အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ
အဋ္ဌကနိပါတ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁။ ပဌမပဏ္ဏာသက
၁။ မေတ္တာဝဂ္ဂ
၁။ မေတ္တာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁။ အဋ္ဌကနိပါတဿ ပဌမေ အာသေဝိတာယာတိ အာဒရေန သေဝိတာယ။ ဘာဝိတာယာတိ ဝဍ္ဎိတာယ။ ဗဟုလီကတာယာတိ ပုနပ္ပုနံ ကတာယ။ ယာနိကတာယာတိ ယုတ္တယာနသဒိသကတာယ။ ဝတ္ထုကတာယာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဝတ္ထု ဝိယ ကတာယ။ အနုဋ္ဌိတာယာတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာယ။ ပရိစိတာယာတိ သမန္တတော စိတာယ ဥပစိတာယ။ သုသမာရဒ္ဓါယာတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါယ သုကတာယ။ အာနိသံသာတိ ဂုဏာ။ သုခံ သုပတီတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဧကာဒသကနိပါတေ ဝက္ခာမ။
အပ္ပမာဏန္တိ ဖရဏဝသေန အပ္ပမာဏံ။ တနူ သံယောဇနာ ဟောန္တိ, ပဿတော ဥပဓိက္ခယန္တိ မေတ္တာပဒဋ္ဌာနာယ ဝိပဿနာယ အနုက္ကမေန ဥပဓိက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ ပတ္တဿ ဒသ သံယောဇနာ ပဟီယန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တနူ သံယောဇနာ ဟောန္တီတိ ပဋိဃဉ္စေဝ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တသံယောဇနာ စ တနုကာ ဟောန္တိ။ ပဿတော ဥပဓိက္ခယန္တိ တေသံယေဝ ကိလေသူပဓီနံ ခယသင်္ခါတံ မေတ္တံ အဓိဂမဝသေန ပဿန္တဿ။ ကုသလီ တေန ဟောတီတိ တေန မေတ္တာယနေန ကုသလော ဟောတိ။ သတ္တသဏ္ဍန္တိ သတ္တသင်္ခါတေန သဏ္ဍေန သမန္နာဂတံ, သတ္တဘရိတန္တိ အတ္ထော။ ဝိဇေတွာတိ အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန ဓမ္မေနေဝ ဝိဇိနိတွာ။ ရာဇိသယောတိ ဣသိသဒိသာ ဓမ္မိကရာဇာနော။ ယဇမာနာတိ ဒါနာနိ ဒဒမာနာ။ အနုပရိယဂါတိ ဝိစရိံသု။
အဿမေဓန္တိအာဒီသု ပေါရာဏကရာဇကာလေ ကိရ သဿမေဓံ, ပုရိသမေဓံ, သမ္မာပါသံ, ဝါစာပေယျန္တိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ အဟေသုံ, ယေဟိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၄။)ရာဇာနော လောကံ သင်္ဂဏှိံသု။ တတ္ထ နိပ္ဖန္နသဿတော ဒသမဘာဂဂ္ဂဟဏံ သဿမေဓံ နာမ, သဿသမ္ပာဒနေ မေဓာဝိတာတိ အတ္ထော။ မဟာယောဓာနံ ဆမာသိကံ ဘတ္တဝေတနာနုပ္ပဒါနံ ပုရိသမေဓံ နာမ, ပုရိသသင်္ဂဏှနေ မေဓာဝိတာတိ အတ္ထော။ ဒလိဒ္ဒမနုဿာနံ ဟတ္ထတော လေခံ ဂဟေတွာ တီဏိ ဝဿာနိ ဝိနာ ဝဍ္ဎိယာ သဟဿဒွိသဟဿမတ္တဓနာနုပ္ပဒါနံ သမ္မာပါသံ နာမ။ တဉှိ သမ္မာ မနုဿေ ပါသေတိ ဟဒယေ ဗန္ဓိတွာ ဝိယ ဌပေတိ, တသ္မာ သမ္မာပါသန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘တာတ, မာတုလာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပန သဏှဝါစာဘဏနံ ဝါစာပေယျံ နာမ, ပိယဝါစာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ သင်္ဂဟိတံ ရဋ္ဌံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဟောတိ, ဖီတဉ္စ, ဗဟုအန္နပါနံ, ခေမံ, နိရဗ္ဗုဒံ။ မနုဿာ မုဒါ မောဒမာနာ ဥရေ ပုတ္တေ နစ္စေန္တာ အပါရုတဃရာ ဝိဟရန္တိ။ ဣဒံ ဃရဒွါရေသု အဂ္ဂဠာနံ အဘာဝတော နိရဂ္ဂဠန္တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ပေါရာဏိကာ ပဝေဏိ။
အပရဘာဂေ ပန ဩက္ကာကရာဇကာလေ ဗြာဟ္မဏာ ဣမာနိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ ဣမဉ္စ ရဋ္ဌသမ္ပတ္တိံ ပရိဝတ္တေတွာ ဥဒ္ဓံမူလကံ ကတွာ အဿမေဓံ ပုရိသမေဓန္တိအာဒိကေ ပဉ္စ ယညေ နာမ အကံသု။ တေသု အဿမေတ္ထ မေဓန္တိ ဝဓေန္တီတိ အဿမေဓော။ ဒွီဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ ဧကဝီသတိယူပဿ ဧကသ္မိံ ပစ္ဆိမဒိဝသေယေဝ သတ္တနဝုတိပဉ္စပသုသတဃာတဘိံသနဿ ဌပေတွာ ဘူမိဉ္စ ပုရိသေ စ အဝသေသသဗ္ဗဝိဘဝဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုရိသမေတ္ထ မေဓန္တီတိ ပုရိသမေဓော။ စတူဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ သဒ္ဓိံ ဘူမိယာ အဿမေဓေ ဝုတ္တဝိဘဝဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ သမ္မမေတ္ထ ပါသန္တီတိ သမ္မာပါသော။ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယုဂစ္ဆိဂ္ဂဠေ ပဝေသနဒဏ္ဍကသင်္ခါတံ သမ္မံ ခိပိတွာ တဿ ပတိတောကာသေ ဝေဒိံ ကတွာ သံဟာရိမေဟိ ယူပါဒီဟိ သရဿတီနဒိယာ နိမုဂ္ဂေါကာသတော ပဘုတိ ပဋိလောမံ ဂစ္ဆန္တေန ယဇိတဗ္ဗဿ သတြယာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝါဇမေတ္ထ ပိဝန္တီတိ ဝါဇပေယျော။ ဧကေန ပရိယညေန သတ္တရသဟိ ပသူဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ ဗေလုဝယူပဿ သတ္တရသကဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဠာတိ နိရဂ္ဂဠော။ နဝဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ သဒ္ဓိံ ဘူမိယာ စ ပုရိသေဟိ စ အဿမေဓေ ဝုတ္တဝိဘဝဒက္ခိဏဿ သဗ္ဗမေဓပရိယာယနာမဿ အဿမေဓဝိကပ္ပဿေတံ အဓိဝစနံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၅။)ကလမ္ပိ တေ နာနုဘဝန္တိ သောဠသိန္တိ တေ သဗ္ဗေပိ မဟာယာဂါ ဧကဿ မေတ္တာစိတ္တဿ ဝိပါကမဟန္တတာယ သောဠသိံ ကလံ န အဂ္ဃန္တိ, သောဠသမံ ဘာဂံ န ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ န ဇိနာတီတိ န အတ္တနာ ပရဿ ဇာနိံ ကရောတိ။ န ဇာပယေတိ န ပရေန ပရဿ ဇာနိံ ကာရေတိ။ မေတ္တံသောတိ မေတ္တာယမာနစိတ္တကောဋ္ဌာသော ဟုတွာ။ သဗ္ဗဘူတာနန္တိ သဗ္ဗသတ္တေသု။ ဝေရံ တဿ န ကေနစီတိ တဿ ကေနစိ သဒ္ဓိံ အကုသလဝေရံ ဝါ ပုဂ္ဂလဝေရံ ဝါ နတ္ထိ။
၂။ ပညာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂။ ဒုတိယေ အာဒိဗြဟ္မစရိယိကာယာတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတာယ။ ပညာယာတိ ဝိပဿနာယ။ ဂရုဋ္ဌာနိယန္တိ ဂါရဝုပ္ပတ္တိပစ္စယဘူတံ ဂရုဘာဝနီယံ။ တိဗ္ဗန္တိ ဗဟလံ။ ပရိပုစ္ဆတီတိ အတ္ထပါဠိအနုသန္ဓိပုဗ္ဗာပရံ ပုစ္ဆတိ။ ပရိပဉှတီတိ ပဉှံ ကရောတိ, ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ပဋိပုစ္ဆိဿာမီတိ ဝိတက္ကေတိ။ ဒွယေနာတိ ဒုဝိဓေန။ အနာနာကထိကောတိ အနာနတ္တကထိကော ဟောတိ။ အတိရစ္ဆာနကထိကောတိ နာနာဝိဓံ တိရစ္ဆာနကထံ န ကထေတိ။ အရိယံ ဝါ တုဏှီဘာဝန္တိ အရိယတုဏှီဘာဝေါ နာမ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ, သေသကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရောပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဇာနံ ဇာနာတီတိ ဇာနိတဗ္ဗကံ ဇာနာတိ။ ပဿံ ပဿတီတိ ပဿိတဗ္ဗကံ ပဿတိ။ ပိယတ္တာယာတိ ပိယဘာဝတ္ထာယ။ ဂရုတ္တာယာတိ ဂရုဘာဝတ္ထာယ။ ဘာဝနာယာတိ ဘာဝနတ္ထာယ ဂုဏသမ္ဘာဝနာယ ဝါ။ သာမညာယာတိ သမဏဓမ္မတ္ထာယ။ ဧကီဘာဝါယာတိ နိရန္တရဘာဝတ္ထာယ။
၃-၄။ အပ္ပိယသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၃-၄။ တတိယေ အပ္ပိယပသံသီတိ အပ္ပိယဇနဿ ပသံသကော ဝဏ္ဏဘာဏီ။ ပိယဂရဟီတိ ပိယဇနဿ နိန္ဒကော ဂရဟကော။ စတုတ္ထေ အနဝညတ္တိကာမောတိ ‘‘အဟော ဝတ မံ အညေန အဝဇာနေယျု’’န္တိ အနဝဇာနနကာမော။ အကာလညူတိ ကထာကာလံ န ဇာနာတိ, အကာလေ ကထေတိ။ အသုစီတိ အသုစီဟိ ကာယကမ္မာဒီဟိ သမန္နာဂတော။
၅။ ပဌမလောကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅။ ပဉ္စမေ လောကဿ ဓမ္မာတိ လောကဓမ္မာ။ ဧတေဟိ မုတ္တာ နာမ နတ္ထိ, ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဟောန္တိ။ တေနေဝါဟ – လောကံ အနုပရိဝတ္တန္တီတိ အနုဗန္ဓန္တိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၆။)နပ္ပဇဟန္တိ, လောကတော န နိဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ လောကော စ အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ အနုပရိဝတ္တတီတိ အယဉ္စ လောကော ဧတေ အနုဗန္ဓတိ န ပဇဟတိ, တေဟိ ဓမ္မေဟိ န နိဝတ္တတီတိ အတ္ထော။
လာဘော အလာဘောတိ လာဘေ အာဂတေ အလာဘော အာဂတောယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဝေက္ခတိ ဝိပရိဏာမဓမ္မေတိ ‘‘ဝိပရိဏာမဓမ္မာ ဣမေ’’တိ ဧဝံ အဝေက္ခတိ။ ဝိဓူပိတာတိ ဝိဓမိတာ ဝိဒ္ဓံသိတာ။ ပဒဉ္စ ဉတွာတိ နိဗ္ဗာနပဒံ ဇာနိတွာ။ သမ္မပ္ပဇာနာတိ ဘဝဿ ပါရဂူတိ ဘဝဿ ပါရံ ဂတော နိပ္ဖတ္တိံ မတ္ထကံ ပတ္တော, နိဗ္ဗာနပဒံ ဉတွာဝ တံ ပါရံ ဂတဘာဝံ သမ္မပ္ပဇာနာတီတိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။
၆။ ဒုတိယလောကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆။ ဆဋ္ဌေ ကော ဝိသေသောတိ ကိံ ဝိသေသကာရဏံ။ ကော အဓိပ္ပယာသောတိ ကော အဓိကပ္ပယောဂေါ။ ပရိယာဒါယာတိ ဂဟေတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ။ ဣဓာပိ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋမေဝ ကထိတံ။
၇။ ဒေဝဒတ္တဝိပတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇။ သတ္တမေ အစိရပက္ကန္တေတိ သံဃံ ဘိန္ဒိတွာ န စိရပက္ကန္တေ။ အာရဗ္ဘာတိ အာဂမ္မ ပဋိစ္စ သန္ဓာယ။ အတ္တဝိပတ္တိန္တိ အတ္တနော ဝိပတ္တိံ ဝိပန္နာကာရံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဘိဘုယျာတိ အဘိဘဝိတွာ မဒ္ဒိတွာ။
၈။ ဥတ္တရဝိပတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈။ အဋ္ဌမေ ဝဋဇာလိကာယန္တိ ဧဝံနာမကေ ဝိဟာရေ။ သော ကိရ ဝဋဝနေ နိဝိဋ္ဌတ္တာ ဝဋဇာလိကာတိ သင်္ခံ ဂတော။ ပါတုရဟောသီတိ ဣမမတ္ထံ ဒေဝရညော အာရောစေဿာမီတိ ဂန္တွာ ပါကဋော အဟောသိ။ အာဒိဗြဟ္မစရိယကောတိ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟဿ သကလသာသနဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတော။
၉။ နန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉။ နဝမေ ကုလပုတ္တောတိ ဇာတိကုလပုတ္တော။ ဗလဝါတိ ထာမသမ္ပန္နော။ ပါသာဒိကောတိ ရူပသမ္ပတ္တိယာ ပသာဒဇနကော။ တိဗ္ဗရာဂေါတိ ဗဟလရာဂေါ။ ကိမညတြာတိအာဒီသု အယမတ္ထော – ကိံ အညေန
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၇။)ကာရဏေန ကထိတေန, အယံ နန္ဒော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ ဇာဂရိယမနုယုတ္တော သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော, ယေဟိ နန္ဒော သက္ကောတိ ပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတုံ။ သစေ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ သမန္နာဂတော နာဘဝိဿ, န သက္ကုဏေယျာတိ။ ဣတိဟ တတ္ထာတိ ဧဝံ တတ္ထ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတံ။
၁၀။ ကာရဏ္ဍဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀။ ဒသမေ အညေနာညံ ပဋိစရတီတိ အညေန ကာရဏေန ဝစနေန ဝါ အညံ ကာရဏံ ဝစနံ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ကထံ အပနာမေတီတိ ဗာဟိရတော အညံ အာဂန္တုကကထံ ဩတာရေတိ။ အပနေယျေသောတိ အပနေယျော နီဟရိတဗ္ဗော ဧသ။ သမဏဒူသီတိ သမဏဒူသကော။ သမဏပလာပေါတိ ဝီဟီသု ဝီဟိပလာပေါ ဝိယ နိဿာရတာယ သမဏေသု သမဏပလာပေါ။ သမဏကာရဏ္ဍဝေါတိ သမဏကစဝရော။ ဗဟိဒ္ဓါ နာသေန္တီတိ ဗဟိ နီဟရန္တိ။ ယဝကရဏေတိ ယဝခေတ္တေ။ ဖုဏမာနဿာတိ ဥစ္စေ ဌာနေ ဌတွာ မဟာဝါတေ ဩပုနိယမာနဿ။ အပသမ္မဇ္ဇန္တီတိ သာရဓညာနံ ဧကတော ဒုဗ္ဗလဓညာနံ ဧကတော ကရဏတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ အပသမ္မဇ္ဇန္တိ, အပသမ္မဇ္ဇနိသင်္ခါတေန ဝါတဂ္ဂါဟိနာ သုပ္ပေန ဝါ ဝတ္ထေန ဝါ နီဟရန္တိ။ ဒဒ္ဒရန္တိ ဒဒ္ဒရသဒ္ဒံ။
သံဝါသာယန္တိ သံဝါသေန အယံ။ ဝိဇာနာထာတိ ဇာနေယျာထ။ သန္တဝါစောတိ သဏှဝါစော။ ဇနဝတီတိ ဇနမဇ္ဈေ။ ရဟော ကရောတိ ကရဏန္တိ ကရဏံ ဝုစ္စတိ ပါပကမ္မံ, တံ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နော ဟုတွာ ကရောတိ။ သံသပ္ပီ စ မုသာဝါဒီတိ သံသပ္ပိတွာ မုသာဝါဒီ, မုသာ ဘဏန္တော သံသပ္ပတိ ဖန္ဒတီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋမေဝ ကထေတွာ ဂါထာသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတန္တိ။
မေတ္တာဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ မဟာဝဂ္ဂေါ
၁။ ဝေရဉ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁။ ဒုတိယဿ ပဌမေ အဘိဝါဒေတီတိ ဧဝမာဒီနိ န သမဏော ဂေါတမောတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနကာရေန ယောဇေတွာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၈။)ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘န ဝန္ဒတိ နာသနာ ဝုဋ္ဌာတိ, နာပိ ‘ဣဓ ဘောန္တော နိသီဒန္တူ’တိ ဧဝံ အာသနေန ဝါ နိမန္တေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိဘာဝနေ နာမ အတ္ထေ ‘‘ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဧဝံ ဝတွာ အထ အတ္တနော အဘိဝါဒနာဒီနိ အကရောန္တံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ အာဟ – တယိဒံ, ဘော ဂေါတမ, တထေဝါတိ။ ယံ တံ မယာ သုတံ, တံ တထေဝ, တံ သဝနဉ္စ မေ ဒဿနဉ္စ သံသန္ဒတိ သမေတိ, အတ္ထတော ဧကီဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ န ဟိ ဘဝံ ဂေါတမော…ပေ… အာသနေန ဝါ နိမန္တေတီတိ။ ဧဝံ အတ္တနာ သုတံ ဒိဋ္ဌေန နိဂမေတွာ နိန္ဒန္တော အာဟ – တယိဒံ, ဘော ဂေါတမ, န သမ္ပန္နမေဝါတိ တံ အဘိဝါဒနာဒီနံ အကရဏံ အယုတ္တမေဝါတိ။
အထဿ ဘဂဝါ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနဒေါသံ အနုပဂမ္မ ကရုဏာသီတလေန ဟဒယေန တံ အညာဏံ ဝိဓမိတွာ ယုတ္တဘာဝံ ဒဿေတုကာမော နာဟံ တံ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – အဟံ, ဗြာဟ္မဏ, အပ္ပဋိဟတေန သဗ္ဗညုတညာဏစက္ခုနာ ဩလောကေန္တောပိ တံ ပုဂ္ဂလံ ဧတသ္မိံ သဒေဝကာဒိဘေဒေ လောကေ န ပဿာမိ, ယမဟံ အဘိဝါဒေယျံ ဝါ ပစ္စုဋ္ဌေယျံ ဝါ အာသနေန ဝါ နိမန္တေယျံ။ အနစ္ဆရိယံ ဝါ ဧတံ, သွာဟံ အဇ္ဇ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဧဝရူပံ နိပစ္စာကာရာရဟံ ပုဂ္ဂလံ န ပဿာမိ။ အပိစ ခေါ ယဒါပါဟံ သမ္ပတိဇာတောဝ ဥတ္တရေန မုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ သကလံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩလောကေသိံ, တဒါပိ ဧတသ္မိံ သဒေဝကာဒိဘေဒေ လောကေ တံ ပုဂ္ဂလံ န ပဿာမိ, ယမဟံ ဧဝရူပံ နိပစ္စကာရံ ကရေယျံ။ အထ ခေါ မံ သောဠသကပ္ပသဟဿာယုကော ခီဏာသဝမဟာဗြဟ္မာပိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘တွံ လောကေ မဟာပုရိသော, တွံ သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂေါ စ ဇေဋ္ဌော စ သေဋ္ဌော စ, နတ္ထိ တယာ ဥတ္တရိတရော’’တိ သဉ္ဇာတသောမနဿော ပတိမာနေသိ။ တဒါပိ စာဟံ အတ္တနာ ဥတ္တရိတရံ အပဿန္တော အာသဘိံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသိံ – ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ, ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ, သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိ။ ဧဝံ သမ္ပတိဇာတဿာပိ မယှံ အဘိဝါဒနာဒိရဟော ပုဂ္ဂလော နတ္ထိ, သွာဟံ ဣဒါနိ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ကံ အဘိဝါဒေယျံ။ တသ္မာ တွံ, ဗြာဟ္မဏ, မာ တထာဂတာ ဧဝရူပံ ပရမနိပစ္စကာရံ ပတ္ထယိ။ ယဉှိ, ဗြာဟ္မဏ, တထာဂတော အဘိဝါဒေယျ ဝါ…ပေ… အာသနေန ဝါ နိမန္တေယျ, မုဒ္ဓါပိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ရတ္တိပရိယောသာနေ ပရိပါကသိထိလဗန္ဓနံ ဝဏ္ဋာ မုတ္တတာလဖလံ ဝိယ ဂီဝတော ဆိဇ္ဇိတွာ သဟသာဝ ဘူမိယံ နိပတေယျ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၉၉။)ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ဗြာဟ္မဏော ဒုပ္ပညတာယ တထာဂတဿ လောကဇေဋ္ဌဘာဝံ အသလ္လက္ခေန္တော ကေဝလံ တံ ဝစနံ အသဟမာနော အာဟ – အရသရူပေါ ဘဝံ ဂေါတမောတိ။ အယံ ကိရဿ အဓိပ္ပါယော – ယံ လောကေ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မံ ‘‘သာမဂ္ဂိရသော’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဘောတော ဂေါတမဿ နတ္ထိ။ တသ္မာ အရသရူပေါ ဘဝံ ဂေါတမော, အရသဇာတိကော အရသသဘာဝေါတိ။ အထဿ ဘဂဝါ စိတ္တမုဒုဘာဝဇနနတ္ထံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝံ ပရိဟရန္တော အညထာ တဿ ဝစနဿ အတ္ထံ အတ္တနိ သန္ဒဿေန္တော အတ္ထိ ခွေသ, ဗြာဟ္မဏ, ပရိယာယောတိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ အတ္ထိ ခွေသာတိ အတ္ထိ ခေါ ဧသ။ ပရိယာယောတိ ကာရဏံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အတ္ထိ ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ဧတံ ကာရဏံ, ယေန ကာရဏေန မံ ‘‘အရသရူပေါ ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ ဝဒမာနော ပုဂ္ဂလော သမ္မာ ဝဒေယျ, အဝိတထဝါဒီတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆေယျ။ ကတမော ပန သောတိ? ယေ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ရူပရသာ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗရသာ, တေ တထာဂတဿ ပဟီနာတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေ တေ ဇာတိဝသေန ဝါ ဥပပတ္တိဝသေန ဝါ သေဋ္ဌသမ္မတာနမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနာနံ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ အဿာဒေန္တာနံ အဘိနန္ဒန္တာနံ ရဇ္ဇန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ကာမသုခဿာဒသင်္ခါတာ ရူပရသာ, သဒ္ဒရသာ, ဂန္ဓရသာ, ရသရသာ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗရသာ, ယေ ဣမံ လောကံ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ ဝိယ အာဝိဉ္ဆန္တိ, ဝတ္ထာရမ္မဏာဒိသာမဂ္ဂိယဉ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ သာမဂ္ဂိရသာတိ ဝုစ္စန္တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ တထာဂတဿ ပဟီနာ။ ‘‘မယှံ ပဟီနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ မမာကာရေန အတ္တာနံ အနုက္ခိပန္တော ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ဒေသနာဝိလာသော ဝါ ဧသ တထာဂတဿ။
တတ္ထ ပဟီနာတိ စိတ္တသန္တာနတော ဝိဂတာ, ပဇဟိတာ ဝါ။ ဧတသ္မိံ ပနတ္ထေ ကရဏေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန ဥစ္ဆိန္နံ တဏှာဝိဇ္ဇာမယံ မူလံ ဧတေသန္တိ ဥစ္ဆိန္နမူလာ။ တာလဝတ္ထု ဝိယ နေသံ ဝတ္ထု ကတန္တိ တာလာဝတ္ထုကတာ။ ယထာ ဟိ တာလရုက္ခံ သမူလံ ဥဒ္ဓရိတွာ တဿ ဝတ္ထုမတ္တေ တသ္မိံ ပဒေသေ ကတေ န ပုန တဿ တာလဿ ဥပ္ပတ္တိ ပညာယတိ, ဧဝံ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန သမူလေ ရူပါဒိရသေ ဥဒ္ဓရိတွာ တေသံ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဘာဝေန ဝတ္ထုမတ္တေ စိတ္တသန္တာနေ ကတေ သဗ္ဗေပိ တေ တာလာဝတ္ထုကတာတိ ဝုစ္စန္တိ။ အဝိရုဠှိဓမ္မတ္တာ ဝါ မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာတိ တာလာဝတ္ထုကတာ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ တာလာဝတ္ထုကတာ အနဘာဝံကတာ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၀။)ဟောန္တိ, ယထာ နေသံ ပစ္ဆာဘာဝေါ န ဟောတိ, တထာ ကတာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ အာဟ – အနဘာဝံကတာတိ။ အာယတိံ အနုပ္ပါဒဓမ္မာတိ အနာဂတေ အနုပ္ပဇ္ဇနကသဘာဝါ။
နော စ ခေါ ယံ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသီတိ ယဉ္စ ခေါ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသိ, သော ပရိယာယော န ဟောတိ။ နနု စ ဧဝံ ဝုတ္တေ ယော ဗြာဟ္မဏေန ဝုတ္တော သာမဂ္ဂိရသော, တဿ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနတာ အနုညာတာ ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ယော ဟိ နံ သာမဂ္ဂိရသံ ကာတုံ ဘဗ္ဗော ဟုတွာ န ကရောတိ, သော တဒဘာဝေန အရသရူပေါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ဘဂဝါ ပန အဘဗ္ဗောဝ ဧတံ ကာတုံ, တေနဿ ကာရဏေ အဘဗ္ဗတံ ပကာသေန္တော အာဟ – ‘‘နော စ ခေါ ယံ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသီ’’တိ။ ယံ ပရိယာယံ သန္ဓာယ တွံ မံ ‘‘အရသရူပေါ’’တိ ဝဒေသိ, သော အမှေသု နေဝ ဝတ္တဗ္ဗောတိ။
ဧဝံ ဗြာဟ္မဏော အတ္တနာ အဓိပ္ပေတံ အရသရူပတံ အာရောပေတုံ အသက္ကောန္တော အထာပရံ နိဗ္ဘောဂေါ ဘဝန္တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗပရိယာယေသု စေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇနာက္ကမံ ဝိဒိတွာ သန္ဓာယဘာသိတမတ္ထံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဗြာဟ္မဏော တဒေဝ ဝယောဝုဒ္ဓါနံ အဘိဝါဒနာဒိကမ္မံ လောကေ ‘‘သာမဂ္ဂိပရိဘောဂေါ’’တိ မညမာနော တဒဘာဝေန စ ဘဂဝန္တံ ‘‘နိဗ္ဘောဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါ စ ယွာယံ ရူပါဒီသု သတ္တာနံ ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂေါ, တဒဘာဝံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရံ ပရိယာယမနုဇာနိ။
ပုန ဗြာဟ္မဏော ယံ လောကေ ဝယောဝုဒ္ဓါနံ အဘိဝါဒနာဒိကုလသမုဒါစာရကမ္မံ လောကိယာ ကရောန္တိ, တဿ အကိရိယံ သမ္ပဿမာနော ဘဂဝန္တံ အကိရိယဝါဒေါတိ အာဟ။ ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ အကိရိယံ ဝဒတိ, တသ္မာ တံ အကိရိယဝါဒိတံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရံ ပရိယာယမနုဇာနိ။ တတ္ထ ဌပေတွာ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ အဝသေသာ အကုသလာ ဓမ္မာ အနေကဝိဟိတာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပုန ဗြာဟ္မဏော တဒေဝ အဘိဝါဒနာဒိကမ္မံ ဘဂဝတိ အပဿန္တော ‘‘ဣမံ အာဂမ္မ အယံ လောကတန္တိ လောကပဝေဏီ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါတိ အာဟ။ ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿ စေဝ အကုသလစိတ္တဒွယသမ္ပယုတ္တဿ စ ဒေါသဿ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဥစ္ဆေဒံ ဝဒတိ, သဗ္ဗာကုသလသမ္ဘဝဿ ပန မောဟဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၁။)ဥစ္ဆေဒံ ဝဒတိ, ဌပေတွာ တေ တယော အဝသေသာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ယထာနုရူပံ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒတိ, တသ္မာ တံ ဥစ္ဆေဒဝါဒံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရံ ပရိယာယမနုဇာနိ။
ပုန ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဇိဂုစ္ဆတိ မညေ သမဏော ဂေါတမော ဣဒံ ဝယောဝုဒ္ဓါနံ အဘိဝါဒနာဒိကုလသမုဒါစာရကမ္မံ, တေန တံ န ကရောတီ’’တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ ဇေဂုစ္ဆီတိ အာဟ။ ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ ဇိဂုစ္ဆတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ, ယာနိ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိ စေဝ ယာဝ စ အကုသလာနံ လာမကဓမ္မာနံ သမာပတ္တိ သမာပဇ္ဇနာ သမင်္ဂိဘာဝေါ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဂူထံ ဝိယ မဏ္ဍနကဇာတိကော ပုရိသော ဇိဂုစ္ဆတိ ဟိရီယတိ, တသ္မာ တံ ဇေဂုစ္ဆိတံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရံ ပရိယာယမနုဇာနိ။ တတ္ထ ကာယဒုစ္စရိတေနာတိအာဒိ ကရဏဝစနံ ဥပယောဂတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပုန ဗြာဟ္မဏော တဒေဝ အဘိဝါဒနာဒိကမ္မံ ဘဂဝတိ အပဿန္တော ‘‘အယံ ဣဒံ လောကဇေဋ္ဌကကမ္မံ ဝိနေတိ ဝိနာသေတိ, အထ ဝါ ယသ္မာ ဧတံ သာမီစိကမ္မံ န ကရောတိ, တသ္မာ အယံ ဝိနေတဗ္ဗော နိဂ္ဂဏှိတဗ္ဗော’’တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ ဝေနယိကောတိ အာဟ။ တတြာယံ ပဒတ္ထော – ဝိနယတီတိ ဝိနယော, ဝိနာသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနယော ဧဝ ဝေနယိကော။ ဝိနယံ ဝါ အရဟတီတိ ဝေနယိကော, နိဂ္ဂဟံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ ရာဂါဒီနံ ဝိနယာယ ဝူပသမာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, တသ္မာ ဝေနယိကော ဟောတိ။ အယမေဝ စေတ္ထ ပဒတ္ထော – ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဝေနယိကော။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ။ သွာယံ တံ ဝေနယိကဘာဝံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရံ ပရိယာယမနုဇာနိ။
ပုန ဗြာဟ္မဏော ယသ္မာ အဘိဝါဒနာဒီနိ သာမီစိကမ္မာနိ ကရောန္တာ ဝယောဝုဒ္ဓေ တောသေန္တိ ဟာသေန္တိ, အကရောန္တာ ပန တာပေန္တိ ဝိဟေသေန္တိ ဒေါမနဿံ နေသံ ဥပ္ပါဒေန္တိ, ဘဂဝါ စ တာနိ န ကရောတိ, တသ္မာ ‘‘အယံ ဝယောဝုဒ္ဓေ တပတီ’’တိ မညမာနော သပ္ပုရိသာစာရဝိရဟိတတ္တာ ဝါ ‘‘ကပဏပုရိသော အယ’’န္တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ တပဿီတိ အာဟ။ တတြာယံ ပဒတ္ထော – တပတီတိ တပေါ, ရောသေတိ ဝိဟေသေတီတိ အတ္ထော။ သာမီစိကမ္မာကရဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ တပေါ အဿ အတ္ထီတိ တပဿီ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဗျဉ္ဇနာနိ အဝိစာရေတွာ လောကေ ကပဏပုရိသော
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၂။)တပဿီတိ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝါ ပန ယေ အကုသလာ ဓမ္မာ လောကံ တပနတော တပနီယာနိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ ပဟီနတ္တာ ယသ္မာ တပဿီတိ သင်္ခံ ဂတော။ တသ္မာ တံ တပဿိတံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရံ ပရိယာယမနုဇာနိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – တပန္တီတိ တပါ, အကုသလဓမ္မာနမေတံ အဓိဝစနံ။ တေ တပေ အဿိ နိရဿိ ပဟာသိ ဝိဒ္ဓံသီတိ တပဿီ။
ပုန ဗြာဟ္မဏော တံ အဘိဝါဒနာဒိကမ္မံ ဒေဝလောကဂဗ္ဘသမ္ပတ္တိယာ ဒေဝလောကပဋိသန္ဓိပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတီတိ မညမာနော ဘဂဝတိ စဿ အဘာဝံ ဒိသွာ ဘဂဝန္တံ အပဂဗ္ဘောတိ အာဟ။ ကောဓဝသေန ဝါ ဘဂဝတော မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသံ ဒဿေန္တောပိ ဧဝမာဟ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဂဗ္ဘတော အပဂတောတိ အပဂဗ္ဘော, အဘဗ္ဗော ဒေဝလောကူပပတ္တိံ ပါပုဏိတုန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဟီနော ဝါ ဂဗ္ဘော အဿာတိ အပဂဗ္ဘော။ ဒေဝလောကဂဗ္ဘပရိဗာဟိရတ္တာ အာယတိံ ဟီနဂဗ္ဘပဋိလာဘဘာဂီတိ။ ဟီနော ဝါဿ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဂဗ္ဘဝါသော အဟောသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဂဝတော ပန ယသ္မာ အာယတိံ ဂဗ္ဘသေယျာ အပဂတာ, တသ္မာ သော တံ အပဂဗ္ဘတံ အတ္တနိ သမ္ပဿမာနော အပရံ ပရိယာယမနုဇာနိ။ တတြ စ ယဿ ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, အာယတိံ ဂဗ္ဘသေယျာ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပဟီနာတိ ဧတေသံ ပဒါနံ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ယဿ ပုဂ္ဂလဿ အနာဂတေ ဂဗ္ဘသေယျာ ပုနဗ္ဘဝေ စ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ အနုတ္တရေန မဂ္ဂေန ဝိဟတကာရဏတ္တာ ပဟီနာ။ ဂဗ္ဘသေယျာဂဟဏေန စေတ္ထ ဇလာဗုဇယောနိ ဂဟိတာ, ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိဂ္ဂဟဏေန ဣတရာ တိဿော’’ပိ။
အပိစ ဂဗ္ဘဿ သေယျာ ဂဗ္ဘသေယျာ။ ပုနဗ္ဘဝေါ ဧဝ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ စ ဝိညာဏဋ္ဌိတီတိ ဝုတ္တေပိ န ဝိညာဏတော အညာ ဌိတိ အတ္ထိ, ဧဝမိဓာပိ န ဂဗ္ဘတော အညာ သေယျာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ စ နာမ ယသ္မာ ပုနဗ္ဘဝဘူတာပိ အပုနဗ္ဘဝဘူတာပိ အတ္ထိ, ဣဓ စ ပုနဗ္ဘဝဘူတာ အဓိပ္ပေတာ, တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ပုနဗ္ဘဝေါ ဧဝ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။
ဧဝံ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ အရသရူပတာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တမ္ပိ ဗြာဟ္မဏံ ဘဂဝါ ဓမ္မိဿရော ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မသာမီ တထာဂတော အနုကမ္ပာယ သီတလေနေဝ စက္ခုနာ ဗြာဟ္မဏံ ဩလေကေန္တော ယံ ဓမ္မဓာတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တာ နာမ ဟောတိ,
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၃။)တဿာ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ စ သရဒကာလေ သူရိယော ဝိယ စ ဗြာဟ္မဏဿ ဟဒယန္ဓကာရံ ဝိဓမေန္တော တာနိယေဝ အက္ကောသဝတ္ထူနိ တေန တေန ပရိယာယေန အညထာ ဒဿေတွာ ပုနပိ အတ္တနော ကရုဏာဝိပ္ဖါရံ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပိယဘာဝေန ပဋိလဒ္ဓတာဒိဂုဏလက္ခဏံ ပထဝိသမစိတ္တတံ အကုပ္ပဓမ္မတဉ္စ ပကာသေန္တော ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ကေဝလံ ပလိတသိရခဏ္ဍဒန္တဝလိတ္တစတာဒီဟိ အတ္တနော ဝုဒ္ဓဘာဝံ သလ္လက္ခေတိ, နော စ ခေါ ဇာနာတိ အတ္တာနံ ဇာတိယာ အနုဂတံ ဇရာယ အနုသဋံ ဗျာဓိနော အဓိဘူတံ မရဏေန အဗ္ဘာဟတံ အဇ္ဇ မရိတွာ ပုန သွေဝ ဥတ္တာနသေယျဒါရကဘာဝဂမနီယံ။ မဟန္တေန ခေါ ပန ဥဿာဟေန မမ သန္တိကံ အာဂတော, တဒဿ အာဂမနံ သာတ္ထကံ ဟောတူ’’တိ စိန္တေတွာ ဣမသ္မိံ လောကေ အတ္တနော အပ္ပဋိသမံ ပုရေဇာတဘာဝံ ဒဿေန္တော သေယျထာပိ, ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိနာ နယေန ဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေသိ။
တတ္ထ သေယျထာပီတိအာဒီနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဟိ တေ ကုက္ကုဋပေါတကာ ပက္ခေ ဝိဓုနန္တာ တံခဏာနုရူပံ ဝိရဝန္တာ နိက္ခမန္တိ။ ဧဝံ နိက္ခမန္တာနဉ္စ တေသံ ယော ပဌမတရံ နိက္ခမတိ, သော ဇေဋ္ဌောတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ တာယ ဥပမာယ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဘာဝံ သာဓေတုကာမော ဗြာဟ္မဏံ ပုစ္ဆတိ – ယော နု ခေါ တေသံ ကုက္ကုဋစ္ဆာပေါတကာနံ။ပ။ ကိန္တိ သွာဿ ဝစနီယောတိ။ တတ္ထ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနန္တိ ကုက္ကုဋပေါတကာနံ။ ကိန္တိ သွာဿ ဝစနီယောတိ သော ကိန္တိ ဝစနီယော အဿ, ကိံ ဝတ္တဗ္ဗော ဘဝေယျ ဇေဋ္ဌော ဝါ ကနိဋ္ဌော ဝါတိ။
‘‘ဇေဋ္ဌော’’တိဿ, ဘော ဂေါတမ, ဝစနီယောတိ, ဘော ဂေါတမ, သော ဇေဋ္ဌော ဣတိ အဿ ဝစနီယော။ ကသ္မာတိ စေ? သော ဟိ နေသံ ဇေဋ္ဌောတိ, ယသ္မာ သော နေသံ ဝုဒ္ဓတရောတိ အတ္ထော။ အထဿ ဘဂဝါ ဩပမ္မံ သမ္ပဋိပါဒေန္တော ဧဝမေဝ ခေါတိ အာဟ, ယထာ သော ကုက္ကုဋပေါတကော, ဧဝံ အဟမ္ပိ။ အဝိဇ္ဇာဂတာယ ပဇာယာတိ အဝိဇ္ဇာ ဝုစ္စတိ အညာဏံ, တတ္ထ ဂတာယ။ ပဇာယာတိ သတ္တဓိဝစနမေတံ, အဝိဇ္ဇာကောသဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌေသု သတ္တေသူပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဏ္ဍဘူတာယာတိ အဏ္ဍေ ဘူတာယ ပဇာတာယ သဉ္ဇာတာယ။ ယထာ ဟိ အဏ္ဍေ နိဗ္ဗတ္တာ ဧကစ္စေ သတ္တာ အဏ္ဍဘူတာတိ ဝုစ္စန္တိ,
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၄။)ဧဝမယံ သဗ္ဗာပိ ပဇာ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ အဏ္ဍဘူတာတိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယောနဒ္ဓါယာတိ တေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေန သမန္တတော ဩနဒ္ဓါယ ဗဒ္ဓါယ ဝေဌိတာယ။ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာတိ တံ အဝိဇ္ဇာမယံ အဏ္ဍကောသံ ဘိန္ဒိတွာ။ ဧကောဝ လောကေတိ သကလေပိ လောကသန္နိဝါသေ အဟမေဝ ဧကော အဒုတိယော။ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဥတ္တရရဟိတံ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗောဓိံ, အထ ဝါ ပသတ္ထံ သုန္ဒရဉ္စ ဗောဓိံ။ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဿေတံ နာမံ, သဗ္ဗညုတညာဏဿာပိ နာမမေဝ။ ဥဘယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အညေသံ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အနုတ္တရာ ဗောဓိ ဟောတိ, န ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အသဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တာ။ တေသဉှိ ကဿစိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အရဟတ္တဖလမေဝ ဒေတိ, ကဿစိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ, ကဿစိ ဆ အဘိညာ, ကဿစိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ, ကဿစိ သာဝကပါရမိဉာဏံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏမေဝ ဒေတိ, ဗုဒ္ဓါနံ ပန သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ အဘိသေကော ဝိယ ရညော သဗ္ဗလောကိဿရဘာဝံ။ တသ္မာ အညဿ ကဿစိပိ အနုတ္တရာ ဗောဓိ န ဟောတီတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အဗ္ဘညာသိံ ပဋိဝိဇ္ဈိံ, ပတ္တောမှိ အဓိဂတောမှီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဣဒါနိ ယဒေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနံ, တံ ဧဝံ အတ္ထေန သံသန္ဒိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ယထာ ဟိ တဿာ ကုက္ကုဋိယာ အတ္တနော အဏ္ဍေသု အဓိသယနာဒိတိဝိဓကိရိယာကရဏံ, ဧဝံ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ အနိစ္စံ, ဒုက္ခံ, အနတ္တာတိ တိဝိဓာနုပဿနာကရဏံ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာသမ္ပာဒနေန အဏ္ဍာနံ အပူတိဘာဝေါ ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန ဝိပဿနာဉာဏဿ အပရိဟာနိ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန အဏ္ဍာနံ အလ္လသိနေဟပရိယာဒါနံ ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန ဘဝတ္တယာနုဂတနိကန္တိသိနေဟပရိယာဒါနံ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန အဏ္ဍကပါလာနံ တနုဘာဝေါ ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ တနုဘာဝေါ, ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန ကုက္ကုဋပေါတကဿ ပါဒနခတုဏ္ဍကာနံ ထဒ္ဓခရဘာဝေါ ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန ဝိပဿနာဉာဏဿ တိက္ခခရဝိပ္ပသန္နသူရဘာဝေါ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန ကုက္ကုဋပေါတကဿ ပရိဏာမကာလော ဝိယ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၅။)ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန ဝိပဿနာဉာဏဿ ပရိဏာမကာလော ဝဍ္ဎိကာလော ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန ကုက္ကုဋပေါတကဿ ပါဒနခသိခါယ ဝါ မုခတုဏ္ဍကေန ဝါ အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ပက္ခေ ပပ္ဖေါဋေတွာ သောတ္ထိနာ အဘိနိဗ္ဘိဒါကာလော ဝိယ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာသမ္ပာဒနေန ဝိပဿနာဉာဏဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ အနုပုဗ္ဗာဓိဂတေန အရဟတ္တမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ အဘိညာပက္ခေ ပပ္ဖေါဋေတွာ သောတ္ထိနာ သကလဗုဒ္ဓဂုဏသစ္ဆိကတကာလော ဝေဒိတဗ္ဗော။
အဟဉှိ, ဗြာဟ္မဏ, ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌော လောကဿာတိ, ဗြာဟ္မဏ, ယထာ တေသံ ကုက္ကုဋပေါတကာနံ ပဌမတရံ အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ အဘိနိဗ္ဗတ္တော ကုက္ကုဋပေါတကော ဇေဋ္ဌော ဟောတိ, ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဂတာယ ပဇာယ တံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ပဌမတရံ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ အဟဉှိ ဇေဋ္ဌော ဝုဒ္ဓတမောတိ သင်္ခံ ဂတော, သဗ္ဗဂုဏေဟိ ပန အပ္ပဋိသမတ္တာ သေဋ္ဌောတိ။
ဧဝံ ဘဂဝါ အတ္တနော အနုတ္တရံ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ဗြာဟ္မဏဿ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ ယာယ ပဋိပဒါယ တံ အဓိဂတော, တံ ပဋိပဒံ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဘုတိ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ, ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ, ဗြာဟ္မဏ, ဝီရိယံ အဟောသီတိ, ဗြာဟ္မဏ, န မယာ အယံ အနုတ္တရော ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝေါ ကုသီတေန မုဋ္ဌဿတိနာ သာရဒ္ဓကာယေန ဝိက္ခိတ္တစိတေန အဓိဂတော, အပိစ ခေါ တဒဓိဂမာယ အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဝီရိယံ အဟောသိ။ ဗောဓိမဏ္ဍေ နိသိန္နေန မယာ စတုသမ္မပ္ပဓာနဘေဒံ ဝီရိယံ အာရဒ္ဓံ အဟောသိ, ပဂ္ဂဟိတံ အသိထိလပ္ပဝတ္တိတံ။ အာရဒ္ဓတ္တာယေဝ စ မေ တံ အသလ္လီနံ အဟောသိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝီရိယမေဝ, သတိပိ မေ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတာ အဟောသိ, ဥပဋ္ဌိတတ္တာယေဝ စ အသမ္မုဋ္ဌာ။ ပဿဒ္ဓေါ ကာယော အသာရဒ္ဓေါတိ ကာယစိတ္တပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ကာယောပိ မေ ပဿဒ္ဓေါ အဟောသိ။ တတ္ထ ယသ္မာ နာမကာယေ ပဿဒ္ဓေ ရူပကာယောပိ ပဿဒ္ဓေါယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘နာမကာယော ရူပကာယော’’တိ အဝိသေသေတွာဝ ‘‘ပဿဒ္ဓေါ ကာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အသာရဒ္ဓေါတိ သော စ ခေါ ပဿဒ္ဓတ္တာယေဝ အသာရဒ္ဓေါ, ဝိဂတဒရထောတိ ဝုတ္တံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၆။)ဟောတိ။ သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂန္တိ စိတ္တမ္ပိ မေ သမ္မာ အာဟိတံ သုဋ္ဌု ဌပိတံ အပ္ပိတံ ဝိယ အဟောသိ, သမာဟိတတ္တာ ဧဝ စ ဧကဂ္ဂံ အစလံ နိပ္ဖန္ဒနန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ကထိတာ ဟောတိ။
ဣဒါနိ ဣမာယ ပဋိပဒါယ အဓိဂတံ ပဌမဇ္ဈာနံ အာဒိံ ကတွာ ဝိဇ္ဇာတ္တယပရိယောသာနံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော သော ခေါ အဟန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ ယာဝ ဝိနိစ္ဆယနယေန ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၆၉) ဝုတ္တမေဝ။
အယံ ခေါ မေ, ဗြာဟ္မဏာတိအာဒီသု ပန ဝိဇ္ဇာတိ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ။ ကိံ ဝိဒိတံ ကရောတိ? ပုဗ္ဗေနိဝါသံ။ အဝိဇ္ဇာတိ တဿေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသဿ အဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟော။ တမောတိ သွေဝ မောဟော တပ္ပဋိစ္ဆာဒကဋ္ဌေန တမော နာမ။ အာလောကောတိ သာ ဧဝ ဝိဇ္ဇာ ဩဘာသကရဏဋ္ဌေန အာလောကောတိ။ ဧတ္ထ စ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာတိ အတ္ထော, သေသံ ပသံသာဝစနံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ – အယံ ခေါ မေ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာ, တဿ မေ အဓိဂတဝိဇ္ဇဿ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ, ဝိနဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ။ ဧသ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ ပဒဒွယေ။ ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ။ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမတ္တဿ ဝီရိယာတာပေန အာတာပိနော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာတာယ ပဟိတတ္တဿ ပေသိတတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အပ္ပမတ္တဿ အာတာပိနော ပဟိတတ္တဿ ဝိဟရတော အဝိဇ္ဇာ ဝိဟညေယျ, ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ တမော ဝိဟညေယျ, အာလောကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ဧဝမေဝ မမ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ, ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ, တမော ဝိဟတော, အာလောကော ဥပ္ပန္နော။ ဧတဿ မေ ပဓာနာနုယောဂဿ အနုရူပမေဝ ဖလံ လဒ္ဓန္တိ။
အယံ ခေါ မေ, ဗြာဟ္မဏ, ပဌမာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ အဟောသိ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကဿေဝ အဏ္ဍကောသမှာတိ အယံ ခေါ မမ, ဗြာဟ္မဏ, ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏမုခတုဏ္ဍကေန ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထခန္ဓပ္ပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ပဌမာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ ပဌမာ နိက္ခန္တိ ပဌမာ အရိယာဇာတိ အဟောသိ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကဿေဝ မုခတုဏ္ဍကေန ဝါ ပါဒနခသိခါယ ဝါ အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ တမှာ အဏ္ဍကောသမှာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ နိက္ခန္တိ ကုက္ကုဋနိကာယေ ပစ္စာဇာတီတိ။ အယံ တာဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာယံ နယော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၇။)စုတုပပါတကထာယ ပန ဝိဇ္ဇာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ စုတုပပါတပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ ယထာ ပန ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာယံ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏမုခတုဏ္ဍကေန ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓပ္ပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓ ‘‘စုတုပပါတဉာဏမုခတုဏ္ဍကေန စုတုပပါတပ္ပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ယံ ပနေတံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏပရိဂ္ဂဟိတံ အာသဝါနံ ခယဉာဏာဓိဂမံ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿေန္တော အယံ ခေါ မေ, ဗြာဟ္မဏ, တတိယာ ဝိဇ္ဇာတိအာဒိမာဟ, တတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ စတုသစ္စပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ အယံ ခေါ မေ, ဗြာဟ္မဏ, တတိယာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ အဟောသီတိ ဧတ္ထ အယံ ခေါ မမ, ဗြာဟ္မဏ, အာသဝါနံ ခယဉာဏမုခတုဏ္ဍကေန စတုသစ္စပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ တတိယာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ တတိယာ နိက္ခန္တိ တတိယာ အရိယဇာတိ အဟောသိ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကဿေဝ မုခတုဏ္ဍကေန ဝါ ပါဒနခသိခါယ ဝါ အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ တမှာ အဏ္ဍကောသမှာ အဘိနိဗ္ဘိဒါ နိက္ခန္တိ ကုက္ကုဋနိကာယေ ပစ္စာဇာတီတိ။
ဧတ္တာဝတာ ကိံ ဒဿေသီတိ? သော ဟိ, ဗြာဟ္မဏ, ကုက္ကုဋစ္ဆာပကော အဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ တတော နိက္ခမန္တော သကိမေဝ ဇာယတိ, အဟံ ပန ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓပ္ပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ဘိန္ဒိတွာ ပဌမံ တာဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဝိဇ္ဇာယ ဇာတော။ တတော သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိပ္ပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ဒုတိယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝိဇ္ဇာယ ဇာတော, ပုန စတုသစ္စပ္ပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ တတိယံ အာသဝါနံ ခယဉာဏဝိဇ္ဇာယ ဇာတော။ ဧဝံ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ တိက္ခတ္တုံ ဇာတောမှိ။ သာ စ မေ ဇာတိ အရိယာ သုပရိသုဒ္ဓါတိ ဣဒံ ဒဿေတိ။ ဧဝံဒဿေန္တော စ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန အတီတံသဉာဏံ, ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသဉာဏံ, အာသဝက္ခယေန သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏန္တိ ဧဝံ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗညုဂုဏေ ပကာသေတွာ အတ္တနော အရိယာယ ဇာတိယာ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿေသိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏောတိ ဧဝံ ဘဂဝတာ လောကာနုကမ္ပကေန ဗြာဟ္မဏံ အနုကမ္ပမာနေန နိဂုဟိတဗ္ဗေပိ အတ္တနော အရိယာယ ဇာတိယာ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝေ ဝိဇ္ဇာတ္တယပကာသိကာယ ဓမ္မဒေသနာယ ဝုတ္တေ ပီတိဝိပ္ဖါရပရိပုဏ္ဏဂတ္တစိတ္တော ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော တံ ဘဂဝတော အရိယာယ ဇာတိယာ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ဝိဒိတွာ ‘‘ဤဒိသံ နာမာဟံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၈။)သဗ္ဗလောကဇေဋ္ဌံ သဗ္ဗဂုဏသမန္နာဂတံ သဗ္ဗညုံ ‘အညေသံ အဘိဝါဒနာဒိကမ္မံ န ကရောတီ’တိ အဝစံ, ဓိရတ္ထု ဝတ, ဘော, အညာဏ’’န္တိ အတ္တာနံ ဂရဟိတွာ ‘‘အယံ ဒါနိ လောကေ အရိယာယ ဇာတိယာ ပုရေဇာတဋ္ဌေန ဇေဋ္ဌော, သဗ္ဗဂုဏေဟိ အပ္ပဋိသမဋ္ဌေန သေဋ္ဌော’’တိ နိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ဇေဋ္ဌော ဘဝံ ဂေါတမော သေဋ္ဌော ဘဝံ ဂေါတမောတိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုန တံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ အဗ္ဘနုမောဒမာနော အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂေါတမာတိအာဒိမာဟ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ။
၂။ သီဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂။ ဒုတိယေ အဘိညာတာတိ ဉာတာ ပညာတာ ပါကဋာ။ သန္ထာဂါရေတိ မဟာဇနဿ ဝိဿမနတ္ထာယ ကတေ အဂါရေ။ သာ ကိရ သန္ထာဂါရသာလာ နဂရမဇ္ဈေ အဟောသိ, စတူသု ဌာနေသု ဌိတာနံ ပညာယတိ, စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂတမနုဿာ ပဌမံ တတ္ထ ဝိဿမိတွာ ပစ္ဆာ အတ္တနော အတ္တနော ဖာသုကဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ရာဇကုလာနံ ရဇ္ဇကိစ္စသန္ထရဏတ္ထာယ ကတံ အဂါရန္တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။ တတ္ထ ဟိ နိသီဒိတွာ လိစ္ဆဝိရာဇာနော ရဇ္ဇကိစ္စံ သန္ထရန္တိ ကရောန္တိ ဝိစာရေန္တိ။ သန္နိသိန္နာတိ တေသံ နိသီဒနတ္ထညေဝ ပညတ္တေသု မဟာရဟဝရပစ္စတ္ထရဏေသု သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေသု အာသနေသု သန္နိသိန္နာ။ အနေကပရိယာယေန ဗုဒ္ဓဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တီတိ ရာဇကုလေ ကိစ္စဉ္စေဝ လောကတ္ထစရိယဉ္စ ဝိစာရေတွာ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တိ ကထေန္တိ ဒီပေန္တိ။ ပဏ္ဍိတာ ဟိ တေ ရာဇာနော သဒ္ဓါ ပသန္နာ သောတာပန္နာပိ သကဒါဂါမိနောပိ အနာဂါမိနောပိ အရိယသာဝကာ, တေ သဗ္ဗေပိ လောကိယဇဋံ ဆိန္ဒိတွာ ဗုဒ္ဓါဒီနံ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တိ။ တတ္ထ တိဝိဓော ဗုဒ္ဓဝဏ္ဏော နာမ စရိယဝဏ္ဏော, သရီရဝဏ္ဏော, ဂုဏဝဏ္ဏောတိ။ တတြိမေ ရာဇာနော စရိယာယ ဝဏ္ဏံ အာရဘိံသု – ‘‘ဒုက္ကရံ ဝတ ကတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ ဒသ ပါရမိယော, ဒသ ဥပပါရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတ္တိံသ ပါရမိယော ပူရေန္တေန, ဉာတတ္ထစရိယံ, လောကတ္ထစရိယံ, ဗုဒ္ဓစရိယံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တေနာ’’တိ အဍ္ဎစ္ဆက္ကေဟိ ဇာတကသတေဟိ ဗုဒ္ဓဝဏ္ဏံ ကထေန္တာ တုသိတဘဝနံ ပါပေတွာ ဌပယိံသု။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၀၉။)ဓမ္မဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တာ ပန ‘‘တေန ဘဂဝတာ ဓမ္မော ဒေသိတော, နိကာယတော ပဉ္စ နိကာယာ, ပိဋကတော တီဏိ ပိဋကာနိ, အင်္ဂတော နဝ အင်္ဂါနိ, ခန္ဓတော စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ကောဋ္ဌာသဝသေန ဓမ္မဂုဏံ ကထယိံသု။
သံဃဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ‘‘ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ကုလပုတ္တာ ဘောဂက္ခန္ဓဉ္စေဝ ဉာတိပရိဝဋ္ဋဉ္စ ပဟာယ သေတစ္ဆတ္တံ ဩပရဇ္ဇံ သေနာပတိသေဋ္ဌိဘဏ္ဍာဂါရိကဋ္ဌာနန္တရာဒီနိ အဂဏေတွာ နိက္ခမ္မ သတ္ထု ဝရသာသနေ ပဗ္ဗဇန္တိ။ သေတစ္ဆတ္တံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဘဒ္ဒိယရာဇမဟာကပ္ပိနပုက္ကုသာတိအာဒီနံ ရာဇပဗ္ဗဇိတာနံယေဝ ဗုဒ္ဓကာလေ အသီတိသဟဿာနိ အဟေသုံ။ အနေကကောဋိသတံ ဓနံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ ပန ယသကုလပုတ္တသောဏသေဋ္ဌိပုတ္တရဋ္ဌပါလကုလပုတ္တာဒီနံ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ ဧဝရူပါ စ ဧဝရူပါ စ ကုလပုတ္တာ သတ္ထု သာသနေ ပဗ္ဗဇန္တီ’’တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခေပဝသေန သံဃဂုဏေ ကထယိံသု။
သီဟော သေနာပတီတိ ဧဝံနာမကော သေနာယ အဓိပတိ။ ဝေသာလိယဉှိ သတ္တ သဟဿာနိ သတ္တ သတာနိ သတ္တ စ ရာဇာနော။ တေ သဗ္ဗေပိ သန္နိပတိတွာ သဗ္ဗေသံ မနံ ဂဟေတွာ ‘‘ရဋ္ဌံ ဝိစာရေတုံ သမတ္ထံ ဧကံ ဝိစိနထာ’’တိ ဝိစိနန္တာ သီဟံ ရာဇကုမာရံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သက္ခိဿတီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ တဿ ရတ္တမဏိဝဏ္ဏံ ကမ္ဗလပရိယောနဒ္ဓံ သေနာပတိစ္ဆတ္တံ အဒံသု။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သီဟော သေနာပတီ’’တိ။ နိဂဏ္ဌသာဝကောတိ နိဂဏ္ဌဿ နာဋပုတ္တဿ ပစ္စယဒါယကော ဥပဋ္ဌာကော။ ဇမ္ဗုဒီပတလသ္မိဉှိ တယော ဇနာ နိဂဏ္ဌာနံ အဂ္ဂုပဋ္ဌာကာ – နာဠန္ဒာယံ, ဥပါလိ ဂဟပတိ, ကပိလပုရေ ဝပ္ပေါ သက္ကော, ဝေသာလိယံ အယံ သီဟော သေနာပတီတိ။ နိသိန္နော ဟောတီတိ သေသရာဇူနံ ပရိသာယ အန္တရန္တရေ အာသနာနိ ပညာပယိံသု, သီဟဿ ပန မဇ္ဈေ ဌာနေတိ တသ္မိံ ပညတ္တေ မဟာရဟေ ရာဇာသနေ နိသိန္နော ဟောတိ။ နိဿံသယန္တိ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆံ အဒ္ဓါ ဧကံသေန, န ဟေတေ ယဿ ဝါ တဿ ဝါ အပ္ပေသက္ခဿ ဧဝံ အနေကသတေဟိ ကာရဏေဟိ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တိ။
ယေန နိဂဏ္ဌော နာဋပုတ္တော တေနုပသင်္ကမီတိ နိဂဏ္ဌော ကိရ နာဋပုတ္တော ‘‘သစာယံ သီဟော ကဿစိဒေဝ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တဿ သုတွာ သမဏံ ဂေါတမံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမိဿတိ, မယှံ ပရိဟာနိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၀။)ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပဌမတရံယေဝ သီဟံ သေနာပတိံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘သေနာပတိ ဣမသ္မိံ လောကေ ‘အဟံ ဗုဒ္ဓေါ အဟံ ဗုဒ္ဓေါ’တိ ဗဟူ ဝိစရန္တိ။ သစေ တွံ ကဿစိ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမိတုကာမော အဟောသိ, မံ ပုစ္ဆေယျာသိ။ အဟံ တေ ယုတ္တဋ္ဌာနံ ပေသေဿာမိ, အယုတ္တဋ္ဌာနတော နိဝါရေဿာမီ’’တိ။ သော တံ ကထံ အနုဿရိတွာ ‘‘သစေ မံ ပေသေဿတိ, ဂမိဿာမိ။ နော စေ, န ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ယေန နိဂဏ္ဌော နာဋပုတ္တော, တေနုပသင်္ကမိ။
အထဿ ဝစနံ သုတွာ နိဂဏ္ဌော မဟာပဗ္ဗတေန ဝိယ ဗလဝသောကေန ဩတ္ထဋော ‘‘ယတ္ထ ဒါနိဿာဟံ ဂမနံ န ဣစ္ဆာမိ, တတ္ထေဝ ဂန္တုကာမော ဇာတော, ဟတောဟမသ္မီ’’တိ အနတ္တမနော ဟုတွာ ‘‘ပဋိဗာဟနုပါယမဿ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ကိံ ပန တွန္တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ ဝဒန္တော ဝိစရန္တံ ဂေါဏံ ဒဏ္ဍေန ပဟရန္တော ဝိယ ဇလမာနံ ပဒီပံ နိဗ္ဗာပေန္တော ဝိယ ဘတ္တဘရိတံ ပတ္တံ နိက္ကုဇ္ဇန္တော ဝိယ စ သီဟဿ ဥပ္ပန္နပီတိံ ဝိနာသေသိ။ ဂမိယာဘိသင်္ခါရောတိ ဟတ္ထိယာနာဒီနံ ယောဇာပနဂန္ဓမာလာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တော ပယောဂေါ။ သော ပဋိပ္ပဿမ္ဘီတိ သော ဝူပသန္တော။
ဒုတိယမ္ပိ ခေါတိ ဒုတိယဝါရမ္ပိ။ ဣမသ္မိဉ္စ ဝါရေ ဗုဒ္ဓဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တာ တုသိတဘဝနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကာ ဒသဗလဿ ဟေဋ္ဌာ ပါဒတလေဟိ ဥပရိ ကေသဂ္ဂေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာနံ ဝသေန သရီရဝဏ္ဏံ ကထယိံသု။ ဓမ္မဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တာ ‘‘ဧကပဒေပိ ဧကဗျဉ္ဇနေပိ အဝခလိတံ နာမ နတ္ထီ’’တိ သုကထိတဝသေနေဝ ဓမ္မဂုဏံ ကထယိံသု။ သံဃဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တာ ‘‘ဧဝရူပံ ယသသိရိဝိဘဝံ ပဟာယ သတ္ထု သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာ န ကောသဇ္ဇပကတိကာ ဟောန္တိ, တေရသသု ပန ဓုတင်္ဂဂုဏေသု ပရိပူရကာရိနော ဟုတွာ သတ္တသု အနုပဿနာသု ကမ္မံ ကရောန္တိ, အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏဝိဘတ္တိယော ဝဠဉ္ဇေန္တီ’’တိ ပဋိပဒါဝသေန သံဃဂုဏေ ကထယိံသု။
တတိယဝါရေ ပန ဗုဒ္ဓဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသမာနာ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိ သုတ္တန္တပရိယာယေနေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ကထယိံသု, ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ သုတ္တန္တပရိယာယေနေဝ ဓမ္မဂုဏေ, ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၁။)ဘဂဝတော သာဝကသံဃော’’တိအာဒိနာ သုတ္တန္တပရိယာယေနေဝ သံဃဂုဏေ စ ကထယိံသု။ တတော သီဟော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေသဉ္စ လိစ္ဆဝိရာဇကုမာရာနံ တတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃဂုဏေ ကထေန္တာနံ မုခံ နပ္ပဟောတိ, အဒ္ဓါ အနောမဂုဏေန သမန္နာဂတာ သော ဘဂဝါ, ဣမံ ဒါနိ ဥပ္ပန္နံ ပီတိံ အဝိဇဟိတွာဝ အဟံ အဇ္ဇ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ပဿိဿာမီ’’တိ။ အထဿ ‘‘ကိံ ဟိ မေ ကရိဿန္တိ နိဂဏ္ဌာ’’တိ ဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ။ တတ္ထ ကိံ ဟိ မေ ကရိဿန္တီတိ ကိံ နာမ မယှံ နိဂဏ္ဌာ ကရိဿန္တိ။ အပလောကိတာ ဝါ အနပလောကိတာ ဝါတိ အာပုစ္ဆိတာ ဝါ အနာပုစ္ဆိတာ ဝါ။ န ဟိ မေ တေ အာပုစ္ဆိတာ ယာနဝါဟနသမ္ပတ္တိံ, န စ ဣဿရိယဝိသေသံ ဒဿန္တိ, နာပိ အနာပုစ္ဆိတာ ဟရိဿန္တိ, အဖလံ ဧတေသံ အာပုစ္ဆနန္တိ အဓိပ္ပါယော။
ဝေသာလိယာ နိယျာသီတိ ယထာ ဟိ ဂိမှကာလေ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ဥဒကံ သန္ဒမာနံ နဒိံ ဩတရိတွာ ထောကမေဝ ဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ နပ္ပဝတ္တတိ, ဧဝံ သီဟဿ ပဌမဒိဝသေ ‘‘ဒသဗလံ ပဿိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နာယ ပီတိယာ နိဂဏ္ဌေန ပဋိဗာဟိတကာလော။ ယထာပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ဥဒကံ သန္ဒမာနံ နဒိံ ဩတရိတွာ ထောကံ ဂန္တွာ ဝါလိကာပုဉ္ဇံ ပဟရိတွာ အပ္ပဝတ္တံ ဟောတိ, ဧဝံ သီဟဿ ဒုတိယဒိဝသေ ‘‘ဒသဗလံ ပဿိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နာယ ပီတိယာ နိဂဏ္ဌေန ပဋိဗာဟိတကာလော။ ယထာ တတိယဒိဝသေ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ဥဒကံ သန္ဒမာနံ နဒိံ ဩတရိတွာ ပုရာဏပဏ္ဏသုက္ခဒဏ္ဍကဋ္ဌကစဝရာဒီနိ ပရိကဍ္ဎန္တံ ဝါလိကာပုဉ္ဇံ ဘိန္ဒိတွာ သမုဒ္ဒနိန္နမေဝ ဟောတိ, ဧဝံ သီဟော တတိယဒိဝသေ တိဏ္ဏံ ဝတ္ထူနံ ဂုဏကထံ သုတွာ ဥပ္ပန္နေ ပီတိပါမောဇ္ဇေ ‘‘အဖလာ နိဂဏ္ဌာ နိပ္ဖလာ နိဂဏ္ဌာ, ကိံ မေ ဣမေ ကရိဿန္တိ, ဂမိဿာမဟံ သတ္ထုသန္တိက’’န္တိ မနံ အဘိနီဟရိတွာ ဝေသာလိယာ နိယျာသိ။ နိယျန္တော စ ‘‘စိရဿာဟံ ဒသဗလဿ သန္တိကံ ဂန္တုကာမော ဇာတော, န ခေါ ပန မေ ယုတ္တံ အညာတကဝေသေန ဂန္တု’’န္တိ ‘‘ယေကေစိ ဒသဗလဿ သန္တိကံ ဂန္တုကာမာ, သဗ္ဗေ နိက္ခမန္တူ’’တိ ဃောသနံ ကာရေတွာ ပဉ္စရထသတာနိ ယောဇာပေတွာ ဥတ္တမရထေ ဌိတော တေဟိ စေဝ ပဉ္စဟိ ရထသတေဟိ မဟတိယာ စ ပရိသာယ ပရိဝုတော ဂန္ဓပုပ္ဖစုဏ္ဏဝါသာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ နိယျာသိ။ ဒိဝါ ဒိဝဿာတိ ဒိဝသဿ စ ဒိဝါ, မဇ္ဈနှိကေ အတိက္ကန္တမတ္တေ။
ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ အာရာမံ ပဝိသန္တော ဒူရတောဝ အသီတိ-အနုဗျဉ္ဇန-ဗျာမပ္ပဘာ-ဒွတ္တိံသ-မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ ဆဗ္ဗဏ္ဏဃနဗုဒ္ဓရသ္မိယော စ ဒိသွာ ‘‘ဧဝရူပံ နာမ ပုရိသံ ဧဝံ အာသန္နေ ဝသန္တံ ဧတ္တကံ ကာလံ နာဒ္ဒသံ,
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၂။)ဝဉ္စိတော ဝတမှိ, အလာဘာ ဝတ မေ’’တိ စိန္တေတွာ မဟာနိဓိံ ဒိသွာ ဒလိဒ္ဒပုရိသော ဝိယ သဉ္ဇာတပီတိပါမောဇ္ဇော ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ။ ဓမ္မဿ စာနုဓမ္မံ ဗျာကရောန္တီတိ ဘောတာ ဂေါတမေန ဝုတ္တကာရဏဿ အနုကာရဏံ ကထေန္တိ။ ကာရဏဝစနော ဟေတ္ထ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၂၀) ဝိယ။ ကာရဏန္တိ စေတ္ထ တထာပဝတ္တဿ သဒ္ဒဿ အတ္ထော အဓိပ္ပေတော တဿ ပဝတ္တိဟေတုဘာဝတော။ အတ္ထပ္ပယုတ္တော ဟိ သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ။ အနုကာရဏန္တိ ဧသော ဧဝ ပရေဟိ တထာ ဝုစ္စမာနော။ သဟဓမ္မိကော ဝါဒါနုဝါဒေါတိ။ ပရေဟိ ဝုတ္တကာရဏေဟိ သကာရဏော ဟုတွာ တုမှာကံ ဝါဒေါ ဝါ တတော ပရံ တဿ အနုဝါဒေါ ဝါ ကောစိ အပ္ပမတ္တကောပိ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဌာနံ ကာရဏံ န အာဂစ္ဆတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကိံ သဗ္ဗာကာရေနပိ တဝ ဝါဒေ ဂါရယှံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ။ အနဗ္ဘက္ခာတုကာမာတိ န အဘူတေန ဝတ္တုကာမာ။ အတ္ထိ သီဟပရိယာယောတိအာဒီနံ အတ္ထော ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရမေန အဿာသေနာတိ စတုမဂ္ဂစတုဖလသင်္ခါတေန ဥတ္တမေန။ အဿာသာယ ဓမ္မံ ဒေသေမီတိ အဿာသနတ္ထာယ သန္ထမ္ဘနတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေမိ။ ဣတိ ဘဂဝါ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သီဟဿ သေနာပတိဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။
အနုဝိစ္စကာရန္တိ အနုဝိဒိတွာ စိန္တေတွာ တုလယိတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာဓု ဟောတီတိ သုန္ဒရော ဟောတိ။ တုမှာဒိသသ္မိဉှိ မံ ဒိသွာ မံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တေ နိဂဏ္ဌံ ဒိသွာ နိဂဏ္ဌံ သရဏံ ဂစ္ဆန္တေ ‘‘ကိံ အယံ သီဟော ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌမေဝ သရဏံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဂရဟာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ အနုဝိစ္စကာရော တုမှာဒိသာနံ သာဓူတိ ဒဿေတိ။ ပဋာကံ ပရိဟရေယျုန္တိ တေ ကိရ ဧဝရူပံ သာဝကံ လဘိတွာ ‘‘အသုကော နာမ ရာဇာ ဝါ ရာဇမဟာမတ္တော ဝါ သေဋ္ဌိ ဝါ အမှာကံ သရဏံ ဂတော သာဝကော ဇာတော’’တိ ပဋာကံ ဥက္ခိပိတွာ နဂရေ ဃောသေန္တာ အာဟိဏ္ဍန္တိ။ ကသ္မာ? ဧဝံ နော မဟန္တဘာဝေါ အာဝိဘဝိဿတီတိ စ။ သစေ ပနဿ ‘‘ကိမဟံ ဧတေသံ သရဏံ ဂတော’’တိ ဝိပ္ပဋိသာရော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တမ္ပိ သော ‘‘ဧတေသံ မေ သရဏဂတဘာဝံ ဗဟူ ဇာနန္တိ, ဒုက္ခံ ဣဒါနိ ပဋိနိဝတ္တိတု’’န္တိ ဝိနောဒေတွာ န ပဋိက္ကမိဿတီတိ စ။ တေနာဟ – ‘‘ပဋာကံ ပရိဟရေယျု’’န္တိ။ ဩပါနဘူတန္တိ ပဋိယတ္တဥဒပါနော ဝိယ ဌိတံ။ ကုလန္တိ တဝ နိဝေသနံ။ ဒါတဗ္ဗံ မညေယျာသီတိ ပုဗ္ဗေ ဒသပိ ဝီသတိပိ သဋ္ဌိပိ ဇနေ အာဂတေ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၃။)ဒိသွာ နတ္ထီတိ အဝတွာ ဒေသိ, ဣဒါနိ မံ သရဏံ ဂတကာရဏမတ္တေနေဝ မာ ဣမေသံ ဒေယျဓမ္မံ ဥပစ္ဆိန္ဒိ။ သမ္ပတ္တာနဉှိ ဒါတဗ္ဗမေဝါတိ ဩဝဒိ။ သုတံ မေတံ, ဘန္တေတိ ကုတော သုတန္တိ? နိဂဏ္ဌာနံ သန္တိကာ။ တေ ကိရ ကုလဃရေသု ဧဝံ ပကာသေန္တိ ‘‘မယံ ယဿ ကဿစိ သမ္ပတ္တဿ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမ, သမဏော ပန ဂေါတမော ‘မယှမေဝ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ နာညေသံ, မယှမေဝ သာဝကာနံ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, နာညေသံ သာဝကာနံ, မယှမေဝ ဒိန္နံ ဒါနံ မဟပ္ဖလံ, နာညေသံ, မယှမေဝ သာဝကာနံ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ, နာညေသ’န္တိ ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ။ တံ သန္ဓာယ အယံ ‘‘သုတံ မေတ’’န္တိ အာဟ။
အနုပုဗ္ဗိံ ကထန္တိ ဒါနာနန္တရံ သီလံ, သီလာနန္တရံ သဂ္ဂံ, သဂ္ဂါနန္တရံ မဂ္ဂန္တိ ဧဝံ အနုပဋိပါဋိကထံ။ တတ္ထ ဒါနကထန္တိ ဣဒံ ဒါနံ နာမ သုခါနံ နိဒါနံ, သမ္ပတ္တီနံ မူလံ, ဘောဂါနံ ပတိဋ္ဌာ, ဝိသမဂတဿ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ, ဣဓလောကပရလောကေသု ဒါနသဒိသော အဝဿယော ပတိဋ္ဌာ အာရမ္မဏံ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ နတ္ထိ။ ဣဒဉှိ အဝဿယဋ္ဌေန ရတနမယသီဟာသနသဒိသံ, ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန မဟာပထဝီသဒိသံ, အာရမ္မဏဋ္ဌေန အာလမ္ဗနရဇ္ဇုသဒိသံ။ ဣဒဉှိ ဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေန နာဝါ, သမဿာသနဋ္ဌေန သင်္ဂါမသူရော, ဘယပရိတ္တာဏဋ္ဌေန သုသင်္ခတနဂရံ, မစ္ဆေရမလာဒီဟိ အနုပလိတ္တဋ္ဌေန ပဒုမံ, တေသံ နိဒဟနဋ္ဌေန အဂ္ဂိ, ဒုရာသဒဋ္ဌေန အာသိဝိသော, အသန္တာသနဋ္ဌေန သီဟော, ဗလဝန္တဋ္ဌေန ဟတ္ထီ, အဘိမင်္ဂလသမ္မတဋ္ဌေန သေတဝသဘော, ခေမန္တဘူမိသမ္ပာပနဋ္ဌေန ဝလာဟကော အဿရာဇာ။ ဒါနံ နာမေတံ မယာ ဂတမဂ္ဂေါ, မယှေသော ဝံသော, မယာ ဒသ ပါရမိယော ပူရေန္တေန ဝေလာမမဟာယညော, မဟာဂေါဝိန္ဒမဟာယညော, မဟာသုဒဿနမဟာယညော, ဝေဿန္တရမဟာယညောတိ, အနေကမဟာယညာ ပဝတ္တိတာ, သသဘူတေန ဇလိတအဂ္ဂိက္ခန္ဓေ အတ္တာနံ နိယျာဒေန္တေန သမ္ပတ္တယာစကာနံ စိတ္တံ ဂဟိတံ။ ဒါနဉှိ လောကေ သက္ကသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ မာရသမ္ပတ္တိံ ဗြဟ္မသမ္ပတ္တိံ, စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိံ, သာဝကပါရမီဉာဏံ, ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ, အဘိသမ္ဗောဓိဉာဏံ ဒေတီတိ ဧဝမာဒိဒါနဂုဏပ္ပဋိသံယုတ္တံ ကထံ။
ယသ္မာ ပန ဒါနံ ဒေန္တော သီလံ သမာဒါတုံ သက္ကောတိ, တသ္မာ တဒနန္တရံ သီလကထံ ကထေသိ။ သီလကထန္တိ သီလံ နာမေတံ အဝဿယော ပတိဋ္ဌာ အာရမ္မဏံ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ။ သီလံ နာမေတံ မမ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၄။)ဝံသော, အဟံ သင်္ခပါလနာဂရာဇကာလေ ဘူရိဒတ္တနာဂရာဇကာလေ စမ္ပေယျနာဂရာဇကာလေ သီလဝရာဇကာလေ မာတုပေါသကဟတ္ထိရာဇကာလေ ဆဒ္ဒန္တဟတ္ထိရာဇကာလေတိ အနန္တေသု အတ္တဘာဝေသု သီလံ ပရိပူရေသိံ။ ဣဓလောကပရလောကသမ္ပတ္တီနဉှိ သီလသဒိသော အဝဿယော ပတိဋ္ဌာ အာရမ္မဏံ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ နတ္ထိ, သီလာလင်္ကာရသဒိသော အလင်္ကာရော နတ္ထိ, သီလပုပ္ဖသဒိသံ ပုပ္ဖံ နတ္ထိ, သီလဂန္ဓသဒိသော ဂန္ဓော နတ္ထိ။ သီလာလင်္ကာရေန ဟိ အလင်္ကတံ သီလဂန္ဓာနုလိတ္တံ သဒေဝကောပိ လောကော ဩလောကေန္တော တိတ္တိံ န ဂစ္ဆတီတိ ဧဝမာဒိသီလဂုဏပ္ပဋိသံယုတ္တံ ကထံ။
‘‘ဣဒံ ပန သီလံ နိဿာယ အယံ သဂ္ဂေါ လဗ္ဘတီ’’တိ ဒဿေတုံ သီလာနန္တရံ သဂ္ဂကထံ ကထေသိ။ သဂ္ဂကထန္တိ ‘‘အယံ သဂ္ဂေါ နာမ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ, နိစ္စမေတ္ထ ကီဠာ, နိစ္စံ သမ္ပတ္တိယော လဗ္ဘန္တိ, စာတုမဟာရာဇိကာ ဒေဝါ နဝုတိဝဿသတသဟဿာနိ ဒိဗ္ဗသုခံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တိ, တာဝတိံသာ တိဿော စ ဝဿကောဋိယော သဋ္ဌိ စ ဝဿသတသဟဿာနီ’’တိ ဧဝမာဒိသဂ္ဂဂုဏပ္ပဋိသံယုတ္တံ ကထံ။ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ ကထယန္တာနဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ မုခံ နပ္ပဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘အနေကပရိယာယေန ခွါဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဂ္ဂကထံ ကထေယျ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၅)။
ဧဝံ သဂ္ဂကထာယ ပလောဘေတွာ ပန ဟတ္ထိံ အလင်္ကရိတွာ တဿ သောဏ္ဍံ ဆိန္ဒန္တော ဝိယ ‘‘အယမ္ပိ သဂ္ဂေါ အနိစ္စော အဒ္ဓုဝေါ, န ဧတ္ထ ဆန္ဒရာဂေါ ကတ္တဗ္ဗော’’တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ, အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၅-၂၃၆၊ ၂။၄၂) နယေန ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ ကထေသိ။ တတ္ထ အာဒီနဝေါတိ ဒေါသော။ ဩကာရောတိ အဝကာရော လာမကဘာဝေါ။ သံကိလေသောတိ တေဟိ သတ္တာနံ သံသာရေ သံကိလိဿနံ။ ယထာဟ – ‘‘သံကိလိဿန္တိ ဝတ, ဘော, သတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၁)။
ဧဝံ ကာမာဒီနဝေန တဇ္ဇေတွာ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေသိ။ ကလ္လစိတ္တန္တိ အရောဂစိတ္တံ။ သာမုက္ကံသိကာတိ သာမံ ဥက္ကံသိကာ အတ္တနာယေဝ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟိတာ, သယမ္ဘုဉာဏေန ဒိဋ္ဌာ အသာဓာရဏာ အညေသန္တိ အတ္ထော။ ကာ ပန သာတိ? အရိယသစ္စဒေသနာ။ တေနေဝါဟ – ဒုက္ခံ သမုဒယံ နိရောဓံ မဂ္ဂန္တိ။ ဝိရဇံ ဝီတမလန္တိ ရာဂရဇာဒီနံ အဘာဝါ ဝိရဇံ,
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၅။)ရာဂမလာဒီနံ ဝိဂတတ္တာ ဝီတမလံ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ဣဓ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတော။ တဿ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထံ ယံကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မန္တိ အာဟ။ တဉှိ နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စဝသေန ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ခတံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒိဋ္ဌော အရိယသစ္စဓမ္မော ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာ အနေနာတိ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော။ ဝိဂတာ ကထံကထာ အဿာတိ ဝိဂတကထံကထော။ ဝိသာရဇ္ဇံ ပတ္တောတိ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော။ ကတ္ထ? သတ္ထုသာသနေ။ နာဿ ပရော ပစ္စယော, န ပရံ သဒ္ဓါယ ဧတ္ထ ဝတ္တတီတိ အပရပ္ပစ္စယော။
ပဝတ္တမံသန္တိ ပကတိယာ ပဝတ္တံ ကပ္ပိယမံသံ မူလံ ဂဟေတွာ အန္တရာပဏေ ပရိယေသာဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ သမ္ဗဟုလာ နိဂဏ္ဌာတိ ပဉ္စသတမတ္တာ နိဂဏ္ဌာ။ ထူလံ ပသုန္တိ ထူလံ မဟာသရီရံ ဂေါကဏ္ဏမဟိံသသူကရသင်္ခါတံ ပသုံ။ ဥဒ္ဒိဿကတန္တိ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကတံ, မာရိတန္တိ အတ္ထော။ ပဋိစ္စကမ္မန္တိ သွာယံ တံ မံသံ ပဋိစ္စ တံ ပါဏဝဓကမ္မံ ဖုသတိ။ တဉှိ အကုသလံ ဥပဍ္ဎံ ဒါယကဿ, ဥပဍ္ဎံ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဟောတီတိ နေသံ လဒ္ဓိ။ အပရော နယော – ပဋိစ္စကမ္မန္တိ အတ္တာနံ ပဋိစ္စကတံ။ အထ ဝါ ပဋိစ္စကမ္မန္တိ နိမိတ္တကမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ, တံ ပဋိစ္စကမ္မံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ မံသမ္ပိ ပဋိစ္စကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပကဏ္ဏကေတိ ကဏ္ဏမူလေ။ အလန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ, ကိံ ဣမိနာတိ အတ္ထော။ န စ ပနေတေတိ ဧတေ အာယသ္မန္တော ဒီဃရတ္တံ အဝဏ္ဏကာမာ ဟုတွာ အဝဏ္ဏံ ဘာသန္တာပိ အဗ္ဘာစိက္ခန္တာ န ဇိရိဒန္တိ, အဗ္ဘက္ခာနဿ အန္တံ န ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ လဇ္ဇနတ္ထေ ဣဒံ ဇိရိဒန္တီတိ ပဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န လဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။
၃။ အဿာဇာနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃။ တတိယေ အင်္ဂေဟီတိ ဂုဏင်္ဂေဟိ။ တဿံ ဒိသာယံ ဇာတော ဟောတီတိ တဿံ သိန္ဓုနဒီတီရဒိသာယံ ဇာတော ဟောတိ။ အညေပိ ဘဒြာ အဿာဇာနီယာ တတ္ထေဝ ဇာယန္တိ။ အလ္လံ ဝါ သုက္ခံ ဝါတိ အလ္လတိဏံ ဝါ သုက္ခတိဏံ ဝါ။ နာညေ အဿေ ဥဗ္ဗေဇေတာတိ အညေ အဿေ န ဥဗ္ဗေဇေတိ န ပဟရတိ န ဍံသတိ န ကလဟံ ကရောတိ။ သာဌေယျာနီတိ သဌဘာဝေါ။ ကူဋေယျာနီတိ ကူဋဘာဝေါ။ ဇိမှေယျာနီတိ ဇိမှဘာဝေါ။ ဝင်္ကေယျာနီတိ ဝင်္ကဘာဝါ။ ဣစ္စဿ စတူဟိပိ ပဒေဟိ အသိက္ခိတဘာဝေါဝ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၆။)ကထိတော။ ဝါဟီတိ ဝဟနသဘာဝေါ ဒိန္နောဝါဒပဋိကရော။ ယာဝ ဇီဝိတမရဏပရိယာဒါနာတိ ယာဝ ဇီဝိတဿ မရဏေန ပရိယောသာနာ။ သက္ကစ္စံ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ အမတံ ဝိယ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ပုရိသထာမေနာတိအာဒီသု ဉာဏထာမာဒယော ကထိတာ။ သဏ္ဌာနန္တိ ဩသက္ကနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ။
၄။ အဿခဠုင်္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄။ စတုတ္ထေ ‘‘ပေဟီ’’တိ ဝုတ္တောတိ ‘‘ဂစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တော။ ပိဋ္ဌိတော ရထံ ပဝတ္တေတီတိ ခန္ဓဋ္ဌိကေန ယုဂံ ဥပ္ပီဠိတွာ ပစ္ဆိမဘာဂေန ရထံ ပဝဋ္ဋေန္တော ဩသက္ကတိ။ ပစ္ဆာ လင်္ဃတိ, ကုဗ္ဗရံ ဟနတီတိ ဒွေ ပစ္ဆိမပါဒေ ဥက္ခိပိတွာ တေဟိ ပဟရိတွာ ရထကုဗ္ဗရံ ဘိန္ဒတိ။ တိဒဏ္ဍံ ဘဉ္ဇတီတိ ရထဿ ပုရတော တယော ဒဏ္ဍကာ ဟောန္တိ, တေ ဘဉ္ဇတိ။ ရထီသာယ သတ္ထိံ ဥဿဇ္ဇိတွာတိ သီသံ နာမေတွာ ယုဂံ ဘူမိယံ ပါတေတွာ သတ္ထိနာ ရထီသံ ပဟရိတွာ။ အဇ္ဈောမဒ္ဒတီတိ ဒွီဟိ ပုရိမပါဒေဟိ ဤသံ မဒ္ဒန္တော တိဋ္ဌတိ။ ဥဗ္ဗဋုမံ ရထံ ကရောတီတိ ထလံ ဝါ ကဏ္ဍကဋ္ဌာနံ ဝါ ရထံ အာရောပေတိ။ အနာဒိယိတွာတိ အမနသိကတွာ အဂဏိတွာ။ မုခါဓာနန္တိ မုခဌပနတ္ထာယ ဒိန္နံ အယသင်္ခလိကံ။ ခီလဋ္ဌာယီတိ စတ္တာရော ပါဒေ ထမ္ဘေ ဝိယ နိစ္စလံ ဌပေတွာ ခီလဋ္ဌာနသဒိသေန ဌာနေန တိဋ္ဌတိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတံ။
၅။ မလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅။ ပဉ္စမေ အသဇ္ဈာယမလာတိ ဥဂ္ဂဟိတမန္တာနံ အသဇ္ဈာယကရဏံ မလံ နာမ ဟောတိ။ အနုဋ္ဌာနမလာ ဃရာတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယာဘာဝေါ ဃရာနံ မလံ နာမ။ ဝဏ္ဏဿာတိ သရီရဝဏ္ဏဿ။ ရက္ခတောတိ ယံကိဉ္စိ အတ္တနော သန္တကံ ရက္ခန္တဿ။ အဝိဇ္ဇာ ပရမံ မလန္တိ တတော သေသာကုသလဓမ္မမလတော အဋ္ဌသု ဌာနေသု အညာဏဘူတာ ဝဋ္ဋမူလသင်္ခါတာ ဗဟလန္ဓကာရအဝိဇ္ဇာ ပရမံ မလံ။ တတော ဟိ မလတရံ နာမ နတ္ထိ။ ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတံ။
၆။ ဒူတေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆။ ဆဋ္ဌေ ဒူတေယျန္တိ ဒူတကမ္မံ။ ဂန္တုမရဟတီတိ တံ ဒူတေယျသင်္ခါတံ သာသနံ ဓာရေတွာ ဟရိတုံ အရဟတိ။ သောတာတိ ယော တံ အဿ သာသနံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၇။)ဒေတိ, တဿ သောတာ။ သာဝေတာတိ တံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ‘‘ဣဒံ နာမ တုမှေဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ ပဋိသာဝေတာ။ ဥဂ္ဂဟေတာတိ သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ ဥဂ္ဂဟေတာ။ ဓာရေတာတိ သုဓာရိတံ ကတွာ ဓာရေတာ။ ဝိညာတိ အတ္ထာနတ္ထဿ အတ္ထံ ဇာနိတာ။ ဝိညာပေတာတိ ပရံ ဝိဇာနာပေတာ။ သဟိတာ သဟိတဿာတိ ဣဒံ သဟိတံ, ဣဒံ အသဟိတန္တိ ဧဝံ သဟိတာသဟိတဿ ကုသလော, ဥပဂတာနုပဂတေသု ဆေကော သာသနံ အာရောစေန္တော သဟိတံ သလ္လက္ခေတွာ အာရောစေတိ။ န ဗျထတီတိ ဝေဓတိ န ဆမ္ဘတိ။ အသန္ဒိဒ္ဓန္တိ နိဿန္ဒေဟံ ဝိဂတသံသယံ။ ပုစ္ဆိတောတိ ပဉှတ္ထာယ ပုစ္ဆိတော။
၇-၈။ ဗန္ဓနသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၁၇-၁၈။ သတ္တမေ ရုဏ္ဏေနာတိ ရုဒိတေန။ အာကပ္ပေနာတိ နိဝါသနပါရုပနာဒိနာ ဝိဓာနေန။ ဝနဘင်္ဂေနာတိ ဝနတော ဘဉ္ဇိတွာ အာဟဋေန ပုပ္ဖဖလာဒိပဏ္ဏာကာရေန။ အဋ္ဌမေပိ ဧသေဝ နယော။
၉။ ပဟာရာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉။ နဝမေ ပဟာရာဒေါတိ ဧဝံနာမကော။ အသုရိန္ဒောတိ အသုရဇေဋ္ဌကော။ အသုရေသု ဟိ ဝေပစိတ္တိ ရာဟု ပဟာရာဒေါတိ ဣမေ တယော ဇေဋ္ဌကာ။ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ဒသဗလဿ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အဇ္ဇ ဂမိဿာမိ သွေ ဂမိဿာမီ’’တိ ဧကာဒသ ဝဿာနိ အတိက္ကမိတွာ ဒွါဒသမေ ဝဿေ သတ္ထု ဝေရဉ္ဇာယံ ဝသနကာလေ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘မမ ‘အဇ္ဇ သွေ’တိ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဇာတာနိ, ဟန္ဒာဟံ ဣဒါနေဝ ဂစ္ဆာမီ’’တိ တင်္ခဏံယေဝ အသုရဂဏပရိဝုတော အသုရဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ဒိဝါ ဒိဝဿ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ, ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသီတိ သော ကိရ ‘‘တထာဂတံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ဧဝ ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’’တိ အာဂတော, တထာဂတဿ ပန ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဂါရဝေန ပုစ္ဆိတုံ အသက္ကောန္တော အပိ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တတော သတ္ထာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ပဟာရာဒေါ မယိ အကထေန္တေ ပဌမတရံ ကထေတုံ န သက္ခိဿတိ, စိဏ္ဏဝသိဋ္ဌာနေယေဝ နံ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ ဧကံ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၈။)အထ နံ ပုစ္ဆန္တော အပိ ပန ပဟာရာဒါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဘိရမန္တီတိ ရတိံ ဝိန္ဒန္တိ, အနုက္ကဏ္ဌမာနာ ဝသန္တီတိ အတ္ထော။ သော ‘‘ပရိစိဏ္ဏဋ္ဌာနေယေဝ မံ ဘဂဝါ ပုစ္ဆတီ’’တိ အတ္တမနော ဟုတွာ အဘိရမန္တိ, ဘန္တေတိ အာဟ။ အနုပုဗ္ဗနိန္နောတိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ အနုပဋိပါဋိယာ နိန္နဘာဝဿ ဝေဝစနာနိ။ န အာယတကေနေဝ ပပါတောတိ န ဆိန္နတဋမဟာသောဗ္ဘော ဝိယ အာဒိတောဝ ပပါတော။ သော ဟိ တီရတော ပဋ္ဌာယ ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလဝိဒတ္ထိရတနယဋ္ဌိဥသဘအဍ္ဎဂါဝုတဂါဝုတအဍ္ဎယောဇနာဒိဝသေန ဂမ္ဘီရော ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တော သိနေရုပါဒမူလေ စတုရာသီတိယောဇနသဟဿဂမ္ဘီရော ဟုတွာ ဌိတောတိ ဒဿေတိ။
ဌိတဓမ္မောတိ ဌိတသဘာဝေါ။ ကုဏပေနာတိ ယေန ကေနစိ ဟတ္ထိအဿာဒီနံ ကဠေဝရေန။ ထလံ ဥဿာရေတီတိ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဝိယ ဝီစိပဟာရေနေဝ ထလံ ခိပတိ။
ဂင်္ဂါယမုနာတိ ဣဓ ဌတွာ ဣမာသံ နဒီနံ ဥပ္ပတ္တိကထံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အယံ တာဝ ဇမ္ဗုဒီပေါ ဒသသဟဿယောဇနပရိမာဏော, တတ္ထ စတုသဟဿယောဇနပရိမာဏော ပဒေသော ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထဋော မဟာသမုဒ္ဒေါတိ သင်္ခံ ဂတော, တိသဟဿယောဇနပ္ပမာဏေ မနုဿာ ဝသန္တိ, တိသဟဿယောဇနပ္ပမာဏေ ဟိမဝါ ပတိဋ္ဌိတော ဥဗ္ဗေဓေန ပဉ္စယောဇနသတိကော စတုရာသီတိကူဋသဟဿပဋိမဏ္ဍိတော သမန္တတော သန္ဒမာနပဉ္စသတနဒီဝိစိတ္တော, ယတ္ထ အာယာမဝိတ္ထာရေန စ ဂမ္ဘီရတော စ ပဏ္ဏာသပဏ္ဏာသယောဇနာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတပရိမဏ္ဍလာ အနောတတ္တဒဟော ကဏ္ဏမုဏ္ဍဒဟော ရထကာရဒဟော ဆဒ္ဒန္တဒဟော ကုဏာလဒဟော မန္ဒာကိနိဒဟော သီဟပ္ပပါတဒဟောတိ သတ္တ မဟာသရာ ပတိဋ္ဌဟန္တိ။
တေသု အနောတတ္တော သုဒဿနကူဋံ စိတ္တကူဋံ ကာဠကူဋံ ဂန္ဓမာဒနကူဋံ ကေလာသကူဋန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ပဗ္ဗတေဟိ ပရိက္ခိတ္တော။ တတ္ထ သုဒဿနကူဋံ သောဝဏ္ဏမယံ ဒွိယောဇနသတုဗ္ဗေဓံ အန္တောဝင်္ကံ ကာကမုခသဏ္ဌာနံ တမေဝ သရံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ တိဋ္ဌတိ, စိတ္တကူဋံ သဗ္ဗရတနမယံ, ကာဠကူဋံ အဉ္ဇနမယံ, ဂန္ဓမာဒနကူဋံ သာနုမယံ အဗ္ဘန္တရေ မုဂ္ဂဝဏ္ဏံ, မူလဂန္ဓော သာရဂန္ဓော ဖေဂ္ဂုဂန္ဓော တစဂန္ဓော ပပဋိကာဂန္ဓော ရသဂန္ဓော ပတ္တဂန္ဓော ပုပ္ဖဂန္ဓော
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၁၉။)ဖလဂန္ဓော ဂန္ဓဂန္ဓောတိ ဣမေဟိ ဒသဟိ ဂန္ဓေဟိ ဥဿန္နံ, နာနပ္ပကာရဩသဓသဉ္ဆန္နံ ကာဠပက္ခဥပေါသထဒိဝသေ အာဒိတ္တမိဝ အင်္ဂါရံ ဇလန္တံ တိဋ္ဌတိ, ကေလာသကူဋံ ရဇတမယံ။ သဗ္ဗာနိ သုဒဿနေန သမာနုဗ္ဗေဓသဏ္ဌာနာနိ တမေဝ သရံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတာနိ။ တာနိ သဗ္ဗာနိ ဒေဝါနုဘာဝေန နာဂါနုဘာဝေန စ ဝဿန္တိ, နဒိယော စေတေသု သန္ဒန္တိ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဥဒကံ အနောတတ္တမေဝ ပဝိသတိ။ စန္ဒိမသူရိယာ ဒက္ခိဏေန ဝါ ဥတ္တရေန ဝါ ဂစ္ဆန္တာ ပဗ္ဗတန္တရေန တတ္ထ ဩဘာသံ ကရောန္တိ, ဥဇုံ ဂစ္ဆန္တာ န ကရောန္တိ။ တေနေဝဿ အနောတတ္တော တိသင်္ခါ ဥဒပါဒိ။
တတ္ထ မနောဟရသိလာတလာနိ နိမ္မစ္ဆကစ္ဆပါနိ ဖလိကသဒိသနိမ္မလောဒကာနိ နှာနတိတ္ထာနိ သုပဋိယတ္တာနိ ဟောန္တိ, ယေသု ဗုဒ္ဓါ ခီဏာသဝါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဣဒ္ဓိမန္တာ စ ဣသယော နှာယန္တိ, ဒေဝယက္ခာဒယော ဥဒကကီဠံ ကီဠန္တိ။
တဿ စတူသု ပဿေသု သီဟမုခံ, ဟတ္ထိမုခံ, အဿမုခံ, ဥသဘမုခန္တိ စတ္တာရိ မုခါနိ ဟောန္တိ, ယေဟိ စတဿော နဒိယော သန္ဒန္တိ။ သီဟမုခေန နိက္ခန္တနဒီတီရေ သီဟာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ, ဟတ္ထိမုခါဒီဟိ ဟတ္ထိအဿဥသဘာ။ ပုရတ္ထိမဒိသတော နိက္ခန္တနဒီ အနောတတ္တံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဣတရာ တိဿော နဒိယော အနုပဂမ္မ ပါစီနဟိမဝန္တေနေဝ အမနုဿပထံ ဂန္တွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသတိ။ ပစ္ဆိမဒိသတော စ ဥတ္တရဒိသတော စ နိက္ခန္တနဒိယောပိ တထေဝ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပစ္ဆိမဟိမဝန္တေနေဝ ဥတ္တရဟိမဝန္တေနေဝ စ အမနုဿပထံ ဂန္တွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသန္တိ။ ဒက္ခိဏမုခတော နိက္ခန္တနဒီ ပန တံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဥတ္တရေန ဥဇုကံ ပါသာဏပိဋ္ဌေနေဝ သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ ပဗ္ဗတံ ပဟရိတွာ ဥဋ္ဌာယ ပရိက္ခေပေန တိဂါဝုတပ္ပမာဏာ ဥဒကဓာရာ ဟုတွာ အာကာသေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ တိယဂ္ဂဠေ နာမ ပါသာဏေ ပတိတာ, ပါသာဏော ဥဒကဓာရာဝေဂေန ဘိန္နော။ တတ္ထ ပညာသယောဇနပ္ပမာဏာ တိယဂ္ဂဠာ နာမ မဟာပေါက္ခရဏီ ဇာတာ, ပေါက္ခရဏိယာ ကူလံ ဘိန္ဒိတွာ ပါသာဏံ ပဝိသိတွာ သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတာ။ တတော ဃနပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥမ္မင်္ဂေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ ဂိဉ္ဈံ နာမ တိရစ္ဆာနပဗ္ဗတံ ပဟရိတွာ ဟတ္ထတလေ ပဉ္စင်္ဂုလိသဒိသာ ပဉ္စ ဓာရာ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၀။)သာ တိက္ခတ္တုံ အနောတတ္တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂတဋ္ဌာနေ အာဝတ္တဂင်္ဂါတိ ဝုစ္စတိ။ ဥဇုကံ ပါသာဏပိဋ္ဌေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ကဏှဂင်္ဂါ, အာကာသေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ အာကာသဂင်္ဂါ, တိယဂ္ဂဠပါသာဏေ ပညာသယောဇနောကာသေ ဌိတာ တိယဂ္ဂဠပေါက္ခရဏီ, ကူလံ ဘိန္ဒိတွာ ပါသာဏံ ပဝိသိတွာ သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ဗဟလဂင်္ဂါတိ, ဥမင်္ဂေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ဥမင်္ဂဂင်္ဂါတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဉ္ဈံ နာမ တိရစ္ဆာနပဗ္ဗတံ ပဟရိတွာ ပဉ္စ ဓာရာ ဟုတွာ ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ ပန ဂင်္ဂါ, ယမုနာ, အစိရဝတီ, သရဘူ, မဟီတိ ပဉ္စ သင်္ခံ ဂတာ။ ဧဝမေတာ ပဉ္စ မဟာနဒိယော ဟိမဝန္တတော ပဝတ္တန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သဝန္တိယောတိ ယာ ကာစိ သဝမာနာ ဂစ္ဆန္တီ မဟာနဒိယော ဝါ ကုန္နဒိယော ဝါ။ အပ္ပေန္တီတိ အလ္လီယန္တိ ဩသရန္တိ။ ဓာရာတိ ဝုဋ္ဌိဓာရာ။ ပူရတ္တန္တိ ပုဏ္ဏဘာဝေါ။ မဟာသမုဒ္ဒဿ ဟိ အယံ ဓမ္မတာ – ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ဒေဝေါ မန္ဒော ဇာတော, ဇာလက္ခိပါဒီနိ အာဒါယ မစ္ဆကစ္ဆပေ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ မဟန္တာ ဝုဋ္ဌိ, လဘိဿာမ နု ခေါ ပိဋ္ဌိပသာရဏဋ္ဌာန’’န္တိ ဝါ ဝတ္တုံ န သက္ကာ။ ပဌမကပ္ပိကကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယံ သိနေရုမေခလံ အာဟစ္စ ဥဒကံ ဌိတံ, တတော ဧကင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဥဒကံ နေဝ ဟေဋ္ဌာ ဩသီဒတိ, န ဥဒ္ဓံ ဥတ္တရတိ။ ဧကရသောတိ အသမ္ဘိန္နရသော။
မုတ္တာတိ ခုဒ္ဒကမဟန္တဝဋ္ဋဒီဃာဒိဘေဒါ အနေကဝိဓာ။ မဏီတိ ရတ္တနီလာဒိဘေဒေါ အနေကဝိဓော။ ဝေဠုရိယောတိ ဝံသဝဏ္ဏသိရီသပုပ္ဖဝဏ္ဏာဒိဘေဒေါ အနေကဝိဓော။ သင်္ခေါတိ ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋတမ္ဗကုစ္ဆိကဓမနသင်္ခါဒိဘေဒေါ အနေကဝိဓော။ သိလာတိ သေတကာဠမုဂ္ဂဝဏ္ဏာဒိဘေဒေါ အနေကဝိဓာ။ ပဝါဠန္တိ ခုဒ္ဒကမဟန္တရတ္တဃနရတ္တာဒိဘေဒံ အနေကဝိဓံ။ မသာရဂလ္လန္တိ ကဗရမဏိ။ နာဂါတိ ဦမိပိဋ္ဌဝါသိနောပိ ဝိမာနဋ္ဌကာ နာဂါပိ။
အဋ္ဌ ပဟာရာဒါတိ သတ္ထာ အဋ္ဌပိ ဓမ္မေ ဝတ္တုံ သက္ကောတိ, သောဠသပိ ဗာတ္တိံသပိ စတုသဋ္ဌိပိ သဟဿမ္ပိ, ပဟာရာဒေန ပန အဋ္ဌ ကထိတာ, အဟမ္ပိ တေဟေဝ သရိက္ခကေ ကတွာ ကထေဿာမီတိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟ။ အနုပုဗ္ဗသိက္ခာတိအာဒီသု အနုပုဗ္ဗသိက္ခာယ တိဿော သိက္ခာ ဂဟိတာ, အနုပုဗ္ဗကိရိယာယ တေရသ ဓုတင်္ဂါနိ, အနုပုဗ္ဗပဋိပဒါယ သတ္တ အနုပဿနာ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိပဿနာ အဋ္ဌတိံသ အာရမ္မဏဝိဘတ္တိယော သတ္တတိံသ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၁။)ဗောဓပက္ခိယဓမ္မာ။ န အာယတကေနေဝ အညာပဋိဝေဓောတိ မဏ္ဍူကဿ ဥပ္ပတိတွာ ဂမနံ ဝိယ အာဒိတောဝ သီလပူရဏာဒိံ အကတွာ အရဟတ္တပ္ပဋိဝေဓော နာမ နတ္ထိ, ပဋိပါဋိယာ ပန သီလသမာဓိပညာယော ပူရေတွာဝ သက္ကာ အရဟတ္တံ ပတ္တုန္တိ အတ္ထော။
အာရကာဝါတိ ဒူရေယေဝ။ န တေန နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဦနတ္တံ ဝါ ပူရတ္တံ ဝါတိ အသင်္ချေယျေပိ ကပ္ပေ ဗုဒ္ဓေသု အနုပ္ပန္နေသု ဧကသတ္တောပိ ပရိနိဗ္ဗာတုံ န သက္ကောတိ, တဒါပိ ‘‘တုစ္ဆာ နိဗ္ဗာနဓာတူ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဗုဒ္ဓကာလေ စ ပန ဧကေကသ္မိံ သမာဂမေ အသင်္ချေယျာပိ သတ္တာ အမတံ အာရာဓေန္တိ, တဒါပိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ – ‘‘ပူရာ နိဗ္ဗာနဓာတူ’’တိ။
၁၀။ ဥပေါသထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀။ ဒသမေ နိသိန္နော ဟောတီတိ ဥပေါသထကရဏတ္ထာယ ဥပါသိကာယ ရတနပါသာဒေ နိသိန္နော။ နိသဇ္ဇ ပန ဘိက္ခူနံ စိတ္တာနိ ဩလောကေန္တော ဧကံ ဒုဿီလပုဂ္ဂလံ ဒိသွာ ‘‘သစာဟံ ဣမသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ နိသိန္နေယေဝ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမိ, သတ္တဓာ တဿ မုဒ္ဓါ ဖလိဿတီ’’တိ တဿ အနုကမ္ပာယ တုဏှီယေဝ အဟောသိ။ အဘိက္ကန္တာတိ အတိက္ကန္တာ ပရိက္ခီဏာ။ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေတိ ဥဂ္ဂတေ အရုဏသီသေ။ နန္ဒိမုခိယာတိ တုဋ္ဌမုခိယာ။ အပရိသုဒ္ဓါ, အာနန္ဒ, ပရိသာတိ ‘‘အသုကပုဂ္ဂလော အပရိသုဒ္ဓေါ’’တိ အဝတွာ ‘‘အပရိသုဒ္ဓါ, အာနန္ဒ, ပရိသာ’’တိ အာဟ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
မဟာဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
၃။ ဂဟပတိဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမဥဂ္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁။ တတိယဿ ပဌမေ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒီတိ တဿ ကိရ ဃရေ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ပဉ္စ အာသနသတာနိ နိစ္စံ ပညတ္တာနေဝ ဟောန္တိ, တေသု အညတရသ္မိံ အာသနေ နိသီဒိ။ တံ သုဏာဟီတိ တေ သုဏာဟိ, တံ ဝါ အဋ္ဌဝိဓံ အစ္ဆရိယဓမ္မံ သုဏာဟိ။ စိတ္တံ ပသီဒီတိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ နု ခေါ န ဗုဒ္ဓေါ နု ခေါ’’တိ ဝိတက္ကမတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇိ, အယမေဝ ဗုဒ္ဓေါတိ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ပသန္နော အနာဝိလော အဟောသိ။ သကာနိ ဝါ ဉာတိကုလာနီတိ အတ္တနော ယာပနမတ္တံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၂။)ဓနံ ဂဟေတွာ ဉာတိဃရာနိ ဂစ္ဆတု။ ကဿ ဝေါ ဒမ္မီတိ ကတရပုရိသဿ တုမှေ ဒဒါမိ, အာရောစေထ မေ အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ။ အပ္ပဋိဝိဘတ္တာတိ ‘‘ဧတ္တကံ ဒဿာမိ ဧတ္တကံ န ဒဿာမိ, ဣဒံ ဒဿာမိ ဣဒံ န ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေန္တေန ဟိ ပဋိဝိဘတ္တာ နာမ ဟောတိ, မယှံ ပန န ဧဝံ။ အထ ခေါ သံဃိကာ ဝိယ ဂဏသန္တကာ ဝိယ စ သီလဝန္တေဟိ သဒ္ဓိံ သာဓာရဏာယေဝ။ သက္ကစ္စံယေဝ ပယိရုပါသာမီတိ သဟတ္ထာ ဥပဋ္ဌဟာမိ, စိတ္တီကာရေန ဥပသင်္ကမာမိ။
အနစ္ဆရိယံ ခေါ ပန မံ, ဘန္တေတိ, ဘန္တေ, ယံ မံ ဒေဝတာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ အာရောစေန္တိ, ဣဒံ န အစ္ဆရိယံ။ ယံ ပနာဟံ တတောနိဒါနံ စိတ္တဿ ဥဏ္ဏတိံ နာဘိဇာနာမိ, တံ ဧဝ အစ္ဆရိယန္တိ ဝဒတိ။ သာဓု သာဓု, ဘိက္ခူတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုံ အာမန္တေတိ, ဥပါသကဿေဝ ပန ဝေယျာကရဏသမ္ပဟံသနေ ဧသ သာဓုကာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၂။ ဒုတိယဥဂ္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂။ ဒုတိယေ နာဂဝနေတိ တဿ ကိရ သေဋ္ဌိနော နာဂဝနံ နာမ ဥယျာနံ, သော တတ္ထ ပုရေဘတ္တံ ဂန္ဓမာလာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ ဥယျာနကီဠိကံ ကီဠိတုကာမော ဂန္တွာ ပရိစာရိယမာနော ဘဂဝန္တံ အဒ္ဒသ။ သဟ ဒဿနေနေဝဿ ပုရိမနယေနေဝ စိတ္တံ ပသီဒိ, သုရာပါနေန စ ဥပ္ပန္နမန္ဒော တင်္ခဏံယေဝ ပဟီယိ။ တံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ဩဏောဇေသိန္တိ ဥဒကံ ဟတ္ထေ ပါတေတွာ အဒါသိံ။ အသုကောတိ အမုကော။ သမစိတ္တောဝ ဒေမီတိ ‘‘ဣမဿ ထောကံ, ဣမဿ ဗဟုက’’န္တိ ဧဝံ စိတ္တနာနတ္တံ န ကရောမိ, ဒေယျဓမ္မံ ပန ဧကသဒိသံ ကရောမီတိ ဒဿေတိ။ အာရောစေန္တီတိ အာကာသေ ဌတွာ အာရောစေန္တိ။ နတ္ထိ တံ သံယောဇနန္တိ ဣမိနာ ဥပါသကော အတ္တနော အနာဂါမိဖလံ ဗျာကရောတိ။
၃။ ပဌမဟတ္ထကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃။ တတိယေ ဟတ္ထကော အာဠဝကောတိ ဘဂဝတာ အာဠဝကယက္ခဿ ဟတ္ထတော ဟတ္ထေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ ဟတ္ထကောတိ လဒ္ဓနာမော ရာဇကုမာရော။ သီလဝါတိ ပဉ္စသီလဒသသီလေန သီလဝါ။ စာဂဝါတိ စာဂသမ္ပန္နော။ ကစ္စိတ္ထ, ဘန္တေတိ, ဘန္တေ, ကစ္စိ ဧတ္ထ ဘဂဝတော ဗျာကရဏဋ္ဌာနေ။ အပ္ပိစ္ဆောတိ အဓိဂမပ္ပိစ္ဆတာယ အပ္ပိစ္ဆော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၃။)၄။ ဒုတိယဟတ္ထကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄။ စတုတ္ထေ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဥပါသကသတေဟီတိ သောတာပန္နသကဒါဂါမီနံယေဝ အရိယသာဝကဥပါသကာနံ ပဉ္စဟိ သတေဟိ ပရိဝုတော ဘုတ္တပါတရာသော ဂန္ဓမာလဝိလေပေနစုဏ္ဏာနိ ဂဟေတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ။ သင်္ဂဟဝတ္ထူနီတိ သင်္ဂဏှနကာရဏာနိ။ တေဟာဟန္တိ တေဟိ အဟံ။ တံ ဒါနေန သင်္ဂဏှာမီတိ နင်္ဂလဗလိဗဒ္ဒဘတ္တဗီဇာဒီနိ စေဝ ဂန္ဓမာလမူလာဒီနိ စ ဒတွာ သင်္ဂဏှာမိ။ ပေယျဝဇ္ဇေနာတိ အမ္မ, တာတ, ဘာတရ, ဘဂိနီတိအာဒိကေန ကဏ္ဏသုခေန မုဒုကေန ပိယဝစနေန သင်္ဂဏှာမိ။ အတ္ထစရိယာယာတိ ‘‘ဣမဿ ဒါနေန ဝါ ပိယဝစနေန ဝါ ကိစ္စံ နတ္ထိ, အတ္ထစရိယာယ သင်္ဂဏှိတဗ္ဗယုတ္တကော အယ’’န္တိ ဉတွာ ဥပ္ပန္နကိစ္စနိတ္ထရဏသင်္ခါတာယ အတ္ထစရိယာယ သင်္ဂဏှာမိ။ သမာနတ္တတာယာတိ ‘‘ဣမဿ ဒါနာဒီဟိ ကိစ္စံ နတ္ထိ, သမာနတ္တတာယ သင်္ဂဏှိတဗ္ဗော အယ’’န္တိ ဧကတော ခါဒနပိဝနနိသဇ္ဇာဒီဟိ အတ္တနာ သမာနံ ကတွာ သင်္ဂဏှာမိ။ ဒလိဒ္ဒဿ ခေါ နော တထာ သောတဗ္ဗံ မညန္တီတိ ဒလိဒ္ဒဿ ကိဉ္စိ ဒါတုံ ဝါ ကာတုံ ဝါ အသက္ကောန္တဿ, ယထာ ဒလိဒ္ဒဿ နော တထာ သောတဗ္ဗံ မညန္တိ, မမ ပန သောတဗ္ဗံ မညန္တိ, ဒိန္နောဝါဒေ တိဋ္ဌန္တိ, န မေ အနုသာသနိံ အတိက္ကမိတဗ္ဗံ မညန္တိ။ ယောနိ ခေါ တျာယန္တိ ဥပါယော ခေါ တေ အယံ။ ဣမေသု ပန ဒွီသုပိ သုတ္တေသု သတ္ထာရာ သီလစာဂပညာ မိဿကာ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၅-၆။ မဟာနာမသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၂၅-၂၆။ ပဉ္စမေ အတ္ထူပပရိက္ခိတာ ဟောတီတိ အတ္ထာနတ္ထံ ကာရဏာကာရဏံ ဥပပရိက္ခိတာ ဟောတိ။ ဆဋ္ဌေ သဒ္ဓါသီလစာဂါ မိဿကာ ကထိတာ။
၇။ ပဌမဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇။ သတ္တမေ ဥဇ္ဈတ္တိဗလာတိ ဥဇ္ဈာနဗလာ။ ဗာလာနဉှိ ‘‘ယံ အသုကော ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အာဟ, မံ သော အာဟ, န အည’’န္တိ ဧဝံ ဥဇ္ဈာနမေဝ ဗလံ။ နိဇ္ဈတ္တိဗလာတိ ‘‘န ဣဒံ ဧဝံ, ဧဝံ နာမေတ’’န္တိ အတ္ထာနတ္ထနိဇ္ဈာပနံယေဝ ဗလံ။ ပဋိသင်္ခါနဗလာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဗလာ။ ခန္တိဗလာတိ အဓိဝါသနဗလာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၄။)၈။ ဒုတိယဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၈။ အဋ္ဌမေ ဗလာနီတိ ဉာဏဗလာနိ။ အာသဝါနံ ခယံ ပဋိဇာနာတီတိ အရဟတ္တံ ပဋိဇာနာတိ။ အနိစ္စတောတိ ဟုတွာ အဘာဝါကာရေန။ ယထာဘူတန္တိ ယထာသဘာဝတော။ သမ္မပ္ပညာယာတိ သဟဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာယ။ အင်္ဂါရကာသူပမာတိ သန္တာပနဋ္ဌေန အင်္ဂါရကာသုယာ ဥပမိတာ ဣမေ ကာမာတိ။ ဝိဝေကနိန္နန္တိ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိဗ္ဗာနနိန္နံ။ ဝိဝေကဋ္ဌန္တိ ကိလေသေဟိ ဝဇ္ဇိတံ ဒူရီဘူတံ ဝါ။ နေက္ခမ္မာဘိရတန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိရတံ။ ဗျန္တိဘူတန္တိ ဝိဂတန္တဘူတံ ဧကဒေသေနာပိ အနလ္လီနံ ဝိသံယုတ္တံ ဝိသံသဋ္ဌံ။ အာသဝဋ္ဌာနိယေဟီတိ သမ္ပယောဂဝသေန အာသဝါနံ ကာရဏဘူတေဟိ, ကိလေသဓမ္မေဟီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဗျန္တိဘူတန္တိ ဝိဂတဝါယန္တိ အတ္ထော။ ကုတော? သဗ္ဗသော အာသဝဋ္ဌာနိယေဟိ ဓမ္မေဟိ, သဗ္ဗေဟိ တေဘူမကဓမ္မေဟီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အရိယမဂ္ဂေါ လောကိယလောကုတ္တရော ကထိတော။
၉။ အက္ခဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၉။ နဝမေ ခဏေ ကိစ္စာနိ ကရောတီတိ ခဏကိစ္စော, ဩကာသံ လဘိတွာဝ ကိစ္စာနိ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မောတိ စတုသစ္စဓမ္မော။ ဩပသမိကောတိ ကိလေသူပသမာဝဟော။ ပရိနိဗ္ဗာယိကောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနကရော။ စတုမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတံ သမ္ဗောဓိံ ဂစ္ဆတိ သမ္ပာပုဏာတီတိ သမ္ဗောဓဂါမီ။ ဒီဃာယုကံ ဒေဝနိကာယန္တိ ဣဒံ အသညံ ဒေဝနိကာယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဝိညာတာရေသူတိ အတိဝိယ အဝိညူသု။
သုပ္ပဝေဒိတေတိ သုကထိတေ။ အန္တရာယိကာတိ အန္တရာယကရာ။ ခဏော ဝေ မာ ဥပစ္စဂါတိ အယံ လဒ္ဓေါ ခဏော မာ အတိက္ကမိ။ ဣဓ စေဝ နံ ဝိရာဓေတီတိ သစေ ကောစိ ပမတ္တစာရီ ဣဓ ဣမံ ခဏံ လဘိတွာပိ သဒ္ဓမ္မဿ နိယာမတံ အရိယမဂ္ဂံ ဝိရာဓေတိ န သမ္ပာဒေတိ။ အတီတတ္ထောတိ ဟာပိတတ္ထော။ စိရတ္တံ အနုတပိဿတီတိ စိရရတ္တံ သောစိဿတိ။ ယထာ ဟိ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ ဘဏ္ဍံ သမုပ္ပန္န’’န္တိ သုတွာ ဧကော ဝါဏိဇော န ဂစ္ဆေယျ, အညေ ဂန္တွာ ဂဏှေယျုံ, တေသံ တံ အဋ္ဌဂုဏမ္ပိ ဒသဂုဏမ္ပိ ဘဝေယျ။ အထ ဣတရော ‘‘မမ အတ္ထော အတိက္ကန္တော’’တိ အနုတပေယျ, ဧဝံ ယော ဣဓ ခဏံ လဘိတွာ အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တော သဒ္ဓမ္မဿ နိယာမတံ ဝိရာဓေတိ, သော အယံ ဝါဏိဇောဝ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၅။)အတီတတ္ထော စိရံ အနုတပိဿတိ သောစိဿတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော အဝိဇ္ဇာနိဝုတောတိ တထာ။ ပစ္စဝိဒုန္တိ ပဋိဝိဇ္ဈိံသု။ သံဝရာတိ သီလသံဝရာ။ မာရဓေယျပရာနုဂေတိ မာရဓေယျသင်္ခါတံ သံသာရံ အနုဂတေ။ ပါရင်္ဂတာတိ နိဗ္ဗာနံ ဂတာ။ ယေ ပတ္တာ အာသဝက္ခယန္တိ ယေ အရဟတ္တံ ပတ္တာ။ ဧဝမိဓ ဂါထာသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။
၁၀။ အနုရုဒ္ဓမဟာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀။ ဒသမေ စေတီသူတိ စေတိနာမကာနံ ရာဇူနံ နိဝါသဋ္ဌာနတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓဝေါဟာရေ ရဋ္ဌေ။ ပါစီနဝံသဒါယေတိ ဒသဗလဿ ဝသနဋ္ဌာနတော ပါစီနဒိသာယ ဌိတေ ဝံသဒါယေ နီလောဘာသေဟိ ဝေဠူဟိ သဉ္ဆန္နေ အရညေ။ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒီတိ ထေရော ကိရ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဌမအန္တောဝဿမှိယေဝ သမာပတ္တိလာဘီ ဟုတွာ သဟဿလောကဓာတုဒဿနသမတ္ထံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ဥပ္ပါဒေသိ။ သော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဣဓာဟံ, အာဝုသော သာရိပုတ္တ, ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သဟဿလောကံ ဩလောကေမိ။ အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဝီရိယံ အသလ္လီနံ, ဥပဋ္ဌိတာ သတိ အသမ္မုဋ္ဌာ, ပဿဒ္ဓေါ ကာယော အသာရဒ္ဓေါ, သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ။ အထ စ ပန မေ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ န ဝိမုစ္စတီ’’တိ။ အထ နံ ထေရော အာဟ – ‘‘ယံ ခေါ တေ, အာဝုသော အနုရုဒ္ဓ, ဧဝံ ဟောတိ ‘အဟံ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ…ပေ… ဩလောကေမီ’တိ, ဣဒံ တေ မာနသ္မိံ။ ယမ္ပိ တေ, အာဝုသော, အနုရုဒ္ဓ ဧဝံ ဟောတိ ‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဝီရိယံ…ပေ… ဧကဂ္ဂ’န္တိ, ဣဒံ တေ ဥဒ္ဓစ္စသ္မိံ။ ယမ္ပိ တေ, အာဝုသော အနုရုဒ္ဓ, ဧဝံ ဟောတိ ‘အထ စ ပန မေ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ န ဝိမုစ္စတီ’တိ, ဣဒံ တေ ကုက္ကုစ္စသ္မိံ။ သာဓု ဝတာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓေါ ဣမေ တယော ဓမ္မေ ပဟာယ ဣမေ တယော ဓမ္မေ အမနသိကရိတွာ အမတာယ ဓာတုယာ စိတ္တံ ဥပသံဟရတူ’’တိ ဧဝမဿ ထေရော ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေသိ။ သော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သတ္ထာရံ အာပုစ္ဆိတွာ စေတိရဋ္ဌံ ဂန္တွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော အဋ္ဌမာသံ စင်္ကမေန ဝီတိနာမေသိ။ သော ပဓာနဝေဂနိမ္မထိတတ္တာ ကိလန္တကာယော ဧကဿ ဝေဠုဂုမ္ဗဿ ဟေဋ္ဌာ နိသီဒိ။ အထဿာယံ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ, ဧသ မဟာပုရိသဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇီတိ အတ္ထော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၆။)အပ္ပိစ္ဆဿာတိ ဧတ္ထ ပစ္စယပ္ပိစ္ဆော, အဓိဂမပ္ပိစ္ဆော, ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆော, ဓုတင်္ဂပ္ပိစ္ဆောတိ စတ္တာရော အပ္ပိစ္ဆာ။ တတ္ထ ပစ္စယပ္ပိစ္ဆော ဗဟုံ ဒေန္တေ အပ္ပံ ဂဏှာတိ, အပ္ပံ ဒေန္တေ အပ္ပတရံ ဂဏှာတိ, န အနဝသေသဂ္ဂါဟီ ဟောတိ။ အဓိဂမပ္ပိစ္ဆော မဇ္ဈန္တိကတ္ထေရော ဝိယ အတ္တနော အဓိဂမံ အညေသံ ဇာနိတုံ န ဒေတိ။ ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆော တေပိဋကောပိ သမာနော န ဗဟုဿုတဘာဝံ ဇာနာပေတုကာမော ဟောတိ သာကေတတိဿတ္ထေရော ဝိယ။ ဓုတင်္ဂပ္ပိစ္ဆော ဓုတင်္ဂပရိဟရဏဘာဝံ အညေသံ ဇာနိတုံ န ဒေတိ ဒွေဘာတိကတ္ထေရေသု ဇေဋ္ဌတ္ထေရော ဝိယ။ ဝတ္ထု ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ကထိတံ။ အယံ ဓမ္မောတိ ဧဝံ သန္တဂုဏနိဂုဟနေန စ ပဋိဂ္ဂဟဏေ မတ္တညုတာယ စ အပ္ပိစ္ဆဿ ပုဂ္ဂလဿ အယံ နဝလောကုတ္တရဓမ္မော သမ္ပဇ္ဇတိ, နော မဟိစ္ဆဿ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။
သန္တုဋ္ဌဿာတိ စတူသု ပစ္စယေသု တီဟိ သန္တောသေဟိ သန္တုဋ္ဌဿ။ ပဝိဝိတ္တဿာတိ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကေဟိ ဝိဝိတ္တဿ။ တတ္ထ ကာယဝိဝေကော နာမ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ဝိနောဒေတွာ အာရမ္ဘဝတ္ထုဝသေန ဧကီဘာဝေါ။ ဧကီဘာဝမတ္တေနေဝ ကမ္မံ န နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ, အယံ စိတ္တဝိဝေကော နာမ။ သမာပတ္တိမတ္တေနေဝ ကမ္မံ န နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ, အယံ သဗ္ဗာကာရတော ဥပဓိဝိဝေကော နာမ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ကာယဝိဝေကော စ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနံ နေက္ခမ္မာဘိရတာနံ, စိတ္တဝိဝေကော စ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနံ, ဥပဓိဝိဝေကော စ နိရုပဓီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိသင်္ခါရဂတာန’’န္တိ (မဟာနိ။ ၇, ၄၉)။
သင်္ဂဏိကာရာမဿာတိ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ စေဝ ကိလေသသင်္ဂဏိကာယ စ ရတဿ။ အာရဒ္ဓဝီရိယဿာတိ ကာယိကစေတသိကဝီရိယဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယဿ။ ဥပဋ္ဌိတဿတိဿာတိ စတုသတိပဋ္ဌာနဝသေန ဥပဋ္ဌိတဿတိဿ။ သမာဟိတဿာတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တဿ။ ပညဝတောတိ ကမ္မဿကတပညာယ ပညဝတော။
သာဓု သာဓူတိ ထေရဿ ဝိတက္ကံ သမ္ပဟံသေန္တော ဧဝမာဟ။ ဣမံ အဋ္ဌမန္တိ သတ္တ နိဓီ လဒ္ဓပုရိသဿ အဋ္ဌမံ ဒေန္တော ဝိယ, သတ္တ မဏိရတနာနိ, သတ္တ ဟတ္ထိရတနာနိ, သတ္တ အဿရတနာနိ လဒ္ဓပုရိသဿ အဋ္ဌမံ ဒေန္တော ဝိယ သတ္တ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေတွာ ဌိတဿ အဋ္ဌမံ အာစိက္ခန္တော ဧဝမာဟ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၇။)နိပ္ပပဉ္စာရာမဿာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိပပဉ္စရဟိတတ္တာ နိပ္ပပဉ္စသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနပဒေ အဘိရတဿ။ ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပပဉ္စာရာမဿာတိ ယထာဝုတ္တေသု ပပဉ္စေသု အဘိရတဿ။ ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။
ယတောတိ ယဒါ။ တတောတိ တဒါ။ နာနာရတ္တာနန္တိ နိလပီတလောဟိတောဒါတဝဏ္ဏေဟိ နာနာရဇနေဟိ ရတ္တာနံ။ ပံသုကူလန္တိ တေဝီသတိယာ ခေတ္တေသု ဌိတပံသုကူလစီဝရံ။ ခါယိဿတီတိ ယထာ တဿ ပုဗ္ဗဏှသမယာဒီသု ယသ္မိံ သမယေ ယံ ဣစ္ဆတိ, တသ္မိံ သမယေ တံ ပါရုပန္တဿ သော ဒုဿကရဏ္ဍကော မနာပေါ ဟုတွာ ခါယတိ, ဧဝံ တုယှမ္ပိ စီဝရသန္တောသမဟာအရိယဝံသေန တုဋ္ဌဿ ဝိဟရတော ပံသုကူလစီဝရံ ခါယိဿတိ ဥပဋ္ဌဟိဿတိ။ ရတိယာတိ ရတိအတ္ထာယ။ အပရိတဿာယာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိပရိတဿနာဟိ အပရိတဿနတ္ထာယ။ ဖာသုဝိဟာရာယာတိ သုခဝိဟာရတ္ထာယ။ ဩက္ကမနာယ နိဗ္ဗာနဿာတိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ဩတရဏတ္ထာယ။
ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနန္တိ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု ဇင်္ဃာဗလံ နိဿာယ ဃရပဋိပါဋိယာ စရန္တေန လဒ္ဓပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ။ ခါယိဿတီတိ တဿ ဂဟပတိနော နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟိဿတိ။ သန္တုဋ္ဌဿ ဝိဟရတောတိ ပိဏ္ဍပါတသန္တောသမဟာအရိယဝံသေန သန္တုဋ္ဌဿ ဝိဟရတော။ ရုက္ခမူလသေနာသနံ ခါယိဿတီတိ တဿ ဂဟပတိနော တေဘူမကပါသာဒေ ဂန္ဓကုသုမဝါသသုဂန္ဓံ ကူဋာဂါရံ ဝိယ ရုက္ခမူလံ ဥပဋ္ဌဟိဿတိ။ သန္တုဋ္ဌဿာတိ သေနာသနသန္တောသမဟာအရိယဝံသေန သန္တုဋ္ဌဿ။ တိဏသန္ထာရကောတိ တိဏေဟိ ဝါ ပဏ္ဏေဟိ ဝါ ဘူမိယံ ဝါ ဖလကပါသာဏတလာနိ ဝါ အညတရသ္မိံ သန္ထတသန္ထတော။ ပူတိမုတ္တန္တိ ယံကိဉ္စိ မုတ္တံ။ တင်္ခဏေ ဂဟိတမ္ပိ ပူတိမုတ္တမေဝ ဝုစ္စတိ ဒုဂ္ဂန္ဓတ္တာ။ သန္တုဋ္ဌဿ ဝိဟရတောတိ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရသန္တောသေန သန္တုဋ္ဌဿ ဝိဟရတော။
ဣတိ ဘဂဝါ စတူသု ဌာနေသု အရဟတ္တံ ပက္ခိပန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတွာ ‘‘ကတရသေနာသနေ နု ခေါ ဝသန္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ သပ္ပါယံ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘တသ္မိညေဝ ဝသန္တဿာ’’တိ ဉတွာ တေန ဟိ တွံ, အနုရုဒ္ဓါတိအာဒိမာဟ။ ပဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရတောတိ တီဟိ ဝိဝေကေဟိ ဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရန္တဿ။ ဥယျောဇနိကပဋိသံယုတ္တန္တိ ဥယျောဇနိကေဟေဝ ဝစနေဟိ ပဋိသံယုတ္တံ, တေသံ ဥပဋ္ဌာနဂမနကံယေဝါတိ အတ္ထော။ ပပဉ္စနိရောဓေတိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၈။)နိဗ္ဗာနပဒေ။ ပက္ခန္ဒတီတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပက္ခန္ဒတိ။ ပသီဒတီတိအာဒီသုပိ အာရမ္မဏဝသေနေဝ ပသီဒနသန္တိဋ္ဌနမုစ္စနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ ဘဂဝါ စေတိရဋ္ဌေ ပါစီနဝံသဒါယေ အာယသ္မတော အနုရုဒ္ဓဿ ကထိတေ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကေ ပုန ဘေသကဠာဝနမဟာဝိဟာရေ နိသီဒိတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ ဝိတ္ထာရေန ကထေသိ။
မနောမယေနာတိ မနေန နိဗ္ဗတ္တိတကာယောပိ မနောမယောတိ ဝုစ္စတိ မနေန ဂတကာယောပိ, ဣဓ မနေန ဂတကာယံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ယထာ မေ အဟု သင်္ကပ္ပေါတိ ယထာ မယှံ ဝိတက္ကော အဟောသိ, တတော ဥတ္တရိ အဋ္ဌမံ မဟာပုရိသဝိတက္ကံ ဒဿေန္တော တတော ဥတ္တရိံ ဒေသယိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဂဟပတိဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ ဒါနဝဂ္ဂ
၁။ ပဌမဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၁။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ အာသဇ္ဇ ဒါနံ ဒေတီတိ ပတွာ ဒါနံ ဒေတိ။ အာဂတံ ဒိသွာ တံ မုဟုတ္တံယေဝ နိသီဒါပေတွာ သက္ကာရံ ကတွာ ဒါနံ ဒေတိ, ဒဿာမီတိ န ကိလမေတိ။ ဘယာတိ ‘‘အယံ အဒါယကော အကာရကော’’တိ ဂရဟဘယာ, အပါယဘယာ ဝါ။ အဒါသိ မေတိ မယှံ ပုဗ္ဗေ ဧသ ဣဒံ နာမ အဒါသီတိ ဒေတိ။ ဒဿတိ မေတိ အနာဂတေ ဣဒံ နာမ ဒဿတီတိ ဒေတိ။ သာဟု ဒါနန္တိ ဒါနံ နာမ သာဓု သုန္ဒရံ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ပသတ္ထန္တိ ဒေတိ။ စိတ္တာလင်္ကာရစိတ္တပရိက္ခာရတ္ထံ ဒါနံ ဒေတီတိ သမထဝိပဿနာစိတ္တဿ အလင်္ကာရတ္ထဉ္စေဝ ပရိက္ခာရတ္ထဉ္စ ဒေတိ။ ဒါနဉှိ စိတ္တံ မုဒုံ ကရောတိ။ ယေန လဒ္ဓေါ, သော ‘‘လဒ္ဓံ မေ’’တိ မုဒုစိတ္တော ဟောတိ။ ယေန ဒိန္နံ, သောပိ ‘‘ဒိန္နံ မယာ’’တိ မုဒုစိတ္တော ဟောတိ။ ဣတိ ဥဘိန္နံ စိတ္တံ မုဒုံ ကရောတိ။ တေနေဝ ‘‘အဒန္တဒမန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၂၉။)‘‘အဒန္တဒမနံ ဒါနံ, အဒါနံ ဒန္တဒူသကံ၊
ဒါနေန ပိယဝါစာယ, ဥန္နမန္တိ နမန္တိ စာ’’တိ။
ဣမေသု ပန အဋ္ဌသု ဒါနေသု စိတ္တာလင်္ကာရဒါနမေဝ ဥတ္တမန္တိ။
၂။ ဒုတိယဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၂။ ဒုတိယေ သဒ္ဓါတိ ယာယ သဒ္ဓါယ ဒါနံ ဒေတိ, သာ သဒ္ဓါ။ ဟိရိယန္တိ ယာယ ဟိရိယာ ဒါနံ ဒေတိ, သာဝ အဓိပ္ပေတာ။ ကုသလဉ္စ ဒါနန္တိ အနဝဇ္ဇဉ္စ ဒါနံ။ ဒိဝိယန္တိ ဒိဝင်္ဂမံ။
၃။ ဒါနဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၃။ တတိယေ ဒါနဝတ္ထူနီတိ ဒါနကာရဏာနိ။ ဆန္ဒာ ဒါနံ ဒေတီတိ ပေမေန ဒါနံ ဒေတိ။ ဒေါသာတိ ဒေါသေန ကုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ယံ အတ္ထိ, တံ ဝေဂေန ဂဏှိတွာ ဒေတိ။ မောဟာတိ မောဟေန မူဠှော ဒေတိ။ ဘယာတိ ဂရဟဘယေန ဝါ အပါယဘယေန ဝါ, တဿ တဿေဝ ဝါ ပန ဘယေန ဒေတိ။ ကုလဝံသန္တိ ကုလပဝေဏိံ။
၄။ ခေတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၄။ စတုတ္ထေ န မဟပ္ဖလံ ဟောတီတိ ဓညဖလေန မဟပ္ဖလံ န ဟောတိ။ န မဟဿာဒန္တိ ယမ္ပိဿ ဖလံ ဟောတိ, တဿ အဿာဒေါ န မဟာ ဟောတိ မန္ဒဿာဒံ န မဓုရံ။ န ဖာတိသေယျန္တိ သေယျာပိဿ န ဟောတိ ဝုဍ္ဎိ, တဿ မဟန္တံ ဝီဟိထမ္ဘသန္နိဝေသံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဥန္နာမနိန္နာမီတိ ထလနိန္နဝသေန ဝိသမတလံ။ တတ္ထ ထလေ ဥဒကံ န သဏ္ဌာတိ, နိန္နေ အတိဗဟု တိဋ္ဌတိ။ ပါသာဏသက္ခရိကန္တိ ပတ္ထရိတွာ ဌိတပိဋ္ဌိပါသာဏေဟိ စ ခုဒ္ဒကပါသာဏေဟိ စ သက္ခရာဟိ စ သမန္နာဂတံ။ ဦသရန္တိ ဥဗ္ဘိန္နလောဏံ။ န စ ဂမ္ဘီရသိတန္တိ ထဒ္ဓဘူမိတာယ ဂမ္ဘီရာနုဂတံ, နင်္ဂလမဂ္ဂံ ကတွာ ကသိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ, ဥတ္တာနနင်္ဂလမဂ္ဂမေဝ ဟောတိ။ န အာယသမ္ပန္နန္တိ န ဥဒကာဂမနသမ္ပန္နံ။ န အပါယသမ္ပန္နန္တိ ပစ္ဆာဘာဂေ ဥဒကနိဂ္ဂမနမဂ္ဂသမ္ပန္နံ န ဟောတိ။ န မာတိကာသမ္ပန္နန္တိ န ခုဒ္ဒကမဟန္တီဟိ ဥဒကမာတိကာဟိ သမ္ပန္နံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၀။)ဟောတိ။ န မရိယာဒသမ္ပန္နန္တိ န ကေဒါရမရိယာဒါဟိ သမ္ပန္နံ။ န မဟပ္ဖလန္တိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ ဝိပါကဖလဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
သမ္ပန္နေတိ ပရိပုဏ္ဏေ သမ္ပတ္တိယုတ္တေ။ ပဝုတ္တာ ဗီဇသမ္ပဒါတိ သမ္ပန္နံ ဗီဇံ ရောပိတံ။ ဒေဝေ သမ္ပာဒယန္တမှီတိ ဒေဝေ သမ္မာ ဝဿန္တေ။ အနီတိသမ္ပဒါ ဟောတီတိ ကီဋကိမိအာဒိပါဏကဤတိယာ အဘာဝေါ ဧကာ သမ္ပဒါ ဟောတိ။ ဝိရူဠှီတိ ဝဍ္ဎိ ဒုတိယာ သမ္ပဒါ ဟောတိ။ ဝေပုလ္လန္တိ ဝိပုလဘာဝေါ တတိယာ သမ္ပဒါ ဟောတိ။ ဖလန္တိ ပရိပုဏ္ဏဖလံ စတုတ္ထီ သမ္ပဒါ ဟောတိ။ သမ္ပန္နသီလေသူတိ ပရိပုဏ္ဏသီလေသု။ ဘောဇနသမ္ပဒါတိ သမ္ပန္နံ ဝိဝိဓဘောဇနံ။ သမ္ပဒါနန္တိ တိဝိဓံ ကုသလသမ္ပဒံ။ ဥပနေတီတိ သာ ဘောဇနသမ္ပဒါ ဥပနယတိ။ ကသ္မာ? သမ္ပန္နဉှိဿ တံ ကတံ, ယသ္မာဿ တံ ကတကမ္မံ သမ္ပန္နံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ သမ္ပန္နတ္ထူဓာတိ သမ္ပန္နော အတ္ထု ဣဓ။ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ စ ပဉ္စဒသဟိ စရဏဓမ္မေဟိ စ သမန္နာဂတော။ လဒ္ဓါတိ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော စိတ္တဿ သမ္ပဒံ အဝေကလ္လပရိပုဏ္ဏဘာဝံ လဘိတွာ။ ကရောတိ ကမ္မသမ္ပဒန္တိ ပရိပုဏ္ဏကမ္မံ ကရောတိ။ လဘတိ စတ္ထသမ္ပဒန္တိ အတ္ထဉ္စ ပရိပုဏ္ဏံ လဘတိ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒန္တိ ဝိပဿနာဒိဋ္ဌိံ။ မဂ္ဂသမ္ပဒန္တိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ။ ယာတိ သမ္ပန္နမာနသောတိ ပရိပုဏ္ဏစိတ္တော ဟုတွာ အရဟတ္တံ ယာတိ။ သာ ဟောတိ သဗ္ဗသမ္ပဒါတိ သာ သဗ္ဗဒုက္ခေဟိ ဝိမုတ္တိ သဗ္ဗသမ္ပဒါ နာမ ဟောတီတိ။
၅။ ဒါနူပပတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၅။ ပဉ္စမေ ဒါနူပပတ္တိယောတိ ဒါနပစ္စယာ ဥပပတ္တိယော။ ဒဟတီတိ ဌပေတိ။ အဓိဋ္ဌာတီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ။ ဟီနေ ဝိမုတ္တန္တိ ဟီနေသု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဝိမုတ္တံ။ ဥတ္တရိ အဘာဝိတန္တိ တတော ဥတ္တရိမဂ္ဂဖလတ္ထာယ အဘာဝိတံ။ တတြူပပတ္တိယာ သံဝတ္တတီတိ ယံ ဌာနံ ပတ္ထေတွာ ကုသလံ ကတံ, တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထာယ သံဝတ္တတိ။ ဝီတရာဂဿာတိ မဂ္ဂေန ဝါ သမုစ္ဆိန္နရာဂဿ သမာပတ္တိယာ ဝါ ဝိက္ခမ္ဘိတရာဂဿ။ ဒါနမတ္တေနေဝ ဟိ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတုံ န သက္ကာ, ဒါနံ ပန သမာဓိဝိပဿနာစိတ္တဿ အလင်္ကာရပရိဝါရံ ဟောတိ။ တတော ဒါနေန မုဒုစိတ္တော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝီတရာဂဿ နော သရာဂဿာ’’တိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၁။)၆။ ပုညကိရိယဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၆။ ဆဋ္ဌေ ပုညကိရိယာနိ စ တာနိ တေသံ တေသံ အာနိသံသာနံ ဝတ္ထူနိ စာတိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ။ ဒါနာဒီနဉှိ လက္ခဏေ စိတ္တံ ဌပေတွာ ‘‘ဧဝရူပံ နာမ အမှေဟိ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, သီလံ ရက္ခိတဗ္ဗံ, ဘာဝနာ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ သတ္တာ ပုညာနိ ကရောန္တိ။ ဒါနမေဝ ဒါနမယံ, ဒါနစေတနာသု ဝါ ပုရိမစေတနာတော နိပ္ဖန္နာ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဒါနမယံ သီလာဒီဟိ သီလမယာဒီနိ ဝိယ။ သေသဒွယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပရိတ္တံ ကတံ ဟောတီတိ ထောကံ မန္ဒံ ကတံ ဟောတိ။ နာဘိသမ္ဘောတီတိ န နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ အကတံ ဟောတီတိ ဘာဝနာယယောဂေါယေဝ အနာရဒ္ဓေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ မနုဿဒေါဘဂျန္တိ မနုဿေသု သမ္ပတ္တိရဟိတံ ပဉ္စဝိဓံ နီစကုလံ။ ဥပပဇ္ဇတီတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဥပဂစ္ဆတိ, တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။ မတ္တသော ကတန္တိ ပမာဏေန ကတံ, ထောကံ န ဗဟု။ မနုဿသောဘဂျန္တိ မနုဿေသု သုဘဂဘာဝံ တိဝိဓကုလသမ္ပတ္တိံ။ အဓိမတ္တန္တိ အဓိကပ္ပမာဏံ ဗလဝံ ဝါ။ အဓိဂဏှန္တီတိ အဘိဘဝိတွာ ဂဏှန္တိ, ဝိသိဋ္ဌတရာ ဇေဋ္ဌကာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
၇။ သပ္ပုရိသဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇။ သတ္တမေ သုစိန္တိ ပရိသုဒ္ဓံ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နံ ဒေတိ။ ပဏီတန္တိ ရသူပပန္နံ။ ကာလေနာတိ ယုတ္တပတ္တကာလေန။ ကပ္ပိယန္တိ ယံ ကပ္ပိယံ, တံ ဒေတိ။ ဝိစေယျ ဒေတီတိ ‘‘ဣမဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတိ, ဣမဿ န မဟပ္ဖလ’’န္တိ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂါဟကပရိယေသနဝသေန ဒါနံ ဝါ ပဏိဓာယဝသေန ဒါနံ ဝါ ဝိစိနိတွာ ဒေတိ။
၈။ သပ္ပုရိသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈။ အဋ္ဌမေ အတ္ထာယာတိ အတ္ထတ္ထာယ။ ဟိတာယ သုခါယာတိ ဟိတတ္ထာယ သုခတ္ထာယ။ ပုဗ္ဗပေတာနန္တိ ပရလောကဂတာနံ ဉာတီနံ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ စက္ကဝတ္တိရာဇာနော ဗောဓိသတ္တာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ လဗ္ဘန္တိ, ဗုဒ္ဓကာလေ ဗုဒ္ဓါ စေဝ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ။ ယထာဝုတ္တာနဉှိ ဧတေသံ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တိ။ ဗဟုန္နံ ဝတ အတ္ထာယ, သပ္ပညော ဃရမာဝသန္တိ သပ္ပညော ဃရေ ဝသန္တော ဗဟူနံ ဝတ အတ္ထာယ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗေတိ ပဌမေဝ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၂။)ပုဗ္ဗေကတမနုဿရန္တိ မာတာပိတူနံ ပုဗ္ဗကာရဂုဏေ အနုဿရန္တော။ သဟဓမ္မေနာတိ သကာရဏေန ပစ္စယပူဇနေန ပူဇေတိ။ အပစေ ဗြဟ္မစာရယောတိ ဗြဟ္မစာရိနော အပစယတိ, နီစဝုတ္တိတံ နေသံ အာပဇ္ဇတိ။ ပေသလောတိ ပိယသီလော။
၉။ အဘိသန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉။ နဝမေ ဒါနာနီတိ စေတနာဒါနာနိ။ အဂ္ဂညာနီတိအာဒီနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။
၁၀။ ဒုစ္စရိတဝိပါကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၀။ ဒသမေ ပါဏာတိပါတောတိ ပါဏာတိပါတစေတနာ။ သဗ္ဗလဟုသောတိ သဗ္ဗလဟုကော။ အပ္ပါယုကသံဝတ္တနိကောတိ တေန ပရိတ္တကေန ကမ္မဝိပါကေန အပ္ပါယုကော ဟောတိ, ဒိန္နမတ္တာယ ဝါ ပဋိသန္ဓိယာ ဝိလီယတိ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တေ ဝါ။ ဧဝရူပေါ ဟိ န အညဿ ကဿစိ နိဿန္ဒော, ပါဏာတိပါတဿေဝ ဂတမဂ္ဂေါ ဧသောတိ။ ဘောဂဗျသနသံဝတ္တနိကောတိ ယထာ ကာကဏိကာမတ္တမ္ပိ ဟတ္ထေ န တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ ဘောဂဗျသနံ သံဝတ္တေတိ။ သပတ္တဝေရသံဝတ္တနိကော ဟောတီတိ သဟ သပတ္တေဟိ ဝေရံ သံဝတ္တေတိ။ တဿ ဟိ သပတ္တာ စ ဗဟုကာ ဟောန္တိ။ ယော စ နံ ပဿတိ, တသ္မိံ ဝေရမေဝ ဥပ္ပါဒေတိ န နိဗ္ဗာယတိ။ ဧဝရူပေါ ဟိ ပရဿ ရက္ခိတဂေါပိတဘဏ္ဍေ အပရာဓဿ နိဿန္ဒော။
အဘူတဗ္ဘက္ခာနသံဝတ္တနိကော ဟောတီတိ အဘူတေန အဗ္ဘက္ခာနံ သံဝတ္တေတိ, ယေန ကေနစိ ကတံ တဿေဝ ဥပရိ ပတတိ။ မိတ္တေဟိ ဘေဒနသံဝတ္တနိကောတိ မိတ္တေဟိ ဘေဒံ သံဝတ္တေတိ။ ယံ ယံ မိတ္တံ ကရောတိ, သော သော ဘိဇ္ဇတိယေဝ။ အမနာပသဒ္ဒသံဝတ္တနိကောတိ အမနာပသဒ္ဒံ သံဝတ္တေတိ။ ယာ သာ ဝါစာ ကဏ္ဋကာ ကက္ကသာ ကဋုကာ အဘိသဇ္ဇနီ မမ္မစ္ဆေဒိကာ, ဂတဂတဋ္ဌာနေ တမေဝ သုဏာတိ, မနာပသဒ္ဒသဝနံ နာမ န လဘတိ။ ဧဝရူပေါ ဖရုသဝါစာယ ဂတမဂ္ဂေါ နာမ။ အနာဒေယျဝါစာသံဝတ္တနိကောတိ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗဝစနတံ သံဝတ္တေတိ, ‘‘တွံ ကသ္မာ ကထေသိ, ကော ဟိ တဝ ဝစနံ ဂဟေဿတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ အယံ သမ္ဖပ္ပလာပဿ ဂတမဂ္ဂေါ။ ဥမ္မတ္တကသံဝတ္တနိကော ဟောတီတိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၃။)ဥမ္မတ္တကဘာဝံ သံဝတ္တေတိ။ တေန ဟိ မနုဿော ဥမ္မတ္တော ဝါ ခိတ္တစိတ္တော ဝါ ဧဠမူဂေါ ဝါ ဟောတိ။ အယံ သုရာပါနဿ နိဿန္ဒော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတန္တိ။
ဒါနဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ ဥပေါသထဝဂ္ဂေါ
၄။ ဝါသေဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၄။ ပဉ္စမဿ စတုတ္ထေ ဣမေ စေပိ, ဝါသေဋ္ဌ, မဟာသာလာတိ ပုရတော ဌိတေ ဒွေ သာလရုက္ခေ ဒဿေန္တော ပရိကပ္ပေါပမံ အာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမေ တာဝ မဟာသာလာ အစေတနာ။ သစေ ဧတေပိ သစေတနာ ဟုတွာ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ ဥပေါသထံ ဥပဝသေယျုံ, ဧတေသမ္ပိ သော ဥပေါသထဝါသော ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ အဿ။ ဘူတေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။
၆။ အနုရုဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၆။ ဆဋ္ဌေ ယေနာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓေါတိ တာ ကိရ ဒေဝတာ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ နိဿာယ အယံ သမ္ပတ္တိ အမှေဟိ လဒ္ဓါ’’တိ အာဝဇ္ဇမာနာ ထေရံ ဒိသွာ ‘‘မယံ အမှာကံ အယျဿ ပုဗ္ဗေ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ကရောန္တဿ ပါဒပရိစာရိကာ ဟုတွာ တေန ဒိန္နောဝါဒေ ဌတွာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ လဘိမှ, ဂစ္ဆာမ ထေရံ အာနေတွာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿာမာ’’တိ ဒိဝါ ယေနာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓေါ တေနုပသင်္ကမိံသု။ တီသု ဌာနေသူတိ တီသု ကာရဏေသု။ ဌာနသော ပဋိလဘာမာတိ ခဏေနေဝ လဘာမ။ သရန္တိ ဝစနသဒ္ဒံ ဝါ ဂီတသဒ္ဒံ ဝါ အာဘရဏသဒ္ဒံ ဝါ။ ပီတာ အဿူတိအာဒီနိ နီလာ တာဝ ဇာတာ, ပီတာ ဘဝိတုံ န သက္ခိဿန္တီတိအာဒိနာ နယေန စိန္တေတွာ ဝိတက္ကေတိ။ တာပိ ‘‘ဣဒါနိ အယျော အမှာကံ ပီတဘာဝံ ဣစ္ဆတိ, ဣဒါနိ လောဟိတဘာဝ’’န္တိ တာဒိသာဝ အဟေသုံ။
အစ္ဆရံ ဝါဒေသီတိ ပါဏိတလံ ဝါဒေသိ။ ပဉ္စင်္ဂိကဿာတိ အာတတံ, ဝိတတံ, အာတတဝိတတံ, ဃနံ, သုသိရန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ။ တတ္ထ အာတတံ နာမ စမ္မပရိယောနဒ္ဓေသု ဘေရိအာဒီသု ဧကတလတူရိယံ, ဝိတတံ နာမ ဥဘယတလံ, အာတတဝိတတံ နာမ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၄။)သဗ္ဗသော ပရိယောနဒ္ဓံ, သုသိရံ ဝံသာဒိ, ဃနံ သမ္မာဒိ။ သုဝိနီတဿာတိ အာကဍ္ဎနသိထိလကရဏာဒီဟိ သမုစ္ဆိတဿ။ သုပ္ပဋိပတာဠိတဿာတိ ပမာဏေ ဌိတဘာဝဇာနနတ္ထံ သုဋ္ဌု ပဋိပတာဠိတဿ။ ကုသလေဟိ သုသမန္နာဟတဿာတိ ယေ ဝါဒေတုံ ကုသလာ ဆေကာ, တေဟိ ဝါဒိတဿ။ ဝဂ္ဂူတိ ဆေကော သုန္ဒရော။ ရဇနီယောတိ ရဉ္ဇေတုံ သမတ္ထော။ ကမနီယောတိ ကာမေတဗ္ဗယုတ္တော။ ခမနီယောတိ ဝါ ပါဌော, ဒိဝသမ္ပိ သုယျမာနော ခမတေဝ, န နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ အတ္ထော။ မဒနီယောတိ မာနမဒပုရိသမဒဇနနော။ ဣန္ဒြိယာနိ ဩက္ခိပီတိ ‘‘အသာရုပ္ပံ ဣမာ ဒေဝတာ ကရောန္တီ’’တိ ဣန္ဒြိယာနိ ဟေဋ္ဌာ ခိပိ, န အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေသိ။ န ခွယျော အနုရုဒ္ဓေါ သာဒိယတီတိ ‘‘မယံ နစ္စာမ ဂါယာမ, အယျော ပန အနုရုဒ္ဓေါ န ခေါ သာဒိယတိ, အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ န ဩလောကေတိ, ကိံ မယံ နစ္စိတွာ ဝါ ဂါယိတွာ ဝါ ကရိဿာမာ’’တိ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိံသု။ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ တာသံ ဒေဝတာနံ အာနုဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘ကတိဟိ နု ခေါ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော မာတုဂါမော မနာပကာယိကေ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ပုစ္ဆိတုံ ဥပသင်္ကမိ။
၉-၁၀။ ဣဓလောကိကသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၄၉-၅၀။ နဝမေ အယံ’သ လောကော အာရဒ္ဓေါ ဟောတီတိ အယမဿ လောကော ဣဓလောကေ ကရဏမတ္တာယ အာရဒ္ဓတ္တာ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ အာရဒ္ဓေါ ဟောတိ ပရိပုဏ္ဏော။ သောဠသာကာရသမ္ပန္နာတိ သုတ္တေ ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဟိ, ဂါထာသု အဋ္ဌဟီတိ သောဠသဟိ အာကာရေဟိ သမန္နာဂတာ, ယာနိ ဝါ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ပရမ္ပိ တေသု သမာဒပေတီတိ ဧဝမ္ပိ သောဠသာကာရသမ္ပန္နာတိ ဧကေ။ သဒ္ဓါသီလပညာ ပနေတ္ထ မိဿိကာ ကထိတာ။ ဒသမံ ဘိက္ခုသံဃဿ ကထိတံ။ သဗ္ဗသုတ္တေသု ပန ယံ န ဝုတ္တံ, တံ ဟေဋ္ဌာ အာဂတနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ဥပေါသထဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
ပဌမပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၅။)၂။ ဒုတိယပဏ္ဏာသကံ
(၆) ၁။ ဂေါတမီဝဂ္ဂေါ
၁။ ဂေါတမီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၁။ ဆဋ္ဌဿ ပဌမေ သက္ကေသု ဝိဟရတီတိ ပဌမဂမနေန ဂန္တွာ ဝိဟရတိ။ မဟာပဇာပတီတိ ပုတ္တပဇာယ စေဝ ဓီတုပဇာယ စ မဟန္တတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမာ။ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ဘဂဝါ ကပိလပုရံ ဂန္တွာ ပဌမမေဝ နန္ဒံ ပဗ္ဗာဇေသိ, သတ္တမေ ဒိဝသေ ရာဟုလကုမာရံ။ စုမ္ဗဋကကလဟေ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၁၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၇) ပန ဥဘယနဂရဝါသိကေသု ယုဒ္ဓတ္ထာယ နိက္ခန္တေသု သတ္ထာ ဂန္တွာ တေ ရာဇာနော သညာပေတွာ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၄၁ အာဒယော၊ မဟာနိ။ ၁၇၀ အာဒယော) ကထေသိ။ ရာဇာနော ပသီဒိတွာ အဍ္ဎတိယသတေ အဍ္ဎတိယသတေ ကုမာရေ အဒံသု, တာနိ ပဉ္စ ကုမာရသတာနိ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု, အထ နေသံ ပဇာပတိယော သာသနံ ပေသေတွာ အနဘိရတိံ ဥပ္ပါဒယိံသု။ သတ္ထာ တေသံ အနဘိရတိယာ ဥပ္ပန္နဘာဝံ ဉတွာ တေ ပဉ္စသတေ ဒဟရဘိက္ခူ ကုဏာလဒဟံ နေတွာ အတ္တနော ကုဏာလကာလေ နိသိန္နပုဗ္ဗေ ပါသာဏတလေ နိသီဒိတွာ ကုဏာလဇာတကကထာယ (ဇာ။ ၂။၂၁။ကုဏာလဇာတက) တေသံ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတွာ သဗ္ဗေပိ တေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေသိ, ပုန မဟာဝနံ အာနေတွာ အရဟတ္တဖလေတိ။ တေသံ စိတ္တဇာနနတ္ထံ ပုနပိ ပဇာပတိယော သာသနံ ပဟိဏိံသု။ တေ ‘‘အဘဗ္ဗာ မယံ ဃရာဝါသဿာ’’တိ ပဋိသာသနံ ပဟိဏိံသု။ တာ ‘‘န ဒါနိ အမှာကံ ဃရံ ဂန္တုံ ယုတ္တံ, မဟာပဇာပတိယာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ ပဉ္စသတာပိ မဟာပဇာပတိံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အယျေ, အမှာကံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေထာ’’တိ အာဟံသု။ မဟာပဇာပတီ တာ ဣတ္ထိယော ဂဟေတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ။ သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ ရညော ပရိနိဗ္ဗုတကာလေ ဥပသင်္ကမီတိပိ ဝဒန္တိယေဝ။
အလံ ဂေါတမိ, မာ တေ ရုစ္စီတိ ကသ္မာ ပဋိက္ခိပိ, နနု သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ စတဿော ပရိသာ ဟောန္တီတိ? ကာမံ ဟောန္တိ, ကိလမေတွာ ပန အနေကဝါရံ ယာစိတေ အနုညာတံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ‘‘ဒုက္ခေန လဒ္ဓါ’’တိ သမ္မာ ပရိပါလေဿန္တီတိ ဂရုံ ကတွာ အနုညာတုကာမော ပဋိက္ခိပိ။ ပက္ကာမီတိ ပုန ကပိလပုရမေဝ ပါဝိသိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၆။)ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာတိ ဗောဓနေယျသတ္တာနံ ဥပနိဿယံ ဩလောကေန္တော ယထာဇ္ဈာသယနေ ဝိဟရိတွာ။ စာရိကံ ပက္ကာမီတိ မဟာဇနသင်္ဂဟံ ကရောန္တော ဥတ္တမာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ အနောပမေန ဗုဒ္ဓဝိလာသေန အတုရိတစာရိကံ ပက္ကာမိ။
သမ္ဗဟုလာဟိ သာကိယာနီဟိ သဒ္ဓိန္တိ အန္တောနိဝေသနမှိယေဝ ဒသဗလံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝေသံ ဂဟေတွာ ပဉ္စသတာ သာကိယာနိယော ပဗ္ဗဇ္ဇာဝေသံယေဝ ဂါဟာပေတွာ သဗ္ဗာဟိပိ တာဟိ သမ္ဗဟုလာဟိ သာကိယာနီဟိ သဒ္ဓိံ။ စာရိကံ ပက္ကာမီတိ ဂမနံ အဘိနီဟရိ။ ဂမနာဘိနီဟရဏကာလေ ပန တာ သုခုမာလာ ရာဇိတ္ထိယော ပဒသာ ဂန္တုံ န သက္ခိဿန္တီတိ သာကိယကောလိယရာဇာနော သောဝဏ္ဏသိဝိကာယော ဥပဋ္ဌာပယိံသု။ တာ ပန ‘‘ယာနေ အာရုယှ ဂစ္ဆန္တီတိ သတ္ထရိ အဂါရဝေါ ကတော ဟောတီ’’တိ ဧကပဏ္ဏာသယောဇနိကံ ပဒသာဝ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ ရာဇာနောပိ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ အာရက္ခံ သံဝိဒဟာပေတွာ တဏ္ဍုလသပ္ပိတေလာဒီနံ သကဋာနိ ပူရာပေတွာ ‘‘ဂတဋ္ဌာနေ ဂတဋ္ဌာနေ အာဟာရံ ပဋိယာဒေထာ’’တိ ပုရိသေ ပေသယိံသု။ သူနေဟိ ပါဒေဟီတိ တာသဉှိ သုခုမာလတ္တာ ပါဒေသု ဧကော ဖောဋော ဥဋ္ဌေတိ, ဧကော ဘိဇ္ဇတိ။ ဥဘော ပါဒါ ကတကဋ္ဌိသမ္ပရိကိဏ္ဏာ ဝိယ ဟုတွာ ဥဒ္ဓုမာတာ ဇာတာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သူနေဟိ ပါဒေဟီ’’တိ။ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကေတိ ဒွါရကောဋ္ဌကတော ဗဟိ။ ကသ္မာ ပနေဝံ ဌိတာတိ? ဧဝံ ကိရဿာ အဟောသိ – ‘‘အဟံ တထာဂတေန အနနုညာတာ သယမေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝေသံ အဂ္ဂဟေသိံ, ဧဝံ ဂဟိတဘာဝေါ စ ပန မေ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော ဇာတော။ သစေ သတ္ထာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ သစေ ပန နာနုဇာနိဿတိ, မဟတီ ဂရဟာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝိဟာရံ ပဝိသိတုံ အသက္ကောန္တီ ရောဒမာနာဝ အဋ္ဌာသိ။
ကိံ နု တွံ ဂေါတမီတိ ကိံ နု ရာဇကုလာနံ ဝိပတ္တိ ဥပ္ပန္နာ, ကေန တွံ ကာရဏေန ဧဝံ ဝိဝဏ္ဏဘာဝံ ပတ္တာ, သူနေဟိ ပါဒေဟိ…ပေ… ဌိတာတိ။ အညေနပိ ပရိယာယေနာတိ အညေနပိ ကာရဏေန။ ဗဟုကာရာ, ဘန္တေတိအာဒိနာ တဿာ ဂုဏံ ကထေတွာ ပုန ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစန္တော ဧဝမာဟ။ သတ္ထာပိ ‘‘ဣတ္ထိယော နာမ ပရိတ္တပညာ, ဧကယာစိတမတ္တေန ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အနုညာတာယ န မမ သာသနံ ဂရုံ ကတွာ ဂဏှိဿန္တီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဣဒါနိ ဂရုံ ကတွာ ဂါဟာပေတုကာမတာယ သစေ, အာနန္ဒ, မဟာပဇာပတီ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၇။)ဂေါတမီ အဋ္ဌ ဂရုဓမ္မေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, သာဝ’ဿာ ဟောတု ဥပသမ္ပဒါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာဝဿာတိ သာ ဧဝ အဿာ ပဗ္ဗဇ္ဇာပိ ဥပသမ္ပဒါပိ ဟောတု။
တဒဟူပသမ္ပန္နဿာတိ တံဒိဝသံ ဥပသမ္ပန္နဿ။ အဘိဝါဒနံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ အဉ္ဇလိကမ္မံ သာမီစိကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဩမာနာတိမာနေ အကတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန အဘိဝါဒနံ, အာသနာ ပစ္စုဋ္ဌာယ ပစ္စုဂ္ဂမနဝသေန ပစ္စုဋ္ဌာနံ, ဒသနခေ သမောဓာနေတွာ အဉ္ဇလိကမ္မံ, အာသနပညာပနဗီဇနာဒိကံ အနုစ္ဆဝိကကမ္မသင်္ခါတံ သာမီစိကမ္မဉ္စ ကတဗ္ဗံ။ အဘိက္ခုကေ အာဝါသေတိ ယတ္ထ ဝသန္တိယာ အနန္တရာယေန ဩဝါဒတ္ထာယ ဥပသင်္ကမနဋ္ဌာနေ ဩဝါဒဒါယကော အာစရိယော နတ္ထိ, အယံ အဘိက္ခုကော အာဝါသော နာမ။ ဧဝရူပေ အာဝါသေ ဝဿံ န ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ အနွဍ္ဎမာသန္တိ အနုပေါသထိကံ။ ဩဝါဒူပသင်္ကမနန္တိ ဩဝါဒတ္ထာယ ဥပသင်္ကမနံ။ ဒိဋ္ဌေနာတိ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌေန။ သုတေနာတိ သောတေန သုတေန။ ပရိသင်္ကာယာတိ ဒိဋ္ဌသုတဝသေန ပရိသင်္ကိတေန။ ဂရုဓမ္မန္တိ ဂရုကံ သံဃာဒိသေသာပတ္တိံ။ ပက္ခမာနတ္တန္တိ အနူနာနိ ပန္နရသ ဒိဝသာနိ မာနတ္တံ။ ဆသု ဓမ္မေသူတိ ဝိကာလဘောဇနစ္ဆဋ္ဌေသု သိက္ခာပဒေသု။ သိက္ခိတသိက္ခာယာတိ ဧကသိက္ခမ္ပိ အခဏ္ဍံ ကတွာ ပူရိတသိက္ခာယ။ အက္ကောသိတဗ္ဗော ပရိဘာသိတဗ္ဗောတိ ဒသန္နံ အက္ကောသဝတ္ထူနံ အညတရေန အက္ကောသဝတ္ထုနာ န အက္ကောသိတဗ္ဗော, ဘယူပဒံသနာယ ယာယ ကာယစိ ပရိဘာသာယ န ပရိဘာသိတဗ္ဗော။
ဩဝဋော ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူသု ဝစနပထောတိ ဩဝါဒါနုသာသနဓမ္မကထာသင်္ခါတော ဝစနပထော ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူသု ဩဝရိတော ပိဟိတော, န ဘိက္ခုနိယာ ကောစိ ဘိက္ခု ဩဝဒိတဗ္ဗော အနုသာသိတဗ္ဗော ဝါ ‘‘ဘန္တေ, ပေါရာဏကတ္ထေရာ ဣဒံ စီဝရဝတ္တံ ပူရယိံသူ’’တိ ဧဝံ ပန ပဝေဏိဝသေန ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနောဝဋော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီသု ဝစနပထောတိ ဘိက္ခူနံ ပန ဘိက္ခုနီသု ဝစနပထော အနိဝါရိတော, ယထာရုစိ ဩဝဒိတုံ အနုသာသိတုံ ဓမ္မကထံ ကထေတုန္တိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရတော ပနေသာ ဂရုဓမ္မကထာ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၈) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣမေ ပန အဋ္ဌ ဂရုဓမ္မေ သတ္ထု သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတွာ ထေရေန အတ္တနော အာရောစိယမာနေ သုတွာဝ မဟာပဇာပတိယာ တာဝ မဟန္တံ ဒေါမနဿံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၈။)ခဏေန ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ, အနောတတ္တဒဟတော အာဘတေန သီတုဒကဿ ဃဋသတေန မတ္ထကေ ပရိသိတ္တာ ဝိယ ဝိဂတပရိဠာဟာ အတ္တမနာ ဟုတွာ ဂရုဓမ္မပဋိဂ္ဂဟဏေန ဥပ္ပန္နပီတိပါမောဇ္ဇံ အာဝိကရောန္တီ သေယျထာပိ, ဘန္တေတိအာဒိကံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။
ကုမ္ဘတ္ထေနကေဟီတိ ကုမ္ဘေ ဒီပံ ဇာလေတွာ တေန အာလောကေန ပရဃရေ ဘဏ္ဍံ ဝိစိနိတွာ ထေနကစောရေဟိ။ သေတဋ္ဌိကာ နာမ ရောဂဇာတီတိ ဧကော ပါဏကော နာဠမဇ္ဈဂတံ ကဏ္ဍံ ဝိဇ္ဈတိ, ယေန ဝိဒ္ဓါ ကဏ္ဍာ နိက္ခန္တမ္ပိ သာလိသီသံ ခီရံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ။ မဉ္ဇိဋ္ဌိကာ နာမ ရောဂဇာတီတိ ဥစ္ဆူနံ အန္တောရတ္တဘာဝေါ။
မဟတော တဠာကဿ ပဋိကစ္စေဝ အာဠိန္တိ ဣမိနာ ပန ဧတမတ္ထံ ဒဿေတိ – ယထာ မဟတော တဠာကဿ ပါဠိယာ အဗဒ္ဓါယပိ ကိဉ္စိ ဥဒကံ တိဋ္ဌတေဝ, ပဌမမေဝ ဗဒ္ဓါယ ပန ယံ အဗဒ္ဓပစ္စယာ န တိဋ္ဌေယျ, တမ္ပိ တိဋ္ဌေယျ, ဧဝမေဝ ယေ ဣမေ အနုပ္ပန္နေ ဝတ္ထုသ္မိံ ပဋိကစ္စေဝ အနတိက္ကမနတ္ထာယ ဂရုဓမ္မာ ပညတ္တာ, တေသု အပညတ္တေသု မာတုဂါမဿ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ပဉ္စ ဝဿသတာနိ သဒ္ဓမ္မော တိဋ္ဌေယျ။ ပဋိကစ္စေဝ ပညတ္တတ္တာ ပန အပရာနိပိ ပဉ္စ ဝဿသတာနိ ဌဿတီတိ ဧဝံ ပဌမံ ဝုတ္တဝဿသဟဿမေဝ ဌဿတိ။ ဝဿသဟဿန္တိ စေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒပ္ပတ္တခီဏာသဝါနံ ဝသေနေဝ ဝုတ္တံ, တတော ပန ဥတ္တရိပိ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝဝသေန ဝဿသဟဿံ, အနာဂါမိဝသေန ဝဿသဟဿံ, သကဒါဂါမိဝသေန ဝဿသဟဿံ, သောတာပန္နဝသေန ဝဿသဟဿန္တိ ဧဝံ ပဉ္စဝဿသဟဿာနိ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မော ဌဿတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ တာနိယေဝ။ န ဟိ ပရိယတ္တိယာ အသတိ ပဋိဝေဓော အတ္ထိ, နာပိ ပရိယတ္တိယာ သတိ ပဋိဝေဓော န ဟောတိ။ လိင်္ဂံ ပန ပရိယတ္တိယာ အန္တရဟိတာယပိ စိရံ ပဝတ္တိဿတီတိ။
၂။ ဩဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂။ ဒုတိယေ ဗဟုဿုတောတိ ဣဓ သကလဿပိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ဝသေန ဗဟုဿုတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂရုဓမ္မန္တိ ကာယသံသဂ္ဂံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဘိက္ခုနောဝါဒကဝိနိစ္ဆယော ပန သမန္တပါသာဒိကာယ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၃၉။)၃။ သံခိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၃။ တတိယေ သရာဂါယာတိ သရာဂတ္ထာယ။ ဝိရာဂါယာတိ ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ။ သံယောဂါယာတိ ဝဋ္ဋေ သံယောဂတ္ထာယ။ ဝိသံယောဂါယာတိ ဝဋ္ဋေ ဝိသံယောဂဘာဝတ္ထာယ။ အာစယာယာတိ ဝဋ္ဋဿ ဝဍ္ဎနတ္ထာယ။ နော အပစယာယာတိ န ဝဋ္ဋဝိဒ္ဓံသနတ္ထာယ။ ဒုဗ္ဘရတာယာတိ ဒုပ္ပေါသနတ္ထာယ။ နော သုဘရတာယာတိ န သုခပေါသနတ္ထာယ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ပဌမဝါရေန ဝဋ္ဋံ ကထိတံ, ဒုတိယဝါရေန ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။ ဣမိနာ စ ပန ဩဝါဒေန ဂေါတမီ အရဟတ္တံ ပတ္တာတိ။
၄။ ဒီဃဇာဏုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၄။ စတုတ္ထေ ဗျဂ္ဃပဇ္ဇာတိ ဣဒမဿ ပဝေဏိ နာမ ဝသေန အာလပနံ။ တဿ ဟိ ပုဗ္ဗပုရိသာ ဗျဂ္ဃပထေ ဇာတာတိ တသ္မိံ ကုလေ မနုဿာ ဗျဂ္ဃပဇ္ဇာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဿတ္ထေနာတိ ဣဿာသကမ္မေန။ တတြုပါယာယာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ဣဒံ နာမ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဇာနနေ ဥပါယဘူတာယ။ ဝုဒ္ဓသီလိနောတိ ဝဍ္ဎိတသီလာ ဝုဒ္ဓသမာစာရာ။ အာယန္တိ အာဂမနံ။ နာစ္စောဂါဠှန္တိ နာတိမဟန္တံ။ နာတိဟီနန္တိ နာတိကသိရံ။ ပရိယာဒါယာတိ ဂဟေတွာ ခေပေတွာ။ တတ္ထ ယဿ ဝယတော ဒိဂုဏော အာယော, တဿ ဝယော အာယံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ။
‘‘စတုဓာ ဝိဘဇေ ဘောဂေ, ပဏ္ဍိတော ဃရမာဝသံ၊
ဧကေန ဘောဂေ ဘုဉ္ဇေယျ, ဒွီဟိ ကမ္မံ ပယောဇယေ၊
စတုတ္ထဉ္စ နိဓာပေယျ, အာပဒါသု ဘဝိဿတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၅) –
ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတော ပန ဝယော အာယံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိယေဝ။
ဥဒုမ္ဗရခါဒီဝါတိ ယထာ ဥဒုမ္ဗရာနိ ခါဒိတုကာမေန ပက္ကေ ဥဒုမ္ဗရရုက္ခေ စာလိတေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဗဟူနိ ဖလာနိ ပတန္တိ, သော ခါဒိတဗ္ဗယုတ္တကာနိ ခါဒိတွာ ဣတရာနိ ဗဟုတရာနိ ပဟာယ ဂစ္ဆတိ, ဧဝမေဝံ ယော အာယတော ဝယံ ဗဟုတရံ ကတွာ ဝိပ္ပကိရန္တော ဘောဂေ ပရိဘုဉ္ဇတိ, သော ‘‘ဥဒုမ္ဗရခါဒိကံဝါယံ ကုလပုတ္တော ဘောဂေ ခါဒတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၀။)အဇေဋ္ဌမရဏန္တိ အနာယကမရဏံ။ သမံ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတီတိ သမ္မာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ။ သမဇီဝိတာတိ သမဇီဝိတာယ ဇီဝိတာ။ အပါယမုခါနီတိ ဝိနာသဿ ဌာနာနိ။
ဥဋ္ဌာတာ ကမ္မဓေယျေသူတိ ကမ္မကရဏဋ္ဌာနေသု ဥဋ္ဌာနဝီရိယသမ္ပန္နော။ ဝိဓာနဝါတိ ဝိဒဟနသမ္ပန္နော။ သောတ္ထာနံ သမ္ပရာယိကန္တိ သောတ္ထိဘူတံ သမ္ပရာယိကံ။ သစ္စနာမေနာတိ ဗုဒ္ဓတ္တာယေဝ ဗုဒ္ဓေါတိ ဧဝံ အဝိတထနာမေန။ စာဂေါ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ စာဂေါ စ သေသပုညဉ္စ ပဝဍ္ဎတိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သဒ္ဓါဒယော မိဿကာ ကထိတာ။ ပဉ္စမံ ဥတ္တာနမေဝ။
၆။ ဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၆။ ဆဋ္ဌေ ဂဗ္ဘောတိ ဂဗ္ဘဝါသော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာပီတိ သန္ဒိဋ္ဌိကာ ဂဗ္ဘဝါသသဒိသာ ပုနပိ မနုဿဂဗ္ဘာ။ သမ္ပရာယိကာပီတိ ဌပေတွာ မနုဿဂဗ္ဘေ သေသဂဗ္ဘာ။ ဥဘယံ ဧတေ ကာမာ ပဝုစ္စန္တီတိ ဘယဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ, ဘယဉ္စ ရောဂေါ စ, ဘယဉ္စ ဂဏ္ဍော စ, ဘယဉ္စ သလ္လဉ္စ, ဘယဉ္စ သင်္ဂေါ စ, ဘယဉ္စ ပင်္ကော စ, ဘယဉ္စ ဂဗ္ဘော စာတိ ဧဝံ ဥဘယံ ဧတေ ကာမာ ပဝုစ္စန္တိ။ သာတရူပေနာတိ ကာမသုခေန။ ပလိပထန္တိ ဝဋ္ဋပလိပထံ။ အတိက္ကမ္မာတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အဿ ဘိက္ခုနော အရဟတ္တပ္ပတ္တဘာဝေါ ဂဟိတော။ ဧဝရူပံ ပဇံ ဇာတိဇရူပေတံ တီသု ဘဝေသု ဖန္ဒမာနံ အဝေက္ခတီတိ သုတ္တေ ဝဋ္ဋံ ကထေတွာ ဂါထာသု ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတန္တိ။ သတ္တမဋ္ဌမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
၉-၁၀။ ပုဂ္ဂလသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၅၉-၆၀။ နဝမေ ဥဇုဘူတောတိ ကာယဝင်္ကာဒီနံ အဘာဝေန ဥဇုကော။ ပညာသီလသမာဟိတောတိ ပညာယ စ သီလေန စ သမန္နာဂတော။ ယဇမာနာနန္တိ ဒါနံ ဒဒန္တာနံ။ ပုညပေက္ခာနန္တိ ပုညံ ဩလောကေန္တာနံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၁။)ဂဝေသန္တာနံ။ ဩပဓိကန္တိ ဥပဓိဝိပါကံ, ဩပဓိဘူတံ ဌာနံ အပ္ပမာဏံ။ ဒသမေ သမုက္ကဋ္ဌောတိ ဥက္ကဋ္ဌော ဥတ္တမော။ သတ္တာနန္တိ သဗ္ဗသတ္တာနံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဂေါတမီဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။
(၇) ၂။ ဘူမိစာလဝဂ္ဂေါ
၁။ ဣစ္ဆာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၁။ သတ္တမဿ ပဌမေ ပဝိဝိတ္တဿာတိ ကာယဝိဝေကေန ဝိဝိတ္တဿ။ နိရာယတ္တဝုတ္တိနောတိ ကတ္ထစိ အနာယတ္တဝုတ္တိနော ဝိပဿနာကမ္မိကဿ။ လာဘာယာတိ စတုပစ္စယလာဘာယ။ သောစီ စ ပရိဒေဝီ စာတိ သောကီ စ ပရိဒေဝီ စ။ သောစိစ္စ ပရိဒေဝိစ္စာတိပိ ပါဌော။ စုတော စ သဒ္ဓမ္မာတိ တံခဏံယေဝ ဝိပဿနာသဒ္ဓမ္မာ စုတော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။
၂။ အလံသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၂။ ဒုတိယေ အလံ အတ္တနော အလံ ပရေသန္တိ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ဟိတပဋိပတ္တိယံ သမတ္ထော ပရိယတ္တော အနုစ္ဆဝိကော။ ခိပ္ပနိသန္တီတိ ခိပ္ပံ ဥပဓာရေတိ, ခန္ဓဓာတုအာယတနာဒီသု ကထိယမာနေသု တေ ဓမ္မေ ခိပ္ပံ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သမထဝိပဿနာ ကထိတာ။ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယေန ပန ဒေသနာဝိလာသေန စေတံ မတ္ထကတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ဩတရန္တံ ကထိတန္တိ။
၃။ သံခိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၃။ တတိယေ ဧဝမေဝါတိ နိက္ကာရဏေနေဝ။ ယထာ ဝါ အယံ ယာစတိ, ဧဝမေဝ။ မောဃပုရိသာတိ မူဠှပုရိသာ တုစ္ဆပုရိသာ။ အဇ္ဈေသန္တီတိ ယာစန္တိ။ အနုဗန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ဣရိယာပထာနုဂမနေန အနုဗန္ဓိတဗ္ဗံ မံ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ မညန္တိ။ အာဇာနနတ္ထံ အပသာဒေန္တော ဧဝမာဟ။ ဧသ ကိရ ဘိက္ခု ဩဝါဒေ ဒိန္နေပိ ပမာဒမေဝ အနုယုဉ္ဇတိ, ဓမ္မံ သုတွာ တတ္ထေဝ ဝသတိ, သမဏဓမ္မံ ကာတုံ န ဣစ္ဆတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဧဝံ အပသာဒေတွာ ပုန ယသ္မာ သော အရဟတ္တဿ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၂။)ဥပနိဿယသမ္ပန္နော, တသ္မာ တံ ဩဝဒန္တော တသ္မာတိဟ တေ ဘိက္ခု ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တံ မေ စိတ္တံ ဌိတံ ဘဝိဿတိ သုသဏ္ဌိတံ, န စ ဥပ္ပန္နာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ ဌဿန္တီတိ ဣမိနာ တာဝဿ ဩဝါဒေန နိယကဇ္ဈတ္တဝသေန စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တော မူလသမာဓိ ဝုတ္တော။
တတော ‘‘ဧတ္တကေနေဝ သန္တုဋ္ဌိံ အနာပဇ္ဇိတွာ ဧဝံ သော သမာဓိ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗော’’တိ ဒဿေတုံ ယတော ခေါ တေ ဘိက္ခု အဇ္ဈတ္တံ စိတ္တံ ဌိတံ ဟောတိ သုသဏ္ဌိတံ, န စ ဥပ္ပန္နာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တိ, တတော တေ ဘိက္ခု ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘မေတ္တာ မေ စေတောဝိမုတ္တိ ဘာဝိတာ ဘဝိဿတိ…ပေ… သုသမာရဒ္ဓါ’’တိ ဧဝမဿ မေတ္တာဝသေန ဘာဝနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုန ယတော ခေါ တေ ဘိက္ခု အယံ သမာဓိ ဧဝံ ဘာဝိတော ဟောတိ ဗဟုလီကတော, တတော တွံ ဘိက္ခု ဣမံ သမာဓိံ သဝိတက္ကသဝိစာရမ္ပိ ဘာဝေယျာသီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယဒါ တေ ဘိက္ခု အယံ မူလသမာဓိ ဧဝံ မေတ္တာဝသေန ဘာဝိတော ဟောတိ, တဒါ တွံ တာဝတကေနပိ တုဋ္ဌိံ အနာပဇ္ဇိတွာဝ ဣမံ မူလသမာဓိံ အညေသုပိ အာရမ္မဏေသု စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ ပါပယမာနော ‘‘သဝိတက္ကသဝိစာရမ္ပီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဘာဝေယျာသီတိ။
ဧဝံ ဝတွာ စ ပန အဝသေသဗြဟ္မဝိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမမ္ပိဿ အညေသု အာရမ္မဏေသု စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနဘာဝနံ ကရေယျာသီတိ ဒဿေန္တော ယတော ခေါ တေ ဘိက္ခု အယံ သမာဓိ ဧဝံ ဘာဝိတော ဟောတိ သုဘာဝိတော, တတော တေ ဘိက္ခု ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘ကရုဏာ မေ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ မေတ္တာပုဗ္ဗင်္ဂမံ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနဘာဝနံ ဒဿေတွာ ပုန ကာယာနုပဿနာဒိပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဒဿေတုံ ယတော ခေါ တေ ဘိက္ခု အယံ သမာဓိ ဧဝံ ဘာဝိတော ဟောတိ သုဘာဝိတော, တတော တေ ဘိက္ခု ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ယတော ခေါ တေ ဘိက္ခု အယံ သမာဓိ ဧဝံ ဘာဝိတော ဟောတိ သုဘာဝိတော, တတော တွံ ဘိက္ခု ယေန ယေနေဝ ဂဂ္ဃသီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂဂ္ဃသီတိ ဂမိဿသိ။ ဖာသုံယေဝါတိ ဣမိနာ အရဟတ္တံ ဒဿေတိ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တော ဟိ သဗ္ဗိရိယာပထေသု ဖာသု ဝိဟရတိ နာမ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၃။)၄။ ဂယာသီသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၄။ စတုတ္ထေ ဧတဒဝေါစာတိ အတ္တနော ပဓာနဘူမိယံ ဥပ္ပန္နံ ဝိတက္ကံ ဘိက္ခုသံဃဿ အာရောစေတုံ – ‘‘ပုဗ္ဗာဟံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။ ဩဘာသန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏောဘာသံ။ ဉာဏဒဿနန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဘူတံ ဉာဏသင်္ခါတံ ဒဿနံ။ သန္နိဝုတ္ထပုဗ္ဗန္တိ ဧကတော ဝသိတပုဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ, ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ, စေတောပရိယဉာဏံ, ယထာကမ္မုပဂဉာဏံ, အနာဂတံသဉာဏံ, ပစ္စုပ္ပန္နံသဉာဏံ, အတီတံသဉာဏံ, ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏန္တိ ဣမာနိ တာဝ အဋ္ဌ ဉာဏာနိ ပါဠိယံယေဝ အာဂတာနိ, တေဟိ ပန သဒ္ဓိံ ဝိပဿနာဉာဏာနိ စတ္တာရိ မဂ္ဂဉာဏာနိ, စတ္တာရိ ဖလဉာဏာနိ, စတ္တာရိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ, စတ္တာရိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနီတိ ဧတာနိ ဉာဏာနိ သမောဓာနေတွာ ကထေန္တေန ဧဝံ ဣဒံ သုတ္တံ ကထိတံ နာမ ဟောတိ။
၅။ အဘိဘာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၅။ ပဉ္စမေ အဘိဘာယတနာနီတိ အဘိဘဝနကာရဏာနိ။ ကိံ အဘိဘဝန္တိ? ပစ္စနီကဓမ္မေပိ အာရမ္မဏာနိပိ။ တာနိ ဟိ ပဋိပက္ခဘာဝေန ပစ္စနီကဓမ္မေ အဘိဘဝန္တိ, ပုဂ္ဂလဿ ဉာဏုတ္တရိယတာယ အာရမ္မဏာနိ။ အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီတိအာဒီသု ပန အဇ္ဈတ္တရူပေ ပရိကမ္မဝသေန အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ နာမ ဟောတိ။ အဇ္ဈတ္တဉှိ နီလပရိကမ္မံ ကရောန္တော ကေသေ ဝါ ပိတ္တေ ဝါ အက္ခိတာရကာယ ဝါ ကရောတိ။ ပီတပရိကမ္မံ ကရောန္တော မေဒေ ဝါ ဆဝိယာ ဝါ ဟတ္ထတလပါဒတလေသု ဝါ အက္ခီနံ ပီတဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ လောဟိတပရိကမ္မံ ကရောန္တော မံသေ ဝါ လောဟိတေ ဝါ ဇိဝှါယ ဝါ အက္ခီနံ ရတ္တဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ ဩဒါတပရိကမ္မံ ကရောန္တော အဋ္ဌိမှိ ဝါ ဒန္တေ ဝါ နခေ ဝါ အက္ခီနံ သေတဋ္ဌာနေ ဝါ ကရောတိ။ တံ ပန သုနီလကံ သုပီတကံ သုလောဟိတကံ သုဩဒါတံ န ဟောတိ, အဝိသုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။
ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီတိ ယဿေဝံ ပရိကမ္မံ အဇ္ဈတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ, နိမိတ္တံ ပန ဗဟိဒ္ဓါ, သော ဧဝံ အဇ္ဈတ္တံ ပရိကမ္မဿ ဗဟိဒ္ဓါ စ အပ္ပနာယ ဝသေန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိတ္တာနီတိ အဝဍ္ဎိတာနိ။ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီတိ သုဝဏ္ဏာနိ ဝါ ဟောန္တု ဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ ဝါ, ပရိတ္တဝသေနေဝ ဣဒံ အဘိဘာယတနံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာနိ အဘိဘုယျာတိ ယထာ နာမ သမ္ပန္နဂ္ဂဟဏိကော ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဘတ္တံ လဘိတွာ ‘‘ကိံ ဧတ္ထ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၄။)ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ အတ္ထီ’’တိ သံကဍ္ဎိတွာ ဧကကဗဠမေဝ ကရောတိ, ဧဝမေဝ ဉာဏုတ္တရိကော ပုဂ္ဂလော ဝိသဒဉာဏော ‘‘ကိမေတ္ထ ပရိတ္တကေ အာရမ္မဏေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ အတ္ထိ, နာယံ မမ ဘာရော’’တိ တာနိ ရူပါနိ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတိ, သဟ နိမိတ္တုပ္ပါဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပါပေတီတိ အတ္ထော။ ဇာနာမိ ပဿာမီတိ ဣမိနာ ပနဿ အာဘောဂေါ ကထိတော။ သော စ ခေါ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ, န အန္တောသမာပတ္တိယံ။ ဧဝံသညီ ဟောတီတိ အာဘောဂသညာယပိ ဈာနသညာယပိ ဧဝံသညီ ဟောတိ။ အဘိဘဝနသညာ ဟိဿ အန္တောသမာပတ္တိယမ္ပိ အတ္ထိ, အာဘောဂသညာ ပန သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿေဝ။
အပ္ပမာဏာနီတိ ဝဍ္ဎိတပ္ပမာဏာနိ, မဟန္တာနီတိ အတ္ထော။ အဘိဘုယျာတိ ဧတ္ထ စ ပန ယထာ မဟဂ္ဃသော ပုရိသော ဧကံ ဘတ္တဝဍ္ဎိတကံ လဘိတွာ ‘‘အညာပိ ဟောတု, အညာပိ ဟောတု, ကိံ ဧသာ မယှံ ကရိဿတီ’’တိ န တံ မဟန္တတော ပဿတိ, ဧဝမေဝ ဉာဏုတ္တရော ပုဂ္ဂလော ဝိသဒဉာဏော ‘‘ကိံ ဧတ္ထ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, နယိဒံ အပ္ပမာဏံ, န မယှံ စိတ္တေကဂ္ဂတာကရဏေ ဘာရော အတ္ထီ’’တိ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတိ, သဟ နိမိတ္တုပ္ပါဒနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပါပေတီတိ အတ္ထော။
အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ အလာဘိတာယ ဝါ အနတ္ထိကတာယ ဝါ အဇ္ဈတ္တရူပေ ပရိကမ္မသညာဝိရဟိတော။
ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီတိ ယဿ ပရိကမ္မမ္ပိ နိမိတ္တမ္ပိ ဗဟိဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နံ, သော ဧဝံ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိကမ္မဿ စေဝ အပ္ပနာယ စ ဝသေန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သေသမေတ္ထ စတုတ္ထာဘိဘာယတနေ စ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣမေသု ပန စတူသု ပရိတ္တံ ဝိတက္ကစရိတဝသေန အာဂတံ, အပ္ပမာဏံ မောဟစရိတဝသေန, သုဝဏ္ဏံ ဒေါသစရိတဝသေန, ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ ရာဂစရိတဝသေန။ ဧတေသဉှိ ဧတာနိ သပ္ပါယာနိ။ သာ စ နေသံ သပ္ပါယတာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၃) စရိယနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တာ။
ပဉ္စမအဘိဘာယတနာဒီသု နီလာနီတိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဝုတ္တံ။ နီလဝဏ္ဏာနီတိ ဝဏ္ဏဝသေန။ နီလနိဒဿနာနီတိ နိဒဿနဝသေန။ အပညာယမာနဝိဝရာနိ အသမ္ဘိန္နဝဏ္ဏာနိ ဧကနီလာနေဝ ဟုတွာ ဒိဿန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၅။)နီလနိဘာသာနီတိ ဣဒံ ပန ဩဘာသဝသေန ဝုတ္တံ, နီလောဘာသာနိ နီလပ္ပဘာယုတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ဧတေန နေသံ သုဝိသုဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။ ဝိသုဒ္ဓဝဏ္ဏဝသေနေဝ ဟိ ဣမာနိ အဘိဘာယတနာနိ ဝုတ္တာနိ။ ‘‘နီလကသိဏံ ဥဂ္ဂဏှန္တော နီလသ္မိံ နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ ပုပ္ဖသ္မိံ ဝါ ဝတ္ထသ္မိံ ဝါ ဝဏ္ဏဓာတုယာ ဝါ’’တိအာဒိကံ ပနေတ္ထ ကသိဏကရဏဉ္စ ပရိကမ္မဉ္စ အပ္ပနာဝိဓာနဉ္စ သဗ္ဗံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၅) ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တမေဝါတိ။
၆။ ဝိမောက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၆။ ဝိမောက္ခာတိ ကေနဋ္ဌေန ဝိမောက္ခာ? အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန။ ကော ပနာယံ အဓိမုစ္စနဋ္ဌော နာမ? ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌော, အာရမ္မဏေ စ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌော, ပိတုအင်္ကေ ဝိဿဋ္ဌင်္ဂပစ္စင်္ဂဿ ဒါရကဿ သယနံ ဝိယ အနိဂ္ဂဟိတဘာဝေန နိရာသင်္ကတာယ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ ပနတ္ထော ပစ္ဆိမေ ဝိမောက္ခေ နတ္ထိ, ပုရိမေသု ဝိမောက္ခေသု အတ္ထိ။
ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီတိ ဧတ္ထ အဇ္ဈတ္တံ ကေသာဒီသု နီလကသိဏာဒိဝသေန ဥပ္ပါဒိတံ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ, တဒဿတ္ထီတိ ရူပီ။ ဗဟိဒ္ဓါပိ နီလကသိဏာဒီနိ ရူပါနိ ဈာနစက္ခုနာ ပဿတိ။ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓဝတ္ထုကေသု ကသိဏေသု ဥပ္ပါဒိတဇ္ဈာနဿ ပုဂ္ဂလဿ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဒဿိတာနိ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ အဇ္ဈတ္တံ န ရူပသညီ, အတ္တနော ကေသာဒီသု အနုပ္ပါဒိတရူပါဝစရဇ္ဈာနောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဗဟိဒ္ဓါဝ ဥပ္ပါဒိတဇ္ဈာနဿ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဒဿိတာနိ။
သုဘန္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတီတိ ဣမိနာ သုဝိသုဒ္ဓေသု နီလာဒီသု ဝဏ္ဏကသိဏေသု ဈာနာနိ ဒဿိတာနိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အန္တောအပ္ပနာယ ‘‘သုဘ’’န္တိ အာဘောဂေါ နတ္ထိ, ယော ပန သုဝိသုဒ္ဓံ သုဘံ ကသိဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝိဟရတိ, သော ယသ္မာ ‘‘သုဘန္တိ အဓိမုတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ဧဝံ ဒေသနာ ကတာ။ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ပန –
‘‘ကထံ သုဘန္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတီတိ ဝိမောက္ခော? ဣဓ ဘိက္ခု မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ။ပ။ ဝိဟရတိ။ မေတ္တာယ ဘာဝိတတ္တာ သတ္တာ အပ္ပဋိကူလာ ဟောန္တိ။ ကရုဏာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၆။)မုဒိတာ။ ဥပေက္ခာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ။ပ။ ဝိဟရတိ။ ဥပေက္ခာယ ဘာဝိတတ္တာ သတ္တာ အပ္ပဋိကူလာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သုဘန္တေဝ အဓိမုတ္တော ဟောတီတိ ဝိမောက္ခော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၂) ဝုတ္တံ။
သဗ္ဗသော ရူပသညာနန္တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၇၆-၂၇၇) ဝုတ္တမေဝ။ အယံ အဋ္ဌမော ဝိမောက္ခောတိ အယံ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ သဗ္ဗသော ဝိဿဋ္ဌတ္တာ ဝိမုတ္တတ္တာ အဋ္ဌမော ဥတ္တမော ဝိမောက္ခော နာမ။
၇-၈။ အနရိယဝေါဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၆၇-၆၈။ သတ္တမေ အနရိယဝေါဟာရာတိ န အရိယကထာ သဒေါသကထာ။ ယာဟိ စေတနာဟိ တေ ဝေါဟာရေ ဝေါဟရန္တိ, တာသံ ဧတံ နာမံ။ အဋ္ဌမေ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၉။ ပရိသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၉။ နဝမေ ခတ္တိယပရိသာတိ ခတ္တိယာနံ ပရိသာနံ သန္နိပါတော သမာဂမော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ အနေကသတံ ခတ္တိယပရိသန္တိ ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမ-ဉာတိသမာဂမ-လိစ္ဆဝိသမာဂမာဒိသဒိသံ, အညေသု စက္ကဝါဠေသုပိ လဗ္ဘတေဝ။ သလ္လပိတပုဗ္ဗန္တိ အာလာပသလ္လာပေါ ကတပုဗ္ဗော။ သာကစ္ဆာတိ ဓမ္မသာကစ္ဆာပိ သမာပဇ္ဇိတပုဗ္ဗာ။ ယာဒိသကော တေသံ ဝဏ္ဏောတိ တေ ဩဒါတာပိ ဟောန္တိ ကာဠာပိ မင်္ဂုရစ္ဆဝီပိ, သတ္ထာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော။ ဣဒံ ပန သဏ္ဌာနံ ပဋိစ္စ ကထိတံ။ သဏ္ဌာနမ္ပိ စ ကေဝလံ တေသံ ပညာယတိယေဝ။ န ပန ဘဂဝါ မိလက္ခသဒိသော ဟောတိ, နာပိ အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလော, ဗုဒ္ဓဝေသေနေဝ နိသီဒတိ။ တေပိ အတ္တနော သမာနသဏ္ဌာနမေဝ ပဿန္တိ။ ယာဒိသကော တေသံ သရောတိ တေ ဆိန္နဿရာပိ ဟောန္တိ ဂဂ္ဂဿရာပိ ကာကဿရာပိ, သတ္ထာ ဗြဟ္မဿရောဝ။ ဣဒံ ပန ဘာသန္တရံ သန္ဓာယ ကထိတံ။ သစေပိ ဟိ သတ္ထာ ရာဇာသနေ နိသိန္နော ကထေတိ, ‘‘အဇ္ဇ ရာဇာ မဓုရေန ကထေတီ’’တိ နေသံ ဟောတိ။ ကထေတွာ ပက္ကန္တေ ပန ဘဂဝတိ ပုန ရာဇာနံ အာဂတံ ဒိသွာ ‘‘ကော နု ခေါ အယ’’န္တိ ဝီမံသာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ကော နု ခေါ အယန္တိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣဒါနေဝ မာဂဓဘာသာယ သီဟဠဘာသာယ မဓုရေန အာကာရေန ကထေန္တော ကော နု ခေါ အယံ အန္တရဟိတော, ကိံ ဒေဝေါ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၇။)ဥဒါဟု မနုဿော’’တိ ဧဝံ ဝီမံသန္တာပိ န ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ ကိမတ္ထံ ပနေဝံ အဇာနန္တာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ? ဝါသနတ္ထာယ။ ဧဝံ သုတောပိ ဟိ ဓမ္မော အနာဂတေ ပစ္စယော ဟောတီတိ အနာဂတံ ပဋိစ္စ ဒေသေတိ။ အနေကသတံ ဗြာဟ္မဏပရိသန္တိအာဒိနံ သောဏဒဏ္ဍသမာဂမာဒိဝသေန စေဝ အညစက္ကဝါဠဝသေန စ သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၁၀။ ဘူမိစာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၀။ ဒသမေ နိသီဒနန္တိ ဣဓ စမ္မခဏ္ဍံ အဓိပ္ပေတံ။ ဥဒေနံ စေတိယန္တိ ဥဒေနယက္ခဿ ဝသနဋ္ဌာနေ ကတဝိဟာရော ဝုစ္စတိ။ ဂေါတမကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဘာဝိတာတိ ဝဍ္ဎိတာ။ ဗဟုလီကတာတိ ပုနပ္ပုနံ ကတာ။ ယာနီကတာတိ ယုတ္တယာနံ ဝိယ ကတာ။ ဝတ္ထုကတာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဝတ္ထု ဝိယ ကတာ။ အနုဋ္ဌိတာတိ အဓိဋ္ဌိတာ။ ပရိစိတာတိ သမန္တတော စိတာ သုဝဍ္ဎိတာ။ သုသမာရဒ္ဓါတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါ။
ဣတိ အနိယမေန ကထေတွာ ပုန နိယမေတွာ ဒဿေန္တော တထာဂတဿ ခေါတိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ကပ္ပန္တိ အာယုကပ္ပံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ယံ မနုဿာနံ အာယုပ္ပမာဏံ, တံ ပရိပုဏ္ဏံ ကရောန္တော တိဋ္ဌေယျ။ ကပ္ပါဝသေသံ ဝါတိ ‘‘အပ္ပံ ဝါ ဘိယျော’’တိ ဝုတ္တဝဿသတတော အတိရေကံ ဝါ။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပနာဟ – ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ အဋ္ဌာနေ ဂဇ္ဇိတံ နာမ နတ္ထိ, ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇိတွာ မရဏန္တိကဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော ဘဒ္ဒကပ္ပမေဝ တိဋ္ဌေယျ။ ကသ္မာ ပန န ဌိတောတိ? ဥပါဒိန္နကသရီရံ နာမ ခဏ္ဍိစ္စာဒီဟိ အဘိဘုယျတိ, ဗုဒ္ဓါ စ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဘာဝံ အပ္ပတွာ ပဉ္စမေ အာယုကောဋ္ဌာသေ ဗဟုဇနဿ ပိယမနာပကာလေယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ။ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓေသု စ မဟာသာဝကေသု ပရိနိဗ္ဗုတေသု ဧကကေနေဝ ခါဏုကေန ဝိယ ဌာတဗ္ဗံ ဟောတိ ဒဟရသာမဏေရပရိဝါရေန ဝါ, တတော ‘အဟော ဗုဒ္ဓါနံ ပရိသာ’တိ ဟီဠေတဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇေယျ။ တသ္မာ န ဌိတော’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ယော ပန ဝုစ္စတိ ‘‘အာယုကပ္ပေါ’’တိ, ဣဒမေဝ အဋ္ဌကထာယ နိယာမိတံ။
ယထာ တံ မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တောတိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ, ယထာ မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တော အဇ္ဈောတ္ထဋစိတ္တော အညောပိ ကောစိ ပုထုဇ္ဇနော ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န သက္ကုဏေယျ, ဧဝမေဝ နာသက္ခိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုန္တိ အတ္ထော။ မာရော
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၈။)ဟိ ယဿ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဒွါဒသ ဝိပလ္လာသာ အပ္ပဟီနာ, တဿ စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာတိ။ ထေရဿ စ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ အပ္ပဟီနာ, တေနဿ မာရော စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာသိ။ သော ပန စိတ္တပရိယုဋ္ဌာနံ ကရောန္တော ကိံ ကရောတီတိ? ဘေရဝံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ ဒဿေတိ, သဒ္ဒါရမ္မဏံ ဝါ သာဝေတိ။ တတော သတ္တာ တံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ သတိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိဝဋမုခါ ဟောန္တိ, တေသံ မုခေန ဟတ္ထံ ပဝေသေတွာ ဟဒယံ မဒ္ဒတိ, တတော ဝိသညာဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ထေရဿ ပနေသ မုခေ ဟတ္ထံ ပဝေသေတုံ ကိံ သက္ခိဿတိ, ဘေရဝါရမ္မဏံ ပန ဒဿေသိ။ တံ ဒိသွာ ထေရော နိမိတ္တောဘာသံ နပ္ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဘဂဝါ ဇာနန္တောယေဝ ကိမတ္ထံ ယာဝ တတိယံ အာမန္တေသီတိ? ပရတော ‘‘တိဋ္ဌတု, ဘန္တေ ဘဂဝါ’’တိ ယာစိတေ ‘‘တုယှေဝေတံ ဒုက္ကဋံ, တုယှေဝေတံ အပရဒ္ဓ’’န္တိ ဒေါသာရောပနေန သော ကတနုကရဏတ္ထံ။
မာရော ပါပိမာတိ ဧတ္ထ သတ္တေ အနတ္ထေ နိယောဇေန္တော မာရေတီတိ မာရော။ ပါပိမာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သော ဟိ ပါပဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ ‘‘ပါပိမာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကဏှော, အန္တကော, နမုစိ, ပမတ္တဗန္ဓူတိပိ တဿေဝ နာမာနိ။ ဘာသိတာ ခေါ ပနေသာတိ အယဉှိ ဘဂဝတော သမ္ဗောဓိပတ္တိယာ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ ဗောဓိမဏ္ဍေယေဝ အာဂန္တွာ ‘‘ဘဂဝါ ယဒတ္ထံ တုမှေဟိ ပါရမိယော ပူရိတာ, သော ဝေါ အတ္ထော အနုပ္ပတ္တော, ပဋိဝိဒ္ဓံ သဗ္ဗညုတညာဏံ, ကိံ တေ လောကဝိစာရဏေနာ’’တိ ဝတွာ ယထာ အဇ္ဇ, ဧဝမေဝ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာတု ဒါနိ, ဘန္တေ ဘဂဝါ’’တိ ယာစိ။ ဘဂဝါ စဿ ‘‘န တာဝါဟ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ပဋိက္ခိပိ။ တံ သန္ဓာယ – ‘‘ဘာသိတာ ခေါ ပနေသာ, ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဝိယတ္တာတိ မဂ္ဂဝသေန ဗျတ္တာ, တထေဝ ဝိနီတာ, တထာ ဝိသာရဒါ။ ဗဟုဿုတာတိ တေပိဋကဝသေန ဗဟု သုတံ ဧတေသန္တိ ဗဟုဿုတာ။ တမေဝ ဓမ္မံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မဓရာ။ အထ ဝါ ပရိယတ္တိဗဟုဿုတာ စေဝ ပဋိဝေဓဗဟုဿုတာ စ။ ပရိယတ္တိပဋိဝေဓဓမ္မာနံယေဝ ဓာရဏတော ဓမ္မဓရာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပန္နာတိ အရိယဓမ္မဿ အနုဓမ္မဘူတံ ဝိပဿနာဓမ္မံ ပဋိပန္နာ။ သာမီစိပ္ပဋိပန္နာတိ အနုစ္ဆဝိကပဋိပဒံ ပဋိပန္နာ။ အနုဓမ္မစာရိနောတိ အနုဓမ္မံ စရဏသီလာ။ သကံ အာစရိယကန္တိ အတ္တနော အာစရိယဝါဒံ။ အာစိက္ခိဿန္တီတိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ အညမညဝေဝစနာနိ။ သဟဓမ္မေနာတိ သဟေတုကေန သကာရဏေန ဝစနေန။ သပ္ပါဋိဟာရိယန္တိ ယာဝ နိယျာနိကံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေဿန္တိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၄၉။)ဗြဟ္မစရိယန္တိ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟိတံ သကလံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ။ ဣဒ္ဓန္တိ သမိဒ္ဓံ ဈာနဿာဒဝသေန။ ဖီတန္တိ ဝုဒ္ဓိပတ္တံ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လံ ဝိယ အဘိညာသမ္ပတ္တိဝသေန။ ဝိတ္ထာရိကန္တိ ဝိတ္ထတံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ပတိဋ္ဌိတဝသေန။ ဗာဟုဇညန္တိ ဗဟူဟိ ဉာတံ ပဋိဝိဒ္ဓံ မဟာဇနာဘိသမယဝသေန။ ပုထုဘူတန္တိ သဗ္ဗာကာရေန ပုထုလဘာဝပ္ပတ္တံ။ ကထံ? ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟိ သုပ္ပကာသိတန္တိ, ယတ္တကာ ဝိညုဇာတိကာ ဒေဝါ စေဝ မနုဿာ စ အတ္ထိ, သဗ္ဗေဟိ သုဋ္ဌု ပကာသိတန္တိ အတ္ထော။ အပ္ပေါဿုက္ကောတိ နိရာလယော။ တွဉှိ ပါပိမ အဋ္ဌမသတ္တာဟတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာတု ဒါနိ, ဘန္တေ ဘဂဝါ, ပရိနိဗ္ဗာတု သုဂတော’’တိ ဝိရဝန္တော အာဟိဏ္ဍိတ္ထ။ အဇ္ဇ ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ဝိဂတုဿာဟော ဟောဟိ, မာ မယှံ ပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ ဝါယာမံ ကရောဟီတိ ဝဒတိ။
သတော သမ္ပဇာနော အာယုသင်္ခါရံ ဩဿဇ္ဇီတိ သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အာယုသင်္ခါရံ ဝိဿဇ္ဇိ ပဇဟိ။ တတ္ထ န ဘဂဝါ ဟတ္ထေန လေဍ္ဍုံ ဝိယ အာယုသင်္ခါရံ ဩဿဇိ, တေမာသမတ္တမေဝ ပန ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ပရံ န သမာပဇ္ဇိဿာမီတိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဿဇီ’’တိ။ ဥဿဇီတိပိ ပါဌော။ မဟာဘူမိစာလောတိ မဟန္တော ပထဝီကမ္ပော။ တဒါ ကိရ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု ကမ္ပိတ္ထ။ ဘိံသနကောတိ ဘယဇနကော။ ဒေဝဒုန္ဒုဘိယော စ ဖလိံသူတိ ဒေဝဘေရိယော ဖလိံသု, ဒေဝေါ သုက္ခဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇိ, အကာလဝိဇ္ဇုလတာ နိစ္ဆရိံသု, ခဏိကဝဿံ ဝဿီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ကသ္မာ ဥဒါနေသိ? ကောစိ နာမ ဝဒေယျ ‘‘ဘဂဝါ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော အနုဗန္ဓိတွာ ‘ပရိနိဗ္ဗာတု, ဘန္တေ’တိ ဥပဒ္ဒုတော ဘယေန အာယုသင်္ခါရံ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ, တဿောကာသော မာ ဟောတု, ဘီတဿ ဟိ ဥဒါနံ နာမ နတ္ထီတိ ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။
တတ္ထ သဗ္ဗေသံ သောဏသိင်္ဂါလာဒီနမ္ပိ ပစ္စက္ခဘာဝတော တုလိတံ ပရိစ္ဆိန္နန္တိ တုလံ။ ကိံ တံ? ကာမာဝစရကမ္မံ။ န တုလံ, န ဝါ တုလံ သဒိသမဿ အညံ လောကိယံ ကမ္မံ အတ္ထီတိ အတုလံ။ ကိံ တံ? မဟဂ္ဂတကမ္မံ။ အထ ဝါ ကာမာဝစရံ ရူပါဝစရံ တုလံ, အရူပါဝစရံ အတုလံ။ အပ္ပဝိပါကံ ဝါ တုလံ, ဗဟုဝိပါကံ အတုလံ။ သမ္ဘဝန္တိ သမ္ဘဝဟေတုဘူတံ, ရာသိကာရကံ ပိဏ္ဍ-
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၀။)ကာရကန္တိ အတ္ထော။ ဘဝသင်္ခါရန္တိ ပုနဗ္ဘဝသင်္ခါရဏကံ။ အဝဿဇီတိ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ မုနီတိ ဗုဒ္ဓမုနိ။ အဇ္ဈတ္တရတောတိ နိယကဇ္ဈတ္တရတော။ သမာဟိတောတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝသေန သမာဟိတော။ အဘိန္ဒိ ကဝစမိဝါတိ ကဝစံ ဝိယ အဘိန္ဒိ။ အတ္တသမ္ဘဝန္တိ အတ္တနိ သဉ္ဇာတံ ကိလေသံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဝိပါကဋ္ဌေန သမ္ဘဝံ, ဘဝါဘိသင်္ခရဏဋ္ဌေန ဘဝသင်္ခါရန္တိ စ လဒ္ဓနာမံ တုလာတုလသင်္ခါတံ လောကိယကမ္မဉ္စ ဩဿဇိ, သင်္ဂါမသီသေ မဟာယောဓော ကဝစံ ဝိယ အတ္တသမ္ဘဝံ ကိလေသဉ္စ အဇ္ဈတ္တရတော ဟုတွာ သမာဟိတော ဟုတွာ အဘိန္ဒီတိ။
အထ ဝါ တုလန္တိ တုလေန္တော တီရေန္တော။ အတုလဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စေဝ သမ္ဘဝဉ္စ။ ဘဝသင်္ခါရန္တိ ဘဝဂါမိကမ္မံ။ အဝဿဇိ မုနီတိ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ အနိစ္စာ, ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ နိရောဓော နိဗ္ဗာနံ နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၇-၃၈) နယေန တုလယန္တော ဗုဒ္ဓမုနိ ဘဝေ အာဒီနဝံ, နိဗ္ဗာနေ စ အာနိသံသံ ဒိသွာ တံ ခန္ဓာနံ မူလဘူတံ ဘဝသင်္ခါရံ ကမ္မံ ‘‘ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၁၊ အ။ နိ။ ၄။၂၃၂-၂၃၃) ဧဝံ ဝုတ္တေန ကမ္မက္ခယကရေန အရိယမဂ္ဂေန အဝဿဇိ။ ကထံ? အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော, အဘိန္ဒိ ကဝစမိဝတ္တသမ္ဘဝံ။ သော ဟိ ဝိပဿနာဝသေန အဇ္ဈတ္တရတော, သမထဝသေန သမာဟိတောတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဋ္ဌာယ သမထဝိပဿနာဗလေန ကဝစမိဝ အတ္တဘာဝံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ, အတ္တနိ သမ္ဘဝတ္တာ ‘‘အတ္တသမ္ဘဝ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ သဗ္ဗကိလေသဇာလံ အဘိန္ဒိ။ ကိလေသာဘာဝေန စ ကတံ ကမ္မံ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ အဝဿဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ ဧဝံ ကိလေသပ္ပဟာနေန ကမ္မံ ပဇဟိ။ ပဟီနကိလေသဿ စ ဘယံ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ အဘီတောဝ အာယုသင်္ခါရံ ဩဿဇ္ဇိ, အဘီတဘာဝဉာပနတ္ထဉ္စ ဥဒါနံ ဥဒါနေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ယံ မဟာဝါတာတိ ယေန သမယေန ယသ္မိံ ဝါ သမယေ မဟာဝါတာ။ ဝါယန္တီတိ ဥပက္ခေပကဝါတာ နာမ ဥဋ္ဌဟန္တိ, တေ ဝါယန္တာ သဋ္ဌိသဟဿာဓိကနဝယောဇနသတသဟဿဗဟလံ ဥဒကသန္ဓာရကဝါတံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တိ, တတော အာကာသေ ဥဒကံ ဘဿတိ, တသ္မိံ ဘဿန္တေ ပထဝီ ဘဿတိ, ပုန ဝါတော အတ္တနော ဗလေန အန္တောဓမ္မကရဏေ ဝိယ ဥဒကံ အာဗန္ဓိတွာ ဂဏှာတိ, တတော ဥဒကံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, တသ္မိံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ ပထဝီ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဥဒကံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၁။)ကမ္ပိတံ ပထဝိံ ကမ္ပေတိ။ ဧတဉ္စ ကမ္ပနံ ယာဝဇ္ဇကာလာပိ ဟောတိယေဝ, ဗဟုဘာဝေန ပန ဩဂစ္ဆနုဂ္ဂစ္ဆနံ န ပညာယတိ။
မဟိဒ္ဓိကာ မဟာနုဘာဝါတိ ဣဇ္ဈနဿ မဟန္တတာယ မဟိဒ္ဓိကာ, အနုဘဝိတဗ္ဗဿ မဟန္တတာယ မဟာနုဘာဝါ။ ပရိတ္တာတိ ဒုဗ္ဗလာ။ အပ္ပမာဏာတိ ဗလဝါ။ သော ဣမံ ပထဝိံ ကမ္ပေတီတိ သော ဣဒ္ဓိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ သံဝေဇေန္တော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဝိယ, ဝီမံသန္တော ဝါ မဟာနာဂတ္ထေရဿ ဘာဂိနေယျော သံဃရက္ခိတသာမဏေရော ဝိယ ပထဝိံ ကမ္ပေတိ။ သင်္ကမ္ပေတီတိ သမန္တတော ကမ္ပေတိ။ သမ္ပကမ္ပေတီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဣတိ ဣမေသု အဋ္ဌသု ပထဝိကမ္ပေသု ပဌမော ဓာတုကောပေန, ဒုတိယော ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန, တတိယစတုတ္ထာ ပုညတေဇေန, ပဉ္စမော ဉာဏတေဇေန, ဆဋ္ဌော သာဓုကာရဒါနဝသေန, သတ္တမော ကာရုညသဘာဝေန, အဋ္ဌမော အာရောဒနေန။ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမန္တေ စ တတော နိက္ခမန္တေ စ မဟာသတ္တေ တဿ ပုညတေဇေန ပထဝီ အကမ္ပိတ္ထ, အဘိသမ္ဗောဓိယံ ဉာဏတေဇာဘိဟတာ ဟုတွာ အကမ္ပိတ္ထ, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ သာဓုကာရဘာဝသဏ္ဌိတာ သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ အကမ္ပိတ္ထ, အာယုသင်္ခါရဩဿဇ္ဇနေ ကာရုညသဘာဝသဏ္ဌိတာ စိတ္တသင်္ခေါဘံ အသဟမာနာ အကမ္ပိတ္ထ, ပရိနိဗ္ဗာနေ အာရောဒနဝေဂတုန္နာ ဟုတွာ အကမ္ပိတ္ထ။ အယံ ပနတ္ထော ပထဝိဒေဝတာယ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာဘူတပထဝိယာ ပနေတံ နတ္ထိ အစေတနတ္တာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ဘူမိစာလဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။
(၈) ၃။ ယမကဝဂ္ဂ
၁-၂။ သဒ္ဓါသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၇၁-၇၂။ အဋ္ဌမဿ ပဌမေ နော စ သီလဝါတိ န သီလေသု ပရိပူရကာရီ။ သမန္တပါသာဒိကောတိ သမန္တတော ပသာဒဇနကော။ သဗ္ဗာကာရပရိပူရောတိ သဗ္ဗေဟိ သမဏာကာရေဟိ သမဏဓမ္မကောဋ္ဌာသေဟိ ပရိပူရော။ ဒုတိယေ သန္တာတိ ပစ္စနီကသန္တတာယ သန္တာ။ ဝိမောက္ခာတိ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ စ ဝိမောက္ခာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၂။)၃-၉။ မရဏဿတိသုတ္တဒွယာဒိဝဏ္ဏနာ
၇၃-၇၉။ တတိယေ ဘာဝေထ နောတိ ဘာဝေထ နု။ သာသနန္တိ အနုသိဋ္ဌိ။ အာသဝါနံ ခယာယာတိ အရဟတ္တဖလတ္ထာယ။ စတုတ္ထေ ပတိဟိတာယာတိ ပဋိပန္နာယ။ သော မမဿ အန္တရာယောတိ သော မမ ဇီဝိတန္တရာယောပိ, ပုထုဇ္ဇနကာလကိရိယံ ကရောန္တဿ သဂ္ဂန္တရာယောပိ မဂ္ဂန္တရာယောပိ အဿ။ သတ္ထကာ ဝါ မေ ဝါတာတိ သတ္ထံ ဝိယ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ကန္တန္တီတိ သတ္ထကာ။ ပဉ္စမာဒီနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ နဝမေ သံသဂ္ဂါရာမတာတိ ပဉ္စဝိဓေ သံသဂ္ဂေ အာရာမတာ။
၁၀။ ကုသီတာရမ္ဘဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၀။ ဒသမေ ကုသီတဝတ္ထူနီတိ ကုသီတဿ အလသဿ ဝတ္ထူနိ ပတိဋ္ဌာ, ကောသဇ္ဇကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတီတိ စီဝရဝိစာရဏာဒိကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ န ဝီရိယံ အာရဘတီတိ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝီရိယံ နာရဘတိ။ အပ္ပတ္တဿာတိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဓမ္မဿ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ။ အနဓိဂတဿာတိ တဿေဝ အနဓိဂတဿ အဓိဂမတ္ထာယ။ အသစ္ဆိကတဿာတိ တဒေဝ အသစ္ဆိကတဿ သစ္ဆိကရဏတ္ထာယ။ ဣဒံ ပဌမန္တိ ဣဒံ ‘‘ဟန္ဒာဟံ နိပဇ္ဇာမီ’’တိ ဧဝံ ဩသီဒနံ ပဌမံ ကုသီတဝတ္ထု။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မာသာစိတကံ မညေတိ ဧတ္ထ ပန မာသာစိတံ နာမ တိန္တမာသော။ ယထာ တိန္တမာသော ဂရုကော ဟောတိ, ဧဝံ ဂရုကောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဂိလာနာ ဝုဋ္ဌိတော ဟောတီတိ ဂိလာနော ဟုတွာ ပစ္ဆာ ဝုဋ္ဌိတော ဟောတိ။ အာရမ္ဘဝတ္ထူနီတိ ဝီရိယကာရဏာနိ။ တေသမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ယမကဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။
(၉) ၄။ သတိဝဂ္ဂ
၁-၂။ သတိသမ္ပဇညသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၈၁-၈၂။ နဝမဿ ပဌမံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဒုတိယေ သဒ္ဓေါတိ ဒုဝိဓာယ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော။ နော စုပသင်္ကမိတာတိ န ဥပဋ္ဌဟတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၃။)နော စ ပရိပုစ္ဆိတာတိ အတ္ထာနတ္ထံ ကာရဏာကာရဏံ ပရိပုစ္ဆိတာ န ဟောတိ။ သမန္နာဂတောတိ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တံ, သမန္နာဂတဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကန္တပဋိဘာနာ တထာဂတံ ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ တထာဂတဿ ဧကန္တပဋိဘာနာ ဓမ္မဒေသနာ ဟောတိ, ဧကန္တေနေဝ ပဋိဘာတိ ဥပဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။
၃။ မူလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၃။ တတိယေ သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဆန္ဒမူလကာတိ အဇ္ဈာသယစ္ဆန္ဒော ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော တံ မူလံ ဧတေသန္တိ ဆန္ဒမူလကာ။ မနသိကာရတော သမ္ဘဝန္တီတိ မနသိကာရသမ္ဘဝါ။ ဖဿတော သမုဒေန္တိ ရာသီ ဘဝန္တီတိ ဖဿသမုဒယာ။ ဝေဒနာယ သမောသရန္တီတိ ဝေဒနာသမောသရဏာ။ သမာဓိ ဧတေသံ ပမုခေါတိ သမာဓိပ္ပမုခါ။ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန သတိ အဓိပတိ ဧတေသန္တိ သတာဓိပတေယျာ, သတိဇေဋ္ဌကာတိ အတ္ထော။ ပညာ ဥတ္တရာ ဧတေသန္တိ ပညုတ္တရာ။ ဝိမုတ္တိ ဧဝ သာရော ဧတေသန္တိ ဝိမုတ္တိသာရာ။ ဧတ္ထ စ ဆန္ဒမူလကာဒယော စတ္တာရောပိ လောကိယာ ကထိတာ, သေသာ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာတိ။
၄။ စောရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၄။ စတုတ္ထေ မဟာစောရောတိ ရဇ္ဇန္တရေ ဒုဗ္ဘိတုံ သမတ္ထော မဟာစောရော။ ပရိယာပဇ္ဇတီတိ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆတိ။ န စိရဋ္ဌိတိကော ဟောတီတိ အဒ္ဓါနံ ပါလေန္တော ဌာတုံ န သက္ကောတိ။ အပ္ပဟရန္တဿ ပဟရတီတိ အတ္တနော အဝေရိနေ အပ္ပဟရန္တေ ဂုဏသမ္ပန္နေ စ မဟလ္လကေ စ တရုဏဒါရကေ စ အပ္ပဟရိတဗ္ဗယုတ္တကေ ပဟရတိ။ အနဝသေသံ အာဒိယတီတိ နိဿေသံ ဂဏှာတိ။ ဗျတ္တစောရာနဉှိ ဣဒံ ဝတ္တံ – ပရဿ ဒွီသု သာဋကေသု ဧကော ဂဟေတဗ္ဗော, ဧကသ္မိံ သန္တေ ဒုဗ္ဗလံ ဒတွာ ထိရော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပုဋဘတ္တတဏ္ဍုလာဒီသု ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ ဒတွာ ဧကော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ အစ္စာသန္နေ ကမ္မံ ကရောတီတိ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီနံ အာသန္နဋ္ဌာနေ စောရိကကမ္မံ ကရောတိ။ န စ နိဓာနကုသလော ဟောတီတိ ယံ လဒ္ဓံ, တံ ဒက္ခိဏေယျေ နိဒဟိတုံ ဆေကော န ဟောတိ, ပရလောကမဂ္ဂံ န သောဓေတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၄။)၅။ သမဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၅။ ပဉ္စမေ ယံ သမဏေနာတိ ယံ ဂုဏဇာတံ သမဏေန ပတ္တဗ္ဗံ။ ဝုသီမတာတိ ဗြဟ္မစရိယဝါသံဝုတေန။ မုတ္တော မောစေမိ ဗန္ဓနာတိ အဟံ သဗ္ဗဗန္ဓနေဟိ မုတ္တော ဟုတွာ မဟာဇနမ္ပိ ရာဂါဒိဗန္ဓနတော မောစေမိ။ ပရမဒန္တောတိ အညေန ကေနစိ အသိက္ခာပိတော အစောဒိတော သယမ္ဘုဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပရမဒမထေန ဒန္တတ္တာ ပရမဒန္တော နာမ။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော။
၆။ ယသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၆။ ဆဋ္ဌေ မာ စ မယာ ယသောတိ ယသော စ မယာ သဒ္ဓိံ မာ ဂဉ္ဆိ။ အကသိရလာဘီတိ ဝိပုလလာဘီ။ သီလပညာဏန္တိ သီလဉ္စေဝ ဉာဏဉ္စ။ သင်္ဂမ္မာတိ သန္နိပတိတွာ။ သမာဂမ္မာတိ သမာဂန္တွာ။ သင်္ဂဏိကဝိဟာရန္တိ ဂဏသင်္ဂဏိကဝိဟာရံ။ န ဟိ နူနမေတိ န ဟိ နူန ဣမေ။ တထာ ဟိ ပနမေတိ တထာ ဟိ ပန ဣမေ။ အင်္ဂုလိပတောဒကေဟီတိ အင်္ဂုလိပတောဒယဋ္ဌိံ ကတွာ ဝိဇ္ဈနေန။ သဉ္ဇဂ္ဃန္တေတိ မဟာဟသိတံ ဟသန္တေ။ သံကီဠန္တေတိ ကေဠိံ ကရောန္တေ။
၇။ ပတ္တနိကုဇ္ဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၇။ သတ္တမေ နိက္ကုဇ္ဇေယျာတိ တေန ဒိန္နဿ ဒေယျဓမ္မဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနကမ္မဝါစာယ နိကုဇ္ဇေယျ, န အဓောမုခဌပနေန။ အလာဘာယာတိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ အလာဘတ္ထာယ။ အနတ္ထာယာတိ ဥပဒ္ဒဝါယ အဝဍ္ဎိယာ။ ဥက္ကုဇ္ဇေယျာတိ ဥက္ကုဇ္ဇနကမ္မဝါစာယ ဥက္ကုဇ္ဇေယျ။
၈။ အပ္ပသာဒပဝေဒနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၈။ အဋ္ဌမေ အပ္ပသာဒံ ပဝေဒေယျုန္တိ အပ္ပသန္နဘာဝံ ဇာနာပေယျုံ။ အပ္ပသာဒံ ပဝေဒေန္တေန ပန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? နိသိန္နာသနတော န ဥဋ္ဌာတဗ္ဗံ န ဝန္ဒိတဗ္ဗံ န ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကာတဗ္ဗံ, န ဒေယျဓမ္မော ဒါတဗ္ဗော။ အဂေါစရေတိ ပဉ္စဝိဓေ အဂေါစရေ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၅။)၉။ ပဋိသာရဏီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၉။ နဝမေ ဓမ္မိကဉ္စ ဂိဟိပဋိဿဝန္တိ ‘‘ဣမံ တေမာသံ ဣဓေဝ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တော ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဋိဿဝံ။ န သစ္စာပေတီတိ ဝုတ္တံ န သစ္စံ ကရောတိ ဝိသံဝါဒေတိ။
၁၀။ သမ္မာဝတ္တနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၀။ ဒသမေ ပစ္စေကဋ္ဌာနေတိ အဓိပတိဋ္ဌာနေ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌာနေ။ တဉှိ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ကိဉ္စိ သံဃကမ္မံ ကာတုံ န လဘတိ။ န စ တေန မူလေန ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗောတိ တံ မူလံ ကတွာ အဗ္ဘာနကမ္မံ ကာတုံ န လဘတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သတိဝဂ္ဂေါ နဝမော။
(၁၀) ၅။ သာမညဝဂ္ဂ
֍ ဋီ ၉၁။ ဣတော ပရံ အထ ခေါ ဗောဇ္ဈာ ဥပါသိကာတိအာဒီသု ဗောဇ္ဈာ ဥပါသိကာ, သိရိမာ ဥပါသိကာ, ပဒုမာ ဥပါသိကာ, သုတနာ ဥပါသိကာ, မနုဇာ ဥပါသိကာ, ဥတ္တရာ ဥပါသိကာ, မုတ္တာ ဥပါသိကာ, ခေမာ ဥပါသိကာ, ရုစီ ဥပါသိကာ, စုန္ဒီ ရာဇကုမာရီ, ဗိမ္ဗီ ဥပါသိကာ, သုမနာ ရာဇကုမာရီ, မလ္လိကာ ဒေဝီ, တိဿာ ဥပါသိကာ, တိဿာမာတာ ဥပါသိကာ, သောဏာ ဥပါသိကာ, သောဏာယ မာတာ ဥပါသိကာ, ကာဏာ ဥပါသိကာ, ကာဏမာတာ ဥပါသိကာ, ဥတ္တရာ နန္ဒမာတာ, ဝိသာခါ မိဂါရမာတာ, ခုဇ္ဇုတ္တရာ ဥပါသိကာ, သာမာဝတီ ဥပါသိကာ, သုပ္ပဝါသာ ကောလိယဓီတာ, သုပ္ပိယာ ဥပါသိကာ, နကုလမာတာ ဂဟပတာနီတိ ဣမာသံ ဧတ္တကာနံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ ဥပေါသထကမ္မမေဝ ကထိတံ။ ဣစ္ဆန္တေန ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေတဗ္ဗံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
မနောရထပူရဏိယာ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
အဋ္ဌကနိပါတဿ သံဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၆၄။) (အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၇။)အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ
နဝကနိပါတ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁။ ပဌမပဏ္ဏာသက
၁။ သမ္ဗောဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁။ သမ္ဗောဓိဝဂ္ဂေါ
֍ ဋီ ၁။ နဝကနိပါတဿ ပဌမေ သမ္ဗောဓိပက္ခိကာနန္တိ စတုမဂ္ဂသင်္ခါတဿ သမ္ဗောဓိဿ ပက္ခေ ဘဝါနံ, ဥပကာရကာနန္တိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ အာဂတေ နဝ ဓမ္မေ သန္ဓာယေဝံ ပုစ္ဆတိ။ ကာ ဥပနိသာတိ ကော ဥပနိဿယပစ္စယော။ အဘိသလ္လေခန္တီတိ အဘိသလ္လေခိကာ။ သမထဝိပဿနာစိတ္တဿ ဝိဝရဏေ သပ္ပါယာ ဥပကာရကာတိ စေတောဝိဝရဏသပ္ပါယာ။ အပ္ပိစ္ဆတံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ကထာ အပ္ပိစ္ဆကထာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
အသုဘာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ရာဂဿ ပဟာနာယာတိ အယမတ္ထော သာလိလာယကောပမာယ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော – ဧကော ဟိ ပုရိသော အသိတံ ဂဟေတွာ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ သာလိက္ခေတ္တေ သာလိယော လာယတိ။ အထဿ ဝတိံ ဘိန္ဒိတွာ ဂါဝေါ ပဝိသိံသု။ သော အသိတံ ဌပေတွာ ယဋ္ဌိံ အာဒါယ တေနေဝ မဂ္ဂေန ဂါဝေါ နီဟရိတွာ ဝတိံ ပါကတိကံ ကတွာ ပုနပိ အသိတံ အာဒါယ သာလိယော လာယိ။ ဧတ္ထ သာလိက္ခေတ္တံ ဝိယ ဗုဒ္ဓသာသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, သာလိလာယကော ဝိယ ယောဂါဝစရော, အသိတံ ဝိယ ပညာ, လာယနကာလော ဝိယ ဝိပဿနာယ ကမ္မကရဏကာလော, ယဋ္ဌိ ဝိယ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ, ဝတိ ဝိယ သံဝရော, ဝတိံ ဘိန္ဒိတွာ ဂါဝီနံ ပဝိသနံ ဝိယ သဟသာ အပ္ပဋိသင်္ခါယ ပမာဒံ အာရဗ္ဘ ရာဂဿ ဥပ္ပဇ္ဇနံ, အသိတံ ဌပေတွာ ယဋ္ဌိံ အာဒါယ ပဝိဋ္ဌမဂ္ဂေနေဝ ဂါဝေါ နီဟရိတွာ ဝတိံ ပဋိပါကတိကံ ကတွာ ပုန ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ သာလိလာယနံ ဝိယ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနေန ရာဂံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပုန ဝိပဿနာယ ကမ္မံ အာရဘနကာလော။ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အသုဘာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ရာဂဿ ပဟာနာယာ’’တိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၈။)တတ္ထ ရာဂဿာတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿ။ မေတ္တာတိ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပ္ပန္နဿ ကောပဿ ပဇဟနတ္ထာယ။ အာနာပါနဿတီတိ သောဠသဝတ္ထုကာ အာနာပါနဿတိ။ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒါယာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပ္ပန္နာနံ ဝိတက္ကာနံ ဥပစ္ဆေဒနတ္ထာယ။ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃါတာယာတိ အသ္မီတိ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ မာနဿ သမုဂ္ဃါတတ္ထာယ။ အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတီတိ အနိစ္စလက္ခဏေ ဒိဋ္ဌေ အနတ္တလက္ခဏံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ ဧတေသု ဟိ တီသု လက္ခဏေသု ဧကသ္မိံ ဒိဋ္ဌေ ဣတရဒွယံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အနိစ္စသညိနော, ဘိက္ခဝေ, အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတီ’’တိ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနန္တိ ဒိဋ္ဌေယေဝ ဓမ္မေ အပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ ပါပုဏာတီတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။
၂။ နိဿယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂။ ဒုတိယေ နိဿယသမ္ပန္နောတိ ပတိဋ္ဌာသမ္ပန္နော။ သဒ္ဓန္တိ ဩကပ္ပနသဒ္ဓံ။ ဝီရိယန္တိ ကာယိကစေတသိကဝီရိယံ။ ယံသာတိ ယံ အဿ။ အရိယာယ ပညာယာတိ သဟဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာယ။ သင်္ခါယာတိ ဇာနိတွာ။ ဧကံ ပဋိသေဝတီတိ သေဝိတဗ္ဗယုတ္တကံ သေဝတိ။ အဓိဝါသေတီတိ အဓိဝါသေတဗ္ဗယုတ္တကံ အဓိဝါသေတိ။ ပရိဝဇ္ဇေတီတိ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗယုတ္တကံ ပရိဝဇ္ဇေတိ။ ဝိနောဒေတီတိ နီဟရိတဗ္ဗယုတ္တကံ နီဟရတိ။ ဧဝံ ခေါ ဘိက္ခူတိ ဧဝံ ခေါ ဘိက္ခု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေန စေဝ ဓမ္မဝဝတ္ထာနဝသေန စ ပဋိသေဝိတဗ္ဗာဒီနိ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါနိ သုပစ္စက္ခာနိ ကတွာ ပဋိသေဝန္တော အဓိဝါသေန္တော ပရိဝဇ္ဇေန္တော ဝိနောဒေန္တော စ ဘိက္ခု နိဿယသမ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ။
၃။ မေဃိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃။ တတိယေ စာလိကာယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တံ ကိရ စလမဂ္ဂံ နိဿာယ ကတတ္တာ ဩလောကေန္တာနံ စလမာနံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ, တသ္မာ စာလိကာတိ သင်္ခံ ဂတံ။ စာလိယပဗ္ဗတေတိ သောပိ ပဗ္ဗတော သဗ္ဗသေတတ္တာ ကာဠပက္ခုပေါသထေ ဩလောကေန္တာနံ စလမာနော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ, တသ္မာ စာလိယပဗ္ဗတောတိ ဝုတ္တော။ တတ္ထ မဟန္တံ ဝိဟာရံ ကာရယိံသု။ ဣတိ ဘဂဝါ တံ နဂရံ နိဿာယ စာလိကာပဗ္ဗတမဟာဝိဟာရေ ဝိဟရတိ။ ဇန္တုဂါမန္တိ ဧဝံနာမကံ အပရမ္ပိ တဿေဝ ဝိဟာရဿ ဂေါစရဂါမံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၅၉။)ဇတ္တုဂါမန္တိပိ ပဌန္တိ။ ပဓာနတ္ထိကဿာတိ ပဓာနကမ္မိကဿ။ ပဓာနာယာတိ သမဏဓမ္မကရဏတ္ထာယ။ အာဂမေဟိ တာဝါတိ သတ္ထာ ထေရဿ ဝစနံ သုတွာ ဥပဓာရေန္တော ‘‘န တာဝဿ ဉာဏံ ပရိပက္က’’န္တိ ဉတွာ ပဋိဗာဟန္တော ဧဝမာဟ။ ဧကကမှိ တာဝါတိ ဣဒံ ပနဿ ‘‘ဧဝမယံ ဂန္တွာပိ ကမ္မေ အနိပ္ဖဇ္ဇမာနေ နိရာသင်္ကော ဟုတွာ ပေမဝသေန ပုန အာဂစ္ဆိဿတီ’’တိ စိတ္တမဒ္ဒဝဇနနတ္ထံ အာဟ။ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဥတ္တရိ ကရဏီယန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတုန္နံ ကိစ္စာနံ ကတတ္တာ အညံ ဥတ္တရိ ကရဏီယံ နာမ နတ္ထိ။ ကတဿ ဝါ ပဋိစယောတိ အဓိဂတဿ ဝါ ပုန ပဋိစယောပိ နတ္ထိ။ န ဟိ ဘာဝိတမဂ္ဂေါ ပုန ဘာဝီယတိ, န ပဟီနကိလေသာနံ ပုန ပဟာနံ အတ္ထိ။ ပဓာနန္တိ ခေါ, မေဃိယ, ဝဒမာနံ ကိန္တိ ဝဒေယျာမာတိ ‘‘သမဏဓမ္မံ ကရောမီ’’တိ တံ ဝဒမာနံ မယံ အညံ ကိံ နာမ ဝဒေယျာမ။
ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒီတိ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယ နိသီဒိ။ နိသီဒန္တော စ ယသ္မိံ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ ပုဗ္ဗေ အနုပဋိပါဋိယာ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ရာဇာ ဟုတွာ ဥယျာနကီဠိကံ ကီဠန္တော တိဝိဓနာဋကပရိဝါရော နိသီဒိ, တသ္မိံယေဝ နိသီဒိ။ အထဿ နိသိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သမဏဘာဝေါ ဇဟိတော ဝိယ အဟောသိ, ရာဇဝေသံ ဂဟေတွာ နာဋကဝရပရိဝုတော သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ မဟာရဟေ ပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော ဝိယ ဇာတော။ အထဿ တံ သမ္ပတ္တိံ အဿာဒယတော ကာမဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ။ သော တသ္မိံယေဝ ခဏေ မဟာယောဓေဟိ ဂဟိတေ ဒွေ စောရေ အာနေတွာ ပုရတော ဌပိတေ ဝိယ အဒ္ဒသ။ တေသု ဧကဿ ဝဓံ အာဏာပနဝသေနဿ ဗျာပါဒဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဧကဿ ဗန္ဓနံ အာဏာပနဝသေန ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ ဧဝံ သော လတာဇာလေန ရုက္ခော ဝိယ မဓုမက္ခိကာဟိ မဓုဃာတကော ဝိယ အကုသလဝိတက္ကေဟိ ပရိက္ခိတ္တော အဟောသိ။ တံ သန္ဓာယ – အထ ခေါ အာယသ္မတော မေဃိယဿာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနွာသတ္တာတိ အနုဗဒ္ဓါ သမ္ပရိဝါရိတာ။ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ဧဝံ ပါပဝိတက္ကေဟိ သမ္ပရိကိဏ္ဏော ကမ္မဋ္ဌာနံ သပ္ပါယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ဣဒံ ဝတ ဒိသွာ ဒီဃဒဿီ ဘဂဝါ ပဋိသေဓေသီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဣဒံ ကာရဏံ ဒသဗလဿ အာရောစေဿာမီ’’တိ နိသိန္နာသနတော ဝုဋ္ဌာယ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၀။)၄။ နန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄။ စတုတ္ထေ ဥပဋ္ဌာနသာလာယန္တိ ဘောဇနသာလာယံ။ ယေနုပဋ္ဌာနသာလာတိ သတ္ထာ နန္ဒကတ္ထေရေန မဓုရဿရေန အာရဒ္ဓါယ ဓမ္မဒေသနာယ သဒ္ဒံ သုတွာ, ‘‘အာနန္ဒ, ကော ဧသော ဥပဋ္ဌာနသာလာယ မဓုရဿရေန ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဓမ္မကထိကနန္ဒကတ္ထေရဿ အဇ္ဇ, ဘန္တေ, ဝါရော’’တိ သုတွာ ‘‘အတိမဓုရံ ကတွာ, အာနန္ဒ, ဧသော ဘိက္ခု ဓမ္မံ ကထေတိ, မယမ္ပိ ဂန္တွာ သုဏိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ယေနုပဋ္ဌာနသာလာ တေနုပသင်္ကမိ။ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကေ အဋ္ဌာသီတိ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော စီဝရဂဗ္ဘေ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အညာတကဝေသေန အဋ္ဌာသိ။ ကထာပရိယောသာနံ အာဂမယမာနောတိ ‘‘ဣဒမဝေါစာ’’တိ ဣဒံ ကထာဝသာနံ ဥဒိက္ခမာနော ဓမ္မကထံ သုဏန္တော အဋ္ဌာသိယေဝ။ အထာယသ္မာ အာနန္ဒော နိက္ခန္တေ ပဌမေ ယာမေ သတ္ထု သညံ အဒါသိ – ‘‘ပဌမယာမော အတိက္ကန္တော, ဘန္တေ, ထောကံ ဝိဿမထာ’’တိ။ သတ္ထာ တတ္ထေဝ အဋ္ဌာသိ။ အထာယသ္မာ အာနန္ဒော မဇ္ဈိမယာမေပိ နိက္ခန္တေ, ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ ပကတိယာ ခတ္တိယသုခုမာလာ, ပုန ဗုဒ္ဓသုခုမာလာတိ ပရမသုခုမာလာ, မဇ္ဈိမယာမောပိ အတိက္ကန္တော, မုဟုတ္တံ ဝိဿမထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ တတ္ထေဝ အဋ္ဌာသိ။ တတ္ထ ဌိတကဿေဝဿ အရုဏဂ္ဂံ ပညာယိတ္ထ။ အရုဏုဂ္ဂမနဉ္စ ထေရဿ ‘‘ဣဒမဝေါစာ’’တိ ပါပေတွာ ကထာပရိယောသာနဉ္စ ဒသဗလဿ ဆဗ္ဗဏ္ဏသရီရသ္မိဝိဿဇ္ဇနဉ္စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အဟောသိ။ အဂ္ဂဠံ အာကောဋေသီတိ အဂ္ဂနခေန ဒွါရကဝါဋံ အာကောဋေသိ။
သာရဇ္ဇမာနရူပေါတိ ဟရာယမာနော ဩတ္တပ္ပမာနော။ ဒေါမနဿသာရဇ္ဇံ ပနဿ နတ္ထိ။ ဧတ္တကမ္ပိ နော နပ္ပဋိဘာသေယျာတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တဿ အပ္ပဋိဘာနံ နာမ နတ္ထိ။ ဧတ္တကမ္ပိ န ကထေယျန္တိ ဒဿေတိ။ သာဓု သာဓူတိ ထေရဿ ဓမ္မဒေသနံ သမ္ပဟံသန္တော အာဟ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော ‘‘သုဂဟိတာ စ တေ ဓမ္မဒေသနာ သုကထိတာ စာ’’တိ။ ကုလပုတ္တာနန္တိ အာစာရကုလပုတ္တာနဉ္စေဝ ဇာတိကုလပုတ္တာနဉ္စ။ အရိယော စ တုဏှိဘာဝေါတိ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာပတ္တိံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာယာတိ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟဝိပဿနာဉာဏဿ။ စတုပ္ပါဒကောတိ အဿဂေါဏဂဒြဘာဒိကော။ ဣဒံ ဝတွာတိ ဣမံ စတူဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဓမ္မံ ကထယိတွာ။ ဝိဟာရံ ပါဝိသီတိ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိဋ္ဌော။
ကာလေန ဓမ္မဿဝနေတိ ကာလေ ကာလေ ဓမ္မဿဝနသ္မိံ။ ဓမ္မသာကစ္ဆာယာတိ ပဉှကထာယ။ ဂမ္ဘီရံ အတ္ထပဒန္တိ ဂမ္ဘီရံ ဂုဠှံ ရဟဿံ အတ္ထံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၁။)ပညာယာတိ သဟဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာယ။ သမ္မသနပဋိဝေဓပညာပိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာပညာပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပတ္တော ဝါ ပဇ္ဇတိ ဝါတိ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဝါ ပါပုဏိဿတိ ဝါတိ ဧဝံ ဂုဏသမ္ဘာဝနာယ သမ္ဘာဝေတိ။ အပ္ပတ္တမာနသာတိ အပ္ပတ္တအရဟတ္တာ, အရဟတ္တံ ဝါ အပ္ပတ္တံ မာနသံ ဧတေသန္တိပိ အပ္ပတ္တမာနသာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရန္တိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော လောကိယောပိ ဝဋ္ဋတိ လောကုတ္တရောပိ။
၅။ ဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅။ ပဉ္စမေ အဝိဇ္ဇာကောသဇ္ဇသာဝဇ္ဇအဿဒ္ဓိယေသု အကမ္ပနတော ပညာဗလာဒီနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အကုသလသင်္ခါတာတိ အကုသလာတိ ဉာတာ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ နာလမရိယာတိ အရိယဘာဝံ ကာတုံ အသမတ္ထာ, အရိယာနံ ဝါ အနနုစ္ဆဝိကာ။ ဝေါဒိဋ္ဌာတိ သုဋ္ဌု ဒိဋ္ဌာ။ ဝေါစရိတာတိ မနောဒွါရေ သမုဒါစာရပ္ပတ္တာ။ အတ္ထိကဿာတိ ဓမ္မဒေသနာယ အတ္ထိကဿ။ အာဇီဝိကာဘယန္တိ ဇီဝိတဝုတ္တိဘယံ။ အသိလောကဘယန္တိ ဂရဟာဘယံ။ ပရိသာသာရဇ္ဇဘယန္တိ ပရိသံ ပတွာ သာရဇ္ဇံ ဩက္ကမနဘယံ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။
၆။ သေဝနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆။ ဆဋ္ဌေ ဇီဝိတပရိက္ခာရာတိ ဇီဝိတသမ္ဘာရာ။ သမုဒါနေတဗ္ဗာတိ သမာဟရိတဗ္ဗာ။ ကသိရေန သမုဒါဂစ္ဆန္တီတိ ဒုက္ခေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ရတ္တိဘာဂံ ဝါ ဒိဝသဘာဂံ ဝါတိ ဧတ္ထ ရတ္တိဘာဂေ ဉတွာ ရတ္တိဘာဂေယေဝ ပက္ကမိတဗ္ဗံ, ရတ္တိံ စဏ္ဍဝါဠာဒိပရိပန္ထေ သတိ အရုဏုဂ္ဂမနံ အာဂမေတဗ္ဗံ။ ဒိဝသဘာဂေ ဉတွာ ဒိဝါ ပက္ကမိတဗ္ဗံ, ဒိဝါ ပရိပန္ထေ သတိ သူရိယတ္ထင်္ဂမနံ အာဂမေတဗ္ဗံ။ သင်္ခါပီတိ သာမညတ္ထဿ ဘာဝနာပါရိပူရိအာဂမနံ ဇာနိတွာ။ သော ပုဂ္ဂလောတိ ပဒဿ ပန ‘‘နာနုဗန္ဓိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အနာပုစ္ဆာတိ ဣဓ ပန တံ ပုဂ္ဂလံ အနာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အပိ ပနုဇ္ဇမာနေနာတိ အပိ နိက္ကဍ္ဎိယမာနေန။ ဧဝရူပေါ ဟိ ပုဂ္ဂလော သစေပိ ဒါရုကလာပသတံ ဝါ ဥဒကဃဋသတံ ဝါ ဝါလိကာဃဋသတံ ဝါ ဒဏ္ဍံ အာရောပေတိ, မာ ဣဓ ဝသီတိ နိက္ကဍ္ဎာပေတိ ဝါ, တံ ခမာပေတွာပိ ယာဝဇီဝံ သော အနုဗန္ဓိတဗ္ဗောဝ, န ဝိဇဟိတဗ္ဗော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၂။)၇။ သုတဝါသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇။ သတ္တမေ ပဉ္စ ဌာနာနိ အဇ္ဈာစရိတုန္တိ ပဉ္စ ကာရဏာနိ အတိက္ကမိတုံ။ ပါဏန္တိ အန္တမသော ကုန္ထကိပိလ္လိကံ။ အဒိန္နန္တိ အန္တမသော တိဏသလာကမ္ပိ ပရသန္တကံ။ ထေယျသင်္ခါတန္တိ ထေယျစိတ္တေန။ သန္နိဓိကာရကံ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ သန္နိဓိံ ကတွာ ဌပေတွာ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အဘဗ္ဗော။ အကပ္ပိယံ ကာမဂုဏံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာတုန္တိ ‘‘န ဗုဒ္ဓေါ အယ’’န္တိ ဧဝံ ပဋိက္ခိပိတုံ။ ဓမ္မာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ တာဝ အဋ္ဌကထာယ အာဂတံ။ ပါဠိယံ ပန ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အဂတိဂမနာနိ ကထိတာနိ။
၈-၁၀။ သဇ္ဈသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၈-၁၀။ အဋ္ဌမေ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ပစ္စက္ခာနံ ကထိတံ။ နဝမေ ပုထုဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ ဂဟိတတ္တာ ‘‘အာဟုနေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒသမေ ဂေါတြဘူတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ အနန္တရပစ္စယေန သိခါပတ္တဗလဝဝိပဿနာစိတ္တေန သမန္နာဂတော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
သမ္ဗောဓဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ သီဟနာဒဝဂ္ဂေါ
၁။ သီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁။ ဒုတိယဿ ပဌမေ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ‘‘သစေ သတ္ထာ စာရိကံ ပက္ကမိတုကာမော အဿ, ဣမသ္မိံ ကာလေ ပက္ကမေယျ။ ဟန္ဒာဟံ စာရိကံ ဂမနတ္ထာယ သတ္ထာရံ အာပုစ္ဆာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဥပသင်္ကမိ။ အာယသ္မာ မံ, ဘန္တေတိ သော ကိရ ဘိက္ခု ထေရံ မဟတာ ဘိက္ခုပရိဝါရေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ တထာဂတံ ပဟာယ သာရိပုတ္တံ ပရိဝါရေတွာ နိက္ခန္တာ, ဂမနဝိစ္ဆေဒမဿ ကရိဿာမီ’’တိ အဋ္ဌာနေ ကောပံ ဗန္ဓိတွာ ဧဝမာဟ။ တတ္ထ အာသဇ္ဇာတိ ဃဋ္ဋေတွာ။ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇာတိ အက္ခမာပေတွာ အစ္စယံ အဒေသေတွာ။ ကိသ္မိံ ပန သော ကာရဏေ အာဃာတံ ဗန္ဓီတိ? ထေရဿ ကိရ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတော စီဝရကဏ္ဏော တဿ သရီရံ ဖုသိ, ဝါတော ပဟရီတိပိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္တကေန အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ထေရံ မဟတာ ပရိဝါရေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဥသူယမာနော ‘‘ဂမနဝိစ္ဆေဒမဿ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝမာဟ။ ဧဟိ တွံ ဘိက္ခူတိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၃။)သတ္ထာ တဿ ဘိက္ခုနော ဝစနံ သုတွာ ‘‘န တံ ဘိက္ခု သာရိပုတ္တော ပဟရီတိ ဝုတ္တေ, ‘ဘန္တေ, တုမှေ အတ္တနော အဂ္ဂသာဝကဿေဝ ပက္ခံ ဝဟထ, န မယှ’န္တိ မယိ မနောပဒေါသံ ကတွာ အပါယေ နိဗ္ဗတ္တေယျာ’’တိ ဉတွာ ‘‘သာရိပုတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ ဣမမတ္ထံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဧကံ ဘိက္ခုံ အာမန္တေတွာ ဧဝမာဟ။ အဝါပုရဏံ အာဒါယာတိ ကုဉ္စိကံ ဂဟေတွာ။ သီဟနာဒန္တိ သေဋ္ဌနာဒံ ပမုခနာဒံ အပ္ပဋိဝတ္တိယနာဒံ။ ဧဝံ ဒွီဟိ မဟာထေရေဟိ အာရောစိတော ဘိက္ခုသံဃော ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ ပဟာယ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ ခီယနဓမ္မန္တိ ကထာဓမ္မံ။
ဂူထဂတန္တိ ဂူထမေဝ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပထဝီသမေနာတိ အကုဇ္ဈနဋ္ဌေန ပထဝိယာ သမာနေန။ န ဟိ ပထဝီ ‘‘မယိ သုစိံ နိက္ခိပန္တီ’’တိ သောမနဿံ ကရောတိ, န ‘‘အသုစိံ နိက္ခိပန္တီ’’တိ ဒေါမနဿံ။ မယှမ္ပိ ဧဝရူပံ စိတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဝိပုလေနာတိ အပရိတ္တေန။ မဟဂ္ဂတေနာတိ မဟန္တဘာဝံ ဂတေန။ အပ္ပမာဏေနာတိ ဝဍ္ဎိတပ္ပမာဏေန။ အဝေရေနာတိ အကုသလဝေရပုဂ္ဂလဝေရရဟိတေန။ အဗျာပဇ္ဈေနာတိ နိဒ္ဒုက္ခေန ဝိဂတဒေါမနဿေန။ သော ဣဓာတိ သော အနုပဋ္ဌိတကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနော ဘိက္ခု ဧဝံ ကရေယျ, မာဒိသော ကထံ ဧဝရူပံ ကရိဿတိ, ဘန္တေတိ ပဌမံ သီဟနာဒံ နဒိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ရဇောဟရဏန္တိ ရဇသမ္မဇ္ဇနစောဠကံ, ပါဒပုဉ္ဆန္တိ, တဿေဝ နာမံ။ ကဠောပိဟတ္ထောတိ ပစ္ဆိဟတ္ထော ဥက္ခလိဟတ္ထော ဝါ။ နန္တကဝါသီတိ အန္တစ္ဆိန္နပိလောတိကဝသနော။ သူရတောတိ သုစိသီလော သောရစ္စေန သမန္နာဂတော။ သုဒန္တောတိ သုဋ္ဌု ဒမထံ ဥပဂတော။ သုဝိနီတောတိ သုဋ္ဌု သိက္ခိတော။ န ကဉ္စိ ဟိံသတီတိ ဝိသာဏာဒီသု ဂဏှန္တမ္ပိ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇန္တမ္ပိ န ကဉ္စိ ဝိဟေဌေတိ။ ဥသဘဆိန္နဝိသာဏသမေနာတိ ဥသဘဿ ဆိန္နဝိသာဏဿ စိတ္တသဒိသေန။
အဋ္ဋီယေယျာတိ အဋ္ဋော ပီဠိတော ဘဝေယျ။ ဟရာယေယျာတိ လဇ္ဇေယျ။ ဇိဂုစ္ဆေယျာတိ ဇိဂုစ္ဆံ အာပဇ္ဇေယျ။
မေဒကထာလိကန္တိ မေဒကထာလိကာ ဝုစ္စတိ သူနကာရကေဟိ ယူသနိက္ခမနတ္ထာယ တတ္ထ တတ္ထ ကတဆိဒ္ဒါ ထာလိကာ။ ပရိဟရေယျာတိ မံသဿ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၄။)ပူရေတွာ ဥက္ခိပိတွာ ဂစ္ဆေယျ။ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒန္တိ ပရိတ္တမဟန္တေဟိ ဆိဒ္ဒေဟိ သမန္နာဂတံ။ ဥဂ္ဃရန္တန္တိ ဥပရိမုခေဟိ ဆိဒ္ဒေဟိ နိက္ခမမာနယူသံ။ ပဂ္ဃရန္တန္တိ အဓောမုခေဟိ နိက္ခမမာနယူသံ။ ဧဝမဿ သကလသရီရံ ယူသမက္ခိတံ ဘဝေယျ။ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒန္တိ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပရိတ္တမဟန္တ ဆိဒ္ဒံ။ ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌမနဝမေဟိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ထေရော အတ္တနော သရီရေ နိစ္ဆန္ဒရာဂတံ ကထေသိ။
အထ ခေါ သော ဘိက္ခူတိ ဧဝံ ထေရေန နဝဟိ ကာရဏေဟိ သီဟနာဒေ နဒိတေ အထ သော ဘိက္ခု။ အစ္စယောတိ အပရာဓော။ မံ အစ္စဂမာတိ မံ အတိက္ကမ္မ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တော။ ပတိဂ္ဂဏှတူတိ ခမတု။ အာယတိံ သံဝရာယာတိ အနာဂတေ သံဝရဏတ္ထာယ, ပုန ဧဝရူပဿ အပရာဓဿ အကရဏတ္ထာယ။ တဂ္ဃါတိ ဧကံသေန။ ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောသီတိ ယထာ ဓမ္မော ဌိတော, တထေဝ ကရောသိ, ခမာပေသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ တေ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာတိ တံ တဝ အပရာဓံ မယံ ခမာမ။ ဝုဒ္ဓိဟေသာ ဘိက္ခု အရိယဿ ဝိနယေတိ ဧသာ ဘိက္ခု အရိယဿ ဝိနယေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာသနေ ဝုဍ္ဎိ နာမ။ ကတမာ? အစ္စယံ အစ္စယတော ဒိသွာ ယထာဓမ္မံ ပဋိကရိတွာ အာယတိံ သံဝရာပဇ္ဇနာ။ ဒေသနံ ပန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကရောန္တော ယော အစ္စယံ အစ္စယတော ဒိသွာ ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတိ, အာယတိံ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီတိ အာဟ။ ဖလတီတိ သစေ ဟိ ထေရော န ခမေယျ, တဿ ဘိက္ခုနော တတ္ထေဝ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလေယျ။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဧဝမာဟ။ သစေ မံ သောတိ သစေ မံ အယံ ဘိက္ခု ခမာဟီတိ ဧဝံ ဝဒတိ။ ခမတု စ မေ သောတိ အယမ္ပိ စာယသ္မာ မယှံ ခမတူတိ ဧဝံ ထေရော တဿ အစ္စယံ ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ သယမ္ပိ တံ သတ္ထု သမ္မုခေ ခမာပေသီတိ။
၂။ သဥပါဒိသေသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂။ ဒုတိယေ သဥပါဒိသေသန္တိ သဥပါဒါနသေသံ။ အနုပါဒိသေသန္တိ ဥပါဒါနသေသရဟိတံ နိဂ္ဂဟဏံ။ မတ္တသော ကာရီတိ ပမာဏကာရီ န ပရိပူရကာရီ။ န တာဝါယံ, သာရိပုတ္တ, ဓမ္မပရိယာယော ပဋိဘာသီတိ အပ္ပဋိဘာနံ နာမ ဘဂဝတော နတ္ထိ, န တာဝါဟံ ဣမံ ဓမ္မပရိယာယံ ကထေသိန္တိ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော။ မာယိမံ ဓမ္မပရိယာယံ သုတွာ ပမာဒံ အာဟရိံသူတိ ‘‘မယံ ကိရ စတူဟိ အပါယေဟိ မုတ္တာ’’တိ ဥပရိ အရဟတ္တတ္ထာယ ဝီရိယံ အကရောန္တာ မာ ပမာဒံ အာပဇ္ဇိံသု။ ပဉှာဓိပ္ပါယေန ဘာသိတောတိ တယာ ပုစ္ဆိတပဉှဿ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၅။)သဘာဝေန ကထိတောတိ ဒဿေတိ။ ဣမေသံ ပန နဝန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ဘဝေသု ဆန္ဒရာဂဝိနောဒနတ္ထံ ဧတမေဝ အတ္ထုပ္ပတ္တိံ ကတွာ – ‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, အပ္ပမတ္တကောပိ ဂူထော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဟောတိ, ဧဝမေဝ ခေါ ခွါဟံ, ဘိက္ခဝေ, အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ဘဝံ န ဝဏ္ဏေမိ အန္တမသော အစ္ဆရာသံဃာတမတ္တမ္ပီ’’တိ ဣမံ သုတ္တံ (အ။ နိ။ ၁။၃၂၁) အဘာသိ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတေသံယေဝ နဝန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ဂတိ နိဗဒ္ဓါ, ယေသံ ပန ကုလာနံ တီဏိ သရဏာနိ ပဉ္စ သီလာနိ ဧကံ သလာကဘတ္တံ ဧကံ ပက္ခိယဘတ္တံ ဧကံ ဝဿာဝါသိကံ ဧကာ ပေါက္ခရဏီ ဧကော အာဝါသော, ဧဝရူပါနိ နိဗဒ္ဓပုညာနိ အတ္ထိ။ တေသမ္ပိ ဂတိ နိဗဒ္ဓါ, သောတာပန္နသဒိသာနေဝ တာနိ ကုလာနိ။
၃။ ကောဋ္ဌိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃။ တတိယေ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယန္တိ ဣမသ္မိံ ယေဝတ္တဘာဝေ ဝိပစ္စနကကမ္မံ။ သမ္ပရာယဝေဒနီယန္တိ ဒုတိယေ အတ္တဘာဝေ ဝိပစ္စနကကမ္မံ။ သုခဝေဒနီယန္တိ သုခဝေဒနာဇနကကမ္မံ။ ဒုက္ခဝေဒနီယန္တိ ဒုက္ခဝေဒနာဇနကကမ္မံ။ ပရိပက္ကဝေဒနီယန္တိ လဒ္ဓဝိပါကဝါရံ။ အပရိပက္ကဝေဒနီယန္တိ အလဒ္ဓဝိပါကဝါရံ။ ဗဟုဝေဒနီယန္တိ ဗဟုဝိပါကဒါယကံ။ အပ္ပဝေဒနီယန္တိ န ဗဟုဝိပါကဒါယကံ။ အဝေဒနီယန္တိ ဝိပါကဝေဒနာယ အဒါယကံ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။
၄။ သမိဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄။ စတုတ္ထေ သမိဒ္ဓီတိ အတ္တဘာဝသမိဒ္ဓတာယ ဧဝံလဒ္ဓနာမော ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကတ္ထေရော။ ကိမာရမ္မဏာတိ ကိံပစ္စယာ။ သင်္ကပ္ပဝိတက္ကာတိ သင်္ကပ္ပဘူတာ ဝိတက္ကာ။ နာမရူပါရမ္မဏာတိ နာမရူပပစ္စယာ။ ဣမိနာ စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓာ ဘူတုပါဒါယရူပဉ္စ ဝိတက္ကာနံ ပစ္စယောတိ ဒဿေတိ။ ကွ နာနတ္တံ ဂစ္ဆန္တီတိ ကသ္မိံ ဌာနေ နာနာသဘာဝတံ ဝေမတ္တံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဓာတုသူတိ ရူပဓာတုအာဒီသု။ အညောယေဝ ဟိ ရူပဝိတက္ကော, အညေ သဒ္ဒဝိတက္ကာဒယောတိ။ ဖဿသမုဒယာတိ သမ္ပယုတ္တဖဿပစ္စယာ။ ဝေဒနာသမောသရဏာတိ တိဿော ဝေဒနာ သမောသရဏာ။ ဧတ္တကေန ကုသလာကုသလမိဿကာ ကထိတာ။ သမာဓိပ္ပမုခါတိအာဒယော ပန အပစယပက္ခိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန ဝါ သမာဓိ ပမုခံ ဧတေသန္တိ သမာဓိပ္ပမုခါ။ ဇေဋ္ဌကကာရဏဋ္ဌေန သတိ အဓိပတေယျာ ဧတေသန္တိ သတာဓိပတေယျာ။ မဂ္ဂပညာ ဥတ္တရာ ဧတေသန္တိ ပညုတ္တရာ။ ဖလဝိမုတ္တိံ ပတွာ သာရပ္ပတ္တာ ဟောန္တီတိ ဝိမုတ္တိသာရာ။ အာရမ္မဏဝသေန အမတံ နိဗ္ဗာနံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၆။)ဩဂါဟိတွာ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတာတိ အမတောဂဓာ။ တေန စ မာ မညီတိ တေန ဝိဿဇ္ဇနေန ‘‘အဟံ အဂ္ဂသာဝကေန ပုစ္ဆိတေ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေသိ’’န္တိ မာ မာနံ ဝါ ဒပ္ပံ ဝါ အကာသိ။
၅-၆။ ဂဏ္ဍသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၅-၁၆။ ပဉ္စမေ တီဏိ စတ္တာရိ ဝဿာနိ ဝဿဂဏာ, အနေကေ ဝဿဂဏာ ဥပ္ပန္နာ အဿာတိ အနေကဝဿဂဏိကော။ တဿဿူတိ တဿ ဘဝေယျုံ။ အဘေဒနမုခါနီတိ န ကေနစိ ဘိန္ဒိတွာ ကတာနိ, ကေဝလံ ကမ္မသမုဋ္ဌိတာနေဝ ဝဏမုခါနိ။ ဇေဂုစ္ဆိယံယေဝါတိ ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ ပဋိကူလမေဝ။ စာတုမဟာဘူတိကဿာတိ စတုမဟာဘူတမယဿ။ ဩဒနကုမ္မာသူပစယဿာတိ ဩဒနေန စေဝ ကုမ္မာသေန စ ဥပစိတဿ ဝဍ္ဎိတဿ။ အနိစ္စုစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနဘေဒနဝိဒ္ဓံသနဓမ္မဿာတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စဓမ္မဿ, ဒုဂ္ဂန္ဓဝိဃာတတ္ထာယ တနုဝိလေပနေန ဥစ္ဆာဒနဓမ္မဿ, အင်္ဂပစ္စင်္ဂါဗာဓဝိနောဒနတ္ထာယ ခုဒ္ဒကသမ္ဗာဟနေန ပရိမဒ္ဒနဓမ္မဿ, ဒဟရကာလေ ဝါ ဦရူသု သယာပေတွာ ဂဗ္ဘဝါသေန ဒုဿဏ္ဌိတာနံ တေသံ တေသံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သဏ္ဌာနသမ္ပာဒနတ္ထံ အဉ္ဆနပီဠနာဒိဝသေန ပရိမဒ္ဒနဓမ္မဿ, ဧဝံ ပရိဟရိတဿာပိ စ ဘေဒနဝိဒ္ဓံသနဓမ္မဿ, ဘိဇ္ဇနဝိကိရဏသဘာဝဿေဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ အနိစ္စပဒေန စေဝ ဘေဒနဝိဒ္ဓံသနပဒေဟိ စဿ အတ္ထင်္ဂမော ကထိတော, သေသေဟိ သမုဒယော။ နိဗ္ဗိန္ဒထာတိ ဥက္ကဏ္ဌထ ပဇဟထ ဣမံ ကာယန္တိ ဒဿေတိ။ ဧဝမိမသ္မိံ သုတ္တေ ဗလဝဝိပဿနာ ကထိတာ။ ဆဋ္ဌံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သညာသီသေန ပနေတ္ထ ဉာဏမေဝ ကထိတံ။
၇-၈။ ကုလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၇-၁၈။ သတ္တမေ န မနာပေန ပစ္စုဋ္ဌေန္တီတိ မနဝဍ္ဎနေန မနံ အလ္လီယနာကာရေန အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ပစ္စုဂ္ဂမနံ န ကရောန္တိ။ န မနာပေန အဘိဝါဒေန္တီတိ န ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒန္တိ။ အသက္ကစ္စံ ဒေန္တီတိ အစိတ္တီကာရေန ဒေန္တိ။ နော သက္ကစ္စန္တိ သဟတ္ထာ န ဒေန္တိ။ န ဥပနိသီဒန္တိ ဓမ္မသဝနာယာတိ ‘‘ဓမ္မံ သုဏိဿာမာ’’တိ န သမီပေ နိသီဒန္တိ။ န သုဿူသန္တီတိ ဃဋပိဋ္ဌေ အာသိတ္တဥဒကံ ဝိယ ဝိဝဋ္ဋေတွာ ဂစ္ဆတိ။ အဋ္ဌမေ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန မေတ္တာဘာဝနံ ပက္ခိပိတွာ နဝင်္ဂသမန္နာဂတောတိ ဝုတ္တံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၇။)၉။ ဒေဝတာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉။ နဝမေ ဝိပ္ပဋိသာရိနိယောတိ ဝိပ္ပဋိသာရိတံ မင်္ကုဘာဝံ အာပဇ္ဇိမှ။ ဟီနံ ကာယန္တိ ဥပရိဒေဝလောကံ ဥပါဒါယ ဟေဋ္ဌိမော ဟီနောတိ ဝုစ္စတိ။ နော စ ခေါ ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ သံဝိဘဇိမှာတိ အတ္တနော သတ္တိယာ စ ဗလဿ စ အနုရူပေန သီလဝန္တာနံ သံဝိဘာဂံ ကတွာ န ဘုဉ္ဇိမှာ။
၁၀။ ဝေလာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀။ ဒသမေ အပိ နု တေ, ဂဟပတိ, ကုလေ ဒါနံ ဒီယတီတိ နယိဒံ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတိ။ သေဋ္ဌိဿ ဟိ ဃရေ ဘိက္ခုသံဃဿ နိစ္စံ ပဏီတဒါနံ ဒီယတိ, န တံ သတ္ထာ န ဇာနာတိ။ လောကိယမဟာဇနဿ ပန ဒိယျမာနဒါနံ အတ္ထိ, တံ လူခံ ဟောတိ, သေဋ္ဌိဿ စိတ္တံ န ပီဏေတိ။ တံ ပုစ္ဆာမီတိ ပုစ္ဆတိ။ ကဏာဇကန္တိ သကုဏ္ဍကဘတ္တံ, သကုဏ္ဍကေဟိပိ ကဏိကတဏ္ဍုလေဟေဝ ပက္ကံ။ ဗိဠင်္ဂဒုတိယန္တိ ကဉ္ဇိယဒုတိယံ။ အသက္ကစ္စံ ဒေတီတိ အသက္ကရိတွာ ဒေတိ။ အစိတ္တီကတွာတိ အစိတ္တီကာရေန ဒက္ခိဏေယျ အဂါရဝေန ဒေတိ။ အသဟတ္ထာ ဒေတီတိ သဟတ္ထေန အဒတွာ ပရဟတ္ထေန ဒေတိ, အာဏတ္တိမတ္တမေဝ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အပဝိဒ္ဓံ ဒေတီတိ န နိရန္တရံ ဒေတိ, သံဝစ္ဆရိကံ သောဏ္ဍဗလိ ဝိယ ဟောတိ။ အနာဂမနဒိဋ္ဌိကော ဒေတီတိ န ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ ဒေတိ။
ယတ္ထ ယတ္ထာတိ တီသု ကုလသမ္ပဒါသု ယသ္မိံ ယသ္မိံ ကုလေ။ န ဥဠာရာယ ဘတ္တဘောဂါယာတိအာဒီသု နာနဂ္ဂရသသုဂန္ဓသာလိဘောဇနေ ဥပနီတေ စိတ္တံ န နမတိ, ‘‘ဟရထေတံ ရောဂဝဍ္ဎန’’န္တိ ဝတွာ ယေန ဝါ တေန ဝါ ဍာကေန သဒ္ဓိံ သကုဏ္ဍကဘတ္တံ အမတံ ဝိယ သမ္ပိယာယမာနော ဘုဉ္ဇတိ။ ကာသိကာဒီသု ဝရဝတ္ထေသု ဥပနီတေသု ‘‘ဟရထေတာနိ နိဝါသေန္တဿ ပဋိစ္ဆာဒေတုမ္ပိ န သက္ကောန္တိ, ဂတ္တေသုပိ န သဏ္ဌဟန္တီ’’တိ ဝတွာ နာဠိကေရသာဋကမူလတစသဒိသာနိ ပန ထူလဝတ္ထာနိ ‘‘ဣမာနိ နိဝါသေန္တော နိဝတ္ထဘာဝမ္ပိ ဇာနာတိ, ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗမ္ပိ ပဋိစ္ဆာဒေန္တီ’’တိ သမ္ပိယာယမာနော နိဝါသေတိ။ ဟတ္ထိယာနအဿယာနရထယာနသုဝဏ္ဏသိဝိကာဒီသု ဥပနီတေသု ‘‘ဟရထေတာနိ စလာစလာနိ, န သက္ကာ ဧတ္ထ နိသီဒိတု’’န္တိ ဝတွာ ဇဇ္ဇရရထကေ ဥပနီတေ ‘‘အယံ နိစ္စလော, ဧတ္ထ သုခံ နိသီဒိတု’’န္တိ တံ သာဒိယတိ။ န ဥဠာရေသု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသူတိ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ ရူပဝတိယော
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၈။)ဣတ္ထိယော ဒိသွာ ‘‘ယက္ခိနိယော မညေ, ဧတာ ခါဒိတုကာမာ, ကိံ ဧတာဟီ’’တိ ယထာဖာသုကေနေဝ ဝီတိနာမေတိ။ န သုဿူသန္တီတိ သောတုံ န ဣစ္ဆန္တိ, န သဒ္ဒဟန္တီတိ အတ္ထော။ န သောတံ ဩဒဟန္တီတိ ကထိတဿ သဝနတ္ထံ န သောတပသာဒံ ဩဒဟန္တိ။ သက္ကစ္စန္တိအာဒီနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
ဝေလာမောတိ ဇာတိဂေါတ္တရူပဘောဂသဒ္ဓါပညာဒီဟိ မရိယာဒဝေလံ အတိက္ကန္တေဟိ ဥဠာရေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမော။ သော ဧဝရူပံ ဒါနံ အဒါသိ မဟာဒါနန္တိ ဧတ္ထ အယံ အနုပုဗ္ဗီကထာ – သော ကိရ အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ပုရောဟိတဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ, ဝေလာမကုမာရောတိဿ နာမံ အကံသု။ သော သောဠသဝဿကာလေ ဗာရာဏသိရာဇကုမာရေန သဒ္ဓိံ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထံ တက္ကသိလံ အဂမာသိ။ တေ ဥဘောပိ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ပဋ္ဌပယိံသု။ ယထာ စ တေ, ဧဝံ အညေပိ ဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိသဟဿရာဇကုမာရာ။ ဗောဓိသတ္တော အတ္တနာ ဂဟိတဋ္ဌာနေ ပိဋ္ဌိအာစရိယော ဟုတွာ စတုရာသီတိ ရာဇကုမာရသဟဿာနိ သိက္ခာပေတိ, သယမ္ပိ သောဠသဝဿေဟိ ဂဟေတဗ္ဗသိပ္ပံ တီဟိ ဝဿေဟိ ဥဂ္ဂဏှိ။ အာစရိယော ‘‘ဝေလာမကုမာရဿ သိပ္ပံ ပဂုဏ’’န္တိ ဉတွာ, ‘‘တာတာ, ဝေလာမော မယာ ဉာတံ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ, တုမှေ သဗ္ဗေပိ သမဂ္ဂါ ဂန္တွာ ဧတဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှထာ’’တိ စတုရာသီတိ ကုမာရသဟဿာနိ ဗောဓိသတ္တဿ နိယျာဒေသိ။
ဗောဓိသတ္တော အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ စတုရာသီတိ ကုမာရသဟဿပရိဝါရော နိက္ခမိတွာ ဧကံ အာသန္နနဂရံ ပတွာ နဂရသာမိကံ ရာဇကုမာရံ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ တဿ သိပ္ပေ ပဂုဏေ ဇာတေ တံ တတ္ထေဝ နိဝတ္တေသိ။ ဧတေနုပါယေန စတုရာသီတိ နဂရသဟဿာနိ ဂန္တွာ စတုရာသီတိယာ ရာဇကုမာရာနံ သိပ္ပံ ပဂုဏံ ကာရေတွာ တသ္မိံ တသ္မိံ နဂရေ တံ တံ နိဝတ္တေတွာ ဗာရာဏသိရာဇကုမာရံ အာဒါယ ဗာရာဏသိံ ပစ္စာဂဉ္ဆိ။ မနုဿာ ကုမာရံ ပရိယောသိတသိပ္ပံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိံသု, ဝေလာမဿ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ အဒံသု။ တေပိ စတုရာသီတိသဟဿရာဇကုမာရာ သကေသု သကေသု ရဇ္ဇေသု အဘိသေကံ ပတွာ အနုသံဝစ္ဆရံ ဗာရာဏသိရညော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တိ။ တေ ရာဇာနံ ဒိသွာ ဝေလာမဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ, ‘‘အာစရိယ, အမှေ ရဇ္ဇေသု ပတိဋ္ဌိတာ, ဝဒေယျာထ ယေနတ္ထော’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ တေသံ ဂမနာဂမနကာလေ သကဋသန္ဒမာနိကဂါဝိဂေါဏကုက္ကုဋသူကရာဒယော ဂဏှန္တာနံ ဇနပဒေါ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၆၉။)အတိဝိယ ဥဥပဒ္ဒုတော ဟောတိ, မဟာဇနော သန္နိပတိတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ကန္ဒတိ။
ရာဇာ ဝေလာမံ ပက္ကောသိတွာ, ‘‘အာစရိယ, ဥပဒ္ဒုတော ဇနပဒေါ, ရာဇာနော ဂမနာဂမနကာလေ မဟာဝိလောပံ ကရောန္တိ, မနုဿာ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောန္တိ, ဇနပဒပီဠာယ ဥပသမံ ဧကံ ဥပါယံ ကရောထာ’’တိ။ သာဓု မဟာရာဇ, ဥပါယံ ကရိဿာမိ, တုမှာကံ ယတ္တကေန ဇနပဒေန အတ္ထော, တံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှထာတိ။ ရာဇာ တထာ အကာသိ။ ဝေလာမော စတုရာသီတိယာ ရာဇသဟဿာနံ ဇနပဒေ ဝိစာရေတွာ စက္ကနာဘိယံ အရေ ဝိယ ရညော ဇနပဒသ္မိံ ဩရောပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တေ ရာဇာနော အာဂစ္ဆန္တာပိ ဂစ္ဆန္တာပိ အတ္တနော အတ္တနော ဇနပဒေနေဝ သဉ္စရန္တိ, အမှာကံ ဇနပဒေါတိ ဝိလောပံ န ကရောန္တိ။ ရာဇဂါရဝေန ရညော ဇနပဒမ္ပိ န ပီဠေန္တိ။ ဇနပဒါ သန္နိသိန္နာ နိဿဒ္ဒါ နိရဝါ အဟေသုံ။ သဗ္ဗေ ရာဇာနော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ‘‘ယေန ဝေါ, အာစရိယ, အတ္ထော, တံ အမှာကံ ဝဒေထာ’’တိ ပဝါရယိံသု။
ဝေလာမော သီသံနှာတော အတ္တနော အန္တောနိဝေသနေ သတ္တရတနပရိပူရာနံ ဂဗ္ဘာနံ ဒွါရာနိ ဝိဝရာပေတွာ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဌပိတံ ဓနံ ဩလောကေတွာ အာယဝယံ ဥပဓာရေတွာ ‘‘မယာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ခေါဘေန္တေန ဒါနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ရညော အာရောစေတွာ ဂင်္ဂါတီရေ ဒွါဒသယောဇနိကာ ဥဒ္ဓနပန္တိယော ကာရေတွာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ သပ္ပိမဓုဖာဏိတတေလတိလတဏ္ဍုလာဒီနံ ဌပနတ္ထာယ မဟာကောဋ္ဌာဂါရာနိ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဧကေကသ္မိံ ဌာနေ ဧတ္တကာ ဧတ္တကာ ဇနာ သံဝိဒဟထ, ယံကိဉ္စိ မနုဿာနံ လဒ္ဓဗ္ဗံ နာမ အတ္ထိ, တတော ဧကသ္မိမ္ပိ အသတိ မယှံ အာရောစေယျာထာ’’တိ မနုဿေ သံဝိဓာယ ‘‘အသုကဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝေလာမဗြာဟ္မဏဿ ဒါနံ ဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ ‘‘ဒါနဂ္ဂံ ပရိနိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဒါနယုတ္တေဟိ အာရောစိတေ သဟဿဂ္ဃနကံ ဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ပဉ္စသတဂ္ဃနကံ ဧကံသံ ကတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတော ဒါနဝီမံသနတ္ထာယ ဖလိကဝဏ္ဏဿ ဥဒကဿ သုဝဏ္ဏဘိင်္ဂါရံ ပူရေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ သစေ ဣမံ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တရူပါ ဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလာ အတ္ထိ, ဣဒံ ဥဒကံ နိက္ခမိတွာ ပထဝိံ ဂဏှာတု။ သစေ နတ္ထိ, ဧဝမေဝ တိဋ္ဌတူ’’တိ သစ္စကိရိယံ ကတွာ ဘိင်္ဂါရံ အဓောမုခံ အကာသိ။ ဥဒကံ ဓမကရဏေန ဂဟိတံ ဝိယ အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘သုညော ဝတ, ဘော, ဇမ္ဗုဒီပေါ, ဧကပုဂ္ဂလောပိ ဒက္ခိဏံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တရူပေါ နတ္ထီ’’တိ ဝိပ္ပဋိသာရံ အကတွာ ‘‘သစေ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၀။)ဒါယကဿ ဝသေနာယံ ဒက္ခိဏာ ဝိသုဇ္ဈိဿတိ, ဥဒကံ နိက္ခမိတွာ ပထဝိံ ဂဏှာတူ’’တိ စိန္တေသိ။ ဖလိကဝဏ္ဏသဒိသံ ဥဒကံ နိက္ခမိတွာ ပထဝိံ ဂဏှိ။ ‘‘ဣဒါနိ ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ ဒါနဂ္ဂံ ပတွာ ဒါနံ ဩလောကေတွာ ယာဂုဝေလာယ ယာဂုံ, ခဇ္ဇကဝေလာယ ခဇ္ဇကံ, ဘောဇနဝေလာယ ဘောဇနံ ဒါပေသိ။ ဧတေနေဝ နီဟာရေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒါနံ ဒီယတိ။
တသ္မိံ ခေါ ပန ဒါနဂ္ဂေ ‘‘ဣဒံ နာမ အတ္ထိ, ဣဒံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ဣဒါနိ တံ ဒါနံ ဧတ္တကမတ္တေနေဝ န နိဋ္ဌံ ဂမိဿတီတိ ရတ္တသုဝဏ္ဏံ နီဟရာပေတွာ သုဝဏ္ဏပါတိယော ကာရေတွာ စတုရာသီတိသုဝဏ္ဏပါတိသဟဿာဒီနံ အတ္ထာယ စတုရာသီတိရာဇသဟဿာနံ သာသနံ ပဟိဏိ။ ရာဇာနော ‘‘စိရဿံ ဝတ မယံ အာစရိယေန အနုဂ္ဂဟိတာ’’တိ သဗ္ဗံ သမ္ပာဒေတွာ ပေသေသုံ။ ဒါနေ ဒိယျမာနေယေဝ သတ္တ ဝဿာနိ သတ္တ မာသာ အတိက္ကန္တာ။ အထ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဟိရညံ ဘာဇေတွာ ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ မဟန္တေ ဩကာသေ ဒါနံ သဇ္ဇာပေသိ။ သဇ္ဇာပေတွာ စတုရာသီတိ သုဝဏ္ဏပါတိသဟဿာနိ အာဒိံ ကတွာ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ အဒါသိ။
တတ္ထ ရူပိယပူရာနီတိ ရဇတတဋ္ဋိရဇတဖာလရဇတမာသကေဟိ ပူရာနိ။ ပါတိယော ပန ခုဒ္ဒိကာတိ န သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ, ဧကကရီသပ္ပမာဏေ ဘူမိဘာဂေ စတဿောဝ ပါတိယော ဌပယိံသု။ ပါတိမကုဠံ နဝရတနံ ဟောတိ, မုခဝဋ္ဋိတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌရတနံ, ပါတိမုခဝဋ္ဋိယာ ဆယုတ္တော အာဇညရထော အနုပရိယာယတိ, ဒဒမာနော ပါတိယာ ဗာဟိရန္တေန ဝဂ္ဂဝဂ္ဂေ ပဋိဂ္ဂါဟကေ ဌပေတွာ ပဌမံ ပါတိယာ ပက္ခိတ္တံ ဒတွာ ပစ္ဆာ သန္ဓိသန္ဓိတော ဝိယောဇေတွာ ပါတိန္တိ ဧဝံ စတုရာသီတိ ပါတိသဟဿာနိ အဒါသိ။ ရူပိယပါတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထပိ စ သုဝဏ္ဏပူရာနီတိ သုဝဏ္ဏတဋ္ဋိသုဝဏ္ဏဖာလသုဝဏ္ဏမာသကေဟိ ပူရာနိ။ ဟိရညပူရာနီတိ သတ္တဝိဓရတနပူရာနိ။ သောဝဏ္ဏာလင်္ကာရာနီတိ သုဝဏ္ဏာလင်္ကာရာနိ။ ကံသူပဓာရဏာနီတိ ရဇတမယခီရပဋိစ္ဆကာနိ။ တာသံ ပန ဓေနူနံ သိင်္ဂါနိ သုဝဏ္ဏကောသကပရိယောနဒ္ဓါနိ အဟေသုံ, ဂီဝါယ သုမနဒါမံ ပိဠန္ဓိံသု, စတူသု ပါဒေသု နုပူရာနိ, ပိဋ္ဌိယံ ဝရဒုကူလံ ပါရုတံ, ကဏ္ဌေ သုဝဏ္ဏဃဏ္ဋံ ဗန္ဓိံသု။ ဝတ္ထကောဋိသဟဿာနီတိ လောကဝေါဟာရတော ဝီသတိဝတ္ထယုဂါနိ ဧကာ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၁။)ကောဋိ, ဣဓ ပန ဒသ သာဋကာတိ ဝုတ္တံ။ ခေါမသုခုမာနန္တိအာဒိမှိ ခေါမာဒီသု ယံ ယံ သုခုမံ, တံ တဒေဝ အဒါသိ။ ယာနိ ပနေတာနိ ဣတ္ထိဒါနံ ဥသဘဒါနံ မဇ္ဇဒါနံ သမဇ္ဇာဒါနန္တိ အဒါနသမ္မတာနိ, တာနိပိ ဧသ ‘‘ဝေလာမဿ ဒါနမုခေ ဣဒံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝစနပထံ ပစ္ဆိန္ဒိတုံ ပရိဝါရတ္ထာယ အဒါသိ။ နဇ္ဇော မညေ ဝိဿန္ဒန္တီတိ နဒိယော ဝိယ ဝိဿန္ဒန္တိ။
ဣမိနာ သတ္ထာ ဝေလာမဿ ဒါနံ ကထေတွာ, ‘‘ဂဟပတိ, ဧတံ မဟာဒါနံ နာညော အဒါသိ, အဟံ အဒါသိံ။ ဧဝရူပံ ပန ဒါနံ ဒဒန္တောပိ အဟံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တရူပံ ပုဂ္ဂလံ နာလတ္ထံ, တွံ မာဒိသေ ဗုဒ္ဓေ လောကသ္မိံ ဒိဋ္ဌမာနေ ဒါနံ ဒဒမာနော ကသ္မာ စိန္တေသီ’’တိ သေဋ္ဌိဿ ဒေသနံ ဝဍ္ဎေန္တော သိယာ ခေါ ပန တေတိအာဒိမာဟ။ နနု စ ယာနိ တဒါ အဟေသုံ ရူပဝေဒနာသညာသင်္ခါရဝိညာဏာနိ, တာနိ နိရုဒ္ဓါနိ? ကသ္မာ ‘‘အဟံ တေန သမယေန ဝေလာမော ဗြာဟ္မဏော’’တိ အာဟာတိ? ပဝေဏိယာ အဝိစ္ဆိန္နတ္တာ။ တာနိ ဟိ ရူပါဒီနိ နိရုဇ္ဈမာနာနိ ဣမေသံ ပစ္စယေ ဒတွာ နိရုဒ္ဓါနိ အပရာပရံ အဝိစ္ဆိန္နံ ပဝေဏိံ ဂဟေတွာ ဧဝမာဟ။ န တံ ကောစိ ဒက္ခိဏံ သောဓေတီတိ ကောစိ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဥဋ္ဌာယ တံ ဒက္ခိဏံ သောဓေတီတိ ဝတ္တဗ္ဗော နာဟောသိ။ တဉှိ ဒက္ခိဏံ သောဓေန္တော ဥတ္တမကောဋိယာ ဗုဒ္ဓေါ, ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရသဒိသော သာဝကော သောဓေယျ။
ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နန္တိ ဒဿနသမ္ပန္နံ သောတာပန္နံ။ ဣဒံ တတော မဟပ္ဖလတရန္တိ ဣဒံ သောတာပန္နဿ ဒိန္နဒါနံ လောကိယမဟာဇနဿ သတ္တမာသာဓိကာနိ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ ဧတ္တကံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ ပရိစ္စဇန္တေန ဒိန္နဒါနတော မဟပ္ဖလံ။
ယော စ သတံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာနန္တိ ဧတ္ထ ဧကဿ သကဒါဂါမိဿ ဝသေန ဧကုတ္တရသတံ သောတာပန္နေ ကတွာ သောတာပန္နဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိနာ ဥပါယေန သဗ္ဗဝါရေသု ဟေဋ္ဌာ ဟေဋ္ဌာ အာဂတေ အနန္တရေန သတဂုဏံ ကတွာ ပုဂ္ဂလဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဗုဒ္ဓပ္ပမုခန္တိ ဧတ္ထ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ သံဃတ္ထေရံ ကတွာ နိသိန္နော သံဃော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေါ သံဃောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿာတိ ဧတ္ထ စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကတဝိဟာရော နာမ ယတ္ထ စေတိယံ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ, ဓမ္မဿဝနံ ကရီယတိ, စတူဟိ ဒိသာဟိ အနုဒိသာဟိ စ ဘိက္ခူ အာဂန္တွာ အပ္ပဋိပုစ္ဆိတွာယေဝ ပါဒေ ဓောဝိတွာ ကုဉ္စိကာယ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ သေနာသနံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၂။)ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ဝသိတွာ ယထာဖာသုကံ ဂစ္ဆန္တိ။ သော အန္တမသော စတုရတနိယာ ပဏ္ဏသာလာပိ ဟောတု, စာတုဒ္ဒိသံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကတဝိဟာရောတွေဝ ဝုစ္စတိ။
သရဏံ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂေနာဂတံ အနိဝတ္တနသရဏံ အဓိပ္ပေတံ။ အပရေ ပနာဟု – အတ္တာနံ နိယျာဒေတွာ ဒိန္နတ္တာ သရဏာဂမနံ တတော မဟပ္ဖလတရန္တိ ဝုတ္တံ။ သိက္ခာပဒါနိ သမာဒိယေယျာတိ ပဉ္စ သီလာနိ ဂဏှေယျ။ သီလမ္ပိ မဂ္ဂေန အာဂတံ အနိဝတ္တနသီလမေဝ ကထိတံ။ အပရေ ပနာဟု – သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘယဒါနဿ ဒိန္နတ္တာ သီလံ တတော မဟပ္ဖလတရန္တိ ဝုတ္တံ။ ဂန္ဓောဟနမတ္တန္တိ ဂန္ဓဦဟနမတ္တံ, ဒွီဟင်္ဂုလီဟိ ဂဏ္ဍပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဥပသိင်္ဃနမတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘ဂဒ္ဒေါဟနမတ္တ’’န္တိ ပါဠိံ ဝတွာ ဂါဝိယာ ဧကဝါရံ ထနအဉ္ဆနမတ္တန္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ မေတ္တစိတ္တန္တိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟိတာနုဖရဏစိတ္တံ။ တံ ပန အပ္ပနာဝသေနေဝ ဂဟိတံ။ အနိစ္စသညန္တိ မဂ္ဂဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝေန သိခါပတ္တဗလဝဝိပဿနံ။
ဥပမာတော ပန ဣမာနိ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ – သစေပိ ဟိ ဇမ္ဗုဒီပံ ဘေရိတလသဒိသံ သမတလံ ကတွာ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ ပလ္လင်္ကေ အတ္ထရိတွာ အရိယပုဂ္ဂလေ နိသီဒါပေယျ, တတ္ထ သောတာပန္နာနံ ဒသ ပန္တိယော အဿု, သကဒါဂါမီနံ ပဉ္စ, အနာဂါမီနံ အဍ္ဎတေယျာ, ခိဏာသဝါနံ ဒိယဍ္ဎာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဧကာ ပန္တိ ဘဝေယျ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဧကကောဝ။ ဧတ္တကဿ ဇနဿ ဒိန္နဒါနတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဒိန္နမေဝ မဟပ္ဖလံ။ ဣတရံ ပန –
‘‘ဝိဟာရဒါနံ ပဏိပါတော, သိက္ခာ မေတ္တာယ ဘာဝနာ၊
ခယတော သမ္မသန္တဿ, ကလံ နာဂ္ဃတိ သောဠသိံ’’။
တေနေဝ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ ‘‘ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိ အနုတ္တရာ ပူဇာ’’တိ အာဟ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
သီဟနာဒဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၃။)၃။ သတ္တာဝါသဝဂ္ဂေါ
၁။ တိဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁။ တတိယဿ ပဌမေ ဥတ္တရကုရုကာတိ ဥတ္တရကုရုဝါသိနော။ အဓိဂ္ဂဏှန္တီတိ အဓိဘဝန္တိ, အဓိကာ ဝိသိဋ္ဌာ ဇေဋ္ဌကာ ဟောန္တိ။ အမမာတိ နိတ္တဏှာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နိဒ္ဒုက္ခာတိ ဝုတ္တံ။ အပရိဂ္ဂဟာတိ ‘‘ဣဒံ မယှ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟရဟိတာ။ နိယတာယုကာတိ တေသဉှိ နိဗဒ္ဓံ အာယု ဝဿသဟဿမေဝ, ဂတိပိ နိဗဒ္ဓါ, တတော စဝိတွာ သဂ္ဂေယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ သတိမန္တောတိ ဒေဝတာနဉှိ ဧကန္တသုခိတာယ သတိ ထိရာ န ဟောတိ, နေရယိကာနံ ဧကန္တဒုက္ခိတာယ။ ဣမေသံ ပန ဝေါကိဏ္ဏသုခဒုက္ခတ္တာ သတိ ထိရာ ဟောတိ။ ဣဓ ဗြဟ္မစရိယဝါသောတိ ဇမ္ဗုဒီပေ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသောပိ ဣဓေဝ ဟောတိ။
၂။ အဿခဠုင်္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂။ ဒုတိယေ ဇဝသမ္ပန္နောတိ ပဒဇဝေန သမ္ပန္နော။ န ဝဏ္ဏသမ္ပန္နောတိ န သရီရဝဏ္ဏေန သမ္ပန္နော။ ပုရိသခဠုင်္ကေသု ဇဝသမ္ပန္နောတိ ဉာဏဇဝေန သမ္ပန္နော။ န ဝဏ္ဏသမ္ပန္နောတိ န ဂုဏဝဏ္ဏေန သမ္ပန္နော။ သေသံ ပါဠိနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဉှေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ တိကနိပါတဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။
၃။ တဏှာမူလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃။ တတိယေ တဏှံ ပဋိစ္စာတိ ဒွေ တဏှာ ဧသနတဏှာ ဧသိတတဏှာ စ။ ယာယ တဏှာယ အဇပထသင်္ကုပထာဒီနိ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဘောဂေ ဧသတိ ဂဝေသတိ, အယံ ဧသနတဏှာ နာမ။ ယာ တေသု ဧသိတေသု ဂဝေသိတေသု ပဋိလဒ္ဓေသု တဏှာ, အယံ ဧသိတတဏှာ နာမ။ ဣဓ ပန ဧသနတဏှာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပရိယေသနာတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏပရိယေသနာ။ သာ ဟိ ဧသနတဏှာယ သတိ ဟောတိ။ လာဘောတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏပဋိလာဘော။ သော ဟိ ပရိယေသနာယ သတိ ဟောတိ။
ဝိနိစ္ဆယော ပန ဉာဏတဏှာဒိဋ္ဌိဝိတက္ကဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ ‘‘သုခဝိနိစ္ဆယံ ဇညာ, သုခဝိနိစ္ဆယံ ဉတွာ အဇ္ဈတ္တံ သုခမနုယုဉ္ဇေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၂၃) အယံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၄။)ဉာဏဝိနိစ္ဆယော။ ‘‘ဝိနိစ္ဆယာတိ ဒွေ ဝိနိစ္ဆယာ တဏှာဝိနိစ္ဆယော စ ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယော စာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၀၂) ဧဝံ အာဂတာနိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာနိ တဏှာဝိနိစ္ဆယော။ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယော။ ‘‘ဆန္ဒော ခေါ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဝိတက္ကနိဒါနော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၈) ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ ဣဓ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဝုတ္တော ဝိတက္ကောယေဝ အာဂတော။ လာဘံ လဘိတွာ ဟိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ သုန္ဒရာသုန္ဒရံ ဝိတက္ကေနေဝ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ ‘‘ဧတ္တကံ မေ ရူပါရမ္မဏတ္ထာယ ဘဝိဿတိ, ဧတ္တကံ သဒ္ဓါရမ္မဏတ္ထာယ, ဧတ္တကံ မယှံ ဘဝိဿတိ, ဧတ္တကံ ပရဿ, ဧတ္တကံ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမိ, ဧတ္တကံ နိဒဟိဿာမီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ – လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယောတိ။
ဆန္ဒရာဂေါတိ ဧဝံ အကုသလဝိတက္ကေန ဝိတက္ကိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဒုဗ္ဗလရာဂေါ စ ဗလဝရာဂေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒဉှိ ဣဓ ဆန္ဒောတိ ဒုဗ္ဗလရာဂဿာဓိဝစနံ။ အဇ္ဈောသာနန္တိ အဟံ မမန္တိ ဗလဝသန္နိဋ္ဌာနံ။ ပရိဂ္ဂဟောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ပရိဂ္ဂဟကရဏံ။ မစ္ဆရိယန္တိ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝဿ အသဟနတာ။ တေနေဝဿ ပေါရာဏာ ဧဝံ ဝစနတ္ထံ ဝဒန္တိ – ‘‘ဣဒံ အစ္ဆရိယံ မယှမေဝ ဟောတု, မာ အညဿ အစ္ဆရိယံ ဟောတူတိ ပဝတ္တတ္တာ မစ္ဆရိယန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အာရက္ခောတိ ဒွါရပိဒဟနမဉ္ဇူသာဂေါပနာဒိဝသေန သုဋ္ဌု ရက္ခနံ။ အဓိကရောတီတိ အဓိကရဏံ, ကာရဏဿေတံ နာမံ။ အာရက္ခာဓိကရဏန္တိ ဘာဝနပုံသကံ, အာရက္ခာဟေတူတိ အတ္ထော။ ဒဏ္ဍာဒါနာဒီသု ပရနိသေဓနတ္ထံ ဒဏ္ဍဿ အာဒါနံ ဒဏ္ဍာဒါနံ။ ဧကတော ဓာရာဒိနော သတ္ထဿ အာဒါနံ သတ္ထာဒါနံ။ ကလဟောတိ ကာယကလဟောပိ ဝါစာကလဟောပိ။ ပုရိမော ဝိဂ္ဂဟော, ပစ္ဆိမော ဝိဝါဒေါ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၀၃)။ တုဝံတုဝန္တိ အဂါရဝဝသေန တုဝံတုဝံဝစနံ။
၄။ သတ္တာဝါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄။ စတုတ္ထေ သတ္တာဝါသာတိ သတ္တာနံ အာဝါသာ, ဝသနဋ္ဌာနာနီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သုဒ္ဓါဝါသာပိ သတ္တာဝါသောဝ, အသဗ္ဗကာလိကတ္တာ ပန န ဂဟိတာ။ သုဒ္ဓါဝါသာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ခန္ဓာဝါရဋ္ဌာနသဒိသာ, အသင်္ခေယျကပ္ပေ ဗုဒ္ဓေသု အနိဗ္ဗတ္တေသု တံ ဌာနံ သုညံ ဟောတိ။ ဣတိ အသဗ္ဗကာလိကတ္တာ န ဂဟိတာ။ သေသမေတ္ထ ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၅။)၅။ ပညာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅။ ပဉ္စမေ ယတောတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ သုပရိစိတံ ဟောတီတိ သုဋ္ဌု ဥပစိတံ သုဝဍ္ဎိတံ ဟောတိ။ ကလ္လံ ဝစနာယာတိ ယုတ္တံ ဝတ္တုံ။ ဝီတရာဂန္တိ ဝိဂတရာဂံ။ အသရာဂဓမ္မန္တိ န သရဇ္ဇနသဘာဝံ။ အနာဝတ္တိဓမ္မန္တိ အနာဝတ္တနသဘာဝံ အနိဗ္ဗတ္တာရဟံ, အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝေနေဝ နိရုဇ္ဈနသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ခီဏာသဝေါဝ ကထိတော။
၆။ သိလာယူပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆။ ဆဋ္ဌေ စန္ဒိကာပုတ္တောတိ မာတု နာမဝသေန ပညာတော စန္ဒိကာပုတ္တတ္ထေရော။ စေတသာ စိတ္တံ ဟောတီတိ စိတ္တဝါရပရိယာယေန စိတ္တဝါရပရိယာယော စိတော ဝဍ္ဎိတော ဟောတိ။ စေတသာ စိတ္တံ သုပရိစိတန္တိ စိတ္တဝါရပရိယာယေန စိတ္တဝါရပရိယာယော ဥပရူပရိ သုစိတော သုဝဍ္ဎိတော ဟောတိ။ နေဝဿ စိတ္တံ ပရိယာဒိယန္တီတိ တာနိ အာရမ္မဏာနိ တဿ ခီဏာသဝဿ စိတ္တုပ္ပါဒံ ဂဟေတွာ ခေပေတွာ ဌာတုံ န သက္ကောန္တိ။ အမိဿီကတန္တိ တာနိ အာရမ္မဏာနိ အနလ္လီနတ္တာ တေဟိ အမိဿီကတံ။ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တန္တိ အနိဉ္ဇနဘာဝံ နိပ္ဖန္ဒနဘာဝံ ပတ္တံ။
သိလာယူပေါတိ သိလာထမ္ဘော။ သောဠသကုက္ကုကောတိ ဒီဃတော သောဠသဟတ္ထော။ ဟေဋ္ဌာနေမင်္ဂမာတိ အာဝါဋဿ ဟေဋ္ဌာဂတာ။ ဥပရိ နေမဿာတိ ဥပရိ အာဝါဋဿ။ သုနိခါတတ္တာတိ အယမုသလေဟိ ကောဋ္ဋေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ သုဋ္ဌု နိခါတတ္တာ။ ဧဝမေဝ ခေါတိ ဧတ္ထ သိလာယူပေါ ဝိယ ခီဏာသဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, မဟာဝါတာ ဝိယ ဆသု ဒွါရေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကာ ကိလေသာ, စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂန္တွာ ဝါတာနံ သိလာယူပံ စာလေတုံ အသမတ္ထဘာဝေါ ဝိယ ဆသု ဒွါရေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကကိလေသာနံ ခီဏာသဝဿ စိတ္တံ စာလေတုံ အသမတ္ထဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ ခီဏာသဝေါဝ ကထိတော။
၇-၈။ ဝေရသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၂၇-၂၈။ သတ္တမေ ဘယံ ဝေရံ ပသဝတီတိ စိတ္တုတြာသဘယဉ္စ ပုဂ္ဂလဝေရဉ္စ ပဋိလဘတိ။ စေတသိကန္တိ စိတ္တနိဿိတံ။ ဒုက္ခန္တိ ကာယဝတ္ထုကံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၆။)ဒေါမနဿန္တိ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တဒုက္ခံ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ကထိတော။ အဋ္ဌမံ ဘိက္ခုသံဃဿ ကထိတံ, ဣမသ္မိံ ပန သောတာပန္နောဝ ကထိတောတိ ဝုတ္တံ။
၉။ အာဃာတဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၉။ နဝမေ အာဃာတဝတ္ထူနီတိ အာဃာတကာရဏာနိ။ အာဃာတံ ဗန္ဓတီတိ ကောပံ ဗန္ဓတိ ဥပ္ပါဒေတိ။
၁၀-၁၁။ အာဃာတပဋိဝိနယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၀-၃၁။ ဒသမေ အာဃာတပဋိဝိနယာတိ အာဃာတဿ ပဋိဝိနယကာရဏာနိ။ တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာတိ ‘‘တံ အနတ္ထစရဏံ မာ အဟောသီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ကုတော လဗ္ဘာ, ကေန ကာရဏေန သက္ကာ လဒ္ဓုံ, ‘‘ပရော နာမ ပရဿ အတ္တနော စိတ္တရုစိယာ အနတ္ထံ ကရောတီ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာ အာဃာတံ ပဋိဝိနေတိ။ အထ ဝါ သစာဟံ ကောပံ ကရေယျံ, တံ ကောပကရဏံ ဧတ္ထ ပုဂ္ဂလေ ကုတော လဗ္ဘာ, ကေန ကာရဏေန လဒ္ဓဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ကုတော လာဘာတိပိ ပါဌော။ သစာဟံ ဧတ္ထ ကောပံ ကရေယျံ, တသ္မိံ မေ ကောပကရဏေ ကုတော လာဘာ လာဘာ, နာမ ကေ သိယုန္တိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ တန္တိ နိပါတမတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဧကာဒသမေ အနုပုဗ္ဗနိရောဓာတိ အနုပဋိပါဋိနိရောဓာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
သတ္တာဝါသဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ မဟာဝဂ္ဂ
၁-၂။ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၃၂-၃၃။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာတိ အနုပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဟာရာ။ ဒုတိယေ ယတ္ထ ကာမာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ယသ္မိံ ဌာနေ ကာမာ ဝူပသမ္မန္တိ။ နိရောဓေတွာတိ အပ္ပဋိဝတ္တေ ကတွာ။ နိစ္ဆာတာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိစ္ဆာတာနံ အဘာဝေန နိစ္ဆာတာ။ နိဗ္ဗုတာတိ အတ္တပရိတာပနကိလေသာနံ အဘာဝေန နိဗ္ဗုတာ။ တိဏ္ဏာတိ ကာမတော တိဏ္ဏာ။ ပါရံဂတာတိ ကာမေ ပါရံ ဂတာ။ တဒင်္ဂေနာတိ တေန ဈာနင်္ဂေန။ ဧတ္ထ ကာမာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဧတ္ထ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၇။)ပဌမဇ္ဈာနေ ကာမာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ တေ စာတိ ယေ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇန္တိ, တေ ကာမေ နိရောဓေတွာ နိရောဓေတွာ ဝိဟရန္တိ နာမ။ ပဉ္ဇလိကောတိ ပဂ္ဂဟိတအဉ္ဇလိကော ဟုတွာ။ ပယိရုပါသေယျာတိ ဥပဋ္ဌာပေယျ။ ဣမိနာ ဥပါယေန သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၃။ နိဗ္ဗာနသုခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၄။ တတိယေ ဥဒါယီတိ လာဠုဒါယိတ္ထေရော။ ဧတဒေဝ ခွေတ္ထာတိ ဧတဒေဝ ခေါ ဧတ္ထ။ ကာမသဟဂတာတိ ကာမနိဿိတာ။ သမုဒါစရန္တီတိ မနောဒွါရေ သဉ္စရန္တိ။ အာဗာဓာယာတိ အာဗာဓနာယ ပီဠနာယ။ ပရိယာယေနာတိ ကာရဏေန။ ဧဝံ သဗ္ဗဝါရေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အဝေဒယိတသုခံ နာမ ကထိတံ။
၄။ ဂါဝီဥပမာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၅။ စတုတ္ထေ ပဗ္ဗတေယျာတိ ပဗ္ဗတစာရိနီ။ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ ပတိဋ္ဌာပေတွာတိ ယထာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ ဟောတိ, ဧဝံ န ပတိဋ္ဌာပေတွာ။ တံ နိမိတ္တန္တိ တံ ပဌမဇ္ဈာနသင်္ခါတံ နိမိတ္တံ။ န သွာဓိဋ္ဌိတံ အဓိဋ္ဌာတီတိ ယထာ သုဋ္ဌု အဓိဋ္ဌိတံ ဟောတိ, န ဧဝံ အဓိဋ္ဌာတိ။ အနဘိဟိံသမာနောတိ အပေါထေန္တော အဝိဟေဌေန္တော။ မုဒု စိတ္တံ ဟောတိ ကမ္မညန္တိ ယထာ ဝိပဿနာစိတ္တံ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ မုဒု ကမ္မက္ခမံ ကမ္မယောဂ္ဂံ ဟောတိ, ဧဝမဿ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ မုဒု ဟောတိ ကမ္မညံ။ အပ္ပမာဏော သမာဓီတိ စတုဗြဟ္မဝိဟာရသမာဓိပိ မဂ္ဂဖလသမာဓိပိ အပ္ပမာဏော သမာဓိ နာမ, ဣဓ ပန ‘‘အပ္ပမာဏံ အပ္ပမာဏာရမ္မဏ’’န္တိ ဣမိနာ ပရိယာယေန သုပ္ပဂုဏသမာဓိ အပ္ပမာဏသမာဓီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သော အပ္ပမာဏေန သမာဓိနာ သုဘာဝိတေနာတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အယံ ဘိက္ခု ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော။ ဣဒါနိ ခီဏာသဝဿ အဘိညာပဋိပါဋိံ ဒဿေန္တော ယဿ ယဿ စာတိအာဒိမာဟ။
၅။ ဈာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၆။ ပဉ္စမေ အာသဝါနံ ခယန္တိ အရဟတ္တံ။ ယဒေဝ တတ္ထ ဟောတိ ရူပဂတန္တိ တသ္မိံ ပဌမဇ္ဈာနက္ခဏေ ဝတ္ထုဝသေန ဝါ စိတ္တသမုဋ္ဌာနိကာဒိဝသေန ဝါ ယံ ရူပံ နာမ ပဝတ္တတိ။ ဝေဒနာဂတာဒီနိ သမ္ပယုတ္တဝေဒနာဒီနံ ဝသေန
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၈။)ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေ ဓမ္မေတိ တေ ရူပါဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မေ။ အနိစ္စတောတိအာဒီသု ဟုတွာ အဘာဝါကာရေန အနိစ္စတော, ပဋိပီဠနာကာရေန ဒုက္ခတော, ရုဇ္ဇနာကာရေန ရောဂတော, အန္တောဒုဿနဋ္ဌေန ဂဏ္ဍတော, အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန အနုကန္တနဋ္ဌေန စ သလ္လတော, ဒုက္ခဋ္ဌေန အဃတော, အာဗာဓနဋ္ဌေန အာဗာဓတော, အသကဋ္ဌေန ပရတော, ပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ပလောကတော, အဿာမိကဋ္ဌေန သုညတော, အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တတော။ သမနုပဿတီတိ ဗလဝဝိပဿနာပညာယ ပဿတိ။
တေဟိ ဓမ္မေဟီတိ တေဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မေဟိ။ ပဋိဝါပေတီတိ နိဗ္ဗာနဝသေန နိဝတ္တေတိ။ အမတာယ ဓာတုယာတိ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ စိတ္တံ ဥပသံဟရတီတိ ဉာဏေန အာနိသံသံ ဒိသွာ ဩတာရေတိ။ သန္တန္တိ ပစ္စနီကသန္တတာယ သန္တံ။ ပဏီတန္တိ အတပ္ပကံ။ သော တတ္ထ ဌိတော အာသဝါနံ ခယံ ပါပုဏာတီတိ သော တသ္မိံ ပဌမဇ္ဈာနေ ဌိတော တံ ဗလဝဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ အပရော နယော – သော တေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ယသ္မာ အနိစ္စတောတိအာဒီသု အနိစ္စတော ပလောကတောတိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ အနိစ္စလက္ခဏံ ကထိတံ, ဒုက္ခတောတိအာဒီဟိ ဆဟိ ဒုက္ခလက္ခဏံ, ပရတော, သုညတော, အနတ္တတောတိ တီဟိ အနတ္တလက္ခဏံ။ တသ္မာ သော တေဟိ ဧဝံ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဒိဋ္ဌေဟိ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မေဟိ။ စိတ္တံ ပဋိဝါပေတီတိ စိတ္တံ ပဋိသံဟရတိ မောစေတိ အပနေတိ။ ဥပသံဟရတီတိ ဝိပဿနာစိတ္တံ တာဝ သဝနဝသေန ထုတိဝသေန ပရိယတ္တိဝသေန ပညတ္တိဝသေန စ သန္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝံ အသင်္ခတာယ အမတာယ ဓာတုယာ ဥပသံဟရတိ။ မဂ္ဂစိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေနေဝ ‘‘ဧတံ သန္တံ ဧတံ ပဏီတ’’န္တိ န ဧဝံ ဝဒတိ။ ဣမိနာ ပနာကာရေန တံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော တတ္ထ စိတ္တံ ဥပသံဟရတီတိ အတ္ထော။
သော တတ္ထ ဌိတောတိ တဿာ တိလက္ခဏာရမ္မဏာယ ဝိပဿနာယ ဌိတော။ အာသဝါနံ ခယံ ပါပုဏာတီတိ အနုက္ကမေန စတ္တာရော မဂ္ဂေ ဘာဝေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ တေနေဝ ဓမ္မရာဂေနာတိ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ဆန္ဒရာဂေန။ ဓမ္မနန္ဒိယာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သမထဝိပဿနာသု ဟိ သဗ္ဗသော ဆန္ဒရာဂံ ပရိယာဒါတုံ သက္ကောန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ, အသက္ကောန္တော အနာဂါမီ ဟောတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၇၉။)တိဏပုရိသရူပကေ ဝါတိ တိဏပေါတ္ထကရူပေ ဝါ။ ဒူရေ ကဏ္ဍေ ပါတေတီတိ ဒူရေပါတီ။ အဝိရာဓိတံ ဝိဇ္ဈတီတိ အက္ခဏဝေဓီ။ ယဒေဝ တတ္ထ ဟောတိ ဝေဒနာဂတန္တိ ဣဓ ရူပံ န ဂဟိတံ။ ကသ္မာ? သမတိက္ကန္တတ္တာ။ အယဉှိ ဟေဋ္ဌာ ရူပါဝစရဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ရူပံ အတိက္ကမိတွာ အရူပါဝစရသမာပတ္တိံ သမာပန္နောတိ သမထဝသေနာပိ အနေန ရူပံ သမတိက္ကန္တံ, ဟေဋ္ဌာ ရူပံ သမ္မသိတွာ တံ အတိက္ကမ္မ ဣဒါနိ အရူပံ သမ္မသတီတိ ဝိပဿနာဝသေနာပိ အနေန ရူပံ အတိက္ကန္တံ။ အာရုပ္ပေ ပန သဗ္ဗသောပိ ရူပံ နတ္ထီတိ တံ သန္ဓာယပိ ရူပံ န ဂဟိတံ။ အထ နေဝသညာနာသညာယတနံ ကသ္မာ န ဂဟိတန္တိ? သုခုမတ္တာ။ တသ္မိဉှိ စတ္တာရောပိ အရူပက္ခန္ဓာ သုခုမာ န သမ္မသနူပဂါ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ယာဝတာ သညာသမာပတ္တိ တာဝတာ အညာပဋိဝေဓော’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာဝတာ သစိတ္တကသမာပတ္တိ နာမ အတ္ထိ, တာဝတာ ဩဠာရိကေ ဓမ္မေ သမ္မသတော အညာပဋိဝေဓော ဟောတိ, အရဟတ္တံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ နေဝသညာနာသညာယတနံ ပန သုခုမတ္တာ သညာသမာပတ္တီတိ န ဝုစ္စတိ။ ဈာယီဟေတေတိ ဈာယီဟိ ဈာနာဘိရတေဟိ ဧတာနိ။ ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ တတော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ။ သမက္ခာတဗ္ဗာနီတိ သမ္မာ အက္ခာတဗ္ဗာနိ, ‘‘သန္တာနိ ပဏီတာနီ’’တိ ဧဝံ ကေဝလံ အာစိက္ခိတဗ္ဗာနိ ထောမေတဗ္ဗာနိ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗာနီတိ။
၆။ အာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇။ ဆဋ္ဌေ သမ္ဗာဓေတိ ပဉ္စကာမဂုဏသမ္ဗာဓေ။ ဩကာသာဓိဂမောတိ ဩကာသဿ အဓိဂမော။ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပနတ္ထာယ။ သမတိက္ကမာယာတိ သမတိက္ကမနတ္ထာယ။ အတ္ထင်္ဂမာယာတိ အတ္ထံ ဂမနတ္ထာယ။ ဉာယဿ အဓိဂမာယာတိ သဟဝိပဿနကဿ မဂ္ဂဿ အဓိဂမနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယာတိ အပစ္စယနိဗ္ဗာနဿ ပစ္စက္ခကရဏတ္ထာယ။ တဒေဝ နာမ စက္ခုံ ဘဝိဿတီတိ တညေဝ ပသာဒစက္ခု အသမ္ဘိန္နံ ဘဝိဿတိ။ တေ ရူပါတိ တဒေဝ ရူပါရမ္မဏံ အာပါထံ အာဂမိဿတိ။ တဉ္စာယတနံ နော ပဋိသံဝေဒိဿတီတိ တဉ္စ ရူပါယတနံ န ဇာနိဿတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဥဒါယီတိ ကာဠုဒါယိတ္ထေရော။ သညီမေဝ နု ခေါတိ သစိတ္တကောယေဝ နု ခေါ။ မကာရော ပဒသန္ဓိမတ္တံ။ ကိံသညီတိ ကတရသညာယ သညီ ဟုတွာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၀။)သဗ္ဗသော ရူပသညာနန္တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဂဏှိ, ကိံ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမင်္ဂိနော ရူပါဒိပဋိသံဝေဒနာ ဟောတီတိ? န ဟောတိ, ယာဝ ပန ကသိဏရူပံ အာရမ္မဏံ ဟောတိ, တာဝ ရူပံ သမတိက္ကန္တံ နာမ န ဟောတိ။ အသမတိက္ကန္တတ္တာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ခိဿတိ။ သမတိက္ကန္တတ္တာ ပန တံ နတ္ထိ နာမ ဟောတိ, နတ္ထိတာယ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတီတိ ဒဿေတုံ ဣဒမေဝ ဂဏှိ။
ဇဋိလဝါသိကာတိ ဇဋိလနဂရဝါသိနီ။ န စာဘိနတောတိအာဒီသု ရာဂဝသေန န အဘိနတော, ဒေါသဝသေန န အပနတော။ သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ကိလေသေ နိဂ္ဂဏှိတွာ ဝါရေတွာ ဌိတော, ကိလေသာနံ ပန ဆိန္နန္တေ ဥပ္ပန္နောတိ န သသင်္ခါရနိဂ္ဂယှဝါရိတဂတော။ ဝိမုတ္တတ္တာ ဌိတောတိ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာယေဝ ဌိတော။ ဌိတတ္တာ သန္တုသိတောတိ ဌိတတ္တာယေဝ သန္တုဋ္ဌော နာမ ဇာတော။ သန္တုသိတတ္တာ နော ပရိတဿတီတိ သန္တုဋ္ဌတ္တာယေဝ ပရိတာသံ နာပဇ္ဇတိ။ အယံ, ဘန္တေ အာနန္ဒ, သမာဓိ ကိံ ဖလောတိ ဣမိနာ အယံ ထေရီ တာလဖလညေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒံ ဖလံ ကိံ ဖလံ နာမာ’’တိ ပုစ္ဆမာနာ ဝိယ အရဟတ္တဖလသမာဓိံ ဂဟေတွာ ‘‘အယံ, ဘန္တေ အာနန္ဒ, သမာဓိ ကိံ ဖလော ဝုတ္တော ဘဂဝတာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ အညာဖလော ဝုတ္တောတိ အညာ ဝုစ္စတိ အရဟတ္တံ, အရဟတ္တဖလသမာဓိ နာမေသော ဝုတ္တော ဘဂဝတာတိ အတ္ထော။ ဧဝံသညီပီတိ ဣမာယ အရဟတ္တဖလသညာယ သညီပိ တဒါယတနံ နော ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဧဝံ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အရဟတ္တဖလသမာဓိ ကထိတောတိ။
၇။ လောကာယတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈။ သတ္တမေ လောကာယတိကာတိ လောကာယတဝါဒကာ။ သတတန္တိ သဒါ။ သမိတန္တိ နိရန္တရံ။ တိဋ္ဌတေတန္တိ တိဋ္ဌတု ဧတံ, မာ ဧတံ ပဋ္ဌပေထ, ကော ဝေါ ဧတေန အတ္ထော။ ဓမ္မံ ဝေါ ဗြာဟ္မဏာ ဒေသေဿာမီတိ အဟံ ဝေါ စတုသစ္စဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ။
ဒဠှဓမ္မောတိ ဒဠှဓနုံ ဂဟေတွာ ဌိတော။ ဓနုဂ္ဂဟောတိ ဣဿာသော။ ဒဠှဓနု နာမ ဒွိသဟဿထာမံ ဝုစ္စတိ။ ဒွိသဟဿထာမံ နာမ ယဿ အာရောပိတဿ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၁။)ဇိယာဗဒ္ဓေါ လောဟသီသာဒီနံ ဘာရော ဒဏ္ဍေ ဂဟေတွာ ယာဝ ကဏ္ဍပ္ပမာဏာ ဥက္ခိတ္တဿ ပထဝိတော မုစ္စတိ။ သိက္ခိတောတိ ဒသ ဒွါဒသ ဝဿာနိ အာစရိယကုလေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ။ ကတဟတ္ထောတိ ဧကော သိပ္ပမေဝ ဥဂ္ဂဏှာတိ, ကတဟတ္ထော န ဟောတိ အယံ ပန ကတဟတ္ထော စိဏ္ဏဝသိဘာဝေါ။ ကတူပါသနောတိ ရာဇကုလာဒီသု ဒဿိတသိပ္ပေါ။ လဟုကေန အသနေနာတိ အန္တော သုသိရံ ကတွာ တူလာဒီဟိ ပူရေတွာ ကတလက္ခပရိကမ္မေန သလ္လဟုကကဏ္ဍေန။ ဧဝံ ကတဉှိ ဧကဥသဘဂါမီ ဒွေ ဥသဘာနိပိ ဂစ္ဆတိ…ပေ… အဋ္ဌုသဘဂါမီ သောဠသ ဥသဘာနိပိ ဂစ္ဆတိ။ အပ္ပကသိရေနာတိ နိဒ္ဒုက္ခေန။ အတိပါတေယျာတိ အတိက္ကမေယျ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သော ဓနုဂ္ဂဟော တံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလံ ဆာယံ သီဃမေဝ အတိက္ကာမေတိ, ဧဝံ သကလစက္ကဝါဠံ သီဃံ သီဃံ အတိက္ကမနသမတ္ထေန ဇဝေန သမန္နာဂတော။ သန္ဓာဝနိကာယာတိ ပဒသာ ဓာဝနေန။ ဧဝမာဟံသူတိ ဧဝံ ဝဒန္တိ။
၈။ ဒေဝါသုရသင်္ဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉။ အဋ္ဌမေ သမုပဗျူဠှော အဟောသီတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတော အဟောသိ။ သင်္ဂါမေယျာမာတိ သင်္ဂါမံ ကရေယျာမ ယုဇ္ဈေယျာမ။ အပယိံသုယေဝါတိ ပလာယိံသုယေဝ။ ဥတ္တရေနာဘိမုခါတိ ဥတ္တရာမုခါ ဟုတွာ။ အဘိယန္တေ ဝါတိ အနုဗန္ဓန္တိယေဝ။ ဘီရုတ္တာနဂတေနာတိ ဘီရုတ္တာနံ ဘယနိဝါရဏံ ပတိဋ္ဌာနံ ဂတေန။ အကရဏီယာတိ ယုဒ္ဓေန ကိဉ္စိ အကတ္တဗ္ဗာ။ ကသ္မာ ပန နေသံ သင်္ဂါမော ဟောတီတိ? အသုရာ ဟိ ပုဗ္ဗေ တာဝတိံသဝါသိနော, တေ စိတ္တပါဋလိယာ ပုပ္ဖနကာလေ ဒိဗ္ဗပါရိစ္ဆတ္တကပုပ္ဖံ အနုဿရန္တိ။ တတော ဥပ္ပန္နကောဓာ ‘‘ဂဏှထ ဒေဝေ’’တိ သမ္မုခသမ္မုခဋ္ဌာနေနေဝ သိနေရုံ အဘိရုဟန္တိ, ဒေဝါပိ နိက္ခမန္တိ။ တေသံ ဂေါပါလကဒါရကာနံ အညမညံ ဒဏ္ဍကေဟိ ပဟရဏသဒိသံ ယုဒ္ဓံ ဟောတိ။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဟေဋ္ဌာ ပဉ္စသု ဌာနေသု အာရက္ခံ ဌပေတွာ ဥပရိ ဒေဝပုရံ ပရိဝါရေတွာ အတ္တသဒိသာ ဝဇိရဟတ္ထာ ပဋိမာ ဌပါပေသိ။ အသုရာ ဟေဋ္ဌာ ပဉ္စ ဌာနာနိ ပဋိဗာဟိတွာ အဘိရုဠှာ ဣန္ဒပဋိမာယော ဒိသွာ နိဝတ္တိတွာ အသုရပုရမေဝ ဂစ္ဆန္တိ။
ဒက္ခိဏေနာဘိမုခါတိ ဒက္ခိဏာမုခါ ဟုတွာ။ အပဒံ ဝဓိတွာတိ နိပ္ပဒံ နိရဝသေသံ ဝဓိတွာ။ အဒဿနံ ဂတောတိ မာရောပိ ဝဋ္ဋပါဒကံ ကတွာ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၂။)ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပန္နဿ စိတ္တံ ဇာနာတိ, တဒေဝ ဝိပဿနာပါဒကံ ကတွာ သမာပန္နဿ စိတ္တံ ဇာနာတိ။ အရူပါဝစရသမာပတ္တိ ပန ဝဋ္ဋပါဒါ ဝါ ဟောတု ဝိပဿနာပါဒါ ဝါ, တံ သမာပန္နဿ မာရော စိတ္တံ န ဇာနာတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဒဿနံ ဂတော ပါပိမတော’’တိ။
၉။ နာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၀။ နဝမေ အာရညကဿာတိ အရညဝါသိနော။ ဂေါစရပသုတဿာတိ ဂေါစရဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တဿ။ ဟတ္ထိကလဘာတိ မဟန္တာ မဟန္တာ နာဂါ။ ဟတ္ထိစ္ဆာပါတိ တရုဏပေါတကာ။ ဩဘဂ္ဂေါဘဂ္ဂန္တိ နာမေတွာ နာမေတွာ ဌပိတံ။ ဩဂါဟံ ဩတိဏ္ဏဿာတိ ဩဂါဟိတဗ္ဗတ္တာ ဩဂါဟန္တိ လဒ္ဓနာမံ ဥဒကတိတ္ထံ ဩတိဏ္ဏဿ။ ဩဂါဟာ ဥတ္တိဏ္ဏဿာတိ ဥဒကတိတ္ထတော ဥတ္တိဏ္ဏဿ။ ဝူပကဋ္ဌောတိ ဝူပကဋ္ဌော ဟုတွာ။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဒသဗလဿ ဟတ္ထိနာဂေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, သာသနေ ပန တံသရိက္ခကံ ပုဂ္ဂလံ ဒဿေတုံ ဣဒမာဟဋံ, တသ္မာ တံ ပုဂ္ဂလံ ဒဿေန္တော ဧဝမေဝ ခေါတိအာဒိမာဟ။
၁၀။ တပုဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁။ ဒသမေ မလ္လေသူတိ မလ္လရဋ္ဌေ။ ဣဓေဝ တာဝ တွံ, အာနန္ဒ, ဟောတီတိ ဣဓ ဘဂဝါ ‘‘တပုဿဂဟပတိနော ဣဓ ဌိတေန အာနန္ဒေန သဒ္ဓိံ ကထာသလ္လာပေါ ဘဝိဿတိ, တတောနိဒါနံ အဟံ မဟန္တံ ဓမ္မပရိယာယံ ဒေသေဿာမီ’’တိ ဉတွာ အာဟ။ ဥပသင်္ကမီတိ သော ကိရ ဘုတ္တပါတရာသော ‘‘ဒသဗလဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂမိဿာမီ’’တိ နိက္ခမန္တော ဒူရတောဝ ထေရံ ဒိသွာ ယေနာယသ္မာ အာနန္ဒော တေနုပသင်္ကမိ။ ပပါတော ဝိယ ခါယတိ, ယဒိဒံ နေက္ခမ္မန္တိ ယမိဒံ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတံ နေက္ခမ္မံ, တံ အမှာကံ မဟာပပါတော ဝိယ ဩဂါဟိတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ နေက္ခမ္မေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ အာရမ္မဏဝသေန ပက္ခန္ဒတိ, တဒေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပသီဒတိ, တဒေဝ ပတိဋ္ဌာတိ, ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ ဝိမုစ္စတိ။ ‘ဧတံ သန္တ’န္တိ ပဿတောတိ ဧတံ နေက္ခမ္မံ သန္တံ ဝိဂတဒရထပရိဠာဟန္တိ ဧဝံ ပဿန္တာနံ ဘိက္ခူနံ။ ဗဟုနာ ဇနေန ဝိသဘာဂေါတိ တယိဒံ ဗဟုနာ မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဘိက္ခူနံ ဝိသဘာဂံ, အသဒိသန္တိ အတ္ထော။
ကထာပါဘတန္တိ ကထာမူလံ။ တဿ မယှံ, အာနန္ဒ, နေက္ခမ္မေ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတီတိ တဿ ဧဝံ ဝိတက္ကေန္တဿာပိ မယှံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ န ဩတရတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၃။)‘‘ဧတံ သန္တ’’န္တိ ပဿတောတိ ‘‘သာဓု နေက္ခမ္မ’’န္တိ ပရိဝိတက္ကနဝသေန ‘‘ဧတံ နေက္ခမ္မံ သန္တ’’န္တိ ပဿန္တဿပိ။ အနာသေဝိတောတိ န အာသေဝိတော န ဖဿိတော န သစ္ဆိကတော။ အဓိဂမ္မာတိ အဓိဂန္တွာ ပတွာ သစ္ဆိကတွာ။ တမာသေဝေယျန္တိ တံ အာနိသံသံ သေဝေယျံ ဘဇေယျံ။ ယံ မေတိ ယေန ကာရဏေန မယှံ။ အဓိဂမ္မာတိ အဓိဂန္တွာ။ သွာဿ မေ ဟောတိ အာဗာဓောတိ သော မယှံ အာဗာဓနဋ္ဌေန အာဗာဓော ဟောတိ။ အဝိတက္ကေ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတီတိ အဝိတက္ကဝိစာရေ ဒုတိယဇ္ဈာနေ အာရမ္မဏဝသေန စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတိ။ ဝိတက္ကေသူတိ ဝိတက္ကဝိစာရေသု။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
မဟာဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ သာမညဝဂ္ဂ
၁။ သမ္ဗာဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၂။ ပဉ္စမဿ ပဌမေ ဥဒါယီတိ ကာဠုဒါယိတ္ထေရော။ အဝိဒွါတိ အညာသိ။ ဘူရိမေဓသောတိ မဟာပညော။ ယော ဈာနမဗုဇ္ဈီတိ ယော ဈာနံ အဗုဇ္ဈိ။ ပဋိလီနနိသဘောတိ ဧကီဘာဝဝသေန ပဋိလီနော စေဝ ဥတ္တမဋ္ဌေန စ နိသဘော။ မုနီတိ ဗုဒ္ဓမုနိ။ ပရိယာယေနာတိ ဧကေန ကာရဏေန။ ကာမသမ္ဗာဓဿ ဟိ အဘာဝမတ္တေနေဝ ပဌမဇ္ဈာနံ ဩကာသာဓိဂမော နာမ, န သဗ္ဗထာ သဗ္ဗံ။ တတြာပတ္ထိ သမ္ဗာဓောတိ တသ္မိမ္ပိ ပဌမဇ္ဈာနေ သမ္ဗာဓော ပဋိပီဠနံ အတ္ထိယေဝ။ တတြာပိတ္ထီတိပိ ပါဌော။ ကိဉ္စ တတ္ထ သမ္ဗာဓောတိ တသ္မိံ ပန ဈာနေ ကိံ သမ္ဗာဓော နာမ။ အယမေတ္ထ သမ္ဗာဓောတိ အယံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အနိရုဒ္ဓဘာဝေါ သမ္ဗာဓော သံပီဠာ နာမ။ ဣမိနာ ဥပါယေန သဗ္ဗဝါရေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိပ္ပရိယာယေနာတိ န ဧကေန ကာရဏေန, အထ ခေါ အာသဝက္ခယော နာမ သဗ္ဗသမ္ဗာဓာနံ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဩကာသာဓိဂမော နာမာတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၄။)၂။ ကာယသက္ခိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၃။ ဒုတိယေ ယထာ ယထာ စ တဒါယတနန္တိ ယေန ယေန ကာရဏေန ယေန ယေနာကာရေန တံ ပဌမဇ္ဈာနသင်္ခါတံ အာယတနံ ဟောတိ။ တထာ တထာ နံ ကာယေန ဖုသိတွာ ဝိဟရတီတိ တေန တေန ကာရဏေန တေန တေနာကာရေန တံ သမာပတ္တိံ သဟဇာတနာမကာယေန ဖုသိတွာ ဝိဟရတိ, သမာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ကာယသက္ခိ ဝုတ္တော ဘဂဝတာ ပရိယာယေနာတိ ယသ္မာ တေန နာမာကာယေန ပဌမဇ္ဈာနံ သစ္ဆိကတံ, တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ကာယသက္ခိ ဝုတ္တော။ နိပ္ပရိယာယေနာတိ ယတ္တကံ ကာယေန သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ, သဗ္ဗဿ ကတတ္တာ အယံ နိပ္ပရိယာယေန ကာယသက္ခိ နာမ။
၃။ ပညာဝိမုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၄။ တတိယေ ပညာယ စ နံ ပဇာနာတီတိ တံ ပဌမဇ္ဈာနဝိပဿနာပညာယ ဇာနာတိ။ ဣဓာပိ ပရိယာယနိပ္ပရိယာယာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ စ ဣဓ, ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ။
၄။ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅။ စတုတ္ထံ ဥဘယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တောတိ ဥဘတောဘာဂေဟိ သမထဝိပဿနာနံ ပစ္စနီကကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တော။ ပရိယောသာနေ ပန သမာပတ္တိယာ ရူပကာယတော, အရိယမဂ္ဂေန နာမကာယတော ဝိမုတ္တောယေဝ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၅-၁၀။ သန္ဒိဋ္ဌိကဓမ္မသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၄၆-၅၁။ ပဉ္စမာဒီသု သန္ဒိဋ္ဌိကောတိ သယံ ပဿိတဗ္ဗကော။ နိဗ္ဗာနန္တိ ကိလေသနိဗ္ဗာနံ။ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ တဒင်္ဂနိဗ္ဗာနန္တိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိနာ တေန တေန အင်္ဂေန နိဗ္ဗာနံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနန္တိ ဣသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗာနံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
သာမညဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
ပဌမပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၅။)၂။ ဒုတိယပဏ္ဏာသကဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၂။ ဣတော ပရေသု ခေမန္တိ နိရုပဒ္ဒဝံ။ ခေမပ္ပတ္တောတိ ခေမဘာဝံ ပတ္တော။ သိက္ခာဒုဗ္ဗလျာနီတိ သိက္ခာယ ဒုဗ္ဗလဘာဝကရဏာနိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
မနောရထပူရဏိယာ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
နဝကနိပါတဿ သံဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၉၄။) (အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၇။)အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ
ဒသကနိပါတ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁။ ပဌမပဏ္ဏာသကံ
၁။ အာနိသံသဝဂ္ဂ
၁။ ကိမတ္ထိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁။ ဒသကနိပါတဿ ပဌမေ ကုသလာနိ သီလာနီတိ အနဝဇ္ဇသီလာနိ။ အမင်္ကုဘာဝဿ အဝိပ္ပဋိသာရဿ အတ္ထာယ သံဝတ္တန္တီတိ အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ။ သော နေသံ အာနိသံသောတိ အဝိပ္ပဋိသာရာနိသံသာနိ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနတ္ထောတိအာဒီသု ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ နာမ တရုဏဝိပဿနာ, နိဗ္ဗိဒါ နာမ ဗလဝဝိပဿနာ, ဝိရာဂေါ နာမ မဂ္ဂေါ, ဝိမုတ္တိ နာမ အရဟတ္တဖလံ, ဉာဏဒဿနံ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ အဂ္ဂါယ ပရေန္တီတိ အရဟတ္တတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တိ။
၂။ စေတနာကရဏီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂။ ဒုတိယေ န စေတနာယ ကရဏီယန္တိ န စေတေတွာ ကပ္ပေတွာ ပကပ္ပေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ ဓမ္မတာ ဧသာတိ ဓမ္မသဘာဝေါ ဧသော ကာရဏနိယမော အယံ။ အဘိသန္ဒေန္တီတိ ပဝတ္တေန္တိ။ ပရိပူရေန္တီတိ ပရိပုဏ္ဏံ ကရောန္တိ။ အပါရာ ပါရံ ဂမနာယာတိ ဩရိမတီရဘူတာ တေဘူမကဝဋ္ဋာ နိဗ္ဗာနပါရံ ဂမနတ္ထာယ။
၃-၅။ ဥပနိသသုတ္တတ္တယဝဏ္ဏနာ
၃-၅။ တတိယေ ဟတူပနိသောတိ ဟတကာရဏော။ စတုတ္ထပဉ္စမေသု ဒွီဟိ ထေရေဟိ ကထိတဘာဝေါဝ ဝိသေသော။
၆။ သမာဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆။ ဆဋ္ဌေ နေဝ ပထဝိယံ ပထဝီသညီ အဿာတိ ပထဝိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပထဝီတိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နာယ သညာယ သညီ န ဘဝေယျ။ အာပါဒီသုပိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၈။)ဧသေဝ နယော။ န ဣဓလောကေတိ ဣဓလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇနကစတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနသညာယ န သညီ ဘဝေယျ။ န ပရလောကေတိ ပရလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇနကစတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနသညာယ န သညီ ဘဝေယျ။ သညီ စ ပန အဿာတိ အထ စ ပနဿ သမာပတ္တိ သဝိတက္ကသမာပတ္တိယေဝ အဿာတိ ဝုစ္စတိ။ ဧတံ သန္တံ ဧတံ ပဏီတန္တိ သန္တံ သန္တန္တိ အပ္ပေတွာ နိသိန္နဿ ဒိဝသမ္ပိ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ‘‘သန္တံ သန္တ’’န္တေဝ ပဝတ္တတိ, ပဏီတံ ပဏီတန္တိ အပ္ပေတွာ နိသိန္နဿ ဒိဝသမ္ပိ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ‘‘ပဏီတံ ပဏီတ’’န္တေဝ ပဝတ္တတိ။ ယဒိဒံ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာနန္တိ အပ္ပေတွာ နိသိန္နဿ ဒိဝသမ္ပိ စိတ္တုပ္ပါဒေါ ‘‘နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာန’’န္တေဝ ပဝတ္တတီတိ သဗ္ဗမ္ပေတံ ဖလသမာပတ္တိသမာဓိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
၇။ သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇။ သတ္တမေ သညီ စ ပနာဟံ, အာဝုသော, တသ္မိံ သမယေ အဟောသိန္တိ, အာဝုသော, တသ္မိံ သမယေ အဟံ ‘‘ဘဝနိရောဓော နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဣမာယ ဖလသမာပတ္တိသညာယ သညီ အဟောသိံ။ သစိတ္တကာ မေ သာ သမာပတ္တိ အဟောသီတိ ပစ္စဝေက္ခဏာ ကထိတာ။
၈။ ဈာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈။ အဋ္ဌမေ သမန္တပါသာဒိကောတိ ပသာဒါဝဟာနံယေဝ ကာယကမ္မာဒီနံ သဗ္ဘာဝတော သမန္တော ပါသာဒိကော။ သဗ္ဗာကာရပရိပူရောတိ သဗ္ဗေဟိ ကာရဏေဟိ ပရိပုဏ္ဏော။
၉။ သန္တဝိမောက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉။ နဝမေ သန္တာတိ အာရမ္မဏသန္တတာယပိ အင်္ဂသန္တတာယပိ သန္တာ။ ဝိမောက္ခာတိ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အာရမ္မဏေ စ နိရာသင်္ကဘာဝေန သုဋ္ဌု မုတ္တတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမာ။ အတိက္ကမ္မ ရူပေတိ ရူပဇ္ဈာနာနိ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
အာနိသံသဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၈၉။)၂။ နာထဝဂ္ဂေါ
၁။ သေနာသနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁။ ဒုတိယဿ ပဌမေ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတောတိ ပဉ္စဟိ ဂုဏင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော။ နာတိဒူရံ ဟောတိ နာစ္စာသန္နန္တိ ယဉှိ အတိဒူရေ ဟောတိ, ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ တတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ကာယစိတ္တဒရထာ ဟောတိ, တတော အနုပ္ပန္နံ ဝါ သမာဓိံ ဥပ္ပါဒေတုံ ဥပ္ပန္နံ ဝါ ထိရံ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ အစ္စာသန္နံ ဗဟုဇနာကိဏ္ဏံ ဟောတိ။ စတ္တာလီသဥသဘမတ္တေ ပန ပဒေသေ ဝသတံ ဒူရာသန္နဒေါသဝိမုတ္တဉ္စ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ။ ဒိဝါအပ္ပါကိဏ္ဏန္တိ ဒိဝသဘာဂေ မဟာဇနေန အနာကိဏ္ဏံ။
၂။ ပဉ္စင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂။ ဒုတိယေ ကေဝလီတိ ကေဝလေဟိ သကလေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော။ ဝုသိတဝါတိ ဝုတ္ထဗြဟ္မစရိယဝါသော။ အသေခေနာတိ အသေခဓမ္မပရိယာပန္နေန လောကုတ္တရေန။ သီလက္ခန္ဓေနာတိ သီလရာသိနာ။ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓေနာတိ ဧတ္ထ ဌပေတွာ သီလာဒယော တယော သေသာ ဖလဓမ္မာ ဝိမုတ္တိ နာမ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ, တံ လောကိယမေဝ။
၃-၄။ သံယောဇနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၃-၁၄။ တတိယေ ဩရမ္ဘာဂိယာနီတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂိယာနိ။ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနီတိ ဥပရိဘာဂိယာနိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတံ။ စတုတ္ထေ ခိလဝိနိဗန္ဓာ ပဉ္စကနိပါတေ ဝိတ္ထာရိတာယေဝ။ အာရောဟပရိဏာဟေနာတိ ဒီဃပုထုလန္တေန။
၅။ အပ္ပမာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅။ ပဉ္စမေ ဧဝမေဝ ခေါတိ ယထာ သဗ္ဗသတ္တာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဂ္ဂေါ, ဧဝံ သဗ္ဗေသံ ကုသလဓမ္မာနံ ကာရာပကအပ္ပမာဒေါ အဂ္ဂေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နနု စေသ လောကိယောဝ, ကုသလဓမ္မာ ပန လောကုတ္တရာပိ။ အယဉ္စ ကာမာဝစရောဝ, ကုသလဓမ္မာ ပန စတုဘူမကာ။ ကထမေသ တေသံ အဂ္ဂေါတိ? ပဋိလာဘကတ္တေန။ အပ္ပမာဒေန ဟိ တေ ပဋိလဘန္တိ, တသ္မာ သော တေသံ အဂ္ဂေါ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ – သဗ္ဗေ တေ အပ္ပမာဒမူလကာတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၀။)ဇင်္ဂလာနန္တိ ပထဝိတလစာရီနံ။ ပါဏာနန္တိ သပါဒကပါဏာနံ။ ပဒဇာတာနီတိ ပဒါနိ။ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဩဓာနံ ပက္ခေပံ ဂစ္ဆန္တိ။ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ သေဋ္ဌမက္ခာယတိ။ ယဒိဒံ မဟန္တတ္တေနာတိ မဟန္တဘာဝေန အဂ္ဂမက္ခာယတိ, န ဂုဏဂ္ဂေနာတိ အတ္ထော။ ဝဿိကန္တိ သုမနပုပ္ဖံ။ ဣဒံ ကိရ သုတ္တံ သုတွာ ဘာတိယမဟာရာဇာ ဝီမံသိတုကာမတာယ ဧကသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စတုဇာတိဂန္ဓေဟိ ပရိဘဏ္ဍံ ကတွာ သုဂန္ဓပုပ္ဖါနိ အာဟရာပေတွာ ဧကဿ သမုဂ္ဂဿ မဇ္ဈေ သုမနပုပ္ဖမုဋ္ဌိံ ဌပေတွာ သေသာနိ တဿ သမန္တတော မုဋ္ဌိံ ကတွာ ဌပေတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ ဗဟိ နိက္ခန္တော။ အထဿ မုဟုတ္တံ ဗဟိ ဝီတိနာမေတွာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ပဝိသန္တဿ သဗ္ဗပဌမံ သုမနပုပ္ဖဂန္ဓော ဃာနံ ပဟရိ။ သော မဟာတလသ္မိံယေဝ မဟာစေတိယာဘိမုခေါ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ဝဿိကံ တေသံ အဂ္ဂန္တိ ကထေန္တေန သုကထိတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာ’’တိ စေတိယံ ဝန္ဒိ။ ခုဒ္ဒရာဇာနောတိ ခုဒ္ဒကရာဇာနော။ ကူဋရာဇာနောတိပိ ပါဌော။
၆။ အာဟုနေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆။ ဆဋ္ဌေ ဂေါတြဘူတိ သိခါပတ္တဝိပဿနာဘူတေန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေန ဂေါတြဘုဉာဏေန သမန္နာဂတော။
၇။ ပဌမနာထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇။ သတ္တမေ သနာထာတိ သဉာတကာ ဗဟုဉာတိဝဂ္ဂါ ဟုတွာ ဝိဟရထ။ နာထံ ကရောန္တီတိ နာထကရဏာ, အတ္တနော သနာထဘာဝကရာ ပတိဋ္ဌာကရာတိ အတ္ထော။ ကလျာဏမိတ္တောတိအာဒီသု သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နာ ကလျာဏာ မိတ္တာ အဿာတိ ကလျာဏမိတ္တော။ တေဝဿ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု သဟ အယနတော သဟာယာတိ ကလျာဏသဟာယော။ စိတ္တေန စေဝ ကာယေန စ ကလျာဏမိတ္တေသုယေဝ သမ္ပဝင်္ကော ဩဏတောတိ ကလျာဏသမ္ပဝင်္ကော။ သုဝစော ဟောတီတိ သုခေန ဝတ္တဗ္ဗော ဟောတိ, သုခေန အနုသာသိတဗ္ဗော။ ခမောတိ ဂါဠှေန ဖရုသေန ကက္ခဠေန ဝုတ္တော ခမတိ န ကုပ္ပတိ။ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိန္တိ ယထာ ဧကစ္စော ဩဝဒိယမာနော ဝါမတော ဂဏှာတိ, ပဋိပ္ဖရတိ ဝါ, အဿုဏန္တော ဝါ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ အကတွာ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၁။)‘‘ဩဝဒထ, ဘန္တေ, အနုသာသထ, တုမှေသု အနောဝဒန္တေသု ကော အညော ဩဝဒိဿတီ’’တိ ပဒက္ခိဏံ ဂဏှာတိ။
ဥစ္စာဝစာနီတိ ဥစ္စနီစာနိ။ ကိံကရဏီယာနီတိ ‘‘ကိံ ကရောမီ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ ကတ္တဗ္ဗကမ္မာနိ။ တတ္ထ ဥစ္စကမ္မံ နာမ စီဝရဿ ကရဏံ ရဇနံ, စေတိယေ သုဓာကမ္မံ, ဥပေါသထာဂါရစေတိယဃရဗောဓိဃရေသု ကတ္တဗ္ဗကမ္မန္တိ ဧဝမာဒိ။ အဝစကမ္မံ နာမ ပါဒဓောဝနမက္ခနာဒိခုဒ္ဒကကမ္မံ။ တတြူပါယာယာတိ တတြုပဂမနိယာယ။ အလံ ကာတုန္တိ ကာတုံ သမတ္ထော ဟောတိ။ အလံ သံဝိဓာတုန္တိ ဝိစာရေတုံ သမတ္ထော ဟောတိ။
ဓမ္မေ အဿ ကာမော သိနေဟောတိ ဓမ္မကာမော, တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပိယာယတီတိ အတ္ထော။ ပိယသမုဒါဟာရောတိ ပရသ္မိံ ကထေန္တေ သက္ကစ္စံ သုဏာတိ, သယဉ္စ ပရေသံ ဒေသေတုကာမော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဘိဓမ္မေ အဘိဝိနယေတိ ဧတ္ထ ဓမ္မော အဘိဓမ္မော, ဝိနယော အဘိဝိနယောတိ စတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဓမ္မောတိ သုတ္တန္တပိဋကံ။ အဘိဓမ္မောတိ သတ္တ ပကရဏာနိ။ ဝိနယောတိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂေါ။ အဘိဝိနယောတိ ခန္ဓကပရိဝါရာ။ အထ ဝါ သုတ္တန္တပိဋကမ္ပိ အဘိဓမ္မပိဋကမ္ပိ ဓမ္မော ဧဝ, မဂ္ဂဖလာနိ အဘိဓမ္မော။ သကလဝိနယပိဋကံ ဝိနယော, ကိလေသဝူပသမကရဏံ အဘိဝိနယော။ ဣတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဧတ္ထ ဓမ္မေ စ အဘိဓမ္မေ စ ဝိနယေ စ အဘိဝိနယေ စ ဥဠာရပါမောဇ္ဇော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ ကာရဏတ္ထေ ဘုမ္မံ, စာတုဘူမကကုသလဓမ္မကာရဏာ တေသံ အဓိဂမတ္ထာယ အနိက္ခိတ္တဓုရော ဟောတီတိ အတ္ထော။
၈။ ဒုတိယနာထသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈။ အဋ္ဌမေ ထေရာနုကမ္ပိတဿာတိ ထေရေဟိ ဩဝါဒါနုသာသနိဒါနသမုဿာဟိတာယ ဟိတဖရဏာယ အနုကမ္ပိတဿ။
၉။ ပဌမအရိယာဝါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉။ နဝမေ အရိယဝါသာတိ အရိယာနံ အာဝါသော, တေ အာဝသိံသု အာဝသန္တိ အာဝသိဿန္တီတိ အရိယာဝါသာ။ ယဒရိယာတိ ယေ ဝါသေ အရိယာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၂။)၁၀။ ဒုတိယအရိယာဝါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀။ ဒသမံ ယသ္မာ ကုရုရဋ္ဌဝါသိနော ဘိက္ခူ ဂမ္ဘီရပညာကာရကာ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ, တသ္မာ ယထာ တေသံ ဒီဃနိကာယာဒီသု မဟာနိဒါနာဒီနိ ကထိတာနိ, ဧဝမိဒမ္ပိ ဂမ္ဘီရံ သုခုမံ တိလက္ခဏာဟတံ သုတ္တံ တတ္ထေဝ အဝေါစ။ တတ္ထ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနောတိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တော ဟုတွာ ခီဏာသဝေါ အဝသိ ဝသတိ ဝသိဿတိ။ တသ္မာ အယံ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာ အရိယာဝါသောတိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတော ဟောတီတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ သမန္နာဂတော ဟောတိ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဓမ္မာ နာမ ကေတိ? ဉာဏာဒယော။ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တေ ကိရိယတော စတ္တာရိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ, ‘‘သတတဝိဟာရော’’တိ ဝုတ္တေ အဋ္ဌ မဟာစိတ္တာနိ, ‘‘ရဇ္ဇနဒုဿနံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ဒသ စိတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ။ သောမနဿံ အာသေဝနဝသေန လဗ္ဘတိ။ သတာရက္ခေန စေတသာတိ ခီဏာသဝဿ ဟိ တီသု ဒွါရေသု သဗ္ဗကာလေ သတိ အာရက္ခကိစ္စံ သာဓေတိ။ တေနေဝဿ စရတော စ တိဋ္ဌတော စ သုတ္တဿ စ ဇာဂရဿ စ သတတံ သမိတံ ဉာဏဒဿနံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ ဝုစ္စတိ။
ပုထုသမဏဗြာဟ္မဏာနန္တိ ဗဟူနံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ။ ဧတ္ထ သမဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာ, ဗြာဟ္မဏာတိ ဘောဝါဒိနော။ ပုထုပစ္စေကသစ္စာနီတိ ဗဟူနိ ပါဋေက္ကသစ္စာနိ။ ‘‘ဣဒမေဝ ဒဿနံ သစ္စံ, ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ဧဝံ ပါဋိယေက္ကံ ဂဟိတာနိ ဗဟူနိ သစ္စာနီတိ အတ္ထော။ နုဏ္ဏာနီတိ နီဟဋာနိ။ ပနုဏ္ဏာနီတိ သုဋ္ဌု နီဟဋာနိ။ စတ္တာနီတိ ဝိဿဋ္ဌာနိ။ ဝန္တာနီတိ ဝမိတာနိ။ မုတ္တာနီတိ ဆိန္နဗန္ဓနာနိ ကတာနိ။ ပဟီနာနီတိ ပဇဟိတာနိ။ ပဋိနိဿဋ္ဌာနီတိ ယထာ န ပုန စိတ္တံ အာရောဟန္တိ, ဧဝံ ပဋိနိဿဇ္ဇိတာနိ။ သဗ္ဗာနေဝ တာနိ ဂဟိတဂ္ဂဟဏဿ ဝိဿဋ္ဌဘာဝဝေဝစနာနိ။
သမဝယသဋ္ဌေသနောတိ ဧတ္ထ အဝယာတိ အနူနာ, သဋ္ဌာတိ ဝိဿဋ္ဌာ။ သမ္မာ အဝယာ သဋ္ဌာ ဧသနာ အဿာတိ သမဝယသဋ္ဌေသနော, သုဋ္ဌုဝိဿဋ္ဌသဗ္ဗဧသနောတိ အတ္ထော။ ရာဂါ စိတ္တံ ဝိမုတ္တန္တိအာဒီဟိ မဂ္ဂဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ကထိတာ။ ရာဂေါ မေ ပဟီနောတိအာဒီဟိ ပစ္စဝေက္ခဏဖလံ ကထိတံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
နာထဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၃။)၃။ မဟာဝဂ္ဂ
၁။ သီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁။ တတိယဿ ပဌမေ ဝိသမဂတေတိ ဝိသမဋ္ဌာနေသု ဂေါစရေသု ဂတေ။ သံဃာတံ အာပါဒေသိန္တိ ဃာတံ ဝဓံ ပါပေသိံ။ တဿ ဟိ ဥဿန္နတေဇတာယ ခုဒ္ဒကေသု ပါဏေသု အနုကမ္ပာ ဟောတိ။ တသ္မာ ယေ ပဋိသတ္တုဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ သက္ခိဿန္တိ, ယေ ဒုဗ္ဗလာ ပလာယိတုကာမာ ဘဝိဿန္တိ, တေ ပလာယိဿန္တီတိ သီဟနာဒံ နဒိတွာဝ ဂေါစရာယ ပက္ကမတိ။ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစနန္တိ ယဒိ ဟိ သဟနတာယ ဟနနတာယ စ သီဟော, တထာဂတော ဟိ သဗ္ဗာနိ စ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာနိ သဟတိ, သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော စ ဝါဒါနံ နိမ္မထနေန ဟနတိ။ ဣဒမဿ ဟောတိ သီဟနာဒသ္မိန္တိ အယမဿ သီဟနာဒေါ။
တထာဂတဗလာနီတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနိ တထာဂတဿေဝ ဗလာနိ။ ယထာ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဗလာနိ ပုညသမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနိ, တထာ အာဂတဗလာနီတိပိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ တထာဂတဿ ဗလံ ကာယဗလံ ဉာဏဗလံ။ တေသု ကာယဗလံ ဟတ္ထိကုလာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘ကာလာဝကဉ္စ ဂင်္ဂေယျံ, ပဏ္ဍရံ တမ္ဗပိင်္ဂလံ၊
ဂန္ဓမင်္ဂလဟေမဉ္စ, ဥပေါသထဆဒ္ဒန္တိမေ ဒသာ’’တိ။
ဣမာနိ ဒသ ဟတ္ထိကုလာနိ။ တတ္ထ ကာလာဝကန္တိ ပကတိဟတ္ထိကုလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ ကာယဗလံ, တံ ဧကဿ ကာလာဝကဿ ဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ ကာလာဝကာနံ ဗလံ, တံ ဧကဿ ဂင်္ဂေယျဿ။ ယံ ဒသန္နံ ဂင်္ဂေယျာနံ, တံ ဧကဿ ပဏ္ဍရဿ။ ယံ ဒသန္နံ ပဏ္ဍရာနံ, တံ ဧကဿ တမ္ဗဿ။ ယံ ဒသန္နံ တမ္ဗာနံ, တံ ဧကဿ ပိင်္ဂလဿ။ ယံ ဒသန္နံ ပိင်္ဂလာနံ, တံ ဧကဿ ဂန္ဓဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ ဂန္ဓဟတ္ထီနံ, တံ ဧကဿ မင်္ဂလဿ။ ယံ ဒသန္နံ မင်္ဂလာနံ, တံ ဧကဿ ဟေမဿ။ ယံ ဒသန္နံ ဟေမာနံ, တံ ဧကဿ ဥပေါသထဿ။ ယံ ဒသန္နံ ဥပေါသထာနံ, တံ ဧကဿ ဆဒ္ဒန္တဿ။ ယံ ဒသန္နံ ဆဒ္ဒန္တာနံ, တံ ဧကဿ တထာဂတဿ။ နာရာယနသံဃာတဗလန္တိပိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၄။)ဣဒမေဝ ဝုစ္စတိ။ တဒေတံ ပကတိဟတ္ထိဂဏနာယ ဟတ္ထီနံ ကောဋိသဟဿာနံ, ပုရိသဂဏနာယ ဒသန္နံ ပုရိသကောဋိသဟဿာနံ ဗလံ ဟောတိ။ ဣဒံ တာဝ တထာဂတဿ ကာယဗလံ။
ဉာဏဗလံ ပန ပါဠိယံ တာဝ အာဂတမေဝ။ ဒသဗလဉာဏံ, မဇ္ဈိမေ အာဂတံ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ, အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒဉာဏံ, ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒဉာဏံ, သံယုတ္တကေ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီတိ, ဧဝံ အညာနိပိ အနေကာနိ ဉာဏဗလံ နာမ။ ဣဓာပိ ဉာဏဗလမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဉာဏဉှိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန စ ဗလန္တိ ဝုတ္တံ။
အာသဘံ ဌာနန္တိ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဥတ္တမဋ္ဌာနံ။ အာသဘာ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ, တေသံ ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အပိစ ဂဝသတဇေဋ္ဌကော ဥသဘော, ဂဝသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော။ ဝဇသတဇေဋ္ဌကော ဝါ ဥသဘော, ဝဇသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော။ သဗ္ဗဂဝသေဋ္ဌော သဗ္ဗပရိဿယသဟော သေတော ပါသာဒိကော မဟာဘာရဝဟော အသနိသတသဒ္ဒေဟိပိ အသမ္ပကမ္ပိယော နိသဘော, သော ဣဓ ဥသဘောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဣဒမ္ပိ ဟိ တဿ ပရိယာယဝစနံ။ ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ။ ဌာနန္တိ စတူဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ အစလဋ္ဌာနံ။ ဣဒံ ပန အာသဘံ ဝိယာတိ အာသဘံ။ ယထေဝ ဟိ နိသဘသင်္ခါတော ဥသဘော ဥသဘဗလေန သမန္နာဂတော စတူဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ တထာဂတောပိ ဒသဟိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇပါဒေဟိ အဋ္ဌပရိသပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ ပစ္စတ္ထိကေန ပစ္စာမိတ္တေန အကမ္ပိယော အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ တိဋ္ဌမာနော စ တံ အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ ဥပဂစ္ဆတိ န ပစ္စက္ခာတိ အတ္တနိ အာရောပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတီ’’တိ။
ပရိသာသူတိ အဋ္ဌသု ပရိသာသု။ သီဟနာဒံ နဒတီတိ သေဋ္ဌနာဒံ နဒတိ, အဘီတနာဒံ နဒတိ, သီဟနာဒသဒိသံ ဝါ နာဒံ နဒတိ။ တတြာယံ ဥပမာ – ယထာ သီဟော သီဟဗလေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗတ္ထ ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော သီဟနာဒံ နဒတိ, ဧဝံ တထာဂတသီဟောပိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၅။)‘‘ဣတိ သက္ကာယော’’တိအာဒိနာ နယေန နာနာဝိဓဒေသနာဝိလာသသမ္ပန္နံ သီဟနာဒံ နဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတီ’’တိ။
ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီတိ ဧတ္ထ ဗြဟ္မန္တိ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ဝိသိဋ္ဌံ။ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ တံ ပနေတံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စေဝ ဒေသနာဉာဏဉ္စ။ တတ္ထ ပညာပဘာဝိတံ အတ္တနော အရိယဖလာဝဟံ ပဋိဝေဓဉာဏံ, ကရုဏာပဘာဝိတံ သာဝကာနံ အရိယဖလာဝဟံ ဒေသနာဉာဏံ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉှိ အဘိနိက္ခမနတော ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ တုသိတဘဝနတော ဝါ ယာဝ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကေ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒီပင်္ကရတော ဝါ ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒေသနာဉာဏမ္ပိ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉှိ ယာဝ အညာသိကောဏ္ဍညဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါ ပဝတ္တမာနံ, ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမ။ တေသု ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ, ဒေသနာဉာဏံ လောကိယံ။ ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ, ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဩရသဉာဏံ။
ဣဒါနိ ယေဟိ ဒသဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတော တထာဂတော အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ, တာနိ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ကတမာနိ ဒသ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဌာနဉ္စ ဌာနတောတိ ကာရဏဉ္စ ကာရဏတော။ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ တတ္ထ ဖလံ တိဋ္ဌတိ, တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စ, တသ္မာ ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ဘဂဝါ ‘‘ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ ဟေတူ ပစ္စယာ ဥပ္ပါဒါယ, တံ တံ ဌာနံ။ ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ န ဟေတူ န ပစ္စယာ ဥပ္ပါဒါယ, တံ တံ အဋ္ဌာန’’န္တိ ပဇာနန္တော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ အဘိဓမ္မေ ပနေတံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတဿ ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၀၉) နယေန ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ယမ္ပီတိ ယေန ဉာဏေန။ ဣဒမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿာတိ ဣဒမ္ပိ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏံ တထာဂတဿ တထာဂတဗလံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကမ္မသမာဒါနာနန္တိ သမာဒိယိတွာ ကတာနံ ကုသလာကုသလကမ္မာနံ, ကမ္မမေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနံ။ ဌာနသော ဟေတုသောတိ ပစ္စယတော စေဝ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၆။)ဟေတုတော စ။ တတ္ထ ဂတိဥပဓိကာလပယောဂါ ဝိပါကဿ ဌာနံ, ကမ္မံ ဟေတု။ ဣမဿ ပန ဉာဏဿ ဝိတ္ထာရကထာ ‘‘အတ္ထေကစ္စာနိ ပါပကာနိ ကမ္မသမာဒါနာနိ ဂတိသမ္ပတ္တိပဋိဗာဠှာနိ န ဝိပစ္စန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၁၀) နယေန အဘိဓမ္မေ အာဂတာယေဝ။
သဗ္ဗတ္ထဂါမိနိန္တိ သဗ္ဗဂတိဂါမိနိဉ္စ အဂတိဂါမိနိဉ္စ။ ပဋိပဒန္တိ မဂ္ဂံ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ဗဟူသုပိ မနုဿေသု ဧကမေဝ ပါဏံ ဃာတေန္တေသု ‘‘ဣမဿ စေတနာ နိရယဂါမိနီ ဘဝိဿတိ, ဣမဿ တိရစ္ဆာနယောနိဂါမိနီ’’တိ ဣမိနာ နယေန ဧကဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ကုသလာကုသလစေတနာသင်္ခါတာနံ ပဋိပတ္တီနံ အဝိပရီတတော သဘာဝံ ဇာနာတိ။ ဣမဿပိ စ ဉာဏဿ ဝိတ္ထာရကထာ ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတဿ သဗ္ဗတ္ထဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ယထာဘူတံ ဉာဏံ? ဣဓ တထာဂတော အယံ မဂ္ဂေါ အယံ ပဋိပဒါ နိရယဂါမိနီတိ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၁၁) နယေန အဘိဓမ္မေ အာဂတာယေဝ။
အနေကဓာတုန္တိ စက္ခုဓာတုအာဒီဟိ ကာမဓာတုအာဒီဟိ ဝါ ဓာတူဟိ ဗဟုဓာတုံ။ နာနာဓာတုန္တိ တာသံယေဝ ဓာတူနံ ဝိလက္ခဏတာယ နာနပ္ပကာရဓာတုံ။ လောကန္တိ ခန္ဓာယတနဓာတုလောကံ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ တာသံ ဓာတူနံ အဝိပရီတတော သဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဣဒမ္ပိ ဉာဏံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတဿ အနေကဓာတုနာနာဓာတုလောကံ ယထာဘူတံ ဉာဏံ? ဣဓ တထာဂတော ခန္ဓနာနတ္တံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။
နာနာဓိမုတ္တိကတန္တိ ဟီနာဒီဟိ အဓိမုတ္တီဟိ နာနာဓိမုတ္တိကဘာဝံ။ ဣဒမ္ပိ ဉာဏံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတဿ သတ္တာနံ နာနာဓိမုတ္တိကတံ ယထာဘူတံ ဉာဏံ? ဣဓ တထာဂတော ပဇာနာတိ သန္တိ သတ္တာ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ’’တိအာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။
ပရသတ္တာနန္တိ ပဓာနသတ္တာနံ။ ပရပုဂ္ဂလာနန္တိ တတော အညေသံ ဟီနသတ္တာနံ။ ဧကတ္ထမေဝ ဝါ ဧတံ ပဒဒွယံ, ဝေနေယျဝသေန ဒွိဓာ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တန္တိ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရဘာဝဉ္စ အပရဘာဝဉ္စ, ဝုဒ္ဓိဉ္စ ဟာနိဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဣမဿာပိ ဉာဏဿ ဝိတ္ထာရကထာ ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတဿ ပရသတ္တာနံ ပရပုဂ္ဂလာနံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တံ ယထာဘူတံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၇။)ဉာဏံ? ဣဓ တထာဂတော သတ္တာနံ အာသယံ ပဇာနာတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၁၄) အာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ အာဂတာယေဝ။
ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနန္တိ ပဌမာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနံ, ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ, သဝိတက္ကသဝိစာရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သမာဓီနံ, ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိအာဒီနဉ္စ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တီနံ။ သံကိလေသန္တိ ဟာနဘာဂိယဓမ္မံ။ ဝေါဒါနန္တိ ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မံ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ‘‘ဝေါဒါနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာနံ, တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၂၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ ပဂုဏဇ္ဈာနဉ္စေဝ ဘဝင်္ဂဖလသမာပတ္တိယော စ။ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမဉှိ ပဂုဏဇ္ဈာနံ ဥပရိမဿ ဥပရိမဿ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဝေါဒါနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဝင်္ဂေန ပန သဗ္ဗဇ္ဈာနေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဖလသမာပတ္တိယာ နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တံ သန္ဓာယ စ ‘‘တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒမ္ပိ ဉာဏံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတဿ ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနံ သံကိလေသံ ဝေါဒါနံ ဝုဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ ဉာဏံ? ဈာယီတိ စတ္တာရော ဈာယီ, အတ္ထေကစ္စော ဈာယီ သမ္ပတ္တိံယေဝ သမာနံ ဝိပတ္တီတိ ပစ္စေတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၂၈) နယေန အဘိဓမ္မေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ သဗ္ဗဉာဏာနံ ဝိတ္ထာရကထာယ ဝိနိစ္ဆယော သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တော, ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတာ, အာသဝက္ခယကထာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝါတိ။
တတ္ထ ပရဝါဒီကထာ ဟောတိ ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ဉာဏံ နတ္ထိ, သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝါယံ ပဘေဒေါ’’တိ။ တံ န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညမေဝ ဟိ ဒသဗလဉာဏံ, အညံ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဒသဗလဉာဏဉှိ သကသကကိစ္စမေဝ ဇာနာတိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ တမ္ပိ တတော အဝသေသမ္ပိ ဇာနာတိ။ ဒသဗလဉာဏေသု ဟိ ပဌမံ ကာရဏာကာရဏမေဝ ဇာနာတိ, ဒုတိယံ ကမ္မဝိပါကန္တရမေဝ, တတိယံ ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝ, စတုတ္ထံ ဓာတုနာနတ္တကာရဏမေဝ, ပဉ္စမံ သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိမေဝ, ဆဋ္ဌံ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝမေဝ, သတ္တမံ ဈာနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တေသံ သံကိလေသာဒိမေဝ, အဋ္ဌမံ ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တတိမေဝ, နဝမံ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိမေဝ, ဒသမံ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝ။ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန ဧတေဟိ ဇာနိတဗ္ဗဉ္စ တတော ဥတ္တရိဉ္စ ပဇာနာတိ, ဧတေသံ ပန ကိစ္စံ န သဗ္ဗံ ကရောတိ။ တဉှိ ဈာနံ ဟုတွာ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၈။)အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ, ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ, မဂ္ဂေါ ဟုတွာ ကိလေသေ ခေပေတုံ န သက္ကောတိ။
အပိစ ပရဝါဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမေတံ သဝိတက္ကသဝိစာရံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ, ကာမာဝစရံ ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရံ, လောကိယံ လောကုတ္တရ’’န္တိ။ ဇာနန္တော ‘‘ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဉာဏာနိ သဝိတက္ကသဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ, ‘‘တတော ပရာနိ ဒွေ အဝိတက္ကအဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ‘‘အာသဝက္ခယဉာဏံ သိယာ သဝိတက္ကသဝိစာရံ သိယာ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ, သိယာ အဝိတက္ကအဝိစာရ’’န္တိ ဝက္ခတိ။ တထာ ‘‘ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကာမာဝစရာနိ, တတော ဒွေ ရူပါဝစရာနိ, အဝသာနေ ဧကံ လောကုတ္တရ’’န္တိ ဝက္ခတိ။ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဝိတက္ကသဝိစာရမေဝ လောကိယမေဝါ’’တိ ဝက္ခတိ။
ဧဝမေတ္ထ အနုပဒဝဏ္ဏနံ ဉတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ တထာဂတော ပဌမံယေဝ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏေန ဝေနေယျသတ္တာနံ အာသဝက္ခယာဓိဂမဿ စေဝ အနဓိဂမဿ စ ဌာနာဋ္ဌာနဘူတံ ကိလေသာဝရဏာဘာဝံ ပဿတိ လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဒိဒဿနတော နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဘာဝဒဿနတော စ။ အထ နေသံ ကမ္မဝိပါကဉာဏေန ဝိပါကာဝရဏာဘာဝံ ပဿတိ တိဟေတုကပ္ပဋိသန္ဓိဒဿနတော, သဗ္ဗတ္ထဂါမိနိပဋိပဒါဉာဏေန ကမ္မာဝရဏာဘာဝံ ပဿတိ အာနန္တရိယကမ္မာဘာဝဒဿနတော။ ဧဝမနာဝရဏာနံ အနေကဓာတုနာနာဓာတုဉာဏေန အနုကူလဓမ္မဒေသနတ္ထံ စရိယာဝိသေသံ ပဿတိ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတော။ အထ နေသံ နာနာဓိမုတ္တိကတဉာဏေန အဓိမုတ္တိံ ပဿတိ ပယောဂံ အနာဒိယိတွာပိ အဓိမုတ္တိဝသေန ဓမ္မဒေသနတ္ထံ။ အထေဝံ ဒိဋ္ဌာဓိမုတ္တီနံ ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တိဉာဏေန ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တံ ပဿတိ သဒ္ဓါဒီနံ တိက္ခမုဒုဘာဝဒဿနတော။ ဧဝံ ပရိညာတိန္ဒြိယပရောပရိယတ္တာ ပန တေ သစေ ဒူရေ ဟောန္တိ, အထ ဈာနာဒိဉာဏေန ဈာနာဒီသု ဝသီဘူတတ္တာ ဣဒ္ဓိဝိသေသေန တေ ခိပ္ပံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဥပဂန္တွာ စ နေသံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန ပုဗ္ဗဇာတိဘဝံ, ဒိဗ္ဗစက္ခာနုဘာဝတော ပတ္တဗ္ဗေန စေတောပရိယဉာဏေန သမ္ပတိ စိတ္တဝိသေသံ ပဿန္တော အာသဝက္ခယဉာဏာနုဘာဝေန အာသဝက္ခယဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဝိဂတသမ္မောဟတ္တာ အာသဝက္ခယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တသ္မာ ဣမိနာနုက္ကမေန ဣမာနိ ဗလာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၂၉၉။)၂။ အဓိဝုတ္တိပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂။ ဒုတိယေ ယေ တေ ဓမ္မာတိ ယေ တေ ဒသဗလဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏဓမ္မာ။ အဓိဝုတ္တိပဒါနန္တိ အဓိဝစနပဒါနံ, ခန္ဓာယတနဓာတုဓမ္မာနန္တိ အတ္ထော။ အဓိဝုတ္တိယောတိ ဟိ အဓိဝစနာနိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ ယေ ပဒဘူတာ ဒေသနာယ ပဒဋ္ဌာနတ္တာ။ အတီတာ ဗုဒ္ဓါပိ ဟိ ဧတေ ဓမ္မေ ကထယိံသု, အနာဂတာပိ ဧတေဝ ကထယိဿန္တိ။ တသ္မာ ခန္ဓာဒယော အဓိဝုတ္တိပဒါနိ နာမ။ တေသံ အဓိဝုတ္တိပဒါနံ။ အထ ဝါ ဘူတမတ္ထံ အဘိဘဝိတွာ ယထာသဘာဝတော အဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တနတော အဓိဝုတ္တိယောတိ ဒိဋ္ဌိယော ဝုစ္စန္တိ, အဓိဝုတ္တီနံ ပဒါနိ အဓိဝုတ္တိပဒါနိ, ဒိဋ္ဌိဒီပကာနိ ဝစနာနီတိ အတ္ထော။ တေသံ အဓိဝုတ္တိပဒါနံ ဒိဋ္ဌိဝေါဟာရာနံ။ အဘိညာ သစ္ဆိကိရိယာယာတိ ဇာနိတွာ ပစ္စက္ခကရဏတ္ထာယ။ ဝိသာရဒေါတိ ဉာဏသောမနဿပ္ပတ္တော။ တတ္ထာတိ တေသု ဓမ္မေသု တေသံ တေသံ တထာ တထာ ဓမ္မံ ဒေသေတုန္တိ တေသံ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝါ ဣတရေသံ ဝါ အာသယံ ဉတွာ တထာ တထာ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ။ ဟီနံ ဝါ ဟီနန္တိ ဉဿတီတိ ဟီနံ ဝါ ဓမ္မံ ‘‘ဟီနော ဓမ္မော’’တိ ဇာနိဿတိ။ ဉာတေယျန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။ ဒဋ္ဌေယျန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစ္ဆိကရေယျန္တိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ ယထာဘူတဉာဏန္တိ တေသု တေသု ဓမ္မေသု ယထာသဘာဝဉာဏံ။ ဣမိနာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒဿေတွာ ပုန ဒသဗလဉာဏံ ဒဿေန္တော ဒသယိမာနီတိအာဒိမာဟ။ ဒသဗလဉာဏမ္ပိ ဟိ တတ္ထ တတ္ထ ယထာဘူတဉာဏမေဝါတိ။
၃။ ကာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃။ တတိယေ အာပန္နော ဟောတိ ကဉ္စိဒေဝ ဒေသန္တိ ကဉ္စိ အာပတ္တိကောဋ္ဌာသံ အာပန္နော ဟောတိ။ အနုဝိစ္စာတိ အနုပဝိသိတွာ ပရိယောဂါဟေတွာ။ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဝစီဒုစ္စရိတန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ။ ပါပိကာ ဣဿာတိ လာမိကာ ဥသူယာ။ ပညာယ ဒိသွာတိ သဟဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာယ ပဿိတွာ ပဿိတွာ ပဟာတဗ္ဗာ။ ဣဇ္ဈတီတိ သမိဇ္ဈတိ။ ဥပဝါသဿာတိ နိဿာယ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝသန္တဿ။ အဘိဘုယျာတိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၀။)အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ မဒ္ဒိတွာ။ ဣရီယတီတိ ဝတ္တတိ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သဟဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ ကထိတော။
၄။ မဟာစုန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄။ စတုတ္ထေ ဇာနာမိမံ ဓမ္မန္တိ ဣမိနာ ဉာဏဝါဒဿ ဝဒနာကာရော ဝုတ္တော။ ဘာဝိတကာယောမှီတိအာဒီဟိ ဘာဝနာဝါဒဿ။ တတိယဝါရေ ဒွေပိ ဝါဒါ ဧကတော ဝုတ္တာ, တယောပိ စေတေ အရဟတ္တမေဝ ပဋိဇာနန္တိ။ အဍ္ဎဝါဒံ ဝဒေယျာတိ အဍ္ဎောဟမသ္မီတိ ဝါဒံ ဝဒေယျ။ ဥပနီဟာတုန္တိ နီဟရိတွာ ဒါတုံ။
၅။ ကသိဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၅။ ပဉ္စမေ သကလဋ္ဌေန ကသိဏာနိ, တဒါရမ္မဏာနံ ဓမ္မာနံ ခေတ္တဋ္ဌေန အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဝါ အာယတနာနီတိ ကသိဏာယတနာနိ။ ဥဒ္ဓန္တိ ဥပရိ ဂဂဏတလာဘိမုခံ။ အဓောတိ ဟေဋ္ဌာ ဘူမိတလာဘိမုခံ။ တိရိယန္တိ ခေတ္တမဏ္ဍလံ ဝိယ သမန္တာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ ဧကစ္စော ဟိ ဥဒ္ဓမေဝ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတိ, ဧကစ္စော အဓော, ဧကစ္စော သမန္တတော။ တေန တေန ဝါ ကာရဏေန ဧဝံ ပသာရေတိ အာလောကမိဝ ရူပဒဿနကာမော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတိ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယ’’န္တိ။ အဒွယန္တိ ဣဒံ ပန ဧကဿ အညဘာဝါနုပဂမနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဥဒကံ ပဝိဋ္ဌဿ သဗ္ဗဒိသာသု ဥဒကမေဝ ဟောတိ န အညံ, ဧဝမေဝ ပထဝီကသိဏံ ပထဝီကသိဏမေဝ ဟောတိ။ နတ္ထိ တဿ အညကသိဏသမ္ဘေဒေါတိ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ အပ္ပမာဏန္တိ ဣဒံ တဿ တဿ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန ဝုတ္တံ။ တဉှိ စေတသာ ဖရန္တော သကလမေဝ ဖရတိ, ‘‘အယမဿ အာဒိ, ဣဒံ မဇ္ဈ’’န္တိ ပမာဏံ န ဂဏှာတိ။ ဝိညာဏကသိဏန္တိ စေတ္ထ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ ပဝတ္တဝိညာဏံ။ တတ္ထ ကသိဏဝသေန ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသေ, ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသဝသေန တတ္ထ ပဝတ္တဝိညာဏေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနယေန ပနေတာနိ ပထဝီကသိဏာဒီနိ ဝိတ္ထာရတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၁ အာဒယော) ဝုတ္တာနေဝ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၁။)၆။ ကာဠီသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၆။ ဆဋ္ဌေ ကုမာရိပဉှေသူတိ ကုမာရီနံ မာရဓီတာနံ ပုစ္ဆာသု။ အတ္ထဿ ပတ္တိံ ဟဒယဿ သန္တိန္တိ ဒွီဟိပိ ပဒေဟိ အရဟတ္တမေဝ ကထိတံ။ သေနန္တိ ရာဂါဒိကိလေသသေနံ။ ပိယသာတရူပန္တိ ပိယဇာတိကေသု စ သာတဇာတိကေသု စ ဝတ္ထူသု ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဧဝံလဒ္ဓနာမံ။ ဧကောဟံ ဈာယံ သုခမနုဗောဓိန္တိ ဧဝံ ကိလေသသေနံ ဇိနိတွာ အဟံ ဧကကောဝ ဈာယန္တော သုခံ အနုဗုဇ္ဈိံ သစ္ဆိအကာသိံ။ သက္ခိန္တိ သက္ခိဘာဝပ္ပတ္တံ ဓမ္မသက္ခိံ။ န သမ္ပဇ္ဇတိ ကေနစိ မေတိ မယှံ ကေနစိ သဒ္ဓိံ မိတ္တဓမ္မော နာမ နတ္ထိ။ ပထဝီကသိဏသမာပတ္တိပရမာ ခေါ, ဘဂိနိ, ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ အတ္ထောတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တေသုန္တိ ပထဝီကသိဏသမာပတ္တိပရမော ဥတ္တမော အတ္ထောတိ ဂဟေတွာ အဘိနိဗ္ဗတ္တေသုံ။ ယာဝတာ ခေါ, ဘဂိနိ, ပထဝီကသိဏသမာပတ္တိပရမတာတိ ယတ္တကာ ပထဝီကသိဏသမာပတ္တိယာ ဥတ္တမကောဋိ။ တဒဘိညာသိ ဘဂဝါတိ တံ ဘဂဝါ အဘိညာပညာယ အဘိညာသိ။ အဿာဒမဒ္ဒသာတိ သမုဒယသစ္စံ အဒ္ဒသ။ အာဒီနဝမဒ္ဒသာတိ ဒုက္ခသစ္စံ အဒ္ဒသ။ နိဿရဏမဒ္ဒသာတိ နိရောဓသစ္စံ အဒ္ဒသ။ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနမဒ္ဒသာတိ မဂ္ဂသစ္စံ အဒ္ဒသ။ အတ္ထဿ ပတ္တီတိ ဧတေသံ စတုန္နံ သစ္စာနံ ဒိဋ္ဌတ္တာ အရဟတ္တသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ပတ္တိ, သဗ္ဗဒရထပရိဠာဟဝူပသန္တတာယ ဟဒယဿ သန္တီတိ။
၇။ ပဌမမဟာပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၇။ သတ္တမေ အဘိဇာနာထာတိ အဘိဇာနိတွာ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဝိဟရထ။ အဘိညာယာတိ အဘိဇာနိတွာ။ ဣဓာတိ ဣမာယ။ ဓမ္မဒေသနာယ ဝါ ဓမ္မဒေသနန္တိ ယဒိဒံ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနာယ သဒ္ဓိံ အမှာကံ ဓမ္မဒေသနံ, အမှာကံ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ သဒ္ဓိံ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနံ အာရဗ္ဘ နာနာကရဏံ ဝုစ္စေထ, တံ ကိံ နာမာတိ ဝဒန္တိ။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ တေ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ သာသနေန သဒ္ဓိံ အတ္တနော လဒ္ဓိံ ဝစနမတ္တေန သမဓုရံ ဌပယိံသု။ နေဝ အဘိနန္ဒိံသူတိ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ န သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ နပ္ပဋိက္ကောသိံသူတိ ‘‘န ဣဒံ ဧဝ’’န္တိ နပ္ပဋိသေဓေသုံ။ ကသ္မာ? တေ ကိရ ‘‘တိတ္ထိယာ နာမ အန္ဓသဒိသာ ဇာနိတွာ ဝါ အဇာနိတွာ ဝါ ကထေယျု’’န္တိ နာဘိနန္ဒိံသု။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၂။)န သမ္ပာယိဿန္တီတိ သမ္ပာဒေတွာ ကထေတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ ဥတ္တရိ စ ဝိဃာတန္တိ အသမ္ပာဒနတော ဥတ္တရိမ္ပိ ဒုက္ခံ အာပဇ္ဇိဿန္တိ။ သမ္ပာဒေတွာ ကထေတုံ အသက္ကောန္တာနဉှိ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာ တံ, ဘိက္ခဝေ, အဝိသယသ္မိန္တိ ဧတ္ထ စ တန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ယထာတိ ကာရဏဝစနံ, ယသ္မာ အဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ဣတော ဝါ ပန သုတွာတိ ဣတော ဝါ ပန မမ သာသနတော သုတွာ။ ဣတောတိ တထာဂတတောပိ တထာဂတသာဝကတောပိ။ အာရာဓေယျာတိ ပရိတောသေယျ, အညထာ အာရာဓနံ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။
ဧကဓမ္မေတိ ဧကသ္မိံ ဓမ္မေ။ ဣမိနာ ဥဒ္ဒေသော ဒဿိတော။ ပရတော ကတမသ္မိံ ဧကဓမ္မေတိ ဣမိနာ ပဉှော ဒဿိတော။ သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဝေယျာကရဏံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သမ္မာ နိဗ္ဗိန္ဒမာနောတိအာဒီသု ပန သမ္မာ ဟေတုနာ နယေန နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဥက္ကဏ္ဌန္တော, ဝိရာဂါနုပဿနာယ ဝိရဇ္ဇန္တော, ပဋိသင်္ခါနုပဿနာယ မုစ္စနဿ ဥပါယံ ကတွာ ဝိမုစ္စမာနော, အဓိမောက္ခဝသေန ဝါ ဝိမုစ္စမာနော သန္နိဋ္ဌာနံ ကုရုမာနောတိ အတ္ထော။ ဥဒယဗ္ဗယေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဒဿနေန သမ္မာ ပရိယန္တဒဿာဝီ။ သမ္မဒတ္ထံ အဘိသမေစ္စာတိ သမ္မာ သဘာဂတ္ထံ ဉာဏေန အဘိသမာဂန္တွာ။ ဒုက္ခဿန္တကရော ဟောတီတိ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပရိယန္တံ ပရိဝဋုမံ ကရော ဟောတိ။
သဗ္ဗေ သတ္တာတိ ကာမဘဝါဒီသု ဧကဝေါကာရဘဝါဒီသု စ သဗ္ဗဘဝေသု သဗ္ဗေ သတ္တာ။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ အာဟာရတော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။ ဣတိ သဗ္ဗသတ္တာနမ္ပိ ဌိတိဟေတု အာဟာရော နာမ ဧကော ဓမ္မော, တသ္မိံ ဧကဓမ္မေ။ နနု စ ဧဝံ သန္တေ ယံ ဝုတ္တံ – ‘‘အသညသတ္တာ ဒေဝါ အဟေတုကာ အနာဟာရာ အဖဿကာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၁၀၁၇), တံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ တေသဉှိ ဈာနံ အာဟာရော ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အာဟာရာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၁) ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ ဣဒမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧတသ္မိဉှိ သုတ္တေ နိပ္ပရိယာယေန အာဟာရလက္ခဏာ ဓမ္မာ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ, ဣဓ ပန ပရိယာယေန ပစ္စယော အာဟာရောတိ ဝုတ္တော။ သဗ္ဗဓမ္မာနဉှိ ပစ္စယော လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ သော စ ယံ ယံ ဖလံ ဇနေတိ, တံ တံ အာဟရတိ နာမ။ တသ္မာ အာဟာရောတိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အဝိဇ္ဇမ္ပာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သာဟာရံ ဝဒါမိ, နော အနာဟာရံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၃။)ကော စ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာယ အာဟာရော? ပဉ္စ နီဝရဏာတိဿ ဝစနီယ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁)။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဧတသ္မိဉှိ ပစ္စယာဟာရေ ဂဟိတေ ပရိယာယာဟာရောပိ နိပ္ပရိယာယာဟာရောပိ သဗ္ဗော ဂဟိတောဝ ဟောတိ။
တတ္ထ အသညီဘဝေ ပစ္စယာဟာရော လဗ္ဘတိ။ အနုပ္ပန္နေ ဟိ ဗုဒ္ဓေ တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဓိ စိတ္တံ, ဓိ ဝတေတံ စိတ္တံ, စိတ္တဿ နာမ အဘာဝေါယေဝ သာဓု။ စိတ္တဉှိ နိဿာယ ဝဓဗန္ဓာဒိပစ္စယံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တေ အသတိ နတ္ထေတ’’န္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ကာလံ ကတွာ အသညီဘဝေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ယော ယဿ ဣရိယာပထော မနုဿလောကေ ပဏိဟိတော အဟောသိ, သော တေန ဣရိယာပထေန နိဗ္ဗတ္တိတွာ စိတ္တရူပသဒိသော ဟုတွာ ပဉ္စ ကပ္ပသတာနိ တိဋ္ဌတိ။ ဧတ္တကံ အဒ္ဓါနံ သယိတော ဝိယ ဟောတိ။ ဧဝရူပါနမ္ပိ သတ္တာနံ ပစ္စယာဟာရော လဗ္ဘတိ။ တေ ဟိ ယံ ဈာနံ ဘာဝေတွာ နိဗ္ဗတ္တာ, တဒေဝ နေသံ ပစ္စယော ဟောတိ။ ယထာ ဇိယာဝေဂေန ခိတ္တသရော ယာဝ ဇိယာဝေဂေါ အတ္ထိ, တာဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ယာဝ ဈာနပစ္စယော အတ္ထိ, တာဝ တိဋ္ဌန္တိ။ တသ္မိံ နိဋ္ဌိတေ ခီဏဝေဂေါ ဝိယ သရော ပတန္တိ။ စဝနကာလေ စ တေသံ သော ရူပကာယော အန္တရဓာယတိ, ကာမာဝစရသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန သညုပ္ပါဒေန တေ ဒေဝါ တမှာ ကာယာ စုတာတိ ပညာယန္တိ။
ယေ ပန တေ နေရယိကာ နေဝ ဝုဋ္ဌာနဖလူပဇီဝီ, န ပုညဖလူပဇီဝီတိ ဝုတ္တာ, တေသံ ကော အာဟာရောတိ? တေသံ ကမ္မမေဝ အာဟာရော။ ကိံ ပဉ္စ အာဟာရာ အတ္ထီတိ? ပဉ္စ, န ပဉ္စာတိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗံ, နနု ‘‘ပစ္စယော အာဟာရော’’တိ ဝုတ္တမေတံ။ တသ္မာ ယေန ကမ္မေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, တဒေဝ တေသံ ဌိတိပစ္စယတ္တာ အာဟာရော ဟောတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ – ‘‘န စ တာဝ ကာလံ ကရောတိ, ယာဝ န တံ ပါပကမ္မံ ဗျန္တီ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀, ၂၆၈၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆)။
ကဗဠီကာရာဟာရံ အာရဗ္ဘာပိ စေတ္ထ ဝိဝါဒေါ န ကာတဗ္ဗော။ မုခေ ဥပ္ပဇ္ဇနခေဠောပိ ဟိ တေသံ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေတိ။ ခေဠော ဟိ နိရယေ ဒုက္ခဝေဒနီယော ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ, သဂ္ဂေ သုခဝေဒနိယော။ ဣတိ ကာမဘဝေ နိပ္ပရိယာယေန စတ္တာရော အာဟာရာ, ရူပါရူပဘဝေသု ဌပေတွာ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၄။)အသညေ သေသာနံ တယော, အသညာနဉ္စေဝ အဝသေသာနဉ္စ ပစ္စယာဟာရောတိ ဣမိနာ အာကာရေန သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ စတ္တာရော အာဟာရော ယော ဝါ ပန ကောစိ ပစ္စယာဟာရော ဒုက္ခသစ္စံ, အာဟာရသမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏှာ သမုဒယသစ္စံ, ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပညာ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ စတုသစ္စဝသေန သဗ္ဗဝါရေသု ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
၈။ ဒုတိယမဟာပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၈။ အဋ္ဌမေ ကဇင်္ဂလာယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ ကဇင်္ဂလာတိ ကဇင်္ဂလာဝါသိနော။ မဟာပဉှေသူတိ မဟန္တအတ္ထပရိဂ္ဂါဟကေသု ပဉှေသု။ ယထာ မေတ္ထ ခါယတီတိ ယထာ မေ ဧတ္ထ ဥပဋ္ဌာတိ။ သမ္မာ သုဘာဝိတစိတ္တောတိ ဟေတုနာ နယေန သုဋ္ဌု ဘာဝိတစိတ္တော။ ဧသော စေဝ တဿ အတ္ထောတိ ကိဉ္စာပိ ဘဂဝတာ ‘‘စတ္တာရော ဓမ္မာ’’တိအာဒယော ပဉှာ ‘‘စတ္တာရော အာဟာရာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇိတာ, ယသ္မာ ပန စတူသု အာဟာရေသု ပရိညာတေသု စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝိတာ ဟောန္တိ, တေသု စ ဘာဝိတေသု စတ္တာရော အာဟာရာ ပရိညာတာဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဒေသနာဝိလာသေန ဗျဉ္ဇနမေဝေတ္ထ နာနံ, အတ္ထော ပန ဧကောယေဝ။ ဣန္ဒြိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧသော စေဝ တဿ အတ္ထော’’တိ။ အတ္ထတော ဟိ ဥဘယမ္ပေတံ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏမိဝ ဟောတိ။
၉။ ပဌမကောသလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၉။ နဝမေ ယာဝတာတိ ယတ္တကာ။ ကာသိကောသလာတိ ကာသိကောသလဇနပဒါ။ အတ္ထေဝ အညထတ္တန္တိ ဌိတဿ အညထတ္တံ အတ္ထိယေဝ။ အတ္ထိ ဝိပရိဏာမောတိ မရဏမ္ပိ အတ္ထိယေဝ။ တသ္မိမ္ပိ နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ တသ္မိမ္ပိ သမ္ပတ္တိဇာတေ ဥက္ကဏ္ဌတိ။ အဂ္ဂေ ဝိရဇ္ဇတီတိ သမ္ပတ္တိယာ အဂ္ဂေ ကောသလရာဇဘာဝေ ဝိရဇ္ဇတိ။ ပဂေဝ ဟီနသ္မိန္တိ ပဌမတရံယေဝ ဟီနေ ဣတ္တရမနုဿာနံ ပဉ္စ ကာမဂုဏဇာတေ။
မနောမယာတိ ဈာနမနေန နိဗ္ဗတ္တာ။ ဗာရာဏသေယျကန္တိ ဗာရာဏသိယံ ဥပ္ပန္နံ။ တတ္ထ ကိရ ကပ္ပါသောပိ မုဒု, သုတ္တကန္တိကာယောပိ တန္တဝါယာပိ ဆေကာ, ဥဒကမ္ပိ သုစိ သိနိဒ္ဓံ။ ဥဘတောဘာဂဝိမဋ္ဌန္တိ ဒွီသုပိ ပဿေသု မဋ္ဌံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၅။)မုဒု သိနိဒ္ဓံ ခါယတိ။ စတဿော ပဋိပဒါ လောကိယလောကုတ္တရမိဿိကာ ကထိတာ။ သညာသု ပဌမာ ကာမာဝစရသညာ, ဒုတိယာ ရူပါဝစရသညာ, တတိယာ လောကုတ္တရသညာ, စတုတ္ထာ အာကိဉ္စညာယတနသညာ။ ယသ္မာ ပန သာ သညာ အဂ္ဂါတိ အာဂတာ, တတော ပရံ သညာပညတ္တိ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ အဂ္ဂန္တိ ဝုတ္တာ။
ဗာဟိရကာနန္တိ သာသနတော ဗဟိဒ္ဓါ ပဝတ္တာနံ။ နော စဿံ နော စ မေ သိယာတိ သစေ အဟံ အတီတေ န ဘဝိဿံ, ဧတရဟိပိ မေ အယံ အတ္တဘာဝေါ န သိယာ။ န ဘဝိဿာမိ န မေ ဘဝိဿတီတိ သစေပိ အနာဂတေ န ဘဝိဿာမိ, န စ မေ ကိဉ္စိ ပလိဗောဓဇာတံ ဘဝိဿတိ။ အဂ္ဂေ ဝိရဇ္ဇတီတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယံ ဝိရဇ္ဇတိ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဟိ ဣဓ နိဗ္ဗာနဿ သန္တတာယ အဂ္ဂန္တိ ဇာတာ။
ပရမတ္ထဝိသုဒ္ဓိန္တိ ဥတ္တမတ္ထဝိသုဒ္ဓိံ။ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာကိဉ္စညာယတနဉှိ ဝိပဿနာပဒဋ္ဌာနတ္တာ အဂ္ဂံ နာမ ဇာတံ, နေဝသညာနာသညာယတနံ ဒီဃာယုကတ္တာ။ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနန္တိ ဣမသ္မိညေဝ အတ္တဘာဝေ ပရမနိဗ္ဗာနံ။ အနုပါဒါ ဝိမောက္ခောတိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ အဂ္ဂဟေတွာ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော။ အရဟတ္တဿေတံ နာမံ။ ပရိညန္တိ သမတိက္ကမံ။ တတ္ထ ဘဂဝါ ပဌမဇ္ဈာနေန ကာမာနံ ပရိညံ ပညာပေတိ, အရူပါဝစရေဟိ ရူပါနံ ပရိညံ ပညာပေတိ, အနုပါဒါနိဗ္ဗာနေန ဝေဒနာနံ ပရိညံ ပညာပေတိ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သဗ္ဗဝေဒယိတပ္ပဟာနတ္တာ ဝေဒနာနံ ပရိညာ နာမ။ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနန္တိ အပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနံ။ ဣဒံ ပန သုတ္တံ ကထေန္တော ဘဂဝါ အနဘိရတိပီဠိတာနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ ဒိသွာ တေသံ အနဘိရတိဝိနောဒနတ္ထံ ကထေသိ။ တေပိ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတွာ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ သောတာပန္နာ ဟုတွာ အပရဘာဂေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသူတိ။
၁၀။ ဒုတိယကောသလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀။ ဒသမေ ဥယျောဓိကာ နိဝတ္တော ဟောတီတိ ယုဒ္ဓတော နိဝတ္တော ဟောတိ။ လဒ္ဓါဓိပ္ပါယောတိ မဟာကောသလရညာ ကိရ ဗိမ္ဗိသာရဿ ဓီတရံ ဒေန္တေန ဒွိန္နံ ရဇ္ဇာနံ အန္တရေ သတသဟဿုဋ္ဌာနော ကာသိဂါမော နာမ ဓီတု
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၆။)ဒိန္နော။ အဇာတသတ္တုနာ ပိတရိ မာရိတေ မာတာပိဿ ရညော ဝိယောဂသောကေန နစိရဿေဝ မတာ။ တတော ရာဇာ ပသေနဒိကောသလော ‘‘အဇာတသတ္တုနာ မာတာပိတရော မာရိတာ, မမ ပိတု သန္တကော ဂါမော’’တိ တဿတ္ထာယ အဋ္ဋံ ကရောတိ, အဇာတသတ္တုပိ ‘‘မမ မာတု သန္တကော’’တိ တဿ ဂါမဿတ္ထာယ။ ဒွေပိ မာတုလဘာဂိနေယျာ စတုရင်္ဂိနိံ သေနံ သန္နယှိတွာ ယုဇ္ဈိံသု။ တတ္ထ ပသေနဒိကောသလော ဒွေ ဝါရေ အဇာတသတ္တုနာ ပရာဇိတော နဂရမေဝ ပါဝိသိ။ တတိယဝါရေ ‘‘ကထံ နု ခေါ မေ ဇယော ဘဝေယျာ’’တိ ဥပဿုတိဝသေန ယုဇ္ဈိတဗ္ဗာကာရံ ဉတွာ ဗျူဟံ ရစယိတွာ ဥဘောဟိ ပဿေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ အဇာတသတ္တုံ ဂဏှိ။ တာဝဒေဝ ဇယာဓိပ္ပါယဿ လဒ္ဓတ္တာ လဒ္ဓါဓိပ္ပါယော နာမ အဟောသိ။
ယေန အာရာမော တေန ပါယာသီတိ ဗဟိနဂရေ ဇယခန္ဓာဝါရံ နိဝေသေတွာ ‘‘ယာဝ နဂရံ အလင်္ကရောန္တိ, တာဝ ဒသဗလံ ဝန္ဒိဿာမိ။ နဂရံ ပဝိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ပပဉ္စော ဟောတီ’’တိ အမစ္စဂဏပရိဝုတော ယေနာရာမော တေန ပါယာသိ, အာရာမံ ပါဝိသိ။ ကသ္မိံ ကာလေ ပါဝိသီတိ? ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိက္ကန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဩဝါဒံ ဒတွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိဋ္ဌေ ဘိက္ခုသံဃေ စ ဩဝါဒံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ ဂတေ။ စင်္ကမန္တီတိ ကသ္မိံ သမယေ စင်္ကမန္တိ? ပဏီတဘောဇနပစ္စယဿ ထိနမိဒ္ဓဿ ဝိနောဒနတ္ထံ, ဒိဝါ ပဓာနိကာ ဝါ တေ။ တာဒိသာနဉှိ ပစ္ဆာဘတ္တံ စင်္ကမိတွာ နှတွာ သရီရံ ဥတုံ ဂါဟာပေတွာ နိသဇ္ဇ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တာနံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ။ ယေ တေ ဘိက္ခူတိ သော ကိရ ‘‘ကဟံ သတ္ထာ ကဟံ သုဂတောတိ ပရိဝေဏေန ပရိဝေဏံ အာဂန္တွာ ပုစ္ဆိတွာဝ ပဝိသိဿာမီ’’တိ ဝိလောကေန္တော အရညဟတ္ထီ ဝိယ မဟာစင်္ကမေ စင်္ကမမာနေ ပံသုကူလိကေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ တေသံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဒဿနကာမာတိ ပဿိတုကာမာ။ ဝိဟာရောတိ ဂန္ဓကုဋိံ သန္ဓာယ အာဟံသု။ အတရမာနောတိ အတုရိတော, သဏိကံ ပဒပမာဏဋ္ဌာနေ ပဒံ နိက္ခိပန္တော ဝတ္တံ ကတွာ သုသမ္မဋ္ဌံ မုတ္တဇာလသိန္ဒုဝါရသဒိသံ ဝါလုကံ အဝိနာသေန္တောတိ အတ္ထော။ အာလိန္ဒန္တိ ပမုခံ။ အဂ္ဂဠန္တိ ကဝါဋံ။ ဥက္ကာသိတွာတိ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒံ ကတွာ။ အာကောဋေဟီတိ အဂ္ဂနခေန ဤသကံ ကုဉ္စိကာဆိဒ္ဒသမီပေ ကောဋေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒွါရံ ကိရ အတိဥပရိ အမနုဿာ, အတိဟေဋ္ဌာ ဒီဃဇာတိကာ ကောဋေန္တိ။ တထာ အကောဋေတွာ မဇ္ဈေ ဆိဒ္ဒသမီပေ ကောဋေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၇။)ဒွါရကောဋနဝတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိဝရိ ဘဂဝါ ဒွါရန္တိ န ဘဂဝါ ဥဋ္ဌာယ ဒွါရံ ဝိဝရတိ, ဝိဝရတူတိ ပန ဟတ္ထံ ပသာရေတိ။ တတော ‘‘ဘဂဝါ တုမှေဟိ အနေကကပ္ပကောဋီသု ဒါနံ ဒဒမာနေဟိ န သဟတ္ထာ ဒွါရဝိဝရဏကမ္မံ ကတ’’န္တိ သယမေဝ ဒွါရံ ဝိဝဋံ။ တံ ပန ယသ္မာ ဘဂဝတော မနေန ဝိဝဋံ, တသ္မာ ‘‘ဝိဝရိ ဘဂဝါ ဒွါရ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
မေတ္တူပဟာရန္တိ မေတ္တာသမ္ပယုတ္တံ ကာယိကဝါစသိကဥပဟာရံ။ ကတညုတန္တိ အယဉှိ ရာဇာ ပုဗ္ဗေ ထူလသရီရော အဟောသိ, ဒေါဏပါကံ ဘုဉ္ဇတိ။ အထဿ ဘဂဝါ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ထောကံ ထောကံ ဟာပနတ္ထာယ –
‘‘မနုဇဿ သဒါ သတီမတော,
မတ္တံ ဇာနတော လဒ္ဓဘောဇနေ၊
သဏိကံ ဇီရတိ အာယုပါလယ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၄) –
ဣမံ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သော ဣမသ္မိံ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ထောကံ ထောကံ ဟာပေတွာ အနုက္ကမေန နာဠိကောဒနပရမတာယ သဏ္ဌာသိ, ဂတ္တာနိပိဿ တနူနိ ထိရာနိ ဇာတာနိ။ တံ ဘဂဝတာ ကတံ ဥပကာရံ သန္ဓာယ ‘‘ကတညုတံ ခေါ အဟံ, ဘန္တေ, ကတဝေဒိတံ သမ္ပဿမာနော’’တိ အာဟ။ အရိယေ ဉာယေတိ သဟဝိပဿနကေ မဂ္ဂေ။ ဝုဒ္ဓသီလောတိ ဝဍ္ဎိတသီလော။ အရိယသီလောတိ အပေါထုဇ္ဇနိကေဟိ သီလေဟိ သမန္နာဂတော။ ကုသလသီလောတိ အနဝဇ္ဇေဟိ သီလေဟိ သမန္နာဂတော။ အာရညကောတိ ဇာယမာနောပိ အရညေ ဇာတော, အဘိသမ္ဗုဇ္ဈမာနောပိ အရညေ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, ဒေဝဝိမာနကပ္ပါယ ဂန္ဓကုဋိယာ ဝသန္တောပိ အရညေယေဝ ဝသီတိ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
မဟာဝဂ္ဂေါ တတိယော။
၄။ ဥပါလိဝဂ္ဂ
၁။ ဥပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၁။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ သံဃသုဋ္ဌုတာယာတိအာဒီသု သံဃသုဋ္ဌုတာ နာမ သံဃဿ သုဋ္ဌုဘာဝေါ, ‘‘သုဋ္ဌု ဒေဝါ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိယ ‘‘သုဋ္ဌု,
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၈။)ဘန္တေ’’တိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနဘာဝေါ။ ယော စ တထာဂတဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆတိ, တဿ တံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တတိ။ တသ္မာ သံဃဿ ‘‘သုဋ္ဌု, ဘန္တေ’’တိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထံ ပညတ္တံ, အသမ္ပဋိစ္ဆနေ အာဒီနဝံ, သမ္ပဋိစ္ဆနေ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ, န ဗလက္ကာရေန အဘိဘဝိတွာတိ ဧတမတ္ထံ အာဝိကရောန္တော အာဟ – သံဃသုဋ္ဌုတာယာတိ။ သံဃဖာသုတာယာတိ သံဃဿ ဖာသုဘာဝါယ, သဟဇီဝိတာယ သုခဝိဟာရတ္ထာယာတိ အတ္ထော။
ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာတိ ဒုမ္မင်္ကူနာမ ဒုဿီလပုဂ္ဂလာ, ယေ မင်္ကုတံ အာပါဒိယမာနာပိ ဒုက္ခေန အာပဇ္ဇန္တိ, ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တာ ဝါ ကတွာ ဝါ န လဇ္ဇန္တိ, တေသံ နိဂ္ဂဟတ္ထာယ။ တေ ဟိ သိက္ခာပဒေ အသတိ ‘‘ကိံ တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌံ, ကိံ သုတံ, ကိံ အမှေဟိ ကတံ, ကတမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ကတမံ အာပတ္တိံ ရောပေတွာ အမှေ နိဂ္ဂဏှထာ’’တိ သံဃံ ဝိဟေဌေယျုံ။ သိက္ခာပဒေ ပန သတိ တေ သံဃော သိက္ခာပဒံ ဒဿေတွာ သဟ ဓမ္မေန နိဂ္ဂဟေဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာ’’တိ။
ပေသလာနန္တိ ပိယသီလာနံ ဘိက္ခူနံ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယ။ ပိယသီလာ ဟိ ဘိက္ခူ ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ဝေလံ မရိယာဒဉ္စ အဇာနန္တာ သိက္ခာတ္တယပါရိပူရိယာ ဃဋမာနာ ကိလမန္တိ, တေ ပန သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ဝေလံ မရိယာဒဉ္စ ဉတွာ သိက္ခာပါရိပူရိယာ ဃဋမာနာ န ကိလမန္တိ။ တေန တေသံ သိက္ခာပဒပညာပနံ ဖာသုဝိဟာရာယ သံဝတ္တတိယေဝ။ ယော ဝါ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟော, သွေဝ တေသံ ဖာသုဝိဟာရော။ ဒုဿီလပုဂ္ဂလေ နိဿာယ ဟိ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌန္တိ, သံဃကမ္မာနိ နပ္ပဝတ္တန္တိ, သာမဂ္ဂီ န ဟောတိ, ဘိက္ခူ အနေကဂ္ဂါ ဥဒ္ဒေသာဒီသု အနုယုဉ္ဇိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဒုဿီလေသု ပန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ, တတော ပေသလာ ဘိက္ခူ ဖာသု ဝိဟရန္တိ။ ဧဝံ ‘‘ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ဖာသုဝိဟာရာယာ’’တိ ဧတ္ထ ဒွိဓာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ အာသဝါ နာမ အသံဝရေ ဌိတေန တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ပတ္တဗ္ဗာ ပါဏိပ္ပဟာရဒဏ္ဍပ္ပဟာရသတ္ထပ္ပဟာရဟတ္ထစ္ဆေဒပါဒစ္ဆေဒအကိတ္တိအယသဝိပ္ပဋိသာရာဒယော ဒုက္ခဝိသေသော, တေသံ သံဝရာယ ပိဒဟနာယ အာဂမနမဂ္ဂထကနာယာတိ အတ္ထော။ သမ္ပရာယိကာနန္တိ သမ္ပရာယိကာ အာသဝါ နာမ အသံဝရေ ဌိတေန
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၀၉။)ကတပါပကမ္မမူလကာ သမ္ပရာယေ နရကာဒီသု ပတ္တဗ္ဗာ ဒုက္ခဝိသေသာ, တေသံ ပဋိဃာတတ္ထာယ ဝူပသမတ္ထာယ။
အပ္ပသန္နာနန္တိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟိ သတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိံ ဉတွာ ဝါ, ယထာပညတ္တံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဝါ, ယေပိ အပ္ပသန္နာ ပဏ္ဍိတမနုဿာ, တေ ‘‘ယာနိ ဝတ လောကေ မဟာဇနဿ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနဋ္ဌာနာနိ, တေဟိ ဣမေ သမဏာ အာရကာ ဝိရတာ ဝိဟရန္တိ, ဒုက္ကရံ ဝတ ကရောန္တီ’’တိ ပသာဒံ အာပဇ္ဇန္တိ ဝိနယပိဋကပေါတ္ထကံ ဒိသွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကတဝေဒိဗြာဟ္မဏာ ဝိယ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အပ္ပသန္နာနံ ပသာဒါယာ’’တိ။
ပသန္နာနန္တိ ယေပိ သာသနေ ပသန္နာ ကုလပုတ္တာ, တေပိ သိက္ခာပဒပညတ္တိံ ဝါ ဉတွာ, ယထာပညတ္တံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ ဘိက္ခူ ဝါ ဒိသွာ ‘‘အဟော အယျာ ဒုက္ကရံ ကရောန္တိ, ယေ ယာဝဇီဝံ ဧကဘတ္တာ ဝိနယသံဝရံ ပါလေန္တီ’’တိ ဘိယျော ဘိယျော ပသီဒန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပသန္နာနံ ဘိယျောဘာဝါယာ’’တိ။
သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာတိ တိဝိဓော သဒ္ဓမ္မော ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မော အဓိဂမသဒ္ဓမ္မောတိ။ တတ္ထ သကလမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော နာမ။ တေရသ ဓုတဂုဏာ စာရိတ္တဝါရိတ္တသီလသမာဓိဝိပဿနာတိ အယံ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မော နာမ။ နဝလောကုတ္တရဓမ္မော အဓိဂမသဒ္ဓမ္မော နာမ။ သော သဗ္ဗောပိ ယသ္မာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သတိ ဘိက္ခူ သိက္ခာပဒဉ္စ တဿ ဝိဘင်္ဂဉ္စ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ အညဉ္စ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏန္တိ, ယထာပညတ္တဉ္စ ပဋိပဇ္ဇမာနာ ပဋိပတ္တိံ ပူရေတွာ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗံ လောကုတ္တရဓမ္မံ အဓိဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သဒ္ဓမ္မော စိရဋ္ဌိတိကော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ’’တိ။
ဝိနယာနုဂ္ဂဟာယာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သတိ သံဝရဝိနယော, ပဟာနဝိနယော, သမထဝိနယော, ပညတ္တိဝိနယောတိ စတုဗ္ဗိဓော ဝိနယော အနုဂ္ဂဟိတော ဟောတိ သူပတ္ထမ္ဘိတော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိနယာနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ။
၂။ ပါတိမောက္ခဋ္ဌပနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၂။ ဒုတိယေ ပါရာဇိကောတိ ပါရာဇိကာပတ္တိံ အာပန္နော။ ပါရာဇိကကထာ ဝိပ္ပကတာ ဟောတီတိ ‘‘အသုကပုဂ္ဂလော ပါရာဇိကံ အာပန္နော နု ခေါ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၀။)နော’’တိ ဧဝံ ကထာ အာရဘိတွာ အနိဋ္ဌာပိတာ ဟောတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
၃။ ဥဗ္ဗာဟိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၃။ တတိယေ ဥဗ္ဗာဟိကာယာတိ သမ္ပတ္တအဓိကရဏံ ဝူပသမေတုံ သံဃတော ဥဗ္ဗာဟိတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဟဏတ္ထာယ။ ဝိနယေ ခေါ ပန ဌိတော ဟောတီတိ ဝိနယလက္ခဏေ ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ။ အသံဟီရောတိ န အညဿ ဝစနမတ္တေနေဝ အတ္တနော လဒ္ဓိံ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ပဋိဗလောတိ ကာယဗလေနပိ ဉာဏဗလေနပိ သမန္နာဂတော။ သညာပေတုန္တိ ဇာနာပေတုံ။ ပညာပေတုန္တိ သမ္ပဇာနာပေတုံ။ နိဇ္ဈာပေတုန္တိ ဩလောကာပေတုံ။ ပေက္ခတုန္တိ ပဿာပေတုံ။ ပသာဒေတုန္တိ သဉ္ဇာတပသာဒံ ကာတုံ။ အဓိကရဏန္တိ ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒိစတုဗ္ဗိဓံ။ အဓိကရဏသမုဒယန္တိ ဝိဝါဒမူလာဒိကံ အဓိကရဏကာရကံ။ အဓိကရဏနိရောဓန္တိ အဓိကရဏာနံ ဝူပသမံ။ အဓိကရဏနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒန္တိ သတ္တဝိဓအဓိကရဏသမထံ။
၄။ ဥပသမ္ပဒါသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၄။ စတုတ္ထေ အနဘိရတိန္တိ ဥက္ကဏ္ဌိတဘာဝံ။ ဝူပကာသေတုန္တိ ဝိနေတုံ။ အဓိသီလေတိ ဥတ္တမသီလေ။ စိတ္တပညာသုပိ ဧသေဝ နယော။
၇။ သံဃဘေဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၇။ သတ္တမေ ဝတ္ထူဟီတိ ကာရဏေဟိ။ အဝကဿန္တီတိ ပရိသံ အာကဍ္ဎန္တိ ဝိဇဋေန္တိ ဧကမန္တံ ဥဿာရေန္တိ။ အပကဿန္တီတိ အတိဝိယ အာကဍ္ဎန္တိ, ယထာ ဝိသံသဋ္ဌာ ဟောန္တိ, ဧဝံ ကရောန္တိ။ အာဝေနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တီတိ ဝိသုံ သံဃကမ္မာနိ ကရောန္တိ။
၉-၁၀။ အာနန္ဒသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၃၉-၄၀။ နဝမေ ကပ္ပဋ္ဌိကန္တိ အာယုကပ္ပံ နိရယမှိ ဌိတိကာရဏံ။ ကိဗ္ဗိသံ ပသဝတီတိ ပါပံ ပဋိလဘတိ။ အာပါယိကောတိ အပါယဂမနီယော။ နေရယိကောတိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တနကော။ ဝဂ္ဂရတောတိ ဘေဒရတော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၁။) ယောဂက္ခေမာ ပဓံသတီတိ ယောဂေဟိ ခေမတော အရဟတ္တတော ဓံသတိ ဝိဂစ္ဆတိ။ ဒသမေ အနုဂ္ဂဟောတိ အညမညဿ သင်္ဂဟာနုဂ္ဂဟော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။ဥပါလိဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
၅။ အက္ကောသဝဂ္ဂေါ
၄။ ကုသိနာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၄။ ပဉ္စမဿ စတုတ္ထေ ကုသိနာရာယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ ဒေဝတာနံ အတ္ထာယ ဗလိံ ဟရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဗလိဟရဏော, တသ္မိံ ဗလိဟရဏေ။ အစ္ဆိဒ္ဒေန အပ္ပဋိမံသေနာတိအာဒီသု ယေန ကေနစိဒေဝ ပဟဋော ဝါ ဟောတိ, ဝေဇ္ဇကမ္မာဒီနိ ဝါ ကတာနိ, တဿ ကာယသမာစာရော ဥပစိကာဒီဟိ ခါယိတတာလပဏ္ဏံ ဝိယ ဆိဒ္ဒေါ စ, ပဋိမသိတုံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတုံ သက္ကုဏေယျတာယ ပဋိမံသော စ ဟောတိ, ဝိပရီတော အစ္ဆိဒ္ဒေါ အပ္ပဋိမံသော နာမ။ ဝစီသမာစာရော ပန မုသာဝါဒဩမသဝါဒပေသုညအမူလကာနုဒ္ဓံသနာဒီဟိ ဆိဒ္ဒေါ သပ္ပဋိမံသော စ ဟောတိ, ဝိပရီတော အစ္ဆိဒ္ဒေါ အပ္ပဋိမံသော။ မေတ္တံ နု ခေါ မေ စိတ္တန္တိ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနုယောဂေန အဓိဂတံ မေ မေတ္တစိတ္တံ။ အနာဃာတန္တိ အာဃာတဝိရဟိတံ, ဝိက္ခမ္ဘနေန ဝိဟတာဃာတန္တိ အတ္ထော။ ကတ္ထ ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ကိသ္မိံ နဂရေ ဝုတ္တံ။
ကာလေန ဝက္ခာမီတိအာဒီသု ဧကော ဧကံ ဩကာသံ ကာရေတွာ စောဒေန္တော ကာလေန ဝဒတိ နာမ။ သံဃမဇ္ဈေ ဝါ ဂဏမဇ္ဈေ ဝါ သလာကဂ္ဂယာဂဂ္ဂဝိတက္ကမာဠကဘိက္ခာစာရမဂ္ဂအာသနသာလာဒီသု ဝါ ဥပဋ္ဌာကေဟိ ပရိဝါရိတက္ခဏေ ဝါ စောဒေန္တော အကာလေန ဝဒတိ နာမ။ တစ္ဆေန ဝဒန္တော ဘူတေန ဝဒတိ နာမ။ ‘‘ဒဟရမဟလ္လကပရိသာဝစရကပံသုကူလိကဓမ္မကထိကပတိရူပံ တဝ ဣဒ’’န္တိ ဝဒန္တော ဖရုသေန ဝဒတိ နာမ။ ကာရဏနိဿိတံ ပန ကတွာ, ‘‘ဘန္တေ မဟလ္လကတ္ထ, ပရိသာဝစရကတ္ထ, ပံသုကူလိကတ္ထ, ဓမ္မကထိကတ္ထပတိရူပံ တုမှာကမိဒ’’န္တိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၂။)ဝဒန္တော သဏှေန ဝဒတိ နာမ။ ကာရဏနိဿိတံ ကတွာ ဝဒန္တော အတ္ထသံဟိတေန ဝဒတိ နာမ။ မေတ္တစိတ္တော ဝက္ခာမိ နော ဒေါသန္တရောတိ မေတ္တစိတ္တံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဝက္ခာမိ, န ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဟုတွာ။
၅။ ရာဇန္တေပုရပ္ပဝေသနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅။ ပဉ္စမေ ကတံ ဝါ ကရိဿန္တိ ဝါတိ မေထုနဝီတိက္ကမံ ကရိံသု ဝါ ကရိဿန္တိ ဝါ။ ရတနန္တိ မဏိရတနာဒီသု ယံကိဉ္စိ။ ပတ္ထေတီတိ မာရေတုံ ဣစ္ဆတိ။ ဟတ္ထိသမ္ဗာဓန္တိ ဟတ္ထီဟိ သမ္ဗာဓံ။ ဟတ္ထိသမ္မဒ္ဒန္တိ ဝါ ပါဌော, တဿတ္ထော – ဟတ္ထီဟိ သမ္မဒ္ဒေါ ဧတ္ထာတိ ဟတ္ထိသမ္မဒ္ဒံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ရဇနီယာနိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ဧတာနိ ရာဂဇနကာနိ ရူပါဒီနိ တတ္ထ ပရိပူရာနိ ဟောန္တိ။
၆။ သက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၆။ ဆဋ္ဌေ သောကသဘယေတိ သောကေန သဘယေ။ သောကဘယေတိ ဝါ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ယေန ကေနစိ ကမ္မဋ္ဌာနေနာတိ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိကမ္မေသု ယေန ကေနစိ ကမ္မေန။ အနာပဇ္ဇ အကုသလန္တိ ကိဉ္စိ အကုသလံ အနာပဇ္ဇိတွာ။ နိဗ္ဗိသေယျာတိ ဥပ္ပါဒေယျ အာစိနေယျ။ ဒက္ခောတိ ဆေကော။ ဥဋ္ဌာနသမ္ပန္နောတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေန သမန္နာဂတော။ အလံ ဝစနာယာတိ ယုတ္တော ဝစနာယ။ ဧကန္တသုခပ္ပဋိသံဝေဒီ ဝိဟရေယျာတိ ဧကန္တမေဝ ကာယိကစေတသိကသုခံ ဉာဏေန ပဋိသံဝေဒေန္တော ဝိဟရေယျ။ အနိစ္စာတိ ဟုတွာ အဘာဝတော။ တုစ္ဆာတိ သာရရဟိတာ။ မုသာတိ နိစ္စသုဘသုခါ ဝိယ ခါယမာနာပိ တထာ န ဟောန္တီတိ မုသာ။ မောသဓမ္မာတိ နဿနသဘာဝါ။ တသ္မာ တေ ပဋိစ္စ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သန္ဒဿေတိ။ ဣဓ ပန ဝေါတိ ဧတ္ထ ဝေါ တိ နိပါတမတ္တံ။ အပဏ္ဏကံ ဝါ သောတာပန္နောတိ အဝိရာဓိတံ ဧကံသေန သောတာပန္နော ဝါ ဟောတိ။ သောပိ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတိ, ဗြဟ္မလောကံ ဝါ ဂန္တွာ ဆသု ဝါ ကာမသဂ္ဂေသု ဧကန္တသုခပ္ပဋိသံဝေဒီ ဟုတွာ ဝိဟရေယျ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သတ္ထာ အဋ္ဌင်္ဂုပေါသထဿ ဂုဏံ ကထေသိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၃။)၇။ မဟာလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၇။ သတ္တမေ မိစ္ဆာပဏိဟိတန္တိ မိစ္ဆာ ဌပိတံ။ အဓမ္မစရိယာဝိသမစရိယာတိ အကုသလကမ္မပထဝသေန အဓမ္မစရိယသင်္ခါတာ ဝိသမစရိယာ။ ကုသလကမ္မပထဝသေန ဣတရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမိဓ ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတံ။
၈။ ပဗ္ဗဇိတအဘိဏှသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၈။ အဋ္ဌမေ ပဗ္ဗဇိတေနာတိ ဃရာဝါသံ ပဟာယ သာသနေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတေန။ အဘိဏှန္တိ အဘိက္ခဏံ ပုနပ္ပုနံ, ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ ဩလောကေတဗ္ဗာ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ။ ဝေဝဏ္ဏိယန္တိ ဝိဝဏ္ဏဘာဝံ။ တံ ပနေတံ ဝေဝဏ္ဏိယံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ သရီရဝေဝဏ္ဏိယံ ပရိက္ခာရဝေဝဏ္ဏိယဉ္စ။ တတ္ထ ကေသမဿုဩရောပနေန သရီရဝေဝဏ္ဏိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ပန နာနာဝိရာဂါနိ သုခုမဝတ္ထာနိ နိဝါသေတွာပိ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ သုဝဏ္ဏရဇတဘာဇနေသု ဘုဉ္ဇိတွာပိ သိရိဂဗ္ဘေ ဝရသယနာသနေသု နိပဇ္ဇိတွာပိ နိသီဒိတွာပိ သပ္ပိနဝနီတာဒီဟိ ဘေသဇ္ဇံ ကတွာပိ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဆိန္နသံဃဋိတကသာဝရသပီတာနိ ဝတ္ထာနိ နိဝါသေတဗ္ဗာနိ, အယပတ္တေ ဝါ မတ္တိကပတ္တေ ဝါ မိဿကောဒနော ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော, ရုက္ခမူလာဒိသေနာသနေ မုဉ္ဇတိဏသန္ထရဏာဒီသု နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, စမ္မခဏ္ဍတဋ္ဋိကာဒီသု နိသီဒိတဗ္ဗံ, ပူတိမုတ္တာဒီဟိ ဘေသဇ္ဇံ ကတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဧဝမေတ္ထ ပရိက္ခာရဝေဝဏ္ဏိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတော ကောပေါ စ မာနော စ ပဟီယတိ။
ပရပဋိဗဒ္ဓါ မေ ဇီဝိကာတိ မယှံ ပရေသု ပဋိဗဒ္ဓါ ပရာယတ္တာ စတုပစ္စယဇီဝိကာတိ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတော ဟိ အာဇီဝေါ ပရိသုဇ္ဈတိ, ပိဏ္ဍပါတော စ အပစိတော ဟောတိ, စတူသု ပစ္စယေသု အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ နာမ န ဟောတိ။ အညော မေ အာကပ္ပေါ ကရဏီယောတိ ယော ဂိဟီနံ ဥရံ အဘိနီဟရိတွာ ဂီဝံ ပဂ္ဂဟေတွာ လလိတေနာကာရေန အနိယတပဒဝီတိဟာရေန ဂမနာကပ္ပေါ ဟောတိ, တတော အညောဝ အာကပ္ပေါ မယာ ကရဏီယော, သန္တိန္ဒြိယေန သန္တမာနသေန ယုဂမတ္တဒဿိနာ ဝိသမဋ္ဌာနေ ဥဒကသကဋေနေဝ မန္ဒမိတပဒဝီတိဟာရေန ဟုတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတော ဟိ ဣရိယာပထော သာရုပ္ပေါ ဟောတိ, တိဿော သိက္ခာ ပရိပူရေန္တိ။ ကစ္စိနုခေါတိ သလက္ခဏေ နိပါတသမုဒါယော။ အတ္တာတိ စိတ္တံ။ သီလတော န
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၄။)ဥပဝဒတီတိ အပရိသုဒ္ဓံ တေ သီလန္တိ သီလပစ္စယော န ဥပဝဒတိ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတော ဟိ အဇ္ဈတ္တံ ဟိရီ သမုဋ္ဌာတိ, သာ တီသု ဒွါရေသု သံဝရံ သာဓေတိ, တီသု ဒွါရေသု သံဝရော စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဟောတိ, စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ ဌိတော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှာတိ။ အနုဝိစ္စ ဝိညူ သဗြဟ္မစာရီတိ ပဏ္ဍိတာ သဗြဟ္မစာရိနော အနုဝိစာရေတွာ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတော ဟိ ဗဟိဒ္ဓါ ဩတ္တပ္ပံ သဏ္ဌာတိ, တံ တီသု ဒွါရေသု သံဝရံ သာဓေတီတိ အနန္တရနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နာနာဘာဝေါ ဝိနာဘာဝေါတိ ဇာတိယာ နာနာဘာဝေါ, မရဏေန ဝိနာဘာဝေါ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတော ဟိ တီသု ဒွါရေသု အသံဝုတာကာရော နာမ န ဟောတိ, မရဏဿတိ သူပဋ္ဌိတာ ဟောတိ။ ကမ္မဿကောမှီတိအာဒီသု ကမ္မံ မယှံ သကံ အတ္တနော သန္တကန္တိ ကမ္မဿကာ။ ကမ္မေန ဒါတဗ္ဗံ ဖလံ ဒါယံ, ကမ္မဿ ဒါယံ ကမ္မဒါယံ, တံ အာဒီယာမီတိ ကမ္မဒါယာဒေါ။ ကမ္မံ မယှံ ယောနိ ကာရဏန္တိ ကမ္မယောနိ။ ကမ္မံ မယှံ ဗန္ဓု ဉာတကောတိ ကမ္မဗန္ဓု။ ကမ္မံ မယှံ ပဋိသရဏံ ပတိဋ္ဌာတိ ကမ္မပဋိသရဏော။ တဿ ဒါယာဒေါ ဘဝိဿာမီတိ တဿ ကမ္မဿ ဒါယာဒေါ တေန ဒိန္နဖလံ ပဋိဂ္ဂါဟကော ဘဝိဿာမိ။ ဧဝံ ကမ္မဿကတံ ပန ပစ္စဝေက္ခတော ပါပကရဏံ နာမ န ဟောတိ။ ကထံဘူတဿ မေ ရတ္တိန္ဒိဝါ ဝီတိဝတ္တန္တီတိ ကိန္နု ခေါ မေ ဝတ္တပ္ပဋိပတ္တိံ ကရောန္တဿ, ဥဒါဟု အကရောန္တဿ, ဗုဒ္ဓဝစနံ သဇ္ဈာယန္တဿ, ဥဒါဟု အသဇ္ဈာယန္တဿ, ယောနိသောမနသိကာရေ ကမ္မံ ကရောန္တဿ, ဥဒါဟု အကရောန္တဿာတိ ကထံဘူတဿ မေ ရတ္တိန္ဒိဝါ ဝီတိဝတ္တန္တိ, ပရိဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတော ဟိ အပ္ပမာဒေါ ပရိပူရတိ။
သုညာဂါရေ အဘိရမာမီတိ ဝိဝိတ္တောကာသေ သဗ္ဗိရိယာပထေသု ဧကကောဝ ဟုတွာ ကစ္စိ နု ခေါ အဘိရမာမီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခတော ကာယဝိဝေကော ပရိပူရတိ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မောတိ ဥတ္တရိမနုဿာနံ ဥက္ကဋ္ဌမနုဿဘူတာနံ ဈာယီနဉ္စေဝ အရိယာနဉ္စ ဈာနာဒိဓမ္မော, ဒသကုသလကမ္မပထသင်္ခါတမနုဿဓမ္မတော ဝါ ဥတ္တရိတရော ဝိသိဋ္ဌတရော ဓမ္မော မေ မမ သန္တာနေ အတ္ထိ နု ခေါ, သန္တိ နု ခေါတိ အတ္ထော။ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသောတိ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရပညာ ပဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏံ, စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌမိဝ ဓမ္မံ ပစ္စက္ခကရဏတော ဒဿနဋ္ဌေန ဒဿနန္တိ ဉာဏဒဿနံ, အရိယံ ဝိသုဒ္ဓံ ဥတ္တမံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၅။)ဉာဏဒဿနန္တိ အရိယဉာဏဒဿနံ, အလံ ပရိယတ္တကံ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထံ အရိယဉာဏဒဿနမေတ္ထ, အဿ ဝါတိ အလမရိယဉာဏဒဿနော, ဈာနာဒိဘေဒေါ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော အလမရိယဉာဏဒဿနော စ သော ဝိသေသော စာတိ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော။ အထ ဝါ တမေဝ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထံ ဝိသုဒ္ဓံ ဉာဏဒဿနမေဝ ဝိသေသောတိ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော ဝါ။ အဓိဂတောတိ ပဋိလဒ္ဓေါ မေ အတ္ထိ နု ခေါ။ သောဟန္တိ ပဋိလဒ္ဓဝိသေသော သော အဟံ။ ပစ္ဆိမေ ကာလေတိ မရဏမဉ္စေ နိပန္နကာလေ။ ပုဋ္ဌောတိ သဗြဟ္မစာရီဟိ အဓိဂတဂုဏဝိသေသံ ပုစ္ဆိတော။ န မင်္ကု ဘဝိဿာမီတိ ပတိတက္ခန္ဓော နိတ္တေဇော န ဟေဿာမီတိ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဟိ မောဃကာလကိရိယာ နာမ န ဟောတိ။
၉-၁၀။ သရီရဋ္ဌဓမ္မသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၄၉-၅၀။ နဝမေ ပေါနောဗ္ဘဝိကောတိ ပုနဗ္ဘဝနိဗ္ဗတ္တကော။ ဘဝသင်္ခါရောတိ ဘဝသင်္ခရဏကမ္မံ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတံ။ ဒသမေ သီလဗာဟုသစ္စဝီရိယသတိပညာ လောကိယလောကုတ္တရာမိဿိကာ ကထိတာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
အက္ကောသဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
ပဌမပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၆။)၂။ ဒုတိယပဏ္ဏာသကံ
(၆) ၁။ သစိတ္တဝဂ္ဂေါ
၁-၄။ သစိတ္တသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၅၁-၅၄။ ဒုတိယဿ ပဌမေ သစိတ္တပရိယာယကုသလောတိ အတ္တနော စိတ္တဝါရကုသလော။ ရဇန္တိ အာဂန္တုကဥပက္ကိလေသံ။ အင်္ဂဏန္တိ တတ္ထဇာတကအင်္ဂကာဠတိလကာဒိံ။ အာသဝါနံ ခယာယာတိ အရဟတ္တတ္ထာယ။ တတိယေ ပဋိဘာနေနာတိ ဝစနသဏ္ဌာနေန။ စတုတ္ထေ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာယာတိ သင်္ခါရပရိဂ္ဂါဟကဝိပဿနာယ။
၈။ မူလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၈။ အဋ္ဌမေ အမတောဂဓာတိ ဧတ္ထ သဥပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတု ကထိတာ, နိဗ္ဗာနပရိယောသာနာတိ ဧတ္ထ အနုပါဒိသေသာ။ အနုပါဒိသေသံ ပတ္တဿ ဟိ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ပရိယောသာနပ္ပတ္တာ နာမ ဟောန္တိ။ သေသပဒါနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။
၉။ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၉။ နဝမေ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ အပရိစိတစိတ္တဿ သာမညတ္ထော န သမ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ။ ယထာပဗ္ဗဇ္ဇာပရိစိတဉ္စ နော စိတ္တံ ဘဝိဿတီတိ ယထာ ပဗ္ဗဇ္ဇာနုရူပေန ပရိစိတံ။ ယေ ဟိ ကေစိ ပဗ္ဗဇန္တိ နာမ, သဗ္ဗေ တေ အရဟတ္တံ ပတ္ထေတွာ။ တသ္မာ ယံ စိတ္တံ အရဟတ္တာဓိဂမတ္ထာယ ပရိစိတံ ဝဍ္ဎိတံ, တံ ယထာပဗ္ဗဇ္ဇာပရိစိတံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝရူပံ ပန စိတ္တံ ဘဝိဿတီတိ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ လောကဿ သမဉ္စ ဝိသမဉ္စာတိ သတ္တလောကဿ သုစရိတဒုစ္စရိတာနိ။ လောကဿ ဘဝဉ္စ ဝိဘဝဉ္စာတိ တဿ ဝဍ္ဎိဉ္စ ဝိနာသဉ္စ, တထာ သမ္ပတ္တိဉ္စ ဝိပတ္တိဉ္စ။ လောကဿ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စာတိ ပန သင်္ခါရလောကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တိဉ္စ ဘေဒဉ္စာတိ အတ္ထော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၇။)၁၀။ ဂိရိမာနန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၀။ ဒသမေ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာတိ ဂိရိမာနန္ဒတ္ထေရေ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ။ စက္ခုရောဂေါတိအာဒယော ဝတ္ထုဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဗ္ဗတ္တိတပ္ပသာဒါနဉှိ ရောဂေါ နာမ နတ္ထိ။ ကဏ္ဏရောဂေါတိ ဗဟိကဏ္ဏေ ရောဂေါ။ ပိနာသောတိ ဗဟိနာသိကာယ ရောဂေါ။ နခသာတိ နခေဟိ ဝိလေခိတဋ္ဌာနေ ရောဂေါ။ ပိတ္တသမုဋ္ဌာနာတိ ပိတ္တသမုဋ္ဌိတာ။ တေ ကိရ ဒွတ္တိံသ ဟောန္တိ။ သေမှသမုဋ္ဌာနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥတုပရိဏာမဇာတိ ဥတုပရိဏာမေန အစ္စုဏှာတိသီတေန ဥပ္ပဇ္ဇနကရောဂါ။ ဝိသမပရိဟာရဇာတိ အတိစိရဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာဒိနာ ဝိသမပရိဟာရေန ဇာတာ။ ဩပက္ကမိကာတိ ဝဓဗန္ဓနာဒိနာ ဥပက္ကမေန ဇာတာ။ ကမ္မဝိပါကဇာတိ ဗလဝကမ္မဝိပါကသမ္ဘူတာ။ သန္တန္တိ ရာဂါဒိသန္တတာယ သန္တံ။ အတပ္ပကဋ္ဌေန ပဏီတံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
သစိတ္တဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
(၇) ၂။ ယမကဝဂ္ဂ
၁။ အဝိဇ္ဇာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၆၁-၆၂။ ဒုတိယဿ ပဌမေ သာဟာရန္တိ သပစ္စယံ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိန္တိ ဖလဉာဏဉ္စေဝ သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ဒုတိယေ ဘဝတဏှာယာတိ ဘဝပတ္ထနာယ။ ဧဝံ ဒွီသုပိ သုတ္တေသု ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတံ, ဝဋ္ဋဉ္စေတ္ထ ပဌမေ သုတ္တေ အဝိဇ္ဇာမူလကံ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ, ဒုတိယေ တဏှာမူလကံ။
၃-၄။ နိဋ္ဌင်္ဂတသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၆၃-၆၄။ တတိယေ နိဋ္ဌံ ဂတာတိ နိဗ္ဗေမတိကာ။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ ဣမသ္မိံယေဝ လောကေ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ဝိဟာယာတိ ဣမံ လောကံ ဝိဇဟိတွာ သုဒ္ဓါဝါသဗြဟ္မလောကံ။ စတုတ္ထေ အဝေစ္စပ္ပသန္နာတိ အစလပ္ပသာဒေန သမ္ပန္နာ။ သောတာပန္နာတိ အရိယမဂ္ဂသောတံ အာပန္နာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၈။)၅-၇။ ပဌမသုခသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၆၅-၆၇။ ပဉ္စမေ ဝဋ္ဋမူလကံ သုခဒုက္ခံ ပုစ္ဆိတံ, ဆဋ္ဌေ သာသနမူလကံ။ သတ္တမေ နဠကပါနန္တိ အတီတေ ဗောဓိသတ္တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝါနရယူထေန နဠေဟိ ဥဒကဿ ပီတဋ္ဌာနေ မာပိတတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမော နိဂမော။ တုဏှီဘူတံ တုဏှီဘူတန္တိ ယံ ယံ ဒိသံ အနုဝိလောကေတိ, တတ္ထ တတ္ထ တုဏှီဘူတမေဝ။ အနုဝိလောကေတွာတိ တတော တတော ဝိလောကေတွာ။ ပိဋ္ဌိ မေ အာဂိလာယတီတိ ကသ္မာ အာဂိလာယတိ? ဘဂဝတော ဟိ ဆ ဝဿာနိ မဟာပဓာနံ ပဒဟန္တဿ မဟန္တံ ကာယဒုက္ခံ အဟောသိ, အထဿ အပရဘာဂေ မဟလ္လကကာလေ ပိဋ္ဌိဝါတော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဥပါဒိန္နကသရီရဿ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီဟိ အပ္ပမတ္တကေန အာဗာဓေန န သက္ကာ ကေနစိ ဘဝိတုံ။ တံ ဂဟေတွာပိ ထေရဿ ဩကာသကရဏတ္ထံ ဧဝမာဟ။ သံဃာဋိံ ပညာပေတွာ ဧကမန္တေ ပတိရူပဋ္ဌာနေ ပညတ္တဿ ကပ္ပိယမဉ္စဿ ဥပရိ အတ္ထရိတွာ။
၉-၁၀။ ကထာဝတ္ထုသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၆၉-၇၀။ နဝမေ တိရစ္ဆာနကထန္တိ အနိယျာနိကတ္တာ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂါနံ တိရစ္ဆာနဘူတံ ကထံ။ တတ္ထ ရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ‘‘မဟာသမ္မတော မန္ဓာတာ ဓမ္မာသောကော ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တကထာ ရာဇကထာ။ ဧသ နယော စောရကထာဒီသု။ တေသု ‘‘အသုကော ရာဇာ အဘိရူပေါ ဒဿနီယော’’တိအာဒိနာ ဂေဟသိတကထာဝ တိရစ္ဆာနကထာ ဟောတိ, ‘‘သောပိ နာမ ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ ခယံ ဂတော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပန ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ တိဋ္ဌတိ။ စောရေသုပိ ‘‘မူလဒေဝေါ ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ, မေဃဒေဝေါ ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ’’တိ တေသံ ကမ္မံ ပဋိစ္စ ‘‘အဟော သူရာ’’တိ ဂေဟသိတကထာဝ တိရစ္ဆာနကထာ။ ယုဒ္ဓေသုပိ ဘာရတယုဒ္ဓါဒီသု ‘‘အသုကေန အသုကော ဧဝံ မာရိတော ဧဝံ ဝိဒ္ဓေါ’’တိ ကမ္မဿာဒဝသေနေဝ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာ, ‘‘တေပိ နာမ ခယံ ဂတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပန သဗ္ဗတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဟောတိ။ အပိစ အန္နာဒီသု ‘‘ဧဝံ ဝဏ္ဏဝန္တံ ရသဝန္တံ ဖဿသမ္ပန္နံ ခါဒိမှ ဘုဉ္ဇိမှ ပိဝိမှ ပရိဘုဉ္ဇိမှာ’’တိ ကာမရသဿာဒဝသေန ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဧဝံ ဝဏ္ဏာဒိသမ္ပန္နံ အန္နံ ပါနံ ဝတ္ထံ ယာနံ မာလံ ဂန္ဓံ သီလဝန္တာနံ အဒမှ, စေတိယံ ပူဇိမှာ’’တိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ဉာတိကထာဒီသုပိ ‘‘အမှာကံ ဉာတကာ သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဧဝံ ဝိစိတြေဟိ ယာနေဟိ ဝိစရိမှာ’’တိ ဝါ အဿာဒဝသေန ဝတ္တုံ န
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၁၉။)ဝဋ္ဋတိ, သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘တေပိ နော ဉာတကာ ခယံ ဂတာ’’တိ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဧဝရူပါ ဥပါဟနာ သံဃဿ အဒမှာ’’တိ ဝါ ကထေတဗ္ဗံ။ ဂါမကထာပိ သုနိဝိဋ္ဌဒုန္နိဝိဋ္ဌသုဘိက္ခဒုဗ္ဘိက္ခာဒိဝသေန ဝါ ‘‘အသုကဂါမဝါသိနော သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ ဧဝံ အဿာဒဝသေနေဝ န ဝဋ္ဋတိ, သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိ ဝါ ‘‘ခယဝယံ ဂတာ’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိဂမနဂရဇနပဒကထာသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဣတ္ထိကထာပိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီနိ ပဋိစ္စ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ ခယံ ဂတာ’’တိ ဧဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ သူရကထာပိ ‘‘နန္ဒိမိတ္တော နာမ ယောဓော သူရော အဟောသီ’’တိ အဿာဒဝသေနေဝ န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘သဒ္ဓေါ အဟောသိ ခယံ ဂတော’’တိ ဧဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ သုရာကထန္တိ ပါဠိယံ ပန အနေကဝိဓံ မဇ္ဇကထံ အဿာဒဝသေန ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အာဒီနဝဝသေနေဝ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိသိခါကထာပိ ‘‘အသုကဝိသိခါ သုနိဝိဋ္ဌာ ဒုန္နိဝိဋ္ဌာ သူရာ သမတ္ထာ’’တိ အဿာဒဝသေနေဝ န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ ခယံ ဂတာ’’တိ ဝဋ္ဋတိ။ ကုမ္ဘဋ္ဌာနကထာ နာမ ကူဋဋ္ဌာနကထာ ဥဒကတိတ္ထကထာ ဝုစ္စတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၂၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၀၈၀)။ ကုမ္ဘဒါသိကထာ ဝါ။ သာပိ ‘‘ပါသာဒိကာ နစ္စိတုံ ဂါယိတုံ ဆေကာ’’တိ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိအာဒိနာ နယေနေဝ ဝဋ္ဋတိ။
ပုဗ္ဗပေတကထာ နာမ အတီတဉာတိကထာ။ တတ္ထ ဝတ္တမာနဉာတိကထာသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။ နာနတ္တကထာ နာမ ပုရိမပစ္ဆိမကထာဝိမုတ္တာ အဝသေသာ နာနာသဘာဝါ တိရစ္ဆာနကထာ။ လောကက္ခာယိကာ နာမ ‘‘အယံ လောကော ကေန နိမ္မိတော? အသုကေန နာမ နိမ္မိတော။ ကာကော သေတော အဋ္ဌီနံ သေတတ္တာ, ဗလာကာ ရတ္တာ လောဟိတဿ ရတ္တတ္တာ’’တိဧဝမာဒိကာ လောကာယတဝိတဏ္ဍသလ္လာပကထာ။ သမုဒ္ဒက္ခာယိကာ နာမ ကသ္မာ သမုဒ္ဒေါ သာဂရောတိ။ သာဂရဒေဝေန ခတတ္တာ သာဂရော, ခတော မေတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ နိဝေဒိတတ္တာ သမုဒ္ဒေါတိဧဝမာဒိကာ နိရတ္ထကာ သမုဒ္ဒက္ခာယနကထာ။ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ, အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဣတိ ဘဝေါ ဣတိ အဘဝေါတိ ယံ ဝါ တံ ဝါ နိရတ္ထကကာရဏံ ဝတွာ ပဝတ္တိတကထာ ဣတိဘဝါဘဝကထာ နာမ။
တေဇသာ တေဇန္တိ အတ္တနော တေဇသာ တေသံ တေဇံ။ ပရိယာဒိယေယျာထာတိ ခေပေတွာ ဂဟေတွာ အဘိဘဝေယျာထ။ တတြိဒံ ဝတ္ထု – ဧကော
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၀။)ပိဏ္ဍပါတိကော မဟာထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ, တေဇသာ တေဇံ ပရိယာဒိယမာနာ ဘိက္ခူ ကိံ ကရောန္တီ’’တိ။ ထေရော အာဟ – အာဝုသော, ကိဉ္စိဒေဝ အာတပေ ဌပေတွာ ယထာ ဆာယာ ဟေဋ္ဌာ န ဩတရတိ, ဥဒ္ဓံယေဝ ဂစ္ဆတိ တထာ ကရောန္တိ။ ဒသမေ ပါသံသာနိ ဌာနာနီတိ ပသံသာဝဟာနိ ကာရဏာနိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ယမကဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
(၈) ၃။ အာကင်္ခဝဂ္ဂ
၁။ အာကင်္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၁။ တတိယဿ ပဌမေ သမ္ပန္နသီလာတိ ပရိပုဏ္ဏသီလာ, သီလသမင်္ဂိနော ဝါ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သမ္ပန္နသီလတာ ဟောတိ သီလဝိပတ္တိယာ စ အာဒီနဝဒဿနေန, သီလသမ္ပတ္တိယာ စ အာနိသံသဒဿနေန။ တဒုဘယမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၉, ၂၁) ဝိတ္ထာရိတံ။ တတ္ထ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ကိရ ဘဂဝါ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာ’’တိ ဣမိနာ တတ္ထ ဇေဋ္ဌကသီလံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေသီတိ ဒီပဝိဟာရဝါသီ သုမနတ္ထေရော အာဟ။ အန္တေဝါသိကော ပနဿ တေပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရော အာဟ – ဥဘယတ္ထပိ ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ ပါတိမောက္ခသံဝရောယေဝ ဟိ သီလံ, ဣတရာနိ ပန တီဏိ သီလန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ အတ္ထီတိ အနနုဇာနန္တော ဝတွာ အာဟ – ဣန္ဒြိယသံဝရော နာမ ဆဒွါရာရက္ခာမတ္တကမေဝ, အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယုပ္ပတ္တိမတ္တကံ, ပစ္စယသန္နိဿိတံ ပဋိလဒ္ဓပစ္စယေ ဣဒမတ္ထန္တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနမတ္တကံ။ နိပ္ပရိယာယေန ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ သီလံ။ ယဿ သော ဘိန္နော, အယံ သီသစ္ဆိန္နော ဝိယ ပုရိသော ဟတ္ထပါဒေ သေသာနိ ရက္ခိဿတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဿ ပန သော အရောဂေါ, အယံ အစ္ဆိန္နသီသော ဝိယ ပုရိသော ဇီဝိတံ သေသာနိ ပုန ပါကတိကာနိ ကာတုံ သက္ကောတိ။ တသ္မာ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘သမ္ပန္နပါတိမောက္ခာ’’တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ ဝတွာ တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေန္တော ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတ္တာတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ အာကင်္ခေယျ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၁။)စေတိ ဣဒံ ကသ္မာ အာရဒ္ဓန္တိ? သီလာနိသံသဒဿနတ္ထံ။ သစေပိ အစိရပဗ္ဗဇိတာနံ ဝါ ဒုပ္ပညာနံ ဝါ ဧဝမဿ ‘‘ဘဂဝါ ‘သီလံ ပူရေထ သီလံ ပူရေထာ’တိ ဝဒတိ, ကော နု ခေါ သီလပူရဏေ အာနိသံသော, ကော ဝိသေသော, ကာ ဝဍ္ဎီ’’တိ တေသံ ဒသ အာနိသံသေ ဒဿေတုံ ဧဝမာဟ – ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဧတံ သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယမနာပတာဒိအာသဝက္ခယပရိယောသာနံ အာနိသံသံ သုတွာပိ သီလံ ပရိပူရေယျု’’န္တိ။
တတ္ထ အာကင်္ခေယျ စေတိ ယဒိ ဣစ္ဆေယျ။ ပိယော စဿန္တိ ပိယစက္ခူဟိ သမ္ပဿိတဗ္ဗော, သိနေဟုပ္ပတ္တိယာ ပဒဋ္ဌာနဘူတော ဘဝေယျံ။ မနာပေါတိ တေသံ မနဝဍ္ဎနကော, တေသံ ဝါ မနေန ပတ္တဗ္ဗော, မေတ္တစိတ္တေန ဖရိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဂရူတိ တေသံ ဂရုဋ္ဌာနိယော ပါသာဏစ္ဆတ္တသဒိသော။ ဘာဝနီယောတိ ‘‘အဒ္ဓါယမာယသ္မာ ဇာနံ ဇာနာတိ ပဿံ ပဿတီ’’တိ ဧဝံ သမ္ဘာဝနီယော။ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေသုယေဝ ပရိပူရကာရီ အဿ, အနူနေန အာကာရေန သမန္နာဂတော ဘဝေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တောတိ အတ္တနော စိတ္တသမထေ ယုတ္တော။ အနိရာကတဇ္ဈာနောတိ ဗဟိ အနီဟဋဇ္ဈာနော, အဝိနာသိတဇ္ဈာနော ဝါ။ ဝိပဿနာယာတိ သတ္တဝိဓာယ အနုပဿနာယ။ ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာနန္တိ ဝဍ္ဎေတာ သုညာဂါရာနံ။ ဧတ္ထ စ သမထဝိပဿနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ရတ္တိန္ဒိဝံ သုညာဂါရံ ပဝိသိတွာ နိသီဒမာနော ဘိက္ခု ‘‘ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဣစ္ဆန္တေန မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၄ အာဒယော) အာကင်္ခေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာယ ဩလောကေတဗ္ဗော။
လာဘီတိ ဧတ္ထ န ဘဂဝါ လာဘနိမိတ္တံ သီလာဒိပရိပူရဏံ ကထေတိ။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘ဃာသေသနံ ဆိန္နကထော, န ဝါစံ ပယုတံ ဘဏေ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၁၆) ဧဝံ သာဝကေ ဩဝဒတိ။ သော ကထံ လာဘနိမိတ္တံ သီလာဒိပရိပူရဏံ ကထေယျ။ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန ပနေတံ ဝုတ္တံ။ ယေသဉှိ ဧဝံ အဇ္ဈာသယော ဘဝေယျ ‘‘သစေ မယံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ န ကိလမေယျာမ, သီလာနိ ပရိပူရေတုံ သက္ကုဏေယျာမာ’’တိ, တေသံ အဇ္ဈာသယဝသေနေဝမာဟ။ အပိစ သရသာနိသံသော ဧသ သီလဿ ယဒိဒံ စတ္တာရော ပစ္စယာ နာမ။ တထာ ဟိ ပဏ္ဍိတမနုဿာ ကောဋ္ဌာဒီသု ဌပိတံ နီဟရိတွာ အတ္တနာပိ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ သီလဝန္တာနံ ဒေန္တီတိ သီလဿ သရသာနိသံသဒဿနတ္ထမ္ပေတံ ဝုတ္တံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၂။)တတိယဝါရေ ယေသာဟန္တိ ယေသံ အဟံ။ တေသံ တေ ကာရာတိ တေသံ ဒေဝါနံ ဝါ မနုဿာနံ ဝါ တေ မယိ ကတာ ပစ္စယဒါနကာရာ။ မဟပ္ဖလာ ဟောန္တု မဟာနိသံသာတိ လောကိယသုခေန ဖလဘူတေန မဟပ္ဖလာ, လောကုတ္တရေန မဟာနိသံသာ။ ဥဘယံ ဝါ ဧတံ ဧကတ္ထမေဝ။ သီလာဒိဂုဏယုတ္တဿ ဟိ ကဋစ္ဆုဘိက္ခာပိ ပဉ္စရတနမတ္တာယ ဘူမိယာ ပဏ္ဏသာလာပိ ကတွာ ဒိန္နာ အနေကာနိ ကပ္ပသဟဿာနိ ဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတတော ရက္ခတိ, ပရိယောသာနေ စ အမတာယ ဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ ‘‘ခီရောဒနံ အဟမဒါသိ’’န္တိအာဒီနိ (ဝိ။ ဝ။ ၄၁၃) စေတ္ထ ဝတ္ထူနိ။ သကလမေဝ ဝါ ပေတဝတ္ထု ဝိမာနဝတ္ထု စ သာဓကံ။
စတုတ္ထဝါရေ ပေတာတိ ပေစ္စဘဝံ ဂတာ။ ဉာတီတိ သဿုသသုရပက္ခိကာ။ သာလောဟိတာတိ ဧကလောဟိတဗဒ္ဓါ ပိတိပိတာမဟာဒယော။ ကာလင်္ကတာတိ မတာ။ တေသံ တန္တိ တေသံ တံ မယိ ပသန္နစိတ္တံ, တံ ဝါ ပသန္နေန စိတ္တေန အနုဿရဏံ။ ယဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ကာလကတော ပိတာ ဝါ မာတာ ဝါ ‘‘အမှာကံ ဉာတကတ္ထေရော သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော’’တိ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ တံ ဘိက္ခုံ အနုဿရတိ, တဿ သော စိတ္တပ္ပသာဒေါပိ တံ အနုဿရဏမတ္တမ္ပိ မဟပ္ဖလံ မဟာနိသံသမေဝ ဟောတိ။
အရတိရတိသဟောတိ နေက္ခမ္မပဋိပတ္တိယာ အရတိယာ ကာမဂုဏေသု ရတိယာ စ သဟော အဘိဘဝိတာ အဇ္ဈောတ္ထရိတာ။ ဘယဘေရဝသဟောတိ ဧတ္ထ ဘယံ စိတ္တုတြာသောပိ အာရမ္မဏမ္ပိ, ဘေရဝံ အာရမ္မဏမေဝ။
၂။ ကဏ္ဋကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၂။ ဒုတိယေ အဘိညာတေဟီတိ ဂဂနမဇ္ဈေ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ ဉာတေဟိ ပါကဋေဟိ။ ပရပုရာယာတိ ပရံ ဝုစ္စတိ ပစ္ဆိမဘာဂေါ, ပုရာတိ ပုရိမဘာဂေါ, ပုရတော ဓာဝန္တေန ပစ္ဆတော အနုဗန္ဓန္တေန စ မဟာပရိဝါရေနာတိ အတ္ထော။ ကဏ္ဋကောတိ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ကဏ္ဋကော။ ဝိသူကဒဿနန္တိ ဝိသူကဘူတံ ဒဿနံ။ မာတုဂါမူပစာရောတိ မာတုဂါမဿ သမီပစာရိတာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၃။)၃-၄။ ဣဋ္ဌဓမ္မသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၇၃-၇၄။ တတိယေ ဝဏ္ဏောတိ သရီရဝဏ္ဏော။ ဓမ္မာတိ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ။ စတုတ္ထေ အရိယာယာတိ အပေါထုဇ္ဇနိကာယ, သီလာဒီဟိ မိဿကတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သာရာဒါယီ စ ဟောတိ ဝရဒါယီတိ သာရဿ စ ဝရဿ စ အာဒါယကော ဟောတိ။ ယော ကာယဿ သာရော, ယဉ္စဿ ဝရံ, တံ ဂဏှာတီတိ အတ္ထော။
၅။ မိဂသာလာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၅။ ပဉ္စမဿ အာဒိမှိ တာဝ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဆက္ကနိပါတေ ဝုတ္တမေဝ။ ဒုဿီလော ဟောတီတိအာဒီသု ပန ဒုဿီလောတိ နိဿီလော။ စေတောဝိမုတ္တိန္တိ ဖလသမာဓိံ။ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ ဖလဉာဏံ။ နပ္ပဇာနာတီတိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေန န ဇာနာတိ။ ဒုဿီလျံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထ ပဉ္စ ဒုဿီလျာနိ တာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ, ဒသ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ ဖလက္ခဏေ တာနိ ပဟီနာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဖလက္ခဏံ သန္ဓာယ ဣဓ ‘‘နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုထုဇ္ဇနဿ သီလံ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဘိဇ္ဇတိ ပါရာဇိကာပဇ္ဇနေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန တိတ္ထိယပက္ခန္ဒနေန အရဟတ္တေန မရဏေနာတိ။ တတ္ထ ပုရိမာ တယော ဘာဝနာပရိဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ, စတုတ္ထော ဝဍ္ဎိယာ, ပဉ္စမော နေဝ ဟာနာယ န ဝဍ္ဎိယာ။ ကထံ ပနေတံ အရဟတ္တေန သီလံ ဘိဇ္ဇတီတိ? ပုထုဇ္ဇနဿ ဟိ သီလံ အစ္စန္တကုသလမေဝ ဟောတိ, အရဟတ္တမဂ္ဂေါ စ ကုသလာကုသလကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတီတိ ဧဝံ တေန တံ ဘိဇ္ဇတိ။ သဝနေနပိ အကတံ ဟောတီတိ သောတဗ္ဗယုတ္တကံ အဿုတံ ဟောတိ။ ဗာဟုသစ္စေနပိ အကတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဗာဟုသစ္စန္တိ ဝီရိယံ။ ဝီရိယေန ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ အကတံ ဟောတိ, တဿ အကတတ္တာ သဂ္ဂတောပိ မဂ္ဂတောပိ ပရိဟာယတိ။ ဒိဋ္ဌိယာပိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဒိဋ္ဌိယာ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗံ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ ဟောတိ အပစ္စက္ခကတံ။ သာမယိကမ္ပိ ဝိမုတ္တိံ န လဘတီတိ ကာလာနုကာလံ ဓမ္မဿဝနံ နိဿာယ ပီတိပါမောဇ္ဇံ န လဘတိ။ ဟာနာယ ပရေတီတိ ဟာနာယ ပဝတ္တတိ။
ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ‘‘သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ ပဉ္စဝိဓံ ဒုဿီလျံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေန ဇာနာတိ။ တဿ သဝနေနပိ ကတံ ဟောတီတိ သောတဗ္ဗယုတ္တကံ သုတံ ဟောတိ။ ဗာဟုသစ္စေနပိ ကတံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၄။)ဟောတီတိ ဝီရိယေန ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ အန္တမသော ဒုဗ္ဗလဝိပဿနာမတ္တကမ္ပိ ကတံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိယာပိ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ ဟောတီတိ အန္တမသော လောကိယပညာယပိ ပစ္စယပဋိဝေဓော ကတော ဟောတိ။ ဣမဿ ဟိ ပုဂ္ဂလဿ ပညာ သီလံ ပရိဓောဝတိ, သော ပညာပရိဓောတေန ဝိသေသံ ပါပုဏာတိ။
ပမာဏိကာတိ ပုဂ္ဂလေသု ပမာဏဂ္ဂါဟကာ။ ပမိဏန္တီတိ ပမေတုံ တုလေတုံ အရဟန္တိ။ ဧကော ဟီနောတိ ဧကော ဂုဏေဟိ ဟီနော။ ပဏီတောတိ ဧကော ဂုဏေဟိ ပဏီတော ဥတ္တမော။ တံ ဟီတိ တံ ပမာဏကရဏံ။ အဘိက္ကန္တတရောတိ သုန္ဒရတရော။ ပဏီတတရောတိ ဥတ္တမတရော။ ဓမ္မသောတော နိဗ္ဗဟတီတိ သူရံ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ ဝိပဿနာဉာဏံ နိဗ္ဗဟတိ, အရိယဘူမိံ ပါပေတိ။ တဒန္တရံ ကော ဇာနေယျာတိ တံ ဧဝံ ကာရဏံ ကော ဇာနေယျ။ သီလဝါ ဟောတီတိ လောကိယသီလေန သီလဝါ ဟောတိ။ ယတ္ထဿ တံ သီလန္တိ အရဟတ္တဝိမုတ္တိံ ပတွာ သီလံ အပရိသေသမ္ပိ နိရုဇ္ဈတိ နာမ, တတ္ထ ယုတ္တိ ဝုတ္တာယေဝ။ ဣတော ပရေသု ဒွီသု အင်္ဂေသု အနာဂါမိဖလံ ဝိမုတ္တိ နာမ, ပဉ္စမေ အရဟတ္တမေဝ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဆဋ္ဌံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
၇။ ကာကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၇။ သတ္တမေ ဓံသီတိ ဂုဏဓံသကော။ ကဿစိ ဂုဏံ အနာဒိယိတွာ ဟတ္ထေနပိ ဂဟိတော တဿ သီသေပိ ဝစ္စံ ကရောတိ။ ပဂဗ္ဘောတိ ပါဂဗ္ဘိယေန သမန္နာဂတော။ တိန္တိဏောတိ တိန္တိဏံ ဝုစ္စတိ တဏှာ, တာယ သမန္နာဂတော, အာသင်္ကာဗဟုလော ဝါ။ လုဒ္ဒေါတိ ဒါရုဏော။ အကာရုဏိကောတိ နိက္ကာရုဏိကော။ ဒုဗ္ဗလောတိ အဗလော အပ္ပထာမော။ ဩရဝိတာတိ ဩရဝယုတ္တော ဩရဝန္တော စရတိ။ နေစယိကောတိ နိစယကရော။
၉။ အာဃာတဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၉။ နဝမေ အဋ္ဌာနေတိ အကာရဏေ။ သစိတ္တကပဝတ္တိယဉှိ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိ ကာရဏံ ဘဝေယျ, ခါဏုပဟဋာဒီသု တံ နတ္ထိ။ တသ္မာ တတ္ထ အာဃာတော အဋ္ဌာနေ အာဃာတော နာမ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
အာကင်္ခဝဂ္ဂေါ တတိယော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၅။)(၉) ၄။ ထေရဝဂ္ဂ
၁-၃။ ဝါဟနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၈၁-၈၃။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ ဝိမရိယာဒီကတေနာတိ ကိလေသမရိယာဒံ ဘိန္ဒိတွာ ဝိမရိယာဒံ ကတေန။ ဒုတိယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ တတိယေ နော စ ပယိရုပါသိတာတိ န ဥပဋ္ဌာတိ။
၄။ ဗျာကရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၄။ စတုတ္ထေ ဈာယီ သမာပတ္တိကုသလောတိ ဈာနေဟိ စ သမ္ပန္နော သမာပတ္တိယဉ္စ ဆေကော။ ဣရီဏန္တိ တုစ္ဆဘာဝံ။ ဝိစိနန္တိ ဂုဏဝိစိနတံ နိဂ္ဂုဏဘာဝံ။ အထ ဝါ ဣရီဏသင်္ခါတံ အရညံ ဝိစိနသင်္ခါတံ မဟာဂဟနဉ္စ အာပန္နော ဝိယ ဟောတိ။ အနယန္တိ အဝဍ္ဎိံ။ ဗျသနန္တိ ဝိနာသံ။ အနယဗျသနန္တိ အဝဍ္ဎိဝိနာသံ။ ကိံ နု ခေါတိ ကေန ကာရဏေန။
၅-၆။ ကတ္ထီသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၈၅-၈၆။ ပဉ္စမေ ကတ္ထီ ဟောတိ ဝိကတ္ထီတိ ကတ္ထနသီလော ဟောတိ ဝိကတ္ထနသီလော, ဝိဝဋံ ကတွာ ကထေတိ။ န သန္တတကာရီတိ န သတတကာရီ။ ဆဋ္ဌေ အဓိမာနိကောတိ အနဓိဂတေ အဓိဂတမာနေန သမန္နာဂတော။ အဓိမာနသစ္စောတိ အဓိဂတမာနမေဝ သစ္စတော ဝဒတိ။
၇။ နပ္ပိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၇။ သတ္တမေ အဓိကရဏိကော ဟောတီတိ အဓိကရဏကာရကော ဟောတိ။ န ပိယတာယာတိ န ပိယဘာဝါယ။ န ဂရုတာယာတိ န ဂရုဘာဝါယ။ န သာမညာယာတိ န သမဏဓမ္မဘာဝါယ။ န ဧကီဘာဝါယာတိ န နိရန္တရဘာဝါယ။ ဓမ္မာနံ န နိသာမကဇာတိကောတိ နဝန္နံ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ န နိသာမနသဘာဝေါ န ဥပဓာရဏသဘာဝေါ။ န ပဋိသလ္လာနောတိ န ပဋိသလ္လီနော။ သာဌေယျာနီတိ သဌဘာဝေါ။ ကူဋေယျာနီတိ ကူဋဘာဝေါ။ ဇိမှေယျာနီတိ န ဥဇုဘာဝါ။ ဝင်္ကေယျာနီတိ ဝင်္ကဘာဝါ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၆။)၈။ အက္ကောသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၈။ အဋ္ဌမေ အက္ကောသကပရိဘာသကော အရိယူပဝါဒီ သဗြဟ္မစာရိနန္တိ ဧတ္ထ သဗြဟ္မစာရိပဒံ အက္ကောသကပရိဘာသကပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘အက္ကောသကော သဗြဟ္မစာရီနံ, ပရိဘာသကော သဗြဟ္မစာရီန’’န္တိ။ အရိယာနံ ပန ဂုဏေ ဆိန္ဒိဿာမီတိ အန္တိမဝတ္ထုနာ ဥပဝဒန္တော အရိယူပဝါဒီ နာမ ဟောတိ။ သဒ္ဓမ္မဿ န ဝေါဒါယန္တီတိ သိက္ခာတ္တယသင်္ခါတာ သာသနသဒ္ဓမ္မာ အဿ ဝေါဒါနံ န ဂစ္ဆန္တိ။ ရောဂါတင်္ကန္တိ ဧတ္ထ ရောဂေါဝ ကိစ္ဆာဇီဝိတဘာဝကရဏေန အာတင်္ကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၉။ ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၉။ နဝမေ ကောကာလိကော ဘိက္ခု ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ကောယံ ကောကာလိကော, ကသ္မာ စ ဥပသင်္ကမိ? အယံ ကိရ ကောကာလိကရဋ္ဌေ ကောကာလိကနဂရေ ကောကာလိကသေဋ္ဌိဿ ပုတ္တော ပဗ္ဗဇိတွာ ပိတရာ ကာရိတေ ဝိဟာရေ ဝသတိ စူဠကောကာလိကောတိ နာမေန, န ပန ဒေဝဒတ္တဿ သိဿော။ သော ဟိ ဗြာဟ္မဏပုတ္တော မဟာကောကာလိကော နာမ။ ဘဂဝတိ ပန သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ စရမာနာ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝိဝေကဝါသံ ဝသိတုကာမာ တေ ဘိက္ခူ ဥယျောဇေတွာ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ တသ္မိံ ဇနပဒေ တံ နဂရံ ပတွာ ဝိဟာရံ အဂမိံသု။ တတ္ထ နေသံ ကောကာလိကော ဝတ္တံ အကာသိ။ တေပိ တေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ, ‘‘အာဝုသော, မယံ ဣဓ တေမာသံ ဝသိဿာမ, မာ နော ကဿစိ အာရောစေသီ’’တိ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ဝသိံသု။ ဝသိတွာ ပဝါရဏာဒိဝသေ ပဝါရေတွာ ‘‘ဂစ္ဆာမ မယံ, အာဝုသော’’တိ ကောကာလိကံ အာပုစ္ဆိံသု။ ကောကာလိကော ‘‘အဇ္ဇ, အာဝုသော, ဧကဒိဝသံ ဝသိတွာ သွေ ဂမိဿထာ’’တိ ဝတွာ ဒုတိယဒိဝသေ နဂရံ ပဝိသိတွာ မနုဿေ အာမန္တေသိ – ‘‘အာဝုသော, တုမှေ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ ဣဓ အာဂန္တွာ ဝသမာနေပိ န ဇာနာထ, န တေ ကောစိ ပစ္စယေနပိ နိမန္တေတီ’’တိ။ နဂရဝါသိနော ‘‘ကဟံ, ဘန္တေ, ထေရာ, ကသ္မာ နော နာရောစယိတ္ထာ’’တိ? ကိံ, အာဝုသော, အာရောစိတေန, ကိံ န ပဿထ ဒွေ ဘိက္ခူ ထေရာသနေ နိသီဒန္တေ, ဧတေ အဂ္ဂသာဝကာတိ။ တေ ခိပ္ပံ သန္နိပတိတွာ သပ္ပိဖာဏိတာဒီနိ စေဝ စီဝရဒုဿာနိ စ သံဟရိံသု။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၇။)ကောကာလိကော စိန္တေသိ – ‘‘ပရမပ္ပိစ္ဆာ အဂ္ဂသာဝကာ ပယုတ္တဝါစာယ ဥပ္ပန္နလာဘံ န သာဒိယိဿန္တိ, အသာဒိယန္တာ ‘အာဝါသိကဿ ဒေထာ’တိ ဝက္ခန္တီ’’တိ တံ လာဘံ ဂါဟာပေတွာ ထေရာနံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ထေရာ ဒိသွာဝ ‘‘ဣမေ ပစ္စယာ နေဝ အမှာကံ, န ကောကာလိကဿ ကပ္ပန္တီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ပက္ကမိံသု။ ကောကာလိကော ‘‘ကထဉှိ နာမ သယံ အဂ္ဂဏှန္တာ မယှမ္ပိ အဒါပေတွာ ပက္ကမိဿန္တီ’’တိ အာဃာတံ ဥပ္ပါဒေသိ။ တေပိ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပုန အတ္တနော ပရိသံ အာဒါယ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာ အနုပုဗ္ဗေန တသ္မိံ ရဋ္ဌေ တမေဝ နဂရံ ပစ္စာဂမိံသု။ နာဂရာ ထေရေ သဉ္ဇာနိတွာ သဟ ပရိက္ခာရေဟိ ဒါနံ သဇ္ဇေတွာ နဂရမဇ္ဈေ မဏ္ဍပံ ကတွာ ဒါနံ အဒံသု, ထေရာနဉ္စ ပရိက္ခာရေ ဥပနာမေသုံ။ ထေရာ ဘိက္ခုသံဃဿ နိယျာဒယိံသု။ တံ ဒိသွာ ကောကာလိကော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ပုဗ္ဗေ အပ္ပိစ္ဆာ အဟေသုံ, ဣဒါနိ ပါပိစ္ဆာ ဇာတာ, ပုဗ္ဗေပိ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌပဝိဝိတ္တသဒိသာဝ မညေ’’တိ ထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘အာဝုသော, တုမှေ ပုဗ္ဗေ အပ္ပိစ္ဆာ ဝိယ, ဣဒါနိ ပန ပါပဘိက္ခူ ဇာတတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘မူလဋ္ဌာနေယေဝ နေသံ ပတိဋ္ဌံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ တရမာနရူပေါ နိက္ခမိတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ။ အယမေသ ကောကာလိကော, ဣမိနာ စ ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဘဂဝါ တံ တုရိတတုရိတံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာဝ အာဝဇ္ဇေန္တော အညာသိ ‘‘အယံ အဂ္ဂသာဝကေ အက္ကောသိတုကာမော အာဂတော, သက္ကာ နု ခေါ ပဋိသေဓေတု’’န္တိ။ တတော ‘‘န သက္ကာ ပဋိသေဓေတုံ, ထေရေသု အပရဇ္ဈိတွာ အာဂတော, ဧကံသေန ပန ပဒုမနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’’တိ ဒိသွာ ‘‘သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေပိ နာမ ဂရဟန္တံ သုတွာ န နိသေဓေတီ’’တိ ဝါဒမောစနတ္ထံ အရိယူပဝါဒဿ စ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထံ မာ ဟေဝန္တိ တိက္ခတ္တုံ ပဋိသေဓေသိ။ တတ္ထ မာ ဟေဝန္တိ မာ ဧဝံ အဘဏိ။ သဒ္ဓါယိကောတိ သဒ္ဓါယ အာဂမကရော ပသာဒါဝဟော, သဒ္ဓါတဗ္ဗဝစနော ဝါ။ ပစ္စယိကောတိ ပတ္တိယာယိတဗ္ဗဝစနော။
ပက္ကာမီတိ ကမ္မာနုဘာဝေန စောဒိယမာနော ပက္ကာမိ။ ဩကာသကတဉှိ ကမ္မံ န သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုံ။ အစိရပက္ကန္တဿာတိ ပက္ကန္တဿ သတော နစိရေနေဝ။ သဗ္ဗော ကာယော ဖုဋော အဟောသီတိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဩကာသံ အဝဇ္ဇေတွာ သကလသရီရံ အဋ္ဌီနိ ဘိန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂတာဟိ ပီဠကာဟိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၈။)အဇ္ဈောတ္ထဋံ အဟောသိ။ ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တထာရူပံ ကမ္မံ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝေ ဝိပါကံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ, ဒဿနူပစာရေ ဝိဇဟိတမတ္တေ ဒေတိ, တသ္မာ တဿ အစိရပက္ကန္တဿ ပီဠကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ကလာယမတ္တိယောတိ စဏကမတ္တိယော။ ဗေလုဝသလာဋုကမတ္တိယောတိ တရုဏဗေလုဝမတ္တိယော။ ပဘိဇ္ဇိံသူတိ ဘိဇ္ဇိံသု။ တာသု ဘိန္နာသု သကလသရီရံ ပနသပက္ကံ ဝိယ အဟောသိ။ သော ပက္ကေန ဂတ္တေန ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကေ ဝိသဂိလိတော မစ္ဆော ဝိယ ကဒလိပတ္တေသု နိပဇ္ဇိ။ အထ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ အာဂတာဂတာ မနုဿာ ‘‘ဓိ ကောကာလိက, ဓိ ကောကာလိက, အယုတ္တမကာသိ, အတ္တနောယေဝ မုခံ နိဿာယ အနယဗျသနံ ပတ္တောသီ’’တိ အာဟံသု။ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ အာရက္ခဒေဝတာ ဓိက္ကာရမကံသု, အာရက္ခဒေဝတာနံ အာကာသဒေဝတာတိ ဣမိနာ ဥပါယေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ဧကဓိက္ကာရော ဥဒပါဒိ။
တုရူတိ ကောကာလိကဿ ဥပဇ္ဈာယော တုရုတ္ထေရော နာမ အနာဂါမိဖလံ ဝတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ သော ဘုမ္မဋ္ဌဒေဝတာ အာဒိံ ကတွာ ‘‘အယုတ္တံ ကောကာလိကေန ကတံ အဂ္ဂသာဝကေ အန္တိမဝတ္ထုနာ အဗ္ဘာစိက္ခန္တေနာ’’တိ ပရမ္ပရာယ ဗြဟ္မလောကသမ္ပတ္တံ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘မာ မယှံ ပဿန္တဿေဝ ဝရာကော နဿိ, ဩဝဒိဿာမိ နံ ထေရေသု စိတ္တပ္ပသာဒတ္ထာယာ’’တိ အာဂန္တွာ တဿ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘တုရူ ပစ္စေကဗြဟ္မာ’’တိ။ ပေသလာတိ ပိယသီလာ။ ကောသိ တွံ, အာဝုသောတိ နိသိန္နကောဝ ကဗရက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဧဝမာဟ။ ပဿ ယာဝဉ္စ တေ ဣဒံ အပရဒ္ဓတိ ယတ္တကံ တယာ အပရဒ္ဓံ, အတ္တနော နလာဋေ မဟာဂဏ္ဍံ အပဿန္တော သာသပမတ္တာယ ပီဠကာယ မံ စောဒေတဗ္ဗံ မညသီတိ အာဟ။
အထ နံ ‘‘အဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တော အယံ ကောကာလိကော, ဂိလိတဝိသော ဝိယ န ကဿစိ ဝစနံ န ကရိဿတီ’’တိ ဉတွာ ပုရိသဿ ဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကုဌာရီတိ ကုဌာရိသဒိသာ ဖရုသဝါစာ။ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလမူလသင်္ခါတေ မူလေယေဝ နိကန္တတိ။ နိန္ဒိယန္တိ နိန္ဒိတဗ္ဗံ ဒုဿီလပုဂ္ဂလံ။ ပသံသတီတိ ဥတ္တမတ္ထေ သမ္ဘာဝေတွာ ခီဏာသဝေါတိ ဝဒတိ။ တံ ဝါ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယောတိ ယော ဝါ ပသံသိတဗ္ဗော ခီဏာသဝေါ, တံ အန္တိမဝတ္ထုနာ စောဒေန္တော ‘‘ဒုဿီလော အယ’’န္တိ ဝဒတိ။ ဝိစိနာတိ မုခေန သော ကလိန္တိ သော တံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၂၉။)အပရာဓံ မုခေန ဝိစိနာတိ နာမ။ ကလိနာ တေနာတိ တေန အပရာဓေန သုခံ န ဝိန္ဒတိ။ နိန္ဒိယပသံသာယ ဟိ ပသံသိယနိန္ဒာယ စ သမကောဝ ဝိပါကော။
သဗ္ဗဿာပိ သဟာပိ အတ္တနာတိ သဗ္ဗေန သကေန ဓနေနပိ အတ္တနာပိ သဒ္ဓိံ ယော အက္ခေသု ဓနပရာဇယော နာမ, အယံ အပ္ပမတ္တကော အပရာဓော။ ယော သုဂတေသူတိ ယော ပန သမ္မဂ္ဂတေသု ပုဂ္ဂလေသု စိတ္တံ ဒူသေယျ, အယံ စိတ္တပဒေါသောဝ တတော ကလိတော မဟန္တတရော ကလိ။
ဣဒါနိ တဿ မဟန္တတရဘာဝံ ဒဿေန္တော သတံ သဟဿာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သတံ သဟဿာနန္တိ နိရဗ္ဗုဒဂဏနာယ သတသဟဿဉ္စ။ ဆတ္တိံသတီတိ အပရာနိ ဆတ္တိံသတိ နိရဗ္ဗုဒါနိ။ ပဉ္စ စာတိ အဗ္ဗုဒဂဏနာယ ပဉ္စ အဗ္ဗုဒါနိ။ ယမရိယဂရဟီတိ ယံ အရိယေ ဂရဟန္တော နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ, တတ္ထ ဧတ္တကံ အာယုပ္ပမာဏန္တိ အတ္ထော။
ကာလမကာသီတိ ဥပဇ္ဈာယေ ပက္ကန္တေ ကာလံ အကာသိ။ ပဒုမနိရယန္တိ ပါဋိယေက္ကော ပဒုမနိရယော နာမ နတ္ထိ, အဝီစိမဟာနိရယသ္မိံယေဝ ပန ပဒုမဂဏနာယ ပစ္စိတဗ္ဗေ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။
ဝီသတိခါရိကောတိ မာဂဓကေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ, ကောသလရဋ္ဌေ ဧကော ပတ္ထော ဟောတိ။ တေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ အာဠှကံ, စတ္တာရိ အာဠှကာနိ ဒေါဏံ, စတုဒေါဏာ မာနိကာ, စတုမာနိကာ ခါရီ, တာယ ခါရိယာ ဝီသတိခါရိကော။ တိလဝါဟောတိ မာဂဓကာနံ သုခုမတိလာနံ တိလသကဋံ။ အဗ္ဗုဒေါ နိရယောတိ အဗ္ဗုဒေါ နာမ ပါဋိယေက္ကော နိရယော နတ္ထိ, အဝီစိမှိယေဝ ပန အဗ္ဗုဒဂဏနာယ ပစ္စိတဗ္ဗဋ္ဌာနဿေတံ နာမံ။ နိရဗ္ဗုဒါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ဝဿဂဏနာပိ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယထေဝ ဟိ သတံ သတသဟဿာနိ ကောဋိ ဟောတိ, ဧဝံ သတံ သတသဟဿကောဋိယော ပကောဋိ နာမ ဟောတိ, သတံ သတသဟဿပကောဋိယော ကောဋိပကောဋိ နာမ, သတံ သတသဟဿကောဋိပကောဋိယော နဟုတံ, သတံ သတသဟဿနဟုတာနိ နိန္နဟုတံ, သတံ သတသဟဿနိန္နဟုတာနိ ဧကံ အဗ္ဗုဒံ, တတော ဝီသတိဂုဏံ နိရဗ္ဗုဒံ, ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ။ ဒသမံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ထေရဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၀။)(၁၀) ၅။ ဥပါလိဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ ကာမဘောဂီသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၉၁-၉၂။ ပဉ္စမဿ ပဌမေ သာဟသေနာတိ သာဟသိယကမ္မေန။ ဒုတိယေ ဘယာနီတိ စိတ္တုတြာသဘယာနိ။ ဝေရာနီတိ အကုသလဝေရပုဂ္ဂလဝေရာနိ။ အရိယော စဿ ဉာယောတိ သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိ ဧဝံ ဣမသ္မိံ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ကာရဏေ သတိ ဣဒံ သင်္ခါရာဒိကံ ဖလံ ဟောတိ။ ဣမဿုပ္ပါဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယော ယဿ သဟဇာတပစ္စယော ဟောတိ, တဿ ဥပ္ပါဒါ ဣတရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ။ ဣမသ္မိံ အသတီတိ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ကာရဏေ အသတိ သင်္ခါရာဒိကံ ဖလံ န ဟောတိ။ ဣမဿ နိရောဓာတိ ကာရဏဿ အပ္ပဝတ္တိယာ ဖလဿ အပ္ပဝတ္တိ ဟောတိ။
၃။ ကိံဒိဋ္ဌိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၃။ တတိယေ သဏ္ဌာပေသုန္တိ ဣရိယာပထမ္ပိ ဝစနပထမ္ပိ သဏ္ဌာပေသုံ။ အပ္ပသဒ္ဒဝိနီတာတိ အပ္ပသဒ္ဒေန မတ္တဘာဏိနာ သတ္ထာရာ ဝိနီတာ။ ပရတောဃောသပစ္စယာ ဝါတိ ပရဿ ဝါ ဝစနကာရဏာ။ စေတယိတာတိ ပကပ္ပိတာ။ မင်္ကုဘူတာတိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တာ နိတ္တေဇာ။ ပတ္တက္ခန္ဓာတိ ပတိတက္ခန္ဓာ။ သဟဓမ္မေနာတိ သဟေတုကေန ကာရဏေန ဝစနေန။
၄။ ဝဇ္ဇိယမာဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၄။ စတုတ္ထေ ဝဇ္ဇိယမာဟိတောတိ ဧဝံနာမကော။ သဗ္ဗံ တပန္တိ သဗ္ဗမေဝ ဒုက္ကရကာရိကံ။ သဗ္ဗံ တပဿိန္တိ သဗ္ဗံ တပနိဿိတကံ။ လူခါဇီဝိန္တိ ဒုက္ကရကာရိကဇီဝိကာနုယောဂံ အနုယုတ္တံ။ ဂါရယှန္တိ ဂရဟိတဗ္ဗယုတ္တကံ။ ပသံသိယန္တိ ပသံသိတဗ္ဗယုတ္တကံ။ ဝေနယိကောတိ သယံ အဝိနီတော အညေဟိ ဝိနေတဗ္ဗော။ အပညတ္တိကောတိ န ကိဉ္စိ ပညာပေတုံ သက္ကောတိ။ အထ ဝါ ဝေနယိကောတိ သတ္တဝိနာသကော။ အပညတ္တိကောတိ အပစ္စက္ခံ နိဗ္ဗာနံ ပညာပေတိ, သယံကတာဒီသု ကိဉ္စိ ပညာပေတုံ န သက္ကောတိ။ န သော ဘဂဝါ ဝေနယိကောတိ သော ဘဂဝါ ဧဝံ ယာထာဝတော ဉတွာ ကုသလာကုသလံ ပညာပေန္တော န အညေန ဝိနေတဗ္ဗော န အညသိက္ခိတော။ ယေ စ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ သတ္တော ပညာပိယတိ, တေသံ ပညာပနတော န သတ္တဝိနာသကော, သုဝိနီတော သုသိက္ခိတော သတ္တဝိနာယကောတိ အတ္ထော။ တဿ စ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၁။)ပညတ္တိယော သပညတ္တိယောယေဝါတိ ဒဿေတိ။ ဝိမုတ္တိံ ဝိမုစ္စတော အကုသလာ ဓမ္မာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတံ စိတ္တဿ အဓိမုတ္တိံ အဓိမုစ္စတော အကုသလာ ဓမ္မာ ဝဍ္ဎန္တိ နာမ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ သာသနေ ပန စိတ္တဿ ဝိမုတ္တိသင်္ခါတော ဝိမုတ္တိ ကုသလာနံယေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။
၅။ ဥတ္တိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၅။ ပဉ္စမေ တုဏှီ အဟောသီတိ သတ္တူပလဒ္ဓိယံ ဌတွာ အပုစ္ဆံ ပုစ္ဆတီတိ တုဏှီ အဟောသိ။ သဗ္ဗသာမုက္ကံသိကံ ဝတ မေတိ မယာ သဗ္ဗပုစ္ဆာနံ ဥတ္တမပုစ္ဆံ ပုစ္ဆိတော သမဏော ဂေါတမော သံသာဒေတိ နော ဝိဿဇ္ဇေတိ, နူန န ဝိသဟတိ န သက္ကောတိ ဝိဿဇ္ဇေတုန္တိ ဧဝံ ပါပိကံ ဒိဋ္ဌိံ မာ ပဋိလဘီတိ။ တဒဿာတိ တံ ဧဝံ ဥပ္ပန္နံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဘဝေယျ။ ပစ္စန္တိမန္တိ ယသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသေ နဂရဿ ဥဒ္ဓါပါဒီနိ ထိရာနိ ဝါ ဟောန္တု ဒုဗ္ဗလာနိ ဝါ, သဗ္ဗသော ဝါ ပန မာ ဟောန္တု, စောရာသင်္ကာ န ဟောတိ။ တသ္မာ တံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ပစ္စန္တိမံ နဂရ’’န္တိ အာဟ။ ဒဠှုဒ္ဓါပန္တိ ထိရပါကာရပါဒံ။ ဒဠှပါကာရတောရဏန္တိ ထိရပါကာရဉ္စေဝ ထိရပိဋ္ဌိသံဃာဋဉ္စ။ ဧကဒွါရန္တိ ကသ္မာ အာဟ? ဗဟုဒွါရသ္မိဉှိ နဂရေ ဗဟူဟိ ပဏ္ဍိတဒေါဝါရိကေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဧကဒွါရေ ဧကောဝ ဝဋ္ဋတိ။ တထာဂတဿ စ ပညာယ အညော သဒိသော နတ္ထိ။ တသ္မာ သတ္ထု ပဏ္ဍိတဘာဝဿ ဩပမ္မတ္ထံ ဧကံယေဝ ဒေါဝါရိကံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဒွါရ’’န္တိ အာဟ။ ပဏ္ဍိတောတိ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော။ ဗျတ္တောတိ ဝေယျတ္တိယေန သမန္နာဂတော။ မေဓာဝီတိ ဌာနုပ္ပတ္တိယပညာသင်္ခါတာယ မေဓာယ သမန္နာဂတော။ အနုပရိယာယပထန္တိ အနုပရိယာယနာမကံ မဂ္ဂံ။ ပါကာရသန္ဓိန္တိ ဒွိန္နံ ဣဋ္ဌကာနံ အပဂတဋ္ဌာနံ။ ပါကာရဝိဝရန္တိ ပါကာရဿ ဆိန္နဋ္ဌာနံ။ တဒေဝေတံ ပဉှန္တိ တံယေဝ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒိနာ နယေန ပုဋ္ဌံ ဌပနီယပဉှံ ပုနပိ ပုစ္ဆိ။ သဗ္ဗော စ တေန လောကောတိ သတ္တူပလဒ္ဓိယံယေဝ ဌတွာ အညေနာကာရေန ပုစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။
၆။ ကောကနုဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၆။ ဆဋ္ဌေ ပုဗ္ဗာပယမာနောတိ ပုဗ္ဗသဒိသာနိ နိရုဒကာနိ ကုရုမာနော။ ကွေတ္ထ, အာဝုသောတိ ကော ဧတ္ထ, အာဝုသော။ ယာဝတာ, အာဝုသော,
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၂။)ဒိဋ္ဌီတိ ယတ္တိကာ ဒွါသဋ္ဌိဝိဓာပိ ဒိဋ္ဌိ နာမ အတ္ထိ။ ယာဝတာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ‘‘ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ, အဝိဇ္ဇာပိ, ဖဿောပိ, သညာပိ, ဝိတက္ကောပိ အယောနိသောမနသိကာရောပိ, ပါပမိတ္တောပိ, ပရတောဃောသောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိ ဧဝံ ယတ္တကံ အဋ္ဌဝိဓမ္ပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဒိဋ္ဌိကာရဏံ နာမ အတ္ထိ။ ဒိဋ္ဌာဓိဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌီနံ အဓိဋ္ဌာနံ, အဓိဌတွာ အဓိဘဝိတွာ ပဝတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဧတံ နာမံ။ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနန္တိ ‘‘ကတမာနိ အဋ္ဌာရသ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနိ? ယာ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဒိဋ္ဌိဂဟနံ ဒိဋ္ဌိကန္တာရံ ဒိဋ္ဌိဝိသူကံ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတံ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ ဒိဋ္ဌိသလ္လံ ဒိဋ္ဌိသမ္ဗာဓော ဒိဋ္ဌိပလိဗောဓော ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနံ ဒိဋ္ဌိပပါတော ဒိဋ္ဌာနုသယော ဒိဋ္ဌိသန္တာပေါ ဒိဋ္ဌိပရိဠာဟော ဒိဋ္ဌိဂန္ထော ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော ဒိဋ္ဌိပရာမာသော။ ဣမာနိ အဋ္ဌာရသ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနံ။ သမုဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ခန္ဓာ ပစ္စယော ဒိဋ္ဌီနံ ဥပါဒါယ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄) သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ပန ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃါတော နာမ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ သမုဂ္ဃါတကတ္တာ။ တမဟန္တိ တံ သဗ္ဗံ အဟံ ဇာနာမိ။ ကျာဟံ ဝက္ခာမီတိ ကိံကာရဏာ အဟံ ဝက္ခာမိ။
၇-၈။ အာဟုနေယျသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၉၇-၉၈။ သတ္တမေ သမ္မာဒိဋ္ဌိကောတိ ယာထာဝဒိဋ္ဌိကော။ အဋ္ဌမေ အဓိကရဏသမုပ္ပါဒဝူပသမကုသလောတိ စတုန္နံ အဓိကရဏာနံ မူလံ ဂဟေတွာ ဝူပသမေန သမုပ္ပါဒဝူပသမကုသလော ဟောတိ။
၉။ ဥပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉၉။ နဝမေ ဒုရဘိသမ္ဘဝါနီတိ သမ္ဘဝိတုံ ဒုက္ခာနိ ဒုဿဟာနိ, န သက္ကာ အပ္ပေသက္ခေဟိ အဇ္ဈောဂါဟိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အရညဝနပတ္ထာနီတိ အရညာနိ စ ဝနပတ္ထာနိ စ။ အာရညကင်္ဂနိပ္ဖါဒနေန အရညာနိ, ဂါမန္တံ အတိက္ကမိတွာ မနုဿာနံ အနုပစာရဋ္ဌာနဘာဝေန ဝနပတ္ထာနိ။ ပန္တာနီတိ ပရိယန္တာနိ အတိဒူရာနိ။ ဒုက္ကရံ ပဝိဝေကန္တိ ကာယဝိဝေကော ဒုက္ကရော။ ဒုရဘိရမန္တိ အဘိရမိတုံ န သုကရံ။ ဧကတ္တေတိ ဧကီဘာဝေ။ ကိံ ဒဿေတိ? ကာယဝိဝေကေ ကတေပိ တတ္ထ စိတ္တံ အဘိရမာပေတုံ ဒုက္ကရံ။ ဒွယံဒွယာရာမော ဟိ အယံ လောကောတိ။ ဟရန္တိ မညေတိ ဟရန္တိ ဝိယ ဃသန္တိ ဝိယ။ မနောတိ စိတ္တံ။ သမာဓိံ အလဘမာနဿာတိ ဥပစာရသမာဓိံ ဝါ အပ္ပနာသမာဓိံ ဝါ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၃။)အလဘန္တဿ။ ကိံ ဒဿေတိ? ဤဒိသဿ ဘိက္ခုနော တိဏပဏ္ဏမိဂါဒိသဒ္ဒေဟိ ဝိဝိဓေဟိ စ ဘီသနကေဟိ ဝနာနိ စိတ္တံ ဝိက္ခိပန္တိ မညေတိ။ သံသီဒိဿတီတိ ကာမဝိတက္ကေန သံသီဒိဿတိ။ ဥပ္လဝိဿတီတိ ဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကေဟိ ဥဒ္ဓံ ပ္လဝိဿတိ။
ကဏ္ဏသံဓောဝိကန္တိ ကဏ္ဏေ ဓောဝန္တေန ကီဠိတဗ္ဗံ။ ပိဋ္ဌိသံဓောဝိကန္တိ ပိဋ္ဌိံ ဓောဝန္တေန ကီဠိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥဒကံ သောဏ္ဍာယ ဂဟေတွာ ဒွီသု ကဏ္ဏေသု အာသိဉ္စနံ ကဏ္ဏသံဓောဝိကာ နာမ, ပိဋ္ဌိယံ အာသိဉ္စနံ ပိဋ္ဌိသံဓောဝိကာ နာမ။ ဂါဓံ ဝိန္ဒတီတိ ပတိဋ္ဌံ လဘတိ။ ကော စာဟံ ကော စ ဟတ္ထိနာဂေါတိ အဟံ ကော, ဟတ္ထိနာဂေါ ကော, အဟမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတော, အယမ္ပိ, မယှမ္ပိ စတ္တာရော ပါဒါ, ဣမဿပိ, နနု ဥဘောပိ မယံ သမသမာတိ။
ဝင်္ကကန္တိ ကုမာရကာနံ ကီဠနကံ ခုဒ္ဒကနင်္ဂလံ။ ဃဋိကန္တိ ဒီဃဒဏ္ဍကေန ရဿဒဏ္ဍကံ ပဟရဏကီဠံ။ မောက္ခစိကန္တိ သံပရိဝတ္တကကီဠံ, အာကာသေ ဒဏ္ဍကံ ဂဟေတွာ ဘူမိယံ ဝါ သီသံ ဌပေတွာ ဟေဋ္ဌုပရိယဘာဝေန ပရိဝတ္တနကီဠန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိင်္ဂုလကန္တိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ ကတံ ဝါတပ္ပဟာရေန ပရိဗ္ဘမနစက္ကံ။ ပတ္တာဠှကံ ဝုစ္စတိ ပဏ္ဏနာဠိ, တာယ ဝါလုကာဒီနိ မိနန္တာ ကီဠန္တိ။ ရထကန္တိ ခုဒ္ဒကရထံ။ ဓနုကန္တိ ခုဒ္ဒကဓနုမေဝ။
ဣဓ ခေါ ပန ဝေါတိ ဧတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ, ဣဓ ခေါ ပနာတိ အတ္ထော။ ဣင်္ဃ တွံ, ဥပါလိ, သံဃေ ဝိဟရာဟီတိ ဧတ္ထ ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။ တေန ထေရံ သံဃမဇ္ဈေ ဝိဟာရတ္ထာယ စောဒေတိ, နာဿ အရညဝါသံ အနုဇာနာတိ။ ကသ္မာ? အရညသေနာသနေ ဝသတော ကိရဿ ဝါသဓုရမေဝ ပူရိဿတိ, န ဂန္ထဓုရံ။ သံဃမဇ္ဈေ ဝသန္တော ပန ဒွေ ဓုရာနိ ပူရေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတိ, ဝိနယပိဋကေ စ ပါမောက္ခော ဘဝိဿတိ။ အထဿာဟံ ပရိသမဇ္ဈေ ပုဗ္ဗပတ္ထနံ ပုဗ္ဗာဘိနီဟာရဉ္စ ကထေတွာ ဣမံ ဘိက္ခုံ ဝိနယဓရာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေဿာမီတိ ဣမမတ္ထံ ပဿမာနော သတ္ထာ ထေရဿ အရညဝါသံ နာနုဇာနီတိ။ ဒသမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ဥပါလိဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။
ဒုတိယပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၄။)၃။ တတိယပဏ္ဏာသကံ
(၁၁) ၁။ သမဏသညာဝဂ္ဂေါ
၁။ သမဏသညာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၁။ တတိယဿ ပဌမေ သမဏသညာတိ သမဏာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာ။ သန္တတကာရီတိ နိရန္တရကာရီ။ အဗျာပဇ္ဈောတိ နိဒ္ဒုက္ခော။ ဣဒမတ္ထံတိဿ ဟောတီတိ ဣဒမတ္ထံ ဣမေ ပစ္စယာတိ ဧဝမဿ ဇီဝိတပရိက္ခာရေသု ဟောတိ, ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂံ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဒုတိယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
၃။ မိစ္ဆတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၃။ တတိယေ ဝိရာဓနာ ဟောတီတိ သဂ္ဂတော မဂ္ဂတော စ ဝိရဇ္ဈနံ ဟောတိ။ နော အာရာဓနာတိ န သမ္ပာဒနာ န ပရိပူရကာရိတာ ဟောတိ။ ပဟောတီတိ ပဝတ္တတိ။
၄-၅။ ဗီဇသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၀၄-၁၀၅။ စတုတ္ထေ ယထာဒိဋ္ဌိ သမတ္တံ သမာဒိန္နန္တိ ဒိဋ္ဌာနုရူပေန ပရိပုဏ္ဏံ သမာဒိန္နံ သကလံ ဂဟိတံ။ စေတနာတိ တီသု ဒွါရေသု နိဗ္ဗတ္တိတစေတနာဝ ဂဟိတာ။ ပတ္ထနာတိ ‘‘ဧဝရူပေါ သိယ’’န္တိ ဧဝံ ပတ္ထနာ။ ပဏိဓီတိ ‘‘ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ စိတ္တဋ္ဌပနာ။ သင်္ခါရာတိ သမ္ပယုတ္တကသင်္ခါရာ။ ပဉ္စမေ ပုရေစာရိကဋ္ဌေန ပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ အနွဒေဝါတိ တံ အနုဗန္ဓမာနမေဝ။
၆။ နိဇ္ဇရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၆။ ဆဋ္ဌေ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနီတိ နိဇ္ဇရကာရဏာနိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတီတိ အယံ ဟေဋ္ဌာ ဝိပဿနာယပိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဧဝ ပဟီနာ။ ကသ္မာ ပုန ဂဟိတာတိ? အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ ဝိပဿနာယ ဟိ ကိဉ္စာပိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ, န ပန သမုစ္ဆိန္နာ။ မဂ္ဂေါ ပန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တံ သမုစ္ဆိန္ဒတိ, န ပုန ဝုဋ္ဌာတုံ ဒေတိ။ တသ္မာ ပုန ဂဟိတာ။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ သမ္မာဝိမုတ္တိပစ္စယာ စတုသဋ္ဌိ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ ကတမေ စတုသဋ္ဌိ? သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၅။)အဓိမောက္ခဋ္ဌေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ပရိပူရတိ, ပဂ္ဂဟဋ္ဌေန ဝီရိယိန္ဒြိယံ, ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန သတိန္ဒြိယံ, အဝိက္ခေပဋ္ဌေန သမာဓိန္ဒြိယံ, ဒဿနဋ္ဌေန ပညိန္ဒြိယံ ပရိပူရေတိ, ဝိဇာနနဋ္ဌေန မနိန္ဒြိယံ, အဘိနန္ဒနဋ္ဌေန သောမနဿိန္ဒြိယံ, ပဝတ္တသန္တတိအာဓိပတေယျဋ္ဌေန ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပရိပူရတိ ။ပ။ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ အဓိမောက္ခဋ္ဌေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ။ပ။ ပဝတ္တသန္တတိအာဓိပတေယျဋ္ဌေန ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပရိပူရတီတိ ဧဝံ စတူသု စ မဂ္ဂေသု စတူသု စ ဖလေသု အဋ္ဌဋ္ဌ ဟုတွာ စတုသဋ္ဌိ ဓမ္မာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။
၇။ ဓောဝနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၇။ သတ္တမေ ဓောဝနန္တိ အဋ္ဌိဓောဝနံ။ တသ္မိဉှိ ဇနပဒေ မနုဿာ ဉာတကေ မတေ န ဈာပေန္တိ, အာဝါဋံ ပန ခဏိတွာ ဘူမိယံ နိဒဟန္တိ။ အထ နေသံ ပူတိဘူတာနံ အဋ္ဌီနိ နီဟရိတွာ ဓောဝိတွာ ပဋိပါဋိယာ ဥဿာပေတွာ ဂန္ဓမာလေဟိ ပူဇေတွာ ဌပေန္တိ။ နက္ခတ္တေ ပတ္တေ တာနိ အဋ္ဌီနိ ဂဟေတွာ ရောဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ, တတော နက္ခတ္တံ ကီဠန္တိ။
၈-၁၀။ တိကိစ္ဆကသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၀၈-၁၁၀။ အဋ္ဌမေ ဝိရေစနန္တိ ဒေါသနီဟရဏဘေသဇ္ဇံ။ ဝိရိတ္တာ ဟောတီတိ နီဟဋာ ဟောတိ ပနုဒိတာ။ နဝမေ ဝမနန္တိ ဝမနကရဏဘေသဇ္ဇံ။ ဒသမေ နိဒ္ဓမနီယာတိ နိဒ္ဓမိတဗ္ဗာ။ နိဒ္ဓန္တာတိ နိဒ္ဓမိတာ။
၁၁။ ပဌမအသေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၁။ ဧကာဒသမေ အင်္ဂပရိပူရဏတ္ထံ သမ္မာဒိဋ္ဌိယေဝ သမ္မာဉာဏန္တိ ဝုတ္တာ။ ဧဝမေတေ သဗ္ဗေပိ အရဟတ္တဖလဓမ္မာ အသေခါ, အသေခဿ ပဝတ္တတ္တာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပိ အသေခန္တိ ဝုတ္တံ။
၁၂။ ဒုတိယအသေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၂။ ဒွါဒသမေ အသေခိယာတိ အသေခါယေဝ, အသေခသန္တကာ ဝါ။ ဣမိနာ သုတ္တေန ခီဏာသဝေါဝ ကထိတောတိ။
သမဏသညာဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၆။)(၁၂) ၂။ ပစ္စောရောဟဏိဝဂ္ဂေါ
၁-၂။ အဓမ္မသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၁၁၃-၁၁၄။ ဒုတိယဿ ပဌမေ ပါဋိယေက္ကံ ပုစ္ဆာ စ ဝိဿဇ္ဇနာ စ ကတာ။ ဒုတိယေ ဧကတောဝ။
၃။ တတိယအဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၅။ တတိယေ ဥဒ္ဒေသံ ဥဒ္ဒိသိတွာတိ မာတိကံ နိက္ခိပိတွာ။ သတ္ထု စေဝ သံဝဏ္ဏိတောတိ ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေန္တေန သတ္ထာရာ သံဝဏ္ဏိတော။ သမ္ဘာဝိတောတိ ဂုဏသမ္ဘာဝနာယ သမ္ဘာဝိတော။ ပဟောတီတိ သက္ကောတိ။ အတိသိတွာတိ အတိက္ကမိတွာ။ ဇာနံ ဇာနာတီတိ ဇာနိတဗ္ဗကံ ဇာနာတိ။ ပဿံ ပဿတီတိ ပဿိတဗ္ဗကံ ပဿတိ။ စက္ခုဘူတောတိ စက္ခု ဝိယ ဘူတော ဇာတော နိဗ္ဗတ္တော။ ဉာဏဘူတောတိ ဉာဏသဘာဝေါ။ ဓမ္မဘူတောတိ ဓမ္မသဘာဝေါ။ ဗြဟ္မဘူတောတိ သေဋ္ဌသဘာဝေါ။ ဝတ္တာတိ ဝတ္တုံ သမတ္ထော။ ပဝတ္တာတိ ပဝတ္တေတုံ သမတ္ထော။ အတ္ထဿ နိန္နေတာတိ အတ္ထံ နီဟရိတွာ ဒဿေတာ။ ယထာ နော ဘဂဝါတိ ယထာ အမှာကံ ဘဂဝါ ဗျာကရေယျ။
၄။ အဇိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၆။ စတုတ္ထေ အဇိတောတိ ဧဝံနာမကော။ စိတ္တဋ္ဌာနသတာနီတိ စိတ္တုပ္ပါဒသတာနိ။ ယေဟီတိ ယေဟိ စိတ္တဋ္ဌာနသတေဟိ အနုယုဉ္ဇိယမာနာ။ ဥပါရဒ္ဓါဝ ဇာနန္တိ ဥပါရဒ္ဓသ္မာတိ ဝိရဒ္ဓါ နိဂ္ဂဟိတာ ဧဝံ ဇာနန္တိ ‘‘ဝိရဒ္ဓါ မယံ, နိဂ္ဂဟိတာ မယံ, အာရောပိတော နော ဒေါသော’’တိ။ ပဏ္ဍိတဝတ္ထူနီတိ ပဏ္ဍိတဘာဝတ္ထာယ ကာရဏာနိ။
၅-၆။ သင်္ဂါရဝသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁၁၇-၁၁၈။ ပဉ္စမေ ဩရိမံ တီရန္တိ လောကိယံ ဩရိမတီရံ။ ပါရိမံ တီရန္တိ လောကုတ္တရံ ပါရိမတီရံ။ ပါရဂါမိနောတိ နိဗ္ဗာနဂါမိနော။ တီရမေဝါနုဓာဝတီတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိတီရံယေဝ အနုဓာဝတိ။ ဓမ္မေ ဓမ္မာနုဝတ္တိနောတိ သမ္မာ အက္ခာတေ နဝဝိဓေ လောကုတ္တရဓမ္မေ အနုဓမ္မဝတ္တိနော, တဿ ဓမ္မဿာနုစ္ဆဝိကာယ သဟသီလာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိယာ ပဝတ္တမာနာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၇။)မစ္စုဓေယျံ သုဒုတ္တရန္တိ မစ္စုနော ဌာနဘူတံ တေဘူမကဝဋ္ဋံ သုဒုတ္တရံ တရိတွာ။ ပါရမေဿန္တီတိ နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏိဿန္တိ။
ဩကာ အနောကမာဂမ္မာတိ ဝဋ္ဋတော ဝိဝဋ္ဋံ အာဂမ္မ။ ဝိဝေကေ ယတ္ထ ဒူရမန္တိ ယသ္မိံ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကေ ဒုရဘိရမံ, တတြာဘိရတိမိစ္ဆေယျ။ ဟိတွာ ကာမေတိ ဒုဝိဓေပိ ကာမေ ပဟာယ။ အကိဉ္စနောတိ နိပ္ပလိဗောဓော။ အာဒါနပဋိနိဿဂေတိ ဂဟဏပဋိနိဿဂ္ဂသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ။ အနုပါဒါယ ယေ ရတာတိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ ကိဉ္စိပိ အနုပါဒိယိတွာ ယေ အဘိရတာ။ ပရိနိဗ္ဗုတာတိ တေ အပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတာ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆဋ္ဌံ ဘိက္ခူနံ ဒေသိတံ။
၇-၈။ ပစ္စောရောဟဏီသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၁၁၉-၁၂၀။ သတ္တမေ ပစ္စောရောဟဏီတိ ပါပဿ ပစ္စောရောဟဏံ။ ပတ္ထရိတွာတိ သန္ထရိတွာ။ အန္တရာ စ ဝေလံ အန္တရာ စ အဂျာဂါရန္တိ ဝါလိကာရာသိဿ စ အဂ္ဂိအဂါရဿ စ အန္တရေ။ အဋ္ဌမံ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒေသိတံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ပစ္စောရောဟဏိဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
(၁၃) ၃။ ပရိသုဒ္ဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၃။ တတိယဿ ပဌမေ ပရိသုဒ္ဓါတိ နိမ္မလာ။ ပရိယောဒါတာတိ ပဘဿရာ။ ဒုတိယာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝါတိ။
ပရိသုဒ္ဓဝဂ္ဂေါ တတိယော။
(၁၄) ၄။ သာဓုဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၄။ စတုတ္ထဿ ပဌမေ သာဓုန္တိ ဘဒ္ဒကံ သိလိဋ္ဌကံ။ ဒုတိယာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝါတိ။ အရိယမဂ္ဂဝဂ္ဂေါ ဥတ္တာနတ္ထောယေဝါတိ။
သာဓုဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။
တတိယပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၈။)၄။ စတုတ္ထပဏ္ဏာသကံ
֍ ဋီ ၁၅၅။ စတုတ္ထဿ ပဌမာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝါတိ။
၈။ ကမ္မနိဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၄။ အဋ္ဌမေ လောဘဟေတုကမ္ပီတိ ပါဏာတိပါတဿ လောဘော ဥပနိဿယကောဋိယာ ဟေတု ဟောတိ ဒေါသမောဟသမ္ပယုတ္တောပိ။ ဣမိနာ ဥပါယေန သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၉။ ပရိက္ကမနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၅။ နဝမေ ပရိက္ကမနံ ဟောတီတိ ပရိဝဇ္ဇနံ ဟောတိ။
၁၀။ စုန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၆။ ဒသမေ ကမ္မာရပုတ္တဿာတိ သုဝဏ္ဏကာရပုတ္တဿ။ ကဿ နော တွန္တိ ကဿ နု တွံ။ ပစ္ဆာဘူမကာတိ ပစ္ဆာဘူမိဝါသိကာ။ ကမဏ္ဍလုကာတိ ကမဏ္ဍလုဓာရိနော။ သေဝါလမာလိကာတိ သေဝါလမာလာ ဝိယ ဓာရေန္တိ။ သေဝါလပဋနိဝါသိတာတိပိ ဝုတ္တမေဝ။ ဥဒကောရောဟကာတိ သာယတတိယကံ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂမနုယုတ္တာ။ အာမသေယျာသီတိ ဟတ္ထေန ပရိမဇ္ဇေယျာသိ။
၁၁။ ဇာဏုဿောဏိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၇။ ဧကာဒသမေ ဥပကပ္ပတူတိ ပါပုဏာတု။ ဌာနေတိ ဩကာသေ။ နော အဋ္ဌာနေတိ နော အနောကာသေ။ နေရယိကာနံ အာဟာရော နာမ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနကမ္မမေဝ။ တေနေဝ ဟိ တေ တတ္ထ ယာပေန္တိ။ တိရစ္ဆာနယောနိကာနံ ပန တိဏပဏ္ဏာဒိဝသေန အာဟာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မနုဿာနံ ဩဒနကုမ္မာသာဒိဝသေန, ဒေဝါနံ သုဓာဘောဇနာဒိဝသေန, ပေတ္တိဝေသယိကာနံ ခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒိဝသေန။ ယံ ဝါ ပနဿ ဣတော အနုပ္ပဝေစ္ဆန္တီတိ ယံ တဿ မိတ္တာဒယော ဣတော ဒဒန္တာ အနုပဝေသေန္တိ။ ပေတ္တိဝေသယိကာ ဧဝ ဟိ ပရဒတ္တူပဇီဝိနော ဟောန္တိ, န အညေသံ ပရေဟိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၃၉။)ဒိန္နံ ဥပကပ္ပတိ။ ဒါယကောပိ အနိပ္ဖလောတိ ယံ သန္ဓာယ တံ ဒါနံ ဒိန္နံ, တဿ ဥပကပ္ပတု ဝါ မာ ဝါ, ဒါယကေန ပန န သက္ကာ နိပ္ဖလေန ဘဝိတုံ, ဒါယကော တဿ ဒါနဿ ဝိပါကံ လဘတိယေဝ။
အဋ္ဌာနေပိ ဘဝံ ဂေါတမော ပရိကပ္ပံ ဝဒတီတိ အနောကာသေ ဥပ္ပန္နေပိ တသ္မိံ ဉာတကေ ဘဝံ ဂေါတမော ဒါနဿ ဖလံ ပရိကပ္ပေတိယေဝ ပညာပေတိယေဝါတိ ပုစ္ဆတိ။ ဗြာဟ္မဏဿ ဟိ ‘‘ဧဝံ ဒိန္နဿ ဒါနဿ ဖလံ ဒါယကော န လဘတီ’’တိ လဒ္ဓိ။ အထဿ ဘဂဝါ ပဉှံ ပဋိဇာနိတွာ ‘‘ဒါယကော နာမ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပုညဖလူပဇီဝိဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တော ဒါနဿ ဖလံ လဘတိယေဝါ’’တိ ဒဿေတုံ ဣဓ ဗြာဟ္မဏာတိအာဒိမာဟ။ သော တတ္ထ လာဘီ ဟောတီတိ သော တတ္ထ ဟတ္ထိယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တောပိ မင်္ဂလဟတ္ထိဋ္ဌာနံ ပတွာ လာဘီ ဟောတိ။ အဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သာဓုဝဂ္ဂေါ ဥတ္တာနတ္ထောယေဝါတိ။
ဇာဏုဿောဏိဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
စတုတ္ထပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၀။)(၂၁) ၁။ ကရဇကာယဝဂ္ဂေါ
֍ ဋီ ၂၁၁။ ပဉ္စမဿ ပဌမာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။
၆။ သံသပ္ပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၆။ ဆဋ္ဌေ သံသပ္ပနီယပရိယာယံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မပရိယာယန္တိ သံသပ္ပနဿ ကာရဏံ ဒေသနာသင်္ခါတံ ဓမ္မဒေသနံ။ သံသပ္ပတီတိ တံ ကမ္မံ ကရောန္တော အာသပ္ပတိ ပရိသပ္ပတိ ဝိပ္ဖန္ဒတိ။ ဇိမှာ ဂတီတိ တေန ကမ္မေန ယံ ဂတိံ ဂမိဿတိ, သာ ဇိမှာ ဟောတိ။ ဇိမှုပပတ္တီတိ တဿ ယံ ဂတိံ ဥပပဇ္ဇိဿတိ, သာပိ ဇိမှာဝ ဟောတိ။ သံသပ္ပဇာတိကာတိ သံသပ္ပနသဘာဝါ။ ဘူတာ ဘူတဿ ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ ဘူတသ္မာ သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနကမ္မာ သတ္တဿ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတိ။ ဖဿာ ဖုသန္တီတိ ဝိပါကဖဿာ ဖုသန္တိ။
၇-၈။ သဉ္စေတနိကသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၂၁၇-၂၁၈။ သတ္တမေ သဉ္စေတနိကာနန္တိ စေတေတွာ ပကပ္ပေတွာ ကတာနံ။ ဥပစိတာနန္တိ စိတာနံ ဝဍ္ဎိတာနံ။ အပ္ပဋိသံဝေဒိတွာတိ တေသံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ အဝေဒိယိတွာ။ ဗျန္တီဘာဝန္တိ ဝိဂတန္တဘာဝံ တေသံ ကမ္မာနံ ပရိစ္ဆေဒပရိဝဋုမတာကရဏံ။ တဉ္စ ခေါ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ တဉ္စ ခေါ ဝိပါကံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ။ ဥပပဇ္ဇန္တိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ။ အပရေ ဝါ ပရိယာယေတိ အပရပရိယာယဝေဒနီယံ ပန သံသာရပ္ပဝတ္တေ သတိ သဟဿိမေပိ အတ္တဘာဝေတိ။ ဣမိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘သံသာရပ္ပဝတ္တေ ပဋိလဒ္ဓဝိပါကာရဟကမ္မေ န ဝိဇ္ဇတိ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော, ယတ္ထ ဌိတော မုစ္စေယျ ပါပကမ္မာ’’တိ။ တိဝိဓာတိ တိပ္ပကာရာ။ ကာယကမ္မန္တသန္ဒောသဗျာပတ္တီတိ ကာယကမ္မန္တသင်္ခါတာ ဝိပတ္တိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အဋ္ဌမေ အပဏ္ဏကော မဏီတိ သမန္တတော စတုရဿော ပါသကော။
၉။ ကရဇကာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၉။ နဝမေ ဒုက္ခဿာတိ ဝိပါကဒုက္ခဿ, ဝဋ္ဋဒုက္ခဿေဝ ဝါ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ မဏိဩပမ္မံ နတ္ထိ။ ဧဝံ ဝိဂတာဘိဇ္ဈောတိ ဧဝန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ယထာ ဝါ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၁။)မေတ္တံ ဘာဝေန္တာ ဝိဂတာဘိဇ္ဈာ ဘဝန္တိ, ဧဝံ ဝိဂတာဘိဇ္ဈော။ ဧဝမဿ ဝိဂတာဘိဇ္ဈတာဒီဟိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အကုသလနိဿရဏာနိ ကထေန္တော မေတ္တာသဟဂတေနာတိအာဒိမာဟ။ အပ္ပမာဏန္တိ အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏတာယ စိဏ္ဏဝသိတာယ ဝါ အပ္ပမာဏံ။ ပမာဏကတံ ကမ္မံ နာမ ကာမာဝစရကမ္မံ။ န တံ တတြာဝတိဋ္ဌတီတိ တံ မဟောဃော ပရိတ္တံ ဥဒကံ ဝိယ အတ္တနော ဩကာသံ ဂဟေတွာ ဌာတုံ န သက္ကောတိ, အထ ခေါ နံ ဩဃေ ပရိတ္တံ ဥဒကံ ဝိယ ဣဒမေဝ အပ္ပမာဏံ ကမ္မံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အတ္တနော ဝိပါကံ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ဒဟရတဂ္ဂေတိ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ။
နာယံ ကာယော အာဒါယဂမနိယောတိ ဣမံ ကာယံ ဂဟေတွာ ပရလောကံ ဂန္တုံ နာမ န သက္ကာတိ အတ္ထော။ စိတ္တန္တရောတိ စိတ္တကာရဏော, အထ ဝါ စိတ္တေနေဝ အန္တရိကော။ ဧကဿေဝ ဟိ စုတိစိတ္တဿ အနန္တရာ ဒုတိယေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေ ဒေဝေါ နာမ ဟောတိ, နေရယိကော နာမ ဟောတိ, တိရစ္ဆာနဂတော နာမ ဟောတိ။ ပုရိမနယေပိ စိတ္တေန ကာရဏဘူတေန ဒေဝေါ နေရယိကော ဝါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗံ တံ ဣဓ ဝေဒနီယန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယကောဋ္ဌာသဝနေတံ ဝုတ္တံ။ န တံ အနုဂံ ဘဝိဿတီတိ မေတ္တာယ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဝသေန န အနုဂတံ ဘဝိဿတိ။ ဣဒံ သောတာပန္နသကဒါဂါမိအရိယပုဂ္ဂလာနံ ပစ္စဝေက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနာဂါမိတာယာတိ ဈာနာနာဂါမိတာယ။ ဣဓပညဿာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပညာ ဣဓပညာ နာမ, သာသနစရိတာယ အရိယပညာယ ဌိတဿ အရိယသာဝကဿာတိ အတ္ထော။ ဥတ္တရိဝိမုတ္တိန္တိ အရဟတ္တံ။ ဒသမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
ကရဇကာယဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
(၂၂) ၂။ သာမညဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၁။ ဒုတိယဿ ပဌမံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗာ ပေယျာလတန္တိ ဥတ္တာနတ္ထာယေဝါတိ။
မနောရထပူရဏိယာ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဒသကနိပါတဿ သံဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၁၅၀။) (အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၃။)အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ
ဧကာဒသကနိပါတ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၁။ နိဿယဝဂ္ဂ
၁-၆။ ကိမတ္ထိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၁-၆။ ဧကာဒသကနိပါတဿ ပဌမာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ကေဝလဉ္စေတ္ထ အာဒိတော ပဉ္စသု နိဗ္ဗိဒါဝိရာဂံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဧကာဒသင်္ဂါနိ ကတာနိ။ ဆဋ္ဌေ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အဓိကံ။
၇-၈။ ပဌမသညာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ
၇-၈။ သတ္တမေ အတ္ထေန အတ္ထောတိ အတ္ထေန သဒ္ဓိမတ္ထော။ ဗျဉ္ဇနေန ဗျဉ္ဇနန္တိ ဗျဉ္ဇနေန သဒ္ဓိံ ဗျဉ္ဇနံ။ သံသန္ဒိဿတီတိ သမ္ပဝတ္တိဿတိ။ သမေဿတီတိ သမာနံ ဘဝိဿတိ။ န ဝိဂ္ဂယှိဿတီတိ န ဝိရဇ္ဈိဿတိ။ အဂ္ဂပဒသ္မိန္တိ နိဗ္ဗာနေ။ အဋ္ဌမေ ပစ္စဝေက္ခဏာ ကထိတာ။
၉။ သဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၉။ နဝမေ ဒေါဏိယာ ဗဒ္ဓေါတိ ယဝသဿဒေါဏိယာ သမီပေ ဗဒ္ဓေါ။ အန္တရံ ကရိတွာတိ အဗ္ဘန္တရေ ကတွာ။ ဈာယတီတိ စိန္တေတိ။ ပဇ္ဈာယတီတိ ဣတော စိတော စ နာနပ္ပကာရကံ ဈာယတိ။ နိဇ္ဈာယတီတိ နိရန္တရဝသေန နိဗဒ္ဓံ ဈာယတိ။ ပထဝိမ္ပိ နိဿာယ ဈာယတီတိ သမာပတ္တိယံ သနိကန္တိကဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ သမာပတ္တိယဉှိ သနိကန္တိကတ္တာ ဧသ ခဠုင်္ကော နာမ ကတော။ အာပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
ကထဉ္စ သဒ္ဓ အာဇာနီယဈာယိတံ ဟောတီတိ ကထံ ကာရဏာကာရဏံ ဇာနန္တဿ သိန္ဓဝဿ ဈာယိတံ ဟောတိ။ ယထာ ဣဏန္တိအာဒီသု ဣဏသဒိသံ ဗန္ဓနသဒိသံ ဓနဇာနိသဒိသံ ကလိသင်္ခါတမဟာပရာဓသဒိသဉ္စ ကတွာ အတ္တနော အဘိမုခဿ ပတောဒဿ အဇ္ဈောဟရဏသင်္ခါတံ ပတနံ ဝိပဿတီတိ အတ္ထော။ နေဝ ပထဝိံ နိဿာယ ဈာယတီတိ သမာပတ္တိသုခနိကန္တိယာ အဘာဝေန
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၄။)ပထဝိအာရမ္မဏာယ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနသညာယ န ဈာယတိ, နိယန္တိယာ အဘာဝေနေဝ သော အာဇာနီယော နာမ ဟောတီတိ။ ဈာယတိ စ ပနာတိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာယ ဖလသမာပတ္တိယာ ဈာယတိ။ ပထဝိယံ ပထဝိသညာ ဝိဘူတာ ဟောတီတိ ပထဝါရမ္မဏေ ဥပ္ပန္နာ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနသညာ ဝိဘူတာ ပါကဋာ ဟောတိ။ ‘‘ဝိဘူတာ, ဘန္တေ, ရူပသညာ အဝိဘူတာ အဋ္ဌိကသညာ’’တိ ဣမသ္မိဉှိ သုတ္တေ သမတိက္ကမဿ အတ္ထိတာယ ဝိဘူတတာ ဝုတ္တာ, ဣဓ ပန ဝိပဿနာဝသေန အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တတော ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝိဘူတာ နာမ ဇာတာ။ အာပေါသညာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝိယ သမာပတ္တိဝသေန သမတိက္ကမံ အဝတွာ ဝိပဿနာစာရဝသေန သမတိက္ကမော ဝုတ္တော။ ဧဝံ ဈာယီတိ ဧဝံ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ အာဂန္တွာ ဥပ္ပါဒိတာယ ဖလသမာပတ္တိယာ ဈာယန္တော။
၁၀။ မောရနိဝါပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀။ ဒသမေ အစ္စန္တနိဋ္ဌောတိ အန္တံ အတီတတ္တာ အစ္စန္တသင်္ခါတံ အဝိနာသဓမ္မံ နိဗ္ဗာနံ နိဋ္ဌာ အဿာတိ အစ္စန္တနိဋ္ဌော။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဇနေတသ္မိန္တိ ဇနိတသ္မိံ, ပဇာယာတိ အတ္ထော။ ယေ ဂေါတ္တပဋိသာရိနောတိ ယေ ဇနာ တသ္မိံ ဂေါတ္တေ ပဋိသရန္တိ ‘‘အဟံ ဂေါတမော, အဟံ ကဿပေါ’’တိ, တေသု လောကေ ဂေါတ္တပဋိသာရီသု ခတ္တိယော သေဋ္ဌော။ အနုမတာ မယာတိ မမ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒေတွာ ဒေသိတာ မယာ အနုညာတာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
နိဿယဝဂ္ဂေါ ပဌမော။
၂။ အနုဿတိဝဂ္ဂ
၁-၂။ မဟာနာမသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ
၁၁-၁၂။ ဒုတိယဿ ပဌမေ နာနာဝိဟာရေဟိ ဝိဟရတန္တိ ဂိဟီနံ နိဗဒ္ဓေါ ဧကော ဝိဟာရော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ အမှာကံ အနိဗဒ္ဓဝိဟာရေန ဝိဟရန္တာနံ ကေန ဝိဟာရေန ကတရေန နိဗဒ္ဓဝိဟာရေန ဝိဟာတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆတိ။ အာရာဓကောတိ သမ္ပာဒကော ပရိပူရကော။ ဓမ္မသောတသမာပန္နော
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၅။)ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ ဘာဝေတီတိ ဓမ္မသောတသမာပန္နော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ ဘာဝေတိ။ ဒုတိယေ ဂိလာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဂိလာနော ဟုတွာ ဝုဋ္ဌိတော။
၃။ နန္ဒိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃။ တတိယေ ကလျာဏမိတ္တေတိ သုမိတ္တေ။ ဧဝမေတ္ထ ကလျာဏမိတ္တဝသေန သံဃာနုဿတိ ကထိတာ။ ကဗဠီကာရာဟာရဘက္ခာနန္တိ ကာမာဝစရဒေဝါနံ။ အသမယဝိမုတ္တောတိ အသမယဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တော ခီဏာသဝေါ။
၄။ သုဘူတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄။ စတုတ္ထေ ကော နာမာယံ သုဘူတီ ဘိက္ခူတိ ဇာနန္တောပိ သတ္ထာ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ ပုစ္ဆတိ။ သုဒတ္တဿ ဥပါသကဿ ပုတ္တောတိ အနာထပိဏ္ဍိကံ သန္ဓာယာဟ။ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဟိ ပုတ္တော အတ္တနော စူဠပိတု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတော, အထ နံ သုဘူတိတ္ထေရော အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ သဒ္ဓါပဒါနေသူတိ သဒ္ဓါနံ ပုဂ္ဂလာနံ အပဒါနေသု လက္ခဏေသု။
၅။ မေတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅။ ပဉ္စမေ သုခံ သုပတီတိ ယထာ သေသဇနာ သမ္ပရိဝတ္တမာနာ ကာကစ္ဆမာနာ ဒုက္ခံ သုပန္တိ, ဧဝံ အသုပိတွာ သုခံ သုပတိ။ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမန္တောပိ သမာပတ္တိံ သမာပန္နော ဝိယ ဟောတိ။ သုခံ ပဋိဗုဇ္ဈတီတိ ယထာ အညေ နိတ္ထုနန္တာ ဝိဇမ္ဘမာနာ သမ္ပရိဝတ္တန္တာ ဒုက္ခံ ပဋိဗုဇ္ဈန္တိ, ဧဝံ အပ္ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ ဝိကသမာနံ ဝိယ ပဒုမံ သုခံ နိဗ္ဗိကာရော ပဋိဗုဇ္ဈတိ။ န ပါပကံ သုပိနံ ပဿတီတိ သုပိနံ ပဿန္တောပိ ဘဒ္ဒကမေဝ သုပိနံ ပဿတိ, စေတိယံ ဝန္ဒန္တော ဝိယ ပူဇံ ကရောန္တော ဝိယ စ ဓမ္မံ သုဏန္တော ဝိယ စ ဟောတိ။ ယထာ ပနညေ အတ္တာနံ စောရေဟိ သမ္ပရိဝါရိတံ ဝိယ ဝါဠေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ ဝိယ ပပါတေ ပတန္တံ ဝိယ စ ပဿန္တိ, န ဧဝံ ပါပကံ သုပိနံ ပဿတိ။
မနုဿာနံ ပိယော ဟောတီတိ ဥရေ အာမုက္ကမုတ္တာဟာရော ဝိယ သီသေ ပိဠန္ဓိတမာလာ ဝိယ စ မနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ။ အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတီတိ ယထေဝ မနုဿာနံ, အမနုဿာနမ္ပိ ပိယော ဟောတိ ဝိသာခတ္ထေရော ဝိယ။ ဝတ္ထု ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅၈) မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဒေဝတာ ရက္ခန္တီတိ ပုတ္တမိဝ မာတာပိတရော ဒေဝတာ ရက္ခန္တိ။ နာဿ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၆။)အဂ္ဂိ ဝါ ဝိသံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ကမတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိဿ ကာယေ ဥတ္တရာယ ဥပါသိကာယ ဝိယ အဂ္ဂိ ဝါ, သံယုတ္တဘာဏကစူဠသီဝတ္ထေရဿေဝ ဝိသံ ဝါ, သံကိစ္စသာမဏေရဿေဝ သတ္ထံ ဝါ န ကမတိ နပ္ပဝိသတိ, နာဿ ကာယံ ဝိကောပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓေနုဝတ္ထုမ္ပိ စေတ္ထ ကထယန္တိ။ ဧကာ ကိရ ဓေနု ဝစ္ဆကဿ ခီရဓာရံ မုဉ္စမာနာ အဋ္ဌာသိ။ ဧကော လုဒ္ဒကော ‘‘တံ ဝိဇ္ဈိဿာမီ’’တိ ဟတ္ထေန သမ္ပရိဝတ္တေတွာ ဒီဃဒဏ္ဍံ သတ္တိံ မုဉ္စိ။ သာ တဿာ သရီရံ အာဟစ္စ တာလပဏ္ဏံ ဝိယ ဝဋ္ဋမာနာ ဂတာ, နေဝ ဥပစာရဗလေန န အပ္ပနာဗလေန, ကေဝလံ ဝစ္ဆကေ ဗလဝဟိတစိတ္တတာယ။ ဧဝံ မဟာနုဘာဝါ မေတ္တာ။
တုဝဋံ စိတ္တံ သမာဓိယတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိနော ခိပ္ပမေဝ စိတ္တံ သမာဓိယတိ, နတ္ထိ တဿ ဒန္ဓာယိတတ္တံ။ မုခဝဏ္ဏော ဝိပ္ပသီဒတီတိ ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တတာလပက္ကံ ဝိယ စဿ ဝိပ္ပသန္နဝဏ္ဏံ မုခံ ဟောတိ။ အသမ္မူဠှော ကာလံ ကရောတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိနော သမ္မောဟမရဏံ နာမ နတ္ထိ, အသမ္မူဠှော ပန နိဒ္ဒံ ဩက္ကမန္တော ဝိယ ကာလံ ကရောတိ။ ဥတ္တရိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တောတိ မေတ္တာသမာပတ္တိတော ဥတ္တရိ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တုံ အသက္ကောန္တော ဣတော စဝိတွာ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါ ဝိယ ဗြဟ္မလောကံ ဥပပဇ္ဇတီတိ။
၆။ အဋ္ဌကနာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆။ ဆဋ္ဌေ ဒသမောတိ ဇာတိဂေါတ္တဝသေန စေဝ သာရပတ္တကုလဂဏနာယ စ ဒသမေ ဌာနေ ဂဏီယတိ, တေနဿ ဒသမောတွေဝ နာမံ ဇာတံ။ အဋ္ဌကနာဂရောတိ အဋ္ဌကနဂရဝါသီ။ ကုက္ကုဋာရာမေတိ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိနာ ကာရိတေ အာရာမေ။
တေန ဘဂဝတာ…ပေ… သမ္မဒက္ခာတောတိ ဧတ္ထ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယော သော ဘဂဝါ သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တေန ဘဂဝတာ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာသယာနုသယံ ဇာနတာ, ဟတ္ထတလေ ဌပိတံ အာမလကံ ဝိယ သဗ္ဗဉေယျဓမ္မေ ပဿတာ, အပိစ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟိ ဇာနတာ, ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ပဿတာ, တီဟိ ဝါ ဝိဇ္ဇာဟိ ဆဟိ ဝါ ပန အဘိညာဟိ ဇာနတာ, သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတေန သမန္တစက္ခုနာ ပဿတာ, သဗ္ဗဓမ္မဇာနနသမတ္ထာယ ပညာယ ဇာနတာ, သဗ္ဗသတ္တာနံ စက္ခုဝိသယာတီတာနိ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတာနိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၇။)စာပိ ရူပါနိ အတိဝိသုဒ္ဓေန မံသစက္ခုနာ ဝါ ပဿတာ, အတ္တဟိတသာဓိကာယ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာယ ပဋိဝေဓပညာယ ဇာနတာ, ပရဟိတသာဓိကာယ ကရုဏာပဒဋ္ဌာနာယ ဒေသနာပညာယ ပဿတာ, အန္တရာယိကဓမ္မေ ဝါ ဇာနတာ, နိယျာနိကဓမ္မေ ပဿတာ, အရီနံ ဟတတ္တာ အရဟတာ, သမ္မာ သာမံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ ဧဝံ စတုဝေသာရဇ္ဇဝသေန စတူဟိ ကာရဏေဟိ ထောမိတေန အတ္ထိ နု ခေါ ဧကော ဓမ္မော အက္ခာတောတိ။
အဘိသင်္ခတန္တိ ကတံ ဥပ္ပါဒိတံ။ အဘိသဉ္စေတယိတန္တိ စေတယိတံ ကပ္ပယိတံ။ သော တတ္ထ ဌိတောတိ သော တသ္မိံ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ဌိတော။ ဓမ္မရာဂေန ဓမ္မနန္ဒိယာတိ ပဒဒွယေနပိ သမထဝိပဿနာသု ဆန္ဒရာဂေါ ဝုတ္တော။ သမထဝိပဿနာသု ဟိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဆန္ဒရာဂံ ပရိယာဒိယိတုံ သက္ကောန္တော အရဟာ ဟောတိ, အသက္ကောန္တော အနာဂါမီ ဟောတိ။ သော သမထဝိပဿနာသု ဆန္ဒရာဂဿ အပ္ပဟီနတ္တာ စတုတ္ထဇ္ဈာနစေတနာယ သုဒ္ဓါဝါသေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ အယံ အာစရိယာနံ သမာနတ္ထကထာ။
ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ပနာဟ – ‘‘တေနေဝ ဓမ္မရာဂေနာတိ ဝစနတော အကုသလေန သုဒ္ဓါဝါသေ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ။ သော ‘‘သုတ္တံ အာဟရာဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ အဒ္ဓါ အညံ အပဿန္တော ဣဒမေဝ အာဟရိဿတိ။ တတော ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ကိမ္ပနိဒံ သုတ္တံ နီတတ္ထံ, ဥဒါဟု နေယျတ္ထ’’န္တိ။ အဒ္ဓါ ‘‘နီတတ္ထ’’န္တိ ဝက္ခတိ။ တတော ဝတ္တဗ္ဗော – ဧဝံ သန္တေ အနာဂါမိဖလတ္ထိကေန သမထဝိပဿနာသု ဆန္ဒရာဂေါ ကတ္တဗ္ဗော ဘဝိဿတိ, ဆန္ဒရာဂေ ဥပ္ပါဒိတေ အနာဂါမိဖလံ ပဋိလဒ္ဓံ ဘဝိဿတိ, မာ ‘‘သုတ္တံ မေ လဒ္ဓ’’န္တိ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဒီပေဟိ။ ပဉှံ ကထေန္တေန ဟိ အာစရိယဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတွာ အတ္ထရသံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အကုသလေန ဟိ သဂ္ဂေ, ကုသလေန စ အပါယေ ပဋိသန္ဓိ နာမ နတ္ထိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘န, ဘိက္ခဝေ, လောဘဇေန ကမ္မေန, ဒေါသဇေန ကမ္မေန, မောဟဇေန ကမ္မေန ဒေဝါ ပညာယန္တိ, မနုဿာ ပညာယန္တိ, ယာ ဝါ ပနညာပိ ကာစိ သုဂတိယော။ အထ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, လောဘဇေန ကမ္မေန, ဒေါသဇေန ကမ္မေန, မောဟဇေန ကမ္မေန နိရယော ပညာယတိ, တိရစ္ဆာနယောနိ ပညာယတိ, ပေတ္တိဝိသယော ပညာယတိ, ယာ ဝါ ပနညာပိ ကာစိ ဒုဂ္ဂတိယော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၃၉) –
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၈။)ဧဝံ သညာပေတဗ္ဗော။ သစေ သဉ္ဇာနာတိ, သဉ္ဇာနာတု။ နော စေ သဉ္ဇာနာတိ, ‘‘ဂစ္ဆ ပါတောဝ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ယာဂုံ ပိဝါ’’တိ ဥယျောဇေတဗ္ဗော။
အယံ ခေါ, ဂဟပတိ, ဧကဓမ္မော အက္ခာတောတိ ဧကံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆိတေန ‘‘အယမ္ပိ ဧကဓမ္မော အက္ခာတော, အယမ္ပိ ဧကဓမ္မော အက္ခာတော’’တိ ဧဝံ ပုစ္ဆာဝသေန ကထိတတ္တာ ဧကာဒသပိ ဓမ္မာ ဧကဓမ္မော နာမ ကတော။ အမတုပ္ပတ္တိအတ္ထေန ဝါ သဗ္ဗေပိ ဧကဓမ္မောတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
နိဓိမုခံ ဂဝေသန္တောတိ နိဓိံ ပရိယေသန္တော။ သကိဒေဝါတိ ဧကပ္ပယောဂေနေဝ။ ကထံ ပန ဧကပ္ပယောဂေနေဝ ဧကာဒသန္နံ နိဓီနံ အဓိဂမော ဟောတီတိ? ဣဓေကစ္စော အရညေ ဇီဝိတဝုတ္တိံ ဂဝေသမာနော စရတိ။ တမေနံ အညတရော အတ္ထစရကော ဒိသွာ ‘‘ကိံ, ဘော, စရသီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ သော ‘‘ဇီဝိတဝုတ္တိံ ပရိယေသာမီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘တေန ဟိ သမ္မ အာဂစ္ဆ, ဧတံ ပါသာဏံ ပဝဋ္ဋေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တံ ပဝဋ္ဋေတွာ ဥပရူပရိဋ္ဌိတာ ဝါ ကုစ္ဆိယာ ကုစ္ဆိံ အာဟစ္စ ဌိတာ ဝါ ဧကာဒသ ကုမ္ဘိယော ပဿတိ။ ဧဝံ ဧကပ္ပယောဂေန ဧကာဒသန္နံ အဓိဂမော ဟောတိ။
အာစရိယဓနံ ပရိယေသိဿန္တီတိ အညတိတ္ထိယာ ဟိ ယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှန္တိ, တဿ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတော ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ အန္တရန္တရာ ဝါ ဂေဟတော နီဟရိတွာ ဓနံ ဒေန္တိ။ ယေသံ ဂေဟေ နတ္ထိ, တေ ဉာတိသဘာဂတော ပရိယေသန္တိ။ ယေသံ တမ္ပိ နတ္ထိ, တေ သဘာဂတော ပရိယေသန္တိ။ တထာ အလဘမာနာ ဘိက္ခမ္ပိ စရိတွာ ဒေန္တိယေဝ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
ကိံ ပနာဟန္တိ ဗာဟိရကာ တာဝ အနိယျာနိကေပိ သာသနေ သိပ္ပမတ္တဒါယကဿ ဓနံ ပရိယေသန္တိ, အဟံ ပန ဧဝံဝိဓေ နိယျာနိကသာသနေ ဧကာဒသဝိဓံ အမတုပ္ပတ္တိပဋိပဒံ ဒေသေန္တဿ အာစရိယဿ ပူဇံ ကိံ န ကရိဿာမိ, ကရိဿာမိယေဝါတိ ဝဒတိ။ ပစ္စေကံ ဒုဿယုဂေန အစ္ဆာဒေသီတိ ဧကမေကဿ ဘိက္ခုနော ဧကေကံ ဒုဿယုဂံ အဒါသီတိ အတ္ထော။ သမုဒါစာရဝစနံ ပနေတ္ထ ဧဝရူပံ ဟောတိ, တသ္မာ အစ္ဆာဒေသီတိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စသတံ ဝိဟာရန္တိ ပဉ္စသတဂ္ဃနိကံ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေသီတိ အတ္ထော။
၇။ ဂေါပါလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇။ သတ္တမေ တိဿော ကထာ ဧကနာဠိကာ စတုရဿာ နိသိန္နဝတ္တိကာတိ။ တတ္ထ ပါဠိံ ဝတွာ ဧကေကဿ ပဒဿ အတ္ထကထနံ ဧကနာဠိကာ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၄၉။)နာမ။ အပဏ္ဍိတဂေါပါလကံ ဒဿေတွာ, အပဏ္ဍိတဘိက္ခုံ ဒဿေတွာ, ပဏ္ဍိတဂေါပါလကံ ဒဿေတွာ, ပဏ္ဍိတဘိက္ခုံ ဒဿေတွာတိ စတုက္ကံ ဗန္ဓိတွာ ကထနံ စတုရဿာ နာမ။ အပဏ္ဍိတဂေါပါလကံ ဒဿေတွာ ပရိယောသာနဂမနံ, အပဏ္ဍိတဘိက္ခုံ ဒဿေတွာ ပရိယောသာနဂမနံ, ပဏ္ဍိတဂေါပါလကံ ဒဿေတွာ ပရိယောသာနဂမနံ, ပဏ္ဍိတဘိက္ခုံ ဒဿေတွာ ပရိယောသာနဂမနန္တိ အယံ နိသိန္နဝတ္တိကာ နာမ။ အယံ ဣဓ သဗ္ဗာစရိယာနံ အာစိဏ္ဏာ။
ဧကာဒသဟိ, ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂေဟီတိ ဧကာဒသဟိ အဂုဏကောဋ္ဌာသေဟိ။ ဂေါဂဏန္တိ ဂေါမဏ္ဍလံ။ ပရိဟရိတုန္တိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိစရိတုံ။ ဖာတိံ ကာတုန္တိ ဝဍ္ဎိံ အာပါဒေတုံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ န ရူပညူ ဟောတီတိ ဂဏနတော ဝါ ဝဏ္ဏတော ဝါ ရူပံ န ဇာနာတိ။ ဂဏနတော န ဇာနာတိ နာမ အတ္တနော ဂုန္နံ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါတိ သင်္ချံ န ဇာနာတိ, သော ဂါဝီသု ဟဋာသု ဝါ ပလာတာသု ဝါ ဂေါဂဏံ ဂဏေတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဧတ္တကာ န ဒိဿန္တီ’’တိ ဒွေ တီဏိ ဂါမန္တရာနိ ဝါ အဋဝိံ ဝါ ဝိစရန္တော န ပရိယေသတိ။ အညေသံ ဂါဝီသု အတ္တနော ဂေါဂဏံ ပဝိဋ္ဌာသုပိ ဂေါဂဏံ ဂဏေတွာ ‘‘ဣမာ ဧတ္တိကာ ဂါဝေါ န အမှာက’’န္တိ ယဋ္ဌိယာ ပေါထေတွာ န နီဟရတိ။ တဿ နဋ္ဌာ ဂါဝိယော နဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ။ ပရဂါဝိယော ဂဟေတွာ စရတိ။ ဂေါသာမိကာ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဧတ္တကံ ကာလံ အမှာကံ ဓေနူ ဒုဟီ’’တိ တဇ္ဇေတွာ အတ္တနော ဂါဝိယော ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ တဿ ဂေါဂဏောပိ ပရိဟာယတိ, ပဉ္စ ဂေါရသပရိဘောဂတောပိ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။ ဝဏ္ဏတော န ဇာနာတိ နာမ ‘‘ဧတ္တိကာ ဂါဝီ သေတာ, ဧတ္တိကာ ရတ္တာ, ဧတ္တိကာ ကာဠာ, ဧတ္တိကာ ဩဒါတာ, ဧတ္တိကာ ကဗရာ, ဧတ္တိကာ နီလာ’’တိ န ဇာနာတိ။ သော ဂါဝီသု ဟဋာသု ဝါ ပလာတာသု ဝါ…ပေ… ပဉ္စဂေါရသပရိဘောဂတောပိ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န လက္ခဏကုသလောတိ ဂါဝီနံ သရီရေ ကတံ ဓနုသတ္တိသူလာဒိဘေဒံ လက္ခဏံ န ဇာနာတိ။ သော ဂါဝီသု ဟဋာသု ဝါ ပလာတာသု ဝါ ‘‘အဇ္ဇ အသုကလက္ခဏာ အသုကလက္ခဏာ စ ဂါဝေါ န ဒိဿန္တီ’’တိ…ပေ… ပဉ္စဂေါရသပရိဘောဂတောပိ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န အာသာဋိကံ ဟာရေတာတိ ဂုန္နံ ခါဏုကဏ္ဋကာဒီဟိ ပဟဋဋ္ဌာနေသု ဝဏော ဟောတိ။ တတ္ထ နီလမက္ခိကာ အဏ္ဍကာနိ ဌပေန္တိ, တေသံ အာသာဋိကာတိ နာမံ။ တာနိ ဒဏ္ဍကေန အပနေတွာ ဘေသဇ္ဇံ ဒါတဗ္ဗံ ဟောတိ, ဗာလော ဂေါပါလကော တထာ န ကရောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘န အာသာဋိကံ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၀။)ဟာရေတာ ဟောတီ’’တိ။ တဿ ဂုန္နံ ဝဏာ ဝဍ္ဎန္တိ, ဂမ္ဘီရာ ဟောန္တိ, ပါဏကာ ကုစ္ဆိံ ပဝိသန္တိ, ဂါဝေါ ဂေလညာဘိဘူတာ နေဝ ယာဝဒတ္ထံ တိဏံ ခါဒိတုံ န ပါနီယံ ပါတုံ သက္ကောန္တိ။ တတ္ထ ဂုန္နံ ခီရံ ဆိဇ္ဇတိ, ဂေါဏာနံ ဇဝေါ ဟာယတိ, ဥဘယေသမ္ပိ ဇီဝိတန္တရာယော ဟောတိ။ ဧဝမဿ ဂေါဂဏောပိ ပရိဟာယတိ…ပေ… ပဉ္စဂေါရသတောပိ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န ဝဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတာ ဟောတီတိ ဂုန္နံ ဝုတ္တနယေနေဝ သဉ္ဇာတော ဝဏော ဘေသဇ္ဇံ ဒတွာ ဝါကေန ဝါ စီရကေန ဝါ ဗန္ဓိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗော ဟောတိ။ ဗာလဂေါပါလကော တံ န ကရောတိ။ အထဿ ဂုန္နံ ဝဏေဟိ ယူသာ ပဂ္ဃရန္တိ, တာ အညမညံ နိဃံသန္တိ။ တေန အညေသမ္ပိ ဝဏာ ဇာယန္တိ။ ဧဝံ ဂါဝေါ ဂေလညာဘိဘူတာ နေဝ ယာဝဒတ္ထံ တိဏာနိ ခါဒိတုံ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န ဓူမံ ကတ္တာ ဟောတီတိ အန္တောဝဿေ ဍံသမကသာဒီနံ ဥဿန္နကာလေ ဂေါဂဏေ ဝဇံ ပဝိဋ္ဌေ တတ္ထ တတ္ထ ဓူမော ကာတဗ္ဗော ဟောတိ။ အပဏ္ဍိတဂေါပါလကော တံ န ကရောတိ, ဂေါဂဏော သဗ္ဗရတ္တိံ ဍံသာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတော နိဒ္ဒံ အလဘိတွာ ပုနဒိဝသေ အရညေ တတ္ထ တတ္ထ ရုက္ခမူလာဒီသု နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယတိ။ နေဝ ယာဝဒတ္ထံ တိဏာနိ ခါဒိတုံ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န တိတ္ထံ ဇာနာတီတိ တိတ္ထမ္ပိ သမန္တိ ဝါ ဝိသမန္တိ ဝါ သဂါဟန္တိ ဝါ နိဂ္ဂါဟန္တိ ဝါ န ဇာနာတိ။ သော အတိတ္ထေန ဂါဝိယော ဩတာရေတိ။ တာသံ ဝိသမတိတ္ထေ ပါသာဏာဒီနိ အက္ကမန္တီနံ ပါဒါ ဘိဇ္ဇန္တိ။ သဂါဟံ ဂမ္ဘီရံ တိတ္ထံ ဩတိဏ္ဏေ ကုမ္ဘီလာဒယော ဂါဝေါ ဂဏှန္တိ, ‘‘အဇ္ဇ ဧတ္တိကာ ဂါဝေါ နဋ္ဌာ, အဇ္ဇ ဧတ္တိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမဿ ဂေါ ဂဏောပိ ပရိဟာယတိ…ပေ… ပဉ္စဂေါရသတောပိ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န ပီတံ ဇာနာတီတိ ပီတမ္ပိ အပီတမ္ပိ န ဇာနာတိ။ ဂေါပါလကေန ဟိ ‘‘ဣမာယ ဂါဝိယာ ပီတံ, ဣမာယ န ပီတံ, ဣမာယ ပါနီယတိတ္ထေ ဩကာသော လဒ္ဓေါ, ဣမာယ န လဒ္ဓေါ’’တိ ဧဝံ ပီတာပီတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အယံ ပန ဒိဝသဘာဂေ အရညေ ဂေါဂဏံ ရက္ခိတွာ ‘‘ပါနီယံ ပါယေဿာမီ’’တိ နဒိံ ဝါ တဠာကံ ဝါ ဩဂါဟေတွာ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ မဟာဥသဘာ စ အနုသဘာ စ ဗလဝဂါဝိယော စ ဒုဗ္ဗလာနိ စေဝ မဟလ္လကာနိ စ ဂေါရူပါနိ
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၁။)သိင်္ဂေဟိ ဝါ ဖာသုကာဟိ ဝါ ပဟရိတွာ အတ္တနော ဩကာသံ ကတွာ ဦရုပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ပဝိသိတွာ ယထာကာမံ ပိဝန္တိ။ အဝသေသာ ဩကာသံ အလဘမာနာ တီရေ ဌတွာ ကလလမိဿကံ ဥဒကံ ပိဝန္တိ ဝါ အပီတာ ဧဝ ဝါ ဟောန္တိ။ အထ သော ဂေါပါလကော ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိတွာ ပုန အရညံ ပဝေသေတိ။ တတ္ထ အပီတာ ဂါဝိယော ပိပါသာယ သုဿမာနာ ယာဝဒတ္ထံ တိဏာနိ ခါဒိတုံ န သက္ကောန္တိ။ တတ္ထ ဂုန္နံ ခီရံ ဆိဇ္ဇတိ။ ဂေါဏာနံ ဇဝေါ ဟာယတိ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န ဝီထိံ ဇာနာတီတိ ‘‘အယံ မဂ္ဂေါ သမော ခေမော, အယံ ဝိသမော သာသင်္ကော သပ္ပဋိဘယော’’တိ န ဇာနာတိ။ သော သမံ ခေမံ မဂ္ဂံ ဝဇ္ဇေတွာ ဂေါဂဏံ ဣတရမဂ္ဂံ ပဋိပါဒေတိ။ တတ္ထ ဂါဝေါ သီဟဗျဂ္ဃါဒီနံ ဂန္ဓေန စောရပရိဿယေန စ အဘိဘူတာ ဘန္တမိဂသပ္ပဋိဘာဂါ ဂီဝံ ဥက္ခိပိတွာ တိဋ္ဌန္တိ, နေဝ ယာဝဒတ္ထံ တိဏာနိ ခါဒန္တိ, န ပါနီယံ ပိဝန္တိ။ တတ္ထ ဂုန္နံ ခီရံ ဆိဇ္ဇတိ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န ဂေါစရကုသလော ဟောတီတိ ဂေါပါလကေန ဟိ ဂေါစရကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗံ, ပဉ္စာဟိကစာရော ဝါ သတ္တာဟိကစာရော ဝါ ဇာနိတဗ္ဗော။ ဧကဒိသာယ ဂေါဂဏံ စာရေတွာ ပုနဒိဝသေ တတ္ထ န စာရေတဗ္ဗော။ မဟတာ ဟိ ဂေါဂဏေန စိဏ္ဏဋ္ဌာနံ ဘေရိတလံ ဝိယ သုဒ္ဓံ ဟောတိ နိတ္တိဏံ, ဥဒကမ္ပိ အာလုလီယတိ။ တသ္မာ ပဉ္စမေ ဝါ သတ္တမေ ဝါ ဒိဝသေ ပုန တတ္ထ စာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္တကေန ဟိ တိဏမ္ပိ ပဋိဝိရုဟတိ, ဥဒကမ္ပိ ပသီဒတိ, အယံ ပန ဣမံ ပဉ္စာဟိကစာရံ ဝါ သတ္တာဟိကစာရံ ဝါ န ဇာနာတိ, ဒိဝသေ ဒိဝသေ ရက္ခိတဋ္ဌာနေယေဝ ရက္ခတိ။ အထဿ ဂေါဂဏော ဟရိတတိဏံ န လဘတိ, သုက္ခတိဏံ ခါဒန္တော ကလလမိဿကံ ဥဒကံ ပိဝတိ။ တတ္ထ ဂုန္နံ ခီရံ ဆိဇ္ဇတိ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
အနဝသေသဒေါဟီ စ ဟောတီတိ ပဏ္ဍိတဂေါပါလကေန ဟိ ယာဝ ဝစ္ဆကဿ မံသလောဟိတံ သဏ္ဌာတိ, တာဝ ဧကံ ဒွေ ထနေ ဌပေတွာ သာဝသေသဒေါဟိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ အယံ ဝစ္ဆကဿ ကိဉ္စိ အနဝသေသေတွာ ဒုဟတိ။ ခီရပကော ဝစ္ဆော ခီရပိပါသာယ သုဿတိ, သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ကမ္ပမာနော မာတု ပုရတော ပတိတွာ ကာလံ ကရောန္တိ။ မာတာ ပုတ္တကံ ဒိသွာ, ‘‘မယှံ ပုတ္တကော အတ္တနော မာတုခီရံ ပါတုံ န
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၂။)လဘတီ’’တိ ပုတ္တသောကေန နေဝ ယာဝဒတ္ထံ တိဏာနိ ခါဒိတုံ န ပါနီယံ ပါတုံ သက္ကောတိ, ထနေသု ခီရံ ဆိဇ္ဇတိ။ ဧဝမဿ ဂေါဂဏောပိ ပရိဟာယတိ…ပေ… ပဉ္စဂေါရသတောပိ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
ဂုန္နံ ပိတိဋ္ဌာနံ ကရောန္တီတိ ဂေါပိတရော။ ဂါဝေါ ပရိဏာယန္တိ ယထာရုစိံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂေါပရိဏာယကာ။ တေ န အတိရေကပူဇာယာတိ ပဏ္ဍိတော ဟိ ဂေါပါလကော ဧဝရူပေ ဥသဘေ အတိရေကပူဇာယ ပူဇေတိ, ပဏီတံ ဂေါဘတ္တံ ဒေတိ, ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကေဟိ မဏ္ဍေတိ, မာလံ ပိဠန္ဓေတိ, သိင်္ဂေသု သုဝဏ္ဏရဇတကောသကေ စ ဓာရေတိ, ရတ္တိံ ဒီပံ ဇာလေတွာ စေလဝိတာနဿ ဟေဋ္ဌာ သယာပေတိ။ အယံ ပန တတော ဧကသက္ကာရမ္ပိ န ကရောတိ။ ဥသဘာ အတိရေကပူဇံ အလဘမာနာ ဂေါဂဏံ န ရက္ခန္တိ, ပရိဿယံ န ဝါရေန္တိ။ ဧဝမဿ ဂေါဂဏောပိ ပရိဟာယတိ…ပေ… ပဉ္စဂေါရသတောပိ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ န ရူပညူ ဟောတီတိ ‘‘စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ရူပံ ဒွီဟာကာရေဟိ န ဇာနာတိ ဂဏနတော ဝါ သမုဋ္ဌာနတော ဝါ။ ဂဏနတော န ဇာနာတိ နာမ – ‘‘စက္ခာယတနံ သောတာယတနံ ဃာနာယတနံ ဇိဝှါကာယရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ, ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တိ အာကာသဓာတု အာပေါဓာတု ရူပဿ လဟုတာ, မုဒုတာ, ကမ္မညတာ, ဥပစယော, သန္တတိ, ဇရတာ, ရူပဿ အနိစ္စတာ, ကဗဠီကာရော အာဟာရော’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၅၇-၆၆၅) ဧဝံ ပါဠိယာ အာဂတာ ပဉ္စဝီသတိ ရူပကောဋ္ဌာသာတိ န ဇာနာတိ။ သေယျထာပိ သော ဂေါပါလကော ဂဏနတော ဂုန္နံ ရူပံ န ဇာနာတိ, တထူပမော အယံ ဘိက္ခု။ သော ဂဏနတော ရူပံ အဇာနန္တော ရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပစ္စယံ သလ္လက္ခေတွာ လက္ခဏံ အာရောပေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မတ္ထကံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ။ သော ယထာ တဿ ဂေါပါလကဿ ဂေါဂဏော န ဝဍ္ဎတိ, ဧဝံ ဣမသ္မိံ သာသနေ သီလသမာဓိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနေဟိ န ဝဍ္ဎတိ။ ယထာ စ သော ဂေါပါလကော ပဉ္စဟိ ဂေါရသေဟိ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ, ဧဝမေဝါယံ အသေခေန သီလက္ခန္ဓေန အသေခေန သမာဓိပညာဝိမုတ္တိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓေနာတိ ပဉ္စဟိ ဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၃။)သမုဋ္ဌာနတော န ဇာနာတိ နာမ – ‘‘ဧတ္တကံ ရူပံ ဧကသမုဋ္ဌာနံ, ဧတ္တကံ ဒွိသမုဋ္ဌာနံ, ဧတ္တကံ တိသမုဋ္ဌာနံ, ဧတ္တကံ စတုသမုဋ္ဌာနံ, ဧတ္တကံ နကုတောစိ သမုဋ္ဌာတီ’’တိ န ဇာနာတိ။ သေယျထာပိ သော ဂေါပါလကော ဝဏ္ဏတော ဂုန္နံ ရူပံ န ဇာနာတိ, တထူပမော အယံ ဘိက္ခု။ သော သမုဋ္ဌာနတော ရူပံ အဇာနန္တော ရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န လက္ခဏကုသလော ဟောတီတိ ‘‘ကမ္မလက္ခဏော ဗာလော, ကမ္မလက္ခဏော ပဏ္ဍိတော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ကုသလာကုသလကမ္မံ ပဏ္ဍိတဗာလလက္ခဏန္တိ န ဇာနာတိ။ သော ဧဝံ အဇာနန္တော ဗာလေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဏ္ဍိတေ န သေဝတိ။ ဗာလေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဏ္ဍိတေ အသေဝန္တော ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ကုသလာကုသလံ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ဂရုကလဟုကံ သတေကိစ္ဆာတေကိစ္ဆံ ကာရဏာကာရဏံ န ဇာနာတိ။ တံ အဇာနန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတိ။ သော ယထာ တဿ ဂေါပါလကဿ ဂေါဂဏော န ဝဍ္ဎတိ, ဧဝံ ဣမသ္မိံ သာသနေ ယထာဝုတ္တေဟိ သီလာဒီဟိ န ဝဍ္ဎတိ။ သော ဂေါပါလကော ဝိယ စ ပဉ္စဟိ ဂေါရသေဟိ, ပဉ္စဟိ ဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န အာသာဋိကံ ဟာရေတာ ဟောတီတိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္က’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ ကာမဝိတက္ကာဒယော န ဝိနောဒေတိ။ သော ဣမံ အကုသလဝိတက္ကံ အာသာဋိကံ အဟာရေတွာ ဝိတက္ကဝသိကော ဟုတွာ ဝိစရန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတိ။ သော ယထာ တဿ ဂေါပါလကဿ ။ပ။ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န ဝဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတာ ဟောတီတိ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန သဗ္ဗာရမ္မဏေသု နိမိတ္တံ ဂဏှန္တော ယထာ သော ဂေါပါလကော ဝဏံ န ပဋိစ္ဆာဒေတိ, ဧဝံ သံဝရံ န သမ္ပာဒေတိ။ သော ဝိဝဋဒွါရော ဝိစရန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတိ ။ပ။ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န ဓူမံ ကတ္တာ ဟောတီတိ သော ဂေါပါလကော ဓူမံ ဝိယ ဓမ္မဒေသနာဓူမံ န ကရောတိ, ဓမ္မကထံ ဝါ သရဘညံ ဝါ ဥပနိသိန္နကကထံ ဝါ အနုမောဒနံ ဝါ န ကရောတိ, တတော နံ မနုဿာ ‘‘ဗဟုဿုတော ဂုဏဝါ’’တိ န ဇာနန္တိ။ တေ ဂုဏာဂုဏံ အဇာနန္တော စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂဟံ န ကရောန္တိ။ သော ပစ္စယေဟိ ကိလမမာနော ဗုဒ္ဓဝစနံ သဇ္ဈာယံ ကာတုံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ပူရေတုံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတိ ။ပ။ ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၄။)န တိတ္ထံ ဇာနာတီတိ တိတ္ထဘူတေ ဗဟုဿုတဘိက္ခူ န ဥပသင်္ကမတိ။ အနုပသင်္ကမန္တော ‘‘ဣဒံ, ဘန္တေ, ဗျဉ္ဇနံ ကထံ ရောပေတဗ္ဗံ? ဣမဿ ဘာသိတဿ ကော အတ္ထော? ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပါဠိ ကိံ ဝဒတိ? ဣမသ္မိံ ဌာနေ အတ္ထော ကိံ ဒီပေတီ’’တိ ဧဝံ န ပရိပုစ္ဆတိ န ပရိပဉှတိ, န ဇာနာပေတီတိ အတ္ထော။ တဿ တေ ဧဝံ အပရိပုစ္ဆိတာ အဝိဝဋဉ္စေဝ န ဝိဝရန္တိ, ဘာဇေတွာ န ဒဿေန္တိ, အနုတ္တာနီကတဉ္စ န ဥတ္တာနိံ ကရောန္တိ, အပါကဋံ န ပါကဋံ ကရောန္တိ။ အနေကဝိဟိတေသု စ ကင်္ခါဌာနိယေသု ဓမ္မေသူတိ အနေကဝိဓာသု ကင်္ခါသု ဧကကင်္ခမ္ပိ န ပဋိဝိနောဒေန္တိ။ ကင်္ခါယေဝ ဟိ ကင်္ခါဌာနိယာ ဓမ္မာ နာမ။ တတ္ထ ဧကံ ကင်္ခမ္ပိ န နီဟရန္တီတိ အတ္ထော။ သော ဧဝံ ဗဟုဿုတတိတ္ထံ အနုပသင်္ကမိတွာ သကင်္ခေါ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတိ။ ယထာ ဝါ သော ဂေါပါလကော တိတ္ထံ န ဇာနာတိ, ဧဝံ အယမ္ပိ ဘိက္ခု ဓမ္မတိတ္ထံ န ဇာနာတိ။ အဇာနန္တော အဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, အာဘိဓမ္မိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ပုစ္ဆတိ, ဝိနယဓရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ရူပါရူပပရိစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆတိ။ တေ အဝိသယေ ပုဋ္ဌာ ကထေတုံ န သက္ကောန္တိ။ သော အတ္တနာ သကင်္ခေါ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတိ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န ပီတံ ဇာနာတီတိ ယထာ သော ဂေါပါလကော ပီတာပီတံ န ဇာနာတိ, ဧဝံ ဓမ္မူပသဉှိတံ ပါမောဇ္ဇံ န ဇာနာတိ န လဘတိ။ သဝနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထုံ နိဿာယ အာနိသံသံ န ဝိန္ဒတိ, ဓမ္မဿဝနဂ္ဂံ ဂန္တွာ သက္ကစ္စံ န သုဏာတိ, နိသိန္နော နိဒ္ဒါယတိ, ကထံ ကထေတိ, အညဝိဟိတကော ဟောတိ။ သော သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ အဿုဏန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတိ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န ဝီထိံ ဇာနာတီတိ သော ဂေါပါလကော မဂ္ဂါမဂ္ဂံ ဝိယ ‘‘အယံ လောကိယော, အယံ လောကုတ္တရော’’တိ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ အဇာနန္တော လောကိယမဂ္ဂေ အဘိနိဝိသိတွာ လောကုတ္တရံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
န ဂေါစရကုသလော ဟောတီတိ သော ဂေါပါလကော ပဉ္စာဟိကသတ္တာဟိကစာရေ ဝိယ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ‘‘ဣမေ လောကိယာ, ဣမေ လောကုတ္တရာ’’တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတိ။ အဇာနန္တော သုခုမဋ္ဌာနေသု အတ္တနော ဉာဏံ စရာပေတွာ လောကိယသတိပဋ္ဌာနေ အဘိနိဝိသိတွာ လောကုတ္တရံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၅။)အနဝသေသဒေါဟီ ဟောတီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ မတ္တံ အဇာနန္တော အနဝသေသံ ဒုဟတိ။ နိဒ္ဒေသဝါရေ ပနဿ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေန္တီတိ အဘိဟရိတွာ ပဝါရေန္တိ။ ဧတ္ထ ဒွေ အဘိဟာရာ ဝါစာဘိဟာရော စ, ပစ္စယာဘိဟာရော စ။ ဝါစာဘိဟာရော နာမ မနုဿာ ဘိက္ခုဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဝဒေယျာထ, ဘန္တေ, ယေနတ္ထော’’တိ ပဝါရေန္တိ။ ပစ္စယာဘိဟာရော နာမ ဝတ္ထာဒီနိ ဝါ သပ္ပိနဝနီတဖာဏိတာဒီနိ ဝါ ဂဟေတွာ ဘိက္ခုဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဂဏှထ, ဘန္တေ, ယာဝတကေန အတ္ထော’’တိ ဝဒန္တိ။ တတြ ဘိက္ခု မတ္တံ န ဇာနာတီတိ ဘိက္ခု တေသု ပစ္စယေသု ပမာဏံ န ဇာနာတိ။ ‘‘ဒါယကဿ ဝသော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဒေယျဓမ္မဿ ဝသော ဝေဒိတဗ္ဗော, အတ္တနော ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ နယေန ပမာဏယုတ္တကံ အဂ္ဂဟေတွာ ယံ အာဟရန္တိ, တံ သဗ္ဗံ ဂဏှာတီတိ အတ္ထော။ မနုဿာ ဝိပ္ပဋိသာရိနော န ပုန အဘိဟရိတွာ ပဝါရေန္တိ။ သော ပစ္စယေဟိ ကိလမန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတိ…ပေ… ပရိဗာဟိရော ဟောတိ။
တေ န အတိရေကပူဇာယ ပူဇေတာ ဟောတီတိ သော ဂေါပါလကော မဟာဥသဘေ ဝိယ ထေရေ ဘိက္ခူ ဣမာယ အာဝိ စေဝ ရဟော စ မေတ္တာကာယကမ္မာဒိကာယ အတိရေကပူဇာယ န ပူဇေတိ။ တတော ထေရာ ‘‘ဣမေ အမှေသု ဂရုစိတ္တီကာရံ န ကရောန္တီ’’တိ နဝကေ ဘိက္ခူ ဒွီဟိ သင်္ဂဟေဟိ န သင်္ဂဏှန္တိ, နေဝ ဓမ္မသင်္ဂဟေန သင်္ဂဏှန္တိ, န အာမိသသင်္ဂဟေန, စီဝရေန ဝါ ပတ္တေန ဝါ ပတ္တပရိယာပန္နေန ဝါ ဝသနဋ္ဌာနေန ဝါ ကိလမန္တေပိ နပ္ပဋိဇဂ္ဂန္တိ, ပါဠိံ ဝါ အဋ္ဌကထံ ဝါ ဓမ္မကထာဗန္ဓံ ဝါ ဂုဠှဂန္ထံ ဝါ န သိက္ခာပေန္တိ။ နဝကာ ထေရာနံ သန္တိကာ သဗ္ဗသော ဣမေ ဒွေ သင်္ဂဟေ အလဘမာနာ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယထာ တဿ ဂေါပါလကဿ ဂေါဂဏော န ဝဍ္ဎတိ, ဧဝံ သီလာဒီဟိ န ဝဍ္ဎန္တိ။ ယထာ စ သော ဂေါပါလကော ပဉ္စဟိ ဂေါရသေဟိ, ဧဝံ ပဉ္စဟိ ဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ ပရိဗာဟိရာ ဟောန္တိ။ သုက္ကပက္ခော ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တဝိပလ္လာသဝသေန ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အနုဿတိဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။
မနောရထပူရဏိယာ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
ဧကာဒသကနိပါတဿ သံဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၆။)နိဂမနကထာ
အာယာစိတော သုမတိနာ ထေရေန ဘဒန္တဇောတိပါလေန၊
ကဉ္စိပုရာဒီသု မယာ ပုဗ္ဗေ သဒ္ဓိံ ဝသန္တေန။
ဝရတမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ မဟာဝိဟာရမှိ ဝသနကာလေပိ၊
ပါကံ ဂတေ ဝိယ ဒုမေ ဝလဉ္ဇမာနမှိ သဒ္ဓမ္မေ။
ပါရံ ပိဋကတ္တယသာဂရဿ ဂန္တွာ ဌိတေန သုမတိနာ၊
ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေနာဘိယာစိတော ဇီဝကေနာပိ။
ဓမ္မကထာယ နိပုဏပရမနိကာယဿဋ္ဌကထံ အာရဒ္ဓေါ၊
ယမဟံ စိရကာလဋ္ဌိတိမိစ္ဆန္တော သာသနဝရဿ။
သာ ဟိ မဟာအဋ္ဌကထာယ သာရမာဒါယ နိဋ္ဌိတာ ဧသာ၊
စတုနဝုတိပရိမာဏာယ ပါဠိယာ ဘာဏဝါရေဟိ။
သဗ္ဗာဂမသံဝဏ္ဏနမနောရထော ပူရိတော စ မေ ယသ္မာ၊
ဧတာယ မနောရထပူရဏီတိ နာမံ တတော အဿာ။
ဧကူနသဋ္ဌိမတ္တော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါပိ ဘာဏဝါရေဟိ၊
အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထာယ အာဂမာနံ ကတော ယသ္မာ။
တသ္မာ တေန သဟာယံ ဂါထာဂဏနာနယေန အဋ္ဌကထာ၊
တီဟာဓိကဒိယဍ္ဎသတံ ဝိညေယျာ ဘာဏဝါရာနံ။
တီဟာဓိကဒိယဍ္ဎသတပ္ပမာဏမိတိ ဘာဏဝါရတော ဧသာ၊
သမယံ ပကာသယန္တီ မဟာဝိဟာရာဓိဝါသီနံ။
မူလဋ္ဌကထာသာရံ အာဒါယ မယာ ဣမံ ကရောန္တေန၊
ယံ ပုညမုပစိတံ တေန ဟောတု လောကော သဒါ သုခိတောတိ။
(အံ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၅၇။)ပရမဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝီရိယပ္ပဋိမဏ္ဍိတေန သီလာစာရဇ္ဇဝမဒ္ဒဝါဒိဂုဏသမုဒယသမုဒိတေန သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟနသမတ္ထေန ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတေန တိပိဋကပရိယတ္တိပ္ပဘေဒေ သာဋ္ဌကထေ သတ္ထု သာသနေ အပ္ပဋိဟတဉာဏပ္ပဘာဝေန မဟာဝေယျာကရဏေန ကရဏသမ္ပတ္တိဇနိတသုခဝိနိဂ္ဂတမဓုရောဒါရဝစနလာဝဏ္ဏယုတ္တေန ယုတ္တမုတ္တဝါဒိနာ ဝါဒီဝရေန မဟာကဝိနာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါပရိဝါရေ ဆဠဘိညာဒိပ္ပဘေဒဂုဏပ္ပဋိမဏ္ဍိတေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓီနံ ထေရာနံ ထေရဝံသပ္ပဒီပါနံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝံသာလင်္ကာရဘူတေန သုဝိပုလဝိသုဒ္ဓဗုဒ္ဓိနာ ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေန ကတာ အယံ မနောရထပူရဏီ နာမ အင်္ဂုတ္တရနိကာယဋ္ဌကထာ –
တာဝ တိဋ္ဌတု လောကသ္မိံ, လောကနိတ္ထရဏေသိနံ၊
ဒဿေန္တီ ကုလပုတ္တာနံ, နယံ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ။
ယာဝ ဗုဒ္ဓေါတိ နာမမ္ပိ, သုဒ္ဓစိတ္တဿ တာဒိနော၊
လောကမှိ လောကဇေဋ္ဌဿ, ပဝတ္တတိ မဟေသိနောတိ။
မနောရထပူရဏီ နာမ
အင်္ဂုတ္တရနိကာယ-အဋ္ဌကထာ သဗ္ဗာကာရေန နိဋ္ဌိတာ။
Comments
Post a Comment