မဟာဝဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ
သံယုတ္တနိကာယေ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁။ မဂ္ဂသံယုတ္တံ
၁။ အဝိဇ္ဇာဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ အဝိဇ္ဇာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁-၂။ မဟာဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ သဟဇာတဝသေန စ ဥပနိဿယဝသေန စာတိ ဒွီဟာကာရေဟိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ သမာပတ္တိယာတိ သမာပဇ္ဇနာယ သဘာဝပဋိလာဘာယ, ဥပ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ အနွဒေဝ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ သာ ပနေသာ ယဒေတံ အလဇ္ဇနာကာရသဏ္ဌိကံ အဟိရိကံ, အဘာယနာကာရသဏ္ဌိတဉ္စ အနောတ္တပ္ပံ, ဧတံ အနုဒေဝ သဟေဝ ဧကတောဝ, န ဝိနာ တေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဂတဿာတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပဂတဿ သမန္နာဂတဿ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ အယာထာဝဒိဋ္ဌိ အနိယျာနိကဒိဋ္ဌိ။ ပဟောတီတိ ဟောတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒီသုပိ အယာထာဝအနိယျာနိကဝသေနေဝ မိစ္ဆာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ဣမာနိ အဋ္ဌပိ အကုသလဓမ္မသမာပတ္တိယာ မိစ္ဆတ္တအင်္ဂါနိ နာမ ဟောန္တိ။ တာနိ ပန န ဧကက္ခဏေ သဗ္ဗာနိ လဗ္ဘန္တိ, နာနက္ခဏေ လဗ္ဘန္တိ။
ကထံ? ယဒါ ဟိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တံ ကာယဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပေါ မိစ္ဆာဝါယာမော မိစ္ဆာသတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၄။)မိစ္ဆာသမာဓိ မိစ္ဆာကမ္မန္တောတိ ဆ အင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။ ယဒါ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တံ, တဒါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝဇ္ဇာနိ ပဉ္စ။ ယဒါ တာနေဝ ဒွေ ဝစီဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေန္တိ, တဒါ မိစ္ဆာကမ္မန္တဋ္ဌာနေ မိစ္ဆာဝါစာယ သဒ္ဓိံ တာနေဝ ဆ ဝါ ပဉ္စ ဝါ။ အယံ အာဇီဝေါ နာမ ကုပ္ပမာနော ကာယဝစီဒွါရေသုယေဝ အညတရသ္မိံ ကုပ္ပတိ, န မနောဒွါရေ။ တသ္မာ ယဒါ အာဇီဝသီသေန တာနေဝ စိတ္တာနိ ကာယဝစီဝိညတ္တိယော သမုဋ္ဌာပေန္တိ, တဒါ ကာယကမ္မံ မိစ္ဆာဇီဝေါ နာမ ဟောတိ, တထာ ဝစီကမ္မန္တိ မိစ္ဆာဇီဝဿ ဝသေန တာနေဝ ဆ ဝါ ပဉ္စ ဝါ။ ယဒါ ပန ဝိညတ္တိံ အသမုဋ္ဌာပေတွာ တာနိ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တဒါ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမိစ္ဆာသင်္ကပ္ပမိစ္ဆာဝါယာမမိစ္ဆာသတိမိစ္ဆာသမာဓိဝသေန ပဉ္စ ဝါ, မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒိဝသေန စတ္တာရိ ဝါ ဟောန္တီတိ ဧဝံ န ဧကက္ခဏေ သဗ္ဗာနိ လဗ္ဘန္တိ, နာနက္ခဏေ လဗ္ဘန္တီတိ။
သုက္ကပက္ခေ ဝိဇ္ဇာတိ ကမ္မဿကတဉာဏံ။ ဣဟာပိ သဟဇာတဝသေန စ ဥပနိဿယဝသေန စာတိ ဒွီဟာကာရေဟိ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဟိရောတ္တပ္ပန္တိ ဟိရီ စ ဩတ္တပ္ပဉ္စ။ တတ္ထ လဇ္ဇနာကာရသဏ္ဌိတာ ဟိရီ, ဘာယနာကာရသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တောဝ။ ဝိဇ္ဇာဂတဿာတိ ဝိဇ္ဇာယ ဥပဂတဿ သမန္နာဂတဿ။ ဝိဒ္ဒသုနောတိ ဝိဒုနော ပဏ္ဍိတဿ။ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ယာထာဝဒိဋ္ဌိ နိယျာနိကဒိဋ္ဌိ။ သမ္မာကမ္မန္တာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ ကုသလဓမ္မသမာပတ္တိယာ ဣမာနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဟောန္တိ, တာနိ လောကိယမဂ္ဂက္ခဏေ န ဧကတော သဗ္ဗာနိ လဗ္ဘန္တိ, လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန လဗ္ဘန္တိ။ တာနိ စ ခေါ ပဌမဇ္ဈာနိကမဂ္ဂေ, ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒီသု ပန သမ္မာသင်္ကပ္ပဝဇ္ဇာနိ သတ္တေဝ ဟောန္တိ။
တတ္ထ ယော ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘ယသ္မာ မဇ္ဈိမနိကာယမှိ မဟာသဠာယတနိကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၄၃၁) ‘ယာ တထာဘူတဿ ဒိဋ္ဌိ, သာဿ ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ယော တထာဘူတဿ, သင်္ကပ္ပေါ, သွာဿ ဟောတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ။ ယော တထာဘူတဿ ဝါယာမော, သွာဿ ဟောတိ သမ္မာဝါယာမော။ ယာ တထာဘူတဿ သတိ, သွာဿ ဟောတိ သမ္မာသတိ။ ယော တထာဘူတဿ သမာဓိ, သွာဿ ဟောတိ သမ္မာသမာဓိ။ ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ စ သုပရိသုဒ္ဓေါ’တိ ဝုတ္တံ တသ္မာ ပဉ္စင်္ဂိကောပိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ သော ဝတ္တဗ္ဗော – တသ္မိံယေဝ သုတ္တေ ‘‘ဧဝမဿာယံ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ န
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၅။)ပဿသိ။ ယံ ပနေတံ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပရိသုဒ္ဓဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ပရိသုဒ္ဓါနိ ကာယကမ္မာဒီနိ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ အတိပရိသုဒ္ဓါနိ ဟောန္တီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော။
ယမ္ပိ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ပဉ္စင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၁၂), တံ ဧကံ ကိစ္စန္တရံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိဉှိ ကာလေ မိစ္ဆာကမ္မန္တံ ပဟာယ သမ္မာကမ္မန္တံ ပူရေတိ, တသ္မိံ ကာလေ မိစ္ဆာဝါစာ ဝါ မိစ္ဆာဇီဝေါ ဝါ န ဟောတိ, ဒိဋ္ဌိ သင်္ကပ္ပေါ ဝါယာမော သတိ သမာဓီတိ ဣမေသုယေဝ ပဉ္စသု ကာရကင်္ဂေသု သမ္မာကမ္မန္တော ပူရတိ။ ဝိရတိဝသေန ဟိ သမ္မာကမ္မန္တော ပူရတိ နာမ။ သမ္မာဝါစာသမ္မာအာဇီဝေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ ဣမံ ကိစ္စန္တရံ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ လောကိယမဂ္ဂက္ခဏေ စ ပဉ္စေဝ ဟောန္တိ, ဝိရတိ ပန အနိယတာ။ တသ္မာ ‘‘ဆအင်္ဂိကော’’တိ အဝတွာ ‘‘ပဉ္စင်္ဂိကော’’တွေဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယာ စ, ဘိက္ခဝေ, အရိယစိတ္တဿ အနာသဝစိတ္တဿ အရိယမဂ္ဂသမင်္ဂိနော အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝယတော တီဟိ ကာယဒုစ္စရိတေဟိ အာရတိ ဝိရတိ ပဋိဝိရတိ ဝေရမဏီ အကိရိယာ အကရဏံ, အယံ ဘိက္ခဝေ သမ္မာကမ္မန္တော အရိယော အနာသဝေါ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၉)။ ဧဝံ ပန မဟာစတ္တာလီသကသုတ္တာဒီသု အနေကေသု သုတ္တေသု သမ္မာကမ္မန္တာဒီနဉ္စ လောကုတ္တရမဂ္ဂဿ အင်္ဂဘာဝသိဒ္ဓိတော အဋ္ဌင်္ဂိကောဝ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အယံ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကောဝ ကထိတော။ ဒုတိယံ ကောသလသံယုတ္တေ ဝုတ္တမေဝ။
၃။ သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃။ တတိယေ သကလမိဒံ ဘန္တေတိ အာနန္ဒတ္ထေရော သာဝကပါရမီဉာဏဿ မတ္ထကံ အပ္ပတ္တတာယ သကလမ္ပိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေန လဗ္ဘတီတိ န အညာသိ, ဓမ္မသေနာပတိ ပန သာဝကပါရမီဉာဏဿ မတ္ထကေ ဌိတတ္တာ အညာသိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ တေနေဝဿ ဘဂဝါ သာဓု သာဓူတိ သာဓုကာရမဒါသိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၆။)၄။ ဇာဏုဿောဏိဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄။ စတုတ္ထေ သဗ္ဗသေတေန ဝဠဝါဘိရထေနာတိ သကလသေတေန စတူဟိ ဝဠဝါဟိ ယုတ္တရထေန။ သော ကိရ သဗ္ဗော သစက္ကပဉ္ဇရကုဗ္ဗရော ရဇတပရိက္ခိတ္တော ဟောတိ။ ရထော စ နာမေသ ဒုဝိဓော ဟောတိ – ယောဓရထော, အလင်္ကာရရထောတိ။ တတ္ထ ယောဓရထော စတုရဿသဏ္ဌာနော ဟောတိ နာတိမဟာ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ ဇနာနံ ဂဟဏသမတ္ထော။ အလင်္ကာရရထော မဟာ ဟောတိ ဒီဃတော ဒီဃော ပုထုလတော ပုထုလော စ, တတ္ထ ဆတ္တဂ္ဂါဟကော ဝါလဗီဇနိဂ္ဂါဟကော တာလဝဏ္ဋဂ္ဂါဟကောတိ ဧဝံ အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ သုခေနေဝ ဌာတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ သက္ကောန္တိ။ အယမ္ပိ အလင်္ကာရရထောယေဝ။
သေတာ သုဒံ အဿာတိ တာ ဝဠဝါ ပကတိယာ သေတဝဏ္ဏာဝ။ သေတာလင်္ကာရာတိ ပသာဓနံ တာသံ ရဇတမယံ အဟောသိ။ သေတော ရထောတိ ရထောပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ရဇတပရိက္ခိတ္တတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ဒန္တကမ္မခစိတတ္တာ စ သေတောဝ။ သေတပရိဝါရောတိ ယထာ အညေ ရထာ သီဟစမ္မပရိဝါရာပိ ဟောန္တိ, ဗျဂ္ဃစမ္မပရိဝါရာပိ ပဏ္ဍုကမ္ဗလပရိဝါရာပိ ဟောန္တိ, န ဧဝံ ဧသ။ ဧသ ပန ဃနဒုကူလေန ပရိဝါရိတော အဟောသိ။ သေတာ ရသ္မိယောတိ ရသ္မိယောပိ ရဇတပနာဠိသုပရိက္ခိတ္တာ။ သေတာ ပတောဒလဋ္ဌီတိ ပတောဒလဋ္ဌိပိ ရဇတပရိက္ခိတ္တာ။
သေတံ ဆတ္တန္တိ ရထမဇ္ဈေ ဥဿာပိတဆတ္တမ္ပိ သေတမေဝ အဟောသိ။ သေတံ ဥဏှီသန္တိ အဋ္ဌင်္ဂုလဝိတ္ထာရော ရဇတမယော ဥဏှီသပဋ္ဋော သေတော။ သေတာနိ ဝတ္ထာနီတိ ဝတ္ထာနိပိ သေတာနိ ဖေဏပုဉ္ဇဝဏ္ဏာနိ။ တေသု နိဝါသနံ ပဉ္စသတဂ္ဃနကံ, ဥတ္တရာသင်္ဂေါ သဟဿဂ္ဃနကော။ သေတာ ဥပါဟနာတိ ဥပါဟနာ နာမ မဂ္ဂါရုဠှဿ ဝါ ဟောန္တိ အဋဝိံ ဝါ ပဝိသန္တဿ။ အယံ ပန ရထံ အဘိရုဠှော, တေနဿ တဒနုစ္ဆဝိကော ရဇတပဋိသေဝိတော ပါဒါလင်္ကာရော နာမ ဧသ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေတာယ သုဒံ ဝါလဗီဇနိယာတိ ဖလိကမယဒဏ္ဍာယ သေတစမရဝါလဗီဇနိယာ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတ္တကမေဝဿ သေတံ အဟောသိ, သော ပန ဗြာဟ္မဏော သေတဝိလေပနံ ဝိလိမ္ပိ, သေတမာလံ ပိဠန္ဓိ, ဒသသု အင်္ဂုလီသု အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကာ ကဏ္ဏေသု ကုဏ္ဍလာနီတိ ဧဝမာဒိ အလင်္ကာရောပိဿ ရဇတမယောဝ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၇။)အဟောသိ။ ပရိဝါရဗြာဟ္မဏာပိဿ ဒသသဟဿမတ္တာ တထေဝ သေတဝတ္ထဝိလေပနမာလာလင်္ကာရာ အဟေသုံ။
ယံ ပနေတံ သာဝတ္ထိယာ နိယျာယန္တန္တိ ဝုတ္တံ, တတြာယံ နိယျာယနဝိဘာဝနာ – သော ကိရ ဆန္နံ ဆန္နံ မာသာနံ ဧကဝါရံ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောတိ – ‘‘ဣတော ဧတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟိ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရိဿတီ’’တိ ပုရေတရမေဝ ဃောသနာ ကယိရတိ။ တံ သုတွာ ယေ နဂရတော န ပက္ကန္တာ, တေ န ပက္ကမန္တိ။ ယေပိ ပက္ကန္တာ, တေပိ ‘‘ပုညဝတော သိရိသမ္ပတ္တိံ ပဿိဿာမာ’’တိ အာဂစ္ဆန္တိ။ ယံ ဒိဝသံ ဗြာဟ္မဏော နဂရံ အနုဝိစရတိ, တဒါ ပါတောဝ နဂရဝီထိယော သမ္မဇ္ဇိတွာ ဝါလိကံ ဩကိရိတွာ လာဇပဉ္စမေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ဝိပ္ပကိရိတွာ ပုဏ္ဏဃဋေ ဌပေတွာ ကဒလိယော စ ဓဇေ စ ဥဿာပေတွာ သကလနဂရံ ဓူပိတဝါသိတံ ကရောန္တိ။
ဗြာဟ္မဏော ပါတောဝ သီသံ နှာယိတွာ ပုရေဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ သေတဝတ္ထာဒီဟိ အတ္တာနံ အလင်္ကရိတွာ ပါသာဒါ ဩရုယှ ရထံ အဘိရုဟတိ။ အထ နံ တေ ဗြာဟ္မဏာ သဗ္ဗသေတဝတ္ထဝိလေပနမာလာလင်္ကာရာ သေတစ္ဆတ္တာနိ ဂဟေတွာ ပရိဝါရေန္တိ။ တတော မဟာဇနဿ သန္နိပါတတ္ထံ ပဌမံယေဝ တရုဏဒါရကာနံ ဖလာဖလာနိ ဝိကိရန္တိ, တဒနန္တရံ မာသကရူပါဒီနိ, တဒနန္တရံ ကဟာပဏေ ဝိကိရန္တိ။ မဟာဇနော သန္နိပတတိ, ဥက္ကုဋ္ဌိယော စေဝ စေလုက္ခေပါ စ ဝတ္တန္တိ။ အထ ဗြာဟ္မဏော မင်္ဂလိကသောဝတ္ထိကာဒီသု မင်္ဂလာနိ စေဝ သုဝတ္ထိယော စ ကရောန္တေသု မဟာသမ္ပတ္တိယာ နဂရံ အနုဝိစရတိ။ ပုညဝန္တာ မနုဿာ ဧကဘူမိကာဒိပါသာဒေ အာရုယှ သုကပတ္တသဒိသာနိ ဝါတပါနကဝါဋာနိ ဝိဝရိတွာ ဩလောကေန္တိ။ ဗြာဟ္မဏောပိ အတ္တနော ယသသိရိသမ္ပတ္တိယာ နဂရံ အဇ္ဈောတ္ထရန္တော ဝိယ ဒက္ခိဏဒွါရာဘိမုခေါ ဟောတိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
တမေနံ ဇနော ဒိသွာတိ မဟာဇနော တံ ရထံ ဒိသွာ။ ဗြဟ္မန္တိ သေဋ္ဌာဓိဝစနမေတံ။ ဗြဟ္မံ ဝတ ဘော ယာနန္တိ သေဋ္ဌယာနသဒိသံ ဝတ ဘော ယာနန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဣမဿေဝ ခေါ ဧတန္တိ, အာနန္ဒ, မနုဿာ နာမ ဝဏ္ဏဘာဏကာနံ ဓနံ ဒတွာ အတ္တနော ဒါရိကာနံ ဝဏ္ဏဂီတံ ဂါယာပေန္တိ ‘‘အဘိရူပေါ ဟောတိ ဒဿနီယော မဟဒ္ဓနော မဟာဘောဂေါ’’တိ, န စ တေန ဝဏ္ဏဘဏနမတ္တေန အဘိရူပါ ဝါ ဟောန္တိ မဟဒ္ဓနာ ဝါ, ဧဝမေဝ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၈။)မဟာဇနော ဗြာဟ္မဏဿ ရထံ ဒိသွာ – ‘‘ဗြဟ္မံ ဝတ ဘော ယာန’’န္တိ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ ဝဏ္ဏံ ဘဏတိ, န ပနေတံ ယာနံ ဝဏ္ဏဘဏနမတ္တေနေဝ ဗြဟ္မယာနံ နာမ ဟောတိ။ လာမကဉှိ ဧတံ ဆဝံ။ ပရမတ္ထေန ပန ဣမဿေဝ ခေါ ဧတံ, အာနန္ဒ, အရိယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ အဓိဝစနံ။ အယဉှိ သဗ္ဗဒေါသဝိဂမေန သေဋ္ဌော, ဣမိနာ စ အရိယာ နိဗ္ဗာနံ ယန္တီတိ ဗြဟ္မယာနံ ဣတိပိ, ဓမ္မဘူတတ္တာ ယာနတ္တာ စ ဓမ္မယာနံ ဣတိပိ, အနုတ္တရတ္တာ ကိလေသသင်္ဂါမဿ စ ဝိဇိတတ္တာ အနုတ္တရော သင်္ဂါမဝိဇယော ဣတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဣဒါနိဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝဉ္စေဝ သင်္ဂါမဝိဇယဘာဝဉ္စ ဒဿေန္တော ရာဂဝိနယပရိယောသာနာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရာဂံ ဝိနယမာနာ ပရိယောသာပေတိ ပရိယောသာနံ ဂစ္ဆတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ ရာဂဝိနယပရိယောသာနာ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
ယဿ သဒ္ဓါ စ ပညာ စာတိ ယဿ အရိယမဂ္ဂယာနဿ သဒ္ဓါနုသာရိဝသေန သဒ္ဓါ, ဓမ္မာနုသာရိဝသေန ပညာတိ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ သဒါ ဓုရံ ယုတ္တာ, တတြမဇ္ဈတ္တတာယုဂေ ယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဟိရီ ဤသာတိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အဓိဝိဋ္ဌေန ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနေန ဩတ္တပ္ပေန သဒ္ဓိံ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ ယဿ မဂ္ဂရထဿ ဤသာ။ မနော ယောတ္တန္တိ ဝိပဿနာစိတ္တဉ္စ မဂ္ဂစိတ္တဉ္စ ယောတ္တံ။ ယထာ ဟိ ရထဿ ဝါကာဒိမယံ ယောတ္တံ ဂေါဏေ ဧကာဗဒ္ဓေ ကရောတိ ဧကသင်္ဂဟိတေ, ဧဝံ မဂ္ဂရထဿ လောကိယဝိပဿနာစိတ္တံ အတိရေကပညာသ, လောကုတ္တရဝိပဿနာစိတ္တံ အတိရေကသဋ္ဌိ ကုသလဓမ္မေ ဧကာဗဒ္ဓေ ဧကသင်္ဂဟေ ကရောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မနော ယောတ္တ’’န္တိ။ သတိ အာရက္ခသာရထီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ အာရက္ခသာရထိ။ ယထာ ဟိ ရထဿ အာရက္ခော သာရထိ နာမ ယောဂ္ဂိယော။ ဓုရံ ဝါဟေတိ ယောဇေတိ အက္ခံ အဗ္ဘဉ္ဇတိ ရထံ ပေသေတိ ရထယုတ္တကေ နိဗ္ဗိသေဝနေ ကရောတိ, ဧဝံ မဂ္ဂရထဿ သတိ။ အယဉှိ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ စေဝ ကုသလာကုသလာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသတီတိ ဝုတ္တာ။
ရထောတိ အရိယအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂရထော။ သီလပရိက္ခာရောတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာလင်္ကာရော။ ဈာနက္ခောတိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ ဈာနင်္ဂါနံ ဝသေန ဈာနမယအက္ခော။ စက္ကဝီရိယောတိ ဝီရိယစက္ကော, ကာယိကစေတသိကသင်္ခါတာနိ ဒွေ ဝီရိယာနိ အဿ စက္ကာနီတိ အတ္ထော။ ဥပေက္ခာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၉။)ဓုရသမာဓီတိ ဓုရဿ သမာဓိ, ဥန္နတောနတာကာရဿ အဘာဝေန ဒွိန္နမ္ပိ ယုဂပဒေသာနံ သမတာတိ အတ္ထော။ အယဉှိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စိတ္တုပ္ပါဒဿ လီနုဒ္ဓစ္စဘာဝံ ဟရိတွာ ပယောဂမဇ္ဈတ္တေ စိတ္တံ ဌပေတိ, တသ္မာ ဣမဿ မဂ္ဂရထဿ ‘‘ဓုရသမာဓီ’’တိ ဝုတ္တာ။ အနိစ္ဆာ ပရိဝါရဏန္တိ ဗာဟိရကရထဿ သီဟစမ္မာဒီနိ ဝိယ ဣမဿာပိ အရိယမဂ္ဂရထဿ အလောဘသင်္ခါတာ အနိစ္ဆာ ပရိဝါရဏံ နာမ။
အဗျာပါဒေါတိ မေတ္တာ စ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ စ။ အဝိဟိံသာတိ ကရုဏာ စ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ စ။ ဝိဝေကောတိ ကာယဝိဝေကာဒိ တိဝိဓဝိဝေကော။ ယဿ အာဝုဓန္တိ ယဿ အရိယမဂ္ဂရထေ ဌိတဿ ကုလပုတ္တဿ ဧတံ ပဉ္စဝိဓံ အာဝုဓံ။ ယထာ ဟိ ရထေ ဌိတော ပဉ္စဟိ အာဝုဓေဟိ သပတ္တေ ဝိဇ္ဈတိ, ဧဝံ ယောဂါဝစရောပိ ဣမသ္မိံ လောကိယလောကုတ္တရမဂ္ဂရထေ ဌိတော မေတ္တာယ ဒေါသံ ဝိဇ္ဈတိ, ကရုဏာယ ဝိဟိံသံ, ကာယဝိဝေကေန ဂဏသင်္ဂဏိကံ, စိတ္တဝိဝေကေန ကိလေသသင်္ဂဏိကံ, ဥပဓိဝိဝေကေန သဗ္ဗာကုသလံ ဝိဇ္ဈတိ။ တေနဿေတံ ပဉ္စဝိဓံ ‘‘အာဝုဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တိတိက္ခာတိ ဒုရုတ္တာနံ ဒုရာဂတာနံ ဝစနပထာနံ အဓိဝါသနက္ခန္တိ။ စမ္မသန္နာဟောတိ သန္နဒ္ဓစမ္မော။ ယထာ ဟိ ရထေ ဌိတော ရထိကော ပဋိမုက္ကစမ္မော အာဂတာဂတေ သရေ ခမတိ, န နံ တေ ဝိဇ္ဈန္တိ, ဧဝံ အဓိဝါသနက္ခန္တိသမန္နာဂတော ဘိက္ခု အာဂတာဂတေ ဝစနပထေ ခမတိ, န နံ တေ ဝိဇ္ဈန္တိ။ တသ္မာ ‘‘တိတိက္ခာ စမ္မသန္နာဟော’’တိ ဝုတ္တော။ ယောဂက္ခေမာယ ဝတ္တတီတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမာယ နိဗ္ဗာနာယ ဝတ္တတိ, နိဗ္ဗာနာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိယေဝ, န တိဋ္ဌတိ န ဘိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
ဧတဒတ္တနိ သမ္ဘူတန္တိ ဧတံ မဂ္ဂယာနံ အတ္တနော ပုရိသကာရံ နိဿာယ လဒ္ဓတ္တာ အတ္တနိ သမ္ဘူတံ နာမ ဟောတိ။ ဗြဟ္မယာနံ အနုတ္တရန္တိ အသဒိသံ သေဋ္ဌယာနံ။ နိယျန္တိ ဓီရာ လောကမှာတိ ယေသံ ဧတံ ယာနံ အတ္ထိ, တေ ဓီရာ ပဏ္ဍိတပုရိသာ လောကမှာ နိယျန္တိ ဂစ္ဆန္တိ။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသေန။ ဇယံ ဇယန္တိ ရာဂါဒယော သပတ္တေ ဇိနန္တာ ဇိနန္တာ။
၅-၆။ ကိမတ္ထိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၅-၆။ ပဉ္စမေ အယမေဝါတိ ဧဝသဒ္ဒေါ နိယမတ္ထော။ တေန အညံ မဂ္ဂံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋဒုက္ခဉ္စေဝ မိဿကမဂ္ဂေါ စ ကထိတော။ ဆဋ္ဌံ ဥတ္တာနမေဝ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၀။)၇။ ဒုတိယအညတရဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇။ သတ္တမေ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ခေါ ဧတံ ဘိက္ခု အဓိဝစနန္တိ အသင်္ခတာယ အမတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာသဝါနံ ခယော တေန ဝုစ္စတီတိ အပိစ တေန ရာဂါဒိဝိနယေန အာသဝါနံ ခယောတိပိ ဝုစ္စတိ။ အာသဝက္ခယော နာမ အရဟတ္တံ, အရဟတ္တဿာပိ ဧတံ ရာဂဝိနယောတိအာဒိ နာမမေဝါတိ ဒီပေတိ။ ဧတဒဝေါစာတိ ‘‘သတ္ထာရာ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ ဝဒန္တေန အမတံ နိဗ္ဗာနံ ကထိတံ, မဂ္ဂေါ ပနဿ န ကထိတော။ တံ ကထာပေဿာမီ’’တိ အနုသန္ဓိကုသလတာယ ပုစ္ဆန္တော ဧတံ အဝေါစ။
၈။ ဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈။ အဋ္ဌမေ ကတမာ စ ဘိက္ခဝေ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဧကေန ပရိယာယေန အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂံ ဝိဘဇိတွာ ပုန အပရေန ပရိယာယေန ဝိဘဇိတုကာမော ဣဒံ ဒေသနံ အာရဘိ။ တတ္ထ ဒုက္ခေ ဉာဏန္တိ သဝနသမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏဝသေန စတူဟာကာရေဟိ ဥပ္ပန္နံ ဉာဏံ။ သမုဒယေပိ ဧသေဝ နယော။ သေသေသု ပန ဒွီသု သမ္မသနဿ အဘာဝါ တိဝိဓမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝမေတံ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ။
တတ္ထ ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ဝဋ္ဋံ, ပစ္ဆိမာနိ ဝိဝဋ္ဋံ။ တေသု ဘိက္ခုနော ဝဋ္ဋေ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသော ဟောတိ, ဝိဝဋ္ဋေ နတ္ထိ အဘိနိဝေသော။ ပုရိမာနိ ဟိ ဒွေ သစ္စာနိ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒုက္ခံ, တဏှာ သမုဒယော’’တိ ဧဝံ သင်္ခေပေန စ, ‘‘ကတမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ရူပက္ခန္ဓော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိတ္ထာရေန စ အာစရိယသန္တိကေ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဝါစာယ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေန္တော ယောဂါဝစရော ကမ္မံ ကရောတိ။ ဣတရေသု ပန ဒွီသု သစ္စေသု – ‘‘နိရောဓသစ္စံ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပံ, မဂ္ဂသစ္စံ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပ’’န္တိ ဧဝံ သဝနေနေဝ ကမ္မံ ကရောတိ။ သော ဧဝံ ကရောန္တော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဧကပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ဧကာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ ဒုက္ခံ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ, သမုဒယံ ပဟာနပဋိဝေဓေန, နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယပဋိဝေဓေန, မဂ္ဂံ ဘာဝနာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန…ပေ… မဂ္ဂံ ဘာဝနာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။
ဧဝမဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဒွီသု သစ္စေသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာသဝနဓာရဏသမ္မသနပဋိဝေဓော ဟောတိ, ဒွီသု သဝနပဋိဝေဓောယေဝ။ အပရဘာဂေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၁။)တီသု ကိစ္စတော ပဋိဝေဓော ဟောတိ, နိရောဓေ အာရမ္မဏပဋိဝေဓော။ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပန ပတ္တသစ္စဿ ဟောတိ။ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ပုဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟတော – ‘‘ဒုက္ခံ ပရိဇာနာမိ, သမုဒယံ ပဇဟာမိ, နိရောဓံ သစ္ဆိကရောမိ, မဂ္ဂံ ဘာဝေမီ’’တိ အာဘောဂသမန္နာဟာရမနသိကာရပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထိ, ပရိဂ္ဂဟတော ပဋ္ဌာယ ဟောတိ။ အပရဘာဂေ ပန ဒုက္ခံ ပရိညာတမေဝ ဟောတိ…ပေ… မဂ္ဂေါ ဘာဝိတောဝ ဟောတိ။
တတ္ထ ဒွေ သစ္စာနိ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရာနိ, ဒွေ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသာနိ။ ဒုက္ခသစ္စဉှိ ဥပ္ပတ္တိတော ပါကဋံ, ခါဏုကဏ္ဋကပဟာရာဒီသု ‘‘အဟော ဒုက္ခ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတမ္ပိ အာပဇ္ဇတိ။ သမုဒယမ္ပိ ခါဒိတုကာမတာဘုဉ္ဇိတုကာမတာဒိဝသေန ဥပ္ပတ္တိတော ပါကဋံ။ လက္ခဏပဋိဝေဓတော ပန ဥဘယမ္ပိ ဂမ္ဘီရံ။ ဣတိ တာနိ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရာနိ။ ဣတရေသံ ဒွိန္နံ ဒဿနတ္ထာယ ပယောဂေါ ဘဝဂ္ဂဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဟတ္ထပသာရဏံ ဝိယ အဝီစိဖုသနတ္ထံ ပါဒပသာရဏံ ဝိယ သတဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒနံ ဝိယ စ ဟောတိ။ ဣတိ တာနိ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသာနိ။ ဧဝံ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဂမ္ဘီရေသု ဂမ္ဘီရတ္တာ စ ဒုဒ္ဒသေသု စတူသု သစ္စေသု ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ဣဒံ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိဝေဓက္ခဏေ ပန ဧကမေဝ တံ ဉာဏံ ဟောတိ။
နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပါဒီသု ကာမပစ္စနီကဋ္ဌေန ကာမတော နိဿဋဘာဝေန ဝါ, ကာမံ သမ္မသန္တဿ ဥပ္ပန္နောတိ ဝါ, ကာမပဒဃာတံ ကာမဝူပသမံ ကရောန္တော ဥပ္ပန္နောတိ ဝါ, ကာမဝိဝိတ္တန္တေ ဥပ္ပန္နောတိ ဝါ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပေါ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗေပိ စ တေ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပါဒယော ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိရမဏသညာနံ နာနတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဣမေသု တီသု ဌာနေသု ဥပ္ပန္နဿ အကုသလသင်္ကပ္ပဿ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနော ဧကောဝ ကုသလသင်္ကပ္ပေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ နာမ။
မုသာဝါဒါ ဝေရမဏီအာဒယောပိ မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမဏသညာနံ နာနတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၂။)ဥပ္ပန္နာယ အကုသလဒုဿီလျစေတနာယ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ ကုသလဝေရမဏီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာဝါစာ နာမ။
ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ အာဒယောပိ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမဏသညာနံ နာနတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဣမေသု တီသု ဌာနေသု ဥပ္ပန္နာယ အကုသလဒုဿီလျစေတနာယ အကိရိယတော ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ ကုသလဝေရမဏီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာကမ္မန္တော နာမ။
မိစ္ဆာအာဇီဝန္တိ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနံ အတ္ထာယ ပဝတ္တိတံ ကာယဝစီဒုစ္စရိတံ။ ပဟာယာတိ ဝဇ္ဇေတွာ။ သမ္မာအာဇီဝေနာတိ ဗုဒ္ဓပသတ္ထေန အာဇီဝေန။ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတီတိ ဇီဝိတဝုတ္တိံ ပဝတ္တေတိ။ သမ္မာဇီဝေါပိ ကုဟနာဒီဟိ ဝိရမဏသညာနံ နာနတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဣမေသုယေဝ သတ္တသု ဌာနေသု ဥပ္ပန္နာယ မိစ္ဆာဇီဝဒုဿီလျစေတနာယ ပဒစ္ဆေဒတော အနုပ္ပတ္တိသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာဝ ကုသလဝေရမဏီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာအာဇီဝေါ နာမ။
အနုပ္ပန္နာနန္တိ ဧကသ္မိံ ဘဝေ တထာရူပေ ဝါ အာရမ္မဏေ အတ္တနော န ဥပ္ပန္နာနံ, ပရဿ ပန ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ ဒိသွာ – ‘‘အဟော ဝတ မေ ဧဝရူပါ ပါပကာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဧဝံ အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပါဒါယ။ ဆန္ဒန္တိ တေသံ အကုသလာနံ အနုပ္ပါဒကပဋိပတ္တိသာဓကံ ဝီရိယစ္ဆန္ဒံ ဇနေတိ။ ဝါယမတီတိ ဝါယာမံ ကရောတိ။ ဝီရိယံ အာရဘတီတိ ဝီရိယံ ပဝတ္တေတိ။ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ ဝီရိယေန စိတ္တံ ပဂ္ဂဟိတံ ကရောတိ။ ပဒဟတီတိ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတူ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄) ပဓာနံ ပဝတ္တေတိ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ သမုဒါစာရဝသေန အတ္တနော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာနံ။ ဣဒါနိ တာဒိသေ န ဥပ္ပါဒေဿာမီတိ တေသံ ပဟာနာယ ဆန္ဒံ ဇနေတိ။
အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနန္တိ အပဋိလဒ္ဓါနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ တေသံယေဝ ပဋိလဒ္ဓါနံ။ ဌိတိယာတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိပဗန္ဓဝသေန ဌိတတ္ထံ။ အသမ္မောသာယာတိ အဝိနာသတ္ထံ။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ဥပရိဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ပါရိပူရိယာတိ ဘာဝနာယ ပရိပူရဏတ္ထံ။ အယမ္ပိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၃။)သမ္မာဝါယာမော အနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ အနုပ္ပါဒနာဒိစိတ္တနာနတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဣမေသုယေဝ စတူသု ဌာနေသု ကိစ္စသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနံ ဧကမေဝ ကုသလဝီရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာဝါယာမော နာမ။
သမ္မာသတိပိ ကာယာဒိပရိဂ္ဂါဟကစိတ္တာနံ နာနတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာ, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု ကိစ္စသာဓနဝသေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနာ ဧကာ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္မာသတိ နာမ။
ဈာနာဒီနိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ နာနာ, ပုဗ္ဗဘာဂေ သမာပတ္တိဝသေန နာနာ, မဂ္ဂက္ခဏေ နာနာမဂ္ဂဝသေန။ ဧကဿ ဟိ ပဌမမဂ္ဂေါ ပဌမဇ္ဈာနိကော ဟောတိ, ဒုတိယမဂ္ဂါဒယောပိ ပဌမဇ္ဈာနိကာ ဝါ ဒုတိယာဒီသု အညတရဇ္ဈာနိကာ ဝါ။ ဧကဿ ပဌမမဂ္ဂေါ ဒုတိယာဒီနံ အညတရဇ္ဈာနိကော ဟောတိ, ဒုတိယာဒယောပိ ဒုတိယာဒီနံ အညတရဇ္ဈာနိကာ ဝါ ပဌမဇ္ဈာနိကာ ဝါ။ ဧဝံ စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ ဈာနဝသေန သဒိသာ ဝါ အသဒိသာ ဝါ ဧကစ္စသဒိသာ ဝါ ဟောန္တိ။
အယံ ပနဿ ဝိသေသော ပါဒကဇ္ဈာနနိယမေန ဟောတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနနိယမေန ဟိ ပဌမဇ္ဈာနလာဘိနော ပဌမဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေါ ပဌမဇ္ဈာနိကော ဟောတိ, မဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ ပရိပုဏ္ဏာနေဝ ဟောန္တိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နော ဒုတိယဇ္ဈာနိကော ဟောတိ, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ သတ္တ ဟောန္တိ။ တတိယဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နော တတိယဇ္ဈာနိကော, မဂ္ဂင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ သတ္တ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ ဆ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော စတုတ္ထဇ္ဈာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနာ။
အာရုပ္ပေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဉ္စ လောကုတ္တရံ, နော လောကိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ကထန္တိ? ဧတ္ထာပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ယတော ဝုဋ္ဌာယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိလဘိတွာ အရူပသမာပတ္တိံ ဘာဝေတွာ သော အာရုပ္ပေ ဥပ္ပန္နော, တံဈာနိကာဝဿ တတ္ထ တယော မဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ နိယမေတိ။ ကေစိ ပန ထေရာ – ‘‘ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ နိယမေန္တီ’’တိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၄။)ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယော နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာ နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ ဝါဒဝိနိစ္ဆယော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာဓိကာရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မာသမာဓီတိ အယံ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယော, အပရဘာဂေ လောကုတ္တရော သမ္မာသမာဓီတိ ဝုစ္စတိ။
၉။ သူကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉။ နဝမေ မိစ္ဆာပဏိဟိတန္တိ သူကံ နာမ ဥဒ္ဓဂ္ဂံ ကတွာ ဌပိတံ ဟတ္ထံ ဝါ ပါဒံ ဝါ ဘိန္ဒတိ, တထာ အဋ္ဌပိတံ ပန မိစ္ဆာပဏိဟိတံ နာမ။ မိစ္ဆာပဏိဟိတာယ ဒိဋ္ဌိယာတိ မိစ္ဆာဌပိတာယ ကမ္မဿကတပညာယ။ အဝိဇ္ဇံ ဘိန္ဒိဿတီတိ စတုသစ္စပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇံ ဘိန္ဒိဿတိ။ ဝိဇ္ဇံ ဥပ္ပါဒေဿတီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇံ ဥပ္ပါဒေဿတိ။ မိစ္ဆာပဏိဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဋ္ဌိယာတိ ကမ္မဿကတပညာယ စေဝ မဂ္ဂဘာဝနာယ စ မိစ္ဆာ ဌပိတတ္တာ, အပ္ပဝတ္တိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ကမ္မဿကတဉာဏံ မဂ္ဂနိဿိတံ ကတွာ မိဿကမဂ္ဂေါ ကထိတော။
၁၀။ နန္ဒိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀။ ဒသမေ ပရိဗ္ဗာဇကောတိ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
အဝိဇ္ဇာဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ဝိဟာရဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမဝိဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဣစ္ဆာမဟံ, ဘိက္ခဝေ, အဍ္ဎမာသံ ပဋိသလ္လီယိတုန္တိ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဧကံ အဍ္ဎမာသံ ပဋိသလ္လီယိတုံ နိလီယိတုံ ဧကောဝ ဟုတွာ ဝိဟရိတုံ ဣစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ နမှိ ကေနစိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော အညတြ ဧကေန ပိဏ္ဍပါတနီဟာရကေနာတိ ယော အတ္တနာ ပယုတ္တဝါစံ အကတွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၅။)မမတ္ထာယ သဒ္ဓေသု ကုလေသု ပဋိယတ္တံ ပိဏ္ဍပါတံ နီဟရိတွာ မယှံ ဥပနာမေယျ, တံ ပိဏ္ဍပါတနီဟာရကံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ နမှိ အညေန ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဝါ ဂဟဋ္ဌေန ဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗောတိ။
ကသ္မာ ပန ဧဝမာဟာတိ? တသ္မိံ ကိရ အဍ္ဎမာသေ ဝိနေတဗ္ဗော သတ္တော နာဟောသိ။ အထ သတ္ထာ – ‘‘ဣမံ အဍ္ဎမာသံ ဖလသမာပတ္တိသုခေနေဝ ဝီတိနာမေဿာမိ, ဣတိ မယှဉ္စေဝ သုခဝိဟာရော ဘဝိဿတိ, အနာဂတေ စ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ ‘သတ္ထာပိ ဂဏံ ဝိဟာယ ဧကကော ဝိဟာသိ, ကိမင်္ဂံ ပန မယ’န္တိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇိဿတိ, တဒဿာ ဘဝိဿတိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧဝမာဟ။ ဘိက္ခုသံဃောပိ သတ္ထု ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဧကံ ဘိက္ခုံ အဒါသိ။ သော ပါတောဝ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနမုခေါဒကဒန္တကဋ္ဌဒါနာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ တသ္မိံ ခဏေ ကတွာ အပဂစ္ဆတိ။
ယေန သွာဟန္တိ ယေန သော အဟံ။ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပဌမံယေဝ ဧကူနပညာသဒိဝသဗ္ဘန္တရေ။ ဝိဟရာမီတိ ဣဒံ အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ။ တဿ ပဒေသေန ဝိဟာသိန္တိ တဿ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓဝိဟာရဿ ပဒေသေန။ တတ္ထ ပဒေသော နာမ ခန္ဓပဒေသော အာယတနဓာတုသစ္စဣန္ဒြိယပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနဈာနနာမရူပပဒေသော ဓမ္မပဒေသောတိ နာနာဝိဓော။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ သန္ဓာယ – ‘‘တဿ ပဒေသေန ဝိဟာသိ’’န္တိ အာဟ။ ဘဂဝါ ဟိ ပဌမဗောဓိယံ ဧကူနပညာသဒိဝသဗ္ဘန္တရေ ယထာ နာမ ပတ္တရဇ္ဇော ရာဇာ အတ္တနော ဝိဘဝသာရဒဿနတ္ထံ တံ တံ ဂဗ္ဘံ ဝိဝရာပေတွာ သုဝဏ္ဏရဇတမုတ္တာမဏိအာဒီနိ ရတနာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဝိဟရေယျ, ဧဝမေဝ ပဉ္စက္ခန္ဓေ နိပ္ပဒေသေ ကတွာ သမ္မသန္တော ပစ္စဝေက္ခန္တော ဝိဟာသိ။ ဣမသ္မိံ ပန အဍ္ဎမာသေ တေသံ ခန္ဓာနံ ပဒေသံ ဝေဒနာက္ခန္ဓမေဝ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဝိဟာသိ။ တဿ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဧဝရူပံ နာမ သုခံ ပဋိသံဝေဒေန္တိ, ဧဝရူပံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဩလောကယတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ပဝတ္တာ သုခဝေဒနာ, ယာဝ အဝီစိတော ပဝတ္တာ ဒုက္ခဝေဒနာ, သဗ္ဗာ သဗ္ဗာကာရေန ဥပဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပိ ဝေဒယိတ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဝိဟာသိ။
တထာ ပဌမဗောဓိယံ ဒွါဒသာယတနာနိ နိပ္ပဒေသာနေဝ ကတွာ ဝိဟာသိ, ဣမသ္မိံ ပန အဍ္ဎမာသေ တေသံ အာယတနာနံ ပဒေသံ ဝေဒနာဝသေန ဓမ္မာယတနေကဒေသံ, ဓာတူနံ ပဒေသံ ဝေဒနာဝသေန ဓမ္မဓာတုဧကဒေသံ, သစ္စာနံ ပဒေသံ ဝေဒနာက္ခန္ဓဝသေနေဝ ဒုက္ခသစ္စေကဒေသံ, ပစ္စယာနံ ပဒေသံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၆။)ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာဝသေန ပစ္စယေကဒေသံ ဈာနာနံ ပဒေသံ ဝေဒနာဝသေနေဝ ဈာနင်္ဂေကဒေသံ, နာမရူပါနံ ပဒေသံ ဝေဒနာဝသေနေဝ နာမေကဒေသံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဝိဟာသိ။ ပဌမဗောဓိယဉှိ ဧကူနပညာသဒိဝသဗ္ဘန္တရေ ကုသလာဒိဓမ္မေ နိပ္ပဒေသေ ကတွာ အနန္တနယာနိ သတ္တ ပကရဏာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဝိဟာသိ။ ဣမသ္မိံ ပန အဍ္ဎမာသေ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ပဒေသံ ဝေဒနာတ္တိကမေဝ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဝိဟာသိ။ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ သာ သာ စ ဝိဟာရသမာပတ္တိ ဝေဒနာနုဘာဝေန ဇာတာ။
ဣဒါနိ ယေနာကာရေန ဝိဟာသိ, တံ ဒဿေန္တော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာပီတိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿယံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာကုသလဝေဒနာပိ ဝဋ္ဋတိ ဝိပါကဝေဒနာပိ။ တတ္ထ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ အကုသလာဝ ဟောတိ, ဒိဋ္ဌိံ ပန ဥပနိဿာယ ကုသလာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အကုသလာပိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ဟိ ဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿာယ ပက္ခဒိဝသေသု ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဒေန္တိ, အဒ္ဓိကာဒီနံ ဝဋ္ဋံ ပဋ္ဌပေန္တိ, စတုမဟာပထေ သာလံ ကရောန္တိ, ပေါက္ခရဏိဉ္စ ခဏာပေန္တိ, ဒေဝကုလာဒီသု မာလာဂစ္ဆံ ရောပေန္တိ, နဒီဝိဒုဂ္ဂါဒီသု သေတုံ အတ္ထရန္တိ, ဝိသမံ သမံ ကရောန္တိ, ဣတိ နေသံ ကုသလဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပန နိဿာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိကေ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ, ဝဓဗန္ဓနာဒီနိ ကရောန္တိ, ပါဏံ ဝဓိတွာ ဒေဝတာနံ ဥပဟာရံ ဥပဟရန္တိ, ဣတိ နေသံ အကုသလဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိပါကဝေဒနာ ပန ဘဝန္တရဂတာနံယေဝ ဟောတိ။
သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာတိ ဧတ္ထာပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာပိ ဝဋ္ဋတိ, သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿယံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာကုသလဝေဒနာပိ ဝိပါကဝေဒနာပိ။ တတ္ထ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာ ကုသလာဝ ဟောတိ, သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပန ဥပနိဿာယ ဗုဒ္ဓပူဇံ ဒီပမာလံ မဟာဓမ္မဿဝနံ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ ဒိသာဘာဂေ စေတိယပတိဋ္ဌာပနန္တိ ဧဝမာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တိ, ဣတိ နေသံ ကုသလာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိံယေဝ နိဿာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ, အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တိ, ပရံ ဝမ္ဘေန္တိ, ဣတိ နေသံ အကုသလဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိပါကဝေဒနာ ပန ဘဝန္တရဂတာနံယေဝ ဟောတိ။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပပစ္စယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဆန္ဒပစ္စယာတိအာဒီသု ပန ဆန္ဒပစ္စယာ အဋ္ဌလောဘသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၇။)ဝိတက္ကပစ္စယာ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာဝ။ သညာ ပစ္စယာ ဌပေတွာ ပဌမဇ္ဈာနံ သေသာ ဆ သညာသမာပတ္တိဝေဒနာ။
ဆန္ဒော စ အဝူပသန္တောတိအာဒီသု တိဏ္ဏံ အဝူပသမေ အဋ္ဌလောဘသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဟောတိ, ဆန္ဒမတ္တဿ ဝူပသမေ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာဝ။ ဆန္ဒဝိတက္ကာနံ ဝူပသမေ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဝေဒနာ အဓိပ္ပေတာ, တိဏ္ဏမ္ပိ ဝူပသမေ နေဝသညာနာသညာယတနဝေဒနာ။ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာတိ အရဟတ္တဖလဿ ပတ္တတ္ထာယ။ အတ္ထိ အာယာမန္တိ အတ္ထိ ဝီရိယံ။ တသ္မိမ္ပိ ဌာနေ အနုပ္ပတ္တေတိ တဿ ဝီရိယာရမ္ဘဿ ဝသေန တဿ အရဟတ္တဖလဿ ကာရဏေ အနုပ္ပတ္တေ။ တပ္ပစ္စယာပိ ဝေဒယိတန္တိ အရဟတ္တဿ ဌာနပစ္စယာ ဝေဒယိတံ။ ဧတေန စတုမဂ္ဂသဟဇာတာ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရဝေဒနာဝ ဂဟိတာ။
၂။ ဒုတိယဝိဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂။ ဒုတိယေ ပဋိသလ္လာနကာရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမပစ္စယာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမော နာမ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ တသ္မာ ယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယာ ဝေဒယိတံ ဝုတ္တံ, တဒေဝ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝူပသမပစ္စယာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ ဝိပါကဝေဒနံ အတိဒူရေတိ မညမာနာ န ဂဏှန္တီတိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဿ ယဿ ဟိ ဝူပသမပစ္စယာတိ ဝုစ္စတိ, တဿ တဿ ပဋိပက္ခဓမ္မပစ္စယာဝ တံ တံ ဝေဒယိတံ အဓိပ္ပေတံ။ ဆန္ဒဝူပသမပစ္စယာတိအာဒီသု ပန ဆန္ဒဝူပသမပစ္စယာ တာဝ ပဌမဇ္ဈာနဝေဒနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတက္ကဝူပသမပစ္စယာ ဒုတိယဇ္ဈာနဝေဒနာ။ သညာပစ္စယာ ဆသမာပတ္တိဝေဒနာ။ သညာဝူပသမပစ္စယာ နေဝသညာနာသညာယတနဝေဒနာ။ ဆန္ဒော စ ဝူပသန္တောတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။
၃-၇။ သေက္ခသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၃-၁၇။ တတိယေ သေက္ခောတိ သိက္ခနသီလော။ ကိံ သိက္ခတီတိ? တိဿော သိက္ခာ။ သေက္ခာယာတိ တီဟိ ဖလေဟိ စတူဟိ စ မဂ္ဂေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နာယ။ သာပိ ဟိ အနိဋ္ဌိတကိစ္စတ္တာ အတ္တနော ကိစ္စံ သိက္ခတေဝါတိ သေက္ခာ။ စတုတ္ထပဉ္စမဆဋ္ဌသတ္တမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝါတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၈။)၈-၁၀။ ပဌမကုက္ကုဋာရာမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၈-၂၀။ အဋ္ဌမေ ဥမ္မင်္ဂေါတိ ပညာဥမ္မင်္ဂေါ, ပညာဝီမံသနံ, ပညာဂဝေသနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ တွံ အာဝုသောတိ ဣဒံ တဿ ပုစ္ဆာပတိဋ္ဌာပနတ္ထာယ အာဟ။ နဝမဒသမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာမေဝါတိ။
ဝိဟာရဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ မိစ္ဆတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၂၁-၃၀။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ မိစ္ဆတ္တန္တိ မိစ္ဆာသဘာဝံ။ သမ္မတ္တန္တိ သမ္မာသဘာဝံ။ မိစ္ဆာပဋိပတ္တာဓိကရဏဟေတူတိ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိကရဏဟေတု။ ယသ္မာ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိံ ကရောတိ, တသ္မာတိ အတ္ထော။ နာရာဓကောတိ န သမ္ပာဒကော။ ဉာယံ ဓမ္မန္တိ အရိယမဂ္ဂဓမ္မံ။ မိစ္ဆာဉာဏီတိ မိစ္ဆာဝိညာဏော မိစ္ဆာပစ္စဝေက္ခဏော။ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီတိ အယာထာဝဝိမုတ္တိ, အနိယျာနိကဝိမုတ္တိ။ ဣမေသု တတိယာဒီသု စတူသု သုတ္တေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ, ပစ္ဆိမေသု ပနေတ္ထ ဒွီသု ပုဂ္ဂလော ပုစ္ဆိတော ဓမ္မော ဝိဘတ္တော, ဧဝံ ဓမ္မေန ပုဂ္ဂလော ဒဿိတောတိ။ သုပ္ပဝတ္တိယောတိ သုပ္ပဝတ္တနိယော။ ယထာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ ဒိသံ ပဝတ္တေန္တော ဓာဝတိ, ဧဝံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သဥပနိသံ သပရိက္ခာရန္တိ သပ္ပစ္စယံ သပရိဝါရံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
မိစ္ဆတ္တဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ ပဋိပတ္တိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၃၁-၄၀။ စတုတ္ထေ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိန္တိ အယာထာဝပဋိပတ္တိံ။ မိစ္ဆာပဋိပန္နန္တိ အယာထာဝပဋိပန္နံ။ ဣတိ ဧကံ သုတ္တံ ဓမ္မဝသေန ကထိတံ, ဧကံ ပုဂ္ဂလဝသေန။ အပါရာ ပါရန္တိ ဝဋ္ဋတော နိဗ္ဗာနံ။ ပါရဂါမိနောတိ ဧတ္ထ ယေပိ ပါရင်္ဂတာ, ယေပိ ဂစ္ဆန္တိ, ယေပိ ဂမိဿန္တိ, သဗ္ဗေ ပါရဂါမိနောတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တီရမေဝါနုဓာဝတီတိ ဝဋ္ဋမေဝ အနုဓာဝတိ, ဝဋ္ဋေ ဝိစရတိ။ ကဏှန္တိ အကုသလဓမ္မံ။ သုက္ကန္တိ ကုသလဓမ္မံ။ ဩကာ အနောကန္တိ ဝဋ္ဋတော နိဗ္ဗာနံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၆၉။)အာဂမ္မာတိ အာရဗ္ဘ သန္ဓာယ ပဋိစ္စ။ ပရိယောဒပေယျာတိ ပရိသုဒ္ဓံ ကရေယျ။ စိတ္တက္လေသေဟီတိ စိတ္တံ ကိလိဿာပေန္တေဟိ နီဝရဏေဟိ။ သမ္ဗောဓိယင်္ဂေသူတိ သတ္တသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု။
သာမညတ္ထန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ သာမညေန ဥပဂန္တဗ္ဗတော သာမညတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ ဗြဟ္မညန္တိ သေဋ္ဌဘာဝံ။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဗြဟ္မညေန ဥပဂန္တဗ္ဗတော။ ယတ္ထ ယတ္ထ ပန ဟေဋ္ဌာ စ ဣမေသု စ တီသု သုတ္တေသု ‘‘ရာဂက္ခယော’’တိ အာဂတံ, တတ္ထ တတ္ထ အရဟတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။
ပဋိပတ္တိဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ အညတိတ္ထိယပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၄၁-၄၈။ အညတိတ္ထိယပေယျာလေ အဒ္ဓါနပရိညတ္ထန္တိ သံသာရဒ္ဓါနံ နိဗ္ဗာနံ ပတွာ ပရိညာတံ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ ‘‘အဒ္ဓါနပရိညာ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဒတ္ထန္တိ အတ္ထော။ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထန္တိ အပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ ပေယျာလေ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဖလေန အရဟတ္တံ ကထိတံ။ ဉာဏဒဿနေန ပစ္စဝေက္ခဏာ, သေသေဟိ နိဗ္ဗာနန္တိ။
အညတိတ္ထိယပေယျာလဝဂ္ဂေါ။
၆။ သူရိယပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၄၉-၆၂။ သူရိယပေယျာလေ အရုဏုဂ္ဂံ ဝိယ ကလျာဏမိတ္တတ္တာ, ကလျာဏမိတ္တတာယ ဌတွာ နိဗ္ဗတ္တိတော သဝိပဿနအရိယမဂ္ဂေါ သူရိယပါတုဘာဝေါ ဝိယာတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သီလသမ္ပဒါတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ ဆန္ဒသမ္ပဒါတိ ကုသလကတ္တုကမျတာဆန္ဒော။ အတ္တသမ္ပဒါတိ သမ္ပန္နစိတ္တတာ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါတိ ဉာဏသမ္ပတ္တိ။ အပ္ပမာဒသမ္ပဒါတိ ကာရာပကအပ္ပမာဒသမ္ပတ္တိ။ ယောနိသောမနသိကာရသမ္ပဒါတိ ဥပါယမနသိကာရသမ္ပတ္တိ။ ပုန ကလျာဏမိတ္တတာတိအာဒီနိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အညေနပိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၀။)အာကာရေန ဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ သဗ္ဗာနေဝ စေတာနိ သုတ္တာနိ ပါဋိယေက္ကံ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန ဝုတ္တာနီတိ။
သူရိယပေယျာလဝဂ္ဂေါ။
၇။ ဧကဓမ္မပေယျာလဝဂ္ဂါဒိဝဏ္ဏနာ
၆၃-၁၃၈။ ဧကဓမ္မပေယျာလောပိ ဂင်္ဂါပေယျာလောပိ ပါဋိယေက္ကံ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေနေဝ တထာ တထာ ဝုတ္တေ ဗုဇ္ဈနကာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ကထိတော။
၈။ အပ္ပမာဒပေယျာလဝဂ္ဂေါ
၁။ တထာဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၉။ အပ္ပမာဒပေယျာလေ ဧဝမေဝ ခေါတိ ဧတ္ထ ယထာ သဗ္ဗသတ္တာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဂ္ဂေါ, ဧဝံ သဗ္ဗေသံ ကုသလဓမ္မာနံ ကာရာပကအပ္ပမာဒေါ အဂ္ဂေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နနု စေသ လောကိယောဝ, ကုသလဓမ္မာ ပန လောကုတ္တရာပိ။ အယဉ္စ ကာမာဝစရောဝ, ကုသလဓမ္မာ ပန စတုဘူမကာ။ ကထမေသ တေသံ အဂ္ဂေါတိ? ပဋိလာဘကဋ္ဌေန။ အပ္ပမာဒေန ဟိ တေ ပဋိလဗ္ဘန္တိ, တသ္မာ သော တေသံ အဂ္ဂေါ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ သဗ္ဗေ တေ အပ္ပမာဒမူလကာတိအာဒိ။
၂။ ပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၀။ ဇင်္ဂလာနန္တိ ပထဝီတလဝါသီနံ။ ပါဏာနန္တိ သပါဒကပါဏာနံ။ ပဒဇာတာနီတိ ပဒါနိ။ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဩဓာနံ ဥပက္ခေပံ ဂစ္ဆန္တိ။ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ သေဋ္ဌံ အက္ခာယတိ။ ယဒိဒံ မဟန္တတ္တေနာတိ မဟန္တဘာဝေန အဂ္ဂမက္ခာယတိ, န ဂုဏဝသေနာတိ အတ္ထော။
၃-၁၀။ ကူဋသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၄၁-၁၄၈။ ဝဿိကန္တိ သုမနပုပ္ဖံ။ ဣမံ ကိရ သုတ္တံ သုတွာ ဘာတိယမဟာရာဇာ ဝီမံသိတုကာမတာယ ဧကသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စတုဇာတိဂန္ဓေဟိ ပရိဘဏ္ဍံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၁။)ကာရေတွာ သုဂန္ဓာနိ ပုပ္ဖါနိ အာဟရာပေတွာ ဧကဿ သမုဂ္ဂဿ မဇ္ဈေ သုမနပုပ္ဖမုဋ္ဌိံ ဌပေတွာ သေသာနိ တဿ သမန္တတော မုဋ္ဌိမုဋ္ဌိံ ကတွာ ဌပေတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ ဗဟိ နိက္ခန္တော။ အထဿ မုဟုတ္တံ ဝီတိနာမေတွာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ပဝိသန္တဿ သဗ္ဗပဌမံ သုမနပုပ္ဖဂန္ဓော ဃာနံ ပဟရိ။ သော မဟာတလသ္မိံယေဝ မဟာစေတိယာဘိမုခေါ နိပဇ္ဇိတွာ – ‘‘ဝဿိကံ တေသံ အဂ္ဂန္တိ ကထေန္တေန သုကထိတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာ’’တိ စေတိယံ ဝန္ဒိ။ ကုဋ္ဋရာဇာနောတိ ခုဒ္ဒကရာဇာနော။ ‘‘ခုဒ္ဒရာဇာနော’’တိပိ ပါဌော။ တန္တာဝုတာနန္တိ တန္တေ အာဝုတာနံ, တန္တံ အာရောပေတွာ ဝါယိတာနန္တိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ ပစ္စတ္တေ သာမိဝစနံ။ ယာနိ ကာနိစိ တန္တာဝုတာနိ ဝတ္ထာနီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ အထ ဝါ တန္တာဝုတာနံ ဝတ္ထာနံ ယာနိ ကာနိစိ ဝတ္ထာနီတိ ဧဝံ သာဝသေသပါဌနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
အပ္ပမာဒဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။
၉။ ဗလကရဏီယဝဂ္ဂေါ
၁။ ဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၉။ ဗလကရဏီယဝဂ္ဂေ ဗလကရဏီယာတိ ဦရုဗလဗာဟုဗလေန ကတ္တဗ္ဗာ ဓာဝနလင်္ဃနတာပနဝဟနာဒယော ကမ္မန္တာ။ သီလေ ပတိဋ္ဌာယာတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ ဌတွာ။ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂန္တိ သဟဝိပဿနံ အရိယမဂ္ဂံ။
၂။ ဗီဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၀။ ဗီဇဂါမဘူတဂါမာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ ဗီဇံ ဗီဇဂါမော နာမ, တဒေဝ ပဏ္ဏသမ္ပန္နံ နီလဘာဝတော ပဋ္ဌာယ ဘူတဂါမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၃။ နာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၁။ ဗလံ ဂါဟေန္တီတိ ဗလံ ဂဏှန္တိ, ဂဟိတဗလာ ထိရသရီရာ ဟောန္တိ။ ကုသောဗ္ဘေ ဩတရန္တီတိအာဒီသု အယမနုပုဗ္ဗိကထာ – နာဂိနိယော ကိရ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၂။)ဥတုသမယေ ပတိဋ္ဌိတဂဗ္ဘာ စိန္တေန္တိ – ‘‘သစေ မယံ ဣဓ ဝိဇာယိဿာမ, ဧဝံ နော ဒါရကာ ဦမိဝေဂဉ္စ သုပဏ္ဏဿ စ ပက္ခန္ဒိတွာ အာဂတဿ ဝေဂံ သဟိတုံ န သက္ခိဿန္တီ’’တိ တာ မဟာသမုဒ္ဒေ နိမုဇ္ဇိတွာ သမ္ဘဇ္ဇမုခဒွါရံ ပတွာ ပဉ္စ မဟာနဒိယော ပဝိသိတွာ ဟိမဝန္တံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ သုပဏ္ဏေဟိ အပက္ခန္ဒနီယာသု သုဝဏ္ဏရဇတမဏိဂုဟာသု ဝသမာနာ ဝိဇာယိတွာ နာဂပေါတကေ ဂေါပ္ဖကာဒိပမာဏေသု ဥဒကေသု ဩတာရေတွာ ဥဒကတရဏံ သိက္ခာပေန္တိ။
အထ ယဒါ အနုက္ကမေန တေ နာဂါ ဂင်္ဂါဒီနံ နဒီနံ ဩရိမတီရတော ပရတီရံ, ပရတီရတော ဩရိမတီရန္တိ တရဏပဋိတရဏံ ကာတုံ သက္ကောန္တိ, တဒါ ‘‘ဣဒါနိ နော ဒါရကာ ဦမိဝေဂဉ္စ ဂရုဠဝေဂဉ္စ သဟိတုံ သက္ခိဿန္တီ’’တိ ဉတွာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန မဟာမေဃံ သမုဋ္ဌာပေတွာ သကလဟိမဝန္တံ ဧကောဒကံ ဝိယ ကုရုမာနာ ဒေဝံ ဝဿာပေတွာ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိမယာ နာဝါ မာပေတွာ ဥပရိ သုဝဏ္ဏတာရကဝိစိတ္တံ သမောသရိတဂန္ဓပုပ္ဖဒါမံ စေလဝိတာနံ ဗန္ဓိတွာ သုရဘိစန္ဒနဂန္ဓပုပ္ဖါဒီနိ အာဒါယ တာဟိ နာဝါဟိ ပဉ္စ မဟာနဒိယော ဩဂါဟိတွာ အနုက္ကမေန မဟာသမုဒ္ဒံ ပါပုဏန္တိ။ တတ္ထ စ ဝသန္တာ ဒသဗျာမ-သတဗျာမ-သဟဿဗျာမ-သတသဟဿဗျာမ-ပမာဏတံ အာပဇ္ဇန္တာ မဟန္တတ္တံ ဝေပုလ္လတ္တံ အာပဇ္ဇန္တိ နာမ။
ဧဝမေဝ ခေါတိ ဧတ္ထ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဝိယ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, နာဂပေါတကာ ဝိယ ယောဂါဝစရာ, ကုသောဗ္ဘာဒယော ဝိယ အရိယမဂ္ဂေါ, မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ။ ယထာ နာဂပေါတကာ ဟိမဝန္တေ ပတိဋ္ဌာယ ကုသောဗ္ဘာဒီဟိ မဟာသမုဒ္ဒံ ပတွာ ကာယမဟန္တတ္တံ အာပဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ ယောဂိနော သီလံ နိဿာယ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ အရိယမဂ္ဂေန နိဗ္ဗာနံ ပတွာ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ အာဂတေသု ဆသု အဘိညာဓမ္မေသု ဂုဏသရီရမဟန္တတ္တံ ပါပုဏန္တီတိ။
၅။ ကုမ္ဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၃။ ကုမ္ဘောတိ ဥဒကဃဋော။ နော ပစ္စာဝမတီတိ န ပတိအာဝမတိ, န အန္တော ပဝေသေတီတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၃။)၇။ အာကာသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၅။ ပုရတ္ထိမာတိ ပုရတ္ထိမဒိသတော အာဂတဝါတာ။ ပစ္ဆိမဒိသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ စတ္တာရောပိ သတိပဋ္ဌာနာတိ ယထေဝ ဟိ ဧတေသံ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒါနံ ဝါတာနံ သန္နိပါတော အာကာသေ ဣဇ္ဈတိ, ဧဝံ ဣဓာပိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ သဟဝိပဿနဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဘာဝနာယ ဣဇ္ဈန္တိ, တေနေတံ ဝုတ္တံ။
၈-၉။ ပဌမမေဃသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၅၆-၁၅၇။ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေတိ အာသာဠှမာသေ။ ဦဟတန္တိ ဒွိပဒစတုပ္ပဒါနံ ပါဒပ္ပဟာရေန ပထဝီတလေ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥဒ္ဓံ ဂတံ ဝဋ္ဋိဝဋ္ဋိ ဟုတွာ အာကာသေ ပက္ခန္တံ။ ရဇောဇလ္လန္တိ ပံသုရဇောဇလ္လံ။
၁၀။ နာဝါသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၈။ သာမုဒ္ဒိကာယ နာဝါယာတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝါဏိဇကောပမေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။
၁၁-၁၂။ အာဂန္တုကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၅၉-၁၆၀။ အာဂန္တုကာဂါရန္တိ ပုညတ္ထိကေဟိ နဂရမဇ္ဈေ ကတံ အာဂန္တုကဃရံ, ယတ္ထ ရာဇရာဇမဟာမတ္တေဟိပိ သက္ကာ ဟောတိ နိဝါသံ ဥပဂန္တုံ။ အဘိညာ ပရိညေယျာတိ ယထေဝ ဟိ တေသံ ပုရတ္ထိမဒိသာဒီဟိ အာဂတာနံ ခတ္တိယာဒီနံ ဝါသော အာဂန္တုကာဂါရေ ဣဇ္ဈတိ, ဧဝံ ဣမေသံ အဘိညာပရိညေယျာတိအာဒီနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာပရိဇာနနာဒီဟိ သဟဝိပဿနဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဘာဝနာယ ဣဇ္ဈန္တိ, တေနေတံ ဝုတ္တံ။ နဒီသုတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ဗလကရဏီယဝဂ္ဂေါ နဝမော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၄။)၁၀။ ဧသနာဝဂ္ဂေါ
၁။ ဧသနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၁။ ဧသနာဝဂ္ဂေ ကာမေသနာတိ ကာမာနံ ဧသနာ ဂဝေသနာ မဂ္ဂနာ ပတ္ထနာ။ ဘဝေသနာတိ ဘဝါနံ ဧသနာ။ ဗြဟ္မစရိယေသနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဿ ဗြဟ္မစရိယဿ ဧသနာ။
၂-၁၁။ ဝိဓာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၆၂-၁၇၁။ ဝိဓာတိ မာနကောဋ္ဌာသာ မာနဌပနာ ဝါ။ သေယျောဟမသ္မီတိ ဝိဓာတိ အဟမသ္မိ သေယျောတိ ဧဝံ မာနကောဋ္ဌာသော မာနဌပနာ ဝါ။ နီဃာတိ ဒုက္ခာ။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တံ ပုရိသံ နီဟနန္တီတိ နီဃာ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဧသနာဝဂ္ဂေါ ဒသမော။
၁၁။ ဩဃဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ ဩဃသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၇၂-၁၇၃။ ဩဃဝဂ္ဂေ ကာမောဃောတိ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဆန္ဒရာဂေါ။ ဘဝေါဃောတိ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ။ ဒိဋ္ဌောဃောတိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော။ အဝိဇ္ဇောဃောတိ စတူသု သစ္စေသု အညာဏံ။ ကာမယောဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
၃-၄။ ဥပါဒါနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၇၄-၁၇၅။ ကာမုပါဒါနန္တိ ကာမဂ္ဂဟဏံ။ ဒိဋ္ဌုပါဒါနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဂန္ထာတိ ဂန္ထနာ ဃဋနာ။ ကာယဂန္ထောတိ နာမကာယဿ ဂန္ထော ဂန္ထနဃဋနကိလေသော။ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသောတိ အန္တဂ္ဂါဟိကဒိဋ္ဌိဝသေန ဥပ္ပန္နော ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ဧဝံ အဘိနိဝေသော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၅။)၅-၁၀။ အနုသယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၇၆-၁၈၁။ ကာမရာဂါနုသယောတိ ထာမဂတဋ္ဌေန ကာမရာဂေါဝ အနုသယော ကာမရာဂါနုသယော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဩရမ္ဘာဂိယာနီတိ ဟေဋ္ဌာကောဋ္ဌာသိယာနိ။ သံယောဇနာနီတိ ဗန္ဓနာနိ။ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနီတိ ဥပရိကောဋ္ဌာသိယာနိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ဩဃဝဂ္ဂေါ ဧကာဒသမော။
မဂ္ဂသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၆။)၂။ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တံ
၁။ ပဗ္ဗတဝဂ္ဂေါ
၁။ ဟိမဝန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၂။ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တဿ ပဌမေ နာဂါတိ ဣမေပိ မဟာသမုဒ္ဒပိဋ္ဌေ ဦမိအန္တရဝါသိနောဝ, န ဝိမာနဋ္ဌကနာဂါ။ တေသံ ဟိမဝန္တံ နိဿာယ ကာယဝဍ္ဎနာဒိသဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂေတိ ဧတ္ထ ဗောဓိယာ, ဗောဓိဿ ဝါ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယာ ဟိ အယံ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ, ယာယ လောကိယလောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟန ကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာယ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဗုဇ္ဈတီတိ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတိ, စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၃)။ တဿာ ဓမ္မသာမဂ္ဂိသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ဝိယ။ ယောပေသ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဧတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ အရိယသာဝကော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ – ‘‘ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။
အပိစ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ကေနဋ္ဌေန ဗောဇ္ဈင်္ဂါ? ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, အနုဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, ပဋိဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, သမ္ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’ဣစ္စာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၇) ပဋိသမ္ဘိဒါနယေနာပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂန္တိအာဒီသု ပန ပသတ္ထော သုန္ဒရော စ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ သတိယေဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, တံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၇။)အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ ပုနပ္ပုနံ ဇနေတိ, အဘိနိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဝိဝေကနိဿိတန္တိအာဒီနိ ကောသလသံယုတ္တေ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ တဒင်္ဂဝိဝေကနိဿိတံ, သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိဿိတံ, နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတန္တိ, ဝိဝေကတ္တယမေဝ ဝုတ္တံ, ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနံ ပတွာ ပန ပဉ္စဝိဓဝိဝေကနိဿိတမ္ပိ ဧကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ တေ ဟိ န ကေဝလံ ဗလဝဝိပဿနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေသု ဧဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဓရန္တိ ဝိပဿနာပါဒက-ကသိဏဇ္ဈာန-အာနာပါနာသုဘ-ဗြဟ္မဝိဟာရဇ္ဈာနေသုပိ ဥဒ္ဓရန္တိ, န စ ပဋိသိဒ္ဓါ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ။ တသ္မာ တေသံ မတေန ဧတေသံ ဈာနာနံ ပဝတ္တိက္ခဏေ ကိစ္စတော ဧဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကနိဿိတံ။ ယထာ စ ဝိပဿနာက္ခဏေ ‘‘အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ပဋိပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတမ္ပိ ဘာဝေတီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
၂။ ကာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၃။ ဒုတိယေ အာဟာရဋ္ဌိတိကောတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကော။ အာဟာရံ ပဋိစ္စာတိ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ။ သုဘနိမိတ္တန္တိ သုဘမ္ပိ သုဘနိမိတ္တံ, သုဘဿ အာရမ္မဏမ္ပိ သုဘနိမိတ္တံ။ အယောနိသောမနသိကာရောတိ အနုပါယမနသိကာရော ဥပ္ပထမနသိကာရော အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝါ, ဒုက္ခေ ‘‘သုခ’’န္တိ, အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝါ, အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝါ, မနသိကာရော။ တံ တသ္မိံ သုဘာရမ္မဏေ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ကာမစ္ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, သုဘနိမိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ဧဝံ သဗ္ဗနီဝရဏေသု ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပဋိဃနိမိတ္တန္တိအာဒီသု ပန ပဋိဃောပိ ပဋိဃနိမိတ္တံ ပဋိဃာရမ္မဏမ္ပိ။ အရတီတိ ဥက္ကဏ္ဌိတာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘တတ္ထ ကတမာ အရတိ? ပန္တေသု ဝါ သေနာသနေသု အညတရညတရေသု ဝါ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု အရတိ အရတိတာ အနဘိရတိ အနဘိရမနာ ဥက္ကဏ္ဌိတာ ပရိတဿိတာ, အယံ ဝုစ္စတိ အရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၅၆)။
တန္ဒီတိ အတိသီတာဒိပစ္စယာ ဥပ္ပန္နံ အာဂန္တုကကာယာလသိယံ။ ယသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ‘‘အတိသီတံ အတိဥဏှံ အတိစ္ဆာတောသ္မိ အတိဓာတောသ္မိ အတိဒူရမဂ္ဂံ ဂတောသ္မီ’’တိ ဝဒတိ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ ကတမာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၈။)တန္ဒိ, ယာ တန္ဒီ တန္ဒိယနာ တန္ဒိမနကတာ အာလသျံ အာလသျာယနာ အာလသျာယိတတ္တံ, အယံ ဝုစ္စတိ တန္ဒီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၅၇)။
ဝိဇမ္ဘိတာတိ ကိလေသဝသေန ကာယဝိနမနာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဝိဇမ္ဘိတာ? ယာ ကာယဿ ဇမ္ဘနာ ဝိဇမ္ဘနာ အာနမနာ ဝိနမနာ သန္နမနာ ပဏမနာ ဗျာဓိယကံ, အယံ ဝုစ္စတိ ဝိဇမ္ဘိတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၅၈)။
ဘတ္တသမ္မဒေါတိ ဘတ္တပရိဠာဟော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘တတ္ထ ကတမော ဘတ္တသမ္မဒေါ? ယာ ဘုတ္တာဝိဿ ဘတ္တမုစ္ဆာ ဘတ္တကိလမထော ဘတ္တပရိဠာဟော ကာယဒုဋ္ဌုလ္လံ, အယံ ဝုစ္စတိ ဘတ္တသမ္မဒေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၅၉)။
စေတသော စ လီနတ္တန္တိ စိတ္တဿ လီယနာကာရော, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘တတ္ထ ကတမံ စေတသော လီနတ္တံ? ယာ စိတ္တဿ အကလျတာ အကမ္မညတာ ဩလီယနာ သလ္လီယနာ လီနံ လီယနာ လီယိတတ္တံ ထိနံ ထိယနာ ထိယိတတ္တံ စိတ္တဿ, ဣဒံ ဝုစ္စတိ စေတသော လီနတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၆၀)။
စေတသော အဝူပသမောတိ ယထာ နာမ ဝီတစ္စိကောပိ အင်္ဂါရော နေဝ တာဝ သန္နိသီဒတိ ပတာပံ ကရောတိယေဝ, ယထာ စ ပတ္တပစနဋ္ဌာနေ နေဝ တာဝ သန္နိသီဒတိ ပတာပံ ကရောတိယေဝ, ဧဝံ စိတ္တဿ အဝူပသန္တာကာရော, အတ္ထတော ပနေတံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စမေဝ ဟောတိ။
ဝိစိကိစ္ဆဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာတိ ဝိစိကိစ္ဆာယ အာရမ္မဏဓမ္မာ။ အယောနိသောမနသိကာရော သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တနယောဝ။ ဧဝမေတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒော ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ အာရမ္မဏေန ကထိတာ, ဗျာပါဒေါ အာရမ္မဏေန စ ဥပနိဿယေန စ, သေသာ သဟဇာတေန စ ဥပနိဿယေန စာတိ။
သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာတိ သတိယာ အာရမ္မဏဓမ္မာ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယာ စ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ စ။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရောတိ တတ္ထ ဥပါယမနသိကာရဿ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ။
ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာတိအာဒီသု ကုသလာတိ ကောသလ္လသမ္ဘူတာ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာ။ အကုသလာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာ သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကာ။ သာဝဇ္ဇာတိ အကုသလာ။ အနဝဇ္ဇာတိ ကုသလာ။ ဟီနပဏီတကဏှသုက္ကေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သပ္ပဋိဘာဂါတိ ကဏှသုက္ကာယေဝ။ ကဏှာ ဟိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၇၉။)ကဏှဝိပါကဒါနတော, သုက္ကာ စ သုက္ကဝိပါကဒါနတော သပ္ပဋိဘာဂါ နာမ, သဒိသဝိပါကကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော။ ပဋိပက္ခဘူတဿ ဝါ ဘာဂဿ အတ္ထိတာယ သပ္ပဋိဘာဂါ။ ကဏှာနဉှိ သုက္ကာ ပဋိပက္ခဘာဂါ, သုက္ကာနဉ္စ ကဏှာ ပဋိပက္ခဘာဂါတိ ဧဝမ္ပိ သပ္ပဋိဘာဂါ။ သပ္ပဋိဗာဟိတဋ္ဌေန ဝါ သပ္ပဋိဘာဂါ။ အကုသလဉှိ ကုသလံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကံ ဒေတိ, ကုသလဉ္စ အကုသလံ ပဋိဗာဟိတွာတိ ဧဝမ္ပိ ကဏှသုက္ကာ သပ္ပဋိဘာဂါ။
အာရမ္ဘဓာတူတိ ပဌမာရမ္ဘဝီရိယံ။ နိက္ကမဓာတူတိ ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတ္တာ တတော ဗလဝတရံ။ ပရက္ကမဓာတူတိ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတာယ တတောပိ ဗလဝတရန္တိ တီဟိပိ ပဒေဟိ ဝီရိယမေဝ ကထိတံ။
ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာတိ ပီတိယာ အာရမ္မဏဓမ္မာ။ ကာယပဿဒ္ဓီတိ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ ဒရထပဿဒ္ဓိ။ စိတ္တပဿဒ္ဓီတိ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဒရထပဿဒ္ဓိ။ သမထနိမိတ္တန္တိ သမထောပိ သမထနိမိတ္တံ, အာရမ္မဏမ္ပိ။ အဗျဂ္ဂနိမိတ္တန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။
ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာတိ ဥပေက္ခာယ အာရမ္မဏဓမ္မာ, အတ္ထတော ပန မဇ္ဈတ္တာကာရော ဥပေက္ခာဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတ္ထ သတိဓမ္မဝိစယဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အာရမ္မဏေန ကထိတာ, သေသာ အာရမ္မဏေနပိ ဥပနိဿယေနပိ။
၃။ သီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၄။ တတိယေ သီလသမ္ပန္နာတိ ဧတ္ထ ခီဏာသဝဿ လောကိယလောကုတ္တရသီလံ ကထိတံ, တေန သမ္ပန္နာတိ အတ္ထော။ သမာဓိပညာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိမုတ္တိ ပန ဖလဝိမုတ္တိယေဝ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ဧဝမေတ္ထ သီလာဒယော တယော လောကိယလောကုတ္တရာ, ဝိမုတ္တိ လောကုတ္တရာဝ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ လောကိယမေဝ။
ဒဿနမ္ပာဟန္တိ ဒဿနမ္ပိ အဟံ။ တံ ပနေတံ ဒဿနံ – စက္ခုဒဿနံ, ဉာဏဒဿနန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပသန္နေဟိ စက္ခူဟိ အရိယာနံ ဒဿနံ ဩလောကနံ စက္ခုဒဿနံ နာမ။ အရိယေဟိ ပန ဒိဋ္ဌဿ လက္ခဏဿ ဒဿနံ, ပဋိဝိဒ္ဓဿ စ ပဋိဝိဇ္ဈနံ ဈာနေန ဝါ ဝိပဿနာယ ဝါ မဂ္ဂဖလေဟိ ဝါ ဉာဏဒဿနံ နာမ။ ဣမသ္မိံ ပနေတ္ထ စက္ခုဒဿနံ အဓိပ္ပေတံ။ အရိယာနဉှိ ပသန္နေဟိ စက္ခူဟိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၀။)ဩလောကနမ္ပိ ဗဟုကာရမေဝ။ သဝနန္တိ ‘‘အသုကော နာမ ခီဏာသဝေါ အသုကသ္မိံ နာမ ရဋ္ဌေ ဝါ ဇနပဒေ ဝါ ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ ဝိဟာရေ ဝါ လေဏေ ဝါ ဝသတီ’’တိ ကထေန္တာနံ သောတေန သဝနံ, ဧတမ္ပိ ဗဟုကာရမေဝ။ ဥပသင်္ကမနန္တိ ‘‘ဒါနံ ဝါ ဒဿာမိ, ပဉှံ ဝါ ပုစ္ဆိဿာမိ, ဓမ္မံ ဝါ သောဿာမိ, သက္ကာရံ ဝါ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝရူပေန စိတ္တေန အရိယာနံ ဥပသင်္ကမနံ။ ပယိရုပါသနန္တိ ပဉှာပယိရုပါသနံ။ အရိယာနံ ဂုဏေ သုတွာ တေ ဥပသင်္ကမိတွာ နိမန္တေတွာ ဒါနံ ဒတွာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ကုသလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဉှပုစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။
အနုဿတိန္တိ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု နိသိန္နဿ ‘‘ဣဒါနိ အရိယာ လေဏဂုဟမဏ္ဍပါဒီသု ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသုခေဟိ ဝီတိနာမေန္တီ’’တိ အနုဿရဏံ။ ယော ဝါ တေသံ သန္တိကေ ဩဝါဒေါ လဒ္ဓေါ ဟောတိ, တံ အာဝဇ္ဇိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ ကထိတံ, ဣမသ္မိံ သမာဓိ, ဣမသ္မိံ ဝိပဿနာ, ဣမသ္မိံ မဂ္ဂေါ, ဣမသ္မိံ ဖလ’’န္တိ ဧဝံ အနုဿရဏံ။ အနုပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ အရိယေသု စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဃရာ နိက္ခမ္မ တေသံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ အရိယာနဉှိ သန္တိကေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ တေသံယေဝ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တေသံယေဝ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတောပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ။ အရိယေသု ပသာဒေန အညတ္ထ ပဗ္ဗဇိတွာ အရိယာနံ သန္တိကေ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတော ပဗ္ဗဇ္ဇာပိ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ။ အညေသု ပန ပသာဒေန အညေသံယေဝ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အညေသံယေဝ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတော ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ န ဟောတိ။
ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတေသု ပန မဟာကဿပတ္ထေရဿ တာဝ အနုပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ သတသဟဿမတ္တာ အဟေသုံ, တထာ ထေရဿေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ စ စန္ဒဂုတ္တတ္ထေရဿ, တဿာပိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ သူရိယဂုတ္တတ္ထေရဿ, တဿာပိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ အဿဂုတ္တတ္ထေရဿ, တဿာပိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ယောနကဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဿ, တဿ ပန သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အသောကရညော ကနိဋ္ဌဘာတာ တိဿတ္ထေရော နာမ အဟောသိ, တဿ အနုပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ အဍ္ဎတေယျကောဋိသင်္ခါ အဟေသုံ။ မဟိန္ဒတ္ထေရဿ အနုပဗ္ဗဇိတာနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာ လင်္ကာဒီပေ သတ္ထရိ ပသာဒေန ပဗ္ဗဇန္တာ မဟိန္ဒတ္ထေရဿေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုပဗ္ဗဇန္တိ နာမ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၁။)တံ ဓမ္မန္တိ တံ တေသံ ဩဝါဒါနုသာသနီဓမ္မံ။ အနုဿရတီတိ သရတိ။ အနုဝိတက္ကေတီတိ ဝိတက္ကာဟတံ ကရောတိ။ အာရဒ္ဓေါ ဟောတီတိ ပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ။ ပဝိစိနတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ တတ္ထ ဉာဏစာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ပဝိစိနတီတိ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ လက္ခဏံ ဝိစိနတိ။ ပဝိစရတီတိ တတ္ထ ဉာဏံ စရာပေတိ။ ပရိဝီမံသမာပဇ္ဇတီတိ ဝီမံသနံ ဩလောကနံ ဂဝေသနံ အာပဇ္ဇတိ။
သတ္တ ဖလာ သတ္တာနိသံသာတိ ဥဘယမ္ပေတံ အတ္ထတော ဧကံ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပဋိကစ္စ အညံ အာရာဓေတီတိ အရဟတ္တံ အာရာဓေန္တော ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အာရာဓေတိ, တဉ္စ ခေါ ပဋိကစ္စ, အသမ္ပတ္တေယေဝ မရဏကာလေတိ အတ္ထော။ အထ မရဏကာလေတိ အထ မရဏဿ အာသန္နကာလေ။
အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီတိ ယော အာယုဝေမဇ္ဈံ အနတိက္ကမိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, သော တိဝိဓော ဟောတိ။ ကပ္ပသဟဿာယုကေသု တာဝ အဝိဟေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧကော နိဗ္ဗတ္တဒိဝသေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ နော စေ နိဗ္ဗတ္တဒိဝသေ ပါပုဏာတိ, ပဌမဿ ပန ကပ္ပသတဿ မတ္ထကေ ပါပုဏာတိ။ အယမေကော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ။ အပရော ဧဝံ အသက္ကောန္တော ဒွိန္နံ ကပ္ပသတာနံ မတ္ထကေ ပါပုဏာတိ, အယံ ဒုတိယော။ အပရော ဧဝမ္ပိ အသက္ကောန္တော စတုန္နံ ကပ္ပသတာနံ မတ္ထကေ ပါပုဏာတိ, အယံ တတိယော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ။
ပဉ္စမံ ပန ကပ္ပသတံ အတိက္ကမိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ နာမ ဟောတိ။ အတပ္ပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပ္ပန္နော ပန သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန အရဟတ္တံ ပတ္တော သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ နာမ, အသင်္ခါရေန အပ္ပယောဂေန ပတ္တော အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ နာမ။ အဝိဟာဒီသုပိ နိဗ္ဗတ္တော တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဥပရူပရိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အကနိဋ္ဌံ ပတ္တော ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။
ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ အဋ္ဌစတ္တာရီသ အနာဂါမိနော ကထေတဗ္ဗာ။ အဝိဟေသု ဟိ တယော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ, ဧကော ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ, ဧကော ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီတိ ပဉ္စ ဟောန္တိ။ တေ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိနော ပဉ္စ, သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိနော ပဉ္စာတိ ဒသ ဟောန္တိ, တထာ အတပ္ပါဒီသု။ အကနိဋ္ဌေသု ပန ဥဒ္ဓံသောတော နတ္ထိ, တသ္မာ တတ္ထ စတ္တာရော သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ, စတ္တာရော အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီတိ အဋ္ဌာတိ ဧဝံ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဟောန္တိ။ တေသံ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ သဗ္ဗဇေဋ္ဌော စေဝ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၂။)ဟောတိ သဗ္ဗကနိဋ္ဌော စ။ ကထံ? သော ဟိ သောဠသကပ္ပသဟဿာယုကတ္တာ အာယုနာ သဗ္ဗေသံ ဇေဋ္ဌော, သဗ္ဗပစ္ဆာ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ သဗ္ဗေသံ ကနိဋ္ဌော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ နာနာလက္ခဏာ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ။
၄။ ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၅။ စတုတ္ထေ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဣတိ စေ မေ ဟောတီတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ဧဝံ စေ မယှံ ဟောတိ။ အပ္ပမာဏောတိ မေ ဟောတီတိ အပ္ပမာဏောတိ ဧဝံ မေ ဟောတိ။ သုသမာရဒ္ဓေါတိ သုပရိပုဏ္ဏော။ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဟာကာရေဟိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ တိဋ္ဌတိ – ဥပ္ပါဒံ အနာဝဇ္ဇိတတ္တာ အနုပ္ပါဒံ အာဝဇ္ဇိတတ္တာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ တိဋ္ဌတိ, ပဝတ္တံ, အပ္ပဝတ္တံ, နိမိတ္တံ, အနိမိတ္တံ သင်္ခါရေ အနာဝဇ္ဇိတတ္တာ, ဝိသင်္ခါရံ အာဝဇ္ဇိတတ္တာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ တိဋ္ဌတီတိ။ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟာကာရေဟိ တိဋ္ဌတီတိ ထေရော ဇာနာတိ, ဝုတ္တာကာရဝိပရီတေဟေဝ အဋ္ဌဟာကာရေဟိ စဝန္တံ စဝတီတိ ပဇာနာတိ။ သေသဗောဇ္ဈင်္ဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ထေရဿ ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ။ ယဒါ ဟိ ထေရော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ သီသံ ကတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ, တဒါ ဣတရေ ဆ တဒနွယာ ဟောန္တိ။ ယဒါ ဓမ္မဝိစယာဒီသု အညတရံ, တဒါပိ သေသာ တဒနွယာ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဖလသမာပတ္တိယံ အတ္တနော စိဏ္ဏဝသိတံ ဒဿေန္တော ထေရော ဣမံ သုတ္တံ ကထေသီတိ။
၅။ ဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၆။ ပဉ္စမေ ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကိံ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ? မဂ္ဂေန အသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ, ပစ္စဝေက္ခဏာယ ကတကိစ္စတံ, မဂ္ဂေန ဝါ ကိလေသနိဒ္ဒါတော ပဗုဇ္ဈနတ္ထာယ, ဖလေန ပဗုဇ္ဈနဘာဝတ္ထာယာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝေတ္ထ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ ကိလေသပဟာနပစ္စဝေက္ခဏာတိ သဗ္ဗံ ဒဿိတံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၃။)၆-၇။ ကုဏ္ဍလိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၈၇-၁၈၈။ ဆဋ္ဌေ အာရာမနိဿယီတိ အာရာမံ နိဿာယ ဝသနဘာဝေန အာရာမနိဿယီ။ ပရိသာဝစရောတိ ပရိသာယ အဝစရော။ ပရိသံ နာမ ဗာလာပိ, ပဏ္ဍိတာပိ ဩသရန္တိ, ယော ပန ပရပ္ပဝါဒံ မဒ္ဒိတွာ အတ္တနော ဝါဒံ ဒီပေတုံ သက္ကောတိ, အယံ ပရိသာဝစရော နာမ။ အာရာမေန အာရာမန္တိ အာရာမေနေဝ အာရာမံ အနုစင်္ကမာမိ, န ဗာဟိရေနာတိ အတ္ထော။ ဥယျာနေန ဥယျာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အညေန ဝါ အာရာမေန ပဝိသိတွာ အညံ အာရာမံ, အညေန ဥယျာနေန အညံ ဥယျာနန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသန္တိ ‘‘ဧဝံ ပုစ္ဆာ ဟောတိ, ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇနံ, ဧဝံ ဂဟဏံ, ဧဝံ နိဗ္ဗေဌန’’န္တိ ဣမိနာ နယေန ဣတိဝါဒေါ ဟောတိ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခောတိ ဧတံ အာနိသံသံ။ ဥပါရမ္ဘာနိသံသန္တိ ‘‘အယံ ပုစ္ဆာယ ဒေါသော, အယံ ဝိဿဇ္ဇနေ’’တိ ဧဝံ ဝါဒဒေါသာနိသံသံ။
ကထံ ဘာဝိတော စ, ကုဏ္ဍလိယ, ဣန္ဒြိယသံဝရောတိ သတ္ထာ ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနံ ပရိဗ္ဗာဇကေန ပုစ္ဆိတံ, ဣဒါနိ ပုစ္ဆိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘န တာဝ အယံ ဒေသနာ ယထာနုသန္ဓိံ ဂတာ။ ဣဒါနိ နံ ယထာနုသန္ဓိံ ပါပေဿာမီ’’တိ သယမေဝ ပုစ္ဆန္တော ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။ တတ္ထ မနာပံ နာဘိဇ္ဈတီတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ နာဘိဇ္ဈာယတိ။ နာဘိဟံသတီတိ န သာမိသာယ တုဋ္ဌိယာ အဘိဟံသတိ။ တဿ ဌိတော စ ကာယော ဟောတိ, ဌိတံ စိတ္တံ အဇ္ဈတ္တန္တိ တဿ နာမကာယော စ စိတ္တဉ္စ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ ဌိတံ ဟောတိ။ သုသဏ္ဌိတန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန သုဋ္ဌု သဏ္ဌိတံ။ သုဝိမုတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိမုတ္တိယာ သုဝိမုတ္တံ။ အမနာပန္တိ အနိဋ္ဌာရမ္မဏံ။ န မင်္ကု ဟောတီတိ တသ္မိံ န မင်္ကု ဟောတိ။ အပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တောတိ ကိလေသဝသေန အဋ္ဌိတစိတ္တော။ အဒီနမာနသောတိ ဒေါမနဿဝသေန အဒီနစိတ္တော။ အဗျာပန္နစေတသောတိ ဒေါသဝသေန အပူတိစိတ္တော။
ဧဝံ ဘာဝိတော ခေါ, ကုဏ္ဍလိယ, ဣန္ဒြိယသံဝရော ဧဝံ ဗဟုလီကတော တီဏိ သုစရိတာနိ ပရိပူရေတီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ သုစရိတပူရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဣမေသု တာဝ ဆသု ဒွါရေသု အဋ္ဌာရသ ဒုစ္စရိတာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ? စက္ခုဒွါရေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၄။)တာဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂါနိ အစောပေတွာ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ လောဘံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ မနောဒုစ္စရိတံ ဟောတိ။ လောဘသဟဂတေန စိတ္တေန ‘‘အဟော ဝတိဒံ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပ’’န္တိ ဘဏန္တဿ ဝစီဒုစ္စရိတံ, တဒေဝ ဟတ္ထေန ပရာမသန္တဿ ကာယဒုစ္စရိတံ။ သေသဒွါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။
အယံ ပန ဝိသေသော – သောတဒွါရသ္မိဉှိ သဒ္ဒါရမ္မဏဿ ဝတ္ထုဘူတံ သင်္ခပဏဝါဒိတူရိယဘဏ္ဍံ အနာမာသံ အာမသန္တဿ, ဃာနဒွါရေ ဂန္ဓာရမ္မဏဿ ဝတ္ထုဘူတံ ဂန္ဓမာလာဒိံ, ဇိဝှါဒွါရေ ရသာရမ္မဏဿ ဝတ္ထုဘူတံ မစ္ဆမံသာဒိံ, ကာယဒွါရေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏဿ ဝတ္ထုဘူတံ ဝတ္ထတူလကပါဝါရာဒိံ, မနောဒွါရေ ပညတ္တိဝသေန ဓမ္မာရမ္မဏဘူတံ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒိံ အာမသန္တဿ ကာယဒုစ္စရိတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သင်္ခေပတော ပနေတ္ထ ဆသု ဒွါရေသု ကာယဝီတိက္ကမော ကာယဒုစ္စရိတံ, ဝစီဝီတိက္ကမော ဝစီဒုစ္စရိတံ, မနောဝီတိက္ကမော မနောဒုစ္စရိတန္တိ တီဏေဝ ဒုစ္စရိတာနိ ဟောန္တိ။
အယံ ပန ဘိက္ခု အတ္တနော ဘာဝနာပဋိသင်္ခါနေ ဌိတော ဣမာနိ ဒုစ္စရိတာနိ သုစရိတံ ကတွာ ဝိပရိဏာမေတိ။ ကထံ? စက္ခုဒွါရေ တာဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ကာယင်္ဂဝါစင်္ဂါနိ အစာလေတွာ ရူပါရမ္မဏံ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌာပယတော မနောသုစရိတံ ဟောတိ, ဝိပဿနာသဟဂတေန စိတ္တေန ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မန္တိ ဘဏန္တဿ ဝစီသုစရိတံ, ‘‘အနာမာသဘဏ္ဍံ ဧတ’’န္တိ အနာမသန္တဿ ကာယသုစရိတံ။ သေသဒွါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ဣမာနိ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌာရသ သုစရိတာနိ ဟောန္တိ။ သင်္ခေပတော ပနေတ္ထာပိ ဆသု ဒွါရေသု ကာယသံဝရော ကာယသုစရိတံ, ဝစီသံဝရော ဝစီသုစရိတံ, မနောသံဝရော မနောသုစရိတန္တိ တီဏေဝ သုစရိတာနိ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ဣန္ဒြိယသံဝရော တီဏိ သုစရိတာနိ ပရိပူရေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ သီလာနုရက္ခိတံ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ ကထိတံ။
ကာယဒုစ္စရိတံ ပဟာယာတိအာဒီသု တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ, စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ, တိဝိဓံ မနောဒုစ္စရိတံ။ တဿ ပဋိပက္ခဝသေန ကာယသုစရိတာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတ္တာဝတာ ကာယသံဝရဝစီသံဝရေဟိ ပါတိမောက္ခသီလံ, မနောသံဝရေန တီဏိ သီလာနီတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ကထိတံ ဟောတိ။ သကလေ ပန ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သုစရိတမူလကာ သတိပဋ္ဌာနာ လောကုတ္တရမိဿကာ, သတ္တန္နံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၅။)ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ မူလဘူတာ သတိပဋ္ဌာနာ ပုဗ္ဗဘာဂါ, တေပိ သတိပဋ္ဌာနမူလကာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပုဗ္ဗဘာဂါဝ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိမူလကာ ပန လောကုတ္တရာဝ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သတ္တမံ ဥတ္တာနမေဝ။
၈။ ဥပဝါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၉။ အဋ္ဌမေ ပစ္စတ္တန္တိ အတ္တနာဝ။ ယောနိသောမနသိကာရာတိ ယောနိသော မနသိကာရေန။ အာရဗ္ဘမာနောဝါတိ ကုရုမာနောယေဝ။ သုဝိမုတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိမုတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တံ။ အဋ္ဌိံကတွာတိ အတ္ထံ ကရိတွာ, အတ္ထိကော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၉။ ပဌမဥပ္ပန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၀။ နဝမေ နာညတြ တထာဂတဿ ပါတုဘာဝါတိ တထာဂတဿ ပါတုဘာဝံ ဝိနာ န အညသ္မိံ ကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။
၁၀။ ဒုတိယဥပ္ပန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၁။ ဒသမေ နာညတြ သုဂတဝိနယာတိ သုဂတောဝါဒံ ဝိနာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။
ပဗ္ဗတဝဂ္ဂေါ။
၂။ ဂိလာနဝဂ္ဂေါ
၁-၃။ ပါဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၉၂-၁၉၄။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ စတ္တာရော ဣရိယာပထေ ကပ္ပေန္တီတိ ယေသံ စတ္တာရော ဣရိယာပထာ အတ္ထိ, တေသံယေဝ ဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ သီလံ နိဿာယာတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ နိဿယံ ကတွာ။ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေတိ သဟဝိပဿနကေ မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂေ။ ဒုတိယတတိယာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
၄-၁၀။ ပဌမဂိလာနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၉၅-၂၀၁။ စတုတ္ထေ တထာ ပဟီနော စာယသ္မတော မဟာကဿပဿ သော အာဗာဓော အဟောသီတိ ထေရဿ ကိရ ဣမံ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၆။)သာဓုကံ သုဏန္တဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘မယှံ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော သတ္တမေ ဒိဝသေ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တဿ ဣမေ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပါတုဘူတာ’’တိ။ အထဿ ‘‘နိယျာနိကံ ဝတ သတ္ထုသာသန’’န္တိ စိန္တယတော လောဟိတံ ပသီဒိ, ဥပါဒါရူပံ ဝိသုဒ္ဓံ အဟောသိ, ပေါက္ခရပတ္တေ ပတိတဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ သရီရတော ရောဂေါ ဝိနိဝတ္တိတွာ ဂတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တထာ ပဟီနော စာယသ္မတော မဟာကဿပဿ သော အာဗာဓော အဟောသီ’’တိ။ ပဉ္စမဆဋ္ဌေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေသံ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ ဇနာနံ ပဗ္ဗတပါဒေ ပုပ္ဖိတဝိသရုက္ခဝါတသမ္ဖဿေန ဥပ္ပန္နော မန္ဒသီတဇရော အာဗာဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဂိလာနဝဂ္ဂေါ။
၃။ ဥဒါယိဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ ဗောဓာယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၀၂-၂၀၃။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုစ္စန္တီတိ ဘန္တေ, ကိတ္တကေန နု ခေါ ဗုဇ္ဈနကအင်္ဂါ နာမ ဝုစ္စန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ။ ဒုတိယေ ဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ ကထိတော။
၃-၅။ ဌာနိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၀၄-၂၀၆။ တတိယေ ကာမရာဂဋ္ဌာနိယာနန္တိ ကာမရာဂဿ ကာရဏဘူတာနံ အာရမ္မဏဓမ္မာနံ။ ဗျာပါဒဋ္ဌာနိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သကလဉှိ ဣဒံ သုတ္တံ အာရမ္မဏေနေဝ ကထိတံ။ ပဌမဝဂ္ဂဿ ဒုတိယသုတ္တေ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေါပေတ္ထ လဗ္ဘတေဝ။ စတုတ္ထေ မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ။ ပဉ္စမေ အပရိဟာနိယေ ဓမ္မေတိ အပရိဟာနိကရေ သဘာဝဓမ္မေ။
၆-၇။ တဏှက္ခယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၀၇-၂၀၈။ ဆဋ္ဌေ ဧတဒဝေါစာတိ ‘‘ဣမိဿံ ပရိသတိ နိသိန္နော ဥဒါယိတ္ထေရော နာမ အနုသန္ဓိကုသလော ဘိက္ခု အတ္ထိ, သော မံ ပုစ္ဆိဿတီတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၇။)ဘဂဝတာ ဩသာပိတဒေသနံ ဉတွာ ဒေသနာနုသန္ဓိံ ဃဋေဿာမီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ဧတံ အဝေါစ။ ဝိပုလန္တိအာဒိ သဗ္ဗံ သုဘာဝိတတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သုဘာဝိတော ဟိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဝိပုလော စ မဟဂ္ဂတော စ အပ္ပမာဏော စ အဗျာပဇ္ဇော စ နာမ ဟောတိ။ သော ဟိ ပတ္ထဋတ္တာ ဝိပုလော, မဟန္တဘာဝံ ဂတတ္တာ မဟဂ္ဂတော, ဝဍ္ဎိပမာဏတ္တာ အပ္ပမာဏော, နီဝရဏာနံ ဒူရီဘာဝေန ဗျာပါဒရဟိတတ္တာ အဗျာပဇ္ဈော နာမ ဟောတိ။ တဏှာယ ပဟာနာ ကမ္မံ ပဟီယတီတိ ယံ တဏှာမူလကံ ကမ္မံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တံ တဏှာပဟာနေန ပဟီယတိ။ ကမ္မဿ ပဟာနာ ဒုက္ခန္တိ ယမ္ပိ ကမ္မမူလကံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တံ ကမ္မပဟာနေန ပဟီယတိ။ တဏှက္ခယာဒယော တဏှာဒီနံယေဝ ခယာ, အတ္ထတော ပနေတေဟိ နိဗ္ဗာနံ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတ္တမံ ဥတ္တာနမေဝ။
၈။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၉။ အဋ္ဌမေ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယန္တိ နိဗ္ဗိဇ္ဈနကောဋ္ဌာသိယံ။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝိတေနာတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေန ဘာဝိတေန, သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဝါ ဘာဝေတွာ ဌိတေန, ဧဝမေတ္ထ မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ မိဿကာ။ တေဟိ ဘာဝိတံ, တေ ဝါ ဘာဝေတွာ ဌိတံ စိတ္တံ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရမေဝ။ တမ္ပိ ပန မဂ္ဂနိဿိတံ ကတွာ မိဿကမေဝ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
၉။ ဧကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၀။ နဝမေ သံယောဇနဝိနိဗန္ဓာတိ သံယောဇနသင်္ခါတာ ဝိနိဗန္ဓာ။ အဇ္ဈောသာနာတိ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဂဟဏာ။
၁၀။ ဥဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၁။ ဒသမေ အဗဟုကတောတိ အကတဗဟုမာနော။ ဥက္ကုဇ္ဇာဝကုဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ဥက္ကုဇ္ဇံ ဝုစ္စတိ ဥဒယော, အဝကုဇ္ဇံ ဝယောတိ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန ပရိဝတ္တေန္တော သမ္မသန္တောတိ ဒီပေတိ။ ဓမ္မော စ မေ, ဘန္တေ, အဘိသမိတောတိ ဝိပဿနာဓမ္မော အဘိသမာဂတော။ မဂ္ဂေါတိ ဝိပဿနာမဂ္ဂေါဝ။ သစေ ဟိ ထေရော တသ္မိံ သမယေ သောတာပန္နော, ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ အတ္ထာယ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၈။)သစေ အနာဂါမီ, အရဟတ္တမဂ္ဂဿ အတ္ထာယ အယံ ဝိပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ တထာ ဝိဟရန္တန္တိ တေန တေနာကာရေန ဝိဟရန္တံ။ တထတ္တာယာတိ တထာဘာဝါယ။ ခီဏာ ဇာတီတိအာဒီဟိ တထတ္တာယာတိ အဓိပ္ပေတံ တထာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ ဥပနီယတီတိ ဟိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပါယော, တံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဥဒါယိဝဂ္ဂေါ။
၄။ နီဝရဏဝဂ္ဂေါ
၃-၄။ ဥပက္ကိလေသသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၁၄-၂၁၅။ စတုတ္ထဝဂ္ဂဿ တတိယေ န စ ပဘဿရန္တိ န စ ပဘာဝန္တံ။ ပဘင်္ဂု စာတိ ပဘိဇ္ဇနသဘာဝံ။ အယောတိ ကာဠလောဟံ။ ဌပေတွာ ဣဓ ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ အဝသေသံ လောဟံ နာမ။ သဇ္ဈူတိ ရဇတံ။ စိတ္တဿာတိ စတုဘူမကစိတ္တဿ။ လောကိယဿ တာဝ ဥပက္ကိလေသော ဟောတု, လောကုတ္တရဿ ကထံ ဟောတီတိ? ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေန။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ န ဒေန္တိ, တဒဂ္ဂေနေဝ တေ လောကိယဿာပိ လောကုတ္တရဿာပိ ဥပက္ကိလေသာ နာမ ဟောန္တိ။ ပဘင်္ဂု စာတိ အာရမ္မဏေ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဘာဝူပဂမနေန ဘိဇ္ဇနသဘာဝံ။ အနာဝရဏာ အနီဝရဏာတိ ကုသလဓမ္မေ န အာဝရန္တီတိ အနာဝရဏာ, န နီဝရန္တိ န ပဋိစ္ဆာဒေန္တီတိ အနီဝရဏာ။ စေတသော အနုပက္ကိလေသာတိ စတုဘူမကစိတ္တဿ အနုပက္ကိလေသာ။
၈။ အာဝရဏနီဝရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၉။ အဋ္ဌမေ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏာတိ ပညာယ မန္ဒဘာဝကရာ။ နီဝရဏာနဉှိ အဘိဏှုပ္ပါဒေ သတိ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ပညာ ဒုဗ္ဗလာ ဟောတိ မန္ဒာ အဝိသဒါ။
ပဉ္စ နီဝရဏာ တသ္မိံ သမယေ န ဟောန္တိ။ သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂါ တသ္မိံ သမယေ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တီတိ အရိယသာဝကဿ ဟိ သပ္ပါယဓမ္မဿဝနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၈၉။)သုဏန္တဿ ပဉ္စ နီဝရဏာ ဒူရေ ဟောန္တိ။ သော သစေ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ သက္ကောတိ, ဧဝမဿ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ နော စေ သက္ကောတိ, တတော ဝုဋ္ဌာယ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနံ ဂတော တမေဝ ပီတိံ အဝိဇဟန္တော ပဉ္စ နီဝရဏေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေဿတိ။ တတ္ထ အသက္ကောန္တောပိ ယာဝ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရာ တမေဝ ပီတိံ အဝိဇဟန္တော နီဝရဏေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေဿတီတိ ဣဒံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မဿဝနဝသေန သကိံ ပီတိပါမောဇ္ဇပက္ခိယာ ပဋိလဒ္ဓဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဟိ ကမ္မာရာမတာဒီနိ အာဂမ္မ နဿန္တိ, တထာရူပံ ပန ဥတုသပ္ပါယာဒိံ လဘိတွာ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ တသ္မိံ သမယေ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ။
၉။ ရုက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၀။ နဝမေ အဇ္ဈာရုဟာတိ အဘိရုဟနကာ။ ကစ္ဆကောတိ အဋ္ဌိကစ္ဆကော။ ကပိတ္ထနောတိ မက္ကဋထနသဒိသဖလော ဝိဇာတပိလက္ခော။
၁၀။ နီဝရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၁။ ဒသမေ အန္ဓကရဏာတိ အန္ဓဘာဝကရဏာ။ အစက္ခုကရဏာတိ ပညာစက္ခုဿ အကရဏာ။ ပညာနိရောဓိကာတိ ပညာယ နိရောဓနာ။ ဝိဃာတပက္ခိယာတိ ဒုက္ခပက္ခိကာ။ အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကာတိ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ အသံဝတ္တနိကာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ သကလေပိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါဝ ကထိတာတိ။
နီဝရဏဝဂ္ဂေါ။
၅။ စက္ကဝတ္တိဝဂ္ဂေါ
၁။ ဝိဓာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၂။ ပဉ္စမဝဂ္ဂဿ ပဌမေ တိဿော ဝိဓာတိ တယော မာနကောဋ္ဌာသာ, မာနောယေဝ ဝါ။ တထာ တထာ ဝိဒဟနတော ဟိ မာနောဝ ဝိဓာတိ ဝုစ္စတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၀။)၂။ စက္ကဝတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၃။ ဒုတိယေ ရညော, ဘိက္ခဝေ, စက္ကဝတ္တိဿာတိ ဧတ္ထ အတ္တနော သိရိသမ္ပတ္တိယာ ရာဇတိ, စတူဟိ ဝါ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ လောကံ ရဉ္ဇေတီတိ ရာဇာ, တဿ ရညော။ ‘‘ပဝတ္တတု ဘဝံ စက္ကရတန’’န္တိ ပုညာနုဘာဝေန အဗ္ဘုဂ္ဂတာယ ဝါစာယ စောဒေန္တော စက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ, တဿ စက္ကဝတ္တိဿ။ ပါတုဘာဝါတိ ပါတုဘာဝေန။ သတ္တန္နန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ရတနာနန္တိ ပရိစ္ဆိန္နအတ္ထဒဿနံ။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ။ အပိစ –
‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ, အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ, ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
စက္ကရတနဿ စ နိဗ္ဗတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ အညံ ဒေဝဋ္ဌာနံ နာမ န ဟောတိ, သဗ္ဗေဝ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ တဿေဝ ပူဇဉ္စ အဘိဝါဒနာဒီနိ စ ကရောန္တီတိ စိတ္တီကတဋ္ဌေန ရတနံ။ စက္ကရတနဿ စ ‘‘ဧတ္တကံ နာမ ဓနံ အဂ္ဃတီ’’တိ အဂ္ဃေါ နတ္ထိ, ဣတိ မဟဂ္ဃဋ္ဌေနာပိ ရတနံ။ စက္ကရတနဉ္စ အညေဟိ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနရတနေဟိ အသဒိသန္တိ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ။ ယသ္မာ ပန ယသ္မိံ ကပ္ပေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္မိံယေဝ စက္ကဝတ္တိနော, ဗုဒ္ဓါ စ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ ဒုလ္လဘဒဿနဋ္ဌေန ရတနံ။ တဒေတံ ဇာတိရူပကုလဣဿရိယာဒီဟိ အနောမဿ ဥဠာရသတ္တဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အညဿာတိ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေနာပိ ရတနံ။ ယထာ စ စက္ကရတနံ, ဧဝံ သေသာနိပီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ, အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ, ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
ပါတုဘာဝေါ ဟောတီတိ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတိ။ တတြာယံ ယောဇနာ – စက္ကဝတ္တိဿ ပါတုဘာဝါ သတ္တန္နံ ရတနာနံ ပါတုဘာဝေါတိ အယုတ္တံ။ ဥပ္ပန္နဉှိ စက္ကံ ဝတ္တေတွာ သော စက္ကဝတ္တီ နာမ ဟောတီတိ နာယုတ္တံ။ ကသ္မာ? စက္ကဝတ္တနနိယမာပေက္ခတာယ။ ယော ဟိ နိယမေန စက္ကံ ဝတ္တေဿတိ, သော ပဋိသန္ဓိတော ပဘုတိ ‘‘စက္ကဝတ္တိ ပါတုဘူတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ လဒ္ဓနာမဿ စ ပုရိသဿ မူလုပ္ပတ္တိဝစနတောပိ ယုတ္တမေဝေတံ။ ယော ဟိ ဧသ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၁။)စက္ကဝတ္တီတိ လဒ္ဓနာမော သတ္တဝိသေသော, တဿ ပဋိသန္ဓိသင်္ခါတော ပါတုဘာဝေါတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ တဿ ဟိ ပါတုဘာဝါ ရတနာနိ ပါတုဘဝန္တိ။ ပါတုဘူတေဟိ ပန တေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိပက္ကေ ပုညသမ္ဘာရေ သော သံယုဇ္ဇတိ, တဒါ လောကဿ တေသု ပါတုဘာဝစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗဟုလဝစနတော စာပိ ယုတ္တမေဝေတံ။ ယဒါ ဟိ လောကဿ တေသု ပါတုဘာဝသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒါ ဧကမေဝ ပဌမံ, ပစ္ဆာ ဣတရာနိ ဆ ပါတုဘဝန္တီတိ ဗဟုလဝစနတော စာပိ ဧတံ ယုတ္တံ။ ပါတုဘာဝဿ စ အတ္ထဘေဒတောပိ ယုတ္တမေဝေတံ။ န ကေဝလဉှိ ပါတုဘူတမေဝ ပါတုဘာဝေါ, ပါတုဘာဝယတီတိ ပါတုဘာဝေါ။ အယံ ပါတုဘာဝဿ အတ္ထဘေဒေါ။ ယသ္မာ ယော သော ပုညသမ္ဘာရော ရာဇာနံ စက္ကဝတ္တိံ ပဋိသန္ဓိဝသေန ပါတုဘာဝယတိ, တသ္မာ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပါတုဘာဝါ။ န ကေဝလဉှိ စက္ကဝတ္တိယေဝ, ဣမာနိ ပန သတ္တ ရတနာနိပိ ပါတုဘဝန္တီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ယထေဝ ဟိ သော ပုညသမ္ဘာရော ရညော ဇနကဟေတု, ဧဝံ ရတနာနမ္ပိ ပရိယာယေန ဥပနိဿယဟေတူတိ ယုတ္တမေဝေတံ ‘‘ရညော, ဘိက္ခဝေ, စက္ကဝတ္တိဿ ပါတုဘာဝါ သတ္တန္နံ ရတနာနံ ပါတုဘာဝေါ ဟောတီ’’တိ။
ဣဒါနိ တေသံ ရတနာနံ သရူပဝသေန ဒဿနတ္ထံ ကတမေသံ သတ္တန္နံ စက္ကရတနဿာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စက္ကရတနဿာတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပါဓိပ္ပါယော – ဒွိသဟဿဒီပပရိဝါရာနံ စတုန္နံ မဟာဒီပါနံ သိရိဝိဘဝံ ဂဟေတွာ ဒါတုံ သမတ္ထဿ စက္ကရတနဿ ပါတုဘာဝေါ ဟောတိ, တထာ ပုရေဘတ္တမေဝ သာဂရပရိယန္တံ ပထဝိံ အနုပရိယာယနသမတ္ထဿ ဝေဟာသင်္ဂမဿ ဟတ္ထိရတနဿ, တာဒိသဿေဝ အဿရတနဿ, စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေပိ အန္ဓကာရေ ယောဇနပ္ပမာဏံ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ အာလောကဒဿနသမတ္ထဿ မဏိရတနဿ, ဆဗ္ဗိဓံ ဒေါသံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ မနာပစာရိနော ဣတ္ထိရတနဿ, ယောဇနပ္ပမာဏေ ပဒေသေ အန္တောပထဝိဂတာနံ နိဓီနံ ဒဿနသမတ္ထဿ ဂဟပတိရတနဿ, အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သကလရဇ္ဇာနုသာသနသမတ္ထဿ ဇေဋ္ဌပုတ္တသင်္ခါတဿ ပရိဏာယကရတနဿ စ ပါတုဘာဝေါ ဟောတီတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရတော ပန တေသံ စက္ကရတနာဒီနံ ပါတုဘာဝဝိဓာနံ မဟာသုဒဿနာဒီသု သုတ္တေသု အာဂတမေဝ။ အတ္ထောပိဿ တေသံ ဝဏ္ဏနာယ သံဝဏ္ဏိတောယေဝ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၂။)သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂရတနဿာတိအာဒီသု သရိက္ခကတာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယထေဝ ဟိ စက္ကဝတ္တိနော စက္ကရတနံ သဗ္ဗရတနာနံ ပုရေစရံ, ဧဝံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂရတနံ သဗ္ဗေသံ စတုဘူမကဓမ္မာနံ ပုရေစရန္တိ, ပုရေစရဏဋ္ဌေန စက္ကဝတ္တိရညော စက္ကရတနသဒိသံ ဟောတိ။ စက္ကဝတ္တိနော စ ရတနေသု မဟာကာယူပပန္နံ အစ္စုဂ္ဂတံ ဝိပုလံ မဟန္တံ ဟတ္ထိရတနံ, ဣဒမ္ပိ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂရတနံ မဟန္တံ ဓမ္မကာယူပပန္နံ အစ္စုဂ္ဂတံ ဝိပုလံ မဟန္တန္တိ ဟတ္ထိရတနသဒိသံ ဟောတိ။ စက္ကဝတ္တိနော အဿရတနံ သီဃံ လဟု ဇဝံ, ဣဒမ္ပိ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂရတနံ သီဃံ လဟု ဇဝန္တိ ဣမာယ သီဃလဟုဇဝတာယ အဿရတနသဒိသံ ဟောတိ။ စက္ကဝတ္တိနော မဏိရတနံ အန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ, အာလောကံ ဒဿေတိ, ဣဒမ္ပိ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂရတနံ တာယ ဧကန္တကုသလတ္တာ ကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ, သဟဇာတပစ္စယာဒိဝသေန ဉာဏာလောကံ ဒဿေတီတိ ဣမိနာ အန္ဓကာရဝိဓမနအာလောကဒဿနဘာဝေန မဏိရတနသဒိသံ ဟောတိ။
စက္ကဝတ္တိနော ဣတ္ထိရတနံ ကာယစိတ္တဒရထံ ပဋိပဿမ္ဘေတိ, ပရိဠာဟံ ဝူပသမေတိ။ ဣဒမ္ပိ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂရတနံ ကာယစိတ္တဒရထံ ပဋိပဿမ္ဘေတိ, ပရိဠာဟံ ဝူပသမေတီတိ ဣတ္ထိရတနသဒိသံ ဟောတိ။ စက္ကဝတ္တိနော ဂဟပတိရတနံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဓနဒါနေန ဝိက္ခေပံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ကရောတိ, ဣဒမ္ပိ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂရတနံ ယထိစ္ဆိတာဒိဝသေန အပ္ပနံ သမ္ပာဒေတိ, ဝိက္ခေပံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ကရောတီတိ ဂဟပတိရတနသဒိသံ ဟောတိ။ စက္ကဝတ္တိနော စ ပရိဏာယကရတနံ သဗ္ဗတ္ထကိစ္စသမ္ပာဒနေန အပ္ပေါဿုက္ကတံ ကရောတိ။ ဣဒမ္ပိ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂရတနံ စိတ္တုပ္ပါဒံ လီနုဒ္ဓစ္စတော မောစေတွာ ပယောဂမဇ္ဈတ္တေ ဌပယမာနံ အပ္ပေါဿုက္ကတံ ကရောတီတိ ပရိဏာယကရတနသဒိသံ ဟောတိ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ စတုဘူမကော သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၄-၁၀။ ဒုပ္ပညသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၂၅-၂၃၁။ စတုတ္ထေ ဧဠမူဂေါတိ မုခေန ဝါစံ နိစ္ဆာရေတုံ သက္ကောန္တောပိ ဒေါသေဟိ မူဂေါ အသမ္ပန္နဝစနော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
စက္ကဝတ္တိဝဂ္ဂေါ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၃။)၆။ သာကစ္ဆဝဂ္ဂေါ
၁။ အာဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၂။ ဆဋ္ဌဝဂ္ဂဿ ပဌမေ အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယာတိအာဒီသု အယံ ပုရိမနယတော ဝိသေသော။ န ကေဝလဉှိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရာဝ ဥပ္ပါဒါယ, ဥပ္ပန္နာနံ ဝါ ဘာဝနာယ ပါရိပူရိယာ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, အညေပိ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပရေပိ ဟိ စတ္တာရော ဓမ္မာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယ သံဝတ္တန္တိ သတိသမ္ပဇညံ မုဋ္ဌဿတိပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ ဥပဋ္ဌိတဿတိပုဂ္ဂလသေဝနတာ တဒဓိမုတ္တတာတိ။ အဘိက္ကန္တာဒီသု ဟိ သတ္တသု ဌာနေသု သတိသမ္ပဇညေန, ဘတ္တနိက္ခိတ္တကာကသဒိသေ မုဋ္ဌဿတိပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇနေန, တိဿဒတ္တတ္ထေရအဘယတ္ထေရာဒိသဒိသေ ဥပဋ္ဌိတဿတိပုဂ္ဂလေ သေဝနေန, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု သတိသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တတာယ စ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဥပ္ပန္နဿ ပနဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။
သတ္တ ဓမ္မာ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယ သံဝတ္တန္တိ – ပရိပုစ္ဆကတာ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ ပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနာ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယပစ္စဝေက္ခဏာ တဒဓိမုတ္တတာတိ။ တတ္ထ ပရိပုစ္ဆကတာတိ ခန္ဓဓာတုအာယတနဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂဈာနင်္ဂသမထဝိပဿနာနံ အတ္ထသန္နိဿိတပရိပုစ္ဆာဗဟုလတာ။
ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာတိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနံ ဝတ္ထူနံ ဝိသဒဘာဝကရဏံ။ ယဒါ ဟိဿ ကေသနခလောမာနိ ဒီဃာနိ ဟောန္တိ, သရီရံ ဝါ ဥဿန္နဒေါသဉ္စေဝ သေဒမလမက္ခိတဉ္စ, တဒါ အဇ္ဈတ္တိကဝတ္ထု အဝိသဒံ ဟောတိ အပရိသုဒ္ဓံ။ ယဒါ ပန စီဝရံ ဇိဏ္ဏံ ကိလိဋ္ဌံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဟောတိ, သေနာသနံ ဝါ ဥက္လာပံ, တဒါ ဗာဟိရဝတ္ထု အဝိသဒံ ဟောတိ အပရိသုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ကေသာဒိဆေဒနေန ဥဒ္ဓံဝိရေစနအဓောဝိရေစနာဒီဟိ သရီရသလ္လဟုကဘာဝကရဏေန ဥစ္ဆာဒနနဟာပနေန စ အဇ္ဈတ္တိကဝတ္ထု ဝိသဒံ ကာတဗ္ဗံ။ သူစိကမ္မဓောဝနရဇနပရိဘဏ္ဍကရဏာဒီဟိ ဗာဟိရဝတ္ထု ဝိသဒံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧတသ္မိဉှိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေ ဝတ္ထုမှိ အဝိသဒေ ဥပ္ပန္နေသု စိတ္တစေတသိကေသု ဉာဏမ္ပိ အဝိသဒံ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတိ အပရိသုဒ္ဓါနိ ဒီပကပလ္လကဝဋ္ဋိတေလာနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နဒီပသိခါယ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၄။)ဩဘာသော ဝိယ။ ဝိသဒေ ပန အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေ ဝတ္ထုမှိ ဥပ္ပန္နေသု စိတ္တစေတသိကေသု ဉာဏမ္ပိ ဝိသဒံ ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓါနိ ဒီပကပလ္လကဝဋ္ဋိတေလာနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နဒီပသိခါယ ဩဘာသော ဝိယ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယ သံဝတ္တတီ’’တိ။
ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ နာမ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ သမဘာဝကရဏံ။ သစေ ဟိဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ, ဣတရာနိ မန္ဒာနိ, တတော ဝီရိယိန္ဒြိယံ ပဂ္ဂဟကိစ္စံ, သတိန္ဒြိယံ ဥပဋ္ဌာနကိစ္စံ, သမာဓိန္ဒြိယံ အဝိက္ခေပကိစ္စံ, ပညိန္ဒြိယံ ဒဿနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ တသ္မာ တံ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဝါ, ယထာ ဝါ မနသိကရောတော ဗလဝံ ဇာတံ, တထာ အမနသိကရဏေန ဟာပေတဗ္ဗံ။ ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿနံ။ သစေ ပန ဝီရိယိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ, အထ နေဝ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ အဓိမောက္ခကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတိ, န ဣတရာနိ ဣတရကိစ္စဘေဒံ။ တသ္မာ တံ ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝနာယ ဟာပေတဗ္ဗံ။ တတ္ထာပိ သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ဒဿေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ဧကဿ ဗလဝဘာဝေ သတိ ဣတရေသံ အတ္တနော ကိစ္စေသု အသမတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝိသေသတော ပနေတ္ထ သဒ္ဓါပညာနံ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမတံ ပသံသန္တိ။ ဗလဝသဒ္ဓေါ ဟိ မန္ဒပညော မုဓပ္ပသန္နော ဟောတိ, အဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒတိ။ ဗလဝပညော ပန မန္ဒသဒ္ဓေါ ကေရာဋိကပက္ခံ ဘဇတိ, ဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော ဝိယ ရောဂေါ အတေကိစ္ဆော ဟောတိ။ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေနေဝ ကုသလံ ဟောတီတိ အတိဓာဝိတွာ ဒါနာဒီနိ အကရောန္တော နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥဘိန္နံ သမတာယ ဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပသီဒတိ။ ဗလဝသမာဓိံ ပန မန္ဒဝီရိယံ သမာဓိဿ ကောသဇ္ဇပက္ခတ္တာ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝတိ။ ဗလဝဝီရိယံ မန္ဒသမာဓိံ ဝီရိယဿ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စံ အဘိဘဝတိ။ သမာဓိ ပန ဝီရိယေန သံယောဇိတော ကောသဇ္ဇေ ပတိတုံ န လဘတိ, ဝီရိယံ သမာဓိနာ သံယောဇိတံ ဥဒ္ဓစ္စေ ပတိတုံ န လဘတိ။ တသ္မာ တဒုဘယံ သမံ ကာတဗ္ဗံ။ ဥဘယသမတာယ ဟိ အပ္ပနာ ဟောတိ။
အပိ စ သမာဓိကမ္မိကဿ ဗလဝတီပိ သဒ္ဓါ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သဒ္ဒဟန္တော ဩကပ္ပေန္တော အပ္ပနံ ပါပုဏိဿတိ။ သမာဓိပညာသု ပန သမာဓိကမ္မိကဿ ဧကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝဉှိ သော အပ္ပနံ ပါပုဏာတိ။ ဝိပဿနာကမ္မိကဿ ပညာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝဉှိ သော လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပါပုဏာတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၅။)ဥဘိန္နံ ပန သမတာယပိ အပ္ပနာ ဟောတိယေဝ။ သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ။ သတိ ဟိ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ သဒ္ဓါဝီရိယပညာနံ ဝသေန ဥဒ္ဓစ္စပါတတော, ကောသဇ္ဇပက္ခိကေန စ သမာဓိနာ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခတိ။ တသ္မာ သာ လောဏဓူပနံ ဝိယ သဗ္ဗဗျဉ္ဇနေသု, သဗ္ဗကမ္မိကအမစ္စော ဝိယ စ သဗ္ဗရာဇကိစ္စေသု သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘သတိ စ ပန သဗ္ဗတ္ထိကာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ။ ကိံ ကာရဏာ? စိတ္တဉှိ သတိပဋိသရဏံ, အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ စ သတိ, န ဝိနာ သတိယာ စိတ္တဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟော ဟောတီ’’တိ။
ဒုပ္ပညပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ နာမ ခန္ဓာဒိဘေဒေ အနောဂါဠှပညာနံ ဒုမ္မေဓပုဂ္ဂလာနံ အာရကာ ပရိဝဇ္ဇနံ။ ပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနာ နာမ သမပညာသလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာယ ဥဒယဗ္ဗယပညာယ သမန္နာဂတပုဂ္ဂလသေဝနာ။ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယပစ္စဝေက္ခဏာ နာမ ဂမ္ဘီရေသု ခန္ဓာဒီသု ပဝတ္တာယ ဂမ္ဘီရပညာယ ပဘေဒပစ္စဝေက္ခဏာ။ တဒဓိမုတ္တတာ နာမ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တတာ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဿ ပနဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။
ဧကာဒသ ဓမ္မာ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယ သံဝတ္တန္တိ – အပါယဘယပစ္စဝေက္ခဏတာ, အာနိသံသဒဿာဝိတာ, ဂမနဝီထိပစ္စဝေက္ခဏတာ, ပိဏ္ဍပါတာပစာယနတာ, ဒါယဇ္ဇမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏတာ, သတ္ထုမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏတာ, ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏတာ, သဗြဟ္မစာရိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏတာ, ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ, အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနတာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ။
တတ္ထ ‘‘နိရယေသု ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏတော ပဋ္ဌာယ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝနကာလေပိ, တိရစ္ဆာနယောနိယံ ဇာလခိပနကုမီနာဒီဟိ ဂဟိတကာလေပိ, ပါဇနကဏ္ဋကာဒိပ္ပဟာရတုန္နဿ ပန သကဋဝဟနာဒိကာလေပိ, ပေတ္တိဝိသယေ အနေကာနိပိ ဝဿသဟဿာနိ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရမ္ပိ ခုပ္ပိပါသာဟိ အာတုရီဘူတကာလေပိ, ကာလကဉ္စိကအသုရေသု သဋ္ဌိဟတ္ထအသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏေန အဋ္ဌိစမ္မမတ္တေနေဝ အတ္တဘာဝေန ဝါတာတပါဒိဒုက္ခာနုဘဝနကာလေပိ န သက္ကာ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဥပ္ပါဒေတုံ။ အယမေဝ တေ ဘိက္ခု ကာလော’’တိ ဧဝံ အပါယဘယံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပိ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘န သက္ကာ ကုသီတေန နဝလောကုတ္တရဓမ္မံ လဒ္ဓုံ, အာရဒ္ဓဝီရိယေနေဝ သက္ကာ အယမာနိသံသော ဝီရိယဿာ’’တိ ဧဝံ အာနိသံသဒဿာဝိနောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၆။)‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓ-ပစ္စေကဗုဒ္ဓ-မဟာသာဝကေဟေဝ ဂတမဂ္ဂေါ တေ ဂန္တဗ္ဗော။ သော စ န သက္ကာ ကုသီတေန ဂန္တု’’န္တိ ဧဝံ ဂမနဝီထိံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘ယေ တံ ပိဏ္ဍပါတာဒီဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဣမေ တေ မနုဿာ နေဝ ဉာတကာ, န ဒါသကမ္မကရာ, နာပိ ‘တံ နိဿာယ ဇီဝိဿာမာ’တိ တေ ပဏီတာနိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနိ ဒေန္တိ။ အထ ခေါ အတ္တနော ကာရာနံ မဟပ္ဖလတံ ပစ္စာသီသမာနာ ဒေန္တိ။ သတ္ထာရာပိ ‘‘အယံ ဣမေ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ကာယဒဠှိဗဟုလော သုခံ ဝိဟရိဿတီ’’တိ န ဧဝံ သမ္ပဿတာ တုယှံ ပစ္စယာ အနုညာတာ, အထ ခေါ ‘‘အယံ ဣမေ ပရိဘုဉ္ဇမာနောဝ သမဏဓမ္မံ ကတွာ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုစ္စိဿတီ’တိ တေ ပစ္စယာ အနုညာတာ, သော ဒါနိ တွံ ကုသီတော ဝိဟရန္တော န တံ ပိဏ္ဍံ အပစာယိဿသိ, အာရဒ္ဓဝီရိယဿေဝ ဟိ ပိဏ္ဍပါတာပစာယနံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ပိဏ္ဍပါတာပစာယနံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မဟာမိတ္တတ္ထေရဿ ဝိယ။
ထေရော ကိရ ကဿကလေဏေ နာမ ပဋိဝသတိ။ တဿေဝ ဂေါစရဂါမေ ဧကာ မဟာဥပါသိကာ ထေရံ ပုတ္တံ ကတွာ ပဋိဇဂ္ဂတိ။ သာ ဧကဒိဝသံ အရညံ ဂစ္ဆန္တီ ဓီတရံ အာဟ – ‘‘အမ္မ, အသုကသ္မိံ ဌာနေ ပုရာဏတဏ္ဍုလာ, အသုကသ္မိံ ခီရံ, အသုကသ္မိံ သပ္ပိ, အသုကသ္မိံ ဖာဏိတံ, တဝ ဘာတိကဿ အယျမိတ္တဿ အာဂတကာလေ ဘတ္တံ ပစိတွာ ခီရသပ္ပိဖာဏိတေဟိ သဒ္ဓိံ ဒေဟိ, တွဉ္စ ဘုဉ္ဇေယျာသိ, အဟံ ပန ဟိယျော ပက္ကံ ပါရိဝါသိကဘတ္တံ ကဉ္ဇိယေန ဘုတ္တာမှီ’’တိ။ ‘‘ဒိဝါ ကိံ ဘုဉ္ဇိဿသိ, အမ္မာ’’တိ? ‘‘သာကပဏ္ဏံ ပက္ခိပိတွာ ကဏတဏ္ဍုလေဟိ အမ္ဗိလယာဂုံ ပစိတွာ ဌပေဟိ, အမ္မာ’’တိ။
ထေရော စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တံ နီဟရန္တောဝ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ အတ္တာနံ ဩဝဒိ ‘‘မဟာဥပါသိကာ ကိရ ကဉ္ဇိယေန ပါရိဝါသိကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒိဝါပိ ကဏပဏ္ဏမ္ဗိလယာဂုံ ဘုဉ္ဇိဿတိ, တုယှံ အတ္ထာယ ပန ပုရာဏတဏ္ဍုလာဒီနိ အာစိက္ခတိ, တံ နိဿာယ ခေါ ပနေသာ နေဝ ခေတ္တံ န ဝတ္ထုံ န ဘတ္တံ န ဝတ္ထံ ပစ္စာသီသတိ, တိဿော ပန သမ္ပတ္တိယော ပတ္ထယမာနာ ဒေတိ, တွံ ဧတိဿာ တာ သမ္ပတ္တိယော ဒါတုံ သက္ခိဿသိ, န သက္ခိဿသီတိ, အယံ ခေါ ပန ပိဏ္ဍပါတော တယာ သရာဂေန သဒေါသေန သမောဟေန န သက္ကာ ဂဏှိတု’’န္တိ ပတ္တံ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဂဏ္ဌိကံ မုဉ္စိတွာ နိဝတ္တိတွာ ကဿကလေဏမေဝ ဂန္တွာ ပတ္တံ ဟေဋ္ဌာမဉ္စေ, စီဝရံ စီဝရဝံသေ ဌပေတွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၇။)‘‘အရဟတ္တံ အပါပုဏိတွာ န နိက္ခမိဿာမီ’’တိ ဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ နိသီဒိ။ ဒီဃရတ္တံ အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ နိဝုတ္ထဘိက္ခု ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုရေဘတ္တမေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ဝိကသမာနမိဝ ပဒုမံ မဟာခီဏာသဝေါ သိတံ ကရောန္တောဝ နိက္ခမိ။ လေဏဒွါရေ ရုက္ခမှိ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ –
‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည, နမော တေ ပုရိသုတ္တမ၊
ယဿ တေ အာသဝါ ခီဏာ, ဒက္ခိဏေယျောသိ မာရိသာ’’တိ။ –
ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ ‘‘ဘန္တေ, ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌာနံ တုမှာဒိသာနံ အရဟန္တာနံ ဘိက္ခံ ဒတွာ မဟလ္လကိတ္ထိယော ဒုက္ခာ မုစ္စိဿန္တီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ကာလံ ဩလောကေန္တော ‘‘ပါတောယေဝါ’’တိ ဉတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဂါမံ ပါဝိသိ။
ဒါရိကာပိ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ ‘‘ဣဒါနိ မေ ဘာတာ အာဂမိဿတိ, ဣဒါနိ အာဂမိဿတီ’’တိ ဒွါရံ ဩလောကယမာနာ နိသီဒိ။ သာ ထေရေ ဃရဒွါရံ သမ္ပတ္တေ ပတ္တံ ဂဟေတွာ သပ္ပိဖာဏိတယောဇိတဿ ခီရပိဏ္ဍပါတဿ ပူရေတွာ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ ထေရော ‘‘သုခံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သာပိ တံ ဩလောကယမာနာဝ အဋ္ဌာသိ။ ထေရဿ ဟိ တဒါ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓေါ ဆဝိဝဏ္ဏော အဟောသိ, ဝိပ္ပသန္နာနိ ဣန္ဒြိယာနိ, မုခံ ဗန္ဓနာ မုတ္တတာလပက္ကံ ဝိယ အတိဝိယ ဝိရောစိတ္ထ။
မဟာဥပါသိကာ အရညတော အာဂန္တွာ ‘‘ကိံ, အမ္မ, ဘာတိကော တေ အာဂတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ သာ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ ဥပါသိကာ ‘‘အဇ္ဇ မေ ပုတ္တဿ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပတ္တ’’န္တိ ဉတွာ ‘‘အဘိရမတိ တေ, အမ္မ, ဘာတာ ဗုဒ္ဓသာသနေ, န ဥက္ကဏ္ဌတီ’’တိ အာဟ။
‘‘မဟန္တံ ခေါ ပနေတံ သတ္ထုဒါယဇ္ဇံ, ယဒိဒံ သတ္တ အရိယဓနာနိ နာမ, တံ န သက္ကာ ကုသီတေန ဂဟေတုံ။ ယထာ ဟိ ဝိပ္ပဋိပန္နံ ပုတ္တံ မာတာပိတရော ‘အယံ အမှာကံ အပုတ္တော’တိ ပရိဗာဟိရံ ကရောန္တိ, သော တေသံ အစ္စယေန ဒါယဇ္ဇံ န လဘတိ, ဧဝံ ကုသီတောပိ ဣဒံ အရိယဓနဒါယဇ္ဇံ န လဘတိ, အာရဒ္ဓဝီရိယောဝ လဘတီ’’တိ ဒါယဇ္ဇမဟတ္တံ ပစ္စဝေက္ခတောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၈။)‘‘မဟာ ခေါ ပန တေ သတ္ထာ, သတ္ထုနော ဟိ တေ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေပိ အဘိနိက္ခမနေပိ အဘိသမ္ဗောဓိယမ္ပိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တန-ယမကပါဋိဟာရိယ-ဒေဝေါရောဟန-အာယုသင်္ခါရဝေါဿဇ္ဇနေသုပိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေပိ ဒသသဟဿိလောကဓာတု အကမ္ပိတ္ထ။ ယုတ္တံ နု ခေါ တေ ဧဝရူပဿ သတ္ထု သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကုသီတေန ဘဝိတု’’န္တိ ဧဝံ သတ္ထုမဟတ္တံ ပစ္စဝေက္ခတောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘ဇာတိယာပိ တွံ ဣဒါနိ န လာမကဇာတိကော, အသမ္ဘိန္နာယ မဟာသမ္မတပဝေဏိယာ အာဂတဥက္ကာကရာဇဝံသေ ဇာတောသိ, သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇဿ စ မဟာမာယာဒေဝိယာ စ နတ္တာ, ရာဟုလဘဒ္ဒဿ ကနိဋ္ဌော, တယာ နာမ ဧဝရူပေန ဇိနပုတ္တေန ဟုတွာ န ယုတ္တံ ကုသီတေန ဝိဟရိတု’’န္တိ ဧဝံ ဇာတိမဟတ္တံ ပစ္စဝေက္ခတောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
‘‘သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ စေဝ အသီတိ မဟာသာဝကာ စ ဝီရိယေနေဝ လောကုတ္တရဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိံသု။ တွံ ပန ဧတေသံ သဗြဟ္မစာရီနံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇသိ, န ပဋိပဇ္ဇသီ’’တိ ဧဝံ သဗြဟ္မစာရိမဟတ္တံ ပစ္စဝေက္ခတောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
ကုစ္ဆိံ ပူရေတွာ ဌိတအဇဂရသဒိသေ ဝိဿဋ္ဌကာယိကစေတသိကဝီရိယေ ကုသီတပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇေန္တဿာပိ, အာရဒ္ဓဝီရိယေ ပဟိတတ္တေ ပုဂ္ဂလေ သေဝန္တဿာပိ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဝီရိယုပ္ပါဒနတ္ထံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တဿာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဿ ပနဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။
ဧကာဒသ ဓမ္မာ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယ သံဝတ္တန္တိ – ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဓမ္မော, သံဃော, သီလံ, စာဂေါ, ဒေဝတာနုဿတိ, ဥပသမာနုဿတိ, လူခပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ, သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလသေဝနတာ, ပသာဒနီယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏတာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ။
ဗုဒ္ဓဂုဏေ အနုဿရန္တဿာပိ ဟိ ယာဝ ဥပစာရာ သကလသရီရံ ဖရမာနော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဓမ္မသံဃဂုဏေ အနုဿရန္တဿာပိ, ဒီဃရတ္တံ အခဏ္ဍံ ကတွာ ရက္ခိတံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပိ, ဂိဟိနော ဒသသီလပဉ္စသီလာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပိ, ဒုဗ္ဘိက္ခဘယာဒီသု ပဏီတံ ဘောဇနံ သဗြဟ္မစာရီနံ ဒတွာ ‘‘ဧဝံ နာမ အဒမှာ’’တိ စာဂံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပိ, ဂိဟိနောပိ ဧဝရူပေ ကာလေ သီလဝန္တာနံ ဒိန္နဒါနံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပိ, ယေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာ ဒေဝတ္တံ ပတ္တာ, တထာရူပါနံ အတ္တနိ အတ္ထိတံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပိ, သမာပတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘိတာ ကိလေသာ သဋ္ဌိပိ သတ္တတိပိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၉။)ဝဿာနိ န သမုဒါစရန္တီတိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပိ, စေတိယဒဿနဗောဓိဒဿနထေရဒဿနေသု အသက္ကစ္စကိရိယာယ သံသူစိတလူခဘာဝေ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန ဂဒြဘပိဋ္ဌရဇသဒိသေ လူခပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇေန္တဿာပိ, ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒဗဟုလေ မုဒုစိတ္တေ သိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလေ သေဝန္တဿာပိ, ရတနတ္တယဂုဏပရိဒီပကေ ပသာဒနီယေ သုတ္တန္တေ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ပီတိဥပ္ပါဒနတ္ထံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တဿာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဿ ပနဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။
သတ္တ ဓမ္မာ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယ သံဝတ္တန္တိ – ပဏီတဘောဇနသေဝနတာ, ဥတုသုခသေဝနတာ, ဣရိယာပထသုခသေဝနတာ, မဇ္ဈတ္တပယောဂတာ, သာရဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ, ပဿဒ္ဓကာယ-ပုဂ္ဂလသေဝနတာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ။
ပဏီတဉှိ သိနိဒ္ဓံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တဿာပိ, သီတုဏှေသု ဥတူသု ဌာနာဒီသု စ ဣရိယာပထေသု သပ္ပါယံ ဥတုဉ္စ ဣရိယာပထဉ္စ သေဝန္တဿာပိ ပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယော ပန မဟာပုရိသဇာတိကော သဗ္ဗဥတုဣရိယာပထက္ခမောဝ ဟောတိ, န တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယဿ သဘာဂဝိသဘာဂတာ အတ္ထိ, တဿေဝ ဝိသဘာဂေ ဥတုဣရိယာပထေ ဝဇ္ဇေတွာ သဘာဂေ သေဝန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မဇ္ဈတ္တပယောဂေါ ဝုစ္စတိ အတ္တနော စ ပရဿ စ ကမ္မဿကတပစ္စဝေက္ခဏာ။ ဣမိနာ မဇ္ဈတ္တပယောဂေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယော လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပရံ ဝိဟေဌယမာနောဝ ဝိစရတိ, ဧဝရူပံ သာရဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလံ ပရိဝဇ္ဇေန္တဿာပိ, သံယတပါဒပါဏိံ ပဿဒ္ဓကာယံ ပုဂ္ဂလံ သေဝန္တဿာပိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ပဿဒ္ဓိဥပ္ပါဒနတ္ထာယ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တဿာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဿ ပနဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။
ဒသ ဓမ္မာ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယ သံဝတ္တန္တိ – ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယတာ, ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနတာ, နိမိတ္တကုသလတာ, သမယေ စိတ္တဿ ပဂ္ဂဏှနတာ, သမယေ စိတ္တဿ နိဂ္ဂဏှနတာ, သမယေ သမ္ပဟံသနတာ, သမယေ အဇ္ဈုပေက္ခနတာ, အသမာဟိတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ, သမာဟိတပုဂ္ဂလသေဝနတာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ။ တတ္ထ ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယတာ စ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနတာ စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၀။)နိမိတ္တကုသလတာ နာမ ကသိဏနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟဏကုသလတာ။ သမယေ စိတ္တဿ ပဂ္ဂဏှနတာတိ ယသ္မိံ သမယေ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ, တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပနေန တဿ ပဂ္ဂဏှနံ။ သမယေ စိတ္တဿ နိဂ္ဂဏှနတာတိ ယသ္မိံ သမယေ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ, တသ္မိံ သမယေ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပနေန တဿ နိဂ္ဂဏှနံ။ သမယေ သမ္ပဟံသနတာတိ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ပညာပယောဂမန္ဒတာယ ဝါ ဥပသမသုခါနံ ဝိဂမေန ဝါ နိရဿာဒံ ဟောတိ, တသ္မိံ သမယေ အဋ္ဌသံဝေဂဝတ္ထုပစ္စဝေက္ခဏေန သံဝေဇေတိ။ အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနိ နာမ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ စတ္တာရိ, အပါယဒုက္ခံ ပဉ္စမံ, အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ။ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏေန စ ပသာဒံ ဇနေတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘သမယေ သမ္ပဟံသနတာ’’တိ။
သမယေ အဇ္ဈုပေက္ခနတာ နာမ ယသ္မိံ သမယေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ အာဂမ္မ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ အနိရဿာဒံ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ သမထဝီထိပဋိပန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ, တဒါဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ သာရထိ ဝိယ သမပ္ပဝတ္တေသု အဿေသု။ အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘သမယေ အဇ္ဈုပေက္ခနတာ’’တိ။ အသမာဟိတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ နာမ ဥပစာရံ ဝါ အပ္ပနံ ဝါ အပ္ပတ္တာနံ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အာရကာ ပရိဝဇ္ဇနံ။ သမာဟိတပုဂ္ဂလသေဝနတာ နာမ ဥပစာရေန ဝါ အပ္ပနာယ ဝါ သမာဟိတစိတ္တာနံ သေဝနာ ဘဇနာ ပယိရုပါသနာ။ တဒဓိမုတ္တတာ နာမ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု သမာဓိဥပ္ပါဒနတ္ထမေဝ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တတာ။ ဧဝဉှိ ပဋိပဇ္ဇတော ဧသ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဿ ပနဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။
ပဉ္စ ဓမ္မာ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပါဒါယ သံဝတ္တန္တိ – သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ, သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတာ, သတ္တသင်္ခါရကေလာယနပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ, သတ္တသင်္ခါရမဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလသေဝနတာ, တဒဓိမုတ္တတာတိ။ တတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ သတ္တမဇ္ဈတ္တတံ သမုဋ္ဌာပေတိ – ‘‘တွံ အတ္တနောဝ ကမ္မေန အာဂန္တွာ အတ္တနောဝ ကမ္မေန ဂမိဿသိ, ဧသောပိ အတ္တနော ကမ္မေန အာဂန္တွာ အတ္တနောဝ ကမ္မေန ဂမိဿတိ, တွံ ကံ ကေလာယသီ’’တိ ဧဝံ ကမ္မဿကတပစ္စဝေက္ခဏေန စ – ‘‘ပရမတ္ထတော သတ္တောယေဝ နတ္ထိ, သော တွံ ကံ ကေလာယသီ’’တိ ဧဝံ နိဿတ္တပစ္စဝေက္ခဏေန စ။ ဒွီဟေဝါကာရေဟိ သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတံ သမုဋ္ဌာပေတိ –
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၁။)‘‘ဣဒံ စီဝရံ အနုပုဗ္ဗေန ဝဏ္ဏဝိကာရတဉ္စေဝ ဇိဏ္ဏဘာဝဉ္စ ဥပဂန္တွာ ပါဒပုဉ္ဆနစောဠကံ ဟုတွာ ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဆဍ္ဍနီယံ ဘဝိဿတိ, သစေ ပနဿ သာမိကော ဘဝေယျ, နာယံ ဧဝံ ဝိနဿိတုံ ဒဒေယျာ’’တိ ဧဝံ အဿာမိကဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန စ, ‘‘အနဒ္ဓနိယံ ဣဒံ တာဝကာလိက’’န္တိ ဧဝံ တာဝကာလိကဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန စ။ ယထာ စ စီဝရေ, ဧဝံ ပတ္တာဒီသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
သတ္တသင်္ခါရကေလာယနပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာတိ ဧတ္ထ ယော ပုဂ္ဂလော ဂိဟိ ဝါ အတ္တနော ပုတ္တဓီတာဒိကေ, ပဗ္ဗဇိတော ဝါ အတ္တနော အန္တေဝါသိကသမာနုပဇ္ဈာယကာဒိကေ မမာယတိ, သဟတ္ထာဝ နေသံ ကေသစ္ဆေဒန-သူစိကမ္မ-စီဝရဓောဝန-ရဇန-ပတ္တပစနာဒီနိ ကရောတိ, မုဟုတ္တမ္ပိ အပဿန္တော ‘‘အသုကော သာမဏေရော ကုဟိံ, အသုကော ဒဟရော ကုဟိ’’န္တိ ဘန္တမိဂေါ ဝိယ ဣတော စိတော စ အာလောကေတိ, အညေန ကေသစ္ဆေဒနာဒီနံ အတ္ထာယ ‘‘မုဟုတ္တံ တာဝ အသုကံ ပေသေထာ’’တိ ယာစိယမာနောပိ ‘‘အမှေပိ တံ အတ္တနော ကမ္မံ န ကာရေမ, တုမှေ နံ ဂဟေတွာ ကိလမေဿထာ’’တိ န ဒေတိ, အယံ သတ္တကေလာယနော နာမ။ ယော ပန စီဝရပတ္တထာလကကတ္တရယဋ္ဌိအာဒီနိ မမာယတိ, အညဿ ဟတ္ထေန ပရာမသိတုမ္ပိ န ဒေတိ, တာဝကာလိကံ ယာစိတောပိ ‘‘မယမ္ပိ ဣမံ ဓနာယန္တာ န ပရိဘုဉ္ဇာမ, တုမှာကံ ကိံ ဒဿာမာ’’တိ ဝဒတိ, အယံ သင်္ခါရကေလာယနော နာမ။ ယော ပန တေသု ဒွီသုပိ ဝတ္ထူသု မဇ္ဈတ္တော ဥဒါသိနော, အယံ သတ္တသင်္ခါရမဇ္ဈတ္တော နာမ။ ဣတိ အယံ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဧဝရူပံ သတ္တသင်္ခါရကေလာယနပုဂ္ဂလံ အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေန္တဿာပိ, သတ္တသင်္ခါရမဇ္ဈတ္တပုဂ္ဂလံ သေဝန္တဿာပိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု တဒုပ္ပါဒနတ္ထံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တဿာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဿ ပနဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။
အသုဘနိမိတ္တန္တိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘေဒါ ဒသ အသုဘာရမ္မဏာ ဓမ္မာ။ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရောတိ ဧတ္ထ ပန ယောနိသောမနသိကာရော နာမ ဥပါယမနသိကာရော, ပထမနသိကာရော, ဥပ္ပါဒကမနသိကာရော။ အပိစ ဆ ဓမ္မာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော, အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ။
ဒသဝိဓဉှိ အသုဘနိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှန္တဿာပိ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတိ, ဘာဝေန္တဿာပိ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရဿာပိ, စတုန္နံ ပဉ္စန္နံ အာလောပါနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၂။)ဩကာသေ သတိ ဥဒကံ ပိဝိတွာ ယာပနသီလတာယ ဘောဇနေ မတ္တညုနောပိ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ –
‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ, အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ၊
အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ, ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၃)၊
အသုဘကမ္မိကတိဿတ္ထေရသဒိသေ အသုဘဘာဝနာရတေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿာပိ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဒသအသုဘနိမိတ္တာယ-သပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။ ဣမေဟိ ပန ဆဟိ ဓမ္မေဟိ ပဟီနဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပါဒေါ ဟောတိ။
မေတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီတိ ဧတ္ထ မေတ္တာတိ ဝုတ္တေ အပ္ပနာပိ ဥပစာရောပိ ဝဋ္ဋတိ, စေတောဝိမုတ္တီတိ အပ္ပနာယေဝ။ ယောနိသောမနသိကာရော ဝုတ္တလက္ခဏောဝ။ အပိစ ဆ ဓမ္မာ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော, မေတ္တာဘာဝနာနုယောဂေါ, ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏတာ, ပဋိသင်္ခါနဗဟုလတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ။
ဩဒိဿကအနောဒိဿကဒိသာဖရဏာနဉှိ အညတရဝသေန မေတ္တံ ဥဂ္ဂဏှန္တဿာပိ ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ, တထာ ဩဓိသောအနောဓိသောဒိသာဖရဏဝသေန မေတ္တံ ဘာဝေန္တဿာပိ။ ‘‘တွံ ဧတဿ ကုဒ္ဓေါ ကိံ ကရိဿသိ? ကိမဿ သီလာဒီနိ နာသေတုံ သက္ခိဿသိ? နနု တွံ အတ္တနော ကမ္မေန အာဂန္တွာ အတ္တနော ကမ္မေနေဝ ဂမိဿသိ? ပရဿ ကုဇ္ဈနံ နာမ ဝီတစ္စိကင်္ဂါရတတ္တအယသလာကဂူထာဒီနိ ဂဟေတွာ ပရံ ပဟရိတုကာမတာသဒိသံ ဟောတိ။ ဧသောပိ တဝ ကုဒ္ဓေါ ကိံ ကရိဿတိ? ကိံ တေ သီလာဒီနိ ဝိနာသေတုံ သက္ခိဿတိ? ဧသ အတ္တနော ကမ္မေန အာဂန္တွာ အတ္တနော ကမ္မေနေဝ ဂမိဿတိ? အပ္ပဋိစ္ဆိတပဟေဏကံ ဝိယ ပဋိဝါတံ ခိတ္တရဇောမုဋ္ဌိ ဝိယ စ ဧတဿေဝေသ ကောဓော မတ္ထကေ ပတိဿတီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော စ ပရဿ စ ကမ္မဿကတံ ပစ္စဝေက္ခတောပိ, ဥဘယကမ္မဿကတံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပဋိသင်္ခါနေ ဌိတဿာပိ, အဿဂုတ္တတ္ထေရသဒိသေ မေတ္တာဘာဝနာရတေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿာပိ ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု မေတ္တာနိဿိတသပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၃။)သံဝတ္တန္တီ’’တိ။ ဣမေဟိ ပန ဆဟိ ဓမ္မေဟိ ပဟီနဿ ဗျာပါဒဿ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပါဒေါ ဟောတိ။
အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အရတီတိအာဒိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ အပိ စ ဆ ဓမ္မာ ထိနမိဒ္ဓဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော, ဣရိယာပထသမ္ပရိဝတ္တနတာ, အာလောကသညာမနသိကာရော, အဗ္ဘောကာသဝါသော, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ။
အာဟရဟတ္ထကံ, ဘုတ္တဝမိတကံ, တတြဝဋ္ဋကံ, အလံသာဋကံ, ကာကမာသကဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နဿ ဟိ သမဏဓမ္မံ ကရောတော ထိနမိဒ္ဓံ မဟာဟတ္ထီ ဝိယ ဩတ္ထရန္တံ အာဂစ္ဆတိ, စတုပဉ္စအာလောပဩကာသံ ပန ဌပေတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ယာပနသီလဿ ဘိက္ခုနော တံ န ဟောတီတိ ဧဝံ အတိဘောဇနေ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တဿပိ ထိနမိဒ္ဓံ ပဟီယတိ။ ယသ္မိံ ဣရိယာပထေ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမတိ, တတော အညံ ပရိဝတ္တေန္တဿာပိ, ရတ္တိံ စန္ဒာလောကဒီပါလောကဥက္ကာလောကေ ဒိဝါ သူရိယာလောကံ မနသိကရောန္တဿာပိ, အဗ္ဘောကာသေ ဝသန္တဿာပိ, မဟာကဿပတ္ထေရသဒိသေ ပဟီနထိနမိဒ္ဓေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿာပိ ထိနမိဒ္ဓံ ပဟီယတိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဓုတင်္ဂနိဿိတသပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ထိနမိဒ္ဓဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။ ဣမေဟိ ပန ဆဟိ ဓမ္မေဟိ ပဟီနဿ ထိနမိဒ္ဓဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပါဒေါ ဟောတိ။
အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ စေတသော ဝူပသမောတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ အပိစ ဆ ဓမ္မာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – ဗဟုဿုတတာ, ပရိပုစ္ဆကတာ, ဝိနယေ ပကတညုတာ, ဝုဒ္ဓသေဝိတတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ။
ဗာဟုသစ္စေနပိ ဟိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ စတ္တာရော ဝါ ပဉ္စ ဝါ နိကာယေ ပါဠိဝသေန စ အတ္ထဝသေန စ ဥဂ္ဂဏှန္တဿာပိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ, ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿာပိ, ဝိနယပညတ္တိယံ စိဏ္ဏဝသီဘာဝတာယ ပကတညုနောပိ, ဝုဒ္ဓေ မဟလ္လကတ္ထေရေ ဥပသင်္ကမန္တဿာပိ, ဥပါလိတ္ထေရသဒိသေ ဝိနယဓရေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿာပိ, ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယနိဿိတသပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၄။)ဣမေဟိ ပန ဆဟိ ဓမ္မေဟိ ပဟီနေ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေ ဥဒ္ဓစ္စဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန, ကုက္ကုစ္စဿ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပါဒေါ ဟောတီတိ။
ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာတိအာဒီနိပိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ အပိစ ဆ ဓမ္မာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – ဗဟုဿုတတာ, ပရိပုစ္ဆကတာ, ဝိနယေ ပကတညုတာ, အဓိမောက္ခဗဟုလတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ။
ဗာဟုသစ္စေနပိ ဟိ ဧကံ ဝါ…ပေ… ပဉ္စ ဝါ နိကာယေ ပါဠိဝသေန စ အတ္ထဝသေန စ ဥဂ္ဂဏှန္တဿာပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ, တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘ ပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿာပိ, ဝိနယေ စိဏ္ဏဝသီဘာဝဿာပိ, တီသု ရတနေသု ဩကပ္ပနိယသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခဗဟုလဿာပိ, သဒ္ဓါဓိမုတ္တေ ဝက္ကလိတ္ထေရသဒိသေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿာပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏနိဿိတသပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။ ဣမေဟိ ပန ဆဟိ ဓမ္မေဟိ ပဟီနာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပါဒေါ ဟောတိ။ ဣတိ ဘဂဝါ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဒေသနံ တီဟိ ဘဝေဟိ နိဝတ္တေတွာ အရဟတ္တေန ကူဋံ ဂဏှိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။
၂။ ပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၃။ ဒုတိယေ သမ္ဗဟုလာတိ ဝိနယပရိယာယေန တယော ဇနာ သမ္ဗဟုလာတိ ဝုစ္စန္တိ, တတော ပရံ သံဃော။ သုတ္တန္တပရိယာယေန တယော တယော ဧဝ, တတော ဥဒ္ဓံ သမ္ဗဟုလာ။ ဣဓ သုတ္တန္တပရိယာယေန သမ္ဗဟုလာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသူတိ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌာ။ တေ ပန န တာဝ ပဝိဋ္ဌာ, ‘‘ပဝိသိဿာမာ’’တိ နိက္ခန္တတ္တာ ပန ပဝိသိံသူတိ ဝုတ္တာ။ ယထာ ကိံ? ယထာ ‘‘ဂါမံ ဂမိဿာမီ’’တိ နိက္ခန္တပုရိသော တံ ဂါမံ အပတ္တောပိ ‘‘ကဟံ ဣတ္ထန္နာမော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဂါမံ ဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ။ ပရိဗ္ဗာဇကာနံ အာရာမောတိ ဇေတဝနဿ အဝိဒူရေ အညတိတ္ထိယာနံ ပရိဗ္ဗာဇကာနံ အာရာမော အတ္ထိ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ သမဏော အာဝုသောတိ အာဝုသော တုမှာကံ သတ္ထာ သမဏော ဂေါတမော။
မယမ္ပိ ခေါ အာဝုသော သာဝကာနံ ဧဝံ ဓမ္မံ ဒေသေမာတိ တိတ္ထိယာနံ သမယေ ‘‘ပဉ္စ နီဝရဏာ ပဟာတဗ္ဗာ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ ဧတံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၅။)နတ္ထိ။ တေ ပန အာရာမံ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ ဌတွာ အညံ ဩလောကေန္တော ဝိယ အညဝိဟိတကာ ဝိယ ဟုတွာ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုဏန္တိ။ တတော ‘‘သမဏော ဂေါတမော ‘ဣဒံ ပဇဟထ ဣဒံ ဘာဝေထာ’တိ ဝဒတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ အတ္တနော အာရာမံ ဂန္တွာ အာရာမမဇ္ဈေ အာသနံ ပညာပေတွာ ဥပဋ္ဌာယကဥပဋ္ဌာယိကာဟိ ပရိဝုတာ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ ကာယံ ဥန္နာမေတွာ အတ္တနော သယမ္ဘူဉာဏေန ပဋိဝိဒ္ဓါကာရံ ဒဿေန္တာ – ‘‘ပဉ္စ နီဝရဏာ နာမ ပဟာတဗ္ဗာ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ နာမ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ ကထေန္တိ။
ဣဓ နော အာဝုသောတိ ဧတ္ထ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပညာပနေ။ ကော ဝိသေသောတိ ကိံ အဓိကံ? ကော အဓိပ္ပယာသောတိ ကော အဓိကပ္ပယောဂေါ? ကိံ နာနာကရဏန္တိ ကိံ နာနတ္တံ? ဓမ္မဒေသနာယ ဝါ ဓမ္မဒေသနန္တိ ယဒိဒံ သမဏဿ ဝါ ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနာယ သဒ္ဓိံ အမှာကံ ဓမ္မဒေသနံ, အမှာကံ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ သဒ္ဓိံ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနံ အာရဗ္ဘ နာနာကရဏံ ဝုစ္စေယျ, တံ ကိန္နာမာတိ ဝဒန္တိ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။
နေဝ အဘိနန္ဒိံသူတိ ‘‘ဧဝမေဝ’’န္တိ န သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ နပ္ပဋိက္ကောသိံသူတိ ‘‘နယိဒံ ဧဝ’’န္တိ န ပဋိသေဓိံသု။ ကိံ ပန တေ ပဟောန္တာ ဧဝံ အကံသု, ဥဒါဟု အပ္ပဟောန္တာတိ? ပဟောန္တာ။ န ဟိ တေ ဧတ္တကံ ကထံ ကထေတုံ န သက္ကောန္တိ ‘‘အာဝုသော တုမှာကံ သမယေ ပဉ္စ နီဝရဏာ ပဟာတဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝေတဗ္ဗာ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ဧဝံ ပန တေသံ အဟောသိ – ‘‘အတ္ထိ နော ဧတံ ကထာပါဘတံ, မယံ ဧတံ သတ္ထု အာရောစေဿာမ, အထ နော သတ္ထာ မဓုရဓမ္မဒေသနံ ဒေသေဿတီ’’တိ။
ပရိယာယောတိ ကာရဏံ။ န စေဝ သမ္ပာယိဿန္တီတိ သမ္ပာဒေတွာ ကထေတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ ဥတ္တရိဉ္စ ဝိဃာတန္တိ အသမ္ပာယနတော ဥတ္တရိမ္ပိ ဒုက္ခံ အာပဇ္ဇိဿန္တိ။ သမ္ပာဒေတွာ ကထေတုံ အသက္ကောန္တာနဉှိ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာ တံ, ဘိက္ခဝေ, အဝိသယသ္မိန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ, ယထာတိ ကာရဏဝစနံ, ယသ္မာ အဝိသယေ ပဉှော ပုစ္ဆိတောတိ အတ္ထော။ သဒေဝကေတိ သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝကေ။ သမာရကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ တီဏိ ဌာနာနိ လောကေ ပက္ခိပိတွာ ဒွေ ပဇာယာတိ, ပဉ္စဟိပိ သတ္တလောကမေဝ ပရိယာဒိယိတွာ ဧတသ္မိံ သဒေဝကာဒိဘေဒေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၆။)လောကေ ဒေဝံ ဝါ မနုဿံ ဝါ န သမနုပဿာမီတိ ဒီပေတိ။ ဣတော ဝါ ပန သုတွာတိ ဣတော ဝါ ပန မမ သာသနတော သုတွာ။ ဣတော သုတွာ ဟိ တထာဂတော တထာဂတသာဝကောပိ အာရာဓေယျ, ပရိတောသေယျ, အညထာ အာရာဓနာ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
ဣဒါနိ အတ္တနော တေသံ ပဉှာနံ ဝေယျာကရဏေန စိတ္တာရာဓနံ ဒဿေန္တော ကတမော စ ဘိက္ခဝေ ပရိယာယောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တံ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ အတ္တနော ပဉ္စက္ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နဆန္ဒရာဂေါ။ ဗဟိဒ္ဓါ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ပရေသံ ပဉ္စက္ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နဆန္ဒရာဂေါ။ ဥဒ္ဒေသံ ဂစ္ဆတီတိ ဂဏနံ ဂစ္ဆတိ။ အဇ္ဈတ္တံ ဗျာပါဒေါတိ အတ္တနော ဟတ္ထပါဒါဒီသု ဥပ္ပန္နပဋိဃော။ ဗဟိဒ္ဓါ ဗျာပါဒေါတိ ပရေသံ တေသု ဥပ္ပန္နပဋိဃော။ အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေသု ဝိစိကိစ္ဆာတိ အတ္တနော ခန္ဓေသု ဝိမတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဓမ္မေသု ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဗဟိဒ္ဓါ အဋ္ဌသု ဌာနေသု မဟာဝိစိကိစ္ဆာ။ အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေသု သတီတိ အဇ္ဈတ္တိကေ သင်္ခါရေ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဥပ္ပန္နာ သတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဓမ္မေသု သတီတိ ဗဟိဒ္ဓါ သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ ဥပ္ပန္နာ သတိ။ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေပိ ဧသေဝ နယော။
ကာယိကန္တိ စင်္ကမံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ ဥပ္ပန္နဝီရိယံ။ စေတသိကန္တိ – ‘‘န တာဝါဟံ ဣမံ ပလ္လင်္ကံ ဘိန္ဒိဿာမိ, ယာဝ မေ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိဿတီ’’တိ ဧဝံ ကာယပယောဂံ ဝိနာ ဥပ္ပန္နဝီရိယံ။ ကာယပ္ပဿဒ္ဓီတိ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ ဒရထပဿဒ္ဓိ။ စိတ္တပ္ပဿဒ္ဓီတိ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဒရထပဿဒ္ဓိ။ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။
ဣမသ္မိံ သုတ္တေ မိဿကသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ။ ဧတေသု ဟိ အဇ္ဈတ္တဓမ္မေသု သတိ, ပဝိစယော, ဥပေက္ခာတိ ဣမေ အတ္တနော ခန္ဓာရမ္မဏတ္တာ လောကိယာဝ ဟောန္တိ, တထာ မဂ္ဂံ အပတ္တံ ကာယိကဝီရိယံ။ အဝိတက္ကအဝိစာရာ ပန ပီတိသမာဓီ ကိဉ္စာပိ ရူပါဝစရာ ဟောန္တိ, ရူပါဝစရေ ပန ဗောဇ္ဈင်္ဂါ န လဗ္ဘန္တီတိ လောကုတ္တရာဝ ဟောန္တိ။ ယေ စ ထေရာ ဗြဟ္မဝိဟာရဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာနာဒီသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဓရန္တိ, တေသံ မတေန ရူပါဝစရာပိ အရူပါဝစရာပိ ဟောန္တိ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု ဟိ အရူပါဝစရေ ပီတိယေဝ ဧကန္တေန န လဗ္ဘတိ, သေသာ ဆ မိဿကာဝ ဟောန္တီတိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ကေစိ ဘိက္ခူ သောတာပန္နာ ဇာတာ, ကေစိ သကဒါဂါမီ, ကေစိ အနာဂါမီ, ကေစိ အရဟန္တောတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၇။)၃။ အဂ္ဂိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၄။ တတိယေ သတိဉ္စ ခွါဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီတိ လောဏဓူပနံ ဝိယ သဗ္ဗကမ္မိကာမစ္စံ ဝိယ စ သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ လောဏဓူပနံ သဗ္ဗဗျဉ္ဇနေသုပိ နိဝိသတိ, ယထာ စ သဗ္ဗကမ္မိကော အမစ္စော ယောဓကမ္မမ္ပိ ကရောတိ မန္တကမ္မမ္ပိ ပဋိဟာရကမ္မမ္ပီတိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သာဓေတိ, ဧဝံ ဥဒ္ဓတဿ စိတ္တဿ နိဂ္ဂဏှနံ, လီနဿ ပဂ္ဂဏှနန္တိ သဗ္ဗမေတံ သတိယာ ဣဇ္ဈတိ, န သက္ကာ ဝိနာ သတိယာ ဧတံ သမ္ပာဒေတုံ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဝ ကထိတာ။
၄။ မေတ္တာသဟဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၅။ စတုတ္ထေ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာတိအာဒိ သဗ္ဗံ သဗ္ဗာကာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄၀-၂၄၁) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ မယမ္ပိ ခေါ, အာဝုသော, သာဝကာနံ ဧဝံ ဓမ္မံ ဒေသေမာတိ ဣဒမ္ပိ တေ ပုရိမနယေနေဝ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဝဒန္တိ။ တိတ္ထိယာနဉှိ သမယေ ပဉ္စနီဝရဏပ္ပဟာနံ ဝါ မေတ္တာဒိဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာ ဝါ နတ္ထိ။ ကိံ ဂတိကာ ဟောတီတိ ကိံ နိပ္ဖတ္တိ ဟောတိ။ ကိံ ပရမာတိ ကိံ ဥတ္တမာ။ ကိံ ဖလာတိ ကိံ အာနိသံသာ။ ကိံ ပရိယောသာနာတိ ကိံ နိဋ္ဌာ။ မေတ္တာသဟဂတန္တိ မေတ္တာယ သဟဂတံ သံသဋ္ဌံ သမ္ပယုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဝိဝေကနိဿိတာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။
အပ္ပဋိကူလန္တိ ဒုဝိဓံ အပ္ပဋိကူလံ – သတ္တအပ္ပဋိကူလဉ္စ, သင်္ခါရအပ္ပဋိကူလဉ္စ။ တသ္မိံ အပ္ပဋိကူလေ ဣဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ အတ္ထော။ ပဋိကူလသညီတိ အနိဋ္ဌသညီ။ ကထံ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝိဟရတိ? အသုဘဖရဏံ ဝါ အနိစ္စန္တိ မနသိကာရံ ဝါ ကရောန္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ‘‘ကထံ အပ္ပဋိကူလေ ပဋိကူလသညီ ဝိဟရတိ။ ဣဋ္ဌသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ အသုဘာယ ဝါ ဖရတိ, အနိစ္စတော ဝါ ဥပသံဟရတီ’’တိ။ ပဋိကူလေ ပန အနိဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိံ မေတ္တာဖရဏံ ဝါ ဓာတုမနသိကာရံ ဝါ ကရောန္တော အပ္ပဋိကူလသညီ ဝိဟရတိ နာမ။ ယထာဟ ‘‘ကထံ ပဋိကူလေ အပ္ပဋိကူလသညီ ဝိဟရတိ။ အနိဋ္ဌသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ မေတ္တာယ ဝါ ဖရတိ, ဓာတုတော ဝါ ဥပသံဟရတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၇)။ ဥဘယမိဿကပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပ္ပဋိကူလပ္ပဋိကူလေသု ဟိ တဒေဝ အသုဘဖရဏံ ဝါ အနိစ္စန္တိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၈။)မနသိကာရံ ဝါ ကရောန္တော ပဋိကူလသညီ ဝိဟရတိ နာမ။ ပဋိကူလာပဋိကူလေသု စ တဒေဝ မေတ္တာဖရဏံ ဝါ ဓာတုမနသိကာရံ ဝါ ကရောန္တော အပ္ပဋိကူလသညီ ဝိဟရတိ နာမ။ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၇) နယေန ဝုတ္တံ ပန ဆဠင်္ဂုပေက္ခံ ပဝတ္တယမာနော ‘‘အပ္ပဋိကူလေ စ ပဋိကူလေ စ တဒုဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခကော တတ္ထ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္တာဝတာ စ ဣမဿ ဘိက္ခုနော မေတ္တာယ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တဒေဝ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တဿ သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အရိယိဒ္ဓိယာ စ ဒဿိတတ္တာ ဒေသနာ ဝိနိဝဋ္ဋေတဗ္ဗာ သိယာ။ ဣဒံ ပန မေတ္တာဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တောပိ ယော အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောတိ, ယသ္မာ တဿ အရဟတ္တပရမာ မေတ္တာ န ဟောတိ။ ယံပရမာ ပန ဟောတိ, တံ ဒဿေတဗ္ဗံ။ တသ္မာ တဿ ဒဿနတ္ထံ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။ ပရတော သဗ္ဗသော ဝါ ပန ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန ပုန ဒေသနာရမ္ဘပယောဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သုဘပရမန္တိ သုဘနိဋ္ဌံ, သုဘကောဋိကံ, သုဘနိပ္ဖတ္တိံ။ ဣဓပညဿာတိ ဣဓေဝ ပညာ အဿ, နယိမံ လောကံ အတိက္ကမတီတိ ဣဓပညော, တဿ ဣဓပညဿ, လောကိယပညဿာတိ အတ္ထော။ ဥတ္တရိဝိမုတ္တိံ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈတောတိ လောကုတ္တရဓမ္မံ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တဿ။ ယော ပန ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သက္ကောတိ, တဿ အရဟတ္တပရမာဝ မေတ္တာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကရုဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ကသ္မာ ပနေတာသံ မေတ္တာဒီနံ သုဘပရမာဒိတာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာတိ? သဘာဂဝသေန တဿ တဿ ဥပနိဿယတ္တာ။ မေတ္တာဝိဟာရိဿ ဟိ သတ္တာ အပ္ပဋိကူလာ ဟောန္တိ, အထဿ အပ္ပဋိကူလပရိစယာ အပ္ပဋိကူလေသု ပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏေသု နီလာဒီသု စိတ္တံ ဥပသံဟရတော အပ္ပကသိရေနေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ဣတိ မေတ္တာ သုဘဝိမောက္ခဿ ဥပနိဿယော ဟောတိ, န တတော ပရံ, တသ္မာ သုဘပရမာတိ ဝုတ္တာ။
ကရုဏာဝိဟာရိဿ ဥဏှာဘိဃာတာဒိရူပနိမိတ္တံ သတ္တဒုက္ခံ သမနုပဿန္တဿ ကရုဏာယ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ရူပေ အာဒီနဝေါ ပရိဝိဒိတော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၉။)ဟောတိ, အထဿ ပရိဝိဒိတရူပါဒီနဝတ္တာ ပထဝီကသိဏာဒီသု အညတရံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ရူပနိဿရဏေ အာကာသေ စိတ္တံ ဥပသံဟရတော အပ္ပကသိရေနေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ဣတိ ကရုဏာ အာကာသာနဉ္စာယတနဿ ဥပနိဿယော ဟောတိ, န တတော ပရံ, တသ္မာ အာကာသာနဉ္စာယတနပရမာတိ ဝုတ္တာ။
မုဒိတာဝိဟာရိဿ ပန တေန တေန ပါမောဇ္ဇကာရဏေန ဥပ္ပန္နပါမောဇ္ဇသတ္တာနံ ဝိညာဏံ သမနုပဿန္တဿ မုဒိတာယ ပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ဝိညာဏဂ္ဂဟဏပရိစိတံ ဟောတိ, အထဿ အနုက္ကမာဓိဂတံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ အတိက္ကမ္မ အာကာသနိမိတ္တဂေါစရေ ဝိညာဏေ စိတ္တံ ဥပသံဟရတော အပ္ပကသိရေနေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ဣတိ မုဒိတာ ဝိညာဏဉ္စာယတနဿ ဥပနိဿယော ဟောတိ, န တတော ပရံ, တသ္မာ ဝိညာဏဉ္စာယတနပရမာတိ ဝုတ္တာ။
ဥပေက္ခာဝိဟာရိဿ ပန ‘‘သတ္တာ သုခိတာ ဝါ ဟောန္တု, ဒုက္ခတော ဝါ ဝိမုစ္စန္တု, သမ္ပတ္တသုခတော ဝါ မာ ဝိဂစ္ဆန္တူ’’တိ အာဘောဂါဘာဝတော သုခဒုက္ခာဒိပရမတ္ထဂါဟဝိမုခသမ္ဘဝတော အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏဒုက္ခစိတ္တံ ဟောတိ။ အထဿ ပရမတ္ထဂါဟတော ဝိမုခဘာဝပရိစိတစိတ္တဿ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏဒုက္ခစိတ္တဿ စ အနုက္ကမာဓိဂတံ ဝိညာဏာဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မသမ္ဘဝတော အဝိဇ္ဇမာနေ ပရမတ္ထဘူတဿ ဝိညာဏဿ အဘာဝေ စိတ္တံ ဥပသံဟရတော အပ္ပကသိရေနေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ဣတိ ဥပေက္ခာ အာကိဉ္စညာယတနဿ ဥပနိဿယော ဟောတိ, န တတော ပရံ, တသ္မာ အာကိဉ္စညာယတနပရမာတိ ဝုတ္တာ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပတ္တာတိ။
၅။ သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၆။ ပဉ္စမေ ပဂေဝါတိ ပဌမညေဝ။ ကာမရာဂပရိယုဋ္ဌိတေနာတိ ကာမရာဂဂဟိတေန။ ကာမရာဂပရေတေနာတိ ကာမရာဂါနုဂတေန။ နိဿရဏန္တိ တိဝိဓံ ကာမရာဂဿ နိဿရဏံ ဝိက္ခမ္ဘနနိဿရဏံ တဒင်္ဂနိဿရဏံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၀။)သမုစ္ဆေဒနိဿရဏန္တိ။ တတ္ထ အသုဘေ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိက္ခမ္ဘနနိဿရဏံ နာမ, ဝိပဿနာ တဒင်္ဂနိဿရဏံ နာမ, အရဟတ္တမဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒနိဿရဏံ နာမ။ တံ တိဝိဓမ္ပိ နပ္ပဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အတ္တတ္ထမ္ပီတိအာဒီသု အရဟတ္တသင်္ခါတော အတ္တနော အတ္ထော အတ္တတ္ထော နာမ, ပစ္စယဒါယကာနံ အတ္ထော ပရတ္ထော နာမ, သွေဝ ဒုဝိဓောပိ ဥဘယတ္ထော နာမ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗဝါရေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အယံ ပန ဝိသေသော – ဗျာပါဒဿ နိဿရဏန္တိအာဒီသု ဟိ ဒွေဝ နိဿရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘနနိဿရဏဉ္စ သမုစ္ဆေဒနိဿရဏဉ္စ။ တတ္ထ ဗျာပါဒဿ တာဝ မေတ္တာယ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိက္ခမ္ဘနနိဿရဏံ, အနာဂါမိမဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒနိဿရဏံ။ ထိနမိဒ္ဓဿ အာလောကသညာ ဝိက္ခမ္ဘနနိဿရဏံ, အရဟတ္တမဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒနိဿရဏံ။ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ယော ကောစိ သမထော ဝိက္ခမ္ဘနနိဿရဏံ, ဥဒ္ဓစ္စဿ ပနေတ္ထ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ, ကုက္ကုစ္စဿ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒနိဿရဏံ။ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဓမ္မဝဝတ္ထာနံ ဝိက္ခမ္ဘနနိဿရဏံ, ပဌမမဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒနိဿရဏံ။
ယာ ပနေတ္ထ သေယျထာပိ ဗြာဟ္မဏ ဥဒပတ္တော သံသဋ္ဌော လာခါယ ဝါတိအာဒိကာ ဥပမာ ဝုတ္တာ, တာသု ဥဒပတ္တောတိ ဥဒကဘရိတာ ပါတိ။ သံသဋ္ဌောတိ ဝဏ္ဏဘေဒကရဏဝသေန သံသဋ္ဌော။ ပက္ကုထိတောတိ ကုထိတော။ ဥသ္မုဒကဇာတောတိ ဥသုမဇာတော။ သေဝါလပဏကပရိယောနဒ္ဓေါတိ တိလဗီဇကာဒိဘေဒေန သေဝါလေန ဝါ နီလမဏ္ဍူကပိဋ္ဌိဝဏ္ဏေန ဝါ ဥဒကပိဋ္ဌိံ ဆာဒေတွာ နိဗ္ဗတ္တပဏကေန ပရိယောနဒ္ဓေါ။ ဝါတေရိတောတိ ဝါတေန ဧရိတော ကမ္ပိတော။ အာဝိလောတိ အပ္ပသန္နော။ လုဠိတောတိ အသန္နိသိန္နော။ ကလလီဘူတောတိ ကဒ္ဒမီဘူတော။ အန္ဓကာရေ နိက္ခိတ္တောတိ ကောဋ္ဌန္တရာဒိဘေဒေ အနာလောကဋ္ဌာနေ ဌပိတော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဘဂဝါ တီဟိ ဘဝေဟိ ဒေသနံ နိဝတ္တေတွာ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဗြာဟ္မဏော ပန သရဏမတ္တေ ပတိဋ္ဌိတော။
၆။ အဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၇။ ဆဋ္ဌေ အညာဏာယ အဒဿနာယာတိ အညာဏတ္ထာယ အဒဿနတ္ထာယ။ တဂ္ဃ ဘဂဝါ နီဝရဏာတိ ဧကံသေန ဘဂဝါ နီဝရဏာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၁။)ကာယကိလမထောတိ ကာယဒရထော။ စိတ္တကိလမထောတိ စိတ္တဒရထော။ သောပိ မေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေါတိ တဿ ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ သီတလံ ဥတုသပ္ပါယဋ္ဌာနံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နဿ ကာယဒရထော ပဋိပဿမ္ဘိ, တသ္မိံ ပဋိပဿဒ္ဓေ တဒနွယေနေဝ စိတ္တဒရထောပိ။ အပိစ မဂ္ဂေနေဝဿ ဧတံ ဥဘယမ္ပိ ပဿဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၇။ အာနာပါနဝဂ္ဂေါ
၁။ အဋ္ဌိကမဟပ္ဖလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၈။ သတ္တမာဒီသု အဋ္ဌိကသညာတိ အဋ္ဌိကံ အဋ္ဌိကန္တိ ဘာဝေန္တဿ ဥပ္ပန္နသညာ။ တံ ပနေတံ ဘာဝယတော ယာဝ နိမိတ္တံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဝ ဆဝိပိ စမ္မမ္ပိ ဥပဋ္ဌာတိ။ နိမိတ္တေ ပန ဥပ္ပန္နေ ဆဝိစမ္မာနိ နေဝ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, သင်္ခဝဏ္ဏော သုဒ္ဓအဋ္ဌိကသံဃာဋောဝ ဥပဋ္ဌာတိ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဂတံ ဓမ္မိကတိဿရာဇာနံ ဩလောကေန္တဿ သာမဏေရဿ ဝိယ, ပဋိမဂ္ဂေ ဟသမာနံ ဣတ္ထိံ ဩလောကေန္တဿ စေတိယပဗ္ဗတဝါသိနော တိဿတ္ထေရဿ ဝိယ စာတိ။ ဝတ္ထူနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၅) ဝိတ္ထာရိတာနိ။ သတိ ဝါ ဥပါဒိသေသေတိ ဂဟဏသေသေ ဥပါဒါနသေသေ ဝိဇ္ဇမာနမှိ။
၂-၁၀။ ပုဠဝကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၃၉-၂၄၇။ ပုဠဝကသညာတိ ပုဠဝံ ပုဠဝန္တိ ဘာဝေန္တဿ ဥပ္ပန္နသညာ။ ဝိနီလကသညာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိနိစ္ဆယကထာ ပနေတ္ထ သဒ္ဓိံ ဘာဝနာနယေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၀၂) ဝုတ္တာ။ မေတ္တာဒယော တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဥပေက္ခာ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေနေဝ။
၈။ နိရောဓဝဂ္ဂေါ
၁-၁၀။ အသုဘသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၄၈-၂၅၇။ အသုဘသညာတိ အသုဘေ ပဌမဇ္ဈာနသညာ။ မရဏသညာတိ ‘‘အဝဿံ မရိတဗ္ဗံ, မရဏပဋိဗဒ္ဓံ မေ ဇီဝိတ’’န္တိ အဘိဏှံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၂။)ဥပ္ပန္နသညာ။ အာဟာရေ ပဋိကူလသညာတိ ဩဒနကုမ္မာသာဒိမှိ အဇ္ဈောဟရဏီယေ ပဋိကူလသညာ။ သဗ္ဗလောကေ အနဘိရတိသညာတိ သကလလောကသ္မိံ အနဘိရတိံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ ဥပ္ပန္နသညာ။ ပဟာနသညာဝိရာဂသညာတိ ဒွေ ပုဗ္ဗဘာဂါ။ နိရောဓသညာ မိဿကာ။ ဧဝမေတာနိ အဋ္ဌိကသညာဒီနိ ဝီသတိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ တေသံ နဝသု အပ္ပနာ ဟောန္တိ, ဧကာဒသ ဥပစာရဇ္ဈာနိကာ။ သေသာ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၉၄) အာဂတာဝ။ ဂင်္ဂါပေယျာလာဒယော မဂ္ဂသံယုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၃။)၃။ သတိပဋ္ဌာနသံယုတ္တံ
၁။ အမ္ဗပါလိဝဂ္ဂေါ
၁။ အမ္ဗပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၆၇။ သတိပဋ္ဌာနသံယုတ္တဿ ပဌမေ အမ္ဗပါလိဝနေတိ အမ္ဗပါလိယာ နာမ ရူပူပဇီဝိနိယာ ရောပိတေ အမ္ဗဝနေ။ တံ ကိရ တဿာ ဥယျာနံ အဟောသိ။ သာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပသန္နစိတ္တာ တတ္ထ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ တထာဂတဿ နိယျာတေသိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဧကာယနွာယန္တိ ဧကာယနော အယံ။ တတ္ထ ဧကာယနောတိ ဧကမဂ္ဂေါ။ မဂ္ဂဿ ဟိ –
‘‘မဂ္ဂေါ ပန္ထော ပထော ပဇ္ဇော, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ၊
နာဝါ ဥတ္တရသေတူ စ, ကုလ္လော စ ဘိသိ သင်္ကမော’’တိ။ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသော ၁၀၁) –
ဗဟူနိ နာမာနိ။ သွာယံ ဣဓ အယနနာမေန ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဧကာယနွာယံ, ဘိက္ခဝေ, မဂ္ဂေါတိ ဧတ္ထ ဧကမဂ္ဂေါ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, မဂ္ဂေါ, န ဒွေဓာပထဘူတောတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မဂ္ဂေါတိ ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ? နိဗ္ဗာနဂမနဋ္ဌေန, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂနီယဋ္ဌေန စ။
သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ရာဂါဒီဟိ မလေဟိ အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘာဒီဟိ စ ဥပက္ကိလေသေဟိ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တာနံ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ။ သောကပရိဒေဝါနံ သမတိက္ကမာယာတိ သောကဿ စ ပရိဒေဝဿ စ သမတိက္ကမာယ, ပဟာနာယာတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာယာတိ ကာယိကဒုက္ခဿ စ စေတသိကဒေါမနဿဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အတ္ထင်္ဂမာယ, နိရောဓာယာတိ အတ္ထော။ ဉာယဿ အဓိဂမာယာတိ ဉာယော ဝုစ္စတိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ, တဿ အဓိဂမာယ ပတ္တိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယဉှိ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယော သတိပဋ္ဌာနမဂ္ဂေါ ဘာဝိတော လောကုတ္တရမဂ္ဂဿ အဓိဂမာယ သံဝတ္တတိ။ တေနာဟ ‘‘ဉာယဿ အဓိဂမာယာ’’တိ။ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယာတိ တဏှာဝါနဝိရဟိတတ္တာ နိဗ္ဗာနန္တိ လဒ္ဓနာမဿ အမတဿ သစ္ဆိကိရိယာယ, အတ္တပစ္စက္ခာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယဉှိ မဂ္ဂေါ ဘာဝိတော အနုပုဗ္ဗေန နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယံ သာဓေတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယာ’’တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၄။)ဧဝံ ဘဂဝတာ သတ္တဟိ ပဒေဟိ ဧကာယနမဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏော ဘာသိတော, သော ကသ္မာတိ စေ? ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ။ ဝဏ္ဏဘာသနဉှိ သုတွာ တေ ဘိက္ခူ – ‘‘အယံ ကိရ မဂ္ဂေါ ဟဒယသန္တာပဘူတံ သောကံ, ဝါစာဝိပ္ပလာပဘူတံ ပရိဒေဝံ, ကာယိကအသာတဘူတံ ဒုက္ခံ, စေတသိကအသာတဘူတံ ဒေါမနဿန္တိ စတ္တာရော ဥပဒ္ဒဝေ ဟရတိ။ ဝိသုဒ္ဓိံ, ဉာယံ, နိဗ္ဗာနန္တိ တယော ဝိသေသေ အာဝဟတီ’’တိ ဥဿာဟဇာတာ ဣမံ ဒေသနံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗံ, ဓာရေတဗ္ဗံ, ဣမဉ္စ မဂ္ဂံ ဘာဝေတဗ္ဗံ မညိဿန္တိ။ ဣတိ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဝဏ္ဏံ အဘာသိ ကမ္ဗလဝါဏိဇာဒယော ကမ္ဗလာဒီနံ ဝဏ္ဏံ ဝိယ။
ယဒိဒန္တိ နိပါတော, ယေ ဣမေတိ အယမဿ အတ္ထော။ စတ္တာရောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ တေန ‘‘န တတော ဟေဋ္ဌာ, န ဥဒ္ဓ’’န္တိ သတိပဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒံ ဒီပေတိ။ သတိပဋ္ဌာနာတိ တယော သတိပဋ္ဌာနာ သတိဂေါစရောပိ, တိဓာ ပဋိပန္နေသု သာဝကေသု သတ္ထုနော ပဋိဃာနုနယဝီတိဝတ္တတာပိ, သတိပိ။ ‘‘စတုန္နံ, ဘိက္ခဝေ, သတိပဋ္ဌာနာနံ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ ဒေသေဿာမိ တံ သုဏာထ။ ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ကာယဿ သမုဒယော? အာဟရသမုဒယာ ကာယသမုဒယော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈) ဟိ သတိဂေါစရော သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တော။ တထာ ‘‘ကာယော ဥပဋ္ဌာနံ, နော သတိ, သတိ ဥပဋ္ဌာနဉ္စေဝ သတိ စာ’’တိအာဒီသုပိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၃၅)။ တဿ အတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတိ အသ္မိန္တိ ပဋ္ဌာနံ။ ကာ ပတိဋ္ဌာတိ? သတိ။ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ပဓာနံ ဌာနန္တိ ဝါ ပဋ္ဌာနံ။ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ ဟတ္ထိဋ္ဌာနအဿဋ္ဌာနာဒီနိ ဝိယ။
‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ, ယဒရိယော သေဝတိ, ယဒရိယော သေဝမာနော သတ္ထာ ဂဏမနုသာသိတုမရဟတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၁) ဧတ္ထ တိဓာ ပဋိပန္နေသု သာဝကေသု သတ္ထုနော ပဋိဃာနုနယဝီတိဝတ္တတာ သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာ။ တဿတ္ထော – ပဋ္ဌပေတဗ္ဗတော ပဋ္ဌာနံ, ပဝတ္တယိတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော။ ကေန ပဋ္ဌပေတဗ္ဗောတိ? သတိယာ။ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနန္တိ။
‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ပရိပူရေန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၄၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၈၉) ပန သတိယေဝ သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာ။ တဿတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာနံ, ဥပဋ္ဌာတိ ဩက္ကန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၅။)သတိယေဝ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အထ ဝါ သရဏဋ္ဌေန သတိ, ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပဋ္ဌာနံ, ဣတိ သတိ စ သာ ပဋ္ဌာနဉ္စာတိပိ သတိပဋ္ဌာနံ။ ဣဒမိဓ အဓိပ္ပေတံ။
ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဗဟုဝစနံ ကတန္တိ? သတီနံ ဗဟုတ္တာ။ အာရမ္မဏဘေဒေန ဟိ ဗဟုကာ သတိယော။ အထ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ကသ္မာ ဧကဝစနန္တိ? မဂ္ဂနဋ္ဌေန ဧကတ္တာ။ စတဿောပိ ဟိ ဧတာ သတိယော မဂ္ဂနဋ္ဌေန ဧကတ္တံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝုတဉှေတံ ‘‘မဂ္ဂေါတိ ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ? နိဗ္ဗာနမဂ္ဂနဋ္ဌေန, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂနီယဋ္ဌေန စာ’’တိ။ စတဿောပိ စေတာ အပရဘာဂေ ကာယာဒီသု အာရမ္မဏေသု ကိစ္စံ သာဓယမာနာ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တိ, အာဒိတော ပဋ္ဌာယ စ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂိယန္တီတိ တသ္မာ စတဿောပိ ဧကော မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တာ။ ဧဝဉ္စ သတိ ဝစနာနုသန္ဓိနာ သာနုသန္ဓိကာဝ ဒေသနာ ဟောတိ။
ကတမေ စတ္တာရောတိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ကာယေတိ ရူပကာယေ။ ကာယာနုပဿီတိ ကာယံ အနုပဿနသီလော, ကာယံ ဝါ အနုပဿမာနော။ အယဉှိ ဘိက္ခု ဣမံ ကာယံ အနိစ္စာနုပဿနာဒီနံ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ ဝသေန အနိစ္စတော အနုပဿတိ, နော နိစ္စတော, ဒုက္ခတော အနုပဿတိ, နော သုခတော, အနတ္တတော အနုပဿတိ, နော အတ္တတော, နိဗ္ဗိန္ဒတိ, နော နန္ဒတိ, ဝိရဇ္ဇတိ, နော ရဇ္ဇတိ, နိရောဓေတိ, နော သမုဒေတိ, ပဋိနိဿဇ္ဇတိ, နော အာဒိယတိ။ သော တံ အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတိ, ဒုက္ခတော အနုပဿန္တော သုခသညံ ပဇဟတိ, အနတ္တတော အနုပဿန္တော အတ္တသညံ ပဇဟတိ, နိဗ္ဗိန္ဒန္တော နန္ဒိံ ပဇဟတိ, ဝိရဇ္ဇန္တော ရာဂံ ပဇဟတိ, နိရောဓေန္တော သမုဒယံ ပဇဟတိ, ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော အာဒါနံ ပဇဟတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဝိဟရတီတိ ဣရီယတိ။ အာတာပီတိ တီသု ဘဝေသု ကိလေသေ အာတပတီတိ အာတာပေါ, ဝီရိယဿေတံ နာမံ။ အာတာပေါ အဿ အတ္ထီတိ အာတာပီ။ သမ္ပဇာနောတိ သမ္ပဇညသင်္ခါတေန ဉာဏေန သမန္နာဂတော။ သတိမာတိ ကာယပရိဂ္ဂါဟိကာယ သတိယာ သမန္နာဂတော။ အယံ ပန ယသ္မာ သတိယာ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပညာယ အနုပဿတိ။ န ဟိ သတိဝိရဟိတဿ အနုပဿနာ နာမ အတ္ထိ, တေနေဝါဟ ‘‘သတိဉ္စ ခွါဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။ တသ္မာ ဧတ္ထ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယသ္မာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၆။)အနာတာပိနော အန္တောသင်္ခေပေါ အန္တရာယကရော ဟောတိ, အသမ္ပဇာနော ဥပါယပရိဂ္ဂဟေ အနုပါယပရိဝဇ္ဇနေ စ သမ္မုယှတိ, မုဋ္ဌဿတိ ဥပါယာပရိစ္စာဂေ အနုပါယာပရိဂ္ဂဟေ စ အသမတ္ထော ဟောတိ, တေနဿ တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ယေသံ ဓမ္မာနံ အာနုဘာဝေန တံ သမ္ပဇ္ဇတိ, တေသံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အာတာပီ သမ္ပဇာနော သတိမာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣတိ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ သမ္ပယောဂင်္ဂဉ္ဇဿ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဟာနင်္ဂံ ဒဿေတုံ ဝိနေယျ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿန္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိနေယျာတိ တဒင်္ဂဝိနယေန ဝါ ဝိက္ခမ္ဘနဝိနယေန ဝါ ဝိနယိတွာ။ လောကေတိ တသ္မိံယေဝ ကာယေ။ ကာယော ဟိ ဣဓ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ အဓိပ္ပေတော။ ယသ္မာ ပနဿ န ကာယမတ္တေယေဝ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿံ ပဟီယတိ, ဝေဒနာဒီသုပိ ပဟီယတိ ဧဝ။ တသ္မာ ‘‘ပဉ္စပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ လောကော’’တိ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၃၆၂) ဝုတ္တံ။ လောကသင်္ခါတတ္တာ ဝါ တေသံ ဓမ္မာနံ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေနေတံ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမော လောကော, သွေဝ ကာယော လောကော’’တိ, အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော။ တသ္မိံ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿံ ဝိနေယျာတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဝေဒနာသူတိ ဧတ္ထ တိဿော ဝေဒနာ, တာ စ လောကိယာ ဧဝ, စိတ္တမ္ပိ လောကိယံ, တထာ ဓမ္မာ။ ယထာ ပန ဝေဒနာ အနုပဿိတဗ္ဗာ, တထာ အနုပဿန္တော ဧသ ဝေဒနာနုပဿီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော စိတ္တဓမ္မေသု။ ကထဉ္စ ဝေဒနာ အနုပဿိတဗ္ဗာတိ? သုခါ တာဝ ဝေဒနာ ဒုက္ခတော, ဒုက္ခာ သလ္လတော, အဒုက္ခမသုခါ အနိစ္စတော။ ယထာဟ –
‘‘ယော သုခံ ဒုက္ခတော အဒ္ဒ, ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတော၊
အဒုက္ခမသုခံ သန္တံ, အဒ္ဒက္ခိ နံ အနိစ္စတော၊
သ ဝေ သမ္မဒ္ဒသော ဘိက္ခု, ဥပသန္တော စရိဿတီ’’တိ။
သဗ္ဗာ ဧဝ စေတာ ဒုက္ခာတိပိ အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၉)။ သုခဒုက္ခတောပိ စ အနုပဿိတဗ္ဗာ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၇။)ယထာဟ – ‘‘သုခါ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာ ဌိတိသုခါ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅) သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အပိစ အနိစ္စာဒိသတ္တအနုပဿနာဝသေနပိ အနုပဿိတဗ္ဗာ။
စိတ္တဓမ္မေသုပိ စိတ္တံ တာဝ အာရမ္မဏာဓိပတိသဟဇာတဘူမိကမ္မဝိပါကကိရိယာဒိနာနတ္တဘေဒါနံ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာနံ သရာဂါဒီနဉ္စ ဘေဒါနံ ဝသေန အနုပဿိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မာ သလက္ခဏသာမညလက္ခဏာနံ သုညတဓမ္မဿ အနိစ္စာဒိသတ္တအနုပဿနာနံ ‘‘သန္တံ ဝါ အဇ္ဈတ္တံ ကာမစ္ဆန္ဒ’’န္တိအာဒီနဉ္စ ပဘေဒါနံ ဝသေန အနုပဿိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဒီဃမဇ္ဈိမဋ္ဌကထာသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃ အာဒယော၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၅ အာဒယော) သတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၂။ သတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၆၈။ ဒုတိယေ သတောတိ ကာယာဒိအနုပဿနာသတိယာ သမန္နာဂတော။ သမ္ပဇာနောတိ စတုသမ္ပဇညပညာယ သမန္နာဂတော။ အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေတိ ဧတ္ထ အဘိက္ကန္တံ ဝုစ္စတိ ဂမနံ, ပဋိက္ကန္တံ နိဝတ္တနံ, တဒုဘယမ္ပိ စတူသု ဣရိယာပထေသု လဗ္ဘတိ။ ဂမနေ တာဝ ပုရတော ကာယံ အဘိဟရန္တော အဘိက္ကမတိ နာမ, ပဋိနိဝတ္တန္တော ပဋိက္ကမတိ နာမ။ ဌာနေပိ ဌိတကောဝ ကာယံ ပုရတော ဩနမန္တော အဘိက္ကမတိ နာမ, ပစ္ဆတော အပနာမေန္တော ပဋိက္ကမတိ နာမ။ နိသဇ္ဇာယပိ နိသိန္နကောဝ အာသနဿ ပုရိမအင်္ဂါဘိမုခေါ သံသရန္တော အဘိက္ကမတိ နာမ, ပစ္ဆိမအင်္ဂပ္ပဒေသံ ပစ္စာသံသရန္တော ပဋိက္ကမတိ နာမ။ နိပဇ္ဇနေပိ ဧသေဝ နယော။
သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတီတိ သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စကာရီ, သမ္ပဇညဿေဝ ဝါ ကာရီ။ သော ဟိ အဘိက္ကန္တာဒီသု သမ္ပဇညံ ကရောတေဝ, န ကတ္ထစိ သမ္ပဇညဝိရဟိတော ဟောတိ။
တတ္ထ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ, သပ္ပါယသမ္ပဇညံ, ဂေါစရသမ္ပဇညံ, အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ သမ္ပဇညံ။ တတ္ထ အဘိက္ကမနစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ စိတ္တဝသေနေဝ အဂန္တွာ ‘‘ကိံ နု မေ ဧတ္ထ ဂတေန အတ္ထော အတ္ထိ, နတ္ထီ’’တိ အတ္ထာနတ္ထံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ အတ္ထပရိဂ္ဂဏှနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ တတ္ထ စ အတ္ထောတိ စေတိယဒဿနဗောဓိဒဿနသံဃဒဿနထေရဒဿနအသုဘဒဿနာဒိဝသေန ဓမ္မတော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၈။)ဝဍ္ဎိ။ စေတိယံ ဒိသွာပိ ဟိ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ, သံဃဒဿနေန သံဃာရမ္မဏံ ပီတိံ ဥပ္ပါဒေတွာ တဒေဝ ခယတော သမ္မသန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ မဟာဝိဟာရသ္မိဉှိ ဒက္ခိဏဒွါရေ ဌတွာ မဟာစေတိယံ ဩလောကေန္တာ တိံသသဟဿဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု, တထာ ပစ္ဆိမဒွါရေ ဥတ္တရဒွါရေ ပါစီနဒွါရေ စ, တထာ ပဉှမဏ္ဍပဋ္ဌာနေ အဘယဝါပိပါဠိယံ, ထူပါရာမဒွါရေ နဂရဿ ဒက္ခိဏဒွါရေ အနုရာဓဝါပိပါဠိယံ။
မဟာအရိယဝံသဘာဏကတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘ကိံ တုမှေ ဝဒထ, မဟာစေတိယဿ သမန္တာ ကုစ္ဆိဝေဒိကာယ ဟေဋ္ဌိမဘာဂတော ပဋ္ဌာယ ပညာယနဋ္ဌာနေ ယတ္ထ ယတ္ထ ဒွေ ပါဒါ သက္ကာ ဟောန္တိ သမံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ, တတ္ထ တတ္ထ ဧကပဒုဒ္ဓါရေ တိံသတိံသ ဘိက္ခုသဟဿာနိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသူတိ သက္ကာ ဝတု’’န္တိ။ အပရော ပန မဟာထေရော အာဟ – ‘‘မဟာစေတိယတလေ အာကိဏ္ဏဝါလိကာယ ဗဟုတရာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပတ္တာ’’တိ။ ထေရေ ဒိသွာ တေသံ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌာယ အသုဘံ ဒိသွာ တတ္ထ ပဌမံ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ တဒေဝ ခယတော သမ္မသန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ တသ္မာ ဧတေသံ ဒဿနံ သာတ္ထံ။ ကေစိ ပန – ‘‘အာမိသတောပိ ဝဍ္ဎိ အတ္ထောယေဝ, တံ နိဿာယ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယ ပဋိပန္နတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။
တသ္မိံ ပန ဂမနေ သပ္ပါယာသပ္ပါယံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ သပ္ပါယပရိဂ္ဂဏှနံ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ။ သေယျထိဒံ? စေတိယဒဿနံ တာဝ သာတ္ထံ။ သစေ ပန စေတိယဿ မဟာပူဇာယ ဒသဒွါဒသယောဇနန္တရေ ပရိသာ သန္နိပတန္တိ, အတ္တနော ဝိဘဝါနုရူပါ ဣတ္ထိယောပိ ပုရိသာပိ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ စိတ္တကမ္မရူပကာနိ ဝိယ သဉ္စရန္တိ။ တတြ စဿ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ လောဘော, အနိဋ္ဌေ ပဋိဃော, အသမပေက္ခနေ မောဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကာယသံသဂ္ဂေ ကာယသံသဂ္ဂါပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယာနံ ဝါ အန္တရာယော စ ဟောတိ။ ဧဝံ တံ ဌာနံ အသပ္ပါယံ ဟောတိ, ဝုတ္တပ္ပကာရအန္တရာယာဘာဝေ သပ္ပါယံ။ သံဃဒဿနမ္ပိ သာတ္ထံ။ သစေ ပန အန္တောဂါမေ မဟာမဏ္ဍပံ ကာရေတွာ သဗ္ဗရတ္တိံ ဓမ္မဿဝနံ ကာရေန္တေသု မနုဿေသု ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ဇနသန္နိပါတော စေဝ အန္တရာယော စ ဟောတိ, ဧဝံ တံ ဌာနံ အသပ္ပါယံ, အန္တရာယာဘာဝေ သပ္ပါယံ။ မဟာပရိဝါရာနံ ထေရာနံ ဒဿနေပိ ဧသေဝ နယော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၉။)အသုဘဒဿနမ္ပိ သာတ္ထံ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထဉ္စ ဣဒံ ဝတ္ထု – ဧကော ကိရ ဒဟရဘိက္ခု သာမဏေရံ ဂဟေတွာ ဒန္တကဋ္ဌတ္ထာယ ဂတော။ သာမဏေရော မဂ္ဂါ ဩက္ကမိတွာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တော အသုဘံ ဒိသွာ ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တဒေဝ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော တီဏိ ဖလာနိ သစ္ဆိကတွာ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဒဟရော တံ အပဿန္တော ‘‘သာမဏေရာ’’တိ ပက္ကောသိ။ သော – ‘‘မယာ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဒွေ ကထာ နာမ န ကထိတပုဗ္ဗာ, အညသ္မိမ္ပိ ဒိဝသေ ဥပရိဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ,’’တိ ပဋိဝစနံ အဒါသိ။ ‘‘ဧဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကဝစနေနေဝ အာဂန္တွာ – ‘‘ဘန္တေ, ဣမိနာ တာဝ မဂ္ဂေန ဂန္တွာ မယာ ဌိတောကာသေ မုဟုတ္တံ ပုရတ္ထာဘိမုခါ ဟုတွာ ဩလောကေထာ’’တိ အာဟ။ သော တထာ ကတွာ တေန ပတ္တဝိသေသမေဝ ပါပုဏိ။ ဧဝံ ဧကံ အသုဘံ ဒွိန္နံ ဇနာနံ အတ္ထာယ ဇာတံ။ ဧဝံ သာတ္ထမ္ပိ ပနေတံ ပုရိသဿ မာတုဂါမာသုဘံ အသပ္ပါယံ, မာတုဂါမဿ စ ပုရိသာသုဘံ, သဘာဂမေဝ သပ္ပါယန္တိ ဧဝံ သပ္ပါယပရိဂ္ဂဏှနံ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ။
ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟိတသာတ္ထသပ္ပါယဿ ပန အဋ္ဌတိံသကမ္မဋ္ဌာနေသု အတ္တနော စိတ္တရုစိကံ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ဂေါစရံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ တံ ဂဟေတွာဝ ဂမနံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ နာမ။
တဿာဝိဘာဝတ္ထံ ဣဒံ စတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု ဟရတိ န ပစ္စာဟရတိ, ဧကစ္စော ပစ္စာဟရတိ န ဟရတိ, ဧကစ္စော ပန နေဝ ဟရတိ န ပစ္စာဟရတိ, ဧကစ္စော ဟရတိ စ ပစ္စာဟရတိ စ။
တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ စ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတွာ တထာ ရတ္တိယာ ပဌမံ ယာမံ မဇ္ဈိမယာမေ သေယျံ ကပ္ပေတွာ, ပစ္ဆိမယာမေပိ နိသဇ္ဇာစင်္ကမေဟိ ဝီတိနာမေတွာ, ပဂေဝ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏဝတ္တံ ကတွာ ဗောဓိရုက္ခေ ဥဒကံ အာသိဉ္စိတွာ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ အာစရိယုပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိ သမာဒါယ ဝတ္တတိ။ သော သရီရပရိကမ္မံ ကတွာ သေနာသနံ ပဝိသိတွာ ဒွေ တယော ပလ္လင်္ကေ ဥသုမံ ဂါဟာပေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုဉ္ဇိတွာ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ ဥဋ္ဌဟိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ သေနာသနတော နိက္ခမိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တောဝ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာ သစေ ဗုဒ္ဓါနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ စေတိယင်္ဂဏံ ပဝိသတိ။ အညံ စေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ, သောပါနပါဒမူလေ ဌတွာ ဟတ္ထေန ဂဟိတဘဏ္ဍံ ဝိယ တံ ဌပေတွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၀။)ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ ဂဟေတွာ စေတိယင်္ဂဏံ အာရုယှ မဟန္တံ စေတိယံ စေ, တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ စတူသု ဌာနေသု ဝန္ဒိတဗ္ဗံ, ခုဒ္ဒကံ စေ, တထေဝ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အဋ္ဌသု ဌာနေသု ဝန္ဒိတဗ္ဗံ။ စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ ဗောဓိယင်္ဂဏံ ပတ္တေနာပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဝိယ နိပစ္စကာရံ ဒဿေတွာ ဗောဓိ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ။ သော ဧဝံ စေတိယဉ္စ ဗောဓိဉ္စ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသာမိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပဋိသာမိတဘဏ္ဍကံ ဟတ္ထေန ဂဏှန္တော ဝိယ နိက္ခိတ္တကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂါမသမီပေ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ။
အထ နံ မနုဿာ ဒိသွာ ‘‘အယျော နော အာဂတော’’တိ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အာသနသာလာယ ဝါ ဂေဟေ ဝါ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုံ ဒတွာ ယာဝ ဘတ္တံ န နိဋ္ဌာတိ, တာဝ ပါဒေ ဓောဝိတွာ မက္ခေတွာ ပုရတော နိသီဒိတွာ ပဉှံ ဝါ ပုစ္ဆန္တိ, ဓမ္မံ ဝါ သောတုကာမာ ဟောန္တိ။ သစေပိ န ကထာပေန္တိ, ဇနသင်္ဂဟဏတ္ထံ ဓမ္မကထာ နာမ ကာတဗ္ဗာယေဝါတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဓမ္မကထာ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိမုတ္တာ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ ဓမ္မံ ကထေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အနုမောဒနံ ကတွာ နိဝတ္တိယမာနေဟိပိ မနုဿေဟိ အနုဂတောဝ ဂါမတော နိက္ခမိတွာ တတ္ထ တေ နိဝတ္တေတွာ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇတိ။
အထ နံ ပုရေတရံ နိက္ခမိတွာ ဗဟိဂါမေ ကတဘတ္တကိစ္စာ သာမဏေရဒဟရဘိက္ခူ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပတ္တစီဝရမဿ ဂဏှန္တိ။ ပေါရာဏကဘိက္ခူ ကိရ န ‘‘အမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော အာစရိယော’’တိ မုခံ ဩလောကေတွာ ဝတ္တံ ကရောန္တိ, သမ္ပတ္တပရိစ္ဆေဒေနေဝ ကရောန္တိ။ တေ တံ ပုစ္ဆန္တိ – ‘‘ဘန္တေ, ဧတေ မနုဿာ တုမှာကံ ကိံ ဟောန္တိ, မာတိပက္ခတော သမ္ဗန္ဓာ ပိတိပက္ခတော’’တိ? ကိံ ဒိသွာ ပုစ္ဆထာတိ? တုမှေသု ဧတေသံ ပေမံ ဗဟုမာနန္တိ။ ‘‘အာဝုသော, ယံ မာတာပိတူဟိပိ ဒုက္ကရတရံ, တံ ဧတေ အမှာကံ ကရောန္တိ, ပတ္တစီဝရမ္ပိ နော ဧတေသံ သန္တကမေဝ, ဧတေသံ အာနုဘာဝေန နေဝ ဘယေ ဘယံ, န ဆာတကေ ဆာတကံ ဇာနာမ, ဧဒိသာ နာမ အမှာကံ ဥပကာရိနော နတ္ထီ’’တိ တေသံ ဂုဏေ ကထယန္တော ဂစ္ဆတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဟရတိ န ပစ္စာဟရတီတိ။
ယဿ ပန ပဂေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကရောန္တဿ ကမ္မဇတေဇော ပဇ္ဇလတိ, အနုပါဒိဏ္ဏကံ မုဉ္စိတွာ ဥပါဒိဏ္ဏကံ ဂဏှာတိ, သရီရတော သေဒါ မုစ္စန္တိ, ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိံ နာရောဟတိ, သော ပဂေဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဝေဂသာဝ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၁။)စေတိယံ ဝန္ဒိတွာ ဂေါရူပါနံ နိက္ခမနဝေလာယမေဝ ဂါမံ ယာဂုဘိက္ခာယ ပဝိသိတွာ ယာဂုံ လဘိတွာ အာသနသာလံ ဂန္တွာ ပိဝတိ။ အထဿ ဒွိတ္တိက္ခတ္တုံ အဇ္ဈောဟရဏမတ္တေနေဝ ကမ္မဇတေဇော ဥပါဒိဏ္ဏကံ မုဉ္စိတွာ အနုပါဒိဏ္ဏကံ ဂဏှာတိ, ဃဋသတေန နှာတော ဝိယ တေဇောဓာတုပရိဠာဟနိဗ္ဗာနံ ပတွာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ယာဂုံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ပတ္တဉ္စ မုခဉ္စ ဓောဝိတွာ အန္တရာဘတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကတွာ အဝသေသဋ္ဌာနေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခံ ဥပဋ္ဌဟမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာဝ အာဂစ္ဆတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပစ္စာဟရတိ န ဟရတီတိ။ ဧဒိသာ စ ဘိက္ခူ ယာဂုံ ပိဝိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ဗုဒ္ဓသာသနေ အရဟတ္တံ ပတ္တာ နာမ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ။ သီဟဠဒီပေယေဝ တေသု တေသု ဂါမေသု အာသနသာလာယံ န တံ အာသနမတ္ထိ, ယတ္ထ ယာဂုံ ပိဝိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တာ ဘိက္ခူ နတ္ထီတိ။
ယော ပန ပမာဒဝိဟာရီ ဟောတိ နိက္ခိတ္တဓုရော, သဗ္ဗဝတ္တာနိ ဘိန္ဒိတွာ ပဉ္စဝိဓစေတောဝိနိဗန္ဓဗဒ္ဓစိတ္တော ဝိဟရန္တော ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ နာမ အတ္ထီ’’တိပိ သညံ အကတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ အနနုလောမိကေန ဂိဟိသံသဂ္ဂေန သံသဋ္ဌော စရိတွာ စ ဘုဉ္ဇိတွာ စ တုစ္ဆော နိက္ခမတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ နေဝ ဟရတိ န ပစ္စာဟရတီတိ။
ယော ပနာယံ ဟရတိ စ ပစ္စာဟရတိ စာတိ ဝုတ္တော, သော ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တကာမာ ဟိ ကုလပုတ္တာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဒသပိ ဝီသမ္ပိ တိံသမ္ပိ စတ္တာလီသမ္ပိ ပညာသမ္ပိ သတမ္ပိ ဧကတော ဝသန္တာ ကတိကဝတ္တံ ကတွာ ဝိဟရန္တိ ‘‘အာဝုသော, တုမှေ န ဣဏဋ္ဋာ, န ဘယဋ္ဋာ, န ဇီဝိကာပကတာ ပဗ္ဗဇိတာ, ဒုက္ခာ မုစ္စိတုကာမာ ပနေတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာ, တသ္မာ ဂမနေ ဥပ္ပန္နကိလေသံ ဂမနေယေဝ နိဂ္ဂဏှထ, ဌာနေ, နိသဇ္ဇာယ, သယနေ ဥပ္ပန္နကိလေသံ သယနေယေဝ နိဂ္ဂဏှထာ’’တိ။ တေ ဧဝံ ကတိကဝတ္တံ ကတွာ ဘိက္ခာစာရံ ဂစ္ဆန္တာ အဍ္ဎဥသဘဥသဘအဍ္ဎဂါဝုတဂါဝုတန္တရေသု ပါသာဏာ ဟောန္တိ, တာယ သညာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တာဝ ဂစ္ဆန္တိ။ သစေ ကဿစိ ဂမနေ ကိလေသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထေဝ နံ နိဂ္ဂဏှာတိ။ တထာ အသက္ကောန္တော တိဋ္ဌတိ။ အထဿ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တောပိ တိဋ္ဌတိ, သော ‘‘အယံ ဘိက္ခု တုယှံ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကံ ဇာနာတိ, အနနုစ္ဆဝိကံ တေ ဧတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပဋိစောဒေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ တတ္ထေဝ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမတိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၂။)တထာ အသက္ကောန္တော နိသီဒတီတိ သော ဧဝ နယော။ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမိတုံ အသက္ကောန္တောပိ, တံ ကိလေသံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တောဝ ဂစ္ဆတိ, န ကမ္မဋ္ဌာနဝိပ္ပယုတ္တေန စိတ္တေန ပါဒံ ဥဒ္ဓရတိ။ ဥဒ္ဓရတိ စေ, ပဋိနိဝတ္တိတွာ ပုရိမပဒေသံယေဝ ဧတိ အာလိန္ဒကဝါသီ မဟာဖုဿဒေဝတ္ထေရော ဝိယ။
သော ကိရ ဧကူနဝီသတိ ဝဿာနိ ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တံ ပူရေန္တော ဧဝ ဝိဟာသိ။ မနုဿာပိ သုဒံ အန္တရာမဂ္ဂေ ကသန္တာ စ ဝပန္တာ စ မဒ္ဒန္တာ စ ကမ္မာနိ စ ကရောန္တာ ထေရံ တထာ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ – ‘‘အယံ ထေရော ပုနပ္ပုနံ နိဝတ္တိတွာ ဂစ္ဆတိ, ကိံ နု ခေါ မဂ္ဂမူဠှော, ဥဒါဟု ကိဉ္စိ ပမုဋ္ဌော’’တိ သမုလ္လပန္တိ။ သော တံ အနာဒိယိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနယုတ္တစိတ္တေနေဝ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဝီသတိဝဿဗ္ဘန္တရေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တဒိဝသေ စဿ စင်္ကမနကောဋိယံ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ အင်္ဂုလီဟိ ဒီပံ ဥဇ္ဇာလေတွာ အဋ္ဌာသိ။ စတ္တာရောပိ မဟာရာဇာနော သက္ကော စ ဒေဝါနမိန္ဒော ဗြဟ္မာ စ သဟမ္ပတိ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂမံသု။ တဉ္စ ဩဘာသံ ဒိသွာ ဝနဝါသီမဟာတိဿတ္ထေရော တံ ဒုတိယဒိဝသေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ရတ္တိဘာဂေ အာယသ္မတော သန္တိကေ ဩဘာသော အဟောသိ, ကိံ သော ဩဘာသော’’တိ? ထေရော ဝိက္ခေပံ ကရောန္တော ‘‘ဩဘာသော နာမ ဒီပေါဘာသောပိ ဟောတိ, မဏိဩဘာသောပီ’’တိ ဧဝမာဒိမာဟ။ တတော ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေထ တုမှေ’’တိ နိဗဒ္ဓေါ အာမာတိ ပဋိဇာနိတွာ အာရောစေသိ။
ကာဠဝလ္လိမဏ္ဍပဝါသီမဟာနာဂတ္ထေရော ဝိယ စ။ သောပိ ကိရ ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တံ ပူရေန္တော ပဌမံ တာဝ ‘‘ဘဂဝတော မဟာပဓာနံ ပူဇေဿာမီ’’တိ သတ္တ ဝဿာနိ ဌာနစင်္ကမမေဝ အဓိဋ္ဌာသိ။ ပုန သောဠသ ဝဿာနိ ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တံ ပူရေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော ကမ္မဋ္ဌာနယုတ္တေနေဝ စိတ္တေန ပါဒံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိပ္ပယုတ္တေန ဥဒ္ဓဋေ ပဋိနိဝတ္တန္တော ဂါမသမီပံ ဂန္တွာ ‘‘ဂါဝီ နု ပဗ္ဗဇိတော နူ’’တိ အာသင်္ကနီယပဒေသေ ဌတွာ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ကစ္ဆကရကတော ဥဒကေန ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ဥဒကဂဏ္ဍူသံ ကရောတိ။ ကိံ ကာရဏာ? ‘‘မာ မေ ဘိက္ခံ ဒါတုံ ဝါ ဝန္ဒိတုံ ဝါ အာဂတေ မနုဿေ ‘ဒီဃာယုကာ ဟောထာ’တိ ဝစနမတ္တေနာပိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိက္ခေပေါ အဟောသီ’’တိ ‘‘အဇ္ဇ, ဘန္တေ, ကတိမီ’’တိ ဒိဝသံ ဝါ ဘိက္ခုဂဏနံ ဝါ ပဉှံ ဝါ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၃။)ပုစ္ဆိတော ပန ဥဒကံ ဂိလိတွာ အာရောစေတိ။ သစေ ဒိဝသာဒိပုစ္ဆကာ န ဟောန္တိ, နိက္ခမနဝေလာယံ ဂါမဒွါရေ နိဋ္ဌုဘိတွာ ယာတိ။
ကလမ္ဗတိတ္ထဝိဟာရေ ဝဿူပဂတာ ပညာသ ဘိက္ခူ ဝိယ စ။ တေ ကိရ အာသာဠှိပုဏ္ဏမိယံ ကတိကဝတ္တံ အကံသု – ‘‘အရဟတ္တံ အပတွာ အညမညံ နာလပိဿာမာ’’တိ။ ဂါမဉ္စ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တာ ဥဒကဂဏ္ဍူသံ ကတွာ ပဝိသိံသု။ ဒိဝသာဒီသု ပုစ္ဆိတေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ တတ္ထ မနုဿာ နိဋ္ဌုဘနံ ဒိသွာ ဇာနိံသု – ‘‘အဇ္ဇေကော အာဂတော, အဇ္ဇ ဒွေ’’တိ။ ဧဝဉ္စ စိန္တေသုံ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတေ အမှေဟေဝ သဒ္ဓိံ န သလ္လပန္တိ, ဥဒါဟု အညမညမ္ပိ။ ယဒိ အညမညံ န သလ္လပန္တိ, အဒ္ဓါ ဝိဝါဒဇာတာ ဘဝိဿန္တိ။ ဧထ နေ အညမညံ ခမာပေဿာမာ’’တိ သဗ္ဗေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပညာသာယ ဘိက္ခူသု ဒွေပိ ဘိက္ခူ ဧကောကာသေ နာဒ္ဒသံသု။ တတော ယော တေသု စက္ခုမာ ပုရိသော, သော အာဟ – ‘‘န ဘော ကလဟကာရကာနံ ဩကာသော ဤဒိသော ဟောတိ, သုသမ္မဋ္ဌံ စေတိယင်္ဂဏံ ဗောဓိယင်္ဂဏံ, သုနိက္ခိတ္တာ သမ္မဇ္ဇနိယော, သုပဋ္ဌိတံ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယ’’န္တိ။ တေ တတောဝ နိဝတ္တာ။ တေပိ ဘိက္ခူ အန္တောတေမာသေယေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ မဟာပဝါရဏာယံ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏံ ပဝါရေသုံ။
ဧဝံ ကာဠဝလ္လိမဏ္ဍပဝါသီ မဟာနာဂတ္ထေရော ဝိယ, ကလမ္ဗတိတ္ထဝိဟာရေ ဝဿူပဂတာ ဘိက္ခူ ဝိယ စ ကမ္မဋ္ဌာနယုတ္တေနေဝ စိတ္တေန ပါဒံ ဥဒ္ဓရန္တော ဂါမသမီပံ ဂန္တွာ ဥဒကဂဏ္ဍူသံ ကတွာ ဝီထိယော သလ္လက္ခေတွာ ယတ္ထ သုရာသောဏ္ဍဓုတ္တာဒယော ကလဟကာရကာ စဏ္ဍဟတ္ထိအဿာဒယော ဝါ နတ္ထိ, တံ ဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ စ ပိဏ္ဍာယ စရမာနော န တုရိတတုရိတော ဝိယ ဇဝေန ဂစ္ဆတိ။ န ဟိ ဇဝေန ပိဏ္ဍပါတိကဓုတင်္ဂံ နာမ ကိဉ္စိ အတ္ထိ။ ဝိသမဘူမိဘာဂပတ္တံ ပန ဥဒကသကဋံ ဝိယ နိစ္စလော ဟုတွာ ဂစ္ဆတိ။ အနုဃရံ ပဝိဋ္ဌော စ ဒါတုကာမံ ဝါ အဒါတုကာမံ ဝါ သလ္လက္ခေတုံ တဒနုရူပံ ကာလံ အာဂမေန္တော ဘိက္ခံ ဂဟေတွာ အန္တောဂါမေ ဝါ ဗဟိဂါမေ ဝါ ဝိဟာရမေဝ ဝါ အာဂန္တွာ ယထာဖာသုကေ ပတိရူပေ ဩကာသေ နိသီဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တော အာဟာရေ ပဋိကူလသညံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အက္ခဗ္ဘဉ္ဇနဝဏလေပနပုတ္တမံသူပမာဝသေန ပစ္စဝေက္ခန္တော အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အာဟာရံ အာဟာရေတိ, နေဝ ဒဝါယ န မဒါယ န မဏ္ဍနာယ န ဝိဘူသနာယ…ပေ… ဘုတ္တာဝီ စ ဥဒကကိစ္စံ ကတွာ မုဟုတ္တံ ဘတ္တကိလမထံ ပဋိပဿမ္ဘေတွာ ယထာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၄။)ပုရေဘတ္တံ, ဧဝံ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပုရိမယာမံ ပစ္ဆိမယာမဉ္စ ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ မနသိကရောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဟရတိ စ ပစ္စာဟရတိ စာတိ။
ဣမံ ပန ဟရဏပစ္စာဟရဏသင်္ခါတံ ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တံ ပူရေန္တော ယဒိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော ဟောတိ, ပဌမဝယေ ဧဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ နော စေ ပဌမဝယေ ပါပုဏာတိ, အထ မဇ္ဈိမဝယေ ပါပုဏာတိ။ နော စေ မဇ္ဈိမဝယေ ပါပုဏာတိ, အထ ပစ္ဆိမဝယေ ပါပုဏာတိ, နော စေ ပစ္ဆိမဝယေ ပါပုဏာတိ, အထ မရဏသမယေ။ နော စေ မရဏသမယေ ပါပုဏာတိ, အထ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ။ နော စေ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ ပါပုဏာတိ, အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ နိဗ္ဗတ္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကရောတိ။ နော စေ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကရောတိ, အထ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝေ ခိပ္ပါဘိညော ဝါ ဟောတိ, သေယျထာပိ ထေရော ဗာဟိယော ဒါရုစီရိယော မဟာပညော ဝါ, သေယျထာပိ ထေရော သာရိပုတ္တော, မဟိဒ္ဓိကော ဝါ, သေယျထာပိ ထေရော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော, ဓုတဝါဒေါ ဝါ, သေယျထာပိ ထေရော မဟာကဿပေါ, ဒိဗ္ဗစက္ခုကော ဝါ, သေယျထာပိ ထေရော အနုရုဒ္ဓေါ, ဝိနယဓရော ဝါ, သေယျထာပိ ထေရော ဥပါလိ, ဓမ္မကထိကော ဝါ, သေယျထာပိ ထေရော ပုဏ္ဏော မန္တာဏိပုတ္တော, အာရညိကော ဝါ, သေယျထာပိ ထေရော ရေဝတော, ဗဟုဿုတော ဝါ, သေယျထာပိ ထေရော အာနန္ဒော, သိက္ခာကာမော ဝါ, သေယျထာပိ ထေရော ရာဟုလော ဗုဒ္ဓပုတ္တောတိ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ယွာယံ ဟရတိ ပစ္စာဟရတိ စ, တဿ ဂေါစရသမ္ပဇညံ သိခါပတ္တံ ဟောတိ။
အဘိက္ကမာဒီသု ပန အသမ္မုယှနံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ တံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဣဓ ဘိက္ခု အဘိက္ကမန္တော ဝါ ပဋိက္ကမန္တော ဝါ ယထာ အန္ဓပုထုဇ္ဇနာ အဘိက္ကမာဒီသု – ‘‘အတ္တာ အဘိက္ကမတိ, အတ္တနာ အဘိက္ကမော နိဗ္ဗတ္တိတော’’တိ ဝါ ‘‘အဟံ အဘိက္ကမာမိ, မယာ အဘိက္ကမော နိဗ္ဗတ္တိတော’’တိ ဝါ သမ္မုယှန္တိ, တထာ အသမ္မုယှန္တော အဘိက္ကမာမီတိ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ တေနေဝ စိတ္တေန သဒ္ဓိံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝါယောဓာတု ဝိညတ္တိံ ဇနယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣတိ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရဝသေန အယံ ကာယသမ္မတော အဋ္ဌိသံဃာဋော အဘိက္ကမတိ။ တဿေဝံ အဘိက္ကမတော ဧကေကပါဒုဒ္ဓရဏေ ပထဝီဓာတု အာပေါဓာတူတိ ဒွေ ဓာတုယော ဩမတ္တာ ဟောန္တိ မန္ဒာ, ဣတရာ ဒွေ အဓိမတ္တာ ဟောန္တိ ဗလဝတိယော, တထာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသု, ဝေါဿဇ္ဇနေ တေဇောဓာတု ဝါယောဓာတူတိ ဒွေ ဓာတုယော ဩမတ္တာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၅။)ဟောန္တိ မန္ဒာ, ဣတရာ ဒွေ အဓိမတ္တာ ဟောန္တိ ဗလဝတိယော, တထာ သန္နိက္ခေပနသန္နိရုမ္ဘနေသု။
တတ္ထ ဥဒ္ဓရဏေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ အတိဟရဏံ န ပါပုဏန္တိ, တထာ အတိဟရဏေ ပဝတ္တာ ဝီတိဟရဏံ, ဝီတိဟရဏေ ပဝတ္တာ ဝေါဿဇ္ဇနံ, ဝေါဿဇ္ဇနေ ပဝတ္တာ သန္နိက္ခေပနံ, သန္နိက္ခေပနေ ပဝတ္တာ သန္နိရုမ္ဘနံ န ပါပုဏန္တိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ပဗ္ဗပဗ္ဗံ သန္ဓိသန္ဓိ ဩဓိဩဓိ ဟုတွာ တတ္တကပါလေ ပက္ခိတ္တတိလာနိ ဝိယ တဋတဋာယန္တာ ဘိဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ ကော ဧကော အဘိက္ကမတိ, ကဿ ဝါ ဧကဿ အဘိက္ကမနံ? ပရမတ္ထတော ဟိ ဓာတူနံယေဝ ဂမနံ, ဓာတူနံ ဌာနံ, ဓာတူနံ နိသဇ္ဇာ, ဓာတူနံ သယနံ။ တသ္မိံ တသ္မိဉှိ ကောဋ္ဌာသေ သဒ္ဓိံ ရူပေန –
‘‘အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တံ, အညံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈတိ၊
အဝီစိမနုသမ္ဗန္ဓော, နဒီသောတောဝ ဝတ္တတီ’’တိ။ –
ဧဝံ အဘိက္ကမာဒီသု အသမ္မုယှနံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ နာမာတိ။
နိဋ္ဌိတော ‘‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတီ’’တိပဒဿ အတ္ထော။
အာလောကိတေ ဝိလောကိတေတိ ဧတ္ထ ပန အာလောကိတံ နာမ ပုရတော ပေက္ခနံ, ဝိလောကိတံ နာမ အနုဒိသာပေက္ခနံ။ အညာနိပိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ ပစ္ဆတော အနုပေက္ခနဝသေန ဩလောကိတဥလ္လောကိတာပလောကိတာနိ နာမ ဟောန္တိ။ တာနိ ဣဓ န ဂဟိတာနိ, သာရုပ္ပဝသေန ပန ဣမာနေဝ ဒွေ ဂဟိတာနိ။ ဣမိနာ ဝါ မုခေန သဗ္ဗာနိပိ တာနိ ဂဟိတာနေဝါတိ။
တတ္ထ ‘‘အာလောကေဿာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ စိတ္တဝသေနေဝ အနောလောကေတွာ အတ္ထပရိဂ္ဂဏှနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ တံ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ကာယသက္ခိံ ကတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘သစေ, ဘိက္ခဝေ, နန္ဒဿ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ အာလောကေတဗ္ဗာ ဟောတိ, သဗ္ဗံ စေတသာ သမန္နာဟရိတွာ နန္ဒော ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ အာလောကေတိ ‘ဧဝံ မေ ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ အာလောကယတော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၆။)နာဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အနွာသဝိဿန္တီ’တိ။ ဣတိဟ တတ္ထ သမ္ပဇာနော ဟောတိ။ သစေ, ဘိက္ခဝေ, နန္ဒဿ ပစ္ဆိမာ ဒိသာ, ဥတ္တရာ ဒိသာ, ဒက္ခိဏာ ဒိသာ, ဥဒ္ဓံ, အဓော, အနုဒိသာ အာလောကေတဗ္ဗာ ဟောတိ, သဗ္ဗံ စေတသာ သမန္နာဟရိတွာ နန္ဒော အနုဒိသံ အာလောကေတိ ‘ဧဝံ မေ အနုဒိသံ အာလောကယတော’…ပေ… သမ္ပဇာနော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၉)။
အပိစ ဣဓာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တစေတိယဒဿနာဒိဝသေနေဝ သာတ္ထကတာ စ သပ္ပါယတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပန အဝိဇဟနမေဝ ဂေါစရသမ္ပဇညံ, တသ္မာ ခန္ဓဓာတုအာယတနကမ္မဋ္ဌာနိကေဟိ အတ္တနော ကမဋ္ဌာနဝသေနေဝ ကသိဏာဒိကမ္မဋ္ဌာနိကေဟိ ဝါ ပန ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ အာလောကနဝိလောကနံ ကာတဗ္ဗံ။
‘‘အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ အာလောကေတာ ဝါ ဝိလောကေတာ ဝါ နတ္ထိ, ‘အာလောကေဿာမီ’တိ ပန စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ တေနေဝ စိတ္တေန သဒ္ဓိံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝါယောဓာတု ဝိညတ္တိံ ဇနယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရဝသေန ဟေဋ္ဌိမံ အက္ခိဒလံ အဓော သီဒတိ, ဥပရိမံ ဥဒ္ဓံ လင်္ဃေတိ, ကောစိ ယန္တကေန ဝိဝရန္တော နာမ နတ္ထိ, တတော စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စံ သာဓေန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝံ ပဇာနနံ ပနေတ္ထ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ နာမ။
အပိစ မူလပရိညာအာဂန္တုကတာဝကာလိကဘာဝဝသေနပေတ္ထ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မူလပရိညာဝသေန တာဝ –
‘‘ဘဝင်္ဂါဝဇ္ဇနဉ္စေဝ, ဒဿနံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊
သန္တီရဏံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ, ဇဝနံ ဘဝတိ သတ္တမံ’’။
တတ္ထ ဘဝင်္ဂံ ဥပပတ္တိဘဝဿ အင်္ဂကိစ္စံ သာဓယမာနံ ပဝတ္တတိ, တံ အာဝဋ္ဋေတွာ ကိရိယမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ, တန္နိရောဓာ စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စံ သာဓယမာနံ, တန္နိရောဓာ ဝိပါကမနောဓာတု သမ္ပဋိစ္ဆနကိစ္စံ သာဓယမာနာ, တန္နိရောဓာ ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတု သန္တီရဏကိစ္စံ သာဓယမာနာ, တန္နိရောဓာ ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စံ သာဓယမာနာ, တန္နိရောဓာ သတ္တက္ခတ္တုံ ဇဝနံ ဇဝတိ။ တတ္ထ ပဌမဇဝနေပိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၇။)‘‘အယံ ဣတ္ထီ, အယံ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနဝသေန အာလောကိတဝိလောကိတံ န ဟောတိ, ဒုတိယဇဝနေပိ…ပေ… သတ္တမဇဝနေပိ။ ဧတေသု ပန ယုဒ္ဓမဏ္ဍလေ ယောဓေသု ဝိယ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ဘိဇ္ဇိတွာ ပတိတေသု ‘‘အယံ ဣတ္ထီ, အယံ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အာလောကိတဝိလောကိတံ ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ မူလပရိညာဝသေန အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စက္ခုဒွါရေ ပန ရူပေ အာပါထမာဂတေ ဘဝင်္ဂစလနတော ဥဒ္ဓံ သကကိစ္စနိပ္ဖါဒနဝသေန အာဝဇ္ဇနာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေသု အဝသာနေ ဇဝနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နာနံ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ဂေဟဘူတေ စက္ခုဒွါရေ အာဂန္တုကပုရိသော ဝိယ ဟောတိ။ တဿ ယထာ ပရဂေဟေ ကိဉ္စိ ယာစိတုံ ပဝိဋ္ဌဿ အာဂန္တုကပုရိသဿ ဂေဟသာမိကေသု တုဏှီမာသိနေသု အာဏာကရဏံ န ယုတ္တံ, ဧဝံ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ဂေဟဘူတေ စက္ခုဒွါရေ အာဝဇ္ဇနာဒီသုပိ အရဇ္ဇန္တေသု အဒုဿန္တေသု အမုယှန္တေသု စ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနံ အယုတ္တန္တိ ဧဝံ အာဂန္တုကဘာဝဝသေန အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယာနိ ပနေတာနိ စက္ခုဒွါရေ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနပရိယောသာနာနိ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တာနိ သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, အညမညံ န ပဿန္တိ, ဣတ္တရာနိ တာဝကာလိကာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ယထာ ဧကသ္မိံ ဃရေ သဗ္ဗေသု မာနုသကေသု မတေသု အဝသေသဿ ဧကဿ တင်္ခဏံယေဝ မရဏဓမ္မဿ န ယုတ္တာ နစ္စဂီတာဒီသု အဘိရတိ နာမ, ဧဝမေဝ ဧကဒွါရေ သသမ္ပယုတ္တေသု အာဝဇ္ဇနာဒီသု တတ္ထ တတ္ထေဝ မတေသု အဝသေသဿ တင်္ခဏံယေဝ မရဏဓမ္မဿ ဇဝနဿာပိ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနဝသေန အဘိရတိ နာမ န ယုတ္တာတိ ဧဝံ တာဝကာလိကဘာဝဝသေန အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိစ ခန္ဓာယတနဓာတုပစ္စယပစ္စဝေက္ခဏဝသေနပေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဟိ စက္ခု စေဝ ရူပါ စ ရူပက္ခန္ဓော, ဒဿနံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော, တံသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော, သညာ သညာက္ခန္ဓော, ဖဿာဒိကာ သင်္ခါရာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော, ဧဝမေတေသံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ သမဝါယေ အာလောကနဝိလောကနံ ပညာယတိ။ တတ္ထ ကော ဧကော အာလောကေတိ, ကော ဝိလောကေတိ? တထာ စက္ခု စက္ခာယတနံ, ရူပံ ရူပါယတနံ, ဒဿနံ မနာယတနံ, ဝေဒနာဒယော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဓမ္မာယတနံ, ဧဝမေတေသံ စတုန္နံ အာယတနာနံ သမဝါယေ အာလောကနဝိလောကနံ ပညာယတိ။ တတ္ထ ကော ဧကော အာလောကေတိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၈။)ကော ဝိလောကေတိ? တထာ စက္ခု စက္ခုဓာတု, ရူပံ ရူပဓာတု, ဒဿနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတု, တံသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာဒယော ဓမ္မာ ဓမ္မဓာတု, ဧဝမေတေသံ စတုန္နံ ဓာတူနံ သမဝါယေ အာလောကနဝိလောကနံ ပညာယတိ။ တတ္ထ ကော ဧကော အာလောကေတိ, ကော ဝိလောကေတိ? တထာ စက္ခု နိဿယပစ္စယော, ရူပံ အာရမ္မဏပစ္စယော, အာဝဇ္ဇနံ အနန္တရသမနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတပစ္စယော, အာလောကော ဥပနိဿယပစ္စယော, ဝေဒနာဒယော သဟဇာတပစ္စယော။ ဧဝမေတေသံ ပစ္စယာနံ သမဝါယေ အာလောကနဝိလောကနံ ပညာယတိ။ တတ္ထ ကော ဧကော အာလောကေတိ, ကော ဝိလောကေတီတိ ဧဝမေတ္ထ ခန္ဓာယတနဓာတုပစ္စယပစ္စဝေက္ခဏဝသေနပိ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သမိဉ္ဇိတေ ပသာရိတေတိ ပဗ္ဗာနံ သမိဉ္ဇနပသာရဏေ။ တတ္ထ စိတ္တဝသေနေဝ သမိဉ္ဇနပသာရဏံ အကတွာ ဟတ္ထပါဒါနံ သမိဉ္ဇနပသာရဏပစ္စယာ အတ္ထာနတ္ထံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ အတ္ထပရိဂ္ဂဏှနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ တတ္ထ ဟတ္ထပါဒေ အတိစိရံ သမိဉ္ဇိတွာ ဝါ ပသာရေတွာ ဝါ ဌိတဿ ခဏေ ခဏေ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ န လဘတိ, ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိပတတိ, ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆတိ။ ကာလေ သမိဉ္ဇန္တဿ ကာလေ ပသာရေန္တဿ ပန တာ ဝေဒနာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ, ကမ္မဋ္ဌာနံ ဖာတိံ ဂစ္ဆတိ, ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ အတ္ထာနတ္ထပရိဂ္ဂဏှနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အတ္ထေ ပန သတိပိ သပ္ပါယာသပ္ပါယံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ သပ္ပါယပရိဂ္ဂဏှနံ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ။ တတြာယံ နယော – မဟာစေတိယင်္ဂဏေ ကိရ ဒဟရဘိက္ခူ သဇ္ဈာယံ ဂဏှန္တိ။ တေသံ ပိဋ္ဌိပဿေ ဒဟရဘိက္ခုနိယော ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ တတ္ထေကော ဒဟရော ဟတ္ထံ ပသာရေန္တော ကာယသံသဂ္ဂံ ပတွာ တေနေဝ ကာရဏေန ဂိဟီ ဇာတော။ အပရော ဘိက္ခု ပါဒံ ပသာရေန္တော အဂ္ဂိမှိ ပသာရေသိ, အဋ္ဌိံ အာဟစ္စ ပါဒေါ ဈာယိ။ အပရော ဝမ္မိကေ ပသာရေသိ, သော အာသီဝိသေန ဒဋ္ဌော။ အပရော စီဝရကုဋိဒဏ္ဍကေ ပသာရေသိ, တံ မဏိသပ္ပေါ ဍံသိ။ တသ္မာ ဧဝရူပေ အသပ္ပါယေ အပသာရေတွာ သပ္ပါယေ ပသာရေတဗ္ဗံ။ ဣဒမေတ္ထ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ။
ဂေါစရသမ္ပဇညံ ပန မဟာထေရဝတ္ထုနာ ဒီပေတဗ္ဗံ – မဟာထေရော ကိရ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နော အန္တေဝါသိကေဟိ သဒ္ဓိံ ကထယမာနော သဟသာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၉။)ဟတ္ထံ သမိဉ္ဇိတွာ ပုန ယထာဌာနေ ဌပေတွာ သဏိကံ သမိဉ္ဇေသိ။ တံ အန္တေဝါသိကာ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ, သဟသာ ဟတ္ထံ သမိဉ္ဇိတွာ ပုန ယထာဌာနေ ဌပေတွာ သဏိကံ သမိဉ္ဇိတ္ထာ’’တိ။ ယတော ပဋ္ဌာယာဟံ, အာဝုသော, ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကာတုံ အာရဒ္ဓေါ, န မေ ကမ္မဋ္ဌာနံ မုဉ္စိတွာ ဟတ္ထော သမိဉ္ဇိတပုဗ္ဗော, ဣဒါနိ ပန တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကထယမာနေန ကမ္မဋ္ဌာနံ မုဉ္စိတွာ သမိဉ္ဇိတော, တသ္မာ ပုန ယထာဌာနေ ဌပေတွာ သမိဉ္ဇေသိန္တိ။ သာဓု, ဘန္တေ, ဘိက္ခုနာ နာမ ဧဝရူပေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ ဧဝမေတ္ထာပိ ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနမေဝ ဂေါစရသမ္ပဇညန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ ကောစိ သမိဉ္ဇန္တော ဝါ ပသာရေန္တော ဝါ နတ္ထိ, ဝုတ္တပ္ပကာရစိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရေန ပန သုတ္တာကဍ္ဎနဝသေန ဒါရုယန္တဿ ဟတ္ထပါဒလဠနံ ဝိယ သမိဉ္ဇနပသာရဏံ ဟောတီတိ ပရိဇာနနံ ပနေတ္ထ အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သံဃာဋိပတ္တစီဝရဓာရဏေတိ ဧတ္ထ သံဃာဋိစီဝရာနံ နိဝါသနပါရုပနဝသေန, ပတ္တဿ ဘိက္ခာပဋိဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ ဓာရဏံ နာမ။ တတ္ထ သံဃာဋိစီဝရဓာရဏေ တာဝ နိဝါသေတွာ ပါရုပိတွာ စ ပိဏ္ဍာယ စရတော အာမိသလာဘော, ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တပ္ပကာရောယေဝ စ အတ္ထော အတ္ထော နာမ။ တဿ ဝသေန သာတ္ထကသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဥဏှပကတိကဿ ပန ဒုဗ္ဗလဿ စ စီဝရံ သုခုမံ သပ္ပါယံ, သီတာလုကဿ ဃနံ ဒုပဋ္ဋံ။ ဝိပရီတံ အသပ္ပါယံ။ ယဿ ကဿစိ ဇိဏ္ဏံ အသပ္ပါယမေဝ။ အဂ္ဂဠာဒိဒါနေန ဟိဿ တံ ပလိဗောဓကရံ ဟောတိ။ တထာ ပဋ္ဋုဏ္ဏဒုကူလာဒိဘေဒံ လောဘနီယစီဝရံ။ တာဒိသဉှိ အရညေ ဧကကဿ နိဝါသန္တရာယကရံ, ဇီဝိတန္တရာယကရဉ္စာပိ ဟောတိ။ နိပ္ပရိယာယေန ပန ယံ နိမိတ္တကမ္မာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝသေန ဥပ္ပန္နံ, ယဉ္စဿ သေဝမာနဿ အကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တိ, ကုသလာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ, တံ အသပ္ပါယံ။ ဝိပရီတံ သပ္ပါယံ, တဿ ဝသေနေတ္ထ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ, ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဝသေနေဝ စ ဂေါစရသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ ကောစိ စီဝရံ ပါရုပန္တော နတ္ထိ, ဝုတ္တပ္ပကာရစိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရေနေဝ ပန စီဝရပါရုပနံ ဟောတိ။ တတ္ထ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၀။)စီဝရမ္ပိ အစေတနံ, ကာယောပိ အစေတနော။ စီဝရံ န ဇာနာတိ ‘‘မယာ ကာယော ပါရုပိတော’’တိ။ ကာယောပိ န ဇာနာတိ ‘‘အဟံ စီဝရေန ပါရုပိတော’’တိ။ ဓာတုယောဝ ဓာတုသမူဟံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိ ပဋပိလောတိကာယ ပေါတ္ထကရူပပဋိစ္ဆာဒနေ ဝိယ။ တသ္မာ နေဝ သုန္ဒရံ စီဝရံ လဘိတွာ သောမနဿံ ကာတဗ္ဗံ, န အသုန္ဒရံ လဘိတွာ ဒေါမနဿံ။ နာဂဝမ္မိကစေတိယရုက္ခာဒီသု ဟိ ကေစိ မာလာဂန္ဓဓူမဝတ္ထာဒီဟိ သက္ကာရံ ကရောန္တိ, ကေစိ ဂူထမုတ္တကဒ္ဒမဒဏ္ဍသတ္ထပဟာရာဒီဟိ အသက္ကာရံ။ န တေဟိ နာဂဝမ္မိကရုက္ခာဒယော သောမနဿံ ဝါ ကရောန္တိ ဒေါမနဿံ ဝါ။ ဧဝမေဝံ နေဝ သုန္ဒရံ စီဝရံ လဘိတွာ သောမနဿံ ကာတဗ္ဗံ, န အသုန္ဒရံ လဘိတွာ ဒေါမနဿန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တပဋိသင်္ခါနဝသေနေတ္ထ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပတ္တဓာရဏေပိ ပတ္တံ သဟသာဝ အဂ္ဂဟေတွာ – ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ ပိဏ္ဍာယ စရမာနော ဘိက္ခံ လဘိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပတ္တဂ္ဂဟဏပစ္စယာ ပဋိလဘိတဗ္ဗအတ္ထဝသေန သာတ္ထကသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိသဒုဗ္ဗလသရီရဿ ပန ဂရုပတ္တော အသပ္ပါယော။ ယဿ ကဿစိ စတုပဉ္စဂဏ္ဌိကာဟတော ဒုဗ္ဗိသောဓနီယော အသပ္ပါယောဝ။ ဒုဒ္ဓေါတပတ္တော ဟိ န ဝဋ္ဋတိ, တံ ဓောဝန္တဿေဝ စဿ ပလိဗောဓော ဟောတိ။ မဏိဝဏ္ဏပတ္တော ပန လောဘနီယော စီဝရေ ဝုတ္တနယေနေဝ အသပ္ပါယော။ နိမိတ္တကမ္မာဒိဝသေန လဒ္ဓေါ, ပန ယဉ္စဿ သေဝမာနဿ အကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တိ, ကုသလာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ, အယံ ဧကန္တအသပ္ပါယောဝ။ ဝိပရီတော သပ္ပါယော။ တဿ ဝသေနေတ္ထ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ, ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဝသေနေဝ စ ဂေါစရသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ ကောစိ ပတ္တံ ဂဏှန္တော နတ္ထိ, ဝုတ္တပ္ပကာရစိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရေနေဝ ပတ္တဂ္ဂဟဏံ နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ ပတ္တောပိ အစေတနော, ဟတ္ထာပိ အစေတနာ။ ပတ္တော န ဇာနာတိ ‘‘အဟံ ဟတ္ထေဟိ ဂဟိတော’’တိ။ ဟတ္ထာပိ န ဇာနန္တိ ‘‘ပတ္တော အမှေဟိ ဂဟိတော’’တိ။ ဓာတုယောဝ ဓာတုသမူဟံ ဂဏှန္တိ, သဏ္ဍာသေန အဂ္ဂိဝဏ္ဏပတ္တဂ္ဂဟဏေ ဝိယာတိ ဧဝံ ပဝတ္တပဋိသင်္ခါနဝသေနေတ္ထ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိစ ယထာ ဆိန္နဟတ္ထပါဒေ ဝဏမုခေဟိ ပဂ္ဃရိတပုဗ္ဗလောဟိတကိမိကုလေ နီလမက္ခိကသမ္ပရိကိဏ္ဏေ အနာထသာလာယ အနာထမနုဿေ ဒိသွာ ဒယာလုကာ ပုရိသာ တေသံ ဝဏပဋ္ဋစောဠကာနိ စေဝ ကပါလာဒီဟိ ဘေသဇ္ဇာနိ စ ဥပနာမေန္တိ။ တတ္ထ စောဠကာနိပိ ကေသဉ္စိ သဏှာနိ, ကေသဉ္စိ ထူလာနိ ပါပုဏန္တိ, ဘေသဇ္ဇကပါလာနိပိ ကေသဉ္စိ သုသဏ္ဌာနာနိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၁။)ကေသဉ္စိ ဒုဿဏ္ဌာနာနိ ပါပုဏန္တိ, န တေ တတ္ထ သုမနာ ဝါ ဒုမ္မနာ ဝါ ဟောန္တိ။ ဝဏပဋိစ္ဆာဒနမတ္တေနေဝ ဟိ စောဠကေန ဘေသဇ္ဇပဋိဂ္ဂဟမတ္တေနေဝ စ ကပါလကေန တေသံ အတ္ထော။ ဧဝမေဝ ယော ဘိက္ခု ဝဏစောဠကံ ဝိယ စီဝရံ, ဘေသဇ္ဇကပါလကံ ဝိယ စ ပတ္တံ, ကပါလေ ဘေသဇ္ဇမိဝ စ ပတ္တေ လဒ္ဓဘိက္ခံ သလ္လက္ခေတိ။ အယံ သံဃာဋိပတ္တစီဝရဓာရဏေ အသမ္မောဟသမ္ပဇညေန ဥတ္တမသမ္ပဇာနကာရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အသိတာဒီသု အသိတေတိ ပိဏ္ဍပါတဘောဇနေ။ ပီတေတိ ယာဂုအာဒိပါနေ။ ခါယိတေတိ ပိဋ္ဌခဇ္ဇကာဒိခါဒနေ။ သာယိတေတိ မဓုဖာဏိတာဒိသာယနေ။ တတ္ထ ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော အဋ္ဌဝိဓောပိ အတ္ထော အတ္ထော နာမ, တဿ ဝသေန သာတ္ထကသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
လူခပဏီတတိတ္တမဓုရာဒီသု ပန ယေန ဘောဇနေန ယဿ အဖာသု ဟောတိ, တံ တဿ အသပ္ပါယံ။ ယံ ပန နိမိတ္တကမ္မာဒိဝသေန ပဋိလဒ္ဓံ, ယဉ္စဿ ဘုဉ္ဇတော အကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တိ, ကုသလာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ, တံ ဧကန္တအသပ္ပါယမေဝ။ ဝိပရီတံ သပ္ပါယံ။ တဿ ဝသေနေတ္ထ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ, ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဝသေနေဝ စ ဂေါစရသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ ကောစိ ဘုဉ္ဇကော နတ္ထိ, ဝုတ္တပ္ပကာရစိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရေနေဝ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏံ နာမ ဟောတိ, စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရေနေဝ ဟတ္ထဿ ပတ္တေ ဩတာရဏံ နာမ ဟောတိ, စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရေနေဝ အာလောပကရဏံ အာလောပုဒ္ဓရဏံ မုခဝိဝရဏဉ္စ ဟောတိ။ န ကောစိ ကုဉ္စိကာယ န ယန္တကေန ဟနုကဋ္ဌီနိ ဝိဝရတိ, စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရေနေဝ အာလောပဿ မုခေ ဌပနံ ဥပရိဒန္တာနံ မုသလကိစ္စသာဓနံ ဟေဋ္ဌာဒန္တာနံ ဥဒုက္ခလကိစ္စသာဓနံ ဇိဝှါယ ဟတ္ထကိစ္စသာဓနဉ္စ ဟောတိ။ ဣတိ နံ တတ္ထ အဂ္ဂဇိဝှါယ တနုကခေဠော, မူလဇိဝှါယ ဗဟလခေဠော မက္ခေတိ။ တံ ဟေဋ္ဌာဒန္တဥဒုက္ခလေ ဇိဝှါဟတ္ထပရိဝတ္တိတံ ခေဠဥဒကတေမိတံ ဥပရိဒန္တမုသလသဉ္စုဏ္ဏိတံ ကောစိ ကဋစ္ဆုနာ ဝါ ဒဗ္ဗိယာ ဝါ အန္တော ပဝေသေန္တော နာမ နတ္ထိ, ဝါယောဓာတုယာဝ ပဝိသတိ။ ပဝိဋ္ဌံ ပဝိဋ္ဌံ ကောစိ ပလာလသန္ထရံ ကတွာ ဓာရေန္တော နာမ နတ္ထိ, ဝါယောဓာတုဝသေနေဝ တိဋ္ဌတိ။ ဌိတံ ဌိတံ ကောစိ ဥဒ္ဓနံ ကတွာ အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ ပစန္တော နာမ နတ္ထိ, တေဇောဓာတုယာဝ ပစ္စတိ။ ပက္ကံ ပက္ကံ ကောစိ ဒဏ္ဍကေန ဝါ ယဋ္ဌိယာ ဝါ ဗဟိ နီဟရကော နာမ နတ္ထိ, ဝါယောဓာတုယေဝ နီဟရတိ။ ဣတိ ဝါယောဓာတု အတိဟရတိ စ ဝီတိဟရတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၂။)စ ဓာရေတိ စ ပရိဝတ္တေတိ စ သဉ္စုဏ္ဏေတိ စ ဝိသောသေတိ စ နီဟရတိ စ၊ ပထဝီဓာတု ဓာရေတိ စ ပရိဝတ္တေတိ စ သဉ္စုဏ္ဏေတိ စ ဝိသောသေတိ စ၊ အာပေါဓာတု သိနေဟေတိ စ အလ္လတ္တဉ္စ အနုပါလေတိ၊ တေဇောဓာတု အန္တောပဝိဋ္ဌံ ပရိပါစေတိ၊ အာကာသဓာတု အဉ္ဇသော ဟောတိ၊ ဝိညာဏဓာတု တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂမနွာယ အာဘုဇတီတိ ဧဝံ ပဝတ္တပဋိသင်္ခါနဝသေနေတ္ထ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အပိစ ဂမနတော, ပရိယေသနတော, ပရိဘောဂတော, အာသယတော, နိဓာနတော, အပရိပက္ကတော, ပရိပက္ကတော, ဖလတော, နိဿန္ဒတော, သမ္မက္ခနတောတိ ဧဝံ ဒသဝိဓံ ပဋိကူလဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခဏတောပေတ္ထ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိတ္ထာရကထာ ပနေတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၉၄ အာဒယော) အာဟာရပဋိကူလသညာနိဒ္ဒေသတော ဂဟေတဗ္ဗာ။
ဥစ္စာရပဿာဝကမ္မေတိ ဥစ္စာရဿ စ ပဿာဝဿ စ ကရဏေ။ တတ္ထ ပတ္တကာလေ ဥစ္စာရပဿာဝံ အကရောန္တဿ သကလသရီရတော သေဒါ မုစ္စန္တိ, အက္ခီနိ ဘမန္တိ, စိတ္တံ န ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ, အညေ စ ရောဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကရောန္တဿ ပန သဗ္ဗံ တံ န ဟောတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ တဿ ဝသေန သာတ္ထကသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌာနေ ဥစ္စာရပဿာဝံ ကရောန္တဿ ပန အာပတ္တိ ဟောတိ, အယသော ဝဍ္ဎတိ, ဇီဝိတန္တရာယောပိ ဟောတိ။ ပတိရူပေ ဌာနေ ကရောန္တဿ သဗ္ဗံ တံ န ဟောတီတိ ဣဒမေတ္ထ သပ္ပါယံ။ တဿ ဝသေန သပ္ပါယသမ္ပဇညံ, ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဝသေန စ ဂေါစရသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ ကောစိ ဥစ္စာရပဿာဝကမ္မံ ကရောန္တော နတ္ထိ, စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရေနေဝ ပန ဥစ္စာရပဿာဝကမ္မံ ဟောတိ။ ယထာ ပန ပက္ကေ ဂဏ္ဍေ ဂဏ္ဍဘေဒေန ပုဗ္ဗလောဟိတံ အကာမတာယ နိက္ခမတိ, ယထာ စ အတိဘရိတာ ဥဒကဘာဇနာ ဥဒကံ အကာမတာယ နိက္ခမတိ, ဧဝံ ပက္ကာသယမုတ္တဝတ္ထီသု သန္နိစိတာ ဥစ္စာရပဿာဝါ ဝါယုဝေဂသမုပ္ပီဠိတာ အကာမတာယပိ နိက္ခမန္တိ။ သော ပနာယံ ဧဝံ နိက္ခမန္တော ဥစ္စာရပဿာဝေါ နေဝ တဿ ဘိက္ခုနော အတ္တနော ဟောတိ န ပရဿ, ကေဝလံ သရီရနိဿန္ဒောဝ ဟောတိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ ဥဒကတုမ္ဗတော ပုရာဏဥဒကံ ဆဍ္ဍေန္တဿ နေဝ တံ အတ္တနော ဟောတိ န ပရေသံ, ကေဝလံ ပဋိဇဂ္ဂနမတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ ပဝတ္တပဋိသင်္ခါနဝသေနေတ္ထ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၃။)ဂတာဒီသု ဂတေတိ ဂမနေ။ ဌိတေတိ ဌာနေ။ နိသိန္နေတိ နိသဇ္ဇာယ။ သုတ္တေတိ သယနေ။ ဇာဂရိတေ တိ ဇာဂရဏေ။ ဘာသိတေတိ ကထနေ။ တုဏှီဘာဝေတိ အကထနေ။ ဧတ္ထ စ ယော စိရံ ဂန္တွာ ဝါ စင်္ကမိတွာ ဝါ အပရဘာဂေ ဌိတော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘‘စင်္ကမနကာလေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ’’တိ, အယံ ဂတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။
ယော သဇ္ဈာယံ ဝါ ကရောန္တော ပဉှံ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မနသိကရောန္တော စိရံ ဌတွာ အပရဘာဂေ နိသိန္နော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘‘ဌိတကာလေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ’’တိ, အယံ ဌိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။
ယော သဇ္ဈာယာဒိကရဏဝသေနေဝ စိရံ နိသီဒိတွာ အပရဘာဂေ နိပန္နော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ – ‘‘နိသိန္နကာလေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ’’တိ, အယံ နိသိန္နေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။
ယော ပန နိပန္နကောဝ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မနသိကရောန္တော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာ အပရဘာဂေ ဥဋ္ဌာယ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ – ‘‘သယနကာလေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ’’တိ, အယံ သုတ္တေ စ ဇာဂရိတေ စ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ ကိရိယမယစိတ္တာနဉှိ အပ္ပဝတ္တံ သုတ္တံ နာမ, ပဝတ္တံ ဇာဂရိတံ နာမာတိ။
ယော ပန ဘာသမာနော – ‘‘အယံ သဒ္ဒေါ နာမ ဩဋ္ဌေ စ ပဋိစ္စ ဒန္တေ စ ဇိဝှဉ္စ တာလုဉ္စ ပဋိစ္စ စိတ္တဿ စ တဒနုရူပံ ပယောဂံ ပဋိစ္စ ဇာယတီ’’တိ သတော သမ္ပဇာနော ဘာသတိ, စိရံ ဝါ ပန ကာလံ သဇ္ဈာယံ ကတွာ ဓမ္မံ ဝါ ကထေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ ပရိဝတ္တေတွာ ပဉှံ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အပရဘာဂေ တုဏှီဘူတော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘‘ဘာသိတကာလေ ဥပ္ပန္နာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ’’တိ အယံ ဘာသိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။
ယော တုဏှီဘူတော စိရံ ဓမ္မံ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မနသိကတွာ အပရဘာဂေ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ – ‘‘တုဏှီဘူတကာလေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဧတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ’’တိ။ ဥပါဒါရူပပဝတ္တိယာ သတိ ဘာသတိ နာမ, အသတိ တုဏှီ ဘဝတိ နာမာတိ, အယံ တုဏှီဘာဝေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမာတိ။ ဧဝမေတ္ထ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ တဿ ဝသေန သမ္ပဇာနကာရိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သတိပဋ္ဌာနမိဿကသမ္ပဇညံ ပုဗ္ဗဘာဂံ ကထိတံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၄။)၃။ ဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၆၉။ တတိယေ ဧဝမေဝ ပနိဓေကစ္စေတိ သော ကိရ ဘိက္ခု ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ ဣတော စိတော စ အာဟိဏ္ဍတိ, ကာယဝိဝေကံ နာနုယုဉ္ဇတိ။ တေန နံ ဘဂဝါ နိဂ္ဂဏှန္တော ဧဝမာဟ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သံခိတ္တေန ဒေသနံ ယာစသိ, တသ္မာ။ ဒိဋ္ဌီတိ ကမ္မဿကတာဒိဋ္ဌိ။
၄။ သာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၀။ စတုတ္ထေ ဓမ္မဝိနယောတိ ဓမ္မောတိ ဝါ ဝိနယောတိ ဝါ ဥဘယမေတံ သတ္ထုသာသနဿေဝ နာမံ။ သမာဒပေတဗ္ဗာတိ ဂဏှာပေတဗ္ဗာ။ ဧကောဒိဘူတာတိ ခဏိကသမာဓိနာ ဧကဂ္ဂဘူတာ။ သမာဟိတာ ဧကဂ္ဂစိတ္တာတိ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန သမ္မာ ဌပိတစိတ္တာ စ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ စ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ နဝကဘိက္ခူဟိ စေဝ ခီဏာသဝေဟိ စ ဘာဝိတသတိပဋ္ဌာနာ ပုဗ္ဗဘာဂါ, သတ္တဟိ သေခေဟိ ဘာဝိတာ မိဿကာ။
၆။ သကုဏဂ္ဃိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၂။ ဆဋ္ဌေ သကုဏဂ္ဃီတိ သကုဏံ ဟနတီတိ သကုဏဂ္ဃိ, သေနဿေတံ အဓိဝစနံ။ သဟသာ အဇ္ဈပတ္တာတိ လောဘသာဟသေန ပတ္တာ။ အလက္ခိကာတိ နိဿိရိကာ။ အပ္ပပုညာတိ ပရိတ္တပုညာ။ သစေဇ္ဇ မယန္တိ သစေ အဇ္ဇ မယံ။ နင်္ဂလကဋ္ဌကရဏန္တိ နင်္ဂလေန ကသိကရဏံ, အဓုနာ ကဋ္ဌံ ခေတ္တဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ လေဍ္ဍုဋ္ဌာနန္တိ လေဍ္ဍူနံ ဌာနံ။ သံဝဒမာနာတိ သမ္မာ ဝဒမာနာ, အတ္တနော ဗလဿ သုဋ္ဌု ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနာတိ အတ္ထော။ မဟန္တံ လေဍ္ဍုံ အဘိရုဟိတွာတိ ဥဒ္ဓနသဏ္ဌာနေန ဌိတေသု တီသု လေဍ္ဍူသု ‘‘ဣတော သေနေ အာဂစ္ဆန္တေ ဣတော နိက္ခမိဿာမိ, ဣတော အာဂစ္ဆန္တေ ဣတော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ တေသု ဧကံ လေဍ္ဍုံ အဘိရုဟိတွာ အဋ္ဌာသိ အဝဒမာနော။ သန္နယှာတိ ခုရပ္ပံ သန္နယှမာနော ဝိယ သန္နယှိတွာ သုဋ္ဌု ဌပေတွာ။ ဗဟုအာဂတော ခေါ မျာယန္တိ ‘‘မယှံ အတ္ထာယ အယံ ဗဟုတံ ဌာနံ အာဂတော, အပ္ပံ အဝသိဋ္ဌံ, ဣဒါနိ မံ ဂဏှိဿတီ’’တိ ဉတွာ ဒါရုဂုဠော ဝိယ ဝိနိဝတ္တိတွာ တဿေဝ လေဍ္ဍုဿ အန္တရေ ပစ္စုပါဒိ, ပဋိပန္နော ပဝိဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဥရံ ပစ္စတာဠေသီတိ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝ လာပဿ သီသံ ဆိန္ဒိတွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၅။)ဂဟေဿာမီ’’တိ ပက္ခန္ဒတ္တာ ဝေဂံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော တသ္မိံ လေဍ္ဍုသ္မိံ ဥရံ ပတာဠေသိ။ တာဝဒေဝဿ ဟဒယမံသံ ဖာလိယိတ္ထ။ အထ လာပေါ ‘‘ဒိဋ္ဌာ ဝတ သတ္တုနော ပိဋ္ဌီ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော တဿ ဟဒယေ အပရာပရံ စင်္ကမိ။
၇။ မက္ကဋသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၃။ သတ္တမေ ဒုဂ္ဂါတိ ဒုဂ္ဂမာ။ စာရီတိ သဉ္စာရော။ လေပံ ဩဍ္ဍေန္တီတိ ဝဋရုက္ခခီရာဒီဟိ ယောဇေတွာ လေပံ ကရောန္တိ, တံ မက္ကဋာနံ ဓုဝဂမနဋ္ဌာနန္တိ သလ္လက္ခေတွာ ရုက္ခသာခါဒီသု ဌပေန္တိ။ ပဉ္စောဍ္ဍိတောတိ ပဉ္စသု ဌာနေသု ကာဇဒဏ္ဍကံ ပဝေသေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ ကာဇသိက္ကာ ဝိယ ဩဍ္ဍိတော။ ထုနံ သေတီတိ ထုနန္တော သယတိ။
၈။ သူဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၄။ အဋ္ဌမေ သူဒေါတိ ဘတ္တကာရကော။ နာနစ္စယေဟီတိ နာနာစယေဟိ, နာနာဝိဓေဟီတိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အမ္ဗိလဂ္ဂေဟီတိ အမ္ဗိလကောဋ္ဌာသေဟိ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ အဘိဟရတီတိ ဂဟဏတ္ထာယ ဟတ္ထံ ပသာရေတိ။ ဗဟုံ ဂဏှာတီတိ ဧကဂ္ဂဟဏေန ဗဟုံ ဂဏှန္တောပိ ပုနပ္ပုနံ ဂဏှန္တောပိ ဗဟုံ ဂဏှတေဝ။ အဘိဟာရာနန္တိ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဥက္ခိပိတွာ အဘိဟဋာနံ ဒါယာနံ။ ဥပက္ကိလေသာတိ ပဉ္စ နီဝရဏာ။ နိမိတ္တံ န ဥဂ္ဂဏှာတီတိ ‘‘ဣမံ မေ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုလောမံ ဝါ ဂေါတြဘုံ ဝါ အာဟစ္စ ဌိတ’’န္တိ န ဇာနာတိ, အတ္တနော စိတ္တဿ နိမိတ္တံ ဂဏှိတုံ န သက္ကောတိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ သတိပဋ္ဌာနာဝ ကထိတာ။
၉။ ဂိလာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၅။ နဝမေ ဗေဠုဝဂါမကေတိ ဝေသာလိယာ သမီပေ ဧဝံနာမကော ပါဒဂါမော အတ္ထိ, တသ္မိံ။ ယထာမိတ္တန္တိအာဒီသု မိတ္တာတိ မိတ္တာဝ။ သန္ဒိဋ္ဌာတိ တတ္ထ တတ္ထ သင်္ဂမ္မ ဒိဋ္ဌမတ္တာ နာတိဒဠှမိတ္တာ။ သမ္ဘတ္တာတိ သုဋ္ဌု ဘတ္တာ သိနေဟဝန္တော ဒဠှမိတ္တာ။ ယေသံ ယတ္ထ ယတ္ထ ဧဝရူပါ ဘိက္ခူ အတ္ထိ, တေ တတ္ထ တတ္ထ ဝဿံ ဥပေထာတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ဧဝမာဟ? တေသံ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယ။ တေသံ ကိရ ဗေဠုဝဂါမကေ သေနာသနံ နပ္ပဟောတိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၆။)ဘိက္ခာပိ မန္ဒာ။ သမန္တာ ဝေသာလိယာ ပန ဗဟူနိ သေနာသနာနိ, ဘိက္ခာပိ သုလဘာ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။
အထ ကသ္မာ ‘‘ယထာသုခံ ဂစ္ဆထာ’’တိ န ဝိဿဇ္ဇေသိ? တေသံ အနုကမ္ပာယ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘အဟံ ဒသမာသမတ္တံ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ။ သစေ ဣမေ ဒူရံ ဂစ္ဆိဿန္တိ, မံ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ဒဋ္ဌုံ န သက္ခိဿန္တိ။ အထ နေသံ ‘သတ္ထာ ပရိနိဗ္ဗာယန္တော အမှာကံ သတိမတ္တမ္ပိ န အဒါသိ။ သစေ ဇာနေယျာမ, န ဧဝံ ဒူရေ ဝသေယျာမာ’တိ ဝိပ္ပဋိသာရော ဘဝေယျ။ ဝေသာလိယာ သမန္တာ ပန ဝဿံ ဝသန္တာ မာသဿ အဋ္ဌ ဝါရေ အာဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏိဿန္တိ, သုဂတောဝါဒံ လဘိဿန္တီ’’တိ န ဝိဿဇ္ဇေသိ။
ခရောတိ ဖရုသော။ အာဗာဓောတိ ဝိသဘာဂရောဂေါ။ ဗာဠှာတိ ဗလဝတိယော။ မာရဏန္တိကာတိ မရဏန္တံ မရဏသန္တိကံ ပါပနသမတ္ထာ။ သတော သမ္ပဇာနော အဓိဝါသေသီတိ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အဓိဝါသေသိ။ အဝိဟညမာနောတိ ဝေဒနာနုဝတ္တနဝသေန အပရာပရံ ပရိဝတ္တနံ အကရောန္တော အပီဠိယမာနော အဒုက္ခိယမာနော စ အဓိဝါသေသိ။ အနာမန္တေတွာတိ အဇာနာပေတွာ။ အနပလောကေတွာတိ အဇာနာပေတွာဝ ဩဝါဒါနုသာသနိံ အဒတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝီရိယေနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝီရိယေန စေဝ ဖလသမာပတ္တိဝီရိယေန စ။ ပဋိပဏာမေတွာတိ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ။ ဇီဝိတသင်္ခါရန္တိ ဧတ္ထ ဇီဝိတမ္ပိ ဇီဝိတသင်္ခါရော။ ယေန ဇီဝိတံ သင်္ခရီယတိ ဆိဇ္ဇမာနံ ဃဋေတွာ ဌပီယတိ, သော ဖလသမာပတ္တိဓမ္မောပိ ဇီဝိတသင်္ခါရော။ သော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ အဓိဋ္ဌာယာတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပဝတ္တေတွာ ဇီဝိတဌပနသမတ္ထံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇေယျန္တိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော။
ကိံ ပန ဘဂဝါ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဖလသမာပတ္တိံ န သမာပဇ္ဇတီတိ? သမာပဇ္ဇတိ။ သာ ပန ခဏိကသမာပတ္တိ။ ခဏိကသမာပတ္တိ စ အန္တောသမာပတ္တိယံယေဝ ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတိ, သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတမတ္တဿ ကဋ္ဌပါတေန ဝါ ကဌလပါတေန ဝါ ဆိန္နသေဝါလော ဝိယ ဥဒကံ, ပုန သရီရံ ဝေဒနာ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ယာ ပန ရူပသတ္တကံ အရူပသတ္တကဉ္စ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ မဟာဝိပဿနာဝသေန သမာပန္နာ သမာပတ္တိ, သာ သုဋ္ဌု ဝိက္ခမ္ဘေတိ။ ယထာ နာမ ပုရိသေန ပေါက္ခရဏိံ ဩဂါဟေတွာ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ သုဋ္ဌု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၇။)အပဗျုဠှသေဝါလော စိရေန ဥဒကံ ဩတ္ထရတိ, ဧဝမေဝ တတော ဝုဋ္ဌိတဿ စိရေန ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ ဘဂဝါ တံဒိဝသံ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကေ အဘိနဝံ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေန္တော ဝိယ ရူပသတ္တကံ အရူပသတ္တကဉ္စ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ စုဒ္ဒသဟာကာရေဟိ သန္နေတွာ မဟာဝိပဿနာယ ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ‘‘ဒသမာသေ မာ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိ, သမာပတ္တိဝိက္ခမ္ဘိတာ ဝေဒနာ ဒသ မာသေ န ဥပ္ပဇ္ဇိယေဝ။
ဂိလာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဂိလာနော ဟုတွာ ပုန ဝုဋ္ဌိတော။ မဓုရကဇာတော ဝိယာတိ သဉ္ဇာတဂရုဘာဝေါ သဉ္ဇာတထဒ္ဓဘာဝေါ သူလေ ဥတ္တာသိတပုရိသော ဝိယ။ န ပက္ခာယန္တီတိ န ပကာသန္တိ, နာနာကာရတော န ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဓမ္မာပိ မံ နပ္ပဋိဘန္တီတိ သတိပဋ္ဌာနဓမ္မာ မယှံ ပါကဋာ န ဟောန္တီတိ ဒီပေတိ။ တန္တိဓမ္မာ ပန ထေရဿ သုပ္ပဂုဏာ။ န ဥဒါဟရတီတိ ပစ္ဆိမဩဝါဒံ န ဒေတိ, တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
အနန္တရံ အဗာဟိရန္တိ ဓမ္မဝသေန ဝါ ပုဂ္ဂလဝသေန ဝါ ဥဘယံ အကတွာ။ ‘‘ဧတ္တကံ ဓမ္မံ ပရဿ န ဒေသေဿာမီ’’တိ ဟိ စိန္တေန္တော ဓမ္မံ အဗ္ဘန္တရံ ကရောတိ နာမ, ‘‘ဧတ္တကံ ပရဿ ဒေသေဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ဗာဟိရံ ကရောတိ နာမ။ ‘‘ဣမဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒေသေဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ပန ပုဂ္ဂလံ အဗ္ဘန္တရံ ကရောတိ နာမ, ‘‘ဣမဿ န ဒေသေဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ပုဂ္ဂလံ ဗာဟိရံ ကရောတိ နာမ။ ဧဝံ အကတွာ ဒေသိတောတိ အတ္ထော။ အာစရိယမုဋ္ဌီတိ ယထာ ဗာဟိရကာနံ အာစရိယမုဋ္ဌိ နာမ ဟောတိ, ဒဟရကာလေ ကဿစိ အကထေတွာ ပစ္ဆိမကာလေ မရဏမဉ္စေ နိပန္နာ ပိယမနာပဿ အန္တေဝါသိကဿ ကထေန္တိ, ဧဝံ တထာဂတဿ ‘‘ဣဒံ မဟလ္လကကာလေ ပစ္ဆိမဌာနေ ကထေဿာမီ’’တိ မုဋ္ဌိံ ကတွာ ပရိဟရိတွာ ဌပိတံ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
အဟံ ဘိက္ခုသံဃန္တိ အဟမေဝ ဘိက္ခုသံဃံ ပရိဟရိဿာမီတိ ဝါ, မမုဒ္ဒေသိကောတိ အဟံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဥဒ္ဒေသော အဿာတိ မမုဒ္ဒေသိကော, မမေဝ ဥဒ္ဒိဿိတွာ မံ ပစ္စာသီသမာနော ဘိက္ခုသံဃော ဟောတု မမ အစ္စယေန မာ ဝါ အဟောသိ, ယံ ဝါ တံ ဝါ ဟောတူတိ ဣတိ ဝါ ပန ယဿ အဿာတိ အတ္ထော။ န ဧဝံ ဟောတီတိ ဗောဓိပလ္လင်္ကေယေဝ ဣဿာမစ္ဆေရာနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၈။)ဝိဂတတ္တာ ဧဝံ န ဟောတိ။ သ ကိန္တိ သော ကိံ။ အာသီတိကောတိ အသီတိသံဝစ္ဆရိကော, ဣဒံ ပစ္ဆိမဝယံ အနုပ္ပတ္တဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝေဌမိဿကေနာတိ ဗာဟဗန္ဓစက္ကဗန္ဓာဒိနာ ပဋိသင်္ခရဏေန ဝေဌမိဿကေန။ မညေတိ ဇရသကဋံ ဝိယ ဝေဌမိဿကေန မညေ ယာပေတိ, အရဟတ္တဖလဝေဌနေန စတုဣရိယာပထကပ္ပနံ တထာဂတဿ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။
ဣဒါနိ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော ယသ္မိံ အာနန္ဒ သမယေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပနိမိတ္တာဒီနံ။ ဧကစ္စာနံ ဝေဒနာနန္တိ လောကိယာနံ ဝေဒနာနံ။ တသ္မာတိဟာနန္ဒာတိ ယသ္မာ ဣမိနာ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရေန ဖာသု ဟောတိ, တသ္မာ တုမှေပိ တဒတ္ထာယ ဧဝံ ဝိဟရထာတိ ဒဿေတိ။ အတ္တဒီပါတိ မဟာသမုဒ္ဒဂတာ ဒီပံ ဝိယ အတ္တာနံ ဒီပံ ပတိဋ္ဌံ ကတွာ ဝိဟရထ။ အတ္တသရဏာတိ အတ္တဂတိကာဝ ဟောထ, မာ အညဂတိကာ။ ဓမ္မဒီပဓမ္မသရဏပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ဓမ္မောတိ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တမတဂ္ဂေတိ တမအဂ္ဂေ, မဇ္ဈေ တ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမေ အဂ္ဂတမာတိ တမတဂ္ဂါတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗံ တမသောတံ ဆိန္ဒိတွာ အတိဝိယ အဂ္ဂေ ဥတ္တမဘာဝေ ဧတေ, အာနန္ဒ, မမ ဘိက္ခူ ဘဝိဿန္တိ, တေသံ အဂ္ဂေ ဘဝိဿန္တိ။ ယေ ကေစိ သိက္ခာကာမာ, သဗ္ဗေသံ တေသံ စတုသတိပဋ္ဌာနဂေါစရာဝ ဘိက္ခူ အဂ္ဂေ ဘဝိဿန္တီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ ဂဏှီတိ။
၁၀။ ဘိက္ခုနုပဿယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၆။ ဒသမေ တေနုပသင်္ကမီတိ တသ္မိံ ဥပဿယေ ကမ္မဋ္ဌာနကမ္မိကာ ဘိက္ခုနိယော အတ္ထိ, တာသံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေဿာမီတိ ဥပသင်္ကမိ။ ဥဠာရံ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသန္တိ ပုဗ္ဗဝိသေသတော အပရံ ဥဠာရဝိသေသံ။ တတ္ထ မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟော ပုဗ္ဗဝိသေသော, ဥပါဒါရူပပရိဂ္ဂဟော အပရဝိသေသော နာမ။ တထာ သကလရူပပရိဂ္ဂဟော ပုဗ္ဗဝိသေသော, အရူပပရိဂ္ဂဟော အပရဝိသေသော နာမ။ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟော ပုဗ္ဗဝိသေသော,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၉။)ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော အပရဝိသေသော နာမ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ ပုဗ္ဗဝိသေသော, တိလက္ခဏာရောပနံ အပရဝိသေသော နာမ။ ဧဝံ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဥဠာရဝိသေသံ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။
ကာယာရမ္မဏောတိ ယံ ကာယံ အနုပဿတိ, တမေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကိလေသပရိဠာဟော။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတီတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ဝိက္ခိပတိ။ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ပသာဒနီယေ နိမိတ္တေ စိတ္တံ ပဏိဒဟိတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ကိလေသပရိဠာဟေ စ လီနတ္တေ စ ဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပေ စ ဥပ္ပန္နေ ကိလေသာနုရဉ္ဇိတေန န ဝတ္တိတဗ္ဗံ, ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ပသာဒနီယေ ပသာဒါဝဟေ ဗုဒ္ဓါဒီသု အညတရသ္မိံ ဌာနေ ကမ္မဋ္ဌာနစိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ စိတ္တံ သမာဓိယတီတိ အာရမ္မဏေ သမ္မာ အာဓိယတိ သုဋ္ဌု ဌပိတံ ဌပိယတိ။ ပဋိသံဟရာမီတိ ပသာဒနီယဋ္ဌာနတော ပဋိသံဟရာမိ, မူလကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံယေဝ နံ ကရောမီတိ အတ္ထော။ သော ပဋိသံဟရတိ စေဝါတိ မူလကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခဉ္စ ပေသေတိ။ န စ ဝိတက္ကေတိ န စ ဝိစာရေတီတိ ကိလေသဝိတက္ကံ န ဝိတက္ကေတိ, ကိလေသဝိစာရံ န ဝိစာရေတိ။ အဝိတက္ကောမှိ အဝိစာရောတိ ကိလေသဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အဝိတက္ကာဝိစာရော။ အဇ္ဈတ္တံ သတိမာ သုခမသ္မီတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ ပဝတ္တာယ သတိယာ ‘‘သတိမာဟမသ္မိ သုခိတော စာ’’တိ ပဇာနာတိ။
ဧဝံ ခေါ, အာနန္ဒ, ပဏိဓာယ ဘာဝနာ ဟောတီတိ ဧဝံ, အာနန္ဒ, ဌပေတွာ ဘာဝနာ ဟောတိ။ ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ယထာ နာမ ပုရိသဿ မဟန္တံ ဥစ္ဆုဘာရံ ဥက္ခိပိတွာ ယန္တသာလံ နေန္တဿ ကိလန္တကိလန္တကာလေ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ဥစ္ဆုခဏ္ဍံ ခါဒိတွာ ပုန ဥက္ခိပိတွာ ဂမနံ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ ဥဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနဿ ကာယပရိဠာဟာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏာဒိအနုဿရဏေန စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ကမ္မနိယံ ကတွာ ဘာဝနာ ပဝတ္တာ, တသ္မာ ‘‘ပဏိဓာယ ဘာဝနာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပန ပုရိသဿ ဥစ္ဆုဘာရံ ယန္တသာလံ နေတွာ ပီဠေတွာ ရသပါနံ ဝိယ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ကမ္မဋ္ဌာနံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တဿ ဖလသမာပတ္တိသုခါနုဘဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဗဟိဒ္ဓါတိ မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ပဟာယ ဗဟိ အညသ္မိံ အာရမ္မဏေ။ အပ္ပဏိဓာယာတိ အဋ္ဌပေတွာ။ အထ ပစ္ဆာ ပုရေ အသံခိတ္တံ ဝိမုတ္တံ အပ္ပဏိဟိတန္တိ ပဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဝါ သရီရဝသေန ဝါ ဒေသနာဝသေန ဝါ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၀။)တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနေ တာဝ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အဘိနိဝေသော ပုရေ နာမ, အရဟတ္တံ ပစ္ဆာ နာမ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု မူလကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ကိလေသပရိဠာဟဿ ဝါ လီနတ္တဿ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပဿ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ဩကာသံ အဒေန္တော သုဒန္တဂေါဏေ ယောဇေတွာ သာရေန္တော ဝိယ စတုရဿစ္ဆိဒ္ဒေ သုတစ္ဆိတံ စတုရဿဃဋိကံ ပက္ခိပန္တော ဝိယ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အတိဋ္ဌန္တော အလဂ္ဂန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ, သော ပုရေသင်္ခါတဿ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသဿ ပစ္ဆာသင်္ခါတဿ အရဟတ္တဿ စ ဝသေန ပစ္ဆာ ပုရေ အသံခိတ္တံ ဝိမုတ္တံ အပ္ပဏိဟိတန္တိ ပဇာနာတိ နာမ။
သရီရေ ပန ပါဒင်္ဂုလီနံ အဂ္ဂပဗ္ဗာနိ ပုရေ နာမ, သီသကဋာဟံ ပစ္ဆာ နာမ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ပါဒင်္ဂုလီနံ အဂ္ဂပဗ္ဗအဋ္ဌိကေသု အဘိနိဝိသိတွာ ဗျာဘင်္ဂိယာ ယဝကလာပံ မောစေန္တော ဝိယ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဒိသောကာသပရိစ္ဆေဒဝသေန အဋ္ဌီနိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော အန္တရာ ကိလေသပရိဠာဟာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိံ ဝါရေတွာ ယာဝ သီသကဋာဟာ ဘာဝနံ ပါပေတိ, သော ပုရေသင်္ခါတာနံ အဂ္ဂပါဒင်္ဂုလိပဗ္ဗာနံ ပစ္ဆာသင်္ခါတဿ သီသကဋာဟဿ စ ဝသေန ပစ္ဆာ ပုရေ အသံခိတ္တံ ဝိမုတ္တံ အပ္ပဏိဟိတန္တိ ပဇာနာတိ နာမ။
ဒေသနာယပိ ဒွတ္တိံသာကာရဒေသနာယ ကေသာ ပုရေ နာမ, မတ္ထလုင်္ဂံ ပစ္ဆာ နာမ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ကေသေသု အဘိနိဝိသိတွာ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဒိသောကာသဝသေန ကေသာဒယော ပရိဂ္ဂဏှန္တော အန္တရာ ကိလေသပရိဠာဟာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိံ ဝါရေတွာ ယာဝ မတ္ထလုင်္ဂါ ဘာဝနံ ပါပေတိ။ သော ပုရေသင်္ခါတာနံ ကေသာနံ ပစ္ဆာသင်္ခါတဿ မတ္ထလုင်္ဂဿ စ ဝသေန ပစ္ဆာ ပုရေ အသံခိတ္တံ ဝိမုတ္တံ အပ္ပဏိဟိတန္တိ ပဇာနာတိ နာမ။
ဧဝံ ခေါ, အာနန္ဒ, အပ္ပဏိဓာယ ဘာဝနာ ဟောတီတိ ဧဝံ, အာနန္ဒ, အဋ္ဌပေတွာ ဘာဝနာ ဟောတိ။ ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ယထာ နာမ ပုရိသဿ ဂုဠဘာရံ လဘိတွာ အတ္တနော ဂါမံ အတိဟရန္တဿ အန္တရာ အဋ္ဌပေတွာဝ ဥစ္စင်္ဂေ ပက္ခိတ္တာနိ ဂုဠခဏ္ဍာဒီနိ ခါဒနီယာနိ ခါဒန္တဿ အတ္တနော ဂါမေယေဝ ဩတရဏံ ဟောတိ, ဧဝမေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ အာရဒ္ဓဘာဝနဿ ကာယပရိဠာဟာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိံ ဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာ ပဝတ္တာ, တသ္မာ ‘‘အပ္ပဏိဓာယ ဘာဝနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တဿ ပန ပုရိသဿ တံ ဂုဠဘာရံ အတ္တနော ဂါမံ နေတွာ ဉာတီဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂေါ ဝိယ ဣမဿ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၁။)ဘိက္ခုနော ကမ္မဋ္ဌာနံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တဿ ဖလသမာပတ္တိသုခါနုဘဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ကထိတာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
အမ္ဗပါလိဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ နာလန္ဒဝဂ္ဂေါ
၂။ နာလန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၈။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ဒုတိယေ နာလန္ဒာယန္တိ နာလန္ဒာတိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ, တံ နဂရံ ဂေါစရဂါမံ ကတွာ။ ပါဝါရိကမ္ဗဝနေတိ ဒုဿပါဝါရိကသေဋ္ဌိနော အမ္ဗဝနေ။ တံ ကိရ တဿ ဥယျာနံ အဟောသိ။ သော ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဘဂဝတိ ပသန္နော တသ္မိံ ဥယျာနေ ကုဋိလေဏမဏ္ဍပါဒိပဋိမဏ္ဍိတံ ဘဂဝတော ဝိဟာရံ ကတွာ နိယျာတေသိ။ သော ဝိဟာရော ဇီဝကမ္ဗဝနံ ဝိယ ပါဝါရိကမ္ဗဝနန္တေွဝ သင်္ခံ ဂတော။ တသ္မိံ ပါဝါရိကမ္ဗဝနေ ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။
ဧဝံပသန္နောတိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နသဒ္ဓေါ, ဧဝံ သဒ္ဒဟာမီတိ အတ္ထော။ ဘိယျောဘိညတရောတိ ဘိယျတရော အဘိညာတော ဘိယျတရာဘိယျော ဝါ, ဥတ္တရိတရဉာဏောတိ အတ္ထော။ သမ္ဗောဓိယန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏေ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေ ဝါ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ ဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ နိပ္ပဒေသာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ, ဒွေပိ အဂ္ဂသာဝကာ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ သာဝကပါရမီဉာဏံ ပဋိလဘန္တိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ, ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စေဝ သကလေ စ ဗုဒ္ဓဂုဏေ။ သဗ္ဗမ္ပိ နေသံ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ ဣဇ္ဈတိ။ တသ္မာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ သမ္ဗောဓိ နာမ ဟောတိ။ တေန ဥတ္တရိတရော စ ဘဂဝတာ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတာ ဘိယျောဘိညတရော, ယဒိဒံ သမ္ဗောဓိယ’’န္တိ။
ဥဠာရာတိ သေဋ္ဌာ။ အယဉှိ ဥဠာရသဒ္ဒေါ ‘‘ဥဠာရာနိ ခါဒနီယာနိ ခါဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၆၆) မဓုရေ အာဂစ္ဆတိ။ ‘‘ဥဠာရာယ ခလု ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော သမဏံ ဂေါတမံ ပသံသာယ ပသံသတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၈၈) သေဋ္ဌေ။ ‘‘အပ္ပမာဏော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၂။)ဥဠာရော ဩဘာသော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၁) ဝိပုလေ။ သွာယမိဓ သေဋ္ဌေ အာဂတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥဠာရာတိ သေဋ္ဌာ’’တိ။ အာသဘီတိ ဥသဘဿ ဝါစာသဒိသီ အစလာ အသမ္ပဝေဓီ။ ဧကံသော ဂဟိတောတိ အနုဿဝေန ဝါ အာစရိယပရမ္ပရာယ ဝါ ဣတိကိရာယ ဝါ ပိဋကသမ္ပဒါနေန ဝါ အာကာရပရိဝိတက္ကေန ဝါ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ဝါ တက္ကဟေတု ဝါ နယဟေတု ဝါ အကထေတွာ ပစ္စက္ခတော ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဝိယ ဧကံသော ဂဟိတော, သန္နိဋ္ဌာနကထာဝ ကထိတာတိ အတ္ထော။ သီဟနာဒေါတိ သေဋ္ဌနာဒေါ, ဝနေ ဥန္နာဒယန္တေန သီဟေန ဝိယ ဥတ္တမနာဒေါ နဒိတောတိ အတ္ထော။
ကိံ နု တေ သာရိပုတ္တာတိ ဣမံ ဒေသနံ ကသ္မာ အာရဘိ? အနုယောဂဒါပနတ္ထံ။ ဧကစ္စော ဟိ သီဟနာဒံ နဒိတွာ အတ္တနော သီဟနာဒေ အနုယောဂံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ, နိဃံသနံ န ခမတိ, သိလေသေ ပတိတမက္ကဋော ဝိယ ဟောတိ။ ယထာ ဓမမာနံ အပရိသုဒ္ဓံ လောဟံ ဈာယိတွာ အင်္ဂါရော ဟောတိ, ဧဝံ ဈာမင်္ဂါရော ဝိယ ဟောတိ။ ဧကော သီဟနာဒေ အနုယောဂံ ဒါပိယမာနော ဒါတုံ သက္ကောတိ, နိဃံသနံ ခမတိ, ဓမမာနံ နိဒ္ဒေါသဇာတရူပံ ဝိယ အဓိကတရံ သောဘတိ, တာဒိသော ထေရော။ တေန နံ ဘဂဝါ ‘‘အနုယောဂက္ခမော အယ’’န္တိ ဉတွာ သီဟနာဒေ အနုယောဂဒါပနတ္ထံ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။
တတ္ထ သဗ္ဗေ တေတိ သဗ္ဗေ တေ တယာ။ ဧဝံသီလာတိ မဂ္ဂသီလေန ဖလသီလေန လောကိယလောကုတ္တရသီလေန ဧဝံသီလာ။ ဧဝံဓမ္မာတိ ဧတ္ထ သမာဓိပက္ခာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ, မဂ္ဂသမာဓိနာ ဖလသမာဓိနာ လောကိယလောကုတ္တရေန သမာဓိနာ ဧဝံသမာဓီတိ အတ္ထော။ ဧဝံပညာတိ မဂ္ဂပညာဒိဝသေနေဝ ဧဝံပညာ။ ဧဝံဝိဟာရိနောတိ ဧတ္ထ ပန ဟေဋ္ဌာ သမာဓိပက္ခာနံ ဓမ္မာနံ ဂဟိတတ္တာ ဝိဟာရော ဂဟိတောပိ ပုန ကသ္မာ ဂဟိတမေဝ ဂဏှတီတိ စေ။ ထေရေန ဣဒံ ဂဟိတမေဝ။ ဣဒဉှိ နိရောဓသမာပတ္တိဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧဝံ နိရောဓသမာပတ္တိဝိဟာရိနော တေ ဘဂဝန္တော အဟေသုန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧဝံဝိမုတ္တာတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိ, တဒင်္ဂဝိမုတ္တိ, သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိ, ပဋိပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိ, နိဿရဏဝိမုတ္တီတိ ပဉ္စဝိဓာ ဝိမုတ္တိ။ တတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော သယံ ဝိက္ခမ္ဘိတေဟိ နီဝရဏာဒီဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တီတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၃။)အနိစ္စာနုပဿနာဒိကာ သတ္တ အနုပဿနာ သယံ တဿ တဿ ပစ္စနီကဝသေန ပရိစ္စတ္တာဟိ နိစ္စသညာဒီဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ တဒင်္ဂဝိမုတ္တီတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ သယံ သမုစ္ဆိန္နေဟိ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တီတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ မဂ္ဂါနုဘာဝေန ကိလေသာနံ ပဋိပဿဒ္ဓန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တီတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗကိလေသေဟိ နိဿဋတ္တာ အပဂတတ္တာ ဒူရေ ဌိတတ္တာ နိဿရဏဝိမုတ္တီတိ သင်္ခံ ဂတံ။ ဣတိ ဣမာသံ ပဉ္စန္နံ ဝိမုတ္တီနံ ဝသေန ဧဝံ ဝိမုတ္တာတိ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ကိံ ပန တေ သာရိပုတ္တ ယေ တေ ဘဝိဿန္တီတိ အတီတာ တာဝ နိရုဒ္ဓါ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ ဂတာ ဒီပသိခါ ဝိယ နိဗ္ဗုတာ, ဧဝံ နိရုဒ္ဓေ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ ဂတေ တွံ ကထံ ဇာနိဿသိ, အနာဂတဗုဒ္ဓါနံ ပန ဂုဏာ ကိံ တယာ အတ္တနော စိတ္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိဒိတာတိ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမာဟ။
ကိံ ပန တျာဟံ သာရိပုတ္တ ဧတရဟီတိ အနာဂတာပိ ဗုဒ္ဓါ အဇာတာ အနိဗ္ဗတ္တာ အနုပ္ပန္နာ, တေ ကထံ ဇာနိဿသိ။ တေသဉှိ ဇာနနံ အပဒေ အာကာသေ ပဒဒဿနံ ဝိယ ဟောတိ။ ဣဒါနိ မယာ သဒ္ဓိံ ဧကဝိဟာရေ ဝသသိ, ဧကတော ဘိက္ခာယ စရသိ, ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဒက္ခိဏပဿေ နိသီဒသိ, ကိံ ပန မယှံ ဂုဏာ အတ္တနော စေတသာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝိဒိတာ တယာတိ အနုယုဉ္ဇန္တော ဧဝမာဟ။ ထေရော ပန ပုစ္ဆိတပုစ္ဆိတေ ‘‘နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။
ထေရဿ စ ဝိဒိတမ္ပိ အတ္ထိ, အဝိဒိတမ္ပိ။ ကိံ သော အတ္တနော ဝိဒိတဋ္ဌာနေ ပဋိက္ခေပံ ကရောတိ, အဝိဒိတဋ္ဌာနေတိ? ဝိဒိတဋ္ဌာနေ န ကရောတိ, အဝိဒိတဋ္ဌာနေယေဝ ကရောတိ။ ထေရော ကိရ အနုယောဂေ အာရဒ္ဓေ ဧဝံ အညာသိ ‘‘နာယံ အနုယောဂေါ သာဝကပါရမီဉာဏေ, သဗ္ဗညုတညာဏေ ပန အယံ အနုယောဂေါ’’တိ အတ္တနော သာဝကပါရမီဉာဏေ ပဋိက္ခေပံ အကတွာဝ အဝိဒိတဋ္ဌာနေ သဗ္ဗညုတညာဏေ ပဋိက္ခေပံ ကရောတိ။ တေန ဣဒမ္ပိ ဒီပေတိ – ဘဂဝါ မယှံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဗုဒ္ဓါနံ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိကာရဏဇာနနသမတ္ထံ သဗ္ဗညုတညာဏံ နတ္ထီတိ။
ဧတ္ထာတိ ဧတေသု အတီတာဒိဘေဒေသု ဗုဒ္ဓေသု။ အထ ကိဉ္စရဟီတိ အထ ကသ္မာ ဧဝံ ဉာဏေ အသတိ တယာ ဧဝံ ကထိတန္တိ ဝဒတိ။ ဓမ္မနွယောတိ ဓမ္မဿ ပစ္စက္ခတော ဉာဏဿ အနုယောဂံ အနုဂန္တွာ ဥပ္ပန္နံ အနုမာနဉာဏံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၄။)နယဂ္ဂါဟော ဝိဒိတော, သာဝကပါရမီဉာဏေ ဌတွာဝ ဣမိနာ အာကာရေန ဇာနာမိ ဘဂဝါတိ ဝဒတိ။ ထေရဿ ဟိ နယဂ္ဂါဟော အပ္ပမာဏော အပရိယန္တော။ ယထာ စ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပမာဏံ ဝါ ပရိယန္တော ဝါ နတ္ထိ, ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိနော နယဂ္ဂါဟဿ။ တေန သော – ‘‘ဣမိနာ ဧဝံဝိဓော ဣမိနာ ဧဝံဝိဓော, ဣမိနာ အနုတ္တရော ဣမိနာ အနုတ္တရော သတ္ထာ’’တိ ဇာနာတိ။ ထေရဿ ဟိ နယဂ္ဂါဟော သဗ္ဗညုတညာဏဂတိကော ဧဝ။
ဣဒါနိ တံ နယဂ္ဂါဟံ ပါကဋံ ကာတုံ ဥပမံ ဒဿေန္တော သေယျထာပိ ဘန္တေတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသေ နဂရဿ ဥဒ္ဓါပပါကာရာဒီနိ ထိရာနိ ဝါ ဟောန္တု ဒုဗ္ဗလာနိ ဝါ, သဗ္ဗသော ဝါ ပန မာ ဟောန္တု, စောရာနံ အာသင်္ကာ န ဟောတိ။ တသ္မာ တံ အဂ္ဂဟေတွာ ပစ္စန္တိမံ နဂရန္တိ အာဟ။ ဒဠှုဒ္ဓါပန္တိ ထိရမူလပါကာရံ။ ဒဠှပါကာရတောရဏန္တိ ထိရပါကာရဉ္စေဝ ထိရပိဋ္ဌသံဃာဋဉ္စ။ ဧကဒွါရန္တိ ကသ္မာ အာဟ? ဗဟုဒွါရေ ဟိ နဂရေ ဗဟူဟိ ပဏ္ဍိတဒေါဝါရိကေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧကဒွါရေဝ ဧကော ဝဋ္ဋတိ။ ထေရဿ စ ပညာယ သဒိသော အညော နတ္ထိ, တသ္မာ အတ္တနော ပဏ္ဍိတဘာဝဿ ဩပမ္မတ္ထံ ဧကံယေဝ ဒေါဝါရိကံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဒွါရ’’န္တိ အာဟ။
ပဏ္ဍိတောတိ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော။ ဗျတ္တောတိ ဝေယျတ္တိယေန သမန္နာဂတော ဝိသဒဉာဏော။ မေဓာဝီတိ ဌာနုပ္ပတ္တိကပညာသင်္ခါတာယ မေဓာယ သမန္နာဂတော။ အနုပရိယာယပထန္တိ အနုပရိယာယနာမကံ ပါကာရမဂ္ဂံ။ ပါကာရသန္ဓိန္တိ ဒွိန္နံ ဣဋ္ဌကာနံ အပဂတဋ္ဌာနံ။ ပါကာရဝိဝရန္တိ ပါကာရဿ ဆိန္နဋ္ဌာနံ။ စေတသော ဥပက္ကိလေသေတိ ပဉ္စနီဝရဏာ စိတ္တံ ဥပက္ကိလိဿန္တိ ကိလိဋ္ဌံ ကရောန္တိ ဥပတာပေန္တိ ဝိဟေဌေန္တိ, တသ္မာ ‘‘စေတသော ဥပက္ကိလေသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏေတိ နီဝရဏာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အနုပ္ပန္နာယ ပညာယ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ န ဒေန္တိ, တသ္မာ ‘‘ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သုပတိဋ္ဌိတစိတ္တာတိ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သုဋ္ဌု ဌပိတစိတ္တာ ဟုတွာ။ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ယထာဘူတန္တိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ယထာသဘာဝေန ဘာဝေတွာ။ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ အရဟတ္တံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိံသူတိ ဒဿေတိ။
အပိစေတ္ထ သတိပဋ္ဌာနာတိ ဝိပဿနာ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါ မဂ္ဂေါ, အနုတ္တရသမ္မာသမ္ဗောဓိ အရဟတ္တံ။ သတိပဋ္ဌာနာတိ ဝါ ဝိပဿနာ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါမိဿကာ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၅။)သမ္မာသမ္ဗောဓိ အရဟတ္တမေဝ။ ဒီဃဘာဏကမဟာသီဝတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘သတိပဋ္ဌာနေ ဝိပဿနံ ဂဟေတွာ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ မဂ္ဂေါ စ သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စာတိ ဂဟိတေ သုန္ဒရော ပဉှော ဘဝေယျ, န ပနေဝံ ဂဟိတ’’န္တိ။ ဣတိ ထေရော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ နီဝရဏပ္ပဟာနေ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ သမ္ဗောဓိယဉ္စ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏရဇတာနံ ဝိယ နာနတ္တာဘာဝံ ဒဿေတိ။
ဣဓ ဌတွာ ဥပမာ သံသန္ဒေတဗ္ဗာ – အာယသ္မာ ဟိ သာရိပုတ္တော ပစ္စန္တနဂရံ ဒဿေသိ, ပါကာရံ ဒဿေသိ, အနုပရိယာယပထံ ဒဿေသိ, ဒွါရံ ဒဿေသိ, ပဏ္ဍိတဒေါဝါရိကံ ဒဿေသိ, နဂရံ ပဝိသနကနိက္ခမနကေ ဩဠာရိကေ ပါဏေ ဒဿေသိ, ဒေါဝါရိကဿ တေသံ ပါဏာနံ ပါကဋဘာဝံ ဒဿေသိ။ တတ္ထ ကိံ ကေန သဒိသန္တိ စေ? နဂရံ ဝိယ ဟိ နိဗ္ဗာနံ, ပါကာရော ဝိယ သီလံ, အနုပရိယာယပထော ဝိယ ဟိရီ, ဒွါရံ ဝိယ အရိယမဂ္ဂေါ, ပဏ္ဍိတဒေါဝါရိကော ဝိယ ဓမ္မသေနာပတိ, နဂရံ ပဝိသနကနိက္ခမနကာ ဩဠာရိကပါဏာ ဝိယ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာ ဗုဒ္ဓါ, ဒေါဝါရိကဿ တေသံ ပါဏာနံ ပါကဋဘာဝေါ ဝိယ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဗုဒ္ဓါနံ သီလသမထာဒီဟိ ပါကဋဘာဝေါ။ ဧတ္တာဝတာ ထေရေန ဘဂဝတော – ‘‘ဧဝမဟံ သာဝကပါရမီဉာဏေ ဌတွာ ဓမ္မနွယေန နယဂ္ဂါဟေန ဇာနာမီ’’တိ အတ္တနော သီဟနာဒဿ အနုယောဂေါ ဒိန္နော ဟောတိ။
တသ္မာတိ ယသ္မာ ‘‘န ခေါ မေတံ, ဘန္တေ, အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု အရဟန္တေသု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု စေတောပရိယဉာဏံ အတ္ထိ, အပိစ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ ဝဒတိ, တသ္မာ။ အဘိက္ခဏံ ဘာသေယျာသီတိ ပုနပ္ပုနံ ဘာသေယျာသိ, ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ မေ ကထိတ’’န္တိ မာ မဇ္ဈနှိကာဒီသု န ကထယိတ္ထ, ‘‘အဇ္ဇ ဝါ မေ ကထိတ’’န္တိ မာ ပရဒိဝသာဒီသု န ကထယိတ္ထာတိ အတ္ထော။ သာ ပဟီယိဿတီတိ ‘‘သာရိပုတ္တသဒိသောပိ နာမ ဉာဏဇဝနသမ္ပန္နော သာဝကော ဗုဒ္ဓါနံ စိတ္တာစာရံ ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝံ အပ္ပမေယျာ တထာဂတာ’’တိ စိန္တေန္တာနံ ယာ တထာဂတေ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ, သာ ပဟီယိဿတီတိ။
၃။ စုန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇၉။ တတိယေ မဂဓေသူတိ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ။ နာလကဂါမကေတိ ရာဇဂဟဿ အဝိဒူရေ အတ္တနော ကုလသန္တကေ ဧဝံနာမကေ ဂါမေ။ စုန္ဒော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၆။)သမဏုဒ္ဒေသောတိ အယံ ထေရော ဓမ္မသေနာပတိဿ ကနိဋ္ဌဘာတိကော, တံ ဘိက္ခူ အနုပသမ္ပန္နကာလေ ‘‘စုန္ဒော သမဏုဒ္ဒေသော’’တိ သမုဒါစရိတွာ ထေရကာလေပိ တထေဝ သမုဒါစရိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စုန္ဒော သမဏုဒ္ဒေသော’’တိ။ ဥပဋ္ဌာကော ဟောတီတိ မုခေါဒကဒန္တကဋ္ဌဒါနေန စေဝ ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇန-ပိဋ္ဌိပရိကမ္မကရဏ-ပတ္တစီဝရဂ္ဂဟဏေန စ ဥပဋ္ဌာနကရော ဟောတိ။ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတော။ ကတရသ္မိံ ကာလေတိ? ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနသံဝစ္ဆရေ။
တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – ဘဂဝါ ကိရ ဝုတ္ထဝဿော ဝေဠုဝဂါမကာ နိက္ခမိတွာ ‘‘သာဝတ္ထိံ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ ပဋိနိဝတ္တန္တော အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ပတွာ ဇေတဝနံ ပါဝိသိ။ ဓမ္မသေနာပတိ ဘဂဝတော ဝတ္တံ ဒဿေတွာ ဒိဝါဋ္ဌာနံ ဂတော, သော တတ္ထ အန္တေဝါသိကေသု ဝတ္တံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ကန္တေသု ဒိဝါဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတွာ စမ္မခဏ္ဍံ ပညာပေတွာ ပါဒေ ပက္ခာလေတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ ပါဝိသိ။ အထဿ ယထာ ပရိစ္ဆေဒေန တတော ဝုဋ္ဌိတဿ အယံ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ဗုဒ္ဓါ နု ခေါ ပဌမံ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ, ဥဒါဟု အဂ္ဂသာဝကာတိ, တတော ‘‘အဂ္ဂသာဝကာ ပဌမ’’န္တိ ဉတွာ အတ္တနော အာယုသင်္ခါရံ ဩလောကေသိ။ သော ‘‘သတ္တာဟမေဝ မေ အာယုသင်္ခါရာ ပဝတ္တိဿန္တီ’’တိ ဉတွာ ‘‘ကတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။
တတော ‘‘ရာဟုလော တာဝတိံသေသု ပရိနိဗ္ဗုတော, အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရော ဆဒ္ဒန္တဒဟေ, အဟံ ကတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ စိန္တေန္တော မာတရံ အာရဗ္ဘ သတိံ ဥပ္ပါဒေသိ – ‘‘မယှံ မာတာ သတ္တန္နံ အရဟန္တာနံ မာတာ ဟုတွာပိ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃေသု အပ္ပသန္နာ, အတ္ထိ နု ခေါ တဿာ ဥပနိဿယော, နတ္ထိ နု ခေါ’’တိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ ‘‘ကဿ ဒေသနာယ အဘိသမယော ဘဝိဿတီ’’တိ ဩလောကေန္တော ‘‘မမေဝ ဓမ္မဒေသနာယ ဘဝိဿတိ, န အညဿ။ သစေ ခေါ ပနာဟံ အပ္ပေါဿုက္ကော ဘဝေယျံ, ဘဝိဿန္တိ မေ ဝတ္တာရော – ‘‘သာရိပုတ္တတ္ထေရော အဝသေသဇနာနမ္ပိ အဝဿယော ဟောတိ။ တထာ ဟိဿ သမစိတ္တသုတ္တန္တဒေသနာဒိဝသေ (အ။ နိ။ ၂။၃၃-၃၇) ကောဋိသတသဟဿဒေဝတာ အရဟတ္တံ ပတ္တာ, တယော မဂ္ဂေ ပဋိဝိဒ္ဓဒေဝတာနံ ဂဏနာ နတ္ထိ, အညေသု စ ဌာနေသု အနေကာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၇။)အဘိသမယာ ဒိဿန္တိ, ထေရေ စ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာနေဝ အသီတိ ကုလသဟဿာနိ, သော ဒါနိ သကမာတုမိစ္ဆာဒဿနမတ္တမ္ပိ ဟရိတုံ နာသက္ခီ’’တိ။ တသ္မာ မာတရံ မိစ္ဆာဒဿနာ မောစေတွာ ဇာတောဝရကေယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ‘‘အဇ္ဇေဝ ဘဂဝန္တံ အနုဇာနာပေတွာ နိက္ခမိဿာမီ’’တိ စုန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘အာဝုသော, စုန္ဒ, အမှာကံ ပဉ္စသတာယ ဘိက္ခုပရိသာယ သညံ ဒေဟိ။ ‘ဂဏှထာဝုသော ပတ္တစီဝရာနိ, ဓမ္မသေနာပတိ နာလကဂါမံ ဂန္တုကာမော’’’တိ။ ထေရော တထာ အကာသိ။
ဘိက္ခူ သေနာသနံ သံသာမေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ထေရဿ သန္တိကံ အဂမံသု။ ထေရော သေနာသနံ သံသာမေတွာ ဒိဝါဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒိဝါဋ္ဌာနဒွါရေ ဌတွာ ဒိဝါဋ္ဌာနံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဣဒံ ဒါနိ ပစ္ဆိမဒဿနံ, ပုန အာဂမနံ နတ္ထီ’’တိ ပဉ္စသတဘိက္ခူဟိ ပရိဝုတော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘‘အနုဇာနာတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ, အနုဇာနာတု သုဂတော။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလော မေ, ဩဿဋ္ဌော မေ အာယုသင်္ခါရော’’တိ။ ဗုဒ္ဓါ ပန ယသ္မာ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ မရဏဝဏ္ဏံ သံဝဏ္ဏေန္တီတိ, ‘‘မာ ပရိနိဗ္ဗာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဝဋ္ဋဿ ဂုဏံ ကထေန္တီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ဒေါသံ အာရောပေဿန္တိ, တသ္မာ တဒုဘယမ္ပိ န ဝဒန္တိ။ တေန နံ ဘဂဝါ – ‘‘ကတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယိဿသိ သာရိပုတ္တာ’’တိ ဝတွာ – ‘‘အတ္ထိ, ဘန္တေ, မဂဓေသု နာလကဂါမေ ဇာတောဝရကော, တတ္ထာဟံ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ယဿ ဒါနိ တွံ, သာရိပုတ္တ, ကာလံ မညသိ, ဣဒါနိ ပန တေ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘာတိကာနံ တာဒိသဿ ဘိက္ခုနော ဒဿနံ ဒုလ္လဘံ ဘဝိဿတိ, ဒေသေဟိ နေသံ ဓမ္မ’’န္တိ အာဟ။
ထေရော – ‘‘သတ္ထာ မယှံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဓမ္မဒေသနံ ပစ္စာသီသတီ’’တိ ဉတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ တာလပ္ပမာဏံ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဩရုယှ ဒသဗလဿ ပါဒေ ဝန္ဒိ, ပုန ဒွိတာလပ္ပမာဏံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဩရုယှ ဒသဗလဿ ပါဒေ ဝန္ဒိ, ဧတေနုပါယေန သတ္တတာလပ္ပမာဏံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ အနေကာနိ ပါဋိဟာရိယသတာနိ ဒဿေန္တော ဓမ္မကထံ အာရဘိ။ ဒိဿမာနေနပိ ကာယေန ကထေတိ, အဒိဿမာနေနပိ။ ဥပရိမေန ဝါ ဟေဋ္ဌိမေန ဝါ ဥပဍ္ဎကာယေန ကထေတိ အဒိဿမာနေနပိ ဒိဿမာနေနပိ, ကာလေန စန္ဒဝဏ္ဏံ ဒဿေတိ, ကာလေန သူရိယဝဏ္ဏံ, ကာလေန ပဗ္ဗတဝဏ္ဏံ, ကာလေန သမုဒ္ဒဝဏ္ဏံ, ကာလေန စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဟောတိ, ကာလေန ဝေဿဝဏမဟာရာဇာ, ကာလေန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၈။)သက္ကော ဒေဝရာဇာ, ကာလေန မဟာဗြဟ္မာတိ ဧဝံ အနေကာနိ ပါဋိဟာရိယသတာနိ ဒဿေန္တော ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ သကလနဂရံ သန္နိပတိ။ ထေရော ဩရုယှ ဒသဗလဿ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကော နာမော အယံ သာရိပုတ္တ ဓမ္မပရိယာယော’’တိ။ သီဟဝိကီဠိတော နာမ, ဘန္တေတိ။ တဂ္ဃ, သာရိပုတ္တ, သီဟဝိကီဠိတော တဂ္ဃ, သာရိပုတ္တ, သီဟဝိကီဠိတောတိ။
ထေရော အလတ္တကဝဏ္ဏေ ဟတ္ထေ ပသာရေတွာ သတ္ထု သုဝဏ္ဏကစ္ဆပသဒိသေ ပါဒေ ဂေါပ္ဖကေသု ဂဟေတွာ – ‘‘ဘန္တေ, ဣမေသံ ပါဒါနံ ဝန္ဒနတ္ထာယ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကံ အသင်္ချေယျံ ပါရမိယော ပူရိတာ, သော မေ မနောရထော မတ္ထကံ ပတ္တော, ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ပဋိသန္ဓိဝသေန န ပုန ဧကဋ္ဌာနေ သန္နိပါတော သမာဂမော အတ္ထိ, ဆိန္နော ဧသ ဝိဿာသော, အနေကေဟိ ဗုဒ္ဓသတသဟဿေဟိ ပဝိဋ္ဌံ အဇရံ အမရံ ခေမံ သုခံ သီတလံ အဘယံ နိဗ္ဗာနပုရံ ပဝိသိဿာမိ, သစေ မေ ကိဉ္စိ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ န ရောစေထ, ခမထ တံ ဘဂဝါ, ဂမနကာလော မယှ’’န္တိ။ ခမာမိ တေ, သာရိပုတ္တ, န ခေါ ပန တေ ကိဉ္စိ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ မယှံ အရုစ္စနကံ အတ္ထိ, ယဿ ဒါနိ တွံ, သာရိပုတ္တ, ကာလံ မညသီတိ။
ဣတိ ဘဂဝတာ အနုညာတသမနန္တရံ သတ္ထု ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌိတမတ္တေ အာယသ္မန္တေ သာရိပုတ္တေ သိနေရုစက္ကဝါဠဟိမဝန္တပရိဘဏ္ဍပဗ္ဗတေ ဓာရယမာနာပိ – ‘‘အဇ္ဇ ဣမံ ဂုဏရာသိံ ဓာရေတုံ န သက္ကောမီ’’တိ ဝဒန္တီ ဝိယ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဝိရဝမာနာ မဟာပထဝီ ယာဝ ဥဒကပရိယန္တာ အကမ္ပိ, အာကာသေ ဒေဝဒုန္ဒုဘိယော ဖလိံသု, မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ။
သတ္ထာ – ‘‘ဓမ္မသေနာပတိံ ပဋိပါဒေဿာမီ’’တိ ဓမ္မာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ဂန္ဓကုဋိအဘိမုခေါ ဂန္တွာ မဏိဖလကေ အဋ္ဌာသိ။ ထေရော တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ စတူသု ဌာနေသု ဝန္ဒိတွာ – ‘‘ဘဂဝါ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကဿ အသင်္ချေယျဿ ဥပရိ အနောမဒဿီသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ တုမှာကံ ဒဿနံ ပတ္ထေသိံ, သာ မေ ပတ္ထနာ သမိဒ္ဓါ, ဒိဋ္ဌာ တုမှေ, တံ ပဌမဒဿနံ, ဣဒံ ပစ္ဆိမဒဿနံ။ ပုန တုမှာကံ ဒဿနံ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ယာဝ ဒဿနဝိသယာ အဘိမုခေါဝ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၉။)ပဋိက္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။ ပုန မဟာပထဝီ ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ အကမ္ပိ။
ဘဂဝါ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေ ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘အနုဂစ္ဆထ, ဘိက္ခဝေ, တုမှာကံ ဇေဋ္ဌဘာတိက’’န္တိ။ တသ္မိံ ခဏေ စတဿောပိ ပရိသာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဧကကံယေဝ ဇေတဝနေ ဩဟာယ နိရဝသေသာ နိက္ခမိံသု။ သာဝတ္ထိနဂရဝါသိနောပိ – ‘‘သာရိပုတ္တတ္ထေရော ကိရ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အာပုစ္ဆိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိတုကာမော နိက္ခန္တော, ပဿိဿာမ န’’န္တိ နဂရဒွါရာနိ နိရောကာသာနိ ကရောန္တာ နိက္ခမိတွာ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ကေသေ ဝိကိရိတွာ – ‘‘ဣဒါနိ မယံ ကဟံ မဟာပညော နိသိန္နော, ကဟံ ဓမ္မသေနာပတိ နိသိန္နော’’တိ ပုစ္ဆန္တာ – ‘‘ကဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမ, ကဿ ဟတ္ထေ သတ္ထာရံ ဌပေတွာ ထေရော ပက္ကန္တော’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိဒေဝန္တာ ရောဒန္တာ ထေရံ အနုဗန္ဓိံသု။
ထေရော မဟာပညာယ ဌိတတ္တာ – ‘‘သဗ္ဗေသံ အနတိက္ကမနီယော ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ မဟာဇနံ ဩဝဒိတွာ – ‘‘တုမှေပိ, အာဝုသော, တိဋ္ဌထ, မာ ဒသဗလေ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ ဘိက္ခုသံဃမ္ပိ နိဝတ္တေတွာ အတ္တနော ပရိသာယေဝ သဒ္ဓိံ ပက္ကာမိ။ ယေပိ မနုဿာ – ‘‘ပုဗ္ဗေ အယျော ပစ္စာဂမနစာရိကံ စရတိ, ဣဒံ ဣဒါနိ ဂမနံ န ပုန ပစ္စာဂမနာယာ’’တိ ပရိဒေဝန္တာ အနုဗန္ဓိံသုယေဝ။ တေပိ – ‘‘အပ္ပမတ္တာ, အာဝုသော, ဟောထ, ဧဝံဘာဝိနော နာမ သင်္ခါရာ’’တိ နိဝတ္တေသိ။
အထ ခေါ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိဝါသေန အန္တရာမဂ္ဂေ သတ္တာဟံ မနုဿာနံ သင်္ဂဟံ ကရောန္တော သာယံ နာလကဂါမံ ပတွာ ဂါမဒွါရေ နိဂြောဓရုက္ခမူလေ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဥပရေဝတော နာမ ထေရဿ ဘာဂိနေယျော ဗဟိဂါမံ ဂစ္ဆန္တော ထေရံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ထေရော တံ အာဟ – ‘‘အတ္ထိ ဂေဟေ တေ အယျိကာ’’တိ။ အာမ ဘန္တေတိ။ ဂစ္ဆ အမှာကံ ဣဓာဂတဘာဝံ အာရောစေဟိ။ ‘‘ကသ္မာ အာဂတော’’တိ စ ဝုတ္တေ – ‘‘အဇ္ဇ ကိရ ဧကဒိဝသံ အန္တောဂါမေ ဝသိဿတိ, ဇာတောဝရကံ ပဋိဇဂ္ဂထ, ပဉ္စန္နဉ္စ ကိရ ဘိက္ခုသတာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဇာနာထာ’’တိ။ သော ဂန္တွာ – ‘‘အယျိကေ မယှံ မာတုလော အာဂတော’’တိ အာဟ။ ဣဒါနိ ကုဟိန္တိ? ဂါမဒွါရေတိ။ ဧကကောဝ, အညောပိ ကောစိ အတ္ထီတိ? အတ္ထိ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူတိ။ ကိံကာရဏာ အာဂတောတိ? သော တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ ဗြာဟ္မဏီ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ္တကာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၀။)ပဋိဇဂ္ဂါပေတိ, ဒဟရကာလေ ပဗ္ဗဇိတွာ မဟလ္လကကာလေ ဂိဟီ ဟောတုကာမော’’တိ စိန္တေန္တီ ဇာတောဝရကံ ပဋိဇဂ္ဂါပေတွာ ပဉ္စသတာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ကာရေတွာ ဒဏ္ဍဒီပိကာ ဇာလေတွာ ထေရဿ ပါဟေသိ။
ထေရော ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပါသာဒံ အာရုယှ ဇာတောဝရကံ ပဝိသိတွာ နိသီဒိ, နိသီဒိတွာ ‘‘တုမှာကံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဘိက္ခူ ဥယျောဇေသိ။ တေသု ဂတမတ္တေသုယေဝ ထေရဿ ခရော အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ, လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ မာရဏန္တိကာ ဝေဒနာ ဝတ္တန္တိ။ ဧကံ ဘာဇနံ ပဝိသတိ, ဧကံ နိက္ခမတိ။ ဗြာဟ္မဏီ – ‘‘မမ ပုတ္တဿ ပဝတ္တိ မယှံ န ရုစ္စတီ’’တိ အတ္တနော ဝသနဂဗ္ဘဒွါရံ နိဿာယ အဋ္ဌာသိ။
စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ‘‘ဓမ္မသေနာပတိ ကုဟိံ ဝိဟရတီ’’တိ ဩလောကေန္တာ နာလကဂါမေ ဇာတောဝရကေ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စေ နိပန္နော, ပစ္ဆိမဒဿနံ ဂမိဿာမာ’’တိ အာဂမ္မ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌံသု။ ကေ တုမှေတိ? မဟာရာဇာနော ဘန္တေတိ။ ကသ္မာ အာဂတတ္ထာတိ? ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ ဘဝိဿာမာတိ။ ‘‘ဟောတု, အတ္ထိ ဂိလာနုပဋ္ဌာကော, ဂစ္ဆထ တုမှေ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ တေသံ ဂတာဝသာနေ တေနေဝ နယေန သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော။ တသ္မိံ ဂတေ မဟာဗြဟ္မာ စ အာဂမိံသု။ တေပိ တထေဝ ထေရော ဥယျောဇေသိ။
ဗြာဟ္မဏီ ဒေဝတာနံ အာဂမနဉ္စ ဂမနဉ္စ ဒိသွာ ‘‘ကေ နု ခေါ ဧတေ မမ ပုတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ထေရဿ ဂဗ္ဘဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘တာတ, စုန္ဒ, ကာ ပဝတ္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘မဟာဥပါသိကာ, ဘန္တေ, အာဂတာ’’တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘ကသ္မာ အဝေလာယ အာဂတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သာ ‘‘တုယှံ, တာတ, ဒဿနတ္ထာယာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တာတ, ပဌမံ ကေ အာဂတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဥပါသိကေတိ။ တာတ, တွံ စတူဟိ မဟာရာဇေဟိ မဟန္တတရောတိ? အာရာမိကသဒိသာ ဧတေ ဥပါသိကေ, အမှာကံ သတ္ထု ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ ခဂ္ဂဟတ္ထာ ဟုတွာ အာရက္ခံ အကံသူတိ။ တေသံ တာတ ဂတာဝသာနေ ကော အာဂတောတိ? သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒောတိ။ ဒေဝရာဇတောပိ တွံ တာတ မဟန္တတရောတိ? ဘဏ္ဍဂ္ဂါဟကသာမဏေရသဒိသော ဧသ ဥပါသိကေ, အမှာကံ သတ္ထု တာဝတိံသတော ဩတရဏကာလေ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဩတိဏ္ဏောတိ။ တဿ တာတ ဂတာဝသာနေ ဇောတယမာနော ဝိယ ကော အာဂတောတိ? ဥပါသိကေ, တုယှံ ဘဂဝါ စ သတ္ထာ စ မဟာဗြဟ္မာ နာမ ဧသောတိ။ မယှံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၁။)ဘဂဝတော မဟာဗြဟ္မတောပိ တွံ, တာတ, မဟန္တတရောတိ? အာမ ဥပါသိကေ, ဧတေ နာမ ကိရ အမှာကံ သတ္ထု ဇာတဒိဝသေ စတ္တာရော မဟာဗြဟ္မာနော မဟာပုရိသံ သုဝဏ္ဏဇာလေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသူတိ။
အထ ဗြာဟ္မဏိယာ – ‘‘ပုတ္တဿ တာဝ မေ အယံ အာနုဘာဝေါ, ကီဒိသော ဝတ မယှံ ပုတ္တဿ ဘဂဝတော သတ္ထု အာနုဘာဝေါ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တယန္တိယာ သဟသာ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သကလသရီရံ ဖရိ။ ထေရော – ‘‘ဥပ္ပန္နံ မေ မာတု ပီတိသောမနဿံ, အယံ ဒါနိ ကာလော ဓမ္မဒေသနာယာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကိံ စိန္တေသိ မဟာဥပါသိကေ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘ပုတ္တဿ တာဝ မေ အယံ ဂုဏော, သတ္ထု ပနဿ ကီဒိသော ဘဝိဿတီတိ ဣဒံ, တာတ, စိန္တေမီ’’တိ အာဟ။ မဟာဥပါသိကေ, မယှံ သတ္ထုဇာတက္ခဏေ မဟာဘိနိက္ခမနေ သမ္ဗောဓိယံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ စ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ကမ္ပိတ္ထ။ သီလေန သမာဓိနာ ပညာယ ဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေန သမော နာမ နတ္ထိ, ဣတိပိ သော ဘဂဝါတိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မဒေသနံ ကထေသိ။
ဗြာဟ္မဏီ ပိယပုတ္တဿ ဓမ္မဒေသနာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ ပုတ္တံ အာဟ – ‘‘တာတ ဥပတိဿ, ကသ္မာ ဧဝမကာသိ, ဧဝရူပံ နာမ အမတံ မယှံ ဧတ္တကံ ကာလံ န အဒါသီ’’တိ။ ထေရော – ‘‘ဒိန္နံ ဒါနိ မေ မာတု ရူပသာရိယာ ဗြာဟ္မဏိယာ ပေါသာဝနိကမူလံ, ဧတ္တကေန ဝဋ္ဋိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ – ‘‘ဂစ္ဆ မဟာဥပသိကေ’’တိ ဗြာဟ္မဏိံ ဥယျောဇေတွာ – ‘‘စုန္ဒ ကာ ဝေလာ’’တိ အာဟ။ ဗလဝပစ္စူသကာလော, ဘန္တေတိ။ ဘိက္ခုသံဃံ သန္နိပါတေဟီတိ။ သန္နိပတိတော ဘန္တေ ဘိက္ခုသံဃောတိ။ ‘‘မံ ဥက္ခိပိတွာ နိသီဒါပေဟိ စုန္ဒာ’’တိ ဥက္ခိပိတွာ နိသီဒါပေသိ။
ထေရော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘အာဝုသော စတုစတ္တာလီသံ ဝေါ ဝဿာနိ မယာ သဒ္ဓိံ ဝိစရန္တာနံ ယံ မေ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ န ရောစေထ, တံ ခမထ အာဝုသော’’တိ။ ဧတ္တကံ, ဘန္တေ, အမှာကံ ဆာယာ ဝိယ တုမှေ အမုဉ္စိတွာ ဝိစရန္တာနံ အရုစ္စနကံ နာမ နတ္ထိ, တုမှေ ပန အမှာကံ ခမထာတိ။ အထ ထေရော မဟာစီဝရံ သင်္ကဍ္ဎိတွာ မုခံ ပိဓာယ ဒက္ခိဏေန ပဿေန နိပန္နော သတ္ထာ ဝိယ နဝ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိယော အနုလောမပဋိလောမတော သမာပဇ္ဇိတွာ ပုန ပဌမဇ္ဈာနံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၂။)သမာပဇ္ဇိ။ တတော ဝုဋ္ဌာယ အနန္တရံယေဝ မဟာပထဝိံ ဥန္နာဒေန္တော အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။
ဥပါသိကာ – ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ပုတ္တော, န ကိဉ္စိ ကထေတီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ ပိဋ္ဌိပါဒေ ပရိမဇ္ဇန္တီ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ ဉတွာ မဟာသဒ္ဒံ ကုရုမာနာ ပါဒေသု နိပတိတွာ – ‘‘တာတ မယံ ဣတော ပုဗ္ဗေ တဝ ဂုဏံ န ဇာနိမှာ, ဣဒါနိ ပန တံ အာဒိံ ကတွာ အနေကသတေ အနေကသဟဿေ အနေကသတသဟဿေ ဘိက္ခူ ဣမသ္မိံ နိဝေသနေ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေတုံ န လဘိမှာ, စီဝရေဟိ အစ္ဆာဒေတုံ န လဘိမှာ, ဝိဟာရသတံ ဝိဟာရသဟဿံ ကာရေတုံ န လဘိမှာ’’တိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ပရိဒေဝိ။ အရုဏေ ဥဂ္ဂတမတ္တေယေဝ သုဝဏ္ဏကာရေ ပက္ကောသာပေတွာ သုဝဏ္ဏဂဗ္ဘံ ဝိဝရာပေတွာ သုဝဏ္ဏဃဋိယော မဟာတုလာယ တုလာပေတွာ – ‘‘ပဉ္စ ကူဋာဂါရသတာနိ ပဉ္စ အဂ္ဃိကသတာနိ ကရောထာ’’တိ ဒါပေတိ။
သက္ကောပိ ဒေဝရာဇာ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တံ အာမန္တေတွာ – ‘‘တာတ ဓမ္မသေနာပတိ ပရိနိဗ္ဗုတော, ပဉ္စ ကူဋာဂါရသတာနိ ပဉ္စ အဂ္ဃိကသတာနိ စ မာပေဟီ’’တိ အာဟ။ ဣတိ ဥပါသိကာယ ကာရိတာနိ စ ဝိဿကမ္မေန နိမ္မိတာနိ စ သဗ္ဗာနိပိ ဒွေသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တတော နဂရမဇ္ဈေ သာရမယံ မဟာမဏ္ဍပံ ကာရေတွာ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ မဟာကူဋာဂါရံ ဌပေတွာ သေသာနိ ပရိဝါရသင်္ခေပေန ဌပေတွာ သာဓုကီဠိကံ အာရဘိံသု။ ဒေဝါနံ အန္တရေ မနုဿာ, မနုဿာနံ အန္တရေ ဒေဝါ အဟေသုံ။
ရေဝတီ နာမ ဧကာ ထေရဿ ဥပဋ္ဌာယိကာ – ‘‘အဟံ ထေရဿ ပူဇံ ကရိဿာမီ’’တိ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖါနံ တယော ကုမ္ဘေ ကာရေသိ။ ‘‘ထေရဿ ပူဇံ ကရိဿာမီ’’တိ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အဍ္ဎတေယျကောဋိနာဋကေဟိ ပရိဝါရိတော ဩတရိ။ ‘‘သက္ကော ဩတရတီ’’တိ မဟာဇနော ပစ္ဆာမုခေါ ပဋိက္ကမိ။ တတ္ထ သာပိ ဥပါသိကာ ပဋိက္ကမမာနာ ဂရုဘာရတ္တာ ဧကမန္တံ အပသက္ကိတုံ အသက္ကောန္တီ မနုဿာနံ အန္တရေ ပတိ။ မနုဿာ အပဿန္တာ တံ မဒ္ဒိတွာ အဂမိံသု။ သာ တတ္ထေဝ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိဗ္ဗတ္တက္ခဏေယေဝဿာ ရတနက္ခန္ဓော ဝိယ တိဂါဝုတပ္ပမာဏော အတ္တဘာဝေါ အဟောသိ သဋ္ဌိသကဋပူရပ္ပမာဏအလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရိတာ။ အထဿာ ဒိဗ္ဗံ သဗ္ဗကာယိကာဒါသံ ပုရတော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၃။)ဌပယိံသု။ သာ အတ္တနော သိရိသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ – ‘‘ဥဠာရာ အယံ သမ္ပတ္တိ, ကိံ နု ခေါ မေ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ စိန္တယမာနာ အဒ္ဒသ – ‘‘မယာ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ပရိနိဗ္ဗုတဋ္ဌာနေ တီဟိ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖကုမ္ဘေဟိ ပူဇာ ကတာ, မဟာဇနော မံ မဒ္ဒိတွာ ဂတော, သာဟံ တတ္ထ ကာလံ ကတွာ ဣဓူပပန္နာ, ထေရံ နိဿာယ လဒ္ဓံ ဣဒါနိ ပုညဝိပါကံ မနုဿာနံ ကထေဿာမီ’’တိ သဟ ဝိမာနေနေဝ ဩတရိ။
မဟာဇနော ဒူရတောဝ ဒိသွာ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဒွေ သူရိယာ ဥဋ္ဌိတာ’’တိ? ဩလောကေန္တော – ‘‘ဝိမာနေ အာဂစ္ဆန္တေ ကူဋာဂါရသဏ္ဌာနံ ပညာယတိ, နာယံ သူရိယော, ဝိမာနမေတံ ဧက’’န္တိ အာဟ။ တမ္ပိ ဝိမာနံ တာဝဒေဝ အာဂန္တွာ ထေရဿ ဒါရုစိတကမတ္ထကေ ဝေဟာသံ အဋ္ဌာသိ။ ဒေဝဓီတာ ဝိမာနံ အာကာသေယေဝ ဌပေတွာ ပထဝိံ ဩတရိ။ မဟာဇနော – ‘‘ကာ တွံ, အယျေ’’တိ? ပုစ္ဆိ။ ‘‘န မံ တုမှေ ဇာနာထ, ရေဝတီ နာမာဟံ, တီဟိ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖကုမ္ဘေဟိ ထေရံ ပူဇံ ကတွာ မနုဿေဟိ မဒ္ဒိတာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တာ, ပဿထ မေ သိရိသမ္ပတ္တိံ, တုမှေပိ ဒါနိ ဒါနာနိ ဒေထ, ပုညာနိ ကရောထာ’’တိ ကုသလကိရိယာယ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ ထေရဿ စိတကံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဒေဝဋ္ဌာနံယေဝ ဂတာ။
မဟာဇနောပိ သတ္တာဟံ သာဓုကီဠိကံ ကီဠိတွာ သဗ္ဗဂန္ဓေဟိ စိတကံ အကာသိ, စိတကာ ဧကူနရတနသတိကာ အဟောသိ။ ထေရဿ သရီရံ စိတကံ အာရောပေတွာ ဥသီရကလာပကေဟိ အာလိမ္ပေသုံ။ အာဠာဟနေ သဗ္ဗရတ္တိံ ဓမ္မဿဝနံ ပဝတ္တိ။ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော သဗ္ဗဂန္ဓောဒကေန ထေရဿ စိတကံ နိဗ္ဗာပေသိ။ စုန္ဒတ္ထေရော ဓာတုယော ပရိဿာဝနေ ပက္ခိပိတွာ – ‘‘န ဒါနိ မယာ ဣဓေဝ သက္ကာ ဌာတုံ, မယှံ ဇေဋ္ဌဘာတိကဿ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အာရောစေဿာမီ’’တိ ဓာတုပရိဿာဝနံ ထေရဿ စ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ သာဝတ္ထိံ အဂမာသိ။ ဧကဋ္ဌာနေပိ စ ဒွေ ရတ္တိယော အဝသိတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိဝါသေနေဝ သာဝတ္ထိံ ပါပုဏိ။ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ အထ ခေါ စုန္ဒော သမဏုဒ္ဒေသောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ယေနာယသ္မာ အာနန္ဒောတိ ယေန အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော အာယသ္မာ အာနန္ဒော, တေနုပသင်္ကမိ။ ကသ္မာ ပနေသ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၄။)ဥဇုကံ သတ္ထု သန္တိကံ အဂန္တွာ ထေရဿ သန္တိကံ အဂမာသီတိ? သတ္ထရိ စ ထေရေ စ ဂါရဝေန။ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ ပေါက္ခရဏိယံ ကိရဿ နှတွာ ပစ္စုတ္တရိတွာ သုနိဝတ္ထသုပါရုတဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ မဟာပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုနော, ဖဏကတသပ္ပ သီဟဗျဂ္ဃမတ္တဝရဝါရဏာဒယော ဝိယ စ ဒုရာသဒါ, န သက္ကာ မယာ ဥဇုကမေဝ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ကထေတုံ, ကဿ နု ခေါ သန္တိကံ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘ဥပဇ္ဈာယော မေ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကော ဇေဋ္ဌဘာတိကတ္ထေရဿ ဥတ္တမသဟာယော, တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ အာဒါယ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ကထေဿာမီ’’တိ သတ္ထရိ စေဝ ထေရေ စ ဂါရဝေန ဥပသင်္ကမိ။
ဣဒမဿ ပတ္တစီဝရန္တိ ‘‘အယမဿ ပရိဘောဂပတ္တော, ဣဒံ ဓာတုပရိဿာဝန’’န္တိ ဧဝံ ဧကေကံ အာစိက္ခိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ဣဒမဿ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ကထာပါဘတန္တိ ကထာမူလံ။ မူလဉှိ ပါဘတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –
‘‘အပ္ပကေနပိ မေဓာဝီ, ပါဘတေန ဝိစက္ခဏော၊
သမုဋ္ဌာပေတိ အတ္တာနံ, အဏုံ အဂ္ဂိံဝ သန္ဓမ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၄)၊
ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယာတိ ဘဂဝန္တံ ဒဿနတ္ထာယ။ ကိံ ပနိမိနာ ဘဂဝါ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗောတိ? နော န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော။ အယဉှိ အာယသ္မာ ဒိဝါ နဝ ဝါရေ, ရတ္တိံ နဝ ဝါရေတိ ဧကာဟံ အဋ္ဌာရသ ဝါရေ ဥပဋ္ဌာနမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ဒိဝသဿ ပန သတဝါရံ ဝါ သဟဿဝါရံ ဝါ ဂန္တုကာမော သမာနောပိ န အကာရဏာ ဂစ္ဆတိ, ဧကံ ပဉှဒွါရံ ဂဟေတွာဝ ဂစ္ဆတိ။ သော တံဒိဝသံ တေန ကထာပါဘတေန ဂန္တုကာမော ဧဝမာဟ။ ဣဒမဿ ပတ္တစီဝရန္တိ ထေရောပိ – ‘‘ဣဒံ တဿ ပတ္တစီဝရံ, ဣဒဉ္စ ဓာတုပရိဿာဝန’’န္တိ ပါဋိယေက္ကံယေဝ ဒဿေတွာ အာစိက္ခိ။
သတ္ထာ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဓာတုပရိဿာဝနံ ဂဟေတွာ ဟတ္ထတလေ ဌပေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ယော သော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပုရိမဒိဝသေ အနေကာနိ ပါဋိဟာရိယသတာနိ ကတွာ ပရိနိဗ္ဗာနံ အနုဇာနာပေသိ, တဿ ဣဒါနိ ဣမာ သင်္ခဝဏ္ဏသန္နိဘာ ဓာတုယောဝ ပညာယန္တိ, ကပ္ပသတသဟဿာဓိကံ အသင်္ချေယျံ ပူရိတပါရမီ ဧသ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု, မယာ ပဝတ္တိတံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၅။)ဓမ္မစက္ကံ အနုပဝတ္တကော ဧသ ဘိက္ခု, ပဋိလဒ္ဓဒုတိယအာသနော ဧသ ဘိက္ခု, ပူရိတသာဝကသန္နိပါတော ဧသ ဘိက္ခု, ဌပေတွာ မံ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ပညာယ အသဒိသော ဧသ ဘိက္ခု, မဟာပညော ဧသ ဘိက္ခု, ပုထုပညော ဟာသပညော ဇဝနပညော တိက္ခပညော နိဗ္ဗေဓိကပညော ဧသ ဘိက္ခု, အပ္ပိစ္ဆော ဧသ ဘိက္ခု, သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော အာရဒ္ဓဝီရိယော စောဒကော ပါပဂရဟီ ဧသ ဘိက္ခု, ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ပဋိလဒ္ဓမဟာသမ္ပတ္တိယော ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော ဧသ ဘိက္ခု, မမ သာသနေ ပထဝီသမခန္တိကော ဧသ ဘိက္ခု, ဆိန္နဝိသာဏဥသဘသဒိသော ဧသ ဘိက္ခု, စဏ္ဍာလပုတ္တသဒိသနီစစိတ္တော ဧသ ဘိက္ခု။ ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, မဟာပညဿ ဓာတုယော, ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, ပုထုပညဿ ဟာသပညဿ ဇဝနပညဿ တိက္ခပညဿ နိဗ္ဗေဓိကပညဿ အပ္ပိစ္ဆဿ သန္တုဋ္ဌဿ ပဝိဝိတ္တဿ အသံသဋ္ဌဿ အာရဒ္ဓဝီရိယဿ, စောဒကဿ, ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, ပါပဂရဟိဿ ဓာတုယောတိ။
‘‘ယော ပဗ္ဗဇီ ဇာတိသတာနိ ပဉ္စ,
ပဟာယ ကာမာနိ မနောရမာနိ၊
တံ ဝီတရာဂံ သုသမာဟိတိန္ဒြိယံ,
ပရိနိဗ္ဗုတံ ဝန္ဒထ သာရိပုတ္တံ။
‘‘ခန္တိဗလော ပထဝိသမော န ကုပ္ပတိ,
န စာပိ စိတ္တဿ ဝသေန ဝတ္တတိ၊
အနုကမ္ပကော ကာရုဏိကော စ နိဗ္ဗုတော,
ပရိနိဗ္ဗုတံ ဝန္ဒထ သာရိပုတ္တံ။
‘‘စဏ္ဍာလပုတ္တော ယထာ နဂရံ ပဝိဋ္ဌော,
နီစမနော စရတိ ကဠောပိဟတ္ထော၊
တထာ အယံ ဝိဟရတိ သာရိပုတ္တော,
ပရိနိဗ္ဗုတံ ဝန္ဒထ သာရိပုတ္တံ။
‘‘ဥသဘော ယထာ ဆိန္နဝိသာဏကော,
အဟေဌယန္တော စရတိ ပုရန္တရေ ဝနေ၊
တထာ အယံ ဝိဟရတိ သာရိပုတ္တော,
ပရိနိဗ္ဗုတံ ဝန္ဒထ သာရိပုတ္တ’’န္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၆။)ဣတိ ဘဂဝါ ပဉ္စဟိ ဂါထာသတေဟိ ထေရဿ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ ယထာ ယထာ ဘဂဝါ ထေရဿ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ, တထာ တထာ အာနန္ဒတ္ထေရော သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ, ဗိဠာရမုခေ ပက္ခန္တကုက္ကုဋော ဝိယ ပဝေဓတိ။ တေနာဟ အပိစ မေ, ဘန္တေ, မဓုရကဇာတော ဝိယ ကာယောတိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ မဓုရကဇာတောတိအာဒီနံ အတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ဣဓ ပန ဓမ္မာတိ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ တဿ ဟိ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဓမ္မေ အဂဟိတေ ဝါ ဂဟေတုံ, ဂဟိတေ ဝါ သဇ္ဈာယံ ကာတုံ စိတ္တံ န ပဝတ္တတိ။ အထ သတ္ထာ ပဉ္စပသာဒဝိစိတြာနိ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ထေရံ ဩလောကေန္တော ‘‘အဿာသေဿာမိ န’’န္တိ အဿာသေန္တော ကိံ နု ခေါ တေ, အာနန္ဒ, သာရိပုတ္တောတိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ သီလက္ခန္ဓန္တိ လောကိယလောကုတ္တရသီလံ။ သမာဓိပညာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိမုတ္တိ ပန လောကုတ္တရာဝ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ, တံ လောကိယမေဝ။ ဩဝါဒကောတိ ဩဝါဒဒါယကော။ ဩတိဏ္ဏောတိ ဩတိဏ္ဏေသု ဝတ္ထူသု နာနပ္ပကာရေန ဩတရဏသီလော။ ဝိညာပကောတိ ဓမ္မကထာကာလေ အတ္ထဉ္စ ကာရဏဉ္စ ဝိညာပေတာ။ သန္ဒဿကောတိ ခန္ဓဓာတုအာယတနဝသေန တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ဒဿေတာ။ သမာဒပကောတိ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဂဏှထာ’’တိ ဧဝံ ဂဏှာပကော။ သမုတ္တေဇကောတိ အဗ္ဘုဿာဟကော။ သမ္ပဟံသကောတိ ပဋိလဒ္ဓဂုဏေဟိ မောဒါပကော ဇောတာပကော။
အကိလာသု ဓမ္မဒေသနာယာတိ ဓမ္မဒေသနံ အာရဘိတွာ ‘‘သီသံ ဝါ မေ ရုဇ္ဇတိ, ဟဒယံ ဝါ ကုစ္ဆိ ဝါ ပိဋ္ဌိ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဩသက္ကနာကာရဝိရဟိတော နိက္ကိလာသု ဝိသာရဒေါ ဧကဿာပိ ဒွိန္နမ္ပိ သီဟဝေဂေနေဝ ပက္ခန္ဒတိ။ အနုဂ္ဂါဟကော သဗြဟ္မစာရီနန္တိ ပဒဿ အတ္ထော ခန္ဓကဝဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတောဝ။ ဓမ္မောဇံ ဓမ္မဘောဂန္တိ ဥဘယေနပိ ဓမ္မပရိဘောဂေါဝ ကထိတော။ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟန္တိ ဓမ္မေန အနုဂ္ဂဟဏံ။
သတ္ထာ ‘‘အတိဝိယ အယံ ဘိက္ခု ကိလမတီ’’တိ ပုန တံ အဿာသေန္တော နနု တံ, အာနန္ဒ, မယာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပိယေဟိ မနာပေဟီတိ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနီအာဒိကေဟိ ဇာတိယာ နာနာဘာဝေါ, မရဏေန ဝိနာဘာဝေါ, ဘဝေန အညထာဘာဝေါ။ တံ ကုတေတ္ထ, အာနန္ဒ, လဗ္ဘာတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၇။)တန္တိ တသ္မာ။ ယသ္မာ သဗ္ဗေဟိ ပိယေဟိ မနာပေဟိ နာနာဘာဝေါ, တသ္မာ ဒသ ပါရမိယော ပူရေတွာပိ သမ္ဗောဓိံ ပတွာပိ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာပိ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာပိ ဒေဝေါရောဟနံ ကတွာပိ ယံ တံ ဇာတံ ဘူတံ သင်္ခတံ ပလောကဓမ္မံ, တံ တထာဂတဿာပိ သရီရံ မာ ပလုဇ္ဇီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ, ရောဒန္တေနပိ ကန္ဒန္တေနပိ န သက္ကာ တံ ကာရဏံ လဒ္ဓုန္တိ။ သော ပလုဇ္ဇေယျာတိ သော ဘိဇ္ဇေယျ။
ဧဝမေဝ ခေါတိ ဧတ္ထ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓော မဟာဇမ္ဗုရုက္ခော ဝိယ ဘိက္ခုသံဃော တဿ ဒက္ခိဏဒိသံ ဂတော ပညာသယောဇနိကော မဟာခန္ဓော ဝိယ ဓမ္မသေနာပတိ။ တသ္မိံ မဟာခန္ဓေ ဘိန္နေ တတော ပဋ္ဌာယ အနုပုဗ္ဗေန ဝဍ္ဎိတွာ ပုပ္ဖဖလာဒီဟိ တံ ဌာနံ ပူရေတုံ သမတ္ထဿ အညဿ ခန္ဓဿ အဘာဝေါ ဝိယ ထေရေ ပရိနိဗ္ဗုတေ သောဠသန္နံ ပညာနံ မတ္ထကံ ပတ္တဿ အညဿ ဒက္ခိဏာသနေ နိသီဒနသမတ္ထဿ သာရိပုတ္တသဒိသဿ ဘိက္ခုနော အဘာဝေါ။ တာယ ပရိဘိန္နာယ သော ရုက္ခော ဝိယ ဘိက္ခုသံဃော ခန္ဓောတွေဝ ဇာတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သဗ္ဗံ သင်္ခတံ ပလောကဓမ္မံ, တံ မာ ပလုဇ္ဇီတိ န သက္ကာ လဒ္ဓုံ, တသ္မာ။
၄-၅။ ဥက္ကစေလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၈၀-၃၈၁။ စတုတ္ထေ အစိရပရိနိဗ္ဗုတေသု သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေသူတိ နစိရပရိနိဗ္ဗုတေသု ဒွီသု အဂ္ဂသာဝကေသု။ တေသဉှိ ဓမ္မသေနာပတိ ကတ္တိကမာသပုဏ္ဏမာယ ပရိနိဗ္ဗုတော, မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တတော အဍ္ဎမာသံ အတိက္ကမ္မ အမာဝသုပေါသထေ။ သတ္ထာ ဒွီသု အဂ္ဂသာဝကေသု ပရိနိဗ္ဗုတေသု မဟာဘိက္ခုသံဃပရိဝါရော မဟာမဏ္ဍလေ စာရိကံ စရမာနော အနုပုဗ္ဗေန ဥက္ကစေလနဂရံ ပတွာ တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဂင်္ဂါပိဋ္ဌေ ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏဝါလိကာပုလိနေ ဝိဟာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အစိရပရိနိဗ္ဗုတေသု သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေသူ’’တိ။ ယေ မဟန္တတရာ ခန္ဓာ တေ ပလုဇ္ဇေယျုန္တိ ဣဓာပိ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓော မဟာဇမ္ဗုရုက္ခော ဝိယ ဘိက္ခုသံဃော, တဿ ဒက္ခိဏတော စ ဥတ္တရတော စ ဂတာ ပဏ္ဏာသယောဇနိကာ ဒွေ မဟာခန္ဓာ ဝိယ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာတိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဉ္စမေ ဒိဋ္ဌီတိ ကမ္မဿကဒိဋ္ဌိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၈။)၆။ ဥတ္တိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈၂။ ဆဋ္ဌေ မစ္စုဓေယျဿ ပါရန္တိ တေဘူမကဝဋ္ဋဿ ပါရဘူတံ, နိဗ္ဗာနံ။
၈။ ဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈၄။ အဋ္ဌမေ ကာယေ ဝါ ဘိက္ခူတိ တသ္မိံ ကာလေ ဘိက္ခုယေဝ နတ္ထိ, ဧဝံ သန္တေပိ ယော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေတိ, သော ကိလေသဘိန္ဒနေန ဘိက္ခုယေဝါတိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ ဧကာယနန္တိ ဧကမဂ္ဂံ။ ဇာတိက္ခယန္တဒဿီတိ ဇာတိယာ ခယောတိ စ အန္တောတိ စ နိဗ္ဗာနံ, တံ ပဿတီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂံ ပဇာနာတီတိ ဧကာယနသင်္ခါတံ ဧကမဂ္ဂဘူတံ မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ။ ဧကာယနမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ ပုဗ္ဗဘာဂသတိပဋ္ဌာနမဂ္ဂေါ, တံ ပဇာနာတီတိ အတ္ထော။
၉။ သေဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈၅။ နဝမေ သုမ္ဘေသူတိ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ။ မေဒကထာလိကာတိ ဧဝံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမံ။ မမံ ရက္ခ, အဟံ တံ ရက္ခိဿာမီတိ ဧတ္ထ အယံ တဿ လဒ္ဓိ – အာစရိယော ဥက္ခိတ္တဝံသံ သုဂ္ဂဟိတံ အဂဏှန္တော, အန္တေဝါသိကေန ပက္ခန္တပက္ခန္တဒိသံ အဂစ္ဆန္တော, သဗ္ဗကာလဉ္စ ဝံသဂ္ဂံ အနုလ္လောကေန္တော အန္တေဝါသိကံ န ရက္ခတိ နာမ, ဧဝံ အရက္ခိတော အန္တေဝါသိကော ပတိတွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ဟောတိ။ ဝံသံ ပန သုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှန္တော, တေန ပက္ခန္တပက္ခန္တဒိသံ ဂစ္ဆန္တော, သဗ္ဗကာလဉ္စ ဝံသဂ္ဂံ ဥလ္လောကေန္တော တံ ရက္ခတိ နာမ။ အန္တေဝါသိကောပိ ဣတော စိတော စ ပက္ခန္ဒိတွာ မိဂေါ ဝိယ ကီဠန္တော အာစရိယံ န ရက္ခတိ နာမ။ ဧဝဉှိ သတိ တိခိဏဝံသကောဋိ အာစရိယဿ ဂလဝါဋကေ ဝါ နလာဋေ ဝါ ဌပိတာ ဌိတဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆေယျ။ အာစာရသမ္ပန္နတာယ ပန ယတော ဝံသော နမတိ, တတော အနာမေန္တော တံ အာကဍ္ဎေန္တော ဝိယ ဧကတောဘာဂိယံ ကတွာ ဝါတူပထမ္ဘံ ဂါဟာပေတွာ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ နိစ္စလောဝ နိသီဒန္တော အာစရိယံ ရက္ခတိ နာမာတိ။
တွံ အာစရိယ အတ္တာနံ ရက္ခ, အဟံ အတ္တာနံ ရက္ခိဿာမီတိ ဧတ္ထ အယမဓိပ္ပါယော – အာစရိယော ဝံသံ သုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှန္တော, အန္တေဝါသိကေန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၉။)ပက္ခန္တပက္ခန္တဒိသံဂစ္ဆန္တော, သဗ္ဗကာလဉ္စ ဝံသဂ္ဂံ ဥလ္လောကေန္တော, အတ္တာနမေဝ ရက္ခတိ, န အန္တေဝါသိကံ။ အန္တေဝါသိကောပိ ကာယမ္ပိ ဧကတောဘာဂိယံ ကတွာ ဝါတူပထမ္ဘံ ဂါဟာပေတွာ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ နိစ္စလောဝ နိသီဒမာနော အတ္တာနံယေဝ ရက္ခတိ နာမ, န အာစရိယံ။
သော တတ္ထ ဉာယောတိ ယံ မေဒကထာလိကာ အာဟ။ သော တတ္ထ ဉာယော, သော ဥပါယော, တံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ သတိပဋ္ဌာနံ သေဝိတဗ္ဗန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ သတိပဋ္ဌာနံ သေဝိတဗ္ဗံ။ အာသေဝနာယာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာသေဝနာယ။ ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အတ္တာနံ ရက္ခန္တော ပရံ ရက္ခတီတိ ယော ဘိက္ခု ကမ္မာရာမတာဒီနိ ပဟာယ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု မူလကမ္မဋ္ဌာနံ အာသေဝန္တော ဘာဝေန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ, အထ နံ ပရော ဒိသွာ – ‘‘ဘဒ္ဒကော ဝတာယံ, ဘိက္ခု, သမ္မာပဋိပန္နော’’တိ တသ္မိံ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ သဂ္ဂပရာယဏော ဟောတိ။ အယံ အတ္တာနံ ရက္ခန္တော ပရံ ရက္ခတိ နာမ။
ခန္တိယာတိ အဓိဝါသနခန္တိယာ။ အဝိဟိံသာယာတိ သပုဗ္ဗဘာဂါယ ကရုဏာယ။ မေတ္တစိတ္တတာယာတိ သပုဗ္ဗဘာဂါယ မေတ္တာယ။ အနုဒယတာယာတိ အနုဝဍ္ဎိယာ, သပုဗ္ဗဘာဂါယ မုဒိတာယာတိ အတ္ထော။ ပရံ ရက္ခန္တော အတ္တာနံ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထ ယော ဘိက္ခု ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနံ ဂတော တီသု ဗြဟ္မဝိဟာရေသု တိကစတုက္ကဇ္ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ အယံ ပရံ ရက္ခန္တော အတ္တာနံ ရက္ခတိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၁၀။ ဇနပဒကလျာဏီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈၆။ ဒသမေ ဇနပဒကလျာဏီတိ ဇနပဒမှိ ကလျာဏီ ဥတ္တမာ ဆသရီရဒေါသရဟိတာ ပဉ္စကလျာဏသမန္နာဂတာ။ သာ ဟိ ယသ္မာ နာတိဒီဃာ နာတိရဿာ, နာတိကိသာ နာတိထူလာ, နာတိကာဠာ နာစ္စောဒါတာ, အတိက္ကန္တာ, မာနုသဝဏ္ဏံ အပ္ပတ္တာ ဒိဗ္ဗဝဏ္ဏံ, တသ္မာ ဆသရီရဒေါသရဟိတာ။ ဆဝိကလျာဏံ, မံသကလျာဏံ, နှာရုကလျာဏံ, အဋ္ဌိကလျာဏံ, ဝယကလျာဏန္တိ ဣမေဟိ ပန ကလျာဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ပဉ္စကလျာဏေဟိ သမန္နာဂတာ နာမ။ တဿာ ဟိ အာဂန္တုကောဘာသကိစ္စံ နတ္ထိ, အတ္တနော သရီရောဘာသေနေဝ ဒွါဒသဟတ္ထဋ္ဌာနေ အာလောကံ ကရောတိ, ပိယင်္ဂုသာမာ ဝါ ဟောတိ, သုဝဏ္ဏသာမာ ဝါ, အယမဿာ ဆဝိကလျာဏတာ။ စတ္တာရော ပနဿာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၀။)ဟတ္ထပါဒါ မုခပရိယောသာနဉ္စ လာခါရသပရိကမ္မကတံ ဝိယ ရတ္တပဝါဠရတ္တကမ္ဗလသဒိသံ ဟောတိ, အယမဿာ မံသကလျာဏတာ။ ဝီသတိ ပန နခပတ္တာနိ မံသတော အမုတ္တဋ္ဌာနေ လာခါရသပူရိတာနိ ဝိယ, မုတ္တဋ္ဌာနေ ခီရဓာရာသဒိသာနိ, ဟောန္တိ အယမဿာ နှာရုကလျာဏကတာ။ ဒွတ္တိံသ ဒန္တာ သုဖုသိတာ သုဓောတဝဇိရပန္တိ ဝိယ ခါယန္တိ, အယမဿာ အဋ္ဌိကလျာဏတာ။ ဝီသတိဝဿသတိကာပိ ပန သမာနာ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဝိယ ဟောတိ နိပ္ပလိတာ, အယမဿာ ဝယကလျာဏတာ။
ပရမပါသာဝိနီတိ ဧတ္ထ ပသဝနံ ပသာဝေါ, ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ ပသာဝေါ ဧဝ ပါသာဝေါ။ ပရမော ပါသာဝေါ ပရမပါသာဝေါ, သော အဿာ အတ္ထီတိ ပရမပါသာဝိနီ။ နစ္စေ စ ဂီတေ စ ဥတ္တမပဝတ္တိ သေဋ္ဌကိရိယာ, ဥတ္တမမေဝ နစ္စံ နစ္စတိ, ဂီတံ ဝါ ဂါယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဣမေသု ပန ဒွီသု သုတ္တေသု ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာဝ ကထိတာတိ။
နာလန္ဒဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ သီလဋ္ဌိတိဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ သီလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၈၇-၃၈၈။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ သီလာနီတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာနိ။ ဒုတိယေ ဥမ္မင်္ဂေါတိ ပဉှမဂ္ဂေါ ပဉှဂဝေသနံ။
၃-၅။ ပရိဟာနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၈၉-၃၉၁။ တတိယေ ပရိဟာနံ ဟောတီတိ ပုဂ္ဂလဝသေန ပရိဟာနံ ဟောတိ။ ယော ဟိ ဗုဒ္ဓေသု ဓရန္တေသုပိ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ န ဘာဝေတိ, တဿ သဒ္ဓမ္မော အန္တရဟိတော နာမ ဟောတိ ဒေဝဒတ္တာဒီနံ ဝိယ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ တဿ ပုဂ္ဂလဿေဝ ဓမ္မန္တရဓာနံ ကထိတံ။ စတုတ္ထပဉ္စမေသု သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၁။)၆။ ပဒေသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉၂။ ဆဋ္ဌေ ပဒေသံ ဘာဝိတတ္တာတိ ပဒေသတော ဘာဝိတတ္တာ။ စတ္တာရော ဟိ မဂ္ဂေ တီဏိ စ ဖလာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တေန သတိပဋ္ဌာနာ ပဒေသံ ဘာဝိတာ နာမ ဟောန္တိ။
၇။ သမတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉၃။ သတ္တမေ သမတ္တံ ဘာဝိတတ္တာတိ သမတ္တာ ဘာဝိတတ္တာ။ အရဟတ္တဖလံ ဥပ္ပါဒေန္တေန ဟိ သတိပဋ္ဌာနာ သမတ္တံ ဘာဝိတာ နာမ ဟောန္တိ။
၈-၁၀။ လောကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၉၄-၃၉၆။ အဋ္ဌမေ မဟာဘိညတန္တိ ဆန္နံ အဘိညာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သဟဿံ လောကံ အဘိဇာနာမီတိ သတတဝိဟာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ထေရော ကိရ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ မုခံ ဓောဝိတွာ သေနာသနေ နိသိန္နော အတီတေ ကပ္ပသဟဿံ, အနာဂတေ ကပ္ပသဟဿံ အနုဿရတိ, ပစ္စုပ္ပန္နေပိ သဟဿံ စက္ကဝါဠာနံ တဿာဝဇ္ဇနဿ ဂတိံ အနုဗန္ဓတိ။ ဣတိ သော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ သဟဿံ လောကံ အဘိဇာနာတိ, အယမဿ သတတဝိဟာရော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
သီလဋ္ဌိတိဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ အနနုဿုတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၄၀၁-၄၀၆။ စတုတ္ထဝဂ္ဂဿ ပဉ္စမေ ဝိဒိတာ ဝေဒနာတိ ယာ ဝေဒနာ သမ္မသိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော တာဝဿ ဝိဒိတာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဝိဒိတာ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ နာမ။ ယာ စ ပန ပရိဂ္ဂဟိတေသု ဝတ္ထာရမ္မဏေသု ပဝတ္တာ ဝေဒနာ, တာပိ ဝိဒိတာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဝိဒိတာ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ နာမ။ ဝိတက္ကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
အနနုဿုတဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၂။)၅။ အမတဝဂ္ဂေါ
၂။ သမုဒယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၀၈။ ပဉ္စမဝဂ္ဂဿ ဒုတိယေ အာဟာရသမုဒယာ ကာယဿ သမုဒယောတိ အာဟာရသမုဒယေန ကာယသမုဒယော။ ဧသေဝ နယော သေသေသု။ မနသိကာရသမုဒယာတိ ဧတ္ထ ပန ယောနိသောမနသိကာရသမုဒယာ ဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မာနံ သမုဒယော, အယောနိသောမနသိကာရသမုဒယာ နီဝရဏဓမ္မာနံ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သာရမ္မဏသတိပဋ္ဌာနာ ကထိတာ။
၄။ သတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁၀။ စတုတ္ထံ သုဒ္ဓိကံ ကတွာ သမုဒယေ ကထိတေ ဗုဇ္ဈနကာနံ အဇ္ဈာသယေန ဝုတ္တံ။
၆။ ပါတိမောက္ခသံဝရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁၂။ ဆဋ္ဌေ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ စတုန္နံ သီလာနံ ဇေဋ္ဌကသီလံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော ပနာဟ – ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ သီလံ, ဣတရာနိ တီဏိ သီလန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ဝတွာ တံ အနုဇာနန္တော အာဟ – ‘‘ဣန္ဒြိယသံဝရော နာမ ဆဒွါရရက္ခဏမတ္တမေဝ, အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ ဓမ္မေနေဝ သမေန ပစ္စယုပ္ပတ္တိမတ္တကံ, ပစ္စယသန္နိဿိတံ ပဋိလဒ္ဓပစ္စယေ ဣဒမတ္ထန္တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနမတ္တကံ။ နိပ္ပရိယာယေန ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ သီလံ။ ယဿ သော ဘိန္နော, အယံ ဆိန္နသီသော ဝိယ ပုရိသော ဟတ္ထပါဒေ, သေသာနိ ရက္ခိဿတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဿ ပန သော အရောဂေါ, အယံ အစ္ဆိန္နသီသော ဝိယ ပုရိသော ဇီဝိတံ, သေသာနိ ပုန ပါကတိကာနိ ကတွာ ရက္ခိတုမ္ပိ သက္ကောတီ’’တိ။ တသ္မာ ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ သီလံ, တေန ပါတိမောက္ခသံဝရေန သံဝုတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော, ဥပေတော သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။
အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ အာစာရေန စ ဂေါစရေန စ သမ္ပန္နော။ အဏုမတ္တေသူတိ အပ္ပမတ္တကေသု။ ဝဇ္ဇေသူတိ အကုသလဓမ္မေသု။ ဘယဒဿာဝီတိ ဘယဒဿီ။ သမာဒါယာတိ သမ္မာ အာဒိယိတွာ။ သိက္ခဿု သိက္ခာပဒေသူတိ သိက္ခာပဒေသု တံ တံ သိက္ခာပဒံ သမာဒိယိတွာ သိက္ခ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၃။)ယံ ယံ ပန ကိဉ္စိ သိက္ခာပဒေသု သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသု သိက္ခိတဗ္ဗံ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ, တံ တံ သဗ္ဗံ သမ္မာ အာဒါယ သိက္ခဿူတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော။ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄) ဝုတ္တော။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလမေဝ ကထိတံ။
၇။ ဒုစ္စရိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁၃။ သတ္တမေ ကာယသုစရိတဝစီသုစရိတာနိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ, မနောသုစရိတံ ဣတရာနိ တီဏိ သီလာနီတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ကထိတံ ဟောတိ။ ဣမိနာ နယေန ပဉ္စသတ္တနဝဒသသု ကုသလကမ္မပထေသု ပစ္ဆိမာပိ တယော သီလံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ ဆဋ္ဌသတ္တမေသု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အမတဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
သတိပဋ္ဌာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၄။)၄။ ဣန္ဒြိယသံယုတ္တံ
၁။ သုဒ္ဓိကဝဂ္ဂေါ
၁။ သုဒ္ဓိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၇၁။ ဣန္ဒြိယသံယုတ္တဿ ပဌမေ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ သတိန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယန္တိ ဣမာနိ တီဏိ စတုဘူမကကုသလဝိပါကေသု စေဝ ကိရိယာသု စ လဗ္ဘန္တိ။ ဝီရိယိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယာနိ စတုဘူမကကုသလေ အကုသလေ ဝိပါကေ ကိရိယာယာတိ သဗ္ဗတ္ထ လဗ္ဘန္တိ။ ဣတိ ဣဒံ သုတ္တံ စတုဘူမကသဗ္ဗသင်္ဂါဟကဓမ္မပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
၇။ ဒုတိယသမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၇၇။ သတ္တမေ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ နပ္ပဇာနန္တီတိ ဒုက္ခသစ္စဝသေန န ပဇာနန္တိ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမုဒယံ နပ္ပဇာနန္တီတိ သမုဒယသစ္စဝသေန န ပဇာနန္တိ။ ဧဝံ နိရောဓံ နိရောဓသစ္စဝသေန, ပဋိပဒံ မဂ္ဂသစ္စဝသေနာတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
သုက္ကပက္ခေ ပန အဓိမောက္ခဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမုဒယော ဟောတိ, ပဂ္ဂဟဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာ ဝီရိယိန္ဒြိယသမုဒယော, ဥပဋ္ဌာနဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာ သတိန္ဒြိယသမုဒယော, အဝိက္ခေပဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာ သမာဓိန္ဒြိယသမုဒယော, ဒဿနဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာ ပညိန္ဒြိယသမုဒယော ဟောတိ။ တထာ ဆန္ဒဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမုဒယော ဟောတိ, ဆန္ဒဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာ ဝီရိယသတိသမာဓိပညိန္ဒြိယသမုဒယော ဟောတိ။ မနသိကာရဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယသမုဒယော ဟောတိ။ မနသိကာရဝသေန အာဝဇ္ဇနသမုဒယာ ဝီရိယသတိသမာဓိပညိန္ဒြိယသမုဒယော ဟောတီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေသု ပဋိပါဋိယာ ဆသု သုတ္တေသု စတုသစ္စမေဝ ကထိတံ။
၈။ ဒဋ္ဌဗ္ဗသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၇၈။ အဋ္ဌမေ ကတ္ထ စ, ဘိက္ခဝေ, သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, စတူသု သောတာပတ္တိယင်္ဂေသူတိအာဒိ ဣမေသံ ဣန္ဒြိယာနံ သဝိသယေ ဇေဋ္ဌကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ စတ္တာရော သေဋ္ဌိပုတ္တာ ရာဇာတိ ရာဇပဉ္စမေသု သဟာယေသု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၅။)‘‘နက္ခတ္တံ ကီဠိဿာမာ’’တိ ဝီထိံ ဩတိဏ္ဏေသု ဧကဿ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ဂေဟံ ဂတကာလေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ – ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ, ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ။ ဒုတိယဿ, တတိယဿ, စတုတ္ထဿ ဂေဟံ ဂတကာလေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ – ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ, ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ။ အထ သဗ္ဗပစ္ဆာ ရညော ဂေဟံ ဂတကာလေ ကိဉ္စာပိ ရာဇာ သဗ္ဗတ္ထ ဣဿရော, ဣမသ္မိံ ပန ကာလေ အတ္တနော ဂေဟေယေဝ – ‘‘ဣမေသံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေထ, ဂန္ဓမာလာလင်္ကာရာဒီနိ ဒေထာ’’တိ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ။ ဧဝမေဝ သဒ္ဓါပဉ္စမကေသု ဣန္ဒြိယေသု တေသု သဟာယေသု ဧကတော ဝီထိံ ဩတရန္တေသု ဝိယ ဧကာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသုပိ ယထာ ပဌမဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ ပတွာ အဓိမောက္ခလက္ခဏံ သဒ္ဓိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ, သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ ဒုတိယဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ သမ္မပ္ပဓာနာနိ ပတွာ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ ဝီရိယိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ, သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ တတိယဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ သတိပဋ္ဌာနာနိ ပတွာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ သတိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ, သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စတုတ္ထဿ ဂေဟေ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ဂေဟသာမိကောဝ ဝိစာရေတိ, ဧဝံ ဈာနဝိမောက္ခေ ပတွာ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ သမာဓိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ, သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗပစ္ဆာ ရညော ဂေဟံ ဂတကာလေ ပန ယထာ ဣတရေ စတ္တာရော တုဏှီ နိသီဒန္တိ, ရာဇာဝ ဂေဟေ ဝိစာရေတိ, ဧဝမေဝ အရိယသစ္စာနိ ပတွာ ပဇာနနလက္ခဏံ ပညိန္ဒြိယမေဝ ဇေဋ္ဌကံ ဟောတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ, သေသာနိ တဒနွယာနိ ဟောန္တီတိ။
၉-၁၀။ ပဌမဝိဘင်္ဂသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၄၇၉-၄၈၀။ နဝမေ သတိနေပက္ကေနာတိ ဧတ္ထ နိပကဿ ဘာဝေါ နေပက္ကံ, ပညာယေတံ နာမံ။ ကသ္မာ ပန သတိဘာဇနေ ပညာ ဝုတ္တာတိ? သတိယာ ဗလဝဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဗလဝသတိ ဟိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ သာ စ ပညာသမ္ပယုတ္တာဝ ဗလဝတီ ဟောတိ, န ဝိပ္ပယုတ္တာတိ ပညာသမ္ပယုတ္တသတိံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၆။)ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ စိရကတန္တိ စိရကာလံ ကတံ ဒါနံ ဝါ သီလံ ဝါ ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ။ စိရဘာသိတန္တိ ‘‘အသုကသ္မိံ ဌာနေ အသုကံ နာမ ဘာသိတ’’န္တိ ဧဝံ စိရကာလေ ဘာသိတံ။ ဝေါဿဂ္ဂါရမ္မဏံ ကတွာတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ကတွာ။ ဥဒယတ္ထဂါမိနိယာတိ ဥဒယဉ္စ အတ္ထဉ္စ ဂစ္ဆန္တိယာ, ဥဒယဗ္ဗယပရိဂ္ဂဟိကာယာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သဒ္ဓါသတိပညိန္ဒြိယာနိ ပုဗ္ဗဘာဂါနိ, ဝီရိယိန္ဒြိယံ မိဿကံ, သမာဓိန္ဒြိယံ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရမေဝ ကထိတံ။ ဒသမေပိ အယမေဝ ဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါတိ။
သုဒ္ဓိကဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ မုဒုတရဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဋိလာဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၁။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ သမ္မပ္ပဓာနေ အာရဗ္ဘာတိ သမ္မပ္ပဓာနေ ပဋိစ္စ, သမ္မပ္ပဓာနေ ဘာဝေန္တောတိ အတ္ထော။ သတိန္ဒြိယေပိ ဧသေဝ နယော။
၂။ ပဌမသံခိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၂။ ဒုတိယေ တတောတိ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဝသေန နိဿက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမတ္တာနိ ဟိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ။ တတော မုဒုတရေဟီတိ တေဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယေဟိ မုဒုတရာနိ အနာဂါမိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ, တတော မုဒုတရာနိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ, တတော မုဒုတရာနိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ, တတော မုဒုတရာနိ ဓမ္မာနုသာရိမဂ္ဂဿ, တတော မုဒုတရာနိ သဒ္ဓါနုသာရိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ။
တထာ သမတ္တာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ အရဟတ္တမဂ္ဂိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ, တတော မုဒုတရာနိ အနာဂါမိမဂ္ဂိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ, တတော မုဒုတရာနိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ, တတော မုဒုတရာနိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ, တတော မုဒုတရာနိ ဓမ္မာနုသာရိမဂ္ဂိန္ဒြိယာနိ, တတော မုဒုတရာနိ သဒ္ဓါနုသာရိမဂ္ဂိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၇။)သမတ္တာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ အရဟတ္တဖလိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ, တတော မုဒုတရာနိ အနာဂါမိဖလိန္ဒြိယာနိ, တတော မုဒုတရာနိ သကဒါဂါမိဖလိန္ဒြိယာနိ, တတော မုဒုတရာနိ သောတာပတ္တိဖလိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဓမ္မာနုသာရိသဒ္ဓါနုသာရိနော ပန ဒွေပိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌပုဂ္ဂလာ, မဂ္ဂဋ္ဌပုဂ္ဂလဝသေန နေသံ နာနတ္တံ ဇာတန္တိ အာဂမနေနပိ မဂ္ဂေနပိ။ သဒ္ဓါနုသာရီ ပုဂ္ဂလော ဟိ ဥဒ္ဒိသာပေန္တော ပရိပုစ္ဆန္တော အနုပုဗ္ဗေန မဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ, ဓမ္မာနုသာရီ ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ သဝနေဟိ။ ဧဝံ တာဝ နေသံ အာဂမနေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဓမ္မာနုသာရိဿ ပန မဂ္ဂေါ တိက္ခော ဟောတိ, သူရံ ဉာဏံ ဝဟတိ, အသင်္ခါရေန အပ္ပယောဂေန ကိလေသေ ဆိန္ဒတိ ကဒလိက္ခန္ဓံ ဝိယ တိခိဏာ အသိဓာရာ။ သဒ္ဓါနုသာရိဿ န တဿ ဝိယ မဂ္ဂေါ တိက္ခော ဟောတိ, န သူရံ ဉာဏံ ဝဟတိ, သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ကိလေသေ ဆိန္ဒတိ ကဒလိက္ခန္ဓံ ဝိယ အတိခိဏာ အသိဓာရာ။ ကိလေသက္ခယေ ပန တေသံ နာနတ္တံ နတ္ထိ။ အဝသေသာ စ ကိလေသာ ခီယန္တိ။
၃။ ဒုတိယသံခိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၃။ တတိယေ တတောတိ ဖလဝသေန နိဿက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမတ္တာနိ ဟိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ အရဟတ္တဖလိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ, အရဟတ္တဖလေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော အရဟာ နာမ ဟောတိ။ အရဟတ္တဖလတော မုဒုတရာနိ အနာဂါမိဖလိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ, တတော မုဒုတရာနိ သကဒါဂါမိဖလိန္ဒြိယာနိ, တတော မုဒုတရာနိ သောတာပတ္တိဖလိန္ဒြိယာနိ, သောတာပတ္တိဖလေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော သောတာပန္နော နာမ ဟောတိ။ ဣန္ဒြိယဝေမတ္တတာ ဖလဝေမတ္တတာ ဟောတီတိ ဣန္ဒြိယနာနတ္တေန ဖလနာနတ္တံ, ဖလနာနတ္တေန ပုဂ္ဂလနာနတ္တန္တိ။
၄။ တတိယသံခိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၄။ စတုတ္ထေ ပရိပူရံ ပရိပူရကာရီ အာရာဓေတီတိ ပရိပူရံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ကရောန္တော အရဟတ္တဖလံ အာရာဓေတိ။ ပဒေသံ ပဒေသကာရီတိ အဝသေသေ တယော ပဒေသမဂ္ဂေ ကရောန္တော ပဒေသံ ဖလတ္တယမတ္တမေဝ အာရာဓေတိ။ ဣတိ ဣမေသု စတူသုပိ သုတ္တေသု မိဿကာနေဝ ဣန္ဒြိယာနိ ကထိတာနိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၈။)၅-၇။ ပဌမဝိတ္ထာရသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၄၈၅-၄၈၇။ ပဉ္စမေ တတော မုဒုတရေဟီတိ ဝိပဿနာဝသေန နိဿက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ ဟောန္တိ, တတော မုဒုတရာနိ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ, တတော မုဒုတရာနိ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယိဿ, တတော မုဒုတရာနိ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿ, တတော မုဒုတရာနိ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿ, တတော မုဒုတရာနိ ဥဒ္ဓံသောတအကနိဋ္ဌဂါမိဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ။
ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ အရဟတ္တမဂ္ဂေယေဝ ဌတွာ ပဉ္စ နိဿက္ကာနိ နီဟရိတဗ္ဗာနိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဟိ ဝိပဿနိန္ဒြိယေဟိ မုဒုတရာနိ ပဌမအန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ, တတော မုဒုတရာနိ ဒုတိယအန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿ, တတော မုဒုတရာနိ တတိယအန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿ, တတော မုဒုတရာနိ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယိဿ, တတော မုဒုတရာနိ ဥဒ္ဓံသောတအကနိဋ္ဌဂါမိဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ။ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိနောပိ ဧတေဝ ပဉ္စ ဇနာ။
ဣဒါနိ တီဏိ နိဿက္ကာနိ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ ဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ မုဒုတရာနိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂိန္ဒြိယာနိ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂေယေဝ ဣန္ဒြိယေဟိ မုဒုတရာနိ ဓမ္မာနုသာရိမဂ္ဂိန္ဒြိယာနိ။ တေဟိပိ မုဒုတရာနိ သဒ္ဓါနုသာရိမဂ္ဂိန္ဒြိယာနိ။ ဆဋ္ဌသတ္တမာနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ဣမေသု ပန တီသုပိ သုတ္တေသု ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနိန္ဒြိယာနေဝ ကထိတာနိ။
၈။ ပဋိပန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈၈။ အဋ္ဌမေ တတော မုဒုတရေဟီတိ မဂ္ဂဖလဝသေန နိဿက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ပါဠိယံ ဝုတ္တမေဝ။ ဗာဟိရောတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဗဟိဘူတော။ ပုထုဇ္ဇနပက္ခေ ဌိတောတိ ပုထုဇ္ဇနကောဋ္ဌာသေ ဌိတော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ လောကုတ္တရာနေဝ ဣန္ဒြိယာနိ ကထိတာနိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၉။)၉-၁၀။ သမ္ပန္နသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၄၈၉-၄၉၀။ နဝမေ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နောတိ ပရိပုဏ္ဏိန္ဒြိယော။ ဒသမံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တဒွယေ မိဿကာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ကထိတာနီတိ။
မုဒုတရဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ ဆဠိန္ဒြိယဝဂ္ဂေါ
၂။ ဇီဝိတိန္ဒြိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၉၂။ တတိယဝဂ္ဂဿ ဒုတိယေ ဣတ္ထိန္ဒြိယန္တိအာဒီသု ဣတ္ထိဘာဝေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကရောတီတိ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ။ ပုရိသဘာဝေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကရောတီတိ ပုရိသိန္ဒြိယံ။ ဇီဝိတေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကရောတီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ အတ္ထုပ္ပတ္တိကံ ကိရေတံ သုတ္တံ။ သံဃမဇ္ဈသ္မိဉှိ ‘‘ကတိ နု ခေါ ဝဋ္ဋိန္ဒြိယာနီ’’တိ ကထာ ဥဒပါဒိ, အထ ဘဂဝါ ဝဋ္ဋိန္ဒြိယာနိ ဒဿေန္တော တီဏိမာနိ ဘိက္ခဝေတိအာဒိမာဟ။
၃။ အညိန္ဒြိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၉၃။ တတိယေ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယန္တိ ‘‘အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အဇာနိတပုဗ္ဗံ ဓမ္မံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ပဋိပန္နဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ ဣန္ဒြိယံ။ အညိန္ဒြိယန္တိ တေသံယေဝ ဉာတဓမ္မာနံ အာဇာနနာကာရေန သောတာပတ္တိဖလာဒီသု ဆသု ဌာနေသု ဥပ္ပန္နံ ဣန္ဒြိယံ။ အညာတာဝိန္ဒြိယန္တိ အညာတာဝီသု အရဟတ္တဖလဓမ္မေသု ဥပ္ပန္နံ ဣန္ဒြိယံ။ တတ္ထ တတ္ထ တေန တေနာကာရေန ဥပ္ပန္နဿ ဉာဏဿေဝေတံ အဓိဝစနံ။ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အတ္ထုပ္ပတ္တိကမေဝ။ သံဃမဇ္ဈသ္မိဉှိ ‘‘ကတိ နု ခေါ လောကုတ္တရိန္ဒြိယာနီ’’တိ ကထာ ဥဒပါဒိ, အထ ဘဂဝါ တာနိ ဒဿေန္တော တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဣန္ဒြိယာနီတိအာဒိမာဟ။
၄။ ဧကဗီဇီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၉၄။ စတုတ္ထေ တတော မုဒုတရေဟီတိ ဝိပဿနတော နိဿက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမတ္တာနိ ဟိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမ ဟောန္တိ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၀။)တတော မုဒုတရာနိ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ, တတော မုဒုတရာနိ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယိဿ, တတော မုဒုတရာနိ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿ, တတော မုဒုတရာနိ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿ, တတော မုဒုတရာနိ ဥဒ္ဓံသောတအကနိဋ္ဌဂါမိဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ နာမ။ ဣဓာပိ ပုရိမနယေနေဝ အရဟတ္တမဂ္ဂေ ဌတွာ ပဉ္စ နိဿက္ကာနိ နီဟရိတဗ္ဗာနိ။
ယထာ ပန ပုရိမနယေ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ ဌတွာ တီဏိ နိဿက္ကာနိ, ဧဝမိဓ ပဉ္စ နီဟရိတဗ္ဗာနိ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဿ ဟိ ဝိပဿနိန္ဒြိယေဟိ မုဒုတရာနိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ စ တေဟိ ဝိပဿနိန္ဒြိယေဟိ မုဒုတရာနိ ဧကဗီဇိအာဒီနံ မဂ္ဂဿ ဝိပဿနိန္ဒြိယာနိ။
ဧတ္ထ စ ဧကဗီဇီတိအာဒီသု ယော သောတာပန္နော ဟုတွာ ဧကမေဝ အတ္တဘာဝံ ဇနေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ, အယံ ဧကဗီဇီ နာမ။ ယထာဟ ‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော ဧကဗီဇီ, ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော, သော ဧကညေဝ မာနုသကံ ဘဝံ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဧကဗီဇီ’’တိ (ပု။ ပ။ ၃၃)။
ယော ပန ဒွေ တယော ဘဝေ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ, အယံ ကောလံကောလော နာမ။ ယထာဟ ‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော ကောလံကောလော။ ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော, သော ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ကုလာနိ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ကောလံကောလော’’တိ (ပု။ ပ။ ၃၂)။ တတ္ထ ကုလာနီတိ ဘဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ’’တိ ဣဒံ ဒေသနာမတ္တမေဝ, ယာဝ ဆဋ္ဌဘဝါ သံသရန္တော ပန ကောလံကောလောဝ ဟောတိ။
ယဿ သတ္တက္ခတ္တုံ ပရမာ ဥပပတ္တိ, အဋ္ဌမံ ဘဝံ နာဒိယတိ, အယံ သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ။ ယထာဟ ‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော သတ္တက္ခတ္တုပရမော။ ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော, သော သတ္တက္ခတ္တုံ ဒေဝေ စ မနုဿေ စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော သတ္တက္ခတ္တုပရမော’’တိ (ပု။ ပ။ ၃၁)။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၁။)ဘဂဝတာ ဂဟိတနာမဝသေနေဝ စေတာနိ တေသံ နာမာနိ။ ‘‘ဧတ္တကဉှိ ဌာနံ ဂတော ဧကဗီဇီ နာမ ဟောတိ, ဧတ္တကံ ကောလံကောလော, ဧတ္တကံ သတ္တက္ခတ္တုပရမော’’တိ ဘဂဝတာ ဧတေသံ နာမံ ဂဟိတံ။ နိယမတော ပန ‘‘အယံ ဧကဗီဇီ, အယံ ကောလံကောလော, အယံ သတ္တက္ခတ္တုပရမော’’တိ နတ္ထိ။
ကော ပန နေသံ ဧတံ ပဘေဒံ နိယမေတီတိ? ကေစိ ပန ထေရာ ‘‘ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတီ’’တိ ဝဒန္တိ, ကေစိ ‘‘ပဌမမဂ္ဂေါ’’, ကေစိ ‘‘ဥပရိမ တယော မဂ္ဂါ’’, ကေစိ ‘‘တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝိပဿနာ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတီ’’တိ ဝါဒေ ပဌမမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယော ကတော နာမ ဟောတိ, ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ အနုပနိဿယာ ဥပ္ပန္နာတိ ဝစနံ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ပဌမမဂ္ဂေါ နိယမေတီ’’တိ ဝါဒေ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ နိရတ္ထကတာ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ နိယမေန္တီ’’တိ ဝါဒေ ပဌမမဂ္ဂေ အနုပ္ပန္နေဝ ဥပရိ တယော မဂ္ဂါ ဥပ္ပန္နာတိ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝိပဿနာ နိယမေတီ’’တိ ဝါဒေါ ပန ယုဇ္ဇတိ။ သစေ ဟိ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝိပဿနာ ဗလဝတီ ဟောတိ, ဧကဗီဇီ နာမ ဟောတိ, တတော မန္ဒတရာယ ကောလံကောလော, တတော မန္ဒတရာယ သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ။
ဧကစ္စော ဟိ သောတာပန္နော ဝဋ္ဋဇ္ဈာသယော ဟောတိ ဝဋ္ဋာဘိရတော ပုနပ္ပုနံ ဝဋ္ဋသ္မိံယေဝ ဝိစရတိ သန္ဒိဿတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကော သေဋ္ဌိ, ဝိသာခါ ဥပါသိကာ, စူဠရထမဟာရထာ ဒေဝပုတ္တာ, အနေကဝဏ္ဏော ဒေဝပုတ္တော, သက္ကော ဒေဝရာဇာ, နာဂဒတ္တော ဒေဝပုတ္တောတိ ဣမေ ဟိ ဧတ္တကာ ဇနာ ဝဋ္ဋဇ္ဈာသယာ ဝဋ္ဋာဘိရတာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဆ ဒေဝလောကေ သောဓေတွာ အကနိဋ္ဌေ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ, ဣမေ ဣဓ န ဂဟိတာ။ န ကေဝလဉ္စိမေ, ယောပိ မနုဿေသုယေဝ သတ္တက္ခတ္တုံ သံသရိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ, ယောပိ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော ဒေဝေသုယေဝ သတ္တက္ခတ္တုံ အပရာပရံ သံသရိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ, ဣမေပိ ဣဓ န ဂဟိတာ။ ကာလေန ဒေဝေ, ကာလေန မနုဿေ သံသရိတွာ ပန အရဟတ္တံ ပါပုဏန္တောဝ ဣဓ ဂဟိတော။ တသ္မာ သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ ဣဒံ ဣဓဋ္ဌကဝေါကိဏ္ဏသုက္ခဝိပဿကဿ နာမံ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဓမ္မာနုသာရီ သဒ္ဓါနုသာရီတိ ဧတ္ထ ပန ဣမသ္မိံ သာသနေ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿ ဒွေ ဓုရာနိ, ဒွေ သီသာနိ, ဒွေ အဘိနိဝေသာ – သဒ္ဓါဓုရံ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၂။)ပညာဓုရံ, သဒ္ဓါသီသံ, ပညာသီသံ, သဒ္ဓါဘိနိဝေသော, ပညာဘိနိဝေသောတိ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ‘‘သစေ သဒ္ဓါယ သက္ကာ နိဗ္ဗတ္တေတုံ, နိဗ္ဗတ္တေဿာမိ လောကုတ္တရမဂ္ဂ’’န္တိ သဒ္ဓံ ဓုရံ ကတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ နိဗ္ဗတ္တေတိ, သော မဂ္ဂက္ခဏေ သဒ္ဓါနုသာရီ နာမ ဟောတိ။ ဖလက္ခဏေ ပန သဒ္ဓါဝိမုတ္တော နာမ ဟုတွာ ဧကဗီဇီ ကောလံကောလော သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ တိဝိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ ဧကေကော ဒုက္ခာပဋိပဒါဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓဘာဝံ အာပဇ္ဇတီတိ သဒ္ဓါဓုရေန ဒွါဒသ ဇနာ ဟောန္တိ။
ယော ပန ‘‘သစေ ပညာယ သက္ကာ နိဗ္ဗတ္တေတုံ, နိဗ္ဗတ္တေဿာမိ လောကုတ္တရမဂ္ဂ’’န္တိ ပညံ ဓုရံ ကတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ နိဗ္ဗတ္တေတိ, သော မဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မာနုသာရီ နာမ ဟောတိ။ ဖလက္ခဏေ ပန ပညာဝိမုတ္တော နာမ ဟုတွာ ဧကဗီဇိအာဒိဘေဒေန ဒွါဒသဘေဒေါဝ ဟောတိ။ ဧဝံ ဒွေ မဂ္ဂဋ္ဌာ ဖလက္ခဏေ စတုဝီသတိ သောတာပန္နာ ဟောန္တီတိ။
တိပိဋကတိဿတ္ထေရော ကိရ ‘‘တီဏိ ပိဋကာနိ သောဓေဿာမီ’’တိ ပရတီရံ ဂတော။ တံ ဧကော ကုဋုမ္ဗိကော စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌာသိ, ထေရော အာဂမနကာလေ ‘‘ဂစ္ဆာမိ ဥပါသကာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဟံ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အမှာကံ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိက’’န္တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဘန္တေ, မယာ ဂန္တုံ, ဘဒ္ဒန္တံ ပန နိဿာယ မယာ သာသနဿ ဂုဏော ဉာတော, တုမှာကံ ပရမ္မုခါ ကီဒိသံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမာမီ’’တိ? အထ နံ ထေရော အာဟ – ‘‘ယော ဘိက္ခု စတုဝီသတိ သောတာပန္နေ ဒွါဒသ သကဒါဂါမီ အဋ္ဌစတ္တာလီသ အနာဂါမီ ဒွါဒသ အရဟန္တေ ဒဿေတွာ ဓမ္မကထံ ကထေတုံ သက္ကောတိ, ဧဝရူပံ ဘိက္ခုံ ဥပဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝိပဿနာ ကထိတာတိ။
၅-၁၀။ သုဒ္ဓကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၄၉၅-၅၀၀။ ပဉ္စမေ စက္ခု စ တံ စက္ခုဒွါရေ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဓမ္မာနံ အာဓိပတေယျသင်္ခါတေန ဣန္ဒဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယဉ္စာတိ စက္ခုန္ဒြိယံ။ သောတိန္ဒြိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ပဌမသုတ္တဉ္စေဝ ဆဋ္ဌာဒီနိ စ ပဉ္စာတိ ဆ သုတ္တာနိ စတုသစ္စဝသေန ကထိတာနီတိ။
ဆဠိန္ဒြိယဝဂ္ဂေါ တတိယော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၃။)၄။ သုခိန္ဒြိယဝဂ္ဂေါ
၁-၅။ သုဒ္ဓိကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၅၀၁-၅၀၅။ စတုတ္ထဝဂ္ဂဿ ပဌမေ သုခဉ္စ တံ သဟဇာတာနံ အာဓိပတေယျသင်္ခါတေန ဣန္ဒဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယဉ္စာတိ သုခိန္ဒြိယံ။ ဒုက္ခိန္ဒြိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ သုခိန္ဒြိယဒုက္ခိန္ဒြိယဒေါမနဿိန္ဒြိယာနိ ကာမာဝစရာနေဝ, သောမနဿိန္ဒြိယံ ဌပေတွာ အရူပါဝစရံ သေသံ တေဘူမကံ, ဥပေက္ခိန္ဒြိယံ စတုဘူမကံ။ ဒုတိယာဒီနိ စတ္တာရိ စတုသစ္စဝသေနေဝ ကထိတာနိ။
၆။ ပဌမဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၀၆။ ဆဋ္ဌေ ကာယိကန္တိ ကာယပသာဒဝတ္ထုကံ။ သုခန္တိ အယမဿ သရူပနိဒ္ဒေသော။ သာတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ, မဓုရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယသမ္ဖဿဇန္တိ ကာယသမ္ဖဿတော ဇာတံ။ သုခံ သာတန္တိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဝေဒယိတန္တိ အယမဿ သဗ္ဗဝေဒနာသာဓာရဏော အညဓမ္မဝိသိဋ္ဌော သဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာယိကံ ဝါ စေတသိကံ ဝါတိ ဧတ္ထ ပန စက္ခာဒယော စတ္တာရော ပသာဒကာယေ ဝတ္ထုံ ကတွာ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ကာယိကန္တိ ဝုတ္တံ။ ကာယပသာဒဝတ္ထုကံ ပန အဒုက္ခမသုခံ နာမ နတ္ထိ။
၉။ ကဋ္ဌောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၀၉။ နဝမေ ဒွိန္နံ ကဋ္ဌာနန္တိ ဒွိန္နံ အရဏီနံ။ သံဃဋ္ဋနသမောဓာနာတိ သံဃဋ္ဋနေန စေဝ သမောဓာနေန စ။ ဥသ္မာတိ ဥသုမာကာရော။ တေဇောတိ အဂ္ဂိဓူမော။ ဧတ္ထ စ အဓရာရဏီ ဝိယ ဝတ္ထာရမ္မဏံ, ဥတ္တရာရဏီ ဝိယ ဖဿော, သံဃဋ္ဋော ဝိယ ဖဿသံဃဋ္ဋနံ, အဂ္ဂိ ဝိယ ဝေဒနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝတ္ထာရမ္မဏံ ဝါ ဥတ္တရာရဏီ ဝိယ, ဖဿော အဓရာရဏီ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
၁၀။ ဥပ္ပဋိပါဋိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁၀။ ဒသမံ ယထာဓမ္မရသေန ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တမ္ပိ ဣမသ္မိံ ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ သေသသုတ္တာနိ ဝိယ အဒေသိတတ္တာ ဥပ္ပဋိပါဋိကသုတ္တံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ နိမိတ္တန္တိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ ပစ္စယဝေဝစနာနေဝ။ ဒုက္ခိန္ဒြိယဉ္စ ပဇာနာတီတိ ဒုက္ခသစ္စဝသေနေဝ ပဇာနာတိ။ ဒုက္ခိန္ဒြိယသမုဒယန္တိ ကဏ္ဋကေန ဝါ ဝိဒ္ဓဿ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၄။)မင်္ကုလေန ဝါ ဒဋ္ဌဿ ပစ္စတ္ထရဏေ ဝါ ဝလိယာ ဖုဋ္ဌဿ ဒုက္ခသဟဂတံ ကာယဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဧတဿ သမုဒယောတိ ပဇာနာတိ။
ပရတော ဒေါမနဿိန္ဒြိယသမုဒယန္တိအာဒီသုပိ တေသံ တေသံ ကာရဏဝသေနေဝ သမုဒယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပတ္တစီဝရာဒီနံ ဝါ ဟိ သင်္ခါရာနံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဝါ သတ္တာနံ ဝိနာသေန ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တေသံ ဝိနာသံ တဿ သမုဒယောတိ ပဇာနာတိ။ သုဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝရသယနေ နိပန္နဿ ဟတ္ထပါဒသမ္ဗာဟနတာလဝဏ္ဋဝါတာဒိသမ္ဖဿေန သုခိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဖဿံ တဿ သမုဒယောတိ ပဇာနာတိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ပန သတ္တသင်္ခါရာနံ မနာပါနံ ပဋိလာဘဝသေန သောမနဿိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ပဋိလာဘံ တဿ သမုဒယောတိ ပဇာနာတိ။ မဇ္ဈတ္တာကာရေန ပန ဥပေက္ခိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သတ္တသင်္ခါရေသု မဇ္ဈတ္တာကာရံ တဿ သမုဒယောတိ ပဇာနာတိ။
ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ, ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိအာဒီသု ပန အယံ ဧကတောဝ ဝိနိစ္ဆယကထာ – ဒုက္ခိန္ဒြိယဉှိ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ နိရုဇ္ဈတိ ပဟီနံ ဟောတိ, ဒေါမနဿာဒီနိ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ။ ဧဝံ သန္တေပိ တေသံ အတိသယနိရောဓတ္တာ အယံ ဈာနေသုယေဝ နိရောဓော ဝုတ္တော။ အတိသယနိရောဓော ဟိ တေသံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု, န နိရောဓောယေဝ, နိရောဓောယေဝ ပန ဥပစာရက္ခဏေ, နာတိသယနိရောဓော။ တထာ ဟိ နာနာဝဇ္ဇနေ ပဌမဇ္ဈာနုပစာရေ နိရုဒ္ဓဿာပိ ဒုက္ခိန္ဒြိယဿ ဍံသမကသာဒိသမ္ဖဿေန ဝါ ဝိသမာသနုပတာပေန ဝါ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ အန္တောအပ္ပနာယံ။ ဥပစာရေ ဝါ နိရုဒ္ဓမ္ပေတံ န သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ။ အန္တောအပ္ပနာယံ ပန ပီတိဖရဏေန သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတိ, သုခေါက္ကန္တကာယဿ စ သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ ပဋိပက္ခေန ဝိဟတတ္တာ။ နာနာဝဇ္ဇနေယေဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနုပစာရေ ပဟီနဿ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ ယသ္မာ ဧတံ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပိ ကာယကိလမထေ စိတ္တုပဃာတေ စ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ, အပ္ပဟီနာ ဧဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနုပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ။ န တွေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ပဟီနပစ္စယတ္တာ။ တထာ တတိယဇ္ဈာနုပစာရေ ပဟီနဿာပိ သုခိန္ဒြိယဿ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋ္ဌကာယဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ တတိယဇ္ဈာနေ။ တတိယဇ္ဈာနေ ဟိ သုခဿ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၅။)ပစ္စယဘူတာ ပီတိ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓါ။ တထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပစာရေ ပဟီနဿာပိ သောမနဿိန္ဒြိယဿ အာသန္နတ္တာ အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဥပေက္ခာယ အဘာဝေန သမ္မာ အနတိက္ကန္တတ္တာ စ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ တသ္မာ ‘‘ဧတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အပရိသေသဂ္ဂဟဏံ ကတံ။
ယံ ပနေတ္ထ တဒတ္ထာယ စိတ္တံ ဥပသံဟရတီတိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ အလာဘီ သမာနော ဥပ္ပါဒနတ္ထာယ စိတ္တံ ဥပသံဟရတိ, လာဘီ သမာနော သမာပဇ္ဇနတ္ထာယာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေသု ဒွီသုပိ သုတ္တေသု သမ္မသနဝါရောဝ ကထိတောတိ။
သုခိန္ဒြိယဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ ဇရာဝဂ္ဂေါ
၁။ ဇရာဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁၁။ ပဉ္စမဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ပစ္ဆာတပေတိ ပါသာဒစ္ဆာယာယ ပုရတ္ထိမဒိသံ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ပါသာဒဿ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ အာတပေါ ဟောတိ, တသ္မိံ ဌာနေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နောတိ အတ္ထော။ ပိဋ္ဌိံ ဩတာပယမာနောတိ ယသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿပိ ဥပါဒိန္နကသရီရေ ဥဏှကာလေ ဥဏှံ ဟောတိ, သီတကာလေ သီတံ, အယဉ္စ ဟိမပါတသီတသမယော။ တသ္မာ မဟာစီဝရံ ဩတာရေတွာ သူရိယရသ္မီဟိ ပိဋ္ဌိံ ဩတာပယမာနော နိသီဒိ။
ကိံ ပန ဗုဒ္ဓရသ္မိယော မဒ္ဒိတွာ သူရိယရသ္မိ အန္တော ပဝိသိတုံ သက္ကောတီတိ? န သက္ကောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ကိံ တာပေတီတိ? ရသ္မိတေဇံ။ ယထေဝ ဟိ ဌိတမဇ္ဈနှိကေ ပရိမဏ္ဍလာယ ဆာယာယ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နဿ ကိဉ္စာပိ သူရိယရသ္မိယော သရီရံ န ဖုသန္တိ, သဗ္ဗဒိသာသု ပန တေဇော ဖရတိ, အဂ္ဂိဇာလာဟိ ပရိက္ခိတ္တော ဝိယ ဟောတိ, ဧဝံ သူရိယရသ္မီသု ဗုဒ္ဓရသ္မိယော မဒ္ဒိတွာ အန္တော ပဝိသိတုံ အသက္ကုဏန္တီသုပိ သတ္ထာ တေဇံ တာပေန္တော နိသိန္နောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အနောမဇ္ဇန္တောတိ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မကရဏဝသေန အနုမဇ္ဇန္တော။ အစ္ဆရိယံ ဘန္တေတိ ထေရော ဘဂဝတော ပိဋ္ဌိတော မဟာစီဝရံ ဩတာရေတွာ နိသိန္နဿ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၆။)ဒွိန္နံ အံသကူဋာနံ အန္တရေ သုဝဏ္ဏာဝဋ္ဋံ ဝိယ ကေသဂ္ဂပ္ပမာဏံ ဝလိယာဝဋ္ဋံ ဒိသွာ – ‘‘ဧဝရူပေပိ နာမ သရီရေ ဇရာ ပညာယတီ’’တိ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ဇရံ ဂရဟန္တော ဧဝမာဟ။ ဂရဟနစ္ဆရိယံ နာမ ကိရေတံ။
န စေဝံ ဒါနိ, ဘန္တေ, ဘဂဝတော တာဝ ပရိသုဒ္ဓေါတိ ယထာ ပကတိယာ ဆဝိဝဏ္ဏော ပရိသုဒ္ဓေါ, န ဧဝမေတရဟီတိ ဒီပေန္တော ဧဝမာဟ။ တထာဂတဿ ဟိ ဒဟရကာလေ သင်္ကုသတသမဗ္ဘာဟတံ ဥသဘစမ္မံ ဝိယ ဝိဟတဝလိကော ကာယော ဟောတိ, တသ္မိံ ဌပိတော ဟတ္ထော ဘဿတေဝ, န သန္တိဋ္ဌတိ, တေလပုဉ္ဆနာကာရပ္ပတ္တော ဝိယ ဟောတိ။ မဟလ္လကကာလေ ပန သိရာဇာလာ မိလာယန္တိ, သန္ဓိပဗ္ဗာနိ သိထိလာနိ ဟောန္တိ, မံသံ အဋ္ဌိတော မုစ္စိတွာ သိထိလဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဩလမ္ဗတိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဧဝရူပံ န ဟောတိ။ အညေသံ အပါကဋံ, သန္တိကာဝစရတ္တာ အာနန္ဒတ္ထေရဿေဝ ပါကဋံ ဟောတိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။
သိထိလာနိ စ ဂတ္တာနီတိ အညေသံ မုခေ အံသကူဋန္တရေဟိ တေသု တေသု ဌာနေသု ဝလိယော သန္တိဋ္ဌန္တိ, သတ္ထု ပနေတံ နတ္ထိ, ထေရော စ ဒွိန္နံ အံသကူဋာနံ အန္တရေ ဝလိယာဝဋ္ဋကံ ဒိသွာ ဧဝမာဟ။ သဗ္ဗာနိ ဝလိယဇာတာနီတိ ဣဒမ္ပိ အတ္တနော ပါကဋဝသေန ဧဝမာဟ – သတ္ထု ပန အညေသံ ဝိယ ဝလိယော နာမ နတ္ထိ။ ပုရတော ပဗ္ဘာရော စ ကာယောတိ သတ္ထာ ဗြဟ္မုဇုဂတ္တော, ဒေဝနဂရေ သမုဿိတသုဝဏ္ဏတောရဏံ ဝိယဿ ကာယော ဥဇုကမေဝ ဥဂ္ဂတော။ မဟလ္လကကာလေ ပန ကာယော ပုရတော ဝင်္ကော ဟောတိ, သွာယံ အညေသံ အပါကဋော, သန္တိကာဝစရတ္တာ ပန ထေရဿေဝ ပါကဋော, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဒိဿတိ စ ဣန္ဒြိယာနံ အညထတ္တန္တိ ဣန္ဒြိယာနိ နာမ န စက္ခုဝိညေယျာနိ။ ယတော ပန ပကတိယာ ပရိသုဒ္ဓေါ ဆဝိဝဏ္ဏော, ဣဒါနိ န တထာ ပရိသုဒ္ဓေါ, အံသကူဋန္တရေ ဝလိ ပညာယတိ, ဗြဟ္မုဇုကာယော ပုရတော ဝင်္ကော, ဣမိနာဝ ကာရဏေန စက္ခာဒီနဉ္စ ဣန္ဒြိယာနံ အညထတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ နယဂ္ဂါဟတော ဧဝမာဟ။ ဓီ တံ ဇမ္မိ ဇရေ အတ္ထူတိ လာမကေ ဇရေ ဓီ တံ တုယှံ ဟောတု, ဓိက္ကာရော တံ ဖုသတု။ ဗိမ္ဗန္တိ အတ္တဘာဝေါ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၇။)၂။ ဥဏ္ဏာဘဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁၂။ ဒုတိယေ ဂေါစရဝိသယန္တိ ဂေါစရဘူတံ ဝိသယံ။ အညမညဿာတိ စက္ခု သောတဿ, သောတံ ဝါ စက္ခုဿာတိ ဧဝံ ဧကံ ဧကဿ ဂေါစရဝိသယံ န ပစ္စနုဘောတိ။ သစေ ဟိ နီလာဒိဘေဒံ ရူပါရမ္မဏံ သမောဓာနေတွာ သောတိန္ဒြိယဿ ဥပနေယျ – ‘‘ဣင်္ဃ တွံ တာဝ နံ ဝဝတ္ထပေဟိ ဝိဘာဝေဟိ ‘ကိန္နာမေတံ အာရမ္မဏ’’’န္တိ။ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိနာပိ မုခေန အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဧဝံ ဝဒေယျ – ‘‘အရေ, အန္ဓဗာလ, ဝဿသတမ္ပိ ဝဿသဟဿမ္ပိ ဝဿသတသဟဿမ္ပိ ပရိဓာဝမာနော အညတြ မယာ ကုဟိံ ဧတဿ ဇာနနကံ လဘိဿသိ, တံ အာဟရ, စက္ခုပသာဒေ ဥပနေဟိ, အဟမေတံ အာရမ္မဏံ ဇာနိဿာမိ – ယဒိ ဝါ နီလံ, ယဒိ ဝါ ပီတကံ။ န ဟိ ဧသော အညဿ ဝိသယော, မယှမေဝေသော ဝိသယော’’တိ။ သေသဒွါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေတာနိ အညမညဿ ဂေါစရဝိသယံ န ပစ္စနုဘောန္တိ နာမ။
ကိံ ပဋိသရဏန္တိ ဧတေသံ ကိံ ပဋိသရဏံ, ကိံ ဧတာနိ ပဋိသရန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။ မနော ပဋိသရဏန္တိ ဇဝနမနော ပဋိသရဏံ။ မနောဝ နေသန္တိ မနောဒွါရိကဇဝနမနောဝ ဧတေသံ ဂေါစရဝိသယံ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အနုဘောတိ။ စက္ခုဝိညာဏဉှိ ရူပဒဿနမတ္တမေဝ, ဧတ္ထ ရဇ္ဇနံ ဝါ ဒုဿနံ ဝါ မုယှနံ ဝါ နတ္ထိ။ ဧကသ္မိံ ပန ဒွါရေ ဇဝနံ ရဇ္ဇတိ ဝါ ဒုဿတိ ဝါ မုယှတိ ဝါ။ သောတဝိညာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
တတြာယံ ဥပမာ – ပဉ္စ ကိရ ဒုဗ္ဗလဘောဇကာ ရာဇာနံ သေဝိတွာ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ဧကသ္မိံ ပဉ္စကုလိကေ ဂါမေ ပရိတ္တကံ အာယံ လဘိံသု။ တေသံ တတ္ထ မစ္ဆဘာဂေါ မံသဘာဂေါ, အဒ္ဒုကဟာပဏော ဝါ ယောတ္တကဟာပဏော ဝါ မာသကဟာပဏော ဝါ အဋ္ဌကဟာပဏော ဝါ သောဠသကဟာပဏော ဝါ စတုသဋ္ဌိကဟာပဏော ဝါ ဒဏ္ဍောတိ ဧတ္တကမတ္တမေဝ ပါပုဏာတိ, သတဝတ္ထုကံ ပဉ္စသတဝတ္ထုကံ သဟဿဝတ္ထုကံ မဟာဗလိံ ရာဇာဝ ဂဏှာတိ။
တတ္ထ ပဉ္စကုလိကဂါမာ ဝိယ ပဉ္စပသာဒါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, ပဉ္စ ဒုဗ္ဗလဘောဇကာ ဝိယ ပဉ္စဝိညာဏာနိ၊ ရာဇာ ဝိယ ဇဝနံ, ဒုဗ္ဗလဘောဇကာနံ ပရိတ္တကအာယပါပုဏနံ ဝိယ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ရူပဒဿနာဒိမတ္တံ, ရဇ္ဇနာဒိ ပန ဧတေသု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၈။)နတ္ထိ။ ရညော မဟာဗလိဂ္ဂဟဏံ ဝိယ တေသု ဒွါရေသု ဇဝနဿ ရဇ္ဇနာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧဝမေတ္ထ မနောတိ ကုသလာကုသလဇဝနံ ဝုတ္တံ။
သတိ ပဋိသရဏန္တိ မဂ္ဂသတိ ပဋိသရဏံ။ ဇဝနမနော ဟိ မဂ္ဂသတိံ ပဋိသရတိ။ ဝိမုတ္တီတိ ဖလဝိမုတ္တိ။ ပဋိသရဏန္တိ ဖလဝိမုတ္တိယာ နိဗ္ဗာနံ ပဋိသရဏံ။ တဉှိ သာ ပဋိသရတိ။ နာသက္ခိ ပဉှဿ ပရိယန္တံ ဂဟေတုန္တိ ပဉှဿ ပရိစ္ဆေဒံ ပမာဏံ ဂဟေတုံ နာသက္ခိ, အပ္ပဋိသရဏံ ဓမ္မံ ‘‘သပ္ပဋိသရဏ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ နိဗ္ဗာနံ နာမေတံ အပ္ပဋိသရဏံ, န ကိဉ္စိ ပဋိသရတိ။ နိဗ္ဗာနောဂဓန္တိ နိဗ္ဗာနဗ္ဘန္တရံ နိဗ္ဗာနံ အနုပဝိဋ္ဌံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ နိဗ္ဗာနပရာယဏန္တိ နိဗ္ဗာနံ ပရံ အယနမဿ ပရာ ဂတိ, န တတော ပရံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနံ ပရိယောသာနံ အဝသာနံ အဿာတိ နိဗ္ဗာနပရိယောသာနံ။
မူလဇာတာ ပတိဋ္ဌိတာတိ မဂ္ဂေန အာဂတသဒ္ဓါ ဝုစ္စတိ။ ဣမမှိ စေ, ဘိက္ခဝေ, သမယေတိ ကိံ သန္ဓာယာဟ? ဈာနအနာဂါမိတံ။ တသ္မိဉှိ သမယေ ဗြာဟ္မဏဿ ပဌမမဂ္ဂေန ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနိ ပဟီနာနိ, ပဌမဇ္ဈာနေန ပဉ္စ နီဝရဏာနီတိ ဈာနအနာဂါမိဋ္ဌာနေ ဌိတော။ သော အပရိဟီနဇ္ဈာနော ကာလံ ကတွာ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယေယျ။ သစေ ပနဿ ပုတ္တဒါရံ အနုသာသန္တဿ ကမ္မန္တေ ဝိစာရေန္တဿ ဈာနံ နဿတိ, နဋ္ဌေ ဈာနေ ဂတိ အနိဗဒ္ဓါ ဟောတိ, အနဋ္ဌေ ပန နိဗဒ္ဓါတိ ဣမံ ဈာနအနာဂါမိတံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။
၃။ သာကေတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁၃။ တတိယေ အဉ္ဇနဝနေတိ အဉ္ဇနဝဏ္ဏပုပ္ဖါနံ ရုက္ခာနံ ရောပိတဝနေ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒ္ဓိန္ဒြိယံ, တံ သဒ္ဓါဗလန္တိ တဉှိ အဓိမောက္ခလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ, အဿဒ္ဓိယေ အကမ္ပနေန သဒ္ဓါဗလံ။ ဣတရေသံ ပဂ္ဂဟဥပဋ္ဌာနအဝိက္ခေပပဇာနနလက္ခဏေသု ဣန္ဒဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယဘာဝေါ, ကောသဇ္ဇမုဋ္ဌသစ္စဝိက္ခေပါဝိဇ္ဇာသု အကမ္ပနေန ဗလဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေဝ ခေါတိ တဿာ နဒိယာ ဧကသောတံ ဝိယ သဒ္ဓါဝီရိယသတိသမာဓိပညာဝသေန ဧတေသံ နိန္နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဒွေ သောတာနိ ဝိယ ဣန္ဒဋ္ဌအကမ္ပနဋ္ဌေဟိ ဣန္ဒြိယဗလဝသေန နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၉။)၄။ ပုဗ္ဗကောဋ္ဌကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁၄။ စတုတ္ထေ အမတောဂဓန္တိ အမတဗ္ဘန္တရံ။ အမတပရာယဏန္တိ အမတနိဗ္ဗတ္တိကံ။ အမတပရိယောသာနန္တိ အမတနိဋ္ဌံ။ သာဓု သာဓူတိ ထေရဿ ဗျာကရဏံ ပသံသန္တော သာဓုကာရံ ဒေတိ။
၅။ ပဌမပုဗ္ဗာရာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁၅။ ပဉ္စမေ တဒနွယာတိ တံ အနုဂစ္ဆမာနာ, အနုဝတ္တမာနာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗကောဋ္ဌကံ အာဒိံ ကတွာ ပဋိပါဋိယာ ဆသု သုတ္တေသု ဖလိန္ဒြိယာနေဝ ကထိတာနိ။
၁၀။ အာပဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂၀။ ဒသမေ ဣမေ ခေါ တေ ဓမ္မာတိ ဥပရိ သဟ ဝိပဿနာယ တယော မဂ္ဂါ။ ယေ မေ ပုဗ္ဗေ သုတာဝ အဟေသုန္တိ ယေ ဓမ္မာ မယာ ပုဗ္ဗေ ‘‘အရဟတ္တဖလိန္ဒြိယံ နာမ အတ္ထီ’’တိ ကထေန္တာနံယေဝ သုတာ အဟေသုံ။ ကာယေန စ ဖုသိတွာတိ နာမကာယေန စ ဖုသိတွာ ပဋိလဘိတွာ။ ပညာယ စ အတိဝိဇ္ဈ ပဿာမီတိ ပစ္စဝေက္ခဏပညာယ စ အတိဝိဇ္ဈိတွာ ပဿာမိ။ ယာ ဟိဿ, ဘန္တေ, သဒ္ဓါတိ အယံ ကတရသဒ္ဓါ? စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမ္ပယုတ္တာ သဒ္ဓါ ဟေဋ္ဌာ ကထိတာဝ, အယံ ပန ပစ္စဝေက္ခဏသဒ္ဓါ။ သမ္ပယုတ္တသဒ္ဓါ ဟိ မိဿကာ, ပစ္စဝေက္ခဏသဒ္ဓါ လောကိယာဝ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဇရာဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
၆။ သူကရခတဝဂ္ဂေါ
၁။ သာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂၁။ ဆဋ္ဌဝဂ္ဂဿ ပဌမေ သူရေနာတိ သူရဘာဝေန။ ဗောဓာယာတိ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၀။)၂။ မလ္လိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂၂။ ဒုတိယေ မလ္လေသူတိ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနိ မိဿကာနိ, အရိယဉာဏံ လောကုတ္တရံ။ တမ္ပိ ပန စတုက္ကိန္ဒြိယနိဿိတံ ကတွာ မိဿကန္တိ ဘာဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
၃။ သေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂၃။ တတိယေ န ဟေဝ ခေါ ကာယေန ဖုသိတွာ ဝိဟရတီတိ န နာမကာယေန ဖုသိတွာ ပဋိလဘိတွာ ဝိဟရတိ, ဖုသိတုံ ပဋိလဘိတုံ န သက္ကောတိ။ ပညာယ စ အတိဝိဇ္ဈ ပဿတီတိ ပစ္စဝေက္ခဏပညာယ ပန ‘‘ဥပရိ အရဟတ္တဖလိန္ဒြိယံ နာမ အတ္ထီ’’တိ ပဇာနာတိ။ အသေခဘူမိယံ ဖုသိတွာ ဝိဟရတီတိ ပဋိလဘိတွာ ဝိဟရတိ။ ပညာယာတိ ပစ္စဝေက္ခဏပညာယ ‘‘အရဟတ္တဖလိန္ဒြိယံ နာမ အတ္ထီ’’တိ ပဇာနာတိ။ န ကုဟိဉ္စိ ကိသ္မိဉ္စီတိ ဒွေပိ အညမညဝေဝစနာနေဝ, ကိသ္မိဉ္စိ ဘဝေ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ လောကုတ္တရာနိ, ဆ လောကိကာနိ ဝဋ္ဋနိဿိတာနေဝ ကထိတာနိ။
၄-၅။ ပဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၅၂၄-၅၂၅။ စတုတ္ထေ ယာနိ ကာနိစိ ပဒါနိ ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယာနိ ကာနိစိ ဓမ္မပဒါနိ, ယေ ကေစိ ဓမ္မကောဋ္ဌာသာ, ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ။ ပဉ္စမံ ဥတ္တာနမေဝ။
၆-၇။ ပတိဋ္ဌိတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၅၂၆-၅၂၇။ ဆဋ္ဌေ စိတ္တံ ရက္ခတိ အာသဝေသု စ သာသဝေသု စ ဓမ္မေသူတိ တေဘူမကဓမ္မေ အာရဗ္ဘ အာသဝုပ္ပတ္တိံ ဝါရေန္တော အာသဝေသု စ သာသဝေသု စ ဓမ္မေသု စိတ္တံ ရက္ခတိ နာမ။ သတ္တမံ ဥတ္တာနမေဝ။
၈။ သူကရခတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂၈။ အဋ္ဌမေ သူကရခတာယန္တိ သူကရခတလေဏေ။ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ တံ လေဏံ ဧကသ္မိံ ဗုဒ္ဓန္တရေ ပထဝိယာ ဝဍ္ဎမာနာယ အန္တောဘူမိဂတံ ဇာတံ။ အထေကဒိဝသံ ဧကော သူကရော တဿ ဆဒနပရိယန္တသမီပေ ပံသုံ ခဏိ။ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ပံသု ဓောတာ, ဆဒနပရိယန္တော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၁။)ပါကဋော အဟောသိ။ ဧကော ဝနစရကော ဒိသွာ ‘‘ပုဗ္ဗေ သီလဝန္တေဟိ ပရိဘုတ္တဋ္ဌာနေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ပဋိဇဂ္ဂိဿာမိ န’’န္တိ သမန္တတော ပံသုံ အပနေတွာ လေဏံ သောဓေတွာ ကုဋိပရိက္ခေပံ ကတွာ ဒွါရဝါတပါနံ ယောဇေတွာ သုပရိနိဋ္ဌိတသုဓာကမ္မစိတ္တကမ္မံ ရဇတပဋ္ဋသဒိသာယ ဝါလိကာယ သန္ထရိတံ ပရိဝေဏံ ကတွာ မဉ္စပီဌံ ပညာပေတွာ ဘဂဝတော ဝသနတ္ထာယ အဒါသိ, လေဏံ ဂမ္ဘီရံ အဟောသိ ဩတရိတွာ အာရုဟိတဗ္ဗံ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ပရမနိပစ္စကာရန္တိ ဘာဝနပုံသကံ, ပရမနိပစ္စကာရီ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနော ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမန္တိ အရဟတ္တံ။ သပ္ပတိဿောတိ သဇေဋ္ဌကော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
သူကရခတဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။
၇။ ဗောဓိပက္ခိယဝဂ္ဂေါ
၅၃၁-၆၅၀။ သတ္တမဝဂ္ဂေ သတ္တ ဖလာနိ ပုဗ္ဗဘာဂါနိ, တေသံ ဟေဋ္ဌာ ဒွေ ဖလာနိ အာဒိံ ကတွာ မိဿကာနိ။ သေသမေတ္ထ ဣတော ပရဉ္စ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဣန္ဒြိယသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သမ္မပ္ပဓာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ
၆၅၁-၇၀၄။ သမ္မပ္ပဓာနသံယုတ္တေ သကလေပိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာဝ ကထိတာတိ။
သမ္မပ္ပဓာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဗလသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ
၇၀၅-၈၁၂။ ဗလသံယုတ္တေ ဗလာနိ မိဿကာနေဝ ကထိတာနိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဗလသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၂။)၇။ ဣဒ္ဓိပါဒသံယုတ္တံ
၁။ စာပါလဝဂ္ဂေါ
၁။ အပါရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၁၃။ ဣဒ္ဓိပါဒသံယုတ္တဿ ပဌမေ ဆန္ဒံ နိဿာယ ပဝတ္တော သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓိ။ ပဓာနဘူတာ သင်္ခါရာ ပဓာနသင်္ခါရာ။ သမန္နာဂတန္တိ တေဟိ ဓမ္မေဟိ ဥပေတံ။ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒံ, ဣဒ္ဓိဘူတံ ဝါ ပါဒန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၄၃၁ အာဒယော) အာဂတောဝ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃။၆၉ အာဒယော) ပနဿ အတ္ထော ဒီပိတော။ တထာ မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂသတိပဋ္ဌာနသံယုတ္တေသု စေဝ ဣဓ စ ဧကပရိစ္ဆေဒေါဝ။
၅။ ဣဒ္ဓိပဒေသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၁၇။ ပဉ္စမေ ဣဒ္ဓိပဒေသန္တိ တယော စ မဂ္ဂေ တီဏိ စ ဖလာနိ။
၆။ သမတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၁၈။ ဆဋ္ဌေ သမတ္တံ ဣဒ္ဓိန္တိ အရဟတ္တဖလမေဝ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပန နဝသုပိ သုတ္တေသု ဝိဝဋ္ဋပါဒကာ ဧဝ ဣဒ္ဓိပါဒါ ကထိတာ။
၁၀။ စေတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၂၂။ ဒသမေ နိသီဒနန္တိ စမ္မခဏ္ဍံ အဓိပ္ပေတံ။ ဥဒေနံ စေတိယန္တိ ဥဒေနယက္ခဿ စေတိယဋ္ဌာနေ ကတဝိဟာရော ဝုစ္စတိ။ ဂေါတမကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဘာဝိတာတိ ဝဍ္ဎိတာ။ ဗဟုလီကတာတိ ပုနပ္ပုနံ ကတာ။ ယာနီကတာတိ ယုတ္တယာနံ ဝိယ ကတာ။ ဝတ္ထုကတာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဝတ္ထု ဝိယ ကတာ။ အနုဋ္ဌိတာတိ အဓိဋ္ဌိတာ။ ပရိစိတာတိ သမန္တတော စိတာ သုဝဍ္ဎိတာ။ သုသမာရဒ္ဓါတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါ။
ဣတိ အနိယမေန ကထေတွာ ပုန နိယမေတွာ ဒဿေန္တော တထာဂတဿ ခေါတိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ကပ္ပန္တိ အာယုကပ္ပံ, တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ယံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၃။)မနုဿာနံ အာယုပ္ပမာဏံ, တံ ပရိပုဏ္ဏံ ကရောန္တော တိဋ္ဌေယျ။ ကပ္ပါဝသေသံ ဝါတိ ‘‘အပ္ပံ ဝါ ဘိယျော’’တိ ဝုတ္တဝဿသတတော အတိရေကံ ဝါ။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ အဋ္ဌာနေ ဂဇ္ဇိတံ နာမ နတ္ထိ။ ယထေဝ ဟိ ဝေဠုဝဂါမကေ ဥပ္ပန္နံ မာရဏန္တိကဝေဒနံ ဒသ မာသေ ဝိက္ခမ္ဘေသိ, ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ တံ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဒသ ဒသ မာသေပိ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော ဣမံ ဘဒ္ဒကပ္ပမေဝ တိဋ္ဌေယျာ’’တိ။
ကသ္မာ ပန န ဌိတောတိ? ဥပါဒိဏ္ဏကသရီရံ နာမ ခဏ္ဍိစ္စာဒီဟိ အဘိဘုယျတိ, ဗုဒ္ဓါ နာမ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဘာဝံ အပတွာဝ ပဉ္စမေ အာယုကောဋ္ဌာသေ ဗဟုဇနဿ ပိယမနာပကာလေယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ။ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓေသု စ မဟာသာဝကေသု ပရိနိဗ္ဗုတေသု ဧကကေန ခါဏုကေန ဝိယ ဌာတဗ္ဗံ ဟောတိ, ဒဟရသာမဏေရပရိဝါရိတေန ဝါ, တတော – ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါနံ ပရိသာ’’တိ ဟီဠေတဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇေယျ, တသ္မာ န ဌိတောတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ သော ပန န ရုစ္စတိ, ‘‘အာယုကပ္ပေါ’’တိ ဣဒမေဝ အဋ္ဌကထာယံ နိယမိတံ။
ယထာ တံ မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တောတိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ယထာ မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တော အဇ္ဈောတ္ထဋစိတ္တော အညောပိ ကောစိ ပုထုဇ္ဇနော ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န သက္ကုဏေယျ, ဧဝမေဝ နာသက္ခိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုန္တိ အတ္ထော။ မာရော ဟိ ယဿ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဒွါဒသ ဝိပလ္လာသာ အပ္ပဟီနာ, တဿ စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာတိ။ ထေရဿ စ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ အပ္ပဟီနာ, တေနဿ မာရော စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာသိ။ သော ပန စိတ္တပရိယုဋ္ဌာနံ ကရောန္တော ကိံ ကရောတီတိ? ဘေရဝံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ ဒဿေတိ, သဒ္ဒါရမ္မဏံ ဝါ သာဝေတိ, တတော သတ္တာ တံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ သတိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိဝဋမုခါ ဟောန္တိ, တေသံ မုခေန ဟတ္ထံ ပဝေသေတွာ ဟဒယံ မဒ္ဒတိ, တေ ဝိသညီ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ထေရဿ ပနေသ မုခေ ဟတ္ထံ ပဝေသေတုံ ကိံ သက္ခိဿတိ? ဘေရဝါရမ္မဏံ ပန ဒဿေတိ, တံ ဒိသွာ ထေရော နိမိတ္တောဘာသံ န ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဇာနန္တောယေဝ ဘဂဝါ ကိမတ္ထံ ယာဝတတိယကံ အာမန္တေသီတိ။ ပရတော ‘‘တိဋ္ဌတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ’’တိ ယာစိတေ ‘‘တုယှေဝေတံ ဒုက္ကဋံ, တုယှေဝေတံ အပရဒ္ဓ’’န္တိ ဒေါသာရောပနေန သောကတနုကရဏတ္ထံ။
မာရော ပါပိမာတိ ဧတ္ထ သတ္တေ အနတ္ထေ နိယောဇေန္တော မာရေတီတိ မာရော။ ပါပိမာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သော ဟိ ပါပဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၄။)‘‘ပါပိမာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကဏှော, အန္တကော, နမုစိ, ပမတ္တဗန္ဓူတိပိ တဿေဝ နာမာနိ။ ဘာသိတာ ခေါ ပနေသာတိ အယဉှိ ဘဂဝတော သမ္ဗောဓိပတ္တိယာ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ ဗောဓိမဏ္ဍံယေဝ အာဂန္တွာ – ‘‘ဘဂဝါ ယဒတ္ထံ တုမှေဟိ ပါရမိယော ပူရိတာ, သော ဝေါ အတ္ထော အနုပ္ပတ္တော, ပဋိဝိဒ္ဓံ သဗ္ဗညုတညာဏံ, ကိံ ဝေါ လောကဝိစရဏေနာ’’တိ ဝတွာ ယထာ အဇ္ဇ, ဧဝမေဝ – ‘‘ပရိနိဗ္ဗာတု ဒါနိ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ, ပရိနိဗ္ဗာတု, သုဂတော,’’တိ ယာစိ။ ဘဂဝါ စဿ ‘‘န တာဝါဟ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ပဋိက္ခိပိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘ဘာသိတာ ခေါ ပနေသာ, ဘန္တေ,’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဝိယတ္တာတိ မဂ္ဂဝသေန ဗျတ္တာ။ တထေဝ ဝိနီတာ။ တထာ ဝိသာရဒါ။ ဗဟုဿုတာတိ တေပိဋကဝသေန ဗဟု သုတမေတေသန္တိ ဗဟုဿုတာ။ တဒေဝ ဓမ္မံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မဓရာ။ အထ ဝါ ပရိယတ္တိဗဟုဿုတာ စေဝ ပဋိဝေဓဗဟုဿုတာ စ, ပရိယတ္တိပဋိဝေဓဓမ္မာနံယေဝ ဓာရဏတော ဓမ္မဓရာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပန္နာတိ အရိယဓမ္မဿ အနုဓမ္မဘူတံ ဝိပဿနာဓမ္မံ ပဋိပန္နာ။ သာမီစိပ္ပဋိပန္နာတိ အနုစ္ဆဝိကပဋိပဒံ ပဋိပန္နာ။ အနုဓမ္မစာရိနောတိ အနုဓမ္မစရဏသီလာ။ သကံ အာစရိယကန္တိ အတ္တနော အာစရိယဝါဒံ။ အာစိက္ခိဿန္တီတိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ အညမညဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ သဟဓမ္မေနာတိ သဟေတုကေန သကာရဏေန ဝစနေန။ သပ္ပါဋိဟာရိယန္တိ ယာဝ နိယျာနိကံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေဿန္တိ။
ဗြဟ္မစရိယန္တိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတံ သကလံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ။ ဣဒ္ဓန္တိ သမိဒ္ဓံ ဈာနဿာဒဝသေန။ ဖီတန္တိ ဝုဍ္ဎိပတ္တံ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လံ ဝိယ အဘိညာသမ္ပတ္တိဝသေန။ ဝိတ္ထာရိကန္တိ ဝိတ္ထတံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ပတိဋ္ဌိတဝသေန။ ဗာဟုဇညန္တိ ဗဟူဟိ ဉာတံ ပဋိဝိဒ္ဓံ မဟာဇနာဘိသမယဝသေန။ ပုထုဘူတန္တိ သဗ္ဗာကာရေန ပုထုလဘာဝပတ္တံ။ ကထံ? ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟိ သုပ္ပကာသိတံ, ယတ္တကာ ဝိညုဇာတိကာ ဒေဝါ စေဝ မနုဿာ စ အတ္ထိ, သဗ္ဗေဟိ သုဋ္ဌု ပကာသိတန္တိ အတ္ထော။
အပ္ပေါဿုက္ကောတိ နိရာလယော။ တွဉှိ ပါပိမ အဋ္ဌမသတ္တာဟတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာတု ဒါနိ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ, ပရိနိဗ္ဗာတု သုဂတော’’တိ ဝိရဝန္တော အာဟိဏ္ဍိတ္ထ, အဇ္ဇ ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ဝိဂတုဿာဟော ဟောဟိ, မာ မယှံ ပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ ဝါယာမံ ကရောဟီတိ ဝဒတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၅။)သတော သမ္ပဇာနော အာယုသင်္ခါရံ ဩဿဇီတိ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အာယုသင်္ခါရံ ဝိဿဇိ ပဇဟိ။ တတ္ထ န ဘဂဝါ ဟတ္ထေန လေဍ္ဍုံ ဝိယ အာယုသင်္ခါရံ ဩဿဇိ, တေမာသမတ္တမေဝ ပန ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ပရံ န သမာပဇ္ဇိဿာမီတိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဿဇီ’’တိ။ ဥဿဇီတိပိ ပါဌော။ မဟာဘူမိစာလောတိ မဟန္တော ပထဝိကမ္ပော။ တဒါ ကိရ ဒသသဟဿိလောကဓာတု အကမ္ပိတ္ထ။ ဘိံသနကောတိ ဘယဇနကော။ ဒေဝဒုန္ဒုဘိယော စ ဖလိံသူတိ ဒေဝဘေရိယော ဖလိံသု, ဒေဝေါ သုက္ခဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇိ, အကာလဝိဇ္ဇုလတာ နိစ္ဆရိံသု, ခဏိကဝဿံ ဝဿီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ကသ္မာ ဥဒါနေသိ? ကောစိ နာမ ဝဒေယျ ‘‘ဘဂဝါ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော အနုဗန္ဓိတွာ – ‘ပရိနိဗ္ဗာယထ, ဘန္တေ, ပရိနိဗ္ဗာယထ, ဘန္တေ’တိ ဥပဒ္ဒုတော ဘယေန အာယုသင်္ခါရံ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ။ တဿောကာသော မာ ဟောတူတိ။ ဘီတဿ ဟိ ဥဒါနံ နာမ နတ္ထီတိ ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌံ ဥဒါနေသိ။
တတ္ထ သဗ္ဗေသံ သောဏသိင်္ဂါလာဒီနမ္ပိ ပစ္စက္ခဘာဝတော တုလိတံ ပရိစ္ဆိန္နန္တိ တုလံ။ ကိံ တံ? ကာမာဝစရကမ္မံ။ န တုလံ, န ဝါ တုလံ သဒိသမဿ အညံ လောကိယကမ္မံ အတ္ထီတိ အတုလံ။ ကိံ တံ? မဟဂ္ဂတကမ္မံ။ အထ ဝါ ကာမာဝစရံ ရူပါဝစရဉ္စ တုလံ, အရူပါဝစရံ အတုလံ။ အပ္ပဝိပါကံ တုလံ, ဗဟုဝိပါကံ အတုလံ။ သမ္ဘဝန္တိ သမ္ဘဝဟေတုဘူတံ, ပိဏ္ဍကာရကံ ရာသိကာရကန္တိ အတ္ထော။ ဘဝသင်္ခါရန္တိ ပုနဗ္ဘဝဿ သင်္ခါရံ။ အဝဿဇီတိ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ မုနီတိ ဗုဒ္ဓမုနိ။ အဇ္ဈတ္တရတောတိ နိယကဇ္ဈတ္တရတော။ သမာဟိတောတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝသေန သမာဟိတော။ အဘိန္ဒိ ကဝစမိဝါတိ ကဝစံ ဝိယ အဘိန္ဒိ။ အတ္တသမ္ဘဝန္တိ အတ္တနိ ဇာတကိလေသံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဝိပါကဋ္ဌေန သမ္ဘဝံ ဘဝါဘိသင်္ခဏဋ္ဌေန ဘဝသင်္ခါရန္တိ စ လဒ္ဓနာမံ တုလာတုလသင်္ခါတံ လောကိယကမ္မဉ္စ ဩဿဇိ, သင်္ဂါမသီသေ မဟာယောဓော ကဝစံ ဝိယ အတ္တသမ္ဘဝံ ကိလေသဉ္စ အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော ဟုတွာ အဘိန္ဒီတိ။
အထ ဝါ တုလန္တိ တုလေန္တော တီရေန္တော။ အတုလဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စေဝ ဘဝဉ္စ။ ဘဝသင်္ခါရန္တိ ဘဝဂါမိကမ္မံ။ အဝဿဇိ မုနီတိ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ အနိစ္စာ,
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၆။)ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နိရောဓော နိဗ္ဗာနံ နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တုလယန္တော ဗုဒ္ဓမုနိ ဘဝေ အာဒီနဝံ နိဗ္ဗာနေ စာနိသံသံ ဒိသွာ တံ ခန္ဓာနံ မူလဘူတံ ဘဝသင်္ခါရံ ‘‘ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေန ကမ္မက္ခယကရေန အရိယမဂ္ဂေန အဝဿဇိ။ ကထံ? အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော အဘိန္ဒိ ကဝစမိဝတ္တသမ္ဘဝံ။ သော ဟိ ဝိပဿနာဝသေန အဇ္ဈတ္တရတော, သမထဝသေန သမာဟိတောတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဋ္ဌာယ သမထဝိပဿနာဗလေန ကဝစမိဝ အတ္တဘာဝံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ, အတ္တနိ သမ္ဘဝတ္တာ အတ္တသမ္ဘဝန္တိ လဒ္ဓနာမံ သဗ္ဗံ ကိလေသဇာတံ အဘိန္ဒိ။ ကိလေသာဘာဝေန စ ကမ္မံ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ အဝဿဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ ဧဝံ ကိလေသပ္ပဟာနေန ကမ္မံ ဇဟိ။ ပဟီနကိလေသဿ ဘယံ နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ အဘီတောဝ အာယုသင်္ခါရံ ဩဿဇိ။ အဘီတဘာဝဉာပနတ္ထဉ္စ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
စာပါလဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ပါသာဒကမ္ပနဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ ပုဗ္ဗသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၈၂၃-၈၂၄။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ န စ အတိလီနောတိအာဒီနိ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿန္တိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဆအဘိညာပါဒကာ ဣဒ္ဓိပါဒါ ကထိတာ, တထာ ဒုတိယေ စ။
၃။ ဆန္ဒသမာဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၂၅။ တတိယေ ဆန္ဒန္တိ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒံ။ နိဿာယာတိ နိဿယံ ကတွာ, အဓိပတိံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ပဓာနသင်္ခါရာတိ ပဓာနဘူတာ သင်္ခါရာ, စတုကိစ္စသာဓကသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတိ အယဉ္စ ဆန္ဒောတိအာဒီသု ဆန္ဒော ဆန္ဒသမာဓိနာ စေဝ ပဓာနသင်္ခါရေဟိ စ, ဆန္ဒသမာဓိ ဆန္ဒေန စေဝ ပဓာနသင်္ခါရေဟိ စ, ပဓာနသင်္ခါရာပိ ဆန္ဒေန စေဝ ဆန္ဒသမာဓိနာ စ သမန္နာဂတာ။ တသ္မာ သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မေ ဧကတော ကတွာ အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဆန္ဒသမာဓိပ္ပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတော ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ ဝုတ္တံ။ ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၄၃၇) ပန ‘‘ယော တထာဘူတဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓော တိအာဒိနာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၇။)နယေန ဣမေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတာ သေသအရူပိနော ဓမ္မာ ဣဒ္ဓိပါဒါတိ ဝုတ္တာ။
အပိစ ဣမေပိ တယော ဓမ္မာ ဣဒ္ဓီပိ ဟောန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒါပိ။ ကထံ? ဆန္ဒဉှိ ဘာဝယတော ဆန္ဒော ဣဒ္ဓိ နာမ ဟောတိ, သမာဓိပ္ပဓာနသင်္ခါရာ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ နာမ။ သမာဓိံ ဘာဝေန္တဿ သမာဓိ ဣဒ္ဓိ နာမ ဟောတိ, ဆန္ဒပ္ပဓာနသင်္ခါရာ သမာဓိဒ္ဓိယာ ပါဒေါ နာမ။ ပဓာနသင်္ခါရေ ဘာဝေန္တဿ ပဓာနသင်္ခါရာ ဣဒ္ဓိ နာမ ဟောတိ, ဆန္ဒသမာဓိ ပဓာနသင်္ခါရိဒ္ဓိယာ ပါဒေါ နာမ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ဟိ ဧကသ္မိံ ဣဇ္ဈမာနေ သေသာပိ ဣဇ္ဈန္တိယေဝ။
အပိစ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေနာပိ ဧတေသံ ဣဒ္ဓိပါဒတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဌမဇ္ဈာနဉှိ ဣဒ္ဓိ နာမ, ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပရိကမ္မသမ္ပယုတ္တာ ဆန္ဒာဒယော ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ။ ဧတေနုပါယေန ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနာ, ဣဒ္ဓိဝိဓံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုအဘိညာ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ နယော နေတဗ္ဗော။ သေသိဒ္ဓိပါဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ကေစိ ပန ‘‘အနိဗ္ဗတ္တော ဆန္ဒော ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ တေသံ ဝါဒမဒ္ဒနတ္ထာယ အဘိဓမ္မေ ဥတ္တရစူဠဝါရော နာမ အာဂတော –
‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ – ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ, ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒေါ, စိတ္တိဒ္ဓိပါဒေါ, ဝီမံသိဒ္ဓိပါဒေါ။ တတ္ထ ကတမော ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ? ဣဓ, ဘိက္ခု, ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ နိယျာနိကံ အပစယဂါမိံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယ ပဌမာယ ဘူမိယာ ပတ္တိယာ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ ဒုက္ခာပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ, ယော တသ္မိံ သမယေ ဆန္ဒော ဆန္ဒိကတာ ကတ္တုကမျတာ ကုသလော ဓမ္မစ္ဆန္ဒော, အယံ ဝုစ္စတိ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒေါ။ အဝသေသာ ဓမ္မာ ဆန္ဒိဒ္ဓိပါဒသမ္ပယုတ္တာ’’တိ (ဝိဘ။ ၄၅၇-၄၅၈)။
တတ္ထ ရဋ္ဌပါလတ္ထေရော ဆန္ဒံ ဓုရံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သောဏတ္ထေရော ဝီရိယံ ဓုရံ ကတွာ၊ သမ္ဘုတတ္ထေရော စိတ္တံ ဓုရံ ကတွာ, အာယသ္မာ မောဃရာဇာ ဝီမံသံ ဓုရံ ကတွာတိ။ တတ္ထ ယထာ စတူသု
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၈။)အမစ္စပုတ္တေသု ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတွာ ရာဇာနံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တေသု ဧကော ဥပဋ္ဌာနေ ဆန္ဒဇာတော ရညော အဇ္ဈာသယဉ္စ ရုစိဉ္စ ဉတွာ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ ဥပဋ္ဌဟန္တော ရာဇာနံ အာရာဓေတွာ ဌာနန္တရံ ပါပုဏိ။ ဧဝံ ဆန္ဒဓုရေန လောကုတ္တရဓမ္မနိဗ္ဗတ္တကော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧကော ပန – ‘‘ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဥပဋ္ဌာတုံ န သက္ကောမိ, ဥပ္ပန္နေ ကိစ္စေ ပရက္ကမေန အာရာဓေဿာမီ’’တိ ကုပိတေ ပစ္စန္တေ ရညာ ပဟိတော ပရက္ကမေန သတ္တုမဒ္ဒနံ ကတွာ ပါပုဏိ။ ယထာ သော, ဧဝံ ဝီရိယဓုရေန လောကုတ္တရဓမ္မနိဗ္ဗတ္တကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကော ‘‘ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဥပဋ္ဌာနမ္ပိ ဥရေန သတ္တိသရသမ္ပဋိစ္ဆနမ္ပိ ဘာရောယေဝ, မန္တဗလေန အာရာဓေဿာမီ’’တိ ခတ္တဝိဇ္ဇာယ ကတပရိစယတ္တာ မန္တသံဝိဓာနေန ရာဇာနံ အာရာဓေတွာ ပါပုဏိ။ ယထာ သော, ဧဝံ စိတ္တဓုရေန လောကုတ္တရဓမ္မနိဗ္ဗတ္တကော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အပရော – ‘‘ကိံ ဣမေဟိ ဥပဋ္ဌာနာဒီဟိ, ရာဇာနော နာမ ဇာတိသမ္ပန္နဿ ဌာနန္တရံ ဒေန္တိ, တာဒိသဿ ဒေန္တော မယှံ ဒဿတီ’’တိ ဇာတိသမ္ပတ္တိမေဝ နိဿာယ ဌာနန္တရံ ပါပုဏိ။ ယထာ သော, ဧဝံ သုပရိသုဒ္ဓံ ဝီမံသံ နိဿာယ ဝီမံသဓုရေန လောကုတ္တရဓမ္မနိဗ္ဗတ္တကော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝိဝဋ္ဋပါဒကဣဒ္ဓိ ကထိတာ။
၄။ မောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၂၆။ စတုတ္ထေ ဥဒ္ဓတာတိ ဥဒ္ဓစ္စပကတိကာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနစိတ္တာ။ ဥဒ္ဓစ္စေန ဟိ ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိပ္ဖန္ဒတိ ဓဇယဋ္ဌိယံ ဝါတေန ပဟတဓဇော ဝိယ။ ဥန္နဠာတိ ဥဂ္ဂတနဠာ, ဥဋ္ဌိတတုစ္ဆမာနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စပလာတိ ပတ္တစီဝရမဏ္ဍနာဒိစာပလ္လေန ယုတ္တာ။ မုခရာတိ မုခခရာ, ခရဝစနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိကိဏ္ဏဝါစာတိ အသံယတဝစနာ ဒိဝသမ္ပိ နိရတ္ထကဝစနပ္ပလာပိနော။ မုဋ္ဌဿတီတိ နဋ္ဌဿတိနော။ အသမ္ပဇာနာတိ ပညာရဟိတာ။ အသမာဟိတာတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝိရဟိတာ။ ဘန္တစိတ္တာတိ ဥဗ္ဘန္တစိတ္တာ သမာဓိဝိရဟေန လဒ္ဓေါကာသေန ဥဒ္ဓစ္စေန။ ပါကတိန္ဒြိယာတိ အသံဝုတိန္ဒြိယာ။ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရန္တိ အာပေါကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ပါသာဒပတိဋ္ဌိတံ ပထဝိဘာဂံ ‘‘ဥဒက’’န္တိ အဓိဋ္ဌာယ, ဥဒကပိဋ္ဌေ ဌိတပါသာဒံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ အင်္ဂုဋ္ဌကေန ပဟရိ။ ဂမ္ဘီရနေမောတိ ဂမ္ဘီရအာဝါဋော, ဂမ္ဘီရဘူမိဘာဂံ အနုပဝိဋ္ဌောတိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၉။)အတ္ထော။ သုနိခါတောတိ သုဋ္ဌု နိခါတော, ကောဋ္ဋေတွာ သုဋ္ဌု ဌပိတော။ ဣဓ အဘိညာပါဒကိဒ္ဓိ ကထိတာ။
၅။ ဥဏ္ဏာဘဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၂၇။ ပဉ္စမေ ဆန္ဒပ္ပဟာနတ္ထန္တိ တဏှာဆန္ဒဿ ပဟာနတ္ထံ။ ဣဓာပိ ဝိဝဋ္ဋပါဒကိဒ္ဓိ ကထိတာ။
၉။ ဣဒ္ဓါဒိဒေသနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၃၁။ နဝမေ ယော သော ဘိက္ခဝေ မဂ္ဂေါတိ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ။
၁၀။ ဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၃၂။ ဒသမေ ကောသဇ္ဇသဟဂတောတိ ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တော နိသီဒတိ။ အထဿ စိတ္တေ လီနာကာရော ဩက္ကမတိ, သော ‘‘လီနာကာရော မေ ဩက္ကန္တော’’တိ ဉတွာ အပါယဘယေန စိတ္တံ တဇ္ဇေတွာ ပုန ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ။ အထဿ ပုန လီနာကာရော ဩက္ကမတိ။ သော ပုန အပါယဘယေန စိတ္တံ တဇ္ဇေတွာ ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတီတိ ဧဝမဿ ကောသဇ္ဇေန ဝေါကိဏ္ဏတ္တာ ဆန္ဒော ကောသဇ္ဇသဟဂတော နာမ ဟောတိ။ ကောသဇ္ဇသမ္ပယုတ္တောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။
ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတောတိ ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တော နိသီဒတိ။ အထဿ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စေ ပတတိ။ သော ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃဂုဏေ အာဝဇ္ဇေတွာ စိတ္တံ ဟာသေတွာ တောသေတွာ ကမ္မနိယံ ကတွာ ပုန ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ။ အထဿ ပုန စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စေ ပတတိ။ သော ပုန ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃဂုဏေ အာဝဇ္ဇေတွာ စိတ္တံ ဟာသေတွာ တောသေတွာ ကမ္မနိယံ ကတွာ ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတီတိ ဧဝမဿ ဥဒ္ဓစ္စေန ဝေါကိဏ္ဏတ္တာ ဆန္ဒော ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတော နာမ ဟောတိ။
ထိနမိဒ္ဓသဟဂတောတိ ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တော နိသီဒတိ။ အထဿ ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ‘‘ဥပ္ပန္နံ မေ ထိနမိဒ္ဓ’’န္တိ ဉတွာ ဥဒကေန မုခံ ပုဉ္ဆိတွာ, ကဏ္ဏေ အာကဍ္ဎိတွာ ပဂုဏံ ဓမ္မံ သဇ္ဈာယိတွာ ဒိဝါ ဂဟိတံ ဝါ အာလောကသညံ မနသိကရိတွာ ထိနမိဒ္ဓံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၀။)ဝိနောဒေတွာ ပုန ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ။ အထဿ ပုန ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဝုတ္တနယေနေဝ ပုန ထိနမိဒ္ဓံ ဝိနောဒေတွာ ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတီတိ ဧဝမဿ ထိနမိဒ္ဓေန ဝေါကိဏ္ဏတ္တာ ဆန္ဒော ထိနမိဒ္ဓသဟဂတော နာမ ဟောတိ။
အနုဝိက္ခိတ္တောတိ ဣဓ ဘိက္ခု ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တော နိသီဒတိ။ အထဿ ကာမဂုဏာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ။ သော ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခိတ္တံ မေ စိတ္တ’’န္တိ ဉတွာ အနမတဂ္ဂ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄-၁၂၅) ဒေဝဒူတ- (မ။ နိ။ ၃။၂၆၁) စေလောပမ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၄) အနာဂတဘယသုတ္တာဒီနိ (အ။ နိ။ ၅။၇၇) အာဝဇ္ဇေန္တော သုတ္တဒဏ္ဍေန စိတ္တံ တဇ္ဇေတွာ ကမ္မနိယံ ကတွာ ပုန ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ။ အထဿ ပုန စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ။ သော ပုန သုတ္တဒဏ္ဍေန စိတ္တံ ကမ္မနိယံ ကတွာ ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတီတိ ဧဝမဿ ကာမဝိတက္ကဝေါကိဏ္ဏတ္တာ ဆန္ဒော ဗဟိဒ္ဓါ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ အာရဗ္ဘ အနုဝိက္ခိတ္တော အနုဝိသဋော ဟောတိ။
ယထာ ပုရေ တထာ ပစ္ဆာတိ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေနပိ ဒေသနာဝသေနပိ ပုရိမပစ္ဆိမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ကမ္မဋ္ဌာနေ တာဝ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အဘိနိဝေသော ပုရေ နာမ, အရဟတ္တံ ပစ္ဆာ နာမ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု မူလကမ္မဋ္ဌာနေ အဘိနိဝိသိတွာ အတိလီနာဒီသု စတူသု ဌာနေသု စိတ္တဿ ဩက္ကမနံ ပဋိသေဓေတွာ, ဒုဋ္ဌဂေါဏေ ယောဇေတွာ သာရေန္တော ဝိယ စတုရဿဃဋိကံ ဩတာရေန္တော ဝိယ စတုန္နံ ဌာနာနံ ဧကဋ္ဌာနေပိ အသဇ္ဇန္တော သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ အယမ္ပိ ယထာ ပုရေ တထာ ပစ္ဆာ ဝိဟရတိ နာမ။ အယံ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ပုရိမပစ္ဆိမတာ။ ဒေသနာဝသေန ပန ကေသာ ပုရေ နာမ, မတ္ထလုင်္ဂံ ပစ္ဆာ နာမ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ကေသေသု အဘိနိဝိသိတွာ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ကေသာဒယော ပရိဂ္ဂဏှန္တော စတူသု ဌာနေသု အသဇ္ဇန္တော ယာဝ မတ္ထလုင်္ဂါ ဘာဝနံ ပါပေတိ, အယမ္ပိ ယထာ ပုရေ တထာ ပစ္ဆာ ဝိဟရတိ နာမ။ ဧဝံ ဒေသနာဝသေန ပုရိမပစ္ဆိမတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ ပစ္ဆာ တထာ ပုရေတိ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။
ယထာ အဓော တထာ ဥဒ္ဓန္တိ ဣဒံ သရီရဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥဒ္ဓံ ပါဒတလာ အဓော ကေသမတ္ထကာ’’တိ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ပါဒတလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသမတ္ထကာ ဒွတ္တိံသာကာရဝသေန ဝါ ပါဒင်္ဂုလိအဂ္ဂပဗ္ဗဋ္ဌိတော ယာဝ သီသကဋာဟံ, သီသကဋာဟတော ယာဝ ပါဒင်္ဂုလီနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၁။)အဂ္ဂပဗ္ဗဋ္ဌီနိ, တာဝ အဋ္ဌိဝသေန ဝါ ဘာဝနံ ပါပေတိ စတူသု ဌာနေသု ဧကဋ္ဌာနေပိ အသဇ္ဇန္တော။ အယံ ယထာ ဥဒ္ဓံ တထာ အဓော, ယထာ အဓော တထာ ဥဒ္ဓံ ဝိဟရတိ နာမ။
ယေဟိ အာကာရေဟီတိ ယေဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ။ ယေဟိ လိင်္ဂေဟီတိ ယေဟိ သဏ္ဌာနေဟိ။ ယေဟိ နိမိတ္တေဟီတိ ယေဟိ ဥပဋ္ဌာနေဟိ။ အာလောကသညာ သုဂ္ဂဟိတာ ဟောတီတိ ယော ဘိက္ခု အင်္ဂဏေ နိသီဒိတွာ အာလောကသညံ မနသိ ကရောတိ, ကာလေန နိမီလေတိ, ကာလေန ဥမ္မီလေတိ။ အထဿ ယဒါ နိမီလေန္တဿာပိ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေန္တဿ ဝိယ ဧကသဒိသမေဝ ဥပဋ္ဌာတိ, တဒါ အာလောကသညာ ဇာတာ နာမ ဟောတိ။ ‘‘ဒိဝါသညာ’’တိပိ တဿေဝ နာမံ။ သာ စ ပန ရတ္တိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သုဂ္ဂဟိတာ နာမ ဟောတိ။ သွာဓိဋ္ဌိတာတိပိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သုဋ္ဌု အဓိဋ္ဌိတာ သုဋ္ဌု ဌပိတာ သွာဓိဋ္ဌိတာ နာမ ဝုစ္စတိ။ သာ အတ္ထတော သုဂ္ဂဟိတာယေဝ။ ယော ဝါ အာလောကေန ထိနမိဒ္ဓံ ဝိနောဒေတွာ ဆန္ဒံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ, တဿ ဒိဝါပိ အာလောကသညာ သုဂ္ဂဟိတာ သွာဓိဋ္ဌိတာ နာမ။ ရတ္တိ ဝါ ဟောတု ဒိဝါ ဝါ ယေန အာလောကေန ထိနမိဒ္ဓံ ဝိနောဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ, တသ္မိံ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနေ အာလောကေ ဥပ္ပန္နာ သညာ သုဂ္ဂဟိတာယေဝ နာမ။ ဝီရိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဆန္နံ အဘိညာနံ ပါဒကိဒ္ဓိ ကထိတာ။
ပါသာဒကမ္ပနဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ အယောဂုဠဝဂ္ဂေါ
၂။ အယောဂုဠသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၃၄။ တတိယဝဂ္ဂဿ ဒုတိယေ ဣမိနာ စာတုမဟာဘူတိကေနာတိ ဣမိနာ စတုမဟာဘူတမယေန ဧဝံ ဘာရိကေန ဂရုကေန သမာနေနာပိ။ ဩမာတီတိ ပဟောတိ သက္ကောတိ, ဣဒံ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ အသမ္ဘိန္နပဒံ။ ကာယမ္ပိ စိတ္တေ သမောဒဟတီတိ ကာယံ ဂဟေတွာ စိတ္တေ အာရောပေတိ, စိတ္တသန္နိဿိတံ ကရောတိ, စိတ္တဂတိယာ ပေသေတိ။ စိတ္တံ နာမ မဟဂ္ဂတစိတ္တံ, စိတ္တဂတိဂမနံ လဟုကံ ဟောတိ။ စိတ္တမ္ပိ ကာယေ သမောဒဟတီတိ စိတ္တံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၂။)ဂဟေတွာ ကာယေ အာရောပေတိ, ကာယသန္နိဿိတံ ကရောတိ, ကာယဂတိယာ ပေသေတိ, ကာယော နာမ ကရဇကာယော, ကာယဂတိဂမနံ ဒန္ဓံ ဟောတိ။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စာတိ အဘိညာစိတ္တသဟဇာတသညာ။ သာ ဟိ သန္တသုခသမန္နာဂတတ္တာ သုခသညာ နာမ ဟောတိ, ကိလေသဒန္ဓာယိတတ္တဿ စ အဘာဝါ လဟုသညာ နာမ။
အယောဂုဠော ဒိဝသံ သန္တတ္တော လဟုတရော စေဝ ဟောတီတိ သော ဟိ ဒွီဟိ တီဟိ ဇနေဟိ ဥက္ခိပိတွာ ကမ္မာရုဒ္ဓနေ ပက္ခိတ္တောပိ ဒိဝသံ ပစ္စမာနော ဝိဝရာနုပဝိဋ္ဌေန တေဇေန စေဝ ဝါယေန စ ဝါယောသဟဂတော စ ဥသ္မာသဟဂတော စ တေဇောသဟဂတော စ ဟုတွာ ဧဝံ လဟုကော ဟောတိ, ယထာ နံ ကမ္မာရော မဟာသဏ္ဍာသေန ဂဟေတွာ ဧကတော ပရိဝတ္တေတိ ဥက္ခိပတိ ဗဟိ နီဟရတိ။ ဧဝံ ပန မုဒု စ ဟောတိ ကမ္မနိယော စ။ ယထာ နံ သော ခဏ္ဍံ ခဏ္ဍံ ဝိစ္ဆိန္ဒတိ, ကူဋေန ဟနန္တော ဒီဃစတုရဿာဒိဘေဒံ ကရောတိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ ကထိတာ။
၃-၁၀။ ဘိက္ခုသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၈၃၅-၈၄၂။ တတိယေ ဝိဝဋ္ဋပါဒကိဒ္ဓိ ကထိတာ, တထာ စတုတ္ထေ။ အပိစ ဒွေ ဖလာနိ အာဒိံ ကတွာ ဟေဋ္ဌာ မိဿကိဒ္ဓိပါဒါ ကထိတာ, သတ္တသု ဖလေသု ပုဗ္ဗဘာဂါ။ သတ္တမာဒီနိ စတ္တာရိ ဟေဋ္ဌာ ကထိတနယာနေဝ။
၁၁-၁၂။ မောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၈၄၃-၈၄၄။ ဧကာဒသမဒွါဒသမေသု ဆ အဘိညာ ကထိတာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ဣဒ္ဓိပါဒသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၃။)၈။ အနုရုဒ္ဓသံယုတ္တံ
၁။ ရဟောဂတဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ ပဌမရဟောဂတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၈၉၉-၉၀၀။ အနုရုဒ္ဓသံယုတ္တဿ ပဌမေ အာရဒ္ဓါတိ ပရိပုဏ္ဏာ။ သင်္ခေပတော ပနေတ္ထ ဆတ္တိံသာယ ဌာနေသု အရဟတ္တံ ပါပေတွာ ဝိပဿနာ ကထိတာ, ဒုတိယေ ဒွါဒသသု ဌာနေသု အရဟတ္တံ ပါပေတွာ ဝိပဿနာ ကထိတာ။
၃။ သုတနုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၀၁။ တတိယေ မဟာဘိညတန္တိ ဆအဘိညာဘာဝံ။ ဟီနံ ဓမ္မန္တိအာဒီသု ဣမာယ ပါဠိယာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော –
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဟီနာ? ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါ, ဣမေ ဓမ္မာ ဟီနာ။ ကတမေ ဓမ္မာ မဇ္ဈိမာ? တီသု ဘူမီသု ကုသလံ, တီသု ဘူမီသု ဝိပါကော, တီသု ဘူမီသု ကိရိယာဗျာကတံ သဗ္ဗဉ္စ ရူပံ, ဣမေ ဓမ္မာ မဇ္ဈိမာ။ ကတမေ ဓမ္မာ ပဏီတာ? စတ္တာရော မဂ္ဂါ အပရိယာပန္နာ, စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနိ နိဗ္ဗာနဉ္စ, ဣမေ ဓမ္မာ ပဏီတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၂၃-၁၄၂၅)။
၄-၇။ ပဌမကဏ္ဍကီသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၉၀၂-၉၀၅။ စတုတ္ထေ ကဏ္ဍကီဝနေတိ မဟာကရမန္ဒဝနေ။ ဆဋ္ဌေ သဟဿံ လောကန္တိ ဣမိနာ ထေရဿ သတတ ဝိဟာရော ဒဿိတော။ ထေရော ဟိ ပါတောဝ မုခံ ဓောဝိတွာ အတီတာနာဂတေ ကပ္ပသဟဿံ အနုဿရတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပန ဒသစက္ကဝါဠသဟဿံ ဧကာဝဇ္ဇနဿ အာပါထမာဂစ္ဆတိ။ သတ္တမံ ဥတ္တာနမေဝ။
၈။ သလဠာဂါရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၀၆။ အဋ္ဌမေ သလဠာဂါရေတိ သလဠရုက္ခမယာယ ပဏ္ဏသာလာယ, သလဠရုက္ခဿ ဝါ ဒွါရေ ဌိတတ္တာ ဧဝံနာမကေ အဂါရေ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝိပဿနာယ သဒ္ဓိံ ဝိပဿကပုဂ္ဂလော ကထိတော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၄။)၉။ အမ္ဗပါလိဝနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၀၇။ နဝမေ အာသဘိံ ဝါစန္တိ အတ္တနော အရဟတ္တဘာဝဒီပကံ ဥတ္တမဝါစံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ရဟောဂတဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
၉၀၉-၉၂၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေ ဌာနဉ္စ ဌာနတောတိအာဒီဟိ ထေရော ဒသဗလဉာဏံ ပဋိဇာနာတိ။ ကိမ္ပနေတံ သာဝကာနံ ဟောတီတိ? ဧကဒေသေန ဟောတိ, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံ ပနေတံ နိပ္ပဒေသံ သဗ္ဗာကာရပရိပူရန္တိ။
အနုရုဒ္ဓသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဈာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၂၃။ ဈာနသံယုတ္တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ဈာနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၅။)၁၀။ အာနာပါနသံယုတ္တံ
၁။ ဧကဓမ္မဝဂ္ဂေါ
၁။ ဧကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၇၇။ အာနာပါနသံယုတ္တဿ ပဌမေ ဧကဓမ္မောတိ ဧကော ဓမ္မော။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ သဗ္ဗံ သဗ္ဗာကာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၅) အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တမေဝ။
၆။ အရိဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၈၂။ ဆဋ္ဌေ ဘာဝေထ နောတိ ဘာဝေထ နု။ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါ။ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ စ ဓမ္မေသူတိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု ဒွါဒသသု အာယတနဓမ္မေသု။ ပဋိဃသညာ သုပ္ပဋိဝိနီတာတိ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တသညာ သုဋ္ဌု ပဋိဝိနီတာ, သမုစ္ဆိန္နာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ အတ္တနော အနာဂါမိမဂ္ဂံ ကထေတိ။ ဣဒါနိ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဝိပဿနံ ဒဿေန္တော သော သတောဝ အဿသိဿာမီတိအာဒိမာဟ။
၇။ မဟာကပ္ပိနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၈၃။ သတ္တမေ ဣဉ္ဇိတတ္တံ ဝါ ဖန္ဒိတတ္တံ ဝါတိ ဥဘယေနပိ စလနမေဝ ကထိတံ။
၈။ ပဒီပေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၈၄။ အဋ္ဌမေ နေဝ ကာယောပိ ကိလမတိ န စက္ခူနီတိ အညေသု ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနေသု ကမ္မံ ကရောန္တဿ ကာယောပိ ကိလမတိ, စက္ခူနိပိ ဝိဟညန္တိ။ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနသ္မိဉှိ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ကာယော ကိလမတိ, ယန္တေ ပက္ခိပိတွာ ပီဠနာကာရပ္ပတ္တော ဝိယ ဟောတိ။ ကသိဏကမ္မဋ္ဌာနေ ကမ္မံ ကရောန္တဿ စက္ခူနိ ဖန္ဒန္တိ ကိလမန္တိ, နိက္ခမိတွာ ပတနာကာရပ္ပတ္တာနိ ဝိယ ဟောန္တိ။ ဣမသ္မိံ ပန ကမ္မဋ္ဌာနေ ကမ္မံ ကရောန္တဿ နေဝ ကာယော ကိလမတိ, န အက္ခီနိ ဝိဟညန္တိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၆။)သဗ္ဗသော ရူပသညာနန္တိအာဒိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, ကိံ အာနာပါနေ ကသိဏုဂ္ဃါဋနံ လဗ္ဘတီတိ? တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရော ပနာဟ – ‘‘ယသ္မာ အာနာပါနနိမိတ္တံ တာရကရူပမုတ္တာဝလိကာဒိသဒိသံ ဟုတွာ ပညာယတိ, တသ္မာ တတ္ထ ကသိဏုဂ္ဃါဋနံ လဗ္ဘတီ’’တိ။ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော ‘‘န လဗ္ဘတေဝါ’’တိ အာဟ။ အလဗ္ဘန္တေ အယံ အရိယိဒ္ဓိအာဒိကော ပဘေဒေါ ကသ္မာ ဂဟိတောတိ? အာနိသံသဒဿနတ္ထံ။ အရိယံ ဝါ ဟိ ဣဒ္ဓိံ စတ္တာရိ ဝါ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ စတဿော ဝါ အရူပသမာပတ္တိယော နိရောဓသမာပတ္တိံ ဝါ ပတ္ထယမာနေန ဘိက္ခုနာ အယံ အာနာပါနဿတိသမာဓိ သာဓုကံ မနသိကာတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ နဂရေ လဒ္ဓေ ယံ စတူသု ဒိသာသု ဥဋ္ဌာနကဘဏ္ဍံ, တံ စတူဟိ ဒွါရေဟိ နဂရမေဝ ပဝိသတီတိ, ဇနပဒေါ လဒ္ဓေါ စ ဟောတိ။ နဂရဿေဝ ဟေသော အာနိသံသော။ ဧဝံ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာယ အာနိသံသော ဧသ အရိယိဒ္ဓိအာဒိကော ပဘေဒေါ, သဗ္ဗာကာရေန ဘာဝိတေ အာနာပါနဿတိသမာဓိသ္မိံ သဗ္ဗမေတံ ယောဂိနော နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အာနိသံသဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သုခဉ္စေတိ ဧတ္ထ သောတိ ကသ္မာ န ဝုတ္တံ? ယသ္မာ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ ဝါရေ နာဂတံ။
၉။ ဝေသာလီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၈၅။ နဝမေ ဝေသာလိယန္တိ ဧဝံနာမကေ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ပဝတ္တဝေါဟာရေ နဂရေ။ တဉှိ နဂရံ တိက္ခတ္တုံ ပါကာရပရိက္ခေပဝဍ္ဎနေန ဝိသာလီဘူတတ္တာ ဝေသာလီတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒမ္ပိ စ နဂရံ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တေယေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သဗ္ဗာကာရဝေပုလ္လတံ ပတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂေါစရဂါမံ ဒဿေတွာ နိဝါသဋ္ဌာနမာဟ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယန္တိ။ တတ္ထ မဟာဝနံ နာမ သယံဇာတံ အရောပိမံ သပရိစ္ဆေဒံ မဟန္တံ ဝနံ။ ကပိလဝတ္ထုသာမန္တာ ပန မဟာဝနံ ဟိမဝန္တေန သဟ ဧကာဗဒ္ဓံ အပရိစ္ဆေဒံ ဟုတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ အာဟစ္စ ဌိတံ။ ဣဒံ တာဒိသံ န ဟောတိ, သပရိစ္ဆေဒံ မဟန္တံ ဝနန္တိ မဟာဝနံ။ ကူဋာဂါရသာလာ ပန မဟာဝနံ နိဿာယ ကတေ အာရာမေ ကူဋာဂါရံ အန္တောကတွာ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေန ကတာ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဂန္ဓကုဋီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အနေကပရိယာယေန အသုဘကထံ ကထေတီတိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ အသုဘာကာရသန္ဒဿနပ္ပဝတ္တံ ကာယဝိစ္ဆန္ဒနီယကထံ ကထေတိ။ သေယျထိဒံ –
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၇။)အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ လောမာ နခါ ဒန္တာ…ပေ… မုတ္တန္တိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဘိက္ခဝေ, ဣမသ္မိံ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သဗ္ဗာကာရေနပိ ဝိစိနန္တော န ကောစိ ကိဉ္စိ မုတ္တံ ဝါ မဏိံ ဝါ ဝေဠုရိယံ ဝါ အဂရုံ ဝါ စန္ဒနံ ဝါ ကုင်္ကုမံ ဝါ ကပ္ပုရံ ဝါ ဝါသစုဏ္ဏာဒိံ ဝါ အဏုမတ္တမ္ပိ သုစိဘာဝံ ပဿတိ, အထ ခေါ ပရမဒုဂ္ဂန္ဓံ ဇေဂုစ္ဆအဿိရိကဒဿနံ ကေသလောမာဒိနာနပ္ပကာရံ အသုစိမေဝ ပဿတိ, တသ္မာ န ဧတ္ထ ဆန္ဒော ဝါ ရာဂေါ ဝါ ကရဏီယော။ ယေပိ ဥတ္တမင်္ဂေ သိရသိ ဇာတာ ကေသာ နာမ, တေပိ အသုဘာ စေဝ အသုစိနော စ ပဋိကူလာ စ။ သော စ နေသံ အသုဘာသုစိပဋိကူလဘာဝေါ ဝဏ္ဏတောပိ သဏ္ဌာနတောပိ ဂန္ဓတောပိ အာသယတောပိ ဩကာသတောပီတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ လောမာဒီနမ္ပီတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၇) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ဘဂဝါ ဧကမေကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ ပဉ္စပဉ္စပ္ပဘေဒေန အနေကပရိယာယေန အသုဘကထံ ကထေတိ။
အသုဘာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီတိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဝသေန အသုဘမာတိကံ နိက္ခိပိတွာ ပဒဘာဇနီယေန တံ ဝိဘဇန္တော ဝဏ္ဏေန္တော အသုဘာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ။ အသုဘဘာဝနာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီတိ ယာ အယံ ကေသာဒီသု ဝါ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု ဝါ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထူသု အသုဘာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တဿ စိတ္တဿ ဘာဝနာ ဝဍ္ဎနာ ဖာတိကမ္မံ, တဿာ အသုဘဘာဝနာယ အာနိသံသံ ဒဿေန္တော ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ, ဂုဏံ ပရိကိတ္တေတိ။ သေယျထိဒံ – ‘‘အသုဘဘာဝနာဘိယုတ္တော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကေသာဒီသု ဝါ ဝတ္ထူသု ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု ဝါ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ တိဝိဓကလျာဏံ ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နံ ပဌမဇ္ဈာနံ ပဋိလဘတိ။ သော တံ ပဌမဇ္ဈာနသင်္ခါတံ စိတ္တမဉ္ဇူသံ နိဿာယ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥတ္တမတ္ထံ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတီ’’တိ။
ဣစ္ဆာမဟံ, ဘိက္ခဝေ, အဍ္ဎမာသံ ပဋိသလ္လီယိတုန္တိ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဧကံ အဍ္ဎမာသံ ပဋိသလ္လီယိတုံ နိလီယိတုံ ဧကကောဝ ဟုတွာ ဝိဟရိတုံ ဣစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ နာမှိ ကေနစိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော အညတြ ဧကေန ပိဏ္ဍပါတနီဟာရကေနာတိ ယော အတ္တနာ ပယုတ္တဝါစံ အကတွာ မမတ္ထာယ သဒ္ဓေသု ကုလေသု ပဋိယတ္တပိဏ္ဍပါတံ နီဟရိတွာ မယှံ ဥပနာမေတိ, တံ ပိဏ္ဍပါတနီဟာရကံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ နာမှိ အညေန ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဝါ ဂဟဋ္ဌေန ဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗောတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၈။)ကသ္မာ ပန ဧဝမာဟာတိ? အတီတေ ကိရ ပဉ္စသတာ မိဂလုဒ္ဒကာ မဟတီဟိ ဒဏ္ဍဝါဂုရာဒီဟိ အရညံ ပရိက္ခိပိတွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဧကတောယေဝ ယာဝဇီဝံ မိဂပက္ခိဃာတကမ္မေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတွာ နိရယေ ဥပ္ပန္နာ။ တေ တတ္ထ ပစ္စိတွာ ပုဗ္ဗေ ကတေန ကေနစိဒေဝ ကုသလကမ္မေန မနုဿေသု ဥပ္ပန္နာ ကလျာဏူပနိဿယဝသေန သဗ္ဗေပိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ ဥပသမ္ပဒဉ္စ လဘိံသု။ တေသံ တတော မူလာကုသလကမ္မတော အဝိပက္ကဝိပါကာ အပရာပရစေတနာ တသ္မိံ အဍ္ဎမာသဗ္ဘန္တရေ အတ္တူပက္ကမေန စ ပရူပက္ကမေန စ ဇီဝိတူပစ္ဆေဒါယ ဩကာသမကာသိ။ တံ ဘဂဝါ အဒ္ဒသ။ ကမ္မဝိပါကော စ နာမ န သက္ကာ ကေနစိ ပဋိဗာဟိတုံ။ တေသု စ ဘိက္ခူသု ပုထုဇ္ဇနာပိ အတ္ထိ, သောတာပန္နသကဒါဂါမိအနာဂါမိခီဏာသဝါပိ။ တတ္ထ ခီဏာသဝါ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ, ဣတရေ အရိယသာဝကာ နိယတဂတိကာ သုဂတိပရာယဏာ, ပုထုဇ္ဇနာနံ ဂတိ အနိယတာ။
အထ ဘဂဝါ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ အတ္တဘာဝေ ဆန္ဒရာဂေန မရဏဘယဘီတာ န သက္ခိဿန္တိ ဂတိံ ဝိသောဓေတုံ, ဟန္ဒ နေသံ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနာယ အသုဘကထံ ကထေမိ။ တံ သုတွာ အတ္တဘာဝေ ဝိဂတစ္ဆန္ဒရာဂတာယ ဂတိဝိသောဓနံ ကတွာ သဂ္ဂေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိဿန္တိ, ဧဝံ တေသံ မမ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ သာတ္ထိကာ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တတော တေသံ အနုဂ္ဂဟာယ အသုဘကထံ ကထေသိ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန, နော မရဏဝဏ္ဏသံဝဏ္ဏနာဓိပ္ပါယေန။ ကထေတွာ စ ပနဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစေ ဣမံ အဍ္ဎမာသံ မံ ဘိက္ခူ ပဿိဿန္တိ, ‘အဇ္ဇ ဧကော ဘိက္ခု မတော, အဇ္ဇ ဒွေ…ပေ… အဇ္ဇ ဒသာ’တိ အာဂန္တွာ အာရောစေဿန္တိ, အယဉ္စ ကမ္မဝိပါကော န သက္ကာ မယာ ဝါ အညေန ဝါ ပဋိဗာဟိတုံ, သွာဟံ တံ သုတွာပိ ကိံ ကရိဿာမိ, ကိံ မေ အနတ္ထကေန အနယဗျသနေန သုတေန, ဟန္ဒာဟံ ဘိက္ခူနံ အဒဿနံ ဥပဂစ္ဆာမီ’’တိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, ဘိက္ခဝေ, အဍ္ဎမာသံ ပဋိသလ္လီယိတုံ, နာမှိ ကေနစိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော အညတြ ဧကေန ပိဏ္ဍပါတနီဟာရကေနာ’’တိ။
အပရေ ပနာဟု – ‘‘ပရူပဝါဒဝိဝဇ္ဇနတ္ထံ ဧဝံ ဝတွာ ပဋိသလ္လီနော’’တိ။ ပရေ ကိရ ဘဂဝန္တံ ဥပဝဒိဿန္တိ – ‘‘အယံ ‘သဗ္ဗညူ အဟံ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တီ’တိ ပဋိဇာနမာနော အတ္တနောပိ သာဝကေ အညမညံ ဃာတေန္တေ နိဝါရေတုံ န သက္ကောတိ, ကိံ အညံ သက္ခိဿတီ’’တိ? တတြ ပဏ္ဍိတာ ဝက္ခန္တိ – ‘‘ဘဂဝါ ပဋိသလ္လာနမနုယုတ္တော န ဣမံ ပဝတ္တိံ ဇာနာတိ, ကောစိဿ အာရောစယိတာပိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၉။)နတ္ထိ, သစေ ဇာနေယျ အဒ္ဓါ နိဝါရေယျာ’’တိ။ ဣဒံ ပန ဣစ္ဆာမတ္တံ, ပဌမမေဝေတ္ထ ကာရဏံ။ နာဿုဓာတိ ဧတ္ထ အဿုဓာတိ ပဒပူရဏမတ္တေ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ နိပါတော, နေဝ ကောစိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမီတိ အတ္ထော။
အနေကေဟိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဝေါကာရော အဿာတိ အနေကာကာရဝေါကာရော။ အနေကာကာရဝေါကိဏ္ဏော အနေကာကာရေန သမ္မိဿောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကော သော? အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ, တံ အနေကာကာရဝေါကာရံ။ အသုဘဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တီတိ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ။ အဋ္ဋီယမာနာတိ တေန ကာယေန အဋ္ဋာ ဒုက္ခိတာ ဟောန္တိ။ ဟရာယမာနာတိ လဇ္ဇမာနာ။ ဇိဂုစ္ဆမာနာတိ ဇိဂုစ္ဆံ ဥပ္ပါဒယမာနာ။ သတ္ထဟာရကံ ပရိယေသန္တီတိ ဇီဝိတဟရဏကသတ္ထံ ပရိယေသန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ တေ သတ္ထံ ပရိယေသိတွာ အတ္တနာ ဝါ အတ္တာနံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တိ, မိဂလဏ္ဍိကမ္ပိ ပန သမဏကုတ္တကံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘သာဓု နော, အာဝုသော, ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဟီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ စ အရိယာ နေဝ ပါဏာတိပါတံ ကရိံသု, န သမာဒပေသုံ, န သမနုညာ အဟေသုံ။ ပုထုဇ္ဇနာ ပန သဗ္ဗမကံသု။
ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ တေသံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ဇီဝိတက္ခယပ္ပတ္တဘာဝံ ဉတွာ တတော ဧကီဘာဝတော ဝုဋ္ဌိတော ဇာနန္တောပိ အဇာနန္တော ဝိယ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာမန္တေသိ။ ကိံ နု ခေါ, အာနန္ဒ, တနုဘူတော ဝိယ ဘိက္ခုသံဃောတိ ဣတော, အာနန္ဒ, ပုဗ္ဗေ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဧကတော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တိ, ဥဒ္ဒေသံ ပရိပုစ္ဆံ ဂဏှန္တိ, သဇ္ဈာယန္တိ, ဧကပဇ္ဇောတော ဝိယ အာရာမော ဒိဿတိ။ ဣဒါနိ ပန အဍ္ဎမာသမတ္တဿ အစ္စယေန တနုဘူတော ဝိယ တနုကော မန္ဒော အပ္ပကော ဝိရဠော ဝိယ ဇာတော ဘိက္ခုသံဃော။ ကိံ နု ခေါ ကာရဏံ? ကိံ ဒိသာသု ပက္ကန္တာ ဘိက္ခူတိ?
အထာယသ္မာ အာနန္ဒော ကမ္မဝိပါကေန တေသံ ဇီဝိတက္ခယပ္ပတ္တိံ အသလ္လက္ခေန္တော အသုဘကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂပစ္စယာ ပန သလ္လက္ခေန္တော တထာ ဟိ ပန, ဘန္တေ ဘဂဝါတိအာဒိံ ဝတွာ ဘိက္ခူနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ အညံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ယာစန္တော, သာဓု, ဘန္တေ, ဘဂဝါတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – သာဓု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ အညံ ကာရဏံ အာစိက္ခတု, ယေန ဘိက္ခုသံဃော အရဟတ္တေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၀။)ပတိဋ္ဌဟေယျ။ မဟာသမုဒ္ဒံ ဩရောဟဏတိတ္ထာနိ ဝိယ အညာနိပိ ဒသာနုဿတိ, ဒသကသိဏ, စတုဓာတုဝဝတ္ထာန, ဗြဟ္မဝိဟာရ, အာနာပါနဿတိပဘေဒါနိ ဗဟူနိ နိဗ္ဗာနောရောဟဏကမ္မဋ္ဌာနာနိ သန္တိ, တေသု ဘဂဝါ ဘိက္ခူ သမဿာသေတွာ အညတရံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခတူတိ အဓိပ္ပါယော။
အထ ဘဂဝါ တထာ ကာတုကာမော ထေရံ ဥယျောဇေန္တော တေနဟာနန္ဒာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝေသာလိံ ဥပနိဿာယာတိ ဝေသာလိယံ ဥပနိဿာယ သမန္တာ ဂါဝုတေပိ အဍ္ဎယောဇနေပိ ယာဝတိကာ ဝိဟရန္တိ, တေ သဗ္ဗေ သန္နိပါတေဟီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ သန္နိပါတေတွာတိ အတ္တနာ ဂန္တုံ ယုတ္တဋ္ဌာနံ သယံ ဂန္တွာ အညတ္ထ ဒဟရဘိက္ခူ ပဟိဏိတွာ မုဟုတ္တေနေဝ အနဝသေသေ ဘိက္ခူ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ သမူဟံ ကတွာ။ ယဿဒါနိ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ကာလံ မညတီတိ ဧတ္ထ အယမဓိပ္ပါယော – ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃော သန္နိပတိတော, ဧသ ကာလော ဘိက္ခူနံ ဓမ္မကထံ ကာတုံ, အနုသာသနိံ ဒါတုံ, ဣဒါနိ ယဿ တုမှေ ကာလံ ဇာနာထ, တံ ကာတဗ္ဗန္တိ။
အထ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ, အယမ္ပိ ခေါ, ဘိက္ခဝေတိ။ အာမန္တေတွာ စ ပန ဘိက္ခူနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ အာစိက္ခိတအသုဘကမ္မဋ္ဌာနတော အညံ ပရိယာယံ အာစိက္ခန္တော အာနာပါနဿတိသမာဓီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာနာပါနဿတိသမာဓီတိ အာနာပါနပရိဂ္ဂါဟိကာယ သတိယာ သဒ္ဓိံ သမ္ပယုတ္တော သမာဓိ, အာနာပါနဿတိယံ ဝါ သမာဓိ, အာနာပါနဿတိသမာဓိ။ ဘာဝိတောတိ ဥပ္ပါဒိတော ဝဍ္ဎိတော ဝါ။ ဗဟုလီကတောတိ ပုနပ္ပုနံ ကတော။ သန္တော စေဝ ပဏီတော စာတိ သန္တော စေဝ ပဏီတော စေဝ။ ဥဘယတ္ထ ဧဝသဒ္ဒေန နိယမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အယဉှိ ယထာ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ ကေဝလံ ပဋိဝေဓဝသေန သန္တဉ္စ ပဏီတဉ္စ, ဩဠာရိကာရမ္မဏတ္တာ ပန ပဋိကူလာရမ္မဏတ္တာ စ အာရမ္မဏဝသေန နေဝ သန္တံ န ပဏီတံ, န ဧဝံ ကေနစိ ပရိယာယေန အသန္တော ဝါ အပ္ပဏီတော ဝါ, အပိစ ခေါ အာရမ္မဏသန္တတာယပိ သန္တော ဝူပသန္တော နိဗ္ဗုတော, ပဋိဝေဓသင်္ခါတာယ အင်္ဂသန္တတာယပိ, အာရမ္မဏပဏီတတာယ ပဏီတော အတိတ္တိကရော, အင်္ဂပဏီတတာယပီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သန္တော စေဝ ပဏီတော စာ’’တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၁။)အသေစနကော စ သုခေါ စ ဝိဟာရောတိ ဧတ္ထ ပန နာဿ သေစနန္တိ အသေစနကော, အနာသိတ္တကော အဗ္ဗောကိဏ္ဏော ပါဋိယေက္ကော အာဝေဏိကော, နတ္ထိ ဧတ္ထ ပရိကမ္မေန ဝါ ဥပစာရေန ဝါ သန္တတာ, အာဒိသမန္နာဟာရတော ပဘုတိ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ သန္တော စ ပဏီတော စာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘အသေစနကော’’တိ အနာသိတ္တကော ဩဇဝန္တော, သဘာဝေနေဝ မဓုရော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝမယံ အသေစနကော စ အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ ကာယိကစေတသိကသုခပ္ပဋိလာဘာယ သံဝတ္တနတော သုခေါ စ ဝိဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေတိ အဝိက္ခမ္ဘိတေ။ ပါပကေတိ လာမကေ။ အကုသလေ ဓမ္မေတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတေ ဓမ္မေ။ ဌာနသော အန္တရဓာပေတီတိ ခဏေနေဝ အန္တရဓာပေတိ ဝိက္ခမ္ဘေတိ။ ဝူပသမေတီတိ သုဋ္ဌု ဥပသမေတိ, နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတ္တာ အနုပုဗ္ဗေန အရိယမဂ္ဂဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော သမုစ္ဆိန္ဒတိ, ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေတိ အာသာဠှမာသေ။ ဦဟတံ ရဇောဇလ္လန္တိ အဋ္ဌ မာသေ ဝါတာတပသုက္ခာယ ဂေါမဟိံသာဒိပါဒပ္ပဟာရသမ္ဘိန္နာယ ပထဝိယာ ဥဒ္ဓံ ဟတံ ဦဟတံ အာကာသေ သမုဋ္ဌိတံ ရဇဉ္စ ရေဏုဉ္စ။ မဟာ အကာလမေဃောတိ သဗ္ဗံ နဘံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဥဋ္ဌိတော အာသာဠှဇုဏှပက္ခေ သကလံ အဍ္ဎမာသံ ဝဿနကမေဃော။ သော ဟိ အသမ္ပတ္တေ ဝဿကာလေ ဥပ္ပန္နတ္တာ အကာလမေဃောတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဌာနသော အန္တရာဓာပေတိ ဝူပသမေတီတိ ခဏေနေဝ အဒဿနံ နေတိ ပထဝိယံ သန္နိသီဒါပေတိ။ ဧဝမေဝ ခေါတိ ဩပမ္မနိဒဿနမေတံ။ တတော ပရံ ဝုတ္တနယမေဝ။
၁၀။ ကိမိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၈၆။ ဒသမေ ကိမိလာယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ ဧတဒဝေါစာတိ ထေရော ကိရ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဒေသနာ န ယထာနုသန္ဓိကာ ကတာ, ယထာနုသန္ဓိံ ဂမေဿာမီ’’တိ ဒေသနာနုသန္ဓိံ ဃဋေန္တော ဧတံ အဝေါစ။ ကာယညတရန္တိ ပထဝီအာဒီသု ကာယေသု အညတရံ ဝဒါမိ ဝါယောကာယံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ စက္ခာယတနံ…ပေ… ကဗဠီကာရော အာဟာရောတိ ပဉ္စဝီသတိ ရူပကောဋ္ဌာသာ ရူပကာယော နာမ, တေသု အာနာပါနံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၂။)ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနေ သင်္ဂဟိတတ္တာ ကာယညတရံ ဟောတိ, တသ္မာပိ ဧဝမာဟ။ တသ္မာတိဟာတိ ယသ္မာ စတူသု ကာယေသု အညတရံ ဝါယောကာယံ, ပဉ္စဝီသတိ ကောဋ္ဌာသေ ဝါ ရူပကာယေ အညတရံ အာနာပါနံ အနုပဿတိ, တသ္မာ ကာယေ ကာယာနုပဿီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေဒနာညတရန္တိ တီသု ဝေဒနာသု အညတရံ, သုခဝေဒနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
သာဓုကံ မနသိကာရန္တိ ပီတိပဋိသံဝေဒိတာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နံ သုန္ဒရံ မနသိကာရံ။ ကိံ ပန မနသိကာရော သုခါ ဝေဒနာ ဟောတီတိ? န ဟောတိ, ဒေသနာသီသံ ပနေတံ။ ယထေဝ ဟိ ‘‘အနိစ္စသညာဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၇) ဧတ္ထ သညာနာမေန ပညာ ဝုတ္တာ, ဧဝမိဓာပိ မနသိကာရနာမေန ဈာနဝေဒနာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတသ္မိဉှိ စတုက္ကေ ပဌမပဒေ ပီတိသီသေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, ဒုတိယပဒေ သုခန္တိ သရူပေနေဝ ဝုတ္တာ။ စိတ္တသင်္ခါရပဒဒွယေ ‘‘သညာ စ ဝေဒနာ စ စေတသိကာ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၄) ဝစနတော ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရေ ဌပေတွာ သဗ္ဗေပိ စိတ္တသမ္ပယုတ္တကာ ဓမ္မာ စိတ္တသင်္ခါရေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ ဝစနတော စိတ္တသင်္ခါရနာမေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာ။ တံ သဗ္ဗံ မနသိကာရနာမေန သင်္ဂဟေတွာ ဣဓ ‘‘သာဓုကံ မနသိကာရ’’န္တိ အာဟ။
ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ ဧသာ ဝေဒနာ အာရမ္မဏံ န ဟောတိ, တသ္မာ ဝေဒနာနုပဿနာ န ယုဇ္ဇတီတိ။ နော န ယုဇ္ဇတိ, မဟာသတိပဋ္ဌာနာဒီသုပိ ဟိ တံ တံ သုခါဒီနံ ဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝေဒနာ ဝေဒယတိ, တံ ပန ဝေဒနာပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ ‘‘အဟံ ဝေဒယာမီ’’တိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ, တံ သန္ဓာယ ‘‘သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယမာနော သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယာမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပိစ ‘‘ပီတိပ္ပဋိသံဝေဒီ’’တိအာဒီနံ အတ္ထဝဏ္ဏနာယမေတဿ ပရိဟာရော ဝုတ္တောယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ –
‘‘ဒွီဟာကာရေဟိ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ – အာရမ္မဏတော စ အသမ္မောဟတော စ။ ကထံ အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတိ, တဿ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဈာနပဋိလာဘေန အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။ ကထံ အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တပီတိံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ, တဿ ဝိပဿနာက္ခဏေ လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓေန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၃။)အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၂) ‘‘‘ဒီဃံ အဿာသဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတော သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတိ, တာယ သတိယာ တေန ဉာဏေန သာ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတီ’တိ။ ဧတေနေဝ နယေန အဝသေသပဒါနိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။
ဣတိ ယထေဝ ဈာနပဋိလာဘေန အာရမ္မဏတော ပီတိသုခစိတ္တသင်္ခါရာ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဣမိနာပိ ဈာနသမ္ပယုတ္တေန ဝေဒနာသင်္ခါတမနသိကာရပဋိလာဘေန အာရမ္မဏတော ဝေဒနာ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ တသ္မာ သုဝုတ္တမေတံ ‘‘ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿီ ဘိက္ခု တသ္မိံ သမယေ ဝိဟရတီ’’တိ။
နာဟံ, အာနန္ဒ, မုဋ္ဌဿတိဿ အသမ္ပဇာနဿာတိ ဧတ္ထ အယမဓိပ္ပါယော – ယသ္မာ ‘‘စိတ္တပဋိသံဝေဒီ အဿာသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တော ဘိက္ခု ကိဉ္စာပိ အဿာသပဿာသနိမိတ္တမာရမ္မဏံ ကရောတိ, တဿ ပန စိတ္တဿ အာရမ္မဏေ သတိဉ္စ သမ္ပဇညဉ္စ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ပဝတ္တနတော စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿီယေဝ နာမေသ ဟောတိ။ န ဟိ မုဋ္ဌဿတိဿ အသမ္ပဇာနဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ အတ္ထိ, တသ္မာ အာရမ္မဏတော စိတ္တပဋိသံဝိဒိတဝသေန ‘‘စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿီ ဘိက္ခု တသ္မိံ သမယေ ဝိဟရတီ’’တိ။
သော ယံ တံ ဟောတိ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာနံ ပဟာနံ, တံ ပညာယ ဒိသွာ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတီတိ ဧတ္ထ အဘိဇ္ဈာ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏမေဝ, ဒေါမနဿဝသေန ဗျာပါဒနီဝရဏံ ဒဿိတံ။ ဣဒဉှိ စတုက္ကံ ဝိပဿနာဝသေနေဝ ဝုတ္တံ, ဓမ္မာနုပဿနာ စ နီဝရဏပဗ္ဗာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓာ ဟောတိ, တဿာ နီဝရဏပဗ္ဗံ အာဒိ, တဿာပိ ဣဒံ နီဝရဏဒွယံ အာဒိ။ ဣတိ ဓမ္မာနုပဿနာယ အာဒိံ ဒဿေတုံ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာနန္တိ အာဟ။ ပဟာနန္တိ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညံ ပဇဟတီတိ ဧဝံ ပဟာနကရဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ။ တံ ပညာယ ဒိသွာတိ တံ အနိစ္စဝိရာဂနိရောဓပဋိနိဿဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတံ ပဟာနဉာဏံ အပရာယ ဝိပဿနာပညာယ, တမ္ပိ အပရာယာတိ ဧဝံ ဝိပဿနာပရမ္ပရံ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၄။)ဒဿေတိ။ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတီတိ ယဉ္စဿ ပထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ, ယဉ္စ ဧကတော ဥပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတီတိ ဒွိဓာ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ တတ္ထ သဟဇာတာနမ္ပိအဇ္ဈုပေက္ခနာ ဟောတိ အာရမ္မဏဿာပိ အဇ္ဈုပေက္ခနာ။ ဣဓ အာရမ္မဏ အဇ္ဈုပေက္ခနာ အဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာတိဟာနန္ဒာတိ ယသ္မာ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီ အဿာသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တော န ကေဝလံ နီဝရဏာဒိဓမ္မေ, အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿသီသေန ပန ဝုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနကရဉာဏမ္ပိ ပညာယ ဒိသွာ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတိ, တသ္မာ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဘိက္ခု တသ္မိံ သမယေ ဝိဟရတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝမေဝ ခေါတိ ဧတ္ထ စတုမဟာပထော ဝိယ ဆ အာယတနာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ တသ္မိံ ပံသုပုဉ္ဇော ဝိယ ဆသု အာယတနေသု ကိလေသာ။ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂစ္ဆန္တာ သကဋရထာ ဝိယ စတူသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တာ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ။ ဧကေန သကဋေန ဝါ ရထေန ဝါ ပံသုပုဉ္ဇဿ ဥပဟနနံ ဝိယ ကာယာနုပဿနာဒီဟိ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပဃာတော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
ဧကဓမ္မဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ ဣစ္ဆာနင်္ဂလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၉၈၇-၉၈၈။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဧဝံ ဗျာကရေယျာထာတိ ကသ္မာ အတ္တနော ဝိဟာရသမာပတ္တိံ အာစိက္ခတိ? ဥပါရမ္ဘမောစနတ္ထံ။ သစေ ဟိ တေ ‘‘န ဇာနာမာ’’တိ ဝဒေယျုံ, အထ နေသံ တိတ္ထိယာ ‘‘တုမှေ ‘အသုကသမာပတ္တိယာ နာမ နော သတ္ထာ တေမာသံ ဝိဟာသီ’တိပိ န ဇာနာထ, အထ ကသ္မာ နံ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ဝိဟရထာ’’တိ ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေယျုံ, တတော မောစနတ္ထံ ဧဝမာဟ။
အထ ကသ္မာ ယထာ အညတ္ထ ‘‘သတောဝ အဿသတိ, ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၇၇) ဧဝ-ဝါကာရော ဝုတ္တော။ ဧဝံ ဣဓ န ဝုတ္တောတိ? ဧကန္တသန္တတ္တာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၅။)အညေသဉှိ အဿာသော ဝါ ပါကဋော ဟောတိ ပဿာသော ဝါ, ဘဂဝတော ဥဘယမ္ပေတံ ပါကဋမေဝ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယာတိ ဧကန္တသန္တတ္တာ န ဝုတ္တော။ အထ ‘‘သိက္ခာမီ’’တိ အဝတွာ ကသ္မာ ‘‘အဿသာမီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ? သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝါ။ သတ္တ ဟိ သေခါ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝါ သေခါ နာမ, ခီဏာသဝါ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝါ အသေခါ နာမ, တထာဂတာ အသိက္ခိတဗ္ဗာ အသေက္ခာ နာမ နတ္ထိ တေသံ သိက္ခိတဗ္ဗကိစ္စန္တိ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝါ န ဝုတ္တံ။ ဒုတိယံ ဥတ္တာနမေဝ။
၃-၁၀။ ပဌမအာနန္ဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၉၈၉-၉၉၆။ တတိယေ ပဝိစိနတီတိ အနိစ္စာဒိဝသေန ပဝိစိနတိ။ ဣတရံ ပဒဒွယံ ဧတဿေဝ ဝေဝစနံ။ နိရာမိသာတိ နိက္ကိလေသာ ကာယိကစေတသိကဒရထပဋိပဿဒ္ဓိယာ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ပဿမ္ဘတိ။ သမာဓိယတီတိ သမ္မာ ဌပိယတိ, အပ္ပနာစိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတီတိ သဟဇာတအဇ္ဈုပေက္ခနာယ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတိ။
ဧဝံ စုဒ္ဒသဝိဓေန ကာယပရိဂ္ဂါဟကဿ ဘိက္ခုနော တသ္မိံ ကာယေ သတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, တာယ သတိယာ သမ္ပယုတ္တဉာဏံ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, တံသမ္ပယုတ္တမေဝ ကာယိကစေတသိကဝီရိယံ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ပီတိပဿဒ္ဓိစိတ္တေကဂ္ဂတာ ပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, ဣမေသံ ဆန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အနောသက္ကနအနတိဝတ္တနသင်္ခါတော မဇ္ဈတ္တာကာရော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ယထေဝ ဟိ သမပ္ပဝတ္တေသု အဿေသု သာရထိနော ‘‘အယံ ဩလီယတီ’’တိ တုဒနံ ဝါ, ‘‘အယံ အတိဓာဝတီ’’တိ အာကဍ္ဎနံ ဝါ နတ္ထိ, ကေဝလံ ဧဝံ ပဿမာနဿ ဌိတာကာရောဝ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ဣမေသံ ဆန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အနောသက္ကနအနတိဝတ္တနသင်္ခါတော မဇ္ဈတ္တာကာရော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ နာမ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ကိံ ကထိတံ? ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ နာနာသရသလက္ခဏာ ဝိပဿနာဗောဇ္ဈင်္ဂါ နာမ ကထိတာ။
ဝိဝေကနိဿိတန္တိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ဧတ္ထ ပန သောဠသက္ခတ္တုကာ အာနာပါနဿတိ မိဿကာ ကထိတာ, အာနာပါနမူလကာ သတိပဋ္ဌာနာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၆။)ပုဗ္ဗဘာဂါ, တေသံ မူလဘူတာ အာနာပါနဿတိ ပုဗ္ဗဘာဂါ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂမူလကာ သတိပဋ္ဌာနာ ပုဗ္ဗဘာဂါ, တေပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ပုဗ္ဗဘာဂါဝ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိပူရကာ ပန ဗောဇ္ဈင်္ဂါ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရာ, ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိယော အရိယဖလသမ္ပယုတ္တာ။ ဝိဇ္ဇာ ဝါ စတုတ္ထမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ, ဝိမုတ္တိ ဖလသမ္ပယုတ္တာတိ။ စတုတ္ထပဉ္စမဆဋ္ဌာနိပိ ဣမိနာဝ သမာနပရိစ္ဆေဒါနိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
အာနာပါနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၇။)၁၁။ သောတာပတ္တိသံယုတ္တံ
၁။ ဝေဠုဒွါရဝဂ္ဂေါ
၁။ စက္ကဝတ္တိရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၉၇။ သောတာပတ္တိသံယုတ္တဿ ပဌမေ ကိဉ္စာပီတိ အနုဂ္ဂဟဂရဟဏေသု နိပါတော။ စတုန္နဉှိ မဟာဒီပါနံ ဣဿရိယာဓိပစ္စံ ရဇ္ဇံ အနုဂ္ဂဏှန္တော စတုန္နဉ္စ အပါယာနံ အပ္ပဟီနဘာဝံ ဂရဟန္တော သတ္ထာ ‘‘ကိဉ္စာပိ, ဘိက္ခဝေ, ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စတုန္နံ ဒီပါနန္တိ ဒွိသဟဿဒီပပရိဝါရာနံ စတုန္နံ မဟာဒီပါနံ။ ဣဿရိယာဓိပစ္စန္တိ ဣဿရဘာဝေါ ဣဿရိယံ, အဓိပတိဘာဝေါ အာဓိပစ္စံ, ဣဿရိယံ အာဓိပစ္စံ ဧတသ္မိံ ရဇ္ဇေ, န ဆေဒနဘေဒနန္တိ ဣဿရိယာဓိပစ္စံ။ ကာရေတွာတိ ဧဝရူပံ ရဇ္ဇံ ပဝတ္တာပေတွာ။ ကိဉ္စာပိ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသာဝကောတိ ဧတ္ထ အနုဂ္ဂဟပသံသာသု နိပါတော။ ပိဏ္ဍိယာလောပေန ဟိ ယာပနံ အနုဂ္ဂဟန္တော စတုန္နဉ္စ အပါယာနံ ပဟီနဘာဝံ ပသံသန္တော သတ္ထာ ‘‘ကိဉ္စာပိ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသာဝကော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နန္တကာနီတိ အနန္တကာနိ။ တေရသဟတ္ထောပိ ဟိ ဝတ္ထသာဋကော ဒသစ္ဆေဒနတော ပဋ္ဌာယ နန္တကန္တေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။
အဝေစ္စပ္ပသာဒေနာတိ အစလပ္ပသာဒေန။ သော ပနာယံ ပသာဒေါ ကိံ ဧကော, အနေကောတိ? ဧကောဝ, သော မဂ္ဂေန အာဂတပ္ပသာဒေါ။ ယေသု ပန ဝတ္ထူသု အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ရုဟတိ, တေသံ ဝသေန ‘‘ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေနာ’’တိအာဒိနာ နယေန တိဓာ ဝုတ္တော။ ယသ္မာ စ ဧကော, တသ္မာဝ နိန္နာနာကရဏော ဟောတိ။ အရိယသာဝကဿ ဟိ ဗုဒ္ဓေယေဝ ပသာဒေါ စ ပေမဉ္စ ဂါရဝဉ္စ မဟန္တံ, န ဓမ္မေ ဝါ သံဃေ ဝါ, ဓမ္မေယေဝ ဝါ မဟန္တံ, န ဗုဒ္ဓေ ဝါ သံဃေ ဝါ, သံဃေယေဝ ဝါ မဟန္တံ, န ဗုဒ္ဓေ ဝါ ဓမ္မေ ဝါတိ ဧတံ နတ္ထိ။ ဣတိပိ သော ဘဂဝါတိအာဒီနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတာနေဝ။
အရိယကန္တေဟီတိ အရိယာနံ ကန္တေဟိ ပိယေဟိ မနာပေဟိ။ ပဉ္စ ဟိ သီလာနိ ဘဝန္တရဂတာပိ အရိယာ န ကောပေန္တိ, ဧဝံ တေသံ ပိယာနိ။ တာနိ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ အခဏ္ဍေဟီတိအာဒိ သဒိသဝသေန ဝုတ္တံ။ မုခဝဋ္ဋိယဉှိ ဆိန္နေကဒေသာ ပါတိ ခဏ္ဍာတိ ဝုစ္စတိ, မဇ္ဈေ ဘိန္နာ ဆိဒ္ဒါတိ, ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏာ ဂါဝီ သဗလာတိ, နာနာဗိန္ဒုစိတ္တာ ကမ္မာသာတိ, ဧဝမေဝ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၈။)ပဋိပါဋိယာ အာဒိမှိ ဝါ အန္တေ ဝါ ဘိန္နံ သီလံ ခဏ္ဍံ နာမ, မဇ္ဈေ ဘိန္နံ ဆိဒ္ဒံ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒွိန္နံ ဝါ တိဏ္ဏံ ဝါ ပဋိပါဋိယာ ဘိန္နတ္တာ သဗလံ, ဧကန္တရံ ဘိန္နံ ကမ္မာသံ။ တေသံ ဒေါသာနံ အဘာဝေန အခဏ္ဍာဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘုဇိဿေဟီတိ ဘုဇိဿဘာဝကရေဟိ။ ဝိညုပ္ပသတ္ထေဟီတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝိညူဟိ ပသံသိတေဟိ။ အပရာမဋ္ဌေဟီတိ ‘‘ဣဒံ နာမ တယာ ကတံ, ဣဒံ ဝီတိက္ကန္တ’’န္တိ ဧဝံ ပရာမသိတုံ အသက္ကုဏေယျေဟိ။ သမာဓိသံဝတ္တနိကေဟီတိ အပ္ပနာသမာဓိံ ဥပစာရသမာဓိံ ဝါ သံဝတ္တေတုံ သမတ္ထေဟိ။
၂။ ဗြဟ္မစရိယောဂဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၉၈။ ဒုတိယေ ယေသံ သဒ္ဓါတိ ပဒေန ဗုဒ္ဓေ ပသာဒေါ ဂဟိတော။ သီလန္တိ ပဒေန အရိယကန္တာနိ သီလာနိ ဂဟိတာနိ။ ပသာဒေါတိ ပဒေန သံဃေ ပသာဒေါ ဂဟိတော။ ဓမ္မဒဿနန္တိ ပဒေန ဓမ္မေ ပသာဒေါ ဂဟိတောတိ ဧဝံ စတ္တာရိ သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ။ ကာလေန ပစ္စေန္တီတိ ကာလေန ပါပုဏန္တိ။ ဗြဟ္မစရိယောဂဓံ သုခန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ ဩဂါဟိတွာ ဌိတံ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ။ ယော ပနေသ ဂါထာယ အာဂတော ပသာဒေါ, သော ကတရပသာဒေါ ဟောတီတိ။ တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရော တာဝ ‘‘မဂ္ဂပသာဒေါ’’တိ အာဟ, တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော ‘‘အာဂတမဂ္ဂဿ ပစ္စဝေက္ခဏပ္ပသာဒေါ’’တိ။ ဥဘောပိ ထေရာ ပဏ္ဍိတာ ဗဟုဿုတာ, ဥဘိန္နံ သုဘာသိတံ။ မိဿကပ္ပသာဒေါ ဧသောတိ။
၃။ ဒီဃာဝုဥပါသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၉၉။ တတိယေ တသ္မာတိ ယသ္မာ စတူသု သောတာပတ္တိယင်္ဂေသု သန္ဒိဿသိ, တသ္မာ။ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယေတိ ဝိဇ္ဇာကောဋ္ဌာသိကေ။ သဗ္ဗသင်္ခါရေသူတိ သဗ္ဗေသု တေဘူမကသင်္ခါရေသု။ ဧဝမဿ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝိပဿနာ ကထိတာ။ ဝိဃာတန္တိ ဒုက္ခံ။
၄-၅။ ပဌမသာရိပုတ္တသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၀၀၀-၁၀၀၁။ စတုတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဉ္စမေ သောတာပတ္တိယင်္ဂန္တိ သောတာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိလာဘင်္ဂံ။ ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒါဒယော ပန
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၉။)ပဋိလဒ္ဓဂုဏာ သောတာပန္နဿ အင်္ဂါ နာမ, တေပိ ပန သောတာပတ္တိယင်္ဂန္တိ အာဂတာ။ တတြာယံ ဒွိန္နမ္ပိ ဝစနတ္ထော – သပ္ပုရိသေ သေဝန္တော ဘဇန္တော ပယိရုပါသန္တော ဓမ္မံ သုဏန္တော ယောနိသော မနသိကရောန္တော ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇန္တော သောတာပတ္တိံ ပဋိလဘတီတိ သပ္ပုရိသသံသေဝါဒယော သောတာပတ္တိအတ္ထာယ အင်္ဂန္တိ သောတာပတ္တိယင်္ဂံ နာမ, ဣတရေ ပဌမမဂ္ဂသင်္ခါတာယ သောတာပတ္တိယာ အင်္ဂန္တိပိ သောတာပတ္တိယင်္ဂံ, ပဋိဝိဒ္ဓသောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ အင်္ဂန္တိပိ သောတာပတ္တိယင်္ဂံ။
၆။ ထပတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၀၂။ ဆဋ္ဌေ သာဓုကေ ပဋိဝသန္တီတိ သာဓုကနာမကေ အတ္တနော ဘောဂဂါမကေ ဝသန္တိ။ တေသု ဣသိဒတ္တော သကဒါဂါမီ, ပုရာဏော သောတာပန္နော သဒါရသန္တုဋ္ဌော။ မဂ္ဂေ ပုရိသံ ဌပေသုန္တိ တေသံ ကိရ ဂါမဒွါရေန ဘဂဝတော ဂမနမဂ္ဂေါ။ တသ္မာ ‘‘ဘဂဝါ ကာလေ ဝါ အကာလေ ဝါ အမှာကံ သုတ္တာနံ ဝါ ပမတ္တာနံ ဝါ ဂစ္ဆေယျ, အထ ပဿိတုံ န လဘေယျာမာ’’တိ မဂ္ဂမဇ္ဈေ ပုရိသံ ဌပေသုံ။
အနုဗန္ဓိံသူတိ န ဒူရတောဝ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓိံသု, ဘဂဝါ ပန သကဋမဂ္ဂဿ မဇ္ဈေ ဇင်္ဃမဂ္ဂေန အဂမာသိ, ဣတရေ ဥဘောသု ပဿေသု အနုဂစ္ဆန္တာ အဂမံသု။ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မာတိ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ကေနစိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တာနံယေဝ ပဋိသန္ထာရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ကေနစိ သဒ္ဓိံ ဌိတကာနံ, ကေနစိ သဒ္ဓိံ ဒိဝသဘာဂံ နိသိန္နာနံ။ တသ္မာ ဘဂဝါ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေဟိ မေ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဋိသန္ထာရံ ကာတုံ အယုတ္တံ, ဌိတကေနပိ ကာတုံ န ယုတ္တံ, ဣမေ ဟိ မယှံ သာသနေ သာမိနော အာဂတဖလာ။ ဣမေဟိ သဒ္ဓိံ နိသီဒိတွာဝ ဒိဝသဘာဂံ ပဋိသန္ထာရံ ကရိဿာမီ’’တိ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ယေန အညတရံ ရုက္ခမူလံ တေနုပသင်္ကမိ။
ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒီတိ တေ ကိရ ဆတ္တုပါဟနံ ကတ္တရဒဏ္ဍံ ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနတေလာဒီနိ စေဝ အဋ္ဌဝိဓဉ္စ ပါနကံ သရဘပါဒပလ္လင်္ကဉ္စ ဂါဟာပေတွာ အဂမံသု, အာဘတံ ပလ္လင်္ကမ္ပိ ပညာပေတွာ အဒံသု, သတ္ထာ တသ္မိံ နိသီဒိ။ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသူတိ သေသာနိ ဆတ္တုပါဟနာဒီနိ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒေထာတိ ဝတွာ သယမ္ပိ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၀။)သာဝတ္ထိယာ ကောသလေသု စာရိကံ ပက္ကမိဿတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ မဇ္ဈိမပဒေသဝသေနဝ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? နိယတတ္တာ။ ဘဂဝတော ဟိ စာရိကာစရဏမ္ပိ အရုဏုဋ္ဌာပနမ္ပိ နိယတံ, မဇ္ဈိမပဒေသေယေဝ စာရိကံ စရတိ, မဇ္ဈိမဒေသေ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတီတိ နိယတတ္တာ မဇ္ဈိမဒေသဝသေန ဝုတ္တံ။ အာသန္နေ နော ဘဂဝါ ဘဝိဿတီတိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ အာသန္နတ္တာယေဝ တေသံ သောမနဿံ ဟောတိ, အထ ခေါ ‘‘ဣဒါနိ ဒါနံ ဒါတုံ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇံ ကာတုံ ဓမ္မံ သောတုံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ လဘိဿာမာ’’တိ တေသံ သောမနဿံ ဟောတိ။
တသ္မာတိဟ ထပတယော သမ္ဗာဓော ဃရာဝါသောတိ ထပတယော ယသ္မာ တုမှာကံ မယိ ဒူရီဘူတေ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ, အာသန္နေ အနပ္ပကံ သောမနဿံ ဟောတိ, တသ္မာပိ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘သမ္ဗာဓော ဃရာဝါသော’’တိ။ ဃရာဝါသဿ ဟိ ဒေါသေန တုမှာကံ ဧဝံ ဟောတိ။ သစေ ပန ဃရာဝါသံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတာ, အထ ဧဝံ ဝေါ မယာ သဒ္ဓိံယေဝ ဂစ္ဆန္တာနဉ္စ အာဂစ္ဆန္တာနဉ္စ တံ န ဘဝေယျာတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေန္တော ဧဝမာဟ။ တတ္ထ သကိဉ္စနသပလိဗောဓဋ္ဌေန သမ္ဗာဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မဟာဝါသေ ဝသန္တဿပိ ဟိ သကိဉ္စနသပလိဗောဓဋ္ဌေန ဃရာဝါသော သမ္ဗာဓောဝ။ ရဇာပထောတိ ရာဂဒေါသမောဟရဇာနံ အာပထော, အာဂမနဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အဗ္ဘောကာသော ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပန အကိဉ္စနအပလိဗောဓဋ္ဌေန အဗ္ဘောကာသော။ စတုရတနိကေပိ ဟိ ဂဗ္ဘေ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ပလ္လင်္ကေန ပလ္လင်္ကံ ဃဋေတွာ နိသိန္နာနမ္ပိ အကိဉ္စနအပလိဗောဓဋ္ဌေန ပဗ္ဗဇ္ဇာ အဗ္ဘောကာသော နာမ ဟောတိ။ အလဉ္စ ပန ဝေါ ထပတယော အပ္ပမာဒါယာတိ ဧဝံ သမ္ဗာဓေ ဃရာဝါသေ ဝသန္တာနံ တုမှာကံ အပ္ပမာဒမေဝ ကာတုံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။
ဧကံ ပုရတော ဧကံ ပစ္ဆတော နိသီဒါပေမာတိ တေ ကိရ ဒွေပိ ဇနာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတေသု ဒွီသု နာဂေသု တာ ဣတ္ထိယော ဧဝံ နိသီဒါပေတွာ ရညော နာဂံ မဇ္ဈေ ကတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ ဧဝမာဟံသု။ နာဂေါပိ ရက္ခိတဗ္ဗောတိ ယထာ ကိဉ္စိ ဝိသေဝိတံ န ကရောတိ, ဧဝံ ရက္ခိတဗ္ဗော ဟောတိ။ တာပိ ဘဂိနိယောတိ ယထာ ပမာဒံ နာပဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ ရက္ခိတဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ အတ္တာပီတိ သိတဟသိတကထိတဝိပေက္ခိတာဒီနိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၁။)အကရောန္တေဟိ အတ္တာပိ ရက္ခိတဗ္ဗော ဟောတိ။ (တေဟိ တထာ ကရောန္တေဟိ န အတ္တာပိ ရက္ခိတဗ္ဗော ဟောတိ)။ တထာ ကရောန္တော ဟိ ‘‘သာမိဒုဗ္ဘော ဧသော’’တိ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော ဟောတိ။ တသ္မာတိဟ ထပတယောတိ ယသ္မာ တုမှေ ရာဇာ နိစ္စံ ရာဇဘဏ္ဍံ ပဋိစ္ဆာပေတိ, တသ္မာပိ သမ္ဗာဓော ဃရာဝါသော ရဇာပထော။ ယသ္မာ ပန ပံသုကူလိကဘိက္ခုံ ဧဝံ ပဋိစ္ဆာပေန္တော နတ္ထိ, တသ္မာ အဗ္ဘောကာသော ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာပိ အလဉ္စ ပန ဝေါ ထပတယော အပ္ပမာဒါယ အပ္ပမာဒမေဝ ကရောထာတိ ဒဿေတိ။
မုတ္တစာဂေါတိ ဝိဿဋ္ဌစာဂေါ။ ပယတပါဏီတိ အာဂတာဂတာနံ ဒါနတ္ထာယ ဓောတဟတ္ထော။ ဝေါဿဂ္ဂရတောတိ ဝေါဿဂ္ဂသင်္ခါတေ စာဂေ ရတော။ ယာစယောဂေါတိ ယာစိတဗ္ဗကယုတ္တော။ ဒါနသံဝိဘာဂရတောတိ ဒါနေန စေဝ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကိဉ္စိ လဒ္ဓါ တတောပိ သံဝိဘာဂေ ရတော။ အပ္ပဋိဝိဘတ္တန္တိ ‘‘ဣဒံ အမှာကံ ဘဝိဿတိ, ဣဒံ ဘိက္ခူန’’န္တိ ဧဝံ အကတဝိဘာဂံ, သဗ္ဗံ ဒါတဗ္ဗမေဝ ဟုတွာ ဌိတန္တိ အတ္ထော။
၇။ ဝေဠုဒွါရေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၀၃။ သတ္တမေ ဝေဠုဒွါရန္တိ ဂါမဒွါရေ ပဝေဏိအာဂတဿ ဝေဠုဂစ္ဆဿ အတ္ထိတာယ ဧဝံလဒ္ဓနာမော ဂါမော။ အတ္တုပနာယိကန္တိ အတ္တနိ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သမ္ဖဘာသေနာတိ အမန္တဘာသေန။ သမ္ဖပ္ပလာပဘာသေနာတိ သမ္ဖပ္ပလာပသမ္ဘာသေန နိရတ္ထကေန အညာဏဝစနေနာတိ အတ္ထော။
၈-၉။ ပဌမဂိဉ္ဇကာဝသထသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၀၀၄-၅။ အဋ္ဌမေ ဉာတိကေတိ ဧကံ တဠာကံ နိဿာယ ဒွိန္နံ စူဠပိတိမဟာပိတိပုတ္တာနံ ဒွေ ဂါမာ, တေသု ဧကသ္မိံ ဂါမကေ။ ဂိဉ္ဇကာဝသထေတိ ဣဋ္ဌကာမယေ အာဝသထေ။ ဩရမ္ဘာဂိယာနန္တိ ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာနံ, ကာမဘဝေယေဝ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂါဟာပကာနန္တိ အတ္ထော။ ဩရန္တိ လဒ္ဓနာမေဟိ ဝါ တီဟိ မဂ္ဂေဟိ ပဟာတဗ္ဗာနီတိပိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ။ တတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒော ဗျာပါဒေါတိ ဣမာနိ ဒွေ သမာပတ္တိယာ ဝါ အဝိက္ခမ္ဘိတာနိ မဂ္ဂေန ဝါ အသမုစ္ဆိန္နာနိ နိဗ္ဗတ္တိဝသေန ဥဒ္ဓံ ဘာဂံ ရူပဘဝံ အရူပဘဝံ ဝါ ဂန္တုံ န ဒေန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၂။)သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒီနိ တီဏိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမ္ပိ အာနေတွာ ပုန ဣဓေဝ နိဗ္ဗတ္တာပေန္တီတိ သဗ္ဗာနိပိ ဩရမ္ဘာဂိယာနေဝ။ အနာဝတ္တိဓမ္မောတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန အနာဂမနသဘာဝေါ။
ရာဂဒေါသမောဟာနံ တနုတ္တာတိ ဧတ္ထ ကဒါစိ ဥပ္ပတ္တိယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စာတိ ဒွေဓာပိ တနုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သကဒါဂါမိဿ ဟိ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဝိယ အဘိဏှံ ရာဂါဒယော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ န ပုထုဇ္ဇနာနံ ဝိယ ဗဟလဗဟလာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, မက္ခိပတ္တံ ဝိယ တနုကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဒီဃဘာဏကတိပိဋကမဟာသီဝတ္ထေရော ပနာဟ – ‘‘ယသ္မာ သကဒါဂါမိဿ ပုတ္တဓီတရော ဟောန္တိ, ဩရောဓာ စ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဗဟလာ ကိလေသာ။ ဣဒံ ပန ဘဝတနုကဝသေန ကထိတ’’န္တိ။ တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သောတာပန္နဿ သတ္တ ဘဝေ ဌပေတွာ အဋ္ဌမေ ဘဝေ ဘဝတနုကံ နတ္ထိ, သကဒါဂါမိဿ ဒွေ ဘဝေ ဌပေတွာ ပဉ္စသု ဘဝေသု ဘဝတနုကံ နတ္ထိ, အနာဂါမိဿ ရူပါရူပဘဝံ ဌပေတွာ ကာမဘဝေ ဘဝတနုကံ နတ္ထိ, ခီဏာသဝဿ ကိသ္မိဉ္စိ ဘဝေ ဘဝတနုကံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတိ။
ဣမံ လောကန္တိ ဣမံ ကာမာဝစရလောကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – သစေ ဟိ မနုဿေသု သကဒါဂါမိဖလံ ပတ္တော ဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆိကရောတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ အသက္ကောန္တော ပန အဝဿံ မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ သစ္ဆိကရောတိ။ ဒေဝေသု သကဒါဂါမိဖလံ ပတ္တောပိ သစေ မနုဿေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆိကရောတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ အသက္ကောန္တော ပန အဝဿံ ဒေဝလောကံ ဂန္တွာ သစ္ဆိကရောတီတိ။
ဝိနိပတနံ ဝိနိပါတော, နာဿ ဝိနိပါတော ဓမ္မောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော, စတူသု အပါယေသု အဝိနိပါတနသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ နိယတောတိ ဓမ္မနိယာမေန နိယတော။ သမ္ဗောဓိပရာယဏောတိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတာ သမ္ဗောဓိ ပရံ အယနံ အဿ ဂတိ ပဋိသရဏံ အဝဿံ ပတ္တဗ္ဗာတိ သမ္ဗောဓိပရာယဏော။ ဝိဟေသာဝေသာတိ တေသံ တေသံ ဉာဏဂတိံ ဉာဏူပပတ္တိံ ဉာဏာဘိသမ္ပရာယံ ဩလောကေန္တဿ ကာယကိလမထောဝ ဧသ, အာနန္ဒ, တထာဂတဿာတိ ဒီပေတိ။ စိတ္တဝိဟေသာ ပန ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၃။)ဓမ္မာဒါသန္တိ ဓမ္မမယံ အာဒါသံ။ ယေနာတိ ယေန ဓမ္မာဒါသေန သမန္နာဂတော။ ခီဏာပါယဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတောတိ ဣဒံ နိရယာဒီနံယေဝ ဝေဝစနဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ နိရယာဒယော ဟိ ဝဍ္ဎိသင်္ခါတတော အယတော အပေတတ္တာ အပါယော, ဒုက္ခဿ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ။ ဒုဂ္ဂတိ, ဒုက္ကဋကာရိနော ဧတ္ထ ဝိဝသာ နိပတန္တီတိ ဝိနိပါတော။ နဝမံ ဥတ္တာနမေဝ။
၁၀။ တတိယဂိဉ္ဇကာဝသထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၀၆။ ဒသမေ ပရောပညာသာတိ အတိရေကပညာသ။ သာဓိကနဝုတီတိ အတိရေကနဝုတိ။ ဆာတိရေကာနီတိ ဆဟိ အဓိကာနိ။ သော ကိရ ဂါမော ကိဉ္စာပိ နာတိမဟာ အဟောသိ, အရိယသာဝကာ ပနေတ္ထ ဗဟူ။ တတ္ထ တတ္ထ အဟိဝါတရောဂေန ဧကပ္ပဟာရေနေဝ စတုဝီသတိ ပါဏသတသဟဿာနိ ကာလမကံသု, တေသု အရိယသာဝကာ ဧတ္တကာ နာမ အဟေသုံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဝေဠုဒွါရဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ ရာဇကာရာမဝဂ္ဂေါ
၁။ သဟဿဘိက္ခုနိသံဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၀၇။ ဒုတိယဿ ပဌမေ ရာဇကာရာမေတိ ရညာ ကာရိတတ္တာ ဧဝံ လဒ္ဓနာမေ အာရာမေ, တံ ရညာ ပသေနဒိကောသလေန ကတံ။ ပဌမဗောဓိယံ ကိရ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပတ္တံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ တိတ္ထိယာ စိန္တယိံသု – ‘‘သမဏော ဂေါတမော လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပတ္တော, န ခေါ ပနေသ အညံ ကိဉ္စိ သီလံ ဝါ သမာဓိံ ဝါ နိဿာယ ဧဝံ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပတ္တော။ ဘူမိသီသံ ပန တေန ဂဟိတံ, သစေ မယမ္ပိ ဇေတဝနသမီပေ အာရာမံ ကာရာပေတုံ သက္ကုဏေယျာမ, လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပတ္တာ ဘဝေယျာမာ’’တိ။ တေ အတ္တနော အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကေ သမာဒပေတွာ သတသဟဿမတ္တေ ကဟာပဏေ လဘိတွာ တေ အာဒါယ ရညော သန္တိကံ အဂမံသု။ ရာဇာ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ? ပုစ္ဆိ။ မယံ ဇေတဝနသမီပေ တိတ္ထိယာရာမံ ကရောမ, သစေ သမဏော ဂေါတမော ဝါ သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကာ ဝါ အာဂန္တွာ ဝါရေဿန္တိ, ဝါရေတုံ မာ အဒတ္ထာတိ လဉ္ဇံ အဒံသု။ ရာဇာ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ ကာရေထာ’’တိ အာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၄။)တေ ဂန္တွာ, အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကေဟိ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေ အာဟရာပေတွာ, ထမ္ဘုဿာပနာဒီနိ ကရောန္တာ, ဥစ္စာသဒ္ဒါ မဟာသဒ္ဒါ ဧကကောလာဟလံ အကံသု။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမ္မ ပမုခေ ဌတွာ ‘‘ကေ ပန တေ, အာနန္ဒ, ဥစ္စာသဒ္ဒါ မဟာသဒ္ဒါ ကေဝဋ္ဋာ မညေ မစ္ဆဝိလောပေ’’တိ?, ပုစ္ဆိ။ တိတ္ထိယာ, ဘန္တေ, ဇေတဝနသမီပေ တိတ္ထိယာရာမံ ကရောန္တီတိ။ အာနန္ဒ, ဣမေ သာသနေန ပဋိဝိရုဒ္ဓါ ဘိက္ခုသံဃဿ အဖာသုဝိဟာရံ ကရိဿန္တိ, ရညော အာရောစေတွာ ဝါရာပေဟီတိ။
ထေရော ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ရာဇဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ ရညော ‘‘ထေရာ, ဒေဝ, အာဂတာ’’တိ နိဝေဒယိံသု။ ရာဇာ လဉ္ဇဿ ဂဟိတတ္တာ န နိက္ခမိ။ ထေရာ ဂန္တွာ သတ္ထု အာရောစယိံသု။ သတ္ထာ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေ ပေသေသိ။ ရာဇာ တေသမ္ပိ ဒဿနံ န အဒါသိ။ တေ အာဂန္တွာ သတ္ထု အာရောစယိံသု ‘‘န, ဘန္တေ, ရာဇာ နိက္ခန္တော’’တိ။ သတ္ထာ တင်္ခဏံယေဝ ဗျာကာသိ – ‘‘အတ္တနော ရဇ္ဇေ ဌတွာ ကာလံ ကာတုံ န လဘိဿတီ’’တိ။
ဒုတိယဒိဝသေ စ သာမံယေဝ ဘိက္ခုသံဃပရိဝါရော ဂန္တွာ ရာဇဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ သုတွာ နိက္ခမိတွာ, နိဝေသနံ ပဝေသေတွာ, သာရပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ, ယာဂုခဇ္ဇကံ အဒါသိ။ သတ္ထာ ပရိဘုတ္တယာဂုခါဒနီယော ‘‘ယာဝ ဘတ္တံ နိဋ္ဌာတိ, တာဝ သတ္ထု သန္တိကေ နိသီဒိဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ နိသိန္နံ ရာဇာနံ ‘‘တယာ, မဟာရာဇ, ဣဒံ နာမ ကတ’’န္တိ အဝတွာ, ‘‘ကာရဏေနေဝ နံ သညာပေဿာမီ’’တိ ဣဒံ အတီတကာရဏံ အာဟရိ – မဟာရာဇ, ပဗ္ဗဇိတေ နာမ အညမညံ ယုဇ္ဈာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အတီတေပိ ဣသယော အညမညံ ယုဇ္ဈာပေတွာ သဟ ရဋ္ဌေန ရာဇာ သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌောတိ။ ကဒါ ဘဂဝါတိ?
အတီတေ, မဟာရာဇ, ဘရုရဋ္ဌေ ဘရုရာဇာ နာမ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ။ ပဉ္စသတာ ပဉ္စသတာ ဒွေ ဣသိဂဏာ ပဗ္ဗတပါဒတော လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ ဘရုနဂရံ ဂန္တွာ နဂရဿ အဝိဒူရေ ဒွေ ရုက္ခာ အတ္ထိ, ပဌမံ အာဂတော ဣသိဂဏော ဧကဿ ရုက္ခဿ မူလေ နိသီဒိ, ပစ္ဆာဂတောပိ ဧကဿာတိ။ တေ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာ ပဗ္ဗတပါဒံ ဧဝ အဂမံသု။ တေ ပုန အာဂစ္ဆန္တာပိ အတ္တနော ရုက္ခမူလေယေဝ နိသီဒန္တိ။ အဒ္ဓါနေ ဂစ္ဆန္တေ ဧကော ရုက္ခော သုက္ခိ, တသ္မိံ သုက္ခေ အာဂတာ တာပသာ ‘‘အယံ ရုက္ခော မဟာ, အမှာကမ္ပိ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၅။)တေသမ္ပိ ပဟောဿတီ’’တိ ဣတရေသံ ရုက္ခမူလဿ ဧကပဒေသေ နိသီဒိံသု။ တေ ပစ္ဆာ အာဂစ္ဆန္တာ ရုက္ခမူလံ အပဝိသိတွာ ဗဟိ ဌိတာဝ ‘‘ကသ္မာ တုမှေ ဧတ္ထ နိသီဒထာ’’တိ အာဟံသု။ အာစရိယာ အမှာကံ ရုက္ခော သုက္ခော, အယံ ရုက္ခော မဟာ, တုမှေပိ ပဝိသထ, တုမှာကမ္ပိ အမှာကမ္ပိ ပဟောဿတီတိ။ တေ ‘‘န မယံ ပဝိသာမ, နိက္ခမထ တုမှေ’’တိ ကထံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘န တုမှေ အတ္တနောဝ မနေန နိက္ခမိဿထာ’’တိ ဟတ္ထာဒီသု ဂဟေတွာ နိက္ကဍ္ဎိံသု။ တေ ‘‘ဟောတု သိက္ခာပေဿာမ နေ’’တိ ဣဒ္ဓိယာ သောဝဏ္ဏမယာနိ ဒွေ စက္ကာနိ ရဇတမယဉ္စ အက္ခံ မာပေတွာ ပဝဋ္ဋေန္တာ ရာဇဒွါရံ အဂမိံသု။ ရညော ‘‘ဧဝရူပံ, ဒေဝ, တာပသာ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ ဌိတာ’’တိ နိဝေဒယိံသု။ ရာဇာ တုဋ္ဌော ‘‘ပက္ကောသထာ’’တိ တေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘မဟာကမ္မံ တုမှေဟိ ကတံ, အတ္ထိ ဝေါ ကိဉ္စိ မယာ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ အာမ, မဟာရာဇ, အမှာကံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ဧကရုက္ခမူလံ အတ္ထိ, တံ အညေဟိ ဣသီဟိ ဂဟိတံ, တံ နော ဒါပေဟီတိ။ ရာဇာ ပုရိသေ ပေသေတွာ တာပသေ နိက္ကဍ္ဎာပေသိ။
တေ ဗဟိ ဌိတာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဒတွာ လဘိံသူ’’တိ ဩလောကယမာနာ ‘‘ဣဒံ နာမာ’’တိ ဒိသွာ ‘‘မယမ္ပိ လဉ္ဇံ ဒတွာ ပုန ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဣဒ္ဓိယာ သောဝဏ္ဏမယံ ရထပဉ္ဇရံ မာပေတွာ အာဒါယ အဂမံသု။ ရာဇာ ဒိသွာ တုဋ္ဌော – ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ကာတဗ္ဗ’’န္တိ?, အာဟ။ မဟာရာဇ အမှာကံ ရုက္ခမူလေ အညော ဣသိဂဏော နိသိန္နော, တံ နော ရုက္ခမူလံ ဒါပေဟီတိ။ ရာဇာ ပုရိသေ ပေသေတွာ တေ နိက္ကဍ္ဎာပေသိ။ တာပသာ အညမညံ ကလဟံ ကတွာ, ‘‘အနနုစ္ဆဝိကံ အမှေဟိ ကတ’’န္တိ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဟုတွာ ပဗ္ဗတပါဒမေဝ အဂမံသု။ တတော ဒေဝတာ ‘‘အယံ ရာဇာ ဒွိန္နံ ဣသိဂဏာနံ ဟတ္ထတော လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ အညမညံ ကလဟံ ကာရာပေသီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ တဿ ရညော ဝိဇိတံ ယောဇနသဟဿမတ္တဋ္ဌာနံ သမုဒ္ဒမေဝ အကံသူတိ။
‘‘ဣသီနမန္တရံ ကတွာ, ဘရုရာဇာတိ မေ သုတံ၊
ဥစ္ဆိန္နော သဟ ရဋ္ဌေဟိ, သ ရာဇာ ဝိဘဝင်္ဂတော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၂၅) –
ဧဝံ ဘဂဝတာ ဣမသ္မိံ အတီတေ ဒဿိတေ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ နာမ ကထာ ဩကပ္ပနိယာ ဟောတိ, ‘‘တသ္မာ ရာဇာ အတ္တနော ကိရိယံ သလ္လက္ခေတွာ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၆။)အနုပဓာရေတွာ မယာ အကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘဏေ, တိတ္ထိယေ နိက္ကဍ္ဎထာ’’တိ နိက္ကဍ္ဎာပေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ကာရိတော ဝိဟာရော နာမ နတ္ထိ, တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဝိဟာရံ ကာရေဿာမီ’’တိ တေသံ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေပိ အဒတွာ ဝိဟာရံ ကာရေသိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
၂-၃။ ဗြာဟ္မဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၀၀၈-၉။ ဒုတိယေ ဥဒယဂါမိနိန္တိ အတ္တနော သမယေ ဝဍ္ဎိဂါမိနိံ။ မရဏံ အာဂမေယျာသီတိ မရဏံ ဣစ္ဆေယျာသိ, ပတ္ထေယျာသိ ဝါ။ တတိယံ ဥတ္တာနမေဝ။
၄။ ဒုဂ္ဂတိဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၁၀။ စတုတ္ထေ သဗ္ဗဒုဂ္ဂတိဘယံ သမတိက္ကန္တောတိ မနုဿဒေါဘဂ္ဂံ ပဋိက္ခိတ္တံ။
၅။ ဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၁၁။ ပဉ္စမေ သဗ္ဗဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတဘယံ သမတိက္ကန္တောတိ မနုဿဒေါဘဂ္ဂေန သဒ္ဓိံ စတ္တာရော အပါယာ ပဋိက္ခိတ္တာ။
၆။ ပဌမမိတ္တာမစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၁၂။ ဆဋ္ဌေ မိတ္တာတိ အညမညဿ ဂေဟေ အာမိသပရိဘောဂဝသေန ဝေါဟာရမိတ္တာ။ အမစ္စာတိ အာမန္တနပဋိမန္တနဣရိယာပထာဒီသု ဧကတော ပဝတ္တကိစ္စာ။ ဉာတီတိ သဿုသသုရပက္ခိကာ။ သာလောဟိတာတိ သမာနလောဟိတာ ဘာတိဘဂိနိမာတုလာဒယော။
၇။ ဒုတိယမိတ္တာမစ္စသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၁၃။ သတ္တမေ အညထတ္တံ နာမ ပသာဒညထတ္တံ ဘာဝညထတ္တံ ဂတိအညထတ္တံ လက္ခဏညထတ္တံ ဝိပရိဏာမညထတ္တန္တိ အနေကဝိဓံ။ တတ္ထ မဟာဘူတေသု ဘာဝညထတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ သုဝဏ္ဏာဒိဘာဝေန ဟိ ဃနသဏ္ဌိတာယ ပထဝိဓာတုယာ ဝိလီယိတွာ ဥဒကဘာဝံ အာပဇ္ဇမာနာယ ပုရိမဘာဝေါ ဝိဂစ္ဆတိ, ဘာဝညထတ္တံ ပညာယတိ။ လက္ခဏံ ပန န ဝိဂစ္ဆတိ, ကက္ခဠလက္ခဏာဝ ဟောတိ။ ဥစ္ဆုရသာဒိဘာဝေန စ ယူသာကာရသဏ္ဌိတာယ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၇။)အာပေါဓာတုယာ သုဿိတွာ ဃနပထဝိဘာဝံ အာပဇ္ဇမာနာယ ပုရိမဘာဝေါ ဝိဂစ္ဆတိ, ဘာဝညထတ္တံ ပညာယတိ။ လက္ခဏံ ပန န ဝိဂစ္ဆတိ, အာဗန္ဓနလက္ခဏာဝ ဟောတိ။ တတြိဒံ အညထတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပန ဂတိအညထတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, တဉှိ အရိယသာဝကဿ နတ္ထိ။ ပသာဒညထတ္တမ္ပိ နတ္ထိယေဝ, ဣဓ ပန ပသာဒဖလံ ပကာသေတုံ ဂတိအညထတ္တမေဝ ဒဿိတံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ရာဇကာရာမဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ သရဏာနိဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ ပဌမမဟာနာမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၀၁၇-၁၈။ တတိယဿ ပဌမေ ဣဒ္ဓန္တိ တေလမဓုဖာဏိတာဒီဟိ သမိဒ္ဓံ။ ဖီတန္တိ ဟတ္ထူပဂသီသူပဂဂီဝူပဂါဒိအလင်္ကာရဝသေန သုပုပ္ဖိတံ။ အာကိဏ္ဏမနုဿန္တိ နိရန္တရမနုဿံ။ သမ္ဗာဓဗျူဟန္တိ ဗျူဟာ ဝုစ္စန္တိ အဝိနိဗ္ဗိဒ္ဓရစ္ဆာယော, ယာ ပဝိဋ္ဌမဂ္ဂေနေဝ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ, တာ သမ္ဗာဓာ ဗျူဟာ ဗဟုကာ ဧတ္ထာတိ သမ္ဗာဓဗျူဟံ။ ဣမိနာပိ နဂရဿ ဃနဝါသမေဝ ဒီပေတိ။ ဘန္တေနာတိ ဣတော စိတော စ ပရိဗ္ဘမန္တေန ဥဒ္ဓတစာရိနာ။ ဒုတိယံ ဥတ္တာနမေဝ။
၃။ ဂေါဓသက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၁၉။ တတိယေ ဘဂဝါဝ ဧတံ ဇာနေယျ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတံ ဝါ အသမန္နာဂတံ ဝါတိ ဣဒံ သော သက္ကော တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ပုဂ္ဂလဿ သောတာပန္နဘာဝံ, စတူဟိ ဝါ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ သောတာပန္နဘာဝံ ဘဂဝါဝ ဇာနာတီတိ အဓိပ္ပါယေန အာဟ။
ကောစိဒေဝ ဓမ္မသမုပ္ပါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ ကိဉ္စိဒေဝ ကာရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ ဧကတော အဿ ဘဂဝါ, ဧကတော ဘိက္ခုသံဃောတိ ယသ္မိံ ကာရဏေ ဥပ္ပန္နေ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃေန နာနာလဒ္ဓိကော ဟုတွာ ဧကံ ဝါဒံ ဝဒန္တော ဧကတော အဿ, ဘိက္ခုသံဃောပိ ဧကံ ဝဒန္တော
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၈။)ဧကတောတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟန္တိ ယံ ဝါဒံ တုမှေ ဝဒေထ, တမေဝါဟံ ဂဏှေယျန္တိ။ နနု စ အရိယသာဝကဿ ရတနတ္တယေ ပသာဒနာနတ္တံ နတ္ထိ, အထ ကသ္မာ ဧသ ဧဝမာဟာတိ? ဘဂဝတော သဗ္ဗညုတာယ။ ဧဝဉှိဿ ဟောတိ ‘‘ဘိက္ခုသံဃော အတ္တနော အသဗ္ဗညုတာယ အဇာနိတွာပိ ကထေယျ, သတ္ထု ပန အညာဏံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ အညတြ ကလျာဏာ အညတြ ကုသလာတိ ကလျာဏမေဝ ကုသလမေဝ ဝဒါမိ, န ကလျာဏကုသလဝိမုတ္တန္တိ။ အပိစဿ အနဝဇ္ဇနဒေါသော ဧသောတိ။
၄။ ပဌမသရဏာနိသက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၂၀။ စတုတ္ထေ ဣဓ မဟာနာမ ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလောတိ ဣဒံ န ကေဝလံ သရဏာနိ ဧဝ အပါယတော မုတ္တော, ဣမေပိ ပုဂ္ဂလာ မုတ္တာတိ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ မတ္တသော နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီတိ ပမာဏေန စ ဩလောကနံ ခမန္တိ။ ဣမိနာ ဓမ္မာနုသာရိမဂ္ဂဋ္ဌပုဂ္ဂလံ ဒဿေတိ။ အဂန္တာ နိရယန္တိ မဂ္ဂဋ္ဌပုဂ္ဂလော ဟိ အပါယတော ပရိမုတ္တောတိ ဝါ ပရိမုစ္စိဿတီတိ ဝါ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, ပရိမုစ္စတီတိ ပန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယသ္မာ စ ပရိမုစ္စတိ, တသ္မာ ဂန္တာ နာမ န ဟောတီတိ, ‘‘အဂန္တာ’’တိ ဝုတ္တော, န ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓါမတ္တံ ပေမမတ္တန္တိ ဣမိနာ သဒ္ဓါနုသာရိမဂ္ဂဋ္ဌပုဂ္ဂလံ ဒဿေတိ။ မဟာသာလာတိ သမီပေ ဌိတေဝ စတ္တာရော မဟာသာရရုက္ခေ ဒဿေန္တော အာဟ။ မရဏကာလေ သိက္ခံ သမာဒိယီတိ မရဏသမယေ တီသု သိက္ခာသု ပရိပူရကာရီ အဟောသီတိ ဒဿေတိ။
၅။ ဒုတိယသရဏာနိသက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၂၁။ ပဉ္စမေ ဒုက္ခေတ္တန္တိ ဝိသမခေတ္တံ။ ဒုဗ္ဘူမန္တိ ဦသရဘူမိံ လောဏူပဟတံ။ ခဏ္ဍာနီတိ ပရိဘိန္နာနိ။ ပူတီနီတိ ဥဒကေန တေမေတွာ ပူတိဘာဝံ အာပန္နာနိ။ ဝါတာတပဟတာနီတိ ဝါတာတပေန ဟတတ္တာ နိရောဇဘာဝံ ဂတာနိ။ အသာရာဒါနီတိ အနာဒိန္နသာရာနိ အဂဟိတသာရာနိ။ အသုခသယိတာနီတိ န ကောဋ္ဌာဒီသု ပက္ခိပိတွာ သုဋ္ဌု ဌပိတာနိ။ သုခသယိတာနီတိ ဌပိတဋ္ဌာနတော စတ္တာရော မာသေ အစလိတာနိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၉။)၆။ ပဌမအနာထပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၂၂။ ဆဋ္ဌေ ဌာနသော ဝေဒနာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေယျာတိ ခဏေန ဝေဒနာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေယျ။ မိစ္ဆာဉာဏေနာတိ မိစ္ဆာပစ္စဝေက္ခဏေန မိစ္ဆာဝိမုတ္တိယာတိ အနိယျာနိကဝိမုတ္တိယာ။ တသ္မာ သဒ္ဓဉ္စ သီလဉ္စာတိ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ယတြ ဟိ နာမာတိ ယော နာမ။
၇။ ဒုတိယအနာထပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၂၃။ သတ္တမေ သမ္ပရာယိကံ မရဏဘယန္တိ သမ္ပရာယဟေတုကံ မရဏဘယံ ဂိဟိသာမီစိကာနီတိ ဂိဟီနံ အနုစ္ဆဝိကာနိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သရဏာနိဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ ပုညာဘိသန္ဒဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမပုညာဘိသန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၂၇။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ ပုညာဘိသန္ဒာ ကုသလာဘိသန္ဒာတိ ပုညနဒိယော ကုသလနဒိယော။ သုခဿာဟာရာတိ သုခဿ ပစ္စယာ။
၄။ ပဌမဒေဝပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၃၀။ စတုတ္ထေ ဒေဝပဒါနီတိ ဒေဝါနံ ဉာဏေန, ဒေဝဿ ဝါ ဉာဏေန အက္ကန္တပဒါနိ။ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ဝိသုဇ္ဈနတ္ထာယ။ ပရိယောဒပနာယာတိ ပုရိယောဒပနတ္ထာယ ဇောတနတ္ထာယ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ စတ္တာရောပိ ဖလဋ္ဌပုဂ္ဂလာ ဝိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ဒေဝါ နာမ ဇာတာ။
၈။ ဝဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၃၄။ အဋ္ဌမေ ပါရံဂန္တွာတိ ပါရံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ, တံ ပတွာတိ အတ္ထော။ အာသဝါနံ ခယာယ သံဝတ္တန္တီတိ န ပဌမံ နိဗ္ဗာနံ ဂန္တွာ ပစ္ဆာ သံဝတ္တန္တိ, ဂစ္ဆမာနာ ဧဝ သံဝတ္တန္တိ။ ဒေသနာ ပန ဧဝံ ကတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၀။)၁၀။ နန္ဒိယသက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၃၆။ ဒသမေ ဒိဝါ ပဝိဝေကာယ ရတ္တိံ ပဋိသလ္လာနာယာတိ ဒိဝါ ပဝိဝေကတ္ထာယ ရတ္တိံ ပဋိသလ္လာနတ္ထာယ။ ဓမ္မာ န ပါတုဘဝန္တီတိ သမထဝိပဿနာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ပုညာဘိသန္ဒဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ သဂါထကပုညာဘိသန္ဒဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမအဘိအသန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၃၇။ ပဉ္စမဿ ပဌမေ အသင်္ချေယျောတိ အာဠှကဂဏနာယ အသင်္ချေယျော, ယောဇနဝသေန ပနဿ သင်္ချာ အတ္ထိ။ ဗဟုဘေရဝန္တိ သဝိညာဏကအဝိညာဏကာနံ ဘေရဝါရမ္မဏာနံ ဝသေန ဗဟုဘေရဝံ။ ပုထူတိ ဗဟု။ သဝန္တီတိ သန္ဒမာနာ။ ဥပယန္တီတိ ဥပဂစ္ဆန္တိ။
၂။ ဒုတိယအဘိသန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၃၈။ ဒုတိယေ ယတ္ထိမာ မဟာနဒိယော သံသန္ဒန္တိ သမေန္တီတိ ယသ္မိံ သံဘဇ္ဇေ ဧတာ မဟာနဒိယော ဧကီဘဝန္တိ, နိရန္တရာ ဘဝန္တီတိ အတ္ထော။
၃။ တတိယအဘိသန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၃၉။ တတိယေ ပုညကာမောတိ ပုညတ္ထိကော။ ကုသလေ ပတိဋ္ဌိတောတိ မဂ္ဂကုသလေ ပတိဋ္ဌိတော။ ဘာဝေတိ မဂ္ဂံ အမတဿ ပတ္တိယာတိ နိဗ္ဗာနဿ ပါပုဏနတ္ထံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဘာဝေတိ။ ဓမ္မသာရာဓိဂမောတိ ဓမ္မသာရော ဝုစ္စတိ အရိယဖလံ ဓမ္မသာရော, အဓိဂမော အဿာတိ ဓမ္မသာရာဓိဂမော, အဓိဂတဖလောတိ အတ္ထော။ ခယေ ရတောတိ ကိလေသက္ခယေ ရတော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၁။)၄။ ပဌမမဟဒ္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၄၀။ စတုတ္ထေ အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနောတိ သတ္တဝိဓေန အရိယဓနေန အဍ္ဎော စေဝ မဟဒ္ဓနော စ။ တေနေဝ ဘောဂေန မဟာဘောဂေါ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သဂါထကပုညာဘိသန္ဒဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
၆။ သပ္ပညဝဂ္ဂေါ
၂။ ဝဿံဝုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၄၈။ ဆဋ္ဌဿ ဒုတိယေ အယမဓိပ္ပါယော – သောတာပန္နော ဘိက္ခု ဧတ္တကေန ဝေါသာနံ အနာပဇ္ဇိတွာ တာနေဝ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ သမောဓာနေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ ပါပုဏိဿတိ, သကဒါဂါမီ အနာဂါမိမဂ္ဂံ, အနာဂါမီ အရဟတ္တမဂ္ဂန္တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သာသနေ တန္တိ ပဝေဏီ ကထိတာတိ။
၃။ ဓမ္မဒိန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၄၉။ တတိယေ ဓမ္မဒိန္နောတိ သတ္တသု ဇနေသု ဧကော။ ဗုဒ္ဓကာလသ္မိဉှိ ဓမ္မဒိန္နော ဥပါသကော, ဝိသာခေါ ဥပါသကော, ဥဂ္ဂေါ ဂဟပတိ, စိတ္တော ဂဟပတိ, ဟတ္ထကော အာဠဝကော, စူဠအနာထပိဏ္ဍိကော, မဟာအနာထပိဏ္ဍိကောတိ ဣမေ သတ္တ ဇနာ ပဉ္စသတဥပါသကပရိဝါရာ အဟေသုံ။ ဧတေသု ဧသ အညတရော။
ဂမ္ဘီရာတိ ဓမ္မဂမ္ဘီရာ သလ္လသုတ္တာဒယော။ ဂမ္ဘီရတ္ထာတိ အတ္ထဂမ္ဘီရာ စေတနာသုတ္တန္တာဒယော။ လောကုတ္တရာတိ လောကုတ္တရတ္ထဒီပကာ အသင်္ခတသံယုတ္တာဒယော။ သုညတပ္ပဋိသံယုတ္တာတိ သတ္တသုညတာဒီပကာ ခဇ္ဇနိကသုတ္တန္တာဒယော။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမာတိ ပဋိလဘိတွာ ဝိဟရိဿာမ။ ဧဝဉှိ ဝေါ, ဓမ္မဒိန္န, သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ တုမှေဟိ စန္ဒောပမပဋိပဒံ ရထဝိနီတပဋိပဒံ မောနေယျပဋိပဒံ မဟာအရိယဝံသပဋိပဒံ ပူရေန္တေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဣတိ သတ္ထာ ဣမေသံ ဥပါသကာနံ အသယှဘာရံ အာရောပေသိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၂။)ကသ္မာ? ဧတေ ကိရ န အတ္တနော ဘူမိယံ ဌတွာ ဩဝါဒံ ယာစိံသု, အဝိသေသေန ပန သဗ္ဗဘာရံ ဥက္ခိပိတုံ သမတ္ထာ ဝိယ ‘‘ဩဝဒတု နော, ဘန္တေ, ဘဂဝါ’’တိ ယာစိံသု။ တေန တေသံ သတ္ထာ အသယှဘာရံ အာရောပေန္တော ဧဝမာဟ။ န ခေါ နေတန္တိ န ခေါ ဧတံ။ နကာရော ပနေတ္ထ ဗျဉ္ဇနသန္ဓိမတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဣဒါနိ အတ္တနော ဘူမိယံ ဌတွာ ဩဝါဒံ ယာစထ, တသ္မာ။
၄။ ဂိလာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၅၀။ စတုတ္ထေ န ခေါ ပနေတန္တိ န ခေါ အမှေဟိ ဧတံ။ သပ္ပညော ဥပါသကောတိ သောတာပန္နော အဓိပ္ပေတော။ အဿာသနီယေဟိ ဓမ္မေဟီတိ အဿာသကရေဟိ ဓမ္မေဟိ။ အဿာသတာယသ္မာတိ အဿာသတု အာယသ္မာ။ မာရိသောတိ မရဏပဋိဗဒ္ဓေါ။ မရဏဓမ္မောတိ မရဏသဘာဝေါ။ အဓိမောစေဟီတိ ဌပေဟိ။ အဓိမောစိတန္တိ ဌပိတံ။ ဧဝံ ဝိမုတ္တစိတ္တဿာတိ ဧဝံ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တစိတ္တဿ။ ယဒိဒံ ဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တန္တိ ယံ ဣဒံ ဝိမုတ္တိံ အာရဗ္ဘ ဝိမုတ္တိယာ နာနာကရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, န တံ ဝဒါမိ။ ဘိက္ခုသံဃဿ ဟိ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏဝတ္တေသု စေဝ အသီတိက္ခန္ဓကဝတ္တေသု စာတိ အာဂမနီယဂုဏေသု ပမာဏံ နာမ နတ္ထိ, ပဋိဝိဒ္ဓေ ပန မဂ္ဂေ ဝါ ဖလေ ဝါ ဥပါသကာနဉ္စ ဘိက္ခူနဉ္စ နာနာကရဏံ နတ္ထိ။
၉။ ပညာပဋိလာဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၅၅။ နဝမေ ပညာပဋိလာဘာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဧတ္ထ သတ္တ သေက္ခာ ပညံ ပဋိလဘန္တိ နာမ, ခီဏာသဝေါ ပဋိလဒ္ဓပညော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရတော ပညာဗုဒ္ဓိယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သပ္ပညဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၃။)၇။ မဟာပညဝဂ္ဂေါ
၁။ မဟာပညာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၅၈။ သတ္တမေ မဟာပညတာယ သံဝတ္တန္တီတိအာဒီသု ‘‘မဟန္တေ အတ္ထေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ’’တိအာဒိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄) ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သောတာပတ္တိသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၄။)၁၂။ သစ္စသံယုတ္တံ
၁။ သမာဓိဝဂ္ဂေါ
၁။ သမာဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၇၁။ သစ္စသံယုတ္တဿ ပဌမေ သမာဓိံ, ဘိက္ခဝေတိ တေ ကိရ ဘိက္ခူ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ပရိဟာယန္တိ, အထ နေသံ သတ္ထာ – ‘‘ဧဝမေတေ စိတ္တေကဂ္ဂတံ လဘိတွာ, ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတွာ, ဝိသေသံ ပါပုဏိဿန္တီ’’တိ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။ တသ္မာတိဟ, ဘိက္ခဝေ, ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ယောဂေါ ကရဏီယောတိ ဧတ္ထ ယထာဘူတာဒိဝသေန ကာရဏစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခဝေ, ယသ္မာ သမာဟိတော ဘိက္ခု စတ္တာရိ သစ္စာနိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ, တသ္မာ တုမှေဟိ စ သမာဟိတေဟိ စတုန္နံ သစ္စာနံ ယထာဘူတံ ပဇာနနတ္ထာယ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ယောဂေါ ကရဏီယော။ တထာ ယသ္မာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ တထာဂတဿေဝ ပါတုဘာဝါ ပါကဋာနိ ဟောန္တိ, ယသ္မာ စ တထာဂတေန သုဝိဘတ္တာနိ, ယသ္မာ စ တေသု အပရိမာဏာ ဝဏ္ဏာ အပရိမာဏာနိ ပဒဗျဉ္ဇနာနိ, ယသ္မာ စ တေသံ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဝဋ္ဋံ ဝဍ္ဎတိ, တေသံ ပဋိဝိဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ န ဝဍ္ဎတိ, တသ္မာ ‘‘ဧဝံ နော ဝဋ္ဋံ န ဝဍ္ဎိဿတီ’’တိ တုမှေဟိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ယောဂေါ ကရဏီယော။
၂။ ပဋိသလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၇၂။ ဒုတိယံ ကာယဝိဝေကဝိကလာနံ ကာယဝိဝေကပဋိလာဘတ္ထာယ ဝုတ္တံ။
၃။ ပဌမကုလပုတ္တသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၀၇၃-၇၅။ တတိယေ အဘိသမယာယာတိ အဘိသမယတ္ထာယ။ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ စေတ္ထ သာသနာဝစရာ အဓိပ္ပေတာ။ တထာ စတုတ္ထပဉ္စမေသု, တေန တေန အဘိလာပေန ဗုဇ္ဈနကာနံ ပန အဇ္ဈာသယေနေတာနိ ဝုတ္တာနိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၅။)၆။ ဒုတိယသမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၇၆။ ဆဋ္ဌေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ ပကာသေသုန္တိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဟန္တိ ဧဝံ အတ္တာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ ပကာသယိံသု။ ဣမသ္မိဉှိ သုတ္တေ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ စ သမဏဂဟဏေန ဂဟိတာ။
၁၀။ တိရစ္ဆာနကထာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၈၀။ ဒသမေ အနေကဝိဟိတန္တိ အနေကဝိဓံ။ တိရစ္ဆာနကထန္တိ အနိယျာနိကတ္တာ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂါနံ တိရစ္ဆာနဘူတံ ကထံ။ ရာဇကထန္တိအာဒီသု ရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ‘‘မဟာသမ္မတော မန္ဓာတာ ဓမ္မာသောကော ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တကထာ ရာဇကထာ။ ဧသ နယော စောရကထာဒီသု။ တေသု ‘‘အသုကော ရာဇာ အဘိရူပေါ ဒဿနီယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဂေဟသိတကထာဝ တိရစ္ဆာနကထာ ဟောတိ။ ‘‘သောပိ နာမ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ ခယံ ဂတော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပန ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ တိဋ္ဌတိ။ စောရေသုပိ ‘‘မူလဒေဝေါ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ မေဃမာလော ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ’’တိ တေသံ ကမ္မံ ပဋိစ္စ ‘‘အဟော သူရာ’’တိ ဂေဟသိတကထာဝ တိရစ္ဆာနကထာ။ ယုဒ္ဓေပိ ဘာရတယုဒ္ဓါဒီသု ‘‘အသုကေန အသုကော ဧဝံ မာရိတော ဧဝံ ဝိဒ္ဓေါ’’တိ ကာမဿာဒဝသေနေဝ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာ, ‘‘တေပိ နာမ ခယံ ဂတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပန သဗ္ဗတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဟောတိ။ အပိစ အန္နာဒီသု ‘‘ဧဝံ ဝဏ္ဏဝန္တံ ဂန္ဓဝန္တံ ရသဝန္တံ ဖဿသမ္ပန္နံ ခါဒိမှ ဘုဉ္ဇိမှ ပိဝိမှ ပရိဘုဉ္ဇိမှာ’’တိ ကာမဿာဒဝသေန ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဧဝံ ဝဏ္ဏာဒိသမ္ပန္နံ အန္နံ ပါနံ ဝတ္ထံ သယနံ မာလံ ဂန္ဓံ ဝိလေပနံ သီလဝန္တာနံ အဒမှ, စေတိယေ ပူဇံ အကရိမှာ’’တိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဉာတိကထာဒီသုပိ ‘‘အမှာကံ ဉာတကာ သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ, ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဧဝံ ဝိစိတြေဟိ ယာနေဟိ ဝိစရိမှာ’’တိ ဝါ အဿာဒဝသေန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘တေပိ နော ဉာတကာ ခယံ ဂတာ’’တိ ဝါ, ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဧဝရူပါ ဥပါဟနာ သံဃဿ အဒမှာ’’တိ ဝါ ကထေတဗ္ဗာ။ ဂါမကထာဒီသုပိ သုနိဝိဋ္ဌဒုန္နိဝိဋ္ဌသုဘိက္ခဒုဗ္ဘိက္ခာဒိဝသေန ဝါ ‘‘အသုကဂါမဝါသိနော သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ ဧဝံ အဿာဒဝသေန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိ ဝါ, ‘‘ခယံ ဂတာ’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိဂမနဂရဇနပဒကထာသုပိ ဧသေဝ နယော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၆။)ဣတ္ထိကထာပိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီနိ ပဋိစ္စ အဿာဒဝသေန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ ခယံ ဂတာ’’တိ ဧဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ သူရကထာပိ ‘‘နန္ဒိမိတ္တော နာမ ယောဓော သူရော အဟောသီ’’တိ အဿာဒဝသေန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘သဒ္ဓေါ ပသန္နော အဟောသိ, ခယံ ဂတော’’တိ ဧဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ သုရာကထာတိပိ ပါဌော။ သာပိ စေသာ သုရာကထာ ‘‘ဧဝရူပါ နာမ သုရာ ပီတာ ရတိဇနနီ ဟောတီ’’တိ အဿာဒဝသေနေဝ န ဝဋ္ဋတိ, အာဒီနဝဝသေန ပန ‘‘ဥမ္မတ္တကသံဝတ္တနိကာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝဋ္ဋတိ။ ဝိသိခါကထာပိ ‘‘အသုကဝိသိခါ သုနိဝိဋ္ဌာ ဒုန္နိဝိဋ္ဌာ’’တိ ဝါ, ‘‘အသုကဝိသိခါယ ဝါသိနော သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ အဿာဒဝသေနေဝ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ ခယံ ဂတာ’’တိ ဧစ္စေဝံ ဝဋ္ဋတိ။ ကုမ္ဘဋ္ဌာနကထာတိ ဥဒကတိတ္ထကထာ ဝုစ္စတိ, ကုမ္ဘဒါသိကထာ ဝါ။ သာပိ ‘‘ပါသာဒိကာ နစ္စိတုံ ဂါယိတုံ ဆေကာ’’တိ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိအာဒိနာ နယေနေဝ ဝဋ္ဋတိ။
ပုဗ္ဗပေတကထာတိ အတီတဉာတိကထာ။ တတ္ထ ဝတ္တမာနဉာတိကထာသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။ နာနတ္တကထာတိ ပုရိမပစ္ဆိမကထာဟိ ဝိမုတ္တာ အဝသေသာ နာနာသဘာဝါ နိရတ္ထကကထာ။ လောကက္ခာယိကာတိ ‘‘အယံ လောကော ကေန နိမ္မိတော, အသုကေန နာမ နိမ္မိတော, ကာကော သေတော အဋ္ဌီနံ သေတတ္တာ, ဗလာကာ ရတ္တာ လောဟိတဿ ရတ္တတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိကာ လောကာယတဝိတဏ္ဍသလ္လာပကထာ။ သမုဒ္ဒက္ခာယိကာ နာမ ‘‘ကသ္မာ သမုဒ္ဒေါ သာဂရော, သာဂရဒေဝေန ခနိတတ္တာ သာဂရော, ခတော မေတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ နိဝေဒိတတ္တာ သမုဒ္ဒေါ’’တိ ဧဝမာဒိကာ နိရတ္ထကသမုဒ္ဒက္ခာယိကကထာ။ ဣတိ ဘဝေါ ဣတိ အဘဝေါတိ ယံ ဝါ တံ ဝါ နိရတ္ထကကာရဏံ ဝတွာ ပဝတ္တိတကထာ ဣတိဘဝါဘဝကထာ။ ဧတ္ထ စ ဘဝေါတိ သဿတံ, အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒံ။ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ, အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဘဝေါတိ ကာမသုခံ, အဘဝေါတိ အတ္တကိလမထော။ ဣတိ ဣမာယ ဆဗ္ဗိဓာယ ဣတိဘဝါဘဝကထာယ သဒ္ဓိံ ဗာတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာ နာမ ဟောန္တိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ပဌမော ဝဂ္ဂေါ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၇။)၂။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဝဂ္ဂေါ
၁။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၈၁။ ဒုတိယဿ ပဌမေ ဗာရာဏသိယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေတိ ဣသီနံ ပတနုပ္ပတနဝသေန ဧဝံလဒ္ဓနာမေ မိဂါနံ အဘယဒါနဝသေန ဒိန္နတ္တာ မိဂဒါယသင်္ခါတေ အာရာမေ။ ဧတ္ထ ဟိ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာ သဗ္ဗညုဣသယော ပတန္တိ, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတ္ထံ နိသီဒန္တီတိ အတ္ထော။ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရတော သတ္တာဟစ္စယေန နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတာ အနောတတ္တဒဟေ ကတမုခဓောဝနာဒိကိစ္စာ အာကာသေန အာဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဣသယောပေတ္ထ ဩတရဏဝသေန ပတန္တိ, ဥပေါသထတ္ထဉ္စ အနုပေါသထတ္ထဉ္စ သန္နိပတန္တိ, ဂန္ဓမာဒနံ ပဋိဂစ္ဆန္တာပိ တတောဝ ဥပ္ပတန္တီတိ ဣမိနာ ဣသီနံ ပတနုပ္ပတနဝသေန တံ ‘‘ဣသိပတန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
အာမန္တေသီတိ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ပါရမိယော ပူရေန္တော အနုပုဗ္ဗေန ပစ္ဆိမဘဝေ ကတာဘိနိက္ခမနော အနုပုဗ္ဗေန ဗောဓိမဏ္ဍံ ပတွာ တတ္ထ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော မာရဗလံ ဘိန္ဒိတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမာဝသာနေ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဥန္နာဒေန္တော သဗ္ဗညုတံ ပတွာ သတ္တ သတ္တာဟာနိ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီတိနာမေတွာ မဟာဗြဟ္မုနာ အာယာစိတဓမ္မဒေသနော ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေတွာ လောကာနုဂ္ဂဟေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ သညာပေတွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတုကာမော အာမန္တေသိ။
ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, အန္တာတိ ဒွေ ဣမေ, ဘိက္ခဝေ, ကောဋ္ဌာသာ။ ဣမဿ ပန ပဒဿ သဟ သမုဒါဟာရေန သမုဒါဟာရနိဂ္ဃေါသော ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ပတွာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ပတ္ထရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံယေဝ သမယေ အဋ္ဌာရသကောဋိသင်္ခါ ဗြဟ္မာနော သမာဂစ္ဆိံသု, ပစ္ဆိမဒိသာယ သူရိယော အတ္ထမေတိ, ပါစီနဒိသာယ အာသာဠှနက္ခတ္တေန ယုတ္တော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ တသ္မိံ သမယေ ဘဂဝါ ဣမံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တံ အာရဘန္တော ‘‘ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, အန္တာ’’တိအာဒိမာဟ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၈။)တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတေနာတိ ဂိဟိသံယောဇနံ ဆိန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂတေန။ န သေဝိတဗ္ဗာတိ န ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗာ။ ယော စာယံ ကာမေသု ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါတိ ယော စ အယံ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမသုခဿ အနုယောဂေါ။ ဟီနောတိ လာမကော။ ဂမ္မောတိ ဂါမဝါသီနံ သန္တကော။ ပေါထုဇ္ဇနိကောတိ အန္ဓဗာလဇနေန အာစိဏ္ဏော။ အနရိယောတိ န အရိယော န ဝိသုဒ္ဓေါ န ဥတ္တမော န ဝါ အရိယာနံ သန္တကော။ အနတ္ထသံဟိတောတိ န အတ္ထသံဟိတော, ဟိတသုခါဝဟကာရဏံ အနိဿိတောတိ အတ္ထော။ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါတိ အတ္တနော ကိလမထဿ အနုယောဂေါ, အတ္တနော ဒုက္ခကရဏန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခောတိ ကဏ္ဋကာပဿယသေယျာဒီဟိ အတ္တမာရဏေဟိ ဒုက္ခာဝဟော။
ပညာစက္ခုံ ကရောတီတိ စက္ခုကရဏီ။ ဒုတိယပဒံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဥပသမာယာတိ ကိလေသူပသမတ္ထာယ။ အဘိညာယာတိ စတုန္နံ သစ္စာနံ အဘိဇာနနတ္ထာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ တေသံယေဝ သမ္ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ ဟေဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တမေဝ။ သစ္စကထာပိ သဗ္ဗာကာရေနေဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၂၉) ဝိတ္ထာရိတာ။
တိပရိဝဋ္ဋန္တိ သစ္စဉာဏကိစ္စဉာဏကတဉာဏသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ ပရိဝဋ္ဋာနံ ဝသေန တိပရိဝဋ္ဋံ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ, ဣဒံ ဒုက္ခသမုဒယ’’န္တိ ဧဝံ စတူသု သစ္စေသု ယထာဘူတံ ဉာဏံ သစ္စဉာဏံ နာမ။ တေသုယေဝ ‘‘ပရိညေယျံ ပဟာတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဇာနနဉာဏံ ကိစ္စဉာဏံ နာမ။ ‘‘ပရိညာတံ ပဟီန’’န္တိ ဧဝံ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ကတဘာဝဇာနနဉာဏံ ကတဉာဏံ နာမ။ ဒွါဒသာကာရန္တိ တေသံယေဝ ဧကေကသ္မိံ သစ္စေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ အာကာရာနံ ဝသေန ဒွါဒသာကာရံ။ ဉာဏဒဿနန္တိ ဧတေသံ တိပရိဝဋ္ဋာနံ ဒွါဒသန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန ဥပ္ပန္နဉာဏသင်္ခါတံ ဒဿနံ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ အညတ္ထ တယော မဂ္ဂါ တီဏိ စ ဖလာနိ ဓမ္မစက္ခု နာမ ဟောန္တိ, ဣဓ ပဌမမဂ္ဂေါဝ။
ဓမ္မစက္ကေတိ ပဋိဝေဓဉာဏေ စေဝ ဒေသနာဉာဏေ စ။ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ ဟိ စတူသု သစ္စေသု ဥပ္ပန္နံ ဒွါဒသာကာရံ ပဋိဝေဓဉာဏမ္ပိ, ဣသိပတနေ နိသိန္နဿ ဒွါဒသာကာရာယ သစ္စဒေသနာယ ပဝတ္တိတံ ဒေသနာဉာဏမ္ပိ ဓမ္မစက္ကံ နာမ။ ဥဘယမ္ပိ ဟေတံ ဒသဗလဿ ဥရေ ပဝတ္တဉာဏမေဝ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၉။)ဣမာယ ဒေသနာယ ပကာသေန္တေန ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ နာမ။ တံ ပနေတံ ဓမ္မစက္ကံ ယာဝ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရော အဋ္ဌာရသဟိ ဗြဟ္မကောဋီဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာတိ, တာဝ နံ ဘဂဝါ ပဝတ္တေတိ နာမ, ပတိဋ္ဌိတေ စ ပဝတ္တိတံ နာမ။ တံ သန္ဓာယ ပဝတ္တိတေ စ ပန ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကေ ဘုမ္မာ ဒေဝါ သဒ္ဒမနုဿာဝေသုန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ဘုမ္မာတိ ဘူမဋ္ဌကဒေဝတာ။ သဒ္ဒမနုဿာဝေသုန္တိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သာဓုကာရံ ဒတွာ – ‘‘ဧတံ ဘဂဝတာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ အနုသာဝယိံသု။ ဩဘာသောတိ သဗ္ဗညုတညာဏောဘာသော။ သော ဟိ တဒါ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ဝိရောစိတ္ထ။ အညာသိ ဝတ, ဘော, ကောဏ္ဍညောတိ ဣမဿပိ ဥဒါနဿ ဥဒါဟာရနိဂ္ဃေါသော ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။
၉။ သင်္ကာသနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၈၉။ နဝမေ အပရိမာဏာ ဝဏ္ဏာတိ အပ္ပမာဏာနိ အက္ခရာနိ။ ဗျဉ္ဇနာတိ တေသံယေဝ ဝေဝစနံ, ဝဏ္ဏာနံ ဝါ ဧကဒေသာ ယဒိဒံ ဗျဉ္ဇနာ နာမ။ သင်္ကာသနာတိ ဝိဘတ္တိယော။ ဧကမေကသ္မိဉှိ သစ္စေ သဗ္ဗာကာရေန ဝိတ္ထာရိယမာနေ ဝဏ္ဏာဒီနံ အန္တော နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။
၁၀။ တထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၉၀။ ဒသမေ သဘာဝါဝိဇဟနဋ္ဌေန တထံ။ ဒုက္ခဉှိ ဒုက္ခမေဝ ဝုတ္တံ။ သဘာဝဿ အမောဃတာယ အဝိတထံ။ န ဟိ ဒုက္ခံ အဒုက္ခံ နာမ ဟောတိ။ အညဘာဝါနုပဂမေန အနညထံ။ န ဟိ ဒုက္ခံ သမုဒယာဒိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ။ သမုဒယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။
ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ ကောဋိဂါမဝဂ္ဂေါ
၁။ ကောဋိဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၉၁။ တတိယဿ ပဌမေ အနနုဗောဓာတိ အနနုဗုဇ္ဈနေန။ အပ္ပဋိဝေဓာတိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈနေန။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၀။)၂။ ဒုတိယကောဋိဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၉၂။ ဒုတိယေ စေတောဝိမုတ္တိ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဖလသမာပတ္တိဖလပညာနံ နာမံ။
၇။ တထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၉၇။ သတ္တမေ တသ္မာ အရိယသစ္စာနီတိ ယသ္မာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ, တသ္မာ အရိယာနံ သစ္စာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ဝိတထာနိ အရိယာ အရိယသစ္စတော ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။
၈။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၉၈။ အဋ္ဌမေ တထာဂတော အရိယော, တသ္မာ ‘‘အရိယသစ္စာနီ’’တိ ယသ္မာ အရိယေန တထာဂတေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဒေသိတတ္တာ စ တာနိ အရိယသန္တကာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ အရိယဿ သစ္စတ္တာ အရိယသစ္စာနီတိ အတ္ထော။
၁၀။ ဂဝမ္ပတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၀၀။ ဒသမေ သဟဉ္စနိကေတိ သဟဉ္စနိယနဂရေ။ ယော, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခံ ပဿတိ, ဒုက္ခသမုဒယမ္ပိ သော ပဿတီတိအာဒိ ဧကပဋိဝေဓဝသေန ဝုတ္တံ, ဣမသ္မိဉှိ သုတ္တေ ဧကပဋိဝေဓောဝ ကထိတော။
ကောဋိဂါမဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ သီသပါဝနဝဂ္ဂေါ
၁။ သီသပါဝနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၀၁။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ ယဒိဒံ ဥပရီတိ ယာနိ ဣမာနိ ဥပရိ။ သီသပါဝနေတိ သီသပါရုက္ခေ။
၂။ ခဒိရပတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၀၂။ ဒုတိယေ အနဘိသမေစ္စာတိ ဉာဏေန အနဘိသမာဂန္တွာ, အပ္ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၁။)၃။ ဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၀၃။ တတိယေ အသ္မာ လောကာ ပရံ လောကန္တိ ဣမမှာ မနုဿလောကာ ပရံ နိရယမ္ပိ, တိရစ္ဆာနယောနိမ္ပိ, ပေတ္တိဝိသယမ္ပိ, မနုဿလောကမ္ပိ, ဒေဝလောကမ္ပိ, ဂစ္ဆန္တိ, ပုနပ္ပုနံ ဝဋ္ဋသ္မိံယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ အတ္ထော။
၅။ သတ္တိသတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၀၅။ ပဉ္စမေ ဧဝဉ္စေတံ, ဘိက္ခဝေ, အဿာတိ, ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ စေ ဧတံ ဘဝေယျ, နိရန္တရံ သတ္တိသတေဟိ ဟညမာနဿ ဒုက္ခဒေါမနဿေဟိ သဟေဝေသ သစ္စာဘိသမယော ဘဝေယျ စေတိ အတ္ထော။
၉။ ဣန္ဒခီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၀၉။ နဝမေ မုခံ ဩလောကေန္တီတိ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေန္တိ။ အဇ္ဈာသယော ဣဓ မုခန္တိ အဓိပ္ပေတော။
၁၀။ ဝါဒတ္ထိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁၀။ ဒသမေ သိလာယူပေါတိ သိလာထမ္ဘော။ သောဠသကုက္ကုကောတိ သောဠသဟတ္ထော။ သောဠသကုက္ကူတိပိ ပါဌော။ ဟေဋ္ဌာ နေမင်္ဂမာတိ ဟေဋ္ဌာ အာဝါဋံ ပဝိဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ ကုက္ကု ဥပရိနေမဿာတိ အဋ္ဌ ဟတ္ထာ အာဝါဋဿ ဥပရိ ဥဂ္ဂန္တွာ ဌိတာ ဘဝေယျုံ။ ဘုသာတိ ဗလဝတီ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သီသပါဝနဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ ပပါတဝဂ္ဂေါ
၁။ လောကစိန္တာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁၁။ ပဉ္စမဿ ပဌမေ သုမာဂဓာယ ပေါက္ခရဏိယာတိ ဧဝံနာမိကာယ ပေါက္ခရဏိယာ။ လောကစိန္တံ စိန္တေန္တောတိ, ‘‘ကေန နု ခေါ စန္ဒိမသူရိယာ ကတာ, ကေန မဟာပထဝီ, ကေန မဟာသမုဒ္ဒေါ, ကေန သတ္တာ ဥပ္ပါဒိတာ, ကေန ပဗ္ဗတာ, ကေန အမ္ဗတာလနာဠိကေရာဒယော’’တိ ဧဝရူပံ လောကစိန္တံ စိန္တေန္တော နိသီဒိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၂။)ဝိစေတောတိ ဝိဂတစိတ္တော ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဝါ။ ဘူတံယေဝ အဒ္ဒသာတိ တေ ကိရ အသုရာ သမ္ဗရိမာယံ သမ္ပရိဝတ္တေတွာ ယထာ နေ သော ပုရိသော ဟတ္ထိအဿာဒီသု အာရုဟန္တေ ဥက္ခိပိတွာ, ဘိသမုဠာလစ္ဆိဒ္ဒေဟိ ပဝိသန္တေ ပဿတိ, ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိံသု။ တံ သန္ဓာယ သတ္ထာ ‘‘ဘူတံယေဝ အဒ္ဒသာ’’တိ အာဟ။ ဒေဝါနံယေဝ မောဟယမာနာတိ ဒေဝါနံ စိတ္တံ မောဟယန္တာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ လောကစိန္တံ စိန္တေန္တော ဥမ္မတ္တကောပိ ဟောတိ, တသ္မာ။
၂-၃။ ပပါတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၁၁၂-၁၃။ ဒုတိယေ ပဋိဘာနကူဋောတိ ဧကော မဟန္တော ပဗ္ဗတသဒိသော မရိယာဒပါသာဏော။ တတိယေ အနိဋ္ဌရူပန္တိ အနိဋ္ဌသဘာဝံ။
၄။ ကူဋာဂါရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁၄။ စတုတ္ထေ ဟေဋ္ဌိမံ ဃရံ အကရိတွာတိ ထမ္ဘဘိတ္တိပါဒုဿာပနာဒိနာ ဃရဿ ဟေဋ္ဌိမဘာဂံ အကတွာ။
၅။ ဝါလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁၅။ ပဉ္စမေ သန္ထာဂါရေတိ သိပ္ပုဂ္ဂဏှနသာလာယံ။ ဥပါသနံ ကရောန္တေတိ ကဏ္ဍခိပနသိပ္ပံ ကရောန္တေ။ အသနံ အတိပါတေန္တေတိ ကဏ္ဍံ အတိက္ကမေန္တေ။ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခန္တိ ဧကံ ကဏ္ဍံ ခိပိတွာ ယထာ အဿ သရဿ ပေါင်္ခံ ဝိဇ္ဈတိ, အပရံ အနုပေါင်္ခံ နာမ ဒုတိယဿ ပေါင်္ခံ, ပုန အပရံ တဿ ပေါင်္ခန္တိ ဧဝံ အတိပါတေန္တေ အဒ္ဒသ။ ယတြ ဟိ နာမာတိ ယေ နာမ။ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရန္တိ ဒုက္ကရတရံ။ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာတိ ဧကံ ဝါလံ သတ္တဓာ ဘိန္ဒိတွာ, တဿ ဧကံ ဘေဒံ ဂဟေတွာ, ဝါတိင်္ဂဏမဇ္ဈေ ဗန္ဓိတွာ, အပရံ ဘေဒံ ကဏ္ဍဿ အဂ္ဂကောဋိယံ ဗန္ဓိတွာ, ဥသဘမတ္တေ ဌိတော ကဏ္ဍဗဒ္ဓါယ ကောဋိယာ တံ ဝါတိင်္ဂဏဗဒ္ဓကောဋိံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ, တသ္မာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၃။)၇။ ပဌမဆိဂ္ဂဠယုဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁၇။ သတ္တမေ အညမညခါဒိကာတိ အညမညံ ခါဒနံ။ ဒုဗ္ဗလခါဒိကာတိ ဗလဝန္တေဟိ မစ္ဆာဒီဟိ ဒုဗ္ဗလာနံ မစ္ဆာဒီနံ ခါဒနံ။
၈။ ဒုတိယဆိဂ္ဂဠယုဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁၈။ အဋ္ဌမေ မဟာပထဝီတိ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘန္တရာ မဟာပထဝီ။ အဓိစ္စမိဒံ, ဘန္တေတိ ဣဒံ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိကံ သစေ တံ ယုဂံ န ပူတိ ဘဝေယျ, သမုဒ္ဒေ ဥဒကံ န သုဿေယျ, သော စ ကစ္ဆပေါ န မရေယျ, အပိ နာမ ယဒိစ္ဆာဝသေန သိယာတိ အတ္ထော။
ဧဝံ အဓိစ္စမိဒံ, ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ မဟာသီဝတ္ထေရော စတ္တာရိ ယုဂါနိ ဒဿေတိ – ပုရတ္ထိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဌိတေန ပုရိသေန ပက္ခိတ္တယုဂဿ ဟိ ဆိဂ္ဂဠေန တဿ အန္ဓကစ္ဆပဿ ဂီဝါယ ပဝေသနံ ဝိယ မနုဿပဋိလာဘော အဓိစ္စပဋိလာဘီ။ ဒက္ခိဏစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဌိတေန ပက္ခိတ္တဿ ပန ပရိဗ္ဘမန္တဿ ပုရိမယုဂံ ပတွာ ဆိဂ္ဂဠေန ဆိဂ္ဂဠုပရိ အာရုဠှဿ ဆိဂ္ဂဠေန ဂီဝပ္ပဝေသနံ ဝိယ တထာဂတုပ္ပါဒေါ အဓိစ္စတရသမ္ဘဝေါ။ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဌိတေန ပက္ခိတ္တဿ ပန ပရိဗ္ဘမန္တဿ ပုရိမယုဂဒွယံ ပတွာ ဆိဂ္ဂဠေန ဆိဂ္ဂဠုပရိ အာရုဠှဿ ဆိဂ္ဂဠေန ဂီဝပ္ပဝေသနံ ဝိယ တထာဂတပ္ပဝေဒိတဿ ဓမ္မဝိနယဿ ဒီပနံ အဓိစ္စတရသမ္ဘဝံ။ ဥတ္တရစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဌိတေန ပက္ခိတ္တဿ ပန ပရိဗ္ဘမန္တဿ ပုရိမယုဂတ္တယံ ပတွာ ဆိဂ္ဂဠေန ဆိဂ္ဂဠုပရိ အာရုဠှဿ ဆိဂ္ဂဠေန ဂီဝပ္ပဝေသနံ ဝိယ စတုသစ္စပဋိဝေဓော အတိဝိယ အဓိစ္စတရသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နဝမာဒီနိ အဘိသမယသံယုတ္တေ ဝုတ္တနယာနေဝါတိ။
ပပါတဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
၆။ အဘိသမယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၂၁။ အဘိသမယဝဂ္ဂေါ နိဒါနဝဂ္ဂေ အဘိသမယသံယုတ္တေ ဝိတ္ထာရိတောဝ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၄။)၇။ ပဌမအာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂေါ
၃။ ပညာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၃၃။ အာမကဓညပေယျာလေ အရိယေန ပညာစက္ခုနာတိ ဝိပဿနံ အာဒိံ ကတွာ လောကိယလောကုတ္တရေန ဉာဏစက္ခုနာ။
၄။ သုရာမေရယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၃၄။ သုရာမေရယမဇ္ဇပ္ပမာဒဋ္ဌာနာ ပဋိဝိရတာတိ ဧတ္ထ သုရာ နာမ ပိဋ္ဌသုရာ, ဩဒနသုရာ, ပူဝသုရာ, ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ, သမ္ဘာရသံယုတ္တာတိ ပဉ္စဝိဓာ။ မေရယံ နာမ ပုပ္ဖါသဝေါ, ဖလာသဝေါတိ, ဧဝံ ဝုတ္တော ယော ကောစိ အာသဝေါ။ မဇ္ဇန္တိ တဒေဝ ဥဘယံ, ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ သုရာသဝဝိနိမုတ္တံ မဒနီယံ။ ယာယ စေတနာယ တံ ပိဝန္တိ, သာ ပမာဒဿ ကာရဏတ္တာ ပမာဒဋ္ဌာနံ နာမ, တတော ပဋိဝိရတာတိ အတ္ထော။
၆-၇။ မတ္တေယျသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၁၃၆-၃၇။ မတ္တေယျာတိ မာတုဟိတာ, မာတရိ သမ္မာပဋိပန္နာတိ အတ္ထော။ ပေတ္တေယျာဒီသု ပိတုဟိတာ ပေတ္တေယျာ။
၈-၉။ သာမညသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၁၃၈-၃၉။ သမဏာနံ ဟိတာ သာမညာ။ ဗြာဟ္မဏာနံ ဟိတာ ဗြဟ္မညာ။ တေသု တေသု သမ္မာ ပဋိပန္နာနံယေဝေတံ အဓိဝစနံ။
၁၀။ ပစာယိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၄၀။ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနောတိ ကုလေ ဇေဋ္ဌာနံ အပစာယိနော, နီစဝုတ္တိနောတိ အတ္ထော။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၅။)၈။ ဒုတိယအာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂေါ
၈။ ဗီဇဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၄၈။ ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာတိ မူလဗီဇံ, ခန္ဓဗီဇံ, ဖဠုဗီဇံ, အဂ္ဂဗီဇံ, ဗီဇဗီဇန္တိ ပဉ္စဝိဓဿ ဗီဇဂါမဿ စေဝ ယဿ ကဿစိ နီလတိဏရုက္ခာဒိကဿ ဘူတဂါမဿ စ သမာရမ္ဘာ, ဆေဒနပစနာဒိဘာဝေန ဝိကောပနာ ပဋိဝိရတာတိ အတ္ထော။
၉။ ဝိကာလဘောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၄၉။ ဝိကာလဘောဇနာတိ ကာလာတိက္ကန္တဘောဇနာ, မဇ္ဈနှိကာတိက္ကမတော ပဋ္ဌာယ ယာဝကာလိကပရိဘောဂါတိ အတ္ထော။
၁၀။ ဂန္ဓဝိလေပနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၀။ မာလာဒီသု မာလာတိ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ။ ဂန္ဓန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဂန္ဓဇာတံ။ ဝိလေပနန္တိ ဆဝိရာဂကရဏံ။ တတ္ထ ပိဠန္ဓန္တာ ဓာရေန္တိ နာမ, ဦနဋ္ဌာနံ ပူရေန္တာ မဏ္ဍေန္တိ နာမ, ဂန္ဓဝသေန ဆဝိရာဂဝသေန စ သာဒိယန္တာ ဝိဘူသေန္တိ နာမ။ ဌာနံ ဝုစ္စတိ ကာရဏံ။ တသ္မာ ယာယ ဒုဿီလျစေတနာယ တာနိ မာလာဓာရဏာဒီနိ မဟာဇနော ကရောတိ, တတော ပဋိဝိရတာတိ အတ္ထော။
၉။ တတိယအာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂေါ
၁။ နစ္စဂီတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၁။ သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ ဝိသူကံ ပဋာဏီဘူတံ ဒဿနန္တိ ဝိသူကဒဿနံ။ အတ္တနာ နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေန နစ္စာ စ ဂီတာ စ ဝါဒိတာ စ အန္တမသော မယူရနစ္စာဒိဝသေနာပိ ပဝတ္တာနံ နစ္စာဒီနံ ဝိသူကဘူတာ ဒဿနာ စာတိ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ။ နစ္စာဒီနိ ဟိ အတ္တနာ ပယောဇေတုံ ဝါ ပရေဟိ ပယောဇာပေတုံ ဝါ ပယုတ္တာနိ ပဿိတုံ ဝါ နေဝ ဘိက္ခူနံ, န ဘိက္ခုနီနံ ဝဋ္ဋန္တိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၆။)၂။ ဥစ္စာသယနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၂။ ဥစ္စာသယနံ ဝုစ္စတိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ။ မဟာသယနံ အကပ္ပိယတ္ထရဏံ, တတော ပဋိဝိရတာတိ အတ္ထော။
၃။ ဇာတရူပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၃။ ဇာတရူပန္တိ သုဝဏ္ဏံ။ ရဇတန္တိ ကဟာပဏော – လောဟမာသကော, ဇတုမာသကော, ဒါရုမာသကောတိ ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တိ, တဿ ဥဘယဿာပိ ပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတာ။ နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှန္တိ န ဥဂ္ဂဏှာပေန္တိ, န ဥပနိက္ခိတ္တံ သာဒိယန္တီတိ အတ္ထော။
၄။ အာမကဓညသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၄။ အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာတိ သာလိ-ဝီဟိ-ယဝ-ဂေါဓုမ-ကင်္ဂု-ဝရက-ကုဒြူသကသင်္ခါတဿ သတ္တဝိဓဿာပိ အာမကဓညဿ ပဋိဂ္ဂဟဏာ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတေသံ ပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ, အာမသနမ္ပိ ဘိက္ခူနံ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။
၅။ အာမကမံသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၅။ အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏာတိ ဧတ္ထ အညတြ ဥဒ္ဒိဿ အနုညာတာ အာမကမံသမစ္ဆာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဘိက္ခူနံ န ဝဋ္ဋတိ, နော အာမသနံ။
၆။ ကုမာရိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၆။ ဣတ္ထိကုမာရိကပဋိဂ္ဂဟဏာတိ ဧတ္ထ ဣတ္ထီတိ ပုရိသန္တရဂတာ, ဣတရာ ကုမာရိကာ နာမ။ တာသံ ပဋိဂ္ဂဟဏမ္ပိ အာမသနမ္ပိ အကပ္ပိယမေဝ။
၇။ ဒါသိဒါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅၇။ ဒါသိဒါသပဋိဂ္ဂဟဏာတိ ဧတ္ထ ဒါသိဒါသဝသေနေဝ တေသံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘ကပ္ပိယကာရကံ ဒမ္မိ, အာရာမိကံ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ ပန ဝဋ္ဋတိ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၇။)၁။ ခေတ္တဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၀။ စတုတ္ထအာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂေါ
֍ ဋီ ၁၁၆၁။ အဇေဠကာဒီသု ခေတ္တဝတ္ထုပရိယောသာနေသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယနယော ဝိနယဝသေန ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ခေတ္တံ နာမ ယသ္မိံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ရုဟတိ။ ဝတ္ထု နာမ ယသ္မိံ အပရဏ္ဏံ ရုဟတိ။ ယတ္ထ ဝါ ဥဘယံ ရုဟတိ, တံ ခေတ္တံ။ တဒတ္ထာယ အကတဘူမိဘာဂေါ ဝတ္ထု။ ခေတ္တဝတ္ထုသီသေန စေတ္ထ ဝါပိတဠာကာဒီနိပိ သင်္ဂဟိတာနေဝ။
၂-၃။ ကယဝိက္ကယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၁၆၂-၆၃။ ကယဝိက္ကယာတိ ကယာ စ ဝိက္ကယာ စ။ ဒူတေယျံ ဝုစ္စတိ ဒူတကမ္မံ, ဂိဟီနံ ပဏ္ဏံ ဝါ သာသနံ ဝါ ဂဟေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဂမနံ။ ပဟိဏဂမနံ ဝုစ္စတိ ဃရာ ဃရံ ပေသိတဿ ခုဒ္ဒကဂမနံ။ အနုယောဂေါ နာမ တဒုဘယကရဏံ။ တသ္မာ ဒူတေယျပဟိဏဂမနာနုယောဂါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၄။ တုလာကူဋသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၆၄။ တုလာကူဋာဒီသု ကူဋန္တိ ဝဉ္စနံ။ တတ္ထ တုလာကူဋံ တာဝ ရူပကူဋံ, အင်္ဂကူဋံ, ဂဟဏကူဋံ, ပဋိစ္ဆန္နကူဋန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ရူပကူဋံ နာမ ဒွေ တုလာ သမရူပါ ကတွာ ဂဏှန္တော မဟတိယာ ဂဏှာတိ, ဒဒန္တော ခုဒ္ဒိကာယ ဒေတိ။ အင်္ဂကူဋံ နာမ ဂဏှန္တော ပစ္ဆာဘာဂေ ဟတ္ထေန တုလံ အက္ကမတိ, ဒဒန္တော ပုဗ္ဗဘာဂေ။ ဂဟဏကူဋံ နာမ ဂဏှန္တော မူလေ ရဇ္ဇုံ ဂဏှာတိ, ဒဒန္တော အဂ္ဂေ။ ပဋိစ္ဆန္နကူဋံ နာမ တုလံ သုသိရံ ကတွာ အန္တော အယစုဏ္ဏံ ပက္ခိပိတွာ ဂဏှန္တော တံ ပစ္ဆာဘာဂေ ကရောတိ, ဒဒန္တော အဂ္ဂဘာဂေ။
ကံသော ဝုစ္စတိ သုဝဏ္ဏပါတိ, တာယ ဝဉ္စနံ ကံသကူဋံ။ ကထံ? ဧကံ သုဝဏ္ဏပါတိံ ကတွာ အညာ ဒွေ တိဿော လောဟပါတိယော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ကရောန္တိ။ တတော ဇနပဒံ ဂန္တွာ, ကိဉ္စိဒေဝ အဍ္ဎကုလံ ပဝိသိတွာ, ‘‘သုဝဏ္ဏဘာဇနာနိ ကိဏထာ’’တိ ဝတွာ, အဂ္ဃေ ပုစ္ဆိတေ သမဂ္ဃတရံ ဒါတုကာမာ ဟောန္တိ, တတော တေဟိ ‘‘ကထံ ဣမေသံ သုဝဏ္ဏဘာဝေါ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၈။)ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဝီမံသိတွာ ဂဏှထာ’’တိ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပါသာဏေ ဃံသိတွာ သဗ္ဗပါတိယော ဒတွာ ဂစ္ဆန္တိ။
မာနကူဋံ ဟဒယဘေဒ-သိခါဘေဒ-ရဇ္ဇုဘေဒဝသေန တိဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဟဒယဘေဒေါ သပ္ပိတေလာဒိမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ တာနိ ဟိ ဂဏှန္တော ဟေဋ္ဌာဆိဒ္ဒေန မာနေန ‘‘သဏိကံ အာသိဉ္စာ’’တိ ဝတွာ အန္တောဘာဇနေ ဗဟုံ ပဂ္ဃရာပေတွာ ဂဏှာတိ, ဒဒန္တော ဆိဒ္ဒံ ပိဓာယ သီဃံ ပူရေတွာ ဒေတိ။ သိခါဘေဒေါ တိလတဏ္ဍုလာဒိမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ တာနိ ဟိ ဂဏှန္တော သဏိကံ သိခံ ဥဿာပေတွာ ဂဏှာတိ, ဒဒန္တော ဝေဂေန သိခံ ဘိန္ဒန္တော ဒေတိ။ ရဇ္ဇုဘေဒေါ ခေတ္တဝတ္ထုမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ လဉ္ဇံ အလဘန္တာ ဟိ ခေတ္တံ အမဟန္တံ မဟန္တံ ကတွာ မိနန္တိ။
၅။ ဥက္ကောဋနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၆၅။ ဥက္ကောဋနာဒီသု ဥက္ကောဋနန္တိ သာမိကေ အဿာမိကေ ကာတုံ လဉ္ဇဂ္ဂဟဏံ။ ဝဉ္စနန္တိ တေဟိ တေဟိ ဥပါယေဟိ ပရေသံ ဝဉ္စနံ။ တတြိဒမေကံဝတ္ထု – ဧကော ကိရ လုဒ္ဒကော မိဂဉ္စ မိဂပေါတကဉ္စ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆတိ။ တမေကော ဓုတ္တော ‘‘ကိံ, ဘော, မိဂေါ အဂ္ဃတိ, ကိံ မိဂပေါတကော’’တိ?, အာဟ။ ‘‘မိဂေါ ဒွေ ကဟာပဏေ, မိဂပေါတကော ဧက’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ကဟာပဏံ ဒတွာ, မိဂပေါတကံ ဂဟေတွာ ထောကံ ဂန္တွာ နိဝတ္တော ‘‘န မေ, ဘော, မိဂပေါတကေန အတ္ထော, မိဂံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ တေန ဟိ ဒွေ ကဟာပဏေ ဒေဟီတိ။ နနု, ဘော, မယာ ပဌမံ ဧကော ကဟာပဏော ဒိန္နောတိ။ အာမ ဒိန္နောတိ။ ဣမမ္ပိ မိဂပေါတကံ ဂဏှ, ဧဝံ သော စ ကဟာပဏော, အယဉ္စ ကဟာပဏဂ္ဃနကော မိဂပေါတကောတိ ဒွေ ကဟာပဏာ ဘဝိဿန္တီတိ။ သော ‘‘ကာရဏံ ဝဒတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ မိဂပေါတကံ ဂဟေတွာ မိဂံ အဒါသီတိ။
နိကတီတိ ယောဂဝသေန ဝါ မာယာဝသေန ဝါ အပါမင်္ဂံ ပါမင်္ဂန္တိ အမဏိံ မဏိန္တိ, အသုဝဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏန္တိ ကတွာ ပတိရူပကေန ဝဉ္စနံ။ သာစိယောဂေါတိ ကုဋိလယောဂေါ။ ဧတေသံယေဝ ဥက္ကောဋနာဒီနမေတံ နာမံ။ တသ္မာ ဥက္ကောဋနသာစိယောဂါ ဝဉ္စနသာစိယောဂါ နိကတိသာစိယောဂါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေစိ အညံ ဒဿေတွာ အညဿ ပရိဝတ္တနံ သာစိယောဂေါတိ ဝဒန္တိ။ တံ ပန ဝဉ္စနေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၉။)၆-၁၁။ ဆေဒနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၁၆၆-၇၁။ ဆေဒနာဒီသု ဆေဒနန္တိ ဟတ္ထစ္ဆေဒနာဒိ။ ဝဓောတိ မရဏံ။ ဗန္ဓောတိ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒီဟိ ဗန္ဓနံ။ ဝိပရာမောသောတိ ဟိမဝိပရာမောသော, ဂုမ္ဗဝိပရာမောသောတိ ဒုဝိဓော။ ယံ ဟိမပါတသမယေ ဟိမေန ပဋိစ္ဆန္နာ ဟုတွာ မဂ္ဂပဋိပန္နံ ဇနံ မုသန္တိ, အယံ ဟိမဝိပရာမောသော။ ယံ ဂုမ္ဗာဒိပဋိစ္ဆန္နာ မုသန္တိ, အယံ ဂုမ္ဗဝိပရာမောသော။
အာလောပေါ ဝုစ္စတိ ဂါမနိဂမာဒီနံ ဝိလောပကရဏံ။ သဟသာကာရောတိ သာဟသကိရိယာ, ဂေဟံ ပဝိသိတွာ, မနုဿာနံ ဥရေ သတ္ထံ ဌပေတွာ, ဣစ္ဆိတဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမေတသ္မာ ဆေဒနဝဓဗန္ဓနဝိပရာမောသအာလောပသဟသာကာရာ ပဋိဝိရတာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
အာမကဓညပေယျာလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၀။)နိဂမနကထာ
‘‘ဗဟုကာရဿ ယတီနံ ဝိပဿနာစာရနိပုဏဗုဒ္ဓီနံ,
သံယုတ္တဝရနိကာယဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကာတုံ။
‘‘သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိမာသိသမာနေန ယာ မယာ၊
နိပုဏာ အဋ္ဌကထာ အာရဒ္ဓါ သာရတ္ထပကာသိနီ နာမ။
‘‘သာ ဟိ မဟာအဋ္ဌကထာယ သာရမာဒါယ နိဋ္ဌိတာ ဧသာ၊
အဋ္ဌသတ္တတိမတ္တာယ ပါဠိယာ ဘာဏဝါရေဟိ။
‘‘ဧကူနသဋ္ဌိမတ္တော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါပိ ဘာဏဝါရေဟိ၊
အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထာယ အာဂမာနံ ကတော ယသ္မာ။
‘‘တသ္မာ တေန သဟာယံ အဋ္ဌကထာ ဘာဏဝါရဂဏနာယ၊
ထောကေန အပရိပူရံ သတ္တတိံသသတံ ဟောတိ။
‘‘သတ္တတိံသာဓိကသတ-ပရိမာဏံ ဘာဏဝါရတော ဧဝံ၊
သမယံ ပကာသယန္တိံ မဟာဝိဟာရာဓိဝါသီနံ။
‘‘မူလဋ္ဌကထာယ သာရမာဒါယ မယာ ဣမံ ကရောန္တေန၊
ယံ ပုညမုပစိတံ တေန ဟောတု သဗ္ဗော သုခီ လောကော။
‘‘ဧတိဿာ ကရဏတ္ထံ ထေရေန ဘဒန္တဇောတိပါလေန၊
သုစိသီလေန သုဘာသိတဿ ပကာသယန္တဉာဏေန။
‘‘သာသနဝိဘူတိကာမေန ယာစမာနေန မံ သုဘဂုဏေန၊
ယံ သမဓိဂတံ ပုညံ တေနာပိ ဇနော သုခီ ဘဝတူ’’တိ။
ပရမဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝီရိယပ္ပဋိမဏ္ဍိတေန သီလာစာရဇ္ဇဝမဒ္ဒဝါဒိဂုဏသမုဒယသမုဒိတေန သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟဏသမတ္ထေန ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတေန တိပိဋကပရိယတ္တိပ္ပဘေဒေ သာဋ္ဌကထေ သတ္ထုသာသနေ အပ္ပဋိဟတဉာဏပ္ပဘာဝေန မဟာဝေယျာကရဏေန ကရဏသမ္ပတ္တိဇနိတသုခဝိနိဂ္ဂတမဓုရောဒါရဝစနလာဝဏ္ဏယုတ္တေန ယုတ္တမုတ္တဝါဒိနာ ဝါဒီဝရေန မဟာကဝိနာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါပရိဝါရေ ဆဠဘိညာဒိပ္ပဘေဒဂုဏပ္ပဋိမဏ္ဍိတေ
(သံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၁။)ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓီနံ ထေရဝံသပ္ပဒီပါနံ ထေရာနံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝံသာလင်္ကာရဘူတေန ဝိပုလဝိသုဒ္ဓဗုဒ္ဓိနာ ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေန ကတာ အယံ သာရတ္ထပ္ပကာသိနီ နာမ သံယုတ္တနိကာယဋ္ဌကထာ။
‘‘တာဝ တိဋ္ဌတု လောကသ္မိံ, လောကနိတ္ထရဏေသိနံ၊
ဒဿေန္တီ ကုလပုတ္တာနံ, နယံ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ။
‘‘ယာဝ ဗုဒ္ဓေါတိ နာမမ္ပိ, သုဒ္ဓစိတ္တဿ တာဒိနော၊
လောကမှိ လောကဇေဋ္ဌဿ, ပဝတ္တတိ မဟေသိနော’’တိ။
သာရတ္ထပ္ပကာသိနီ နာမ
သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာ သဗ္ဗာကာရေန နိဋ္ဌိတာ။
Comments
Post a Comment