သဠာယတနဝဂ္ဂဋီကာ
သံယုတ္တနိကာယေ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁။ သဠာယတနသံယုတ္တံ
၁။ အနိစ္စဝဂ္ဂေါ
၁။ အဇ္ဈတ္တာနိစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁။ စက္ခတီတိ စက္ခု, ဉာဏံ, ယထာသဘာဝတော အာရမ္မဏဿ ဇာနနေန သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ တထာ မံသစက္ခု။ တမ္ပိ ဟိ ရူပဒဿနေ စက္ခတီတိ စက္ခု။ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ စက္ခူတိ ဗုဒ္ဓစက္ခု, အသာဓာရဏတော ဟိ သတ္တသန္တာနေသု သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ အနုလောမိကဉာဏယထာဘူတဉာဏာနဉ္စေဝ ကာမရာဂါနုသယာဒီနဉ္စ ယာထာဝတော ဝိဘာဝိတဉာဏံ အာသယာနုသယဉာဏံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏဉ္စ။ ဟေဋ္ဌိမာ တယော မဂ္ဂါ စတုသစ္စဓမ္မေသု ဝုတ္တာကာရေန ပဝတ္တိယာ ဓမ္မေ စက္ခူတိ ဓမ္မစက္ခု, တထာ တေသံ ဖလာနိ တံတံပဋိပက္ခေသု ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနဝသေန ပဝတ္တနတော။ သမန္တတော သဗ္ဗဓမ္မေသု စက္ခုကိစ္စသာဓနတော သမန္တစက္ခု, သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿယေန လဒ္ဓဗ္ဗတော ဒေဝါနံ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိယာတိ တံ ဒိဗ္ဗစက္ခု, အဘိညာဝိသေသော။ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ရူပဒဿနတော ‘‘အာလောကဖရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ မေ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု စက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅)
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၈၂။)နယေန အာဂတတ္တာ စတုသစ္စပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ‘‘ပညာစက္ခူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒိဒံ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ, ‘‘ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနီ’’တိ အပရေ။
ပစ္စယဘူတေဟိ ဧတေဟိ အဘိသမ္ဘရီယန္တီတိ သမ္ဘာရာ, ဥပတ္ထမ္ဘဘူတာ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပါ။ သဟ သမ္ဘာရေဟီတိ သသမ္ဘာရံ။ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသီဒတီတိ ပသာဒေါ။ အက္ခိကူပကေ အက္ခိပဋလေဟီတိ ဥဘောဟိ အက္ခိဒလေဟိ။ သမ္ဘဝေါတိ အာပေါဓာတုမေဝ သမ္ဘဝဘူတမာဟ။ ဣဓ ‘‘တေရသ သမ္ဘာရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၉၆) ပန သဏ္ဌာနေန သဒ္ဓိံ ‘‘စုဒ္ဒသ သမ္ဘာရာ’’တိ အာဂတံ။ တတ္ထ သဏ္ဌာနန္တိ ဝဏ္ဏာယတနမေဝ ပရိမဏ္ဍလာဒိသဏ္ဌာနဘူတံ။ ဝိသုံ ဝစနံ ပန နေသံ တထာဘူတာနံ အတထာဘူတာနဉ္စ အာပေါဓာတုဝဏ္ဏာယတနာနံ ယထာဝုတ္တေ မံသပိဏ္ဍေ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ သမ္ဘဝဿ စတုဓာတုနိဿိတေဟိ သဟ ဝုတ္တဿ ဓာတုတ္တယနိဿိတတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဒိဋ္ဌိမဏ္ဍလေတိ အဘိမုခံ ဌိတာနံ ပဋိဗိမ္ဗပညာယနဋ္ဌာနဘူတေ စက္ခုသညိတာယ ဒိဋ္ဌိယာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ မဏ္ဍလေ။ သန္နိဝိဋ္ဌန္တိ ဧတေန စက္ခုပသာဒဿ အနေကကလာပဂတဘာဝေါ ဒဿိတော။ တထာ ဟိ သော သတ္တ အက္ခိပဋလာနိ အဘိဗျာပေတွာ ဝတ္တတိ။ ယသ္မာ သော သတ္တ အက္ခိပဋလာနိ ဗျာပေတွာ ဌိတေဟိ အတ္တနော နိဿယဘူတေဟိ ကတူပကာရံ တံနိဿိတေဟေဝ အာယုဝဏ္ဏာဒီဟိ အနုပါလိတပရိဝါရိတံ တိသန္တတိရူပသမုဋ္ဌာပကေဟိ ဥတုစိတ္တာဟာရေဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိယမာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ရူပဒဿနသမတ္ထန္တိ အတ္တာနံ နိဿာယ ပဝတ္တဝိညာဏဿ ဝသေန ရူပါယတနဒဿနသမတ္ထံ။ ဝိတ္ထာရကထာတိ တဿ စက္ခုနော သောတာဒီနဉ္စ ဟေတုပစ္စယာဒိဝသေန စေဝ လက္ခဏာဒိဝသေန စ ဝိတ္ထာရကထာ။
သမ္မသနစာရစိတ္တန္တိ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ ဝိပဿိတဗ္ဗံ စိတ္တံ။ ကေစိ ‘‘ဝိပဿနုပဂတကိရိယမယစိတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဒဿေတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တဿ ပါပနဝသေန ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ။
အဇ္ဈတ္တာနိစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၈၃။)၂-၃။ အဇ္ဈတ္တဒုက္ခသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂-၃။ ဒွေ လက္ခဏာနီတိ ဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏာနိ။ ဧကံ လက္ခဏန္တိ အနတ္တလက္ခဏံ။ သေသာနီတိ ဝုတ္တာဝသေသာနိ လက္ခဏာနိ။ တေဟီတိ ယေဟိ ဒုတိယတတိယာနိ သုတ္တာနိ ဒေသိတာနိ, တေဟိ။ သလ္လက္ခိတာနီတိ သမ္မဒေဝ ဥပဓာရိတာနိ။ ဧတ္တကေနာတိ ဒွိန္နံ ဧကဿေဝ ဝါ လက္ခဏဿ ကထနေန။
အဇ္ဈတ္တဒုက္ခသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄-၆။ ဗာဟိရာနိစ္စသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၄-၆။ ဝုတ္တသဒိသောဝါတိ ‘‘ဒွေ လက္ခဏာနီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ။ နယောတိ အတိဒေသနယော။
ဗာဟိရာနိစ္စသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇-၁၂။ အဇ္ဈတ္တာနိစ္စာတီတာနာဂတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၇-၁၂။ သလ္လက္ခေတွာတိ အတီတာနာဂတာနံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဂါဟဿ ဒဠှတာယ သလ္လက္ခေတွာ။ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဗလဝတာ တဏှာဒိဂါဟေန ဝိပဿနာဝီထိံ ပဋိပါဒေတုံ ကိလမန္တာနံ ဝိနေယျာနံ ဝသေန။
အဇ္ဈတ္တာနိစ္စာတီတာနာဂတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အနိစ္စဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ယမကဝဂ္ဂေါ
၁-၄။ ပဌမပုဗ္ဗေသမ္ဗောဓသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၃-၁၆။ ဒွီသုပိ သုတ္တေသု အာယတနာနံ ဝသေန ဒေသနာ ဧကရသာဝါတိ ‘‘ပဌမဒုတိယေသူ’’တိ ဧကဇ္ဈံ ပဒုဒ္ဓါရော ကတော။ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ, အတ္တဘာဝေါ။ အတ္တာနမဓိ အဇ္ဈတ္တံ, တပ္ပရိယာပန္နတ္တာ တတ္ထ ဘဝါနိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ, တေသံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၈၄။)အဇ္ဈတ္တဉ္စ နာမ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တံ, နိယကဇ္ဈတ္တံ, ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ, ဝိသယဇ္ဈတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တံ အဇ္ဈတ္တေ ဘဝန္တိ အဇ္ဈတ္တိကန္တိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တဝသေန အဇ္ဈတ္တိကာန’’န္တိ။ တေသံ စက္ခာဒီနံ အဇ္ဈတ္တေသုပိ အဇ္ဈတ္တိကဘာဝေါ အဓိကသိနေဟဝတ္ထုတာယာတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒရာဂဿ အဓိမတ္တဗလဝတာယာ’’တိ။ ဣဒါနိ တတ္ထ တမတ္ထံ ပဋိယောဂိနာ သဒ္ဓိံ ဥဒါဟရဏဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘မနုဿာနံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဗာဟိရာနီတိ အဇ္ဈတ္တိကတော ဗဟိ ဘဝါနိ။
ပဌမပုဗ္ဗေသမ္ဗောဓသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅-၆။ ပဌမနောစေအဿာဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၇-၁၈။ နိက္ခန္တာတိ လောကတော နိက္ခန္တာ။ ဝိသံယုတ္တာ သံယောဂဟေတူနံ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ နော သံယုတ္တာ။ နော အဓိမုတ္တာတိ န ဥဿုက္ကဇာတာ။ ဝိမရိယာဒီ…ပေ… စေတသာတိ ဝိဂတကိလေသဝဋ္ဋမရိယာဒတာယ နိမ္မရိယာဒီကတေန စိတ္တေန။ စတုသစ္စမေဝ ကထိတံ စက္ခာဒီနံ အဿာဒါဒိနော ကထိတတ္တာ။
ပဌမနောစေအဿာဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇-၁၀။ ပဌမာဘိနန္ဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၉-၂၂။ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋမေဝ ကထိတံ အဘိနန္ဒနာနံ ဥပ္ပါဒနိရောဓာနဉ္စ ဝသေန ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ။ အနုပုဗ္ဗကထာတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဒတ္ထဝဏ္ဏနာ။ နေသန္တိ သုတ္တာနံ။
ပဌမာဘိနန္ဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ယမကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၈၅။)၃။ သဗ္ဗဝဂ္ဂေါ
၁။ သဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃။ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ပကရဏဝသေန ကတ္ထစိ သပ္ပဒေသေပိ ပဝတ္တတီတိ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ အနဝသေသဝိသယေန သဗ္ဗ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗသဗ္ဗ’’န္တိ, သဗ္ဗမေဝ ဟုတွာ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အာယတနဘာဝံ သဗ္ဗံ အာယတနသဗ္ဗံ, သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။
တဿ အဝိသယာဘာဝတော န အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စီတိ။ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တံ, ဣဓ ဝါ သဒေဝကေ လောကေ, ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန အဒိဋ္ဌံ နာမ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ အနုမာနဝိသယံ နု ခေါ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အထော အဝိညာတ’’န္တိ။ အညေသံ အပစ္စက္ခမ္ပိ အဝိညာတံ တဿ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ အဒိဋ္ဌံ အဝိညာတံ နတ္ထိ။ ပစ္စုပ္ပန္နံ အတီတမေဝ ဉေယျံ ဂဟိတံ, အနာဂတံ နု ခေါ ကထန္တိ အာဟ – ‘‘အဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ, တဿ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဇာနိတုံ ဉာတုံ အသက္ကုဏေယျံ နာမ တဿ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ အဘိညာသီ’’တိအာဒိ။
သကလဿ သက္ကာယဓမ္မဿ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ သက္ကာယသဗ္ဗံ။ သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ ပဉ္စန္နံ ဒွါရာနံ အာရမ္မဏဘူတေသု သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု။ ယသ္မာ ဆသုပိ အာရမ္မဏေသု ဂဟိတေသု ပဒေသသဗ္ဗံ နာမ န ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ပဉ္စာရမ္မဏမတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဒေသသဗ္ဗံ သက္ကာယသဗ္ဗံ န ပါပုဏာတိ တဿ တေဘူမကဓမ္မေသု ဧကဒေသဿ အသင်္ဂဏှနတော။ သက္ကာယသဗ္ဗံ အာယတနသဗ္ဗံ န ပါပုဏာတိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အသင်္ဂဏှနတော။ အာယတနသဗ္ဗံ သဗ္ဗသဗ္ဗံ န ပါပုဏာတိ။ ယသ္မာ အာယတနသဗ္ဗေန စတုဘူမကဓမ္မာဝ ပရိဂ္ဂဟိတာ, န လက္ခဏပညတ္တိယော, ယသ္မာ သဗ္ဗသဗ္ဗံ ဒဿေန္တေန ဗုဒ္ဓဉာဏဝိသယော ဒဿိတော, တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗသဗ္ဗံ န ပါပုဏာတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ကသ္မာ…ပေ… နတ္ထိတာယာ’’တိ သဗ္ဗံ ဉာတာရမ္မဏေနေဝ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။ ‘‘အာယတနသဗ္ဗေပိ ဣဓ ဝိပဿနုပဂဓမ္မာဝ ဂဟေတဗ္ဗာ အဘိညေယျနိဒ္ဒေသဝသေနပိ သမ္မသနစာရဿေဝ ဣစ္ဆိတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။
ပဋိက္ခိပိတွာတိ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ပဋိက္ခိပိတွာ။ တဿာတိ ‘‘အညံ သဗ္ဗံ ပညာပေဿာမီ’’တိ ဝဒန္တဿ။ ဝါစာယ ဝတ္တဗ္ဗဝတ္ထုမတ္တကမေဝါတိ ဝဉ္ဈာပုတ္တဂဂနကုသုမာဒိဝါစာ ဝိယ ဧတဿ ဝါစာယ ကေဝလံ ဝတ္တဗ္ဗဝတ္ထုကမေဝ ဘဝေယျ, န အတ္ထော, ဝစနမတ္တကမေဝါတိ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၈၆။)အတ္ထော။ အတိက္ကမိတွာတိ အနာမသိတွာ အဂ္ဂဟေတွာ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ဝိဃာတာပဇ္ဇနံ ကေန ဟေတုနာ။ ယထာ တံ အဝိသယသ္မိန္တိ ယထာ အညောပိ ကောစိ အဝိသယေ ဝါယမန္တော, ဧဝန္တိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတူ’’တိ ဝုတ္တကာရဏမေဝ ဥပနယနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာရဏောပနယနဉ္စ ကာရဏမေဝါတိ ‘‘ယထာတိ ကာရဏဝစန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧဝံ ဣမသ္မိမ္ပိ အဝိသယေ’’တိအာဒိ။
သဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄။ သဗ္ဗဿာတိ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တဿ။ ပဟာနာယာတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပဟာနဝသေန ပဇဟနာယ။ စက္ခုသမ္ဖဿန္တိ စက္ခုသန္နိဿိတဖဿံ။ မူလပစ္စယန္တိ မူလဘူတံ ပစ္စယံ ကတွာ, သဟဇာတဝေဒနာယ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဧသေဝ နယောတိ အပဒေသေန ‘‘သောတသမ္ဖဿံ မူလပစ္စယံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ မနောတိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ မနောဒွါရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အာရမ္မဏန္တိ ဓမ္မာရမ္မဏံ။ သဟာဝဇ္ဇနကဇဝနန္တိ သဟမနောဒွါရာဝဇ္ဇနကံ ဇဝနံ။ တံပုဗ္ဗကတ္တာ မနောဝိညာဏဖဿဝေဒနာနံ မူလပစ္စယဘူတာ သဗ္ဗေသွေဝ စက္ခုဒွါရာဒီသု ဝုတ္တိတ္တာ တဒနုရူပတော ‘‘ဘဝင်္ဂသဟဇာတော သမ္ဖဿော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဟာဝဇ္ဇနဝေဒနာယ ဇဝနဝေဒနာ ‘‘ဝေဒယိတ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာ, ဘဝင်္ဂသမ္ပယုတ္တာယ ပန ဝေဒနာယ ဂဟဏေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဘဝင်္ဂတော အမောစေတွာ ဘဝင်္ဂစိတ္တေန သဒ္ဓိံယေဝ အာဝဇ္ဇနံ ဂဟေတွာ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဘဝင်္ဂံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယာ ပနေတ္ထ ဒေသနာတိ ယာ ဧတ္ထ ‘‘ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တဒေသနာ သတ္ထု အနသိဋ္ဌိ အာဏာ။ အယံ ပဏ္ဏတ္တိ နာမ တဿ တဿ အတ္ထဿ ပကာရတော ဉာပနတော။ ဧတ္ထ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗေ သဘာဝဓမ္မာ ဂဟိတာ, ပညတ္တိ ပန ကတမာတိ ဝိစာရဏာယ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၈၇။)၃။ အဘိညာပရိညာပဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅။ အဘိညာတိ အဘိညာယ။ ယ-ကာရလောပဝသေနာယံ နိဒ္ဒေသော ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈, ၄၀၅၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၄) ဝိယ, တထာ ‘‘ပရိညာ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ သဗ္ဗန္တိ အာယတနသဗ္ဗံ။ တဉှိ အဘိညေယျံ။ အဘိဇာနိတွာတိ အဘိညာယ ဇာနိတွာ။ ပရိဇာနိတွာတိ တီရဏပရိညာယ အနိစ္စာဒိတော ပရိဇာနိတွာ။ ပဇဟနတ္ထာယာတိ ပဟာနပရိညာယ အနဝသေသတော ပဇဟနာယ။
အဘိညာပရိညာပဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပဌမအပရိဇာနနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆။ ‘‘အဘိဇာန’’န္တိအာဒိနာ ဧတ္ထ ဘဂဝါ ပဌမံ ကဏှပက္ခံ ဒဿေတွာ သုက္ကပက္ခံ ဒဿေတိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန။ တေနေတ္ထ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။
ပဌမအပရိဇာနနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဒုတိယအပရိဇာနနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇။ စက္ခုဝိညာဏဝိညာတဗ္ဗဓမ္မော နာမ ရူပါယတနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတရူပမေဝါ’’တိ။ ဣဓ အနာပါထဂတံ ‘‘စက္ခုဝိညာဏဝိညာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာ အာပါထဂတမ္ပိ အနာပါထဂတမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ‘‘ယေ စ ရူပါ’’တိ အနဝသေသတော ဝုတ္တတ္တာ။ တေ ဟိ ဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာ သဟ စက္ခုဝိညာဏေန ဝိညာတဗ္ဗတ္တာ။ တထာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏံ တေဟိ ဧကုပ္ပါဒံ ဧကဝတ္ထုကံ ဧကနိရောဓံ ဧကာရမ္မဏမေဝ။ သေသပဒေသူတိ သေသေသု ‘‘ယဉ္စ သောတံ ယေ စ သဒ္ဒါ’’တိအာဒိနာ အာဂတေသု ကဏှပက္ခေ ပဉ္စသု, သုက္ကပက္ခေ ဆသုပိ ပဒေသု။ ဧသေဝ နယောတိ ယွာယံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတရူပမေဝ ဂဏှိတွာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧသော ဧဝ တတ္ထပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယော။
ဒုတိယအပရိဇာနနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၈၈။)၆။ အာဒိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈။ ဂယာနာမိကာယ နဒိယာ အဝိဒူရေ ပဝတ္တော ဂါမော ဂယာ နာမ, တဿံ ဂယာယံ ဝိဟရတီတိ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဂယာဂါမဿ ဟိ အာသန္နေ ဂယာသီသနာမကေ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ ဘဂဝါ တဒါ ဝိဟာသိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝါ တတ္ထ ဝိဟရတီ’’တိ။
တတြာတိ ‘‘ဘိက္ခူ အာမန္တေသီ’’တိ ယေ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ, ယထာ စာယံ ဒေသနာ တေသံ သပ္ပါယာ ဇာတာ, တတြ တသ္မိံ အတ္ထဒွယေ ဝိဘာဝေတဗ္ဗေ အယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ အနုပဋိပါဋိကထာ။ ဣတောတိ ဣမသ္မာ ကပ္ပတော။ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ ပါရမိတာပရိဘာဝနာယ ပရိပါကဂတေ။ ဉာဏေတိ ဗောဓိဉာဏေ။ ကနိဋ္ဌပုတ္တော ဝေမာတိကဘာတာ ဘဂဝတော။ ဝေဠုဘိတ္တိကုဋိကာဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဗဟိဒ္ဓါ, အန္တော ပန ပဋသာဏီဟိ။
သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ။ ပုညစေတနံ အန္တော အဗ္ဘန္တရေ ပဝေသေတိ။ ဘဂဝါပိ တဿ ပုတ္တောတိ ကတွာ ‘‘အညေ တယော ပုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိပ္ပကိရိတွာတိ ပရာဇယေန အဝိပ္ပကိရိယ အပလာယိတွာ။ ပိဒဟီတိ ဒါတုံ န သက္ကောမီတိ တထာ အကာသိ။ သစ္စဝါဒိတာယ ဂဏှိံသူတိ ရာဇကုလဿ သစ္စဝါဒိတာယ အတ္တနော ဝရံ ဂဏှိံသု။
ဝိနိဝတ္တိတုန္တိ ပဋိညာယ နိဝတ္တိတုံ။ အန္တရာတိ တုမှေဟိ ပရိစ္ဆိန္နကာလဿ အန္တရာ ဧဝ မတာ။ အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထဋ္ဌာနံ ဥသဘံ နာမ။ ဥသဘေ အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထပ္ပမာဏေ ဌာနေ။ ဒါနဂ္ဂေ ဗျာဝဋောတိ ပသုတော။
သောတိ ဘဂဝါ။ တထာရူပဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာပါဋိဟာရိယံ, ယထာ ဒေသနာယ ဂဟိတော အတ္ထော ပစ္စက္ခတော ဝိဘူတော ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေသံ…ပေ… ဒေသေဿာမီ’’တိ။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိ စိရကာလပရိစိတာဒိတ္တအဂ္ဂိကာနံ အာဒိတ္တပရိယာယဒေသနာဝ သပ္ပါယာတိ နိစ္ဆယမကာသိ။ ပဒိတ္တန္တိ ပဒီပိတံ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ ဧကဇာလီဘူတံ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပဇ္ဇလိတ’’န္တိ။ ဒုက္ခလက္ခဏံ ကထိတံ စက္ခာဒီနံ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တဘာဝေန ဒုက္ခမတာယ ဒုက္ခဿ ကထိတတ္တာ။
အာဒိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၈၉။)၇။ အဒ္ဓဘူတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၉။ အဓိသဒ္ဒေန သမာနတ္ထော အဒ္ဓသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓဘူတန္တိ အဓိဘူတ’’န္တိအာဒိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
အဒ္ဓဘူတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ သမုဂ္ဃါတသာရုပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀။ မညိတံ နာမ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီဟိ ဂဟေတဗ္ဗံ မညိတံ။ သဗ္ဗသ္မိံ မညိတန္တိ သဗ္ဗမညိတံ, တဿ သမုဂ္ဃါတော သေတုဃာတော, တဒါဝဟံ သဗ္ဗမညိတသမုဂ္ဃါတသာရုပ္ပံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မညိတံ နာမ စက္ခာဒီသု ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နာညသ္မိ’’န္တိ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ အနုစ္ဆဝိကန္တိ အနုရူပံ အဝိလောမံ။ ဣဓာတိ ဣဓေဝ သာသနေ အညတ္ထ တဒဘာဝတော။ ‘‘တဏှာ-မာနဒိဋ္ဌိမညိတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ မညိတတ္တယံ သပရသန္တာနေသု ပဋိပက္ခဝသေန ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုံ အဟန္တိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘စက္ခုံ အဟ’’န္တိ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တဝိသယံ ဒိဋ္ဌိမညိတဉ္စ ဒဿေတိ အတ္တာဘိနိဝေသာဟံကာရဒီပနတော။ ‘‘မမ’’န္တိ ဣမိနာ တဏှာမညိတံ မာနမညိတမ္ပိ ဝါ, ပရိဂ္ဂဟမုခေနပိ သေယျာဒိတော မာနုပ္ပဇ္ဇနတော။ သေသပဒဒွယေပိ ဣမိနာ နယေန မညိတဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဟန္တိ အတ္တာဝ, သော စ စက္ခုသ္မိံ တဒဓီနဝုတ္တိတ္တာ ‘‘ပရော’’တိ န မညတိ။ မမ ကိဉ္စနပလိဗောဓော စက္ခုသ္မိံ သတိ လဗ္ဘနတော, အသတိ န မညတိ တထာမညိတဿ ပစ္စယဃာတတော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။
အဟံ စက္ခုတော နိဂ္ဂတောတိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗော အယံ သတ္တော စက္ခုတော နိဂ္ဂတော တတ္ထ သုခုမာကာရေန ဥပလဗ္ဘနတော။ မမ ကိဉ္စနပလိဗောဓော စက္ခုတော နိဂ္ဂတော တသ္မိံ သတိ ဧဝ ဥပလဗ္ဘနတော။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ပရောတိ ပရော သတ္တော။ မမ စက္ခူတိ န မညတိ ယဿ တံ စက္ခု, တဿ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗဿေဝ အဘာဝတော။ မမတ္တဘူတန္တိ မမ ကာရဏံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဧဝမေတသ္မိံ သုတ္တေ စက္ခုရူပ-စက္ခုဝိညာဏ-စက္ခုသမ္ဖဿ-သုခဒုက္ခာဒုက္ခမသုခဝသေန သတ္တ ဝါရာ စက္ခုဒွါရေ, တထာ သောတဒွါရာဒီသူတိ ဆ သတ္တကာ ဒွေစတ္တာလီသ။ ပုန သက္ကာယဝသေန ‘‘သဗ္ဗံ န မညတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ, တေန တေစတ္တာလီသ။ ပုန တေဘူမကဝဋ္ဋံ ‘‘လောကော’’တိ ဂဟေတွာ ‘‘န ကိဉ္စိ လောကေ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၉၀။)ဥပါဒိယတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တေန စတုစတ္တာလီသ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ စတုစတ္တာလီသာယ ဌာနေသု အရဟတ္တံ ပါပေတွာ ဝိပဿနာ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘စတုစတ္တာလီသာဓိကသတေသူ’’တိ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု လိခန္တိ, သာ စ ပမာဒလေခါ။
သမုဂ္ဃါတသာရုပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ပဌမသမုဂ္ဃါတသပ္ပါယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၁။ ဥပကာရဘူတာ တဒါဝဟတ္တာ။ တတောတိ မညိတာကာရတော။ တန္တိ မညနာဝတ္ထုံ။ အညေနာကာရေနာတိ ယထာ မညတိ အနိစ္စာဒိအာကာရတော, အညေန အနိစ္စာဒိနာ အာကာရေန ဟောတိ။ အညထာဘာဝံ ဝိပရိဏာမန္တိ ဥပ္ပါဒဝယတာယ အညထာဘာဝံ ဇရာယ မရဏေန စ ဒွေဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗံ။ တံ ဥပဂမနေန အညထာဘာဝီ, ဧဝံဘူတော ဟုတွာပိ ဇီရဏဘိဇ္ဇနသဘာဝေသု။ ဘဝေသု သတ္တော လောကော ဥပရိပိ ဘဝံယေဝ အဘိနန္ဒတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတမေဝ သင်္ကဍ္ဎိတွာတိ ‘‘စက္ခုံ န မညတီ’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတမေဝ ခန္ဓဓာတုအာယတနာတိ ခန္ဓာဒိပရိယာယေန ဧကတော ဂဟေတွာ ပုနပိ မညနာဝတ္ထုံ ဒဿေတိ။ အဝသာနေ ‘‘တတော တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တပဒေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗဝါရေသု အဋ္ဌ အဋ္ဌ ဟောန္တီတိ ‘‘အဋ္ဌစတ္တာလီသာယ ဌာနေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။
ပဌမသမုဂ္ဃါတသပ္ပါယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒုတိယသမုဂ္ဃါတသပ္ပါယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၂။ ဒဿေတွာတိ ဧတ္ထ လက္ခဏေ အယံ တွာ-သဒ္ဒေါ, ဟေတုမှိ ဝါ။ အနာဒိသတ္တသန္တာနဂတဂါဟတ္တယလက္ခိတာ ဟိ သတ္ထု, တိပရိဝဋ္ဋဒေသနာ တံနိမိတ္တံ ယာဝဒေဝ တပ္ပဟာနာယ ပဝတ္တိတဘာဝတော။ အရဟတ္တံ ပါပေတွာ ဝိပဿနာ ကထိတာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘သဟ ဝိပဿနာယ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ ကထိတာ’’တိ။
ဒုတိယသမုဂ္ဃါတသပ္ပါယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဗ္ဗဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၉၁။)၄။ ဇာတိဓမ္မဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၃၃-၄၂။ နိဗ္ဗတ္တနသဘာဝန္တိ ဟေတုပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနသဘာဝံ။ ဥပ္ပါဒါနန္တရံ ဗုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ ဇီရဏသဘာဝံ။ ယတ္ထ စက္ခာဒယော, တတ္ထေဝ ဝိသဘာဂသမုဋ္ဌာနလက္ခဏေန ဗျာဓိနော ဥပ္ပတ္တိပစ္စယဘာဝေန ဗျာဓိသဘာဝံ။ မရဏသဘာဝန္တိ ဝိနာသသဘာဝံ။ သောကသဘာဝန္တိ ဉာတိဗျသနာဒိနာ ဍယှမာနဒုက္ခသဘာဝံ။ သံကိလေသိကသဘာဝန္တိ တဏှာဒိဝသေန သံကိလိဿနသဘာဝံ။
ဇာတိဓမ္မဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သဗ္ဗအနိစ္စဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၄၃-၅၂။ ဉာတပရိညာ အာဂတာ ဝိသယဝသေန တဗ္ဗိသယဿ ဓမ္မဿ ဇောတိတတ္တာ။ ဣတရာ ဒွေ တီရဏပဟာနပရိညာပိ အာဂတာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, တာသံ အဘိညေယျဓမ္မဝိသယတ္တာ ဉာဏဿ စ တီရဏပဟာနပရိညာသမ္ဘဝတော။ ပရိညေယျပဒေ တီရဏပရိညာဝ အာဂတာ, ပဟာတဗ္ဗပဒေ ပဟာနပရိညာဝ အာဂတာတိ ယောဇနာ။ ဣတရာပိ ဒွေ ဂဟိတာယေဝ တာဟိ ဝိနာ အတ္ထသိဒ္ဓိယာ အဘာဝတော။ ပစ္စက္ခံ ကာတဗ္ဗံ အာရမ္မဏတော အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ အဝုတ္တာပိ ဂဟိတာယေဝ ပရိဇာနနဿ ယာဝဒေဝ ပဟာနတ္ထတ္တာ။ ဧကသဘာဝေန ဝိနာဘာဝေါ အနေကဂ္ဂဋ္ဌော။ ဥပသဋ္ဌရောဂေန ဝိယ အန္တော ဧဝ အဘိဟတသဗ္ဗတာ ဥပဟတဋ္ဌော။
သဗ္ဗအနိစ္စဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမော ပဏ္ဏာသကော။
၆။ အဝိဇ္ဇာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၅၃-၆၂။ စတူသု သစ္စေသု အညာဏံ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကသမ္မောဟော။ အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတိ, ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီတိ ကတွာ ဝိဇ္ဇာယ ပဋိပက္ခောဝ အဝိဇ္ဇာ။ ဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နာယ အနဝသေသတော အဝိဇ္ဇာ ပဟီယတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိဇ္ဇာတိ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၉၂။)အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇာ’’တိ အာဟ။ န ကေဝလံ အနိစ္စာနုပဿနာဝသေနေဝ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ, အထ ခေါ ဣတရာနုပဿနာဝသေနပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒုက္ခာ…ပေ… ပဟီယတိယေဝါ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဥပရိသုတ္တန္တေ သန္ဓာယာဟ။ တတော အပရေပိ တံအတ္ထလက္ခဏဝသေန ကထိတသုတ္တန္တေပိ။ တာနိပိ ဟိ တထာ ဗုဇ္ဈနကပုဂ္ဂလာနမဇ္ဈာသယေန ဝုတ္တာနီတိ။
အဝိဇ္ဇာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ မိဂဇာလဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမမိဂဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၃။ စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စန္တိ ဝုတ္တစက္ခုဝိညာဏေန ပဿိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာ’’တိ။ ကမနီယာတိ ကာမေတဗ္ဗာ။ မနံ အပ္ပါယန္တီတိ မနာပါတိ အာဟ ‘‘မနဝဍ္ဎနကာ’’တိ။ ပိယာယိတဗ္ဗသဘာဝါ ပိယရူပါ။ ကာမူပသံဟိတာတိ ကာမပဋိသံယုတ္တာ။ အာလမ္ဗိတဗ္ဗတာ ဧဝ စေတ္ထ ဥပသံဟိတတာတိ ‘‘အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဏှာသင်္ခါတာ နန္ဒီ တဏှာနန္ဒီ, န တုဋ္ဌိနန္ဒီယေဝ ‘‘နန္ဒိံ စရတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဂါမန္တန္တိ ဂါမသမီပံ။ ‘‘အနုပစာရဋ္ဌာန’’န္တိ ဝတွာ တံ ဒဿေတိ ‘‘ယတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။
ဧတ္ထာတိ ယထာနီဟတေ ပါဌေ။ ‘‘ဣမံ ဧကံ ပရိယာယံ ဌပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ တဿ ‘‘ပန္တာနီ’’တိပဒေန သင်္ဂဟိတတ္တာ။ အပ္ပသဒ္ဒါနိ အပ္ပနိဂ္ဃေါသာနီတိ ဧတ္ထ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ အဘာဝတ္ထော။
ပဌမမိဂဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ သမိဒ္ဓိလောကပဉှာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၈။ အာယာစနသုတ္တတော ပဋ္ဌာယာတိ မိဂဇာလဝဂ္ဂေ ဒုတိယသုတ္တတော ပဋ္ဌာယ။ ပဌမသုတ္တေ ပန ဒုတိယကဝိဟာရာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ။
သမိဒ္ဓိလောကပဉှာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၉၃။)၇။ ဥပသေနအာသီဝိသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၉။ ဂဟေတွာတိ ပါရုပနဿ သိထိလကရဏေန ဝီမံသတော မောစေတွာ။ လေဏစ္ဆာယာယာတိ ပုရိမဒိသာယ လေဏစ္ဆာယာယံ။ ပတိတွာတိ လေဏစ္ဆဒနတော ဘဿိတွာ။ ဖုဋ္ဌဝိသောတိ စတူသု အာသီဝိသေသု သော ဖုဋ္ဌဝိသော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ပရိယာဒိယမာနမေဝါတိ ခေပေန္တမေဝ, ဝိနာသေန္တမေဝါတိ အတ္ထော။ ယထာပရိစ္ဆေဒေနာတိ အတ္တနော ဝိသပရိစ္ဆေဒါနုရူပံ။ အညထာဘာဝန္တိ ဝဍ္ဎဘာဝါဒိပကတိဇဟနံ။ သဘာဝဝိဂမောတိ ဝိနာသော။
ဥပသေနအာသီဝိသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဥပဝါဏသန္ဒိဋ္ဌိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၀။ ရူပံ ပဋိသံဝိဒိတံ ကရောတိ ဉာတပရိညာဝသေန။ ရူပရာဂန္တိ နီလာဒိဘေဒေ ရူပဓမ္မေ ရာဂံ။ ပဋိသံဝိဒိတံ ကရောတိ ‘‘အယံ မေ ရာဂေါ အပ္ပဟီနော’’တိ။ ဧတေန သေက္ခာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ကထိတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝမ္ပိ ခေါ, ဥပဝါဏ, သန္ဒိဋ္ဌိကော ဓမ္မော ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ရူပရာဂံ ပဋိသံဝိဒိတံ ကရောတိ ‘‘နတ္ထိ မေ အဇ္ဈတ္တံ ရူပေသု ရာဂေါ’’တိ ပဇာနာတိ။ အသေက္ခာနံ ဟာယံ ပစ္စဝေက္ခဏာ။
ဥပဝါဏသန္ဒိဋ္ဌိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ပဌမဆဖဿာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၁။ ဖဿာကရာနန္တိ ဆန္နံ ဖဿာနံ အာကရာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနာနံ, စက္ခာဒီနန္တိ အတ္ထော။ နဋ္ဌော နာမ အဟန္တိ ဝဒတိ, ယော ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ သမုဒယာဒိံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ, သော ဝုသိတဝါ, ဣတရော အဝုသိတဝါ အဟဉ္စ တာဒိသောတိ။ အယမေဝါတိ အယံ စက္ခုသ္မိံ ‘‘နေတံ မမာ’’တိအာဒိနာ တိဏ္ဏံ ဂါဟာနံ အဘာဝေါ ဧဝ။
ပဌမဆဖဿာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၉၄။)၁၀။ ဒုတိယဆဖဿာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၂။ အပုနဗ္ဘဝေါတိ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝေါ။
၁၁။ တတိယဆဖဿာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၃။ ပနဿသန္တိ ဧကံသေန နဋ္ဌောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အတိနဋ္ဌော’’တိ, ဓုရတော ဧဝ နဋ္ဌောတိ အတ္ထော။
တတိယဆဖဿာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မိဂဇာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဂိလာနဝဂ္ဂေါ
၁-၅။ ပဌမဂိလာနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၇၄-၇၈။ အပ္ပညာတောတိ နာမဂေါတ္တတော စေဝ သီလာဒိဂုဏေဟိ စ အပ္ပညာတော အဝိဿုတော။ ထေရမဇ္ဈိမဘာဝံ အပ္ပတ္တတာယ နဝေါ။
ပဌမဂိလာနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဒုတိယအဝိဇ္ဇာပဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၀။ အနိစ္စာဒိဝသေန အဘိနိဝိသနံ အဘိနိဝေသော, သော ဧဝ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသနတော ပရာမာသော, သော ဧဝ ဂါဟော။ တေန အဘိနိဝေသပရာမာသဂ္ဂါဟေန ဂဏှိတုံ န ယုတ္တာ အနိစ္စာဒိသဘာဝတ္တာ။ သင်္ခါရာ ဧဝ ပဝတ္တိယာ ကာရဏဘာဝတော သင်္ခါရနိမိတ္တာနိ။ ယော သင်္ခါရေသု အပရိညာတာဘိနိဝေသေန ပဿိတဗ္ဗော အတ္တာကာရော, သော န ဟောတီတိ အညော အနတ္တာကာရော, တတော အညတော ပဿတိ။ ပရိညာတာဘိနိဝေသောတိ တီရဏပရိညာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဉာတမိစ္ဆာဘိနိဝေသော။ ပရိညာတာဘိနိဝေသောတိ ဝါ ပရိညာတဝိပဿနာဘိနိဝေသော။ ဝိပဿနာတိ အရူပသတ္တကဝသေန ဝိပဿနာယ ပရိဇာနိတဗ္ဗာ။
ဒုတိယအဝိဇ္ဇာပဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၉၅။)၈။ သမ္ဗဟုလဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၁။ ကေဝလန္တိ ဣတရလက္ခဏေဟိ အဝေါမိဿံ။
၁၀။ ဖဂ္ဂုနပဉှာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၃။ တဏှာယ ပဟီနာယ ဒိဋ္ဌိမာနာပိ ပဟီနာ ဧဝါတိ ‘‘တဏှာပပဉ္စဿ ဆိန္နတ္တာ ဆိန္နပပဉ္စေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဓ သတ္တဝေါဟာရော စက္ခာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဧဝ ဟောတိ, တသ္မာ ပရိနိဗ္ဗုတာနဉ္စ ဝေါဟာရော စက္ခာဒီသု သန္နိဿယေနေဝ, နာညထာတိ အတိက္ကန္တဗုဒ္ဓေဟိ ပရိဟရိတာနိ စက္ခုသောတာဒီနိ ပုစ္ဆာမီတိ ပုစ္ဆတိ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ။ စက္ခုသောတာဒိဝဋ္ဋံ ဝဋ္ဋေ ပဝတ္တေယျ။
ဖဂ္ဂုနပဉှာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဂိလာနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဆန္နဝဂ္ဂေါ
၁။ ပလောကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၄။ အနိစ္စလက္ခဏမေဝ ကထိတံ, တဉ္စ ပရိယာယေန, အနိစ္စလက္ခဏေ ကထိတေ ဣတရလက္ခဏာနိ ကထိတာနေဝ ဟောန္တိ ဗျဘိစာရဘာဝတော။
၂။ သုညတလောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၅။ အတ္တနော ဣဒန္တိ အတ္တနိယန္တိ အာဟ ‘‘အတ္တနော သန္တကေနာ’’တိ။
၃။ သံခိတ္တဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၆။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ခန္ဓိယဝဂ္ဂေ ခန္ဓဝသေန အာဂတံ, ဣဓ အာယတနဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။
၄။ ဆန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၇။ သဗ္ဗနိမိတ္တေဟိ ပဋိသလ္လီယတိ ဧတေနာတိ ပဋိသလ္လာနံ, ဖလသမာပတ္တိ။ ဇီဝိတဟာရကသတ္ထံ ဇီဝိတဿ ဟရဏတော, သတ္တာနဉ္စ သသနတော
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၉၆။)ဟိံသနတော။ ပရိစရိတောတိ ပယိရုပါသိတော။ တေန ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိန္တိ ဒီပေတိ။
အနုပဝဇ္ဇန္တိ ပရေဟိ န ဥပဝဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပနေတ္ထ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိဘာဝတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဝတ္တိက’’န္တိ။ ‘‘နေတံ မမာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော အရဟတ္တေ ပက္ခိပိတွာ ကထေသိ။ ပုထုဇ္ဇနဘာဝမေဝ ဒီပေန္တော ဝဒတိ အကတကိစ္စဘာဝဒီပနေန။ ကိဉ္စာပိ ထေရော ပုစ္ဆိတံ ပဉှံ အရဟတ္တေ ပက္ခိပိတွာ ကထေသိ, ‘‘န သမနုပဿာမီ’’တိ ပန ဝဒန္တော ကိဉ္စိ နိပ္ဖတ္တိံ န ကထေသိ, တသ္မာ ‘‘ဣဒမ္ပိ မနသိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။
ကိလေသပဿဒ္ဓီတိ ကိလေသပရိဠာဟဝူပသမော။ ဘဝတ္ထာယ ပုန ဘဝတ္ထာယ။ အာလယနိကန္တိ ပရိယုဋ္ဌာနေတိ ဘဝန္တရေ အပေက္ခာသညိတေ အာလယေ နိကန္တိယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တိယာ။ အသတိ အဝိဇ္ဇမာနာယ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန အညဘဝတော ဣဓာဂမနံ အာဂတိ နာမ။ စုတိဝသေန ဂမနန္တိ စဝနဝသေန ဣတော ဂတိ။ အနုရူပဂမနံ ဂတိ နာမ တဒုဘယံ န ဟောတိ။ စုတူပပါတော အပရာပရဘဝနဝသေန စုတိ, ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဥပပါတော, တဒုဘယမ္ပိ န ဟောတိ။ ဧဝံ ပန စုတူပပါတေ အသတိ နေဝိဓ န ဣဓ လောကေ။ န ဟုရံ န ပရလောကေ ဟောတိ။ တတော ဧဝ န ဥဘယတ္ထ ဟောတိ။ အယမေဝ အန္တော အယံ ဣဓလောကေ ပရလောကေ စ အဘာဝေါယေဝ ဒုက္ခဿ ပရိယောသာနံ။ အယမေဝါတိ ယထာဝုတ္တော ဧဝ – ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ပါဌေ ပရမ္ပရာဂတော ပမာဏဘူတော အတ္ထော။
ယေ ပနာတိ သမ္မဝါဒိနော သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အန္တရာဘဝံ ဣစ္ဆန္တိ ‘‘ဧဝံ ဘဝေန ဘဝန္တရသမ္ဗန္ဓော ယုဇ္ဇေယျာ’’တိ။ နိရတ္ထကံ အန္တရာဘဝဿ နာမ ကဿစိ အဘာဝတော။ စုတိက္ခန္ဓာနန္တရဉှိ ပဋိသန္ဓိက္ခန္ဓာနံယေဝ ပါတုဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အန္တရာဘဝဿ…ပေ… ပဋိက္ခိတ္တောယေဝါ’’တိ။ တတ္ထ ဘာဝေါတိ အတ္ထိတာ။ အဘိဓမ္မေ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏေ (ကထာ။ ၅၀၅-၅၀၇) ပဋိက္ခိတ္တောယေဝ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘အန္တရေနာ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အန္တရေနာ’’တိအာဒိ။ ဝိကပ္ပတော အညံ ဝိကပ္ပန္တရံ, တဿ ဒီပနံ ‘‘အန္တရေနာ’’တိ ဝစနံ။ န အန္တရာဘဝဒီပနံ တာဒိသဿ အနုပလဗ္ဘနတော ပယောဇနာဘာဝတော စ။ ယတ္ထ ဟိ ဝိပါကဝိညာဏဿ ပစ္စယော, တတ္ထဿ နိဿယဘူတဿ ဝတ္ထုဿ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၉၇။)သဟဘာဝီနဉ္စ ခန္ဓာနံ သမ္ဘဝေါတိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော နိဿယေန ဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ နာဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ဒေသဒူရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘နေဝ ဣဓ န ဟုရ’’န္တိ ဝုတ္တဒွယတော အပရံ ဝိကပ္ပေန ‘‘န ဥဘယ’’န္တိ, တတ္ထပိ န ဟောတိယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အန္တရေနာ’’တိ ဝါ ‘‘ဝိနာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော နိပါတော, တသ္မာ နေဝိဓ, န ဟုရံ, ဥဘယံ ဝိနာပိ နေဝါတိ အတ္ထော။
အာဟရီတိ ဆိန္နဝသေန ဂဏှိ။ တေနာဟ ‘‘ကဏ္ဌနာဠံ ဆိန္ဒီ’’တိ။ ပရိဂ္ဂဏှန္တောတိ သမ္မသန္တော။ ပရိနိဗ္ဗုတော ဒီဃရတ္တံ ဝိပဿနာယံ ယုတ္တပယုတ္တဘာဝတော။ ‘‘အနုပဝဇ္ဇံ ဆန္နေန ဘိက္ခုနာ သတ္ထံ အာဟရိတ’’န္တိ, ကထေသီတိ အသေက္ခကာလေ ဗျာကရဏံ ဝိယ ကတွာ ကထေသိ။
ဣမိနာတိ ‘‘ဥပဝဇ္ဇကုလာနီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန။ ထေရောတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗကာလေသု သံသဋ္ဌဝိဟာရီ ဟုတွာ ဌိတော ပစ္ဆာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီတိ အာသင်္ကန္တော ပုစ္ဆတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
ဆန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅-၆။ ပုဏ္ဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၈၈-၈၉။ တန္တိ စက္ခုရူပဒွယံ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဉ္စေဝ ရူပဉ္စာ’’တိ။ နန္ဒိသမုဒယာတိ နန္ဒိယာ သမုဒယတဏှာယ သေသကာရဏေဟိ နန္ဒိယာ သမုဒိတိ သမောဓာနံ နန္ဒိသမုဒယော, တသ္မာ နန္ဒိသမုဒယာ။ တေနာဟ ‘‘တဏှာယ သမောဓာနေနာ’’တိ။ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ခါတဿ ဒုက္ခဿ သမောဓာနေန သမုဒိတိ ပဝတ္တိယေဝါတိ သဟ သမုဒယေန ဒုက္ခဿ ဒဿိတတ္တာ ‘‘ဝဋ္ဋံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိရောဓူပါယေန သဒ္ဓိံ နိရောဓဿ ဒဿိတတ္တာ ‘‘ဝိဝဋ္ဋံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ’’တိ။ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒီသု အညတရော န ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီ’’တိ။
စဏ္ဍာတိ ကောဓနာ။ ဒုဋ္ဌာတိ ဒေါသဝန္တောတိ အတ္ထော။ ကိဗ္ဗိသာတိ ပါပါ။ ကက္ခဠာတိ ဒါရုဏာ။ ဃဋိကမုဂ္ဂရေနာတိ ဧကသ္မိံ ပက္ခေ ဃဋိကံ ဒဿေတွာ ကတေန ရဿဒဏ္ဍေန။ သတ္တာနံ သသနတော သတ္ထံ, တတော ဧဝ ဇီဝိတဿ ဟရဏတော ဟာရကဉ္စာတိ သတ္ထဟာရကံ။ ဣန္ဒြိယသံဝရော ‘‘ဒမော’’တိ ဝုတ္တော မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဒမနတော။ ပညာ ‘‘ဒမော’’တိ ဝုတ္တာ ကိလေသဝိသေဝိတာနံ ဒမနတော ဝူပသမနတော။ ဥပေါသထကမ္မံ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၉၈။)‘‘ဒမော’’တိ ဝုတ္တံ ကာယဒွါရာဒီဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနကအသမဿ ဒမနတော။ ခန္တိ ‘‘ဒမော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ အက္ခန္တိယာ ဒမနတော ဝူပသမနတော။ တေနာဟ ‘‘ဥပသမောတိ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။
ဧတ္ထာတိ သုနာပရန္တဇနပဒေ။ ဧတေ ဒွေတိ အယံ ပုဏ္ဏတ္ထေရော တဿ ကနိဋ္ဌောတိ ဧတေ ဒွေ ဘာတရော။ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ ဥဠာရံ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ ဥပ္ပါဒေတွာ။ သတ္တ သီဟနာဒေ နဒိတွာတိ မမ္မစ္ဆေဒကာနမ္ပိ အက္ကောသပရိဘာသာနံ ခမနေ သန္တောသာဘာဝဒီပနံ, ပါဏိပ္ပဟာရဿ, လေဍ္ဍုပ္ပဟာရဿ, ဒဏ္ဍပ္ပဟာရဿ, သတ္ထပ္ပဟာရဿ, ဇီဝိတဝေါရောပနဿ, ခမနေ သန္တောသာဘာဝဒီပနဉ္စာတိ ဧဝံ သတ္တ သီဟနာဒေ နဒိတွာ။ စတူသု ဌာနေသု ဝသိတတ္တာ ပါဠိယံ ဝသနဋ္ဌာနံ အနုဒ္ဒေသိကံ ကတွာ ‘‘သုနာပရန္တသ္မိံ ဇနပဒေ ဝိဟရတိ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။
စတူသု ဌာနေသူတိ အဗ္ဗုဟတ္ထပဗ္ဗတေ, သမုဒ္ဒဂိရိဝိဟာရေ, မာတုလဂိရိမှိ, မကုဠကာရာမဝိဟာရေတိ ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု။ တန္တိ စင်္ကမံ အာရုယှ ကောစိ ဘိက္ခု စင်္ကမိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ မဟတာ သမုဒ္ဒပရိဿယေန ဘာဝနာမနသိကာရဿ အနဘိသမ္ဘုဏနတော။ ဥပ္ပါတိကန္တိ ဥပ္ပါတကရံ မဟာသင်္ခေါဘံ ဥဋ္ဌပေတွာ။ သမ္မုခေတိ အနိလပဒေသေ။ ပဋိဝေဒေသုန္တိ ပဝေဒေသုံ။
အာရဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယာတိ မဏ္ဍလမာဠဿ ကာတုံ ပထဝီမိတကာလတော ပဘုတိ။ သစ္စဗန္ဓေန ပဉ္စသတာနိ ပရိပူရေတုံ ‘‘ဧကူနပဉ္စသတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဂန္ဓကုဋိန္တိ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ မဟာဂန္ဓကုဋိံ။
သစ္စဗန္ဓနာမောတိ သစ္စဗန္ဓေ ပဗ္ဗတေ စိရနိဝါသိတာယ ‘‘သစ္စဗန္ဓော’’တွေဝ လဒ္ဓနာမော။ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ ပဉ္စာဘိညာပရိဝါရံ အရဟတ္တံ အဓိဂစ္ဆိ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေနေဝဿ အဘိညာ အာဂတာ’’တိ။
တသ္မိံ သန္နိပတိတာ မဟာဇနာ ကေစိ သောတာပန္နာ, ကေစိ သကဒါဂါမိနော, ကေစိ အနာဂါမိနော, ကေစိ အရဟန္တော အဟေသုံ။ တတ္ထာပိ ကေစိ တေဝိဇ္ဇာ, ကေစိ ဆဠဘိညာ, ကေစိ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဇနဿ ဗန္ဓနမောက္ခော ဇာတော’’တိ။ ယေ ပန တတ္ထ သရဏဂမနပဉ္စသီလဒသသီလသမာဒါနေန လဒ္ဓါနုဂ္ဂဟာ, တေသံ ဒေဝတာနဉ္စ ဝသေန ‘‘မဟန္တံ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ အဟောသီ’’တိ ဝုတ္တံ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၂၉၉။)အရုဏံ ပန မဟာဂန္ဓကုဋိယံယေဝ ဥဋ္ဌပေသိ ဒေဝတာနုဂ္ဂဟတ္ထဉ္စေဝ ကုလာနုဒယာယ စ။ အပါယမဂ္ဂေ ဩတာရိတော ‘‘ကောစိ လောကဿ သဇိတာ အတ္ထိ, တဿ ဝသေန ပဝတ္တိသံဟာရာ ဟောန္တိ, တေနေဝါယံ ပဇာ သနာထာ ဟောတိ, တံ ယုဉ္ဇတိ စ တသ္မိံ တသ္မိံ ကမ္မေ’’တိ မိစ္ဆာဂါဟေဟိ။ ပရိစရိတဗ္ဗံ ယာစိ ‘‘ဧတ္ထ မယာ စိရံ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ။
ဆဋ္ဌန္တိ ဗာဟိယသုတ္တံ။ တံ ဥတ္တာနမေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ။
ပုဏ္ဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇-၈။ ပဌမဧဇာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၉၀-၉၁။ ဧဇတိ ဆဠာရမ္မဏနိမိတ္တံ ကမ္ပတီတိ ဧဇာ။ တေနာဟ ‘‘စလနဋ္ဌေနာ’’တိ။ အာဗာဓနဋ္ဌေန ပီဠနဋ္ဌေန။ အန္တော ဒေါသနဋ္ဌေနာတိ အန္တောစိတ္တေ ဧဝ ပဒုဿနဋ္ဌေန။ နိကန္တနဋ္ဌေနာတိ ဆိန္ဒနဋ္ဌေန။ ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတမေဝါတိ ဟေဋ္ဌာ မညိတသမုဂ္ဃါတသာရုပ္ပသုတ္တေ အာဂတမေဝ။ ဝုတ္တနယမေဝ မညိတသမုဂ္ဃါတသုတ္တေ။
ပဌမဧဇာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉-၁၀။ ပဌမဒွယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၉၂-၉၃။ ဒွယန္တိ ဒုကံ။ ပါဠိယံ အာမေဍိတလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဒွေ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ’’တိ။ ဧဝမေတန္တိ ဧဝံ အနိစ္စာဒိဘာဝေန ဧတံ စက္ခုရူပဉ္စာတိ ဒွယံ။ စလတီတိ အနဝဋ္ဌာနေန ပစလတိ။ ဗျထတီတိ ဇရာယ မရဏေန စ ပဝေဓတိ။ ဟေတု စေဝ ဥပ္ပတ္တိနိမိတ္တတ္တာ။ သဟဂတီတိ သဟပ္ပဝတ္တိ, တာယ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သင်္ဂတီ’’တိ ဖဿော ဝုတ္တော။ ဧသ နယော သေသပဒဒွယေပိ။ ယသ္မာ စ သံဂစ္ဆမာနဓမ္မဝိမုတ္တာ သင်္ဂတိ နာမ နတ္ထိ, တထာ သန္နိပါတသမဝါယာ, တေသံ ဝသေန နိဗ္ဗတ္တော ဖဿော တထာ ဝုစ္စတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၀။)ဝတ္ထူတိ စက္ခု နိဿယပစ္စယာဒိဘာဝေန။ အာရမ္မဏန္တိ ရူပံ အာရမ္မဏပစ္စယာဒိဘာဝေန။ သဟဇာတာ တယော ခန္ဓာ ဝေဒနာဒယော, တေ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေန။ အယံ ဟေတူတိ အယံ တိဝိဓော ဟေတူ။ ဖဿေနာတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယသ္မာ ရူပါရမ္မဏေ ဖဿေ အတ္တနော ဖုသနကိစ္စံ ကရောန္တေ ဧဝံ ဝေဒနာ အနုဘဝနကိစ္စံ, သညာ သဉ္ဇာနနကိစ္စံ ကရောတိ, တသ္မာ ‘‘ဖဿေန ဖုဋ္ဌမေဝါ’’တိအာဒိဝုတ္တမေဝ အတ္ထံ ဣဒါနိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဒဿေတုံ ‘‘ဖုဋ္ဌော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စေဝ ခန္ဓာ ဘဂဝတာ သမတိံသာယ အာကာရေဟိ ဝုတ္တာ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ။ ရုက္ခသာခါသု ရုက္ခဝေါဟာရော ဝိယ ဧကေကဓမ္မေပိ ခန္ဓဝေါဟာရော ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဝိညာဏံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ယမ။ ခန္ဓယမက ၂)။
ပဌမဒွယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဆန္နဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ သဠဝဂ္ဂေါ
၁။ အဒန္တအဂုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၄။ အဒမိတာတိ ဒမံ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝံ အနီတာ။ အဂေါပိတာတိ သတိသင်္ခါတာယ ဝတိယာ န ရက္ခိတာ။ အပိဟိတာတိ သတိကဝါဋေန န ပိဟိတာ။ စတူဟိပိ ပဒေဟိ ဣန္ဒြိယာနံ အနာဝရဏမေဝါဟ။ အဓိကံ ဝဟန္တီတိ အဓိဝါဟာ, ဒုက္ခဿ အဓိဝါဟာ ဒုက္ခာဓိဝါဟာ။ နိရယေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကံ နေရယိကံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သေသပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။
သဠေဝါတိ ဆ-ကာရဿ သ-ကာရော, ဠ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ယတ္ထာတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ အနဝဿုတာ အတိန္တာတိ ရာဂေန အတေမိတာ။
အဿာဒိတန္တိ အဿာဒံ ဣတံ ဥပဂတံ။ တေနာဟ ‘‘အဿာဒဝန္တ’’န္တိ။ သုခဒုက္ခန္တိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ။ အနွယတီတိ အနွယော, ဟေတု။ ဖဿောတိ အနွယော ဧတဿာတိ ဖဿနွယန္တိ အာဟ – ‘‘ဖဿဟေတုက’’န္တိ။ ‘‘အဝိရုဒ္ဓ’’ဣတိ ဝိဘတ္တိလောပေန နိဒ္ဒေသော။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၁။)ပပဉ္စသညာတိ တဏှာဒိသမဓူပသံဟတသညာ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသသညာယ ပပဉ္စသညာ နာမ ဟုတွာ’’တိ။ ပပဉ္စသညာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ပပဉ္စသညာ, ဣတရီတရာ နရာ။ ပပဉ္စယန္တာတိ သံသာရေ ပပဉ္စံ စိရာယနံ ကရောန္တာ။ သညိနောတိ ဂေဟဿိတသညာယ သညာဝန္တော။ မနောမယံ ဝိတက္ကန္တိ ကေဝလံ မနသာ သမ္ဘာဝိတံ မိစ္ဆာဝိတက္ကံ။ ဣရီယတီတိ ဣရိယံ ပဋိပတ္တိံ ဣရီယတိ ပဋိပဇ္ဇတိ။
သုဋ္ဌု ဘာဝိတောတိ သုဋ္ဌုဘာဝံ သုဘာဝနံ ဣတော ဘာဝိတဘာဝိတော။ ဖုဋ္ဌဿ စိတ္တန္တိ တေန ယထာဝုတ္တဖဿေန ဖုဋ္ဌံ အဿ စိတ္တံ။ န ဝိကမ္ပတေ ကွစီတိ ကိသ္မိဉ္စိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏေ န ကမ္ပတိ။ ပါရဂါတိ ပါရဂါမိနော ဘဝထ။
အဒန္တအဂုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ မာလုကျပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၅။ အပသာဒေတီတိ တဇ္ဇေတိ။ ဥဿာဒေတီတိ ဥက္ကံသေတိ။ အယံ ကိရ ထေရော မာလုကျပုတ္တော။ ပမဇ္ဇိတွာတိ ယောနိသောမနသိကာရဿ အနနုယုဇ္ဇနေန ပမဇ္ဇိတွာ။
ယတြာတိ ပစ္စတ္တံ ဝစနာလင်္ကာရေ။ နာမာတိ အသမ္ဘာဝနေ အပသာဒနပက္ခေ, ဥဿာဒနပက္ခေ ပန သမ္ဘာဝနေ။ ကိံ ဇာတန္တိ ကိံ တေန မဟလ္လကဘာဝေန ဇာတန္တိ မဟလ္လကဘာဝံ တိဏာယပိ အမညမာနော ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ယဒိ…ပေ… အနုဂ္ဂဏှန္တော’’တိ။ အနုဂ္ဂဏှန္တောတိ အစိန္တေန္တော။ မာဒိသာနံ ဘဂဝတော ဩဝါဒေါ ဥပကာရာဝဟောတိ ဧတရဟိ ဩဝါဒဉ္စ ပသံသန္တော။
‘‘အဒိဋ္ဌာ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ပရိကပ္ပဝသေန ဝုတ္တနိဒဿနံ ‘‘ယထာ ဧတေသု ဆန္ဒာဒယော န ဟောန္တိ, ဧဝမိတရေသုပိ ပရိညာတေသူ’’တိ နယပဋိပဇ္ဇနတ္ထံ, တေသမ္ပိ ဣမေဟိ သမာနေတဗ္ဗတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုပိနကူပမာ ကာမာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ၂။၄၆၊ ပါစိ။ ၄၁၇၊ စူဠဝ။ ၆၅)။
စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တန္တိ စက္ခုဝိညာဏဿ ရူပါယတနံ ယတ္တကော ဂဟဏာကာရော, တတ္တကံ။ ကိတ္တကံ ပမာဏန္တိ အတ္တသံဝေဒိယံ ပရဿ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၂။)န ဒိသိတဗ္ဗံ, ကပ္ပနာမတ္တံ ရူပံ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ရူပေတိ ရူပါယတနေ။ ရူပမတ္တမေဝါတိ နီလာဒိဘေဒံ ရူပါယတနမတ္တံ, န နီလာဒိ။ ဝိသေသနိဝတ္တနတ္ထော ဟိ အယံ မတ္တ-သဒ္ဒေါ။ ယဒိ ဧဝံ, ဧဝ-ကာရော ကိမတ္ထိယော? စက္ခုဝိညာဏဉှိ ရူပါယတနေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ နီလာဒိဝိသေသံ ‘‘ဣဒံ နီလံ နာမ, ဣဒံ ပီတံ နာမာ’’တိ န ဂဏှာတိ။ ကုတော နိစ္စာနိစ္စာဒိသဘာဝတ္ထန္တိ သံဟိတဿပိ နိဝတ္တနတ္ထံ ဧဝကာရဂ္ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘န နိစ္စာဒိသဘာဝ’’န္တိ။ သေသဝိညာဏေဟိပီတိ ဇဝနဝိညာဏေဟိပိ။
ဒိဋ္ဌံ နာမ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပါယတနဿ ဒဿနန္တိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ရူပေ ရူပဝိဇာနန’’န္တိ။ စက္ခုဝိညာဏမတ္တမေဝါတိ ယတ္တကံ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပါယတနေ ဂဟဏမတ္တံ, တံမတ္တမေဝ မေ သဗ္ဗံ စိတ္တံ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ရာဂါဒိရဟေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ ဒိဋ္ဌံ နာမ ပဒတ္ထတော စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌံ ရူပံ။ တတ္ထေဝါတိ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌမတ္တေ ရူပေ။ စိတ္တတ္တယံ ဒိဋ္ဌမတ္တံ နာမ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ ရာဂါဒိဝိရဟေန ပဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ တ’’န္တိ အာဒိ။
မနောဒွါရာဝဇ္ဇနေန ဝိညာတာရမ္မဏံ ဝိညာတန္တိ အဓိပ္ပေတံ ရာဂါဒိဝိရဟေန ဝိညေယျတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ အာဝဇ္ဇနေနာ’’တိအာဒိ။
တဒါတိ တသ္မိံ ကာလေ, န တတော ပဋ္ဌာယာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌမတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ယေသံ ရာဂါဒီနံ နိဝတ္တနံ အဓိပ္ပေတံ, တေ ‘‘တေနာ’’တိ ဧတ္ထ တ-သဒ္ဒေန ပစ္စာမသီယန္တီတိ ‘‘တေန ရာဂေန ဝါ ရတ္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ ဝိသယေ ဘုမ္မံ, ဝိသယဘာဝေါ စ ဝိသယိနာ သမ္ဗန္ဓဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိဗဒ္ဓေါ’’တိအာဒိ။
သတီတိ ရူပဿ ယထာသဘာဝသလ္လက္ခဏာ သတိ မုဋ္ဌာ ပိယနိမိတ္တမနသိကာရေန အနုပ္ပဇ္ဇနတော န ဒိဿတိ နပ္ပဝတ္တတိ။ အဇ္ဈောသာတိ အဇ္ဈောသာယ။ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ အတ္တနိယကရဏေန။
အဘိဇ္ဈာ စ ဝိဟေသာ စာတိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ – ‘‘အဘိဇ္ဈာယ စ ဝိဟေသာယ စာ’’တိ။ အတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိပရိဏာမောတိ အာဟ – ‘‘အဘိဇ္ဈာဝိဟေသာဟီ’’တိ။ အာစိနန္တဿာတိ ဝဍ္ဎေန္တဿ။ ပဋိဿတောတိ ပတိဿတော သဗ္ဗတ္ထ သတိယာ ယုတ္တော။ သေဝတော စာပီတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အပိ-သဒ္ဒေါ စ နိပါတမတ္တန္တိ ‘‘သေဝန္တဿ’’ဣစ္စေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော။
မာလုကျပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၃။)၃။ ပရိဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၆။ ပရိဟာနသဘာဝန္တိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေဟိ ပရိဟာယနသဘာဝံ။ အဘိဘဝိတာနီတိ အဘိဘူတာနိ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝါကာရေန။ သရသင်္ကပ္ပါတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ အနဝဋ္ဌိတဘာဝေန သင်္ကပ္ပါ။ သံယောဇနိယာတိ သံယောဇေတဗ္ဗာ။ သံယောဇနာနဉှိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဩကာသံ ဒေန္တော ကိလေသဇာတံ အဓိဝါသေတိ နာမ။ ကိလေသော ဧဝ ကိလေသဇာတံ။ အာရမ္မဏံ ပန စိတ္တေ ကရောန္တော အဓိဝါသေတိ နာမ။ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန န ပဇဟတိ အာရမ္မဏံ, ကိလေသံ ပန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန ဧဝ။ အဘိဘဝိတံ အာယတနန္တိ ကထိတံ အဓိဝါသနာဒိနာ။ ‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ပရိဟာနဓမ္မော ဟောတီ’’တိ ဓမ္မံ ပုစ္ဆိတွာ တံ ဝိဘဇန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘တဉ္စေ ဘိက္ခု အဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဓမ္မော ဒဿိတော။
ပရိဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပမာဒဝိဟာရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၇။ န ပိဒဟိတွာ စက္ခုန္ဒြိယံ န ပိဒဟိတွာ သဉ္ဆာဒိတွာ ဌိတဿ။ ဗျာသိဉ္စတီတိ ကိလေသေဟိ ဝိသေသေန အာသိဉ္စတိ။ ကိလေသတိန္တန္တိ ကိလေသေဟိ အဝဿုတံ။ ဒုဗ္ဗလပီတိ တရုဏာ န ဗလပ္ပတ္တာ။ ဗလဝပီတိ ဥဗ္ဗေဂါ ဖရဏပ္ပတ္တာ စ ပီတိ။ ဒရထပ္ပဿဒ္ဓီတိ ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ ပဿဒ္ဓိ။ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ပစ္စယပရမ္ပရာယ အသိဒ္ဓတ္တာ။ ‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ပမာဒဝိဟာရီ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပါမောဇ္ဇံ န ဟောတိ, ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ စ, ဓမ္မေန ‘‘ပမာဒဝိဟာရီ အပ္ပမာဒဝိဟာရီ’’တိ စ ပုဂ္ဂလော ဒဿိတော။
ပမာဒဝိဟာရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သံဝရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၈။ ဣဒန္တိ ‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, အသံဝရော’’တိ? ဣဒံ ဝစနံ။ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မက္ခာနဝသေနာတိ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဿေဝ ကထနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ,
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၄။)အသံဝရော ဟောတီ’’တိ ဓမ္မံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, စက္ခုဝိညေယျာ ရူပါ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မောဝ ဝိဘတ္တော။
သံဝရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ သမာဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၉။ စိတ္တေကဂ္ဂတာယာတိ သမထဝသေန စိတ္တေကဂ္ဂတာယ။ ပရိဟာယမာနေတိ တဿ အလာဘေန ပရိဟာယမာနေ။ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ, သမထမေဝ ဝါ။
၇။ ပဋိသလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၀။ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ သမထဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ။
၈-၉။ ပဌမနတုမှာကံသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၀၁-၁၀၂။ ဥပမံ ပရိဝါရေတွာတိ ဥပမံ ပရိဟရိတွာ။ သုဒ္ဓိကဝသေနာတိ ဥပမာယ ဝိနာ ကေဝလမေဝ။
၁၀။ ဥဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၃။ ဥဒကောတိ တဿ နာမံ။ ဝေဒံ ဉာဏံ။ သဗ္ဗံ ဇိတဝါတိ သဗ္ဗဇိ။ အဝခတန္တိ နိခတံ။ ဥစ္ဆာဒနဓမ္မောတိ ဥစ္ဆာဒေတဗ္ဗသဘာဝေါ။ ပရိမဒ္ဒနဓမ္မောတိ ပရိမဒ္ဒိတဗ္ဗသဘာဝေါ။ ပရိဟတောတိ ပရိဟရိတော။ ဩဒနကုမ္မာသူပစယုစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနပဒေဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဥစ္ဆာဒနံ ဝါ ပရိမဒ္ဒနမတ္တမေဝါတိ ကတွာ န ဂဟိတံ။
ဥဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဠဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယော ပဏ္ဏာသကော။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၅။)၁။ ယောဂက္ခေမိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၁။ ယောဂက္ခေမိဝဂ္ဂေါ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၄။ စတူဟိ ယောဂေဟီတိ ကာမယောဂါဒီဟိ စတူဟိ ယောဂေဟိ။ ခေမိနောတိ ခေမဝတော ကုသလိနော။ ကာရဏဘူတန္တိ ကတ္တဗ္ဗဥပါယဿ ကာရဏဘူတံ။ ပရိယာယတိ ပဝတ္တိံ နိဝတ္တိဉ္စ ဉာပေတီတိ ပရိယာယော, ဓမ္မော စ သော ပရိယတ္တိဓမ္မတ္တာ ပရိယာယော စာတိ ဓမ္မပရိယာယော, တံ ဓမ္မပရိယာယံ။ ယသ္မာ ပန သော တဿာဓိဂမဿ ကာရဏံ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မကာရဏ’’န္တိ။ ယုတ္တိန္တိ သမထဝိပဿနာဓမ္မာနီတိ ဝါ စတုသစ္စဓမ္မာနီတိ ဝါ။ ‘‘တသ္မာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ – ‘‘ကသ္မာ’’တိ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကိံ အက္ခာတတ္တာ, ဥဒါဟု ပဟီနတ္တာ’’တိ ဝိဘဇိတွာ ပုစ္ဆိ။ ယသ္မာ ပန ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ယောဂက္ခေမိဘာဝဿ ကာရဏံ, န ကထနံ, တသ္မာ ‘‘ပဟီနတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ယောဂက္ခေမိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂-၁၀။ ဥပါဒါယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၀၅-၁၁၃။ ဝေဒနာသုခဒုက္ခန္တိ ဝေဒနာသင်္ခါတံ သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ကထိတံ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ သုခံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိသုခဿ စ သဠာယတနဒုက္ခဿ စ ကထိတတ္တာ ဝိဝဋ္ဋသုခံ စေတ္ထ ကထိတမေဝါတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ကာမံ ခန္ဓိယဝဂ္ဂေ ခန္ဓဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ, န အာယတနဝသေန။ ဧတ္ထ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထဇာတံ ခန္ဓိယဝဂ္ဂေ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ဥပါဒါယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ယောဂက္ခေမိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ လောကကာမဂုဏဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ ပဌမမာရပါသသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၁၄-၁၁၅။ အာဝသတိ ဧတ္ထ ကိလေသမာရောတိ အာဝါသော။ ကာမဂုဏအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ ကိလေသမာရဿ အာဝါသံ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၆။)ဂတော ဝသံ ဂတော။ တိဝိဓဿာတိ ပပဉ္စသညာသင်္ခါတဿ တိဝိဓဿပိ မာရဿ။ တတော ဧဝ ဒေဝပုတ္တမာရဿပိ ဝသံ ဂတောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။
ပဌမမာရပါသသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ လောကန္တဂမနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၆။ လောကိယန္တိ ဧတ္ထ သတ္တကာယဘူတဂါမာဒီတိ လောကော, စက္ကဝါဠော။ သင်္ခါရော ပန လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော။ အန္တန္တိ ဩသာနံ။ သဗ္ဗညုတညာဏေန သံသန္ဒိတွာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဂတိယာ သမာနေတွာ အဝိရောဓေတွာ။ ထောမေဿာမီတိ ပသံသိဿာမိ။
ဧဝံသမ္ပတ္တိကန္တိ ဧဝံသမ္ပဇ္ဇနကံ ဧဝံပဿိတဗ္ဗံ ဣဒံ မမ အဇ္ဈေသနံ။ တေနာဟ ‘‘ဤဒိသန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ဇာနံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ ဇာနာတိ ဧဝ။ န ဟိ ပဒေသညာဏေ ဌိတော ဇာနိတဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဟိ အဝိသေသဂ္ဂဟဏေန စ ‘‘ဇာန’’န္တိ ဣမိနာ နိရဝသေသံ ဉေယျဇာတံ ပရိဂ္ဂယှတီတိ တဗ္ဗိသယာယ ဇာနနကိရိယာယ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ကရဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ။ ပကရဏဝသေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပဒသန္နိဓာနေန စ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ပဿိတဗ္ဗမေဝ ပဿတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု-ပညာစက္ခု-ဓမ္မစက္ခု-ဗုဒ္ဓစက္ခု-သမန္တစက္ခု-သင်္ခါတေဟိ ဉာဏစက္ခူဟိ ပဿိတဗ္ဗံ ပဿတိ ဧဝ။ အထ ဝါ ဇာနံ ဇာနာတီတိ ယထာ အညေ သဝိပလ္လာသာ ကာမရူပပရိညာဝါဒိနော ဇာနန္တာပိ ဝိပလ္လာသဝသေန ဇာနန္တိ, န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ ဇာနန္တော ဇာနာတိ ဧဝ, ဒိဋ္ဌိဒဿနဿ အဘာဝါ ပဿန္တော ပဿတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။
ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေနာတိ ယထာ စက္ခု သတ္တာနံ ဒဿနတ္ထံ ပရိဏေတိ သာဓေတိ, ဧဝံ လောကဿ ယာထာဝဒဿနသာဓနတောပိ ဒဿနကိစ္စပရိဏာယကဋ္ဌေန စက္ခုဘူတော, ပညာစက္ခုမယတ္တာ ဝါ သယမ္ဘူဉာဏေန ပညာစက္ခုံ ဘူတော ပတ္တောတိ ဝါ စက္ခုဘူတော။ ဉာဏဘူတောတိ ဧတဿ စ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မာ ဝါ ဗောဓိပက္ခိယာ, တေဟိ ဥပ္ပန္နတ္တာ လောကဿ စ တဒုပ္ပါဒနတော အနညသာဓာရဏံ ဝါ ဓမ္မံ ပတ္တော အဓိဂတောတိ ဓမ္မဘူတော။ ‘‘ဗြဟ္မာ’’ဝုစ္စတိ သေဋ္ဌဋ္ဌေန မဂ္ဂဉာဏံ, တေန ဥပ္ပန္နတ္တာ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၇။)လောကဿ စ တဒုပ္ပါဒနတော တဉ္စ သယမ္ဘူဉာဏေန ပတ္တောတိ ဗြဟ္မဘူတော။ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝဒတီတိ ဝတ္တာ။ စိရံ သစ္စပဋိဝေဓံ ပဝတ္တေန္တော ဝဒတီတိ ပဝတ္တာ။ အတ္ထံ နီဟရိတွာတိ ဒုက္ခာဒိအတ္ထံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ပရမတ္ထံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ပါပယိတာ။ အမတသစ္ဆိကိရိယံ သတ္တေသု ဥပ္ပါဒေန္တော အမတံ ဒဒါတီတိ အမတဿ ဒါတာ။ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ တဒါယတ္တဘာဝတော ဓမ္မဿာမီ။ ပုနပ္ပုနံ ယာစာပေန္တော ဘာရိယံ ကရောန္တော ဂရုံ ကရောတိ နာမ, တထာ ဒုဝိညေယျံ ကတွာ ကထေန္တောပိ။
စက္ခုနာ ဝိဇ္ဇမာနေန လောကသညီ ဟောတိ, န တသ္မိံ အသတိ။ န ဟိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနဝိရဟေန လောကသမညာ အတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဉှိ လောကော’’တိအာဒိ။ အပ္ပဟီနဒိဋ္ဌီတိ အသမူဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကော ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော သမုဒါယံ ဝိယ အဝယဝံ ‘‘လောကော’’တိ သဉ္ဇာနာတိ စေဝ မညတိ စ။ တထာတိ ဣမိနာ ‘‘လောကောတိ သဉ္ဇာနာတိ စေဝ မညတိ စာ’’တိ ပဒတ္တယံ အာကဍ္ဎတိ။ တဿာတိ ပုထုဇ္ဇနဿ, စက္ကဝါဠလောကဿ ဝါ။ စက္ခာဒိမေဝ ဟိ သဟောကာသေန ‘‘စက္ကဝါဠော’’တိ ပုထုဇ္ဇနော သဉ္ဇာနာတိ။ ဂမနေနာတိ ပဒသာ ဂမနေန။ န သက္ကာ တေသံ အနန္တတ္တာ။ လုဇ္ဇနဋ္ဌေနာတိ အဘိသင်္ခါရလောကဝသေန လောကဿ အန္တံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တဿ အန္တော နာမ နိဗ္ဗာနံ။ တံ ပတ္တုံ သက္ကာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ။ စက္ကဝါဠလောကဿ ပန အန္တော နာမ, နတ္ထိ တဿ ဂမနေန အပ္ပတ္တဗ္ဗတ္တာ။
ဣမေဟိ ပဒေဟီတိ ဣမေဟိ ဝါကျဝိဘာဂေဟိ ပဒေဟိ။ တာနိ ပန အက္ခရသမုဒါယလက္ခဏာနီတိ အာဟ ‘‘အက္ခရသမ္ပိဏ္ဍနေဟီ’’တိ။ ပါဋိယေက္ကအက္ခရေဟီတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဒေ ပဋိနိယတသန္နိဝေသေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ စိတ္တေန ဂယှမာနေဟိ အက္ခရေဟီတိ အတ္ထော။
ဂမနဋ္ဌေန ‘‘ပဏ္ဍာ’’ ဝုစ္စတိ ပညာ, တာယ ဣတော ဂတော ပတ္တောတိ ပဏ္ဍိတော, ပညဝါ။ မဟာပညတာ နာမ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘မဟန္တေ အတ္ထေ’’တိအာဒိ။ ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ ပဌမဝိကပ္ပေ, ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ပစ္စာမသနန္တိ အာဟ ‘‘တံ ဗျာကတ’’န္တိ။
လောကန္တဂမနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၈။)၄။ ကာမဂုဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၁၇။ စေတသောတိ ကရဏေ သာမိဝစနံ။ စိတ္တေန သံဖုသနံ နာမ အနုဘဝေါတိ အာဟ ‘‘စိတ္တေန အနုဘူတပုဗ္ဗာ’’တိ။ ဥတုတ္တယာနုရူပတာဝသေန ပါသာဒတ္တယံ, တံ ဝသေန တိဝိဓနာဋကဘေဒေါ။ မနောရမ္မတာမတ္တေန ကာမဂုဏံ ကတွာ ဒဿိတံ, န ကာမဝသေန။ န ဟိ အဘိနိက္ခမနတော ဥဒ္ဓံ ဗောဓိသတ္တဿ ကာမဝိတက္ကာ ဘူတပုဗ္ဗာ။ တေနာဟ မာရော ပါပိမာ –
‘‘သတ္တ ဝဿာနိ ဘဂဝန္တံ, အနုဗန္ဓိံ ပဒါပဒံ၊
ဩတာရံ နာဓိဂစ္ဆိဿံ, သမ္ဗုဒ္ဓဿ သတီမတော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၄၈)၊
မေတ္တေယျော နာမာတိအာဒိ အနာဂတာရမ္မဏဒဿနမတ္တံ, န ဗောဓိသတ္တဿ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ အတ္တာ ပိယာယိတဗ္ဗရူပေါ ဧတဿာတိ အတ္တရူပေါ, ဥတ္တရပဒေ ပုရိမပဒလောပေနာတိ ‘‘အတ္တနော ဟိတကာမဇာတိကေနာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ အတ္တရူပေနာတိ ဝါ ပီတိသောမနဿေဟိ ဂဟိတသဘာဝေန တုဋ္ဌပဟဋ္ဌေန ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေန။ အပ္ပမာဒေါတိ အပ္ပမဇ္ဇနံ ကုသလဓမ္မေသု အခဏ္ဍကာရိတာတိ အာဟ ‘‘သာတစ္စကိရိယာ’’တိ။ အဝေါဿဂ္ဂေါတိ စိတ္တဿ ကာမဂုဏေသု အဝေါဿဇ္ဇနံ ပက္ခန္ဒိတုံ အပ္ပဒါနံ။ ပုရိမော ဝိကပ္ပေါ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ကရဏဝသေန ဒဿိတော, ပစ္ဆိမော အကုသလာနံ အကရဏဝသေန။ ဒွေ ဓမ္မာတိ အပ္ပမာဒေါ သတီတိ ဒွေ ဓမ္မာ။ အပ္ပမာဒေါ သတိ စ တထာ ပဝတ္တာ စတ္တာရော ကုသလဓမ္မက္ခန္ဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကတ္တဗ္ဗာတိ ပဝတ္တေတဗ္ဗာ။
တသ္မိံ အာယတနေတိ တသ္မိံ နိဗ္ဗာနသညိတေ ကာရဏေ ပဋိဝေဓေ။ တံ ကာရဏန္တိ ဆန္နံ အာယတနာနံ ကာရဏံ။ သဠာယတနံ နိရုဇ္ဈတိ ဧတ္ထာတိ သဠာယတနနိရောဓော ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ။ တံ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိ။ နိဗ္ဗာနသ္မိန္တိ နိဗ္ဗာနမှိ။
ကာမဂုဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅-၆။ သက္ကပဉှသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၁၈-၁၁၉။ ဒိဋ္ဌေတိ ပစ္စက္ခဘူတေ။ ဓမ္မေတိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓဓမ္မေ။ တတ္ထ ဟိ အတ္တာတိ ဘဝတိ သညာ ဒိဋ္ဌိ စာတိ အတ္တဘာဝသညာ။ တေနာဟ –
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၀၉။)‘‘ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ’’တိ။ ‘‘တန္နိဿိတ’’န္တိ ဧတ္ထ တံ-သဒ္ဒေန ဟေဋ္ဌာ အဘိနန္ဒနာဒိပရိယာယေန ဝုတ္တာ တဏှာ ပစ္စာမဋ္ဌာတိ အာဟ – ‘‘တဏှာနိဿိတ’’န္တိ။ တံ ဥပါဒါနံ ဧတဿာတိ တဒုပါဒါနံ။ တေနာဟ – ‘‘တံဂဟဏ’’န္တိအာဒိ။ တဏှုပါဒါနသင်္ခါတံ ဂဟဏံ ဧတဿာတိ တံဂဟဏံ။ ဆဋ္ဌံ ဥတ္တာနမေဝ ပဉ္စမေ ဝုတ္တနယတ္တာ။
သက္ကပဉှသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သာရိပုတ္တသဒ္ဓိဝိဟာရိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၀။ ဃဋေဿတီတိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဃဋိတံ သမ္ဗန္ဓံ ကရိဿတိ။ ဝိစ္ဆေဒန္တိ ဗြဟ္မစရိယဿ ဝိရောဓိပစ္စယသမုပ္ပတ္တိယာ ဥစ္ဆေဒံ။
၈။ ရာဟုလောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၁။ ယေ ဓမ္မာ သမ္မဒေဝ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဝိမုတ္တိယာ အရဟတ္တဿ သစ္ဆိကိရိယာယ သံဝတ္တန္တိ, တေ သဒ္ဓါဒယော သမ္ဘာရာ ဝိမုတ္တိပရိပါစနိယာတိ အဓိပ္ပေတာ။ ပရိပါစေန္တီတိ ပရိပါကံ ပရိဏာမံ ဂမေန္တိ။ ဓမ္မာတိ ကာရဏဘူတာ ဓမ္မာ။ ဝိသုဒ္ဓိကာရဏဝသေနာတိ ဝိသုဒ္ဓိကာရဏတာဝသေန, သာ ပန သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ ကာရဏတော ဝိသုဒ္ဓိ။ ယထာ နာမ ဇာတိသမ္ပန္နဿ ခတ္တိယကုမာရဿ ဝိပက္ခဝိဂမေန ပက္ခသင်္ဂဟေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာ စ ပရိသုဒ္ဓိ ဟောတိ, ဧဝမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။
အဿဒ္ဓါဒယောပိ ပုဂ္ဂလာ သဒ္ဓါဒီနံ ယာဝဒေဝ ပရိဟာနာယ ဟောန္တိ, သဒ္ဓါဒယော ပါရိပူရိယာဝ, တထာ ပသာဒနိယသုတ္တန္တာဒိပစ္စဝေက္ခဏာ, ပသာဒနိယသုတ္တန္တာ နာမ သမ္ပသာဒနီယသုတ္တာဒယော။ သမ္မပ္ပဓာနေတိ သမ္မပ္ပဓာနသုတ္တန္တေ။ သတိပဋ္ဌာနေတိ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ။ ဈာနဝိမောက္ခေတိ ဈာနာနိ စေဝ ဝိမောက္ခေ စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တသုတ္တန္တေ။ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယေတိ ခန္ဓာယတနဓာတုပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဋိသံယုတ္တသုတ္တန္တေ။
ကလျာဏမိတ္တတာဒယောတိ ကလျာဏမိတ္တတာ သီလသံဝရော အဘိသလ္လေခကထာ ဝီရိယာရမ္ဘော နိဗ္ဗေဓိကပညာတိ ဣမေ ကလျာဏမိတ္တာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ, ယေ ‘‘ဣဓ, မေဃိယ, ဘိက္ခု ကလျာဏမိတ္တော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၀။)ဥဒါနေ (ဥဒါ။ ၃၁) ကထိတာ။ လောကံ ဝေါလောကေန္တဿာတိ အာယသ္မတော ရာဟုလဿ တာသဉ္စ ဒေဝတာနံ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ ပဿန္တဿ။ တတော ယေန အန္ဓဝနံ, တတ္ထ ဒိဝါဝိဟာရာယ မဟာသမာဂမော ဘဝိဿတီတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဧတ္တကာတိ ဂဏနာဝသေန ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီ’’တိ။
ရုက္ခပဗ္ဗတနိဿိတာ ဘူမဋ္ဌကာ, အာကာသစာရိဝိမာနဝါသိနော အန္တလိက္ခဋ္ဌကာ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ စတုသစ္စဓမ္မာနံ ဒဿနဋ္ဌေန။
ရာဟုလောဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
လောကကာမဂုဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ ဂဟပတိဝဂ္ဂေါ
၁-၃။ ဝေသာလီသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၂၄-၁၂၆။ ဒွီသူတိ ဣမသ္မိံ ဂဟပတိဝဂ္ဂေ ပဌမဒုတိယေသု တတိယေ စ ဝုတ္တတ္ထမေဝ ပါဌဇာတံ အပုဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
၄-၅။ ဘာရဒွါဇသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၂၇-၁၂၈။ ကာမံ အညေပိ ပဗ္ဗဇိတာ ယုတ္တကာလေ ပိဏ္ဍံ ဥလမာနာ စရန္တိယေဝ, အယံ ပန ဩဒရိတော, တေနေဝ ကာရဏေန ပဗ္ဗဇိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပိဏ္ဍံ ဥလမာနော’’တိအာဒိမာဟ။ ဃံသန္တောဝါတိ ဘူမိယံ ဃံသန္တော ဧဝ ပတ္တံ ဌပေတိ။ ပရိက္ခီဏန္တိ သမန္တတော ပရိက္ခီဏံ။ နာဠိကော …ပေ… ဇာတံ, အတိရေကပတ္တဋ္ဌပနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ အညံ န ဂဏှာတိ။ ‘‘ဣန္ဒြိယဘာဝနန္တိ စက္ခာဒိပဉ္စိန္ဒြိယဘာဝန’’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ, တထာ ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ ကတွာ ဥပရိဝိပဿနံ ဝဍ္ဎိတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ အပရေ ပန ‘‘သဒ္ဓါပဉ္စမာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝသေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ ကတွာ တေန သုခေန အဘိညာပဟာနာနံ သမ္ပာဒနဝသေန ဣန္ဒြိယံ ဘာဝေတွာ’’တိ ဝဒန္တိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၁။)ဥပသင်္ကမတီတိ ဧတ္ထ ယထာ သော ရာဇာ ဥပသင်္ကမိ, တံ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘ထေရော ကိရာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ မဟာပါနံ နာမ အညံ ကမ္မံ အကတွာ ပါနပသုတော ဟုတွာ သတ္တာဟံ တဒနုရူပပရိဇနဿ သုရာပိဝနံ။ တေနာဟ ‘‘မဟာပါနံ နာမ ပိဝိတွာ’’တိ။ သာလိထုသေဟီတိ ရတ္တသာလိထုသေဟိ။ ဍယှမာနံ ဝိယ ကိပိလ္လိကဒံသနဇာတာဟိ ဒုက္ခဝေဒနာဟိ။ မုခသတ္တီဟိ ဝိဇ္ဈိံသု ဝလ္လဘတာယ။ ဣတ္ထိလောလော ဟိ သော ရာဇာ။
ပဝေဏိန္တိ တေသံ သမာဒါနပဝေဏိံ ဗြဟ္မစရိယပဗန္ဓံ။ ပဋိပါဒေန္တီတိ သမ္ပာဒေန္တိ။ ဂရုကာရမ္မဏန္တိ ဂရုကာတဗ္ဗအာရမ္မဏံ, အဝီတိက္ကမိတဗ္ဗာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော။ အဿာတိ ရညော။ စိတ္တံ အနောတရန္တန္တိ ပသာဒဝီထိံ အနောတရန္တံ အနုပဂစ္ဆန္တံ။ ဝိဟေဌေတုန္တိ ဝိဗာဓိတုံ။
လောဘဿ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ဗဟုဝစနဝသေန ‘‘လောဘဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိပိ အတ္ထော ယေဝ, ယသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော လောဘဓမ္မော အတ္တနော ဟေတုပစ္စယေ ပရိဂ္ဂဟာပေန္တော ဇာနာပေန္တော ဝိယ သဟတိ ပဝတ္တတီတိ။ ဣမမေဝ ကာယန္တိ ဧတ္ထ သမူဟတ္ထေ ဧဝ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဂဗ္ဘာသယာဒိဋ္ဌာနေသု ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မသမူဟဝိသယတ္တာ, ဣတရေ ပန ကာယူပလက္ခိတတာယ ‘‘ကာယော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥတ္တာနမေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ။
ဘာရဒွါဇသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဃောသိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၂၉။ ရူပါ စ မနာပါတိ နီလာဒိဘေဒါ ရူပဓမ္မာ စ မနသာ မနုညာ ပိယရူပါ သံဝိဇ္ဇန္တိ, ဣဒဉ္စ သုခဝေဒနီယဿ ဖဿဿ သဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဧဝံ ‘‘ရူပါ စ မနာပါ ဥပေက္ခာဝေဒနိယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ စက္ခုဝိညာဏ…ပေ… ဖဿန္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပနိဿယကောဋိယာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဖဿော သုခဝေဒနီယော, န သဟဇာတကောဋိယာ။ တေနာဟ – ‘‘ဧကံ ဖဿံ ပဋိစ္စ ဇဝနဝသေန သုခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘သံဝိဇ္ဇတိ ခေါ, ဂဟပတိ, သောတဓာတူ’’တိ အာဂတေသု ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၂။)တေဝီသတိ ဓာတုယော ကထိတာ ဆန္နံ ဒွါရာနံ ဝသေန ဝိဘဇ္ဇဂဟဏေန။ ဝတ္ထုနိဿိတန္တိ ဟဒယဝတ္ထုနိဿိတံ။ ပဉ္စဒွါရေ ဝီသတိ, မနောဒွါရေ တိဿော ဧဝံ တေဝီသတိ။
ဃောသိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇-၈။ ဟာလိဒ္ဒိကာနိသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၃၀-၁၃၁။ တံ ဣတ္ထေတန္တိ စက္ခုနာ ယံ ရူပံ ဒိဋ္ဌံ, တံ ဣတ္ထန္တိ အတ္ထော။ တံ သုခဝေဒနိယန္တိ တံ သုခဝေဒနာယ ဥပနိဿယကောဋိယာ ပစ္စယဘူတံ စက္ခုဝိညာဏဉ္စေဝ, ယော စ ယထာရဟံ ဥပနိဿယကောဋိယာ ဝါ, အနန္တရော စေ အနန္တရကောဋိယာ ဝါ, သဟဇာတော စေ သမ္ပယုတ္တကောဋိယာ ဝါ, သုခဝေဒနာယ ပစ္စယော ဖဿော။ တံ သုခဝေဒနိယဉ္စ ဖဿံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခဝေဒနာတိ ယောဇနာ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗေသု သေသေသု သတ္တသု ဝါရေသု။ မနောဓာတုယေဝ ဝါ သမာနာတိ အဘိဓမ္မနယေန။ သုတ္တန္တနယေန ပန သုညတဋ္ဌေန နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန စ မနောဓာတုသမညံ လဘတေဝ။ အဋ္ဌမံ ဥတ္တာနမေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ။
ဟာလိဒ္ဒိကာနိသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ လောဟိစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၂။ တေပိ မာဏဝကာတွေဝ ဝုတ္တာ, န ဗြာဟ္မဏကုမာရာ ဧဝ။ သေလေယျကာနီတိ အညမညံ သိလိဿနလင်္ဃနကီဠနာနိ။
ဥပဋ္ဌာနဝသေန ဣဘံ ဟရန္တီတိ ဣဗ္ဘာ, ဟတ္ထိဂေါပကာ။ တေ ပန နိဟီနကုဋုမ္ဗဿ ဘောဂ္ဂံ ဥပါဒါယ ဂဟပတိဘာဝံ ဥပါဒါယ ‘‘ဂဟပတိကာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဂဟပတိကာ’’တိ။ ကဏှာတိ ကဏှာဘိဇာတိကာ။ ရဋ္ဌံ ဘရန္တီတိ ယသ္မိံ ရဋ္ဌေ ဝသန္တိ, တဿ ရဋ္ဌဿ ဗလိံ ဘရဏေန, အတ္တနော ဝါ ကုဋုမ္ဗဿ ဘရဏေန ဘရတာ။ ပရိယာယန္တာတိ ပရိတော သံစရန္တာ ကီဠန္တိ။
သီလဇေဋ္ဌကာတိ သီလပ္ပဓာနာ။ ယေ ပုရာဏံ သရန္တိ, တေ သီလုတ္တမာ အဟေသုံ။ ဒွါရာနိ စက္ခာဒိဒွါရာနိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၃။)အပက္ကမိတွာ အပေတာ ဝိရဟိတာ ဟုတွာ။ ဝိသမာနီတိ ဝိဂတသမာနိ ဒုစ္စရိတသဘာဝါနိ။ နာနာဝိဓဒဏ္ဍာ နာနာဝိဓဒဏ္ဍနိပါတာ။
အနာဟာရကာတိ ကိဉ္စိ အဘုဉ္ဇနကာ။ ပင်္ကော ဝိယ ပင်္ကော, မလံ။ ဒန္တပင်္ကော ပုရိမပဒလောပေန ပင်္ကောတိ ဝုတ္တောတိ ‘‘ပင်္ကော နာမ ဒန္တမလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဇေဟိ ကာတဗ္ဗကာနံ အကောပေတွာ ကရဏံ သမာဒါနဝသေန ဝတံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကောဟညံ နာမ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနဒေါသံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အသန္တဂုဏပကာသနာတိ အာဟ – ‘‘ပဋိစ္ဆန္န…ပေ… ကောဟညဉ္စေဝါ’’တိ။ ပရိက္ခာရဘဏ္ဍကဝဏ္ဏာတိ ပရိက္ခာရဘဏ္ဍာ ကပ္ပကာတိ။ တေ စ ခေါ အတ္တနော ဇီဝိကတ္ထာယ အာမိသကိဉ္ဇက္ခဿ အတ္တနိဗန္ဓနတ္ထာယ အမောစနတ္ထာယ ကတာ။
အခိလန္တိ စေတောခိလရဟိတံ ဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန။ တေနာဟ ‘‘မုဒု အထဒ္ဓ’’န္တိ။
အဓိမုတ္တောတိ အဘိရတိဝသေန ယုတ္တပယုတ္တော။ ပရိတ္တစိတ္တောတိ ပရိတော ခဏ္ဍိတစိတ္တော။ အပ္ပမာဏစိတ္တောတိ ဧတ္ထ ‘‘ကော အယ’’န္တိ ပဋိက္ခိတုံ သက္ကုဏေယျစိတ္တော။
လောဟိစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဝေရဟစ္စာနိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၃။ ဗြာဟ္မဏိံ ဓမ္မသဝနာယ စောဒေန္တော မာဏဝကော ‘‘ယဂ္ဃေ’’တိ အဝေါစ။ တေနာဟ ‘‘ယဂ္ဃေတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော’’တိ။
ဝေရဟစ္စာနိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဂဟပတိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ ဒေဝဒဟဝဂ္ဂေါ
၁။ ဒေဝဒဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၄။ မနံ ရမယန္တာတိ အာပါထဂတာ မနဿ ရမဏဝသေန ပိယာယိတဗ္ဗတာဝသေန ပဝတ္တန္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၄။)၂။ ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၅။ ဆဖဿာယတနိကာတိ ဆဟိ ဖဿာယတနေဟိ အနိဋ္ဌသံဝေဒနိယာ။ ဆဒွါရဖဿပဋိဝိညတ္တီတိ ဆဟိပိ ဒွါရေဟိ အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝေဒနာ ဟောတိယေဝ သဗ္ဗသော ဒုက္ခာနုဘဝနတ္ထံ။ တာဝတိံသပုရန္တိ သုဒဿနမဟာနဂရံ။ အဘာဝေါ နာမ နတ္ထိ သဗ္ဗထာ သုခါနုဘဝနတော။ နိရယေတိ ဣမိနာ ဒုဂ္ဂတိ ဘဝသာမညေန ဣတရာပါယာပိ ဂဟိတာ ဧဝ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသိတုံ န သက္ကာတိ ဣမိနာ ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ အစ္ဆိန္ဒိကဋ္ဌာနာနံ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမေဝါတိ ဣမသ္မိံ မနုဿလောကေ ဧဝ။ အပါယောပိ ပညာယတိ အပါယဒုက္ခသဒိသဿ ဒုက္ခဿ ကဒါစိ ပဋိသံဝေဒနတော။ သဂ္ဂေါပိ ပညာယတိ ဒေဝဘောဂသဒိသသမ္ပတ္တိယာ ကဒါစိ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော။
အယံ ကမ္မဘူမီတိ အယံ မနုဿလောကော ပုရိသထာမကရဏာယ ကမ္မဘူမိ နာမ တာသံ ယောဂျဋ္ဌာနဘာဝတော။ တတ္ထ ပဓာနကမ္မံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓ မဂ္ဂဘာဝနာ’’တိ အာဟ။ ဌာနာနီတိ ကာရဏာနိ။ သံဝေဇနိယာနီတိ သံဝေဂဇနနာနိ ဗဟူနိ ဇာတိအာဒီနိ။ တထာ ဟိ ဇာတိ, ဇရာ, ဗျာဓိ, မရဏံ, အပါယဘဝံ, တတ္ထပိ နိရယူပပတ္တိဟေတုကံ, တိရစ္ဆာနုပပတ္တိဟေတုကံ, အသူရကာယူပပတ္တိဟေတုကံ, အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ, အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ, ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကန္တိ ဗဟူနိ သံဝေဂဝတ္ထူနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သံဝေဂဇာတော သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ယောနိသော ပဓာနမနုယုဉ္ဇဿု။ သံဝေဂါတိ သံဝေဂမာပဇ္ဇဿု။
ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဌမရူပါရာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၃၆။ သမ္မုဒိတာ သမ္မောဒပ္ပတ္တာ, ပမောဒိတာ သဉ္ဇာတပမောဒါ။ ဒုက္ခာတိ ဒုက္ခဝန္တော သဉ္ဇာတဒုက္ခာ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခိတာ’’တိ။ သုခံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သုခေါ, သုခီ။ တေနာဟ ‘‘သုခိတော’’တိ။ ယတ္တကာ ရူပါဒယော ဓမ္မာ လောကေ အတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ။ ပဿန္တာနန္တိ သစ္စပဋိဝေဓေန သမ္မဒေဝ ပဿန္တာနံ။ ‘‘ပစ္စနီကံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ တံ ပစ္စနီကဘာဝံ ဒဿေတုံ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၅။)‘‘လောကော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသုဘာတိ ‘‘အာဟူ’’တိပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗမေတန္တိ ‘‘သုခံ ဒိဋ္ဌမရိယေဘိ…ပေ… တဒရိယာ သုခတော ဝိဒူ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗမေတံ နိဗ္ဗာနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနမေဝ ဟိ ဧကန္တတော သုခံ နာမ။
ပဉ္စနဝုတိပါသဏ္ဍိနော တေသဉ္စ ပါသဏ္ဍိဘာဝေါ ပပဉ္စသူဒနိဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတော ဧဝ။ ကိလေသနီဝရဏေန နိဝုတာနန္တိ ကိလေသခန္ဓာ ကိလေသနီဝရဏံ, တေန နိဝါရိတာနံ။ နိဗ္ဗာနဒဿနံ နာမ အရိယမဂ္ဂေါ, တေန တဿ ပဋိဝိဇ္ဈနဉ္စ ကာဠမေဃအဝစ္ဆာဒိတံ ဝိယ စန္ဒမဏ္ဍလံ။
ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ အသုဘဘာဝပရိစ္ဆိန္ဒနေန သမ္မာဝိညာဏဒဿနေန စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ မဂ္ဂဓမ္မဿာတိ အရိယမဂ္ဂဓမ္မဿ။
အနုပန္နေဟီတိ အနု အနု အဝိဟာယ ပဋိပန္နေဟိ။ ကော နု အညော ဇာနိတုံ အရဟတိ, အညော န ဇာနာတီတိ ဒဿေတိ။
ပဌမရူပါရာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄-၁၂။ ဒုတိယရူပါရာမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၃၇-၁၄၅။ သုဒ္ဓိကံ ကတွာ ဂါထာဗန္ဓနေန ဝိနာ ကေဝလံ စုဏ္ဏိယပဒဝသေနေဝ။ တထာ တထာတိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ ဗာဟိရာနိ စ အာယတနာနိ အနိစ္စလက္ခဏေန ဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏေဟိ စ ယောဇေတွာ ဒဿနဝသေန။
ဒုတိယရူပါရာမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒေဝဒဟဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅။ နဝပုရာဏဝဂ္ဂေါ
၁။ ကမ္မနိရောဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၄၆။ သမ္ပတိ ဝိဇ္ဇမာနဿ စက္ခုဿ တံနိဗ္ဗတ္တဿ ကမ္မဿ စ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘န စက္ခု ပုရာဏံ, ကမ္မမေဝ ပုရာဏ’’န္တိ ဝတွာ ယထာ တဿ စက္ခုဿ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၆။)ပုရာဏပရိယာယော ဝုတ္တော, တံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ကမ္မတော ပနာ’’တိအာဒိ။ ပစ္စယနာမေနာတိ ပုရိမဇာတိသံသိဒ္ဓတ္တာ ‘‘ပုရာဏ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗဿ ပစ္စယဘူတဿ ကမ္မဿ နာမေန။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ပုရာဏကမ္မ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယေဟိ အဘိသမာဂန္တွာ ကတန္တိ တဏှာဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယေဟိ အဘိမုခဘာဝေန သမာဂန္တွာ သမေစ္စ နိဗ္ဗတ္တိတံ။ စေတနာယာတိ ကမ္မစေတနာယ။ ပကပ္ပိတန္တိ အဘိသမီဟိတံ။ ဝေဒနာယာတိ အတ္တာနံ နိဿာယ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တာယ ဝေဒနာယ။ ဝတ္ထူတိ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ ပဝတ္တဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာပညာယ ပဿိတဗ္ဗံ။ ကမ္မဿ နိရောဓေနာတိ ကိလေသာနံ အနုပ္ပါဒနိရောဓသိဒ္ဓေန ကမ္မဿ နိရောဓေန။ ဝိမုတ္တိံ ဖုသတီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိံ ပါပုဏာတိ။ အာရမ္မဏဘူတော နိရောဓော နိဗ္ဗာနံ ‘‘ကမ္မနိရောဓော’’တိ ဝုစ္စတိ, ‘‘ကမ္မံ နိရုဇ္ဈတိ ဧတ္ထာ’’တိ ကတွာ။ ‘‘ဈာယထ, ဘိက္ခဝေ, မာ ပမာဒတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကမ္မနိရောဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂-၅။ အနိစ္စနိဗ္ဗာနသပ္ပါယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၄၇-၁၅၀။ နိဗ္ဗာနဿာတိ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ, ကိလေသနိဗ္ဗာနဿေဝ ဝါ။ ဥပကာရပဋိပဒန္တိ ဥပကာရာဝဟံ ပဋိပဒံ။ စတူသူတိ ဒုတိယာဒီသု စတူသု။ နိဗ္ဗာနသပ္ပါယာ ပဋိပဒါ ဒေသိတာတိ ကတွာ ‘‘သဟ ဝိပဿနာယ စတ္တာရော မဂ္ဂါ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။
အနိစ္စနိဗ္ဗာနသပ္ပါယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆-၇။ အန္တေဝါသိကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၅၁-၁၅၂။ အန္တ-သဒ္ဒေါ သမီပတ္ထေ ဝတ္တတိ ‘‘ဥဒကန္တံ ဝနန္တ’’န္တိအာဒီသု, ကိလေသော ပန အတိအာသန္နေ ဝသတိ အဗ္ဘန္တရဝုတ္တိတာယာတိ ‘‘အန္တေဝါသိက’’န္တိ ဝုတ္တော ဝိဘတ္တိအလောပေန ယထာ ‘‘ဝနေကုသလော, ကူလေရုက္ခာ’’တိ။ တေနာဟ – ‘‘အနန္တေဝါသိကန္တိ အန္တောဝသနကိလေသဝိရဟိတ’’န္တိ။ အာစရဏကကိလေသဝိရဟိတန္တိ သမုဒါစရဏကိလေသရဟိတံ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၇။)အန္တော အဿ ဝသန္တီတိ အဿ ပုဂ္ဂလဿ အန္တော အဗ္ဘန္တရေ စိတ္တေ ဝသန္တိ ပဝတ္တန္တိ။ တေ ဧတံ အဓိဘဝန္တီတိ တေ ကိလေသာ ဧတံ ပုဂ္ဂလံ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ သိက္ခာပေန္တိ ဝါ’’တိ။ တေဟိ အာစရိယေဟီတိ တေဟိ ကိလေသသင်္ခါတေဟိ သတ္တေ အတ္တနော ဂတိယံ ဌပေန္တေဟိ အာစရိယေဟိ။ သတ္တမံ ဟေဋ္ဌာ ကထိတနယမေဝါတိ ယသ္မာ ဟေဋ္ဌာ ခန္ဓဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ, ဣဓ အာယတနဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။
အန္တေဝါသိကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ အတ္ထိနုခေါပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၃။ ပရိယာယတိ ပရိဂစ္ဆတိ ဖလံ ဧတဿာတိ ပရိယာယော ဟေတူတိ အာဟ – ‘‘ယံ ပရိယာယန္တိ ယံ ကာရဏ’’န္တိ။ ပစ္စက္ခဒိဋ္ဌေ အဝိပရီတေ အတ္ထေ ပဝတ္တသဒ္ဓါ ပစ္စက္ခသဒ္ဓါ ယထာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ, သွာခါတော ဓမ္မော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၈) စ။ ဧဝံ ကိရာတိ ဣတိ ကိရာယ ဥပ္ပန္နော သဒ္ဒဟနာကာရော သဒ္ဓါပတိရူပကော။ ဧတန္တိ ‘‘အညတြေဝ သဒ္ဓါယာ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ ရုစာပေတွာတိ ကိဉ္စိ အတ္ထံ အတ္တနော မတိယာ ရောစေတွာ။ ခမာပေတွာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ, စိတ္တံ တထာ ခမာပေတွာ။ တေနာဟ – ‘‘အတ္ထေတန္တိ ဂဟဏာကာရော’’တိ။ ပရမ္ပရာဂတဿ အတ္ထဿ ဧဝံ ကိရဿာတိ အနုဿဝနံ။ ကာရဏံ စိန္တေန္တဿာတိ ယုတ္တိံ စိန္တေန္တဿ။ ကာရဏံ ဥပဋ္ဌာတီတိ ‘‘သာဓူ’’တိ အတ္တနော စိတ္တဿ ဥပတိဋ္ဌတိ။ အတ္ထေတန္တိ ‘‘ဧတံ ကာရဏံ ဧဝမယမတ္ထော ယုဇ္ဇတီ’’တိ စိတ္တေန ဂဟဏံ။ အာကာရပရိဝိတက္ကောတိ ယုတ္တိပရိကပ္ပနာ။ လဒ္ဓီတိ နိစ္ဆယေန ဂဟဏံ, သာ စ ခေါ ဒိဋ္ဌိ အယာထာဝဂ္ဂဟဏေန အညာဏမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္တိ လဒ္ဓိံ။ အတ္ထေသာတိ ဧသာ လဒ္ဓိ မမ ဥပ္ပန္နာ အတ္ထိ ယုတ္တရူပါ ဟုတွာ ဥပလဗ္ဘတိ။ ဧဝံ ဂဟဏာကာရော ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိ နာမ, ပဌမုပ္ပန္နလဒ္ဓိသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိဇ္ဈာနံ ခမနာကာရော ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိ နာမ။ ပဉ္စ ဌာနာနီတိ ယထာဝုတ္တာနိ သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စ ကာရဏာနိ။ မုဉ္စိတွာ အဂ္ဂဟေတွာ။ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ရာဂါဒီနံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘နတ္ထိ မေ အဇ္ဈတ္တံ ရာဂဒေါသမောဟော’’တိ အယံ သေက္ခာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ, သဗ္ဗသော အဘာဝံ သန္ဓာယ အသေက္ခာနန္တိ အာဟ – ‘‘သေက္ခာသေက္ခာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ကထိတာ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၈။)‘‘သန္တံ ဝါ အဇ္ဈတ္တ’’န္တိအာဒိနာ သေက္ခာနံ, ‘‘အသန္တံ ဝါ အဇ္ဈတ္တ’’န္တိအာဒိနာ အသေက္ခာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ကထိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အတ္ထိနုခေါပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉-၁၀။ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၅၄-၁၅၅။ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဟရထာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၄) ဝိယ ပရိပုဏ္ဏတ္ထော ဣဓ သမ္ပန္န-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏိန္ဒြိယော’’တိ။ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ပရိပုဏ္ဏိန္ဒြိယော နာမ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သတိ သမန္နာဂမသမ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ အာသင်္ကန္တော ‘‘စက္ခာဒီနိ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သန္ဓာယာတိ ဒုတိယဝိကပ္ပေန ဝုတ္တမတ္ထံ သန္ဓာယ။ ဟေဋ္ဌာ ခန္ဓိယဝဂ္ဂေ ခန္ဓဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ, ဣဓ အာယတနဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။
ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နဝပုရာဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တတိယော ပဏ္ဏာသကော။
၁၆။ နန္ဒိက္ခယဝဂ္ဂေါ
၁-၄။ အဇ္ဈတ္တနန္ဒိက္ခယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၅၆-၁၅၉။ အတ္ထတောတိ သဘာဝတော။ ဉာဏေန အရိယတော ဉာတဗ္ဗတော အတ္ထော, သဘာဝေါတိ။ ဧဝဉှိ အဘိဇ္ဇနသဘာဝေါ နန္ဒနဋ္ဌေန နန္ဒီ, ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ။ ဝိမုတ္တိဝသေနာတိ ဝိမုတ္တိယာ အဓိဂမဝသေန။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ ပဌမသုတ္တေ။ ဒုတိယာဒီသူတိ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထေသု။ ဥတ္တာနမေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ။
အဇ္ဈတ္တနန္ဒိက္ခယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၁၉။)၅-၆။ ဇီဝကမ္ဗဝနသမာဓိသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၆၀-၁၆၁။ သမာဓိဝိကလာနံ စိတ္တေကဂ္ဂတံ လဘန္တာနံ, ပဋိသလ္လာနဝိကလာနံ ကာယဝိဝေကဉ္စ စိတ္တေကဂ္ဂတဉ္စ လဘန္တာနန္တိ ယောဇနာ။ ပါကဋံ ဟောတီတိ ဝိဘူတံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဩက္ခာယတိ ပစ္စက္ခာယတီတိ စတုသစ္စဓမ္မာနံ ဝိဘူတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနဿ ကထိတတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒွီသုပိ…ပေ… ကထိတာ’’တိ။
ဇီဝကမ္ဗဝနသမာဓိသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇-၉။ ကောဋ္ဌိကအနိစ္စသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၆၂-၁၆၄။ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော ဧဝ ဝိမုတ္တိပရိပါစနိယာ ဓမ္မာ နာမ။ ထေရဿ တဒါ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ န ပရိပါကံ ဥပဂတာနိ, ထေရော ဣမာဟိ ဒေသနာဟိ ဣန္ဒြိယပရိပါကမဂမာသိ။
ကောဋ္ဌိကအနိစ္စသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀-၁၂။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပဟာနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၆၅-၁၆၇။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အပုဗ္ဗဿ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝါ။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပဟာနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နန္ဒိက္ခယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၇။ သဋ္ဌိပေယျာလဝဂ္ဂေါ
၁-၆၀။ အဇ္ဈတ္တအနိစ္စဆန္ဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၆၈-၂၂၇။ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စံ, တတြ ဝေါ ဆန္ဒော ပဟာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ တေသံ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန သဋ္ဌိ သုတ္တာနိ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၂၀။)ကထိတာနိ, တာနိ စ ပေယျာလနယေန ဒေသနံ အာရုဠှာနီတိ ‘‘သဋ္ဌိပေယျာလော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယာနိ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိ။
အဇ္ဈတ္တအနိစ္စဆန္ဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဋ္ဌိပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၈။ သမုဒ္ဒဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမသမုဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၈။ ယဒိ ‘‘ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေန သမုဒ္ဒနဋ္ဌေနာ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထဒွယေန သာဂရော ‘‘သမုဒ္ဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, စက္ခုဿေဝေတံ နိပ္ပရိယာယတော ယုဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေနာတိ ပူရေတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေန။ သမုဒ္ဒနဋ္ဌေနာတိ သဗ္ဗသော ဥပရူပရိပက္ခိတ္တဂမနေန။ မဟာဂင်္ဂါဒိမဟာနဒီနံ မဟတာ ဥဒကောဃေန အနုသံဝစ္ဆရံ အနုပက္ခန္ဒမာနောပိ ဟိ သမုဒ္ဒေါ ပါရိပူရိံ န ဂစ္ဆတိ, ယဉ္စ ဘူမိပဒေသံ ဩတ္ထရတိ, တံ သမုဒ္ဒဘာဝံ နေတိ, အဘာဝံ ဝါ ပါပုဏာတိ အပယာတေ သမုဒ္ဒေါဒကေ, တံ ဝါ အနုဒကဘာဝပတ္တိယာ အတထမေဝ ဟောတိ။ ကာမဉ္စေသ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌော သမုဒ္ဒနဋ္ဌော သာဂရေ လဗ္ဘတိ, တထာပိ တံ ဒွယံ စက္ခုသ္မိံယေဝ ဝိသေသတော လဗ္ဘတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ သမောသရန္တန္တိ သဗ္ဗသော နီလာဒိဘာဂေဟိ ဩသရန္တံ, အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တန္တိ အတ္ထော။ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဒုပ္ပူရဏီယတ္တာ။ သဒေါသဂမနေန ဂစ္ဆတိ သတ္တသန္တာနဿ ဒုဿနတော။ ဒုဿနဋ္ဌတာ စဿ စက္ခုဒွါရိကတဏှာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ သမုဒ္ဒေ အပရာပရံ ပရိဝတ္တမာနော ဦမိယာ ဝေဂေါ သမုဒ္ဒဿာတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ စက္ခုသမုဒ္ဒဿ ပုရတော အပရာပရံ ပရိဝတ္တမာနံ နီလာဒိဘေဒံ ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဿာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ အနညသာဓာရဏတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပမယော ဝေဂေါ’’တိ။ အသမပေက္ခိတေတိ သမ္မာဒဿနေ ရူပေ မနာပဘာဝံ အမနာပဘာဝဉ္စ ဂဟေတွာ, ‘‘ဣဒံ နာမ မယာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ အနုပဓာရေန္တဿ ကေဝလံ သမူဟဃနဝသေန ဂဏှန္တဿ ဂဟဏံ အသမပေက္ခနံ။ သဟတီတိ အဓိဘဝတိ, တံနိမိတ္တံ ကဉ္စိ ဝိကာရံ နာပဇ္ဇတိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၂၁။)ဦမီတိ ဝီစိယော။ အာဝဋ္ဋော အာဝဋ္ဋနဝသေန ပဝတ္တံ ဥဒကံ။ ဂါဟရက္ခသမကရာဒယော ဂါဟရက္ခသော။ ယထာ သမုဒ္ဒေ ဦမိယော ဥပရူပရိ ဝတ္တမာနာ အတ္တနိ ပတိတပုဂ္ဂလံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အနယဗျသနံ အာပါဒေန္တိ, တထာ အာဝဋ္ဋဂါဟရက္ခသာ။ ဧဝမေတေ ရာဂါဒယော ကိလေသာ သယံ ဥပ္ပန္နကသတ္တေ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အနယဗျသနံ အာပါဒေန္တိ, ကိလေသုပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာယ သတ္တာနံ အနယဗျသနာပတ္တိဟေတုဘူတဿ ဦမိဘယဿ အာရမ္မဏဝသေန စက္ခုသမုဒ္ဒေါ ‘‘သဦမိသာဝဋ္ဋော သဂါဟော သရက္ခသော’’တိ ဝုတ္တော။
ဦမိဘယန္တိ ဧတ္ထ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ, ဦမီဝ ဘယံ ဦမိဘယံ။ ကုဇ္ဈနဋ္ဌေန ကောဓော။ သွေဝ စိတ္တဿ စ အဘိမဒ္ဒနဝသေနုပ္ပါဒနတ္ထေန ဒဠှံ အာယာသနဋ္ဌေန ဥပါယာသော။ ဧတ္ထ စ အနေကဝါရံ ပဝတ္တိတွာ သတ္တေ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အဒတွာ အနယဗျသနနိပ္ဖါဒနေန ကောဓူပါယာသဿ ဦမိသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ကာမဂုဏာ ကိလေသာဘိဘူတေ သတ္တေ မာနေ ဝိယ ရူပါဒိဝိသယသင်္ခါတေ အတ္တနိ သံသာရေတွာ ယထာ တတော ဗဟိဘူတေ နေက္ခမ္မေ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ အာဝဋ္ဋေတွာ ဗျသနာပါဒနေန အာဝဋ္ဋသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယဒါ ပန ဂါဟရက္ခသော အာရက္ခရဟိတံ အတ္တနော ဂေါစရဘူမိဂတံ ပုရိသံ အဘိဘုယျ ဂဟေတွာ အဂေါစရေ ဌိတမ္ပိ ဂေါစရံ နေတွာ ဘေရဝရူပဒဿနာဒိနာ အတ္တနော ဥပက္ကမံ ကာတုံ အသမတ္ထံ ကတွာ အနွာဝိသိတွာ ဝဏ္ဏဗလဘောဂအာယုသုခေဟိ ဝိယောဇေတွာ မဟန္တံ အနယဗျသနံ အာပါဒေတိ, ဧဝံ မာတုဂါမောပိ ယောနိသောမနသိကာရရဟိတံ အဝီရပုရိသံ အတ္တနော ရူပါဒီဟိ ပလောဘနဝသေန အဘိဘုယျ ဂဟေတွာ ဝါ ဝီရဇာတိယမ္ပိ ဣတ္ထိကုတ္တဘူတေဟိ အတ္တနော ဟာဝဘာဝဝိလာသေဟိ ဣတ္ထိမာယာယ အနွာဝိသိတွာ ဝါ အဝသံ အတ္တနော ဥပကာရဓမ္မေ သီလာဒယော သမ္ပာဒေတုံ အသမတ္ထံ ကရောန္တော ဂုဏဝဏ္ဏာဒီဟိ ဝိယောဇေတွာ မဟန္တံ အနယဗျသနံ အာပါဒေတိ, ဧဝံ မာတုဂါမဿ ဂါဟရက္ခသသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဦမိဘယန္တိ လက္ခဏဝစနံ။ ယထာ ဟိ ဦမိ ဘာယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘယံ, ဧဝံ အာဝဋ္ဋဂါဟရက္ခသာပီတိ ဦမိအာဒိဘယေန သဘယန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အန္တံ အဝသာနံ ဂတော, ဧဝံ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတောတိ ဝုစ္စတိ။
ပဌမသမုဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၂၂။)၂-၃။ ဒုတိယသမုဒ္ဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၂၉-၂၃၀။ ကိလေသာနံ အလ္လဘာဝူပနယနန္တိ အာဟ ‘‘တေမနဋ္ဌေနာ’’တိ။ အရိယသာဝကေတိ အနာဂါမိနော။ တေ ဟိ ကာမဘဝဝသေန အတိန္တတာယ န သမုန္နာ။ တယော မစ္စူတိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဒေဝပုတ္တမာရေ။ တီဟိ ဥပဓီဟီတိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရကာမဂုဏာနံ ဝသေန တီဟိ ဥပဓီဟိ။ ခန္ဓုပဓိနာ ပန သော န နိရူပဓိ သဥပါဒိသေသဿေဝ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂတတ္တာ။ ဂတောတိ ပဋိပတ္တိဂမနေန ဂတော။
ဒုတိယသမုဒ္ဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄-၆။ ခီရရုက္ခောပမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၃၁-၂၃၃။ အပ္ပဟီနဋ္ဌေနာတိ မဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃါဋိတဘာဝေန။ အတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇတိ။ သတိ ပစ္စယေ ဝိဇ္ဇမာနကိစ္စကရဏတော ပရိယုဋ္ဌာနံ အပ္ပကံ မူသိကာဝိသံ ဝိယ ပရိတ္တံ နာမ ဟောတိ အပ္ပါနုဘာဝတ္တာ။ ဧဝရူပါပီတိ အပ္ပကာပိ။ အဿာတိ အပ္ပဟီနကိလေသဿ။ အဓိမတ္တာနန္တိ ဣဋ္ဌာနံ ရဇနီယာနံ, ဝတ္ထုဝသေန ပရိတ္တကမ္ပိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ အဓိမတ္တမေဝ။ တေနာဟ ‘‘နခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ဒဟရောတိအာဒီနိ တီဏိပိ ပဒါနိ။ အာဘိန္ဒေယျာတိ ဘိန္ဒေယျ။ တံ ဥဘယန္တိ တံ စက္ခုရူပန္တိ ဥဘယမ္ပိ အာယတနံ။
ခီရရုက္ခောပမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဥဒါယီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၄။ ဣတိပီတိ ဣမိနာပိ ကာရဏေန။ အနိစ္စေနာတိ အနိစ္စဘာဝေန အနတ္တလက္ခဏံ ကထိတံ။ ယသ္မာ ဟေတုပစ္စယာ ဝိညာဏဿ ဥပ္ပတ္တိ သတိ စ ဥပ္ပါဒေ နိရောဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ဥပ္ပါဒဝယဝန္တတာယ အနိစ္စံ ဝိညာဏံ, ယဒိ စ အတ္တာ သိယာ ပစ္စယေဟိ ဝိနာ သိဇ္ဈေယျ, န စ တထာဿ သိဒ္ဓိ, တသ္မာ ‘‘ဝိညာဏံ အနတ္တာ’’တိ အနိစ္စတာယ အနတ္တတာ ကထိတာ။
ဥဒါယီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၂၃။)၈။ အာဒိတ္တပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၅။ ကိလေသာနံ အနု အနု ဗျဉ္ဇနတော ပရိဗျတ္တိယာ ဥပ္ပတ္တိပစ္စယဘာဝတော အနုဗျဉ္ဇနံ, ဟတ္ထပါဒါဒိအဝယဝါတိ အာဟ – ‘‘ဟတ္ထာ သောဘနာ’’တိအာဒိ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ နိမိတ္တဘူတော ဂါဟော။ သံသန္ဒေတွာ ဂဟဏန္တိ အဝယဝေ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဣတ္ထိပုရိသော’’တိအာဒိနာ ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏံ။ ဝိဘတ္တိဂဟဏန္တိ ဝိဘာဂေန အနဝသေသဂ္ဂဟဏံ။ ကုမ္ဘီလသဒိသောတိ ကုမ္ဘီလဂါဟသဒိသော။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗမေဝ ဂဏှာတီ’’တိ ဟတ္ထပါဒါဒီသု တံ တံ ကောဋ္ဌာသံ ဝိဘဇိတွာ ဂဟဏံ ရတ္တပါသဒိသော ဇလူကဂါဟသဒိသော။ ဧကဇဝနဝါရေပိ လဗ္ဘန္တီတိ ဣဒံ စက္ခုဒွါရာနုသာရေန ဥပ္ပန္နမနောဒွါရိကဇဝနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
နိမိတ္တဿာဒေန ဂန္ထိတန္တိ ယထာဝုတ္တေ နိမိတ္တေ အဿာဒဂါဟေန ဂန္ထိတံ သမ္ဗဒ္ဓံ။ ဘဝင်္ဂေနေဝါတိ မူလဘဝင်္ဂေနေဝ။ ကိလေသဘယံ ဒဿေန္တောတိ တထာ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ သတိ အကုသလစိတ္တေန အန္တရိတံ စေ မရဏစိတ္တံ ဘဝေယျ, ဧကန္တတော နိရယေ ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိယာ ဝါ ဥပ္ပတ္တိ သိယာတိ ကိလေသာနံ ဘာယိတဗ္ဗံ ဒဿေန္တော။ ‘‘သမယဝသေန ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘စက္ခုဒွါရသ္မိဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ရတ္တစိတ္တံ ဝါတိ ရာဂဝသေန ရတ္တစိတ္တံ ဝါ။ ဒုဋ္ဌစိတ္တေန ကထံ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနန္တိ? ဒေါမနဿဝေဒနုပ္ပတ္တိ ဧဝ တဿ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမဿ သမယဿာတိ မရဏသမယဿ။
ဥဘိန္နံ နာသစ္ဆိဒ္ဒါနံ မဇ္ဈေ ဌိတ-အဋ္ဌိတုဒနံ သဟ ခုရဋ္ဌေန ဆိန္ဒနံ။ ဒဏ္ဍကဝါသီတိ ဒီဃဒဏ္ဍကာ မဟာဝါသိ။ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒေါက္ကမနန္တိ ဣမိနာ ပစလာယိကနိဒ္ဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ တတ္ထ ဟိ ကဒါစိ အန္တရာ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ သလ္လကာနံ အဝသရော သိယာ, နတ္ထေဝ နိပဇ္ဇိတွာ မဟာနိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တကာလေ။ ဝိတက္ကာနန္တိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ။
အာဒိတ္တပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၂၄။)၉-၁၀။ ပဌမဟတ္ထပါဒေါပမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၃၆-၂၃၇။ နဝမံ ‘‘ပညာယတီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ ဗုဇ္ဈနကာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဒသမေ န ဟောတီတိ ဝုစ္စမာနေ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ဒွိန္နံ သုတ္တာနံ ဝိသေသောတိ။
ပဌမဟတ္ထပါဒေါပမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သမုဒ္ဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၉။ အာသီဝိသဝဂ္ဂေါ
၁။ အာသီဝိသောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၈။ ယေ ဘိက္ခူ တဒါ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နာ, တေသု ကေစိ ဧကဝိဟာရိနော, ကေစိ အတ္တဒုတိယာ, ကေစိ အတ္တတတိယာ, ကေစိ အတ္တစတုတ္ထာ, ကေစိ အတ္တပဉ္စမာ ဟုတွာ အရညာယတနေသု ဝိဟရန္တီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကစာရိက…ပေ… ပဉ္စစာရိကေ’’တိ။ သမာနဇ္ဈာသယတာ သဘာဂဝုတ္တိနော။ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယုဉ္ဇနဿ ကာရကေ။ တတော ဧဝ တတ္ထ ယုတ္တပယုတ္တေ။ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယေန ကာရဏဘူတေန။ ပစ္စယဘူတန္တိ အပဿယဘူတံ။ ‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ’’တိ အာရဘိတွာ ယာဝ ‘‘တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ အယံ မာတိကာနိက္ခေပေါ။ တေသံ မာတိကာယ ဝိတ္ထာရဘာဇနံ။ ဝါသနာ ဘဝိဿတီတိ ဝါသနာဝဟံ ဘဝိဿတိ။ သိနေရုံ ဥက္ခိပန္တော ဝိယာတိအာဒိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ အနညသာဓာရဏတာယ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနံ။
မဉ္စဋ္ဌေသု မဉ္စသမညာ ဝိယ မုခဋ္ဌံ ဝိသံ ‘‘မုခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ သုက္ခကဋ္ဌသဒိသဘာဝါပါဒနတော ‘‘ကဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ကဋ္ဌံ မုခံ ဧတဿာတိ ကဋ္ဌမုခေါ, ဒံသနာဒိနာ ကဋ္ဌသဒိသဘာဝကရော သပ္ပေါ။ အထ ဝါ ကဋ္ဌသဒိသဘာဝါပါဒနတော ကဋ္ဌံ ဝိသံ ဝါ မုခေ ဧတဿာတိ ကဋ္ဌမုခေါ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေ စတ္တာရောတိ ဣမေ ဝိသကိစ္စဘေဒေန စတ္တာရော။ ဣဒါနိ တံ နေသံ ဝိသကိစ္စဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယသူလသမပ္ပိတံ ဝိယာတိ အဗ္ဘန္တရေ အယသူလံ အနုပ္ပဝေသိတံ ဝိယ။ ပက္ကပူတိပနသံ ဝိယာတိ ပစ္စိတွာ ကာလာတိက္ကမေ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၂၅။)ကုထိတပနသဖလံ ဝိယ။ စင်္ဂဝါရေတိ ရဇကာနံ ခါရပရိဿာဝနေ သုရာပရိဿာဝနေ ဝါ။ အနဝသေသံ ဆိဇ္ဇနေန အသနိပါတဋ္ဌာနံ ဝိယ။ မဟာနိခါဒနေနာတိ မဟန္တေန နိခါဒနေန။
ဝိသဝေဂဝိကာရေနာတိ ဝိသဝေဂဂတေန ဝိကာရေန။ ဝါတေနာတိ တဿ သပ္ပဿ သရီရံ ဖုသိတွာ ဥဂ္ဂတဝါတေန။ နာသဝါတေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ပုဂ္ဂလပဏ္ဏတ္တိဝသေနာတိ တေသံယေဝ သောဠသန္နံ သပ္ပါနံ အာဂတဝိသောတိအာဒိပုဂ္ဂလနာမဿ ဝသေန စတုသဋ္ဌိ ဟောန္တိ ပစ္စေကံ စတုဗ္ဗိဓဘာဝတော။ အာဂတဝိသောတိ အာဂစ္ဆဝိသော, သီဃတရံ အဘိရုဟနဝိသောတိ အတ္ထော။ ဃောရဝိသောတိ ကက္ခဠဝိသော, ဒုတ္တိကိစ္ဆဝိသော။ အယံ သီတဥဒကံ ဝိယ ဟောတိ ဂါဠှဒုဗ္ဗိနိမ္မောစယဘာဝေန။ ဥဒကသပ္ပေါ ဟိ ဃောရဝိသော ဟောတိ ယေဝါတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥဒကသပ္ပါဒီနံ ဝိသံ ဝိယာ’’တိ။ ပညာယတီတိ ဂဏ္ဍပိဠကာဒိဝသေန ပညာယတိ။ အနေဠကသပ္ပေါ နာမ မဟာအာသီဝိသော။ နီလသပ္ပေါ နာမ သာခဝဏ္ဏော ရုက္ခဂ္ဂါဒီသု ဝိစရဏကသပ္ပေါ။ ဣမိနာ ဥပါယေနာတိ ယောယံ ကဋ္ဌမုခေသု ဒဋ္ဌဝိသာနံယေဝ ‘‘အာဂတဝိသော နော ဃောရဝိသော’’တိအာဒိနာ စတုဗ္ဗိဓဘာဝေါ ဝုတ္တော, ဣမိနာ ဥပါယေန။ ကဋ္ဌမုခေ ဒဋ္ဌဝိသာဒယောတိ ကဋ္ဌမုခေသု ဒဋ္ဌဝိသော, ဖုဋ္ဌဝိသော, ဝါတဝိဘောတိ တယော, ပူတိမုခါဒီသု စ ဒဋ္ဌဝိသာဒယော စတ္တာရော စတ္တာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧကေကန္တိ စတုသဋ္ဌိယော ဧကေကံ။ စတုဓာတိ အဏ္ဍဇာဒိဝိဘာဂေန စတုဓာ ဝိဘဇိတွာ။ ဆပဏ္ဏာသာနီတိ ဆပဏ္ဏာသာဓိကာနိ။ ဂတမဂ္ဂဿာတိ ယထာဝုတ္တသင်္ချာဂတမဂ္ဂဿ ပဋိလောမတော သံခိပ္ပမာနာ အနုက္ကမေန စတ္တာရောဝ ဟောန္တိ။ ကုလဝသေနာတိ ကဋ္ဌမုခါဒိဇာတိဝသေန။
သကလကာယေ အာသိဉ္စိတွာ ဝိယ ဌပိတဝိသာတိ ဟိ တေသံ ဖုဋ္ဌဝိသတာ, ဝါတဝိသတာ ဝုစ္စတိ။ ဧဝန္တိ ‘‘အာသိတ္တဝိသာ’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထာတိ အာသီဝိသသဒ္ဒေ ဝစနတ္ထော နိရုတ္တိနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဂ္ဂတတေဇာတိ ဥဒဂ္ဂတေဇာ, အတ္တနော ဝိသတေဇေန နေသံ ကုရူရဒဗ္ဗတာ ဝါ။ ဒုန္နိမ္မဒ္ဒနဝိသာတိ မန္တာဂဒေဟိ အနိမ္မဒ္ဒနီယဝိသာ။ စတ္တာရော အာသီဝိသာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေနေတ္ထ အဝသေသပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၂၆။)အာသီဝိသေသူတိ ဣမေ အာသီဝိသာ ဒဋ္ဌဝိသာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သရီရဋ္ဌကေသုယေဝါတိ တေန ပုရိသေန တေသံ ကဿစိ အနိဋ္ဌဿ အကတတ္တာ အာယုသေသဿ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ နံ န ဒံသိံသူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုစ္ဆိ ယထာဘူတံ ပဝေဒေတုကာမော။ ဒုရုပဋ္ဌာဟာတိ ဒုရုပဋ္ဌာနာ။ သောတ္ထိမဂ္ဂေါတိ သောတ္ထိဘာဝဿ ဥပါယော။
အန္တရစရောတိ အန္တရံ စရော သုခသတ္တု ဝိဿာသဃာတီ။ တေနာဟ ‘‘ဝဓကော’’တိ။ ဣဒါနိ တာသံ ပေသနေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဘိမုခဂတံ ဝိယ အဘိမုခဂတံ။ ဤဒိသီပိ ဟိ ဝစောယုတ္တိ လောကေ နိရူပီယတိ သန္တိယံ ပုရိသံ ဌပေတီတိ ဝိယ။ တသ္မာ အဘိမုခဂတန္တိ အဘိမုခံ တေန သမ္ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝင်္ကသဏ္ဌာနံ ဖလကံ ရုက္ခမူလေ အာဂတာဂတာနံ နိသီဒနတ္ထာယ အတ္ထတံ။
အရိတ္တဟတ္ထော ပုရိသော သန္တာရေတိ ဧတာယာတိ သန္တာရဏီ။ ဩရိမတီရတော ဥတ္တရဏာယ သေတု ဥတ္တရသေတု။ ဧကေန ဒွီဟိ ဝါ ဂန္တဗ္ဗော ရုက္ခမယော သေတု ရုက္ခသေတု။ ဇင်္ဃသတ္ထေန ဂမနယောဂ္ဂေါ သေတု ဇင်္ဃသေတု။ သကဋေန ဂန္တုံ သက္ကုဏေယျော သကဋသေတု။ န ခေါ ဧသ ဗြာဟ္မဏော ပရမတ္ထတော။ တဒတ္ထော ပန ဧကဒေသေန သမ္ဘဝတီတိ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္တကာနံ ပစ္စတ္ထိကာနံ ဗာဟိတတ္တာ’’တိ အာဟ။ ဒေသနန္တိ ဥဒ္ဒေသဒေသနံ။ ဝိနိဝတ္တေန္တောတိ ပဋိသံဟရန္တော။ န လဒ္ဓေါ ဝတာသီတိ န လဒ္ဓေါ ဝတ အာသိ။
ရာဇာ ဝိယ ကမ္မံ သတ္တေသု ဣဿရိယဿ ဝတ္တာပနတော။ ရာဇာ…ပေ… ပုထုဇ္ဇနော ဝဋ္ဋဒုက္ခသင်္ခါတာပရာဓတာယ။ ဉာဏပလာယနေနာတိ မဟာဘူတေဟိ နိဗ္ဗိန္ဒိတွာ ဝိရဇ္ဇိတွာ ဝိမုစ္စိတုကာမတာဝသေန ဥပ္ပန္နဉာဏပလာယနေ မဂ္ဂါဓိဂမသိဒ္ဓေနေဝ ဉာဏပလာယနေန။ ဧဝဉှေတ္ထ ဥပမာသံသန္ဒနံ မတ္ထကံ ပါပိတမေဝ ဟောတိ။
ယထေဝ ဟီတိအာဒိနာ ဧကဒေသနာသမုဒါယဿ နိဒဿနံ အာရဒ္ဓံ။ ယထာဝုတ္တဝစနံ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနေန သမတ္ထေတိ ‘‘ပတ္ထဒ္ဓေါ ဘဝတီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ကဋ္ဌမုခေန ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဥပမတ္ထော။ ယထာ ကဋ္ဌမုခေန သပ္ပေန ဒဋ္ဌော ပတ္ထဒ္ဓေါ ဟောတိ, ဧဝံ ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၂၇။)သော ကာယော ကဋ္ဌမုခေဝ ဟောတိ, ကဋ္ဌမုခဂတော ဝိယ ပတ္ထဒ္ဓေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော။ သော ‘‘ပထဝီဓာတုပကောပေန ဝါ’’တိ ဧဝံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ကဋ္ဌမုခေန ဒဋ္ဌောပိ ကာယော ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေနေဝ ပတ္ထဒ္ဓေါ ဟောတိ, တသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ အဝိယုတ္တော သော ကာယော သဗ္ဗဒါ ကဋ္ဌမုခဂတော ဝိယ ဟောတီတိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝါ အနိယမတ္ထော။ တတြာယမတ္ထော – ကဋ္ဌမုခေန ဒဋ္ဌော ကာယော ပတ္ထဒ္ဓေါ ဟောတိ ဝါ, န ဝါ မန္တာဂဒဝသေန။ ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန ပန မန္တာဂဒရဟိတော သော ကာယော ကဋ္ဌမုခဂတော ဝိယ ဟောတိ ဧကန္တပတ္ထဒ္ဓေါတိ။ တတ္ထ ကာယောတိ ပကတိကာယော။ ပူတိကောတိ ကုထိတော။ သန္တတ္တောတိ သဗ္ဗသော တတ္တော မဟာဒါဟပ္ပတ္တော။ သဉ္ဆိန္နောတိ သဗ္ဗသော ဆိန္နော စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဘူတော။ ယဒါ ကာယော ပတ္ထဒ္ဓါဒိဘာဝပ္ပတ္တော ဟောတိ, တဒါ ပုရိသော ကဋ္ဌမုခါဒိသပ္ပဿ မုခေ ဝတ္တမာနော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဝိသေသတောတိ ကဋ္ဌမုခါဒိဝိသေသတော စ ပထဝီအာဒိဝိသေသတော စ။ အနတ္ထဂ္ဂဟဏတောတိအာဒိ အစေတနေသုပိ ဘူတေသု သစေတနေသု ဝိယ အနတ္ထာဒီနံ ပစ္စက္ခတာယ နိဗ္ဗေဒဇနနတ္ထံ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အာသယတောတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတော။ ဧတေသန္တိ မဟာဘူတာနံ။ သဒိသတာတိ ဝမ္မိကာသယသုသိရဂဟနသင်္ကာရဋ္ဌာနာသယတာယ စ သဒိသတာ။
ပစ္စတ္တလက္ခဏဝသေနာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ လက္ခဏဝသေန။ ပထဝီအာဒီနံ ကက္ခဠဘာဝါဒိ, တံသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ ကက္ခဠဘာဝါပါဒနာဒိနာ ဝိကာရုပ္ပါဒနတော ဝိသဝေဂဝိကာရတော သဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အနတ္ထာတိ ဗျသနာ။ ဗျာဓိန္တိ ကုဋ္ဌာဒိဗျာဓိံ။ ဘဝေ ဇာတာဘိနန္ဒိနောတိ ဘဝေသု ဇာတိယာ အဘိနန္ဒနသီလာ။ ပဉ္စဝေါကာရေ ဟိ ဇာတိယာ အဘိနန္ဒနာ နာမ မဟာဘူတာဘိနန္ဒနာ ဧဝ။
ဒုရုပဋ္ဌာနတရာနီတိ ဒုပ္ပဋိကာရတရာနိ။ ဒုရာသဒါတိ ဒုရုပသင်္ကမနာ။ ‘‘ဥပဋ္ဌာမီ’’တိ ဥပသင်္ကမိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ပရိဇာနာမ ကမ္မနာမာနိ, ဥပကာရာ နာမ နတ္ထိ။ အနန္တဒေါသူပဒ္ဒဝတောတိ အပရိမာဏဒေါသူပဒ္ဒဝဟေတုတော။ ဧကပက္ခလန္တိ ဧကဒုက္ခံ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၂၈။)ရူပက္ခန္ဓော ဘိဇ္ဇမာနော စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓေ ဂဟေတွာဝ ဘိဇ္ဇတိ အရူပက္ခန္ဓာနံ ဧကနိရောဓတ္တာ။ ဝတ္ထုရူပမ္ပိ ဂဟေတွာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ ပဉ္စဝေါကာရေ အရူပက္ခန္ဓေသု ဘိန္နေသု ရူပက္ခန္ဓဿ အဝဋ္ဌာနာဘာဝတော။ ဧတ္တာဝတာတိ လောဘုပ္ပါဒနမတ္တေန။ ပညာ နာမ အတ္တဘာဝေ ဥတ္တမင်္ဂံ ပညုတ္တရတ္တာ ကုသလဓမ္မာနံ, သတိ စ ကိလေသုပ္ပတ္တိယံ ပညာယ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ဝုတ္တံ – ‘‘ဧတ္တာဝတာ ပညာသီသံ ပတိတံ နာမ ဟောတီ’’တိ။ ယောနိယော ဥပနေတိ တဒုပဂဿ ကမ္မပစ္စယဿ ဘာဝေ။ ‘‘ဇာတိဘယံ, ဇရာဘယံ, မရဏဘယံ, စောရဘယ’’န္တိအာဒိနာ အာဂတာနိ ပဉ္စဝီသတိ မဟာဘယာနိ, ‘‘ဟတ္ထမ္ပိ ဆိန္ဒတီ’’တိအာဒိနာ အာဂတာနိ ဒွတ္တိံသ ကမ္မကာရဏာနိ အာဂတာနေဝ ဟောန္တိ ကာရဏဿ သမဝဋ္ဌိတတ္တာ။ နန္ဒီရာဂေါ သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။
ပါဠိယံယေဝ အာဂတာ ‘‘စက္ခုတော စေပိ နံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ။ ကိဉ္စိ အလဘိတွာတိ တသ္မိံ သုညဂါမေ စောရာနံ ဂယှူပဂဿ အလာဘဝစနေနေဝ တဿ ပုရိသဿ အတ္တနော ပဋိသရဏဿ အလာဘော ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ န ဥဒ္ဓဋော, ပုရိသဋ္ဌာနိယော ဘိက္ခု, စောရာ ပန ဗာဟိရာယတနဋ္ဌာနိယာ။ အဘိနိဝိသိတွာတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ ကတွာ။ အဇ္ဈတ္တိကာယတနဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပါဒါရူပကမ္မဋ္ဌာနဝသေနာ’’တိ။
ဗာဟိရာနန္တိ ဗာဟိရာယတနာနံ။ ပဉ္စ ကိစ္စာနီတိ စောရေဟိ တဒါ ကာတဗ္ဗာနိ ပဉ္စ ကိစ္စာနိ။ ဟတ္ထသာရန္တိ အတ္တနော သန္တကေ ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတဗ္ဗသာရဘဏ္ဍံ။ ပါတနာဒိဝသေန ဟတ္ထပရာမာသံ ကရောန္တိ။ ပဟာရဌာနေတိ ပဟဋဋ္ဌာနေ။ ဌာနသော တသ္မိံ ဧဝ ခဏေတိ ဝဒန္တိ။ အတ္တနော သုခါဝဟံ ကုသလဓမ္မံ ပဟာယ ဒုက္ခာဝဟေန အကုသလေန သမင်္ဂိတာ သုခါဝဟံ ဘဏ္ဍံ ပဟာယ ဗဟိ နိက္ခမနံ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ သုခနိဿယတ္တာ တဿ။ ဟတ္ထပရာ…ပေ… အာပဇ္ဇနကာလော ဂုဏသရီရဿ တဒါ ပမာဒေန ဗာဓိတတ္တာ။ ပဟာရ…ပေ… ကာလော တတော ဒဠှတရံ ဂုဏသရီရဿ ဗာဓိတတ္တာ။ ပဟာရံ…ပေ… အဿမဏကာလော ဂုဏသရီရဿ မရဏပ္ပတ္တိသဒိသတ္တာ။ အဝသေသဇနဿ ဒါသပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတာ အညထတ္တပ္ပတ္တိဂိဟိဘာဝါပတ္တိယာ နိဒဿနဘာဝေန ဝုတ္တာ။ ယံ ‘‘ဆသု ဒွါရေသု အာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ’’တိ ဝုတ္တံ, တမေဝ အာရမ္မဏံ နိဿာယ သမ္ပရာယိကော ဒုက္ခက္ခန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၂၉။)ရူပါဒီနီတိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသာနိ။ တေသန္တိ ယထာဝုတ္တဘူတုပါဒါရူပါနံ။ လဟုတာဒိဝသေနာတိ တေသံ လဟုတာဒိဝသေန။ ဒုရုတ္တရဏဋ္ဌောတိ ဥတ္တရိတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေါ ဩဃဋ္ဌော။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘သမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ စတုမဟာဘူတာဒီဟီတိ အာဒိသဒ္ဒေန ဥပါဒါနက္ခန္ဓာဒီနံ ဂဟဏံ။ စိတ္တကိရိယဒဿနတ္ထန္တိ စိတ္တပယောဂဒဿနတ္ထံ။ ဝုတ္တဝါယာမမေဝါတိ ‘‘သမ္မာဝါယာမော’’တိ ယော အရိယမဂ္ဂေ ဝုတ္တော။ ဘဒ္ဒေကရတ္တာဒီနီတိ ‘‘အဇ္ဇေဝ ကိစ္စံ အာတပ္ပ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂, ၂၇၅, ၂၇၆) ဝုတ္တာနိ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တာဒီနိ။
ကုဏ္ဌပါဒေါတိ ဆိန္နပါဒေါဝ ဟုတွာ ဂတိဝိကလော။ မာနသံ ဗန္ဓတီတိ တသ္မိံ စိတ္တေ ကိစ္စံ နိဗန္ဓတိ။ ‘‘အယံ အရိယမဂ္ဂေါ မယှံ ဩဃုတ္တရနုပါယော’’တိ တတ္ထ စိတ္တဿ သန္နိဋ္ဌာနံ ပုန တတ္ထ ပဝတ္တနံ ဝီရိယာရမ္ဘော စိတ္တဗန္ဓနံ။
တဿ နာမရူပဿ ဣမေ နန္ဒီရာဂါဒယော တဏှာဝိဇ္ဇာဒယောတိ ကတွာ ပစ္စယော ဓမ္မာယတနေကဒေသော။ အရိယမဂ္ဂနိဗ္ဗာနတဏှာဝဇ္ဇော ဣဓ ဓမ္မာယတနေကဒေသောတိ စ။ သောဠသဟာကာရေဟီတိ ပီဠနာဒီဟိ သောဠသဟိ အာကာရေဟိ။ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂေ အာဂတနယေန သဋ္ဌိနယသဟဿေဟိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ…ပေ… ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ ဝိပဉ္စိတညူ ဧဝေတ္ထ ဂဟဏဝသေန အဓိဂတဝိသေသာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတာ။ တေ ဟိ တဒါ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကဘာဝေန သတ္ထု သန္တိကေ သန္နိသိန္နာ။ ဥဂ္ဃဋိတညူနံ ပန နေယျာနဉ္စ ဝိသေသာဓိဂမော အဋ္ဌကထာယံ န ရုဠှောတိ ဣဓ န ဂဟိတောတိ။
အာသီဝိသောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ရထောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၉။ သုသံဝုတိန္ဒြိယဿ ဘောဇနေ မတ္တညုနော သတဿ သမ္ပဇာနဿ ဝိဟရတော ကိလေသနိမိတ္တံ ဒုက္ခံ အနဝသရန္တိ သုခသောမနဿဗဟုလတာ ဝုတ္တာ။ ယဝတိ တေန ဖလံ မိဿိတံ ဝိယ ဟောတီတိ ယောနိ, ဧကန္တိကံ ကာရဏံ။ အဿာတိ ဘိက္ခုနော။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အဝိကလံ။ အနဝသေသံ အာသဝေ ခေပေတီတိ အာသဝက္ခယော, အဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ ယံ ယန္တိ ဒန္ဓံ မဇ္ဈံ ဇဝေါတိ ဇဝါဒီသု ယံ ယံ ဂမနံ။ ရက္ခဏတ္ထာယာတိ ကိလေသစောရေဟိ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၃၀။)ရက္ခဏတ္ထာယ။ ဝေဂနိဂ္ဂဟဏတ္ထာယာတိ ကိလေသဟေတုကဿ ဣန္ဒြိယဝေဂဿ နိဂ္ဂဏှနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗိသေဝနတ္ထာယာတိ ဝိသေဝနဿ ဝိပ္ဖန္ဒိတဿ နိရောဓနာယ။ ကိလေသူပသမတ္ထာယာတိ ကိလေသာနံ ဥပရူပရိ သမနတ္ထာယ ဝူပသမနတ္ထာယ။
သမဏရတိ နာမ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသုခါနိ။ ဒန္တာနမ္ပိ သိန္ဓဝါနံ သာရထိနော ပယောဂေန သိယာ ကာစိ ဝိသေဝနမတ္တာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘နိဗ္ဗိသေဝနေ ကတွာ ပေသေန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဉာဏံ ဂစ္ဆတီတိ အသင်္ဂမနံ ပဝတ္တတိ ပဂေဝ ဣန္ဒြိယဘာဝနာယ ကတတ္တာ, ကိလေသနိဂ္ဂဟဿ သုခေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဒါယကဿ အဇ္ဈာသယော ဝသော ဥဠာရော လာမကော။ ဒေယျဓမ္မဿ ပမာဏံ ဝသော အပ္ပကံ ဗဟုကဉ္စ။
မဟာမဏ္ဍပဋ္ဌာနံ နာမ လောဟပါသာဒဿ ပုရတော ဧဝ မဟာဘိက္ခုသံဃဿ သန္နိပါတကာလေ တေသံ ပဟောနကဝသေန မဟာမဏ္ဍပဿ ကတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဂဟဏမာနန္တိ ပရိဝိသဂဟဏဘာဇနံ။
ပကတိယာ ဘတ္တကာရကိစ္စေ အဓိဂတော ဥပဋ္ဌာကုပါသကော။ မုဒုသမခရသညိတေဟိ, ဒဟနပစနဘဇ္ဇနသညိတေဟိ ဝါ တီဟိ ပါကေဟိ။
ပရိသောဓေတွာတိ ရညော အနုစ္ဆဝိကဘာဝံ ပရိသောဓေတွာ။ ဘူမိယံ ဆဍ္ဍေသိ ‘‘ဘိက္ခူနံ အဒတွာ မယာ မုခေ ပက္ခိတ္တ’’န္တိ။ မုခေန ဂဏှိ တဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ဒဿေတုံ။ မတ္တံ ဇာနာပေတုံ ပမဇ္ဇိ။ ‘‘တွံ ကုတော အာဂတော’’တိ ပုစ္ဆနေ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိ။ အနုဘာဂေါတိ အဝသိဋ္ဌဘာဂေါ။ ဣဒမတ္ထိယန္တိ ဣဒံ ပယောဇနံ။ ဣတရန္တိ ပါဠိယံ အနာဂတမ္ပိ အာဟာရေ ပမာဏဇာနနံ။
သယနံ သေယျာ, ကာမဘောဂီနံ သေယျာ ကာမဘောဂိသေယျာ။ ဒက္ခိဏပဿေန သယာနော နာမ နတ္ထိ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန ကာတဗ္ဗကိစ္စကရဏတော။ တေဇုဿဒတ္တာတိ ဣဒံ အနုတြာသဿေဝ သီဟဿ သယနန္တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဒွေ ပုရိမပါဒေ ဧကသ္မိံ, ပစ္ဆိမပါဒေ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌပေတွာတိ ဟိ ဣဒံ ပါဒါနံ အဝိက္ခိတ္တဘာဝကရဏဒဿနံ။
စတုတ္ထဇ္ဈာနသေယျာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ ဖလသမာပတ္တိံ ဝဒတိ။ ယေဘုယျေန ဟိ တထာဂတာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာဝ သယန္တိ။ သာ စ နေသံ စတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ, ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနဿ စ ကတတ္တာတိ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၃၁။)ဝဒန္တိ။ ဣဓ သီဟသေယျာ အာဂတာ ပါဒံ အစ္စာဓာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဇဟိတသံလက္ခဏာ သေယျာတိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧဝန္တိ ‘‘ဒက္ခိဏေန ပဿေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာကာရေန သေယျံ ကပ္ပေတိ။
ကထံ နိဒ္ဒါယန္တော သတော သမ္ပဇာနော ဟောတိ? ဘဝင်္ဂစိတ္တေန ဟိ နိဒ္ဒူပဂမနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အပ္ပဟာနေနာတိ တဒဓိမုတ္တတာယ တဒပ္ပဟာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ တေသု နိဒ္ဒေါက္ကမနဿ အာဒိပရိယောသာနေသု အဇဟိတသတိသမ္ပဇညံ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘နိဒ္ဒံ ဩက္ကမန္တောပိ သတော သမ္ပဇာနော ဟောတီ’’တိ။ ဧတံ ပနာတိ ‘‘နိဒ္ဒံ ဩက္ကမန္တောပိ သတော သမ္ပဇာနော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တနယံ ဝဒတိ။ ဉာဏဓာတုကန္တိ န ရောစယိံသူတိ နိဒ္ဒေါက္ကမနေပိ ဇာဂရဏေ ပဝတ္တဉာဏသဘာဝမေဝါတိ န ရောစယိံသု ပေါရာဏာ။ နိရန္တရံ ဘဝင်္ဂစိတ္တေသု ဝတ္တမာနေသု သတိသမ္ပဇညာသမ္ဘဝေါတိ အဓိပ္ပါယော။ ပုရိမသ္မိဉှိ နယေ သတိသမ္ပဇညဿ အသံဝရော, န ဘဝင်္ဂဿ။ ဣန္ဒြိယသံဝရော, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ဇာဂရိယာနုယောဂေါတိ ဣမေဟိ တိဝင်္ဂိကာ, နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနပရိဝဇ္ဇနာဒိ သဗ္ဗံ ဝိပဿနာပက္ခိကမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
တာနေဝါတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တာနိ ဣန္ဒြိယာဒီနိ။ ယာဝ အရဟတ္တာ ဒေသနာ ဝိတ္ထာရတော ကထေတဗ္ဗာ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ယောနိ စဿ အာရဒ္ဓါ ဟောတိ အာသဝါနံ ခယာယာ’’တိ သင်္ခေပေန ကထိတာ။
ရထောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ကုမ္မောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၀။ အဋ္ဌိကုမ္မောတိ ပိဋ္ဌိယံ တိခိဏဋ္ဌိကော ကုမ္မော။ တန္တိဗန္ဓောတိ ဗျာဝဋော။ သမုဂ္ဂေ ဝိယ အတ္တနော ကပါလေ ပက္ခိပိတွာ။ သမောဒဟန္တော သမ္မာ ဩဒဟန္တော အဇ္ဈတ္တမေဝ ဒဟန္တော။ အာရမ္မဏကပါလေတိ အာရမ္မဏကဋာဟေ။ သမောဒဟန္တောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တဿေဝ စ ဂဟဏတော မနောဝိတက္ကေ တတ္ထေဝ သမ္မဒေဝ ဩဒဟန္တော။ တဉှိ ဝိသယဝသေန ပဝတ္တိတုံ အဒေန္တော။ ပဉ္စ ဓမ္မေတိ ‘‘ကာလေန ဝက္ခာမီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၃၆၂) ဝုစ္စမာနေ။
ကုမ္မောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၃၂။)၄။ ပဌမဒါရုက္ခန္ဓောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၁။ ဝိလာသမာနော ဝိယ သာဂရံ ပတွာ။ အန္တောသာခေါတိ ဂင်္ဂါယ တီရဿ အန္တော ဩနတသာခေါ။ တေမေတီတိ တိန္တော ဟောတိ။ တိရိယံ ပတိတော ဒဏ္ဍသေတု ဝိယ ဌိတတ္တာ မဟာဇနဿ ပစ္စယော ဇာတော, တထာ မဟန္တဘာဝေန ဂင်္ဂါသောတံ ဩတရဏာဒိ နတ္ထိ။
အယံ ဟီတိ အနန္တရံ ဝုတ္တပုဂ္ဂလော။ အရိယမဂ္ဂံ ဩရုယှာတိ စတုဗ္ဗိဓံ အရိယမဂ္ဂဝီထိံ ဩတရိတွာ။ ‘‘စိတ္တံ နာမေတ’’န္တိအာဒိနာ စိန္တေတွာ ဂိဟိဗန္ဓနံ န ဝိဿဇ္ဇေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အတ္တနော ဘဇမာနကေတိ အတ္တနော ဘဇန္တေ။ ဇီဝိကတ္ထာယ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗတော ပယောဂေါ, ခေတ္တဝတ္ထာဒိ။ တတော ပယောဂတော ဥဋ္ဌိတံ အာယံ။ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခူနံ ကာယသာမဂ္ဂိံ ဒေတိ ဘိက္ခတ္ထာယ။
မုဏ္ဍဃဋန္တိ ဘိန္နောဋ္ဌံ ဃဋံ။ ခန္ဓေတိ အံသေ။ သံဃဘောဂန္တိ သံဃသန္တကံ ဘောဂဂါမံ ဂန္တွာ။ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒန္တီတိ တထာ အတ္ထဿ သမ္ဘဝတော ဧဝံ ဝဒန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ယာဂုမတ္တကေ ယာဂုန္တိ ယာဂုံ ပိဝိတွာ တာယ အပရိပက္ကာယ ဧဝ အညံ ယာဂုံ အဇ္ဈောဟရိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ကိလေသာနုရဉ္ဇိတောဝါတိ ယောနိသောမနသိကာရဿ အဘာဝေန ကိလေသာနုဂတစိတ္တော ဧဝ။ အက္ခီနိ နီဟရိတွာတိ ကောဓဝသေန အက္ခိကေ ကရောန္တော အက္ခီနိ နီဟရိတွာ ဝိစရိဿတိ။ ဥဒ္ဓတော ဟောတိ အဝူပသန္တော။
ဒိဋ္ဌိဂတိကောတိ သာသနိကော ဧဝံ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ သာသနံ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ ကတွာ ဒီပေန္တော အရိဋ္ဌသဒိသော။ တေနာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ အရူပဘဝေ ရူပံ အတ္ထိ, အညထာ တတော စုတဿ ကုတော ရူပက္ခန္ဓဿ သမ္ဘဝေါ။ အသညီဘဝေ စိတ္တံ အတ္ထီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကော လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ‘‘ယော ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေယျ သတ္တဝဿာနီ’’တိအာဒိဝစနတော (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၇)။ အနုသယော စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တော, အညထာ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပတ္တိ သိယာ။ တေ စ သတ္တာ သန္ဓာဝန္တိ သံသရန္တိ, အညထာ ကမ္မဖလာနံ သမ္ဗန္ဓော န သိယာတိ။ ဣတိ ဝဒန္တော ဧဝံ မိစ္ဆာဝါဒံ ပဂ္ဂယှ ဝဒန္တော။
တေမနရုက္ခော ဝိယ…ပေ… ဒုလ္လဘဓမ္မဿဝနော စ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဓါသိနေဟေန အတေမနတော။ ကတဝိနယော သိက္ခိတဝိနယော ယထာ ‘‘ကတဝိဇ္ဇော’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၃၃။)ဓမ္မကထိကာနံ ဝိစာရေထာတိ ဣဒံ ဒေယျဓမ္မံ ဓမ္မကထိကာနံ အယျာနံ တဿ တဿ ယုတ္တဝသေန ဝိစာရေထာတိ နိယျာတနဝသေန ဝတွာ။ ဒိဝါကထိကော သရဘာဏကော သာယနှေ ကထေတိ, ပုရိမယာမံ ကထေန္တော ရတ္တိကထိကော ဘာဏကပုဂ္ဂလော။
နန္ဒနဝနာဘိရာမေတိ နန္ဒနဝနံ ဝိယ မနောရမေ။ အဿ ဘာရဟာရဘိက္ခူတိ အဿ ကိစ္စဝါဟကဘိက္ခူ ဥပဇ္ဈာယာဒယော။ သုခနိသိန္နကထန္တိ ပဋိသန္ထာရကထာပုဗ္ဗကံ ဥပနိသိန္နကထံ သုတွာ။
ဌိတသဏ္ဌာနေနေဝ ဌိတာကာရေနေဝ ဌိတံ, နပ္ပယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တကမ္မမူလာဒီနိ ဌိတသဏ္ဌာနေနေဝ ဌိတာတိ ယောဇနာ။ မုဒုတာယာတိ မုဒုဟဒယတာယ သာပေက္ခတာယ။
ပဋိပဒန္တိ သမထဝိပဿနာပဋိပတ္တိံ။ ဒီပေတွာ ပကာသေတွာ ပါကဋံ ကတွာ။ တတြုပ္ပါဒေါတိ တတြ ဥပ္ပဇ္ဇနကအာယုပ္ပါဒေါ။ ခေတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေလ…ပေ… ဟတ္ထာတိ တေလဃဋ-မဓုဃဋဖာဏိတဃဋာဒိဟတ္ထာ။ အပက္ကမိံသု ဒုဗ္ဗိစာရိတတ္တာ။ ပူရေသီတိ ဟေဋ္ဌာ စ တတ္ထ တတ္ထ အတီတာနိ ကာလဝစနာနိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ အာဂတတ္တာ ကိရ ဝုတ္တာနိ။
ဥပဂမနာနုပဂမနာဒီနိ ဩရိမဿ ပါရိမဿ စ ဥပဂမနာနုပဂမနာနိ စေဝ မဇ္ဈေ သံသီဒနာနိ စ။ ပဋိဝိဇ္ဈိတုန္တိ ဇာနိတုံ။ ဧတန္တိ ယထာဝုတ္တံ စက္ခုသဘာဝံ။ ဒေါမနဿန္တိ တဿေဝ မန္ဒဘာဝပစ္စယံ ဒေါမနဿံ။ အာပဇ္ဇန္တောပိ ဥပဂစ္ဆတိ နာမ တန္နိမိတ္တသံကိလေသဿ ဥပ္ပါဒိတတ္တာ။ တိဏ္ဏံ လက္ခဏာနန္တိ ဟုတွာ အဘာဝတော အာဒိအန္တဝန္တတော တာဝကာလိကတော နိစ္စပဋိက္ခေပတောတိအာဒီနံ တိဏ္ဏံ လက္ခဏာနံ သလ္လက္ခဏဝသေန။
ဝါမတောတိ မိစ္ဆာ။ ဒက္ခိဏတောတိ သမ္မာ။ ယထာ တဿ တဿ သတ္တဿ ဩရဘာဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ ဩရိမံ တီရံ ကတွာ ဝုတ္တာနိ, ဧဝံ နေသံ ပရဘာဝတ္တာ ဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ ပါရိမံ ဝုတ္တာနိ။ အပါယမဇ္ဈေ သံသရဏဟေတုတာယ နန္ဒီရာဂေါဝ ‘‘မဇ္ဈေ သံသာဒေါ’’တိ ဝုတ္တော။
ဥန္နတောတိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ ဥန္နတိံ ဥပဂတော။ အတ္တုက္ကံသနေ ပံသုကူလိကဘာဝေန အတ္တာနံ ဒဟနတော အညာကာရတာဂဟေတဗ္ဗော။ ပါသာဏော နု ခေါ ဧသ ခါဏုကောတိ ဂဟေတဗ္ဗဒါရုက္ခန္ဓသဒိသော ဝုတ္တော။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၃၄။)စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ဟောတိ အာဝဋ္ဋဝေဂဿ ဗလဝဘာဝတော။ စတူသု အပါယေသူတိ ပဉ္စကာမဂုဏာဝဋ္ဋေ ပတိတပုဂ္ဂလော မနုဿလောကေပိ ဂုဏသရီရဘေဒနေန ဒီဃရတ္တံ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ အာပဇ္ဇတိယေဝ, တဿ တထာ အာပန္နတ္တာ။ ဧဝဉှိ သော အပါယေသု တာဒိသေသု ဇာယတိ။
သီလဿ ဒုဋ္ဌံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ အဘာဝတ္ထော ဣဓ ဒု-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘နိဿီလော’’တိ။ ‘‘ပါပံ ပါပေန သုကရ’’န္တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၄၈) ဝိယ ပါပ-သဒ္ဒေါ နိဟီနပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘လာမကဓမ္မော’’တိ။ န သုစီတိ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ န သုစိ။ သင်္ကာယ ဝါတိ အတ္တနော ဝါ သင်္ကာယ ပရေသံ သမာစာရကိရိယံ သရတိ အာသင်္ကတိ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ တာနိ ကမ္မာနိ ပဝိသတီတိ တာနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တာနံ အန္တရေ ပဝိသတိ။ ဂုဏာနံ ပူတိဘာဝေနာတိ ဂုဏဘာဝေန ဂဟိတာနံ သီလဓမ္မာနံ သံကိလိဋ္ဌဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ ကစဝရဇာတောတိ အဗ္ဘန္တရံ သဉ္ဇာတကစဝရော, ကစဝရဘူတော ဝါ။
အဏဏာ ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ အဏဏဿေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ ဩရိမတီရာဒီနံ ဥပဂမနာနုပဂမနာဒီနံ ဇောတိတတ္တာ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။
ပဌမဒါရုက္ခန္ဓောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဒုတိယဒါရုက္ခန္ဓောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၂။ ယာ အာပတ္တိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဒေသနာဂါမိနီ, တံ ပဋိစ္ဆာဒိတကာလတော ပဋ္ဌာယ သံကိလိဋ္ဌာ နာမ အန္တရာယိကဘာဝတော။ အာဝီကတာ ပန အနာပတ္တိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ အသံကိလိဋ္ဌာ နာမ။ တေနာဟ – ‘‘အာဝီကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’’တိ။ ဧဝရူပံ သံကိလိဋ္ဌန္တိ ပဋိစ္ဆာဒိတတာယ ဝါ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာဝေန ဝါ သံကိလိဋ္ဌံ။
ဒုတိယဒါရုက္ခန္ဓောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ အဝဿုတပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၃။ သန္ထာဂါရန္တိ သညာပနာဂါရံ။ တေနာဟ ‘‘ဥယျောဂကာလာဒီသူ’’တိအာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မင်္ဂလမဟာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သန္ထရန္တီတိ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၃၅။)ဝိဿမန္တိ, ပရိဿမံ ဝိနောဒေန္တီတိ အတ္ထော။ သဟာတိ သန္နိပါတဝသေန ဧကဇ္ဈံ။ သဟ အတ္ထာနုသာသနံ အဂါရန္တိ တသ္မိံ အတ္ထေ တ္ထ-ကာရဿ န္ထ-ကာရံ ကတွာ ‘‘သန္ထာဂါရ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ပဌမံ တတ္ထ သမ္မန္တနဝသေန သန္ထရန္တိ ဝိစာရေန္တီတိ အတ္ထော။
တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အာဂတမေဝ ဘဝိဿတီတိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အာဂမနသီသေန အရိယဖလဓမ္မာနမ္ပိ အာဂမနံ ဝုတ္တမေဝ။ တိယာမရတ္တိံ တတ္ထ ဝသန္တာနံ ဖလသမာပတ္တိဝဠဉ္ဇနံ ဟောတီတိ။ တသ္မိဉ္စ ဘိက္ခုသံဃေ ကလျာဏဓမ္မာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တာ ဟောန္တီတိ အရိယမဂ္ဂဓမ္မာနမ္ပိ တတ္ထ အာဂမနံ ဟောတိယေဝ။
အလ္လဂေါမယေနာတိ အစ္ဆေန အလ္လဂေါမယရသေန။ ဩပုဉ္ဇာပေတွာတိ ဝိလိမ္ပေတွာ။ စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓေဟီတိ ကုင်္ကုမတုရုက္ခယဝနပုပ္ဖတမာလပတ္တဂန္ဓေဟိ။ နာနာဝဏ္ဏေတိ နီလာဒိဝသေန နာနာဝဏ္ဏေ, ဘိတ္တိဝိသေသဝသေန နာနာသဏ္ဌာနရူပေ။ ‘‘မဟာပိဋ္ဌိကကောဇဝေတိ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိအာဒီသု အတ္ထရိတဗ္ဗတာယ ‘မဟာပိဋ္ဌိကာ’တိ လဒ္ဓသမညေ ကောဇဝေ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကုတ္တကေ ပန သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ, ‘‘စတုရင်္ဂုလာဓိကပုပ္ဖါ မဟာပိဋ္ဌိကကောဇဝါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဟတ္ထတ္ထရအဿတ္ထရာ ဟတ္ထိအဿပိဋ္ဌီသု အတ္ထရိတဗ္ဗာ ဟတ္ထိအဿရူပဝိစိတ္တာ စ အတ္ထရကာ။ သီဟတ္ထရကာဒယော ပန သီဟရူပါဒိဝိစိတ္တာ ဧဝ အတ္ထရကာ။ စိတ္တတ္ထရကံ နာနာဝိဓရူပေဟိ စေဝ နာနာဝိဓမာလာကမ္မာဒီဟိ စ ဝိစိတ္တံ အတ္ထရကံ။
ဥပဓာနန္တိ အပဿယနံ။ ဥပဒဟိတွာတိ အပဿယယောဂ္ဂဘာဝေန ဌပေတွာ။ ဂန္ဓေဟိ ကတမာလာ ဂန္ဓဒါမံ။ တမာလပတ္တာဒီဟိ ကတမာလာ ပတ္တဒါမံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟိင်္ဂုလတက္ကောလဇာတိဖလဇာတိပုပ္ဖါဒီဟိ ကတဒါမံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပလ္လင်္ကာကာရေန ကတပီဌံ ပလ္လင်္ကပီဌံ။ တီသု ပဿေသု ဧကပဿေ ဧဝ ဝါ သဥပဿယံ အပဿယပီဌံ။ အနပဿယံ မုဏ္ဍပီဌံ။ ယောဇနာဝဋ္ဋေတိ ယောဇနပရိက္ခေပေါကာသေ။
သံဝိဓာယာတိ အန္တရဝါသကဿ ကောဏပဒေသံ ဣတရပဒေသဉ္စ သမံ ကတွာ ဝိဓာယ။ တေနာဟ – ‘‘ကတ္တရိယာ ပဒုမံ ကန္တေန္တော ဝိယာ’’တိ, ‘‘တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တော’’တိ စ။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ ရူပသမ္ပဒါ ဝိယ အာကပ္ပသမ္ပဒါပိ ပရမုက္ကံသတံ ဂတာ, တသ္မာ တဒါ ဘဂဝါ ဧဝံ သောဘေယျာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုဝဏ္ဏပါမင်္ဂေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အသမေန
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၃၆။)ဗုဒ္ဓဝေသေနာ’’တိအာဒိနာ တဒါ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဿ နိဂုဟနေ ကာရဏာဘာဝတော တတ္ထ သန္နိပတိတဒေဝမနုဿနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီနံ ပသာဒဇနနတ္ထံ အတ္တနော သဘာဝပကတိယာဝ ကပိလဝတ္ထုံ ပါဝိသီတိ ဒဿေတိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယပဘာ နာမ ပကတိယာ အသီတိဟတ္ထမတ္တပဒေသံ ဝိသရတီတိ အာဟ ‘‘အသီတိဟတ္ထဋ္ဌာနံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိ။ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရာနံ ဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရသ္မိယော။
သဗ္ဗပါလိဖုလ္လောတိ မူလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သာခဂ္ဂါ သမန္တတော ဖုလ္လော ဝိကသိတော။ ပဋိပါဋိယာ ဌပိတာနန္တိအာဒိ ပရိကပ္ပူပမာ, ယထာ တံ…ပေ… အလင်္ကတံ အညံ ဝိရောစတိ, ဧဝံ ဝိရောစိတ္ထ, သမတိံသာယ ပါရမိတာဟိ အဘိသင်္ခတတ္တာ ဧဝံ ဝိရောစိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပဉ္စဝီသတိယာ ဂင်္ဂါနန္တိ သတမုခါ ဟုတွာ သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌာယ မဟာဂင်္ဂါယ မဟန္တမဟန္တာနံ ဂင်္ဂါနံ ပဉ္စဝီသတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပပဉ္စသူဒနိယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၂) ‘‘ပဉ္စဝီသတိယာ နဒီန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဂင်္ဂါဒီနံ စန္ဒဘာဂါပရိယောသာနာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ မဟာနဒီနန္တိ အတ္ထော။ ပရိကပ္ပဝစနဉှေတံ။ သမ္ဘိဇ္ဇာတိ သမ္ဘေဒံ မိဿီဘာဝံ ပတွာ မုခဒွါရေတိ သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌဋ္ဌာနေ။
နာဂသုပဏ္ဏဂန္ဓဗ္ဗယက္ခာဒီနန္တိအာဒိ ပရိကပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ။ သဟဿေနာတိ ပဒသဟဿေန, ဘာဏဝါရပ္ပမာဏေန ဂန္ထေနာတိ အတ္ထော။
ကမ္ပယန္တော ဝသုန္ဓရန္တိ အတ္တနော ဂုဏဝိသေသေဟိ ပထဝီကမ္မံ ဥန္နာဒေန္တော, ဧဝံဘူတောပိ အဟေဌယန္တော ပါဏာနိ။ သဗ္ဗပဒက္ခိဏတ္တာ ဗုဒ္ဓါနံ ဒက္ခိဏံ ပဌမံ ပါဒံ ဥဒ္ဓရန္တော။ သမံ သမ္ဖုသတေ ဘူမိံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာယ။ ယဒိပိ ဘူမိံ သမံ ဖုသတိ, ရဇသာ နုပလိပ္ပတိ သုခုမတ္တာ ဆဝိယာ။ နိန္နဋ္ဌာနံ ဥန္နမတီတိအာဒိ ဗုဒ္ဓါနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာသင်္ခါတမဟာပုရိသလက္ခဏပဋိလာဘဿ နိဿန္ဒဖလံ။ နာတိဒူရေ ဥဒ္ဓရတီတိ အတိဒူရေ ဌပေတုံ န ဥဒ္ဓရတိ။ နစ္စာသန္နေ စ နိက္ခိပန္တိ အစ္စာသန္နေ စ ဌာနေ အနိက္ခိပန္တော နိယျာတိ။ ဟာသယန္တော သဒေဝကေ လောကေ တောသေန္တော။ စတူဟိ ပါဒေဟိ စရတီတိ စတုစာရီ။
ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဿ ပကာသနဝသေန ဂတတ္တာ ဝဏ္ဏကာလော နာမ ဧသ။ သရီရဝဏ္ဏေ ဝါ ဂုဏဝဏ္ဏေ ဝါ ကထိယမာနေ ဒုက္ကထိတန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အပ္ပမာဏဝဏ္ဏာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော, ဗုဒ္ဓဂုဏသံဝဏ္ဏနာ ဇာနန္တဿ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၃၇။)ယထာရဒ္ဓသံဝဏ္ဏနံယေဝ အနုပဝိသတိ။ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေနာတိ ဂန္ထိတွာ ဂဟိတဒုကူလဝတ္ထေန။
နာဂဝိက္ကန္တစာရဏောတိ ဟတ္ထိနာဂသဒိသပဒနိက္ခေပေါ။ သတပုညလက္ခဏောတိ အနေကသတပုညာဘိနိဗ္ဗတ္တမဟာပုရိသလက္ခဏော။ မဏိဝေရောစနော ယထာတိ စတုရာသီတိသဟဿမဏိပရိဝါရိတော အတိဝိယ ဝိရောစမာနော ဝိဇ္ဇောတမာနော မဏိ ဝိယ။ ‘‘ဝေရောစနော နာမ ဧကော မဏီ’’တိ ကေစိ။ မဟာသာလောဝါတိ မဟန္တော သာလရုက္ခော ဝိယ, သုဒ္ဓဋ္ဌိတော ကောဝိဠာရာဒိ မဟာရုက္ခော ဝိယ ဝါ။ ပဒုမော ကောကနဒေါ ယထာတိ ကောကနဒသင်္ခါတံ မဟာပဒုမံ ဝိယ, ဝိကသမာနပဒုမံ ဝိယ ဝါ။
အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယာတိအာဒိ တဿာ ပကိဏ္ဏကကထာယ အညေသံ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနဉ္စေဝ သုဏန္တာနံ အစ္စန္တသုခါဝဟဘာဝဒဿနဉ္စ။ ပထဝေါဇံ အာကဍ္ဎန္တော ဝိယာတိ နာဠိယန္တံ ယောဇေတွာ မဟာပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမတလေ ပပ္ပဋကောဇံ ဥဒ္ဓံ မုခံ ကတွာ အာကဍ္ဎန္တော ဝိယ။ ယောဇနိကန္တိ ယောဇနပမာဏံ။ မဓုဘဏ္ဍန္တိ မဓုပဋလံ။
မဟန္တန္တိ ဝိပုလံ ဥဠာရပုညံ။ သဗ္ဗဒါနံ ဒိန္နမေဝ ဟောတီတိ သဗ္ဗမေဝ ပစ္စယဇာတံ အာဝါသဒါယကေန ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဒွေ တယော ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါ အာဂတဿပိ ဆာယူဒကသမ္ပန္နံ အာရာမံ ပဝိသိတွာ နှာယိတွာ ပဋိဿယေ မုဟုတ္တံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ နိသိန္နဿ ကာယေ ဗလံ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ ဝဏ္ဏဓာတု ဝါတာတပေဟိ ကိလမတိ, ပဋိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ မုဟုတ္တံ နိသိန္နဿ ဝိသဘာဂသန္တတိ ဝူပသမ္မတိ, သဘာဂသန္တတိ ပတိဋ္ဌာတိ, ဝဏ္ဏဓာတု အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တာ ဝိယ ဟောတိ, ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ပါဒေ ကဏ္ဋကာ ဝိဇ္ဈန္တိ, ခါဏု ပဟရတိ, သရီသပါဒိပရိဿယာ စေဝ စောရဘယဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပဋိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိသိန္နဿ ပန သဗ္ဗေပေတေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ။ သဇ္ဈာယန္တဿ ဓမ္မပီတိသုခံ, ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တဿ ဥပသမသုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ သေဒါ မုစ္စန္တိ, အက္ခီနိ ဖန္ဒန္တိ, သေနာသနံ ပဝိသနက္ခဏေ မဉ္စပီဌာဒီနိ န ပညာယန္တိ, မုဟုတ္တံ နိသိန္နဿ ပန အက္ခိပသာဒေါ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တော ဝိယ ဟောတိ, ဒွါရဝါတပါနမဉ္စပီဌာဒီနိ ပညာယန္တိ။ ဧတသ္မိဉ္စ အာဝါသေ ဝသန္တံ ဒိသွာ မနုဿာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အာဝါသဒါနသ္မိဉှိ ဒိန္နေ သဗ္ဗဒါနံ ဒိန္နမေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဘူမဋ္ဌက…ပေ…
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၃၈။)န သက္ကာတိ အယမတ္ထော မဟာသုဒဿနဝတ္ထုနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၁ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ မာတုကုစ္ဆိ အသမ္ဗာဓောဝ ဟောတီတိ အယမတ္ထော အန္တိမဘဝိကာနံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဒီပေတဗ္ဗော။
သီတန္တိ အဇ္ဈတ္တံ ဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဥတုဝိပရိဏာမဝသေန ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနကသီတံ။ ဥဏှန္တိ အဂ္ဂိသန္တာပံ, တဿ စ ဒဝဒါဟာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဋိဟန္တီတိ ပဋိဟနတိ။ ယထာ တဒုဘယဝသေန ကာယစိတ္တာနံ အာဗာဓော န ဟနတိ, ဧဝံ ကရောတိ။ သီတုဏှဗ္ဘာဟတေ ဟိ သရီရေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘိက္ခု ယောနိသော ပဒဟိတုံ န သက္ကောတိ။ ဝါဠမိဂါနီတိ သီဟဗျဂ္ဃါဒိဝါဠမိဂေ။ ဂုတ္တသေနာသနဉှိ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိသိန္နဿ တေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ။ သရီသပေတိ ယေ ကေစိ သရန္တာ ဂစ္ဆန္တေ ဒီဃဇာတိကေ သပ္ပါဒိကေ အညေ စ တထာရူပေ။ မကသေတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ, ဍံသာဒီနံ ဧတေနေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိသိရေတိ သီတကာလဝသေန သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာဒိဝသေန စ ဥပ္ပန္နေ သိသိရသမ္ဖဿေ။ ဝုဋ္ဌိယောတိ ယဒါ တဒါ ဥပ္ပန္နာ ဝဿဝုဋ္ဌိယော ပဋိဟနတီတိ ယောဇနာ။
ဝါတာတပေါ ဃောရောတိ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီနံ ဥဗ္ဗဟနဘဉ္ဇနာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ဃောရော သရဇအရဇာဒိဘေဒေါ ဝါတော စေဝ ဂိမှပရိဠာဟသမယေသု ဥပ္ပတ္တိယာ ဃောရော သူရိယာတပေါ စ။ ပဋိဟညတီတိ ပဋိဗာဟီယတိ။ လေဏတ္ထန္တိ နာနာရမ္မဏတော စိတ္တံ နိဝတ္တိတွာ ပဋိသလ္လာဏာရာမတ္ထံ။ သုခတ္ထန္တိ ဝုတ္တပရိဿယာဘာဝေန ဖာသုဝိဟာရတ္ထံ။ ဈာယိတုန္တိ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓိတွာ သမာဒဟနဝသေန ဈာယိတုံ။ ဝိပဿိတုန္တိ အနိစ္စာဒိဝသေန သင်္ခါရေ သမ္မသိတုံ။
ဝိဟာရေတိ ပဋိဿယေ။ ကာရယေတိ ကာရာပေယျ။ ရမ္မေတိ မနောရမေ။ ဝါသယေတ္ထ ဗဟုဿုတေတိ ကာရေတွာ ပန ဧတ္ထ ဝိဟာရေသု ဗဟုဿုတေ သီလဝန္တေ ကလျာဏဓမ္မေ နိဝါသေယျ။ တေ နိဝါသေန္တော ပန တေသံ ဗဟုဿုတာနံ ယထာ ပစ္စယေဟိ ကိလမထော န ဟောတိ။ ဧဝံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဝတ္ထသေနာသနာနိ စ ဒဒေယျ ဥဇုဘူတေသု အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နေသု ကမ္မဖလာနံ ရတနတ္တယဂုဏာနဉ္စ သဒ္ဒဟနေန ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။ ဣဒါနိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ အညမညူပကာရတံ ဒဿေတုံ ‘‘တေ တဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ တေတိ ဗဟုဿုတာ။ တဿာတိ ဥပါသကဿ။ ဓမ္မံ ဒေသေန္တီတိ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၃၉။)သကလဝဋ္ဋဒုက္ခပနူဒနံ နိယျာနိကံ ဓမ္မံ ကထေန္တိ။ ယံ သော ဓမ္မံ ဣဓညာယာတိ သော ပုဂ္ဂလော ယံ သဒ္ဓမ္မံ ဣမသ္မိံ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနေန ဇာနိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန အနာသဝေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။
အာဝါသေတိ အာဝါသဒါနေ။ အာနိသံသောတိ ဥဒြယော။ ပူဇာသက္ကာရဝသေန ပဌမယာမော ခေပိတော, သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပါဝသေသော မဇ္ဈိမယာမော ဂတောတိ ပါဠိယံ ‘‘ဗဟုဒေဝ ရတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အတိရေကတရံ ဒိယဍ္ဎယာမ’’န္တိ။ သင်္ဂဟံ နာရောဟတိ ဝိပုလဝိတ္ထာရဘာဝတော။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဘတ္တာနုမောဒနာပိ ထောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုစ္စမာနာ ဒီဃမဇ္ဈိမပမာဏာပိ ဟောတိ။ တထာ ဟိ သုဖုသိတံ ဒန္တာဝရဏံ, ဇိဝှါ တနုကာ, ဘဝင်္ဂပရိဝါသော ပရိတ္တော, နတ္ထိ ဝေဂါယိတံ, နတ္ထိ ဝိတ္ထာယိတံ, နတ္ထိ အဗျာဝဋမနော, သဗ္ဗညုတညာဏံ သမုပဗျူဠှံ, အပရိက္ခယာ ပဋိသမ္ဘိဒါ။
သန္ဒဿေတွာတိအာဒီသု သန္ဒဿေတွာ အာဝါသဒါနပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မိံ ကထံ ကတွာ။ တတော ပရံ, မဟာရာဇ, ဣတိပိ သီလံ, ဣတိပိ သမာဓိ, ဣတိပိ ပညာတိ သီလာဒိဂုဏေ တေသံ သမ္မာ ဒဿေတွာ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ပကာသေတွာ။ သမာဒပေတွာတိ ဧဝံ သီလံ သမာဒါတဗ္ဗံ, သီလေ ပတိဋ္ဌိတေန ဧဝံ သမာဓိပညာ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ ယထာ တေ သီလာဒိဂုဏေ သမ္မာ အာဒိယန္တိ, တထာ ဂဏှာပေတွာ။ သမုတ္တေဇေတွာတိ ယထာသမာဒိန္နံ သီလံ သုဝိသုဒ္ဓံ ဟောတိ, သမထဝိပဿနာ စ ဘာဝိယမာနာ ယထာ သုဋ္ဌု ဝိသောဓိတာ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟာ ဟောန္တိ, ဧဝံ သမုတ္တေဇေတွာ နိသာမနဝသေန ဝေါဒါပေတွာ။ သမ္ပဟံသေတွာတိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ဌိတသီလာဒိဂုဏေဟိ သမ္ပတိ ပဋိလဒ္ဓဂုဏာနိသံသေဟိ စေဝ ဥပရိလဒ္ဓဗ္ဗဖလဝိသေသေဟိ စ စိတ္တံ သမ္ပဟံသေတွာ လဒ္ဓဿာသဝသေန သုဋ္ဌု တောသေတွာ။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သကျရာဇာနော ယေဘုယျေန ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာယ သာသနေ လဒ္ဓဿာဒါ လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌာ စ။
ဥပသဂ္ဂသဒ္ဒါနံ အနေကတ္ထတ္တာ အဘိ-သဒ္ဒေါ အတိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိက္ကန္တာတိ အတိက္ကန္တာ’’တိ။
တတြ ကိရာတိအာဒိ ကေစိဝါဒေါတိ ဗဒ္ဓေါပိ န ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အကာရဏမေတ’’န္တိအာဒိ။ ကာယစိတ္တလဟုတာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဣဒံ ကာယိကစေတသိကအညထာဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ, လဟုတာဒိဥပ္ပန္နေ သဝနာနုတ္တရိယပဋိလာဘေန လဒ္ဓဗ္ဗဓမ္မတ္ထဝေဒသမဓိဂမတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၄၀။)‘‘ယထာ, ယထာဝုသော, ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိကော သဗြဟ္မစာရီ, တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ လဘတိ အတ္ထဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂, ၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၆)။
ပိဋ္ဌိဝါတော ဥပ္ပဇ္ဇိ ဥပါဒိန္နသရီရဿ တထာရူပတ္တာ သင်္ခါရာနဉ္စ အနိစ္စတာယ ဒုက္ခာနုဗန္ဓတ္တာ။ အကာရဏံ ဝါ ဧတန္တိ ယေနာဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ, တမေဝ အဓိပ္ပါယံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ပဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတုံ ပဟောတိ ယထာ တံ ဝေလုဝဂါမကေ။ ဧတ္တကေ ဌာနေတိ ဧတ္တကေ ဌာနေ ဌာနံ နိပ္ဖန္နန္တိ ယောဇနာ။ တဉ္စ ခေါတိ ဝုဋ္ဌာနသညံ စိတ္တေ ဌပနံ။ ဓမ္မကထံ သုဏမာနော ဓမ္မဂါရဝေန။
အဝဿုတဿာတိ အဝဿုတဘာဝဿ ရာဂါဒိဝသေန။ အဝဿုတဿ ကာရဏန္တိ တိန္တဘာဝကာရဏံ။ ကိလေသာဓိမုစ္စနေနာတိ ကိလေသဝသေန ပရိပ္ဖန္ဒိတဝသေန။ နိဗ္ဗာပနံ ဝိယာတိ ဝူပသမော ဝိယ။ နိဗ္ဗိသေဝနာနန္တိ ပရိပ္ဖန္ဒနရဟိတာနံ။
အဝဿုတပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဒုက္ခဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၄။ ဒုက္ခဓမ္မာနန္တိ ဒုက္ခကာရဏာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခသမ္ဘဝဓမ္မာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ကိံ ဒုက္ခံ, ကာ ဒုက္ခဓမ္မာတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စသု ဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဒုက္ခသမ္ဘဝဓမ္မတ္တာတိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိကာရဏတ္တာ။ အဿာတိ တေန။ ကရဏေ ဟေတံ သာမိဝစနံ။ ကာမေတိ ဝတ္ထုကာမေ ကိလေသကာမေ စ။ ပုန အဿာတိ သာမိအတ္ထေ ဧဝ သာမိဝစနံ။ စာရန္တိ စိတ္တာစာရံ။ ဝိဟာရန္တိ ပဉ္စဒွါရပ္ပဝတ္တိစာရဝိဟာရံ။ ‘‘ဧကဋ္ဌာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘အနုဗန္ဓိတွာ စရန္တံ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အနုဗန္ဓိတွာတိ စ ဝီထိစိတ္တပ္ပဝတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တတိယဇဝနဝါရာ အနု အနု ဗန္ဓိတွာ။ ပက္ခန္ဒနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကသိဂေါရက္ခာဒိဝသေနပိ ကာမာနံ ပရိယေသနဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၄၁။)ဒါယတီတိ ဒါယော, ဝနံ။ တေနာဟ ‘‘အဋဝိ’’န္တိ။ ကဏ္ဋကဂဗ္ဘန္တိ ဩဝရကသဒိသံ ဝနံ။ နာမပဒံ နာမ ကိရိယာပဒါပေက္ခန္တိ ‘‘ဝိဇ္ဈီ’’တိ ဝစနသေသေန ကိရိယာပဒံ ဂဏှာတိ။
ဒန္ဓာယိတတ္တံ ဥပ္ပန္နကိလေသာနံ အဝဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နမတ္တာယာ’’တိအာဒိ။ တာယာတိ သတိယာ။ ကာစိ ကိလေသာတိ စုဒ္ဒသဝိဓေ စိတ္တဿ ကိစ္စေ ဇဝနကိစ္စေ ဧဝ စိတ္တကိလေသာနံ ဥပ္ပတ္တိံ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ နိဂ္ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘န သဏ္ဌာတုံ သက္ကောန္တီ’’တိ။ စက္ခုဒွါရသ္မိန္တိ ပါဠိယံ တဿ ပဌမံ ဂဟိတတာယ ဝုတ္တံ, တေန နယေန သေသဒွါရာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ ရာဂါဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ပဌမဇဝနဝါရေ။ သတိသမ္မောသေန ‘‘ကိလေသာ မေ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဉတွာ တထာ ပစ္စာမာသသတိယာ လဗ္ဘနတော။ တေနာဟ – ‘‘အနစ္ဆရိယံ စေတ’’န္တိ။ အာဝဋ္ဋေတွာတိ အယောနိသော အာဝဋ္ဋေတွာ။ အာဝဇ္ဇနာဒီသူတိ တတော ဧဝ အယောနိသော အာဝဇ္ဇနာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏဿ လဒ္ဓတ္တာ ပစ္စယသိဒ္ဓိယာ သမ္ပတ္တံ ပဝတ္တနာရဟံ။ နိဝတ္တေတွာတိ ဒုတိယဇဝနဝါရေပိ ကိလေသုပ္ပတ္တိံ နိဝတ္တေတွာ။ ကထံ ပနဿ ဧဝံ လဒ္ဓုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကာနံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဘာဝနာပဋိသင်္ခါနေတိ ဘာဝနာယံ ပဋိသင်္ခါနေ စ ယောဂိနော ပတိဋ္ဌိတဘာဝေါ။ တဿ အယမာနိသံသော – ယံ ပစ္စယလာဘေန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ လဒ္ဓေါကာသာပိ ကိလေသာ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တဘာဝနာနုဘာဝေန ဝိက္ခမ္ဘိတာ တထာ တထာ နိဂ္ဂဟိတာ ဧဝ ဟုတွာ နိဝတ္တန္တိ, ကုသလာ ဓမ္မာဝ လဒ္ဓေါကာသာ ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎန္တိ။
အဘိဟဋ္ဌုန္တိ အဘိဟရိတွာ။ အနုဒဟန္တီတိ အနုဒဟန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ။ အနုသေန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အနာဝဋ္ဋန္တေတိ အနိဝတ္တန္တေ သာမညတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိပဿနာဗလမေဝ ဒီပိတံ မဂ္ဂဖလာဓိဂမဿ အဇောတိတတ္တာ။
ဒုက္ခဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ကိံသုကောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၅။ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ဝိဝိဓဒဿနန္တိ ကိစ္စဝသေန နာနာဒဿနံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဒဿနန္တိ ပဌမမဂ္ဂဿေတံ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၄၂။)အဓိဝစန’’န္တိ။ တယိဒံ ဥပရိမဂ္ဂေသု ဘာဝနာပရိယာယဿ နိရုဠှတ္တာ ပဌမမဂ္ဂဿ ပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော။ တေနာဟ ‘‘ပဌမမဂ္ဂေါ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကောစိ ယထာဝုတ္တံ အဝိပရီတံ အတ္ထံ အဇာနန္တော ဉာဏဒဿနံ နာမ အာရမ္မဏကရဏဿ ဝသေန အတိပ္ပသင်္ဂံ အာသင်္ကေယျာတိ တံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘ဂေါတြဘူ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဒဿနန္တိ ဝုစ္စတီတိ ဧတ္ထ ရာဇဒဿနံ ဥဒါဟရန္တိ။ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ ဒဿနမေဝ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန, ဘာဝနာပရိယာယော ပန ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ပဌမမဂ္ဂဥပါယဿ ဘာဝနာကာရေန ပဝတ္တနတော။ ဒဿနံ ဝိသုဒ္ဓိ ဧတ္ထာတိ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိကံ, နိဗ္ဗာနံ။ ဖဿာယတနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဿ အတ္ထီတိ ဖဿာယတနကမ္မဋ္ဌာနိကော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ ပဒေသု။
ပဒေသသင်္ခါရေသူတိ သင်္ခါရေကဒေသေသု။ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ပထဝိအာဒိကေ ဓမ္မမတ္တေ ဒိဋ္ဌေ ရူပပရိဂ္ဂဟော, စက္ခုဝိညာဏာဒိကေ တံသဟဂတဓမ္မမတ္တေ ဒိဋ္ဌေ အရူပပရိဂ္ဂဟော စ သိဇ္ဈတီတိ ဝဒန္တိ။
အဓိဂတမဂ္ဂမေဝ ကထေသီတိ ယေန မုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ အကာသိ, တမေဝဿ မုခံ ကထေသိ။ အယံ ပနာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆန္တော ဘိက္ခု။ ဣမေသန္တိ ဖဿာယတနကမ္မဋ္ဌာနိကပဉ္စက္ခန္ဓကမ္မဋ္ဌာနိကာနံ ဝစနံ။ ‘‘အညမညံ န သမေတီ’’တိ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ ‘‘ပဌမေနာ’’တိအာဒိနာ။ ပဉ္စက္ခန္ဓဝိမုတ္တဿ သင်္ခါရဿ အဘာဝါ ‘‘နိပ္ပဒေသေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထေဝါတိ ယထေဝ ဖဿာယတနကမ္မဋ္ဌာနိကံ, တထေဝ တံ ပဉ္စက္ခန္ဓကမ္မဋ္ဌာနိကံ ပုစ္ဆိတွာ။
သမပ္ပဝတ္တာ ဓာတုယောတိ ရသာဒယော သရီရဓာတုယော သမပ္ပဝတ္တာ, န ဝိသမာကာရသဏ္ဌိတာ အဟေသုံ။ တေနာဟ ‘‘ကလ္လသရီရံ ဗလပ္ပတ္တ’’န္တိ။ ‘‘အတီတာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသဝသေန ဝုတ္တံ။ သမ္မသနံ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ စာရိဘူမိန္တိ ဂေါစရဋ္ဌာနံ။
ကာရကဘာဝန္တိ ဘာဝနာနုယုဉ္ဇနဘာဝံ။ ပဏ္ဍုရောဂပုရိသောတိ ပဏ္ဍုရောဂီ ပုရိသော။ အရိဋ္ဌန္တိ သုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇံ ကတွာတိ ဘေသဇ္ဇပယောဂံ ကတွာ။ ကရိဿာမီတိ ဘေသဇ္ဇံ ကရိဿာမိ။ ဈာမထုဏော ဝိယာတိ ဒဍ္ဎထုဏော ဝိယ ခါရကဇာလနဒ္ဓတ္တာ တရုဏမကုလသန္တာနသဉ္ဆန္နတ္တာ။
ဒက္ခိဏဒွါရဂါမေတိ ဒက္ခိဏဒွါရသမီပေ ဂါမေ။ လောဟိတကောတိ လောဟိတဝဏ္ဏော။ ဩစိရကဇာတောတိ ဇာတဩလမ္ဗမာနစိရကော ဝိယ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၄၃။)အာဒိန္နသိပါဋိကောတိ ဂဟိတဖလပေါတကော။ သန္ဒစ္ဆာယောတိ ဗဟလစ္ဆာယော။ ယသ္မာ တဿ ရုက္ခဿ သာခါ အဝိရဠာ ဃနပ္ပတ္တာ အညမညံ သံသန္ဒိတွာ ဌိတာ, တသ္မာ ဆာယာပိဿ တာဒိသီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သန္ဒစ္ဆာယော နာမ သံသန္ဒိတွာ ဌိတစ္ဆာယော’’တိ, ဃနစ္ဆာယောတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။
ယေန ယေနာကာရေန အဓိမုတ္တာနန္တိ ဆဖဿာယတနာဒိမုခေန ယေန ယေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသေန ဝိပဿန္တာနံ နိဗ္ဗာနဉ္စ အဓိမုတ္တာနံ။ သုဋ္ဌု ဝိသုဒ္ဓံ ပရိညာတိသမယာဒိသိဒ္ဓိယာ။ တေန တေနေဝါကာရေနာတိ အတ္တနာဓိမုတ္တာကာရေန။ ဣဒါနိ တံ တံ အာကာရံ ဥပမာယ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဣဒန္တိ နဂရောပမံ။ တံ သလ္လက္ခိတန္တိ ကိံသုကောပမဒီပိတံ အတ္ထဇာတံ သစေ သလ္လက္ခိတံ။ အဿ ဘိက္ခုနော။ ဓမ္မဒေသနတ္ထန္တိ ယထာသလ္လက္ခိတဿ အတ္ထဿ ဝသေန လဒ္ဓဝိသေသဿ ဥပဗြူဟနာယ။ တဿေဝတ္ထဿာတိ တဿ ဒဿနဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ။ စောရာသင်္ကာ န ဟောန္တိ မဇ္ဈိမဒေသရဇ္ဇဿ ပသန္နဘာဝတော။ တိပုရိသုဗ္ဗေဓာနီတိ ဥဗ္ဗေဓေန တိပုရိသပ္ပမာဏာနိ နာနာဘိတ္တိဝိစိတ္တာနိ ထမ္ဘာနံ ဥပရိ ဝိဝိဓမာလာကမ္မာဒိဝိစိတ္တဓနုရာကာရလက္ခိတာနိ မနောရမာနိ။ တေနာဟ ‘‘နဂရဿ အလင်္ကာရတ္ထ’’န္တိ။ နဂရဒွါရဿ ထိရဘာဝါပါဒနဝသေန ဌပေတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘စောရနိဝါရဏတ္ထာနိပိ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ။ ပိဋ္ဌသံဃာတဿာတိ ဒွါရဗာဟဿ။ ‘‘ဣမေ အာဝါသိကာ, ဣမေ အာဂန္တုကာ, တတ္ထာပိ စ ဣမေဟိ နဂရဿ နဂရသာမိကဿ စ အတ္ထော။ ဣမေသံ ဝသေန အနတ္ထော သိယာ’’တိ ဇာနနဉာဏသင်္ခါတေန ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော။ အညာတနိဝါရဏေ ပဋုဘာဝသင်္ခါတေန ဝေယျတ္တိယေန သမန္နာဂတော။ ဌာနုပ္ပတ္တိကပညာသင်္ခါတာယာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထကိစ္စေ တင်္ခဏုပ္ပဇ္ဇနကပဋိဘာနသင်္ခါတာယ။
ရညာ အာယုတ္တော နိယောဇိတော ရာဇာယုတ္တော, တတ္ထ တတ္ထ ရညော ကာတဗ္ဗကိစ္စေ ဌပိတပုရိသော။ ကတိပါဟေယေဝါတိ ကတိပယဒိဝသေယေဝ အကိစ္စကရဏေန တဿ ဌာနံ ဝိဗ္ဘမော ဇာတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗာနိ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနာဒီနိ ဟာရေတွာ’’တိ။
သီသမဿ ဆိန္ဒာဟီတိ သီသဘူတံ ဥတ္တမင်္ဂဋ္ဌာနိယံ တတ္ထ တဿ ရာဇကိစ္စံ ဆိန္ဒာတိ အတ္ထော။ အညထာ တဿ ပါကတိကေ အတ္ထေ ဂယှမာနေ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၄၄။)ပါဏာတိပါတော အာဏတ္တော နာမ သိယာ။ န ဟိ စက္ကဝတ္တိရာဇာ တာဒိသံ အာဏာပေတိ, အညေသမ္ပိ တတော နိဝါရကတ္တာ။ အထ ဝါ ဆိန္ဒာဟီတိ မမ အာဏာယ အဿ သီသံ ဆိန္ဒန္တော ဝိယ အတ္တာနံ ဒဿေဟိ, ဧဝံ သော တတ္ထောဝါဒပဋိကရတ္တပတ္တော ဩဒမေယျာတိ, တထာ စေဝ ဥပရိ ပဋိပတ္တိ အာဂတာ။ တတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ပစ္စန္တိမနဂရေ။
ဥပ္ပန္နေနာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နေန။
တဿေဝါတိ သက္ကာယသင်္ခါတဿ နဂရဿ ‘‘ဒွါရာနီ’’တိ ဝုတ္တာနီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သီဃံ ဒူတယုဂ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဟဒယဝတ္ထုရူပဿ မဇ္ဈေ သိင်္ဃာဋကဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဟဒယဝတ္ထုဿ နိဿယဘူတာနံ မဟာဘူတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ဝတ္ထုရူပမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, တဒေဝေတ္ထ အဂ္ဂဟေတွာ ကသ္မာ မဟာဘူတဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထုရူပဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယာဒိသောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဝသေန ယာဒိသော ဧဝ ပုဗ္ဗေ အာဂတဝိပဿနာမဂ္ဂေါ။ ‘‘အယမ္ပိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတတ္တာ တာဒိသော ဧဝါ’’တိ ဝတွာ အရိယမဂ္ဂေါ ‘‘ယထာဂတမဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဣဒံ တာဝေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ သုတ္တေ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ အာဘတာယ ယထာဝုတ္တဥပမာယ ဣဒံ သံသန္ဒနံ။
ဣဒံ သံသန္ဒနန္တိ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ ဥပမာယ သံသန္ဒနံ။ နဂရသာမိဥပမာ ပဉ္စက္ခန္ဓဝသေန ဒဿနဝိသုဒ္ဓိပတ္တံ ခီဏာသဝံ ဒဿေတုံ အာဘတာ။ သိင်္ဃာဋကူပမာ စတုမဟာဘူတဝသေန ဒဿနဝိသုဒ္ဓိပတ္တံ ခီဏာသဝံ ဒဿေတုံ အာဘတာတိ ယောဇနာ။ ‘‘စတုသစ္စမေဝ ကထိတ’’န္တိ ဝတွာ တာနိ သစ္စာနိ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သကလေနပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ နဂရသမ္ဘာရော ဆဒွါရာဒယော။ တေန ဟိ ဆဖဿာယတနာဒယော ဥပမိတာ။ တေ ပန ဒုက္ခသစ္စပရိယာပန္နာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နဂရသမ္ဘာရေန ဒုက္ခသစ္စမေဝ ကထိတ’’န္တိ။
ကိံသုကောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဝီဏောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၆။ ဘိက္ခုဿ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ဝါတိ ကာမံ ပါဠိယံ ပရိသာဒွယမေဝ ဂဟိတံ, သေသပရိသာနံ ပန တဒညေသမ္ပိ ဒေဝမနုဿာနန္တိ သဗ္ဗသာဓာရဏောဝါယံ ဓမ္မသင်္ဂဟောတိ ဣမမတ္ထံ ဥပမာပုဗ္ဗကံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၄၅။)နာမာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ယဇန္တောတိ ဒဒန္တော။ ဝိန္ဒိတဗ္ဗောတိ လဒ္ဓဗ္ဗော, အဓိဂန္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။
ဆန္ဒောတိ တဏှာဆန္ဒော။ တေနာဟ – ‘‘ဒုဗ္ဗလတဏှာ သော ရဉ္ဇေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိကာ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ ပဌမံ ဥပ္ပန္နာ။ သာ ဟိ အနာသေဝနတ္တာ မန္ဒာ။ သောတိ ဆန္ဒော။ ရဉ္ဇေတုံ န သက္ကောတိ လဒ္ဓါသေဝနတ္တာ။ ဒေါသော နာမ စိတ္တဒူသနတ္တာ။ တာနီတိ ဒဏ္ဍာဒါနာဒီနိ။ တမ္မူလကာတိ လောဘမူလကာ တာဝ မာယာသာဌေယျမာနာတိမာနဒိဋ္ဌိစာပလာဒယော, ဒေါသမူလကာ ဥပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယထမ္ဘသာရမ္ဘာဒယော, မောဟမူလကာ အဟိရိက-အနောတ္တပ္ပ-ထိနမိဒ္ဓဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စ-ဝိပရီတမနသိကာရာဒယော, သံကိလေသဓမ္မာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ တံမူလကတ္တာ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗေပိ သံကိလေသဓမ္မာ ဒွါဒသာကုသလစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နာ ဧဝ, တသ္မာ တေသမ္ပေတ္ထ ဂဟိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆန္ဒော ရာဂေါတိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဘာယိတဗ္ဗဋ္ဌေန သဘယော။ ဘေရဝဋ္ဌေန သပ္ပဋိဘယော။ ကုသလပက္ခဿ ဝိက္ခမ္ဘနဋ္ဌေန သကဏ္ဋကော။ ကုသလအနဝဇ္ဇဓမ္မေဟိ ဒုရဝဂါဟဋ္ဌေန သဂဟနော။ ဘဝသမ္ပတ္တိဘဝနိဗ္ဗာနာနံ အပ္ပဒါနဘာဝတော ဥမ္မဂ္ဂေါ။ ဒုဂ္ဂတိဂါမိမဂ္ဂတ္တာ ကုမ္မဂ္ဂေါ။ ဣရိယနာတိ ဝတ္တနာ ပဋိပဇ္ဇနာ။ ဒုဂ္ဂတိဂါမိတာယ ကိလေသော ဧဝ ကိလေသမဂ္ဂေါ။ န သက္ကာ သမ္ပတ္တိဘဝံ ဂန္တုံ ကုတော နိဗ္ဗာနဂမနန္တိ အဓိပ္ပါယော။
အသုဘာဝဇ္ဇနာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနိစ္စမနသိကာရာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စိတ္တံ နိဝတ္တတိ သရာဂစိတ္တံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဋိပက္ခမနသိကာရေန ဝိနောဒိတတ္တာ။ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေတိ အညာဏုပေက္ခဋ္ဌာနိယေ အာရမ္မဏေ။ ဥဒ္ဒေသ…ပေ… အာဝဇ္ဇန္တဿာတိ ဥဒ္ဒိသာပနဝသေန ဥဒ္ဒေသံ, ပရိပုစ္ဆာပနဝသေန ပရိပုစ္ဆံ, ဂရူနံ သန္တိကေ ဝသနဝသေန ဂရုဝါသံ အာဝဇ္ဇန္တဿ။ စိတ္တန္တိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယ-ပစ္စဝေက္ခဏ-ပညဝန္တ-ပုဂ္ဂလသေဝနဝသေန တဒဓိမုတ္တိသိဒ္ဓိယာ အညာဏစိတ္တံ နိဝတ္တတိ။
ယထာ ‘‘ပုဇ္ဇဘဝဖလံ ပုည’’န္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀), ဧဝံ ကိဋ္ဌသမ္ဘဝတ္တာ ‘‘ကိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကိဋ္ဌန္တိ ကိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နသဿ’’န္တိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၄၆။)ဃဋာတိ သိင်္ဂယုဂံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒွိန္နံ သိင်္ဂါနံ အန္တရေ’’တိ။ ဃဋာတိ ဂေါဏာဒီနံ သိင်္ဂန္တရဋ္ဌဿ သမညာတိ ဝဒန္တိ။ နာသာရဇ္ဇုကေတိ နာသာရဇ္ဇုပါတဋ္ဌာနေ။
ဒမေတိ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတိ။ နန္တိ စိတ္တံ။ ယံ သုတ္တံ သုဘာသိတံ မယာ။ တဒဿာတိ တဒါ အဿ ဘိက္ခုနော။ အာရမ္မဏေတိ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေ။
သုဒုဇိတန္တိ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝကရဏေန ဇိတံ။ သုတဇ္ဇိတန္တိ သုဋ္ဌု ဒူရကရဏေန ဇိတံ, တထာဘူတဉ္စ တဇ္ဇိတံ နာမ ဟောတီတိ တထာ ဝုတ္တံ။ ဂေါစရဇ္ဈတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တဘူတော ဂေါစရော။ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏဉှိ ဗဟိဒ္ဓါရူပါဒိအာရမ္မဏဝိဓုရတာယ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ သမထော အနုရက္ခဏံ ဧတဿာတိ သမထာနုရက္ခဏံ။ ယထာ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ သမထာနုရက္ခဏံ ဟောတိ, တထာ ကထိတန္တိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ သမထဿ ပစ္စယော, ဧဝံ သမထောပိ တဿ ပစ္စယောတိ။
ဝါဒိယမာနာယ ဝီဏာယ။ စိတ္တံ ရဉ္ဇေတီတိ ရဇ္ဇနေန။ အဝိဿဇ္ဇနီယတာယ စိတ္တံ ဗန္ဓတီတိ ဗန္ဓနီယော။ ဝေဋ္ဌကေတိ တန္တီနံ အာသဇ္ဇနဝေဋ္ဌကေ။ ကောဏန္တိ ကဝဏတော ဝီဏာယ သဒ္ဒကရဏတော ကောဏန္တိ လဒ္ဓနာမံ ဒါရုဒဏ္ဍံ သိင်္ဂါဒီသု ယေန ကေနစိ ကတံ ဃဋိကံ။ တေနာဟ ‘‘စတုရဿံ သာရဒဏ္ဍက’’န္တိ။
ယသ္မာ သော ရာဇာ ရာဇမဟာမတ္တော ဝါ သဒ္ဒံ ယထာသဘာဝတော န အညာသိ, တသ္မိံ တဿ အဇာနနာကာရမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဒံ ပဿိဿာမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အသတီ ကိရာယန္တိ ပါဠိယံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ ယထာလိင်္ဂမေဝ ဝဒန္တော ‘‘အသာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အသတီတိ လာမကာဓိဝစန’’န္တိ ဝတွာ တတ္ထ ပယောဂံ ဒဿေတုံ ‘‘အသာ လောကိတ္ထိယော နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ, လောကေ ဣတ္ထိယော နာမ အသတိယောတိ အတ္ထော, တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝေလာ တာသံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ ပကတိယာ လောကေ ဇေဋ္ဌဘာတာ ကနိဋ္ဌဘာတာ မာတုလောတိအာဒိကာ ဝေလာ မရိယာဒါ တာသံ န ဝိဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? သာရတ္တာ စ ပဂဗ္ဗာ စ သဗ္ဗေသမ္ပိ သမ္ဘောဂဝသေန ဝိနိယောဂံ ဂစ္ဆန္တိ။ ကထံ? သိခီ သဗ္ဗဃသော ယထာ။ တေနေဝါဟ –
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၄၇။)‘‘သဗ္ဗာ နဒီ ဝင်္ကဂတီ, သဗ္ဗေ ကဋ္ဌမယာ ဝနာ၊
သဗ္ဗိတ္ထိယော ကရေ ပါပံ, လဘမာနေ နိဝါတကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၃၀၈)၊
အညမ္ပိ တန္တိဗဒ္ဓံ စတုရဿအမ္ဗဏဝါဒိတာဒီနိ။ ဝီဏာ ဝိယ ပဉ္စက္ခန္ဓာ အနေကဓမ္မသမူဟဘာဝတော။ ရာဇာ ဝိယ ယောဂါဝစရော တပ္ပဋိဗဒ္ဓဓမ္မဂဝေသကတ္တာ။ အဿာတိ ယောဂါဝစရဿ။
နိရယာဒိတော အညသ္မိမ္ပိ ဂတိ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ။ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဂတိဂတီ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခံ, ရူပရူပ’’န္တိ စ ယထာ, ဂတိသညိတံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘ဧတ္ထန္တရေ သံသရတိ ဝတ္တတီ’’တိ။ သဉ္ဇာယနပဒေသော ဧဝ ဂတီတိ သဉ္ဇာတိဂတိ။
တံ ပန ဂတိံ သတ္တာနံ သံဝေဂဝတ္ထုဘူတဿ ပစ္စက္ခဿ ဂဗ္ဘာသယဿ ဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အယမဿ ကာယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရူပဓမ္မဿ သလက္ခဏံ ဂတိ နိဋ္ဌာ, တတော ပရံ အညံ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ သလက္ခဏဂတိ။ အဘာဝေါ အစ္စန္တာဘာဝေါ။ သန္တာနဝိစ္ဆေဒေါ ဝိဘဝဂတိ တံနိဋ္ဌာနဘာဝါ။ ဘေဒေါတိ ခဏနိရောဓော, ဣဓာပိ တံနိဋ္ဌာနတာယေဝ ပရိယာယော။ ယာဝ ဘဝဂ္ဂါတိ ယာဝ သဗ္ဗဘဝဂ္ဂါ။ သလက္ခဏဝိဘဝဂတိဘေဒဂတိယော ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာဝ ပကာသိတာတိ န ဂဟိတာ။ တဿ ခီဏာသဝဿ န ဟောတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။
သီလံ ကထိတံ ရူပါဒီသု ဆန္ဒာဒိနိဝါရဏဿ ကထိတတ္တာ။ မဇ္ဈေ သမာဓိဘာဝနာ ကထိတာ ‘‘အဇ္ဈတ္တမေဝ သန္တိဋ္ဌတိ…ပေ… သမာဓိယတီ’’တိ ဇောတိတတ္တာ။ ပရိယောသာနေ စ နိဗ္ဗာနံ ကထိတံ ‘‘ယမ္ပိဿ…ပေ… န ဟောတီ’’တိ ဝစနတော။
ဝီဏောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဆပ္ပါဏကောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၇။ ဝဏသရီရောတိ ဝဏိတသရီရော။ ပက္ကတ္တာတိ ကုထိတတ္တာ။ သရဒဏ္ဍေသု သရသမညာတိ ကဏ္ဍ-သဒ္ဒေါ သရပရိယာယောတိ အာဟ – ‘‘သရဝနန္တိ ကဏ္ဍဝန’’န္တိ။ အရုဂတ္တော…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော ဂုဏသရီရဿ ခဏ္ဍဆိဒ္ဒသီလာဒီဟိ ဟေဋ္ဌာ မဇ္ဈေ ဥပရိဘာဂေ စ ဘေဒဝိသမစ္ဆိန္နဝိကာရဒေါသတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၄၈။)ဧတ္ထ ကုသာ ‘‘ကဏ္ဋကာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ ကဏ္ဋကသဒိသတ္တာ, ကုသတိဏာနံ ဧဝ ဝါ ဝုတ္တာကာရပဒေသော ‘‘ကုသကဏ္ဋကော’’တိ ဝုတ္တော။
ဂါမဝါသီနံ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေနာတိ နာရဟောဝ ဟုတွာ တေသံ ကာရာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝသေန ပီဠနဋ္ဌေန။
ပက္ခိန္တိ ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏံ။ တဿ ကိရ ဟတ္ထိသောဏ္ဍသဒိသံ မုခံ, တသ္မာ ‘‘ဟတ္ထိသောဏ္ဍသကုဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဿဇ္ဇေယျာတိ ရဇ္ဇုယာ ယထာဗဒ္ဓံ ဧဝ ဝိဿဇ္ဇေယျ။
ဘောဂေဟီတိ အတ္တနော သရီရဘောဂေဟိ။ မဏ္ဍလံ ဗန္ဓိတွာတိ ယထာ သရီရံ မဏ္ဍလာကာရေန တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ ကတွာ။ သုပိဿာမီတိ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိဿာမိ။ ဍေတုကာမောတိ ဥပ္ပတိတုကာမော။ ဒိသာ ဒိသန္တိ ဒိသတော ဒိသံ။
ဆ ပါဏကာ ဝိယ ဆ အာယတနာနိ နာနဇ္ဈာသယတ္တာ, နာနဇ္ဈာသယတာ စ နေသံ နာနာဝိသယနိန္နတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒဠှရဇ္ဇု ဝိယ တဏှာ တေသံ ဗန္ဓနတော။ မဇ္ဈေ ဂဏ္ဌိ ဝိယ အဝိဇ္ဇာ ဗန္ဓနဿ ဒုဗ္ဗိနိမ္မောစနဟေတုတော။ အာရမ္မဏံ ဗလဝံ ဟောတိ မနုညဘာဝေန စေဝ တတ္ထ တဏှာဘိနိဝေသဿ ဒဠှဘာဝေန စ။
သရိက္ခကေန ဝါ ဥပမာယ အာဟရဏပက္ခေ။ အပ္ပနာတိ သံသန္ဒနာ။ ပါဠိယံယေဝ အပ္ပိတာ ဥပမာ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ’’တိအာဒိနာ။ ရူပစိတ္တာဒိဝိသမနိန္နတ္တာ စက္ခုဿ ဝိသမဇ္ဈာသယတာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။
ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒကူပကေတိ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒသညိတေ အာဝါဋေ။ တဿာတိ သောတဿ။ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဥပနိဿယော ဟောတိ တေန ဝိနာ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏဿ အဘာဝတော။ ‘‘အဇဋာကာသောပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါ’’တိ ဝတွာ တဿ ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အန္တောလေဏသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓာတုပရမ္ပရာ ဃဋ္ဋေန္တောတိ ဘူတပရမ္ပရာသံဃဋ္ဋေန္တော။
ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ဘူတပရမ္ပရာဝသေန သဒ္ဒေ သောတပထမာဂစ္ဆန္တေ။ သမ္ပတ္တဂေါစရတာ ဟောတိ သောတဿ။ ဃာနာဒီနံ ဝိယ ‘‘ဒူရေ သဒ္ဒေါ’’တိ ဇာနနံ န သမ္ဘဝေယျ သမ္ပတ္တဂါဟိဘာဝတော။ တထာ တထာ ဇာနနာကာရော ဟောတိ မနောဝိညာဏဿ ဂဟဏာကာရဝိသေသတော။ သောတဝိညာဏပ္ပဝတ္တိ ပန ဥဘယတ္ထ သမာနာဝ။ ဒူရေ ဌိတောပိ သဒ္ဒေါ တာဒိသေ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၄၉။)ဌာနေ ပဋိဃောသာဒီနံ ပစ္စယော ဟောတိ အယောကန္တော ဝိယ အယောစလနဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဓမ္မတာတိ ဓမ္မသဘာဝေါ, သဒ္ဒဿ သော သဘာဝေါတိ အတ္ထော။ တတော တတော သဝနံ ဟောတိ အာကာသသညိတဿ ဥပနိဿယဿ လဗ္ဘနတော။ ယဒိ ပန သောတံ သမ္ပတ္တဂါဟီ သိယာ, စိတ္တသမုဋ္ဌာနသဒ္ဒေါ သောတဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော န သိယာ။ ပဋ္ဌာနေ စ အဝိသေသေန ‘‘သဒ္ဒါယတနံ သောတဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တော, ဗဟိဒ္ဓါ စ စိတ္တဇဿ သဒ္ဒဿ သမ္ဘဝေါ နတ္ထိ။ အထ ဝါ စိတ္တဇော သဒ္ဒေါ ဓာတုပရမ္ပရာယ သောတပသာဒံ ဃဋ္ဋေတိ, န သော စိတ္တဇော သဒ္ဒေါ, ယော ပရမ္ပရာယ ပဝတ္တော။ ဥတုဇော ဟိ သော, တသ္မာ ယထုပ္ပန္နော သဒ္ဒေါ, တတ္ထ ဌိတောဝ သောတပသာဒဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတီတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အသမ္ပတ္တဂေါစရမေဝေတ’’န္တိ။
တဒါ ဧကဂ္ဂစိတ္တတံ အာပဇ္ဇတိ ပရိဿယာနံ အဘာဝတော။ နာသစ္ဆိဒ္ဒသင်္ခါတအာကာသသန္နိဿယေ ဝတ္တနတော ဃာနံ အာကာသဇ္ဈာသယံ ဝုတ္တံ။ ဝါတေန ဝိနာ ဂန္ဓဂဟဏဿ အသမ္ဘဝတော ဝါတူပနိဿယဂန္ဓဂေါစရံ။ တေနာဟ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ။
ဂါမတော လဒ္ဓဗ္ဗံ အာဟာရံ ဂါမံ, တန္နိန္နတာယ ဂါမဇ္ဈာသယတာ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဇီဝိတနိမိတ္တံ ရသော ဇီဝိတံ, တသ္မိံ နိန္နတာယ တံ အဝှါယတီတိ ဇိဝှါ။ န သက္ကာ ခေဠေန အတေမိတဿ ရသံ ဇာနိတုံ, တသ္မာ အာပေါသန္နိဿိတရသာရမ္မဏာ ဇိဝှါတိ။
အာမကသုသာနတော ဗဟိ။ ဥပါဒိဏ္ဏကဇ္ဈာသယောတိ ဥပါဒိဏ္ဏကနိန္နော။ ကာယပသာဒသန္နိဿယဘူတာယ ပထဝိယာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏေ ဃဋိတေ ဧဝ တတ္ထ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိ, န အညထာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပထဝီသန္နိဿိတဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏော’’တိ။ တထာ ဟီတိအာဒိ ကာယဿ ဥပါဒိဏ္ဏကဇ္ဈာသယတာယ သာဓကံ။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာတိ အဇ္ဈတ္တိကာ ဗာဟိရာ ဝါ။ အဿာတိ ကာယဿ။ သုသန္ထတဿာတိအာဒိ တဿ ပထဝိယာ ပစ္စယဘာဝဒဿနံ။
နာနဇ္ဈာသယောတိ နာနာရမ္မဏနိန္နော။ တေန မနဿ မက္ကဋဿ ဝိယ အနဝဋ္ဌိတတံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗေပီ’’တိအာဒိ။ မူလဘဝင်္ဂဂ္ဂဟဏေန ပိဋ္ဌိဘဝင်္ဂံ နိဝတ္တေတိ။ အဿာတိ မနဿ။ ဧဝံ ကိရိယမယံ ဝိညာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နာနတ္တန္တိ ဘေဒေါ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၅၀။)ယထာရုစိပ္ပဝတ္တိယာ နိဝါရဏဝသေန ဗဒ္ဓါနံ။ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝန္တိ လောလတာသင်္ခါတပရိပ္ဖန္ဒဿ အဘာဝံ။ နာကဍ္ဎတီတိ သဝိသယေ ရူပါရမ္မဏေ စိတ္တသန္တာနံ, တံသမင်္ဂိနံ ဝါ ပုဂ္ဂလံ နာကဍ္ဎတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာဝ ကထိတာ အာယတနမုခေန ‘‘ဧဝဉှိ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။
ဆပ္ပါဏကောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ယဝကလာပိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၈။ ယဝပုဉ္ဇော သုပရိပက္ကယဝသမုဒါယော။ ကာဇဟတ္ထာတိ ဒဏ္ဍဟတ္ထာ။ ပေါထေယျုန္တိ ယထာ ယဝသင်္ခါတံ ဓညံ ဝဏ္ဋတော မုစ္စတိ, ဧဝံ ပေါထေယျုံ။ ယဝေ သာဝေတွာတိ ယဝသီသတော ယဝေ ပေါထနေန မောစေတွာ ဝိဝေစေတွာ။
စတုမဟာပထော ဝိယ ဆ အာယတနာနိ အာရမ္မဏဒဏ္ဍကေဟိ ဟနနဋ္ဌာနတ္တာ။ ယဝကလာပီ ဝိယ သတ္တော တေဟိ ဟညမာနတ္တာ။ ဆ ဗျာဘင်္ဂိယော ဝိယ သဘာဝတော ဆဓာပိ ပစ္စေကံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တဝသေန အဋ္ဌာရသ အာရမ္မဏာနိ ယဝကလာပဋ္ဌာနိယဿ သတ္တဿ ဟနနတော။ ဘဝပတ္ထနာယ အပရာပရုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ဘဝပတ္ထနာ ကိလေသာ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။ ဘဝပတ္ထနာ စ တဿ ပစ္စယဘူတာ ကိလေသာ စာတိ ဘဝပတ္ထနာကိလေသာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ သတ္တာနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ နာမ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဘဝပတ္ထနာမူလကံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ သတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဘဝပတ္ထနကိလေသာတိ စ ဘဝပတ္ထနာမူလကံ ကိလေသံ။
ဘုမ္မန္တိ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မံ။ တေနာဟ ‘‘သုဓမ္မာယ ဒွါရေ’’တိ။ န ကတန္တိ ဒုက္ခုပ္ပါဒနံ န ကတံ။ နဝဂူထသူကရံ ဝိယာတိ နဝဂူထဘက္ခသူကရံ ဝိယ။ စိတ္တေနေဝါတိ ယော ဗဇ္ဈတိ, တဿ စိတ္တေနေဝ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝေပစိတ္တိဗန္ဓနဿ ဗန္ဓနမုစ္စနံ ဝိယ, တသ္မာ ‘‘ဝေပစိတ္တိဗန္ဓန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဉာဏမောက္ခံ ဗန္ဓနန္တိ ဉာဏေန မုစ္စနံ ဗန္ဓနံ။
မညမာနောတိ ပရိကပ္ပိတတဏှာဝသေန ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ, ဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ, မာနဝသေန ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ မညန္တော။ ခန္ဓဝိနိမုတ္တဿ မညမာနဝတ္ထုနော အဘာဝါ ‘‘ခန္ဓေ မညန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတန္တိ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၅၁။)‘‘မာရဿာ’’တိ ဧတံ သာမိဝစနံ။ ကိလေသမာရေန ဗဒ္ဓေါတိ ကိလေသမာရေန တေနေဝ ကိလေသဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓေါ။ မုတ္တောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။
တဏှာမညနာယ သတိ ဒိဋ္ဌိမာနမညနာနံ ပသင်္ဂေါ ဧဝ နတ္ထီတိ ယထာ ‘‘အသ္မီ’’တိ ပဒေန ဒိဋ္ဌိမာနမညနာ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ, ဧဝံ တဏှာမညိတာပီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အသ္မီတိ ပဒေန တဏှာမညိတံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အယမဟမသ္မီတိ ပဒေန ဒိဋ္ဌိမညိတန္တိ ဧတရဟိ လဗ္ဘမာနဒိဋ္ဌိဝတ္ထုဝသေနေဝ။ ဘဝိဿန္တိ အနာဂတဒိဋ္ဌိဝတ္ထုပရိကပ္ပနဝသေနေဝ ဒိဋ္ဌိမညိတံ။ ယေဘုယျေန ဟိ အနာဂတာလိင်္ဂနာ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ဥစ္ဆေဒဝသေန ဒိဋ္ဌိမညိတမေဝါတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပီတိအာဒီနိ ပဒါနိ။ သဿတဿေဝါတိ သဿတဂါဟဿေဝ ပဘေဒဒီပနာနိ။ ယသ္မာ မညိတံ အာဗာဓဝသေန ရောဂေါ, အန္တောဒေါသဝသေန ဂဏ္ဍော, အင်္ဂနိကန္တဝသေန သလ္လံ, တသ္မာ ဣမေဟိ တဏှာဒီဟိ ကိလေသေဟိ ပါကဋစလနဝသေန ဣဉ္ဇန္တိ စေဝ, အပါကဋသဉ္စလနဝသေန ဖန္ဒန္တိ စ။ ပပဉ္စိတံ သံသာရေ စိရာယနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ခန္ဓသန္တာနဿ ဝါ ဝိတ္ထာရဏံ။ ပမတ္တာကာရပ္ပတ္တာ မုစ္ဆနာကာရပ္ပတ္တာ။ တေသန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိကိလေသာနံ။ အာကာရဒဿနတ္ထန္တိ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထံ။
မာနော နာမ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ မဇ္ဇနာကာရပ္ပဝတ္တိ။ တဏှာယ သမ္ပယုတ္တမာနဝသေနာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု သဗ္ဗော မာနော တဏှာသမ္ပယုတ္တော? သတိ ဟိ ဗျဘိစာရေ ဝိသေသနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ။ သစ္စမေတံ, တဏှာ ပန အတ္ထိ မာနဿ ပစ္စယဘူတာ, အတ္ထိ မာနဿ အပ္ပစ္စယဘူတာ, ယတော မာနော အနိယတော ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ ပဋ္ဌာနေ ‘‘သံယောဇနံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ သံယောဇနော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ သံယောဇနာနိ သံယောဇနေဟိ ယထာလာဘံ ယောဇေတွာ ဒဿိတယောဇနာယ ‘‘ကာမရာဂသံယောဇနံ ပဋိစ္စ မာနသံယောဇနံ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ကာမရာဂသံယောဇနံ ပဋိစ္စ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ, ‘‘မာနသံယောဇနံ ပဋိစ္စ ဘဝရာဂသံယောဇနံ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ စ ဝတွာ ‘‘ဘဝရာဂသံယောဇနံ ပဋိစ္စ အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ကာမရာဂဘဝရာဂသံယောဇနေဟိ မာနဿ အနိယတဘာဝေါ ပကာသိတော။ တတ္ထ ယာ တဏှာ ဗလဝတီ, တံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာယ သမ္ပယုတ္တမာနဝသေနာ’’တိ။ ဗလဝတဏှာသမ္ပယုတ္တော ဟိ မာနော သယမ္ပိ ဗလဝါ ဟုတွာ အသ္မီတိ သဝိသေသံ မဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တတီတိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၅၂။)ဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ မာနမူလကဒိဋ္ဌိဝသေန။ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ ဟိ ဗဟုလမာနုပေတဿ ပုဂ္ဂလဿ ရူပါဒီသု ဧကံ ဥဒ္ဒိဿ အယမဟမသ္မီတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပန္နာယ မာနဿ အပ္ပဟီနတ္တာ မာနောပိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ မာနမူလကံ ဒိဋ္ဌိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အယမဟမသ္မီတိ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ။ စောဒကော ပန ဣမမတ္ထံ အဇာနန္တော အနုပလဗ္ဘမာနမေဝ သမ္ပယောဂတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘အာမ နတ္ထီ’’တိ တမတ္ထံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ‘‘မာနဿ ပနာ’’တိအာဒိနာ ပရိဟာရမာဟ။ တဿတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ။
ယဝကလာပိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာသီဝိသဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စတုတ္ထော ပဏ္ဏာသကော။
သဠာယတနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၅၃။)၂။ ဝေဒနာသံယုတ္တံ
၁။ သဂါထာဝဂ္ဂေါ
၁။ သမာဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၉။ ဝေဒနာ စ ပဇာနာတီတိ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓဝသေန ဝုစ္စမာနဝေဒနာနံ ပဇာနနံ သာတိသယသမာဓာနပုဗ္ဗကန္တိ ဘဂဝတာ ‘‘သမာဟိတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥပစာရေန ဝါ အပ္ပနာယ ဝါ သမာဟိတော’’တိ။ ဝေဒနာတိ တိဿောပိ ဝေဒနာ။ ဒုက္ခသစ္စဝသေနာတိ ဒုက္ခသစ္စဘာဝေန, ပရိဇာနနဝသေနာတိ အတ္ထော။ သမ္ဘဝန္တိ သမုဒယံ တဏှာဝိဇ္ဇာကမ္မဖဿာဒိပ္ပဘေဒံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘သမုဒယသစ္စဝသေန ပဇာနာတီ’’တိ။ ယတ္ထာတိ ယံနိမိတ္တံ, ယံ အာဂမ္မ ကာမတဏှာဝိဇ္ဇာဒိနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော, တေသံ အယံ နိရောဓော။ နိဗ္ဗာနံ အာရဗ္ဘ အရိယမဂ္ဂပ္ပဝတ္တိယာ ဟိ နိဗ္ဗာနံ ဝေဒနာနိရောဓောတိ ဝုတ္တော။ ခယံ ဂမေတီတိ ခယဂါမီ, တံ ခယဂါမိနံ။ ဆာတံ ဝုစ္စတိ တဏှာ ကာမာနံ ပါတုကာမတာဝသေန ပဝတ္တနတော, အစ္စန္တမေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ နတ္ထိ ဧတသ္မိံ ဆာတန္တိ နိစ္ဆာတော။ တေနာဟ ‘‘နိတ္တဏှော’’တိ။ သမ္မသနစာရဝေဒနာတိ သမ္မသနူပစာရဝေဒနာ။ ဒွီဟိ ပဒေဟီတိ ‘‘သမာဟိတော သမ္ပဇာနော’’တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ။ ‘‘သတော’’တိ ပန ဣဒံ သမ္ပဇာနပဒဿေဝ ဥပဗြူဟနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သေသေဟိ စတူဟိ စတုသစ္စံ ကထိတံ, ဣတရေဟိ ပန ဒွီဟိ စတုသစ္စဗုဇ္ဈနမေဝ ကထိတံ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကောတိ သဗ္ဗသဘာဝဓမ္မာနံ သင်္ဂဏှနကော။ တေနာဟ ‘‘စတုဘူမကဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော’’တိ။
သမာဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သုခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၀။ ဒုက္ခံ န ဟောတီတိ အဒုက္ခံ, သုခံ န ဟောတီတိ အသုခံ, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဒုက္ခမသုခန္တိ ဝေဒယိတသဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ သပရသန္တာနဂတေ သန္ဓာယ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘အတ္တနော စ ပရဿ စာ’’တိ။ တေန သဗ္ဗမ္ပိ ဝေဒယိတံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နဿနသဘာဝန္တိ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၅၄။)ဣတ္တရခဏတာယ ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓံ အပဿိတဗ္ဗသဘာဝံ။ ပလောကော ဘေဒေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပလောကိနံ။ တေနာဟ ‘‘ဘိဇ္ဇနသဘာဝ’’န္တိ။ ဉာဏေန ဖုသိတွာ ဖုသိတွာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိပဿနာဉာဏေန အနိစ္စာ ပဘင်္ဂုနောတိ အာရမ္မဏတော, ဥတ္တရကာလံ အသမ္မောဟတော မဂ္ဂပရမ္ပရာယ ဖုသိတွာ ဖုသိတွာ ဝယံ ပဿန္တော။ ဝိရဇ္ဇတီတိ မဂ္ဂဝိရာဂေန ဝိရဇ္ဇတိ။ သမ္မသနစာရဝေဒနာ ကထိတာ အာရဒ္ဓဝိပဿကာနံ ဝသေန ဒေသနာတိ။ လောကိယလောကုတ္တရေဟိ ဉာဏေဟိ ယာထာဝတော ပရိဇာနနံ ပဋိဝိဇ္ဈနံ ဉာဏဖုသနံ။
သုခသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၁။ သဗ္ဗမ္ပိ အဋ္ဌသတပဘေဒံ တဏှံ ဆိန္ဒိ သမုစ္ဆေဒပဟာနဝသေန ပဇဟိ။ တေနာဟ ‘‘သမုစ္ဆိန္ဒီ’’တိ။ ယဒဂ္ဂေန တဏှာ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နာ, တဒဂ္ဂေန သဗ္ဗာနိပိ သညောဇနာနီတိ အာဟ ‘‘ဒသဝိဓမ္ပီ’’တိအာဒိ။ သမ္မာတိ သုဋ္ဌု။ ပဟာနဉ္စ နာမ ဥပါယေန ဉာယေန ပဟာနန္တိ အာဟ ‘‘ဟေတုနာ ကာရဏေနာ’’တိ။ ဒဿနာဘိသမယာတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓာ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သဘာဝပဋိစ္ဆာဒကံ မောဟံ ဝိဒ္ဓံသေန္တော ဧဝ ပဝတ္တတိ, တေန မာနော ယာထာဝတော ဒိဋ္ဌော နာမ ဟောတိ, အယမဿ ဒဿနာဘိသမယော။ ယထာ ဟိ သူရိယေ ဥဋ္ဌိတေ အန္ဓကာရော ဝိဒ္ဓံသိယမာနော ဝိဟတော, ဧဝံ အရဟတ္တမဂ္ဂေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ သော သဗ္ဗသော ပဟီနော ဧဝ ဟောတိ, န တသ္မိံ သန္တာနေ ပတိဋ္ဌံ လဘတိ, အယမဿ ပဟာနာဘိသမယော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကိစ္စဝသေနာတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓသင်္ခါတဿ ဒဿနကိစ္စဿ အနိပ္ဖါဒနဝသေန။
ယေ ဣမေ စတ္တာရော အန္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မရိယာဒန္တောတိ မရိယာဒသင်္ခါတော အန္တော။ ဧသ နယော သေသတ္တယေပိ။ တေသူတိ စတူသု အန္တေသု။ အဒုံ စတုတ္ထကောဋိသင်္ခါတံ သဗ္ဗဿေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ ပရိစ္ဆေဒံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန မာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပဟီနတ္တာ စ အကာသီတိ ယောဇနာ။ သမုဿယော အတ္တဘာဝေါ။
န ရိဉ္စတီတိ န ဝိဝေစေတိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပဇညံ န ဇဟတီ’’တိ, သမ္ပဇညံ န ပရိစ္စဇတီတိ အတ္ထော။ သင်္ချံ နောပေတီတိ ဣမဿ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၅၅။)‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မေ အနာသဝေါ’’တိ ဣမဿ ဝသေန အတ္ထံ ဝဒန္တော ‘‘ရတ္တော ဒုဋ္ဌော’’တိ အဝေါစ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဝသေန။ သင်္ချံ နောပေတီတိ ဝါ ဒိဋ္ဌေ-ဓမ္မေ အနာသဝေါ ဓမ္မဋ္ဌော ဝေဒဂူ ကာယဿ ဘေဒါ မနုဿော ဒေဝေါတိ ဝါ ပညတ္တိံ န ဥပေတီတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဝသေနပိ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ သုခါဒီသု ဝေဒနာသု ယထာက္ကမံ ရာဂါနုသယာဒယော ကထိတာတိ အာဟ – ‘‘ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာရမ္မဏာနုသယော ကထိတော’’တိ။ ယော ဟိ ရာဂါဒိ ပစ္စယသမဝါယေ အတိဣဋ္ဌာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော မဂ္ဂေန အပ္ပဟီနော, သော ‘‘ရာဂါနုသယော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော, အပ္ပဟီနတ္ထော သော မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗော, န ပရိယုဋ္ဌာနာဘိဘဝတ္ထောတိ။
ပဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပါတာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၂။ ယတ္ထ ပတိဋ္ဌာ နတ္ထိ ဧကန္တိကာတိ ဧကန္တိကဿ မဟတော ပါတဿ အလန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘နတ္ထိ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌာ’’တိ။ အသမ္ဘူတတ္ထန္တိ န သမ္ဘူတတ္ထံ, မုသာတိ အတ္ထော။ သောတိ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော။ ယံ တံ ဥဒကံ ပတတီတိ ယောဇနာ။ ယသ္မာ သမုဒ္ဒပိဋ္ဌေ အန္တရန္တရာ ဝေရမ္ဘဝါတသဒိသော မဟာဝါတော ဥဋ္ဌဟိတွာ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကံ ဥဂ္ဂစ္ဆာပေတိ, တံ ကဒါစိ စက္ကဝါဠာဘိမုခံ, ကဒါစိ သိနေရုပါဒါဘိမုခံ ဂန္တွာ တံ ပတိဟနတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗလဝါမုခံ မဟာသမုဒ္ဒဿာ’’တိအာဒိ။ ဝေဂေန ပက္ခန္ဒိတွာတိ မဟတာ ဝါတဝေဂေန သမုဒ္ဓတံ တေနေဝ ဝေဂေန ပက္ခန္ဒန္တဉ္စ ဟုတွာ။ မဟာနရကပပါတော ဝိယာတိ ယောဇနာယာမဝိတ္ထာရဂမ္ဘီရသောဗ္ဘပပါတော ဝိယ ဟောတိ။ တထာရူပါနန္တိ တတ္ထ ဝသိတုံ သမတ္ထာနံ။ အသန္တန္တိ အဘူတံ။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဝါစာ အဘူတံ နာမ။
န ပတိဋ္ဌာသီတိ ပတိဋ္ဌံ န လဘိ။ အနိဗဒ္ဓန္တိ အနိဗန္ဓနတ္ထံ ယံကိဉ္စိ။ ဒုဗ္ဗလဉာဏောတိ ဉာဏဗလရဟိတော။ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဝတွာ ‘‘သုတဝါ အရိယသာဝကော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သောတာပန္နော ဓုရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတရေသု အရိယသာဝကေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တေသဉှိ ဝေဒနာ သုပရိညာတာ။ ဗလဝဝိပဿကော…ပေ… ယောဂါဝစရောပိ ဝဋ္ဋတိ မတ္တသော ဝေဒနာနံ ပရိညာတတ္တာ။
ပါတာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၅၆။)၅။ ဒဋ္ဌဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၃။ ဝိပရိဏာမနဝသေန ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ကိဉ္စာပိ သုခါ, ပရိဏာမဒုက္ခတာ ပန သုခဝေဒနာယ ဧကန္တိကာတိ။ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေနာတိ ပီဠနဝသေန အတ္တဘာဝဿ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ ဟုတွာတိ ပစ္စယသမာဂမေန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ။ တေန ပါကဘာဝပုဗ္ဗကော အတ္တလာဘော ဝုတ္တော။ အဘာဝါကာရေနာတိ ဘင်္ဂုပဂမနာကာရေန။ တေန ဝိဒ္ဓံသဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဥဘယေန ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နတာယ သိခပ္ပတ္တံ အနိစ္စတံ ဒဿေတိ။ သွာယံ ဟုတွာ အဘာဝါကာရော ဣတရာသုပိ ဝေဒနာသု လဗ္ဘတေဝ, အဓိကော စ ပန ဒွိန္နံ ဒုက္ခသဘာဝေါ။ ဒုက္ခတာဝသေန ပုရိမာနံ ဝေဒနာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာယ ဒဿိတတ္တာ ပစ္ဆိမာယ ဝေဒနာယ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဒဿိတာ။ အဒ္ဒါတိ ဉာဏဂတိယာ သစ္ဆိကတွာ အဒက္ခိ။ ဉာဏဂမနဉှေတံ, ယဒိဒံ ဒုက္ခတော ဒဿနံ။ သန္တသဘာဝံ သုခဒုက္ခတော ဥပသန္တရူပတ္တာ။
ဒဋ္ဌဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ သလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၄။ ဒွီသု ဇနေသူတိ သုတဝန္တအဿုတဝန္တေသု ဒွီသု ဇနေသု။ အနုဂတဝေဓန္တိ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တဝေဓဿ အနုဂတဝေဓံ။ ဗလဝတရာ ဒိဂုဏာ ဝိယ ဟုတွာ ဒဠှတရပဝတ္တိယာ။ ဧဝမေဝါတိ ယထာ ဝိဒ္ဓဿ ပုရိသဿ အနုဝေဓနာ ဗလဝတရာ, ဧဝမေဝ။ သမာဓိမဂ္ဂဖလာနိ နိဿရဏံ ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန။ သမာဓိသီသေန ဟေတ္ထ ဈာနဉ္စ ဂဟိတံ။ သော န ဇာနာတိ အနဓိဂတတ္တာ။ နိဿရဏန္တိ ဇာနာတိ အနိဿရဏမေဝ။ တာသံ သမဓိဂတာနံ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ။ န ဝိပ္ပယုတ္တော အပ္ပဟီနကိလေသတ္တာ။ သင်္ခါတဓမ္မဿာတိ သင်္ခါယ ပညာယ ပရိညာတစတုက္ခန္ဓဿ။ တေနာဟ ‘‘တုလိတဓမ္မဿာ’’တိ။ ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ ပုရိမသုတ္တေ ဝိယ အာရမ္မဏာနုသယောဝ ကထိတော, သော ပန တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနုရောဓဝိရောဓပဟာနဿ ဝုတ္တတ္တာ ခီဏာသဝေါ ဓုရံ။ အနာဂါမီပိ ဝဋ္ဋတိ, တဿ ဝိရောဓပ္ပဟာနံ လဗ္ဘတိ။
သလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၅၇။)၇။ ပဌမဂေလညသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၅။ သဒ္ဒဟိတွာ ဂိလာနေ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗေ မညိဿန္တီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဌာနေ။ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေါ သပ္ပါယော ယေသံ တေ ကမ္မဋ္ဌာနသပ္ပါယာ, သတိပဋ္ဌာနရတာတိ အတ္ထော။ အနိစ္စတံ အနုပဿန္တောတိ ကာယံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နာယ ဝေဒနာယ စ အနိစ္စတံ အနုပဿန္တော။ ဝယံ အနုပဿန္တောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝယန္တိ ပန တာယ ဧဝ ခယသင်္ခါတံ။ ဝိရာဂန္တိ ဝိရဇ္ဇနံ။ ပဋိနိဿဂ္ဂန္တိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂံ, ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂမ္ပိ ဝါ။
အာဂမနီယပဋိပဒါတိ အရိယမဂ္ဂဿ အာဂမနဋ္ဌာနိယာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ။ ပုဗ္ဗဘာဂါယေဝ န လောကုတ္တရာ။ သမ္ပဇညံ ပုဗ္ဗဘာဂိယမေဝ။ တိဿော အနုပဿနာ ပုဗ္ဗဘာဂါယေဝ ဝိပဿနာပရိယာပန္နတ္တာ။ မိဿကာတိ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ။ ဘာဝနာကာလော ဒဿိတော ‘‘နိရောဓာနုပဿိနော ဝိဟရတော, ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿိနော ဝိဟရတော ရာဂါနုသယော ပဟီယတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။
ပဌမဂေလညသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈-၉။ ဒုတိယဂေလညသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၅၆-၂၅၇။ ဖဿံ ပဋိစ္စာတိ ဧတ္ထ ဖဿသီသေန ဖဿာယတနာနံ ဂဟဏံ။ န ဟိ ဖဿာယတနေဟိ ဝိနာ ဖဿဿ သမ္ဘဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ကာယောဝ ဟိ ဧတ္ထ ဖဿောတိ ဝုတ္တော’’တိ, ဖဿသီသေန ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ နဝမံ ဥတ္တာနမေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ။
ဒုတိယဂေလညသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဖဿမူလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၈။ သုခဝေဒနာယ ဟိတံ သုခဝေဒနိယံ။ သော ပနေသ ဟိတဘာဝေါ ပစ္စယဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သုခဝေဒနာယ ပစ္စယဘူတ’’န္တိ။ ဣမသ္မိမ္ပိ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၅၈။)သုတ္တဒွယေတိ ဣမသ္မိံ နဝမေ ဒသမေ စ သုတ္တေပိ။ သမ္မသနစာရဝေဒနာတိ သမ္မသနီယဝေဒနာ ဧဝ ကထိတာ, န လောကုတ္တရာတိ အဓိပ္ပါယော။
ဖဿမူလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဂါထာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ရဟောဂတဝဂ္ဂေါ
၁။ ရဟောဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၅၉။ ယံကိဉ္စိ ဝေဒယိတန္တိ ‘‘သုခံ ဒုက္ခံ အဒုက္ခမသုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဝေဒယိတံ ဒုက္ခသ္မိံ အန္တောဂဓံ, ဒုက္ခန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ ပရိယာယေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘တံ သဗ္ဗံ ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ယာ ဧသာတိအာဒီသု ယော သင်္ခါရာနံ အနိစ္စတာသင်္ခါတော ဟုတွာ အဘာဝါကာရော, ယာ ခယသဘာဝတာ ဝိနဿနသဘာဝတာ ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမနသဘာဝတာ, ဧတံ သန္ဓာယ ဥဒ္ဒိဿ သဗ္ဗံ ဝေဒယိတံ ဒုက္ခန္တိ မယာ ဝုတ္တန္တိ အယံ သင်္ခေပတ္ထော။ သာတိ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စတာ။ ဝေဒနာနမ္ပိ အနိစ္စတာ ဧဝ သင်္ခါရသဘာဝတ္တာ။ တာသံ အနိစ္စတာ စ နာမ မရဏံ ဘင်္ဂေါတိ ကတွာ တတော ဥတ္တရိ ဒုက္ခံ နာမ နတ္ထီတိ သဗ္ဗာ ဝေဒနာ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဝုတ္တာ, ယထာ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ စ, ‘‘ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ သုတ္တပဒံ။ စတ္တာရော အာရုပ္ပါတိ စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော။ ဧတ္ထာတိ စ ဧတသ္မိံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝါရေ။
ရဟောဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အဂါရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၂။ ပုရတ္ထိမာတိ ဝိဘတ္တိလောပေန နိဒ္ဒေသော, နိဿက္ကေ ဝါ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေနာတိ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနဝသေန။ အနုဿတိဝသေနာတိ နိဒဿနမတ္တံ အညဿပိ ဥပစာရဇ္ဈာနဂ္ဂဟိတဿ သဝိတက္ကစာရဿ နိရာမိသဿ သုခဿ လဗ္ဘနတော။ တဿပိ ဝါ ပဌမဇ္ဈာနာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာမဟေတု ဒုက္ခပ္ပတ္တာနံ ဒုက္ခဝေဒနာ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၅၉။)ကာမာမိသေန သာမိသာ ဝေဒနာ။ အနုတ္တရဝိမောက္ခာ နာမ အရဟတ္တဖလံ။ ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟံ တဒါယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပိဟံ ဥပဋ္ဌာပယတော တသ္မိံ အနိဇ္ဈမာနေ ပိဟပ္ပစ္စယာ ဥပ္ပန္နဒေါမနဿဝေဒနာ။ နေက္ခမ္မနိဿိတာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ နိရာမိသာ အဒုက္ခမသုခါ နာမ။ သဝိသေသံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ဥပ္ပန္နာ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
အဂါရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅-၈။ ပဌမအာနန္ဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၆၃-၂၆၆။ ဟေဋ္ဌာ ကထိတနယာနေဝ, ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော ပန တေသံ ဒေသနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု စတူသု သုတ္တေသု။ ပုရိမာနိ ဒွေ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပန္နဿ ဝါစာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယာဝ ခီဏာသဝဿ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ, တာဝ ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ပရိပုဏ္ဏပဿဒ္ဓိကာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ တာဝ ပရိပူရံ ကတွာ အဒေသိတတ္တာ ‘‘ပစ္ဆိမာနိ ဥပဍ္ဎပဿဒ္ဓိကာနိ, ဒေသနာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
ပဌမအာနန္ဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉-၁၀။ ပဉ္စကင်္ဂသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၆၇-၂၆၈။ ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရံ အဂ္ဂသောဏ္ဍမုဂ္ဂရံ။ ကာဠသုတ္တပက္ခိပနံ ကာဠသုတ္တနာဠိ။ ဝါသိအာဒီနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ အဿာတိ ပဉ္စကင်္ဂေါ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာယ ဝုတ္တဝိဓိနာ ကတ္တဗ္ဗနိဿယာနိ ဌပေတီတိ ထပတိ။ ပဏ္ဍိတဥဒါယိတ္ထေရော, န လာဠုဒါယိတ္ထေရော။ ဒွေပါနန္ဒာတိ အဋ္ဌကထာယ ပဒုဒ္ဓါရော ကတော – ‘‘ဒွေပိ မယာ အာနန္ဒာ’’တိ ပန ပါဠိယံ။ ပသာဒကာယသန္နိဿိတာ ကာယိကာ, စေတောသန္နိဿိတာ စေတသိကာ။ အာဓိပစ္စဋ္ဌေန သုခမေဝ ဣန္ဒြိယန္တိ သုခိန္ဒြိယံ။ ဥပဝိစာရဝသေနာတိ ရူပါဒီနိ ဥပေစ္စ ဝိစရဏဝသေန။ အတီတေ အာရမ္မဏေ။ ပစ္စုပ္ပန္နေတိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နေ။ ဧဝံ အဋ္ဌာဓိကံ သတံ အဋ္ဌသတံ။
ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒီဟိ ဝိသုံ တေဟိ အသမ္မိဿော ဧကော အနုသန္ဓိ။ ဧကာပိ ဝေဒနာ ကထိတာ ‘‘တတြ, ဘိက္ခဝေ, သုတဝါ အရိယသာဝကော’’တိ အာဟရိတွာ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ။ ယသ္မာ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၆၀။)ဘဂဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပေက္ခာဝေဒနံ ဝတွာ – ‘‘အတ္ထာနန္ဒ, ဧတသ္မာ သုခါ အညံ သုခ’’န္တိအာဒိံ ဝဒန္တော ထပတိနော ဝါဒံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ နာမ။ တေန ဟိ ဥပေက္ခာဝေဒနာ ‘‘သုခ’’န္တေဝ ဝုတ္တာ သန္တသဘာဝတ္တာ။ အဘိက္ကန္တတရန္တိ အတိဝိယ ကန္တတရံ မနောရမတရံ။ တေနာဟ ‘‘သုန္ဒရတရ’’န္တိ။ ပဏီတတရန္တိ ပဓာနဘာဝံ နီတတာယ ဥဠာရတရံ။ တေနာဟ ‘‘အတပ္ပကတရ’’န္တိ။ သုခန္တိ ဝုတ္တာ ပဋိပက္ခဿ သုဋ္ဌု ခါဒနေန, သုကရံ ဩကာသဒါနမဿာတိ ဝါ။ နိရောဓော သုခံ နာမ သဗ္ဗသော ဥဒယဗ္ဗယာဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခဘာဝသင်္ခါတေန သုခဋ္ဌေနာ’’တိ။
သုခသ္မိံယေဝါတိ သုခမိစ္စေဝ ပညပေတိ။ နိရောဓသမာပတ္တိံ သီသံ ကတွာတိ နိရောဓသမာပတ္တိဒေသနာယ သီသံ ဥတ္တမံ ကတွာ။ ဒေသနာယ ဥဒ္ဒေသာဓိမုတ္တေ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ ‘‘နေယျပုဂ္ဂလဿ ဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒသမံ အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ပဉ္စကင်္ဂသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ရဟောဂတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ အဋ္ဌသတပရိယာယဝဂ္ဂေါ
၁။ သီဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၆၉။ စူဠာ ပန အဿ မဟတီ အတ္ထိ သဝိသေသာ, တသ္မာ ‘‘မောဠိယသီဝကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကောတိ ကမ္ဗလာဒိနာ ကောပီနပဋိစ္ဆာဒကပရိဗ္ဗာဇကော။ ပိတ္တပစ္စယာနီတိ ပိတ္တဟေတုကာနိ။ ‘‘တိဿော ဝေဒနာ’’တိ ဝတွာ တာသံ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကုသလဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပိတ္တပစ္စယာ။ ပိတ္တဘေသဇ္ဇံ ကရိဿာမီတိ ဘေသဇ္ဇသမ္ဘရဏတ္ထဉ္စေဝ တဒတ္ထံ အာမိသကိဉ္ဇက္ခသမ္ဘရဏတ္ထဉ္စ ပါဏံ ဟနတီတိ ယောဇနာ။ မဇ္ဈတ္တော ဘေသဇ္ဇကရဏေ ဥဒါသီနော။
တသ္မာတိ ယသ္မာ ပိတ္တာဒိပစ္စယဟေတုကန္တိ အတ္တနော စ လောကဿ စ ပစ္စက္ခံ အတိဓာဝန္တိ ယေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ, တသ္မာ တေသံ မိစ္ဆာ။ ပိတ္တာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ သမောဓာနသန္နိပါတေ ဇာတာနိ သန္နိပါတိကာနိ။ ပုရိမဥတုနော ဝိသဒိသော ဥတုဝိပရိဏာမောတိ အာဟ ‘‘ဝိသဘာဂဥတုတော
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၆၁။)ဇာတာနီ’’တိ။ အနုဒကော ထဒ္ဓလူခဘူမိဝိဘာဂေါ ဇင်္ဂလဒေသော, ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အနုပဒေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မလယံ ဟိမသီတဗဟုလော, ဣတရော ဥဏှဗဟုလော။
အတ္တနော ပကတိစရိယာနံ ဝိသမံ ကာယဿ ပရိဟရဏဝသေန, ဇာတာနိ ပန အသယှသဟနအဒေသအကာလစရဏာဒိနာ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘မဟာဘာရဝဟနာ’’တိအာဒိ။ ပရဿ ဥပက္ကမတော နိဗ္ဗတ္တာနိ ဩပက္ကမိကာနီတိ အာဟ – ‘‘အယံ စောရော ဝါ’’တိအာဒိ။ ကေဝလန္တိ ဗာဟိရပစ္စယံ အနပေက္ခိတွာ ကေဝလံ တေနေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဝိပါကတောဝ ဇာတာနီ’’တိ။ သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုံ ပတီကာရေန။ လောကဝေါဟာရော နာမ ကထိတော ပိတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိသမညာယ လောကသိဒ္ဓတ္တာ။ ကာမံ သရီရသန္နိဿိတာ ဝေဒနာ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာဝ, တဿာ ပန ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စယဝသေန ဧဝမယံ လောကဝေါဟာရောတိ ဝုတ္တဉ္စေဝ ဂဟေတွာ ပရဝါဒပဋိသေဓော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သီဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂-၁၀။ အဋ္ဌသတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၇၀-၂၇၈။ ဝေဒနာနံ အဋ္ဌာဓိကံ သတံ, တဿ အဋ္ဌသတဿ တဗ္ဘာဝဿ ပရိယာယော ကာရဏံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ အဋ္ဌသတပရိယာယော, သုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌသတဿ ကာရဏဘူတ’’န္တိ။ ဓမ္မကာရဏန္တိ ပရိယတ္တိဓမ္မဘူတံ ကာရဏံ။ ကာယိကာတိ ပဉ္စဒွါရကာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘ကာမာဝစရေယေဝ လဗ္ဘန္တီ’’တိ, ကာမဘူမိကာတိ အတ္ထော။ အရူပါဝစရေ နတ္ထိ, တိဘူမိကာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘အရူပေ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဉ္စ ခေါ လောကုတ္တရံ, န လောကိယ’’န္တိ။ ဣတရာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ။ ဥပဝိစရန္တိ ဥပေစ္စ ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ တံသမ္ပယုတ္တာနန္တိ ဝိစာရသမ္ပယုတ္တာနံ။
ပဋိလာဘတောတိ ပဋိလဒ္ဓဘာဝတော။ သမနုပဿတောတိ ပစ္စဝေက္ခတော ပဿတော။ အတီတံ ခဏတ္တယာတိက္ကမေန အတိက္ကန္တံ, နိရုဒ္ဓပ္ပတ္တိယာ နိရုဒ္ဓံ, ပကတိဝိဇဟနေန ဝိပရိဏတံ။ သမနုဿရတောတိ စိန္တယတော။ ဂေဟဿိတန္တိ ကာမဂုဏနိဿိတံ။ ကာမဂုဏာ ဟိ ဣဓ ဂေဟနိဿိတဓမ္မေန ဂေဟပရိယာယေန ဝုတ္တာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၆၂။)ဝိပရိဏာမဝိရာဂနိရောဓန္တိ ဝိပရိဏာမနံ ဝိရဇ္ဇနလက္ခဏံ နိရုဇ္ဈနဉ္စ ဝိဒိတွာ။ ပုဗ္ဗေတိ အတီတေ။ ဧတရဟီတိ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနာ။ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတောတိ ဝိပဿနာပညာယ စေဝ မဂ္ဂပညာယ စ ယာထာဝတော ပဿတော။ ဥဿုက္ကာပေတုန္တိ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ မဂ္ဂပဋိဝေဓံ ပါပေတုံ။ နိဗ္ဗာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တိတတ္တာ နေက္ခမ္မဿိတသောမနဿာနိ နာမ။ လောကာမိသပဋိသံယုတ္တာနန္တိ ကာမဂုဏနိဿိတာနံ။ တဒါယတနန္တိ တံ အာယတနံ တံ ကာရဏံ အရဟတ္တံ။ အနုတ္တရေသု ဝိမောက္ခေသူတိ အရိယဖလဓမ္မေသု။ ပိဟန္တိ အဓိဂမိစ္ဆံ။
ဥပေက္ခာတိ သောမနဿရဟိတအညာဏုပေက္ခာ။ ဗာလျယောဂတော ဗာလဿ, တတော ဧဝ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿ။ ကိလေသောဓီနံ မဂ္ဂေါဓီဟိ အဇိတတ္တာ အနောဓိဇိနဿ။ သတ္တမဘဝါဒိတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တနဝိပါကဿ အဇိတတ္တာ အဝိပါကဇိနဿ။ အနေကာဒီနဝေ ဝဋ္ဋေ အာဒီနဝဿ အဇာနနေန အနာဒီနဝဒဿာဝိနော။ ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စာဘာဝေန အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ။ ရူပံ သာ နာတိဝတ္တတိ န အတိက္ကမတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာဘာဝတော။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကောတိ သဗ္ဗဓမ္မေ သင်္ဂဏှနကော။ တတိယာဒီနိ ယာဝ ဒသမာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
အဋ္ဌသတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ နိရာမိသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၇၉။ အာရမ္မဏတော သမ္ပယောဂတော စ ကိလေသာမိသေန သာမိသာ။ နိရာမိသာယာတိ နိဿက္ကဝစနံ။ နိရာမိသတရာဝါတိ ဧကံသဝစနံ တဿာ တထာ နိဿမေတဗ္ဗတာယ။ သာ ဟိ ပီတိ သဗ္ဗသော သန္တကိလေသာမိသေ သန္တာနေ ပဝတ္တိယာ အစ္စန္တသဘာဝဓမ္မာရမ္မဏဝိသယတာယ သယမ္ပိ သာတိသယံ သန္တသဘာဝါကာရေန ပဝတ္တိယာ နိရာမိသာယပိ နိရာမိသတရာ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ သာဓေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အပ္ပဋိဟာရိကန္တိ ပဋိဟရဏရဟိတံ အပ္ပဋိဟာရံ, ကေနစိ အနာဝဋန္တိ အတ္ထော။ သေသဝါရေသူတိ သုခဝါရဥပေက္ခာဝါရေသု။
ဝိမောက္ခဝါရော ပန န အတိဒိဋ္ဌော ဣတရေဟိ ဝိသဒိသတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိမောက္ခဝါရေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ရူပပဋိသံယုတ္တောတိ ဘာဝိတရူပပဋိသံယုတ္တော။ သာမိသော နာမ ယသ္မာ သာမိသရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိ စေဝ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၆၃။)သာမိသရူပပဋိဘာဂဉ္စ, တသ္မာ ‘‘ရူပါမိသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တေန ရူပါမိသေန သာမိသော နာမ။ အရူပါမိသဿ အဘာဝတော အရူပပဋိသံယုတ္တော ဝိမောက္ခော နိရာမိသော နာမ။
နိရာမိသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဋ္ဌသတပရိယာယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝေဒနာသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၆၄။)၃။ မာတုဂါမသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမပေယျာလဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ မာတုဂါမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၈၀-၂၈၁။ အဂုဏင်္ဂေဟီတိ အဂုဏကောဋ္ဌာသေဟိ။ ရူပယတီတိ ရူပံ, သရီရရူပံ။ သရီရရူပံ ပါသံသံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ရူပဝါ, တပ္ပဋိက္ခေပေန န စ ရူပဝါ, သမ္ပန္နရူပေါ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဉာတိကုလတော အညတော ဝါ အာဂတာယ ဘောဂသမ္ပဒါယ အဘာဝေန န ဘောဂသမ္ပန္နော။ ဒုဿီလောတိ နိဿီလော။ နိဿီလတာယ ဧဝ စဿာ ပုဗ္ဗုဋ္ဌာယိတာဒိအာစာရာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ အာလသိယောတိ အာလသိယတာယ ယုတ္တော။ ပဇဉ္စဿ န လဘတီတိ ပဇာဘာဝသီသေန တဿာ ပရိဝါရဟာနိ ဝုတ္တာ။ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပုရိသဝသေန ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ။
မာတုဂါမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ အာဝေဏိကဒုက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၈၂။ အာဝေဏိတဗ္ဗတော မရိယာဒါယ ဝိသုံ အသာဓာရဏတော ပဿိတဗ္ဗတော အာဝေဏိကာနိ။ ပဋိပစ္စေကေ ပုဂ္ဂလေ နိယုတ္တာနီတိ ပါဋိပုဂ္ဂလိကာနိ။ ပရိစာရိကဘာဝန္တိ ဥပဋ္ဌာယိကဘာဝံ။
အာဝေဏိကဒုက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ တီဟိဓမ္မေဟိသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၈၃-၃၀၃။ မစ္ဆေရမလပရိယုဋ္ဌိတေနာတိ မစ္ဆရိယမလေန အဘိဘူတေန။ တေနာတိ ကဿစိ ကိဉ္စိ အဒါနေန စ။ ဧတံ ‘‘မစ္ဆေရမလပရိယုဋ္ဌိတေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိလောကေန္တော ဝိစရတိ ဣဿာပကတစိတ္တတာယ။ ပဉ္စမာဒီနိ ယာဝ ဧကာဒသမာ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
တီဟိဓမ္မေဟိသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၆၅။)၁။ ဝိသာရဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၃။ ဗလဝဂ္ဂေါ
֍ ဋ္ဌ ၃၀၄။ ရူပသမ္ပတ္တိ ရူပဗလံ တံသမင်္ဂိနော ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝတော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဗလာနိ ဟိ သတ္တာနံ ဝုဍ္ဎိယာ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော ဟောတိ, ယထာ တံ အာဟာရော။ တေနာဟ – ‘‘ဣမာနီ’’တိအာဒိ။
ဝိသာရဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂-၁၀။ ပသယှသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၀၅-၃၁၃။ အဘိဘဝိတွာ သဗ္ဗံ အန္တောဇနံ သာမိကဉ္စ။ နာသေန္တီတိ နာသနံ အဒဿနံ နေန္တိ နီဟရန္တီတိ အတ္ထော။
ပသယှသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မာတုဂါမသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၆၆။)၄။ ဇမ္ဗုခါဒကသံယုတ္တံ
၁။ နိဗ္ဗာနပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၁၄။ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မာတိ ဧတ္ထ အာဂမ္မာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ နိဗ္ဗိန္နဿ ဝိသင်္ခါရနိန္နဿ ဂေါတြဘုနာ ဝိဝဋ္ဋိတမာနသဿ မဂ္ဂေန သစ္ဆိကရဏေနာတိ အတ္ထော။ သစ္ဆိကိရိယမာနဉှိ တံ အဓိဂန္တွာ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတဉ္စ ပဋိစ္စ အဓိပတိပစ္စယဘူတေ စ တသ္မိံ ပရမဿာသဘာဝေန ဝိမုတ္တသင်္ခါရဿ ပရမဂတိဘာဝေန စ ပတိဋ္ဌာနဘူတေ ပတိဋ္ဌာယ ခယသင်္ခါတော မဂ္ဂေါ ရာဂါဒိကေ ခေပေတီတိ တံသစ္ဆိကရဏာဘာဝေ ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓဂမနာဘာဝတော ‘‘နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ ရာဂေါ ခီယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဣမိနာဝ သုတ္တေနာတိ ဣမိနာဝ ဇမ္ဗုခါဒကသုတ္တေန။ ကိလေသက္ခယမတ္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ ဝဒေယျ ‘‘ရာဂက္ခယော’’တိအာဒိနာ သုတ္တေ အာဂတတ္တာ။ ‘‘ကိလေသက္ခယမတ္တ’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ကဿာ’’တိအာဒိ။ အဒ္ဓါ အတ္တနောတိ ဝက္ခတိ ‘‘ပရဿ ကိလေသက္ခယေန ပရဿ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိ န ယုတ္တာ’’တိ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏေန ဂေါတြဘုက္ခဏေ ကိလေသက္ခယပ္ပတ္တိတာ စ အာပန္နာတိ အာဟ – ‘‘ကိံ ပန တေသု အခီဏေသုယေဝါ’’တိအာဒိ။ နနု အာရမ္မဏကရဏမတ္တေန ကိလေသက္ခယော အနုပ္ပတ္တောတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ စိတ္တဉှိ အတီတာနာဂတာဒိသဗ္ဗံ အာလမ္ဗနံ ကရောတိ, န နိပ္ဖန္နမေဝါတိ။ ဂေါတြဘူပိ မဂ္ဂေန ယာ ကိလေသာနံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ ကာတဗ္ဗာ, တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိဿတီတိ? န, အပ္ပတ္တနိဗ္ဗာနဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဉာဏာဘာဝတော။ န ဟိ အညေ ဓမ္မာ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ, တံ ပန အတိဂမ္ဘီရတ္တာ အပ္ပတ္တေန အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကာ, တသ္မာ တေန ဂေါတြဘုနာ ပတ္တဗ္ဗေန တိကာလိကသဘာဝါတိက္ကန္တဂမ္ဘီရဘာဝေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ကိလေသက္ခယမတ္တတံ ဝါ ဣစ္ဆတော ဂေါတြဘုတော ပုရေတရံ နိပ္ဖန္နေန ကိလေသက္ခယေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အပ္ပတ္တကိလေသက္ခယာရမ္မဏကရဏေ ဟိ သတိ ဂေါတြဘုတော ပုရေတရစိတ္တာနိပိ အာလမ္ဗေယျုန္တိ။
တသ္မာတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ နိဂမနံ။ တံ ပနေတံ နိဗ္ဗာနံ။ ရူပိနော ဓမ္မာ အရူပိနော ဓမ္မာတိအာဒီသူတိ အာဒိသဒ္ဒေန လောကုတ္တရအနာသဝါဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အရူပဓမ္မာဒိဘာဝဂ္ဂဟဏေန စဿ ပရိနိပ္ဖန္နတာ ဒီပိတာ။ တေနာဟ ‘‘န ကိလေသက္ခယမတ္တမေဝါ’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၆၇။)ကိလေသက္ခယမတ္တတာယ ဟိ သတိ နိဗ္ဗာနဿ ဗဟုတာ အာပဇ္ဇတိ ‘‘ယတ္တကာ ကိလေသာ ခီယန္တိ, တတ္တကာနိ နိဗ္ဗာနာနီ’’တိ။ အဘာဝဿဘာဝတော ဂမ္ဘီရာဒိဘာဝေါ အသင်္ခတာဒိဘာဝေါ စ န သိယာ, ဝုတ္တော စ သော နိဗ္ဗာနဿ, တသ္မာဿ ပစ္စေတဗ္ဗော ပရိနိပ္ဖန္နဘာဝေါ။ ယသ္မာ စ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏံ သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ ပဇဟိတုံ န သက္ကောတိ, ယတော မဟဂ္ဂတဉာဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဝါ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနဝသေန တဒင်္ဂဝသေန ဝါ ပဇဟတိ, တသ္မာ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ သမ္မုတိသစ္စသင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏေဟိ ဝိပရီတသဘာဝေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ တံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ ပဇဟီတိ ဧဝံ ပရိနိပ္ဖန္နာသင်္ခတသဘာဝံ နိဗ္ဗာနန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။
နိဗ္ဗာနပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃-၁၅။ ဓမ္မဝါဒီပဉှသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၁၆-၃၂၈။ ပဟာယ ဂတတ္တာတိ အရိယမဂ္ဂေန ဇဟိတွာ ဉာဏဂမနေန ဂတတ္တာ။ သုဋ္ဌု ဂတာတိ သမ္မာ ဂတာ ပဋိပန္နာတိ သုဂတာ။ ပရိဇာနနတ္ထန္တိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနနတ္ထံ။ ဒုက္ခသင်္ခါတောတိ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ သင်္ခါတဗ္ဗော ဝိဒိတဗ္ဗော စ ဒုက္ခသဘာဝေါ ဓမ္မော ဒုက္ခဒုက္ခတာ။ ယသ္မာ ဒုက္ခဝေဒနာဝိနိမုတ္တသင်္ခတဓမ္မေ သုခဝေဒနာယ စ ယထာ ဣဓ သင်္ခါရဒုက္ခတာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာတိ ဒုက္ခပရိယာယော နိရုပ္ပတေဝ, တသ္မာ ဒုက္ခသဘာဝေါ ဓမ္မော ဧကေန ဒုက္ခသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တော ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခတာ’’တိ။ သေသပဒဒွယေတိ သင်္ခါရဒုက္ခတာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာတိ ဧတသ္မိံ ပဒဒွယေ။ သင်္ခါရဘာဝေန ဒုက္ခသဘာဝေါ သင်္ခါရဒုက္ခတာ။ သုခဿ ဝိပရိဏာမနေန ဒုက္ခသဘာဝေါ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာ။
ဓမ္မဝါဒီပဉှသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၆၈။)၁၆။ ဒုက္ကရပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၂၉။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ ပဗ္ဗဇိတပဋိပတ္တိယံ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပန္နော ဘိက္ခူတိ ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇမာနော ဘိက္ခု။ ပါတန္တိ ပါတော။ နစိရဿန္တိ ခိပ္ပမေဝ။ တေနာဟ ‘‘လဟုယေဝါ’’တိ။
ဒုက္ကရပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဇမ္ဗုခါဒကသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သာမဏ္ဍကသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ
၃၃၀-၃၃၁။ ဣမိနာဝ နယေနာတိ ယော ဇမ္ဗုခါဒကသံယုတ္တေ အတ္ထနယော, ဣမိနာဝ နယေန။ ဣမိနာ ဟိ ဒွေ သံယုတ္တာနိ ပါဠိတော အတ္ထတော စ အညမညံ သဒိသာနေဝါတိ ဒဿေတိ။
သာမဏ္ဍကသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၆၉။)၆။ မောဂ္ဂလ္လာနသံယုတ္တံ
၁-၈။ ပဌမဇ္ဈာနပဉှသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၃၂-၃၃၉။ ကာမသဟဂတေသု သညာမနသိကာရေသု ဥပဋ္ဌဟန္တေသု ဗျာပါဒါဒိသဟဂတာပိ သညာမနသိကာရာ ယထာပစ္စယံ ဥပဋ္ဌဟန္တိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာမသဟဂတာတိ ပဉ္စနီဝရဏသဟဂတာ’’တိ။ နီဝရဏာနဉှေတ္ထ နိဒဿနမတ္တမေတံ, ယဒိဒံ ကာမဂ္ဂဟဏံ။ ပဟီနာဝသေသာ စေတ္ထ နီဝရဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, တသ္မာ ပဉ္စဂ္ဂဟဏံ န ကတ္တဗ္ဗံ။ တဿာတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ သန္တတော ဥပဋ္ဌဟိံသု အစိဏ္ဏဝသိတာယ။ တေနာဟ ‘‘ဟာနဘာဂိယံ နာမ အဟောသီ’’တိ။ အာရမ္မဏ…ပေ… သဟဂတန္တိ ဝုတ္တံ ဣတရေသံ အဘာဝတော။
ပဌမဇ္ဈာနပဉှသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ အနိမိတ္တပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၀။ ဝိပဿနာသမာဓိံယေဝ, န ဖလသမာဓိံ။ ဆေဇ္ဇကိစ္စံ န နိပ္ဖဇ္ဇတိ အဝိစ္ဆေဒဝသေန အပ္ပဝတ္တနတော။ နိကန္တီတိ ဝိပဿနံ အဿာဒေန္တီ ပဝတ္တတဏှာ။ သာဓေတုံ နာသက္ခိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာ။ နိမိတ္တာနုသာရီတိ နိစ္စသုခအတ္တနိမိတ္တာနံ အပူရဏတော ရာဂဒေါသမောဟနိမိတ္တာနိပေတ္ထ နိမိတ္တာနေဝ။ ဝုဋ္ဌာန…ပေ… သမာဓိန္တိ ဧတေန ယာဝ မဂ္ဂေါ နာဓိဂတော, တာဝ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနမနုယုဉ္ဇန္တောပိ ယထာရဟံ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတံ သုညတံ စေတောသမာဓိံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ဒဿေတိ။ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တန္တိ ဝိပဿနာသင်္ခါတဉာဏသမ္ပယုတ္တံ။ စေတောသမာဓိန္တိ စိတ္တသီသေန ဝိပဿနာသမာဓိမာဟ။ ဥပရိမဂ္ဂဖလသမာဓိန္တိ ပဌမမဂ္ဂသမာဓိဿ ပဂေဝ အဓိဂတတ္တာ။
အနိမိတ္တပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၇၀။)၁၀-၁၁။ သက္ကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၄၁-၃၄၂။ အဝေစ္စပ္ပသာဒေနာတိ ဝတ္ထုတ္တယံ ယာထာဝတော ဉတွာ ဥပ္ပန္နပသာဒေန, မဂ္ဂေနာဂတပသာဒေနာတိ အတ္ထော။ သော ပန ကေနစိ အသံဟာရိယော အသမ္ပဝေဓီတိ အာဟ ‘‘အစလပ္ပသာဒေနာ’’တိ။ အဘိဘဝန္တိ အတ္တနော ပုညာနုဘာဝေန။
သက္ကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မောဂ္ဂလ္လာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၇၁။)၇။ စိတ္တသံယုတ္တံ
၁။ သံယောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၃။ ဘောဂဂါမန္တိ ဘောဂုပ္ပတ္တိဂါမံ။ ပဝတ္တတီတိ အပ္ပဋိဟတံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တိယာ။
သံယောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပဌမဣသိဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၄။ အဝိသာရဒတ္တာတိ ပဉှံ ဗျာကာတုံ ဝေယျတ္တိယာဘာဝေန အသမတ္ထတ္တာ။ ဥပါသကော ထေရေသု ဗျာကာတုံ အသက္ကောန္တေသု သယံ ဗျာကာတုကာမော ပုစ္ဆတိ, န ဝိဟေသာဓိပ္ပါယော။ ပဌမဝစနေန အဗျာကရောန္တေ ဒိသွာဝ ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆိတံ ဝိဟေသော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဟေသေတီ’’တိ။
ပဌမဣသိဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဒုတိယဣသိဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၅။ အဝန္တိယာတိ အဝန္တိရဋ္ဌေ, တံ ပန မဇ္ဈိမပဒေသတော ဒက္ခိဏဒိသာယံ။ တေနာဟ ‘‘ဒက္ခိဏာပထေ’’တိ။ အဓိပ္ပါယေနာတိ တဿ ဝစနဿ အနုမောဒနာဓိပ္ပါယေန ဝဒတိ, န ပန တတော ကိဉ္စိ ဂဟေတုကာမတာဓိပ္ပါယေန။
ဒုတိယဣသိဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မဟကပါဋိဟာရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၆။ တေသံ အနုဇာနန္တောတိ တေသံ ဒါသကမ္မကရာနံ သေသကေ ယထာရုစိ ဝိစာရဏံ အနုဇာနန္တော။ ကုဓိတန္တိ ဗလဝတာ သူရိယသန္တာပေန
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၇၂။)သင်္ကုထိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ’’တိအာဒိ။ အတိတိခိဏန္တိ အတိဝိယ တိက္ခဓာတုကံ။ အသမ္ဘိန္နပဒန္တိ အညတ္ထ အနာဂတတ္တာ တိပိဋကေ အဝေါမိဿကပဒံ, ဣဓေဝ အာဂတပဒန္တိ အတ္ထော။ ပဋိလီယမာနေနာတိ ပဋိကံသေန ဝိသေသနေန ဝိလီယမာနေန ကာယေန။
ဧတ္ထ စာတိ ဧတသ္မိံ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိကရဏေ။ အဗ္ဘမဏ္ဍပံ ကတွာတိ သမန္တတော ဆာဒနဝသေန မဏ္ဍပံ ဝိယ မေဃပဋလံ ဥပ္ပါဒေတွာ။ ဒေဝေါတိ မေဃော။ ဧကမေကံ ဖုသိတကံ ဖုသာယတု ဇာလဝိနဒ္ဓံ ဝိယ ဝဿတု။ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန နာနာပရိကမ္မံ နာနာဓိဋ္ဌာနံ ဧကတော ပရိကမ္မံ ဧကတော အဓိဋ္ဌာနန္တိ စတုက္ကမေတ္ထ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတိ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ။ ယထာ တထာတိ ယထာဝုတ္တေသု စတူသု ပကာရေသု ယေန ဝါ တေန ဝါ ပကာရေန ကရောန္တဿ။ ကတပရိကမ္မဿာတိ ‘‘ဧဝံ ဝါ ဧဝံ ဝါ ဟောတူ’’တိ ပဝတ္တိတပရိကမ္မစိတ္တဿ။ ‘‘ပရိကမ္မာနန္တရေနာတိ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တုပ္ပါဒနတ္ထံ သမာပန္နပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တဿ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယံ ပဝတ္တပရိကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။
မဟကပါဋိဟာရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပဌမကာမဘူသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၇။ ဧလံ ဝုစ္စတိ ဒေါသော, တံ ဧတဿ နတ္ထီတိ နေလံ, တံ အင်္ဂံ ဧတဿာတိ နေလင်္ဂေါ, သုဝိသုဒ္ဓသီလဂုဏော။ တေနာဟ ‘‘နေလင်္ဂန္တိ ခေါ, ဘန္တေ, သီလာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒေါသာဘာဝမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘နေလင်္ဂေါတိ နိဒ္ဒေါသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတံ ဘိက္ခုံ အာဂစ္ဆန္တန္တိ မဟာကပ္ပိနတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ဒိဋ္ဌေန ကထေသီတိ အတ္တနော သဗ္ဗညုတညာဏေန ပစ္စက္ခတော ဥပလက္ခိတေန အတ္ထေန ကထေသိ။ အယံ ပန နယဂ္ဂါဟေနာတိ အယံ ပန ဂဟပတိ အသုတွာ ကေဝလံ နယဂ္ဂါဟေန အာဟ။
ပဌမကာမဘူသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၇၃။)၆။ ဒုတိယကာမဘူသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၈။ နိရောဓံ ဝလဉ္ဇေတိ အနာဂါမိဘာဝတော။ ဣမေ သင်္ခါရာတိ ဣမေ ‘‘ကာယသင်္ခါရော, ဝစီသင်္ခါရော, စိတ္တသင်္ခါရော’’တိ ဝုစ္စမာနာ တယော သင်္ခါရာ။ သဒ္ဒတောပိ, အတ္ထတောပိ အညမညံ မိဿာ, တတော ဧဝ အာလုဠိတာ အာကုလာ, အဝိဘူတာ ဒုဗ္ဗိဘာဝနာ, ဒုဒ္ဒီပနာ အသင်္ကရတော ဒီပေတုံ ဒုက္ကရာ။ တထာ ဟိ ကုသလစေတနာ ဧဝ ‘‘ကာယသင်္ခါရော’’တိပိ ဝုစ္စတိ, ‘‘ဝစီသင်္ခါရော’’တိပိ, ‘‘စိတ္တသင်္ခါရော’’တိပိ။ အဿာသပဿာသာပိ ကတ္ထစိ ‘‘ကာယသင်္ခါရော’’တိ, ဝိတက္ကဝိစာရာပိ ‘‘ဝစီသင်္ခါရော’’တိ ဝုစ္စန္တိ, သညာဝေဒနာပိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာကဍ္ဎိတွာ ဂဟဏံ အာဒါနံ, သမ္ပတ္တဿ ဟတ္ထေ ကရဏံ ဂဟဏံ, ဂဟိတဿ ဝိဿဇ္ဇနံ မုဉ္စနံ, ဖန္ဒနံ စောပနံ ပါပေတွာ နိပ္ဖါဒေတွာ။ ဟနုသဉ္စောပနန္တိ ကာယဝိညတ္တိဝသေန ပုဗ္ဗဘာဂေ ဟနုသဉ္စောပနံ ကတွာ။ ဧဝဉှိ ဝစီဘေဒကရဏံ။ ဧဝံ ဣမေတိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ။
ပဒတ္ထံ ပုစ္ဆတိ ဣတရသင်္ခါရေဟိ ပဒတ္ထတော ဝိသေသံ ကထာပေဿာမီတိ။ ကာယနိဿိတာတိ ဧတ္ထ ကာယနိဿိတတာ စ နေသံ တဗ္ဘာဝဘာဝိတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ကာယဿ နိဿယပစ္စယတာဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယေ သတိ ဟောန္တိ, အသတိ န ဟောန္တီ’’တိ အာဟ။ ကာယောတိ စေတ္ထ ကရဇကာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စိတ္တနိဿိတာတိ စိတ္တံ နိဿာယ တံ နိဿယပစ္စယဘူတံ လဘိတွာ ဥပ္ပန္နာ။
‘‘သမာပဇ္ဇာမီ’’တိ ပဒဿ သမီပေ ဝုစ္စမာနံ ‘‘သမာပဇ္ဇိဿ’’န္တိ ပဒံ အာသန္နာနာဂတကာလဝါစီ ဧဝ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ, န ဣတရန္တိ အာဟ – ‘‘ပဒဒွယေန နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိကာလော ကထိတော’’တိ။ တယိဒံ တဿ တထာ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ, န ပန တဿ တထာ စိတ္တပဝတ္တိသမ္ဘဝတော။ သမာပန္နေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုရိမေဟီတိ ‘‘သမာပဇ္ဇိဿံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ။ ပစ္ဆိမေနာတိ ‘‘သမာပန္နော’’တိ ပဒေန။
ဘာဝိတံ ဟောတိ ဥပ္ပါဒိတံ ဟောတိ နိရောဓသမာပန္နတ္ထာယ။ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနသင်္ခါတာယ နိရောဓဘာဝနာယ တံ စိတ္တံ ဘာဝိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ တ’’န္တိအာဒိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝါတိ ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ နိရုဇ္ဈတိ။ တတ္ထ အနုပ္ပဇ္ဇနတော အနုပ္ပါဒနတော ဟေဋ္ဌာ နိရောဓောတိ အဓိပ္ပေတော။ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ တဇ္ဇာ ပရိကမ္မသိဒ္ဓါ ယာ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၇၄။)အပ္ပဝတ္တိ, တတ္ထ ‘‘နိရောဓသမာပတ္တိသညာ’’တိ, ယာ နေသံ တထာ အပ္ပဝတ္တိ။ သာ ‘‘အန္တောနိရောဓေ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တာ။
‘‘စိတ္တသင်္ခါရော နိရုဒ္ဓေါ’’တိ ဝစနတော တဒညေသံ အနိရောဓံ ဣစ္ဆန္တာနံ ဝါဒံ ဒဿေန္တော ‘‘စိတ္တသင်္ခါရော နိရုဒ္ဓေါတိ ဝစနတော’’တိအာဒိံ ဝတွာ တတ္ထ အတိပ္ပသင်္ဂဒဿနမုခေန တံ ဝါဒံ နိသေဓေတုံ ‘‘တေ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဘိနိဝေသံ အကတွာတိ ယထာဂတေ ဗျဉ္ဇနမတ္တေ အဘိနိဝေသံ အကတွာ။ အာစရိယာနံ နယေတိ အာစရိယာနံ ပရမ္ပရာဂတေ ဓမ္မနယေ ဓမ္မနေတ္တိယံ ဌတွာ။
ကိရိယမယပဝတ္တသ္မိန္တိ ပရိတ္တဘူမကကုသလာကုသလဓမ္မပဗန္ဓေ ဝတ္တမာနေ။ တသ္မိဉှိ ဝတ္တမာနေ ကာယိက-ဝါစသိက-ကိရိယသမ္ပဝတ္တိ ဟောတိ, ဒဿန-သဝနာဒိဝသေန အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏေ ပဝတ္တမာနေတိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏေသု ပသာဒေ ဃဋ္ဋေန္တေသူ’’တိ။ မက္ခိတာနိ ဝိယာတိ ပုဉ္ဆိတာနိ ဝိယ ဟောန္တိ ဃဋ္ဋနာယ ဝိဗာဓိတတ္တာ။ ဧတေနာယံ ဃဋ္ဋနာ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနံ ဝေဂသာ ဥပ္ပဇ္ဇနာယ န အာရမ္မဏန္တိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အန္တောနိရောဓေ ပဉ္စ ပသာဒါ အတိဝိယ ဝိရောစန္တီ’’တိ။
တတော ပရံ သစိတ္တကော ဘဝိဿာမီတိ ဣဒံ အတ္ထတော အာပန္နံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ အစိတ္တကော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဧတေနေဝ တဿ အတ္ထဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ယံ ဧဝံ ဘာဝိတန္တိ ဧတ္ထ ဝိသုံ စိတ္တဿ ဘာဝနာ နာမ နတ္ထိ, အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒံ ပန ကတွာ နိရောဓသမာပတ္တတ္ထာယ ကာတဗ္ဗပရိကမ္မဘာဝနာယ ဧဝ တဿ သိဇ္ဈနတော။
သာ ပနေသာ နိရောဓကထာ။ ဒွီဟိ ဗလေဟီတိ သမထဝိပဿနာဗလေဟိ။ တယော စ သင်္ခါရာနန္တိ တိဏ္ဏံ ကာယဝစီစိတ္တသင်္ခါရာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ။ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ အနုပဿနာဉာဏာနံ, အဋ္ဌန္နဉ္စ မဂ္ဂဖလဉာဏာနံ ဝသေန ဣမာဟိ သောဠသဟိ ဉာဏပ္ပဝတ္တီဟိ။ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟီတိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော အဋ္ဌ သမာဓိစရိယာ, တာသံ ဥပစာရသမာဓိ သမာဓိဘာဝသာမညေန ဧကာ သမာဓိစရိယာတိ ဧဝံ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ။ ဝသီဘာဝတာပညာတိ ဝသီဘာဝတာသင်္ခါတာ ပညာ။ သဗ္ဗာကာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ကထိတာ, တေ တာဝ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၇၅။)အာကာရာ တိဋ္ဌန္တု, သရူပမတ္တဿ ပနဿ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘ကော ပနာယံ နိရောဓော နာမာ’’တိ။ ယဒိ ခန္ဓာနံ အပ္ပဝတ္တိ, အထ ကိမတ္ထမေတံ ဈာနသုခါဒိံ ဝိယ သမာပဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါရာန’’န္တိအာဒိ။
ဖလသမာပတ္တိစိတ္တန္တိ အရဟတ္တံ အနာဂါမိဖလစိတ္တံ။ ‘‘တတော ပရံ ဘဝင်္ဂသမယေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ကိံ ပန…ပေ… န သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ။ သမုဋ္ဌာပေတိ ရူပသမုပ္ပါဒကတ္တာ။ ဣမဿာတိ နိရောဓံ သမာပန္နဘိက္ခုနော။ သာ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ သာ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကာ ဖလသမာပတ္တိ န သမုဋ္ဌာပေတိ အဿာသပဿာသေ။ ဖလသမာပတ္တိယာ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဘာဝေါ ကထံ နိစ္ဆိတောတိ အာဟ – ‘‘ကိံ ဝါ ဧတေနာ’’တိအာဒိ။ ဝက္ခမာနာကာရေနပိ ပရိဟာရော ဟောတီတိ။ သန္တသမာပတ္တိတောတိ နိရောဓသမာပတ္တိမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဟောန္တိ အတိသုခုမသဘာဝတ္တာ, သဉ္ဇီဝတ္ထေရဿ ပုဗ္ဗေ သမာပတ္တိက္ခဏေ အဿာသပဿာသာ အဗ္ဗောဟာရိကဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝင်္ဂသမယေနေဝေတံ ကထိတ’’န္တိ။
ကိရိယမယ …ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု ဘဝင်္ဂုပ္ပတ္တိကာလမ္ပိ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေဝါတိ? ကိဉ္စာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဝစီသင်္ခါရလက္ခဏပ္ပတ္တာ ပန န ဟောန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိံ ဘဝင်္ဂ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သုညတော ဖဿောတိအာဒယော သဂုဏေနပိ အာရမ္မဏေနာတိ အာရမ္မဏဘူတမေတံ။ သုညတာ နာမ ဖလသမာပတ္တိ နိစ္စသုခအတ္တသဘာဝတော သုညတ္တာ။ ‘‘သုညတော ဖဿော’’တိ ဝုတ္တံ ဝုတ္တနယေန သုညသဘာဝတ္တာ။ အနိမိတ္တာ နာမ ဖလသမာပတ္တိ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ အဘာဝတော။ အပ္ပဏိဟိတာ နာမ ဖလသမာပတ္တိ ရာဂပဏိဓိအာဒီနမဘာဝတော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘အနိမိတ္တပ္ပဏိဟိတေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ရာဂနိမိတ္တာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ခါရနိမိတ္တဿပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒဂ္ဂေန ဖလသမာပတ္တိသမ္ဖဿော သုညတော နာမ, တဒဂ္ဂေန ဖလသမာပတ္တိပိ သုညတာ နာမ, ဖဿသီသေန ပန ဒေသနာ အာဂတာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ အနိမိတ္တပ္ပဏိဟိတေသုပိ ဧသေဝ နယော။
အာဂမနံ ဧတ္ထ, ဧတာယာတိ ဝါ အာဂမနိကာ, သာ ဧဝ အာဂမနိယာ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ။ ဝုဋ္ဌာတိ နိမိတ္တတော မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒနေန။ အနိမိတ္တာ နာမ နိစ္စနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဃါဋနတော။ ဧတ္ထ စ ဝုဋ္ဌာနမေဝ ပမာဏံ,
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၇၆။)န ပရိဂ္ဂဟဒဿနာနိ။ အပ္ပဏိဟိတာ နာမ သုခပဏိဓိယာ ပဋိပက္ခတော။ သုညတာ နာမ အတ္တဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုပဋိပက္ခတ္တာ သတ္တသုညတာယ သုဒိဋ္ဌတ္တာ။ မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တော နာမ ဝိပဿနာဂမနတော။ ဖလံ အနိမိတ္တံ နာမ မဂ္ဂါဂမနတော။ ဝိကပ္ပေါ အာပဇ္ဇေယျ အာဂမနဿ ဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝေန, ဝိပဿနာယ အနိမိတ္တာဒိနာမလာဘော အဝဝတ္ထိတောတိ အဓိပ္ပါယော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ပန သာ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနကာလေ ဧဝရူပါပိ ဟောတီတိ တဿ ဝသေန မဂ္ဂဖလာနံ ဝိယ ဖဿဿပိ ပဝတ္တိရူပတ္တာ ယထာဝုတ္တော ဝိကပ္ပေါ အနဝသရောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တယော ဖဿာ ဖုသန္တီတိ ပုဂ္ဂလဘေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဧကံယေဝ ပုဂ္ဂလံ ဧတသ္မိံ ခဏေ တယော ဖဿာ ဖုသန္တိ။ ‘‘တိဝိဓော ဖဿော ဖုသတီ’’တိ ဝါ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန ‘‘နိရောဓဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌိတဿာ’’တိအာဒိ ယဿ ယထာဝုတ္တာ တယော ဧဝ ဖဿာ သမ္ဘဝန္တိ, တဿ အနဝသေသဂ္ဂဟဏဝသေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘တယော ဖဿာ ဖုသန္တီ’’တိ။
နိဗ္ဗာနံ ဝိဝေကော နာမ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိဝိတ္တဘာဝတော။ တသ္မိံ ဝိဝေကေ ဧကန္တေနေဝ နိန္နပေါဏတ္တာ ဧဝ ဟိ တေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓသဗ္ဗုဿုက္ကာ ဥတ္တမပုရိသာ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ အပ္ပဝတ္တိံ အနဝသေသဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ။
ဒုတိယကာမဘူသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဂေါဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၉။ နေသန္တိ အပ္ပမာဏစေတောဝိမုတ္တိ-အာကိဉ္စညစေတောဝိမုတ္တိသညိတာနံ ဈာနာနံ။ အတ္ထောပိ နာနာတိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ ဖရဏအပ္ပမာဏတာယ ‘‘အပ္ပမာဏာ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ လဒ္ဓနာမံ ဗြဟ္မဝိဟာရဇ္ဈာနန္တိ အာဟ ‘‘ဘူမန္တရတော’’တိအာဒိ။ အာကိဉ္စညာ စေတောဝိမုတ္တီတိ အာကိဉ္စညာယတနဇ္ဈာနန္တိ အာဟ ‘‘ဘူမန္တရတော’’တိအာဒိ။ ဝိပဿနာတိ အနိစ္စာနုပဿနာ, သဗ္ဗာပိ ဝါ။ ပမာဏကရဏော နာမ ယဿ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ဂုဏာဘာဝဒဿနဝသေန ပမာဏကရဏတော။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၇၇။)ဖရဏအပ္ပမာဏတာယာတိ ဖရဏဝသေန အပ္ပမာဏဂေါစရတာယ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အပ္ပမာဏမေဝ ပမာဏဂေါစရာနံ ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘာဝဿပိ အနာဂမနတော။ ခလန္တိ ခလေ ပသာရိတသာလိသီသာဒိဘဏ္ဍံ။ ကိဉ္စေဟီတိ မဒ္ဒဿု။ တေနာဟ ‘‘မဒ္ဒနဋ္ဌော’’တိ။ အာရမ္မဏဘူတံ, ပလိဗုဒ္ဓကံ ဝါ နတ္ထိ ဧတဿ ကိဉ္စနန္တိ အကိဉ္စနံ, အကိဉ္စနမေဝ အာကိဉ္စညံ။
ရူပနိမိတ္တဿာတိ ကသိဏရူပနိမိတ္တဿ။ န ဂဟိတာတိ သရူပတော န ဂဟိတာ, အတ္ထတော ပန ဂဟိတာ ဧဝ။ တေနာဟ – ‘‘သာ သုညာ ရာဂေနာတိအာဒိဝစနတော သဗ္ဗတ္ထ အနုပဝိတ္ထာဝါ’’တိ။
နာနာတိ သဒ္ဒဝသေန။ ဧကတ္ထာတိ အာရမ္မဏဝသေန အာရမ္မဏဘာဝေန ဧကသဘာဝါ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပမာဏံ…ပေ… ဧကတ္ထာ’’တိ။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အာရမ္မဏဿ ဝသေန။ စတ္တာရော ဟိ မဂ္ဂါ, စတ္တာရိ ဖလာနိ အာရမ္မဏဝသေန နိဗ္ဗာနပဝိဋ္ဌတာယ ဧကတ္ထာ ဧကာရမ္မဏာ။ အညသ္မိံ ပန ဌာနေတိ ဣဒံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ အပ္ပမာဏာဒိ ပရိယာယဝုတ္တံ, နိဗ္ဗာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော။ တသ္မာ ‘‘အညသ္မိ’’န္တိ ဣဒံ တေန တေန ပရိယာယေန တတ္ထ တတ္ထ အာဂတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ဂေါဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ နိဂဏ္ဌနာဋပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၀။ အာဂတာဂမောတိ ဝါစုဂ္ဂတပရိယတ္တိဓမ္မော။ ဝိညာတသာသနောတိ ပဋိဝိဒ္ဓသတ္ထုသာသနော။ တေနာဟ ‘‘အနာဂါမီ’’တိအာဒိ။ နဂ္ဂဘောဂ္ဂန္တိ အဝသနဘာဝေန နဂ္ဂံ, ကုဋိလဇ္ဈာသယတာယ ဘောဂ္ဂံ, တတော ဧဝ နိဿိရိကံ။ နဂ္ဂတာယ ဟိ သော ရူပေန နိဿိရိကော, ဘောဂ္ဂတာယ စိတ္တေန။ ဘဂဝတော သဒ္ဓါယာတိ ဘဂဝတိ သဒ္ဓါယ။ တသ္မိံ သဒ္ဒဟနာ ဩကပ္ပနာ တဿ သဒ္ဓါတိပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ ဂစ္ဆာမီတိ အာဂစ္ဆာမိ, ဗုဇ္ဈာမီတိ အတ္ထော။ ဧတံ နိဂဏ္ဌေန ပုစ္ဆိတမတ္ထမာဟ။
ကာယံ ဥန္နာမေတွာတိ ကာယံ အဗ္ဘုန္နာမေတွာ။ ကုစ္ဆိံ နီဟရိတွာတိ ပိဋ္ဌိယာ နိန္နမနေန ကုစ္ဆိံ ပုရတော နီဟရိတွာ။ ဂီဝံ ပသာရဏဝသေန ပဂ္ဂယှ
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၇၈။)ပဂ္ဂဟေတွာ သဗ္ဗံ ဒိသံ ပေက္ခမာနော။ သဗ္ဗမိဒံ နိဂဏ္ဌဿ ပဟဋ္ဌာကာရဒဿနတ္ထံ ‘‘ဣဒါနိ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဥပရိ ဝါဒံ အာရောပေတုံ လဗ္ဘတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝါတံ ဝါ သော’’တိအာဒိ။ သကာရဏာတိ ယုတ္တိသဟိတာ။ ပဉှမဂ္ဂေါတိ ပဉှသင်္ခါတော ဝီမံသာ, ဧဝံ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ စိတ္တေနေဝ ပရိဝီမံသာ ပဉှာ။ ဧကော ဥဒ္ဒေသောတိ ဧကံ ဥဒ္ဒိသနံ အတ္ထဿ သံခိတ္တဝစနံ။ ဝေယျာကရဏန္တိ နိဒ္ဒိသနံ အတ္ထဿ ဝိစာရေတွာ ကထနံ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ နယေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ပဉှုဒ္ဒေသဝေယျာကရဏေသု အတ္ထော ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။
နိဂဏ္ဌနာဋပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ အစေလကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၁။ အလံ သမတ္ထော အရိယဘာဝါယာတိ အလမရိယော။ ဉေယျဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏမေဝ ပစ္စက္ခတော ဒဿနဋ္ဌေန ဉာဏဒဿနံ, သောယေဝ အတိသယဋ္ဌေန ဉာဏဒဿနဝိသေသော။ ပါဝဠာ ဝုစ္စတိ အာနိသဒပဒေသော, တံ ပါဝဠံ ရဇောဟရဏတ္ထံ နိပ္ဖေါဋီယတိ ဧတာယာတိ ပါဝဠနိပ္ဖေါဋနာ, မောရပိဉ္ဆဝတ္တိ။
အစေလကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဂိလာနဒဿနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၂။ မတ္တရာဇာ နာမ ဧကော ဘုမ္မဒေဝေါ ဘူတာဓိပတိ သုရာပေါတလရုက္ခနိဝါသီ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မတ္တရာဇကာလေ’’တိ။ ‘‘ဩသဓိတိဏဝနပ္ပတီသူ’’တိ ဝတွာ တေ ယထာက္ကမံ ဒဿေန္တော ‘‘ဟရီတကာ…ပေ… ရုက္ခေသု စာ’’တိ အာဟ။ ပတ္ထနာဝသေန စိတ္တံ ဌပေဟိ။ သမိဇ္ဈိဿတီတိ ယထာဓိပ္ပါယံ သမိဇ္ဈိဿတိ။ တေန ဟီတိ ယသ္မာ တံ ဒေဝါပိ အာသန္နမရဏံ မညန္တိ, တသ္မာ သာ ဝရမေဝ ဘဝိဿတိ, တံ တုမှာကံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဂိလာနဒဿနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စိတ္တသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၇၉။)၈။ ဂါမဏိသံယုတ္တံ
၁။ စဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၃။ ‘‘ယေန မိဓေကစ္စော စဏ္ဍော စဏ္ဍောတွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧဝံ ပဉှပုစ္ဆနေန ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ စဏ္ဍောတိ ဂဟိတနာမော။ ပါကဋံ ကရောတီတိ ဒဿေတိ အတ္တနော စဏ္ဍဘာဝံ။
စဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ တာလပုဋသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၄။ ဝါလောတိ ဝုစ္စတိ တာလော, တဿ တာလပုဋံ နာမ။ ယထာ အာမလကီဖလသမာနကံ, သော ပန တာလသဒိသမုခဝဏ္ဏတ္တာ တာလပုဋောတိ ဧဝံနာမကော။ တေနာဟ ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ။ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော အနေကေသု ကပ္ပေသု သမ္ဘတသာဝကဗောဓိသမ္ဘာရော။ တထာ ဟေသ အသီတိယာ မဟာသာဝကေသု အဗ္ဘန္တရော ဇာတော။ သဟဿံ ဒေန္တိ နစ္စံ ပဿိတုကာမာ။ သမဇ္ဇဝေသန္တိ နေပစ္စဝေသံ။ ကီဠံ ကတွာတိ နစ္စကီဠိတံ ကီဠိတွာ, နစ္စိတွာတိ အတ္ထော။
ပုဗ္ဗေ တထာပဝတ္တဝုတ္တန္တဒဿနေ သစ္စေန, တဗ္ဗိပရိယာယေ အလိကေန။ ရာဂပစ္စယာတိ ရာဂုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတာ။ မုခတော…ပေ… ဒဿနာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မုခတော အဂ္ဂိဇာလနိက္ခမဒဿနာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ အညေ စ…ပေ… အဘိနယာတိ ကာမဿာဒသံယုတ္တာနံ သိင်္ဂါရဟဿအဗ္ဘုတရသာနဉ္စေဝ ‘‘အညေ စာ’’တိ ဝုတ္တသန္တဗီဘစ္ဆရသာနဉ္စ ဒဿနကာ အဘိနယာ။ ဒေါသပစ္စယာတိ ဒေါသုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတာ။ ဟတ္ထပါဒစ္ဆေဒါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာနံ ရုဒ္ဒဝီရဘယာနကရသာနံ ဒဿနကာ အဘိနယာ။ မောဟပစ္စယာတိ မောဟုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတာ။ ဧဝမာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာနံ ကရုဏာသန္တဘယာနကရသာနံ ဒဿနကာ အဘိနယာ။ တေ ဟိ ရသေ သန္ဓာယ ပါဠိယံ ‘‘ယေ ဓမ္မာ ရဇနီယာ, ယေ ဓမ္မာ ဒေါသနီယာ, ယေ ဓမ္မာ မောဟနီယာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၈၀။)နဋဝေသံ ဂဟေတွာဝ ပစ္စန္တိ ကမ္မသရိက္ခဝိပါကဝသေန။ တံ သန္ဓာယာတိ တံ ယထာဝုတ္တံ နိရယေ ပစ္စနံ သန္ဓာယ။ ဧတံ ‘‘ပဟာသော နာမ နိရယော, တတ္ထ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ လောကေ အတ္ထဝိသေသဝသေန သကမ္မကာနိပိ ပဒါနိ အကမ္မကာနိ ဘဝန္တိ ‘‘ဝိမုစ္စတိ ပုရိသော’’တိ, ဧဝံ ဣဓ အတ္ထဝိသေသဝသေန အကမ္မကံ သကမ္မကံ ကတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘နာဟံ, ဘန္တေ, ဧတံ ရောဒါမီ’’တိ။ ကော ပန သော အတ္ထဝိသေသော? အသဟနံ အက္ခမနံ, တသ္မာ န ရောဒါမိ န သဟာမိ, န အက္ခမာမီတိ အတ္ထော။ ရောဒနကာရဏဉှိ အသဟန္တော တေန အဘိဘူတော ရောဒတိ။ တမေဝဿ သကမ္မကဘာဝဿ ကာရဏဘူတံ အတ္ထဝိသေသံ ‘‘န အဿုဝိမောစနမတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မတံ ဝါ, အမ္မ, ရောဒန္တီတိ ဧတ္ထာပိ မတံ ရောဒန္တိ, တဿ မရဏံ န သဟန္တိ, နက္ခမန္တီတိ ပါကဋောယမတ္ထောတိ။
တာလပုဋသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃-၅။ ယောဓာဇီဝသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၅၅-၃၅၇။ ယုဇ္ဈနံ ယောဓော, သော အာဇီဝေါ ဧတဿာတိ ယောဓာဇီဝေါ။ တေနာဟ – ‘‘ယုဒ္ဓေန ဇီဝိကံ ကပ္ပနကော’’တိ, ဥဿာဟံ ဝါယာမံ ကရောတီတိ ယုဇ္ဈနဝသေန ဥဿာဟံ ဝါယာမံ ကရောတိ။ ပရိယာပါဒေန္တီတိ မရဏပရိယန္တိကံ အာပဒံ ပါပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘မရဏံ ပဋိပဇ္ဇာပေန္တီ’’တိ။ ဒုဋ္ဌု ဌပိတန္တိ ဒုဋ္ဌာကာရေန အတ္တနော ပရေသဉ္စ အတ္ထာဝဟဘာဝံ န ဂတံ ပဋိပန္နံ။ ပရေဟိ သင်္ဂါမေ ဇိတာ ဟတာ ဧတ္ထ ဇာယန္တီတိ ပရဇိတော နာမ နိရယော။ အသိဓနုဂဒါယသင်္ကုစက္ကာနိ ပဉ္စာဝုဓာနိ။ တံ သန္ဓာယာတိ တံ ယောဓာဇီဝံ ပုဂ္ဂလံ သန္ဓာယ။ ဧတံ ‘‘ယော သော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထပဉ္စမေသူတိ ဟတ္ထာရောဟအဿာရောဟသုတ္တေသု။ ဧသေဝ နယောတိ ဧသော တတိယေ ဝုတ္တော ဧဝ အတ္ထတော ဝိသေသာဘာဝတော။
ယောဓာဇီဝသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၈၁။)၆။ အသိဗန္ဓကပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၈။ ပစ္ဆာဘူမိဝါသိနောတိ အပရဒေသဝါသိနော။ ဥဒကသုဒ္ဓိကဘာဝဇာနနတ္ထာယာတိ အတ္တနော ဥဒကသုဒ္ဓိကဘာဝံ ဇာနနတ္ထဉ္စေဝ လောကဿ စ ဥဒကေန သုဒ္ဓိ ဟောတီတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဇာနနတ္ထဉ္စ။ ဥပရိ ယာပေန္တီတိ ဥပရိ ဗြဟ္မလောကံ ယာပေန္တိ။ သမ္မာ ဉာပေန္တီတိ သမ္မာ ဥဇုကံယေဝ သဂ္ဂံ လောကံ ဂမေန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘သဂ္ဂံ နာမ ဩက္ကာမေန္တီ’’တိ, အဝက္ကာမေန္တိ ဩဂါဟာပေန္တီတိ အတ္ထော။ အနုပရိဂစ္ဆေယျာတိ အနုပရိတော ဂစ္ဆေယျ။
အသိဗန္ဓကပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ခေတ္တူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၉။ ထဒ္ဓန္တိ ကထိနံ လူခံ။ ဦသရန္တိ ဦသဇာတံ။ စတူဟိပိ ဩဃေဟိ အနဘိဘဝနီယတာယ အဟံ ဒီပေါ။ သဗ္ဗပရိဿယေဟိ အနဘိဘဝနီယတာယ အဟံ လေဏော။ သဗ္ဗဒုက္ခပရိတ္တာသနတော တာယနဋ္ဌေန အဟံ တာဏံ။ သဗ္ဗဘယဟိံသနတော အဟံ သရဏန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဥဒကမဏိကောတိ မဟန္တံ ဥဒကဘာဇနံ။ ဗဟိ ဝိဿန္ဒနဝသေန ဥဒကံ န ဟရတီတိ အဟာရီ, ပရိတော န ပဂ္ဃရတီတိ အပရိဟာရီ။ သက္ကစ္စမေဝ ဒေသေန္တိ သဒ္ဓမ္မဂါရဝဿ သဗ္ဗသတ္တေသု မဟာကရုဏာယ စ ဗုဒ္ဓါနံ သမာနရသတ္တာ။ စတဿော ပန ပရိသာ သတ္ထုဂါရဝေန အတ္တနော စ သဒ္ဓါသမ္ပန္နတာယ သဒ္ဒဟိတွာ ဩကပ္ပေတွာ သုဏန္တိ, တသ္မာ တာ ဒေသနာဖလေန ယုဇ္ဇန္တိ။ ကိစ္စသိဒ္ဓိယာ သတ္ထု ဒေသနာ တတ္ထ သက္ကစ္စဒေသနာ နာမ ဇာတာ။
ခေတ္တူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ သင်္ခဓမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၀။ ‘‘ယော ကောစိ ပုရိသော ပါဏာတိပါတီ မုသာဝါဒီ, သဗ္ဗော သော အာပါယိကော’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ယံဗဟုလံ ယံဗဟုလံ ကရောတိ,
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၈၂။)တေန ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝဒန္တော အတ္တနာဝ အတ္တနော ဝါဒံ ဘိန္ဒတိ။ ဧဝံ သန္တေတိ ယဒိ ဗဟုသော ကတေန ပါပကမ္မေန အာပါယိကော, ‘‘ယော ကောစိ ပါဏမတိပါတေတီ’’တိအာဒိဝစနံ မိစ္ဆာတိ။ စတ္တာရိ ပဒါနီတိ ‘‘ယော ကောစိ ပါဏမတိပါတေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာ စတ္တာရော အတ္ထကောဋ္ဌာသာ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ ‘‘အတ္ထိ ခေါ ပန မယာ’’တိအာဒိနာ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တဿ။ ဗလသမ္ပန္နောတိ သမတ္ထော။ သင်္ခဓမကောတိ သင်္ခဿ ဓမနကိစ္စေ ဆေကော။ အဒုက္ခေနာတိ သုခေန။ ဥပစာရောပိ အပ္ပနာပိ ဝဋ္ဋတိ ဥဘိန္နံ သာမညဝစနဘာဝတော။ အပ္ပမာဏကတဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝ။ တထာ ဟိ တံ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာယ ဒီဃသန္တာနတာယ ဝိပုလဖလတာယ စ ‘‘မဟဂ္ဂတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
န ဩဟီယတီတိ ယသ္မိံ သန္တာနေ ကာမာဝစရကမ္မံ, မဟဂ္ဂတကမ္မဉ္စ ကတူပစိတံ ဝိပါကဒါနေ လဒ္ဓါဝသရံ ဟုတွာ ဌိတံ, တေသု ကာမာဝစရကမ္မံ ဣတရံ နီဟရိတွာ သယံ တတ္ထ ဩဟီယိတွာ အတ္တနော ဝိပါကံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ, မဟဂ္ဂတကမ္မမေဝ ပန ဣတရံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကံ ဒါတုံ သက္ကောတိ ဂရုဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘တံ ကာမာဝစရကမ္မ’’န္တိအာဒိ။ ကိလေသဝသေနာတိ ပါပကမ္မဿ မူလဘူတကိလေသဝသေန။ ပါဏာတိပါတာဒယော ဟိ ဒေါသမောဟလောဘာဒိမူလကိလေသသမုဋ္ဌာနာ။ ကိလေသဝသေနာတိ ဝါ ကမ္မကိလေသဝသေန။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ပါဏာတိပါတော ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ကမ္မကိလေသော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၄၅)။ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဂတန္တိ ယထာနုသန္ဓိသင်္ခါတအနုသန္ဓိနာ ဩသာနံ ဂတံ သံကိလေသသမ္မုခေန ဥဋ္ဌိတာယ ဝေါဒါနဓမ္မဝသေန နိဋ္ဌာပိတတ္တာ။
သင်္ခဓမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ကုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၁။ ဧဝံ ပဝတ္တဤဟိတိကာတိ ဧဝံ ဒွိဓာ ပဝတ္တဤဟိတိကာ။ ဒွီဟိတိကာ ဒုက္ကရဇီဝိကပယောဂါ။ သလာကမတ္တံ ဝုတ္တံ ဧတ္ထာတိ သလာကာ ဝုတ္တာ, ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေါ။ ဥဘတောကောဋိကန္တိ ယဒိ ‘‘ကုလာနုဒယံ န ဝဏ္ဏေမီ’’တိ ဝဒတိ, ‘‘ဘူတာ နိက္ကရုဏာ သမဏ တုမှေ’’တိ ဝါဒံ အာရောပေဟိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၈၃။)အထ သဗ္ဗဒါပိ ‘‘ကုလာနုဒယံ ဝဏ္ဏေမီ’’တိ ဝဒတိ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ဒုဗ္ဘိက္ခေ ကာလေ မဟတိယာ ပရိသာယ ပရိဝုတော ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာ ကုလူပစ္ဆေဒါယ ပဋိပဇ္ဇထာ’’တိ ဧဝံ ဥဘတောကောဋိကံ ဝါဒံ အာရောပေဟီတိ ဂါမဏိံ ဥယျောဇေသိ။
ဒွေ အန္တေတိ ဥဘော ကောဋိယော။ ဗဟိ နီဟရိတုန္တိ န ဝဏ္ဏေမိ ဝဏ္ဏေမီတိ ဒွေ အန္တေ မောစေန္တော တံ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဗဟိ နီဟရတိ နာမ။ တတ္ထ ဒေါသံ ဒတွာ စောဒေန္တော တံ အပုစ္ဆံ ကရောန္တော ဂိလိတွာ ဝိယ အန္တော ပဝေသေတိ နာမ။
ဣတော သော ဂါမဏီတိအာဒိ အတ္တနော ဘိက္ခူနံ အညေသဉ္စ အတ္ထကာမာနံ ဘိက္ခပ္ပဒါနေန အနိဋ္ဌပ္ပတ္တိအဘာဝဒဿနတ္ထံ အာရဒ္ဓံ။ ဒါနေန သမ္ဘူတာနီတိ ဒါနမယေန ပုညကိရိယဝတ္ထုနာ သမ္မဒေဝ ဘူတိံ ဝဍ္ဎိံ ပတ္တာနိ။ သစ္စေန အရိယဝေါဟာရေန သမ္မဒေဝ ဘူတာနိ ဥပ္ပန္နာနိ သစ္စသမ္ဘူတာနီတိ အာဟ ‘‘သစ္စံ နာမ သစ္စဝါဒိတာ’’တိ။ သေသသီလန္တိ အဋ္ဌဝိဓအရိယဝေါဟာရတော အညသီလံ။ နိဟိတန္တိ တသ္မိံ ကုလေ ပုဗ္ဗပုရိသေဟိ နိဓာနဘာဝေန နိဟိတံ။ ဒုပ္ပယုတ္တာတိ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိဝသေန ဒုဋ္ဌု ပယုတ္တာ ကမ္မန္တာ။ ဝိပဇ္ဇန္တီတိ နဿန္တိ။ ကုလင်္ဂါရောတိ ကုလဿ အင်္ဂါရသဒိသော ဝိနာသကပုဂ္ဂလော။ အနိစ္စတာတိ မရဏံ။ တသ္မိံ ကုလေ ပဓာနပုရိသာနံ ဘောဂါနံ ဝါ သဗ္ဗသော ဝိနာသော။ တေနာဟ ‘‘ဟုတွာ အဘာဝေါ’’တိအာဒိ။
ကုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ မဏိစူဠကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၂။ တံ ပရိသန္တိ တံ ရာဇန္တေပုရေ နိသိန္နံ ရာဇပရိသံ။ နယဂ္ဂါဟေတိ ကုတောစိပိ အသုတွာ ကေဝလံ အတ္တနော ဧဝ မတိယာ နယဂ္ဂဟဏေ ဌတွာ။
ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ သတိ သမ္ဘဝေ ပဋိသင်္ခါရဿ, သေနာသနဝိနာသော န အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ အတ္တနော ဧတ္ထ ကိစ္စာဝသာနေ ယံ ဂိဟီနံယေဝ သန္တကံ တာဝကာလိကံ, တံ ဂိဟိဝိကတန္တိ အာဟ ‘‘ဂိဟိဝိကတံ ကတွာ’’တိ။ န ဝဒါမိ ပဗ္ဗဇ္ဇိတာသာရုပ္ပတော။
မဏိစူဠကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၈၄။)၁၁။ ဘဒြကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၃။ ဧဝံနာမကေတိ မလ္လာ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ, နေသံ နိဝါသတာယ ‘‘မလ္လာ’’ဣစ္စေဝ ဗဟုဝစနဝသေန လဒ္ဓနာမတ္တာ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ။ နတ္ထိ ဧတဿ ပတ္တိယာ ကာလန္တရသညိတော ကာလောတိ အကာလော, သော ဧဝ အကာလိကော။ တေနာဟ – ‘‘ကာလံ အနတိက္ကမိတွာ ပတ္တေနာ’’တိ။ သော ပန ‘‘ယံကိဉ္စိ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဗ္ဗံ တံ ဆန္ဒမူလက’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တော ဒုက္ခဿ ဆန္ဒမူလဘာဝေါ, ဧဝံ ဆန္ဒမူလကဿ ဒုက္ခဿ ကထိတတ္တာ ‘‘ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ကထိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဘဒြကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ရာသိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၄။ ရာသိံ ကတွာ မာရပါသဝသေန, တတြာပိ အန္တရဘေဒေန ဝိဘဇိတွာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗပဉှေ ဧကတော ရာသိံ ကတွာ။ တပနံ အတ္တပရိတာပနံ တပေါ, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ တပဿီ, တံ တပဿိံ။ သော ပန တံ တပံ နိဿာယ ဌိတော နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တပနိဿိတက’’န္တိ။ သော ပန အနေကာကာရဘေဒေန လူခံ ဖရုသံ ဇီဝနသီလတ္တာ လူခဇီဝီ နာမ။ တေနာဟ ‘‘လူခဇီဝိက’’န္တိ။ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဥပ္ပထဘာဝေန အဝနိယာ ဂန္ဓဗ္ဗာတိ အန္တာ, တတော ဧဝ လာမကတ္တာ အန္တာ။ လာမကမ္ပိ ‘‘အန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘အန္တမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဇီဝိကာနံ (ဣတိဝု။ ၉၁၊ သံ။ နိ။ ၃။၈၀), ဧကော အန္တော’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀)။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အညမညအာဓာရဘာဝံ ဥရီကတွာ ‘‘ကောဋ္ဌာသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟီနော ဂါမောတိ ပါဠိ။ ဂါမ-သဒ္ဒေါ ဟီနပရိယာယောတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဂါမ္မော’’တိ။ ဂါမေ ဘဝေါတိ ဂါမ္မော။ ဂါမ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဂါမဝါသိဝိသယော ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဂါမဝါသီနံ ဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ, တေသံ စာရိတ္တန္တိ အတ္ထော။ အတ္တ-သဒ္ဒေါ ဣဓ သရီရပရိယာယော ‘‘အတ္တန္တပေါ’’တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ ‘‘သရီရဒုက္ခကရဏန္တိ အတ္ထော’’တိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၈၅။)ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ တပနိဿိတဂရဟိတဗ္ဗပဒေ ကသ္မာ အန္တဒွယမဇ္ဈိမပဋိပဒါဂဟဏံ? အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ တာဝ ဂယှတု ဣဒမတ္ထိတာယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ကာမဘောဂီတပနိဿိတကနိဇ္ဇရဝတ္ထူနံ ဒဿနေ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဝိဘဇိတွာ ကထနံ သမ္ဘဝတီတိ တေ ဒဿေတွာ အဓိပ္ပေတတ္ထော ကထိတော။
တမတ္ထန္တိ ယော ‘‘ကာမဘောဂီတပနိဿိတကေသု ဂရဟိတဗ္ဗေယေဝ ဂရဟတိ, ပသံသိတဗ္ဗေယေဝ စ ပသံသတီ’’တိ ဝုတ္တော အတ္ထော, တမတ္ထံ ပကာသေန္တော။ သာဟသိကကမ္မေနာတိ အယုတ္တေန ကမ္မေန။ ဓမ္မေန စ အဓမ္မေန စာတိ ဓမ္မိကေန အဓမ္မိကေန စ။ အယောနိသော ပဝတ္တံ ဗာဟိရကံ သန္ဓာယ စောဒကော ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣတရော နယိဒံ တာဒိသံ အတ္တပရိတာပနံ အဓိပ္ပေတံ, အထ ခေါ ယောနိသော ပဝတ္တံ သာသနိကမေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘စတုရင်္ဂဝီရိယဝသေန စာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတူ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၂။၂၃၇၊ အ။ နိ။ ၂။၅) နယေန ဝုတ္တာ သရီရေနိရပေက္ခဝိပဿနာယ ဥဿုက္ကာပနဝသေန ပဝတ္တာ ဝီရိယဘာဝနာ ‘‘စတုရင်္ဂဝီရိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တထာ အဗ္ဘောကာသိကနေသဇ္ဇိကတပါဒိနိဿိတာဝ ကိလေသနိမ္မထနယောဂျာ ဝီရိယဘာဝနာ ‘‘ဓုတင်္ဂဝသေန စာ’’တိ ဝုတ္တာတိ။ အရိယမဂ္ဂေန နိဿေသကိလေသာနံ ပဇဟနာ နိဇ္ဇရာ။ သာ စ အတ္တပစ္စက္ခတာယ သန္ဒိဋ္ဌိကာ တိဏ္ဏံ မူလကိလေသာနံ ပဇဟနေန ‘‘တိဿော’’တိ စ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကောပီ’’တိအာဒိ။
ရာသိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ ပါဋလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၅။ ‘‘မာယဉ္စာဟံ ပဇာနာမီ’’တိ ဝစနံ ကာမံ တေသံ မာယာဝီဘာဝဒဿနပရံ, ဘဂဝတော ပန မာယာသာဌေယျာဒိကဿ သဗ္ဗဿ ပါပဓမ္မဿ ဗောဓိမူလေ ဧဝ သေတုဃာတော, တသ္မာ သဗ္ဗသော ပဟီနမာယော, သဗ္ဗညုတာယ မာယံ အညေ စ ဉေယျေ သဗ္ဗသော ဇာနာတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မာယဉ္စာဟံ, ဂါမဏိ, ပဇာနာမီ’’တိအာဒိ။ မာယဉ္စ ပဇာနာမီတိ န ကေဝလမဟံ မာယံ ဧဝ ဇာနာမိ, အထ ခေါ အညမ္ပိ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဇာနာမီတိ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၈၆။)ဣတ္ထိကာမေဟီတိ ဣတ္ထီဟိ စေဝ တဒညကာမေဟိ စ။ ဧကသ္မိံ ဌာနေတိ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ။ ဧကေကဿေဝ အာဂန္တုကဿ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ။ သတ္တိအနုရူပေနာတိ ဝိဘဝသတ္တိအနုရူပေန။ ဗလာနုရူပေနာတိ ပရိဝါရဗလာနုရူပေန။ သတ္တိအနုရူပေနာတိ ဝါ သဒ္ဓါသတ္တိအနုရူပေန။ ဗလာနုရူပေနာတိ ဝိဘဝဗလာနုရူပေန။ ဓမ္မေသု သမာဓိ ဒသကုသလဓမ္မေသု သမာဓာနံ။ အဂ္ဂဟိတစိတ္တတာ ပရိယုဋ္ဌကာရိတာ။ တေန လောကိယသီလဝိသုဒ္ဓိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ စ ဝုတ္တာ။ တထာ စာဟ – ‘‘ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ, သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉)။ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဿ ဥပရိ ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မသမာဓိသ္မိံ ဌိတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပဋိပဒါတိ တဿ ကမ္မဖလဝါဒိနော သတ္ထု ဝစနံ သဗ္ဗေသဉ္စ အယံ မယှံ သီလသံဝရဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာသင်္ခါတာပဋိပဒါ အနပရာဓကတာယ ဧဝ သံဝတ္တတိ။ ဇယဂ္ဂါဟောတိ ဥဘယထာပိ မယှံ ကာစိ ဇာနိ နတ္ထိ။
ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မသမာဓိ နာမ, ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဓမ္မမတ္တံ ဝါ။ တတိယဝိကပ္ပေ သီလာဒိဝိသုဒ္ဓိယာ သဒ္ဓိံ ဗြဟ္မဝိဟာရာ ယထာဝုတ္တတိဝိဓဓမ္မာဝဟတ္တာ ဧဝ ဓမ္မသမာဓိ နာမ။ ပူရေန္တဿ ဥပ္ပန္နာ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဝုတ္တခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာ။ သာပိ စိတ္တဿ သမာဓာနတော ‘‘စိတ္တသမာဓီ’’တိ ဝုတ္တာ, တဿ ပဋိပက္ခံ ဝိက္ခမ္ဘန္တီ သမုစ္ဆိန္ဒန္တီ စ ဟုတွာ ပဝတ္တာ ယထာဝုတ္တသမာဓိ ဧဝ ဝိသေသေန စိတ္တသမာဓိ နာမ။
ပါဋလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဂါမဏိသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၈၇။)၉။ အသင်္ခတသံယုတ္တံ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ
၁-၁၁။ ကာယဂတာသတိသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၆၆-၃၇၆။ အသင်္ခတန္တိ န သင်္ခတံ ဟေတုပစ္စယေတိ။ တေနာဟ ‘‘အကတ’’န္တိ။ ဟိတံ ဧသန္တေနာတိ မေတ္တာယန္တေန။ အနုကမ္ပမာနေနာတိ ကရုဏာယန္တေန။ ဥပါဒါယာတိ အာဒိယိတွာတိ အယမတ္ထောတိအာဟ ‘‘စိတ္တေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ။ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာတိ အဝိပရီတဓမ္မဿ ဒေသနာ, ပဋိပတ္တိမ္ပိ သာဝကာ ဝိယ ဂရုကော ဘဂဝါ။ ဒါယဇ္ဇံ အတ္တနော အဓိဋ္ဌိတံ နိယျာတေတိ။
ဘိက္ခာသမ္ပတ္တိကာလာဒီနံ သတ္တန္နံ သပ္ပါယာနံ သမ္ပတ္တိယာ လဗ္ဘနကာလေ။ ဝိပတ္တိကာလေ ပန ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘာရိယန္တိ ဒုက္ခဗဟုလတာယ ဒါရုဏံ။ အမှာကံ သန္တိကာ လဒ္ဓဗ္ဗာ။ တုမှာကံ အနုသာသနီတိ တုမှာကံ ဒါတဗ္ဗာ အနုသာသနီ။
ကာယဂတာသတိသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ
၂၃-၃၃။ အသင်္ခတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၇၇-၄၀၉။ တတ္ထ စ နတ္ထိ ဧတ္ထ တဏှာသင်္ခါတံ နတံ, နတ္ထိ ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဘာဝေါတိ အနတံ။ အနာသဝန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သစ္စဓမ္မတာယ သစ္စံ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော ပါရမေတီတိ ပါရံ။ သဏှဋ္ဌေနာတိ သုခုမဋ္ဌေန နိပုဏံ။ တတော ဧဝ ဒုဒ္ဒသတာယ။ အဇဇ္ဇရံ နိစ္စသဘာဝတ္တာ။ နတ္ထိ ဧတဿ နိဒဿနန္တိ ဝါ အနိဒဿနံ။ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ နတ္ထိ သံသာရေ။ ပပဉ္စန္တိ ဝါ နိပ္ပပဉ္စံ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၈၈။)ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဿ မရဏံ နတ္ထီတိ ဝါ အမတံ။ အတပ္ပကဋ္ဌေန ဝါ ပဏီတံ။ သုခဟေတုတာယ ဝါ သိဝံ။ တဏှာ ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ တဏှက္ခယံ။
အညဿ တာဒိသဿ အဘာဝတော ဝိမှာပနီယတာယ အဘူတမေဝါတိ။ ကုတောစိ ပစ္စယတော အနိဗ္ဗတ္တမေဝ ဟုတွာ ဘူတံ ဝိဇ္ဇမာနံ။ တေနာဟ ‘‘အဇာတံ ဟုတွာ အတ္ထီ’’တိ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ နိဒ္ဒုက္ခံ, တဿ ဘာဝေါ နိဒ္ဒုက္ခတ္တံ။ တသ္မာ အနီတိကံ ဤတိရဟိတံ။ ဝါနံ ဝုစ္စတိ တဏှာ, တဒဘာဝေန နိဗ္ဗာနံ။ ဗျာဗဇ္ဈံ ဝုစ္စတိ ဒုက္ခံ, တဒဘာဝေန အဗျာဗဇ္ဈံ။ ပရမတ္ထတော သစ္စတော သုဒ္ဓိဘာဝေန။ ကာမာ ဧဝ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အလ္လီယိတဗ္ဗတော အာလယာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေနာတိ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုစ္စိတုကာမာနံ ဒီပသဒိသံ ဩဃေဟိ အနဇ္ဈောတ္ထရဏီယတ္တာ။ အလ္လီယိတဗ္ဗယုတ္တဋ္ဌေနာတိ အလ္လီယိတုံ အရဟဘာဝတော။ တာယနဋ္ဌေနာတိ သပရတာယနဋ္ဌေန။ ဘယသရဏဋ္ဌေနာတိ ဘယဿ ဟိံသနဋ္ဌေန။ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ။ ဂတီတိ ဂန္ဓဗ္ဗဋ္ဌာနံ။
အသင်္ခတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အသင်္ခတသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၈၉။)၁။ ခေမာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၀။ အဗျာကတသံယုတ္တံ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၀။ ဗိမ္ဗိသာရဿ ဥပါသိကာတိ ဗိမ္ဗိသာရဿ ဩရောဓဘူတာ ဥပါသိကာ။ ပဏ္ဍိစ္စံ သိက္ခိတဘာဝေန။ ဝေယျတ္တိယံ ဝိသာရဒဘာဝေန။ ဝိသာရဒါ နာမ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိသိဒ္ဓသာဘာဝိကပညာ, တာယ သမန္နာဂတာ။
အစ္ဆိဒ္ဒကဂဏနာယ ကုသလောတိ နဝန္တဂဏနာယ ကုသလော။ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒါယ ဂဏနာယ ကုသလောတိ အင်္ဂုလိကာယ ဧဝ ဂဏနာယ ကုသလော သေယျထာပိ ပါဒသိကာ။ ပိဏ္ဍဂဏနာယာတိ သင်္ကလနပဋုပ္ပန္နကာရိနော ပိဏ္ဍဝသေန ဂဏနာ။ တထာဂတောတိ ခီဏာသဝေါ, တထာဂတံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတီတိ ခီဏာသဝေါတိ စဿ အရဟတ္တဖလဝသိဘာဝိတခန္ဓေ ဥပါဒါယ အယံ ပညတ္တိ ဟောတိ။ တေသု ခန္ဓေသု သတိ ခီဏာသဝါ သတ္တသင်္ခါတာ ဟောန္တီတိ ဝေါဟာရေန ပညပေတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ, အသန္တေသု န သက္ကာ, တသ္မာ ပရံ မရဏာတိ ဝုတ္တတ္တာ တေသံ အဘာဝါ ‘‘အဗျာကတမေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ တေသံ အဘာဝတော ‘‘န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိ ပုဋ္ဌာယ ‘‘အာမာ’’တိ ပဋိဇာနိတဗ္ဗာ သိယာ, တံ ပန သတ္တသင်္ခါတဿ ပုစ္ဆိတတ္တာ န ပဋိညာတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယေန ရူပေနာတိ သတ္တတထာဂတေ ဝုတ္တရူပံ သဗ္ဗညုတထာဂတေ ပဋိက္ခိပိတုံ ‘‘တံ ရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယံ ဥပါဒါယာတိ ယံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပါဒါယ။ တဒဘာဝေနာတိ တဿ ခန္ဓပဉ္စကဿ အဘာဝေန။ တဿာ ပညတ္တိယာတိ သတ္တပညတ္တိယာ အဘာဝံ။ နိရုဒ္ဓံ န နိဒဿေတိ။
ခေမာယ ထေရိယာ ဝုတ္တံ ပဌမံ သုတ္တံ ဘဂဝတော သေဋ္ဌတ္ထဒီပနတော အဂ္ဂပဒါဝစရံဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဂ္ဂပဒသ္မိ’’န္တိ။
ခေမာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အနုရာဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၁။ ဣဓ သဠာယတနဝဂ္ဂေ သင်္ဂါယနဝသေန သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဝုတ္တံ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၉၀။)၃-၈။ ပဌမသာရိပုတ္တကောဋ္ဌိကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၄၁၂-၄၁၇။ ရူပမတ္တန္တိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော။ ကော ပန သော ဝိသေသောတိ? ယော ဗာဟိရပရိကပ္ပိတော ဣဓ တထာဂတောတိ ဝုစ္စမာနော အတ္တာ။ အနုပလဗ္ဘိယသဘာဝေါတိ အနုပလဗ္ဘိယတ္တာ။
ပဌမသာရိပုတ္တကောဋ္ဌိကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ကုတူဟလသာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၈။ နာနာဝိဓန္တိ တံတံဒိဋ္ဌိဝါဒပဋိသံယုတ္တံ အညမ္ပိ ဝါ နာနာဝိဓံ တိရစ္ဆာနကထံ။ ဗဟူနံ ကုတူဟလုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတောတိ ယောဇနာ။ ယာဝ အာဘဿရဗြဟ္မလောကာ ဂစ္ဆတီတိ အဂ္ဂိနာ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလေ ဂစ္ဆတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣမဉ္စ ကာယန္တိ ဣမံ ရူပကာယံ။ စုတိစိတ္တေန နိက္ခိပတီတိ စုတိစိတ္တေန ဘိဇ္ဇမာနေန နိက္ခိပတိ။ စုတိစိတ္တဿ ဟိ ဩရံ သတ္တရသမဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ကမ္မဇရူပံ စုတိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတိ, တတော ပရံ ကမ္မဇရူပံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, မရဏံ န သိယာ, စုတိစိတ္တံ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတိ, အာဟာရဇဿ စ အသမ္ဘဝေါ ဧဝ, ဥတုဇံ ပန ဝတ္တတေဝ။ ယသ္မာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ သတ္တော အညတရဏာယ ဥပပဇ္ဇတိ နာမ, စုတိက္ခဏေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ အလဒ္ဓံ အညတရဏာယ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စုတိက္ခဏေ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။
ကုတူဟလသာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၁၉။ တေသံ လဒ္ဓိယာတိ တေသံ သဿတဝါဒါနံ လဒ္ဓိယာ သဒ္ဓိံ ဧတံ ‘‘အတ္ထတ္တာ’’တိ ဝစနံ ဧကံ အဘဝိဿ။ တတော ဧဝ အနုလောမံ တံ နာဘဝိဿ ဉာဏဿာတိ အသာရံ ဧတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အပိ နု မေတဿာတိ မေ ဧတဿ အနတ္တာတိ ဝိပဿနာဉာဏဿ အနုလောမံ အပိ နု အဘဝိဿ, ဝိလောမကမေဝ တဿ သိယာတိ အတ္ထော။
အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋီ၊၂၊၃၉၁။)၁၁။ သဘိယကစ္စာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၂၀။ ယဿပ’ဿာတိ ပါဌဿ အယံ ပိဏ္ဍတ္ထော ‘‘အာဝုသော’’တိအာဒိ။ တတ္ထာယံ သမ္ဗန္ဓော – အာဝုသော, ယဿပိ ပုဂ္ဂလဿ တီဏိ ဝဿာနိ ဝုဋ္ဌော, ဧတ္တကေန ကာလေန ‘‘ဟေတုမှိ သတိ ရူပီတိအာဒိပညာပနာ ဟောတိ, အသတိ န ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကံ ဗျာကရဏံ ဘဝေယျ, တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧတ္တကမေဝ ဗဟု, ကော ပန ဝါဒေါ အတိက္ကန္တေ! ဣတော အတိက္ကန္တေ ဓမ္မဒေသနာနယေ ဝါဒေါယေဝ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ထေရဿ ပဉှဗျာကရဏံ သုတွာ ပရိဗ္ဗာဇကော ပီတိသောမနဿံ ပဝေဒေသိ။
သဘိယကစ္စာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဗျာကတသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
သဠာယတနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
Comments
Post a Comment