝတော ‘အရိယာ ဂစ္ဆန္တီ’တိ ဝစနံ သုတွာ ‘ဒုဂ္ဂမော ဘဂဝါ’တိအာဒိမာဟာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ယသ္မာ ‘‘သစ္စမေတ’’န္တိ ဧဝမာဒိပိ တဿေဝ ဝေဝစနံ ကတွာ ဒဿိတံ, တသ္မာ ‘‘ယေန မဂ္ဂေန အရိယာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ, အယံ ပန ‘‘ဒုဂ္ဂမော ဘဂဝါ ဝိသမော မဂ္ဂေါ’’တိ အာဟ ဒေဝပုတ္တော။ အရိယမဂ္ဂေါ ကာမံ ကဒါစိ အတိဒုက္ခာ ပဋိပဒါတိပိ ဝုစ္စတိ, တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဝသေန, အယံ ပန အတီဝ သုဂမော သဗ္ဗကိလေသဒုဂ္ဂဝိဝဇ္ဇနတော ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝိသမဿ ရာဂါဒိဝိသမဿ စ ဒူရီကရဏတော န ဝိသမော။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယာ’’တိအာဒိ။ အဿာတိ အရိယမဂ္ဂဿ။ အရိယမဂ္ဂဿ ဟိ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ ပရိဗုန္ဓိတဗ္ဗဘာဂေန ဗဟူ ပရိဿယာ ဟောန္တီတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ ‘‘ဒုဂ္ဂမော ဝိသမော’’တိ စ ဧဝံ ဝုတ္တော။
အဝံသိရာတိ အနုဋ္ဌဟနေန အဓောဘူတဥတ္တမင်္ဂါ။ ကုသလင်္ဂေသု ဟိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဥတ္တမင်္ဂါ သဗ္ဗသေဋ္ဌတ္တာ, တဉ္စ အနရိယာ ပတန္တိ န ဥဋ္ဌဟန္တိ မိစ္ဆာပဋိပဇ္ဇနတော။ တေနာဟ ‘‘ဉာဏသိရေနာ’’တိအာဒိ။ အနရိယမဂ္ဂေတိ မိစ္ဆာမဂ္ဂေ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသမေ မဂ္ဂေ’’တိ။ တံ မဂ္ဂနတော အနရိယာ အရိယာနံ မဂ္ဂတော အပါပုဏနေန ပရိစ္စတ္တာ ဟုတွာ အပါယေ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခေ စ ပတန္တိ။ သွေဝါတိ သွာယံ အနရိယေဟိ ကဒါစိပိ ဂန္တုံ အသက္ကုဏေယျော မဂ္ဂေါ အရိယာနံ ဝိသုဒ္ဓသတ္တာနံ သဗ္ဗသော သမဓိဂမေန သမော ဟောတိ။ ကာယဝိသမာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဝိသမေ သတ္တကာယေ တေသံ သဗ္ဗသောဝ ပဟာနေန သဗ္ဗတ္ထ သမာယေဝ။
ကာမဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ပဉ္စာလစဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၈။ သမ္ဗာဓေတိ သမ္ပီဠိတတဏှာကိလေသာဒိနာ သဥပ္ပီဠတာယ ပရမသမ္ဗာဓေ။ အတိဝိယ သင်္ကာရဋ္ဌာနဘူတော ဟိ နီဝရဏသမ္ဗာဓော အဓိပ္ပေတော။ သော ဟိ ဒုဂ္ဂဟနော တသ္မိံ အသတိ ကာမဂုဏသမ္ဗာဓော အနဝသရော ဧဝ သေယျထာပိ မဟာကဿပါဒီနံ။ ဩကာသန္တိ ဈာနဿေတံ နာမံ နီဝရဏသမ္ဗာဓာဘာဝတော။ အသမ္ဗာဓဘာဝေန ဟိ ဈာနံ ဣဓ ‘‘ဩကာသော’’တိ ဝုတ္တံ, တဉ္စ ခေါ အစ္စန္တာသမ္ဗာဓဋ္ဌာနတာယ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၇။)ဝိပဿနာပါဒကတာယ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘အဝိန္ဒီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဝိန္ဒီတိ ဝိန္ဒိ ပဋိလဘိ။ ဘူရိမေဓသောတိ မဟာပညော, သပညောတိ အတ္ထော။ အဗုဇ္ဈီတိ ဗုဇ္ဈိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ပဋိလီနော ဟုတွာ သေဋ္ဌော, ပဋိလီနာနံ ဝါ သေဋ္ဌောတိ ပဋိလီနသေဋ္ဌော။ မာနုဿယဝသေန ဥန္နတဘာဝတော ပဋိလီနော နာမ ပဟီနမာနော။ ပဋိလဘိံသူတိ ကာမဂုဏသမ္ဗာဓေပိ ‘‘ဣမေ ကာမဂုဏာ မာဒိသာနံ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? တေ အဘိဘုယျ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ သမ္မာသတိံ ပဋိလဘိံသု။ တေန သမ္ပယုတ္တေန လောကုတ္တရသမာဓိနာပိ သုဋ္ဌု သမာဟိတာ။
အယံ ကိရ ဒေဝပုတ္တော ဣတော ပုရိမဝါရေ အတ္တဘာဝေ ပဌမဇ္ဈာနလာဘီ ဟုတွာ တတော စဝိတွာ ဗြဟ္မကာယိကာသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ ဈာနသုခံ အနုဘဝိတွာ တတော စုတော ဣဒါနိ ကာမဘဝေ နိဗ္ဗတ္တော, တသ္မာ တံ ဈာနံ သမ္ဘာဝေန္တော ‘‘တာဒိသဿ နာမ ဈာနသုခဿ လာဘီ ဘဂဝါ’’တိ တေန ဂုဏေန ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝန္တော ‘‘သမ္ဗာဓေ ဝတာ’’တိ ဂါထံ အဘာသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ယထာ နာမ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿုဗ္ဗေဓသိနေရုပဗ္ဗတရာဇံ ဥပါဒါယ သာသပေါ န ကိဉ္စိ ဟောတိ, ဧဝံ အနန္တာပရိမေယျဗုဒ္ဓဂုဏေ ဥပါဒါယ ရူပါဝစရပဌမဇ္ဈာနံ န ကိဉ္စိ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ သတိ’’န္တိအာဒိနာ အနုတ္တရဂုဏာဓိဂမံ ပဝေဒေသိ။ တတ္ထ သတိန္တိ ဝိပဿနာသတိယာ သဒ္ဓိံ အရိယမဂ္ဂသတိံ။ သုသမာဟိတာတိ လောကိယသမာဓိနာ စေဝ လောကုတ္တရသမာဓိနာ စ သုဋ္ဌု သမာဟိတာ။ တေ ဟိ အစ္စန္တံ သုသမာဟိတာ, န ဈာနမတ္တလာဘိနော အကုပ္ပဓမ္မတ္တာ။ ကေစိ ‘‘ကမ္မန္တေ သုသမာဟိတာ’’တိ ပါဌံ ဝတွာ ‘‘မဂ္ဂသမာဟိတာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။
ပဉ္စာလစဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ တာယနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၉။ အတီတဇာတိယံ သယံကာရဝသေန တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပါဒိတတ္တာ ပုဗ္ဗေ တိတ္ထကရော။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပါဒေတွာ’’တိ။ အပရေ အာဟု ‘‘အယံ မေ သတ္ထာတိ ဂဟဏဝသေန တိတ္ထကရော အဿ အတ္ထီတိ ပုဗ္ဗေ တိတ္ထကရော, အတီတတ္တဘာဝေ တိတ္ထကရသာဝကော’’တိ။ တေ ‘‘ဒိဋ္ဌိံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၈။)ဥပ္ပါဒေတွာတိ တဿ သတ္ထုနော ဒိဋ္ဌိံ အာဒါယ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော’’တိ ဝဒန္တိ။ တိတ္ထံ နာမ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ မိစ္ဆာဝါဒဿ အဘာဝတော။ တိတ္ထေ နိယုတ္တာတိ တိတ္ထိကာ, တေ ဧဝ တိတ္ထိယာတိ ဝုတ္တာ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ ကလျာဏကမ္မဿ။ နိဿန္ဒေနာတိ ဖလဘာဝေန။ ဝီရိယပ္ပဋိသံယုတ္တာတိ ဝီရိယဒီပနာတိ အတ္ထော။
အနိယမိတအာဏတ္တီတိ အနိယမဝိဓာနံ အနိယမဝသေန ဝိဓိဝစနံ။ တဏှာသောတန္တိ တဏှာပ္ပဗန္ဓနံ။ နီဟရာတိ သမေဟိ ပဇဟ။ ဧကတ္တန္တိ ဧကဂ္ဂံ။ တေနာဟ ‘‘ဈာန’’န္တိ။ ဥပပဇ္ဇတီတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ န ပါပုဏာတီတိ အာဟ ‘‘န ပဋိလဘတီ’’တိ။ န ဩသက္ကေယျာတိ န သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇေယျ။ ဃရာဝါသတော ပရိဗ္ဗဇနံ ပရိတော အပဂမောတိ ပရိဗ္ဗဇော။ ပဗ္ဗဇိတဝတသမာဒါနဿ အဒဠှတာယ စ တတ္ထ စ အသက္ကစ္စကိရိယာယ သိထိလဂဟိတာ။ အတိရေကန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပုရိမကာလတောပိ အဓိကံ။ ဥပရီတိ ဥပရူပရိ။ ဒုက္ကဋံ အကတမေဝ သေယျောတိ ဒုစ္စရိတံ နာမ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အကတမေဝ ဟိတာဝဟံ။
ယံ ကိဉ္စီတိ ယံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ။ သိထိလံ ကတန္တိ အသက္ကစ္စကာရိတာယ သိထိလံ ကတွာ ပဝတ္တိတံ။ ဧဝရူပမေဝါတိ ဧဝရူပံ ပရာမဋ္ဌသာမညသဒိသမေဝ ပစ္ဆာနုတာပစရိယာဒိပဋိဘာဂတော။ သံကိလိဋ္ဌမေဝ တဏှာသံကိလေသဥပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာ။ အာသင်္ကိတပရိသင်္ကိတန္တိအာဒိတော သမန္တတောပိ ပရေဟိ သင်္ကိတံ။ ဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိ အာဒိဗြဟ္မစရိယံ, တတ္ထ နိယုတ္တာတိ အာဒိဗြဟ္မစရိယိကာ, မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတာ’’တိ။ ပုဗ္ဗပဓာနဘူတာတိ ပဌမာရမ္ဘဘူတာ။
တာယနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ စန္ဒိမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၀။ ဝိမာနေ ဂဟိတေ တံနိဝါသီပိ ဂဟိတော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စန္ဒဝိမာနဝါသီ ဒေဝပုတ္တော’’တိ။ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗသ္မာ ဒုဂ္ဂဋ္ဌာနာ ဝိပ္ပမုတ္တောသိ ဘဂဝါ တွံ, တသ္မာ မယှမ္ပိ ဣတော သမ္ဗာဓဋ္ဌာနတော ဝိပ္ပမောက္ခံ ကရောဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တဿ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။ လောကာနုကမ္ပကာတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၄၉။)သဗ္ဗဿ လောကဿ အနုဂ္ဂဟာ, တသ္မာ တုယှမ္ပိ ဧတဿပိ စန္ဒဿ။ တာဒိသာ ဧဝါတိ သမာနာ ဧဝ။ ပမုဉ္စသီတိ ပမုဉ္စိတ္ထ။ တေနာဟ ‘‘အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစန’’န္တိ။
စန္ဒိမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ သူရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၁။ အန္ဓဘာဝကရဏေတိ လောကဿ အန္ဓကရဏေတိပိ အပရေ။ တေနာဟ ‘‘တမသီ’’တိ။ ဝိရောစတီတိ ဝိဇ္ဇောတတိ။ ကာမံ ဒေဝပုတ္တဝသေန ပဌမံ ဒေဝတာ ဥဒ္ဓဋာ, ရာဟုနော ပန ပယောဂေါ တဿ ဝိမာနေတိ အာဟ ‘‘မဏ္ဍလီတိ မဏ္ဍလသဏ္ဌာနော’’တိ။ ဝဒတိ တဒါ မုခေန ဂဟိတတ္တာ။ မုခေန ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ‘‘ဂိလီ’’တိ အဓိပ္ပေတံ, န စ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဂိလီတိ ဝဒတီ’’တိ။ ဣဒါနိ တဿ မုခေန ဂဟဏသမတ္ထတံ ဒဿေတုံ ‘‘ရာဟုဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောတိအာဒိ တဿ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဂဟဏကာရဏဒဿနံ။ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာတိ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပရိစာရကဒေဝတာ။ ဝေဂန္တိ ဇဝံ။ သော ဟိ ကေနစိ အဘိမုခံ အတိဒုန္နိဝါရော ကမ္မနိယာမသိဒ္ဓေါ။ မတ္ထကန္တိ ကဏ္ဌဿ ဥပရိမဒေသံ။ ကေစိ ‘‘သီသမတ္ထကမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ နိက္ခမေယျ ဝေဂဿ တိက္ခသီဃထာမဘာဝတော။ အာကဍ္ဎိတွာတိ အတ္တနော ဂမနဒိသာဘိမုခံ အာကဍ္ဎိတွာ။ နန္တိ ရာဟုံ။ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လင်္ဃေတုကာမမ္ပိ ဩနမေယျ။ ပဒဒွယေနပိ သော မဟာသရီရော မဟာဗလော, စန္ဒိမသူရိယာနံ ပန ဂမနဝေဂေါ တေန သဗ္ဗထာပိ ဒုန္နိဝါရိယောဝါတိ ဒဿေတိ။ ဝိမာနေနာတိ စန္ဒဂ္ဂဟေ စန္ဒဝိမာနေန, သူရိယဂ္ဂဟေ သူရိယဝိမာနေန ဥဘိန္နမ္ပိ ဝိမာနေန သဟေဝ။ အမာဝါသိယဉှိ ဒွေ ဝိမာနာနိ ယောဇနမတ္တန္တရိတာနိ ဟုတွာ သဟေဝ ပဝတ္တန္တိ။ ယဒိ ဒွေပိ ဒေဝပုတ္တာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ, အထ ကသ္မာ သူရိယသုတ္တေ ဧဝ ‘‘ပဇံ မမ’’န္တိ ဝုတ္တံ, န စန္ဒသုတ္တေတိ? ‘‘သော စ ကိရ န စိရဿေဝ တတော စဝိတွာ အညတ္ထ နိဗ္ဗတ္တော, အညာ ဧဝ စ ဒေဝတာ တတ္ထ ဝသိ, ယသ္မိံ စန္ဒဂ္ဂဟေ ဘဂဝါ တံ ဂါထံ အဘာသိ, န တထာ သူရိယော, အပရဘာဂေ ပန တတ္ထပိ ကာလေန ကာလံ ရာဟုဂ္ဂဟော ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။
သူရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၀။)၂။ အနာထပိဏ္ဍိကဝဂ္ဂေါ
၁။ စန္ဒိမသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၂။ ပဗ္ဗတတဋာ သန္ဒမာနော တထာရူပေါ နဒီနိဝတ္တနပဒေသောပိ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနတာယ ကစ္ဆော ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ပဗ္ဗတကစ္ဆေပီ’’တိ။ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝေန သေဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ, ဧကဂ္ဂတာ။ တသ္မိံ ယောဂတော ဧကဂ္ဂစိတ္တာ ဣဓ ဧကောဒီ။ ပဋိပက္ခတော အတ္တာနံ နိပယန္တိ ဝိသောဓေန္တီတိ နိပကာ, ပညဝန္တော။ တေနာဟ ‘‘ဧကဂ္ဂစိတ္တာ စေဝါ’’တိအာဒိ။ ကာယာဒိဘေဒံ အာရမ္မဏံ သာတိသယာယ သတိယာ သရန္တီတိ သတာ။ တေနာဟ ‘‘သတိမန္တော’’တိ။ သောတ္ထိံ ဂမိဿန္တီတိ ယထာဝုတ္တပဒေသေ မဂါ သောတ္ထိမနုပဒ္ဒဝေန ဝတ္တိဿန္တိ, ဧဝံ ဈာနလာဘိနော သောတ္ထိံ ကိလေသေဟိ အနုပဒ္ဒုတာ ဝတ္တိဿန္တိ။ အယံ ကိရ ဒေဝပုတ္တော ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗာနသညီ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဘဂဝါ ‘‘အယံ ဒေဝပုတ္တော အနိဗ္ဗာနဂါမီ သမာနော နိဗ္ဗာနဂါမိသညီ, ဟန္ဒဿ နိဗ္ဗာနဂါမိနော ဒဿေမီ’’တိ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ စတုန္နံ ဩဃာနံ, သံသာရမဟောဃဿေဝ ဝါ ပရတီရဘာဝတော ပရတီရန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အမ္ဗုနိ ဇာတော အမ္ဗုဇော, မစ္ဆော။ သုတ္တဇာလံ ဆိန္ဒိတွာ မစ္ဆာ ဝိယ ကိလေသဇာလံ ဘိန္ဒိတွာ ဂမိဿန္တီတိ။
စန္ဒိမသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဝေဏ္ဍုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၃။ ပယိရုပါသိယာတိ ပယိရုပါသဟေတု။ သိက္ခန္တီတိ တိဿောပိ သိက္ခာ သိက္ခန္တိ။ သိဋ္ဌိပဒေတိ ကိလေသာနံ သာသနတော ဝဋ္ဋဒုက္ခပရိတ္တာသနတော စ သိဋ္ဌိသညိတေ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပဒေ, သဒ္ဓမ္မေတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အနုသိဋ္ဌိပဒေ’’တိ။ တတ္ထ အနုသိဋ္ဌီတိ သဒ္ဓမ္မော။ ကာလေတိ ယုတ္တပတ္တကာလေ။ အပ္ပမာဒေါနာမ သမထဝိပဿနာဘာဝနာ။
ဝေဏ္ဍုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၁။)၃။ ဒီဃလဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၄။ တထေဝ ပညာယီတိ ဒီဃလဋ္ဌိတွေဝ ပညာယိ, တထာသမညာ ဧဝ အဟောသိ။
ဒီဃလဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ နန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၅။ နတ္ထိ ဧတဿ အာဝဋ္ဋံ အာဝရဏန္တိ အနာဝဋံ။ ရုက္ခော ဝါ ပဗ္ဗတော ဝါတိ သတ္တာနံ ပကတိစက္ခုဿ အာဝရဏဘူတော ရုက္ခော ဝိယ ပဗ္ဗတော ဝိယ စ အဘိဘဝိတုံ သမတ္ထော ဉေယျာဝရဏော နတ္ထိ။ ကထံဝိဓန္တိ ကထံသဏ္ဌိတံ, ကထံပကာရံ ဝါ။ ဒုက္ခန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ။
နန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ စန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၆။ ဟေဋ္ဌာတိ ကာမဘဝေ။ တတ္ထ ဟိ ပရိဗ္ဘမန္တဿ ပတိဋ္ဌာ ဒုလ္လဘာ ယေဘုယျေန တတ္ထ သတ္တာ နိမုဂ္ဂါ ဧဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဟေဋ္ဌာ အပ္ပတိဋ္ဌော သံသာရော။ ဥပရီတိ မဟဂ္ဂတဘဝေ။ တတ္ထ ဟိ နိဗ္ဗတ္တဿ နိဗ္ဗာနံ အာရုဟိတုံ အာလမ္ဗနာ ဒုလ္လဘာ, ဈာနာဘိရတိယာ တတ္ထေဝ နိကန္တိ တေသံ ဗလဝတီ ဟောတိ, တသ္မာ ဥပရိ အနာလမ္ဗနော သံသာရော။ ပေသိတတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတစိတ္တော။ တယော ကမ္မာဘိသင်္ခါရာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒယော တယော အဘိသင်္ခါရာ။ တေန ‘‘နန္ဒီပုဗ္ဗကော ကမ္မဘဝေါ’’တိ ဝတွာ ‘‘နန္ဒိံ ဇနေတွာ’’တိ ဝုတ္တော။ ကာမသညာသီသေန ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဂဟဏံ, ကာမစ္ဆန္ဒပမုခါနိ စ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဂဟိတာနီတိ အာဟ ‘‘ကာမသညာဂဟဏေန ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနီ’’တိ။ ရူပဘဝေါ ရူပံ ဘဝပဒလောပေန။ ရူပဘဝဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ သေသဘဝဿပိ ဂဟဏံ။ တဿ သံယောဇနဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဂဟိတာနိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၂။)မဟောဃေတိ သံသာရမဟောဃေ။ တေသန္တိ ကာမဘဝါဒီနံ ဂဟဏေန ဘဝဘာဝေန တဒေကလက္ခဏတာယ။ အရူပဘဝေါ ဂဟိတော လက္ခဏဟာရနယေန။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
စန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဝါသုဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၇။ ဆဋ္ဌံ ဟေဋ္ဌာ ဒေဝတာသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ဝါသုဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သုဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၈။ သုဗြဟ္မာတိ တဿ ဒေဝပုတ္တဿ နာမံ။ တဿ သတ္ထု သန္တိကူပသင်္ကမနဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဒေဝ သောကံ တဿ ဒေဝပုတ္တဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ။ အစ္ဆရာသံဃပရိဝုတောတိ သဟဿမတ္တေန အစ္ဆရာသံဃေန ပရိဝုတော။ နန္ဒနကီဠိကန္တိ နန္ဒနဝနကီဠိကံ။ ဟတ္ထံ အာဂစ္ဆတီတိ ဟတ္ထဂယှုပဂေါ ဟောတိ။ ဂန္ထေန္တီတိ ဧတ္ထ မာလာဝေဌနမ္ပိ ခိဍ္ဍာပသုတတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညထာ ပုပ္ဖါနိယေဝ တာယ တာယ စိတ္တဿ ဝသေန မာလာဘာဝေန ဟတ္ထံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ။ ဥပစ္ဆေဒကကမ္မဝသေနာတိ တသ္မိံ ဒေဝလောကေ အာယုသေသေ သတိ ဧဝ တဿ ပန ဥပဃာတကဿ လဒ္ဓေါကာသဿ ပါပကမ္မဿ ဝသေန။ ‘‘ပဟာရော’’တိ ဒိဝသဿ တတိယော ဘာဂေါ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝါတိ ဧကဝေလာယမေဝါတိ အတ္ထော။
ပိယဝတ္ထုကသောကေနာတိ ပိယဝတ္ထုနိမိတ္တကေန သောကေန။ ရုပ္ပမာနောတိ ပီဠိယမာနော။ သတ္တမေ ဒိဝသေတိ မနုဿဂဏနာယ သတ္တမေ ဒိဝသေ။ တတ္ထေဝါတိ တသ္မိံယေဝ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိတဗ္ဗံ ဣမိနာ တာဟိ စ သဟေဝ ပုဗ္ဗေ တဿ ပါပကမ္မဿ ကတတ္တာ။ ရုပ္ပီတိ စိတ္တသန္တာသံ အာပဇ္ဇိ။ နိဒ္ဓမိတုန္တိ နီဟရိတုံ အပနေတုံ။ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာတိ တာဟိ ပဉ္စသတာဟိ အစ္ဆရာဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၃။)ဣဒန္တိ အတ္တနော စိတ္တံ ဒဿေတိ အာသန္နပစ္စက္ခဘာဝတော။ နိစ္စန္တိ သဒါ။ သွာယံ နိစ္စတ္ထော အဓိပ္ပါယဝသေန ဂဟေတဗ္ဗောတိ တတ္ထ ပဟာတဗ္ဗံ ဂဟေတဗ္ဗဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘ဒေဝလောကေ’’တိအာဒိမာဟ။ န ဂဟေတဗ္ဗော ဟေတုပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေ တဿ ဥတြာသဿ အဘာဝတော။ တေသူတိ ဒုက္ခေသု။ တာနိ ဟိ ဟေတုပစ္စယေဟိ ကတ္တဗ္ဗတော ဂါထာယံ ‘‘ကိစ္ဆေသူ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ကိစ္ဆေသူတိ ဝါ ကိစ္ဆနိမိတ္တံ။ ယာသဉှိ ပယောဂဝိပတ္တီနံ ဝသေနဿ တာနိ ဒုက္ခာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တံနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ တာ ဟိ အဿ ပယောဂဝိပတ္တိယော ဂတိဝိပတ္တိယော သတ္ထု သန္တိကံ ဥပဂမနေန ဟာယေယျုံ။ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဒိဋ္ဌာနီတိ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဝသေန ဒိဋ္ဌာနိ ဒုက္ခာနိ။ တေသု စ ဒုက္ခေသု။ သဗ္ဗတ္ထ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ဍယှမာနော ဝိယ စိတ္တသန္တာပေန။
စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ, သတိအာဒိဓမ္မသာမဂ္ဂီ, တသ္မာ ဗောဇ္ဈာ ဗောဓိတော။ သာ ပန ဗောဓိ ဘာဝနာကာရေနေဝ ပဝတ္တတိ, အညတြသဒ္ဒယောဂေန စ ‘‘ဗောဇ္ဈာ’’တိ နိဿက္ကဝစနန္တိ တဒတ္ထံ ဒဿေန္တော မုဉ္စိတွာပဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝန’’န္တိ အာဟ။ တပေါဂုဏန္တိ ဓုတဓမ္မမာဟ။ သော ဟိ တဏှာလောလုပ္ပဿ တပနတော တပေါ, သယံ ဂုဏသဘာဝတ္တာ ဂုဏသန္နိဿယတော စ ဂုဏန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဓုတင်္ဂသင်္ခါတံ တပေါဂုဏ’’န္တိ။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရဂတာ နိဿဇ္ဇီယန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗနိဿဂ္ဂေါ, အသင်္ခတဓာတူတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗနိဿဂ္ဂါတိ နိဗ္ဗာနတော’’တိ။
ဣန္ဒြိယသံဝရောဝ ပဌမံ ဝေဒိတဗ္ဗော ပဋိပတ္တိက္ကမဝသေန တဿေဝ ပဌမတ္တာ။ တံ ပန ပဋိပတ္တိက္ကမံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣန္ဒြိယသံဝရေ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ နိပ္ပရိယာယတော မဂ္ဂပရိယာပန္နာ ဧဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ အာဟ ‘‘သဟဝိပဿနာယ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ’’တိ။ တဿာတိ တထာဘာဝေန တဿ ယောဂိနော။ ယသ္မာ ဒေဝပုတ္တဿ သတ္ထာ တံ ဂါထံ ဝတွာ ဥပရိ စ သစ္စာနိ ပကာသေသိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါ စတုသစ္စဝသေန ဒေသနံ ဝိနိဝတ္တေသီ’’တိ။ ဒေဝပုတ္တော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ ကာမံ တဿေဝ ဝိသေသာဓိဂမော ဣဓာဂတော, ပဉ္စသတမတ္တာဟိ ပန အစ္ဆရာဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆) ‘‘သော ဒေသနာပရိယောသာနေ ပဉ္စဟိ အစ္ဆရာသတေဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ တံ သမ္ပတ္တိံ ထာဝရံ ကတွာ ဒေဝလောကမေဝ အဂမာသီ’’တိ။
သုဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၄။)၈။ ကကုဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၉။ ‘‘နန္ဒာမီ’’တိ ဝုတ္တေ နန္ဒီ နာမ ပဗ္ဗဇိတဿ မလန္တိ စောဒေတုကာမော ဒေဝပုတ္တော ‘‘နန္ဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ ဘဂဝါ တံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘ကိံ လဒ္ဓါ’’တိ? အာဟ။ တေန ‘‘တယာ မမ အဓိပ္ပေတနန္ဒိယာ ဣဓ ပစ္စယော ဧဝ နတ္ထိ, ကုတော သာ နန္ဒီ’’တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘တုဋ္ဌိ နာမာ’’တိအာဒိ။ အထ ဒေဝပုတ္တော နန္ဒိယာ အသတိ သောကေန ဘဝိတဗ္ဗံ, သောကော စ ပဗ္ဗဇိတဿ မလန္တိ စောဒေန္တော အာဟ ‘‘တေန ဟိ, သမဏ, သောစသီ’’တိ။ ဘဂဝါ တမ္ပိ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘ကိံ ဇီယိတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိံ မံ ဇိနာတီတိ အတ္ထော?
ယဒိ တေ နန္ဒိသောကာ န သန္တိ ဟာသဝတ္ထုနော လာဘဿ ဇာနိယာ စ အဘာဝတော, ဧကဝိဟာရိနော ပန အရတိယာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘ကစ္စိ တံ ဧကမာသီနံ, အရတီ နာဘိကီရတီ’’တိ။ တသ္မိမ္ပိ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တေ အထ နေသမ္ပိ နန္ဒိသောကာရတီနံ အဘာဝေ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကထံ တွ’’န္တိ ဂါထမာဟ? အထဿ ဘဂဝါ တံ ကာရဏံ ပဝေဒေန္တော ‘‘အဃဇာတဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အဃဇာတဿာတိ အဃေ ဇာတဿ။ တေနာဟ ‘‘ဝဋ္ဋဒုက္ခေ ဌိတဿာ’’တိ။ ဇာတတဏှဿ အပ္ပဟီနတဏှဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အာဂတမေဝ ကာရဏဿ အပ္ပဟီနတ္တာ။ တဿေဝ ဟိ ကာရဏဿ အပ္ပဟီနတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒုက္ခီ သုခံ ပတ္ထယတီတိ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဒုက္ခပ္ပဝတ္တိယာ သာပိ တဏှာပ္ပဝတ္တိ တေန ဒဿိတာ။ ဣတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။
ကကုဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဥတ္တရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၀။ နဝမန္တိ ဥတ္တရသုတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဒေဝတာသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ဥတ္တရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၅။)၁၀။ အနာထပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၁။ ဒသမေ ကာမံ ဒေဝတာသံယုတ္တေပိ ‘‘ဣဒံ ဟိ တံ ဇေတဝန’’န္တိအာဒိနာ ဣမာ ဧဝ ဂါထာ အာဂတာ။ တတ္ထ ‘‘အညတရာ ဒေဝတာ’’တိ နိဒါနံ အာရောပိတံ။ ဟေဋ္ဌာ အာဂတနယတ္တာ ဧဝ ဟိ ပေါတ္ထကေသု န လိခိတံ, ဣဓ ပန ဒေဝပုတ္တသံယုတ္တေ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကော ဒေဝပုတ္တော’’တိ နိဒါနေ နိဂမေ စ အာဂတံ, တတ္ထ ဒေဝပုတ္တေန သတ္ထု ဝုတ္တပ္ပကာရဂုဏပဝေဒနဝသေန ဝုတ္တံ။ သတ္ထာ ပန ဘိက္ခူနံ တမတ္ထံ ပဝေဒေန္တော ‘‘အညတရော ဒေဝပုတ္တော’’တိ အာဟ။ တထာ ပဝေဒနေ ပန ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ အနုမာနဗုဒ္ဓိယာတိ အနုမာနဉာဏဿ။ အာနုဘာဝပ္ပကာသနတ္ထန္တိ ဗလဒီပနတ္ထံ။
အနာထပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ နာနာတိတ္ထိယဝဂ္ဂေါ
၁။ သိဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၂။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမန္တိ တတိယဝဂ္ဂေ ပဌမသုတ္တံ။ ဝုတ္တတ္ထမေဝ ဟေဋ္ဌာ သတုလ္လပကာယိကဝဂ္ဂေ ပဌမသုတ္တေ။
သိဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ခေမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၃။ ပဌမံယေဝါတိ ဇရာမရဏာဒိဘာဝတော ပဂေဝ။ ဗလဝစိန္တနံ စိန္တေတီတိ ယထာ သာကဋိကော အဇာနိတွာ ဝိသမေ မဂ္ဂေ သကဋံ ပါဇေန္တော အက္ခေ ဆိန္နေ ပတိကာတုံ အဝိသဟန္တော ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော ဗလဝစိန္တနံ စိန္တေတိ, မဟန္တံ စိတ္တသန္တာပံ ပါပုဏာတိ, ဧဝံ အဓမ္မဝါဒီ မစ္စုမုခံ ပတ္တော ဗလဝစိတ္တသန္တာပံ ပါပုဏာတိ, တသ္မာ ဓမ္မစရိယာယ နပ္ပမဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ။
ခေမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၆။)၃။ သေရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၄။ ယံ ဒါနံ ဒေမီတိ ယံ ဒေယျဓမ္မံ ပရဿ ဒေမိ။ တဿ ပတိ ဟုတွာတိ တဗ္ဗိသယံ လောဘံ သုဋ္ဌု အဘိဘဝန္တော တဿ အဓိပတိ ဟုတွာ ဒေမိ တေန အနာကဍ္ဎနီယတ္တာ။ ‘‘န ဒါသော န သဟာယော’’တိ ဝတွာ တဒုဘယံ အနွယတော ဗျတိရေကတော ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါသော ဟုတွာ ဒေတိ တဏှာယ ဒါသဗျဿ ဥပဂတတ္တာ။ သဟာယော ဟုတွာ ဒေတိ တဿ ပိယဘာဝါဝိဿဇ္ဇနတော။ သာမီ ဟုတွာ ဒေတိ တဏှာဒါသဗျတော အတ္တာနံ မောစေတွာ အဘိဘုယျ ပဝတ္တနတော။ သာမိပရိဘောဂသဒိသာ ဟေတဿာယံ ပဝတ္တတီတိ။
အထ ဝါ ယော ဒါနသီလတာယ ဒါယကော ပုဂ္ဂလော, သော ဒါနေ ပဝတ္တိဘေဒေန ဒါနဒါသော ဒါနသဟာယော ဒါနပတီတိ တိပ္ပကာရော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တဒဿ တိပ္ပကာရတံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါနံ, အန္နပါနာဒိ။ တတ္ထ ယံ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇတိ တဏှာဓိပန္နတာယ, တဿ ဝသေ ဝတ္တနတော ဒါသော ဝိယ ဟောတိ။ ယံ ပရေသံ ဒီယတိ, တတ္ထပိ အန္နပါနသာမညေန ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ဒါနသင်္ခါတဿ ဒေယျဓမ္မဿ ဒါသော ဟုတွာ ဒေတီ’’တိ။ သဟာယော ဟုတွာ ဒေတိ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဿ ပရေသံ ဒါတဗ္ဗဿ စ သမသမဋ္ဌပနေန။ ပတိ ဟုတွာ ဒေတိ သယံ ဒေယျဓမ္မဿ ဝသေ အဝတ္တိတွာ တဿ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပနတော။
အပရော နယော – ယော အတ္တနာ ပဏီတံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ပရေသံ နိဟီနံ ဒေတိ, သော ဒါနဒါသော နာမ တန္နိမိတ္တနိဟီနဘာဝါပတ္တိတော။ ယော ယာဒိသံ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, တာဒိသမေဝ ပရေသံ ဒေတိ, သော ဒါနသဟာယော နာမ တန္နိမိတ္တနိဟီနာဓိကဘာဝဝိဿဇ္ဇနေန သဒိသဘာဝါပတ္တိတော။ ယော အတ္တနာ နိဟီနံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ပရေသံ ပဏီတံ ဒေတိ, သော ဒါနပတိ နာမ တန္နိမိတ္တသေဋ္ဌဘာဝပ္ပတ္တိတော။ ကမ္မသရိက္ခကော ဟိ ဝိပါကော, တသ္မာ ဒေဝပုတ္တော ‘‘ဒါနပတီ’’တိ ဝဒန္တော ‘‘အဟံ တာဒိသော အဟောသိ’’န္တိ ဒဿေတိ။
‘‘စတူသု ဒွါရေသု ဒါနံ ဒီယိတ္ထာ’’တိ ပါဠိယံ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါနန္တိ ယိဋ္ဌံ, တဉ္စ ခေါ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ကတန္တိ အာဟ ‘‘သမဏ …ပေ… ယာစကာန’’န္တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၇။)ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာတိ ယံ ကိဉ္စိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတာ။ ဘောဝါဒိနောတိ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏေ ဝဒတိ။ နာလတ္ထ ဗုဒ္ဓသုညတ္တာ တဒါ လောကဿ။ ဒုဂ္ဂတာတိ ဒုက္ခဇီဝိကကပ္ပကာ ကသိရဝုတ္တိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဒလိဒ္ဒမနုဿာ’’တိ။ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိဇီဝိကံ အနုဋ္ဌာတုံ အသမတ္ထာ ဣဓ ‘‘ကပဏာ’’တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ကာဏကုဏိအာဒယော’’တိ။ ပထာဝိနောတိ အဒ္ဓိကာ။ ဝနိဗ္ဗကာတိ ဒါယကာနံ ဂုဏကိတ္တနကမ္မဖလကိတ္တနဝသေန ယာစကာ သေယျထာပိ နဂ္ဂါဒယော။ တေနာဟ ‘‘ဣဋ္ဌံ ဒိန္န’’န္တိအာဒိ။ ပသတမတ္တန္တိ ဝီဟိတဏ္ဍုလာဒိဝသေန ဝုတ္တံ။ သရာဝမတ္တန္တိ ယာဂုဘတ္တာဒိဝသေန။ ယထာ ဂါမလာဘော ဂါမေ ဥပ္ပဇ္ဇနကော အာယလာဘော, ဧဝံ တတ္ထ ဒွါရလာဘောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတသဟဿေ’’တိ။ မဟန္တတရံ ဒါနံ အဒံသု အညဿပိ ဓနဿ ဝိနိယောဂံ ဂတတ္တာ။ တံ သန္ဓာယာတိ တံ မဟန္တတရံ ဒါနံ ကတံ သန္ဓာယ။ ရညော ဟိ တတ္ထ ဒါနံ ဣတ္ထာဂါရဿ ဒါနေန မဟတာ အဘိဘူတံ ဝိယ ပဋိနိဝတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိနိဝတ္တီ’’တိ။ ကောစီတိ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ကတ္ထစီ’’တိ။ အနေကဝဿသဟဿာယုကကာလေ တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ အသီတိဝဿသဟဿာနိ သော ရာဇာ ဒါနမဒါသီတိ။
သေရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဃဋီကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၅။ စတုတ္ထံ ဟေဋ္ဌာ ဒေဝတာသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ဃဋီကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဇန္တုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၆။ ယေ ဝိနယေ အပကတညုနော သံကိလေသိကေသု ဝေါဒါနိယေသု ဓမ္မေသု န ကုသလာ ယံ ကိဉ္စိ န ကာရိနော ဝိပ္ပဋိသာရဗဟုလာ။ တေသံ အနုပ္ပန္နဉ္စ ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နဉ္စ ဘိယျောဘာဝံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာယ…ပေ… ဥဒ္ဓစ္စပကတိကာ’’တိ။ သာရာဘာဝေန တုစ္ဆတ္တာ စ နဠော ဝိယာတိ နဠော, မာနောတိ အာဟ ‘‘ဥန္နဠာတိ ဥဂ္ဂတနဠာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဋ္ဌိတတုစ္ဆမာနာ’’တိ။ မာနော ဟိ သေယျဿ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၈။)သေယျောတိ သဒိသောတိ စ ပဝတ္တိယာ ဝိသေသတော တုစ္ဆော။ စာပလ္လေနာတိ စပလဘာဝေန, တဏှာလောလုပ္ပေနာတိ အတ္ထော။ မုခခရာတိ မုခေန ဖရုသာ, ဖရုသဝါဒိနောတိ အတ္ထော။ ဝိကိဏ္ဏဝါစာတိ ဝိသဋဝစနာ, သမ္ဖပ္ပလာပတာယ အပရိယန္တဝစနာ။ တေနာဟ ‘‘အသံယတဝစနာ’’တိအာဒိ။ စဏ္ဍသောတေ ဗဒ္ဓနာဝါသဒိသာတိ ဧတေန အနဝဋ္ဌိတကိရိယတံ ဒဿေတိ။ ယေန သမန္နာဂတာ သတ္တာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌာတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ န သက္ကောန္တိ, ဣတော စိတော စ ဝိစရန္တိ။ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တာတိ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ န အဝဋ္ဌိတစိတ္တာ။ ဝိဝဋဣန္ဒြိယာတိ အသံဝုတစက္ခာဒိဣန္ဒြိယာ။
ဂုဏကထာယ သဒ္ဓိံ ကထိယမာနော နိဂ္ဂုဏဿ အဂုဏော ပါကဋော ဟောတိ ဇာတိမဏိသမီပေ ဌိတဿ ဝိယ ကာစမဏိနော ဒေါသော။ သုခဇီဝိနောတိ သုခေ ဌိတာ။ ယထာ ဒါယကာနံ သုဘရံ ဟောတိ, ဧဝံ သုခေန အကိစ္ဆေန ပဝတ္တဇီဝိကာ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။
အတ္တနော ရုစိဝသေန ဂါမကိစ္စံ နေတီတိ ဂါမဏိ, တေ ပန ဟီဠေန္တော ဝဒတိ ‘‘ဂါမဏိကာ’’တိ။ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ သတိဝေါဿဂ္ဂဝသေန ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကိလေသမုစ္ဆာယာတိ မဟိစ္ဆာသင်္ခါတာယ တဏှာမုစ္ဆာယ။ သီလဝန္တာနံယေဝ ဟိ ဒုပ္ပဋိပတ္တိံ သန္ဓာယ ဒေဝပုတ္တော ဝဒတိ။ ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တကေယေဝါတိ ဩဝါဒေန မယာ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ ဆဍ္ဍိတကာတိ ပရိစ္စတ္တာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာဒီဟိ။ တတော ဧဝ အနာထာ အပ္ပတိဋ္ဌာ။ ပေတာတိ ဝိဂတဇီဝိတာ မတာ။ ယထာ ပေတာ, တထေဝ ဟောန္တိ အတ္တဟိတာသမတ္ထတာယ ဝိညူနံ ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗတာယ စ။
ဇန္တုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ရောဟိတဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၇။ ဧကောကာသေတိ စက္ကဝါဠဿ ပရိယန္တသညိတေ ဧကသ္မိံ ဩကာသေ။ ဘုမ္မန္တိ ‘‘ယတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ဘုမ္မဝစနံ, သာမညတော ဝုတ္တမ္ပိ ‘‘သော လောကဿ အန္တော’’တိ ဝစနတော ဝိသိဋ္ဌဝိသယမေဝ ဟောတိ။ ‘‘န ဇာယတိ န မီယတီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒံ အပရာပရံ…ပေ… ဂဟိတ’’န္တိ။ ပဒဂမနေနာတိ ပဒသာ ဂမနေန။ သင်္ခါရလောကဿ အန္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ ဥပရိ သစ္စာနိ ပကာသေတုကာမော။ သင်္ခါရလောကဿ ဟိ အန္တော နိဗ္ဗာနံ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၅၉။)ဒဠှံ ထိရံ ဓနု ဧတဿာတိ ဒဠှဓနွာ။ သော ဧဝ ဒဠှဓမ္မောတိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဒဠှဓနူ’’တိ။ ဥတ္တမပ္ပမာဏေနာတိ သဟဿထာမပ္ပမာဏေန။ ဓနုသိပ္ပသိက္ခိတတာယ ဓနုဂ္ဂဟော, န ဓနုဂ္ဂဟမတ္တေနာတိ အာဟ ‘‘ဓနုဂ္ဂဟောတိ ဓနုအာစရိယော’’တိ။ ‘‘ဓနုဂ္ဂဟော’’တိ ဝတွာ ‘‘သိက္ခိတော’’တိ ဝုတ္တေ ဓနုသိက္ခာယ သိက္ခိတောတိ ဝိညာယတိ, သိက္ခာ စ ဧတ္တကေ ကာလေ သမတ္ထဿ ဥက္ကံသဂတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒသ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဓနုသိပ္ပံ သိက္ခိတော’’တိ။ ဥသဘပ္ပမာဏေပီတိ ဝီသတိယဋ္ဌိယော ဥသဘံ, တသ္မိံ ဥသဘပ္ပမာဏေ ပဒေသေ။ ဝါလဂ္ဂန္တိ ဝါဠကောဋိံ။ ကတဟတ္ထောတိ ပရိစိတဟတ္ထော။ ကတသရက္ခေပေါတိ ဝိဝဋသရက္ခေပပဒေသဒဿနဝသေန သရက္ခေပကတာဝီ။ တေနာဟ ‘‘ဒဿိတသိပ္ပေါ’’တိ။ ‘‘ကတသိပ္ပေါ’’တိ ကေစိ။ အသန္တိ ဧတေနာတိ အသနံ, ကဏ္ဍော။ တာလစ္ဆာယန္တိ တာလစ္ဆာဒိံ, သာ ပန ရတနမတ္တာ, ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလာ ဝါ။
ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒါတိ ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒါ။ သမုဒ္ဒသီသေန ပုရတ္ထိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိံ ဝဒတိ။ ပစ္ဆိမသမုဒ္ဒေါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ နိပ္ပပဉ္စတန္တိ အဒန္ဓကာရိတံ။ သမ္ပတ္တေတိ တာဒိသေန ဇဝေန ဂစ္ဆန္တေန သမ္ပတ္တေ။ အနောတတ္တေတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သမ္ပတ္တေ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော, တထာ ‘‘နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ တဒါတိ ယဒါ သော လောကန္တဂဝေသကော အဟောသိ, တဒါ။ ဒီဃာယုကကာလောတိ အနေကဝဿသဟဿာယုကကာလော။ စက္ကဝါဠလောကဿာတိ သာမညဝသေန ဧကဝစနံ, စက္ကဝါဠလောကန္တိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ နိဗ္ဗတ္တိ ပုဗ္ဗပရိစရိယသိဒ္ဓါယ နိကန္တိယာ။ သသညိမှိ သမနကေတိ န ရူပဓမ္မမတ္တကေ, အထ ခေါ ပဉ္စက္ခန္ဓသမုဒါယေတိ ဒဿေတိ။ သမိတပါပေါတိ သမုစ္ဆိန္နသံကိလေသဓမ္မော။
ရောဟိတဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇-၈။ နန္ဒသုတ္တနန္ဒိဝိသာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၀၈-၁၀၉။ နန္ဒသုတ္တဝိသာလသုတ္တာနိ သတ္တမအဋ္ဌမာနိ ဟေဋ္ဌာ သံဝဏ္ဏိတရူပတ္တာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။
နန္ဒသုတ္တနန္ဒိဝိသာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၀။)၉။ သုသိမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၀။ တုယှမ္ပိ နောတိ တုယှမ္ပိ နု, နု-သဒ္ဒေါ ပုစ္ဆာယံ, တသ္မာ ဝဏ္ဏံ ကထေတုကာမော ပုစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပါယော။ န ဝဋ္ဋတီတိ န ယုဇ္ဇတိ, ကထိတောတိ ကထေတုံ အာရဒ္ဓေါ, တေနာဟ ‘‘မတ္ထကံ န ပါပုဏာတီ’’တိ။ တမေဝ မတ္ထကာပါပုဏနံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတိသမ္ပဇညာယောဂတော ဂေါရူပသီလော, မူဠှော ခလိတပညော, ဂေါရူပဿ ဝိယ သီလံ ဧတဿာတိ ဟိ ဂေါရူပသီလော။ သဘာဂေါ ဧကရူပစိတ္တတာယ။ အရိယာနံ သဘာဂတာ နာမ ဂုဏဝန္တဝသေနာတိ အာဟ ‘‘အညမညဿ ဂုဏေသု ပသီဒိတွာ’’တိ။ သောဠသဝိဓံ ပညန္တိ မဟာပညာဒိကာ ဆ, နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိပညာ, အာသဝက္ခယပညာတိ ဣမံ သောဠသဝိဓံ ပညံ။ တေသဋ္ဌိ သာဝကသာဓာရဏဉာဏာနိပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆန္တိ။
အာနန္ဒာတိ ထေရံ အာဟ။ အာစာရောတိ စာရိတ္တသီလမာဟ။ ဂေါစရောတိ ဂေါစရသမ္ပတ္တိ။ ဝိဟာရောတိ သမာပတ္တိဝိဟာရော။ အဘိက္ကမောတိအာဒိနာ ဣရိယာပထဝိဟာရံ။ တုယှမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဘဂဝတာ အတ္တာနံ အာဒိံ ကတွာ တဒညေသံ ဝိညူနံ သဗ္ဗေသံ ထေရဿ ရုစ္စနသဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘မယှံ ရုစ္စတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သတိပိ အာနန္ဒတ္ထေရဿပိ အသီတိယာ မဟာထေရာနံ အန္တောဂဓဘာဝေ ‘‘အသီတိယာ မဟာထေရာနံ ရုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တုယှမ္ပိ ရုစ္စတီ’’တိ ဝစနံ တေန ဓမ္မသေနာပတိနော ဝဏ္ဏံ ကထာပေတုကာမတာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သာဋကန္တရေတိ နိဝတ္ထဝတ္ထန္တရေ။ လဒ္ဓေါကာသောတိ နိဗ္ဗုဒ္ဓံ ကရောန္တော သာဋကန္တရေ လဒ္ဓံ ဂဟေတုံ လဒ္ဓါဝသရော။ လဘိဿာမိနောတိ လဘိဿာမိ ဝတ။ ဒီပဓဇဘူတန္တိ သတယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏံ ဇမ္ဗုဒီပဿ ဓဇဘူတံ။ ပုဂ္ဂလပလာပေတိ အန္တောသာရာဘာဝတော ပလာပဘူတေ ပုဂ္ဂလေ ဟရန္တော။ ဗာလတာယာတိ ရုစိခန္တိအာဒိအဘာဝတာယ။ ဒေါသတာယာတိ ဒုဿကဘာဝေန။ မောဟေနာတိ မဟာမူဠှတာယ။ ကေစိ ပန ‘‘ဗာလော ဗာလတာယာတိ မူဠှတာယ ပကတိဗာလဘာဝေန န ဇာနာတိ။ မူဠှော မောဟေနာတိ သယံ အဗာလော သမာနောပိ ယဒါ မောဟေန ပရိယုဋ္ဌိတော ဟောတိ, တဒါ မောဟေန န ဇာနာတိ, အယံ ပဒဒွယဿ ဝိသေသော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိပလ္လတ္ထစိတ္တောတိ ယက္ခုမ္မာဒေန ပိတ္တုမ္မာဒေန ဝါ ဝိပရီတစိတ္တော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၁။)‘‘စတူသု ကောသလ္လေသူ’’တိ ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ ကောသလ္လံ ပါဠိယာ ဧဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယော အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော နိဿရဏတော စ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ, အယံ ဓာတုကုသလော။ ဝုတ္တနယေန အာယတနေသု ကုသလော အာယတနကုသလော။ အဝိဇ္ဇာဒီသု ဒွါဒသပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂေသု ကုသလော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒကုသလော။ ‘‘ဣဒံ ဣမဿ ဖလဿ ဌာနံ ကာရဏံ, ဣဒံ အဋ္ဌာနံ အကာရဏ’’န္တိ ဧဝံ ဌာနဉ္စ ဌာနတော, အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနတော ဌာနာဋ္ဌာနကုသလော။ ယော ပန ဣမေသု ဓာတုအာဒီသု ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန နိဿင်္ဂဂတိယာ ပဏ္ဍာတိ လဒ္ဓနာမေန ဉာဏေန ဣတော ဂတော ပဝတ္တော, အယံ ပဏ္ဍိတော နာမ။
မဟန္တာနံ အတ္ထာနံ ပရိဂ္ဂဏှနတော မဟတီ ပညာ ဧတဿာတိ မဟာပညော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယောတိ အာဟ ‘‘မဟာပညာဒီဟိ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော’’တိ။ နာနတ္တန္တိ ယာဟိ မဟာပညာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရော ‘‘မဟာပညော’’တိအာဒိနာ ကိတ္တိတော, တာသံ မဟာပညာဒီနံ ဣဒံ နာနတ္တံ အယံ ဝေမတ္တတာ။ ယဿ ကဿစိ ဝိသေသတော အရူပဓမ္မဿ မဟတ္တံ နာမ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ တဒဿ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ဒဿေန္တော ‘‘မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓေ ပရိဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟေတုမဟန္တတာယ ပစ္စယမဟန္တတာယ နိဿယမဟန္တတာယ ပဘေဒမဟန္တတာယ ကိစ္စမဟန္တတာယ ဖလမဟန္တတာယ အာနိသံသမဟန္တတာယ စ သီလက္ခန္ဓဿ မဟန္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဟေတူ အလောဘာဒယော။ ပစ္စယာ ဟိရောတ္တပ္ပသဒ္ဓါသတိဝီရိယာဒယော။ နိဿယာ သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓိနိယတတာ, တံသမင်္ဂိနော စ ပုရိသဝိသေသာ။ ပဘေဒေါ စာရိတ္တာဒိဝိဘာဂေါ။ ကိစ္စံ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပဋိပက္ခဿ ဝိဓမနံ။ ဖလံ သဂ္ဂသမ္ပဒါ နိဗ္ဗာနသမ္ပဒါ စ။ အာနိသံသော ပိယမနာပတာဒိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၈-၉) အာကင်္ခေယျသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၄ အာဒယော) စ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ နယေန သမာဓိက္ခန္ဓာဒီနမ္ပိ မဟန္တတာ ယထာရဟံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီနံ ပန မဟန္တဘာဝေါ မဟာဝိသယတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဌာနာဋ္ဌာနာနံ မဟာဝိသယတာ ဗဟုဓာတုကသုတ္တာဒီသု အာဂတနယေန, ဝိဟာရသမာပတ္တီနံ သမာဓိက္ခန္ဓေ နိဒ္ဓါရိတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရိယသစ္စာနံ သကလသာသနသင်္ဂဏှနတော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၂။)သစ္စဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၁၈၉ အာဒယော) တံသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၉ အာဒယော) အာဂတနယေန၊ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၃၅၅ အာဒယော) တံသံဝဏ္ဏနာဒီသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၅ အာဒယော) စ အာဂတနယေန၊ သာမညဖလာနံ မဟတော ဟိတဿ မဟတော သုခဿ မဟတော အတ္ထဿ မဟတော ယောဂက္ခေမဿ နိပ္ဖတ္တိဘာဝတော သန္တပဏီတနိပုဏအတက္ကာဝစရပဏ္ဍိတဝေဒနီယဘာဝတော စ၊ အဘိညာနံ မဟာသမ္ဘာရတော မဟာဝိသယတော မဟာကိစ္စတော မဟာနုဘာဝတော မဟာနိပ္ဖတ္တိတော စ၊ နိဗ္ဗာနဿ မဒနိမ္မဒနာဒိမဟတ္ထသိဒ္ဓိတော မဟန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ သဘာဝါဒိတော ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဏှာတိ ဇာနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ သာ ပနာတိ မဟာပညတာ။
ပုထုပညာတိ ဧတ္ထ နာနာခန္ဓေသု ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ အယံ ရူပက္ခန္ဓော နာမ…ပေ… အယံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော နာမာတိ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တေသု ဧကဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော, ဧကာဒသဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော, ဧကဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော, ဗဟုဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော, ဧကဝိဓေန သညာက္ခန္ဓော, သင်္ခါရက္ခန္ဓော, ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ဧဝံ ဧကေကဿ ခန္ဓဿ ဧကဝိဓာဒိဝသေန အတီတာဒိဝသေနပိ နာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တထာ ဣဒံ စက္ခာယတနံ နာမ…ပေ… ဣဒံ ဓမ္မာယတနံ နာမံ။ တတ္ထ ဒသာယတနာ ကာမာဝစရာ, ဒွေ စတုဘူမကာတိ ဧဝံ အာယတနာနံ နာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ နာနာဓာတူသူတိ အယံ စက္ခုဓာတု နာမ…ပေ… အယံ မနောဝိညာဏဓာတု နာမ။ တတ္ထ သောဠသ ဓာတုယော ကာမာဝစရာ, ဒွေ စတုဘူမကာတိ ဧဝံ ဓာတုနာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, တံ ဥပါဒိဏ္ဏဓာတုဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉှိ ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနဉ္စ ဥပါဒိဏ္ဏဓာတူသု ဧဝ နာနာကရဏံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တဉ္စ ခေါ ဧကဒေသမတ္တတော, န နိပ္ပဒေသတော, အနုပါဒိဏ္ဏကဓာတူနံ ပန နာနာကရဏံ န ဇာနန္တိ ဧဝ။ ဣတရသာဝကေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံယေဝ ပန ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာဝ ဣမဿ ရုက္ခဿ ခန္ဓော သေတော ဟောတိ, ဣမဿ ကာဠော, ဣမဿ မဋ္ဌော, ဣမဿ ဗဟလတ္တစော, ဣမဿ တနုတ္တစော, ဣမဿ ပတ္တံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဧဝရူပံ၊ ဣမဿ ပုပ္ဖံ နီလံ ပီတကံ လောဟိတကံ ဩဒါတံ, သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ၊ ဖလံ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တံ ဒီဃံ ဝဋ္ဋံ သုသဏ္ဌာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၃။)မဋ္ဌံ ဖရုသံ သုဂန္ဓံ မဓုရံ တိတ္တကံ အမ္ဗိလံ ကဋုကံ ကသာဝံ၊ ကဏ္ဋကော တိခိဏော အတိခိဏော ဥဇုကော ကုဋိလော တမ္ဗော လောဟိတော ဩဒါတော ဟောတီတိ ဓာတုနာနတ္တံ ပဋိစ္စ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။
အတ္ထေသူတိ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု။ နာနာပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေသူတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒတော စ သဏ္ဌာနဘေဒတော စ နာနပ္ပဘေဒေသု ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂေသု။ အဝိဇ္ဇာဒိအင်္ဂါနဉှိ ပစ္စေကံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒသညိတာတိ။ တေနာဟ သင်္ခါရပိဋကေ ‘‘ဒွါဒသ ပစ္စယာ ဒွါဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါ’’တိ။ နာနာသုညတမနုပလဗ္ဘေသူတိ နာနာသဘာဝေသု နိစ္စသာရာဒိဝိရဟတော သုညသဘာဝေသု, တတော ဧဝ ဣတ္ထိပုရိသအတ္တအတ္တနိယာဒိဝသေန အနုပလဗ္ဘေသု သဘာဝေသု။ မ-ကာရော ဟေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ နာနာအတ္ထေသူတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယေသု ပစ္စယုပ္ပန္နာဒိဘေဒေသု နာနာဝိဓေသု အတ္ထေသု။ ဓမ္မေသူတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယေသု ပစ္စယာဒိနာနာဓမ္မေသု။ နိရုတ္တီသူတိ တေသံယေဝ အတ္ထဓမ္မာနံ နိဒ္ဓါရဏဝစနသင်္ခါတာသု နိရုတ္တီသု။ ပဋိဘာနေသူတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဒီသု ဝိသယဘူတေသု ‘‘ဣမာနိ ဣဒမတ္ထဇောတကာနီ’’တိ တထာ တထာ ပဋိဘာနတော ပတိဋ္ဌာနတော ပဋိဘာနာနီတိ လဒ္ဓနာမေသု ဉာဏေသု။ ပုထု နာနာသီလက္ခန္ဓေသူတိအာဒီသု သီလဿ ပုထုတ္တံ နာနတ္တဉ္စ ဝုတ္တမေဝ။ ဣတရေသံ ပန ဝုတ္တနယာနုသာရေန သုဝိညေယျတ္တာ ပါကဋမေဝ။ ယံ ပန အဘိန္နံ ဧကမေဝ နိဗ္ဗာနံ, တတ္ထ ဥပစာရဝသေန ပုထုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပုထု ဇနသာဓာရဏေ ဓမ္မေ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ။ တေနဿ ဣဓ မဒနိမ္မဒနာဒိပရိယာယေန ပုထုတ္တံ ဒီပိတံ ဟောတိ။
ဧဝံ ဝိသယဝသေန ပညာယ မဟတ္တံ ပုထုတ္တဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မဝသေန ဟာသဘာဝံ, ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ဇဝနဘာဝံ, ကိစ္စဝသေန တိက္ခာဒိဘာဝဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမာ ဟာသပညာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟာသဗဟုလောတိ ပီတိဗဟုလော။ သေသပဒါနိ တဿ ဝေဝစနာနိ။ သီလံ ပရိပူရေတီတိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါ ဟုတွာ ပီတိသဟဂတာယ ပညာယ ပါတိမောက္ခသီလံ ဌပေတွာ ဟာသနီယတရဿေဝ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ဣတရံ တိဝိဓံ သီလံ ပရိပူရေတိ။ ပီတိသောမနဿသဟဂတာ ဟိ ပညာ အဘိရတိဝသေန တဒါရမ္မဏေ ဖုလ္လိတာ ဝိကသိတာ ဝိယ ဝတ္တတိ, န ဥပေက္ခာသဟဂတာ။ သီလက္ခန္ဓံ သမာဓိက္ခန္ဓန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ထေရောတိအာဒိနာ အဘိနီဟာရသိဒ္ဓါ ထေရဿ ဟာသပညတာတိ ဒဿေတိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၄။)သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စလက္ခဏတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ရူပက္ခန္ဓံ အနိစ္စန္တိ သီဃဝေဂေန ပဝတ္တိယာ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝေန ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ သာတိသယတ္တာ ဣန္ဒေန ဝိသဋ္ဌဝဇိရံ ဝိယ လက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီ အဒန္ဓာယန္တီ ရူပက္ခန္ဓေ အနိစ္စလက္ခဏံ ဝေဂေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ, တသ္မာ သာ ဇဝနပညာ နာမာတိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာဝသေန ဇဝနပညံ ဒဿေတွာ ဗလဝဝိပဿနာဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခယဋ္ဌေနာတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ခဏေနေဝ ဘိဇ္ဇနတော ခယသဘာဝတော။ ဘယဋ္ဌေနာတိ ဘယာနကတော။ အသာရကဋ္ဌေနာတိ အတ္တသာရဝိရဟတော နိစ္စသာရာဒိဝိရဟတော စ။ တုလယိတွာတိ တုလာဘူတာယ ဝိပဿနာယ တုလယိတွာ။ တီရယိတွာတိ တာယ ဧဝ တီရဏဘူတာယ တီရေတွာ။ ဝိဘာဝယိတွာတိ ယာထာဝတော ပကာသေတွာ ပဉ္စက္ခန္ဓံ ဝိဘူတံ ကတွာ ပါကဋံ ကတွာ။ ရူပနိရောဓေတိ ရူပက္ခန္ဓဿ နိရောဓဘူတေ နိဗ္ဗာနေ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန။ ဣဒါနိ သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာဝသေန ဇဝနပညံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာဝသေနာ’’တိ ကေစိ။
ဉာဏတိက္ခဘာဝေါ နာမ သဝိသေသံ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆိန္ဒနေ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ‘‘ခိပ္ပံ ကိလေသေ ဆိန္ဒတီတိ တိက္ခပညော’’တိ ဝတွာ တေ ပန ကိလေသေ ဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္က’’န္တိအာဒိမာဟ။ တိက္ခပညော ခိပ္ပါဘိညော ဟောတိ, ပဋိပဒါ စဿ န စလတီတိ အာဟ ‘‘ဧကသ္မိံ အာသနေ စတ္တာရော စ အရိယမဂ္ဂါ အဓိဂတာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိ။ ထေရော စာတိအာဒိနာ ဓမ္မသေနာပတိနော တိက္ခပညတာ သိခါပ္ပတ္တာတိ ဒဿေတိ။
‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ သင်္ခတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ခယဓမ္မာ ဝယဓမ္မာ ဝိရာဂဓမ္မာ နိရောဓဓမ္မာ’’တိ ယာထာဝတော ဒဿနေန သစ္စသမ္ပဋိဝေဓော ဣဇ္ဈတိ, န အညထာတိ ကာရဏမုခေန နိဗ္ဗေဓိကပညံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဥဗ္ဗေဂဗဟုလော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဗ္ဗေဂဗဟုလောတိ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု အဘိဏှပ္ပဝတ္တသံဝေဂေါ။ ဥတ္တာသဗဟုလောတိ ဉာဏုတ္တာသဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဗဟုသော ဥတြသ္တမာနသော။ တေန အာဒီနဝါနုပဿနမာဟ။ ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလောတိ ဣမိနာ ပန နိဗ္ဗိဒါနုပဿနမာဟ, အရတိဗဟုလောတိအာဒိနာ တဿာ ဧဝ အပရာပရုပ္ပတ္တိံ။ ဗဟိမုခေါ သဗ္ဗသင်္ခါရတော ဗဟိဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တဉာဏမုခေါ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၅။)တထာ ဝါ ပဝတ္တိတဝိမောက္ခမုခေါ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ နိဗ္ဗေဓော, သော ဧတိဿာ အတ္ထိ, နိဗ္ဗိဇ္ဈတီတိ ဝါ နိဗ္ဗေဓာ, သာ ဧဝ ပညာ နိဗ္ဗေဓိကာ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။
အပ္ပိစ္ဆောတိ သန္တဂုဏနိဂုဟနတာတိ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဗာဟုသစ္စဓုတဓမ္မသီလာဒိဂုဏာနဉ္စေဝ ပဋိဝေဓဂုဏဿ စ နိဂုဟနံ, ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ မတ္တညုတာတိ ဧတေနေဝ ပရိယေသနပရိဘောဂမတ္တညုတာပိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ တီဟိ သန္တောသေဟီတိ စတူသု ပစ္စယေသု ပစ္စေကံ တီဟိ သန္တောသေဟိ, သဗ္ဗေ ပန ဒွါဒသ။ ပဋိသလ္လီနေန ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနံ န သင်္ဂဏိကာရာမာနံ။ နေက္ခမ္မာဘိရတာနန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတာနံ။ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ ဝိဂတစိတ္တသံကိလေသာနံ။ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနံ အဋ္ဌသမာပတ္တိသမဓိဂမေန အတိဝိယ ဝေါဒါနံ ဝိသုဒ္ဓိံ ပတ္တာနံ။ ကိလေသုပဓိအာဒီနံ အဘာဝတော နိရုပဓီနံ။ ဖလသမာပတ္တိဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရဝိနိဿဋတ္တာ ဝိသင်္ခါရံ နိဗ္ဗာနံ။ ဥပဂတာနံ, ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနံ လာဘီ ပဝိဝိတ္တော ‘‘ပကာရေဟိ ဝိဝိတ္တော’’တိ ကတွာ။ သမာသဇ္ဇနံ ပရိသိနေဟုပ္ပါဒေါ သံသဂ္ဂေါ, သဝနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသံသဂ္ဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သမုလ္လပနံ အာလာပသလ္လပနံ။ သံသဂ္ဂဝတ္ထုနာ ဣမိနာ တဿ ပရိဘောဂေါ ပရိဘောဂသံသဂ္ဂေါ။
အာရဒ္ဓဝီရိယောတိ ဧတ္ထ ဝီရိယာရမ္ဘော နာမ ဝီရိယဿ ပဂ္ဂဏှနံ ပရိပုဏ္ဏကရဏံ။ တံ ပန သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ နိဂ္ဂဏှနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဩဓုနနဝတ္တာတိ ကိလေသာနံ ယဿ ကဿစိ သာဝဇ္ဇဿ ဩဓုနနဝသေန ဝတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိအာဒိ။ ဩတိဏ္ဏံ နာမ ဝဇ္ဇံ အဇ္ဈာစရိတန္တိ အာရောစိတံ။ အနောတိဏ္ဏံ အနာရောစိတံ။ တန္တိဝသေနာတိ ပါဠိဓမ္မဝသေန, ယုတ္တသဒ္ဒဿ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ ပါပေ လာမကေ ပုဂ္ဂလေ ဓမ္မေ စ ဂရဟတိ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ပါပဂရဟီ။ တေနာဟ ‘‘ပါပပုဂ္ဂလေ’’တိအာဒိ။ ဧကဒဿီတိ ဧကဘဝဒဿီ, ဣဓလောကမတ္တဒဿီ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသုခမတ္တာပေက္ခီ။ သမန္တာတိ သမန္တတော, ပရိတော မေ ကတ္ထစိ မာ အဟူတိ ယောဇနာ။
သောဠသဟိ ပဒေဟီတိ သောဠသဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ။ အကုပ္ပန္တိ ကေနစိ အကောပနီယံ။ အယံ ဓမ္မသေနာပတိနော ဂုဏကထာ သတ္ထု ဝစနာနုသာရေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၆။)ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဗျာပိနီ အဟောသိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုဗ္ဗိဓာ ဝဏ္ဏနိဘာ ပါတုဘဝိ ဥဠာရပီတိသောမနဿသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ သုဋ္ဌု ဩဘာသတီတိ သုဘော။ ဩဘာသသမ္ပတ္တိယာ မဏိနော ဘဒ္ဒကတာတိ အာဟ ‘‘သုဘောတိ သုန္ဒရော’’တိ။ ဇာတိမာ ပရိသုဒ္ဓအာကရသမုဋ္ဌိတတ္တာ။ ကုရုဝိန္ဒဇာတိအာဒိဇာတိဝိသေသောပိ မဏိ အာကရပရိသုဒ္ဓမူလကော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဇာတိသမ္ပန္နော’’တိ။ ဓောဝနာဒိပရိကမ္မေနာတိ စတူသု ပါသာဏေသု ဓောဝနဒေါသနီဟရဏတာပနသဏှကရဏာဒိပရိကမ္မေန။ ရတ္တကမ္ဗလဿ ဝသေန သဘာဝဝဏ္ဏသိဒ္ဓိယာ ဝေဠုရိယမဏိ အတိဝိယ သောဘတီတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ နိက္ခိတ္တော’’တိ။ နိက္ခန္တိ ဘဏ္ဍမာဟ။ တဉ္စ အပ္ပကေန သုဝဏ္ဏေန ကတံ ဘဏ္ဍံ န သောဘတိ သောဘာဝိပုလေနာတိ အာဟ ‘‘အတိရေကပဉ္စသုဝဏ္ဏေန ကတပိဠန္ဓန’’န္တိ။ သုဝဏ္ဏန္တိ ပဉ္စဓရဏဿ သမညာ, တသ္မာ ပဉ္စဝီသတိသုဝဏ္ဏသာရိယာ ဝိစိတ္တအာဘရဏံ ဣဓ ‘‘နိက္ခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တဉှိ ဝိပုလံ န ပရိတ္တကံ။ မဟာဇမ္ဗုသာခါယ ပဝတ္တနဒိယန္တိ မဟာဇမ္ဗုသာခါယ ဟေဋ္ဌာ သဉ္ဇာတနဒိယံ။ တံ ကိရ ရတနံ ရတ္တံ။ သုကုသလေန…ပေ… သမ္ပဟဋ္ဌန္တိ သုဋ္ဌု ကုသလေန သုဝဏ္ဏကာရေန ဥက္ကာယ တာပေတွာ သမ္မာ ပဟဋ္ဌံ မဇ္ဇနာဒိဝသေန သုကတပရိကမ္မံ။ ဓာတုဝိဘင်္ဂေတိ ဓာတုဝိဘင်္ဂသုတ္တေ။ ကတဘဏ္ဍန္တိ အာဘရဏဘာဝေန ကတံ ဘဏ္ဍံ။
နာတိဥစ္စော နာတိနီစော တရုဏသူရိယော နာမ။ သတ္ထာရာ အာဘတဝဏ္ဏော ဥဗ္ဘတဂုဏောတိ အတ္ထော။ နေဝ မရဏံ အဘိနန္ဒတီတိ အတ္တနောပိ မရဏံ နေဝ အဘိနန္ဒတိ အတ္တဝိနိပါတဿ သာဝဇ္ဇဘာဝတော။ ဗောဓိသတ္တော ပန ပရေသံ အတ္ထာယ အတ္တနော အတ္တဘာဝံ ပရိစ္စဇတိ ကရုဏာဝသေန, ဧဝံ ဝေါသဇ္ဇနံ ပရမတ္ထပါရမီပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီတိ သာဝကာ န တထာ ကာတုံ သက္ကာ သိက္ခာပဒတော။ န ဇီဝိတံ ပတ္ထေတိ ဇီဝိတာသာယ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဒိဝသသင်္ခေပန္တိ အဇ္ဇ တွံ ဣဒံ နာမ ကမ္မံ ကရောဟိ, ဣဒံ တေ ဝေတနန္တိ ဒိဝသဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္နံ ဝေတနံ။ တာဒိသော ဟိ ဘတကော ဒိဝသက္ခယမေဝ ဥဒိက္ခတိ, န ကမ္မနိဋ္ဌာနံ။ နိဗ္ဗိသံ ဘတကော ယထာတိ ဝေတနံ ဘတိံ ဣစ္ဆန္တော ကာလက္ခယံ ဥဒိက္ခန္တော ဘတကပုရိသော ဝိယ။
သုသိမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၇။)၁၀။ နာနာတိတ္ထိယသာဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၁။ နာနာတိတ္ထိယသာဝကာတိ ပုထုတိတ္ထိယာနံ သာဝကာ။ ဆိန္ဒိတေတိ ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိဝသေန ဆေဒေ။ မာရိတေတိ မာရဏေ။ န ပါပံ သမနုပဿတီတိ ကိဉ္စိ ပါပံ အတ္ထီတိ န ပဿတိ, ပရေသဉ္စ တထာ ပဝေဒေတိ။ ဝိဿာသန္တိ ဝိဿတ္ထဘာဝံ။ ‘‘ကတကမ္မာနမ္ပိ ဝိပါကော နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တော ကတပါပါနံ အကတပုညာနဉ္စ ဝိဿတ္ထတံ နိရာသင်္ကတံ ဇနေတိ။
တပေါဇိဂုစ္ဆာယာတိ တပသာ အစေလဝတာဒိနာ ပါပတော ဇိဂုစ္ဆနေန, ‘‘ပါပံ ဝိရာဇယာမာ’’တိ အစေလဝတာဒိသမာဒါနေနာတိ အတ္ထော။ တသ္မိဉှိ သမာဒါနေ ဌိတေန သံဝရေန သံဝုတစိတ္တော သမန္နာဂတော ပိဟိတော စ နာမ ဟောတီတိ ‘‘သုသံဝုတတ္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာရော ယာမာ ဘာဂါ စတုယာမာ, စတုယာမာ ဧဝ စာတုယာမာ။ ဘာဂတ္ထော ဟိ ဣဓ ယာမ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ရတ္တိယံ ပဌမော ယာမော’’တိ။ သော ပနေတ္ထ ဘာဂေါ သံဝရလက္ခဏောတိ အာဟ ‘‘စာတုယာမေန သုသံဝုတော’’တိ, စတုကောဋ္ဌာသေန သံဝရေန သုဋ္ဌု သံဝုတောတိ အတ္ထော။ ပဋိက္ခိတ္တသဗ္ဗသီတောဒကောတိ ပဋိက္ခိတ္တသဗ္ဗသီတုဒကပရိဘောဂေါ။ သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ယုတ္တောတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သံဝရလက္ခဏေန ပါပဝါရဏေန သမန္နာဂတော။ ဓုတပါပေါတိ သဗ္ဗေန နိဇ္ဇရလက္ခဏေန ပါပဝါရဏေနပိ ဓုတပါပေါ။ ဖုဋ္ဌောတိ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ကမ္မာနံ ခေပနေန ဝိက္ခေပပ္ပတ္တိယာ ကမ္မက္ခယလက္ခဏေန သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ဖုဋ္ဌော, တံ ဖုသိတွာ ဌိတော။ န နိဂုဟန္တောတိ န နိဂုဟနဟေတု ဒိဋ္ဌသုတေ တထေဝ ကထေန္တော။
နာနာတိတ္ထိယာနံယေဝ ဥပဋ္ဌာကောတိ ပရဝါဒီနံ သဗ္ဗေသံယေဝ တိတ္ထိယာနံ ဥပဋ္ဌာကော, တေသု သာဓာရဏဝသေန အဘိပ္ပသန္နော။ ကောဋိပ္ပတ္တာတိ မောက္ခာဓိဂမေန သမဏဓမ္မေ ပတ္တဗ္ဗမရိယာဒပ္ပတ္တာ။
သဟစရိတမတ္တေနာတိ သီဟနာဒေန သဟ ဝဿကရဏမတ္တေန။ သီဟေန သီဟနာဒံ နဒန္တေန သဟေဝ သိင်္ဂါလေန အတ္တနော သိင်္ဂါလရဝကရဏမတ္တေန။ ကောတ္ထုကောတိ ခုဒ္ဒကကောတ္ထု။ အာသင်္ကိတသမာစာရောတိ အတ္တနာ စ ပရေဟိ စ အာသင်္ကိတဗ္ဗသမာစာရော။ သပ္ပုရိသာနန္တိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ။
တဿာတိ ဝေဂဗ္ဘရိဿ ဒေဝပုတ္တဿ။ သရီရေ အနုအာဝိသီတိ သရီရေ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အာဝိသိ။ အဓိမုစ္စီတိ ယထာ ဂဟိတဿ ဝသေန စိတ္တံ န ဝတ္တတိ, အတ္တနော ဧဝ ဝသေ ဝတ္တတိ, ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိ။ အာယုတ္တာတိ ဒဿနေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၈။)သံယုတ္တာ။ ပဝိဝေကိယန္တိ ကပ္ပကဝတ္ထဘုဉ္ဇနသေနာသနေဟိ ပဝိဝိတ္တဘာဝံ။ တေနာဟ ‘‘တေ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ရူပေ နိဝိဋ္ဌာတိ စက္ခုရူပဓမ္မေ အဘိနိဝိဋ္ဌာ။ တေနာဟ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။ ဒေဝလောကပတ္ထနကာမာတိ ဒေဝလောကဿေဝ အဘိပတ္ထနကာမာ။ မရဏဓမ္မတာယ မာတိယာ။ တေနာဟ ‘‘မာတိယာတိ မစ္စာ’’တိ။ ပရလောကတ္ထာယာတိ ပရသမ္ပတ္တိဘာဝါယ လောကဿ အတ္ထာယ။
ပဘာသဝဏ္ဏာတိ ပဘာယ သမာနဝဏ္ဏာ။ ကေသံ ပဘာယာတိ အာဟ ‘‘စန္ဒောဘာသာ’’တိအာဒိ။ သဇ္ဈာရာဂပဘာသဝဏ္ဏာ ဣန္ဒဓနုပဘာသဝဏ္ဏာတိ ပစ္စေကံ ယောဇနာ။ အာမော အာမဂန္ဓော ဧတဿ အတ္ထီတိ အာမိသံ။ ဝဓာယာတိ ဝိဒ္ဓံသိတုံ။ ရူပါတိ ရူပါယတနာဒိရူပိဓမ္မာ။
ရာဇဂဟသမီပပ္ပဝတ္တီနံ ရာဇဂဟိယာနံ။ ‘‘သေတော’’တိ ကေလာသကူဋော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘သေတောတိ ကေလာသော’’တိ။ ကေနစိ န ဃဋ္ဋေတီတိ အဃံ, အန္တလိက္ခန္တိ အာဟ ‘‘အဃဂါမီနန္တိ အာကာသဂါမီန’’န္တိ။ ဥဒကံ ဓီယတိ ဧတ္ထာတိ ဥဒဓိ, မဟောဒဓိ။ ဝိပုလောတိ ဝေပုလ္လပဗ္ဗတော။ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတာနန္တိ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတဘာဂါနံ။ ဗုဒ္ဓေါ သေဋ္ဌော သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနာဒီဟိ သဗ္ဗဂုဏေဟိ။
နာနာတိတ္ထိယသာဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဒေဝပုတ္တသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၆၉။)၃။ ကောသလသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁။ ဒဟရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၂။ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒီတိ ဘဂဝတော ဂုဏေ အဇာနန္တော ကောသလရာဇာ အတ္တနော ခတ္တိယမာနေန ကေဝလံ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိ။ ပဌမာဂတေ ဟိ သတ္ထရိ တဿ သမ္မောဒိတာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တောတိ ယထာ ဘဂဝါ ‘‘ကစ္စိ တေ, မဟာရာဇ, ခမနီယံ, ကစ္စိ ယာပနီယ’’န္တိအာဒိနာ တေန ရညာ သဒ္ဓိံ ပဌမံ ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ ပုဗ္ဗဘာသိတာယ, တဒနုကရဏေန ဧဝံ သောပိ ရာဇာ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသီတိ ယောဇနာ။ တံ ပန သမပ္ပဝတ္တမောဒနံ ဥပမာယ ဒဿေတုံ ‘‘သီတောဒကံ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္မောဒိတန္တိ သံသန္ဒိတံ ဧကီဘာဝန္တိ သမ္မောဒနကိရိယာယ သမာနတံ ဧကရူပတံ, ခမနီယန္တိ ‘‘ဣဒံ စတုစက္ကံ နဝဒွါရံ သရီရယန္တံ ဒုက္ခဗဟုလတာယ သဘာဝတော ဒုဿဟံ, ကစ္စိ ခမိတုံ သက္ကုဏေယျ’’န္တိ ပုစ္ဆတိ။ ယာပနီယန္တိ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိကံ စိရပဗန္ဓသင်္ခါတာယ ယာပနာယ ကစ္စိ ယာပေတုံ သက္ကုဏေယျံ။ သီသရောဂါဒိအာဗာဓာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပါဗာဓံ။ ဒုက္ခဇီဝိကာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပါတင်္ကံ။ တံတံကိစ္စကရဏေ ဥဋ္ဌာနသုခတာယ ကစ္စိ လဟုဋ္ဌာနံ။ တဒနုရူပဗလယောဂတော ကစ္စိ ဗလံ။ သုခဝိဟာရသမ္ဘဝေန ကစ္စိ ဖာသုဝိဟာရော အတ္ထီတိ တတ္ထ တတ္ထ ကစ္စိ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗလဝပ္ပတ္တာ ပီတိ ပီတိယေဝ။ တရုဏပီတိ ပါမောဇ္ဇံ။ သမ္မောဒနံ ဇနေတိ ကရောတီတိ သမ္မောဒနီယံ။ သမ္မောဒိတဗ္ဗတော သမ္မောဒနီယန္တိ ဣမံ ပန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော’’တိ အာဟ။ သရိတဗ္ဗဘာဝတောတိ အနုဿရိတဗ္ဗဘာဝတော။ ‘‘သရဏီယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒီဃံ ကတွာ ‘‘သာရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သုယျမာနသုခတောတိ အာပါထမဓုရတံ အာဟ, အနုဿရိယမာနသုခတောတိ ဝိမဒ္ဒရမဏီယတံ။ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယာတိ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝေန တဿာ ကထာယ ဝစနစာတုရိယမာဟ, အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယာတိ အတ္ထဿ နိရုပက္ကိလေသတံ။ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟီတိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ။ (သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇၀။)
အဒိဋ္ဌတ္တာတိ ဥပသင်္ကမနဝသေန အဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဂုဏာဂုဏဝသေနာတိ ဂုဏဝသေန ဂမ္ဘီရဘာဝံ ဝါ အဂုဏဝသေန ဥတ္တာနဘာဝံ ဝါ။ ဩဝဋ္ဋိကသာရံ ကတွာတိ ဩဝဋ္ဋိကာယ ဂဟေတဗ္ဗသာရဝတ္ထုံ ကတွာ။ လောကနိဿရဏဘဝေါက္ကန္တိပဉှန္တိ လောကတော နိဿဋဘာဝပဉှဉ္စေဝ အာဒိတော ဘဝေါက္ကမနပဉှဉ္စ။ သတ္ထု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတံ ပုစ္ဆန္တော ဟိ ‘‘ကိံ ဘဝံ ဂေါတမော သဗ္ဗလောကတော နိဿဋော, သဗ္ဗသတ္တေဟိ စ ဇေဋ္ဌော’’တိ? ပုစ္ဆတိ နာမ။ ယထာ ဟိ သတ္ထု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာယ လောကတော နိဿဋတာ ဝိညာယတိ, ဧဝံ သဗ္ဗသတ္တေဟိ ဇေဋ္ဌဘာဝတော သေဋ္ဌဘာဝတော။ သွာယမတ္ထော အဂ္ဂပသာဒသုတ္တာဒီဟိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ကထံ ပန သမ္ဗုဒ္ဓတာ ဝိညာယတီတိ? အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာဒီသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၂၄) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ရာဇာ သတ္ထု အဝိပရီတဓမ္မဒေသနံ အဇာနန္တော တတော ဧဝဿ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အသဒ္ဒဟန္တော ‘‘ဝုဍ္ဎတရေသုပိ စိရပဗ္ဗဇိတေသု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေ အလဗ္ဘမာနေ တဗ္ဗိပရီတေ ကထံ လဗ္ဘေယျာ’’တိ မညမာနော ‘‘ကိံ ပန ဘဝံ ဂေါတမော’’တိအာဒိံ ဝက္ခတိ။ ရာဇာ အတ္တနော လဒ္ဓိယာ န ပုစ္ဆတိ အတ္တနော သမ္မုခါ တေဟိ အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝဿေဝ ပဋိညာတတ္တာ။ ယသ္မာ တေ မုသာဝါဒိတာယ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကာဒီနံ ‘‘ဗုဒ္ဓါ မယ’’န္တိ ပဋိဇာနိံသု, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘လောကေ မဟာဇနေန ဂဟိတပဋိညာဝသေန ပုစ္ဆတီ’’တိ။ သွာယမတ္ထော အာဂမိဿတိ။ ဗုဒ္ဓသီဟနာဒန္တိ ဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ အာဝေဏိကံ သီဟနာဒံ။ ကာမံ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနံ သဗ္ဗညုတညာဏံ, သမ္ဗောဓိဉာဏေ ပန ဂဟိတေ တံ အတ္ထတော ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတံ သမ္မာသမ္ဗောဓိ’’န္တိ။
ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနေနာတိ ယာယ ကာယစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဥပဂမနမတ္တေန သမဏာ, န သမိတပါပတာယ။ ဇာတိဝသေနာတိ ဇာတိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏာ, န ဗာဟိတပါပတာယ။ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော သံဃောတိ ပဗ္ဗဇိတသမူဟတာမတ္တေန သံဃော, န နိယျာနိကဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓသီလသာမညဝသေန သံဟတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဧတေသံ သဗ္ဗညုပဋိညာတာနံ ပရိဝါရဘူတော အတ္ထိ။ သွေဝါတိ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော ဧဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဗ္ဗဇိတသမူဟဝသေန။ သံဃိနော, ဂဟဋ္ဌသမူဟဝသေန ဂဏိနော’’တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ ဂဏေ ဧဝ လောကေ သံဃသဒ္ဒဿ နိရုဠှတ္တာ။ အာစာရသိက္ခာပနဝသေနာတိ အစေလကဝတစရိယာဒိ-အာစာရသိက္ခာပနဝသေန။ ပါကဋာတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇၁။)သံဃီအာဒိဘာဝေန ပကာသိတာ။ ‘‘အပ္ပိစ္ဆာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ လဗ္ဘမာနံ အပ္ပိစ္ဆတံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစ္ဆတာယ ဝတ္ထမ္ပိ န နိဝါသေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေသု သာသနိကေသု ဝိယ သန္တဂုဏနိဂုဟနာ အပ္ပိစ္ဆာ လဗ္ဘတီတိ။ ယသောတိ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ။ တရန္တိ ဧတေန သံသာရောဃန္တိ ဧဝံ သမ္မတတ္တာ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ လဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘တိတ္ထကရာတိ လဒ္ဓိကရာ’’တိ။ သာဓုသမ္မတာတိ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္မတာ, န သာဓူဟိ သမ္မတာတိ အာဟ ‘‘သန္တော…ပေ… ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိ။
ကပ္ပကောလာဟလန္တိ ကပ္ပတော ကောလာဟလံ, ‘‘ကပ္ပုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဒေဝပုတ္တေဟိ ဥဂ္ဃေါသိတမဟာသဒ္ဒေါ။ ဣမေတိ ပူရဏာဒယော။ ဗုဒ္ဓကောလာဟလန္တိ ဒေဝတာဟိ ဃောသိတံ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ။ ပယိရုပါသိတွာတိ ပုရိသသုတိပရမ္ပရာယ သုတွာ။ စိန္တာမဏိဝိဇ္ဇာ နာမ ပရစိတ္တဇာနာပနဝိဇ္ဇာ။ သာ ကေဝဋ္ဋသုတ္တေ ‘‘မဏိကာ’’တိ အာဂတာ, အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂန္ဓာရိသမ္ဘဝဝိဇ္ဇာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ဂန္ဓာရိယာ ဝိကုဗ္ဗနံ ဒဿေတိ။ အတ္တဘာဝေတိ သရီရေ။ ရာဇုသ္မာတိ ရာဇတေဇော။
သုက္ကဓမ္မောတိ အနဝဇ္ဇဓမ္မော နိက္ကိလေသတာ။ ဣဒံ ဂဟေတွာတိ ဣဒံ ပရမ္မုခါ ‘‘မယံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော သမ္မုခါ ‘‘န မယံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ တေဟိ ဝုတ္တဝစနံ ဂဟေတွာ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ယေပိ တေ, ဘော ဂေါတမ…ပေ… နဝေါ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာ’’တိ ဧဝံ အဝေါစ။ အတ္တနော ပဋိညံ ဂဟေတွာတိ ‘‘န မယံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ တေသံ အတ္တနော ပုရတော ပဝတ္တိတံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ။ ဤဒိသေ ဌာနေ ကိံ-သဒ္ဒေါ ပဋိသေဓဝါစကော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကိန္တိ ပဋိက္ခေပဝစန’’န္တိ, ကသ္မာ ပဋိဇာနာတီတိ အတ္ထော?
န ဥညာတဗ္ဗာတိ န ဂရဟိတဗ္ဗာ။ ဂရဟတ္ထော ဟိ အယံ ဥ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘ဒဟရော’’တိ အဓိကတတ္တာ ဝက္ခမာနတ္တာ စ ‘‘ခတ္တိယောတိ ရာဇကုမာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥရသာ ဂစ္ဆတီတိ ဥရဂေါ, ယော ကောစိ သပ္ပေါ, ဣဓ ပန အဓိပ္ပေတံ ဒဿေတုံ ‘‘အာသီဝိသော’’တိ အာဟ။ သီလဝန္တံ ပဗ္ဗဇိတံ ဒဿေတိ သာမညတော ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝဒန္တော။ ဣဓ ပန ယသ္မာ ‘‘ဘဝမ္ပိ နော ဂေါတမော’’တိအာဒိနာ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ, တသ္မာ ဘဂဝါ အတ္တာနံ အဗ္ဘန္တရံ အကာသိ။ ယဒိပိ ဝိသေသော သာမညဇောတနာယ ဝိဘာဝိတော ဟောတိ, သံသယုပ္ပတ္တိဒီပကံ နောတိ ဝုတ္တဂ္ဂဟဏံ ပန တံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒေသနာကုသလတာယာ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ အဝညာပရိဘဝေ ပယောဂတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစိတ္တီကတာကာရဝသေန အဝညာယ ပါကဋဘာဝေါ, ဝမ္ဘနဝသေန ပရိဘဝဿာတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇၂။)အဓိပ္ပါယေန ကာယပယောဂဝသေန အဝညာ ဒဿိတာ, ဝစီပယောဂဝသေန ပရိဘဝေါ, ဥဘယံ ပန ဥဘယတ္ထာပိ ပဘေဒတော ဂဟိတံ, အဝညပရိဘဝါနံ ဒွိန္နမ္ပိ ဥဘယတ္ထ ပရိဂ္ဂဟော။ တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ တံ အဝညာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ။ စတူသုပိ တံ န ကာတဗ္ဗမေဝ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ အနတ္ထာဝဟတ္တာ။
တဒတ္ထဒီပနာတိ တဿ အာဒိတော ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဒီပနာ။ ဝိသေသတ္ထဒီပနာတိ တတော ဝိသိဋ္ဌတ္ထဒီပနာ။ ခေတ္တာနံ အဓိပတီတိ ခတ္တိယောတိ နိရုတ္တိနယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ခေတ္တတော ဝိဝါဒါ သတ္တေ တာယတီတိ ခတ္တိယောတိ လောကိယာ ကထယန္တိ။ ‘‘မဟာသမ္မတော, ခတ္တိယော, ရာဇာ’’တိ ဧဝမာဂတေသု ဣမေသု ဒုတိယံ။ အက္ခရန္တိ သမညာ။ သာ ဟိ ဥဒယဗ္ဗယာဘာဝတော ‘‘န ကဒါစိ ခရတီတိ အက္ခရ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီ’’တိ။ ဇာတိသမ္ပန္နန္တိ သမ္ပန္နဇာတိံ အတိဝိသုဒ္ဓဇာတိံ။ တီဏိ ကုလာနီတိ ဗြာဟ္မဏဝေဿသုဒ္ဒကုလာနိ။ အတိက္ကမိတွာတိ အတ္တနော ဇာတိသမ္ပတ္တိယာ အဘိဘဝိတွာ။
ကေဝလံ နာမပဒံ ဝုတ္တံ အာချာတပဒံ အပေက္ခတေဝါတိ အာဟ ‘‘ဌာနံ ဟီတိ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ ဥဒ္ဓဋဒဏ္ဍေနာတိ သမန္တတော ဥဗ္ဘတေန ဒဏ္ဍေန သာသနေန, ဗလဝံ ဥပက္ကမံ ဂရုကံ ရာဇာနမ္ပိ။ တံ ခတ္တိယံ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ ခတ္တိယံ အဝညာပရိဘဝကရဏတော ဝဇ္ဇေယျ။ တေနာဟ ‘‘န ဃဋ္ဋေယျာ’’တိ။
ဥရဂဿ စ နာနာဝိဓဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝဒတိ ‘‘ယေန ယေန ဟီ’’တိအာဒိနာ။ ဗဟုဘက္ခန္တိ မဟာဘက္ခံ သဗ္ဗဘက္ခခါဒကံ။ ပါဝကံ သောဓနတ္ထေန အသုဒ္ဓဿပိ ဒဟနေန။ သောတိ မဂ္ဂေါ။ ကဏှော ဝတ္တနီ ဣမဿာတိ ကဏှဝတ္တနီ။ မဟန္တော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဟုတွာ။ ယာဝဗြဟ္မလောကပ္ပမာဏောတိ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလေ အရညေ အဂ္ဂိနာ ဂဟိတေ ကာလန္တရေ ဧဝ ကဋ္ဌတိဏရုက္ခာဒိသမ္ဘဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာယန္တိ တတ္ထ ပါရောဟာ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဍဟိတုံ န သက္ကောတိ ပစ္စက္ကောသနာဒိနာ။ ဝိနဿန္တိ သမဏတေဇသာ ဝိနာသိတတ္တာ။ ‘‘န တဿာ’’တိ ဧတ္ထ န-ကာရံ ‘‘ဝိန္ဒရေ’’တိ ဧတ္ထ အာနေတွာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇၃။)သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘န ဝိန္ဒန္တီ’’တိ။ ဝတ္ထုမတ္တာဝသိဋ္ဌောတိ ဌာနမေဝ နေသံ အဝသိဿတိ, သယံ ပန သဗ္ဗသော သဟ ဓနေန ဝိနဿန္တီတိ အတ္ထော။
‘‘သမ္မဒေဝ သမာစရေ’’တိ ဧတ္ထ ယထာ ရာဇာဒီသု သမ္မာ သမာစရေယျ, တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော ‘‘ခတ္တိယံ တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။ တိဿော ကုလသမ္ပတ္တိယောတိ ခတ္တိယ-ဗြာဟ္မဏဂဟပတိ-မဟာသာလကုလာနိ ဝဒတိ။ ပဉ္စ ရူပိဗြဟ္မလောကေ, စတ္တာရော အရူပီဗြဟ္မလောကေတိ ဧဝံ နဝ ဗြဟ္မလောကေ ကမ္မဘဝဝိဘာဂေန, သေသာနံ ဂဏနာနံ ဥပပတ္တိဘဝဝိဘာဂေန။
အဘိက္ကန္တန္တိ အတိဝိယ ကမနီယံ။ သာ ပနဿာ ကန္တတာ အတိဝိယ ဣဋ္ဌတာယ မနဝဍ္ဎနတာယ သောဘနတာယာတိ အာဟ ‘‘အတိဣဋ္ဌံ အတိမနာပံ အတိသုန္ဒရန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ‘‘အဘိက္ကန္တ’’န္တိ ဝစနံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကနိဒ္ဒေသော, ဝစနံ ပန ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ အတ္ထမတ္တဒဿနံ ဝါ ဧတံ, တသ္မာ အတ္ထဝသေန လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။
အဓောမုခဌပိတန္တိ ကေနစိ အဓောမုခံ ဌပိတံ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတန္တိ သဘာဝေနေဝ ဟေဋ္ဌာမုခံ ဇာတံ။ ဥဂ္ဃါဋေယျာတိ ဝိဝဋံ ကရေယျ။ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာတိ ‘‘ပုရတ္ထာဘိမုခေါ ဥတ္တရာဘိမုခေါ ဝါ ဂစ္ဆာ’’တိအာဒီနိ အဝတွာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ နိဿန္ဒေဟံ ကတွာ ‘‘ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ ‘‘ဂစ္ဆာ’’တိ ဝဒေယျ။ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီတိ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသီ။ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဥက္ကုဇ္ဇေယျာတိ အာဓေယျဿ အနာဓာရဘူတံ ဘာဇနံ တဿ အာဓာရဘာဝါပါဒနဝသေန ဥက္ကုဇ္ဇေယျ။ အညာဏဿ အဘိမုခတ္တာ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတတာယ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ, တတော ဧဝ အဓောမုခဘာဝေန အသဒ္ဓမ္မေ ပတိတန္တိ ဧဝံ ပဒဒွယံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ, န ယထာသင်္ခယံ။ ကာမံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယောပိ ပဋိစ္ဆာဒကာ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန သဝိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒိကာတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။ သဗ္ဗာပါယဂါမိမဂ္ဂေါ ကုမ္မဂ္ဂေါ ‘‘ကုစ္ဆိတော မဂ္ဂေါ’’တိ ကတွာ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တဓမ္မာ မိစ္ဆာမဂ္ဂေါ။ တေနေဝ ဟိ တဒုဘယပဋိပက္ခတံ သန္ဓာယ ‘‘သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာဝိကရောန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပိအာဒိသန္နိဿယော ပဒီပေါ န တထာ ဥဇ္ဇလော, ယထာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇၄။)တေလသန္နိဿယောတိ တေလပဇ္ဇောတဂ္ဂဟဏံ။ ဧတေဟိ ပရိယာယေဟီတိ ဧတေဟိ နိက္ကုဇ္ဇိတုက္ကုဇ္ဇနပဋိစ္ဆန္နဝိဝရဏာဒိဥပမောပမိတဗ္ဗပ္ပကာရေဟိ။
ပသန္နာကာရန္တိ ပသန္နေဟိ ကာတဗ္ဗံ သက္ကာရံ။ သရဏန္တိ ပဋိသရဏံ ပရာယဏံ။ အဇ္ဇတာတိ အဇ္ဇာတိ ပဒဿ ဝဍ္ဎနမတ္တံ ဟေတ္ထ တာ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ။ ပါဏေဟိ ဥပေတန္တိ ပါဏေဟိ သဟ သရဏံ ဥပေတံ။ ‘‘ယာဝ မေ ပါဏာ ဓရန္တိ, တာဝ သရဏံ ဂတမေဝ မံ ဓာရေတူ’’တိ အာပါဏကောဋိကံ အတ္တနော သရဏဂမနံ ပဝေဒေတိ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝ မေ’’တိအာဒိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဒဟရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပုရိသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၃။ ပုရိမသုတ္တေတိ ပုရိမသုတ္တဒေသနာယံ။ တတ္ထ ဟိ ဥပသင်္ကမန္တဝေလာယ သတ္ထု ဂုဏေ အဇာနန္တော ကေဝလံ သမ္မောဒနံ ကရောတိ။ ဒေသနံ သုတွာ ပန သတ္ထု ဂုဏေ ဉတွာ သရဏင်္ဂတတ္တာ ဣဓ ဣမသ္မိံ သမာဂမေ အဘိဝါဒေသိ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိ။ အတ္တာနံ အဓိ အဇ္ဈတ္တံ, အဝိဇဟေန အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တဓမ္မာ အဇ္ဈတ္တံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏဝသေန, ဘုမ္မတ္ထေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ကာမဉ္စာယံ အဇ္ဈတ္တသဒ္ဒေါ ဂေါစရဇ္ဈတ္တဝိသယဇ္ဈတ္တအဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တေသု ပဝတ္တတိ။ တေ ပနေတ္ထ န ယုဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိယကဇ္ဈတ္တ’’န္တိ, နိယကသင်္ခါတအဇ္ဈတ္တဓမ္မေသူတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော သန္တာနေ’’တိ။ လုဗ္ဘနလက္ခဏောတိ ဂိဇ္ဈနလက္ခဏော, အာရမ္မဏေ ဒဠှဂ္ဂဟဏသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဒုဿနလက္ခဏောတိ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော, ဗျာပဇ္ဇနသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ မုယှနလက္ခဏောတိ အညာဏလက္ခဏော, အာရမ္မဏေ သဘာဝသမ္မောဟဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌေန္တီတိ အတ္ထနာသနအနတ္ထုပ္ပါဒနေဟိ ဝိဗာဓေန္တိ။ တတော ဧဝ ယထာ သဂ္ဂမဂ္ဂေသု န ဒိဿတိ, ဧဝံ ကရောန္တီတိ အာဟ ‘‘နာသေန္တိ ဝိနာသေန္တီ’’တိ။ အတ္တနိ သမ္ဘူတာတိ သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တာ။
ပုရိသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇၅။)၃။ ဇရာမရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၄။ အညတြ ဇရာမရဏာတိ ဇရာမရဏေန ဝိနာ။ ဇရာမရဏဝိရဟိတော ဇာတော နာမ အတ္ထိ နု ခေါတိ ပုစ္ဆတိ။ ပါဠိယံ ဇာတဿာတိ ပစ္စတ္တေ သာမိဝစနံ။ မဟာသာလာတိ ဣမိနာ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ ‘‘မဟာသာလာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ယထာ ‘‘ပုရတ္ထိယောတိ ပုလတ္ထိယော’’တိ။ မဟာသာရပ္ပတ္တာတိ မဟန္တံ ဝိဘဝသာရံ ပတ္တာ။ ကောဋိသတံ ဓနံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ‘‘ကုမ္ဘံ နာမ ဒသ အမ္ဗဏာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဿရာတိ ဝိဘဝိဿရိယေန ဣဿရာ။ သုဝဏ္ဏရဇတဘာဇနာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝတ္ထသေယျာဝသထာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အသာဓာရဏဓနာနံ နိဓာနဂတတ္တာ ‘‘အနိဓာနဂတဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တုဋ္ဌိကရဏဿာတိ ပါသာဒသိဝိကာဒိသုခသာဓနဿ။
အာရကာ ကိလေသေဟီတိ နိရုတ္တိနယေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိမာဟ။ အာရကာတိ စ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တေဟိ ဒူရေတိ အတ္ထော။ ရာဂါဒီနံ ဟတတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝတော, အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျတာဒိပစ္စယာ စ အရဟံ။ ကာမဉ္စာယံ သံယုတ္တဝဏ္ဏနာ, အဘိဓမ္မနယော ဧဝ ပန နိပ္ပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော အာသဝါ’’တိ ဗြဟ္မစရိယဝါသန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ။ ဝုဋ္ဌာတိ ဝုဋ္ဌဝန္တော။ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကရဏီယန္တိ ပစ္စေကံ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကတ္တဗ္ဗံ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယဘာဝနာဘိသမယံ။ ဧဝံ ဂတံ သောဠသဝိဓံ ဟောတိ။ ဩသီဒါပနဋ္ဌေန ဘာရာ ဝိယာတိ ဘာရာ။ တေနာဟ ‘‘ဘာရာ ဟဝေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂)။ အတ္တပဋိဗဒ္ဓတာယ အတ္တနော အဝိဇဟနတော ပရမတ္ထဒေသနာယ စ ပရမတ္ထော အရဟတ္တံ။ ကာမဉ္စာယမတ္ထော သဗ္ဗသမိဒ္ဓိသသန္တတိပရိယာပန္နော အနဝဇ္ဇဓမ္မော သမ္ဘဝတိ အကုပ္ပသဘာဝါ, အပရိဟာနဓမ္မေသု ပန အဂ္ဂဘူတေ အရဟတ္တေ သာတိသယော, န ဣတရေသူတိ ‘‘အရဟတ္တသင်္ခါတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩရမ္ဘာဂိယုဒ္ဓမ္ဘာဂိယဝိဘာဂံ ဒသဝိဓမ္ပိ ဘဝေသု သံယောဇနံ ကိလေသကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋပစ္စယော ဟုတွာ နိဿရိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန ဗန္ဓတီတိ ဘဝသံယောဇနံ။ သတိပိ ဟိ အညေသံ တပ္ပက္ခိယဘာဝေန ဝိနာ သံယောဇနာနိ တေသံ တပ္ပစ္စယဘာဝေါ အတ္ထိ, ဘဝနိယာမော ဩရမ္ဘာဂိယုဒ္ဓမ္ဘာဂိယသင်္ဂဟိတောတိ တံတံဘဝနိဗ္ဗတ္တကကမ္မနိယာမော စ ဟောတိ, န စ ဥပစ္ဆိန္နသံယောဇနဿ ကတာနိပိ ကမ္မာနိ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ တေသံယေဝ သံယောဇနဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇၆။)သမ္မာ ကာရဏေဟိ ဇာနိတွာတိ ဉာယေန ဒုက္ခာဒီသု သော ယထာ ဇာနိတဗ္ဗော၊ တထာ ဇာနိတွာ, ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝိမုတ္တာ ဟိ အပရကာလကိရိယာ စ ယထာ သမ္ဘဝတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂပညာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ဘိဇ္ဇနသဘာဝေါ ခဏာယတ္တတ္တာ။ နိက္ခိပိတဗ္ဗသဘာဝေါ မရဏဓမ္မတ္တာ။ အယံ ကာယော ဥသ္မာယုဝိညာဏာပဂမော ဆဍ္ဍနီယဓမ္မော, ယသ္မိံ ယံ ပတိဋ္ဌိတံ, တံ တဿ သန္တာနဂတဝိပ္ပယုတ္တန္တိ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ အာဟ ‘‘ခီဏာသဝဿ ဟိ အဇီရဏဓမ္မောပိ အတ္ထီ’’တိအာဒိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမှိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညပေမိ လောကသမုဒယဉ္စ လောကနိရောဓဉ္စာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅)။ အဿ ခီဏာသဝဿ, ‘‘ဇီရဏဓမ္မ’’န္တိ ယထာဝုတ္တံ အဇီရဏဓမ္မံ ဌပေတွာ ဇီရဏဓမ္မံ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံပါယံ ကာယော ဘေဒနဓမ္မော’’တိ ဧဝမာဟ။ ဇရံ ပတ္တဿေဝ ဟိဿ ဘေဒနနိက္ခိပိတဗ္ဗတာနိယတေ အတ္ထေ သုတ္တဒေသနာ ပဝတ္တာ။ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ, သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ ကိရ-သဒ္ဒေါ အနုဿဝတ္ထော, တေန အနုဿဝါဂတောယမတ္ထော, န အဋ္ဌကထာဂတောတိ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝဒန္တီ’’တိ။ ယေနာယံ အတ္ထော ဟေတုနာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သိဝိကသာလာယံ နိသီဒိတွာ ကထိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ’’တိ နိဒါနဝစနေန ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နနု ဣမဿ သုတ္တဿ ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါတိ? သစ္စမေတံ, သုတ္တေကဒေသံ ပန သန္ဓာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကတာဝစနံ။ ကေစိ ပန ‘‘ယာနံ အာရုဟိတွာ ရာဇာ အာဂတော, ရညော အာရောဟနီယရထံ ဒဿေတွာ ဝုတ္တ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။
သရီရေ ဖေဏပိဏ္ဍသမေ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ? သဗ္ဘိ သဒ္ဓိန္တိ သာဓူဟိ သဟ ပဝေဒယန္တိ။ န ဟိ ကဒါစိ သာဓူနံ သာဓူဟိ သဟ ကတ္တဗ္ဗာ ဟောန္တိ, တသ္မာ သီဒနသဘာဝါနံ ကိလေသာနံ ဘိဇ္ဇနပ္ပတ္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဘီတိ ဝုစ္စတိ။ ပုရိမပဒဿာတိ ‘‘သတဉ္စ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတီ’’တိ ပဒဿ။ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ဗျတိရေကဝသေန။ သတံ ဓမ္မော နိဗ္ဗာနံ ကိလေသေဟိ သံသီဒနဘိဇ္ဇနသဘာဝေါ န ဟောတိ, တသ္မာ တံ အာဂမ္မ ဇရံ န ဥပေတိ။ ကိလေသာ ပန တန္နိမိတ္တကာ, ဧဝမယံ ဝုတ္တကာရဏတော ဇရံ န ဥပေတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒ’’န္တိအာဒိ။ သုန္ဒရာဓိဝစနံ ဝါ ဧတံ ‘‘သဗ္ဘီ’’တိ ပဒံ အပါပတာဒီပနတော,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇၇။)သဗ္ဘိဓမ္မဘူတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄), န တေန ဓမ္မေန သမတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၄၊ သု။ နိ။ ၂၂၇) စ။
ဇရာမရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၅။ ရဟသိ ဂတဿာတိ ဇနသမ္ဗာဓတော အပက္ကန္တဿ။ နိလီနဿ တေနေဝ ဇနဝိဝေကေန ဧကမန္တံ နိသဇ္ဇာယ ဧကီဘာဝေန ပဋိသလ္လီနဿ ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဧကီဘူတဿာ’’တိ။ သဗ္ဗညုဘာသိတံ ကရောန္တော အာဟ တဿ ဝစနံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဿ ဝစနံ တထာပစ္စနုဘာသန္တော။ အန္တကေနာဓိပန္နတ္တာ ဧဝ ခေတ္တဝတ္ထုဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိ မာနုသံ ဘဝံ ဇဟတော။ အနုဂန္တိ အနုဂတံ, တမေဝ အနုဂါမီတိ အတ္ထော။ နိစယန္တိ ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎိယာ နိစိတဘူတံ။ သမ္ပရာယိကန္တိ သမ္ပရာယ ဟိတံ။
ပိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ အတ္တရက္ခိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၆။ ပီဒဟနန္တိ သံယမနံ။ ကမ္မပထဘေဒံ အပ္ပတ္တဿာတိ သုပိနကာလော ဝိယ ပဝတ္တိမတ္တတာယ ကမ္မပထဝိသေသံ အဂတဿ။ ကမ္မဿာတိ အကုသလကမ္မဿ။ သံဝရန္တိ သံဝရဘာဝံ ဒဿေတိ, ဣတရဿ ပန သံဝရဘာဝေါ ပုရိမေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ ဒဿိတောဝါတိ။ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဂဟိတမေဝ တဒဝိနာဘာဝတော။ န ဟိ ပါပဇိဂုစ္ဆနံ ပါပဥတြာသရဟိတံ, ဥတြာသော ဝါ ပါပဇိဂုစ္ဆနရဟိတော အတ္ထီတိ။
အတ္တရက္ခိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇၈။)၆။ အပ္ပကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၇။ ဥဠာရသဒ္ဒေါ သေဋ္ဌေ ဗဟုကေ စ ဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘ပဏီတေ စ ဗဟုကေ စာ’’တိ။ မာနမဇ္ဇနေနာတိ မာနဝသေန မဒပ္ပတ္တိယာ။ အတိက္ကမန္တိ သာဓုမရိယာဒဝီတိက္ကမလက္ခဏံ ဒေါသံ။ ကူဋော ပါသော။
အပ္ပကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ အဍ္ဍကရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၈။ ယသ္မာ ကာမနိမိတ္တံ သတ္တော သမ္ပဇာနမုသာ ဘာသတိ, တသ္မာ ကာမာ တဿ ပတိဋ္ဌာ ပစ္စယော ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ကာမဟေတူ’’တိအာဒိ။ ဘဒြမုခသီသေန ဝိဋဋုဘံ ဘဒြောပစာရေန ဥပစရတီတိ အတ္ထော, ဝိနိစ္ဆယော ကရီယတိ ဧတ္ထာတိ အဍ္ဍကရဏံ, ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနံ။ ခိပ္ပန္တိ ကူဋံ, မစ္ဆခိပ္ပန္တိပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဩဍ္ဍိတန္တိ ဩဍ္ဍနဝသေန ဖလံ ပါပိတံ။
အဍ္ဍကရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ မလ္လိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၉။ ‘‘ကသ္မာ ပုစ္ဆတီ’’တိ? ပုစ္ဆာကာရဏံ စောဒေတွာ သမုဒယတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ကိရ မလ္လိကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မာလာရာမံ ဂန္တွာတိ အတ္တနော ပိတု မာလာရာမံ ရက္ခဏတ္ထဉ္စေဝ အဝသေသပုပ္ဖဂ္ဂဟဏတ္ထဉ္စ ဂန္တွာ။ ကာသိဂါမေတိ ကာသိရဋ္ဌဿ ဂါမေ။ သော ကိရ ဂါမော မဟာကောသလရာဇေန အတ္တနော ဓီတုယာ ပတိဃရံ ဂစ္ဆန္တိယာ ပုပ္ဖမူလတ္ထာယ ဒိန္နော, တံနိမိတ္တံ။ ဘာဂိနေယျေန အဇာတသတ္တုနာ။ တဿာတိ ရညော ပသေနဒိဿ။ သာတိ မလ္လိကာ။ နိဝတ္တိတုန္တိ တဿာ ဓမ္မတာယ နိဝတ္တိတုံ တဿာ ဝစနံ ပဋိက္ခိပိတုံ။ နေဝဇ္ဈဂါတိ ဝတ္တမာနတ္ထေ အတီတဝစနန္တိ အာဟ ‘‘နာဓိဂစ္ဆတီ’’တိ။ ပုထု အတ္တာတိ တေသံ သတ္တာနံ အတ္တာ။
မလ္လိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၇၉။)၉။ ယညသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၀။ ထူဏန္တိ ယညူပတ္ထမ္ဘံ။ ဥပနီတာနိ ယညံ ယဇိတုံ အာရမ္ဘာယ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ဣဓ, ဘန္တေ…ပေ… ရုဒမာနာ ပရိကမ္မာနိ ကရောန္တီ’’တိ ဧတ္တကေန ပါဌေန။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိ ‘‘နံ ဣတ္ထိံ လဘိဿာမိ နု ခေါ, န နု ခေါ လဘိဿာမီ’’တိ နိစ္ဆယံ အဝိန္ဒန္တော န ဉာယန္တော။ ဖေဏုဒ္ဒေဟကန္တိ ယထာ ယတ္ထ ကုထိတေ ဖေဏံ ဥဒ္ဒေဟတိ န ဥပဓီယတိ, ဧဝံ အနေကဝါရံ ဖေဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ။ တံ ဒိဝသန္တိ တသ္မိံ ရညာ နိဒ္ဒံ အလဘိတွာ ဒုက္ခသေယျဒိဝသေ။ အာလောကံ ဩလောကေတွာတိ လောဟကုမ္ဘိမုခဝဋ္ဋိသီသေ ပတ္တေ တတ္ထ မဟန္တံ အာလောကံ ဩလောကေတွာ။ အတ္တာနော ဝစနံ ရညော ပဝတ္တိဉာပနတ္ထံ။ မဟာသဒ္ဒေါ ဥဒပါဒိ ‘‘ဧဝရူပံ ယညံ ရာဇာ ကာရာပေတီ’’တိ။ ဝတ္တုကာမော အဟောသိ, ဝတ္တုဉ္စ ပန အဝိသဟန္တော ‘‘သ’’ ဣတိ ဝတွာ လောဟကုမ္ဘိယံ နိမုဂ္ဂေါ။ ဣမံ ဂါထံ ဝတ္တုကာမော အဟောသီတိ အယံ ပနေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော သေသပဒဒွယေပိ။ ဓမ္မဘေရိံ စရာပေသုံ ‘‘ကောစိ ကဉ္စိ ပါဏံ မာ ဟနတူ’’တိ။ သော ဣတ္ထိသာမိကော ပုရိသော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ အတ္တနော ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ သတ္တု စ ဒေသနာဝိလာသသမ္ပတ္တိယာ, ရာဇာ ပန မဟာဗောဓိနိရုဇ္ဈနသဘာဝတ္တာ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆိ။
သင်္ဂဟဝတ္ထူနီတိ လောကဿ သင်္ဂဟကာရဏာနိ။ နိပ္ဖန္နသဿတော နဝဘာဂေ ကဿကဿ ဒတွာ ရညံ ဧကဘာဂဂ္ဂဟဏံ ဒသမဘာဂဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝံ ကဿကာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ သဿာနိ သမ္ပာဒေန္တီတိ အာဟ ‘‘သဿသမ္ပာဒနေ မေဓာဝိတာတိ အတ္ထော’’တိ။ တတော ဩရဘာဂေ ကိရ ဆဘာဂဂ္ဂဟဏံ ဇာတံ။ ဆမာသိကန္တိ ဆန္နံ ဆန္နံ မာသာနံ ပဟောနကံ။ ပါသေတီတိ ပါသဂတေ ဝိယ ကရောတိ။ ဝါစာယ ပိယဿ ပိယကရဿ ကမ္မံ ဝါစာပေယျံ။ သဗ္ဗသော ရဋ္ဌဿ ဣဒ္ဓါဒိဘာဝတော ခေမံ။ နိရဗ္ဗုဒံ စောရိယာဘာဝတော။ ဣဒဉှိ ရဋ္ဌံ အစောရိယံ နိရဂ္ဂဠန္တိ ဝုစ္စတိ အပါရုတဃရဘာဝတော။
ဥဒ္ဓံမူလကံ ကတွာတိ ဥမ္မူလံ ကတွာ။ ဒွီဟိ ပရိယညေဟီတိ မဟာယညဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပစ္ဆာ စ ပဝတ္တေတဗ္ဗေဟိ ဒွီဟိ ပရိဝါရယညေဟိ။ သတ္တဝီသတိ…ပေ… နဿာတိ သတ္တဝီသာဓိကာနံ တိဏ္ဏံ ပသုသတာနံ ဒွါဝီသတိယာ အဿာဒီဟိ စ သဋ္ဌိအဓိကဒွိသတအာရညကပသူဟိ စ သဒ္ဓိံ သမ္ပိဏ္ဍိတာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၀။)ပန နဝါဓိကဆသတပသူနံ မာရဏေန ဘေရဝဿ ပါပဘီရုကာနံ ဘယာဝဟဿ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –
‘‘ဆသတာနိ နိယုဇ္ဇန္တိ, ပသူနံ မဇ္ဈိမေ ဟနိ,
အဿမေဓဿ ယညဿ, အဓိကာနိ နဝါပိ စာ’’တိ။
သမ္မန္တိ ယုဂစ္ဆိဒ္ဒေ ပက္ခိပိတဗ္ဗဒဏ္ဍကံ။ ပါသေန္တီတိ ခိပန္တိ။ သံဟာရိမေဟီတိ သကဋေဟိ ဝဟိတဗ္ဗေဟိ ယူပေဟိ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ ဧကော ရာဇာ သမ္မာပါသံ ယဇန္တော သရဿတိနဒီတီရေ ပထဝိယာ ဝိဝရေ ဒိန္နေ နိမုဂ္ဂေါယေဝ အဟောသိ။ အန္ဓဗာလဗြာဟ္မဏာ ဂတာနုဂတိဂတာ ‘‘အယံ တဿ သဂ္ဂဂမနမဂ္ဂေါ’’တိ သညာယ တတ္ထ သမ္မာပါသယညံ ပဋ္ဌပေန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိမုဂ္ဂေါကာသတော ပဘုတီ’’တိ။ အယူပေါ အပ္ပကဒိဝသော ယာဂေါ, သယူပေါ ဗဟုဒိဝသံ သာဓေယျော သတြယာဂေါ။ မန္တပဒါဘိသင်္ခတာနံ သပ္ပိမဓူနံ ဝါဇမိတိ သမညာ, ဟိရညသုဝဏ္ဏဂေါမဟိံ သာဒိသတ္တရသကဒက္ခိဏဿ။ သာရဂဗ္ဘကောဋ္ဌာဂါရာဒီသု နတ္ထေတ္ထ အဂ္ဂဠန္တိ နိရဂ္ဂဠော။ တတ္ထ ကိရ ယညေ အတ္တနော သာပတေယျံ အနဝသေသတော အနိဂူဟိတွာ နိယျာတီယတိ။ မဟာရမ္ဘာတိ ဗဟုပသုဃာတကမ္မာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝိဝိဓာ ယတ္ထ ဟညရေ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘မဟာကိစ္စာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော, ဣဓ ‘‘မဟာရမ္ဘာတိ ပပဉ္စဝသေန အဇေဠကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဗဟုပသုဃာတကမ္မာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ နိရာရမ္ဘာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနုဂတံ ကုလန္တိ အနုကုလံ, ကုလာနုဂတန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ယံ နိစ္စဘတ္တာဒိ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။
ယညသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဗန္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၁။ ဣဒန္တိ ‘‘ဣဓ, ဘန္တေ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ။ တေ ဘိက္ခူ အာရောစေသုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသူတိ တေသု ရညာ ဗန္ဓာပိတမနုဿေသု။ သုကတကာရဏန္တိ သုကာရဏကိရိယံ အာရောစေသုံ, န ကေဝလံ တေသံ မနုဿာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၁။)ဗန္ဓာပိတဘာဝံ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ရညော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌဝင်္ကောတိ အဋ္ဌံသော။ အန္တောဃရစာရိနောတိ အန္တေပုရဝါသိနော။
ဥက္ကဋ္ဌေတိ ယုဒ္ဓေ။ မန္တီသူတိ ဂုတ္တမန္တီသု။ အကုတူဟလန္တိ သညတံ။ ပိယန္တိ ပိယာယိတဗ္ဗံ။ အန္နပါနမှိ မဓုရေ အဘုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ။ အတ္ထေတိ အတ္ထေ ကိစ္စေ ဇာတေ ထိရန္တိ န ကထေန္တိ ကာယဗလမတ္တေန အပနေတုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ။ သုဋ္ဌု ရတ္တရတ္တာတိ အတိဝိယ ရတ္တာ ဧဝ ဟုတွာ ရတ္တာ။ သာရတ္တေနာတိ သာရဘာဝေန သာရဘာဝသညာယ။ ဩဟာရိနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဟရဏသီလန္တိ အာဟ ‘‘စတူသု အပါယေသု အာကဍ္ဎနက’’န္တိ။ သိထိလန္တိ သိထိလာကာရံ, န ပန သိထိလံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဒုပ္ပမုဉ္စ’’န္တိ။
ဗန္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ သတ္တဇဋိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၂။ ပုဗ္ဗာရာမသင်္ခါတေတိ သာဝတ္ထိနဂရဿ ပုဗ္ဗဒိသာယ ကတတ္တာ ပုဗ္ဗာရာမေတိ သင်္ခံ ဂတေ။ တတြာတိ ‘‘မိဂါရမာတုယာ ပါသာဒေ’’တိ တသ္မိံ သံခိတ္တဝစနေ။ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ အနုပုဗ္ဗိကထာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အနုက္ကမကထာ။ ပတ္ထနံ အကာသိ တဿ ဘဂဝတော အဂ္ဂုပဋ္ဌာယိကံ ဧကံ ဥပါသိကံ ဒိသွာ တံ ဌာနန္တရံ အာကင်္ခန္တီ။ မေဏ္ဍကပုတ္တဿာတိ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိပုတ္တဿ။ မာတိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ တဿာ ဥပကာရံ ဂရုဘာဝဉ္စ ဒိသွာ။ တာယ ကာရိတေ ပါသာဒေတိ တာယ မဟာဥပါသိကာယ မဟာလတာပသာဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နဝဟိ ကောဋီဟိ ကရီသမတ္တေ ဘူမိဘာဂေ ကာရိတေ သဟဿဂဗ္ဘပဋိမဏ္ဍိတေ ပါသာဒေ။
ပရူဠှကစ္ဆာတိ ပရူဠှကစ္ဆလောမာ။ ကမဏ္ဍလုဃဋိကာဒိံ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရံ။ နဂ္ဂဘောဂ္ဂနိဿိရိကာနန္တိ နဂ္ဂါနဉ္စေဝ ဘောဂ္ဂါနဉ္စ နိဿိရိကာနဉ္စ။ တေ ဟိ အနိဝတ္ထဝတ္ထတာယ နဂ္ဂါ စေဝ, အစေလကဝတာဒိနာ ဘောဂ္ဂသရီရတာယ ဘောဂ္ဂါ, သောဘာရဟိတတာယ နိဿိရိကာ စ။ အတ္တနာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၂။)ဒိဋ္ဌသုတံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ န ကထေယျုန္တိ အကာရဏမေတံ တေသံ ရညာ ပယုတ္တစရပုရိသဘာဝတော။ ဧဝံ ကတေ ပန တေ ‘‘အညေပိ ပဗ္ဗဇိတာ အတ္ထီတိ အယံ ဇာနာတီ’’တိ မညေယျုန္တိ ကောဟညစိတ္တော ဧဝံ အကာသီတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ တထာ ဟိ တေနတ္ထေန အပရိတောသမာနော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။
ကာသိကစန္ဒနန္တိ ဥဇ္ဇလစန္ဒနံ။ တံ ကိရ ဝဏ္ဏဝသေန သမုဇ္ဇလံ ဟောတိ ပဘဿရံ, တဒတ္ထမေဝ နံ သဏှတရံ ကရောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ကာသိကစန္ဒနန္တိ သဏှစန္ဒန’’န္တိ။ ဝဏ္ဏဂန္ဓတ္ထာယာတိ ဝဏ္ဏသောဘတ္ထဉ္စေဝ သုဂန္ဓဘာဝတ္ထဉ္စ။ ဝဏ္ဏဂန္ဓတ္ထာယာတိ ဆဝိရာဂကရဏတ္ထဉ္စေဝ သုဂန္ဓတ္ထာယ စ။ ‘‘ဂိဟိနာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ဧဝံ ပမာဒဝိဟာရိနာ တယာ အရဟန္တော ဒုဝိညေယျာတိ ဒဿေတိ။
သံဝါသော နာမ ဣဓ ကာလေန ဥပသင်္ကမနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပသင်္ကမန္တေနာ’’တိ အာဟ။ ကာယဝါစာဟိ အသံယတေနပိ သံယတာကာရော, အသံဝုတိန္ဒြိယေနပိ သံဝုတိန္ဒြိယာကာရော။ ပရိဂ္ဂဟေဿာမီတိ ဝီမံသိဿာမိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓံ နု ခေါ, နော’’တိ။ သပ္ပညေနာတိ သီလပရိဂ္ဂဏှနပညာယ သပ္ပညေန။ ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ သဘာဝဿ သတော သီလဿ အနုပဓာရဏတော။
ကထနေနာတိ အပရာပရံ ကထနေန။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဧကစ္စဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ အရိယဝေါဟာရောတိ ဒိဋ္ဌာဒိလက္ခဏေန ဝေါဟရိတော ‘‘ဒိဋ္ဌံ အဒိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ ပဝုတ္တသဒ္ဒဝေါဟာရော။ တဿ ပန ကာရဏမေဝ ဂဏှန္တော ‘‘ဧတ္ထ စေတနာ’’တိ အာဟ။ ဧသ နယော အနရိယဝေါဟာရေပိ။ ပရမတ္ထတော ဟိ သစ္စဝါစာဒယော မုသာဝါဒါဒယော စေတနာလက္ခဏာတိ။ ပညတ္တိဝေါဟာရော တထာ တထာ ဝေါဟရိတဗ္ဗတော ဧဝမာဟ ‘‘သံဝေါဟာရေန ခေါ, မဟာရာဇ, သောစေယျံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဉာဏထာမောတိ ဉာဏဂုဏဗလံ, ယေန ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနာဒိနာ အစ္စာယိကကိစ္စကရဏီယာနိ နိဋ္ဌာပေတိ။ သံကထာယာတိ အတ္ထဝီမံသနဝသေန ပဝတ္တာယ သမ္မာကထာယ။ ဥပ္ပိလဝတိ လဟုကဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌာစရကာတိ အဝစရကာ။ ယေ အနုပဝိသိတွာ ပရေသံ ရဟဿဝီမံသနဝသေန ပဝတ္တာ, တေသု ဩစရကဝေါဟာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘စရာ ဟီ’’တိအာဒိ။
ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနေနာတိ ဝဏ္ဏေန ဝါ သဏ္ဌာနေန ဝါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ဝါ သဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာ ဝါ။ သုဇာနော ပေသလော ဝိဿသေတိ ယောဇနာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၃။)လဟုကဒဿနေနာတိ ပရိတ္တဒဿနေန ဝိဇ္ဇုကေန ဝိယ။ ပရိက္ခာရဘဏ္ဍကေနာတိ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရဘူတေန ဘဏ္ဍကေန။ လောဟဍ္ဎမာသောတိ လောဟမယော ဥပဍ္ဎဂ္ဃနကမာသော။
သတ္တဇဋိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပဉ္စရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၃။ ရူပါတိ ရူပသင်္ခါတာ ကာမဂုဏာ။ တေ ပန နီလာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နာပိ ရူပါယတနတ္တာ စက္ခုဝိညေယျတံ နာတိဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘နီလပီတာဒိဘေဒံ ရူပါရမ္မဏ’’န္တိ။ တော-သဒ္ဒေါပိ ဒါ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကာလတ္ထော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယတောတိ ယဒါ’’တိ။ မနံ အာပယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပံ, မနောရမံ။ မနာပနိပ္ဖတ္တိတန္တိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ မနသာ ပိယာယိတံ, တဿ အဂ္ဂဘာဝေန ပရိယန္တံ ပရမံ ကောဋိံ ကတွာ ပဝတ္တိတန္တိ အတ္ထော။ ပုဂ္ဂလမနာပန္တိ အာရမ္မဏသဘာဝံ အစိန္တေတွာ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန မနာပဘာဝေနေဝ ဣဋ္ဌတာယ ဣဋ္ဌန္တိ။ သမ္မုတီတိ သမညာ။ ပုဂ္ဂလမနာပံ နာမ သညာဝိပလ္လာသဝသေန ဝိပရီတမ္ပိ ဂဏှာတိ ဣတရသဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ယံ ဧကဿ…ပေ… ဣဋ္ဌံ ကန္တ’’န္တိ။ ဣဒါနိ တံ ဇိဝှါဝိညေယျဝသေန ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စန္တဝါသီန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣဒံ ပုဂ္ဂလမနာပန္တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ ဇိဝှါဝိညေယျံ ဝိယ အညမ္ပိ ဧဝံဇာတိကံ တေန တေန ပုဂ္ဂလေန မနာပန္တိ ဂဟေတဗ္ဗာရမ္မဏံ ပုဂ္ဂလမနာပံ နာမ။
လောကေ ပဋိဝိဘတ္တံ နတ္ထိ, ဝိဘဇိတွာ ဒဿနေန လောကေန မဓုရဇာတေနပိ ပဋိဝိဘတ္တံ ကတွာ ဂဟေတုံ န သက္ကုဏေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ဝိဘဇိတွာ ပန ဒဿေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဒိဗ္ဗကပ္ပမ္ပီတိ ဒေဝလောကပရိယာပန္နသဒိသမ္ပိ အမနာပံ ဥပဋ္ဌာတိ ဥဠာရပဏီတာရမ္မဏပရိစယတော။ မဇ္ဈိမာနံ ပန…ပေ… ဝိဘဇိတဗ္ဗံ တေသံ မနာပဿ မနာပတော, အမနာပဿ အမနာပတော ဥပဋ္ဌာနတော။ တတ္ထပိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ နိပ္ပရိယာယတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တဉ္စ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။ တဉ္စ ပနေတံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘူတံ အာရမ္မဏံ ကာမာဝစရဇဝနေသု အကုသလဿ ဝသေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၄။)ယေဘုယျေန ပဝတ္တတီတိ ကတွာ တတ္ထ ‘‘ရဇ္ဇတိ ဒုဿတီ’’တိ အကုသလဿေဝ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ သေသကာမာဝစရဿပိ ဝသေန ပဝတ္တိ လဗ္ဘတေဝ။ တထာ ဟိ တံ အပ္ပဋိကူလေပိ ပဋိကူလာကာရတော, ပဋိကူလေပိ အပ္ပဋိကူလာကာရတော ပဝတ္တတီတိ။ ဝိပါကစိတ္တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, န သက္ကာ ဝိပါကံ ဝဉ္စေတုန္တိ။ ကုသလကမ္မံ ဟိ ဧကန္တတော ဣဋ္ဌမေဝ, အကုသလကမ္မဉ္စ အနိဋ္ဌမေဝ, တသ္မာ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိပါကစိတ္တံ ယထာသဘာဝတော ပဝတ္တတီတိ။
ယံ ပန သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ‘‘ကုသလကမ္မဇံ အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, တံ ပန နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန သောဘနံ အကုသလကမ္မဇမ္ပိ ဧကစ္စာနံ သတ္တာနံ ဣဋ္ဌန္တိ အနုညာတံ သိယာ။ ကုသလကမ္မဇံ ပန သဗ္ဗေသံ ဣဋ္ဌမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ကေသဉ္စိ မနုဿရူပံ အမနာပံ, ယတော တေ ဒိသွာဝ ပလာယန္တိ။ မနုဿာ စ ဒေဝတာနံ ရူပံ ဒိသွာ ဘာယန္တိ, တေသမ္ပိ ဝိပါကဝိညာဏံ တံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ကုသလဝိပါကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဒိသဿ ပန ပုညဿ အဘာဝါ န တေသံ တတ္ထ အဘိရတိ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုသလကမ္မဇဿ ပန အနိဋ္ဌဿ အဘာဝေါ ဝိယ အကုသလကမ္မဇဿ သောဘနဿ ဣဋ္ဌဿ အဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဟတ္ထိအာဒီနမ္ပိ ဟိ အကုသလကမ္မဇံ မနုဿာနံ အကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏံ, ကုသလကမ္မဇံ ပန ပဝတ္တေ သမုဋ္ဌိတံ ကုသလဝိပါကဿ, ဣဋ္ဌာရမ္မဏေန ဝေါမိဿကတ္တာ အပ္ပကံ အကုသလကမ္မဇံ ဗဟုလံ အကုသလဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏံ န ဘဝိဿတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဣဒါနိ တမေဝ ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ သမ္မုတိမနာပသံဝိဘာဂတ္ထံ ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန န တထာ ဝိဘတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ။
သော ဥပါသကော စန္ဒနင်္ဂလဂါမေ ဇာတတ္တာ ‘‘စန္ဒနင်္ဂလိကော’’တိ ပညာယတိ, ‘‘စန္ဒနဝိလာသော’’တိ ကေစိ။ တဿ ဥပါသကဿ ပဋိဘာနံ ဥဒပါဒီတိ ယောဇနာ။ တေ ရာဇာနော ဟတပ္ပဘေ ဟတသောဘေ ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒကာဘိသိတ္တေတိ ဥဒကေန အဘိသိဉ္စိတေ။ အင်္ဂါရေ ဝိယာတိ အင်္ဂါရက္ခဏေ ဝိယ။
ကာလဿေဝါတိ ပဂေဝ။ အဝိဂတဂန္ဓံ တင်္ခဏဝိကသိတတာယ။ ဤဒိသံ ဝစနန္တိ ‘‘အစ္ဆာဒေသီ’’တိ ဧဝရူပံ ဝစနန္တိ။
ပဉ္စရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၅။)၃။ ဒေါဏပါကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၄။ ‘‘ဒေါဏပါကကုရ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိဘတ္တိလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဒေါဏပါကံ ကုရ’’န္တိ။ ဒေါဏဿာတိ စတုန္နံ အာဠှကာနံ, သောဠသနာဠီနန္တိ အတ္ထော။ တဒုပိယန္တိ တဒနုရူပံ, တဿ ဝုတ္တပရိမာဏဿ အနုစ္ဆဝိကန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေတိ တံဒိဝသတော ပုရိမတရဒိဝသေသု။ ဗလဝါတိ မဟာ။ ဘတ္တပရိဠာဟောတိ ဘတ္တသမ္မဒဟေတုကော။ အဿ ရညော ဥဘောသု ပဿေသု ဂဟိတတာလဝဏ္ဋာ ဗီဇန္တိ ယမကတာလဝဏ္ဋေဟိ။ ဖာသုဝိဟာရန္တိ ဘောဇနေ မတ္တညုတာယ လဒ္ဓဗ္ဗသုခဝိဟာရံ။ ဘောဇနမတ္တညူ ဟိ သုခဝိဟာရော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တနုကဿ ဘဝန္တိ ဝေဒနာ, သဏိကံ ဇီရတိ အာယု ပါလယ’’န္တိ။
တနုကဿာတိ တနုကာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ, ဘုတ္တပစ္စယာ ဝိသဘာဂဝေဒနာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သဏိကန္တိ မန္ဒံ မုဒုကံ, အပရိဿယမေဝါတိ အတ္ထော။ ဇီရတီတိ ပရိဘုတ္တာဟာရော ပစ္စတိ။ အာယုပါလယန္တိ နိရောဓော အဝေဒနော ဇီဝိတံ ရက္ခန္တော။ အထ ဝါ သဏိကံ ဇီရတီတိ သော ဘောဇနေ မတ္တညူ ပုဂ္ဂလော ပရိမိတာဟာရတာယ သဏိကံ စိရေန ဇီရတိ ဇရံ ပါပုဏာတိ ဇီဝိတံ ပါလေန္တော။
ပရိယာပုဏိတွာတိ ဧတ္ထ ယထာ သဗ္ဗံ သော ပရိယာပုဏိ, တတော ပရဉ္စ ယထာ ပဋိပဇ္ဇိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ရညာ သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တာဝတကေ တဏ္ဍုလေ ဟာရေယျာသိ တဒုပိယဉ္စ ဗျဉ္ဇနန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။
ပုရိသဘာဂေါ ဧသာတိ မဇ္ဈိမေန ပုရိသေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘာဂေါ ဧသော, ယဒိဒံ နာဠိကောဒနမတ္တံ။ သလ္လိခိတသရီရတာတိ ဘမံ အာရောပေတွာ ဥလ္လိခိတဿ ဝိယ သဗ္ဗပရိဠာဟဝူပသမဿ ပုထုလတာပဂတသရီရဿ။ သီလံ သမ္ပရာယိကတ္ထောတိ ဝုတ္တံ, ကုတော ပနေတ္ထ သီလန္တိ အာဟ ‘‘ဘောဇနေ’’တိအာဒိ။ သီလင်္ဂံ နာမ ဟောတီတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဿ အဝယဝေါ ဧကော ဘာဂေါ ဟောတိ။
ဒေါဏပါကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၆။)၄။ ပဌမသင်္ဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၅။ ဝေဒေန ဉာဏေန ဤဟတိ ဣရိယတီတိ ဝေဒေဟီ, ကောသလရာဇဘဂိနီ အဇာတသတ္တုနော မာတာ, သာ ကိရ သမ္ပဇညဇာတိကာ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတာဓိဝစန’’န္တိ, စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ဧတိဿန္တိ စတုရင်္ဂိနီ။ ဒွိန္နံ ရဇ္ဇာနန္တိ ကာသိကရဇ္ဇမဂဓရဇ္ဇာနံ အန္တရေ, သော ပန ဂါမော ကာသိကရဇ္ဇော။
ပါပါတိ လာမကာ နိဟီနာစာရာ။ မေဇ္ဇတိ သိနိယှတီတိ မေတ္တိ, သာ ဧတေသု အတ္ထီတိ မိတ္တာ။ သဟ အယန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ သဟာယာ။ သမ္ပဝင်္ကန္တိ သုဋ္ဌု ဩနတံ။ ဇယကာရဏံ ဒိသွာ အာဟ, တထာ ဟိ ‘‘အဇ္ဇ ဣမံ ရတ္တိံ ဒုက္ခံ သေတီ’’တိ ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝေရိဃာတော နာမ ဝေရိပုဂ္ဂလေ သတီတိ အာဟ ‘‘ဝေရိပုဂ္ဂလံ လဘတီ’’တိ။
ပဌမသင်္ဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဒုတိယသင်္ဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၆။ သုဏာထာတိ ‘‘ဝတွာ’’တိ ဝစနသေသော။ ဥပကပ္ပတီတိ သမ္ဘဝတိ။ သယှံ ဟောတီတိ ကာတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ ‘‘ယဒါ စညေ’’တိ စ-ကာရော နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယဒါ အညေ’’တိ။ ဝိလုမ္ပန္တီတိ ဝိနာသံ အစ္ဆိန္ဒနံ ကရောန္တိ။ ဝိလုမ္ပီယတီတိ ဝိလုတ္တပရသန္တကဿ အသကတ္တာ ပုဂ္ဂလော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ ကမ္မဖလံ ပဋိသံဝေဒေန္တော ဝိယ သယမ္ပိ ပရေန ဝိလုမ္ပီယတိ, ဓနဇာနိံ ပါပုဏာတိ။ ‘‘ကာရဏ’’န္တိ ဟိ မညတီတိ ပါပကိရိယံ အတ္တနော ဟိတာဝဟံ ကာရဏံ ကတွာ မညတိ။ ဇယန္တော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဣဒံ နာမ ဇိနာမီ’’တိ မညမာနော သယမ္ပိ တတော ပရာဇယံ ပါပုဏာတိ။ ဃဋ္ဋေတာရန္တိ ပါပကမ္မဝိပါကံ။ ကမ္မဝိဝဋ္ဋေနာတိ ကမ္မဿ ဝိဝဋ္ဋနေန, ပစ္စယလာဘေန လဒ္ဓါဝသရေန ဝိဝဋ္ဋေတွာ ဝိဂမိတေန ကမ္မေနာတိ အတ္ထော။
ဒုတိယသင်္ဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၇။)၆။ မလ္လိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၇။ ဧကစ္စာတိ ပဏ္ဍိတာ သပညာ။ သေယျာတိ ဝရာ။ ဂါထာသုခတ္ထံ သသုရသဒ္ဒလောပံ ကတွာ ‘‘သဿုဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဿုသသုရဒေဝတာ’’တိ။ ဒိသာဇေဋ္ဌကာတိ စတူသုပိ ဒိသာသု ဇေဋ္ဌကသီသေန ဟိ လောကံ ဝဒတိ။ တာဒိသာယာတိ တထာရူပါယ မေဓာဝိတာဒိဂုဏဝုတ္တိယာ။ သုဘရိယာယာတိ သုခေတ္တဘူတာယ သုန္ဒရိတ္ထိယာတိ အတ္ထော။
မလ္လိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ အပ္ပမာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၈။ သမဓိဂ္ဂယှာတိ သမ္မာ အတိဝိယ ဂဟေတွာ, ဉာယေန ဝိသေသတော ဂဏှိတွာ။ ကာရာပကအပ္ပမာဒေါတိ တိဏ္ဏံ ပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ပဝတ္တကအပ္ပမာဒေါ။ သမဝဓာနန္တိ သမဝရောဓံ အန္တောဂဓံ။ ဥပက္ခေပန္တိ ဗဟိ အဟုတွာ ပက္ခိပိတဗ္ဗတံ။ သေသပဒဇာတာနိ ဝိယ အဝ…ပေ… ဓမ္မာ သပ္ပဒေသတ္တာ။ အပ္ပမာဒေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ တဿ နိပ္ပဒေသတ္တာ။ အဂ္ဂံ သေဋ္ဌံ မဟန္တံ သေသဓမ္မာနံ အပ္ပမာဒေါ။ ပဋိလာဘကဋ္ဌေနာတိ အဓိဂမဟေတုတာယ။ လောကိယောပိ သမာနောတိ ကာမာဝစရောပိ သမာနော။ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရာနံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တအပ္ပမာဒေါ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတော။
ပသံသန္တိ ပဏ္ဍိတာတိ ယောဇနာ။ အပ္ပမာဒဿ ပါသံသဘာဝေ ဧကန္တတော ကတ္တဗ္ဗတာယ ပန ‘‘ဧတာနီ’’တိအာဒိနာ ကာရဏံ အာဟ။ ဣမိဿာ ယောဇနာယ ‘‘ပုညကိရိယာသူ’’တိ ပဒဿ ‘‘အပ္ပမတ္တော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ယသ္မာ ပဏ္ဍိတာ အပ္ပမာဒံ ပသံသန္တိ, ယသ္မာ စ ပုညကိရိယာသု အပ္ပမတ္တော ဥဘော အတ္ထေ အဓိဂ္ဂဏှာတိ, တသ္မာ အာယုအာဒီနိ ပတ္ထယန္တေန အပ္ပမာဒေါဝ ကာတဗ္ဗောတိ။ ဒုတိယယောဇနာယ ပန ပဏ္ဍိတာ အပ္ပမာဒံ ပသံသန္တိ။ ကတ္ထ? ပုညကိရိယာသု။ ကသ္မာတိ စေ? အပ္ပမတ္တောတိအာဒိ။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မာ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။ အတ္ထပဋိလာဘာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဟိတပဋိလာဘာ။
အပ္ပမာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၈။)၈။ ကလျာဏမိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၉။ သီလာဒိဂုဏသမန္နာဂတော ကလျာဏော ဘဒ္ဒကော မိတ္တော ဧတဿာတိ ကလျာဏမိတ္တော, တဿ ဓမ္မော ကလျာဏမိတ္တဿေဝ သွာခါတော နာမ ဟောတိ သုတွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ သာဓနတော။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထံ ပူရေတီ’’တိ။ ဣတရဿာတိ ပါပမိတ္တဿ။ တေနာတိ အတ္ထပူရဏေန။ ဧတန္တိ ‘‘သော စ ခေါ ကလျာဏမိတ္တဿာ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ ဒေသနာဓမ္မောတိ ပရိယတ္တိဓမ္မော။ သော ဟိ ကလျာဏမိတ္တတော ပစ္စက္ခတော လဒ္ဓဗ္ဗော, ဣတရေ တဒုပနိဿယာ ပစ္စတ္တပုရိသကာရေဟိ, တေန လဒ္ဓဗ္ဗော ကလျာဏမိတ္တောတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သာဝကဗောဓိသတ္တဝသေန ဟေသာ ဒေသနာ အာဂတာ။ န ဟိ သေသဗောဓိသတ္တာနံ ပရောပဒေသေန ပယောဇနံ အတ္ထိ။
ဥပဍ္ဎံ ကလျာဏမိတ္တတောတိ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တဿ ဥပဍ္ဎဂုဏော ကလျာဏမိတ္တတော လဒ္ဓဗ္ဗော။ ဥပဍ္ဎံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရတောတိ ဣတရံ ဥပဍ္ဎံ ဉာဏံ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ အတ္တနော ပုရိသကာရတော။ လောကေပိ ပါကဋောယမတ္ထော ‘‘အာစရိယတော ဥပဍ္ဎံ, ပစ္စတ္တပုရိသကာရတော ဥပဍ္ဎံ လဒ္ဓဗ္ဗာ တေဝိဇ္ဇတာ’’တိ, တသ္မာ ထေရော တထာ စိန္တေသိ။ နိပ္ပဒေသန္တိ အနဝသေသတော။ တတောတိ ကလျာဏမိတ္တတော။ ဥပဍ္ဎံ အာဂစ္ဆတီတိ ဥပဍ္ဎဂုဏော ပဋိပဇ္ဇန္တံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဗဟူဟိ ပုရိသေဟိ။ ဝိနိဗ္ဘောဂေါ ဝိဝေစနံ နတ္ထိ ဧကဇ္ဈံ အတ္ထဿ ဝိဝေစေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ ဧသာတိ ပရတောဃောသပစ္စတ္တပုရိသကာရတော စ သိဇ္ဈမာနော အတ္ထော။ ဧတ္တကန္တိ ဧတ္တကော ဘာဂေါ။ ယဒိ န သက္ကာ လဒ္ဓုံ, အထ ကသ္မာ ဥပဍ္ဎန္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကလျာဏမိတ္တတာယာ’’တိအာဒိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု န သက္ကာ လဒ္ဓုံ။ အသက္ကုဏေယျေ သကလမ္ပိ န သမ္ဘဝတိ ပရတောဃောသမတ္တေန တေသံ အသိဇ္ဈနတော, ပဓာနဟေတုဘာဝဒီပနတ္ထံ ပန ‘‘သကလမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိလာဘင်္ဂန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဋိလဒ္ဓဗ္ဗကာရဏံ ကလျာဏမိတ္တဿ ဥပဒေသေန ဝိနာ တေန ဥတ္တရိ ဝိသေသတော အလဒ္ဓဗ္ဗတော။ အတ္ထတောတိ ပရမတ္ထတော။ ‘‘ကလျာဏမိတ္တံ…ပေ… စတ္တာရော ခန္ဓာ’’တိ ဝတွာ သုတွာတိ အတ္ထော။ တေ ပန သီလာဒယော သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နာတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိပိ ဝဒန္တိယေဝါ’’တိ။
မာဟေဝန္တိ မာ အဟ ဧဝန္တိ ဆေဒေါ, အဟာတိ နိပါတမတ္တံ, မာတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော။ တေနာဟ ‘‘မာ ဧဝံ အဘဏီ’’တိ။ ‘‘မာဟေဝံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၈၉။)အာနန္ဒာ’’တိ ဝဒတော ဘဂဝတော ဣမသ္မိံ ဌာနေ တာဒိသဿ နာမ တေ, အာနန္ဒ, ကလျာဏမိတ္တဂုဏေ သေဝတော ဝတ္တုံ ယုတ္တံ အယာထာဝတောတိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ယထာဘူတဂုဏကိတ္တနမုခေန ပဋိက္ခေပေါ ယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗဟုဿုတော’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဂဝါ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သကလမေဝ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ တေန ‘‘မာဟေဝ’’န္တိ တဿ ပဋိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဇောတိတံ, န သရူပတော ဝုတ္တံ။ ‘‘ကလျာဏမိတ္တဿေတ’’န္တိအာဒိနာ ပန တံ သရူပတော ဒဿိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒါနိ…ပေ… အာဒိမာဟာ’’တိ။ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗန္တိ ဣစ္ဆနဋ္ဌေန ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗံ, န ပဋိကင်္ခါနိမိတ္တေနာတိ အာဟ ‘‘အဝဿံဘာဝီတိ အတ္ထော’’တိ။
ဣဓာတိ အန္တောဂဓာဝဓာရဏပဒံ, ဣဓေဝါတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံယေဝ ဟိ သာသနေ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာ, န အညတ္ထ။ အာဒိပဒါနံယေဝါတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝါကျေ အာဒိတော ဧဝ ဝုတ္တသမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိပဒါနံယေဝ။ သမ္မာဒဿနလက္ခဏာတိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန သမ္မဒေဝ ဒဿနသဘာဝါ။ သမ္မာအဘိရောပနလက္ခဏောတိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတေ အာရမ္မဏေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သမ္မဒေဝ အာရောပနသဘာဝေါ။ သမ္မာပရိဂ္ဂဟဏလက္ခဏာတိ မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ သိနိဒ္ဓဘာဝေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သမ္မာဝါစာပစ္စယံ သုဘာသိတသောတာရဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ သမ္မာပရိဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ။ ယထာ ကာယိကကိရိယာ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ, သယဉ္စ သမုဋ္ဌဟနံ ဃဋနံ ဟောတိ, တထာ သမ္မာကမ္မန္တ သင်္ခါတာ ဝိရတိပီတိ သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဥက္ခိပနံ သမုဋ္ဌာပနံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ ဇီဝမာနဿ သတ္တဿ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ, ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိယာ အာဇီဝဿေဝ ဝါ သုဒ္ဓိ ဝေါဒါနံ။ ယထာ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ ဝဇ္ဇာနံ ဓမ္မေန ပဟာနာနုပ္ပါဒအတ္ထလာဘာဒိပရိဝုဍ္ဎိ ဟောတိ, ဧဝံ သမ္ပယုတ္တာနံ ပဂ္ဂဟဏသဘာဝေါတိ သမ္မာပဂ္ဂဟလက္ခဏော သမ္မာဝါယာမော။ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု သုဘသုခနိစ္စအတ္တဂါဟာနဉ္စ ဝိဓမနဝသေန သမ္မာပတိဋ္ဌာနသဘာဝါတိ သမ္မာဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ သမ္မာသတိ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သမ္မာ သမာဒဟနံ ဧကဂ္ဂတာကရဏံ သဘာဝေါ ဧတဿာတိ သမ္မာသမာဓာနလက္ခဏော သမ္မာသမာဓိ။ တီဏိ ကိစ္စာနိ ဟောန္တိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၀။)ပဋိပက္ခဓမ္မေသု, အာရမ္မဏဓမ္မေသု, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု စ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏေ ပဝတ္တိဝိသေသဘူတာနိ။ ဣဒါနိ တာနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘သေယျထိဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓိန္တိ ဣမိနာ ‘‘အညေဟီ’’တိ ဝုတ္တကိလေသာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဧကဋ္ဌာ ဝါ အနေကဋ္ဌာ ဝါတိ ဒဿေတိ။ ပဇဟတိ ပဟာယ နံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ နိရောဓန္တိ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။
န ကေဝလံ မဂ္ဂဓမ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ, အထ ခေါ အပရေနပိ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ နာနာခဏာ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ နာနာရမ္မဏာ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဘာဝတော။ ဧကက္ခဏာ သကိဒေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ဧကာရမ္မဏာ နိဗ္ဗာနဝိသယတ္တာ။ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ။ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ ကာမသင်္ကပ္ပါဒီနံ ပဟာနဝသေန ပဝတ္တိယာ။ ပဋိပက္ခပဟာနဝသေန ဟိဿ နာမတ္တယလာဘော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာယောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တနတော။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဝိရတိယောဝ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆိန္ဒနဿ မဂ္ဂကိစ္စတ္တာ။ န ဟိ စေတနာ မဂ္ဂသဘာဝါ။ သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေနာတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနစတုဗ္ဗိဓသတိပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပါဒနာဒီနံ ကုသလာနဉ္စ ဝဍ္ဎနတော။ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပီတိ ယထာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန နာနာ။ ဧဝံ မဂ္ဂက္ခဏေပိ။ န ဟိ ဧကောပိ စ မဂ္ဂသမာဓိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိအာဒိနာမာနိ လဘတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဝိယ ကိစ္စဝသေန ဘေဒါဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေပိ သမ္မာသမာဓိယေဝါ’’တိ။
ဉတွာ ဉာတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝုဒ္ဓိ နာမ ဝေပုလ္လံ ဘိယျောဘာဝေါ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပါဒေါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဇနေတီ’’တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတီတိ အဘိဝဍ္ဎံ ပါပေန္တော နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ဝိဝိတ္တတာတိ ဝိဝိတ္တဘာဝေါ။ သော ဟိ ဝိဝေစနီယတော ဝိဝိစ္စတိ, ယံ ဝိဝိစ္စိတွာ ဌိတံ, တဒုဘယမ္ပိ ဣဓ ဝိဝိတ္တဘာဝသာမညေန ‘‘ဝိဝိတ္တတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသု ပုရိမော ဝိဝေစနီယတော ဝိဝိစ္စမာနတာယ ဝိဝိစ္စနကိရိယာယ သမင်္ဂီ ဓမ္မသမူဟော တာယ ဧဝ ဝိဝိစ္စနကိရိယာယ ဝသေန ဝိဝေကောတိ ဂဟိတော။ ဣတရော သဗ္ဗသော တတော ဝိဝိတ္တသဘာဝတာယ။ တတ္ထ ယသ္မိံ ဓမ္မပုဉ္ဇေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပဝတ္တတိ, တံ ယထာဝုတ္တာယ ဝိဝိစ္စမာနတာယ ဝိဝေကသင်္ခါတံ နိဿာယေဝ ပဝတ္တတိ, ဣတရံ ပန တံနိန္နတာတံအာရမ္မဏတာဟီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝေကံ နိဿိတံ, ဝိဝေကေ ဝါ နိဿိတ’’န္တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၁။)ယထာ ဝါ ဝိဝေကဝသေန ပဝတ္တံ ဈာနံ ‘‘ဝိဝေကဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ဝိဝေကဝသေန ပဝတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ‘‘ဝိဝေကနိဿိတာ’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ နိဿယော စ ဝိပဿနာမဂ္ဂါနံ ဝသေန မဂ္ဂဖလာနံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အသတိပိ တာသံ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စယာနံ သမုပ္ပါဒနံ ဝိယ အဘိန္နဓမ္မာဓာရာ နိဿယဘာဝနာ သမ္ဘဝန္တိ။ တဿ တဒင်္ဂ-သမုစ္ဆေဒနိဿရဏဝိဝေကနိဿိတတံ ဝတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတတာယ အဝစနံ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ ဝုစ္စမာနတ္တာ။ ဘာဝိတမဂ္ဂဿ ဟိ ယေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ။ တေသံ ကိစ္စံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကော။ အဇ္ဈာသယတောတိ ‘‘နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရိဿာမီ’’တိ မဟန္တအဇ္ဈာသယတော။ ယဒိပိ ဟိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏံ စိတ္တံ, သင်္ခါရေသု ပန အာဒီနဝံ သုဋ္ဌု, ဒိသွာ တပ္ပဋိပက္ခေ နိဗ္ဗာနေ နိန္နတာယ အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတော ဟောတိ, ဥဏှာဘိဘူတဿ ပုဂ္ဂလဿ သီတနိန္နစိတ္တတာ ဝိယ။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာ သဘာဝတော, ယထာ အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတတာ, ဧဝံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတတာပိ သိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ နိဗ္ဗာနနိန္နတာ သိယာ, တဒဂ္ဂေန ဖလနိန္နတာပိ သိယာ ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟံ တဒါယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျ’’န္တိ အဇ္ဈာသယသမ္ပတ္တိယာ ဘာဝတော။ ယသ္မာ ပဟာနဝိနယော ဝိယ ရာဂနိရောဓောပိ ဣဓာဓိပ္ပေတဝိဝေကေန အတ္ထတော နိဗ္ဗိသိဋ္ဌော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ဧသ နယော ဝိရာဂနိဿိတာဒီသူတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဝေကတ္ထာ ဧဝ ဟိ ဝိရာဂါဒယော’’တိ။
ဝေါဿဂ္ဂသဒ္ဒေါ ပရိစ္စာဂတ္ထော ပက္ခန္ဒနတ္ထော စာတိ ဝေါဿဂ္ဂဿ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ ဝေါဿဇ္ဇနဉှိ ပဟာနံ, ဝိဿဋ္ဌဘာဝေန နိရာသင်္ကပဝတ္တိ စ, တသ္မာ ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂဝသေန, မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဋိပက္ခဿ ပဟာနံ ဝေါဿဂ္ဂေါ, တထာ ဝိပဿနာက္ခဏေ တံနိန္နဘာဝေန, မဂ္ဂက္ခဏေ အာရမ္မဏကရဏေန ဝိဿဋ္ဌသဘာဝတာ ဝေါဿဂ္ဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတ္ထ ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါ’’တိအာဒိ။ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အယံ မိဿကဝသေန ဝုတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေနာတိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနပကာရေန တံနိန္နတဒါရမ္မဏကရဏပ္ပကာရေန စ။
ပုဗ္ဗေ ဝေါဿဂ္ဂဝစနဿေဝ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘သကလေန ဝစနေနာ’’တိ။ ပရိဏမန္တံ ဝိပဿနာက္ခဏေ, ပရိဏတံ မဂ္ဂက္ခဏေ။ ပရိဏာမော နာမ ဣဓ ပရိပါကောတိ အာဟ ‘‘ပရိပစ္စန္တံ ပရိပက္ကဉ္စာ’’တိ။ ပရိပါကော စ အာသေဝနလာဘေန လဒ္ဓသာမတ္ထိယဿ ကိလေသေ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၂။)ပရိစ္စဇိတုံ နိဗ္ဗာနံ ပက္ခန္ဒိတုံ တိက္ခဝိသဒဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိ။ ဧသ နယောတိ ယွာယံ နယော ‘‘ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒိနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယံ ဝုတ္တော, သေသေသု သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော, ဧဝံ တတ္ထ နေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပဋိစ္စာတိ နိဿာယ။ ဇာတိသဘာဝါတိ ဇာယနသဘာဝါ။ သကလောတိ အနဝသေသော, သဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ န ကောစိ မဂ္ဂေါ သာဝသေသော ဟုတွာ သမ္ဘဝတိ။ ဟေဋ္ဌိမေ မဂ္ဂေ ဥပ္ပန္နေ ဥပရိမော ဥပ္ပန္နော ဧဝ နာမ အနန္တရာယေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေတိ ဝစသာယတ္ထေ။ ဝဏ္ဏယန္တီတိ ဂုဏဝဏ္ဏနဝသေန ဝိတ္ထာရေန္တိ။
ကလျာဏမိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ပဌမအပုတ္တကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၀။ ဒိဝ-သဒ္ဒေါ ဒိဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ဒိဝသပရိယာယော, တသ္မာ ဝိသေသနဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဒိဝသဒ္ဒေါ အတ္ထဝိသေသံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဝသဿ ဒိဝါ’’တိအာဒိ။ သံ ဝုစ္စတိ ဓနံ, တဿ ပတီတိ သမ္ပတိ, ဓနသာမိကော, တဿ ဟိတာဝဟတ္တာ သာပတေယျန္တိ အာဟ ‘‘သာပတေယျန္တိ ဓန’’န္တိ။ တဿ ဂေဟေ ကတာကတဘဏ္ဍဿ အတိဗဟုဘာဝတော ဝိမှယပ္ပတ္တော ရာဇာ ‘‘ကော ပန ဝါဒေါ’’တိ အာဟ။ ကာဠလောဟံ နာမ အယောဖလံ။ ကစ္ဆပါဒိရူပေဟိပိ သောဝဏ္ဏာဒီနိ ဌပေန္တိ။ သကုဏ္ဍကဘတ္တန္တိ သကုဏ္ဍေဟိ ဝါ သထုသေဟိ ဝါ ပက္ကဘတ္တံ။ ဗိလင်္ဂံ ဝုစ္စတိ ဓညဗိလင်္ဂံ, အာရနာလန္တိပိ ဝုစ္စတိ, တံ ဒုတိယံ အဿာတိ ဗိလင်္ဂဒုတိယံ။ တဉှိ ကဉ္ဇိတော နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ကဉ္ဇိကံ နာမ။ တီဟိ ပက္ခေဟိ ဝတ္ထခဏ္ဍေဟိ ကတနိဝါသနံ တိပက္ခဝသနံ။ တေနာဟ ‘‘တီဏိ…ပေ… နိဝါသန’’န္တိ။
အသန္တော နီစော ပုရိသောတိ အသပ္ပုရိသောတိ အာဟ ‘‘လာမကပုရိသော’’တိ။ ကမ္မဿ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေန ဩတရဏတာယ ဖလံ အဂ္ဂံ နာမ, ဥပရိဘူမိဂတတ္တာ ဥဒ္ဓံ အဂ္ဂံ အဿာတိ ဥဒ္ဓဂ္ဂိကံ။ ဒက္ခိဏန္တိ ဒါနမာဟ။ သဂ္ဂေါ နာမ ကာမဘဝူပပတ္တိဘဝေါ, တဿ နိဗ္ဗတ္တနတော ‘‘သဂ္ဂဿ ဟိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတြုပပတ္တိဇနနတောတိ တတြ ဥပပတ္တိယာ ဇနနတော, ဥပ္ပါဒနတောတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၃။)သေတံ ဥဒကံ ဧတိဿာတိ သေတောဒကာ။ သော ယေန ဘာဝေန ယတ္ထ ပါကဋတရော ဟုတွာ ဒိဿတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝီစီနံ ဘိန္နဋ္ဌာနေ’’တိ အာဟ။ သုခေါတရဏဋ္ဌာနတာယ ကဒ္ဒမာဒိဒေါသဝိရဟတော စ သုန္ဒရတိတ္ထာ။ တံ အပေယျမာနန္တိ တံ ဥဒကံ ကေနစိ အပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ။ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စကရောတိ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကမ္မသင်္ခါတကိစ္စကရော, ပရိဘောဂဝသေန စေဝ သင်္ဂဟေတဗ္ဗသင်္ဂဏှနဝသေန စ နိယောဇကောတိ အတ္ထော။ ကုသလကိစ္စကရောတိ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗပုညကရော။
ပဌမအပုတ္တကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒုတိယအပုတ္တကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၁။ ပိဏ္ဍပါတေနာတိ သဟယောဂေ ကရဏဝစနံ။ ပဋိပါဒနံ တေန သဟ ယောဇနန္တိ အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍပါတေန သဒ္ဓိံ သံယောဇေသိ, ပိဏ္ဍပါတံ အဒါသီတိ အတ္ထော’’တိ။ ‘‘ပဏီတဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, ပါဠိယံ ပန ‘‘ကဏာဇကံ ဘုဉ္ဇတိ ဗိလင်္ဂဒုတိယ’’န္တိ။ တံ တံ ပဝတ္တိတံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ‘‘ဣမဿ သေဋ္ဌိဿ ကဿစိ သမဏဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ ဒေထာ’’တိ ဝစနံ န သုတပုဗ္ဗံ, ယသ္မာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နာမ အတ္တနော ဂုဏာနုဘာဝေဟိ လောကေ ပါကဋာ သဉ္ဇာတာ ဧဝ ဟောန္တိ, တသ္မာ သေဋ္ဌိဘရိယာယ ‘‘န ယဿ ဝါ တဿ ဝါ’’တိအာဒိ စိန္တိတံ။ တထာ ဟိ တေသံ ဒေန္တာပိ သက္ကစ္စံ ယေဘုယျေန ပဏီတမေဝ ဒေန္တိ။ နာသာပုဋံ ပဟရိ အတ္တနော အာနုဘာဝေန။ သော လုဒ္ဓတာယ ‘‘ဗဟု ဝတ ဓညံ မမဿာ’’တိ စိတ္တံ သံယမေတုံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော။
ဝိပ္ပဋိသာရုပ္ပန္နာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝရမေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမဿ သမဏဿ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒတော န ဧကာယ ဧဝ ဇဝနဝီထိယာ ဝသေန အတ္ထသိဒ္ဓိ။ အထ ခေါ တတ္ထ အာဒိတော ပဝတ္တဇဝနဝါရောပိ အတ္ထိ မဇ္ဈေ ပဝတ္တဇဝနဝါရောပိ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပုဗ္ဗပစ္ဆိမစေတနာဝသေနာ’’တိ။ ဧကာ စေတနာ ဒွေ ပဋိသန္ဓိယော န ဒေတီတိ ဧတ္ထ သာကေတပဉှဝသေန နိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စုဒ္ဒသန္နံ စေတနာနံ ပုဗ္ဗေ ပုရေတရံ ကတတ္တာ ပုရာဏံ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၄။)ပရိဂယှတီတိ ပရိဂ္ဂဟောတိ အာဟ ‘‘ပရိဂ္ဂဟိတံ ဝတ္ထု’’န္တိ။ အနွာယ ဥပနိဿာယ ဇီဝန္တီတိ အနုဇီဝိနော။ သဗ္ဗမေတန္တိ ဓနဓညာဒိသဗ္ဗံ ဧတံ ယထာဝုတ္တပရိဂ္ဂဟဝတ္ထုံ။ နိက္ခိပ္ပဂါမိနန္တိ နိက္ခိပိတဗ္ဗတာဂါမိနံ။ နိက္ခိပိတဗ္ဗသဘာဝံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိက္ခိပ္ပသဘာဝ’’န္တိ။ ပဟာယ ဂမနီယန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပရိစ္စဇိတဗ္ဗသဘာဝမေဝါ’’တိ။
ဒုတိယအပုတ္တကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ ပုဂ္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၂။ ‘‘နီစေ ကုလေ ပစ္စာဇာတော’’တိအာဒိ အပ္ပကာသနဘာဝေန တမတီတိ တမော, တေန တမေန ယုတ္တောတိ တမော ပုဂ္ဂလော ဝုစ္စတိ, တံယောဂတော ပုဂ္ဂလဿ တဗ္ဗောဟာရော ယထာ ‘‘မစ္ဆေရယောဂတော မစ္ဆေရော’’တိ။ တသ္မာ တမောတိ အပ္ပကာသနဘာဝေန တမော တမဘူတော အန္ဓကာရော ဝိယ ဇာတော, အန္ဓကာရတ္တံ ဝါ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တလက္ခဏံ တမမေဝ ပရမ္ပရတော အယနံ ဂတိ နိဋ္ဌာ ဧတဿာတိ တမပရာယဏော, တမပရာယဏတံ ဝါ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဉာယေနပိ တမဂ္ဂဟဏေန ခန္ဓတမောဝ ကထိတော, န အန္ဓကာရတမော။ ခန္ဓတမောတိ စ သမ္ပတ္တိရဟိတာ ခန္ဓပဝတ္တိယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ဥစ္စေ ကုလေ ပစ္စာဇာတော’’တိအာဒိ ပကာသနဘာဝေန ဇောတေတီတိ ဇောတိ, တေန ဇောတိနာ ယုတ္တောတိအာဒိ သဗ္ဗံ တမေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရေ ဒွေတိ ဇောတိတမပရာယဏော ဇောတိဇောတိပရာယဏောတိ ဣတရေ ဒွေ ပုဂ္ဂလေ။
ဝေဏုဝေတ္တာဒိကေဟိ ပေဠာဒိကာရကာ ဝိလီဝကာရကာ။ မိဂမစ္ဆာဒီနံ နိသာဒနတော နေသာဒါ, မာဂဝိကမစ္ဆဗန္ဓာဒယော။ ရထေသု စမ္မေန ဟနနကရဏတော ရထကာရာ စမ္မကာရာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ပု’’ ဣတိ ကရီသဿ နာမံ, တံ ကုသေန္တိ အပနေန္တီတိ ပုက္ကုသာ, ပုပ္ဖဆဍ္ဍကာ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏောတိ ဝိရူပေါ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၅။)ဩကောဋိမကောတိ အာရောဟာဘာဝေန ဟေဋ္ဌိမကောဋိကော, ရဿကာယောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘လကုဏ္ဍကော’’တိ။ လကု ဝိယ ဃဋိကာ ဝိယ ဍေတိ ပဝတ္တတီတိ ဟိ လကုဏ္ဍကော, ရဿော။ ကဏတိ နိမီလတီတိ ကာဏော။ တံ ပနဿ နိမီလနံ ဧကေန အက္ခိနာ ဒွီဟိပိ ဝါတိ အာဟ ‘‘ဧကက္ခိကာဏော ဝါ ဥဘယက္ခိကာဏော ဝါ’’တိ။ ကုဏနံ ကုဏော, ဟတ္ထဝေကလ္လံ, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ကုဏီ။ ခဉ္ဇော ဝုစ္စတိ ပါဒဝိကလော။ ဟေဋ္ဌိမကာယသင်္ခါတော သရီရဿ ပက္ခော ပဒေသော ဟတော အဿာတိ ပက္ခဟတော။ တေနာဟ ‘‘ပီဌသမ္ပီ’’တိ။ ပဒီပေ ပဒီပနေ ဧတဗ္ဗံ နေတဗ္ဗန္တိ ပဒီပေယျံ, တေလကပလ္လာဒိဥပကရဏံ။ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။
အာဂမနဝိပတ္တီတိ အာဂမနဋ္ဌာနဝသေန ဝိပတ္တိ အာဂမော ဧတ္ထာတိ ကတွာ။ ပုဗ္ဗုပ္ပန္နပစ္စယဝိပတ္တီတိ ပဌမုပ္ပန္နပစ္စယဝသေန ဝိပတ္တိ။ စဏ္ဍာလာဒိသဘာဝါ ဟိဿ မာတာပိတရော ပဌမုပ္ပန္နပစ္စယာ, ပဌမုပ္ပတ္တိယာ ဝါ ပစ္စယာ, တေဟေဝဿ ဝိပတ္တိ ဧဝ, န သမ္ပတ္တိ။ ပဝတ္တပစ္စယဝိပတ္တီတိ ပဝတ္တေ သုခပစ္စယဝိပတ္တိ။ တာဒိသေ နိဟီနကုလေ ဥပ္ပန္နောပိ ကောစိ ဝိဘဝသမ္ပန္နော သိယာ, အယံ ပန ဒုဂ္ဂတော ဒုရူပေါ ဟောတိ။ အာဇီဝုပါယဝိပတ္တီတိ အာဇီဝနုပါယဝသေန ဝိပတ္တိ။ သုခေန ဟိ ဇီဝိကံ ပဝတ္တေတုံ ဥပါယဘူတာ ဟတ္ထိသိပ္ပါဒယော ဣမဿ နတ္ထိ, ပုပ္ဖဆဍ္ဍကသိလာကောဋ္ဋနာဒိကမ္မံ ပန ကတွာ ဇီဝိကံ ပဝတ္တေတိ။ တေနာဟ ‘‘ကသိရဝုတ္တိကေ’’တိ။ အတ္တဘာဝဝိပတ္တီတိ ဥပဓိဝိပတ္တိ။ ဒုက္ခကာရဏသမာယောဂေါတိ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယသမောဓာနံ။ သုခကာရဏဝိပတ္တီတိ သုခပစ္စယပရိဟာနိ။ ဥပဘောဂဝိပတ္တီတိ ဥပဘောဂသုခဿ ဝိနာသော အနုပလဒ္ဓိ။ ဇောတိ စေဝ ဇောတိပရာယဏဘာဝေါ စ သုက္ကပက္ခော။
ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟီတိ လက္ခဏဝစနံ ဧတံ ယထာ ‘‘ယဒိ မေ ဗျာဓိတာ ဟောန္တိ, ဒါတဗ္ဗမိဒမောသဓ’’န္တိ, တသ္မာ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ, တတ္ထ ဝါ ယေန ကေနစိ ပရိဘာသတီတိ အတ္ထော။ ဧကဂ္ဂစိတ္တောတိ ဒါနံ ဒါတုံ အပေက္ခိတတာယ သမာဟိတစိတ္တော။
ပုဂ္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၆။)၂။ အယျိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၃။ ဇရာဇိဏ္ဏာတိ ဇရာယ ဇိဏ္ဏာ။ တေန ပါကဋဇရာယ မတ္ထကပ္ပတ္တိမာဟ။ ဝယောဝုဍ္ဎာတိ ဝယသာ ဝုဍ္ဎာ။ တေန ပစ္ဆိမဝယဿ ဩသက္ကသမ္ပဝတ္တိံ ဝဒတိ။ ဇာတိမဟလ္လိကာတိ ဇာတိမဟတ္တဂတာ။ စိရကာလံ အတိက္ကန္တာတိ ဒွေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ ဝီတိဝတ္တာ။ ဝယော-သဒ္ဒေါ သာဓာရဏဝစနောပိ ဇိဏ္ဏသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဩသာနဝယံ ဧဝ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝယံ သမ္ပတ္တာ’’တိ။ အယျိကာတိ မာတာမဟိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဟတ္ထီ ဧဝ ရတနဘူတော ဟတ္ထိရတနန္တိ အာဟ ‘‘သတသဟဿဂ္ဃနကေနာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗာနိ တာနီတိ ကုမ္ဘကာရဘာဇနာနိ, တေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တသန္တာနဿ ပမာဏံ ဒဿေန္တော ‘‘တေသု ဟီ’’တိအာဒိမာဟ, တံ သုဝိညေယျမေဝ။
အယျိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဣဿတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၅။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဧတ္ထ ကာ အဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ? တိတ္ထိယာနံ ဘဂဝတော ဘိက္ခုသံဃဿ စ အလာဘာယ အယသာယ ပရိသက္ကနံ။ တံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝတော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ တံ သဗ္ဗဒိသာသု ယမကမဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ မဟာဩဃံ ဝိယ သဗ္ဗာ ပါရမိယော ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒဿာမာ’’တိ သမ္ပိဏ္ဍိတာ ဝိယ လာဘသက္ကာရမဟောဃံ နိဗ္ဗတ္တယိံသု။ တတော တတော အန္နပါနယာနဝတ္ထမာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိဟတ္ထာ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒယော အာဂန္တွာ – ‘‘ကဟံ ဘဂဝါ, ကဟံ ဒေဝဒေဝေါ နရာသဘော လောကနာထော’’တိ ဘဂဝန္တံ ပရိယေသန္တိ, သကဋသတေဟိပိ ပစ္စယေ အာဟရိတွာ ဩကာသံ အလဘမာနာ သမန္တာ ဂါဝုတပ္ပမာဏမ္ပိ သကဋဓုရေန သကဋဓုရံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ စေဝ အနုဝတ္တန္တိ စ အန္ဓကဝိန္ဒဗြာဟ္မဏာဒယော ဝိယ။ သဗ္ဗံ ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၂၈၂) တေသု တေသု သုတ္တေသု စ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဘဂဝတော, ဧဝံ ဘိက္ခုသံဃဿပိ။ ဝုတ္တမ္ပိ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ သက္ကတော ဟောတိ ဂရုကတော မာနိတော ပူဇိတော အပစိတော လာဘီ စီဝရ…ပေ… ပရိက္ခာရာနံ, ဘိက္ခုသံဃောပိ ခေါ’’တိအာဒိ (ဥဒါ။ ၃၈), တထာ ‘‘ယာဝတာ ခေါ, စုန္ဒ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၇။)ဧတရဟိ သံဃော ဝါ ဂဏော ဝါ လောကေ ဥပ္ပန္နော, နာဟံ, စုန္ဒ, အညံ ဧကံ သံဃမ္ပိ ဧကံ ဂဏမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တံ, ယထရိဝါယံ, စုန္ဒ, ဘိက္ခုသံဃော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၆)။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန။ နိဇ္ဈတ္တိန္တိ သညတ္တိံ။ နန္တိ ကထံ။
ဧဝံ ပုစ္ဆိတုံ အယုတ္တံ တိတ္ထိယာနံ ကထာ မဟာဇနသန္နိပါတေ နိယျာတိတာ ဟောတီတိ။ တသ္မိံ ဒါတဗ္ဗံ, စိတ္တပ္ပသာဒမတ္တေန ဒေန္တေပိ ဟိ ပုညံ ပဝဍ္ဎတိ။ အာရောစိတံ အတ္တနောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဂဝါတိ သတ္ထု အာမန္တနံ။ စိတ္တံ နာမ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနံ နိဂဏ္ဌာ…ပေ… ပသီဒတိ ပသန္နဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပုဗ္ဗေ အဝိသေသတော ဒေယျဓမ္မဿ ဒါတဗ္ဗဋ္ဌာနံ နာမ ပုစ္ဆိတံ, ဣဒါနိ တဿ မဟပ္ဖလဘာဝကရော ဒက္ခိဏေယျဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘အညံ တယာ ပဌမံ ပုစ္ဆိတံ, အညံ ပစ္ဆာ’’တိ။ သလ္လက္ခေဟိ ဧတံ။ ပစ္ဆိမံ ပုရိမေန သဒ္ဓိံ အာနေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပုစ္ဆိတဿ နာမ ပဉှဿ ကထနံ မယှမေဝ ဘာရော။ သမုပဗျူဠှောတိ ဧကတော သေနာယ ရာသိဝသေန သမ္ပိဏ္ဍိတောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ရာသိဘူတော’’တိ။ အသိက္ခိတောတိ သတ္တဋ္ဌသံဝစ္ဆရာနိ ဓနုသိပ္ပေန သိက္ခိတော။ ဓနုသိပ္ပံ သိက္ခိတွာပိ ကောစိ ကတဟတ္ထော န ဟောတိ, အယံ ပန အသိက္ခိတော န ကတဟတ္ထော, ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခဘာဝေါယေဝ ဗျာမမုဋ္ဌိဗန္ဓော။ တိဏပုဉ္ဇမတ္တိကာပုဉ္ဇာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပံသုပုဉ္ဇဝါလုကပုဉ္ဇသာရဖလကအယောဃနာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ အကတပရိစယောတိ တေသံ သန္တိကာ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန အကတပရိစယော။ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒိကေ ဥပေစ္စ အသနံ ဥပါသနံ, န ကတံ ဥပါသနံ ဧတေနာတိ အကတူပါသနော။ အသိက္ခိတတာဒိနာ ဘီရုဘာဝေန ဝါ ကာယဿ ဆမ္ဘနံ သင်္ကမ္ပနံ ဥတ္တာသော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဆမ္ဘီတိ အာဟ ‘‘ပဝေဓိတကာယော’’တိ။
ဒက္ခိဏေယျတာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီနော ဟောတီ’’တိ အာဟ။ အစ္စန္တပ္ပဟာနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ တတိယေနေဝ ကုက္ကုစ္စံ ပဟီနံ ဟောတိ ပဋိဃသမ္ပယောဂံ။ အသေက္ခဿ အယန္တိ အသေက္ခံ, သီလက္ခန္ဓော။ တယိဒံ န အဂ္ဂဖလံ သီလမေဝ အဓိပ္ပေတံ, အထ ခေါ ယံ ကိဉ္စိ အသေက္ခသန္တာနေ ပဝတ္တံ သီလံ, လောကုတ္တရော ဧဝ န အဓိပ္ပေတော သိက္ခာယ ဇာတတ္တာ, ဧဝံ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓောပီတိ။ သေက္ခဿ ဧသောတိ ဝါ, အပရိယောသိတသိက္ခတ္တာ သယမေဝ သိက္ခတီတိ ဝါ သေက္ခော, စတူသု
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၈။)မဂ္ဂေသု ဟေဋ္ဌိမေသု စ တီသု ဖလေသု သီလက္ခန္ဓော။ ဥပရိ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝတော အသေက္ခော။ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော သေက္ခောတိ အသေက္ခော။ အဂ္ဂဖလဘူတော သီလက္ခန္ဓော ဝုစ္စေယျ, အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိပဿကဿ သီလဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ တထာ အတ္ထော ဝုတ္တော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘အသေက္ခေနာ’’တိအာဒီသု။ ဧတ္ထ စ ယထာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ မိဿကာ အဓိပ္ပေတာ, ဧဝံ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓာပီတိ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိအာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိ ဧဝ။
ယေန သိပ္ပေန ဣဿာသော ဟောတိ, တံ ဣဿတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥသုသိပ္ပ’’န္တိ။ ယဿာ ဝါယောဓာတုယာ ဝသေန သရီရံ သဉ္ဇာတထာမံ ဟောတိ, တံ ဗလပစ္စယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဗလံ နာမ ဝါယောဓာတူ’’တိ။ သမပ္ပဝတ္တိတော ဟိ ဝိသမပ္ပဝတ္တိနိဝါရကဓာတု ဗလံ နာမ, တေန တတော အညံ ဗလရူပံ နာမ နတ္ထိ။
ယသ္မာ အရဟာ ဧဝ ဧကန္တတော သောရတော, တဿ ဘာဝေါ သောရစ္စန္တိ အာဟ ‘‘သောရစ္စန္တိ အရဟတ္တ’’န္တိ။ ဧတေ ဒွေတိ ခန္တိ သောရစ္စန္တိ ဧတေ ဒွေ ဓမ္မာ။ ပါနီယံ ပိဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ပပါ, ယော ကောစိ ဇလာသယော ယံ ကိဉ္စိ ပါနီယဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘စတုရဿပေါက္ခရဏီအာဒီနီ’’တိ။ ဥဒကဝိကူလာဒီသု ကမန္တိ အတိက္ကမန္တိ ဧတေဟီတိ သင်္ကမနာနိ, သေတုအာဒီနိ။ သေတုကရဏယုတ္တဋ္ဌာနေ သေတုံ, စင်္ကမနကရဏယုတ္တဋ္ဌာနေ စင်္ကမနံ, မဂ္ဂကရဏယုတ္တဋ္ဌာနေ မဂ္ဂံ ကရေယျာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဏာသာ’’တိအာဒိ။
ဘိက္ခာစာရဝတ္တန္တိ အရိယာနံ ဟိတံ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ။ ဒေန္တောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အခီဏာသဝဿ ဒေန္တောပီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ယဿ ကဿစိပိ ဒေန္တေနပိ ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟိတွာ ဝိပ္ပသန္နစိတ္တေနေဝ ဒါတဗ္ဗတ္တာ။ ထနယန္တိ ဣဒံ တဿ မဟာမေဃဘာဝဒဿနံ, ယော ဟိ မဟာဝဿံ ဝဿတိ, သော ဂဇ္ဇန္တော ဝိဇ္ဇုမ္မာလံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပဝဿတိ။ အဘိသင်္ခရိတွာ သမောဓာနေတွာတိ ခါဒနီယဿ ဝိဝိဓဇာတိယာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ။ တေနာဟ ‘‘ရာသိံ ကတွာ’’တိ။
ပကိရဏံ နာမ ဝိကိရဏမ္ပိ ဟောတိ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိကိရတီ’’တိ။ ပကိရန္တော ဝိယ ဝါ ဒါနံ ဒေတီတိ ဣမိနာ ဂုဏခေတ္တမေဝ အပရိယေသိတွာ ကရုဏာခေတ္တေပိ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတီတိ ဒဿေတိ။ တေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၁၉၉။)‘‘ပကိရေတီ’’တိ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ အာဂတတိတ္ထိယဝါဒေန အပ္ပဋိသေဓိတတာပိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ပုညဓာရာတိ ပုညမယဓာရာ ပုညာဘိသန္ဒာ။ သိနေဟယန္တီတိ ထူလဓာရေနပိ သိနေဟေန သိနိဒ္ဓံ ကရောန္တီ။ ကိလေဒယန္တီတိ အလ္လဘာဝံ ပါပယန္တီ။ ယထာယံ ပုညဓာရာ ဒါတာရံ အန္တော သိနေဟေတိ ပူရေတိ အဘိသန္ဒေတိ, ဧဝံ ပဋိဂ္ဂါဟကာနမ္ပိ အန္တော သိနေဟေတိ ပူရေတိ အဘိသန္ဒေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒဒံ ပိယော ဟောတိ ဘဇန္တိ နံ ဗဟူ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၅။၃၄) ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဒါတာရံ အဘိဝဿတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဋ္ဌကထာယံ ဒါယကဝသေနေဝ ‘‘သိနေဟေတီ’’တိ ဝုတ္တံ, ယသ္မာ ဝါ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ သိနေဟုပ္ပတ္တိ အာမိသနိဿိတာတိ ဒါယကဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။
ဣဿတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပဗ္ဗတူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၆။ ခတ္တိယာတိ အဘိသေကပ္ပတ္တာ။ ဣဿရိယမဒေါ ကာမဂေဓော။ ပထဝိမဏ္ဍလဿ မဟန္တတာ တံနိဝါသိနံ အနုယန္တတာတိ သဗ္ဗမိဒံ ယထိစ္ဆိတဿ ရာဇကိစ္စဿ သုခေန သမိဇ္ဈနဿ ကာရဏကိတ္တနံ။ ယာဒိသေ ရာဇကိစ္စေ ဥဿုက္ကံ အာပန္နော, တံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဧသ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အန္တရဂမနာနီတိ တိဏ္ဏံ နိရန္တရဂမနာနံ အန္တရန္တရာ ဂမနာနိ။ စောရာ စိန္တယိံသူတိ ဧကော အန္တရဘောဂိကော ရာဇာပရာဓိကော ပဉ္စသတမနုဿပရိဝါရော စောရိယံ ကရောန္တော ဝိစရတိ, တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
‘‘အယုတ္တံ တေ ကတ’’န္တိ သစာဟံ ဝက္ခာမီတိ ယောဇနာ။ ဓုရဝိဟာရေတိ ရထဿ ဓုရံ ဝိယ နဂရဿ ဓုရဘူတေ ဝိဟာရေ။ သန္ထမ္ဘိတုန္တိ ဝိဿာသဘာဝေန ဥပဋ္ဌာတုံ။ သဒ္ဓါယိကောတိ သဒ္ဓါယ အယိတဗ္ဗော, သဒ္ဓေယျောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဓါတဗ္ဗော’’တိ။ ပစ္စယိကောတိ ပတ္တိယာယိတဗ္ဗော။ အဗ္ဘသမံ ပုထုလဘာဝေန။ နိပ္ပေါထေန္တောတိ နိမ္မဒ္ဒေန္တော။ သဏှကရဏီယံ အတိသဏှံ ပိသန္တော နိသဒပေါတော ဝိယ ပိသန္တော။
ဓမ္မစရိယာတိအာဒိတ္တမ္ပိ သီသံ စေလဉ္စ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ သမ္မာပဋိပတ္တိ ဧဝ ကာတဗ္ဗာ တဿာ ဧဝ ပရလောကေ ပတိဋ္ဌာဘာဝတော။ အာစိက္ခာမီတိ ကထေမိ, ကထေန္တော စ ယထာ တမတ္ထံ သမ္မဒေဝ ရာဇာ ဇာနာတိ, ဧဝံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၀။)ဇာနာပေမီတိ။ နိပ္ဖတ္တိ ယုဒ္ဓေန ကာတဗ္ဗအတ္ထသိဒ္ဓိ။ ဝိသိနောတိ ဗန္ဓတိ ယထာဓိပ္ပေတံ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဝိသယော, သမတ္ထဘာဝေါ။ မန္တသမ္ပန္နာတိ သမ္ပန္နရာဇမန္တာ။ မဟာအမစ္စာတိ မဟောသဓာဒိသဒိသာ နီတိသတ္ထဆေကာ အမစ္စပုရိသာ။ ဥပလာပေတုန္တိ ပရေသံ အန္တရေ ဝိရောဓတ္ထံ သင်္ဂဏှိတုံ။
ဒွေယေဝ ပဗ္ဗတာတိ ပဗ္ဗတသဒိသာ ဒွေယေဝ ဂဟိတာ။ ရာဇောဝါဒေတိ ရာဇောဝါဒသုတ္တေ။ အာဂတာဝ တတ္တန္တိယာ အနုရူပတ္ထံ။ ဝိလုမ္ပမာနာတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ ဝိပတ္တီတိ ဘောဂပရိဟာနာဒိဝိနာသော။ ဟတ္ထိယုဒ္ဓါဒီဟိ ဇရာမရဏံ ဇိနိတုံ န သက္ကာ သတ္တဿ အဝိသယဘာဝတော။ ယေန ပန ဇိနိတုံ သက္ကာ, တံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓေ…ပေ… နိဝေသယေ’’တိ အာဟ။ ရတနတ္တယေ ဟိ သဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌာ မူလဇာတာ ပတိဋ္ဌိတာ ဧကန္တတော ဇရာမရဏဝိဇယာယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ သဒ္ဓ’’န္တိ။
ပဗ္ဗတူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ကောသလသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၁။)၄။ မာရသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁။ တပေါကမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၇။ ဥရုဝေလာယ သမီပေ ဂါမော ဥရုဝေလဂါမော, တံ ဥရုဝေလဂါမံ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မဒေဝ သဗ္ဗဓမ္မေ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမ္ဗောဓိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ, တေန သမန္နာဂတတ္တာ စ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ပဉ္စစတ္တာလီသာယ ဝဿေသု အာဒိတော ပန္နရသ ဝဿာနိ ပဌမဗောဓိ, ဣဓ ပန သတ္တာဟဗ္ဘန္တရမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ အန္တောသတ္တာဟသ္မိံ ယေဝါ’’တိ။ အသုခဘာဝေန အညေဟိ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဒုက္ကရံ ကရောတီတိ ဒုက္ကရကာရော, သော ဧဝ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဒုက္ကရကာရိကာ။ တာယ မုတ္တော ဝတမှီတိ စိန္တေသိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ တံ လောကနာထော ဆဗ္ဗဿာနိ သမနုယုဉ္ဇတိ? ကမ္မပီဠိတဝသေန။ ဝုတ္တဉှေတံ အပဒါနေ (အပ။ ထေရ ၁။၃၉။၉၂-၉၄) –
‘‘အဝစာဟံ ဇောတိပါလော, သုဂတံ ကဿပံ တဒါ၊
ကုတော နု ဗောဓိ မုဏ္ဍဿ, ဗောဓိ ပရမဒုလ္လဘာ။
‘‘တေန ကမ္မဝိပါကေန, အစရိံ ဒုက္ကရံ ဗဟုံ၊
ဆဗ္ဗဿာနုရုဝေလာယံ, တတော ဗောဓိမပါပုဏိံ။
‘‘နာဟံ ဧတေန မဂ္ဂေန, ပါပုဏိံ ဗောဓိမုတ္တမံ၊
ကုမ္မဂ္ဂေန ဂဝေသိဿံ, ပုဗ္ဗကမ္မေန ဝါရိတော’’တိ။
မာရေတီတိ ဝိဗာဓေတိ။ ဝိပတ္တိအာဒိသံယောဇနဉှိ သာဓူနံ ပရမတ္ထတော မရဏံ သစ္စပဋိဝေဓမာရဏတ္တာ, ပါပတရတ္တာ ပါပတမောတိ ပါပိမာ။ သာ စဿ ပါပတမတာ ပါပဝုတ္တိတာယာတိ အာဟ ‘‘ပါပေ နိယုတ္တော’’တိ။ အဓိပတီတိ ကာမာဓိပတိ။ အပ္ပဟီနကာမရာဂေ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ ဝသဝတ္တီ။ တေသံယေဝ ကုသလကမ္မာနံ အန္တံ ကရောတီတိ အန္တကော။ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော အပရိမုတ္တပစ္စယတ္တာ နမုစိ။ မတ္တာနံ ပမတ္တာနံ ဗန္ဓူတိ ပမတ္တဗန္ဓု။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၂။)တပေါကမ္မာတိ အတ္တကိလမထာနုယောဂတော။ အပရဒ္ဓေါတိ ဝိရဇ္ဈသိ။ ‘‘အပရာဓော’’တိပိ အတ္ထိ, သောယေဝ အတ္ထော။ ကာယကိလမထံ အနုယုဉ္ဇန္တော ယေဘုယျေန အမရတ္ထာယ အနုယုဉ္ဇတိ, သော စ ကမ္မဝါဒီဟိ အနုယုဉ္ဇိယမာနော ဒေဝတ္ထာယ သိယာတိ အာဟ ‘‘အမရဘာဝတ္ထာယာ’’တိ။ သဗ္ဗံ တပန္တိ သဗ္ဗံ အတ္တပရိတာပနံ။ အတ္ထာဝဟံ န ဘဝတိ ဗောဓိယာ အနုပါယတ္တာ။ ကိဉ္စဿာတိ ကိဉ္စိ သိယာတိ အတ္ထော။ ဖိယာရိတ္တံဝ ဓမ္မနီတိ ဓမ္မံ ဝုစ္စတိ ဝဏ္ဏု, သော ဣဓ ‘‘ဓမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တော, ဓမ္မနိ ဝဏ္ဏုပဒေသေတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အရညေ’’တိ။ ဥဘောသု ပဿေသု ဖိယာဟိ အာကဍ္ဎေယျ စေဝ အရိတ္တေဟိ ဥပ္ပီဠေယျ စ။
သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ ဂဟိတာ မဂ္ဂသီလဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ သမာဓိနော ဟိ ဂဟဏေန သမ္မာဝါယာမသတိသမာဓယော ဂဟိတာ ဥပကာရဘာဝတော။ ပညာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဗောဓော။ မဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘ဗောဓာယာတိ မဂ္ဂတ္ထာယာ’’တိ။ ကထံ ပန မဂ္ဂံ မဂ္ဂတ္ထာယ ဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ တေန ယထာ ယာဂုပစနာရမ္ဘော ယာဝဒေဝ ယာဂုအတ္ထော, ဧဝံ မဂ္ဂဘာဝနာရမ္ဘော မဂ္ဂါဓိဂမတ္ထာယာတိ ဒဿေတိ။ အာရမ္ဘောတိ စ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ ဗန္ဓာပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘မဂ္ဂန္တိ အရိယမဂ္ဂံ, ဗောဓာယာတိ အရဟတ္တသမ္ဗောဓာယ, ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘ပတ္တောသ္မိ ပရမသုဒ္ဓိ’န္တိ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သမတ္ထိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ, အပရေ ပန ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏသမ္ဗောဓာယာတိ။ သော ဟိ သဗ္ဗသ္မာပိ ဗောဓိတော ဥတ္တရိတရော’’တိ။ နိဟတော နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝံ ပါပိတော။ တေနာဟ ‘‘ပရာဇိတော’’တိ။
တပေါကမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၈။ အန္ဓဘာဝကာရကေတိ ပစုရဇနဿ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိနိဝါရဏေန အန္ဓဘာဝကာရကေ။ မဟာတမေတိ မဟတိ တမသိ။ ပါသာဏဖလကေ မဟာစီဝရံ သီသေ ဌပေတွာတိ ဧတေန တံ ဖလကံ အပဿာယ နိသိန္နောတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၃။)ဒဿေတိ။ ပဓာနန္တိ ဘာဝနံ။ ပရိဂ္ဂဏှမာနောတိ သဗ္ဗသော ဂဏှန္တော အဝိဿဇ္ဇေန္တော, ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိယော ဖလသမာပတ္တိဉ္စ မနသိကရောန္တောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိ။ အရိဋ္ဌကောတိ အရိဋ္ဌကဝဏ္ဏော။ တေနာဟ ‘‘ကာဠကော’’တိ။
ဒီဃမဒ္ဓါနန္တိ စိရတရံ ကာလံ။ သံသရန္တိ အာသာဒနာဓိပ္ပါယေန သဉ္စရန္တော, အလံ တုယှံ ဧတေန နိပ္ပယောဇနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ န ဟိ တေန မာရဿ ကာစိ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ။
ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ သုဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၉။ သုသံဝုတာတိ မဂ္ဂသံဝရေန သုဋ္ဌု သံဝုတာ။ သုပိဟိတာတိ သုဋ္ဌု ပိဟိတာ။ ဝသာနုဂါတိ ကာယာဒိဒွါရဝသာနုဂါ ဝသဝတ္တိနော န ဟောန္တိ။ ဗဒ္ဓစရာတိ ပဋိဗဒ္ဓစရိယာတိ။
သုဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပဌမမာရပါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၀။ ဥပါယမနသိကာရေနာတိ အနိစ္စာဒီသု အနိစ္စာဒိတော မနသိကရဏေန။ ဥပါယဝီရိယေနာတိ အနုပ္ပန္နာကုသလာနံ အနုပ္ပါဒနာယ ဝိဓိနာ ပဝတ္တဝီရိယေန။ ကာရဏဝီရိယေနာတိ အနုပ္ပန္နာနုပ္ပါဒနာဒိအတ္ထဿ ကာရဏဘူတေန ဝီရိယေန။ အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပါဒနာဒိအတ္ထာနိ ဟိ ဝီရိယာနိ ယဒတ္ထံ ဟောန္တိ, တံ အတ္ထံ သာဓေန္တိယေဝါတိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဒီပကော သမ္မာ-သဒ္ဒေါ။ ယောနိသောသမ္မာသဒ္ဒေန ဟိ ဥပါယကာရဏတ္ထဒီပကတံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပါယဝီရိယေန ကာရဏဝီရိယေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန။ မာရေန ‘‘မယှံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိကံ ဘဂဝတော ဝစနံ သုတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အရဟတ္တံ ပတွာပိ န တုဿတီ’’တိအာဒိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၄။)ကိလေသပါသေနာတိ ကိလေသမာရဿ ဥပါယဘူတေန။ ကိလေသမာရော ဟိ သတ္တေ ကာမဂုဏပါသေဟိ နိဗန္ဓတိ, န ပန သယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယေ ဒိဗ္ဗာ ကာမဂုဏသင်္ခါတာ’’တိအာဒိ။ မာရဗန္ဓနေတိ ကိလေသမာရဿ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ, ဘဝစာရကေတိ အတ္ထော။ န မေ သမဏ မောက္ခသီတိ ဣဒံ မာရော ‘‘အနုတ္တရာ ဝိမုတ္တိ အနုပ္ပတ္တာ, ဝိမုတ္တာ သဗ္ဗပါသေဟီ’’တိ စ ဘဂဝတော ဝစနံ အသဒ္ဒဟန္တော ဝဒတိ သဒ္ဒဟန္တောပိ ဝါ ‘‘ဧဝမယံ ပရေသံ သတ္တာနံ မောက္ခာယ ဥဿာဟံ န ကရေယျာ’’တိ အတ္တနော ကောဟညေ ဌတွာ ဝဒတိ။
ပဌမမာရပါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဒုတိယမာရပါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၁။ အနုပုဗ္ဗဂမနစာရိကန္တိ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု အနုက္ကမေန ဂမနသင်္ခါတံ စာရိကံ။ ဧဝံ ဟိ ဂတေသူတိ ဧဝံ တုမှေသု ဗဟူသု ဧကဇ္ဈံ ဂတေသု။
အာဒိမှိ ကလျာဏံ ဧတဿာတိ အာဒိကလျာဏံ, တထာ သေသေသု။ သာသနဿ အာဒိ သီလံ မူလကတ္တာ။ တဿ သမထာဒယော မဇ္ဈံ သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဝေမဇ္ဈဘာဝတော။ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပရိယောသာနံ တဒဓိဂမတော ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော။ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ နာမ ပညာယ ဟောတိ, တဿာ စ သီလံ သမာဓိ စ မူလန္တိ အာဟ ‘‘သီလသမာဓယော ဝါ အာဒီ’’တိ။ ယသ္မာ ပညာ အနုဗောဓပဋိဝေဓဝသေန ဒုဝိဓာ, တသ္မာ တဒုဘယံ ဂဏှန္တော ‘‘ဝိပဿနာမဂ္ဂါ မဇ္ဈ’’န္တိ အာဟ။ ပညာနိပ္ဖတ္တိ ဖလကိစ္စံ, နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ ပန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနံ တတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပရိယောသာန’’န္တိ။ ဖလဂ္ဂဟဏေန ဟိ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဂယှတိ, ဣတရေန ဣတရံ, တဒုဘယဝသေန ပဋိပတ္တိယာ ဩသာနန္တိ အာဟ ‘‘ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပရိယောသာန’’န္တိ။ ‘‘တသ္မာတိဟ တွံ, ဘိက္ခု, အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ, ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉) ဝစနတော သီလဒိဋ္ဌုဇုကတာယ မတ္ထကဘူတာ ဝိပဿနာ, တဒဓိဋ္ဌာနာ သီလသမာဓီတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၅။)ဣမေ တဿ သာသနဿ မူလန္တိ အာဟ ‘‘သီလသမာဓိဝိပဿနာ ဝါ အာဒီ’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ကိဉ္စာပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နတ္ထိ, ယေသု ပန အဝယဝေသု သမုဒါယရူပေန အပေက္ခိတေသု ဂါထာတိ သမညာ, တံ တတော ဘိန္နံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘စတုပ္ပဒိကဂါထာယ တာဝ ပဌမပါဒေါ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စပဒဆပ္ပဒါနံ ဂါထာနံ အာဒိပရိယောသာနဂ္ဂဟဏေန ဣတရေ ဒုတိယာဒယော တယော စတ္တာရော ဝါ မဇ္ဈန္တိ အဝုတ္တသိဒ္ဓမေဝါတိ န ဝုတ္တံ။ ဧကာနုသန္ဓိကသုတ္တဿာတိ ဣဒံ ဗဟုဝိဘာဂံ ယထာနုသန္ဓိနာ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဣတရဿ ပန တေယေဝ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဘာဂါ လဗ္ဘန္တိ။ နိဒါနန္တိ ကာလဒေသကပရိသာဒိ-အပဒိသနလက္ခဏာဒိကော အတ္ထော။ ဣဒမဝေါစာတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန တဒဝသေသနိဂမနပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အနေကာနုသန္ဓီကဿ သဟ နိဒါနေန ပဌမော အနုသန္ဓိ အာဒိ။ သဟ နိဂမနေန ပစ္ဆိမော ပရိယောသာနံ, ဣတရေန မဇ္ဈိမန္တိအာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
သာတ္ထကန္တိ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထကံ ကတွာ။ သဗျဉ္ဇနန္တိ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ သမ္ပတ္တိ စ နာမ ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနတာတိ အာဟ ‘‘ဗျဉ္ဇနေဟိ…ပေ… ဒေသေတာ’’တိ။ သကလပရိပုဏ္ဏန္တိ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏံ သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ။ နိရုပက္ကိလေသံ ဒိဋ္ဌိမာနာဒိဥပက္ကိလေသာဘာဝတော။ အဝိသေသတော တိဿော သိက္ခာ သကလေ သာသနေ ဘဝန္တိ။ ဓမ္မောတိ ပန ဗြဟ္မစရိယံ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကတမေသာနံ ခေါ, ဘန္တေ, ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗြဟ္မစရိယံ စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၈) ဝိယ။ ဒုကူလသာဏိယာ ပဋိစ္ဆန္နာ ဝိယ, န တု ပါကာရသေလာဒိပဋိစ္ဆန္နာ ဝိယ။ တေန ဓမ္မနိရုတ္တိယာ သကလကိလေသာနံ ပဟာနာနုဘာဝံ ဝဒတိ။ အလာဘပရိဟာနိယာ, န လဒ္ဓပရိဟာနိယာ။ အဍ္ဎုဍ္ဎာနီတိ ပဉ္စသတာဓိကာနိ တီဏိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနိ။ သာတန္တိ သုခံ။
ဒုတိယမာရပါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၆။)၆။ သပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၂။ သုရာကာရကာနန္တိ ပိဋ္ဌသုရာယောဇနကာနံ။ ကောသလာနံ ဣဿရောတိ ကောသလော, ကောသလရာဇဿ အယန္တိ ကောသလိကာ။ ပရိဘောဂပါတီတိ ဘတ္တပရိဘောဇနတ္ထာယ ပါတိ ပရိဘောဂပါတိ။ ကမ္မာရုဒ္ဓနပဏာဠိယာတိ ကမ္မာရုဒ္ဓနပဏာဠိမုခေ။ ဓမမာနာယာတိ ဓမိယမာနာယ။ တံ ပန ယသ္မာ ဘသ္တဝါတေဟိ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဘသ္တဝါတေန ပူရိယမာနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိယာမဘူမိယန္တိ ဘဂဝတော ပဋိသလ္လာနဋ္ဌာနေ သဉ္စရန္တံ မာရံ မံသစက္ခုနာဝ ဒိသွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇုလတာလောကေနာ’’တိ။
သေယျတ္ထာယာတိ သေယျာနိသံသာယ။ တေနာဟ ‘‘ဌဿာမီ’’တိအာဒိ။ အတ္တသညတောတိ အတ္တဘာဝေန သံယတော။ တေနာဟ ‘‘သံယတတ္တဘာဝေါ’’တိ။ တံသဏ္ဌိတဿာတိ တသ္မိံ ဟတ္ထပါဒကုက္ကုစ္စရဟိတေ ဗုဒ္ဓမုနိသ္မိံ အဝဋ္ဌိတဿ။ ဝေါဿဇ္ဇ စရေယျ တတ္ထ သောတိ ဣမိနာ ဘဂဝါ တံ ဗျာကရမာနော ဝိဘိံသိတာ ဗုဒ္ဓါနံ ကိံ ကရိဿတိ ဘယာဘာဝတော? ကေဝလံ ပန အနဋ္ဌဝလိကံ ဥပ္ပီဠေန္တော ဝိယ တွမေဝ အာယာသံ အာပဇ္ဇိဿသီတိ မာရံ သန္တဇ္ဇေတိ။
ဘေရဝါတိ အဝီတရာဂါနံ ဘယဇနကာ။ တတ္ထာတိ တံနိမိတ္တံ။ ဖလေယျာတိ ဘိဇ္ဇေယျ။ သတ္တိသလ္လန္တိ သတ္တိသင်္ခါတံ ပုထုသလ္လံ။ ဥရသ္မိံ စာရယေယျုန္တိ ဖာသုံ ဝိဇ္ဈိတုံ ဌပေယျုံ ဥဂ္ဂိရေယျုံ။ ခန္ဓုပဓီသူတိ ခန္ဓသင်္ခါတေသု ဥပဓီသု။ တာဏံ ကရောန္တိ နာမာတိ တတော ဘယနိမိတ္တတော အတ္တနော တာဏံ ကရောန္တိ နာမ။
သပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သုပတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၃။ ဥတုဂါဟာပနတ္ထံ ဓောဝိတွာ, န ရဇောဇလ္လဝိက္ခာလနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဓောတပါဒကေ ဂေဟေတိ ဓောတပါဒေဟိ အက္ကမိတဗ္ဗကေ။ ဝတ္တဘေဒေါ နာမ နတ္ထိ ဓမ္မဿာမိဘာဝတော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၇။)ဝတ္တသီသေ ဌတွာ ဓောဝန္တိ အညေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတ္ထံ။ သောပ္ပပရိဂ္ဂါဟကေနာတိ ဧတ္ထ သောပ္ပံ နာမ နိဒ္ဒါယ အန္တရန္တရာ ပဝတ္တကိရိယမယစိတ္တပ္ပဝတ္တိရဟိတာ နိရန္တရဘဝင်္ဂသန္တတီတိ တံ သဘာဝတော ပယောဇနတော ကာလပရိစ္ဆေဒတော ပရိဂ္ဂါဟကံ ဥပရိနိဒ္ဒေသသတိသမ္ပဇညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သောပ္ပပရိဂ္ဂါဟကေန သတိသမ္ပဇညေနာ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘နိဒ္ဒါသောပ္ပနာ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ ဘဂဝတော သောပ္ပံ ဟီဠေန္တော ဝဒတိ။
ကိံ နူတိ ဧတ္ထံ ကိန္တိ ဟေတုနိဿက္ကေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကသ္မာ နု သုပသီ’’တိ? ဒုဗ္ဘဂေါ ဝုစ္စတိ နိဿိရိကော ဘိန္နဘဂေါ, သော ပန မတသဒိသော ဝိသညိသဒိသော စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မတော ဝိယ ဝိသညီ ဝိယ စာ’’တိ။
အာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဗာဟိရဿ ဥပါဒါယ အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၄၂) အာဂတံ တဏှာကောဋ္ဌာသံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဝိသတ္တတာယာတိ တမ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဝိသေသတော အာသတ္တဘာဝေန။ ဝိသဿ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကကမ္မဿ ဟေတုဘာဝတော ဝိသမူလတာ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဘူတဝေဒနာ မူလံ ဧတဿာတိ ဝိသမူလာ, တဏှာ။ တဿ ရူပါဒိကဿ ဒုက္ခဿ ပရိဘောဂေါ, န အမတဿာတိ ဝိသပရိဘောဂတာ။ ကတ္ထစိ နေတုန္တိ ကတ္ထစိ ဘဝေ သဗ္ဗထာ နေတုံ? ပရိက္ခယာတိ သဗ္ဗသော ခီဏတ္တာ။ တုယှံ ကိံ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗုပဓိပရိက္ခယာ သုဒ္ဓဿ မမ ပဋိပတ္တိယံ တုယှံ ကိံ ဥဇ္ဈာယနံ? ကေဝလံ ဝိဃာတောယေဝ တေတိ ဒဿေတိ။
သုပတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ နန္ဒတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၄။ အဋ္ဌမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
နန္ဒတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၈။)၉။ ပဌမအာယုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၅။ ပဏ္ဏာသံ ဝါ ဝဿာနိ ဇီဝတိ ဝဿသတတော ဥပရိ သေယျထာပိ ထေရော အနုရုဒ္ဓေါ။ သဋ္ဌိ ဝါ ဝဿာနိ သေယျထာပိ ထေရော ဗာကုလော။ ပဋိဟရိတွာ ပစ္စနီကဘာဝေ သာတံ သုခံ ဧတဿာတိ ပစ္စနီကသာတော, တဗ္ဘာဝေါ ပစ္စနီကသာတတာ, တာယ။ အဘိဘဝိတွာ အဘာသိ ပဋိဝစနံ ဇာနမာနောဝ။
န ဟီဠေယျ န ဇိဂုစ္ဆေယျ။ ဧဝန္တိ သော ဒါရကော ဝိယ ကိဉ္စိ အစိန္တေန္တော သပ္ပုရိသော စရေယျ, ဧဝံ ဟိဿ စိတ္တဒုက္ခံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဇ္ဇလိတသီသော ဝိယ စရေယျာတိ ယထာ ပဇ္ဇလိတသီသော ပုရိသော အညံ ကိဉ္စိ အကတွာ တဿေဝ ဝူပသမာယ ဝါယမေယျ, ဧဝံ သပ္ပုရိသော အာယုံ ပရိတ္တန္တိ ဉတွာ တေနေဝ နယေန သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ အနိစ္စံ, အနိစ္စတ္တာ ဧဝ ဒုက္ခံ, အနတ္တာတိ ဝိပဿနမ္ပိ ဩတရိတွာ တံ ဥဿုက္ကာပေန္တောပိ သင်္ခါရဝိဂမာယ စရေယျ ပဋိပဇ္ဇေယျ။
ပဌမအာယုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒုတိယအာယုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၆။ နေမီဝါတိ နေမိသီသေန စက္ကံ ဝဒတိ။ ကုဗ္ဗရံ အနုပရိယာယတီတိ ကုဗ္ဗရံ အနုပရိဝတ္တတိ။ တထာဘူတော ပန သော တံ အဇဟန္တောဝါတိ အာဟ ‘‘န ဝိဇဟတီ’’တိ။ အာယု အနုပရိယာယတီတိ မစ္စာနံ အာယု ဂတမ္ပိ ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ ဘဂဝတော ပဋာဏိ ဟုတွာ ဝဒတိ, ဘဂဝါ ပန တံ အဘိဘဝိတွာ ‘‘အစ္စယန္တိ အဟောရတ္တာ’’တိအာဒိနာ အာယုနော အစ္စယဂမနမရဏတံယေဝ ပဝေဒေသိ။
ဒုတိယအာယုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၀၉။)၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ ပါသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၇။ ပဝိဇ္ဈီတိ ပဗ္ဗတံ သဗ္ဗတော ပဝတ္တေန္တော တတော တတော နိဿဇ္ဇိ။ သကလန္တိ သဗ္ဗဘာဂဝန္တံ, နိဿေသန္တိ အတ္ထော။
ပါသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ကိံနုသီဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၈။ ဝိစက္ခုကမ္မာယာတိ ဝိစက္ခုဘာဝကာမတာယ။ ယထာ သာ ဘဂဝတော ဒေသိယမာနံ ဓမ္မံ အတ္တနော ပညာစက္ခုနာ န ပဿိတုံ သက္ကောတိ, ဧဝံ ကာတုံ ကာမတာယ။ တေနာဟ ‘‘ပရိသာယာ’’တိအာဒိ။ ဝိနာသေတုံ န သက္ကောတိ ဘေရဝါရမ္မဏေ ဘာယနဿေဝ အဘာဝတော။ ဒသဗလပ္ပတ္တာတိ ဒသဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတာ။
ကိံနုသီဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ သကလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၉။ မန္ဒဘာဝေနာတိ ဇဠဘာဝေန မောမူဟဘာဝေနာတိ မဟာမူဠှတာယ။ ကဗ္ဗကရဏေန မတ္တောတိ ကဗ္ဗကိရိယာပသုတတာဒိဝသေန မတ္တော ကဗ္ဗံ ကတွာ။ ကိမိဒံ သောပ္ပသေဝါတိ ဣဒံ တဝ သောပ္ပံ ကိမတ္ထံ, ပုရိသေန နာမ ပုရိသတ္တကရေန ဘဝိတဗ္ဗံ, န သောပ္ပတိယေဝ။ အတ္ထံ သမာဂန္တွာတိ ပရမတ္ထံ နိဗ္ဗာနံ သမ္မာ အာဂန္တွာ အဓိဂန္တွာ။ အသင်္ဂ…ပေ… နတ္ထိ သဗ္ဗသော သိဒ္ဓတ္ထဘာဝတော။ ဇဂ္ဂန္တောတိ ဇာဂရန္တော ပုရိသော ဝိယ, န ဘာယာမိ ဘယဟေတူနံ အဘာဝါ။ နာနုတပန္တိ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါပိ ဝိဿဋ္ဌဘာဝတော, မာမန္တိ မမံ။ ဂါထာသုခတ္ထဉှိ ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဌိတတ္တာတိ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတ္တာ။ ဟာနိန္တိ ကဿစိ ဇာနိံ။
သကလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၀။)၄။ ပတိရူပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၀။ အနုရုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ အနုရောဓော, ရာဂေါ။ ဝိရုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဝိရောဓော, ပဋိဃော။ တေသု အနုရောဓဝိရောဓေသု တန္နိမိတ္တံ သဇ္ဇတိ နာမ သင်္ဂံ ကရောတိ နာမ, အနုရောဓဝိရောဓုပ္ပါဒနမေဝ စေတ္ထ သဇ္ဇနံ။ ယဒညမနုသာသတီတိ ယံ အညေသံ အနုသာသနံ, တံ တေသံ ဟိတေသနံ အနုကမ္ပနံ, တသ္မာ အနုကမ္ပကေ ဟိတေသကေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ အနုရောဓဝိရောဓေ အာရောပေတွာ ဝိကမ္ပနတ္ထံ မိစ္ဆာ ဝဒသီတိ။
ပတိရူပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ မာနသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၁။ အာကာသေ စရန္တေတိ ပဉ္စာဘိညေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အန္တလိက္ခေ စရန္တေပိ ကိစ္စသာဓနတော အန္တလိက္ခစရော။ မနသိ ဇာတောတိ မာနသော။ တံ ပန မနသန္တာနသမ္ပယုတ္တတာယာတိ အာဟ ‘‘မနသမ္ပယုတ္တော’’တိ။
မာနသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ပတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၂။ ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ လက္ခဏာဒီနိ စေဝ သမုဒယဉ္စ အဿာဒါဒီနဝနိဿရဏာနိ စ ဂဟေတွာ သမ္မာ တေသံ လက္ခဏာဒီနံ ဂဟဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေ အာဒိယိတွာ’’တိ။ ရုပ္ပနဝေဒိယနသဉ္ဇာနနအဘိသင်္ခရဏဝိဇာနနာနိ ခန္ဓာနံ သဘာဝလက္ခဏာနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနိ စေဝ သမုဒယာဒီနိ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒဿေတီတိ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတိ, ဟတ္ထာမလကံ ဝိယ ပါကဋေ ဝိဘူတေ ကတွာ ဝိဘာဝေတိ။ ဂဏှာပေတီတိ တေ ဓမ္မေ မနသာ အနုပေက္ခိတေ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓေ ကရောန္တော ဥဂ္ဂဏှာပေတိ။ သမာဒါနမှီတိ တတ္ထ အတ္ထဿ သမ္မဒေဝ အာဒိယနေ ခန္ဓာနဉ္စ သမ္မသနဝသေန အညဓမ္မဝသေန သမာဒိယနေ။ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေနာတိ တာယ ဒေသနာယ, တံ နိဿာယ ပစ္စတ္တပုရိသကာရေန စ တေသံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၁။)ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေန။ ဇောတာပေတီတိ တေသံ စိတ္တသန္တာနံ အဿဒ္ဓိယာဒိကိလေသမလဝိဓမနေန ပဘဿရံ ကရောတိ။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ တာယ ဒေသနာယ ပါပေတဗ္ဗံ အတ္ထံ ပယောဇနံ ဒဠှံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘အယံ နော’’တိအာဒိ။ ကမ္မကာရကစိတ္တံ နာမ ဩတရဏစိတ္တံ။ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗကံ ဝိပဿနာစိတ္တ’’န္တိ ကေစိ။ ဩဟိတသောတာတိ အနညဝိဟိတတာယ ဓမ္မဿဝနာယ အပ္ပိတသောတာ, တတော ဧဝ တဒတ္ထံ ဌပိတသောတာ။
ဧတေ ရူပါဒယော ခန္ဓေ ယဉ္စ သင်္ခတံ သမိဒ္ဓပစ္စယေဟိ ကတံ, တဉ္စ ‘‘ဧသော အဟံ န ဟောမိ, ဧတံ မယှံ န ဟောတီ’’တိ ပဿန္တောတိ ယောဇနာ။ ခေမော အတ္တာတိ ခေမတ္တာ, တံ ခေမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ခေမိဘူတံ အတ္တဘာဝ’’န္တိ။ ပရိယေသမာနာ မာရသေနာ။
ပတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဆဖဿာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၃။ သဉ္ဇာယတိ ဧတသ္မာတိ သဉ္ဇာတိ, သော ဧဝ သမ္ပယုတ္တဓမ္မော သမောသရတိ ဧတ္ထာတိ သမောသရဏံ, သော ဧဝ အတ္ထော, တေန သဉ္ဇာတိသမောသရဏဋ္ဌေန။ ဘယဘေရဝံ သဒ္ဒန္တိ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ, တဒေဝ ယဿ ကဿစိ ဘေရဝါဝဟတ္တာ ဘေရဝံ, ဒေဝါဒိသဒ္ဒန္တိ အတ္ထော။ ဝိဂတဝလာဟကေ ဒေဝေ ဥပ္ပါတဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသဒ္ဒေါ ဒေဝဒုန္ဒုဘိ။ အသနိပါတာဒိသဒ္ဒေါ အသနိပါတသဒ္ဒေါ။ ဥန္ဒြီယတီတိ ဝိပရိဝတ္တတိ။ လောကော အဓိမုစ္ဆိတောတိ အတိထဒ္ဓကာယော ဝိယ မုစ္ဆံ အာပန္နော။ မာရဿာတိ ကိလေသမာရဿ။ ဌာနဘူတန္တိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ။
ဆဖဿာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ပိဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၄။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဉာတိမိတ္တကုလေ။ ပါဟုနကာနီတိ ပဟိတဗ္ဗပဏ္ဏာကာရာနိ။ အာဂန္တုကပဏ္ဏာကာရာနီတိ အာဂန္တုကာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၂။)ဥပဂတာနံ ဒါတဗ္ဗပဏ္ဏာကာရာနိ။ သယံစရဒိဝသေတိ ကုမာရကာနဉ္စ ကုမာရိကာနဉ္စ သယံ အတ္တနာ စရိတဗ္ဗဆဏဒိဝသေ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘သမဝယဇာတိဂေါတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ သမဝယသမဇာတိကသမဂေါတ္တာတိ ပစ္စေကံ သမ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဂေါတ္တသမတာ စ အာဝါဟဝိဝါဟယောဂျတာဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, န ဧကဂေါတ္တတာဝသေန။ တတော တတော ဂါမတော။ အညသ္မိံ ဒါတဗ္ဗေ အသတိ။ ဆဏဝသေန ပဟိဏိတုံ သမ္ပာဒိတံ ပူဝံ ဆဏပူဝံ။ တာသံ သမ္ပတ္တိယာတိ တာသံ ဒါနံ ဓမ္မဿဝနဉ္စာတိ တဿာ ဒုဝိဓာယပိ သမ္ပတ္တိယာ။
ဉာဏံ နာမ အာဝဇ္ဇနပုဗ္ဗကံ, တသ္မာ အဇာနနဿ ‘‘အနာဝဇ္ဇနတာယာ’’တိ ကာရဏံ ဝတွာ သေသကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဥပစာရဘေဒန္တိ ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ မနုဿေဟိ ကာတဗ္ဗဥပစာရဿ ဘိန္ဒနံ။ ဘိန္ဒိတုန္တိ ဝိဓမိတုံ။
ဘဂဝါ ပနာတိ ပနသဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတကော။ တေန န ကေဝလံ ဘဂဝါ ဥပ္ပဏ္ဍနံ ပရိဟရန္တော တံ ဂါမံ န ပုန ပါဝိသိ, အထ ခေါ မာရံ အနုကမ္ပန္တောတိ ဣဒံ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။
ဇနေသီတိ အပုညံ ဇနေသိ, ဇနေန္တော စ ယထာ တတော အာယတိံ ထိရတရံ မဟန္တံ ဒုက္ခံ နိပ္ဖဇ္ဇိဿတိ, ဧဝံ နိပ္ဖါဒေသိ။ အာသဇ္ဇနန္တိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ကိဉ္စတိ မဒ္ဒတိ အဘိဘဝတီတိ ကိဉ္စနန္တိ အာဟ ‘‘မဒ္ဒိတုံ သမတ္ထ’’န္တိ။
ပိဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ကဿကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၅။ နိဗ္ဗာနံ အပဒိသိတွာတိ နိဗ္ဗာနံ နိဿာယ နိဗ္ဗာနဂုဏေ အာရဗ္ဘာတိ အတ္ထော။ ဟဋဟဋကေသောတိ ဣတော စိတော စ ဝိကိဏ္ဏတ္တာ အာကုလာကုလကေသော။ စက္ခုသမ္ဖဿဝိညာဏာယတနန္တိ ဧတ္ထ ယထာ စက္ခုဂ္ဂဟဏေန ဖဿော ဝိသေသိတော, တေန ဧဝ ဝိညာဏာယတနံ။ တထာ သတိ စက္ခုဝိညာဏဿ စ ဂဟဏံ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ နနု စေတ္ထ စက္ခုဂ္ဂဟဏေန ဝိသေသိတတ္တာ စက္ခုဒွါရိကာနံ သဗ္ဗေသံ ဝိညာဏာနံ ဂဟဏန္တိ? သစ္စမေတံ, တဉ္စ ခေါ ပဌမေန စက္ခုဂ္ဂဟဏေနာတိ နာယံ ဒေါသော။ ဘဝင်္ဂစိတ္တန္တိ အာဝဇ္ဇနာယ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၃။)အနန္တရပစ္စယဘူတမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ နိယမေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သာဝဇ္ဇနက’’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တဒါရမ္မဏမ္ပီတိ ဇဝနစိတ္တေန သဟ တဒါရမ္မဏစိတ္တမ္ပိ။ ‘‘ဝိညာဏာယတန’’န္တိ စ ဝုတ္တေ နိမ္မလမေဝ။
‘‘စက္ခူ’’တိ အဝိသေသတော ဝုတ္တတ္တာ ပန မာရဿ အယမ္ပိ အတ္ထော အာပန္နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ လောကေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပက္ကဝိပက္ကန္တိ စက္ခုပါကရောဂေန ဥပရိ ဟေဋ္ဌာ စ သဗ္ဗသော ပက္ကံ ကုထိတံ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ယံ လောကေ ကုဋ္ဌကိလာသဂဏ္ဍကစ္ဆုအာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတံ ဝဏပီဠကာဒိဝသေန ပဂ္ဃရန္တံ အသုစိံ အန္တမသော ပရမဇေဂုစ္ဆရူပမ္ပိ, သဗ္ဗံ တံ တဝေဝ ဟောတူတိ ဧဝမာဒိံ အပဒိသတိ။
ယံ ဘဏ္ဍကန္တိ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိခေတ္တဝတ္ထာဒိဥပကရဏံ ဂဟဋ္ဌာ, ပဗ္ဗဇိတာ စ ယံ ပတ္တစီဝရာဒိံ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ အဘိနိဝိသန္တာဝ ဝဒန္တိ, ဧတေသု ပရိဂ္ဂဟတ္ထေသု စ တေသံ ပရိဂ္ဂါဟကပုဂ္ဂလေသု စ တေ စိတ္တံ ယဒိ အတ္ထိ, တာနိ အာရဗ္ဘ တဝ စိတ္တံ ယဒိ ဘဝတိ, ဧဝံ တွံ တတ္ထ ဗဒ္ဓေါ ဧဝ ဟောသီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘န မေ သမဏ မောက္ခသီ’’တိ။
ယံ ဘဏ္ဍကံ ဝဒန္တီတိ ယထာဝုတ္တံ ဥပကရဏံ လောကေ ဗဟုဇနာ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ န တံ မယှန္တိ တံ မယှံ န ဟောတိ, န တတ္ထ မမ တဏှာဝသေန မမန္တိ နတ္ထိ။ န တေ အဟန္တိ ယေ ပုဂ္ဂလာ ဧတ္ထ ဗဒ္ဓါ, တေပိ အဟံ န ဟောမိ, တတ္ထ မေ ဒိဋ္ဌိဗဒ္ဓေါ နတ္ထိ။ န မေ မဂ္ဂမ္ပိ ဒက္ခသီတိ ဧဝံ သဗ္ဗသော ဗဒ္ဓါဘာဝေန မုတ္တဿ မေ ဂတမဂ္ဂမ္ပိ မာရ တွံ န ဒက္ခသိ န ပဿိဿသိ, ယေ ဘဝါဒယော တုယှံ ဝိသယာ, တေသု ဘဝယောနိဂတိအာဒီသု မယှံ ဂတမဂ္ဂံ န ပဿိဿသိ ဘဝနိဿဋ္ဌတ္တာတိ။
ကဿကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ရဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၆။ အဟနန္တိ ကရဏေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဟနန္တေနာ’’တိ, ပစ္စတ္တေ ဧဝ ဝါ ပစ္စတ္တဝစနံ, ‘‘အဟနန္တော ဟုတွာ’’တိ ဝစနသေသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဇိနန္တိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၄။)အန္တောဂဓဟေတုအတ္ထံ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ပရဿ ဓနဇာနိံ အကရောန္တေနာ’’တိ။ အကာရာပေန္တေနာတိ ပရဿ ဓနဇာနိံ အကာရေန္တေန။ အသောစန္တေနာတိ ဘောဂဗျသနာဒိဝသေန ပရံ အသောစန္တေန။ ကသ္မာ ဘဂဝါ ဧဝံ စိန္တေသီတိ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိနာ။ ရဇ္ဇေ ဝိဇိတေ ဒဏ္ဍကရပီဠိတေတိ ဓနဒဏ္ဍာဒိဒဏ္ဍေန စေဝ ဗလိနာ စ ဗာဓိတေ။
ဣဇ္ဈနကကောဋ္ဌာသာတိ စေတောဝသိဘာဝါဒိကဿ သာဓနကကောဋ္ဌာသာ။ ဝဍ္ဎိတာတိ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန အနုဗြူဟိတာ။ ပုနပ္ပုနံ ကတာတိ ဘာဝနာယ ဗဟုလီကရဏေန အပရာပရံ ပဝတ္တိတာ။ ယုတ္တယာနန္တိ ယထာ ယုတ္တာနံ အာဇညရထာနံ သာရထိနာ အဓိဋ္ဌိတံ ယထာရုစိ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ ယထာရုစိပဝတ္တိတံ ဂမိတာ။ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေနာတိ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ဝတ္ထုကတာတိ သဗ္ဗသော ဥပက္ကိလေသသောဓနေန ဣဒ္ဓိဝိသယတာယ ပတိဋ္ဌာနဘာဝတော သုဝိသောဓိတပရိဿယဝတ္ထု ဝိယ ကတာ။ အဝိဇဟိတာတိ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝတော သုဘာဝိတဘာဝေန တံတံအဓိဋ္ဌာနယောဂျတာယ န ဇဟာပိတာ။ နိစ္စာနုဗဒ္ဓါတိ တတော ဧဝ နိစ္စံ အနုဗဒ္ဓါ ဝိယ ကတာ။ သုပရိစိတာတိ သုဋ္ဌု သဗ္ဗဘာဂေန ဘာဝနာနုပစယံ ဂမိတာ။ အဝိရာဓိတဝေဓိဟတ္ထော ဝိယာတိ အဝိရဇ္ဈနဘာဝေန ဝိရဇ္ဈနဟတ္ထော ဝိယ။ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါတိ ဘာဝနာဥပ္ပတ္တိယာ သမ္မဒေဝ သမ္ပာဒိတာ။ စိန္တေယျာတိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန စိန္တေယျ။
ပဗ္ဗတဿာတိ ပဗ္ဗတော အဿ။ ပဗ္ဗတော အဿာတိ ပဗ္ဗတော ဘဝေယျ ကီဒိသဿာတိ အာဟ ‘‘သုဝဏ္ဏဿာ’’တိအာဒိ။ ဇာတရူပဿာတိ အာတပရူပသမ္ပန္နဿ။ ဒွိက္ခတ္တုမ္ပိ တာဝ မဟန္တောတိ ယတ္တကော သော ပဗ္ဗတော ဟောတိ, ဒွိက္ခတ္တုံ တတ္တကော။ ဧကဿာတိ ဧကဿပိ ပုဂ္ဂလဿ နာလံ န ပရိယတ္တော တဏှာယ ဒုပ္ပူရဏဘာဝါ။ ဧဝံ ဇာနန္တောတိ ဧဝံ တဏှာယ ဒုပ္ပူရဏဘာဝါဒီနဝတံ ဇာနန္တော။ သမံ စရေယျာတိ ပရဝတ္ထုပရာမာသာဒိံ ဝိဟာယ ကာယာဒီဟိ သမမေဝ ပဋိပဇ္ဇေယျ။
ဒုက္ခံ တဏှာနိဒါနံ, တဏှာ ကာမဂုဏနိဒါနာ, တသ္မာ ဒုက္ခဿ တဏှာပစ္စယကာမဂုဏနိဒါနတ္တံ ဝုတ္တံ။ တန္တိ ဒုက္ခံ။ ယတောနိဒါနံ ဟောတီတိ ယံနိဒါနံ ယံကာရဏံ တံ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ ယော အဒက္ခီတိ ယော ပရိညာတဝတ္ထုကော ဧဝံ ဒုက္ခံ တဿ နိဒါနဘူတေ ကာမဂုဏေ စ တထတော ပညာစက္ခုနာ ပဿိ။ ကေန ကာရဏေန နမေယျ? တံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ကာမဂုဏဥပဓိန္တိ ကာမဂုဏသင်္ခါတံ ဥပဓိံ။ သဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ သင်္ဂေါ ဧသော, လဂ္ဂနမေတန္တိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၅။)ဧဝံ ဝိဒိတွာ။ တမေဝ ကာမာဘိဘူတော နပ္ပဋိသေဝေယျ န လဂ္ဂေယျာတိ ဧဝံ ဝိနယာယ ဝူပသမာယ သိက္ခေယျာတိ။
ရဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ သမ္ဗဟုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၇။ ဇဋာစုမ္ဗဋကေနာတိ သီသေ ပဋိမုက္ကေန ဇဋာကလာပေန။ အပရိဂ္ဂဟဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတာ ဟိ ဇဋာယ ဥဉ္ဆာစရိယံ စရန္တိ။ ဥဒုမ္ဗရဒဏ္ဍဉှိ အတ္တဂုတ္တတ္ထာယ ဂဟိတံ တေသံ အပ္ပိစ္ဆဘာဝပ္ပကာသနံ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပိစ္ဆဘာဝပ္ပကာသနတ္ထ’’န္တိ။ သီသံ ဩကမ္ပေတွာတိ ဧတ္ထ အတိဝိယ သီသဿ ဩကမ္ပိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟနုကေန ဥရံ ပဟရန္တော အဓောနတံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇိဝှံ နီဟရိတွာတိ လမ္ဗနစာလနဝသေန မုခတော နိက္ခာမေတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ။ တိသာခန္တိ တိဘင်္ဂဘကုဋိ ဝိယ နလာဋေ ဇာတတ္တာ နလာဋိကံ။ တေနာဟ ‘‘နလာဋေ ဥဋ္ဌိတံ ဝလိတ္တယ’’န္တိ, တိဘင်္ဂဝလိကံ နလာဋေ ကတွာတိ အတ္ထော။ အတ္တနောဝ တေလေတိ အတ္တနောဝ ပါပကမ္မနိဗ္ဗတ္တကေ တေလေ, ပစိတဗ္ဗဋ္ဌာနဂေဟေတိ အဓိပ္ပါယော။
သမ္ဗဟုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သမိဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၈။ မယှံ လာဘာတိ ဧဝရူပဿ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သတ္ထုဿ ပဋိလာဘော, ဧဝရူပဿ စ နာမ နိယျာနိကဿ သဒ္ဓမ္မဿ ပဋိလာဘော, ဧဝရူပါနဉ္စ သုပ္ပဋိပန္နာနံ သဗြဟ္မစာရီနံ ပဋိလာဘော, ဧတေ မယှံ သုလဒ္ဓလာဘာ။ မယှံ သုလဒ္ဓန္တိ ယဉ္စေတံ မမ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဥပသမ္ပဒါ, တသ္မိဉ္စ အဘိရတီတိ သဗ္ဗဉ္စေတံ မယာ သုလဒ္ဓံ။ ယထာ ပနဿ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥပ္ပန္နော, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၆။)စရိတာနုရူပဝသေန ဂဟိတံ မူလကမ္မဋ္ဌာနံ။ ပါသာဒိကန္တိ ပသာဒါဝဟံ။ ဧဝမဟောသီတိ ‘‘လာဘာ ဝတ မေ’’တိအာဒိနာ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကော အဟောသိ။ နိသိန္နသဒိသောတိ နိသိန္နော ဝိယ။ တသ္မိံယေဝ ဌာနေတိ ယသ္မိံ ဌာနေ နိသိန္နံ မာရော ဥပသင်္ကမိ, တသ္မိံယေဝ ဌာနေ။ တဿာတိ သမိဒ္ဓိတ္ထေရဿ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ သပ္ပါယန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာယ အနုယုဉ္ဇနံ သပ္ပါယံ ဥပကာရာဝဟံ ဘဝိဿတိ။
မယှန္တိ မယာ။ သတိ စ ပညာ စ သတိပညာ, တာ အရိယမဂ္ဂေန ဇာနနသမတ္ထနဘာဝေန အဝဗုဒ္ဓါ။ ထေရော ကိရ တဒါ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေသိ။ ကာမန္တိ ယထာရုစိ။ ကေစိ ‘‘ကာမံ ကရဿူတိ အာယသ္မတော ‘ကာမာ’တိ မာရဿ အာလပန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိဘိံသကာရဟာနီတိ ဘယာနကာရဟာနိ။ ရူပါနီတိ ဝိပ္ပကာရာနိ။ ဝိပ္ပကာရတ္ထောပိ ဟိ ရူပသဒ္ဒေါ ‘‘ရူပံ ဒဿေတိ အနပ္ပက’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ န ကမ္ပေဿသီတိ သမဏဓမ္မကရဏတော န စလိဿသိ။
သမိဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဂေါဓိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၉။ ပဗ္ဗတဿ ပဿေတိ ပဗ္ဗတပါဒေ ဥပစ္စကာယံ။ သမယေ သမယေ လဒ္ဓတ္တာ သာမယိကံ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုစ္စတီ’’တိ။ လောကိယဝိမုတ္တိ ဟိ အနစ္စန္တပဟာယိတာယ သမယဝိမုတ္တိ နာမ, လောကုတ္တရဝိမုတ္တိ အစ္စန္တပဟာယိတာယ အသမယဝိမုတ္တိ။ တာဟိ သမန္နာဂတာ ‘‘သမယဝိမုတ္တာ, အသမယဝိမုတ္တာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တနံ, တာဝ ကသ္မာ ပရိဟာယီတိ အတ္ထော? သာဗာဓတ္တာတိ သရောဂတ္တာ။ ဝါတပိတ္တသေမှဝသေနာတိ ကဒါစိ ဝါတပိတ္တဝသေန, ကဒါစိ ဝါတသေမှဝသေန, ဥဘိန္နမ္ပိ သန္နိပါတဝသေန။ အနုသာယိကောတိ ကာယံ အနုဂန္တွာ သယိတော, ယာပျာမယဘာဝေန ဌိတောတိ အတ္ထော။ သမာဓိဿာတိ သမာဓိဘာဝနာယ။ ဥပကာရကဓမ္မေ ဥတုဘောဇနာဒိကေ။ ပူရေတုန္တိ သမောဓာနေတုံ။ ပရိဟာယီတိ သရီရဿ အကလ္လဘာဝတော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၇။)အာဟရေယျန္တိ ဇီဝိတဟရဏတ္ထာယ ဥပနေယျံ။ နိဗဒ္ဓါ ဂတိ ဟောတိ ကေဝလံ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိတော, န သောတာပန္နာဒီနံ ဝိယ ပရိစ္ဆိန္နဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ။
ဇလမာနာတိ သမုဋ္ဌိတနိယတဣဒ္ဓိယာ အနညသာဓာရဏပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စ သဒေဝကေ လောကေ ဇလမာနာ။ မံသစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု ဓမ္မစက္ခု ပညာစက္ခု သမန္တစက္ခူတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ။ အာနုဘာဝဓရာတိ အစိန္တေယျာပရိမေယျဗုဒ္ဓါနုဘာဝသမ္ပန္နာ။ အာနုဘာဝပရိယာယောပိ ဟိ ဇုတိ-သဒ္ဒေါ ဟောတိ ‘‘ဣဒ္ဓိဇုတိဗလဝီရိယူပပတ္တီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၅၈၉, ၁၅၉၅) ဝိယ။ အနဝသေသတော မာနံ သိယတိ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ မာနသံ။ တန္နိဗ္ဗတ္တနာ ပန အရဟတ္တဿ မာနသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သီလာဒီနီတိ အနုတ္တရသီလာဒီနိ။ သိက္ခမာနောတိ သိက္ခာနိ ဘာဝေန္တော အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပါဒေန္တော။ န စိတ္တဘာဝနာ။ တေနာဟ ‘‘သကရဏီယော’’တိ။ ဇနေတိ သတ္တဿ ကာယေ, သဒေဝကေ လောကေတိ အတ္ထော။ ဝိဿုတာတိ အနညသာဓာရဏေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ ဝိဿုတာ။
ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခဝေဒနံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နအတ္တကိလမထံ အနုပ္ပါဒနဝသေန ဝိက္ခမ္ဘေတွာ တံယေဝ ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တဝိပဿနာ ဝီထိမေဝ ဩတရတီတိ ကတွာ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမသီသီ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ ဝတွာ တဿ ပဘေဒံ ဝိဘဇိတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဒဿေတုံ ‘‘သမသီသီ နာမ တိဝိဓော ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣရိယာပထဝသေန သမသီသီ ဣရိယာပထသမသီသီ။ ဧသ နယော သေသဒွယေပိ။
ဣရိယာပထကောပနဉ္စာတိ ဣရိယာပထေဟိ အသမာယောဂေါ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝါတိ ဧကဝေလာယမေဝ။ ပရိနိဗ္ဗာနဝသေနာတိ အနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနဝသေန, န ကိလေသက္ခယမတ္တေန။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဒွီသု နယေသု။ ဧဝံ သတိ တေနေဝ ဣရိယာပထေန ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ တေနေဝ ဣရိယာပထေန, ဧကသ္မိံ အန္တောရောဂေယေဝ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ တေနေဝ ရောဂေန ပရိနိဗ္ဗာယန္တာ ခီဏာသဝါ ဗဟဝေါပိ သမသီသိနော ဧဝ သမ္ဘဝေယျုံ။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၈။)သီသဉ္စေတ္ထ တေရသ – ပလိဗောဓသီသံ တဏှာ, ဗန္ဓနသီသံ မာနော, ပရာမာသသီသံ ဒိဋ္ဌိ, ဝိက္ခေပသီသံ ဥဒ္ဓစ္စံ, ကိလေသသီသံ အဝိဇ္ဇာ, အဓိမောက္ခသီသံ သဒ္ဓါ, ပဂ္ဂဟသီသံ ဝီရိယံ, ဥပဋ္ဌာနသီသံ သတိ, အဝိက္ခေပသီသံ သမာဓိ, ဒဿနသီသံ ပညာ, ပဝတ္တိသီသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ, ဂေါစရသီသံ ဝိမောက္ခော, သင်္ခါရသီသံ နိရောဓောတိ။ ဣမေသု တေရသသု သီသေသု ပလိဗောဓသီသာဒီနိ ပဝတ္တိသီသဉ္စ ပရိယာဒိယိတဗ္ဗာနိ, အဓိမောက္ခသီသာဒီနိ ပရိယာဒါယကာနိ, ပရိယာဒါယကဖလံ ဂေါစရသီသံ။ တဉှိ ဝိသယဇ္ဈတ္တံ ဖလံ ဝိမောက္ခော, ပရိယာဒါယကဿ မဂ္ဂဿ ဖလဿ စ အာရမ္မဏံ သင်္ခါရသီသံ သင်္ခါရဝိဝေကဘူတော နိရောဓောတိ ပရိယာဒိယိတဗ္ဗာနံ ပရိယာဒါယကဖလာရမ္မဏာနံ သဟ ဝိယ သံသိဒ္ဓံ ဒဿနေန သမသီသိဘာဝံ ဒဿေတုံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ တေရသ သီသာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ ပန ‘‘အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အာသဝပရိယာဒါနဉ္စ ဟောတိ ဇီဝိတပရိယာဒါနဉ္စာ’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၆) ဝစနတော တေသု ကိလေသပဝတ္တသီသာနမေဝ ဝသေန ယောဇနံ ကရောန္တော ‘‘ဧတ္ထ စ ပဝတ္တိသီသ’’န္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ပဝတ္တိသီသံ ပဝတ္တတော ဝုဋ္ဌဟန္တော မဂ္ဂေါ စုတိတော ဥဒ္ဓံ အပ္ပဝတ္တိကရဏဝသေန ယဒိပိ ပရိယာဒီယတိ, ယာဝ ပန စုတိ, တာဝ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော ‘‘ပဝတ္တိသီသံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ စုတိစိတ္တံ ခေပေတီ’’တိ အာဟ။ ကိလေသပရိယာဒါနေန ပန မဂ္ဂစိတ္တေန အတ္တနော အနန္တရံ ဝိယ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗာ ပစ္စဝေက္ခဏဝါရာ စ ကိလေသပရိယာဒါနဿေဝ ဝါရာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ ‘‘ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၇၈၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၂) ဝစနတော ပစ္စဝေက္ခဏပရိသမာပနေန ကိလေသပရိယာဒါနံ သမာပိတံ နာမ ဟောတိ, တံ ပန ပရိသမာပနံ ယဒိ စုတိစိတ္တေန ဟောတိ, တေနေဝ ဇီဝိတပရိသမာပနဉ္စ ဟောတီတိ ဣမာယ ဝါရစုတိသမတာယ ကိလေသပရိယာဒါနဇီဝိတပရိယာဒါနာနံ အပုဗ္ဗာစရိမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ ဧကတော ဥပ္ပါဒေါ နတ္ထီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒွိန္နံ စိတ္တာနန္တိ စုတိစိတ္တမဂ္ဂစိတ္တာနံ။ တန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏံ ပရိပုဏ္ဏဇဝနစိတ္တာနံ သတ္တက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိယာ, အပရိပုဏ္ဏာနံ ဝါ ပဉ္စက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိယာ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တဒါရမ္မဏစိတ္တာနီ’’တိ, ဟေဋ္ဌိမန္တေန ပန ဒွေ ပဝတ္တန္တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၉။)ဥပ္ပါဋေတွာတိ ဥဒ္ဓရိတွာတိ အတ္ထော။ အနုပါဒိသေသေနာတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနေန။
ဓူမာယိတတ္တန္တိ ဓူမဿ ဝိယ အယိတဘာဝံ ပဝတ္တိအာကာရံ။ ဓူမသဒိသာ ဝလာဟကာ ဓူမဝလာဟကာ, တိမိရဝလာဟကာ, ယေ မဟိကာ ‘‘တိမိရ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။ အပ္ပတိဋ္ဌိတေနာတိ ပတိဋ္ဌံ အလဘန္တေန။ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ဧတံ ကရဏဝစနံ, အနုပ္ပတ္တိဓမ္မေနာတိ အတ္ထော။ သတိ ဟိ ဥပ္ပါဒေ ပတိဋ္ဌိတံ နာမ သိယာ, အဋ္ဌကထာယံ ပန ယဒေဝ တဿ ဝိညာဏဿ အပ္ပတိဋ္ဌာနကာရဏံ, တဒေဝ ပရိနိဗ္ဗာနကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌိတကာရဏာ’’တိ။
သောကေန ဖုဋ္ဌဿာတိ ‘‘အဖလော ဝတ မေ ဝါယာမော ဇာတော’’တိ သောကေန အဘိဘူတဿ။ အဘဿထာတိ ဗလဝသောကာဘိတုန္နဿ သတိသမ္မောသာ သိထိလံ ဂဟိတာ ဘဿိ ပတိတာ သာ ကစ္ဆာ။
ဂေါဓိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သတ္တဝဿာနုဗန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၀။ ယသ္မာ ကပိလဝတ္ထုတော နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ မာရော ဩတာရာပေက္ခော လောကနာထံ အနုဗန္ဓိတုံ အာရဒ္ဓေါ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရေ ဗောဓိယာ ဆဗ္ဗဿာနီ’’တိ။ အတိဂဟေတွာတိ အနုဂန္တွာ တဿ ယထာရုစိ ပဋိပတ္တိံ အနုဝတ္တော ဝိယ ဟုတွာ။
အဝဇ္ဈာယန္တောတိ ပဇ္ဈာယန္တော။ ဇိတော ဝိတ္တပရာဇိတော အသိ နု။ ပမာဏာတိက္ကန္တန္တိ ဂရုတရံ။
ခနိတွာ ဥမ္မူလေတွာ။ ကာမာသဝါဒီနိ ပဇဟန္တော အနာသဝေါ။
ပေဟီတိ အပေဟိ။ ပါရဂါမိနောတိ ပါရင်္ဂမနသီလာ။ တေကာလိကော အယံ ဂါမိ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ယေပီ’’တိအာဒိ။
မာရဝိသူကာနီတိ မာရကဏ္ဋကာနိ ကဏ္ဋကသဒိသာနိ မာရဿ ဒုရာစာရာနိ။ ဝိရုဒ္ဓသေဝိတာနိ ဝိရောဓဝသေန တာသံယေဝ ဝေဝစနာနိ။ တာနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပမာယူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗေဇနီယာတိ နိဗ္ဗေဒဒါယိကာ။ ဥက္ကဏ္ဌနီယာတိ ဥက္ကဏ္ဌဝဟာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၀။)ဝိကပ္ပဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော ဩပမ္မပရိကပ္ပဝိသယတ္တာ တဿ ကိရိယာပဒဿ။ တေနာဟ ‘‘အနုပရိဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ မေဒဝဏ္ဏဝတ္ထုသ္မိံ။ မုဒုန္တိ မုဒုမဓုရသံ ဝိန္ဒေယျာမ ပဋိလဘေယျာမ။ အဿာဒေါတိ အဿာဒေတဗ္ဗော။
သတ္တဝဿာနုဗန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ မာရဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၁။ စိန္တေသီတိ သောကဝသိကော ဟုတွာ စိန္တယိ။ ဂဏိကာရဟတ္ထိနိယောတိ ဒီပကကရေဏုယော။ ဧကသတံ ဧကသတန္တိ ဧကသတံ ဧကသတံ ပစ္စေကံ သတံ သတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧကေကံ သတံ သတံ ကတွာ’’တိ။ ကုမာရိဝဏ္ဏသတန္တိ ကုမာရိတ္ထီနံ အတ္တဘာဝါနံ သတံ။ တာ ကိရ ပဌမံ ကညာရူပေန အတ္တာနံ ဒဿေသုံ။ အနုပဂတပုပ္ဖါနဉှိ သမညာ ကညာတိ။ ပုန ယထာဝုတ္တကုမာရိရူပေန ဥပဂတပုပ္ဖါ ဟိ ကုမာရီ။ ပုန ဝဓုကာရူပေန။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဇာတဝဏ္ဏသတ’’န္တိ။ တတိယဝါရေ ယုဝတိရူပေန။ ဝိဇာတာ ဟိ ဣတ္ထီ အနတိက္ကန္တမဇ္ဈိမဝယာ ယုဝတီ။ ဧတ္တာဝတာ ဗာလာ တရုဏီ ပေါရီတိ တိဝိဓာသု ဣတ္ထီသု ပုရိမာ ဒွေ ဒဿိတာ, ပရိယောသာနဝါရေသု မနုဿဇာတိကာနံ မနုဿိတ္ထိယောဝ ရုစ္စန္တီတိ တေန မနုဿရူပေန တာ အတ္တာနံ ဒဿေသုံ။
အတ္ထဿ ပတ္တိန္တိ ဧကန္တတော ဟိတာနုပ္ပတ္တိံ။ ဟဒယဿ သန္တိန္တိ ပရမစိတ္တုပသမံ။ ကိလေသသေနန္တိ ကာမဂုဏသင်္ခါတံ ပဌမံ ကိလေသသေနံ။ သာ ဟိ ကိလေသသေနာ အစ္ဆရာသံဃာတသဘာဝါပိ ပဋိပတ္ထယမာနာ ပိယာယိတဗ္ဗဣစ္ဆိတဗ္ဗရူပဘာဝတော ပိယရူပသာတရူပါ နာမ အတ္တနော ကိစ္စဝသေန။ ဧကော အဟံ ဈာယန္တောတိ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ ကိလေသသင်္ဂဏိကာယ စ အဘာဝတော ဧကော အသဟာယော အဟံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန နိဇ္ဈာယန္တော။ အနုဗုဇ္ဈိန္တိ အနုက္ကမေန မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဗုဇ္ဈိံ ပဋိဗုဇ္ဈိံ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တဝိဝေကသုခသမဓိဂမနိမိတ္တံ။ အကရဏေနာတိ မိတ္တသန္ထဝဿ အကရဏေန။ သက္ခီတိ သက္ခိဘာဝေါ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၁။)ကတမေန ဝိဟာရေနာတိ ဈာနသမာပတ္တီနံ ကတမေန ဝိဟာရေန။ ဣဓ ဒုတိယပဒဿ အတ္ထော ဝိဿဇ္ဇနဂါထာဝဏ္ဏနာယမေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အနာမန္တေန ‘‘တံ ပုဂ္ဂလ’’န္တိ သမ္မုခါ ဌိတမ္ပိ ဘဂဝန္တံ အသမ္မုခါ ဝိယ ကတွာ ဝဒတိ, ကထံ တွန္တိ အတ္ထော။
‘‘အဝိတက္ကဈာယီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ အယမေဝေတ္ထ ကာယပဿဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနေန အဿာသပဿာသကာယဿ ပဿဒ္ဓတ္တာ ပဿဒ္ဓကာယော’’တိ။ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကေ ကမ္မာဘိသင်္ခါရေ။ ကာမာလယာဒီနံ အဘာဝတော အနာလယော။ န သရတီတိ န သဝတိ။ ရာဂဝသေန ဟိ သတ္တာ သံသာရမနုသဝန္တိ။ န ထိနောတိ န ထိနမိဒ္ဓစိတ္တော။ မောဟဝသေန ဟိ သတ္တာ ထိနမိဒ္ဓံ အာပဇ္ဇန္တီတိ။ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿန္တိ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၈၄၂, ၉၇၆) အာဂတေသု အဋ္ဌသု ကိလေသသတေသု အဋ္ဌသတံ တဏှာဝိစရိတာနိ အပနေတွာ သေသာ ပညာသာဓိကံ သတံ ကိလေသာ, တေ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁) အာဂတာဟိ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီဟိ သဟ ပဉ္စပညာသာဓိကံ သတ္တသတံ ဟောတိ၊ တာ စ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဘာဝေန ဒိဂုဏိတာ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ဒသာဓိကံ ဟောတိ၊ တံ အပ္ပကံ ပန ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနုပဂံ န ဟောတီတိ ‘‘ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရေသံ အတီတာဒိဘာဝါမသနတော အဂ္ဂဟဏံ ပဟာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန အဘိဓမ္မဋီကာယံ (ဓ။ သ။ အနုဋီ။ နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမပဒေနာတိ ‘‘န ကုပ္ပတီ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန။ ဒုတိယေနာတိ ‘‘န သရတီ’’တိ ပဒေန။ တတိယေနာတိ ‘‘န ထိနော’’တိ ပဒေန။ နီဝရဏပ္ပဟာနေန ခီဏာသဝတံ ဒဿေတိ, အနဝသေသတော နီဝရဏာနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတံ။
ပဉ္စဒွါရိကကိလေသောဃံ တိဏ္ဏောတိ ဆန္နံ ဒွါရာနံ ဝသေန ပဝတ္တနကိလေသောဃံ တရိတွာ ဌိတော။ ကာမောဃဒိဋ္ဌောဃဘဝေါဃဋ္ဌကိလေသဘာဝတော ‘‘ပဉ္စောဃဂ္ဂဟဏေန ဝါ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ အာဟ။ ရူပရာဂါဒယော ဝိသေသတော န ပဉ္စဒွါရိကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဆဋ္ဌဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စုဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။
မစ္စုရာဇဿာတိ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘မစ္စုရာဇဿ ဟတ္ထတော’’တိ အာဟ။ နယမာနာနန္တိ အနာဒရေ သာမိဝစနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘နယမာနေသူ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၂။)ဦဟစ္စာတိ ဗုဒ္ဓံ နိဿာယ။ ‘‘ဣဒမဝေါစာ’’တိ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေတွာတိ ဧတေန သံယုတ္တေသု အယံ နိဂမနပါဠိ, ဟေဋ္ဌာ အနာဂတနယတ္တာ ပန ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု န လိခီယတီတိ ဒဿေတိ။ ဒဒ္ဒလ္လမာနာတိ ဇဇ္ဇကာရဿ ဟိ ဒဒ္ဒကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ တေနာဟ ‘‘အတိဝိယ ဇလမာနာ’’တိ။ နီဟရီတိ တာသံ ကာယဝစီဝိကာရံ န မနသိကရောန္တော တိဏာယပိ အမညမာနောဝ အနပေက္ခေနေဝ နီဟရိ။ ဖလတော ဘဋ္ဌန္တိ ဖလသိပါဋိကတော ဘဋ္ဌံ။ ကုဏ္ဍတိဏာဒိဂစ္ဆတူလံ ပေါဋကိတူလံ။
မာရဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
မာရသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၃။)၅။ ဘိက္ခုနီသံယုတ္တံ
၁။ အာဠဝိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၂။ အာဠဝိယံ ဇာတာတိ အာဠဝိယံ ဝိဇာယိတွာ သံဝဍ္ဎမာနာ။ တေနာဟ ‘‘အာဠဝိနဂရတောယေဝ စ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ။ ဓနံ သမာဒပေတွာတိ စေတိယဿ ရာဇာ ဧကံ မုခံ, ရာဇပုတ္တော ဧကံ, အမစ္စာနံ ဇေဋ္ဌကော ဟုတွာ သေနာပတိ ဧကံ, ဇနပဒါနံ ဇေဋ္ဌကော ဟုတွာ သေဋ္ဌိ ဧကန္တိ ဧဝံ စတူသု မုခေသု နဝကမ္မေ ကယိရမာနေ သေဋ္ဌိနာ ဂဟိတမုခေ ကမ္မေ ဩလီယမာနေ ဧကော ဥပါသကော အရိယသာဝကော ပဉ္စ သကဋသတာနိ ယောဇာပေတွာ ဇနပဒံ ဂန္တွာ ‘‘ယော ယံ ဒါတုံ ဥဿဟတိ ဟိရညံ ဝါ သုဝဏ္ဏံ ဝါ သတ္တဝိဓရတနံ ဝါ ဟရိတာလံ ဝါ မနောသိလံ ဝါ, သော ဓနံ ဒေတူ’’တိ သမာဒပေတွာ ယထာလဒ္ဓံ ပဌမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပေသေတွာ ‘‘နဝကမ္မံ နိဋ္ဌိတ’’န္တိ သုတွာ ဧကကံ အာဂစ္ဆန္တံ အန္တရာမဂ္ဂေ စောရာ ပလိဗုန္ဓိတွာ တတော ကိဉ္စိပိ ဓနံ အလဘန္တာ ‘‘သစေ နံ မုဉ္စိဿာမ, အနတ္ထံ နော ကရေယျာ’’တိ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသုံ။ အနပရာဓေ အရိယသာဝကေ အပရာဓကာ တေ စောရာ အန္ဓာ ဇာတာ, တသ္မာ တံ ဌာနံ ‘‘အန္ဓဝန’’န္တိ ပညာယိတ္ထာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ခီဏာသဝါနံ ယသ္မာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တဝိဝေကော ဟောတိယေဝ ဥပဓိဝိဝေကဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘ကာယဝိဝေကတ္ထိနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
နိဿရဏန္တိ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဿ နိဿဋတ္တာ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေနာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန, ပဂေဝ မဂ္ဂဖလဉာဏေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ နိဗ္ဗာနပဒန္တိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဓမ္မကောဋ္ဌာသံ။ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေနာတိ ဟဒယံ ဝိနိဝိဒ္ဓေန ဟဒယမှိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဒုက္ခုပ္ပါဒနေန ခန္ဓာနံ ဧတေ ပဉ္စ ကာမာ သတ္တိသူလသဒိသာ။ အဓိကုဋ္ဋနဘဏ္ဍိကာတိ အာဃာတနဃဋိကာ။
အာဠဝိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သောမာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၃။ ဌာနန္တိ ဣဿရိယဋ္ဌာနံ ဝိသယဇ္ဈတ္တံ။ ဒုပ္ပသဟံ အကမ္ပိယဘာဝတ္တာ။ ဒွင်္ဂုလပညာယာတိ ဧတ္ထ ဣတ္ထိယော ဟိ ဒဟရကုမာရိကာကာလတော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၄။)ပဋ္ဌာယ ဩဒနပစနဝိဓိံ အနုတိဋ္ဌန္တိယော ဥက္ခလိယံ ဥဒကံ တာပေတွာ တဏ္ဍုလေ ပက္ခိပိတွာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓိယာ တေသံ ပါကကာလပ္ပမာဏံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ တာနိ ဒဗ္ဗိယာ ဥဒ္ဓရိတွာပိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဂ္ဂဟဏမတ္တေန ပက္ကာပက္ကဘာဝံ ဇာနိတုံ န သက္ကောန္တိ, ကေဝလံ ပန ဒွီဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဥပ္ပီဠိတကာလေ ဧဝ ဇာနန္တိ, တသ္မာ ဒွီဟင်္ဂုလိကေဟိ ဒုဗ္ဗလပညတ္တာ ‘‘ဒွင်္ဂုလပညာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဖလသမာပတ္တိဉာဏပ္ပဝတ္တိကိတ္တနေန စတူသု သစ္စေသု အသမ္မောဟဝိဟာရော ဒီပိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဉာဏမှိ ဝတ္တမာနမှီတိ ဖလသမာပတ္တိဉာဏေ ပဝတ္တမာနေ’’တိ။ ဝိပဿန္တဿာတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓတော ဝိသေသေန ပဿန္တဿ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ သစ္စာဘိသမယတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိပဿန္တဿ။ အညံ ဝါတိ ဣတ္ထိပုရိသတော အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ။ ‘‘အဟံ အသ္မီ’’တိ မာနဒိဋ္ဌိဂါဟတဏှာဂါဟဝသေန ဂဟိတဝတ္ထုသ္မိံ ယေဝါတိ အာဟ ‘‘အဟံ အသ္မီတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ။
သောမာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ကိသာဂေါတမီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၄။ ‘‘ကိသာဂေါတမီ’’တိ ဧတ္ထ ကာ ပနာယံ ကိသာဂေါတမီ, ကိဿ အယံ ဘိက္ခုနီ ဟုတွာ သမဏဓမ္မံ မတ္ထကံ ပါပေသီတိ တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကိရာ’’တိအာဒိမာရဒ္ဓံ။ အင်္ဂါရာဝါတိ အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏအင်္ဂါရာ ဧဝ ဇာတာ။ ဒါရုသာကန္တိ အဒ္ဓမာသကေန ဒါရုံ သာကဉ္စ အာဟရိဿာမီတိ အန္တရာပဏေ အန္တရဝီထိံ ဂတာ။
သိဒ္ဓတ္ထကန္တိ သာသပံ။ သာလာယန္တိ အနာထသာလာယံ။ ခုရဂ္ဂေယေဝါတိ ခုရသိခေ ဧဝ, ကေသောရောဟနက္ခဏေ ဧဝါတိ အတ္ထော။
ဧကမာသီတိ ဧတ္ထ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ သံဟိတာဝသေန စ ပုရိမပဒေ ဝါ ရဿတ္တံ။ ပရပဒေ ဝါ ဒီဃတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧကာ အာသီ’’တိ။ ဘာဝနပုံသကမေတံ ‘‘ဧကမန္တံ နိသီဒီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပုတ္တမရဏံ အန္တံ အတီတံ ဣဒါနိ ပုတ္တမရဏဿ အဘာဝတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပုတ္တမရဏံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ပုရိသံ ဂဝေသိတုန္တိ ယထာ မယှံ ပုရိသဂဝေသနာ နာမ သဗ္ဗသော နတ္ထိ, တထာ ဧဝ ပုတ္တဂဝေသနာပိ နတ္ထိ, တသ္မာ မေ ပုတ္တမရဏံ ဧတဒန္တံ, သဗ္ဗေသု ခန္ဓာဒီသု ဘဝါဒီသု စ တဏှာနန္ဒိယာ အဘာဝကထနေန သဗ္ဗသတ္တေသု တဏှာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၅။)သဗ္ဗသော ဝိသောသိတာ, တဿာယေဝ ကာရကအဝိဇ္ဇာက္ခန္ဓော ပဒါလိတောတိ အတ္တနော နိက္ကိလေသတံ ပဝေဒေန္တီ ထေရီ သီဟနာဒံ နဒီတိ။
ကိသာဂေါတမီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဝိဇယာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၅။ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဧတဿာတိ ပဉ္စင်္ဂံ, ပဉ္စင်္ဂမေဝ ပဉ္စင်္ဂိကံ, တေန ပဉ္စင်္ဂိကေန။ အာတတန္တိအာဒီသု အာတတံ နာမ စမ္မပရိယောနဒ္ဓေသု ဘေရိအာဒီသု ဧကတလံ တူရိယံ။ ဝိတတံ နာမ ဥဘယတလံ။ အာတတဝိတတံ နာမ တန္တိဗဒ္ဓဝီဏာဒိ။ သုသိရံ ဝံသာဒိ။ ဃနံ သမ္မာဒိ။ တတအာဒိဝိသေသောပိ အာတတမေဝါတိ ‘‘စမ္မပရိယောနဒ္ဓေသူ’’တိ ဝိသေသနံ။ ဧကတလံ ကုမ္ဘထူဏဒဒ္ဒရာဒိ။ ဥဘယတလံ ဘေရိမုဒိင်္ဂါဒိ။ စမ္မပရိယောနဒ္ဓံ သေသံ တန္တိဗဒ္ဓံ သဗ္ဗံ အာတတဝိတတံ နာမ, ဂေါမုခီအာဒီနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝံသာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ခသိင်္ဂါနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ သမ္မတာဠ-ကံသတာဠ-သိလာတာဠ-သလာကတာဠာဒိ သမ္မာဒိ နာမ။ တတ္ထ သမ္မတာဠံ နာမ ဒဏ္ဍမယတာဠံ, ကံသမယတာဠံ ကံသတာဠံ, သိလာယံ အယောပတ္တေန စ တာဠနတာဠံ။ သဗ္ဗေ ကာမဂုဏေ။ ဥဂ္ဃရိတပဂ္ဃရိတဋ္ဌေနာတိ ဥပရိ ဃရဏေန စ ဝိဿန္ဒနေန စ။ ဧဝန္တိ ‘‘ဣမိနာ ပူတိကာယေနာ’’တိ။ အရူပဋ္ဌာယိနောတိ သတ္တာဓိဋ္ဌာနေနာယံ ဓမ္မဒေသနာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ရူပါရူပဘဝေသူ’’တိ။ တေသံ ဒွိန္နံ ရူပါရူပဘဝါနံ ဂဟိတတ္တာ။ ဘဝဘာဝသာမညတော, တဒဓိဋ္ဌာနတော ဂဟိတေ ကာမဘဝေ။ အဝိဇ္ဇာတမော ဝိဟတော အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃါတိတတ္တာ။
ဝိဇယာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၆။)၅။ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၆။ အဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယာတိ သဗ္ဗအဂ္ဂတော ပဘုတိ ယာဝ မူလာ အန္တရာယုတ္တံ သမ္မဒေဝ ပုပ္ဖိတံ သာလရုက္ခံ။ ဝဏ္ဏဓာတုသီသေန ဝဏ္ဏဓာတုသမ္ပန္နံ ဒုတိယံ ဘိက္ခုနိံ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘တယာ သဒိသာ အညာ ဘိက္ခုနီ နတ္ထီ’’တိ။ ပခုမသီသေန အက္ခိဘဏ္ဍံ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ပခုမန္တရိကာယန္တိ ဒွိန္နံ အက္ခီနံ မဇ္ဈေ’’တိ။ နာသဝံသေတိ နာသဝံသမူလေ။ ‘‘န ပဿသီ’’တိ ဝတွာ အဒဿနေ ကာရဏံ အာဟ ‘‘ဝသီဘူတမှီ’’တိ။
ဥပ္ပလဝဏ္ဏာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ စာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၇။ ဣဒန္တိ ဣဒံ ဒဿနံ။ ဂါဟာပေသီတိ သမာဒါပေသိ ‘‘ဇာတိံ မာ ရောစာ’’တိ။ အညန္တိ ဗန္ဓဝဓတော အညံ ဆေဒနာဒိံ။ နိဝေသေသီတိ ပဝိသာပေသိ။
စာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဥပစာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၈။ ပုနပ္ပုနံ…ပေ… အာဂစ္ဆန္တိ ကာရဏဿ အသမူဟတတ္တာ။ သန္တာပိတော ကိလေသသန္တာပေဟိ။ အဂတီတိ အဝိသယော။
ဥပစာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ သီသုပစာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၉။ သမဏိသဒိသာတိ သမဏလိင်္ဂဿ ဓာရဏေန သမဏိသဒိသာ, ကဿစိပိ ပါသဏ္ဍဿ အရုစ္စနတော မောနမဂ္ဂဿ အပ္ပဋိပဇ္ဇနတော တဝ သမဏိဘာဝံ နာနုပဿာမီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပါသံ ဍေန္တီတိ ပါသံ သဇ္ဇေန္တိ,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၇။)ယထာ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိပါသေ သတ္တာနံ စိတ္တံ ပဋိမုက္ကံ ဟောတိ, ဧဝံ သဇ္ဇေန္တီတိ အတ္ထော။ တထာဘူတာ စ တေ သတ္တာနံ စိတ္တေ ခိတ္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တေသု ဒိဋ္ဌိပါသံ ခိပန္တီတိ အတ္ထော’’တိ။ ပါသေ မောစေတီတိ ဒိဋ္ဌိပါသေ သတ္တာနံ စိတ္တသန္တာနတော နီဟရတိ ဓမ္မသုဓမ္မတာယ။ တသ္မာတိ ပါသမောစနတော ပါသဏ္ဍောတိ န ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣတော ဗဟိဒ္ဓါယေဝ ပါသဏ္ဍာ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သဗ္ဗေပိ ဗာဟိရကသမယေ သန္ဓာယ စူဠသီဟနာဒသုတ္တေ ‘‘ဆန္နဝုတိ ပါသဏ္ဍာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပသီဒန္တီတိ ဒိဋ္ဌိပင်္ကေ သံသာရပင်္ကေ စ ပကာရေဟိ အဂါဓာ ဩသီဒန္တိ။
အဘိဘဝိတွာတိ သဗ္ဗသံကိလေသပ္ပဟာနေန အဘိဘုယျ အတိက္ကမိတွာ။ အဇိတောတိ အဇိနိ အဝိဇယတ္တာ။ သဗ္ဗာနိ အကုသလကမ္မာနိ ကုသလကမ္မာနိ စ ခီဏာနိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗကမ္မက္ခယော, အရဟတ္တံ။ ဥပဓယော သမ္မဒေဝ ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပဓိသင်္ခယော, နိဗ္ဗာနံ။
သီသုပစာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ သေလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၀။ ကေနိဒံ ပကတံ ဗိမ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တဘာဝသညိတံ ဗိမ္ဗံ ဗြဟ္မာ-ဝိသဏုပုရိသ-ပဇာပတိအာဒီသု ကေန ကတံ နိမ္မိတံ နိဗ္ဗတ္တိတန္တိ ကတ္တဗ္ဗမောဟံ နာမ ကာတုကာမော ပုစ္ဆတိ။ အဃန္တိ အဃဝတ္ထု။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခပတိဋ္ဌာနတ္တာ’’တိ။ ဟေတုနိရောဓေနာတိ တဏှာသင်္ခတဿ ဟေတုနော အနုပ္ပါဒနိရောဓေန။ ပစ္စယဝေကလ္လေနာတိ တဒဝသိဋ္ဌကိလေသာဘိသင်္ခါရာဒိပစ္စယဿ ဝေကလ္လဘာဝေန, အပစ္စယဘာဝူပဂမနေနာတိ အတ္ထော။
သေလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဝဇိရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၁။ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇေတိ ရူပါရူပဝိဘာဂေ ကိလေသသင်္ခါရသမူဟေ။ ပရမတ္ထတောတိ သဘာဝေန။ ယထာ န ဟိ သတ္တသညိတသင်္ခါရပုဉ္ဇော နာမ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၈။)ပရမတ္ထတော ဥပလဗ္ဘတိ, ဧဝံ တဗ္ဗိနိမုတ္တော နာမ ကောစိ န ဥပလဗ္ဘတိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ဝိဇ္ဇမာနေသူတိ ယထာပစ္စယသမ္ပတ္တိယာ လဗ္ဘမာနေသု။ တေနာကာရေနာတိ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရေန။ ဝဝတ္ထိတေသူတိ ပစ္စေကံ ပစ္စယဝိသေသသမုဋ္ဌိတံ သဏ္ဌာနဝိသေသံ ဥပါဒါယ ‘‘ပုရိသော ဟတ္ထီ အဿော’’တိအာဒိနာ အဘိသင်္ဂတော ပဝတ္တေသု။ သမ္မုတီတိ သတ္တောတိ ဝေါဟာရော။ တေနာဟ ‘‘သမညာမတ္တမေဝါ’’တိ။ ပဉ္စက္ခန္ဓဒုက္ခန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓသညိတံ ဒုက္ခံ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ ဘဂဝတာ ‘‘သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၂၀၊ ၃။၃၇၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၂) အညော နေဝ သမ္ဘောတိ ယထာဝုတ္တဒုက္ခတော အညဿ သင်္ခတဓမ္မဿ အဘာဝတော။ န နိရုဇ္ဈတီတိ တတော အညံ န နိရုဇ္ဈတိ, ဥပ္ပါဒတော ဟောတိ နိရောဓောတိ။
ဝဇိရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဘိက္ခုနီသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၂၉။)၆။ ဗြဟ္မသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁။ ဗြဟ္မာယာစနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၂။ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒီတိ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကော ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပေါဿုက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အယံ ပရိဝိတက္ကော ကသ္မာ ဥဒပါဒိ? ကတ္ထ စ ဥဒပါဒီတိ တံ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏောတိ အာစရိတော စေဝ အာစရန္တေဟိ စ သမ္မဒေဝ အာစရိတောတိ အတ္ထော။ ဧတေန အယံ ပရိဝိတက္ကော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပဌမာဘိသမ္ဗောဓိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေတိ ဣဒံ သတ္တမသတ္တာဟတော ပရံ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ, န ပန ဣတရေသံ ဝိယ အဋ္ဌမဿ နာမ သတ္တာဟဿ ပဝတ္တိတဿ သဗ္ဘာဝါ။ သပစ္စဂ္ဃေတိ မဟဂ္ဃေ။ ‘‘ပစ္စဂ္ဃေ’’တိ ဝါ ပါဌော, အဘိနဝေတိ အတ္ထော။ သေလမယေတိ မုဂ္ဂဝဏ္ဏသိလာမယေ။
ပဋိဝိဒ္ဓေါတိ သယမ္ဘုဉာဏေန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဋိမုခံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနဝသေန ပတ္တော, ယာထာဝတော အဝဗုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ ဓမ္မောတိ စတုသစ္စဓမ္မော တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဓမ္မဿ အဘာဝတော။ ဂမ္ဘီရောတိ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ မကသတုဏ္ဍသူစိယာ အညတြ သမုပစိတပရိပက္ကဉာဏသမ္ဘာရေဟိ အညေသံ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တာနပဋိက္ခေပဝစနမေတ’’န္တိ။ ယော အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော, သော ဩဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ သရူပတော ဝိသေသတော စ ပဿိတုံ န သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တာဝ ဒုဒ္ဒသော’’တိ။ ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ကိစ္ဆေန ကေနစိ ကဒါစိဒေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယံ ပန ဒဋ္ဌုမေဝ န သက္ကာ, တဿ ဩဂါဟေတွာ အနု အနု ဗုဇ္ဈနကော ကဒါစိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဒုဒ္ဒသတ္တာဝ ဒုရနုဗောဓော’’တိ။ ဒုက္ခေန အဝဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော အဝဗောဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ကတမံ နု ခေါ ဒုက္ကရတရံ ဝါ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅) သုတ္တပဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သန္တာရမ္မဏတာယ ဝါ သန္တော။ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ နိဗ္ဗုတော။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၀။)နီတောတိ ဝါ ပဏီတော။ အတိတ္တိကရဏဋ္ဌေန အတပ္ပကော သာဒုရသဘောဇနံ ဝိယ။ တတ္ထ စ နိရောဓသစ္စံ သန္တံ အာရမ္မဏန္တိ သန္တာရမ္မဏံ, မဂ္ဂသစ္စံ သန္တံ သန္တာရမ္မဏဉ္စာတိ သန္တာရမ္မဏံ, အနုပသန္တသဘာဝါနံ ကိလေသာနံ သင်္ခါရာနဉ္စ အဘာဝတော သန္တော။ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတ္တာ နိဗ္ဗုတော။ သန္တပဏီတဘာဝေနေဝ တဒတ္ထာယ အသေစနကတာယ အတပ္ပကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဒွယံ လောကုတ္တရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဥတ္တမဉာဏဿ ဝိသယတ္တာ န တက္ကေန အဝစရိတဗ္ဗော။ တတော ဧဝ နိပုဏဉာဏဂေါစရတာယ သဏှသုခုမသဘာဝတ္တာ စ နိပုဏော။ ဗာလာနံ အဝိသယတ္တာ ယထာဝုတ္တေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော။ အာလီယန္တိ အဘိရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန သေဝီယန္တီတိ အာလယာ, ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အာလယန္တိ အလ္လီယန္တိ အဘိရမဏဝသေန သေဝန္တီတိ အာလယာ, တဏှာဝိစရိတာနိ။ ရမန္တီတိ ရတိံ ဝိန္ဒန္တိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ။ အာလယရတာတိ အာလယနိရတာ။
ဌာနံ သန္ဓာယာတိ ဌာနသဒ္ဒံ သန္ဓာယ, အတ္ထကော ပန ဌာနန္တိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဧဝ အဓိပ္ပေတော။ တိဋ္ဌတိ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဟိ ဌာနံ, သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ဣမေသံ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ, အဝိဇ္ဇာဒယော။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ယထာ ‘‘ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ’’။ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အတ္တနော ဖလံ ပတိ ပစ္စယဘာဝေါ ဥပ္ပါဒနသမတ္ထတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ တေန ပရမတ္ထပစ္စယလက္ခဏော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဖလံ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ။ ပဒဒွယေနပိ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဋ္ဌော ဧဝ ဝိဘာဝိတော။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရာဒိပစ္စယာနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယာ သင်္ခါရာဒိပစ္စယာ, အဝိဇ္ဇာဒယော။ တေသံ သင်္ခါရာဒိပစ္စယာနံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၇၂-၅၇၃) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိအာဒိ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထာဒိအဘိဓေယျံ သဗ္ဗံ အတ္ထတော နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဣဒါနိ အဿ နိဗ္ဗာနဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဂမ္မာတိ ပဋိစ္စ အရိယမဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဟေတု။ သမ္မန္တီတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝူပသမဝသေန သမ္မန္တိ။ တထာ သန္တာ စ သဝိသေသံ ဥပသန္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝူပသမ္မန္တီ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၁။)ဧတေန သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သမ္မန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော, နိဗ္ဗာနန္တိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိသံယုတ္တေ ဟိ နိဗ္ဗာနေ သဗ္ဗသင်္ခါရဝူပသမပရိယာယော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော ဧဝ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓိ, ခန္ဓာဒယော။ ပဋိနိဿဋ္ဌာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပရိစ္စတ္တာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗာ တဏှာတိ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ။ သဗ္ဗေ ကိလေသရာဂါတိ ကာမရာဂရူပရာဂါဒိဘေဒါ သဗ္ဗေပိ ကိလေသဘူတာ ရာဂါ, သဗ္ဗေပိ ဝါ ကိလေသာ ဣဓ ‘‘ကိလေသရာဂါ’’တိ အဓိပ္ပေတာ, န လောဘဝိသေသာ ဧဝ စိတ္တဿ ပရိဠာဟဘာဝါပါဒနတော။ ယထာဟ ‘‘ရတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ, ဒုဋ္ဌမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ, မူဠှမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၇၁)။ ဝိရဇ္ဇန္တီတိ ပလုဇ္ဇန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနတော သဗ္ဗသော တေန ဝိသံယုတ္တဘာဝတော။ သဗ္ဗံ ဒုက္ခန္တိ ဇရာမရဏာဒိဘေဒံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ။ ဘဝေန ဘဝန္တိ တေန တေန ဘဝေန ဘဝန္တရံ ဘဝနိကန္တိဘာဝေန သံသိဗ္ဗတိ။ ဖလေန ဝါ သဒ္ဓိံ ကမ္မံ သတဏှဿေဝ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဘာဝတော။ တတော ဝါနတော နိက္ခန္တံ တတ္ထ တဿ သဗ္ဗသော အဘာဝတော။ စိရနိသဇ္ဇာစိရဘာသနေဟိ ပိဋ္ဌိအာဂိလာယနတာလုဂလသောသာဒိဝသေန ကာယကိလမထော စေဝ ကာယဝိဟေသာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စ ခေါ ဒေသနာယ အတ္ထမဇာနန္တာနံ အပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ ဝသေန, ဇာနန္တာနံ ပန ပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ ဒေသနာယ ကာယပရိဿမောပိ သတ္ထု အပရိဿမောယေဝ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေသေသီ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀)။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယာ အဇာနန္တာနံ ဒေသနာ နာမ, သော မမ ကိလမထော အဿာ’’တိ။ ဥဘယန္တိ စိတ္တကိလမထော စိတ္တဝိဟေသာ စာတိ ဥဘယမ္ပေတံ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ ဗောဓိမူလေ ဧဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ အနုဗြူဟနံ သမ္ပိဏ္ဍနံ။ သောတိ အပိဿူတိ နိပါတော။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ ဝါ အစ္ဆရိယာ အနစ္ဆရိယာ, ဝုဒ္ဓိအတ္ထောပိ ဟိ -ကာရော ဟောတိ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ။ ကပ္ပါနံ သတသဟဿံ စတ္တာရိ စ အသင်္ချေယျာနိ သဒေဝကဿ လောကဿ ဓမ္မသံဝိဘာဂကရဏတ္ထမေဝ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဣဒါနိ သမဓိဂတဓမ္မရဇ္ဇဿ တတ္ထ အပ္ပေါဿုက္ကတာပတ္တိဒီပနတာ ဂါထတ္ထဿ စ အစ္ဆရိယတာ တဿ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထဒွါရေန ဟိ ဂါထာနံ အနစ္ဆရိယတာ။ ဂေါစရာ အဟေသုန္တိ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ ဥပဋ္ဌာနဉ္စ ဝိတက္ကေတဗ္ဗတာဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိဝိတက္ကယိတဗ္ဗတံ ပါပုဏိံသူ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၂။)ယဒိ သုခါပဋိပဒါဝ, ကထံ ကိစ္ဆတာတိ အာဟ ‘‘ပါရမီပူရဏကာလေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝမာဒီနိ ဒုပ္ပရိစ္စဇာနိ ဒေန္တဿ။ ဟ-ဣတိ ဝါ ဗျတ္တန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ ‘‘ဧကံသတ္ထေ’’တိ ကေစိ။ ဟ ဗျတ္တံ, ဧကံသေန ဝါ အလံ နိပ္ပယောဇနံ ဧဝံ ကိစ္ဆေန အဓိဂတဿ ပကာသိတုံ ဒေသိတုန္တိ ယောဇနာ။ ဟလန္တိ ဝါ အလန္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထပဒံ ‘‘ဟလန္တိ ဝဒါမီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ရာဂဒေါသဖုဋ္ဌေဟီတိ ဖုဋ္ဌဝိသေန ဝိယ သပ္ပေန ရာဂေန ဒေါသေန စ ဖုဋ္ဌေဟိ အဘိဘူတေဟိ။ ရာဂဒေါသာနုဂတေဟီတိ ရာဂဒေါသေဟိ အနုဗန္ဓေဟိ။
နိစ္စာဒီနန္တိ နိစ္စာဒီနံ စတုန္နံ ဝိပလ္လာသာနံ။ ဧဝံဂတန္တိ ဧဝံ အနိစ္စန္တိအာဒိနာ အာကာရေန ပဝတ္တံ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ ကာမရာဂရတ္တာ စ ဘဝရာဂရတ္တာ စ နီဝရဏေဟိ နိဝုတစိတ္တတာယ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တာ ဝိပရီတာဘိနိဝေသေန န ဒက္ခန္တိ ယာထာဝတော ဓမ္မံ န ပဋိဝိဇ္ဈိဿန္တိ။ သဘာဝေနာတိ အဝိပရီတသဘာဝေန။ ဧဝံ ဂါဟာပေတုန္တိ အနိစ္စန္တိအာဒိနာ သဘာဝေန ယာထာဝတော ဓမ္မံ ဇာနာပေတုံ။ ရာဂဒေါသပရေတတာပိ နေသံ သမ္မူဠှဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘တမောခန္ဓေန အာဝုဋာ’’တိ။
ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပေါဿုက္ကတာပတ္တိယာ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိနာ သယမေဝ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ အညာတဝေသေနာတိ ဣမဿ ဘဂဝတော သာဝကဘာဝူပဂမနေန အညာတဝေသေန။ ‘‘အညတရတာပသဝေသေနာ’’တိ ကေစိ, သော ပနဿ အရဟတ္တာဓိဂမနေနေဝ ဝိဂစ္ဆေယျ။ တိဝိဓံ ကာရဏံ အပ္ပေါဿုက္ကတာပတ္တိယာ ပဋိပက္ခဿ ဗလဝဘာဝေါ, ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရတာ, တတ္ထ စ ဘဂဝတော သာတိသယံ ဂါရဝန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဋိပက္ခာ နာမ ရာဂါဒယော ကိလေသာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရတ္တာ။ တေသံ ဗလဝဘာဝတော စိရပရိဘာဝနာယ သတ္တသန္တာနတော ဒုဗ္ဗိသောဓိယတာယ တေ သတ္တေ မတ္တဟတ္ထိနော ဝိယ ဒုဗ္ဗလပုရိသံ အဓိဘဝိတွာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အနယဗျသနံ အာပါဒေန္တာ အနေကသတယောဇနာယာမဝိတ္ထာရံ သုနိစိတံ ဃနသန္နိဝေသံ ကဏ္ဋကဒုဂ္ဂမ္ပိ အဓိသေန္တိ။ ဒူရပဘေဒဒုစ္ဆေဇ္ဇတာဟိ ဒုဗ္ဗိသောဓိယတံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ အန္တော အမဋ္ဌတာယ ကဉ္ဇိယပုဏ္ဏာ လာဗု, စိရပါရိဝါသိကတာယ တက္ကဘရိတာ စာဋိ, သ္နေဟတိန္တဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဝသာပီတပိလောတိကာ, တေလမိဿိတတာယ အဉ္ဇနမက္ခိတဟတ္ထော ဒုဗ္ဗိသောဓနီယာ ဝုတ္တာ။ ဟီနူပမာ စေတာ ရူပပဗန္ဓဘာဝတော အစိရကာလိကတ္တာ စ မလီနတာယ, ကိလေသသံကိလေသော ဧဝ ပန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၃။)ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရော အနာဒိကာလိကတ္တာ အရူပနိဿိတတ္တာ စ။ တေနာဟ ‘‘အတိသံကိလိဋ္ဌာ’’တိ။
ယထာ စ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရတာယ, ဧဝံ ဂမ္ဘီရဒုဒ္ဒသဒုရနုဗောဓာနမ္ပိ ဝုတ္တဥပမာ ဟီနူပမာဝ။ ဂမ္ဘီရောပိ ဓမ္မော ပဋိပက္ခဝိဓမနေန ဉာဏေန ဝိသဒဘာဝံ အာပန္နေန သုပါကဋော ဘဝေယျ, ပဋိပက္ခဝိဓမနံ ပန သမ္မာပဋိပတ္တိပဋိဗဒ္ဓံ, သာ သဒ္ဓမ္မဿဝနာဓီနာ, တံ သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပသာဒါယတ္တံ။ သော ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ အဇ္ဈေသနဟေတုကောတိ ပဏာလိကာယ သတ္တာနံ ဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ ဗြဟ္မာယာစနာနိမိတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဥပက္ကိလေသဘူတံ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ဧတဿာတိ အပ္ပရဇံ, အပ္ပရဇံ အက္ခိ ပညာစက္ခု ယေသံ တေ တံသဘာဝါတိ ကတွာ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ပညာမယေ’’တိအာဒိမာဟ။ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ယေသံ တံသဘာဝါ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဿဝနတာတိ ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကရဏေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဿဝနတာယာ’’တိ။ ဒသပုညကိရိယဝသေနာတိ ဒါနာဒိဒသဝိဓပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ကတာဓိကာရာ’’တိအာဒိ။ ပပဉ္စသူဒနိယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၂) ပန ‘‘ဒွါဒသပုညကိရိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဒါနာဒီသု သရဏဂမန-ပရဟိတပရိဏာမနာဒိပက္ခိပနဝသေန ဝုတ္တံ။
ရာဂါဒိမလေန သမလေဟိ ပူရဏာဒီဟိ ဆဟိ သတ္ထာရေဟိ သတ္ထုပဋိညေဟိ ကဗ္ဗရစနာဝသေန စိန္တာကဝိအာဒိဘာဝေ ဌတွာ တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ သယံပဋိဘာနံ စိန္တိတော။ တေ ကိရ ဗုဒ္ဓကောလာဟလာနုဿဝေန သဉ္ဇာတကုတူဟလံ လောကံ ဝဉ္စေန္တာ ကောဟညေ ဌတွာ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနန္တာ ယံ ကဉ္စိ အဓမ္မမေဝ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဒီပေသုံ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟိ ပုရေတရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ။ အပါပုရေတန္တိ ဧတံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနတော ပဘုတိ ပိဟိတံ နိဗ္ဗာနမဟာဒွါရံ အရိယမဂ္ဂံ သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထေန အပါပုရ ဝိဝရ။
သေလော ပဗ္ဗတော ဥစ္စော ဟောတိ ထိရော စ, န ပံသုပဗ္ဗတော မိဿကပဗ္ဗတော စာတိ အာဟ ‘‘သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနီ’’တိ။ ဓမ္မမယံ ပါသာဒန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မမာဟ။ သော ဟိ သဗ္ဗသော ပသာဒါဝဟော,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၄။)သဗ္ဗဓမ္မေ အတိက္ကမ္မ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပါသာဒသဒိသော စ။ ပညာပရိယာယော ဝါ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာမယ’’န္တိ။ သာ ဟိ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပါသာဒေါတိ အဘိဓမ္မေ အာဂတာ။ တထာ စာဟ –
‘‘ပညာပါသာဒမာရုယှ, အသောကော သောကိနိံ ပဇံ၊
ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ဘူမဋ္ဌေ, ဓီရော ဗာလေ အဝေက္ခတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၈)၊
ယထာ ဟီတိအာဒီသု ယထာ စ ပဗ္ဗတေ ဌတွာ အန္ဓကာရေ ဟေဋ္ဌာ ဩလောကေန္တဿ ပုရိသဿ ခေတ္တကေဒါရပါဠိကုဋိကာယော တတ္ထ သယိတမနုဿာ စ န ပညာယန္တိ အနုဇ္ဇလဘာဝတော, ကုဋိကာသု ပန အဂ္ဂိဇာလာ ပညာယတိ သမုဇ္ဇလဘာဝတော, ဧဝံ ဓမ္မပါသာဒမာရုယှ သတ္တလောကံ ဩလောကယတော ဘဂဝတော ဉာဏဿ အာပါထံ နာဂစ္ဆန္တိ အကတကလျာဏာ သတ္တာ, ဉာဏဂ္ဂိနာ အနုဇ္ဇလဘာဝတော အနုဠာရဘာဝတော စ ရတ္တိံ ခိတ္တာ သရာ ဝိယ ဟောန္တိ, ကတကလျာဏာ ပန ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာ ဒူရေ ဌိတာပိ ဘဂဝတော အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တိ ပရိပက္ကဉာဏဂ္ဂိတာယ သမုဇ္ဇလဘာဝတော ဥဠာရသန္တာနတာယ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဝိယ စာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဂရုဋ္ဌာနီယံ ပယိရုပါသိတွာ ဂရုတရံ ပယောဇနံ ဥဒ္ဒိဿ အဘိပတ္ထနာ အဇ္ဈေသနာ, သာပိ အတ္ထတော ယာစနာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈေသနန္တိ ယာစန’’န္တိ။ ပဒေသဝိသယံ ဉာဏဒဿနံ အဟုတွာ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ အာဝေဏိကဘာဝတော ဣဒံ ဉာဏဒွယံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဣမေသဉှိ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’တိ နာမ’’န္တိ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနန္တိ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနံ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ နာမံ စတုသစ္စဓမ္မဒဿနမတ္တဘာဝတော။ ယတော တာနိ ဉာဏာနိ ဝိဇ္ဇူပမဘာဝေန ဝုတ္တာနိ, အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ ပန ဉာဏကိစ္စဿ သိခါပ္ပတ္တိယာ ဒဿနမတ္တံ န ဟောတီတိ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ န ဝုစ္စတိ, ယတော တံ ဝဇိရူပမဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန။ ယသ္မာ မန္ဒကိလေသာ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ဝုတ္တာ, တသ္မာ ဗဟလကိလေသာ ‘‘မဟာရဇက္ခာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပက္ခဝိဓမနသမတ္ထတာယ တိက္ခာနိ သူရာနိ ဝိသဒါနိ, ဝုတ္တဝိပရိယာယေန မုဒူနိ။ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာတိ သဒ္ဒဟနာဒိပ္ပကာရေ ဝဒတိ။ သုန္ဒရာတိ ကလျာဏာ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ယေသံ အာသယာဒယော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၅။)ကောဋ္ဌာသာ သုန္ဒရာ, တေ သွာကာရာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဣမာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာရဏံ နာမ ပစ္စယာကာရော, သစ္စာနိ ဝါ။ ပရလောကန္တိ သမ္ပရာယံ။ တံ ဒုက္ခာဝဟံ ဝဇ္ဇံ ဝိယ ဘယတော ပဿိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရလောကဉ္စေဝ ဝဇ္ဇဉ္စ ဘယတော ပဿန္တီ’’တိ။ သမ္ပတ္တိဘဝတော ဝါ အညတ္တာ ဝိပတ္တိဘဝေါ ပရလောကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရ…ပေ… ပဿန္တီ’’တိ။
အယံ ပနေတ္ထ ပါဠီတိ ဧတ္ထ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ပဒါနံ အတ္ထဝိဘာဝနေ အယံ တဿ တထာဘာဝသာဓနပါဠိ။ သဒ္ဓါဒီနဉှိ ဝိမုတ္တပရိပါစကဓမ္မာနံ ဗလဝဘာဝေါ တပ္ပဋိပက္ခာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေ သတိ ဟောတိ။ တေသဉ္စ ဗလဝဘာဝေါ သဒ္ဓါဒီနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေတိ ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနံ သဝိသေသံ အတ္ထိတာနတ္ထိတာဝသေန အပ္ပရဇက္ခာ မဟာရဇက္ခာတိအာဒယော ပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၁) ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ ‘‘သဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော’’တိအာဒိနာ။ ခန္ဓာဒယော ဧဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော သမ္ပတ္တိဘဝဘူတော လောကော သမ္ပတ္တိဘဝလောကော, သုဂတိသင်္ခါတော ဥပပတ္တိဘဝေါ။ သမ္ပတ္တိ ဘဝတိ ဧတေနာတိ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော, သုဂတိသံဝတ္တနိယော ကမ္မဘဝေါ။ ဒုဂ္ဂတိသင်္ခါတဥပပတ္တိဘဝ-ဒုဂ္ဂတိသံဝတ္တနိယကမ္မဘဝါ ဝိပတ္တိဘဝလောက-ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကာ။ ပုန ဧကကဒုကာဒိဝသေန လောကံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကော လောကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဟာရာဒယော ဝိယ ဟိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ သင်္ခါရာ သဗ္ဗေ လုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ။ တတ္ထ ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ယာယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာ ဝုတ္တာ, တာယ သဗ္ဗော သင်္ခါရလောကော ဧကော ဧကဝိဓော ပကာရန္တရဿ အဘာဝတော။ ဒွေ လောကာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နာမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နိဗ္ဗာနဿ အဂ္ဂဟဏံ တဿ အလောကသဘာဝတ္တာ။
နနု စ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ မဂ္ဂဖလာနမ္ပိ လောကတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ, ပရိညေယျာနံ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာနံ ဣဓ ‘‘လောကော’’တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ဝါ န လုဇ္ဇတိ န ပလုဇ္ဇတီတိ ယော ဂဟိတော တထာ န ဟောတိ, သော လောကောတိ တံဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ။ ဥပါဒါနာနံ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ အနုရောဓာဒိဝတ္ထုဘူတာ လာဘာဒယော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၆။)အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ။ ဒသာယတနာနီတိ ဒသ ရူပါယတနာနိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ တဿ စ သဗ္ဗံ တေဘူမကကမ္မံ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေ အဘိသင်္ခါရာ ဝဇ္ဇာ, သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိကမ္မာ ဝဇ္ဇာ’’တိ။ အပ္ပရဇက္ခတာဒီသု ပဉ္စသု ဒုကေသု ဧကေကသ္မိံ ဒသ ဒသ ကတွာ ‘‘ပညာသာယ အာကာရေဟိ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တံ ဇာနာတီတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခာဒိဘဗ္ဗာဒိဝသေန အာဝဇ္ဇေန္တဿ ဘဂဝတော တေ သတ္တာ ပုဉ္ဇပုဉ္ဇာဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, န ဧကေကာ။
ဥပ္ပလာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဥပ္ပလိနီ။ ဥပ္ပလဂစ္ဆောပိ ဇလာသယောပိ စ။ ဣဓ ပန ဇလာသယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပလဝနေ’’တိ။ ယာနိ ဟိ ဥဒကဿ အန္တော နိမုဂ္ဂါနေဝ ဟုတွာ ပုသန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ, တာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနိ။ ဒီပိတာနီတိ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတာနိ, ဣဓေဝ ဝါ ‘‘အညာနိပီ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတာနိ။ ဥဂ္ဃဋိတညူတိ ဥဂ္ဃဋနံ နာမ ဉာဏုဂ္ဃဋနံ, ဉာဏေန ဥဂ္ဃဋိတမတ္တေနေဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိပဉ္စိတံ ဝိတ္ထာရိတမေဝ အတ္ထံ ဇာနာတီတိ ဝိပဉ္စိတညူ။ နိဒ္ဒေသာဒီဟိ ဓမ္မာဘိသမယာယ နေတဗ္ဗောတိ နေယျော။ ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ, ပဇ္ဇတေ ဉာယတေတိ ဝါ ပဒံ, တဒတ္ထော။ ပဒံ ပရမံ ဧတဿ, န သစ္စာဘိသမ္ဗောဓောတိ ပဒပရမော။
ဥဒါဟဋဝေလာယာတိ ဥဒါဟာရေ ဓမ္မဿ ဥဒ္ဒေသေ ဥဒါဟဋမတ္တေယေဝ။ ဓမ္မာဘိသမယောတိ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဉာဏေန သဒ္ဓိံ အဘိသမယော။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန သံခိတ္တေန မာတိကာယ ဌပိယမာနာယ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ သံခိတ္တေန မာတိကံ ဌပေတွာ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထေ ဝိဘဇိယမာနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဝိပဉ္စိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဒ္ဒေသတောတိ ဥဒ္ဒေသဟေတု။ ဥဒ္ဒိသန္တဿ ဥဒ္ဒိသာပေန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော။ ပရိပုစ္ဆတောတိ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တဿ။ အနုပုဗ္ဗေန ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ အနုက္ကမေန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ န တာယ ဇာတိယာ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ တေန အတ္တဘာဝေန မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ အန္တမသော ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပဒပရမောတိ အယံ ပုဂ္ဂလော ဆဗ္ဗိဓံ ဗျဉ္ဇနပဒံ ဆဗ္ဗိဓံ အတ္ထပဒန္တိ ဣဒံ ပဒမေဝ ပရမံ အဿာတိ ပဒပရမောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၇။)ဝါသနာ ဟောတီတိ ဒေသနာ ဖလဝေါဟာရေန ဝါသနာ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ။ န ဟိ ကာစိ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာ နိရတ္ထကာ။ ယေတိ ယေ ဒုဝိဓေ ပုဂ္ဂလေ။ ဝိဘင်္ဂေ ကမ္မာဝရဏေနာတိ ပဉ္စဝိဓေန အာနန္တရိယကမ္မေန။ ဝိပါကာဝရဏေနာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ။ ယသ္မာ ပန ဒုဟေတုကာနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နတ္ထိ, တသ္မာ ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိပိ ဝိပါကာဝရဏမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိလေသာဝရဏေနာတိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ အဿဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါရဟိတာ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒရဟိတာ။ ဥတ္တရကုရုကာ မနုဿာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိဟီနာ။ ဘဝင်္ဂပညာယ ပန ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယဿ ဘဝင်္ဂစလနံ လောကုတ္တရဿ ပစ္စယော န ဟောတိ, သောပိ ဒုပ္ပညော ဧဝ နာမ။ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တန္တိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ မဂ္ဂံ ဩက္ကမိတုံ အဓိဂန္တုံ အဘဗ္ဗာ။ န ကမ္မာဝရဏေနာတိအာဒီနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ရာဂစရိတာဒိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၄၃) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နိဗ္ဗာနဿ ဒွါရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ ဝိဝရိတွာ ဌပိတော မဟာကရုဏူပနိဿယေန သယမ္ဘုဉာဏေန အဓိဂတတ္တာ။ သဒ္ဓံ ပမုဉ္စန္တူတိ အတ္တနော သဒ္ဓံ ဓမ္မသမ္ပဋိစ္ဆနယောဂျံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တု, သဒ္ဒဟနာကာရေန နံ ဥပဋ္ဌပေန္တူတိ အတ္ထော။ သုခေန အကိစ္ဆေန ပဝတ္တနီယတာယ သုပ္ပဝတ္တိတံ။ န ဘာသိံ န ဘာသိဿာမီတိ စိန္တေသိံ။
သတ္ထု သန္တိကံ ဥပဂတာနံ ဒေဝါနံ ဗြဟ္မာနဉ္စ တဿ ပုရတော အန္တရဓာနံ နာမ အတိဋ္ဌနန္တိ အာဟ ‘‘သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော’’တိ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိကော ဓမ္မော ဧဝ ဝိနေယျသန္တာနေ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ အထ ဝါ စက္ကန္တိ အာဏာ။ ဓမ္မန္တိ ဒေသနာ။ အထ ဝါ အတ္ထဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မဉ္စ တံ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ။ ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ, စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ, ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္ကံ, ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၀-၄၁)။ ပဝတ္တေသီတိ ပဋ္ဌပေသိ။
ဗြဟ္မာယာစနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၈။)၂။ ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၃။ အယံ ဝိတက္ကောတိ အယံ ‘‘ကိန္တာဟံ ဝိဟရေယျ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တိတဝိတက္ကော။ အညသ္မိန္တိ ပရသ္မိံ။ အတ္တာ န ဟောတီတိ ဟိ အညော, ပရော။ သော ပနေတ္ထ န ယော ကောစိ အဓိပ္ပေတော, အထ ခေါ ဂရုဋ္ဌာနီယော။ တေနာဟ ‘‘ကဉ္စိ ဂရုဋ္ဌာနေ အဋ္ဌပေတွာ’’တိ။ ပတိဿဝတိ ဂရုနော ‘‘အာမာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ ပတိဿော, န ပတိဿောတိ အပ္ပတိဿော။ ပတိဿယရဟိတော ဂရုပဿယရဟိတောတိ အတ္ထော။
သဒေဝကေတိ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ, သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ တတ္ထ ဟိ မာရော ဇာတော တန္နိဝါသီ စ ဟောတိ။ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေနေဝ။ ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယာ’’တိ သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ အသမိတပါပါနံ အဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ တေနေဝ ဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝကေ’’တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောကသဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ။ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ။ ဒေဝဘာဝသာမညေန မာရဗြဟ္မေသု ဂဟိတေသုပိ ဣတရေဟိ တေသံ လဗ္ဘမာနဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘မာရော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ မာရော ဗြဟ္မာနမ္ပိ ဝိစက္ခုကမ္မာယ ပဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိ။ ဥပရီတိ ဥပရိဘာဝေ။ ဗြဟ္မာတိ ဒသသဟဿိဗြဟ္မာနံ သန္ဓာယာဟ။ တထာ စာဟ ‘‘ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ဒီဃနိကာယာဒယော ဝိယ ဗာဟိရကာနမ္ပိ ဂန္ထနိကာယော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဧကနိကာယာဒိဝသေနာ’’တိ။
ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာနိ သင်္ဂဟိတာနိ။ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ ပဇာတတ္တာ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပဇာ, သတ္တနိကာယော။ တဿာ ပဇာယ။ သဒေဝမနုဿာယာတိ ဝါ ဣမိနာ သမ္မုတိဒေဝဂ္ဂဟဏံ တဒဝသိဋ္ဌမနုဿလောကဂ္ဂဟဏဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လောကဝသေန ဝုတ္တာနိ ‘‘လောကီယန္တိ ဧတ္ထ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၃၉။)ကမ္မကမ္မဖလာနီ’’တိ ကတွာ, ပဇာဝသေန ‘‘ဟေတုပစ္စယေဟိ ပဇာယတီ’’တိ ကတွာ။ သီလသမ္ပန္နတရန္တိ ဧတ္ထ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နတာ အဓိပ္ပေတာ ‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၄။၁) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘အဓိကတရန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏမ္ပိ ‘‘အဓိကတရ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတမရဟတိ။ သေသေသူတိ ‘‘သမာဓိသမ္ပန္နတရ’’န္တိအာဒီသု။
ကာရဏန္တိအာဒီသု ကာရဏန္တိ ယုတ္တိံ။ အတ္ထန္တိ အဝိပရီတတ္ထံ။ ဝုဍ္ဎိန္တိ အဘိဝုဍ္ဎိနိမိတ္တံ။
ဣမိနာ ဝစနေနာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အနန္တရံ ဝုတ္တဝစနေန။ န ကေဝလံ ဣမိနာဝ, သုတ္တန္တရမ္ပိ အာနေတွာ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၆၂) ဝုတ္တမေဝ။ သရန္တိ ကရဏေ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သရန္တေနာ’’တိ, သရန္တိ ဝါ သရဏဟေတူတိ အတ္ထော။
ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဗြဟ္မဒေဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၄။ ဧကကောတိ ဝိဝေကဋ္ဌိတတာယ နိဿဋော။ ဂဏသင်္ဂဏိကာဘာဝေါ တဿာနေန ဒီပိတော, ကိလေသသင်္ဂဏိကာဘာဝေါ ပန ‘‘အပ္ပမတ္တော’’တိအာဒီဟိ ပကာသိတော။ ပေသိတတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတစိတ္တော။ သမ္မဒေဝါတိ ဉာယေနေဝ။ သော ပန ယဒိ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ လဗ္ဘတိ, ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ, အထ ပဋိပဒါရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ လဗ္ဘတိ, ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝါ တထာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန အသမ္မောဟပဋိဝေဓဿ သိခါပ္ပတ္တတ္တာ မဂ္ဂဓမ္မေသု ဝိယ ဖလဓမ္မေသုပိ သာတိသယော အသမ္မောဟောတိ ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သာမံ ဇာနိတွာ’’တိ။ ယထာ ဇာနနာ ပနဿ သစ္ဆိကရဏံ အတ္တပစ္စက္ခကိရိယာတိ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပစ္စက္ခံ ကတွာ’’တိ။ တထာ သစ္ဆိကိရိယာ စဿ ဝိပဿနာပဋိလာဘောတိ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိလဘိတွာ’’တိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒိဝစနေန။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄၀။)ဇာတိ ခီဏာတိ ဧတ္ထ ဇာတိသီသေန တဗ္ဗိကာရဝန္တော ခန္ဓာ ဝုတ္တာ။ ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာတိ မဂ္ဂါဓိဂမနတော ပဂေဝ အတီတဘာဝေနေဝ ခီဏတ္တာ။ တတ္ထ အနာဂတေသု။ ဝါယာမာဘာဝတောတိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ အနာဂတဘာဝသာမညံ ဂဟေတွာ လေသေန ဝုတ္တံ။ န ပစ္စုပ္ပန္နာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ သံကိလိဋ္ဌာ စ မဂ္ဂဘာဝနာတိ သိယာတိ ဝစနသေသော။ ယထာ အဇာတဖလတရုဏရုက္ခမူလေ ဆိန္နေ အာယတိဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနိ ဖလာနိ ဆေဒနပစ္စယာ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနိ နဋ္ဌာနိ နာမ ဟောန္တိ, ဧဝမေဝ ဘာဝနာယ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ကိလေသာ တပ္ပစ္စယာ ဇာတိ စ မဂ္ဂဘာဝနာယ သတိ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ပဟီနာတိ ဝုစ္စန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘မဂ္ဂဿ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ အနုပ္ပါဒဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန ဉာဏေန ခီဏရာဂဝသေန။
သောဠသကိစ္စဘာဝါယာတိ သောဠသကိစ္စတာယ, သောဠသဝိဓဿ ဝါ ကိစ္စဿ ဘာဝါယ ဥပ္ပါဒနာယ။ ပါဠိယံ သပဒါနန္တိ သပဒါနစာရော ဝုတ္တော ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသေနာတိ အာဟ ‘‘သပဒါနစာရ’’န္တိ။ အနုက္ကမ္မာတိ အနတိက္ကမိတွာ။ အာဟုတိပိဏ္ဍန္တိ ဇုဟိတဗ္ဗပိဏ္ဍံ, ဇုဟနဝသေန အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိပိတဗ္ဗပါယာသပိဏ္ဍန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဘူတဗလိကမ္မန္တိ တထာ ပက္ခိပိတွာ ဗလိကမ္မကရဏံ။ ဟရိတုပလိတ္တန္တိ အလ္လဂေါမယေန ကတပရိဘဏ္ဍံ။ ဝနမာလပရိက္ခိတ္တန္တိ မနောဟရာဟိ ဝနပုပ္ဖမာလာဟိ ပရိက္ခိတ္တံ။ ဓူမကဋစ္ဆူတိ ဓူမပါနံ။ သီလဂန္ဓန္တိ သီလံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နကိတ္တိဂန္ဓံ။ ဃာယမာနဿာတိ ဥပဂတံ ဂဏှန္တဿ။
ဣမမှာ ဌာနာတိ ဣမသ္မာ မနုဿာနံ ဝသနဋ္ဌာနာ, မဟာပထဝိတလတောတိ အဓိပ္ပါယော။ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမောတိ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာနံ ဝါသဗြဟ္မလောကမာဟ။ ဗြဟ္မပထော နာမ စတ္တာရိ ကုသလဇ္ဈာနာနိ ဗြဟ္မလောကမဂ္ဂဘာဝတော။ ဇီဝိတပထော နာမ ဇီဝိတပဝတ္တိဥပါယဘာဝတော။ ‘‘ဘုဉ္ဇတု ဘဝံ မဟာဗြဟ္မာ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကိံ ဇပ္ပသီ’’တိအာဒိ။ တိဏဗီဇာနီတိ သာလိတဏ္ဍုလာဒီနိ။ ဂေါယူသန္တိ ခီရံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဝဒတိ။ အယမ္ပိ အတ္ထော ‘‘နေတာဒိသော ဗြဟ္မဘက္ခော’’တိ ဝဒန္တေန ဒီပိတောတိ။
အတိဒေဝပတ္တောပိ ပဉ္စခန္ဓူပဓီနံ အတ္ထိတာယ ကိလေသူပဓိအာဒီနံယေဝ ဝိရဟိတဘာဝေါ ဂဟိတော။ အညတြ ဟိ ဘာဝပစ္စယံ တဒတ္ထော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အတိဒေဝဘာဝံ ပတ္တော’’တိ။ ယသ္မာ ဗြဟ္မာနောပိ ဒေဝဂတိပရိယာပန္နတ္တာ ဒေဝါ ဧဝ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အတိဗြဟ္မဘာဝံ ပတ္တော’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄၁။)အတ္တာနံ ဘာဝေတွာတိ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ အတ္တာနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပရိဗြူဟိတွာ ဌိတော။
ပုထုဇ္ဇနာ တသာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိပရိတ္တာသဝသေန တာသနတော။ ခီဏာသဝါ ထာဝရာ နာမ သဗ္ဗသော ဂတီသု သဉ္စရဏာဘာဝတော။ တထာ ဟိ စတုန္နံ သစ္စာနံ သဗ္ဗသော အဒိဋ္ဌတ္တာ ဘဝဒါယဇ္ဇဿ တဏှာဒါသဗျဿ ဘာဝတော ဧကစ္စာသု ဂတီသု သဉ္စရဏသဘာဝတော သေက္ခာ ထာဝရာ န ဟောန္တိ။ ဘဇမာနာတိ ဘဇာပိယမာနာ။ ထာဝရပက္ခမေဝ ဘဇန္တိ သဗ္ဗသေဋ္ဌပက္ခံ ဧကန္တပသဋ္ဌံ ဘဇမာနဘာဝံ ဥပါဒါယ။
ပဟီနကိလေသော ခီဏာသဝေါ ဝိသေနော။ သုခံ အာယတိ သုခါယတိ, တဿ ကာရကံ သုခါယတိကံ။
ဗြဟ္မဒေဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဗကဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၅။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ။ သဟ ကာယေနာတိ သဟ တေန ဗြဟ္မတ္တဘာဝေန။ ဗြဟ္မဋ္ဌာနန္တိ အတ္တနော ဗြဟ္မဝတ္ထုံ။ အနိစ္စံ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝဒတိ အနိစ္စတာယ အတ္တနော အပညာယမာနတ္တာ။ ထိရန္တိ ဒဠှံ, ဝိနာသာဘာဝတော သာရဘူတန္တိ အတ္ထော။ ဥပ္ပါဒဝိပရိဏာမာဘာဝတော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနံ။ ကေဝလန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ တေနာဟ ‘‘အခဏ္ဍ’’န္တိ။ ကေဝလန္တိ ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ အသမ္မိဿံ, ဝိရဟိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဥပ္ပါဒါဒီနံ အဘာဝတော ဧဝ အစဝနဓမ္မံ။ ကောစိ ဇာယနကော…ပေ… ဥပပဇ္ဇနကော ဝါ နတ္ထိ နိစ္စဘာဝတော ဌာနေန သဒ္ဓိံ တန္နိဝါသီနံ။ နိစ္စဘာဝဉှိ သော ပဋိဇာနာတိ။ တိဿော ဈာနဘူမိယောတိ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိယော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိဝိသေသာ ဟိ အသညသုဒ္ဓါဝါသာရုပ္ပဘဝါ။ နိဗ္ဗာနန္တိ ဝါ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, န ပရိသမာပနတ္ထော, တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘အသည…ပေ… ဘဝါ’’တိ ဝုတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိဗာဟတီတိ သန္တံယေဝ သမာနံ အဇာနန္တောဝ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧကေ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄၂။)ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကောတိ ဟေဋ္ဌာ ဘူမီသု ဥပ္ပန္နဥပပတ္တိကော။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌုပပတ္တိကံ ကတွာတိ ယထာဌိတဘူမိတော ဟေဋ္ဌာ တတိယဇ္ဈာနဘူမိယံ ဥပပတ္တိဈာနံ ကတွာ, န ဥပရိဈာနဿ ဝိယ ပတ္ထနာမတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပဌမကာလေတိ တသ္မိံ ဘဝေ ပဌမကာလေ။ အညာသိ အာသန္နဘာဝတော။ ဥဘယန္တိ တံ တံ အတ္တနာ ကတကမ္မဉ္စေဝ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနဉ္စာတိ ဥဘယံ။ ပမုဿိတွာ နိဗ္ဗတ္တိံ အနုပဓာရေန္တော။
အဝိဇ္ဇာယ ဂတောတိ အဝိဇ္ဇာယ သဟ ပဝတ္တော။ သဟယောဂေ ဟိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ။ အညာဏီတိ အဝိဒွါ။ ပညာစက္ခုဝိရဟတော အန္ဓီဘူတော, အန္ဓဘာဝံ အာပန္နောတိ အတ္ထော။ အနာဂတေ သဒ္ဒေါ ဟောတာယံ ‘‘ဝက္ခတီ’’တိ ယတြသဒ္ဒပယောဂေန, အတ္ထော ပန ဝတ္တမာနကာလိကော။ တေနာဟ ‘‘ဘဏတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယတြာ’’တိအာဒိ။
မဂ္ဂစောရောတိ မဂ္ဂပရိဗုန္ဓကစောရော။ သန္တဇ္ဇိယမာနောတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာဂတော ဝတ, ဘော, ဗကော ဗြဟ္မာ’’တိအာဒိနာ သန္တဇ္ဇိယမာနော။ သတိံ လဘိတွာတိ တေနေဝ သန္တဇ္ဇနေန ယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ပုရိမဇာတိဝိသယံ သတိံ လဘိတွာ။ နိပ္ပီဠိတုကာမောတိ ဃံသေတုကာမော ဒေါသံ ဒဿေတုကာမော ‘‘ဣဒံ ပဿ ယာဝဉ္စ တေ အပရဒ္ဓ’’န္တိ။ ပုညကမ္မာတိ ပုညကာရိနော။ ဝေဒေဟိ ဉာဏေဟိ ဂတတ္တာ ပဝတ္တတ္တာ။ အန္တိမာ ဗြဟ္မုပပတ္တီတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမာ ဗြဟ္မဘာဝပ္ပတ္တိ။ အသ္မာဘိဇပ္ပန္တီတိ အသ္မေ အဘိဇပ္ပန္တိ။ အာယုဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဗြူဟိတဂုဏတ္တာ ဗြဟ္မာ။ အညေဟိ မဟန္တာ ဗြဟ္မာ မဟာဗြဟ္မာ။ အဘိဘူတိ တံ ဗြဟ္မလောကံ ဇေဋ္ဌကဘာဝေန အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ အနဘိဘူတောတိ အညေဟိ န အဘိဘူတော။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသဝစနမေတံ။ ဒဿနဝသေန ဒသော, သဗ္ဗံ ပဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝသဝတ္တီတိ သဗ္ဗဇနံ ဝသေ ဝတ္တေတိ။ ဣဿရောတိ လောကေ ဣဿရော။ ကတ္တာ နိမ္မာတာတိ လောကဿ ကတ္တာ နိမ္မာတာ။ သေဋ္ဌော သဇိတာတိ အယံ လောကဿ ဥတ္တမော သံဝိဘဇိတာ စ။ ဝသီ ပိတာ ဘူတဘဗျာနန္တိ အာစိဏ္ဏဝသိတ္တာ ဝသီ, အယံ ပိတာ ဘူတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဘဗျာနံ သမ္ဘဝေသီနန္တိ ပတ္ထေန္တိ ဝိကတ္ထေန္တိ ပိဟေန္တိ မာနေန္တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄၃။)ဧတန္တိ ဝိပရီတသညာဝသေန ‘‘ဣဒံ နိစ္စံ ဣဒံ ဓုဝံ ဣဒံ သဿတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ဧတံ အပ္ပံ ပရိတ္တကန္တိ တံ ဘဂဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒဿေတိ။ တံ ပန ‘‘ဧကသ္မိံ ကောသလကေ တိလဝါဟေ ဝဿသတေ ဝဿသတေ ဧကေကတိလုဒ္ဓါရေ ကယိရမာနေ တိလာနိ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆန္တိ, န တွေဝ အဗ္ဗုဒေ အာယူ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော အဗ္ဗုဒေါ, တံဝသေန ဝီသတိဂုဏံ နိရဗ္ဗုဒေါ, တေသံ နိရဗ္ဗုဒါနံ ဝသေန နိရဗ္ဗုဒသတသဟဿံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရတော ပန ပဒုမေ အာယုနော ဝဿဂဏနာ ဣမသ္မိံယေဝ သံယုတ္တေ ပရတော အာဂမိဿတိ။ အနန္တဒဿီတိ အနန္တဿ ဉေယျဿ အနဝသေသတော ဒဿီ။ ဝတသီလဝတ္တန္တိ သမာဒါနဝသေန ဝတဘူတံ စာရိတ္တသီလဝသေန သမာစိဏ္ဏတ္တာ သီလဝတ္တံ။ တံ ပန ဧကမေဝါတိ အာဟ ‘‘သီလမေဝါ’’တိ။
အပါယေသီတိ ဧတ္ထ ယဒါ သော ပိပါသိတေ မနုဿေ ပါနီယံ ပါယေသိ, တံ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘တတြာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဇာတိယံ။ ဧသ ဗြဟ္မာ ‘‘ဇရာမရဏဿ အန္တံ ကရိဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယဝသေန ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ, သော တတ္ထ နိဗ္ဗာနသညီ အဟောသိ။ ဈာနရတိယာ ဝီတိနာမေတီတိ တဒါ တဿာ ကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒတော ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ ဝတ္တမာနပယောဂေါ။ ရတ္တန္ဓကာရေ ပုရတော ပုရတော ဂစ္ဆန္တဿ သကဋဿ အနုဿရဏဝသေန ဂစ္ဆန္တာနံ သကဋာနံ နိဝတ္တနံ ဟောတီတိ ‘‘သဗ္ဗသကဋာနိ တထေဝ နိဝတ္တိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကမ္မသဇ္ဇာတိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ။ ဝိလောပန္တိ ဝိလုတ္တဘဏ္ဍံ။ ဧဏိကူလသ္မိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပနိဟတာယ နိစ္စဂင်္ဂါယ နာမ’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘ဧဏိမိဂဗဟုလတာယ သော ဂင်္ဂါယ တီရပ္ပဒေသော ဧဏိကူလန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ အပရေ။ ဂင်္ဂေယျကောတိ ဂင်္ဂါသန္နိဝါသီ။
ဗဒ္ဓစရောတိ ပဋိဗဒ္ဓစရိယော။ တေနာဟ ‘‘အန္တေဝါသိကော’’တိ။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓေါ သဗ္ဗညူ, တသ္မာ အညာသိ, ဣဓ မယှံ ပမုဋ္ဌဉ္စ သဗ္ဗံ ဇာနာသီတိ အဓိပ္ပါယော။ သဗ္ဗံ ဗြဟ္မလောကံ ဩဘာသယန္တော သဗ္ဗမ္ပိမံ ဗြဟ္မလောကံ ဘဂဝါ ဩဘာသံ အဘိဘဝိတွာ အနညသာဓာရဏံ အတ္တနော ဩဘာသံ ဩဘာသေန္တော တိဋ္ဌတိ။
ဗကဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄၄။)၅။ အညတရဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၆။ တေဇောကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာတိ ‘‘တေဇောကသိဏပရိကမ္မဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဧဝေတ္ထ တေဇောကသိဏပရိကမ္မံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ အညေသံ ဝိယ တတ္ထ ဈာနသမာပဇ္ဇနေန ပရိကမ္မပပဉ္စော အတ္ထိ သဗ္ဗတ္ထေဝ စိဏ္ဏဝသီဘာဝဿ ပရမုက္ကံသဘာဝပ္ပတ္တတ္တာ။ တဿ ကိရ ဗြဟ္မုနော ‘‘ယထာဟံ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ အညော နတ္ထီ’’တိ လဒ္ဓိ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘နတ္ထိ သော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ, ယော ဣဓ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ ဘဂဝါ တဿ တံ လဒ္ဓိံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာ တဿ ဥပရိ အာကာသေ နိသီဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေဇောဓာတုံ…ပေ… တထာဂတံ ဒိသွာ’’တိ။ အဋ္ဌိဝေဓံ ဝိယံ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အဋ္ဌိဝေဓီ, ယထာ အဋ္ဌိံ ဝိဇ္ဈိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အယံ ပန အဋ္ဌိဝေဓီ ဝိယ အဋ္ဌိဝေဓီ, ယထာ သော လဒ္ဓိံ ဝိဿဇ္ဇေတိ, ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ သေသာနန္တိ မဟာကဿပမဟာကပ္ပိနအနုရုဒ္ဓတ္ထေရာနံ။
အညဗြဟ္မသရီရဝိမာနာလင်္ကာရာဒီနံ ပဘာတိ ဗြဟ္မာနံ သရီရပ္ပဘာ ဝိမာနပ္ပဘာ အလင်္ကာရဝတ္ထာဒီနံ ပဘာတိ ဣမသ္မိံ ဗြဟ္မလောကေ ဣမာ သဗ္ဗာ ပဘာ အတ္တနော ပဘဿရဘာဝေန အဘိဘဝန္တံ။ နတ္ထိ မေ သာတိ ဣဒါနိ မေ သာ ဒိဋ္ဌိ နတ္ထိ, ‘‘နတ္ထိ သော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ, ယော ဣဓ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ အယံ လဒ္ဓိ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘တတြာဿ…ပေ… ပဟီနာ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သမာဂမေ။ ယထာ တဿ ဗြဟ္မုနော သဗ္ဗသော ဒိဋ္ဌိဂတံ ဝိမုစ္စတိ ဓမ္မစက္ခု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ မဟန္တံ ဓမ္မဒေသနံ ဒေသေသိ။
‘‘အဇ္ဇာပိ တေ, အာဝုသော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန တတ္တကေနေဝ။ သရူပေန ဝုတ္တာတိ ပဌမေန ပါဒေန စတဿော, ဒုတိယေန ဧကန္တိ ဧဝံ ပဉ္စ အဘိညာ သရူပေန ဝုတ္တာ။ ကသ္မာ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗသောတံ နာဂတန္တိ? အာဟ ‘‘တာသံ ဝသေန အာဂတမေဝါ’’တိ။ ယေန ဣမာ လောကုတ္တရာ အဘိညာ အဓိဂတာ, န တဿ ဒိဗ္ဗသောတသမ္ပာဒနံ ဘာရိယံ ပဋိပက္ခဝိဂမေန သုခေနေဝ ဣဇ္ဈနတော။
အညတရဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄၅။)၆။ ဗြဟ္မလောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၇။ ပစ္စေကံ ဒွါရဗာဟန္တိ ပစ္စေကံ ဒွါရဗာဟံ။ ပစ္စေက-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အာဝုတ္တိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ‘‘ပစ္စေကံ ပစ္စေက’’န္တိ အာဟ ‘‘ဧကေကော ဧကေက’’န္တိ။ တေသု ဟိ ဧကော ပစ္စေကဗြဟ္မာ ဂန္ဓကုဋိယာ ဧကဒွါရဗာဟံ နိဿာယ ဌိတော, အပရော အညံ။ ပစ္စေကဗြဟ္မာတိ စ ဧကစာရီ ဗြဟ္မာ, န ပရိသစာရီ ဗြဟ္မာတိ အတ္ထော။ သမိဒ္ဓိ နာမ သဂ္ဂေ သုခုပကရဏေဟိ, ဗြဟ္မာနဉ္စ ဈာနံ သုခုပကရဏန္တိ ဈာနသုခေန သမိဒ္ဓေါတိ။ သမ္ပတ္တိယာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တတာ ဗြဟ္မာနဉ္စ အဘိညာဂုဏေဟိ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဖီတောတိ အဘိညာပုပ္ဖေဟိ သုပုပ္ဖိတော’’တိ။ အသဟန္တောတိ နသဟန္တော နရောစေန္တော။
သတပဒန္တိ သတသဒ္ဒေါ။ ရူပဝသေနာတိ ရူပသဒ္ဒဝသေန, ရူပသဒ္ဒေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ တထာ ပန္တိဝသေနာတိ ဧတ္ထာပိ။ ဧကစ္စေတိ ဧကေ မိဂါရီ, တေသံ ဗျဂ္ဃီနိသာရူပကာနံ ပဉ္စသတာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကဿ အညဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝိမာနသမ္ပတ္တိယံ ဝိမှယက္ခိကော အဟင်္ကာရဝသေန ဝဒတိ။ ရဏန္တိ နိန္ဒန္တိ ဧတေဟီတိ ရဏာ, ဒေါသာ။ ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိကာရုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ ရူပဿ ပဝေဓနန္တိ အာဟ ‘‘သီတာဒီဟိ စ နိစ္စံ ပဝေဓိတ’’န္တိ။ သုမေဓော သုန္ဒရပညော သော သတ္ထာ ရူပေ န ရမတိ, ကိံ ပန မန္ဒပညော ရူပေ သရဏဉ္စ ပဝေဓိတဉ္စ အပဿန္တော ရမသီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဗြဟ္မလောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၈။ ပမာဏကရာနံ ရာဂါဒီနံ အဘာဝတော ခီဏာသဝေါ ရာဂါဒိဝသေန န သက္ကာ ဣမံ ပမာတုန္တိ အပ္ပမေယျော, အပ္ပမေယျာနိ ဝါ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတတ္တာ ပမိတံ ပမေယျံ တဿ ကတော ပရိမေယျော နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ခီဏာသဝေါ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ။ တန္တိ ခီဏာသဝံ။ ပမေတုံ ရန္ဓဂဝေသီ ဟုတွာ ဝဇ္ဇတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ။ ယထာသဘာဝတော တဿ မိနနေ နိဟီနပညတာယ အဝကုဇ္ဇပညံ။
ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄၆။)၈။ ကတမောဒကတိဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၉။ ကိံ ကုသလဂဝေသိတာယ ‘‘ကိံ ကုသလံ အကုသလ’’န္တိအာဒိနာ ကိန္တိ သုဏာတိ ဧတာယာတိ ကိဿ ဝါ ဝုစ္စတိ ပညာ။
ကတမောဒကတိဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ တုရူဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၀။ အာဗာဓော ဧတဿ အတ္ထီတိ အာဗာဓိကော။ အနန္တရသုတ္တေတိ အနာဂတာနန္တရေ သုတ္တေ။ ဝရာကောတိ အနုဂ္ဂဟဝစနမေဝ, န နိပ္ပရိယာယေန ဝုတ္တဝစနံ။ ပိယသီလာတိ ဣမိနာ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိရုတ္တိနယေန ‘‘ပေသလာ’’တိ ပဒသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ။ ကဗရက္ခီနီတိ ဗျာဓိဗလေန ပရိဘိန္နဝဏ္ဏတာယ ကဗရဘူတာနိ အက္ခီနိ။ ယတ္တကန္တိ ယံ တွံ ဘဂဝတော ဝစနံ အညထာ ကရောသိ, တတ္တကံ တယာ အပရဒ္ဓံ, တဿ ပမာဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အနာဂါမိနော နာမ ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒါ ပဟီနာ ဟောန္တိ, တွဉ္စ ဒိဋ္ဌော ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒဝသေန ဣဓာဂတော, တသ္မာ ယာဝ တေ ဣဒံ အပရဒ္ဓန္တိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တောတိ အပ္ပတ္တဒိဋ္ဌိနိမိတ္တော။ ဂိလဝိသော ဝိယ ဝိသံ ဂိလိတွာ ဌိတော ဝိယ။ ကုဌာရိသဒိသာ မူလပစ္ဆိန္ဒနဋ္ဌေန။ ဥတ္တမတ္ထေတိ အရဟတ္တေ။ ခီဏာသဝေါတိ ဝဒတိ သုနက္ခတ္တော ဝိယ အစေလံ ကောရက္ခတ္တိယံ။ ယော အဂ္ဂသာဝကော ဝိယ ပသံသိတဗ္ဗော ခီဏာသဝေါ, တံ ‘‘ဒုဿီလော အယ’’န္တိ ယော ဝါ ဝဒတိ။ သမကောဝ ဝိပါကောတိ ပသံသိယနိန္ဒာ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏပရိဓံသနဝသေန ပဝတ္တာ ယာဝ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ ကဋုကတရဝိပါကာ, တာဝ နိန္ဒိယပသံသာပိ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ သမဝိပါကာ တတ္ထ အဝိဇ္ဇမာနဂုဏသမာရောပနေန အတ္တနော ပရေသံ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော ပသံသိယေန တဿ သမဘာဝကရဏတော စ။ လောကေပိ ဟိ အယံ ပုရေ သမဏဂါရယှော ဟောတိ, ပဂေဝ ဒုပ္ပဋိပန္နဒုပ္ပဋိပန္နောတိ သမံ ကရောန္တီတိ။
သကေနာတိ အတ္တနော သာပတေယျေန။ အယံ အပ္ပမတ္တကော အပရာဓော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကတ္တာ သပ္ပတိကာရတ္တာ စ တဿ။ အယံ မဟန္တတရော ကလိ ကတူပစိတဿ သမ္ပရာယိကတ္တာ အပ္ပတိကာရတ္တာ စ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄၇။)‘‘နိရဗ္ဗုဒေါ’’တိ ဂဏနာဝိသေသော ဧကောတိ အာဟ ‘‘နိရဗ္ဗုဒဂဏနာယာ’’တိ, သတသဟဿံ နိရဗ္ဗုဒါနန္တိ အတ္ထော။ နိရဗ္ဗုဒပရိဂဏနံ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ယမရိယဂရဟီ နိရယံ ဥပေတီတိ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တံ အာယုပ္ပမာဏံ ပါကတိကေန အရိယူပဝါဒိနာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အဂ္ဂသာဝကာနံ ပန ဂုဏမဟန္တတာယ တတောပိ အတိဝိယ မဟန္တတရာ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။
တုရူဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၁။ ဒွေ ကောကာလိကနာမကာ ဘိက္ခူ, တတော ဣဓ အဓိပ္ပေတံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေတုံ – ‘‘ကော အယံ ကောကာလိကော’’တိ? ပုစ္ဆာ။ သုတ္တဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ဒဿေတုံ – ‘‘ကသ္မာ စ ဥပသင်္ကမီ’’တိ? ပုစ္ဆာ။ အယံ ကိရာတိအာဒိ ယထာက္ကမံ တာသံ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ဝိဝေကဝါသံ ဝသိတုကာမတ္တာ အပ္ပိစ္ဆတာယ စ မာ ကဿစိ…ပေ… ဝသိံသု။
ပက္ကမိဿန္တီတိ အာဃာတံ ဥပ္ပါဒေသိ အတ္တနော ဣစ္ဆာဝိဃာတနတော။ ထေရာ ဘိက္ခုသံဃဿ နိယျာဒယိံသု ပယုတ္တဝါစာယ အကတတ္တာ ထေရေဟိ စ အဒီပိတတ္တာ။ ပုဗ္ဗေပိ…ပေ… မညေတိ ဣမိနာ ထေရာနံ ကောဟညေ ဌိတဘာဝံ အာသင်္ကတိ အဝဏေ ဝဏံ ပဿန္တော ဝိယ, သုဒ္ဓေ အာဒါသတလေ လေခံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ စ။
အပရဇ္ဈိတွာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ‘‘ပါပဘိက္ခူ ဇာတာ’’တိ ဝတွာ။ အာဟ ‘‘သဒ္ဓါယ အာကရော ပသာဒါဝဟော’’တိ။ ပဝတ္တသဒ္ဓါယိကော ဝါတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓါတဗ္ဗဝစနော’’တိ။
ပီဠကာ နာမ ဗာဟိရတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌိံ ဘိန္ဒတိ, ဣမာ ပန ပဌမံယေဝ အဋ္ဌိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂတာ။ တရုဏဗေလုဝမတ္တိယောတိ တရုဏဗိလ္လဖလမတ္တိယော။ ဝိသဂိလိတောတိ ခိတ္တပဟရဏော။ တဉ္စ ဗဠိသံ ဝိသသမညာ လောကေ။ ‘‘အာရက္ခဒေဝတာနံ သုတွာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄၈။)မဂဓရဋ္ဌေ သံဝေါဟာရတော မာဂဓကော ပတ္တော, တေန။ တိလသကဋံ တိလဝါဟာဧတိ ဝုတ္တော။ ပစ္စိတဗ္ဗဋ္ဌာနဿာတိ နိရယဒုက္ခေန ပစ္စိတဗ္ဗပဒေသဿ။ ဧတံ ‘‘အဗ္ဗုဒေါ’’တိ နာမံ။
ဝဿဂဏနာတိ ဧကတော ပဋ္ဌာယ ဒသဂုဏိတံ အဗ္ဗုဒအာယုမှိ, တတော ပရံ ဝီသတိဂုဏံ နိရဗ္ဗုဒါဒီသု ဝဿဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အဗဗာဒီသု ပဒုမပရိယောသာနေသု သဗ္ဗေသု နိရယေသု။ ဧသေဝ နယောတိ ဟေဋ္ဌိမတော ဥပရိမဿ ဥပရိမဿ ဝီသတိဂုဏတံ အတိဒိသတိ။
ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ သနင်္ကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၂။ ပေါရာဏကတ္တာတိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ စိရကာလတ္တာ။ ဇာတတ္တာ ဇနော, တံ ဣတော ဇနေတော, တသ္မိံ။ ခတ္တိယော သေဋ္ဌော လောကမရိယာဒပရိပါလနာဒိနာ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ သတ္တာနံ နိယောဇနေန ဗဟုကာရတ္တာ။ သော ဟိ ပရေ တထာ ပဋိပါဒေန္တော သယမ္ပိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတောယေဝ ဟောတီတိ သေဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ပဋိပက္ခဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီနံ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ။ သဒ္ဓါဟိရောတ္တပ္ပဗာဟုသစ္စဝီရိယသတိပညာတိ ဣမေ သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ။ စရန္တိ အဂတပုဗ္ဗံ ဒိသံ ဧတေဟီတိ စရဏာနိ, သီလာဒယော ပန္နရသ ဓမ္မာ။
သနင်္ကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒေဝဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၃။ အပ္ပညတ္တေ ဧဝ သိက္ခာပဒေ ဆေဇ္ဇဂါမိကမ္မဿ ကတတ္တာ သလိင်္ဂေနေဝ စ ဌိတတ္တာ ‘‘ဒေဝဒတ္တော သာသနတော ပက္ကန္တော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ အစိရပက္ကန္တေတိ ဧတ္ထ ‘‘သာသနတော ပက္ကန္တေ’’တိ အဝတွာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၄၉။)‘‘ဝေဠုဝနတော ဂယာသီသံ ဂတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပကတတ္တော ဟိ ဘိက္ခုသံဃံ ဘိန္ဒေယျ, န အပကတတ္တောတိ။ ဝဠဝါယာတိ ဝဠဝါယ ကုစ္ဆိယံ ဇာတံ။
ဒေဝဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ အန္ဓကဝိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၄။ ဇနတန္တိ ဇနာနံ သမူဟံ, ဇနသဉ္စရဏဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ မနုဿာနံ အနုပစာရေတိ ယတ္တကေ ကသနာဒိကိစ္စံ ကရောန္တာနံ သဉ္စာရော ဟောတိ, ဧတ္တကံ အတိက္ကမိတွာ အနုပစာရေ။ သံယောဇနဝိပ္ပမောက္ခာတိ သံယောဇနဝိမောက္ခဟေတု။ ဝိဝေကရတိံ ပဝိဝေကသုခဇ္ဈာနံ အလဘန္တော။ စိတ္တာနုရက္ခဏတ္ထန္တိ ပုဗ္ဗေ မံ မနုဿာ ‘‘အရညဝါသေန ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိ မညိံသု, ဣဒါနိ ဂါမန္တေ ဝသန္တံ ဒိသွာ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ နိဝုဋ္ဌောတိ အပ္ပသာဒံ အာပဇ္ဇိဿန္တိ။ ယဒိပိ မေ ဣဓ အဘိရတိ နတ္ထိ, ဧဝံ သန္တေပိ ဣဓေဝ ဝသိဿာမီတိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တေန ဟုတွာ န ဝသိတဗ္ဗံ, ကော အတ္ထော စိတ္တဝသံ ဂန္တွာတိ အဓိပ္ပါယော။ သတိပဋ္ဌာနပရာယဏောတိ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာရတော။ ဧဝံ ဟိဿ ဂဏဝါသောပိ ပါသံသော ဝိဝေကဝါသေန ဝိနာ သမဏကိစ္စဿ အသိဇ္ဈနတော။
ဝဋ္ဋဘယတော ပမုတ္တော အဇ္ဈာသယဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
နိသီဒိ တတ္ထ ဘိက္ခူတိ ဣမိနာ သတ္တူပလဒ္ဓိယာ အနိဿိတတ္တာ ယထာရုစိယာ တေသံ နိသဇ္ဇံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ။
ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ အာကာရေန ဇာတန္တိ န အနုဿဝဒဿနမေတံ, န အနုဿဝဂ္ဂဟဏံ။ တက္ကဟေတု နယဟေတု ဝါ န ဝဒါမီတိ ယောဇနာ။ ပိဋကံ ဂန္ထော သမ္ပဒီယတိ ဧတဿာတိ ပိဋကသမ္ပဒါနံ, ဂန္ထဿ ဥဂ္ဂဏှနတော တေန ပိဋကဿ ဥဂ္ဂဏှနကဘာဝေန, ကေနစိ ဂန္ထာနုသာရေန ဧဝံ န ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မဿ သေဋ္ဌဿ ဓမ္မဿ စရိယံ ဝါစသိကံ ပဝတ္တတီတိ ဗြဟ္မစရိယံ, ဓမ္မဒေသနာ။ ဘာဝိတေန မရဏဿ သဗ္ဗသော ဘာဂေန ဝိပ္ပဟာနေန မရဏပရိစ္စာဂီနံ။ တေ စ ခီဏဇာတိကာတိ အာဟ ‘‘ခီဏာသဝါန’’န္တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၀။)ဒသဓာ ဒသာတိ ဒသက္ခတ္တုံ ဒသ။ အညန္တိ ပဉ္စသတာဓိကသဟဿတော အညံ။ ပုညဘာဂိနောတိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတပုညဿ ဘာဂိနော တဿာ ဒေသနာယ ဧတ္တကာ သတ္တာ ဇာတာတိ ဂဏေတုံ အဟံ န သက္ကောမီတိ ဒဿေတိ။ ဗြဟ္မဓမ္မဒေသနန္တိ ဗြဟ္မုနာ ဝုတ္တံ အာဟ။
အန္ဓကဝိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အရုဏဝတီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၅။ အဘိဘူ သမ္ဘဝေါတိ တေသံ ဒွိန္နံ မဟာထေရာနံ နာမာနိ။ တေသံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတေ ဒွေ တဿ ဘဂဝတော အဂ္ဂသာဝကာတိ ဒဿေတိ။ အဝဇ္ဈာယန္တီတိ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ စိန္တေန္တိ။ ခိယျန္တိ တံ လာမကတော စိန္တေတဗ္ဗတံ ပါပေန္တိ ပါပကတံ ကရောန္တိ။ ဝိတ္ထာရယန္တာတိ တမေဝ လာမကတော စိန္တေတဗ္ဗတံ ဝေပုလ္လံ ပါပေန္တာ။ သဗ္ဗေ ပါသဏ္ဍာ အတ္တနော အတ္တနော သမယေ သိဒ္ဓန္တေ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော သမယေ ပဋိလာဘေ ပဋိလဒ္ဓအတ္ထေ ပုရိသကာရံ ဝဏ္ဏယန္တီတိ ယောဇနာ။
အာရမ္ဘဝီရိယန္တိ မစ္စုသေနာသင်္ခါတကိလေသဓုနနေ အာရမ္ဘဝီရိယံ, ယာ ‘‘အာရမ္ဘဓာတူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နိက္ကမဝီရိယန္တိ ကောသဇ္ဇပဋိပက္ခဘူတံ ဝီရိယံ, ယာ ‘‘နိက္ကမဓာတူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပယောဂံ ကရောထာတိ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရံ ဘာဝနာဘိယောဂံ ပဝတ္တေထာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရက္ကမထာ’’တိ။ ကိလေသသေနာ နာမ ရာဂါဒိကိလေသသမူဟော, သော မရဏပစ္စယဘာဝတော ‘‘မစ္စုနော သေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာသေနေန မစ္စုနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂, ၂၇၅, ၂၇၆)။ ခန္ဓာနံ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဇာတိ, တဒညံ ပန တေသံ ပဋိပါဋိ ပဝတ္တံ သံသာရောတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဇာတိဉ္စ သံသာရဉ္စာ’’တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိအာဒီသု တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ အာဒါနနိက္ခေပပရိစ္ဆိန္နခန္ဓပ္ပဝတ္တိ ‘‘ဇာတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, သာ ဧဝ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ အပရာပရံ ပဝတ္တမာနော သံသာရော ‘‘ဣတော စိတော သံသရဏ’’န္တိ ကတွာ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ဇာတိသင်္ခါတံ ဝါ သံသာရ’’န္တိ။ ပရိစ္ဆေဒန္တိ ပရိယောသာနံ။ ဩဘာသံ ဖရီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာလောကဋ္ဌာနေတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၁။)အတ္တနာ ကတအာလောကဋ္ဌာနေ။ အာလောကကိစ္စံ နတ္ထီတိ အန္ဓကာရဋ္ဌာနေ အာလောကဒဿနံ ဝိယ အာလောကဋ္ဌာနေ အာလောကဒဿနကိစ္စံ နတ္ထိ။ တသ္မာ တေသံ သတ္တာနံ ‘‘ကိံ အာလောကော အယံ, ကဿ နု ခေါ အယံ အာလောကော’’တိ? ဝိစိနန္တာနံ စိန္တေန္တာနံ။ သဗ္ဗေတိ သဟဿိလောကဓာတုယံ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ။ ဩသဋာယ ပရိသာယာတိ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ သဗ္ဗောသဋာယ ပရိစိတပရိစ္ဆိန္နာယ ပရိသာယ။ သဒ္ဒံ သုဏိံသူတိ န ကေဝလံ သဒ္ဒမေဝ သုဏိံသု, အထ ခေါ အတ္ထောပီတိ ယထာဓိပ္ပေတော တေသံ ပကတိသဝနုပစာရေ ဝိယ ပါကဋော အဟောသိ, တိသဟဿိလောကဓာတုံ ဝိညာပေသီတိ။
အရုဏဝတီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၆။ ဧဝံ တံ ကုသိနာရာယ ဟောတီတိ ယထာ အနုရောဓပုရဿ ထူပါရာမော ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ, ဧဝံ တံ ဥယျာနံ ကုသိနာရာယ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ ဟောတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ နဂရံ ပဝိသိတုကာမာ ဥယျာနတော ဥပေစ္စ ဝတ္တန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ဥပဝတ္တနန္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ။ တန္တိ သာလပန္တိဘာဝေန ဌိတံ သာလဝနံ။ အန္တရေနာတိ ဝေမဇ္ဈေ။ အပ္ပမဇ္ဇနံ အပ္ပမာဒေါ, သော ပန အတ္ထတော ဉာဏူပသံဟိတာ သတိ။ ယသ္မာ တတ္ထ သတိယာ ဗျာပါရော သာတိသယော, တသ္မာ ‘‘သတိအဝိပ္ပဝါသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပမာဒပဒေယေဝ ပက္ခိပိတွာ အဘာသိ အတ္ထတော တဿ သကလဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သင်္ဂဏှနတော။
ဈာနာဒီသု စိတ္တေ စ ပရမုက္ကံသဂတဝသီဘာဝတာယ ‘‘ဧတ္တကေ ကာလေ ဧတ္တကာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ ပရိနိဗ္ဗာနပရိကမ္မန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ထေရောတိ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော။
အယမ္ပိ စာတိ ယထာဝုတ္တပဉ္စသဋ္ဌိယာ ဈာနာနံ သမာပန္နကထာပိ သင်္ခေပကထာ ဧဝ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဘဂဝါ တဒါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနသမာပတ္တိယော သဗ္ဗာပိ အပရိဟာပေတွာ သမာပဇ္ဇိ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘နိဗ္ဗာနပုရံ ပဝိသန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ စတုဝီသတိ…ပေ… ပဝိသိတွာတိ ဧတ္ထ ကေစိ တာဝ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၂။)အာဟု ‘‘ဘဂဝါ ဒေဝသိကံ ဒွါဒသကောဋိသတသဟဿက္ခတ္တုံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, ဒွါဒသကောဋိသတသဟဿက္ခတ္တုမေဝ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တဒါပိ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘တထာဂတံ, ဘိက္ခဝေ, အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒွေ ဝိတက္ကာ ဗဟုလံ သမုဒါစရန္တိ ခေမော စ ဝိတက္ကော ပဝိဝေကော စ ဝိတက္ကော’တိ (ဣတိဝု။ ၃၈)။ ခေမော ဟိ ဝိတက္ကော ဘဂဝတော မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ ပူရေတွာ ဌိတော, ပဝိဝေကဝိတက္ကော အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ။ ဗုဒ္ဓါနံ ဟိ ဘဝင်္ဂပရိဝါသော လဟုကော မတ္ထကပ္ပတ္တော သမာပတ္တီသု ဝသီဘာဝေါ, တသ္မာ သမာပဇ္ဇနဝုဋ္ဌာနာနိ ကတိပယစိတ္တက္ခဏေဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။ ပဉ္စ ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော အပ္ပမညာသမာပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ နိရောဓသမာပတ္တိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ စာတိ ဒွါဒသေတာ သမာပတ္တိယော ဘဂဝါ ပစ္စေကံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ကောဋိသတသဟဿက္ခတ္တုံ ပုရေဘတ္တံ သမာပဇ္ဇတိ, တထာ ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ ဧဝံ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကကသိဏသမာပတ္တိယော’’တိ။
အပရေ ပနာဟု ‘‘ယံ တံ ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗောဓိဒိဝသေ ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂမုခေန ပဋိလောမနယေန ဇရာမရဏတော ပဋ္ဌာယ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနံ အာရဘန္တေန ယထာ နာမ ပုရိသော သုဝိဒုဂ္ဂံ မဟာဂဟနံ မဟာဝနံ ဆိန္ဒန္တော အန္တရန္တရာ နိသာနသိလာယံ ဖရသုံ နိသိတံ ကရောတိ, ဧဝမေဝံ နိသာနသိလာသဒိသိယော သမာပတ္တိယော အန္တရန္တရာ သမာပဇ္ဇိတွာ ဉာဏဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝံ သမ္ပာဒေတုံ အနုလောမပဋိလောမတော ပစ္စေကံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂေသု လက္ခကောဋိသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဝသေန သမ္မသနဉာဏံ ပဝတ္တေတိ, တဒနုသာရေန ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓဘူတောပိ အနုလောမပဋိလောမတော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂမုခေန ဝိပဿနာဝသေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ လက္ခကောဋိဖလသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ‘စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ သမာပတ္တိယော ပဝိသိတွာ’’’တိ။
ဣမာနိ ဒွေပိ သမနန္တရာနေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာယပိ ယေဘုယျေန နာနန္တရိယကတာယ ဈာနပက္ခိကဘာဝတော။ ယသ္မာ သဗ္ဗပစ္ဆိမံ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ တတော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၃။)တတော စဝနတော ‘‘စုတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ န ကေဝလံ အယမေဝ ဘဂဝါ, အထ ခေါ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ ဘဝင်္ဂစိတ္တေနေဝ စဝန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဟိ ကေစီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခသစ္စေနာတိ ဒုက္ခသစ္စပရိယာပန္နေန စုတိစိတ္တေန ကာလံ ကာလကိရိယံ ကရောန္တိ ပါပုဏန္တိ, ကာလဂမနတော ဝါ ကရောန္တိ ပေစ္စာတိ။
ပဋိဘာဂပုဂ္ဂလဝိရဟိတော သီလာဒိဂုဏေဟိ အသဒိသတာယ သဒိသပုဂ္ဂလရဟိတော။ သင်္ခါရာ ဝူပသမ္မန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝူပသမောတိ ဧဝံ သင်္ခါတံ ဉာတံ ကထိတံ နိဗ္ဗာနမေဝ သုခန္တိ။ လောမဟံသနကောတိ လောမာနံ ဟဋ္ဌဘာဝါပါဒနော။ ဘိံသနကောတိ အဝီတရာဂါနံ ဘယဇနကော အာသိ အဟောသိ။ သဗ္ဗာကာရဝရဂုဏူပေတေတိ သဗ္ဗေဟိ အာကာရဝရေဟိ ဥတ္တမကာရဏေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတေ။ အသင်္ကုဋိတေနာတိ အကုဋိတေန ဝိပ္ဖါရိကာဘာဝတော။ သုဝိကသိတေနေဝါတိ ပီတိသောမနဿယောဂတော သုဋ္ဌု ဝိကသိတေန။ ဝေဒနံ အဓိဝါသေသိ သဘာဝသမုဒယာဒိတော သုဋ္ဌု ပညာတတ္တာ။ အနာဝရဏဝိမောက္ခော သဗ္ဗသော နိဗ္ဗိဒဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အပညတ္တိဘာဝူပဂမော’’တိ။ ပဇ္ဇောတနိဗ္ဗာနသဒိသောတိ ပဒီပဿ နိဗ္ဗာနသဒိသော တတ္ထ ဝိလီယိတွာ အဝဋ္ဌာနာဘာဝတော။
ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဗြဟ္မသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၄။)၇။ ဗြာဟ္မဏသံယုတ္တံ
၁။ အရဟန္တဝဂ္ဂေါ
၁။ ဓနဉ္ဇာနီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၇။ ဓနဉ္ဇာနိဂေါတ္တာတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗပုရိသတော အာဂတဿ ကုလဝံသဿ နာမာဘိဓာနသင်္ခါတံ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ။ (ကိံ ပန တန္တိ? အညကုလပရမ္ပရာသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။) ဓနဉ္ဇာနိဂေါတ္တံ ဧတိဿန္တိ ဓနဉ္ဇာနိဂေါတ္တာ။ တဿာ ဥဒါနဿ ကာရဏံ ပုစ္ဆိတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နာနာရသဘောဇနံ ဒေတီတိ ယောဇနာ။ ပဉ္စဂေါရသသမ္ပာဒိတံ သာလိဘတ္တံ သူပသာကဗျဉ္ဇနံ နာနာရသံ ဗြာဟ္မဏဘောဇနံ။ မဏ္ဍလဂ္ဂခဂ္ဂန္တိ မဏ္ဍလဂ္ဂသင်္ခါတံ ခဂ္ဂံ။ ဒုဝိဓော ဟိ ခဂ္ဂေါ မဏ္ဍလဂ္ဂေါ ဒီဃဂ္ဂေါတိ။ တတ္ထ ယဿ အဂ္ဂေါ မဏ္ဍလာကာရေန ဌိတော, သော မဏ္ဍလဂ္ဂေါ။ ယဿ ပန အသိပုတ္တိကာ ဝိယ ဒီဃော, သော ဒီဃဂ္ဂေါ။
သာသနာတိ အနုသာသနာ။ ‘‘နမော…ပေ… သမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ပဉ္စပဒိကဂါထာ။ သတ္ထုသာသနေ ဟိ လောကိယစ္ဆန္ဒံ အနပေက္ခိတွာ ဧသာ ပဉ္စပဒိကဂါထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဩက္ကာဝရဓရာတိ ပုဗ္ဗပုရိသသင်္ခါတဥက္ကာကဝံသဝရဓာရိကာ။ သက္ကာတိ သက္ကုဏေယျံ။
ဧဝန္တိ ‘‘သစေ မေ အင်္ဂမင်္ဂါနီ’’တိအာဒိနာ ဣမိနာ ပကာရေန။ ‘‘ပဉ္စ ဂါထာသတာနိ ပန အဋ္ဌကထံ အာရုဠှာနိ, ဣဓ ပန ဒွေ ဧဝ ဥဒ္ဓဋာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဟရိတုံ ဝါတိ ဧကဝါရမ္ပိ ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ ပဟရိတုမ္ပိ ပရာမသိတုမ္ပိ အသက္ကောန္တောတိ အတ္ထော။ သော ဟိ တဿာ အရိယသာဝိကာယ အာနုဘာဝေန အတ္တနော သာမတ္ထိယေန ဝသေ ဝတ္တာပနတ္ထံ သန္တဇ္ဇိတွာပိ တဒနုဝတ္တန္တော နိဗ္ဗိသော အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘ဘောတီ’’တိအာဒိ။
တဿ ဗြာဟ္မဏဿာတိ အတ္တနော သာမိကဗြာဟ္မဏဿ။ ဥပသံဟရန္တီတိ ဥပနေန္တီ။ တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိကာလေ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၅။)ဘဂဝတော ဝစနံ အနုဿရိတွာ ‘‘ဒသဗလဿ ဘဂဝတော’’တိအာဒီသု ယထာပရိစိတံ ဂုဏပဒံ အနုဿရိ။ တေနာဟ ‘‘ဒသဗလံ သရီ’’တိ။
ခန္တိသောရစ္စရဟိတတာယ ကုဇ္ဈိတွာ။ ဘိဇ္ဇိတွာတိ သံယတာဘာဝတော တဿ ဗြာဟ္မဏဿ အန္တရေ မေတ္တိဘေဒေန ဘိဇ္ဇိတွာ။ ဧဝမေဝါတိ ယထာ ဧတရဟိ အကာရဏေန, ဧဝမေဝ အညဒါပိ အကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ နိက္ကာရဏတာဒီပနေ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ, ဧဝ-သဒ္ဒေါ ပန အဝဓာရဏတ္ထော။ နိက္ကာရဏတာ စ နာမ နိရတ္ထကတာ, နိရတ္ထကဝိပ္ပလာပဘာဝေနေတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒဿ ဂဟဏေ ပဝတ္တိ ဂဝေသိတဗ္ဗာ။ ဂရဟတ္ထော ဝါယံ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ။ ဂရဟတ္ထတာ စဿ ဝသလိသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ပါကဋာ ဧဝ။
ဂါမနိဂမရဋ္ဌပူဇိတောတိ ဣမိနာ ဂါမနိဂမရဋ္ဌသာမိကေဟိ ပူဇိတဘာဝေါ ဒီပိတော ဂါမာဒီနံ တေသံ ဝသေ ဝတ္တနတော။ အသုကဿ နာမ ပုဂ္ဂလဿ။ သေသန္တိ အဘိက္ကန္တန္တိအာဒိ, ယမ္ပိ စညံ ဣဓာဂတံ ဟေဋ္ဌာ ဝဏ္ဏိတဉ္စ။
ဓနဉ္ဇာနီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အက္ကောသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၈။ ဘာရဒွါဇောဝ သောတိ ဘာရဒွါဇော နာမ ဧဝ သော ဗြာဟ္မဏော။ ဂေါတ္တဝသေန ဟိ တယိဒံ နာမံ, ဝိသေသေန ပနေတံ ဇာတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စမတ္တေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇာနိကတာတိ ဉာတိဝဂ္ဂဟာနိကတာ။ ပက္ခော ဘိန္နောတိ တတော ဧဝ ဉာတိပက္ခော နဋ္ဌော။ ယထာ ဒေါမနဿိတော အနတ္တမနောတိ ဝတ္တဗ္ဗံ လဘတိ, ဧဝံ ကုပိတောတိ အာဟ ‘‘ဒေါမနဿေန စာ’’တိ။ ဒသဟီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ဝုတ္တံ ပဉ္စဟိ ဂါထာသတေဟိ အက္ကောသန္တော တထာ အက္ကောသေယျာတိ ကတွာ။ တတ္ထ ပန ယေန ကေနစိ အက္ကောသန္တောပိ အက္ကောသတိယေဝ နာမ။ ကရောသိ မမ ဘာတိကဿ ပဗ္ဗဇ္ဇံ။
သမ္ဘုဉ္ဇတီတိ သမ္ဘောဂံ ကရောတိ။ အက္ကောသာဒီဟိ ဧကတော ဘုဉ္ဇတိ။ ဝီတိဟရတီတိ ဗျတိဟာရံ ကရောတိ, အက္ကောသတော ပစ္စက္ကောသနာဒိနာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၆။)ဝိနိမယံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကတဿ ပဋိကာရံ ကရောတီ’’တိ။ အဿ အနုဿဝဝသေန သုတွာ ‘‘သပတိ မ’’န္တိ သညိနော ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ ယောဇနာ။ အဿာတိ ဗြာဟ္မဏဿ။ သုတွာတိ ပဒံ ဥဘယတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘တဝေဝေတံ ဗြာဟ္မဏာတိ သုတွာ, အနုဿဝဝသေန သုတွာ’’တိ စ။ ကာမံ ကိသဝစ္ဆာဒယော သပနံ နာဒံသု, ဒေဝတာနံယေဝ ဟိ သော အတ္ထော, သတ္တာနံ ပန တထာ သညာ ဥပ္ပန္နာ, သောပိ တထာသညီ အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘အနုဿဝဝသေနာ’’တိ။
ဒန္တဿ သဗ္ဗသော ဒမထံ ဥပဂတတ္တာ။ နိဗ္ဗိသေဝနဿာတိ ရာဂဒေါသာဒိဟေတုကဝိပ္ဖန္ဒနရဟိတဿ။ တဿေဝါတိ ပဋိကုဇ္ဈန္တဿေဝ ပုဂ္ဂလဿ တေန ကောဓေန ပါပံ ဟောတိ ပါပဿ သန္တာနန္တရသင်္ကန္တိယာ အဘာဝတော။ ကေစိ ပန ‘‘တဿေဝါတိ တဿေဝ ပဋိကုဇ္ဈန္တပုရိသဿ တေန ပဋိကုဇ္ဈနေန။ ပါပိယောတိ ပဋိကုဇ္ဈန္တပုဂ္ဂလဿ လာမကတရော’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ သတိယာ သမန္နာဂတော ဟုတွာ ပဋိသင်္ခါနေ ဌိတော အဓိဝါသေတိ, န သဟော မူဠှော ဟုတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥဘိန္နံ တိကိစ္ဆန္တန္တိ ဥဘိန္နံ ဥပ္ပန္နကောဓသင်္ခါတံ ကိလေသဗျာဓိံ တိကိစ္ဆန္တံ ဝူပသမေန္တံ တံ ပုဂ္ဂလံ။ ယော ပုဂ္ဂလောတိအာဒိနာ ပုရိမာသု ဂါထာသု ပဝတ္တိတာနိ ပဒါနိ သမ္ဗန္ဓိတွာ ဒဿေတိ။ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ယာထာဝတော ဝိနီတာ အရိယဓမ္မဿ ကောဝိဒါ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မဿာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မဿာ’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စတုသစ္စဓမ္မဿ ဝါ’’တိ။
အက္ကောသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ အသုရိန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၉။ တေနေဝါတိ ဘာတုပဗ္ဗဇိတေနေဝ။ အဿေဝါတိ တိတိက္ခဿ။ ‘‘တံ ဇယံ ဟောတီ’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သော ဇယော ဟောတီ’’တိ, ဒုဇ္ဇယံ ကောဓံ တိတိက္ခာယ ဇိနန္တဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယသ္မာ တိတိက္ခာဒယော န ကောဓဝသိကံ ဓုရံ, တံ ပန ဗာလာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၇။)မညနာမတ္တန္တိ ဣဓ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကတမဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဇာနတောဝ ဇယော န အဝိဇာနတော တိတိက္ခာယ အဘာဝတော။ န ဟိ အဝိဇာနန္တော အန္ဓဗာလော ကောဓံ ဝိဇေတုံ သက္ကောတိ။ ကေဝလံ ဇယံ မညတိ ကိလေသေဟိ ပရာဇိတော သမာနောပီတိ အဓိပ္ပါယော။
အသုရိန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဗိလင်္ဂိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၀။ သုဒ္ဓန္တိ ကေဝလံ သမ္ဘာရဝိရဟိတံ။ သမ္ဘာရယုတ္တန္တိ ကဋုကဘဏ္ဍာဒိသမ္ဘာရသဟိတံ။ ကဉ္ဇိတော နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ကဉ္ဇိကံ, အာရနာလံ, ဗိလင်္ဂန္တိ အတ္ထော။ နာမံ ဂဟိတံ သင်္ဂီတိကာလေ ‘‘ဗိလင်္ဂိကဘာရဒွါဇော’’တိ ဝိသေသနဝသေန။ တယောတိ ဓနဉ္ဇာနိယာ သာမိကော ဘာရဒွါဇော, အက္ကောသကဘာရဒွါဇော, အသုန္ဒရိကဘာရဒွါဇောတိ အာဒိတော တီသု သုတ္တေသု အာဂတာ တယော။ မေတိ မယှံ။
ဗိလင်္ဂိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ အဟိံသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၁။ ဧသာတိ ဗြာဟ္မဏော။ ‘‘အဟိံသကော အဟ’’န္တိ တဒတ္ထံ သာဓေတုံ ဣစ္ဆာယ ကထေသီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဟိံသကပဉှံ ပုစ္ဆီ’’တိ။ တထာ စေ အဿာတိ ယထာ တေ နာမဿ အတ္ထော, တထာ စေတံ ဘဝေယျာသိ အနွတ္ထနာမကော ဘဝေယျာသိ အဟိံသကော ဧဝ သိယာတိ။ န ဒုက္ခာပေတိ ဒုက္ခမတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပါဒေတိ, ဒုက္ခတော အပနေတီတိ အတ္ထော။
အဟိံသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဇဋာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၂။ ဇဋာပဉှဿာတိ ‘‘အန္တောဇဋာ ဗဟိဇဋာ’’တိ ဧဝံ ဇဋာပရိယာယဿ ပဉှဿ။
ဇဋာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၈။)၇။ သုဒ္ဓိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၃။ သုဒ္ဓိကပဉှဿာတိ ‘‘နာဗြာဟ္မဏော သုဇ္ဈတီ’’တိ ဧဝံ သုဒ္ဓသန္နိဿိတဿ ပဉှဿ။ သီလသမ္ပန္နောတိ ပဉ္စဝိဓနိယမလက္ခဏေန သီလေန သမန္နာဂတော။ တပေါကမ္မန္တိ အနသနပဉ္စာတပတပ္ပနာဒိပရိဘေဒနတပေါကမ္မံ ကရောန္တောပိ။ ဝိဇ္ဇာတိ တယော ဝေဒါတိ ဝဒန္တိ ‘‘တာယ ဣဓလောကတ္ထံ ပရလောကတ္ထံ ဉာယန္တီ’’တိ ကတွာ။ ဂေါတ္တစရဏန္တိ ဂေါတ္တသင်္ခါတံ စရဏံ။ ဗြာဟ္မဏော သုဇ္ဈတိ ဇေဋ္ဌဇာတိကတ္တာ။ တထာ ဟိ သော ဧဝ တပံ အာစရိတုံ လဘတိ, န ဣတရော။ အညာ လာမိကာ ပဇာတိ ဣတရဝဏ္ဏံ ဝဒတိ။ ဝစနသဟဿမ္ပီတိ ဂါထာနေကသဟဿမ္ပိ။ အန္တော ကိလေသေဟိ ပူတိကော သဘာဝေန ပူတိကော။ ကိလိဋ္ဌေဟိ ကာယကမ္မာဒီဟိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ။
သုဒ္ဓိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ အဂ္ဂိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၄။ အဂ္ဂိပရိစရဏဝသေနာတိ အဂ္ဂိဟုတ္တဇုဟနဝသေန။ သန္နိဟိတောတိ မိဿီဘာဝံ သမ္ပာပိတော။ တထာဘူတော စ သော သပ္ပိနာ သဒ္ဓိံ ယောဇိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သံယောဇိတော’’တိ။ အပါယမဂ္ဂံ ဩက္ကမတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒီနံ အတ္တနော သန္တာနေ သမုပ္ပါဒနတော။ တေနာဟ ‘‘ဣမံ လဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။
ဇာတိယာတိ သဒေါသကိရိယာပရာဓဿ အသမ္ဘဝေန ပရိသုဒ္ဓါယ ဇာတိယာ။ နာနပ္ပကာရေ အဋ္ဌာရသဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနသညိတေ ဂန္ထေ။ သုတဝါတိ သုတွာ နိဋ္ဌံ ပတ္တော အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေနာတိ ဣဒံ လောကေ သာသနေ စ နိရုဠှတာဝသေန ဝုတ္တံ။ အညေ ဟိ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဇာနန္တာ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေနေဝ ဇာနန္တိ, ဘဂဝါ ပန သဗ္ဗညုတညာဏေနပိ ဇာနာတိ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗသော ဇာတိ ခီယတိ ဧတေနာတိ ဇာတိက္ခယော,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၅၉။)အဂ္ဂမဂ္ဂေါ, တေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ အာပန္နတ္တာ စ ဇာတိက္ခယော အရဟတ္တံ။ ဇာနိတွာ ဝေါသိတဝေါသာနောတိ ဝိဇာနိတဗ္ဗံ စတုသစ္စဓမ္မံ မဂ္ဂဉာဏေန ဇာနိတွာ သောဠသန္နမ္ပိ ကိစ္စာနံ ဝေါသိတဝေါသာနော။
ဥပ္ပတ္တိံ ဒီပေတွာတိ ပါယသဒါနဿ အာဂမနံ ပကာသေတွာ။ ဂါထာဟိ အဘိဂီတန္တိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ မယာ အဘိဂီတံ။ အဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘုဉ္ဇိတုံ န ယုတ္တံ။ ‘‘အဘောဇနေယျ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယော အစ္စန္တမေဝ သုဒ္ဓေါတိ? သစ္စမေတံ, ဗြာဟ္မဏော ပန ပုဗ္ဗေ အဒါတုကာမော ပစ္ဆာ ဂါထာ သုတွာ ဓမ္မဒေသနာယ မုဒုဟဒယော ဟုတွာ ဒါတုကာမော အဟောသိ, တသ္မာ တံ ဘိက္ခူနံ အနာဂတေ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတ္ထံ ပဋိက္ခိပိ။ တထာ ဟိ အနန္တရသုတ္တေ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တေ စ ဧဝမေဝ ပဋိပဇ္ဇိ။ တေနာဟ ‘‘တွံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိ။ ကိလဉ္ဇမှိ…ပေ… ပကာသိတာတိ ဧတေန ဂါထံ ဥဒ္ဒေသဋ္ဌာနေဝ ဌပေတွာ ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ ဒဿေတိ။ ဂါယနေနာတိ ဂါယနကေန, ဂါနေန ဝါ။ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စာတိ သဒေဝကဿ လောကဿ ဟိတဉ္စေဝ တဿ ကာရဏဉ္စ။ သမ္ပဿန္တာနန္တိ သမ္မဒေဝ ပဿန္တာနံ။ ဓမ္မောတိ ပဝေဏိအာဂတော စာရိတ္တဓမ္မော န ဟောတိ။ ဘောဇနေသု ဥက္ကံသဂတံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဓာဘောဇန’’န္တိ အာဟ။ ဓမ္မေ သတီတိ အရိယာနံ အာစာရဓမ္မေ သတိ တံ အာလမ္ဗိတွာ ဇီဝန္တာနံ ဧတဒေဝ သေဋ္ဌန္တိ ‘‘သောမံ ဘုဉ္ဇေယျ ပါယသ’’န္တိ တံ အာရဗ္ဘ ကထာယ ဥပ္ပန္နတ္တာ။
သလ္လက္ခေတိ အယံ ဗြာဟ္မဏော။ သေသာ ပစ္စယာ နိဒ္ဒေါသာ တေ အာရဗ္ဘ ကထာယ အပ္ပဝတ္တိတတ္တာ။ ကုက္ကုစ္စဝူပသန္တန္တိ အဂ္ဂိအာဟိတပဒဿ ဝိယ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အန္နေန ပါနေနာတိ လက္ခဏဝစနမေတံ ယထာ ‘‘ကာကေဟိ သပ္ပိ ရက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒေသနာမတ္တမေတ’’န္တိ။ ဗဟုသဿဖလဒါယကံ သုခေတ္တံ ဝိယ ပဋိယတ္တန္တိ သမ္မာ ကသနဗီဇနဥဒကာနယနာပနယနာဒိနာ သုသဇ္ဇိတံ ခေတ္တံ ဝိယ သီလာဒိဂုဏဝိသေသသမ္ပာဒနေန ပဋိယတ္တံ ပုညက္ခေတ္တံ ဧတံ။
အဂ္ဂိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆၀။)၉။ သုန္ဒရိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၅။ အာနေတွာ ဟုနိတဗ္ဗတော အာဟုတိ။ သပ္ပိမဓုပါယသာဒီဟိ အဂ္ဂိံ ဇုဟောတိ ဧတ္ထာတိ အဂ္ဂိဟုတ္တံ, သာဓိဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဂျာယတန’’န္တိအာဒိ။ သုဝိသောဓိတော စဿာတိ နိဟီနဇာတိကာနံ အနေန သုဋ္ဌု ဝိသောဓိတော စ ဘဝေယျ။ ‘‘မေ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။
အဖလံ ကရောတီတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေမီတိ ပဒံ။ တာဝ အနန္တရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ အာဂတသဒိသမေဝါတိ ပေယျာလဝသေန ဌပေသိ, န သပ္ပိသင်္ခါရဋ္ဌပနံ။ ဟိမပါတဿ စ သီတဝါတဿ စ ပဋိဗာဟနတ္ထန္တိ အကာရဏမေတန္တိ တံ အနာဒိယိတွာ အညမေဝ သုကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိဗလောဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဉ္ဇာနိတွာတိ ‘‘နာယံ ဗြာဟ္မဏော’’တိ သဉ္ဇာနိတွာ။
နီစကေသန္တန္တိ ရဿကေသန္တံ။ ဗြာဟ္မဏာနံ သုဒ္ဓိအတ္ထာ သိခါတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တမတ္တမ္ပိ, သိခံ အဒိသွာ’’တိ, ‘‘ပရမဟံသပရိက္ခာဒိနာ’’တိ ကေစိ။
အကာရဏံ ဒက္ခိဏေယျဘာဝဿ ဇာတိ အဒက္ခိဏေယျဘာဝဟေတူနံ ပါပဓမ္မာနံ အပဋိက္ခေပဘာဝတော။ ဧတန္တိ သီလာဒိဘေဒံ စရဏံ။ ဒက္ခိဏေယျဘာဝဿ ကာရဏံ အဒက္ခိဏေယျဘာဝကာရကပါပဓမ္မာနံ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပဇဟနတော။ အဿာတိ ဗြာဟ္မဏဿ။ တမတ္ထန္တိ တံ ဒက္ခိဏေယျဘာဝဿ ကာရဏတာသင်္ခါတမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေန္တော။ သာလာဒိကဋ္ဌာ ဇာတောဝါတိ သာလာဒိဝိသုဒ္ဓကဋ္ဌာဝ ဇာတော။ သာပါနဒေါဏိအာဒိအဝိသုဒ္ဓကဋ္ဌာ ဇာတော အဂ္ဂိကိစ္စံ န စ န ကရောတိ။ ဧဝန္တိ ယထာ အဂ္ဂိ ယတော ကုတောစိ ဇာတောပိ အဂ္ဂိကိစ္စံ ကရောတိယေဝ, ဧဝံ စဏ္ဍာလကုလာဒီသု ဇာတောပိ ဒက္ခိဏေယျော န န ဟောတိ ဂုဏသမ္ပဒါဝသေန အရိယာနံ ဝံသေ ပဇာတတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဇာတိမာ’’တိ။ ဓိတိယာ ဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ပမုခဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓိတိယာတိ ဝီရိယေန။ တဉှိ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလဓမ္မာနံ ဥပ္ပါဒနပရိဗြူဟနေဟိ တေ ဓာရေတိ။ ဟိရိယာ ဒေါသေ နိသေဓေတိ, သမ္မဒေဝ ပါပါနံ ဇိဂုစ္ဆနေ သတိ တေသံ ပဝတ္တိယာ အဝသရော ဧဝ နတ္ထိ။ မောနဓမ္မေန ဉာဏသင်္ခါတေန ဩတ္တပ္ပဓမ္မေန။ ကာရဏာကာရဏဇာနနကောတိ တေသံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆၁။)တေသံ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတံ ဌာနံ, ပါပဓမ္မာနံ ဝါ ဝိပ္ပကာရသဘာဝဋ္ဌာနံ ဇာနနကော။
ပရမတ္ထသစ္စေန နိဗ္ဗာနေန အာရမ္မဏပစ္စယဘူတေန အရိယမဂ္ဂေန ဒန္တော။ ဣန္ဒြိယဒမေနာတိ တတော ဧဝ အရိယေန ဣန္ဒြိယသံဝရေန ဥပဂတော။ ဝိဒန္တိ တေဟိ သစ္စာနီတိ ဝေဒါ။ မဂ္ဂဝေဒါနံ အန္တန္တိ အရိယဖလံ။ ကိလေသာနံ အန္တန္တိ တေသံ အနုပ္ပါဒနိရောဓဋ္ဌာနံ။ ယညောတိ အဂ္ဂဖလံ။ နိရတ္ထကန္တိ အဖလံ တေသံ အနာဂမနတော, အာဂတာနမ္ပိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာဘာဝတော။ ဇုဟတိ ဒေတိ။
သုယိဋ္ဌန္တိ သုဒါနံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျလာဘေန။ သုဟုတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အထ ဝါ သုယိဋ္ဌန္တိ သုဋ္ဌု သမ္မဒေဝ ယိဋ္ဌံ သာရေ ဥပနီတံ မမ ဣဒံ ဒေယျဝတ္ထု။ သုဟုတန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
ဥပဟဋမတ္တေတိ ဗြာဟ္မဏေန ‘‘ဘုဉ္ဇတု ဘဝ’’န္တိ ဥပနီတမတ္တေ။ နိဗ္ဗတ္တိတောဇမေဝါတိ သဝတ္ထုကံ အဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္ထုတော ဝိဝေစိတဩဇမေဝ။ တေန တံ သုခုမတ္တံ ဂတန္တိ တံ ဟဗျသေသံ သဗ္ဗသော သုခုမဘာဝံ ဂတန္တိ ဩဇာယ အနောဠာရိကတာယ ပုရိမာကာရေနေဝ ပညာယမာနတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပန ဩဇာယ ဧဝ ကေဝလာယ ဂဟဏံ သန္ဓာယ။ သာ ဟိ အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတာယ ဝိသုံ ဂဏှိတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ ဒေဝတာဟိပိ သဝတ္ထုကာ ဂယှတိ။ မနုဿာနံ ဝတ္ထူတိ ကရဇကာယမာဟ။ ဩဠာရိကဝတ္ထုတာယ ဒေဝါနံ ဝိယ ဂဟဏီ န တိက္ခာတိ ဒိဗ္ဗောဇသမ္မိဿတာယ သမ္မာ ပရိဏာမံ န ဂစ္ဆတိ။ သုခုမာပိ သမာနာ ဒိဗ္ဗောဇာ တေန ပါယသေန မိဿိတာ ဩဠာရိကသမ္မိဿတာယ သုခုမဝတ္ထုကာနံ ဒေဝါနံ သုခဒါ န ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဂေါယူသေ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ ပရိဘောဂဝတ္ထုနော ဩဠာရိကတာယ ဝါ ဒေဝါနံ ဒုက္ကရံ သမ္မာ ပရိဏာမေတုံ, ဒိဗ္ဗောဇာယ ဂရုတရဘာဝေန မနုဿာနံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘န ခွါဟ’’န္တိအာဒိ။ သမာပတ္တိစိတ္တသမုဋ္ဌိတာ တေဇောဓာတု ဈာနာနုဘာဝသန္တေဇိတာ တိက္ခတရာ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌ…ပေ… ပရိဏာမေယျာ’’တိ။ ဘဂဝတော ပန သုဒ္ဓေနေဝ ပရိဏမတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါကတိကေနေဝါ’’တိ, ဈာနာနုဘာဝပ္ပတ္တေန ဈာနေန ဝိနာ သဘာဝသိဒ္ဓေနေဝ။
‘‘အပ္ပဟရိတေ’’တိ ဧတ္ထ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒီသု ဝိယ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဟရိတေတိ အဟရိတေ’’တိ။ ပါတိသတေပိ ပါယသေ။ န အာလုဠတီတိ န အာဝိလံ ဟောတိ။ အနာဂန္တာဝ ဂစ္ဆေယျ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆၂။)‘‘အတ္တနာပိ န ပရိဘုဉ္ဇိ, အညေသံ န ဒါပေသိ, ကေဝလံ ပါယသံ နာသေသီ’’တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော။
ဒါရု သမာဒဟာနောတိ ဒါရုဟရိဒ္ဒိ ဒါရုသ္မိံ တဿ ဒဟန္တော။ ယဒီတိအာဒိ ဒါရုဈာပနဿ ဗဟိဒ္ဓဘာဝသာဓနံ အသုဒ္ဓဟေတူနံ ပဋိပက္ခာဘာဝတော တဿ။ ခန္ဓာဒီသု ကုသလာတိ တေသု သဘာဝတော သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော နိဿရဏတော ဇာနနတော ဆေကာ ပဏ္ဍိတာ။ ဉာဏဇောတိန္တိ ဉာဏမယံ ဇောတိံ။ ဇာလေမီတိ ပဇ္ဇလိတံ ကရောမိ။ နိစ္စံ ပဇ္ဇလိတဂ္ဂိ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဝိဂတသမ္မောဟန္ဓကာရတာယ ဧကောဘာသဘာဝတော။ သဗ္ဗသော ဝိက္ခေပါဘာဝတော နိစ္စသမာဟိတတ္တော။ ဧဝံ ဝဒတီတိ စရိတံ ဗြဟ္မစရိယံ ဂဟေတွာ စရာမီတိ ဧဝံ ဝတ္တမာနံ ဝိယ ဝဒတိ အာသန္နတံ ဟဒယေ ဌပေတွာ။
ခါရိဘာရောတိ ခါရိဘာရသဒိသော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ ခန္ဓေန ဝယှမာနောတိ ကာဇေ ပက္ခိပိတွာ ခန္ဓေန ဝယှမာနော။ ပထဝိယာ သဒ္ဓိံ ဖုသေတိ ဘာရဿ ဂရုကဘာဝေန ကာဇဿ ပရိဏမနေန။ မာနေန အတ္တနော ဇာတိအာဒီနိ ပဂ္ဂဏှတော အညဿ တာနိ န သဟတီတိ အာဟ – ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ဣဿံ ဥပ္ပါဒေန္တော’’တိ, တတ္ထ တတ္ထ ဇာတိအာဒိမာနဝတ္ထုသ္မိံ ဂရုတရဂ္ဂဟဏေန သံသီဒေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ ကောဓော ဓူမောတိ ယထာပိ ဘာသုရော အဂ္ဂိ ဓူမေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌော, ဧဝံ ကောဓေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌော။ ဉာဏဂ္ဂီတိ တဿ ကောဓော ဓူမော။ မုသာဝါဒေါဝ မောသဝဇ္ဇံ။ ယထာ ဉာဏေ သတိ မုသာဝါဒေါ နတ္ထိ, ဧဝံ မုသာဝါဒေ သတိ ဉာဏမ္ပီတိ တေန တံ နိရောဓိတံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘မုသာဝါဒေန ပဋိစ္ဆန္နံ ဉာဏ’’န္တိ။ ယထာ သုဇာယ ဝိနာ ဗြာဟ္မဏာနံ ယာဂေါ န ဣဇ္ဈတိ, ဧဝံ ပဟူတဇိဝှါယ ဝိနာ သတ္ထု ဓမ္မယာဂေါ န ဣဇ္ဈတီတိ ဇိဝှါ သုဇာပရိယာယာ ဝုတ္တာ။ ဇောတိ ဌိယတိ ဧတ္ထာတိ ဇောတိဋ္ဌာနံ ဝေဒိ, ယံ အဂ္ဂိကုဏ္ဍံ။ သတ္တာနံ ဟဒယံ ဇောတိဋ္ဌာနံ ဉာဏဂ္ဂိနော တတ္ထ သမုဇ္ဇလနတော။ အတ္တာတိ စိတ္တံ ‘‘အာဟိတော အဟံ မာနော ဧတ္ထာ’’တိ ကတွာ။
ဓမ္မော ရဟဒေါတိ အဿဒ္ဓိယာဒိအာလသိယာဘာဝတော ကိလေသမလပက္ခာလနတော ပရမဂ္ဂိနိဗ္ဗုတာဝဟနတော အရိယမဂ္ဂဓမ္မော အနာဝိလော ရဟဒေါ။ ဟေဋ္ဌုပရိယဝါလုကာတိ ဝိပရိဝတ္တိတဝါလုကာ ဟုတွာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆၃။)အာလုဠာတိ အာကုလဇာတာ။ ပဏ္ဍိတာနံ ပသတ္ထောတိ ပဏ္ဍိတာနံ ပုရတော သေဋ္ဌော။ သေဋ္ဌဘာဝေန သန္တော ပါသံသော ဟုတွာ ကိလေသေ ဘိန္ဒတိ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ သဗ္ဘီတိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တမဋ္ဌေနာ’’တိ။ တထာ စာဟ ဘဂဝါ ‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၃)။
ဝစီသစ္စန္တိ ဣမိနာ ‘‘စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ ဝါစာ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ သမ္မာဝါစံ ဒဿေတိ။ သစ္စသံယမပဒေဟိ ဒဿိတာ မဂ္ဂဓမ္မာ ဣဓ ‘‘ဓမ္မော’’တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ – ‘‘ဓမ္မောတိ ဣမိနာ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ မဂ္ဂသစ္စံ ဂဟိတံ အနန္တရဂါထာယ အနေကေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ အတ္ထတောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာဒိအတ္ထတော။ တာယ ဟိ သကိစ္စံ ကရောန္တိယာ ဣတရေ သဗ္ဗေပိ တဒနုဝတ္တိကာ ဟောန္တိ။ တဂ္ဂတိကတ္တာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပကာရကဘာဝေန တာယ သမာနဂတိကတ္တာ။ အာရမ္မဏဉှိ ဝိတက္ကေနာဟဋံ ပညာ ဝိစိနိတုံ သက္ကောတိ။ တထာ ဟိ သော ပညာက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟံ ဂတော။ ဓမ္မောတိ သဘာဝတော သမာဓိ ဂဟိတော, ဣတရေ ဒွေ တဒုပကာရတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၊ မ။ နိ။ ၃။၁၉၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) သမာဓိ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တော။ ပရမတ္ထသစ္စံ ဂဟိတံ သဗ္ဗေသံ သေဋ္ဌဘာဝတော။ ယထာဟ – ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ, ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄)။ အတ္ထတောတိ တတော ဧဝ ပရမတ္ထတော, အနန္တရံ ဝုစ္စမာနာနံ ဝါ မဂ္ဂဓမ္မာနံ အာရမ္မဏဘာဝတော။ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဂဟိတာနိ တာသံ မဂ္ဂဘာဝတော။ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ ဗြဟ္မစရိယံ နာမာတိ ဧတံ နိဗ္ဗာနဂါမိ ဥတ္တမဋ္ဌေန မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ နာမ။ မဇ္ဈေ သိတာတိ လီနုဒ္ဓစ္စာဒိအန္တဒွယဝိဝဇ္ဇနေန မဇ္ဈေ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဘာဝနံ နိဿိတာ။ သဿတုစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏံ ဟေတ္ထ ပဓာနတာယ နိဒဿနမတ္တံ။ သေဋ္ဌပ္ပတ္တီတိ သေဋ္ဌဘာဝပ္ပတ္တိ။ တ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရောတိ ‘‘သ ဥဇုဘူတေသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မဇ္ဈေ တ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, ‘‘သ ဒုဇ္ဇုဘူတေသူတိ ကေစိ ပဌန္တိ, တေသံ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ သ-ဣတိ သုန္ဒရိကော ဗြာဟ္မဏော ဝုတ္တောတိ ကတွာ အာဟ ‘‘သ တွ’’န္တိ, သော တွန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မော သာရိယော ပရိဓာနဘူတာ အလင်္ကာရာ ဧတဿာတိ ဓမ္မသာရီ။ အထ ဝါ ဓမ္မေဟိ သာရိတဝါတိ ဓမ္မသာရီ, တေဟိ သာရေတွာ ဌိတဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကုသလဓမ္မေဟီ’’တိအာဒိ။
သုန္ဒရိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆၄။)၁၀။ ဗဟုဓီတရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၆။ သမန္တတောတိ ဒက္ခိဏဝါမာနံ ဝသေန သမန္တတော။ ဦရုဗဒ္ဓါသနန္တိ ဦရူနံ ဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇနံ။ ဒွိန္နံ ဦရူနံ အညမညဗန္ဓနဝသေန အာဘုဇိတာကာရံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အာဘုဇိတွာတိ ဗန္ဓိတွာ’’တိ။ ဟေဋ္ဌိမကာယဿ အနုဇုကံ ဌပနံ နိသဇ္ဇာဝစနေနေဝ ဗောဓိတန္တိ ‘‘ဥဇုံ ကာယ’’န္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ’’တိ။ တံ ပန ဥဇုကဋ္ဌပနံ သရူပတော ပယောဇနတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိမုခန္တိ ဧတ္ထ ပရိ-သဒ္ဒေါ အဘိသဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ, ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရေက္ခတောတိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ မုခန္တိ နိယျာနဋ္ဌော ‘‘သုညတဝိမောက္ခမုခ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော ဟိ နိယျာနဋ္ဌော, တသ္မာ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတသမ္မောသံ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသံ သတိံ ကတွာ ပရမံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ…ပေ… နိသီဒိ ဗြာဟ္မဏဿ ပသာဒသဉ္ဇာနနတ္ထံ။ အဋဝိမုခါ စရမာနာတိ ဂေါစရံ ဂဏှန္တာ။
အဇ္ဇသဋ္ဌိန္တိ အဇ္ဇ ဆန္နံ ပူရဏီ သဋ္ဌီ ဒိဝသဝုတ္တိ, အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ ဆ ဒိဝသေတိ အတ္ထော။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ အဇ္ဇ ဆဒိဝသမတ္တကာတိ အဇ္ဇတော ဆဋ္ဌဒိဝသမတ္တကာ။ လာမကာတိ နိဟီနာ နိပ္ဖလာ။ တေနာဟ ‘‘တိလခါဏုကာ’’တိအာဒိ။
ဥဿာဟေနာတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ပသာရေန အဘိဘဝနေန။ တံ ပန နေသံ အဘိဘဝနံ ဒဿေတုံ ‘‘ကဏ္ဏနင်္ဂုဋ္ဌာဒီနီ’’တိအာဒိမာဟ။
‘‘ဥပ္ပါဋကပါဏကာ’’တိ တစံ ဥပ္ပါဋေတွာ ဝိယ ခါဒကပါဏကာ ဦကာမင်္ဂုလာဒယော။
ကဠာရပိင်္ဂလာတိ နိက္ခန္တပိင်္ဂလက္ခိကာ, ကဠာရပိင်္ဂလာတိ ဝါ ရတ္တဂတ္တာ စ ပိင်္ဂလစက္ခုကာ စ။ တိလကာဟတာတိ အာဟတတိလကာ, တိလပ္ပမာဏေဟိ ဗိန္ဒူဟိ သမန္တတော သန္ထတသရီရာ။
ပဋိဂါထာဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေသီတိ ပကတိယာ တဿ အတ္တနာ ကထေတဗ္ဗံ ဓမ္မဒေသနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဂုဏကိတ္တနဝသေန သတ္တဟိ ဝဍ္ဎေသိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆၅။)ပဗ္ဗဇိတွာတိ ဣဏာယိကာနံ အတ္တနော ပလိဗောဓံ တထာ တထာ ဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ။
ယထာ စ တတ္ထ ဘဂဝါ ပဋိပဇ္ဇိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုန ဒိဝသေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တံ တံ ကုလဃရံ ပေသေတွာတိ တံ တံ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဓီတရံ တဿ တဿာနုစ္ဆဝိကဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဒေန္တော တံ တံ ကုလဃရံ ပေသေတွာ ဗြာဟ္မဏဓမ္မေ ဂရုကရဏာဘာဝတော။
‘‘နဋ္ဌေ မတေ ပဗ္ဗဇိတေ, နပုံသကေပိ ဘတ္တရိ၊
ဣတ္ထိယာ ပတိသေဋ္ဌာယ, န အညော ပတိ ဣစ္ဆိယော’’တိ။ –
အယဉှိ ဗြာဟ္မဏဓမ္မော။ အယျိကဋ္ဌာနေတိ မာတာမဟိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ သတ္ထု စိတ္တာရာဓနဝသေနာတိ။
ဗဟုဓီတရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဥပါသကဝဂ္ဂေါ
၁။ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၇။ ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိန္တိ ဒက္ခိဏာဂိရိဇနပဒေ, တသ္မိံ ဒက္ခိဏာဂိရိဇနပဒေ ဒက္ခိဏာဂိရိဝိဟာရေ။ ခန္ဓေသု ဌပေတွာ ယုဂေ ယောတ္တေဟီတိ ယောတ္တရဇ္ဇူဟိ ယုတ္တာနိ ပယောဇိတာနိ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။
ပဌမဒိဝသေတိ ဝပနဒိဝသေသု ပဌမဒိဝသေ အာရဒ္ဓဒိဝသေ။ ပဉ္စင်္ဂါနိပိ ပရိပုဏ္ဏာနိ, ပဂေဝ ဣတရင်္ဂါနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိပုဏ္ဏပဉ္စင်္ဂါ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဟရိတာလမနောသိလာအဉ္ဇနေဟိ ဥရတ္ထနာဒီသု ဌပိတတ္တာ အာဘာယ ဥဇ္ဇလဂတ္တာ။ အဝသေသာ ဗလီဗဒ္ဒါ။ ကိလန္တဂေါဏံ မောစေတွာ အကိလန္တဿ ယောဇနံ ကိလန္တပရိဝတ္တနံ။
သီဟကုဏ္ဍလာနီတိ သီဟမုခကုဏ္ဍလာနိ။ ဗြဟ္မဝေဌနန္တိ ဗြဟ္မုနော ဝေဌနသဒိသံ, အဿနခဝေဌနသဒိသန္တိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆၆။)ဗုဒ္ဓါနံ ကိစ္စာနိ ကာလဝသေန ဝိဘတ္တာနိ ပဉ္စ ကိစ္စာနိ ဘဝန္တိ။ ပုရေဘတ္တကိစ္စန္တိ ဘတ္တတော ပုဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓေန ကာတဗ္ဗကိစ္စံ။ ဝီတိနာမေတွာတိ ဖလသမာပတ္တိယာ ကာလံ ဝီတိနာမေတွာ။ ကဒါစိ ဧကောတိအာဒိ တေသံ တေသံ ဝိနေယျာနံ ဝိနယနာနုရူပပဋိပတ္တိဒဿနံ။ ပကတိယာတိ ပကတိဗုဒ္ဓဝေသေန။ ဗုဒ္ဓါနံ ဟိ ရူပကာယဿ အသီတိအနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတ-ဗာတ္တိံသမဟာပုရိသ- လက္ခဏ-ကာယပ္ပဘာ-ဗျာမပ္ပဘာ-ကေတုမာလာဝိစိတ္တတာ ဗုဒ္ဓဝေသော။ ကဒါစိ အနေကေဟိ ပါဋိဟာရိယေဟိ ဝတ္တမာနေဟီတိ ဣမိနာ ပါရမီနံ နိဿန္ဒဘူတာနိ ပါဋိဟာရိယာနိ ရုစိဝသေနေဝ ပကာသနကာနိ ဘဝန္တိ, န သဗ္ဗဒါတိ ဒဿေတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဣန္ဒခီလဿ အန္တော ဌပိတမတ္တေ ဒက္ခိဏပါဒေ’’တိအာဒိဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဘဂဝတော ကာယေ ပီတရသ္မီနံ ယေဘုယျတာယ ‘‘သုဝဏ္ဏရသသိဉ္စနာနိ ဝိယာ’’တိ ဝတွာ ကာယမှိ နီလာဒိရသ္မီဟိ တဟံ တဟံ ပီတမိဿိတံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိစိတြပဋပရိက္ခိတ္တာနိ ဝိယ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဓုရေနာကာရေန သဒ္ဒံ ကရောန္တိ တုဋ္ဌရဝရဝနတော။
တတ္ထာတိ ဝိဟာရေ။ ဂန္ဓမဏ္ဍလမာဠေတိ ဟတ္ထေန ကတပရိဘဏ္ဍေ သမောသရိတဂန္ဓပုပ္ဖဒါမေ မဏ္ဍလမာဠေ။
ဥပဋ္ဌာနေတိ ပမုခေ။ ‘‘ဩဝဒတီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထောဝါဒံ သာမညတော ဒဿေတုံ, ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမ္ပတ္တီတိ စက္ခာဒိဣန္ဒြိယပါရိပူရိ စေဝ ဟတ္ထာဒိသမ္ပဒါ စ။ သမဿာသိတကာယော ကိလမထဝိနောဒနေန။ ‘‘တဉ္စ ခေါ သမာပဇ္ဇနေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒုတိယဘာဂေတိ ဣမိနာ အပရဘာဂံ တယော ဘာဂေ ကတွာ တတ္ထ ပုရိမဘာဂံ သေယျနိသဇ္ဇာဝသေန သမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမေတီတိ ဒဿေတိ။ လောကန္တိ ရာဇဂဟာဒီသု ယံ တဒါ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတိ, တတ္ထ အညတ္ထ ဝါ ဗုဇ္ဈနကံ ဝိနေယျသတ္တလောကံ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ဝေါလောကေတိ။ ကာလယုတ္တန္တိ တေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကကာလာနုရူပံ။ သမယယုတ္တန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သမယယုတ္တန္တိ ဝါ တေဟိ အာဇာနိတဗ္ဗဝိသေသပဋိလာဘာနုရူပံ။
ပဋိသလ္လီနောတိ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ သမာပတ္တိံ သမာပန္နော။ အဓိပ္ပါယံ သမ္ပာဒေန္တော တံ အဝိရာဓေန္တော, အဇ္ဈာသယာနုရူပန္တိ အတ္ထော။
သကလ…ပေ… ဒေဝတာယောတိ ဧတ္ထ လောကဓာတုသာကလျံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န ဒေဝတာသာကလျံ။ န ဟိ မဟာသမယေ ဝိယ သဗ္ဗဒါ မဇ္ဈိမယာမေ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆၇။)ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗာ ဒေဝတာ သတ္ထု သမီပံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ ကိလာသုဘာဝေါ ကိလမထော။
ဝိဟာရစီဝရပရိဝတ္တနဝသေနာတိ ဝိဟာရေ နိဝတ္ထနိဝါသနပရိဝတ္တနဝသေန။ အာဒိယိတွာတိ ပါရုပနဝသေန ဂဟေတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဓာရေတွာ’’တိ။ ဘိက္ခာစာရန္တိ ဘိက္ခတ္ထံ စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။
အတိရောစမာနန္တိ တံ တံ အတိက္ကမိတွာ သမန္တတော သဗ္ဗဒိသာသု ဝိရောစမာနံ။ သရီရပ္ပဘန္တိ အတ္တနော သရီရပ္ပဘံ။ ဇင်္ဂမံ ဝိယ ပဒုမသရန္တိ ရတနမယကိဉ္ဇက္ခံ ရဇတမယကဏ္ဏိကံ သမန္တတော သမ္ဖုလ္လိတကဉ္စနပဒုမံ သဉ္စာရိမသရံ ဝိယ။ ဂဂနတလန္တိ အဗ္ဘမဟိကာဒိဥပက္ကိလေသဝိဂမေန သုဝိသုဒ္ဓအာကာသတလံ ဝိယ။ တမ္ပိ ဟိ တာရာဂဏကိရဏဇာလသမုဇ္ဇလတာယ သမန္တတော ဝိရောစတိ။ ကနကသိခရန္တိ ကနကဂိရိသိခရံ။ သိရိယာ ဇလမာနန္တိ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇာယ သဗ္ဗာကာရေန ပရိပုဏ္ဏကာယတာယ အနညသာဓာရဏာယ ရူပကာယသိရိယာ သမုဇ္ဇလံ, ယဿာ ရုစိရဘာဝေါ ဝိဒ္ဓေ ဝိဂတဝလာဟကေ ပုဏ္ဏမာသိယံ ပရိပုဏ္ဏကလမနောမမဏ္ဍလံ စန္ဒမဏ္ဍလံ အတိရောစတိ, ပဘဿရဘာဝေါ သဟဿရံသိကိရဏတေဇောဇာလသမုဇ္ဇလံ သူရိယမဏ္ဍလံ အဘိဘဝတိ, ဟေမသမုဇ္ဇလဘာဝေါ တဒုဘယေ အဘိဘုယျ ပဝတ္တမာနံ ဧကက္ခဏေ ဒသသဟဿိလောကဓာတုဝိဇ္ဇောတနသမတ္ထ-မဟာဗြဟ္မုနော ပဘာသမုဒယံ အဘိဝိဟစ္စ ဘာသတိ တပတိ ဝိရောစတိ။
သမန္တပါသာဒိကေတိ သမန္တတော ပသာဒါဝဟေ။ တဉ္စ ခေါ သဗ္ဗသော သရိတဗ္ဗတာယာတိ အာဟ ‘‘ပသာဒနီယေ’’တိ။ ဥတ္တမဒမထသမထမနုပ္ပတ္တေတိ ကာယဝါစာဟိ အနုတ္တရံ ဒန္တဘာဝဉ္စေဝ အနုတ္တရံ စိတ္တဝူပသမဉ္စ သမ္ပတ္တေ။ အပ္ပသာဒေနာတိ ပသာဒါဘာဝေန, ပသာဒပဋိက္ခေပေန ဝါ အဿဒ္ဓိယေန။ ဥဘယထာပိ နောတိ အပ္ပသာဒေါ မစ္ဆရိယန္တိ ဥဘယထာပိ နော ဧဝ, အထ ခေါ အနတ္တမနတာယ ဥပါရမ္ဘာဓိပ္ပါယေန အပသာဒေန္တော, ဘဂဝတော မုခတော ကိဉ္စိ ဒေသေတုကာမော ဝါ ဧဝမာဟ။ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝတော ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အတိတ္တန္တိ တိတ္တိံ အဂစ္ဆန္တံ။ ကမ္မဘင်္ဂန္တိ ကမ္မဟာနိံ။
တိက္ခပညော ဧသ ဗြာဟ္မဏော, တထာ ဟိ န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ သစ္ဆိကရိဿတိ။ ကထာပဝတ္တနတ္ထမ္ပိ ဧဝမာဟ – ‘‘ဧဝံ အဟံ ဣမဿ ကဉ္စိ ဓမ္မံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆၈။)သောတုံ လဘိဿာမီ’’တိ။ ဝေနေယျဝသေနာတိ အတ္တနော ကသနကာရိဘာဝကိတ္တနမုခေန ဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေန။
ဩဠာရိကာနီတိ ပါကတိကာနိ။ ‘‘ဧသ ဥတ္တမဒက္ခိဏေယျော’’တိ သဉ္ဇာတဗဟုမာနော။ ပါဠိယံ ‘‘ယုဂံ ဝါ နင်္ဂလံ ဝါ’’တိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော။ တေန ဗီဇာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ, တသ္မာ ဗီဇံ ဝါ ဤသံ ဝါ ပရိဂ္ဂဟယောတ္တာနိ ဝါတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ပဋိဝစနံ ဒေန္တော ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗဓမ္မသဘာဂတာယာတိ ပဌမံ ဂဟိတဓမ္မသဘာဂတာယ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ အဋ္ဌကထာရုဠှမေဝ ဂဟေတဗ္ဗဉ္စ သဒ္ဒတော အတ္ထာပတ္တိတော ဝါ ဣဓ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗုဒ္ဓါနံ အာနုဘာဝေါ အယံ, ယဒိဒံ ပသင်္ဂါဂတဓမ္မမုခေန ဒေသနံ အာရဘိတွာ ဝေနေယျဝိနယနံ။
အနနုသန္ဓိကာတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန အနနုသန္ဓိကာ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿာ ဒေသနာယ။ သောတိ ဘဂဝါ။ တဿာတိ ဗြာဟ္မဏဿ။ အနုကမ္ပာယာတိ အသဗ္ဗညူ ဟိ သတိပိ အနုကမ္ပာယ ပုစ္ဆိတမတ္တေ တိဋ္ဌေယျ, တထာ ဇာနန္တောပိ အနနုကမ္ပကော, ဘဂဝါ ပန ဥဘယဓမ္မပါရိပူရိယာ ‘‘ဣဒံ အပုစ္ဆိတ’’န္တိ အပရိဟာပေတွာ ကထေတိ။ သမူလန္တိအာဒိနာ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗီဇဿ ကသိယာ မူလဘာဝေါ နာနန္တရိယတော တပ္ပမာဏဝိဓာနတော စာတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ…ပေ… ကတ္တဗ္ဗတော’’တိ။ တေန အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ဗီဇဿ ကသိယာ မူလဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ ကုသလာတိ ဣမိနာ အကုသလာ တတော အညထာပိ ကရောန္တိ, တံ ပန အပ္ပမာဏန္တိ ဒဿေတိ။
တဿာတိ ဗြာဟ္မဏဿ ဗီဇဋ္ဌာနိယဿ ဓမ္မဿ စ ဥပကာရဘာဝတော။ ဓမ္မသမ္ဗန္ဓသမတ္ထဘာဝတောတိ တထာ ဝုတ္တဓမ္မဿ ဖလေန သမ္ဗန္ဓိတုံ ယောဇေတုံ သမတ္ထဘာဝတော။ တပေါ ဝုဋ္ဌီတိ ဝုတ္တဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကဿကဿ ဥပကာရဿ ဗီဇဿ အနန္တရံ ဝုဋ္ဌိ ဝုစ္စမာနာ အဋ္ဌာနေ ဝုတ္တာ နာမ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ဗီဇဿ ဝပ္ပကာလေ အနုရူပါယ ဝုဋ္ဌိယာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတော, တသ္မာ အဝသာနေ မဇ္ဈေ ဝါ ဝုစ္စမာနာယ ဓမ္မသမ္ဗန္ဓသမတ္ထတာ တဿာ ဝိဘာဝိတာ န သိယာ။ အတ္တနော အဝိသယေတိ ဈာနာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ။ ပစ္ဆာပီတိ ကသိသမ္ဘာရကထနတော ပစ္ဆာပိ။ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဧကန္တေန ဝတ္တဗ္ဗော။ တဒနန္တရံယေဝါတိ ဗီဇာနန္တရံယေဝ။ ဝုစ္စမာနာ ဝုဋ္ဌိ သမတ္ထာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၆၉။)ဟောတိ, ဗီဇဿ ဖလေန သမ္ဗန္ဓနေ သမတ္ထာတိ ဒီပိတာ ဟောတိ အနန္တရဝစနေနေဝ တဿာ အာသန္နဥပကာရတ္တဒီပနတော။
သမ္ပသာဒလက္ခဏာတိ ပသီဒိတဗ္ဗေ ဝတ္ထုသ္မိံ သမ္မဒေဝ ပသီဒနလက္ခဏာ။ ဩကပ္ပနလက္ခဏာတိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော ဧဝမေတန္တိ ပက္ခန္ဒနလက္ခဏာ။ မူလဗီဇန္တိအာဒီသု မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ ဗီဇဂါမဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဘူတဂါမော ပန မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိ မူလဗီဇန္တိအာဒိနာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗီဇဗီဇန္တိ ပဉ္စမံ ပန ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရူဟနသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇသဒ္ဒေါ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခံ ရူပရူပ’’န္တိ စ ယထာ။ ဧဝမ္ပိ ဣမိနာ အတ္ထေန ဣမဿပိ နိပ္ပရိယာယောဝ ဗီဇဘာဝေါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တံ သဗ္ဗမ္ပိ…ပေ… ဂစ္ဆတီ’’တိ။
ဣဒါနိ ကထဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗေ သဒ္ဓါယ ဩပမ္မတ္တေ ဗီဇေ သဒ္ဓါယ ဗီဇဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထ ယထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကာမံ သဒ္ဓူပနိသံ သီလံ, တထာပိ သမာဓိဿ ဝိယ သဗ္ဗေသမ္ပိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ အာဒိမူလဘာဝတော သဒ္ဓါယပိ ပတိဋ္ဌာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ သီလမူလေန ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ။ ယသ္မာ သဗ္ဗဿေဝ ပုဂ္ဂလဿ သဒ္ဓါဝသေန သမထဝိပဿနာရမ္ဘော, တသ္မာ သာ ‘‘ဥပရိ သမထဝိပဿနင်္ကုရံ ဥဋ္ဌာပေတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တန္တိ ဓညဗီဇံ။ ပထဝိရသံ အာပေါရသန္တိ သသမ္ဘာရပထဝီအာပေသု လဗ္ဘမာနံ ရသံ။ ဂဟေတွာတိ ပစ္စယပရမ္ပရာယ ဂဟေတွာ။ ဓညပရိပါကဂဟဏတ္ထန္တိ ဓညပရိပါကနိဗ္ဗတ္တိအတ္ထံ။ ရသန္တိ သဒ္ဓါသီလမူလဟေတုသမထဝိပဿနာဘာဝနာရသံ အာဒိယိတွာ။ အရိယမဂ္ဂနာဠေနာတိ အရိယမဂ္ဂသောတေန အရိယဖလဓညပရိပါကဂဟဏတ္ထန္တိ အရိယဖလမေဝ ဓနာယိတဗ္ဗတော ဓညံ တဿ နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထံ။ ဓညနာဠံ နာမ ကဏ္ဍဿ နိဿယဘူတော ပစ္ဆိမဒေသော, ကဏ္ဍော တဗ္ဘန္တရော တံနိဿယောယေဝ ဒဏ္ဍော။ ပသဝေါ နာမ ပုပ္ဖံ။ ဝုဒ္ဓိန္တိ အဝယဝပါရိပူရိဝသေန ဝုဒ္ဓိံ။ ဝိရူဠှိန္တိ မူလသန္တာနဒဠှတာယ ဝိရုဠှတံ။ ဝေပုလ္လန္တိ ပတ္တနာဠာဒီဟိ ဝိပုလဘာဝံ။ ခီရံ ဇနေတွာတိ တရုဏသလာဋုကဘာဝပ္ပတ္တိယာ တဏ္ဍုလဿ ဗီဇဿ ဗီဇဘူတံ ခီရံ ဥပ္ပါဒေတွာ။ ဧသာတိ သဒ္ဓါ။ ပတိဋ္ဌဟိတွာတိ ကမ္မပထာကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိသဟိတေန အာဒိတော ပဝတ္တသီလမတ္တေန ပတိဋ္ဌဟိတွာ။ ဝုဒ္ဓိန္တိအာဒီသု သုပရိသုဒ္ဓါဟိ သီလစိတ္တဝိသုဒ္ဓီဟိ ဝုဒ္ဓိံ, ဒိဋ္ဌိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓီဟိ ဝိရူဠှိံ။ မဂ္ဂါမဂ္ဂပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီဟိ ဝေပုလ္လံ ပတွာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၀။)ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိခီရန္တိ သာဒုရသသုဝိသုဒ္ဓိဘာဝတော ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတံ ခီရံ ဇနေတွာ။ အနေက…ပေ… ဖလန္တိ အနေကပဋိသမ္ဘိဒါ-အနေကာဘိညာဏပရိပုဏ္ဏံ အရဟတ္တဖလသီသံ နိပ္ဖါဒေတိ။
ဗီဇကိစ္စကရဏတောတိ ဗီဇကိစ္စဿ ကရဏတော။ ယဉှိ တံသဒိသဿ ဝိသဒိသဿ စ အတ္တနော ဖလဿ ပတိဋ္ဌာပနသမ္ဗန္ဓနနိပ္ဖါဒနသင်္ခါတံ ဗီဇဿ ကိစ္စံ, တဿ ကရဏတော နိဗ္ဗတ္တနတော ‘‘ဧဝံ သဒ္ဓါ ဗီဇကိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ အနညသာဓာရဏံ သဒ္ဓါယ ကုသလဓမ္မာနံ ဗီဇဘာဝံ ဒဿေတိ။ သာ စာတိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ ဣဒါနိ တတ္ထ အာဂမံ ဒဿေန္တော ‘‘သဒ္ဓါဇာတော’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ယထာ သပ္ပုရိသူပနိဿယဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ စ, ဧဝံ အနဝသေသာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဒ္ဓါ မူလကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။
ဣန္ဒြိယသံဝရော ဝီရိယဉ္စ အကုသလဓမ္မေ, ဒုက္ကရကာရိကာ ဓုတင်္ဂဉ္စ အကုသလဓမ္မေ စေဝ ကာယဉ္စ တပတိ ဝိဗာဓတီတိ တပေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဣန္ဒြိယသံဝရော အဓိပ္ပေတော ဝီရိယဿ ဓောရယှဘာဝေန ဂယှမာနတ္တာ, ဣတရေသံ ဝုဋ္ဌိဘာဝဿ အနုယုဉ္ဇမာနတ္တာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကလလင်္ဂါရဝုဋ္ဌိအာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သမနုဂ္ဂဟိတန္တိ ဥပဂတံ။ ဝိရုဟနာမိလာယနနိပ္ဖတ္တိဝစနေဟိ ဓညဗီဇသန္တာနဿ ဝိယ တေသံ ဝုဒ္ဓိယာ သဒ္ဓါဗီဇသန္တာနဿ တပေါဝုဋ္ဌိယာ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ဥပကာရတံ ဒဿေတိ။
ပုရိမပဒေသုပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန ပရပဒေသုပီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဟိရီ မေ ဤသာ, မနော မေ ယောတ္တ’’န္တိ ဣစ္ဆိတတ္တာ, ‘‘သတိ မေ’’တိ ဧတ္ထ မေ-သဒ္ဒေါ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဥဒကမ္ပိ တာဝ ဒါတဗ္ဗံ ဟောတိ နဒီတဠာကာဒိတော အာနေတွာ။ ဝီရိယဗလီဗဒ္ဒေ စတုဗ္ဗိဓေ ယောဇေတွာ။ နိစ္စကာလံ အတ္ထီတိ ဝစနသေသော။
သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာ အဓိပ္ပေတာ အမတပ္ဖလာယ ကသိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဝိပဿနာ ပညာ စာတိ ဒုဝိဓာပိ ပညာ ဥပနိဿယာ ဟောတိ ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပညာတိ ပကာရေဟိ ဇာနာတီတိ ပညာ။ ပညဝတံ ပညာ ပုရတော ဟောတိ ယောနိသောမနသိကာရဿ ဝိသေသပစ္စယဘာဝတော, သဟဇာတာဓိပတီသု စ ဥက္ကဋ္ဌဘာဝတော။ သိရီတိ သောဘဂ္ဂံ။ သတံ ဓမ္မာ သဒ္ဓါဒယော, အနွာယိကာတိ အနုဂါမိနော။ ဤသာဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဟိရိသင်္ခါတဤသာယ ဗဒ္ဓါ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၁။)ဟောတိ, ပညာယ ကဒါစိ အပ္ပယောဂတော မနောသီသေန သမာဓိ ဣဓ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘မနောသင်္ခါတဿ သမာဓိယောတ္တဿာ’’တိ။ သမံ ဥပနေတွာ ဗန္ဓိတွာ ဗဒ္ဓရဇ္ဇုကတ္တာ သမာဓိယောတ္တံ။ ဧကတော ဂမနန္တိ လီနစ္စာရဒ္ဓသင်္ခါတံ ဧကပဿတော ဂမနံ ဝါရေတိ။ မဇ္ဈိမာယ ဝိပဿနာဝီထိယာ ပဋိပါဒနတော ကာယာဒီသု သုဘသုခနိစ္စတ္တဘာဝဝိဂမနေ ပညာယ ဝိသေသပစ္စယာ သတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘သတိယုတ္တာ ပညာ’’တိ တဿာ သတိဝိပ္ပယောဂါသဗ္ဘာဝတော။ သန္တတိဃနာဒီနံ အယံ ဝိသေသော – ပုရိမပစ္ဆိမာနံ ဓမ္မာနံ နိရန္တရတာယ ဧကီဘူတာနံ ဝိယ ပဝတ္တိ သန္တတိဃနတာ, ဧကသမူဟဝသေန ဧကီဘူတာနမိဝ ပဝတ္တိ သမူဟဃနတာ, ဒုဗ္ဗိညေယျကိစ္စဘေဒဝသေန ဧကီဘူတာနမိဝ ပဝတ္တိ။ ကိစ္စဃနတာ, ဧကာရမ္မဏဝသေန ဧကီဘူတာနမိဝ ပဝတ္တိ အာရမ္မဏဃနတာ။ သဗ္ဗေသံ, သဗ္ဗာနိ ဝါ ကိလေသာနံ မူလသန္တာနကာနိ သဗ္ဗ…ပေ… သန္တာနကာနိ။ အနုပ္ပယောဂေါ ဟိ အတ္ထော။ ပဒါလေတီတိ ဘိန္ဒတိ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ သာ စ ခေါ ‘‘ပဒါလေတီ’’တိ ဝုတ္တာ လောကုတ္တရာဝ ပညာ အနုသယပ္ပဟာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ သန္တတိဃနာဒိဘေဒနာ ပန လောကိယာပိ ဟောတိ ဝိပဿနာဝသေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ နိပ္ဖါဒနတော။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာ ပန လောကိကာပိ သိယာ’’တိ။
ဟိရီယတီတိ လဇ္ဇတိ, ဇိဂုစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ‘‘ပါပကေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ နိဿက္ကဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဟေတုမှိ ဝါ ကရဏဝစနံ။ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဂဟိတမေဝ, န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။ ရုက္ခလဋ္ဌီတိ ရုက္ခဒဏ္ဍော။ တေန ပဒေသေန ကသနတော ဝိသေသတော နင်္ဂလန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဤသာ ယုဂနင်္ဂလံ ဓာရေတီ’’တိ။ ကာမံ ပညာရဟိတာ ဟိရီ အတ္ထိ, ဟိရိရဟိတာ ပန ပညာ နတ္ထေဝါတိ အာဟ ‘‘ဟိရိ…ပေ… အဘာဝတော’’တိ။ သန္ဓိဋ္ဌာနေ ကမ္ပနာဘာဝတော အစလံ။ ထိရဘာဝေန အသိထိလံ။ ဟိရိပဋိဗဒ္ဓပညာ ပဋိပက္ခဝသေန စ အသိထိလဘာဝေန စ အစလာ အသိထိလာတိ အာဟ ‘‘အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ အဟိရိကေနာ’’တိ။ နာဠိယာ မိနမာနပုရိသော ဝိယ အာရမ္မဏံ မုနာတိ ပရိစ္ဆေဒတော ဇာနာတီတိ မနော။ မနောသီသေနာတိ မနသော အပဒေသေန။ တံသမ္ပယုတ္တောတိ ဣမိနာ ကုန္တသဟစရဏတော ပုရိသော ကုန္တော ဝိယ မနသဟစရဏသမာဓိ ‘‘မနော’’တိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။ သာရထိနာတိ ကဿကေန။ သော ဟိ ဣဓ ဗလီဗဒ္ဒါနံ သာရဏတော ပါစနတော ‘‘သာရထီ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ဧကာဗန္ဓနန္တိ ဧကာဗဒ္ဓကရဏံ။ သကကိစ္စေတိ သကကိစ္စေန ယုတ္တေ။ တေန ဟိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၂။)ဤသာဒီသု ယထာရဟံ ဗန္ဓိတွာ ဧကာဗဒ္ဓေသု ကတေသု နင်္ဂလေသု ကိစ္စံ ဣဇ္ဈတိ, နော အညထာတိ တံ ‘‘သကကိစ္စေ ပဋိပါဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိက္ခေပသဘာဝေနာတိ အတ္တနော အဝိက္ခေပသဘာဝေန။ ဗန္ဓိတွာတိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေန အတ္တနာ သမ္ဗန္ဓိတွာ။ သကကိစ္စေတိ ဟိရီအာဒီဟိ ယထာသကံ ကတ္တဗ္ဗေ ကိစ္စေ။
စိရကတာဒိမတ္ထန္တိ စိရဘာသိတမ္ပိ အတ္ထံ။ သရတိ အနုဿရတိ ကာယာဒိံ အသုဘာဒိတော နိဇ္ဈာယတိ။ ဖာလေတီတိ ပဒါလေတိ။ ပါဇေန္တိ ဂမေန္တီတိ တံ ပါဇနံ။ ဣဓ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ‘‘ပါစန’’န္တိ ဝုတ္တံ ဇ-ကာရဿ စ-ကာရံ ကတွာ။ ဖာလပါစနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏ…ပေ… သတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ နင်္ဂလံ အနုရက္ခတိ ဘိဇ္ဇနဖာလနတော။ ပုရတော စဿ ဂစ္ဆတီတိ အဿ နင်္ဂလဿ ကဿနေ ဘူမိယာ ဝိလိခနေ ပုရတော ဂစ္ဆတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟောတိ။ ဂတိယောတိ ပဝတ္တိယော။ သမနွေသမာနာတိ သရဏဝသေန ဂဝေသမာနာ။ အာရမ္မဏေ ဝါ ကာယာဒိကေ ဥပဋ္ဌာပယမာနာ အသုဘာဒိဝသေန ပညာနင်္ဂလံ ရက္ခတိ။ သဘာဝါသဘာဝူပဂမေ ဖာလော ဝိယ နင်္ဂလဿ ‘‘အာရက္ခာ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘သဗ္ဗာနတ္ထတော သတိ ရက္ခတီ’’တိ ကတွာ။ တထာ ဟေသာ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ စိရကတစိရဘာသိတာနံ အသမ္မုဿနဝသေန သတိ ပညာနင်္ဂလဿ ပုရတော ဟောတီတိ ဝတွာ တဿ ပုရတောဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သတိ…ပေ… နော ပမုဋ္ဌေ’’တိ အာဟ။ သတိပရိစိတေတိ သတိယာ ပဋ္ဌာပိတေ။ ‘‘ဥပဋ္ဌာပိတေ’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ သံသီဒိတုံ န ဒေတီတိ သကိစ္စကိရိယာယ သံသီဒနံ ကာတုံ န ဒေတိ။ ကောသဇ္ဇသင်္ခါတံ သံသီဒနံ ကောသဇ္ဇသံသီဒနံ။
ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝုတ္တံ ကာယိကဝါစသိကသံယမဿ ကထိတတ္တာ။ အာဟာရေ ဥဒရေ ယတောတိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗအာဟာရေ သံယတဘာဝဒဿနေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတာယ စတူသုပိ ပစ္စယေသု သံယတဘာဝေါ ဒီပိတောတိ အာဟ ‘‘အာဟာရမုခေနာ’’တိအာဒိ။ သံယတဘာဝေါ စေတ္ထ ပစ္စယဟေတု အနေသနာဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိရုပက္ကိလေသောတိ အတ္ထော’’တိ။ ဘောဇနသဒ္ဒေါ အာဟာရပရိဘောဂေ နိရုဠှောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘောဇနေ မတ္တညုတာမုခေနာ’’တိ။ ပရိဘုဉ္ဇနဋ္ဌေန ပန ဘောဇနသဒ္ဒမုခေနာတိ ဝုတ္တေ အဓိပ္ပေတတ္ထော လဗ္ဘတေဝ။ တေနာတိ ကာယဂုတ္တာတိအာဒိဝစနေန။ န ဝိလုမ္ပန္တီတိ ‘‘ဒီပေတီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၃။)ဒွီဟာကာရေဟီတိ အဒိဋ္ဌာဒီနံ အဒိဋ္ဌာဒိဝသေန ဒိဋ္ဌာဒီနဉ္စ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေနာတိ ဧဝံ ဒွိပ္ပကာရေဟိ။ အဝိသံဝါဒနံ အဝိတထကထနံ။ ဆေဒနံ မူလပ္ပဒေသေ နိကန္တနံ။ လုနနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဆေဒနံ။ ဥပ္ပါဋနံ ဥမ္မူလနံ။ အသိတေနာတိ ဒတ္တေန, လာယိတေနာတိ အတ္ထော။ ဝိသံဝါဒနသင်္ခါတာနံ တိဏာနံ, အဋ္ဌန္နံ အနရိယဝေါဟာရာနန္တိ အတ္ထော။ ယထာဘူတဉာဏန္တိ နာမ ရူပပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ။ သစ္စန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ အဝိပရီတဝုတ္တိကတ္တာ ‘‘ဆေဒကံ’’ ဆိန္ဒနကံ။ နိဒ္ဒါနန္တိ နိဒ္ဒါယကံ။ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဒိဋ္ဌိ ‘‘ဒိဋ္ဌိသစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဒွီသု ဝိကပ္ပေသူတိ ဘာဝကတ္တုသာဓနဝသေန ဒွီသု ဝိကပ္ပေသု။ ‘‘နိဒ္ဒါန’’န္တိ ဥပယောဂဝသေနေဝ အတ္ထော။
သီလမေဝ ‘‘သောရစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါဏာတိပါတာဒီဟိ သုဋ္ဌု ဩရတဿ ကမ္မ’’န္တိ ကတွာ။ သင်္ခါရဒုက္ခာဒီနံ အဘာဝတော သုန္ဒရဘာဝတော သုန္ဒရေ နိဗ္ဗာနေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ရတတ္တာ သုရတော, အရဟာ။ တဿ ဘာဝေါ သောရစ္စံ, အရဟတ္တံ။ အပ္ပမောစနမေဝ အစ္စန္တာယ ပမောစနံ န ဟောတိ။
ယဒဂ္ဂေန ဝိပဿနာယ ပညာယ တံသဟဂတဝီရိယဿ စ နင်္ဂလဓောရယှတာ, တထာပဝတ္တကုသလဘာဝနာယ စ ကသိဘာဝေါ စ, တဒဂ္ဂေန တတော ပုရေတရံ ပဝတ္တပညာဝီရိယပါရမီနံ နင်္ဂလဓောရယှတာ, တထာပဝတ္တကုသလဘာဝနာယ စ ကသိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓုရံ ဝဟတီတိ ဓောရယှံ။ ယထာဝုတ္တံ ဃနန္တိ အသ္မိမာနာဒိဘေဒံ ဃနံ။ ဝဟိတဗ္ဗာ အာဒိဘူတာ ဓုရာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဓုရာ, ပုရိမဓုရဝါဟကာ။ တံမူလကာ အပရံ ဓုရံ ဝဟန္တာ ဓောရယှာ။ ဓုရာ စ ဓောရယှာ စ ဓုရဓောရယှံ ဧကတ္တဝသေန။ ဝဟန္တန္တိ ကသနေန ပဝတ္တန္တံ။
ကာမယောဂါဒီဟိ ယောဂေဟိ ခေမတ္တာ အနုပဒ္ဒဝတ္တာ။ တံ နိဗ္ဗာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ။ ဝါဟီယတိ ဝိပဿနာယ သဟဂတံ။ အဘိမုခံ ဝါဟီယတိ မဂ္ဂပရိယာပန္နံ။ ခေတ္တကောဋိန္တိ ခေတ္တမရိယာဒံ။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတေကဋ္ဌေ ပဟာနေကဋ္ဌေ စ။ ဩဠာရိကေတိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ, အညထာ ဒဿနပဟာတဗ္ဗာပိ ဒုတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ ဩဠာရိကာတိ။ အဏုသဟဂတေတိ အဏုဘူတေ။ ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကိလေသေ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟန္တံ အနိဝတ္တန္တံ ဂစ္ဆတိ ပုန ပဟာတဗ္ဗတာယ အဘာဝတော။ အနိဝတ္တန္တန္တိ န နိဝတ္တန္တံ, ယထာ နိဝတ္တနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၄။)န ဟောတိ, ဧဝံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နိဝတ္တနရဟိတ’’န္တိအာဒိ။ ဧတံ ပန တဝ ဓုရဓောရယှံ။
ဧဝမေသာ ကသီတိ ယထာဝုတ္တဿ ပစ္စာမသနံ။ တေနာဟ ‘‘နိဂမနံ ကရောန္တော’’တိ။ ဝုတ္တဿေဝ ဟိ အတ္ထဿ ပုန ဝစနံ။ ပညာနင်္ဂလေန သတိဖာလံ အာကောဋေတွာတိ ပညာသင်္ခါတေန နင်္ဂလေန သဒ္ဓိံ သတိဖာလဿ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝကရဏေန အာကောဋေတွာ။ ကဋ္ဌာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကသီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘ကဋ္ဌာ ကသီ’’တိ။ ကမ္မပရိယောသာနန္တိ ယထာဝုတ္တကသိကမ္မဿ ပရိယောသာနဘူတံ။ ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ပညာ မေ ယုဂနင်္ဂလ’’န္တိအာဒိနာ အတ္တုဒ္ဒေသိကဝသေနာယံ အမတပ္ဖလာ ကသိ ဒဿိတာ, မဟာကာရုဏိကဿ ပန ဘဂဝတော ဒေသနာ သဗ္ဗဿပိ သတ္တနိကာယဿ သာဓာရဏာ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သာ ခေါ ပနေသာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဒိဝသေယေဝါတိ တံဒိဝသေ ဧဝ။ အာဒိမာဟာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကထာပရိယောသာနေ ပါဌပဒေသော ဂဟိတောတိ တဒညံ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ’’တိအာဒိပါဌံ သန္ဓာယ ‘‘တတော ပရဉ္စာ’’တိ အာဟ။
ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဥဒယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၈။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဩဒနေန ပူရေသီ’’တိ ဧတံ ဝစနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂဟေတုံ သမတ္ထော နာမ နာဟောသီတိ ဘဂဝတော အဓိဋ္ဌာနဗလေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ဗြာဟ္မဏံ ဝိနေတုကာမတာယ ကိရ ဘဂဝါ တထာ အကာသိ။
ဥပါရမ္ဘဘယေနာတိ ပရူပဝါဒဘယေန။ အဝတွာဝ နိဝတ္တော ‘‘အဗ္ဘာဂတောပိ ပါသဏ္ဍော ဝါစာမတ္တေနပိ န ပူဇေတဗ္ဗော’’တိ ဗြာဟ္မဏဓမ္မေ ဝုတ္တတ္တာ။ ပက္ကန္တောတိ ဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မံ အဝတွာ ပက္ကန္တော ဗြာဟ္မဏဿ န တာဝ ဉာဏံ ပရိပက္ကန္တိ။ ဧတံ ဝစနံ…ပေ… မဂမာသိ ‘‘ပုနပ္ပုနဉ္စေဝ ဝပန္တိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၅။)ဗီဇ’’န္တိအာဒိနာ ဓမ္မံ ကထေတုံ အဝဿံ အာကင်္ခန္တော။ ပကာရတော ကဿတီတိ ပကဋ္ဌကော, ရသတဏှာယ ပကဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ရသဂိဒ္ဓေါ’’တိ။
‘‘ပုနပ္ပုနဉ္စေဝ ဝပန္တိ ဗီဇ’’န္တိ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗီဇန္တိ စ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော ဝါ။ တေန အဝယဝေန သမုဒါယံ နိဒဿေတိ။ ဩသက္ကသီတိ သင်္ကောစသိ။ ဝုတ္တန္တိ ဝပနံ ကတံ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အလမေတ္တာဝတာ’’တိ။ ‘‘ဝဿိတွာ’’တိ ဝုဋ္ဌိံ ပဝတ္တေတွာ။
ဒေသနာ…ပေ… ဒဿေတိ ဗြာဟ္မဏေန ဝုတ္တံ အယုတ္တဝစနံ ပရိဝဋ္ဋေန္တောပိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဘိက္ခာစရိယာ နာမ ဘိက္ခူနံ ကာယဂတာ ဝုတ္တီတိ။ ခီရံ ဟတ္ထေန နယန္တီတိ ဝါ ခီရနိကာ။ ကိလမတီတိ တံတံကိစ္စကရဏဝသေန ခိဇ္ဇတိ။ ဖန္ဒတီတိ အနတ္ထသမာယောဂဝသေန ဝိပ္ဖန္ဒတိ။ အပုနဗ္ဘဝါယာတိ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိယာ။ မဂ္ဂေါ နာမာတိ ဥပါယော နာမ နိဗ္ဗာနံ, တသ္မိံ လဒ္ဓေ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝတော။ ‘‘ပုနပ္ပုန’’န္တိ ဝစနံ ဥပါဒါယ ဗီဇဝပနာဒယော ပုနပ္ပုနဓမ္မာ နာမ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘သောဠသ ပုနပ္ပုနဓမ္မေ ဒေသေန္တေနာ’’တိ။
ဥဒယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဒေဝဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၉။ ဥဒရဝါတေဟီတိ ဝါတကတဝိဇ္ဈနတောဒနာဒိဝသေန အပရာပရံ ဝတ္တမာနေဟိ ဥဒရဝါတေဟိ, တဿ ဝါ ဝိကာရေဟိ။ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကကာလေ ပန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကောဝ။ အရညန္တိ ဘဂဝတော ဘိက္ခူနဉ္စ ဝသနဋ္ဌာနဘူတံ တပေါဝနံ။ တံ နိဒ္ဓူမံ ဟောတိ ဥဒကတာပနဿပိ အကရဏတော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တဿ ဥဏှောဒကဝိက္ကိဏနစရိယာယ ဇီဝိကာကပ္ပနံ ဟောတိ, တသ္မာ။
ဝတ္တမေတံ တဿ ပတိကာရတ္ထံ ပရိကထာဒီနမ္ပိ ကာတုံ လဗ္ဘနတော။ ဣဒါနိ တတ္ထ ကာရဏမ္ပိ သဝိသယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ ဟိ အာယသ္မတော ဥပဝါဏဿ ဒေဝဟိတဗြာဟ္မဏဿ တံ သမ္ဘာဝိတံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၆။)ဘဝိဿတိ တိကိစ္ဆာပဋိယတ္တံ, တာယ စ အတ္တနော ရောဂဿ ဝူပသမနံ, တပ္ပသင်္ဂေန စ ဒေဝဟိတဗြာဟ္မဏော မမ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ဓမ္မဿဝနေန သရဏေသု သီလေသု စ ပတိဋ္ဌဟိဿတီတိ သဗ္ဗမိဒံ ဉတွာ ဧဝံ ‘‘ဣင်္ဃ မေ တွံ, ဥပဝါဏ, ဥဏှောဒကံ ဇာနာဟီ’’တိ အဝေါစ။ အာဂမနီယပ္ပဋိပဒံ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒံ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပတ္တိံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ အနုတ္တရိမနုဿဓမ္မတ္တာ။ သဒေဝကေန လောကေနာတိ အနဝသေသတော လောကဿ ဂဟဏံ။ ဖလဝိသေသာကင်္ခါယ ပူဇေတဗ္ဗာတိ ပူဇနီယာ, တေ ဧဝ ဣဓ ‘‘ပူဇနေယျာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တထာ အာဒရေန ပူဇေတဗ္ဗတာယ သက္ကာရိယာ, အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ, ရိ-သဒ္ဒဿ စ ရေ-အာဒေသံ ကတွာ ‘‘သက္ကရေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အပစယေယျာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ယ-ကာရလောပံ ကတွာ ‘‘အပစေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ သဒေဝကေန ပူဇနေယျာဒီနံ။ ဟရိတုန္တိ နေတုံ။
ဧတ္တကေနပီတိ ဥပသင်္ကမနာဒိနာ ဧတ္တကေန အပ္ပမတ္တကေနပိ ကတဝတ္တေန အယံ ကိတ္တိ…ပေ… သောမနဿဇာတော။
ယဇမာနဿာတိ ဒေယျဓမ္မံ ဒေန္တဿ။ ဒက္ခိဏာယ ဣဇ္ဈနံ နာမ ဝိပုလဖလဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘မဟပ္ဖလော ဟောတီ’’တိ။ ဝိဒိတန္တိ ပဋိဝိဒ္ဓပစ္စက္ခကတံ။ အာဇာနာတီတိ ဝုတ္ထဘဝါဒိံ ပရိယာဒါယ ဇာနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဇာနိတွာတိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ အဂ္ဂပ္ပတ္တတာယ ကတကိစ္စတံ ပတ္တော။ ဗြာဟ္မဏေန အတ္တနာ ကတော ကာရော စ ဘဂဝတော ဧဝ ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ ခီဏာသဝေ ယဇနာကာရေန ယဇန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဒေဝဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မဟာသာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၀။ ယသ္မာ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ အနိဿယဿ ဇိဏ္ဏဘာဝေန ဝိသေသတော ကာယော လူခေါ ဇာတော, ဇိဏ္ဏပိလောတိကခဏ္ဍေဟိ သံဃဋိတံ ပါဝုရဏံ, တသ္မာ ‘‘လူခပါဝုရဏော’’တိ ပဒဿ ‘‘ဇိဏ္ဏပါဝုရဏော’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ပုတ္တေသု ဧကမေကော ဧကမေကာယ ဝါစာယ ဝိသုံ ဝိသုံ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၇။)သမ္ပုစ္ဆနံ နာမ ဣဓ သမ္မန္တနန္တိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓိံ မန္တယိတွာ’’တိ။ နန္ဒိဿန္တိ အဘိနန္ဒိံ။ အတီတတ္ထေ ဟိ ဣဒံ အနာဂတဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘နန္ဒိဇာတော…ပေ… အဟောသိ’’န္တိ။ ဘုဿန္တာတိ နိဗ္ဘုဿနဝသေန ရဝန္တာ။
ဝယောဂတန္တိ ပစ္ဆိမဝယံ ဥပဂတံ။ သော ပန ယသ္မာ ပုရိမေ ဒွေ ဝယေ အတိက္ကမဝသေန ဂတော။ ပစ္ဆိမံ ဧကဒေသတော အတိက္ကမနဝသေန, တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘တယော ဝယေ ဂတံ အတိက္ကန္တံ ပစ္ဆိမဝယေ ဌိတ’’န္တိ။
နိပ္ပရိဘောဂေါတိ ဇိဏ္ဏဘာဝေန ဇဝပရက္ကမဟာနိယာ အပရိဘောဂေါ န ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော။ ခါဒနာ အပနီယတီတိ ယဝသံ အဒဒန္တာ တတော နီဟရန္တိ နာမ။ ထေရောတိ ဝုဍ္ဎော။
အနဿဝါတိ န ဝစနကရာ။ အပ္ပတိဿာတိ ပတိဿယရဟိတာ။ အဝသဝတ္တိနောတိ န မယှံ ဝသေန ဝတ္တနကာ။ သုန္ဒရတရောတိ ဥပတ္ထမ္ဘကာရိဘာဝေန သုန္ဒရတရော။
ပုရတောတိ ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေန ပုရတော ကတွာ။ ဥဒကေ ပတိဋ္ဌံ လဘတိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌတော ထိရပတိဋ္ဌဘာဝတော။ အဒ္ဓပတိဋ္ဌော ဟိ ဒဏ္ဍော ဒဏ္ဍဓရပုရိသဿ ပတိဋ္ဌံ လဘာပေတိ။
ဗြာဟ္မဏိယောတိ အတ္တနော ဗြာဟ္မဏိယော။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ‘‘အသုကဿ ဂေဟေ အသုကဿ ဂေဟေ’’တိ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသိကံ ကတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ။ မာ နိယျာဒေဟိ, အမှာကံ ရုစ္စနဋ္ဌာနမေဝါတိ တဝ ပုတ္တာနံ ဂေဟေသု ယံ အမှာကံ ရုစ္စနဋ္ဌာနံ။ တတ္ထမေဝ ဂမိဿာမာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဧတေသံ အနုဂ္ဂဟံ ကာတုကာမော ဘဂဝါ ဧဝမာဟ။
တတော ပဋ္ဌာယာတိ သောတာပတ္တိဖလပဋိလာဘတော ပဋ္ဌာယ။ ယဒတ္ထံ မယံ ဣမဿ ဗြာဟ္မဏဿ မဟာသမ္ပတ္တိဒါနာဒိနာ အနုဂ္ဂဟော ကတော, သော စဿ ပုတ္တပရိဇနဿပိ အတ္ထော သိဒ္ဓေါတိ သတ္ထာ န သဗ္ဗကာလံ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တာနံ ဂေဟံ အဂမာသိ, တေ ဧဝ ပန ကာလေန ကာလံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ယထာဝိဘဝံ သက္ကာရသမ္မာနံ အကံသူတိ အဓိပ္ပါယော။
မဟာသာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၈။)၅။ မာနတ္ထဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၁။ မာနေန ထဒ္ဓေါတိ ‘‘အယံ ခေါ’’တိအာဒိနာ ပဂ္ဂဟိတေန မာနေန ထဒ္ဓေါ ဗဇ္ဈိတစိတ္တော ထဒ္ဓအယောသလာကော ဝိယ ကဿစိပိ အနောနတော။ န ကိဉ္စိ ဇာနာတိ လောကေ ပဋိသန္ထာရမတ္တဿပိ အဇာနနတော။
အဗ္ဘုတဝိတ္တဇာတာတိ သဉ္ဇာတအဗ္ဘုတဝိတ္တာ။ ဝိတ္တံ ဝိတ္တီတိ စ တုဋ္ဌိပရိယာယာ။ အဘူတပုဗ္ဗာယာတိ ယာ တဿာ ပရိသာယ ဝိတ္တိ တဒါ ဘူတာ, သာ ဣတော ပုဗ္ဗေ အဘူတာ။ တေနာဟ ‘‘အဘူတ…ပေ… သမန္နာဂတာ’’တိ။ အဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ အနေန ပုဂ္ဂလေန။ အပစိတာတိ ပရမနိပစ္စေန ပူဇနီယသာမညတော တတ္ထ အတ္တနော ပက္ခိပနံ ဣဓ ဒေသနာကောသလ္လံ။
မာနတ္ထဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ပစ္စနီကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၂။ ‘‘သဗ္ဗံ သေတ’’န္တိ ကေနစိ ဝုတ္တေ တဿ ပစ္စနီကံ ကရောန္တဿေဝ အဿ ဗြာဟ္မဏဿ။ ဝိနေတွာတိ ဝိနာသေတွာ။ သုဏာတီတိ အတ္ထောတိ ‘‘သုဏာတီ’’တိ ကိရိယာပဒံ အာဟရိတွာ ဂါထာယ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ဇညာ သုဘာသိတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ န ဟိ အသုတွာ ဒေသိတံ ဇာနိတုံ သက္ကောန္တိ။
ပစ္စနီကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဝနကမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၃။ ဝနကမ္မေ နိယုတ္တော, ကိရိယမာနေန ဝနကမ္မံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝနကမ္မိကော။ ဣမသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေတိ ဣမသ္မိံ ဧဝံမဟန္တေ ဝနသဏ္ဍေ။ န မေ ဝနသ္မိံ ကရဏီယမတ္ထိ ယထာ, ‘‘ဗြာဟ္မဏ, တုယှ’’န္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဣတရံ ပန ယံ မဟာကိလေသဝနံ, တံ မဂ္ဂဉာဏဖရသုနာ သမာဓိမယသိလာယံ သုနိသိတေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၇၉။)သဗ္ဗသော ဥစ္ဆိန္နမူလံ, တတော ဧဝ နိဗ္ဗနထော နိက္ကိလေသဂဟနော။ ဝိဝေကာဘိရတိယာ ဧကကော အဘိရတော ပဋိပက္ခဝိဂမေန။ တေနာဟ ‘‘အရတိံ…ပေ… ဇဟိတွာ’’တိ။
ဝနကမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ကဋ္ဌဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၄။ ဓမ္မန္တေဝါသိကာတိ ကိဉ္စိပိ ဓနံ အဒတွာ ကေဝလံ အန္တေဝါသိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဝေယျာဝစ္စံ ကတွာ သိပ္ပုဂ္ဂဏှနကာ’’တိ။ ဂမ္ဘီရသဘာဝေတိ သမန္တတော ဒူရတော ဂဟနသစ္ဆန္နဝိပုလတရရုက္ခဂစ္ဆလတာယ စ, တဒါ ဟိမပိဏ္ဍသိန္နဘာဝေန မယူရယာနေဟိ ပတိဋ္ဌာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ စ ဂမ္ဘီရဘာဝေ။
ဗဟုဘေရဝေတိ ဗဟုဘယာနကေ။ အနိဉ္ဇမာနေနာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ အတိသုန္ဒရံ ဝတာတိ ဧဝံ သန္တေ နာမ အရညေ ဧဝံ နိစ္စလကာယော နိသိန္နော ဈာယန္တော အတိဝိယ သုန္ဒရဉ္စ ဈာနံ ဈာယသီတိ ဝဒတိ။
အစ္ဆေရရူပန္တိ အစ္ဆရိယဘာဝံ။ သေဋ္ဌပ္ပတ္တိယာတိ သေဋ္ဌဘာဝပ္ပတ္တိယာ။
‘‘လောကာဓိပတိသဟဗျတံ အာကင်္ခမာနော’’တိ ဣမိနာ ဗြာဟ္မဏော လောကာဓိပတိသဟယောဂံ ပုစ္ဆတိ, ‘‘ကသ္မာ ဘဝ’’န္တိအာဒိနာ ပန တဒညဝိသေသာကင်္ခံ ပုစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘အပရေနပိ အာကာရေန ပုစ္ဆတီ’’တိ။
ကင်္ခါတိ တဏှာ အဘိက္ခဏဝသေန ပဝတ္တာ။ အနေကသဘာဝေသူတိ ရူပါဒိဝသေန အဇ္ဈတ္တိကာဒိဝသေန ဧဝံ နာနာသဘာဝေသု အာရမ္မဏေသု။ အဿာဒရာဂေါ လောဘော အဘိဇ္ဈာတိ နာနပ္ပကာရာ။ သေသကိလေသာ ဝါ ဒိဋ္ဌိမာနဒေါသာဒယော။ နိစ္စကာလံ အဝဿိတာ သတ္တာနံ အဝဿယဘာဝတ္တာ။ ပဇပ္ပါပနဝသေနာတိ ပကာရေဟိ တဏှာယနဝသေန။ နိရန္တာတိ အန္တရဟိတာ နိရဝသေသာ။
အနုပဂမနောတိ အနုပါဒါနော။ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒီပေတိ, တဿ ဟိ ဝသေန ဧဝ နာနာသဘာဝေသု ဘဂဝါ သမန္တစက္ခုနာ ပဿတီတိ ‘‘သဗ္ဗေ…ပေ…
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၀။)ဒဿနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အရဟတ္တံ သန္ဓာယာဟ, တဉှိ နိပ္ပရိယာယတော ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
ကဋ္ဌဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ မာတုပေါသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၅။ ဣတောတိ မနုဿတ္တဘာဝတော။ ပဋိဂန္တွာတိ အဘိဂန္တွာ။ သဂ္ဂေ ဟိ နိဗ္ဗတ္တန္တော ကမ္မဖလေန ဓမ္မတာဝသေန ပဋိသန္ဓိကာလတော ပဋ္ဌာယ အဘိရတိဝသေန အဘိရမတိ ဧဝ နာမာတိ။
မာတုပေါသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဘိက္ခကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၆။ ဝိရူပံ ဂန္ဓံ ပသဝတီတိ ဝိဿော, ဒုဂ္ဂန္ဓော။ ဗာဟိတွာတိ အတ္တနော သန္တာနတော ဗဟိကတွာ နီဟရိတွာ။ တံ ပန အနဝသေသတော ပဇဟနန္တိ အာဟ ‘‘အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဇဟိတွာ’’တိ။ သင်္ခါယတိ သမ္မဒေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ဧတာယာတိ သင်္ခါ, ဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘သင်္ခါယာတိ ဉာဏေနာ’’တိ။ ဘိန္နကိလေသတ္တာတိ နိရုတ္တိနယေန ဘိက္ခုသဒ္ဒသိဒ္ဓိမာဟ။
ဘိက္ခကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၇။ ပစ္စေတီတိ ပတ္တိယာယတိ သဒ္ဒဟတိ။ တထာဘူတော စ တမတ္ထံ နိကာမေန္တော နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣစ္ဆတိ ပတ္ထေတီ’’တိ။ သာဓု, ဘန္တေတိ ဧတ္ထ သာဓု-သဒ္ဒေါ အာယာစနတ္ထော, န အဘိနန္ဒနတ္ထောတိ ‘‘အာယာစမာနော အာဟာ’’တိ ဝတွာ အာယာစနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ထေရဿ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥဒကသုဒ္ဓိကော န ဧကံသေန အပါယူပဂေါ, လဒ္ဓိယာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၁။)ပန သာဝဇ္ဇကိလေသဘူတဘာဝတော အာယာစတိ။ အညံ ကာရဏံ အပဒိသန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဖလဘူတော အတ္ထော ဧတဿာတိ အတ္ထဝသံ, ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထာနိသံသံ အတ္ထကာရဏ’’န္တိ။ ပပဉ္စသူဒနိယံ ပန ဖလေနေဝ အရဏီယတော အတ္ထော, ကာရဏန္တိ ကတွာ ‘‘အတ္ထော ဧဝ အတ္ထဝသော, တသ္မာ ဒွေ အတ္ထဝသေတိ ဒွေ အတ္ထေ ဒွေ ကာရဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ခေါမဒုဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၈။ ဧဝံလဒ္ဓနာမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသီတိ ယောဇနာ။ ဧဝမေဝန္တိ ကေနစိ အနိမန္တိတေန သယမေဝ ဥပသင်္ကမန္တေ။ အဖာသုကဓာတုကန္တိ အယုတ္တရူပံ။ သဘာဓမ္မန္တိ သဘာယ စရိတဗ္ဗံ စာရိတ္တဓမ္မံ။ အသဉ္စာလေတွာတိ အာသနတော အဝုဋ္ဌာပေတွာ။ ဥဇုကမေဝ အာဂစ္ဆတိ လောကဂ္ဂနာယကော ဘဂဝါ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော အတ္တနော ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝတော လောကဿ အပစိတိံ န ဒဿေတိ။ ယေ သဗ္ဗသော သံကိလေသေ ပဇဟန္တိ, တေဝ ပဏ္ဍိတေ ‘‘သန္တော’’တိ ဒဿေတိ ‘‘ဧတေ’’တိအာဒိနာ။
ခေါမဒုဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဗြာဟ္မဏသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၂။)၈။ ဝင်္ဂီသသံယုတ္တံ
၁။ နိက္ခန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၉။ အာဠဝိယန္တိ အာဠဝိနဂရသမီပေ။ အဂ္ဂစေတိယေတိ ဂေါတမကစေတိယာဒီဟိ ဥတ္တမစေတိယေ။ တံ ကိရ ဘူမိရာမဏေယျကဘာဝေန မနုညတာယ ပဓာနယုတ္တတာဒိသမ္ပတ္တိယာ စ ဣတရစေတိယေဟိ သေဋ္ဌသမ္မတံ။ ကပ္ပတ္ထေရေနာတိ ‘‘ကပ္ပေါ’’တိ ဂေါတ္တတော အာဂတနာမော ထေရော, သဟဿပုရာဏဇဋိလာနံ အဗ္ဘန္တရေ အယံ မဟာထေရော။ ဩဟီနကောတိ ထေရေသု ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌေသု ဝိဟာရေ ဧဝ အဝဟီနကော ဌိတော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝိဟာရပါလော’’တိအာဒိ။ သမလင်္ကရိတွာတိ သမံ အလင်္ကာရေန အလင်္ကရိတွာ။ ကုသလစိတ္တံ ဝိဒ္ဓံသေတိ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန။ ဧတသ္မိန္တိ ဧတသ္မိံ ရာဂေ ဥပ္ပန္နေ။ ‘‘ဧကသ္မိ’’န္တိ ဝါ ပါဌော, ဧကသ္မိံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုကေ ရာဂေ ဥပ္ပန္နေ။ ဓမ္မော ဝါတိ မမ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇနကတော အညော ဓမ္မော ဝါ။ ယေန ကာရဏေန ပရော အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတွာ ဣဒါနေဝ အဘိရတိံ ဥပ္ပါဒေယျ, တံ ကာရဏံ ကုတော လဗ္ဘာတိ ယောဇနာ, တံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော, တဿ အဘာဝကာရဏဝစနံ။
အနဂါရိယန္တိ အဂါရဝိရဟတော အနဂါရံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ တတ္ထ နိယုတ္တတ္တာ အနဂါရိယံ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ, ပဗ္ဗဇိတန္တိ အတ္ထော။ အာဓာဝန္တီတိ ဟဒယံ အဘိဘဝိတွာ ဓာဝန္တိ။ ဥဂ္ဂတာနန္တိ ဥဠာရာနံ ပုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘မဟေသက္ခာ ရာဇညဘူတာ’’တိ။ ဥတ္တမပ္ပမာဏန္တိ သဟဿပလံ သမန္တာတိ သမန္တတော။ ပရိကိရေယျုန္တိ ဝိဇ္ဈေယျုံ။ ဧတသ္မာ သဟဿာတိ ယထာဝုတ္တာ ဓနုဂ္ဂဟသဟဿတော။ အတိရေကတရာ အနေကသဟဿာ။ ဣတ္ထိယော ဩလောကနသိတလပိတရောဒိတသရေ ခိပန္တိယော။ နေဝ မံ ဗျာဓယိဿန္တိ နေဝ မံ နိဇ္ဈာယိဿန္တိ။ ‘‘ဗျာဓယိဿတီ’’တိ ပါဌောတိ ဝုတ္တံ ‘‘စာလေတုံ န သက္ခိဿတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဓမ္မေ သမှီတိ သကေ သန္တိကေ ပတိဋ္ဌိတေ သာသနဓမ္မေ။ တေနာဟ ‘‘အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတွာ’’တိအာဒိ။
မဂ္ဂန္တိ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သော ဟိ နိဗ္ဗာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ’’တိ။
နိက္ခန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၃။)၂။ အရတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၀။ ဝိဟာရဂရုကော ကိရေသ ထေရောတိ ဧတေန ထေရော အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ ဝင်္ဂီသံ ဩဝဒိတုံ အနဝသရော။ တေန အန္တရန္တရာ တဿ စိတ္တံ ရာဂေါ အနုဒ္ဓံသေတီတိ ဒဿေတိ။ သာသနေ အရတိန္တိ သီလပရိပူရဏေ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ စ အနဘိရတိံ။ ကာမဂုဏေသု စ ရတိန္တိ ပဉ္စသု ကာမကောဋ္ဌာသေသု အဿာဒံ။ ပါပဝိတက္ကန္တိ ကာမသင်္ကပ္ပံ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ သဗ္ဗေ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆိန္ဒနာကာရေန။ ယထာ မဟန္တံ အရညံ ဝနထန္တိ, ဧဝံ မဟန္တံ ကိလေသဝနံ ‘‘ဝနထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ပထဝိဉ္စ ဝေဟာသန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, တသ္မာ ပထဝိယံ အာကာသေ စာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပထဝိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒိ။ ဇဂတီတိ စ ပထဝိယာ ဝေဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘အန္တောပထဝိယ’’န္တိ။ ပရိဇီရတီတိ သဗ္ဗသော ဇရံ ပါပုဏာတိ။ သမာဂန္တွာတိ ဉာဏေန သမာဂန္တွာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မုတတ္တာတိ ဝိညာတတ္တဘာဝါ’’တိ။
ပဋိဃပဒေန ဂန္ဓရသာ ဂဟိတာ ဃာနဇိဝှါနံ ပဋိဟနနဝသေန ပဝတ္တနတော။ မုတပဒေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ဂဟိတံ မုတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော။ န လိပ္ပတီတိ န မက္ခီယတိ။
သဋ္ဌိ-သဒ္ဒေါ ဆ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ ‘‘သဋ္ဌိနိဿိတာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဆအာရမ္မဏနိဿိတာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပုထူ အဓမ္မဝိတက္ကာတိ ရူပဝိတက္ကာဒိဝသေန ဗဟူ နာနာဝိတက္ကာ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါ။ ဇနတာယ နိဝိဋ္ဌာတိ မဟာဇနေ ပတိဋ္ဌိတာ။ တေသံ ဝသေနာတိ တေသမ္ပိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ ဝသေန။ န ကတ္ထစိ အာရမ္မဏေ။ ကိလေသဝဂ္ဂဂတောတိ ကိလေသသင်္ဂဏိကံ ဥပဂတော န ဘဝေယျ, ကိလေသဝိတက္ကာ န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝစနံ ကာမပဋိသံယုတ္တကထာ။
ဒဗ္ဗဇာတိကောတိ ဒဗ္ဗရူပေါ။ နေပက္ကေနာတိ ကောသလ္လေန။ နိဗ္ဗာနံ ပဋိစ္စာတိ အသင်္ခတဓာတုံ အာရမ္မဏဝသေန ပဋိစ္စ။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနကာလံ။
အရတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၄။)၃။ ပေသလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၁။ ဧတေသန္တိ ဧတေသံ မဟလ္လကာနံ။ န ပါဠိ အာဂစ္ဆတိ အပ္ပဂုဏဘာဝတော။ န စ ပါဠိ ဥပဋ္ဌာတိ, ဧကာယ ပါဠိယာ သတိ ပါဠိဂတိယာ တထာ တထာ ဥပဋ္ဌာနမ္ပိ နေသံ နတ္ထီတိ ဝဒတိ။ န အဋ္ဌကထာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သိထိလဓနိတာဒိတံတံဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိံ အဟာပေတွာ ဥစ္စာရဏံ ပဒဗျဉ္ဇနမဓုရတာ။ အတိက္ကမိတွာ မညတိ အညေ ဘိက္ခူ။ ဟီဠနဝသေန အဘိဘဝိတွာ ပဋိဘာနသုတေန အတ္တာနံ ပသံသတိ သမ္ဘာဝေတိ။ မာနဿ ပဝတ္တိတာယ သဟဇာတနိဿယာဒိပစ္စယဓမ္မာ တံသဟဘုဓမ္မာ။ မာနဝသေန ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟုဝါ။ မာ အဟောသီတိ ယောဇနာ။ ဝဏ္ဏဘဏနန္တိ ပရေဟိ ကိရိယမာနံ ဂုဏာဘိတ္ထဝံ။ အခိလောတိ ပဉ္စစေတောခိလရဟိတော။ နိဿေသံ နဝဝိဓန္တိ နဝဝိဓမ္ပိ မာနံ ကဿစိ ဧကဒေသဿပိ အသေသတော။ ဝိဇ္ဇာယာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဝိဇ္ဇာယ။ အစ္စန္တမေဝ သမိတတာယ ဝူပသမိတတာယ သမိတာဝီ။
ပေသလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၂။ ရာဂေါတိ ဧတ္ထ အာယသ္မတော ဝင်္ဂီသဿ ရာဂဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အာယသ္မာ အာနန္ဒော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တန္တိ အာနန္ဒတ္ထေရံ။ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟေတုန္တိ ကာယဝေဒနာဒိဘေဒံ အာရမ္မဏံ သတိဂေါစရံ။ အသုဘဒုက္ခာဒိတော, ရူပါဒိဧကေကမေဝ ဝါ ဆဠာရမ္မဏံ အနိစ္စဒုက္ခာဒိတော ပရိဂ္ဂဏှိတုံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနိတုံ။ ဣတ္ထိရူပါရမ္မဏေတိ ဣတ္ထိသန္တာနေ ရူပသဘာဝေ အာရမ္မဏေ။
နိဗ္ဗာပနန္တိ နိဗ္ဗာပယတိ ဧတေနာတိ နိဗ္ဗာပနံ။ ဝိပလ္လာသေနာတိ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လာသဘာဝဟေတု။ ရာဂဋ္ဌာနိယန္တိ ရာဂုပ္ပတ္တိဟေတု။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏန္တိ သုဘာရမ္မဏံ။ ဧတ္ထ စ ဣဋ္ဌာရမ္မဏသီသေန တတ္ထ ဣဋ္ဌာကာရဂ္ဂဟဏံ ဝဒတိ။ တဉှိ ဝဇ္ဇနီယံ။ ပရတောတိ အဝသဝတ္တနတ္ထေန အညတော။ သင်္ခါရာ ဟိ ‘‘မာ ဘိဇ္ဇန္တူ’’တိ ဣစ္ဆိတာပိ ဘိဇ္ဇန္တေဝ, တသ္မာ တေ အဝသဝတ္တိတ္တာ ပရော နာမ, သာ စ နေသံ ပရတာ အနိစ္စဒဿနေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရတော ပဿာတိ အနိစ္စတော ပဿာ’’တိ။ ကာမံ ဝိပဿနာ သင်္ခါရနိမိတ္တံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၅။)န ပရိစ္စဇတိ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဝတ္တနတော, ယေသံ ပန နိမိတ္တာနံ အဂ္ဂဟဏေန အနိမိတ္တာတိ ဂဟိတုံ အရဟတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘နိစ္စာဒီနံ နိမိတ္တာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သလက္ခဏ-သာမညလက္ခဏ-ဒဿနဝသေန မာနဿ ဒဿနာဘိသမယော, ဝိပဿနာယ ပဟာနာဘိသမယော။ ‘‘မဂ္ဂေနာ’’တိ ဝဒန္တိ, မဂ္ဂေနေဝ ပန အသမ္မောဟတော ပရိညာပဋိဝေဓဝသေန ဒဿနာဘိသမယော, ပဟာနပဋိဝေဓဝသေန ပဟာနာဘိသမယော။ ရာဂါဒိသန္တတာယာတိ ရာဂါဒီနံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ဝူပသမေတဗ္ဗတော သန္တဘာဝေန။
အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သုဘာသိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၃။ အင်္ဂီယန္တိ ဟေတုဘာဝေန အာဂမဘာဝေန အဝယဝဘာဝေန ဝါ ဉာယန္တီတိ အင်္ဂါနိ, ကာရဏာနိ, အဝယဝါ ဝါတိ အာဟ ‘‘အင်္ဂေဟီတိ ကာရဏေဟိ, အဝယဝေဟိ ဝါ’’တိ။ ဝိရတိယော သုဘာသိတဝါစာယ ပုဗ္ဗံ ပတိဋ္ဌိတာ ဟောန္တီတိ မုသာဝါဒါဝေရမဏိအာဒယော တဿာ ဝိသေသဟေတူတိ အာဟ ‘‘မုသာဝါဒါ…ပေ… ကာရဏာနီ’’တိ။ ယသ္မာ အရိယဝေါဟာရာ ဝိသေသတော စေတနာသဘာဝါ, တသ္မာ ဝစီသုစရိတသမုဒါယဿ သစ္စဝါစာဒယော အင်္ဂဘူတာတိ အာဟ ‘‘သစ္စဝစနာဒယော စတ္တာရော အဝယဝါ’’တိ။ နိဿက္ကဝစနန္တိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သမနုအာဂတာ ပဝတ္တာ’’တိ။ ဝါစာ ဟိ တာယ ဝိရတိယာ သမ္မာ အနုရူပတော အာဂတာ ပဝတ္တာတိ ‘‘သမန္နာဂတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကရဏဝစနန္တိ သဟယောဂေ ကရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ယုတ္တာ’’တိ။ သဟဇာတာပိ ဟိ စေတနာ ယထာသမာဒိန္နာယ ဝိရတိယာ သမ္မာ အနုရူပတော ယုတ္တာတိ ဝတ္တုံ အရဟတိ။
သမုလ္လပနဝါစာတိ သဒ္ဒဝါစာ, သာ ဝုစ္စတီတိ ဝါစာ နာမ။ ဝိညတ္တိ ပန ဝုစ္စတိ ဧတာယာတိ ဝါစာ နာမ, တထာ ဝိရတိ စေတနာဝါစာ။ န သာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ သာ စေတနာဝါစာ ဝိညတ္တိဝါစာ ဝိယ ဣဓ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ န အဓိပ္ပေတာ ‘‘သုဘာသိတာ ဟောတီ’’တိ ဝစနတော။ တေနာဟ ‘‘အဘာသိတဗ္ဗတော’’တိ။ သုဋ္ဌု ဘာသိတာတိ သမ္မာ ဉာယေန ဘာသိတာ ဝစီသုစရိတဘာဝတော။ အတ္ထာဝဟတန္တိ ဟိတာဝဟကာလံ ပတိ အာဟ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၆။)ကာရဏသုဒ္ဓိန္တိ ယောနိသောမနသိကာရေန ကာရဏဝိသုဒ္ဓိံ။ ဒေါသာဘာဝန္တိ အဂတိဂမနာဒိဒေါသာဘာဝံ။ ရာဂဒေါသာဒိဝိနိမုတ္တဉှိ တံ ဘာသတော အနုရောဓဝိရောဓဝိဝဇ္ဇနတော အဂတိဂမနံ ဒူရသမုဂ္ဃါဋိတမေဝါတိ။ အနုဝါဒဝိမုတ္တာတိ အပဝါဒဝိရဟိတာ။ သဗ္ဗာကာရသမ္ပတ္တိံ ဒီပေတိ, အသတိ ဟိ သဗ္ဗာကာရသမ္ပတိယံ အနုဝဇ္ဇတာပိ။
ကိဉ္စာပိ ပုဗ္ဗေ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ, ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယတော ပန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ…ပေ… ဝစနမေတံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘အညတရနိဒ္ဒေါသဝစန’’န္တိ အဝိသေသတော ဝုတ္တံ, ‘‘ဓမ္မံယေဝ ဘာသတီ’’တိအာဒိနာ ပန အဓမ္မဒေါသာဒိရဟိတာယ ဝါစာယ ဝုစ္စမာနတ္တာ ဣဓာပိ သုဘာသိတာ ဝါစာ အဓိပ္ပေတာတိ။ ‘‘သုဘာသိတံယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ သရူပတော ဒဿေတိ ‘‘နော ဒုဗ္ဘာသိတ’’န္တိ ဣမိနာ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ ဝါစင်္ဂဿ ပဋိပက္ခဘာသနနိဝါရဏ’’န္တိ။ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနတ္ထော ဟိ ဧဝ-သဒ္ဒေါ, တေန ပိသုဏဝါစာပဋိက္ခေပေါ ဒဿိတော။ ‘‘သုဘာသိတ’’န္တိ ဝါ ဣမိနာ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတံ ဂဟိတန္တိ ‘‘နော ဒုဗ္ဘာသိတန္တိ ဣမိနာ မိစ္ဆာဝါစပ္ပဟာနံ ဒီပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဝစီသုစရိတသာဓာရဏဝစနဉှိ သုဘာသိတန္တိ။ တေန ပရဘေဒနာဒိကံ အသဗ္ဘာဒိကဉ္စ ဗောဓိသတ္တာနံ ဝစနံ အပိသုဏာဒိဝိသယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘာသိတဗ္ဗဝစနလက္ခဏန္တိ ဘာသိတဗ္ဗဿ ဝစနဿ သဘာဝလက္ခဏံ ဒီပေတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ယဒိ ဧဝံ နနု အဘာသိတဗ္ဗံ ပဌမံ ဝတွာ ဘာသိတဗ္ဗံ ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗံ ယထာ ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ, ဒက္ခိဏံ ဂဏှာ’’တိ အာဟ ‘‘အင်္ဂပရိဒီပနတ္ထံ ပနာ’’တိအာဒိ။
ပဌမေနာတိ ‘‘သုဘာသိတ’’န္တိ ပဒေန။ ဓမ္မတော အနပေတန္တိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတသုခါဝဟဓမ္မတော အနပေတံ။ မန္တာဝစနန္တိ မန္တာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗဝစနံ။ ပညဝါ အဝိကိဏ္ဏဝါစော ဟိ န စ အနတ္ထာဝဟံ ဝါစံ ဘာသတိ။ ဣတရေဟိ ဒွီဟီတိ တတိယစတုတ္ထပဒေဟိ။ ‘‘ဣမေဟိ ခေါတိအာဒီနီတိ ကရဏေ ဧတံ ဥပယောဂဝစန’’န္တိ ကေစိ။ တံ ဝါစန္တိ ယထာဝုတ္တံ စတုရင်္ဂိကံ။ ယဉ္စ ဝါစံ မညန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညေတိ ဣတော ဗာဟိရကာ ဉာယဝါဒိနော အက္ခရစိန္တကာ စ။ ‘‘ပဋိညာဟေတုဥဒါဟရဏူပနယနိဂမနာနိ အဝယဝါ ဝါကျဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ နာမာဒီဟီတိ နာမာချာတပဒေဟိ။ လိင်္ဂံ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒိ ဝစနံ ဧကဝစနာဒိ။ ပဌမာဒိ ဝိဘတ္တိ အတီတာဒိ ကာလံ။ ကတ္တာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၇။)သမ္ပဒါနံ အပါဒါနံ ကရဏံ အဓိကရဏံ ကမ္မဉ္စ ကာရကံ။ သမ္ပတ္တီဟိ သမန္နာဂတန္တိ ဧတေ အဝယဝါဒိကေ သမ္ပာဒေတွာ ဝုတ္တံ။ တံ ပဋိသေဓေတီတိ တံ ယထာဝုတ္တဝိသေသမ္ပိ ဝါစံ ‘‘ဣမေဟိ ခေါ’’တိ ဝဒန္တော ဘဂဝါ ပဋိသေဓေတိ။ ခေါ-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ အဝဓာရဏတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အဝယဝါဒီ’’တိအာဒိ။ ယာ ကာစိ အသဘာဝနိရုတ္တိလက္ခဏာ။ သာ မိလက္ခုဘာသာ။ သီဟဠကေနေဝါတိ သီဟဠဘာသာယ ပရိယာပန္နေန ဝစနေန။ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသူတိ သံသာရေ အတိဝိယ သဉ္ဇာတသံဝေဂါ တန္နိဿရဏေ နိန္နပေါဏမာနသာ ဟုတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။
ပါတောဝ ဖုလ္လိတကောကနဒန္တိ ပါတောဝ သံဖုလ္လပဒုမံ။ ဘိဇ္ဇိယတေတိ နိဗ္ဘိဇ္ဇိယတိ နိဗ္ဘိဂ္ဂေါ ဇာယတိ။ မနုဿတ္တံ ဂတာတိ မနုဿတ္တဘာဝံ ဥပဂတာ။
ဗုဒ္ဓန္တရေတိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒန္တရေ ဒွိန္နံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါနံ အန္တရာ။ တဒါ ဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ, န ဗုဒ္ဓသာသနေ ဒိပ္ပမာနေ။
ဇရာယ ပရိမဒ္ဒိတန္တိ ယထာ ဟတ္ထစရဏာဒိအင်္ဂါနိ သိထိလာနိ ဟောန္တိ, စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ သဝိသယဂ္ဂဟဏေ အသမတ္ထာနိ ဟောန္တိ, ယောဗ္ဗနံ သဗ္ဗသော ဝိဂတံ, ကာယဗလံ အပဂတံ, သတိမတိဓိတိအာဒယော ဝိပ္ပယုတ္တာ, ပုဗ္ဗေ အတ္တနော ဩဝါဒပဋိကရာ ပုတ္တဒါရာဒယောပိ အပသာဒကာ, ပရေဟိ ဝုဋ္ဌာပနီယသံဝေသနီယတာ ပုနဒေဝ ဗာလဘာဝပ္ပတ္တိ စ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဇရာယ သဗ္ဗသော ဝိမဒ္ဒိတံ။ ဧတန္တိ သရီရံ ဝဒတိ။ မိလာတဆဝိစမ္မနိဿိတန္တိ ဇိဏ္ဏဘာဝေန အပ္ပမံသလောဟိတတ္တာ မိလာတေဟိ ဂတယောဗ္ဗနေဟိ ဓမ္မေဟိ သန္နိဿိတံ။ ဃာသမာမိသန္တိ ဃာသဘူတံ အာမိသံ မစ္စုနာ ဂိလိတွာ ဝိယ ပတိဋ္ဌပေတဗ္ဗတော။ ကေသလောမာဒိနာနာကုဏပပူရိတံ။ တတော ဧဝ အသုစိဘာဇနံ ဧတံ။ သဗ္ဗထာပိ နိဿာရတာယ ကဒလိက္ခန္ဓသမံ။
အနုစ္ဆဝိကာဟီတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အနုရူပါဟိ။ န တာပေယျာတိ စိတ္တဉ္စ ကာယဉ္စ န တာပေယျ။ တာပနာ စေတ္ထ သမ္ပတိ အာယတိ စ ဝိသာဒနာ။ န ဗာဓေယျာတိ ‘‘နာဘိဘဝေယျာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဒဿနံ။ အပိသုဏဝါစာဝသေနာတိ သဗ္ဗသော ပဟီနပိသုဏဝါစတာဝသေန။ ပါပါနီတိ လာမကာနိ နိကိဋ္ဌကာနိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပိယာနီ’’တိအာဒိ။ အနာဒါယာတိ အဂ္ဂဟေတွာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၈။)သာဓုဘာဝေနာတိ နိဒ္ဒေါသမဓုရဘာဝေန။ အမတသဒိသာတိ သဒိသေ တဗ္ဗောဟာရောတိ, ကာရဏေ ဝါယံ ကာရိယဝေါဟာရောတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနာမတပစ္စယတ္တာ ဝါ’’တိ။ ပစ္စယဝသေန ဟိ သာ တဒါ ဒဿနပ္ပဝတ္တိ။ စရိယာတိ စာရိတ္တံ။ ပေါရာဏာ နာမ ပဌမကပ္ပိကာ, ဗုဒ္ဓါဒယော ဝါ အရိယာ။
ပတိဋ္ဌိတာတိ နိစ္စလဘာဝေန အဋ္ဌိံ ကတွာ ပစ္စယာယတ္တဘာဝတော အဝိသံဝါဒနကာ။ ဥဘယထာ ပဋိပတ္တိံ အာဟ ‘‘အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ အတ္ထေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။ အတ္ထေ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာဒိဟိတေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ ဓမ္မေ အဝိဟိံသာဒိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတာ။ အနုပရောဓကရန္တိ ဧတေန ဟိတပရိယာယောယံ အတ္ထ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။ ဓမ္မိကန္တိ ဓမ္မတော အနပေတံ, အတ္ထဓမ္မူပသံဟိတံ ဝါ။
နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာတိ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယတ္ထံ။ ဒုက္ခဿ အန္တကိရိယာယ အန္တကရဏတ္ထံ။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓေါ ခေမာယ ဘာသတိ, တသ္မာ ခေမုပ္ပတ္တိဟေတုယာ ခေမာ, တသ္မာ သာ သဗ္ဗဝါစာနံ ဥတ္တမာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မန္တာဝစနဝသေနာတိ သဗ္ဗဒေါသရဟိတဝသေန။
သုဘာသိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၄။ ဝါက္ကရဏစာတုရိယတော ဝစနဂုဏဟေတူနံ ပူရိယာ ပူရေ ဘဝါတိ ပေါရီ, တာယ ပေါရိယာ။ တေနာဟ ‘‘အက္ခရာဒိပရိပုဏ္ဏာယာ’’တိ။ အဝိဗဒ္ဓါယာတိ ပိတ္တာဒီဟိ န ဝိဗဒ္ဓါယ အနုပဒ္ဒုတာယ။ တေနာဟ ‘‘အပလိဗုဒ္ဓါယာ’’တိအာဒိ။ နိဒ္ဒေါသာယာတိ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော ဝိဂတဒေါသာယ။ အက္ခလိတပဒဗျဉ္ဇနာယာတိ အဂလိတပဒဗျဉ္ဇနာယ, အတ္ထဿ ဝိညာပနိယာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထဿ ဗောဓနေ ပရိယတ္တာယ။ ဘိက္ခုနန္တိ ဂါထာသုခတ္ထံ ရဿံ ကတွာ ဝုတ္တံ။
‘‘သံခိတ္တေနပိ ဒေသေတိ, ဝိတ္ထာရေနပိ ဘာသတီ’’တိ နယိဒံ ပဌမံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တဿ အတ္ထဿ ကိတ္တနဝသေန ပဝတ္တိတံ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ ဝိတ္ထာရဒေသနာ ဧဝ ဟောတိ။ ယာ ပန ဒေသနာ ကဒါစိ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၈၉။)အဇ္ဈာသယဝသေန သံခိတ္တေနေဝ ဒဿေတွာ နိက္ခိပတိ, ယာ စ ကဒါစိ ဝိတ္ထာရေန, တဒုဘယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘စတ္တာရိမာနီ’’တိအာဒိ။ သဘာဝမဓုရော ပစ္စယဝသေန မဓုရတရော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဝိဓာကာရံ ကတွာ ဓမ္မံ ကထေတုံ ပဋိဘာတီတိ ပဋိဘာနံ, ဒေသနာပကာရဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘သမုဒ္ဒတော’’တိအာဒိ။ ဩဒဟန္တီတိ အဝဇာနနဝသေန ဂမေန္တိ။
သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ပဝါရဏာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၅။ တသ္မိံ အဟူတိ တသ္မိံ အဟနီတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ ဒိဝသေ’’တိ။ အနသနေနာတိ သဗ္ဗသော အာဟာရဿ အဘုဉ္ဇနေန။ သာသနိကသီလေန ဗာဟိရကအနသနေန ဝါ ဥပေတာ ဟုတွာတိ ယောဇနာ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ခီရပါနမဓုသာယနာဒီနိပိ သင်္ဂဏှာတိ။ ပကာရေဟိ ဒိဋ္ဌာဒီဟိ ဝါရေတိ ကာယကမ္မာဒိကေ သရာပေတိ ဂါရယှေ ကရောတိ ဧတာယာတိ ပဝါရဏာ, ပဋိပတ္တိဝိသောဓနာယ အတ္တနော အတ္တနော ဝဇ္ဇသောဓနာယ ဩကာသဒါနံ။ ယသ္မာ ယေဘုယျေန ဝဿံဝုဋ္ဌေဟိ ကာတဗ္ဗာ ဧသာ ဝိသုဒ္ဓိဒေသနာ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဿံဝုဋ္ဌပဝါရဏာယ။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏာတိပိ ဧတိဿာဝ နာမ’’န္တိ။ တဒါ တဿ ဘိက္ခုသံဃဿ တုဏှီဘာဝဿ အနဝသေသတာယပိ ဝဏ္ဏံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘တုဏှီဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယတော ယတော…ပေ… နတ္ထီ’’တိ။ ဟတ္ထဿ ကုက္ကုစ္စတာ အသံယမော အသမ္ပဇညကိရိယာ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စံ။ တထာ ပါဒကုက္ကုစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော, တေန တဒညေသမဘာဝေါ ဝိဘာဝိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဉ္စပသာဒေဟီတိ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပသာဒေဟိ။ ဝေါဿဂ္ဂတ္ထော ယထာရုစိ ကိရိယာယ ဝေါဿဇ္ဇနံ။ ပုစ္ဆနတ္ထေတိ ပဋိက္ခေပမုခေနေဝ ပုစ္ဆနတ္ထေ နကာရော, မေ ကိဉ္စိ ကိရိယံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ န ဂရဟထ, ကိံ နု ဂရဟထ ကာယဝါစာဟီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘ဒွါရာနေဝါ’’တိ ဒွါရသီသေန ဒွါရပ္ပဝတ္တစရိယံ ဝဒန္တိ။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ ယေန ပဝါရိတံ, တေနေဝ ဝိသုဒ္ဓီတိ ဉာယတိ, ယေန န ပဝါရိတံ။ ကိံ နု တံ အဝိသုဒ္ဓန္တိ သိယာ ကဿစိ ပုထုဇ္ဇနဿ အာသင်္ကာ? တန္နိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘နော အပရိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၀။)မနောဒွါရံ ပရိသုဒ္ဓံ အသုစိကာရကဥပက္ကိလေသာနံ ဒူရီကတတ္တာ။ ဣဒါနိ ဧတရဟိ ဗုဒ္ဓကာလေ။ ဧတ္ထာတိ မနောဒွါရပရိသုဒ္ဓိယံ။
ကာယဝစီသမာစာရပရိသုဒ္ဓိယာ ပဝေဒိတာယ မနောသမာစာရပရိသုဒ္ဓိ အတ္ထတော ပဝေဒိတာဝ ဟောတီတိ ‘‘ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ’’ဣစ္စေဝါဟ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါတိ ဣဒံ စတုန္နံ အရက္ခိယတံ သန္ဓာယ ထေရော အာဟာ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ပဝါရေမိ ဝေါ’’တိ ဘိက္ခုသံဃဝိသယတ္တာ ပဝါရဏာယ တတ္ထ ဘိက္ခုသံဃေန ဝတ္တဗ္ဗံ ပဋိဝစနံ ဒေန္တော ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘ဘိက္ခုသံဃဿ ဘာရံ ဝဟန္တော’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘န ခေါ မယံ, ဘန္တေ’’တိအာဒိ။ အရက္ခိယာနီတိ ပရာနုဝါဒတော န ဘာယိတဗ္ဗာနိ သုပရိသုဒ္ဓဘာဝတော။
‘‘အနုပ္ပန္နဿာ’’တိ ဣဒံ အဓိပ္ပါယိကဝစနန္တိ တဒဓိပ္ပါယံ ဝိဝရန္တော ‘‘ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတောတိ ဝိဘတ္တေ နိဿက္ကံ, တသ္မာ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတော ဩရန္တိ အတ္ထောတိ။ အညေနာတိ ဣတော ဘဂဝတော အညေန။ အနုပ္ပါဒိတပုဗ္ဗဿာတိ ပရသန္တာနေ န ဥပ္ပါဒိတပုဗ္ဗဿ။ သသန္တာနေ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဝသေန န ဥပ္ပါဒိတောတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ သမနုအာဂတာတိ သမ္မာ အနု ဥပဂတာ။ ဘဂဝတော သီလာဒယော ဂုဏာတိ ဗုဒ္ဓဘူတဿ ဂုဏာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ အာဂတာ’’တိ။ သဗ္ဗဂုဏာတိ ဒသဗလဉာဏာဒယော သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ ဘန္တေတိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ‘‘ဣမေသံ ပန…ပေ… ဝါစသိကံ ဝါ’’တိ ယာဝါယံ ပါဠိပဒေသော, တံ သဗ္ဗံ ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ထေရော…ပေ… ပဝါရေန္တော အာဟာ’’တိ။
ယံ အတ္တနော ပုညာနုဘာဝသိဒ္ဓံ စက္ကရတနံ နိပ္ပရိယာယတော တေန ပဝတ္တိတံ နာမ, န ဣတရန္တိ ပဌမနယော ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပဝတ္တိတဿေဝ အနုပဝတ္တနံ, ပဌမနယော စ တံသဒိသေ တဗ္ဗောဟာရဝသေန ဝုတ္တောတိ တံ အနာဒိယိတွာ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ ဒသဝိဓန္တိ အန္တောဇနသ္မိံ, ဗလကာယေ ရက္ခာဝရဏဂုတ္တိယာ သံဝိဓာနံ, ခတ္တိယေသု အနုယုတ္တေသု, ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကေသု, နေဂမဇာနပဒေသု, သမဏဗြာဟ္မဏေသု, မိဂပက္ခီသု အဓမ္မစာရပဋိက္ခေပေါ, အဓနာနံ ဓနာနုပ္ပဒါနံ, သမဏဗြာဟ္မဏေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှပုစ္ဆနန္တိ ဧဝံ ဒသဝိဓံ။ တတ္ထ ဂဟပတိကေ ပက္ခိဇာတေ စ ဝိသုံ ကတွာ ဂဟဏဝသေန ဒွါဒသဝိဓံ။ စက္ကဝတ္တိဝတ္တန္တိ စက္ကဝတ္တိဘာဝါဝဟံ ဝတ္တံ။ ယသ္မာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၁။)ယာထာဝတော ပဝတ္တိတံ, တဒနုရူပကံ ပန ဉာယေန ယုတ္တကေန ပဝတ္တိတံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္မာ နယေန ဟေတုနာ ကာရဏေနာ’’တိ။ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာတိ ဥဘယဘာဂေဟိ ဥဘယဘာဂတော ဝိမုတ္တာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ ဒဿေတိ ‘‘ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ ဝိမုတ္တာ, အရူပါ…ပေ… နာမကာယတော’’တိ ဣမိနာ။ တေဝိဇ္ဇာဒိဘာဝန္တိ တေဝိဇ္ဇဆဠဘိညစတုပ္ပဋိသမ္ဘိဒဘာဝံ။ ပညာဝိမုတ္တာ ဟိ တံ တိဝိဓံ အပ္ပတ္တာ ကေဝလံ ပညာယ ဧဝ ဝိမုတ္တာ။
ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယာတိ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏတ္ထာယ။ သံယောဇနဋ္ဌေန သံယောဇနသင်္ခါတေ စေဝ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဗန္ဓနသင်္ခါတေ စ။ ဝိဇိတသင်္ဂါမန္တိ ယထာ ရာဂါဒယော ပုန န သီသံ ဥက္ခိပန္တိ, ဧဝံ အရိယမဂ္ဂသေနာယ ဝသေန ဝိဇိတသင်္ဂါမံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဇိတရာဂဒေါသမောဟသင်္ဂါမ’’န္တိ။ မာရဗလဿာတိ မာရသေနာယ, မာရဿ ဝါ သာမတ္ထိယဿ။ ဝေနေယျသတ္ထန္တိ ဝိနေတဗ္ဗဇနသမူဟံ။ သကဋာဒိသတ္ထသဘာဂတော ဝိနေယျောဝ သတ္ထောတိ တံ ဝေနေယျသတ္ထံ။ သီလသာရာဒိအဘာဝတော အန္တောတုစ္ဆော။
ပဝါရဏာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ပရောသဟဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၆။ သဟဿတော ပရံ အဍ္ဎတေယျဘိက္ခုသတံ တဒါ ဘဂဝန္တံ ပယိရုပါသတီတိ အာဟ ‘‘ပရောသဟဿန္တိ အတိရေကသဟဿ’’န္တိ။ နိဗ္ဗာနေ ကုတောစိ ဘယံ နတ္ထီတိ ကုတောစိပိ ကာရဏတော နိဗ္ဗာနေ ဘယံ နတ္ထိ အသင်္ခတဘာဝေန သဗ္ဗသော ခေမတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ခေမဉ္စ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ ခေမဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၇၉-၄၀၈)။ န ကုတောစိ ဘယံ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေတိ အကုတောဘယံ, နိဗ္ဗာနံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တဿာ’’တိအာဒိ။ ဝိပဿိတော ပဋ္ဌာယာတိ အမှာကံ ဘဂဝတော နာမဝသေန ဣသီနံ သတ္တမဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေ ဗဟုသော ကိတ္တိတာ။ ဣသီနန္တိ ဝါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကဗာဟိရကဣသီနံ သတ္တမော ဥတ္တရော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၂။)အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေနာတိ ကာရဏသမုဋ္ဌာနဝသေန။ တဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သံဃမဇ္ဈေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဘာနသမ္ပန္နဝါစာယ အညေ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ဝင်္ဂီသော။ တေနာဟ ‘‘ပဋိဘာနသမ္ပတ္တိ’’န္တိအာဒိ။
ကိလေသုမ္မုဇ္ဇနသတာနီတိ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ရဇ္ဇနဒုဿနာဒိနယေဟိ သဝိသယေ အယောနိသော ဥဋ္ဌာနာနိ။ ယဒိ အနေကာနိ သတာနိ, အထ ကသ္မာ ‘‘ဥမ္မဂ္ဂပထ’’န္တိ? ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝဋ္ဋပထတ္တာ ပန ပထ’’န္တိ။ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိဝသေန ရာဂခိလာဒီနိ ပဉ္စခိလာနိ။ ဝိဘဇန္တန္တိ ဝိဘဇနဝသေန ကထေန္တံ။ ဝိဘဇိတွာတိ ဉာဏေန ဝိဝေစေတွာ။
အမတေ အက္ခာတေတိ အမတာဝဟေ ဓမ္မေ ဒေသိတေ။ ဓမ္မဿ ပဿိတာရော သစ္စသမ္ပဋိဝေဓေန။ အသံဟီရာ ဒိဋ္ဌိဝါတေဟိ။
အတိဝိဇ္ဈိတွာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ အတိက္ကမဘူတန္တိ အတိက္ကမနဋ္ဌေန ဘူတံ။ ဒသဒ္ဓါနန္တိ ဒသန္နံ ဥပဍ္ဎာနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စန္န’’န္တိ။ ဇာနန္တေနာတိ ဓမ္မဿ သုဒုလ္လဘတံ ဇာနန္တေန။
ပရောသဟဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ကောဏ္ဍညသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၇။ ဧဝံဂဟိတနာမောတိ ‘‘အညာသိ ဝတ, ဘော, ကောဏ္ဍညော’’တိ သတ္ထု ဝစနံ နိဿာယ ဘိက္ခူဟိ အညေဟိ ကောဏ္ဍညနာမကေဟိ ဝိသေသနတ္ထံ ဧဝံဂဟိတနာမော။ ဒွါဒသန္နံ သံဝစ္ဆရာနံ ဝသေန စိရဿံ။ ဆဒ္ဒန္တဘဝနေတိ ဆဒ္ဒန္တနာဂရာဇဘဝနဋ္ဌာနေ။ ပညဝါ မဟာသာဝကော ရတ္တညုတာယ။ ‘‘ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ ဒေဝါနံ, ဣမသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဒေဝမနုဿာနဉ္စာတိ ဧဝံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဂ္ဂန္တိအာဒိတော။ တတ္ထာတိ မန္ဒာကိနိတီရေ။
ဝဿဂ္ဂေနာတိ ဝဿပဋိပါဋိယာ။ တန္တိ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရံ။ မဟာဗြဟ္မာနံ ဝိယ လောကိယမနုဿာ ဟရာယန္တိ။ ပါမောက္ခဘူတော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၃။)အာယသ္မာ ထေရော အန္တရန္တရာ တတ္ထ တတ္ထ ဇနပဒေ ဝသိတွာ တဒနုက္ကမေန မန္ဒာကိနိတီရံ ဥပဂတော, တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, ဘန္တေ, ဇနပဒေ ဝသိတု’’န္တိ။
အာနုဘာဝသမ္ပန္နာ ဒိဗ္ဗာယုကာ တေ ဟတ္ထိနာဂါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပါရိစရိယာယ ကတပရိစယာ’’တိ။ ထေရဿ သဉ္စရဏဋ္ဌာနေ အာဝရဏသာခါ ဟရိတွာ အပနေတွာ။ မုခေါဒကဉ္စေဝ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ဌပေတီတိ သဠလဒေဝဒါရုကဋ္ဌာဒီနိ အညမညံ ဃံသိတွာ အဂ္ဂိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဇာလေတွာ တတ္ထ ပါသာဏခဏ္ဍာနိ တာပေတွာ တာနိ ဒဏ္ဍကေဟိ ဝဋ္ဋေတွာ တဠာကာသု ဥဒကသောဏ္ဍီသု ခိပိတွာ ဥဒကဿ တတ္တဘာဝံ ဉတွာ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ ဥပနေန္တော မုခေါဒကဉ္စ ဌပေတိ။ ဝတ္တံ ကရောတီတိ အန္တောကုဋိယာ ဗဟိ စ ပမုခေပိ အင်္ဂဏေပိ သာခါဘင်္ဂေဟိ သမ္မဇ္ဇန္တော ဝက္ခမာနနယေန အာဟာရံ ဥပနေန္တော ဝတ္တံ ကရောတိ။
ပတိဋ္ဌပ္ပမာဏေတိ ကဋိပ္ပမာဏေ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော တာဝ မဟန္တမေဝါတိ ယာဝ မဟန္တံ သေတပဒုမဝနံ, တာဝ မဟန္တမေဝ။ ဧသေဝ နယော ရတ္တကုမုဒဝနာဒီသု။ ခါဒန္တာ မနုဿာ။ ပက္ကပယောဃနိကာ ဝိယာတိ သုပက္ကပယောဃနံ ဝိယ။ ဃနဘာဝေန ပန ပက္ခိတ္တခုဒ္ဒမဓု ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတံ ပေါက္ခရမဓု နာမာ’’တိ။ မုဠာလန္တိ သေတပဒုမာနံ မူလံ။ ဘိသန္တိ တေသံယေဝ ကန္ဒံ။ ဧကသ္မိံ ပဗ္ဗေတိ ဧကေကသ္မိံ ပဗ္ဗန္တရေ။ ပါဒဃဋကန္တိ ဒေါဏဿ စတုဘာဂေါ သဏ္ဌာနတော ခုဒ္ဒကော, တသ္မာ ပါဒဃဋကပ္ပမာဏန္တိ တုမ္ဗမတ္တံ။ သောဏ္ဍိအာဝါဋေတိ ခုဒ္ဒကသောဏ္ဍိယော စေဝ ခုဒ္ဒကအာဝါဋေ စ။
ဧတံ ဘောဇနန္တိ ယထာဝုတ္တံ နိရုဒကပါယသဘောဇနံ။ ကေစိ သဉ္ဇာနန္တိ ယေ ထေရာ ဝုဍ္ဎတရာ။ ကေစိ န သဉ္ဇာနန္တိ ယေ နဝါ အစိရပဗ္ဗဇိတာ။
ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓေါတိ ဗုဒ္ဓဿ အနုဗုဒ္ဓေါ။ ဗာဠှဝီရိယောတိ စတုန္နံ သမ္မပ္ပဓာနာနံ ဝသေန စိရနိစိတဝီရိယော။ တိဏ္ဏံ ဝိဝေကာနန္တိ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကာနံ လာဘီတိ ယောဇနာ။ စတဿော ဝဒတိ ဝင်္ဂီသတ္ထေရော သယံပဋိဘာနံ, န သေသာဘိညာနံ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ဣတရာ’’တိအာဒိ။ ပရိသာ သန္နိသီဒိ နိဿဒ္ဒဘာဝေန တုဏှီ အဟောသီတိ အတ္ထော။ အနုဇာနာပေသီတိ ပဌမံ အတ္တနာ ဉာတံ ဥပဋ္ဌိတံ အတ္တနော ပရိနိဗ္ဗာနကာလံ အနု ပစ္ဆာ သတ္ထာရံ ဇာနာပေသီတိ ဧဝံ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၄။)တန္တိ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယ ဣသိပတနေ ယံ ဒဿနံ, ယံ ဝါ ဒုက္ကရစရိယာယံ တုမှာကံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဒိတော ဒဿနံ, တံ, ဘန္တေ, ပဌမဒဿနံ။ ဩနတဝိနတာတိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ ဩနတာ ဝိနတာ။ ကမ္ပေတွာတိ ထောကံ စာလေတွာ ဒဿနတ္ထံ ဧကနိန္နာဒေါ တေသံ ဟတ္ထိနာဂါနဉ္စေဝ နာဂယက္ခကုမ္ဘဏ္ဍာနံ ဒေဝတာနဉ္စ သဒ္ဒေန။ ဗြဟ္မာနော ဒေဝါနံ အဒံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။
သဇ္ဈာယမကံသု ပသာဒနီယေသု ပသာဒဝသေန သန္နိပတိတပရိသာယ ပသာဒဇနနတ္ထံ ဘဂဝတိ နိက္ခမိတွာတိ ဘဂဝတိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ။ ဓရတိယေဝါတိ အဒုဋ္ဌတံ ပတွာ တိဋ္ဌတေဝ။
ကောဏ္ဍညသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ မောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၈။ ပစ္စဝေက္ခတီတိ တေသံ အရိယာနံ စိတ္တံ အတ္တနော ဉာဏစက္ခုနာ ပတိ အဝေက္ခတိ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ပဗ္ဗတဿာတိ ဣသိဂိလိပဗ္ဗတဿ။ ဒုက္ခပါရံ ဂတန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပါရံ ပရိယန္တံ ဂတံ။ သဗ္ဗဂုဏသမ္ပန္နန္တိ သဗ္ဗေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ စ သာဝကဂုဏေဟိ စ ပရိပုဏ္ဏံ။ အနေကာကာရသမ္ပန္နန္တိ ရူပဃောသလူခဓမ္မပ္ပမာဏိကာနံ သတ္တာနံ တေဟိ တေဟိ အာကာရေဟိ သဗ္ဗေသဉ္စ အနေကေဟိ အနန္တာပရိမေယျေဟိ ပသီဒိတဗ္ဗာကာရေဟိ သမန္နာဂတံ။ တေ ပန အာကာရာ ယသ္မာ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဧဝ, တသ္မာ အာဟ ‘‘အနေကေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတ’’န္တိ။
မောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ဂဂ္ဂရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၉။ တေတိ တေ ဒေဝမနုဿေ။ ‘‘သရီရဝဏ္ဏေနာတိ သရီရေ ဆဝိဝဏ္ဏေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ သရီရဝဏ္ဏေနာတိ ဝါ ဓမ္မရူပကာယဂုဏေန။ ‘‘ယသသာ’’တိပိ ပါဌော, သော ဧဝတ္ထော။ ဝိဂတမလောတိ အဗ္ဘာမဟိကာဒီဟိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၅။)ဝိဂတူပက္ကိလေသော။ ဘာဏု ဝုစ္စတိ ပဘာ, သာတိသယော ဘာဏု ဧတဿ အတ္ထီတိ ဘာဏုမာ။ သူရိယောတိ အာဟ ‘‘အာဒိစ္စော ဝိယာ’’တိ။
ဂဂ္ဂရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ဝင်္ဂီသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၀။ သော ကိရ ဝိစရတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယထာယံ ဒီပေါ ဇမ္ဗုဒီပေါတိ ဇမ္ဗုနာ ပညာတော, ဧဝါဟမ္ပိ တေန ဇမ္ဗုနာ ပညာယိဿ’’န္တိ ဇမ္ဗုသာခံ ပရိဟရိတွာ။ ဝါဒံ ကတွာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝါဒေ သစေ တေ ပရာဇယော ဟောတိ, တွံ မေ ဒါသော ဟောဟိ။ သစေ မေ ပရာဇယော, အဟံ တေ ဘရိယာ’’တိ ဧဝံ ကတိကံ ကတွာ။ ဝါဒေ ဇယပရာဇယာနုဘာဝေနာတိ တထာပဝတ္တိတေ ဝါဒေ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဇယာနုဘာဝေန စေဝ အတ္တနော ပရာဇယေန စ။ ဝယံ အာဂမ္မာတိ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏဝယံ အာဂမ္မ။ ဝိဇ္ဇန္တိ မန္တံ။
နိဗ္ဗတ္တဂတိဝိဘာဝနဝသေန ဆဝသီသဘာဝံ ဒူသေတိ ဝိနာသေတီတိ ဆဝဒူသကံ သိပ္ပံ, တထာပဝတ္တံ မန္တပဒံ။ အတ္တနော အာနုဘာဝေနာတိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဿ သီသံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန အာနေတွာ ဒဿေတွာ။ ခီဏာသဝဿ သီသန္တိ ပရမပ္ပိစ္ဆတာယ ကဉ္စိပိ အဇာနာပေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ပရိနိဗ္ဗုတဿ ခီဏာသဝဿ ဆဍ္ဍိတံ သီသကဋာဟံ။ ဒဿေသီတိ အတ္တနော အာနုဘာဝေန အာနေတွာ ဒဿေသိ။
‘‘တုမှေ, ဘော ဂေါတမ, ဇာနာထာ’’တိ ကာမံ ဝင်္ဂီသော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတိ, ဘဂဝါ ပန အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယ ‘‘အာမ, ဝင်္ဂီသ…ပေ… ဂတိံ ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ။ ဝင်္ဂီသော သယံ မန္တဗလေန ဂတိပရိယာပန္နဿ ဂတိံ ဇာနန္တော ဘဂဝန္တမ္ပိ ‘‘အယမ္ပိ တထာ’’တိ မညမာနော ‘‘မန္တေန ဇာနာသိ, ဘော ဂေါတမာ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝါ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဉာဏမေဝ မန္တံ ကတွာ ဒီပေန္တော ‘‘အာမ, ဝင်္ဂီသ, ဧကေန မန္တေနေဝ ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ မုဓာ ဧဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ အမူလိကော။ အနန္တရဟိတာယ ဘူမိယာ သယနံ ထဏ္ဍိလသေယျာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာယတတိယံ ဥဒကောရောဟဏဘူမိဟရဏာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သော တံ…ပေ… အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ ဣမိနာ ဝင်္ဂီသတ္ထေရော ပဗ္ဗဇိတွာ န စိရဿေဝ သုခါယ ပဋိပဒါယ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဝိယ ဒိဿတိ, န ခေါ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၆။)ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အာယတိံ ထေရော ပဗ္ဗဇိတွာ သမထဝိပဿနာသု ကမ္မံ အာရဘိတွာပိ ဒုက္ခာယ ပဋိပဒါယ တာဒိသံ ကာလံ ဝီတိနာမေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေနာဟ –
‘‘နိက္ခန္တံ ဝတ မံ သန္တံ, အဂါရသ္မာနဂါရိယံ၊
ဝိတက္ကာ ဥပဓာဝန္တိ, ပဂဗ္ဘာ ကဏှတော ဣမေ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၀၉၊ ထေရဂါ။ ၁၂၁၈)၊
အာယသ္မတော ဝင်္ဂီသဿ အနဘိရတိ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ, ရာဂေါ စိတ္တံ အနုဒ္ဓံသေတိ, ‘‘ကာမရာဂေန ဍယှာမိ, စိတ္တံ မေ ပရိဍယှတီ’’တိအာဒိ (ထေရဂါ။ ၁၂၃၂)။
ဝိမုတ္တိသုခန္တိ သဗ္ဗသော ကိလေသဝိမုတ္တိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ဥပ္ပန္နံ သမ္ပတိအရဟတ္တဖလသုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တောတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နံ ကာလံ ပတိ သမ္မဒေဝ ဝေဒေန္တော အနုဘဝန္တော။ ကဝိနာ ကတံ, တတော ဝါ အာဂတံ, တဿ ဝါ ဣဒန္တိ ကာဝေယံ, တဒေဝေတ္ထ ‘‘ကာဝေယျ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယေ နိယာမဂတဒ္ဒသာတိ ယေ ဘိက္ခူ အရိယာ ဗုဒ္ဓါနံ သာဝကာ ဖလဋ္ဌဘာဝေန နိယာမဂတာ စေဝ မဂ္ဂဋ္ဌဘာဝေန နိယာမဒသာ စ။ နိယာမောတိ ဟိ သမ္မတ္တနိယာမော အဓိပ္ပေတော။ သုအာဂမနန္တိ မမ ဣမဿ သတ္ထုနော သန္တိကေ အာဂမနံ ဥပဂမနံ, ဣမသ္မိဉ္စ ဓမ္မဝိနယေ အာဂမနံ ပဗ္ဗဇနံ ဥပသမ္ပဒါ သုန္ဒရံ အာဂမနံ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိ။ အဝုတ္တမ္ပိ ဂါထာယ အတ္ထတော ဂဟိတမေဝ ထေရဿ ဆဠဘိညဘာဝတော။
ဝင်္ဂီသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဝင်္ဂီသသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၇။)၉။ ဝနသံယုတ္တံ
၁။ ဝိဝေကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၁။ သံဝေဇေတုကာမာတိ အတ္ထတော သံဝေဂံ ဥပ္ပါဒေတုကာမာ။ တထာဘူတာ နံ ကိလေသသင်္ဂဏိကာဒိတော ဝိဝေစေတုကာမာ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝေကံ ပဋိပဇ္ဇာပေတုကာမာ’’တိ။ ဗာဟိရေသူတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တတော ဗဟိဘူတေသု။ ပုထုတ္တာရမ္မဏေသူတိ ရူပါဒိနာနာရမ္မဏေသု။ စရတီတိ ပဝတ္တတိ။ တွံ ဇနောတိ တွံ အတ္တနော ကိလေသေဟိ ဇနနတော ဝိသုံ ဇာတော တာဒိသေ ဧဝ အညသ္မိံ ဇနေ ဣမံ အယောနိသောမနသိကာရဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဆန္ဒရာဂံ ဝိနယဿု ဝိနောဒေဟိ။ သတံ တံ သာရယာမသေတိ နိယျာနိကသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညဝါသေန စ သတိမန္တံ ပဏ္ဍိတံ တံ မယမ္ပိ ယထာဥပ္ပန္နံ ဝိတက္ကံ ဝိနောဒနာယ သာရယာမ, သတံ ဝါ သပ္ပုရိသာနံ ကိလေသဝိဂမနဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဝသန္တံ တံ သာရယာမ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ။ ပါတာလန္တိ မောဟပါတာလံ ကိလေသရဇော, တဒေဝ ‘‘ပါတာလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မာ အဝဟရီတိ ဟေဋ္ဌာ ဒုဂ္ဂတိသောတံ မာ ဥပနေသိ။ သိတန္တိ သမ္ဗန္ဓံ။ တေနာဟ ‘‘သရီရလဂ္ဂ’’န္တိ။ ဝိဝေကမာပန္နောတိ ကိလေသဝိဝေကံ သမထဝိပဿနာဘာဝနမာပန္နော။ ဥတ္တမဝီရိယန္တိ ဥဿောဠှိလက္ခဏပ္ပတ္တံ ဝီရိယံ, စတုဗ္ဗိဓံ သမပ္ပဓာနဝီရိယံ ဝါ သမ္ပတ္တံ။ ပဂ္ဂယှာတိ အာရောပေတွာ။ ပရမဝိဝေကန္တိ ပရမံ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကံ။
ဝိဝေကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဥပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၂။ ကာယဒရထော ဟောတိယေဝ နိယမေန, န စိတ္တဒရထော တဿ မဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃါဋိတတ္တာ။
ဇရာတုရောတိ ဇရာဘိဘဝနေန အာတုရောယေဝ။ ပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပရိဋ္ဌတာယ ပရိတော ဒီဃပုထုလတာယ အတိဝိယ ဝိဇ္ဈတီတိ သတ္တိသလ္လဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝံ ဟိဿ တဏှာသလ္လဿ သဒိသတာ။ အဝိဇ္ဇာယ ပန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၈။)သမ္မောဟာပါဒနေန ဒုက္ခာပါဒနေန စ ဝိသသဒိသတာ။ ရုပ္ပတောတိ ဝိကာရံ အာပါဒိယမာနဿ ပီဠိယမာနဿာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဃဋ္ဋိယမာနဿာ’’တိ။
ပဗ္ဗဇိတန္တိ သသန္တာနတော ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ ရာဂါဒိမလတော ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ထေရဿေဝေတံ ဝစနံ, တသ္မာ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ဧတ္ထ ဂါထာယ အတ္ထော။ ဒေဝတာယ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏံ။ ဧတ္ထာတိ သေသဂါထာသု။ အတ္ထဿ ဝုတ္တနယတ္တာ ‘‘အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ’’တိ အာဟ။ ဝိနယာတိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနန္တိ တဿ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနေန အတ္ထမာဟ ‘‘ဝိနယေနာ’’တိ။ တထာ ‘‘သမတိက္ကမာ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ ပရမပရိသုဒ္ဓံ သံကိလေသသမုစ္ဆိန္ဒနတော။ အာရဒ္ဓဝီရိယန္တိ သမ္ဘာဝိတဝီရိယံ။ သမ္ဘာဝနဉ္စဿ ပဂ္ဂဏှနံ ပရိပူရဏဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ပဂ္ဂဟိတဝီရိယံ ပရိပုဏ္ဏဝီရိယ’’န္တိ။
ဥပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ကဿပဂေါတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၃။ ဆေတန္တိ မိဂါနံ ဇီဝိတံ ဆေတံ။ တေနာဟ ‘‘မိဂလုဒ္ဒက’’န္တိ။ ရောဟိတမိဂန္တိ လောဟိတဝဏ္ဏံ ခုဒ္ဒကမိဂံ, ‘‘မဟာရောဟိတမိဂ’’န္တိ ကေစိ။ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ တဿ ဇနပဒဿ သုလဘဘိက္ခတာယ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိဟရတီတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ပဌမသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပန ထေရော ပဉ္စာဘိညော ဝိပဿနာကမ္မိကော။ ဌတွာတိ ပဒါနုဗန္ဓနဝသေန ဂမနံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ထေရဿ အာသန္နဋ္ဌာနေ ဌတွာ။ တဿ ဝစနံ သောတုံ အာရဒ္ဓေါ။ အင်္ဂုဋ္ဌကံ ဇာလာပေသီတိ အဓိဋ္ဌာနဗလေန ဒဏ္ဍဒီပိကံ ဝိယ အတ္တနော အင်္ဂုဋ္ဌကံ ဇာလာပေသိ။ အက္ခီဟိပိ ပဿတိ အင်္ဂုဋ္ဌကံ ဇာလမာနံ။ ကဏ္ဏေဟိပိ သုဏာတိ တေန ဝုစ္စမာနံ ဓမ္မံ ဧကဒေသေန။ စိတ္တံ ပနဿ ဓာဝတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတဿပီတိ လုဒ္ဒကဿပိ။
အပ္ပပညန္တိ ဧတ္ထ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပဟရိတေ’’တိအာဒီသု ဝိယ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပည’’န္တိ။ ကာရဏဇာနနသမတ္ထေနာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန သတ္တာနံ သုခံ, ဣမိနာ ဒုက္ခန္တိ ဧဝံ သမာစရမာနေန ကာရဏံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၉၉။)ဇာနိတုံ သမတ္ထေန ကမ္မဿကတဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေနာတိ အတ္ထော။ သုဏာတီတိ ကေဝလံ သဝနမတ္တဝသေန သုဏာတိ, န တဒတ္ထဝသေန။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထမဿ န ဇာနာတီ’’တိ။ ကာရဏရူပါနီတိ သဘာဝကာရဏာနိ။ ကိံ မေ ဣမိနာတိ? ‘‘ဣဒံ ပပဉ္စ’’န္တိ ပဟာယ။ ဝီရိယံ ပဂ္ဂယှာတိ စတုဗ္ဗိဓံ သမ္မပ္ပဓာနံ ဝီရိယံ ပဂ္ဂဏှိတွာ။
ကဿပဂေါတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သမ္ဗဟုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၄။ သမ္ဗဟုလာတိ သုတ္တန္တနယေန သမ္ဗဟုလာ။ သုတ္တန္တေ သဇ္ဈာယိံသူတိ သုတ္တန္တိကာ။ ဝိနယံ ဓာရေန္တီတိ ဝိနယဓရာ။ ယုဉ္ဇန္တီတိ ဝါသဓုရေ ယောဂံ ကရောန္တိ။ ဃဋေန္တီတိ တတ္ထ ဝါယာမံ ကရောန္တိ။ ကရောန္တာနံယေဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ကောမေတိ ကိံ ဣမေ? တေနာဟ ‘‘ကဟံ ဣမေ’’တိ? ဝဇ္ဇိဘူမိံ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌံ ဂတာတိ ဝဇ္ဇိဘူမိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဝဇ္ဇိရဋ္ဌာဘိမုခါ ဂတာ’’တိ။ နတ္ထိ ဧတေသံ နိကေဘံ နိဗဒ္ဓနိဝါသဋ္ဌာနန္တိ အနိကေတာ တေနာဟ ‘‘အဂေဟာ’’တိ။ ဥတု ဧဝ သပ္ပါယံ, ဥတုဝသေန ဝါ ကာယစိတ္တာနံ ကလ္လတ္တာ သပ္ပါယံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
သမ္ဗဟုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၅။ အတိဝေလန္တိ အတိဗဟုကာလံ။ ဘိက္ခုနာ နာမ ဥပဂတာနံ ဥပနိသိန္နကထာမတ္တံ ဝတွာ ဂန္ထဓုရေဟိ ဝါသဓုရေဟိ ဝါ ယုတ္တပယုတ္တစိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ, နာတိဝေလံ တေသံ သညတ္တိဗဟုလေန။ ထေရော ပန တဒါ ကေနစိ ကာရဏေန ဗဟုဝေလံ ဂိဟိသညတ္တိဗဟုလော အဟောသိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အတိဝေလ’’န္တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဘဂဝတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တန္တိ တံ တာဒိသံ သညာပနံ သန္ဓာယ ဧတံ ‘‘အတိဝေလံ ဂိဟိသညတ္တိဗဟုလော’’တိ ဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုသံဃဿ ကထံ သုတွာတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀၀။)သံဃဿ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ထေရေန ကထိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ သတ္ထုသာသနန္တိ ပိဋကတ္တယံ ဝဒတိ။
ပသက္ကိယာတိ ဥပသက္ကိတွာ ဂန္တွာ။ တံ ပန တတ္ထ အဇ္ဈောဂါဟနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဝိသိတွာ’’တိ။ သင်္ခါရဒုက္ခတော နိဗ္ဗိန္နဟဒယဿ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိနိဿဋံ နိဗ္ဗာနံ ယာထာဝတော ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သမ္မဒေဝ သမဿာသကရံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တံ တံ ဥပရိ အဓိဂမာယ ဥဿုက္ကံ ကရောန္တော နိဗ္ဗာနံ ဟဒယေ နိက္ခိပတိ နာမာတိ အာဟ – ‘‘နိဗ္ဗာနံ…ပေ… ဩပေတိ နာမာ’’တိ။ နိဗ္ဗာနံ…ပေ… အာရမ္မဏတော ဩပေတိ နာမာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ အတ္ထဝိရဟိတာ ‘‘ဗိဠိဗိဠီ’’တိ ပဝတ္တကိရိယာ ဗိဠိကာ, အယံ ပန ဂိဟိသညတ္တိကထာ ထေရဿ အတ္တနော သာမညတ္ထအသာဓနတော ဒေဝတာယ ဗိဠိကာ ဝိယာတိ ဗိဠိဗိဠိကာတိ ဝုတ္တာ။
အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ အနုရုဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၆။ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေတိ အတီတာနန္တရေ ဒေဝတ္တဘာဝေ။ ထေရော ဟိ တာဝတိံသဒေဝလောကာ စဝိတွာ ဣဓူပပန္နော။ အဂ္ဂမဟေသီတိ ကာစိ ပရိစာရိကာ ဒေဝဓီတာ စိတ္တပဏိဓာနမတ္တေန ဣဒါနိပိ ဒေဝကာယေ ဘဝိဿတိ ဥပစိတကုသလဓမ္မတ္တာတိ မညမာနာ တသ္မိံ ဝတ္တမာနံ ဝိယ ကထေန္တီ ‘‘သောဘသီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ အတီတမ္ပိဿ ဒိဗ္ဗသောတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိယ မညေယျ နာတိစိရကာလတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပုဗ္ဗေပိ သောဘသီ’’တိ အာဟ။ သုဂတိနိရယာဒိဒုဂ္ဂတိယာ ဝသေန ဒုဂ္ဂတာ ဧတရဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဋိပတ္တိဒုဂ္ဂတိယာ ကာမေသု သမ္မုစ္ဆိတဘာဝတော။
ပတိဋ္ဌဟန္တောတိ နိဝိသန္တော။ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟီတိ စိရကာလပရိဘာဝနာယ ဝိရုဠှမူလေဟိ အယောနိသောမနသိကာရာဒိပစ္စယမူလကေဟိ ဝုစ္စမာနေဟိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ။ ရတ္တော ရာဂဝသေနာတိ သဘာဝတော သင်္ကပ္ပတော စ ယထာသမီဟိတေ ဣဋ္ဌာကာရေ သက္ကာယေ သဉ္ဇာတရာဂဝသာ ရတ္တော ဂိဒ္ဓေါ ဂဓိတော။ ပတိဋ္ဌာတီတိ ဩရုယှ တိဋ္ဌတိ။ ဒုဋ္ဌော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀၁။)ဒေါသဝသေနာတိ သဘာဝတော သင်္ကပ္ပတော စ ယထာသမီဟိတေ အနိဋ္ဌာကာရေ သက္ကာယေ သဉ္ဇာတဒေါသဝသေန ဒုဋ္ဌော ရုပိတစိတ္တော။ မူဠှော မောဟဝသေနာတိ အသမပေက္ခနေန မူဠှော မုယှနဝသေန။ ဝိနိဗဒ္ဓေါတိ အဟံကာရေန ဝိသေသတော နိဗန္ဓနတော မာနဝတ္ထုသ္မိံ ဗန္ဓိတော။ မာနဝသေနာတိ တေန တေန မညနာကာရေန။ ပရာမဋ္ဌောတိ ဓမ္မသဘာဝံ နိစ္စာဒိဝသေန ပရတော အာမဋ္ဌော။ ဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ မိစ္ဆာဒဿနဝသေန။ ထာမဂတောတိ ရာဂါဒိကိလေသဝသေန ထာမံ ထိရဘာဝံ ဥပဂတော။ အနုသယဝသေနာတိ မဂ္ဂေန အပ္ပဟီနတာယ အနု အနု သန္တာနေ သယနဝသေန။ အပ္ပဟီနဋ္ဌော ဟိ တေသံ အနုသယဋ္ဌော။ အနိဋ္ဌင်္ဂတောတိ သံသယိတော။ ဝိက္ခေပဂတောတိ ဝိက္ခိတ္တဘာဝံ ဥပဂတော။ ဥဒ္ဓစ္စဝသေနာတိ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓတဘာဝဝသေန။ တာပီတိ တာပိ ဒေဝကညာယော။ ဧဝံ ပတိဋ္ဌိတာဝါတိ ယထာဝုတ္တနယေန ရတ္တဘာဝါဒိနာ သက္ကာယသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတာ ဧဝ။ နရဒေဝါနန္တိ ပုရိသဘူတဒေဝါနံ။
ပဋိဂန္တုန္တိ အပေက္ခာဝသေန တတော အပဂန္တုံ အပေက္ခံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ။ ဒုဿန္တန္တိ ဒသန္တံ, ‘‘ဝတ္ထ’’န္တိ ကေစိ။ သူစိံ ယောဇေတွာတိ သိဗ္ဗနသုတ္တေန သူစိံ ယောဇေတွာ ပါသေ စ ပဝေသေတွာ။ မနာပကာယေ ဒေဝနိကာယေ ဇာတာ မနာပကာယိကာ။ တေသံ ပဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘မနသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမဇ္ဇန္တိ သံဟိတံ။ ဂမနဘာဝန္တိ ဂမနဇ္ဈာသယံ။ ဝိက္ခီဏောတိ ဝိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ခီဏော။ ဒေဝတာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနေ ဒေါသော နတ္ထီတိ တာသံ ပုန အနာဂမနတ္ထံ အရဟတ္တံ ဗျာကာသိ။
အနုရုဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ နာဂဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၇။ အတိကာလေနာတိ အတိဝိယ ပုဗ္ဗဏှကာလေန, ကာလဿေဝါတိ အတ္ထော။ ကောဋိသမ္မုဉ္ဇနိယာတိ သမ္မုဉ္ဇနိကောဋိယာ, သမ္မုဉ္ဇနိယာ ဧကဒေသေနေဝါတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ သမ္မဇ္ဇနေ အမနာပကာရိတံ ဒဿေတိ။ မဇ္ဈနှိကေ ဝီတိဝတ္တေတိ ဂိဟိသံသဂ္ဂဝသေန ကာလံ ဝီတိနာမေန္တော မဇ္ဈနှေ ဗဟုဝီတိဝတ္တေ။ အညေဟိ ဘိက္ခူဟီတိ နာတိကာလံ ပဝိဋ္ဌေဟိ။ နိဿက္ကဝစနဉ္စေတံ။ ဘာယာမိ နာဂဒတ္တန္တိ တဿ ပဋိပတ္တိံ ဘာယိတဗ္ဗံ ကတွာ ဒေဝတာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀၂။)ဝဒန္တီ ပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေတိ။ သုပ္ပဂဗ္ဘန္တိ ကာယပါဂဗ္ဗိယာဒီဟိ အတိဝိယ သမန္နာဂတံ။
နာဂဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ကုလဃရဏီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၈။ ဩဂါဟပ္ပတ္တောတိ ဝိဿာသဝသေန အနုပ္ပဝေသံ ပတ္တော။ အညတရံ ကုလန္တိ တသ္မိံ ကုလေ ဇာယမ္ပတိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ‘‘ဗဟူပကာရံ မေ ဧတံ ကုလံ စိရံ သပ္ပါယာဟာရဒါနာဒိနာ၊ တသ္မာ ဣဓာဟံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော ဇာတော၊ ဣမေသံယေဝ ဒေယျဓမ္မပဋိဂ္ဂဏှနေန ပုညံ ဝဍ္ဎေဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ တေနာဟ ‘‘အညတ္ထ ဂန္တွာ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိအာဒိ။ သာတိ ဒေဝတာ။ ဥဘောပေတေတိ တံ ဘိက္ခုဉ္စ ဃရဏိဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပဋိဂါဓပ္ပတ္တာတိ ပဋိဂါဓံ ပတ္တာ အညမညသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတဝိဿာသေန။
ဝိဿမပ္ပတ္တိဝသေန သန္တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထာတိ သဏ္ဌာနံ, ဝိဿမနဋ္ဌာနံ။ သမာဂန္တွာတိ သန္နိပတိတွာ။ ပဋိညူဒါဟရဏေဟိ မန္တယတီတိ မန္တနံ, ဉာပကံ ကာရဏံ။ ပဋိလောမသဒ္ဒါတိ ပဋိလောမဘာဝေန ပတိတတ္တာ အသစ္စဝိဘာဝနာ ပဋိကူလသဒ္ဒါ။ တေန ကာရဏေနာတိ တေန ကာရဏပဋိရူပကေန မိစ္ဆာဝစနေန။ န မင်္ကုဟောတဗ္ဗံ အကာရကဘာဝတော။ သဒ္ဒေန ပရိတဿတီတိ ပရေဟိ အတ္တနိ ပယုတ္တမိစ္ဆာသဒ္ဒမတ္တေန ပရိတဿနသီလော။ ဝတံ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ ယထာသမာဒိန္နဝတံ လဟုစိတ္တတာယ န ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ သမ္ပန္နဝတောတိ ပရိပုဏ္ဏသီလာဒိဝတဂုဏော
ကုလဃရဏီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဝဇ္ဇိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၉။ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ ရာဇပုတ္တောတိ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌေ ဇာတသံဝဒ္ဓေါ ဝဇ္ဇိရာဇပုတ္တော။ သဗ္ဗရတ္တိစာရောတိ ဆဏသမ္ပတ္တိယာ ဣတော စိတော စရန္တေဟိ အနုဘဝိတဗ္ဗနက္ခတ္တမဟော။ တေနာဟ ‘‘ကတ္တိကနက္ခတ္တံ ဃောသေတွာ’’ တိအာဒိ။ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟောတီတိ ယသ္မာ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝါ တသ္မိံ ဒိဝသေ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀၃။)နက္ခတ္တံ ဃောသေတွာ အတ္တနော ပုညာနုဘာဝသိဒ္ဓါယ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ မဟန္တံ နက္ခတ္တကီဠာသုခံ အနုဘဝန္တိ, တသ္မာ တံ တေဟိ ဧကာဗဒ္ဓံ ဝိယ ဟောတိ။ ဘေရိအာဒိတူရိယာနန္တိ ဘေရိမုဒိင်္ဂသင်္ခပဏဝဝီဏာဒိတူရိယာနံ။ တာဠိတာနန္တိ အာရဒ္ဓလယာနုရူပံ ပဟဋာနံ။ ဝီဏာဒီနန္တိ ဝီဏာဝေဏုဂေါမုခီအာဒီနံ။ ဝါဒိတာနန္တိ ယထာရဒ္ဓမုစ္ဆနာနုရူပံ သံဃဋ္ဋိတာနံ။ အဘာသီတိ တေန သဒ္ဒေန အာကဍ္ဎိယမာနဟဒယော အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ‘‘မဟတီ ဝတ မေ ဇာနီ’’တိ အနုတ္ထုနန္တော အဘာသိ။ ဆဍ္ဍိတဒါရုကံ ဝိယာတိ ဝနေ ဆဍ္ဍိတနိရတ္ထကကဠိင်္ဂရံ ဝိယ။ လာမကတရောတိ နိဟီနတရော။ ဒေဝတာ ပဌမပ္ပိတံ အာဏိံ ပဋာဏိယာ နီဟရန္တီ ဝိယ တေန ဘိက္ခုနာ ဝုတ္တမတ္ထံ အပနေန္တီ ‘‘တဿ တေ ဗဟုကာ ပိဟယန္တီ’’တိ အဝေါစာတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ထေရော’’တိအာဒိမာဟ။ သဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာနံ ယထာ နေရယိကာ ပိဟယန္တိ, ဧဝံ သမ္မာပဋိပန္နဿ တုယှံ ဗဟူ ပိဟယန္တိ, တသ္မာ တွံ ‘‘ပါပိယော’’တိ အတ္တာနံ မာ မညိတ္ထာတိ အဓိပ္ပါယော။
ဝဇ္ဇိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ သဇ္ဈာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၀။ နိဿရဏပရိယတ္တိဝသေနာတိ အဒ္ဓါ ဣမံ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရိတုံ လဗ္ဘာတိ ဧဝံ နိဿရဏပရိယတ္တိဝသေန။ သဇ္ဈာယနတောတိ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ သဇ္ဈာယနတော။ ဣဒါနိ တဿ နိဿရဏပရိယတ္တိဝသေန သဇ္ဈာယနကရဏံ, ပဋိပတ္တိဝသေန ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏံ, ဝိပဿနာဘာဝနဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တံ ပတ္တဒိဝသေ ပဋိပတ္တိကိတ္တနာယ ပုရိမဒိဝသေသုပိ တထာ ပဋိပဇ္ဇိ, ဝိပဿနံ ပန ဥဿုက္ကာပေတုံ နာသက္ခီတိ ဒဿေတိ။ ကာလံ အတိဝတ္တေတီတိ ဣဒံ ‘‘သင်္ကသာယတီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဝစနံ။ ထေရဿာတိ သဇ္ဈာယကတ္ထေရဿ။
ဓမ္မပဒါနီတိ သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓဒီပကာနိ ပဒါနိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ န ဂဏှာသိ ဥဒ္ဒေသန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပါဠိယံ ‘‘ဘိက္ခူဟိ သံဝသန္တော’’တိ ဣမိနာ တေသံ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယပိ ဓမ္မော ပရိယာပုဏိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ, အရိယမဂ္ဂေါ။ ဇာနိတွာတိ ပရိညာဘိသမယဝသေန ဒိဋ္ဌသုတာဒိံ ယာထာဝတော ဇာနိတွာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀၄။)ဝိဿဇ္ဇနန္တိ ပဟာနံ။ န ဗုဒ္ဓဝစနဿ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိယာပိ အနုညာတတ္တာ ပဂေဝ နိဿရဏတ္ထာယ, တတ္ထ ပန မတ္တာ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိမာဟ။
သဇ္ဈာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ အကုသလဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၁။ အကုသလေ ဝိတက္ကေတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလေ မိစ္ဆာဝိတက္ကေ။ ယောနိ ဝုစ္စတိ ဥပါယော, တသ္မာ အသုဘာဒိကေ သုဘာဒိဝသေန မနသိကာရော အယောနိသောမနသိကာရောတိ အာဟ ‘‘အနုပါယမနသိကာရေနာ’’တိ။ ပါသာဒိကကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပသာဒါဝဟံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒိကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဗလဝပီတိဉ္စ သုခဉ္စာတိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနတော ဗလဝန္တံ ဥပစာရဇ္ဈာနသဟဂတံ ပီတိဉ္စ သုခဉ္စ။
အကုသလဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ မဇ္ဈနှိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၂။ နန္ဒနဝဂ္ဂေတိ နန္ဒနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာယံ တတ္ထ ဣဓာပိ ဂါထာယ ဝိသေသာဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ တတ္ထ သင်္ဂီတံ ဣဓ ဂဟိတန္တိ? ဒေဝတာပဋိသံယုတ္တတံ ဥပါဒါယ ဒေဝတာသံယုတ္တေ သင်္ဂဟိတမ္ပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ပဋိသံယုတ္တတ္တာ ဣဓ ဂဟိတံ။
မဇ္ဈနှိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ ပါကတိန္ဒြိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၃။ တေရသမေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝိတ္ထာရိတမေဝါတိ ယောဇနာ။ ဇန္တုဒေဝပုတ္တသုတ္တေတိ ဇန္တုဒေဝပုတ္တသုတ္တသံဝဏ္ဏနာယ။ ‘‘တတ္ထ သင်္ဂီတံ ဣဓာပီ’’တိအာဒိ အနန္တရသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပါကတိန္ဒြိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀၅။)၁၄။ ဂန္ဓတ္ထေနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၄။ ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဂန္ဓသင်္ခါတံ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ နိဇ္ဈာယတိ, ရူပါရမ္မဏေန ဝိယ ဝိညာဏေန ရူပံ, ဂန္ဓာရမ္မဏေန တံ ဥပေစ္စ နိဇ္ဈာယတိ ပစ္စက္ခတော, ယာထာဝတော သဘာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ဥပသိင်္ဃိဿတီတိ တဏှာဝသေန ဥပဂန္တွာ သိင်္ဃိဿတိ။
ဧကင်္ဂမေတံ ထေယျာနန္တိ အာရမ္မဏဝသေန ထေယျဝတ္ထူသု ဝိဘဇိယမာနေသု ဧကမင်္ဂမေတံ ဂန္ဓာရမ္မဏန္တိ အာဟ ‘‘ထေနိတဗ္ဗာန’’န္တိအာဒိ။ ဩဇာပေက္ခာယ ထေယျာယ ပဝတ္တမာနာယ ဓမ္မာရမ္မဏတာပိ တဿာ သိယာ, သာ ပန န မဓုရာ ထေယျကတာ စာတိ ‘‘ပဉ္စကောဋ္ဌာသာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကာမဉ္စ တံ ဂန္ဓာရမ္မဏံ ကေနစိ ပရိဂ္ဂဟိတံ န ဟောတီတိ အာဒိယိတုံ သက္ကာ, သတ္ထာရာ ပန အနနုညာတတ္တာ န ယုတ္တော တဿ ပရိဘောဂေါ။ ယံ ပန တေန ဘိက္ခုနာ ဝုတ္တံ ‘‘န ဟရာမိ န ဘဉ္ဇာမီ’’တိ, တဿပိ အယမေဝ ပရိဟာရော။ ဝဏ္ဏီယတိ ဖလံ ဧတေနာတိ ဝဏ္ဏံ, ကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဏ္ဏေနာတိ ကာရဏေနာ’’တိ။
တသ္မိန္တိ တသ္မိံ ဘိက္ခုသ္မိံ။ အာကိဏ္ဏကမ္မန္တောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန အကုသလကမ္မန္တော ဒိဋ္ဌိမောဟတဏှာဒိဝသေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ကုသလကမ္မာနံ ပဋိက္ခေပနတော။ ဒိဋ္ဌိဝသေန စ ကထိနကက္ခဠခရိဂတတ္တာ ‘‘အခီဏကမ္မန္တော ကက္ခဠကမ္မန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။
အာကိဏ္ဏလုဒ္ဒေါတိ အာကိဏ္ဏော ဟုတွာ ကက္ခဠော။ တေနာဟ ‘‘ဗဟုပါပေါ’’တိအာဒိ။ မက္ခိတောတိ လိတ္တော။ တန္တိ ဒေဝတာစောဒနံ။ တသ္မာတိ အတိက္ကမ္မ ဌိတတ္တာ‘‘တွဉ္စာရဟာမိ ဝတ္တဝေ’’တိ ဧဝမာဟ။
ဂဝေသန္တဿ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပါဒနဝသေန ပရိယေသန္တဿ။ အနေကယောဇနာယာမဝိတ္ထာရံ ဂဂနတလံ ဗျာပေတွာ ဥပ္ပန္နဝလာဟကကူဋပ္ပမာဏံ ဝိယ။ သုဒ္ဓေါတိ သီလေန ပရိသုဒ္ဓေါ အယန္တိ ဇာနာသိ။ သုဂတိန္တိ သုန္ဒရနိဗ္ဗတ္တိံ။ တေန နိဗ္ဗာနဿပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓေါ။
ဂန္ဓတ္ထေနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဝနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀၆။)၁၀။ ယက္ခသံယုတ္တံ
၁။ ဣန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၅။ အတ္တနော ပရိဏာယကတ္တေန ဣန္ဒော နာမ မဟေသက္ခော, ဣန္ဒောတိ သမညာ အဿာတိ ကတွာ ‘‘ဣန္ဒကော’’တိပိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဣန္ဒကဿ။ ဣန္ဒကူဋေ ပဗ္ဗတေ နိဝသတီတိ ဣန္ဒကူဋနိဝါသီ, တဿ ဣန္ဒကူဋနိဝါသိနော။ ဗလိကမ္မေဟိ ယဇိတဗ္ဗတော ပူဇိတဗ္ဗတော ယက္ခော, တဿ ယက္ခဿ။ ဣန္ဒဿ နိဝါသဋ္ဌာနဘူတံ ကူဋံ ဣန္ဒကူဋန္တိ ယက္ခတော ကူဋေန နာမံ လဒ္ဓံ။ ဣန္ဒကူဋော ဣန္ဒော ဥတ္တရပဒလောပေန ယထာ ‘‘ကေလာသကူဋော ကေလာသော’’တိ။ ဣန္ဒော ယက္ခောတိ ကူဋတော ယက္ခေန နာမံ လဒ္ဓံ။ န စေတ္ထ ဣတရီတရနိဿယဒေါသော အညမညူပလက္ခဏဘာဝတော ယထာ တံ ‘‘ကာယကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ။ ရူပန္တိ သကလံ ရူပက္ခန္ဓမာဟ, န ရူပါယတနန္တိ။ ဣမံ သရီရံ ပေစ္စ အယံ ကိန္တိ ပဋိလဘတီတိ စောဒေတိ။
ကုတော အာဂစ္ဆတီတိ ပရာဓာရရူပေ ဇီဝေ အတ္တနိ မာတုကုစ္ဆိမောက္ကန္တေ ရူပဿ သမ္ဘဝေါတိ ကုတော နာမ ဌာနတော အာဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမာနိ စ အဋ္ဌီနိ ဣမာ စ မံသပေသိယော’’တိအာဒိ။ ကထံ နွယန္တိ အယံ ကုစ္ဆိသင်္ခါတေ ဂဗ္ဘရေ ကထံ သဇ္ဇတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ, ဒါဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ’’တိအာဒိနာ (ထေရဂါ။ နိဒါနဂါထာ) ဂဗ္ဘရော စ ကုစ္ဆိဝါစကော အာဂတော။ တေနာဟ ‘‘ဂဗ္ဘရသ္မိန္တိ မာတုကုစ္ဆိသ္မိ’’န္တိ။ ပုဂ္ဂလဝါဒီတိ အတ္တဝါဒုပါဒါနော။ ယထာ ဟိ မစ္ဆမံသံ ဘုတ္တံ ဖေဏံ ဝိယ ဟုတွာ ဝိလီယတိ, န စ ပညာယတိ သတ္တဘာဝေန အပ္ပဝတ္တနတော, ဧဝမေဝံ ယဒိ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဂဗ္ဘဘာဝေန ဥပ္ပန္နံ ရူပံ သတ္တော န ဘဝေယျ နော ဝဍ္ဎေယျ, ဝိလီယိတွာ ဂစ္ဆေယျ, ပညာယတိ စ တံ ရူပံ, တသ္မာ ဇီဝေါတိ ဣမာယ လဒ္ဓိယာ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ရူပံ…ပေ… ဂဗ္ဘရသ္မိ’’န္တိ ဧဝမဝေါစ။ ပဌမန္တိ ဧတေသံ ပဉ္စန္နံ ပဌမံ။ တေနာဟ ‘‘ပဌမေန ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဒ္ဓိ’’န္တိ။ ‘‘ဇာတိဥဏ္ဏံသူဟီတိ ဇာတိဧဠကာယ ဥဏ္ဏံသူဟီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဂဟိတဥဏ္ဏာ ဇာတိဥဏ္ဏာ။ တဿာ အံသူဟိ တီဟိ ကတသုတ္တဂ္ဂေ’’တိ သံယုတ္တဘာဏကာနံ အဓိပ္ပါယော။
အနာဝိလောတိ အစ္ဆော, သုပ္ပသန္နောတိ အတ္ထော။ ဧဝံဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂန္တိ ဝုတ္တပ္ပမာဏသဏ္ဌာနသမ္ပရိစ္ဆိန္နံ။ ကလလံ သမ္ပဝုစ္စတီတိ အတ္တဘာဝေါ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀၇။)ဘူတုပါဒါရူပသင်္ခါတော သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနော ကလလံ နာမာတိ ကထီယတိ။
ကလလာတိ ယထာဝုတ္တကလလရူပဟေတု တံ နိဿာယ ပစ္စယံ ကတွာ။ မံသဓောဝနဥဒကဝဏ္ဏန္တိ ဝဏ္ဏတော မံသဓောဝနဥဒကဝဏ္ဏံ, သဏ္ဌာနတော ပန ဝိလီနတိပုသဒိသံ။
ပရိပက္ကန္တိ ပရိပါကကလလဘာဝတော ပရိပါကံ ဂတံ သုပရိပါကံ ဂတံ။ သမူဟတန္တိ သမူဟဘူတံ သင်္ဂတံ။ ဝိဝဋ္ဋမာနန္တိ ပရိဏမန္တံ။ တဗ္ဘာဝန္တိ ကရဏေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ, တဗ္ဘာဝေန ပရိဏမန္တန္တိ အတ္ထော။ နိဿက္ကေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ, တဗ္ဘာဝတော ကလလဘာဝတော ကလလံ ဝိပရိဏမန္တံ။ အဗ္ဗုဒံ နာမ ဇာယတိ, အဗ္ဗုဒံ နာမ သမ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
ဝိလီနတိပုသဒိသာ သဏ္ဌာနဝသေန, ဝဏ္ဏဝသေန ပန သိတာ အရတ္တာဝ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ မဏ္ဍန္တိ ဒါရိကာနံ တထာ ပီဠနတော နိဗ္ဗတ္တမရိစပက္ကဿ သာရဘူတံ ရသံ။ သဗ္ဗဘာဂေဟိ မုစ္စတီတိ သော မဏ္ဍော ကပါလေ အလဂ္ဂေါ ဟုတွာ တဿ သဗ္ဗဘာဂေဟိ မုစ္ဆိတွာ ပိဏ္ဍိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝရူပါ ပေသိ ဟောတီတိ သာ ပေသိ ဂဗ္ဘာသယေ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂါ ယထာဝုတ္တမဏ္ဍော ဝိယ ပိဏ္ဍိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိလီနတိပုသဒိသာ’’တိ။
ပေသိ နိဗ္ဗတ္တတီတိ ဧတ္ထ ပေသီတိ နိဿက္ကေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တတော ပေသိတော’’တိ။
ဃနဿ သဏ္ဌာနံ။ နိဗ္ဗတ္တံ ကမ္မပစ္စယာတိ တံသဏ္ဌာနံ ရူပဓမ္မနိဗ္ဗတ္တိယာ ဇာယတိ။ ‘‘ဇရာမရဏံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။
ပီဠကာတိ ပီဠကသဒိသာ မံသပိဏ္ဍာ ဇာယန္တိ။
သတ္တမာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဋ္ဌမသတ္တာဟတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဧကစတ္တာလီသာ စတုတ္တိံသ သတ္တာဟာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ပရိဏတကာလန္တိ ဂဗ္ဘဿ ပရိဏတကာလံ။ နဝမာသတော ဗဟိ ပရိပက္ကော နာမ ဟောတိ ကေသလောမာဒိနိဗ္ဗတ္တိတော။ တေနာဟ ‘‘ဒွါစတ္တာလီသေ သတ္တာဟေ ဧတာနိ ဇာယန္တီ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀၈။)တဿာတိ ဂဗ္ဘသေယျကသတ္တဿ။ မာတုဥဒရပဋလေန ဧကာဗဒ္ဓေါ ဟောတိ ယတော မာတရာ ပရိဘုတ္တအာဟာရော အာမာသယေ ပတိဋ္ဌိတေ ဂဗ္ဘဿ နာဘိနာဠာနုသာရေန ဂဗ္ဘဂတဿ သရီရံ သမ္ပတွာ အာဟာရကိစ္စံ ကရောတိ။ အာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီတိ ဂဗ္ဘဂတဿ ကာယေ ဩဇာယ ပစ္စယော ဟောတိ။ သာ စ တံ ပစ္စယံ လဘိတွာ ဩဇဋ္ဌမကံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ မာတရာ ပရိဘုတ္တအာဟာရပစ္စယေန ဂဗ္ဘဂတော ဒသ မာသေ ယာပေတိ အတ္တနော နာဘိနာဠာနုသာရဂတေနေဝ တေန ယာဝ အာဟာရသမုဋ္ဌာနသတ္တာဟော, တတော ပဋ္ဌာယ အာဟရဏတော။ ကေစိ ပန ‘‘မာတရာ ပရိဘုတ္တအာဟာရော ဗာဟိရဝဂ္ဂေါ ဝိယ တဿ ကာယံ အဘိသန္နေတိ ပရိသန္နေတိ, တေန သော ယာပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကုစ္ဆိဂတံ ဥဒရပဋလေန တိရောဟိတတ္တာ ဗဟိ ဌိတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ န အရဟတီတိ ‘‘ကုစ္ဆိယာ အဗ္ဘန္တရဂတော’’တိ အာဟ။ မာတုကုစ္ဆိဂတော နရောတိ မာတု တိရောကုစ္ဆိဂတော။ ဧဝံ ခေါတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တာကာရေန အယံ သတ္တော…ပေ… နိဗ္ဗတ္တတိ, တသ္မာ ရူပံ န ဇီဝေါ။ န ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတဿ သတ္တာဟက္ကမေန ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော ဣစ္ဆိတော အနိစ္စတာပတ္တိတော။
ဣန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သက္ကနာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၆။ သက္ကနာမကောတိ ဗလိပုတ္တော ဝိယ သက္ကဿ ဝသေန ဂဟိတနာမော။ ‘‘ဧသော ကိရာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ဧကော ကိရာ’’တိပိ လိခန္တိ။ မာရဿ ပက္ခေ ဂတော မာရပက္ခိကော။ ယဒညန္တိ ဧတ္ထ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ, တသ္မာ ယံ အညဿ အနုသာသနံ, တံ သမဏဿ န သာဓူတိ ယောဇနာ။ ကာရဏေနာတိ ကာရဏမတ္တေန သံဝါသော ဇာယတိ။ ယေန ကေနစိ ဂဟဋ္ဌေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတေန ဝါ။ တံ ကာရဏန္တရံ သမာဂတံ ပုရိသံ သပ္ပညော သမ္ဗုဒ္ဓေါ အနုကမ္ပိတုံ နာရဟတိ ဝိသေသာဓိဂမာဘာဝါ, သတိ ပန တသ္မိံ သဝိသေသံ ပသာဒေါ ဟောတီတိ။ မနသာ စေ…ပေ… န တေန ဟောတိ သံယုတ္တော သိနေဟဝသေန အနုကမ္ပာ အနုဒ္ဒယာ တဿာ အသံကိလိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ။
သက္ကနာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၀၉။)၃။ သူစိလောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၇။ ဂယာယ အဝိဒူရေ ဘဝေါ ဂါမော ‘‘ဂယာ’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဂယာယ’’န္တိ, တေနာဟ ‘‘ဂယာယ အဝိဒူရေ နိဝိဋ္ဌဂါမံ ဥပနိသာယာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနံ ဟေတံ။ ဣဒံ ဥပရိ ဣဒံ ဟေဋ္ဌာတိ နတ္ထိ ဥပ္ပဋိပါဋိယော မဉ္စပါဒါနံ ဒွီသု ပဿေသု ဒီဃဘာဝေန။ ဗလိကမ္မတ္ထာယ ကတံ ဒေဝတာဓိဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပါယေန ဒေဝဋ္ဌာနေ ဌပေန္တိ။ အဋ္ဌပါဒမဉ္စသဒိသော ကိရ သော ဟေဋ္ဌုပရိပရိဝတ္တေတဗ္ဗတော။ ကထိနသိဗ္ဗနသူစိ ကထိနသူစိ။ အပစ္စတ္ထရိတွာတိ ကိဉ္စိ သံဃိကသေနာသနဿ ဥပရိ ပဋိစ္ဆဒနံ အပစ္စတ္ထရိတွာ။ ဂဝစ္ဆိဝိဇ္ဈိတံ ဝိယာတိ တေဟိ သူစိလောမေဟိ ဂဝစ္ဆိဇာလံ ဝိယ ဂတံ သဗ္ဗသော သမောဟတံ။
ဣဓာပိ ‘‘ခရသရီရော’’တိ ဝတွာ ခရသရီရံ ကထိနသူစိသဒိသတာယ လောမဿာတိ တဿ တထာဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္တနော ဟတ္ထေဟီတိ သံဃိကတေလသမ္မက္ခိတေဟိ အတ္တနော သရီရံ မက္ခေသိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တာကာရေန။
သမာဂမဋ္ဌာနန္တိ ယက္ခသန္နိပါတဋ္ဌာနံ။ သောတိ သူစိလောမော ယက္ခော။ မန္တိ စ တမေဝ ဝဒတိ။
ဥဋ္ဌာပေတွာတိ ဥဒ္ဓဂ္ဂါ ကတွာ။ အပနာမေသီတိ ယထာ သော အတ္တနော ကာယံ ဥပနေတုံ န သက္ကောတိ, တထာ ကရောန္တော ထောကံ အပနာမေသိ။ အမနုညောတိ ဖရုသတိက္ခတာယ န မနုညော။ စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမီတိ မယှံ အာနုဘာဝေန တဝ စိတ္တဝိက္ခေပံ ဝါ ကရိဿာမိ။ ယထာ ပန သော စိတ္တဝိက္ခေပံ ကရေယျ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေသဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘေရဝံ ဝါတိ ဝုတ္တာကာရေန အညထာ ဝါ ဘယာနကံ ဒဿနမတ္တေနေဝ သတ္တာနံ ဘယံ ဆမ္ဘိတတ္တံ လောမဟံသံ ဥပ္ပါဒေတုံ သမတ္ထံ။ ‘‘ကထေန္တာနံယေဝါ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တံ ဒွီသု ပါဒေသု ဂဟေတွာ ပါရံ ဂင်္ဂါယ ခိပိဿာမီတိ ယောဇနာ။
ကုတောနိဒါနာတိ ကသ္မာ ကာရဏာ? အဋ္ဌကထာယံ ပန သမာသပဒမေတံ, ဝိဘတ္တိအလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကိံနိဒါနာ ကိံပစ္စယာ’’တိ? အတ္ထော ဝုတ္တော။ စိတ္တံ ဩဿဇန္တီတိ ကုသလစိတ္တံ ပဝတ္တိတုံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၀။)အပ္ပဒါနဝသေန ပုရတော ခိပန္တိ။ ကုတော သမုဋ္ဌာယာတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ သမုဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ?
ကာမရာဂါဒယော သုဘနိမိတ္တာဒီသု အယောနိသောမနသိကာရဟေတူ။ ကာမော ပန အယောနိသောမနသိကာရော စ နိယကဇ္ဈတ္တပရိယာပန္နောတိ အာဟ ‘‘အယံ အတ္တဘာဝေါ နိဒါနံ ဧတေသန္တိ ဣတောနိဒါနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝမေဝါတိ အဋ္ဌကထာယံ ကီဠာပသုတကုမာရကာ ဝိယ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, တေသံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတော လောကော ဝိယ အယံ အတ္တဘာဝလောကော။ တေဟိ ဩဿဇိယမာနံ ဓင်္ကံ ဝိယ စိတ္တံ, တဿ ပါဒေ ဗဒ္ဓဒီဃသုတ္တကံ ဝိယ တံ ဒူရာနုဗန္ဓံ သံယောဇနန္တိ ဧဝံ ဥပမာယ သံသန္ဒနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပါပဝိတက္ကာနံ တံသမ္ပယုတ္တကိလေသာနဉ္စ တဏှာ ဝိသေသပစ္စယော တဒဘာဝေန တေသံ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘တဏှာသိနေဟတော ဇာတာ’’တိ။ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နတ္တာ ‘‘အတ္တနိ သမ္ဘူတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန နေသံ အနညဟေတုကတံ ဒဿေတိ, နိဂြောဓဿေဝ ခန္ဓဇာတီတိ ဣမိနာ ပန ပုထုဘာဝဉ္စ, ဝိသတ္တာတိအာဒိနာ ဒုဗ္ဗိနိဿဋတဉ္စ။ ဝတ္ထုကာမေသု ရူပါရမ္မဏာဒီသု ပုထူသု။ ပုထူ ကိလေသကာမာ ကာမရူပတဏှာဒယော။ တေဟိ ကိလေသကာမေဟိ ကရဏဘူတေဟိ။ အတ္တဘာဝံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ယေ ဝိပဿနာယ ယုတ္တပယုတ္တာ ယာထာဝတော ဇာနန္တိ။
ယတောတိ ပစ္စတ္တေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယံ နိဒါနမဿာ’’တိ။ ‘‘ဝိနောဒေန္တီ’’တိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသေန ယေန န ဝိနောဒေန္တိ, တံ ကာရဏံ ဗာဓိတမေဝါတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂသစ္စေန ဝိနောဒေန္တီ’’တိ။ ဝိနောဒနဉ္စေတ္ထ သန္တာနတော နီဟရဏံ ဗဟိကရဏံ သဗ္ဗသော ပဟာနံ, ပဟီနေ စ တသ္မိံ ကိလေသေ ဩဃံ တရန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒုတ္တရ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ န ပုန ဘဝေါတိ အပုနဗ္ဘဝေါ, နိဗ္ဗာနန္တိ အာဟ ‘‘အပုနဗ္ဘဝသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဧတ္ထ ‘‘ယေ နံ ပဇာနန္တိ, ယတောနိဒါန’’န္တိ ပဒဒွယေန ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ, ဝိနောဒနဂ္ဂဟဏေန မဂ္ဂသစ္စံ, အပုနဗ္ဘဝဂ္ဂဟဏေန နိရောဓသစ္စံ ပကာသိတံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသေန္တော’’တိ။
တသ္မိံယေဝါတိ ယတ္ထ ဌိတော ‘‘ရာဂေါ စ ဒေါသော စာ’’တိအာဒိနာ ပဉှံ ပုစ္ဆိ, တသ္မိံယေဝ ပဒေသေ ဌိတော။ ဒေသနာနုသာရေနာတိ သတ္ထု သာမုက္ကံသိကဓမ္မဒေသနာယ အနုဿရဏေန။ ဉာဏံ ပေသေတွာတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၁။)ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ နိဗ္ဗာနံ ပတိ အနုဗောဓဉာဏံ ပေသေတွာ ပဝတ္တေတွာ။ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတောတိ သဟဿနယပဋိမဏ္ဍိတဿ ပဌမမဂ္ဂဿ အဓိဂမေန ပဌမဖလေ ပတိဋ္ဌိတော ပဋိလဘတီတိ ယောဇနာ။ န ကိလိဋ္ဌတ္တဘာဝေ တိဋ္ဌန္တိ မဟာနုဘာဝတ္တာ အရိယဓမ္မဿ။ သေတကဏ္ဍုပီဠကသူစိယောတိ သေတဘာဝံ ပတွာ ကဏ္ဍုပီဠကာ လောမသူစိယော သဗ္ဗာ အနဝသေသာ ပတိတာ ပရိဘဋ္ဌာ အပဂတာ။ ဘုမ္မဒေဝတာပရိဟာရန္တိ ဘုမ္မဒေဝတ္တဘာဝန္တိ။
သူစိလောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မဏိဘဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၈။ သုခံ ပဋိလဘတီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒံ သုခံ အဓိဂစ္ဆတိ။ နိစ္စမေဝ သေယျော သတိမတော အာယတိံ ဟိတစရဏတော။ မဏိဘဒ္ဒေါ ‘‘သတိမာပုဂ္ဂလော သတောကာရီ သမ္ပတိ ဝေရံ နပ္ပသဝတီ’’တိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ဝေရာ စ ပရိမုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝါ ပန သတိမန္တတာသိဒ္ဓိယာ ဝေရပရိမုစ္စနံ န အစ္စန္တိကံ, နာပိ ဧကန္တိကံ ပဋိပက္ခေန ပရတော စ အပ္ပဟီနတ္တာတိ တံ နိသေဓေန္တော ‘‘ဝေရာ စ န ပရိမုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ, ယံ အစ္စန္တိကံ ဧကန္တိကဉ္စ ပရဿ ဝသေန ဝေရပရိမုစ္စနံ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ ကရုဏာယာတိ အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ကရုဏာယ။ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေတိ ကရုဏာဘာဝနာယ ဝသေန ဥပ္ပါဒိတပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ။ သောတိ ကရုဏာဘာဝနံ ဘာဝေန္တော ပုဂ္ဂလော။ မေတ္တံသောတိ မေတ္တစိတ္တံ အံသော ဧကော ကုသလကောဋ္ဌာသော ဧတဿာတိ မေတ္တံသော။ တဿ ကေနစီတိ တဿ အရဟတော ကရုဏာယ မေတ္တာဘာဝနာယ စ သာတိသယတ္တာ တဒဘာဝေန ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ ဝေရပ္ပသင်္ဂေါ နာမ နတ္ထိ။ ဣမိနာ ခီဏာသဝေပိ မေတ္တာကရုဏာဘာဝနာရဟိတေ ကောစိ အတ္တနော စိတ္တဒေါသေန ဝေရံ ကရေယျ, န ပန တသ္မိံ မေတ္တာကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိသမန္နာဂတေ ကောစိ ဝေရံ ကရေယျ။ ဧဝံ မဟိဒ္ဓိကာ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာတိ ဒဿေတိ။
မဏိဘဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၂။)၅။ သာနုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၉။ ယက္ခေန ဂဟိတော ဟောတီတိ ယက္ခေန အနုပဝိဋ္ဌော ဟောတိ။ တဿ ယက္ခဂဟဏဿ ကာရဏံ မူလတော ပဘုတိ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘သော’’တိအာဒိမာဟ။ တဿ အန္တိမဘဝိကတ္တာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အဓိသီလသိက္ခာယ သက္ကစ္စံ ပူရဏန္တိ ဒဿေတိ ‘‘သော ပဗ္ဗဇိတကာလတော’’တိအာဒိနာ။ ပစ္စာဟာရန္တိ ပဋိက္ခေပံ။ ဣမသ္မိံ သရဘညေတိ ဣမသ္မိံ မမ ဓမ္မဘဏနေ။ ပတ္တိန္တိ ပတ္တိဒါနံ။ ပိယာ ဟောန္တိ, တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ‘သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော စ အဿံ မနာပေါ စ ဂရု စ ဘာဝနီယော စာ’တိ, သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅)။ တထာ စာဟ ‘‘တသ္မိံ သာမဏေရေ’’တိအာဒိ။
ဝုဍ္ဎိမနွာယာတိ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တိယာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ပရိဝုဍ္ဎိမာဂမ္မ။ ကာမသမ္ဘောဂသမတ္ထတာဝသေန ပရိပက္ကိန္ဒြိယော။ အနုယောဇေတွာဝါတိ ဝိဿဇ္ဇေတွာဝ, ဂိဟိဘာဝေ ဝါ အနုယောဇေတွာဝ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ တုယှံ ပုတ္တော သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမောတိ သမ္ဘာဝိတော, ဣဒါနိ တတော အညထာ ဇာတော’’တိ ဃောသနာဝသေန ဒေဝတာနံ အန္တရေ မာဟေဝ မေ လဇ္ဇံ ဥပ္ပါဒေယျ။
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စာတိ စာတုဒ္ဒသီပဉ္စဒသီအဋ္ဌမီနံ ယထာက္ကမံ အာဒိတော အန္တတော အာဒိအန္တတော စ ပဝေသနနိက္ခမနဝသေန ဥပေါသထသီလဿ ပဋိ ပဋိ အဘိမုခံ ပစ္စာဝဟိတဗ္ဗပက္ခဉ္စ။ တေရသိယာပီတိ ပရံ သတ္တမီနဝမီသုပီတိ အတ္ထော။ ပဝေသဘူတဉှိ ဥပေါသထသီလဿ သတ္တမီသု သမာဒိန္နံ သီလံ ပဋိပဒံ, နဝမီသု နိက္ခမဘူတန္တိ အာစရိယာ။ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ ပန ပစ္စုဂ္ဂမနာနုဂမနပရိယာယေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘မနုဿာ’’တိအာဒိ။ အဍ္ဎမာသန္တိ သကလကာလပက္ခံ။ ဧဝဉှိ ဝဿဝါသဿ အနုဂမနံ ဂတံ ဟောတိ။ သုဋ္ဌု သမာဂတန္တိ သုပရိသုဒ္ဓံ သမ္ပန္နံ ကတွာ အတ္တနော သန္တာနံ အာဂတံ။ တံ ပန အတ္တနော စိတ္တေန သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ။ အရဟန္တာနံ အနုကရဏေန သေဋ္ဌစရိယံ။ ‘‘န တေ ဟိ ယက္ခာ ကီဠန္တီ’’တိ အတ္တနော ပုတ္တဿ ကာယေ အဓိမုစ္စနံ အတ္တနော ကီဠနံ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ အာဟ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၃။)ဥပါသိကာ ယထာဝုတ္တဥပေါသထသီလေန သီလဝတီ, သာမဏေရော ပန အတ္တနော သာမဏေရသီလေန သီလဝါ။ ဥပ္ပတိတွာတိ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ။ မောက္ခော နတ္ထိ ဒုက္ခာဝဟဿ ကမ္မဿ ကတူပစိတတ္တာ။
ဒုဝိဓေပိ ကာမေတိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေ။ ကိလေသကာမံ ပရိစ္စဇန္တော ဧဝ ဟိ ဝတ္ထုကာမေ ပရိစ္စဇတိ နာမ။ ဝိဗ္ဘမနဝသေန အာဂစ္ဆတိ ဘိက္ခာယ အာဟိဏ္ဍနာဒိပဗ္ဗဇိတကိစ္စတော။ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိဂတသီလဿ ဇီဝတော အာနာပါနမတ္တေန ဇီဝန္တောပိ သော မတကောဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘မရဏဉှေတံ, သုနက္ခတ္တ, အရိယဿ ဝိနယေ, ယော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၅)။
ဥဏှဋ္ဌေနာတိ သပရိဠာဟဋ္ဌေန။ အဘိဓာဝထာတိ အဘိဓာဝတီတိ ဣမသ္မိံ အဘိဓာဝနကိစ္စေ ဘဒ္ဒံ တေ ဟောတူတိ ဝတွာ ဂိဟိဘာဝါယ အဘိဓာဝထ။ နီဟရိတွာတိ နိက္ခာမေတွာ။ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တတ္တာ မဟာဍာဟသဒိသေ။ သလ္လက္ခေတွာတိ ဂိဟိဘာဝေ အာဒီနဝံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အာနိသံသဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ။ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘မမ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတုကာမတံ သဗြဟ္မစာရိနော ဇာနိဿန္တီ’’တိ။ စတုန္နံ ပရိသာနံ စိတ္တသင်္ခေါဘဝသေန သကလဇမ္ဗုဒီပံ ခေါဘေတွာ။
သာနုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ပိယင်္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၀။ ပစ္စန္တေတိ ပရိယန္တေ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ သင်္ဂီတိကာလေ ဝိသုံ။ ယမကဝဂ္ဂါဒိကာ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂပရိယောသာနာ ဆဗ္ဗီသတိ ဝဂ္ဂါ ဧတိဿာတိ ဆဗ္ဗီသတိဝဂ္ဂါ, တန္တီတိ ပါဠိ။ ဥစ္စာရပဿာဝါဒိ ဧဝရူပံ ဒုဗ္ဘောဇနံ, ‘‘အသုစိဇေဂုစ္ဆဘာဝေန ဒုဋ္ဌု ဘောဇန’’န္တိ ကတွာ, ဒုဗ္ဘောဇနဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဝန္တဂဗ္ဘမလာဒီနိ အတိဒိသတိ။ ဆဝိအာဒီနိ ဆေတွာတိ ဆဝိအာဒီနိ အတိဝိဇ္ဈ အတိဝိယ ပဝိသိတွာ။ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ ပီတိသမုဋ္ဌာနဥဠာရောဠာရရူပပ္ပဝတ္တိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဟဒယင်္ဂမနီယော ဟုတွာ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၄။)ဓမ္မတာယ သမာဒိဏ္ဏန္တိ ကဿစိ သန္တိကေ အဂ္ဂဟေတွာ သယမေဝ တသ္မိံ ခဏေ သံယတာ ဟောမာတိ ယထာသံယတာ။ တတိယပဒေနာတိ ‘‘သိက္ခေမ သုသီလျ’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန။ သေသာတိ ဝုတ္တာဝသေသာ။ တိဿော အဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရသုရာပါနဝိရတိယော။ ဂဟိတာ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန။ ဆာတကံ ဒုဗ္ဘိက္ခဉ္စ ဧတ္ထာတိ ဆာတကဒုဗ္ဘိက္ခာ, ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဘိက္ခာဗဟုလာယာတိ အတ္ထော။ ပိသာစယက္ခယောနိယာတိ ပေတ္တိဝိသယသဒိသယက္ခယောနိယာ အပိ နာမ မုစ္စေမာတိ ယောဇနာ။
ပိယင်္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ပုနဗ္ဗသုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၁။ ဝသနဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေန ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တမေဝ ဂဏှာတိ ပကတိသဉ္စရဏူပစာရမတ္တဗျာပနတော။ ယထာပရိသန္တိ ပရိသာနုရူပံ, ယတ္ထ ယတ္ထ ပရိသာ တိဋ္ဌတိ, တံ တံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ ပရိသပရိယန္တိကတ္တာ။ သတ္ထု မုခဝိကာရာဘာဝတော ပဝေသာနုညံ သလ္လက္ခေန္တီ ‘‘နူန အယံ ကတာဓိကာရာ ဘဝိဿတီ’’တိ အနုမာနသိဒ္ဓံ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ။ ဧကီဘာဝဂမနေနာတိ ဟတ္ထပါသူပဂမနေန ပရိသာယ မိဿီဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ ပုတ္တကာတိ ပုတ္တပုတ္တိယော။ အနုကမ္ပာယဉှိ က-သဒ္ဒေါ။
နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေန အရိယမဂ္ဂေန မုဉ္စိယမာနာ ဂန္ထာ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ ပမုစ္စန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝေလာတိက္ကန္တာတိ ပမာဏတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တာ’’တိ။ ပိယာယနာတိ အာသီသနာ။ အာသီသနံ ပေမဝသေန ပေမဝတ္ထုနော ဧသနာ ပတ္ထနာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂနာ ပတ္ထနာ’’တိ။ တတောတိ ပိယပုတ္တာဒိတော။ ပါဏီနန္တိ သာမိအတ္ထေ ပုထုဝစနံ ဒုက္ခသဒ္ဒါပေက္ခံ။ ကေ မောစေတီတိ မောစနကိရိယာယ ကမ္မံ ပုစ္ဆတိ? ဣဘရော ပန အတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမောတိ ‘‘ပါဏိနေတိ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ အဘိသမ္ဗုဓန္တိ အဘိသမ္ဗုဓန္တော။ တေနာဟ ‘‘အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ။ သဒ္ဓမ္မဿာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓမ္မမေဝ အဇာနိတွာ’’တိ။
ပုတ္တဿ အနုမောဒနံ ကရောန္တီတိ ပုတ္တဿ ပဋိပတ္တိအနုမောဒနံ ကရောန္တီ။ ဥဂ္ဂတာတိ ဧတ္ထ ကလလေ ဝဋ္ဋဒုက္ခေ နိမုဇ္ဇမာနာ တတော သီသံ ဥက္ခိပိတုံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၅။)အသက္ကောန္တိ အဇ္ဇ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ပညာသီသံ ဥက္ခိပိတာ ဥဂ္ဂတာ။ ပုန ဝိနိပါတာဘာဝတော သမ္မဒေဝ ဥဂ္ဂတတ္တာ သမုဂ္ဂတာ။ တထာဘူတာ သာသနေပိ ဥဂ္ဂတာ သမုဂ္ဂတာ ဇာတာ။ စတုသစ္စပဋိဝေဓဘာဝန္တိ စတုသစ္စပဋိဝေဓဿ အတ္ထိဘာဝံ။ ကဏ္ဍုကစ္ဆုအာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇေဂုစ္ဆအသာတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘတိ ပဝတ္တိယံ သမ္ပတ္တိဒါယိနော ကမ္မဿ ကတောကာသတ္တာ။ တုဏှီ ဥတ္တရိကေ ဟောဟီတိ မာတု-ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဿ ဝိသေသာဓိဂမဿ အဝိဗန္ဓကရဏသမ္မာပယောဂေန ယထာလဒ္ဓဝိသေသာယ မာတုယာ ဝသေန ယသ္မာ ဓီတာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပတ္တိလာဘီ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မာတု အာနုဘာဝေနေဝါ’’တိ။
ပုနဗ္ဗသုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ သုဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၂။ ကရဏီယေနာတိ ဧတ္ထ ကရဏီယန္တိ ဝါဏိဇ္ဇကမ္မံ အဓိပ္ပေတန္တိ တံ ဝိဝရန္တော ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကော စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိက္ကီယတီတိ ဝိက္ကယံ ဂစ္ဆတိ။ တထေဝ ကရောတီတိ ယထာ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ကတံ, တထေဝ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ကရောတိ။ သွာယန္တိ အနာထပိဏ္ဍိကော။
တံ ဒိဝသန္တိ ယံ ဒိဝသံ အနာထပိဏ္ဍိကော, ဂဟပတိ, ရာဇဂဟသမီပံ ဥပဂတော, တံ ဒိဝသံ။ ပဏ္ဏန္တိ သာသနံ။ န သုဏီတိ အသုဏန္တော ‘‘ပဏ္ဏံ န သုဏီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဓမ္မဂါရဝေန ဟိ သော သေဋ္ဌိ အညံ ကိစ္စံ တိဏာယပိ န မညိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မဿဝနတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ဒါရကရူပါနန္တိ ဒါရကာနံ။ အနတ္ထန္တရကရော ဟိ ရူပ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဂေါရူပါန’’န္တိ။ ပဉ္စဝဏ္ဏန္တိ ခုဒ္ဒိကာဒိဘေဒံ ပဉ္စပ္ပကာရံ ပီတိံ ပဋိလဘိ။ အနုက္ကမေန ဟိ တာ ဧတဿ သမ္ဘဝန္တိ။ ‘‘သီသေန ဥဋ္ဌာယ…ပေ… ဂစ္ဆတီ’’တိ ပဒံ ပီတိသမုဋ္ဌာနရူပဝသေန လက္ခေတွာ ဝုတ္တံ။
သိဝထိကာယ ဝသတီတိ သိဝထိကာယ သမီပေ ဝသတိ။ သုသာနဿာသန္နဋ္ဌာနေ ဟိ သော ဝိဟာရော။ အထဿာတိ အထဿ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ‘‘အကာလော…ပေ… ဥပသင်္ကမိဿာမီ’’တိ ဧတံ အဟောသိ။ ဗုဒ္ဓဂတာယ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၆။)သတိယာတိ အညံ ကိဉ္စိ အစိန္တေတွာ ဗုဒ္ဓဂတာယ ဧဝ သတိယာ သယနဝရဂတော နိပဇ္ဇိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ ဒိဝသ’’န္တိအာဒိ။
ဗလဝပ္ပသာဒေါတိ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ။ ပီတိအာလောကောတိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု စိရကာလံ ပရိစယံ ဂတဿ ဗလဝတော ပသာဒဿ ဝသေန ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ နာမံ သဝနမတ္တေန ဥပ္ပန္နာယ ဥဠာရာယ ပီတိယာ သမုဋ္ဌာပိတော ဝိပဿနောဘာသသဒိသော သာတိသယော အာလောကော ဟောတိ စိတ္တပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗတမံ ဝိဂစ္ဆီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဒေဝတာ ဟိ ကတာ’’တိပိ ဝဒန္တိ, ပုရိမော ဧဝေတ္ထ ယုတ္တော။
အမနုဿာတိ အဓိဂတဝိသေသာ ဒေဝတာ။ တာ ဟိ သေဋ္ဌိဿ သမ္ပတ္တိံ ပစ္စက္ခတော ပဿိံသု။ တေနာဟ ‘‘အယံ မဟာသေဋ္ဌီ’’တိအာဒိ။ အလ္လသရီရန္တိ တာဝဒေဝ ဆဍ္ဍိတံ အစ္ဆိန္နံ ဝါ ကဠေဝရံ။ အပရမ္ပီတိ မတံ ကုထိတကုဏပံ။ ပရိကိရိံသူတိ သမန္တတော ဩသရိတာ အဟေသုံ။ အာလောကော အန္တရဓာယိပီတိဝေဂဿ မန္ဒဘာဝေန တံသမုဋ္ဌာနရူပါနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော။
ဣမိနာဝါတိ အဓိကာရေန သဟဿပဒေန ဧဝ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗာနိ။ ပဒံ ဝီတိဟရတိ ဧတ္ထာတိ ပဒဝီတိဟာရော, ပဒဝီတိဟာရဋ္ဌာနံ။ သမဂမနေတိ ဒုတဝိလမ္ဗိတံ အကတွာ သမဂမနေ။ တတောတိ တေသု သောဠသဘာဂေသု။ ဧကော ကောဋ္ဌာသောတိ ယထာဝုတ္တံ ပဒဝီတိဟာရပဒေသံ သောဠသဓာ ဘိန္နဿ ဧကော ဘာဂေါ။ ပဝတ္တစေတနာတိ ယထာဝုတ္တကလာသင်္ခါတဿ ပဒေသဿ လင်္ဃနဓာဝနပဝတ္တစေတနာ။ ပဒံ ဝါ ဝီတိဟရတိ ဧတေနာတိ ပဒဝီတိဟာရော, တထာပဝတ္တာ ကုသလစေတနာ။ ‘‘တဿာ ဖလံ သောဠသဓာ ကတွာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပတိဋ္ဌဟန္တဿ ဝသေန ဂဟိတန္တိ ယောဇနာ။ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာယ ဧဝ ရတနတ္တယပူဇာယ ဓမ္မဿဝနဿ သိက္ခာပဒသမာဒါနဿ သရဏဂမနဿ စ အတ္ထာယ ဂစ္ဆတောပိ ဝသေန ဝဋ္ဋတိ။ ပဌမံ ဝုတ္တဂမနံ လောကုတ္တရဝိသေသာဓိဂမဿ ဧကန္တိကံ, ဒုတိယံ အနေကန္တိကန္တိ ‘‘ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကဝစနံ။
သောတိ အနာထပိဏ္ဍိကော သေဋ္ဌိ။ အနုယုတ္တာတိ အနုဂါမိနော သဟာယာ။ တေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ‘‘သိဝကော အမနုဿော’’တိ အပရေ။ န ကေဝလံ ‘‘အနုယုတ္တာပိ မေ အတ္ထိ, ကသ္မာ ဘာယာမီ’’တိ ဧဝံ သူရော အဟောသိ? အထ ခေါ ဗုဒ္ဓဂတာယ တိက္ခဝိသဒသဘာဝေန သဗ္ဗံ ပရိဿယံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၇။)မဒ္ဒိတွာပိ အဂမာသီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပက္ခန္ဒနလက္ခဏာ ဟိ သဒ္ဓါ, တာယ ယုတ္တကော သပ္ပုရိသောပိ သဒ္ဓမ္မဂုဏဝသေန သဗ္ဗံ ပရိဿယံ မဒ္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓတာ ပရိစ္စာဂသီလတာ ဥဠာရဇ္ဈာသယတာ ပရဒုက္ခာပနယကာမတာ ပရေသံ ဟိတေသိတာ ပရသမ္ပတ္တိပမောဒနာတိ ဧဝမာဒီနံ မဟာဂုဏာနံ ဝသေန နိစ္စကာလံ အနာထာနံ ပိဏ္ဍဒါယကတ္တာ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကော’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နံ နာမံ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဧဟိ သုဒတ္တာ’’တိ ဧဝံ အာဟ။
ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေနာတိ သဗ္ဗသော ရာဂါဒိကိလေသဝူပသမေန။ ကိလေသဝူပသမန္တိ သဗ္ဗသော သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ ဝူပသမံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပတွာ။ အနုပုဗ္ဗိကထန္တိ ဒါနာဒိကထံ။ သာ ဟိ အနုပုဗ္ဗေန ကထေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အနုပုဗ္ဗိကထာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ သေယျထိဒံ – ဒါနကထံ သီလကထံ သဂ္ဂကထံ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေသီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၀၅)။ မတ္ထကေတိ အနုပုဗ္ဗိကထာယ ဥပရိ ပရတော။ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသေသီတိ ယထာ မဟာသေဋ္ဌိ သဟဿနယပဋိမဏ္ဍိတေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာတိ, ဧဝံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော သဟ ဟေတုနာ ဝိဘဇန္တော စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပကာသေသီတိ။
သုဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ပဌမသုက္ကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၃။ ရထိကန္တိ ရစ္ဆံ။ ဂဟေတွာတိ ဂန္တွာ။ သိင်္ဃာဋကန္တိ အညတ္ထ တိကောဏာ ရစ္ဆာ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ‘‘စတုက္က’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မဓုပီကာ’’တိ ဧတ္ထ မဓု-သဒ္ဒေန မဓုဝိသေသော ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဂန္ဓမဓုပါနံ ပီတာ ဝိယာ’’တိ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ တိဋ္ဌတီတိ ဂန္ဓမဓူတိ စ အတိဝိယ မဓုရော မဒနိယော ဧကော မဓုဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘အသညီ ဟုတွာ သယတေဝါ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၈။)န ပဋိဝါနီယံ န အပနေတဗ္ဗန္တိ အပ္ပဋိဝါနီယံ။ တေနာဟ ‘‘ဗာဟိရကဉှီ’’တိအာဒိ။ ယံ ကိဉ္စိ သန္တပဏီတဘာဝါဝဟံ န သေစနန္တိ အသေစနကံ။ တတော ဧဝ အနာသိတ္တကံ။ ဩဇဝန္တန္တိ ဗဟုသမ္မတဩဇဝန္တသဒိသတာယ ဩဇဝန္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မတာယာတိ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ။ မဓုရော ဣဋ္ဌော။ ပိဝန္တီ ဝိယာတိ သုက္ကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဥပနီယမာနံ သဒ္ဓမ္မာမတရသံ အတ္တနော သောတဉ္ဇလိံ ပူရေတွာ ဩဒဟန္တီဝ။ ဝလာဟကတော အာဂတံ ဝလာဟကံ။
ပဌမသုက္ကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒုတိယသုက္ကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၄။ ဗဟုံ ဝတ ပုညံ ပသဝတိ သဗ္ဗဂန္ထဝိမုတ္တိယာ သီလသမန္နာဂတေန အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာယ သုက္ကာယ ထေရိယာ ဘောဇနဿ ဒိန္နတ္တာ။
ဒုတိယသုက္ကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ စီရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၅။ ဧကာဒသမံ ဥတ္တာနမေဝ ဒသမေန သဒိသတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ ဘောဇနံ ဥပါသကဿ အာဘတံ, ဣဓ စီဝရဒါနန္တိ အယမေဝ ဝိသေသော။
စီရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ အာဠဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၆။ အာဠဝိယန္တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန တံ ရဋ္ဌမ္ပိ နဂရမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ရဋ္ဌေ အဓိပ္ပေတေပိ န ဧတ္ထ ဗဟုဝစနံ တထာရုဠှိယာ အဘာဝတော။ တဉ္စ ဘဝနန္တိ တဉ္စ အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဘဝနံ။ တတ္ထာတိ အာဠဝကဿ ဘဝနေ။ ‘‘အထ ခေါ အာဠဝကော ယက္ခော ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိ ဧတ္ထ တသ္မိံ ပါဌပဒေသေ။ အယမနုပုဗ္ဗိကထာတိ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ အနုပုဗ္ဗတော အာဂတာ ကထာ။ အာဠဝိယာ ဣဿရောတိ အာဠဝေါ, အာဠဝကောတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၁၉။)စ ရာဇာ ဝုတ္တော။ ကဒါစိ စောရပဋိဗာဟနတ္ထံ, ကဒါစိ ဥဿာဟသတ္တိဝိဘာဝနဝသေန ပဋိရာဇနိသေဓနတ္ထံ, ကဒါစိ လက္ခယောဂျဝိနိယောဂဝသေန ဗျာယာမကရဏတ္ထဉ္စ။ မိဂါနံ ဝနနတော ဝသနတော ဝါနတော ဝါ ‘‘မိဂဝါ’’တိ လဒ္ဓသမညံ မိဂဝံ။ တဿေဝါတိ ရညော ဧဝ။ မိဂေါတိ ဧကော ဧဏိမိဂေါ။ တိယောဇနန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဥဒကံ ဝိယ ပဝိသိတွာ ဌိတန္တိ ယထာ ပရိဿမပ္ပတ္တော ဥဒကံ ပဝိသိတွာ ဌိတော နိရဿာသော ဟောတိ, ဧဝံ ဝိယ ဌိတံ။ မူလန္တိ သမီပံ။ ယက္ခံ ဒိသွာဝ ရညော ဘယံ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဦရုတ္ထမ္ဘံ အဟောသိ, တသ္မာ ရာဇာ ပလာယိတုံ နာသက္ခိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ခါဒိတုံ ဥပဂတော’’တိ။ အထ ရာဇာ ဒွိဓာ ဆိန္နံ မိဂံ ဒတွာ အတ္တာနံ မောစေတုကာမော အဟောသိ။ ယက္ခော ‘‘နနု မမ ဟတ္ထဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ မိဂေါပိ မမ သန္တကော, တတ္ထ ကိန္နာမ တေ ကေရာဋိယမိဒံ ဒတွာ အတ္တနော မောစန’’န္တိ ရာဇာနံ န မုဉ္စိ။ အထ ရာဇာ တဿ တာဒိသံ ပဋိညာတံ အကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ရာဇာ တေန သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။ ဘဝနံ အနုပဂတန္တိ ဣဒံ မမ ဘဝနံ အနုပဂတံ။ အနနုညာတန္တိ ဥပဂတေန သာမိဘူတေန အနနုညာတဉ္စ။ ဧတေန ဥပဂတံ တံ, ဣဒါနိ တာဒိသေန အနုညာတဉ္စ ခါဒိတုံ လဘာမီတိ ဒဿေတိ။
မစ္စုပထေတိ မစ္စုဂေါစရေ။ အာသန္နမရဏတာယ ဧဝမာဟံသု။
တံ အာဠဝကကုမာရံ အာဒါယ ပက္ကမိံသူတိ ယောဇနာ။ တဿ ရညော မဟေသီ အာဠဝကကုမာရဿ မာတာတိ ဝုတ္တာ။ ဒေဝိသဟဿာနံ ဝိပ္ပလပန္တီနန္တိ ဝစနံ ပရိဏာမေတဗ္ဗံ။
ဒေသနာပရိယောသာနေတိ ယက္ခံ ဒမေတွာ ပစ္စာဂန္တွာ နဂရဒွါရသမီပေ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နေန ဘဂဝတာ သရာဇိကာယ မဟတိယာ ပရိသာယ ဒေသိတဒေသနာယ ပရိယောသာနေ။ သောတိ ဘဂဝါ။ ဘဝနေ ဧဝါတိ ဝိမာနေ ဧဝ။ ဘဂဝါပိ ပဿတိ ပကတိစက္ခုနာဝ နိဂြောဓဿ ဥပရိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။
တတြာတိ တသ္မိံ ‘‘ရောသေတုကာမတာယာ’’တိ ဝစနေ။ တေသန္တိ သာတာဂိရိဟေမဝတာနံ။ ကာလဒီပဒေသကုလဇနေတ္တိအာယုပ္ပမာဏဝိသယံ ပဉ္စမဟာဝိလောကိတံ။ ‘‘သီတံ ဗျပဂတံ ဟောတိ, ဥဏှဉ္စ ဥပသမ္မတီ’’တိအာဒိနာ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၈၃) အာဂတာနိ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ။ ကဋိပ္ပဒေသဝတ္ထိကောသကဏ္ဏတော တိဓာ။ သဒ္ဒေါတိ အာဠဝကဿ ဥဂ္ဃေါသိတသဒ္ဒေါ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၀။)ဣမိနာ ပသင်္ဂေန သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တေ အပရေပိ တယော သဒ္ဒေ ယထာ ဧတေ, ဧဝံ အာဠဝကဿ ဥဂ္ဃေါသိတသဒ္ဒေါပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩသက္ကန္တေတိ ပရိဟာယမာနေ။
စုဏ္ဏေန္တာတိ စုဏ္ဏေတုံ သမတ္ထတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န ပန စုဏ္ဏနဝသေန ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မာ ကဿစီ’’တိအာဒိ။ ဥဿာဝဗိန္ဒုမတ္တမ္ပီတိ ဥဿာဝပတနမတ္တမ္ပိ။ ခုရပ္ပံ သလ္လံ။
သေဋ္ဌာနီတိ အဇေယျေန အပ္ပဋိဟတဘာဝေန ဥတ္တမာနိ။ ဒုဿာဝုဓန္တိ အာဝုဓကိစ္စကရံ ဥတ္တရိယံ ဒုဿံ။ ဣမာနိ ကိရ သက္ကာဒီနံ ပုညာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တာနိ အပ္ပဋိဟတပ္ပဘာဝါနိ ပဋိပက္ခဝိဓမနယုတ္တာနိ အဝဇ္ဈာနိ အာဝုဓာနိ။ တေနာဟ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ။
အသနိဝိစက္ကံ ဝိယာတိ အသနိမဏ္ဍလံ ဝိယ။
ပိတ္တန္တိ အလဂဒ္ဒပိတ္တံ။ ဘိန္ဒေယျာတိ အာသိဉ္စေယျ။ သုခန္တိ သုကရံ။ မုဒုဘူတစိတ္တဝဝတ္ထာနကရဏတ္ထန္တိ မုဒုဘူတံ အတ္တနော စိတ္တေ ဝဝတ္ထာနဿ ကရဏတ္ထံ။
ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ‘‘န ခွါဟ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ။ ဘဂဝတော သာသနေ ဌိတေ ပယိရုပါသိတွာ ဥဂ္ဂဟိတံ ဘဂဝန္တံ ပယိရူပါသိတွာ ဥဂ္ဂဟိတမေဝ နာမာတိ အာဟ ‘‘ကဿပံ…ပေ။။။ ဥဂ္ဂဟေသု’’န္တိ။ ပုဋ္ဌပဉှာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပုဋ္ဌပဉှာ။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပုဋ္ဌပဉှာ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓဝိသယာဝ ဟောန္တိ။
ပဋိသေဓေတွာတိ ဝါစာယ အသက္ကုဏေယျဘာဝေနေဝ ပဋိသေဓေတွာ။ ‘‘ယဒါကင်္ခသီ’’တိ ပဒသန္ဓိဝသေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ယဒိ အာကင်္ခသီ’’တိ။ တေန တုယှံ ပုစ္ဆံ တာဝ သုတွာ ဝိဿဇ္ဇေဿန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န မေ’’တိအာဒိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရောတိ အာဟ ‘‘ယံ အာကင်္ခသီ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆ, အာဝုသော, သုတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ အဝတွာ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿ အနိယမေတွာ ဝစနံ သဗ္ဗဝိသယံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ တေ’’တိအာဒိ။
ကိံ သူတိ ဧတ္ထ ကိန္တိ ပုစ္ဆာယံ, သူတိ သံသယေ, ကိံ နူတိ အတ္ထော? ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ တသ္မာ ဝိတ္တန္တိ ယသ္မာ ဝိတ္တိကရဏတော ဝိတ္တံ။ သုကတန္တိ သုဋ္ဌု သက္ကစ္စံ ကတံ။ သုခန္တိ ဣဋ္ဌဖလံ။ တတ္ထ ယံ ပဓာနံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယိကစေတသိကံ သာတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဿန္ဒဖလဉှိ တဂ္ဂဟဏေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၁။)ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ အပ္ပေတီတိ ပါပေတိ။ အတိသယတ္ထဇောတနော တရ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အတိသယေန သာဒူ’’တိ။ ရသသညိတာယ ဣဋ္ဌာနံ ရာဂါဒိဓမ္မာနံ။ ကေန ပကာရေနာတိ ကထံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ။ ကထံဇီဝိန္တိ ယဒိ သမာသပဒမေတံ, ‘‘ကထ’’န္တိ သာနုနာသိကာ ကတာတိ အာဟ ‘‘ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထ’’န္တိအာဒိ။
သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တန္တိ ဧကဒေသေန သမုဒါယဒဿနံ သမုဒ္ဒပဗ္ဗတနိဒဿနံ ဝိယ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဝိတ္တိကရဏတော ဝိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ သန္ဓာယ ဟေတူပမာဟိ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန သုခါဝဟနတော, ဒုက္ခပဋိဗာဟနတော, ဒါလိဒ္ဒိယူပသမနတော, ရတနပဋိလာဘဟေတုတော, လောကသန္တတိအာဝဟနတော စ သဒ္ဓါ ဝိတ္တံ ယထာ တံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီနိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ။ နနု စေတနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော စ သာတိသယံ ဝိပါကသုခံ အာဝဟန္တိ, တံ ကထံ သဒ္ဓါ အာဝဟတီတိ? သဒ္ဓါဓုရဘာဝသဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဓါဓုရေန ပဋိပန္နာန’’န္တိ။ တဿ စ သေသပဒေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ယံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိ သဒ္ဓါဝိတ္တဿ ဩပမ္မံ, တံ ဟီနံ, သဒ္ဓါဝိတ္တမေဝ ဥတ္တမန္တိ ပါဠိယံ သေဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရလောကံ ဂတံ အနုဂစ္ဆတီတိ အနုဂါမိကံ။ အညေဟိ န သာဓာရဏန္တိ အနညသာဓာရဏံ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဟေတူတိ သဗ္ဗာသံ သီလသမ္ပဒါဒီနံ လောကိယလောကုတ္တရာနံ သမ္ပတ္တီနံ ဟေတု။ အနတ္ထာယ ဟောတိ အနုပါယပဋိပတ္တိတော။ တသ္မာ အနုဂါမိကတ္တာ။ အနညသာဓာရဏတ္တာ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော ဟိရညာဒိဝိတ္တနိဒါနတ္တာ စ သဒ္ဓါဝိတ္တမေဝ သေဋ္ဌံ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဒေသနာ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။
‘‘ဒသကုသလဓမ္မော’’တိ ဣမိနာ ဧကစ္စာနံယေဝ ဒါနာဒိဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော, န သဗ္ဗေသန္တိ အသင်္ဂဟိတသင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘‘ဒါနသီလဘာဝနာဓမ္မော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုခ’’န္တိ တိဝိဓဿပိ သုခဿ သာဓာရဏဂ္ဂဟဏမေတန္တိ တံ သဝိသေသလဒ္ဓံ ပုဂ္ဂလဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘သောဏသေဋ္ဌိ…ပေ… အာဝဟတီ’’တိ အာဟ။ ယော သော ပဒုမဝတိယာ ဒေဝိယာ ပုတ္တော မဟာပဒုမော နာမ ရာဇာ ဒိဗ္ဗသုခသဒိသံ ရဇ္ဇသုခမနုဘဝိတွာ ပစ္ဆာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗာနသုခမနုဘဝိ, တံ နိဒဿနဘာဝေန ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘မဟာပဒုမာဒီနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနသုခဉ္စ အာဝဟတီ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၂။)အတ္ထုဒ္ဓါရနယေန သစ္စသဒ္ဒံ သံဝဏ္ဏေန္တော ‘‘အနေကေသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ အာဟ။ ဝါစာသစ္စေ ဒိဿတိ သစ္စသဒ္ဒေါ ‘‘ဘဏေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိရတိသစ္စေ ဒိဿတိ။ ဝေရမဏီသု ဟိ ပတိဋ္ဌိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ ‘‘သစ္စေ ဌိတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္တာကာရမ္ပိ ဝတ္ထုံ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ပဝတ္တိယာကာရံ ဥပါဒါယ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ သစ္စန္တိ ဒိဋ္ဌိသစ္စံ, တသ္မိံ ဒိဋ္ဌိသစ္စေ ဒိဿတီတိ ယောဇနာ။ ဗြာဟ္မဏသစ္စာနီတိ ပရမတ္ထဗြဟ္မာနံ သစ္စာနိ, ယာနိ ‘‘သဗ္ဗေ ပါဏာ အဝဇ္ဈာ, သဗ္ဗေ ကာမာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ ဘဝါ အနိစ္စာ, နာဟံ ကွစနိ ကဿစိ ကိဉ္စနတသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၄။၁၈၅) စတုက္ကနိပါတေ အာဂတာနိ။ ပရမတ္ထဘူတံ သစ္စံ နိဗ္ဗာနံ။ အဗ္ဘန္တရံ ကတွာတိ အန္တောဂဓမေဝ ကတွာ, တေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော ပရမတ္ထသစ္စာနမ္ပိ သာဒုတရတ္တာ။ ယဿာနုဘာဝေနာတိ ယဿ ဝါစာသစ္စဿ အာနုဘာဝေန။
ဥဒကမှိ ဓာဝတီတိ ဥဒကပိဋ္ဌိယံ အဘိဇ္ဇမာနာယံ ပထဝိယာ ဝိယ ဓာဝတိ ဂစ္ဆတိ မဟာကပ္ပိနရာဇာ ဝိယ။ ဝိသမ္ပိ သစ္စေန ဟနန္တိ ပဏ္ဍိတာတိ ကဏှဒီပါယနာဒယော ဝိယ။ သစ္စေနာတိ မစ္ဆဇာတကေ ဗောဓိသတ္တဿ ဝိယ သစ္စေန ဒေဝေါ ထနယံ ပဝဿတိ။ သစ္စေ ဌိတာတိ ဝိရတိသစ္စေ ဝါစာသစ္စေ စ ဌိတာ တယောပိ ဗောဓိသတ္တာ။ နိဗ္ဗုတိန္တိ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထယန္တိ။ သာဒုတရန္တိ သာတတရံ ဣဋ္ဌတရဝိပါကဒါနတော။
ရသာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ နိဒ္ဓါရဏဉ္စ ကောစိ ကုတောစိ ကေနစိ ဣမန္တိ ကဿစိ ဝစနံ န သာဓေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဟိ နိဗ္ဗာနံ ရသသမုဒါယတော သာဒုတရတာဝိသေသေန နိဒ္ဓါရီယတိ။ တတ္ထ ယေ ဣမေ ဝုစ္စန္တီတိ ယောဇနာ။ သာယနီယဓမ္မာတိ ဇိဝှါယ သာယိတဗ္ဗာ ဓမ္မာ။ ရသာယတနံ ရသောတိ အာဟ ‘‘မူလရသော ခန္ဓရသော’’တိအာဒိ။ ဖလရသန္တိ ဖလဿ ရသံ, ဖလံ ပီဠေတွာ တာပေတွာ ဂဟေတဗ္ဗရသန္တိ အတ္ထော။ အရသရူပေါတိ အာစာရရဟိတသဘာဝေါ။ ရူပဿ အဿာဒနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဓမ္မာ ရူပရသာ။ ဧသ နယော သဒ္ဒရသာဒီသု။ သဒ္ဒရသောတိ ဗျဉ္ဇနသမ္ဘူတော ရသော။ ဝိမုတ္တိရသောတိ ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိကော ရသော။ အတ္ထရသောတိ အတ္ထဿ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ အတ္ထရသော, တထာ ဓမ္မရသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရူပါစာရာတိအာဒီသု ရသဂ္ဂဟဏေန ဖလရသံ ဝဒတိ။ သော ဟိ ဖလဿ ရူပေါ စ, ရသိတဗ္ဗတော အာသာဒေတဗ္ဗတော ရသော စာတိ ‘‘ရူပရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၃။)အာစာရော ပန သာမဂ္ဂီရသဟေတုတာယ ‘‘ရသော’’တိ ဝုတ္တော။ သစ္စံ ဟဝေတိ ဧတ္ထ ဟဝေတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော, ဧကံသတ္ထော စ အဝဓာရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘သစ္စမေဝ သာဒုတရ’’န္တိအာဒိ။ သရီရမုပဗြူဟေန္တိ, န စိတ္တံ။ နနု စ သုခုပ္ပတ္တိပယောဇနတ္တာ စိတ္တမ္ပိ ဥပဗြူဟေန္တီတိ? န, သုခဿ သရီရဗြူဟနံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ ဝိရတိသစ္စဝါစာတိ သစ္စဝိသေသေန သမ္ပဇ္ဇနံ ဝဒတိ။ စိတ္တမုပဗြူဟေတိ ပဒါလိကာယ ဝိရတိဝါစာယ သစ္စရသေ သတိ သမထဝိပဿနာဒီဟိ စိတ္တပရိဗြူဟနဿ သမ္ဘဝတော မဂ္ဂဖလာနိသံသံ ဂဏှာတိ။ အသံကိလေသိကဉ္စ သုခမာဝဟတိ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတတ္တာ။ ဝိမုတ္တိရသောတိ ဖလသုခံ ဝဒတိ နိဗ္ဗာနသုခမ္ပိ ဝါ။ ပရမတ္ထသစ္စရသော နာမ နိဗ္ဗာနရသော။ တထာ ဟိ တံ ‘‘အစ္စုတိရသံ အဿာသကရဏရသ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ တေန ပရိဘာဝိတတ္တာတိ ဝိမုတ္တိရသဿ သာဒုတရဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဝိမုတ္တိရသပရိဘာဝိတတ္တာ’’တိ ဧတေန ကာမံ ဝိမုတ္တိရသော ဝါ ပရမတ္ထသစ္စရသော ဝါ သာဒုတရရသာတိ ဒဿေတိ။ တဒဓိဂမူပါယဘူတန္တိ တဿ ပရမတ္ထသစ္စဿ အဓိဂမူပါယဘူတံ။ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စာတိ ဖလဉ္စ ကာရဏဉ္စ နိဿာယ ပဝတ္တိတော အတ္ထရသာ ဓမ္မရသာ စ သာဒူ, တတောပိ ပရမတ္ထသစ္စမေဝ သာဒုရသန္တိ အဓိပ္ပါယော။
လောကုတ္တရံ လောကိယဉ္စ အတ္ထံ အဇာနန္တော အန္ဓော, လောကိယတ္ထမေဝ ဇာနန္တော ဧကစက္ခု, ဥဘယံ ဇာနန္တော ဒွိစက္ခု။ ပရဟိတံ အတ္တဟိတဉ္စ အဇာနန္တော အန္ဓော, အတ္တဟိတမေဝ ဇာနန္တော ဧကစက္ခု, ဥဘယတ္ထံ ဇာနန္တော ဒွိစက္ခု။ သော ဒွိစက္ခုပုဂ္ဂလော ပညာဇီဝီ။ တံ ပန ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဂဟဋ္ဌော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂဟဋ္ဌပဋိပဒံ အာရာဓေတွာ စာတိ ယောဇနာ။ အာရာဓေတွာတိ စ သာဓေတွာတိ အတ္ထော။
ပုရိမနယေနေဝါတိ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဝိဿဇ္ဇိတနယေနေဝ။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဇာနနသန္ဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ ကိံ အနုဇာနာတီတိ? ဂါထာယ စတူဟိ ပဒေဟိ ဝုတ္တေသု အတ္ထေသု ဧကဿ အတ္ထဿ သိဒ္ဓိယံ ဣတရေသမ္ပိ သိဒ္ဓိံ အနုဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘ယော စတုဗ္ဗိဓမောဃံ…ပေ… ပရိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ ကိံ သန္ဒဿေတီတိ? ယေသံ ပါပဓမ္မာနံ ဗလဝဘာဝေန ဩဃတရဏာဒိ န သိဇ္ဈတိ, တေသံ ပဋိပက္ခာနံ နိဿန္ဒေဟဝသေန သန္ဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ။ ဩဃတရဏန္တိ ဩဃတရဏပဋိပတ္တိံ။ အသဒ္ဒဟန္တောတိ ဧဝံ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၄။)ပဋိပဇ္ဇန္တော ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဩဃံ တရတီတိ န သဒ္ဒဟန္တော။ န ပက္ခန္ဒတီတိ ပက္ခန္ဒနလက္ခဏာယ သဒ္ဓါယ န ဥဂ္ဃါဋီယတီတိ န ဩတရတိ။ စိတ္တဝေါဿဂ္ဂေနာတိ ယထာကာမာစာရဝသေန စိတ္တဿ ဝေါဿဇ္ဇနေန။ ပမတ္တော ပမာဒံ အာပန္နော။ တတ္ထေဝါတိ ကာမေသု ဧဝ။ ဝိသတ္တတ္တာ လဂ္ဂတ္တာ။ ဝေါကိဏ္ဏောတိ ဝိသေဝိတော။ တသ္မာတိ ဝုတ္တဿ စတုဗ္ဗိဓဿပိ အတ္ထဿ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသနံ။ တပ္ပဋိပက္ခန္တိ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ပဋိပက္ခံ သဒ္ဓါဒီနံ ဩကာသတ္တာ။
ဧတာယာတိ ဂါထာယံ ဣမိနာ ပဒေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သပ္ပုရိသသံသေဝေါ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ ယောနိသောမနသိကာရော ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ ဣမေသံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဓိဂမဿ အင်္ဂါနံ အာသန္နကာရဏံ သဒ္ဓိန္ဒြိယန္တိ အာဟ ‘‘သောတာပတ္တိယင်္ဂပဒဋ္ဌာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယ’’န္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ, ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတိ, ပယိရုပါသန္တော သောတံ ဩဒဟတိ, ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃, ၄၃၂)။ ဒိဋ္ဌောဃံ တရတိ ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌောဃတရဏံ, ဒိဋ္ဌောဃဿ တရဏံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘တရတိ ဩဃ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဝတ္တမာနသမီပေပိ ပန ဝတ္တမာနံ ဝိယ ဝေါဟရဏံ ယုတ္တံ ဒိဋ္ဌောဃဿ တိဏ္ဏဘာဝဿ ဧကန္တိကတ္တာတိ ‘‘သောတာပန္နဉ္စ ပကာသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိပဋိပတ္တန္တရာယကရာနံ ပါပဓမ္မာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သောတာပန္နော…ပေ… အပ္ပမာဒေန သမန္နာဂတော။ ‘‘သောတာပတ္တိ…ပေ… တရတီ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ သကိဒေဝ ဣမဿ လောကဿ အာဂမနမ္ပိ ဂဟိတံ သိယာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အာရာဓေတွာ…ပေ… အဝသေသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နနု ‘‘အဝသေသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန အတိဏ္ဏံ အနဝသေသံ ဘဝေါဃဝတ္ထု ဂဟိတမေဝ သိယာတိ? န, ဥပရိ ဒွီဟိ မဂ္ဂေဟိ တရိတဗ္ဗာနံ တေသံ ပရတော ဒွိန္နံ ပဟာနဝသေန ဝုစ္စမာနတ္တာ။ အပဝါဒဝိသယမ္ပိ ပရိဟရတိ – ‘‘ဧဝံ ဧသာ စောဒနာ အတ္တနော ဝိသယေ န ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ။ အနာဒိကာလဘာဝတ္တာ ကာမသညာယ ကာမောဃတရဏံ မဟတာ ဧဝ ဝီရိယေန သာဓေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဝီရိယေနာ’’တိ။ တတိယံ မဂ္ဂံ အာရာဓေတွာ။ ကာမောဃဿ ဝတ္ထု ကာမောဃဝတ္ထု, ကာမဂုဏေဟိ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗော ကာမဘဝေါ။ ကာမောဃသညိတန္တိ ကာမောဃသင်္ခါတံ။ ကာမနဋ္ဌေန ကာမော စ သော ဒုက္ခော စာတိ ကာမဒုက္ခံ။ အဿာဒနဋ္ဌေန ကာမော ဧဝ သညာတိ ကာမသညာ, သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ဝိဂတာ ကာမသညာ ဧတိဿာတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၅။)ဝိဂတကာမသညာ။ သဗ္ဗေသံ ရာဂါဒိမလာနံ မူလဘူတတ္တာ သတ္တသန္တာနဿ ဝိသေသတော မလီနသဘာဝါပါဒနတော ပရမံ ဥက္ကံသဂတံ မလန္တိ ပရမမလံ, အဝိဇ္ဇာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အဝိဇ္ဇာပရမံ မလ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၄၃)။
ပညာပဒံ ဂဟေတွာတိ ယထာဝုတ္တံ ပညာပဒံ ဟဒယေ ဌပေတွာ။ တပ္ပသင်္ဂေန အတ္တနော ပဋိဘာနေန သဗ္ဗေဟိ ဝိယ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေန။ သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ ပဉ္စသုပိ ဌာနေသု။ အတ္ထယုတ္တိပုစ္ဆာတိ ပညာဒိအတ္ထသမဓိဂမဿ ယုတ္တိယာ ကာရဏဿ ပုစ္ဆာ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပညာဒိအတ္ထံ ဉတွာတိ ပညာဓန-ကိတ္တိ-မိတ္တ-အဘိသမ္ပရာယသင်္ခါတံ အတ္ထံ သရူပတော သစ္စပဋိဝေဓနိပ္ဖါဒနေန ဉာဏေန ဇာနိတွာ။ နနု ဧသ လောကုတ္တရံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလပညံ တဒဓိဂမူပါယံ လောကိယပညဉ္စ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော, သော ကသ္မာ တတ္ထ အတ္ထယုတ္တိံ ပုစ္ဆတီတိ? သစ္စမေတံ, ဥပရိ ပန သမာဓိဿ ယုတ္တိံ ပုစ္ဆိတုကာမော ပညာယ သေဋ္ဌဘာဝတော, တဿ စ ဧကဒေသေနေဝ အဓိဂတတ္တာ တမေဝ အာဒိံ ကတွာ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ကာယ ယုတ္တိယာ’’တိအာဒိ အတ္ထဝဏ္ဏနံ အတိဒိဿတိ ‘‘ဧသ နယော ဓနာဒီသူ’’တိ။ တတ္ထာပိ အတ္ထယုတ္တိပုစ္ဆာဘာဝေါ ပန ‘‘သဗ္ဗတ္ထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဝိဘာဝိတောတိ။
သဒ္ဓါသုဿူသာအပ္ပမာဒဥဋ္ဌာနသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ ကာယသုစရိတာဒိဘေဒေန အာဇီဝဋ္ဌမကသီလဘူတေန။ သမထဝိပဿနာဘူတေန နိပ္ပရိယာယေန ဗောဓိပက္ခိယေ ဧဝ ဂဏှန္တော ‘‘အပရဘာဂေ’’တိ အာဟ။ ပရိယာယဗောဓိပက္ခိယာ ပန ဝိသေသတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာကာလေပိ လဗ္ဘန္တိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ဝါ တရုဏဝိပဿနာကာလံ။ တတော ပုဗ္ဗသာဓနဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘အပရဘာဂေ’’တိ ပုနာဟ, တတော ပရန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ ပဋိပတ္တိဓမ္မံ။ န သဒ္ဓါမတ္တကေနေဝ ပညံ လဘတီတိ ယောဇနာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘သဒ္ဒဟာနော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ အတ္ထံ ဝိဝရတိ။ န ကေဝလံ သုဿူသာမတ္တေန ပညာပဋိလာဘော, အထ ခေါ အပ္ပမာဒေန ပညံ လဘတီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။
ဣဒါနိ သဒ္ဓါဒီနံ ပညာပဋိလာဘဿ တံတံဝိသေသပစ္စယာနိ နီဟရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုဿူသာယာတိ သောတုကာမတာယ။ သာ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၆။)အတ္ထတော ဥပသင်္ကမနာဒိ။ ပညာဓိဂမူပါယန္တိ ပရိယတ္တိဓမ္မမာဟ။ တေနာဟ ‘‘သုဏာတီ’’တိ။ ဂဟိတံ န ပမုဿတိ, သတိအဝိပ္ပဝါသလက္ခဏော ဟိ အပ္ပမာဒေါတိ။ န ကေဝလံ ယာထာဝတော ဂဟဏကောသလ္လမေဝ ဝိစက္ခဏတာ, အထ ခေါ ယာထာဝတော ပညာသမ္ပဝေဓနဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရိကံ ကရောတီ’’တိ။ ဣဒါနိ ပညာပဋိလာဘဟေတုံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သုဿူသာယ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထမုပပရိက္ခတီတိ သုတကတာနံ ဓမ္မာနံ ပါဠိအတ္ထူပပရိက္ခာပုဗ္ဗကံ ရူပါရူပဝိဘာဂံ ပရမတ္ထံ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ ဥပပရိက္ခတိ ဝီမံသတိ။ အနုပုဗ္ဗေနာတိ ဧဝံ ဉာတပရိညံ ပတွာ တီရဏပရိညာယ တတော အနုက္ကမေန တီရဏပရိညံ ပဟာနပရိညဉ္စ မတ္ထကံ ပါပေန္တော မဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ ပရမတ္ထသစ္စဘူတံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတိ။
ဣမာနိ သဒ္ဓါဒီနိ စတ္တာရိ ကာရဏာနိ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒေသကာလာဒီနိ အဟာပေတွာ’’တိ။ ယသ္မိံ ဒေသေ ယသ္မိံ ကာလေ ယေ စ သဟာယကေ နိဿာယ ယံ ကိစ္စံ တိရေတဗ္ဗံ, တာနိ ဒေသကာလာဒီနိ အနတိက္ကမိတွာ အတ္တနော အဘိဝုဍ္ဎိံ ဣစ္ဆန္တေန ‘‘အယံ နာမ ဒေသော, ယတ္ထာဟံ ဧတရဟိ ဝသာမိ, အယံ ကာလော, ဣမေ မိတ္တာ, ဣမေ အမိတ္တာ, ဣမေ အာယဝယာ, အဟဉ္စ ဧဒိသော ဇာတိ-ကုလ-ပဒေသ-ဗလဘောဂ-ပရိဝါရာဒီဟိ, တံ ကိစ္စံ ဣဒါနိ အာရဒ္ဓဗ္ဗံ, ဣဒါနိ နာရဒ္ဓဗ္ဗ’’န္တိ သဗ္ဗံ ဥပပရိက္ခိတွာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တော ဟိ လောကိယဿ ဓနဿ ပဋိရူပါဓိဂမူပါယံ ကရောတိ နာမ။ လောကုတ္တရဿ ပန သီလဝိသောဓနာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဟိတဗ္ဗဘာဝေန ဓုရော ဝိယာတိ ဓုရော, ဘာရော။ ဣဓ ပန ဓုရသမ္ပဂ္ဂဟော ဥတ္တရပဒလောပေန ဓုရော, ဝီရိယံ။ သော သာတိသယော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဓုရဝါ။ ‘‘ဥဋ္ဌာတာ’’တိ ပဒေန ကာယိကဝီရိယဿ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘စေတသိကဝီရိယဝသေနာ’’တိ ဝိသေသိတံ။ အနိက္ခိတ္တဓုရော ဓောရယှဘာဝတော။ တိဏာ ဘိယျော န မညတီတိ တိဏံ ဝိယ ပရိဘဝန္တော အတိဘုယျ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အာဒိနာ နယေနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန –
‘‘ကရံ ပုရိသကိစ္စာနိ, သော သုခါ န ဝိဟာယတိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၅၃)၊
‘‘န ဒိဝါ သောပ္ပသီလေန, ရတ္တိမုဋ္ဌာနဒေဿိနာ၊
နိစ္စံ မတ္တေန သောဏ္ဍေန, သက္ကာ အာဝသိတုံ ဃရ’’န္တိ စ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၅၃)၊ –
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၇။)ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အသိထိလပရက္ကမော အနလသဘာဝတော။ ဧကမူသိကာယာတိ ဧကာယ မတမူသိကာယ။ နစိရဿေဝါတိ စတုမာသဗ္ဘန္တရေယေဝ။ စတုသတသဟဿသင်္ခံ စူဠန္တေဝါသီ ဝိယာတိ ကာကဏိကဍ္ဎကဟာပဏ-သောဠသ-ကဟာပဏ-စတုဝီသတိ-ကဟာပဏ-သတဟရဏက္ကမေန ဒွေ သတသဟဿာနိ, စူဠကမဟာသေဋ္ဌိနော ဓီတုလာဘဝသေန ဒွေ သတသဟဿာနီတိ ဧဝံ စတုသတသဟဿသင်္ခံ ဓနံ ဧကမူလေန ယထာ စူဠန္တေဝါသီ ဝိန္ဒိ, ဧဝံ အညောပိ ပတိရူပကာရီ ဓုရဝါ ဥဋ္ဌာတာ ဝိန္ဒတေ ဓနံ။ အယဉ္စ အတ္ထော စူဠကသေဋ္ဌိဇာတကေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အပ္ပကေနပိ မေဓာဝီ, ပါဘတေန ဝိစက္ခဏော၊
သမုဋ္ဌာပေတိ အတ္တာနံ, အဏုံ အဂ္ဂိံဝ သန္ဓမ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၄)၊
ဝတ္တံ ကတွာတိ အဓိဋ္ဌာနဝတ္တံ ကတွာ။ ‘‘သစ္စဝါဒီ ဘူတဝါဒီ’’တိ ကိတ္တိံ ပပ္ပေါတီတိ ယောဇနာ။ ဣစ္ဆိတပတ္ထိတန္တိ ယေဟိ မိတ္တံ ဣစ္ဆတိ, တေဟိ ဣတရံ ပတ္ထိတံ။ မိတ္တာနိ ဂန္ထတီတိ မိတ္တဘာဝံ ဃဋေတိ။ ဒါနဿ ပိယဘာဝကရဏတော ‘‘ဒဒံ ပိယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ဒါနံ ဧကန္တတော မိတ္တဘာဝါဝဟံ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒုဒ္ဒဒံ ဝါ ဒဒံ တံ ဂန္ထတီ’’တိ အာဟ။ ဒဒန္တိ စ လက္ခဏဝစနမေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒါနမုခေန ဝါ’’တိအာဒိ။
အာဠဝကဿ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဂဟဋ္ဌဝသေန ဝိဿဇ္ဇေန္တော။ သဒ္ဓါ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဒ္ဓေါ, တဿ သဒ္ဓဿ။ ဃရမေသိနောတိ ဃရာဝါသသင်္ခါတံ ဃရံ ဧသန္တဿ။ ဃရာဝါသသန္နိဿိတတ္တာ ‘‘ဃရ’’န္တိ ကာမဂုဏာ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏေ’’တိ။ ‘‘ဧတေ စတုရော ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဂဟိတာ အနန္တရဂါထာယ ဝုတ္တဓမ္မာ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တပ္ပကာရံ သစ္စ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဣမေ ကုသလာ, ဣမေ အကုသလာ’’တိအာဒိနာ တေ အတ္ထေ ယာထာဝတော ဓာရဏတော ဥပဓာရဏတော ဓမ္မော။ သညာ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓာရဏံ, အဝိစ္ဆေဒတော သန္ဓာရဏတော ကုသလသန္တာနံ ဓာရေတီတိ ဓိတိ, ဝီရိယံ။ စဇတိ ဧတေနာတိ စာဂေါ, ဒါနံ။ ပစ္စယဝေကလ္လတော ဖလုပ္ပါဒနသမတ္ထတာဝသေန သန္တိ။
အညေပီတိ ဣတော ယထာဝုတ္တဓမ္မသမုဒါယတော အညေပိ ဓမ္မာ ယဒိ သန္တိ, တေ ဓမ္မေ ပုစ္ဆဿူတိ။ ကိလေသေ, ကာယဝါစာဒိကေ ဝါ ဒမေတီတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၈။)ဒမော, ပညာ။ ဥဋ္ဌဟတိ ဥဿဟတိ ဧတေနာတိ ဥဋ္ဌာနံ, ဝီရိယံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿာ ပုစ္ဆာယ။ သဒ္ဓိန္တိ သင်္ခေပတော ဘာဝတ္ထပဒါနံ ဗန္ဓနေန သဟ။ ဧကမေကံ ပဒန္တိ ပညာဒိကမေကေကံ ပဒံ။ ‘‘ပညာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပညာတိ ဓမ္မောတိ စ အာဂတာ’’တိအာဒိနာ ပညာဒိအတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရော။ တဿ တဿ အတ္ထဿ ‘‘ပညာ ပဇာနနာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၆) ဝေဝစနပဒါနံ ဥဒ္ဓရဏံ ပဒုဒ္ဓါရော။ ပဇာနာတီတိ ပညာ, ဓာရေတီတိ ဓမ္မော, ဒမေတီတိ ဒမောတိ ဧဝံ ပဒဿ ကထနံ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အဇ္ဇာတိ ဝါ ဧတရဟိ။ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေနာတိ ‘‘သဒ္ဒဟာနော အရဟတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓာဝဂဟဏံ ဝါ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ဒိဋ္ဌသစ္စတာယ ဣဓလောကပရလောကတ္ထံ ယာထာဝတော ဇာနန္တော။ ဧဝဉ္စ ယက္ခော သတ္ထု ဒေသနာနုဘာဝသိဒ္ဓံ ပဉှံ ပုစ္ဆနေန အတ္တနော ပဋိလာဘသမ္ပတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ကထံသု လဘတေ ပည’’န္တိအာဒိမာဟာတိ အာစရိယာ။ သမ္ပရာယိကောတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော, တေန ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော စာ’’တိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော အတ္ထော…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ အာဟ။ အရီယတိ ဖလံ ဧတသ္မာတိ အတ္ထော, ကာရဏံ။ ဝိစက္ခဏေ သပယောဇနတာယ။
တဿ ဉာဏဿာတိ တဿ အတ္ထဿ အာဝိဘာဝနဿ ဉာဏဿ။ ဂုဏဝိသေသေဟိ စ သဒိသဿပိ အညဿ အဘာဝတော အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ။ တေနာဟ –
‘‘နယိမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိံ ဝါ ပန,
ဗုဒ္ဓေန သေဋ္ဌောဝ သမောဝ ဝိဇ္ဇတိ၊
အာဟုနေယျာနံ ပရမာဟုတိံ ဂတော,
ပုညတ္ထိကာနံ ဝိပုလဖလေသိန’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၀၄၇)၊
သဟိတပဋိပတ္တိန္တိ ပညာသင်္ဂါဟိကံ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ။ သုန္ဒရာ ဗောဓိ သုဗောဓိ, ဗုဒ္ဓဿ သုဗောဓိ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိ, သာ ဧဝ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတာ။ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ သန္နိပတိတဒေဝတာဟိ သံဃုဋ္ဌသာဓုကာရသဒ္ဒုဋ္ဌာနဉ္စ။
သတပုညလက္ခဏန္တိ သတသဟဿကပ္ပေ ပုညသမ္ဘာရဿ ကတတ္တာ တေသံ ပုညာနံ ဝသေန သတပုညလက္ခဏံ အနေကပုညနိဗ္ဗတ္တလက္ခဏံ။ အဘိနန္ဒိယတာယ သဗ္ဗေဟိ အင်္ဂေဟိ သမုပေတံ သမန္နာဂတံ။ ကတပုညဘာဝံ ဗျဉ္ဇေန္တီတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၂၉။)ဗျဉ္ဇနာနိ, အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ။ တေသံ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနံ။ တံ ယက္ခော…ပေ… ပူရေသီတိ ဂါထာပူရဏတ္ထမေဝ ဟိ ဘဂဝါ တထာရူပါနိ အကာသိ။ အဗျာဓိတာတိ အရောဂါ။ ‘‘အဗျထိတာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ, သယသန္တာသရဟိတာတိ အတ္ထော။
‘‘ဟတ္ထယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဟတ္ထကော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဠဝိနဂရန္တိ အာဠဝိနဂရဝါသိနော ဝဒတိ။ ဘဝတိ ဟိ တတြဋ္ဌတာယ တံ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဂါမော အာဂတော, မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဧကကောလာဟလေန ဝတ္တမာနေန။
သမ္ပိဏ္ဍိတွာတိ သန္နိပတိတွာ။ ကာမံ သမ္ဘာရော တေန ကတောတိ နတ္ထိ, ယုဒ္ဓတ္ထံ ပန ဗဟုသော ဥဿာဟဿ ကတတ္တာ ‘‘ယုဒ္ဓမာဒိံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တမေဝ အာဠဝကသုတ္တံ ကထေသိ တဿာ ဧဝ ဒေသနာယ သန္နိပတိတပရိသာယ သပ္ပါယတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ကထာပရိ…ပေ… အဟောသီ’’တိ။ စတူဟိ ဝတ္ထူဟီတိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ။ ပရိသန္တိ အတ္တနော ပရိသံ။ ‘‘ဣတရဉ္စာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။
အာဠဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ယက္ခသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၀။)၁၁။ သက္ကသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁။ သုဝီရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၇။ အဘိယံသူတိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာဘိမုခါ ဟုတွာ ဂစ္ဆိံသု။ တတြာတိ တသ္မိံ အသုရာနံ အဘိယာနေ အယံ ဒါနိ ဝုစ္စမာနာ အနုပုဗ္ဗတော ကထာ။ တေတ္တိံသ ပုရိသေ ဂဟေတွာတိ တေတ္တိံသ ပုရိသေ ပုညကိရိယာယ သဟာယဘူတေ ဂဟေတွာ။ ‘‘ယာဝဇီဝံ မာတာပိတုဘရော အဿ’’န္တိအာဒိနာ သမာဒိန္နာနိ သတ္တ ဝတပဒါနိ ပူရေတွာ။ အဓိဂဏှန္တံ အဘိဘဝန္တံ။ ပုတ္တဟတာယာတိ ဟတပုတ္တာယ။ သာ သုရာ န ဟောတိ, န သုရံ ပိဝိမှာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ ‘‘န သုရာ’’တိ ဝုတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ။ ‘‘န သုရန္တိ န ဒိဗ္ဗန္တီတိ အသုရာ’’တိ ကေစိ။ ဟေဋ္ဌိမတလေ အန္တောဘူမိယံ အာယာမတော ဒသယောဇနသဟဿံ။
ဥရဂါဒိသဟစရိတာနိ ဌာနာနိ ဥရဂါဒီနီတိ အာဟ ‘‘ဥရဂါဒီသု ပဉ္စသု ဌာနေသူ’’တိ။ ပဌမာလိန္ဒေတိ ပဌမေ ပရိဘဏ္ဍေ။ ပဉ္စယောဇနသဟဿဝိတ္ထာရပုထုဗဟလာဟိ သိနေရုဿ စတူသုပိ ပဿေသု စတ္တာရော ပရိဘဏ္ဍာ။ သိနေရုဿ ဟိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဿေ ယုဂန္ဓရာဒီသု ပဉ္စသတပရိတ္တဒီပပရိဝါရေ မဟာဒီပေ စ လဘိတဗ္ဗဿ မဟတော အတ္ထဿ ဝသေန မဟတ္ထာ။ ကုပိတာဝိလစိတ္တာတိ ကုပိတေန ကောပေန အာကုလစိတ္တာ။ ယုဒ္ဓေသီတိ ယုဒ္ဓေသိနော။ သေသေသူတိ သေသေသု ပရိဘဏ္ဍေသု။ သေသာတိ သုပဏ္ဏာဒယော။
ဝမ္မိကမက္ခိကာတိ သပက္ခိကဥပစိကာ။ ဩသက္ကိတွာတိ ပိဋ္ဌိဘာဂေန နိဝတ္တိတွာ။
ပမာဒံ အာပါဒေသီတိ သက္ကဿ အာဏာယ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိ။ သဋ္ဌိယောဇနံ ဝိတ္ထာရေန။ သုဝဏ္ဏမဟာဝီထိန္တိ သုဝဏ္ဏမယဘူမိဇဂတိဝီထိံ။
အနုဋ္ဌဟန္တောတိ ဥဋ္ဌာနံ ကာယိကဝီရိယံ အကရောန္တော။ အဝါယမန္တောတိ ဝါယာမံ စေတသိကဝီရိယံ အကရောန္တော။ ကိဉ္စိ ကိစ္စန္တိ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိဘေဒံ အညတရံ ကိစ္စံ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ။ ဝရန္တိ ပဝရံ။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ။ တဉ္စ ခေါ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၁။)ကသိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဩကာသ’’န္တိ။ ကမ္မံ အကတွာတိ ကိဉ္စိပိ ဇီဝိတဟေတုဘူတံ ကမ္မံ အကတွာ။ ဇီဝိတဋ္ဌာနံ နာမာတိ တဿ ဇီဝိတဿ ဟေတု နာမ။ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂေါတိ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမုပါယဘူတော မဂ္ဂေါ။
သုဝီရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သုသီမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၈။ အန္တရေတိ အဗ္ဘန္တရေ။ ဧဝံနာမကန္တိ ‘‘သုသီမော’’တိ ဧဝံနာမကံ။ ဧကံ ပုတ္တမေဝ အညတရံ အတ္တနော ပုတ္တမေဝ။
သုသီမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဓဇဂ္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၉။ သမုပဗျူဠှောတိ ဥဘိန္နံ သဟ ဧဝ သမာဂမော, ဘုသံ ဝါ ဗျူဠှောတိ အတ္ထော။ ဘုသာ ပနဿ ဗျူဠှတာ ဒွိန္နံ သေနာနံ သမာဂန္တွာ သမ္ပိဏ္ဍိတဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သမ္ပိဏ္ဍိတော ရာသိဘူတော’’တိ။ ပစ္ဆိမန္တောတိ ရထပဉ္ဇရဿ ပရန္တော ပစ္ဆိမန္တော ပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသော။ ရထသန္ဓိတောတိ ရထပဉ္ဇရဿ ကုဗ္ဗရေန သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓနဋ္ဌာနတော။ တဒေဝ ပမာဏန္တိ တဒေဝ ‘‘ဒိယဍ္ဎယောဇနသတာယာမော’’တိ ဝုတ္တပ္ပမာဏမေဝ။ ဒိဂုဏံ ကတွာတိ ‘‘ပစ္ဆိမန္တော သတယောဇနော’’တိအာဒိနာ ဒိဂုဏံ ကတွာ။ စန္ဒမဏ္ဍလသူရိယမဏ္ဍလကိင်္ကိဏိကဇာလာဒိဘေဒဿ သေသာလင်္ကာရဿ။ ပဿန္တာနံ ဒေဝါနံ။ ရာဇာ နောတိ အမှာကံ ရာဇာ ဒေဝသေဋ္ဌော။ ဒုတိယံ အာသနံ လဘတီတိ သက္ကေ နိသိန္နေ တဿ အနန္တရံ ဒုတိယံ အာသနံ လဘတိ။ တသ္မာ ဒေဝသေဋ္ဌတာယ သက္ကော ဝိယ ဂါရဝဋ္ဌာနိယော, ယတော သက္ကော ‘‘တဿ ဓဇဂ္ဂံ ဥလ္လောကေယျာထာ’’တိ အာဟ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အသုရေဟိ ပရာဇိတောတိ အသုရေဟိ ပရာဇယံ အာပါဒိတော။ ရဇဓဇံ ဒိသွာတိ ပရသေနာယ ဥပဂစ္ဆန္တိယာ ဥဋ္ဌိတရဇမတ္တမ္ပိ ဒိသွာ ဌိတောပိ တံ ရဇဓဇံ ဒိသွာ ဘီရုဘာဝေန ပလာယနဓမ္မော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၂။)ယဿ ဓဇဂ္ဂပရိတ္တဿ။ အာနုဘာဝေါ ဝတ္တတိ အသမ္မုခီဘူတာဟိပိ ဒေဝတာဟိ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတော။ စောရဘယာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရောဂဘယာဒီနဉ္စေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ဝိဓိနာ ဘာဝိတေ ပရိတ္တဿ အတ္ထေ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒီနမ္ပိ ဣဇ္ဈနတော။
ဒီဃဝါပီနာမကေ ဂါမေ စေတိယံ ဒီဃဝါပိစေတိယံ။ မုဒ္ဓဝေဒိကာ နာမ ဟမ္မိယံ ပရိက္ခိပိတွာ ကတဝေဒိကာ။ ဗုဒ္ဓဂတံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ပရိတ္တရက္ခဂုတ္တိံ အာဟ။ ပရိတ္တဿ အာနုဘာဝေန ဒွေ ဣဋ္ဌကာ…ပေ… အဋ္ဌံသု။ တထာ ဟိ တသ္မိံ နိဿေဏိယံ ဌိတေ…ပေ… အဋ္ဌံသူတိ။
ဓဇဂ္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဝေပစိတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၀။ ‘‘မဟာနုဘာဝတာယ အသုရာနံ စိတ္တဝေပနေန ဝေပစိတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣသီဟိ ပန အဘယံ ယာစိတေ ‘‘ဘယမေဝ ဒဒါမီ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ‘‘အက္ခယံ ဟောတု တေ ဘယ’’န္တိ အဘိသပဝသေန ဝုတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝေပနစိတ္တတာယ ‘‘ဝေပစိတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ယံ လောကိယာ ‘‘ပုလောမော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ နိပါတပဒါနိပိ ကာနိစိ အတ္ထဝိသေသဇောတကာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘နိပါတမတ္တ’’န္တိ ဟေတုအတ္ထာဒီနမေတ္ထ အသမ္ဘဝတော။ တန္တိ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ။ ကဏ္ဌေ ပဉ္စမေဟီတိ ကဏ္ဌဗန္ဓနပဉ္စမေဟိ, ဝိဘတ္တိအလောပေန နိဒ္ဒေသော။ စိတ္တေနေဝါတိ ‘‘ဣမံ ဗန္ဓာမိ, အယံ ဗဇ္ဈတူ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တေနေဝ။ ဗဇ္ဈတိ ဗဒ္ဓေါ ဟောတိ, အယံ ဒေဝါနုဘာဝေါ။ မုစ္စတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒသဟီတိ ‘‘စောရောသီ’’တိအာဒိနာ ဣဓ ဝုတ္တေဟိ ဒသဟိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေဟီ’’တိ။ နိဗ္ဗတ္တိတွာ စိရကာလတံ ဥပါဒါယ ခုံသနဝသေန ဝဒတိ ‘‘ဇရသက္ကာ’’တိ။ န တံ အက္ကောသံ မနသိ ကရောတိ ဒီဃရတ္တံ ခန္တိသောရစ္စေသု နိရုဠှအဇ္ဈာသယတ္တာ။ မဟာပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ မဟန္တံ ဥပသမဗျဉ္ဇနံ။ အဿာတိ ဝေပစိတ္တဿ။
ပဋိသံယုဇေတိ ပဋိသတ္တု ဟုတွာ သံယုဒ္ဓံ ကရေယျ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိပ္ဖရေယျာ’’တိ။ ဥပသမံ…ပေ… မညေ ဥပသမေနေဝ ပစ္စတ္ထိကဿ နာယကဘူတဿ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၃။)ကောဓဿ ပဋိသေဓနတော။ တာဒိသေ ဟိ ကောဓော ပဋိကိရိယံ အလဘန္တော အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ ဝူပသမ္မတိ။ ယဒါ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော, န ကာလတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ တံ မညတီ’’တိ။ တာဝဒေဝ ဒွေ ဂါဝေါ ယုဇ္ဈန္တေတိ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ဒွီသု ဂေါဏေသု ယုဇ္ဈန္တေသု။
ခန္တိတော ဥတ္တရိတရော အညော အတ္ထော န ဝိဇ္ဇတိ အနန္တရေဝ အဿ ဝိရောဓံ အနတ္ထံ ပဋိဗာဟိတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဿ စေဝ သမ္ပရာယိကဿ စ သံဝိဓာနတော။ တံ ခန္တိံ ပရမံ အာဟု သေဋ္ဌဗလံ ဝိရောဓပစ္စယံ အဘိဘုယျ ပဝတ္တနတော။ ဗာလယောဂတော ဗာလော, တဿ ဗလံ ဗာလဗလံ, အညာဏန္တိ အာဟ ‘‘ဗာလဗလံ နာမ အညာဏဗလ’’န္တိ။ တံ ယဿ ဗလန္တိ တံ အညာဏဗလံ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဗလံ, အဗလမေဝ တံ ပညာဗလေန ဝိဒ္ဓံသေတဗ္ဗတော။ ပဋိဝတ္တာ န ဝိဇ္ဇတီတိ ဓမ္မဋ္ဌံ ပဋိပ္ဖရိတွာ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တာ နတ္ထိ။ ပဋိဝစနမတ္တံ ပန ကောစိ ဝဒေယျာပိ, တံ အကာရဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဋိပ္ဖရိတွာ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗာလဗလန္တိ ‘‘ပဋိပ္ဖရိတွာ’’တိ ဝစနဿ ကာရဏဝစနံ။ တဿေဝ ပုဂ္ဂလဿ ပဋိကုဇ္ဈနကဿ။ နာနတ္တာဝိတက္ကနတော ဥဘိန္နံ အတ္ထံ။ တိကိစ္ဆန္တန္တိ အနတ္ထပဋိဗာဟနမုခေန ပဏ္ဍိတကိစ္စကရဏေန ပဋိသေဓေန္တံ။ ‘‘ဗာလော အယ’’န္တိ ဧဝံ ပညပေတုံ ဟေတုဖလာနံ အနဝဗောဓတော စတုသစ္စဓမ္မေ အဆေကာတိ။
ဝေပစိတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သုဘာသိတဇယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၁။ ‘‘ဆေကတာယာ’’တိ ဝတွာ တဿ ဝတ္တုံ ဆေကဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ကိရဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂါဟန္တိ လဒ္ဓိံ။ မောစေတွာတိ ယဿ ပုန ‘‘စောရော’’တိ ဥတ္တရိ ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ, ဧဝံ ဝိမောစေတွာတိ ပဌမံ ဝတ္တုံ န သက္ကာ။ ဂရူတိ ဘာရိယံ, ဒုက္ကရန္တိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာတိ ‘‘ပရဿာ’’တိ ဝုတ္တော သော ကိဉ္စိ ပဌမံ ဝဒန္တော အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ ပဝေဒေတိ နာမ, တံ ယထာသတ္တိ ဝိဒိတမနော တဿ ဥတ္တရိ ဝတ္တုံ သက္ကောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပရဿ ဝစနံ အနုဂန္တွာ ပန ပစ္ဆာ သုခံ ဝတ္တု’’န္တိ။ အပိ စ အသုရိန္ဒေန ‘‘ဟောတု, ဒေဝါနမိန္ဒ, သုဘာသိတေန ဇယော’’တိ ပဌမံ ဝုတ္တံ, ဝိသေသော စ ပုဗ္ဗံ ဥပနေန္တံ အနုဝတ္တတိ။ ဝစသိ ကုသလော သက္ကော ဒေဝရာဇာ တံ ဝိသေသံ တေနေဝ ပုဗ္ဗံ ဥပနယာပေန္တော ဥပလာပနဝသေန
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၄။)‘‘တုမှေ ခွေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုဗ္ဗဒေဝါတိ သက္ကပမုခါယ ဒေဝပရိသာယ လောကေ ပုဗ္ဗေဝ ဥပ္ပန္နတ္တာ ‘‘ပုဗ္ဗဒေဝါ’’တိ ပသံသဝစနံ။ ဝေပစိတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘တုမှေ’’တိ ‘‘ပုဗ္ဗဒေဝါ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တုမှာကံ တာဝ ပဝေဏိအာဂတံ ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂါရဝဋ္ဌာနိယတ္တာ ဝေပစိတ္တိနော ဗဟုဝစနပယောဂေါ။ ဒဏ္ဍေန အဝစာရော အဝစရဏံ ဒဏ္ဍာဝစရော, နတ္ထိ ဧတ္ထ ဝုတ္တော ဒဏ္ဍာဝစရောတိ အဒဏ္ဍာဝစရာ, သက္ကေန ဝုတ္တာ ဂါထာယော။
သုဘာသိတဇယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ကုလာဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၂။ ရထသဒ္ဒေါတိ ရထာလင်္ကာရဘူတာနံ ကိင်္ကိဏိကဇာလာဒီနံ သဒ္ဒေါ။ တထာ ဓဇသဒ္ဒေါ။ အာဇာနီယသဒ္ဒေါတိ အာဇာနီယာနံ ဟသိတသဒ္ဒေါ စ။ ကရုဏာသမာဝဇ္ဇိတဟဒယောတိ ပါဏာနံ အနုပရောဓေန ပဏာမိတစိတ္တော။ ဤသာမုခေနာတိ ရထကပ္ပရမုခေန။ ပုညပစ္စယနိဗ္ဗတ္တောတိ ဥဠာရံ သုဝိပုလံ ပုညံ ပစ္စယံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ န သဇ္ဇတိ ကတ္ထစိ အပ္ပဋိဃဋ္ဋနေန ဂစ္ဆန္တော။ သိမ္ဗလိဝနေနာတိ သိမ္ဗလိဝနမဇ္ဈေန။ ဝိဘဂ္ဂံ နိမ္မထိတန္တိ ဣတော စိတော ဝိဘဂ္ဂဉ္စေဝ နိရဝသေသတော မထိတဉ္စ ဟောတိ။
ကုလာဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ နဒုဗ္ဘိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၃။ သုပစ္စတ္ထိကောတိ သုဋ္ဌု အတိဝိယ ပစ္စတ္ထိကော ပဋိသတ္တု။ ဂဟိတောသီတိ ဒေဝပါသေန ဗန္ဓိတွာ ဂဟိတော အသိ။ ဗဒ္ဓေါဝ အဟောသိ သက္ကဿ ပုညာနုဘာဝေန။ စေတိယရာဇာ ကိရ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ တတော ပုဗ္ဗေ ကေနစိ အဝုတ္တပုဗ္ဗံ ခရမုသာဝါဒံ အဘာသိ, တာဝဒေဝ ဝိရဇ္ဈိတွာ မဟာပထဝိယာ ဝိဝရေ ဒိနေ နိပတိတွာ အဝီစိအဂ္ဂိဇာလာနမိန္ဒနမဟောသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စေတိယရညော ပါပံ သန္ဓာယာ’’တိ။ မဟာပါပါနီတိ မဟန္တာနိ ဂရုတရာနိ ပါပါနိ။ တထာ ဟိ ဝေပစိတ္တိနော သပထကရဏေ နိဒဿနဘာဝေန ဧတာနိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတာနီတိ။
နဒုဗ္ဘိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၅။)၈။ ဝေရောစနအသုရိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၄။ ဒွါရပါလရူပကာနိ ဝိယာတိ ဒွါရပါလာကာရေန ကတပဋိမာယော ဝိယ။ ဝါယမေထေဝ, န အန္တရာ သံကောစံ အာပဇ္ဇေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ နိပ္ဖန္နသောဘနေသူတိ နိပ္ဖန္နဘာဝေန သုန္ဒရေသု။ သဗ္ဗေ ဟိ အနိပ္ဖန္နာ အတ္ထာ န သောဘန္တိ။ ကိစ္စဇာတာတိ ဝိပ္ပကတဘာဝေန သဉ္ဇာတကိစ္စာ။ အကိစ္စဇာတောတိ အသဉ္ဇာတကိစ္စော ကိစ္စရဟိတော နာမ နတ္ထိ ဂမနဋ္ဌိတသယနနိသဇ္ဇာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခဝိနောဒနဘာဝတော။ သံယောဂပရမာတွေဝ သမ္ဘောဂါတိ ဣမေသံ သတ္တာနံ သံဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဝတ္ထူနိ နာမ ပကတိယာ ဝိရောဓသီလာနိပိ အသံယောဂေန ဝါ အသုန္ဒရာနိပိ, တာနိ အဘိသင်္ခရဏပစနသံယောဇနပရမာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ တထာ သတိ သမ္ဘောဂါရဟဘာဝူပဂမနတော။ တေနာဟ ‘‘ပါရိဝါသိကဩဒနာဒီနီ’’တိအာဒိ။ ဥဏှာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တေ ပရိဘဇ္ဇိတွာတိ အဓိပ္ပါယော။
ဝေရောစနအသုရိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ အရညာယတနဣသိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၅။ ဇာမာတိကာ ဝုစ္စတိ ဓီတုပတိ, သသုရော ဘရိယာယ ပိတာ, တသ္မာ ဣမေ အန္တရဝတ္တိနော ဒွေ ဇနာ သက္ကဝေပစိတ္တိနော သုဇာယ ဝသေန ဇာမာတိကသသုရာ။ ‘‘စိရဒိက္ခိတာန’’န္တိ ဒိက္ခိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ စိရကာလာနံ ဝတသမာဒါနဝသေန ဣတော ဗာဟိရကာနံ ပဗ္ဗဇိတာနန္တိ အာဟ ‘‘စိရသမာဒိန္နဝတာန’’န္တိ။ ဣတော ပဋိက္ကမာတိ ဣတော ယထာဌိတဋ္ဌာနတော အပေဟိ အပက္ကမ။ န ပဋိက္ကူလသညိနော ဂုဏေ ဂါရဝယောဂတော။ ဒေဝါ ဟိ ယေဘုယျေန ‘‘မယံ ပုဗ္ဗေ ဂုဏဝန္တေ ပယိရုပါသိတွာ တေသံ ဩဝါဒေ ဌတွာ ပုညာနိ ဥပစိနိတွာ ဣဓူပပန္နာ’’တိ ဂုဏဝန္တေသု အာဒရဘာဝံ ဥပဋ္ဌပေန္တိ။
အရညာယတနဣသိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၆။)၁၀။ သမုဒ္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၆။ စက္ကဝါဠမဟာသမုဒ္ဒပိဋ္ဌိယန္တိ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတပါဒသမန္တာ မဟာသမုဒ္ဒတီရပိဋ္ဌိယံ။ ယထေဝ သိနေရုသမီပေ မဟာသမုဒ္ဒေါ အနုပုဗ္ဗနိန္နော အနုပုဗ္ဗပေါဏော အနုပုဗ္ဗပဗ္ဘာရော, ဧဝံ ယေဘုယျေန စက္ကဝါဠပါဒသမီပေပိ။ တေနာဟ ‘‘ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏေ ဝါလုကပုလိနေ’’တိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာသူတိ အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တပ္ပကာရာသု။ အဿမပဒေနာတိ အဿမပဒဝေမဇ္ဈေန။ ဧဝံ စိန္တယိံသူတိ ‘‘ယံ နူန မယ’’န္တိအာဒိနာ ယထာ ပါဠိယံ အာဂတံ, ဧဝံ မန္တယိံသု။
ဣစ္ဆိတကရောတိ ယဒိစ္ဆိတကရဏံ။ ဒုဋ္ဌာနန္တိ ဒုရာသယာနံ။ တေ ပန ဒုဋ္ဌဇ္ဈာသယာ ဝိရုဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒုဋ္ဌာနံ ဝိရုဒ္ဓါန’’န္တိ။ ပဝုတ္တန္တိ ဗီဇံ သန္ဓာယ ဝပိတံ။ တေနာဟ ‘‘ခေတ္တေ ပတိဋ္ဌာပိတ’’န္တိ။
သာယမာသဘတ္တန္တိ သာယံ အသိတဗ္ဗဘောဇနံ။ ယထာဝါရံ ဘက္ခိတမေတံ ဒေဝါနံ ဝိယ သုခုမံ ဂုရုဝါသဉ္စ န ဟောတီတိ ‘‘ဘတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဂေလညဇာတန္တိ သဉ္ဇာတဂေလညံ။ ဝေပတီတိ ကမ္ပတိ ပဝေဓတိ။
သမုဒ္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ ဝတပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၇။ သမာဒါတဗ္ဗတော ဝတာနိ, အညမညံ အသင်္ကရသဘာဝေန ပဗ္ဗဇိတဗ္ဗတော ပဒါနိ, တတော ဧဝ အသံကိဏ္ဏဘာဂါတိ ကတွာ ‘‘ဝတကောဋ္ဌာသာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမတ္တာနီတိ ပုညဝိသေသတာယ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနေန ကိတ္တိသညာနေန စ သမံ အတ္တာနိ သမတ္တာနိ။ ပရိပုဏ္ဏာနီတိ အခဏ္ဍာဒိဘာဝေန သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏာနိ။ သမာဒိန္နာနီတိ တတ္ထ သက္ကစ္စကာရိတာယ သမ္မာ အာဒိန္နာနိ။ မာတုလာနီတိ ပိတုဘဂိနီ, န ယာ ကာစိ မာတုလဿ ဘရိယာ ကုလဇေဋ္ဌကာနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ, ဘရိယာပိ ဝါ မာတုလသမ္ဗန္ဓတော ဂဟေတဗ္ဗာ, တထာ သတိ မဟာပိတုဘရိယာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၇။)အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇေဋ္ဌဘဂိနီနံ သင်္ဂဟော။ အပစိတိကာရကောတိ တေသံ ပစ္စုဋ္ဌာနကရော။ ယော ကောစိ ဒဒန္တောပိ သာပေက္ခော ဒေတိ, သော မုတ္တစာဂေါ န ဟောတိ, အယံ ပန န ဧဝန္တိ ‘‘မုတ္တစာဂေါ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဿဋ္ဌစာဂေါတိ နိရပေက္ခပရိစ္စာဂေါတိ အတ္ထော။ ယထာ ပါဏာတိပါတဗဟုလော ‘‘လောဟိတပါဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တထာ ဒါနဗဟုလော ‘‘ပယတပါဏီ’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒေယျဓမ္မဒါနတ္ထာယ သဒါ ဓောတဟတ္ထော’’တိ။ ဝေါဿဂ္ဂရတောတိ ဒေယျဓမ္မဿ ပရိစ္စဇနေ အဘိရတော။ ပရေဟိ ယာစိတဗ္ဗာရဟောတိ ပရေဟိ ယာစိတုံ ယုတ္တော ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ တာဝဒေဝ ဝိဿဇ္ဇနတော။ ဒါနေနေဝ ယုတ္တောတိ သဗ္ဗကာလံ ဒါနေနေဝ ယုတ္တော အဘိဏှံ ပဝတ္တမဟာဒါနတ္တာ။ ဒါနေ စ သံဝိဘာဂေ စာတိ ပရဿ သမ္ပုဏ္ဏံ ကတွာ ပရိစ္စဇနသင်္ခါတေ ဒါနေ စ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော သံဝိဘဇနသင်္ခါတေ သံဝိဘာဂေ စ ရတော အဘိရတော။
ဝတပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သက္ကနာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၈။ မနုဿဘူတောတိ မနုဿေသု ဘူတော, မနုဿတ္တံ ဝါ ပတ္တော။ အာဝသထန္တိ နိဝါသဋ္ဌာနံ ကာရေတွာ အဒါသိ, တသ္မာ ဝါသံ အဒါသီတိ ဝါသဝေါ။ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ဣဓ ကာရဏပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘သဟဿမ္ပိ ကာရဏာန’’န္တိ။ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝိဘာဝိတောဝ။ ဝိနိစ္ဆိနတိ, တသ္မာ သဟဿံ ပညာအက္ခီနိ ဧတဿာတိ သဟဿက္ခော။ မဃံ ဝုစ္စတိ ဓနံ, တံ ပန သဒ္ဓါသင်္ခါတံ မဃံ အဿ အတ္ထီတိ မဃဝါ။ ပုရေ ဒါနံ ဒဒါတီတိ ပုရိန္ဒဒေါ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ။ ပုညာနိ ကာတုံ သက္ကောတီတိ သက္ကော။
သက္ကနာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ မဟာလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၉။ သောတိ သက္ကော ဒေဝရာဇာ။ ဗဟုဝစနေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ, အတ္ထော။ တသ္မာ ဗဟုဝစနေတိ ဗဟုမှိ အတ္ထေတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၈။)အတ္ထော။ ယထာ ပဋိပဇ္ဇန္တော အနုက္ကမေန တေ ဓမ္မေ သမာဒိယိတွာ သက္ကော သက္ကတ္တံ အဇ္ဈဂါ, တံ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သက္ကော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနန္တရေတိ သက္ကဘာဝဿ အတီတာနန္တရေ အတ္တဘာဝေ။ တံ သဗ္ဗန္တိ သက္ကဿ မဃမာဏဝကာလေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ, တာယ သက္ကဘာဝူပဂမနဉ္စာတိ တံ သဗ္ဗံ။ ဝုတ္တော, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။
မဟာလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ဒလိဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၀။ မနုဿဒလိဒ္ဒေါတိ မနုဿေသု ဒုဂ္ဂတော။ မနုဿကာရုညတန္တိ မနုဿေသု ပရမနိဟီနတံ။ မနုဿကပဏောတိ မနုဿေသု ဝါ ပရမနိဟီနော။ တသ္မိံ ဌာနေတိ တဿ ဒေဝပုတ္တဿ တသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ။ လာမကတော စိန္တေန္တီတိ တဿ ပုရိမဝတ္ထုံ နိဿာယ ဟီနတော စိန္တေန္တိ။ ကထေန္တီတိ တမေဝ ပရေသံ ကထေန္တိ။ ဝိတ္ထာရေန္တီတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရိကံ ကရောန္တိ။ သဗ္ဗဒါ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပရိဝါရသမ္ပန္နော ဟုတွာ အဍ္ဎဋ္ဌရတနေ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ မဟစ္စရာဇာနုဘာဝေန နိသိန္နတ္တာ ဇနကာယေန သမုလ္လောကိယမာနော။ အဝလမ္ဗန္တီတိ ဩလမ္ဗန္တိ။ ဝန္ဒနမတ္တံ ဝါ နာဟောသိ, အညဒတ္ထု ပစ္စေကဗုဒ္ဓတော အတ္တနော သမာနာဒရကိရိယံ ပစ္စာသီသတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော’’တိအာဒိ။ ကွာယန္တိ ကော အယန္တိ ဗျာပန္နဝသေန ဝဒတိ။ ကာဠရတ္တေဟိ သုတ္တေဟိ သိဗ္ဗိတတ္တာ ဝဏ္ဏဝိကာရံ ဒိသွာ ‘‘ကုဋ္ဌိစီဝရာနိ ပါရုတော’’တိ အာဟ။ မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မဟာဒုက္ခံ ပစ္စနုဘောတိ။ တဒနုရူပပါပကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန လဒ္ဓေါကာသေန ရာဇဂဟေ…ပေ… ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ကာမဉ္စ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ ကုသလကမ္မေနေဝ, တဿ ပန အကုသလကမ္မဿ ဝိပါကိနော ဗလဝဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပါကာဝသေသေနာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဂဟိတကာလတော…ပေ… နိက္ခန္တော’’တိ။ ဘိက္ခာယ စရိတုံ သမတ္ထကာလတော ပဋ္ဌာယ ရောဂဿ ဗလဝတာယ မံသာနိ…ပေ… ပတန္တိ။ ဉာဏံ ပေသေတွာတိ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ ဘာဝနာဉာဏံ နိဗ္ဗာနံ ပဋိပေသေတွာ ပဝတ္တေတွာ။ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပက္ကတ္တာ သတ္ထု ဒေသနာဝိလာသေန သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော။ စုမ္ဗဋန္တိ ပါဒစုမ္ဗဋံ။ ကုဋ္ဌိနော ဟိ သကလပါဒတလံ မာ ရုဇီတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၃၉။)စုမ္ဗဋံ ကတွာ တံ ပါဒတလေ ဗန္ဓိတွာ ဂစ္ဆန္တိ, မတ္တိကပါတိံ ဘိန္ဒိတွာ ဝိယ တထာ နိဟီနမနုဿတ္တဘာဝတော စဝိတွာ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပဋိလဘန္တော ဝိယ ဒေဝတ္တဘာဝံ ဂဏှန္တော စုတိစိတ္တတော ဒုတိယစိတ္တဝါရေ အာဒါနစိတ္တက္ခဏေ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။
မဂ္ဂေနာဂတာတိ မဂ္ဂါဓိဂမနေန အာဂတာ ဥပ္ပန္နာ။ အရိယကန္တသီလန္တိ အရိယာနံ ကန္တံ မနာပံ မနောရမံ သီလဓမ္မံ။ အရိယာနံ အဓိစိတ္တအဓိပညာသိက္ခာ ဝိယ အဓိသီလသိက္ခာပိ သဗ္ဗာ အတိဝိယ ကန္တာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေတိ ဣမသ္မိံ သောတာပန္နဿ ဘဝသင်္ခါတေ အတ္ထေ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုစ္စမာနေ။ ပဉ္စသီလမ္ပိ ယသ္မာ ဒိဋ္ဌိ ဝိယ ဘဝန္တရေပိ အပ္ပဟီနံ။
ဒလိဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ရာမဏေယျကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၁။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာတိ အာရာမာ, မနောရမာ ဥပဝနာဒယော။ တေ ဧဝ စေတေန္တိ ဧတ္ထ သဒ္ဓါယ အတ္တနော ပီတိသောမနဿံ သန္ဓဟန္တီတိ စေတိယာတိ စ ဝုစ္စန္တိ။ မနုဿရမဏီယဘာဝဿာတိ မနုဿာနံ အာရမဏီယဘာဝဿ။ တဿ ပန သီလာဒိဂုဏဝသေန အစိန္တေယျာပရိမေယျာနုဘာဝတာပိ ဟောတီတိ ဘဂဝါ ‘‘နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိ’’န္တိ အဝေါစ။ အစေတနာယ ဘူမိယာ ရမဏီယတာ နာမ ဂုဏဝိသိဋ္ဌာနံ အရိယာနံ သေဝနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒါနိ…ပေ… ဂါမေ ဝါတိအာဒိမာဟာ’’တိ။
ရာမဏေယျကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ယဇမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၂။ ယဇန္တာနန္တိ ဒက္ခိဏေယျံ ဥဒ္ဒိဿ ဒေန္တာနံ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော သုတ္တနိက္ခေပေါတိ ဒဿေတွာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကာတုံ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂန္တိ သေဋ္ဌံ။ တေဟိ တေဟိ ဝါ ယထာလဒ္ဓသပ္ပိအာဒယော မာ နဿန္တု, အဂ္ဂဘာဝေန ဂဟိတာနိ သပ္ပိအာဒီနိ ကေဝလံ အဂ္ဂိမှိ ဈာပနေန,
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၄၀။)ဒေဝါ မနုဿာ မိစ္ဆာဂါဟေန မာ နဿန္တု။ တက္ကေနာတိ တက္ကမတ္တေန။ ‘‘ကထေမာ’’တိ အမှေ မညထ, ဣဒါနိ ပဿထ, ပစ္စက္ခတော အယံ ဝေါ…ပေ… အာဂစ္ဆတီတိ အာဟံသူတိ ယောဇနာ။
ဥပဓိဝိပါကန္တိ ဥပဓီသု ဝါ ဝိပစ္စတိ, ဥပဓယော ဝါ ဝိပါကာ ဧတဿာတိ ဥပဓိဝိပါကံ။ ဝိပ္ဖါရဝန္တံ ဟောတိ ဝိပုလပက္ခတာယ။ ဘိက္ခုသံဃဿ အဒံသု ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မဟာဗြဟ္မုနာ စ ဧဝံ ဩဝါဒေါ ဒိန္နော’’တိ။
ယဇမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဗုဒ္ဓဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၃။ ဥဋ္ဌဟာတိ ဥဋ္ဌာနံ ကာယိကဝီရိယံ ကရောဟိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိစရ, လောကေ’’တိ။ စေတသိကဝီရိယံ ပန ဘဂဝတာ မတ္ထကံ ပါပိတမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဇိတသင်္ဂါမာ’’တိ။ ဒွါဒသယောဇနိကဿ ဥစ္စဘာဝေန။ ဝိတ္ထာရတော ပန အာယာမတော စ အနေကယောဇနသတသဟဿပရိမာဏစက္ကဝါဠံ အတိဗျာပေတွာ ဌိတဿ။ ပန္နဘာရာတိ ပါတိတဘာရ။ နိက္ခေပိတဗ္ဗတော ဘာရာတိ အာဟ ‘‘ဩရောပိတခန္ဓာ’’တိအာဒိ။ တေ ဟိ တံသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ သမ္ပာတနဋ္ဌေန ဘာရာ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဘာရာ ဟဝေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂)။ တဒေကဒေသာ စ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာ။ ပန္နရသာယ ပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိန္တိ ယထာ ပန္နရသပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယံ ပရိပုဏ္ဏကာလေ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တော စန္ဒော သောဘတိ, ဧဝံ တဝ စိတ္တံ သဗ္ဗသော ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ သောဘတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဗုဒ္ဓဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဂဟဋ္ဌဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၄။ ပုထုဒ္ဒိသာတိ ဗဟုဒိသာ။ ကာ ပန တာတိ အာဟ ‘‘စတဿော ဒိသာ စတဿော အနုဒိသာ စာ’’တိ။ အနုဒိသာဂဟဏေန စေတ္ထ ဥဒ္ဓံ အဓောပိ ဂယှတီတိ စ ဒဿေတိ။ ဘူမိဝါသိနောတိ ဘူမိပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိနော။ ဧတေန ရုက္ခပဗ္ဗတနိဝါသိနောပိ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ စိရရတ္တသမာဟိတစိတ္တေတိ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၄၁။)ဥပစာရပ္ပနာဈာနာနိ ဥပ္ပါဒေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနတာယ စိရကာလံ သမာဟိတစိတ္တေ။ အာပါဏကောဋိကန္တိ ဇီဝိတပရိယန္တံ ယာဝဇီဝံ။ ဧဝမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဝသေသပုညကိရိယဝတ္ထူနိ သင်္ဂဏှာတိ။ နိစ္စသီလဝသေန ပဉ္စဟိ, နိယမသီလဝသေန ဒသဟိ။ ပိ-သဒ္ဒေန တတော ကတိပယေဟိ ဥပေါသထသီလဝသေန အဋ္ဌဟိပီတိ ဒဿေတိ။ ဓမ္မိကေဟီတိ ဓမ္မတော အနပေတေဟိ။ ပမုခေါတိ ပမောက္ခော။
ဂဟဋ္ဌဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ သတ္ထာရဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၅။ ဗြဟ္မဇာဏုကောတိ ဒက္ခိဏဇာဏုမဏ္ဍလံ ပထဝိယံ ဌပေတွာ ဝန္ဒမာနော ဗြဟ္မဇာဏုကော နာမ တထာဘူတော ဟုတွာ။ ယဇိတဗ္ဗတော ယက္ခော, ပူဇနီယော။ ဧဝံ ပူဇာဝိသေသယောဂတော သက္ကောတိ အာဟ ‘‘သော ယက္ခောတိ သော သက္ကော’’တိ။ သက္ကဿ နမက္ကာရဘာဇနဘူတဉှိ ပုစ္ဆန္တော မာတလိ ‘‘ကော နာမ သော ယက္ခော’’တိ အာဟ။ ဂုဏနေမိတ္တကေဟီတိ ဂုဏဟေတုကေဟိ အနန္တာနိ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ နာမာနိ, တာနိ စ ခေါ သဗ္ဗာနိပိ ဂုဏနေမိတ္တကာနေဝ။ အနန္တဂုဏတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ, သဂုဏေန မဟေသိနော၊
ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ, အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။ –
တသ္မာ အနောမနာမန္တိ ပရိပုဏ္ဏဂုဏနာမန္တိ အတ္ထော။ သမတိက္ကမေနာတိ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန အတိက္ကမနေန။ ကိလေသာရီနံ အပေတစယောတိ အပစယော, သော အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန အာရာမော ဧတေသန္တိ အပစယာရာမာ။ တေနာဟ ‘‘ဝဋ္ဋဝိဒ္ဓံသနေ ရတာ’’တိ။
သတ္ထာရဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ သံဃဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၆။ ပူတိမှိ ဒေဟေ မာတု သရီရေ သယနတော, အတ္တနော ဧဝ ဝါ ပူတိဒေဟံ သရီရံ တသ္မိံ ဌိတတာယ အဝတ္ထရိတွာ သယနတော
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၄၂။)ပူတိဒေဟသယာတိ ယောဇနာ။ ကုဏပမှေတေတိ ဧတေ မနုဿာ အသုစိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆပဋိက္ကူလေ မာတုကုစ္ဆိသင်္ခါတေ ကုဏပသ္မိံ ဒသ မာသေ နိမုဂ္ဂါ။ တေသံ ကိန္နာမ တွံ ပိဟယသီတိ ယောဇနာ။ ဧတေသံ ဧတံ ဝိဟယာမီတိ ဧတေသံ ဣသီနံ ဧတံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဝိဟယာမိ။ ဣဒါနိ တံ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘န တေ သံ ကောဋ္ဌေ ဩပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓညံ ကောဋ္ဌေ န ပက္ခိပန္တိ ပက္ခိပိတဗ္ဗဿ စ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ ဧတေသံ ဓည’’န္တိ။ ပရေသံ နိဋ္ဌိတန္တိ ပရေသံ ဂဟိတံ သန္တကံ တေသံ ပါကာယ နိဋ္ဌိတံ။ ဘိက္ခာစာရဝတ္တေနာတိ ပိဏ္ဍာစရိယာယ။ ဧသမာနာ ပရိယေသန္တာ။ ဧဝံ ပရိယိဋ္ဌေန။ ယာပေန္တိ, န ဧသန္တိ အနေသနံ။ သုသမာဒိန္နသုန္ဒရဝတာတိ သုဋ္ဌု သမာဒိန္နသောဘနဝတာ။
ဧဝံ သုဘာသိတဘာသိနောတိ ဂန္ထဓုရဝိပဿနာဓုရာနံ ဝသေန ဂုဏပရိမာဏသုဘာသိတဿေဝ ဘာသနသီလာ။ အရိယေန တုဏှီဘူတေန တုဏှီဘူတာ။ တတော ဧဝ မနဿ သာတိသယံ သမဉ္စရာ။ ဂဟိတဒဏ္ဍေသု ပရာမာသာဒိပယုတ္တေသု ဒဏ္ဍာဒါနာဒိဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇနကကိလေသပရိဠာဟာဘာဝတော နိဗ္ဗုတာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဿဋ္ဌဒဏ္ဍာ’’တိ။ သာဒါနေသူတိ သဘဝါဒါနေသု။ အနာဒါနာတိ တဗ္ဗိရဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဘဝယောနီ’’တိအာဒိ။
သံဃဝန္ဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တတိယဝဂ္ဂေါ
၁။ ဆေတွာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၇။ ဝုတ္တတ္ထမေဝ ဟေဋ္ဌာ ဒေဝပုတ္တသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယံ။
ဆေတွာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၄၃။)၂။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၈။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏော ဒုဒ္ဒသိကော ဝိရူပဝဏ္ဏော။ ဩကောဋိမကောတိ ရဿဘာဝေန အဝရကောဋိမကော။ သက္ကေန ဂဟိတနာမမေဝေတံ, န ပန သော တထာရူပေါ ကောစိ ယက္ခော။ တေနာဟ ‘‘ဧကော ရူပါဝစရဗြဟ္မာ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ သော တထာရူပေါ ဟုတွာ အာဂတောတိ အာဟ ‘‘သက္ကော ကိရာ’’တိ။ ကထံ ပနေတ္ထ ဉာယတိ ‘‘သော ဧကော ရူပါဝစရဗြဟ္မာ, န ပနေသော အဝရုဒ္ဓကယက္ခော’’တိ ယုတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘အဝရုဒ္ဓကယက္ခာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒေဝါနံ ဝစနံ သုတွာ။ ဖရုသေနာတိ ဖရုသသမာစာရေန။ ‘‘ကော နာမ မယှံ အာသနေ သန္နိသိန္နော’’တိ အက္ခန္တိံ အနုပ္ပါဒေန္တော ခန္တိယံ ဌတွာ။ ဗလဝစိတ္တီကာရန္တိ ဂရုတရံ သက္ကာရဗဟုမာနံ။ နီစဝုတ္တိယာတိ ပရမနိပစ္စကာရေ သုဝူပသမနေ စ ဒဿိယမာနေ။ သက္ကဿ တာယ ဧဝ အာစာရသမ္ပတ္တိယာ သက္ကာသနေ ဌာတုံ, အတ္တနော စ အာဝိကာတုံ အသက္ကောန္တော အန္တရဓာယိ။ ဥပဟတစိတ္တောမှီတိ ခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယာသဗ္ဘာဝတော ပရသ္မိံ ဥပဟတစိတ္တောမှီတိ သက္ကော အတ္တနော သဘာဝံ ဝဒတိ။ ကောဓဝသေ ဝတ္တေတုန္တိ ကောဓေန အတ္တနော ဝသေ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သုကရောမှိ, အထ ခေါ ကောဓံ မယှံ ဝသေ န ဝတ္တေမီတိ အဓိပ္ပါယော။ စိရံ န ကုဇ္ဈာမီတိ ယဒိ မေ ကဒါစိ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တံ ကောဓံ အနုဝတ္တေန္တော စိရကာလံ န ကုဇ္ဈာမိ။ န ဥပနယှာမီတိ အန္တော သစေ မေ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ခိပ္ပမေဝ စ နံ ပဋိဝိနေယျန္တိ တံ မေ ပုဗ္ဗေဝ ဝတံ ပရိပူရိတံ။
ဒုဗ္ဗဏ္ဏိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ သမ္ဗရိမာယာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၉။ အာဗာဓိကောတိ အာဗာဓော အဿ အတ္ထီတိ အာဗာဓိကော။ ဝါစေသီတိ သိက္ခာပေသိ။ သမ္ဗရော နာမ အသုရမာယာယ အာဒိပုရိသော ပုရာတနော အသုရိန္ဒော။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာ သမ္ဗရော’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ပစ္စတိ အညောပိ မာယာဝီ မာယံ ပယောဇေတွာ။ ဥပဝါဒန္တရာယော နာမ ခမာပနေ သတိ ဝိဂစ္ဆတိ, ပါကတိကမေဝ ဟောတီတိ အာဟ
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၄၄။)ဖာသု ဘဝေယျာ’’တိ။ တေနာတိ ဝေပစိတ္တိနာ သမ္ဗရဝိဇ္ဇာယ အဒါနေန ဝဉ္စိတတ္တာ။ တထာ အကတွာတိ ဣသီနံ သန္တိကံ နေတွာ ခမာပနဝသေန ကာတဗ္ဗံ အကတွာ။
သမ္ဗရိမာယာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇၀။ သမ္ပယောဇေသုန္တိ အညမညံ ဝါစသိကံ ဖရုသံ ပယောဇေသုံ။ တေနာဟ ‘‘ကလဟံ အကံသူ’’တိ, ဝိဝါဒံ အကံသူတိ အတ္ထော။ အတိက္ကမ္မဝစနန္တိ ဝစီသံဝရံ အတိက္ကမိတွာ ဝစနံ။ ယသ္မာ အစ္စယေ ဒေသိယမာနေ တံ ခီဏယတိ အညမညဿ ခမမာနဿ ခမနံ ပဋိဂ္ဂဏှတော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နပ္ပဋိဂဏှာတီတိ န ခမတီ’’တိ။ တုမှာကံ ဝသေ ဝတ္တတု, ဝိသေဝိတံ အကတွာ ယထာကာမကရဏီယော ဟောတု။ မိတ္တဓမ္မော ဣဓ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘မိတ္တော’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘မိတ္တဓမ္မေ’’တိ။ ကရဏဝစနန္တိ ‘‘မိတ္တေဟီ’’တိ ကရဏဝစနံ ဘုမ္မတ္ထေ။ တေနာဟ ‘‘မိတ္တေသူ’’တိ။ ယထာ နိဗ္ဗတ္တသဘာဝဿ ဘာဝတော အညထတ္တံ ဇရာ, ဧဝံ မိတ္တဘာဝတော ဝုတ္တဝိပရိယာယော အမိတ္တဓမ္မော ဇရာပရိယာယေန ဝုတ္တော။ အဂါရယှံ အနဝဇ္ဇံ သဗ္ဗသော ပဟီနကိလေသံ။ တေနာဟ ‘‘ခီဏာသဝပုဂ္ဂလ’’န္တိ။
အစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ အက္ကောဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇၁။ ကောဓော တုမှေ မာ အဘိဘဝီတိ ဧတ္ထ ကောဓေန အနဘိဘဝနီယတ္တံ ခန္တိမေတ္တာကရုဏာဒိတပ္ပဋိပက္ခဓမ္မပရိဗြူဟနေန။ တထာ ဟိ တံသမင်္ဂိနော ကောဓော အဘိဘုယျတီတိ အာဟ ‘‘တုမှေဝ ကောဓံ အဘိဘဝထ။ ကုဇ္ဈန္တာနံ မာ ပဋိကုဇ္ဈိတ္ထာ’’တိ။ ပဋိပဒါတိ ဧသာ ပဋိပတ္တိ။ မေတ္တာတိ အပ္ပနာပ္ပတ္တာ မေတ္တာ။ တဒုပစာရော မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ။ န ဝိဟိံသတိ ကိဉ္စိ ဧတာယာတိ အဝိဟိံသာ။ ကရုဏာတိ အပ္ပနာပ္ပတ္တကရုဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(သံ၊ဋီ၊၁၊၃၄၅။)တဒုပစာရော ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ။ လာမကဇနန္တိ ခန္တိအာဒီသု ယောနိသောမနသိကာရာဘာဝေန ဂါရယှသမာစာရသမာယောဂေန စ နိဟီနံ ဇနံ။ ပစ္စယပရိသုဒ္ဓိယာ ကောဓော အဘိမဒ္ဒမာနော ပုဂ္ဂလံ အဘိမဒ္ဒတိ, တဿ သော ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလေဟိ သမ္မဒေဝ ပဟာတဗ္ဗောတိ။
အက္ကောဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
သက္ကသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
နိဋ္ဌိတာ စ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ
သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ သဂါထာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။
ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။
Comments
Post a Comment