အဘိဓမ္မပိဋက
ဝိဘင်္ဂအနုဋီကာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁။ ခန္ဓဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဂါထာယံ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ နိပ္ပဒေသတော သစ္စာနိ ဂဟိတာနီတိ နိပ္ပဒေသတော ဧဝ တဒတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမာဟဋာနီတိ သမာနီတာနိ, စိတ္တေန ဧကတော ဂဟိတာနီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘သမာဟဋာနီ’’တိ စ ဧတေန သမာဟာရေ အယံ သမာသောတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝဿ ကတေကတ္တဿ စတုသစ္စန္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော ‘‘တိဝဋ္ဋ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပတ္တာဒိပက္ခေပေန ဟိဿ န ဣတ္ထိလိင်္ဂတာ ယထာ ပဉ္စပတ္တံ, စတုယုဂံ, တိဘုဝနန္တိ, တံ စတုသစ္စံ ပဿိ အဒက္ခိ, ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနန္တာပရိမာဏေသု အနညသာဓာရဏေသု မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒီသု ဗုဒ္ဓဂုဏေသု သံဝိဇ္ဇမာနေသု သာဝကေဟိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ စ သာဓာရဏေန စတုသစ္စဒဿနေန ဘဂဝန္တံ ထောမေတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘သတိပိ သာဝကာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘အနညပုဗ္ဗကတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သာဝကေဟိ, ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ စ ဘဂဝတော စတုသစ္စဒဿနဿ အသာဓာရဏတံ, နိရတိသယတဉ္စ ဒဿေတိ။ ပရသန္တာနေသု ပသာရိတဘာဝေန သုပါကဋတ္တာတိ ဒေသနာနုဘာဝေန ဝေနေယျသန္တာနေသု စတုသစ္စဒဿနဿ ဝိတ္ထာရိတဘာဝေန ယာဝ ဒေဝမနုဿေသု သုပ္ပကာသိတတ္တာ။ နာထသဒ္ဒံ
(အနုဋီ၊၂၊၂။)လောကေ ယာစနုပတာပိဿရိယာသီသာသု ပဌန္တီတိ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နာထတီတိ နာထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဘဂဝါ စတုသစ္စဒဿနဘာဝေနေဝ အတ္တနော ဟိတသုခါသီသာယ ကိလေသဗျသနုပတာပနဿ, ဟိတပဋိပတ္တိယာစနဿ စ မတ္ထကံ ပတ္တော, တသ္မာ တံ တေနေဝ ပကာသိတန္တိ အတ္ထုဒ္ဓါရံ အနာမသိတွာ ပဒုဒ္ဓါရဝသေန နာထသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေနေယျာနံ ဟိတသုခံ အာသီသတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိ ဝါ ဣမိနာ အနညသာဓာရဏော ဘဂဝတော ဉာဏာနုဘာဝေါ ပကာသိတောတိ ‘‘နာထော’’တိ ဣမိနာ အနညသာဓာရဏံ ကရုဏာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝေနေယျာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော ဘဂဝါ နာထောတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ တထာ ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗသတ္တေ ဂုဏေဟိ ဤသတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စိတ္တိဿရိယေနာတိ အရိယိဒ္ဓိအာဒိနာ စိတ္တေ ဝသီဘာဝေန။ ဂုဏေဟိ ဤသတီတိ ပရမုက္ကံသဂတေဟိ အတ္တနော သီလာဒိဂုဏေဟိ ဓမ္မေန ဣဿရိယံ ဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတော ယသ္မာ သဗ္ဗာဘိဘူ နာမ ဟောတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဘိဘဝတီ’’တိ။ တထာ စာဟ ‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ…ပေ… အဘိဘူ အနဘိဘူတော, တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၈)။ ဒုဝိဓေနာပိ ဣဿရိယတ္ထံ နာထသဒ္ဒံ ဒဿေတိ။
အဋ္ဌာရသပ္ပဘေဒါယ ဒေသနာယ ထောမနမေဝါတိ ယောဇနာ။ သမာနဂဏနဂုဏေဟီတိ သမာနဂဏနေဟိ ဂုဏေဟိ ကရဏဘူတေဟိ။ ယထာဝုတ္တေန နိရတိသယေန စတုသစ္စဒဿနေနာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဿ, ဒသဗလေသု ဝသီဘာဝဿ စ ပဒဋ္ဌာနဘူတေန။ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓေန ဟိ အဘိနီဟာရာနုရူပံ ရူပါရူပဓမ္မေသု ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခပ္ပဝတ္တေန သာတိသယံ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနပ္ပဘေဒေန မဟာဝဇိရဉာဏသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါဝေဏိကေန သမ္မသနေန သမ္ဘူတေန ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗောဓိယံ ပတိဋ္ဌိတောဝ ကုသလာဒိဘေဒေန, ဖဿာဒိဘေဒေန စ ဓမ္မေ ဝိဘဇန္တော စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍာဒိဝသေန ဓမ္မသင်္ဂဟံ စတုဓာ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ တထာ အတီတံသေ အပ္ပဋိဟတဉာဏတာဒိဗုဒ္ဓဓမ္မသမန္နာဂတော ဘဂဝါ အတီတာဒိဘေဒတော ခန္ဓာဒိကေ ဝိဘဇိတွာ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာဝုတ္တေန…ပေ… ဝိဘင်္ဂ’’န္တိ။ ‘‘သဗ္ဗညုဘာသိတတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘အသဗ္ဗညုနာ ဒေသေတုံ အသက္ကုဏေယျတံ ဒဿေန္တော’’တိ ဧတေန
(အနုဋီ၊၂၊၃။)ဓမ္မသင်္ဂဏီဝိဘင်္ဂါနံ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတညေဝ ဝိဘာဝေတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာဒိဂုဏေတိ ဗုဒ္ဓရတနဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာ, ဓမ္မသံဃရတနာနံ သွာက္ခာတတာ, သုပ္ပဋိပန္နတာတိ ဧဝမာဒိဂုဏေ ပကာသေတိ။
နနု စ ‘‘စတုသစ္စဒသော’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတောဝ ဂုဏာ ဝိဘာဝိတာတိ? သစ္စံ, တေနေဝ ဓမ္မသံဃာနမ္ပိ ဂုဏာ ဝိဘာဝိတာ ဟောန္တိ တပ္ပဘဝဿ အနညထာဘာဝတော, တဒပဒေသေန ဝါ ဓမ္မော, တဒါဓာရော စ သံဃော ဝုတ္တောဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓါဒီနံ…ပေ… ဝိဘာဝေတီ’’တိ။
အတီတံသေတိ အတီတကောဋ္ဌာသေ, ပုဗ္ဗန္တေတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဟတန္တိ နပ္ပဋိဟတံ, ဉာဏဿ ပဋိဃာတော နာမ အညာဏံ, သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ကိလေသဇာတံ။ တံ ယသ္မာ ဘဂဝတော သဟ ဝါသနာယ ပဟီနံ, တသ္မာဿ အတီတံသေ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနေန ဉာဏံ အပ္ပဋိဟတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကိံ ပနေတာနိ ပါဋိယေက္ကံ ဝိသုံ ဉာဏာနိ, ဥဒါဟု အတီတာဒီသု ပဝတ္တနကဉာဏာနိ ဧဝ? တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ဘဂဝတော တီဏိ ဉာဏာနေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဧကံယေဝ ဟုတွာ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ နာမ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ။ သဗ္ဗံ ကာယကမ္မန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ကတ္တဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ။ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ ဉာဏပုရေစာရိကံ။ ဉာဏာနုပရိဝတ္တန္တိ ဉာဏဿ အနုပရိဝတ္တနကံ, သဗ္ဗံ ကာယပယောဂံ ပဝတ္တေန္တော ဘဂဝါ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဉာဏသဟိတမေဝ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဆန္ဒဿာတိ ကတ္တုကမျတာယ, မဟာကရုဏာသမာယောဂတော သတ္တာနံ ဧကန္တဟိတေသိတာယ ဟိတကိရိယာဆန္ဒဿာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဒေသနာယာတိ ဓမ္မကထာယ။ အပရိက္ခယာပရိမေယျပဋိဘာနတာယ ဟိ ဘဂဝတော ကရဏသမ္ပတ္တိယာ စ ဓမ္မဒေသနာ နိရန္တရံ ပဝတ္တိယမာနာပိ န ကဒါစိပိ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ, အညဒတ္ထု ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎတေဝ။ ဝီရိယဿာတိ ပရဟိတပဋိပတ္တိယံ ဥဿာဟဿ။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလဝိမုတ္တိယာ။ ဧတ္ထ စ သမာဓိအာဒီနံ အဟာနိ တံတံပဋိပက္ခဿ သဝါသနပဟီနတ္တာ အနညသာဓာရဏတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆန္ဒာဒီနံ ပန မဟာကရုဏာသမာယောဂတောပိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
(အနုဋီ၊၂၊၄။)֍ ဋ္ဌ ၁။ တေ ဧဝ ဓမ္မေတိ တေ ဧဝ ကုသလာဒိကေ တိကဒုကေဟိ သင်္ဂဟိတေ ဓမ္မေ။ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝုတ္တေ ခန္ဓာဒိဝသေန ဝိဘဇိတုန္တိ ယောဇနာ။ နနု သုတ္တန္တေ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန တေ န ဝုတ္တာတိ? ယဒိပိ သရူပတော န ဝုတ္တာ, ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ, ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) ပန ဟေတုဟေတုဖလာဒီသု ဉာဏဝိဘာဂဿ ဝုတ္တတ္တာ အတ္ထတော ဝုတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ, ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဝါ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ အာဂတတ္တာ သုတ္တန္တေ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေနပိ တေ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သုတ္တန္တေ။ သင်္ခေပေနာတိ သမာသေန။ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသမတ္တေနေဝ ဟိ သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒယော ဒေသိတာ, န ပဋိနိဒ္ဒေသာဒိနာတိ သင်္ခေပေန တေ တတ္ထ ဝုတ္တာတိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထာတိ ဝါ ဓမ္မသင်္ဂဟေ။ တတ္ထာပိ ဟိ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၈) ခန္ဓာဒယော သင်္ခေပေန ဝုတ္တာတိ။ ဝိဘဇီယန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေန ဝါ ခန္ဓာဒယောတိ ဝိဘင်္ဂေါ, တေ ဧဝ ပကိရီယန္တိ ပဋ္ဌပီယန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေန ဝါတိ ပကရဏံ, ဝိဘင်္ဂေါ စ သော ပကရဏဉ္စာတိ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏံ။ အာဒိသဒ္ဒတ္ထဇောတကေနာတိ ‘‘ဣတိ ဝါ, ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၃) ဝိယ အာဒိသဒ္ဒဿ အတ္ထဒီပကေန။ ပကာရတ္ထဇောတကေနာတိ ‘‘ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သပ္ပဋိဘယော ဗာလော, အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁) ဝိယ ပကာရတ္ထဝိဘာဝကေန။ ‘‘ဧကဒေသေန သမုဒါယံ နိဒဿေတီ’’တိ ဧတေန ‘‘ရူပက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒဿ နိဒဿနတ္ထတံ ဒဿေတိ။ နိဒဿနတ္ထောပိ ဟိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော ယထာ ‘‘အတ္ထီတိ ခေါ, ကစ္စာန, အယမေကော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀)။ ပရိသမာပနတ္ထော ဝါ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ, နော အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ ‘ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ, နော အာမိသဒါယာဒါ’တိ’’ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဧဝမာဒီသု ဝိယ။ ပရိသမာပနဉှေတံ သုတ္တန္တဘာဇနီယဿ ဧကဒေသဒဿနေန ယဒိဒံ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ တာဝ တဒတ္ထဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ တတ္ထာတိ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာန’’န္တိ ဧတ္ထ ယဒိ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ…ပေ… အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝုတ္တော, နနု သဟ နိဗ္ဗာနေန သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္တာ, သဗ္ဗဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ စ အာယတနာဒီဟိ ခန္ဓေဟိ စ အပ္ပကတရပဒတ္တာ သစ္စဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ
(အနုဋီ၊၂၊၅။)ဝတ္တဗ္ဗောတိ? န, တတ္ထာပိ ဒုက္ခသစ္စဝိဘင်္ဂေ ဧကဒေသေန ခန္ဓာနံ ဧဝ ဝိဘဇိတဗ္ဗတော။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ? ဇာတိပိ ဒုက္ခာ…ပေ… သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၉၀၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၂၀၊ ၃။၃၇၃)။ ဣဓ ပန အနဝသေသတောဝ ခန္ဓာ ဝိဘဇီယန္တီတိ နိဗ္ဗာနဝဇ္ဇာနံ…ပေ… အပ္ပကတရပဒတ္တာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ အာဒိမှိ ဝုတ္တော။
အပိစ ရူပသမ္မူဠှာ အရူပသမ္မူဠှာ ဥဘယသမ္မူဠှာတိ တိဝိဓာ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလာ, တထာ သံခိတ္တရုစိနော ဝိတ္ထာရရုစိနော နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရရုစိနော, တိက္ခိန္ဒြိယာ မုဒိန္ဒြိယာ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာတိ စ။ တေသု အရူပသမ္မူဠှာနံ ဥပကာရာယ ခန္ဓဒေသနာ, ရူပသမ္မူဠှာနံ အာယတနဒေသနာ, ဥဘယသမ္မူဠှာနံ ဓာတုဒေသနာ။ တထာ သံခိတ္တရုစီနံ ခန္ဓဒေသနာ, နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရရုစီနံ အာယတနဒေသနာ, ဝိတ္ထာရရုစီနံ ဓာတုဒေသနာ။ တိက္ခိန္ဒြိယာနံ ခန္ဓဒေသနာ, မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာနံ အာယတနဒေသနာ, မုဒိန္ဒြိယာနံ ဓာတုဒေသနာတိ ဣမိနာ ပယောဇနေန အနုက္ကမေန စ ခန္ဓာယတနဓာတုဝိဘင်္ဂါနံ ဒေသနာက္ကမောဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ပနေတံ ခန္ဓာဒိတ္တယံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုမုခေနေဝ ဉာယမာနံ ယထာဘူတာဝဗောဓာယ ဟောတိ, နာညထာတိ ဒဿနတ္ထံ သစ္စဝိဘင်္ဂဒေသနာ ပဝတ္တာ။ သော စ ယထာဘူတာဝဗောဓော ဝိသေသတော ဣန္ဒြိယသန္နိဿယေနာတိ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ ဣန္ဒြိယာနဉ္စ ဣန္ဒဋ္ဌော တံတံပစ္စယဓမ္မဘူတာနံ ယထာသကံ ပစ္စယုပ္ပန္နေသု ပစ္စယဘာဝဝိသေသေနေဝါတိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝိဘာဂသန္ဒဿနီ ပစ္စယာကာရဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ ပစ္စယာကာရဿ ခန္ဓာဒီနဉ္စ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓော သတိပဋ္ဌာနာဒီသု သမ္မာမနသိကာရေနာတိ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂဒေသနာ။ သွာယံ သတိပဋ္ဌာနာဒီသု သမ္မာမနသိကာရော ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဟောတီတိ ဈာနအပ္ပမညာဝိဘင်္ဂဒေသနာ, သာ သမ္မာပဋိပတ္တိ ဧတ္တကေ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ သမ္ဘဝတီတိ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂဒေသနာ, ယထာဝုတ္တာယ စ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဣမေ အာနိသံသာတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဝိဘင်္ဂဒေသနာ, တေ စိမေ ဉာဏဝိသေသာ ဣမေသု ကိလေသေသု ပဟီယန္တေသု စ သမ္ဘဝန္တိ, နာညထာတိ ကိလေသဝိဘင်္ဂဒေသနာ,
(အနုဋီ၊၂၊၆။)ဧဝံ ဝိတ္ထာရတော ဒေသိတေ ခန္ဓာဒိကေ သင်္ခေပတောပိ ဇာနန္တဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ပရိယောသာနေ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဧဝမေတေသံ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိဘင်္ဂါနံ ဒေသနာက္ကမကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ရူပါဒီနန္တိ ရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏာနံ။ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါတိ ယထာက္ကမံ အနုဘဝနသဉ္ဇာနနာဘိသင်္ခရဏာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါ။ န ဟိ ရူပံ ဝေဒယိတာဒိသဘာဝံ, ဝေဒနာဒိ ဝါ ရုပ္ပနာဒိသဘာဝံ။ ယတော ရူပါဒီနံ ဝေဒနာသမဝရောဓနေန ‘‘စတ္တာရော ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခိပိတွာ ခန္ဓာ ၀၆ ဒေသေတဗ္ဗာ သိယုံ။ ရုပ္ပနာဒိတော အညဿာဘာဝါတိ ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝတော အညဿ အတီတာဒိကေ ဂဟေတွာ ရာသိဝသေန ဝတ္တဗ္ဗဿ သံခိတ္တဿ သဘာဝဿ အဘာဝါ။ န ဟိ စေတသိကာဒိဘာဝေါ ဝေဒနာဒီနံ သဘာဝေါ။ ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသူတိ ပဉ္စတော ဟေဋ္ဌာ ဂဏနေသု။ အနိဋ္ဌာနန္တိ အပရိယောသာနံ။ ရူပါဒီသု ဟိ ကတိပယေ, ဧကမ္ပိ ဝါ အဂ္ဂဟေတွာ ဝုစ္စမာနာ ခန္ဓဝသေန ဒေသနာ အနဝသေသသင်္ခတဓမ္မသင်္ဂါဟိနီ န သမ္ဘဝတိ။ ခန္ဓဿာတိ ရာသဋ္ဌဿ ခန္ဓဿ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သဝိဘာဂဓမ္မေဟီတိ သပ္ပဘေဒဓမ္မေဟိ။
‘‘သဒ္ဒတ္ထသဟိတံ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ဝိသယံ ဒဿေတီ’’တိ ဧတေန ရာသိသဒ္ဒဿ ဝိယ ရာသဋ္ဌေ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ဝါစကဘာဝေန ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ ပရိယာယန္တရဘာဝတော။ ဂုဏာဒီသု ပန ကေဝလံ တဗ္ဗိသယပယောဂဘာဝေနေဝ ပဝတ္တိ, န ဝါစကဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ဂုဏေ…ပေ… န သဒ္ဒတ္ထ’’န္တိ။ ခန္ဓသဒ္ဒေါတိ သီလာဒိသဒ္ဒေ သန္နိဓာပိတော ခန္ဓသဒ္ဒေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီလာဒိဂုဏဝိသိဋ္ဌံ ရာသဋ္ဌံ ဒီပေတီ’’တိ။ ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) ဧတ္ထ။ န ကေဝလဉ္စ သော ဧဝ, အဋ္ဌကထာစရိယေဟိပိ ဧတ္ထ ဂုဏတ္ထတာ ဣစ္ဆိတာ ဧဝ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌသာလိနိယံ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓောတိအာဒီသု ဂုဏဋ္ဌေနာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅) ဝုတ္တံ။ နနု စ ကေဝလောပိ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ, မာဏဝ, ခန္ဓာနံ ဝဏ္ဏဝါဒီ, န ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, တီဟိ ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) စ အာဒီသု သီလာဒိဝါစကော ဒိဋ္ဌောတိ? န, တတ္ထာပိ အဓိကာရာဒိဝစ္ဆေဒကဝသေနေဝဿ သီလာဒီသု ပဝတ္တိဒဿနတော။ န ခန္ဓသဒ္ဒေါ ပညတ္တိသဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဝတ္တတီတိ
(အနုဋီ၊၂၊၇။)နိရုတ္တိဝေါဟာရာဒိသဒ္ဒါ ဝိယ ပညတ္တိပရိယာယော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒါရုက္ခန္ဓောတိ ပညတ္တိ ဟောတီတိ တဿ ခန္ဓသဒ္ဒဿ ပညတ္တိဝိသေသပ္ပဝတ္တိတံ ဒဿေတိ။ ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ခန္ဓသဒ္ဒေါတိ ‘‘ဝိညာဏံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ယမ။ ၁။ခန္ဓယမက။၃၂) ဧတ္ထ ဝုတ္တော ခန္ဓသဒ္ဒေါ။ သမုဒါယေ နိရုဠှောတိ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နဿ ပညာယ အဘိသံယူဟနေန ရာသိကတေ ဝိညာဏသမူဟေ နိရုဠှော။ တာယ ဧဝ ရုဠှိယာ ပဝတ္တတီတိ တာယ သမုဒါယေ နိရုဠှတာယ တဒဝယဝေ ဧကသ္မိမ္ပိ ဝိညာဏေ ပဝတ္တတီတိ။ ဧတ္ထ စ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေ နိရုဠှော ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလဘာဝေါ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တေ ဝိညာဏသမုဒါယေ နိရုဠှော တဒေကဒေသေပိ ရုဠှိယာ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ကိဉ္စိ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သတိပိ အညသ္မိံ တန္နိမိတ္တယုတ္တေ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝိသယေ သမ္မုတိယာ စိရကာလတာဝသေန နိမိတ္တဝိရဟေပိ ပဝတ္တိ ရုဠှိ နာမ, ယထာ မဟိယံ သေတီတိ မဟိံသော, ဂစ္ဆန္တီတိ ဂါဝေါတိ, ဧဝံ ခန္ဓသဒ္ဒဿာပိ ရုဠှိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ရာသိတော ဂုဏတောတိ သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ နိဿက္ကဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိယမေတွာတိ ဝဝတ္ထပေတွာ။ ပိဏ္ဍဋ္ဌောတိ သံဃာတတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဉ္စေဝ ခန္ဓာ ဝုတ္တာ, ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေ စ ခန္ဓဋ္ဌေ နိဗ္ဗာနဿ ဝသေန ဆဋ္ဌေနာပိ ခန္ဓေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ခန္ဓဋ္ဌော နာမ ရာသဋ္ဌောတိ ယုတ္တံ။ ‘‘ယေသံ ဝါ အတီတာဒိဝသေန ဘေဒေါ အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ အတီတာဒိဝိဘာဂဘိန္နေသု ရုပ္ပနာဒိသဘာဝဓမ္မေသု ဝိသုံ ဝိသုံ ကောဋ္ဌာသဘာဝေန ဂယှမာနေသု တဗ္ဗိဘာဂရဟိတဿ ဧကဿ နိဗ္ဗာနဿ ရာသဋ္ဌတာ ဝိယ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌတာပိ န သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတေန ပညတ္တိယာပိ ခန္ဓေသု အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဖဿာဒိကေ ဝိယ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ အနဝရောဓေတွာ ဝေဒနာသညာ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဂဟိတာတိ? ဝိဝါဒမူလတာဒိဝိသေသဒဿနတ္ထံ။ ဂဟဋ္ဌာနဉှိ ဝိဝါဒကာရဏံ ကာမဇ္ဈောသာနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ကာမဟေတု ကာမနိဒါနံ ကာမာဓိကရဏံ ကာမာနမေဝ ဟေတု မာတာပိ ပုတ္တေန ဝိဝဒတိ, ပုတ္တောပိ မာတရာ ဝိဝဒတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၈, ၁၇၈)။ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ယေ ဒိဋ္ဌိမုဂ္ဂယှ ဝိဝါဒယန္တိ,
(အနုဋီ၊၂၊၈။)‘ဣဒမေဝ သစ္စ’န္တိ (သု။ နိ။ ၈၃၈၊ မဟာနိ။ ၆၇) စ ဝါဒယန္တီ’’တိအာဒိ။ တေသု ကာမဇ္ဈောသာနံ ဝေဒနဿာဒေန ဟောတိ, ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော သညာဝိပလ္လာသေန။ သညာဝိပလ္လာသေန ဟိ စိတ္တဝိပလ္လာသော, စိတ္တဝိပလ္လာသေန ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာပပဉ္စာနံ ဝိပလ္လာသောတိ။ တထာ ဝေဒနာနုဂိဒ္ဓေါ ဝိပလ္လတ္ထသညော စ သံသရတိ။ ဝေဒနာနုဂိဒ္ဓဿ ဟိ ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ, တတော စ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိ အာဝဋ္ဋတိ ဘဝစက္ကံ။ ဝိပလ္လတ္ထသညိဿ စ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀) ဝစနတော ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာပပဉ္စာနံ အနုပစ္ဆေဒတော သံသာရဿ အနုပစ္ဆေဒေါဝ။ ဣတိ ဝိဝါဒကာရဏာနံ ကာမဇ္ဈောသာနဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာနံ ကာရဏဘာဝေါ သံသာရဟေတုဘာဝေါတိ ဣမဿ ဝိဝါဒမူလတာဒိဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ အနဝရောဓေတွာ ဝေဒနာသညာ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဩကာသေသူတိ ဝိဘဇနကိရိယာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော အတီတာဒယော ဩကာသာတိ ဝုတ္တာ။ ဣတိသဒ္ဒေနာတိ ‘‘ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဣတိသဒ္ဒေန။ နိဒဿနတ္ထေနာတိ ဥဒါဟရဏတ္ထေန။ သဗ္ဗောတိ သကလော ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘတ္တော ဝိဘဇနနယော။ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနန္တိ ‘‘စတ္တာရော စ မဟာဘူတာ…ပေ… ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဧဝံ ဝိဘတ္တံ ဣဒဉ္စ ဝိဘဇနံ။ ဩဠာရိကာဒီသူတိ ဩဠာရိကသုခုမဟီနပဏီတဒူရသန္တိကေသု။ စက္ခာယတနန္တိအာဒိဝိဘဇနဉ္စာတိ ‘‘စက္ခာယတနံ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ…ပေ… ကဗဠီကာရော အာဟာရော ရူပါ သဒ္ဒါ ဂန္ဓာ ရသာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိဘဇနဉ္စ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ယထာရဟံ။ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ယံ ယတ္ထ ဝိဘဇနံ ယုတ္တံ, တံ တတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပီတိ ယထာ ရူပက္ခန္ဓေ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘဇနံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဧကာဒသသု ဩကာသေသု ဝိဘဇနံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
တတ္ထ ဝေဒနာက္ခန္ဓော တာဝ ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ သုခါဒိဝေဒနာတ္တိကဝသေန ဝိဘတ္တော, ဣတရသ္မိံ ကုသလတ္တိကဝေဒနာတ္တိကသမာပန္နဒုကသာသဝဒုကဝသေန။ သညာက္ခန္ဓော ပန ပုရိမေ ဩကာသပဉ္စကေ ဆဖဿဒွါရဝသေန, ဣတရသ္မိံ ဩဠာရိကဒုကေ ပဋိဃသမ္ဖဿဒုကဝသေန စေဝ
(အနုဋီ၊၂၊၉။)ယထာဝုတ္တကုသလတ္တိကာဒိဝသေန စ ဝိဘတ္တော။ သေသေသု ကုသလတ္တိကာဒိဝသေနေဝ။ တထာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ ပဋိဃသမ္ဖဿဒုကော ပနေတ္ထ နတ္ထေဝ။ စေတနာယ ဧဝ စေတ္ထ နိဒ္ဒေသော သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ စေတနာပ္ပဓာနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဝိဘဇနေ ပဋိနိဒ္ဒေသေ။ တံ ပန ဒွယန္တိ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုဒွယံ။ ယဉှိ သတ္တဝိညာဏဓာတုဒေသနာယံ ‘‘မနောဓာတု, မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဒွယံ ဒေသိတံ, တံ ဆဝိညာဏကာယဒေသနာယံ ‘‘မနောဝိညာဏ’’န္တေွဝ ဝုစ္စတီတိ။
ပါဠိနယေနာတိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂပါဠိနယေန။ အညေန ပကာရေနာတိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ, တဒဋ္ဌကထာယဉ္စ အာဂတေန ပကာရန္တရေန။
၁။ ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂။ ‘‘ကိဉ္စီ’’တိ ပဒံ ‘‘ဧကစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စီတိ ပကာရန္တရဘေဒံ အာမသိတွာ အနိယမနိဒဿန’’န္တိ။ ဥဘယေနာတိ ပကာရဘေဒံ အနာမသိတွာ အာမသိတွာ စ အနိယမဒဿနဝသေန ပဝတ္တေန ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ပဒဒွယေန။ အဓိပ္ပေတတ္ထန္တိ ရူပံ။ အတိစ္စာတိ အတိက္ကမိတွာ။ ပဝတ္တိတောတိ ပဝတ္တနတော။ နိယမနတ္ထန္တိ နိဝတ္တနတ္ထံ။
‘‘ကိဉ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ကိံ-သဒ္ဒေါ ပုစ္ဆာယံ ဟေတုအတ္ထဒီပကော, ကရဏေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ, စ-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရောတိ အာဟ ‘‘ကေန ကာရဏေန ဝဒေထာ’’တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ကာရဏတ္ထေ ပဝတ္တံ ကိံ-သဒ္ဒံ ‘‘ဝဒေထာ’’တိ ကိရိယာပဒသမ္ဗန္ဓနေန ဥပယောဂဝသေန ပရိဏာမေတွာ ဝဒတိ ‘‘တံ ကာရဏံ ဝဒေထာ’’တိ။
ပုရိမသန္တာနဿ ဘေဒန္တိ ပုရိမသန္တာနဿ ဝိနာသံ, ဝိနာသာပဒေသေန စေတ္ထ သန္တာနေ ဝိသဒိသုပ္ပါဒမေဝ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝိသဒိသသန္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနတော’’တိ။ နနု စ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဝိရောဓိပစ္စယသမဝါယေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ, သာ ပန န ပါကဋတရာ, ပါကဋတရာ စ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီတာဒိသန္နိပါတေ’’တိ။ တထာ စာဟ ဘဂဝါ ‘‘သီတေနပိ ရုပ္ပတိ, ဥဏှေနပိ ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။ ဣဒါနိ ဘေဒ-သဒ္ဒေါ ဥဇုကမေဝ ဝိကာရာပတ္တိံ ဝဒတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘေဒေါ
(အနုဋီ၊၂၊၁၀။)စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယေဝ, န ဥပ္ပန္နဿ အညထာဘာဝေါတိ အဓိပ္ပါယော။ တေန ကာပိလိယံ ပရိဏာမဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ ယဒိ ပုရိမသန္တာနတော ဘေဒေါ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ, ဧဝံ သန္တေ လက္ခဏဿ အတိပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အရူပက္ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထ သီတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာ ဥဏှဇိဃစ္ဆာဒယော သင်္ဂယှန္တိ, ဧဝံ အာဟာရာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေနာတိ ယေန သီတာဒီဟိ သမာဂမေန။ တတ္ထာတိ တေသု ရူပဓမ္မေသု။ အာဟာရာဒိကဿ ဝါ ဌိတိပ္ပတ္တဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ ရူပဓမ္မာနံ ဌိတိက္ခဏေ သီတာဒီဟိ သမာဂမော ဟောတိ, ဧဝံ အရူပက္ခန္ဓာနံ အညေဟိ သမာဂမော နတ္ထိ အတိလဟုပရိဝတ္တိတော, တသ္မာ အရူပဓမ္မာ ရူပဓမ္မာနံ ဝိယ ပါကဋဿ ဝိကာရဿ အဘာဝတော ‘‘ရုပ္ပန္တီ’’တိ, ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏာ’’တိ စ န ဝုစ္စန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒဿ ကတ္တုကမ္မသာဓနာနံ ဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကုပ္ပတိ ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတိ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ကုပ္ပတီတိ ဧတေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကောပါဒိကိရိယာတိ ကောပသံဃဋ္ဋနပီဠနကိရိယာ။ ကောပ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ခေါဘပရိယာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကတ္တုဘူတော ကမ္မဘူတော စ အတ္ထောတိ ကတ္တုကမ္မသာဓနာနံ ဝသေန ဝုစ္စမာနော ဘူတုပါဒါယရူပသင်္ခါတော အတ္ထော။ ကမ္မကတ္တုတ္ထေန ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေနာတိ ယဒါ ကမ္မကတ္တုတ္ထော ရုပ္ပတိ-သဒ္ဒေါ, တဒါ ဘိဇ္ဇတိ-သဒ္ဒေါပိ တဒတ္ထော ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယဒါ ကမ္မတ္ထေ ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒံ, တဒါ ‘‘သီတေနာ’’တိအာဒီသု ကတ္တုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ယဒါ ပန ‘‘ရုပ္ပတီ’’တိ ပဒံ ကတ္တုအတ္ထေ ကမ္မကတ္တုအတ္ထေ ဝါ, တဒါ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ပန ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိနာ ‘‘ကုပ္ပတီ’’တိအာဒီနံ ကတ္တုကမ္မတ္ထာနမ္ပိ အတ္ထဝစနာနံ ဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပီဠနဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၊ ၂။၈) သဘာဝပရိယာယောပိ ဟောတိ, ‘‘ကေနဋ္ဌေနာ’’တိ ပနေတ္ထ အဘိဓေယျပရိယာယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ကေနဋ္ဌေနာတိ ပုစ္ဆာသဘာဂဝသေန ရုပ္ပနဋ္ဌေနာ’’တိ, ရုပ္ပနသဒ္ဒါဘိဓေယျဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘န ကေဝလံ သဒ္ဒတ္ထောယေဝ ရုပ္ပန’’န္တိ။ တဿ အတ္ထဿာတိ တဿ ဘူတုပါဒါယပ္ပဘေဒဿ သဘာဝဓမ္မဿ။ ရုပ္ပနလက္ခဏဉ္စ နာမေတံ အနိစ္စတာဒိ ဝိယ ကက္ခဠတ္တာဒိတော အညန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပညတ္တိဝိသေသော ဟိ တန္တိ, ကက္ခဠတ္တာဒီနံယေဝ ပန အရူပဓမ္မဝိဓုရော သဘာဝဝိသေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၁။)မုစ္ဆာပတ္တိယာတိ မုစ္ဆာယ မောဟဿ အာပဇ္ဇနေန။ ကပ္ပသဏ္ဌာနံ ဥဒကန္တိ ကပ္ပသဏ္ဌာပကမဟာမေဃဝုဋ္ဌံ ဥဒကံ။ တထာတိ တပ္ပကာရတာယ ခါရဘာဝေ သတိ ဥဒကေန ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလေ ဝိယ ပထဝီ ဝိလီယေယျ။ လောကန္တရိယသတ္တာနံ ပန ပါပကမ္မဗလေန အခါရေပိ ခါရေ ဝိယ သရီရဿ ဝိလီယနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝါတိ သဥဿဒနိဿယနိရယဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ။ န ဟိ အဝီစိမှိ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိကမ္မကာရဏံ ကရောန္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၃။ ပကရဏပ္ပတ္တံ ရူပံ ပက္ခိပိတွာ မာတိကာ ဌပိတာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ မဟာဘူတု…ပေ… အာပဇ္ဇတိ တပ္ပကာရဘာဝေန အတီတံသေ ဂဏနံ ဂတန္တိ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မန္တရနိဝတ္တနတ္ထတာ ပကာရန္တရနိဝတ္တနတ္ထတာ စ ဘူတုပါဒါယဂဟဏဿ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ တံဒဿနေတိ ဂဏနန္တရဒဿနေ။ တံသဘာဝတ္တာတိ ဘူတုပါဒါယသဘာဝတ္တာ။ ‘‘န စာ’’တိအာဒိနာ ဘူတုပါဒါယသဘာဝေါ အတီတံသဂဏိတတာယ တံသဘာဝဿပိ အညထာ ဂဏိတတ္တာ, အတံသဘာဝဿ စ တထာ ဂဏိတတ္တာ အကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တ…ပေ… လဗ္ဘတီ’’တိ ဧတေန ဒုတိယနယေ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တောဝ ဒေါသော, အထ ခေါ အဗျာပိတောပိ ဒေါသောတိ ဒဿေတိ။ တဒေတံ ပန အကာရဏံ ကာရဏဘာဝဿေဝ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ ဘူတုပါဒါယရူပဘာဝေါ အတီတံသေ ဂဏနဿ ကာရဏန္တိ အဓိပ္ပေတံ, ယတော ယထာဝုတ္တဒေါသာပတ္တိ သိယာ။
‘‘ကိန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ကိ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ယံ ‘‘ရူပ’’န္တိ သာမညတော ဂဟိတံ, တဿ သရူပပုစ္ဆာ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနတ္ထော, န ကာရဏတ္ထော။ တေနဿ ယံ ရူပံ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ…ပေ… အတီတံသေန သင်္ဂဟိတံ အတီတကောဋ္ဌာသေ ဂဏနံ ဂတံ, တံ ကိန္တိ စေ? ‘‘စတ္တာရော စ…ပေ… ရူပ’’န္တိ ဘူတုပါဒါယဝိဘာဂဒဿနမုခေန ဝိသေသံ နိဒဿေတိ။ ယတ္တကာ ဟိ ဣဓ ဝိသေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စက္ခာယတနာဒယော, တေသမိဒံ နိဒဿနန္တိ။ န စေတ္ထ ပုရိမနယတော အဝိသေသော။ တတ္ထ ဟိ ရူပဿ ဘူတုပါဒါယတာမတ္တသဘာဝဒဿနတာ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတီတရူပမ္ပိ ဘူတာနိ စေဝါ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ပန ဘူတုပါဒါယေန နိဒဿနဘူတေန ရူပဿ သဗ္ဗဝိသေသဝိဘာဝနတာ ဒဿိတာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဗျာပိတဒေါသောပိ စေတ္ထ အနောကာသောဝ, ယံ ရူပံ အဇ္ဈတ္တံ…ပေ… ဥပါဒိန္နံ, ကိန္တိ? စတ္တာရော စ…ပေ… ရူပန္တိ တဒညဝိသေသနိဒဿနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ စာဟ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၂။)ပရိယာယဒေသနတ္တာတိ သဘာဝတော ပရိယာယနံ ပရိဝတ္တနံ ပရိယာယော, ဥဇုကံ အပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ ပရိယာယေန, ပရိယာယဘူတာ ဝါ ဒေသနာ ဧတ္ထာတိ ပရိယာယဒေသနံ, သုတ္တန္တံ။ သုတ္တန္တဉှိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ လေသတော လဗ္ဘမာနဘာဝကထနံ, န ဥဇုနိပ္ပဒေသဘာဝကထနန္တိ ပရိယာယဒေသနံ နာမ။ တေနေဝ တံ ‘‘ယထာနုလောမသာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဘိဓမ္မော ပန ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ ဥဇုနိပ္ပဒေသကထနန္တိ နိပ္ပရိယာယဒေသနံ နာမ, ယတော ‘‘ယထာဓမ္မသာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ နိစ္ဆယေန ဒေသောတိ ဝဝတ္ထာနတော ကထနံ။ တထာ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂ အာဒယော) ဝိယ အတီတာဒိဘာဝေါ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေါ အဒ္ဓါဝသေန ဣဓာပိ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယတ္တာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော သိယာတိ ယောဇနာ။
သန္နိပတိတန္တိ သမာဂတံ။ သန္တာနဝသေနာတိ ပုဗ္ဗာပရဝသေန။ ပုဗ္ဗေနာပရဿ သမပ္ပမာဏတာယ အနူနံ အနဓိကံ, တတော ဧဝ ဧကာကာရံ။ ပဝတ္တိကာလဝသေန ဝါ အနူနံ အနဓိကံ, သမာနသဘာဝတာယ ဧကာကာရံ။ တေန ဝိသဘာဂဥတုနာ အနန္တရိတတံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ အာဟာရေပီတိ ဧတ္ထ ဝိသဘာဂါဟာရေန အနန္တရိတော အနေကဝါရံ အနေကဒိဝသမ္ပိ ဘုတ္တော သဘာဂေကာဟာရံ နာမ။ ‘‘တတော ပုဗ္ဗေ ဝိသဘာဂဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနံ အတီတံ, ပစ္ဆာ အနာဂတ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘ဧကာဟာရသမုဋ္ဌာန’’န္တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ ဧကဿေဝ အာဟာရဿ ယောဇနာ ယုတ္တရူပါတိ အပရေ။ ပဉ္စဒွါရဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တဒါရမ္မဏံ, ယာဝ ဇဝနံ, ယာဝ ဝါ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ, တာဝ ပဝတ္တာ စိတ္တသန္တတိ ဧကဝီထိ။ ဧကဇဝနသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧကဇဝနဝါရသမုဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထ စ သမယံ အနာမသိတွာဝ သန္တတိဝသေန, သန္တတိဉ္စ အနာမသိတွာဝ သမယဝသေန အတီတာဒိဝိဘာဂေါ ဂဟေတဗ္ဗော။
တေသန္တိ ဟေတုပစ္စယာနံ။ ကလာပဿာတိ ရူပကလာပဿ။ ကမ္မာနန္တရာဒီတိ ကမ္မာဒိ, အနန္တရာဒီတိ ပစ္စေကံ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဌမေန အာဒိသဒ္ဒေန ဥပနိဿယပစ္စယဿ အာဟာရာဒိနော စ ဒုတိယေန သမနန္တရာနန္တရူပနိဿယာဒိနော သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိတ္တုပ္ပါဒဿ စေတ္ထ ကမ္မာနန္တရာဒိပစ္စယဝသေန, ဣတရဿ ကမ္မာဒိဝသေနေဝ ဇနကဘာဝေ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ စိတ္တုပ္ပါဒဿ ပုရေဇာတဝသေန, ဣတရဿ ပစ္ဆာဇာတဝသေန, ဥဘယေသမ္ပိ သဟဇာတဝသေန ဥပတ္ထမ္ဘနံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၃။)ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဥပ္ပါဒက္ခဏေတိ ဟေတုကိစ္စက္ခဏေ။ ဟေတုကိစ္စံ နာမ တဿ တဿ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗဿ ဥပ္ပတ္တိကရဏံ, တဉ္စ တသ္မိံ ခဏေ ဥပ္ပန္နဖလတ္တာ တတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗာဘာဝတော နိဋ္ဌိတဉ္စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရံ ပန တီသုပိ ခဏေသု ပစ္စယကိစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။
֍ ဋ္ဌ ၆။ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တနဿာတိ အနိဋ္ဌနာမနိဝတ္တိယာ အကာရဏဘာဝဒဿနေန ဣဋ္ဌနာမလာဘာပနဿ အကာရဏဘာဝံ ဒဿေတိ။
ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိဘဝေတိ သမ္ပတ္တိယုတ္တေ သမ္ပန္နေ ဒေဝမနုဿဘဝေ။ သမိဒ္ဓသောဘနတာတိ အဘိဝုဒ္ဓသောဘနတာ။ တတော ဧဝါတိ သမ္ပတ္တိဝိရဟတော ဧဝ, အသမ္ပန္နတ္တာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ တေသံယေဝ ဟတ္ထိအာဒီနံ သုခဿ ဟေတုဘာဝံ န ဂစ္ဆန္တိ သာရဏာဒိဝသေန ဒုက္ခပစ္စယတ္တာ။ တေသန္တိ ဟတ္ထိရူပါဒီနံ။ ‘‘တဿ တဿေဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ အကုသလေန အတ္တနာ ကတေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကမ္မံ ယသ္မိံ သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တံ, တတ္ထေဝ သုခဒုက္ခာနံ ပစ္စယော ဟောတိ, န အညတ္ထ, တသ္မာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပနာတိ ဧကစ္စမတဒဿနံ။ တတ္ထ ‘‘အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ယသ္မာ ပဋိသေဓဒွယေန ကုသလကမ္မဇဿ ဣဋ္ဌဘာဝေါ နိယတော, တသ္မာ ‘‘ကုသလကမ္မဇမေဝ ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဧဝံ အနိယမေတွာ ‘‘ကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌမေဝါ’’တိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အကုသလကမ္မဇမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိန္တိ အကုသလကမ္မဇံ သောဘနံ, ယံ ပရေသံ ဣဋ္ဌံ နာမ သိယာ? ယဒိ ဒုဂ္ဂတိယံ ကေသဉ္စိ တိရစ္ဆာနာနံ သဏ္ဌာနာဒိသမ္ပတ္တိ သုဂတိယံ သတ္တာနံ အကုသလနိဿန္ဒေန ဝိရူပရူပတာ ဝိယ ကုသလနိဿန္ဒေန, ကထံ တဿာ အကုသလကမ္မဇတာ။ အထ ပန ယံ ကေသဉ္စိ အမနာပမ္ပိ သမာနံ ရူပံ မနာပံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဧဝမ္ပိ ယထာ ကေသဉ္စိ တိရစ္ဆာနာဒီနံ ကုသလကမ္မဇံ မနုဿာဒိရူပံ အမနာပတော ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏဘာဝတော အတ္ထတော ဣဋ္ဌမေဝ နာမ ဟောတိ, ဧဝံ အကုသလကမ္မဇံ ကေသဉ္စိ မနာပံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ အကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏဘာဝတော အတ္ထတော အနိဋ္ဌမေဝ နာမ ဟောတိ, ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော, ယံ ကာယဒုစ္စရိတဿ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ ဝိပါကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိအာဒိအဋ္ဌာနပါဠိယာ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၁) ဝိရောဓော သိယာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကုသလကမ္မဇဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗေသန္တိ အတ္တနော,
(အနုဋီ၊၂၊၁၄။)ပရေသဉ္စ။ ဣဋ္ဌဿ အဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ယထာ ‘‘ကုသလကမ္မဇံ အနိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ကိဉ္စာပိ ‘‘အကုသလကမ္မဇံ ဣဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ န ဝုတ္တံ, တေန ပန နယဒဿနေန အကုသလကမ္မဇဿ အဘာဝေါ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ သော သံဝဏ္ဏနာဝသေန နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတေန ကုသလကမ္မဇမေဝ ဣဋ္ဌန္တိ ပုရိမပဒါဝဓာရဏဿ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။
ဣဒါနိ ‘‘ဟတ္ထိအာဒီနမ္ပီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ကုသလဝိပါကဿာတိ ဧတ္ထာပိ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏန္တိ အတ္ထော။ မနုဿာနန္တိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတရေသမ္ပိ စ အကုသလကမ္မဇံ အကုသလဝိပါကဿေဝ, ကုသလကမ္မဇဉ္စ ကုသလဝိပါကဿေဝ အာရမ္မဏန္တိ ဒဿိတောဝါယံ နယောတိ။ ကသ္မာ ပန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌမိဿိတေ ဝတ္ထုမှိ မနာပတာဝ သဏ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေန…ပေ… သက္ကာ ဝတ္တု’’န္တိ။ သုဋ္ဌု ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ ဧကန္တတော ဝိပါကေနေဝ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တေဟိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ သမ္မဒေဝ ဝုတ္တံ။ တံ အနုဂန္တွာတိ ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ အနုဂန္တွာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု, သဗ္ဗေသု ဝါ အာရမ္မဏေသု။
‘‘အနိဋ္ဌာ’’တိ ဝစနေနေဝ တေသံ ဣဋ္ဌတာ နိဝတ္တိတာတိ အာဟ ‘‘သဒိသတာ စ ရူပါဒိဘာဝေါယေဝါ’’တိ။ ဣဋ္ဌာနေဝ ရူပါဒီနိ ကာမဂုဏာတိ သုတ္တေ ဝုတ္တာနီတိ မိတ္တပဋိပက္ခော အမိတ္တော ဝိယ ဣဋ္ဌပဋိပက္ခာ အနိဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနိဋ္ဌာတိ…ပေ… ဝေါဟာရော ဝိယာ’’တိ။ သဗ္ဗာနိ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) ဝစနတော ကထံ အနိဋ္ဌာနံ ရူပါဒီနံ ကာမဂုဏဘာဝါပတ္တီတိ စေ? တေသမ္ပိ ဝိပလ္လာသဝသေန တဏှာဝတ္ထုဘာဝတော ပိယရူပဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ‘‘စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ဣဋ္ဌာနီ’’တိအာဒိသုတ္တပဒံ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆၊ ၂။၁၅၅၊ ၃။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၀) နီယတီတိ အာဟ ‘‘အတိသယေနာ’’တိအာဒိ။
ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဝသေန ပါဠိယံ ဟီနဒုကနိဒ္ဒေသော ပဝတ္တောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီသုပိ ဟီနပဏီတပဒေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝယဝယောဂေ သာမိဝစနံ, န ကတ္တရီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာန’’န္တိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ကသ္မာ ကမ္မဇဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော, န စတုသန္တတိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘သတ္တသန္တာန…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပဓာနတ္တာ ဟိ ကမ္မဇဝသေန အတ္ထံ ဝတွာ သေသေသု ‘‘ဧဝံ ဥတုသမုဋ္ဌာနာဒီသုပီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ အတိဒေသော
(အနုဋီ၊၂၊၁၅။)ကတော။ ‘‘တေဟိ တေဟီတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ အာသင်္ကတိ။ တထာ သတိ ဝိသယေ ဝါ သာမိဝစနေ လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတိ ‘‘န ကမ္မဇဝသေနေဝါ’’တိအာဒိနာ, ကမ္မဇဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဥပလက္ခဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
မရိယာဒါဘူတန္တိ ဥတ္တမမရိယာဒါဘူတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယဿ ယေဝ မနာပါ, တဿ တေဝ ပရမာ’’တိ။ တေသန္တိ ကာမဂုဏာနံ။ သဘာဝတောတိ လက္ခဏတော။
‘‘ဧကသ္မိံယေဝ အဿာဒနကုဇ္ဈနတော’’တိအာဒိနာ ‘‘ယသ္မာ တေယေဝ ရူပါဒယော ဧကော အဿာဒေတီ’’တိအာဒိကံ သုတ္တန္တဝိဝရဏံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝေ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနေ ဝိယ အနိဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ သညာဝိပလ္လာသေန အညေသုပိ အာရမ္မဏေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဝိဘာဂေါ နာမ အသင်္ကရော, ဝိတ္ထာရော စာတိ ‘‘ဝိဘတ္တ’’န္တိ ပဒဿ ‘‘ဝဝတ္ထိတံ, ပကာသိတ’’န္တိ စ အတ္ထမာဟ။ အညေသန္တိ အတိအဍ္ဎဒလိဒ္ဒါနံ။ ဣဒံ ဣဋ္ဌံ, အနိဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန အနိဋ္ဌံ, ဣဋ္ဌဉ္စ ဟောတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနိဋ္ဌံ ဣဋ္ဌန္တိ ဣဋ္ဌဿ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ, အနိဋ္ဌဿ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂဟဏေ ယထာသင်္ချံ ယောဇနာ။ ဣန္ဒြိယဝိကာရာပတ္တိအာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပုရေတရံ ပဝတ္တစိတ္တာဘိသင်္ခါရဝသေနာပိ ဟိ ဝိနာဝ သညာဝိပလ္လာသံ ဣဋ္ဌံ ‘‘အနိဋ္ဌ’’န္တိ, အနိဋ္ဌဉ္စ ‘‘ဣဋ္ဌ’’န္တိ ဂယှတီတိ။
တေန ဝိပါကေနာတိ တေန ကုသလာကုသလဝိပါကေန။ အာရမ္မဏဿ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတန္တိ ယတ္ထ တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ဗုဒ္ဓရူပါဒိကဿ ဂူထာဒိကဿ စ အာရမ္မဏဿ ယထာက္ကမံ ဣဋ္ဌတံ အနိဋ္ဌတဉ္စ နိဒဿေတိ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သညာဝိပလ္လာသေ အာရမ္မဏေန ဝိပါကနိယမဒဿနန္တိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ကုသလဝိပါကောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ အကုသလဝိပါကောဝါတိ ဧဝံ အာရမ္မဏေန ဝိပါကနိယမဒဿနံ။ အာရမ္မဏနိယမဒဿနတ္ထန္တိ ယံ ကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ, တံ ဣဋ္ဌံ နာမ။ ယံ အကုသလဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ, တံ အနိဋ္ဌံ နာမာတိ ဒဿနတ္ထံ။ အာရမ္မဏေန နိယာမိတော ဟိ ဝိပါကော အတ္တနော ဥပကာရကဿ အာရမ္မဏဿ နိယာမကော ဟောတီတိ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၆။)ဒွါရန္တရေ ဒုက္ခဿ ပစ္စယဘူတဿ အာရမ္မဏဿ ဒွါရန္တရေ သုခဝိပါကုပ္ပါဒနတော, ဒွါရန္တရေ သုခဿ ပစ္စယဘူတဿ အာရမ္မဏဿ ဒွါရန္တရေ ဒုက္ခဝိပါကုပ္ပါဒနတော ဝိပါကေန အာရမ္မဏနိယမဒဿနေန ဝိပါကဝသေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ဒဿိတာတိ ယောဇနာ။
֍ ဋ္ဌ ၇။ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန ကာရဏဘူတေန လက္ခဏဿ ဣန္ဒြိယာဒိသဘာဝဿ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာ, ဧဝံ သုပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန လက္ခဏသုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဒူရေ’’တိ အဝုတ္တဿာတိ လက္ခဏတော ‘‘ဒူရေ’’တိ အကထိတဿ။ ဝုတ္တမ္ပီတိ လက္ခဏတော ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ သုခုမရူပံ။
‘‘ဘိန္ဒမာနော’’တိ သမ္ဘိန္ဒမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မိဿကံ ကရောန္တော’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဘေဒနံ ဝိဘာဂကရဏမ္ပိ ဟောတိ, တသ္မာ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ‘‘ဘိန္ဒမာနော’’တိ ပဒဿ ‘‘ဝိသုံ ကရောန္တော’’တိ အတ္ထမာဟ။ တတိယဝိကပ္ပေ ပန ဘိန္ဒမာနောတိ ဝိနာသေန္တောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သန္တိကဘာဝံ ဘိန္ဒိတွာ ဒူရဘာဝံ, ဒူရဘာဝဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ သန္တိကဘာဝံ ကရောန္တော’’တိ။ န ဟိ သက္ကာ သန္တိကဿ တဗ္ဘာဝံ အဝိနာသေတွာ ဒူရဘာဝံ ကာတုံ, တထာ ဣတရဿာပိ။ သန္တိကဘာဝကရဏေန န ဘိန္ဒတိ န ဝိနာသေတိ, န စ ဩကာသဒူရတော လက္ခဏတော ဒူရံ ဝိသုံ ကရဏေန ဘိန္ဒတိ ဝိဘာဂံ ကရောတိ, နာပိ ဩကာသဒူရေန လက္ခဏတော ဒူရံ ဝေါမိဿကကရဏေန ဘိန္ဒတိ သမ္ဘိန္ဒတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘တိဓာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ဝိသုံ ကရောတိ, ဝေါမိဿကံ ကရောတီတိ ကရောတိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧတ္ထာပီ’’တိအာဒိနာ ယထာ ‘‘ဩကာသတော ဒူရမေဝ ဘိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထ ဩကာသတော ဒူရဿ ဩကာသတော သန္တိကဘာဝကရဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိနာသနံ ဘေဒနံ, ဧဝံ ‘‘န လက္ခဏတော ဒူရံ ဘိန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ လက္ခဏတော ဒူရဿ လက္ခဏတော သန္တိကဘာဝါကရဏံ အဘေဒနံ အဝိနာသနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဝေါမိဿကကရဏဝိဘာဂကရဏတ္ထတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဘိန္ဒမာနောတိ ဧတ္ထ စ အညထာ ဘေဒနံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပစ္ဆိမနယေ ဝိနာသနတ္ထမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဘေဒနံ ဣဓ စ အညထာ ဝုတ္တ’’န္တိ အဝေါစ။
ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၇။)၂။ ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈။ စက္ခာဒယော ပသာဒါတိ ဩဠာရိကတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါပသာဒါ, မနောမယတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ စက္ခုသောတပ္ပသာဒါ စ။ ကာယဝေါဟာရံ အရဟန္တီတိ ကာယန္တောဂဓတ္တာ ကာယေကဒေသတ္တာ စ ကာယောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ ကာယောတိ ဟိ အတ္တဘာဝေါပိ ဝုစ္စတိ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၊ ၃။၁၅၅), ကရဇကာယောပိ ‘‘သော ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၄)။ တဗ္ဗတ္ထုကာတိ စက္ခာဒိနိဿိတာ ကာယိကာတိ ပရိယာယေန ဝုတ္တာ, နိပ္ပရိယာယေန ပန စေတသိကာဝ။ ယထာဟ ‘‘ယံ တသ္မိံ သမယေ တဇ္ဇာစက္ခုဝိညာဏဓာတုသမ္ဖဿဇံ စေတသိကံ နေဝ သာတံ နာသာတံ စေတောသမ္ဖဿဇံ အဒုက္ခမသုခံ ဝေဒယိတ’’န္တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၅၂)။ ‘‘န ဟိ စက္ခာဒယော ကာယပ္ပသာဒါ ဟောန္တီ’’တိ ဣမိနာ ကာယပသာဒနိဿိတာ ဝေဒနာ နိပ္ပရိယာယေန ကာယိကာတိ ဒဿေတိ။ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုသလာကုသလာဗျာကတာဒိဘာဝါ သင်္ဂယှန္တိ။ တေနာတိ သုခါဒိဝေဒနေကဒေသဿ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝါဘာဝေန။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတနယတ္တာ ပါကဋတ္တာ အဒ္ဓါဝသေန, ဧကမုဟုတ္တာဒိပုဗ္ဗဏှာဒီသု ဥတုအာဒိနာ ရူပဿ ဝိယ ဝေဒနာယ ဝိဘာဂေါ န ဂယှတီတိ သမယဝသေန စ အတီတာဒိဘေဒေါ န ဒဿိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တာနမ္ပိ ဝေဒနာနံ စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟေတဗ္ဗတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝေဒနာသမုဒါယော’’တိ။ တေဟီတိ အဒ္ဓါသမယဝသေန အတီတာဒိဘာဝေဟိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိဘင်္ဂေ။ တေတိ ‘‘ဝေဒနေကဒေသာ’’တိ ဝုတ္တာ ကာယိကစေတသိကာဒိဘာဝေန ဘိန္နာ သုခါဒိဝေဒနာဝိသေသာ။ ယဒိ ဝေဒနေကဒေသာ ဧတ္ထ ဂဟိတာ, ခဏပရိစ္ဆိန္နာဝ တေ ဂဟေတဗ္ဗာ, န သန္တတိပရိစ္ဆိန္နာတိ အာဟ ‘‘ဧကသန္တတိယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေသူတိ သုခါဒိဘေဒေသု။ ဘေဒေါတိ ဝိသေသော။ တဿာတိ သုခါဒိဝိသေသဿ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ‘‘တံသဟိတတဒုပ္ပါဒကာ’’တိ ဧတ္ထာပိ တံ-သဒ္ဒေန သုခါဒိဝိသေသော ပစ္စာမဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သန္တတိ ပရိစ္ဆေဒိကာ ဘဝိတုံ အရဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သန္တတိခဏဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော, န အဒ္ဓါသမယဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာ’’တိ နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စာ အနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စာတိ ဝုတ္တာ, တံ ပန အတိက္ကန္တဟေတုပစ္စယကိစ္စန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တဿ နယဿ
(အနုဋီ၊၂၊၁၈။)ဥပလက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တမဇ္ဈဂတာတိ ဧတေန ဟေတုပစ္စယကိစ္စဝသေန ဝုတ္တနယံ ဒဿေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ ကုသလာကုသလကိရိယဝေဒနာနံ ရူပဿ ဝိယ, ဝိပါကာနံ ဝိယ စ အယံ နာမ ဇနကဟေတူတိ နိပ္ပရိယာယေန န သက္ကာ ဝတ္တုံ, ပရိယာယေန ပန အနန္တရပစ္စယဘူတော ဟေတူတိ ဝတ္တဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၁၁။ သန္တာပနကိစ္စန္တိ ပရိဍဟနကိစ္စံ။ ဇာတိအာဒိသင်္ကရန္တိ ဇာတိသဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယလောကုတ္တရတော သင်္ကရံ သမ္ဘေဒံ အကတွာ။ သမာနဇာတိယန္တိ ဧကဇာတိယံ။ သုခတော တဇ္ဇာတိယာ အဒုက္ခမသုခါ ပဏီတာတိ ယောဇေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမာနဘေဒေတိ ဘူမန္တရာဒိသမာနဝိဘာဂေ။ ဥပဗြူဟိတာနံ ဓာတူနန္တိ ဥဠာရရူပသမုဋ္ဌာပနေန ပဏီတာနံ ရူပဓမ္မာနံ။ ဝိဗာဓိတာနန္တိ နိပ္ပီဠိတာနံ မိလာပိတာနံ။ ဥဘယန္တိ သုခါဒိဒွယံ။ ဧတ္ထ စ ခေါဘနာ, အာလုဠနာ စ ကာယိကသုခဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိသန္ဒနာ ဈာနသုခဿ။ မဒယနာ ကာမသုခဿ။ တထာ ဆာဒနာ။ အာသိဉ္စနာ သဗ္ဗဿ။ ဆာဒနာ အာသိဉ္စနာ ဝါ သဗ္ဗဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သဘာဝါဒိဘေဒေန စာတိ သဘာဝပုဂ္ဂလလောကိယာဒိဘေဒေန စ။ ဧကန္တပဏီတေ လောကုတ္တရေ ဟီနပဏီတာနံ ပဋိပဒါနံ ဝသေန ဟီနပဏီတတာ။ ဧကန္တဟီနေ အကုသလေ ဆန္ဒာဒိဝသေန ဟီနပဏီတတာ, ဩဠာရိကသုခုမတာ စ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာ ဩဠာရိကာ, သာ ဟီနာ။ ယာ သုခုမာ, သာ ပဏီတာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၁)။ အကုသလာဒီသု ဒေါသသဟဂတာဒိအန္တရဘေဒဝသေန ဥပါဒါယုပါဒါယ ဩဠာရိကသုခုမတာ တံတံဝါပနဝသေန ဝုစ္စတိ, န ကုသလာကုသလာဒိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘တံတံဝါပနဝသေန ကထနေပိ ပရိဝတ္တနံ နတ္ထီ’’တိ။ ဒေါသုဿန္နတာယာတိ ကိလေသာဓိကတာယ။ တထာတိ ဒေါသုဿန္နတာယ။ ကထံ ပန ကုသလေသု ဒေါသုဿန္နတာ? ဥပနိဿယဝသေန, ကိလေသာဓိကေဟိ သန္တာနေ ပဝတ္တမာနာ ကုသလာ ဓမ္မာ ကိလေသေဟိ သမ္ဗာဓပ္ပတ္တိယာ တိဏာဒီဟိ သမ္ဗာဓပ္ပတ္တာနိ ဝိယ သဿာနိ ဝိပုလဖလဥဠာရဖလာ န ဟောန္တီတိ။ တထာတိ မန္ဒဒေါသတာယ။ ကုသလာနံ မန္ဒဒေါသတာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဩဠာရိကသုခုမနိကန္တီတိ ဧတ္ထ အန္တောဂဓဝိသေသံ နိကန္တိယာ ဩဠာရိကသုခုမတာသာမညံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟေတ္ထ ဩဠာရိကသာမညေန
(အနုဋီ၊၂၊၁၉။)ဩဠာရိကောဠာရိကတရောဠာရိကတမာ နိကန္တိယော ဂယှန္တိ, တထာ သုခုမသုခုမတရသုခုမတမာ သုခုမတာသာမညေန ဂယှန္တီတိ။ သုခုမတမနိကန္တိဝတ္ထုန္တိ စေတ္ထ ယာဝ ဘဝဂ္ဂံ ဝိပဿနာဉာဏဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၃။ ယဒိ သိယာတိ ယဒိ အသမ္ပယောဂေါ ဝိသံသဋ္ဌော သိယာ။
သန္တိကတော အကုသလတောတိ အကုသလဘာဝေန သန္တိကတော လောဘသဟဂတာဒိအကုသလဝေဒယိတတော။ အကုသလာတိ ဒေါသသဟဂတာဒိအကုသလဝေဒနာ ဒူရေတိ ယထာ ဥဒ္ဓရီယတိ။ တတော ဒူရတော ကုသလတောတိ တတော အကုသလတော ဒူရတော ကာမာဝစရာဒိကုသလဝေဒယိတတော ကုသလာ ကာမာဝစရာဒိကုသလဝေဒနာ။ ‘‘န သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ ဥဒ္ဓရိတုံ အသက္ကုဏေယျတံ ‘‘တထာ ဟိ သတီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ ဝုတ္တနယေန သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏမေဝ ဟောတိ, တထာ သတိ အတ္ထဝိသေသော န ဟောတိ, ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရသန္တိကတာ ဣဓ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ သန္တိကတော သန္တိကုဒ္ဓရဏဉ္စ န သက္ကာ ကာတုံ အတ္ထဝိသေသာဘာဝတော, အနဓိပ္ပေတတ္တာ စာတိ အဓိပ္ပါယော။
နနု စ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန အတ္ထေဝ အတ္ထဝိသေသောတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဒူရဒူရတရတာယ ဝိယ သန္တိကသန္တိကတရတာယ စ အနဓိပ္ပေတတ္တာ’’တိ။ ယာတိ အကုသလဝေဒနာ။ တတောတိ ကုသလဝေဒယိတတော။ ဣဓ ဝုတ္တဿ ဒူရဿာတိ ဣမသ္မိံ ဝေဒနာက္ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ ကုသလာဗျာကတာဟိ ဝေဒနာဟိ ဒူရေ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၃) ဝုတ္တဿ ဒူရဿ။ ဒူရတော အစ္စန္တဝိသဘာဂတ္တာတိ ယတော ယံ ‘‘ဒူရေ’’တိ ဝုတ္တံ, တတော အစ္စန္တဝိသဒိသတ္တာ တဿ ဝသေန ဒူရေ သန္တိကံ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိတုံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ဟေဋ္ဌာ ယာ ဝေဒနာ ယာယ ဝေဒနာယ ဒူရေတိ ဝုတ္တာ, သာ ဧဝ တဿာ ကေနစိပိ ပရိယာယေန သန္တိကေတိ န ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗာတိ။ သန္တိကေတိ ဝုတ္တဝေဒနံယေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဘိန္နေတိ လောဘသဟဂတာဒိဝသေန ဝိဘတ္တေ။ တတ္ထေဝါတိ ‘‘သန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တအတ္ထေ ဧဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အကုသလာ ဝေဒနာ အကုသလာယ ဝေဒနာယ သန္တိကေ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တအကုသလာယ ဝေဒနာယမေဝ လောဘသဟဂတာဒိဝသေန ဝိဘတ္တာယ ဒူရဘာဝေါပိ လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ သေသေသုပီတိ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၀။)ယဒိ သန္တိကတော ဒူရံ လဗ္ဘတိ, ယဒဂ္ဂေန ဒူရံ လဗ္ဘတိ, တဒဂ္ဂေန ဒူရတော သန္တိကံ ဥဒ္ဓရိယေယျာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဥပါဒါယုပါဒါယ ဒူရတော စ သန္တိကံ န သက္ကာ ဥဒ္ဓရိတု’’န္တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – ယံ သန္တိကတော ဒူရံ လဗ္ဘတိ, ယဒိပိ တံ ဝိသဘာဂဋ္ဌေန လဗ္ဘတိ, တထာပိ ယံ တတ္ထ သန္တိကံ လဗ္ဘတိ, တံ သဘာဂဋ္ဌေနေဝ လဗ္ဘတီတိ သန္တိကတောဝ သန္တိကံ ဥဒ္ဓဋံ သိယာတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝိသဘာဂဋ္ဌေန ဒူရတာ, သဘာဂဋ္ဌေန စ သန္တိကတာ ဣစ္ဆိတာ, တသ္မာ။ လောဘသဟဂတာယ ဒေါသသဟဂတာ ဝိသဘာဂတာယ ဒူရေ သမာနာ ကထံ သန္တိကေ ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ နနု တာသံ အကုသလသဘာဂတာ လဗ္ဘတေဝါတိ တတ္ထ ဥတ္တရမာဟ ‘‘ဝိသဘာဂတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘေဒံ အဂ္ဂဟေတွာ န ပဝတ္တတီတိ ဘေဒံ ဝိသေသံ အသဒိသတံ ဂဟေတွာ ဧဝ ပဝတ္တတိ ဝိသဘာဂတာ။ ဒူရတာယာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာယ ဒူရတာယ သဘာဂဿ အဗျာပကတ္တာ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ န သက္ကာ ကာတုံ။ သတိ ဟိ သဘာဂဗျာပကတ္တေ သိယာ သန္တိကတာတိ ဒူရတော သန္တိကုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ။ သဘာဂတာတိ သာမညံ။ ဘေဒန္တိ ဝိသေသံ။ အန္တောဂဓံ ကတွာဝါတိ အဘိဗျာပေတွာဝ။ ဝိသဘာဂဗျာပကတ္တာ သန္တိကတာယာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတဝိသဘာဂံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တနတော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသန္တိကတာယ သန္တိကတော ဒူရုဒ္ဓရဏံ သက္ကာ ကာတုံ။ တမေဝတ္ထံ ‘‘အကုသလတာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါကဋံ ကရောတိ။
ဝေဒနာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇။ တဿာပီတိ သညာယပိ။ တဗ္ဗတ္ထုကတ္တာတိ စက္ခုဝတ္ထုကတ္တာ။ ပဋိဃဝိညေယျောတိ ယထာဝုတ္တပဋိဃတော ဝိဇာနိတဗ္ဗော ပဋိဃဝသေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာတိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ။
ဝိညေယျဘာဝေ, န ဥပ္ပတ္တိယန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဝစနန္တိ သဒ္ဒေါ, နာမန္တိ အတ္ထော။ ဝစနာဓီနာတိ ဂဟေတဗ္ဗတံ ပတိ သဒ္ဒါဓီနာ, နာမာယတ္တဂဟဏာတိ အတ္ထော။ ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ နာမရူပဒုကေ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၁၀၁-၁၀၈) ဝုတ္တမေဝ။ အဓိဝစနံ
(အနုဋီ၊၂၊၂၁။)ပညတ္တိပကာသကံ ဉာပကံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အဓိဝစနာ ယထာ အရိသသောတိ။ တတောဇောတိ အဓိဝစနသင်္ခါတတော အရူပက္ခန္ဓတော ဇာတော။ အရူပက္ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ ဖဿေပိ ယထာဝုတ္တော အတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ဖဿောယေဝ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ န ကေဝလံ မနောဒွါရိကဖဿေ ဧဝ, အထ ခေါ ပဉ္စဒွါရိကဖဿေပိ ‘‘ဝိညေယျဘာဝေ ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ အဓိဝစနာ’’တိအာဒိဝုတ္တပ္ပကာရော အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဣတီတိ တသ္မာ။ တေန ပရိယာယေနာတိ မနောသမ္ဖဿဇပရိယာယေန။ တတောဇာပီတိ ပဉ္စဒွါရိကဖဿဇာတာပိ။ အညပ္ပကာရာသမ္ဘဝတောတိ ပဋိဃသမ္ဖဿဇပရိယာယဿ အသမ္ဘဝတော။ အာဝေဏိကံ ပဋိဃသမ္ဖဿဇတာ။ ပကာရန္တရံ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇတာ။
ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ ပဉ္စဒွါရိကဖဿေဟိ ဥပ္ပန္နသညာ ပရိယာယတော နိပ္ပရိယာယတော စ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ စတ္တာရောပိ အရူပိနော ခန္ဓာ ဧဝံ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေ သညာဝ ကသ္မာ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနန္တိ ဝေဒနာသင်္ခါရဝိညာဏက္ခန္ဓာနံ။ အတ္ထဝသေနာတိ ‘‘ဝစနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ အဓိဝစနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တအတ္ထဝသေန အနွတ္ထတာဝသေန။ အတ္တနော ပတ္တမ္ပိ နာမန္တိ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော အနုပ္ပတ္တမ္ပိ နာမံ။ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ သဘာဝနိရုတ္တိ။ ပုဗ္ဗေ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ သာဓာရဏောပိ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇဝေါဟာရော ရုဠှိဝသေန သညာယ ဧဝ ပဝတ္တောတိ ဝတွာ ဣဒါနိ သော တဒညာရူပက္ခန္ဓသာဓာရဏော သညာယ နိဝေသိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ရဇ္ဇိတွာ ဩလောကနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကနာဒိ ဝိယ ရဇ္ဇိတွာ သဝနာဒိပိ သင်္ဂယှတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တထာသောတာဝဓာနာဒိနောပိ ရတ္တတာဒိဝိဇာနနနိမိတ္တတာသမ္ဘဝတော။ စက္ခုသမ္ဖဿဇာသညာယ ပန ပါကဋဘာဝံ နိဒဿနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဩလောကနံ စက္ခုဝိညာဏဝိသယသမာဂမေ’’တိအာဒိမာဟ။
ဩလောကနဿ အပါကဋဘာဝေ ရတ္တတာဒိဝိဇာနနံ န ဟောတိ, ပါကဋဘာဝေ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပသာဒဝတ္ထုကာ ဧဝါ’’တိ။ ‘‘အညံ စိန္တေန္တ’’န္တိ ယံ ပုဗ္ဗေ တေန ကထိတံ, ကာယေန ဝါ ပကာသိတံ, တတော အညံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ စိန္တေန္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဉာတ’’န္တိ။
သညာက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၂။)၄။ သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀။ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာတိ ဧတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ပဌမံ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ ဘုမ္မဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဟိ ပဓာနံ ဒဿိတ’’န္တိ။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာဝ ပဓာနံ ဒဿိတန္တိ ဣမမတ္ထံ ဂဟေတွာ ‘‘ယဒိ ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဓာနမေဝ ဒဿိတ’’န္တိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပရိမကောဋိဂတဘာဝေနာ’’တိအာဒိနာ တံ ပရိဟရတိ။ ပဓာနဿေဝ ဒဿနံ။ ပဓာနေ ဟိ ဒဿိတေ အပ္ပဓာနမ္ပိ အတ္ထတော ဒဿိတမေဝ ဟောတီတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရာ ပန တာယ ဂဟိတာယ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ယံ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယံ လဗ္ဘတိ, တံ ဥပရိမကောဋိယမ္ပိ လဗ္ဘတိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိ ဟိ သဗ္ဗဗျာပိကာ’’တိ။ ဒုတိယေ ကရဏနိဒ္ဒေသတံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော’’တိ အာဟ။ အာဂမနကိရိယာ ဟိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကရဏဘာဝေန တတ္ထ ဝုတ္တာတိ။ ယထာ စ အာဂမနကိရိယာယ, ဧဝံ ဝစနကိရိယာယပိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကရဏဘာဝေါ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမေပိ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧကူနပညာသပ္ပဘေဒေ’’တိ ဣဒံ လောကိယစိတ္တုပ္ပါဒေ ပါဠိအာဂတာနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ ဥပရိမကောဋိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေဝါပနကဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပရိမကောဋိယာ ဂယှမာနာယ ‘‘တေပညာသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, လောကုတ္တရစိတ္တုပ္ပါဒဝသေန ပန ‘‘သတ္တပညာသာ’’တိ။
သင်္ခါရက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
သမုဂ္ဂမ-ပဒဿ တတွတော ပရိယာယတော စ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သဉ္ဇာတိယံ အာဒိဥပ္ပတ္တိယ’’န္တိ။ ဘေဒတော ပန သမာယောဂေ ဥဂ္ဂမနန္တိ။ တတ္ထ ကေန သမာယောဂေ, ကုတော, ကထဉ္စ ဥဂ္ဂမနန္တိ ဝိစာရဏာယံ အာဟ ‘‘တံတံပစ္စယသမာယောဂေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထေဝါတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဧဝ။ တတ္ထ ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိပုဏ္ဏာ သမုဂ္ဂစ္ဆန္တိ။ ယထာဓိဂတာနံ အဓိဂတပ္ပကာရာနံ, ပဋိသန္ဓိကာနန္တိ အတ္ထော။ ဩပပါတိကသမုဂ္ဂမေနေဝ စေတ္ထ သံသေဒဇသမုဂ္ဂမောပိ ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ပဉ္စက္ခန္ဓပရိယာပန္နာနံ တဒါ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ
(အနုဋီ၊၂၊၂၃။)ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ တတ္ထ သံသေဒဇာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎန္တိ, ဣတရေ န ဝဍ္ဎန္တီတိ ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏံ။ သုခုမဇာတိယလောမာ ဧဝ ကိရ ကေစိ ဧဠကာ ဟိမဝန္တေ ဝိဇ္ဇန္တိ, တေသံ လောမံ သန္ဓာယ ‘‘ဇာတိမန္တဧဠကလောမ’’န္တိ ဝုတ္တံ အတိသုခုမတ္တာ တေသံ လောမာနံ။ ကေစိ ပန ‘‘အဇပါကတိကေဠကာဒီဟိ သင်္ကရရဟိတာနံ တေသံ ဧဠကဝိသေသာနံ နိဗ္ဗတ္တေဠကဿ လောမံ ဇာတိဥဏ္ဏာ, တမ္ပိ တင်္ခဏနိဗ္ဗတ္တဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဂဟိတဿာတိ အပရေ။ ဧဝံသဏ္ဌာနန္တိ ဇာတိဥဏ္ဏံသုနော ပဂ္ဃရိတွာ အဂ္ဂေ ဌိတတေလဗိန္ဒုသဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂေါတိ ရူပပဋိစ္ဆန္နော သဏ္ဌာနပဋိစ္ဆန္နော စ။
သန္တတိမူလာနီတိ တသ္မိံ ဘဝေ ရူပသန္တတိယာ မူလဘူတာနိ။ အနေကိန္ဒြိယသမာဟာရဘာဝတောတိ ယထာရဟံ စက္ခာဒိအနေကိန္ဒြိယသံဃာတဘာဝတော။ ပဓာနင်္ဂန္တိ ဥတ္တမင်္ဂံ သိရော။
န တဿ တဿ ခန္ဓဿ ပရိပုဏ္ဏတံ, တံတံခန္ဓေကဒေသဿေဝ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ကာမာဝစရာနန္တိ ကာမာဝစရသတ္တာနံ။ ပရိဟီနာယတနဿာတိ ပရိဟီနဿ စက္ခာဒိအာယတနဿ ဝသေန။ တတ္ထ ဒုဂ္ဂတိယံ အန္ဓဿ စက္ခုဒသကဝသေန, ဗဓိရဿ သောတဒသကဝသေန, အန္ဓဗဓိရဿ ဥဘယဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နပုံသကဿ ပန ဘာဝဟာနိ ဝုတ္တာ ဧဝ။ တထာ အန္ဓဗဓိရာဃာနကဿ စက္ခုသောတဃာနဝသေန။ တံ ပန ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ရူပါဝစရာနံ ပန စက္ခုသောတဝတ္ထုဇီဝိတဝသေန စတ္တာရိ သန္တတိသီသာနီတိ ဣတရေသံ ဝသေန သန္တတိသီသဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တေသန္တိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ။ ဝတ္ထုဘာဝေနာတိ ဝိစာရဏာယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန။ ပဋိသန္ဓိယံ ဥပ္ပန္နာ ပဝတ္တာ ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တိက္ခဏေ စ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဒဿေတိ။ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘ပဉ္စသု ခန္ဓေသူ’’တိ အယံ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော။ အညထာတိ နိဒ္ဓါရဏေ အနဓိပ္ပေတေ။ ‘‘ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထေ’’တိ ဣဒံ ဝိသယာဒိအတ္ထာနံ ဣဓာသမ္ဘဝတော ဝုတ္တံ။ ဥဘယန္တိ ရူပါရူပံ။ ရူပါရူပသန္တတိန္တိ ရူပသမုဋ္ဌာပကံ ရူပသန္တတိံ အရူပသန္တတိဉ္စ။ ‘‘ဝတ္ထု ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလံ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ န ပဋိသန္ဓိက္ခဏံ ဧဝ, နာပိ ဝတ္ထုရူပံ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗရူပါနံ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဒုဗ္ဗလတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘တဒါ ဟီ’’တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ကာရဏဝစနံ။ တတ္ထ တန္တိ ရူပံ။ ‘‘ကမ္မက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ ဣဒံ န ကမ္မဇတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ
(အနုဋီ၊၂၊၂၄။)ကမ္မဇဿ ပဌမုပ္ပတ္တိယံ အပတိဋ္ဌိတတံ သန္ဓာယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတော ပရန္တိ တတော ပဋိသန္ဓိတော ပရံ။ သဒိသသန္တာနေ ယထာ ပတိဋ္ဌိတံ, န တထာ ဝိသဒိသသန္တာနေတိ အာဟ ‘‘သမာနသန္တတိယ’’န္တိ။
အင်္ဂဘာဝန္တိ ကာရဏဘာဝံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဟာယဘာဝ’’န္တိ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ယေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ, တေသံ ပဋိသန္ဓိယံ စိတ္တစေတသိကဓမ္မာနံ။ တဒါတိ ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ စ ရူပုပ္ပါဒနမေဝ နတ္ထိ။ အနန္တရာဒိပစ္စယလာဘေန ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဧဝ စိတ္တဿ ဗလဝဘာဝေါ, န ဣတရတြ။ တေနာဟ ‘‘ယဒါ စ ရူပုပ္ပါဒနံ, တဒါ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ’’တိ။
ယေဟာကာရေဟီတိ အာဟာရိန္ဒြိယပစ္စယာဒိအာကာရေဟိ။ ယထာသမ္ဘဝံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဖဿာဒယော အာဟာရာဒိဝသေန ယထာရဟံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝိပါကာဗျာကတာ အာဟာရာ သမ္ပယုတ္တကာနံ ခန္ဓာနံ, ကဋတ္တာ စ ရူပါနံ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၉)။
စုတိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ, စုတိစိတ္တေန ဝါ ကာရဏဘူတေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ။ တတော ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိယာတိ ယထာ စုတိစိတ္တတော အာသန္နေဟိ ပုရိမတရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ရူပံ ဘဝန္တရေ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ စုတိစိတ္တေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ အနုပစ္ဆိန္နေပိ ဝဋ္ဋမူလေတိ အကာရဏံ ဝဋ္ဋမူလာဝူပသမော စုတိစိတ္တဿ ရူပုပ္ပါဒနေတိ ဒဿေတိ။
အရူပဿာတိ အာရုပ္ပဿ။
ဥတုနာတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေန ဥတုနာ။ သမုဋ္ဌိတေ ရူပေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ရူပေ သမုဋ္ဌိတေ ပဋိသန္ဓိအနန္တရံ ပဌမဘဝင်္ဂစိတ္တံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဥပ္ပါဒနိရောဓက္ခဏာတိ ယထာဝုတ္တေသု သောဠသသု စိတ္တေသု အာဒိစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏော, သောဠသမစိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏော စာတိ ဝဒန္တိ, ရူပဿေဝ ပန ဥပ္ပါဒနိရောဓက္ခဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဓရမာနက္ခဏေ ဧဝါတိ တဿ ဥတုနော ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဧဝ ယဒိ ဂဟိတာ, ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ သောဠသဟေဝ စိတ္တေဟိ တဿ ဓရမာနတာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဥပ္ပါဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာတိ
(အနုဋီ၊၂၊၂၅။)ဥတုနော ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပါဒက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ နိရောဓက္ခဏော အထ ဂဟိတော, ‘‘သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ဥပ္ပါဒက္ခဏသဟိတေန စ ဧကဿ စိတ္တက္ခဏဿ ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုက’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ နိရောဓက္ခဏဿ ဗဟိကတတ္တာ။
ဧဝံ ဥပ္ပါဒနိရောဓက္ခဏေသု ဂဟိတေသု အဂ္ဂဟိတေသု စ သောဠသသတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ, တတော အဓိကစိတ္တက္ခဏာယုကတာ စ သိယာတိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဌိတပက္ခံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဿ ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသူတိ တဿ ဥတုနော ဓရမာနက္ခဏေ ဥပ္ပန္နေသု သောဠသသု စိတ္တေသု ပဋိသန္ဓိပိ ယသ္မာ ဂဟိတာ, တသ္မာ ဥတုနော ဥပ္ပါဒက္ခဏော ဓရမာနက္ခဏေ ဂဟိတောတိ နိရောဓက္ခဏေ အဂ္ဂဟိတေ ‘‘ရူပေ ဓရန္တေယေဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ, တံ ပန သတ္တရသမေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဝက္ခမာနာ အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာ။ ဂဟိတေ ဝါ နိရောဓက္ခဏေ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ’’တိ ဣဒံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏော ဂဟိတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာယံ ‘‘ဒွေ ဘဝင်္ဂါနိ, အာဝဇ္ဇနံ, ဒဿနံ, သမ္ပဋိစ္ဆနံ, သန္တီရဏံ, ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ, ပဉ္စ ဇဝနာနိ, ဒွေ တဒါရမ္မဏာနိ, ဧကံ စုတိစိတ္တန္တိ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ ဟောန္တိ, အထာဝသေသဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇), တထာ တဒါရမ္မဏပရိယောသာနာနိ, ‘‘ဧကံ စုတိစိတ္တံ, တဒဝသာနေ တသ္မိညေဝ ဧကစိတ္တက္ခဏဋ္ဌိတိကေ အာရမ္မဏေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) စ ဝက္ခတိ။ တသ္မာ ရူပဿ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာယပိ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ အဓိပ္ပေတာ’’တိ။ တထာပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘဝင်္ဂစလနဿ ပစ္စယော ဟောတိ, န ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝါတိ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဩဇာယ သဘာဝသုခုမတာ ဥပါဒါရူပဘာဝတော။ ဧတ္ထ စ မာတရာ အဇ္ဈောဟဋာ ဩဇာ ဗာဟိရဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝိယ ဂဗ္ဘမလ္လိနာ တသ္မိံ သန္တာနေ ဩဇဋ္ဌမကရူပုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဟောတိ။ အာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပပဝေဏိယာ ဩဇာယ ဝိယ သေသတိသန္တတိဩဇာယ ရူပုပ္ပါဒနန္တိ ဥဒရိယေ ဩဇာ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတိ ဥတုသမုဋ္ဌာနဘာဝတော, ဥပါဒိန္နကဋ္ဌာနေ ဧဝ ပန သမုဋ္ဌာပေတိ, ရသဟရဏီဟိ ဂန္တွာ ကာယာနုသဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၆။)စိတ္တဉ္စေဝါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ပဋိယောဂီနံ ကမ္မမေဝ သမုစ္စိနောတိ, န စိတ္တေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေတိ ကတွာ အာဟ ‘‘စိတ္တဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘စိတ္တုပ္ပါဒံ ဂဏှာတိ ‘စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁) ဝိယ, န ကမ္မစေတနံ ဝိယ ဧကဓမ္မမေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ယထာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ ဟေတုအာဒယော စိတ္တသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ သမုဋ္ဌာပကာဝ, ဧဝံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပဿ ကမ္မသမ္ပယုတ္တာပီ’’တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတွာ တဿ ပရိဟာရံ ဝတ္တုံ ‘‘ကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။
ရူပဿာတိ ရူပက္ခဏဿ, ရူပဿ ဝါ အဒ္ဓုနော။ နယဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဧကက္ခဏေ ပါတုဘာဝေါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတော ပရမ္ပိ ရူပါရူပါနံ သဟုပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော’’တိ။ ယထာ စ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဧဝါ’’တိ နိယမော န ဂဟေတဗ္ဗော, ဧဝံ ‘‘ဧကက္ခဏေ ဧဝ ပါတုဘာဝေါ’’တိပိ နိယမော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ပနေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံဒီပနတ္ထမေဝါတိ အသမာနကာလတာဒီပနတ္ထမေဝ, န သဟုပ္ပါဒဒီပနတ္ထံ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒကထာ ဟိ အယန္တိ။
ယဒိ ဧဝန္တိ ယထာ ဖလပတ္တာနိ, ဧဝံ ရူပါရူပဓမ္မာ ယဒိ ဒန္ဓလဟုပရိဝတ္တိနော။ အသမာနဒ္ဓတ္တာတိ အတုလျကာလတ္တာ။ နိစ္ဆိဒ္ဒေသူတိ နိဗ္ဗိဝရေသု။ တေန နိရန္တရပ္ပဝတ္တိံ ဧဝ ဝိဘာဝေတိ။ အယန္တိ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒကထာ။ စိတ္တဇရူပါဒီနံ န တထာ နိရန္တရဘာဝေန ပဝတ္တိ, ယထာ ကမ္မဇရူပါနန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာ’’တိ။ ကမ္မဇရူပါနံ ဝါ ဣတရေသံ မူလဘာဝတော ပဓာနန္တိ ‘‘ကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အစိတ္တုပ္ပါဒကတ္တာ အဗျာဗဇ္ဈတာယ နိရောဓသမာပတ္တိယာ နိဗ္ဗာနပဋိဘာဂတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဒေ ပဒံ အက္ကမိတွာတိ လကုဏ္ဍကပါဒတာယ အတ္တနော အက္ကန္တပဒသမီပေ ပဒံ နိက္ခိပိတွာ။ ယော ဟိ သီဃပဒဝိက္ကမော လကုဏ္ဍကပါဒေါ, သော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘လဟုံ လဟုံ အက္ကမိတွာတိ အတ္ထော’’တိ။ သဟေဝ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ရူပံ ကမ္မဇမိဓာဓိပ္ပေတန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဥတုဇံ ပန စုတိတော ဥဒ္ဓမ္ပိ ပဝတ္တတိ ဧဝ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ရူပဿ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာ, အရူပဿ တတော ဧကဘာဂေါ’’တိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၂၀ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) ဧဝံ ဝုတ္တံ အဒ္ဓါနပ္ပကာရံ။
ဧကုပ္ပါဒတောတိ သမာနုပ္ပါဒတော။ သမာနတ္ထော ဟိ အယံ ဧက-သဒ္ဒေါ။ ဧကော ဒဋ္ဌဗ္ဗာကာရောတိ ဧကော ဉာတပရိညာယ ပဿိတဗ္ဗာကာရော။
(အနုဋီ၊၂၊၂၇။)ဧဝဉှိ သောဠသာကာရာ သိယုံ, ဣတရထာ ဝီသတိ, တတော အဓိကာ ဝါ ဧတေ အာကာရာ ဘဝေယျုံ။ တဿာတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇဿ။ ဟေဋ္ဌာ သောဠသကေတိ ပရိယောသာနသောဠသကဿ အနန္တရာတီတသောဠသကေ။ ပစ္ဆိမဿာတိ တတ္ထ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ။ နာနာနိရောဓဘာဝံ ဝိယ ဧကုပ္ပါဒဘာဝမ္ပိ ပစ္ဆိမကမ္မဇဿ ဌပနေ ကာရဏံ အနိစ္ဆန္တော ‘‘ယဒိ ပနာ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ ‘‘သဗ္ဗမ္ပီ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ အတိပ္ပသင်္ဂံ ဒဿေတိ။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ နာနုပ္ပါဒံ ဧကနိရောဓံ။ ဂဟေတဗ္ဗံ ဧကုပ္ပါဒနာနာနိရောဓံ။ ဥဘယမ္ပိ တဒါ နတ္ထိ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မဇရူပဿ အနုပ္ပတ္တိတော’’တိ။ တတော ပုဗ္ဗေတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပုပ္ပဇ္ဇနတော ဩရံ။ အညဿာတိ ယဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ, တတော အညဿ စိတ္တဿ။ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ ဧကုပ္ပါဒတာ, ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ နာနာနိရောဓတာ စ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဌိတိဘင်္ဂက္ခဏေသု ဥပ္ပန္နရူပါနိ ဝဇ္ဇေတွာ’’တိ။ တေနာတိ ရူပေန။ ‘‘သင်္ခလိကဿ ဝိယ သမ္ဗန္ဓော’’တိ ဧတေန အဝိစ္ဆိန္နသမ္ဗန္ဓော ဣဓ ‘‘ပဝေဏီ’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေတိ။ အညထာတိ ဝိစ္ဆိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဝေဏီ’’တိ ဝုစ္စမာနေ။ န ဟိ ရူပဓမ္မာနံ အရူပဓမ္မာနံ ဝိယ အနန္တရပစ္စယဘာဝေါ အတ္ထီတိ ရူပဓမ္မာနံ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နရူပဓမ္မေ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဋ္ဌစတ္တာလီသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန ဂဟဏေ ဧကူနပညာသာဝ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဧကူနပညာသကမ္မဇိယဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။
သုဒီပနတ္တာတိ သုခဒီပနတ္တာ, နယဒဿနဘာဝေန ဝါ သုဋ္ဌု ဒီပနတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေန ဟိ နယေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တန္တိ ရူပံ။ တေနာတိ ရူပေန။ ဥဘယတ္ထာတိ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိယံ, တတော ပုဗ္ဗေ စ။ အညဿာတိ ဧကဿ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတော အညဿ စိတ္တဿ။ တဿာတိ ရူပဿ။ ဧတ္ထ စ ပစ္ဆိမကမ္မဇရူပပ္ပဝတ္တိယံ နိရုဇ္ဈနကန္တိ ဝုတ္တံ တတော ပုရေတရပ္ပဝတ္တံ ရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုသန္တတိကရူပေနာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တသင်္ဂဟဂမနဒဿနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နာနုပ္ပါဒေကနိရောဓတာဒီပနေ။ ဌိတိက္ခဏေတိ အရူပဿ ရူပဿ စ ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နဿ ရူပဿ စ အရူပဿ စ ဒဿိတတ္တာ။ အဒဿိတဿာတိ ယထာ ဧဝ ဧတ္ထ, ဧဝံ တတ္ထ ဝိဘဇိတွာ အဒဿိတဿ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပစ္ဆိမကမ္မဇေန ဒီပနာယံ သမတိံသကမ္မဇရူပဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ အာဟ ‘‘သမတိံသ…ပေ… ယောဇိတ’’န္တိ။ တတော ကမ္မတော ဇာတာ တံကမ္မဇာ, တေသု။ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော, ဇီဝိတဉ္စ တံ သင်္ခါရော စာတိ ဇီဝိတသင်္ခါရော, အာယု။ ဇီဝိတေန သင်္ခရီယန္တီတိ ဇီဝိတသင်္ခါရာ, ဥသ္မာဒယော။
(အနုဋီ၊၂၊၂၈။)အညဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေတိ ယဿ စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ အညဿ တတော သတ္တရသမဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ, ဌိတိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ အညဿ ဌိတိက္ခဏေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဣဒံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈန္တမ္ပိ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ သန္ဓာယ ပါဠိ ပဝတ္တာ, အဋ္ဌကထာယံ ပန ကမ္မဇရူပန္တိ သာ တာယ ကေန ကာရဏေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘စတု…ပေ… ဘဝိတဗ္ဗတ္တာ’’တိ, နိပ္ဖန္နဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော စာယံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနဿ…ပေ… ကမ္မာဒိသမုဋ္ဌာနဿာပိ အယမေဝ ခဏနိယမော’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ)။ ဧတေဟီတိ ယထာနီတော ယမကပါဌော, ‘‘ကာယသင်္ခါရော စိတ္တသမုဋ္ဌာနော’’တိအာဒိကော အဋ္ဌကထာပဒေသောတိ ဧတေဟိ။ နတ္ထိယေဝ ဧကုပ္ပါဒဧကနိရောဓဒီပနတောတိ အဓိပ္ပါယော။ တေန ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန စိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တရသမေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိအာဒိ။
ပုန ‘‘ဧတေဟီ’’တိ ဣမိနာ ဧကုပ္ပါဒနာနာနိရောဓနာနုပ္ပါဒဧကနိရောဓဒီပနဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာပဒေသာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဥဘယတ္ထာပိ ဝါ ဧတေဟိ အာစရိယေဟီတိ အတ္ထော။ တတိယော ဘာဂေါ, တေန အဓိကာ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ တတိယ…ပေ… ယုကတာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတိယ ဘာဂေါတိ စ ဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိက္ခဏေ ဥပါဒါယ ဘင်္ဂက္ခဏော အဓိပ္ပေတော။ ယသ္မိံ ဧကာဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ, အဝသေသပဉ္စစိတ္တက္ခဏာယုကေ, ယသ္မိံ ပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာ, အဝသေသဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေ တသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဘယဉ္စေတံ ယထာက္ကမံ မနောဒွါရေ ပဉ္စဒွါရေ စ အာပါထဂတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ခေါ ပနေဝံ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဧကစိတ္တက္ခဏာတီတံ အာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဟိ သက္ကာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စဒသာတိ အတိရေကပဉ္စဒသ စိတ္တက္ခဏာ အတီတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ ယတ္ထ ခဏေကဒေသံ အဂ္ဂဟိတန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ, တမေဝ ဒဿေတိ။ ဧဝံ တာဝ န ရူပံ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကံ, နာပိ တတိယဘာဂါဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကံ, အထ ခေါ သောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကမေဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၉။)ကသ္မာ ပနေတ္ထ ရူပမေဝ သမာနေပိ အနိစ္စသင်္ခတာဒိဘာဝေ စိရာယုကံ ဇာတန္တိ? ဒန္ဓပရိဝတ္တိဘာဝတော။ အရူပဓမ္မာ ဟိ သာရမ္မဏာ စိတ္တပုဗ္ဗင်္ဂမာ, တေ ယထာဗလံ အတ္တနော အာရမ္မဏဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ တဒတ္ထနိပ္ဖတ္တိသမနန္တရမေဝ နိရုဇ္ဈနတော လဟုပရိဝတ္တိနော။ တေနာဟ ဘဂဝါ, ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ, ယဒိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)။ ရူပဓမ္မာ ပန အနာရမ္မဏာ, တေ အာရမ္မဏဝသေန အရူပဓမ္မေဟိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ သာ စ နေသံ ဝေါဟာရာနုဂုဏာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗတာ အတ္တနော ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာယ, တေသဉ္စ လဟုပရိဝတ္တိတာယ သောဠသဟိ သတ္တရသဟိ ဝါ စိတ္တက္ခဏေဟိ နိပ္ပဇ္ဇတီတိ ရူပမေဝေတ္ထ စိရာယုကံ ဇာတံ။ ကိဉ္စ – လဟုဝိညာဏဝိသယသန္တတိမတ္တာဓီနဝုတ္တိတာယ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ, အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိမတ္တဘာဝတော ဝိညာဏဿ စ လဟုပရိဝတ္တိတာ, ဒန္ဓမဟာဘူတပ္ပစ္စယတာယ ပန ရူပဿ ဒန္ဓပရိဝတ္တိတာ။ နာနာဓာတူသု တထာဂတဿေဝ ယထာဘူတဉာဏံ, တေန စ ရူပမေဝ ပုရေဇာတပစ္စယော ဝုတ္တော, ပစ္ဆာဇာတပစ္စယော စ တဿေဝါတိ န ဧတ္ထ အနိစ္စသင်္ခတာဒိဘာဝသာမညေန ရူပါရူပံ သမာနာယုကံ ပရိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယေန ရူပမေဝ စိရာယုကန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
ယထာ စ ရူပဿ သတ္တရသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ, တတိယဘာဂါဓိကသောဠသစိတ္တက္ခဏာယုကတာ ဝါ န ဟောတိ, တံ ဒဿေတွာ ယွာယံ အဋ္ဌကထာယံ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ရူပုပ္ပါဒေါ ဝုတ္တော, တတ္ထ ဌိတိက္ခဏမေဝ တာဝ စိတ္တဿ အနနုဇာနန္တော ‘‘ယော စေတ္ထ…ပေ… ဝိစာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ယမကေ ဥပ္ပန္နဥပ္ပဇ္ဇမာနဝါရာဒိပါဠိံ အာဟရန္တော ‘‘စိတ္တယမကေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိပုဏ္ဏဝိဿဇ္ဇနေတိ ဥဘယမ္ပိ ယမကပဒံ အဟာပေတွာ ကတဝိဿဇ္ဇနေ။ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ အနာဂတဉ္စာတိ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ စ စိတ္တံ, အနာဂတဉ္စ စိတ္တံ န နိရုဒ္ဓံ, နိရုဇ္ဈမာနန္တိ အတ္ထော။ ဌိတိက္ခဏာဘာဝံ စိတ္တဿ ဒီပေတီတိ ဥပ္ပန္နဥပ္ပဇ္ဇမာနဝါရာဒီသု ‘‘ဌိတိက္ခဏေ’’တိ အဝစနံ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏံ နာမ နတ္ထီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ ဗောဓေတိ။ န ဟိ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မေ လဗ္ဘမာနဿ အဝစနေ ကာရဏံ ဒိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ န ကေဝလမဘိဓမ္မေ အဝစနမေဝ စိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏာဘာဝဇောတကံ, အပိစ
(အနုဋီ၊၂၊၃၀။)ခေါ သုတ္တန္တပါဠိပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုတ္တေသုပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အညထတ္တံ နာမ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော။ ခဏဒွယသမင်္ဂိံ ဌိတန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဌိတဘာဝမာဟ။ အညထတ္တံ ပန သန္တာနေယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ယထာဘူတော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကိံ တထာဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ, ဥဒါဟု အညထာဘူတော? ယဒိ တထာဘူတောဝ ဘိဇ္ဇတိ, န ဇရတာယ သမ္ဘဝေါ။ အထ အညထာဘူတော, အညော ဧဝ သောတိ သဗ္ဗထာပိ ဌိတိက္ခဏဿ အဘာဝေါယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ဧကဓမ္မာဓာရဘာဝေပိ ဥပ္ပါဒနိရောဓာနံ အညောဝ ဥပ္ပါဒက္ခဏော, အညော နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပါဒါဝတ္ထဉှိ ဥပါဒါယ ဥပ္ပါဒက္ခဏော, နိရောဓာဝတ္ထံ ဥပါဒါယ နိရောဓက္ခဏော။ ဥပ္ပါဒါဝတ္ထာယ စ ဘိန္နာ နိရောဓာဝတ္ထာတိ ဧကသ္မိံယေဝ သဘာဝဓမ္မေ ယထာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, အညထာ အညောဝ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အညော ဓမ္မော နိရုဇ္ဈတီတိ အာပဇ္ဇေယျ, ဧဝံ နိရောဓာဝတ္ထာယ ဝိယ နိရောဓာဘိမုခါဝတ္ထာယပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သာ ဌိတိ, ဇရတာ စာတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပါဠိယံ ဌိတိက္ခဏော န ဝုတ္တောတိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန နယဒဿနဝသေန ပါဠိ ဂတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိဓမ္မဒေသနာပိ ဟိ ကဒါစိ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ရူပဿ ဥပ္ပါဒေါ ‘‘ဥပစယော, သန္တတီ’’တိ ဘိန္ဒိတွာ ဒေသိတော။ ဟေတုသမ္ပယုတ္တဒုကာဒိဒေသနာ စေတ္ထ နိဒဿိတဗ္ဗာ။
‘‘ယဿ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ တဿ ‘‘နော’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတီတိ စိတ္တုပ္ပါဒဿ နိရောဓက္ခဏော ဝုတ္တော။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယဒိ စိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တံ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ကတွာ ‘‘နော’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ, ဝုတ္တဉ္စေတံ။ တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘စိတ္တဿ နိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပါဒေါ နတ္ထီ’’တိ။ တယိဒမကာရဏံ။ အရူပလောကဉှိ သန္ဓာယ, စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပံ ဝါ ‘‘နော’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ အယဉှိ ယမကဒေသနာယ ပကတိ, ယဒိဒံ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာ။ ဧတေန ‘‘န စ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝါ’’တိအာဒိဝစနံ ပဋိက္ခိတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန ယံ သမုဒယသစ္စံ နိရုဇ္ဈတိ, တေန ယံ ဒုက္ခသစ္စံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ စိတ္တစေတသိကတပ္ပဋိဗဒ္ဓရူပသင်္ခါတံ, တဿ တဒါ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ ‘‘နော’’တိ ဝိဿဇ္ဇနံ, န သဗ္ဗဿ။
သဟုပ္ပါဒေကနိရောဓဝစနတောတိ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတိ, တဿ စိတ္တသင်္ခါရော နိရုဇ္ဈတီတိ? အာမန္တာ’’တိ (ယမ။ ၂။သင်္ခါရယမက။၇၉) ဧဝံ သဟုပ္ပါဒသဟနိရောဓဝစနတော။ တေန ဝစနေနာတိ ‘‘ယဿ ကာယသင်္ခါရော’’တိအာဒိဝစနေန။
(အနုဋီ၊၂၊၃၁။)အညရူပါနန္တိ ကမ္မဥတုအာဟာရဇရူပါနံ။ သဟုပ္ပါဒသဟနိရောဓာဒိကာနန္တိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – အပ္ပဋိက္ခိတ္တသဟုပ္ပါဒသဟနိရောဓအနနုညာတနာနုပ္ပါဒနာနာနိရောဓအနိဝါရိတအဗျာကတဘာဝါနံ ကမ္မဇာဒီနန္တိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ယဿ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိကေန (ယမ။ ၃။ဓမ္မယမက။၁၆၃) ပါဌေန, ‘‘န စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပမေဝါ’’တိ ယုတ္တိဝစနေန စ။ ယမကပါဠိအနုဿရဏေတိ ယထာဒဿိတစိတ္တယမကပါဠိယာ ယထာရုတဝသေနေဝ အနုဿရဏေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ဘိဇ္ဇမာနတာတိ စိတ္တဿ ဘိဇ္ဇမာနတာ နာမ နိရုဇ္ဈမာနတာ ဌိတိယာ အဘာဝတော။ သဟာယဘာဝံ နာပိ ဂစ္ဆတိ နိဿယတ္ထိဘာဝါဒိနာ ပစ္စယဘာဝါဘာဝတော။ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဧဝ ဟိ အနန္တရာဒိပစ္စယလာဘေန စိတ္တဿ ဗလဝတာ။ ဧဝဉ္စ သတီတိ ဧဝဉ္စ ဥတုနာပိ ဘဝင်္ဂစိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေယေဝ ရူပသမုဋ္ဌာပနေ သတိ။ တံစိတ္တက္ခဏေတိ တဿ စိတ္တဿ ခဏေ, ခဏဒွယေပီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါတိ အတိလဟုပရိဝတ္တိဘာဝေနေဝ။ အထ ဝါ တေနေဝါတိ ဒန္ဓပရိဝတ္တိကတာယ ရူပဿ သကလံ ဧကစိတ္တက္ခဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဘာဝေနေဝ။ တန္တိ စိတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝိယ သဟဇာတရူပဓမ္မာနမ္ပိ သဟဇာတာဒိပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိတော ဥဒ္ဓ’’န္တိ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ စိတ္တံ သဟဇာတာဒိပစ္စယော ဟောတိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အစိတ္တသမုဋ္ဌာနာန’’န္တိ။ တဒနန္တရန္တိ ယေန စိတ္တေန သဟုပ္ပန္နံ, တဿ စိတ္တဿ အနန္တရံ။ တန္တိ ရူပံ။ တဒနန္တရံ စိတ္တန္တိ သဟုပ္ပန္နစိတ္တာနန္တရံ စိတ္တံ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ယဒိ သကလံ စိတ္တက္ခဏံ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ဟောတိ, စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ဧဝ ရူပဿ ဥပ္ပါဒါရမ္ဘောတိ အာဟ ‘‘န, စိတ္တနိရောဓက္ခဏေ ရူပုပ္ပါဒါရမ္ဘာဘာဝတော’’တိ။ စိတ္တက္ခဏေတိ အတ္တနာ သဟုပ္ပန္နစိတ္တဿ ခဏေ။ တန္တိ ရူပံ။ ရူပသမုဋ္ဌာပနပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စန္တိ ရူပသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဉ္စ ပုရေဇာတပစ္စယကိစ္စဉ္စ။ ဌိတိပ္ပတ္တိဝိသေသာလာဘန္တိ ဌိတိပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓဗ္ဗော ယော ဝိသေသော, တဿ အလာဘံ။ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ယေန သဟုပ္ပဇ္ဇတိ, တံစိတ္တက္ခဏေ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝါ’’တိ ဣဒံ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။
ယံ ယဿ သမ္ဗန္ဓိဘာဝေန ဝုတ္တံ, တံ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ တေန သမ္ဗန္ဓနီယန္တိ အာဟ ‘‘တတော ပရံ…ပေ… ဧတေန သဟ သမ္ဗန္ဓော’’တိ။ တသ္မာ ‘‘တတော’’တိ ဧတ္ထ တံသဒ္ဒေန စုတိံ ပစ္စာမသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စုတိတော ပရန္တိ အတ္ထော’’တိ။
(အနုဋီ၊၂၊၃၂။)နတ္ထီတိ ကတွာတိ ယဒိပိ ယထာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, တထာ ဧကုပ္ပါဒေကနိရောဓတာ ရူပါနံ အရူပေဟိ, အရူပါနဉ္စ ရူပေဟိ နတ္ထိ။ ယထာ စ အမှေဟိ ဝုတ္တံ, တထာ အတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
စတုတ္ထဿ ပကာရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘တယော ပကာရေ အာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘တေသံယေဝ ရူပါနံ ကာယဝိကာရော’’တိအာဒိနာ ပရိနိပ္ဖန္နာနံ ဝိကာရာဒိဘာဝံ ဒဿေတွာ ‘‘သဗ္ဗံ ပရိနိပ္ဖန္နံ သင်္ခတမေဝါ’’တိ ဝဒန္တေန ပရိနိပ္ဖန္နတာပရိယာယော ဒဿိတော။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တပရိစ္ဆိန္နောတိ ပါတုဘာဝဝိဒ္ဓံသဘာဝပရိစ္ဆိန္နော, ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော ဝါ။ ‘‘အယံ ဒတ္တော နာမ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ နာမကရဏံ နာမဂ္ဂဟဏံ။ သမာပဇ္ဇနံ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သမထဝိပဿနာနုက္ကမေန နာမကာယဿ နိရောဓမေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သတ္တကသိဏာဒိပညတ္တိယာ ပညာပနံ သင်္ဂဏှာတိ။ နိပ္ဖါဒိယမာနောတိ သာဓိယမာနော။
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ
ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒီသု ဒေသနာက္ကမောပိ လဗ္ဘတေဝါတိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိအာဒိကော ဒေသနာက္ကမောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတောတိ ဒါနသီလကာမာဒီနဝါဒိဒဿနနေက္ခမ္မကထာနံ အနုက္ကမေန ဥက္ကဋ္ဌဘာဝတော ကထာနံ အနုပုဗ္ဗုက္ကံသတာ ဝုတ္တာ။ တေန ဥက္ကံသက္ကမော နာမာယံ ဝိသုံ ကမောတိ ဒဿေတိ။ တထာပိ ဒါနာဒီနံ ဒေသနာက္ကမာဝရောဓနေ ကာရဏမာဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိအာဒိဝဝတ္ထာနာဘာဝတော’’တိ။ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဟာနပဋိပတ္တိဘူမိက္ကမေ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘စက္ခုအာဒီနမ္ပိ ဝိသယဘူတ’’န္တိ ဣမိနာ ပဉ္စရူပိန္ဒြိယဂေါစရတာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဧကဒေသေနာ’’တိအာဒိ။ ဧကဒေသေနာတိ ဗာဟိရောဠာရိကာယတနေဟိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ယံ ဝေဒယတိ, တံ သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ ဝုတ္တနယေန။
တံသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထန္တိ အနာသဝဓမ္မသဘာဝတာနိဝတ္တနတ္ထံ။ အနာသဝါ ခန္ဓေသွေဝ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော သာသဝါနမ္ပိ ခန္ဓေသု ဝုတ္တတ္တာ။ နနု စ အနာသဝဓမ္မော ခန္ဓေသု အဝုတ္တောပိ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ, ခန္ဓာဓိကာရေ ခန္ဓပရိယာပန္နာ ဧဝ အနာသဝါ ဂယှန္တီတိ နာယံ ဒေါသော။
(အနုဋီ၊၂၊၃၃။)ယထာ ဖဿာဒယော ဝိသေသတော တဒနုဂုဏဝုတ္တိတာယ သင်္ခတာဘိသင်္ခရဏသဘာဝါတိ သင်္ခါရက္ခန္ဓေ သမဝရုဒ္ဓါ, န ဧဝံ ဝေဒနာသညာဝိညာဏာနီတိ ရူပဓမ္မာ ဝိယ တာနိ ဝိသုံ ခန္ဓဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ ဧတေန ဖဿာဒီနံ ဝိသုံ ခန္ဓသဒ္ဒဝစနီယတာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဖုသနာဒယော ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣတိအာဒီနဉ္စ သုတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ရူပေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သတိ ရူပံ ဥပါဒါယ ရူပံ အဘိနိဝိဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သံယောဇနာဘိနိဝေသဝိနိဗန္ဓာ။ ဝေဒနာယ…ပေ… သညာယ… သင်္ခါရေသု… ဝိညာဏေ သတိ ဝိညာဏံ ဥပါဒါယ ဝိညာဏံ အဘိနိဝိဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သံယောဇနာဘိနိဝေသဝိနိဗန္ဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၈), တထာ ‘‘အဟံ ရူပံ, မမ ရူပန္တိ ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယီ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁) စ ဧဝမာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတေနာတိ အတ္တနာ ဒဿိတသုတ္တေန။ ဝက္ခမာနသုတ္တဝသေန စာတိ ‘‘ရူပေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သတီ’’တိအာဒိကဿ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ) ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ ဝသေန။ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဧတေန နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာပိ ဒိဋ္ဌိ ခန္ဓေ ဧဝ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပဂေဝ ခန္ဓာရမ္မဏာတိ ဒဿေတိ။
ဝေဒနာကာရဏာယာတိ ဝေဒနာယာတနာယ။ ဆာဒါပနတောတိ ရောစာပနတော။ ဗာဟုလ္လေနာတိ ဗဟုလဘာဝေန။ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဟိ ဗာဟုလ္လပ္ပဝတ္တိကာ, န ဣတရေ။
ပုဋံ ကတွာတိ စ ဆတ္တသဒိသံ ပုဋံ ဗန္ဓံ ကတွာ။ ဝတ္ထုမှီတိ စက္ခာဒိဝတ္ထုမှိ။ ဝဋ္ဋဂတဝေဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ ဣဓ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေ ဌိတာ။ ဦနေဟီတိ ဝတ္ထုနာ, ကိလေသေဟိ စ ဦနေဟိ။
မာယာယာတိ ဣန္ဒဇာလာဒိမာယာယ ပယောဂေါ မာယာတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘မာယာယ ဒဿိတံ ရူပံ ‘မာယာ’တိ အာဟာ’’တိ။ ဝတ္ထုဘာဝါဒိတောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ကတ္ထစီတိ ရူပက္ခန္ဓာဒိကေ။ ကောစိ ဝိသေသောတိ အသုဘာဒိကောဝ။
တဿာတိ အဇ္ဈတ္တိကရူပဿ။ ယဿ ကာမရာဂပ္ပဟာနမုခေန သဗ္ဗရာဂပ္ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာမရာဂမုခေန ဝါ သဗ္ဗလောဘပ္ပဟာနံ ဝဒတီ’’တိ။ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဝေဒနာယ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော တဿာ
(အနုဋီ၊၂၊၃၄။)သမုဒယဘူတေ ဖဿေပိ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတီတိ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ။ ပရိညတ္တယဿ ယောဇနာ ပါကဋာ ဧဝ။
တတောတိ ဒုက္ခုပ္ပါဒနသုခဝိနာသနာနံ အဒဿနတော။ ဘိန္ဒတီတိ ဝိနာသေတိ။ တန္တိ မနောသဉ္စေတနာဟာရံ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ တီရေတိ။
တံ ပဇဟန္တောတိ အဝိဇ္ဇံ ပဇဟန္တော။ ပရာမဋ္ဌန္တိ ပရာမာသသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟိတံ။ ဝိညာဏံ နိစ္စတော ပဿန္တော ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဥပါဒိယတီတိ အယမတ္ထော ‘‘တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ, အနည’’န္တိအာဒိသုတ္တပဒေဟိ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆) ဒီပေတဗ္ဗော။
ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄။ တံ ဝတွာတိ တံ ဘူမိဝသေန ဇာနိတဗ္ဗတံ ‘‘သဗ္ဗာပိ စတုဘူမိကဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ။ သမ္ပယုတ္တတော ဒဿိတတာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟေတုဇာတိဘူမိဣန္ဒြိယဝတ္ထုသမ္ဖဿဇဘေဒတော ဒဿိတတံ အနဝသေသတော သင်္ဂဏှာတိ။
ယဒိပိ တံ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ သာမညတော ပဋိနိဒ္ဒေသော, တထာပိ အနန္တရမေဝ ပစ္စာမသိတုံ ယုတ္တော ဣတရတ္ထ အသမ္ဘဝတောတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌ…ပေ… ယောဇနာ’’တိ။ ‘‘အဋ္ဌဝိဓတ္တာဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ တံ အသမ္ဘဝံ ဒဿေတိ။
ပူရဏတ္ထမေဝ ဝုတ္တော, အပုဗ္ဗတာဘာဝတောတိ အတ္ထော။
ဂဟဏဝဍ္ဎနဝသေနာတိ ဂဟဏဿ ဝဍ္ဎနဝသေန။ ဂဟဏန္တိ စေတ္ထ ကထနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တဿ ဝဍ္ဎနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ အဝုတ္တဿ ကထနံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဂဟိတတော အညဿ ဂဟဏံ ဝဍ္ဎန’’န္တိ, တတော ဧဝ စ ‘‘ပုရိမဂဟိတေ အညုပစယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝဍ္ဎနသဒ္ဒေါ ဆေဒနတ္ထော’’တိ ဣဒံ ယထာ အသိဝါ ‘‘သိဝါ’’တိ, ဒိဋ္ဌဉ္စ ‘‘အဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နယနီဟရဏန္တိ နီယတီတိ နယော, ဒေသနာ, တဿ နီဟရဏံ ပဝတ္တနံ။ ဝဍ္ဎနကနယောတိ
(အနုဋီ၊၂၊၃၅။)ယထာဝုတ္တဝဍ္ဎနကဝသေန ပဝတ္တော ဒေသနာနယော။ အညေ ဘေဒါတိ ဧကဝိဓစတုဗ္ဗိဓာဒယော ဘေဒါ။ ယဒိ အဝိသိဋ္ဌာ, ကသ္မာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တထာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပညာပ္ပဘေဒဇနနတ္ထန္တိ ဓမ္မဝိသယာယ ပဘေဒဂတာယ ပညာယ ဝိနေယျာနံ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ, ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒိဝသေန ဝိနေယျာနံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါယ ဥပ္ပါဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ အဘိညေယျဓမ္မဝိဘာဂတာယ သမ္မသနဝါရဿ ဝိသယဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေကဿ ဝါရဿ ဂဟိတဿ နိယျာနမုခဘာဝတော’’တိ။ ဣတရေပိ ဘေဒါ ဝုတ္တာတိ ဒုဝိဓတိဝိဓဘေဒါနံ ယံ နာနတ္တံ, တဿ ဝသေန ဣတရေ ဘေဒါ အနာနတ္တာပိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော ဝုတ္တာ။ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိနာ ဘေဒါနံ အညမညပေက္ခတံ ဒဿေတွာ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ တေသံ ဝိသိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။
ယထာ ဒုကမူလကာဒီသု ဘေဒါ ဂဏနာနုပုဗ္ဗိယာ ပဝတ္တာ ပဘေဒန္တရာပေက္ခာ, န ဧဝမေတေ။ ဧတေ ပန သတ္တဝိဓာဒိဘေဒါ ပဘေဒန္တရနိရပေက္ခာ ကေဝလံ ဗဟုဝိဓဘာဝသာမညေနေဝ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘အညပ္ပဘေဒနိရပေက္ခာ’’တိအာဒိနာ။ ဒုကတိကပဒတ္ထာနံ ယထာရဟံ အပေက္ခိတဗ္ဗာပေက္ခကဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ယထာ ဒုကေ ဌပေတွာ ဝုတ္တာ တိကာ တတ္ထ ပက္ခိတ္တာ နာမ ဇာတာ, ဧဝံ တိကဒုကပဒတ္ထာနံ အပေက္ခိတဗ္ဗာပေက္ခကဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ ဒုကေ ဝတွာ ဝုတ္တေသုပိ တိကေသု တေ ပက္ခိတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရတော…ပေ… ယောဇိတတ္တာ’’တိ။
သမာနဝီထိယန္တိ ဧကဝီထိယံ။ စက္ခုသံဃဋ္ဋနာယာတိ စက္ခုရူပပဋိဃာတေန။ သောတိ စက္ခုရူပပဋိဃာတော။ တဒုပ္ပါဒိကာတိ တဿ စက္ခုသမ္ဖဿဿ ဥပ္ပါဒိကာ။ သာတိ အာဝဇ္ဇနဝေဒနာ။ နနု စ ဝေဒနာပစ္စယော ဖဿော ဝုတ္တော, န ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာတိ? န, ဝေဒနာသီသေန စိတ္တုပ္ပါဒဿ ဂဟိတတ္တာတိ။ တပ္ပယောဇနတ္တာတိ စက္ခုသမ္ဖဿပယောဇနတ္တာ။ ပယောဇယတီတိ ပယောဇနံ, ဖလံ။
ရူပါဝစရာရူပါဝစရာနံ ဝိပါကာနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေ ဟိ ဣဓ အဂ္ဂဟိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တေသံ သယမေဝ မနောဒွါရဘူတတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတောတိ ဘဝင်္ဂတော။ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာဒိကုသလာဒီနန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သောတသမ္ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧဝမာဒယော သင်္ဂဟိတာ, ဒုတိယေန အကုသလာဒယော။ ‘‘ကာမာဝစရအဋ္ဌကုသလစိတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ကုသလာဗျာကတာနမ္ပိ ကာမာဝစရာနံယေဝ ယောဇိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သမာနဝီထိယံ
(အနုဋီ၊၂၊၃၆။)လဗ္ဘမာနတာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ’’တိ။ ဝေဒနာပီတိသနိဒဿနတ္တိကဝဇ္ဇာနံ ဧကူနဝီသတိယာ တိကာနံ ဝသေန ဧကူနဝီသတိစတုဝီသတိကာ။ ယဒိ အသမာနဝီထိယမ္ပိ ကုသလာဒီနံ လဗ္ဘမာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ, အထ ကသ္မာ သမာနဝီထိယံယေဝ ယောဇိတာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေနေဝါတိ အသမာနဝီထိယံ အပ္ပဋိက္ခိတ္တတ္တာယေဝ။
စိတ္တသမ္ဗန္ဓောတိ စိတ္တေန သမ္ဗန္ဓော စိတ္တသမ္ဗန္ဓံ ကတွာ စိတ္တသီသေန ဝေဒနာယ ကထနံ။ တိကဘူမိဝသေနာတိ ကုသလတ္တိကာဒိတိကဝသေန, ကာမာဝစရာဒိဘူမိဝသေန စ။ ဒွါရတိကဝသေနာတိ စက္ခာဒိဥပ္ပတ္တိဒွါရဝသေန, ကုသလတ္တိကာဒိတိကဝသေန စ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ဒီပေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ဝိသေသာဘာဝတော သတ္တဝိဓဘေဒါဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ န စ ဒွါရံ အနာမဋ္ဌန္တိ ယောဇနာ။ တေန သတ္တဝိဓဘေဒတော တိံသဝိဓဘေဒေ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ဥဘယတ္ထ ဘူမိယော အာဂတာ, ရူပါဝစရာဒိဘူမိအာမသနေန ပန အသမာနဝီထိယံ လဗ္ဘမာနတာ ဒဿိတာတိ အာဟ ‘‘အတိဗျတ္တာ စ ဧတ္ထ သမာနာသမာနဝီထီသု လဗ္ဘမာနတာ’’တိ။ သုခဒီပနာနိ ဟောန္တိ ဒွါရဘူမိအာမသနမုခေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝိဘတ္တတ္တာ။ န ဘူမိယော အပေက္ခိတွာ ဌပိတာတိ ကထေတဗ္ဗဘာဝေန ဘူမိယော အပေက္ခိတွာ န ဌပိတာ, ဘူမိဝိဘာဂေန န ကထိတာတိ အတ္ထော။ အပေက္ခိတဗ္ဗရဟိတာတိ ဒွါရဘူမီနံ အဂ္ဂဟိတတ္တာ အာကင်္ခိတဗ္ဗဒွါရာဒိဝိသေသရဟိတာ။
‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ’’တိ ဧတ္ထ နိပ္ပရိယာယတော ပရိယာယတော စ ဥပနိဿယကောဋိဒဿနမုခေန ဣဓာဓိပ္ပေတဥပနိဿယကောဋိံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပနိဿာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥပနိဿယာနန္တိ ဝေဒနာယ ဥပနိဿယဘူတာနံ။ ဒဿနန္တိ စက္ခုဝိညာဏံ, ဒိသွာ ဝါ ဂဟဏံ။ ဥပနိဿယန္တဘာဝေနာတိ လာမကူပနိဿယဘာဝေန။ ယဒိ ဃာယနာဒီနိ ဥပနိဿယော ဘဝေယျုံ, ပကတူပနိဿယာနေဝ သိယုံ။ ပကတူပနိဿယော စ နာနာဝီထိယံယေဝါတိ တဒလာဘဝစနံ ဣဓ နာနာဝီထိဇောတကန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဃာနာဒိဒွါရေသူ’’တိအာဒိနာ။ ကသိဏပရိကမ္မာဒီနန္တိ ကသိဏပရိကမ္မသမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနဝိပဿနာဝဍ္ဎနာဒီနံ။ တဒလာဘောတိ ဥပနိဿယာလာဘော, သော စ ဃာယနာဒီဟိ ပရေသံ ပဋိပတ္တိယာ ဇာနိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ အန္တိမဘဝိကဗောဓိသတ္တာဒီနံ သဝနေန ဝိနာ တံဖုသနံ သိယာ မူလူပနိဿယောတိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
(အနုဋီ၊၂၊၃၇။)သမ္ပန္နဇ္ဈာသယောတိ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နဇ္ဈာသယော။ တေနာတိ ‘‘ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဝစနေန။ တဒုပနိဿယန္တိ တတော ပရံ ဥပ္ပန္နကသိဏရူပဒဿနာဒီနံ ဥပနိဿယဘူတံ။
ထာမဂမနံ နာမ ကာမရာဂါဒီနံယေဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဟီနကာမရာဂါဒိကဿ ဝါ’’တိ။ ‘‘ရာဂေါ ဥပ္ပန္နော’’တိအာဒိနာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏေ ရာဂပဋိဃာနံ ဥပ္ပတ္တိဝိစာရဏာဝ ဝုတ္တာ, န နေသံ ကိစ္စဝိသေသောတိ ကိစ္စဝိသေသေန ဝုတ္တေ ဒဿေန္တော ‘‘အသမပေက္ခနာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဝတ္တာ ဝေဒနာတိ အတ္ထော။ ပကာရန္တရေနာတိ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပန္နကိလေသာနံ သမတိက္ကမနသင်္ခါတေန ပကာရန္တရေန။ တထာ ဘာဝနာဝသေနာတိ ဧတ္ထ တထာ-သဒ္ဒေန စက္ခုသမ္ဖဿဿ စတုဘူမိကဝေဒနာယ ဥပနိဿယဘာဝေါ ဧဝ ပကာရန္တရေန ကထိတောတိ ဣမမေဝတ္ထံ အာကဍ္ဎတိ။ ဘာဝနာယေဝေတ္ထ ပကာရန္တရံ။
သဗ္ဗံ သမ္မသနံ ဘာဝနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န နီဝရဏပ္ပဟာနပရိညာဝ။
အညမညဿ စာတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗမဟာဘူတေသု ဣတရီတရဿ, အာပေါဓာတုယာ စ ဝသေန။
တေသန္တိ ဇာတိအာဒီနံ, ကမ္မတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ သဟဇာတဿ မနောသမ္ဖဿဿ ဗလဝပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿ ဝါ ဒဿနဿာတိ တဿ ဝါ ဇာတိအာဒိကေ ဘယတော ဒဿနဝသေန ပဝတ္တဿ ကာမာဝစရဉာဏဿ။
တဒေဝ အတ္တနော ဖလဿေဝ ဖလဘာဝေနာတိ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိ ဖဿဿ ကာရဏဘာဝေန ယံ ဝုတ္တံ, တဒေဝ ဝိညာဏံ အတ္တနော ဖလဿ ဖလဘာဝေန ဝုတ္တဿ ဖဿဿ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇ’’န္တိအာဒိနာ ဖလဘာဝေန ဝတ္တုံ န ယုတ္တံ။ ‘‘မနောသမ္ဖဿော’’တိအာဒိနာ လဗ္ဘမာနောပိ ဝိညာဏံ ပဋိစ္စ ဖဿဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဟေတုဖလသင်္ကရပရိဟရဏတ္ထံ န ဝုတ္တောတိ ဝတွာ ယဒိပိ ဖဿော ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ, န ပန ဖဿဿ ဝိယ ဝိညာဏံ သော တဿ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတီတိ ဝိညာဏဿ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိတာ န ဝုတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၃၈။)၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၀။ တံ တံ သမုဒါယန္တိ တံ တံ စိတ္တုပ္ပါဒသင်္ခါတဓမ္မသမုဒါယံ, အနဝသေသရူပဓမ္မသမုဒါယဉ္စ။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ စောပနံ ပတ္တော သံဝရော ဆဋ္ဌဒွါရေ, ဣတရော ဆသုပီတိ ဧဝံ ယထာသမ္ဘဝံ။ တတောတိ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒိတော။ ယထာယောဂန္တိ ယော သံဝရိတဗ္ဗော, တဒနုရူပံ။
ကတ္ထစီတိ တေ ဧဝ ပရိဝဋ္ဋေ သာမညေန ဝဒတိ။ ကတ္ထစီတိ ဝါ တေသု ပရိဝဋ္ဋေသု ကိသ္မိဉ္စိပိ ပဒေသေ။ ကိဉ္စိပိ အပ္ပကမ္ပိ။ ဧကောဝ ပရိစ္ဆေဒေါ, န အာယတနဝိဘင်္ဂါဒီသု ဝိယ နာနာတိ အဓိပ္ပါယော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ခန္ဓဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၃၉။)၂။ အာယတနဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၄။ အသာဓာရဏတောတိ အာဝေဏိကတော။ တံ နေသံ အသာဓာရဏဘာဝံ ဝိပက္ခဝသေန ပတိဋ္ဌာပေတုံ သာဓာရဏံ ဥဒါဟရဏဝသေန ဒဿေတိ ‘‘အာယတနသဒ္ဒတ္ထော ဝိယာ’’တိ။ အထ ဝါ စက္ခာဒိအတ္ထော ဧဝ စက္ခာဒိသဒ္ဒဝိသေသိတော အာယတနတ္ထောတိ တံ တာဒိသံ အာယတနတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အာယတနသဒ္ဒတ္ထော ဝိယ အသာဓာရဏတော’’တိ။
ယဒိ ဝိသယဿာဒနတ္ထော စက္ခု-သဒ္ဒေါ, သောတာဒီနမ္ပိ အယံ သမညာ သိယာတိ အတိပ္ပသင်္ဂံ ပရိဟရန္တော ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ စက္ခတီတိ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သမဝိသမံ အာစိက္ခတိ, အာစိက္ခန္တံ ဝိယ, ဝိဘာဝေန္တံ ဝိယ ဝါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရူပမိဝ စက္ခုဝိညေယျံ ဝိယ သဝိဂ္ဂဟမိဝ သဗိမ္ဗကံ ဝိယ ဝဏ္ဏဝါစကော ရူပ-သဒ္ဒေါ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရဏံ ဝါ ရူပသဒ္ဒဿ အတ္ထော’’တိ။
ဝစနမေဝါတိ သဝိညတ္တိကသဒ္ဒမေဝ။ ဂမီယတီတိ ဥပနီယတိ။ အဇ္ဈောဟရဏဿ ရသဂ္ဂဟဏမူလတာဝစနေန ရသဿ ပရမ္ပရာယ ဇီဝိတဟေတုတံ ဒဿေတိ။ ရသနိမိတ္တဉှိ ရသဂ္ဂဟဏံ, ရသဂ္ဂဟဏနိမိတ္တံ အဇ္ဈောဟရဏံ, တံနိမိတ္တံ ဇီဝိတန္တိ။ ရသဂ္ဂဟဏမူလတာ စ အဇ္ဈောဟရဏဿ ယေဘုယျတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒိဿတိ အပဒိဿတိ ဧတေန ဖလန္တိ ဒေသော, ဟေတူတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏ’’န္တိ။ တထာတိ စက္ခာယတနာဒိပ္ပကာရေန။ မနောဂေါစရဘူတာတိ မနသော ဧဝ ဂေါစရဘူတာ။ သာမညလက္ခဏေနေဝါတိ အနုဘဝနာဒိဝိသေသလက္ခဏံ အဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မဘာဝသင်္ခါတသာဓာရဏလက္ခဏေနေဝ။ ဧကာယတနတ္တံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာ ဒွါဒသ ဧကသဘာဝတ္တာ ဘိန္ဒိတွာ ဝစနေ ပယောဇနာဘာဝါ။ ဒွါရာလမ္ဗနဝိဘာဂဒဿနတ္ထာ ဟိ အာယတနဒေသနာတိ။
ပုဗ္ဗန္တတောတိ ပုရိမဘာဂတော ပါကဘာဝတော။ ပါကဘာဝေါ ဟိ သဘာဝဓမ္မာနံ ပုဗ္ဗန္တော, ဝိဒ္ဓံသာဘာဝေါ အပရန္တော။
နိဝါသဋ္ဌာနာဒီသု အာယတန-သဒ္ဒေါ န အာယတနတ္ထာဒီသု ဝိယ ပဒတ္ထဝိဝရဏမုခေန ပဝတ္တော, အထ ခေါ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒေဝဃရာဒိကေ နိရုဠှတာယ ဧဝမတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ရုဠှိဝသေန အာယတနသဒ္ဒဿတ္ထံ ဝတ္တု’’န္တိ။ မနောတိ
(အနုဋီ၊၂၊၄၀။)ဒွါရဘူတမနော။ နိဿယဘာဝေါတိ ဧတ္ထ နိဿယသဒိသော နိဿယော, သဒိသတာ စ ဖလဿ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝစနီယတ္ထော ဘာဝတ္ထော။
တာဝတွတောတိ တတ္တကတော။ ဦနစောဒနာတိ ဒွါဒသတော ဦနာနိ ကသ္မာ န ဝုတ္တာနီတိ စောဒနာ။ ယဒိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ အသာဓာရဏံ ဓမ္မဇာတံ ဓမ္မာယတနံ, ဧဝံ သန္တေ စက္ခာဒီနမ္ပိ ဓမ္မာယတနဘာဝေါ သိယာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သတိပီ’’တိအာဒိ။ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေဟီတိ န အာရမ္မဏဘာဝေနေဝ အသာဓာရဏံ, အထ ခေါ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေဟိ အသာဓာရဏံ သမ္ဘဝတီတိ ဝစနသေသော။
ယေဘုယျသဟုပ္ပတ္တိအာဒီဟီတိ ယေဘုယျေန စက္ခာယတနာဒီနိ ကဿစိ ကဒါစိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာယတနာနံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော တာဝ န ယုဇ္ဇတိ, န ပဟာနက္ကမော ကုသလာဗျာကတာနံ အပ္ပဟာတဗ္ဗတော, န ပဋိပတ္တိက္ကမော အကုသလာနံ, ဧကစ္စအဗျာကတာနဉ္စ အပ္ပဋိပဇ္ဇနီယတော, န ဘူမိက္ကမော အဍ္ဎေကာဒသန္နံ အာယတနာနံ ဧကန္တကာမာဝစရတ္တာ, ဣတရေသံ စတုဘူမိပရိယာပန္နတ္တာ, ဧကစ္စဿ လောကုတ္တရဘာဝတော စ။ ဧဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒိအယုတ္တိယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အတ္တဘာဝဿ ပညာပနာ, တေ ‘‘မယှံ စက္ခု’’န္တိအာဒိနာ အဓိကသိနေဟဝတ္ထုဘူတာ စက္ခာဒယော ယထာ အဇ္ဈတ္တိကတာယ, ဧဝံ ဒဿနာဒိကိစ္စကရဣန္ဒြိယတာ စ ပဓာနာတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဘာဝေန, ဝိသယိဘာဝေန စာ’’တိ။ ဃာနာဒိက္ကမေနာတိ ဃာနံ ဇိဝှါ ကာယောတိ ဣမိနာ ကမေန။
ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ ဝါ စက္ခာဒီနိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ, မနော ပန ကိဉ္စိ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏံ, ကိဉ္စိ ယာဝနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏန္တိ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏေသုပိ ဥပါဒါရူပါရမ္မဏာနိ စတ္တာရိ ပဌမံ ဝုတ္တာနိ, တတော ဘူတရူပါရမ္မဏံ။ ဥပါဒါရူပါရမ္မဏေသုပိ ဒူရတရေ ဒူရေ, သီဃတရံ သီဃဉ္စ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနဒီပနတ္ထံ စက္ခာဒီနံ ဒေသနာက္ကမော။ စက္ခုသောတဒွယဉှိ ဒူရဂေါစရန္တိ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ စက္ခု ဒူရတရဂေါစရန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တံ။ ပဿန္တောပိ ဟိ ဒူရတရေ နဒိသောတံ န တဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ ဃာနဇိဝှါသုပိ ဃာနံ
(အနုဋီ၊၂၊၄၁။)သီဃတရဝုတ္တီတိ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ ပုရတော ဌပိတမတ္တဿ ဟိ ဘောဇနဿ ဂန္ဓော ဂယှတီတိ။ ယထာဌာနံ ဝါ တေသံ ဒေသနာက္ကမော။ ဣမသ္မိဉှိ သရီရေ သဗ္ဗုပရိ စက္ခုဿ အဓိဋ္ဌာနံ, တဿ အဓော သောတဿ, တဿ အဓော ဃာနဿ, တဿ အဓော ဇိဝှါယ, တထာ ကာယဿ ယေဘုယျေန, မနော ပန အရူပီဘာဝတော သဗ္ဗပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ တံတံဂေါစရတ္တာ တဿ တဿာနန္တရံ ဗာဟိရာယတနာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထောတိ ဧဝမ္ပိ ဣမေသံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတောတိ ဟဒယဝတ္ထုဘေဒတော။ ယဉှိ ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဧကံ မနောဝိညာဏံ ပဝတ္တတိ, န တဒေဝ နိဿာယ အညံ ပဝတ္တတိ။ နိဒ္ဒေသဝသေနာတိ သင်္ခေပဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသဝသေန။ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ကုသလသမုဋ္ဌာနံ ကုသလသမုဋ္ဌာနဿ သဘာဂ’’န္တိအာဒိနာ။
သဘာဝေါတိ ဝိသယိဝိသယဘာဝေါ, တဒဘိနိဗ္ဗတ္တိယဉ္စ ယောဂျတာ။ ကာရဏသမတ္ထတာတိ ကာရဏဘူတာ သမတ္ထတာ ပစ္စယဘာဝေါ။ ဒွါရာဒိဘာဝေါတိ ဒွါရာရမ္မဏေ ဒွါရဝုတ္တိဘာဝေါ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ အနန္တရံ ဝုတ္တအတ္ထေ။ ယသ္မာတိ ယာယ ဓမ္မတာယ ယေန ဒွါရာဒိဘာဝေန ကာရဏဘူတေန။ သမ္ဘဝနဝိသေသနန္တိ ကိရိယာယ ပရာမသနမာဟ။ ယံ သမ္ဘဝနံ, ဓမ္မတာဝေသာတိ အတ္ထော။ ရိတ္တကာနေဝါတိ ဓုဝါဒိဘာဝရိတ္တကာနေဝ။ ဝိသမာဒီသု အဇ္ဈာသယော ဧတေသန္တိ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ, ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝိသမာဒိအဇ္ဈာသယာနိ, စက္ခာဒီနိ။ ဝိသမဘာဝ…ပေ… ဝနဘာဝေဟီတိ ဝိသမဘာဝါဒိသန္နိဿိတအဟိအာဒိသဒိသုပါဒိန္နဓမ္မေဟိ စက္ခာဒီဟိ, ဝနသန္နိဿိတမက္ကဋသဒိသေန စိတ္တေန စ အဘိရမိတတ္တာ။ ဝနဘာဝေါတိ ဟိ ဝနဇ္ဈာသယောတိ အတ္ထော။
ပုရိမန္တဝိဝိတ္တတာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိရဟော။ ဥပ္ပါဒတော ပုရိမကောဋ္ဌာသော ဟိ ဣဓ ပုရိမန္တော။ အပရန္တေတိ အပရဘာဂေ, ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နော ဟိ သဘာဝဓမ္မော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အနိဓာနဂတာ ဘဂ္ဂါ, ပုဉ္ဇော နတ္ထိ အနာဂတေ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၀)။ သဒါ အဘာဝေါတိ န သဒါ အဘာဝပတိဋ္ဌာပနံ သဗ္ဗကာလမ္ပိ နတ္ထီတိ, အထ ခေါ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နတ္တာ သဒါဘာဝပဋိက္ခေပေါတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စလက္ခဏ’’န္တိ။ သဘာဝဝိဇဟနန္တိ
(အနုဋီ၊၂၊၄၂။)ဘင်္ဂပ္ပတ္တိမာဟ။ ဝိပရိဝတ္တနံ ဥပ္ပါဒဇရာဝတ္ထာဟိ သန္တာနံ ဝိနာ န ဝိကာရာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘သန္တာနဝိကာရာပတ္တိ ဝါ’’တိ။
ဇာတိဓမ္မတာဒီဟီတိ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာဒိသဘာဝတာဟိ။ အနိဋ္ဌတာတိ န ဣဋ္ဌတာ, ဒုက္ခတာတိ အတ္ထော။ ပုရိမံ သာမညလက္ခဏန္တိ ‘‘ပဋိပီဠနဋ္ဌေနာ’’တိ ပုဗ္ဗေ သာမညတော ဝုတ္တံ ဒုက္ခလက္ခဏံ။ ပစ္စယဝသေန ဒုက္ခနာကာရေန ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ ဒုက္ခနံ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဝသေန ဒုက္ခမတာတိ အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ပီဠနတော ဒုက္ခမ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝစနန္တိ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ သတ္ထု ဝစနံ။
‘‘နတ္ထိ ဧတဿ ဝသဝတ္တကော’’တိ ဣမိနာ နတ္ထိ ဧတဿ အတ္တာတိ အနတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ, ‘‘နာပိ ဣဒံ ဝသဝတ္တက’’န္တိ ဣမိနာ ပန န အတ္တာတိ အနတ္တာတိ။ အတ္တနောတိ နိယကဇ္ဈတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပရသ္မိန္တိ တတော အညသ္မိံ။ ပရဿ စ အတ္တနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တံ ဧတဿ နတ္ထီတိ တံ ယထာဝုတ္တပရပရိကပ္ပိတံ ဝသဝတ္တကံ ဧတဿ စက္ခာဒိနော နတ္ထိ, ဧတေန စတုကောဋိကသုညတာယ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သုညံ တံ တေန ဝသဝတ္တနာကာရေနာ’’တိ ဣမိနာ ဥဘယထာပိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေ ဒဿိတဗ္ဗေ တတ္ထ တာဝ ဧကံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရဿာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဣတရံ ဒဿေတိ။ သာမိ ဧဝ သာမိကော, န သာမိကော အဿာမိကောတိ ဧဝံ အတ္ထေ ဂယှမာနေ ‘‘အဿာမိကတော’’တိ ပဒဿ သုညဝိသေသနတာယ ပယောဇနံ နတ္ထိ။ ကာမကာရိယန္တိ ယထာကာမကရဏီယံ။ အဝသဝတ္တနတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ သမာသဒွယတ္ထသင်္ဂဟတော။
သသန္တာနေ ဓမ္မာနံ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ဣဓ ဘာဝသင်္ကန္တိဂမနံ နာမာတိ အာဟ ‘‘သန္တတိယံ ဘာဝန္တရုပ္ပတ္တိယေဝါ’’တိ။ တထာ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိယံ ပုရိမာကာရဝိဂမော ပကတိဘာဝဝိဇဟနန္တိ အာဟ ‘‘သန္တတိယာ ယထာပဝတ္တာကာရဝိဇဟန’’န္တိ။ ဘဝတီတိ ဝါ ဘာဝေါ, အဝတ္ထာဝိသေသော, တဿ သင်္ကမနံ ဘာဝသင်္ကန္တိ။ သဘာဝဓမ္မော ဟိ ဥပ္ပါဒက္ခဏံ ဌိတိက္ခဏဉ္စ ပတွာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပါဒါဝတ္ထာယ ဇရာဝတ္ထံ, တတော ဘင်္ဂါဝတ္ထံ သင်္ကမတီတိ ဝုစ္စတိ။ တထာ သင်္ကမတော စ အတ္တလာဘက္ခဏတော ဥဒ္ဓံ ဇရာမရဏေဟိ တံသဘာဝပရိစ္စာဂေါ ပကတိဘာဝဝိဇဟနန္တိ ခဏဝသေန စေတံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ စ ခဏာနံ ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။
(အနုဋီ၊၂၊၄၃။)ဧကတ္ထတ္တာတိ သမာနာဓိကရဏတ္တာ, န ပန ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝါနံ ဧကတ္တာ။ ‘‘စက္ခုံ အနိစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အနိစ္စံ စက္ခု’’န္တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ယံ စက္ခု, တံ အနိစ္စံ, ယံ အနိစ္စံ, တံ စက္ခု’’န္တိ အာပန္နမေဝါတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စာနံ သေသဓမ္မာနမ္ပိ စက္ခုဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။
တေဟိ စ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏေဟိ စ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ဝိသေသေန ဒဿိတံ ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၁၅, ၄၅, ၇၆, ၈၅၊ ၂။၄။၁, ၂၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀) ဝိယ။ ဒေါသလက္ခဏာကာရနိဒဿနတ္ထောတိ ဒေါသဿ လက္ခိတဗ္ဗာကာရနိဒဿနတ္ထော။ ဧဝံ ဒုက္ခေနာတိ ဧဝံ နာနပ္ပကာရေန အက္ခိရောဂါဒိဒုက္ခေန အာဗာဓတာယ။ အနတ္တလက္ခဏဒီပကာနန္တိ အနတ္တတာပညာပနဿ ဇောတကာနံ ဥပါယဘူတာနံ။ န ဟိ ဃဋဘေဒကဏ္ဋကဝေဓာဒိဝသေန လဗ္ဘမာနာ အနိစ္စဒုက္ခတာ သတ္တာနံ ဧကန္တတော အနတ္တတာဓိဂမဟေတူ ဟောန္တိ။ ပစ္စယပဋိဗဒ္ဓတာအဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနာဒိဝသေန ပန လဗ္ဘမာနာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ စက္ခာဒီနိ ကမ္မာဒိမဟာဘူတာဒိပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တီနိ, တတော ဧဝ အဟုတွာ သမ္ဘဝန္တိ, ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီတိ အနိစ္စာနိ, အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခာနိ, ဧဝံဘူတာနိ စ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တကာနီတိ ပရိဂ္ဂဟေ ဌိတေဟိ သမုပစိတဉာဏသမ္ဘာရေဟိ ပဿိတုံ သက္ကာ။
ကထံ ပနေတေသံ ဟုတွာ အဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗောတိ? ခဏေ ခဏေ အညထတ္တဒဿနတော။ တံ ကထံ ဉာယတီတိ? ယုတ္တိတော။ ကာ ပနေတ္ထ ယုတ္တီတိ? ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ယဒိ စက္ခာဒီနံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ န သိယာ, ဗဟိပစ္စယဘေဒေ ယဒိဒံ ပစ္ဆာ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ, တံ န သိယာ။ ယဿ ဟိ တာဒိသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ နတ္ထိ, တဿ အသတိ ဗဟိပစ္စယဝိသေသေ ကထံ ပစ္ဆာ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ဘဝေယျ, ဘဝတိ စ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တသ္မာ အတ္ထိ နေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ယံ သဏိကံ သဏိကံ ဝဍ္ဎေန္တံ ပစ္ဆာ ပါကဋတရံ ဇာယတီတိ။ တထာ ဟိ သရီရဿ တာဝ အာနာပါနာနံ အနဝတ္ထာနတော ပရိဿမတော စ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ အနဝတ္ထိတာ ဟိ အဿာသပဿာသာ ဝါတာ ဝါရေန ဝါရေန ပဝတ္တနတော။ ယဒိ ဟိ အဿသိတေ ဝါ ပဿဿိတေ ဝါ သရီရဿ ကောစိ ပစ္ဆာ ဝိသေသော န သိယာ, န
(အနုဋီ၊၂၊၄၄။)နေသံ ကောစိ ဘေဒေါ သိယာ, ဒိဋ္ဌော စ သော။ တသ္မာ အဿသိတံ သရီရံ အညထာ ဟောန္တံ ကမေန တာဒိသံ အဝတ္ထံ ပါပုဏာတိ။ ယာ ပဿာသဿ ပစ္စယော ဟောတိ, ပဿသိတေ စ ပုန တထေဝ အဿာသဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ အာနာပါနာနံ အနဝတ္ထာနတောပိ သရီရဿ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ အညထတ္တသိဒ္ဓိ။ တထာ ပရိဿမောပိ အသတိ ဝိသေသေ ပစ္ဆာ သရီရဿ န သိယာ, ယေနာယံ ဣရိယာပထန္တရာဒီနိ သေဝနေန ပရိဿမဝိနောဒနံ ကရောတိ။
အထ ဝါ ရူပါဒိဘေဒတောပိ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ရူပဂန္ဓရသဖဿာဒီနဉှိ ဝိသေသေန ယော သရီရေ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေသု စ ခီရူဒကဝတ္ထပုပ္ဖဖလောသဓိဓညာဒီနံ ပစ္ဆာ ဝိသေသော ဂယှတိ, သော အသတိ ဗဟိပစ္စယဝိသေသေ နေသံ ဇရာဒိအဝတ္ထာသု ဝဏ္ဏဗလာဒိဘေဒေါ, ရသဝီရိယဝိပါကာနုဘာဝဘေဒေါ စ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝိနာ ကထမုပလဗ္ဘေယျ။ ယံ ပန တံ ဓမ္မတာရူပံ သိလာဒိ, တတ္ထ ကထန္တိ? တဿာပိ သီတုဏှသမ္ဖဿဘေဒတော အတ္ထေဝ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝိနာ န ယုဇ္ဇတီတိ။ သတိ စ ရူပါဒိဘေဒေ သိဒ္ဓေါဝ တံနိဿယမဟာဘူတဘေဒေါပိ။ န ဟိ နိဿယမဟာဘူတဘေဒေန ဝိနာ နိဿိတဘေဒေါ သမ္ဘဝတီတိ။ ဧဝံ တာဝ ရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏတော ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ, တတော စ ဟုတွာ အဘာဝသိဒ္ဓိ။
အရူပဓမ္မာနံ ပန အာရမ္မဏာဒိဘေဒေန ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ အာရမ္မဏေ အရူပဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ တေ ဘိဇ္ဇန္တိ, န အညံ သင်္ကမန္တိ, အာရမ္မဏဓမ္မာ စ ယထာသကံ ခဏတော ဥဒ္ဓံ န တိဋ္ဌန္တီတိ။ သွာယမတ္ထော ပဒီပါဒိဥဒါဟရဏေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညေ ဧဝ ဟိ ခဏေ ခဏေ ရူပါဒယော ပဒီပဇာလာယ, တထာ ခီရဓာရာဒီသု ပတန္တီသု, ဝါယုမှိ စ ပဟရန္တေ သမ္ဖဿာနိ။ ယထာ စေတေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ, ကိမင်္ဂံ ပန စိတ္တစေတသိကာနံ။ ကိဉ္စ သဒ္ဒဘေဒတော, သဒ္ဒဝိသေသတောပိ တန္နိမိတ္တာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ, တတော ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ ပဂုဏဉှိ ဂန္ထံ သီဃံ ပရိဝတ္တေန္တဿ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ
(အနုဋီ၊၂၊၄၅။)သဒ္ဒါနံ ဘေဒေါ ဒိဋ္ဌော။ န ဟိ ကာရဏဘေဒေန ဝိနာ ဖလဘေဒေါ အတ္ထိ။ ယထာ တံ ဝါဒိတသဒ္ဒါနံ, ဧဝံ အာရမ္မဏဘေဒေန အရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ။ တေနေဝ နေသံ ခဏေ ခဏေ အညထတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတိဘူမိသမ္ပယုတ္တဓမ္မဘေဒေန ဝိသေသဂ္ဂဟဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏတော ခဏေ ခဏေ အညထတ္တသိဒ္ဓိ။ ယတော ဟုတွာ အဘာဝတော စက္ခာဒီနိ အနိစ္စာနီတိ သိဒ္ဓါနိ, အနိစ္စတ္တာ ဧဝ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနတော ဒုက္ခာနိ, တတော စ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တကာနိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅, ၄၅, ၇၆, ၈၅၊ ၂။၄။၁, ၂၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀)။
နိရန္တရံ ပဝတ္တမာနဿာတိ အဘိဏှသဒ္ဒတ္ထံ ဝိသေသေတွာ ဝဒတိ။ ဓာတုမတ္တတာယာတိ ဓာတုမတ္တဘာဝေန။ သမူဟတောတိ သသမ္ဘာရစက္ခာဒိပိဏ္ဍတော။ ‘‘စက္ခာဒီန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သမူဟတော’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ, ‘‘ဝိနိဗ္ဘုဇန’’န္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ကမ္မတ္ထေတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရိပိ ဃနာနီတိ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနာနိ။ ပဝတ္တရူပါဒိဂ္ဂဟဏတောတိ ရုပ္ပနာဒိဝသေန ပဝတ္တဉ္စ တံ ရူပါဒိဂ္ဂဟဏဉ္စာတိ ပဝတ္တရူပါဒိဂ္ဂဟဏံ, တတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏဿ သဗ္ဘာဝါတိ ရူပဝေဒနာဒိဉာဏတော ဘိန္နဿ အနိစ္စာဒိဉာဏဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေန သတိပိ ရူပါဒိအတ္ထာနံ အနိစ္စာဒိဘာဝေ ရုပ္ပနာဒိဘာဝတော အနိစ္စာဒိဘာဝဿ ဘေဒမာဟ။ ဣဒါနိ တမေဝ ဘေဒံ ဉာတတီရဏပရိညာဝိသယတာယ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ နာတိဓာဝိတုန္တိ ဣဓ လက္ခဏလက္ခဏဝန္တာ ဘိန္နာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ခန္ဓာရမ္မဏတာဝစနေန အဘိန္နာတိ အညမညဝိရောဓာပါဒနေန အတိဓာဝိတုံ န ယုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? ဝုတ္တံ ‘‘တေ ပနာကာရာ’’တိအာဒိ။ အဓိပ္ပါယောပိ စေတ္ထ လက္ခဏာနံ ရူပါဒိအာကာရမတ္တတာဝိဘာဝနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ဟိ သင်္ခါရေ သဘာဝတော သလ္လက္ခေန္တောယေဝ လက္ခဏာနိ စ သလ္လက္ခေတီတိ။ ယထာ အနိစ္စာဒိတော အနိစ္စတာဒီနံ ဝုတ္တနယေန ဘေဒေါ, ဧဝံ အနိစ္စတာဒီနမ္ပိ သတိပိ လက္ခဏဘာဝသာမညေ နာနာဉာဏဂေါစရတာယ, နာနာပဋိပက္ခတာယ, နာနိန္ဒြိယာဓိကတာယ စ ဝိမောက္ခမုခတ္တယဘူတာနံ အညမညဘေဒေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘အနိစ္စန္တိ စ ဂဏှန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၄၆။)၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၅၅။ ပစ္စယယုဂဠဝသေနာတိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရပစ္စယဒွယဝသေန။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝသေန အဗ္ဗောကာရတောတိ အဇ္ဈတ္တိကဝသေန စေဝ ဗာဟိရဝသေန စ အသင်္ကရတော။
֍ ဋ္ဌ ၁၆၇။ ဝိသင်္ခါရနိန္နဿာတိ နိဗ္ဗာနပေါဏဿ။ ဝိနိမုတ္တသင်္ခါရဿာတိ သမုစ္ဆေဒပဋိပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တီဟိ သမုခေန, တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန စ သုဋ္ဌု ဝိနိမုတ္တသင်္ခါရဿ ပရမဿာသဘာဝေန, ဂတိဘာဝေန စ ပတိဋ္ဌာနဘူတေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ (ပဋိ။ ၃၃၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဌိတိဘာဝေနာတိ စ ပါဌော။ တံသစ္ဆိကရဏာဘာဝေတိ တဿ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကရဏာဘာဝေ။ နီတောတိ ပါပိတော, ပကာသိတောတိ အတ္ထော။
စုဏ္ဏိတန္တိ ဘေဒိတံ။ တွမေဝ ကိံ န ဇာနာသီတိ ကိံ တွံ န ဇာနာသိယေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ကိံ တွံ ဧကံ နာနံ ဇာနာသိ, ကိံ တွံ န ဇာနာသိ ဧဝါ’’တိ ဧဝံ ဝိက္ခေပံ ကရောန္တံ ပရဝါဒိံ ‘‘နနု ဉာတေ’’တိအာဒိနာ သကဝါဒီ နိဗန္ဓတိ။ ဝိဘဇိတွာတိ ‘‘ရာဂါဒီနံ ခီဏန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ ဘာဝတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ။ ရာဂါဒီနံ ခယာ န ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ သသဘာဝတာ စ နိဗ္ဗာနဿ အာပန္နာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
နိဗ္ဗာနာရမ္မဏကရဏေန ကာရဏဘူတေန။ ဟေတုအတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ ကိလေသက္ခယမတ္တတံ ဝါ နိဗ္ဗာနဿ ဣစ္ဆတော ကိလေသက္ခယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။
ဧဝံ ကိလေသက္ခယမတ္တေ နိဗ္ဗာနေ ခေပေတဗ္ဗာ ကိလေသာ ဗဟုဝိဓာ နာနပ္ပကာရာ, မဂ္ဂေါ စ ဩဓိသော ကိလေသေ ခေပေတိ။ သွာယံ ‘‘ကတမံ ကိလေသက္ခယံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကတမေ ကိလေသေ ခေပေတီ’’တိ ပုရိမပုစ္ဆာဒွယမေဝ ဝဒတိ။ တဒေဝါတိ ယံ ‘‘အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ ကိဉ္စိ ဧကဒေသမတ္တမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ, တဒေဝ။
ဧတ္ထ စ ယာယံ ‘‘ကိလေသက္ခယောဝ နိဗ္ဗာန’’န္တိ နိဗ္ဗာနဿ အဘာဝတာစောဒနာ, တတြာယံ အာဂမတော ယုတ္တိတော စဿ ဘာဝါဘာဝဝိဘာဝနာ။ တဉှိ ဘဂဝတာ –
‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၇၃၊ ဣတိဝု။ ၄၃)။
(အနုဋီ၊၂၊၄၇။)‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, တဒါယတနံ, ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပေါ န တေဇော န ဝါယော’’တိ (ဥဒါ။ ၇၁) –
စ အာဒိနာ, တထာ –
‘‘ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော အတက္ကာဝစရော နိပုဏော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈) –
‘‘အသင်္ခတဉ္စ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေဿာမိ အသင်္ခတဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ, အနတံ, အနာသဝံ, သစ္စံ, ပါရံ, နိပုဏံ, သုဒုဒ္ဒသံ, အဇဇ္ဇရံ, ဓုဝံ, အပလောကိတံ, အနိဒဿနံ, နိပ္ပပဉ္စံ, သန္တံ, အမတံ, ပဏီတံ, သိဝံ, ခေမံ, တဏှာက္ခယံ, အစ္ဆရိယံ, အဗ္ဘုတံ, အနီတိကံ, အနီတိကဓမ္မံ, နိဗ္ဗာနံ, အဗျာဗဇ္ဈံ, ဝိရာဂံ, သုဒ္ဓိံ, မုတ္တိံ, အနာလယံ, ဒီပံ, လေဏံ, တာဏံ, သရဏံ, ပရာယဏဉ္စ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေဿာမိ ပရာယဏဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၇၇) –
ဧဝမာဒီဟိ စ သုတ္တပဒေဟိ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ, အသင်္ခတာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇), သဗ္ဗဉ္စ ရူပံ အသင်္ခတာ စ ဓာတူ’’တိအာဒီဟိ (ဓ။ သ။ ၁၁၉၂, ၁၁၉၈, ၁၂၀၀) အဘိဓမ္မပဒေသေဟိ စ ပရမတ္ထဘာဝေနေဝ ဒေသိတံ။ န ဟိ သဘာဝဝိရဟိတဿ အဘာဝမတ္တဿ ဂမ္ဘီရာသင်္ခတာဒိဘာဝေါ အဗျာကတဓမ္မာဒိဘာဝေါ စ ယုတ္တော, ဝုတ္တော စ သော။ တသ္မာ န အဘာဝမတ္တံ နိဗ္ဗာနံ။
အပိ စာယံ အဘာဝဝါဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော – ယဒိ ကိလေသာဘာဝေါ နိဗ္ဗာနံ, သွာယမဘာဝေါ ဧကော ဝါ သိယာ အနေကော ဝါ? ယဒိ ဧကော, ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန ကတော သစ္ဆိကတော စ ဟောတီတိ ဥပရိမာနံ မဂ္ဂါနံ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဧကံ အနေကေဟိ ကမ္မပ္ပဝတ္တေဟိ သာဓေတဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌံ။ အထ သိယာ ဧကောဝ သော ကိလေသာဘာဝေါ, န ပန မဂ္ဂေဟိ ကာတဗ္ဗော, အထ ခေါ သစ္ဆိကာတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ သတိ သုဋ္ဌုတရံ မဂ္ဂဿ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ ကိလေသာနံ အပ္ပဟာနတော။ အကရောန္တော စ မဂ္ဂေါ ကိလေသာဘာဝံ တဿ
(အနုဋီ၊၂၊၄၈။)သစ္ဆိကိရိယာယ ကမတ္ထံ သာဓေယျ, အထ မဂ္ဂါနံ သံယောဇနတ္တယပ္ပဟာနာဒိပဋိနိယတကိစ္စတာယ ပဟာယကဝိဘာဂေန ကိလေသာဘာဝဘေဒေါ, ဧဝံ သတိ ဝိနာ သဘာဝဘေဒံ ဗဟုဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဗဟုဘာဝတာပဒေသေနဿ သသဘာဝတာ အာပန္နာ။ အထာပိ သိယာ ‘‘ယေသံ အဘာဝေါ, တေသံ ဗဟုဘာဝေန ဗဟုဘာဝေါပစာရော’’တိ, ဧဝံ သတိ ယေသံ အဘာဝေါ, တေသံ သဘာဝတာယ သသဘာဝေါပစာရောပိ သိယာ။ တထာ တေသံ ကိလေသသင်္ခတာဒိတာယ ကိလေသသင်္ခတာဒိဘာဝါ စ သိယုံ, န စေတံ ယုတ္တန္တိ န တေသံ ဗဟုဘာဝေါပစာရော ယုတ္တော။ ဧကဘာဝေါပိ စဿ အသဘာဝတာယ ဧဝ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ စေ? န, အဘာဝသာမညတော, အဘာဝသာမညေန အဘေဒသမညာယ ဧကတ္တနိဒ္ဒေသော။ သတိ စ ဧကတ္တေ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒေါသာနတိဝတ္တိ။
ဗဟုဘာဝေ စ သသဘာဝတာ သိဒ္ဓါ။ ယဒိပိ သိယာ ယထာ ဗဟုဘာဝေါ သသဘာဝတံ, ဧဝံ သာမညေန သသဘာဝတာ ဗဟုဘာဝံ န ဗျဘိစရေယျာတိ သသဘာဝပက္ခေပိ နိဗ္ဗာနဿ ဗဟုဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? တံ န, ကသ္မာ? တထာ သာမညာဘေဒတော။ န ဟိ ဧဝံ ဝတ္တုံ လဗ္ဘာ ယထာ ခရဘာဝေါ သသဘာဝတံ န ဗျဘိစရတိ, ဧဝံ သသဘာဝတာပိ ခရဘာဝံ န ဗျဘိစရေယျာတိ။ ဧဝဉှိ သတိ တဒညသဗ္ဗဓမ္မာဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ သိယာ, တသ္မာ ဗဟုဘာဝေါ သသဘာဝတာပေက္ခော, န သသဘာဝတာ ဗဟုဘာဝါပေက္ခာတိ န သသဘာဝဿ နိဗ္ဗာနဿ ဗဟုဘာဝါပတ္တိ။ ‘‘ဧကဉှိ သစ္စံ န ဒုတီယမတ္ထိ (သု။ နိ။ ၈၉၀၊ မဟာနိ။ ၁၁၉), ဧကာ နိဋ္ဌာ န ပုထုနိဋ္ဌာ’’တိအာဒိဝစနတော။
အပိ စေတ္ထ ကိလေသာဘာဝေါ နာမ ရာဂါဒီနံ သမုစ္ဆေဒေါ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ အနုပ္ပါဒနိရောဓော။ တဿ စ ဧကတ္တေ ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန သာဓေတဗ္ဗတာ ကိစ္စဝိသေသာဘာဝတောတိ ဒဿနာဒိမဂ္ဂဝိဘာဂေါ န သိယာ။ ဣစ္ဆိတော စ သော ဩဓိသောဝ ကိလေသာနံ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ သော စ မဂ္ဂဝိဘာဂေါ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ နာတိတိက္ခတိက္ခတိက္ခတရတိက္ခတမဘာဝေန ဧကသ္မိမ္ပိ
(အနုဋီ၊၂၊၄၉။)သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနယောဂျဘာဝေ သစ္ဆိကိရိယာဝိသေသေန ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနဿ သသဘာဝတာယယေဝ ယုတ္တော။ အဘာဝေါ ပန ကိလေသာနံ မဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗော သိယာ ‘‘မာ မဂ္ဂဿ နိရတ္ထကတာ အဟောသီ’’တိ, န သစ္ဆိကာတဗ္ဗော။ ကော ဟိ တဿ သဘာဝေါ, ယော တေန သစ္ဆိကရိယေယျ။ သော စ ကိလေသာဘာဝေါ ဧကေနေဝ မဂ္ဂေန သာဓေတဗ္ဗော သိယာ, န စတူဟိ ‘‘မာ စတုဘာဝနိဗ္ဗာနတာပတ္တိ, နိဗ္ဗာနဝိသေသာပတ္တိ စ အဟောသီ’’တိ။ တတော ဒဿနာဒိမဂ္ဂဝိဘာဂေါ န သိယာတိ သဗ္ဗံ အာဝတ္တတိ။
ယဒိ စ အဘာဝေါ ဘာဝဿ သိယာတိ တဿ ဘာဝဓမ္မတာ ဣစ္ဆိတာ, ဧဝံ သတိ ယထာ သင်္ခတဓမ္မဿ တဿ ဇရာမရဏာဒီနံ ဝိယ သင်္ခတဓမ္မတာပိ အာပန္နာ, ဧဝံ ဗဟူနံ ကိလေသာနံ ဓမ္မဿ တဿ ဗဟုဘာဝါဒိပ္ပသင်္ဂေါပိ ဒုန္နိဝါရောတိ အတံသဘာဝဿ အသင်္ခတဿေကဿ သသဘာဝဿ နိဗ္ဗာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၁၅, ၃၃၀) ဝုတ္တန္တိ? ခယေန အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာ။ ခယော ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ။ ယထာဟ ‘‘ခယေ ဉာဏံ, အနုပ္ပါဒေ ဉာဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄၂)။ တေန ရာဂါဒိက္ခယပရိယာယေန အရိယမဂ္ဂေန အဓိဂန္တဗ္ဗတော ‘‘ပရမတ္ထံ ဂမ္ဘီရံ နိပုဏံ ဒုဒ္ဒသံ ဒုရနုဗောဓံ နိဗ္ဗာနံ ရာဂါဒိက္ခယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါဒိပ္ပဟာနမုခေန ဝါ တထာ ပတ္တဗ္ဗတော, ယထာ အညတ္ထာပိ ဝုတ္တံ ‘‘မဒနိမ္မဒ္ဒနော ပိပါသဝိနယော’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။
အပိစ ယထာ ပရိညေယျတာယ သဥတ္တရာနံ ကာမာနံ ရူပါနဉ္စ ပဋိပက္ခဘူတံ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝံ နိဿရဏံ ပညာယတိ, ဧဝံ သသဘာဝါနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေန တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေန နိဿရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ တန္နိဿရဏံ, သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ အပိ အနုလောမဉာဏံ ကိလေသေ တဒင်္ဂဝသေန ပဇဟတိ, န
(အနုဋီ၊၂၊၅၀။)သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟိတုံ သက္ကောတိ။ တထာ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ, န သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ဣတိ သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏဿ, သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏဿ စ ဉာဏဿ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေ အသမတ္ထဘာဝတော တေသံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ တဒုဘယဝိပရီတသဘာဝေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ, သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ တထာ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၇၃၊ ဣတိဝု။ ၄၃) ဣဒံ နိဗ္ဗာနဿ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဇောတကံ ဝစနံ အဝိပရီတတ္ထံ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ။ ယဉှိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ, တံ အဝိပရီတတ္ထံ ယထာ တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆-၆၇၈၊ နေတ္တိ။ ၅), တထာ နိဗ္ဗာန-သဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ဝိသယေ ယထာဘူတပရမတ္ထဝိသယော ဥပစာရဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော သေယျထာပိ သီဟ-သဒ္ဒေါ။ အထ ဝါ အတ္ထေဝ ပရမတ္ထတော အသင်္ခတာ ဓာတု ဣတရတဗ္ဗိပရီတဝိမုတ္တိသဘာဝတ္တာ သေယျထာပိ ‘‘ပထဝီဓာတု ဝေဒနာ စာ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ နယေဟိ ယုတ္တိတောပိ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၆၈။ ကိဉ္စီတိ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ။ အာလမ္ဗနတောတိ အာရမ္မဏကရဏတော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အာယတနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၅၁။)၃။ ဓာတုဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၇၂။ အဘိဓမ္မေ စ အာဂတာတိ ဣမသ္မိံ ဓာတုဝိဘင်္ဂေ အဘိဓမ္မဘာဇနီယပဉှပုစ္ဆကေသု, နိက္ခေပကဏ္ဍဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂါဒီသု စ ဒေသနာရုဠှာ။ ယထာ ပန သုတ္တန္တေ အဘိဓမ္မေ စ အာဂတာ ခန္ဓာဒယော သုတ္တန္တေ ဒေသိတနိယာမေန ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီသု သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝိဘတ္တာ, ဧဝမိဓာပိ စက္ခုဓာတာဒယော သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝိဘဇိတဗ္ဗာ သိယုံ။ တတ္ထ ခန္ဓာဒီနံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကော အဘိဓမ္မဒေသနာဝိသိဋ္ဌော သုတ္တန္တေ အာဂတော အညော ဒေသေတဗ္ဗာကာရော နတ္ထီတိ တေ ရူပက္ခန္ဓာဒိဝသေနေဝ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဒေသိတာ, ဓာတူနံ ပန သော အတ္ထီတိ တေ တိဏ္ဏံ ဓာတုဆက္ကာနံ ဝသေန ဣဓ ဒေသိတာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သုတ္တန္တေသွေဝ…ပေ… ဝိဘတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗာ ဓာတုယော ဆဟိ ဆဟိ ဓာတူဟိ သင်္ခိပိတွာ’’တိ။
ကထံ ပန ဆသု ဆသု ဓာတူသု အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သမဝရောဓောတိ? သဘာဝနိဿယဒွါရာရမ္မဏသမ္ပယောဂသာမညတော။ တတ္ထ ပဌမဆက္ကေ တာဝ ပထဝီတေဇောဝါယောဓာတုယော သဘာဝတော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဓာတု။ အာပေါဓာတုအာကာသဓာတုယော ဓမ္မဓာတုဧကဒေသော။ ဝိညာဏဓာတု သတ္တဝိညာဏဓာတုယော။ စတုဓာတုဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒါယတ္တဝုတ္တိကာ နိဿယာပဒေသေန, ဝိညာဏဓာတုယာ ဒွါရာရမ္မဏဘာဝေန ဝါ အဝသိဋ္ဌာ ရူပဓာတုယော သမဝရုဒ္ဓါ, ဝိညာဏဓာတုဂ္ဂဟဏေန တံသမ္ပယောဂတော ဓမ္မဓာတုဧကဒေသောတိ ဧဝံ သဗ္ဗဓာတုသမဝရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုတိယေ ဆပိ ဓာတုယော သဘာဝတော, ဓမ္မာယတနေကဒေသော, တံသမ္ပယောဂတော သတ္တဝိညာဏဓာတုယော, ယထာရဟံ တေသံ နိဿယဒွါရာရမ္မဏဘာဝတော အဝသိဋ္ဌဓာတုယော သမဝရုဒ္ဓါ။ တတိယဆက္ကေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေတ္ထ ဆသု ဆသု ဓာတူသု အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သမဝရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာ ဓာတုယော ဆဟိ ဆဟိ ဓာတူဟိ သင်္ခိပိတွာ’’တိ။
သုညောတိ အတ္တသုညော, တေန သသဘာဝတာယ စ ဣဓ ဓာတုဝေါဟာရောတိ အာဟ ‘‘သုညေ သဘာဝမတ္တေ နိရုဠှော ဓာတုသဒ္ဒေါ’’တိ။ တံတံဘူတဝိဝိတ္တတာ ရူပပရိယန္တောဝ အာကာသောတိ ယေဟိ ဝိဝိတ္တော,
(အနုဋီ၊၂၊၅၂။)ယေသဉ္စ ပရိစ္ဆေဒေါ, တေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌတာ တေသံ ဗျာပကဘာဝေ သတိ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ အဗျာပိတဘာဝေါ’’တိ။ ပရိစ္ဆိန္နဝုတ္တီနိ ဟိ ဘူတာနီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၃။ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ကောစိ နတ္ထီတိ ပုရိမတ္ထံ အသမ္ဘာဝေန္တော ‘‘ဒွေ ဧဝ ဝါ’’တိအာဒိနာ သမုဒါယေန ဝိနာ ဒုတိယတ္ထမာဟ။ ပစ္စတ္တံ အတ္တနိ ဇာတတန္တိ ပါဋိပုဂ္ဂလိကတံ။
ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသောတိ ဝါ လောမာဒိဣတရကောဋ္ဌာသေဟိ အသမ္မိဿော ဝိသုံ ဧကော ပထဝီကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။
ပယောဂန္တိ ဘာဝနာပယောဂံ။ ဝီရိယန္တိ ဘာဝနာနိပ္ဖါဒကံ ဥဿာဟံ။ အာယူဟနန္တိ တာဒိသံ စေတနံ။
ဓာတုပဋိက္ကူလဝဏ္ဏမနသိကာရာနန္တိ ဓာတုမနသိကာရပဋိက္ကူလမနသိကာရဝဏ္ဏမနသိကာရာနံ။ အဗျာပါရတာယာတိ ‘‘အဟမေတံ နိပ္ဖါဒေမိ, မမ ဧသာ နိပ္ဖါဒနာ’’တိ စေတနာရဟိတတာယ။ ကရောန္တီတိ အာဘောဂပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဥပ္ပါဒေန္တိ။
လက္ခဏဝသေနာတိ သဘာဝဝသေန။ သော ပန ယသ္မာ ပထဝီဓာတုယာ ကက္ခဠခရတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကက္ခဠံ ခရိဂတန္တိအာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။
ဝေကန္တကံ နာမ သဗ္ဗလောဟစ္ဆေဒနသမတ္ထံ လောဟံ။ တထာ ဟိ တံ ဝိကန္တတိ ဆိန္ဒတီတိ ဝိကန္တံ, ဝိကန္တမေဝ ဝေကန္တကန္တိ ဝုစ္စတိ။ လောဟသဒိသန္တိ လောဟာကာရံ လောဟမလံ ဝိယ ဃနသဟိတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တာပေတွာ တာဠိတံ ပန ဆိန္နံ ဆိန္နံ ဟုတွာ ဝိသရတိ, မုဒု မဋ္ဌံ ကမ္မနိယံ ဝါ န ဟောတိ, တေန ‘‘လောဟဝိဇာတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ တိပုတမ္ဗာဒီဟီတိ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ, သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ, ဇသဒတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ အာရကူဋံ။ ယံ ပန ကေဝလံ ဇသဒဓာတုဝိနိဂ္ဂတံ, ယံ ‘‘ပိတ္တလ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ, တံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ, ယထာဝုတ္တမိဿကမေဝ ပန ဂဟေတွာ ‘‘ကိတ္တိမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
နိဒဿနမတ္တန္တိ မုတ္တာနံ ဇာတိတော အနေကဘေဒတ္တာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဟတ္ထိကုမ္ဘံ ဝရာဟဒါဌံ ဘုဇင်္ဂသီသံ ဝလာဟကူဋံ ဝေဏုပဗ္ဗံ မစ္ဆသိရော သင်္ခေါ
(အနုဋီ၊၂၊၅၃။)သိပ္ပီတိ အဋ္ဌ မုတ္တာယောနိယော။ တတ္ထ ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာ ပီတဝဏ္ဏာ ပဘာဟီနာ။ ဝရာဟဒါဌဇာ ဝရာဟဒါဌဝဏ္ဏာဝ။ ဘုဇင်္ဂသီသဇာ နီလာဒိဝဏ္ဏာ သုဝိသုဒ္ဓါ, ဝဋ္ဋလာ စ။ ဝလာဟကဇာ ဘာသုရာ ဒုဗ္ဗိဘာဂရူပါ ရတ္တိဘာဂေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တာ တိဋ္ဌန္တိ, ဒေဝူပဘောဂါ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဝေဏုပဗ္ဗဇာ ကာရဖလသမာနဝဏ္ဏာ, န ဘာသုရာ, တေ စ ဝေဠဝေါ အမနုဿဂေါစရေ ဧဝ ပဒေသေ ဇာယန္တိ။ မစ္ဆသီသဇာ ပါဌီနပိဋ္ဌိသမာနဝဏ္ဏာ, ဝဋ္ဋလာ, လဃဝေါ စ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာ, တေ စ မစ္ဆာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေယေဝ ဇာယန္တိ။ သင်္ခဇာ သင်္ခေါရစ္ဆဝိဝဏ္ဏာ, ကောလပ္ပမာဏာပိ ဟောန္တိ ပဘာဝိဟီနာဝ။ သိပ္ပိဇာ ပန ပဘာဝိသေသယုတ္တာဝ ဟောန္တိ နာနာသဏ္ဌာနာ။ ဧဝံ ဇာတိတော အဋ္ဌဝိဓာသု မုတ္တာသု ယာ မစ္ဆသင်္ခသိပ္ပိဇာ, တာ သာမုဒ္ဒိကာ။ ဘုဇင်္ဂဇာပိ ကာစိ သာမုဒ္ဒိကာတိ ဝဒန္တိ, ဣတရာ အသာမုဒ္ဒိကာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ, သဗ္ဗာပိ ပန မုတ္တာ မုတ္တာ ဧဝါ’’တိ။ ဗဟုလတော ဝါ အဋ္ဌကထာယံ ဧတံ ဝုတ္တံ ‘‘မုတ္တာတိ သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာ’’တိ။ ဗဟုလဉှိ လောကေ သာမုဒ္ဒိကာဝ မုတ္တာ ဒိဿန္တိ။ တတ္ထာပိ သိပ္ပိဇာဝ, ဣတရာ ကဒါစိ ကာစီတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၄။ ဣဓ နတ္ထိ နိယမော ကေဝလံ ဒြဝဘာဝဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၅။ နိသိတဘာဝေနာတိ သန္တာပနာဒိဝသပ္ပဝတ္တေန တိခိဏဘာဝေန။ ဥသ္မာကာရဉှိ နိသာနံ ဣဓ နိသိတဘာဝေါ။ ပါကတိကောတိ သာဘာဝိကော ကာယုသ္မာတိ အဓိပ္ပေတော။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဝတ္တတိ။ ပေတဂ္ဂိ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတဂ္ဂိ။ ဣဓာတိ ဗာဟိရတေဇောဓာတုကထာယံ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၆။ ဝါယနံ ဗီဇနံ, တံ ပန ထာမသာ ပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘သဝေဂဂမနဝသေနာ’’တိ။ သမုဒီရဏံ အလ္လပရိသောသနံ, ဘူတသံဃာတဿ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၇။ ဘိတ္တိစ္ဆိဒ္ဒါဒိဝသေန လဗ္ဘမာနံ အဇဋာကာသံ နိဿာယေဝ ပရိစ္ဆေဒါကာသဿ ပရိကမ္မကရဏန္တိ အာဟ ‘‘အဇဋာကာသဿ စ ကထိတတ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၇၉။ သုခဒုက္ခဖောဋ္ဌဗ္ဗသမုဋ္ဌာပနပစ္စယဘာဝေနာတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗတ္တကဘူတေန ပစ္စယဘာဝေန။ ကဿ ပန သော ပစ္စယဘာဝေါတိ အာဟ
(အနုဋီ၊၂၊၅၄။)‘‘သရီရဋ္ဌကဥတုဿာ’’တိ။ ပစ္စယဘာဝေနာတိ စ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ တေန ဟိ ကာရဏဘူတေန သုခဒုက္ခဖောဋ္ဌဗ္ဗာနံ ယထာဝုတ္တသမတ္ထတာ ဟောတီတိ။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ယထာဗလံ သရီရေကဒေသသကလသရီရ’’န္တိ ဣဒံ အနုကဍ္ဎတိ။ ဧဝန္တိ အတ္တနော ဖလူပစာရသိဒ္ဓေန ဖရဏပ္ပကာရေန။ ဧတေသန္တိ သုခါဒီနံ။ ‘‘ဩဠာရိကပ္ပဝတ္တိ ဧဝ ဝါ ဖရဏ’’န္တိ ဣမိနာ နိရုပစာရံ ဧတေသံ ဖရဏဋ္ဌံ ဒဿေတိ။ ဥဘယဝတောတိ သုခဒုက္ခဝတော, သောမနဿဒေါမနဿဝတော စ, ဖရဏာဖရဏဋ္ဌာနဝတော ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၁။ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သင်္ကပ္ပန္တိ ဧတသ္မိံ ‘‘သင်္ကပ္ပေါ ကာမော’’တိအာဒိကေ (မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈) နိဒ္ဒေသပဒေသေ ဝုတ္တံ သင်္ကပ္ပံ။ တတ္ထ ဟိ ကိလေသကာမောဝ ‘‘သင်္ကပ္ပရာဂေါ ပုရိသဿ ကာမော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၆။၆၃၊ ကထာ။ ၅၁၃) ဝိယ။ ဝတ္ထုကာမဿ တထာ တထာ သင်္ကပ္ပနတော ပရိကပ္ပနတော ‘‘သင်္ကပ္ပေါ’’တိ ဝုတ္တော, န ဝိတက္ကောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဋီကာယံ ပန ဝိတက္ကဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သောပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ ပုရိမော ဧဝတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ စေ, သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ နိရတ္ထကော သိယာ, ‘‘ကိလေသသန္ထဝသမ္ဘဝတော’’တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ပရတော စ ‘‘ဗျာပါဒဝစနေန ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဒဿေတီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ကိလေသကာမော ဝိဘတ္တော ကိလေသသမ္ပယုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ကာမပဋိဗဒ္ဓါတိ ဧတ္ထ ကာမ-သဒ္ဒေန ဝတ္ထုကာမာပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၂။ ဥဘယတ္ထ ဥပ္ပန္နောတိ သတ္တေသု, သင်္ခါရေသူတိ ဥဘယတ္ထ ဥပ္ပန္နော, သတ္တာကာရော, သင်္ခါရာကာရောတိ ဝါ အာရမ္မဏဿ ဥဘယာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပ္ပန္နော။ ကမ္မပထဝိသေသော, ကမ္မပထဝိနာသကော စ ကမ္မပထဘေဒေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိဇ္ဈာသံယောဂေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဝိဟိံသာယ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။ ဝိဟိံသာယာတိ စ ဝိဟိံသာဝစနေနာတိ အတ္ထော။ ယထာသမ္ဘဝံ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနမုသာဝါဒပေသုညဖရုသဝါစာသမ္ဖပ္ပလာပေ သင်္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗ…ပေ… သင်္ဂါဟကေဟိ ကာမနေက္ခမ္မဓာတူဟိ။ ဒွေ ဒွေတိ ဗျာပါဒဝိဟိံသာဓာတုယော, အဗျာပါဒအဝိဟိံသာဓာတုယော စ။ ‘‘ဧတ္ထာတိ ပနာ’’တိအာဒိနာ သံကိလေသဝေါဒါနာနံ သင်္ကရဘာဝဿ အနိဋ္ဌာပဇ္ဇနဿ စ ဒဿနေန ပုရိမံယေဝ အတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန သမ္ပာဒေတိ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၅၅။)၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၃။ အာဝေဏိကတ္ထော အတိသယတ္ထော စ ဝိသေသသဒ္ဒေါ ဟောတီတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဂ္ဂလန္တရာသာဓာရဏံ, နီလာဒိသဗ္ဗရူပသာဓာရဏဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသာဓာရဏကာရဏေနာပိ ဟိ နိဒ္ဒေသော ဟောတိ ယထာ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ, ယဝင်္ကုရော’’တိ။ အတိသယကာရဏေနပိ ယထာ ‘‘အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကမ္မသမာဒါနာနံ ဌာနသော ဟေတုသော ဝိပါကံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (ကထာ။ ၃၅၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄)။ ဓာတုအတ္ထော ဧဝါတိ ‘‘ဓာတု’’ဣတိ ဣမဿ ဓာတုသဒ္ဒဿေဝ အတ္ထော။ ဓာတုဝစနီယော ဟိ အတ္ထော ဥပသဂ္ဂေန ဇောတီယတိ။
ပုရိမေန အသဒိသော ဝိဓာနဓာရဏတ္ထာနံ ပါကဋော ဘေဒေါတိ။ ဝိသဘာဂလက္ခဏာ ဝိသဒိသသဘာဝါ အဝယဝါ ဘာဂါ, တေသု။
ယထာသမ္ဘဝန္တိ ကိရိယာမနောဓာတု ဥပနိဿယကောဋိယာ, ဝိပါကမနောဓာတု ဝိပါကမနောဝိညာဏဿ အနန္တရာဒိနာပိ, ဣတရဿ သဗ္ဗာပိ ဥပနိဿယကောဋိယာဝ။ ဓမ္မဓာတု ပန ဝေဒနာဒိကာ သဟဇာတာ သဟဇာတာဒိနာ, အသဟဇာတာ အနန္တရာဒိနာ, ဥပနိဿယေန အာရမ္မဏာဒိနာ စ မနောဝိညာဏဿ ပစ္စယောတိ ဧဝံ မနောဓာတုဓမ္မဓာတူနံ မနောဝိညာဏဿ ဟေတုဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဒွါရဘူတမနောပိ သုတ္တေ ‘‘မနောဓာတူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဒွါရဘူတမနောဝသေန ဝါ’’တိ။ တဿာ မနောဓာတုယာ မနောဝိညာဏဿ ဟေတုဘာဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။
ပုရိမနယေနာတိ ဝိသေသနံ ဒုတိယနယဿ ဟီနတ္တိကဝသေနေဝ ဝိဘတ္တတ္တာ။ နာနာဓာတူနဉ္စ စက္ခုဓာတုအာဒီနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
န ဟိ ဒွေ မနောဝိညာဏဓာတုယော သန္တိ အဋ္ဌာရသဓာတုဝိဘာဂဒဿနေတိ အဓိပ္ပါယော။ ခန္ဓာယတနဓာတိန္ဒြိယာနံယေဝ ဝသေန သင်္ခေပါဒိဝိဘာဂဒဿနံ တေသံ ဗဟုလံ ပရိညေယျဓမ္မသင်္ဂဏှနတော။ သစ္စဒေသနာ ပန အတိသံခိတ္တဘာဝတောယေဝေတ္ထ ဗဟိကတာ။
နိဇ္ဇီဝဿာတိအာဒိ ဝိသေသတော သတ္တသုညတာဒီပနတ္ထာ ဓာတုဒေသနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ပုရိမနယော အညေသမ္ပိ ကမဝုတ္တီနံ ဓာတူနံ သမ္ဘဝတီတိ
(အနုဋီ၊၂၊၅၆။)အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တောတိ ‘‘မနောဓာတုယေဝ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပုရေစရာနုစရဘာဝေတိ ပုရေစရာနုစရာဘိသန္ဓိယာ အဘာဝေပိ ကေဝလံ အနန္တရပုဗ္ဗကာလအနန္တရာပရကာလတာယ မနောဓာတု ပုရေစရာနုစရာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဝုတ္တာ။
‘‘အညံ အဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထတာယာ’’တိ ဧတေန ဝိညာဏဿ ဧကန္တသာရမ္မဏတာဒဿနေန ‘‘အာရမ္မဏေန ဝိနာ သယမေဝ နီလာဒိအာဘာသံ စိတ္တံ ပဝတ္တတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိတံ ဝိညာဏဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၈၄။ ဧကနာနာသန္တာနဂတာနန္တိ ဧကသန္တာနဂတာနံ အဘိန္နသန္တာနဂတာနံ ဒွါရာနံ, နာနာသန္တာနဂတာနံ ဘိန္နသန္တာနဂတာနံ အာရမ္မဏာနန္တိ ယောဇနာ။ ဧကနာနာဇာတိကတ္တာတိ စက္ခာဒိဧကေကဇာတိကတ္တာ ဒွါရာနံ, နီလာဒိအနေကဇာတိကတ္တာ အာရမ္မဏာနံ။
စက္ခာဒိ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ, ရူပါဒိ ပန အနေကမေဝ သံဟတန္တိ ဣမဿ ဝါ အတ္ထဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ စက္ခုရူပါဒီသု ဝစနဘေဒေါ ကတော။ ကိံ ပန ကာရဏံ စက္ခာဒိ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ, ရူပါဒိ ပန အနေကမေဝါတိ? ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော။ စက္ခု ဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တံ အတ္ထိဘာဝေနေဝ ဟောတိ တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော, အသတိ အဘာဝတော, ယတော တံ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုစ္စတီတိ။ တံနိဿယတာ စဿ န ဧကဒေသေန အလ္လီယနဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ အရူပဘာဝတော, အထ ခေါ ဂရုရာဇာဒီသု သိဿရာဇပုရိသာဒီနံ ဝိယ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ။ ဣတရေ စ ပစ္စယာ တေန တေန ဝိသေသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သွာယံ ပစ္စယဘာဝေါ န ဧကသ္မိံ န သမ္ဘဝတီတိ ဧကမ္ပိ စက္ခု စက္ခုဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။
ရူပံ ပန ယဒိပိ စက္ခု ဝိယ ပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ ပုရေတရံ ဥပ္ပန္နံ ဟုတွာ ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေယေဝ ဥပကာရကတ္တာ, တထာပိ အနေကမေဝ သံဟတံ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ အာရမ္မဏဘာဝတော။ ယဉှိ ပစ္စယဓမ္မံ သဘာဝဘူတံ,
(အနုဋီ၊၂၊၅၇။)ပရိကပ္ပိတာကာရမတ္တံ ဝါ ဝိညာဏံ ဝိဘာဝေန္တံ ပဝတ္တတိ, တဒညေသဉ္စ သတိပိ ပစ္စယဘာဝေ သော တဿ သာရမ္မဏသဘာဝတော ယံ ကိဉ္စိ အနာလမ္ဗိတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထဿ ဩလုဗ္ဘ ပဝတ္တိကာရဏတာယ အာလမ္ဗနီယတော အာရမ္မဏံ နာမ။ တဿ ယသ္မာ ယထာ ယထာ သဘာဝူပလဒ္ဓိ ဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယလာဘော, တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ တဿ သဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ သာ စဿ ဣန္ဒြိယာဓီနဝုတ္တိကဿ အာရမ္မဏသဘာဝူပလဒ္ဓိ န ဧကဒွိကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေနေဝ ဟောတိ, နာပိ ကတိပယကလာပဝဏ္ဏဝသေန, အထ ခေါ အာဘောဂါနုရူပံ အာပါထဂတဝဏ္ဏဝသေနာတိ အနေကမေဝ ရူပံ သံဟစ္စကာရိတာယ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ရူပေ စာ’’တိ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒိသိ။
ယံ ပန ‘‘ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ, တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁) ဝုတ္တံ, တံ ကထန္တိ? တမ္ပိ ယာဒိသံ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော, တာဒိသမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကီဒိသံ ပန တန္တိ? သမုဒိတန္တိ ပါကဋောယမတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘အာယတနသလ္လက္ခဏဝသေန စက္ခုဝိညာဏာဒယော သလ္လက္ခဏာရမ္မဏာ, န ဒဗျသလ္လက္ခဏဝသေနာ’’တိ, တံ ယုတ္တမေဝ ဟောတိ။ န စေတ္ထ သမုဒါယာရမ္မဏတာ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ သမုဒါယာဘောဂဿေဝ အဘာဝတော, သမုဒိတာ ပန ဝဏ္ဏဓမ္မာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ကထံ ပန ပစ္စေကံ အသမတ္ထာ သမုဒိတာ အာရမ္မဏာ ဟောန္တိ, န ဟိ ပစ္စေကံ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တာ အန္ဓာ သမုဒိတာ ပဿန္တီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ ဝိသုံ အသမတ္ထာနံ သိဝိကာဝဟနာဒီသု သမတ္ထတာယ ဒဿနတော။ ကေသာဒီနဉ္စ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတာနံ ပစ္စေကံ ဝဏ္ဏံ ဂဟေတုံ န သက္ကာ, တသ္မိံယေဝ ဌာနေ သမုဒိတာနံ တံ ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ဘိယျောပိ တေသံ သံဟစ္စကာရိတာ ပရိဗျတ္တာ။ ဧတေန ကိံ စက္ခုဝိညာဏဿ ပရမာဏုရူပံ အာရမ္မဏံ, ဥဒါဟု တံသမုဒါယောတိအာဒိကာ
(အနုဋီ၊၂၊၅၈။)စောဒနာ ပဋိက္ခိတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သောတဉ္စ ပဋိစ္စ သဒ္ဒေ စာ’’တိအာဒီသုပိ အယမေဝ နယော။
ဧဝမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ‘‘မနောဓာတုယာပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ဇဝနပရိယောသာနာ မနောဝိညာဏဓာတုယေဝ သမ္ပိဏ္ဍီယတိ, အထ ခေါ တဒါရမ္မဏဘဝင်္ဂသင်္ခါတာပိ သမ္ပိဏ္ဍီယတီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတိ, သမ္ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သတီတိ ဧဝံ အညမနောဓာတုပ္ပဝတ္တိယာ ဩရံ ပဝတ္တစိတ္တာနံ မနောဝိညာဏဓာတုတာဒဿနေ သတိ။ သတိပိ မနသော သမ္ဘူတဘာဝေ မနောဓာတုယာ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ န ဟောတိယေဝ တံသဘာဝဿေဝ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ‘‘ပဉ္စဝိညာဏဓာတုမနောဓာတူ’’တိအာဒိနာ ပါကဋတရံ ကရောတိ။ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေနာတိ ပဉ္စဝိညာဏဓာတူဟိ ဝိသဒိသသဘာဝေန။ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေန စာတိ မနောဓာတုကိရိယမနောဝိညာဏဓာတုအာဒီဟိ ပရိစ္ဆိန္နေန ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေန စ။ ဣဒါနိ ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိနာပိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပနီတေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာမညဝသေနာတိ သဒိသတာဝသေန။ တဿာတိ ဘဝင်္ဂါနန္တရံ ဥပ္ပန္နစိတ္တဿ။ အမနောဝိညာဏဓာတုဘာဝါသိဒ္ဓိတောတိ မနောဓာတုဘာဝါသိဒ္ဓိတော။ န ဟိ ‘‘မနောဝိညာဏဓာတုယာပိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓသမနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စိတ္တံ…ပေ… တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဝင်္ဂါနန္တရံ ဥပ္ပန္နစိတ္တဿ မနောဓာတုဘာဝံ သာဓေတိ။ သိဒ္ဓေ ဟိ မနောဓာတုဘာဝေ တံ တဿ နိဝတ္တကံ သိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ မနောဝိညာဏဓာတုယာ ပန ဥပ္ပန္နဿ စိတ္တဿ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝဒီပကံ ဝစနံ တာဒိသာယ မနောဓာတုယာပိ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝမေဝ ဒီပေယျာတိ ကထံ တဿာ နိဝတ္တကံ သိယာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ ယံ စောဒီယတိ, တဒေဝ ပရိဟာရာယ ဟောတီ’’တိ။
ယဒိ ဧဝံ ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇနဿ မနောဝိညာဏဓာတုဘာဝါပတ္တိ ဧဝါတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘မနောဓာတုယာပီ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စဝိညာဏေဟိ မနောဓာတူဟိ စ ဝိသိဋ္ဌော သဘာဝေါ ပဉ္စဝိညာဏ…ပေ… သဘာဝေါ, တဿ ဝသေန။ စုတိပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂါနန္တိ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ဘဝင်္ဂန္တောဂဓံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဇဝနာဝသာနာနီတိ ဝါ ဇဝနာရမ္မဏတ္တာ တဒါရမ္မဏမ္ပိ ဂဟိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဆဒွါရိကစိတ္တေဟိ ဝါ’’တိအာဒိ။
ဝိသုံ ကာတုံ ယုတ္တန္တိ အာဝဇ္ဇနမ္ပိ ယဒိပိ ရူပါဒိဝိသယံ ဟောတိ, ဇဝနံ ဝိယ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ ပန န ဟောတီတိ ဧဒိသေ ဌာနေ ဝိသုံ ကာတဗ္ဗမေဝ။
(အနုဋီ၊၂၊၅၉။)မနော စာတိ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘မနဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသု ဝိယ န သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, အထ ခေါ ဗျတိရေကတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာတိ ဓမ္မဓာတုမနောဝိညာဏဓာတူနံ ‘‘ပဉ္စပဏ္ဏာသ ကာမာဝစရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ရဇ္ဇန္တဿာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၀၊ ၁၆၈) ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေ ဒဿိယမာနေ ‘‘စိတ္တုပ္ပါဒရူပဝသေန တံ တံ သမုဒါယံ ဧကေကံ ဓမ္မံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၁၅၀) တဒတ္ထဿ ခန္ဓဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာဒီသု ဝုတ္တနယတ္တာ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဓာတုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၆၀။)၄။ သစ္စဝိဘင်္ဂ
ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၈၉။ သစ္စဝိနိမုတ္တံ နတ္ထိ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုသန္ဒဿနဝသေန ပဝတ္တနတော။ သစ္စေသု ကမတီတိ သစ္စေသု ဝိသယဘူတေသု ပဝတ္တတိ။ ဒေသေတဗ္ဗတ္ထဝိသယာ ဟိ ဒေသနာတိ။ ဧတေသု ကမတီတိ ဧတေသု အရိယသစ္စေသု ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တတိ။ ‘‘သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတ’’န္တိ ဝုတ္တံ အတ္ထသဘာဝံ ကမနကိရိယာယ ကတ္တုဘာဝေန ဂဟိတန္တိ ပါကဋတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကိံ ကမတီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ တဗ္ဗောဟာရေနာတိ တဒုပစာရေန။ ဧတေန နိပ္ပရိယာယေန အတ္ထသဘာဝံ သာသနံ, ပရိယာယေန ဝစနသဘာဝန္တိ ဒဿေတိ။
တံသဘာဝါတိ ဒုက္ခာဒိသဘာဝါ။ အမုသာသဘာဝါတိ ဗာဓနာဒိဘာဝေန ဘူတသဘာဝါ။ အညာကာရရဟိတာတိ အဗာဓနာဒိအာကာရဝိဝိတ္တာ။ ဒွိဓာတိ ဒုက္ခဒုက္ခတာတန္နိမိတ္တတာဟိ။ ရာဂါဒိကိလေသပရိဠာဟော ကိလေသဒါဟော။ သန္တာနဿ အဝိပ္ဖါရိကတာကရဏံ ပုဂ္ဂလဟိံသနံ။ အတ္တနော ဧဝ တိခိဏဘာဝေါတိ သင်္ခတဓမ္မဿ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ ရုဇာဝဟတိက္ခဘာဝေါ။ သရသေနေဝါတိ သဘာဝေနေဝ။ သမ္ပိဏ္ဍကဿ သမုဒယဿ, ကိလေသသန္တာပရဟိတဿ မဂ္ဂဿ, အဝိပရိဏာမဿ နိရောဓဿ ဒဿနေန ယထာသင်္ချံ ဒုက္ခဿ သင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌာ အာဝိ ဘဝန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣတရေ ယထာက္ကမံ သမုဒယမဂ္ဂနိရောဓဒဿနေဟိ အာဝိဘဝနာကာရာ’’တိ။ ဗျာပေတွာတိ ဘဝါဒီသု နာနာရမ္မဏေသု စ ဝိသဋာ ဟုတွာ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ‘‘ဦဟနံ ရာသိကရဏ’’န္တိ ဝတွာ ပုန တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တန’’န္တိ။ ဧကဝေါကာရဘဝေပိ ဟိ ရာသိဘူတမေဝ ဒုက္ခံ နိဗ္ဗတ္တတိ အနေကဓမ္မသမူဟတော, ပဂေဝ စတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု။ ဧတ္ထ စ ဗျာပနတ္ထံ အာကာရံ, တဿ စ ယ-ကာရာဂမံ ကတွာ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထံ အာယူဟနန္တိ ပဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိဒဒါတီတိ ဒုက္ခဿ ဧကန္တကာရဏတ္တာ တံ နိဒဿေန္တံ ဝိယ ဇနေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဒုက္ခ…ပေ… အာဝိ ဘဝတိ ရောဂဒဿနေန ဝိယ ရောဂနိဒါနံ။ သံယောဂ…ပေ… ဒဿနေဟီတိ သံယောဂဋ္ဌော ဝိသံယောဂသဘာဝဿ နိရောဓဿ, ပလိဗောဓဋ္ဌော နိယျာနသဘာဝဿ မဂ္ဂဿ ဒဿနေန အာဝိ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ တေတိ သံယောဂပလိဗောဓဋ္ဌာ။
(အနုဋီ၊၂၊၆၁။)ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ အာရမ္မဏဘူတေ သတိ။ သမုဒယတော ဝိဝေကော ဝိဝေကဋ္ဌော။ နိရောဓော စ တဏှာက္ခယဘာဝတော သမုဒယတော ဝိဝိတ္တော, တသ္မာ အဝိဝေကဘူတဿ သမုဒယဿ ဒဿနေန နိရောဓဿ ဝိဝေကဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ, နိဗ္ဗာနာဓိဂမဟေတုဘူတဿာပိ မဂ္ဂဿ သပ္ပစ္စယတာယ သင်္ခတဘာဝံ ပဿတော အပ္ပစ္စယဿ နိရောဓဿ အသင်္ခတဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ, တထာ မရဏဓမ္မတာယ ဒုက္ခံ ဝိနဿန္တံ ပဿတော အမရဏဓမ္မဿ နိရောဓဿ အမတဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဝေကာ’’တိအာဒိနာ။ ဣတရေ သမုဒယနိရောဓဒုက္ခဒဿနေဟီတိ ဧတ္ထ သမုဒယဒဿနေန ‘‘နာယံ ဟေတု နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ, အယံ ပန ဟေတူ’’တိ ဟေတုဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။ တထာ ပရမဂမ္ဘီရဿ နိပုဏတရဿ ဒုဒ္ဒသဿ နိရောဓဿ ဒဿနေန ဒဿနဋ္ဌော သုခုမရူပဒဿနေန စက္ခုနော ဝိယ, ဒုက္ခဒဿနေန ပန အနေကရောဂါတုရကပဏဇနဒဿနေန ဣဿရဇနဿ ဥဠာရဘာဝေါ ဝိယ မဂ္ဂဿ အာဓိပတေယျဋ္ဌော အာဝိ ဘဝတိ။
တေ ပနေတေ ဟေတုဋ္ဌာဒိကေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဝသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပလိဗောဓုပစ္ဆေဒဝသေနာတိ သမုဒယပ္ပဟာနဝသေန။ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဝစနတောတိ ယသ္မာ သတိပိ ဈာနာဒီနံ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေ ‘‘ဈာနာဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဒိ န ဝုတ္တံ, ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’ ဣစ္စေဝ ပန ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သာတိသယော မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာနံ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသေသတော ဝါ အာရမ္မဏာဓိပတိဘူတာ မဂ္ဂင်္ဂဓမ္မာ ဟောန္တီ’’တိ။ သော တေသံ အာကာရောတိ ယော မဂ္ဂင်္ဂါနံ ဂရုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဝတ္တဓမ္မာနံ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယတာသင်္ခါတော အာကာရော, သော မဂ္ဂဿ အာဓိပတေယျဋ္ဌော။ ပုရိမော ပန အာဓိပတေယျဋ္ဌော သဟဇာတာဓိပတိဝသေန ဝုတ္တော။ အဘိသမေတဗ္ဗဋ္ဌောတိ ယထာဝုတ္တပီဠနာဒိအတ္ထမေဝ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာယ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝဒတိ။ တေန အဘိသမယသဒ္ဒံ ကမ္မတ္ထံ ဒဿေတိ။ အဘိသမယဿာတိ ဉာဏဿ။ ပဝတ္တိအာကာရောတိ ပရိဇာနနာဒိဝိသေသာကာရော။ သော ဟိ မဂ္ဂက္ခဏေ အသမ္မောဟတော သိဒ္ဓေါ, ပစ္ဆာ ပစ္စဝေက္ခဏာဒိနာ ပါကဋော ဟောတိ။ အာကာရောပိ ဉာဏေန အရဏီယတော အတ္ထောတိ ဝုစ္စတီတိ ကတွာ တတိယနယော ဒဿိတော။ ပီဠနာဒိနာ ဒဿိတော ဝိသယဝိဘာဂေနပိ ဝိသယိဝိဘာဂေါ ဟောတိ ယထာ ‘‘ရူပသညာ, သဒ္ဒသညာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၇)။
(အနုဋီ၊၂၊၆၂။)ကုစ္ဆိတံ ခန္တိ ဂရဟိတံ ဟုတွာ အသာရံ။ ‘‘သမာဂမော’’တိအာဒိနာ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သံ-သဒ္ဒဿ သံယောဂတ္ထဇောတကတ္တမာဟ။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတ’’န္တိအာဒီသု ကေဝလဿ ပန္န-သဒ္ဒဿ, ဣတ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ ဥပ္ပတ္တိအတ္ထဿ အနုပလဗ္ဘနတော, ဥ-သဒ္ဒဿ စ ပယောဂေ ဥပလဗ္ဘနတော သော ဥပ္ပတ္တိအတ္ထံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပန္နံ ဥဒိတန္တိ ဧတ္ထာပီ’’တိ။ ဝိသုံ ပယုဇ္ဇမာနာတိ အာဂမ-ဣတ-ပဒေဟိ ဝိနာ ပယုဇ္ဇမာနာ။ သဓာတုကန္တိ အန္တောနီတေန ဓာတုနာ သဓာတုကံ။ တေနေဝ တေ ‘‘ဥပသဂ္ဂါ’’တိ စ ဝုတ္တာ။
ဒုက္ခဝိဝေကဘာဝန္တိ ဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ။ နိဝတ္တိယာတိ နိဗ္ဗာနဿ။ နိဝတ္တေတွာတိ အနုပ္ပါဒသဒ္ဒေန ဝိသေသနဝသေန နိဝတ္တေတွာ။ နိရောဓပစ္စယတာ နိရောဓဿ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယတာ။ ပုဂ္ဂလသစ္ဆိကိရိယာဓမ္မဘာဝေဟီတိ ပုဂ္ဂလဓမ္မဘာဝေန သစ္ဆိကရဏဓမ္မဘာဝေန စ။ ဖလန္တိ အရိယဖလံ။ တဿာတိ နိဋ္ဌာနဘူတာယ ဖလသင်္ခါတာယ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ အဘိသမယဘူတာယ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာ ပဋိပဒတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ပဋိဝိဇ္ဈနကာလေ နိပ္ပရိယာယေန ဗုဒ္ဓါဒိသမညာတိ အာဟ ‘‘ပဋိဝိဒ္ဓကာလေ ပဝတ္တ’’န္တိ။ တတော ဧဝါတိ တေန ပကာသိတတ္တာ ဧဝ။
တန္နိမိတ္တဘာဝေါတိ ဇာတိအာဒိ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ဒုက္ခဿ ကာရဏဘာဝေါ, န သမုဒယသစ္စံ ဝိယ ပဘဝဘာဝေန။ ဥဒယဗ္ဗယပီဠိတဘာဝေါ သင်္ခါရဒုက္ခတာ။ ပဝတ္တနမေဝါတိ ပဝတ္တိ ဧဝ။ ကိစ္စံ ရသောတိ ရသဿ ကိစ္စတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ပဝတ္တိနိဝတ္တီသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ အဝိကာရတာ ဝိကာရာဘာဝေါ နိစ္စတာ။
မရီစိမာယာအတ္တာနန္တိ မရီစိယာ မာယာယ အတ္တနော စ အရိယဉာဏဿာတိ အရိယာနံ ဉာဏဿ။ တေန အရိယာနံ မဂ္ဂဉာဏာနုသာရေန ပဝတ္တနကဉာဏမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိတထဂါဟကဿာ’’တိအာဒိ။ တေသန္တိ ပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနံ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏဿ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာ ဂေါစရဘာဝေါ, ဣတရဿ အာရမ္မဏဘာဝေါ။ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာ, အာရမ္မဏဘာဝေါ ဝါ ပဋိဝေဓဉာဏဿ ဂေါစရဘာဝေါ, ဣတရဿ အာရမ္မဏဘာဝေါဝ။
ဗာဓကပ္ပဘဝဘာဝေနာတိ ဗာဓကဿ ဥပ္ပါဒကဘာဝေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ န တဏှာ ဗာဓကဘာဝေန ဂဟိတာ ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတူနံ အသင်္ကရဝသေန ဗောဓနတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေပိ အယမတ္ထဝဏ္ဏနာ
(အနုဋီ၊၂၊၆၃။)ယုဇ္ဇတေဝ။ ယဒိပိ ဧဝံ ‘‘ဒုက္ခမေဝ ဗာဓက’’န္တိ နိယမာနုပပတ္တိ, သမုဒယဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ စာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဇာတိအာဒီနံ ဝိယ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဗာဓကတ္တဿ ဗာဓကတ္တေ စ နိယမောတိ အာဟ ‘‘ဒွိဓာပိ ဗာဓကတ္ထာဝဓာရဏေနာ’’တိ။ ယထာ ဟိ ဗာဓကတ္တဿ ဒုက္ခေ နိယတတာ, ဧဝံ ဒုက္ခဿ စ ဗာဓကတ္တေ နိယတတာတိ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ တဏှာယ ဧဝ သမုဒယဘာဝဿ ဒဿိတတ္တာ တဏှာဝသေန နိယမံ ဒဿေန္တော ‘‘န တဏှာယ ဝိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ ဟေသာတိ။ ‘‘ကုသလေဟိ ဝိနာ’’တိအာဒိနာ ဒုက္ခဟေတုတာယ တဏှာယ ပဓာနဘာဝမာဟ။ တထာ ဟိ သာ ကမ္မဝိစိတ္တတာယ ဟေတုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဝိသေသေန ကမ္မဿ သဟကာရိကာရဏံ ဟောတီတိ။ ဒွိဓာပိ နိယမေနာတိ မဂ္ဂေါဝ နိယျာနံ, နိယျာနမေဝ စ မဂ္ဂေါတိ ဒွိပ္ပကာရေန နိယမေန။
ဝစီသစ္စံ သစ္စဝါစာ, တံသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ စာတိ အာဟ ‘‘ဝိရတိသစ္စေတိ မုသာဝါဒဝိရတိယ’’န္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိရတိသစ္စံ သမာဒါနဝိရတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ န သမာဒါနမတ္တံ ဝိရတိသစ္စံ, အထ ခေါ သမာဒါနာဝိသံဝါဒနံ။ တံ ပန ပဋိညာသစ္စတ္တာ မုသာဝါဒဝိရတိယေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ အညဝိရတီသု သစ္စသဒ္ဒေါ နိရုဠှော’’တိ။ သတိပိ ဒုက္ခသမုဒယာဝဗောဓေ ယာဝဒေဝ နိရောဓမဂ္ဂါဓိဂမတ္ထာ ပညာဘာဝနာတိ ပစ္ဆိမဒွယဿေဝ သစ္စတ္ထံ သာတိသယံ, တဒဓိဂမဿ စ အဝိဝါဒဟေတုကံ သုတ္တေ ဝိဘာဝိတံ ဒဿေန္တော ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဌာနံ နတ္ထီတိ အတ္တနော ဝါဒပတိဋ္ဌာပနကာရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အတ္တဘာဝပဋိလာဘေနေဝ သတ္တာနံ ဇာတိအာဒီနံ ပတ္တိ သမ္မုခီဘာဝေါ စ ဇာယတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တတာ, ပစ္စက္ခတာ စ ပဌမတာ’’တိ။ ဘဂဝတော ဒေသနာက္ကမေနေဝ ဝါ ပဌမာဒိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ပရိဇနနာဒီဟီတိ ပရိညာပ္ပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဟိ, နိဿက္ကဝစနဉ္စေတံ အညသဒ္ဒပေက္ခာယ။ ဓမ္မဉာဏကိစ္စန္တိ သဘာဝဓမ္မာဝဗောဓကိစ္စံ။ ပရိညေယျာဒီနိ ဧတပ္ပရမာနေဝါတိ ဣတော ပရံ နေယျံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
ဒုက္ခာဒီနံ အရိယသစ္စဘာဝဿ အနုရူပံ ယုတ္တံ, အာစရိယပရမ္ပရာဂတံ ဝါ သဝနံ အနုဿဝေါ။ သုတာနုသာရေန, အညထာ ဝါ ကက္ခဠဖုသနာဒိအနိစ္စာဒိသဘာဝသာမညာကာရပရိဂ္ဂဏှနံ အာကာရပရိဝိတက္ကော။ ယထာဝိတက္ကိတာကာရဿ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာယ ဒဿနဘူတာယ ပညာယ နိဇ္ဈာနက္ခမနံ ရောစနံ
(အနုဋီ၊၂၊၆၄။)ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိ။ အာဒိစ္စော ဝိယ ပဘာယ နိရောဓံ ဖုသတိ သစ္ဆိကရောတိ ကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ပဿတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယော, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ။
ကာလန္တရဒဿနန္တိ နာနာဘိသမယံ ဝဒတိ။ ဧကဒဿိနောတိ ဧကသစ္စဒဿိနော။ န ယောဇေတဗ္ဗာ သိယာတိ ယောဇနာယဉ္စ သဗ္ဗဒဿနံ ဒဿနန္တရပရမန္တိ ဒဿနာနုပရမော အာပဇ္ဇေယျ, သစ္စာနဉ္စ နာနာဘိသမယေ ဒုက္ခဒဿနာဒီဟိ ပဌမမဂ္ဂါဒိပ္ပဟေယျာနံ သံယောဇနတ္တယာဒီနံ ဧကဒေသပ္ပဟာနံ အာပဇ္ဇတိ။ တထာ စ သတိ ဧကဒေသသောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌတာ, တဒနန္တရဉ္စ ပတ္တဗ္ဗေန ဖလေန ဧကဒေသသောတာပန္နတာ စ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ န သစ္စာနံ နာနာဘိသမယော ယုတ္တော။ ယထာ စ နာနာဘိသမယော န ယုတ္တော, ဧဝံ အာရမ္မဏာဘိသမယောပိ။ ယဒိ ဟိ အာရမ္မဏကရဏေန စတုသစ္စာဘိသမယော ဣစ္ဆိတော, န မဂ္ဂေါ သယမေဝ အတ္တာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတီတိ အပရိပုဏ္ဏော သစ္စာဘိသမယော သိယာ။ အညေန မဂ္ဂေန မဂ္ဂေါ အာလမ္ဗီယတီတိ ပရိပုဏ္ဏောဝါတိ စေ? ဧဝံ သတိ ယေန မဂ္ဂေန မဂ္ဂေါ အာလမ္ဗိတော, သောပိ အညေန, သောပိ အညေနာတိ အနဝဋ္ဌာနံ သိယာ, တသ္မာ န အာရမ္မဏပဋိဝေဓတော စတုသစ္စာဘိသမယော ယုတ္တော, ဝုတ္တနယေနေဝ ပန ယုတ္တော။ ကိဉ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဉ္စ အာလမ္ဗိတွာ ပရိစ္ဆေဒသမုစ္ဆေဒဘာဝနာ မဂ္ဂဉာဏဿ န ယုတ္တာ တတော အနိဿဋဘာဝတော, သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋံ နိဗ္ဗာနမေဝ ပန အာရမ္မဏတာ ယုတ္တာ။ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ အကိရိယဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဟေတုဗျာပါရောဝ ပရမတ္ထတော ကိရိယာတိ ကတွာ။
ပဝတ္တေတီတိ သဇ္ဇတိ, ပဝတ္တိယာ ဝါ ဟေတု ဟောတိ။ နိဝတ္တေတီတိ သံဟရတိ ပလယံ ဂမေတိ, ပလောကတာဒိဝသေန ဝါ မောက္ခဟေတု ဟောတိ။ ပဓာနတောတိ ပကတိတော, ယံ ‘‘အဗျတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ကာလော ကရောတိ ဘူတာနိ, ကာလော သံဟရတီ ပဇာ၊
ကာလော သုတ္တေ ဇာဂရတိ, ကာလော ဟိ ဒုရတိက္ကမော’’တိ။ –
ဧဝံဝါဒါ ကာလဝါဒိနော။ ‘‘ကဏ္ဋကဿ တိခိဏတာ, ကပိဋ္ဌဖလာဒီနံ ပရိမဏ္ဍလတာ, မိဂပက္ခိသရီသပါဒီနံ ဝိစိတ္တဘာဝေါတိ ဧဝမာဒယော ကေန ကာရိတာ? သဘာဝေနေဝ သိဒ္ဓါ, ဧဝံ သဗ္ဗမ္ပိ, န ဧတ္ထ ကဿစိ ကာမကာရော’’တိ ဧဝံဝါဒါ သဘာဝဝါဒိနော။ ‘‘လောကော နိယတော
(အနုဋီ၊၂၊၆၅။)အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏိသဒိသော, န ဧတ္ထ ကဿစိ ပုရိသကာရော’’တိ ဧဝံပဝတ္တဝါဒါ နိယတိဝါဒိနော, –
‘‘ယဒိစ္ဆာယ ပဝတ္တန္တိ, ယဒိစ္ဆာယ နိဝတ္တရေ၊
ယဒိစ္ဆာယ သုခဒုက္ခံ, တသ္မာ ယဒိစ္ဆတီ ပဇာ’’တိ။ –
ဧဝံပဝတ္တဝါဒါ ယဒိစ္ဆာဝါဒိသင်္ခါတာ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိဝါဒိနော စ ဧတ္ထ သဘာဝဝါဒေ ဧဝ အန္တောဂဓာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဏူဟိ လောကော ပဝတ္တတီတိ အာဇီဝကဝါဒံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ အကာရဏပရိဂ္ဂဟော။ ကဏာဒဝါဒေါ ပန ဣဿရိစ္ဆာဝသေန အဏူနံ သံယောဂဝိယောဂတော လောကဿ ပဝတ္တိနိဝတ္တိံ ဝဒတိ။ ပဓာနဿ အပ္ပဝတ္တီတိ မဟတာဒိဘာဝေန အပရိဏာမော, အနဘိဗျတ္တိ ဝါ။ ‘‘အဟမညော, ပကတိ အညာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တပကတိပုရိသန္တရဇာနနေန အတ္တသုခဒုက္ခမောဟေသု အဝိဘာဂဂ္ဂဟဏေ နိဝတ္တိတေ ကိရ ဝုတ္တနယေန ပဓာနံ နပ္ပဝတ္တတိ, သော ဝိမောက္ခောတိ ကာပိလာ။ ဧဝမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဟာဗြဟ္မုနော သမီပတာ, သံယောဂေါတိ ဧဝမာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧကတ္တာတိ ဧကဘာဝတော ဧကောပိ ဝုတ္တော။ တယောတိ ကိစ္စဝိဘာဂေန။ တာနီတိ သမ္မာဝါစာဒိသီလာနိ။ ဆန္ဒဿ သဒ္ဒဟနာနုကူလာပိ ဆန္ဒနဝသေန ပဝတ္တိ ဟောတီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယသဒ္ဓါဗလေဟိ သဒ္ဓိံ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ ဝုတ္တော။ တာဒိသေ ကာလေ ဥပေက္ခာနိမိတ္တာနုဗြူဟနေန ဥပကာရာ သမာဓိဿ သမဝါဟိတာဝသေန တာဒိသကိစ္စာဝ ဥပေက္ခာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝိဃာတကတ္တာတိ သံဟရဏီယဝသေန ဝိဟန္တဘာဝတော။
အရိယသစ္စဒွယန္တိ သမုဒယမဂ္ဂသစ္စဒွယံ။ တေနေဝါတိ ယထာဝုတ္တဒုက္ခာဒိသဒ္ဒါနံ ပရိညေယျာဒိဝါစကတ္တာ ဧဝ။ အာဒိပဒသင်္ဂဟောတိ ‘‘ဒုက္ခံ, န အရိယသစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ စတုက္ကေ အာဒိပဒေ သင်္ဂဟော။ တဒပေက္ခန္တိ အရိယသစ္စသဒ္ဒါပေက္ခံ ဒုက္ခသဒ္ဒံ။ စတုတ္ထပဒသင်္ဂဟောတိ ‘‘နေဝ ဒုက္ခံ, န အရိယသစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန သင်္ဂဟော။ အဝသေသကိလေသာဒယောတိ တဏှာဝဇ္ဇကိလေသာ အဝသေသာကုသလာ, သာသဝါနိ ကုသလမူလာနိ, သာသဝါ စ ကုသလဓမ္မာ။ တေ ဟိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ သမုဒယဘာဝေန ဝုတ္တာ, န အရိယသစ္စဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သမုဒယော, န အရိယသစ္စ’’န္တိ။ အညာနိ မဂ္ဂင်္ဂါနီတိ ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ –
(အနုဋီ၊၂၊၆၆။)အတ္ထိ သမုဒယော, န အရိယသစ္စံ, အတ္ထိ အရိယသစ္စံ, န သမုဒယော, အတ္ထိ သမုဒယော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ, အတ္ထိ နေဝ သမုဒယော, န အရိယသစ္စံ။ တတ္ထ ပဌမပဒံ ဝုတ္တတ္ထံ။ နိရောဓော အရိယသစ္စံ, န သမုဒယော, တဏှာ သမုဒယော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ, မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ သာမညဖလာနိ စ ယဿ ပဟာနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ, တဒဘာဝတော နေဝ သမုဒယော, န အရိယသစ္စံ။ ဣတရသစ္စဒွယံ အရိယသစ္စံ တဿ တဿ ပဘာဝကဋ္ဌေန သိယာ သမုဒယော, န ပန ယဿ ပဟာနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန။ ဣတရစတုက္ကဒွယေပိ အာဒိပဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ သေသေသု သမုဒယော အရိယသစ္စံ, န နိရောဓော, အသင်္ခတဓာတု နိရောဓော စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ, မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ, သာမညဖလာနိ စ ယဿ သစ္ဆိကိရိယာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန နေဝ နိရောဓော, န အရိယသစ္စံ။ ဣတရသစ္စဒွယံ အရိယသစ္စံ, နိရောဓဓမ္မတာယ သိယာ နိရောဓော, န ပန ယဿ သစ္ဆိကိရိယာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန။ တထာ နိရောဓော အရိယသစ္စံ, န မဂ္ဂေါ, အရိယမဂ္ဂေါ မဂ္ဂေါ စေဝ အရိယသစ္စဉ္စ, မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ, သာမညဖလာနိ စ ယဿ ဘာဝနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန နေဝ မဂ္ဂေါ, န အရိယသစ္စံ။ ဣတရသစ္စဒွယံ သိယာ မဂ္ဂေါ ဥပပတ္တိမဂ္ဂဘာဝတော, န ပန ယဿ ဘာဝနာယ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ တထတ္ထေန။
သန္တန္တိ သမာနံ။ ဧဝံ ဣတရေသုပီတိ ကာတဗ္ဗာပိ ကိရိယာ ကာရကရဟိတာ ကေဝလံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ တာယ ပဝတ္တမာနာယ ပစ္စယသာမဂ္ဂီ ကိရိယံ ကရောတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗုတိဂမကေသုပိ ဧသေဝ နယော။
သာသဝတာ အသုဘတာ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတော။ ဒုက္ခာဒီနန္တိ ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂါနံ။ သမုဒယာဒိဘာဝေါတိ ဒုက္ခဿ သမုဒယမဂ္ဂဘာဝေါ, သမုဒယဿ မဂ္ဂဒုက္ခဘာဝေါ, မဂ္ဂဿ ဒုက္ခသမုဒယဘာဝေါ စ, န ပန နိရောဓဘာဝေါ ဒုက္ခာဒီနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညမညသမင်္ဂိတာတိ ဒုက္ခာဒီနံ ဣတရီတရသဘာဝယောဂေါ။ တဏှာယာတိ အာဓာရေ ဘုမ္မံ။ ပုနဗ္ဘဝဿာတိ ပုနဘဝသင်္ခါတဿ အာယတိဒုက္ခဿ။ ပကတိဝါဒီနန္တိ ကာပိလာနံ။ ဝိကာရာတိ မဟတာဒယော ဗျတ္တာ။ ဝိဘာဝတောတိ အဘိဗျတ္တိတော, ပရိဏာမတော ဝါ ပုဗ္ဗေ။ ပဋိပ္ပလီနာ စာတိ ပစ္ဆာ ပကတိယံ ပလယံ ဂတာ ဝေသမ္မံ မုဉ္စိတွာ သတ္တာဒိသမဘာဝေန အန္တော သမောရုဒ္ဓါ။ တေနာဟ ‘‘ပကတိဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ ပကတိဘာဝေနေဝါတိ
(အနုဋီ၊၂၊၆၇။)အဗျတ္တဘာဝေနေဝ။ သမုဒယဘာဝေနာတိ တဏှာသင်္ခါတပဘဝဘာဝေန။ အညထာ တံသမ္ပယုတ္တအဝိဇ္ဇာဒီနမ္ပိ သမုဒယဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝါတိ။ အဝိဘတ္တေဟီတိ ဝေသမ္မဝိရဟေန ပကတိဘာဝံ ဂတေဟိ။ ‘‘ဝိကာရေဟီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တေ ‘‘မဟန္တာ’’တိအာဒိနာ သရူပတော ဒဿေတိ။ တတ္ထ မဟန္တောတိ မဟာဗုဒ္ဓိ။ တဉှိ ကာပိလာ ‘‘မဟာအဇ္ဈာသယော’’တိ စ ဝေါဟရန္တိ။ ရူပတမ္မတ္တာဒယော ပဉ္စ တမ္မတ္တာ, အဟံကာရော စာတိ ဆ အဝိသေသာ။ စက္ခု သောတံ ဃာနံ ဇိဝှါ ကာယော ဝါစာ ပါဏိ ပါဒေါ ပါယု ဥပတ္ထံ မနောတိ ဧကာဒသိန္ဒြိယာနိ။ ပထဝီ အာပေါ တေဇော ဝါယော အာကာသန္တိ ပဉ္စ ဘူတဝိသေသာ, တေဟိ။ ‘‘ပကတိဘာဝေနေဝ ဌိတေဟီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အဝိဘတ္တေဟီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။ သဂဗ္ဘာတိ သဗီဇာ အသုညတာ။ တန္တူသူတိ သုတ္တေသု သမဝါယိကာရဏဘူတေသု။ တထာ ကပါလေသု။ တိဝိဓဉှိ တေ ကာရဏံ ဝဒန္တိ ဥပါဒါနကာရဏံ နိမိတ္တကာရဏံ သမဝါယိကာရဏန္တိ။ တတ္ထ တုရိဝေမသလာကာဒယော ဥပါဒါနကာရဏံ။ တန္တဝါယော နိမိတ္တကာရဏံ။ တန္တဝေါ သမဝါယိကာရဏန္တိ။ ဒွီသု အဏူသူတိ ပထဝီဘူတေသု ဝါ အာပေါတေဇောဝါယောဘူတေသု ဝါ ဒွီသု ပရမာဏူသု။ ဣဓဗုဒ္ဓိဝေါဟာရဇနကောတိ ‘‘ဣဓ တန္တူသု ပဋော, ဣဓ ကပါလေသု ဃဋော, ဣဓ ဗီရဏေသု ဃဋော’’တိအာဒိနာ နယေန ဟေတုဖလာနံ သမ္ဗန္ဓဘူတေန သတ္တာနံ ဣဓဗုဒ္ဓိဝေါဟာရာ ဇာယန္တိ။ သော ဂေါဝိသာဏာနံ ဝိယ အဝိသုံ သဟသိဒ္ဓါနံ သမ္ဗန္ဓော သမဝါယော။ ခါဏုသေနာနံ ဝိယ ပန ဝိသုံသိဒ္ဓါနံ သမ္ဗန္ဓော သံယောဂေါ။ တီသု အဏူသု တိအဏုကံ ဖလံ သမဝေတံ ဧကီဘူတမိဝ သမ္ဗန္ဓန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘သမဝေတ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘ဧကီဘူတမိဝ သမ္ဗန္ဓ’’န္တိ ဣဒံ အတ္ထဝိဝရဏံ။ မဟာပရိမာဏန္တိ မဟန္တပရိမာဏံ မဟာပထဝီအာဒိကံ ဧကံ ဖလံ, ယံ တေ ‘‘ကာရိယံ ဒြဗျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ယေဟိ ကာရဏေဟိ အာရဒ္ဓံ ကာရိယဒြဗျံ, တဒန္တောဂဓာနိ ဧဝ တာနိ ကာရဏာနိ မညန္တီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော အန္တောဂဓေဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ။ သတိ သမဝါယေ ဟေတုမှိ ဖလံ သမဝေတန္တိ ဖလေ ဟေတု သိယာ, တံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမဝါယာဘာဝါ ဖလေ ဟေတု နတ္ထီတိ ဟေတုသုညံ ဖလ’’န္တိ။
အာဟာရဘေဒေတိ ကဗဠီကာရာဒိအာဟာရဝိသေသေ။ တပ္ပစ္စယဓမ္မဘေဒေတိ အဇ္ဈောဟရဏီယဝတ္ထုသဠာယတနအဝိဇ္ဇာအဘိသင်္ခါရသင်္ခါတေ တေသံ ပစ္စယဘူတဓမ္မဝိသေသေ, ဩဇဋ္ဌမကရူပဝေဒနာပဋိသန္ဓိဝိညာဏနာမရူပသင်္ခါတေ ဝါ တန္နိဗ္ဗတ္တဓမ္မဝိသေသေ, တေ ပစ္စယာ ဧတေသံ ဓမ္မဝိသေသာနန္တိ
(အနုဋီ၊၂၊၆၈။)တပ္ပစ္စယဓမ္မဘေဒါ။ ရူပါဒိအာရမ္မဏဝသေန ဝါတိ ယောဇနာ။ ယာနဒွယဝသေနာတိ သမထဝိပဿနာယာနဒွယဝသေန။ ကိဉ္စာပိ မဂ္ဂက္ခဏေ သမထဝိပဿနာ ယုဂနဒ္ဓါဝ, ယထာ ပန သုညတာဒိသမညာ, ဧဝံ သမထဝိပဿနာသမညာပိ အာဂမနတော မဂ္ဂဿ သိယုန္တိ အာဟ ‘‘အာဂမနဝသေန ဝုတ္တော’’တိ။ ယဿ ဝါ ပညိန္ဒြိယံ အဓိကံ, တဿ မဂ္ဂေါ ဝိပဿနာ, ဣတရဿ သမထောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
သမာဓိဇာတိ သမာဓာနဋ္ဌောဝ။ တတော ဧဝါတိ သမာဓိအနုဂုဏကိရိယတ္တာဝ။
အာဒါယ ဦဟိတွာတိ ဂဟေတွာ ဝိယ တက္ကေတွာ ဝိတက္ကေတွာ။ ဒွိန္နန္တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပါနံ။ ပုရိမကာလဿ ဝိယ နိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ဧကံ ခန္ဓံ ပဋိစ္စ တယော ခန္ဓာ’’တိ, ‘‘ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ တယော မဟာဘူတာ’’တိ စ။
ဩဂါဟိတုန္တိ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ။ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ သဏှတ္တံ။ သုခုမာယ ပညာယ ဂဟေတဗ္ဗတာယ သုခုမတ္တံ။ ဣတီတိ ဣမိနာ ကမေနာတိ အယမတ္ထောတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘ဣတိသဒ္ဒေန ဝိဇာနနက္ကမံ ဒဿေတီ’’တိ။ ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဇောတိယမာနော ဧဝ အတ္ထော ပကာရ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဇာနနကာရဏဘူတေ နယေ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣတီတိ ဝါ နိဒဿနတ္ထော။ တေန ဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ပစ္စာမသနဝသေန နိဒဿေတိ။ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထော။ တေန ဧဝံ ပကာရေဟီတိ ဣဒံပကာရေဟိ, ဤဒိသေဟီတိ အတ္ထော။
ဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁။ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသ
ဇာတိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၀။ ‘‘ဇာတိအာဒိနိဒ္ဒေသေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။ ဒုက္ခမာတိကာတိ ဒုက္ခဒုက္ခာဒီနံ ဒုက္ခဝိသေသာနံ ဥဒ္ဒေသော။ ပဒဒွယေတိ ‘‘ပရိယာယဒုက္ခံ, နိပ္ပရိယာယဒုက္ခ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ပဒဒွယေ။
(အနုဋီ၊၂၊၆၉။)ဒုက္ခတ္တာယေဝါတိ နိပ္ပရိယာယဒုက္ခတံ ဝဒတိ။ သဘာဝေန နာမံ ဝိသေသေတီတိ အနွတ္ထသညတံ ဒဿေတိ။ ပုရိမေန သဘာဝဒုက္ခဝါစကေန ဒုက္ခသဒ္ဒေန။ သော ဟိ ဝိသေသနံ အဝစ္ဆေဒကဘာဝတော ပစ္ဆိမံ သင်္ခါရဒုက္ခဋ္ဌံ ဝိသေသေတိ။ သော ဟိ နိဝတ္တေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ အဝစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ တေနာတိ ဝိပရိဏာမအဓိဋ္ဌာနာဒိပကာရဝိသေသေန။
ဒေသေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ သင်္ခိပနံ ဣဓ သင်္ခေပေါ, သော စ တဗ္ဗိဘာဂါနံ သာဓာရဏဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သင်္ခေပေါ သာမည’’န္တိ။ အန္တောကရိတွာတိ အန္တောဂဓေ ကတွာ, သင်္ဂဟေတွာ ဝါ။ ဥဘယထာပီတိ သင်္ခေပတောပိ ဝိတ္ထာရတောပိ။ သာဓာရဏဘာဂါနံ ဝိဘဇနံ ဝိဘာဂေါ, ဝိတ္ထာရောတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသေသော’’တိ။ ဝိသေသန္တရနိဝတ္တကောတိ ဝိဘာဂန္တရာသင်္ဂါဟကော။
֍ ဋ္ဌ ၁၉၁။ အပရတ္ထာတိ ဘုမ္မဝစနံ သာမိအတ္ထေ ယထာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပါဒက’’န္တိ အာဟ ‘‘သာမိအတ္ထေပိ ဟိ အပရတ္ထသဒ္ဒေါ သိဇ္ဈတီ’’တိ။ သိဒ္ဓိ ပန ‘‘ဣတရာဟိပိ ဒိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ စ ဧဝံ သဒ္ဒေါ သမ္ဘဝတိ, တသ္မာ ပါဠိယံ သာမိဝသေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ဘုမ္မဝသေန ဒဿိတန္တိ ဒီပေန္တော ‘‘တေသံ တေသန္တိ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အပရဿာတိ အပရဿ သတ္တဿ။ မနုဿာဒိဘေဒေါ ဥပပတ္တိဘဝေါ ဂတိ, တဗ္ဗိသေသဘူတာ ခတ္တိယာဒိသာမညာဓိဋ္ဌာနာ ခန္ဓာ ဇာတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဉ္စဂတိဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။
တိဏာကာရောတိ တိဏဝိကပ္ပေါ, တိဏဝိသေသောတိ အတ္ထော။ ဧဝန္တိ နိဒဿနေ။ တေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဌမံ ဝိညာဏပါတုဘာဝံ ပစ္စာမသတိ။ တဒုပါဒါယာတိ တတော ပဋ္ဌာယ။ အရိယဘာဝကရဏတ္တာတိ အရိယဘာဝကာရဏတ္တာ။ ကရောတီတိ ဟိ ကရဏံ။ အရိယသဒိသတ္တာ ဝါ အရိယသီလံ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာနမ္ပိ ဟိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ အရိယသီလသဒိသံ။ အာကာရဝိကာရာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာဒိအာကာရဝိကတိယော။ သဟုပ္ပါဒကာတိ ဥပ္ပါဒသဟိတာ ဥပ္ပါဒါဝတ္ထာ ခန္ဓာ။ အာယတနဝသေနာတိ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန။ ယောနိဝသေနာတိ အဏ္ဍဇာဒိယောနိဝသေန။ ဧကေကေနေဝ ပဒေနာတိ ယထာ ဒုတိယနယေ ဇာတိအာဒိပဒေသု ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပရိပုဏ္ဏာပရိပုဏ္ဏာယတနယောနိဝိဘာဂေန သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိ ဒဿိတာ, န ဧဝမိဓ။ ဣဓ ပနေတေသု ဧကေကေနေဝ ပဒေန
(အနုဋီ၊၂၊၇၀။)အဝိဘာဂတော သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ။ ဥဘယတ္ထာတိ ပုရိမပစ္ဆိမနယေသု ဘာဝနိဒ္ဒေသောဝ ယုတ္တော။ အနဘိဟိတေ ဝိဘတ္တိဝိဓာနံ, နာဘိဟိတေတိ။ ပါကဋာ နိဗ္ဗတ္တီတိ အဘိဗျတ္တာ နိဗ္ဗတ္တိ။
ဒွိန္နံ ဒွိန္နန္တိ ဧကဝေါကာရဘဝေ ရူပါယတနဓမ္မာယတနဝသေန ဒွိန္နံ, စတုဝေါကာရဘဝေ မနာယတနဓမ္မာယတနဝသေန ဒွိန္နံ။ သေသေတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ။ ပဉ္စန္နန္တိ စက္ခုသောတမနောရူပဓမ္မာယတနဝသေန ပဉ္စန္နံ။ တာနိ ဟိ ရူပဘဝေ ပဉ္စဝေါကာရေ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကာမဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနန္တိ ယောဇနာ။ ဝိကလာဝိကလိန္ဒြိယာနန္တိ အပရိပုဏ္ဏပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ သတ္တာနံ။ ဣန္ဒြိယဝသေနေဝ ဟိ အာယတနာနံ ဝေကလ္လံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝိကလိန္ဒြိယဿ သတ္တန္နံ နဝန္နံ ဒသန္နံ ပုနပိ ဒသန္နံ, ဣတရဿ ဧကာဒသန္နံ အာယတနာနံ ဝသေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တန္နန္တိ ကာယမနောရူပဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မာယတနဝသေန သတ္တန္နံ။ ဂဗ္ဘသေယျကဉှိ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ နဝန္နန္တိ စက္ခုသောတသဒ္ဒါယတနဝဇ္ဇာနံ နဝန္နံ။ အန္ဓဗဓိရဝသေန ဟိဒံ ဝုတ္တံ။ ဒသန္နန္တိ စက္ခုသဒ္ဒဝဇ္ဇာနံ။ ပုန ဒသန္နန္တိ သောတသဒ္ဒဝဇ္ဇာနံ။ အန္ဓဝသေန, ဗဓိရဝသေန စေတံ ဒွယံ ဝုတ္တံ။ ဧကာဒသန္နန္တိ သဒ္ဒဝဇ္ဇာနံ။
တံဒုက္ခဘာဝေါတိ ပရိယာယဒုက္ခဘာဝေါ။ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိနိဝါရဏေနာတိ ဥပ္ပလပဒုမာဒီသု ဥပ္ပတ္တိပဋိက္ခေပေန အဘာဝကထနေန။ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိကာရဏေတိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘူတေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ။
မရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၃။ ခန္ဓဘေဒဿာတိ ခန္ဓဝိနာသဿ။ သောတိ ခန္ဓဘေဒေါ။ ပဗန္ဓသမုစ္ဆေဒေါတိ ပဗန္ဓဿ အစ္စန္တသမုစ္ဆေဒေါ။ တဗ္ဘာဝတောတိ သမ္မုတိမရဏဘာဝတော။ တဒေကဒေသဘာဝတောတိ တဒဝယဝဘာဝတော။ တဿေဝ နာမန္တိ အသမ္မောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ သဗ္ဗဿာပိ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒဘာဝတော။ သမ္မုတိမရဏမေဝ ဟိ ဇာတိက္ခယမရဏံ, တံ ပန ဇာတိက္ခယမရဏံ ဥပက္ကမမရဏံ, သရသမရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သရသမရဏမ္ပိ အာယုက္ခယမရဏံ, ပုညက္ခယမရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ ဧဝမေတေသံ တဒေကဒေသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဉ္စေတ္ထ ဥပက္ကမမရဏံ, တံ အကာလမရဏံ။ သရသမရဏံ ကာလမရဏံ။ မရဏေန သတ္တာ ယထာလဒ္ဓအတ္တဘာဝေန ဝိယုဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တိဘဝက္ခန္ဓေဟိ ဝိယောဇေတီ’’တိ။
(အနုဋီ၊၂၊၇၁။)ကာရဏတ္ထောတိ မူလတ္ထော။ မူလဉှိ ‘‘အာဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ, ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၆၉)။ တေနာဟ ‘‘သန္ဓိဗန္ဓနစ္ဆေဒမူလကန္တိ အတ္ထော’’တိ။
ဖလကိရိယာဂဗ္ဘာ ဤဒိသီ ဟေတုကိရိယာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တောဂဓာ’’တိ။ ဗျသနဿ ဟိ အာပါဒကေဟိ အာပါဒနံ အာပါဒေတဗ္ဗအာပတ္တိယာ သဟေဝ သိဇ္ဈတီတိ။
သောကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၄။ သုခံ ဟိနောတိ ပဝတ္တတိ ဧတေနာတိ သုခကာရဏံ ဟိတံ။ ဘောဂဗျသနာဒိပဒတ္ထဝိသေသန္တိ ဘောဂဗျသနံ, သီလဗျသနန္တိ ဧဝံ ဘောဂသီလပဒါနံ ဝသေန အတ္ထဝိသေသံ။ သမာသဝိသေသန္တိ ‘‘ရောဂေါယေဝ ဗျသနံ, ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဗျသန’’န္တိ သမာနာဓိကရဏဝသေန သမာသဝိသေသံ။ အန္နပါနဝတ္ထယာနာဒိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဘောဂေါတိ အဓိပ္ပေတော, သော စ ဓမ္မသမူဟဘာဝေန။ တဗ္ဗိနာသာတိ ဉာတိဘောဂဗျသနာနိ ဝုတ္တာနီတိ တေ ဝိကာရဘာဝေန ပညာပေတဗ္ဗတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တာ။ ပရိနိပ္ဖန္နံ နာမ ခန္ဓပဉ္စကံ။ အတံသဘာဝတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိ အပရိနိပ္ဖန္နာ, အနိပ္ဖန္နာ စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပရိနိပ္ဖန္နတံ သန္ဓာယ အနိပ္ဖန္နာနီတိ အာဟာ’’တိ။ န ဟိ ပဏ္ဏတ္တိ ကေနစိ နိပ္ဖါဒီယတိ။ အညတ္ထာပိ အပရိနိပ္ဖန္နေ အနိပ္ဖန္နဝေါဟာရော အာဂတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိနိပ္ဖန္နတံယေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အပရိနိပ္ဖန္နံ ‘‘အနိပ္ဖန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ, ‘‘နိပ္ဖန္န’’န္တိ ပန န ပရိနိပ္ဖန္နမေဝ ဝုစ္စတိ, နာပိ သဗ္ဗော သဘာဝဓမ္မောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ နိပ္ဖန္နတာ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနိပ္ဖန္နတာ သဘာဝဓမ္မတ္တေပိ ကေနစိ န နိပ္ဖါဒီယတီတိ ကတွာ။
သင်္ကုစိတံ စိန္တနန္တိ ပီတိသောမနဿပဋိပက္ခတော, ဒေါသသမ္ပယောဂတော စ အာရမ္မဏေ အနဘိရတိပ္ပဝတ္တိမာဟ။ အန္တော အတ္တနော နိဿယဿ နိဒ္ဒဟနဝသေန ဝါ ဈာနံ စိန္တနံ အန္တောနိဇ္ဈာနံ။ သတိပိ အနုသောစနဘာဝေ အတ္တနော ကတာကတကုသလာကုသလဝိသယော မနောဝိလေခဘူတော ဝိပ္ပဋိသာရော ကုက္ကုစ္စံ, ယထာဝုတ္တအန္တောနိဇ္ဈာနံ သောကောတိ ဥဘိန္နံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘မနောဒွါရဇဝနက္ခဏေ’’တိ ပရိဗျတ္တမန္တောနိဇ္ဈာနံ သန္ဓာယာဟ, ဣတရံ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနေသုပိ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကာယဝိညာဏာဒီ’’တိအာဒိ။
(အနုဋီ၊၂၊၇၂။)ဒေါမနဿဿာတိ အသောစနာကာရဿ ဒေါမနဿဿ, သောစနာကာရဿာပိ ဝါ နာနာဝီထိကဿ။ တမ္ပိ ဟိ ဒုက္ခမေဝါတိ။ အညထာတိ မနောဒွါရဇဝနေ ဧဝ ဂဟိတေ။ တတ္ထာတိ ကာယဝတ္ထုကမနောဒွါရိကေသု။
ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၅။ အာဒေဝနသဒ္ဒံ ကတွာတိ အာဒေဝိတွာ, ဝိလပိတွာတိ အတ္ထော။ ပုဂ္ဂလဿ သမ္ဘမဘာဝေါတိ ယဿ သတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ အနဝဋ္ဌာနဘာဝေါ။ သမ္ဘမံ ဝါ အဗ္ဘန္တရဂတံ တဿ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ ပါကဋဘာဝကရဏေနာတိ သမ္ဘမပစ္စုပဋ္ဌာနော။
မုဋ္ဌီဟိ ပေါထနာဒီနိ မုဋ္ဌိပေါထနာဒီနိ။
ယေန ဒေါမနဿေန။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒုက္ခတောတိ ‘‘အတ္တနော ခန္ဓံ မုဋ္ဌီဟိ ပေါထေတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဒုက္ခတော။ တံနိဒါနန္တိ ပရိဒေဝနိဒါနံ။
ဒုက္ခဒေါမနဿနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၉၆-၇။ ကာယဒုက္ခာဘိဘူတဿ ပတိကာရာဘိလာသာယ တာဒိသဒုက္ခာဝဟပယောဂကာလာဒီသု ကာယိကဒုက္ခဿ တဒုပနိဿယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေန ဒုက္ခေနာတိ အနာထတာဟတ္ထပါဒစ္ဆေဒနာဒိဒုက္ခေန။
ဥပါယာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၈။ ဒုက္ခဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာဒီနိ ဒုက္ခဋ္ဌာနာဒီနိ။ ဒေါမနဿဿ ဝတ္ထု ဟောတိ ဥပါယာသောတိ သမ္ဗန္ဓော။
အပ္ပိယသမ္ပယောဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၉၉။ အညသာပေက္ခသဒ္ဒေါ အသမတ္ထသမာသောတိ တံ ဒဿေတိ ‘‘ယေန သမာသော, န တဿာယံ ပဋိသေဓကော အ-ကာရော’’တိ။
ပစ္ဆိမဒွယန္တိ ‘‘သမောဓာနံ မိဿီဘာဝေါ’’တိ ဣဒံ ပဒဒွယံ။ တဒတ္ထဝသေနာတိ သမောဓာနတ္ထဿ, မိဿီဘာဝတ္ထဿ စ ဝသေန သင်္ခါရေသု လဗ္ဘတိ။ အာဂတေဟိ စ တေဟိ သင်္ခါရေဟိ ပုဂ္ဂလဿ သံယောဂေါ ဟောတီတိ ယောဇနာ။
တံဂဟဏမတ္တန္တိ အာပါထဂတာရမ္မဏဂ္ဂဟဏမတ္တံ။
(အနုဋီ၊၂၊၇၃။)ဣစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၁။ တံ ကာလန္တိ စုတိစိတ္တနိရောဓတော ဥဒ္ဓံ ကာလံ။ ‘‘ယမ္ပီ’’တိ ယံ-သဒ္ဒေါ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တန္တိ ယေနပီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ‘‘ယံ ဣစ္ဆ’’န္တိ ယံ-သဒ္ဒေါ ယဒါ ဣစ္ဆာပေက္ခော, တဒါ ‘‘န လဘတီ’’တိ ဧတ္ထ အလာဘပဓာနာဘာဝတော ဣစ္ဆာ ဝိသေသီယတီတိ အာဟ ‘‘အလာဘဝိသိဋ္ဌာ ဣစ္ဆာ ဝုတ္တာ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ဣစ္ဆံ န လဘတိ ယ’’န္တိ ဧဝံ ကိရိယာပရာမသနဘူတော ယံ-သဒ္ဒေါ ယဒါ ‘‘န လဘတီ’’တိ ဧတံ အပေက္ခတိ, တတ္ထ ဂုဏဘူတာ ဣစ္ဆာ, ပဓာနဘူတော အလာဘောတိ အာဟ ‘‘တဒါ ဣစ္ဆာဝိသိဋ္ဌော အလာဘော ဝုတ္တော ဟောတီ’’တိ။
ဟိရောတ္တပ္ပရဟိတာ ဆိန္နိကာ, ဓုတ္တိကာတိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဆိန္နဘိန္နဂဏေနာတိ နိလ္လဇ္ဇေန ဓုတ္တဂဏေနာ’’တိ။ ကပ္ပဋိကာ သိဗ္ဗိတပိလောတိကဓာရိနော။
အလဗ္ဘနေယျဣစ္ဆန္တိ အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထုသ္မိံ ဣစ္ဆံ။
ဥပါဒါနက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၂။ တာဒိသဿ ဝတ္ထုနော သဗ္ဘာဝါတိ သာမညတော အနဝသေသဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယာဟ။
အတိပါကဋေန အတိ ဝိယ ပကာသေန ဒုက္ခေနာတိ အတ္ထော။
ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၃။ မနော ဝိယာတိ မနော-သဒ္ဒဿ ဝိယ။ ဣက-သဒ္ဒေနာတိ ‘‘ပေါနောဘဝိကာ’’တိ ဧတ္ထ ဣက-သဒ္ဒေန။ ဂမိယတ္ထတ္တာတိ ဉာပိတတ္ထတ္တာ။ ကရဏသီလတာ ဟိ ဣဓ သီလတ္ထော, သော စ ဣက-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ ကိရိယာဝါစကဿ ကရဏသဒ္ဒဿ အဒဿနံ အပ္ပယောဂေါ။ ဝုတ္တတ္ထာနဉှိ အပ္ပယောဂေါ။ သတိ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ပုနဗ္ဘဝဿ ဒါယိကာ, တဒဘာဝေ အဒါယိကာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဒါယိကာပိ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိစ္စေဝါ’’တိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘သမာနသဘာဝတ္တာ, တဒါနုဘာဝတ္တာ စာ’’တိ။ တတ္ထ သဘာဝေါ တဏှာယနံ။
(အနုဋီ၊၂၊၇၄။)အာနုဘာဝေါ ပစ္စယသမဝါယေ ဖလနိပ္ဖါဒနသမတ္ထတာ။ ဣတရေသူတိ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဒီသု။ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိနော ကမ္မဿ သဟာယဘူတာ တဏှာ ‘‘ဥပဓိဝေပက္ကာ’’တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဥပဓိမှိ ယထာနိဗ္ဗတ္တေ’’တိအာဒိ။ ယထာနိဗ္ဗတ္တေတိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တပ္ပကာရေ။ နန္ဒနံ သံဥပ္ပိလာဝနံ အဘိတဿနံ။ ရဉ္ဇနံ ဝတ္ထဿ ဝိယ ရင်္ဂဇာတေန စိတ္တဿ ဝိပရိဏာမနံ, ရမာပနံ ဝါ။ ရာဂသမ္ဗန္ဓေနာတိ ရာဂပဒသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ဥပ္ပန္နဿာ’’တိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝရာဂေါ ဝိသုံ ဝက္ခတီတိ ဧတ္ထ ဝက္ခတိ-ကိရိယာပဒံ ကမ္မတ္ထေ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘သဝတ္ထုကံ စက္ခု’’န္တိ ဣမိနာ သကလံ စက္ခုဒသကမာဟ, ဒုတိယေန သသမ္ဘာရစက္ခုံ။ ဆိဒ္ဒန္တိ ကဏ္ဏဿ ဆိဒ္ဒပဒေသံ။ ကဏ္ဏဗဒ္ဓန္တိ ကဏ္ဏပါဠိ။ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော ရတ္တကမ္ဗလပဋလံ ဝိယ, ကိစ္စတော မုဒုသိနိဒ္ဓမဓုရရသဒံ မညန္တိ။ သာမညေန ဂဟိတာတိ ဝိသယေန အဝိသေသေတွာ ဂဟိတာ။ ဝိသယဝိသိဋ္ဌာတိ စက္ခာဒိဝိသယဝိသိဋ္ဌာ။ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမုဒါယာဝယဝေဟိ ဝိယ သာမညဝိသေသေဟိ န နာနတ္တဝေါဟာရော န ဟောတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခော သိံသပါ’’တိ။ န ဟိ သဗ္ဗော ရုက္ခော သိံသပါ။ တသ္မာ ကိရိယာဘေဒသဗ္ဘာဝတော ‘‘သယာနာ ဘုဉ္ဇန္တိ သဓနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိ ဧတ္ထ ကိရိယာယ လက္ခဏတာ, ဣတရတ္ထ လက္ခိတဗ္ဗတာ စ ဝုတ္တာ။ ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟောတီတိ အနိစ္ဆိတတ္တာ သာသင်္ကံ ဥပ္ပါဒကိရိယာယ အတ္ထိဘာဝမာဟ။ တေန ဥပ္ပါဒေ သတီတိ အယမေတဿ အတ္ထောတိ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိ ဧတ္ထ ဥပ္ပါဒေါ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တော, ဣတရော စ တဿ ဖလဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘သော ဟိ တေန ဥပယောဇိတော ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဝါ တဏှာယ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနသီလတာ ဥပ္ပဇ္ဇနသဘာဝေါ, ဥပ္ပဇ္ဇနသမတ္ထတာ ဝါ ဝုတ္တာ။ တတ္ထေဝ စဿာ ဥပ္ပဇ္ဇနသီလတာ သက္ကာယတော အညသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော, သမတ္ထတာ ပစ္စယသမဝါယေန, အညထာ အသမတ္ထတာ, ယတော ကဒါစိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီတိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၇၅။)၃။ နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၄။ တဏှာယ ဝိရဇ္ဇနံ ဟလိဒ္ဒိရာဂဿ ဝိယ ပလုဇ္ဇနန္တိ ကတွာ အာဟ ‘‘ခယဂမနဝသေနာ’’တိ။ ဝိစ္ဆိန္နံ နိရုဇ္ဈနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပဝတ္တိဂမနဝသေနာ’’တိ။ စဇနံ ဆဍ္ဍနံ, ဟာပနံ ဝါတိ အာဟ ‘‘အနပေက္ခတာယ စဇနဝသေန, ဟာနိဝသေန စာ’’တိ။
တဒပ္ပဝတ္တိ ဝိယာတိ တဿာ တိတ္တအလာဗုဝလ္လိယာ အပ္ပဝတ္တိ ဝိယ။ အပ္ပဝတ္တိဟေတုဘူတမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တိ ဝိယ ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘တဒပ္ပဝတ္တိ ဝိယာ’’တိ ယထာ ‘‘ရာဂက္ခယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၁၅, ၃၃၀)။ အပ္ပဝတ္တိဘူတန္တိ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တိယာ ပတ္တံ, ပတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓါယပိ တဏှာယ ပိယရူပသာတရူပေသု နိရုဒ္ဓါတိ ဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ မဂ္ဂေါ, နိဗ္ဗာနဉ္စ တဏှာယ သမုစ္ဆေဒသာဓနံ, တသ္မာ ‘‘ပုရိမာ ဝါ ဥပမာ’’တိအာဒိနာ ဥပမာဒွယံ ဥဘယတ္ထ ယထာက္ကမံ ယောဇိတံ, ဥဘယဋ္ဌာနိယံ ပန ဥဘယတ္ထာပိ လဗ္ဘတေဝ။
နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၀၅။ တိတ္ထိယေဟိ ကပ္ပိတဿ မဂ္ဂဿ ပကတိပုရိသန္တရဉာဏာဒိကဿ။ အရိယံ လဘာပေတီတိ အရိယံ သာမညဖလံ လဘာပေတိ။
တဗ္ဗိပက္ခဝိရတိသဘာဝါတိ တဿာ သမ္မာဝါစာယ ဝိပက္ခတော မိစ္ဆာဝါစာယ ဝိရတိသဘာဝါ။ ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစာ ပိသုဏဝါစာ, သဗ္ဗာပိ ဝါ မိစ္ဆာဝါစာ ဝိသံဝါဒနာဒိဝသေန ဘေဒကရီတိ အာဟ ‘‘ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစာပဟာနေနာ’’တိ။ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ ဟိ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ မုသာဝါဒါဒီနံ ပဋိပက္ခဘူတာ သိနိဒ္ဓဘာဝေန ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ တပ္ပစ္စယသုဘာသိတသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကေ ဇနေ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပရိဂ္ဂဏှန္တီ ပဝတ္တတီတိ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ။ တေနာဟ ‘‘ဇနေ, သမ္ပယုတ္တေ စ ပရိဂ္ဂဏှနကိစ္စဝတီ’’တိ။ စီဝရကမ္မာဒိကော တာဒိသော ပယောဂေါ။ ကာတဗ္ဗံ စီဝရရဇနာဒိကံ။ နိရဝဇ္ဇသမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါတိ နိရဝဇ္ဇဿ ကတ္တဗ္ဗဿ, နိရဝဇ္ဇာကာရေန ဝါ သမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သမုဋ္ဌာပေန္တောတိ ဧတ္ထ
(အနုဋီ၊၂၊၇၆။)သမုဋ္ဌာပနံ မိစ္ဆာကမ္မန္တပဋိပက္ခဘူတဿ အတ္တနော ကိစ္စဿ အနုဂုဏဘာဝေန သမ္ပယုတ္တာနံ ပဝတ္တနမေဝ, ဥက္ခိပနံ ဝါ နေသံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ, အာဇီဝဿေဝ ဝါ ဝိသောဓနံ ဝေါဒါပနံ။
ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇပဟာနေကဋ္ဌာ, ပဌမမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေနေဝ တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌအဝိဇ္ဇာဒယော’’တိပိ ပါဌော။ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ စတုမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ ဥပရိမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပန ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈော မာနော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ ‘‘အဟ’’န္တိ ပဝတ္တိအာကာရတော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနိယော။ ပကာသေတီတိ ကိစ္စပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တေနေဝ ဟိ အင်္ဂေနာတိ တေနေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန မဂ္ဂင်္ဂေန။ တထာပဝတ္တိတေန ကရဏဘူတေန, တေန ဝါ ကာရဏေန။ အင်္ဂ-သဒ္ဒေါ ဟိ ကာရဏတ္ထောပိ ဟောတီတိ။ တတ္ထာတိ မဂ္ဂေ, မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပါဒေ ဝါ။
ဣမဿေဝါတိ အရိယမဂ္ဂပရိယာပန္နဿေဝ။ ယဒိပိ ဝိရမိတဗ္ဗတော ဝိရမန္တဿ စေတနာပိ လဗ္ဘတေဝ, ဝိရတိယာ ဧဝ ပန တဒါ ပဓာနဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဝိရမဏကာလေ ဝါ ဝိရတိယော’’တိ။ သုဘာသိတာဒီတိ အသမ္ဖပ္ပလာပါဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပိသုဏာဒိ သင်္ဂဟိတာ။ ဘာသနာဒီတိ ဧတ္ထ ပန ကာယသုစရိတာဒိ။ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာတိ အမဂ္ဂသဘာဝတ္တာ။ တမေဝ စေတနာယ အမဂ္ဂသဘာဝတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဿ ဉာဏဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယံ နာမ မိစ္ဆာဝါစာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပါပဓမ္မာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ, မဂ္ဂစေတနာ စ တံသဘာဝါ န ဟောတီတိ န တဿာ မဂ္ဂက္ခဏေ သမ္မာဝါစာဒိဘာဝသိဒ္ဓိ။ တံသိဒ္ဓိယန္တိ ကိစ္စတ္တယသိဒ္ဓိယံ။ ယထာ ပနဿာ ပုဗ္ဗဘာဂေ သုဘာသိတဝါစာဒိဘာဝေါ, ဧဝံ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သိယာ။ ဧဝံ သန္တေ ယထာ တတ္ထ ဧကဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ တိကိစ္စတာ, သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနဉ္စ ဧကေကာနံ စတုကိစ္စတာ, ဧဝံ ဧကာ မဂ္ဂစေတနာ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယဿ သာဓိကာ ဘဝေယျ, တထာ စ သတိ မဂ္ဂေ သမ္မာဝါစာဒီနိ တီဏိ အင်္ဂါနိ န ဘဝေယျုံ, ဆဠင်္ဂိကော စ အရိယမဂ္ဂေါ သိယာတိ တယိဒမာဟ ‘‘ဧကာယ စေတနာယာ’’တိအာဒိနာ။ ယသ္မာ ပနေတံ နတ္ထိ, တသ္မာ မဂ္ဂပစ္စယတာဝစနတော စ န စေတနာယ မဂ္ဂဘာဝေါတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ သမ္မာဝါစာဒယော။
ဗြူဟနံ သုခံ။ သန္တသုခံ ဥပေက္ခာ။ သာ ဟိ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၄၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂) ဝုတ္တာ။ ဝိတက္ကာဒီနန္တိ တေယေဝ အဘိနိရောပနာဒယော ပါကဋပရိယာယေန ဝုတ္တာ။
(အနုဋီ၊၂၊၇၇။)ဝစီသင်္ခါရဘာဝတော ဝစီဘေဒဿ ဥပကာရကော ဝိတက္ကော။ ‘‘သာဝဇ္ဇာ…ပေ… ဥပကာရကော ဧဝါ’’တိ ဣမိနာ ဝစီဘေဒတံ သမုဋ္ဌာပကစေတနာနံ ဝိယ ဝိရတိယာပိ ဝိသေသပစ္စယော ဝိတက္ကောတိ ဒဿေတိ။ ဝစီဘေဒနိယာမိကာ ဝါစာတိ ဝစီဒုစ္စရိတဝိရတိမာဟ။ သာ ဟိ သမ္မာဝါစာဘူတာ မိစ္ဆာဝါစာသု သံယမိနီ။ တတ္ထ ယထာ ဝိသံဝါဒနာဒိမိစ္ဆာဝါစတော အဝိရတော မိစ္ဆာကမ္မန္တတောပိ န ဝိရမတေဝ။ ယထာဟ – ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ…ပေ… အကာရိယ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၇၆)။ တထာ အဝိသံဝါဒနာဒိနာ သမ္မာဝါစာယ ဌိတော သမ္မာကမ္မန္တမ္ပိ ပူရေတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝစီဘေဒ…ပေ… ဥပကာရိကာ’’တိ။ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိနိဋ္ဌာဘာဝတော ယထာ ဂတီတိ နိဗ္ဗတ္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ပဝတ္တိဘာဝတော ရသလက္ခဏာနိပီတိ အာဟ ‘‘ကိစ္စာဒိသဘာဝေ ဝါ’’တိ။
အဘိနန္ဒနန္တိ တဏှာဒိဝသေန အဘိနန္ဒနံ။
ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော, အတ္ထပရိပုစ္ဆနံ ပရိပုစ္ဆာတိ တဒုဘယံ သဝနာဓီနန္တိ အာဟ ‘‘သဝနဉာဏေ ဧဝ အဝရောဓံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏံ ပရိဂ္ဂဏှနံ။
သောတိ ကာမဝိတက္ကပ္ပဝတ္တိယာ ကာရဏဘူတော သုဘနိမိတ္တေ အယောနိသောမနသိကာရော။ တဿာတိ ကာမဝိတက္ကဿ။ ဂတံ ဂမနံ ပဝတ္တိ, တဿ ဥပါယောတိ ဂတမဂ္ဂေါ။
ပဟာတဗ္ဗဧကတ္တန္တိ ပဟာတဗ္ဗတာသာမညံ။
မဂ္ဂဘာဝေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဧကတ္တေနာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ မဂ္ဂဘာဝေန ဧကတ္တေန သာမညတော ဂဟေတွာ ‘‘အဿာ’’တိ ဧကဝစနေန ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဿ မဂ္ဂဿ အညမညံ သဒိသတာ, တထာ အသဒိသတာ စ ဧကစ္စသဒိသတာ စ ဈာနင်္ဂဝသေန သဗ္ဗသဒိသသဗ္ဗာသဒိသဧကစ္စသဒိသတာ, သော ဧဝ ဝိသေသောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာနိယာမံ ဓုရံ ကတွာ အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓ ပနာတိ ဣမိဿာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ။ သမ္မသိ…ပေ… နိဝတ္တနတောတိ ပဌမတ္ထေရဝါဒံ ဝဒန္တော တဒဇ္ဈာသယံ ပုရက္ခတွာ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ ဣတရဝါဒါပေတ္ထ ဒဿိတာ ဧဝါတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမံ ဓုရံ ကတွာ အာဟာတိ ယောဇနာ။
(အနုဋီ၊၂၊၇၈။)‘‘ဝိပဿနာ ။ပ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တဿာ ဣဓ ပဋိက္ခေပတာ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ကေစိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ နိယာမေတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ? နယိဒမေဝံ။ ဣဓာပီတိ ဣဓ ပါဒကဇ္ဈာနနိယာမေပိ ဝိပဿနာနိယာမော န ပဋိက္ခိတ္တောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သာဓာရဏတ္တာ’’တိ။ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိ ဣမိနာပိ ပဌမတ္ထေရဝါဒေါ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိပဿနာနိယာမော ဝိသုံ ဂဟိတောတိ? ဝါဒတ္တယာဝိဓုရတာဒဿနတ္ထံ။ အညေ စာစရိယဝါဒါတိ သမ္မသိတဇ္ဈာနပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝါဒါ။
‘‘အာရုပ္ပေ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ…ပေ… န လောကိယ’’န္တိ ဣဒံ ထေရဝါဒေ အာဂတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ တန္တိံ ကတွာ ဌပိတန္တိ အဋ္ဌသာလိနိယံ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယန္တိ အဓိပ္ပါယော’’တိ။ ယေသူတိ ပစ္ဆိမဇ္ဈာနဝဇ္ဇာနိ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ ဟိ အရူပုပ္ပတ္တိယံ သံသယော, န ဣတရသ္မိံ။ ‘‘စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာန’’န္တိ ဝုတ္တေ အဝိသေသတော သာသဝါနာသဝံ အပေက္ခီယတိ, နိဝတ္တေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗသာဓာရဏဝစနေနေတ္ထ သာသဝတော အဝစ္ဆိန္ဒနတ္ထံ ‘‘တဉ္စ လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝတွာ နိဝတ္တိတဓမ္မဒဿနတ္ထံ ‘‘န လောကိယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမုဒါယဉ္စ…ပေ… အာဟာ’’တိ။ ဣတရထာ ဗျဘိစာရာဘာဝတော ‘‘လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝိသေသနံ နိရတ္ထကံ သိယာ။ တယော မဂ္ဂါတိ ဒုတိယမဂ္ဂါဒယော။ တဇ္ဈာနိကန္တိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကံ သောတာပတ္တိဖလာဒိံ။ အညဈာနိကာပီတိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနတော အညဈာနိကာပိ စတုက္ကဇ္ဈာနိကာပိ မဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပိ-သဒ္ဒေန တဇ္ဈာနိကာပိ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကာတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ စတုဝေါကာရဘဝေပိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ဝိယ မဂ္ဂဿ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကဘာဝေ ကေနဿ ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမောတိ အာဟ ‘‘ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမိကာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရသမာပတ္တီ’’တိ။ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရသမာပတ္တီတိ စ ပါဒကဘူတာ အတ္တနာ အတိက္ကန္တဓမ္မဝိရာဂဘာဝေန ဝိပဿနာယ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရကာရီ အရူပသမာပတ္တိ, ဖလသမာပတ္တိ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ပါဒက’’န္တိ။ န သမ္မသိတဗ္ဗာတိ န သမ္မသိတဗ္ဗာ သမာပတ္တိ ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမိကာ သမ္မသိတဗ္ဗာနံ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနံ တတ္ထ အနုပ္ပဇ္ဇနတော, ဣတရတ္ထ စ ဝိသေသာဘာဝတော။ ဖလဿပီတိ စတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနိကဖလဿပိ။
ဒုက္ခဉာဏာဒီနန္တိ ဒုက္ခသမုဒယဉာဏာနံ။ တံတံကုသလာရမ္မဏာရမ္မဏတ္တာတိ ကာမာဝစရာဒီသု ယေန ယေန ကုသလေန သဒ္ဓိံ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပါဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တဿ တဿ ကုသလဿ အာရမ္မဏံ အာရမ္မဏံ ဧတေသန္တိ
(အနုဋီ၊၂၊၇၉။)တံတံကုသလာရမ္မဏာရမ္မဏာ, တဗ္ဘာဝတော။ တံတံဝိရမိတဗ္ဗာဒိအာရမ္မဏတ္တာတိ ဝိသံဝါဒနဝတ္ထုအာဒိအာရမ္မဏတ္တာ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတော ဧဝ ဟိ ဝိရတီတိ။ ‘‘အင်္ဂါန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပါဒီန’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ အဝယဝေန ဝိနာ သမုဒါယာဘာဝတော။ ဝိသေသပစ္စယောတိ ဘိန္နသီလဿ, အပရိသုဒ္ဓသီလဿ ဝါ သမ္မပ္ပဓာနာသမ္ဘဝတော သမာဓာနဿ ဝိယ ဝါယာမဿ သီလံ ဝိသေသပစ္စယော။ အယဉ္စ အတ္ထော ယဒိပိ ပုရိမသိဒ္ဓသီလဝသေန ယုတ္တော, သဟဇာတဝသေနာပိ ပန လဗ္ဘတေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပယုတ္တဿာပီ’’တိ အာဟ။ သဟဇမေဝ စေတ္ထ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပယုတ္တဿေဝ စာ’’တိအာဒိ။ သမ္မောသော ပမာဒေါ, တပ္ပဋိပက္ခော အသမ္မောသော အပ္ပမာဒေါ, သော စိတ္တဿ အာရက္ခာတိ အာဟ ‘‘စေတသော ရက္ခိတတာ’’တိ။
သီလက္ခန္ဓော စာတိ စ-သဒ္ဒေန သမာဓိက္ခန္ဓော စ။ ခန္တိပ္ပဓာနတ္တာ သီလဿ အဒေါသသာဓနတာ, နီဝရဏဇေဋ္ဌကဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော သမာဓိဿ အလောဘသာဓနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သာသနန္တိ ပဋိဝေဓသာသနံ, ‘‘သာသနဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ စ ဝဒန္တိ။
မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
၂၀၆-၂၁၄။ ‘‘ပရိညေယျဘာဝရဟိတေ ဧကန္တပဟာတဗ္ဗေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု တဏှာယပိ စက္ခာဒီနံ ဝိယ တဏှာဝတ္ထုတာဝစနေန ပရိညေယျတာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသံကိလေသပ္ပဟာနဝသေန သမတိက္ကမိတဗ္ဗတာ ဟိ ပရိညေယျတာ။ ဧကန္တပဟာတဗ္ဗတာ စ န တဏှာယ ဧဝ, အထ ခေါ အဝသေသာနံ သံကိလေသဓမ္မာနမ္ပိ။ တထာ ဟိ တေသံ သဗ္ဗသော အစ္စန္တပ္ပဟာယိကာ ဒဿနဘာဝနာတိ? သစ္စမေတံ, တထာပိ ယထာ ‘‘ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပရိညေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၉) တဏှာဝဇ္ဇေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကေ ပရိညေယျဘာဝေါ နိရုဠှော, န တထာ တဏှာယ, တဏှာယ ပန ‘‘ယာယံ တဏှာ ပေါနောဘဝိကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၂၀၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၉၁, ၄၆၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၄)သမုဒယဘာ-
(အနုဋီ၊၂၊၈၀။)ဝေါ ဝိယ သာတိသယံ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ နိရုဠှောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိညေယျဘာဝရဟိတေ ဧကန္တပ္ပဟာတဗ္ဗေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဿ အသင်္ဂဟိတော ပဒေသော အတ္ထိ, သော သပ္ပဒေသော, ဧကဒေသောတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ အရိယသစ္စသဒ္ဒေ။ သမုဒယောတိ သမုဒယတ္ထော။ ‘‘နိပ္ပဒေသတော သမုဒယံ ဒဿေတု’’န္တိ သမုဒယဿေဝေတ္ထ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုက္ခနိရောဓာတိ ဒုက္ခံ, နိရောဓော စ။ အရိယသစ္စဒေသနာယန္တိ အရိယသစ္စဒေသနာယမ္ပိ သစ္စဒေသနာယံ ဝိယ။ ဓမ္မတောတိ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မတော နိပ္ပဒေသာ ဧဝ။ ‘‘အဝသေသာ စ ကိလေသာ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာဘေဒေါ ဧဝ ဟိ တတ္ထ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ တတော အညော’’တိအာဒိ။ အပုဗ္ဗော နတ္ထီတိ ဓမ္မတော အပုဗ္ဗော နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တဿာတိ သမုဒယဿ။ သဗ္ဗတ္ထ တီသုပိ ဝါရေသူတိ အဋ္ဌင်္ဂိကပဉ္စင်္ဂိကသဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဘေဒေသု မဟာဝါရေသု, တဒန္တောဂဓေသု စ ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု။ အပုဗ္ဗဿာတိ ‘‘အဝသေသာ စ ကိလေသာ’’တိအာဒိနာ တဏှာယ အပုဗ္ဗဿ။ အဝသိဋ္ဌကိလေသာဒီနဉှိ သမုဒယတာဝစနံ ဣဓ အပုဗ္ဗဒဿနံ။ တဿ ယဒိပိ ဒုတိယတတိယဝါရေသု ဝိသေသော နတ္ထိ, ပဉ္စသု ပန ကောဋ္ဌာသေသု ဥပရူပရိ အပုဗ္ဗံ ဒဿိတန္တိ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တဉှိ သမုဒယဝိသေသဒဿနံ, ဣတရံ ပန မဂ္ဂဝိသေသဒဿနံ။ တဿ စ ဓမ္မတော အပုဗ္ဗာဘာဝေါ ဒဿိတောယေဝ။ ယဒိ ဧဝံ ဒုတိယာဒိကောဋ္ဌာသေသု, ပဌမကောဋ္ဌာသေပိ ဝါ ကသ္မာ တဏှာ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘အပုဗ္ဗသမုဒယဒဿနတ္ထာယပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကေဝလာယာတိ တဒညကိလေသာဒိနိရပေက္ခာယ။ ဒေသနာဝသေန န ဝုတ္တောတိ န ဓမ္မဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ တသ္မာ ဒုက္ခာဒီနိ တတ္ထ အရိယသစ္စဒေသနာယံ သပ္ပဒေသာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ ပရိယာယေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိဓမ္မဒေသနာ ပန နိပ္ပရိယာယကထာတိ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘နိပ္ပဒေသတော သမုဒယံ ဒဿေတုံ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယသင်္ခါတန္တိ ပစ္စယာဘိမတံ ပစ္စယဘူတံ, ပစ္စယကောဋ္ဌာသံ ဝါ။
တေသန္တိ ကုသလဓမ္မာနံ။ ပစ္စယာနံ ပဟာနဝသေနာတိ ဟေတုနိရောဓေန ဖလနိရောဓံ ဒဿေတိ, တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနေန ဝါ ကုသလာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ဣတိ ပရိယာယတော ကုသလာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ, န နိပ္ပရိယာယတော တဒဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘န ဟိ ကုသလာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ။ ယထာ စ ကုသလဓမ္မေသု,
(အနုဋီ၊၂၊၈၁။)အဗျာကတဓမ္မေသုပိ ဧသေဝ နယော။ နိရောဓန္တိ အသင်္ခတဓာတုံ။ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေါတိ ယော နိရောဓဿ နိဗ္ဗာနဿ တဏှာဒိအပ္ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေါ, တံ ပဟာနန္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။
ကာယကမ္မာဒိသုဒ္ဓိယာတိ ပုဗ္ဗဘာဂကာယကမ္မဝစီကမ္မအာဇီဝသုဒ္ဓိယာ ဒူရတရူပနိဿယတံ အရိယမဂ္ဂဿ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဉ္စင်္ဂိကံ…ပေ… ပဝတ္တတံ ဒီပေတိ, န ပန အရိယမဂ္ဂဿ ပဉ္စင်္ဂိကတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဉာပကနိဒဿနန္တိ ဉာပကဘာဝနိဒဿနံ, ဧတေန ‘‘ဝစနတော’’တိ ဣဒံ ဟေတုအတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ ဝစနတောတိ ဝါ ဤဒိသဿ ဝစနဿ သဗ္ဘာဝတော။ ပဋိပဒါယ ဧကဒေသောပိ ပဋိပဒါ ဧဝါတိ အတ္ထော။ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ သင်္ဂါယနဝသေန။
ဈာနေဟိ ဒေသနာပဝေသော ‘‘လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) ဈာနသီသေန ဒေသနာဝ။ တထာ ဘာဝနာပဝေသော။ ပါဠိဂမနန္တိ ပါဠိပဝတ္တိ ပါဌဒေသနာ။ ယထာဝိဇ္ဇမာနဓမ္မဝသေနာတိ တသ္မိံ စိတ္တုပ္ပါဒေ လဗ္ဘမာနဝိတက္ကာဒိဓမ္မဝသေန။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၅။ တဿာတိ သုတ္တန္တဘာဇနီယဿ။ ဧဝံ ပနာတိ ‘‘အပိစေသာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ’’တိအာဒိပ္ပကာရေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿေဝ မဂ္ဂသစ္စဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာတိ တေန ကာရဏေန, အရိယမဂ္ဂဿေဝ ဥဒ္ဒိသိတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာတိ အတ္ထော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သစ္စဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၈၂။)၅။ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂ
၁။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၁၉။ စက္ခုဒွါရဘာဝေတိ စက္ခုဒွါရဘာဝဟေတု။ တံဒွါရိကေဟီတိ တသ္မိံ ဒွါရေ ပဝတ္တနကေဟိ စိတ္တစေတသိကေဟိ။ တေ ဟိ ‘‘တံ ဒွါရံ ပဝတ္တိဩကာသဘူတံ ဧတေသံ အတ္ထီ’’တိ တံဒွါရိကာ။ နနု စ တဗ္ဗတ္ထုကေဟိပိ တံ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တိက္ခေ တိက္ခတ္တာ, မန္ဒေ စ မန္ဒတ္တာ’’တိ? သစ္စံ ကာရေတိ, တဗ္ဗတ္ထုကာပိ ပန ဣဓ ‘‘တံဒွါရိကာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ။ အပရိစ္စတ္တဒွါရဘာဝံယေဝ ဟိ စက္ခု နိဿယဋ္ဌေန ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ တံဒွါရိကေသု တဿ ဣန္ဒဋ္ဌော ပါကဋောတိ ‘‘တံဒွါရိကေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒဋ္ဌော ပရေဟိ အနုဝတ္တနီယတာ ပရမိဿရဘာဝေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘တဉှိ…ပေ… အနုဝတ္တန္တီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ တန္တိ စက္ခုံ။ တေတိ တံဒွါရိကေ။ ကိရိယာနိဋ္ဌာနဝါစီ အာဝီ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝိဇိတာဝီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၈၊ ၂။၃၃၊ ၃။၁၉၉) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စဇာနန’’န္တိ။
‘‘ဆ ဣမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဣန္ဒြိယာနိ။ ကတမာနိ ဆ? စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ… မနိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၉၅-၄၉၉) ဧဝံ ကတ္ထစိ ဆပိန္ဒြိယာနိ အာဂတာနိ, ကသ္မာ ပန သုတ္တန္တေ ခန္ဓာဒယော ဝိယ ဣန္ဒြိယာနိ ဧကဇ္ဈံ န ဝုတ္တာနိ, အဘိဓမ္မေ စ ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ သုတ္တန္တေ’’တိအာဒိ။ နိဿရဏူပါယာဒိဘာဝတောတိ ဧတ္ထ လောကုတ္တရေသု မဂ္ဂပရိယာပန္နာနိ နိဿရဏံ, ဣတရာနိ နိဿရဏဖလံ, ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတေန နိဗ္ဗတ္တိတာနိ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနိ နိဿရဏူပါယော, ဣတရေသု ကာနိစိ ပဝတ္တိဘူတာနိ, ကာနိစိ ပဝတ္တိဥပါယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ခီဏာသဝဿ ဘာဝဘူတောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဝိယ ခီဏာသဝဿေဝ ဓမ္မဘူတော။
ဒွေ အတ္ထာတိ ဣန္ဒလိင်္ဂဣန္ဒသိဋ္ဌဋ္ဌာ။ အတ္တနော ပစ္စယဝသေနာတိ ယထာသကံ ကမ္မာဒိပစ္စယဝသေန။ တံသဟိတသန္တာနေတိ ဣတ္ထိန္ဒြိယသဟိတေ, ပုရိသိန္ဒြိယသဟိတေ စ သန္တာနေ။ အညာကာရေနာတိ ဣတ္ထိအာဒိတော အညေန အာကာရေန။ အနုဝတ္တနီယဘာဝေါ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ အာဓိပစ္စန္တိ ယောဇနာ။ ဣမသ္မိဉ္စတ္ထေတိ အာဓိပစ္စတ္ထေ။
(အနုဋီ၊၂၊၈၃။)တေသန္တိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနံ တိဏ္ဏံ။ ယာ သုခဒုက္ခိန္ဒြိယာနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသတာ ဝုတ္တာ, သာ အာရမ္မဏသဘာဝေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ဧကစ္စသောမနဿိန္ဒြိယာဒီနံ ဝိယ ပရိကပ္ပဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။
ယဒိပိ ပုရိသိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ရူပကဏ္ဍေပိ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ဒေသိတံ, တံ ပန ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ, န စ တတ္ထ မနိန္ဒြိယံ ဝတွာ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဣဓ ပန အဋ္ဌကထာယံ ဣန္ဒြိယာနုက္ကမော ဝုတ္တော သဗ္ဗာကာရေန ယမကဒေသနာယ သံသန္ဒတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သော ဣန္ဒြိယယမကဒေသနာယ သမေတီ’’တိ။ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနန္တိ စက္ခာဒီနံ ပုရိမာနံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ, ဣတ္ထိန္ဒြိယာဒီနံ ပစ္ဆိမာနံ ဗာဟိရာနံ။ တေသံ မဇ္ဈေ ဝုတ္တံ ဥဘယေသံ ဥပကာရကတာဒီပနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တေန ဧဝမ္ပိ ဒေသနန္တရာနုရောဓေန ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အနုက္ကမံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဧဝံ ဝုတ္တံ, ပရတော ပန ကိစ္စဝိနိစ္ဆယေ ဣဓ ပါဠိယံ အာဂတနိယာမေနေဝ မနိန္ဒြိယာနန္တရံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ, တဒနန္တရဉ္စ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနံ ကိစ္စဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေဿတိ။ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခံ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝေန, ယထာရဟံ ဝါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဘာဝေန။ ဒုဝိဓတ္တဘာဝါနုပါလကဿာတိ ရူပါရူပဝသေန ဒုဝိဓဿ အတ္တဘာဝဿ အနုပါလကဿ။ ရူပါရူပဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ဟိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဣဓ ဂဟိတံ။ ‘‘ပဝတ္တီ’’တိ ဧတေန သဟဇာတဓမ္မာနံ ပဝတ္တနရသေန ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ဝေဒယိတာနံ ပဝတ္တေတဗ္ဗတံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဘာဝနာမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဖလဘူတံ အညိန္ဒြိယံ နိဝတ္တေတိ။ ဘာဝနာဂဟဏဉ္စေတ္ထ သက္ကာ အဝတ္တုံ။ ‘‘ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘာဝနာဘာဝေါ ပါကဋောဝ။ ဒဿနာနန္တရာတိ သမာနဇာတိဘူမိကေန အဗျဝဟိတတံ သန္ဓာယာဟ, န အနန္တရပစ္စယံ။
တဿာတိ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘာဝဿ။ အနညသာဓာရဏတ္တာတိ အညေဟိ အနိန္ဒြိယေဟိ အသာဓာရဏတ္တာ။ ဧဝံ သာမတ္ထိယတော ကိစ္စဝိသေသံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပကရဏတောပိ တံ ဒဿေတိ ‘‘ဣန္ဒြိယကထာယ စ ပဝတ္တတ္တာ’’တိ။ အညေသန္တိ အညေသံ ဣန္ဒြိယသဘာဝါနမ္ပိ သဟဇာတဓမ္မာနံ။ ယေဟိ တေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေန္တိ, တေသံ ဝသဝတ္တာပနံ နတ္ထိ, ယထာ မနိန္ဒြိယဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမသဘာဝါဘာဝတော သယဉ္စ တေ အညဒတ္ထု မနိန္ဒြိယဿေဝ ဝသေ ဝတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာနိပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ တေသံ ဣန္ဒဋ္ဌောတိ? ‘‘သုခနာဒိလက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တာနံ အတ္တာကာရာနုဝိဓာပနမတ္တ’’န္တိ
(အနုဋီ၊၂၊၈၄။)ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ‘‘စေတသိကတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ စိတ္တဿ ပဓာနတံ ဒဿေတိ။ တတော ဟိ ‘‘စေတသိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဝသဝတ္တာပနံ သဟဇာတဓမ္မာနုပါလနန္တိ ဧဝံ ယာဝ အမတာဘိမုခဘာဝပစ္စယတာ စ သမ္ပယုတ္တာနန္တိ တံကိစ္စနိဒ္ဒေသေ။ ‘‘အနုပ္ပါဒနေ, အနုပတ္ထမ္ဘေ စ သတီ’’တိ ပဒံ အာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဒတ္ထော သဗ္ဘာဝံ ဗျဘိစရတီတိ ဇနကုပတ္ထမ္ဘကတ္တာဘာဝေပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တပ္ပစ္စယာနန္တိ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တာဒိပစ္စယာနံ ကမ္မာဒီနံ။ တပ္ပဝတ္တနေ နိမိတ္တဘာဝေါတိ ဣတ္ထိနိမိတ္တာဒိအာကာရရူပနိဗ္ဗတ္တနေ ကာရဏဘာဝေါ။ သွာယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယာဒီနံ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝေါယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မိဉှိ သတိ ယံ ဟောတိ, အသတိ စ န ဟောတိ, တံ တဿ ကာရဏန္တိ။ ‘‘နိမိတ္တဘာဝေါ အနုဝိဓာန’’န္တိ ဣမိနာ အနုဝိဓာနသဒ္ဒဿ ကမ္မတ္ထတံ ဒဿေတိ။ သုခဒုက္ခဘာဝပ္ပတ္တာ ဝိယာတိ သယံ သုခဒုက္ခသဘာဝပ္ပတ္တာ ဝိယ, သုခန္တာ ဒုက္ခန္တာ စ ဝိယာတိ အတ္ထော။ အသန္တဿ…ပေ… မဇ္ဈတ္တာကာရာနုပါပနံ အညာဏုပေက္ခနာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမာနဇာတိယန္တိ အကုသလေဟိ သုခဒုက္ခေဟိ အကုသလူပေက္ခာယ, အဗျာကတေဟိ အဗျာကတူပေက္ခာယ, ကုသလသုခတော ကုသလူပေက္ခာယ။ တတ္ထာပိ ဘူမိဝိဘာဂေနာယမတ္ထော ဘိန္ဒိတွာ ယောဇေတဗ္ဗော။ တံ သဗ္ဗံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တဩဠာရိကသုခုမဝိဘာဂေန ဒီပေတဗ္ဗံ။ အာဒိသဒ္ဒေနာတိ ‘‘ကာမရာဂဗျာပါဒါဒီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအာဒိသဒ္ဒေန။ သံယောဇနသမုစ္ဆိန္ဒနတဒုပနိဿယတာ ဧဝ သန္ဓာယ အညာတာဝိန္ဒြိယဿ ကိစ္စန္တရာပသုတတာ ဝုတ္တာ, တဿာပိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စတာ လဗ္ဘတေဝ။ အဗျာပီဘာဝတော ဝါ အညာတာဝိန္ဒြိယဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စံ န ဝတ္တဗ္ဗံ, တတော အညိန္ဒြိယဿာပိ တံ အဋ္ဌကထာယံ အနုဒ္ဓဋံ။ မဂ္ဂါနန္တရဉှိ ဖလံ ‘‘တာယ သဒ္ဓါယ အဝူပသန္တာယာ’’တိအာဒိဝစနတော (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၅) ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တတိ, န ဣတရံ။ အညထာ အရိယာ သဗ္ဗကာလံ အပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသဒရထာ သိယုံ။ ဣတရဿ ပန နိစ္ဆန္ဒရာဂေသု သတ္တဝေါဟာရော ဝိယ ရုဠှိဝသေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကိစ္စတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ပန ဧတ္တကာနေဝ ဣန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ, ဧတာနိ ဧဝ စ ဝုတ္တာနီတိ? အာဓိပစ္စတ္ထသမ္ဘဝတောတိ စေ။ အာဓိပစ္စံ နာမ ဣဿရိယန္တိ ဝုတ္တမေတံ။ တယိဒံ အာဓိပစ္စံ အတ္တနော ကိစ္စေ ဗလဝန္တိ အညေသမ္ပိ သဘာဝဓမ္မာနံ လဗ္ဘတေဝ။ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိကာ ဟိ
(အနုဋီ၊၂၊၈၅။)ပစ္စယုပ္ပန္နာ။ တသ္မာ တေ တေဟိ အနုဝတ္တီယန္တိ, တေ စ တေ အနုဝတ္တန္တီတိ? သစ္စမေတံ, တထာပိ အတ္ထိ တေသံ ဝိသေသော။ သွာယံ ဝိသေသော ‘‘စက္ခုဝိညာဏာဒိပ္ပဝတ္တိယဉှိ စက္ခာဒီနံ သိဒ္ဓမာဓိပစ္စ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၉) အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတောယေဝ။
အပိစ ခန္ဓပဉ္စကေ ယာယံ သတ္တပညတ္တိ, တဿာ ဝိသေသနိဿယော ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနီတိ တာနိ တာဝ အာဓိပစ္စတ္ထံ ဥပါဒါယ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယံ…ပေ… မနိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိတော ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ပန ယေန ဓမ္မေန ပဝတ္တန္တိ, အယံ သော ဓမ္မော တေသံ ဌိတိဟေတူတိ ဒဿနတ္ထံ ဇီဝိတံ။ တယိမေ ဣန္ဒြိယပဋိဗဒ္ဓါ ဓမ္မာ ဣမေသံ ဝသေန ‘‘ဣတ္ထီ, ပုရိသော’’တိ ဝေါဟရီယန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဘာဝဒွယံ။ သွာယံ သတ္တသညိတော ဓမ္မပုဉ္ဇော ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနော ဣမာဟိ ဝေဒနာဟိ သံကိလိဿတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝေဒနာပဉ္စကံ။ တတော ဝိသုဒ္ဓတ္ထိကာနံ ဝေါဒါနသမ္ဘာရဒဿနတ္ထံ သဒ္ဓါဒိပဉ္စကံ။ တတော ဝေါဒါနသမ္ဘာရာ ဣမေဟိ ဝိသုဇ္ဈန္တိ, ဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ, နိဋ္ဌိတကိစ္စာ စ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ အန္တေ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနိ တီဏိ ဝုတ္တာနိ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘အာဓိပစ္စတ္ထံ ဥပါဒါယာ’’တိ ပဒံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ အဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓီတိ အညေသံ အဂ္ဂဟဏံ။
အထ ဝါ ပဝတ္တိနိဝတ္တီနံ နိဿယာဒိဒဿနတ္ထမ္ပိ ဧတာနိ ဧဝ ဝုတ္တာနိ။ ပဝတ္တိယာ ဟိ ဝိသေသတော မူလနိဿယဘူတာနိ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ။ ယထာဟ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိအာဒိ (သု။ နိ။ ၁၇၁)။ တဿာ ဥပ္ပတ္တိ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယေဟိ။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုသရာဂနိမိတ္တာ ဟိ ယေဘုယျေန သတ္တကာယဿ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တိဏ္ဏံ ခေါ ပန, မဟာရာဇ, သန္နိပါတာ ဂဗ္ဘဿာဝက္ကန္တိ ဟောတိ, ဣဓ မာတာပိတရော စ သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ, မာတာ စ ဥတုနီ ဟောတိ, ဂဗ္ဘော စ ပစ္စုပဋ္ဌိတော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈၊ ၂။၄၁၁၊ မိ။ ပ။ ၄။၁။၆)။ အဝဋ္ဌာနံ ဇီဝိတိန္ဒြိယေန တေန အနုပါလေတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘အာယု ဌိတိ ယပနာ ယာပနာ’’တိအာဒိ။ ဥပဘောဂေါ
(အနုဋီ၊၂၊၈၆။)ဝေဒနာဟိ။ ဝေဒနာဝသေန ဟိ ဣဋ္ဌာဒိသဗ္ဗဝိသယုပဘောဂေါ။ ယထာဟ – ‘‘ဝေဒယတိ ဝေဒယတီတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ ဝေဒနာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။ ဧဝံ ပဝတ္တိယာ နိဿယသမုပ္ပါဒဋ္ဌိတိသမ္ဘောဂဒဿနတ္ထံ စက္ခုန္ဒြိယံ ယာဝ ဥပေက္ခိန္ဒြိယန္တိ စုဒ္ဒသိန္ဒြိယာနိ ဒေသိတာနိ။ ယထာ စေတာနိ ပဝတ္တိယာ, ဧဝံ ဣတရာနိ နိဝတ္တိယာ။ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတေန ဟိ နိဗ္ဗတ္တိတာနိ သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စ ဣန္ဒြိယာနိ နိဝတ္တိယာ နိဿယော။ ဥပ္ပါဒေါ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယေန တဿ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ အဝဋ္ဌာနံ အညိန္ဒြိယေန။ ဥပဘောဂေါ အညာတာဝိန္ဒြိယေန အဂ္ဂဖလသမုပဘောဂတော။ ဧဝမ္ပိ ဧတာနိ ဧဝ ဣန္ဒြိယာနိ ဒေသိတာနိ။ ဧတ္တာဝတာ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိတော အညေသံ အဂ္ဂဟဏံ။ ဧတေနာပိ နေသံ ဒေသနာနုက္ကမောပိ သံဝဏ္ဏိတော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၂၂၀။ ကုသလာကုသလဝီရိယာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကုသလသမာဓိအာဒီနံ, အဗျာကတဝီရိယာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္စယာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေသာရမ္မဏာဒယော ဂဟိတာ, ယထာဝုတ္တဝီရိယာဒီနိ, စက္ခာဒီနိ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣစ္စေဝံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာနိ ဝီရိယိန္ဒြိယာဒိပဒါနိ, စက္ခုန္ဒြိယာဒိပဒါနိ စ။ တေနာတိ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိနာ ဘူမိဝိဘာဂကထနေန။ တန္နိဝတ္တနေနာတိ သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗဘူမိကတ္တနိဝတ္တနေန။ အဝိဇ္ဇမာနသင်္ဂါဟကတ္တန္တိ တဿံ တဿံ ဘူမိယံ အနုပလဗ္ဘမာနဿ ဣန္ဒြိယဿ သင်္ဂါဟကတာ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
ဣဓ ဣမသ္မိံ ‘‘သတ္တိန္ဒြိယာ အနာရမ္မဏာ’’တိ ဧဝံ ဧကန္တာနာရမ္မဏတ္တေ ဝုစ္စမာနေ န အာဘဋ္ဌံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ န ဘာသိတံ။ ဋီကာယံ ပန အနာဘဋ္ဌန္တိ ကတသမာသံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ရူပဓမ္မေသု သင်္ဂဟိတတန္တိ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဂဏိတတံ။ အရူပကောဋ္ဌာသေန အရူပဘာဝေန သိယာပက္ခေ သင်္ဂဟိတံ။ ကသ္မာ?
(အနုဋီ၊၂၊၈၇။)တဿ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိတာ အတ္ထီတိ။ ယသ္မာ ပန ရူပါရူပမိဿကဿေဝ ဝသေန သိယာပက္ခသင်္ဂဟော ယုတ္တော, န ဧကဒေသဿ, တသ္မာ ဧကဒေသဿ တံ အနိစ္ဆန္တော အာဟ ‘‘အဓိပ္ပါယော’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘အရူပကောဋ္ဌာသေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နဝတ္တဗ္ဗတာတိ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ။ ကထံ ပန ရူပကောဋ္ဌာသေနဿာနာရမ္မဏဿ နဝတ္တဗ္ဗတာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န ဟိ အနာရမ္မဏ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနာရမ္မဏာနာရမ္မဏေသူ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အနာရမ္မဏာ’’တိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော အယန္တိ ဒဿေတိ။ နဝတ္တဗ္ဗေသူတိ သာရမ္မဏဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗေသု။ အနာရမ္မဏတ္တာတိ အာရမ္မဏရဟိတတ္တာ။ ‘‘နဝိန္ဒြိယာ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ, သိယာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ, သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ, သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ ‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’တိပိ ‘မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ’တိပိ ‘အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’တိပီ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၂၂၃) ဝိယ န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။ ယထာ စ န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတာပရိယာယော, အထ ခေါ အနာရမ္မဏဿာပီတိ သာရမ္မဏေ နိယမာဘာဝေါ။ ဧဝံ နဝတ္တဗ္ဗံ သာရမ္မဏမေဝါတိ အယမ္ပိ နိယမော နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘နဝတ္တဗ္ဗဿ ဝါ သာရမ္မဏတ’’န္တိ အာဟ။ တဿ န ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။
တတ္ထ ရူပနိဗ္ဗာနာနံ သုခါဒိသမ္ပယုတ္တဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ, န ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေနာတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အထာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အထာပိ ဝတ္တတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သိယာ အနာရမ္မဏန္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ အနာရမ္မဏံ ဓမ္မာယတနံ သာရမ္မဏေဟိ ဝိသုံ ကတွာ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ နဝတ္တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ယဒိ သာရမ္မဏေသွေဝ ဝတ္တေယျ, န စေဝံ ဝုတ္တံ, အဝစနေ စ အညံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ဟိ ပဉှပုစ္ဆကေ သာဝသေသာ ဒေသနာ အတ္ထီ’’တိ။ တသ္မာ နဝတ္တဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ အနာရမ္မဏေသုပိ ဝတ္တတေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ယာပိ ‘‘အဋ္ဌိန္ဒြိယာ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’’တိ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ, သာ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အာကိဉ္စညာယတနကာလေ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏာဘာဝမတ္တာရမ္မဏတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ, န သာရမ္မဏဿေဝ နဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ, နာပိ အနာရမ္မဏဿ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ
(အနုဋီ၊၂၊၈၈။)ဒဿေန္တော ‘‘အဋ္ဌိန္ဒြိယာ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာတိ ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သိယာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာတီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန အဝသိဋ္ဌပါဠိသင်္ဂဏှနေန ‘‘သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ ‘အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’တိပိ ‘ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိပိ ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ’တိပီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဒဿေန္တော ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ…ပေ… နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ, တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၈၉။)၆။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၅။ ‘‘ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဣဒံ နိဿက္ကံ ကိံ လက္ခဏံ? ဟေတုလက္ခဏံ။ ယဒိ ဧဝံ တံဟေတုကော ဝိဘဇ္ဇဝါဒိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ။ န ဟိ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿတ္ထေရေန ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော အဟေသုန္တိ? နယိဒမေဝံ။ တိဝိဓော ဟိ ဟေတု ဉာပကော, ကာရကော, သမ္ပာပကောတိ။ တေသု ဉာပကဟေတု ဣဓာဓိပ္ပေတော, တသ္မာ တေန မဟာထေရေန ‘‘ကိံ ဝါဒီ, ဘန္တေ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ပုဋ္ဌေန ‘‘ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ, မဟာရာဇာ’’တိ တဒါ ဝုတ္တဝစနေန ဉာယတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ကိံ…ပေ… ဝုတ္တတ္တာ…ပေ… ဝိဘဇ္ဇဝါဒိနော’’တိ။ ‘‘အဟဉှိ, ဗြာဟ္မဏ, ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေမိ ရာဂဿာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘နော စ ခေါ ယံ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅-၉) ဝေရဉ္ဇဗြာဟ္မဏဿ ဘဂဝတာ ဝေနယိကာဒိဘာဝေါ ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တောတိ တံ အနုဝဒန္တာ သာဝကာပိ တထာ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘တေ ဟိ ဝေနယိကာဒိဘာဝံ ဝိဘဇ္ဇ ဝဒန္တီ’’တိ။ စီဝရာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သောမနဿာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တာနိပိ ဟိ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဘာဝေန ဝိဘဇ္ဇ ဝုတ္တာနိ။ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိပရိသာ ဝိဘဇ္ဇဝါဒိမဏ္ဍလန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ယထာ တံ ဩတိဏ္ဏော နာမ ဟောတိ, တံဒဿနတ္ထံ ‘‘အာစရိယေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သကသမယာဝေါက္ကမာဒိ ဟိ ပရမတ္ထတော တဒေါတာရော။ ‘‘အသံကိလိဋ္ဌာပိ အဝိဇ္ဇာ အတ္ထိ အမဂ္ဂဝဇ္ဈာ, ယာယ နိဝုတာ ခီဏာသဝါပိ နာမဂေါတ္တာဒီသု ဧကစ္စံ န ဇာနန္တိ, သာ ကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေသုပိ ပဝတ္တတီ’’တိ နိကာယန္တရိယာ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနံ ဟေတုပစ္စယော ဟောတီတိအာဒိံ ဝဒန္တော’’တိ။ ဥပလက္ခဏဉှေတံ သဟဇာတကောဋိယာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အကုသလစိတ္တေနပိ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ယာ သံကိလိဋ္ဌာ ပညာတိ, အစေတသိကံ သီလံ, အဝိညတ္တိသင်္ခါတံ ရူပဘာဝံ ဒုဿိလျန္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပရသမယာယူဟနံ ပရသမယေ ဗျာပါရာပတ္တိယာ။ ယော တတ္ထ သကသမယေန ဝိရုဒ္ဓေါ အတ္ထော, တဿ ဝါ ဒီပနေန သိယာ, ပရသမယေ ဝါဒါရောပနေန
(အနုဋီ၊၂၊၉၀။)ဝါ။ တေသု ပုရိမံ ‘‘အာစရိယေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိ ဣမိနာ အပနီတန္တိ ဣတရံ ဒဿေတိ ‘‘ပရသမယံ…ပေ… အနာယူဟန္တေနာ’’တိ။ အသမ္ပိဏ္ဍေန္တေနာတိ ဥပစယတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။ အာယူဟန-သဒ္ဒေါ ပန ဥပစယတ္ထော န ဟောတီတိ ကေစိဝါဒေါ န သာရတော ဂဟေတဗ္ဗော။
တဗ္ဗိပရိယာယေနာတိ ယထာဝိနယံ အဝဋ္ဌာနေန။ သာဝဇ္ဇဿ အနဝဇ္ဇတာဒီပနာဒိနာ ကမ္မန္တရံ ဘိန္ဒန္တော ဝိနာသေန္တော, အာလောဠေန္တော ဝါ ဓမ္မတံ ဓမ္မသဘာဝံ ဝိလောမေတိ ဝိပရီတတော ဒဟတိ။ မဟာပဒေသေတိ မဟာအပဒေသေ, ဗုဒ္ဓါဒယော မဟန္တေ မဟန္တေ အပဒိသိတွာ ဝုတ္တာနိ မဟာကာရဏာနိ။ မဟာပဒေသေတိ ဝါ မဟာဩကာသေ, မဟန္တာနိ ဓမ္မဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အပဒိသီယတီတိ အပဒေသော, ဗုဒ္ဓေါ အပဒေသော ဧတဿာတိ ဗုဒ္ဓါပဒေသော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အတ္ထတော စာယံ မဟာပဒေသော ‘‘သမ္မုခါ မေတံ ဘဂဝတော သုတ’’န္တိအာဒိနာ ကေနစိ အာဘတဿ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝါ ‘‘အဓမ္မော’’တိ ဝါ ဝိနိစ္ဆယနေ ကာရဏံ။ ကိံ ပန တန္တိ? တဿ ယထာဘတဿ သုတ္တောတရဏာဒိ ဧဝ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ စတ္တာရောတိ? ဓမ္မဿ ဒွေ သမ္ပဒါယော ဘဂဝါ, သာဝကာ စ။ တေသု သာဝကာ သံဃဂဏပုဂ္ဂလဝသေန တိဝိဓာ။ ဧဝံ ‘‘အမုမှာ မယာ အယံ ဓမ္မော ပဋိဂ္ဂဟိတော’’တိ အပဒိသိတဗ္ဗာနံ ဘေဒေန စတ္တာရော။ တေနာဟ ‘‘သမ္မုခါ မေတံ ဘဂဝတော သုတ’’န္တိအာဒိ။ နေတ္တိယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓါပဒေသော သံဃာပဒေသော သမ္ဗဟုလတ္ထေရာပဒေသော ဧကတ္ထေရာပဒေသော’’တိ။
သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတိမဟာပဒေသေတိ ဧတ္ထ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ အတ္ထသူစနာဒိအတ္ထေန သုတ္တံ။ ယထာဝုတ္တဿ သုတ္တဿ အနုလောမတော ယထာဝုတ္တာ ဧဝ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ သုတ္တာနုလောမံ။ ပါဠိယာ အတ္ထဂါဟဏေန ဓမ္မတာယံ ပတိဋ္ဌာပနတော အဋ္ဌကထာ အာစရိယဝါဒေါ။ နယဂ္ဂါဟေန အနုဗုဒ္ဓိယာ အတ္တနော ပဋိဘာနံ အတ္တနောမတိ။ ဧတ္ထ စ သုတ္တအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတီနမ္ပိ ကေနစိ အာဘတဿ ဓမ္မာဓမ္မာဒိဘာဝဝိနိစ္ဆယနေ ကာရဏဘာဝသဘာဝတော မဟာပဒေသတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သန္တိဋ္ဌတိ အပ္ပဋိဗာဟန္တော, အဝိလောမေန္တော စ။ တဗ္ဗိပရိယာယေန အတိဓာဝတိ။ ဧကဿ ပဒဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထံ ဝတွာ တဿေဝ ပုန ပကာရန္တရေန အတ္ထံ
(အနုဋီ၊၂၊၉၁။)ဝဒန္တော ဝါ အပရေဟိ ပရိယာယေဟိ နိဒ္ဒိသတိ နာမ ယထာ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ဒုက္ခသစ္စဿ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန ‘‘အယံ အဝိဇ္ဇာ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တာပိ ‘‘ဒုက္ခသစ္စဿ ဧကဒေသော ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနံ။ အထ ဝါ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပုန ဖလဘာဝေန ဝစနံ တမေဝတ္ထံ ပုနရာဝတ္တေတွာ နိဒ္ဒိသနံ ယထာ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ ဝစနံ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗမေတံ ဘဝစက္ကံ ကမ္မဉ္စေဝ ဝိပါကော စ။ ကိလေသကမ္မဝိပါကဝသေန တိဝိဓ’’န္တိ စ အာဒိနာ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ဒုဝိဓတိဝိဓာဒိဝိဘာဂဒဿနံ တမေဝတ္ထံ ပုနရာဝတ္တေတွာ နိဒ္ဒိသနန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သတ္တဝေါဟာရောတိ ‘‘သတ္တော’’တိ သမညာ။ ယေ ဟိ ဓမ္မေ သမူဟဘူတေ သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနေ ဥပါဒါယ သတ္တပညတ္တိ, တဿာ တတော အညထာနာညထာအစ္စန္တာဘာဝသင်္ခါတေ အန္တေ အနုပဂမ္မ ယာထာဝတော သင်္ဂဟဏံ, ဗောဓနဉ္စ ဓမ္မတာယံ အကုသလဿ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝန္တိ။ အဝိဇ္ဇာဒိကဿ ပစ္စယဓမ္မဿ သင်္ခါရာဒိပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မံ ပတိ ဟေတုအာဒိနာ ပစ္စယေန ပစ္စယဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါတိ အတ္ထော။
ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အာစရိယေ အနဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ကာမဉ္စေတ္ထ သဗ္ဗာပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဣမိနာဝ နယေန ကာတဗ္ဗာ, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝဏ္ဏနာယ ပန ဂရုတရဘာဝံ ဒဿေန္တော ဧဝံ ဝဒတိ။
ပါဠိဓမ္မန္တိ တေပိဋကဗုဒ္ဓဝစနံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပါဠိံ။
အတ္ထံ ကတွာတိ ဟိတံ ကတွာ။ ယထာယံ ဟိတာဝဟော ဟောတိ, ဧဝံ ကတွာ။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ ဝါ အတ္တာနံ အတ္ထိကံ ကတွာ။ သုတစိန္တာမယာဒိံ ဉာဏဝိသေသံ။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနာဒိနာ ကိလေသက္ခယဝိသေသံ။
ဘဝါဒီသု အာဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနတော, ဗလဝူပနိဿယတော, ကမ္မဿ ဝိသေသဟေတုဘာဝတော စ ဝဋ္ဋဿ မူလကာရဏံ အဝိဇ္ဇာ။ ဝိပါကဝဋ္ဋနိမိတ္တဿ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ကာရဏဘူတမ္ပိ ကိလေသဝဋ္ဋံ အဝိဇ္ဇာမူလကန္တိ ဒဿနတ္ထံ အဝိဇ္ဇာ အာဒိတော ဝုတ္တာ။ တဏှာပိ ဟိ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ ဧဝ ဝိသယေ အဿာဒါနုပဿိနော ပဝတ္တတိ, န အညထာ။ မူလာဒိဒဿနသာမညဉ္စာတိ ဝလ္လိယာ မူလမဇ္ဈပရိယောသာနဿ ဒဿနေန ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ တံဒဿနသာမညဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ, သမန္တစက္ခုနာ သဗ္ဗဿ
(အနုဋီ၊၂၊၉၂။)ဒိဋ္ဌတ္တေပိ ဒေသနာကာလေ ဒေသနာဉာဏစက္ခုနာ ဗောဓေတဗ္ဗတာဝသေန ဧကဒေသဒဿနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။
ဒိဋ္ဌိသဟိတာယ မာနသဟိတာယ ဝါ တဏှာယ ‘‘အဟ’’န္တိ, ဣတရာယ ‘‘မမ’’န္တိ အဘိဝဒတော။ ‘‘အဘိနန္ဒနတော’’တိ ဟိ ဣမိနာ သပ္ပီတိကာယ တဏှာယ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ ‘‘အဘိဝဒတော’’တိ ဣမိနာ တတော ဗလဝတရာယ ဒိဋ္ဌိသဟိတာယ မာနသဟိတာယ ဝါ။ ‘‘အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတော’’တိ ဣမိနာ ပန တတောပိ ဗလဝတမာယ ဒိဋ္ဌိသဟိတာယ, ကေဝလာယ ဝါ တဏှာယ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပေတွာ ဌာနဉှိ အဇ္ဈောသာနံ။ တပ္ပစ္စယန္တိ တဏှာပစ္စယံ။ ကထံ ပန နန္ဒိဝစနေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဥပါဒါနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နန္ဒိတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နန္ဒိတာတဒဝိပ္ပယောဂတာဟီတိ နန္ဒိဘာဝေန သဘာဝတော တဏှုပါဒါနံ, တာယ နန္ဒိယာ တဏှာယ အဝိပ္ပယောဂေန အဝိနာဘာဝေန ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနဘာဝေနာ’’တိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌိယာပိ နန္ဒိဘာဝမာဟ။
ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဖဿာဒယောတိ ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တေ စ ဥပ္ပန္နဖဿမနောသဉ္စေတနာဝိညာဏာနိ။ ‘‘ဝိပါကဝဋ္ဋဘူတေ’’တိ စ ဣဒံ ပဝတ္တဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝဋ္ဋူပတ္ထမ္ဘကာတိ ဝဋ္ဋတ္တယူပနိဿယာ။ ဣတရေတိ အကမ္မဇာ။ တသ္မိန္တိ ယထာဝုတ္တေ အာဟာရစတုက္ကေ။ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ တဏှာနိဒါနူပနိဿယတော ‘‘တဏှာနိဒါနာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇန္တိ။
ယထာ အရိယမဂ္ဂေါ အန္တဒွယဝဇ္ဇိတမဇ္ဈိမပဋိပဒါဘာဝတော ‘‘ဉာယော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါပီတိ အာဟ ‘‘ဉာယောတိ မဂ္ဂေါ, သောယေဝ ဝါ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ’’တိ။ အတ္တနော ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတ္တာ။ သံဝတ္တတီတိ စ နိမိတ္တဿ ကတ္တူပစာရဝသေနေတံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အရိယဘာဝကရာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ။ ပကတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ သစ္စဝိဘင်္ဂေ ဟေတုဝိပ္ပဋိပတ္တိကထာယံ ဒဿိတာ ဧဝ။ အကာရဏံ ‘‘ကာရဏ’’န္တိ ဂဏှန္တိ ယထာ ကာပိလာဒယော။ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဗုဇ္ဈန္တိ ယထာ တံ အညေ ဗာလပုထုဇ္ဇနာ။ ဣတရာသန္တိ မဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ဒေသနာဒီနံ တိဿန္နံ။ တဒတ္ထတာသမ္ဘဝေပီတိ ယထာသကေဟိ ကာရဏေဟိ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထတာသမ္ဘဝေပိ။ အတ္ထန္တရသဗ္ဘာဝတောတိ ပယောဇနန္တရသဗ္ဘာဝတော။ ဝုတ္တာနိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၅)
(အနုဋီ၊၂၊၉၃။)‘‘ဇရာမရဏာဒိကဿ ဒုက္ခဿ အတ္တနာ အဓိဂတကာရဏသန္ဒဿနတ္ထံ။ အာဟာရနိဒါနဝဝတ္ထာပနာနုသာရေန ယာဝ အတီတံ အဒ္ဓါနံ အတိဟရိတွာ ပုန အတီတဒ္ဓတော ပဘုတိ ဟေတုဖလပဋိပါဋိသန္ဒဿနတ္ထံ။ အနာဂတဒ္ဓဟေတုသမုဋ္ဌာနတော ပဘုတိ အနာဂတဒ္ဓသန္ဒဿနတ္ထ’’န္တိ တိဿန္နံ ယထာက္ကမံ တီဏိ ပယောဇနာနိ။
တံတံဖလပဋိဝေဓောတိ ဇာတိအာဒီနံ ဇရာမရဏာဒိတံတံဖလာဝဂမော။ အနုဝိလောကယတောတိ ပုရိမေ ဝိကပ္ပေ ဝိပဿနာနိမိတ္တံ အနုဝိလောကနံ, ဒုတိယေ ဒေသနာနိမိတ္တံ။ ကာမုပါဒါနဘူတာ တဏှာ မနောသဉ္စေတနာဟာရသင်္ခါတဿ ဘဝဿ, တံသမ္ပယုတ္တာနံ, တန္နိမိတ္တာနဉ္စ သေသာဟာရာနံ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာဟာရတဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယာဝ ဝိညာဏံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာဟာရတဏှာဒယောတိ ဧတ္ထ ပစ္စုပ္ပန္နကမ္မဝဋ္ဋပရိယာပန္နေ အာဟာရေ ဂဟေတွာ အဒ္ဓယောဇနံ ကတွာ အနာဂတဝိပါကဝဋ္ဋပရိယာပန္နေ ဂဟေတွာ ယောဇေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘အာဟာရာ ဝါ တဏှာယ ပဘာဝေတဗ္ဗာ အနာဂတော အဒ္ဓါ’’တိ။ ပဘာဝေတဗ္ဗာတိ အာယတိံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗာ။ ယုဇ္ဇတီတိ ဖလဘူတေ အာဟာရေ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတွာ ‘‘တံနိဒါနံ တဏှံ တဿာ နိဒါန’’န္တိအာဒိနာ ဖလပရမ္ပရာယ ကာရဏပရမ္ပရာယ စ ဒဿနံ တထာဗုဇ္ဈနကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယာနုလောမတော, ဓမ္မသဘာဝါဝိလောမနတော စ ယုတ္တိယာ သင်္ဂယှတိ။ ယဒိ တဏှာဒယော အတီတော အဒ္ဓါ, တဏှာဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာတိ ကိမတ္ထံ ပုန တေ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါရာဝိဇ္ဇာ တတောပိ အတီတတရော အဒ္ဓါ ဝုတ္တော သံသာရဿ အနာဒိဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ အတီတန္တိ ဝါ အတီတတာသာမညေန အတီတတရမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာတိ ပုနဗ္ဘဝူပပတ္တိပစ္စယာ။ ဣတိ ဝစနတောတိ ဧဝံ ဝုတ္တဝစနသဗ္ဘာဝတော။ ဝိညာဏာဟာရော တာဝ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ ဟေတု, ဣတရေ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တတ္တာ…ပေ… ကဗဠီကာရာဟာရဿာ’’တိ။ တဿ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာ စတ္တာရော အာဟာရာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒ္ဓါဒီနံ ဥပနိဿယတာ ပရိစ္စာဂါဒိကာလေ, ရာဂါဒီနံ ဂဓိတဿ ဘောဇနာဒိကာလေ။ တေန ယထာက္ကမံ ကုသလာကုသလကမ္မဝိညာဏာယူဟနံ ဒဿိတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဟာရကာ စတ္တာရော အာဟာရာ ဂယှန္တိ, တသ္မာ။
(အနုဋီ၊၂၊၉၄။)ပုရိမောယေဝတ္ထောတိ ‘‘အာဟာရတဏှာဒယော ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တအတ္ထော။ အတီတေတိ အတီတေ အဒ္ဓနိ။ တတော ပရန္တိ တတော အတီတဒ္ဓတော ပရံ ပစ္စုပ္ပန္နေ အနာဂတေ စ အဒ္ဓနိ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ။ ပစ္စက္ခာနန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝပရိယာပန္နတာယ ပစ္စက္ခဘူတာနံ။ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဟေတုန္တိ ဧတရဟိ ဝတ္တမာနံ တဏှာဒိကံ အာဟာရာဒီနံ ဟေတုံ။
သုတ္တံ အာဟရတိ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃)။ ဝဋ္ဋဟေတုနောတိ ဝိပါကဝဋ္ဋဟေတုနော, သကလဝဋ္ဋဟေတုနော ဝါ။ အကုသလဉှိ ကမ္မံ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ကိလေသဝဋ္ဋဿ စ ပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ‘‘ဘဝတဏှာယပိ ဟေတုဘူတာ’’တိ ဣမိနာ ကိလေသဝဋ္ဋဿာပိ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝမာဟ။ ဧဝဉ္စေတံ, ဘိက္ခဝေ, ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ ဝဋ္ဋသီသာနမ္ပိ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ သပ္ပစ္စယတာဒဿနာပဒေသေန သဗ္ဗေသမ္ပိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဟေတုဖလပရမ္ပရာဝိစ္ဆေဒဝုတ္တိယာ ပုရိမာယ ကောဋိယာ အပညာယနံ ဝိဘာဝေတိ။
အဝိဇ္ဇံ တဏှာ အနုဝတ္တတီတိ ဒုက္ခေ တဏှံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိယာ တတော အဝိဇ္ဇာယ ဗလဝဘာဝမာဟ။ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတာ ဟိ သတ္တာ သတိပိ တဏှာပရိတဿိတေ ဧကန္တာနတ္ထသညိတံ အတ္တကိလမထာနုယောဂဒုက္ခမနုယုဉ္ဇန္တိ။ တဏှံ အဝိဇ္ဇာ အနုဝတ္တတီတိ သုခေ အဝိဇ္ဇံ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိယာ တတော တဏှာယ ဗလဝဘာဝမာဟ။ ယဒိပိ သာဝဇ္ဇသုခါနုဘဝေ ဗလဝတီယေဝ အဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇမာနအာဒီနဝံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီ တိဋ္ဌတိ, တဏှာ ပန တတောပိ ဗလဝတရတာယ သတ္တေ ဝိပုလာနတ္ထသဉှိတေ အနရိယေ သုခေ နိယောဇေတီတိ အဝိဇ္ဇာယ တဒနုဝတ္တနံ ဝုတ္တံ။
အာယတနဆက္ကံ ဝါ ကာယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ စက္ခာဒိနိဿယေ သေသဓမ္မေတိ စက္ခာဒိနိဿယဘူတေ, တပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စ သသန္တာနပရိယာပန္နေ ဓမ္မေ။ စက္ခာဒိနိဿိတေ ဧဝ ကတွာတိ စက္ခာဒိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတေ ကတွာ။ စက္ခာဒိကာယန္တိ စက္ခာဒိဓမ္မသမူဟံ ပရေသံ ပဉ္စက္ခန္ဓံ။ ဖဿေန ဖုဋ္ဌောတိ အာရမ္မဏံ ဖုသန္တေန ဝိယ ဥပ္ပန္နေန သုခဝေဒနိယေန, ဒုက္ခဝေဒနိယေန စ ဖဿေန ဖုဋ္ဌော။ ဖဿေ ဟိ တထာ ဥပ္ပန္နေ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဖုဋ္ဌောတိ ဝေါဟာရော ဟောတီတိ။
ယထာ သဠာယတနာနိ ဖဿဿ ဝိသေသပစ္စယော, ဧဝံ ဝေဒနာယပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဠာယတနာနံ ဝေဒနာယ ဝိသေသပစ္စယဘာဝ’’န္တိ အာဟ။
(အနုဋီ၊၂၊၉၅။)တန္နိဿိတန္တိ သဠာယတနနိဿိတံ။ အတီတဒ္ဓါဝိဇ္ဇာတဏှာမူလကောတိ အတီတဒ္ဓဘူတအဝိဇ္ဇာတဏှာမူလကော။ ကာယဿ ဘေဒါ ကာယူပဂေါတိ ဥဘယတ္ထာပိ ကာယသဒ္ဒေန ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပဉ္စကော ဂဟိတော။ တဒုပဂတာ ဥပပဇ္ဇနံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ။ ဥဘယမူလောတိ အဝိဇ္ဇာတဏှာမူလော။
အနဘိသမယဘူတတ္တာတိ အဘိသမယဿ ပဋိပက္ခဘူတတ္တာ။ အဝိဇ္ဇာယာတိ အဝိဇ္ဇာယ သတိ။
ဂဟဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သတိ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရတ္တေပိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ ပဓာနတာယ ဝိသုံ ဝုတ္တာ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန, တသ္မာ။ တတ္ထ ဝုတ္တမ္ပီတိ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရေသု ဝုတ္တမ္ပိ အဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရံ ဝဇ္ဇေတွာ အဂ္ဂဟေတွာ ဣတရေ သင်္ခါရာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ အတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏုဒ္ဓရိတဗ္ဗတာဒွယံ အသင်္ကရတော ဒဿိတံ ဟောတိ။ ‘‘ဣဓ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေနာ’’တိ ဣမိနာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာနံ သတိပိ သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရဘာဝေ ယထာဝုတ္တမေဝ ပဓာနဘာဝံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ တဒေကဒေသော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ သင်္ဂဏှနဝသေန သင်္ခါရသဒ္ဒေန အာဂတသင်္ခါရေဟိ သင်္ဂဟိတာပိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ ဣဓ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗဘာဝေန ပဓာနာတိ ဝိသုံ ဂဟိတာ, ပုရိမသ္မိံ တေ ဝဇ္ဇေတွာတိ အယံ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘ဝဏ္ဏေတဗ္ဗသဗ္ဗသင်္ဂဟဏဝသေန ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ’’တိ။ သာမညတော သင်္ဂယှမာနမ္ပိ ပဓာနဘာဝဇောတနတ္ထံ ဝိသုံ ဂယှတိ ယထာ တံ ‘‘ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ’’တိ။
ယေန ကုသလာကုသလဓမ္မာ ‘‘ဝိပါကဓမ္မာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တံ အာယူဟနံ, ကိံ ပန တန္တိ? အနုပစ္ဆိန္နတဏှာဝိဇ္ဇာမာနေ သန္တာနေ သဗျာပါရတာ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိ…ပေ… အာယူဟနရသာ’’တိ။ စေတနာပဓာနတ္တာ ပန တဿ စေတနာကိစ္စံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ရာသိကရဏံ, အာယူဟနန္တိ စ ရာသိဘူတဿ ရူပါရူပသင်္ခါတဿ ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနတော ဝုတ္တံ။ ‘‘အနာရမ္မဏတာ အဗျာကတတာ’’တိ ဣဒံ အဗျာကတဿေဝ အနာရမ္မဏတ္တာ အဗျာကတသမ္ဗန္ဓိနီ အနာရမ္မဏတာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အာယတနံ, ဃဋနန္တိ စ တံတံဒွါရိကဓမ္မပ္ပဝတ္တနမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အနနုဗောဓာဒယော အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ။ အဝိဇ္ဇာပဒသမ္ဗန္ဓေန ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ အသဏ္ဌာနတ္တာတိ အဝိဂ္ဂဟတ္တာ။
(အနုဋီ၊၂၊၉၆။)သောကာဒီနံ သဗ္ဘာဝါတိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ အနိဋ္ဌာပေတွာ တဒနန္တရံ သောကာဒီနမ္ပိ ဝုတ္တာနံ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ တေသံ ဝသေန အင်္ဂဗဟုတ္တပ္ပသင်္ဂေ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနံ ဗဟုဘာဝေ အာပန္နေ။ ဒွါဒသေဝါတိ ကထံ ဒွါဒသေဝ, နနု သောကာဒယောပိ ဓမ္မန္တရဘူတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒေသနာယံ ဝုတ္တာတိ? သစ္စံ ဝုတ္တာ, န ပန အင်္ဂန္တရဘာဝေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဖလေနာတိ ဖလဘူတေန ဇရာမရဏင်္ဂသင်္ဂဟိတေန သောကာဒိနာ။ မူလင်္ဂံ ဒဿေတုန္တိ ဣမာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒေသနာယ မူလဘူတံ အဝိဇ္ဇင်္ဂံ သောစနာဒီဟိ သမ္မောဟာပတ္တိကထနေန ဒဿေတုံ တေ သောကာဒယော ဝုတ္တာ ဘဝစက္ကဿ အဝိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ။ ဇရာမရဏံ ကာရဏံ ဧတေသန္တိ ဇရာမရဏကာရဏာ, သောကာဒယော, တဗ္ဘာဝေါ ဇရာမရဏကာရဏတာ။ ဇရာမရဏံ နိမိတ္တံ ဧတဿာတိ ဇရာမရဏနိမိတ္တံ။ တံ တန္နိမိတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ သုတ္တံ။ တန္နိမိတ္တာနံ ဒုက္ခနိမိတ္တာနံ သောကာဒီနံ။ တတော ပရာယာတိ အနာဂတေ ဒုတိယတ္တဘာဝတော ပရာယ တတိယတ္တဘာဝါဒီသု ပဋိသန္ဓိယာ။ ဟေတုဟေတုဘူတာတိ ကာရဏဿ ကာရဏဘူတာ။ ပဋိသန္ဓိယာ ဟိ သင်္ခါရာ ကာရဏံ, တေသံ အဝိဇ္ဇာ။ သုတ္တန္တိ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂, ၁၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၆၁၊ ဓ။ သ။ ၁၀၀၇) ဣမံ သုတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အဝိဇ္ဇာ သောကာဒီနံ ကာရဏန္တိ ဒဿိတာ အဿုတဝတာယ အဝိဇ္ဇာဘိဘဝနဒီပနိယာ တဒုပ္ပတ္တိဝစနတော။ ‘‘န သောကာဒီနံ ဗာလဿ ဇရာမရဏနိမိတ္တတာမတ္တဿ သာဓကံ သုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘န စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန န စ ဇရာမရဏနိမိတ္တမေဝ ဒုက္ခံ ဒုက္ခံ, အထ ခေါ အဝိဇ္ဇာနိမိတ္တမ္ပေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဇရာမရဏေန သောကာဒီနံ ဧကသင်္ခေပံ ကတွာ ဒွါဒသေဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဇရာမရဏန္တာ ဧဝ ဒေသနာ ကတာ, ကိံ တတော ပရာ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ, အပ္ပဟီနကိလေသဿ ဟိ ကမ္မတော, ဝိညာဏာဒိပရိယောသာနဘူတာယ စ စုတိယာ ပဋိသန္ဓိပါတုဘာဝေါတိ ပဝတ္တိတဒုပရမဘူတံ ဇရာမရဏံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိနိမိတ္တံ။ တံ ပန ကမ္မူပပတ္တိဘဝတော ဇာတိယာ ဒဿိတတ္တာ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဣမိနာဝ ပကာသိတန္တိ န ပုန ဝုစ္စတိ, န တတော ပရံ ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော။ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တဿ စ
(အနုဋီ၊၂၊၉၇။)သန္တာနဿ ဇရာမရဏံ ပရိယောသာနံ။ သတိ ကိလေသဝဋ္ဋေ ကမ္မုနာ တတော ပုနဗ္ဘဝူပပတ္တိ, အသတိ ပန တသ္မိံ ‘‘ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ ဇရာမရဏပရိယောသာနာဝ ဒေသနာ ကတာ။ ယသ္မာ ပန န အမရဏာ ဇရာ အတ္ထိ သဗ္ဗေသံ ဥပ္ပတ္တိမန္တာနံ ပါကာနန္တရဘေဒတော, န စာဇရံ မရဏံ အပါကဘေဒါဘာဝါ, တသ္မာ တဒုဘယမေကမင်္ဂံ ကတံ, န နာမရူပံ ဝိယ ဥဘယဋ္ဌာနေ ဧကဇ္ဈံ ဥပ္ပတ္တိယာ, သဠာယတနံ ဝိယ ဝါ အာယတနဘာဝေန ကိစ္စသမတာယ။ ယာ ပနာယံ ဩသာနံ ဂတာ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဒီပိတာ, တာယ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိအာဒိ, ကိလေသကမ္မာဘာဝေ တဒဘာဝတော ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧဝမာဒိ ဧဝ ဝါ အတ္ထတော ပကာသိတော ဟောတီတိ ဝဋ္ဋတ္တယဿ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဇရာဂဟဏေန ပရိပက္ကပရိပက္ကတရာဒိက္ကမေန ဝတ္တမာနံ နာမရူပါဒိ, သောကာဒိ စ ဂယှတိ, တထာဿ ပရိပါကကာလဝတ္တိနီ အဝိဇ္ဇာ စ။ ယထာဟ –
‘‘သ ခေါ သော, ဘိက္ခဝေ, ကုမာရော ဝုဒ္ဓိမနွာယ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကမနွာယ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂီဘူတော ပရိစာရေတိ စက္ခုဝိညေယျေဟိ ရူပေဟိ…ပေ… ကာယဝိညေယျေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟိ…ပေ… ရဇနီယေဟိ။ သော စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ပိယရူပေ ရူပေ သာရဇ္ဇတိ, အပ္ပိယရူပေ ရူပေ ဗျာပဇ္ဇတိ, အနုပဋ္ဌိတကာယသတိ စ ဝိဟရတိ ပရိတ္တစေတသော, တဉ္စ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ, ယတ္ထဿ တေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အပရိသေသာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈)။
ဧတ္ထ ဟိ ပရိပက္ကိန္ဒြိယဿ ဆသု ဒွါရေသု သရာဂါဒိဂ္ဂဟဏေန တဒဝိနာဘာဝိတာယ ဝိမုတ္တိယာ အပ္ပဇာနနေ စ သောကာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ပကာသိတာ။ အပိစ ‘‘ပိယပ္ပဘဝါ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ’’တိ ဝစနတော ကာမာသဝဘဝါသဝေဟိ, ‘‘တဿ ‘အဟံ ရူပံ, မမ ရူပန္တိ ပရိယုဋ္ဌဋ္ဌာယိနော…ပေ… ရူပဝိပရိဏာမညထာဘာဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁) ဝစနတော ဒိဋ္ဌာသဝတော,
(အနုဋီ၊၂၊၉၈။)‘‘အဿုတဝါ’’တိအာဒိဝစနတော အဝိဇ္ဇာသဝတော သောကာဒီနံ ပဝတ္တိ ဒီပိတာတိ တေသံ ဟေတုတာယ တဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ အာသဝါ။ တေသံ သယဉ္စ ဇရာသဘာဝတာယ ဇရာဂဟဏေန ဂယှန္တိ, တတော စ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ ဝစနတော အာသဝနိမိတ္တာယ စ အဝိဇ္ဇာယ ဇရာဂဟဏေန ဂဟဏံ။ တတော စ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ အာဝဋ္ဋတိ ဘဝစက္ကံ။ အပိစ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဝဒန္တေနပိ ဘဝစက္ကဿ အနဝဋ္ဌာနတော ပရိဗ္ဘမနံ ဒဿိတံ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝိညာဏေန အဝိဇ္ဇာနိဝုတဿ ပုနဗ္ဘဝေါ ဒဿိတော, ဇာတိယာ တဏှာယ သမ္ပယုတ္တဿ, ဥဘယတ္ထ ဥဘိန္နံ အနုဝတ္တမာနတ္တာတိ အဝိဇ္ဇာတဏှာနိမိတ္တံ ဘဝစက္ကံ အနဝဋ္ဌာနတော ပရိဗ္ဘမတီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတောတိ ဇရာမရဏန္တာပိ ဒေသနာ န တတော ပရံ ပဝတ္တိယာ အဘာဝံ သူစေတိ အတဒတ္ထတ္တာ, န စ ပစ္စယန္တရဒဿနတ္ထမေဝ ပုန ဝစနန္တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဧကတြေဝ တဒုဘယဒေသနာယ တဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ယံ ကမ္မံ အဝိဇ္ဇာဟေတုကံ, တံ တဏှာဟေတုကမ္ပိ။ ယံ တဏှာဟေတုကံ, တံ အဝိဇ္ဇာဟေတုကမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဒွိန္နံ ဘဝမူလာနံ အညမညာဝိရဟတော။ ယထာ ဟိ တဏှာပစ္စယာ ကာမုပါဒါနဟေတုကံ ကမ္မဘဝသင်္ခါရံ ဝဒန္တော န ဝိနာ ဘဝတဏှာယ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယောတိ ဒဿေတိ။ တထာ တမေဝ အဝိဇ္ဇာပစ္စယံ ဒေသေန္တော န အန္တရေန အဝိဇ္ဇာယ ဘဝတဏှာ ကမ္မဘဝဿ ပစ္စယောတိ။ တတော စ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တာ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယာ သင်္ခါရာဒယော, တဏှုပါဒါနာဒိပစ္စယာ ဘဝါဒယော စ, တထာ တဏှာဟေတုဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ, အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ, ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ, သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ, ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ, ဝိညာဏာဒိပစ္စယာနာမရူပါဒီတိ ဧဝမေတေသံ အင်္ဂါနံ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော ဒဿိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၉၉။)အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၆။ ပိတာ ကထီယတီတိ အသုကော အသုကဿ ပိတာတိ ပိတုဘာဝေန ကထီယတိ။ ကထိယမာနော စ အသန္ဒေဟတ္ထံ အညေဟိ မိတ္တဒတ္တေဟိ ဝိသေသေတွာ ကထီယတီတိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒီဃော…ပေ… ဒတ္တော’’တိ။
ယာထာဝေါတိ အဝိပရီတော။ ကိစ္စဇာတိတောတိ ပဋိစ္ဆာဒနကိစ္စတော, ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနတော စ။
ဂဟဏကာရဏဝသေနာတိ ဂဟဏဿ ကာရဏဘာဝဝသေန။ အညသေတာဒီနံ နိဝတ္တကာနီတိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။
ဆာဒေန္တိယာတိ ဆာဒနာကာရေန ပဝတ္တန္တိယာ။ တထာ ပဝတ္တနဟေတု တံသမ္ပယုတ္တာ အဝိဇ္ဇာသမ္ပယုတ္တာ ဒုက္ခာရမ္မဏာ ဟောန္တိ။
တသ္မာတိ သဘာဝတော အဂမ္ဘီရတ္တာ တေသံ ဒုဒ္ဒသဘာဝကရဏီ တဒါရမ္မဏတာ အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတရေသန္တိ နိရောဓမဂ္ဂါနံ။ သမာနေပိ ပဏီတအသံကိလေသိကာဒိဘာဝေ သပ္ပစ္စယတော အပ္ပစ္စယဿ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
အဝိဇ္ဇာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
‘‘သောဓေတိ အပုညဖလတော’’တိ ဣမိနာ ပုညဿ ဝိပါကဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ အာဟ, ‘‘ဒုက္ခတော’’တိ ဣမိနာ စေတောဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ, ‘‘သံကိလေသတော’’တိ ဣမိနာ ကိလေသဒုက္ခဝိဝိတ္တတံ။ ‘‘အပုညဖလတော’’တိ ဝါ ဣမိနာ ပုညဿ အာယတိံ ဟိတတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဒုက္ခသံကိလေသတော’’တိ ဣမိနာ ပဝတ္တိဟိတတံ ပဝတ္တိသုခတဉ္စ ဒဿေတိ။ တံနိပ္ဖါဒနေနာတိ ဟိတသုခနိဗ္ဗတ္တနေန။ ပုဇ္ဇဘဝနိဗ္ဗတ္တကော ပုဇ္ဇနိဗ္ဗတ္တကော။
‘‘ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု ပုညဖလမ္ပိ ပုညန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ပုညုပဂန္တိ ဘဝသမ္ပတ္တုပဂ’’န္တိ။
အာဒိဘာဝနာတိ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိအာဒိနာ ကသိဏေသု ပဝတ္တဘာဝနာ။ ပထဝီ ပထဝီတိ ဝါ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော, ပကာရတ္ထော ဝါ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၀၀။)တေန ဣတရကသိဏာနံ ဂဟဏံ။ အာဒိဘာဝနာတိအာဒိဘူတာ ဘာဝနာ။ သာ ဟိ ‘‘ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မဏ္ဍလကရဏံ ကသိဏမဏ္ဍလကရဏံ။
ဒါနဝသေနာတိ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂဝသေန။ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ ဒါနံ ဒိယျတိ ဧတေနာတိ။ တတ္ထာတိ တေသု စိတ္တစေတသိကေသု။ ဒါနံ အာရဗ္ဘာတိ တေဟိ နိဗ္ဗတ္တိယမာနံ ပရိစ္စာဂံ ဥဒ္ဒိဿ။ ယထာ ဝါ သော နိပ္ပဇ္ဇတိ, တထာ ဌပေတွာ။ အဓိကိစ္စာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ယထာ ဝါ သမ္ပယုတ္တေဟိ နိဗ္ဗတ္တိယမာနာ ဒါနကိရိယာ နိပ္ဖတ္တိဝသေန အဓိကတံ ပါပုဏာတိ, တထာ ကတွာ။ စေတနာဝသေနေဝ ဟိ ဒါနာဒိကမ္မနိပ္ဖတ္တိ။ ဣတရေသူတိ ‘‘သီလံ အာရဗ္ဘာ’’တိအာဒီသု။
အသရိက္ခကမ္ပီတိ အတ္တနာ အသဒိသမ္ပိ ကဋတ္တာရူပန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိနာပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိပါကေန။ ရူပတဏှာသင်္ခါတဿာတိ ‘‘ရူပတဏှာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တရူပတဏှမာဟ။ ဂုဉ္ဇန္တိ ဂုဉ္ဇဖလပရိမာဏံ ဓာရဏီယဝတ္ထုံ။ တထာ တဏ္ဍုလံ။
‘‘ဝစနဝိသေသမတ္တမေဝါ’’တိ အတ္ထဝိသေသာဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အတ္ထဝိသေသာဘာဝမာဟ ‘‘ကာယဒွါရေ ပဝတ္တိ ဧဝ ဟိ အာဒါနာဒိပါပနာ’’တိ။ ပုရိမေနာတိ ‘‘ကာယဒွါရေ ပဝတ္တာ’’တိ ဣမိနာ။ တဉှိ ပဝတ္တိမတ္တကထနတော ဒွါရူပလက္ခဏံ ဟောတိ။ ပစ္ဆိမေနာတိ ‘‘အာဒါနာ’’ဒိဝစနေန။
ကာယဝစီသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေတိ ဥဒ္ဒေသံ သန္ဓာယာဟ။ ကာယဝစီသဉ္စေတနာဂဟဏေတိ နိဒ္ဒေသံ။ ဝိညာဏဿာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ။ သဟဇာတဿ ပန အနန္တရဿ စ ပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ‘‘ကုသလာ ဝိပါကဓမ္မာ စာ’’တိ ဣဒံ သေက္ခပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ အဘိညာစေတနာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ, န ဣတရာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေန ယထာဝုတ္တအဘိညာစေတနာပိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပစ္စယော သိယာ ကုသလသဘာဝတ္တာ, ဝိပါကဓမ္မတ္တာ ဝါ တဒညကုသလာကုသလစေတနာ ဝိယာတိ ဒဿေတိ။ တယိဒံ လောကုတ္တရကုသလာယ အနေကန္တိကံ။ န ဟိ သာ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပစ္စယော။ အထ ဝိပါကဒါယိနီတိ ဝုစ္စေယျ, ဧဝမ္ပိ အဟောသိကမ္မေန အနေကန္တိကံ။ န ဟိ တဿာ ဝိပါကုပ္ပါဒနံ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န ဝိပါကုပ္ပါဒနေန ကုသလတာ ဝိပါကဓမ္မတာ စာ’’တိ။ ကေဝလဉှိ ယာ အညေသံ ဝိပါကဓမ္မာနံ သဗျာပါရာ သဥဿာဟာ ပဝတ္တိ, တဒါကာရာဝဿာ အပ္ပဟီနကိလေသေ သန္တာနေ ပဝတ္တီတိ ဝိပါကဓမ္မတာ, အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလတာ စ ဝုတ္တာ။ ဧဝမ္ပိ ယဒိ ဝိပါကဓမ္မာ အဘိညာစေတနာ, ကထံ အဝိပါကာတိ? အသမ္ဘဝတောတိ
(အနုဋီ၊၂၊၁၀၁။)တံ အသမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဘိညာစေတနာ ဟိ ယဒိ ဝိပါကံ ဥပ္ပါဒေယျ, သဘူမိကံ ဝါ ဥပ္ပါဒေယျ အညဘူမိကံ ဝါ။ တတ္ထ အညဘူမိကဿ တာဝ ဥပ္ပါဒနံ အယုတ္တံ ပစ္စယာဘာဝတော, တထာ အဒဿနတော စ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သဘူမိကံ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ ဝါ ဥပ္ပါဒေယျ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ ဝါ, တေသု အတ္တနော ကမ္မသမာနာရမ္မဏတာယ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ဒဿိတတ္တာ, ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏတ္တာ စ အဘိညာစေတနာယ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏံ န ဥပ္ပါဒေယျ။ တထာ ဧကန္တနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာ ရူပါဝစရဝိပါကဿ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏဉ္စ န ဥပ္ပါဒေယျာတိ အယမသမ္ဘဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနာ သဒိသာရမ္မဏဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တိဋ္ဌာနိကန္တိ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိဝသေန ဌာနတ္တယဝန္တံ။ ‘‘ပထဝီကသိဏံ အာပေါကသိဏ’’န္တိအာဒိနာ ကုသလေန အဘိန္နံ ကတွာ ဝိပါကဿ အာရမ္မဏံ ဒေသိတန္တိ အာဟ ‘‘စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍေ…ပေ… ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ‘‘ရူပါဝစရတိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနိ ကုသလတော စ ဝိပါကတော စ ကိရိယတော စ စတုတ္ထဿ ဈာနဿ ဝိပါကော အာကာသာနဉ္စာယတနံ အာကိဉ္စညာယတနံ ဣမေ ဓမ္မာ နဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တိပိ ‘မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ’တိပိ ‘အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’တိပီ’’တိ ဝစနတော ရူပါဝစရဝိပါကော ဧကန္တနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏောတိ အာဟ ‘‘န စ ရူပါဝစရဝိပါကော ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏော အတ္ထီ’’တိ။ သွာယမသမ္ဘဝေါ ပရိတ္တာဒိအာရမ္မဏာယ အဘိညာစေတနာယ ဝိပါကာဘာဝံ သာဓေတိ, န နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာယ။ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာပိ ဟိ သာ အတ္ထီတိ န ဗျာပီတိ ဝိပါကာနုပ္ပါဒနေ တဿာ အညံ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသိဏေသု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ အဘိညာ သမာဓိဿ အာနိသံသမတ္တန္တိ ‘‘သမာဓိဖလသဒိသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ တဿ အဓိဋ္ဌာနဝိကုဗ္ဗနဒိဗ္ဗသဒ္ဒသဝနာဒိကဿ ယဒိစ္ဆိတဿ ကိစ္စဿ နိပ္ဖါဒနမတ္တံ ပန အဘိညာစေတနာ, န ကာလန္တရဖလာ, ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဝိယ နာပိ ဝိပါကဖလာ, အထ ခေါ ယထာဝုတ္တအာနိသံသဖလာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကေစိ ပန ‘‘သမာနဘူမိကတော အာသေဝနလာဘေန ဗလဝန္တာနိ ဈာနာနီတိ တာနိ ဝိပါကံ ဒေန္တိ သမာပတ္တိဘာဝတော, အဘိညာ ပန သတိပိ ဈာနဘာဝေ တဒဘာဝတော တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အာဂန္တုကာဝါတိ ဒုဗ္ဗလာ, တသ္မာ ဝိပါကံ န ဒေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ အကာရဏံ ပုနပ္ပုနံ ပရိကမ္မဝသေန အဘိညာယပိ ဝသီဘာဝသဗ္ဘာဝတော။ ယံ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနေ အတ္တနာ သမာနသဘာဝေဟိ ဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနေ သမ္မဒေဝ
(အနုဋီ၊၂၊၁၀၂။)ဝသီဘာဝပ္ပတ္တေ ပရိသုဒ္ဓတာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂမေန သာတိသယေ ဇာတေ အဘိညာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, တာသဉ္စ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကတ္တာ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိကော ဧဝ ဝိပါကော နိဗ္ဗတ္တေယျ, သော စ ယထာဝုတ္တဂုဏေန ဗလဝတာ ပါဒကဇ္ဈာနေနေဝ ကတောကာသေန သိဇ္ဈတီတိ အနောကာသတာယ အဘိညာ န ဝိပါကံ ဒေတီ’’တိ။ တမ္ပိ အကာရဏံ အဝိပါကဘာဝတော တာသံ။ သတိ ဟိ ဝိပါကဒါယိဘာဝေ ဝိပါကဿ အနောကာသစောဒနာ ယုတ္တာ, အဝိပါကတာ စ တာသံ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။
န ဟောတီတိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော န ဟောတီတိ။ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ အဘိညာစေတနာတော နိဗ္ဗိသေသေန ဝုတ္တာတိ မညမာနော ‘‘ဝိပါကေ’’တိ စ ဝစနံ န ဝိပါကာရဟတာမတ္တဝါစကော, အထ ခေါ ဝိပါကသဗ္ဘာဝဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ ‘ဝိပါကေ’တိ ဝစနံ ဝိပါကဓမ္မဝစနံ ဝိယ ဝိပါကာရဟတံ ဝဒတီ’’တိ။ တတ္ထ ယံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယသ္မာ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာ ပဝတ္တိဝိပါကမေဝ ဒေတိ, န ပဋိသန္ဓိဝိပါကံ, တသ္မာ တဿာ ပဝတ္တိဝိပါကဿ ဝသေန ဝိဘင်္ဂေ ဝိပါကော ဥဒ္ဓဋော။ ဥဘယဝိပါကဒါယိကာယ ပန စေတနာယ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယော ဝုစ္စတီတိ တဒဘာဝတော ပဋ္ဌာနေ တဿာ သော န ဝုတ္တော။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေ အပနေတဗ္ဗာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ) ဝုတ္တံ, တံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာပိ န ဟောတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယတာဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှေတ္ထ အညမညံ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ အဝိရောဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧတ္ထာတိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာယ ဝိပါကဒါနေ။ အမတဂ္ဂပထေတိ ဧဝံနာမကေ ပကရဏေ။ ‘‘ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ အကုသလာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ, သေက္ခသန္တာနေ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုထုဇ္ဇနာနံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဝုစ္စန္တီ’’တိ ဣမိနာ ပုထုဇ္ဇနေ ပဝတ္တဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနာဒီနံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗပရိယာယာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယဒိ ဝုစ္စေယျု’’န္တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ယုတ္တိတော စ အာဂမတော စ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ကေသဉ္စီတိ သကဘဏ္ဍေ ဆန္ဒရာဂါဒီနံ။ ကေစီတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော။ ကဒါစီတိ အတီတာဒိကေ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၀၃။)စတ္တတ္တာတိအာဒိ ပရိယာယဝစနံ။ ဥပနိဿာယာတိ ဥပနိဿယပစ္စယေ ကတွာ။
ဣတရေသန္တိ နဒဿနေနပဟာတဗ္ဗာနံ။ န စ န ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ယထာဝုတ္တပါဠိယံ ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏေန ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒေါ ဂဟိတော, န ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဧဝမတ္ထေ သတိ။ တန္တိ ဒိဋ္ဌိံ။ ‘‘အတီတာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတ္တေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု အနာဂတာ ဧဝ ပဟာတဗ္ဗာတိ? န, ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ နိပ္ပရိယာယေန အနာဂတာ နာမ, ပဟာတဗ္ဗာ ပန န ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာတိ တေသံ အတီတာဒိဘာဝေန နဝတ္တဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ။ ဒဿနံ အပေက္ခိတွာတိ ဘာဝိတံ ဒဿနမဂ္ဂံ ဥပနိဓာယ။ သဟာယဝိရဟာတိ ဒဿနပဟာတဗ္ဗသင်္ခါတသဟကာရိကာရဏာဘာဝတော။ ဝိပါကံ န ဇနယန္တီတိ သကလကိလေသပရိက္ခယေ ဝိယ ဧကစ္စပရိက္ခယေပိ တန္နိမိတ္တံ တံ ဧကစ္စံ ကမ္မံ န ဝိပစ္စတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိပါကော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တောတိ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဘေဒံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝိပါကံ သန္ဓာယာဟ။
အကုသလာနန္တိ ယထာဝုတ္တဝိသေသာနံ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ အကုသလာနံ။ အပ္ပဟာတဗ္ဗာနန္တိ အပ္ပဟာတဗ္ဗသဘာဝါနံ ကုသလာဒီနံ။ အပ္ပဟာတဗ္ဗဝိရုဒ္ဓသဘာဝတာ သာဝဇ္ဇတာ။ ‘‘ဧဝမ္ပီ’’တိအာဒိ ဒေါသန္တရဒဿနံ။ တေန ယဒိပိ တေသံ အကုသလာနံ ဣမသ္မိံ တိကေ တတိယပဒသင်္ဂဟော န သိယာ, နဝတ္တဗ္ဗတာ ပန အာပဇ္ဇတီတိ ဒီပေတိ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဓမ္မဝသေန အသင်္ဂဟိတဿ တိကဒုကေသု နဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘နာပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဣဒါနိ တံ နဝတ္တဗ္ဗတာနာပဇ္ဇနံ ‘‘စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍေ’’တိအာဒိနာ ကာရဏတော, နိဒဿနတော စ ဝိဘာဝေတိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ တိကေ။ နိယောဂတောတိ နိယမတော ဧကန္တတော။ တေသန္တိ ပဒတ္တယသင်္ဂဟိတဓမ္မာနံ။ ယထာဝုတ္တပဒေသု ဝိယာတိ ယထာဝုတ္တေသု ပဌမာဒီသု တီသု ပဒေသု။ ယထာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ စိတ္တုပ္ပါဒါ, ဣတရေ စ ယထာရဟံ ရာသိတ္တယဝသေန ဘိန္ဒိတွာ ဘဇာပိတာ တံတံကောဋ္ဌာသတော ကတာ, ဧဝံ။ တတ္ထာပီတိ စတုတ္ထကောဋ္ဌာသေပိ။ ဘဇာပေတဗ္ဗေတိ နဝတ္တဗ္ဗဘာဝံ ဘဇာပေတဗ္ဗေ။ တဒဘာဝါတိ တဿ စတုတ္ထကောဋ္ဌာသဿ အဘာဝါ။ တထာတိ နဝတ္တဗ္ဗဘာဝေန။
ဥပ္ပန္နတ္တိကေ အတီတာ, ဣဓ ယထာဝုတ္တအကုသလာ န ဝုတ္တာ, အပေက္ခိတဗ္ဗဘာဝေနာရဟိတာပိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော တထာ ဝုစ္စန္တီတိ နဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တိဒေါသံ ပရိဟရန္တော တဿ ဥဒါဟရဏံ တာဝ ဒဿေတုံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၀၄။)‘‘အထ ဝါ ယထာ သပ္ပဋိဃေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တံသဘာဝေါ စေတ္ထ သာဝဇ္ဇတာဝိသိဋ္ဌော ဒဿနပဟာတဗ္ဗဘာဝါဘာဝေါ။ ‘‘ဧဝဉ္စ သတီ’’တိအာဒိနာ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ လဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေတိ။ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနန္တိ ပရိယာယေန နိပ္ပရိယာယေန စ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ, တတ္ထ ပုရိမာနံ အမုချသဘာဝတ္တာ, ပစ္ဆိမာနံ အဝိပါကတ္တာ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယတာ န ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ စ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထိ, ဧဝံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာနံ ဝသေန တေသံ ပစ္စယလာဘောပိ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န စ…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ယေ ဟိ…ပေ… ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ တတ္ထ န တေ ဒဿနတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တန္တီတိ ယေ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယာ ကိလေသာ, တေ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပက္ခိကာ ဧဝါတိ တေသံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗပရိယာယော ဧဝ နတ္ထိ, ကထံ တေသံ ဝသေန ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယောတိ ဝုစ္စေယျာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယေ ပုထုဇ္ဇနသန္တာနေ န ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ, န တေ ပရမတ္ထတော ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ။ ယေ ပန တေ သေက္ခသန္တာနေ, န တေသံ ပစ္စယဘူတာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ အတ္ထီတိ ဧဝမ္ပိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ ကေနစိ ပစ္စယေန ပစ္စယောတိ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗပစ္စယာ ကိလေသာ ဒဿနပက္ခိကာ, တပ္ပစ္စယံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗံ သိယာတိ ကထံ တဿ ဧကန္တဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗပစ္စယဿာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သရာဂဝီတရာဂသန္တာနေသု သဟာယဝေကလ္လေန ကမ္မဿ ဝိပါကာဝိပါကဓမ္မတာ ဝိယ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခသန္တာနေသု ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ ဝုတ္တနယေန သဝိပါကာဝိပါကတာ သိဒ္ဓါ, တသ္မာ။ တဿာတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဿ။ တာဒိသဿေဝါတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဘာဝေန ဧကသဘာဝဿ။
ဧတ္ထ စ ယံ ‘‘န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗမ္ပိ အတ္ထိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတ’’န္တိအာဒိ အမတဂ္ဂပထေ ဝုတ္တံ, တံ အကာရဏံ, ကသ္မာ? တဿ ဧကန္တေန ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ? ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပါဒေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၅၈၃)။ ယဒိ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ န ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗမ္ပိ အဘဝိဿ, ယထာ အတီတာရမ္မဏတ္တိကေ ‘‘နိယောဂါ အနာဂတာရမ္မဏာ
(အနုဋီ၊၂၊၁၀၅။)နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကာမာဝစရကုသလဿ ဝိပါကတော ဒသ စိတ္တုပ္ပါဒါ’’တိအာဒိနာ ပုန ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓာပိ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ? နိယောဂါ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော စိတ္တုပ္ပါဒေါ သိယာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော, သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗော’တိပိ ‘ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗော’တိပီ’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, န စ တထာ ဝုတ္တံ။ ယာ စ တမတ္ထံ ပဋိပါဒေန္တေန ‘‘ယဒိ ဝုစ္စေယျု’’န္တိအာဒိနာ ယုတ္တိ ဝုတ္တာ, သာပိ အယုတ္တိ။ ကသ္မာ? ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာရမ္မဏာနံ ရာဂဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စာနံ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဘာဝဿေဝ ဣစ္ဆိတတ္တာ။
ယဉ္စ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒေါ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုံ အဓိပတိပစ္စယနိဒ္ဒေသေ ဥဒ္ဓစ္စဿ အနုဒ္ဓရဏံ ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တံ, တမ္ပိ အကာရဏံ အညထာပိ သာဝသေသပါဌဒဿနတော။ တထာ ဟိ ‘‘အတီတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ, အနာဂတော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၁၈။၂) ဧတေသံ ဝိဘင်္ဂေ စေတောပရိယဉာဏဂ္ဂဟဏံ ကတွာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နော ဓမ္မော ပစ္စုပ္ပန္နဿ ဓမ္မဿာ’’တိ ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ လဗ္ဘမာနမ္ပိ စေတောပရိယဉာဏဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။
သဟာယဘာဝေါ စ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာနံ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ဝိပါကဒါနံ ပတိ ဝိစာရေတဗ္ဗော။ ကိံ အဝိဇ္ဇာဒိ ဝိယ ဒါနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဧဝ ဝိကုပ္ပါဒနသမတ္ထတာပါဒနေန ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာနံ သဟကာရိကာရဏံ ဟောန္တိ, ဥဒါဟု ကိလေသော ဝိယ ကမ္မဿ ပဋိသန္ဓိဒါနေ သတီတိ, ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ ပုရိမနယော, သောတာပန္နာဒိသေက္ခသန္တာနေ ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗဿ ကိရိယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ, သဟာယဝေကလ္လေန အဝိပါကသဘာဝတာယ အာပါဒိတတ္တာ ခီဏတဏှာဝိဇ္ဇာမာနေ သန္တာနေ ဒါနာဒိ ဝိယ။ အထ ဒုတိယော, ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာဘိမတဿာပိ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ, ပဋိသန္ဓိဒါနေ သတိ အပါယဂမနီယသဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ, တသ္မာ ပါဠိယာ
(အနုဋီ၊၂၊၁၀၆။)အဋ္ဌကထာယ စ အဝိရုဇ္ဈနဝသေနေတ္ထ အတ္ထဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သာတိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာ။ ဝိညာဏပစ္စယဘာဝေတိ သမ္ပုဏ္ဏဝိပါကဝိညာဏပစ္စယဘာဝေ။ ကာရဏံ ဒဿေန္တောတိ အဝိကလဖလုပ္ပါဒနာဓိကာရေ တဒဘာဝတော ယဒိပိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေ အပနေတဗ္ဗာ, အဝိဇ္ဇာယ ပန ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဣမံ ကာရဏံ ဒဿေန္တော။ သဗ္ဗာပီတိ ဝီသတိပိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဝီသတီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ တန္တိ ယေန ကာရဏေန သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန အဘိညာစေတနာယ အဂ္ဂဟဏံ, တံ ကာရဏံ။ ဣတရာဝစနဿာပီတိ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာဝစနဿာပိ။ ကိံ ပန တံ? ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ။ ဘေဒါဘာဝါတိ ကာယဝစီသင်္ခါရဝသေန ဝိဘာဂါဘာဝတော။ သံယောဂေါတိ တိကန္တရပဒဝသေန သံယောဇနံ, တထာ သင်္ဂဟောတိ အတ္ထော။
သုခသညာယ ဂဟဏံ အဿာဒနန္တိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘သုခသညာယ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ‘‘သုခသညာယာ’’တိ စ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ဝိပလ္လာသော ဟိ ဒုက္ခေ သုခသညာ။ ယံ ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အညာဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ ဝိပလ္လာသဿာဒနာနံ အဝိဇ္ဇာယ ဟေတုဘာဝဒဿနတော။ ‘‘ရထော သေတပရိက္ခာရော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄) ပရိဝါရတ္ထောပိ ပရိက္ခာရသဒ္ဒေါ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာယ ပရိဝါရေ’’တိ။ တဏှာပရိဝါရေတိ စ တဏှာယ ကိစ္စသာဓနေန သင်္ခါရာနံ သဟကာရိကာရဏဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိက္ခာရဋ္ဌော သင်္ခါရဋ္ဌော ဝိယ ဘူသနဋ္ဌော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သင်္ခတေ အလင်္ကတေ’’တိ အာဟ။ ပရိက္ခရောတိ ယထာ ဖလဒါနသမတ္ထာ ဟောန္တိ, တထာ သင်္ခရောတိ။ အမရဏတ္ထာတိ အမတတ္ထာ, နိဗ္ဗာနတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဒုက္ကရကိရိယာတိ ပဉ္စာတပတပ္ပနာဒိဒုက္ကရစရိယာ။ ဒေဝဘာဝါယ တပေါ ဒေဝဘာဝတ္ထံ တပေါ။ မာရေတီတိ မရော ဟေတုအတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ။ အမင်္ဂလမ္ပိ မင်္ဂလပရိယာယေန ဝေါဟရန္တိ မင်္ဂလိကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌေ အဒိဋ္ဌသဒ္ဒေါ ဝိယာ’’တိ ယထာ ‘‘အသိဝေ သိဝါ’’တိ။
ပပါတံ ပတနဒုက္ခသဒိသန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇာတိအာဒိပပါတဒုက္ခ’’န္တိ။ ဣန္ဒဒုဒ္ဒဗြဟ္မကူဋသညိတပဗ္ဗတသိခရပ္ပပါတော မရုပပါတော။ တံ ပုညဖလံ အတ္ထော ပယောဇနံ ဧတဿာတိ တဒတ္ထော။
(အနုဋီ၊၂၊၁၀၇။)ပရိဗ္ဗာဇိကာယ တရုဏိယာ။ အသဝသော အသေရိဝိဟာရီ။ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏေန ပဏ္ဍိတေဟိ ဇိဂုစ္ဆနီယံ။ ရာဂါဒိပရိဠာဟေန, ကဋုကဝိပါကတာယ စ ဒုက္ခံ။ အာရဘတိ ကရောတိ။ သဘယဿာပိ ပိသာစနဂရဿ ကာမဂုဏသမိဒ္ဓိယာ သုခဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေါ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ ဘိန္နဇာတိယေန အဝေါမိဿတာ နိရန္တရတာ။ ဇရာယ မရဏေန စ အညထတ္တံ ဝိပရိဏာမော။
‘‘န တာဝါဟံ ပါပိမ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ ဝစနတော ‘‘တာတ ဧဟိ, တာဝ ဣဒံ ရဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိအာဒီသု ယဒိပိ ပရိမာဏနိယမနကမပဒပူရဏမတ္တာဒီသုပိ တာဝ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ, ဣဓ ပန ဝက္ခမာနတ္တာပေက္ခော အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘တာဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တရာပေက္ခော နိပါတော’’တိ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ပန…ပေ… ဒဿေတီတိ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဋ္ဌကထာယံ အဝိရုဇ္ဈနမာဟ။
ရာဂါဒိအဿာဒနကာလေသူတိ ရာဂါဒီနံ အဿာဒနကာလေသု။ ‘‘ရာဂဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယာ’’တိ ဧတ္ထ ရာဂသမ္ပယုတ္တာယ တာဝ အဝိဇ္ဇာယ ယောဇနာ ဟောတု ရာဂဿ အဿာဒနဘာဝတော, ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာယ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘တဒဝိပ္ပယုတ္တာ စ ဒိဋ္ဌီ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တံသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရဿာတိ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တသင်္ခါရဿ။ အဝိဇ္ဇာရမ္မဏာဒိတန္တိ အဝိဇ္ဇာယ အာရမ္မဏာဒိတံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပကတူပနိဿယေ, အနန္တရာဒိကေ စ ပစ္စယေ သင်္ဂဏှာတိ။ အနဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿာတိ န အဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ အဝိဇ္ဇံ အနာရဗ္ဘ ပဝတ္တဿ။ အာရမ္မဏာဓိပတိအနန္တရာဒိပစ္စယဝစနေသူတိ အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပစ္စယဝစနေသု အဝုတ္တဿ အနဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ, အနန္တရာဒိပစ္စယဝစနေသု အဝုတ္တဿ ပဌမဇဝနဿ, ဒွီသုပိ ဝုတ္တဿ အဝိဇ္ဇာရမ္မဏဿ ဒုတိယာဒိဇဝနဿာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနန္တရပစ္စယလာဘိနော အနန္တရာဒိနာ, သဟဇာတဿ ဟေတုအာဒိနာ, အသဟဇာတဿ ဥပနိဿယာဒိနာ သင်္ခါရဿ အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယော ဟောတီတိ အယမတ္ထော ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမတိက္ကမဘဝပတ္ထနာဝသေနာတိ အဝိဇ္ဇာသမတိက္ကမတ္ထာယ အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဥပ္ပါဒေန္တဿ, အဝိဇ္ဇာသမ္မူဠှတ္တာ အရူပဘဝသမ္ပတ္တိယော ပတ္ထေတွာ တာနေဝ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရေ ဝုတ္တေန နယေန, ဝုတ္တနယာနုသာရေနာတိ အတ္ထော။
(အနုဋီ၊၂၊၁၀၈။)ဧကကာရဏဝါဒေါ အာပဇ္ဇတိ ယထာ ပကတိဣဿရပဇာပတိပုရိသကာလာဒိဝါဒါ။ ဧကသ္မိံယေဝ လောကဿ ကာရဏဘူတေ သတိ တတော သကလာယ ပဝတ္တိယာ အနဝသေသတော, သဗ္ဗဒါ စ ပဝတ္တိတဗ္ဗံ အပေက္ခိတဗ္ဗဿ ကာရဏန္တရဿ အဘာဝတော။ န စေတံ အတ္ထိ ကမေနေဝ ပဝတ္တိယာ ဒဿနတော။ ကာရဏန္တရာပေက္ခတာယ ပန ဧကကာရဏဝါဒေါ အပဟတော သိယာ ဧကဿ စ အနေကသဘာဝတာဘာဝါ။ ယတ္တကာ တတော နိဗ္ဗတ္တန္တိ, သဗ္ဗေဟိ တေဟိ သမာနသဘာဝေဟေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, န ဝိသဒိသေဟိ, ဣတရထာ တဿ ဧကဘာဝေါ ဧဝ န သိယာတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘သဗ္ဗဿ…ပေ… ပတ္တိတော စာ’’တိ။ ပါရိသေသေနာတိ ဧကတော ဧကံ, ဧကတော အနေကံ, အနေကတော ဧကန္တိ ဣမေသု တီသု ပကာရေသု အဝိဇ္ဇမာနေသု အနုပလဗ္ဘမာနေသု ပါရိသေသဉာယေန။ အနေကတော အနေကန္တိ ဧကသ္မိံ စတုတ္ထေ ဧဝ စ ပကာရေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ယဒိဒံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ, ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ ဧကဟေတုဖလဒီပနံ, တံ ဧတ္ထ ဒေသနာဝိလာသေန, ဝိနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ ဓမ္မာနံ ပဓာနပါကဋာသာဓာရဏဘာဝဝိဘာဝနတ္ထန္တိ ဧကဟေတုဖလဒီပနံ န နုပပဇ္ဇတိ ဥပပဇ္ဇတိယေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိနာ။
ယထာဖဿန္တိ သုခဝေဒနီယာဒိစက္ခုသမ္ဖဿာဒိတံတံဖဿာနုရူပန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဝေဒနီယ’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ‘‘ဝေဒနာဝဝတ္ထာနတော’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သမာနေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမာနေသူတိ အဝိသိဋ္ဌေသု။ ဖဿဝသေနာတိ သုခဝေဒနီယာဒိဖဿဝသေန။ ဝိပရိယာယာဘာဝတောတိ ဗျတ္တယာဘာဝတော။ န ဟိ ကဒါစိ သုခဝေဒနီယံ ဖဿံ ပဋိစ္စ ဒုက္ခဝေဒနာ, ဒုက္ခာဒိဝေဒနီယံ ဝါ ဖဿံ ပဋိစ္စ သုခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သုခါဒိစက္ခုသမ္ဖဿဇာဒီနန္တိ သုခါဒီနံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒီနဉ္စ ဝေဒနာနံ။ ဩဠာရိကသုခုမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟီနပဏီတာဒိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ယံ ဥပါဒါယ ယာ ဝေဒနာ ‘‘ဩဠာရိကာ, ဟီနာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ, န တံယေဝ ဥပါဒါယ တဿာ ကဒါစိပိ သုခုမတာ ပဏီတတာ ဝါ အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဠာရိကသုခုမာဒိသင်္ကရာဘာဝတော’’တိ။ ယထာဝုတ္တသမ္ဖဿဿာတိ သုခဝေဒနီယာဒိဖဿဿ။ သုခဝေဒနီယဖဿတောယေဝ သုခဝေဒနာ, န ဣတရဖဿတော။ သုခဝေဒနီယဖဿတော သုခဝေဒနာဝ, န ဣတရဝေဒနာ။ တထာ သေသေသုပီတိ ဥဘယပဒနိယမဝသေန ယထာဖဿံ ဝေဒနာဝဝတ္ထာနံ, ယထာဝေဒနံ ဖဿဝဝတ္ထာနန္တိ ပဒဒွယေန ကာရဏန္တရာသမ္မိဿတာ ဖလဿ,
(အနုဋီ၊၂၊၁၀၉။)ဖလန္တရာသမ္မိဿတာ စ ကာရဏဿ ဒဿိတာ ပဌမပက္ခေ အသံကိဏ္ဏတာဝဝတ္ထာနန္တိ ကတွာ။ ဒုတိယပက္ခေ ပန ပစ္စယဘေဒဘိန္နေန ကာရဏဝိသေသေန ဖလဝိသေသော, ဖလဝိသေသေန စ ကာရဏဝိသေသော နိစ္ဆီယတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော သန္နိဋ္ဌာနံ ဝဝတ္ထာနန္တိ ကတွာ။ ပုရိမသ္မိဉ္စ ပက္ခေ ဓမ္မာနံ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာနံ ဝုတ္တံ, ဒုတိယသ္မိဉ္စ ယထာဝဝတ္ထိတဘာဝဇာနနန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဥတုအာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စိတ္တဝိသမာစာရာ ပိတ္တဝါတာဒယောပိ သင်္ဂယှန္တိ။ ဧကသ္မိံ ဒေါသေ ကုပိတေ ဣတရေပိ ခေါဘံ ဂစ္ဆန္တိ။ သန္တေသုပိ တေသု သေမှပဋိကာရေန ရောဂဝူပသမတော သေမှော ပါကဋောတိ အတ္ထော။
‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တာနံ သင်္ခါရာနံ ကာရဏဿ ပကာရဏံ, ကာရဏမေဝ ဝါ တဏှာတိ အာဟ ‘‘တဏှာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ တဿာပီတိ တဏှာယပိ။ တဏှာ ဟိ ကာမာသဝေါ ဘဝါသဝေါ စ။ ကာမာသဝဘဝါသဝါ ကာမုပါဒါနံ, ဒိဋ္ဌာသဝေါ ဣတရုပါဒါနန္တိ အာဟ ‘‘စတုရုပါဒါနဘူတာ ကာမဘဝဒိဋ္ဌာသဝါ’’တိ။ တေ စ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဝစနတော ဥပါဒါနဉ္စ, ‘‘တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ ဝစနတော တဏှာ စ သင်္ခါရဿ ကာရဏန္တိ ပါကဋာ။ အနဿာဒနီယေသု အနေကာဒီနဝဝေါကိဏ္ဏေသု သင်္ခါရေသု အဿာဒါနုပဿနာ အဝိဇ္ဇာယ ဝိနာ န ဟောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော…ပေ… ဒဿိတာ ဟောတီ’’တိ။ ခီဏာသဝဿ သင်္ခါရာဘာဝတောတိ ဗျတိရေကေနပိ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရကာရဏဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။ ဧကန္တေန ဟိ ခီဏာသဝေါဝ ဝိဒ္ဒသု။ ဧတေန ဗာလာနံ ဧဝ သမ္ဘဝတော အဝိဇ္ဇာယ အသာဓာရဏတာ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနိ ဟိ ဣတရေသမ္ပိ သာဓာရဏာနိ။ ဝတ္ထာရမ္မဏတဏှုပါဒါနာဒီနိ ဝိယ အဝိဇ္ဇာပိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ သာဓာရဏကာရဏန္တိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပုညဘဝါဒီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပုညာနေဉ္ဇဘဝါ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ပုညဘဝေါတိ ပုညာဘိသင်္ခါရဟေတုကော ဥပပတ္တိဘဝေါ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ဧတ္ထ စ ကိစ္စကရဏဋ္ဌာနဘေဒေန ကိစ္စဝတီ အဝိဇ္ဇာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿိတာ။ န ဟိ ယဒဝတ္ထာ အဝိဇ္ဇာ ပုညာဘိသင်္ခါရာနံ ဥပနိဿယော, တဒဝတ္ထာ ဧဝ ဣတရေသံ ဥပနိဿယောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဧတ္ထ စ ဘဝါဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနန္တိ အတ္ထတော ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ တံတံဘဝသင်္ခါတဒုက္ခဟေတုသဘာဝါနဘိသမယနိမိတ္တတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၁၀။)ဌာနန္တိ ဓရမာနတာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဌာနဝိရုဒ္ဓေါတိ အတ္ထိတာဝိရုဒ္ဓေါ’’တိ။ ဌာနာဝိရုဒ္ဓါ စက္ခုရူပါဒယော။ ‘‘ပုရိမစိတ္တဉှီ’’တိအာဒိနာ ဌာနဝိရုဒ္ဓေါ စ ဥဒါဟဋောတိ အာဟ ‘‘န ဣဒံ ဧကန္တိကံ သိယာ’’တိ။ ‘‘စက္ခုရူပါဒယော’’တိအာဒိနာ ဟိ ပရတော ဌာနာဝိရုဒ္ဓါ ဥဒါဟရီယန္တီတိ။ ပုရိမသိပ္ပါဒိသိက္ခာ ဟိ ပစ္ဆာ ပဝတ္တမာနသိပ္ပါဒိကိရိယာနံ သမောဓာနာသမ္ဘဝါ ဌာနဝိရောဓောတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတုံ ‘‘န စ သိပ္ပါဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တန္တိ ပဋိသန္ဓိအာဒိဌာနံ။ ဣဓာတိ ဌာနသဘာဝကိစ္စာဒိဂ္ဂဟဏေ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာရမ္မဏဘူမိသန္တာနာဒိဝိရုဒ္ဓါ ဂဟေတဗ္ဗာ, တေ စ အနုလောမတော ဂေါတြဘုဿ, ဂေါတြဘုတော မဂ္ဂဿ လိင်္ဂပရိဝတ္တနာဒိဝသေန စ ပဝတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နမနရုပ္ပနဝိရောဓာ သဘာဝဝိရုဒ္ဓေါ ပစ္စယောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ နမနရုပ္ပနန္တိ အရူပရူပဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ ကမ္မံ စေတနာသဘာဝံ, ရူပံ ရုပ္ပနသဘာဝန္တိ သဘာဝဝိရုဒ္ဓံ။ မဓုရမ္ဗိလရသာဒီတိ ခီရံ မဓုရရသံ ပိတ္တုပသမနံ မဓုရဝိပါကသဘာဝံ, ဒဓိ အမ္ဗိလရသံ ပိတ္တဗြူဟနံ ကဋုကဝိပါကသဘာဝန္တိ အတော သဘာဝဝိရောဓာ။
ဒဓိအာဒီနီတိ ဒဓိပလာလာနိ။ ဘူတိဏကဿာတိ ဘူတိဏကနာမကဿ ဩသဓိဝိသေသဿ။ အဝီ နာမ ဧဠကာ, တာ ပန ယေဘုယျေန ရတ္တလောမကာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရတ္တာ ဧဠကာ’’တိ။ ဝိပါကာနမ္ပိ ပစ္စယဘာဝတော, အဝိပါကာနမ္ပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝတော န ဝိပါကဓမ္မဝိပါကာပေက္ခာ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပါကာယေဝ တေ စ နာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ တဒဝိပါကာနန္တိ တဿာ အဝိဇ္ဇာယ အဝိပါကဘူတာနံ။ န န ယုဇ္ဇတိ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ ပစ္စယုပ္ပန္နတာမတ္တဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တဒဝိရုဒ္ဓါနန္တိ တာယ အဝိဇ္ဇာယ အဝိရုဒ္ဓါနံ။
ပုဗ္ဗာပရိယဝဝတ္ထာနန္တိ ကာယပဝတ္တိဂတိဇာတိအာဒီနံ ယထာရဟံ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေန ပဝတ္တိ, သာ ပန ကေနစိ အကဋာ အကဋဝိဓာ ပဋိနိယတသဘာဝါတိ ဒဿေတုံ နိယတိဝါဒိနာ ဝုတ္တနိဒဿနံ အာဟရန္တော ‘‘အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏီနံ ဝိယာ’’တိ အာဟ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ သင်္ဂတီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ယာဒိစ္ဆိကတာ, ယံ သန္ဓာယ ‘‘ယဒိစ္ဆာယ ပဝတ္တနံ နိဝတ္တနံ ယဒိစ္ဆာယာ’’တိအာဒိ ဝုစ္စတိ။ ဘာဝေါတိ ဓမ္မာနံ သဘာဝသိဒ္ဓိတာ, ယံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ ‘‘ကဏ္ဋကဿ ကောဋိတိခိဏဘာဝံ, ကပိဋ္ဌဖလဿ ဝဋ္ဋဘာဝံ, မိဂပက္ခီနံ ဝါ ဝိစိတ္တဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိတံ ကော အဘိသင်္ခရောတိ, ကေဝလံ သဘာဝသိဒ္ဓေါဝါယံ ဝိသေသော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ, သဗ္ဗေ
(အနုဋီ၊၂၊၁၁၁။)ပါဏာ, သဗ္ဗေ ဘူတာ, သဗ္ဗေ ဇီဝါ အဝသာ အဗလာ အဝီရိယာ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈)။ ဧတေဟိ ဝိကပ္ပနေဟီတိ စုတိအာဒီသု သမ္မူဠှတာယ ‘‘သတ္တော မရတီ’’တိအာဒိဝိကပ္ပနေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ။ အကုသလံ စိတ္တံ ကတွာတိ အယောနိသောမနသိကာရပရိဗြူဟနေန စိတ္တံ အကုသလံ ကတွာ။
သုတ္တာဒိဓမ္မန္တိ သုတ္တဂေယျာဒိပရိယတ္တိဓမ္မံ။ ပရိယတ္တိဓမ္မဉှိ သမ္မဒေဝ ဇာနန္တော ပဋိပတ္တိဓမ္မံ ပရိပူရေတွာ ပဋိဝေဓဓမ္မေ ပတိဋ္ဌဟတိ။ တန္တိ တံ ဇာနနံ, နိဗ္ဗာနာဘိသမယောတိ အတ္ထော။
သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝိညာဏပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၇။ ယထာဝုတ္တသင်္ခါရပစ္စယာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိဝုတ္တပ္ပကာရသင်္ခါရပစ္စယာ။ ဝိညာဏာဒယော ဝေဒနာပရိယောသာနာ ဧတရဟိ ဝိပါကဝဋ္ဋဘူတာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘တံကမ္မနိဗ္ဗတ္တမေဝ ဝိညာဏံ ဘဝိတုံ အရဟတီ’’တိ။ အယဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဓာတုကထာပါဠိယာ န သမေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဓာတုကထာယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဓာတုကထာယံ ဝစနတော သဗ္ဗဝိညာဏဖဿဝေဒနာပရိဂ္ဂဟော ကတော ဓာတုကထာယန္တိ ယောဇနာ။ သပ္ပဒေသာတိ သာဝသေသာ, ဝိပါကာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိညာဏာဒီသု ဟိ ဝိပါကေသုယေဝ အဓိပ္ပေတေသု ယထာ –
‘‘ဝိပါကေဟိ ဓမ္မေဟိ ယေ ဓမ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တာ, တေ ဓမ္မာ အသင်္ခတံ ခန္ဓတော ဌပေတွာ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဒွါဒသဟာယတနေဟိ တေရသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတာ။ ကတိဟိ အသင်္ဂဟိတာ? န ကေဟိစိ ခန္ဓေဟိ န ကေဟိစိ အာယတနေဟိ ပဉ္စဟိ ဓာတူဟိ အသင်္ဂဟိတာ’’တိ (ဓာတု။ ၄၇၇) –
ဝိပါကဝိပ္ပယုတ္တာနံ သင်္ဂဟာသင်္ဂဟာ ဝိဿဇ္ဇိတာ, ဧဝမိဓာပိ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပါကာ ဓမ္မာတိ ဣမဿ ဝိယ ဝိဿဇ္ဇနံ သိယာ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝိပ္ပယုတ္တေန သင်္ဂဟိတာသင်္ဂဟိတပဒနိဒ္ဒေသေ နိပ္ပဒေသာဝ ဝိညာဏဖဿဝေဒနာ ဂဟိတာ, တသ္မာ။ တတ္ထာတိ ဓာတုကထာယံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၁၂။)အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေနာတိ ဣမသ္မိံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိဘင်္ဂေ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန။ တေနာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ စာ’’တိအာဒိ။ တေန ယထာဝုတ္တအတ္ထဝဏ္ဏနာ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝသေန ဝုတ္တာတိ ယထာဒဿိတံ ဝိရောဓံ ပရိဟရတိ။ ယဒိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန ဓာတုကထာပါဠိ ပဝတ္တာ, အထ ကသ္မာ ‘‘ကာမဘဝေါ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကာဒသဟာယတနေဟိ သတ္တရသဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတော။ ရူပဘဝေါ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ပဉ္စဟာယတနေဟိ အဋ္ဌဟိ ဓာတူဟိ သင်္ဂဟိတော’’တိအာဒိနာ (ဓာတု။ ၆၇-၆၈) ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓဝသေန ဘဝေါ ဝိဿဇ္ဇိတောတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဘဝေါ ပန…ပေ… န အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန ဂဟိတော’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝသေန အဂ္ဂဟိတတ္တာ ဧဝ။ တတ္ထာတိ ဓာတုကထာယံ။ ဝိပါကဉှေတန္တိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တဗာတ္တိံသဝိဓဝိညာဏံ ဝိပါကံ, တသ္မာ တံ သင်္ခါရပစ္စယန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာဏဿ ဝိပါကတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။
‘‘သောမနဿသဟဂတာနေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဣဒံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ဥပေက္ခာသဟဂတကုသလာကုသလဇဝနာနန္တရမ္ပိ သောမနဿသဟဂတတဒါရမ္မဏဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘စတုန္နံ ပန ဒုဟေတုကကုသလစိတ္တာနံ အညတရဇဝနဿ ပရိယောသာနေ အဟေတုကစိတ္တံ တဒါရမ္မဏဘာဝေန ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈ ဝိပါကုဒ္ဓါရကထာ) ဝတွာ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ပန သန္တီရဏမ္ပိ တဒါရမ္မဏမ္ပိ သောမနဿသဟဂတမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုသလာကုသလဉှိ အဘိဣဋ္ဌမ္ပိ အာရမ္မဏံ တထာဘိသင်္ခရဏေန ကဒါစိ န မဇ္ဈတ္တံ ကတွာ န ပဝတ္တတိ, ဝိပါကံ ပန ယထာသဘာဝတောဝ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘န သက္ကာ ဝိပါကံ ဝဉ္စေတု’’န္တိ။ ကိရိယဇဝနာနံ ပန ဝိသယာဘိသင်္ခရဏဿ ဗလဝဘာဝတော တဒနန္တရာနံ တဒါရမ္မဏာနံ ယထာဝိသယံ ဝေဒနာဝသေန တဒနုဂုဏတာ ဣစ္ဆိတာ။ ယေ ပန ကိရိယဇဝနာနန္တရံ တဒါရမ္မဏံ န ဣစ္ဆန္တိ, တေသံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယံ ပန ‘‘ဇဝနေန တဒါရမ္မဏံ နိယမေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ကုသလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တော ဝိစာရေတဗ္ဗော။ တိဟေတုကဇဝနာဝသာနေ စ ဒုဟေတုကဇဝနာဝသာနေ စာတိ သမုစ္စယတ္ထော စ-သဒ္ဒေါ။ ကေစိ ပန ဝိဘာဂံ အကတွာ ‘‘ကုသလဇဝနာဝသာနေပိ အဟေတုကတဒါရမ္မဏံ ဟောတီတိ ‘ယေဘုယျေနာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ လောဘစိတ္တဿ ဝါ သတ္တာနံ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော
(အနုဋီ၊၂၊၁၁၃။)‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သကိံ ဝါ’’တိ ဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေန ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ’’တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိရတ္တတိရတ္တာဒီသု ဝိယ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ဝါ-သဒ္ဒဿ အဘာဝါတိ သုယျမာနဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ အဘာဝေန ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန တတ္ထာပိ ဝါ-သဒ္ဒေါ လဗ္ဘတေဝ။ တိရတ္တံ ပန ဝါသာဒိကေ လဗ္ဘမာနေ ဒိရတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိသုံ န ယောဇေတီတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ ‘‘တိရတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ အညတ္ထ ဝါသာဒိနာ အန္တရိတမ္ပိ တိရတ္တံ ဂဏှေယျ, ဒိရတ္တဝိသိဋ္ဌံ ပန တိရတ္တံ ဝုစ္စမာနံ တေန အနန္တရိတမေဝ တိရတ္တံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘နိရန္တရတိရတ္တဒဿနတ္ထံ ဝါ’’တိ။ ဗလဝရူပါဒိကေ အာရမ္မဏေတိ အတိမဟတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ။ ‘‘အဓိပ္ပါယော’’တိ ဧတေန ဧကစိတ္တက္ခဏာယုကေပိ ဝိသယေ ကဒါစိ တဒါရမ္မဏံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ ‘‘သကိံ ဧဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ‘‘သဗ္ဗဒွါရေသု တဒါရမ္မဏေ ဒွေ ဧဝ စိတ္တဝါရာ အာဂတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။ အနုရူပါယ ပဋိသန္ဓိယာတိ အတ္တနော အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကေန ပဋိသန္ဓာနကိစ္စေန။
‘‘ကတိ ပဋိသန္ဓိယော, ကတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တာနီ’’တိအာဒိနာ ပဋိသန္ဓိဝိစာရော ပရတော ဝိတ္ထာရတော ကထီယတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိကထာ မဟာဝိသယာတိ ကတွာ ပဝတ္တိမေဝ တာဝ ဒဿေန္တော’’တိ။ အဟေတုကဒွယာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဟာဝိပါကမဟဂ္ဂတဝိပါကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒွါရနိယမာနိယမာဝစနန္တိ ဒွါရဿ နိယတာနိယတာဝစနံ, နိယတဒွါရံ အနိယတဒွါရန္တိ ဝါ အဝစနန္တိ အတ္ထော။ အနုပ္ပတ္တိတောတိ န ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ယဒိပိ ‘‘အနုရူပါယ ပဋိသန္ဓိယာ’’တိ ပဋိသန္ဓိပိ ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတာ, ‘‘ပဝတ္တိယံ ပနာ’’တိ အဓိကတတ္တာ ပန ပဝတ္တိယေဝ ပစ္စာမဋ္ဌာ။ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ပဌမုဒ္ဒိဋ္ဌာနိ သဗ္ဗာနိပိ လောကိယဝိပါကစိတ္တာနိ အနွာဒေသံ အရဟန္တီတိ အာဟ ‘‘တတြဿာတိ ပဝတ္တိယံ ဗာတ္တိံသဝိဓဿာ’’တိ။
ယထာ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိဝိညာဏသင်္ခါတဿ ဗီဇဿ အဘာဝေပိ ရူပဘဝေ စက္ခုသောတိန္ဒြိယပဝတ္တိအာနုဘာဝတော စက္ခုသောတဝိညာဏာနံ သမ္ဘဝေါ, ဧဝံ တေနေဝ ကာရဏေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနမ္ပိ တတ္ထ သမ္ဘဝေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣန္ဒြိယပဝတ္တိအာနုဘာဝတော ဧဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စက္ခုသောတဒွါရဘေဒေနာတိ စက္ခုသောတဒွါရဝိသေသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ စက္ခုသောတဒွါရဿ။ ဒွါရဝန္တာပေက္ခော ဒွါရဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏဝီထိဘေဒါယတ္တတ္တာ’’တိ။ တသ္မိဉ္စ သတီတိ
(အနုဋီ၊၂၊၁၁၄။)တသ္မိံ ဒွါရဘေဒေ ဝီထိဘေဒေ စ သတိ။ ဘာဝေါတိ ဥပ္ပတ္တိ။ ဇနကံ အနုဗန္ဓတိ နာမာတိ တံသဒိသေ တဗ္ဗောဟာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။
ဣဒံ ပန ဝတွာတိ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေ အာရဗ္ဘ တဒါရမ္မဏာနုပ္ပတ္တိံ ဝတွာ။ ဘာဝနာယာတိ အကုသလဘာဝနာယ သံကိလေသဝဍ္ဎနေန, သံကိလိဋ္ဌသမာဓာနေနာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ လောဘဒေါသသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒေပိ သမာဓိ ‘‘အဝဋ္ဌိတိ အဝိသာဟာရော အဝိက္ခေပေါ အဝိသာဟဋမာနသတာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁) နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ အဝတ္ထုဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ အဋ္ဌာနဘာဝဒဿနတ္ထံ, အနာရမ္မဏဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။
‘‘ကေန ကတ္ထာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ကေန စိတ္တေန ကသ္မိံ ဘဝေ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဧကူနဝီသတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တေန တေန စိတ္တေနာတိ တေန တေန အဟေတုကဒွယာဒိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ပဝတ္တမာနာ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ရူပါရူပဓမ္မာ ဧကူနဝီသတိ ပဋိသန္ဓိယောတိ ယောဇနာ။ တေန တေန စိတ္တေန သဟဇာတာဒိပစ္စယတာယ ဟေတုဘူတေန, ကရဏဘူတေန ဝါ။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ။
အနုဿရဏတ္ထော ဗျာပါရော အနုဿရဏဗျာပါရော။ ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တီသု ဇဝနဝါရေသု…ပေ… ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ကမ္မာဒိဥပဋ္ဌာနဿ ပရတော တီဟိ ဇဝနဝါရေဟိ ပဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အနေက…ပေ… အဘိပ္ပလမ္ဗနဉ္စ ဟောတီ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧကဇဝနဝါရဿေဝ ကမ္မာဒိဥပဋ္ဌာနေန မရဏံ န သမ္ဘဝတိ, တသ္မာ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဿာတိ ပဟာရဖောဋ္ဌဗ္ဗဿ။ ဘဝင်္ဂစိတ္တေ ဝတ္တမာနေ, အန္တရန္တရာ ပဉ္စဒွါရဝီထိယာ ဝါ ဝတ္တမာနာယ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသမာယောဂေ ပဌမံ ကာယဒွါရာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိ ယုတ္တာ, တထာပိ ကိသ္မိဉ္စိ စိန္တိယမာနေ တမေဝါရဗ္ဘ ဧကသ္မိံ ဇဝနဝါရေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ကာယဒွါရာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိ သိယာ စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိဘာဝတောတိ ကေစိဝါဒဿ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ နိဒ္ဒါယန္တဿ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသမာယောဂေန ပဗုဇ္ဈနကာလေ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနမေဝ အာဝဋ္ဋေတိ, န ကာယဒွါရာဝဇ္ဇနံ။ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ပဋိဗုဇ္ဈတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၅၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံသမ္ပဒံ ဝါ ဧတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လဟုကပစ္စုပဋ္ဌာနန္တိ လဟုဥပဋ္ဌာနံ။ မနောဒွါရဿ ဝိသယော ကမ္မာဒိကော။ လဟုကတာတိ လဟုပဋ္ဌာနတာ။ ရူပါနန္တိ စက္ခာဒိရူပဓမ္မာနံ။ ဝိသယဘာဝေပီတိ ရူပါယတနာဒိဝိသယသဗ္ဘာဝေပိ။ ယေသံ ဝိသယော အတ္ထီတိ ယေသံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၁၅။)နိပ္ပရိယာယေန ဝိသယော အတ္ထိ။ တံဒဿနတ္ထမေဝါတိ တေသံ သာရမ္မဏာနံယေဝ ဒဿနတ္ထံ။ တေနာတိ တသ္မာ။
‘‘ဘူမိစိတ္တုပ္ပါဒါဒိဝသေနာ’’တိ ဣဒံ ကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ကမ္မနိမိတ္တဿပိ ဝသေန လဗ္ဘတေဝ တဿ ဆဠာရမ္မဏဘာဝတော။ ဂတိနိမိတ္တဿ ပန ပဘေဒေါ နီလာဒိကောယေဝ။
အနုပစ္ဆိန္နေသု မဂ္ဂေန အပ္ပဟီနေသု။ တဉ္စ ကမ္မာဒိံ။ ဘဝန္တရနိန္နာဒိတာ စိတ္တသန္တာနဿ ဘဝပတ္ထနာယ တထာဘိသင်္ခတတ္တာ။ ယသ္မိဉှိ စိတ္တသန္တာနေ ပုညာဒိစေတနာယ ဝိယ ဘဝပတ္ထနာယ ပရိဘာဝနာ အနုပစ္ဆိန္နာ, တတ္ထေဝ ဘဝန္တရပရိယာပန္နစိတ္တုပ္ပတ္တိ။ တံ ပန စိတ္တံ တထာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ တာယ ဝိနာမိတံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုပစ္ဆိန္နကိလေသဗလဝိနာမိတ’’န္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု။ ဣတရာယာတိ သုဂတိပဋိသန္ဓိနိန္နာယ စုတိယာ။ ‘‘နိစ္ဆိနန္တီ’’တိ ဝုတ္တဿ နိစ္ဆယဿ နိဗန္ဓနံ အာဂမံ ဒဿေန္တော ‘‘နိမိတ္တဿာဒဂဓိတံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။
အကုသလေ ဟိ ဒုဂ္ဂတူပနိဿယေ နိယမိတေ ကုသလံ သုဂတူပနိဿယောတိ နိယမိတမေဝ ဟောတီတိ။
အနိဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ အာဟ ယတော ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ ဒဿီယတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ရာဂါဒိဟေတုဘူတ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တမ္ပိ ဟိ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ တမ္ပီတိ အနိဋ္ဌာရမ္မဏမ္ပိ။ ယသ္မာ ပန ဟီနံ အာရမ္မဏန္တိ အာရမ္မဏဘူတကမ္မနိမိတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ ‘‘အကုသလဝိပါကဇနကကမ္မသဟဇာတာနံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မနိမိတ္တဘူတဉှိ အာရမ္မဏံ ယံ ဝိပါကဿ ဇနကံ ကမ္မံ, တေန သဟဇာတာနံ, တဿ ကမ္မဿ သဒိသာသန္နဇဝနသဟဇာတာနဉ္စ ရာဂါဒီနံ အာရမ္မဏပစ္စယသင်္ခါတော ဟေတု ဟောတိ, သော ဧဝ စဿ ဟီနဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဝသေန အနိဋ္ဌန္တိ ဟီနဿ အကုသလကမ္မဿ အာရမ္မဏတော အာရမ္မဏတာဝသေန ဟီနန္တိ ကတွာ အနိဋ္ဌံ, သဘာဝေန ဣဋ္ဌမ္ပီတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အညထာ စာ’’တိအာဒိနာ ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏဿ အကုသလဝိပါကဿ န သမ္ဘဝေါတိ ဒဿေတိ။ အာသန္နကတကမ္မာရမ္မဏသန္တတိယန္တိ အာသန္နကတဿ ကမ္မဿ အာရမ္မဏသန္တာနေ။ တံသဒိသန္တိ ယထာဝုတ္တကမ္မာရမ္မဏသဒိသံ။ ပဋိသန္ဓိအာရမ္မဏူပဋ္ဌာပကန္တိ ပဋိသန္ဓိယာ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာပကံ။ စုတိအာသန္နဇဝနာနံ ပဋိသန္ဓိဇနကတ္တေ အယမတ္ထော လဗ္ဘေယျာတိ စောဒနံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၁၆။)မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘န စ ပဋိသန္ဓိယာ’’တိအာဒိ။ တံသမာနဝီထိယန္တိ တာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဧကဝီထိယံ။ န အဿာဒိတာနီတိ အဿာဒနဘူတာယ တဏှာယ န အာမဋ္ဌာနိ။
သမတ္တာတိ ပရိပုဏ္ဏာ, ပရိယတ္တာ ဝါ။ ‘‘မရဏကာလေ…ပေ… သမာဒိန္နာ’’တိ ဝစနတော ယထာဝုတ္တစုတိအာသန္နဇဝနာနံ ပဋိသန္ဓိဒါနံ သိဒ္ဓန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘န စ ဒုဗ္ဗလေဟီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝက္ခတိ စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပစယေန ပါကဋတရံ ကရောတိ။ ဉာဏဝတ္ထုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာယဉှိ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ ပဒါနံ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ…ပေ… ပဋိက္ခိတ္တာနီ’’တိ။ တတ္ထ ပဋိဝိဇာနနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣရိယာပထကပ္ပနကာယဝစီကမ္မုပဋ္ဌာပနကုသလာကုသလဓမ္မသမာဒါနသမာပဇ္ဇနဝုဋ္ဌာနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥပပဇ္ဇနသုပိနဒဿနာဒီနံ မနောဒွါရိကစိတ္တေနေဝ ပဝတ္တိ ပါကဋာတိ တာနိ ဗဟိ ကရောန္တော ‘‘စဝနပရိယောသာနံ ကိစ္စ’’န္တိ အာဟ။ သဟဇဝနကာနီတိ ဇဝနသဟိတာနိ, ပဉ္စဒွါရိကဇဝနေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။
တတ္ထာတိ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ ပါဠိဝဏ္ဏနာယံ။ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ န သဗ္ဗေ ရူပါဒိဓမ္မာ ဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ယထာဓိပ္ပေတဓမ္မဒဿနတ္ထံ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာတိ (ဓ။ ပ။ ၁-၂) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဧကမ္ပိ ကုသလံ ဝါ အကုသလံ ဝါ န ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတွာ တဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ယေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယေသံ ကုသလာကုသလဓမ္မာနံ ပဋိဝိဘာဝနပ္ပဝတ္တိယာ သိဒ္ဓါ ဝိပါကဓမ္မတာ ယောနိသောမနသိကာရအယောနိသောမနသိကာရသမုဋ္ဌာနာ, ယာယ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ တံသန္တာနေ အနွေတိ အနုဂစ္ဆတိ, ပဉ္စဝိညာဏာနံ သာ ဝိပါကဓမ္မတာ ပဋိက္ခိတ္တာ ပဋိသေဓိတာတိ။ တာဒိသမေဝါတိ ကုသလာကုသလဓမ္မပဋိဝိဇာနနသဒိသမေဝ။ ယဒိ ပဉ္စဒွါရေ ယထာဝုတ္တကိစ္စဿ ကရဏေ သဟဇဝနကာနိ ဝီထိစိတ္တာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနိ, ကထံ တတ္ထ စဝနုပပဇ္ဇနာနိ သမ္ဘဝန္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တဒါရမ္မဏာနန္တရံ ပနာ’’တိအာဒိ။ နိပ္ပရိယာယေန မနောဒွါရိကဘာဝေါ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနုပ္ပတ္တိပုဗ္ဗကောတိ တဒဘာဝေနာဟ ‘‘ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေနာ’’တိ။ အဝသေသေကစိတ္တက္ခဏာယုကေ ရူပါဒိမှီတိ ယောဇနာ။
ဥပစာရော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ သမာနာရမ္မဏတ္တာ, ဥပပတ္တိနိမိတ္တတ္တာ စ။ ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ မဟဂ္ဂတာဝသာနံ ဝဒန္တီတိ ယထာပစ္စယံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၁၇။)မဟဂ္ဂတသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ သာ ဝီထိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတော စုတိစိတ္တံ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ အတီတာရမ္မဏာ ဧကာဒသဝိဓာတိ နဝ ကာမာဝစရသုဂတိစုတိယော, ဒွေ ဝိညာဏဉ္စာယတနနေဝသညာနာသညာယတနအာရုပ္ပစုတိယောတိ ဧဝံ အတီတာရမ္မဏာ ဧကာဒသဝိဓာ သုဂတိစုတိယော။ ပဉ္စ ရူပါဝစရာ, ဝုတ္တာဝသေသာ ဒွေ အရူပါဝစရာတိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ သတ္တဝိဓာ စုတိယော။ ဒုဂ္ဂတိစုတိ ပန ပရတော ဝုစ္စတီတိ ဣဓ န ဂဟိတာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ ပန…ပေ… န ဒဿိတာ’’တိ။
ဧဝမာဒိကေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သုဒ္ဓါယ ဝါ ဇဝနဝီထိယာ’’တိအာဒိဝစနံ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သုဒ္ဓါယ ဝါတိ မဟဂ္ဂတကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏာယ ဇဝနဝီထိယာ’’တိ။ ‘‘ဝိညာယတီ’’တိ ဣမိနာ ယဒိပိ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒီ’’တိအာဒိသဒ္ဒေန အရူပါဝစရဇ္ဈာနာရမ္မဏဿာပိ သင်္ဂဟော သမ္ဘဝတိ, ‘‘စက္ခုသောတာနံ ဝါ’’တိ ပန ဒွါရဒွယဿေဝ ဝသေန ဝိကပ္ပန္တရကရဏံ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဉာပကန္တိ ဒဿေတိ။ ဉာပကဉ္စ နာမ အဂတိကာ ဂတီတိ ယထာဝုတ္တံ ဉာပကံ အသမ္ဘာဝေန္တော ‘‘အထာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယော ယတ္ထ သမ္ဘဝတိ, တဿ ယောဇနာ ယထာသမ္ဘဝယောဇနာ, တာယ။ အယမ္ပိ ပဋိသန္ဓီတိ အာရုပ္ပစုတိယာ အနန္တရံ ပဋိသန္ဓိံ ဝဒတိ။ တတ္ထေဝါတိ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒိကံ ဝါ နိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပဌမေ ဝိကပ္ပေ ဧဝ။ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ တေနာတိ တသ္မာ။ တတောတိ စတုတ္ထာရုပ္ပစုတိတော။ တတ္ထေဝါတိ စတုတ္ထာရုပ္ပေ ဧဝ။ အတီတာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ, တတော စတုတ္ထာရုပ္ပစုတိတော ကာမာဝစရေ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ ပဋိသန္ဓိ။ ဣတရာဟီတိ အာရုပ္ပစုတီဟိ။ ဒုတိယာ အာရုပ္ပပဋိသန္ဓိ အတီတာရမ္မဏာ, ဣတရာ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာတိ အာဟ ‘‘ယထာသမ္ဘဝ’’န္တိ။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ စ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓီတိ ဧတ္ထာပိ ဣတရာဟီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗတ္ထ စ ‘‘ယောဇေတဗ္ဗာ’’တိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣမဿ ဝိသေသဿာတိ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တဿ ဝိသေသဿ။ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရဏံ ကတံ အဓိကဝစနမညမတ္ထံ ဗောဓေတီတိ။
အာရမ္မဏဝသေန ဧကဝိဓာယာတိ အတီတာရမ္မဏတာဝသေန ဧကဝိဓာယ။ ဒုဝိဓာတိ အတီတာရမ္မဏာ, ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ စာတိ ဒွိပ္ပကာရာ။ ဒုဂ္ဂတိစုတိယာ အာရမ္မဏဝသေန ‘‘ဧကဝိဓာယာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာယ ဒွိပ္ပကာရာ ကာမာဝစရပဋိသန္ဓိ,
(အနုဋီ၊၂၊၁၁၈။)နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတာယ ဧကပ္ပကာရာ ရူပါဝစရပဋိသန္ဓိ, နဝတ္တဗ္ဗာတီတာရမ္မဏတာယ ဒွိပ္ပကာရာ အာရုပ္ပပဋိသန္ဓီတိ အာဟ ‘‘ဒွိဧကဒွိပ္ပကာရာနံ ကာမရူပါရုပ္ပါနံ ဝသေနာ’’တိ။ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဒွိဧကဒွိပ္ပကာရာနံ ကာမရူပါရုပ္ပါနံ ဝသေနာ’’တိ ပဒဒွယံ အာကဍ္ဎတိ။ ဒုဝိဓာယာတိ နဝတ္တဗ္ဗာတီတာရမ္မဏတာဝသေန ဒုဝိဓာယ။ ပစ္စေကန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ။ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ကာမာရုပ္ပါနန္တိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာယ အာရုပ္ပစုတိယာ အနန္တရာ အတီတာရမ္မဏာ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ စ ဒွေ ကာမပဋိသန္ဓီ, နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ အတီတာရမ္မဏာ စ ဒွေ အာရုပ္ပပဋိသန္ဓီ, တထာ အတီတာရမ္မဏာယပီတိ ဣမာသံ ဝသေန အဋ္ဌဝိဓာ။
‘‘ဒွိဒွီ’’တိ ဂါထာယ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ‘‘ကမ္မဿ ကတတ္တာ’’တိအာဒိနာပိ ကမ္မဿ ဝိပါကာနံ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝေါ ဂဟိတောယေဝ ဟောတိ, ‘‘ကုသလာကုသလံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ပန ဝိသုံ ဥပနိဿယပစ္စယဘာဝေါ ဒဿီယတီတိ ‘‘ကာမာဝစရဿ…ပေ… အာဒိနာ နာနာက္ခဏိကကမ္မပစ္စယဘာဝေါ ဒဿိတပ္ပကာရော’’တိ အာဟ။
အာဒိနာ ဝိမိဿဝိညာဏေနာတိ ဧကဿ ဘဝဿ အာဒိဘူတေန ရူပဝိမိဿေန ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန။ အညတ္ထာတိ သံသေဒဇဩပပါတိကယောနိယံ။ အဝစနံ ပဋိက္ခေပံ မညမာနော ‘‘ဂန္ဓရသာဟာရာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ရူပဘဝေ တေ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယေနာဟ ‘‘စက္ခုသောတဝတ္ထုသတ္တကဇီဝိတဆက္ကဘာဝေပီ’’တိ။ ပါဠိယန္တိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယံ။ ပဉ္စာယတနာနီတိ စက္ခုသောတမနရူပဓမ္မာယတနာနိ။ ပဉ္စ ဓာတုယောတိ တာ ဧဝ ပဉ္စ ဓာတုယော။ ဝုတ္တဉှိ – ‘‘ရူပဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကတမာနိ ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ? စက္ခာယတနံ ရူပါယတနံ သောတာယတနံ မနာယတနံ ဓမ္မာယတနံ။ ဣမာနိ ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ။ ကတမာ ပဉ္စ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တိ? စက္ခုဓာတု…ပေ… ဓမ္မဓာတု။ ဣမာ ပဉ္စ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၆)။ ဆ အာယတနာနိ သဒ္ဒါယတနေန သဒ္ဓိံ တာနိယေဝ။ နဝ ဓာတုယောတိ စက္ခုရူပစက္ခုဝိညာဏသောတသဒ္ဒသောတဝိညာဏမနောဓမ္မမနောဝိညာဏဓာတုယော။ သဗ္ဗသင်္ဂဟဝသေနာတိ အနဝသေသပရိဂ္ဂဟဝသေန။ တတ္ထာတိ ရူပဓာတုယံ။ ‘‘ကထာဝတ္ထုမှိ စာ’’တိအာဒိနာ န ကေဝလံ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂပါဠိယံယေဝ, အထ ခေါ ပကရဏန္တရေပိ ဂန္ဓာဒယော ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဃာနာယတနာဒီနံ ဝိယာတိ သဒိသူဒါဟရဏဒဿနံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၁၉။)ယထာ ဃာနာယတနာဒီနံ တတ္ထ ရူပဘဝေ ဘာဝေါ အတ္ထိ, တာ ပဋိက္ခိတ္တာ, ဧဝံ ဂန္ဓာယတနာဒီနဉ္စာတိ။ အတ္ထိ တတ္ထ ဃာနာယတနန္တိ ပုစ္ဆာ သကဝါဒိဿ။ ယဉှိ တတ္ထ အာယတနံ နတ္ထိ, တဿ ဝသေနာယံ စောဒနာ။ တတော ပရဝါဒီ ယံ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကာနံ တိဏ္ဏံ အာယတနာနံ ဃာနာဒိကံ သဏ္ဌာနနိမိတ္တံ, တဒေဝ အာယတနန္တိ လဒ္ဓိယာ ‘‘အာမန္တာ’’တိ ပဋိဇာနာတိ။ ဗာဟိရာနံ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ ဝသေန ပုဋ္ဌော ယသ္မာ ဃာနပ္ပသာဒါဒယော တတ္ထ န ဣစ္ဆတိ, တသ္မာ တေသံ ဂေါစရံ ပဋိသေဓေန္တော ‘‘န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အတ္ထိ တတ္ထ ဇိဝှါယတနန္တိ? အာမန္တာ။ အတ္ထိ တတ္ထ ရသာယတနန္တိ? န ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနံ အနုလောမပဋိလောမသံသန္ဒနပဉှာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနန္တိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဘာဝရဟိတာနံ, အဖောဋ္ဌဗ္ဗသဘာဝါနန္တိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ အနာယတနသဘာဝေ ဂန္ဓရသေ ပဋိဇာနိတွာပိ ဒေါသံ ဝဒန္တော ‘‘ယဒိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝစနေ နတ္ထိ ကာရဏံ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မေ, တေသံ ဝါ နိသတ္တနိဇ္ဇီဝသဘာဝတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ စ ဓာတုဘာဝေါ, ဧဝံ ဓမ္မဘာဝေါ စ တေသံ ဧကန္တိကော, တထာ အာယတနဘာဝေါ စာတိ သဗ္ဗထာပိ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဂန္ဓရသာနံ အာယတနေသု အဝစနေ ကာရဏံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မဘာဝေါ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အညဿ ပရမတ္ထဿ အဘာဝါ။ ကောစိ အာယတနသဘာဝေါတိ ဓမ္မာယတနမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေန ယဒိ ရူပဘဝေ ဂန္ဓရသာ ဝိဇ္ဇန္တိ, ယထာဝုတ္တကာရဏတော ဂန္ဓရသာယတနဘာဝေန အဝုစ္စမာနာပိ ဓမ္မာယတနဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ, န စ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ ‘‘နတ္ထေဝ ရူပဘဝေ ဂန္ဓရသာ’’တိ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စ ရူပဓာတုယံ ဂန္ဓရသဘာဝေန အဝုတ္တာနံ, ကာမဓာတုယံ ဝုတ္တာနံ တေသံ ကိံ ဂန္ဓရသဘာဝတော အညေန သဘာဝေန ရူပဓာတုယံ အတ္ထိဘာဝေါ, ဥဒါဟု ဂန္ဓရသဘာဝေန။ ယဒိ ပုရိမော ပက္ခော ဓမ္မာယတနေ တေသံ သင်္ဂဟော သိယာ အနာယတနသဘာဝဿ သဘာဝဓမ္မဿ အဘာဝါ, အထ ဒုတိယော တေနေဝ ကာရဏေန နေသံ ဂန္ဓရသာယတနဘာဝေါ သိဒ္ဓေါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂန္ဓရသာ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ န ဝုတ္တာ, ကထာဝတ္ထုမှိ စ တေသံ ဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော, ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျာ ပထဝီအာဒယော ဝိယ ဃာယိတုံ သာယိတုဉ္စ အသက္ကုဏေယျာ တေ နတ္ထိ, ဓာတုသဒ္ဒေန စ တေ ဂဟိတာ, ဓမ္မဘာဝေါ စ တေသံ ဧကန္တိကော,
(အနုဋီ၊၂၊၁၂၀။)တသ္မိဉ္စ သတိ သိဒ္ဓေါ အာယတနဘာဝေါ, တသ္မာ။ တထာတိ ပါဠိယံ အဝုတ္တဓမ္မေ ဟာပေတွာ စက္ခုသတ္တကာဒိဝသေန။ ဧဝန္တိ စက္ခုသတ္တကာဒိဝသေန ရူပဂဏနာယ ကရိယမာနာယ။ ဓမ္မတာတိ ပါဠိဓမ္မော, ရူပဘဝေ ဝါ ပဝတ္တနကရူပဓမ္မတာ။ ‘‘န ဝိလောမိတာ’’တိ ဣမိနာ ယထာပဋိညာတံ ဓမ္မံ ဒီပိတံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။
ဧတ္ထ စ ရူပါဝစရသတ္တာနံ ဃာနဇိဝှါယတနာဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနာပိ ဂန္ဓရသာ အာယတနကိစ္စံ န ကရောန္တီတိ တေ အနာမသိတွာ ပါဠိယံ ‘‘ပဉ္စာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ, ဆ အာယတနာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တယော အာဟာရာ’’တိ စ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗဿ အာဟာရဿ အဘာဝေန ဩဇဋ္ဌမကရူပသမုဋ္ဌာပနသင်္ခါတဿ အာဟာရကိစ္စဿ အကရဏတော, န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဂန္ဓရသာနံ ဩဇာယ စ အဘာဝတော။ ဣတိ ဝိသယိနော ကိစ္စဿ စ အဘာဝေန ဝိသယော, ကိစ္စဝါ စ ဓမ္မော န ဝုတ္တော။ ယသ္မိဉှိ ဘဝေ ဝိသယီ နတ္ထိ, တသ္မိံ တံဟေတုကော နိပ္ပရိယာယေန ဝိသယဿ အာယတနဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ အဝစနံ, ယထာ ရူပဘဝေ ပထဝီတေဇောဝါယောဓာတူနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဘာဝေန။ ယဿ ပန ယတ္ထ ဝစနံ, တဿ တတ္ထ ဝိသယီသဗ္ဘာဝဟေတုကော နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ ဝုတ္တော ဒိဋ္ဌော ယထာ တတ္ထေဝ ရူပါယတနဿ။ ယဒိ ဝိသယီသဗ္ဘာဝဟေတုကော ဝိသယဿ နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ, ကထံ အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ဒွေ အာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ။ အသညသတ္တာနဉှိ စက္ခာယတနံ နတ္ထိ, အစက္ခာယတနဘာဝေန စ နေသံ ရူပါယတနံ အညေသံ အဝိသယောတိ? နာယံ ဝိရောဓော။ ယေန အဓိပ္ပါယေန ရူပဓာတုယံ သညီနံ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အဝစနံ, တေန ရူပါယတနဿာပိ အဝစနန္တိ အသညီနံ ဧကံ အာယတနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာသကဉှိ ဣန္ဒြိယဂေါစရဘာဝါပေက္ခာယ ယေသံ နိပ္ပရိယာယေန အာယတနဘာဝေါ အတ္ထိ, တေသု နိဒ္ဒိသိယမာနေသု တဒဘာဝတော ရူပဓာတုယံ သညီနံ ဂန္ဓာဒိကေ ဝိသုံ အာယတနဘာဝေန အဝတွာ ဓမ္မသဘာဝါနတိဝတ္တနတော, မနောဝိညာဏဿ စ ဝိသယဘာဝူပဂမနတော ဓမ္မာယတနန္တောဂဓေ ကတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ဧတဒတ္ထဉှိ ‘‘ဓမ္မာယတန’’န္တိ သာမညတော နာမကရဏံ, ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကာနိ ဝါ တာနိ ကတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေန စ ပန အဓိပ္ပါယေန အသညီနံ ရူပါယတနံ ဝုတ္တံ, တေန သညီနမ္ပိ ဂန္ဓာဒီနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဣမဿ နယဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အသညသတ္တာနံ ဒေဝါနံ ဒွေ အာယတနာနိ
(အနုဋီ၊၂၊၁၂၁။)ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၇) ဝုတ္တံ။ အသတိပိ ဟိ အတ္တနော ဣန္ဒြိယေ ရူပဿ ဝဏ္ဏာယတနသဘာဝါတိက္ကမော နတ္ထေဝါတိ တံ ရူပါယတနန္တေွဝ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ စ နယဒဿနေန ဂန္ဓာဒီနိ တီဏိ ပက္ခိပိတွာ သညီနံ အဋ္ဌ အာယတနာနိ, အသညီနံ ပဉ္စာတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ရူပလောကေ ဖုသိတုမသက္ကုဏေယျတာယ ပထဝီအာဒီနံ ဝစီဃောသော ဧဝ န သိယာ။ န ဟိ ပဋိဃဋ္ဋနာနိဃံသမန္တရေန သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ, န စ ဖုသနသဘာဝါနံ ကတ္ထစိ အဖုသနသဘာဝတာ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနသင်္ခါတဿ စ ဘူတတ္တယဿ အဘာဝေ ရူပဘဝေ ရူပါယတနာဒီနမ္ပိ သမ္ဘဝေါ ဧဝ န သိယာ, တသ္မာ ဖုသိတုံ သက္ကုဏေယျတာယပိ ပထဝီအာဒီနံ တတ္ထ ကာယိန္ဒြိယာဘာဝေန တေသံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ န ဝုတ္တော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရူပဓာတုယံ တေသံ သပ္ပဋိဃဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အသညသတ္တာနံ အနိဒဿနသပ္ပဋိဃံ ဧကံ မဟာဘူတံ ပဋိစ္စ ဒွေ မဟာဘူတာ’’တိအာဒိ (ပဋ္ဌာ။ ၂။၂၂။၁၇)။ ပဋိဃော ဟေတ္ထ ဘူတတ္တယဿ ကာယပ္ပသာဒံ ပတိ တံနိဿယဘူတဃဋ္ဋနဒွါရေန အဘိမုခဘာဝေါ, သော စ ဖုသိတုံ အသက္ကုဏေယျသဘာဝဿ ဃဋ္ဋနာယ အဘာဝတော နတ္ထိ။ နနု ‘‘ဒွေ အာယတနာနီ’’တိ ဧတ္ထ ပရိယာယာယတနံ အဓိပ္ပေတံ, အထ ကသ္မာ ဂန္ဓာယတနာဒီနိပိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဉ္စာယတနာနီ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ? ‘‘နယဒဿနဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာ’’တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထ ရူပါယတနဿေဝ ဝစနံ ကဒါစိ အညဘူမိကာနံ ပသာဒဿ ဝိသယဘာဝံ သန္ဓာယ, န ပန ဣတရေသံ အဘာဝတော။ နာပိ ပရိယာယေန ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အာယတနသဘာဝါဘာဝတော။ အသညီနဉှိ ရူပါယတနံ သမာနဘူမိကာနံ ဝေဟပ္ဖလာနံ, ဥပရိဘူမိကာနဉ္စ သုဒ္ဓဝါသာနံ ပသာဒဿ ဝိသယဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, န ပန ဂန္ဓရသာတိ တေသံယေဝ တတ္ထာဝစနံ ယုတ္တံ။ ကထာဝတ္ထုမှိ စ နိပ္ပရိယာယေန ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အတ္ထိဘာဝံ ပဋိဇာနန္တံ သန္ဓာယ ပဋိသေဓော ကတော။ ယဒိပိ စေတံ ဝစနံ တတ္ထ ဂန္ဓာယတနာဒီနံ အဘာဝဝိဘာဝနံ န ဟောတိ, အတ္ထိဘာဝဒီပနမ္ပိ ပန အညဝစနံ နတ္ထေဝါတိ? နယိဒမေဝံ အဋ္ဌကထာသု တတ္ထ နေသံ အတ္ထိဘာဝဿ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဉှိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ပါဠိယာ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တံ ပါဠိ ဝိယ ပမာဏဘူတံ အဂရဟိတာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝဇ္ဇတနာ အာဂတတ္တာ။ တတ္ထ သိယာ – ယံ ပါဠိယာ န ဝိရုဇ္ဈတိ အဋ္ဌကထာဝစနံ, တံ ပမာဏံ။ ဣဒံ ပန ဝိရုဇ္ဈတီတိ? နယိဒမေဝံ ယထာ န
(အနုဋီ၊၂၊၁၂၂။)ဝိရုဇ္ဈတိ, တထာ ပဋိပါဒိတတ္တာ။ စက္ခာဒီနံ အာယတနာနံ, တန္နိဿယာနဉ္စ ဝိညာဏာနံ သတ္တသုညတာသန္ဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတော ဓာတုဒေသနာတိ အာယတနဘာဝေန ဝုတ္တာနံယေဝ ဓာတုဘာဝဒီပနတော ဓာတုဘာဝဿာပိ နေသံ အဝစနံ ယုဇ္ဇတိ ဧဝ, တသ္မာ ယထာ ပါဠိယာ အဝိရောဓော ဟောတိ, တထာ စက္ခုဒသကာဒိဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ရူပဂဏနာ ကတာတိ န ဧတ္ထ ဓမ္မတာဝိလောမနာသင်္ကာယ ဩကာသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဠကဿ ဇာတကာလေ ဥဏ္ဏာ ဇာတိဥဏ္ဏာတိ ပဌမော အတ္ထော။ တတော သုခုမတရတံ သန္ဓာယ ‘‘ဂဗ္ဘံ…ပေ… ဣတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ဘဝနဿ ဘေဒေါ ဝါ သမ္ဘဝဘေဒေါ, ပဝတ္တိဘေဒေါတိ အတ္ထော။
ရူပီဗြဟ္မေသူတိ အဓိကရဏေ ဘုမ္မံ, ဩပပါတိကယောနိကေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဩပပါတိကယောနိကေဟိ ရူပီဗြဟ္မေ နိဒ္ဓါရေတီ’’တိ အာဟ။ တေန ‘‘ဩပပါတိကယောနိကေသူ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တရာသိတော ‘‘ရူပီဗြဟ္မေသူ’’တိ ဝိသေသံ နိဒ္ဓါရေတိ။ န သမေတီတိ န သံသန္ဒတိ, ဝိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ယာယ ပါဠိယာ န သမေတိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။
ဧကာဒသာတိ ပရိပုဏ္ဏာယတနဿ သဒ္ဒါယတနဝဇ္ဇာနိ ဧကာဒသာယတနာနိ။ ကဿစိ ဒသာယတနာနီတိ အန္ဓဿ စက္ခာယတနဝဇ္ဇာနိ။ ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနီတိ ဗဓိရဿ သောတာယတနဝဇ္ဇာနိ။ ကဿစိ နဝါယတနာနီတိ အန္ဓဗဓိရဿ စက္ခုသောတာယတနဝဇ္ဇာနိ။ ကဿစိ သတ္တာယတနာနီတိ ဂဗ္ဘသေယျကဿ ရူပဂန္ဓရသကာယဖောဋ္ဌဗ္ဗမနောဓမ္မာယတနဝသေန ဝုတ္တံ။
‘‘န ဝုတ္တံ အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဣဒံ ‘‘န ဟိ ပါဠိယံ…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ စက္ခုသောတဃာနဝိကလဿ ဟိ ဥပပဇ္ဇမာနဿ အဋ္ဌေဝ အာယတနာနိ သိယုန္တိ။ သတိ စ အဃာနကုပပတ္တိယံ ပုနပိ ‘‘ကဿစိ အပရာနိ ဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တထာ စ သတိ ယထာ အန္ဓဗဓိရဿ ဝသေန ‘‘ကဿစိ နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) ဧကဝါရံ ဝုတ္တံ, ဧဝံ အန္ဓာဃာနကဿ, ဗဓိရာဃာနကဿ စ ဝသေန ‘‘ကဿစိ အပရာနိ နဝါယတနာနိ, ကဿစိ အပရာနိ နဝါယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဧဝံ န ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘တထာ ။ပ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၂၃။)န စ တံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧဝံ ဓာတုပါတုဘာဝါဒိပဉှေသူတိ ‘‘ကဿစိ ဧကာဒသ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တိ, ကဿစိ ဒသ ဓာတုယော, ကဿစိ အပရာ ဒသ ဓာတုယော, ကဿစိ နဝ ဓာတုယော, ကဿစိ သတ္တ ဓာတုယော ပါတုဘဝန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) ဧဝံ ဓာတုပါတုဘာဝပဉှော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကဿစိ စုဒ္ဒသိန္ဒြိယာနိ ပါတုဘဝန္တီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) နယပ္ပဝတ္တာ ဣန္ဒြိယပဉှာဒယော သင်္ဂဟိတာ။
ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘သတ္တတိ ဥက္ကံသတော စ ရူပါနီ’’တိ ပဒံ ‘‘သံသေဒဇောပပါတီသူ’’တိ ဧတ္ထ ယောနိဒွယဝသေန ယောဇီယတိ, န ဧဝံ ‘‘အဝကံသတော တိံသာ’’တိ ဣဒံ, ဣဒံ ပန သံသေဒဇယောနိဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ, ဧကယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌဿာပိ ဧကဒေသော သမ္ဗန္ဓံ လဘတီတိ။ သံသေဒဇဿေဝ စ ဇစ္စန္ဓဗဓိရအဃာနကနပုံသကဿ ဇိဝှါကာယဝတ္ထုဒသကာနံ ဝသေန တိံသ ရူပါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ, န ဩပပါတိကဿာတိ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပါယော။ ယေ ပန ‘‘ဩပပါတိကဿ ဇစ္စန္ဓ…ပေ… ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ သော ဟိ ပမာဒပါဌော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အာယတနယမကဝဏ္ဏနာယ ‘‘ကာမဓာတုယံ ပန အဃာနကော ဩပပါတိကော နတ္ထိ။ ယဒိ ဘဝေယျ, ‘ကဿစိ အဋ္ဌာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’တိ ဝဒေယျာ’’တိ (ယမ။ အဋ္ဌ။ အာယတနယမက ၁၈-၂၁) ဝက္ခတိ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ, ယာဝ ‘ကဿစိ နဝါယတနာနီ’တိ ပါဠိ ဩပပါတိကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဋ္ဌကထာယံ အဝိရောဓော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ, တထာ စ ယထာဝုတ္တပါဠိယာ အယမတ္ထဝဏ္ဏနာ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိယေဝါ’’တိ။ ယံ ပနေကေ ဝဒန္တိ ‘‘ဩပပါတိကဂ္ဂဟဏေန သံသေဒဇာပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တထာ ဟိ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေ ‘ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ကဿစိ ဧကာဒသာယတနာနိ ပါတုဘဝန္တီ’တိအာဒီနံ (ဝိဘ။ ၁၀၀၇) ဥဒ္ဒေသေ ‘ဩပပါတိကာနံ ပေတာန’န္တိအာဒိနာ ဩပပါတိကဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ, န သံသေဒဇဂ္ဂဟဏ’’န္တိ, တံ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံယေဝ သံသေဒဇာနံ ဩပပါတိကေသု သင်္ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သံသေဒဇယောနိကာ ပရိပုဏ္ဏာယတနာပရိပုဏ္ဏာယတနဘာဝေန ဩပပါတိကသင်္ဂဟံ ကတွာ ဝုတ္တာ’’တိ ‘‘ပဓာနာယ ဝါ ယောနိယာ သဗ္ဗံ ပရိပုဏ္ဏာယတနယောနိံ ဒဿေတုံ ‘ဩပပါတိကာန’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ။ အဋ္ဌကထာယံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၂၄။)ပန ယောနိဒွယံ သရူပေနေဝ ပကာသေတုံ, သံသေဒဇယောနိဝသေနေဝ စ အဝကံသတော ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ဩပပါတိကယောနိယာ ဣတရံ အသင်္ဂဟေတွာ ‘‘သံသေဒဇောပပါတီသူ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ သဗ္ဗံ တံ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
စုတိပဋိသန္ဓီနန္တိ အနန္တရာတီတစုတိယာ, တဒနန္တရာယ မိဿာမိဿဘေဒါယ ပဋိသန္ဓိယာ။ ခန္ဓာဒီဟီတိ ခန္ဓာရမ္မဏဂတိဟေတုဝေဒနာပီတိဝိတက္ကဝိစာရေဟိ။ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာယ မဟဂ္ဂတအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ, အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယ အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာတိ ဧဝမာဒိနော အရူပဘူမီသုယေဝ စုတိပဋိသန္ဓီနံ ဘေဒါဘေဒဝိသေသဿ သမ္ဘဝတော ‘‘နယမုခမတ္တံ ဒဿေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စသုဂတီတိ မဟဂ္ဂတဝဇ္ဇသုဂတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ရူပါရူပါဝစရာန’’န္တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာ မဟဂ္ဂတာဝဇ္ဇာ, ဧဝံ ဥတ္တရကုရုကဝဇ္ဇာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧကစ္စသုဂတိစုတိယာတိ ဝုတ္တသုဂတိစုတိယာ။ ယဒိပိ ‘‘အယံ နာမ ဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ န ဟောတီ’’တိ နိယမော နတ္ထိ, ဒေသနာ ပန သောတပတိတာ ဂတာတိ ဝဒန္တိ။ နိယတဗောဓိသတ္တာပေက္ခာယ ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိပဋိသန္ဓိ နတ္ထိ အဝီစိအာဒီသု အနုပပဇ္ဇနတော။ ‘‘ဧကစ္စဒုဂ္ဂတိစုတိယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧကစ္စသုဂတိပဋိသန္ဓီတိ ပန ကာမာဝစရသုဂတိပဋိသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သယမေဝါတိ အတ္တနာ ဧဝ။ ‘‘ဘေဒဝိသေသော ဧဝ စ ဧဝံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿိတော’’တိ ဣဒံ ‘‘အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယာ’’တိအာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘စတုက္ခန္ဓာယ…ပေ… ပဋိသန္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ပန အဘေဒဝိသေသဒဿနမေဝါတိ။ ဧကေကသ္မိံ ဘေဒေတိ ‘‘အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယာ’’တိ ဧဝမာဒိကေ ဧကေကသ္မိံ ဘာဂေ။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ ‘‘အမဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာယ မဟဂ္ဂတဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏာ, အမဟဂ္ဂတဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာယ မဟဂ္ဂတဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ’’တိအာဒိနာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘေဒေ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဝါ ဘဝါဒိကေ စဝိတွာ ဥပပဇ္ဇန္တဿ ဝသေန စုတိပဋိသန္ဓိယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘုမ္မတ္ထေ အယံ တော-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတော ဟေတုံ ဝိနာတိ တတ္ထ ဟေတုံ ဝိနာ’’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – တသ္မိံ ပုရိမဘဝေ နိပ္ဖန္နံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိကံ ကာရဏံ ဝိနာ န ဟောတီတိ။
အတိမန္ဒဘာဝူပဂမနံ သကိစ္စာသမတ္ထတာ။ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏဝသေန စုတိ ပဋိသိဒ္ဓါ, န တဒနန္တရဝိညာဏဝသေန။ သွာယမတ္ထော ‘‘ပဉ္စန္နံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၂၅။)ဒွါရာန’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌကထာယမာဂတောတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနန္တရမ္ပိ ဟိ ပုဗ္ဗေ စုတိ ဒဿိတာ’’တိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ စုတိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ စက္ခာယတနာဒီနံ နိရောဓော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယမကေ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဏတတ္တာတိ ပရိပါကဝသေန ပရိယောသာနံ ဂတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဖဿာဒယော ယထာဝုတ္တစေတနာသဟဇာတဖဿာဒယော။ ယထာဥပဋ္ဌိတေ ကမ္မာဒိအာရမ္မဏေ အနေကဝါရံ ဥပ္ပတ္တိယာ သန္တာနဿ အဘိသင်္ခရဏံ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏပတိဋ္ဌာနဿ ဟေတုဘာဝေါ။
သန္တာနဝသေန နိပ္ပဇ္ဇမာနာနံ နမနာဒိကိရိယာနံ ဧကသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေယေဝ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နမန…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ပထဝိယံ သဗလပယောဂေဟီတိ ပထဝိယာ အာဓာရဏဘူတာယ အတ္တနော ဗလေန ပယောဂေန စ ကရဏဘူတေန။
သဒ္ဒဟေတုကောတိ သဒ္ဒဿ ပဓာနာဒိဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တာဒိသော ပဗ္ဗတကုစ္ဆိအာဒိပဒေသောပိ တဿ ဟေတုယေဝ။ ပဒီပန္တရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တေလဝဋ္ဋိအာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ တတော သဒ္ဒါဒိပ္ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ။ ပဋိဃောသာဒီနဉှိ သဒ္ဒါဒိပ္ပဝတ္တိတော သတိ ပုရိမသိဒ္ဓိယံ တေ သဒ္ဒါဒိပစ္စယဒေသံ ဂစ္ဆေယျုံ, န ပန တေ အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တတော ပုဗ္ဗေ အဘာဝါ’’တိ။ ဥပမေယျေပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယထာ စ ဟေတုဒေသံ န ဂစ္ဆတိ ဟေတုသမုပ္ပန္နံ, ဧဝံ တတော နာဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ န…ပေ… အာဂတ’’န္တိ။ တေ သဒ္ဒါဒယော ပစ္စယာ ဧတေသန္တိ တပ္ပစ္စယာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဥပမာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ပုရိမဘဝဟေတုဒေသေ သန္နိဟိတံ ဟုတွာ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ တတော အညတြ ဘဝန္တရေ တံ ဥပဂန္တွာ တပ္ပစ္စယံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပစ္စယတော နိဗ္ဗတ္တမာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ အညတြ အဂန္တွာ ပစ္စယဒေသံ အနုပဂတမေဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတီတိ ပဌမော အတ္ထော။ ပဌမံ ပစ္စယေန သမောဓာနဂတံ ဟုတွာ တတော အညတြ ဂန္တွာ ပစ္စယုပ္ပန္နဝတ္ထုဘာဝံ နာပဇ္ဇတီတိ ဒုတိယော အတ္ထော။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ ယာယ ‘‘န ခီရတော ဒဓိ သမ္ဘူတံ သိယာ, န ခီရသာမိနော ဒဓိ သိယာ’’တိ စ ခီရဒဓီသု ဧကန္တံ ဧကတာယ နာနတာယ စ ဒေါသယောဇနာ ကတာ။ ဣမိနာ နယေန ဗီဇာဒီသု သဗ္ဗဟေတူသု, အင်္ကုရာဒီသု သဗ္ဗဟေတုသမုပ္ပန္နေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဟေတုအနုရူပံ, ဟေတုသမုပန္နာနုရူပဉ္စ ဒေါသယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ သန္တာနဗဒ္ဓေသု ဓမ္မေသု ဧကန္တဧကတာပဋိသေဓေန သဿတဂါဟဿ ပဋိသေဓိတတ္တာ ဝုတ္တံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၂၆။)‘‘သယံကတံ သုခံ ဒုက္ခန္တိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ နိဝါရေတီ’’တိ။ တထာ ဧကန္တနာနတာပဋိသေဓေန ဥစ္ဆေဒဂါဟော ပဋိသေဓိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပရံကတံ သုခံ ဒုက္ခံ အညော ကရောတိ, အညော ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ နိဝါရေတီ’’တိ။ တေန ကတနာသော, အကတာဂမော စ နိဝတ္တိတော ဟောတီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဒိဋ္ဌိနိဝါရဏေနေဝ နိယတိသဘာဝဝါဒပဋိသေဓောပိ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တတ္ထာတိ အင်္ကုရာဒိပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတေ ဘူတုပါဒါရူပသန္တာနေ။ တန္တိ ဝိဇ္ဇာပါဋဝါဒိ။ အညဿာတိ ဗာလကာလေ ကတဝိဇ္ဇာပရိယာပုဏနာဒိတော အညဿ။ သင်္ခါရတော အညော တဏှာဒိကော အညပစ္စယော။
နိယျာတနာဒိ ဧဝ ဖလံ နိယျာတနာဒိဖလံ, အဖလိတံ နိယျာတနာဒိဖလံ ဧတဿာတိ အဖလိ…ပေ… ဖလံ, ယထာဝုတ္တကိရိယာကရဏံ။
ပိဏ္ဍဝသေနာတိ အကတာဝယဝဝိဘာဂဿ သမုဒါယဿ ဝသေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကေ သဗ္ဗသ္မိံ ပစ္စယဓမ္မေ, ပဋိသန္ဓိဘေဒေ ဝါ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ။ ဗလဝကမ္မဿ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ဘုသော နိဿယော ဟိ ဥပနိဿယော။ ‘‘အဝိသေသေနာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ကာမာဝစရပုညာဘိသင်္ခါရော စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ပဝတ္တေ, ဣတရော ပဌမဇ္ဈာနဝိပါကာဒီနံ ပဝတ္တေ စ ပဋိသန္ဓိယဉ္စ ပစ္စယော ဟောတီတိ ပါကဋောယမတ္ထောတိ တံ အဝိဘဇိတွာ ‘‘သဗ္ဗပုညာဘိသင်္ခါရံ သဟ သင်္ဂဏှာတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဒွါဒသာကုသလစေတနာဘေဒေါတိ နယိဒံ သမာသပဒံ, သန္ဓိဝသေန ပနေတံ ဝုတ္တံ။ ဒွါဒသာတိ စ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, ဒွါဒသသု အကုသလစေတနာသု။ အကုသလစေတနာဘေဒေါတိ ဧကာဒသာကုသလစေတနာပဘေဒေါ, ဒွါဒသာကုသလစေတနာပဘေဒေါ စာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ န ဧတ္ထ ကိဉ္စိ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒွါဒသာကုသလစေတနာဘေဒေါတိ ဣဒံ ‘ဆန္နံ ပဝတ္တေ’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေသံ မတေန ဥဒ္ဓစ္စစေတနာယ ဂဟဏေ ပယောဇနံ ဝိစာရေတဗ္ဗမေဝ ပဋိသန္ဓိယာပိ ပစ္စယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧကဿာတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ဧကဿေဝ ပစ္စယဘာဝနိယမော’’တိ။ မိလာတမာလာဒီနန္တိ မိလာတမာလကိလိဋ္ဌဝတ္ထာဒီနံ။ မနောပဒေါသိကာနံ တဒညဝတ္ထူနမ္ပိ အနိဋ္ဌတာ ကထံ န သိယာ, သိယာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) ပန ပစုရတာဘာဝတော တံ အနာမသိတွာ ‘‘တထာ ကာမာဝစရဒေဝလောကေပီ’’တိ
(အနုဋီ၊၂၊၁၂၇။)ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေဝလောကေ အနိဋ္ဌံ နာမ ပရိကပ္ပနဝသေန, သဘာဝတော ပန တတ္ထုပ္ပန္နံ ဣဋ္ဌမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။
‘‘ဧကူနတိံသစေတနာဘေဒမ္ပီ’’တိ ဣမိနာ ဥဒ္ဓစ္စစေတနာယပိ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိတံ အနုဇာနာတိ, အဋ္ဌကထာအဓိပ္ပါယဝသေန ဝါ ဧဝမာဟ။ ပဉ္စဒသန္နံ အဟေတုကဝိပါကဝိညာဏာနံ ပဉ္စဋ္ဌာနာနိ ဒွေ အပနေတွာ အဝသေသာနံ တေရသန္နံ။ ဒွေ ဒွေ စက္ခုသောတသမ္ပဋိစ္ဆနဝိညာဏာနိ, တီဏိ သန္တီရဏာနီတိ နဝန္နံ။ ဧကဒေသပစ္စယဘာဝေနာတိ ဧကဒေသဿ ဝီသတိစေတနာဘေဒဿ ကာမာဝစရစိတ္တသင်္ခါရဿ ပစ္စယဘာဝေန ဧကူနတိံသစေတနာဘေဒေါ သမုဒါယော ဝုတ္တော။ သွေဝါတိ အဝယဝဂတေနာပိ ဝိသေသေန သမုဒါယော ဝေါဟရီယတိ ယထာ ‘‘အလင်္ကတော ရာဇကုမာရော’’တိ။
ယတ္ထာတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ကာမာဝစရသုဂတိယံ တာဝ ဌိတဿာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) ပဋိသန္ဓိယံ ပဝတ္တိယဉ္စ ဝိပါကဿ ဝိတ္ထာရပ္ပကာသနံ ကတံ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမီတိ ဝေဟပ္ဖလဘူမိံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အသညာရုပ္ပဝဇ္ဇာ’’တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ဟိ ဘာဝနာဝိသေသပ္ပဝတ္တံ အသညဘူမိံ အာရုပ္ပဘူမိဉ္စ နိပ္ဖါဒေတိ, စတုက္ကနယဝသေန ဝါ သံဝဏ္ဏနာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဋ္ဌ မဟာဝိပါကာ, ပရိတ္တဝိပါကေသု ပစ္ဆိမော, ပဉ္စ ရူပါဝစရဝိပါကာတိ ဧဝံ စုဒ္ဒသန္နံ။ သတ္တန္နန္တိ သေသာနံ ပရိတ္တဝိပါကာနံယေဝ သတ္တန္နံ။
ဘဝါဒယောတိ ဘဝယောနိဂတိသတ္တာဝါသေ။ တိဏ္ဏံ ဝိညာဏာနန္တိ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ အာရုပ္ပဝိပါကဝိညာဏာနံ။ တီသူတိ ပဉ္စမာဒီသု တီသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ကာမဘဝေ ပန ဒုဂ္ဂတိယံ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ပရိတ္တဝိပါကဝိညာဏာနံ တထေဝ ပစ္စယော ပဝတ္တေ, နော ပဋိသန္ဓိယ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) ဝုတ္တနယေနေဝ။
ဝိညာဏပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နာမရူပပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၈။ ယဒိပိ သုတ္တန္တေ အဘိဓမ္မေ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒနိဒ္ဒေသေ ရူပပဒဿ ဒေသနာဘေဒေါ နတ္ထိ, အဘိဓမ္မေ ပန ‘‘သဗ္ဗံ ရူပံ န ဟေတူ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၅၈၄)
(အနုဋီ၊၂၊၁၂၈။)သုတ္တန္တတော တဿ ဒေသနာဘေဒေါ အတ္ထေဝါတိ အာဟ ‘‘သုတ္တန္တာ…ပေ… ဘေဒေါ’’တိ။ သင်္ချေယျေသု ပရိစ္ဆေဒတော ဂဟိတေသု အတ္ထသိဒ္ဓေါ တတ္ထ သင်္ချာပရိစ္ဆေဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ပန ဝုတ္တမေဝ ဟောတီ’’တိ။
ဩပပါတိကသတ္တေသူတိ ဝါ သာမညတော သဗ္ဗေ ဩပပါတိကာ ဝုတ္တာ။ တေသု ဗြဟ္မကာယိကာဒိဂ္ဂဟဏေန ရူပါဝစရာဝ ဝုတ္တာတိ တဒညေ သန္ဓာယ သေသဩပပါတိကာနန္တိ သေသဂ္ဂဟဏံ သာတ္ထကမေဝ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဒသကာ, ဩမတော အာဒိနာ သဟာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) ရူပမိဿကဝိညာဏေ ဝုတ္တနယေန။
‘‘ဒွေ သန္တတိသီသာနီ’’တိ အာရဗ္ဘ ယာဝ ‘‘သတ္တ သန္တတိသီသာနီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၈) ဧတ္တကံ အဋ္ဌကထာပါဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တကပရိယောသာန’’န္တိ။ ဧကေကစိတ္တက္ခဏေ တိက္ခတ္တုံ ရူပုပ္ပတ္တိံ အနနုဇာနန္တော အာဟ ‘‘ဣမိနာဓိပ္ပါယေနာ’’တိ။ စိတ္တဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေယေဝ သဗ္ဗံ ရူပံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဟိ အတ္တနော အဓိပ္ပါယော။
‘‘ရူပါဇနကကမ္မဇ’’န္တိ ဣဒံ ဘူတကထနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပဉ္စဝိညာဏာနံ အတံသဘာဝတာဘာဝါ။ ရူပါဇနကကမ္မဇန္တိ ဝါ စုတိစိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ ပန ‘‘ပဝတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာဝ နိဝတ္တိတံ။ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ စုတိစိတ္တံ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၆၃၆) အဋ္ဌသာလိနီဋီကာယံ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ပဉ္စဝိညာဏက္ခဏေ တပ္ပစ္စယာ ရူပုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စဝိညာဏပ္ပဝတ္တိကာလံ သန္ဓာယာ’’တိ။ တတ္ထာပိ အသဟဇာတဝိညာဏပစ္စယာ အတ္ထေဝ ရူပုပ္ပတ္တီတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယဉ္စာ’’တိ။ ဘဝင်္ဂါဒီတိ ဘဝင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏတဒါရမ္မဏာနိ။ အညေနာတိ ယထာဝုတ္တကမ္မဝိညာဏတော အညေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏေန။ ရူပမေဝ ဟိ ကုသလာကုသလကိရိယစိတ္တပ္ပဝတ္တိက္ခဏေ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န နာမံ ဘဝင်္ဂံ။ တံဇနကေနာတိ ဘဝင်္ဂါဒိဇနကေန။ ကမ္မဝိညာဏပ္ပစ္စယာ ဝိပါကစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာလေ ဝိပါကနာမဿ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပဿ စ ဝသေန။ သဟဇာတဝိညာဏပစ္စယာ ပန ဣတရစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာလေပိ ဝိပါကော ဝိပါကနာမဝသေန, စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဝသေန စ နာမရူပဿ သမ္ဘဝေါ ဒဿေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ရူပသဒ္ဒေန စ အတ္တနော ဧကဒေသေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သရူပါနံ ဧကဒေသော ဧကဝိဘတ္တိယ’’န္တိ (ပါဏိနီ ၁။၂။၆၄) သဒ္ဒလက္ခဏံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၂၉။)သန္ဓာယာဟ ‘‘သရူပါနံ ဧကဒေသော’’တိ။ ဣစ္ဆိတော ဟိ ဧကဒေသရူပါနမ္ပိ ဧကဒေသော ယထာ ‘‘နိဒဿိတဝိပက္ခေဟီ’’တိ။ နိဒဿိတော စ နိဒဿိတဝိပက္ခော စ နိဒဿိတဝိပက္ခောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ ‘‘ဌာန’’န္တိ ဣမိနာ သေသသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။ သရူပေန ဌပနဉှိ ဣဓ သေသနံ။
ယံ-တံ-သဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓတ္တာ အဝုတ္တမ္ပိ တတော-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အာဟ ‘‘တတော ယုတ္တမေဝ ဣဒန္တိ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိပါကဿ အဇနကံ ဝိပါကာဇနကံ, နိဿန္ဒဖလမတ္တဒါယကကမ္မံ, တံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ဝိပါကာဇနကကမ္မသမုဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဝတ္ထုကာယဝသေန ရူပတော ဒွေ သန္တတိသီသာနိ, တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၈) ဝုတ္တေန နယေန။ ဥဘယန္တိ နာမံ ရူပဉ္စ။
ကမ္မာရမ္မဏပဋိသန္ဓိအာဒိကာလေတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္မသနာဒိကာလသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တန္တိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ။
ယဒိပိ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ စိတ္တသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိဝစနတော (ဓ။ သ။ ၅၈၄) ရူပဿပိ ဝိညာဏပစ္စယတာ သုတ္တတော ဇာနိတဗ္ဗာ, ဝိညာဏသန္နိဿိတာ ဣဋ္ဌာနုဘဝနာဒယော တသ္မိံ သတိ သဗ္ဘာဝတော, အသတိ စ အဘာဝတော ယထာ သဒ္ဓေယျာဒိဝတ္ထုမှိ သဒ္ဓါဒယောတိ နာမဿပိ ယုတ္တိတော ဝိညာဏပစ္စယတာ သိဒ္ဓါ, အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သုတ္တတော နာမံ…ပေ… ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ယာဝဒေဝ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မမတ္တတာဝိဘာဝနမုခေန အဝိပရီတတော ပဝတ္တိနိဝတ္တိသန္ဒဿနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒေသနာ, တာဝဒေဝ စ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယသ္မာ ပန ပဝတ္တိနိဝတ္တိဝိဘာဝနတော သစ္စဒေသနာဝ ပစ္စယာကာရဒေသနာ, သစ္စဒေသနာ စ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ။ ယထာဟ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ မေ ဘိက္ခဝေ…ပေ… ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတ’’န္တိအာဒိ, တသ္မာ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ပဒဿ သစ္စဒေသနာဘာဝဒီပနေန ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘နာမရူပမတ္တတာဝစနေနေဝ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
နာမရူပပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၃၀။)သဠာယတနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၂၉။ ယထာသမ္ဘဝန္တိ သမ္ဘဝါနုရူပံ။ တေန စတုန္နံ တာဝ ဘူတာနံ သဟဇာတနိဿယအတ္ထိအဝိဂတဝသေန စက္ခာယတနာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ပစ္စယဘာဝေါ, ဝတ္ထူသု ပန ဟဒယဝတ္ထုနော ဆဋ္ဌာယတနဿ ပဋိသန္ဓိယံ သဟဇာတနိဿယအညမညဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန, ပဝတ္တိယံ ယသ္မာ အနန္တရစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နမေဝ ဝတ္ထု ဌိတိပ္ပတ္တိယာ ဗလဝဘာဝေန တဿ နိဿယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ, န သဟဇာတံ, တသ္မာ ပုရေဇာတနိဿယဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန။ ဣတရဝတ္ထူနံ ပဉ္စဝိညာဏသင်္ခါတဿ ဆဋ္ဌာယတနဿ ဣန္ဒြိယပစ္စယဝသေန စ, ဇီဝိတဿ ဣန္ဒြိယအတ္ထိအဝိဂတဝသေန ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧကပ္ပကာရေနေဝါတိ ယထာ စက္ခာဒီနံ မနာယတနဿ ပဋိနိယတဒဿနာဒိကိစ္စာနုဝိဓာနတော နိယတော ဧကပ္ပကာရေနေဝ ပစ္စယဘာဝေါ, န ဧဝံ ရူပါယတနာဒီနံ, တေသံ ပန ရူပါရမ္မဏာဒိနာ ပကာရန္တရေန တဿ ပစ္စယဘာဝေါတိ ‘‘အနိယမတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘နိယမတော’’တိ ပဒံ ‘‘သသန္တတိပရိယာပန္န’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတွာ အတ္ထံ ဝဒန္တိ ‘‘ဧကန္တေန သသန္တတိပရိယာပန္န’’န္တိ။
‘‘ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ မနာယတနဉ္စ ဆဋ္ဌာယတန’’န္တိ ဣမိနာ ဝိဂ္ဂဟေန အတ္ထတော, ဣတရေဟိ ဒွီဟိ သဒ္ဒတောပိ အတ္ထတောပိ သရူပတံ ဒဿေတိ။ ‘‘စက္ခာဒီဟိ သဟ ‘သဠာယတန’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တနယေန ဧကသေသံ ကတွာ မနာယတနံ စက္ခာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘သဠာယတန’’န္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ။ ယထာဝုတ္တောတိ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ မနာယတနဉ္စာ’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ ဝုတ္တပ္ပကာရော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ နာမရူပသဒ္ဒေန သဠာယတနသဒ္ဒေန စ သဒ္ဒသရူပတာသု, အတ္ထသရူပတာသု ဝါ။ ယဒိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဝိပါကဆဋ္ဌာယတနမေဝ အဓိပ္ပေတံ, အထ ကသ္မာ ‘‘ဣတရံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝိပါကဉှိ တတ္ထ ဣတရန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပစ္စယနယေ ပနာ’’တိအာဒိ။
သဟဇာတာဒီသု ဟေတုအာဟာရိန္ဒြိယပစ္စယေ ပက္ခိပိတွာ ဒသဓာ, တတော ဧကံ အပနေတွာ နဝဓာ, တတော ဧကံ အပနေတွာ အဋ္ဌဓာ ပစ္စယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတ္ထ သာဓာရဏဝသေန အဝကံသော, ဟေတုအာဒိအသာဓာရဏဝသေန ဥက္ကံသောတိ ဈာနာဒီနမ္ပိ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
(အနုဋီ၊၂၊၁၃၁။)ပဋိသန္ဓိယံ အရူပဓမ္မာ ကမ္မဇရူပဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ‘‘ပဝတ္တေ’’တိ ဝိသေသေတိ။ ‘‘ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တာဒယော ဧဝါ’’တိ နိယမေန သဟဇာတပုရေဇာတဝိပ္ပယုတ္တာဒယော နိဝတ္တေတိ။
‘‘အဝသေသမနာယတနဿာ’’တိ အဝသေသဂ္ဂဟဏမ္ပိ ပကရဏတော ဝိသိဋ္ဌဝိသယမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓဘဝေ’’တိအာဒိမာဟ, ယတော အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝတ္ထုရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗောတိ နာမရူပဿ ပဋိသန္ဓိယံ သဟဇာတအညမညနိဿယအတ္ထိအဝိဂတာဒိပစ္စယဘာဝေါ သဟဇာတာဒိသာဓာရဏပစ္စယဘာဝေါ, သမ္ပယုတ္တဝိပါကဟေတုအာဟာရိန္ဒြိယာဒိပစ္စယဘာဝေါ သမ္ပယုတ္တာဒိအသာဓာရဏပစ္စယဘာဝေါ နာမဿ, ရူပဿ ပန ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။
သဠာယတနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဖဿပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၀။ တဒဘေဒဝသေနာတိ တဿ ဖဿဿ အဘေဒဝသေန, ဖဿဘာဝသာမညေနာတိ အတ္ထော။ န ယုတ္တံ ဧကဿေဝ ဝစနံ။ အညဿာပီတိ ယထာဝုတ္တတော အညဿာပိ။ သဗ္ဗာယတနတော ဟိ ဧကဿ ဖဿဿ အသမ္ဘဝစောဒနာယံ တပ္ပသင်္ဂေန ဧကာယတနတော အနေကဿာပိ သမ္ဘဝေါ နတ္ထီတိ စောဒနာ ‘‘ဤဒိသီ ဓမ္မတာ နတ္ထီ’’တိ ဉာပနတ္ထာတိ ဒဿေတိ ‘‘အညဿာပီ’’တိအာဒိနာ။ နိဒဿနဝသေနာတိ ဥဒါဟရဏဒဿနဝသေန။ ဧကဖဿဿ သမ္ဘဝတောတိ ကာရဏာပဒေသော။ ဧကဖဿသမ္ဘဝဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ ပရိဟာရံ ဒဿေန္တောတိ ယောဇနာ။ သေသေသူတိ ဧကန္တိအာဒီသု။ နဝဓာ ပစ္စယတ္တေ ဧကံ ဝိပါကမနာယတနံ ဝိဘာဝယေ။ တထာ စာတိ အာရမ္မဏပုရေဇာတအတ္ထိအဝိဂတဝသေန။ ယွာယံ ပစ္စယဘာဝေါ ယာဒိသာနံ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာနိ…ပေ… သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ အတီတာနာဂတကာလဝိမုတ္တာနမ္ပိ အာရမ္မဏမတ္တတာယ သမ္ဘဝတော အာဟ ‘‘အာရမ္မဏ…ပေ… သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ တန္တိ ရူပါယတနာဒိံ။
ဖဿပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၃၂။)ဝေဒနာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၁။ အနန္တရာဒီဟီတိ အနန္တရသမနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတပစ္စယေဟိ။ ဥပနိဿယေတိ အနန္တရူပနိဿယေ။ အနန္တရသမနန္တရပစ္စယာ ဟိ အနန္တရတာဝသေနေဝ အနန္တရူပနိဿယေ အန္တောဂဓာ။ နတ္ထိဝိဂတပစ္စယာ ပန အနန္တရသမနန္တရပစ္စယဓမ္မာနံယေဝ တထာဘာဝတော တဒန္တောဂဓာ။ တဿာတိ ဥပနိဿယဿ။
သဗ္ဗဿာတိ ဝိပါကဿ, အဝိပါကဿ စ။ ပဋိသန္ဓိဘဝင်္ဂစုတိစိတ္တသမ္ပယုတ္တာယ ဟိ ဝေဒနာယ သဟဇာတမနောသမ္ဖဿော ဝုတ္တနယေန အဋ္ဌဓာ ပစ္စယော ဟောတိ။ အနန္တရော အနန္တရာဒိနာ, အနာနန္တရော ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။ သမ္ဘဝဒဿနဉ္စေတံ, န တာသံ မနောဒွါရိကဘာဝဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဝေဒနာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
တဏှာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၂။ ယထာ စ ရသာယနဇာနိ ဩဇာဇီဝိတာနိ, ဧဝံ တံနိမိတ္တံ သုခံ, တဒပနေယျံ ဇရာဒိဒုက္ခဉ္စ ဓမ္မာရမ္မဏဘာဝေန ယောဇေတဗ္ဗံ။
ကမ္မဖလာဘိပတ္ထနာဝသေန သတ္တာ ကမ္မာနိပိ အာယူဟန္တီတိ သာတိသယံ တဏှာယ ဝိပါကဝေဒနာ ဥပနိဿယော, န တထာ ဣတရာတိ အာဟ ‘‘ဝိပါကာ ဝိသေသေန…ပေ… အဝိသေသေန ဣတရာ စာ’’တိ။ ဣတရာတိ အဝိပါကာတိ အတ္ထော။ ‘‘သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ ဣဒံ ဣဋ္ဌသဘာဝံယေဝ ဥပေက္ခံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န အနိဋ္ဌသဘာဝံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပေက္ခာ ပနာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗဿာတိ အဝီတရာဂဿ ဝီတရာဂဿ စ ဝေဒနာဝတော ပုဂ္ဂလဿ။
ဝေဒနာပစ္စယာ ဧဝါတိ အယံ နိယမော နိယမန္တရနိဝတ္တနပရောတိ နာဿ ပစ္စယန္တရနိဝတ္တနတ္ထတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတေန ပစ္စယုပ္ပန္နန္တရပဋိက္ခေပေါပိ နိဝတ္တိတော ဟောတိ။
တဏှာပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၃၃။)ဥပါဒါနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၃။ ပုရိမဒိဋ္ဌိန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁) ပဂေဝ အဘိနိဝိဋ္ဌံ သဿတဂါဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တဂ္ဂဟဏံ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ဥပါဒိယမာနန္တိ ဂဏှန္တံ။ လောကောတိ ဝါ ဂဟဏန္တိ ယံ ‘‘လောကော သဿတော’’တိ ဂဟဏံ, သာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌုပါဒါနဘူတ’’န္တိ။ ‘‘ဓမ္မသင်္ခေပ…ပေ… ဒိဋ္ဌိမတ္တမေဝါ’’တိ ဣဒံ ဗျဝဟိတာနံ ပဒါနံ သမ္ဗန္ဓဒဿနံ။ တတ္ထ သင်္ခေပတော တဏှာဒဠှတ္တံ, သင်္ခေပတော ဒိဋ္ဌိမတ္တမေဝ စတ္တာရိ ဥပါဒါနာနီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရတောတိ သမုဒါယဘူတတော ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရတော တဒဝယဝဘူတံ သင်္ခေပံ ဝိတ္ထာရဉ္စ နိဒ္ဓါရေတိ။
သဿတဂါဟပုဗ္ဗင်္ဂမော, ဥစ္ဆေဒဂါဟပုဗ္ဗင်္ဂမော စ အတ္တဂါဟောတိ ယောဇနာ။ တေသန္တိ ယထာဝုတ္တသဿတုစ္ဆေဒဂါဟာနံ မူလဘာဝေန ဝိဓာယကတ္တာ သာမိဘူတော။ အာဒိနာ ဝါတိ ‘‘ပဌမံ အတ္တဝါဒုပါဒါန’’န္တိအာဒိနာ ဝါ ဝါကျေန။
ယေန ဘဝဿာဒေန ဂဓိတစိတ္တော ဘဝနိဗ္ဗတ္တကံ ကမ္မံ ကတွာ ဥပပန္နော, သာ ဘဝနိကန္တိ သန္တာနေ စိရာနုဗန္ဓာ အဘိဏှုပ္ပတ္တိကာ ဥပပန္နမတ္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ယဒိပိ…ပေ… ပဝတ္တိတဗ္ဗတ္တာ’’တိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈတ္တာ ဘဝရာဂဿပိ ကာမုပါဒါနဘာဝေါ အတ္ထေဝါတိ အာဟ ‘‘တဏှာဒဠှတ္တံ န ဟောတီတိ မညမာနော’’တိ။ ဘဝရာဂေါပိ ဟိ သဝိသယေ ဒဠှံ ပဝတ္တတီတိ။ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ကာမုပါဒါနန္တိ ဧတ္ထာပိ တဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈတာ ဝုတ္တာတိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတာ န အာရမ္မဏဘူတာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာတိ ခန္ဓာနံ အာလယဘာဝေန။ အာရမ္မဏာနန္တရပကတူပနိဿယာတိ အာရမ္မဏူပနိဿယအနန္တရူပနိဿယပကတူပနိဿယာ။ အနန္တရပစ္စယာဒီနန္တိ အနန္တရသမနန္တရအာရမ္မဏပစ္စယာဒီနံ။
ဥပါဒါနပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၃၄။)ဘဝပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၄။ ‘‘ဘဝတီ’’တိ ဣဒံ ဥပပတ္တိဘဝနိဗ္ဗစနံ။ ဒွယဿာတိ ကမ္မုပပတ္တိဘဝဒွယဿ။ နိပ္ဖါဒနဖလံ ဖလဿ ဥပ္ပါဒနသမတ္ထတာ။ နိဗ္ဗတ္တနံ နိပ္ဖါဒနံ။
‘‘ဘဂဝံမူလကာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၃၊ ၉။၁၊ ၁၀။၅၈၊ ၁၁။၁၉) ဝိယ ‘‘သညာဝံဘဝေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အတ္ထိ-အတ္ထေ ဝါ ဝံ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘သညာဘဝေါ’’တိ။ တဿ ဝါ အတ္ထေတိ တဿ ဝန္တုသဒ္ဒဿ အတ္ထေ, အတ္ထိ-အတ္ထေတိ အတ္ထော။ အကာရံ ကတွာတိ ယထာ ‘‘ပီတိသုခံ အဿ အတ္ထီ’’တိ အတ္ထေ အကာရံ ကတွာ ဥပ္ပါဒေတွာ ဈာနံ ပီတိသုခန္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ သညာ အဿ အတ္ထီတိ သညော, ဘဝေါ, သောဝ သညဘဝေါ။ ဧကသ္မိန္တိ ရူပက္ခန္ဓေ ဧဝ။ ပဝတ္တတ္တာတိ ပဝတ္တကပဝတ္တနဋ္ဌာနာနံ အဘေဒေပိ ဥပစာရဝသေန ဘိန္နံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေတိ။
ကမ္မသင်္ခါတတန္တိ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ, ကမ္မကောဋ္ဌာသတံ ဝါ။ ‘‘စေတနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၆။၆၃) သုတ္တေပိ စေတနာယ ကမ္မဘာဝေါ အာဂတောဝ။ နိပ္ပရိယာယေန ပန စေတနာဝ ကမ္မဘဝေါတိ ဝုတ္တမတ္ထံ အဘိဓမ္မပါဠိယာဝ သာဓေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမာယ ဟိ ဝေဒနာသညာဝိညာဏက္ခန္ဓေဟိ, မနာယတနမနောဝိညာဏဓာတူဟိ, သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာယတနဓမ္မဓာတုဧကဒေသေန စ ကမ္မဘဝဿ သမ္ပယုတ္တတံ ဝဒန္တိယာ ဓာတုကထာပါဠိယာ တဿ စေတနာဘာဝေါ ဒီပိတောတိ။
ဓမ္မဘေဒတောတိ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တဘာဝေန, ကုသလာကုသလာဗျာကတဘာဝေန စ ဓမ္မဝိဘာဂတော။ ‘‘ပုနဝစန’’န္တိ ဣမိနာဝ ပုနရုတ္တိဒေါသာပတ္တိ ပဋိညာတာတိ ပရဿ အာသင်္ကံ ဒဿေန္တော ‘‘သာတ္ထကမေဝိဒံ ပုနဝစနန္တိ ဧတံ န ယုတ္တန္တိ စေ’’တိ အာဟ။ ဘဝေကဒေသဘာဝေနာတိ ကမ္မဘဝဿ ဧကဒေသတ္တာ သင်္ခါရာနံ။ တေန ယေသံ ဓမ္မာနံ သမုဒါယော ဘဝေါ ဝုတ္တော, တဒေကဒေသာ သင်္ခါရာ, သမုဒါယေကဒေသာ စ အတ္ထတော ဘိန္နာ ဧဝါတိ ဝုတ္တမေဝေတန္တိ ဒဿေတိ။ ပုန ယထာဝုတ္တမေဝ ဘေဒံ မနသိ ကတွာ အတ္ထတော ပုနဝစနာဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ပရေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။
အန္တောဂဓေတိ ကာမဘဝါဒိအန္တောဂဓေ သညာဘဝါဒိကေ။ ကာမဘဝါဒိကေတိ ကာမရူပါရူပဘဝေ။
ဥပါဒါနဘေဒန္တိ ကာမုပါဒါနာဒိဥပါဒါနဝိသေသံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၃၅။)တေနာတိ သီလဗ္ဗတုပါဒါနေန။ ဝက္ခမာနေနာတိ ‘‘ဣဒံ သီလဗ္ဗတံ နာမာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၄) အဋ္ဌကထာယံ ဝက္ခမာနေန ပကာရေန။ ပုရာဏံ ဗြဟ္မဏ္ဍလိင်္ဂခန္ဒပုရာဏာဒိ။ ‘‘သေတဝဓယဇ္ဇံ အာရဘတေ ဘူတိကာမော’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၆၅၀) ပသုမာရဏဝိဓာနယုတ္တော ယညဝိဓိ ပသုဗန္ဓဝိဓိ။
အတ္တနော သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမာသမတ္တတ္တာ သီလဗ္ဗတုပါဒါနဿ အတ္တဝါဒုပါဒါနနိမိတ္တံ ဝုတ္တံ။
မဂ္ဂပစ္စယာ ဟောန္တိ မိစ္ဆာနိယျာနသဘာဝတ္တာ။ အနန္တရဿ ပန ကာမကမ္မဘဝဿ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနပစ္စယေဟိ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယဘာဝေါ ပါကဋောယေဝါတိ န ဝုတ္တော။
ဘဝပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဇာတိဇရာမရဏာဒိပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၃၅။ ဥပပတ္တိဘဝုပ္ပတ္တီတိ ဥပပတ္တိဘဝေ, ဥပပတ္တိဘဝဘာဝေန ဝါ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓာနံ ဥပ္ပတ္တိ။ ဇာယမာနဿ ခန္ဓဿ။ ဇာတိ နိဗ္ဗတ္တိဝိကာရော။ ဥပပတ္တိဘဝေါပိ ဇာတိယာ ပစ္စယော။ ကသ္မာ? ဥပပတ္တိဘဝေ အသတိ ဇာတိယာ အဘာဝါတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဇာယမာနရူပပဒဋ္ဌာနတာ’’တိအာဒိနာပိ တဿ ဇာတိယာ ပစ္စယဘာဝံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။
သတိပိ သုက္ကသောဏိတာဒိကေ ပိတုဂတဝိသေသာဒိကာရဏေ ဗာဟိရေ ပစ္စယေ တဿ ပန အနိယတတ္တာ, ဟီနပဏီတာဒိဝိသေသဿ စ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တ…ပေ… အဘာဝါ’’တိ။
ဇာတိဇရာမရဏာဒိပဒနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဘဝစက္ကကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၂။ သမ္ဗန္ဓံ ဣတံ ဂတန္တိ သမိတံ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ဂတ’’န္တိ။
ဘဝစ္ဆန္ဒော ဘဝရာဂေါ။ တဿာရုပ္ပကထာသဝနန္တိ တဿ ဗာလဘာဝဿ အယုတ္တကာရိတာယ အနုစ္ဆဝိကကထာသဝနံ။ ဧတေန ပရူပဝါဒဟေတုကာဒိဒုက္ခံ ဒဿေတိ, ‘‘ကမ္မကာရဏာဒဿန’’န္တိ ဣမိနာ ဒဏ္ဍဟေတုကံ, ဣတရေန
(အနုဋီ၊၂၊၁၃၆။)ဒုဂ္ဂတိနိဗ္ဗတ္တိဟေတုကံ။ ဂမေန္တီတိ ဉာပေန္တိ။ ဖလေနာပိ ဟိ အဗျဘိစာရိနာ ဟေတု ဉာယတိ, ဝုဋ္ဌိနိမိတ္တေန ဝိယ မဟောဃေန ဥပရိဒေသေ ဝုဋ္ဌိနိပါတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗောဓေန္တီ’’တိ။
ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော မတ္တသဒ္ဒေါ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၆) ဝိယ။ အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇာ ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပတ္တိအရဟတာယ သမီပေယေဝါတိ အာဟ ‘‘သန္နိဟိတဘာဝကရဏေနာ’’တိ။ ဝေဒေတီတိ ဝေဒယတိ။ တဿ အတ္ထဝစနံ အနုဘဝတီတိ။ ဝေဒံ ဝါ ဉာဏံ ကရောတိ ဥပ္ပါဒေတီတိ ဝေဒေတိ။ တဿ အတ္ထဝစနံ ဇာနာတီတိ။ ဝေဒိယတီတိ ပန ကမ္မကတ္တုကမ္မာနံ ဝသေန နိဒ္ဒေသောတိ တဿပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဇာနာတိ, ဉာယတိ စာ’’တိ အာဟ။ စ-သဒ္ဒတ္ထောတိ သမုစ္စယတ္ထော, ဗြဟ္မာဒိနာ စ ကာရကေန, အတ္တနာ စ ဝေဒကေန ရဟိတန္တိ အတ္ထော။ စ-သဒ္ဒတ္ထသမာသန္တိ ဒွန္ဒသမာသမာဟ။
စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝါ သုညတန္တိ ဓုဝဘာဝါဒိသုညတံ, အတ္တာဒိသုညတဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
ပုဗ္ဗန္တတောတိ အတီတကောဋ္ဌာသတော။ ဝေဒနာဝသာနမ္ပိ ဘဝစက္ကံ ပရိပုဏ္ဏမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝေဒနာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာဂဟဏေန ဝါ တဏှုပါဒါနာနိ, သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန ဘဝေါ, ဝိညာဏာဒိဂ္ဂဟဏေန ဇာတိဇရာမရဏာနိ သောကာဒယော စ ဂဟိတာတိ ဧဝမ္ပိ ဝေဒနာဝသာနံ ဘဝစက္ကန္တိ ယုတ္တမေဝေတံ။ တဏှာမူလကေ စာတိ တဏှုပါဒါနဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဒွိန္နံ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ဒွိန္နန္တိ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ ဥဘိန္နံ ဟေတုဖလဝဇ္ဇာနံ။ ဝိပရီတာဘိနိဝေသံ ကရောန္တီတိ နိမိတ္တံ ကတ္တုဥပစာရေန ဝဒတိ။ အနုပစ္ဆေဒမေဝ ပကာသေတီတိ ယောဇနာ။
ဟေတုဖလသန္ဓိ, ဖလဟေတုသန္ဓိ, ပုနပိ ဟေတုဖလသန္ဓီတိ ဧဝံ ဟေတုအာဒိပုဗ္ဗကာ ဟေတုဖလဟေတုပုဗ္ဗကာ။ ဟေတုဖလဟေတုဖလဝသေနာတိ အဝိဇ္ဇာဒိဟေတု, ဝိညာဏာဒိဖလ, တဏှာဒိဟေတု, ဇာတိဖလဝသေန။ ဥပသဂ္ဂဝိသေသေန အတ္ထဝိသေသော ဟောတီတိ ‘‘အာကိရီယန္တီ’’တိ ပဒဿ ပကာသီယန္တီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ကိလေသကမ္မဝိပါကာတိ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ဝေဒနာပရိယောသာနေ ဝဒတိ။ ဝိပါကကိလေသကမ္မေဟီတိ ဝိညာဏာဒီဟိ ဘဝပရိယောသာနေဟိ။ ပုန ကမ္မဿ ဝိပါကသမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တနယတ္တာ န ဂဟိတော။
(အနုဋီ၊၂၊၁၃၇။)‘‘ဝဋ္ဋာနီ’’တိ စ ဣဒံ ‘‘တီဏိ ဝဋ္ဋာနီ’’တိ ဝိဂ္ဂဟဝသေန လဗ္ဘမာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။
‘‘ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၂) အဋ္ဌကထာယ အာဂတတ္တာ အာသန္နပစ္စက္ခတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ။ ဝိဘင်္ဂပါဠိယာ ဝသေန ဒဿိတံ, တသ္မာ န အဋ္ဌကထာယ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော ယထာပါဌံ အတ္ထဿ ပကာသိတတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ စေတနာသမ္ပယုတ္တာနဉ္စ စေတနာယ စ သင်္ခါရဘာဝေန ကမ္မဘဝဘာဝေန စ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ ပါဠိဒွယာဓိပ္ပါယဝိဝရဏဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘဝဿာတိ ဥပပတ္တိဘဝဿ။ ‘‘ဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တာ စေတနာသမ္ပယုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂဟဏန္တိ နိကာမနဝသေန အာရမ္မဏဿ ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘ကာမုပါဒါနံ ကိစ္စေနာဟာ’’တိ။ ဣတရာနိ ကိစ္စေနာဟာတိ ယောဇနာ။ တီသု အတ္ထဝိကပ္ပေသူတိ ‘‘တံ ကမ္မံ ကရောတော ပုရိမာ စေတနာယော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေသု တီသု အာယူဟနစေတနာနံ အတ္ထဝိကပ္ပေသု။ နနု စ တတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ အာယူဟနဿ အဝသာနေ စေတနာ န ဝုတ္တာတိ? ယဒိပိ သရူပတော န ဝုတ္တာ, ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာ’’တိ ပန သဒ္ဒတော ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တဿ အာယူဟနဿ အပ္ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တာ အဝသာနေ ပစ္ဆတော ဝုတ္တာ ဝိယ ဟောတီတိ ဣမံ ပရိယာယံ သန္ဓာယ ‘‘တီသုပိ…ပေ… အဝသာနေ’’တိ ဝုတ္တံ။
နိပ္ပရိယာယေန ပန ယေသု အာယူဟနဿ အဝသာနေ စေတနာ ဝုတ္တာ, တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီသု…ပေ… အာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဝုတ္တေ အာယူဟနသင်္ခါရေ တံသမ္ပယုတ္တာတိ အာဟာတိ ယောဇနာ။ ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတန္တိ သင်္ခါရပစ္စယံ။ တေန ‘‘ကမ္မကရဏကာလေ’’တိ ဧတ္ထ ကမ္မ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗဿပိ သင်္ခါရဿ ဂဟိတတံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ကမ္မသမ္ပယုတ္တမေဝါ’’တိ။
ကမ္မာနေဝါတိ ကမ္မာနိယေဝ။ ဝိပါကဓမ္မတာယ ကမ္မသရိက္ခကာ။ သဟဇာတကောဋိယာ, ဥပနိဿယကောဋိယာ စ တဿ ကမ္မဿ ဥပကာရကာတိ တဒုပကာရကာ။ သံခိပ္ပန္တီတိ သံခိပီယန္တိ သံယူဟီယန္တိ။ ‘‘သံခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထာ’’တိ အဓိကရဏသာဓနဝသေန သင်္ခေပသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ပုန ကမ္မသာဓနဝသေန ဝတ္တုံ ‘‘သံခိပီယတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၃၈။)တတ္ထာပီတိ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တကမ္မသမ္ဘာရေပိ။ ဂမနဓမ္မန္တိ ဘင်္ဂုပဂမနဓမ္မံ။ တေန ဣတ္တရန္တိ ဘင်္ဂပရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာတိ ဝိနဿနဓမ္မတာဒီပကေန ဣတ္တရသဒ္ဒေန။ နိဿာရတံ အတ္တသာရာဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ‘‘ဣတ္တရ’’န္တိအာဒိနာ အနိစ္စံ စလံ ဣတ္တရံ အဒ္ဓုဝန္တိ စတုန္နံ ပဒါနံ အတ္ထဝိသေသဝါစိတံ ဒဿေတိ။ ဌာနသောတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နာမ ပစ္စယော။ အညမ္ပီတိ အညတ္ထ ဝုတ္တံ။ တဿ တဿ ဖလဿ။ ဓမ္မမတ္တသမ္ဘဝေ သတိ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒေ သတီတိ ယောဇနာ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သမုစ္စယတ္ထေ စ-သဒ္ဒေ သတိ။
သစ္စာနိယေဝ ပဘဝေါတိ သမာနာဓိကရဏပက္ခံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သစ္စပ္ပဘဝတောတိ သစ္စတော’’တိ။ ‘‘ယဿ ပဟာနတ္ထံ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ ဧဝံဘူတံ အရိယသစ္စံ ဝိသေသံ အကတွာ။
တေဟိ သောကာဒီဟိ။ ‘‘သောကဒေါမနဿုပါယာသာ အဝိဇ္ဇာယ အဝိယောဂိနော’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သိဒ္ဓါယ အဝိဇ္ဇာယ။ အတ္တနောယေဝါတိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ အနပေက္ခိတွာ အတ္တနောယေဝ ပဝတ္တသင်္ခါတကိစ္စတော။
သောကာဒယောပိ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ‘‘သောကာဒယော ပစ္စယာယတ္တာ အဝသဝတ္တိနော’’တိ ဣဒံ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ…ပေ… သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ဧတေန ဝစနေန သိဒ္ဓံ, တသ္မာ တံ ‘‘အတ္တာ သောစတီ’’တိအာဒိဒဿနနိဝါရဏန္တိ အတ္ထော။
သတိ စ ပရိဂ္ဂဟေ ရဇ္ဇံ ဝိယ ဂတိယော အနေကာနတ္ထာနုဗန္ဓနာ, တာဟိ စ ဝိညာဏဿ ဥပဒ္ဒုတတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟိတံ…ပေ… ရဇ္ဇေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာဥပဋ္ဌိတာနိ ကမ္မာဒီနိ စုတိအာသန္နဇဝနေဟိ ပရိကပ္ပေတွာ ဝိယ ဂဟိတာနိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေနပိ ပရိကပ္ပိတာနိ ဝိယ ဟောန္တိ, တံ ပနဿ ပရိကပ္ပနံ အတ္ထတော အာရမ္မဏကရဏမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိ…ပေ… တော’’တိ။ သင်္ကပ္ပနံ ဝါ ပရိကပ္ပနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကေန ဝိတက္ကနတော’’တိ။ သသမ္ဘာရစက္ခုအာဒယော သဠာယတနဿ ပတိဋ္ဌာဝိသေသော။
ယဒါကာရာယ ဇာတိယာ ယဒါကာရံ ဇရာမရဏံ သမ္ဘဝတိ, သမ္ဘဝန္တဉ္စ ယထာနုပုဗ္ဗံ ပဝတ္တံ, သော အတ္ထော ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော,
(အနုဋီ၊၂၊၁၃၉။)သဟိတဿ သမုဒိတဿ ပုဂ္ဂလဿ ဇီရဏဘိဇ္ဇနာဝတ္ထာ ဓမ္မာ ဇရာမရဏာပဒေသေန ဝုတ္တာ, သာ စ နေသံ အဝတ္ထာ ဇာတိပုဗ္ဗိကာ, တေ စ သမုဒိတာ ဧဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဧဝံ ဇာတိတော ဇရာမရဏဿ သမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န န ဟောတိ ဟောတိယေဝ ဧကန္တေန ဇာတဿ ဇရာမရဏသမ္ဘဝတော, န စ ဇာတိံ ဝိနာ ဟောတိ အဇာတဿ တဒဘာဝတောတိ ဇရာမရဏဿ ဇာတိပစ္စယတံ အနွယဗျတိရေကေဟိ ဝိဘာဝေတိ ‘‘န ဇာတိတော’’တိအာဒိနာ။ ဣတ္ထန္တိ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏဿ နိဗ္ဗတ္တာကာရံ ဝဒတိ။
နိရောဓာ နိရောဓသင်္ခါတန္တိ ပစ္စယနိရောဓာ ပစ္စယုပ္ပန္နနိရောဓသင်္ခါတံ။ အနုလောမဒေသနာယ စ ဝေမဇ္ဈတော ပဋ္ဌာယာတိ ယောဇနာ။
အပုညာဘိသင်္ခါရေကဒေသော သရာဂေါ ရာဂေန သဟဇေကဋ္ဌောတိ ကတွာ။ သဗ္ဗောပိ အပုညာဘိသင်္ခါရော သရာဂေါ ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝတော။ ယသ္မာ ပန အကုသလဓမ္မော အကုသလဓမ္မဿ သဘာဂေါ, အနကုသလဓမ္မော ဝိသဘာဂေါ, ယထာရဟံ ပစ္စယော စ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘အပဋိပက္ခဘာဝတော, ရာဂပ္ပဝဍ္ဎကော’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘တဒေဝ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတီ’’တိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသသဗ္ဘာဝတော သံသရဏကိရိယာယပိ သဗျာပါရတာ ဝိညာဏဿ ဝုတ္တာ။ သဗျာပါရတာဘိနိဝေသဗလဝတာယ, သင်္ကန္တိအဘိနိဝေသဗလဝတာယာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘အသဟဝတ္တနတော, သဟဝတ္တနတော’’တိ ဧတေန အသဟဝုတ္တိ ဝိနိဗ္ဘောဂေါ, သဟဝုတ္တိ အဝိနိဗ္ဘောဂေါတိ ဒဿေတိ။
သဘာဝါဓိဂမနိမိတ္တတာ ဩဘာသနံ။ စက္ခာဒိသန္နိဿယေန ဟိ ပဉ္စဝိညာဏာနိ ရူပါဒိသဘာဝံ ဥပလဘန္တိ။ ဣတရေ ဖုသနသင်္ဂတိသန္နိပါတဋ္ဌာ။ ဆန္နန္တိ ဆန္နမ္ပိ သမ္ဖဿာနံ။
အာဒါနန္တိ ဥပသဒ္ဒေန ဝိနာပိ ဒဠှဂါဟော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အာဒါနဋ္ဌော စတုန္နမ္ပိ ဥပါဒါနာနံ သမာနော’’တိ။ ဂဟဏန္တိ နိကာမနဝသေန ဝိသယဿ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂဟဏဋ္ဌော ကာမုပါဒါနဿာ’’တိ။ ဣတရေသန္တိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီနံ။ တသ္မာတိ ဝိဘတ္တိယာ အလုတ္တဘာဝတော။ တေနာတိ ခိပနသဒ္ဒေန။ ဟာနိ ဝါ ခီဏဘာဝေါ ခယောတိ ‘‘ခယဋ္ဌော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နန္တိ ဇရာမရဏာနံ။ မရဏူပနယနရသတ္တာ ဝါ ဇရာယပိ မရဏဋ္ဌော ဧဝ ဒဿိတော။
(အနုဋီ၊၂၊၁၄၀။)နီယန္တိ ဂမေန္တီတိ နယာ, ဧကတ္တာဒယော။ ကေဟိ နီယန္တိ? အဝိဇ္ဇာဒိအတ္ထေဟီတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒီ’’တိအာဒိနာ။ သေန ဘာဝေနာတိ သကေန အဝိဇ္ဇာဒိဘာဝေန, တံ အမုဉ္စိတွာ ဧဝ။ န ဟိ အဝိဇ္ဇာဒိဝိနိမုတ္တံ ဧကတ္တံ နာမ ကိဉ္စိ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ။ သေန ဘာဝေနာတိ ဝါ သကေန ဧကတ္တာဒိဘာဝေန။ အဝိဇ္ဇာဒီသု ဝိညာယမာနော ဟေတုဖလဓမ္မာနံ ဧကသန္တတိပတိတာဒိသင်္ခါတော ဧကတ္တာဒိဘာဝေါ တေနေဝ သဘာဝေန ဉာယတိ, န အဝိဇ္ဇာဒိဘာဝေနာတိ။ တေ ဟိ နေတဗ္ဗာတိ တေသံ နယာ။ အတ္ထာ ဧဝ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒယော။ အနေကေပိ သမာနာ ဓမ္မာ ယေန သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေန ‘‘ဧက’’န္တိ ဉာယန္တိ ဝေါဟရီယန္တိ, သော တတ္ထ ကရဏဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ, တထာ ဣတရေပီတိ အာဟ ‘‘ဧကတ္တာဒီဟိ စ အတ္ထာ ‘ဧက’န္တိအာဒိနာ နီယန္တီ’’တိ။ တတ္ထ နီယန္တီတိ ဉာယန္တိ, ပညာပီယန္တိ စ။ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ ဓမ္မာနံ နိရောဓုပ္ပါဒနိရန္တရတာယ နာမကာယဿ, သမ္ဗန္ဓဝုတ္တိတာယ ရူပကာယဿ, ဥဘယဿ စ အညမညသန္နိဿိတတာယ ဒုဝိညေယျနာနတော ဧကီဘူတဿ ဝိယ ဃနဘာဝပ္ပဗန္ဓော ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓော သမ္မာ တာနောတိ သန္တာနော, တဿ အနုပစ္ဆေဒေါ တထာပဝတ္တိ ဧကတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သန္တာနာနုပစ္ဆေဒေါ ဧကတ္တ’’န္တိ။
သမ္ဗန္ဓရဟိတဿာတိ ဟေတုဖလဘာဝေန အညမညသမ္ဗန္ဓဘာဝရဟိတဿ။ သတ္တန္တရောတိ အညော သတ္တော။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိမုပါဒိယတီတိ ယထာနုရူပကာရဏတော ဖလပ္ပဝတ္တိံ အသမနုပဿန္တော နာနာသန္တာနေ ဝိယ အသမ္ဗန္ဓနာနတ္တဒဿနတော ဟေတုဘာဝရဟိတာနံ နိပ္ပယောဇနာနံ ပုရိမုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ နိရောဓေ ဟေတုနိယမာဘာဝတော ဧကန္တေန ဥပ္ပတ္တိ န ယုတ္တာ, တထာ သန္တာနေန ဥပ္ပတ္တိ, သဒိသဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိ, သမာနဇာတိဒေသပရိဏာမဝယရူပဗလသဏ္ဌာနာနံ ဥပ္ပတ္တိ န ယုတ္တာတိအာဒီနိ ဝိကပ္ပေန္တော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။
ကသ္မာ ဥပ္ပတ္တိ န သိယာတိ ဝါလိကာဟိ ဝိယ တိလေဟိပိ တေလဿ, ဥစ္ဆုတော ဝိယ ဂါဝိတောပိ ခီရဿ အညာဘာဝတော ကေန ကာရဏေန တေဟိ တေသံ ဥပ္ပတ္တိ န သိယာ, ဣတရေဟိ ဧဝ စ နေသံ ဥပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ။ တသ္မာတိ အညဿ အညတော ဥပ္ပတ္တိယံ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗသော ဥပ္ပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ, န စေတံ အတ္ထိ, တသ္မာ။ ယသ္မာ နိယတိဝါဒီ အနုရူပါ ဟေတုတော ဖလုပ္ပတ္တိံ န ဣစ္ဆတိ, သဘာဝသိဒ္ဓမေဝ စ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိံ ဣစ္ဆတိ, တသ္မာ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနေပိ ဟေတုမှီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဘာဝသိဒ္ဓါ ဧဝ ဟိ အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏိ
(အနုဋီ၊၂၊၁၄၁။)ဝိယ ကမလင်္ဃနရဟိတာ တထာ တထာ သရီရိန္ဒြိယသုခါဒိဘာဝပရိဏာမာယ နိယတိယာဝ ကာယာ သမာဂစ္ဆန္တိ, ယတော ဂတိဇာတိဗန္ဓာ, အပဝဂ္ဂေါ စ ဟောတီတိ နိယတိဝါဒေါ။ တေနာဟ ‘‘နိယတတာယ…ပေ… ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ နိယတိအတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။
ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ သုတ္တံ။ အာကုလမေဝ, အာကုလဘာဝေါ ဝါ အာကုလကံ။ ဇဋိတာတိ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပဝတ္တမာနေဟိ ကိလေသကမ္မဝိပါကေဟိ ဇာတဇဋာ။ နီဍန္တိ ကုလာဝကံ။ သံသာရန္တိ ဣဓ သမ္ပတ္တိဘဝပ္ပဗန္ဓမာဟ အပါယာဒိပဒေဟိ ဒုဂ္ဂတိပ္ပဗန္ဓဿ ဝုတ္တတ္တာ။
ဘဝစက္ကကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၃။ တံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ။ ဧကေကစိတ္တာဝရုဒ္ဓန္တိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဝိယ ဧကေကသ္မိံ စိတ္တေ အဝရုဒ္ဓံ အန္တောဂဓံ အကတွာ။ အသဟဇာတာနဉ္စ ‘‘အသဟဇာတာနံ, သဟဇာတာနဉ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဌမပဒေ ဧကသေသနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ အသဟဇာတာယေဝ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နာ ဒဿိတာ ဝိပါကဝိညာဏဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ, ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၂၅) စ ဧဝမာဒီသု အသဟဇာတာ, သဟဇာတာ စ။ ‘‘ဧကေကေန နယေနာ’’တိ ပုရာတနော ပါဌော, ဧတရဟိ ပန ‘‘ဧကေကေန စတုက္ကေန’’ ဣစ္စေဝ ဗဟူသု ပေါတ္ထကေသု ပါဌော။ နယစတုက္ကဝါရာတိ နယေသု စတုက္ကာနံ ဝါရာ, အဝိဇ္ဇာမူလကာဒီသု နဝသု နယေသု ပစ္စေကံ ပစ္စယစတုက္ကာဒီနံ စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ‘‘နာမပစ္စယာ ဆဋ္ဌာယတန’’န္တိအာဒိဝိသေသဘိန္နာ စတ္တာရော ဝါရာတိ အတ္ထော။ ဝဝတ္ထိတာတိ ယထာဝုတ္တဝိသေသေန အသံကိဏ္ဏာ။ စတုက္ကာနန္တိ ဝါရစတုက္ကာနံ ဝါရသောဠသကဿ နယဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
၁။ ပစ္စယစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
ပစ္စယသဟိတပစ္စယုပ္ပန္နာနိ အင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တာနိ, န ကေဝလံ ပစ္စယာ။ တသ္မာ ‘‘ဆဋ္ဌာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ ဧတ္ထ န ဆဋ္ဌာယတနဿ အင်္ဂတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၄၂။)တေန ဝုတ္တံ ‘‘န, တဿ အနင်္ဂတ္တာ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ပစ္စယသဟိတဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ အင်္ဂဘာဝတော။ တီသု ပကာရေသူတိ ‘‘ပဌမော သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၃) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တေသု တီသုပိ ပကာရေသု။ ပစ္စယဝိသေသာဒီတိ ဧတ္ထ နာမံ, ဆဋ္ဌာယတနဉ္စ ပစ္စယဝိသေသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယောနိဝိသေသော, အာယတနာနံ အပါရိပူရိပါရိပူရိဘဝဝိသေသော စ ဂဟိတော။ တေ ဟိ ဒုတိယဝါရာဒီနံ နာနတ္တကရာ။ အတ္ထဝိသေသေနာတိ ယဒိပိ အညတ္ထ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ သဠာယတနပစ္စယော ဝုတ္တော, တထာပိ သဟဇာတာဒိနာမသန္နိဿယေန ပဝတ္တနတော နာမမတ္တပစ္စယာပိ သော ဟောတီတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ နာနာနယဝိစိတ္တတာနုမိတဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဿ ဝိဘာဝနသင်္ခါတေန, အနဝသေသနာမပစ္စယဒဿနသင်္ခါတေန စ အတ္ထဝိသေသေန။ တထာ ဟိ ‘‘ယေဟိ, အာနန္ဒ, အာကာရေဟိ ယေဟိ လိင်္ဂေဟိ ယေဟိ နိမိတ္တေဟိ ယေဟိ ဥဒ္ဒေသေဟိ နာမကာယဿ ပညတ္တိ ဟောတိ, တေသု အာကာရေသု…ပေ… ဥဒ္ဒေသေသု အသတိ အပိ နု ခေါ ရူပကာယေ အဓိဝစနသမ္ဖဿော ပညာယေထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၁၄) ဖဿဿ နာမပစ္စယတာဝိဘာဝနဝသေန မဟာနိဒါနဒေသနာ ပဝတ္တာ။ တထာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ ဖဿောတိ ဣစ္စဿ ဝစနီယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၇) ‘‘နာမရူပပစ္စယာ’’တိ ဝဒန္တေန ‘‘နာမပစ္စယာ’’တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။
ဝါရစတုက္ကေ ‘‘သင်္ခါရော’’တိ ဝုတ္တံ, သောကာဒယော န ဝုတ္တာ, ပုရိမသ္မိံ ဝါရဒွယေ ရူပံ န ဝုတ္တံ, ဝါရတ္တယေ သဠာယတနံ န ဝုတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
သဗ္ဗ…ပေ… ရဏတောတိ သဗ္ဗဿ ဝိညာဏဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတသဗ္ဗဘဝသာဓာရဏတော, ဝိညာဏဿ ဝါ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတသဗ္ဗဘဝသာဓာရဏတော။ သမာနံ ဖလံ သမာနော ပစ္စယော သဟဇာတာဒိပစ္စယေဟိ ဥပကတ္တဗ္ဗတော, ဥပကာရကတော စ။ တဿ ဝိညာဏဿ။ ဝိညာဏာဟရဏန္တိ ဝိပါကဝိညာဏနိဗ္ဗတ္တနံ။ အဿ ဝိညာဏဿ။
ဂတိသူစကောတိ ဟိ-သဒ္ဒံ လောကေ ဂတိအတ္ထံ ဝဒန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိဂတ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိ-သဒ္ဒေါ ပဋိသေဓဒီပကောတိ ဒွေ ပဋိသေဓာ ပကတိံ ဉာပေန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတတာနိဝါရဏဝသေန ဂတိ ဧဝ ဟောတီ’’တိ။
တိဓာ စတုဓာ ပဉ္စဓာ ဝါတိ ဧတ္ထ သညာမနသိကာရာဒယော သဟဇာတနိဿယအတ္ထိပစ္စယဝသေန တိဓာ, ဖဿစေတနာဒယော တေသဉ္စေဝ
(အနုဋီ၊၂၊၁၄၃။)အာဟာရာဒီနဉ္စ ဝသေန စတုဓာ, ဝေဒနာဝိတက္ကာဒယော တေသဉ္စေဝ ဈာနိန္ဒြိယာဒီနဉ္စ ဝသေန ပဉ္စဓာ။ ယထာ သမာဓိ, ဧဝံ ဝီရိယမ္ပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ အဓိပတိန္ဒြိယမဂ္ဂပစ္စယေဟိ ဆဓာ ပစ္စယော ဟောတိ။
‘‘ဝစနဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ သဟဇာတပစ္စယံ ဓုရံ ကတွာ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ တေသံ အဓိပ္ပါယောတိ ဒဿေတိ။ အတ္ထောတိ ပစ္စယဓမ္မော။ ကတ္ထစီတိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝါရေ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ယထာသကေဟိ ပစ္စယော န န ဟောတိ။ ‘‘အတ္ထတော’’တိ စ ပါဌော။ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဝုတ္တဉ္စ တံ။ တသ္မာ သဟဇာတပစ္စယဝသေနေဝ ပဌမစတုက္ကော ဝုတ္တောတိ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န စ တံ န ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ဣမဿ စ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီတိအာဒိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စယဝစနမေဝါတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တပစ္စယဝစနမေဝ စ။ တေသန္တိ တေသံ အာစရိယာနံ။ အယောဇေတွာ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ ပန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သာမညေန…ပေ… သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဟဇာတသူစက’’န္တိအာဒိနာ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဝစနတော အသိဒ္ဓိမာဟ, ‘‘သဟဇာတတော’’တိအာဒိနာ ပန အတ္ထာပတ္တိတော။ အသမ္ဘဝေ ဟိ အညဿ အတ္ထတော သိဇ္ဈေယျ ဝစနတော ဝါ အတ္ထတော ဝါ အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနာတိ။
အညတ္ထာတိ အညသ္မိံ သုတ္တေ။ အတီတဒ္ဓံ နိဒ္ဓါရေတွာ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတေဟိ သဒ္ဓိံ အဒ္ဓတ္တယဒဿနတ္ထံ။ တံဒေသနာပရိဂ္ဂဟတ္ထန္တိ မဟာနိဒါနဒေသနာပရိဂ္ဂဟတ္ထံ။ သော စ ဥဘိန္နံ ဒေသနာနံ အညမညံ သံသန္ဒနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဧဝံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဘာသိတာ ဒေသနာ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတီတိ။
ဣမဿာတိ ဣမဿ တတိယဝါရဿ။
အပရာပေက္ခတာယ, အပရိကိလိဋ္ဌုပပတ္တိတာယ, အသုစိအမက္ခိတတာယ ကာမာဝစရဒေဝါနံ, သဗ္ဗေသဉ္စ ဗြဟ္မာနံ တထာ ဥပပဇ္ဇနတော စ ဩပပါတိကယောနိယာ ပဓာနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သင်္ဂဟနိဒဿနဝသေနာတိ ဩပပါတိကယောနိယာ ဧဝ သံသေဒဇယောနိယာ သင်္ဂဟဿ နိဒဿနဝသေန ဥဒါဟရဏဝသေန။ အာရမ္မဏပစ္စယဿာပိ ဖဿဿ သတိပိ ပဝတ္တိဟေတုဘာဝေ သော ပန သဟဇာတာဒိပစ္စယဘူတဿ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဆဋ္ဌာယတနဿ ဝိယ န သာတိသယောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာရမ္မဏပစ္စယော စေတ္ထ ပဝတ္တကော န ဟောတီ’’တိ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၄၄။)ကေသဉ္စီတိ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ။ ‘‘ပစ္ဆိမ…ပေ… သဒါ သမ္ဘဝတီ’’တိ ဣဒံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝိယ ဣတရယောနိကာနံ ကမေန အာယတနုပ္ပတ္တိ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ။ တထာ စာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဟုပ္ပတ္တိဒီပနတော’’တိ။
ပစ္စယစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဟေတုစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၄။ အဘာဝတောတိ ဘာဝါဘာဝတော။ ယဉှိ ဇာတိက္ခဏမတ္တေယေဝ ဘဝတိ, န တတော ပရံ, တံ ဇာတိယာ အဝိဂတပစ္စယော သိယာ အဝိဂတပစ္စယနိယမသဗ္ဘာဝတော။ ဘဝေါ ပန ယသ္မာ ဇာတိက္ခဏတော ပရမ္ပိ ဘဝတိ, တသ္မာ န သော တဿာ အဝိဂတပစ္စယော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တတော ဥဒ္ဓံ ဘာဝတောတိ အတ္ထော’’တိ။ ဘဝေတိ ဘဝပဒေ, ဘဝေ ဝါ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေ။ ဧသ နယော ဇာတိအာဒီသူတိ ဧတ္ထာပိ။ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိနာ ‘‘အဝိဂတပစ္စယဿ အဘာဝတော, နိယမာဘာဝတော စာ’’တိ ဝုတ္တာနံ ဟေတူနံ ဝုတ္တနယေန အဗျာပိဘာဝဝိဘာဝနေန အကာရဏတံ ဒဿေတိ အယာဝဘာဝိနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ, ပစ္စယဓမ္မဿ စ အဝိဂတပစ္စယဘာဝဒဿနတော။ သင်္ခါရက္ခန္ဓေတိအာဒိ မဂ္ဂသောဓနဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿ ပရိဟာရံ သယမေဝ ဝဒတိ။ သော ခဏော ဧတဿ အတ္ထီတိ တင်္ခဏိကော, န တင်္ခဏိကော အတင်္ခဏိကော, တဿ သဗ္ဘာဝါ, အယာဝဘာဝိကသဗ္ဘာဝါတိ အတ္ထော။ ယထာ ပန ဟေတူ ဟောန္တိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခတလက္ခဏာနံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
ဧဝန္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေ သတိ, ဧဝံ သန္တေတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဟိ…ပေ… အတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ ဇာတိအာဒီနံ အဝိဂတပစ္စယဝသေန ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေါ ဝိယ ပစ္စယဘာဝေါပိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အသဘာဝဓမ္မတ္တာ’’တိ။
ကထံ ပန အသဘာဝဓမ္မာနံ ဇာတိအာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နတာ, ပစ္စယတာ စာတိ အာဟ ‘‘ဇာယမာနာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ ဇာတိဇရာမရဏဿ။ ဝတ္တဗ္ဗပဒေသောတိ ‘‘ဌပေတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗပဒေသော။ ကော ပန သောတိ? ယထာဝုတ္တံ နာမံ, နာမရူပဉ္စ သင်္ခါရက္ခန္ဓေန ရူပက္ခန္ဓေန စ ဇရာမရဏာနံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၄၅။)သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘ယော ဘဝေါ ဇာတိယာ ပစ္စယော’’တိ ဧတေန ဘဝသင်္ဂဟိတာနိပိ ဇာတိအာဒီနိ ဇာတိယာ အပ္ပစ္စယတ္တာ ဧဝ ‘‘ဌပေတွာ’’တိ န ဝုတ္တာနီတိ ဒဿေတိ, ပစ္စယဘာဝါသင်္ကာ ဧဝ နေသံ တဿာ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနေဝ ဌပေတဗ္ဗဂဟေတဗ္ဗဝိသေသေ သတီတိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။
ဟေတုစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ အညမညစတုက္ကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၆။ ပစ္စယုပ္ပန္နဿာတိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝိနော။ ဝိသုံ ဌိတဿာတိ ဘဝေန အသင်္ဂဟိတဿ။ သပ္ပဒေသမေဝ ဂဟိတံ ဣဓ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ နိရုဠှတ္တာ စ။ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဌပေတွာ ပစ္စယဘူတံယေဝ နာမံ ဂဟိတံ, အဝိဂတပစ္စယနိယမာဘာဝေါ ဝိယ ဘဝေ ဥပါဒါနဿ အညမညပစ္စယနိယမာဘာဝေါတိ ယောဇနာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘သင်္ခတလက္ခဏာနံ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။
အညမညပစ္စယော ဝိယ အညမညပစ္စယောတိ အယမတ္ထော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အညမည…ပေ… အဓိပ္ပေတော သိယာ’’တိ အာဟ။ တထာ စ ဝဒန္တိ ‘‘အညမညဉ္စေတ္ထ န ပဋ္ဌာနေ အာဂတအညမညဝသေန ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ စက္ခာယတနုပစယာဒီနန္တိ ဥပရူပရိ စိတာနိ ဝိယ ဥပ္ပန္နစက္ခာယတနာဒီနိ, စက္ခာယတနာဒီနံ ဝါ ဥပတ္ထမ္ဘကာနိ စက္ခာယတနုပစယာဒီနိ။
အညမညစတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သင်္ခါရာဒိမူလကနယမာတိကာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၂၄၇။ ယဒိပိ သာမညတော ဂတဝိသေသော, တထာပိ သာမညဂ္ဂဟဏေန နယဂတော ဝိသေသော သရူပတော ဒဿိတော ဟောတီတိ ‘‘နာမပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝတွာပိ နာမဝိသေသာနံ တဿာ ပစ္စယဘာဝေါ ဒဿေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘နာမဝိသေသာနံ…ပေ… ဝုတ္တာ’’တိ။ ‘‘ယဒေဝ ပန နာမ’’န္တိအာဒိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, နနု နာမဂ္ဂဟဏေန အဂ္ဂဟိတောပိ ဇာတိအာဒိ ဘဝဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတောတိ ဒဿိတောဝါယမတ္ထောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဘဝဂ္ဂဟဏေန စာ’’တိအာဒိ။ ဣဓာပီတိ ‘‘ဘဝပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဣဓာပိ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၄၆။)န သိယာတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တံ န သိယာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သာမညစောဒိတံ ဝိသေသစောဒိတမေဝ န ဟောတိ, တသ္မာ။ သောတိ ဘဝေါ။ တေနာတိ သဘာဝါသဘာဝဓမ္မသင်္ဂဟဏေန။
ဥပါဒါနဿပိ ဘဝေကဒေသတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ…ပေ… အဂ္ဂဟိတေ’’တိ။ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဘဝသဒ္ဒေါ…ပေ… ဝုစ္စမာနော’’တိ။ ‘‘နာမပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဌပေတွာ ပစ္စယဿ ဂဟဏတော အဝိဇ္ဇာဝိနိမုတ္တာ ဧဝ စတ္တာရော ခန္ဓာ နာမသဒ္ဒေန ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘န နာမသဒ္ဒေါ နိရဝသေသဗောဓကော’’တိ။ န စေတ္ထ ဧကံသတော ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗံ။ ယေန ဘဝ-သဒ္ဒေါ နိရဝသေသဗောဓကော, န နာမ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဧဝံသဘာဝါ ဟိ ဧတာ နိရုတ္တိယော’’တိ။ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေနာတိ ဘဝသဒ္ဒေါ နိရဝသေသဗောဓကော ဥပါဒိန္နစတုက္ခန္ဓဝိသယတ္တာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန။ ဇာယမာနာဒိဓမ္မဝိကာရဘာဝတော ဇာယမာနာဒိက္ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓါ ဇာတိအာဒယော ဝုစ္စေယျုံ, န ပန ဇာတိအာဒိပဋိဗဒ္ဓါ ဇာယမာနာဒိက္ခန္ဓာတိ န ဧကစိတ္တက္ခဏေ ဇာတိအာဒီနံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝေါ သမ္ဘဝတီတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘ဇာယမာနာနံ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ နာနာစိတ္တက္ခဏေ ပန ဇာတိအာဒယော အဝိဇ္ဇာယ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောန္တီတိ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏေ’’တိ ဝိသေသိတံ။ တေနေဝါတိ အသမ္ဘဝေနေဝ။
မာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၄၈-၉။ တန္တိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ဣတရဿာတိ ကာမုပါဒါနဿ။ တဏှာဂဟဏေနာတိ ‘‘တဏှာပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ တဏှာဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ နာမဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ တဏှာ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘နာမေ ဝိယ ဝိသေသပစ္စယတ္တာဘာဝါ’’တိ။ ‘‘နာမပစ္စယာ ဆဋ္ဌာယတန’’န္တိ ဧတ္ထ ဟိ ကာမတဏှာပိ နာမေ သင်္ဂဟိတာတိ နာမဿ ယထာရဟံ ဆဋ္ဌာယတနဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အတ္ထိ တတ္ထ ဝိသေသပစ္စယတ္တံ, ဥပါဒါနဿ ပန ဘဝသင်္ဂဟောပိ အတ္ထီတိ ‘‘တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ ဧတေန ‘‘ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဧတဿ နတ္ထေဝ ဝိသေသောတိ ဝုတ္တံ ‘‘နာမေ ဝိယ ဝိသေသပစ္စယတ္တာဘာဝါ’’တိ။ တဏှာ ဧတိဿာ ပစ္စယောတိ တဏှာပစ္စယာ,
(အနုဋီ၊၂၊၁၄၇။)ဒိဋ္ဌိ။ ဘဝဿ ပစ္စယဘူတာတိ ဒုဝိဓဿပိ ဘဝဿ ကာရဏဘူတာ။ ဥဘယေနပိ ဥပါဒါနဿ ဘဝနိဒ္ဒေသေ ဌပေတဗ္ဗတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ပစ္စယော စ ဧကမေဝါတိ ‘‘တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပစ္စယုပ္ပန္နံ, ‘‘ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပစ္စယော စ ဧကော ဧဝတ္ထော, တသ္မာ ပစ္စယော ဝိသုံ ပစ္စယုပ္ပန္နတော ဘိန္နံ ကတွာ န ဝိဘတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၂။ ဥပတ္ထမ္ဘကသမုဋ္ဌာပနပစ္ဆာဇာတပစ္စယဝသေနာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကဿ စိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပဿ သမုဋ္ဌာပနဝသေန, ပစ္ဆာဇာတပစ္စယဝသေန စ။
֍ ဋ္ဌ ၂၅၄။ ပဉ္စန္နန္တိ စက္ခာယတနာဒီနံ ပဉ္စန္နံ။ သဟဇာတာဒိပစ္စယောတိ သဟဇာတနိဿယအတ္ထိအဝိဂတာဒိပစ္စယော။ ဝတ္ထုသင်္ခါတံ ရူပံ။ ပုရေဇာတာဒိပစ္စယောတိ ပုရေဇာတနိဿယဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယော။ ပစ္ဆာဇာတာဒိပစ္စယောတိ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယော။ ဆဋ္ဌဿ သဟဇာတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာဒယော ဂဟိတာ။
֍ ဋ္ဌ ၂၆၄။ ယဿာတိ ‘‘ယဿ စ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ယဿာ’’တိ ပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၂၈၀။ တဿာတိ ‘‘ဗလဝကိလေသဘူတာယ ဝိစိကိစ္ဆာယာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၀) ပဒဿ။ တေနာတိ ‘‘တဏှာဋ္ဌာနေ’’တိ ပဒေန။ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣမသ္မိံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိဘင်္ဂေ သုတ္တန္တဘာဇနီယာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
အကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကုသလာဗျာကတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၀၆။ သဗျာပါရာနီတိ သဥဿာဟာနိ, ဝိပါကဓမ္မာနီတိ အတ္ထော။ ပရိဟီနံ အဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ပရိဟီနာဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာ။
သန္ဓာယာတိ အဓိပ္ပါယံ ဝိဘာဝေန္တော ဝိယ ဝဒတိ, သရူပေနေဝ ပန ‘‘န စ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ နာမရူပံ န န လဗ္ဘတီတိ ယောဇနာ။
ကုသလာဗျာကတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၄၈။)အဝိဇ္ဇာမူလကကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၃၄။ ကုသလဖလေတိ ကုသလဝိပါကပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ဂဟိတတ္တာ တဿ သာဒုရသဝိသရုက္ခဗီဇသဒိသတာ ဝုတ္တာ။
ယဒိပိ ‘‘သင်္ခါရဟေတုက’’န္တိအာဒိနာ ယောဇနာ လဗ္ဘတိ, အဝိဂတစတုက္ကာဒီနိ ပန န လဗ္ဘန္တိ ယထာလာဘယောဇနာယ ဒဿိတတ္တာ။
အဝိဇ္ဇာမူလကကုသလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကုသလမူလကဝိပါကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၄၃။ ကမ္မံ ဝိယ ပစ္စယော ဟောတိ ဝိပါကဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိပါကဿ ကမ္မံ ပစ္စယော ဟောန္တံ သာတိသယံ ဟောတီတိ တဿ နိပ္ပရိယာယတာ, တံသမ္ပယုတ္တာနံ ပရိယာယတာ သိယာတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ပရိယာယေန ဥပနိဿယပစ္စယောတိ ဝုတ္တာနီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃), အကုသလော ဓမ္မော အဗျာကတဿ ဓမ္မဿ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃), ဝိပါကဓမ္မဓမ္မော နေဝဝိပါကနဝိပါကဓမ္မဓမ္မဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၃။၁၀၃) ပန ဝစနတော နိပ္ပရိယာယေန သဗ္ဗေပိ ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ ဝိပါကဿ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတီတိ အယမတ္ထော ဒိဿတိ။ ‘‘ကုသလမူလံ အကုသလမူလ’’န္တိ ဣမေသံ အနွာဒေသောပိ ပစ္စယသဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘ဧသာ’’တိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧသာတိ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။
‘‘မနသိကာရောပီ’’တိအာဒိနာ အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇာနမ္ပိ ကိရိယာယ ကုသလာကုသလမူလာနိ, အဝိဇ္ဇာ စ ဥပနိဿယာ န ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋဘူတာနိယေဝ သင်္ခါရဝိညာဏာနိ ပစ္ဆိမနယေ အဓိပ္ပေတာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကိရိယာနိ ပန…ပေ… ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ တေသံ ပစ္စယာနံ ဝသေန အနေကပ္ပကာရတောတိ အဓိပ္ပါယောတိ ယောဇနာ။
နဝါဒိဘေဒါနန္တိ နဝအဋ္ဌသတ္တဆာတိ ဧဝံပဘေဒါနံ။ စတုန္နံ စတုက္ကာနန္တိ ပုရိမနယေ ပစ္ဆိမနယေ စ အာဂတာနံ ယထာလာဘံ စတုန္နံ စတုန္နံ စတုက္ကာနံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၄၉။)‘‘ကုသလာကုသလာနံ ပန ဝိပါကေ စာ’’တိ စ-သဒ္ဒေန ကုသလာကုသလေ စာတိ သမုစ္စေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ကုသလ…ပေ… ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ မူလပဒေကပစ္စယတာဝသေနာတိ မူလပဒဿ ဧကပစ္စယဘာဝဝသေန ဥပနိဿယပစ္စယတာဝသေန။ ဧကဿေဝ နယဿာတိ ကုသလာကုသလေသု အဝိဇ္ဇာမူလကဿ, ဝိပါကေသု ကုသလာကုသလမူလကဿာတိ ဧဝံ ဧကဿေဝ နယဿ ဝသေန။ ဓမ္မပစ္စယဘေဒေတိ ဓမ္မဿ ပစ္စယဘူတဿ, ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဝါ ပစ္စယဘာဝေန ဘေဒေတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အဝိဇ္ဇာဒီန’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန တမေဝ ‘‘တံတံစိတ္တုပ္ပါဒါ’’တိအာဒိနာ ပကာရန္တရေန ဝိဘာဝေတိ။
ကုသလမူလကဝိပါကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၅၀။)၇။ သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယ
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၅။ သမာနသဒ္ဒဝစနီယာနံ အတ္ထာနံ ဥဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရော။ သော ယသ္မာ သဒ္ဒတ္ထဝိစာရော န ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န ဣဓ…ပေ… အတ္ထဒဿန’’န္တိ။ ပ-သဒ္ဒေါ ပဓာနတ္ထဒီပကော ‘‘ပဏီတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၄) ဝိယ။
အနဝဿုတတာ အနုပကိလိဋ္ဌတာ။ တေနာဟ ‘‘တဒုဘယဝီတိဝတ္တတာ’’တိ။
ဘုသတ္ထံ ပက္ခန္ဒနန္တိ ဘုသတ္ထဝိသိဋ္ဌံ ပက္ခန္ဒနံ အနုပဝိသနံ။
အဿာဒဿာတိ တဏှာယ။ ‘‘နိစ္စံ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝေသဝတ္ထုတာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိသေသကာရဏာနံ စိတ္တဓမ္မာနံ တဏှာယပိ ဝတ္ထုဘာဝတော ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ, တထာ ကာယဝေဒနာနံ ဒိဋ္ဌိယာပိ ဝတ္ထုဘာဝသမ္ဘဝတော ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သရာဂဝီတရာဂါဒိဝိဘာဂဒွယဝသေနေဝ စိတ္တာနုပဿနာယ ဝုတ္တတ္တာ တံ ‘‘နာတိပဘေဒဂတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာတိ ဣဓ သညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာ အဓိပ္ပေတာ, သင်္ခါရက္ခန္ဓော စ ဖဿာဒိဝသေန အနေကဘေဒေါတိ ဓမ္မာနုပဿနာ ‘‘အတိပဘေဒဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သရာဂါဒိဝိဘာဂဝသေန သောဠသဘေဒတ္တာ ဝါ စိတ္တာနုပဿနာ နာတိပဘေဒဂတာ ဝုတ္တာ, သုတ္တေ အာဂတနယေန နီဝရဏာဒိဝသေန အနေကဘေဒတ္တာ ဓမ္မာနုပဿနာ အတိပဘေဒဂတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တာနီ’’တိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တာ အနုပဿနာ ဧတေသန္တိ တဒနုပဿနာ, စိတ္တဓမ္မာနုပဿိနော ပုဂ္ဂလာ, တေသံ။
တတ္ထ ‘‘အသုဘဘာဝဒဿနေနာ’’တိ ယထာဌိတဝသေနာပိ ယောဇနာ လဗ္ဘတေဝ။ ဘဝေါဃဿ ဝေဒနာ ဝတ္ထု ဘဝဿာဒဘာဝတော။ နိစ္စဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ အတ္တာဘိနိဝေသဝိသိဋ္ဌဿ နိစ္စဂ္ဂဟဏဿ ဝသေန။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သဿတဿ အတ္တနော’’တိ။ ဩဃေသု ဝုတ္တနယာ ဧဝ ယောဂါသဝေသုပိ ယောဇနာ အတ္ထတော အဘိန္နတ္တာတိ တေ န ဂဟိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၅၁။)နိစ္စဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ အတ္တာဘိနိဝေသဝိသိဋ္ဌဿ နိစ္စဂ္ဂဟဏဿ ဝသေန။ ပဌမောဃတတိယစတုတ္ထဂန္ထယောဇနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာယစိတ္တဓမ္မာနံ ဣတရုပါဒါနဝတ္ထုတာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဝေဒနာယ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဝတ္ထုတာ ဒဿိတာ။ တထာ ကာယဝေဒနာနံ ဆန္ဒဒေါသာဂတိဝတ္ထုတာ ကာမောဃဗျာပါဒကာယဂန္ထဝတ္ထုတာဝစနေန ဝုတ္တာတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝုတ္တာနံ ဝုတ္တနယေန ဝတ္ထုဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ။
ဓာရဏတာ အသမ္မုဿနတာ, အနုဿရဏမေဝ ဝါ။ ဧကတ္တေတိ ဧကသဘာဝေ နိဿရဏာဒိဝသေန။ သမာဂမော သစ္ဆိကိရိယာ။ သတိပဋ္ဌာနသဘာဝေါ သမ္မာသတိတာ နိယျာနသတိတာ သမာနဘာဂတာ ဧကဇာတိတာ သဘာဂတာ။ ပုရိမသ္မိန္တိ ‘‘ဧကတ္တေ နိဗ္ဗာနေ သမာဂမော ဧကတ္တသမောသရဏ’’န္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ။ ဝိသုန္တိ နာနာအတ္ထဒွယဘာဝေန။ တဒေဝ ဂမနံ သမောသရဏန္တိ သတိသဒ္ဒတ္ထန္တရာဘာဝါ…ပေ… ဧကဘာဝဿာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သတိသဒ္ဒတ္ထဝသေန အဝုစ္စမာနေတိ ‘‘ဧကော သတိပဋ္ဌာနသဘာဝေါ ဧကတ္တ’’န္တိအာဒိနာ အဝုစ္စမာနေ, ‘‘ဧကတ္တေ နိဗ္ဗာနေ သမာဂမော ဧကတ္တသမောသရဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝုစ္စမာနေတိ အတ္ထော။ ဓာရဏတာဝ သတီတိ ‘‘သရဏတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄) ဝုတ္တဓာရဏတာ ဧဝ သတီတိ ကတွာ။ သတိသဒ္ဒတ္ထန္တရာဘာဝါတိ သတိသင်္ခါတဿ သရဏေကတ္တသမောသရဏသဒ္ဒတ္ထတော အညဿ အတ္ထဿ အဘာဝါ။ ပုရိမန္တိ သရဏပဒံ။ နိဗ္ဗာနသမောသရဏေပီတိ ယထာဝုတ္တေ ဒုတိယေ အတ္ထေ သရဏေကတ္တသမောသရဏပဒါနိ သဟိတာနေဝ သတိပဋ္ဌာနေကဘာဝဿ ဉာပကာနိ, ဧဝံ နိဗ္ဗာနသမောသရဏေပိ ‘‘ဧကတ္တေ နိဗ္ဗာနေ သမာဂမော ဧကတ္တသမောသရဏ’’န္တိ ဧတသ္မိမ္ပိ အတ္ထေ သတိ…ပေ… ကာရဏာနိ။
အာနာပါနပဗ္ဗာဒီနန္တိ အာနာပါနပဗ္ဗဣရိယာပထစတုသမ္ပဇည ကောဋ္ဌာသ ဓာတုမနသိကာရနဝသိဝထိကပဗ္ဗာနီတိ ဧတေသံ။ ဣမေသု ပန ယသ္မာ ကေသုစိ ဒေဝါနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဣဇ္ဈတိ, တသ္မာ တာနိ အနာမသိတွာ ယဒိပိ ကောဋ္ဌာသဓာတုမနသိကာရဝသေနေဝေတ္ထ ဒေသနာ ပဝတ္တာ, ဒေသနန္တရေ ပန အာဂတံ အနဝသေသံ ကာယာနုပဿနာဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘စုဒ္ဒသဝိဓေန ကာယာနုပဿနံ ဘာဝေတွာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၅) ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ ဝုတ္တာန’’န္တိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၂) ဝုတ္တာန’’န္တိ ဣမမေဝ ဥပသံဟရတိ။ ပဉ္စဝိဓေနာတိ နီဝရဏဥပါဒါနက္ခန္ဓာယတနဗောဇ္ဈင်္ဂအရိယသစ္စာနံ ဝသေန ပဉ္စဓာ။ ဘာဝနာနုဘာဝေါ အရိယမဂ္ဂဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၅၂။)တံနိယမတောတိ တဿာ ကာယာနုပဿနာဒိပဋိပတ္တိယာ နိယမတော။ တဿာ ဘိက္ခုဘာဝေ နိယတေ သာပိ ဘိက္ခုဘာဝေ နိယတာယေဝ နာမ ဟောတိ။
ကာယာနုပဿနာဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဧတ္ထာတိ ကာယေ။ အဝယဝါ အဿ အတ္ထီတိ အဝယဝီ, သမုဒါယော, သမူဟောတိ အတ္ထော, သော ပန အဝယဝဝိနိမုတ္တံ ဒြဗျန္တရန္တိ ဂါဟော လဒ္ဓိ အဝယဝီဂါဟော။ ဟတ္ထပါဒါဒိအင်္ဂုလိနခါဒိအင်္ဂပစ္စင်္ဂေ သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌေ ဥပါဒါယ ယာယံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမညာ စေဝ ကာယသမညာ စ, တံ အတိက္ကမိတွာ ဣတ္ထိပုရိသရထဃဋာဒိဒြဗျန္တိပရိကပ္ပနံ သမညာတိဓာဝနံ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တသမညံ အတိက္ကမိတွာ ပကတိအာဒိဒြဗျာဒိဇီဝါဒိကာယာဒိပဒတ္ထန္တရပရိကပ္ပနံ သမညာတိဓာဝနံ။ နိစ္စသာရာဒိဂါဟဘူတော အဘိနိဝေသော သာရာဒါနာဘိနိဝေသော။
န တံ ဒိဋ္ဌန္တိ တံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိ ဒိဋ္ဌံ န ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌံ ဝါ ဣတ္ထိပုရိသာဒိ န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ယထာဝုတ္တန္တိ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ။
ကေသာဒိပထဝိန္တိ ကေသာဒိသညိတံ သသမ္ဘာရပထဝိံ။ ပုဗ္ဗာပရိယဘာဝေနာတိ သန္တာနဝသေန။ အညတ္ထာတိ ‘‘အာပေါကာယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု။
အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါတိ သပရသန္တာနေ ကာယော ဝုတ္တောတိ။ ‘‘ကာယော’’တိ စေတ္ထ သမ္မသနုပဂါ ရူပဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဓမ္မာန’’န္တိ။ ဃဋိတံ ဧကာဗဒ္ဓံ အာရမ္မဏံ ဃဋိတာရမ္မဏံ, ဧကာရမ္မဏဘူတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧကတော အာရမ္မဏဘာဝေါ နတ္ထီ’’တိ။
အန္တောဩလီယနာ အန္တောသင်္ကောစော အန္တရာဝေါသာနံ။
ဒွီဟီတိ အဘိဇ္ဈာဝိနယဒေါမနဿဝိနယေဟိ။
သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ သတိသမ္ပဇညံ, တေန။ ဧတေန ကရဏဘူတေန။ ဝိပက္ခဓမ္မေဟိ အနန္တရိတတ္တာ အဝိစ္ဆိန္နဿ။ တဿ သဗ္ဗတ္ထိကကမ္မဋ္ဌာနဿ။
ကာယာနုပဿနာဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၅၃။)ဝေဒနာနုပဿနာဒိဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
သုခါဒီနန္တိ သုခဒုက္ခာဒုက္ခမသုခါနံ။
ရူပါဒိအာရမ္မဏနာနတ္တဘေဒါနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ စ သေသေသုပိ။ သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟီနာဒိယောနိအာဒိဘေဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိသုံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စောဒနံ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။ ဧကတ္ထာတိ ကာယာဒီသု ဧကသ္မိံ။ ပုရိမစောဒနာယာတိ ‘‘ပုဗ္ဗေ ပဟီနတ္တာ ပုန ပဟာနံ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စောဒနာယ။ ပဟီနန္တိ ဝိက္ခမ္ဘိတံ။ ပဋိပက္ခဘာဝနာယာတိ မဂ္ဂဘာဝနာယ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဥဘယစောဒနာယ။ ဥဘယန္တိ ပရိဟာရဒွယံ။ ယသ္မာ ပုရိမစောဒနာယ နာနာပုဂ္ဂလပရိဟာရော, နာနာစိတ္တက္ခဏိကပရိဟာရော စ သမ္ဘဝတိ, ဒုတိယစောဒနာယ ပန နာနာစိတ္တက္ခဏိကပရိဟာရောယေဝ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ဘဝတော ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ မဂ္ဂသတိပဋ္ဌာနဘာဝနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ကာယာဒီသု။
ဝေဒနာနုပဿနာဒိဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ကာယာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၅၆။ အဇ္ဈတ္တာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဓ ဝုတ္တာ ဗဟိဒ္ဓါအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါအနုပဿနပ္ပကာရာ ဝိယ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ ဝုတ္တာ သမုဒယဓမ္မာနုပဿိအာဒိအနုပဿနပ္ပကာရာပိ ကာယာနုပဿနာဘာဝတော ဂဟိတာ ဣစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ အဇ္ဈတ္တာဒိအနုပဿနာယံ။ စုဒ္ဒသ ပကာရာ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ အာဂတစုဒ္ဒသပ္ပကာရာဒိကေ အပေက္ခိတွာ ဣဓ ဝုတ္တာ။ အဇ္ဈတ္တာဒိပ္ပကာရော ဧကော ပကာရောတိ အာဟ ‘‘ဧကပ္ပကာရနိဒ္ဒေသေနာ’’တိ။ ဗာဟိရေသူတိ ဧကစ္စေသု အညတိတ္ထိယေသု။ တေသမ္ပိ ဟိ အာနာပါနာဒိဝသေန သမထပက္ခိကာ ကာယာနုပဿနာ သမ္ဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဒေသသမ္ဘဝတော’’တိ။
တစဿ စ အတစပရိစ္ဆိန္နတာ တစေန အပရိစ္ဆိန္နတာ အတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဒီဃဗာဟု နစ္စတူ’’တိအာဒီသု ဝိယ အညပဒတ္ထေပိ သမာသေ အဝယဝပဒတ္ထသင်္ဂဟော လဗ္ဘတေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယေကဒေသဘူတော တစော ဂဟိတော ဧဝါ’’တိ။ တစပဋိဗဒ္ဓါနံ နခဒန္တနှာရုမံသာနံ, တစပဋိဗဒ္ဓါနံ တဒနုပ္ပဝိဋ္ဌမူလာနံ ကေသလောမာနံ, တပ္ပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓါနံ ဣတရေသံ သမူဟဘူတော သဗ္ဗော
(အနုဋီ၊၂၊၁၅၄။)ကာယော ‘‘တစပရိယန္တော’’တွေဝ ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္ထိ ကေသာ, အတ္ထိ လောမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အတ္ထီတိ ပုထုတ္တဝါစီ ဧကံ နိပါတပဒံ, န ကိရိယာပဒံ။ ကိရိယာပဒတ္တေ ဟိ သန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝါ ဝုတ္တန္တိ။
ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝါစုဂ္ဂတကရဏာဒိနာ ဥဂ္ဂဏှနံ ဥဂ္ဂဟော။ ကောဋ္ဌာသပါဠိယာ ဟိ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ, မနသိကိရိယာယ ကေသာဒီနံ ဝဏ္ဏာဒိတော ဥပဓာရဏဿ စ ပဂုဏဘာဝါပါဒနံ ဣဓ ဥဂ္ဂဟော။ ယေန ပန နယေန ယောဂါဝစရော တတ္ထ ကုသလော ဟောတိ, သော ဝိဓီတိ ဝုတ္တော။
ပုရိမေဟီတိ ပုရိမပုရိမေဟိ ပဉ္စကဆက္ကေဟိ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ ‘‘မံသံ…ပေ… ဝက္က’’န္တိ ဟိ အနုလောမတော ဝက္ကပဉ္စကဿ ပုန ‘‘ဝက္ကံ…ပေ… ကေသာ’’တိ ဝက္ကပဉ္စကဿ, တစပဉ္စကဿ စ ပဋိလောမတော သဇ္ဈာယက္ကမော သမ္ဗန္ဓော ဒဿိတော။ သွာယံ သဇ္ဈာယောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိသုံ တိပဉ္စာဟန္တိ အနုလောမတော ပဉ္စာဟံ, ပဋိလောမတော ပဉ္စာဟံ, အနုလောမပဋိလောမတော ပဉ္စာဟန္တိ ဧဝံ ပဉ္စကဆက္ကေသု ပစ္စေကံ တိပဉ္စာဟံ။ ပုရိမေဟိ ဧကတော တိပဉ္စာဟန္တိ တစပဉ္စကာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အနုလောမတော ဝက္ကပဉ္စကာဒီနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ တိပဉ္စာဟံ။ အာဒိအန္တဒဿနဝသေနာတိအာဒိဘူတဿ အနုလောမတော သဇ္ဈာယဿ, အနုလောမပဋိလောမတော သဇ္ဈာယေ အန္တဘူတဿ ပဋိလောမတော သဇ္ဈာယဿ ဒဿနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘အနုလောမ…ပေ… အန္တိမော’’တိ။ ဧတမ္ပီတိ ယဒိဒံ ပုရိမေဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္ဆိမဿ ပဉ္စကာဒိနော ဧကတော သဇ္ဈာယကရဏံ, ပဉ္စကာဒီနံ ပစ္စေကံ အနုလောမာဒိနာ သဇ္ဈာယပ္ပကာရတော အညော သဇ္ဈာယပ္ပကာရော ဧသောတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နံ ဟတ္ထာနံ ဧကမုခါ အညမညသမ္ဗန္ဓာ ဌပိတာ အင်္ဂုလိယော ဣဓ ဟတ္ထသင်္ခလိကာတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အင်္ဂုလိပန္တီ’’တိ။ အသုဘလက္ခဏံ ကေသာဒီနံ ပဋိက္ကူလဘာဝေါ။ ထဒ္ဓါဒိဘာဝေါ ဓာတုလက္ခဏံ။
အတ္တနော ကောဋ္ဌာသော, သမာနော ဝါ ကောဋ္ဌာသော သကောဋ္ဌာသော, တတ္ထ ဘဝေါ သကောဋ္ဌာသိကော, ကမ္မဋ္ဌာနံ။
ကာယာနုပဿနံ ဟိတွာတိ အသုဘတော ဝါ ဓာတုတော အနုပဿနံ မနသိကာရံ အကတွာ။ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ပရိယန္တတာလဉ္စ အာဒိတာလဉ္စ အဂန္တွာ။
သမာဓာနာဒိဝိသေသယောဂေန အဓိကံ စိတ္တန္တိ အဓိစိတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမထဝိပဿနာစိတ္တ’’န္တိ။ မနသိကရဏံ စိတ္တန္တိ ဧကန္တံ သမာဓိနိမိတ္တဿေဝ
(အနုဋီ၊၂၊၁၅၅။)သမန္နာဟာရကံ စိတ္တံ။ ဝိက္ခေပဝသေန စိတ္တဿ နာနာရမ္မဏေ ဝိသဋပ္ပဝတ္တိ ဣဓ ပဘဉ္ဇနံ, သမာဓာနေန တဒဘာဝတော န စ ပဘဉ္ဇနသဘာဝံ။
သက္ခိဘဝနတာ ပစ္စက္ခကာရိတာ။ ပုဗ္ဗဟေတာဒိကေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒနုရူပမနသိကာရာနုယောဂါဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
သမပ္ပဝတ္တန္တိ လီနုဒ္ဓစ္စရဟိတံ။ တထာပဝတ္တိယာတိ မဇ္ဈိမသမထနိမိတ္တံ ပဋိပတ္တိယာ, တတ္ထ စ ပက္ခန္ဒနေန သိဒ္ဓါယ ယထာဝုတ္တသမပ္ပဝတ္တိယာ။ ပညာယ တောသေတီတိ ယာယံ တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာ, ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသတာ, တဒုပဂဝီရိယဝါဟနာ, အာသေဝနာတိ ဣမာသံ သာဓိကာ ဘာဝနာပညာ, တာယ အဓိစိတ္တံ တောသေတိ ပဟဋ္ဌံ ကရောတိ။ ယထာဝုတ္တဝိသေသသိဒ္ဓိယာဝ ဟိ တံသာဓိကာယ ပညာယ တံ စိတ္တံ သမ္ပဟံသိတံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ သမ္ပဟံသန္တော စ ယသ္မာ သဗ္ဗသော ပရိဗန္ဓဝိသောဓနေန ပညာယ စိတ္တံ ဝေါဒါပေတီတိ စ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ ‘‘သမုတ္တေဇေတိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိရဿာဒန္တိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာလာဘေန ဘာဝနာရသဝိရဟိတံ။ သမ္ပဟံသေတီတိ ဘာဝနာယ စိတ္တံ သမ္မာ ပဟာသေတိ ပမောဒေတိ။ သမုတ္တေဇေတီတိ သမ္မာ တတ္ထ ဥတ္တေဇေတိ။
အာသယော ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။
ဝဝတ္ထိတတန္တိ အသံကိဏ္ဏတံ။
အန္တောတိ အဗ္ဘန္တရေ ကောဋ္ဌာသေ။ သုခုမန္တိ သုခုမနှာရုအာဒိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
တာလပဋ္ဋိကာ တာလပတ္တဝိလိဝေဟိ ကတကဋသာရကော။
ဂဏနာယ မတ္တာ-သဒ္ဒေါ ကတိပယေဟိ ဦနဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုစ္စတိ။ ဒန္တဋ္ဌိဝဇ္ဇိတာနိ တီဟိ ဦနာနိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ။ တသ္မာ ‘‘တိမတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ‘‘အတိရေကတိသတအဋ္ဌိကသမုဿယ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၂) ဝုတ္တံ, တံ ဒန္တဋ္ဌီနိပိ ဂဟေတွာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကနယေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂေါပ္ဖကဋ္ဌိကာဒီနိ အဝုတ္တာနီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဧကေကသ္မိံ ပါဒေ ဒွေ ဂေါပ္ဖကဋ္ဌီနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ, ‘‘အာနိသဒဋ္ဌိအာဒီနီ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ။
တေန အဋ္ဌိနာတိ ဦရုဋ္ဌိနာ။
မရုမ္ပေဟီတိ မရုမ္ပစုဏ္ဏေဟိ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၅၆။)သုသမာဟိတစိတ္တေန ဟေတုဘူတေန။ နာနာရမ္မဏဝိပ္ဖန္ဒနဝိရဟေနာတိ နာနာရမ္မဏဘာဝေန ဝိပ္ဖန္ဒနံ နာနာရမ္မဏဝိပ္ဖန္ဒနံ, တေန ဝိရဟေန။ အနတိက္ကန္တပီတိသုခဿ ဈာနစိတ္တဿ။ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလဿ ဝါ။
ပဋိက္ကူလဓာတုဝဏ္ဏဝိသေသန္တိ ပဋိက္ကူလဝိသေသံ, ဓာတုဝိသေသံ, ဝဏ္ဏကသိဏဝိသေသံ။ ဝက္ကပဉ္စကာဒီသု ပဉ္စသု ဝိသုံ, ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဧကတော စ သဇ္ဈာယေ ဆန္နံ ဆန္နံ ပဉ္စာဟာနံ ဝသေန ပဉ္စ မာသာ ပရိပုဏ္ဏာ လဗ္ဘန္တိ, တစပဉ္စကေ ပန ဝိသုံ တိပဉ္စာဟမေဝါတိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓမာသေ ဦနေပီ’’တိ။ မာသန္တရဂမနံ သဇ္ဈာယဿ သတ္တမာဒိမာသဂမနံ။
ယမေန္တန္တိ ဗန္ဓေန္တံ။
‘‘နီလံ ပီတ’’န္တိအာဒိနာ သံဃာဋေ နီလာဒိဝဝတ္ထာနံ တံနိဿယတ္တာ မဟာဘူတေ ဥပါဒါယာတိ အာဟ ‘‘မဟာဘူတံ…ပေ… ဒုဂ္ဂန္ဓန္တိအာဒိနာ’’တိ။ ဥပါဒါယရူပံ မဟာဘူတေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ယောဇနာ။ တဿာတိ ဥပါဒါရူပဿ။ တတောတိ မဟာဘူတတော။ ဆာယာယ အာတပပစ္စယဘာဝေါ အာတပေါ ပစ္စယော ဧတိဿာတိ, အာတပဿ ဆာယာယ ဥပ္ပါဒကဘာဝေါ ဆာယာတပါနံ အာတပပစ္စယဆာယုပ္ပါဒကဘာဝေါ။ တေန ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗဥပ္ပါဒကဘာဝေါ အညမညပရိစ္ဆေဒကတာတိ ဒဿေတိ။ အာယတနာနိ စ ဒွါရာနိ စာတိ ဒွါဒသာယတနာနိ, တဒေကဒေသဘူတာနိ ဒွါရာနိ စ။
သပ္ပစ္စယဘာဝါတိ သပ္ပစ္စယတ္တာ။
ယထာဝုတ္တေန အာကာရေနာတိ ‘‘ဣတိ ဣဒံ သတ္တဝိဓံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လံ သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆), ‘‘ဣမံ ပန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုကာမေနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆) ဝါ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဝိဓိနာ။ ‘‘အဝိသေသတော ပန သာဓာရဏဝသေန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ, ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဝဏ္ဏာဒိမုခေနာတိ ဝဏ္ဏပဋိက္ကူလသုညတာမုခေန။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပဋ္ဌာနံ, ယော ဥဂ္ဂဟောတိ ဝုတ္တော။ ဧတ္ထာတိ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနပဌမဇ္ဈာနဝိပဿနာသု ဧကသ္မိံ သန္ဓီယတိ။ ကေန? ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေနေဝ, တသ္မာ ဥဂ္ဂဟောဝ သန္ဓိ ဥဂ္ဂဟသန္ဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဥဋ္ဌာနကံ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ။ သာတိရေကာနိ ဆ အမ္ဗဏာနိ ကုမ္ဘံ။ တတောတိ မုခဓောဝနခါဒနဘောဇနကိစ္စတော။ နိဝတ္တတီတိ အရဟတ္တာဓိဂမေန အစ္စန္တနိဝတ္တိဝသေန နိဝတ္တတိ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၅၇။)ကမ္မမေဝါတိ မနသိကာရကမ္မမေဝ။ အာရမ္မဏန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာရမ္မဏံ။
တထာတိ ဝနမက္ကဋော ဝိယ။
သတ္တဂဟဏရဟိတေတိ သတ္တပညတ္တိမ္ပိ အနာမသိတွာ ဒေသိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ သသန္တာနတာယ အဟံကာရဝတ္ထုမှိ အပ္ပဟီနမာနဿ ပဟီနာကာရံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝိဒ္ဓသ္တာဟံကာရေ’’တိ။ တတ္ထာတိ ပရဿ ကာယေ။
֍ ဋ္ဌ ၃၅၇။ အာဒိမှိ သေဝနာ မနသိကာရဿ ဥပ္ပါဒနာ အာရမ္ဘော။
ကာယာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝေဒနာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၃။ သမ္ပဇာနဿာတိ သမ္မာ ပကာရေဟိ ဇာနန္တဿ, ဝတ္ထာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ သုခသာမိသာဒိပ္ပကာရေဟိ အဝိပရီတံ ဝေဒနံ ဇာနန္တဿာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ ဝေါဟာရာနုသာရေနေဝ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တေနာ’’တိ။ ဝေဒယာမီတိ ‘‘အဟံ ဝေဒယာမီ’’တိ အတ္တုပနာယိကာ ဝုတ္တာတိ, ပရိညာတဝေဒနောပိ ဝါ ဥပ္ပန္နာယ သုခဝေဒနာယ လောကဝေါဟာရေန ‘‘သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယာမီ’’တိ ဇာနာတိ, ဝေါဟရတိ စ, ပဂေဝ ဣတရော။ တေနာဟ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တေန ဝုတ္တ’’န္တိ။
ဥဘယန္တိ ဝီရိယသမာဓိံ။ သဟ ယောဇေတွာတိ သမဓုရကိစ္စတော အနူနာဓိကံ ကတွာ။ အတ္ထဓမ္မာဒီသု သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနဝသေန ပဝတ္တာ မဂ္ဂပညာ ဧဝ လောကုတ္တရပဋိသမ္ဘိဒါ။
ဝဏ္ဏမုခါဒီသု တီသုပိ မုခေသု။ ပရိဂ္ဂဟဿာတိ အရူပပရိဂ္ဂဟဿ။ ‘‘ဝတ္ထု နာမ ကရဇကာယော’’တိ ဝစနေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေန္တော ‘‘န စက္ခာဒီနိ ဆ ဝတ္ထူနီ’’တိ အာဟ။ အညမညုပတ္ထမ္ဘေန ဌိတေသု ဒွီသု နဠကလာပေသု ဧကဿ ဣတရပဋိဗဒ္ဓဋ္ဌိတိတာ ဝိယ နာမကာယဿ ရူပကာယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာဒဿနဉှေတံ နိဿယပစ္စယဝိသေသဒဿနန္တိ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၅၈။)တေသန္တိ ယေသံ ဖဿဝိညာဏာနိ ပါကဋာနိ, တေသံ။ အညေသန္တိ တတော အညေသံ, ယေသံ ဖဿဝိညာဏာနိ န ပါကဋာနိ။ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ သုဝိဘူတဝုတ္တိတာယ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဝိနေယျာနံ ဝေဒနာ ပါကဋာ’’တိ။ ဝိလာပေတွာ ဝိလာပေတွာတိ သုဝိသုဒ္ဓံ နဝနီတံ ဝိလာပေတွာ သီတိဘူတံ အတိသီတလေ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ ပတ္ထိန္နံ ဌိတံ မတ္ထေတွာ ပရိပိဏ္ဍေတွာ ပုန ဝိလာပေတွာတိ သတဝါရံ ဧဝံ ကတွာ။
တတ္ထာပီတိ ယတ္ထ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဧဝ…ပေ… ဒဿိတံ, တတ္ထာပိ။ ယေသု သုတ္တေသု တဒန္တောဂဓံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ယောဇနာ။
ဝေဒနာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
စိတ္တာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၅။ ကိလေသသမ္ပယုတ္တာနံ န ဝိသုဒ္ဓတာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတရေဟိပီတိ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တကိလေသတော ဣတရေဟိပိ အသမ္ပယုတ္တေဟိ။ ဝိသုံ ဝစနန္တိ အညာကုသလတော ဝိသုံ ကတွာ ဝစနံ။ ဝိသိဋ္ဌဂ္ဂဟဏန္တိ ဝိသိဋ္ဌတာဂဟဏံ, အာဝေဏိကသမောဟတာဒဿနန္တိ အတ္ထော, ယတော တဒုဘယံ မောမူဟစိတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။
စိတ္တာနုပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဓမ္မာနုပဿနာနိဒ္ဒေသော
က။ နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၆၇။ ဧကသ္မိံ ယုဂေ ဗဒ္ဓဂေါဏာနံ ဝိယ ဧကတော ပဝတ္တိ ယုဂနဒ္ဓတာ။
ဂဟဏာကာရေနာတိ အသုဘေပိ အာရမ္မဏေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဂဟဏာကာရေန။ နိမိတ္တန္တိ စာတိ သုဘနိမိတ္တန္တိ စ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ဧကံသေန သတ္တာ အတ္တနော အတ္တနော ဟိတသုခမေဝ အာသီသန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အာကင်္ခိတဿ ဟိတသုခဿာ’’တိ။ အနုပါယော ဧဝ စ ဟိတဝိသိဋ္ဌဿ သုခဿ အယောနိသောမနသိကာရော, အာကင်္ခိတဿ ဝါ ယထာဓိပ္ပေတဿ ဟိတသုခဿ အနုပါယဘူတော။ အဝိဇ္ဇန္ဓာ ဟိ တာဒိသေပိ ပဝတ္တန္တီတိ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၅၉။)နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေတိ အယောနိသောမနသိကာရေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗေ ကာမစ္ဆန္ဒေတိ အတ္ထော။
တဒနုကူလတ္တာတိ တေသံ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ, ‘‘အသုဘ’’န္တိ စ ပဝတ္တာနံ အယောနိသောမနသိကာရယောနိသောမနသိကာရာနံ အနုကူလတ္တာ။ ရူပါဒီသု အနိစ္စာဒိအဘိနိဝေသဿ, အနိစ္စသညာဒီနဉ္စ ယထာဝုတ္တမနသိကာရူပနိဿယတာ တဒနုကူလတာ။
အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညံ သော ဥပ္ပါဒေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဗ္ဗိပရိဏာမဿာတိ ဘောဇနပရိဏာမဿ နိဿန္ဒာဒိကဿ။ တဒါဓာရဿာတိ ဥဒရဿ, ကာယဿေဝ ဝါ။ သောတိ ဘောဇနေမတ္တညူ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန ကာမရာဂေါ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အဘိဓမ္မပရိယာယေနာ’’တိ။ အဘိဓမ္မေ ဟိ ‘‘နီဝရဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ နီဝရဏော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နပုရေဇာတပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။၈။၈) ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အရူပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိဝစနတော ဘဝရာဂေါပိ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏ’’န္တိ။
သီမာဘေဒေ ကတေတိ အတ္တာဒိမရိယာဒါယ ဘိန္နာယ, အတ္တာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ ဧကရူပါယ မေတ္တာဘာဝနာယာတိ အတ္ထော။ ဝိဟာရာဒိဥဒ္ဒေသရဟိတန္တိ ဝိဟာရာဒိပဒေသပရိစ္ဆေဒရဟိတံ။ ဥဂ္ဂဟိတာယ မေတ္တာယ။ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓာတိ ဣတ္ထိအာဒိဝသေန သတ္တဝိဓာ ပစ္စေကံ အဝေရာဒီဟိ ယောဇနာဝသေန အဋ္ဌဝီသတိဝိဓာ။ သတ္တာဒိဣတ္ထိအာဒိအဝေရာဒိယောဂေနာတိ ဧတ္ထ သတ္တာဒိအဝေရာဒိယောဂေန ဝီသတိ, ဣတ္ထိအာဒိအဝေရာဒိယောဂေန အဋ္ဌဝီသတီတိ အဋ္ဌစတ္တာရီသံ ဧကိဿာ ဒိသာယ။ တထာ သေသဒိသာသုပီတိ သဗ္ဗာ သင်္ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘အသီတာဓိကစတုသတပ္ပဘေဒါ’’တိ။
ကတာကတာနုသောစနဉ္စ န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဗဟုကံ သုတံ ဟောတိ သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိအာဒိဝစနတော (အ။ နိ။ ၄။၆) ဗဟုဿုတတာ နဝင်္ဂဿ သာသနဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ဝိနယမတ္တဿေဝါတိ ဝုဍ္ဎတံ ပန အနပေက္ခိတွာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ, န ဗဟုဿုတတဉ္စာတိ။
တိဋ္ဌတိ အနုပ္ပန္နာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဧတ္ထ ဧတေသု ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိကာယ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သ။ နိ။ ၂။၂၀) ပဝတ္တိယာ အနေကဘေဒေသု ပုရိမုပ္ပန္နေသု ဝိစိကိစ္ဆာဓမ္မေသူတိ တေ ဌာနီယာ ဝုတ္တာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၆၀။)အဋ္ဌဝတ္ထုကာပီတိ န ကေဝလံ သောဠသဝတ္ထုကာ, နာပိ ရတနတ္တယဝတ္ထုကာ စ, အထ ခေါ အဋ္ဌဝတ္ထုကာပိ။ ရတနတ္တယေ သံသယာပန္နဿ သိက္ခာဒီသု ကင်္ခါသမ္ဘဝတော, တတ္ထ နိဗ္ဗေမတိကဿ တဒဘာဝတော စ သေသဝိစိကိစ္ဆာနံ ရတနတ္တယဝိစိကိစ္ဆာမူလိကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အနုပဝိသနံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ သဒ္ဒဟနဝသေန အာရမ္မဏဿ ပက္ခန္ဒနံ။
နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ခ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ
တေနာတိ အတ္ထသန္နိဿိတဂ္ဂဟဏေန။
ပစ္စယဝသေန ဒုဗ္ဗလဘာဝေါ မန္ဒတာ။
ပဗ္ဗတပဒေသဝနဂဟနန္တရိတောပိ ဂါမော န ဒူရေ, ပဗ္ဗတံ ပရိက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗတာယ အာဝါသော အရညလက္ခဏူပေတော, တသ္မာ မံသသောတေနေဝ အဿောသီတိ ဝဒန္တိ။
သမ္ပတ္တိဟေတုတာယ ပသာဒေါ သိနေဟပရိယာယေန ဝုတ္တော။
ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခဘာဝါပါဒနံ တေဇနံ။ တောသနံ ပမောဒနံ။
ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သမထဝိပဿနာဝသေန ပဌမဿ သတိပဋ္ဌာနဿ, သုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ဣတရေသံ။ အာဂမနဝသေန ဝုတ္တံ အညထာ မဂ္ဂသမ္မာသတိယာ ကထံ ကာယာရမ္မဏတာ သိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ကာယာနုပဿိအာဒီနံ စတုဗ္ဗိဓာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝုတ္တာနံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ သက္ကာ ဧကဿ…ပေ… ဝတ္တု’’န္တိ။ အနေကသတိသမ္ဘဝါဝဗောဓပသင်္ဂါတိ ဧကစိတ္တုပ္ပါဒေန အနေကိဿာ သတိယာ သမ္ဘဝဿ, သတိ စ တသ္မိံ အနေကာဝဗောဓဿ စ အာပဇ္ဇနတော။ သကိစ္စပရိစ္ဆိန္နေတိ အတ္တနော ကိစ္စဝိသေသဝိသိဋ္ဌေ။ ဓမ္မဘေဒေနာတိ အာရမ္မဏဘေဒဝိသိဋ္ဌေန ဓမ္မဝိသေသေန။ န ဓမ္မဿ ဓမ္မော ကိစ္စန္တိ ဧကဿ ဓမ္မဿ အညဓမ္မော ကိစ္စံ နာမ န ဟောတိ တဒဘာဝတော။ ဓမ္မဘေဒေန ဓမ္မဿ ဝိဘာဂေန။ တဿ ဘေဒေါတိ တဿ ကိစ္စဿ ဘေဒေါ နတ္ထိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ နယိဓ ဓမ္မဿ ဝိဘာဂေန ကိစ္စဘေဒေါ ဣစ္ဆိတော,
(အနုဋီ၊၂၊၁၆၁။)ကိစ္စဘေဒေန ပန ဓမ္မဝိဘာဂေါ ဣစ္ဆိတော, တသ္မာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကာဝါ’’တိအာဒိ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၇၄။ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ’’တိ ဣဒံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန သတိပဋ္ဌာနဝိသေသနံ, တဉ္စ အာဂမနသိဒ္ဓံ, အညထာ တဿ အသမ္ဘဝတောတိ အာဟ ‘‘အာဂမနဝသေန…ပေ… ဒေသေတွာ’’တိ။ ပုဂ္ဂလံ အနာမသိတွာတိ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ’’တိ ဧဝံ ပုဂ္ဂလံ အဂ္ဂဟေတွာ။ တထာ အနာမသနတော ဧဝ အာဂမနဝိသေသနံ အကတွာ။ နယဒွယေတိ အနုပဿနာနယော, သုဒ္ဓိကနယောတိ ဧတသ္မိံ နယဒွယေ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတိပဋ္ဌာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၆၂။)၈။ သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၃၉၀။ ကာရဏသဒ္ဒေါ ယုတ္တိဝါစကော ‘‘သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ ဝဒတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ, တသ္မာ ကာရဏပ္ပဓာနာတိ ယုတ္တိပ္ပဓာနာ, အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပါဒနာဒိကိရိယာယ အနုရူပပ္ပဓာနာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနုပ္ပန္နပါပကာဒီနံ အနုပ္ပါဒါဒိ အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပါဒါဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၃၉၁။ ‘‘န အညော ဓမ္မောတိ ယထာ တဏှာယနမိစ္ဆာဘိနိဝေသဝါယမနသဘာဝါနံ တဏှာဒီနံ ဆန္ဒပရိယာယော အညဓမ္မော နာမ ဟောတိ ကတ္တုကမျတာသင်္ခါတဿ ဆန္ဒနိယဿ တေသု အဘာဝါ, ဓမ္မစ္ဆန္ဒော ပန တံသဘာဝတ္တာ အညဓမ္မော န ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မစ္ဆန္ဒောတိ သဘာဝစ္ဆန္ဒော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၀၆။ အဋ္ဌကထာယန္တိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။ ဝဋ္ဋာနတ္ထသံဝတ္တနတောတိ သံသာရဒုက္ခသမ္ဘဝတော။
န သက္ကောန္တီတိ အာဟ ‘‘သန္တာယ သမာပတ္တိယာ ပရိဟီနာ ဗြဟ္မစရိယဝါသေ သန္ထမ္ဘိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုဝိဓာယာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပန္နာယေဝါတိ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သမုဒါစာရာဒိဝသေန။
သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသူတိ ပကတတ္တာဒိအဝတ္ထာသု။ ပကတတ္တာဝတ္ထေန ဟိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တာနိ န စရိတဗ္ဗာနိ။ ဣတရာဝတ္ထေန စ တဒဝတ္ထာယ တာနိ တာနိယေဝ စရိတဗ္ဗာနိ။ ဝတ္တဗ္ဗန္တိအာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘န ဧကစ္ဆန္နေ အနာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, န ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝါ အနာဝါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ, န ဧကာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ, န နီစေ အာသနေ နိသိန္နေ ဥစ္စေ အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ, န ဆမာယံ နိသိန္နေ အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ, န ဧကစင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗံ, န နီစေ စင်္ကမေ စင်္ကမန္တေ ဥစ္စေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗံ, န ဆမာယံ စင်္ကမန္တေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တေသန္တိ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရာဒီနံ ဝသေန။ သမ္ပိဏ္ဍေတွာတိ သင်္ကဍ္ဎိတွာ။ ဧကေကံ ကတွာတိ နဝါပိ
(အနုဋီ၊၂၊၁၆၃။)ဧကမေကံ ကတွာ။ ‘‘အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မံ န သာဒိတဗ္ဗံ, အာသနာဘိဟာရံ, သေယျာဘိဟာရံ, ပါဒေါဒကံ, ပါဒပီဌံ, ပါဒကထလိကံ, ပတ္တစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏံ န သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ အသာဒိယနသာမညေန ဧကံ။ ဒသာတိ ‘‘န သီလဝိပတ္တိယာ, န အာစာရဝိပတ္တိယာ, န ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိယာ, န အာဇီဝဝိပတ္တိယာ, န ဘိက္ခူ ဘိက္ခူဟိ ဘေဒေတဗ္ဗာ, န ဂိဟိဒ္ဓဇော ဓာရေတဗ္ဗော, န တိတ္ထိယဒ္ဓဇော ဓာရေတဗ္ဗော, န တိတ္ထိယာ သေဝိတဗ္ဗာ, ဘိက္ခူ သေဝိတဗ္ဗာ, ဘိက္ခုသိက္ခာယ သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၆၀) ဧဝမာဂတာ ဒသ။
‘‘ကမ္မဉ္စာ’’တိ ပစ္စတ္တဝသေန ဝုတ္တံ ကမ္မံ ‘‘အဝိပက္ကဝိပါကဿာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ကမ္မဿာ’’တိ သာမိဝစနဝသေန ပရိဏာမေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဘူတာပဂတုပ္ပန္နန္တိ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓာတိ ဣမိဿာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ။ ‘‘ဧဝံ ကတေ ဩကာသေ ဝိပါကော…ပေ… ဥပ္ပန္နောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တော ဝိပါကမေဝ ဝဒတိ။ တတ္ထာတိ အဋ္ဌသာလိနိယံ။ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နာ ထာမဂတာ ကာမရာဂါဒယော ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘အနုသယိတ…ပေ… မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ။
အာဟတခီရရုက္ခော ဝိယ အာရမ္မဏံ, ကထံ? နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန။ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘အဓိဂတ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန အာရမ္မဏဿ အဓိဂ္ဂဟိတတ္တာ တံ အာရမ္မဏံ အနုဿရိတာနုဿရိတက္ခဏေ ကိလေသုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတော အဓိဂတမေဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဓိဂတံ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေနာ’’တိ, တံ အာရမ္မဏံ ပါတုဘူတကိလေသန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ကိလေသုပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာယ ဥပ္ပတ္တိရဟံ ကိလေသံ ‘‘အာရမ္မဏံ အန္တောဂဓကိလေသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ခေါ ဂါဟကေ လဗ္ဘမာနံ ဂဟေတဗ္ဗေ ဥပစရိတွာ, ယထာ နိဿိတေ လဗ္ဘမာနံ နိဿယေ ဥပစရိတွာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဣဒါနိ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ နိပ္ပရိယာယေနေဝ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘နိမိတ္တဂ္ဂါဟ…ပေ… သဒိသာ’’တိ အာဟ။ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ယထာ ကိံ? သစေ ခီရရုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
တိဓာတိ အတီတာဒိဝသေန တိဓာ။ အာဘတော ဥပမာဝသေန။ အပ္ပဟီနတာဒဿနတ္ထမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ‘‘တိဓာ နဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဧဝံ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ မဂ္ဂေ အနုပ္ပန္နေ ဥပ္ပတ္တိရဟာနမ္ပိ ဥပ္ပန္နေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတော။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၆၄။)၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၂၇။ ဝီရိယဇေဋ္ဌိကာယ ပန မဂ္ဂဘာဝနာယ န ဝတ္တဗ္ဗာနိ သမ္မပ္ပဓာနာနိ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိ ဝါ ‘‘နမဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိ ဝါတိ ဝါတိ ဧတ္ထ ပဌမဿ ဝီရိယန္တရာဘာဝေါ, ဣတရဿ ဣတရာဓိပတိနော, နမဂ္ဂဘူတဝီရိယာဓိပတိနော စ အဘာဝေါ နဝတ္တဗ္ဗတာယ ကာရဏန္တိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတီနီ’’တိအာဒိနာ။ တဒါတိ ဝီရိယဇေဋ္ဌိကမဂ္ဂဘာဝနာကာလေ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သမ္မပ္ပဓာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၆၅။)၉။ ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၃၁။ ပဌမော ကတ္တုအတ္ထော ‘‘ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓီ’’တိ။ ဒုတိယော ကရဏတ္ထော ‘‘ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယာ’’တိ။ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ဣဒ္ဓိ ဝုတ္တာ ‘‘ဣဒ္ဓိံ ပဇ္ဇန္တိ ပါပုဏန္တီ’’တိ ကတ္တုသာဓနဿ ဣဒ္ဓိသဒ္ဒဿ ကရဏသာဓနေန ပါဒသဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏတာယ အသမ္ဘဝတော, ဣဇ္ဈနကဿ စ အတ္ထဿ ကရဏဘူတေန ပါဒေန ပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ’’တိ သဒ္ဒယောဇနာ န သမ္ဘဝတီတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘န စ…ပေ… ဝတ္တု’’န္တိ။ ဣဒ္ဓိကိရိယာကရဏေနာတိ ဣဇ္ဈနကိရိယာယ ကရဏဘူတေန အတ္ထေန သာဓေတဗ္ဗာ စ ဣဒ္ဓိ ပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ ဒွိန္နံ ကရဏာနန္တိ ဣဇ္ဈနပဇ္ဇနကိရိယာကရဏာနံ ဣဒ္ဓိပါဒတ္ထာနံ။ န အသမာနာဓိကရဏတာ သမ္ဘဝတိ ပဋိသေဓဒွယံ ပကတိယံ ဌပေတီတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဌမေနတ္ထေန သမာနာဓိကရဏသမာသော, ဒုတိယေန သာမိဝစနသမာသော ဣဒ္ဓိပါဒသဒ္ဒါနံ န ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ။ ယထာဝုတ္တာ ဝါ ပဌမေနတ္ထေန သမာနာဓိကရဏသမာသဝသေနေဝ ယောဇနာ ယုဇ္ဇတိ ပါဒဿ ပဇ္ဇမာနကောဋ္ဌာသဘာဝတော။ ဒုတိယေနတ္ထေန ဣတရသမာသေနေဝ ယောဇနာ ယုဇ္ဇတိ ပါဒဿ ဣဇ္ဈနကရဏူပါယဘာဝတော။
ကေစီတိ ဓမ္မသိရိတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဒုဝိဓတ္ထာယာတိ နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထာယ, ဝုဒ္ဓိအတ္ထာယ စ။ ဝိသုန္တိ ‘‘ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဣမသ္မာ ဝိသုံ။ သမာသယောဇနာဝသေနာတိ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဧဝံ သမာသယောဇနာဝသေန။ ယထာယုတ္တောတိ ကတ္တုကရဏတ္ထေသု ယော ယော ယုတ္တော။ ပဋိလာဘပုဗ္ဗဘာဂါနန္တိ ဝိသေသာဓိဂမတံပုဗ္ဗဘာဂါနံ ယထာက္ကမံ ကတ္တိဒ္ဓိကရဏိဒ္ဓိဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ ‘‘ဆန္ဒောယေဝ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ, စိတ္တမေဝ, ဝီရိယမေဝ, ဝီမံသာဝ ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ဥတ္တရစူဠဘာဇနီယေ ဝါ ဝုတ္တေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ ဣဒ္ဓိပါဒေဟီ’’တိအာဒိ။
ဆန္ဒစိတ္တဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေသု တာဝ ယုတ္တံ ပဓာနသင်္ခါရဂ္ဂဟဏံ အပုဗ္ဗတ္တာ, ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒေ ပန ကထန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒနိဒ္ဒေသေ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဒွေယေဝ သမန္နာဂမင်္ဂါနိ, ဆန္ဒာဒယော ကိမတ္ထိယာတိ အာဟ ‘‘သမာဓိဝိသေသနာနီ’’တိ။ န ဣဓ…ပေ… ဝုတ္တာ ဟောတိ အတဗ္ဗိသေသနတ္တာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၆၆။)ယဒိပိ သမာဓိဝိသေသနသမန္နာဂမင်္ဂဒဿနတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝီရိယံ အာဂတန္တိ ဝုတ္တံ, တံ ပန ‘‘ဝီရိယသမာဓိသမန္နာဂတ’’န္တိ ဧတ္တာဝတာပိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ ဧဝံ သိဒ္ဓေ သတိ ပုန ဝစနံ ဝီရိယန္တရသဗ္ဘာဝံ နု ခေါ ဒီပေတီတိ ကဒါစိ အာသင်္ကေယျာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝီရိယဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဆန္ဒာဒီဟိ ဝိသိဋ္ဌောတိ ဆန္ဒာဒီနံ အဓိပတိပစ္စယတာဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌော။ တေနေဝ ဟိ ဆန္ဒာဒိမုခေနေဝ ဣဒ္ဓိပါဒါ ဒေသိတာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဆန္ဒံ စေ ဘိက္ခု အဓိပတိံ ကရိတွာ လဘတိ သမာဓိ’’န္တိအာဒိ။ တံတံအဝဿယနဝသေနာတိ တဿ တဿ ဆန္ဒဿ သမာဓိနော အဝဿယတာဝသေန, ပစ္စယဝိသေသတာယာတိ အတ္ထော။ ဥပါယတ္ထေန…ပေ… ဝုတ္တာ ဟောတိ အဓိဂမူပါယတာပိ နိဿယဘာဝေါယေဝါတိ။ ‘‘တေနေဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တံ ဆန္ဒာဒီနံ ဣဒ္ဓိပါဒတံ ပါဠိယာယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ တေနေဝါတိ ဆန္ဒာဒီနံယေဝ ဥပါယတ္ထဘာဝေနေဝ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနတ္ထမေဝါတိ ဆန္ဒာဒိကေ ဓုရေ ဇေဋ္ဌကေ ပုဗ္ဗင်္ဂမေ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တိတသမာဓိ ဆန္ဒာဒီနံ ဣဒ္ဓိယာ အဓိဂမူပါယတာဒဿနံ ဥပါယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ, တဒတ္ထမေဝ ‘‘တထာဘူတဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ပါဠိယံ နိဿယိဒ္ဓိပါဒဒဿနံ ကတံ ဆန္ဒာဒိဝိသိဋ္ဌာနံယေဝ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ ကေဝလံ ဣဒ္ဓိသမ္ပယုတ္တာနံယေဝ ခန္ဓာနံ ဝသေန ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝေ ဂယှမာနေ စတုဗ္ဗိဓတာ န ဟောတိ ဝိသေသကာရဏာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၄၃၃။ တောသနံ သတ္ထု အာရာဓနံ, သိက္ခာယ ဝါ။ ထာမဘာဝတောတိ ထိရဘာဝတော။ ကုလာပဒေသေ ဇာတိမာ ပုရိဿရော ဟောတီတိ ‘‘ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ စိတ္တဿ ဝိသိဋ္ဌဇာတိသဒိသတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိစာရဏာပညာဟေတုကတ္တာ မန္တဿ ဝီမံသာသဒိသတာ သုဝိညေယျာဝါတိ န ဥဒ္ဓဋာ။
ဆန္ဒာဒိကေတိ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာ, ဝီရိယစိတ္တဝီမံသာသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာတိ ဣမေ တယော တယော ဓမ္မေ။ အဘေဒတော ဘေဒံ အကတွာ အဘိန္ဒိတွာ ဣဒ္ဓိဘာဝသာမညေန, ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝသာမညေန စ သင်္ဂဏှိတွာ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပိဏ္ဍေတွာ’’တိ။ ဘေဒနံ ဝါ သမ္ဘေဒနံ မိဿီကရဏန္တိ အာဟ ‘‘အမိဿေတွာ’’တိ။ တထာ ဟိ ‘‘သေသာ ပန သမ္ပယုတ္တကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိပါဒါယေဝါ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၄၃၃) ဣဒ္ဓိဣဒ္ဓိပါဒေ အမိဿေတွာပိ ကထိတံ။ ဝိသေသေနာတိ ဘေဒေန စတူသု ဣဒ္ဓိပါဒေသု အသမ္မိဿဘာဝေန အာဝေဏိကတ္တာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၆၇။)အာဝေဏိကာ ဟိ ဆန္ဒာဒယော တဿ တဿ ဣဒ္ဓိပါဒဿ။ အဝိသေသေနာတိ အဘေဒေန, စတုရိဒ္ဓိပါဒသာဓာရဏဘာဝေနာတိ အတ္ထော။
ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒသမာဓိဒ္ဓိပါဒါဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဓာနသင်္ခါရံ, ဝီရိယစိတ္တဝီမံသာ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ပါဒေါတိ တေဟိ သမ္ပယုတ္တံ စတုက္ခန္ဓမာဟ။ ‘‘ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေ ပဝိသန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝိသိဋ္ဌေသွေဝ ပဝေသံ အဝတွာ။ စတူသူတိ ဆန္ဒော, သမာဓိ, ပဓာနသင်္ခါရာ, တံသမ္ပယုတ္တာ ခန္ဓာတိ ဧဝံ စတူသု။ ဆန္ဒဟေတုကော, ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒဝတော ကော သမာဓိ န ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ။ ဣတီတိ ဧဝံ အနေန ပကာရေန, ယံ သမာဓိဘာဝနာမုခံ။ သမာဓိဘာဝနာနုယောဂေန ဘာဝိတာ ခန္ဓာ သမာဓိဘာဝိတာ။
‘‘ယေ ဟီ’’တိအာဒိနာ ‘‘အဘိနဝံ နတ္ထီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရတိ။ တိဏ္ဏန္တိ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာနံ။ ဣဒန္တိ ‘‘ဣမေ ဟိ တယော’’တိအာဒိဝစနံ။ ပုရိမဿာတိ ‘‘ဆန္ဒော သမာဓီ’’တိအာဒိဝစနဿ။ ကာရဏဘာဝေနာတိ သာဓနဘာဝေန။ တေနာတိ ‘‘ဣမေ ဟိ တယော ဓမ္မာ’’တိအာဒိဝစနေန။ ယသ္မာ ဆန္ဒာဒယော တယော ဓမ္မာ အညမညံ, သမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ နိဿယဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ, တသ္မာ တေသမ္ပိ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝေါ ဝုတ္တော။ သော ပန နိဿယဘာဝေါ သမ္ပယောဂါဝိနာဘာဝီတိ အာဟ ‘‘တဒန္တောဂဓတ္တာ’’တိ, သမ္ပယုတ္တကန္တောဂဓတ္တာတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒာဒီနံ ဝိယ သမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓာနံ သဘာဝတော ဣဒ္ဓိဘာဝေါ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိဘာဝပရိယာယော အတ္ထီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သေသာ သမ္ပယုတ္တကာ…ပေ… န အတ္တနော သဘာဝေနာ’’တိ။ ဧကဒေသဿာတိ ဆန္ဒာဒီနံ။ စတုန္နမ္ပိ ခန္ဓာနံ, ဆန္ဒာဒီနံ ဝါ စတုန္နံ။ ပုနပီတိ ‘‘သမ္ပယုတ္တကာ ပနာ’’တိအာဒိံ သန္ဓာယာဟ။ ဣမိနာ စတုက္ခန္ဓတဒေကဒေသာနံ ဣဒ္ဓိဘာဝဒီပနေန။
ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတော ဝစနက္ကမေန အညန္တိ အာဟ ‘‘အပုဗ္ဗန္တိ ကတွာ’’တိ။ ကေနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ ပဋိလာဘော, ကေနဋ္ဌေန ပါဒေါ ပုဗ္ဗဘာဂေါတိ ယထာက္ကမံ ယောဇနာ။ ယဒိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပါဒေါ, နိဿယိဒ္ဓိပါဒေါယေဝ ဝုတ္တော သိယာ, န ဥပါယိဒ္ဓိပါဒေါတိ အာဟ ‘‘ဥပါယော စာ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ, အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ စ။ တေနာဟ ‘‘သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ဟီ’’တိအာဒိ။ သမာဓိဝိသေသနဘာဝေနာတိ ‘‘ဆန္ဒာဓိပတိ, ဆန္ဒဟေတုကော, ဆန္ဒာဓိကော ဝါ သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီ’’တိအာဒိနာ သမာဓိဿ
(အနုဋီ၊၂၊၁၆၈။)ဝိသေသနဘာဝေန။ ‘‘သမာဓိသေဝနဝသေနာ’’တိ စ ပါဌော။ တတ္ထ သမာဓိသေဝနဝသေနာတိ ဆန္ဒာဓိကေ အဓိပတိံ ကရိတွာ သမာဓိဿ အာသေဝနဝသေန။ ဥပါယဘူတာနန္တိ ‘‘ဆန္ဒဝတော စေ သမာဓိ ဣဇ္ဈတိ, မယှေဝ ဣဇ္ဈတီ’’တိ သမာဓိအာသေဝနာယ ဥပါယဘူတာနံ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၄၄။ သာဓိပတိဝါရာနိ အဋ္ဌသတာနိ, တေသု ပစ္စေကံ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ န သမ္ဘဝန္တီတိ အာဟ ‘‘သာဓိပတိဝါရာနံ ပရိပုဏ္ဏာနံ အဘာဝါ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘န ဟိ အဓိပတီနံ အဓိပတယော ဝိဇ္ဇန္တီ’’တိ။ ယဒိ ဟိ အဓိပတီ သိယုံ သာဓိပတီတိ ဣဒ္ဓိပါဒဘေဒေန ဒွတ္တိံသ နယသတာနိ, သုဒ္ဓိကာနိ အဋ္ဌာတိ စတ္တာရိ နယသဟဿာနိ ဘဝေယျုံ, တံ ပန နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ ယတ္တကာ ပန နယာ ဣဓ လဗ္ဘန္တိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကေကသ္မိံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓိကာနိ အဋ္ဌ နယသတာနိ သာဓိပတိကာနိပိ အဋ္ဌေဝါတိ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝသေန သောဠသ နယသတာနိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
သယံ ဇေဋ္ဌကဘာဝေန ပဝတ္တနတော စတ္တာရော အဓိပတယော အညမညံ ဂရုံ န ကရောန္တိ။ တသ္မာ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ န မဂ္ဂါဓိပတိနော’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အညမညဿ ပန အဓိပတယော န ဘဝန္တီ’’တိ။ ဧတမတ္ထန္တိ ‘‘အဓိပတယော အညမညဿ အဓိပတီ န ဘဝန္တီ’’တိ ဧတမတ္ထံ။ အဓိပတိနောတိ အဓိပတိ ဘဝိတုံ သမတ္ထဿ။ အဓိပတိံ န ကရောန္တီတိ အဓိပတိံ ကတွာ ဂရုံ ကတွာ နပ္ပဝတ္တန္တိ။ အဓိပတီနံ သဟဘာဝေတိ အဓိပတိကိစ္စကရဏေန သဟပဝတ္တိယံ။ ‘‘အဝီမံသာဓိပတိကဿ မဂ္ဂဿ အဘာဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘အဓိပတိတာသမတ္ထာ ဓမ္မာ အဓိပတိဘာဝေနေဝ ပဝတ္တေယျု’’န္တိ ဒေါသာရောပနဝသေနာဟ, န ယထာဓိဂတဝသေန။ အဓိပတိဓမ္မာနဉှိ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရေ သတိ အဓိပတိဘာဝေန ပဝတ္တိ, န အညထာတိ သဟဘာဝေပိ တဒဘာဝံ သန္ဓာယ ဝိသေသနံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၆၉။)န ကတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အညမညာဓိပတိကရဏဘာဝေတိ အညမညံ အဓိပတိံ ကတွာ ပဝတ္တိယံ။ ဝီမံသာဓိပတိကတ္တဝစနန္တိ ဝီမံသာဓိပတိကဘာဝဿ ဝစနံ။ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ သဗ္ဗေသမ္ပိ အဓိပတီနံ သာဓိပတိကတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ သဟဘာဝေါ ပဋိက္ခိတ္တော ဧဝ သာဓိပတိဘာဝဿ အနေကံသိကတာဝစနတော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၇၀။)၁၀။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယ
ပဌမနယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၆၆။ ပတိဋ္ဌာနံ ဣဓ သံသာရေ အဝဋ္ဌာနံ, တဿ မူလံ ကိလေသာတိ အာဟ ‘‘ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ပတိဋ္ဌာနာယ ပန ဗျာပါရာပတ္တိ ကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ’’တိ။ ယသ္မာ ကိလေသေသု တဏှာဒိဋ္ဌိယော တဏှာဒိဋ္ဌိစရိတာနံ ဝိသေသတော သံသာရနာယိကာ, ကိလေသသဟိတမေဝ စ ကမ္မံ ပတိဋ္ဌာနာယ ဟောတိ, န ကေဝလံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ…ပေ… အာယူဟနာ’’တိ။ တထာ တဏှာယ ဘဝဿာဒဘာဝတော, ဒိဋ္ဌိယာ ဝိဘဝါဘိနန္ဒနဘူတာယ ဝိဘဝါဘိသင်္ခရဏဘာဝတော ‘‘တဏှာဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ, ဒိဋ္ဌိဝသေန အာယူဟနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌီသုပိ အန္တောမုခပ္ပဝတ္တာယ ဘဝဒိဋ္ဌိယာ ဝိသေသတော သံသာရေ အဝဋ္ဌာနံ, ယတော ဩလီယနာတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဗဟိမုခပ္ပဝတ္တာပိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ ဘဝါဘိသင်္ခရဏံ နာတိဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟနာ’’တိ။ လယာပတ္တိ ယထာရဒ္ဓဿ အာရမ္ဘဿ အနိဋ္ဌာနံ အန္တောသင်္ကောစဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘လီနဝသေန ပတိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဥဒ္ဓတာပတ္တိ အနုပါယဘူတာ ဗျာပါရာပတ္တိ အသင်္ကောစဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟနာ’’တိ။ တထာ ကောသဇ္ဇပက္ခိကတ္တာ စ ကာမသုခါနုယောဂဿ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကတ္တာ စ အတ္တကိလမထာနုယောဂဿ တဒုဘယဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာ ဝုတ္တာ, ဣတရံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓာတိ ဣမိဿာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ။ အဝုတ္တာနန္တိ ‘‘ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒီနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာတိ ယောဇနာ။
သမပ္ပဝတ္တေ ဓမ္မေတိ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟေန သမပ္ပဝတ္တေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ။ ပဋိသဉ္စိက္ခတီတိ ပတိရူပံ သင်္ကလေတိ ဂဏေတိ တုလေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီ’’တိ။ တဒါကာရောတိ ပဋိသင်္ခါနာကာရော ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနာကာရော။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ ပဋိသင်္ခါနသဘာဝတ္တာ ဧဝ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမကာရဏဘာဝေါတိ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ကာရဏဘာဝေါ။ ပုရိမံ ပုရိမဉှိ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၇၁။)֍ ဋ္ဌ ၄၆၇။ အဝိပရီတကာယာဒိသဘာဝဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာယ ဗလဝတီ ဧဝ သတိ။ ပညာ ဂဟိတာ သတိနေပက္ကေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံစိတ္တောတိ ဧဝံ လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတစိတ္တော။ စိရကတဝတ္တာဒိဝသေနာတိ စိရကတဝတ္တာဒိသီသေန။ ‘‘ဝုတ္တော’’တိ ဣမိနာပိ ‘‘ကတွာ အာဟ ကာယဝိညတ္တိံ…ပေ… ကောဋ္ဌာသ’’န္တိ ယောဇနာ။
ပရေသန္တိ န အနန္တရာနံ။ သဗ္ဗေသံ…ပေ… ယောဇေတဗ္ဗာ ‘‘သဗ္ဗေ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ သဗ္ဗေသံ ပစ္စယဝိသေသာ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ။ ကာမေတီတိ ကာမော, အဿာဒနဝသေန အာမသတီတိ အာမိသံ, ကာမောဝ အာမိသန္တိ ကာမာမိသံ, ကိလေသကာမော။ ဝတ္ထုကာမော ပန အာမသီယတီတိ အာမိသံ။ ဧဝံ သေသဒွယမ္ပိ။ တေသု လောကီယန္တိ ဧတ္ထ သုခဝိသေသာတိ လောကော, ဥပပတ္တိဝိသေသော။ ဝဋ္ဋံ သံသာရော။ ကာမဿာဒဝသေန ပဝတ္တော လောဘော ကာမာမိသံ။ ဘဝဝိသေသပတ္ထနာဝသေန ပဝတ္တော လောကာမိသံ။ ဝိဘဝေါ နာမ ကိမတ္ထိယော, ကော ဝါ တံ အဘိပတ္ထေယျာတိ ဝဋ္ဋာနုဂေဓဘူတော လောဘော ဝဋ္ဋာမိသန္တိ စ ဝဒန္တိ။ တဒါရမ္မဏန္တိ တဿာ တဏှာယ အာရမ္မဏံ, ရူပါဒိ။ လောကဓမ္မာ လာဘာဒယော။ ဝုတ္တာဝသေသာ သဗ္ဗာဝ တဏှာ သံသာရဇနကော ရာဂေါ။
ပဌမနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒုတိယနယဝဏ္ဏနာ
၄၆၈-၉။ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ ကာမဘဝါဒီသု, သညီဘဝါဒီသု, ဧကဝေါကာရဘဝါဒီသု စ သဗ္ဗဘဝေသု သဗ္ဗေ သတ္တာ။ အာဟာရတော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ, ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ။ ယေန ပစ္စယေန တေ တိဋ္ဌန္တိ, သော ဧကောဝ ဓမ္မော ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ အဘိညာယ အဘိညေယျော။ ဒွေ ဓာတုယောတိ သင်္ခတာသင်္ခတဓာတုယော။ တိဿော ဓာတုယောတိ ကာမဓာတုရူပဓာတုအရူပဓာတုယော။ ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနာနီတိ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနိယော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၂, ၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၆) အာဂတာနိ ဝိမုစ္စနကာရဏာနိ။ အနုတ္တရိယာနီတိ ဒဿနာနုတ္တရိယာဒီနိ ဆ အနုတ္တရိယာနိ။ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီတိ
(အနုဋီ၊၂၊၁၇၂။)ယေဟိ ကာရဏေဟိ နိဒ္ဒသော ဟောတိ, တာနိ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ နာမ။ ဒေသနာမတ္တဉ္စေတံ။ ခီဏာသဝေါ ဟိ ဒသဝဿော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော ပုန ဒသဝဿော န ဟောတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဒသဝဿော, နဝဝဿောပိ…ပေ… ဧကမုဟုတ္တိကောပိ န ဟောတိယေဝ ပုန ပဋိသန္ဓိယာ အဘာဝါ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပနေဝံ ဝုတ္တံ။ တာနိ ပန ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခု, သိက္ခာသမာဒါနေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၁) သုတ္တေ အာဂတာနိယေဝ။ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ ပုရိသပုဂ္ဂလဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၆) ဒသ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ။ ခန္ဓာဒယောတိ ခန္ဓာယတနဓာတာဒယော။ ဝိနန္ဓနန္တိ ‘‘ဘဝါဒိဝိနန္ဓနဋ္ဌေန ဝါနံ ဝုစ္စတိ တဏှာ’’တိ ဒဿေတိ။ ဂမနန္တိ အဿာဒနဝသေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပိယရူပသာတရူပေသူ’’တိ။
ဝိပဿနာသဟဂတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတ္တာ။ ‘‘မဂ္ဂံ အပ္ပတ္တံ ကာယိကံ ဝီရိယ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ပန လောကုတ္တရဝီရိယမ္ပိ ပရိယာယေန ကာယိကံ နာမ အတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။
ရူပါဝစရေ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ န ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ရူပါဝစရေ…ပေ… ပဋိက္ခိတ္တာ’’တိ။ ယထာ ဝိပဿနာသဟဂတာ ပီတိ ပရိယာယေန ‘‘ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ရူပါဝစရေ ပီတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ။ ဧဝံ လဗ္ဘမာနာပိ အလဗ္ဘမာနံ ဥပါဒါယ န ဝုတ္တာ။ ‘‘အဝိတက္ကအဝိစာရာ’’တိ ဝိသေသနံ သန္တပဏီတာယ ပီတိယာ ဒဿနတ္ထံ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘူတာတိ ပရိယာယဗောဇ္ဈင်္ဂဘူတာ။ အဝိတက္ကအဝိစာရော ပီတိ…ပေ… န ဝုတ္တော သဝိတက္ကသဝိစာရတ္တာ တဿ။ န ဟိ ကာမာဝစရာ အဝိတက္ကအဝိစာရာ ပီတိ အတ္ထိ။
ဣဓ ဝုတ္တော ပရိယာယေနာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂပဋိဝေဓာနုလောမနတော ဝိပဿနာယ ဝိယ ပါဒကဇ္ဈာနေသုပိ သတိအာဒယော ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တွေဝ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တာ န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗော’’တိ။ ဧဝံ ကသိဏဇ္ဈာနာဒီသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဓရန္တာနံ အဓိပ္ပါယံ ဝတွာ အနုဒ္ဓရန္တာနံ အဓိပ္ပါယံ ဝတ္တုံ ‘‘အနုဒ္ဓရန္တာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေ ဟိ အာသန္နေကန္တကိစ္စနိဗ္ဗတ္တီဟိ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဓရန္တိ, န ဈာနက္ခဏေ တဒဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာကိစ္စဿ ဝိယ…ပေ… န ဥဒ္ဓရန္တီ’’တိ။ ကသိဏနိဿန္ဒော အရူပါနီတိ အာဟ ‘‘တဒါယတ္တာနီ’’တိ။
ဒုတိယနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၇၃။)တတိယနယဝဏ္ဏနာ
၄၇၀-၁။ ဝေါဿဇ္ဇနံ ပဟာနံ ဝေါဿဂ္ဂေါ, ဝေါဿဇ္ဇနံ ဝါ ဝိဿဋ္ဌဘာဝေါ နိရာသင်္ကာနုပ္ပဝေသောတိ အာဟ ‘‘ဝေါဿဂ္ဂသဒ္ဒေါ…ပေ… ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ’’တိ။ ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂတန္နိန္နပ္ပကာရေန, မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒတဒါရမ္မဏကရဏပ္ပကာရေန။
တတိယနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၇၂။ ဥပေက္ခနမုပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ သဘာဝေါ, သော စ သမာဓိဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဝိယ သမ္ပယုတ္တာနံ ဦနာဓိကဘာဝဗျာဝဋော အဟုတွာ တေသံ အနူနာနဓိကဘာဝေ မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တီတိ ဣမမတ္ထံ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခနဝသေနာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနန္တိ ပဋိသင်္ခါနမာဟ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၇၄။)၁၁။ မဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂ
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၄၉၀။ အဘိဓမ္မေတိ ဓမ္မသင်္ဂဟေ။ သော ဟိ နိဗ္ဗတ္တိတာဘိဓမ္မဒေသနာ, န ဝိဘင်္ဂဒေသနာ ဝိယ သုတ္တန္တနယဝိမိဿာ။ အရိယောပပဒတံ န ကရောတိ ဝိနာပိ တေနဿ အရိယဘာဝသိဒ္ဓိတော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၄၉၃။ ‘‘လောကိယကာလေနာ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာနုဘာဝေန ကိစ္စာတိရေကသိဒ္ဓီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတေသန္တိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ။ အပ္ပဟာနေ, ပဟာနေ စ အာဒီနဝါနိသံသဝိဘာဝနာဒိနာ ဝိသေသပ္ပစ္စယတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ မိစ္ဆာဝါစာဒီနိ ပဇဟာပေန္တီတိ ဝုတ္တာနိ။ မိစ္ဆာဝါစာဒိတော နိဝတ္တိ သမ္မာဝါစာဒိကိရိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာဝါစာဒိကိရိယာ ဟိ ဝိရတီ’’တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ဝိယ န ကာရာပကဘာဝေန, တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဝိယ န ကတ္တုဘာဝေန။ လောကုတ္တရက္ခဏေပီတိ န ကေဝလံ လောကိယက္ခဏေယေဝ, အထ ခေါ လောကုတ္တရက္ခဏေပိ။
ခန္ဓောပဓိံ ဝိပစ္စတီတိ ပဋိသန္ဓိဒါယိကံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဝိပစ္စတီတိ ပဝတ္တိဝိပါကဒါယိကံ။
ဧကေကန္တိ ‘‘တတ္ထ ကတမာ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိနာ ဧကေကံ အင်္ဂံ ပုစ္ဆိတွာ။ တဿ တဿေဝါတိ ဧကေကအင်္ဂဿေဝ, န အင်္ဂသမုဒါယဿ။ သဟ ပန ပုစ္ဆိတွာတိ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ။ ဧကတော ဝိဿဇ္ဇနပဋိနိဒ္ဒေသတ္တာတိ ယဒိပိ ‘‘တတ္ထ ကတမာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ? ယာ ပညာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၉၅) ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ, ‘‘တတ္ထ ကတမော ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၄၉၄) ပန ဧကတော ကတာယ ပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဋိနိဒ္ဒေသဘာဝတော န ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ဟောတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပဉ္စင်္ဂိကဝါရေ ဧဝ ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ, န အဋ္ဌင်္ဂိကဝါရေတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဧကေကမုခါယာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိမုခါယ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အရိယံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဒေသေဿာမိ သဥပနိသံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၇၅။)သပရိက္ခာရ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၈)။ ပုဗ္ဗသုဒ္ဓိယာ သိဇ္ဈန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ သုပရိသုဒ္ဓေါ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁), တသ္မာ သမ္မာဝါစာဒိမုခါ ဘာဝနာ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘န မဂ္ဂဿ ဥပစာရေနာ’’တိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
မဂ္ဂင်္ဂဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၇၆။)၁၂။ ဈာနဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယ
မာတိကာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၀၈။ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, သတိသမ္ပဇညံ, ဇာဂရိယာနုယောဂေါတိ ဧဝမာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ အသုဘာနုဿတိယောတိ အသုဘဈာနာနိ, အနုဿတိဈာနာနိ စ။ သတိ သမဏဘာဝကရပုဗ္ဗဘာဂကရဏီယသမ္ပတ္တိယံ သမဏဘာဝေါပိ သိဒ္ဓေါယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုညာ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ကာရဏေ ဟိ သိဒ္ဓေ ဖလမ္ပိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ။ သိက္ခာပဒါနံ သရူပံ, သိက္ခိတဗ္ဗာကာရံ, သင်္ခေပတော ဝိဘာဂဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘သိက္ခာပဒေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နာမကာယာဒိဝသေနာတိ နာမကာယပဒကာယဗျဉ္ဇနကာယဝသေန ဝုတ္တေသု။ ဣမိနာ သိက္ခာပဒါနံ သိက္ခာယ အဓိဂမူပါယဘူတပညတ္တိသဘာဝတံ ဒဿေတိ။ တေသု သိက္ခိတဗ္ဗာကာရော သတ္ထုအာဏာနတိက္ကမောယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝစ…ပေ… တဗ္ဗေသူ’’တိ။ သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသူတိ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု အဓိသီလသိက္ခာဘာဂေသု။ တေသု သမာဒါနမေဝ သိက္ခိတဗ္ဗာကာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိပူရဏဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗေသူ’’တိ။ သိက္ခာပဒေကဒေသဘူတာတိ သိက္ခာပဒသမုဒါယဿ အဝယဝဘူတာ။ ဘိက္ခုသိက္ခာ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သေသသိက္ခာ ပန အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန သိက္ခာသဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၆)။
မာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၅၀၉။ ဒိဋ္ဌတ္တာတိ သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္ဆိကတတ္တာ။ ခန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္ဆိကရဏဝသေနေဝ ဟိ ဘဂဝတော ခမနရုစ္စနာဒယော, န အညေသံ ဝိယ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကာဒိမုခေန။ အဝိပရီတဋ္ဌော ဧကန္တနိယျာနဋ္ဌေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သိက္ခိယမာနောတိ သိက္ခာယ
(အနုဋီ၊၂၊၁၇၇။)ပဋိပဇ္ဇိယမာနော။ သိက္ခိတဗ္ဗာနိ သိက္ခာပဒါနီတိ သိက္ခာပဒပါဠိံ ဝဒတိ။ ခန္ဓတ္တယန္တိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယံ။ ‘‘သဗ္ဗပါပဿ…ပေ… ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၉၀၊ နေတ္တိ။ ၃၀) ဝစနတော အာဟ ‘‘အနုသာသနဒါနဘူတံ သိက္ခတ္တယ’’န္တိ။
သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယတ္တာတိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဧကန္တဟေတုဘာဝတော။ ဧတ္ထ စ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ကမ္မဿကတာသမ္မာဒိဋ္ဌိ, ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိ စ။ ဖလကာရဏောပစာရေဟီတိ ဖလူပစာရေန သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာ, ကာရဏူပစာရေန သမ္မာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ။ ကုသလဓမ္မေဟိ အတ္တနော ဧကဒေသဘူတေဟီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိဓမ္မေ သန္ဓာယာဟ။ ကုသလပညာဝိညာဏာနံ ဝါ ပဇာနနဝိဇာနနဝသေန ဒဿနံ ဒိဋ္ဌီတိ။ တေန အဝယဝဓမ္မေန သမုဒါယဿ ဥပစရိတတံ ဒဿေတိ။ ဝိနယနကိရိယတ္တာတိ ဒေသနာဘူတံ သိက္ခတ္တယမာဟ။ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မတော အနပေတေန။ အဝိသမသဘာဝေနာတိ အဝိသမေန သဘာဝေန, သမေနာတိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၀။ အနညတ္ထေနာတိ ဂရဟာဒိအညတ္ထရဟိတေန သကတ္ထေန။ ဘိန္နပဋဓရေတိ ဘိက္ခုသာရုပ္ပဝသေန ပဉ္စခဏ္ဍာဒိနာ ဆေဒေန ဆိန္နစီဝရဓရေ။
ဘေဒနပရိယာယဝသေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ ကိလေသာနံ ပဟာနာ ကိလေသာနံ ဘေဒါ ဘိက္ခူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဂုဏဝသေနာတိ သေက္ခဓမ္မာဒိဂုဏာနံ ဝသေန။ တေန ဘာဝတ္ထတော ဘိက္ခုသဒ္ဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ။
ဣဒံ ဒွယန္တိ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိနာ ပရတော သင်္ဂဟဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘သေက္ခော’’တိအာဒိကံ ဝစနဒွယံ။ ဣမိနာတိ ‘‘သေက္ခော ဘိက္ခု ဘိန္နတ္တာ ပါပကာန’’န္တိ ပဒါနံ အတ္ထဒဿနေန။ န သမေတိ သေက္ခအသေက္ခပုထုဇ္ဇနာသေက္ခဒီပနတော။ တဒိဒန္တိ ပဌမဒွယံ။ နိပ္ပရိယာယဒဿနံ အရိယာနံ, အသေက္ခာနံယေဝ စ သေက္ခဘိန္နကိလေသဘာဝဒီပနတော။ ဝုတ္တောတိ ပဋိညာဝစနံ, သစ္စံ ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။ န ပန ဣဓာဓိပ္ပေတော အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿိတတ္တာ။
ဘဂဝတော ဝစနန္တိ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဝါစမာဟ။ တဒနုရူပန္တိ တဒနုစ္ဆဝိကံ, ယထာဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပရိသာဝတ္ထုသီမာသမ္ပတ္တိယော ‘‘သမဂ္ဂေန သံဃေန အကုပ္ပေနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၀) ဣမိနာ ပကာသိတာတိ ‘‘ဌာနာရဟ’’န္တိ ပဒဿ ‘‘အနူန…ပေ… အဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အတ္ထမာဟ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၇၈။)֍ ဋ္ဌ ၅၁၁။ အဝီတိက္ကမနဝိရတိဘာဝတောတိ အဝီတိက္ကမသမာဒါနဘူတာ ဝိရတီတိ ကတွာ ဝါရိတ္တသီလံ ပတွာ ဝိရတိ ဧဝ ပဓာနန္တိ စေတနာသီလဿပိ ပရိယာယတာ ဝုတ္တာ။ ‘‘နဂရဝဍ္ဎကီ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော’’တိ ဣဒံ ဣဓာဓိပ္ပေတနဂရဝဍ္ဎကီဒဿနံ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာ, ပါသာဒဝိဇ္ဇာတိ ဒုဝိဓာ ဟိ ဝဍ္ဎကီဝိဇ္ဇာ။ လေဟိတဗ္ဗန္တိ သာယိတဗ္ဗံ။ စုဗိတဗ္ဗန္တိ ပါတဗ္ဗံ။
ဣန္ဒြိယသံဝရာဟာရတ္တာတိ ဣန္ဒြိယသံဝရဟေတုကတ္တာ။ ပါတိမောက္ခသီလံ သိက္ခာပဒသီလံ န ပကတိသီလာဒိကေန ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘ပါတိမောက္ခတော အညံ သီလံ ကာယိကအဝီတိက္ကမာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတ’’န္တိ။ တံ ပန ပါတိမောက္ခသီလေန န သင်္ဂယှတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ, ကာယိကဝါစသိကသံဝရဿ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ အဘာဝတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။
တတ္ထ ပါတိမောက္ခသဒ္ဒဿ ဧဝံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော, ပါပကိရိယာယ သုကရဘာဝတော, ပုညကိရိယာယ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဗဟုက္ခတ္တုံ အပါယေသု ပတနသီလောတိ ပါတီ, ပုထုဇ္ဇနော, အနိစ္စတာယ ဝါ ဘဝါဒီသု ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တော ဃဋိယန္တံ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနတော ဂမနသီလောတိ ပါတီ, မရဏဝသေန ဝါ တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ အတ္တဘာဝဿ ပါတနသီလောတိ ပါတီ, သတ္တသန္တာနော, စိတ္တမေဝ ဝါ။ တံ ပါတိနံ သံသာရဒုက္ခတော မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ စိတ္တဿ ဟိ ဝိမောက္ခေန သတ္တောပိ ‘‘ဝိမုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀), ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈) စ။ အထ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ဟေတုနာ သံသာရေ ပတတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ပါတီ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာနံ သန္ဓာဝတံ သံသရတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ ၃။၉၉၊ ၅။၅၂၀၊ ကထာ။ ၇၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပါတိနော သတ္တဿ တဏှာဒိသံကိလေသတ္တယတော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခံ။ ‘‘ကဏ္ဌေကာဠော’’တိအာဒီနံ ဝိယ တဿ သမာသသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အထ ဝါ ပါတေတိ ဝိနိပါတေတိ ဒုက္ခေတိ ပါတိ, စိတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တေန နီယတိ လောကော, စိတ္တေန ပရိကဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂)။ တဿ
(အနုဋီ၊၂၊၁၇၉။)ပါတိနော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခံ။ ပတတိ ဝါ ဧတေန အပါယဒုက္ခေ ဝါ သံသာရဒုက္ခေ ဝါတိ ပါတီ, တဏှာဒိသံကိလေသော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅-၅၇), တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာ နိဒ္ဒေသ ၁၀၇) စ အာဒိ။ တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ။
အထ ဝါ ပတတိ ဧတ္ထာတိ ပါတီနိ, ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော, ဆသု ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၀၊ သု။ နိ။ ၁၇၁)။ တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင်္ခါတတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ။
အထ ဝါ ပါတော ဝိနိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါတီ, သံသာရော, တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခံ။
အထ ဝါ သဗ္ဗလောကာဓိပတိဘာဝတော ဓမ္မိဿရော ဘဂဝါ ‘‘ပတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, မုစ္စတိ ဧတေနာတိ မောက္ခော, ပတိနော မောက္ခော တေန ပညတ္တတ္တာတိ ပတိမောက္ခော, ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ သဗ္ဗဂုဏာနံ ဝါ မူလဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတိ စ သော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန မောက္ခော စာတိ ပတိမောက္ခော, ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိ မုခမေတံ ပမုခမေတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) ဝိတ္ထာရော။
အထ ဝါ ပ-ဣတိ ပကာရေ, အတီတိ အစ္စန္တတ္ထေ နိပါတော, တသ္မာ ပကာရေဟိ အစ္စန္တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ ဣဒဉှိ သီလံ သယံ တဒင်္ဂဝသေန, သမာဓိသဟိတံ ပညာသဟိတဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန စ အစ္စန္တံ မောက္ခေတိ မောစေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ ပတိ ပတိ မောက္ခောတိ ဝါ ပတိမောက္ခော, တမှာ တမှာ ဝီတိက္ကမဒေါသတော ပစ္စေကံ မောက္ခောတိ အတ္ထော, ပတိမောက္ခောယေဝ ပါတိမောက္ခံ။ မောက္ခော ဝါ နိဗ္ဗာနံ, တဿ မောက္ခဿ ပဋိဗိမ္ဗဘူတောတိ ပတိမောက္ခံ။ သီလသံဝရော ဟိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော သူရိယဿ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနဿ ဥဒယဘူတော တပ္ပဋိဘာဂေါ ဝိယ ဟောတိ ယထာရဟံ ကိလေသနိဗ္ဗာပနတောတိ ပတိမောက္ခံ, ပတိမောက္ခံယေဝ ပါတိမောက္ခံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၈၀။)အထ ဝါ မောက္ခံ ပတိ ဝတ္တတိ, မောက္ခာဘိမုခန္တိ ဝါ ပတိမောက္ခံ, ပတိမောက္ခံယေဝ ပါတိမောက္ခန္တိ။ ဣဒမ္ပိ ပါတိမောက္ခသဒ္ဒဿ မုခမတ္တဒဿနမေဝ။ သဗ္ဗာကအာရေန ပန ဇိနပါတိမောက္ခော ဘဂဝါဝ အနဝဇ္ဇပတိမောက္ခံ ပါတိမောက္ခံ သံဝဏ္ဏေယျ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၃။ ဂရုဘဏ္ဍဝိဿဇ္ဇနကရဏဘူတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဂရုဘဏ္ဍဝိဿဇ္ဇနံ။ ဂရုဘဏ္ဍန္တရဘူတံ ထာဝရာဒိ။ ဦနကံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဖာတိကမ္မံ ဝုတ္တံ။ အတိရေကဂ္ဃနကံ, တဒဂ္ဃနကမေဝ ဝါ ဝဋ္ဋတီတိ။ ယထာဝုတ္တန္တိ ပေါက္ခရဏိတော ပံသုဥဒ္ဓရဏာဒိထာဝရကမ္မံ။
ဓာရေတိ, ပေါသေတိ ဝါ ပရေသံ ဒါရကေ။
ဂိဟီနံ ကရိယမာနံ ဝုတ္တံ, န သံဃဿ, ဂဏဿ ဝါတိ အတ္ထော။ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍန္တိ ဥတ္တရပဒလောပံ, ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပဉ္စ ကတွာ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အယောနိသော ဝိစာရဏံ အယာထာဝပဋိပတ္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၄။ ဂစ္ဆန္တိ ယထာသကံ ဝိသယေ ပဝတ္တန္တီတိ ဂါဝေါ, စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ။
ဝိဓုနနံ ပပ္ဖေါဋနံ, ပဝါဟနန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၅။ ယထာ ကရဏတ္ထော ကရဏီယသဒ္ဒေါ, ဧဝံ ဝိကိရဏတ္ထောပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိက္ခိပိတဗ္ဗာနီ’’တိ, ဝိဒ္ဓံသိတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ သံယမနီယာနိ ဝါ သံယမကရဏီယာနိ, ‘‘န ပုန ဧဝံ ကရောမီ’’တိ အတ္တနော ဒဟနံ မနသာ အဓိဋ္ဌာနံ သံယမနံ, သံယမနကရဏီယာနိ သံဝရကရဏီယာနီတိ စိတ္တမတ္တာယတ္တာ ဧဝ သံယမသံဝရာ အာစရိယေန အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အနာပတ္တိဂမနီယာနီ’’တိ။ အန္တေဝါသိကတ္ထေရော ပန ဒေသနာပိ စိတ္တုပ္ပါဒမနသိကာရေဟိ ဝိနာ န ဟောတီတိ ဒေသနာဝိသုဒ္ဓိံ နိဿရဏံ ဝဒတိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၆။ ‘‘အလင်္ကတော စေပိ…ပေ… သ ဘိက္ခူ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၄၂) ဝိယ ဣဓာပိ ဂုဏတော ဘိက္ခု အဓိပ္ပေတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခူတိ ပဋိပတ္တိယာ ဘိက္ခုဘာဝဒဿနတော ဧဝမာဟာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၅)။ ယတ္တကံ ဧကေန ပုဂ္ဂလေန အသေသေတွာ
(အနုဋီ၊၂၊၁၈၁။)သမာဒါတုံ သက္ကာ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယေန သမာဒါနေန သဗ္ဗာပိ သိက္ခာ သမာဒိန္နာ ဟောန္တီ’’တိ ယထာ ဥပသမ္ပဒါပါရိပူရိယာ အသေသံ ဥပသမ္ပန္နသိက္ခာသမာဒါနံ။ တန္တိ သမာဒါနံ။ အနေကေသူတိ ဝိသုံ ဝိသုံ သမာဒါနေသု။ ယထာ သမာဒိန္နာယ သိက္ခာယ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဝီတိက္ကမနံ သိက္ခိတဗ္ဗာကာရော, ဧဝံ သတိ ဝီတိက္ကမေ ဒေသနာဂါမိနိယာ ဒေသနာ, ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝုဋ္ဌာနံ တဒုပါယဘူတံ ပါရိဝါသိကဝတ္တစရဏာဒီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝီတိ…ပေ… အာကာရေနာ’’တိ။ ယံ သိက္ခာပဒံ ပမာဒေန ဝီတိက္ကန္တံ, တံ သိက္ခိယမာနံ န ဟောတီတိ သေသိတံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝီတိက္ကမနဝသေန သေသဿာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၁၉။ စိတ္တပရိသောဓနဘာဝနာတိ စိတ္တဿ ပရိသောဓနဘူတာ အာဝရဏီယဓမ္မဝိက္ခမ္ဘိကာ သမာဓိဝိပဿနာဘာဝနာ စိတ္တပရိသောဓနဘာဝနာ။ သုပ္ပပရိဂ္ဂါဟကန္တိ နိဒ္ဒါပရိဂ္ဂါဟကံ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏဘဝင်္ဂေါတ္တရဏသင်္ခါတံ ကိရိယမယစိတ္တာနံ အပ္ပဝတ္တနံ သုပ္ပံ နာမ။ ဣတော ဘဝင်္ဂေါတ္တရဏတော။ ပုဗ္ဗေ ဣတော ကိရိယမယစိတ္တပ္ပဝတ္တိတော ပရဉ္စ နတ္ထိ။ အယံ ကာယကိလမထော, ထိနမိဒ္ဓဉ္စ ဧတဿ သုတ္တဿ ပစ္စယော။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၂။ သတိပဋ္ဌာနာဒယောတိ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒါ, ဧကစ္စေ စ မဂ္ဂဓမ္မာ သဟ န ပဝတ္တန္တိ, တသ္မာ ပါဠိယံ န ဝုတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတေ တာဝ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ သဟ န ပဝတ္တန္တီတိ န ဂဏှေယျုံ, ဣန္ဒြိယဗလာနိ ကသ္မာ န ဂဟိတာနီတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တ…ပေ… ဟောန္တီ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဗလာနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေဟိ န သင်္ဂယှန္တီတိ ကထံ တေသံ တဒန္တောဂဓတာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပီတိ…ပေ… ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၃။ သမန္တတောတိ သဗ္ဗဘာဂေသု သဗ္ဗေသု အဘိက္ကမာဒီသု, သဗ္ဗဘာဂတော ဝါ တေသု ဧဝ အဘိက္ကမာဒီသု အတ္ထာနတ္ထာဒိသဗ္ဗဘာဂတော သဗ္ဗာကာရတော။ သမ္မာတိ အဝိပရီတံ ယောနိသော။ သမန္တိ အဝိသမံ, ဣဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏေ ရာဂါဒိဝိသမရဟိတံ ကတွာတိ အတ္ထော။
ဘိက္ခာ စရီယတိ ဧတ္ထာတိ ဘိက္ခာစာရော, ဘိက္ခာယ စရဏဋ္ဌာနံ, သော ဧဝ ဂေါစရော, ဘိက္ခာယ စရဏမေဝ ဝါ သမ္ပဇညဿ ဝိသယဘာဝတော ဂေါစရော, တသ္မိံ ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ။ သော ပန အဘိက္ကမာဒိဘေဒဘိန္နန္တိ ဝိသေသနဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘အဘိက္ကမာဒီသု ပနာ’’တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေတိ ယောဂကမ္မဿ ဘာဝနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနသင်္ခါတေ အာရမ္မဏေ,
(အနုဋီ၊၂၊၁၈၂။)ဘာဝနာကမ္မေယေဝ ဝါ, ယောဂိနော သုခဝိသေသဟေတုတာယ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ သမ္ပဇညဿ ဝိသယဘာဝေန ဂေါစရေ။ အဘိက္ကမာဒီသူတိ အဘိက္ကမပဋိက္ကမာဒီသု စေဝ စီဝရပါရုပနာဒီသု စ။ အသမ္မုယှနံ စိတ္တကိရိယာဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရဝသေနေဝ တေသံ ပဝတ္တိ, န အညထာတိ ယာထာဝတော ဇာနနံ။
ကမ္မဋ္ဌာနံ ပဓာနံ ကတွာတိ စီဝရပါရုပနာဒိသရီရပရိဟရဏကိစ္စကာလေပိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရမေဝ ပဓာနံ ကတွာ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ ဥဿုက္ကဇာတော ဟုတွာ အတိဝိယ မံ ယာစသိ, ယသ္မာ စ ဇီဝိတန္တရာယာနံ ဒုဇ္ဇာနတံ ဝဒသိ, ဣန္ဒြိယာနိ စ တေ ပရိပါကံ ဂတာနိ, တသ္မာ။ တိဟာတိ နိပါတမတ္တံ။ တေ တယာ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာကာရံ ဝဒတိ။ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ တိဿန္နမ္ပိ သိက္ခာနံ ဝသေန သိက္ခနံ ကာတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန သိက္ခိတဗ္ဗံ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တန္တိ ရူပါယတနေ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌမတ္တံ။ ယထာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပေ ရူပမတ္တမေဝ ပဿတိ, န နိစ္စာဒိသဘာဝံ, ဧဝံ သေသတံဒွါရိကဝိညာဏေဟိပိ မေ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌမတ္တမေဝ ဘဝိဿတီတိ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌံ နာမ စက္ခုဝိညာဏံ, ရူပေ ရူပဝိဇာနနန္တိ အတ္ထော။ မတ္တာတိ ပမာဏံ။ ဒိဋ္ဌံ မတ္တာ ဧတဿာတိ ဒိဋ္ဌမတ္တံ, စက္ခုဝိညာဏမတ္တမေဝ မေ စိတ္တံ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အာပါထဂတေ ရူပေ စက္ခုဝိညာဏံ န ရဇ္ဇတိ န ဒုဿတိ န မုယှတိ, ဧဝံ ရာဂါဒိဝိရဟေန စက္ခုဝိညာဏမတ္တမေဝ မေ ဇဝနံ ဘဝိဿတိ, စက္ခုဝိညာဏပ္ပမာဏေနေဝ နံ ဌပေဿာမီတိ။ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌံ နာမ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌရူပံ။ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌံ နာမ တတ္ထေဝ ဥပ္ပန္နံ သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဝေါဋ္ဌဗ္ဗနသင်္ခါတံ စိတ္တတ္တယံ။ ယထာ တံ န ရဇ္ဇတိ န ဒုဿတိ န မုယှတိ, ဧဝံ အာပါထဂတေ ရူပေ တေနေဝ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိပ္ပမာဏေန ဇဝနံ ဥပ္ပါဒေဿာမိ, နာဿ တံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ဒဿာမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧသ နယော သုတမုတေသု။ မုတန္တိ စ တဒါရမ္မဏဝိညာဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပန ဝိညာတံ နာမ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနေန ဝိညာတာရမ္မဏံ, တသ္မိံ ဝိညာတေ။ ဝိညာတမတ္တန္တိ အာဝဇ္ဇနပ္ပမာဏံ။ ယထာ အာဝဇ္ဇနံ န ရဇ္ဇတိ န ဒုဿတိ န မုယှတိ, ဧဝံ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အဒတွာ အာဝဇ္ဇနပ္ပမာဏေနေဝ စိတ္တံ ဌပေဿာမီတိ
(အနုဋီ၊၂၊၁၈၃။)အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ တေ ဗာဟိယ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ဣမာယ ပဋိပဒါယ တယာ ဗာဟိယ တိဿန္နံ သိက္ခာနံ အနုပဝတ္တနဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဣတိ ဘဂဝါ ဗာဟိယဿ သံခိတ္တရုစိတာယ ဆဟိ ဝိညာဏကာယေဟိ သဒ္ဓိံ ဆဠာရမ္မဏဘေဒဘိန္နံ ဝိပဿနာဝိသယံ ဒိဋ္ဌာဒီဟိ စတူဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ဝိဘဇိတွာ တတ္ထဿ ဉာတတီရဏပရိညံ ဒဿေတိ။
ကထံ? ဧတ္ထ ဟိ ရူပါယတနံ ပဿိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌံ နာမ, စက္ခုဝိညာဏံ ပန သဒ္ဓိံ တံဒွါရိကဝိညာဏေဟိ ဒဿနဋ္ဌေန, တဒုဘယမ္ပိ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနံ ဓမ္မမတ္တမေဝ, န ဧတ္ထ ကောစိ ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ။ ယတော တံ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စံ, ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခံ, အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာတိ ကုတော တတ္ထ ပဏ္ဍိတဿ ရဇ္ဇနာဒီနံ ဩကာသောတိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ ဧသ နယော သုတာဒီသုပိ။
ဣဒါနိ ဉာတတီရဏပရိညာသု ပတိဋ္ဌိတဿ ဥပရိ သဟ ဖလေန ပဟာနပရိညံ ဒဿေတုံ ‘‘ယတော ခေါ တေ ဗာဟိယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယတောတိ ယဒါ, ယသ္မာ ဝါ။ တေတိ တဝ။ တတောတိ တဒါ, တသ္မာ ဝါ။ တေနာတိ တေန ဒိဋ္ဌာဒိနာ, ဒိဋ္ဌာဒိပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ရာဂါဒိနာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဗာဟိယ, တဝ ယသ္မိံ ကာလေ, ယေန ဝါ ကာရဏေန ဒိဋ္ဌာဒီသု မယာ ဝုတ္တဝိဓိံ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓေန ဒိဋ္ဌာဒိမတ္တံ ဘဝိဿတိ, တသ္မိံ ကာလေ, တေန ဝါ ကာရဏေန တွံ တေန ဒိဋ္ဌာဒိပဋိဗဒ္ဓေန ရာဂါဒိနာ သဟ န ဘဝိဿသိ, ရတ္တော ဝါ ဒုဋ္ဌော ဝါ မူဠှော ဝါ န ဘဝိဿသိ ပဟီနရာဂါဒိကတ္တာ, တေန ဝါ ဒိဋ္ဌာဒိနာ သဟ ပဋိဗဒ္ဓေါ န ဘဝိဿသီတိ။ တတော တွံ, ဗာဟိယ, န တတ္ထာတိ ယဒါ, ယသ္မာ ဝါ တွံ တေန ရာဂေန ဝါ ရတ္တော, ဒေါသေန ဝါ ဒုဋ္ဌော, မောဟေန ဝါ မူဠှော န ဘဝိဿသိ, တဒါ, တသ္မာ ဝါ တွံ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒိကေ န ဘဝိဿသိ, တသ္မိံ ဒိဋ္ဌေ ဝါ သုတမုတဝိညာတေ ဝါ ‘‘ဧတံ မမ, ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၁) တဏှာမာနဒိဋ္ဌီဟိ အလ္လီနော ပတိဋ္ဌိတော န ဘဝိဿသိ။ ဧတ္တာဝတာ ပဟာနပရိညံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ခီဏာသဝဘူမိ ဒဿိတာ။ တတော တွံ, ဗာဟိယ, နေဝိဓ, န ဟုရံ, န ဥဘယမန္တရေနာတိ ယဒါ တွံ, ဗာဟိယ, တေန ရာဂါဒိနာ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒီသု ပဋိဗဒ္ဓေါ န ဘဝိဿသိ, တဒါ တွံ နေဝ ဣဓ လောကေ, န ပရလောကေ, န ဥဘယတ္ထ ဟောသိ။ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာတိ ကိလေသဒုက္ခဿ, ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ စ အယမေဝ အန္တော အယံ ပရိစ္ဆေဒေါ ပရိဝဋုမဘာဝေါတိ အယမေဝ ဟိ ဧတ္ထ
(အနုဋီ၊၂၊၁၈၄။)အတ္ထော။ ယေ ပန ‘‘ဥဘယမန္တရေနာ’’တိ ပဒံ ဂဟေတွာ အန္တရာဘဝံ နာမ ဣစ္ဆန္တိ, တေသံ တံ မိစ္ဆာ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အန္တရာဘဝကထာယံ (ကထာ။ ၅၀၅ အာဒယော ) အာဝိ ဘဝိဿတိ။
ဧတေသန္တိ အတိဟရဏဝီတိဟရဏာနံ။
‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပဉ္စဝိညာဏဝီထိယံ ပုရေတရံ ပဝတ္တအယောနိသောမနသိကာရဝသေန အာဝဇ္ဇနာဒီနံ အယောနိသော အာဝဇ္ဇနာဒိနာ ဣဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏေ လောဘာဒိပ္ပဝတ္တိမတ္တံ ဟောတိ, န ပန ဣတ္ထိပုရိသာဒိဝိကပ္ပဂါဟော, မနောဒွါရေယေဝ ပန သော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တဿာတိ ‘‘ဣတ္ထီ, ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒိကဿ။ ဘဝင်္ဂါဒီတိ ဘဝင်္ဂအာဝဇ္ဇနဒဿနာနိ, သမ္ပဋိစ္ဆနသန္တီရဏဝေါဋ္ဌဗ္ဗနပဉ္စဒွါရိကဇဝနဉ္စ။ အပုဗ္ဗတိတ္တရတာဝသေနာတိ အပုဗ္ဗတာဣတ္တရဘာဝါနံ ဝသေန။
အတိဟရတီတိ မုခဒွါရံ အတိက္ကမိတွာ ဟရတိ။ တံတံဝိဇာနနနိပ္ဖါဒကောတိ တဿ တဿ ပရိယေသနာဒိဝိသယဿ, ဝိဇာနနဿ စ နိပ္ဖါဒကော။ ယေန ဟိ ပယောဂေန ပရိယေသနာဒိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ, သော တဗ္ဗိသယံ ဝိဇာနနမ္ပိ နိပ္ဖါဒေတိ နာမ ဟောတိ။ သမ္မာပဋိပတ္တိန္တိ ဓမ္မေသု အဝိပရီတပဋိပတ္တိံ ယထာဘူတာဝဗောဓံ။
ဂမနေပီတိ ဂမနပယောဂေပိ။ အတိဟရဏံ ယထာဌိတဿေဝ ကာယဿ ဣစ္ဆိတဒေသာဘိမုခကရဏံ။ ဂမနံ ဒေသန္တရုပ္ပတ္တိ။ ဝက္ခမာနောတိ ‘‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေတိ…ပေ… အဒ္ဓါဂမနဝသေန ကထိတော။ ဂတေ ဌိတေ နိသိန္နေတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရေ စုဏ္ဏိကပါဒုဒ္ဓါရဣရိယာပထဝသေန ကထိတော’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၂၃) ဝက္ခမာနော ဝိသေသော။
ပဝတ္တေတိ စင်္ကမာဒီသု ပဝတ္တေ ရူပါရူပဓမ္မေ။ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ အနိစ္စာဒိတော။
ကာယိကကိရိယာဒိနိဗ္ဗတ္တကဇဝနံ ဖလူပစာရေန ‘‘ကာယာဒိကိရိယာမယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကိရိယာသမုဋ္ဌိတတ္တာတိ ပန ကာရဏူပစာရေန။
֍ ဋ္ဌ ၅၂၆။ ကမ္မဋ္ဌာနဥပါသနဿာတိ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာယ။ ယောဂပထန္တိ ဘာဝနာယောဂ္ဂကိရိယာယ ပဝတ္တနမဂ္ဂံ။
֍ ဋ္ဌ ၅၃၇။ ကာယာဒီသူတိ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု။ သုဋ္ဌု ပဝတ္တိယာတိ အသုဘာနုပဿနာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ။ နိယျာနသဘာဝေါ သမ္မာသတိတာ
(အနုဋီ၊၂၊၁၈၅။)ဧဝ။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ သတိံ ကိစ္စတော ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ ယထာဝုတ္တော ပရိဂ္ဂဟော ဇာတော ဧတိဿာတိ ပရိဂ္ဂဟိတာ, တံ ပရိဂ္ဂဟိတံ နိယျာနဘူတံ သတိံ ကတွာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၅၄၂-၃။ ပကုပ္ပနံ ဣဓ ဝိကာရာပတ္တိဘာဝေါ။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၀။ တပ္ပဋိပက္ခသညာတိ ထိနမိဒ္ဓပဋိပက္ခသညာ။ သာ အတ္ထတော တဒင်္ဂါဒိဝသေန ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနာကာရပ္ပဝတ္တာ ကုသလဝိတက္ကသမ္ပယုတ္တသညာ, တထာဘူတော ဝါ စိတ္တုပ္ပါဒေါ သညာသီသေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋ္ဌ ၅၅၃။ သာရမ္ဘန္တိ အာရမ္ဘဝန္တံ, သဟာရမ္ဘန္တိ အတ္ထော။ နိရာဝရဏာဘောဂါ ထိနမိဒ္ဓန္ဓကာရဝိဂမေန နိရာဝရဏသမန္နာဟာရသညာ။ ဝိဝဋာ အပ္ပဋိစ္ဆာဒနာ။
֍ ဋ္ဌ ၅၆၄။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတီ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၅၁၁)။
֍ ဋ္ဌ ၅၈၈။ ယထာ ကေနစိ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ‘‘ဣဒံ နာမေတ’’န္တိ ပကတိဉာဏေန န ဉာယတိ, ဧဝံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန အဝိဒိတံ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗထာ အညာတတာ နိက္ကုဇ္ဇိတဘာဝေါ’’တိ။ နိရဝသေသပရိစ္ဆိန္ဒနာဘာဝေါတိ ဒုဝိညေယျတာယ နိရဝသေသတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗတာဘာဝေါ, ပရိစ္ဆိန္ဒိကာဘာဝေါ ဝါ။ ဧကဒေသေနေဝ ဟိ ဂမ္ဘီရံ ဉာယတိ။
အာစိက္ခန္တီတိအာဒိတော ပရိဗျတ္တံ ကထေန္တိ။ ဒေသေန္တီတိ ဥပဒိသနဝသေန ဝဒန္တိ, ပဗောဓေန္တိ ဝါ။ ပညာပေန္တီတိ ပဇာနာပေန္တိ, သံပကာသေန္တီတိ အတ္ထော။ ပဋ္ဌပေန္တီတိ ပကာရေဟိ အသင်္ကရတော ဌပေန္တိ။ ဝိဝရန္တီတိ ဝိဝဋံ ကရောန္တိ။ ဝိဘဇန္တီတိ ဝိဘတ္တံ ကရောန္တိ။ ဥတ္တာနီကရောန္တီတိ အနုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရံ ဥတ္တာနံ ပါကဋံ ကရောန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပညာပေန္တီ’’တိအာဒီဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ အတ္ထပဒါနိ ဒဿိတာနိ။ ‘‘အာစိက္ခန္တိ ဒေသေန္တီ’’တိ ပန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဗျဉ္ဇနပဒါနီတိ ဧဝံ အတ္ထဗျဉ္ဇနပဒသမ္ပန္နာယ ဥဠာရာယ ပသံသာယ ပသံသနံ ဒဿေတိ။ ယံ ပနေတေသု အတ္ထဗျဉ္ဇနပဒေသု ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ နေတ္တိအဋ္ဌကထာယံ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃ အာဒယော) ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တမေဝ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၈၆။)֍ ဋ္ဌ ၆၀၂။ ဧတ္ထေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ တဿ ဟေဋ္ဌာဘူမိသမတိက္ကမနမုခေန ဘူမိဝိသေသာဓိဂမုပါယဒီပနတော။ သဗ္ဗတ္ထာပီတိ ‘‘ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ, အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ သဗ္ဗေသုပိ သမတိက္ကမဝစနေသု။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၀။ တံယေဝ အာကာသံ ဖုဋံ ဝိညာဏန္တိ တံယေဝ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသံ ‘‘အနန္တ’’န္တိ မနသိကာရေန ဖုဋံ ဖရိတွာ ဌိတံ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ မနသိ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန သာမညဇောတနာ ဝိသေသေ တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ဖုဋ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိညာဏမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဖုဋံ ဝိညာဏန္တိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏမာဟ။ တဉှိ အာကာသဿ သဖရဏကဝိညာဏံ။ ဝိညာဏေနာတိ စ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ, တဉ္စ ဒုတိယာရုပ္ပဝိညာဏံ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနဝိညာဏေန မနသိ ကရောတီ’’တိ။ တေနာတိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေန။ ဂဟိတာကာရန္တိ အနန္တဖရဏဝသေန ဂဟိတာကာရံ။ မနသိ ကရောတီတိ ဒုတိယာရုပ္ပပရိကမ္မမနသိကာရေန မနသိ ကရောတိ။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တာကာရံ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏေန အနန္တဖရဏဝသေန ယော ဂဟိတာကာရော, တံ မနသိ ကရောန္တံယေဝ။ တံ ဝိညာဏန္တိ တံ ဒုတိယာရုပ္ပဝိညာဏံ။ အနန္တံ ဖရတီတိ ‘‘အနန္တ’’န္တိ ဖရတိ, တသ္မာ ဒုတိယောယေဝတ္ထော ယုတ္တောတိ။ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ။ တံဖရဏာကာရသဟိတန္တိ တသ္မိံ အာကာသေ ဖရဏာကာရသဟိတံ။ ဝိညာဏန္တိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ။
֍ ဋ္ဌ ၆၁၅။ ပုဗ္ဗေတိ ဒုတိယာရုပ္ပပရိကမ္မကာလေ။ ယံ ‘‘အနန္တံ ဝိညာဏ’’န္တိ မနသိ ကတံ, တံယေဝ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏမေဝ။ တံယေဝ ဟိ အဘာဝေတိ။ အာရမ္မဏာတိက္ကမဝသေန ဟိ ဧတာ သမာပတ္တိယော လဒ္ဓဗ္ဗာတိ။
နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၂၃။ စတုက္ကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ ယေသံ ဝိစာရော ဩဠာရိကတော န ဥပဋ္ဌာတိ, ယေသဉ္စ ဥပဋ္ဌာတိ, တေသံ ဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ
(အနုဋီ၊၂၊၁၈၇။)ဒေသိတန္တိ စတုက္ကနယတော ပဉ္စကနယော နီဟတောတိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓဋာနံယေဝ စတုန္နံ…ပေ… ဒဿနတော စာ’’တိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄၀။ တီသူတိ ပဌမာဒီသု တီသု။ စတုက္ကနယေန ဟိ တံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံကောဋ္ဌာသိကာတိ အပ္ပမာဏာတိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘လောကုတ္တရဘူတာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ။ ပရိစ္ဆိန္နာကာသ…ပေ… စတုတ္ထာနံ ဝဋ္ဋဝိပဿနာပါဒကတ္တာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထပါဒကစတုတ္ထေ သင်္ဂဟိတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အယံ ကထာတိ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိကထာ။ ဟေဋ္ဌိမော အရိယော ဥပရိမဿ အရိယဿ လောကုတ္တရစိတ္တာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န သက္ကောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘န စ…ပေ… သက္ကောတီ’’တိ။
‘‘ကိရိယတော ဒွါဒသန္န’’န္တိ စ ပါဌော အတ္ထိ။ သဟ ဝဒတိ လောကုတ္တရဖလစတုတ္ထတာသာမညေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဓ သဗ္ဗသဒ္ဒဿ ပဒေသသဗ္ဗဝါစိဘာဝတော ဧကဒေသဿ အသမ္ဘဝေပိ သဗ္ဗတ္ထပါဒကတာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏစတုတ္ထာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာနာပါနစတုတ္ထာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ နဝတ္တဗ္ဗတာယာတိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏတာယ။
နိဗ္ဗာနဉ္စာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ တဒါရမ္မဏဿာပိ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဘာဝတော။
‘‘သသန္တာနဂတမ္ပီ’’တိ ဣဒံ ရူပ-သဒ္ဒေန, ကမ္မ-သဒ္ဒေန စ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘သသန္တာနဂတမ္ပိ အပါကဋံ ရူပံ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဝိယ သသန္တာနဂတမ္ပိ အပါကဋံ ကမ္မံ ဝိဘာဝေတီ’’တိ။ ပါကဋေ ပန သသန္တာနဂတေ ရူပေ, ကမ္မေ စ အဘိညာဉာဏေန ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ‘‘အပါကဋ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဈာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၈၈။)၁၃။ အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၄၂။ ဒိသာဒေသောဓိနာတိ ‘‘ဧကံ ဒိသ’’န္တိအာဒိဒိသောဓိနာ, ဝိဟာရဂါမနိဂမနဂရဇနပဒရဇ္ဇာဒိဒေသောဓိနာ စ။ သတ္တောဓိနာတိ ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော, သဗ္ဗေ ပုရိသာ, အရိယာ, အနရိယာ’’တိအာဒိဝသပ္ပဝတ္တေန သတ္တောဓိနာ။ ဧတဿာတိ ဧတဿ ပဒဿ, ပဒတ္ထဿ ဝါ။ အနုဝတ္တကန္တိ အဓိကာရဝသေန ပဝတ္တကံ။ တံ ဒွယန္တိ တထာ-သဒ္ဒေါ, ဣတိ-သဒ္ဒေါတိ ဥဘယံ။ ‘‘တထာ ဒုတိယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တေ ‘‘တထာ-သဒ္ဒေါ ယထာ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ, တထာ ဒုတိယမ္ပိ ဒိသံ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မာ ဣတီတိ အယံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထေ, ဧဝန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ယထာ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ, ဒုတိယံ, တတိယံ, စတုတ္ထံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ, ဧဝံ ဥဒ္ဓံ, အဓော, တိရိယံ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တာ…ပေ… တံ ဒွယ’’န္တိ။ တဿာတိ ဒွယဿ။ ဖရဏန္တရာဒိဋ္ဌာနန္တိ ဖရဏတော အညံ ဖရဏန္တရံ, တံ အာဒိ ယဿ, တံ ဖရဏန္တရာဒိ။ ဖရဏန္တရဉှေတံ မေတ္တာဘာဝနာယ, ယဒိဒံ ဝိပုလတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘုမ္မန္တရပဂုဏဘာဝါဒိ ဂယှတိ, တဿ ဖရဏန္တရာဒိနော ဌာနံ ဌာနဘူတော ‘‘ဝိပုလေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနော မေတ္တာဘာဝနာဝိသေသော။ ဝုတ္တပ္ပကာရမတ္တပရာမသနဿ တဿ ဒွယဿ အဋ္ဌာနံ အနောကာသောတိ။ ဣတိ ကတွာ ဣမိနာ ကာရဏေန န ဝုတ္တံ တံ ဒွယန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋ္ဌ ၆၄၃။ ရာဂဿာတိ ကာမရာဂဿ။ သိနေဟဿာတိ ပုတ္တသိနေဟာဒိသိနေဟဿ။ ဝိပတ္တိယာတိ ရာဂသိနေဟသင်္ခါတာယ မေတ္တာဘာဝနာယ ဝိပတ္တိယာ ဝိနာသဿ။ အနုပ္ပတ္တိတော ဟိရောတ္တပ္ပဗလေန အနုပ္ပဇ္ဇနတော။
֍ ဋ္ဌ ၆၄၅။ အဓိမုဉ္စိတွာတိ ဘာဝနာစိတ္တံ အာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု ဝိဿဇ္ဇေတွာ, တံ ပနေတ္ထ အဓိမုစ္စနံ ယသ္မာ ဖရဏဝသေနေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုဋ္ဌု ပသာရေတွာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု အသံသပ္ပနဝသေနေဝ တံ မေတ္တာဘာဝနာယ အဓိမုစ္စနံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဗလဝတာ ဝါ အဓိမောက္ခေန အဓိမုစ္စိတွာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၈၉။)֍ ဋ္ဌ ၆၄၈။ ဧတေသံ ပဒါနံ သဗ္ဗေန သကလေန ဒိသာဒေသာဒိဘေဒေန အဝဓိနာ။ သဗ္ဗာဝဓိဒိသာဒိဖရဏာကာရေဟီတိ သဗ္ဗာဝဓိဘူတဒိသာဒေသပုဂ္ဂလဖရဏပ္ပကာရေဟိ။
֍ ဋ္ဌ ၆၅၀။ ဝိဃာတဝသေနာတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၆၉၉။ ကထိတာနံ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ။ ဣမသ္မိံ ပန အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂေ ကထိတာ အပ္ပမညာ, တာ စ သဘာဝတော လောကိယာ ဧဝ, န ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီသု ကထိတာ ခန္ဓာဒယော ဝိယ လောကုတ္တရာပီတိ ဧကံသတော သဗ္ဗာသံ အပ္ပမညာနံ လောကိယဘာဝမေဝ ဒီပေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣမသ္မိံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန…ပေ… ဟောတီ’’တိ။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
အပ္ပမညာဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၉၀။)၁၄။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂ
၁။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၀၃။ သိက္ခာသင်္ခါတာနံ ကုသလဓမ္မာနံ ပဉ္စ သီလင်္ဂါနိ နိဿယဘာဝေန ဝါ ပတိဋ္ဌာ သိယုံ, ဥပနိဿယဘာဝေန ဝါတိ တဒုဘယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမ္ပယောဂဝသေန, ဥပနိဿယဝသေန စ ဩကာသဘာဝေနာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၀၄။ ‘‘ကမ္မပထာ ဧဝါ’’တိ နိယမဿ ကတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အသဗ္ဗသာဓာရဏေသူ’’တိ။ န ဟိ သက္ကာ ဣန္ဒြိယာဒိသာဓာရဏကောဋ္ဌာသဝသေန နိယမံ ကာတုံ။ ကမ္မပထကောဋ္ဌာသိကာ ဧဝ, န ဈာနာဒိကောဋ္ဌာသိကာ။ ကမ္မပထဘာဝေန အာဂတန္တိ ဝဒန္တိ, ဒုဂ္ဂတိယာ, တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနဒုက္ခဿ စ ပဝတ္တိဥပါယဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ အဿ သုရာပါနဿ။ ဥပကာရကတ္တံ သဗ္ဗေသံ။ သဘာဂတ္တံ မိစ္ဆာစာရဿ။
တထာဂဟိတသင်္ခါရာရမ္မဏတာယာတိ ‘‘သတ္တံ အဝဟရာမိ, သတ္တေ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ သတ္တာကာရေန ဂဟိတသင်္ခါရာရမ္မဏတာယ, န ပန သတ္တပညတ္တိအာရမ္မဏတာယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ပဉ္စ သိက္ခာပဒါ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ။
တဿ တဿာတိ ယဿ ယဿ ဗျသနတ္ထာယ။ သယံ ဝါ ဥသုအာဒိံ ခိပတိ, ဩပါတခဏနာဒိံ ကရောတိ, တာဒိသံ မန္တံ ပရိဇပ္ပတိ, ကမ္မဇဣဒ္ဓိံ ဝဠဉ္ဇေတိ, အညေန ဝါ တံ သဗ္ဗံ ကာရေတီတိ အာဟ ‘‘နိဿဂ္ဂိယ…ပေ… ဒွေ ဧဝ ဂဟိတာ’’တိ။
ယဒိပိ ကောဋ္ဌာသဝါရေ ဝိရတိ သရူပေန နာဂတာ ‘‘ယေဝါပနာ’’တွေဝ ဝုတ္တာ, ဘဇာပိယမာနာ ပန မဂ္ဂဘာဝံယေဝ ဘဇတီတိ အာဟ ‘‘ဝိရတိသီလံ ပန မဂ္ဂကောဋ္ဌာသိက’’န္တိ။ သေသသီလာနန္တိ သေသအဝီတိက္ကန္တသီလာနံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၁၂။ အဘဗ္ဗဋ္ဌာနာတိ ပါဏာတိပါတာဒယော။ ယထာ ပါဏာတိပါတာဒယော ဝေရဟေတုတာယ ဝေရံ, ဧဝံ တဒညေပိ အကုသလာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံသဘာဂတာယ ဝေရဘူတာန’’န္တိ။ ဝိရတီနံ ဥပ္ပတ္တိ န န ဘဝိဿတိ သေက္ခာနန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘အကုသလသမုဋ္ဌိတာနိ စာ’’တိအာဒိနာပိ သေက္ခာနံ ဥဘယေန ဝိရတိသဗ္ဘာဝံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ တဿတ္ထော – ယာနိ အကုသလသမုဋ္ဌိတာနိ ကာယကမ္မာဒီနိ, တာနိ တေသံ သေက္ခာနံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနီတိ
(အနုဋီ၊၂၊၁၉၁။)ဝေရာနိယေဝ, တေဟိ ဝေရေဟိ တေသံ သေက္ခာနံ ဝိရတိယော သမ္ဘဝန္တိယေဝ။ ယတောတိ ယသ္မာ ပါဏာတိပါတာဒိဝိရမိတဗ္ဗနိပ္ပရိယာယဝေရာဘာဝေပိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝေရမတ္တတော သေက္ခာနံ ဝိရတိသမ္ဘဝတော။ နဖလဘူတဿာပီတိ ယထာ ဖလဿ မဂ္ဂပဋိဗိမ္ဗဘူတတ္တာ မဂ္ဂသဒိသံ သတ္တအဋ္ဌင်္ဂိကတာ သိယာ, ဧဝံ အဖလဘူတဿာပိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂါဒိကဿ ယတော ဝိရတိသမ္ဘဝတော အဋ္ဌင်္ဂိကတာ ဟောတိ, အညထာ ပဉ္စင်္ဂိကော ဧဝ သိယာတိ အဓိပ္ပါယော။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၁၄။ ယထာဝိရမိတဗ္ဗတောတိ ယော ယော ပါဏာတိပါတာဒိ ဝိရမိတဗ္ဗော, တတော ဝိရတိဝသေန။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၉၂။)၁၅။ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂ
၁။ သုတ္တန္တဘာဇနီယ
၁။ သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၁၈။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဓမ္မာဒီသု ကတော အတိဒေသော သင်္ခေပတော တေသံ ဒဿနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သင်္ခေပေန ဒဿေတွာ’’တိ။ တေသံ နိရုတ္တိပဋိဘာနာနံ ဝိသယာ တဗ္ဗိသယာ, တေသံ, နိရုတ္တိပဋိဘာနဝိသယဘူတာနန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စယုပ္ပန္နာဒိဘေဒေဟီတိ ပစ္စယုပ္ပန္နနိဗ္ဗာနဘာသိတတ္ထာဒိဘေဒေဟိ။
ဒုက္ခဟေတုဖလဇာတာဒိဓမ္မဇရာမရဏာနိ ဒုက္ခာဒီနိ။ သစ္စဟေတုဓမ္မပစ္စယာကာရဝါရေသု ဒုက္ခသမုဒယာဒိပရိယာယေန အာဂတော ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု, သစ္စပစ္စယာကာရဝါရေသု အရိယမဂ္ဂေါ, ပရိယတ္တိဝါရေ ဘာသိတံ, အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ကုသလံ, အကုသလန္တိ ဧဝံ ပါဠိယံ ဝုတ္တာနံယေဝ ဝသေန ပဉ္စ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘တထာ ဓမ္မာ စာ’’တိ ဣမိနာ။
နိဗ္ဗတ္တကဟေတုအာဒီနန္တိ နိဗ္ဗတ္တကသမ္ပာပကဉာပကာနံ။ ပုရိမောတိ ပဝတ္တနတ္ထော။ တသ္မိန္တိ မဂ္ဂေ။ ပစ္ဆိမောတိ ပါပနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အဝိပရီတနိရုတ္တီတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အာစိဏ္ဏာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝါစကဘာဝေ နိရုဠှာ ယာထာဝနိရုတ္တိ။ ယသ္မာ ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတော သဒ္ဒေါ ပညတ္တီတိ အတ္တနော အဓိပ္ပါယော, တသ္မာ ပရမတတော တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဝစနဘူတာယာ’’တိ ဝိသေသေတွာ ‘‘ကေစိ ဝဏ္ဏယန္တီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ သတီတိ ဧဝံ နိရုတ္တိယာ ပညတ္တိဘာဝေ သတိ။ ပညတ္တိ အဘိလပိတဗ္ဗာတိ အာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တေ, ဟောတု, ကော ဒေါသော တဿာ ဝစနီယဘာဝတောတိ ကဒါစိ ဝဒေယျာတိ အာသင်္ကန္တော အာဟ ‘‘န စ ဝစနတော…ပေ… ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အတ္ထီ’’တိ။ တေသံ အတ္ထဓမ္မာနံ။ န ဝစနန္တိ အဝစနံ အဝစနသဘာဝံ။ ဧဝံပကာရန္တိ ဧဝံဝိဓံ ဧဝံ နိယတလိင်္ဂဝိသေသဇောတနာကာရံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၉၃။)ပရတောတိ ပရဘာဂေ အနန္တရမနောဒွါရေ။ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏာနုသာရေန ဂဟိတာယ နာမနိရုတ္တိယံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘နိရုတ္တိ…ပေ… သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ပစ္ဆာ ဇာနနန္တိ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏုတ္တရကာလံ နာမနိရုတ္တိယာ ဇာနနံ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သဒ္ဒဂ္ဂဟဏတော ပစ္ဆာ နာမနိရုတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဂယှမာနေ။ ဧဝံ နိရုတ္တိယာ နာမပညတ္တိပက္ခေ ပါဠိယာ, အဋ္ဌကထာယ စ ဝိရောဓံ ဒဿေတွာ သဒ္ဒပက္ခေ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံတံသဒ္ဒဝိဘာဝကန္တိ ယထာ တဿ တဿ သဒ္ဒပ္ပဘေဒနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ သဒ္ဒါရမ္မဏမေဝ တံ တံ သဒ္ဒံ ဝိဘူတံ ကရောတိ, ဧဝံ နိရုတ္တိပ္ပဘေဒနိစ္ဆယဿ ပစ္စယဘူတံ နိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏမေဝ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ တံ ဝိဘူတံ ကရောတီတိ တဿ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ သဒ္ဒံ ပန ဝိဘာဝေန္တံ ဧကန္တတော သဒ္ဒူပနိဗန္ဓံ ပညတ္တိမ္ပိ ဝိဘာဝေတိယေဝ, ယတော သဘာဝါသဘာဝဝိသေသဝိဘာဝနံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ အညထာ ဟိ သဒ္ဒမတ္တဂ္ဂဟဏေ ဝိသေသာဝဗောဓော ဧဝ န သိယာတိ ပေါရာဏာ ပညတ္တိဝိဘာဝနမ္ပိ တဿ ဣစ္ဆန္တိ။ တံဝိဘာဝကန္တိ နိရုတ္တိသဒ္ဒဝိဘာဝကံ။ န ပါဠိဝိရောဓော ဟောတီတိ ယဒိပိ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ‘‘ယာယ နိရုတ္တိယာ တေသံ ဓမ္မာနံ ပညတ္တိ ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၇) ဝုတ္တံ, တမ္ပိ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒေန ဓမ္မာနံ ပဗောဓနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, န တဗ္ဗိနိမုတ္တံ ပညတ္တိန္တိ ‘‘နိရုတ္တိသဒ္ဒါရမ္မဏာ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဝုစ္စမာနေ ပါဠိယာ ဝိရောဓော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပစ္စဝေက္ခန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ ဂဟိတာယ ပညတ္တိယာ ပစ္စဝေက္ခဏေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာသင်္ကေယျာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထမာဟ ‘‘တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ သဘာဝနိရုတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တံယေဝါတိ သဘာဝနိရုတ္တိဝိသယဿ သမ္မောဟဿ ပဂေဝ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ အတ္ထသာဓနဝသေန အဘိညာဉာဏံ ဝိယ တံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘နိရုတ္တိံ ဘိန္ဒန္တံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ပဘေဒဂမနဉ္စေတ္ထ အနဝသေသတော နိရုတ္တိဝိဘာဂဇာနနံ။ တထာ သေသေသု။ သက္ကဋနာမာဒီတိ သက္ကဋဝသေန ဝုတ္တနာမာချာတာဒိ။ နိပါတပဒံ နာမာဒိပဒါနိ ဝိယ အတ္ထံ န ဝဒတိ, အထ ခေါ ဗျဉ္ဇေတိ ဇောတေတီတိ ‘‘ဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ နိပါတပဒံ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၉၄။)ဗောဓိ ဉာဏံ မဏ္ဍဘူတံ ဧတ္ထာတိ ဗောဓိမဏ္ဍော, မဟာဗောဓိဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓဋ္ဌာနေ’’တိ။ အညေန ပကာရေနာတိ ဥဂ္ဂဟာဒိပ္ပကာရေန။
အညထာ ဟောန္တီတိ ပုရိသယုဂေ ပုရိသယုဂေ ဧကဒေသေန ပရိဝတ္တန္တာ ကာလန္တရေ အညာကာရာ ဘဝန္တိ။ ဝိနဿန္တီတိ တံတံဘာသာနံ မနုဿာနံ ဝိနာသေန န ပညာယန္တိ, မနုဿာနံ ဒုရုဂ္ဂဟဏာဒိနာ ကတ္ထစိ ကဒါစိ ပရိဝတ္တန္တီပိ ဗြဟ္မလောကာဒီသု ယထာသဘာဝေနေဝ အဝဋ္ဌာနတော န သဗ္ဗတ္ထ, သဗ္ဗဒါ, သဗ္ဗထာ စ ပရိဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပဝိနာသေပိ တိဋ္ဌတိယေဝါ’’တိ။ ဧတဿ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဿ။
အတ္ထာဒီသု ဉာဏန္တိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဒိ။ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တိဝသေန တီသု။ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တိပဋိဘာနဝသေန စတူသုပိ ဝါ။ အတ္ထဓမ္မာဒိနာ အတ္တနာ ဇောတေတဗ္ဗေန သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထကာနိ။ သဗ္ဗော အတ္ထဓမ္မာဒိကော အတ္ထော ဝိသယဘူတော ဧတဿ ဉာဏဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗတ္ထကံ။ သဗ္ဗသ္မိံ အတ္ထာဒိကေ ဝိသယေ ခိတ္တံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဌပိတံ ပဝတ္တိတံ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဝိသဒါ ဟောန္တိ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ သဗ္ဗသော ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။ ပဉ္စန္နန္တိ အဓိဂမပရိယတ္တိသဝနပရိပုစ္ဆာပုဗ္ဗယောဂါနံ။ ယထာယောဂန္တိ ယံ ယံ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသဒတာယ ယုဇ္ဇတိ, တထာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ပရိပုစ္ဆာဟေတု ပဝတ္တာ ကထာ ပရိပုစ္ဆာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပုစ္ဆာယ…ပေ… ပရိပုစ္ဆာတိ ဝုတ္တာ’’တိ။
တေဟီတိ မဂ္ဂေဟိ။ ပဋိလာဘော နာမ ပုဗ္ဗယောဂသမ္ပတ္တိယာ အတ္ထာဒိဝိသယဿ သမ္မောဟဿ သမုစ္ဆိန္ဒနံ, တံ ပန မဂ္ဂကိစ္စမေဝါတိ အာဟ ‘‘သော လောကုတ္တရော’’တိ။ အတ္ထာဒီနံ ပဘေဒတော သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာပနာ ယထာရဟံ ပရိတ္တကုသလမဟာကိရိယစိတ္တဝသေန ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဘေဒေါ ကာမာဝစရော’’တိ။ ယထာ ပုဗ္ဗယောဂေါ အဓိဂမဿ ဗလဝပစ္စယော သဘာဝဟေတုဘာဝတော, န တထာ ပဘေဒဿ အသဘာဝဟေတုတာယ, ပရမ္ပရပစ္စယတာယ စာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပရိယတ္တိအာဒီနံ ပဘေဒဿ ဗလဝပစ္စယတာယ, အဓိဂမဿ စ တဒဘာဝေ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထာတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ, တာသု ပရိယတ္တိသဝနပရိပုစ္ဆာသု နိမိတ္တဘူတာသူတိ အတ္ထော။ ယံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ‘‘ဧတေသု ပနာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန ယံ အတ္ထဇာတံ
(အနုဋီ၊၂၊၁၉၅။)ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ဒဿေန္တောတိ တံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေန္တော။ ‘‘ပုဗ္ဗယောဂါဓိဂမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဒွေပီ’’တိ ဝစနံ အဓိဂမသဟိတောယေဝ ပုဗ္ဗယောဂေါ ပဘေဒဿ ဗလဝပစ္စယော, န ကေဝလောတိ ဒဿနတ္ထံ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒွေပိ ဧကတော ဟုတွာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၈)။ ‘‘ဒွေပိ ဝိသဒကာရဏာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗယောဂဿာပိ ဝိသဒကာရဏတ္တံ လဗ္ဘတေဝါတိ အာဟ ‘‘ဒွေပိ ဝိသဒကာရဏာတိ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။
သင်္ဂဟဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သစ္စဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၁၉။ ကာလတ္တယေပီတိ အတီတာဒီသု တီသုပိ ကာလေသု။ ဟေတုဖလဓမ္မာ ဟေတူနံ ဖလဘူတာ ဓမ္မာ, ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ တေသဉ္စ ဟေတုဓမ္မာတိ တေသံ ဟေတုဖလာနံ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တာနံ ဟေတုဘူတာ ဓမ္မာ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဝိနေယျဝသေနာတိ တထာဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန။ ဥပ္ပန္နာ သမုပ္ပန္နာတိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ ဥပ္ပန္နာ သမုပ္ပန္နာ ဥဋ္ဌိတာ သမုဋ္ဌိတာ ပစ္စုပ္ပန္နာတိအာဒိ န ဝုတ္တံ ဧကန္တပစ္စုပ္ပန္နဿေဝ သင်္ဂါဟကတ္တာ။ တံနိဗ္ဗတ္တကာတိ တေသံ အတ္ထဘာဝေန ဝုတ္တာနံ နိပ္ဖါဒကာ။ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တာ ဓမ္မဘာဝေန ကထိတာ။
သစ္စဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၂၅။ သာမညေန ဝတွာ ဝိသေသေန အဝုတ္တတ္တာတိ ‘‘တေသံ ဝိပါကေ’’တိ ယထာဝုတ္တကုသလဝိပါကတာဒိသာမညေန ဝတွာ သဟေတုကာဟေတုကာဒိဝိသေသေန အဝုတ္တတ္တာ, သရူပေန နိဒ္ဓါရေတွာ အဝုတ္တတ္တာတိ အတ္ထော။ အဝိပါကတ္တာတိ အဝိပါကဓမ္မတ္တာ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ပစ္စယဘာဝတော လဗ္ဘမာနောပိ ဓမ္မဘာဝေါ အဝိပါကဓမ္မတာယ ကိရိယာနံ ယဒိ န ဝုတ္တော, ဧဝံ သတိ။ သတိပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ အဝိပါကဘာဝတော အတ္ထဘာဝေါပိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပါကာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထဘာဝေါ စ န ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ။ ဧဝဉ္စေတိ ယဒိ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ ကိရိယာနံ အတ္ထဘာဝေါ ဝုတ္တော။ နပ္ပဋိသိဒ္ဓေါ
(အနုဋီ၊၂၊၁၉၆။)ဣစ္ဆိတောဝါတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ န ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဝိပါကဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေသန္တိ ကုသလာကုသလာနံ, ဝိပါကကိရိယဓမ္မာနဉ္စ။ အတ္ထဓမ္မတာတိ ဝုတ္တနယေန လဗ္ဘမာနောပိ ယထာက္ကမံ အတ္ထဘာဝေါ, ဓမ္မဘာဝေါ စ န ဝုတ္တော။ ပစ္စယဘာဝံ သတ္တိဝိသေသံ သနိပ္ဖါဒေတဗ္ဗတန္တိ ပဒတ္တယေနာပိ ဝိပါကဓမ္မတမေဝါဟ။ သာ ဟိ ဝိပါကာနံ ဟေတုဘာဝတော ပစ္စယဘာဝေါ, တဒုပ္ပါဒနသမတ္ထတာယ သတ္တိဝိသေသော, တေဟိ သဂဗ္ဘာ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘သနိပ္ဖါဒေတဗ္ဗတာ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တံ ပဿန္တီ နိပ္ဖါဒကဝိသေသာပိ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗာပေက္ခာ ဟောတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ တံသမ္ဗန္ဓေနာတိ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗသမ္ဗန္ဓေန။ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒံ ဝဒန္တေန အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါပိ ဝုတ္တာ။
သဘာဝဓမ္မေ ပညတ္တိ သဘာဝပညတ္တီတိ အာဟ ‘‘န သတ္တာဒိပညတ္တိယာ’’တိ။ သဘာဝေန, နိရုတ္တိယေဝ ဝါ သဘာဝပညတ္တီတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဝိပရီတပညတ္တိယာ ဝါ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၄၆။ ဝေါဟာရဘူမိံ, အဓိဂမဘူမိဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ အာဟ ‘‘ကာမာဝစရာ, လောကုတ္တရာ စ ဘူမိ ဘူမီ’’တိ။ စိတ္တုပ္ပါဒါ ဝါ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော ဘူမိ။
အဘိဓမ္မဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၄၇။ သဗ္ဗဉာဏာရမ္မဏတာယာတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာရမ္မဏတာယ။ ‘‘သုတ္တန္တဘာဇနီယေ ပန…ပေ… သိယာ’’တိ ဣဒံ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေန ဝိရုဇ္ဈတိ, တဿ ဝါ သာဝသေသဒေသနတာ အာပဇ္ဇတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ’’တိအာဒိ။ နိရဝသေသကထနန္တိ အသေသေတွာ ကထနံ။ တေန စိတ္တုပ္ပါဒသင်္ဂဟိတေ အတ္ထေ အသေသေတွာ ဒေသနာ ဣဓ အဘိဓမ္မဘာဇနီယဿ ဘာရော, န သဗ္ဗဉေယျဓမ္မေတိ ဒဿေတိ။ ယထာဒဿိတဝိသယဝစနဝသေနာတိ ဒဿိတပ္ပကာရဝိသယဿ ကထနဝသေန, ဓမ္မတ္ထဝသေန ဒဿိတေ တံတံစိတ္တုပ္ပါဒေ တတ္ထ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေန ဉာဏဿ ကထနဝသေနာတိ အတ္ထော။ အညာရမ္မဏတံ န ပဋိသေဓေတိ အတပ္ပရဘာဝတောတိ အဓိပ္ပါယော။ န နိရဝသေသေန ကထနံ အစိတ္တုပ္ပါဒပရိယာပန္နဿ ဝိသယဿ အကထိတတ္တာ။ ဧဝံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယဿာပိ
(အနုဋီ၊၂၊၁၉၇။)န နိရဝသေသေန ကထနန္တိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ အဝိသေသဝစနေန သဗ္ဗဉာဏာရမ္မဏတံယေဝ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တထာ တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါတိအာဒိပဉှပုစ္ဆကပါဠိယာပိ။ တိဿောတိ အတ္ထဓမ္မပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ဟိ ‘‘ပရိတ္တာရမ္မဏာ’’တေဝ ဝုတ္တာ။
ယဒိပိ သိယာ န တဿာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဟိ မဂ္ဂေါ ပစ္စယုပ္ပန္နော န ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ န မဂ္ဂါရမ္မဏာ’’တိ ဝစနဿ ယထာဝုတ္တတ္ထသာဓကတံ ဝိဘာဝေတိ။ တဿာတိ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ န မဟဂ္ဂတာရမ္မဏတာ သမ္ဘဝတိ နနု နယံ အနုဿရန္တဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒွေပီတိ ‘‘အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ န မဂ္ဂါရမ္မဏာ, တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ သိယာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ, သိယာ မဟဂ္ဂတာရမ္မဏာ, သိယာ အပ္ပမာဏာရမ္မဏာ’’တိ စ ဒွေပိ ဧတာ ပါဠိယော။ တာသု ဗလဝတရာယ ဌာနဿ, ဣတရာယ အဓိပ္ပါယမဂ္ဂနဿ စ ဥပါယဒဿနမုခေန တာသံ အညမညံ အဝိရောဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသလာကုသလာနံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘နိပ္ပရိယာယာ တတ္ထ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတေန တတ္ထ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ ပရိယာယဘာဝမာဟ။ တထာ ဝိပါကကိရိယာနန္တိအာဒိ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဝိသဒိသူဒါဟရဏဒဿနံ။ ဥဘယေနပိ ‘‘အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ န မဂ္ဂါရမ္မဏာ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၄၉) ဝစနံ သုတ္တန္တနယာနုဂတံ နိပ္ပရိယာယတ္ထဿ တတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ ဒီပေတိ။ ကိဉ္စိ ပန ဉာဏန္တိအာဒိ ‘‘တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိပါဠိယာ သမတ္ထကံ။ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ပဋိဘာနံ ဒီပနံ ပဋိဘာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဉေယျပ္ပကာသနတော’’တိ။ ဣတိ ယာ ‘‘တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ပါဠိ, တဿာ ဗလဝဘာဝဝိဘာဝနေန ဣတရာယ အဓိပ္ပါယမဂ္ဂနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိပ္ပရိယာယာတိ ပရိယာယရဟိတာ ဥဇုကံ သရူပေနေဝ ပဝတ္တာ။ နိပ္ပရိယာယ…ပေ… ပဝတ္တိယန္တိ ဧကန္တိကအတ္ထာရမ္မဏံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဉာဏာရမ္မဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဂဟေတွာ ဒေသနာယံ။
သော ဧဝါတိ ပရဿ အဘိလာပသဒ္ဒေါ ဧဝ။ အနုဝတ္တမာနတာ စဿ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကရောန္တီ, သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနန္တီတိ စ အာဒိဝစနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပဉှပုစ္ဆကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၉၈။)၁၆။ ဉာဏဝိဘင်္ဂ
၁။ ဧကကမာတိကာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၅၁။ သမ္ပယုတ္တာနံ နိဿယပစ္စယတာယ, အာရမ္မဏဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဩကာသဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နဟေတာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အဟေတုကာ’’တိအာဒိကံ သဗ္ဗံ ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထုံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧကံ နဟေတူတိ နဟေတုတာယ ဧကံ ပဉ္စဝိညာဏံ နဟေတူတိ ဝုတ္တာ တေသံ နဟေတုတာ။ ဧကန္တာဟေတုဘာဝေန ဟိ တေ ဧကပ္ပကာရာဝါတိ။ အညမ္ပီတိ အဟေတုကာဒိ။ အဝိတထသာမညယုတ္တန္တိ တေနေဝ အဟေတုကတာဒိနာ ယထာဘူတေန သမာနဘာဝေန ယုတ္တံ။ ဉာဏာရမ္မဏန္တိ ဉာဏဿ အာရမ္မဏံ ယထာဝုတ္တပဉ္စဝိညာဏာဒိ။ ဝတ္ထုဝိဘာဝနာတိ ပဉ္စဝိညာဏာဒိကဿ ဉာဏဝတ္ထုဿ ယထာဝုတ္တဝိသေသေန ဝိဘာဝနာ ပကာသနာ ပညာ။
ဩသာနဒုကဿာတိ ‘‘အတ္ထဇာပိကာ ပညာ, ဇာပိတတ္ထာ ပညာ’’တိ ဣမဿ ဒုကဿ။ ဒုကမာတိကာ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ဝုတ္တဒုကမာတိကာတိ အာဟ ‘‘ဒုကမာတိကံ အနိဿာယာ’’တိ။
‘‘စိန္တာမယာ ပညာ’’တိအာဒိကာ တိကမာတိကံ အနိဿာယ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တိကာနုရူပေဟီတိ ဧတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ယဒိပိ ဇာပ-သဒ္ဒေါ ဗျတ္တဝစနေ, မာနသေ စ ပဝတ္တတိ, ဇနနတ္ထေပိ ပန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါန’’န္တိအာဒိ။ ကုသလပညာ ဝိပါကသင်္ခါတဿ, ကိရိယပညာ ပရိကမ္မာဒိဘူတာ အတ္တနာ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗဖလသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ နိဗ္ဗတ္တနတော အတ္ထဇာပိကာတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အတ္ထဇာပိကာ ကာရဏဂတာ ပညာ’’တိ။ ဝိပါကပညာ, ကိရိယပညာ စ သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန တံတံဝိပါကာဒိအတ္ထံ ဇာပေတိ ဇနေတီတိ အာဟ ‘‘ဇာပိတော ဇနိတော အတ္ထော ဧတိဿာတိ ဇာပိတတ္ထာ’’တိ။ သတိပိ သဟဇာတာနံ ပစ္စယဘာဝေ ဝိပါကကိရိယပညာ န ကုသလာ ဝိယ ဝိပါကာနံ နိပ္ပရိယာယေန ကာရဏဝေါဟာရံ လဘတီတိ အာဟ ‘‘ကာရဏပညာသဒိသီ’’တိ။ ဝိဘာဝနတ္ထေန ပညာ အာရမ္မဏံ ဝိယ သမ္ပယုတ္တေပိ ပကာသေတိယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဖလပ္ပကာသနဘူတာ’’တိ။ ယတော သာ အာလောကောဘာသပဇ္ဇောတပရိယာယေဟိ ဝိဘာဝိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၁၉၉။)၁၀။ ဒသကမာတိကာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၆၀။ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ, အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ, အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ, အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ ယမ္ပိဿ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ, တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏံ။ ဘဝပစ္စယာ…ပေ… အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ…ပေ… နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) ဧဝမာဂတာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနိ။ ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ, ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ, ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ, ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ။ ဇာတိယာ ဉာဏံ…ပေ… သင်္ခါရေသု ဉာဏံ…ပေ… ပဋိပဒါယ ဉာဏ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) ဧဝမာဂတာနိ စတုစတ္တာရီသံ ဉာဏာနိ။ သုတမယဉာဏာဒီနိ အနာဝရဏဉာဏပရိယောသာနာနိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၁ အာဒယော) အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ။ တေနာဟ ‘‘တေသတ္တတိ ပန…ပေ… န သံယုတ္တကေ’’တိ။ ‘‘သံယုတ္တကေ’’တိ ဝါ ဣဒံ ‘‘သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, န ‘‘တေသတ္တတီ’’တိ ဣမိနာ။ အညတ္ထ နိက္ခေပကဏ္ဍာဒီသု။ ယထာ သမ္မာပဋိဝေဓာဘာဝတော မိစ္ဆာဉာဏာဒိ ထုသရာသိမှိ နိခါတခါဏုကော ဝိယ အာရမ္မဏေ စဉ္စလံ ဟောတိ, န ဧဝံ ဟောတိ ယထာဘူတာဝဗောဓကံ ဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘ယာထာဝပဋိဝေဓတော သယဉ္စ အကမ္ပိယ’’န္တိ။ အဓိဗလကရဏံ ဥပတ္ထမ္ဘနန္တိ တံ ပုဂ္ဂလေ အာရောပေန္တော အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလဉ္စ…ပေ… ကရောတီ’’တိ။ ဝိသဘာဂဓမ္မေသု ဝါ အကမ္ပိယတ္ထော, သဘာဂဓမ္မေသု ဥပတ္ထမ္ဘနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တီတိ ‘‘ဥပဂစ္ဆန္တီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဝစနံ။ ဥပဂမနဉ္စေတ္ထ သဗ္ဗညုတာယ ပဋိဇာနနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိဇာနနဝသေနာ’’တိ။ အဋ္ဌ ဝါ ပရိသာ ဥပသင်္ကမန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ပဋိဇာနနဝသေန သဗ္ဗညုတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဒဿိတအကမ္ပိယဉာဏယုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဖလသမ္ပတ္တိပဝတ္တီတိ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒီနံ ကာရဏသမ္ပတ္တီနံ ဖလဘူတာယ ပတိရူပဒေသဝါသအတ္တသမ္မာပဏိဓိအာဒိသမ္ပတ္တိယာ ပဝတ္တနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုတ္တသေသာ သင်္ဂဟိတာ။ တတ္ထ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိကေ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ သမာနေ အတ္ထကိစ္စေ ပဋိဝေဓဉာဏဿ ဝိယ ဒေသနာဉာဏဿာပိ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနတာ န ဝုတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ
(အနုဋီ၊၂၊၂၀၀။)‘‘ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာ’’တိအာဒိ။ ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာတိ ပဋိဝေဓဿ ပရိယောသာနတ္တာ။ တေနာတိ ပဋိဝေဓပရိယောသာနဘူတေန အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန။ တဒဓိဂမေန ဟိ သမ္ပတ္တသကလသဗ္ဗညုဂုဏော ဘဂဝါ အနန္တပဋိဘာနော အနုပမာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ ‘‘ပဋိလဒ္ဓဿာပီ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗထာ လဘာပကဿ ပဋိဝေဓာနုရူပတာ ဒေသနာဉာဏဿ အသက္ကုဏေယျာတိ ဒီပေတိ, တေန စ ပဋိဝေဓနမတ္တေနေတ္ထ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒေသနာဉာဏဿာ’’တိအာဒိ။
ဟာနဘာဂိယဓမ္မန္တိ ဝါ ဟာနဘာဂိယဘာဝဿ ကာရဏံ။ ကာမသဟဂတသညာဒိဓမ္မန္တိ ကာမဂုဏာရမ္မဏံ သညာမနသိကာရာဒိံ။ ပုဗ္ဗေဝ ကတာဘိသင်္ခါရာဒိန္တိ ‘‘စန္ဒေ ဝါ သူရိယေ ဝါ ဧတ္တကံ ဂတေ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိအာဒိနာ သမာပဇ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တစိတ္တာဘိသင်္ခါရပရိကမ္မာဒိံ။
တဒဘာဝဂ္ဂဟဏေနာတိ ကိလေသာဝရဏာဘာဝဂ္ဂဟဏေန။ ဌိတိန္တိ အတ္ထိဘာဝံ။ တဗ္ဗိပရီတာယာတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ ဌာနာဘာဝန္တိ အပ္ပဝတ္တိံ, နတ္ထိဘာဝံ ဝါ။ ဥပရီတိ ဣမိဿာ ဗလာနံ အနုက္ကမကထာယ ဥပရိ အနန္တရမေဝ။ ဝိပါကာဝရဏာဘာဝဒဿနာဒိကဿာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကမ္မာဝရဏာဘာဝဒဿနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣတရန္တိ အဓိဂမဿ အဋ္ဌာနဒဿနံ။ တံသဟိတာနံ ဓာတူနန္တိ ရာဂါဒိသဟိတာနံ သဘာဝါနံ။ ဝေမတ္တတာ စ တေသံ ပစ္စယဝိသေသသိဒ္ဓေန အဝတ္ထာဒိဝိသေသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စရိယာဟေတူနန္တိ ရာဂါဒိစရိယာကာရဏဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။
၁။ ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၆၁။ အယံ ဝိသေသောတိ သမာနေပိ နယဒွယဿ တေသံ အဟေတုဘာဝါဒိဒီပနေ ဧကဿ ဟေတုဘာဝါဒိပဋိသေဓတာ, ဣတရဿ ရာသန္တရာသင်္ဂဟောတိ ဣဒံ နာနာကရဏံ။ ဧကာယ ဇာတိယာတိ အာဒါနနိက္ခေပပရိစ္ဆိန္နဿ ဧကဿ ဘဝဿ။ တဒန္တောဂဓတာယာတိ ဂတိအန္တောဂဓတာယ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တံတံဂတိစုတိဘဝေသု။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၂။ တထာတိ အညဒွါရာရမ္မဏတာယ။ ခီရာဒီနံ…ပေ… ဝိလက္ခဏတာတိ ယထာ ခီရဿ ဒဓိဘာဝေန, ဒဓိနော တက္ကဘာဝေန ဝိလက္ခဏတာပတ္တိ, န ဧဝံ ပဉ္စဝိညာဏာနံ နဟေတုဘာဝါဒိတော အညဿ သဘာဝါပတ္တိ အတ္ထီတိ အတ္ထော။
(အနုဋီ၊၂၊၂၀၁။)֍ ဋ္ဌ ၇၆၃။ မဟတ္တေပီတိ ပုထုတ္တေပိ။ ဗဟုဘာဝဝါစကော ဟိ အယံ မဟာ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဟာဇနော’’တိအာဒီသု ဝိယ ရူပသံဃာဋဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အညထာ သဘာဝဓမ္မဿ ကာ မဟန္တတာ, သုခုမတာ ဝါ။ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝစနံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒေ မမ ဝတ္ထုမှီ’’တိ။ ဣဿရိယဋ္ဌာနန္တိ ဣဿရိယပဝတ္တနဋ္ဌာနံ။ တထာ ဟိ နံ အညတ္ထ ဘာဝိတံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ တိဋ္ဌတိ, အညဝိညာဏာနိ စ တေန ဒိန္နနယာနေဝ တတ္ထ ပဝတ္တန္တိ, အပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ, ယတော တံ အန္ဓဿ န နိပ္ဖဇ္ဇတိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၄။ ဝဝတ္ထိတာနမ္ပီတိ အညမညံ အသံကိဏ္ဏာနမ္ပိ။ ပဋိပါဋိနိယမော နိယတာနုပုဗ္ဗိကတာ။ တေနာတိ ‘‘အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ’’တိ ဝစနေန။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၆။ အာဝဋ္ဋနဘာဝေါ အာဝဇ္ဇနကိစ္စတာ။
တေသန္တိ ရူပါဒီနံ။ ဧတေသဉှိ ရူပါဒီနံ ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ သမာဂမော။ အဘိနိပတိတဗ္ဗာနိ အာလမ္ဗိတဗ္ဗာနိ, ဝိဇာနိတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏကရဏေန ပဋိဝိဇာနိတဗ္ဗာနီ’’တိ။ ကုသလာကုသလစေတနာယ, တံသမ္ပယုတ္တာနဉ္စ ယထာဝုတ္တာနံ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ…ပေ… အကုသလံ ဝါ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တာနံ ပဋိဝိဇာနိတဗ္ဗာနံ ပဋိဝိဇာနနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ သာမိဝစနံ။ သဟဇပုဗ္ဗင်္ဂမဓမ္မေနာတိ ဒဿနာဒီဟိ သဟဇာတဖဿာဒိနာ ပုဗ္ဗင်္ဂမေန အာဝဇ္ဇနာဒိနာ။ ကိစ္စန္တရန္တိ ဒဿနာဒိကိစ္စတော အညံ သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိကိစ္စံ။
အဝိပါကဘာဝေန ကာရဏေန, တေန ဝါ သဒ္ဓိံ။ အညန္တိ ရူပဘာဝါဒိံ။ ဘာသနကရဏကရာတိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပနဝသေန ပဝတ္တကုသလာကုသလစိတ္တုပ္ပါဒဓမ္မာ။ တေ ဧဝ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂံ အစောပေတွာ ပဝတ္တာ တံသဒိသာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမပဋိဝိဇာနနန္တိ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝေန ဝိဇာနနံ မနောဒွါရိကဇဝနာနံ ပုရေစရဘာဝေန ဂဟဏံ။ တတ္ထာတိ ပဉ္စဒွါရေ။ ‘‘န ပဋိသိဒ္ဓ’’န္တိ ဝတွာ သွာယမပ္ပဋိသေဓော သာမတ္ထိယလဒ္ဓေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ကာယကမ္မံ…ပေ… အနုညာတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣဒံ ယထာ ကာယဝစီကမ္မပဋ္ဌပနံ, ဧဝံ ကုသလာဒိဓမ္မသမာဒါနမ္ပိ နတ္ထီတိ ဥပသံဟရဏတ္ထံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ န ဘဝတော စဝတိ, ကထံ ပဉ္စဒွါရေ စုတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ပဉ္စဒွါရိက…ပေ… အတံဒွါရိကတ္တာ’’တိ။ တဿာ ပါဠိယာ။ အာပါထမတ္တန္တိ
(အနုဋီ၊၂၊၂၀၂။)အာပါထဂမနမတ္တံ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝမတ္တံ။ အညန္တိ ‘‘ရူပံ နီလ’’န္တိ ဧဝမာဒိဓမ္မဝိသေသံ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မသဘာဝ’’န္တိ။ ရူပန္တိ စ န ဂဏှာတီတိ ရူပါရမ္မဏမ္ပိ သမာနံ ‘‘ရူပံ နာမေတ’’န္တိ န ဂဏှာတိ။ တထာ စာဟု ဧကေ ‘‘စက္ခုဝိညာဏသမင်္ဂီ နီလံ ဝိဇာနာတိ, နော တု နီလ’’န္တိ။ ရူပနီလာဒိအာကာရော ရူပါရမ္မဏရူပါဒါနာကာရပညတ္တိ။ တဇ္ဇာပညတ္တိ ဟေသာ ယထာ အနိစ္စတာဒိ။ သာတိသယံ သဝိတက္ကသဝိစာရတ္တာ။ တတော အညန္တိ သဒ္ဒါရမ္မဏတော အညံ နာမပညတ္တိအာရမ္မဏံ, အညထာ သဟုပ္ပတ္တိပဋိသေဓော န သမ္ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။
မနောဒွါရေပီတိ န ပဉ္စဒွါရေယေဝ ဒုတိယေ မောဃဝါရေ, အထ ခေါ မနောဒွါရေပိ။ အာဝဇ္ဇနံ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကဿ အာဝဇ္ဇနဿ ဥပ္ပတ္တိယံ တထာ အသမ္ဘဝတော။
တဿာတိ ယာထာဝကဝတ္ထုဝိဘာဝနာယ ပညာယ။
ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၆၇။ အဓိကရဏေသူတိ ပဒတ္ထေသု။ အညတြ သဘာဝံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထသဒ္ဒဿ တတ္ထ ပဝတ္တနာကာရဒဿနံ, တေန အတ္ထသဒ္ဒဿ သဘာဝတ္ထတံ ဒဿေတိ။ အဓိကရဏဝသေန လိင်္ဂပရိဝတ္တိံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘အဘိဓေယျာနုရူပံ လိင်္ဂဝစနာနီ’’တိ ဟိ သဒ္ဒဝိဒူ ဝဒန္တိ။
ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၆၈။ ပရိပါစိတေသူတိ သာဓိတေသု။ ‘‘ဝိဟိတေသူ’’တိ ဧတ္ထ ဒုဒ္ဓါဒီသု ဝိယ ဘူတကာလတာ နာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဝိသယဝိသေသနမတ္တမေဝါ’’တိ။ ‘‘ကမ္မံ, သိပ္ပ’’န္တိ ပညာ ကာရဏူပစာရေန ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပညာ ဧဝ ဝါ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၀၃။)ကုသလံ ကမ္မံ သကံ ဧကန္တံ ဟိတသုခါဝဟတ္တာ။ တပ္ပဋိပက္ခတ္တာ ဣတရံ အကုသလံ ကမ္မံ နောသကံ။ သစ္စပဋိဝေဓာနုလောမနံ သစ္စာနုလောမနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တပ္ပဋိဝေဓပစ္စယဘာဝေနာ’’တိ။ မဂ္ဂသစ္စဿ အနုလောမနတော ဝါ သစ္စာနုလောမိကတာ, တထာ ပရမတ္ထသစ္စဿ အနုလောမနတော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မဂ္ဂသစ္စဿာ’’တိအာဒိ။ ပညာ ဝုတ္တာ ပညာဝိသယေ ပညာကိစ္စဿ ဒဿိတတ္တာ။ ‘‘ယောဂဝိဟိတေသူ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဘူမိနိဒ္ဒေသော, ‘‘ကမ္မဿကတံ သစ္စာနုလောမိက’’န္တိ ဝုတ္တသရူပနိဒ္ဒေသော, ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရနိဒ္ဒေသော စ ယထာဝုတ္တာ…ပေ… နိဒ္ဒေသာ။ ‘‘ယောဂဝိဟိတေသု ကမ္မာယတနေသု ခန္တိံ, ကမ္မဿကတံ ခန္တိံ, ‘ရူပံ အနိစ္စ’န္တိ ခန္တိ’’န္တိအာဒိနာ ခန္တိအာဒိပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဩလောကနံ ပစ္စက္ခကရဏံ။ ဓမ္မာ ဩလောကနံ ခမန္တီတိ ပညာယ တဒေါလောကနသမတ္ထတမာဟ။
֍ ဋ္ဌ ၇၆၉။ မုဉ္စတီတိ ပဇဟတိ။ အာရဗ္ဘ-ကိရိယာယ အဓိဋ္ဌာနံ သမင်္ဂိဘာဝေါ, အဓိကရဏံ ပဋ္ဌပနန္တိ အာဟ ‘‘မုဉ္စ…ပေ… ဝတ္တုံ ယုတ္တ’’န္တိ။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၀။ ပဉ္စသီလဒသသီလာနိ ကမ္မဝဋ္ဋေကဒေသဘူတာနိ သန္ဓာယ တေသံ ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ သမဝရောဓော ဝုတ္တော။ သတိပိ သဝနေတိ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသာဝကော ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၃၉၊ ကတာ။ ၄၈၀) တထာဂတတော သဝနေ သတိပိ။ ဘိက္ခုအာဒီနမ္ပိ တံ ဝုတ္တံ အဓိသီလပညာပနံ ဝိယ န ဗုဒ္ဓါဝေဏိကန္တိ။
အဓိပညာနိဗ္ဗတ္တေသူတိ ဌပေတွာ အဓိပညံ တဒညေသု မဂ္ဂဖလဓမ္မေသု။ တဒဓိဋ္ဌာနေသူတိ တဿာ အဓိပညာယ အဓိဋ္ဌာနေသု ဝိပဿနာဓမ္မေသု။
֍ ဋ္ဌ ၇၇၁။ အပါယုပ္ပါဒနံ အဝဍ္ဎိနိဗ္ဗတ္တနံ။ တသ္မိံယေဝ ဌာနေတိ တသ္မိံယေဝ ခဏေ။
တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၇၉၃။ ပရိတဿနံ ပရိတ္တာသော, စိတ္တုတြာသော စာတိ ‘‘န ပရိတဿတီ’’တိ ပဒဿ ‘‘န ပတ္ထေတိ န ဥတ္တသတီ’’တိ အတ္ထမာဟ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၀၄။)֍ ဋ္ဌ ၇၉၆။ အရိယသစ္စေသု ဓမ္မသဒ္ဒေါ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အရိယမဂ္ဂေါ, တဿ စ ဖလံ ဓမ္မော ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပန္နေ အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ။ တတ္ထ ပညာတိ တသ္မိံ အရိယမဂ္ဂဖလေ နိဿယဘူတေ ပညာ။ တေနာဟ ‘‘တံသဟဂတာ’’တိ။ အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ဝိယ နေတိ ဉာပေတီတိ နယော, အနုမာနံ, တဿ နယနံ ပဝတ္တနံ, တံ ပန ဝိသုံယေဝေကံ ဉာဏုပ္ပါဒနန္တိ အာသင်္ကာယ နိဝတ္တနတ္ထမာဟ ‘‘န အည…ပေ… ဝိသေသော’’တိ။ အတ္တနော ဟိ အဓိဂမာနုသာရေန ပရာဓိဂတာနံ ကာလတ္တယေ မဂ္ဂါဒီနံ ပဝတ္တိအာကာရာနုမာနံ နယနယနံ။ အနုမိနနာကာရမေဝ ဟိဿ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဉာဏဿေဝ ပဝတ္တိဝိသေသော’’တိ။ ကာရဏဉ္စ နယနယနဿ သစ္စေသု ပစ္စက္ခပဝတ္တနတော။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ယထာ မဂ္ဂဉာဏတော အညာပိ ‘‘ဣမိနာ ဓမ္မေနာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ, တထာ ပကာရန္တရေနပိ ‘‘ဣမိနာ ဓမ္မေန ဉာဏေနာ’’တိ ဧတ္ထ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဣမမတ္ထံ ဥပသံဟရတိ။ တေနာတိ တသ္မာ ဉာဏေန ဉာတတော သမ္ပယောဂေဟိ နယနယနတော။ ဉာဏဝိသယဘာဝေနာတိ ပဋိဝေဓဉာဏဿ ဝိသယဘာဝေန။ ဉာတေန ပဋိဝိဒ္ဓေန စတုသစ္စဓမ္မေန, ဉာဏသမ္ပယောဂေန ဝါ ဉာတေန ဇာနိတွာ ဌိတေန မဂ္ဂဖလဓမ္မေန။
သဗ္ဗေန သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သဗ္ဗံ, အနဝသေသန္တိ အတ္ထော။ အဒ္ဓတ္တယပရိယာပန္နဉှိ သဗ္ဗံ တေဘူမကသင်္ခါရဂတံ သမ္မသီယတိ။ နယနတောတိ နယဂ္ဂါဟတော။ အနုရူပတ္ထဝါစကော ဝါ ကာရဏသဒ္ဒေါ ‘‘ကာရဏံ ဝဒတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။
အနွယဉာဏဿပိ ပရိယောဂါဟေတွာ ပဝတ္တနတော သဝိသေသော ဝိသယာဝဗောဓောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မေ ဉာဏ…ပေ… အဘာဝါ’’တိ။ ဝိသယောဘာသနမတ္တဇာနနသာမညေနာတိ အသတိပိ အဘိသမေစ္စ ဂဟဏေ ဝိသယဝိဘာဝနသင်္ခါတအဝဗောဓသာမညမတ္တေန။ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ သမ္မတေသူတိ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ ဝေါဟရိတေသု လဒ္ဓဉာဏဝေါဟာရေသု။ သမ္မုတိဝသေနာတိ ဓမ္မဉာဏာဒိ ဝိယ သမုခေန ဝိသယေ အပ္ပဝတ္တိတွာ ပညတ္တိမုခေန ပဝတ္တံ။ အဝသေသန္တိ သမ္မုတိဉာဏမေဝါဟ။ ဣတရဉာဏတ္တယဝိသဘာဂန္တိ ဓမ္မဉာဏာဒိဉာဏတ္တယဝိဓုရံ။
֍ ဋ္ဌ ၇၉၇။ ကာမဘဝဓမ္မေတိ ကာမဘဝသင်္ခါတေ ဓမ္မေ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၀၅။)֍ ဋ္ဌ ၇၉၈။ သာတိ ပဌမဇ္ဈာနပညာ။ ဝီတရာဂဘာဝနာဝတ္ထဿာတိ ‘‘ဝီတရာဂေါ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဿ။ တန္တိ ဆဋ္ဌာဘိညံ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ကိစ္စတော မဂ္ဂသစ္စမ္ပိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဣတရာတိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂပညာ။ တဒုပနိဿယတ္တာတိ တဿာ ဆဋ္ဌာဘိညာယ, တဿ ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈနဿ ဥပနိဿယတ္တာ ပဋိဝိဇ္ဈတိ နာမ။ ယထာနုရူပန္တိ ဒိဋ္ဌာသဝါဒီနံ ယထာနုရူပံ။ အာသဝက္ခယေတိ အာသဝက္ခယပရိယာယေ ကာရဏူပစာရေန။ တံနိဗ္ဗတ္တနတောတိ တဿ အာသဝက္ခယသင်္ခါတဿ ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနတော။ ဣဒဉ္စ ‘‘အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ ဆဋ္ဌာဘိညာ’’တိ သုတ္တေ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၀၁။ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဝါ ဉာဏေန ပါကဋံ ကရောန္တဿာတိ အဓိဂမဝသေန ပကာသံ ဝိဘူတံ ကရောန္တဿ။
֍ ဋ္ဌ ၈၀၂။ ဝသိတာပဉ္စကရဟိတံ ဝသိဘာဝံ အပါပိတံ ပဋိလဒ္ဓမတ္တံ။ ပဋိပဒါရမ္မဏသဟဂတာ ပညာ ပဋိပဒါရမ္မဏသမ္ဗန္ဓိနီတိ အာဟ ‘‘ပညာယ ပဋိပဒါရမ္မဏုဒ္ဒေသေနာ’’တိ။
စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၀၄။ တမေဝ ပညံ ‘‘ဒွီသု ဈာနေသု ပညာ ပီတိဖရဏေနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘဇတိ။ အဘိသန္ဒနပရိသန္ဒနပရိပူရဏာနိပိ ပရိပ္ဖရဏံ ဝိယ ဖရဏာပီတိယာ, တံသဟဂတသုခဿ စ ကိစ္စဝိသေသဘူတာနိ အဓိပ္ပေတာနီတိ အာဟ ‘‘အဘိသန္ဒေတီတိ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အာဒိနာ နယေနာတိ ‘‘အဘိသန္ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၂၇) သုတ္တေ အာဂတနယေန။ ဖရဏဉ္စေတ္ထ ပီတိသုခသမုဋ္ဌိတပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ အဘိဗျာပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏေတိ ပီတိဖရဏတာသုခဖရဏတာသီသေန ဝုတ္တာနံ တိကဒုကဈာနာနံ အာရမ္မဏေ။ တာတိ ပီတိဖရဏတာသုခဖရဏတာ။
သမာဓိမုခေနာတိ သမာဓိံ မုခံ ပမုခံ ကတွာ, သမာဓိသီသေနာတိ အတ္ထော, သမာဓိပမုခေန ဝါ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသေန။ အညေ ကိလေသာ
(အနုဋီ၊၂၊၂၀၆။)ဒိဋ္ဌိမာနာဒယော။ အပ္ပယောဂေနာတိ ဈာနဝိမောက္ခာဒီနံ ဝိယ ဥပ္ပါဒနီယပရိကမ္မပယောဂေန ဝိနာ။ အာဝဇ္ဇနာသဒိသော ဟိ ဖလသမာပတ္တိအတ္ထော သမ္မသနစာရော။ ဌပိတတ္တာတိ ပဝတ္တိတတ္တာ။ သတိဗဟုလတာယာတိ သတိယာ အဘိဏှုပ္ပတ္တိယာ။ ပရိစ္ဆိန္ဒနသတိယာ ကာလဿ သတောတိ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။
ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၀၅။ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝန္တိ ဝိသုဒ္ဓိယာ သဗ္ဘာဝံ။ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေကဒေသတ္တာ’’တိ ဣဒံ တဿ ပရိဘဏ္ဍဉာဏတ္တာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘သတ္တာနံ စုတူပပါတဉာဏာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၇) အာရဘိတွာ ‘‘သော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၆) ဝုတ္တံ။ ဒိဗ္ဗဿ တိရောဟိတဝိပ္ပကဋ္ဌာဒိဘေဒဿ, ဣတရဿ စ ရူပါယတနဿ ဒဿနသမတ္ထဿာပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ သိခါပတ္တိ စဝမာနောပပဇ္ဇမာနသတ္တဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘မုဒ္ဓပ္ပတ္တေန စာ’’တိအာဒိ။
ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၀၆။ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၀၆) ဝုတ္တံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပဝတ္တဉာဏံ။ သဟ ဂဟေတွာတိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝိပဿနာရမ္မဏဘာဝသာမညေန ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ။ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဆဓာ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒဿိတံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ဧဝံ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တေန။ ‘‘ခယဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ပကာရေန ဒဿနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဝတ္တဉာဏဿာတိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တဿ ဉာဏဿ, ပဝတ္တေ ဝါ သံသာရဝဋ္ဋေ ဉာဏဿ။ ဉာဏာရမ္မဏာ ဝိပဿနာ ဉာဏဝိပဿနာ။ ဝိပဿနာတိ စ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ
(အနုဋီ၊၂၊၂၀၇။)ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိနာ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ ဝိဘာဂေန ဒဿနတော ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တဿ ခယဓမ္မတာဒိဇာနနံ ပဋိဝိပဿနာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပဋိဝိပဿနာဒဿနမတ္တ’’န္တိ။
ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပါယဝသေန ပါဠိယာ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော အဓိပ္ပါယဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ပါဠိယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အဒ္ဓတ္တယေ ပစ္စယဝိသေသေန ပစ္စယုပ္ပန္နဝိသေသနိဒ္ဓါရဏေ။ ဉာဏဝစနေနာတိ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိနာ ဉာဏဿ ဂဟဏေန။ အင်္ဂါနန္တိ သတ္တသတ္တတိယာ အင်္ဂါနံ။ ဣတိသဒ္ဒေနာတိ ‘‘နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဣတိသဒ္ဒေန။ ပကာသေတွာတိ ဉာဏဿ ပဝတ္တိအာကာရံ ဇောတေတွာ။ တေန ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏတော အညံယေဝ ပရိယောသာနေ ဝုတ္တံ ဉာဏန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏံ သတ္တမံ ဉာဏ’’န္တိ။ အယမေဝ စေတ္ထ အတ္ထော ယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘တမ္ပိ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော န ဟောတီ’’တိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော န ယုတ္တော အင်္ဂန္တရဘာဝဿ အဝိဘာဝနတောတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံဉာဏ…ပေ… အနဓိပ္ပေတတ္တာ’’တိ။ န ဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝုတ္တမေဝ ဧကဇ္ဈံ ဝစနမတ္တေန အတ္ထန္တရံ ဟောတီတိ။ ‘‘ခယဓမ္မံ…ပေ… စာ’’တိ ဣမိနာ ပုရိမသ္မိံ ပက္ခေ ဥပစယေန ဒေါသမာဟ။
သတ္တကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၀၈။ ပစ္စနီကဓမ္မေတိ နီဝရဏာဒိပစ္စနီကဓမ္မေ။ ဒုက္ခန္တိ သမာပဇ္ဇနေ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခံ။
အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒသကနိဒ္ဒေသော
ပဌမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၀၉။ န ဌာနန္တိ အဋ္ဌာနံ, အနုပလဗ္ဘနတ္ထော အယမကာရောတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇမာနံ ဌာနံ အဋ္ဌာန’’န္တိ။ အဘာဝတ္ထော ဝါ, န အညပဋိပက္ခာဒိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နတ္ထိ ဌာနန္တိ ဝါ အဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကော ပနေတဿ
(အနုဋီ၊၂၊၂၀၈။)အတ္ထဒွယဿ ဝိသေသောတိ? ပဌမော ဟေတုပစ္စယေဟိ အနုပလဗ္ဘမာနတံ ဝဒတိ, ဒုတိယော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ တဏှုပါဒါနာဒီနမ္ပိ သုခတော ဥပဂမနဿ ဟေတုဘာဝေ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသဿ သော သာတိသယော အသုခေပိ ဒဠှံ ပဝတ္တာပနတောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသောဝ…ပေ… အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ‘‘အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ ကသ္မာ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ, နနု အရိယသာဝကဿ သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ, အတ္တဒိဋ္ဌိသန္နိဿယာ ပန သဗ္ဗဒိဋ္ဌိယောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ ပဓာနဒိဋ္ဌိမာဟာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘေဒါနုရူပဿ ဝတ္ထုနော။ ဘေဒါနုရူပေန ‘‘အဓမ္မေ ဓမ္မော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန။
သော ဧဝါတိ ယော လိင်္ဂေ အပရိဝတ္တေ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဘဝင်္ဂဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓော, သော ဧဝ။ တဉှိ ဥပါဒါယ ဧကဇာတိသမညာ, န စေတ္ထ ဘာဝကလာပဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဝသေန စောဒနာ ကာတဗ္ဗာ တဒညဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တဉှိ တတ္ထ အဝိစ္ဆေဒဝုတ္တိယာ ပဗန္ဓဝေါဟာရံ လဘတိ, ဣတရမ္ပိ ဝါ ဘာဝါနုပါလနတာသာမညေနာတိ အနောကာသာဝ စောဒနာ။
သပတ္တဝသေန ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ‘‘သပတ္တံ မာရေမီတိ အဘိသန္ဓိနာ သပတ္တေန နိပန္နဋ္ဌာနေ နိပန္နံ မနုဿဘူတော မနုဿဘူတံ မာတရံ ပိတရံ ဝါ မာရေန္တော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ စတူသုပိ ဝိကပ္ပေသု။ ပုရိမံ အဘိသန္ဓိစိတ္တန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂိယော မရဏာဓိပ္ပါယော။ အပ္ပမာဏံ တေန အတ္ထသိဒ္ဓိယာ အဘာဝတော။ ပုထုဇ္ဇနဿေဝ တံ ဒိန္နံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ယထာ အရဟတ္တံ ပတွာ ပရိဘုတ္တမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနကာလေ ဒိန္နံ ပုထုဇ္ဇနဒါနမေဝ ဟောတိ, ဧဝံ မရဏာဓိပ္ပါယေန ပုထုဇ္ဇနကာလေ ပဟာရေ ဒိန္နေ အရဟတ္တံ ပတွာ တေနေဝ ပဟာရေန မတေ ကသ္မာ အရဟန္တဃာတောယေဝ ဟောတိ, န ပုထုဇ္ဇနဃာတောတိ? ဝိသေသသမ္ဘဝတော။ ယထာ ဟိ ဒါနံ ဒေယျဓမ္မဿ ပရိစ္စာဂမတ္တေန ဟောတိ, န ဧဝံ ဝဓော။ သော ဟိ ပါဏော, ပါဏသညိတာ, ဝဓကစေတနာ, ဥပက္ကမော, တေန မရဏန္တိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ အင်္ဂါနံ ပါရိပူရိယာဝ ဟောတိ, န အပါရိပူရိယာ။ တသ္မာ အရဟတ္တံ ပတ္တဿေဝ မရဏန္တိ အရဟန္တဃာတောယေဝ ဟောတိ, န ပုထုဇ္ဇနဃာတော။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဣမံ မာရေမီ’’တိ ယံ သန္တာနံ အာရဗ္ဘ မာရဏိစ္ဆာ, တဿ ပုထုဇ္ဇနခီဏာသဝဘာဝေန ပယောဂမရဏက္ခဏာနံ ဝသေန သတိပိ သန္တာနဘေဒေ အဘေဒေါယေဝ။ ယဒါ စ အတ္ထသိဒ္ဓိ, တဒါ ခီဏာသဝဘာဝေါ။ တသ္မာ
(အနုဋီ၊၂၊၂၀၉။)အရဟန္တဃာတောဝ ဟောတီတိ နိစ္ဆိတံ။ ကထံ ပနေတ္ထ ဝဓကစေတနာ ဝတ္တမာနဝိသယာ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဝဓကစိတ္တံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏမ္ပိ…ပေ… ပဝတ္တတီ’’တိ။ တတ္ထ ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒဝသေနာတိ ယေန ပဗန္ဓော ဝိစ္ဆိဇ္ဇတိ, တာဒိသံ ပယောဂံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။ တေန ယဒါ ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေါ, တဒါ အရဟာတိ ယထာဝုတ္တံ အရဟန္တဃာတံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ န ဧဝန္တိ ယထာ ကာလန္တရာပေက္ခကိစ္စသိဒ္ဓံ ဝဓကစိတ္တံ, န ဧဝံ စာဂစေတနာ။ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိနာ စာဂစေတနာယ ကာလန္တရာနပေက္ခကိစ္စသိဒ္ဓိတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ အညသကကရဏန္တိ အတ္တတော ဝိနိမောစေတွာ အညဿ ဒက္ခိဏေယျဿ သန္တကဘာဝကရဏံ။ တဿာတိ စဇိတဗ္ဗဿ ဝတ္ထုနော။ ယဿာတိ ယဿ ပုထုဇ္ဇနဿ။ တဿေဝ တံ ဒိန္နံ ဟောတိ, သစေပိ အရဟတ္တံ ပတွာ တေန ပရိဘုတ္တန္တိ အတ္ထော။
‘‘ကပ္ပဝိနာသေ’’တိ ဣဒံ ‘‘သဏ္ဌဟန္တေ ကပ္ပေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မဟာကပ္ပဝိနာသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကပ္ပဋ္ဌကထာယ န သမေတီ’’တိ ဧတ္ထ အာယုကပ္ပဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အာယုကပ္ပေါ စေတ္ထ အဝီစိယံ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ အန္တရကပ္ပပရိမာဏံ ပရမာယု ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံ ကပ္ပံ အသီတိဘာဂေ ကတွာ တတော ဧကဘာဂမတ္တံ ကာလ’’န္တိ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၄-၆၅၇) ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ‘‘ဧကံ ကပ္ပ’’န္တိ ယဒိ ဧကံ မဟာကပ္ပန္တိ အတ္ထော, တထာ သတိ ဝီသတိအန္တရကပ္ပပရိမာဏော ဧကော အသင်္ချေယျကပ္ပေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဧကံ အသင်္ချေယျကပ္ပန္တိ အတ္ထော, သဗ္ဗထာပိ ‘‘စတုသဋ္ဌိ အန္တရကပ္ပါ’’တိ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ကပ္ပဋ္ဌကထာယ အယံ အဋ္ဌကထာ သမေတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကပ္ပဝိနာသေယေဝါတိ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။
ပကတတ္တော ဝါ အပါရာဇိကော။ သမာနသံဝါသကော ကမ္မလဒ္ဓီနံ ဝသေန အနာနာသံဝါသကောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
နိယတဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝိဇ္ဇမာနတံ ပဋိသေဓေတွာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ပဋိသေဓေတွာတိ ‘‘ပုဂ္ဂလော ပန နိယတော နာမ နတ္ထီ’’တိ ဧဝံ ပဋိသေဓေတွာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘မိစ္ဆတ္တသမ္မတ္တနိယတဓမ္မာနံ ဝိယ သဘာဝတော’’တိ။ ပညတ္တိမတ္တဉှေတံ မိစ္ဆတ္တသမ္မတ္တနိယတဓမ္မနိဿယံ, ယဒိဒံ နိယတော ပုဂ္ဂလောတိ။ ယထာပုစ္ဆိတန္တိ ‘‘ကိံ ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတီ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆိတပ္ပကာရံ နိယာမကဟေတုံ။ ယေနာတိ ယေန ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝိပဿနာဉာဏေန။
(အနုဋီ၊၂၊၂၁၀။)နိယတာနိယတဘေဒန္တိ သောတာပန္နာဒိနိယတဘေဒံ, သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိအနိယတဘေဒဉ္စ။ သောတာပန္နော ဧဝ ဟိ ဧကော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ ဟောတိ, ဧကော ကောလံကောလော နာမ, ဧကော ဧကဗီဇီ နာမာတိ သောတာပန္နဿ နိယတဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘သောတာပန္နော စ နိယတော’’တိ။ ဗျတိရေကတ္ထော ဟိ အယံ စ-သဒ္ဒေါ။ တတော ပုဗ္ဗေတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂတော ပုဗ္ဗေ။ ‘‘ပုဗ္ဗဟေတုကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ သောတာပန္နဿ နိယတတာယ ဝုတ္တတ္တာ ဝက္ခမာနဉ္စ ဒေါသံ ဟဒယေ ဌပေတွာ ဝုတ္တံ။ ဥပရိမဂ္ဂါနံ သဥပနိဿယတ္တေ ပဌမမဂ္ဂဿာပိ သဥပနိဿယတာ သိဒ္ဓါ ဧဝါတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ။ တဉ္စ နိယတတ္တံ။ အဿာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ။
တေနေဝ ခီဏာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနေဝ ခီဏာ။ ကာရဏုပစ္ဆေဒေန ဟိ ဖလုပစ္ဆေဒေါ သိယာ။ တတောတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိတော။ သာတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမာဒိတာ။ ပဝတ္တိတောတိ ဝိပါကပ္ပဗန္ဓတော။ တေနာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန။ ဝုဋ္ဌာနေတိ ဝုဋ္ဌာနေ သတိ။ ကာရဏေန ဝိနာ ဖလံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သက္ကာယ…ပေ… ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘နာမကရဏနိမိတ္တတော’’တိ ဣမိနာ နာမကရဏဟေတုတာယ နိယာမကတံ ဝိဘာဝေတိ ဧကဗီဇိအာဒိသမညာနံ အနွတ္ထသညာဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာ…ပေ… သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။
အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, သီတီဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော’’တိအာဒီနိ (မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅) သင်္ဂယှန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတိ, ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ (မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅)။ ‘အတ္ထေတရဟိ အညေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဘဂဝတာ သမသမာ သမ္ဗောဓိယ’န္တိ ဧဝံ ပုဋ္ဌော အဟံ, ဘန္တေ, ‘နော’တိ ဝဒေယျ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁) ဝစနေဟိ ဣမိဿာ လောကဓာတုယာ ဝိယ အညဿ ဗုဒ္ဓဿ အညိဿာ လောကဓာတုယာ ဥပ္ပါဒေါ နိဝါရိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ဝိဇ္ဇမာနေ ‘‘သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ ‘‘လောကဓာတုဝိသေသာပေက္ခာယ ဝုတ္တ’’န္တိ, တမ္ပိ နတ္ထိ တထာ ဝိသေသနဿ အဘာဝတော, ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဿ စ အသမတ္ထဘာဝဝိဘာဝနတော။ အာဏာခေတ္တကိတ္တနဉ္စေတ္ထ ဓမ္မတာဒဿနတ္ထံ။ သက္ကောတိ ဟိ ဘဂဝါ ယတ္ထ ယတ္ထ ဣစ္ဆတိ, တတ္ထ တတ္ထ
(အနုဋီ၊၂၊၂၁၁။)အာဏံ ဝတ္တေတုံ။ ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိ စ ဣဒံ ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတာယ လောကဓာတုယာ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယမတ္ထော – ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတာ ဧကာဝါယံ လောကဓာတု။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ ကာလေ ဧကော ဧဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓခေတ္တ…ပေ… အဓိပ္ပါယော’’တိ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ ဥပသမ္ပဒါဓီနံ ပါတိမောက္ခံ, ဥပသမ္ပဒါ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာဓီနာ, တသ္မာ။ ပါတိမောက္ခေ သိဒ္ဓေ, သိဒ္ဓါသု တာသု ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါသု။ တတော ပရံ ဝိနဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ ပစ္ဆိမပဋိဝေဓတော ပရံ ပဋိဝေဓသာသနံ, ပစ္ဆိမသီလဘေဒတော စ ပရံ ပဋိပတ္တိသာသနံ ဝိနဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ သာသနဘာဝသာမညေန ပန ဥဘယံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္ဆိမ…ပေ… ဧကတော ကတွာ’’တိ အာဟ။
ပရိဒေဝနကာရုညန္တိ ပရိဒေဝနေန ကရုဏာယိတဗ္ဗတာ ကရုဏာယနာ။
ဓမ္မာနံ သဘာဝဝိသေသော န သက္ကာ ဓာရေတုံ, ယတော ပါရမီပဝိစယာဒီသု ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ မဟာပထဝီကမ္ပော အဟောသိ, အဘိသမ္ဗောဓိဒိဝသေ စ ဌပေတွာ ပုဗ္ဗုတ္တရဒိသာဘာဂေ ဗောဓိရုက္ခမူလေ ဘူမိဘာဂေါ မဟာပုရိသံ ဓာရေတုံ နာသက္ခိ, အညဒတ္ထု ဧကပဿေ ပက္ခိတ္တအတိဘာရဘရိတနာဝါ ဝိယ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘော ဝိပရိဝတ္တော။ ‘‘သမုပ္ပါဒိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သ-ကာရေ အ-ကာရဿ အာ-ကာရော, ဧကဿ စ ပ-ကာရဿ လောပေါ ကတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမံ ဥဒ္ဓံ ပဇ္ဇတီတိ သာမုပါဒိကာ’’တိ။ သမံ ဥပါဒိယတီတိ ဝါ သမုပါဒါ, သမုပါဒါ ဧဝ သာမုပါဒိကာ, သမုပါဟိနီတိ အတ္ထော။
သန္တတိခဏဝသေနာတိ သန္တတိဝသေန အာယူဟနသမင်္ဂိတာ, သပုဗ္ဗပစ္ဆာဘာဂဿ ဂဟဏဝသေန စေတနာက္ခဏဝသေန စေတနာသမင်္ဂိတာတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧကသ္မိံ ဥပဋ္ဌိတေ ပစ္စယဝသေန တဒညဿ ဥပဋ္ဌာနံ ပရိဝတ္တနံ။
ပဌမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၁၂။)ဒုတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၁၀။ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဇာနာတိ, ဝိနာသေတီတိ ယောဇနာ။
လဟုပရိဝတ္တိတာယ ဇီဝိတဿာတိ အဓိပ္ပါယော။
န အဒါသိ ပယုတ္တဝါစာယ ဥပ္ပန္နန္တိ အဓိပ္ပါယေန။
သမ္မာပယောဂေနာတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ။
ဒုတိယဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၁၃။ ဓာတုသဘာဝေါတိ ဘူတာဒိသင်္ခါတဓာတူနံ သဘာဝေါ။ သဘာဂဝသေန ဖလဘူတေန။ အဇ္ဈာသယဓာတုပရိစ္ဆိန္ဒနတောတိ အဇ္ဈာသယသဘာဝဿ ‘‘ဟီနံ, ပဏီတ’’န္တိ ဝါ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနတော, ဝုဋ္ဌိနိမိတ္တေန ဝိယ မဟောဃေန ဥပရိမေဃဝုဋ္ဌိယာ။
ပဉ္စမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဆဋ္ဌဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
သဒ္ဒတ္ထော သမ္ဘဝတိ သမာသန္တေနေဝ တထာ သဒ္ဒသိဒ္ဓိတော။ တေသန္တိ ပရောပရာနံ ဝိသဒါဝိသဒါနံ သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယာနံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာတိ အာသယာဒိတော ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဿ, ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တတော စ အဓိမုတ္တိဘေဒဿ ဝိသိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ ဧဝ။
֍ ဋ္ဌ ၈၁၅။ ‘‘ကေ ပန တေ အရိယာဝါသာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေ သုတ္တေနေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိပါဠိံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တာ’’တိ နိဂမေတွာ ပုန မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ တေသံ အဓိဂမံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတရေတိ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂမဧကာရက္ခာသင်္ခါယပဋိသေဝနာဒယော။
֍ ဋ္ဌ ၈၁၆။ အာရမ္မဏသန္တာနာနုသယနေသူတိ အာရမ္မဏာနုသယနံ, သန္တာနာနုသယနန္တိ ဒွီသု အနုသယနေသု။ ယထာ ဟိ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နော ရာဂေါ
(အနုဋီ၊၂၊၂၁၃။)ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ထာမဂတဋ္ဌေန သန္တာနေ အနုသေတီတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေပီတိ တဿ အာရမ္မဏာနုသယနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ ပနဿ အနုသယနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ပါကဋံ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၆) ဝုတ္တံ။ ‘‘အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာ’’တိ ဧတေန ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ရာဂဿ စိရပရိဘာဝနံ ဝိဘာဝေတိ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ စိရပရိဘာဝိတံ ပရိဝေဌေတွာ ဝိယ ဌိတံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘သမန္တတော ဝေဌေတွာ ဝိယ ဌိတဘာဝေန အနုသယိတတံ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂသဒိသော ဥဒါဟဋော။ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ’’တိအာဒိပါဠိဝသေန ဘဝရာဂဿာပိ ဝတ္ထုကာမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရာဂဝသေနာတိ အာရမ္မဏရဇ္ဇနဝသေန။
֍ ဋ္ဌ ၈၁၈။ ဣန္ဒြိယဝိသေသော ဝိနေယျာနံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၁၉။ ပဟာတဗ္ဗေန ဥပဒ္ဒုတနိရောဓနတ္ထံ ပဟာယကံ ပရိယေသတီတိ ပဌမံ ပဟာတဗ္ဗံ, ပစ္ဆာ ပဟာယကန္တိ အယံ ပဟာတဗ္ဗပဇဟနက္ကမော ပဟာနက္ကမပဒေန ဝုတ္တော။ ယဿာတိ ပဟာတဗ္ဗဿ။ တန္တိ ပဟာတဗ္ဗံ။ ပဌမံ ဝုစ္စတီတိ ပဟာနဝိစာရဏာနံ ပဌမံ ဝုစ္စတိ။ တတော ပစ္ဆာ အပ္ပဟာတဗ္ဗံ ယထာ တံ ဒဿနတ္တိကာဒီသု။
֍ ဋ္ဌ ၈၂၆။ တန္တိ ဘဝင်္ဂံ။ တဿာတိ လောကုတ္တရဿ။ ပါဒကန္တိ အန္တိမဘဝိကဿ ဘဝင်္ဂံ သန္ဓာယာဟ။
ဆဋ္ဌဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သတ္တမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၂၈။ သမာပန္နောမှီတိ မညတီတိ အတ္ထော။
သမာဓိ ဝါ တဿ အာရမ္မဏဘူတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ စိတ္တမဉ္ဇူသာတိ ယောဇနာ။ ဌပေတုန္တိ ယထာပရိစ္ဆိန္နံ ကာလံ သမာပတ္တိစိတ္တံ ပဝတ္တေတုံ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၁၄။)တေဟီတိ သညာမနသိကာရေဟိ။ တံသဘာဝတာတိ ကာမာဒိဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအနုပက္ခန္ဒနသဘာဝတာ။ ပဂုဏဝေါဒါနံ ပဂုဏဘာဝသိဒ္ဓါ ဈာနဿ ပဋိပက္ခတော ဝိသုဒ္ဓိ။
သတ္တမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဒသမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၃၁။ ပညာဝ ဝိမုတ္တီတိ ရာဂါဒီဟိ ဝိမုတ္တိဘူတာ ပညာဝ ဝိမုတ္တီတိ ယောဇနာ။ ကမ္မန္တရဿ ဝိပါကန္တရမေဝါတိ အတ္ထော ဝိပါကန္တရဇာနနဿေဝ ဒုတိယဗလကိစ္စတ္တာ, ကမ္မန္တရဇာနနဿ စ တတိယဗလကိစ္စတ္တာ။ ဗလသဒိသတန္တိ ဧကစ္စဗလသဒိသတံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗလဉာဏကိစ္စေ ဝုစ္စမာနေ ဈာနာဒိအဗလဉာဏံ ဥဒါဟဋန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယဒိပီ’’တိအာဒိ။ တဒန္တောဂဓန္တိ တသ္မိံ ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏာသဘာဝေ သတ္တမဗလဉာဏေ အန္တောဂဓံ။ ဧဝန္တိ ဈာနာဒိဉာဏံ ဝိယ။ အပ္ပေတုံ, ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စာတိ အတ္တနာ ဝုတ္တာကာရံ သန္ဓာယာဟ။ သမုဒယပ္ပဟာနာဒိဧကစ္စဉာဏကိစ္စမ္ပိ အကရောန္တံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ကထမပ္ပနာဒိကံ ဈာနာဒိကိစ္စံ ကရေယျ, ဗလဉာဏေဟိ ပန ဇာနိတဗ္ဗံ, တတော ဥတ္တရိဉ္စ ဇာနန္တမ္ပိ ယသ္မာ ဧကစ္စဗလကိစ္စံ န ကရောတိ, တသ္မာ အညာနေဝ ဗလဉာဏာနိ, အညံ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဧတေသံ ပန ကိစ္စံ န သဗ္ဗံ ကရောတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၃၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဗလကိစ္စံ ဧကစ္စံ န ကရောတိ, ဧဝံ ဗလကိစ္စမ္ပီတိ ဥဒါဟရဏဒဿနဝသေန ‘‘တဉှိ ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ…ပေ… ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ဒသမဗလနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဉာဏဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၁၅။)၁၇။ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂ
၁။ ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၈၄၃-၄။ အတ္ထိပဋိစ္စံ နာမာတိ အတ္ထိတာ ပဋိစ္စတ္ထော နာမ, အသတိပိ သဟဇာတပုရေဇာတာဒိဘာဝေ ယသ္မိံ သတိ ယံ ဟောတိ, သော တဿ ပစ္စယောတိ ကတွာ ယထာ တထာ အတ္ထိတာမတ္တံ ဣဓ ပဋိစ္စတ္ထောတိ အတ္ထော။ တံ ပန ပဋိစ္စတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝေန ပဋိစ္စာတိ ဝုတ္တန္တိ နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝတော ပစ္စယဘူတံ စက္ခာဒိ ‘‘ပဋိစ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကိဿာ သေဏိယာတိ အဋ္ဌာရသသု သေဏီသု မယံ အမုကာယ သေဏိယာ ဇာတာမှ, န အညေ ဝိယ အပ္ပညာတာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။
ပုရတော ကရဏံ ပမုခဘာဝကရဏံ။ နိဓာနရာသီတိ နိဒဟိတွာ ဌပိတဓနနိစယော။ ယသောတိ ဣဿရိယံ။ တံ ပန ယေသု ဝတ္တတိ, တေသု ပဋ္ဌာပကအာဏာကရဏေဟိ ပါကဋော ဟောတီတိ ‘‘ပဋ္ဌာပကမဒေါ, အာဏာကရဏမဒေါ’’တိ စ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၄၅။ ဝတ္ထုနာတိ ဇာတိအာဒိပဝတ္တိဟေတုနာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၄၆။ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါတိ ကုသလကမ္မေသု ပတိဋ္ဌာနာဘာဝေါ, သော ပန ယသ္မာ ကုသလကိရိယာယ ဌာနံ န ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ကုသလကရဏေ အဋ္ဌာန’’န္တိ အာဟ။ ပမာဒသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဧဝမာဒိကော ပရိယာယောတိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဝစီဒုစ္စရိတေ, မနောဒုစ္စရိတေ စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂေါ, မက္ခော, ပဠာသော’’တိ စ ဧဝမာဒိကဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ပမာဒေါ ပမဇ္ဇနာဒီ’’တိအာဒိကော တဒတ္ထပ္ပကာသကော, ‘‘စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂေါ ဝေါဿဂ္ဂါနုပ္ပါဒန’’န္တိအာဒိကော တပ္ပရိယာယပ္ပကာသကော ဗျဉ္ဇနပရိယာယော စ အပရိယန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘စတ္တာရော ခန္ဓေ ဒဿေတီ’’တိ ဣမိနာ သတိဝေါဿဂ္ဂါကာရပ္ပဝတ္တာ စတ္တာရော အကုသလက္ခန္ဓာ ပမာဒေါတိ ဝဒတိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၄၇။ အနိဝါတဝုတ္တိတာယ ဟေတုဘူတော စိတ္တသမ္ပဂ္ဂဟော မာနဝိသေသော။
֍ ဋ္ဌ ၈၄၈။ ဥတ္တရဘာဝေါ ဥတ္တရိယံ, ကရဏေန ဥတ္တရိယံ ကရဏုတ္တရိယံ, သာရမ္ဘေန ပရဿ ကိရိယတော ဥတ္တရိကိရိယာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၁၆။)֍ ဋ္ဌ ၈၄၉။ နေရုတ္တိကဝိဓာနေနာတိ ဣ-ကာရစ္စ-ကာရာနဉ္စ ရ-ကာရတာပါဒနေန။
အတ္တဟိတံ အတ္တာတိ ဥတ္တရပဒလောပေန နိဒ္ဒေသမာဟ ယထာ ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပံ, ဘီမသေနော ဘီမော’’တိ စ။ အာဒိန္နော, ပတ္တော ဝါ အတ္ထော အတ္တာတိ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
မုဒ္ဒိတဿာတိ အင်္ကိတဿ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၀။ ဇာနန္တဿေဝ မဟာဇနဿ။ ဥပါဒါနာဒိပစ္စယေတိ ဣန္ဓနုဒကစီဝရာဒိကေ ပါရိပူရိဟေတုကေ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၁။ ဂဏ္ဌိကာ သယံ ဂဏ္ဌိကရဏတော။ ပတိရူပဝစနတော, အညေသံ ဂဏ္ဌိဘေဒတော စ ဂဏ္ဌိဘူတာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၂။ အဘေဇ္ဇန္တရတာယ သမာသေဝိတတာယ သုဋ္ဌု အာသေဝိတတာယ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၃။ စိရကာလပရိဘာဝိတတ္တေန တေမနကရဏံ အလ္လဘာဝကရဏံ, လောဘဝသေန အဝဿဝနန္တိ အတ္ထော။
ဧဝံ သန္တေ ကထံ ခီယနန္တိ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ခီယနန္တိ စာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၄။ စီဝရမဏ္ဍနာဒီနန္တိ စီဝရမဏ္ဍနာ ပတ္တမဏ္ဍနာ သေနာသနမဏ္ဍနာတိ ဣမေသံ။ ဣဒါနိ တံ ဝိသေသနဘာဝံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘စီဝရေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၅။ သဘာဂရဟိတော, သဘာဂပဋိပက္ခော ဝါ အသဘာဂေါ, အနနုကူလာနံ ပဋိက္ကူလတာ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘မာနထဒ္ဓတာ, ဝိရောဓော ဝါ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၆။ သင်္ကမ္ပနာ ဥက္ကဏ္ဌနာဝသေန အနဝဋ္ဌာနံ, အနဝဓာနံ ဝါ။ တဿ တဿ အာရမ္မဏဿ တဏှာယနာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၅၇။ ကာယဿာတိ နာမကာယဿ။ တသ္မိဉှိ အဝိပ္ဖါရိကေ ရူပကာယောပိ အဝိပ္ဖါရိကော ဟောတိ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၁၇။)֍ ဋ္ဌ ၈၆၀။ ရာဂါဒီနန္တိ ရာဂမောဟအဟိရိကာနောတ္တပ္ပဝိစိကိစ္ဆာဒီနံ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၁။ တိဝိဓမ္ပိ ကုဟနဝတ္ထုံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ မဟာနိဒ္ဒေသေ။ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ကုဟနာ လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတဿာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၆၁) ဣဓ ခုဒ္ဒကဝိဘင်္ဂေ အာဂတံ ဒေသနာနယံ နိဿာယ မဟာနိဒ္ဒေသဒေသနာ ပဝတ္တာတိ အာဟ ‘‘နိဿယဘူတာယ ဣမာယ ပါဠိယာ’’တိ။
အန္တရဟိတာနီတိ အန္တဝိကလာနိ ဆိန္ဒန္တာနိ။
လာဘသက္ကာရသိလောကဟေတု သမ္ဘာဝနာဓိပ္ပါယေန သံယတာကာရဒဿနံ ကောဟညန္တိ အာဟ ‘‘ပါပိစ္ဆတာယ နိရတ္ထကကာယဝစီဝိပ္ဖန္ဒနိဂ္ဂဟဏံ ကောရဇ’’န္တိ။ ယော သံဝေဂဗဟုလော ကုက္ကုစ္စကော ပုဗ္ဗေနာပရံ အတ္တနောပိ ကိရိယံ ပရိသင်္ကန္တော ပစ္စဝေက္ခမာနော တိဋ္ဌတိ, တာဒိသံ ဝိယ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ‘‘အတိပရိသင်္ကိတော’’တိ ဝုတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၄။ ပသံသာမုခေန နိန္ဒနန္တိ ပသံသာဝတ္ထုတော ခိပနံ ဗဟိ ဆဍ္ဍနံ ယထာ ‘‘အဒါယကံ အဟော ဒါနပတီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၅။ ဂဝေသနကမ္မန္တိ အပ္ပကေန လာဘေန မဟန္တဿ ပရိယေသနကဗျာပါရော။
֍ ဋ္ဌ ၈၆၆။ ပေါက္ခရံ ဝုစ္စတိ သုန္ဒရံ, ဝဏ္ဏဿ သုန္ဒရဘာဝေါ ဝဏ္ဏပါရိပူရီ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝဏ္ဏပါရိပူရီ ဝါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၇၉။ သေယျမာနာဒိနိဒ္ဒေသေသူတိ ‘‘တတ္ထ ကတမော သေယျဿ ‘သေယျောဟမသ္မီ’တိ မာနော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၆၉) နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု နဝသု မာနနိဒ္ဒေသေသု။ ‘‘သေယျာဒိပုဂ္ဂလော’’တိ ဣဒံ တတ္ထ ပါဠိယံ သေယျာဒီနံ နဝန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အာမဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ပုဂ္ဂလာမသနေ သတိ သေယျပုဂ္ဂလော စ အာမသိတဗ္ဗော သိယာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သေယျမာနဘာဝေပီ’’တိ။ သေယျမာနဘာဝေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ အာကဍ္ဎကော အသေယျမာနနိဒ္ဒေသေပိ ပုဂ္ဂလာမသနဿ ကတတ္တာ။ ယဿ ကဿစီတိ သေယျာဒီသု ယဿ ကဿစိ ပုဂ္ဂလဿ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၁၈။)֍ ဋ္ဌ ၈၈၀။ ပုရိမမာနဿာတိ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တဿ သဒိသမာနဿ, ဟီနမာနဿ ဝါ, သဒိသမာနဝသေနေဝ ပန ပါဠိ အာဂတာ။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၁။ ‘‘မိဂါနံ ကောတ္ထုကော အန္တော, ပက္ခီနံ ပန ဝါယသော’’တိ (ဇာ။ ၁။၃။၁၃၅) ဝစနတော အာဟ ‘‘ပက္ခိဇာတီသု ဝါယသော အန္တော လာမကော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၃။ မာနသမ္ပယုတ္တစ္ဆန္ဒော တဏှာဆန္ဒော။ မာနသဘာဝံ အနုဂတော သေယျာဒိတော သမ္ပဂ္ဂဏှနဝသေန ပဝတ္တော မာနသမ္ပယုတ္တကတ္တုကမျတာဆန္ဒော ဝါ မာနစ္ဆန္ဒော။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၄။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝိလမ္ဗနေ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေ။ ယုတ္တံ အနုစ္ဆဝိကံ။ မုတ္တံ ဝိဿဋ္ဌံ။ သိလိဋ္ဌံ သဟိတံ, အတ္ထဒွယဝိဘာဝကံ ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၈၈၈။ အနုဒ္ဒယဿေဝါတိ မေတ္တာယန္တဿ ဝိယ အနုကမ္ပန္တဿ ဝိယ ဝိကပ္ပနာတိ အာဟ ‘‘သဟနန္ဒိတာဒိကဿာ’’တိ, မေတ္တာဒိပတိရူပေန ပဝတ္တဂေဟသိတသိနေဟဿာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘တာဒိသော ရာဂေါ’’တိ။ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဧဝမ္ပိ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ပါဠိပဒဿ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ပရာနုဒ္ဒယတာဟေတုကော ဟိ ပရာနုဒ္ဒယတာသဟိတော သော ဝိတက္ကောတိ။
֍ ဋ္ဌ ၈၉၀။ ကာမဂုဏပါရိပူရိယာ ယေဘုယျေန လောကော သမ္ဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘အနဝညတ္တတ္ထမေဝ ကာမဂုဏေ စ ပတ္ထေတီ’’တိ။
ဧကကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၈၉၁။ ဗန္ဓတီတိ ကုဇ္ဈနာကာရံ ဗန္ဓတိ ဃဋေတိ။ ဥပနာဟော ဟိ အာဃာတဝတ္ထုနာ စိတ္တံ ဗန္ဓန္တော ဝိယ ဟောတိ, ယတော အညထာ ပဝတ္တိတွာပိ အဝိဒိတေ ဥပနာဟေ အာဃာတဝတ္ထုသန္နိဿိတောဝ ဟောတိ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၁၉။)֍ ဋ္ဌ ၈၉၂။ ဒန္တေဟိ ဆိန္ဒိတွာတိ ဒန္တေဟိ ဆိန္ဒိတွာ ဝိယ ဧကဒေသံ အပနေတွာ ဧကဒေသံ ဂဟေတွာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၈၉၄။ အစ္စယံ ကတွာတိ ဝီတိက္ကမံ ကတွာ။ ပဋိစ္ဆာဒနေတိ အတ္တနာ ကတဿ အစ္စယဿ ပဋိစ္ဆာဒနေ။ ဝေါစ္ဆိန္ဒနံ ဝီတိက္ကမကိရိယာယ အပ္ပဋိဇာနဝသေန ဥပစ္ဆိန္ဒနံ, ဝေါစ္ဆိန္ဒနေန ဆာဒနာ ဝေါစ္ဆိန္ဒနဆာဒနာ။
အသမ္မာဘာသနေ သဌ-သဒ္ဒေါ လောကေ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘ယော န သမ္မာ ဘာသတိ, သော သဌော’’တိ။ သဌဿ ယက္ခသူကရသဒိသတံ ဒဿေန္တော ‘‘ကုစ္ဆိ ဝါ ပိဌိ ဝါ ဇာနိတုံ န သက္ကာ’’တိ အာဟ, ဣန္ဒဇာလသဒိသော ဝါ ဧသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ယော သဗ္ဗထာ ဝိပန္နဇ္ဈာသယောပိ သမာနော ကာယဝစီဘေဒမတ္တေန အတ္တာနံ သမ္ပန္နံ ဝိယ ဒဿေတွာ လောကံ ဝဉ္စေန္တော အညထာ သန္တံ အညထာ ပဝေဒေတိ။ တေနာဟ ‘‘တေနေတံ သာဌေယျံ မာယာတော ဗလဝတရာ ဝဉ္စနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ သန္တဒေါသပဋိစ္ဆာဒနမေဝ ဟိ မာယာ။ တေနေဝါတိ ဗလဝတရဝဉ္စနာဘာဝေနေဝ။ ဒဠှကေရာဋိယဉှိ ‘‘ပရိက္ခတတာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋ္ဌ ၉၀၈။ အဘာဝေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ‘‘ကော ပန ဝါဒေါ ဘာဝေ’’တိ ဒဿေတိ။ ယဒိပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနာနံ, ဧကစ္စာနဉ္စ သေက္ခာနံ ယထာရဟံ အတ္တာဘိနိဝေသာဒီဟိ ကတူပကာရံ ရူပရာဂါဒိသံယောဇနကိစ္စံ သာဓေတိ, ဧကစ္စာနံ ပန ဝိနာ ဧဝ တေဟီတိ ကဿစိပိ ကိလေသဿ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ကထဉ္စိပိ အဝိမုတ္တော ကာမဘဝေါ အဇ္ဈတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တဒဘာဝတော ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရေ ရူပါရူပဘဝေ ကေဝလမ္ပိ သံယောဇနကိစ္စံ သာဓေန္တံ ပဝတ္တတီတိ, တတော ဧဝ ရူပါရူပါဝစရသတ္တာနံ ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနဘာဝဟေတဇာတန္တိ စ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ…ပေ… ယောဇနံ နာမာ’’တိ။
ဒုကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၂၀။)၃။ တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၀၉။ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာဟိ ဝိယ ဣဿာမစ္ဆရိယဒေါမနဿာဒိသဟာယဘူတေန ဒေါသေနပိ ဘဝါဘိသင်္ခရဏံ ဟောတီတိ ‘‘အကုသလမူလာနေဝ ဝဋ္ဋမူလာနီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တီဟိ…ပေ… ကထိတော’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၉၁၉။ ရူပါရူပါဝစရဝိပါကာနံ သန္တပဏီတဘာဝေန ဥဠာရတမတ္တာ တတ္ထ သာတိသယော ဘဝရာဂေါ ဝုတ္တော။
֍ ဋ္ဌ ၉၂၀။ မာနေန ဌပနာတိ မာနေန သေယျာဒိဝသေန အတ္တနော ဌပနာ။ ဌပနာတိ စ ဒဟနာ, ပဂ္ဂဏှနာ ဝါ။
֍ ဋ္ဌ ၉၂၁။ တံသမ္ပယုတ္တာတိ ဒေါသသမ္ပယုတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၉၂၂။ တေသံ ဝဏ္ဏဘေဒန္တိ တေသံ ဇီဝါနံ ဝဏ္ဏဝိသေသံ, တေသံ ဝါ တထာ ကထေန္တာနံ သုတွာ။ ဗျာပီတိ သကလလောကဗျာပီ, သကလသရီရဗျာပီ ဝါ။ ပရိမဏ္ဍလောတိ ပရမာဏုပ္ပမာဏော ဟုတွာ ပရိမဏ္ဍလော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အင်္ဂုဋ္ဌပ္ပမာဏော ဝယပ္ပမာဏောတိအာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။
֍ ဋ္ဌ ၉၂၃။ ဥတုဝိပရိဏာမဇော သီတာဒိဥတုဝိပရိဝတ္တဇာတော။ ဩပက္ကမိကော အတ္တနော, ပရဿ ဝါ တာဒိသဥပက္ကမနိဗ္ဗတ္တော။ ဝိသမပရိဟာရဇော စိရာသနစိရဋ္ဌာနာဒိနာ ကာယဿ ဝိသမပရိဟရဏတော ဇာတော။ သန္နိပါတဇော သဉ္စယတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စေကံ ဝိသမာကာရတော ဒေါသတ္တယသမောဓာနတော ဇာတော။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနော ဥတုဝိပရိဏာမာဒီဟိ ဝိနာ ကမ္မတော သမုဋ္ဌိတော။ ပိတ္တသေမှဝါတသမုဋ္ဌာနာ ပန ပိတ္တာဒီနံ အဓိကဘာဝေနေဝ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗဿာပိ ဟိ ရောဂဿ ဒေါသတ္တယံ အာသန္နကာရဏံ ဒေါသပ္ပကောပေန ဝိနာ အဘာဝတော။ ကမ္မံ ပဓာနကာရဏံ ကတောကာသေ ဧဝ တသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော, ဣတရံ ပန တဿ သဟကာရိကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တယိဒံ ပုဗ္ဗေကတဟေတုဝါဒိနော ပဋိက္ခိပန္တိ။ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဖလမ္ပိ ပုဗ္ဗေကတဟေတုကပက္ခိကမေဝ အတီတဒ္ဓိကတ္တာ ကမ္မဿာတိ အရုစိသူစနတ္ထံ ကိရ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကရောတိ ‘‘ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဉ္စ ကိရ ပဋိက္ခိပန္တီ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၉၂၄။ ဒါဟကာရဏတာယာတိ ရာဂါဒိဒသဝိဓဂ္ဂိဒါဟဿ, နရကဂ္ဂိဒါဟဿ စ ကာရဏတာယ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၂၁။)֍ ဋ္ဌ ၉၂၆။ ပုထုနိမိတ္တသဘာဝေသူတိ ပုထု နာနာကိလေသာဒီနံ ကာရဏသဘာဝေသု။
֍ ဋ္ဌ ၉၃၁။ အဒ္ဒနံ အဒ္ဒါ မဒ္ဒဝေါ, အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ တပ္ပဋိက္ခေပေန အနဒ္ဒါတိ အာဟ ‘‘အမုဒုတာ ဝါ အနဒ္ဒါ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၉၃၆။ အယောနိသောမနသိကာရဟေတုကတ္တာ အာဝဇ္ဇနာယ အကုသလာနုကူလကိစ္စတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
တိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၃၉။ ဧဝံ-သဒ္ဒေနာတိ နိဒဿနတ္ထေန ဧဝံ-သဒ္ဒေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဝေါ ဧဝ အဘိဝုဒ္ဓေါ အဘဝေါ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၁)။ ဒုတိယသ္မိံ ပက္ခေ ဘဝါဘဝသဒ္ဒေန သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိယော, ဝုဒ္ဓိဟာနိယော ဝါ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဂတိယာတိ အယုတ္တဂတိယာ, အပ္ပတိရူပကိရိယာယာတိ အတ္ထော။
ကောဓူပါယာသ…ပေ… မာတုဂါမာ ဝါ ဦမိအာဒိဘယန္တိ ယောဇနာ။ ပဉ္စကာမဂုဏမာတုဂါမဂ္ဂဟဏေတိ ပဉ္စကာမဂုဏဂ္ဂဟဏေ, မာတုဂါမဂ္ဂဟဏေ စ။
‘‘သယံကတံ သုခဒုက္ခ’’န္တိအာဒိကာ ဒိဋ္ဌိ ယဒိပိ အညေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ အတ္ထေဝ, တိမ္ဗရုကော ပန တထာဒိဋ္ဌိကော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆီတိ သာ ဒိဋ္ဌိ ‘‘တိမ္ဗရုကဒိဋ္ဌီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၈) ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တိမ္ဗရုကော…ပေ… အာဂတတ္တာ’’တိ။
စတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၂၂။)၅။ ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၄၀။ အာဂမနဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋ္ဌ ၉၄၁။ ဥပစယနတောတိ ဝဍ္ဎနတော။ အညထာတိ လာဘတော တက္ကနတော စ အညပ္ပကာရော ဂဟိတောတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သဒ္ဓါရုစိအာဒီဟီ’’တိ အာဟ။ အနုဿဝတော ဟိ သဒ္ဒဟနံ, ရုစ္စနံ ပန ဇာတိဿရဉာဏတောပိ ဟောတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခန္တိအာဒီနံ သင်္ဂဟော။
֍ ဋ္ဌ ၉၄၂။ အက္ခန္တိ မူလံ ဧတေသန္တိ အက္ခန္တိမူလကာ။ ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတတာဒိဒေါသာ တာဒိသာနိ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိ။
֍ ဋ္ဌ ၉၄၃။ ဥဒဂ္ဂတာသင်္ခါတော အဝူပသမော န ဥဒ္ဓစ္စသင်္ခါတောတိ ပီတိယာ ဧဝ သဝိပ္ဖါရိကတာသင်္ခါတံ အသန္တသဘာဝံ အာဟ။ အဝူပသမဟေတုဘူတောတိ ဝိက္ခေပဟေတုဘူတော။ ပီတိယာ အာကာရောတိ ပီတိယာ ပဝတ္တိအာကာရော။
ပဉ္စကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၄၄။ တေနာတိ ကောဓာဒီနံယေဝ ဝိဝါဒမူလတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၉၄၅။ ကုသလာနုယောဂေ သာတစ္စံ ကုသလာနုယောဂသာတစ္စံ။
ဂဏေန သတ္တသမူဟေန သင်္ဂဏိ သန္နိပတနံ ယေန သဒ္ဓိံ, တေန သင်္ဂတိ ဂဏသင်္ဂဏိကာ။ ကဿစိ ဃာသစ္ဆာဒနာဒိကဿ။
֍ ဋ္ဌ ၉၄၆။ ဥပဝိတက္ကေတီတိ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ တက္ကေတိ။
֍ ဋ္ဌ ၉၄၈။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကောတိ ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္နော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဧဝံဝါဒီ။
ဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၂၃။)၈။ အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၅၂။ ဩသီဒနာကာရေနာတိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မေ အနုဿဟနာကာရေန။
֍ ဋ္ဌ ၉၅၈။ တေ အဘိနိဝေသာ အသညီဝါဒါ ဝဒန္တိ ဧတေဟီတိ။
အဋ္ဌကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ နဝကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
အဇ္ဈတ္တန္တိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ဧတဿ ဂါထာဝစနဿ။ နိဋ္ဌပေတွာတိ အဘိနိဝိဿ။
֍ ဋ္ဌ ၉၆၄။ အညေသံ ဖဿာဒီနံ သင်္ခတဘာဝေ ယထာသကံပစ္စယေဟိ။ ယေနာကာရေန မာနဿ သာတိသယာ ပဝတ္တိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဟန္တိ, အသ္မီတိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနောတိ ဒိဋ္ဌိဂတပရိကပ္ပိတဿ အတ္တနော။ ယထာ မာနဿ သမ္ပဂ္ဂဟဝသေန, ဧဝံ တဏှာယ မမတ္တဝသေန, ဒိဋ္ဌိယာ နိစ္စာဒိဝသေန ပဝတ္တိ ဝိသေသဝတီ သမာနေပိ အနာဂတကာလာမသနေတိ အာဟ ‘‘ဘဝိဿန္တီ…ပေ… ဝုတ္တော’’တိ။ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ ပန ပဝတ္တမာနဿေဝ ဘဝတီတိ သဗ္ဗပဒသာဓာရဏဿ မာနဿေဝ ဝသေန ဣဉ္ဇိတာဒိတာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ။
နဝကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဒသကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၇၀။ သင်္ကပ္ပနန္တိ ‘‘ကုသလတာ’’တိ ဝုတ္တပဒဿ အတ္ထဝစနံ။ တဿာ ဥပါယစိန္တာယ။ မိစ္ဆာဘာဝေါ သာဝဇ္ဇဘာဝေါ။ တဒါကာရော မောဟောတိ ယထာဝုတ္တာကာရေန ပဝတ္တေ စိတ္တုပ္ပါဒေ မောဟော။ တဿာပိ ယထာဝုတ္တပစ္စဝေက္ခဏာယပိ ယထာကတပါပေပိ။ အဓိမာနသမ္ပယုတ္တံ သဉ္ဇာနနံ ပကတိပုရိသန္တရဒဿနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တံ ဖလံ ဝိယ ဝိမုတ္တန္တိ ဂဟိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဒသကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၂၄။)တဏှာဝိစရိတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၇၃။ ဝိသေသံ အကတွာတိ အနုပနိဓာနံ, သမတော စ အသမတော စ ဥပနိဓာနန္တိ ဣမံ ဝိဘာဂံ အကတွာ, ယော ‘‘ဣတ္ထံ, ဧဝံ, အညထာ’’တိ ပဒေဟိ ပကာသိတော။
ဝိသေသဿာတိ ‘‘ဣတ္ထံ, ဧဝံ, အညထာ’’တိ ယထာဝုတ္တဿေဝ ဝိသေသဿ။ ဒိဋ္ဌိယာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတာယ တဒဝိနာဘာဝိနီ တဏှာ ဒဿိတာ။ သီသသီသမူလကေဟီတိ စတူဟိ သီသေဟိ, ဒွါဒသဟိ စ သီသမူလကေဟိ။ သယမေဝ စ တဏှာ ဒဿိတာတိ ယောဇနာ။ ယဒိ ဒိဋ္ဌိမာနဂါဟောပိ ဣဓာဓိပ္ပေတော, ယတော ‘‘တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန သမူဟဂါဟတော’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၉၇၃) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ, ကထံ ‘‘တဏှာဝိစရိတာနီ’’တိ ဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိမာနေသူ’’တိအာဒိ။ တံမူလကတ္တာတိ တဏှာမူလကတ္တာ။
֍ ဋ္ဌ ၉၇၄။ န အဝက္ကရီယတီတိ အနဝကာရီ, တံ အနဝကာရိံ ကတွာ, တံ ပဒန္တရေန ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အနဝက္ကရိ, တံ ကတွာ’’တိ အာဟ။ ဝိက္ခေပနံ အဝယဝတော ဝိဘာဂေါ။ အတ္တတော အဝိနိဗ္ဘုဇိတွာတိ ယွာယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကပရိကပ္ပိတော အတ္တာ, တတော အဝိသုံ ကတွာ။
֍ ဋ္ဌ ၉၇၆။ ဗဟိကတာနိ ရူပါဒီနိ ဥပဂန္တွာ ပဝတ္တာ တဏှာ ဥပါဒါယာတိ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။
ဧကစ္စဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ကဿစိ တဏှာဝိစရိတဿ အသမ္ဘဝေါ, ကဿစိဒေဝ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ကဿစိ သမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ။
တဏှာဝိစရိတနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၂၅။)၁။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရဝဏ္ဏနာ
၁၈။ ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂေါ
֍ ဋ္ဌ ၉၇၈။ ဓာတုသမ္ဘဝ…ပေ… သင်္ဂဟိတတ္တာတိ ဧတ္ထ ခန္ဓာဒီနံ ကာမဓာတုအာဒိဓာတူသု သမ္ဘဝဘေဒဘိန္နာနံ နိရဝသေသတော သင်္ဂဟိတတ္တာတိ ဝိဘာဂေန ယောဇနာ, တထာ သေသေသုပိ ပရိယာပန္နပဘေဒဘိန္နာနန္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ‘‘နိရဝသေသတော သင်္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရော’’တိ အယမဿ အတ္ထာနုဂတာ သမညာတိ ဒဿေတိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ ခန္ဓာဒီနံ ဒွါဒသန္နံ ကောဋ္ဌာသာနံ အနဝသေသသင်္ဂဟော, တသ္မာ ဧဝံ ဒုတိယဝါရာဒီနဉ္စေတ္ထ အနုပ္ပဝေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ခန္ဓာဒီနမေဝ ဟိ တေသံ သမ္ဘဝါဒိဝိစာရော ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဒဿနဝါရောတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တောတိ ယောဇနာ။ အနုပ္ပတ္တိဒဿနဉ္စေတ္ထ အတ္ထာပတ္တိသိဒ္ဓံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ တတ္ထ ‘‘ကတိ ခန္ဓာ န ပါတုဘဝန္တီ’’တိအာဒိပါဠိ အတ္ထိ။
֍ ဋ္ဌ ၉၇၉။ ပုစ္ဆာနုရူပန္တိ ယေနာဓိပ္ပါယေန ပုစ္ဆာ ကတာ, တဒနုရူပံ။ အဝိတထဗျာကရဏံ နာမ ဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ အာဝေဏိကံ, အညေသံ တံ ယာဒိစ္ဆိကံ သုတက္ခရသဒိသန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုဝစနံ ဝိညာယ ကတတ္တာ’’တိ။
သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၉၁။ ‘‘ကာမဘဝေ’’တိ ဣဒံ ဩကာသဝသေန ဝတွာ ပုန သတ္တသန္တာနဝသေန ဝတ္တုံ ‘‘ကာမဓာတုသမ္ဘူတာနဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တမတ္ထဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒ္ဓိယာ…ပေ… အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, ယဒိပိ အသညသတ္တာနံ အစက္ခုကတ္တာ ရူပါယတနံ အစ္စန္တသုခုမတ္တာ ဟေဋ္ဌိမဘူမိကာနဉ္စ အဂေါစရော, သမာနဘူမိကာနံ ပန ဝေဟပ္ဖလာနံ, ဥပရိဘူမိကာနဉ္စ သုဒ္ဓါဝါသာနံ စက္ခာယတနဿ ဂေါစရော ဟောတီတိ အာယတနာဒိကိစ္စံ ကရောတိယေဝါတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘ဟေဋ္ဌတော အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကတွာ ဥပရိတော
(အနုဋီ၊၂၊၂၂၆။)ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၇) ဝုတ္တပဒေသာ ကာမာဝစရာဒိဩကာသာ။ တေ သတ္တနိကာယာ စ ဓာတူတိ ဝုစ္စန္တိ သမုဒါယဿ အဝယဝါဓာရဘာဝတော ယထာ ‘‘မာသပုဉ္ဇော မာသော’’တိ။ သတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ သတ္တုပ္ပတ္တိ, ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌေန သတ္တာဝ ဥပ္ပတ္တိ သတ္တုပ္ပတ္တီတိ ဧဝံ ဩကာသသတ္တလောကဒွယဿ သတ္တုပ္ပတ္တိပရိယာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သတ္တဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိ, န အနုပါဒိန္နက္ခန္ဓာ ဝိယ သင်္ခါရဘာဝေနေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ ကေ ပန တေတိ အာဟ ‘‘သတ္တာဝါသဝသေန…ပေ… ဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓာ’’တိ။ တံတံပရိယာပန္နာနန္တိ တံတံသတ္တာဝါသပရိယာပန္နာနံ သတ္တာနံ, သင်္ခါရာနမေဝ ဝါ။ သဒိသာဓိဋ္ဌာနဘာဝေနာတိ သဒိသာကာရေန ပဝတ္တမာနာနံ ခန္ဓာနံ ပတိဋ္ဌာနဘာဝေန။ ယေဘုယျေန ဟိ တသ္မိံ သတ္တာဝါသေ ဓမ္မာ သမာနာကာရေန ပဝတ္တန္တိ။
ဥပ္ပတ္တာနုပ္ပတ္တိဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပရိယာပန္နာပရိယာပန္နဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၉၉၉။ တတ္ထ, အညတ္ထ စာတိ တသ္မိံ, အညသ္မိဉ္စ ဘဝေ, ဩကာသေ စ။ ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ ကာမာဒိတဏှာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ အာပန္နာ ဂဟိတာတိ ပရိယာပန္နာတိ တံတံဘဝါဒိအန္တောဂဓာ တံတံပရိယာပန္နာ။
ပရိယာပန္နာပရိယာပန္နဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဥပ္ပါဒကကမ္မအာယုပ္ပမာဏဝါရော
၁။ ဥပ္ပါဒကကမ္မဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၂၁။ ဓာတုတ္တယဘူတဒေဝဝသေနာတိ ကာမာဒိဓာတုတ္တယေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝါနံ ဝသေန။
ဥပ္ပါဒကကမ္မဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၂၇။)၂။ အာယုပ္ပမာဏဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၂၆။ သုပရိမဇ္ဇိတကဉ္စနာဒါသံ ဝိယ သောဘတိ ဝိဇ္ဇောတတီတိ သုဘော, သရီရောဘာသော, တေန သုဘေန ကိဏ္ဏာ ဝိကိဏ္ဏာတိ သုဘကိဏ္ဏာ။
֍ ဋ္ဌ ၁၀၂၇။ တံတံမနသိကာရန္တိ ပရိတ္တပထဝီကသိဏာဒိဂတမနသိကာရံ။ အပ္ပနာက္ခဏေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗဘာဂံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဆန္ဒနံ အာရမ္မဏပရိယေသနံ ဆန္ဒော, ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော။ ပဏိဓာနံ စိတ္တဋ္ဌပနာ ပဏိဓိ, သညာဝိရာဂါဒီဟိ အာရမ္မဏဿ ဝိသေသနံ တထာပဝတ္တာယ ဘာဝနာယ အာရမ္မဏကရဏမေဝ။
ဝိပုလံ ဝုစ္စတိ မဟန္တံ, သန္တဘာဝေါပိ မဟနီယတာယ မဟန္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိပုလာ ဖလာတိ ဝိပုလသန္တသုခါယုဝဏ္ဏာဒိဖလာ’’တိ။
֍ ဋ္ဌ ၁၀၂၈။ ယံ စာတုမဟာရာဇိကာနံ အာယုပ္ပမာဏံ, သဉ္ဇီဝေ ဧသော ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ, တာယ ရတ္တိယာ တိံသ ရတ္တိယော မာသော, တေန မာသေန ဒွါဒသမာသိကော သံဝစ္ဆရော, တေန သံဝစ္ဆရေန ပဉ္စ ဝဿသတာနိ သဉ္ဇီဝေ အာယုပ္ပမာဏံ။ ယံ တာဝတိံသာနံ အာယုပ္ပမာဏံ, ဧသော ကာဠသုတ္တေ ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ…ပေ… တေန သံဝစ္ဆရေန ဝဿသဟဿံ ကာဠသုတ္တေ အာယုပ္ပမာဏံ။ ယံ ယာမာနံ အာယုပ္ပမာဏံ, ဧသော သံဃာတေ ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ…ပေ… တေန သံဝစ္ဆရေန ဒွေ ဝဿသဟဿာနိ သံဃာတေ အာယုပ္ပမာဏံ။ ယံ တုသိတာနံ အာယုပ္ပမာဏံ, ရောရုဝေ ဧသော ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ…ပေ… တေန သံဝစ္ဆရေန စတ္တာရိ ဝဿသဟဿာနိ ရောရုဝေ အာယုပ္ပမာဏံ။ ယံ နိမ္မာနရတီနံ အာယုပ္ပမာဏံ, မဟာရောရုဝေ ဧသော ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ…ပေ… တေန သံဝစ္ဆရေန အဋ္ဌ ဝဿသဟဿာနိ မဟာရောရုဝေ အာယုပ္ပမာဏံ။ ယံ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ ဒေဝါနံ အာယုပ္ပမာဏံ, တာပနေ ဧသော ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ…ပေ… တေန သံဝစ္ဆရေန သောဠသ ဝဿသဟဿာနိ တာပနေ အာယုပ္ပမာဏံ။ မဟာတာပနေ ဥပဍ္ဎန္တရကပ္ပေါ။ အဝီစိယံ ဧကော အန္တရကပ္ပေါ စ အာယုပ္ပမာဏန္တိ ဝဒန္တိ။ ဒေဝါနံ အဓိမုတ္တကာလကိရိယာ ဝိယ တာဒိသေန ပုညဗလေန အန္တရာပိ မရဏံ ဟောတီတိ ‘‘ကမ္မမေဝ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အဗ္ဗုဒါဒိအာယုပရိစ္ဆေဒေါပိ ယုတ္တတရော ဟောတီတိ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၂၈။)ကိံ ဈာနန္တိ အဋ္ဌသု ဈာနေသု ကတရံ ဈာနံ။ ဘဝသီသာနီတိ ဘဝဂ္ဂါနိ, ပုထုဇ္ဇနဘဝဂ္ဂံ အရိယဘဝဂ္ဂံ သဗ္ဗဘဝဂ္ဂန္တိ ဝေဟပ္ဖလာဒီနံ သမညာ။ ကဿစိ သတ္တာတိ ပုထုဇ္ဇနဿ, ကဿစိ ပဉ္စာတိ သောတာပန္နဿ, သကဒါဂါမိနော စ, ကဿစိ တယောတိ အနာဂါမိနော ဝသေန ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သော ဗြဟ္မကာယိကာဒီဟိ စုတော အရူပံ ဥပပဇ္ဇန္တော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘နဝသု ဗြဟ္မလောကေသု နိဗ္ဗတ္တအရိယသာဝကာနံ တတြူပပတ္တိယေဝ ဟောတိ, န ဟေဋ္ဌူပပတ္တီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂၈) အယံ အဋ္ဌကထာပါဌောတိ အဓိပ္ပါယေန ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတြူပပတ္တိပိ ဟောတိ ဥပရူပပတ္တိပိ, န ဟေဋ္ဌူပပတ္တီ’’တိ ပန ပါဌောတိ တေန ‘‘ဟေဋ္ဌူပပတ္တိယေဝ နိဝါရိတာ’’တိအာဒိဝစနေန ပယောဇနံ နတ္ထိ။ အရူပဓာတူပပတ္တိ စ န နိဝါရိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အရူပဓာတူပပတ္တိ န နိဝါရိတာ ‘‘မတ္ထကေ ဌိတောဝ ပရိနိဗ္ဗာတီ’’တိ နိယမဿ အနိစ္ဆိတတ္တာ။
အညတ္ထာတိ ကာမလောကေ။ တတ္ထာတိ ရူပလောကေ။ အယံ အဋ္ဌကထာတိ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တော…ပေ… ပရိနိဗ္ဗာတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာ။ တေနေဝါတိ ယသ္မာ ရူပဓာတုယံ ဥပပန္နော အဓိပ္ပေတော, န ဥပပဇ္ဇနာရဟော, တေနေဝ ကာရဏေန။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ ရူပဓာတုယံ ဥပပန္နဿ အရိယသာဝကဿ။ ယေန ရူပရာဂေန တတ္ထ ရူပဘဝေ ဥပပန္နော, တသ္မိံ အရူပဇ္ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘိတေ သမ္မဒေဝ ဒိဋ္ဌာဒီနဝေသု ယထာ ကာမရူပဘဝေသု အာယတိံ ဘဝါဘိလာသော န ဘဝိဿတိ, ဧဝံ အရူပဘဝေပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပုန…ပေ… ဘဝိဿတိယေဝါ’’တိ။ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တောတိ ရူပဓာတုယံ ဥပပန္နော။ အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတွာတိ ဟေဋ္ဌိမံ အရိယမဂ္ဂံ သမ္ပာဒေတွာ။ နိဗ္ဗတ္တဘဝါဒီနဝဒဿနဝသေနာတိ တသ္မိံ ရူပဘဝေ နိဗ္ဗတ္တောပိ တတ္ထေဝ အာဒီနဝဒဿနဝသေန။ အနိဝတ္တိတဘဝါဘိလာသောတိ ဥပရိ အရူပဘဝေ အဝိဿဋ္ဌဘဝပတ္ထနော, ယတော အရူပဓာတုယံ ဥပပဇ္ဇနာရဟော။ တဿ ဝသေနာတိ တာဒိသဿ အရိယသာဝကဿ ဝသေန။ ‘‘ကဿစိ ပဉ္စ, ကဿစိ တယော အနုသယာ အနုသေန္တီ’’တိ အယံ ယမကပါဠိ (ယမ။ ၂။အနုသယယမက။၃၁၂) ပဝတ္တာ။
အာယုပ္ပမာဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အနုဋီ၊၂၊၂၂၉။)၇။ အဘိညေယျာဒိဝါရဝဏ္ဏနာ
֍ ဋ္ဌ ၁၀၃၀။ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ, အနုဘဝနလက္ခဏာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ သာမညလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာ။ ‘‘ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော, သာတလက္ခဏံ သုခ’’န္တိအာဒိနာ ဝိသေသလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာ။
‘‘စတ္တာရော ခန္ဓာ သိယာ ကုသလာ’’တိအာဒီသု ဣဓ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ခန္ဓဝိဘင်္ဂါဒီသု ဝုတ္တံ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သေသံ ယဒေတ္ထ န ဝုတ္တံ, တံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။
အဘိညေယျာဒိဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဓမ္မဟဒယဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ ဋီကာယ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာ
ဝိဘင်္ဂ-အနုဋီကာ သမတ္တာ။
Comments
Post a Comment