ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁။)

ခုဒ္ဒကနိကာယေ

ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

မဟာကာရုဏိကံ နာထံ, ဉေယျသာဂရပါရဂုံ၊

ဝန္ဒေ နိပုဏဂမ္ဘီရ-ဝိစိတြနယဒေသနံ။

ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နာ, ယေန နိယျန္တိ လောကတော၊

ဝန္ဒေ တမုတ္တမံ ဓမ္မံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပူဇိတံ။

သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော, ဌိတော မဂ္ဂဖလေသု ယော၊

ဝန္ဒေ အရိယသံဃံ တံ, ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရံ။

ဝန္ဒနာဇနိတံ ပုညံ, ဣတိ ယံ ရတနတ္တယေ၊

ဟတန္တရာယော သဗ္ဗတ္ထ, ဟုတွာဟံ တဿ တေဇသာ။

ဧကကာဒိပ္ပဘေဒေန, ဒေသိတာနိ မဟေသိနာ၊

လောဘာဒီနံ ပဟာနာနိ, ဒီပနာနိ ဝိသေသတော။

သုတ္တာနိ ဧကတော ကတွာ, ဣတိဝုတ္တပဒက္ခရံ၊

ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ ထေရာ, သင်္ဂါယိံသု မဟေသယော။

ဣတိဝုတ္တကမိစ္စေဝ, နာမေန ဝသိနော ပုရေ၊

ယံ ခုဒ္ဒကနိကာယသ္မိံ, ဂမ္ဘီရတ္ထပဒက္ကမံ။

တဿ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ, ဩဂါဟေတဗ္ဗဘာဝတော၊

ကိဉ္စာပိ ဒုက္ကရာ ကာတုံ, အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ မယာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂။)

သဟသံဝဏ္ဏနံ ယသ္မာ, ဓရတေ သတ္ထု သာသနံ၊

ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနံ, တိဋ္ဌတေဝ ဝိနိစ္ဆယော။

တသ္မာ တံ အဝလမ္ဗိတွာ, ဩဂါဟေတွာန ပဉ္စပိ၊

နိကာယေ ဥပနိဿာယ, ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယံ။

နိဿိတံ ဝါစနာမဂ္ဂံ, သုဝိသုဒ္ဓံ အနာကုလံ၊

မဟာဝိဟာရဝါသီနံ, နိပုဏတ္ထဝိနိစ္ဆယံ။

ပုနပ္ပုနာဂတံ အတ္ထံ, ဝဇ္ဇယိတွာန သာဓုကံ၊

ယထာဗလံ ကရိဿာမိ, ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနံ။

ဣတိ အာကင်္ခမာနဿ, သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိံ၊

ဝိဘဇန္တဿ တဿတ္ထံ, နိသာမယထ သာဓဝေါတိ။

တတ္ထ ဣတိဝုတ္တကံ နာမ ဧကကနိပါတော, ဒုကနိပါတော, တိကနိပါတော, စတုက္ကနိပါတောတိ စတုနိပါတသင်္ဂဟံ။ တမ္ပိ ဝိနယပိဋကံ, သုတ္တန္တပိဋကံ, အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နံ၊ ဒီဃနိကာယော မဇ္ဈိမနိကာယော, သံယုတ္တနိကာယော, အင်္ဂုတ္တရနိကာယော, ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု နိကာယေသု ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နံ၊ သုတ္တံ, ဂေယျံ, ဝေယျာကရဏံ, ဂါထာ, ဥဒါနံ, ဣတိဝုတ္တကံ, ဇာတကံ, အဗ္ဘုတဓမ္မံ, ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သာသနင်္ဂေသု ဣတိဝုတ္တကင်္ဂဘူတံ။

‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ, ဒွေသဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊

စတုရာသီတိ သဟဿာနိ, ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၂၇) –

ဧဝံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပဋိညာတေသု စတုရာသီတိယာ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု ကတိပယဓမ္မက္ခန္ဓသင်္ဂဟံ။ သုတ္တတော ဧကကနိပါတေ တာဝ သတ္တဝီသတိ သုတ္တာနိ, ဒုကနိပါတေ ဒွါဝီသတိ, တိကနိပါတေ ပညာသ, စတုက္ကနိပါတေ တေရသာတိ ဒွါဒသာဓိကသုတ္တသတသင်္ဂဟံ။ တဿ နိပါတေသု ဧကကနိပါတော အာဒိ, ဝဂ္ဂေသု ပါဋိဘောဂဝဂ္ဂေါ, သုတ္တေသု လောဘသုတ္တံ။ တဿာပိ ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ’’တိအာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒိ။ သာ ပနာယံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ ဝိနယပိဋကေ တန္တိမာရုဠှာ ဧဝ။ ယော ပနေတ္ထ နိဒါနကောသလ္လတ္ထံ ဝတ္တဗ္ဗော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃။)

ကထာမဂ္ဂေါ, သောပိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တောယေဝါတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

နိဒါနဝဏ္ဏနာ

ယံ ပနေတံ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာတိအာဒိကံ နိဒါနံ။ ဧကဓမ္မံ, ဘိက္ခဝေ, ပဇဟထာတိအာဒိကံ သုတ္တံ။ တတ္ထ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာတိအာဒီနိ နာမပဒါနိ။ ဣတီတိ နိပါတပဒံ။ ပဇဟထာတိ ဧတ္ထ ပ-ဣတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ, ဇဟထာ-တိ အာချာတပဒံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ပဒဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အတ္ထတော ပန ဝုတ္တသဒ္ဒေါ တာဝ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဝပနေ ဝါပသမကရဏေ ကေသောဟာရဏေ ဇီဝိတဝုတ္တိယံ ပဝုတ္တဘာဝေ ပါဝစနဘာဝေန ပဝတ္တိတေ အဇ္ဈေသနေ ကထနေတိ ဧဝမာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ –

‘‘ဂါဝေါ တဿ ပဇာယန္တိ, ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဝိရူဟတိ၊

ဝုတ္တာနံ ဖလမသ္နာတိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတီ’’တိ။ –

အာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၉) ဝပနေ အာဂတော။ ‘‘နော စ ခေါ ပဋိဝုတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၈၉) အဋ္ဌဒန္တကာဒီဟိ ဝါပသမကရဏေ။ ‘‘ကာပဋိကော မာဏဝေါ ဒဟရော ဝုတ္တသိရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၄၂၆) ကေသောဟာရဏေ။ ‘‘ပန္နလောမော ပရဒတ္တဝုတ္တော မိဂဘူတေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၃၂) ဇီဝိတဝုတ္တိယံ။ ‘‘သေယျထာပိ နာမ ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော အဘဗ္ဗော ဟရိတတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၉၂၊ ပါစိ။ ၆၆၆၊ မဟာဝ။ ၁၂၉) ဗန္ဓနတော ပဝုတ္တဘာဝေ။ ‘‘ယေသမိဒံ ဧတရဟိ, ဗြာဟ္မဏာ, ပေါရာဏံ မန္တပဒံ ဂီတံ ပဝုတ္တံ သမိဟိတ’’န္တိအာဒီသု ပါဝစနဘာဝေန ပဝတ္တိတေ။ လောကေ ပန – ‘‘ဝုတ္တော ဂဏော ဝုတ္တော ပါရာယနော’’တိအာဒီသု အဇ္ဈေနေ။ ‘‘ဝုတ္တံ ခေါ ပနေတံ ဘဂဝတာ ဓမ္မဒါယာဒါ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထ, မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀) ကထနေ။ ဣဓာပိ ကထနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ကထိတံ ဘာသိတန္တိ အတ္ထော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄။)

ဒုတိယော ပန ဝုတ္တသဒ္ဒေါ ဝစနေ စိဏ္ဏဘာဝေ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟိ-ဣတိ ဇာတု ဝိဗျတ္တန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ သော ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနသုတ္တဿ ဘဂဝတော ဝိဗျတ္တံ ဘာသိတဘာဝံ ဇောတေတိ။ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ဟိ ပယုတ္တာ နိပါတာ။ တေဟိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထံ ဇောတေန္တိ။ ဧတန္တိ အယံ ဧတသဒ္ဒေါ –

‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, သံဃဉ္စ သရဏံ ဂတော၊

စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ, သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။

‘‘ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပါဒံ, ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမံ၊

အရိယဉ္စဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ, ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။

‘‘ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ, ဧတံ သရဏမုတ္တမံ၊

ဧတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀-၁၉၂) –

အာဒီသု ယထာဝုတ္တေ အာသန္နပစ္စက္ခေ အာဂတော။ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတံ, ဘိက္ခဝေ, ဩရမတ္တကံ သီလမတ္တကံ, ယေန ပုထုဇ္ဇနော တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော ဝဒေယျာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၇) ပန ဝက္ခမာနေ အာသန္နပစ္စက္ခေ။ ဣဓာပိ ဝက္ခမာနေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သင်္ဂါယနဝသေန ဝက္ခမာနဉှိ သုတ္တံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ဗုဒ္ဓိယံ ဌပေတွာ တဒါ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဘဂဝတာတိ ဧတ္ထ ဘဂဝါတိ ဂရုဝစနံ။ ဂရုံ ဟိ လောကေ ဘဂဝါတိ ဝဒန္တိ။ တထာဂတော စ သဗ္ဗဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ သတ္တာနံ ဂရု, တသ္မာ ဘဂဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပေါရာဏေဟိပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ, ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊

ဂရု ဂါရဝယုတ္တော သော, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

သေဋ္ဌဝါစကဉှိ ဝစနံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော သေဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ, အတ္ထော။ တသ္မာ ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ ဘဂဝါတိ ဣမိနာ ဝစနေန ဝစနီယော ယော အတ္ထော, သော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော, ဂရုကရဏံ ဝါ သာတိသယံ အရဟတီတိ ဂါရဝယုတ္တော, ဂါရဝါရဟောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနမေတံ ယဒိဒံ ဘဂဝါတိ။ အပိစ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅။)

‘‘ဘဂီ ဘဇီ ဘာဂီ ဝိဘတ္တဝါ ဣတိ,

အကာသိ ဘဂ္ဂန္တိ ဂရူတိ ဘာဂျဝါ၊

ဗဟူဟိ ဉာယေဟိ သုဘာဝိတတ္တနော,

ဘဝန္တဂေါ သော ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –

နိဒ္ဒေသေ အာဂတနယေန –

‘‘ဘာဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါ ယုတ္တော, ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝါ၊

ဘတ္တဝါ ဝန္တဂမနော, ဘဝေသု ဘဂဝါ တတော’’တိ။

ဣမိဿာ ဂါထာယ စ ဝသေန ဘဂဝါတိ ပဒဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ သော ပနာယံ အတ္ထော သဗ္ဗာကာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တောတိ။ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပရော နယော – ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ, ဘတဝါတိ ဘဂဝါ, ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ, ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ, ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ, ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ, ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

‘‘ဘာဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ, ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊

ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ, ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော’’။

တတ္ထ ကထံ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ, တေ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ တထာဂတဿ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တထာ ဟိဿ သီလံ, သမာဓိ, ပညာ, ဝိမုတ္တိ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ, ဟိရီ, ဩတ္တပ္ပံ, သဒ္ဓါ, ဝီရိယံ, သတိ, သမ္ပဇညံ, သီလဝိသုဒ္ဓိ, စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ, ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ, သမထော, ဝိပဿနာ, တီဏိ ကုသလမူလာနိ, တီဏိ သုစရိတာနိ, တယော သမ္မာဝိတက္ကာ, တိဿော အနဝဇ္ဇသညာ, တိဿော ဓာတုယော, စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ, စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ, စတ္တာရိ အရိယဖလာနိ, စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ, စတ္တာရော အရိယဝံသာ, စတ္တာရိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ, ပဉ္စ ပဓာနိယင်္ဂါနိ, ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ, ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓိ, ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, ပဉ္စ ဗလာနိ, ပဉ္စ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော, ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနဉာဏာနိ, ပဉ္စ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ သညာ, ဆ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ, ဆ ဂါရဝါ, ဆ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော, ဆ သတတဝိဟာရာ, ဆ အနုတ္တရိယာနိ, ဆ နိဗ္ဗေဓ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆။)

ဘာဂိယာ သညာ, ဆ အဘိညာ, ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ, သတ္တ အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ, သတ္တ အရိယဓနာနိ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, သတ္တ သပ္ပုရိသဓမ္မာ, သတ္တ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ, သတ္တ သညာ, သတ္တ ဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလဒေသနာ, သတ္တ ခီဏာသဝဗလဒေသနာ, အဋ္ဌ ပညာပဋိလာဘဟေတုဒေသနာ, အဋ္ဌသမ္မတ္တာနိ, အဋ္ဌ လောကဓမ္မာတိက္ကမော, အဋ္ဌ အာရမ္ဘဝတ္ထူနိ, အဋ္ဌ အက္ခဏဒေသနာ, အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကာ, အဋ္ဌ အဘိဘာယတနဒေသနာ, အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ, နဝ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ, နဝ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂါနိ, နဝ သတ္တာဝါသဒေသနာ, နဝ အာဃာတပ္ပဋိဝိနယာ, နဝ သညာ, နဝ နာနတ္တာ, နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ, ဒသ နာထကရဏာ ဓမ္မာ, ဒသ ကသိဏာယတနာနိ, ဒသ ကုသလကမ္မပထာ, ဒသ သမ္မတ္တာနိ, ဒသ အရိယဝါသာ, ဒသ အသေက္ခာ ဓမ္မာ, ဒသ တထာဂတဗလာနိ, ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ, ဒွါဒသ ဓမ္မစက္ကာကာရာ, တေရသ ဓုတဂုဏာ, စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ, ပဉ္စဒသ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ, သောဠသဝိဓာ အာနာပါနဿတိ, သောဠသ အပရန္တပနီယာ ဓမ္မာ, အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ, ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ, စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ, ပညာသ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာနိ, ပရောပဏ္ဏာသ ကုသလဓမ္မာ, သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ, စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏံ, အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနပဝိစယပစ္စဝေက္ခဏဒေသနာဉာဏာနိ, တထာ အနန္တာသု လောကဓာတူသု အနန္တာနံ သတ္တာနံ အာသယာဒိဝိဘာဝနဉာဏာနိ စာတိ, ဧဝမာဒယော အနန္တာ အပရိမာဏဘေဒါ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ ဂုဏဘာဂါ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ ဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါ ဂုဏဘာဂါ အဿ အတ္ထီတိ ဘာဂဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗေ။ အာကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ တာဝ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ။

‘‘ယသ္မာ သီလာဒယော သဗ္ဗေ, ဂုဏဘာဂါ အသေသတော၊

ဝိဇ္ဇန္တိ သုဂတေ တသ္မာ, ဘဂဝါတိ ပဝုစ္စတိ’’။

ကထံ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နေဟိ မနုဿတ္တာဒိကေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ကတမဟာဘိနီဟာရေဟိ မဟာဗောဓိသတ္တေဟိ ပရိပူရေတဗ္ဗာ ဒါနပါရမီ, သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပါရမီတိ ဒသ ပါရမိယော, ဒသ ဥပပါရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇။)

သမတိံသ ပါရမိယော, ဒါနာဒီနိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ, စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ, အတ္တပရိစ္စာဂေါ, နယနဓနရဇ္ဇပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂေါတိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂါ, ပုဗ္ဗယောဂေါ, ပုဗ္ဗစရိယာ, ဓမ္မက္ခာနံ, လောကတ္ထစရိယာ, ဉာတတ္ထစရိယာ, ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာတိ ဧဝမာဒယော သင်္ခေပတော ဝါ ပုညသမ္ဘာရဉာဏသမ္ဘာရာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မာ, တေ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပါနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ယထာ ဟာနဘာဂိယာ, သံကိလေသဘာဂိယာ, ဌိတိဘာဂိယာ, ဝါ န ဟောန္တိ၊ အထ ခေါ ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ အနဝသေသတော ဘတာ သမ္ဘတာ အဿ အတ္ထီတိ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ၊ နိရုတ္တိနယေန တကာရဿ ဂကာရံ ကတွာ။ အထ ဝါ ဘတဝါတိ တေယေဝ ယထာဝုတ္တေ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ ဝုတ္တနယေန ဘရိ သမ္ဘရိ ပရိပူရေသီတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ။

‘‘ယသ္မာ သမ္ဗောဓိယာ သဗ္ဗေ, ဒါနပါရမိအာဒိကေ၊

သမ္ဘာရေ ဘတဝါ နာထော, တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတော’’။

ကထံ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိဘာဂါ, တေ အနဝသေသတော လောကဟိတတ္ထံ အတ္တနော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထဉ္စ နိစ္စကပ္ပံ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသီတိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ အဘိညေယျေသု ဓမ္မေသု ကုသလာဒီသု ခန္ဓာဒီသု စ ယေ တေ ပရိညေယျာဒိဝသေန သင်္ခေပတော ဝါ စတုဗ္ဗိဓာ အဘိသမယဘာဂါ, ဝိတ္ထာရတော ပန ‘‘စက္ခု ပရိညေယျံ …ပေ… ဇရာမရဏံ ပရိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁) အနေကေ ပရိညေယျဘာဂါ, ‘‘စက္ခုဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော…ပေ… ဇရာမရဏဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပဟာတဗ္ဗဘာဂါ, ‘‘စက္ခုဿ နိရောဓော သစ္ဆိကာတဗ္ဗော…ပေ… ဇရာမရဏဿ နိရောဓော သစ္ဆိကာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဂါ, ‘‘စက္ခုနိရောဓဂါမိနီပဋိပဒါ ဘာဝေတဗ္ဗာ…ပေ… စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ စ အနေကဘေဒါ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဂါ စ ဓမ္မာ, တေ သဗ္ဗေ ဝနိ ဘဇိ ယထာရဟံ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာနံ ဝသေန သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ယေ ဣမေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ ဂုဏဘာဂါ, ကိန္တိ နု ခေါ တေ ဝေနေယျသန္တာနေသု ပတိဋ္ဌပေယျန္တိ မဟာကရုဏာယ ဝနိ အဘိပတ္ထယိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈။)

သာ စဿ အဘိပတ္ထနာ ယထာဓိပ္ပေတဖလာဝဟာ အဟောသိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။

‘‘ယသ္မာ ဉေယျသမာပတ္တိ-ဂုဏဘာဂေ တထာဂတော၊

ဘဇိ ပတ္ထယိ သတ္တာနံ, ဟိတာယ ဘဂဝါ တတော’’။

ကထံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? သမာသတော တာဝ ကတပုညေဟိ ပယောဂသမ္ပန္နေဟိ ယထာဝိဘဝံ ဘဇီယန္တီတိ ဘဂါ, လောကိယလောကုတ္တရာ သမ္ပတ္တိယော။ တတ္ထ လောကိယေ တာဝ တထာဂတော သမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တဘူတော ပရမုက္ကံသဂတေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ, ယတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ သမန္နာနေန္တော ဗုဒ္ဓဓမ္မေ ပရိပါစေသိ။ ဗုဒ္ဓဘူတော ပန တေ နိရဝဇ္ဇသုခူပသံဟိတေ အနညသာဓာရဏေ လောကုတ္တရေပိ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ပဒေသရဇ္ဇဣဿရိယစက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိဒေဝရဇ္ဇသမ္ပတ္တိအာဒိဝသေန ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တိဉာဏဒဿနမဂ္ဂဘာဝနာဖလ- သစ္ဆိကိရိယာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝသေန စ အနေကဝိဟိတေ အနညသာဓာရဏေ ဘဂေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ။ ဧဝံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။

‘‘ယာ တာ သမ္ပတ္တိယော လောကေ, ယာ စ လောကုတ္တရာ ပုထူ၊

သဗ္ဗာ တာ ဘဇိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတော’’။

ကထံ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ? ဘတ္တာ ဒဠှဘတ္တိကာ အဿ ဗဟူ အတ္ထီတိ ဘဂဝါ။ တထာဂတော ဟိ မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိဘာဝတော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော, သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တူပကာရိတာယ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာဒိ- အနညသာဓာရဏဂုဏဝိသေသပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ, ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတေန ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန လောကတ္တယဗျာပိနာ သုဝိပုလေန သုဝိသုဒ္ဓေန စ ထုတိဃောသေန သမန္နာဂတတ္တာ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာသု အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာဒီသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိနိရတိသယဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိဘာဝတော စ ရူပပ္ပမာဏော ရူပပ္ပသန္နော, ဃောသပ္ပမာဏော ဃောသပ္ပသန္နော, လူခပ္ပမာဏော လူခပ္ပသန္နော, ဓမ္မပ္ပမာဏော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉။)

ဓမ္မပ္ပသန္နောတိ ဧဝံ စတုပ္ပမာဏိကေ လောကသန္နိဝါသေ သဗ္ဗထာပိ ပသာဒါဝဟဘာဝေန သမန္တပါသာဒိကတ္တာ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ သဒေဝမနုဿာနံ အာဒရဗဟုမာနဂါရဝါယတနတာယ ပရမပေမသမ္ဘတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယေ စ တဿ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌိတာ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ, ကေနစိ အသံဟာရိယာ တေသံ သမ္ဘတ္တိ သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါ။ တထာ ဟိ တေ အတ္တနော ဇီဝိတပရိစ္စာဂေပိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပရိစ္စဇန္တိ, တဿ ဝါ အာဏံ ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော၊

ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊

‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, မဟာသမုဒ္ဒေါ ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၅) စ။

ဧဝံ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ နိရုတ္တိနယေန ဧကဿ တကာရဿ လောပံ ကတွာ ဣတရဿ ဂကာရံ ကတွာ။

‘‘ဂုဏာတိသယယုတ္တဿ, ယသ္မာ လောကဟိတေသိနော၊

သမ္ဘတ္တာ ဗဟဝေါ သတ္ထု, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

ကထံ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ယသ္မာ တထာဂတော ဗောဓိသတ္တဘူတောပိ ပုရိမာသု ဇာတီသု ပါရမိယော ပူရေန္တော ဘဂသင်္ခါတံ သိရိံ ဣဿရိယံ ယသဉ္စ ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ။ တထာ ဟိဿ သောမနဿကုမာရကာလေ, ဟတ္ထိပါလကုမာရကာလေ, အယောဃရပဏ္ဍိတကာလေ, မူဂပက္ခပဏ္ဍိတကာလေ, စူဠသုတသောမကာလေတိ ဧဝမာဒီသု နေက္ခမ္မပါရမိပူရဏဝသေန ဒေဝရဇ္ဇသဒိသာယ ရဇ္ဇသိရိယာ ပရိစ္စတ္တတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နတ္ထိ။ စရိမတ္တဘာဝေပိ ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဒေဝလောကာဓိပစ္စသဒိသံ စတုဒ္ဒီပိဿရိယံ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယံ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသဉ္စ တိဏာယပိ အမညမာနော နိရပေက္ခော ပဟာယ အဘိနိက္ခမိတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ တသ္မာ ဣမေ သိရိအာဒိကေ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ, တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀။)

ဘဂါ, သိနေရုယုဂန္ဓရဥတ္တရကုရုဟိမဝန္တာဒိဘာဇနလောကဝိသေသသန္နိဿယာ သောဘာ ကပ္ပဋ္ဌိတိယဘာဝတော။ တေပိ ဘဂဝါ ဝမိ တံနိဝါသိသတ္တာဝါသသမတိက္ကမနတောတပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟီတိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

‘‘စက္ကဝတ္တိသိရိံ ယသ္မာ, ယသံ ဣဿရိယံ သုခံ၊

ပဟာသိ လောကစိတ္တဉ္စ, သုဂတော ဘဂဝါ တတော’’။

ကထံ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ဘာဂါ နာမ ကောဋ္ဌာသာ။ တေ ခန္ဓာယတနဓာတာဒိဝသေန, တတ္ထာပိ ရူပဝေဒနာဒိဝသေန, အတီတာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓာ။ တေ စ ဘဂဝါ သဗ္ဗံ ပပဉ္စံ, သဗ္ဗံ ယောဂံ, သဗ္ဗံ ဂန္ထံ, သဗ္ဗံ သံယောဇနံ, သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ အမတဓာတုံ သမဓိဂစ္ဆန္တော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ, န ပစ္စာဂမိ။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပထဝိံ, အာပံ, တေဇံ, ဝါယံ, စက္ခုံ, သောတံ, ဃာနံ, ဇီဝှံ, ကာယံ, မနံ, ရူပေ, သဒ္ဒေ, ဂန္ဓေ, ရသေ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ, ဓမ္မေ, စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏံ, စက္ခုသမ္ဖဿံ …ပေ… မနောသမ္ဖဿံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇံ သညံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ သညံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ စေတနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ စေတနံ၊ ရူပတဏှံ …ပေ… ဓမ္မတဏှံ၊ ရူပဝိတက္ကံ…ပေ… ဓမ္မဝိတက္ကံ၊ ရူပဝိစာရံ…ပေ… ဓမ္မဝိစာရန္တိအာဒိနာ အနုပဒဓမ္မဝိဘာဂဝသေနပိ သဗ္ဗေဝ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ အနဝသေသတော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ အနပေက္ခပရိစ္စာဂေန ဆဍ္ဍယိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယံ တံ, အာနန္ဒ, စတ္တံ ဝန္တံ မုတ္တံ ပဟီနံ ပဋိနိဿဋ္ဌံ, တံ တထာဂတော ပုန ပစ္စာဂမိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၃) –

ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာဂေ ဝမီတိ သဗ္ဗေပိ ကုသလာကုသလေ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ ဟီနပ္ပဏီတေ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ အရိယမဂ္ဂဉာဏမုခေန ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ အနပေက္ခော ပရိစ္စဇိ ပဇဟိ, ပရေသဉ္စ တထတ္တာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဟာတဗ္ဗာ ပဂေဝ အဓမ္မာ, ကုလ္လူပမံ, ဝေါ ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ, နိတ္ထရဏတ္ထာယ နော ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀) –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁။)

ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

‘‘ခန္ဓာယတနဓာတာဒိ-ဓမ္မဘေဒါ မဟေသိနာ၊

ကဏှသုက္ကာ ယတော ဝန္တာ, တတောပိ ဘဂဝါ မတော’’။

တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ဘာဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ, ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊

ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ, ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော’’တိ။

တေန ဘဂဝတာ။ အရဟတာတိ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ, အနဝသေသာနံ ဝါ ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာ, သံသာရစက္ကဿ ဝါ အရာနံ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ အရဟတာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ဘဂဝတာတိ ဣမိနာဿ ဘာဂျဝန္တတာဒီပနေန ကပ္ပါနံ အနေကေသု အသင်္ချေယျေသု ဥပစိတပုညသမ္ဘာရဘာဝတော သတပုညလက္ခဏဓရဿ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗျဉ္ဇန- ဗျာမပ္ပဘာကေတုမာလာဒိပဋိမဏ္ဍိတာ အနညသာဓာရဏာ ရူပကာယသမ္ပတ္တိဒီပိတာ ဟောတိ။ အရဟတာတိ ဣမိနာဿ အနဝသေသကိလေသပ္ပဟာနဒီပနေန အာသဝက္ခယပဒဋ္ဌာနသဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမပရိဒီပနတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇဆအသာဓာရဏဉာဏအဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မာဒိ- အစိန္တေယျာပရိမေယျဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ တဒုဘယေနပိ လောကိယသရိက္ခကာနံ ဗဟုမတဘာဝေါ, ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေဟိ အဘိဂမနီယတာ, တထာ အဘိဂတာနဉ္စ တေသံ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခာပနယနေ ပဋိဗလဘာဝေါ, အာမိသဒါနဓမ္မဒါနေဟိ ဥပကာရိတာ, လောကိယလောကုတ္တရေဟိ ဂုဏေဟိ သံယောဇနသမတ္ထတာ စ ပကာသိတာ ဟောတိ။

တထာ ဘဂဝတာတိ ဣမိနာ စရဏဓမ္မေသု မုဒ္ဓဘူတဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိဝိဟာရဝိသေသသမာယောဂပရိဒီပနေန စရဏသမ္ပဒါ ဒီပိတာ ဟောတိ။ အရဟတာတိ ဣမိနာ သဗ္ဗဝိဇ္ဇာသု သိခါပ္ပတ္တအာသဝက္ခယဉာဏာဓိဂမပရိဒီပနေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ပုရိမေန ဝါ အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မာနံ အဝိပရီတဝိဘတ္တဘာဝဒီပနေန ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသမာယောဂေါ, ပစ္ဆိမေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂။)

သဝါသနနိရဝသေသကိလေသပ္ပဟာနဒီပနေန ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသမာယောဂေါ ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။

တထာ ပုရိမေန တထာဂတဿ ပဋိညာသစ္စဝစီသစ္စဉာဏသစ္စပရိဒီပနေန, ကာမဂုဏလောကိယာဓိပစ္စယသလာဘသက္ကာရာဒိပရိစ္စာဂပရိဒီပနေန, အနဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရပရိစ္စာဂပရိဒီပနေန, စ သစ္စာဓိဋ္ဌာနစာဂါဓိဋ္ဌာနပါရိပူရိ ပကာသိတာ ဟောတိ၊ ဒုတိယေန သဗ္ဗသင်္ခါရူပသမသမဓိဂမပရိဒီပနေန, သမ္မာသမ္ဗောဓိပရိဒီပနေန စ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပညာဓိဋ္ဌာနပါရိပူရိ ပကာသိတာ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝတော ဗောဓိသတ္တဘူတဿ လောကုတ္တရဂုဏေ ကတာဘိနီဟာရဿ မဟာကရုဏာယောဂေန ယထာပဋိညံ သဗ္ဗပါရမိတာနုဋ္ဌာနေန သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, ပါရမိတာပဋိပက္ခပရိစ္စာဂေန စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, ပါရမိတာဂုဏေဟိ စိတ္တဝူပသမေန ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, ပါရမိတာဟိ ဧဝ ပရဟိတူပါယကောသလ္လတော ပညာဓိဋ္ဌာနံ ပါရိပူရိဂတံ။

တထာ ‘ယာစကဇနံ အဝိသံဝါဒေတွာ ဒဿာမီ’တိ ပဋိဇာနနေန ပဋိညံ အဝိသံဝါဒေတွာ ဒါနေန စ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, ဒေယျပရိစ္စာဂတော စာဂါဓိဋ္ဌာနံ, ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဒါနဒေယျပရိက္ခယေသု လောဘဒေါသမောဟဘယဝူပသမေန ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, ယထာရဟံ ယထာကာလံ ယထာဝိဓိ စ ဒါနေန ပညုတ္တရတာယ စ ပညာဓိဋ္ဌာနံ ပါရိပူရိဂတံ။ ဣမိနာ နယေန သေသပါရမီသုပိ စတုရာဓိဋ္ဌာနပါရိပူရိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗာ ဟိ ပါရမိယော သစ္စပ္ပဘာဝိတာ စာဂါဘိဗျဉ္ဇိတာ ဥပသမာနုဗြူဟိတာ ပညာပရိသုဒ္ဓါတိ ဧဝံ စတုရာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ တထာဂတဿ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သီလဝိသုဒ္ဓိ, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အာဇီဝဝိသုဒ္ဓိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေနဿ သံဝါသေန သီလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သံဝေါဟာရေန သောစေယျံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အာပဒါသု ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သာကစ္ဆာယ ပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အဒုဋ္ဌော အဓိဝါသေတိ, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အလုဒ္ဓေါ ပဋိသေဝတိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အဘီတော ပရိဝဇ္ဇေတိ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အမူဠှော ဝိနောဒေတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃။)

တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန စဿ နေက္ခမ္မသုခပ္ပတ္တိ, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ပဝိဝေကသုခပ္ပတ္တိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဥပသမသုခပ္ပတ္တိ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သမ္ဗောဓိသုခပ္ပတ္တိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဝါ ဝိဝေကဇပီတိသုခပ္ပတ္တိ, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သမာဓိဇပီတိသုခပ္ပတ္တိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အပီတိဇကာယသုခပ္ပတ္တိ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သတိပါရိသုဒ္ဓိဇဥပေက္ခာသုခပ္ပတ္တိ။ တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ပရိဝါရသမ္ပတ္တိလက္ခဏပစ္စယသုခသမာယောဂေါ ပရိဒီပိတော ဟောတိ အဝိသံဝါဒနတော, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သန္တုဋ္ဌိလက္ခဏသဘာဝသုခသမာယောဂေါ အလောဘဘာဝတော, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ကတပုညတာလက္ခဏဟေတုသုခသမာယောဂေါ ကိလေသေဟိ အနဘိဘူတဘာဝတော, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိလက္ခဏဒုက္ခူပသမသုခသမာယောဂေါ ပရိဒီပိတော ဟောတိ, ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမနတော။

တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အရိယဿ သီလက္ခန္ဓဿ အနုဗောဓပ္ပဋိဝေဓသိဒ္ဓိ, စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အရိယဿ သမာဓိက္ခန္ဓဿ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အရိယဿ ပညာက္ခန္ဓဿ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အရိယဿ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓဿ အနုဗောဓပ္ပဋိဝေဓသိဒ္ဓိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန စ တပသိဒ္ဓိ, စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန သဗ္ဗနိဿဂ္ဂသိဒ္ဓိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန ဣန္ဒြိယသံဝရသိဒ္ဓိ, ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန ဗုဒ္ဓိသိဒ္ဓိ, တေန စ နိဗ္ဗာနသိဒ္ဓိ။ တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန စတုအရိယသစ္စာဘိသမယပ္ပဋိလာဘော, စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန စတုအရိယဝံသပ္ပဋိလာဘော, ဝ။ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန စတုအရိယဝိဟာရပ္ပဋိလာဘော, ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန စတုအရိယဝေါဟာရပ္ပဋိလာဘော ဒီပိတော ဟောတိ။

အပရော နယော – ဘဂဝတာတိ ဧတေန သတ္တာနံ လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တိအဘိကင်္ခါဒီပနေန တထာဂတဿ မဟာကရုဏာ ပကာသိတာ ဟောတိ။ အရဟတာတိ ဧတေန ပဟာနသမ္ပတ္တိဒီပနေန ပဟာနပညာ ပကာသိတာ ဟောတိ။ တတ္ထ ပညာယဿ ဓမ္မရဇ္ဇပတ္တိ, ကရုဏာယ ဓမ္မသံဝိဘာဂေါ၊ ပညာယ သံသာရဒုက္ခနိဗ္ဗိဒါ, ကရုဏာယ သံသာရဒုက္ခသဟနံ၊ ပညာယ ပရဒုက္ခပရိဇာနနံ, ကရုဏာယ ပရဒုက္ခပ္ပဋိကာရာရမ္ဘော။ ပညာယ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄။)

ပရိနိဗ္ဗာနာဘိမုခဘာဝေါ, ကရုဏာယ တဒဓိဂမော၊ ပညာယ သယံ တရဏံ, ကရုဏာယ ပရေသံ တာရဏံ၊ ပညာယ ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ, ကရုဏာယ ဗုဒ္ဓကိစ္စသိဒ္ဓိ။ ကရုဏာယ ဝါ ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ သံသာရာဘိမုခဘာဝေါ, ပညာယ တတ္ထ အနဘိရတိ။ တထာ ကရုဏာယ ပရေသံ အဝိဟိံသနံ, ပညာယ သယံ ပရေဟိ အဘာယနံ၊ ကရုဏာယ ပရံ ရက္ခန္တော အတ္တာနံ ရက္ခတိ, ပညာယ အတ္တာနံ ရက္ခန္တော ပရံ ရက္ခတိ။ တထာ ကရုဏာယ အပရန္တပေါ, ပညာယ အနတ္တန္တပေါ။ တေန အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝေါ သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။

တထာ ကရုဏာယ လောကနာထတာ, ပညာယ အတ္တနာထတာ၊ ကရုဏာယ စဿ နိန္နတာဘာဝေါ, ပညာယ ဥန္နတာဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာယ သဗ္ဗသတ္တေသု ဇနိတာနုဂ္ဂဟော, ပညာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော၊ ပညာယ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တော, ကရုဏာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗသတ္တာနုဂ္ဂဟာယ ပဝတ္တော။ ယထာ ဟိ ကရုဏာ တထာဂတဿ သိနေဟသောကဝိရဟိတာ, ဧဝံ ပညာ အဟံကာရမမံကာရဝိနိမုတ္တာတိ အညမညံ ဝိသောဓိတာ ပရမဝိသုဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပညာခေတ္တံ ဗလာနိ, ကရုဏာခေတ္တံ ဝေသာရဇ္ဇာနိ။ တေသု ဗလသမာယောဂေန ပရေဟိ န အဘိဘုယျတိ, ဝေသာရဇ္ဇသမာယောဂေန ပရေ အဘိဘဝတိ။ ဗလေဟိ သတ္ထုသမ္ပဒါသိဒ္ဓိ, ဝေသာရဇ္ဇေဟိ သာသနသမ္ပဒါသိဒ္ဓိ။ တထာ ဗလေဟိ ဗုဒ္ဓရတနသိဒ္ဓိ, ဝေသာရဇ္ဇေဟိ ဓမ္မရတနသိဒ္ဓီတိ အယမေတ္ထ ‘‘ဘဂဝတာ အရဟတာ’’တိ ပဒဒွယဿ အတ္ထယောဇနာယ မုခမတ္တဒဿနံ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ? အနုဿဝပဋိက္ခေပေန နိယမဒဿနတ္ထံ။ ယထာ ဟိ ကေနစိ ပရတော သုတွာ ဝုတ္တံ ယဒိပိ စ ဇာနန္တေန ဝုတ္တံ, န တေနေဝ ဝုတ္တံ ပရေနပိ ဝုတ္တတ္တာ။ န စ တံ တေန ဝုတ္တမေဝ, အပိစ ခေါ သုတမ္ပိ, န ဧဝမိဓ။ ဘဂဝတာ ဟိ ပရတော အသုတွာ သယမ္ဘုဉာဏေန အတ္တနာ အဓိဂတမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ’’ တဉ္စ ခေါ ဘဂဝတာဝ ဝုတ္တံ, န အညေန, ဝုတ္တမေဝ စ, န သုတန္တိ။ အဓိကဝစနဉှိ အညမတ္ထံ ဗောဓေတီတိ န ပုနရုတ္တိဒေါသော။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅။)

တထာ ပုဗ္ဗရစနာဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာယ ဌာနုပ္ပတ္တိကပ္ပဋိဘာနေန သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, န တဿ ကာရဏာ ဒါနာဒီနံ ဝိယ ပုဗ္ဗရစနာကိစ္စံ အတ္ထိ။ တေနေတံ ဒဿေတိ – ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ, တဉ္စ ခေါ န ပုဗ္ဗရစနာဝသေန တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ, အပိစ ခေါ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနသော ဝုတ္တမေဝါ’’တိ။

အပ္ပဋိဝတ္တိယဝစနဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝါ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, ဝုတ္တမေဝ တံ, န ကေနစိ ပဋိက္ခိပိတုံ သက္ကာ အက္ခရသမ္ပတ္တိယာ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ စ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –

‘‘ဧတံ ဘဂဝတာ ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ ကေနစိ သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၇)။

အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, အာဂစ္ဆေယျ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ‘န ယိဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ, ယံ သမဏေန ဂေါတမေန ပညတ္တံ, အဟမိဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဌပေတွာ အညံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပညာပေဿာမီ’တိ, နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ –

တသ္မာ အပ္ပဋိဝတ္တိယဝစနဘာဝဒဿနတ္ထမ္ပိ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အထ ဝါ သောတူနံ အတ္ထနိပ္ဖါဒကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ပရေသံ အာသယာဒိံ အဇာနန္တေန အသဗ္ဗညုနာ အဒေသေ အကာလေ ဝါ ဝုတ္တံ, တံ သစ္စမ္ပိ သမာနံ သောတူနံ အတ္ထနိပ္ဖါဒနေ အသမတ္ထတာယ အဝုတ္တံ နာမ သိယာ, ပဂေဝ အသစ္စံ။ ဘဂဝတာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော သမ္မဒေဝ ပရေသံ အာသယာဒိံ ဒေသကာလံ အတ္ထသိဒ္ဓိဉ္စ ဇာနန္တေန ဝုတ္တံ ဧကန္တေန သောတူနံ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထနိပ္ဖါဒနတော ဝုတ္တမေဝ, နတ္ထိ တဿ အဝုတ္တတာပရိယာယော။ တသ္မာ သောတူနံ အတ္ထနိပ္ဖါဒကဘာဝဒဿနတ္ထမ္ပိ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပိစ ယထာ န တံ သုတံ နာမ, ယံ န ဝိညာတတ္ထံ ယဉ္စ န တထတ္တာယ ပဋိပန္နံ, ဧဝံ န တံ ဝုတ္တံ နာမ, ယံ န သမ္မာ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ ဘဂဝတော ပန ဝစနံ စတဿောပိ ပရိသာ သမ္မဒေဝ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆။)

ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တထတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ သမ္မဒေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝဒဿနတ္ထမ္ပိ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အထ ဝါ အရိယေဟိ အဝိရုဒ္ဓဝစနဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဘဂဝါ ကုသလာကုသလသာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဘေဒေ ဓမ္မေ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော သမ္မုတိပရမတ္ထေ စ အဝိသံဝါဒေန္တော ဝဒတိ, ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိပ္ပဘုတယော အရိယာပိ ဘဂဝတိ ဓရမာနေ ပရိနိဗ္ဗုတေ စ တဿေဝ ဒေသနံ အနုဂန္တွာ ဝဒန္တိ, န တတ္ထ နာနာဝါဒတာ။ တသ္မာ ဝုတ္တမရဟတာ တတော ပရဘာဂေ အရဟတာ အရိယသံဃေနာပီတိ ဧဝံ အရိယေဟိ အဝိရုဒ္ဓဝစနဘာဝဒဿနတ္ထမ္ပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။

အထ ဝါ ပုရိမေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ဝုတ္တနယဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ ဟိ ဇာတိဂေါတ္တာယုပ္ပမာဏာဒိဝိသေသေ ဒသဗလာဒိဂုဏေဟိ ဝိယ ဓမ္မဒေသနာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဝိသေသော နတ္ထိ, အညမညံ အတ္တနာ စ တေ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဝိရုဒ္ဓမေဝ ဝဒန္တိ။ တသ္မာ ဝုတ္တဉှေတံ ယထာ ဗုဒ္ဓေဟိ အတ္တနာ စ ပုဗ္ဗေ, ဣဒါနိပိ အမှာကံ ဘဂဝတာ တထေဝ ဝုတ္တံ အရဟတာတိ ဧဝံ ပုရိမဗုဒ္ဓေဟိ အတ္တနာ စ သုတ္တန္တရေသု ဝုတ္တနယဘာဝဒဿနတ္ထမ္ပိ ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာယ သဗ္ဗတ္ထ အဝိရောဓော ဒီပိတော ဟောတိ။

အထ ဝါ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ယဒေတံ ဒုတိယံ ပဒံ, တံ အရဟန္တဝုတ္တဘာဝဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ အရဟတာပိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကဓမ္မံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိကံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနံ ဝစနန္တိ။ အထ ဝါ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ယဒေတံ ဒုတိယံ ပဒံ, တံ န ဝစနတ္ထံ, အထ ခေါ ဝပနတ္ထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေတံ ဒဿေတိ – ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ, တဉ္စ ခေါ န ဝုတ္တမတ္တံ, န ကထိတမတ္တံ၊ အထ ခေါ ဝေနေယျာနံ ကုသလမူလံ ဝပိတ’’န္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယဒေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒုတိယံ ပဒံ, တံ ဝတ္တနတ္ထံ။ အယံ ဟိဿ အတ္ထော – ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ အရဟတာ, တဉ္စ ခေါ န ဝုတ္တမတ္တံ, အပိစ တဒတ္ထဇာတံ ဝုတ္တံ စရိတန္တိ။ တေန ‘‘ယထာ ဝါဒီ ဘဂဝါ တထာ ကာရီ’’တိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ, ဝုတ္တဝစနံ အရဟတာ ဝတ္တုံ ယုတ္တေနာတိ အတ္ထော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇။)

အထ ဝါ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ သင်္ခေပကထာဥဒ္ဒိသနံ သန္ဓာယာဟ, ပုန ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝိတ္ထာရကထာနိဒဿနံ။ ဘဂဝါ ဟိ သင်္ခေပတော ဝိတ္ထာရတော စ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော ဒုရုတ္တဝစနာဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဒါ ဉာဏာနုဂတဝစီကမ္မတာယ ဟိ ဘဂဝတော သဝါသနပဟီနသဗ္ဗဒေါသဿ အက္ခလိတဗျပ္ပထဿ ကဒါစိပိ ဒုရုတ္တံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ကေစိ လောကေ သတိသမ္မောသေန ဝါ ဒဝါ ဝါ ရဝါ ဝါ ကိဉ္စိ ဝတွာ အထ ပဋိလဒ္ဓသညာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အဝုတ္တံ ဝါ ကရောန္တိ ပဋိသင်္ခရောန္တိ ဝါ, န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန နိစ္စကာလံ သမာဟိတော။ အသမ္မောသဓမ္မော အသမ္မောဟဓမ္မော စ သဗ္ဗညုတညာဏသမုပဗျူဠှာယ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ဥပနီတမတ္ထံ အပရိမိတကာလံ သမ္ဘတပုညသမ္ဘာရသမုဒါဂတေဟိ အနညသာဓာရဏေဟိ ဝိသဒဝိသုဒ္ဓေဟိ ကရဏဝိသေသေဟိ သောတာယတနရသာယနဘူတံ သုဏန္တာနံ အမတဝဿံ ဝဿန္တော ဝိယ သောတဗ္ဗသာရံ သဝနာနုတ္တရိယံ စတုသစ္စံ ပကာသေန္တော ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ သရေန သဘာဝနိရုတ္တိယာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝစနံ ဝဒတိ, နတ္ထိ တတ္ထ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အဝက္ခလိတံ, ကုတော ပန ဒုရုတ္တာဝကာသော။ တသ္မာ ‘‘ယံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, တံ ဝုတ္တမေဝ, န အဝုတ္တံ ဒုရုတ္တံ ဝါ ကဒါစိ ဟောတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ – ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ’’တိ ဝတွာ ပုန – ‘‘ဝုတ္တမရဟတာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ န ဧတ္ထ ပုနရုတ္တိဒေါသောတိ။ ဧဝမေတ္ထ ပုနရုတ္တသဒ္ဒဿ သာတ္ထကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣတိ မေ သုတန္တိ ဧတ္ထ ဣတီတိ အယံ ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတုပရိသမာပနာဒိပဒတ္ထဝိပရိယာယပကာရနိဒဿနာဝဓာရဏာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ – ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ ရူပန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဟေတုအတ္ထေ ဒိဿတိ။ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ, မာ အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ – ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ, နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀) ပရိသမာပနေ။ ‘‘ဣတိ ဝါ ဣတိ ဧဝရူပါ ဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀) အာဒိအတ္ထေ။ ‘‘မာဂဏ္ဍိယောတိ ဝါ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ သင်္ခါ သမညာ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တိ ဗျဉ္ဇနံ အဘိလာပေါ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၇၅) ပဒတ္ထဝိပရိယာယေ။ ‘‘ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သပ္ပဋိဘယော ဗာလော, အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော၊ သဥပဒ္ဒဝေါ ဗာလော, အနုပဒ္ဒဝေါ ပဏ္ဍိတော၊ သဥပသဂ္ဂေါ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈။)

ဗာလော, အနုပသဂ္ဂေါ ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁) ပကာရေ။ ‘‘သဗ္ဗမတ္ထီတိ ခေါ, ကစ္စာန, အယမေကော အန္တော, သဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ခေါ, ကစ္စာန, အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅) နိဒဿနေ။ ‘‘အတ္ထိ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ ပုဋ္ဌေန သတာ, အာနန္ဒ, အတ္ထီတိဿ ဝစနီယံ။ ကိံပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ စေ ဝဒေယျ, ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣစ္စဿ ဝစနီယ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၆) အဝဓာရဏေ, သန္နိဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ သွာယမိဓ ပကာရနိဒဿနာဝဓာရဏေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

တတ္ထ ပကာရတ္ထေန ဣတိသဒ္ဒေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏမနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆန္တံ တဿ ဘဂဝတော ဝစနံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ, သဗ္ဗထာမေန ပန သောတုကာမတံ ဇနေတွာပိ ဣတိ မေ သုတံ, မယာပိ ဧကေန ပကာရေန သုတန္တိ။

ဧတ္ထ စ ဧကတ္တနာနတ္တအဗျာပါရဧဝံဓမ္မတာသင်္ခါတာ နန္ဒိယာဝတ္တတိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတဒိသာလောစနအင်္ကုသသင်္ခါတာ စ ဝိသယာဒိဘေဒေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ။ နယာ ဝါ ပါဠိဂတိယော, တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တိအာဒိဝသေန သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿတာဒိဝသေန, ကုသလာဒိဝသေန, ခန္ဓာဒိဝသေန, သင်္ဂဟာဒိဝသေန, သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန, ဌပနာဒိဝသေန, ကုသလမူလာဒိဝသေန, တိကပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ နာနပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ။ တေဟိ နိပုဏံ သဏှံ သုခုမန္တိ နာနာနယနိပုဏံ။

အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော, သော စ သဿတာဒိဘေဒေန အပ္ပရဇက္ခတာဒိဘေဒေန စ အနေကဝိဓော။ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိကော ဧဝ ဝါ အနေကော အဇ္ဈာသယော အနေကဇ္ဈာသယော။ သော သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဧတဿာတိ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ။

ကုသလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ တဗ္ဗိဘာဝနဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတတ္တာ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉။)

ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဘေဒေန တေသု စ ဧကေကဿ ဝိသယာဒိဘေဒေန ဝိဝိဓံ ဗဟုဝိဓံ ဝါ ပါဋိဟာရိယံ ဧတဿာတိ ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယံ။ တတ္ထ ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော ပဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထေ သတိ ဘဂဝတော ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ, ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ။ တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝတ္တုံ။ ယသ္မာ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ, တသ္မာ တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ, တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တိ။ ပဋီတိ ဝါ ပစ္ဆာတိ အတ္ထော။ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ။ အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ။ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ, ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသန္တာနေ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ။ ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ, ပဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကေကံ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော, တတ္ထ ဇာတံ, တသ္မိံ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ, တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။

ယသ္မာ ပန တန္တိအတ္ထဒေသနာတဗ္ဗောဟာရာဘိသမယသင်္ခါတာ ဟေတုဟေတုဖလတဒုဘယပညတ္တိပဋိဝေဓသင်္ခါတာ ဝါ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ ဂမ္ဘီရာ, အနုပစိတသမ္ဘာရေဟိ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဒုက္ခောဂါဠှာ အလဗ္ဘနေယျပ္ပတိဋ္ဌာ စ။ တသ္မာ တေဟိ စတူဟိ ဂမ္ဘီရဘာဝေဟိ ယုတ္တန္တိ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ။

ဧကော ဧဝ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာဃောသော ဧကသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တမာနော နာနာဘာသာနံ သတ္တာနံ အတ္တနော အတ္တနော ဘာသာဝသေန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဂဟဏူပဂေါ ဟုတွာ အတ္ထာဓိဂမာယ ဟောတိ။ အစိန္တေယျော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀။)

ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နိဒဿနတ္ထေန – ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ, န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော – ‘‘ဣတိ မေ သုတံ, မယာပိ ဧဝံ သုတ’’န္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ နိဒဿေတိ။

အဝဓာရဏတ္ထေန – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုဿုတာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော, ဂတိမန္တာနံ, သတိမန္တာနံ, ဓိတိမန္တာနံ, ဥပဋ္ဌာကာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉-၂၂၃) ဧဝံ ဘဂဝတာ, ‘‘အာယသ္မာ အာနန္ဒော အတ္ထကုသလော ဓမ္မကုသလော ဗျဉ္ဇနကုသလော နိရုတ္တိကုသလော ပုဗ္ဗာပရကုသလော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၉) ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ပသတ္ထဘာဝါနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒဿေန္တော သတ္တာနံ သောတုကမျတံ ဇနေတိ – ‘‘ဣတိ မေ သုတံ, တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနမနဓိကံ, ဧဝမေဝ, န အညထာ, ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ အညထာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော အညထာ, န ပန ဘဂဝတာ ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယျာနုဘာဝါ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ, သာ န သဗ္ဗာကာရေန သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ သုတာကာရာဝိရုဇ္ဈနမေဝ ဟိ ဓာရဏဗလံ။ န ဟေတ္ထ အတ္ထန္တရတာပရိဟာရော ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကဝိသယတ္တာ။ ဣတရထာ ဟိ ထေရော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ သမတ္ထော အသမတ္ထောတိ ဝါ အာပဇ္ဇေယျာတိ။

မေ-သဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိဿ – ‘‘ဂါထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနေယျ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၄၊ သု။ နိ။ ၈၁) မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘သာဓု မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၈၈၊ ၅။၃၈၁၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅၇) မယှန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉) မမာတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ‘‘မယာ သုတ’’န္တိ စ ‘‘မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒွယေ ယုဇ္ဇတိ။

ဧတ္ထ စ ယော ပရော န ဟောတိ, သော အတ္တာတိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေ သကသန္တာနေ ဝတ္တနတော တိဝိဓောပိ မေ-သဒ္ဒေါ ယဒိပိ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဒိဿတိ, ကရဏသမ္ပဒါနာဒိဝိသေသသင်္ခါတော ပနဿ ဝိဇ္ဇတေဝါယံ အတ္ထဘေဒေါတိ အာဟ – ‘‘မေ-သဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁။)

သုတန္တိ အယံ သုတ-သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဂမနဝိဿုတကိလိန္နူပစိတာနုယောဂသောတဝိညေယျသောတဒွါရာနုသာရဝိညာတာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ကိရိယာဝိသေသကော ဥပသဂ္ဂေါ, ဇောတကဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝ တံ တံ အတ္ထံ ဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂဿ သုတသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ သဥပသဂ္ဂေါပိ ဥဒါဟရီယတိ။

တတ္ထ ‘‘သေနာယ ပသုတော’’တိအာဒီသု ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓမ္မဿ ပဿတော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၁၁) ဝိဿုတဓမ္မဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝဿုတာ အဝဿုတဿာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၅၇) ကိလိန္နာ ကိလိန္နဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘တုမှေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပက’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၇။၁၂) ဥပစိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယေ ဈာနပ္ပသုတာ ဓီရာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၈၁) ဈာနာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) သောတဝိညေယျန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉) သောတဒွါရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပနဿ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဥပဓာရဏ’’န္တိ ဝါ အတ္ထော။ မေ-သဒ္ဒဿ ဟိ မယာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဣတိ မေ သုတံ, မယာ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ အတ္ထော။ မမာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဣတိ မမ သုတံ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရဏ’’န္တိ အတ္ထော။

ဧဝမေတေသု တီသု ပဒေသု ယသ္မာ သုတသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဣတိသဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဣတီတိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿနံ။ မေတိ ဝုတ္တဝိညာဏသမင်္ဂိပုဂ္ဂလနိဒဿနံ။ သဗ္ဗာနိပိ ဝါကျာနိ ဧဝကာရတ္ထသဟိတာနိယေဝ အဝဓာရဏဖလတ္တာ။ တေန သုတန္တိ အဿဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော အနူနာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿနံ။ ယထာ ဟိ သုတံ သုတမေဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ, တံ သမ္မာ သုတံ အနူနဂ္ဂဟဏံ အဝိပရီတဂ္ဂဟဏဉ္စ ဟောတီတိ။ အထ ဝါ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီတိ, ယသ္မာ သုတန္တိ ဧတဿ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမတ္ထော, တသ္မာ သုတန္တိ အဿဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော အနူနာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣတိ မေ သုတံ, န ဒိဋ္ဌံ, န သယမ္ဘုဉာဏေန သစ္ဆိကတံ, န အညထာ ဝါ ဥပလဒ္ဓံ, အပိစ သုတံဝ, တဉ္စ ခေါ သမ္မဒေဝါတိ။ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ ဣတိသဒ္ဒေ အယမတ္ထယောဇနာတိ တဒပေက္ခဿ သုတ-သဒ္ဒဿ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂။)

နိယမတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ အဿဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပေါ, အနူနာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿနတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သဝနဟေတုသဝနဝိသေသဝသေန ပဒတ္တယဿ အတ္ထယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တထာ ဣတီတိ သောတဒွါရာနုသာရေန ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏတော နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနံ အာကာရတ္ထော ဣတိသဒ္ဒေါတိ ကတွာ။ မေတိ အတ္တပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနံ ယထာဝုတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာရမ္မဏတ္တာ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပေါ – နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ ကာရဏဘူတာယ မယာ န အညံ ကတံ, ဣဒံ ပန ကတံ, အယံ ဓမ္မော သုတောတိ။

တထာ ဣတီတိ နိဒဿိတဗ္ဗပ္ပကာသနံ နိဒဿနတ္ထော ဣတိ-သဒ္ဒေါတိ ကတွာ နိဒဿေတဗ္ဗဿ နိဒဿိတဗ္ဗတ္တာဘာဝါဘာဝတော။ တသ္မာ ဣတိသဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မေတိ ပုဂ္ဂလပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသနံ။ သုတ-သဒ္ဒေန ဟိ လဗ္ဘမာနာ သဝနကိရိယာ သဝနဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓါ, တတ္ထ စ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရော။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတိ။ တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယံ သုတ္တံ နိဒ္ဒိသိဿာမိ, တံ မယာ ဣတိ သုတန္တိ။

တထာ ဣတီတိ ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နာနာရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တဿ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော အာကာရတ္ထော ဣတိသဒ္ဒေါတိ ကတွာ။ ဣတီတိ ဟိ အယံ အာကာရပညတ္တိ ဓမ္မာနံ တံ တံ ပဝတ္တိအာကာရံ ဥပါဒါယ ပညာပေတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ။ မေတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသော။ သောတဗ္ဗော ဟိ ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုပုဂ္ဂလဿ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ နာနပ္ပကာရပ္ပဝတ္တေန စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂိနော ကတ္တု ဝိသယေ ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

အထ ဝါ ဣတီတိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ သုတာနဉှိ ဓမ္မာနံ ဂဟိတာကာရဿ နိဒဿနဿ အဝဓာရဏဿ ဝါ ပကာသနဘာဝေန ဣတိသဒ္ဒေန တဒါကာရာဒိဓာရဏဿ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရူပါဒါနဓမ္မဗျာပါရဘာဝတော ပုဂ္ဂလ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃။)

ကိစ္စံ နာမ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ ပုဂ္ဂလဝါဒိနောပိ ဟိ သဝနကိရိယာ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ န ဟောတီတိ။ မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော။ မေတိ ဟိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသေသဝိသယာ, ဝိညာဏကိစ္စဉ္စ တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ – မယာ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင်္ဂိနာ ပုဂ္ဂလေန ဝိညာဏဝသေန လဒ္ဓဿဝနကိစ္စဝေါဟာရေန သုတန္တိ။

တထာ ဣတီတိ စ မေတိ စ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ သဗ္ဗဿ ဟိ သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿ အတ္ထဿ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗပညတ္တီနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနာဒီသု ဆသွေဝ ပညတ္တီသု အဝရောဓော, တသ္မာ ယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော, အနုဿဝါဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထော စ န ဟောတိ။ သော ရူပသဒ္ဒါဒိကော ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိကော စ ပရမတ္ထသဘာဝေါ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန ဝိဇ္ဇတိ။ ယော ပန ဣတီတိ စ မေတိ စ ဝုစ္စမာနော အာကာရာဒိအပရမတ္ထသဘာဝေါ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အနုပလဗ္ဘမာနော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ နာမ, ကိမေတ္ထ တံ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ, ယံ ဣတီတိ ဝါ မေတိ ဝါ နိဒ္ဒေသံ လဘေထ။ သုတန္တိ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ ယဉှိ တံ သောတေန ဥပလဒ္ဓံ, တံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနန္တိ။

တထာ ဣတီတိ သောတပထမာဂတေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရာဒီနံ ပစ္စာမသနဝသေန။ မေတိ သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ကရဏာဒိဝိသေသဝိသိဋ္ဌေ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပါဒါပညတ္တိ။ သုတန္တိ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပနိဓာပညတ္တိ။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝရဟိတေ သဒ္ဒါယတနေ ပဝတ္တမာနောပိ သုတဝေါဟာရော ဒုတိယံ, တတိယန္တိ အာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒိံ နိဿာယ ‘‘ယံ န ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတနိရပေက္ခံ, တံ သုတ’’န္တိ ဝိညေယျတ္တာ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗော ဟောတိ။ အသုတံ န ဟောတီတိ ဟိ သုတန္တိ ပကာသိတောယမတ္ထောတိ။

ဧတ္ထ စ ဣတီတိ ဝစနေန အသမ္မောဟံ ဒီပေတိ။ ပဋိဝိဒ္ဓါ ဟိ အတ္ထဿ ပကာရဝိသေသာ ဣတီတိ ဣဓ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပစ္စာမဋ္ဌာ, တေနဿ အသမ္မောဟော ဒီပိတော။ န ဟိ သမ္မူဠှော နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတိ, လောဘပ္ပဟာနာဒိဝသေန နာနပ္ပကာရာ ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ စ သုတ္တတ္ထာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄။)

နိဒ္ဒိသီယန္တိ။ သုတန္တိ ဝစနေန အသမ္မောသံ ဒီပေတိ သုတာကာရဿ ယာထာဝတော ဒဿိယမာနတ္တာ ယဿ ဟိ သုတံ သမ္မုဋ္ဌံ ဟောတိ, န သော ကာလန္တရေ မယာ သုတန္တိ ပဋိဇာနာတိ။ ဣစ္စဿ အသမ္မောဟေန သမ္မောဟာဘာဝေန ပညာယ ဧဝ ဝါ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ တဒုတ္တရိကာလပညာသိဒ္ဓိ, တထာ အသမ္မောသေန သတိသိဒ္ဓိ။ တတ္ထ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ သတိယာ ဗျဉ္ဇနာဝဓာရဏသမတ္ထတာ။ ဗျဉ္ဇနာနဉှိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော, ယထာသုတဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော, ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာ ဟောတိ ပညာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ကတွာ။ သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပညာယ အတ္ထပ္ပဋိဝေဓသမတ္ထတာ။ အတ္ထဿ ဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော ဂမ္ဘီရောတိ ပညာယ ဗျာပါရော အဓိကော, သတိ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာ ဟောတိ သတိယာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ကတွာ။ တဒုဘယသမတ္ထတာယောဂေန အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿ ဓမ္မကောသဿ အနုပါလနသမတ္ထတာယ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကတ္တသိဒ္ဓိ။

အပရော နယော – ဣတီတိ ဝစနေန ယောနိသောမနသိကာရံ ဒီပေတိ။ တေန ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထာနံ ဥပရိ ဝက္ခမာနာနံ နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓဇောတကာနံ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယတ္တာ။ န ဟိ အယောနိသော မနသိကရောတော နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ။ သုတန္တိ ဝစနေန အဝိက္ခေပံ ဒီပေတိ, နိဒါနပုစ္ဆာဝသေန ပကရဏပ္ပတ္တဿ ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ သဝနံ န သမာဓာနမန္တရေန သမ္ဘဝတိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿ သဝနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘န မယာ သုတံ, ပုန ဘဏထာ’’တိ ဝဒတိ။ ယောနိသောမနသိကာရေန စေတ္ထ အတ္တသမ္မာပဏိဓိံ ပုဗ္ဗေကတပုညတဉ္စ သာဓေတိ, သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တဿ ပုဗ္ဗေ အကတပုညဿ ဝါ တဒဘာဝတော။ အဝိက္ခေပေန သဒ္ဓမ္မဿဝနံ သပ္ပုရိသူပနိဿယဉ္စ သာဓေတိ, အဿုတဝတော သပ္ပုရိသူပနိဿယရဟိတဿ စ တဒဘာဝတော။ န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော သဒ္ဓမ္မံ သောတုံ သက္ကောတိ, န စ သပ္ပုရိသေ အနုပဿယမာနဿ သဝနံ အတ္ထိ။

အပရော နယော – ‘‘ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တဿ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ သော ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနပ္ပဘေဒပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတိဩဂါဟနေန နိရဝသေသပရဟိတပါရိပူရိကာရဏဘူတော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅။)

ဧဝံဘဒ္ဒကော အာကာရော န သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တနော ပုဗ္ဗေ အကတပုညဿ ဝါ ဟောတိ, တသ္မာ ဣတီတိ ဣမိနာ ဘဒ္ဒကေန အာကာရေန ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိမတ္တနော ဒီပေတိ, သုတန္တိ သဝနယောဂေန ပုရိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိံ။ န ဟိ အပ္ပတိရူပေ ဒေသေ ဝသတော သပ္ပုရိသူပနိဿယရဟိတဿ ဝါ သဝနံ အတ္ထိ။ ဣစ္စဿ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာ အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ, သမ္မာ ပဏိဟိတတ္တော ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော ဝိသုဒ္ဓါသယော ဟောတိ, တဒဝိသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘သမ္မာ ပဏိဟိတံ စိတ္တံ, သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၄၃) ‘‘ကတပုညောသိ တွံ, အာနန္ဒ, ပဓာနမနုယုဉ္ဇ, ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇) စ။ ပုရိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာ ပယောဂသုဒ္ဓိ။ ပတိရူပဒေသဝါသေန ဟိ သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ သာဓူနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေနပိ ဝိသုဒ္ဓပ္ပယောဂေါ ဟောတိ။ တာယ စ အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓိ, ပုဗ္ဗေ ဧဝ တဏှာဒိဋ္ဌိသံကိလေသာနံ ဝိသောဓိတတ္တာ ပယောဂသုဒ္ဓိယာ အာဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓိ။ သုပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂေါ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒေါ ဟောတိ။ ဣတိ ပယောဂါသယသုဒ္ဓဿ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နဿ ဝစနံ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ သူရိယဿ ဥဒယတော, ယောနိသောမနသိကာရော ဝိယ စ ကုသလဓမ္မဿ, အရဟတိ ဘဂဝတော ဝစနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဘဝိတုန္တိ ဌာနေ နိဒါနံ ဌပေန္တော ဣတိ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟ။

အပရော နယော – ဣတီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓဒီပကေန အတ္တနော အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ သုတန္တိ ဣမိနာ ဣတိသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝါ သောတဗ္ဗဘေဒပ္ပဋိဝေဓဒီပကေန ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဣတီတိ စ ဣဒံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောနိသောမနသိကာရဒီပကံ ဝစနံ ဘာသမာနော ‘‘ဧတေ မယာ ဓမ္မာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ’’တိ ဒီပေတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မာ ဟိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ, ဣဓ သမာဓိ, ဣဓ ပညာ, ဧတ္တကာ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိယော’’တိအာဒိနာ နယေန မနသာ အနုပေက္ခိတာ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကသဟိတာယ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိဘူတာယ ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ, ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာ ပဋိဝိဒ္ဓါ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတသုခါဝဟာ ဟောန္တီတိ။ သုတ္တန္တိ ဣဒံ သဝနယောဂပရိဒီပကဝစနံ ဘာသမာနော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆။)

‘‘ဗဟူ မယာ ဓမ္မာ သုတာ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ’’တိ ဒီပေတိ။ သောတာဝဓာနပ္ပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ သဝနဓာရဏပရိစယာ။ တဒုဘယေနပိ ဓမ္မဿ သွာက္ခာတဘာဝေန အတ္ထဗျဉ္ဇနပါရိပူရိံ ဒီပေန္တော သဝနေ အာဒရံ ဇနေတိ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဉှိ ဓမ္မံ အာဒရေန အဿုဏန္တော မဟတာ ဟိတာ ပရိဗာဟိရော ဟောတီတိ အာဒရံ ဇနေတွာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မော သောတဗ္ဗော။

ဣတိ မေ သုတန္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ အတ္တနော အဒဟန္တော အသပ္ပုရိသဘူမိံ အတိက္ကမတိ, သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနန္တော သပ္ပုရိသဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ တထာ အသဒ္ဓမ္မာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာပေတိ, သဒ္ဓမ္မေ စိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ‘‘ကေဝလံ သုတမေဝေတံ မယာ, တဿေဝ ပန ဘဂဝတော ဝစန’’န္တိ ဒီပေန္တော အတ္တာနံ ပရိမောစေတိ, သတ္ထာရံ အပဒိသတိ, ဇိနဝစနံ အပ္ပေတိ, ဓမ္မနေတ္တိံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။

အပိစ ဣတိ မေ သုတန္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပါဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမဿဝနံ ဝိဝရန္တော သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာ တဿ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒဿ ဒသဗလဓရဿ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနော သီဟနာဒနာဒိနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဿ ဓမ္မိဿရဿ ဓမ္မရာဇဿ ဓမ္မာဓိပတိနော ဓမ္မဒီပဿ ဓမ္မသရဏဿ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။ န ဧတ္ထ အတ္ထေ ဝါ ဓမ္မေ ဝါ ပဒေ ဝါ ဗျဉ္ဇနေ ဝါ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ ကာတဗ္ဗာတိ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနံ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ, သဒ္ဓါသမ္ပဒံ ဥပ္ပါဒေတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဝိနာသယတိ အဿဒ္ဓံ, သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတိ သာသနေ၊

ဣတိ မေ သုတမိစ္စေဝံ, ဝဒံ ဂေါတမသာဝကော’’တိ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ အညေသု သုတ္တေသု ‘ဧဝံ မေ သုတံ, ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ’တိအာဒိနာ ကာလဒေသေ အပဒိသိတွာဝ နိဒါနံ ဘာသိတံ, ဧဝံ န ဘာသိတ’’န္တိ? အပရေ တာဝ အာဟု – န ပန ထေရေန ဘာသိတတ္တာ။ ဣဒဉှိ နိဒါနံ န အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမံ ဘာသိတံ ခုဇ္ဇုတ္တရာယ ပန ဘဂဝတာ ဥပါသိကာသု ဗဟုဿုတဘာဝေန ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတာယ သေက္ခပ္ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တာယ အရိယသာဝိကာယ သာမာဝတိပ္ပမုခါနံ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ ပဌမံ ဘာသိတံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇။)

တတြာယံ အနုပုဗ္ဗီကထာ – ဣတော ကိရ ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ ပဒုမုတ္တရော နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ဟံသဝတိယံ ဝိဟရတိ။ အထေကဒိဝသံ ဟံသဝတိယံ ဧကာ ကုလဓီတာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သောတုံ ဂစ္ဆန္တီဟိ ဥပါသိကာဟိ သဒ္ဓိံ အာရာမံ ဂတာ။ သတ္ထာရံ ဧကံ ဥပါသိကံ ဗဟုဿုတာနံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေန္တံ ဒိသွာ အဓိကာရံ ကတွာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေသိ။ သတ္ထာပိ နံ ဗျာကာသိ ‘‘အနာဂတေ ဂေါတမဿ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာဝိကာနံ ဥပါသိကာနံ ဗဟုဿုတာနံ အဂ္ဂါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တဿာ ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပုန မနုဿေသူတိ ဧဝံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တိယာ ကပ္ပသတသဟဿံ အတိက္ကန္တံ။ အထ ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကပ္ပေ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သာ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ ဃောသကသေဋ္ဌိဿ ဂေဟေ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ, ဥတ္တရာတိဿာ နာမံ အကံသု။ သာ ဇာတကာလေ ခုဇ္ဇာ အဟောသီတိ ခုဇ္ဇုတ္တရာတွေဝ ပညာယိတ္ထ။ သာ အပရဘာဂေ ဃောသကသေဋ္ဌိနာ ရညော ဥတေနဿ သာမာဝတိယာ ဒိန္နကာလေ တဿာ ပရိစာရိကဘာဝေန ဒိန္နာ ရညော ဥတေနဿ အန္တေပုရေ ဝသတိ။

တေန စ သမယေန ကောသမ္ဗိယံ ဃောသကသေဋ္ဌိကုက္ကုဋသေဋ္ဌိပါဝါရိကသေဋ္ဌိနော ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ တယော ဝိဟာရေ ကာရေတွာ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တေ တထာဂတေ ကောသမ္ဗိနဂရံ သမ္ပတ္တေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဝိဟာရေ နိယျာဒေတွာ မဟာဒါနာနိ ပဝတ္တေသုံ, မာသမတ္တံ အတိက္ကမိ။ အထ နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ သဗ္ဗလောကာနုကမ္ပကာ, အညေသမ္ပိ ဩကာသံ ဒဿာမာ’’တိ ကောသမ္ဗိနဂရဝါသိနောပိ ဇနဿ ဩကာသံ အကံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ နာဂရာ ဝီထိသဘာဂေန ဂဏသဘာဂေန မဟာဒါနံ ဒေန္တိ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော မာလာကာရဇေဋ္ဌကဿ ဂေဟေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ခုဇ္ဇုတ္တရာ သာမာဝတိယာ ပုပ္ဖါနိ ဂဟေတုံ အဋ္ဌ ကဟာပဏေ အာဒါယ တံ ဂေဟံ အဂမာသိ။ မာလာကာရဇေဋ္ဌကော တံ ဒိသွာ ‘‘အမ္မ ဥတ္တရေ, အဇ္ဇ တုယှံ ပုပ္ဖါနိ ဒါတုံ ခဏော နတ္ထိ, အဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ပရိဝိသာမိ, တွမ္ပိ ပရိဝေသနာယ သဟာယိကာ ဟောဟိ, ဧဝံ ဣတော ပရေသံ ဝေယျာဝစ္စကရဏတော မုစ္စိဿသီ’’တိ အာဟ။ တတော ခုဇ္ဇုတ္တရာ ဗုဒ္ဓါနံ ဘတ္တဂ္ဂေ ဝေယျာဝစ္စံ အကာသိ။ သာ သတ္ထာရာ ဥပနိသိန္နကထာဝသေန ကထိတံ သဗ္ဗမေဝ ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဏှိ, အနုမောဒနံ ပန သုတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈။)

သာ အညေသု ဒိဝသေသု စတ္တာရောဝ ကဟာပဏေ ဒတွာ ပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ, တသ္မိံ ပန ဒိဝသေ ဒိဋ္ဌသစ္စဘာဝေန ပရသန္တကေ စိတ္တံ အနုပ္ပါဒေတွာ အဋ္ဌပိ ကဟာပဏေ ဒတွာ ပစ္ဆိံ ပူရေတွာ ပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ သာမာဝတိယာ သန္တိကံ အဂမာသိ။ အထ နံ သာ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မ ဥတ္တရေ, တွံ အညေသု ဒိဝသေသု န ဗဟူနိ ပုပ္ဖါနိ အာဟရသိ, အဇ္ဇ ပန ဗဟုကာနိ, ကိံ နော ရာဇာ ဥတ္တရိတရံ ပသန္နော’’တိ? သာ မုသာ ဝတ္တုံ အဘဗ္ဗတာယ အတီတေ အတ္တနာ ကတံ အနိဂူဟိတွာ သဗ္ဗံ ကထေသိ။ အထ ‘‘ကသ္မာ အဇ္ဇ ဗဟူနိ အာဟရသီ’’တိ စ ဝုတ္တာ ‘‘အဇ္ဇာဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မံ သုတွာ အမတံ သစ္ဆာကာသိံ, တသ္မာ တုမှေ န ဝဉ္စေမီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌဒါသိ, ဧတ္တကံ ကာလံ တယာ ဂဟိတေ ကဟာပဏေ ဒေဟီ’’တိ အတဇ္ဇေတွာ ပုဗ္ဗဟေတုနာ စောဒိယမာနာ ‘‘အမ္မ, တယာ ပီတံ အမတံ, အမှေပိ ပါယေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ မံ နှာပေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သောဠသဟိ ဂန္ဓောဒကဃဋေဟိ နှာပေတွာ ဒွေ မဋ္ဌသာဋကေ ဒါပေသိ။ သာ ဧကံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ အာသနေ နိသီဒိတွာ ဝိစိတြဗီဇနိံ အာဒါယ နီစာသနေသု နိသိန္နာနိ ပဉ္စ မာတုဂါမသတာနိ အာမန္တေတွာ သေခပ္ပဋိသမ္ဘိဒါသု ဌတွာ သတ္ထာရာ ဒေသိတနိယာမေနေဝ တာသံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ တာ သဗ္ဗာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တာ သဗ္ဗာပိ ခုဇ္ဇုတ္တရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အမ္မ, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ တွံ ကိလိဋ္ဌကမ္မံ မာ ကရိ, အမှာကံ မာတုဋ္ဌာနေ အာစရိယဋ္ဌာနေ စ ပတိဋ္ဌာဟီ’’တိ ဂရုဋ္ဌာနေ ဌပယိံသု။

ကသ္မာ ပနေသာ ဒါသီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တာတိ? သာ ကိရ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ဗာရာဏသိယံ သေဋ္ဌိဓီတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဧကာယ ခီဏာသဝတ္ထေရိယာ ဥပဋ္ဌာကကုလံ ဂတာယ ‘‘ဧတံ မေ အယျေ, ပသာဓနပေဠိကံ ဒေထာ’’တိ ဝေယျာဝစ္စံ ကာရေသိ။ ထေရီပိ ‘‘အဒေန္တိယာ မယိ အာဃာတံ ဥပ္ပါဒေတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ, ဒေန္တိယာ ပရေသံ ဒါသီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ, နိရယသန္တာပတော ဒါသိဘာဝေါ သေယျော’’တိ အနုဒ္ဒယံ ပဋိစ္စ တဿာ ဝစနံ အကာသိ။ သာ တေန ကမ္မေန ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ပရေသံ ဒါသီယေဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။

ကသ္မာ ပန ခုဇ္ဇာ အဟောသိ? အနုပ္ပန္နေ ကိရ ဗုဒ္ဓေ အယံ ဗာရာဏသိရညော ဂေဟေ ဝသန္တီ ဧကံ ရာဇကုလူပကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ထောကံ ခုဇ္ဇဓာတုကံ ဒိသွာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉။)

အတ္တနာ သဟဝါသီနံ မာတုဂါမာနံ ပုရတော ပရိဟာသံ ကရောန္တီ ယထာဝဇ္ဇံ ကေဠိဝသေန ခုဇ္ဇာကာရံ ဒဿေသိ, တသ္မာ ခုဇ္ဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။

ကိံ ပန ကတွာ ပညဝန္တီ ဇာတာတိ? အနုပ္ပန္နေ ကိရ ဗုဒ္ဓေ အယံ ဗာရာဏသိရညော ဂေဟေ ဝသန္တီ အဋ္ဌ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ရာဇဂေဟတော ဥဏှပါယာသဿ ပူရိတေ ပတ္တေ ပရိဝတ္တိတွာ ပရိဝတ္တိတွာ ဂဏှန္တေ ဒိသွာ အတ္တနော သန္တကာနိ အဋ္ဌ ဒန္တဝလယာနိ ‘‘ဣဓ ဌပေတွာ ဂဏှထာ’’တိ အဒါသိ။ တေ တထာ ကတွာ ဩလောကေသုံ။ ‘‘တုမှာကညေဝ တာနိ ပရိစ္စတ္တာနိ, ဂဟေတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ တေ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမံသု။ အဇ္ဇာပိ တာနိ ဝလယာနိ အရောဂါနေဝ။ သာ တဿ နိဿန္ဒေန ပညဝန္တီ ဇာတာ။

အထ နံ သာမာဝတိပ္ပမုခါနိ ပဉ္စ ဣတ္ထိသတာနိ ‘‘အမ္မ, တွံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ အမှာကံ ဒေသေဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ သာ တထာ ကရောန္တီ အပရဘာဂေ တိပိဋကဓရာ ဇာတာ။ တသ္မာ နံ သတ္ထာ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝိကာနံ ဗဟုဿုတာနံ ဥပါသိကာနံ ယဒိဒံ ခုဇ္ဇုတ္တရာ’’တိ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။ ဣတိ ဥပါသိကာသု ဗဟုဿုတဘာဝေန သတ္ထာရာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတာ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တာ ခုဇ္ဇုတ္တရာ အရိယသာဝိကာ သတ္ထရိ ကောသမ္ဗိယံ ဝိဟရန္တေ ကာလေန ကာလံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ အန္တေပုရံ ဂန္တွာ သာမာဝတိပ္ပမုခါနံ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ အရိယသာဝိကာနံ သတ္ထာရာ ဒေသိတနိယာမေန ယထာသုတံ ဓမ္မံ ကထေန္တီ အတ္တာနံ ပရိမောစေတွာ သတ္ထု သန္တိကေ သုတဘာဝံ ပကာသေန္တီ ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တမရဟတာတိ မေ သုတ’’န္တိ နိဒါနံ အာရောပေသိ။

ယသ္မာ ပန တသ္မိံယေဝ နဂရေ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတွာ တဒဟေဝ တာယ တာသံ ဘာသိတံ, တသ္မာ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ကောသမ္ဗိယံ ဝိဟရတီ’’တိ ကာလဒေသံ အပဒိသိတုံ ပယောဇနသမ္ဘဝေါဝ နတ္ထိ သုပါကဋဘာဝတော။ ဘိက္ခုနိယော စဿာ သန္တိကေ ဣမာနိ သုတ္တာနိ ဂဏှိံသု။ ဧဝံ ပရမ္ပရာယ ဘိက္ခူသုပိ တာယ အာရောပိတံ နိဒါနံ ပါကဋံ အဟောသိ။ အထ အာယသ္မာ အာနန္ဒော တထာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာနတော အပရဘာဂေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာယံ အဇာတသတ္တုနာ ကာရာပိတေ သဒ္ဓမ္မမဏ္ဍပေ မဟာကဿပပ္ပမုခဿ ဝသီဂဏဿ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ သင်္ဂါယန္တော ဣမေသံ သုတ္တာနံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀။)

နိဒါနဿ ဒွေဠှကံ ပရိဟရန္တော တာယ အာရောပိတနိယာမေနေဝ နိဒါနံ အာရောပေသီတိ။

ကေစိ ပနေတ္ထ ဗဟုပ္ပကာရေ ပပဉ္စေန္တိ။ ကိံ တေဟိ? အပိစ နာနာနယေဟိ သင်္ဂီတိကာရာ ဓမ္မဝိနယံ သင်္ဂါယိံသု။ အနုဗုဒ္ဓါ ဟိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကမဟာထေရာ, တေ သမ္မဒေဝ ဓမ္မဝိနယဿ သင်္ဂါယနာကာရံ ဇာနန္တာ ကတ္ထစိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ, ကတ္ထစိ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိအာဒိနာ, ကတ္ထစိ ဂါထာဗန္ဓဝသေန နိဒါနံ ဌပေန္တာ, ကတ္ထစိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နိဒါနံ အဋ္ဌပေန္တာ ဝဂ္ဂသင်္ဂဟာဒိဝသေန ဓမ္မဝိနယံ သင်္ဂါယိံသု။ တတ္ထ ဣဓ ဝုတ္တဉှေတန္တိအာဒိနာ နိဒါနံ ဌပေတွာ သင်္ဂါယိံသု, ကိဉ္စိ သုတ္တဂေယျာဒိဝသေန နဝင်္ဂမိဒံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ ယထာ စေတံ, ဧဝံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အပ္ပကဉ္စ နေသံ အဟောသိ သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣတိဝုတ္တကင်္ဂဿ အညံ ကိဉ္စိ န ပညာယတိ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ ဌပေတွာ ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ…ပေ… မေ သုတ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာတိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဒွါဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ ဣတိဝုတ္တက’’န္တိ။ တသ္မာ သတ္ထု အဓိပ္ပါယံ ဇာနန္တေဟိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ အရိယသာဝိကာယ ဝါ ဣမေသံ သုတ္တာနံ ဣတိဝုတ္တကင်္ဂဘာဝဉာပနတ္ထံ ဣမိနာဝ နယေန နိဒါနံ ဌပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကိမတ္ထံ ပန ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟေ ကယိရမာနေ နိဒါနဝစနံ? နနု ဘဂဝတာ ဘာသိတဝစနဿေဝ သင်္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာယ ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓေယျဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသေဟိ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဌပိတာ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ အသမ္မောသဓမ္မာ သဒ္ဓေယျာ စ ဒေသကာလကတ္တုဟေတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗဒ္ဓေါ ဝိယ ဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော။ တေနေဝ စ အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ဗြဟ္မဇာလမူလပရိယာယသုတ္တာဒီနံ ဒေသာဒိပုစ္ဆာသု ကတာသု တာသံ ဝိဿဇ္ဇနံ ကရောန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ နိဒါနံ ဘာသိတံ။ ဣဓ ပန ဒေသကာလဿ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။

အပိစ သတ္ထု သမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ တထာဂတဿ ဟိ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗရစနာနုမာနာဂမတက္ကာဘာဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ န ဟိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁။)

သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပုဗ္ဗရစနာဒီဟိ အတ္ထော အတ္ထိ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏာစာရတာယ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ စ ဉေယျဓမ္မေသု။ တထာ အာစရိယမုဋ္ဌိဓမ္မမစ္ဆရိယသာသနသာဝကာနုရာဂါဘာဝတော ခီဏာသဝဘာဝသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သဗ္ဗသော ခီဏာသဝဿ တေ သမ္ဘဝန္တီတိ သုဝိသုဒ္ဓဿ ပရာနုဂ္ဂဟပဝတ္တိ။ ဧဝံ ဒေသကသံကိလေသဘူတာနံ ဒိဋ္ဌိသီလသမ္ပဒါဒူသကာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အစ္စန္တာဘာဝသံသူစကေဟိ ဉာဏသမ္ပဒါပဟာနသမ္ပဒါဘိဗျဉ္ဇကေဟိ စ သမ္ဗုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓဘာဝေဟိ ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓိ, တတော စ အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မေသု အသမ္မောဟဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓီတိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇသမန္နာဂမော အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိ စ နိဒါနဝစနေန ပကာသိတာ ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပ္ပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတော။ ဣဓ ပန အနဝသေသတော ကာမဒေါသပ္ပဟာနံ ဝိဓာယ ဒေသနာဒီပနတော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထု သမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဘဂဝတာ အရဟတာ’’တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ယထာဝုတ္တအတ္ထဝိဘာဝနတာ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတာ ဧဝ။

တထာ သာသနသမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယဿ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထကာ ပဋိပတ္တိ အတ္တဟိတာ ဝါ။ တသ္မာ ပရေသံယေဝတ္ထာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ ယထာပဝတ္တံ ဝုစ္စမာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တာနံ အနုသာသနတ္ထေန သာသနံ, န ကဗ္ဗရစနာ။ တယိဒံ သတ္ထု စရိတံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသေဟိ တတ္ထ တတ္ထ နိဒါနဝစနေဟိ ယထာရဟံ ပကာသိယတိ။ ဣဓ ပန ဒေသကပရိသာပဒေသေဟီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာသနသမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။

အပိစ သတ္ထုနော ပမာဏဘာဝပ္ပကာသနေန သာသနဿ ပမာဏဘာဝဒဿနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ တဉ္စဿ ပမာဏဘာဝဒဿနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ‘‘ဘဂဝတာ အရဟတာ’’တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဝိဘာဝိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေတ္ထ နိဒါနဝစနပ္ပယောဇနဿ မုခမတ္တနိဒဿနန္တိ။

နိဒါနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂။)

၁။ ဧကကနိပါတော

၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ

၁။ လောဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁။ ဣဒါနိ ဧကဓမ္မံ, ဘိက္ခဝေ, ပဇဟထာတိအာဒိနာ နယေန ဘဂဝတာ နိက္ခိတ္တဿ သုတ္တဿ ဝဏ္ဏနာယ ဩကာသော အနုပ္ပတ္တော။ သာ ပနေသာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ သုတ္တနိက္ခေပံ ဝိစာရေတွာ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတိ, တသ္မာ သုတ္တနိက္ခေပံ တာဝ ဝိစာရေဿာမ။ စတ္တာရော ဟိ သုတ္တနိက္ခေပါ – အတ္တဇ္ဈာသယော, ပရဇ္ဈာသယော, ပုစ္ဆာဝသိကော, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ။ ယထာ ဟိ အနေကသတအနေကသဟဿဘေဒါနိပိ သုတ္တန္တာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဋ္ဌာနနယေန သောဠသဝိဓတံ နာတိဝတ္တန္တိ, ဧဝံ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိသုတ္တနိက္ခေပဝသေန စတုဗ္ဗိဓတံ နာတိဝတ္တန္တီတိ။ တတ္ထ ယထာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ စ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကေဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပရဇ္ဈာသယော စ, အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပရဇ္ဈာသယော စ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စာတိ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနုသန္ဓိသမ္ဘဝတော၊ ဧဝံ ယဒိပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အတ္တဇ္ဈာသယေနပိ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ, အတ္တဇ္ဈာသယာဒီဟိ ပန ပုရတော ဌိတေဟိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ သံသဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ နိရဝသေသော ပဋ္ဌာနနယော န သမ္ဘဝတိ။ တဒန္တောဂဓတ္တာ ဝါ သမ္ဘဝန္တာနံ သေသနိက္ခေပါနံ မူလနိက္ခေပဝသေန စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတြာယံ ဝစနတ္ထော – နိက္ခိပီယတီတိ နိက္ခေပေါ, သုတ္တံ ဧဝ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ။ အထ ဝါ နိက္ခိပနံ နိက္ခေပေါ, သုတ္တဿ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ, သုတ္တဒေသနာတိ အတ္ထော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော, သော အဿ အတ္ထိ ကာရဏဘူတောတိ အတ္တဇ္ဈာသယော, အတ္တနော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ ဝါ အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရဇ္ဈာသယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုစ္ဆာယ ဝသောတိ ပုစ္ဆာဝသော။ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆာဝသိကော။ သုတ္တဒေသနာယ ဝတ္ထုဘူတဿ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ, အတ္ထုပ္ပတ္တိ ဧဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ထ-ကာရဿ ဌ-ကာရံ ကတွာ, သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃။)

အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ အထ ဝါ နိက္ခိပီယတိ သုတ္တံ ဧတေနာတိ နိက္ခေပေါ, အတ္တဇ္ဈာသယာဒိ ဧဝ။ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရေသံ အဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ, ပုစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော, ပုစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တံ ဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝစနံ ပုစ္ဆာဝသံ, တဒေဝ နိက္ခေပသဒ္ဒါပေက္ခာယ ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ဧဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပိစ ပရေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကာဒိကာရဏနိရပေက္ခတ္တာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ ဝိသုံ သုတ္တနိက္ခေပဘာဝေါ ယုတ္တော, ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထံ ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ။ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ပန ပရေသံ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနံ ဒေသနာပဝတ္တိဟေတုဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ ပဝတ္တိတာနံ ကထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ အနဝရောဓော, ပုစ္ဆာဝသိကဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာနံ ဝါ ပရဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တိတာနံ ကထံ ပရဇ္ဈာသယေ အနဝရောဓောတိ? န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ပရေသဉှိ အဘိနီဟာရပရိပုစ္ဆာဒိဝိနိမုတ္တဿေဝ သုတ္တဒေသနာကာရဏုပ္ပါဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မဇာလဓမ္မဒါယာဒသုတ္တာဒီနံ (ဒီ။ န။ ၁။၁ အာဒယော) ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏအာမိသုပ္ပါဒါဒိဒေသနာနိမိတ္တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ဝုစ္စတိ။ ပရေသံ ပုစ္ဆံ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမေဝ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒေသိတော ပရဇ္ဈာသယော, ပုစ္ဆာဝသေန ဒေသိတော ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပါကဋောယမတ္ထောတိ။

ယာနိ ဘဂဝါ ပရေဟိ အနဇ္ဈိဋ္ဌော ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေတိ, သေယျထိဒံ – အာကင်္ခေယျသုတ္တံ, တုဝဋ္ဋကသုတ္တန္တိဧဝမာဒီနိ (သု။ နိ။ ၉၂၁ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၁။၆၄ အာဒယော), တေသံ အတ္တဇ္ဈာသယော နိက္ခေပေါ။

ယာနိ ပန ‘‘ပရိပက္ကာ ခေါ ရာဟုလဿ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ, ယံနူနာဟံ ရာဟုလံ ဥတ္တရိံ အာသဝါနံ ခယေ ဝိနေယျ’’န္တိ ဧဝံ ပရေသံ အဇ္ဈာသယံ ခန္တိံ အဘိနီဟာရံ ဗုဇ္ဈနဘာဝဉ္စ ဩလောကေတွာ ပရဇ္ဈာသယဝသေန ကထိတာနိ, သေယျထိဒံ – ရာဟုလောဝါဒသုတ္တံ, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တိဧဝမာဒီနိ (မ။ နိ။ ၂။၁၀၇ အာဒယော၊ ၃။၄၁၆ အာဒယော၊ သံ။ နိ။ ၃။၅၉၊ မဟာဝ။ ၁၉-၂၀), တေသံ ပရဇ္ဈာသယော နိက္ခေပေါ။

ဘဂဝန္တံ ပန ဥပသင်္ကမိတွာ ဒေဝါ မနုဿာ စတဿော ပရိသာ စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ စ တထာ တထာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ, ဘန္တေ, ဝုစ္စန္တိ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄။)

နီဝရဏာ နီဝရဏာတိ ဝုစ္စန္တီ’’တိအာဒိနာ, ဧဝံ ပုဋ္ဌေန ဘဂဝတာ ယာနိ ကထိတာနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တာဒီနိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၈၆) တေသံ ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါ။

ယာနိ ပန တာနိ ဥပ္ပန္နံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ကထိတာနိ, သေယျထိဒံ – ဓမ္မဒါယာဒံ, ပုတ္တမံသူပမံ, ဒါရုက္ခန္ဓူပမန္တိဧဝမာဒီနိ (မ။ နိ။ ၁။၂၉၊ သံ။ နိ။ ၂။၆၃), တေသံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပေါ။

ဧဝမိမေသု စတူသု သုတ္တနိက္ခေပေသု ဣမဿ သုတ္တဿ ပရဇ္ဈာသယော နိက္ခေပေါ။ ပရဇ္ဈာသယဝသေန ဟေတံ နိက္ခိတ္တံ။ ကေသံ အဇ္ဈာသယေန? လောဘေ အာဒီနဝဒဿီနံ ပုဂ္ဂလာနံ။ ကေစိ ပန ‘‘အတ္တဇ္ဈာသယော’’တိ ဝဒန္တိ။

တတ္ထ ဧကဓမ္မံ, ဘိက္ခဝေတိအာဒီသု ဧကသဒ္ဒေါ အတ္ထေဝ အညတ္ထေ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ, ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇)။ အတ္ထိ သေဋ္ဌေ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ပါရာ။ ၁၁)။ အတ္ထိ အသဟာယေ ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၀၅)။ အတ္ထိ သင်္ခါယံ ‘‘ဧကောဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉)။ ဣဓာပိ သင်္ခါယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပရိယတ္တိသစ္စသမာဓိပညာပကတိပုညာပတ္တိသုညတာဉေယျသဘာဝါဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၇၃) ပရိယတ္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၉) သစ္စာနိ။ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၊ ၃။၁၄၂) သမာဓိ။ ‘‘သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ, သဝေ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁။၅၇) ပညာ။ ‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာနံ ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၉၈) ပကတိ။ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂) ပုညံ။ ‘‘တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အညတရေန ဝဒေယျ ပါရာဇိကေန ဝါ သံဃာဒိသေသေန ဝါ ပါစိတ္တိယေန ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၄၄) အာပတ္တိ။ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၂၁) သုညတာ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဉေယျော။ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁) သဘာဝေါ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၅။)

အတ္ထော။ ဣဓာပိ သဘာဝေါ။ တသ္မာ ဧကဓမ္မန္တိ ဧကံ သံကိလေသသဘာဝန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧကော စ သော ဓမ္မော စာတိ ဧကဓမ္မော, တံ ဧကဓမ္မံ။

ဘိက္ခဝေတိ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဘိက္ခူ အာလပတိ, န ဓမ္မမေဝ ဒေသေတီတိ? သတိဇနနတ္ထံ။ ဘိက္ခူ ဟိ အညံ စိန္တေန္တာပိ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တာပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တာပိ နိသိန္နာ ဟောန္တိ။ တေ ပဌမံ အနာလပိတွာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ ‘‘အယံ ဒေသနာ ကိံနိဒါနာ, ကိံပစ္စယာ’’တိ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ကောန္တိ။ အာလပိတေ ပန သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောန္တိ, တသ္မာ သတိဇနနတ္ထံ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာလပတိ။ တေန စ တေသံ ဘိက္ခနသီလတာဒိဂုဏယောဂသိဒ္ဓေန ဝစနေန ဟီနာဓိကဇနသေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ ဣမိနာ ကရုဏာဝိပ္ဖါရသောမ္မဟဒယနယနနိပါတပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဝစနေန တေ အတ္တနော မုခါဘိမုခေ ကရောန္တော တေန စ ကထေတုကမျတာဒီပကေန ဝစနေန နေသံ သောတုကမျတံ ဇနေတိ။ တေနေဝ စ သမ္ဗောဓနတ္ထေန သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေပိ နိယောဇေတိ။ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။

အညေသုပိ ဒေဝမနုဿေသု ပရိသပရိယာပန္နေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ဘိက္ခူ ဧဝ အာမန္တေသီတိ? ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာသန္နသဒါသန္နိဟိတဘာဝတော။ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏာ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ, ပရိသာယ စ ဇေဋ္ဌာ ဘိက္ခူ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ, သေဋ္ဌာ အနဂါရိယဘာဝံ အာဒိံ ကတွာ သတ္ထု စရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သကလသာသနပဋိဂ္ဂါဟကတ္တာ စ, အာသန္နာ တတ္ထ နိသိန္နေသု သမီပဝုတ္တိယာ, သဒါသန္နိဟိတာ သတ္ထုသန္တိကာဝစရတ္တာ။ အပိစ တေ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝတော, ဝိသေသတော စ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ အယံ ဒေသနာတိ တေ ဧဝ အာလပိ။

ပဇဟထာတိ ဧတ္ထ ပဟာနံ နာမ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ, ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ, နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓံ။ တတ္ထ ယံ ဒီပါလောကေနေဝ တမဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော အလောဘာဒီဟိ လောဘာဒိကဿ, နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒိဝိပဿနာဉာဏေဟိ တဿ တဿ အနတ္ထဿ ပဟာနံ။ သေယျထိဒံ – ပရိစ္စာဂေန လောဘာဒိမလဿ, သီလေန ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျဿ, သဒ္ဓါဒီဟိ အဿဒ္ဓိယာဒိကဿ, နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ, ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ, တဿေဝ အပရဘာဂေန ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝဿ, ကလာပသမ္မသနေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၆။)

‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂါဟဿ, မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ, ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ, ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ, ဘယဒဿနေန သဘယေသု အဘယသညာယ, အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ, နိဗ္ဗိဒါနုပဿနေန အဘိရတိသညာယ, မုစ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုစ္စိတုကမျတာယ ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ, အနုလောမေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ, နိဗ္ဗာနေန ပဋိလောမဘာဝဿ, ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟဿ ပဟာနံ, ဧတံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။

ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတော ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ, ဧတံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဏဿ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန သမုစ္ဆိန္ဒနံ, ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ, ဧတံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ, ဧတံ နိဿရဏပ္ပဟာနံ နာမ။ ဧဝံ ပဉ္စဝိဓေ ပဟာနေ အနာဂါမိကဘာဝကရဿ ပဟာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဣဓ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ပဇဟထာတိ ပရိစ္စဇထ, သမုစ္ဆိန္ဒထာတိ အတ္ထော။

အဟန္တိ ဘဂဝါ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဝေါတိ အယံ ဝေါသဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တဥပယောဂကရဏသာမိဝစနပဒပူရဏသမ္ပဒါနေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ကစ္စိ, ပန ဝေါ အနုရုဒ္ဓါ, သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၂၆) ပစ္စတ္တေ အာဂတော။ ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘိက္ခဝေ, ပဏာမေမိ ဝေါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၅၇) ဥပယောဂေ။ ‘‘န ဝေါ မမ သန္တိကေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၅၇) ကရဏေ။ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဝေါ, သာရိပုတ္တ, သုဘာသိတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၄၅) သာမိဝစနေ။ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါ အရိယာ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၅) ပဒပူရဏေ။ ‘‘ဝနပတ္ထပရိယာယံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉၀) သမ္ပဒါနေ။ ဣဓာပိ သမ္ပဒါနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပါဋိဘောဂေါတိ ပဋိဘူ။ သော ဟိ ဓာရဏကံ ပဋိစ္စ ဓနိကဿ, ဓနိကံ ပဋိစ္စ ဓာရဏကဿ ပဋိနိဓိဘူတော ဓနိကသန္တကဿ တတော ဟရဏာဒိသင်္ခါတေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၇။)

ဘုဉ္ဇနေန ဘောဂေါတိ ပဋိဘောဂေါ, ပဋိဘောဂေါ ဧဝ ပါဋိဘောဂေါ။ အနာဂါမိတာယာတိ အနာဂါမိဘာဝတ္ထာယ။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဟိ ကာမဘဝဿ အနာဂမနတော အနာဂါမီ။ ယော ယဿ ဓမ္မဿ အဓိဂမေန အနာဂါမီတိ ဝုစ္စတိ, သဖလော သော တတိယမဂ္ဂေါ အနာဂါမိတာ နာမ။ ဣတိ ဘဂဝါ ဝေနေယျဒမနကုသလော ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုကူလံ တတိယမဂ္ဂါဓိဂမံ လဟုနာ ဥပါယေန ဧကဓမ္မပူရဏတာမတ္တေန ထိရံ ကတွာ ဒဿေသိ ယထာ တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ ဘိန္နဘူမိကာပိ ဟိ ပဋိဃသံယောဇနာဒယော တတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ကိလေသာ ကာမရာဂပ္ပဟာနံ နာတိဝတ္တန္တီတိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝါ အတ္တာနံ ပါဋိဘောဂဘာဝေ ဌပေသိ? တေသံ ဘိက္ခူနံ အနာဂါမိမဂ္ဂါဓိဂမာယ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ။ ပဿတိ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘မယာ ‘ဧကဓမ္မံ, ဘိက္ခဝေ, ပဇဟထ, အဟံ ဝေါ ပါဋိဘောဂေါ အနာဂါမိတာယာ’တိ ဝုတ္တေ ဣမေ ဘိက္ခူ အဒ္ဓါ တံ ဧကဓမ္မံ ပဟာယ သက္ကာ တတိယဘူမိံ သမဓိဂန္တုံ, ယတော ဓမ္မဿာမိ ပဌမမာဟ ‘အဟံ ပါဋိဘောဂေါ’တိ ဥဿာဟဇာတာ တဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ မညိဿန္တီ’’တိ။ တသ္မာ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ အနာဂါမိတာယ တေသံ ဘိက္ခူနံ အတ္တာနံ ပါဋိဘောဂဘာဝေ ဌပေသိ။

ကတမံ ဧကဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ကတမန္တိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ ပုစ္ဆာ စ နာမေသာ ပဉ္စဝိဓာ – အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ, ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ, ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ, အနုမတိပုစ္ဆာ, ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ။ တတ္ထ ပကတိယာ လက္ခဏံ အညာတံ ဟောတိ အဒိဋ္ဌံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဝိဘာဝိတံ, တဿ ဉာဏာယ ဒဿနာယ တုလနာယ တီရဏာယ ဝိဘူတတ္ထာယ ဝိဘာဝနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, အယံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ။ ပကတိယာ လက္ခဏံ ဉာတံ ဟောတိ ဒိဋ္ဌံ တုလိတံ တီရိတံ ဝိဘူတံ ဝိဘာဝိတံ။ သော အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, အယံ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ။ ပကတိယာ သံသယပက္ခန္ဒော ဟောတိ ဝိမတိပက္ခန္ဒော ဒွေဠှကဇာတော – ‘‘ဧဝံ နု ခေါ, န နု ခေါ, ကိံ နု ခေါ, ကထံ နု ခေါ’’တိ, သော ဝိမတိစ္ဆေဒနတ္ထာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, အယံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ။ ဘဂဝါ ဟိ အနုမတိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉၊ မဟာဝ။ ၂၁), အယံ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ကထေတုကမျတာယ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အာဟာရာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၈။)

ဘူတာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဌိတိယာ သမ္ဘဝေသီနံ ဝါ အနုဂ္ဂဟာယ။ ကတမေ စတ္တာရော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၁) အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။

တတ္ထ ပုရိမာ တိဿော ပုစ္ဆာ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? တီသု ဟိ အဒ္ဓါသု ကိဉ္စိ သင်္ခတံ အဒ္ဓါဝိမုတ္တံ ဝါ အသင်္ခတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အဒိဋ္ဌံ အတုလိတံ အတီရိတံ အဝိဘူတံ အဝိဘာဝိတံ နာမ နတ္ထိ။ တေန နေသံ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ နတ္ထိ။ ယံ ပန တေဟိ အတ္တနော ဉာဏေန ပဋိဝိဒ္ဓံ, တဿ အညေန သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနကိစ္စံ နတ္ထိ, တေန နေသံ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာပိ နတ္ထိ။ ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော အကထံကထီ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆာ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိဂတသံသယာ, တေန နေသံ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာပိ နတ္ထိ။ ဣတရာ ပန ဒွေ ပုစ္ဆာ အတ္ထိ, တာသု အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣဒါနိ တာယ ပုစ္ဆာယ ပုဋ္ဌမတ္ထံ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘လောဘံ, ဘိက္ခဝေ, ဧကဓမ္မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လုဗ္ဘန္တိ တေန, သယံ ဝါ လုဗ္ဘတိ, လုဗ္ဘနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ လောဘော။ သွာယံ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏလက္ခဏော မက္ကဋာလေပေါ ဝိယ, အဘိသင်္ဂရသော တတ္တကပါလေ ပက္ခိတ္တမံသပေသိ ဝိယ, အပရိစ္စာဂပစ္စုပဋ္ဌာနော တေလဉ္ဇနရာဂေါ ဝိယ, သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒဒဿနပဒဋ္ဌာနော, တဏှာနဒိဘာဝေန ဝဍ္ဎမာနော ယတ္ထ သမုပ္ပန္နော, သီဃသောတာ နဒီ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒံ အပါယမေဝ တံ သတ္တံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကိဉ္စာပိ အယံ လောဘသဒ္ဒေါ သဗ္ဗလောဘသာမညဝစနော, ဣဓ ပန ကာမရာဂဝစနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ အနာဂါမိမဂ္ဂဝဇ္ဈော။

ပုန ဘိက္ခဝေတိ အာလပနံ ဓမ္မဿ ပဋိဂ္ဂါဟကဘာဝေန အဘိမုခီဘူတာနံ တတ္ထ အာဒရဇနနတ္ထံ။ ပဇဟထာတိ ဣမိနာ ပဟာနာဘိသမယော ဝိဟိတော, သော စ ပရိညာသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယေဟိ သဒ္ဓိံ ဧဝ ပဝတ္တတိ, န ဝိသုန္တိ စတုသစ္စာဓိဋ္ဌာနာနိ စတ္တာရိပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ကိစ္စာနိ ဝိဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ ယထာ စ ‘‘လောဘံ ပဇဟထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝတော ဒေါသာဒီနမ္ပိ ပဟာနံ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ, ဧဝံ သမုဒယသစ္စဝိသယေ သမ္မာဒိဋ္ဌိကိစ္စေ ပဟာနာဘိသမယေ ဝုတ္တေ တဿာ သဟကာရီကာရဏဘူတာနံ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒီနံ သေသမဂ္ဂင်္ဂါနမ္ပိ သမုဒယသစ္စဝိသယကိစ္စံ အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ပရိပုဏ္ဏော အရိယမဂ္ဂဗျာပါရော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၉။)

ဣဓ ကထိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမိနာ နယေန သတိပဋ္ဌာနာဒီနမ္ပိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဗျာပါရဿ ဣဓ ဝုတ္တဘာဝေါ ယထာရဟံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။

အပိစေတ္ထ လောဘံ ပဇဟထာတိ ဧတေန ပဟာနပရိညာ ဝုတ္တာ။ သာ စ တီရဏပရိညာဓိဋ္ဌာနာ, တီရဏပရိညာ စ ဉာတပရိညာဓိဋ္ဌာနာတိ အဝိနာဘာဝေန တိဿောပိ ပရိညာ ဗောဓိတာ ဟောန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ သဟ ဖလေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ပကာသိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ လောဘံ ပဇဟထာတိ သဟ ဖလေန ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဒေသိတာ။ သာ စ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိသန္နိဿယာ…ပေ… စိတ္တဝိသုဒ္ဓိသီလဝိသုဒ္ဓိသန္နိဿယာ စာတိ နာနန္တရိကဘာဝေန သဟ ဖလေန သဗ္ဗာပိ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ဝိဘာဝိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝမေတာယ ဝိသုဒ္ဓိက္ကမဘာဝနာယ ပရိညာတ္တယသမ္ပာဒနေန လောဘံ ပဇဟိတုကာမေန –

‘‘အနတ္ထဇနနော လောဘော, လောဘော စိတ္တပ္ပကောပနော၊

ဘယမန္တရတော ဇာတံ, တံ ဇနော နာဝဗုဇ္ဈတိ။

‘‘လုဒ္ဓေါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ, လုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ န ပဿတိ၊

အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ, ယံ လောဘော သဟတေ နရံ’’။ (ဣတိဝု။ ၈၈)၊

ရတ္တော ခေါ, အာဝုသော, ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ပါဏမ္ပိ ဟနတိ, အဒိန္နမ္ပိ အာဒိယတိ, သန္ဓိမ္ပိ ဆိန္ဒတိ, နိလ္လောပမ္ပိ ဟရတိ, ဧကာဂါရိကမ္ပိ ကရောတိ, ပရိပန္ထေပိ တိဋ္ဌတိ, ပရဒါရမ္ပိ ဂစ္ဆတိ, မုသာပိ ဘဏတိ။ တဒပိ တေသံ ဘဝတံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ အဇာနတံ အပဿတံ အဝေဒယတံ တဏှာနုဂတာနံ ပရိတဿိတံ ဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝ (အ။ နိ။ ၃။၅၄)။

‘‘တဏှာဒုတိယော ပုရိသော, ဒီဃမဒ္ဓါန သံသရံ၊

ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ, သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ’’။ (ဣတိဝု။ ၁၅, ၁၀၅)၊

‘‘နတ္ထိ ရာဂသမော အဂ္ဂိ, နတ္ထိ ဒေါသသမော ကလိ’’။ (ဓ။ ပ။ ၂၀၂, ၂၅၁)၊

‘‘ကာမရာဂေန ဍယှာမိ, စိတ္တံ မေ ပရိဍယှတိ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၂)၊

‘‘ယေ ရာဂရတ္တာနုပတန္တိ သောတံ, သယံကတံ မက္ကဋကောဝ ဇာလ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၄၇) စ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄၀။)

ဧဝမာဒိသုတ္တပဒါနုသာရေန နာနာနယေဟိ လောဘဿ အာဒီနဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ တဿ ပဟာနာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ကာမရာဂဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ, အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော, အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ။ ဒသဝိဓဉှိ အသုဘနိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှန္တဿာပိ ကာမရာဂေါ ပဟီယတိ, ကာယဂတာသတိဘာဝနာဝသေန သဝိညာဏကေ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဝသေန အဝိညာဏကေ အသုဘေ အသုဘဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တဿာပိ, မနစ္ဆဋ္ဌေသု ဣန္ဒြိယေသု သံဝရဏဝသေန သတိကဝါဋေန ပိဟိတဒွါရဿာပိ, စတုန္နံ ပဉ္စန္နံ ဝါ အာလောပါနံ ဩကာသေ သတိ ဥဒကံ ပိဝိတွာ ယာပနသီလတာယ ဘောဇနေ မတ္တညုနောပိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ, အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ၊

အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ, ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၃)၊

အသုဘကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာရတေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿာပိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဒသအသုဘနိဿိတသပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အသုဘနိမိတ္တံ, တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော, အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ အနုပ္ပါဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနာယာ’’တိ။

ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမရာဂသင်္ခါတဿ လောဘဿ ပဟာနာယ ပဋိပန္နော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ တတိယမဂ္ဂေန တံ အနဝသေသတော သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လောဘံ, ဘိက္ခဝေ, ဧကဓမ္မံ ပဇဟထ, အဟံ ဝေါ ပါဋိဘောဂေါ အနာဂါမိတာယာ’’တိ။

ဧတ္ထာဟ ‘‘ကော ပနေတ္ထ လောဘော ပဟီယတိ, ကိံ အတီတော, အထ အနာဂတော, ဥဒါဟု ပစ္စုပ္ပန္နော’’တိ? ကိဉ္စေတ္ထ – န တာဝ အတီတော လောဘော ပဟီယေယျ, န အနာဂတော ဝါ တေသံ အဘာဝတော။ န ဟိ နိရုဒ္ဓံ အနုပ္ပန္နံ ဝါ အတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ, ဝါယာမော စ အဖလော အာပဇ္ဇတိ။ အထ ပစ္စုပ္ပန္နော, ဧဝမ္ပိ အဖလော ဝါယာမော တဿ သရသဘင်္ဂတ္တာ, သံကိလိဋ္ဌာ စ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄၁။)

မဂ္ဂဘာဝနာ အာပဇ္ဇတိ, စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တော ဝါ လောဘော သိယာ, န စာယံ နယော ဣစ္ဆိတောတိ။ ဝုစ္စတေ – န ဝုတ္တနယေန အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နော လောဘော ပဟီယတိ။ သေယျထာပိ ဣဓ တရုဏရုက္ခော အသဉ္ဇာတဖလော, တံ ပုရိသော ကုဌာရိယာ မူလေ ဆိန္ဒေယျ, တဿ ရုက္ခဿ ဆေဒေ အသတိ ယာနိ ဖလာနိ နိဗ္ဗတ္တေယျုံ, တာနိ ရုက္ခဿ ဆိန္နတ္တာ အဇာတာနိ ဧဝ န ဇာယေယျုံ, ဧဝမေဝ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော လောဘော အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ပစ္စယဃာတဿ ကတတ္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယဉှိ အဋ္ဌကထာသု ‘‘ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိပဿနာယ ဟိ အာရမ္မဏဘူတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနတာယ ဘူမိ နာမ။ သာ ဘူမိ တေန လဒ္ဓါတိ ကတွာ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နော။ အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတုပ္ပန္နော အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နော အသမူဟတုပ္ပန္နောတိ စ အယမေဝ ဝုစ္စတိ။

တတ္ထာတိ တသ္မိံ သုတ္တေ။ ဧတန္တိ ဧတံ အတ္ထဇာတံ။ ဣဒါနိ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝုစ္စမာနံ။ ဣတိ ဝုစ္စတီတိ ကေန ပန ဝုစ္စတိ? ဘဂဝတာ ဝ။ အညေသု ဟိ တာဒိသေသု ဌာနေသု သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဥပနိဗန္ဓဂါထာ ဟောန္တိ, ဣဓ ပန ဘဂဝတာ ဝ ဂါထာရုစိကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါထာ ဘာသိတာ။

တတ္ထ ယေန လောဘေန လုဒ္ဓါသေ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိန္တိ ယေန အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏလက္ခဏေန တတော ဧဝ အဘိသင်္ဂရသေန လောဘေန လုဒ္ဓါ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု အာယတနေသု ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ။ သေတိ ဟိ နိပါတမတ္တံ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ဤဒိသေသု ဌာနေသု သေ-ကာရာဂမံ ဣစ္ဆန္တိ။ တထာ လုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ကာယသုစရိတာဒီသု ကိဉ္စိ သုစရိတံ အကတွာ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ စ ဥပစိနိတွာ ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ သတ္တာတိ လဒ္ဓနာမာ ပါဏိနော ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဒုဂ္ဂတီတိ သင်္ခံ ဂတံ နိရယံ တိရစ္ဆာနယောနိံ ပေတ္တိဝိသယဉ္စ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဂစ္ဆန္တိ ဥပပဇ္ဇန္တိ။

တံ လောဘံ သမ္မဒညာယ, ပဇဟန္တိ ဝိပဿိနောတိ တံ ယထာဝုတ္တံ လောဘံ သဘာဝတော သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော နိဿရဏတောတိ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ သမ္မာ အဝိပရီတံ ဟေတုနာ ဉာယေန အညာယ ဉာတတီရဏပရိညာသင်္ခါတာယ ပညာယ ဇာနိတွာ ရူပါဒိကေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ အနိစ္စာဒီဟိ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ပဿနတော ဝိပဿိနော အဝသိဋ္ဌကိလေသေ ဝိပဿနာပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ မဂ္ဂပညာယ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ပဇဟန္တိ, န ပုန အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ဒေန္တိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄၂။)

ပဟာယ န ပုနာယန္တိ, ဣမံ လောကံ ကုဒါစနန္တိ ဧဝံ သဟဇေကဋ္ဌပဟာနေကဋ္ဌေဟိ အဝသိဋ္ဌကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ တံ လောဘံ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဇဟိတွာ ပုန ပစ္ဆာ ဣမံ ကာမဓာတုသင်္ခါတံ လောကံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ကဒါစိပိ န အာဂစ္ဆန္တိ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ။ ဣတိ ဘဂဝါ အနာဂါမိဖလေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

အယမ္ပိ အတ္ထောတိ နိဒါနာဝသာနတော ပဘုတိ ယာဝ ဂါထာပရိယောသာနာ ဣမိနာ သုတ္တေန ပကာသိတော အတ္ထော။ အပိ-သဒ္ဒေါ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနသုတ္တတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သမုဒယသစ္စံ သရူပေနေဝ အာဂတံ, ပဟာနာပဒေသေန မဂ္ဂသစ္စံ။ ဣတရံ သစ္စဒွယဉ္စ တဒုဘယဟေတုတာယ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ။ ဂါထာယ ပန ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂသစ္စာနိ ယထာရုတဝသေနေဝ ဉာယန္တိ, ဣတရံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယော ဣတော ပရေသုပိ သုတ္တေသု။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယ ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒေါသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂။ ဝုတ္တဉှေတံ …ပေ… ဒေါသန္တိ ဒုတိယသုတ္တံ။ တတြာယံ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။ ယထာ ဧတ္ထ, ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ သဗ္ဗတ္ထ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနံယေဝ ကရိဿာမ။ ယသ္မာ ဣဒံ သုတ္တံ ဒေါသဗဟုလာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ဒေါသဝူပသမနတ္ထံ ဒေသိတံ, တသ္မာ ‘‘ဒေါသံ, ဘိက္ခဝေ, ဧကဓမ္မံ ပဇဟထာ’’တိ အာဂတံ။ တတ္ထ ဒေါသန္တိ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီတိ အာဃာတော ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၉၆၀) နယေန သုတ္တေ ဝုတ္တာနံ နဝန္နံ, ‘‘အတ္ထံ မေ နာစရီ’’တိအာဒီနဉ္စ တပ္ပဋိပက္ခတော သိဒ္ဓါနံ နဝန္နမေဝါတိ အဋ္ဌာရသန္နံ ခါဏုကဏ္ဋကာဒိနာ အဋ္ဌာနေန သဒ္ဓိံ ဧကူနဝီသတိယာ အညတရာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝံ အာဃာတံ။ သော ဟိ ဒုဿန္တိ တေန, သယံ ဝါ ဒုဿတိ, ဒုဿနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ ဒေါသောတိ ဝုစ္စတိ။ သော စဏ္ဍိက္ကလက္ခဏော ပဟဋာသီဝိသော ဝိယ, ဝိသပ္ပနရသော ဝိသနိပါတော ဝိယ, အတ္တနော နိဿယဒဟနရသော ဝါ ဒါဝဂ္ဂိ ဝိယ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄၃။)

ဒုဿနပစ္စုပဋ္ဌာနော လဒ္ဓေါကာသော ဝိယ သပတ္တော, ယထာဝုတ္တအာဃာတဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနော ဝိသသံသဋ္ဌပူတိမုတ္တံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဇဟထာတိ သမုစ္ဆိန္ဒထ။ တတ္ထ ယေ ဣမေ –

‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, အာဃာတပဋိဝိနယာ, ယတ္ထ ဘိက္ခုနော ဥပ္ပန္နော အာဃာတော သဗ္ဗသော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော။ ကတမေ ပဉ္စ? ယသ္မိံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလေ အာဃာတော ဇာယေထ, မေတ္တာ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဘာဝေတဗ္ဗာ…ပေ… ကရုဏာ…ပေ… ဥပေက္ခာ, အသတိအမနသိကာရော တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗော, ဧဝံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အာဃာတော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော။ ယသ္မိံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလေ အာဃာတော ဇာယေထ, ကမ္မဿကတာ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ ‘ကမ္မဿကော အယမာယသ္မာ ကမ္မဒါယာဒေါ…ပေ… ဘဝိဿတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၁) –

ဧဝံ ပဉ္စ အာဃာတပ္ပဋိဝိနယာ ဝုတ္တာယေဝ။

‘‘ပဉ္စိမေ, အာဝုသော, အာဃာတပဋိဝိနယာ, ယတ္ထ ဘိက္ခုနော ဥပ္ပန္နော အာဃာတော သဗ္ဗသော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော။ ကတမေ ပဉ္စ? ဣဓာဝုသော, ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလော အပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရော ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓဝစီသမာစာရော၊ ဧဝရူပေပိ, အာဝုသော, ပုဂ္ဂလေ အာဃာတော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၂) –

ဧဝမာဒိနာပိ နယေန ပဉ္စ အာဃာတပဋိဝိနယာ ဝုတ္တာ, တေသု ယေန ကေနစိ အာဃာတပဋိဝိနယဝိဓိနာ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ အပိစ ယော –

‘‘ဥဘတောဒဏ္ဍကေန စေပိ, ဘိက္ခဝေ, ကကစေန စောရာ ဩစရကာ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဩကန္တေယျုံ, တတြာပိ ယော မနော ပဒူသေယျ, န မေ သော တေန သာသနကရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၂) သတ္ထု ဩဝါဒေါ။

‘‘တဿေဝ တေန ပါပိယော, ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ၊

ကုဒ္ဓံ အပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တော, သင်္ဂါမံ ဇေတိ ဒုဇ္ဇယံ။

‘‘ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတိ, အတ္တနော စ ပရဿ စ၊

ပရံ သင်္ကုပိတံ ဉတွာ, ယော သတော ဥပသမ္မတိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၈)၊

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄၄။)

‘‘သတ္တိမေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သပတ္တကန္တာ သပတ္တကရဏာ ကောဓနံ အာဂစ္ဆန္တိ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ။ ကတမေ သတ္တ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, သပတ္တော သပတ္တဿ ဧဝံ ဣစ္ဆတိ, ‘အဟော ဝတာယံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏော အဿာ’တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န, ဘိက္ခဝေ, သပတ္တော သပတ္တဿ ဝဏ္ဏဝတာယ နန္ဒတိ။ ကောဓနောယံ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသပုဂ္ဂလော ကောဓာဘိဘူတော ကောဓပရေတော ကိဉ္စာပိ သော ဟောတိ သုနှာတော သုဝိလိတ္တော ကပ္ပိတကေသမဿု ဩဒါတဝတ္ထဝသနော, အထ ခေါ သော ဒုဗ္ဗဏ္ဏောဝ ဟောတိ ကောဓာဘိဘူတော။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမော ဓမ္မော သပတ္တကန္တော သပတ္တကရဏော ကောဓနံ အာဂစ္ဆတိ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ။

‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, သပတ္တော သပတ္တဿ ဧဝံ ဣစ္ဆတိ ‘အဟော ဝတာယံ ဒုက္ခံ သယေယျာ’တိ…ပေ… န ပစုရတ္ထော အဿာတိ…ပေ… န ဘောဂဝါ အဿာတိ…ပေ… န ယသဝါ အဿာတိ…ပေ… န မိတ္တဝါ အဿာတိ…ပေ… ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇေယျာတိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န, ဘိက္ခဝေ, သပတ္တော သပတ္တဿ သုဂတိဂမနေ နန္ဒတိ။ ကောဓနောယံ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသပုဂ္ဂလော ကောဓာဘိဘူတော ကောဓပရေတော ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတိ, ဝါစာယ ဒုစ္စရိတံ စရတိ, မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရတိ။ သော ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ ဝါစာယ ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ…ပေ… နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ ကောဓာဘိဘူတော’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၄)။

‘‘ကုဒ္ဓေါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ, ကုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ န ပဿတိ…ပေ…။ (အ။ နိ။ ၇။၆၄)၊

‘‘ကောဓံ ဇဟေ ဝိပ္ပဇဟေယျ မာနံ, သံယောဇနံ သဗ္ဗမတိက္ကမေယျ။ (ဓ။ ပ။ ၂၂၁)၊

‘‘အနတ္ထဇနနော ကောဓော, ကောဓော စိတ္တပ္ပကောပနော…ပေ…။ (အ။ နိ။ ၇။၆၄)၊

‘‘ကောဓံ ဆေတွာ သုခံ သေတိ, ကောဓံ ဆေတွာ န သောစတိ၊

ကောဓဿ ဝိသမူလဿ, မဓုရဂ္ဂဿ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၇)၊

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄၅။)

‘‘ဧကာပရာဓံ ခမ ဘူရိပည,

န ပဏ္ဍိတာ ကောဓဗလာ ဘဝန္တီ’’တိ။ –

ဧဝမာဒိနာ နယေန ဒေါသေ အာဒီနဝေ ဝုတ္တပ္ပဋိပက္ခတော ဒေါသပ္ပဟာနေ အာနိသံသေ စ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဒေါသံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနာဒိဝသေန ပဇဟိတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ တတိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ဒေါသံ သမုစ္ဆိန္ဒထ, ပဇဟထာတိ တေသံ ဘိက္ခူနံ တတ္ထ နိယောဇနံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒေါသံ, ဘိက္ခဝေ, ဧကဓမ္မံ ပဇဟထာ’’တိ။ ဒုဋ္ဌာသေတိ အာဃာတေန ဒူသိတစိတ္တတာယ ပဒုဋ္ဌာ။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ မောဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃။ တတိယေ မောဟန္တိ အညာဏံ။ တဉှိ ဒုက္ခေ အညာဏံ, ဒုက္ခသမုဒယေ အညာဏံ, ဒုက္ခနိရောဓေ အညာဏံ, ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အညာဏန္တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘာဂေန အနေကပ္ပဘေဒမ္ပိ မုယှန္တိ။ တေန သယံ ဝါ မုယှတိ မုယှနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟောတိ ဝုစ္စတိ။ သော စိတ္တဿ အန္ဓဘာဝလက္ခဏော, အညာဏလက္ခဏော ဝါ, အသမ္ပဋိဝေဓရသော, အာရမ္မဏသဘာဝစ္ဆာဒနရသော ဝါ, အသမ္မာပ္ပဋိပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနော, အန္ဓကာရပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ, အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနော, သဗ္ဗာကုသလာနံ မူလန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဓာပိ ပဇဟထာတိ ပဒဿ –

‘‘မူဠှော အတ္ထံ န ဇာနာတိ, မူဠှော ဓမ္မံ န ပဿတိ၊

အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ, ယံ မောဟော သဟတေ နရံ’’။ (ဣတိဝု။ ၈၈)၊

‘‘အနတ္ထဇနနော မောဟော…ပေ…။ (ဣတိဝု။ ၈၈)၊

‘‘အဝိဇ္ဇာ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗင်္ဂမာ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ’’ (ဣတိဝု။ ၄၀)၊

‘‘မောဟသမ္ဗန္ဓနော လောကော, ဘဗ္ဗရူပေါဝ ဒိဿတိ’’၊ (ဥဒါ။ ၇၀)၊

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄၆။)

‘‘မောဟော နိဒါနံ ကမ္မာနံ သမုဒယာယ’’ (အ။ နိ။ ၃။၃၄)၊

‘‘မူဠှော ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, မောဟေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမ္ပိ ဘယံ ဝေရံ ပသဝတိ, သမ္ပရာယိကမ္ပိ ဘယံ ဝေရံ ပသဝတီ’’တိ စ –

အာဒိနာ နယေန ‘‘ယော ကောစိ ဓမ္မော ကာမစ္ဆန္ဒာဒိသံကိလေသဓမ္မေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗော, အတ္ထတော သဗ္ဗော သော မောဟဟေတုကော’’တိ စ မောဟေ အာဒီနဝံ တပ္ပဋိပက္ခတော မောဟပ္ပဟာနေ အာနိသံသဉ္စ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနက္ကမေနေဝ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန မောဟံ ပဇဟန္တာ တတိယမဂ္ဂေန ယထာဝုတ္တလောဘဒေါသေကဋ္ဌံ မောဟံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟထာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနာဂါမိမဂ္ဂဝဇ္ဈော ဧဝ ဟိ မောဟော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ။ မူဠှာသေတိ ကုသလာကုသလသာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇာဒိဘေဒေ အတ္တနော ဟိတာဟိတေ သမ္မူဠှာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ကောဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄။ စတုတ္ထေ ကောဓန္တိ ဒေါသံ။ ဒေါသော ဧဝ ဟိ ကောဓပရိယာယေန ဗုဇ္ဈနကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဒုတိယသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓော, အာဃာတကရဏရသော, စိတ္တဿ ဗျာပတ္တိဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော, စေတသော ပူတိဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ မက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၅။ ပဉ္စမေ မက္ခန္တိ ပရဂုဏမက္ခနံ။ ယဒိပိ ဟိ သော ဂူထံ ဂဟေတွာ ပရံ ပဟရန္တော ဝိယ အတ္တနော ကရံ ပဌမတရံ မက္ခတိယေဝ, တထာပိ ပရေသံ ဂုဏမက္ခနာဓိပ္ပါယေန ပဝတ္တေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ပရဂုဏမက္ခနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄၇။)

ဟိ သော ဥဒကပုဉ္ဆနမိဝ နှာတဿ သရီရဂတံ ဥဒကံ ပရေသံ ဂုဏေ မက္ခေတိ ပုဉ္ဆတိ ဝိနာသေတိ, ပရေဟိ ဝါ ကတာနံ မဟန္တာနမ္ပိ ကာရာနံ ခေပနတော ဓံသနတော မက္ခောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏော, တေသံ ဝိနာသနရသော, တဒဝစ္ဆာဒနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ အတ္ထတော ပန ပရေသံ ဂုဏမက္ခနာကာရေန ပဝတ္တော ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဇဟထာတိ တတ္ထ ဝုတ္တပ္ပဘေဒံ ဒေါသံ, ဒေါသေ စ ဝုတ္တနယံ အာဒီနဝံ, ပဟာနေ စဿ အာနိသံသံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပဇဟန္တာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ တတိယမဂ္ဂေန အနဝသေသံ သမုစ္ဆိန္ဒထာတိ အတ္ထော။ မက္ခာသေတိ မက္ခိတာ မက္ခိတပရဂုဏာ, ပရေသံ ဂုဏာနံ မက္ခိတာရော, တတော ဧဝ အတ္တနောပိ ဓံသိတဂုဏာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ မာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆။ ဆဋ္ဌေ မာနန္တိ ဇာတိအာဒိဝတ္ထုကံ စေတသော ဥန္နမနံ။ သော ဟိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ နယေန မညန္တိ တေန, သယံ ဝါ မညတိ, မာနနံ သမ္ပဂ္ဂဟောတိ ဝါ မာနောတိ ဝုစ္စတိ။ သွာယံ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော, သဒိသောဟမသ္မီတိ မာနော, ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနောတိ ဧဝံ တိဝိဓော။ ပုန သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ မာနော, သေယျဿ သဒိသော, သေယျဿ ဟီနော၊ သဒိသဿ သေယျော, သဒိသဿ သဒိသော, သဒိသဿ ဟီနော၊ ဟီနဿ သေယျော, ဟီနဿ သဒိသော, ဟီနဿ ဟီနောဟမသ္မီတိ မာနောတိ ဧဝံ နဝဝိဓောပိ ဥန္နတိလက္ခဏော, အဟံကာရရသော, သမ္ပဂ္ဂဟရသော ဝါ, ဥဒ္ဓုမာတဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော, ကေတုကမျတာပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ, ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘပဒဋ္ဌာနော ဥမ္မာဒေါ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဇဟထာတိ တဿ သဗ္ဗဿပိ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနနိမိတ္တတာ, ဂရုဋ္ဌာနိယေသု အဘိဝါဒနပစ္စုပဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မာဒီနံ အကရဏေ ကာရဏတာ, ဇာတိမဒပုရိသမဒါဒိဘာဝေန ပမာဒါပတ္တိဟေတုဘာဝေါတိ ဧဝမာဒိဘေဒံ အာဒီနဝံ တပ္ပဋိပက္ခတော နိရတိမာနတာယ အာနိသံသဉ္စ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ရာဇသဘံ အနုပ္ပတ္တော စဏ္ဍာလော ဝိယ သဗြဟ္မစာရီသု နီစစိတ္တတံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန တံ ပဇဟန္တာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄၈။)

သမုစ္ဆိန္ဒထာတိ အတ္ထော။ အနာဂါမိမဂ္ဂဝဇ္ဈော ဧဝ ဟိ မာနော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ မတ္တာသေတိ ဇာတိမဒပုရိသမဒါဒိဝသေန မာနေန ပမာဒါပတ္တိဟေတုဘူတေန မတ္တာ အတ္တာနံ ပဂ္ဂဟေတွာ စရန္တာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣမေသု ပန ပဋိပါဋိယာ ဆသု သုတ္တေသု ဂါထာသု ဝါ အနာဂါမိဖလံ ပါပေတွာ ဒေသနာ နိဋ္ဌာပိတာ။ တတ္ထ ယေ ဣမေ အဝိဟာ အတပ္ပါ သုဒဿာ သုဒဿီ အကနိဋ္ဌာတိ ဥပပတ္တိဘဝဝသေန ပဉ္စ အနာဂါမိနော, တေသု အဝိဟေသု ဥပပန္နာ အဝိဟာ နာမ။ တေ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ, ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ, အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ, သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ, ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီတိ ပဉ္စဝိဓာ, တထာ အတပ္ပါ, သုဒဿာ, သုဒဿိနော။ အကနိဋ္ဌေသု ပန ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ ပရိဟာယတိ။ တတ္ထ ယော အဝိဟာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အာယုဝေမဇ္ဈံ အနတိက္ကမိတွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ နာမ။ ယော ပန အဝိဟာဒီသု အာဒိတော ပဉ္စကပ္ပသတာဒိဘေဒံ အာယုဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ နာမ။ ယော အသင်္ခါရေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ အကတွာ အပ္ပဒုက္ခေန အကသိရေန ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ နာမ။ ယော ပန သသင်္ခါရေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ ကတွာ ဒုက္ခေန ကိစ္ဆေန ကသိရေန ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ နာမ။ ဣတရော ပန အဝိဟာဒီသု ဥဒ္ဓံဝါဟိတဘာဝေန ဥဒ္ဓမဿ တဏှာသောတံ, ဝဋ္ဋသောတံ, မဂ္ဂသောတမေဝ ဝါတိ ဥဒ္ဓံသောတော။ အဝိဟာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ အသက္ကောန္တော တတ္ထ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန အကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီ။

ဧတ္ထ စ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ, ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီ, န ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ, န ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီတိ စတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ယော အဝိဟတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဒေဝလောကေ သောဓေတွာ အကနိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ပန ဟေဋ္ဌာ တယော ဒေဝလောကေ သောဓေတွာ သုဒဿီဒေဝလောကေ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဣတော အကနိဋ္ဌမေဝ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ပန ဟေဋ္ဌာ စတူသု ဒေဝလောကေသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော, န အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမာတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၄၉။)

တတ္ထ အဝိဟေသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ကပ္ပသတတော ဥဒ္ဓံ ပရိနိဗ္ဗာယိကော, ဒွိန္နံ ကပ္ပသတာနံ မတ္ထကေ ပရိနိဗ္ဗာယိကော, ပဉ္စကပ္ပသတေ အသမ္ပတ္တေ ပရိနိဗ္ဗာယိကောတိ တယော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိနော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဥပပန္နံ ဝါ သမနန္တရာ အပ္ပတ္တံ ဝါ ဝေမဇ္ဈ’’န္တိ (ပု။ ပ။ ၃၆)။ ဝါ-သဒ္ဒေန ဟိ ပတ္တမတ္တောပိ သင်္ဂဟိတောတိ။ ဧဝံ တယော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိနော, ဧကော ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ ဧကော ဥဒ္ဓံသောတော။ တေသု အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိနော ပဉ္စ, သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိနော ပဉ္စာတိ ဒသ ဟောန္တိ။ တထာ အတပ္ပါသုဒဿာသုဒဿီသူတိ စတ္တာရော ဒသကာ စတ္တာရီသံ အကနိဋ္ဌေ ပန ဥဒ္ဓံသောတဿ အဘာဝတော တယော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိနော, ဧကော ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီတိ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိနော စတ္တာရော, သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိနော စတ္တာရောတိ အဋ္ဌ, ဧဝမေတေ အဋ္ဌစတ္တာရီသံ အနာဂါမိနော။ တေ သဗ္ဗေပိ ဣမေသု သုတ္တေသု အဝိသေသဝစနေန ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သဗ္ဗပရိညာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇။ သတ္တမေ သဗ္ဗန္တိ အနဝသေသံ။ အနဝသေသဝါစကော ဟိ အယံ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ။ သော ယေန ယေန သမ္ဗန္ဓံ ဂစ္ဆတိ, တဿ တဿ အနဝသေသတံ ဒီပေတိ၊ ယထာ ‘‘သဗ္ဗံ ရူပံ, သဗ္ဗာ ဝေဒနာ, သဗ္ဗသက္ကာယပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသူ’’တိ။ သော ပနာယံ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ သပ္ပဒေသနိပ္ပဒေသဝိသယတာယ ဒုဝိဓော။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗသဗ္ဗံ, ပဒေသသဗ္ဗံ, အာယတနသဗ္ဗံ, သက္ကာယသဗ္ဗန္တိ စတူသု ဝိသယေသု ဒိဋ္ဌပ္ပယောဂေါ။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) သဗ္ဗသဗ္ဗသ္မိံ အာဂတော။ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဝေါ, သာရိပုတ္တာ, သုဘာသိတံ ပရိယာယေနာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၄၅) ပဒေသသဗ္ဗသ္မိံ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေဿာမိ, စက္ခုဉ္စေဝ ရူပဉ္စ…ပေ…။ မနဉ္စေဝ ဓမ္မေ စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃-၂၅) ဧတ္ထ အာယတနသဗ္ဗသ္မိံ။ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁) သက္ကာယသဗ္ဗသ္မိံ။ တတ္ထ သဗ္ဗသဗ္ဗသ္မိံ အာဂတော နိပ္ပဒေသဝိသယော, ဣတရေသု တီသုပိ အာဂတော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅၀။)

သပ္ပဒေသဝိသယော။ ဣဓ ပန သက္ကာယသဗ္ဗသ္မိံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ တေဘူမကဓမ္မာ ဟိ ဣဓ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ အနဝသေသတော ဂဟိတာ။

အနဘိဇာနန္တိ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ, ဣမေ အကုသလာ, ဣမေ သာဝဇ္ဇာ, ဣမေ အနဝဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ဣမာနိ ဒွါဒသာယတနာနိ, ဣမာ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော, ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ, အယံ ဒုက္ခသမုဒယော အရိယသစ္စ’’န္တိ စ အာဒိနာ သဗ္ဗေ အဘိညေယျေ ဓမ္မေ အဝိပရီတသဘာဝတော အနဘိဇာနန္တော အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန န ဇာနန္တော။ အပရိဇာနန္တိ န ပရိဇာနန္တော။ ယော ဟိ သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မဇာတံ ပရိဇာနာတိ, သော တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနာတိ – ဉာတပရိညာယ, တီရဏပရိညာယ, ပဟာနပရိညာယ။ တတ္ထ ကတမာ ဉာတပရိညာ? သဗ္ဗံ တေဘူမကံ နာမရူပံ – ‘‘ဣဒံ ရူပံ, ဧတ္တကံ ရူပံ, န ဣတော ဘိယျော။ ဣဒံ နာမံ, ဧတ္တကံ နာမံ, န ဣတော ဘိယျော’’တိ ဘူတပ္ပသာဒါဒိပ္ပဘေဒံ ရူပံ, ဖဿာဒိပ္ပဘေဒံ နာမဉ္စ, လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနတော ဝဝတ္ထပေတိ။ တဿ အဝိဇ္ဇာဒိကဉ္စ ပစ္စယံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ အယံ ဉာတပရိညာ။ ကတမာ တီရဏပရိညာ? ဧဝံ ဉာတံ ကတွာ တံ သဗ္ဗံ တီရေတိ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော ရောဂတောတိ ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟိ။ အယံ တီရဏပရိညာ။ ကတမာ ပဟာနပရိညာ? ဧဝံ တီရယိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန သဗ္ဗသ္မိံ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ။ အယံ ပဟာနပရိညာ။

ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယောပိ ဉာတပရိညာ။ မဂ္ဂါမဂ္ဂပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယော ကလာပသမ္မသနာဒိအနုလောမပရိယောသာနာ ဝါ ပညာ တီရဏပရိညာ။ အရိယမဂ္ဂေန ပဇဟနံ ပဟာနပရိညာ။ ယော သဗ္ဗံ ပရိဇာနာတိ, သော ဣမာဟိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနာတိ။ ဣဓ ပန ဝိရာဂပ္ပဟာနာနံ ပဋိက္ခေပဝသေန ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ဉာတပရိညာယ တီရဏပရိညာယ စ ဝသေန ပရိဇာနနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပနေဝံ န ပရိဇာနာတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အပရိဇာန’’န္တိ။

တတ္ထ စိတ္တံ အဝိရာဇယန္တိ တသ္မိံ အဘိညေယျဝိသေသေ ပရိညေယျေ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနံ န ဝိရာဇယံ, န ဝိရဇ္ဇန္တော၊ ယထာ တတ္ထ ရာဂေါ န ဟောတိ, ဧဝံ ဝိရာဂါနုပဿနံ န ဥပ္ပါဒေန္တောတိ အတ္ထော။ အပ္ပဇဟန္တိ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ တတ္ထ ပဟာတဗ္ဗယုတ္တကံ ကိလေသဝဋ္ဋံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅၁။)

အနဝသေသတော န ပဇဟန္တော။ ယထာ စေတံ, ဧဝံ အဘိဇာနနာဒယောပိ မိဿကမဂ္ဂဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဟိ နာနာစိတ္တဝသေန ဉာတတီရဏပဟာနပရိညာဟိ ကမေန အဘိဇာနနာဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏေနေဝ ကိစ္စဝသေန တံ သဗ္ဗံ နိပ္ဖါဒေန္တံ ဧကမေဝ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ။ အဘဗ္ဗော ဒုက္ခက္ခယာယာတိ နိဗ္ဗာနာယ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ခေပနာယ န ဘဗ္ဗော, နာလံ န သမတ္ထောတိ အတ္ထော။

သဗ္ဗဉ္စ ခေါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ, ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။ တဒုဘယေန အဘိဇာနနာဒိတော လဒ္ဓဗ္ဗံ ဝိသေသံ ဒုက္ခက္ခယဿ စ ဧကန္တကာရဏံ ဒီပေတိ။ အဘိဇာနနာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ပန ပဋိက္ခေပဝသေန ဝုတ္တံ, ဣဓ ဝိဓာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမေဝ ဝိသေသော။ အပိစ အဘိဇာနန္တိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ သက္ကာယသဗ္ဗံ သရူပတော ပစ္စယတော စ ဉာဏဿ အဘိမုခီကရဏဝသေန အဘိဇာနန္တော ဟုတွာ အဘာဝါကာရာဒိပရိဂ္ဂဟေန တံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏေဟိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနဝသေန ပရိဇာနန္တော။ ဝိရာဇယန္တိ သမ္မဒေဝဿ အနိစ္စတာဒိအဝဗောဓေန ဥပ္ပန္နဘယာဒီနဝနိဗ္ဗိဒါဒိဉာဏာနုဘာဝေန အတ္တနော စိတ္တံ ဝိရတ္တံ ကရောန္တော တတ္ထ အဏုမတ္တမ္ပိ ရာဂံ အနုပ္ပါဒေန္တော။ ပဇဟန္တိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ သမုဒယပက္ခိယံ ကိလေသဝဋ္ဋံ ပဇဟန္တော သမုစ္ဆိန္ဒန္တော။ ဘဗ္ဗော ဒုက္ခက္ခယာယာတိ ဧဝံ ကိလေသမလပ္ပဟာနေနေဝ သဗ္ဗဿ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ပရိက္ခီဏတ္တာ အနဝသေသဝိပါကဝဋ္ဋခေပနာယ သကလသံသာရဝဋ္ဋဒုက္ခပရိက္ခယဘူတာယ ဝါ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဘဗ္ဗော ဧကန္တေနေတံ ပါပုဏိတုန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယော သဗ္ဗံ သဗ္ဗတော ဉတွာတိ ယော ယုတ္တယောဂေါ အာရဒ္ဓဝိပဿကော သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မဇာတံ သဗ္ဗတော သဗ္ဗဘာဂေန ကုသလာဒိက္ခန္ဓာဒိဝိဘာဂတော ဒုက္ခာဒိပီဠနာဒိဝိဘာဂတော စ။ အထ ဝါ သဗ္ဗတောတိ သဗ္ဗသ္မာ ကက္ခဠဖုသနာဒိလက္ခဏာဒိတော အနိစ္စာဒိတော စာတိ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနိတွာ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမေန မဂ္ဂဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ, ဝိပဿနာဉာဏေနေဝ ဝါ ဇာနနဟေတု။ သဗ္ဗတ္ထေသု န ရဇ္ဇတီတိ သဗ္ဗေသု အတီတာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နေသု သက္ကာယဓမ္မေသု န ရဇ္ဇတိ, အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ရာဂံ န ဇနေတိ။ ဣမိနာဿ တဏှာဂါဟဿ အဘာဝံ ဒဿေန္တော တံ နိမိတ္တတ္တာ ဒိဋ္ဌမာနဂ္ဂါဟာနံ ‘‘ဧတံ မမ ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဣမဿ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅၂။)

မိစ္ဆာဂါဟတ္တယဿပိ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ သ ဝေတိ ဧတ္ထ သ-ဣတိ နိပါတမတ္တံ။ ဝေ-တိ ဗျတ္တံ, ဧကံသေနာတိ ဝါ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ သဗ္ဗပရိညာတိ သဗ္ဗပရိဇာနနတော, ယထာဝုတ္တဿ သဗ္ဗဿ အဘိသမယဝသေန ပရိဇာနနတော။ သောတိ ယထာဝုတ္တော ယောဂါဝစရော, အရိယော ဧဝ ဝါ။ သဗ္ဗဒုက္ခမုပစ္စဂါတိ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အစ္စဂါ အတိက္ကမိ, သမတိက္ကမီတိ အတ္ထော။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ မာနပရိညာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈။ အဋ္ဌမေ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ, ကေဝလံ မာနဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာ။ ဂါထာသု ပန မာနုပေတာ အယံ ပဇာတိ ကမ္မကိလေသေဟိ ပဇာယတီတိ ပဇာတိ လဒ္ဓနာမာ ဣမေ သတ္တာ မညနလက္ခဏေန မာနေန ဥပေတာ ဥပဂတာ။ မာနဂန္ထာ ဘဝေ ရတာတိ ကိမိကီဋပဋင်္ဂါဒိအတ္တဘာဝေပိ မာနေန ဂန္ထိတာ မာနသံယောဇနေန သံယုတ္တာ။ တတော ဧဝ ဒီဃရတ္တံ ပရိဘာဝိတာဟံကာရဝသေန ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ သင်္ခါရေသု အဇ္ဈောသာနဗဟုလတ္တာ တတ္ထ နိစ္စသုခအတ္တာဒိဝိပလ္လာသဝသေန စ ကာမာဒိဘဝေ ရတာ။ မာနံ အပရိဇာနန္တာတိ မာနံ တီဟိ ပရိညာဟိ န ပရိဇာနန္တာ။ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန ဝါ အနတိက္ကမန္တာ, ‘‘မာနံ အပရိညာယာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ အာဂန္တာရော ပုနဗ္ဘဝန္တိ ပုန အာယာတိံ ဥပပတ္တိဘဝံ။ ပုနပ္ပုနံ ဘဝနတော ဝါ ပုနဗ္ဘဝသင်္ခါတံ သံသာရံ အပရာပရံ ပရိဝတ္တနဝသေန ဂန္တာရော ဥပဂန္တာရော ဟောန္တိ, ဘဝတော န ပရိမုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။ ယေ စ မာနံ ပဟန္တွာန, ဝိမုတ္တာ မာနသင်္ခယေတိ ယေ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော မာနံ ပဇဟိတွာ မာနဿ အစ္စန္တသင်္ခယဘူတေ အရဟတ္တဖလေ နိဗ္ဗာနေ ဝါ တဒေကဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တာ သုဋ္ဌု မုတ္တာ။ တေ မာနဂန္ထာဘိဘုနော, သဗ္ဗဒုက္ခမုပစ္စဂုန္တိ တေ ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနာ အရဟန္တော သဗ္ဗသော မာနဂန္ထံ မာနသံယောဇနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန အဘိဘဝိတွာ ဌိတာ, အနဝသေသံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အတိက္ကမိံသူတိ အတ္ထော။ ဧဝမေတသ္မိံ သတ္တမသုတ္တေ စ အရဟတ္တံ ကထိတန္တိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅၃။)

၉-၁၀။ လောဘဒေါသပရိညာသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ

၉-၁၀။ နဝမဒသမေသု အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ဒေသနာဝိလာသဝသေန တထာ ဗုဇ္ဈနကာနံ ဝေနေယျာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဝါ တထာ ဒေသိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နဝမဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ

၁-၃။ မောဟပရိညာဒိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁-၁၃။ ဒုတိယဝဂ္ဂေပိ ပဌမာဒီနိ တီဏိ သုတ္တာနိ ဝုတ္တနယာနေဝ, တထာ ဒေသနာကာရဏမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ။

၄။ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၄။ စတုတ္ထေ – ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒီသု န-ကာရော ပဋိသေဓတ္ထော။ အဟန္တိ ဘဂဝါ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ အညန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗအဝိဇ္ဇာနီဝရဏတော အညံ။ ဧကနီဝရဏမ္ပီတိ ဧကနီဝရဏဓမ္မမ္ပိ။ သမနုပဿာမီတိ ဒွေ သမနုပဿနာ – ဒိဋ္ဌိသမနုပဿနာ စ ဉာဏသမနုပဿနာ စ။ တတ္ထ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၄။၂၀၀၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀) အာဂတာ အယံ ဒိဋ္ဌိသမနုပဿနာ နာမ။ ‘‘အနိစ္စတော သမနုပဿတိ, နော နိစ္စတော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅) ပန အာဂတာ အယံ ဉာဏသမနုပဿနာ နာမ။ ဣဓာပိ ဉာဏသမနုပဿနာဝ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘သမနုပဿာမီ’’တိ စ ပဒဿ န-ကာရေန သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတေန သမန္တစက္ခုနာ သဗ္ဗဓမ္မေ ဟတ္ထာမလကံ ဝိယ ဩလောကေန္တောပိ အညံ ဧကနီဝရဏမ္ပိ န သမနုပဿာမီ’’တိ။

ယေန နီဝရဏေန နိဝုတာ ပဇာ ဒီဃရတ္တံ သန္ဓာဝန္တိ သံသရန္တီတိ ယေန နီဝရဏကသဘာဝတ္တာ နီဝရဏေန ဓမ္မသဘာဝံ ဇာနိတုံ ပဿိတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅၄။)

အဒတွာ ဆာဒေတွာ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌာနေန အန္ဓကာရေန နိဝုတာ သတ္တာ အနာဒိမတသံသာရေ အပရိမာဏေ ကပ္ပေ မဟန္တေသု စေဝ ခုဒ္ဒကေသု စ ဘဝါဒီသု အပရာပရုပ္ပတ္တိဝသေန သဗ္ဗတော ဓာဝန္တိ စေဝ သံသရန္တိ, စ။ အာရမ္မဏန္တရသင်္ကမနဝသေန ဝါ သန္ဓာဝနံ, ဘဝန္တရသင်္ကမနဝသေန သံသရဏံ။ ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝေန ဝါ သန္ဓာဝနံ, ဒုဗ္ဗလဘာဝေန သံသရဏံ။ ခဏိကမရဏဝသေန ဝါ ဧကဇာတိယံ သန္ဓာဝနံ, ဝေါဟာရမရဏဝသေန အနေကာသု ဇာတီသု သံသရဏံ။ စိတ္တဝသေန ဝါ သန္ဓာဝနံ, ‘‘စိတ္တမဿ ဝိဓာဝတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ, ကမ္မဝသေန သံသရဏံ။ ဧဝံ သန္ဓာဝနသံသရဏာနံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယထယိဒန္တိ ယထာ ဣဒံ။ ယ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, သန္ဓိဝသေန ရဿတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏန္တိ ဧတ္ထ ပူရေတုံ အယုတ္တဋ္ဌေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိ အဝိန္ဒိယံ နာမ, အလဒ္ဓဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တံ အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ဝိပရီတတော ကာယသုစရိတာဒိ ဝိန္ဒိယံ နာမ, တံ ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ခန္ဓာနံ ရာသဋ္ဌံ, အာယတနာနံ အာယတနဋ္ဌံ, ဓာတူနံ သုညဋ္ဌံ, ဣန္ဒြိယာနံ အာဓိပတေယျဋ္ဌံ, သစ္စာနံ တထဋ္ဌံ ဒုက္ခာဒီနံ ပီဠနာဒိဝသေန ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ အတ္ထံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိပိ အဝိဇ္ဇာ။ အန္တဝိရဟိတေ သံသာရေ သတ္တေ ဇဝါပေတီတိ ဝါ အဝိဇ္ဇာ, ပရမတ္ထတော ဝါ အဝိဇ္ဇမာနေသု ဣတ္ထိပုရိသာဒီသု ဇဝတိ ပဝတ္တတိ, ဝိဇ္ဇမာနေသု ခန္ဓာဒီသု န ဇဝတိ, န ပဝတ္တတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ အပိစ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ဆာဒနတောပိ အဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာဝ နီဝရဏန္တိ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏံ။

အဝိဇ္ဇာနီဝရဏေန ဟိ, ဘိက္ခဝေ, နိဝုတာ ပဇာ ဒီဃရတ္တံ သန္ဓာဝန္တိ သံသရန္တီတိ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ ဒဠှီကရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပုရိမံ ဝါ – ‘‘ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာနီဝရဏ’’န္တိ ဧဝံ ဩပမ္မဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ, ဣဒံ နီဝရဏာနုဘာဝဒဿနဝသေန။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အဝိဇ္ဇာဝ ဧဝံ ဝုတ္တာ, န အညေ ဓမ္မာတိ? အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒနေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဝိသေသပ္ပစ္စယဘာဝတော။ တထာ ဟိ တာယ ပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ ဝိသယေ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပဝတ္တန္တိ။

နတ္ထညောတိ အာဒိကာ ဂါထာ ဝုတ္တဿ အဝုတ္တဿ စ အတ္ထဿ သင်္ဂဏှနဝသေန ဘာသိတာ။ တတ္ထ နိဝုတာတိ နိဝါရိတာ ပလိဂုဏ္ဌိတာ, ပဋိစ္ဆာဒိတာတိ အတ္ထော။ အဟောရတ္တန္တိ ဒိဝါ စေဝ ရတ္တိဉ္စ, သဗ္ဗကာလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅၅။)

ယထာ မောဟေန အာဝုတာတိ ယေန ပကာရေန အဝိဇ္ဇာနီဝရဏသင်္ခါတေန မောဟေန အာဝုတာ ပဋိစ္ဆာဒိတာ သုဝိညေယျမ္ပိ အဇာနန္တိယော ပဇာ သံသာရေ သံသရန္တိ, တထာရူပေါ အညော ဧကဓမ္မောပိ ဧကနီဝရဏမ္ပိ နတ္ထီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယေ စ မောဟံ ပဟန္တွာန, တမောခန္ဓံ ပဒါလယုန္တိ ယေ ပန အရိယသာဝကာ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနဝသေန, ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ ဝါ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈံ မောဟံ ပဇဟိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဝဇိရူပမဉာဏေန မောဟသင်္ခါတမေဝ တမောရာသိံ ပဒါလယိံသု, အနဝသေသတော သမုစ္ဆိန္ဒိံသု။ န တေ ပုန သံသရန္တီတိ တေ အရဟန္တော –

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ, သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –

ဧဝံ ဝုတ္တေ ဣမသ္မိံ သံသာရေ န သံသရန္တိ န ပရိဗ္ဘမန္တိ။ ကိံ ကာရဏာ? ဟေတု တေသံ န ဝိဇ္ဇတိ, ယသ္မာ သံသာရဿ ဟေတု မူလကာရဏံ အဝိဇ္ဇာ, သာ တေသံ န ဝိဇ္ဇတိ, သဗ္ဗသော နတ္ထိ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ တဏှာသံယောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၅။ ပဉ္စမေ ယဿ ဝိဇ္ဇတိ, တံ ပုဂ္ဂလံ ဒုက္ခေဟိ, ကမ္မံ ဝါ ဝိပါကေဟိ, ဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေ ဝါ ဘဝန္တရာဒီဟိ သံယောဇေတီတိ သံယောဇနံ။ တဏှာယနဋ္ဌေန တဏှာ, တသတိ သယံ ပရိတသတိ, တသန္တိ ဝါ ဧတာယာတိ တဏှာ။ သညုတ္တာတိ စက္ခာဒီသု အဘိနိဝေသဝတ္ထူသု ဗဒ္ဓါ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အဝိဇ္ဇာယပိ သံယောဇနဘာဝေါ တဏှာယ စ နီဝရဏဘာဝေါ အတ္ထိယေဝ, တထာပိ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေဟိ ဘဝေဟိ တဏှာ သတ္တေ သံယောဇေတီတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ပုရိမသုတ္တေ အဝိဇ္ဇာ နီဝရဏဘာဝေန, ဣဓ စ တဏှာ သံယောဇနဘာဝေနေဝ ဝုတ္တာ။ ကိဉ္စ နီဝရဏသံယောဇနပ္ပဓာနဿ ဒဿနတ္ထံ။ ယထာ ဟိ နီဝရဏဘာဝေန အဝိဇ္ဇာ သံကိလေသဓမ္မာနံ ပဓာနဘူတာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ စ, ဧဝံ သံယောဇနဘာဝေန နေသံ တဏှာတိ တဒဓီနပ္ပဓာနဘာဝံ ဒဿေတုံ သုတ္တဒွယေ ဧဝမေတေ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ အပိစ ဝိသေသေန အဝိဇ္ဇာ နိဗ္ဗာနသုခံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅၆။)

နိဝါရေတီတိ ‘‘နီဝရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ, တဏှာ သံသာရဒုက္ခေန သတ္တေ သံယောဇေတီတိ ‘‘သံယောဇန’’န္တိ။

ဒဿနဂမနန္တရာယကရဏတော ဝါ ဝိဇ္ဇာစရဏဝိပက္ခတော ဒွယံ ဒွိဓာ ဝုတ္တံ။ ဝိဇ္ဇာယ ဟိ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ အဝိဇ္ဇာ နိဗ္ဗာနဒဿနဿ အဝိပရီတဒဿနဿ စ ဝိသေသတော အန္တရာယကရာ, စရဏဓမ္မာနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ တဏှာ ဂမနဿ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရာတိ၊ ဧဝမယံ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတော အန္ဓီကတော တဏှာယ သံဝုတော ဗဒ္ဓေါ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော အန္ဓော ဝိယ ဗဒ္ဓေါ မဟာကန္တာရံ, သံသာရကန္တာရံ နာတိဝတ္တတိ။ အနတ္ထုပ္ပတ္တိဟေတုဒွယဒဿနတ္ထမ္ပိ ဒွယံ ဒွိဓာ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာဂတော ဟိ ပုဂ္ဂလော ဗာလဘာဝေန အတ္ထံ ပရိဟာပေတိ, အနတ္ထဉ္စ အတ္တနော ကရောတိ, အကုသလော ဝိယ အာတုရော အသပ္ပါယကိရိယာယ။ ဇာနန္တောပိ ဗာလော ဗာလဘာဝေန အတ္ထံ ပရိဟာပေတိ, အနတ္ထဉ္စ ကရောတိ ဇာနန္တော ဝိယ ရောဂီ အသပ္ပါယသေဝီ။ မက္ကဋာလေပေါပမသုတ္တံ စေတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ။

ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဿ မူလကာရဏဒဿနတ္ထမ္ပေတ္ထ ဒွယံ ဒွိဓာ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသေန ဟိ သမ္မောဟဿ ဗလဝဘာဝတော အဝိဇ္ဇာခေတ္တံ အတီတော အဒ္ဓါ, ပတ္ထနာယ ဗလဝဘာဝတော တဏှာခေတ္တံ အနာဂတော အဒ္ဓါ။ တထာ ဟိ ဗာလဇနော သမ္မောဟဗဟုလော အတီတမနုသောစတိ, တဿ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ သဗ္ဗံ နေတဗ္ဗံ။ ပတ္ထနာဗဟုလော အနာဂတံ ပဇပ္ပတိ, တဿ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိအာဒိ သဗ္ဗံ နေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ တာသံ ပုဗ္ဗန္တာဟရဏေန အပရန္တပဋိသန္ဓာနေန စဿ ယထာက္ကမံ မူလကာရဏတာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ဂါထာသု တဏှာဒုတိယောတိ တဏှာသဟာယော။ တဏှာ ဟိ နိရုဒကကန္တာရေ မရီစိကာယ ဥဒကသညာ ဝိယ ပိပါသာဘိဘူတံ အပ္ပဋိကာရဒုက္ခာဘိဘူတမ္ပိ သတ္တံ အဿာဒသန္ဒဿနဝသေန သဟာယကိစ္စံ ကရောန္တီ ဘဝါဒီသု အနိဗ္ဗိန္ဒံ ကတွာ ပရိဗ္ဘမာပေတိ, တသ္မာ တဏှာ ပုရိသဿ ‘‘ဒုတိယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ နနု စ အညေပိ ကိလေသာဒယော ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ ပစ္စယာဝ? သစ္စမေတံ, န ပန တထာ ဝိသေသပ္ပစ္စယော ယထာ တဏှာ။ တထာ ဟိ သာ ကုသလေဟိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅၇။)

ဝိနာ အကုသလေဟိ, ကာမာဝစရာဒိကုသလေဟိ စ ဝိနာ ရူပါဝစရာဒိကုသလေဟိ ဘဝနိဗ္ဗတ္တိယာ ဝိသေသပ္ပစ္စယော, ယတော သမုဒယသစ္စန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝန္တိ ဣတ္ထဘာဝေါ စ အညထာဘာဝေါ စ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝေါ။ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝေါ သံသာရော, တံ တတ္ထ ဣတ္ထဘာဝေါ မနုဿတ္တံ, အညထာဘာဝေါ တတော အဝသိဋ္ဌသတ္တာဝါသာ။ ဣတ္ထဘာဝေါ ဝါ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပစ္စုပ္ပန္နော အတ္တဘာဝေါ, အညထာဘာဝေါ အနာဂတတ္တဘာဝေါ။ ဧဝရူပေါ ဝါ အညောပိ အတ္တဘာဝေါ ဣတ္ထဘာဝေါ, န ဧဝရူပေါ အညထာဘာဝေါ။ တံ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ သံသာရံ ခန္ဓဓာတုအာယတနပဋိပါဋိံ နာတိဝတ္တတိ, န အတိက္ကမတိ။

ဧတမာဒီနဝံ ဉတွာ, တဏှံ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝန္တိ ဧတံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမ္ဘဝံ သမုဒယံ တဏှံ အာဒီနဝံ အာဒီနဝတော ဉတွာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဧတမာဒီနဝံ ဉတွာတိ ဧတံ ယထာဝုတ္တံ သံသာရနာတိဝတ္တနံ အာဒီနဝံ ဒေါသံ ဉတွာ။ တဏှံ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝန္တိ တဏှဉ္စ ဝုတ္တနယေန ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပဓာနကာရဏန္တိ ဉတွာ။ ဝီတတဏှော အနာဒါနော, သတော ဘိက္ခု, ပရိဗ္ဗဇေတိ ဧဝံ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ တဏှံ ဝိဂမေန္တော အဂ္ဂမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ဝီတတဏှော ဝိဂတတဏှော, တတော ဧဝ စတူသု ဥပါဒါနေသု ကဿစိပိ အဘာဝေန အာယတိံ ပဋိသန္ဓိသင်္ခါတဿ ဝါ အာဒါနဿ အဘာဝေန အနာဒါနော, သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗတ္ထ သတောကာရိတာယ သတော ဘိန္နကိလေသော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ စရေယျ, ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေန ဝါ သင်္ခါရပ္ပဝတ္တိတော အပဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ပဌမသေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၆။ ဆဋ္ဌေ သေခဿာတိ ဧတ္ထ ကေနဋ္ဌေန သေခေါ? သေက္ခဓမ္မပဋိလာဘတော သေခေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ, ဘန္တေ, သေခေါ ဟောတီတိ? ဣဓ, ဘိက္ခု, သေခါယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော ဟောတိ ။ပ။ သေခေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅၈။)

သမ္မာသမာဓိနာ သမန္နာဂတော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခေါ, ဘိက္ခု, သေခေါ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၃)။

အပိစ သိက္ခတီတိ သေခေါ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘သိက္ခတီတိ ခေါ, ဘိက္ခု, တသ္မာ သေခေါတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ သိက္ခတိ? အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတိ, အဓိစိတ္တမ္ပိ သိက္ခတိ, အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတိ။ သိက္ခတီတိ ခေါ, ဘိက္ခု, တသ္မာ သေခေါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၆)။

ယောပိ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော အနုလောမပ္ပဋိပဒါယ ပရိပူရကာရီ သီလသမ္ပန္နော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တော ဝိဟရတိ – ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ အညတရံ သာမညဖလံ အဓိဂမိဿာမီ’’တိ, သောပိ ဝုစ္စတိ သိက္ခတီတိ သေခေါတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ န ပဋိဝိဇ္ဈန္တောဝ သေခေါ အဓိပ္ပေတော, အထ ခေါ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနောပိ။ အပ္ပတ္တံ မာနသံ ဧတေနာတိ အပ္ပတ္တမာနသော။ မာနသန္တိ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော, ယွာယံ စရတိ မာနသော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဧတ္ထ ရာဂေါ မာနသန္တိ ဝုတ္တော။ ‘‘စိတ္တံ မနော မာနသ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၆၃, ၆၅) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘အပ္ပတ္တမာနသော သေခေါ, ကာလံ ကယိရာ ဇနေ သုတာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉) ဧတ္ထ အရဟတ္တံ။ ဣဓာပိ အရဟတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တေန အပ္ပတ္တအရဟတ္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အနုတ္တရန္တိ သေဋ္ဌံ, အသဒိသန္တိ အတ္ထော။ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမံ အနုပဒ္ဒုတန္တိ ယောဂက္ခေမံ, အရဟတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ပတ္ထယမာနဿာတိ ဒွေ ပတ္ထနာ တဏှာပတ္ထနာ, ကုသလစ္ဆန္ဒပတ္ထနာ စ။ ‘‘ပတ္ထယမာနဿ ဟိ ဇပ္ပိတာနိ, ပဝေဓိတံ ဝါပိ ပကပ္ပိတေသူ’’တိ (သု။ နိ။ ၉၀၈၊ မဟာနိ။ ၁၃၇) ဧတ္ထ တဏှာပတ္ထနာ။

‘‘ဆိန္နံ ပါပိမတော သောတံ, ဝိဒ္ဓသ္တံ ဝိနဠီကတံ၊

ပါမောဇ္ဇဗဟုလာ ဟောထ, ခေမံ ပတ္ထေထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၂)၊

ဧတ္ထ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒပတ္ထနာ, အယမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တေန ပတ္ထယမာနဿာတိ တံ ယောဂက္ခေမံ ဂန္တုကာမဿ တန္နိန္နဿ တပ္ပေါဏဿ တပ္ပဗ္ဘာရဿာတိ အတ္ထော။ ဝိဟရတောတိ ဧကံ ဣရိယာပထဒုက္ခံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတော။ အထ ဝါ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၅၉။)

‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ အဓိမုစ္စန္တော သဒ္ဓါယ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယေန စေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဇ္ဈတ္တိကန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေ အဇ္ဈတ္တေ ဘဝံ အဇ္ဈတ္တိကံ။ အင်္ဂန္တိ ကာရဏံ။ ဣတိ ကရိတွာတိ ဧဝံ ကတွာ။ န အညံ ဧကင်္ဂမ္ပိ သမနုပဿာမီတိ ဧတ္ထ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, အဇ္ဈတ္တံ အတ္တနော သန္တာနေ သမုဋ္ဌိတံ ကာရဏန္တိ ကတွာ အညံ ဧကကာရဏမ္ပိ န သမနုပဿာမိ ယံ ဧဝံ ဗဟူပကာရံ, ယထယိဒံ ယောနိသော မနသိကာရောတိ ဥပါယမနသိကာရော, ပထမနသိကာရော, အနိစ္စာဒီသု အနိစ္စာဒိနယေနေဝ မနသိကာရော, အနိစ္စာနုလောမိကေန ဝါ စိတ္တဿ အာဝဋ္ဋနာ အနွာဝဋ္ဋနာ အာဘောဂေါ သမန္နာဟာရော မနသိကာရော။ အယံ ယောနိသော မနသိကာရော။

ဣဒါနိ ယောနိသော မနသိကာရဿ အာနုဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယောနိသော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု မနသိ ကရောန္တော အကုသလံ ပဇဟတိ, ကုသလံ ဘာဝေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယောနိသော မနသိ ကရောန္တောတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ, အယံ ဒုက္ခသမုဒယော အရိယသစ္စံ, အယံ ဒုက္ခနိရောဓော အရိယသစ္စံ, အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စ’’န္တိ စတူသု အရိယသစ္စေသု ယောနိသော မနသိကာရံ ပဝတ္တေန္တော။

တတြာယံ အတ္ထဝိဘာဝနာ – ယဒိပိ ဣဒံ သုတ္တံ အဝိသေသေန သေက္ခပုဂ္ဂလဝသေန အာဂတံ, စတုမဂ္ဂသာဓာရဏဝသေန ပန သင်္ခေပေနေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထယိဿာမ။ ယော စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကော ယောဂါဝစရော ‘‘တဏှာဝဇ္ဇာ တေဘူမကာ ခန္ဓာ ဒုက္ခံ, တဏှာ သမုဒယော, ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓော, နိရောဓသမ္ပာပကော မဂ္ဂေါ’’တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဧဝ အာစရိယသန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနော။ သော အပရေန သမယေန ဝိပဿနာမဂ္ဂံ သမာရုဠှော သမာနော တေဘူမကေ ခန္ဓေ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ, ဥပါယေန ပထေန သမန္နာဟရတိ စေဝ ဝိပဿတိ စ။ ဝိပဿနာ ဟိ ဣဓ မနသိကာရသီသေန ဝုတ္တာ။ ယာ ပနာယံ တဿ ဒုက္ခဿ သမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမဘဝိကာ တဏှာ, အယံ ဒုက္ခသမုဒယောတိ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ။ ယသ္မာ ပန ဣဒံ ဒုက္ခံ, အယဉ္စ သမုဒယော ဣဒံ ဌာနံ ပတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ န ပဝတ္တန္တိ, တသ္မာ ယဒိဒံ နိဗ္ဗာနံ နာမ, အယံ ဒုက္ခနိရောဓောတိ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ။ နိရောဓသမ္ပာပကံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ, ‘‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ, ဥပါယေန ပထေန သမန္နာဟရတိ စေဝ ဝိပဿတိ စ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆၀။)

တတြာယံ ဥပါယော – အဘိနိဝေသော နာမ ခန္ဓေ ဟောတိ, န ဝိဝဋ္ဋေ, တသ္မာ အယမတ္ထော – ‘‘ဣမသ္မိံ ကာယေ ပထဝီဓာတု, အာပေါဓာတူ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၈) နယေန စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ တဒနုသာရေန ဥပါဒါရူပါနိ စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အယံ ရူပက္ခန္ဓော’’တိ ဝဝတ္ထပေတိ။ တံ ဝဝတ္ထာပယတော ဥပ္ပန္နေ တဒါရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကဓမ္မေ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓာ’’တိ ဝဝတ္ထပေတိ။ တတော ‘‘ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတိ။ တေ ပန သင်္ခေပတော နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဒွေ ဘာဂါ ဟောန္တိ။ ဣဒဉ္စ နာမရူပံ သဟေတု သပ္ပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ အယံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာဒိကော ဟေတု, အယံ အာဟာရာဒိကော ပစ္စယောတိ ဟေတုပ္ပစ္စယေ ဝဝတ္ထပေတိ။ သော တေသံ ပစ္စယာနဉ္စ ပစ္စယုပ္ပန္နာနဉ္စ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ဝဝတ္ထပေတွာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ ဘဝန္တိ, ဟုတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ အနိစ္စာ’’တိ အနိစ္စလက္ခဏံ အာရောပေတိ, ‘‘ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခာ’’တိ ဒုက္ခလက္ခဏံ အာရောပေတိ, ‘‘အဝသဝတ္တနတော အနတ္တာ’’တိ အနတ္တလက္ခဏံ အာရောပေတိ။

ဧဝံ တိလက္ခဏာနိ အာရောပေတွာ ဝိပဿန္တော ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ ဥပ္ပန္နေ ဩဘာသာဒိကေ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ‘အမဂ္ဂေါ’တိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏမေဝ ‘‘အရိယမဂ္ဂဿ ဥပါယဘူတော ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂါမဂ္ဂံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပုန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ပဋိပါဋိယာ ဘင်္ဂဉာဏာဒီနိ စ ဥပ္ပါဒေန္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒယော ပါပုဏာတိ။ တသ္မိံ ခဏေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဧကပ္ပဋိဝေဓေနေဝ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ဧကာဘိသမယေန အဘိသမေတိ။ တတ္ထ ဒုက္ခံ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တော, သမုဒယံ ပဟာနပ္ပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တော သဗ္ဗံ အကုသလံ ပဇဟတိ, နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တော မဂ္ဂံ ဘာဝနာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တော သဗ္ဗံ ကုသလံ ဘာဝေတိ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ နိပ္ပရိယာယတော ကုစ္ဆိတသလနာဒိအတ္ထေန ကုသလော, တသ္မိဉ္စ ဘာဝိတေ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ အနဝဇ္ဇဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တီတိ။ ဧဝံ ယောနိသော မနသိ ကရောန္တော အကုသလံ ပဇဟတိ, ကုသလံ ဘာဝေတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတိ, အယံ ဒုက္ခသမုဒယောတိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၁)။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ယောနိသော မနသိကာရသမ္ပန္နဿေတံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ပါဋိကင်္ခံ – အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေဿတိ, အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဗဟုလီကရိဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၅)။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆၁။)

ယောနိသော မနသိကာရောတိ ဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – သိက္ခတိ, သိက္ခာပဒါနိ တဿ အတ္ထိ, သိက္ခနသီလောတိ ဝါ သေခေါ။ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ဘိက္ခု။ တဿ သေခဿ ဘိက္ခုနော ဥတ္တမတ္ထဿ အရဟတ္တဿ ပတ္တိယာ အဓိဂမာယ ယထာ ယောနိသော မနသိကာရော, ဧဝံ ဗဟုကာရော ဗဟူပကာရော အညော ကောစိ ဓမ္မော နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ယောနိသော ဥပါယေန မနသိကာရံ ပုရက္ခတွာ ပဒဟံ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝသေန ပဒဟန္တော, ခယံ ဒုက္ခဿ ပါပုဏေ သံကိလေသဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပရိက္ခယံ ပရိယောသာနံ နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏေ အဓိဂစ္ဆေယျ, တသ္မာ ယောနိသော မနသိကာရော ဗဟုကာရောတိ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဒုတိယသေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၇။ သတ္တမေ ဗာဟိရန္တိ အဇ္ဈတ္တသန္တာနတော ဗဟိ ဘဝံ။ ကလျာဏမိတ္တတာတိ ယဿ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော အဃဿ ဃာတာ, ဟိတဿ ဝိဓာတာ သဗ္ဗာကာရေန ဥပကာရကော မိတ္တော ဟောတိ, သော ပုဂ္ဂလော ကလျာဏမိတ္တော, တဿ ဘာဝေါ ကလျာဏမိတ္တတာ။ တတြာယံ ကလျာဏမိတ္တော ပကတိယာ သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ဟောတိ သီလသမ္ပန္နော သုတသမ္ပန္နော စာဂသမ္ပန္နော ဝီရိယသမ္ပန္နော သတိသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော။ တတ္ထ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိယာ သဒ္ဒဟတိ တထာဂတဿ ဗောဓိံ, တေန သမ္မာသမ္ဗောဓိဟေတုဘူတံ သတ္တေသု ဟိတသုခေသိတံ န ပရိစ္စဇတိ, သီလသမ္ပတ္တိယာ သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော ဟောတိ ဂရု စ ဘာဝနီယော စောဒကော ပါပဂရဟီ ဝတ္တာ ဝစနက္ခမော, သုတသမ္ပတ္တိယာ ခန္ဓာယတနသစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိကာနံ ဂမ္ဘီရာနံ ကထာနံ ကတ္တာ ဟောတိ, စာဂသမ္ပတ္တိယာ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတိ သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော, ဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတပ္ပဋိပတ္တိယံ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟောတိ, သတိသမ္ပတ္တိယာ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ အနုဿရိတာ, သမာဓိသမ္ပတ္တိယာ အဝိက္ခိတ္တော ဟောတိ သမာဟိတော ဧကဂ္ဂစိတ္တော, ပညာသမ္ပတ္တိယာ အဝိပရီတံ ပဇာနာတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆၂။)

သော သတိယာ ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသန္တော ပညာယ သတ္တာနံ ဟိတသုခံ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ သမာဓိနာ တတ္ထ အဗျဂ္ဂစိတ္တော ဟုတွာ ဝီရိယေန သတ္တေ အဟိတတော နိသေဓေတွာ ဧကန္တဟိတေ နိယောဇေတိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော, ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော၊

ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ, နော စာဋ္ဌာနေ နိယောဇကော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၁၁၃)၊

ကလျာဏမိတ္တော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အကုသလံ ပဇဟတိ, ကုသလံ ဘာဝေတီတိ ကလျာဏမိတ္တော ပုဂ္ဂလော ကလျာဏမိတ္တံ နိဿာယ ကမ္မဿကတာဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဥပ္ပန္နံ သဒ္ဓံ ဖာတိံ ကရောတိ, သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုဏာတိ။ တံ ဓမ္မံ သုတွာ တထာဂတေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ, တေန သဒ္ဓါပဋိလာဘေန ဃရာဝါသံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုတိဋ္ဌတိ, စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ သမ္ပာဒေတိ, ယထာဗလံ ဓုတဓမ္မေ သမာဒါယ ဝတ္တတိ, ဒသကထာဝတ္ထုလာဘီ ဟောတိ, အာရဒ္ဓဝီရိယော ဝိဟရတိ ဥပဋ္ဌိတဿတိ သမ္ပဇာနော ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တော, နစိရဿေဝ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန သဗ္ဗံ အကုသလံ သမုစ္ဆိန္ဒတိ, သဗ္ဗဉ္စ ကုသလံ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂမေန္တော ဝဍ္ဎေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကလျာဏမိတ္တဿေတံ, မေဃိယ, ဘိက္ခုနော ပါဋိကင်္ခံ ကလျာဏသဟာယဿ ကလျာဏသမ္ပဝင်္ကဿ ‘ယံ သီလဝါ ဘဝိဿတိ, ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရိဿတိ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော, အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု, ဘယဒဿာဝီ သမာဒါယ သိက္ခိဿတိ, သိက္ခာပဒေသု’။

‘‘ကလျာဏမိတ္တဿေတံ…ပေ… ကလျာဏသမ္ပဝင်္ကဿ ‘ယံ ယာယံ ကထာ အဘိသလ္လေခိကာ စေတောဝိဝရဏသပ္ပါယာ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယ…ပေ… နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ သေယျထိဒံ – အပ္ပိစ္ဆကထာ, သန္တုဋ္ဌိကထာ, ပဝိဝေကကထာ, အသံသဂ္ဂကထာ, ဝီရိယာရမ္ဘကထာ, သီလကထာ, သမာဓိကထာ…ပေ… ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနကထာ။ ဧဝရူပါယ ကထာယ နိကာမလာဘီ ဘဝိဿတိ အကိစ္ဆလာဘီ အကသိရလာဘီ’။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆၃။)

‘‘ကလျာဏမိတ္တဿေတံ ။ပ။ ကလျာဏသမ္ပဝင်္ကဿ ‘ယံ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဝိဟရိဿတိ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါယ ထာမဝါ ဒဠှပရက္ကမော အနိက္ခိတ္တဓုရော ကုသလေသု ဓမ္မေသု’။

‘‘ကလျာဏမိတ္တဿေတံ…ပေ… ကလျာဏသမ္ပဝင်္ကဿ ‘ယံ ပညဝါ ဘဝိဿတိ, ဥဒယတ္ထဂါမိနိယာ ပညာယ သမန္နာဂတော အရိယာယ နိဗ္ဗေဓိကာယ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယဂါမိနိယာ’’’တိ (ဥဒါ။ ၃၁)။

ဧဝံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခပရိမုစ္စနနိမိတ္တံ ကလျာဏမိတ္တတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘မမဉှိ, အာနန္ဒ, ကလျာဏမိတ္တံ အာဂမ္မ ဇာတိဓမ္မာ သတ္တာ ဇာတိယာ ပရိမုစ္စန္တိ, ဇရာဓမ္မာ သတ္တာ ဇရာယ ပရိမုစ္စန္တီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉)။

တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ကလျာဏမိတ္တော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အကုသလံ ပဇဟတိ, ကုသလံ ဘာဝေတီ’’တိ။

ဂါထာယ သပ္ပတိဿောတိ ပတိဿဝသင်္ခါတေန သဟ ပတိဿေနာတိ သပ္ပတိဿော, ကလျာဏမိတ္တဿ ဩဝါဒံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆကော သုဗ္ဗစောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဟိတသုခေ ပတိဋ္ဌာပနေန ပတိ ဣသေတီတိ ပတိဿော, ဩဝါဒဒါယကော။ ဂရုအာဒရယောဂေန တေန ပတိဿေန သဟ ဝတ္တတီတိ သပ္ပတိဿော, ဂရူသု ဂရုစိတ္တီကာရဗဟုလော။ သဂါရဝေါတိ ဆဗ္ဗိဓေနပိ ဂါရဝေန ယုတ္တော။ ကရံ မိတ္တာနံ ဝစနန္တိ ကလျာဏမိတ္တာနံ ဩဝါဒံ ကရောန္တော ယထောဝါဒံ ပဋိပဇ္ဇန္တော။ သမ္ပဇာနောတိ သတ္တဋ္ဌာနိယေန သမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော။ ပတိဿတောတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဖာတိံ, ဂမေတုံ သမတ္ထာယ သတိယာ ပတိဿတော သတောကာရီ။ အနုပုဗ္ဗေနာတိ သီလာဒိဝိသုဒ္ဓိပဋိပါဋိယာ, တတ္ထ စ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ စေဝ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ စ။ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယန္တိ ကာမရာဂသံယောဇနာဒီနံ သဗ္ဗေသံ သံယောဇနာနံ ခေပနတော သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ပရိယောသာနဘူတံ အရဟတ္တံ, တဿ အာရမ္မဏဘူတံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ။ ပါပုဏေ အဓိဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဣမေသု ဒွီသု သုတ္တေသု အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဿ သတ္ထာရာ ပဓာနင်္ဂံ နာမ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆၄။)

၈။ သံဃဘေဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၈။ အဋ္ဌမေ ဧကဓမ္မောတိ ကတရောယံ သုတ္တနိက္ခေပေါ? အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ တတြာယံ သင်္ခေပကထာ – ဒေဝဒတ္တော ဟိ အဇာတသတ္တုံ ဒုဂ္ဂဟဏံ ဂါဟာပေတွာ တဿ ပိတရံ ရာဇာနံ ဗိမ္ဗိသာရံ တေန မာရာပေတွာပိ အဘိမာရေ ပယောဇေတွာပိ သိလာပဝိဇ္ဈနေန လောဟိတုပ္ပါဒကမ္မံ ကတွာပိ န တာဝတာ ပါကဋော ဇာတော, နာဠာဂိရိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပန ပါကဋော ဇာတော။ အထ မဟာဇနော ‘‘ဧဝရူပမ္ပိ နာမ ပါပံ ဂဟေတွာ ရာဇာ ဝိစရတီ’’တိ ကောလာဟလံ အကာသိ, မဟာဃောသော အဟောသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ အတ္တနာ ဒီယမာနာနိ ပဉ္စ ထာလိပါကသတာနိ ပစ္ဆိန္ဒာပေသိ, ဥပဋ္ဌာနမ္ပိဿ နာဂမာသိ။ နာဂရာပိ ကုလံ ဥပဂတဿ ကဋစ္ဆုဘတ္တမ္ပိဿ နာဒံသု။ သော ပရိဟီနလာဘသက္ကာရော ကောဟညေန ဇီဝိတုကာမော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ယာစိတွာ ‘‘အလံ, ဒေဝဒတ္တ, ယော ဣစ္ဆတိ, သော အာရညိကော ဟောတူ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တော တေဟိ ပဉ္စဟိ ဝတ္ထူဟိ ဗာလံ လူခပ္ပသန္နံ ဇနံ သညာပေန္တော ပဉ္စသတေ ဝဇ္ဇိပုတ္တကေ သလာကံ ဂါဟာပေတွာ သံဃံ ဘိန္ဒိတွာဝ တေ အာဒါယ ဂယာသီသံ အဂမာသိ။ အထ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ သတ္ထု အာဏာယ တတ္ထ ဂန္တွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ တေ အရိယဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အာနယိံသု။ ယေ ပနဿ သံဃဘေဒါယ ပရက္ကမန္တဿ လဒ္ဓိံ ရောစေတွာ တထေဝ ပဂ္ဂယှ ဌိတာ သံဃေ ဘိဇ္ဇန္တေ ဘိန္နေ စ သမနုညာ အဟေသုံ, တေသံ တံ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ အဟောသိ။

ဒေဝဒတ္တောပိ န စိရဿေဝ ရောဂါဘိဘူတော ဗာဠှဂိလာနော မရဏကာလေ ‘‘သတ္ထာရံ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ မဉ္စကသိဝိကာယ နီယမာနော ဇေတဝနပေါက္ခရဏိတီရေ ဌပိတော ပထဝိယာ ဝိဝရေ ဒိန္နေ ပတိတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ, ယောဇနသတိကော စဿ အတ္တဘာဝေါ အဟောသိ ကပ္ပဋ္ဌိယော တာလက္ခန္ဓပရိမာဏေဟိ အယသူလေဟိ ဝိနိဝိဒ္ဓေါ။ ဒေဝဒတ္တပက္ခိကာနိ စ ပဉ္စမတ္တာနိ ကုလသတာနိ တဿ လဒ္ဓိယံ ဌိတာနိ သဟ ဗန္ဓဝေဟိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာနိ။ ဧကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, ဒေဝဒတ္တေန သံဃံ ဘိန္ဒန္တေန ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ။ အထ သတ္ထာ ဓမ္မသဘံ ဥပဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ သံဃဘေဒေ အာဒီနဝံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆၅။)

ဒဿေန္တော ဣမံ သုတ္တံ အဘာသိ။ ကေစိ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ တပ္ပက္ခိကာနဉ္စ တထာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ ဒိသွာ သံဃဘေဒေ အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ဣမံ သုတ္တံ ဒေသေသီ’’တိ။

တတ္ထ ဧကဓမ္မောတိ ဧကော အကုသလော မဟာသာဝဇ္ဇဓမ္မော။ လောကေတိ သတ္တလောကေ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ဘေဒသံဝတ္တနိကေသု ဘဏ္ဍနာဒီသု သံဃေ ဥပ္ပန္နေသုပိ ‘‘ဓမ္မော အဓမ္မော’’တိအာဒီသု အဋ္ဌာရသဘေဒကရဝတ္ထူသု ယဿ ကဿစိ ဒီပနဝသေန ဝေါဟရန္တေသုပိ တတ္ထ ရုစိဇနနတ္ထံ အနုဿာဝေန္တေသုပိ အနုဿာဝေတွာ သလာကာယ ဂါဟိတာယပိ သံဃဘေဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ ဟောတိ, သလာကာယ ပန ဂါဟိတာယ စတ္တာရော ဝါ အတိရေကာ ဝါ ယဒါ အာဝေဏိကံ ဥဒ္ဒေသံ ဝါ သံဃကမ္မံ ဝါ ကရောန္တိ, တဒါ သံဃဘေဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ။ ကတေ ပန တသ္မိံ သံဃဘေဒေါ ဥပ္ပန္နော နာမ? ကမ္မံ, ဥဒ္ဒေသော, ဝေါဟာရော, အနုဿာဝနာ, သလာကဂ္ဂါဟောတိ ဣမေသု ဟိ ပဉ္စသု သံဃဿ ဘေဒကာရဏေသု ကမ္မံ ဝါ ဥဒ္ဒေသော ဝါ ပမာဏံ, ဝေါဟာရာနုဿာဝနသလာကဂ္ဂါဟာ ပန ပုဗ္ဗဘာဂါတိ။

ဗဟုဇနာဟိတာယာတိအာဒီသု ဝ။မဟာဇနဿ ဈာနမဂ္ဂါဒိသမ္ပတ္တိနိဝါရဏေန အဟိတာယ, သဂ္ဂသမ္ပတ္တိနိဝါရဏေန အသုခါယ, အပါယူပပတ္တိဟေတုဘာဝေန အနတ္ထာယ။ အကုသလဓမ္မဝသေန ဝါ အဟိတာယ, ဟိတမတ္တဿပိ အဘာဝါ သုဂတိယမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တနကကာယိကစေတသိကဒုက္ခာယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဣဒံ ‘‘ဗဟုနော ဇနဿာ’’တိ ဝုတ္တေသု ဥက္ကဋ္ဌပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော။ အပရော နယော – ဗဟုဇနာဟိတာယာတိ ဗဟုဇနဿ မဟတော သတ္တကာယဿ အဟိတတ္ထာယ, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ အသုခါယာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအသုခတ္ထာယ, ဒုဝိဓဒုက္ခတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ အနတ္ထာယာတိ ပရမတ္ထပဋိက္ခေပါယ။ နိဗ္ဗာနဉှိ ပရမတ္ထော, တတော ဥတ္တရိံ အတ္ထော နတ္ထိ။ အဟိတာယာတိ မဂ္ဂပဋိက္ခေပါယ။ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကမဂ္ဂတော ဟိ ဥတ္တရိံ ဟိတံ နာမ နတ္ထိ။ ဒုက္ခာယာတိ အရိယသုခဝိရာဓနေန ဝဋ္ဋဒုက္ခတာယ။ ယေ ဟိ အရိယသုခတော ဝိရဒ္ဓါ တံ အဓိဂန္တုံ အဘဗ္ဗာ, တေ ဝဋ္ဋဒုက္ခေ ပရိဗ္ဘမန္တိ, အရိယသုခတော စ ဥတ္တရိံ သုခံ နာမ နတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အယံ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခေါ စေဝ အာယတိဉ္စ သုခဝိပါကော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၇)။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆၆။)

ဣဒါနိ ‘‘သံဃဘေဒေါ’’တိ သရူပတော ဒဿေတွာ တဿ အဟိတာဒီနံ ဧကန္တဟေတုဘာဝံ ပကာသေတုံ ‘‘သံဃေ ခေါ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဘိန္နေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘိန္နေတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ ယထာ ‘‘အဓနာနံ ဓနေ အနနုပ္ပဒီယမာနေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၉၁), ဘေဒဟေတူတိ အတ္ထော။ အညမညံ ဘဏ္ဍနာနီတိ စတုန္နံ ပရိသာနံ တပ္ပက္ခိကာနဉ္စ ‘‘ဧသော ဓမ္မော, နေသော ဓမ္မော’’တိ အညမညံ ဝိဝဒနာနိ။ ဘဏ္ဍနဉှိ ကလဟဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ။ ပရိဘာသာတိ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဝေါ အနတ္ထံ ကရိဿာမာ’’တိ ဘယုပ္ပါဒနဝသေန တဇ္ဇနာ။ ပရိက္ခေပါတိ ဇာတိအာဒိဝသေန ပရိတော ခေပါ, ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ ခုံသနဝမ္ဘနာ။ ပရိစ္စဇနာတိ ဥက္ခေပနိယကမ္မကရဏာဒိဝသေန နိဿာရဏာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သံဃဘေဒေ, တန္နိမိတ္တေ ဝါ ဘဏ္ဍနာဒိကေ။ အပ္ပသန္နာတိ ရတနတ္တယဂုဏာနံ အနဘိညာ။ န ပသီဒန္တီတိ ‘‘ဓမ္မစာရိနော သမစာရိနော’’တိအာဒိနာ ယွာယံ ဘိက္ခူသု ပသာဒနာကာရော, တထာ န ပသီဒန္တိ, တေသံ ဝါ သောတဗ္ဗံ သဒ္ဓါတဗ္ဗံ န မညန္တိ။ တထာ စ ဓမ္မေ သတ္ထရိ စ အပ္ပသန္နာဝ ဟောန္တိ။ ဧကစ္စာနံ အညထတ္တန္တိ ပုထုဇ္ဇနာနံ အဝိရုဠှသဒ္ဓါနံ ပသာဒညထတ္တံ။

ဂါထာယံ အာပါယိကောတိအာဒီသု အပါယေ နိဗ္ဗတ္တနာရဟတာယ အာပါယိကော။ တတ္ထပိ အဝီစိသင်္ခါတေ မဟာနိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ နေရယိကော။ ဧကံ အန္တရကပ္ပံ ပရိပုဏ္ဏမေဝ ကတွာ တတ္ထ တိဋ္ဌတီတိ ကပ္ပဋ္ဌော။ သံဃဘေဒသင်္ခါတေ ဝဂ္ဂေ ရတောတိ ဝဂ္ဂရတော။ အဓမ္မိယတာယ အဓမ္မော။ ဘေဒကရဝတ္ထူဟိ သံဃဘေဒသင်္ခါတေ ဧဝ စ အဓမ္မေ ဌိတောတိ အဓမ္မဋ္ဌော။ ယောဂက္ခေမာ ပဓံသတီတိ ယောဂက္ခေမတော ဟိတတော ပဓံသတိ ပရိဟာယတိ, စတူဟိ ဝါ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ ယောဂက္ခေမံ နာမ အရဟတ္တံ နိဗ္ဗာနဉ္စ, တတော ပနဿ ဓံသနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညတော သံဟတဋ္ဌေန သံဃံ, တတော ဧဝ ဧကကမ္မာဒိဝိဓာနယောဂေန သမဂ္ဂံ သဟိတံ။ ဘေတွာနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တလက္ခဏေန သံဃဘေဒေန ဘိန္ဒိတွာ။ ကပ္ပန္တိ အာယုကပ္ပံ။ သော ပနေတ္ထ အန္တရကပ္ပေါဝ။ နိရယမှီတိ အဝီစိမဟာနိရယမှိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆၇။)

၉။ သံဃသာမဂ္ဂီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၉။ နဝမေ ဧကဓမ္မောတိ ဧကော ကုသလဓမ္မော အနဝဇ္ဇဓမ္မော။ ‘‘အယံ ဓမ္မော, နာယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ သစေ သံဃေ ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တတ္ထ ဓမ္မကာမေန ဝိညုနာ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘ဌာနံ ခေါ, ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ, ယဒိဒံ ဝိဝါဒေါ ဝဍ္ဎမာနော သံဃရာဇိယာ ဝါ သံဃဘေဒါယ ဝါ သံဝတ္တေယျာ’’တိ။ သစေ တံ အဓိကရဏံ အတ္တနာ ပဂ္ဂဟေတွာ ဌိတော, အဂ္ဂိံ အက္ကန္တေန ဝိယ သဟသာ တတော ဩရမိတဗ္ဗံ။ အထ ပရေဟိ တံ ပဂ္ဂဟိတံ သယဉ္စေတံ သက္ကောတိ ဝူပသမေတုံ, ဥဿာဟဇာတော ဟုတွာ ဒူရမ္ပိ ဂန္တွာ တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ယထာ တံ ဝူပသမ္မတိ။ သစေ ပန သယံ န သက္ကောတိ, သော စ ဝိဝါဒေါ ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎတေဝ, န ဝူပသမ္မတိ။ ယေ တတ္ထ ပတိရူပါ သိက္ခာကာမာ သဗြဟ္မစာရိနော, တေ ဥဿာဟေတွာ ယေန ဓမ္မေန ယေန ဝိနယေန ယေန သတ္ထုသာသနေန တံ အဓိကရဏံ ယထာ ဝူပသမ္မတိ, တထာ ဝူပသမေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝူပသမေန္တဿ ယော သံဃသာမဂ္ဂိကရော ကုသလော ဓမ္မော, အယမေတ္ထ ဧကဓမ္မောတိ အဓိပ္ပေတော။ သော ဟိ ဥဘတောပက္ခိယာနံ ဒွေဠှကဇာတာနံ ဘိက္ခူနံ, တေသံ အနုဝတ္တနဝသေန ဌိတာနံ ဘိက္ခုနီနံ ဥပါသကာနံ ဥပါသိကာနံ တေသံ အာရက္ခဒေဝတာနံ ယာဝဒေဝ ဗြဟ္မာနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ အဟိတံ ဒုက္ခာဝဟံ သံကိလေသဓမ္မံ အပနေတွာ မဟတော ပုညရာသိဿ ကုသလာဘိသန္ဒဿ ဟေတုဘာဝတော သဒေဝကဿ လောကဿ ဟိတသုခါဝဟော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဓမ္မော, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယာ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သံဃသာမဂ္ဂီတိ သံဃဿ သမဂ္ဂဘာဝေါ ဘေဒါဘာဝေါ ဧကကမ္မတာ ဧကုဒ္ဒေသတာ စ။

ဂါထာယံ သုခါ သံဃဿ သာမဂ္ဂီတိ သုခဿ ပစ္စယဘာဝတော သာမဂ္ဂီ သုခါတိ ဝုတ္တာ။ ယထာ ‘‘သုခေါ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပါဒေါ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၉၄)။ သမဂ္ဂါနဉ္စနုဂ္ဂဟောတိ သမဂ္ဂါနံ သာမဂ္ဂိအနုမောဒနေန အနုဂ္ဂဏှနံ သာမဂ္ဂိအနုရူပံ, ယထာ တေ သာမဂ္ဂိံ န ဝိဇဟန္တိ, တထာ ဂဟဏံ ဌပနံ အနုဗလပ္ပဒါနန္တိ အတ္ထော။ သံဃံ သမဂ္ဂံ ကတွာနာတိ ဘိန္နံ သံဃံ ရာဇိပတ္တံ ဝါ သမဂ္ဂံ သဟိတံ ကတွာ။ ကပ္ပန္တိ အာယုကပ္ပမေဝ။ သဂ္ဂမှိ မောဒတီတိ ကာမာဝစရဒေဝလောကေ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆၈။)

အညေ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဘိဘဝိတွာ ဒိဗ္ဗသုခံ အနုဘဝန္တော ဣစ္ဆိတနိပ္ဖတ္တိယာဝ မောဒတိ ပမောဒတိ လလတိ ကီဠတီတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပဒုဋ္ဌစိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၀။ ဒသမဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယေဝ။ ဧကဒိဝသံ ကိရ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိသိန္နာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, ဣဓေကစ္စော ဗဟုံ ပုညကမ္မံ ကရောတိ, ဧကစ္စော ဗဟုံ ပါပကမ္မံ, ဧကစ္စော ဥဘယဝေါမိဿကံ ကရောတိ။ တတ္ထ ဝေါမိဿကာရိနော ကီဒိသော အဘိသမ္ပရာယော’’တိ? အထ သတ္ထာ ဓမ္မသဘံ ဥပဂနွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နော တံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, မရဏာသန္နကာလေ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ ဒဿေန္တော ဣမာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဣဒံ သုတ္တံ ဒေသေသိ။

တတ္ထ ဣဓာတိ ဒေသာပဒေသေ နိပါတော။ သွာယံ ကတ္ထစိ ပဒေသံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ ‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿ, ဒေဝဘူတဿ မေ သတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၉)။ ကတ္ထစိ သာသနံ ဥပါဒါယ ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တေ ‘‘ဣဓာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဘုတ္တာဝီ အဿံ ပဝါရိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀)။ ကတ္ထစိ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၁)။ ဣဓာပိ လောကေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧကစ္စန္တိ ဧကံ, အညတရန္တိ အတ္ထော။ ပုဂ္ဂလန္တိ သတ္တံ။ သော ဟိ ယထာပစ္စယံ ကုသလာကုသလာနံ တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ ပူရဏတော မရဏဝသေန ဂလနတော စ ပုဂ္ဂလောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဒုဋ္ဌစိတ္တန္တိ ပဒေါသေန အာဃာတေန ဒုဋ္ဌစိတ္တံ။ အထ ဝါ ပဒုဋ္ဌစိတ္တန္တိ ဒေါသေန ရာဂါဒိနာ ပဒူသိတစိတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဧကစ္စန္တိ ဣဒံ ပဒုဋ္ဌစိတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသေသနံ။ ယဿ ဟိ ပဋိသန္ဓိဒါယကကမ္မံ ဩကာသမကာသိ, သော တထာ ဝုတ္တော။ ယဿ စ အကုသလပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ နိဝတ္တေတွာ ကုသလဝသေန ဩတာရေတုံ န သက္ကာ, ဧဝံ အာသန္နမရဏော။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတိ။ စေတသာတိ အတ္တနော စိတ္တေန စေတောပရိယဉာဏေန။ စေတောတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ စိတ္တံ။ ပရိစ္စာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၆၉။)

ပဇာနာမိ။ နနု စ ယထာကမ္မုပဂဉာဏဿာယံ ဝိသယောတိ? သစ္စမေတံ, တဒါ ပဝတ္တမာနအကုသလစိတ္တဝသေန ပနေတံ ဝုတ္တံ။

ဣမမှိ စာယံ သမယေတိ ဣမသ္မိံ ကာလေ, ဣမာယံ ဝါ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ, အယံ ပုဂ္ဂလော ဇဝနဝီထိယာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကရေယျ စေတိ အတ္ထော။ န ဟိ ဇဝနက္ခဏေ ကာလံကိရိယာ အတ္ထိ။ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ နိရယေတိ ယထာ အာဘတံ ကိဉ္စိ အာဟရိတွာ ဌပိတံ, ဧဝံ အတ္တနော ကမ္မုနာ နိက္ခိတ္တော နိရယေ ဌပိတော ဧဝါတိ အတ္ထော။ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ။ အထ ဝါ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒါ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိတော ဥဒ္ဓံ။

အပါယန္တိအာဒိ သဗ္ဗံ နိရယဿေဝ ဝေဝစနံ။ နိရယော ဟိ အယသင်္ခါတာ သုခါ အပေတောတိ အပါယော၊ သဂ္ဂမောက္ခဟေတုဘူတာ ဝါ ပုညသမ္မတာ အယာ အပေတောတိပိ အပါယော။ ဒုက္ခဿ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိ၊ ဒေါသဗဟုလတ္တာ ဝါ ဒုဋ္ဌေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာ ဂတီတိပိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဝိဝသာ နိပတန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋကမ္မကာရိနော, ဝိနဿန္တာ ဝါ ဧတ္ထ နိပတန္တိ သမ္ဘိဇ္ဇမာနင်္ဂပစ္စင်္ဂါတိ ဝိနိပါတော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဿာဒသညိတော အယောတိ နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယော။ အထ ဝါ အပါယဂ္ဂဟဏေန တိရစ္ဆာနယောနိ ဝုစ္စတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိ ဟိ အပါယော သုဂတိတော အပေတတ္တာ, န ဒုဂ္ဂတိ မဟေသက္ခာနံ နာဂရာဇာဒီနံ သမ္ဘဝတော။ ဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏေန ပေတ္တိဝိသယော။ သော ဟိ အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သုဂတိတော အပေတတ္တာ ဒုက္ခဿ စ ဂတိဘူတတ္တာ, န ဝိနိပါတော အသုရသဒိသံ အဝိနိပါတတ္တာ။ ဝိနိပါတဂ္ဂဟဏေန အသုရကာယော။ သော ဟိ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ, သဗ္ဗသမ္ပတ္တိသမုဿယေဟိ ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတောတိ စ ဝုစ္စတိ။ နိရယဂ္ဂဟဏေန အဝီစိအာဒိအနေကပ္ပကာရော နိရယောဝ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန သဗ္ဗပဒေဟိပိ နိရယောဝ ဝုတ္တော။ ဥပပဇ္ဇန္တီတိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။

ဂါထာသု ပဌမဂါထာ သင်္ဂီတိကာလေ ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဌပိတာ။ ဉတွာနာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ။ ဉာဏပုဗ္ဗကဉှိ ဗျာကရဏံ။ ဟေတုအတ္ထော ဝါ တွာ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဟောတီ’’တိ, ဇာနနဟေတူတိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇၀။)

အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓေါ, ဘိက္ခူနံ သန္တိကေတိ ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ အတ္တနော သန္တိကေ ဘိက္ခူနံ ဧတံ ပရတော ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဝုစ္စမာနံ အတ္ထံ ဗျာကာသိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယဝဂ္ဂေါ

၁။ ပသန္နစိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၁။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ပသန္နစိတ္တန္တိ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ စ ပသန္နမာနသံ။ သုဂတိန္တိ သုန္ဒရံ ဂတိံ, သုခဿ ဝါ ဂတိန္တိ သုဂတိံ။ သဂ္ဂန္တိ ရူပါဒိသမ္ပတ္တီဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂန္တိ သဂ္ဂံ။ လောကန္တိ လောကိယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပါပဖလာနိ, လုဇ္ဇနဋ္ဌေနေဝ ဝါ လောကံ။ ဧတ္ထ စ သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုဿဂတိပိ သင်္ဂယှတိ, သဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန ဒေဝဂတိ ဧဝ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ မေတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၂။ ဒုတိယေ မာ, ဘိက္ခဝေ, ပုညာနန္တိ ဧတ္ထ မာတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော။ ပုညသဒ္ဒေါ ‘‘ကုသလာနံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၈၀) ပုညဖလေ အာဂတော။ ‘‘အဝိဇ္ဇာဂတောယံ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသပုဂ္ဂလော ပုညဉ္စေ သင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၅၁) ကာမရူပါဝစရသုစရိတေ။ ‘‘ပုညူပဂံ ဘဝတိ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒီသု သုဂတိဝိသေသဘူတေ ဥပပတ္တိဘဝေ။ ‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ – ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု, သီလမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု, ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထူ’’တိအာဒီသု (ဣတိဝု။ ၆၀၊ အ။ နိ။ ၈။၃၆) ကုသလစေတနာယံ။ ဣဓ ပန တေဘူမကကုသလဓမ္မေ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘာယိတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓံ ဘယံ ဉာဏဘယံ, သာရဇ္ဇဘယန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ယေပိ တေ, ဘိက္ခဝေ, ဒေဝါ ဒီဃာယုကာ ဝဏ္ဏဝန္တော သုခဗဟုလာ ဥစ္စေသု ဝိမာနေသု

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇၁။)

စိရဋ္ဌိတိကာ, တေပိ တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ယေဘုယျေန ဘယံ သံဝေဂံ သန္တာသံ အာပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၃) အာဂတံ ဉာဏဘယံ။ ‘‘အဟုဒေဝ ဘယံ, အဟု ဆမ္ဘိတတ္တံ, အဟု လောမဟံသော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၈) အာဂတံ သာရဇ္ဇဘယံ။ ဣဓာပိ သာရဇ္ဇဘယမေဝ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, ဒီဃရတ္တံ ကာယဝစီသံယမော ဝတ္တပဋိဝတ္တပူရဏံ ဧကာသနံ, ဧကသေယျံ, ဣန္ဒြိယဒမော, ဓုတဓမ္မေဟိ စိတ္တဿ နိဂ္ဂဟော, သတိသမ္ပဇညံ, ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဝသေန ဝီရိယာရမ္ဘောတိ ဧဝမာဒီနိ ယာနိ ဘိက္ခုနာ, နိရန္တရံ ပဝတ္တေတဗ္ဗာနိ ပုညာနိ, တေဟိ မာ ဘာယိတ္ထ, မာ ဘယံ သန္တာသံ အာပဇ္ဇိတ္ထ, ဧကစ္စဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဿ ဥပရောဓဘယေန သမ္ပရာယိကနိဗ္ဗာနသုခဒါယကေဟိ ပုညေဟိ မာ ဘာယိတ္ထာတိ။ နိဿက္ကေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။

ဣဒါနိ တတော အဘာယိတဗ္ဗဘာဝေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဿေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုခသဒ္ဒေါ ‘‘သုခေါ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပါဒေါ, သုခါ ဝိရာဂတာ လောကေ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၉၄) သုခမူလေ အာဂတော။ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ, မဟာလိ, ရူပံ သုခံ သုခါနုပတိတံ သုခါဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၀) သုခါရမ္မဏေ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ, ဘိက္ခဝေ, န သုကရံ အက္ခာနေန ပါပုဏိတုံ ယာဝ သုခါ သဂ္ဂါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၅၅) သုခပစ္စယဋ္ဌာနေ။ ‘‘သုခေါ ပုညဿ ဥစ္စယော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၁၈) သုခဟေတုမှိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာ ဧတေ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၈၂) အဗျာပဇ္ဇေ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၀၄၊ မ။ နိ။ ၂။၂၁၅) နိဗ္ဗာနေ။ ‘‘သုခဿ စ ပဟာနာ’’တိအာဒီသု (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၅) သုခဝေဒနာယံ။ ‘‘အဒုက္ခမသုခံ သန္တံ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၃၊ ဣတိဝု။ ၅၃) ဥပေက္ခာဝေဒနာယံ။ ‘‘ဒွေပိ မယာ, အာနန္ဒ, ဝေဒနာ ဝုတ္တာ ပရိယာယေန သုခါ ဝေဒနာ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၈၉) ဣဋ္ဌသုခေ။ ‘‘သုခေါ ဝိပါကော ပုညာန’’န္တိအာဒီသု (ပေဋကော။ ၂၃) သုခဝိပါကေ။ ဣဓာပိ ဣဋ္ဌဝိပါကေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဋ္ဌဿာတိအာဒီသု ဧသိတဗ္ဗတော အနိဋ္ဌပဋိက္ခေပတော စ ဣဋ္ဌဿ, ကမနီယတော မနသ္မိဉ္စ ကမနတော ပဝိသနတော ကန္တဿ, ပိယာယိတဗ္ဗတော သန္တပ္ပနတော စ ပိယဿ, မာနနီယတော မနဿ ပဝဍ္ဎနတော စ မနာပဿာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိဒံ ပုညာနီတိ ‘‘ပုညာနီ’’တိ ယဒိဒံ ဝစနံ, ဧတံ သုခဿ ဣဋ္ဌဿ ဝိပါကဿ အဓိဝစနံ နာမံ, သုခမေဝ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇၂။)

တံ ယဒိဒံ ပုညန္တိ ဖလေန ကာရဏဿ အဘေဒူပစာရံ ဝဒတိ။ တေန ကတူပစိတာနံ ပုညာနံ အဝဿံဘာဝိဖလံ သုတွာ အပ္ပမတ္တေန သက္ကစ္စံ ပုညာနိ ကာတဗ္ဗာနီတိ ပုညကိရိယာယံ နိယောဇေတိ, အာဒရဉ္စ နေသံ တတ္ထ ဥပ္ပါဒေတိ။

ဣဒါနိ အတ္တနာ သုနေတ္တကာလေ ကတေန ပုညကမ္မေန ဒီဃရတ္တံ ပစ္စနုဘူတံ ဘဝန္တရပဋိစ္ဆန္နံ ဥဠာရတမံ ပုညဝိပါကံ ဥဒါဟရိတွာ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကရောန္တော ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဘိဇာနာမီတိ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဇာနာမိ, ပစ္စက္ခတော ဗုဇ္ဈာမိ။ ဒီဃရတ္တန္တိ စိရကာလံ။ ပုညာနန္တိ ဒါနာဒိကုသလဓမ္မာနံ။ သတ္တ ဝဿာနီတိ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ။ မေတ္တစိတ္တန္တိ မိဇ္ဇတီတိ မေတ္တာ, သိနိယှတီတိ အတ္ထော။ မိတ္တေ ဘဝါ, မိတ္တဿ ဝါ ဧသာ ပဝတ္တီတိပိ မေတ္တာ။ လက္ခဏာဒိတော ပန ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ, ဟိတူပသံဟာရရသာ, အာဃာတဝိနယပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သတ္တာနံ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ဗျာပါဒူပသမော ဧတိဿာ သမ္ပတ္တိ, သိနေဟာသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တစိတ္တံ။ ဘာဝေတွာတိ မေတ္တာသဟဂတံ စိတ္တံ, စိတ္တသီသေန သမာဓိ ဝုတ္တောတိ မေတ္တာသမာဓိံ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရံ ဥပ္ပါဒေတွာ စေဝ ဝဍ္ဎေတွာ စ။ သတ္တ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေတိ သတ္တ မဟာကပ္ပေ။ သံဝဋ္ဋ-ဝိဝဋ္ဋဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယိ-ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယိနောပိ ဂဟိတာ။ ဣမံ လောကန္တိ ကာမလောကံ။ သံဝဋ္ဋမာနေ သုဒန္တိ သံဝဋ္ဋမာနေ။ သုဒန္တိ နိပါတမတ္တံ ဝိနဿမာနေတိ အတ္ထော။ ‘‘သံဝတ္တမာနေ သုဒ’’န္တိ စ ပဌန္တိ။ ကပ္ပေတိ ကာလေ။ ကပ္ပသီသေန ဟိ ကာလော ဝုတ္တော။ ကာလေ ခီယမာနေ ကပ္ပေါပိ ခီယတေဝ။ ယထာဟ –

‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ, သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀)၊

‘‘အာဘဿရူပဂေါ ဟောမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တေဇောသံဝဋ္ဋဝသေနေတ္ထ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဘဿရူပဂေါတိ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန အာဘဿရဗြဟ္မလောကံ ဥပဂစ္ဆာမီတိ အာဘဿရူပဂေါ ဟောမိ။ ဝိဝဋ္ဋမာနေတိ သဏ္ဌဟမာနေ, ဇာယမာနေတိ အတ္ထော။ သုညံ ဗြဟ္မဝိမာနံ ဥပပဇ္ဇာမီတိ ကဿစိ သတ္တဿ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တဿ အဘာဝတော သုညံ, ယံ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိသင်္ခါတံ ဗြဟ္မဝိမာနံ အာဒိတော နိဗ္ဗတ္တံ, တံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပပဇ္ဇာမိ ဥပေမိ။ ဗြဟ္မာတိ ကာမာဝစရသတ္တေဟိ သေဋ္ဌဋ္ဌေန တထာ တထာ ဗြူဟိတဂုဏတာယ ဗြဟ္မဝိဟာရတော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌေန စ ဗြဟ္မာ။ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတေဟိ မဟန္တော ဗြဟ္မာတိ မဟာဗြဟ္မာ။ တတော ဧဝ တေ အဘိဘဝိတွာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇၃။)

ဌိတတ္တာ အဘိဘူ။ တေဟိ ကေနစိ ဂုဏေန န အဘိဘူတောတိ အနဘိဘူတော။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသဝစနေ နိပါတော။ ဒသောတိ ဒဿနသီလော, သော အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ဒဿနသမတ္ထော, အဘိညာဏေန ပဿိတဗ္ဗံ ပဿာမီတိ အတ္ထော။ သေသဗြဟ္မာနံ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာဗလေန အတ္တနော စိတ္တဉ္စ မမ ဝသေ ဝတ္တေမီတိ ဝသဝတ္တီ ဟောမီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တဒါ ကိရ ဗောဓိသတ္တော အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီပိ သမာနော တထာ သတ္တဟိတံ အတ္တနော ပါရမိပရိပူရဏဉ္စ ဩလောကေန္တော တာသု ဧဝ ဒွီသု ဈာနဘူမီသု နိကန္တိံ ဥပ္ပါဒေတွာ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန အပရာပရံ သံသရိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တဝဿာနိ…ပေ… ဝသဝတ္တီ’’တိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ရူပါဝစရပုညဿ ဝိပါကမဟန္တတံ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ ကာမာဝစရပုညဿာပိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဆတ္တိံသက္ခတ္တု’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သက္ကော အဟောသိန္တိ ဆတ္တိံသ ဝါရေ အညတ္ထ အနုပပဇ္ဇိတွာ နိရန္တရံ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော တာဝတိံသဒေဝရာဇာ အဟောသိ။ ရာဇာ အဟောသိန္တိအာဒီသု စတူဟိ အစ္ဆရိယဓမ္မေဟိ စတူဟိ စ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ လောကံ ရဉ္ဇေတီတိ ရာဇာ။ စက္ကရတနံ ဝတ္တေတိ, စတူဟိ သမ္ပတ္တိစက္ကေဟိ ဝတ္တတိ, တေဟိ စ ပရံ ဝတ္တေတိ, ပရဟိတာယ စ ဣရိယာပထစက္ကာနံ ဝတ္တော ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ စက္ကဝတ္တီ။ ရာဇာတိ စေတ္ထ သာမညံ, စက္ကဝတ္တီတိ ဝိသေသံ။ ဓမ္မေန စရတီတိ ဓမ္မိကော။ ဉာယေန သမေန ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မေနေဝ ရဇ္ဇံ လဘိတွာ ရာဇာ ဇာတောတိ ဓမ္မရာဇာ။ ပရဟိတဓမ္မစရဏေန ဝါ ဓမ္မိကော, အတ္တဟိတဓမ္မစရဏေန ဓမ္မရာဇာ, စတုရန္တာယ ဣဿရောတိ စာတုရန္တော, စတုသမုဒ္ဒန္တာယ စတုဗ္ဗိဓဒီပဝိဘူသိတာယ စ ပထဝိယာ ဣဿရောတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တံ ကောပါဒိပစ္စတ္ထိကေ, ဗဟိဒ္ဓါ စ သဗ္ဗရာဇာနော အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန ဝိဇေသီတိ ဝိဇိတာဝီ။ ဇနပဒေ ထာဝရဘာဝံ ဓုဝဘာဝံ ပတ္တော, န သက္ကာ ကေနစိ တတော စာလေတုံ ဇနပဒေါ ဝါ တမှိ ထာဝရိယပ္ပတ္တော အနုယုတ္တော သကမ္မနိရတော အစလော အသမ္ပဝေဓီတိ ဇနပဒတ္ထာဝရိယပ္ပတ္တော။

စက္ကရတနံ, ဟတ္ထိရတနံ, အဿရတနံ, မဏိရတနံ, ဣတ္ထိရတနံ, ဂဟပတိရတနံ, ပရိဏာယကရတနန္တိ ဣမေဟိ သတ္တဟိ ရတနေဟိ သမုပေတောတိ သတ္တရတနသမန္နာဂတော။ တေသု ဟိ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ စက္ကရတနေန အဇိတံ ဇိနာတိ, ဟတ္ထိအဿရတနေဟိ ဝိဇိတေ သုခေနေဝ အနုဝိစရတိ, ပရိဏာယကရတနေန ဝိဇိတမနုရက္ခတိ, သေသေဟိ ဥပဘောဂသုခမနုဘဝတိ။ ပဌမေန စဿ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇၄။)

ဥဿာဟသတ္တိယောဂေါ, ပစ္ဆိမေန မန္တသတ္တိယောဂေါ, ဟတ္ထိအဿဂဟပတိရတနေဟိ ပဘူသတ္တိယောဂေါ သုပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ, ဣတ္ထိမဏိရတနေဟိ တိဝိဓသတ္တိယောဂဖလံ။ သော ဣတ္ထိမဏိရတနေဟိ ပရိဘောဂသုခမနုဘဝတိ, သေသေဟိ ဥပဘောဂသုခံ။ ဝိသေသတော စဿ ပုရိမာနိ တီဏိ အဒေါသကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တိ, မဇ္ဈိမာနိ အလောဘကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေန, ပစ္ဆိမမေကံ အမောဟကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ပဒေသရဇ္ဇဿာတိ ခုဒ္ဒကရဇ္ဇဿ။

ဧတဒဟောသီတိ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယော ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ပစ္ဆိမေ စက္ကဝတ္တိကာလေ ဧတံ ‘‘ကိဿ နု ခေါ မေ ဣဒံ ကမ္မဿ ဖလ’’န္တိအာဒိကံ အဟောသိ။ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ တသ္မိံ တသ္မိမ္ပိ ဘဝေ ဧတဒဟောသိယေဝ။ တတ္ထာယံ စက္ကဝတ္တိကာလဝသေန ယောဇနာ။ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကောတိ မဏိရတနဟတ္ထိရတနာဒိပ္ပမုခါယ ကောသဝါဟနသမ္ပတ္တိယာ ဇနပဒတ္ထာဝရိယပ္ပတ္တိယာ စ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကော။ ဧဝံမဟာနုဘာဝေါတိ စက္ကရတနာဒိသမန္နာဂမေန ကဿစိပိ ပီဠံ အကရောန္တောဝ သဗ္ဗရာဇူဟိ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတသာသနဝေဟာသဂမနာဒီဟိ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ။ ဒါနဿာတိ အန္နာဒိဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂဿ။ ဒမဿာတိ စက္ခာဒိဣန္ဒြိယဒမနဿ စေဝ သမာဓာနဝသေန ရာဂါဒိကိလေသဒမနဿ စ။ သံယမဿာတိ ကာယဝစီသံယမဿ။ တတ္ထ ယံ သမာဓာနဝသေန ကိလေသဒမနံ, တံ ဘာဝနာမယံ ပုညံ, တဉ္စ ခေါ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရဘူတံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တသ္မိဉ္စ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန ဒုဝိဓေ ယံ အပ္ပနာပ္ပတ္တံ, တေနဿ ယထာဝုတ္တာသု ဒွီသု ဈာနဘူမီသု ဥပပတ္တိ အဟောသိ။ ဣတရေန တိဝိဓေနာပိ ယထာရဟံ ပတ္တစက္ကဝတ္တိအာဒိဘာဝေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣတိ ဘဂဝါ အတ္တာနံ ကာယသက္ခိ ကတွာ ပုညာနံ ဝိပါကမဟန္တတံ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဂါထာဗန္ဓေန ဒဿေန္တော ‘‘ပုညမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုညမေဝ သော သိက္ခေယျာတိ ယော အတ္ထကာမော ကုလပုတ္တော, သော ပုညဖလနိဗ္ဗတ္တနတော, အတ္တနော သန္တာနံ ပုနနတော စ ‘‘ပုည’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ တိဝိဓံ ကုသလမေဝ သိက္ခေယျ နိဝေသေယျ ဥပစိနေယျ ပသဝေယျာတိ အတ္ထော။ အာယတဂ္ဂန္တိ ဝိပုလဖလတာယ ဥဠာရဖလတာယ အာယတဂ္ဂံ, ပိယမနာပဖလတာယ ဝါ အာယတိံ ဥတ္တမန္တိ အာယတဂ္ဂံ, အာယေန ဝါ ယောနိသောမနသိကာရာဒိပ္ပစ္စယေန ဥဠာရတမေန အဂ္ဂန္တိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇၅။)

အာယတဂ္ဂံ။ တကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အထ ဝါ အာယေန ပုညဖလေန အဂ္ဂံ ပဓာနန္တိ အာယတဂ္ဂံ။ တတော ဧဝ သုခုဒြယံ သုခဝိပါကန္တိ အတ္ထော။

ကတမံ ပန တံ ပုညံ, ကထဉ္စ နံ သိက္ခေယျာတိ အာဟ ‘‘ဒါနဉ္စ သမစရိယဉ္စ, မေတ္တစိတ္တဉ္စ ဘာဝယေ’’တိ။ တတ္ထ သမစရိယန္တိ ကာယဝိသမာဒီနိ ဝဇ္ဇေတွာ ကာယသမာဒိစရိတံ, သုဝိသုဒ္ဓံ သီလန္တိ အတ္ထော။ ဘာဝယေတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပါဒေယျ ဝဍ္ဎေယျ။ ဧတေ ဓမ္မေတိ ဧတေ ဒါနာဒိကေ သုစရိတဓမ္မေ။ သုခသမုဒ္ဒယေတိ သုခါနိသံသေ, အာနိသံသဖလမ္ပိ နေသံ သုခမေဝါတိ ဒဿေတိ။ အဗျာပဇ္ဇံ သုခံ လောကန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဗျာပါဒဝိရဟိတတ္တာ အဗျာပဇ္ဇံ နိဒ္ဒုက္ခံ, ပရပီဠာဘာဝေ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ဈာနသမာပတ္တိဝသေန သုခဗဟုလတ္တာ သုခံ, ဧကန္တသုခဉ္စ ဗြဟ္မလောကံ ဈာနပုညာနံ, ဣတရပုညာနံ ပန တဒညံ သမ္ပတ္တိဘဝသင်္ခါတံ သုခံ လောကံ ပဏ္ဍိတော သပ္ပညော ဥပပဇ္ဇတိ ဥပေတိ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဂါထာသု စ ဝဋ္ဋသမ္ပတ္တိ ဧဝ ကထိတာ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥဘယတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၃။ တတိယေ ဘာဝိတောတိ ဥပ္ပါဒိတော စ ဝဍ္ဎိတော စ။ ဗဟုလီကတောတိ ပုနပ္ပုနံ ကတော။ အတ္ထောတိ ဟိတံ။ တဉှိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ သမဓိဂယှ တိဋ္ဌတီတိ သမ္မာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အဝိဇဟိတွာ ဝတ္တတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခဘူတော အတ္တဘာဝေါ, ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဘဝံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ, ဣဓလောကပရိယာပန္နန္တိ အတ္ထော။ သမ္ပရာယိကန္တိ ဓမ္မဝသေန သမ္ပရေတဗ္ဗတော သမ္ပရာယော, ပရလောကော, သမ္ပရာယေ ဘဝံ သမ္ပရာယိကံ, ပရလောကပရိယာပန္နန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကော ပနေသ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော နာမ အတ္ထော, ကော ဝါ သမ္ပရာယိကောတိ? သင်္ခေပေန တာဝ ယံ ဣဓလောကသုခံ, ယဉ္စေတရဟိ ဣဓလောကသုခါဝဟံ, အယံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အတ္ထော။ သေယျထိဒံ – ဂဟဋ္ဌာနံ တာဝ ဣဓ ယံ ကိဉ္စိ ဝိတ္တူပကရဏံ, အနာကုလကမ္မန္တတာ, အာရောဂျသံဝိဓာနံ, ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာယောဂဝိဟိတာနိ သိပ္ပါယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာနိ သင်္ဂဟိတပရိဇနတာတိ ဧဝမာဒိ။ ပဗ္ဗဇိတာနံ ပန ယေ ဣမေ ဇီဝိတပရိက္ခာရာ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပ္ပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ။ တေသံ အကိစ္ဆလာဘော, တတ္ထ စ သင်္ခါယ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇၆။)

ပဋိသေဝနာ, သင်္ခါယ ပရိဝဇ္ဇနာ, ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ, အပ္ပိစ္ဆတာ, သန္တုဋ္ဌိ, ပဝိဝေကော, အသံသဂ္ဂေါတိ ဧဝမာဒိ။ ပတိရူပဒေသဝါသသပ္ပုရိသူပနိဿယသဒ္ဓမ္မဿဝနယောနိသောမနသိကာရာဒယော ပန ဥဘယေသံ သာဓာရဏာ ဥဘယာနုရူပါ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အပ္ပမာဒေါတိ ဧတ္ထ အပ္ပမာဒေါ ပမာဒပ္ပဋိပက္ခတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကော ပနေသ ပမာဒေါ နာမ? ပမဇ္ဇနာကာရော။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –

‘‘တတ္ထ ကတမော ပမာဒေါ? ကာယဒုစ္စရိတေ ဝါ ဝစီဒုစ္စရိတေ ဝါ မနောဒုစ္စရိတေ ဝါ ပဉ္စသု ဝါ ကာမဂုဏေသု စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂေါ ဝေါဿဂ္ဂါနုပ္ပါဒနံ ကုသလာနံ ဝါ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ အသက္ကစ္စကိရိယတာ အသာတစ္စကိရိယတာ အနဋ္ဌိတကိရိယတာ ဩလီနဝုတ္တိတာ နိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ နိက္ခိတ္တဓုရတာ အနာသေဝနာ အဘာဝနာ အဗဟုလီကမ္မံ အနဓိဋ္ဌာနံ အနနုယောဂေါပမာဒေါ။ ယော ဧဝရူပေါ ပမာဒေါ ပမဇ္ဇနာ ပမဇ္ဇိတတ္တံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပမာဒေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၄၆)။

တသ္မာ ဝုတ္တပ္ပဋိပက္ခတော အပ္ပမာဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထတော ဟိ သော သတိယာ အဝိပ္ပဝါသော, နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတဿတိယာ ဧတံ နာမံ။ အပရေ ပန ‘‘သတိသမ္ပဇညယောဂေန ပဝတ္တာ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ အပ္ပမာဒေါ’’တိ ဝဒန္တိ။

‘‘ဘာဝိတော ဗဟူလီကတော’’တိ ဝုတ္တံ, ကထံ ပနာယံ အပ္ပမာဒေါ ဘာဝေတဗ္ဗောတိ? န အပ္ပမာဒဘာဝနာ နာမ ဝိသုံ ဧကဘာဝနာ အတ္ထိ။ ယာ ဟိ ကာစိ ပုညကိရိယာ ကုသလကိရိယာ, သဗ္ဗာ သာ အပ္ပမာဒဘာဝနာတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိသေသတော ပန ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယံ သရဏဂမနံ ကာယိကဝါစသိကသံဝရဉ္စ ဥပါဒါယ သဗ္ဗာ သီလဘာဝနာ, သဗ္ဗာ သမာဓိဘာဝနာ, သဗ္ဗာ ပညာဘာဝနာ, သဗ္ဗာ ကုသလဘာဝနာ, အနဝဇ္ဇဘာဝနာ, အပ္ပမာဒဘာဝနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အပ္ပမာဒေါ’’တိ ဟိ ဣဒံ မဟန္တံ အတ္ထံ ဒီပေတိ, မဟန္တံ အတ္ထံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ တိဋ္ဌတိ။ သကလမ္ပိ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အာဟရိတွာ အပ္ပမာဒပဒဿ အတ္ထံ ကတွာ ကထေန္တော ဓမ္မကထိကော ‘‘အတိတ္ထေန ပက္ခန္ဒော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ကသ္မာ? အပ္ပမာဒပဒဿ မဟန္တဘာဝတော။ တထာ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ကုသိနာရာယံ ယမကသာလာနမန္တရေ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ နိပန္နော အဘိသမ္ဗောဓိတော ပဋ္ဌာယ ပဉ္စစတ္တာလီသာယ ဝဿေသု အတ္တနာ ဘာသိတံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇၇။)

ဓမ္မံ ဧကေန ပဒေန သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော – ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ ဘိက္ခူနံ ဩဝါဒမဒါသိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ –

‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ယာနိ ကာနိစိ ဇင်္ဂလာနံ ပါဏာနံ ပဒဇာတာနိ, သဗ္ဗာနိ တာနိ ဟတ္ထိပဒေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ, ဟတ္ထိပဒံ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ ယဒိဒံ မဟန္တဋ္ဌေန၊ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ယေ ကေစိ ကုသလာ ဓမ္မာ, သဗ္ဗေတေ အပ္ပမာဒမူလကာ အပ္ပမာဒသမောသရဏာ, အပ္ပမာဒေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၀)။

ဂါထာသု အပ္ပမာဒံ ပသံသန္တီတိ ဒါနာဒိပုညကိရိယာသု အပ္ပမာဒံ အပ္ပမဇ္ဇနံ ပဏ္ဍိတာ သပ္ပညာ ဗုဒ္ဓါဒယော ပသံသန္တိ, ဝဏ္ဏေန္တိ ထောမေန္တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အပ္ပမတ္တော ဥဘော အတ္ထေ အဓိဂဏှာတိ ပဏ္ဍိတော။ ကေ ပန တေ ဥဘော အတ္ထာတိ အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထော, ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကော’’တိ, ဧဝမေတ္ထ ပဒယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဓာပိ ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထောတိ ဂဟဋ္ဌဿ တာဝ ‘‘အနဝဇ္ဇာနိ ကမ္မာနိ, အနာကုလာ စ ကမ္မန္တာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော ကသိဂေါရက္ခာဒိဝိဓိနာ လဒ္ဓဗ္ဗော အတ္ထော, ပဗ္ဗဇိတဿ ပန အဝိပ္ပဋိသာရာဒိအတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကောတိ ပန ဥဘယေသမ္ပိ ဓမ္မစရိယာဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ဒုဝိဓဿပိ အတ္ထဿ ဟိတဿ ပဋိလာဘာ, လဒ္ဓဗ္ဗေန သမိတိ သင်္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော, လာဘော။ သမယော ဧဝ အဘိသမယော, အဘိမုခဘာဝေန ဝါ သမယော အဘိသမယောတိ ဧဝမေတ္ထ အဘိသမယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓိတိသမ္ပန္နတ္တာ ဓီရော။ တတိယေန စေတ္ထ အတ္ထ-သဒ္ဒေန ပရမတ္ထဿ နိဗ္ဗာနဿာပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝဋ္ဋသမ္ပတ္တိ ဧဝ ကထိတာ။ ဂါထာယံ ပန ဝိဝဋ္ဋဿပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတပဒံ, ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ၊

အပ္ပမတ္တာ န မီယန္တိ, ယေ ပမတ္တာ ယထာ မတာ။

‘‘ဧဝံ ဝိသေသတော ဉတွာ, အပ္ပမာဒမှိ ပဏ္ဍိတာ၊

အပ္ပမာဒေ ပမောဒန္တိ, အရိယာနံ ဂေါစရေ ရတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇၈။)

‘‘တေ ဈာယိနော သာတတိကာ, နိစ္စံ ဒဠှပရက္ကမာ၊

ဖုသန္တိ ဓီရာ နိဗ္ဗာနံ, ယောဂက္ခေမံ အနုတ္တရ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၁-၂၃)၊

တသ္မာ ‘‘အတ္ထာဘိသမယာ’’တိ ဧတ္ထ လောကုတ္တရတ္ထဝသေနပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အဋ္ဌိပုဉ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၄။ စတုတ္ထေ ဧကပုဂ္ဂလဿာတိ ဧတ္ထ ပုဂ္ဂလောတိ အယံ ဝေါဟာရကထာ။ ဗုဒ္ဓဿ ဟိ ဘဂဝတော ဒုဝိဓာ ဒေသနာ သမ္မုတိဒေသနာ စ ပရမတ္ထဒေသနာ စာတိ။ တတ္ထ ‘‘ပုဂ္ဂလော, သတ္တော, ဣတ္ထီ, ပုရိသော, ခတ္တိယော, ဗြာဟ္မဏော, ဒေဝေါ, မာရော’’တိ ဧဝရူပါ သမ္မုတိဒေသနာ။ ‘‘အနိစ္စံ, ဒုက္ခံ, အနတ္တာ, ခန္ဓာ, ဓာတု, အာယတနာ, သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဧဝရူပါ ပရမတ္ထဒေသနာ။ တတ္ထ ဘဂဝါ ယေ သမ္မုတိဝသေန ဒေသနံ သုတွာ ဝိသေသမဓိဂန္တုံ သမတ္ထာ, နေသံ သမ္မုတိဒေသနံ ဒေသေတိ။ ယေ ပန ပရမတ္ထဝသေန ဒေသနံ သုတွာ ဝိသေသမဓိဂန္တုံ သမတ္ထာ, တေသံ ပရမတ္ထဒေသနံ ဒေသေတိ။

တတ္ထာယံ ဥပမာ – ယထာ ဟိ ဒေသဘာသာကုသလော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ အတ္ထသံဝဏ္ဏနကော အာစရိယော ယေ ဒမိဠဘာသာယ ဝုတ္တေ အတ္ထံ ဇာနန္တိ, တေသံ ဒမိဠဘာသာယ အာစိက္ခတိ။ ယေ အန္ဓကဘာသာဒီသု အညတရာယ, တေသံ တာယ တာယ ဘာသာယ။ ဧဝံ တေ မာဏဝကာ ဆေကံ ဗျတ္တံ အာစရိယမာဂမ္မ ခိပ္ပမေဝ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှန္တိ။ တတ္ထ အာစရိယော ဝိယ ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ, တယော ဝေဒါ ဝိယ ကထေတဗ္ဗဘာဝေ ဌိတာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ, ဒေသဘာသာကောသလ္လမိဝ သမ္မုတိပရမတ္ထကောသလ္လံ, နာနာဒေသဘာသာ မာဏဝကာ ဝိယ သမ္မုတိပရမတ္ထဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထာ ဝေနေယျာ, အာစရိယဿ ဒမိဠဘာသာဒိအာစိက္ခနံ ဝိယ ဘဂဝတော သမ္မုတိပရမတ္ထဝသေန ဒေသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဟ စေတ္ထ –

‘‘ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသိ, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝဒတံ ဝရော၊

သမ္မုတိံ ပရမတ္ထဉ္စ, တတိယံ နူပလဗ္ဘတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၇၉။)

‘‘သင်္ကေတဝစနံ သစ္စံ, လောကသမ္မုတိကာရဏာ၊

ပရမတ္ထဝစနံ သစ္စံ, ဓမ္မာနံ ဘူတကာရဏာ။

‘‘တသ္မာ ဝေါဟာရကုသလဿ, လောကနာထဿ သတ္ထုနော၊

သမ္မုတိံ ဝေါဟရန္တဿ, မုသာဝါဒေါ န ဇာယတီ’’တိ။

အပိစ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ – ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ, ကမ္မဿကတာဒီပနတ္ထံ, ပစ္စတ္တပုရိသကာရဒီပနတ္ထံ,, အာနန္တရိယဒီပနတ္ထံ, ဗြဟ္မဝိဟာရဒီပနတ္ထံ, ပုဗ္ဗေနိဝါသဒီပနတ္ထံ, ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဒီပနတ္ထံ, လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထံ, စာတိ။ ‘‘ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ ဟိရိယန္တိ ဩတ္တပ္ပန္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ မဟာဇနော န ဇာနာတိ, သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတိ, ပဋိသတ္တု ဝါ ဟောတိ – ‘‘ကိမိဒံ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနိ ဟိရိယန္တိ ဩတ္တပ္ပန္တိ နာမာ’’တိ? ‘‘ဣတ္ထီ ဟိရိယတိ ဩတ္တပ္ပတိ, ပုရိသော, ခတ္တိယော, ဗြာဟ္မဏော, ဒေဝေါ, မာရော’’တိ ပန ဝုတ္တေ ဇာနာတိ, န သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတိ, န ပဋိသတ္တု ဝါ ဟောတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။

‘‘ခန္ဓာ ကမ္မဿကာ, ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ကမ္မဿကတာဒီပနတ္ထမ္ပိ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။

‘‘ဝေဠုဝနာဒယော မဟာဝိဟာရာ ခန္ဓေဟိ ကာရာပိတာ, ဓာတူဟိ အာယတနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တထာ ‘‘ခန္ဓာ မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တိ, ပိတရံ, အရဟန္တံ, ရုဟိရုပ္ပါဒကမ္မံ, သံဃဘေဒကမ္မံ ကရောန္တိ, ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ခန္ဓာ မေတ္တာယန္တိ, ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တိ, ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ပစ္စတ္တပုရိသကာရဒီပနတ္ထံ အာနန္တရိယဒီပနတ္ထံ ဗြဟ္မဝိဟာရဒီပနတ္ထံ ပုဗ္ဗေနိဝါသဒီပနတ္ထဉ္စ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။

‘‘ခန္ဓာ ဒါနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ, ဓာတုယော အာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တေပိ မဟာဇနော န ဇာနာတိ, သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတိ, ပဋိသတ္တု ဝါ ဟောတိ ‘‘ကိမိဒံ ခန္ဓာ ဓာတုယော အာယတနာနိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ နာမာ’’တိ? ‘‘ပုဂ္ဂလာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီ’’တိ ပန ဝုတ္တေ ဇာနာတိ, န သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတိ, န ပဋိသတ္တု ဝါ ဟောတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဒီပနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈၀။)

လောကသမ္မုတိဉ္စ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော န ပဇဟန္တိ, လောကသမညာယ လောကနိရုတ္တိယာ လောကာဘိလာပေ ဌိတာယေဝ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထမ္ပိ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ သော ဣဓာပိ လောကဝေါဟာရဝသေန ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿာ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဧကပုဂ္ဂလဿာတိ ဧကသတ္တဿ။ ကပ္ပန္တိ မဟာကပ္ပံ။ ယဒိပိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ, ယတ္ထ ပန သတ္တာနံ သန္ဓာဝနံ သံသရဏံ သမ္ဘဝတိ, တဿ ဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌိကင်္ကလောတိ အဋ္ဌိဘာဂေါ။ ‘‘အဋ္ဌိခလော’’တိပိ ပဌန္တိ, အဋ္ဌိသဉ္စယောတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌိပုဉ္ဇောတိ အဋ္ဌိသမူဟော။ အဋ္ဌိရာသီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကဋိပ္ပမာဏတော ဟေဋ္ဌာ သမူဟော ကင်္ကလော နာမ, တတော ဥပရိ ယာဝ တာလပ္ပမာဏံ ပုဉ္ဇော, တတော ဥပရိ ရာသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ သဗ္ဗမေတံ သမူဟဿေဝ ပရိယာယဝစနံ ဝေပုလ္လဿေဝ ဥပမာဘာဝေန အာဟဋတ္တာ။

သစေ သံဟာရကော အဿာတိ အဝိပ္ပကိရဏဝသေန သံဟရိတွာ ဌပေတာ ကောစိ ယဒိ သိယာတိ ပရိကပ္ပနဝသေန ဝဒတိ။ သမ္ဘတဉ္စ န ဝိနဿေယျာတိ တထာ ကေနစိ သမ္ဘတဉ္စ တံ အဋ္ဌိကင်္ကလံ အန္တရဓာနာဘာဝေန ပူတိဘူတံ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဉ္စ အဟုတွာ သစေ န ဝိနဿေယျာတိ ပရိကပ္ပနဝသေနေဝ ဝဒတိ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, ဧကဿ သတ္တဿ ကမ္မကိလေသေဟိ အပရာပရုပ္ပတ္တိဝသေန ဧကံ မဟာကပ္ပံ သန္ဓာဝန္တဿ သံသရန္တဿ ဧဝံ မဟာအဋ္ဌိသဉ္စယော ဘဝေယျ, အာရောဟပရိဏာဟေဟိ ယတ္တကောယံ ဝေပုလ္လပဗ္ဗတော။ သစေ ပနဿ ကောစိ သံဟရိတွာ ဌပေတာ ဘဝေယျ, သမ္ဘတဉ္စ တံ သစေ အဝိနဿန္တံ တိဋ္ဌေယျာတိ။ အယဉ္စ နယော နိဗ္ဗုတပ္ပဒီပေ ဝိယ ဘိဇ္ဇနသဘာဝေ ကဠေဝရနိက္ခေပရဟိတေ ဩပပါတိကတ္တဘာဝေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနဋ္ဌိကေ စ ခုဒ္ဒကတ္တဘာဝေ ဝဇ္ဇေတွာ ဝုတ္တော။ ကေစိ ပန ‘‘ပရိကပ္ပနဝသေန ဣမဿ နယဿ အာဟဋတ္တာ တေသမ္ပိ ယဒိ သိယာ အဋ္ဌိကင်္ကလော, တေနာပိ သဟေဝ အယံ အဋ္ဌိပုဉ္ဇပရိမာဏော ဝုတ္တော’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘နယိဒမေဝံ လဗ္ဘမာနဿေဝ အဋ္ဌိပုဉ္ဇဿ ဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဣမဿ ပရိမာဏဿ ဝုတ္တတာ။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈၁။)

ဂါထာသု မဟေသိနာတိ မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဧသတိ ဂဝေသတီတိ မဟေသီ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ ‘‘ဣတိ ဝုတ္တံ မဟေသိနာ’’တိ စ ဘဂဝါ ‘‘ဒသဗလသမန္နာဂတော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ အတ္တာနံ အညံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေတိ။ ဝေပုလ္လောတိ ရာဇဂဟံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေသု ပဉ္စသု ပဗ္ဗတေသု ဝိပုလဘာဝတော ဝေပုလ္လောတိ လဒ္ဓနာမော။ တတော ဧဝ မဟာ, ဌိတဒိသာဘာဂဝသေန ဥတ္တရော ဂိဇ္ဈကူဋဿ။ ဂိရိဗ္ဗဇေတိ ဂိရိဗ္ဗဇပုရနာမကဿ ရာဇဂဟဿ သမီပေ။

ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝါ ‘‘ဧတ္တကေနာပိ ကာလေန အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလဿ အပရိညာတဝတ္ထုကဿ ပုထုဇ္ဇနဿ အယမီဒိသီ ကဋသိဝဍ္ဎနာ’’တိ ဝဋ္ဋေ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယေသံ အရိယသစ္စာနံ အနနုဗောဓာ အပ္ပဋိဝေဓာ အန္ဓပုထုဇ္ဇနဿ ဧဝံ ကဋသိဝဍ္ဎနာ, တာနိ အရိယသစ္စာနိ ဒိဋ္ဌဝတော အရိယပုဂ္ဂလဿ အယံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယတော စ အရိယသစ္စာနီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ယတောတိ ယဒါ။ အရိယသစ္စာနီတိ အရဏီယတော အရိယာနိ, အဝိတထဘာဝေန သစ္စာနိ စာတိ အရိယသစ္စာနိ, အရိယဘာဝကရာနိ ဝါ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနိ, အရိယေဟိ ဝါ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနိ။ အထ ဝါ အရိယဿ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနိ။ သဒေဝကေန ဟိ လောကေန သရဏန္တိ အရဏီယတော အရိယော ဘဂဝါ, တေန သယမ္ဘုဉာဏေန ဒိဋ္ဌတ္တာ တဿ သစ္စာနီတိ အရိယသစ္စာနိ။ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီတိ သမ္မာ ဟေတုနာ ဉာယေန ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဿတိ။ ဒုက္ခန္တိအာဒိ အရိယသစ္စာနံ သရူပဒဿနံ။ တတ္ထ အနေကူပဒ္ဒဝါဓိဋ္ဌာနတာယ ကုစ္ဆိတဘာဝတော ဗာလဇနပရိကပ္ပိတဓုဝသုဘသုခတ္တဝိရဟေန တုစ္ဆဘာဝတော စ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခံ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဒုက္ခသမုပ္ပါဒေါ, ဒုက္ခသမုဒယော။ ဒုက္ခံ အတိက္ကမတိ ဧတေန အာရမ္မဏပ္ပစ္စယဘူတေန, ဧတ္ထ ဝါတိ ဒုက္ခဿ အတိက္ကမော, နိဗ္ဗာနံ။ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ အရဏီယတော စ အရိယော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ အင်္ဂါနံ ဝသေန အဋ္ဌင်္ဂိကော။ မာရေန္တော ကိလေသေ ဂစ္ဆတိ, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ, သယံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတီတိ မဂ္ဂေါ။ တတော ဧဝ ဒုက္ခဿ ဥပသမံ နိရောဓံ ဂစ္ဆတီတိ ဒုက္ခူပသမဂါမီ။ ယတော သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈၂။)

သ သတ္တက္ခတ္တုံ ပရမံ, သန္ဓာဝိတွာန ပုဂ္ဂလောတိ သော ဧဝံ စတုသစ္စဒဿာဝီ အရိယပုဂ္ဂလော သောတာပန္နော သဗ္ဗမုဒိန္ဒြိယော သမာနော သတ္တဝါရပရမံယေဝ ဘဝါဒီသု အပရာပရုပ္ပတ္တိဝသေန သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ။ ဧကဗီဇီ, ကောလံကောလော, သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမဇ္ဈိမမုဒုဘာဝေန တယော ဟိ သောတာပန္နာ။ တေသု သဗ္ဗမုဒိန္ဒြိယဿ ဝသေနိဒံ ဝုတ္တံ ‘‘သ သတ္တက္ခတ္တုံ ပရမံ, သန္ဓာဝိတွာနာ’’တိ။ ဒုက္ခဿန္တကရော ဟောတီတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တကရော ပရိယောသာနကရော ဟောတိ။ ကထံ? သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယာ အနုပုဗ္ဗေန အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂန္တွာ နိရဝသေသာနံ သံယောဇနာနံ ခေပနာတိ အရဟတ္တဖလေနေဝ ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ မုသာဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၅။ ပဉ္စမေ ဧကဓမ္မံ အတီတဿာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတော ဘိက္ခုသံဃဿ စ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ, တိတ္ထိယာနံ ပရိဟာယိ။ တေ ဟတလာဘသက္ကာရာ နိပ္ပဘာ နိတ္တေဇာ ဣဿာပကတာ စိဉ္စမာဏဝိကံ နာမ ပရိဗ္ဗာဇိကံ ဥယျောဇေသုံ – ‘‘ဧဟိ, တွံ ဘဂိနိ, သမဏံ ဂေါတမံ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခဿူ’’တိ။ သာ ဘဂဝန္တံ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဥပဂန္တွာ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခိတွာ သက္ကေနဿာ အဘူတဘာဝေ ပကာသိတေ မဟာဇနေန ‘‘ဓီ ကာဠကဏ္ဏီ’’တိ ဝိဟာရတော နိက္ကဍ္ဎာပိတာ ပထဝိယာ ဝိဝရေ ဒိန္နေ အဝီစိဇာလာနံ ဣန္ဓနံ ဟုတွာဝ အဝီစိနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ, ဘိယျောသောမတ္တာယ တိတ္ထိယာနံ လာဘသက္ကာရော ပရိဟာယိ။ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အာဝုသော, စိဉ္စမာဏဝိကာ ဧဝံ ဥဠာရဂုဏံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အဘူတေန အက္ကောသိတွာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ သာ မံ အဘူတေန အက္ကောသိတွာ မဟာဝိနာသံ ပတ္တာယေဝါ’’တိ မဟာပဒုမဇာတကမ္ပိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဥပရိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ‘‘ဧကဓမ္မံ အတီတဿာ’’တိ ဣဒံ သုတ္တံ ဒေသေသိ။

တတ္ထ ဧကဓမ္မန္တိ ဧကံ ဝစီသစ္စသင်္ခါတံ ဓမ္မံ။ အတီတဿာတိ ယာ သာ အဋ္ဌ အနရိယဝေါဟာရေ ဝဇ္ဇေတွာ အဋ္ဌသု အရိယဝေါဟာရေသု ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈၃။)

‘‘သစ္စံ, ဘဏေ, နာလိက’’န္တိ အရိယေဟိ ဌပိတာ မရိယာဒါ, တံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတဿ။ ပုရိသော ဧဝ ပုဂ္ဂလောတိ ပုရိသပုဂ္ဂလော, တဿ။ အကရဏီယန္တိ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျံ။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒီ ဟိ ပုဂ္ဂလော ကိဉ္စိ ပါပကမ္မံ ကတွာ ‘‘ဣဒံ နာမ တယာ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘န မယာ ကတ’’န္တိ မုသာဝါဒေနေဝ ပရိဟရိဿတိ။ ဧဝဉ္စ ပဋိပဇ္ဇန္တော ကိဉ္စိ ပါပကမ္မံ ကရောတိယေဝ, န တတ္ထ လဇ္ဇတိ သစ္စမရိယာဒါယ သမတိက္ကန္တတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကတမံ ဧကဓမ္မံ, ယဒိဒံ, ဘိက္ခဝေ, သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ’’တိ။

ဂါထာယံ မုသာဝါဒိဿာတိ မုသာ အဘူတံ အတစ္ဆံ ပရေသံ ဝိညာပနဝသေန ဝဒနသီလဿ။ ယဿ ဒသသု ဝစနေသု ဧကမ္ပိ သစ္စံ နတ္ထိ, ဧဝရူပေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဇန္တုနောတိ သတ္တဿ။ သတ္တော ဟိ ဇာယနဋ္ဌေန ‘‘ဇန္တူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတိဏ္ဏပရလောကဿာတိ ဝိဿဋ္ဌပရလောကဿ။ ဤဒိသော ဟိ မနုဿသမ္ပတ္တိ ဒေဝလောကသမ္ပတ္တိ အဝသာနေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တီတိ ဣမာ တိဿောပိ သမ္ပတ္တိယော န ပဿတိ။ နတ္ထိ ပါပန္တိ တဿ တာဒိသဿ ဣဒံ နာမ ပါပံ န ကတ္တဗ္ဗန္တိ နတ္ထီတိ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၆။ ဆဋ္ဌေ ဧဝဉ္စေတိ ဧတ္ထ ဧဝန္တိ ဥပမာကာရေ နိပါတော, စေတိ ပရိကပ္ပနေ။ သတ္တာတိ ရူပါဒီသု သတ္တာ ဝိသတ္တာ။ ဇာနေယျုန္တိ ဗုဇ္ဈေယျုံ။ ဒါနသံဝိဘာဂဿာတိ ယာယ ဟိ စေတနာယ အန္နာဒိဒေယျဓမ္မံ သံဟရိတွာ အနုကမ္ပာပူဇာသု အညတရဝသေန ပရေသံ ဒီယတိ, တံ ဒါနံ။ ယာယ ပန အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတဝတ္ထုဿ ဧကဒေသော သံဝိဘဇိတွာ ဒီယတိ, အယံ သံဝိဘာဂေါ။ ဝိပါကန္တိ ဖလံ။ ယထာဟံ ဇာနာမီတိ ယထာ အဟံ ဇာနာမိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တိရစ္ဆာနဂတဿပိ ဒါနံ ဒတွာ အတ္တဘာဝသတေ ပဝတ္တသုခဝိပစ္စနဝသေန သတဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ဟောတီတိ ဧဝမာဒိနာ, ဘိက္ခဝေ, ယေန ပကာရေန အဟံ ဒါနဿ သံဝိဘာဂဿ စ ဝိပါကံ ကမ္မဝိပါကံ ဉာဏဗလေန ပစ္စက္ခတော ဇာနာမိ, ဧဝံ ဣမေ သတ္တာ ယဒိ ဇာနေယျုန္တိ။ န အဒတွာ ဘုဉ္ဇေယျုန္တိ ယံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တကံ အတ္တနော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈၄။)

အတ္ထိ, တတော ပရေသံ န အဒတွာ မစ္ဆရိယစိတ္တေန စ တဏှာလောဘဝသေန စ ဘုဉ္ဇေယျုံ, ဒတွာဝ ဘုဉ္ဇေယျုံ။ န စ နေသံ မစ္ဆေရမလံ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌေယျာတိ အတ္တနော သမ္ပတ္တီနံ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝါသဟနလက္ခဏံ စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝဒူသကာနံ ဥပက္ကိလေသဘူတာနံ ကဏှဓမ္မာနံ အညတရံ မစ္ဆေရမလံ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တမစ္ဆေရဉ္စေဝ အညမ္ပိ ဒါနန္တရာယကရံ ဣဿာလောဘဒေါသာဒိမလဉ္စ နေသံ သတ္တာနံ စိတ္တံ ယထာ ဒါနစေတနာ န ပဝတ္တတိ, န ဝါ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ, ဧဝံ ပရိယာဒါယ ပရိတော ဂဟေတွာ အဘိဘဝိတွာ န တိဋ္ဌေယျ။ ကော ဟိ သမ္မဒေဝ ဒါနဖလံ ဇာနန္တော အတ္တနော စိတ္တေ မစ္ဆေရမလဿ ဩကာသံ ဒဒေယျ။

ယောပိ နေသံ အဿ စရိမော အာလောပေါတိ နေသံ သတ္တာနံ ယော သဗ္ဗပစ္ဆိမကော အာလောပေါ သိယာ။ စရိမံ ကဗဠန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမေ သတ္တာ ပကတိယာ ယတ္တကေဟိ အာလောပေဟိ သယံ ယာပေယျုံ, တေသု ဧကမေဝ အာလောပံ အတ္တနော အတ္ထာယ ဌပေတွာ တဒညေ သဗ္ဗေ အာလောပေ အာဂတာဂတာနံ အတ္ထိကာနံ ဒတွာ ယော ဌပိတော အာလောပေါ အဿ, သော ဣဓ စရိမော အာလောပေါ နာမ။ တတောပိ န အသံဝိဘဇိတွာ ဘုဉ္ဇေယျုံ, သစေ နေသံ ပဋိဂ္ဂါဟကာ အဿူတိ နေသံ သတ္တာနံ ပဋိဂ္ဂါဟကာ ယဒိ သိယုံ, တတောပိ ယထာဝုတ္တစရိမာလောပတောပိ သံဝိဘဇိတွာဝ ဧကဒေသံ ဒတွာဝ ဘုဉ္ဇေယျုံ, ယထာဟံ ဒါနသံဝိဘာဂဿ ဝိပါကံ ပစ္စက္ခတော ဇာနာမိ, ဧဝံ ယဒိ ဇာနေယျုန္တိ။ ယသ္မာ စ ခေါတိအာဒိနာ ကမ္မဖလဿ အပ္ပစ္စက္ခဘာဝတော ဧဝမေတေ သတ္တာ ဒါနသံဝိဘာဂေသု န ပဝတ္တန္တီတိ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ကာရဏေန သမ္ပဋိပါဒေတိ။ ဧတေနေဝ တေသံ တဒညပုညေသု စ အပ္ပဋိပတ္တိယာ အပုညေသု စ ပဋိပတ္တိယာ ကာရဏံ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဂါထာသု ယထာဝုတ္တံ မဟေသိနာတိ မဟေသိနာ ဘဂဝတာ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတေ ဒါနံ ဒတွာ သတဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ’ တိအာဒိနာ, ဣဓေဝ ဝါ ‘‘ဧဝံ စေ သတ္တာ ဇာနေယျု’’န္တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တံ, ဉာဏစာရေန တံ ယထာဝုတ္တံ စိတ္တံ ဉာတန္တိ အတ္ထော။ ဝိပါကံ သံဝိဘာဂဿာတိ သံဝိဘာဂဿပိ ဝိပါကံ, ကော ပန ဝါဒေါ ဒါနဿ။ ယထာ ဟောတိ မဟပ္ဖလန္တိ ယထာ သော ဝိပါကော မဟန္တံ ဖလံ ဟောတိ, ဧဝံ ဣမေ သတ္တာ ယဒိ ဇာနေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိနေယျ မစ္ဆေရမလန္တိ မစ္ဆရိယမလံ အပနေတွာ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈၅။)

ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ စ ဝိသေသတော ပသန္နေန စိတ္တေန ယေသု ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယေသု သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေသု ဒိန္နံ အပ္ပကမ္ပိ ဒါနံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, တေသု ယုတ္တကာလေန ဒဇ္ဇုံ ဒဒေယျုံ။

မဟပ္ဖလဘာဝကရဏတော ဒက္ခိဏံ အရဟန္တီတိ ဒက္ခိဏေယျာ, သမ္မာပဋိပန္နာ, တေသု ဒက္ခိဏေယျေသု။ ဒက္ခိဏံ ပရလောကံ သဒ္ဒဟိတွာ ဒါတဗ္ဗံ ဒေယျဓမ္မံ ယထာ တံ ဒါနံ ဟောတိ မဟာဒါနံ, ဧဝံ ဒတွာ။ အထ ဝါ ဗဟုနော အန္နံ ဒတွာ, ကထံ ပန အန္နံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဒက္ခိဏေယျေသု ဒက္ခိဏ’’န္တိ။ ဣတော မနုဿတ္တာ မနုဿတ္တဘာဝတော စုတာ ပဋိသန္ဓိဝသေန သဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တိ ဒါယကာ။ ကာမကာမိနောတိ ကာမေတဗ္ဗာနံ ဥဠာရာနံ ဒေဝဘောဂါနံ ပဋိလဒ္ဓရူပဝိဘဝေန ကမ္မုနာ ဥပဂမနေ သာဓုကာရိတာယ ကာမကာမိနော သဗ္ဗကာမသမင်္ဂိနော။ မောဒန္တိ ယထာရုစိ ပရိစာရေန္တီတိ အတ္ထော။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ မေတ္တာဘာဝနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၇။ သတ္တမေ ယာနိ ကာနိစီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနံ။ ဩပဓိကာနိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနီတိ

တေသံ နိယမနံ။ တတ္ထ ဥပဓိ ဝုစ္စန္တိ ခန္ဓာ, ဥပဓိဿ ကရဏံ သီလံ ဧတေသံ, ဥပဓိပ္ပယောဇနာနိ ဝါ ဩပဓိကာနိ။ သမ္ပတ္တိဘဝေ အတ္တဘာဝဇနကာနိ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝိပါကဒါယကာနိ။ ပုညကိရိယဝတ္ထူနီတိ ပုညကိရိယာ စ တာ တေသံ တေသံ ဖလာနိသံသာနံ ဝတ္ထူနိ စာတိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ။ တာနိ ပန သင်္ခေပတော ဒါနမယံ, သီလမယံ, ဘာဝနာမယန္တိ တိဝိဓာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော တိကနိပါတဝဏ္ဏနာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ မေတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ မေတ္တာဘာဝနာဝသေန ပဋိလဒ္ဓတိကစတုက္ကဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ။ ‘‘မေတ္တာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဥပစာရောပိ လဗ္ဘတိ အပ္ပနာပိ, ‘‘စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ပန ဝုတ္တေ အပ္ပနာဈာနမေဝ လဗ္ဘတိ။ တဉှိ နီဝရဏာဒိပစ္စနီကဓမ္မတော စိတ္တဿ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တိဘာဝေန စေတောဝိမုတ္တီတိ ဝုစ္စတိ။ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိန္တိ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရဿ သောဠသဘာဂံ ဩပဓိကာနိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ န အဂ္ဃန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မေတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ယော ဝိပါကော, တံ သောဠသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈၆။)

တတော ဧကံ ပုန သောဠသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ တတ္ထ ယော ဧကကောဋ္ဌာသော, န တံ အညာနိ ဩပဓိကာနိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ အဂ္ဃန္တီတိ။ အဓိဂ္ဂဟေတွာတိ အဘိဘဝိတွာ။ ဘာသတေတိ ဥပက္ကိလေသဝိသုဒ္ဓိယာ ဒိပ္ပတိ။ တပတေတိ တတော ဧဝ အနဝသေသေ ပဋိပက္ခဓမ္မေ သန္တပတိ။ ဝိရောစတီတိ ဥဘယသမ္ပတ္တိယာ ဝိရောစတိ။ မေတ္တာ ဟိ စေတောဝိမုတ္တိ စန္ဒာလောကသင်္ခါတာ ဝိဂတူပက္ကိလေသာ ဇုဏှာ ဝိယ ဒိပ္ပတိ, အာတပေါ ဝိယ အန္ဓကာရံ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဝိဓမန္တီ တပတိ, ဩသဓိတာရကာ ဝိယ ဝိဇ္ဇောတမာနာ ဝိရောစတိ စ။

သေယျထာပီတိ ဩပမ္မဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ တာရကရူပါနန္တိ ဇောတီနံ။ စန္ဒိယာတိ စန္ဒဿ အယန္တိ စန္ဒီ, တဿာ စန္ဒိယာ, ပဘာယ ဇုဏှာယာတိ အတ္ထော။ ဝဿာနန္တိ ဝဿာနံ ဗဟုဝသေန လဒ္ဓဝေါဟာရဿ ဥတုနော။ ပစ္ဆိမေ မာသေတိ ကတ္တိကမာသေ။ သရဒသမယေတိ သရဒကာလေ။ အဿယုဇကတ္တိကမာသာ ဟိ လောကေ ‘‘သရဒဥတူ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိဒ္ဓေတိ ဥဗ္ဗိဒ္ဓေ, မေဃဝိဂမေန ဒူရီဘူတေတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝိဂတဝလာဟကေ’’တိ။ ဒေဝေတိ အာကာသေ။ နဘံ အဗ္ဘုဿက္ကမာနောတိ ဥဒယဋ္ဌာနတော အာကာသံ ဥလ္လင်္ဃန္တော။ တမဂတန္တိ တမံ။ အဘိဝိဟစ္စာတိ အဘိဟန္တွာ ဝိဓမိတွာ။ ဩသဓိတာရကာတိ ဥဿန္နာ ပဘာ ဧတာယ ဓီယတိ, ဩသဓီနံ ဝါ အနုဗလပ္ပဒါယိကတ္တာ ဩသဓီတိ လဒ္ဓနာမာ တာရကာ။

ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ပန ဘဂဝတာ သမာနေပိ ဩပဓိကဘာဝေ မေတ္တာ ဣတရေဟိ ဩပဓိကပုညေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – သေဋ္ဌဋ္ဌေန နိဒ္ဒေါသဘာဝေန စ သတ္တေသု သုပ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော။ သေဋ္ဌာ ဟိ ဧတေ ဝိဟာရာ, သဗ္ဗသတ္တေသု သမ္မာပဋိပတ္တိဘူတာနိ ယဒိဒံ မေတ္တာဈာနာနိ။ ယထာ စ ဗြဟ္မာနော နိဒ္ဒေါသစိတ္တာ ဝိဟရန္တိ, ဧဝံ ဧတေဟိ သမန္နာဂတာ ယောဂိနော ဗြဟ္မသမာဝ ဟုတွာ ဝိဟရန္တိ။ တထာ ဟိမေ ‘‘ဗြဟ္မဝိဟာရာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣတိ သေဋ္ဌဋ္ဌေန နိဒ္ဒေါသဘာဝေန စ သတ္တေသု သုပ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော မေတ္တာဝ ဣတရေဟိ ဩပဓိကပုညေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။

ဧဝမ္ပိ ကသ္မာ မေတ္တာဝ ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ? ဣတရေသံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဒါနာဒီနံ သဗ္ဗေသံ ကလျာဏဓမ္မာနံ ပရိပူရိကတ္တာ စ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈၇။)

အယဉှိ သတ္တေသု ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ မေတ္တာ, ဟိတူပသံဟာရသာ, အာဃာတဝိနယပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ယဒိ အနောဓိသော ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ, အထ သုခေနေဝ ကရုဏာဒိဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ မေတ္တာ ဣတရေသံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ အဓိဋ္ဌာနံ။ တထာ ဟိ သတ္တေသု ဟိတဇ္ဈာသယတာယ သတိ နေသံ ဒုက္ခာသဟနတာ, သမ္ပတ္တိဝိသေသာနံ စိရဋ္ဌိတိကာမတာ, ပက္ခပါတာဘာဝေန သဗ္ဗတ္ထ သမပ္ပဝတ္တစိတ္တတာ စ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။ ဧဝဉ္စ သကလလောကဟိတသုခဝိဓာနာဓိမုတ္တာ မဟာဗောဓိသတ္တာ ‘‘ဣမဿ ဒါတဗ္ဗံ, ဣမဿ န ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တမဝိစယဝသေန ဝိဘာဂံ အကတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ နိရဝသေသသုခနိဒါနံ ဒါနံ ဒေန္တိ, ဟိတသုခတ္ထမေဝ နေသံ သီလံ သမာဒိယန္တိ, သီလပရိပူရဏတ္ထံ နေက္ခမ္မံ ဘဇန္တိ, တေသံ ဟိတသုခေသု အသမ္မောဟတ္ထာယ ပညံ ပရိယောဒပေန္တိ, ဟိတသုခါဘိဝဍ္ဎနတ္ထမေဝ ဒဠှံ ဝီရိယမာရဘန္တိ, ဥတ္တမဝီရိယဝသေန ဝီရဘာဝံ ပတ္တာပိ သတ္တာနံ နာနပ္ပကာရံ ဟိတဇ္ဈာသယေနေဝ အပရာဓံ ခမန္တိ, ‘‘ဣဒံ ဝေါ ဒဿာမ, ကရိဿာမာ’’တိအာဒိနာ ကတံ ပဋိညာတံ န ဝိသံဝါဒေန္တိ, တေသံ ဟိတသုခါယေဝ အစလာဓိဋ္ဌာနာ ဟောန္တိ။ တေသု အစလာယ မေတ္တာယ ပုဗ္ဗကာရိနော ဟိတဇ္ဈာသယေနေဝ နေသံ ဝိပ္ပကာရေ ဥဒါသီနာ ဟောန္တိ, ပုဗ္ဗကာရိတာယပိ န ပစ္စုပကာရမာသိသန္တီတိ။ ဧဝံ တေ ပါရမိယော ပူရေတွာ ယာဝ ဒသဗလစတု-ဝေသာရဇ္ဇ-ဆအသာဓာရဏဉာဏ-အဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မပ္ပဘေဒေ သဗ္ဗေပိ ကလျာဏဓမ္မေ ပရိပူရေန္တိ။ ဧဝံ ဒါနာဒီနံ သဗ္ဗေသံ ကလျာဏဓမ္မာနံ ပါရိပူရိကာ မေတ္တာတိ စ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ သာ ဣတရေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။

အပိစ မေတ္တာယ ဣတရေဟိ ဩပဓိကပုညေဟိ မဟာနုဘာဝတာ ဝေလာမသုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဟိ ယထာ နာမ မဟတာ ဝေလာမဿ ဒါနတော ဧကဿ သောတာပန္နဿ ဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သောတာပန္နသတတော ဧကဿ သကဒါဂါမိဿ ဒါနံ…ပေ… ပစ္စေကဗုဒ္ဓသတတော ဘဂဝတော, တတောပိ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ ဒါနံ, တတောပိ စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿ ဝိဟာရဒါနံ, တတောပိ သရဏဂမနံ, တတောပိ သီလသမာဒါနံ, တတောပိ ဂဒ္ဒူဟနမတ္တံ ကာလံ မေတ္တာဘာဝနာ မဟပ္ဖလတရာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈၈။)

‘‘ယံ ဂဟပတိ ဝေလာမော ဗြာဟ္မဏော ဒါနံ အဒါသိ မဟာဒါနံ။ ယော စေကံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နံ ဘောဇေယျ, ဣဒံ တတော မဟပ္ဖလတရံ။ ယော စ သတံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နံ ဘောဇေယျ…ပေ… သုရာမေရယမဇ္ဇပ္ပမာဒဋ္ဌာနာ ဝေရမဏိံ။ ယော စ အန္တမသော ဂဒ္ဒူဟနမတ္တမ္ပိ မေတ္တစိတ္တံ ဘာဝေယျ, ဣဒံ တတော မဟပ္ဖလတရ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၀)။

မဟဂ္ဂတပုညဘာဝေန ပနဿာ ပရိတ္တပုညတော သာတိသယတာယ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံ ပမာဏကတံ ကမ္မံ, န တံ တတြာဝသိဿတိ, န တံ တတြာဝတိဋ္ဌတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၃၆၀)။ ကာမာဝစရကမ္မဉှိ ပမာဏကတံ နာမ, မဟဂ္ဂတကမ္မံ ပန ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ ဩဓိသကာနောဓိသကဖရဏဝသေန ဝဍ္ဎိတွာ ကတတ္တာ အပ္ပမာဏကတံ နာမ။ ကာမာဝစရကမ္မံ တဿ မဟဂ္ဂတကမ္မဿ အန္တရာ လဂ္ဂိတုံ ဝါ တံ ကမ္မံ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ဂဟေတွာ ဌာတုံ ဝါ န သက္ကောတိ, အထ ခေါ မဟဂ္ဂတကမ္မမေဝ တံ ပရိတ္တကမ္မံ မဟောဃော ဝိယ ပရိတ္တံ ဥဒကံ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနော ဩကာသံ ဂဟေတွာ တိဋ္ဌတိ, တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ သယမေဝ ဗြဟ္မသဟဗျတံ ဥပနေတီတိ အယဉှိ တဿ အတ္ထောတိ။

ဂါထာသု ယောတိ ယော ကောစိ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ။ မေတ္တန္တိ မေတ္တာဈာနံ။ အပ္ပမာဏန္တိ ဘာဝနာဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ အပ္ပမာဏံ။ အသုဘဘာဝနာဒယော ဝိယ ဟိ အာရမ္မဏေ ဧကဒေသဂ္ဂဟဏံ အကတွာ အနဝသေသဖရဏဝသေန အနောဓိသောဖရဏဝသေန စ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာယ ပဂုဏဘာဝနာဝသေန အပ္ပမာဏံ။ တနူ သံယောဇနာ ဟောန္တီတိ မေတ္တာဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သမ္မသိတွာ ဟေဋ္ဌိမေ အရိယမဂ္ဂေ အဓိဂစ္ဆန္တဿ သုခေနေဝ ပဋိဃသံယောဇနာဒယော ပဟီယမာနာ တနူ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပဿတော ဥပဓိက္ခယ’’န္တိ။ ‘‘ဥပဓိက္ခယော’’တိ ဟိ နိဗ္ဗာနံ ဝုစ္စတိ။ တဉ္စဿ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန မဂ္ဂဉာဏေန ပဿတိ။ အထ ဝါ တနူ သံယောဇနာ ဟောန္တီတိ မေတ္တာဈာနပဒဋ္ဌာနာယ ဝိပဿနာယ အနုက္ကမေန ဥပဓိက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ ပတွာ တံ ပဿတော ပဂေဝ ဒသပိ သံယောဇနာ တနူ ဟောန္တိ, ပဟီယန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တနူ သံယောဇနာ ဟောန္တီတိ ပဋိဃော စေဝ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တသံယောဇနာ စ တနုကာ ဟောန္တိ။ ပဿတော ဥပဓိက္ခယန္တိ တေသံယေဝ ကိလေသူပဓီနံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၈၉။)

ခယသင်္ခါတံ မေတ္တံ အဓိဂမဝသေန ပဿန္တ ဿာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧဝံ ကိလေသပ္ပဟာနံ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဉ္စ မေတ္တာဘာဝနာယ သိခါပ္ပတ္တမာနိသံသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညေ အာနိသံသေ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကမ္ပိ စေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဒုဋ္ဌစိတ္တောတိ မေတ္တာဗလေန သုဋ္ဌု ဝိက္ခမ္ဘိတဗျာပါဒတာယ ဗျာပါဒေန အဒူသိတစိတ္တော။ မေတ္တာယတီတိ ဟိတဖရဏဝသေန မေတ္တံ ကရောတိ။ ကုသလောတိ အတိသယေန ကုသလဝါ မဟာပုညော, ပဋိဃာဒိအနတ္ထဝိဂမေန ဝေါ။ ခေမီ တေနာတိ တေန မေတ္တာယိတေန။ သဗ္ဗေ စ ပါဏေတိ စသဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ မနသာနုကမ္ပန္တိ စိတ္တေန အနုကမ္ပန္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကသတ္တဝိသယာပိ တာဝ မေတ္တာ မဟာကုသလရာသိ, သဗ္ဗေ ပန ပါဏေ အတ္တနော ပိယပုတ္တံ ဝိယ ဟိတဖရဏေန မနသာ အနုကမ္ပန္တော ပဟူတံ ဗဟုံ အနပ္ပကံ အပရိယန္တံ စတုသဋ္ဌိမဟာကပ္ပေပိ အတ္တနော ဝိပါကပ္ပဗန္ဓံ ပဝတ္တေတုံ သမတ္ထံ ဥဠာရပုညံ အရိယော ပရိသုဒ္ဓစိတ္တော ပုဂ္ဂလော ပကရောတိ နိပ္ဖါဒေတိ။

သတ္တသဏ္ဍန္တိ သတ္တသင်္ခါတေန သဏ္ဍေန သမန္နာဂတံ ဘရိတံ, သတ္တေဟိ အဝိရဠံ အာကိဏ္ဏမနုဿန္တိ အတ္ထော။ ဝိဇိတွာတိ အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန ဓမ္မေနေဝ ဝိဇိနိတွာ။ ရာဇိသယောတိ ဣသိသဒိသာ ဓမ္မိကရာဇာနော။ ယဇမာနာတိ ဒါနာနိ ဒဒမာနာ။ အနုပရိယဂါတိ ဝိစရိံသု။

အဿမေဓန္တိအာဒီသု ပေါရာဏကရာဇကာလေ ကိရ သဿမေဓံ, ပုရိသမေဓံ, သမ္မာပါသံ, ဝါစာပေယျန္တိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ အဟေသုံ, ယေဟိ ရာဇာနော လောကံ သင်္ဂဏှိံသု။ တတ္ထ နိပ္ဖန္နသဿတော ဒသမဘာဂဂ္ဂဟဏံ သဿမေဓံ နာမ, သဿသမ္ပာဒနေ, မေဓာဝိတာတိ အတ္ထော။ မဟာယောဓာနံ ဆမာသိကံ ဘတ္တဝေတနာနုပ္ပဒါနံ ပုရိသမေဓံ နာမ, ပုရိသသင်္ဂဏှနေ မေဓာဝိတာတိ အတ္ထော။ ဒလိဒ္ဒမနုဿာနံ ပေါတ္ထကေ လေခံ ဂဟေတွာ တီဏိ ဝဿာနိ ဝိနာ ဝဍ္ဎိယာ သဟဿဒွိသဟဿမတ္တဓနာနုပ္ပဒါနံ သမ္မာပါသံ နာမ။ တဉှိ သမ္မာ မနုဿေ ပါသေတိ ဟဒယေ ဗန္ဓိတွာ ဝိယ ဌပေတိ, တသ္မာ ‘‘သမ္မာပါသ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘တာတ မာတုလာ’’တိအာဒိနာ ပန သဏှဝါစာယ သင်္ဂဟဏံ ဝါစာပေယျံ နာမ, ပေယျဝဇ္ဇံ ပိယဝါစတာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ သင်္ဂဟိတံ ရဋ္ဌံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဟောတိ ဖီတဉ္စ ပဟူတအန္နပါနံ ခေမံ နိရဗ္ဗုဒံ။ မနုဿာ မုဒါ မောဒမာနာ ဥရေ ပုတ္တေ နစ္စေန္တာ အပါရုတဃရာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉၀။)

ဝိဟရန္တိ။ ဣဒံ ဃရဒွါရေသု အဂ္ဂဠာနံ အဘာဝတော ‘‘နိရဂ္ဂဠ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ပေါရာဏိကာ ပဝေဏိ, အယံ ပေါရာဏိကာ ပကတိ။

အပရဘာဂေ ပန ဩက္ကာကရာဇကာလေ ဗြာဟ္မဏာ ဣမာနိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ ဣမဉ္စ ရဋ္ဌသမ္ပတ္တိံ ပရိဝတ္တေန္တာ ဥဒ္ဓမ္မူလံ ကတွာ အဿမေဓံ ပုရိသမေဓန္တိအာဒိကေ ပဉ္စ ယညေ နာမ အကံသု။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိယသုတ္တေ –

‘‘တေသံ အာသိ ဝိပလ္လာသော, ဒိသွာန အဏုတော အဏုံ…ပေ…။

‘‘တေ တတ္ထ မန္တေ ဂန္ထေတွာ, ဩက္ကာကံ တဒုပါဂမု’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၃၀၁-၃၀၄)၊

တတ္ထ အဿမေတ္ထ မေဓန္တိ ဗာဓေန္တီတိ အဿမေဓော။ ဒွီဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ ဧကဝီသတိယူပဿ ဧကသ္မိံ ပစ္ဆိမဒိဝသေ ဧဝ သတ္တနဝုတိပဉ္စပသုသတဃာတဘီသနဿ ဌပေတွာ ဘူမိဉ္စ ပုရိသေ စ အဝသေသသဗ္ဗဝိဘဝဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုရိသမေတ္ထ မေဓန္တိ ဗာဓေန္တီတိ ပုရိသမေဓော။ စတူဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ သဒ္ဓိံဘူမိယာ အဿမေဓေ ဝုတ္တဝိဘဝဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ သမ္မမေတ္ထ ပါသန္တိ ခိပန္တီတိ သမ္မာပါသော။ ယုဂစ္ဆိဂ္ဂဠေ ပဝေသနဒဏ္ဍကသင်္ခါတံ သမ္မံ ခိပိတွာ တဿ ပတိတောကာသေ ဝေဒိံ ကတွာ သံဟာရိမေဟိ ယူပါဒီဟိ သရဿတိနဒိယာ နိမုဂ္ဂေါကာသတော ပဘုတိ ပဋိလောမံ ဂစ္ဆန္တေန ယဇိတဗ္ဗဿ သတြယာဂဿေတံ အဓိဝစနံ ဝါဇမေတ္ထ ပိဝန္တီတိ ဝါဇပေယျော။ ဧကေန ပရိယညေန သတ္တရသဟိ ပသူဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ ဗေဠုဝယူပဿ သတ္တရသကဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဠောတိ နိရဂ္ဂဠော။ နဝဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ သဒ္ဓိံ ဘူမိယာ ပုရိသေဟိ စ အဿမေဓေ ဝုတ္တဝိဘဝဒက္ခိဏဿ သဗ္ဗမေဓပရိယာယနာမဿ အဿမေဓဝိကပ္ပဿေတံ အဓိဝစနံ။

စန္ဒပ္ပဘာတိ စန္ဒပ္ပဘာယ။ တာရဂဏာဝ သဗ္ဗေတိ ယထာ သဗ္ဗေပိ တာရာဂဏာ စန္ဒိမသောဘာယ သောဠသိမ္ပိ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ, ဧဝံ တေ အဿမေဓာဒယော ယညာ မေတ္တစိတ္တဿ ဝုတ္တလက္ခဏေန သုဘာဝိတဿ သောဠသိမ္ပိ ကလံ နာနုဘဝန္တိ, န ပါပုဏန္တိ, နာဂ္ဃန္တီတိ အတ္ထော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉၁။)

ဣဒါနိ အပရေပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကေ မေတ္တာဘာဝနာယ အာနိသံသေ ဒဿေတုံ ‘‘ယော န ဟန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယောတိ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာနုယုတ္တော ပုဂ္ဂလော။ န ဟန္တီတိ တေနေဝ မေတ္တာဘာဝနာနုဘာဝေန ဒူရဝိက္ခမ္ဘိတဗျာပါဒတာယ န ကဉ္စိ သတ္တံ ဟိံသတိ, လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ န ဝိဗာဓတိ ဝါ။ န ဃာတေတီတိ ပရံ သမာဒပေတွာ န သတ္တေ ဟနာပေတိ န ဝိဗာဓာပေတိ စ။ န ဇိနာတီတိ သာရမ္ဘဝိဂ္ဂါဟိကကထာဒိဝသေန န ကဉ္စိ ဇိနာတိ သာရမ္ဘဿေဝ အဘာဝတော, ဇာနိကရဏဝသေန ဝါ အဍ္ဍကရဏာဒိနာ န ကဉ္စိ ဇိနာတိ။ န ဇာပယေတိ ပရေပိ ပယောဇေတွာ ပရေသံ ဓနဇာနိံ န ကာရာပေယျ။ မေတ္တံသောတိ မေတ္တာမယစိတ္တကောဋ္ဌာသော, မေတ္တာယ ဝါ အံသော အဝိဇဟနဋ္ဌေန အဝယဝဘူတောတိ မေတ္တံသော။ သဗ္ဗဘူတေသူတိ သဗ္ဗသတ္တေသု။ တတော ဧဝ ဝေရံ တဿ န ကေနစီတိ အကုသလဝေရံ တဿ ကေနစိပိ ကာရဏေန နတ္ထိ, ပုဂ္ဂလဝေရသင်္ခါတော ဝိရောဓော ကေနစိ ပုရိသေန သဒ္ဓိံ တဿ မေတ္တာဝိဟာရိဿ နတ္ထီတိ။

ဧဝမေတသ္မိံ ဧကကနိပါတေ ပဋိပါဋိယာ တေရသသု သုတ္တေသု သိက္ခာသုတ္တဒွယေ စာတိ ပန္နရသသု သုတ္တေသု ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ, နီဝရဏသုတ္တံ သံယောဇနသုတ္တံ အပ္ပမာဒသုတ္တံ အဋ္ဌိသဉ္စယသုတ္တန္တိ ဧတေသု စတူသု သုတ္တေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။ ဣတရေသု ပန ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတန္တိ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ

ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဣတိဝုတ္တကဿ ဧကကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉၂။)

၂။ ဒုကနိပါတော

၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ

၁။ ဒုက္ခဝိဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၈။ ဒုကနိပါတဿ ပဌမေ ဒွီဟီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဓမ္မေဟီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ ဒွီဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဒွီဟိ အကုသလဓမ္မေဟိ။ သမန္နာဂတောတိ ယုတ္တော။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ ဒုက္ခံ ဝိဟရတီတိ စတူသုပိ ဣရိယာပထေသု ကိလေသဒုက္ခေန စေဝ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခေန စ ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ။ သဝိဃာတန္တိ စိတ္တူပဃာတေန စေဝ ကာယူပဃာတေန စ သဝိဃာတံ။ သဥပါယာသန္တိ ကိလေသူပါယာသေန စေဝ သရီရခေဒေန စ ဗလဝအာယာသဝသေန သဥပါယာသံ။ သပရိဠာဟန္တိ ကိလေသပရိဠာဟေန စေဝ ကာယပရိဠာဟေန စ သပရိဠာဟံ။ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ။ အထ ဝါ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒါ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိတော ဥဒ္ဓံ။ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါတိ ဒုဂ္ဂတိသင်္ခါတာနံ စတုန္နံ အပါယာနံ အညတရာ ဂတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, အဝဿံဘာဝိနီတိ အတ္ထော။

အဂုတ္တဒွါရောတိ အပိဟိတဒွါရော။ ကတ္ထ ပန အဂုတ္တဒွါရောတိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယေသူ’’တိ။ တေန မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ အသံဝရမာဟ။ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝသေန ဘောဇနေ မတ္တံ န ဇာနာတီတိ ဘောဇနေ အမတ္တညူ။ ‘‘ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတာယ ဘောဇနေ အမတ္တညုတာယာ’’တိပိ ပဌန္တိ။

ကထံ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတာ, ကထံ ဝါ ဂုတ္တဒွါရတာတိ? ကိဉ္စာပိ ဟိ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ နတ္ထိ။ န ဟိ စက္ခုပသာဒံ နိဿာယ သတိ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အပိစ ယဒါ ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, တဒါ ဘဝင်္ဂေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေ ကိရိယာမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ, တတော စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စံ, တတော ဝိပါကမနောဓာတု သမ္ပဋိစ္ဆနကိစ္စံ, တတော ဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု သန္တီရဏကိစ္စံ, တတော ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ, တဒနန္တရံ ဇဝနံ ဇဝတိ။ တထာပိ နေဝ ဘဝင်္ဂသမယေ, န အာဝဇ္ဇနာဒီနံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉၃။)

အညတရသမယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ အတ္ထိ, ဇဝနက္ခဏေ ပန သစေ ဒုဿီလျံ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ အညာဏံ ဝါ အက္ခန္တိ ဝါ ကောသဇ္ဇံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အသံဝရော ဟောတိ။ ဧဝံ ဟောန္တောပိ သော ‘‘စက္ခုဒွါရေ အသံဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တသ္မိံ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရေ စတူသု ဒွါရေသု အသံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရဒွါရကောဋ္ဌကဂဗ္ဘာဒယော သုသံဝုတာ တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ အရက္ခိတံ အဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေဟိ ပဝိသိတွာ စောရာ ယဒိစ္ဆန္တိ, တံ ဟရေယျုံ။ ဧဝမေဝ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ တသ္မိံ ပန အသတိ ဇဝနေ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရဒွါရေသု သံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရဒွါရာဒယော အသံဝုတာ, တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ သုရက္ခိတံ သုဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေသု ဟိ ပိဟိတေသု စောရာနံ ပဝေသော နတ္ထိ။ ဧဝမေဝ ဇဝနေ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ, အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ တသ္မာ ဇဝနက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ‘‘စက္ခုဒွါရေ သံဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သေသဒွါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတာ, ဂုတ္တဒွါရတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထံ ပန ဘောဇနေ အမတ္တညူ, ကထံ ဝါ မတ္တညူတိ? ယော ဟိ ပုဂ္ဂလော မဟိစ္ဆော ဟုတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ မတ္တံ န ဇာနာတိ။ မဟိစ္ဆပုဂ္ဂလော ဟိ ယထာ နာမ ကစ္ဆပုဋဝါဏိဇော ပိဠန္ဓနဘဏ္ဍကံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဥစ္ဆင်္ဂေပိ ပက္ခိပိတဗ္ဗယုတ္တကံ ပက္ခိပိတွာ မဟာဇနဿ ပဿန္တဿေဝ ‘‘အသုကံ ဂဏှထ, အသုကံ ဂဏှထာ’’တိ မုခေန ဥဂ္ဃေါသေတိ, ဧဝမေဝ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ အတ္တနော သီလံ ဝါ ဂန္ထံ ဝါ ဓုတင်္ဂဂုဏံ ဝါ အန္တမသော အရညဝါသမတ္တကမ္ပိ မဟာဇနဿ ဇာနန္တဿေဝ သမ္ဘာဝေတိ, သမ္ဘာဝေတွာ စ ပန သကဋေဟိပိ ဥပနီတေ ပစ္စယေ ‘‘အလ’’န္တိ အဝတွာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ တယော ဟိ ပူရေတုံ န သက္ကာ အဂ္ဂိ ဥပါဒါနေန, သမုဒ္ဒေါ ဥဒကေန, မဟိစ္ဆော ပစ္စယေဟီတိ –

‘‘အဂ္ဂိက္ခန္ဓော သမုဒ္ဒေါ စ, မဟိစ္ဆော စာပိ ပုဂ္ဂလော၊

ဗဟုကေ ပစ္စယေ ဒိန္နေ, တယောပေတေ န ပူရယေတိ’’။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉၄။)

မဟိစ္ဆပုဂ္ဂလော ဟိ ဝိဇာတမာတုယာပိ မနံ ဂဏှိတုံ န သက္ကောတိ။ ဧဝရူပေါ ဟိ အနုပ္ပန္နံ လာဘံ န ဥပ္ပါဒေတိ, ဥပ္ပန္နလာဘတော စ ပရိဟာယတိ။ ဧဝံ တာဝ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညူ ဟောတိ။ ယော ပန ဓမ္မေန သမေန လဒ္ဓမ္ပိ အာဟာရံ ဂဓိတော မုစ္ဆိတော အဇ္ဈောပန္နော အနာဒီနဝဒဿာဝီ အနိဿရဏပညော အာဟရဟတ္ထကအလံသာဋကတတ္ထဝဋ္ဋကကာကမာသကဘုတ္တဝမိတကဗြာဟ္မဏာနံ အညတရော ဝိယ အယောနိသော အနုပါယေန ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ။ အယံ ပရိဘောဂေ အမတ္တညူ နာမ။

ယော ပန ‘‘ယဒိပိ ဒေယျဓမ္မော ဗဟု ဟောတိ, ဒါယကော အပ္ပံ ဒါတုကာမော, ဒါယကဿ ဝသေန အပ္ပံ ဂဏှာတိ။ ဒေယျဓမ္မော အပ္ပေါ, ဒါယကော ဗဟုံ ဒါတုကာမော, ဒေယျဓမ္မဿ ဝသေန အပ္ပံ ဂဏှာတိ။ ဒေယျဓမ္မော ဗဟု, ဒါယကောပိ ဗဟုံ ဒါတုကာမော, အတ္တနော ထာမံ ဉတွာ ပမာဏယုတ္တမေဝ ဂဏှာတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပမာဏဇာနနဿ စေဝ, ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော အာဟာရံ အာဟာရေတိ, နေဝ ဒဝါယ, န မဒါယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၃၅၅) ‘‘လဒ္ဓဉ္စ ပိဏ္ဍပါတံ အဂဓိတော အမုစ္ဆိတော အနဇ္ဈောပန္နော အာဒီနဝဒဿာဝီ နိဿရဏပညော ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ စ အာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဿ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပဋိသင်္ခါနပညာယ ဇာနိတွာ အာဟာရပရိဘုဉ္ဇနသင်္ခါတဿ ပရိဘောဂေ ပမာဏဇာနနဿ စ ဝသေန ဘောဇနေ မတ္တညူ ဟောတိ, အယံ ဘောဇနေ မတ္တညူ နာမ။ ဧဝံ ဘောဇနေ အမတ္တညုတာ မတ္တညုတာ စ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု ပန စက္ခုန္တိအာဒီသု စက္ခတီတိ စက္ခု, ရူပံ အဿာဒေတိ, သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝါ အတ္ထော။ သုဏာတီတိ သောတံ။ ဃာယတီတိ ဃာနံ။ ဇီဝိတနိမိတ္တံ အာဟာရရသော ဇီဝိတံ, တံ အဝှါယတီတိ ဇိဝှါ။ ကုစ္ဆိတာနံ အာယောတိ ကာယော။ မနတေ ဝိဇာနာတီတိ မနော။ ပေါရာဏာ ပနာဟု မုနာတီတိ မနော, နာဠိယာ မိနမာနော ဝိယ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ပဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘာဝတ္ထတော ပန ဒုဝိဓံ စက္ခု – မံသစက္ခု စ ပညာစက္ခု စ။ တေသု ဗုဒ္ဓစက္ခု, သမန္တစက္ခု, ဉာဏစက္ခု, ဒိဗ္ဗစက္ခု, ဓမ္မစက္ခူတိ ပဉ္စဝိဓံ ပညာစက္ခု။ တတ္ထ ‘‘အဒ္ဒသံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉၅။)

ခေါ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃) ဣဒံ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ။ ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂) ဣဒံ သမန္တစက္ခု နာမ။ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅) ဣဒံ ဉာဏစက္ခု နာမ။ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၄) ဣဒံ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ။ ‘‘ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၅၊ မဟာဝ။ ၁၆) ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတံ ဓမ္မစက္ခု နာမ။

မံသစက္ခုပိ ဒုဝိဓံ – သသမ္ဘာရစက္ခု, ပသာဒစက္ခူတိ။ တတ္ထ ယွာယံ အက္ခိကူပကေ ပတိဋ္ဌိတော ဟေဋ္ဌာ အက္ခိကူပကဋ္ဌိကေန, ဥပရိ ဘမုကဋ္ဌိကေန, ဥဘတော အက္ခိကူဋေဟိ, အန္တော မတ္ထလုင်္ဂေန, ဗဟိဒ္ဓါ အက္ခိလောမေဟိ ပရိစ္ဆိန္နော မံသပိဏ္ဍော, သင်္ခေပတော စတဿော ဓာတုယော – ဝဏ္ဏော, ဂန္ဓော, ရသော, ဩဇာသမ္ဘဝေါ သဏ္ဌာနံ ဇီဝိတံ ဘာဝေါ ကာယပသာဒေါ စက္ခုပသာဒေါတိ စုဒ္ဒသ သမ္ဘာရာ။ ဝိတ္ထာရတော စတဿော ဓာတုယော တံနိဿိတာ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသဩဇာသဏ္ဌာနသမ္ဘဝါတိ ဣမာနိ ဒသ စတုသမုဋ္ဌာနိကတ္တာ စတ္တာလီသံ ဟောန္တိ, ဇီဝိတံ ဘာဝေါ ကာယပသာဒေါ စက္ခုပသာဒေါတိ စတ္တာရိ ဧကန္တကမ္မသမုဋ္ဌာနေဝါတိ ဣမေသံ စတုစတ္တာလီသာယ ရူပါနံ ဝသေန စတုစတ္တာလီသ သမ္ဘာရာ။ ယံ လောကေ ‘‘သေတံ ဝဋ္ဋံ ပုထုလံ ဝိသဋံ ဝိပုလံ စက္ခူ’’တိ သဉ္ဇာနန္တော န စက္ခုံ သဉ္ဇာနာတိ, ဝတ္ထုံ စက္ခုတော သဉ္ဇာနာတိ, ယော မံသပိဏ္ဍော အက္ခိကူပကေ ပတိဋ္ဌိတော နှာရုသုတ္တကေန မတ္ထလုင်္ဂေန အာဗဒ္ဓေါ, ယတ္ထ သေတမ္ပိ အတ္ထိ ကဏှမ္ပိ လောဟိတကမ္ပိ ပထဝီပိ အာပေါပိ တေဇောပိ ဝါယောပိ။ ယံ သေမှုဿဒတ္တာ သေတံ, ပိတ္တုဿဒတ္တာ ကဏှံ, ရုဟိရုဿဒတ္တာ လောဟိတကံ, ပထဝုဿဒတ္တာ ပတ္ထဒ္ဓံ, အာပုဿဒတ္တာ ပဂ္ဃရတိ, တေဇုဿဒတ္တာ ပရိဍယှတိ, ဝါယုဿဒတ္တာ သမ္ဘမတိ, ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။ ယော ပန ဧတ္ထ သိတော ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓေါ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ, ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ ဣဒဉှိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝေန ပဝတ္တတိ။

သောတာဒီသုပိ သောတံ ဒိဗ္ဗသောတံ, မံသသောတန္တိ ဒုဝိဓံ။ ဧတ္ထ ‘‘ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဝိသုဒ္ဓါယ အတိက္ကန္တမာနုသိကာယ ဥဘော သဒ္ဒေ သုဏာတီ’’တိ ဣဒံ ဒိဗ္ဗသောတံ နာမ။ မံသသောတံ ပန သသမ္ဘာရသောတံ ပသာဒသောတန္တိ ဒုဝိဓန္တိအာဒိ သဗ္ဗံ စက္ခုမှိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တထာ ဃာနဇိဝှါ။ ကာယော ပန စောပနကာယော, ကရဇကာယော, သမူဟကာယော, ပသာဒကာယောတိအာဒိနာ ဗဟုဝိဓော။ တတ္ထ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉၆။)

‘‘ကာယေန သံဝုတာ ဓီရာ, အထော ဝါစာယ သံဝုတာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၃၄) –

အယံ စောပနကာယော နာမ။ ‘‘ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၆၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၁၄) အယံ ကရဇကာယော နာမ။ သမူဟကာယော ပန ဝိညာဏာဒိသမူဟဝသေန အနေကဝိဓော အာဂတော။ တထာ ဟိ ‘‘ဆ ဣမေ, အာဝုသော, ဝိညာဏကာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၀၁) ဝိညာဏသမူဟော ဝုတ္တော။ ‘‘ဆ ဖဿကာယာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၃၊ မ။ နိ။ ၁။၉၈) ဖဿာဒိသမူဟော။ တထာ ‘‘ကာယပဿဒ္ဓိ ကာယလဟုတာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၁၄) ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယော။ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပထဝိကာယံ အနိစ္စတော အနုပဿတိ, အာပေါကာယံ တေဇောကာယံ ဝါယောကာယံ ကေသကာယံ လောမကာယ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅) ပထဝါဒိသမူဟော။ ‘‘ကာယေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဖုသိတွာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ ပသာဒကာယော။ ဣဓာပိ ပသာဒကာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ကာယဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝေန ပဝတ္တတိ။ မနောတိ ပန ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ ဝုစ္စတိ, တထာပိ ဒွါရဘာဝဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ဒွါရဘူတံ သာဝဇ္ဇနံ ဘဝင်္ဂံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတာနိ ယဿ ဒွါရာနိ အဂုတ္တာနိ စ ဘိက္ခုနောတိ ယဿ ဘိက္ခုနော ဧတာနိ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဒွါရာနိ သတိဝေါဿဂ္ဂေန ပမာဒံ အာပန္နတ္တာ သတိကဝါဋေန အပိဟိတာနိ။ ဘောဇနမှိ…ပေ… အဓိဂစ္ဆတီတိ သော ဘိက္ခု ဝုတ္တနယေန ဘောဇနေ အမတ္တညူ ဣန္ဒြိယေသု စ သံဝရရဟိတော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဉ္စ ရောဂါဒိဝသေန, သမ္ပရာယိကဉ္စ ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နံ ကာယဒုက္ခံ ရာဂါဒိကိလေသသန္တာပဝသေန, ဣစ္ဆာဝိဃာတဝသေန စ စေတောဒုက္ခန္တိ သဗ္ဗထာပိ ဒုက္ခမေဝ အဓိဂစ္ဆတိ ပါပုဏာတိ။ ယသ္မာ စေတဒေဝံ, တသ္မာ ဒုဝိဓေနပိ ဒုက္ခဂ္ဂိနာ ဣဓလောကေ စ ပရလောကေ စ ဍယှမာနေန ကာယေန ဍယှမာနေန စေတသာ ဒိဝါ ဝါ ယဒိ ဝါ ရတ္တိံ နိစ္စကာလမေဝ တာဒိသော ပုဂ္ဂလော ဒုက္ခမေဝ ဝိဟရတိ, န တဿ သုခဝိဟာရဿ သမ္ဘဝေါ, ဝဋ္ဋဒုက္ခာနတိက္ကမေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉၇။)

၂။ သုခဝိဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၉။ ဒုတိယေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၀။ တတိယေ တပနီယာတိ ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ တပန္တိ ဝိဗာဓေန္တိ ဝိဟေဌေန္တီတိ တပနီယာ။ တပနံ ဝါ ဒုက္ခံ ဒိဋ္ဌေ စေဝ ဓမ္မေ အဘိသမ္ပရာယေ စ တဿ ဥပ္ပါဒနေန စေဝ အနုဗလပ္ပဒါနေန စ ဟိတာတိ တပနီယာ။ အထ ဝါ တပန္တိ တေနာတိ တပနံ, ပစ္ဆာနုတာပေါ, ဝိပ္ပဋိသာရောတိ အတ္ထော, တဿ ဟေတုဘာဝတော ဟိတာတိ တပနီယာ။ အကတကလျာဏောတိ အကတံ ကလျာဏံ ဘဒ္ဒကံ ပုညံ ဧတေနာတိ အကတကလျာဏော။ သေသပဒဒွယံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပုညဉှိ ပဝတ္တိဟိတတာယ အာယတိံသုခတာယ စ ဘဒ္ဒကဋ္ဌေန ကလျာဏန္တိ စ ကုစ္ဆိတသလနာဒိအတ္ထေန ကုသလန္တိ စ ဒုက္ခဘီရူနံ သံသာရဘီရူနဉ္စ ရက္ခနဋ္ဌေန ဘီရုတ္တာဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ကတပါပေါတိ ကတံ ဥပစိတံ ပါပံ ဧတေနာတိ ကတပါပေါ။ သေသပဒဒွယံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အကုသလကမ္မဉှိ လာမကဋ္ဌေန ပါပန္တိ စ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေ ဝိပါကက္ခဏေ စ ဃောရသဘာဝတာယ လုဒ္ဒန္တိ စ ကိလေသေဟိ ဒူသိတဘာဝေန ကိဗ္ဗိသန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဣတိ ဘဂဝါ ‘‘ဒွေ ဓမ္မာ တပနီယာ’’တိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနေန ဥဒ္ဒိသိတွာ အကတံ ကုသလံ ဓမ္မံ ကတဉ္စ အကုသလံ ဓမ္မံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန နိဒ္ဒိသိ။ ဣဒါနိ တေသံ တပနီယဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘သော အကတံ မေ ကလျာဏန္တိပိ တပ္ပတိ, ကတံ မေ ပါပန္တိပိ တပ္ပတီ’’တိ အာဟ။ စိတ္တသန္တာသေန တပ္ပတိ အနုတပ္ပတိ အနုသောစတီတိ အတ္ထော။

ဂါထာသု ဒုဋ္ဌု စရိတံ, ကိလေသပူတိကတ္တာ ဝါ ဒုဋ္ဌံ စရိတန္တိ ဒုစ္စရိတံ။ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ, ကာယတော ဝါ ပဝတ္တံ ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဧဝံ ဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဣမာနိ စ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနိ အဓိပ္ပေတာနီတိ ယံ န ကမ္မပထပ္ပတ္တံ အကုသလဇာတံ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယဉ္စညံ ဒေါသသဉှိတ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ယမ္ပိ စ အညံ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တတ္တာ နိပ္ပရိယာယေန ကာယကမ္မာဒိသင်္ခံ န လဘတိ, ရာဂါဒိကိလေသသံသဋ္ဌတ္တာ ဒေါသသဟိတံ အကုသလံ တမ္ပိ ကတွာတိ အတ္ထော။ နိရယန္တိ နိရတိအတ္ထေန နိရဿာဒဋ္ဌေန ဝါ နိရယန္တိ လဒ္ဓနာမံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဂ္ဂတိံ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉၈။)

အယသင်္ခါတသုခပ္ပဋိက္ခေပေန ဝါ သဗ္ဗတ္ထ သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု နိရယဒုက္ခံ။ သော တာဒိသော ပုဂ္ဂလော ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ကာယဒုစ္စရိတဿ တပနီယဘာဝေ နန္ဒော ယက္ခော နန္ဒော မာဏဝကော နန္ဒော ဂေါဃာတကော ဒွေ ဘာတိကာတိ ဧတေသံ ဝတ္ထူနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။ တေ ကိရ ဂါဝိံ ဝဓိတွာ မံသံ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ အကံသု။ တတော ကနိဋ္ဌော ဇေဋ္ဌံ အာဟ – ‘‘မယှံ ဒါရကာ ဗဟူ, ဣမာနိ မေ အန္တာနိ ဒေဟီ’’တိ။ အထ နံ ဇေဋ္ဌော – ‘‘သဗ္ဗံ မံသံ ဒွေဓာ ဝိဘတ္တံ, ပုန ကိမဂ္ဂဟေသီ’’တိ ပဟရိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ။ နိဝတ္တိတွာ စ နံ ဩလောကေန္တော မတံ ဒိသွာ ‘‘ဘာရိယံ ဝတ မယာ ကတံ, သွာဟံ အကာရဏေနေဝ နံ မာရေသိ’’န္တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ။ အထဿ ဗလဝဝိပ္ပဋိသာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ဌိတဋ္ဌာနေပိ နိသိန္နဋ္ဌာနေပိ တဒေဝ ကမ္မံ အာဝဇ္ဇေတိ, စိတ္တဿာဒံ န လဘတိ, အသိတပီတခါယိတမ္ပိဿ သရီရေ ဩဇံ န ဖရတိ, အဋ္ဌိစမ္မမတ္တမေဝ အဟောသိ။ အထ နံ ဧကော ထေရော ပုစ္ဆိ ‘‘ဥပါသက, တွံ အတိဝိယ ကိသော အဋ္ဌိစမ္မမတ္တော ဇာတော, ကီဒိသော တေ ရောဂေါ, ဥဒါဟု အတ္ထိ ကိဉ္စိ တပနီယံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ? သော ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။ အထဿ သော ‘‘ဘာရိယံ တေ, ဥပါသက, ကမ္မံ ကတံ, အနပရာဓဋ္ဌာနေ အပရဒ္ဓ’’န္တိ အာဟ။ သော တေနေဝ ကမ္မုနာ ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဝစီဒုစ္စရိတဿ ပန သုပ္ပဗုဒ္ဓသက္ကကောကာလိကစိဉ္စမာဏဝိကာဒီနံ ဝတ္ထူနိ ကထေတဗ္ဗာနိ, မနောဒုစ္စရိတဿ ဥက္ကလဇယဘညာဒီနံ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အတပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၁။ စတုတ္ထေ တတိယေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဌမသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၂။ ပဉ္စမေ ပါပကေန စ သီလေနာတိ ပါပကံ နာမ သီလံ သီလဘေဒကရော အသံဝရောတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ယဒိ အသံဝရော အသီလမေဝ တံဒုဿီလျဘာဝတော, ကထံ သီလန္တိ ဝုစ္စတိ? တတ္ထာယံ အဓိပ္ပါယော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၉၉။)

သိယာ – ယထာ နာမ လောကေ အဒိဋ္ဌံ ‘‘ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, အသီလဝါ ‘‘သီလဝါ’’တိ, ဧဝမိဓာပိ အသီလမ္ပိ အသံဝရောပိ ‘‘သီလ’’န္တိ ဝေါဟရီယတိ။ အထ ဝါ ‘‘ကတမေ စ, ထပတိ, အကုသလာ သီလာ? အကုသလံ ကာယကမ္မံ, အကုသလံ ဝစီကမ္မံ, ပါပကော အာဇီဝေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၆၄) ဝစနတော အကုသလဓမ္မေသုပိ အတ္ထေဝ သီလသမညာ, တသ္မာ ပရိစယဝသေန သဘာဝသိဒ္ဓိ ဝိယ ပကတိဘူတော သဗ္ဗော သမာစာရော ‘‘သီလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ယံ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလံ လာမကံ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပါပကေန စ သီလေနာ’’တိ။ ပါပိကာယ စ ဒိဋ္ဌိယာတိ သဗ္ဗာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ပါပိကာဝ။ ဝိသေသတော ပန အဟေတုကဒိဋ္ဌိ, အကိရိယဒိဋ္ဌိ, နတ္ထိကဒိဋ္ဌီတိ ဣမာ တိဝိဓာ ဒိဋ္ဌိယော ပါပိကတရာ။ တတ္ထ ပါပကေန သီလေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ပယောဂဝိပန္နော ဟောတိ, ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော အာသယဝိပန္နော ဟောတိ, ဧဝံ ပယောဂါသယဝိပန္နော ပုဂ္ဂလော နိရယူပဂေါ ဟောတိယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမေဟိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒွီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော, ဧဝံ နိရယေ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဒွီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ ဣဒံ လက္ခဏဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, န တန္တိနိဒ္ဒေသော။ ယထာ တံ လောကေ ‘‘ယဒိမေ ဗျာဓိတာ သိယုံ, ဣမေသံ ဣဒံ ဘေသဇ္ဇံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။ အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဧသေဝ နယော။ ဒုပ္ပညောတိ နိပ္ပညော။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုတိယသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၃။ ဆဋ္ဌေ ဘဒ္ဒကေန စ သီလေနာတိ ကာယသုစရိတာဒိစတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန။ တဉှိ အခဏ္ဍာဒိသီလဘာဝေန သယဉ္စ ကလျာဏံ, သမထဝိပဿနာဒိကလျာဏဂုဏာဝဟံ စာတိ ‘‘ဘဒ္ဒက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဒ္ဒိကာယ စ ဒိဋ္ဌိယာတိ ကမ္မဿကတာဉာဏေန စေဝ ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ။ တတ္ထ ဘဒ္ဒကေန သီလေန ပယောဂသမ္ပန္နော ဟောတိ, ဘဒ္ဒိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အာသယသမ္ပန္နော။ ဣတိ ပယောဂါသယသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သဂ္ဂူပဂေါ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဣမေဟိ, ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒွီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော, ဧဝံ သဂ္ဂေ’’တိ။ သပ္ပညောတိ ပညဝါ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀၀။)

၇။ အာတာပီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၄။ သတ္တမေ အနာတာပီတိ ကိလေသာနံ အာတာပနဋ္ဌေန အာတာပေါ, ဝီရိယံ, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ အာတာပီ, န အာတာပီ အနာတာပီ, သမ္မပ္ပဓာနဝိရဟိတော ကုသီတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩတ္တာပေါ ဝုစ္စတိ ပါပုတြာသော, သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဩတ္တာပီ, န ဩတ္တာပီ အနောတ္တာပီ, ဩတ္တာပရဟိတော။ အထ ဝါ အာတာပပ္ပဋိပက္ခော အနာတာပေါ, ကောသဇ္ဇံ သော အဿ အတ္ထီတိ အနာတာပီ။ ယံ ‘‘န ဩတ္တပတိ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေန, န ဩတ္တပတိ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ, တံ အနောတ္တပ္ပံ အနောတ္တာပေါ။ သော အဿ အတ္ထီတိ အနောတ္တာပီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဘဗ္ဗောတိ အနရဟော။ သမ္ဗောဓာယာတိ အရိယမဂ္ဂတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ ကိလေသာနံ အစ္စန္တဝူပသမာယ အမတမဟာနိဗ္ဗာနာယ။ အနုတ္တရဿ ယောဂက္ခေမဿာတိ အရဟတ္တဖလဿ။ တဉှိ ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝတော အနုတ္တရံ, စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ ခေမံ နိဗ္ဘယန္တိ ယောဂက္ခေမန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ အဓိဂမာယာတိ ပတ္တိယာ။ အာတာပီတိ ဝီရိယဝါ။ သော ဟိ ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယော ဝိဟရတိ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ, ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါယ, ထာမဝါ ဒဠှပရက္ကမော အနိက္ခိတ္တဓုရော ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၅) ဧဝံ ဝုတ္တေန ဝီရိယာရမ္ဘေန သမန္နာဂတော ကိလေသာနံ အစ္စန္တမေဝ အာတာပနသီလောတိ အာတာပီ။ ဩတ္တာပီတိ ‘‘ယံ ဩတ္တပတိ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေန, ဩတ္တပတိ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၁) ဧဝံ ဝုတ္တေန ဩတ္တပ္ပေန သမန္နာဂတတ္တာ ဩတ္တပနသီလောတိ ဩတ္တပ္ပီ။ အယဉှိ ဩတ္တာပီတိ ဝုတ္တော။ တဒဝိနာဘာဝတော ဟိရိယာ စ သမန္နာဂတော ဧဝ ဟောတီတိ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော အဏုမတ္တေပိ ဝဇ္ဇေ ဘယဒဿာဝီ သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ။ ဣစ္စဿ သီလသမ္ပဒါ ဒဿိတာ။ အာတာပီတိ ဣမိနာ နယေနဿ ကိလေသပရိတာပိတာဒီပနေန သမထဝိပဿနာဘာဝနာနုယုတ္တတာ ဒဿိတာ။ ယထာဝုတ္တဉ္စ ဝီရိယံ သဒ္ဓါသတိသမာဓိပညာဟိ ဝိနာ န ဟောတီတိ ဝိမုတ္တိပရိပါစကာနိ သဒ္ဓါပဉ္စမာနိ ဣန္ဒြိယာနိ အတ္ထတော ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ တေသု စ သိဒ္ဓေသု အနိစ္စေ အနိစ္စသညာ, အနိစ္စေ ဒုက္ခသညာ, ဒုက္ခေ အနတ္တသညာ, ပဟာနသညာ, ဝိရာဂသညာ, နိရောဓသညာတိ ဆ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ သိဒ္ဓါ ဧဝါတိ။ ဧဝံ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀၁။)

လောကိယာနံ သီလသမာဓိပညာနံ သိဇ္ဈနတော မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ ဘဗ္ဗတံ ဒဿေန္တော ‘‘အာတာပီ စ ခေါ…ပေ… အဓိဂမာယာ’’တိ အာဟ။

ဂါထာသု ကုသီတောတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကဗဟုလတာယ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကသင်္ခါတေဟိ ကုစ္ဆိတေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ သိတော သမ္ဗန္ဓော ယုတ္တောတိ ကုသီတော။ ကုစ္ဆိတံ ဝါ သီဒတိ သမ္မာပဋိပတ္တိတော အဝသီဒတီတိ ကုသီတော, ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ ဟီနဝီရိယောတိ နိဗ္ဗီရိယော, စတူသုပိ ဣရိယာပထေသု ဝီရိယကရဏရဟိတော။ အနုဿာဟသံဟနနသဘာဝဿ စိတ္တာလသိယဿ ထိနဿ, အသတ္တိဝိဃာတသဘာဝဿ ကာယာလသိယဿ မိဒ္ဓဿ စ အဘိဏှပ္ပဝတ္တိယာ ထိနမိဒ္ဓဗဟုလော။ ပါပဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏာယ ဟိရိယာ အဘာဝေန တပ္ပဋိပက္ခေန အဟိရိကေန သမန္နာဂတတ္တာ စ အဟိရိကော။ ဟိရောတ္တပ္ပဝီရိယာနံ အဘာဝေနေဝ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နတ္ထိ ဧတဿ အာဒရောတိ အနာဒရော။ ဥဘယထာပိ တထာ ဓမ္မပုဂ္ဂလေန ဒုဝိဓကိရိယာကရဏေန အနာဒရော။ ဖုဋ္ဌုန္တိ ဖုသိတုံ။ သမ္ဗောဓိမုတ္တမန္တိ သမ္ဗောဓိသင်္ခါတံ ဥတ္တမံ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တုံ အဘဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

သတိမာတိ စိရကတစိရဘာသိတာနံ အနုဿရဏေ သမတ္ထဿ သတိနေပက္ကဿ ဘာဝေန စတုသတိပဋ္ဌာနယောဂေန သတိမာ။ နိပကောတိ သတ္တဋ္ဌာနိယသမ္ပဇညသင်္ခါတေန စေဝ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏပညာသင်္ခါတေန စ နေပက္ကေန သမန္နာဂတတ္တာ နိပကော။ ဈာယီတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စာတိ ဒွီဟိပိ ဈာနေဟိ ဈာယီ။ အပ္ပမတ္တောတိ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏိယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာယ အပ္ပမတ္တော။ သံယောဇနံ ဇာတိဇရာယ ဆေတွာတိ ဇာတိယာ စေဝ ဇရာယ စ သတ္တေ သံယောဇေတီတိ သံယောဇနန္တိ လဒ္ဓနာမံ ကာမရာဂါဒိကံ ဒသဝိဓမ္ပိ ကိလေသဇာတံ အနုသယသမုဂ္ဃါတဝသေန မူလတော ဆိန္ဒိတွာ။ အထ ဝါ သံယောဇနံ ဇာတိဇရာယ ဆေတွာတိ ဇာတိဇရာယ သံယောဇနံ ဆိန္ဒိတွာ။ ယဿ ဟိ သံယောဇနာနိ အစ္ဆိန္နာနိ, တဿ ဇာတိဇရာယ အစ္ဆေဒေါ အသမုဂ္ဃါတောဝ။ ယဿ ပန တာနိ ဆိန္နာနိ, တဿ ဇာတိဇရာပိ ဆိန္နာဝ ကာရဏဿ သမုဂ္ဃါတိတတ္တာ။ တသ္မာ သံယောဇနံ ဆိန္ဒန္တော ဧဝ ဇာတိဇရာပိ ဆိန္ဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သံယောဇနံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀၂။)

ဇာတိဇရာယ ဆေတွာ’’တိ။ ဣဓေဝ သမ္ဗောဓိမနုတ္တရံ ဖုသေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အဂ္ဂမဂ္ဂံ အရဟတ္တံ ဝါ ဖုသေ ပါပုဏေယျ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပဌမနကုဟနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၅။ အဋ္ဌမေ နယိဒန္တိ ဧတ္ထ နဣတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော, တဿ ‘‘ဝုဿတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, ယကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဣဒံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဧကမိဒါဟံ, ဘိက္ခဝေ, သမယံ ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရာမိ သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁) နိပါတမတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ တံ, ဘိက္ခဝေ, အပ္ပမတ္တကံ ဩရမတ္တကံ သီလမတ္တက’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇) ယထာဝုတ္တေ အာသန္နပစ္စက္ခေ အာဂတော။

‘‘ဣဒဉှိ တံ ဇေတဝနံ, ဣသိသံဃနိသေဝိတံ၊

အာဝုတ္ထံ ဓမ္မရာဇေန, ပီတိသဉ္ဇနနံ မမာ’’တိ။ –

အာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၄၈) ဝက္ခမာနေ အာသန္နပစ္စက္ခေ။ ဣဓာပိ ဝက္ခမာနေယေဝ အာသန္နပစ္စက္ခေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဗြဟ္မစရိယ-သဒ္ဒေါ –

‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ,

ကိဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊

ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ,

ဣဒဉ္စ တေ နာဂ မဟာဝိမာနံ။

‘‘အဟဉ္စ ဘရိယာ စ မနုဿလောကေ,

သဒ္ဓါ ဥဘော ဒါနပတီ အဟုမှာ၊

ဩပါနဘူတံ မေ ဃရံ တဒါသိ,

သန္တပ္ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ။

‘‘တံ မေ ဝတံ တံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ,

တဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊

ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ,

ဣဒဉ္စ မေ ဓီရ မဟာဝိမာန’’န္တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၅၉၂-၁၅၉၃, ၁၅၉၅) –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀၃။)

ဣမသ္မိံ ပုဏ္ဏကဇာတကေ ဒါနေ အာဂတော။

‘‘ကေန ပါဏိ ကာမဒဒေါ, ကေန ပါဏိ မဓုဿဝေါ၊

ကေန တေ ဗြဟ္မစရိယေန, ပုညံ ပါဏိမှိ ဣဇ္ဈတိ။

‘‘တေန ပါဏိ ကာမဒဒေါ, တေန ပါဏိ မဓုဿဝေါ၊

တေန မေ ဗြဟ္မစရိယေန, ပုညံ ပါဏိမှိ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၂၇၅, ၂၇၇) –

ဣမသ္မိံ အင်္ကုရပေတဝတ္ထုသ္မိံ ဝေယျာဝစ္စေ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ တံ, ဘိက္ခဝေ, တိတ္တိရိယံ နာမ ဗြဟ္မစရိယံ အဟောသီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၁) ဣမသ္မိံ တိတ္တိရဇာတကေ ပဉ္စသိက္ခာပဒသီလေ။ ‘‘တံ ခေါ ပန, ပဉ္စသိခ, ဗြဟ္မစရိယံ နေဝ နိဗ္ဗိဒါယ န ဝိရာဂါယ…ပေ… ယာဝဒေဝ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) ဣမသ္မိံ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေ ဗြဟ္မဝိဟာရေ။ ‘‘ပရေ အဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿန္တိ, မယမေတ္ထ ဗြဟ္မစာရိနော ဘဝိဿာမာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၈၃) သလ္လေခသုတ္တေ မေထုနဝိရတိယံ။

‘‘မယဉ္စ ဘရိယာ နာတိက္ကမာမ,

အမှေ စ ဘရိယာ နာတိက္ကမန္တိ၊

အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမ,

တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၇) –

မဟာဓမ္မပါလဇာတကေ သဒါရသန္တောသေ။ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ, သာရိပုတ္တ, စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတာ – တပဿီ သုဒံ ဟောမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) လောမဟံသသုတ္တေ ဝီရိယေ။

‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန, ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ၊

မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ, ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၈။၇၅) –

နိမိဇာတကေ အတ္တဒမနဝသေန ကတေ အဋ္ဌင်္ဂိကဥပေါသထေ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန, ပဉ္စသိခ, ဗြဟ္မစရိယံ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ…ပေ… အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေယေဝ အရိယမဂ္ဂေ။ ‘‘တယိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ ပုထုဘူတံ ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟိ သုပ္ပကာသိတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၄) ပါသာဒိကသုတ္တေ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟေ သကလသ္မိံ သာသနေ။ ဣဓာပိ အရိယမဂ္ဂေ သာသနေ စ ဝတ္တတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀၄။)

ဝုဿတီတိ ဝသီယတိ, စရီယတီတိ အတ္ထော။ ဇနကုဟနတ္ထန္တိ ‘‘အဟော အယျော သီလဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ ဇနဿ သတ္တလောကဿ ဝိမှာပနတ္ထံ။ ဇနလပနတ္ထန္တိ ‘‘ဧဝရူပဿ နာမ အယျဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပသန္နစိတ္တေဟိ ‘‘ကေနတ္ထော, ကိံ အာဟရီယတူ’’တိ မနုဿေဟိ ဝဒါပနတ္ထံ။ လာဘသက္ကာရသိလောကာနိသံသတ္ထန္တိ ယွာယံ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ‘လာဘီ အဿံ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပ္ပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာန’န္တိ, သီလေ-သွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅) သီလာနိသံသဘာဝေန ဝုတ္တော စတုပစ္စယလာဘော, ယော စ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ သက္ကစ္စဒါနသင်္ခါတော အာဒရဗဟုမာနဂရုကရဏသင်္ခါတော စ သက္ကာရော, ယော စ ‘‘သီလသမ္ပန္နော ဗဟုဿုတော သုတဓရော အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဥဂ္ဂတထုတိဃောသသင်္ခါတော သိလောကော ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အာနိသံသော, တဒတ္ထံ။ ဣတိ မံ ဇနော ဇာနာတူတိ ‘‘ဧဝံ ဗြဟ္မစရိယဝါသေ သတိ ‘အယံ သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော’တိအာဒိနာ မံ ဇနော ဇာနာတု သမ္ဘာဝေတူ’’တိ အတ္တနော သန္တဂုဏဝသေန သမ္ဘာဝနတ္ထမ္ပိ န ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ကေစိ ပန ‘‘ဇနကုဟနတ္ထန္တိ ပါပိစ္ဆဿ ဣစ္ဆာပကတဿ သတော သာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထနိဿိတပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတေန တိဝိဓေန ကုဟနဝတ္ထုနာ ကုဟနဘာဝေန ဇနဿ ဝိမှာပနတ္ထံ။ ဇနလပနတ္ထန္တိ ပါပိစ္ဆဿေဝ သတော ပစ္စယတ္ထံ ပရိကထောဘာသာဒိဝသေန လပနဘာဝေန ဥပလာပနဘာဝေန ဝါ ဇနဿ လပနတ္ထံ။ လာဘသက္ကာရသိလောကာနိသံသတ္ထန္တိ ပါပိစ္ဆဿေဝ သတော လာဘာဒိဂရုတာယ လာဘသက္ကာရသိလောကသင်္ခါတဿ အာနိသံသဥဒယဿ နိပ္ဖါဒနတ္ထံ။ ဣတိ မံ ဇနော ဇာနာတူတိ ပါပိစ္ဆဿေဝ သတော အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပါယေန ‘ဣတိ ဧဝံ မံ ဇနော ဇာနာတူ’တိ န ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ပုရိမောယေဝ ပန အတ္ထော သာရတရော။

အထ ခေါတိ ဧတ္ထ အထာတိ အညဒတ္ထေ နိပါတော, ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ တေန ကုဟနာဒိတော အညဒတ္ထာယေဝ ပန ဣဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တံ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘သံဝရတ္ထဉ္စေဝ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀၅။)

ပဟာနတ္ထဉ္စာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ပဉ္စဝိဓော သံဝရော – ပါတိမောက္ခသံဝရော, သတိသံဝရော, ဉာဏသံဝရော, ခန္တိသံဝရော, ဝီရိယသံဝရောတိ။

တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဟိ အာဒိနာ နယေန အာဂတော အယံ ပါတိမောက္ခသံဝရော နာမ, ယော သီလသံဝရောတိ စ ပဝုစ္စတိ။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ, စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အာဂတော အယံ သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ),

သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ,

ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁) –

အာဂတော အယံ ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော အယံ ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော အယံ ဝီရိယသံဝရော။ အတ္ထတော ပန ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပဇဟနဝသေန, ဝတ္တပဋိဝတ္တာနံ ကရဏဝသေန စ ပဝတ္တာ စေတနာ ဝိရတိယော စ။ သင်္ခေပတော သဗ္ဗော ကာယဝစီသံယမော, ဝိတ္ထာရတော သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမော သီလသံဝရော။ သတိ ဧဝ သတိသံဝရော, သတိပ္ပဓာနာ ဝါ ကုသလာ ခန္ဓာ။ ဉာဏမေဝ ဉာဏသံဝရော။ အဓိဝါသနဝသေန အဒေါသော, အဒေါသပ္ပဓာနာ ဝါ တထာ ပဝတ္တာ ကုသလာ ခန္ဓာ ခန္တိသံဝရော, ပညာတိ ဧကေ။ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ အနဓိဝါသနဝသေန ပဝတ္တံ ဝီရိယမေဝ ဝီရိယသံဝရော။ တေသု ပဌမော ကာယဒုစ္စရိတာဒိဒုဿီလျဿ သံဝရဏတော သံဝရော, ဒုတိယော မုဋ္ဌဿစ္စဿ, တတိယော အညာဏဿ, စတုတ္ထော အက္ခန္တိယာ, ပဉ္စမော ကောသဇ္ဇဿ သံဝရဏတော ပိဒဟနတော သံဝရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတဿ သံဝရဿ အတ္ထာယ သံဝရတ္ထံ, သံဝရနိပ္ဖါဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။

ပဟာနမ္ပိ ပဉ္စဝိဓံ – တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ, ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ, နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဧကကနိပါတေ ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။ တဿ ပန ပဉ္စဝိဓဿပိ တထာ တထာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀၆။)

ရာဂါဒိကိလေသာနံ ပဋိနိဿဇ္ဇနဋ္ဌေန သမတိက္ကမနဋ္ဌေန ဝါ ပဟာနဿ အတ္ထာယ ပဟာနတ္ထံ, ပဟာနသာဓနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ သံဝရေန ကိလေသာနံ စိတ္တသန္တာနေ ပဝေသနနိဝါရဏံ ပဟာနေန ပဝေသနနိဝါရဏဉ္စေဝ သမုဂ္ဃါတော စာတိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယေနာပိ ပန ယထာရဟံ ဥဘယံ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလာဒိဓမ္မာ ဧဝ ဟိ သံဝရဏတော သံဝရော, ပဇဟနတော ပဟာနန္တိ။

ဂါထာသု အနီတိဟန္တိ ဤတိယော ဝုစ္စန္တိ ဥပဒ္ဒဝါ – ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ စ သမ္ပရာယိကာ စ။ ဤတိယော ဟနတိ ဝိနာသေတိ ပဇဟတီတိ ဤတိဟံ, အနု ဤတိဟန္တိ အနီတိဟံ, သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ။ အထ ဝါ ဤတီဟိ အနတ္ထေဟိ သဒ္ဓိံ ဟနန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဤတိဟာ, တဏှာဒိဥပက္ကိလေသာ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဤတိဟာတိ အနီတိဟံ။ ဤတိဟာ ဝါ ယထာဝုတ္တေနဋ္ဌေန တိတ္ထိယသမယာ, တပ္ပဋိပက္ခတော ဣဒံ အနီတိဟံ။ ‘‘အနိတိဟ’’န္တိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – ‘‘ဣတိဟာယ’’န္တိ ဓမ္မေသု အနေကံသဂ္ဂါဟဘာဝတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဣတိဟံ နာမ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတ္တာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ နိက္ကင်္ခဘာဝသာဓနတော နတ္ထိ ဧတ္ထ ဣတိဟန္တိ အနိတိဟံ, အပရပ္ပစ္စယန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိညူဟီ’’တိ ‘‘အတက္ကာဝစရော’’တိ စ။ ဂါထာသုခတ္ထံ ပန ‘‘အနီတိဟ’’န္တိ ဒီဃံ ကတွာ ပဌန္တိ။

နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဩဂဓံ ပတိဋ္ဌံ ပါရံ ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမီ, ဝိမုတ္တိရသတ္တာ ဧကန္တေနေဝ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကောတိ အတ္ထော။ တံ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမိနံ ဗြဟ္မစရိယံ။ သောတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘိန္ဒိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, သော ဘဂဝါ အဒေသယိ ဒေသေသိ။ နိဗ္ဗာနောဂဓောတိ ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝိနာ နိဗ္ဗာနောဂါဟနဿ အသမ္ဘဝတော တဿ စ နိဗ္ဗာနံ အနာလမ္ဗိတွာ အပ္ပဝတ္တနတော, တဉ္စ တံ ဧကန္တံ ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမီ။ အထ ဝါ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမိနန္တိ နိဗ္ဗာနဿ အန္တောဂါမိနံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ, နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရိတွာ တဿ အန္တော ဧဝ ဝတ္တတိ ပဝတ္တတီတိ။ မဟတ္တေဟီတိ မဟာအာတုမေဟိ ဥဠာရဇ္ဈာသယေဟိ။ မဟန္တံ နိဗ္ဗာနံ, မဟန္တေ ဝါ သီလက္ခန္ဓာဒိကေ ဧသန္တိ ဂဝေသန္တီတိ မဟေသိနော ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ။ တေဟိ အနုယာတော ပဋိပန္နော။ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတန္တိ ယထာ အဘိညေယျာဒိဓမ္မေ အဘိညေယျာဒိဘာဝေနေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မယာ ဒေသိတံ, ဧဝံ ယေ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀၇။)

ဧတံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဒတ္ထံ သာသနဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တေ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသန္တဿ သတ္ထု မယှံ သာသနကာရိနော ဩဝါဒပ္ပဋိကရာ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ ပရိယန္တံ အပ္ပဝတ္တိံ ကရိဿန္တိ, ဒုက္ခဿ ဝါ အန္တံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရိဿန္တီတိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယနကုဟနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၆။ နဝမေ အဘိညတ္ထန္တိ ကုသလာဒိဝိဘာဂေန ခန္ဓာဒိဝိဘာဂေန စ သဗ္ဗဓမ္မေ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန အဝိပရီတတော ဇာနနတ္ထံ။ ပရိညတ္ထန္တိ တေဘူမကဓမ္မေ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပရိဇာနနတ္ထံ သမတိက္ကမနတ္ထဉ္စ။ တတ္ထ အဘိညေယျအဘိဇာနနာ စတုသစ္စဝိသယာ။ ပရိညေယျပရိဇာနနာ ပန ယဒိပိ ဒုက္ခသစ္စဝိသယာ, ပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယေဟိ ပန ဝိနာ န ပဝတ္တတီတိ ပဟာနာဒယောပိ ဣဓ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ သောမနဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၇။ ဒသမေ သုခသောမနဿဗဟုလောတိ ဧတ္ထ သုခန္တိ ကာယိကံ သုခံ, သောမနဿန္တိ စေတသိကံ။ တသ္မာ ယဿ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သုခံ အဘိဏှံ ပဝတ္တတိ, သော သုခသောမနဿဗဟုလောတိ ဝုတ္တော။ ယောနီတိ ‘‘စတဿော ခေါ ဣမာ, သာရိပုတ္တ, ယောနိယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၂) ခန္ဓကောဋ္ဌာသော ယောနီတိ အာဂတော။ ‘‘ယောနိ ဟေသာ, ဘူမိဇ, ဖလဿ အဓိဂမာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၂၆) ကာရဏံ။

‘‘န စာဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ, ယောနိဇံ မတ္တိသမ္ဘဝ’’န္တိ စ။ (မ။ နိ။ ၂။၄၅၇၊ ဓ။ ပ။ ၃၉၆၊ သု။ နိ။ ၆၂၅)၊

‘‘တမေနံ ကမ္မဇာ ဝါတာ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥဒ္ဓံပါဒံ အဓောသိရံ သမ္ပရိဝတ္တေတွာ မာတု ယောနိမုခေ သမ္ပဋိပါဒေန္တီ’’တိ စ အာဒီသု ပဿာဝမဂ္ဂေါ။ ဣဓ ပန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀၈။)

ကာရဏံ အဓိပ္ပေတံ။ အဿာတိ အနေန။ အာရဒ္ဓါတိ ပဋ္ဌပိတာ ပဂ္ဂဟိတာ ပရိပုဏ္ဏာ သမ္ပာဒိတာ ဝါ။

အာသဝါနံ ခယာယာတိ ဧတ္ထ အာသဝန္တီတိ အာသဝါ, စက္ခုတောပိ…ပေ… မနတောပိ သဝန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မတော ယာဝ ဂေါတြဘူ, ဩကာသတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ သဝန္တီတိ ဝါ အာသဝါ။ ဧတေ ဓမ္မေ ဧတဉ္စ ဩကာသံ အန္တော ကရိတွာ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အန္တောကရဏတ္ထော ဟိ အယံ အာကာရော။ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန မဒိရာဒယော အာသဝါ ဝိယာတိပိ အာသဝါ။ လောကေ ဟိ စိရပါရိဝါသိကာ မဒိရာဒယော အာသဝါတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ စ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန အာသဝါ, ဧတေ ဧဝ ဘဝိတုံ အရဟန္တိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘ပုရိမာ, ဘိက္ခဝေ, ကောဋိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇာယ, ဣတော ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇာ နာဟောသီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁)။ အာယတံ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီတိပိ အာသဝါ။ ပုရိမာနိ စေတ္ထ နိဗ္ဗစနာနိ ယတ္ထ ကိလေသာ အာသဝါတိ အာဂတာ, တတ္ထ ယုဇ္ဇန္တိ၊ ပစ္ဆိမံ ကမ္မေပိ။ န ကေဝလဉ္စ ကမ္မကိလေသာ ဧဝ အာသဝါ, အပိစ ခေါ နာနပ္ပကာရာ ဥပဒ္ဒဝါပိ။ အဘိဓမ္မေ ဟိ ‘‘စတ္တာရော အာသဝါ – ကာမာသဝေါ, ဘဝါသဝေါ, ဒိဋ္ဌာသဝေါ, အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၀၂) ကာမရာဂါဒယော ကိလေသာ အာသဝါတိ အာဂတာ။ သုတ္တေပိ ‘‘နာဟံ, စုန္ဒ, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံယေဝ အာသဝါနံ သံဝရာယ ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၂) ဧတ္ထ ဝိဝါဒမူလဘူတာ ကိလေသာ အာသဝါတိ အာဂတာ။

‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ, ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊

ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျ, မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊

တေ မယှံ, အာသဝါ ခီဏာ, ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆) –

ဧတ္ထ တေဘူမကံ ကမ္မံ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ဧတ္ထ ပရူပဃာတဝိပ္ပဋိသာရဝဓဗန္ဓာဒယော စေဝ အပါယဒုက္ခဘူတာ နာနပ္ပကာရာ ဥပဒ္ဒဝါ စ။

တေ ပနေတေ အာသဝါ ဝိနယေ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ, သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ ဒွေဓာ အာဂတာ။ သဠာယတနေ ‘‘တယောမေ, အာဝုသော, အာသဝါ – ကာမာသဝေါ, ဘဝါသဝေါ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၀၉။)

အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၁) တိဓာ အာဂတာ။ တထာ အညေသု သုတ္တန္တေသု။ အဘိဓမ္မေ တေယေဝ ဒိဋ္ဌာသဝေန သဒ္ဓိံ စတုဓာ အာဂတာ။ နိဗ္ဗေဓိကပရိယာယေ ပန ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အာသဝါ နိရယဂမနီယာ, အတ္ထိ အာသဝါ တိရစ္ဆာနယောနိဂမနီယာ, အတ္ထိ အာသဝါ ပေတ္တိဝိသယဂမနီယာ, အတ္ထိ အာသဝါ မနုဿလောကဂမနီယာ, အတ္ထိ အာသဝါ ဒေဝလောကဂမနီယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၆၃) ပဉ္စဓာ အာဂတာ။ ကမ္မမေဝ စေတ္ထ အာသဝါတိ အဓိပ္ပေတံ။ ဆက္ကနိပါတေ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အာသဝါ သံဝရာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၆။၅၈) နယေန ဆဓာ အာဂတာ။ သဗ္ဗာသဝပရိယာယေ တေယေဝ ဒဿနပဟာတဗ္ဗေဟိ ဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တဓာ အာဂတာ။ ဣဓ ပန အဘိဓမ္မပရိယာယေန စတ္တာရော အာသဝါ အဓိပ္ပေတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ခယာယာတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယော အာသဝါနံ ခယော ဝယော ဘေဒေါ ပရိဘေဒေါ အနိစ္စတာ အန္တရဓာန’’န္တိ အာသဝါနံ သရသဘေဒေါ အာသဝါနံ ခယောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘ဇာနတော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ပဿတော အာသဝါနံ ခယံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅) ဧတ္ထ အာသဝါနံ ခီဏာကာရော နတ္ထိဘာဝေါ အစ္စန္တံ အသမုပ္ပါဒေါ အာသဝက္ခယောတိ ဝုတ္တော။

‘‘သေခဿ သိက္ခမာနဿ, ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနော၊

ခယသ္မိံ ပဌမံ ဉာဏံ, တတော အညာ အနန္တရာ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၆၂) –

ဧတ္ထ အရိယမဂ္ဂေါ အာသဝက္ခယောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ သမဏော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈) ဧတ္ထ ဖလံ။

‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ, နိစ္စံ ဥဇ္ဈာနသညိနော၊

အာသဝါ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ, အာရာ သော အာသဝက္ခယာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၅၃) –

ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ပန ဖလံ သန္ဓာယ ‘‘အာသဝါနံ ခယာယာ’’တိ ဝုတ္တံ, အရဟတ္တဖလတ္ထာယာတိ အတ္ထော။

သံဝေဇနီယေသု ဌာနေသူတိ သံဝေဂဇနကေသု ဇာတိအာဒီသု သံဝေဂဝတ္ထူသု။ ဇာတိ, ဇရာ, ဗျာဓိ, မရဏံ, အပါယဒုက္ခံ, အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ ဣမာနိ ဟိ သံဝေဂဝတ္ထူနိ သံဝေဇနီယဋ္ဌာနာနိ နာမ။ အပိစ ‘‘အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသော ဥယျုတ္တော ပယာတော ကုမ္မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော, ဥပနီယတိ လောကော အဒ္ဓုဝေါ, အတာဏော လောကော အနဘိဿရော,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၀။)

အဿကော လောကော, သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ, ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသော’’တိဧဝမာဒီနိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇) စေတ္ထ သံဝေဇနီယဋ္ဌာနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သံဝေဇနေနာတိ ဇာတိအာဒိသံဝေဂဝတ္ထူနိ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နဘယသင်္ခါတေန သံဝေဇနေန။ အတ္ထတော ပန သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ သံဝေဂေါ နာမ။

သံဝိဂ္ဂဿာတိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိကာဒိဝသေန အနေကဝိဓေဟိ ဇာတိအာဒိဒုက္ခေဟိ သံဝေဂဇာတဿ။ ‘‘သံဝေဇိတွာ’’တိ စ ပဌန္တိ။ ယောနိသော ပဓာနေနာတိ ဥပါယပဓာနေန, သမ္မာဝါယာမေနာတိ အတ္ထော။ သော ဟိ ယထာ အကုသလာ ဓမ္မာ ပဟီယန္တိ, ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ပဒဟနတော ဥတ္တမဘာဝသာဓနတော စ ‘‘ပဓာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ သံဝေဂေန ဘဝါဒီသု ကိဉ္စိ တာဏံ လေဏံ ပဋိသရဏံ အပဿန္တော တတ္ထ အနောလီယန္တော အလဂ္ဂမာနသော တပ္ပဋိပက္ခေန စ ဝိနိဝတ္တိတဝိသညိတော အညဒတ္ထု နိဗ္ဗာနနိန္နော ဟောတိ နိဗ္ဗာနပေါဏော နိဗ္ဗာနပဗ္ဘာရော။ သော ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေန ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလော ဝိသုဒ္ဓါသယပ္ပယောဂေါ သမထဝိပဿနာသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တော သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ သင်္ခါရဂတေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဝိရဇ္ဇတိ, ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတိ။ တတ္ထ ယဒိဒံ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလော ဝိသုဒ္ဓါသယပ္ပယောဂေါ သမထဝိပဿနာသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တော, တေနဿ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သုခသောမနဿဗဟုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ ပနာယံ သမထေ ပတိဋ္ဌိတော ဝိပဿနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ သင်္ခါရဂတေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဝိရဇ္ဇတိ, ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတိ, တေနဿ ယောနိ အာရဒ္ဓါ အာသဝါနံ ခယာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု သံဝိဇ္ဇေထေဝါတိ သံဝိဇ္ဇေယျ ဧဝ သံဝေဂံ ကရေယျ ဧဝ။ ‘‘သံဝိဇ္ဇိတွာနာ’’တိ စ ပဌန္တိ။ ဝုတ္တနယေန သံဝိဂ္ဂေါ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍိတောတိ သပ္ပညော, တိဟေတုကပဋိသန္ဓီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပညာယ သမဝေက္ခိယာတိ သံဝေဂဝတ္ထူနိ သံဝိဇ္ဇနဝသေန ပညာယ သမ္မာ အဝေက္ခိယ။ အထ ဝါ ပညာယ သမ္မာ အဝေက္ခိတွာတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာယ

ဒုကနိပါတေ ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၁။)

၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ

၁။ ဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၈။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ တထာဂတံ, ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ တထာဂတ-သဒ္ဒေါ တာဝ သတ္တဝေါဟာရသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၅) သတ္တဝေါဟာရေ။

‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ,

ဗုဒ္ဓံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၆) –

အာဒီသု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ။

‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ,

ဓမ္မံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၇) –

အာဒီသု ဓမ္မေ။

‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ,

သံဃံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၈) –

အာဒီသု သံဃေ။ ဣဓ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ။ တသ္မာ တထာဂတန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ ကတမေဟိ အဋ္ဌဟိ? တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော, တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော, တထဒဿိတာယ တထာဂတော, တထဝါဒိတာယ တထာဂတော, တထာကာရိတာယ တထာဂတော, အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ။

ကထံ ဘဂဝါ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ ယေန အဘိနီဟာရေန ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပါရမိံ ပူရေတွာ ဣမာ ဒသ ပါရမိယော, ဒသ ဥပပါရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ အင်္ဂပရိစ္စာဂံ, အတ္တပရိစ္စာဂံ, ဓနပရိစ္စာဂံ, ဒါရပရိစ္စာဂံ, ရဇ္ဇပရိစ္စာဂန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂါနိ ပရိစ္စဇိတွာ ယထာ ဝိပဿိအာဒယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၂။)

အာဂတာ, တထာ အမှာကံ ဘဂဝါပိ အာဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာဟ –

‘‘ယထေဝ လောကမှိ ဝိပဿိအာဒယော,

သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊

တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော,

တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ’’တိ။ –

ဧဝံ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာဝ ဝိပဿိအာဒယော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရာဘိမုခါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ, တထာ အမှာကံ ဘဂဝါပိ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာဟု –

‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ဂဝံပတီ ယထာ,

သမေဟိ ပါဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရံ၊

သော ဝိက္ကမီ သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော,

သေတဉ္စ ဆတ္တံ အနုဓာရယုံ မရူ။

‘‘ဂန္တွာန သော သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော,

ဒိသာ ဝိလောကေသိ သမာ သမန္တတော၊

အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဂိရမဗ္ဘုဒီရယိ,

သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။ –

ဧဝံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? သဗ္ဗေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သလက္ခဏံ, သာမညလက္ခဏံ, တထံ, အဝိတထံ, ဉာဏဂတိယာ အာဂတော, အဝိရဇ္ဈိတွာ ပတ္တော, အနုဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော။ ယထာဟ –

‘‘သဗ္ဗေသံ ပန ဓမ္မာနံ, သကသာမညလက္ခဏံ၊

တထမေဝါဂတော ယသ္မာ, တသ္မာ နာထော တထာဂတော’’တိ။ –

ဧဝံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၃။)

တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ, ဘိက္ခဝေ, တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာပိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတ-သဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော? ယံ သဒေဝကေ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ, တံ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပဿတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ စာနေန တံ ဣဋ္ဌာဒိဝသေန ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ဝါ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပါယတနံ, ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၁၆) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝါရေဟိ ဒွေပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ, ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသု အာပါထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒါဒီသု။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ, တမဟံ ဇာနာမိ…ပေ… တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ, တံ တထာဂတဿ ဝိဒိတံ, တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။

ဧဝံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော။ ဧတ္ထ တထဒဿိအတ္ထေ တထာဂတောတိ ပဒဿ သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကထံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော? ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝါ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏကာလေ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တဂေယျာဒိ, သဗ္ဗံ တံ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒါဒိနိမ္မဒနံ ဧကသဒိသံ တထံ အဝိတထံ။ တေနာဟ –

‘‘ယဉ္စ, စုန္ဒ, ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၄။)

ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ, သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ, နော အညထာ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈၊ အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

ဂဒအတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော။ အပိစ အာဂဒနံ အာဂဒေါ, ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ, ဧဝမ္ပေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ, ကာယဿပိ ဝါစာ။ တသ္မာ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယထာ ဝါစာ, ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ ယထာ စ ကာယော, ဝါစာပိ တထာ ဂတာတိ တထာဂတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာဝါဒီ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ ဣတိ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။

ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ယသ္မာ ဘဂဝါ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေနပိ, န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ, အထ ခေါ အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော, တသ္မာ တထာဂတော။ တေနာဟ –

‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ…ပေ… မနုဿာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထု ဒသော ဝသဝတ္တီ, တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈၊ အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

တတြာယံ ပဒသိဒ္ဓိ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ, ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဝိယ ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ, သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ယထာဝုတ္တော အဂဒေါ ဧတဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၅။)

အပိစ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော, တထံ ဂတောတိ တထာဂတော။ တတ္ထ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော, လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော, လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘လောကော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော။ လောကသမုဒယော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, လောကသမုဒယော တထာဂတဿ ပဟီနော။ လောကနိရောဓော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, လောကနိရောဓော တထာဂတဿ သစ္ဆိကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ, လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ တထာဂတဿ ဘာဝိတာ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကဿ…ပေ… သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

အပရေဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော။ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော, တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော, တထာဝိဓောတိ တထာဂတော, တထာပဝတ္တိကောတိ တထာဂတော, တထေဟိ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတဘာဝေန တထာဂတောတိ။

ကထံ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယာ သာ ဘဂဝတာ သုမေဓဘူတေန ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ ပါဒမူလေ –

‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ, ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊

ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ, အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊

အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ, အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အဘိနီဟာရံ သမ္ပာဒေန္တေန ‘‘အဟံ သဒေဝကံ လောကံ တိဏ္ဏော တာရေဿာမိ, မုတ္တော မောစေဿာမိ, ဒန္တော ဒမေဿာမိ, အဿတ္ထော အဿာသေဿာမိ, ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေဿာမိ, သုဒ္ဓေါ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၆။)

သောဓေဿာမိ, ဗုဒ္ဓေါ ဗောဓေဿာမီ’’တိ မဟာပဋိညာ ပဝတ္တိတာ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –

‘‘ကိံ မေ ဧကေန တိဏ္ဏေန, ပုရိသေန ထာမဒဿိနာ၊

သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, သန္တာရေဿံ သဒေဝကံ။

‘‘ဣမိနာ မေ အဓိကာရေန, ကတေန ပုရိသုတ္တမေ၊

သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, တာရေမိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘သံသာရသောတံ ဆိန္ဒိတွာ, ဝိဒ္ဓံသေတွာ တယော ဘဝေ၊

ဓမ္မနာဝံ သမာရုယှ, သန္တာရေဿံ သဒေဝကံ။

‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေန, ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ၊

သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, ဗုဒ္ဓေါ ဟေဿံ သဒေဝကေ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၅၅-၅၈)၊

တံ ပနေတံ မဟာပဋိညံ သကလဿပိ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမုဒါယဿ ပဝိစယပစ္စဝေက္ခဏသမာဒါနာနံ ကာရဏဘူတံ အဝိသံဝါဒေန္တော လောကနာထော ယသ္မာ မဟာကပ္ပါနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသတော ဒါနပါရမိအာဒယော သမတိံသပါရမိယော ပူရေတွာ, အင်္ဂပရိစ္စာဂါဒယော ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ, သစ္စာဓိဋ္ဌာနာဒီနိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ ပရိဗြူဟေတွာ, ပုညဉာဏသမ္ဘာရေ သမ္ဘရိတွာ ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ဥက္ကံသာပေတွာ, ဗုဒ္ဓိစရိယံ ပရမကောဋိံ ပါပေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တသ္မာ တဿေဝ သာ မဟာပဋိညာ တထာ အဝိတထာ အနညထာ, န တဿ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝိတထံ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဒီပင်္ကရော ဒသဗလော ကောဏ္ဍညော, မင်္ဂလော…ပေ… ကဿပေါ ဘဂဝါတိ ဣမေ စတုဝီသတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပဋိပါဋိယာ ဥပ္ပန္နာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ နံ ဗျာကရိံသု။ ဧဝံ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဗျာကရဏော ယေ တေ ကတာဘိနီဟာရေဟိ ဗောဓိသတ္တေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗာ အာနိသံသာ, တေ လဘိတွာဝ အာဂတောတိ တာယ ယထာဝုတ္တာယ မဟာပဋိညာယ တထာယ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ အာဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော? ယာယံ မဟာကရုဏာ လောကနာထဿ, ယာယ မဟာဒုက္ခသမ္ဗာဓပ္ပဋိပန္နံ သတ္တနိကာယံ ဒိသွာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၇။)

‘‘တဿ နတ္ထညော ကောစိ ပဋိသရဏံ, အဟမေဝ နံ ဣတော သံသာရဒုက္ခတော မုတ္တော မောစေဿာမီ’’တိ သမုဿာဟိတမာနသော မဟာဘိနီဟာရံ အကာသိ။ ကတွာ စ ယထာပဏိဓာနံ သကလလောကဟိတသမ္ပာဒနာယ ဥဿုက္ကမာပန္နော အတ္တနော ကာယဇီဝိတနိရပေက္ခော ပရေသံ သောတပထဂမနမတ္တေနပိ စိတ္တုတြာသသမုပ္ပါဒိကာ အတိဒုက္ကရာ ဒုက္ကရစရိယာ သမာစရန္တော ယထာ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပဋိပတ္တိ ဟာနဘာဂိယာ သံကိလေသဘာဂိယာ ဌိတိဘာဂိယာ ဝါ န ဟောတိ, အထ ခေါ ဥတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောတိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇမာနော အနုပုဗ္ဗေန နိရဝသေသေ ဗောဓိသမ္ဘာရေ သမာနေတွာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိ။ တတော ပရဉ္စ တာယေဝ မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော ပဝိဝေကရတိံ ပရမဉ္စ သန္တံ ဝိမောက္ခသုခံ ပဟာယ ဗာလဇနဗဟုလေ လောကေ တေဟိ သမုပ္ပါဒိတံ သမ္မာနာဝမာနဝိပ္ပကာရံ အဂဏေတွာ ဝေနေယျဇနဝိနယနေန နိရဝသေသံ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ နိဋ္ဌပေသိ။ တတြ ယော ဘဂဝတော သတ္တေသု မဟာကရုဏာယ သမောက္ကမနာကာရော, သော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ယထာ ဗုဒ္ဓဘူတဿ လောကနာထဿ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ, ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဘူတဿပိ မဟာဘိနီဟာရကာလာဒီသူတိ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ စ ဧကသဒိသတာယ တထာဝ သာ အဝိတထာ အနညထာ။ တသ္မာ တီသုပိ အဝတ္ထာသု သဗ္ဗသတ္တေသု သမာနရသာယ တထာယ မဟာကရုဏာယ သကလလောကဟိတာယ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော? တထာနိ နာမ စတ္တာရိ အရိယမဂ္ဂဉာဏာနိ။ တာနိ ဟိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, အယံ ဒုက္ခသမုဒယော, အယံ ဒုက္ခနိရောဓော, အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗဉေယျသင်္ဂါဟကာနံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုဘူတာနံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ, ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော သင်္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော, သမုဒယဿ အာယူဟနဋ္ဌော နိဒါနဋ္ဌော သံယောဂဋ္ဌော ပလိဗောဓဋ္ဌော, နိရောဓဿ နိဿရဏဋ္ဌော ဝိဝေကဋ္ဌော အသင်္ခတဋ္ဌော အမတဋ္ဌော, မဂ္ဂဿ နိယျာနဋ္ဌော ဟေတွဋ္ဌော ဒဿနဋ္ဌော အဓိပတေယျဋ္ဌောတိအာဒီနံ တဗ္ဗိဘာဂါနဉ္စ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓဝိဗန္ဓကဿ သံကိလေသပက္ခဿ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ပဋိလဒ္ဓါယ တတ္ထ အသမ္မောဟာဘိသမယသင်္ခါတာယ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၈။)

တာနိ ဘဂဝါ အနညနေယျော သယမေဝ အာဂတော အဓိဂတော, တသ္မာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ယထာ စ မဂ္ဂဉာဏာနိ, ဧဝံ ဘဂဝတော တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒဉာဏာနိ ဆအသာဓာရဏဉာဏာနိ သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ အဋ္ဌမဂ္ဂင်္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိဉာဏာနိ ဒသဗလဉာဏာနိ စ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာနိ။

တတြာယံ ဝိဘာဝနာ – ယဉှိ ကိဉ္စိ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နာသု အတီတာသု ခန္ဓာယတနဓာတူသု သဘာဝကိစ္စာဒိ အဝတ္ထာဝိသေသာဒိ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓနာမဂေါတ္တာဒိ စ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေသု စ အတိသုခုမတိရောဟိတဝိဒူရဒေသေသု ရူပဓမ္မေသု ယော တံတံပစ္စယဝိသေသေဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဂန္ဓရသဖဿာဒိဝိသေသော, တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကော ဝိယ ပစ္စက္ခတော အသင်္ဂမပ္ပဋိဟတံ ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, တထာ အနာဂတာသု ပစ္စုပ္ပန္နာသု စာတိ ဣမာနိ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ နာမ။ ယထာဟ –

‘‘အတီတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ, အနာဂတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ, ပစ္စုပ္ပန္နံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။

တာနိ ပနေတာနိ တတ္ထ တတ္ထ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ, တာနိ ဘဂဝါ သယမ္ဘုဉာဏေန အဓိဂဉ္ဆိ။ ဧဝံ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ, ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ။ တတ္ထ အတ္ထပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၁၉။)

ပဋိဘာနပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဓမ္မေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ, ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈)။

ဧတ္ထ စ ဟေတုအနုသာရေန အရဏီယတော အဓိဂန္တဗ္ဗတော စ သင်္ခေပတော ဟေတုဖလံ အတ္ထော နာမ။ ပဘေဒတော ပန ယံကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ, နိဗ္ဗာနံ, ဘာသိတတ္ထော, ဝိပါကော, ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထော။ တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မောတိ သင်္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ အတ္ထံ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပါပေတိ စ, တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု, အရိယမဂ္ဂေါ, ဘာသိတံ, ကုသလံ, အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မော, တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။

အထ ဝါ ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပါတုဘူတာ, ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယမှာ ဓမ္မာ တေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပါတုဘူတာ, တေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဇရာမရဏေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဇာတိယာ, ဘဝေ, ဥပါဒါနေ, တဏှာယ, ဝေဒနာယ, ဖဿေ, သဠာယတနေ, နာမရူပေ, ဝိညာဏေ, သင်္ခါရေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, သင်္ခါရသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ သင်္ခါရနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, သင်္ခါရနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂၀။)

‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဇာနာတိ – သုတ္တံ, ဂေယျံ ။ပ။ ဝေဒလ္လံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ သော တဿ တဿေဝ ဘာသိတဿ အတ္ထံ ဇာနာတိ – ‘အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော, အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော’တိ, အယံ ဝုစ္စတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ (ဝိဘ။ ၇၂၄)။

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ, တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတိ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိ ဝိတ္ထာရော (ဝိဘ။ ၇၂၅)။

တသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ သဘာဝနိရုတ္တိ အဗျဘိစာရဝေါဟာရော အဘိလာပေါ, တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ မာဂဓိကာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ မူလဘာသာယ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယထာဝုတ္တေသု တေသု ဉာဏေသု ဂေါစရကိစ္စာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဉာဏမာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဣတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ သယမေဝ ဘဂဝတာ အဓိဂတာနိ အတ္ထဓမ္မာဒိကေ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တနော ဝိသယေ အဝိသံဝါဒနဝသေန အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ယံ ကိဉ္စိ ဉေယျံ နာမ, သဗ္ဗံ တံ ဘဂဝတာ သဗ္ဗာကာရေန ဉာတံ ဒိဋ္ဌံ အဓိဂတံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တထာ ဟိဿ အဘိညေယျာ ဓမ္မာ အဘိညေယျတော ဗုဒ္ဓါ, ပရိညေယျာ ဓမ္မာ ပရိညေယျတော ဗုဒ္ဓါ, ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ပဟာတဗ္ဗတော ဗုဒ္ဓါ, သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော ဗုဒ္ဓါ, ဘာဝေတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗတော ဗုဒ္ဓါ, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။

ယံ ကိဉ္စိ ပဟာတဗ္ဗံ နာမ, သဗ္ဗံ တံ ဘဂဝတာ အနဝသေသတော ဗောဓိမူလေယေဝ ပဟီနံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မံ, န တဿ ပဟာနာယ ဥတ္တရိ ကရဏီယံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂၁။)

အတ္ထိ။ တထာ ဟိဿ လောဘဒေါသမောဟဝိပရီတမနသိကာရအဟိရိကာနောတ္တပ္ပထိနမိဒ္ဓ- ကောဓူပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယ- မာယာသာဌေယျထမ္ဘသာရမ္ဘမာနာတိမာနမဒပမာဒတိဝိဓာကုသလမူလဒုစ္စရိတ- ဝိသမသညာမလဝိတက္ကပပဉ္စဧသနာတဏှာစတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသအာသဝ- ဂန္ထဩဃယောဂါဂတိတဏှုပါဒါနပဉ္စာဘိနန္ဒနနီဝရဏ- စေတောခိလစေတသောဝိနိဗန္ဓဆဝိဝါဒမူလသတ္တာနုသယ- အဋ္ဌမိစ္ဆတ္တနဝအာဃာတဝတ္ထုတဏှာမူလကဒသအကုသလ- ကမ္မပထဧကဝီသတိအနေသနဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတအဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာဒိပ္ပဘေဒံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ သဟ ဝါသနာယ ပဟီနံ သမုစ္ဆိန္နံ သမူဟတံ, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ…ပေ… ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ကိလေသာ အပ္ပဟီနာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။

ယေ စိမေ ဘဂဝတာ ကမ္မဝိပါကကိလေသူပဝါဒအာဏာဝီတိက္ကမပ္ပဘေဒါ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ, အလမေဝ တေ ဧကန္တေန အန္တရာယာယ, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ…ပေ… ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘နာလံ တေ ပဋိသေဝတော အန္တရာယာယာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။

ယော စ ဘဂဝတာ နိရဝသေသဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏာယ သီလသမာဓိပညာသင်္ဂဟော သတ္တကောဋ္ဌာသိကော သတ္တတိံသပ္ပဘေဒေါ အရိယမဂ္ဂပုဗ္ဗင်္ဂမော အနုတ္တရော နိယျာနဓမ္မော ဒေသိတော, သော ဧကန္တေနေဝ နိယျာတိ ပဋိပန္နဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ…ပေ… ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘နိယျာနဓမ္မော တယာ ဒေသိတော န နိယျာတီ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) ဝိတ္ထာရော။ ဧဝမေတာနိ အတ္တနော ဉာဏပ္ပဟာနဒေသနာဝိသေသာနံ အဝိတထဘာဝါဝဗောဓနတော အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ နိရယဂတိ, တိရစ္ဆာနဂတိ, ပေတဂတိ, မနုဿဂတိ, ဒေဝဂတီတိ ပဉ္စ ဂတိယော။ တာသု သဉ္ဇီဝါဒယော အဋ္ဌ မဟာနိရယာ, ကုက္ကုဠာဒယော သောဠသ ဥဿဒနိရယာ, လောကန္တရိကနိရယော စာတိ သဗ္ဗေပိမေ ဧကန္တဒုက္ခတာယ နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယာ စ, သကကမ္မုနာ ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိ စာတိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂၂။)

နိရယဂတိ။ တိဗ္ဗန္ဓကာရသီတနရကာပိ ဧတေသွေဝ အန္တောဂဓာ ကိမိကီဋပဋင်္ဂသရီသပပက္ခိသောဏသိင်္ဂါလာဒယော တိရိယံ အဉ္ဆိတဘာဝေန တိရစ္ဆာနာ နာမ။ တေ ဧဝ ဂတီတိ တိရစ္ဆာနဂတိ။ ခုပ္ပိပါသိတပရဒတ္တူပဇီဝိနိဇ္ဈာမတဏှိကာဒယော ဒုက္ခဗဟုလတာယ ပကဋ္ဌသုခတော ဣတာ ဝိဂတာတိ ပေတာ, တေ ဧဝ ဂတီတိ ပေတဂတိ။ ကာလကဉ္စိကာဒိအသုရာပိ ဧတေသွေဝ အန္တောဂဓာ။ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ ဇမ္ဗုဒီပါဒိစတုမဟာဒီပဝါသိနော မနသော ဥဿန္နတာယ မနုဿာ, တေ ဧဝ ဂတီတိ မနုဿဂတိ။ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနူပဂါတိ ဣမေ ဆဗ္ဗီသတိ ဒေဝနိကာယာ ဒိဗ္ဗန္တိ အတ္တနော ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ကီဠန္တိ ဇောတေန္တိ စာတိ ဒေဝါ, တေ ဧဝ ဂတီတိ ဒေဝဂတိ။

တာ ပနေတာ ဂတိယော ယသ္မာ တံတံကမ္မနိဗ္ဗတ္တော ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသော, တသ္မာ အတ္ထတော ဝိပါကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ တတ္ထ ‘‘အယံ နာမ ဂတိ နာမ ဣမိနာ ကမ္မုနာ ဇာယတိ, တဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဝိသေသေဟိ ဧဝံ ဝိဘာဂဘိန္နတ္တာ ဝိသုံ ဧတေ သတ္တနိကာယာ ဧဝံ ဝိဘာဂဘိန္နာ’’တိ ယထာသကံဟေတုဖလဝိဘာဂပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ဌာနသော ဟေတုသော ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ပဉ္စ ခေါ ဣမာ, သာရိပုတ္တ, ဂတိယော။ ကတမာ ပဉ္စ? နိရယော, တိရစ္ဆာနယောနိ, ပေတ္တိဝိသယော, မနုဿာ, ဒေဝါ။ နိရယဉ္စာဟံ, သာရိပုတ္တ, ပဇာနာမိ, နိရယဂါမိဉ္စ မဂ္ဂံ, နိရယဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ၊ ယထာ ပဋိပန္နော စ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ, တဉ္စ ပဇာနာမီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃)။

တာနိ ပနေတာနိ ဘဂဝတော ဉာဏာနိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ယံ သတ္တာနံ သဒ္ဓါဒိယောဂဝိကလဘာဝါဝဗောဓေန အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခတာဒိဝိသေသဝိဘာဝနံ ပညာသာယ အာကာရေဟိ ပဝတ္တံ ဘဂဝတော ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော, အဿဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော မဟာရဇက္ခော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၁) ဝိတ္ထာရော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂၃။)

ယဉ္စ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော, အယံ သဿတဒိဋ္ဌိကော, အယံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကော, အယံ အနုလောမိကာယံ ခန္တိယံ ဌိတော, အယံ ယထာဘူတဉာဏေ ဌိတော, အယံ ကာမာသယော, န နေက္ခမ္မာဒိအာသယော, အယံ နေက္ခမ္မာသယော, န ကာမာဒိအာသယော’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမဿ ကာမရာဂေါ အတိဝိယ ထာမဂတော, န ပဋိဃာဒိကော, ဣမဿ ပဋိဃော အတိဝိယ ထာမဂတော, န ကာမရာဂါဒိကော’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမဿ ပုညာဘိသင်္ခါရော အဓိကော, န အပုညာဘိသင်္ခါရော န အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော, ဣမဿ အပုညာဘိသင်္ခါရော အဓိကော, န ပုညာဘိသင်္ခါရော န အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော, ဣမဿ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော အဓိကော, န ပုညာဘိသင်္ခါရော န အပုညာဘိသင်္ခါရော။ ဣမဿ ကာယသုစရိတံ အဓိကံ, ဣမဿ ဝစီသုစရိတံ, ဣမဿ မနောသုစရိတံ။ အယံ ဟီနာဓိမုတ္တိကော, အယံ ပဏီတာဓိမုတ္တိကော, အယံ ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတော, အယံ ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတော, အယံ ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတော, အယံ န ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတော, န ကိလေသာဝရဏေန, န ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတော’’တိအာဒိနာ စ သတ္တာနံ အာသယာဒီနံ ယထာဘူတံ ဝိဘာဝနာကာရပ္ပဝတ္တံ ဘဂဝတော အာသယာနုသယဉာဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဣဓ တထာဂတော သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ, အနုသယံ ဇာနာတိ, စရိတံ ဇာနာတိ, အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ, ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗေ သတ္တေ ဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။

ယဉ္စ ဥပရိမဟေဋ္ဌိမပုရတ္ထိမပစ္ဆိမကာယေဟိ ဒက္ခိဏဝါမအက္ခိကဏ္ဏသောတနာသိကာသောတအံသကူဋပဿဟတ္ထပါဒေဟိ အင်္ဂုလင်္ဂုလန္တရေဟိ လောမလောမကူပေဟိ စ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူဒကဓာရာပဝတ္တနံ အနညသာဓာရဏံ ဝိဝိဓဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနိမ္မာပနကံ ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟာရိယဉာဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဣဓ တထာဂတော ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ။ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆)။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂၄။)

ယဉ္စ ရာဂါဒီဟိ ဇာတိအာဒီဟိ စ အနေကေဟိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ သတ္တနိကာယံ တတော နီဟရိတုကာမတာဝသေန နာနာနယေဟိ ပဝတ္တဿ ဘဂဝတော မဟာကရုဏောက္ကမနဿ ပစ္စယဘူတံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏံ။ ယထာဟ –

‘‘ကတမံ တထာဂတဿ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏံ? ဗဟုကေဟိ အာကာရေဟိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ, အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသောတိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတီ’’တိ။ –

အာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇) ဧကူနနဝုတိယာ အာကာရေဟိ ဝိဘဇနံ ကတံ။

ယံ ပန ယာဝတာ ဓမ္မဓာတု, ယတ္တကံ ဉာတဗ္ဗံ သင်္ခတာသင်္ခတာဒိ, တဿ သဗ္ဗဿ ပရောပဒေသေန ဝိနာ သဗ္ဗာကာရတော ပဋိဇာနနသမတ္ထံ အာကင်္ခါမတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိ အနညသာဓာရဏံ ဘဂဝတော ဉာဏံ သဗ္ဗထာ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိသစ္စာဝဗောဓတော သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထာဝရဏာဘာဝတောဝ နိဿင်္ဂပ္ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ဧဝမေတာနိ ဘဂဝတော ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ယထာသကံဝိသယဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ‘‘သတ္တိမေ, ဘိက္ခဝေ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါ – သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၅) ဧဝံ သရူပတော ယာယံ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာ သတိအာဒိဘေဒါ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ, ယာယ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတိ, ကိလေသနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတိ, စတ္တာရိ ဝါ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတိ, သာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဿာ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ အရိယသာဝကော ဝါ ယထာဝုတ္တာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဧဝံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂၅။)

သာမညလက္ခဏတော, ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ပဝိစယလက္ခဏော ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ပဂ္ဂဟလက္ခဏော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ဖရဏလက္ခဏော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ဥပသမလက္ခဏော ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, အဝိက္ခေပလက္ခဏော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ဧဝံ ဝိသေသလက္ခဏတော။

‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? ဣဓ ဘိက္ခု သတိမာ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော, စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ ဟောတိ အနုဿရိတာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၆၇) သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အညမညူပကာရဝသေန ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တိဒဿနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? အတ္ထိ အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေသု သတိ, အတ္ထိ ဗဟိဒ္ဓါ ဓမ္မေသု သတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၆၉) တေသံ ဝိသယဝိဘာဝနာပဝတ္တိဒဿနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတံ, ဝိရာဂနိဿိတံ, နိရောဓနိဿိတံ, ဝေါသဂ္ဂပရိဏာမိ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၇၁) ဘာဝနာဝိဓိဒဿနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ? ဣဓ ဘိက္ခု ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ…ပေ… တသ္မိံ သမယေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဟောန္တိ, သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ…ပေ… ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? ယာ သတိ အနုဿတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၇၈) ဆနဝုတိယာ နယသဟဿဝိဘာဂေဟီတိ ဧဝံ နာနာကာရတော ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ တဿ တဿ အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စံ? အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ, သေယျထိဒံ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ…ပေ… သမ္မာသမာဓီ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၅) ဧဝံ သရူပတော။ သဗ္ဗကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော။ အရိယာနံ အဋ္ဌဝိဓတ္တာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ဧကန္တကာရဏတ္တာ စ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ, အတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ, သယံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂယတီတိ မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ သာမညလက္ခဏတော။ ‘‘သမ္မာဒဿနလက္ခဏာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ, သမ္မာအဘိနိရောပနလက္ခဏော သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ, သမ္မာပရိဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ သမ္မာဝါစာ, သမ္မာသမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော, သမ္မာဝေါဒါနလက္ခဏော သမ္မာအာဇီဝေါ, သမ္မာပဂ္ဂဟလက္ခဏော သမ္မာဝါယာမော, သမ္မာဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂၆။)

သမ္မာသတိ, သမ္မာအဝိက္ခေပလက္ခဏော သမ္မာသမာဓီ’’တိ ဧဝံ ဝိသေသလက္ခဏတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ တာဝ အညေဟိပိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ, နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ, တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟဝိဓမနေန အသမ္မောဟတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပဿတိ, တထာ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောပိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပါဒီနိ ပဇဟန္တိ, နိရောဓဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ, သဟဇာတဓမ္မာနံ သမ္မာအဘိနိရောပနပရိဂ္ဂဟဏသမုဋ္ဌာပနဝေါဒါနပဂ္ဂဟဥပဋ္ဌာနသမာဒဟနာနိ စ ကရောန္တီတိ ဧဝံ ကိစ္စဝိဘာဂတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနက္ခဏာ ဝိသုံ ဒုက္ခာဒိအာရမ္မဏာ ဟုတွာ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ နိဗ္ဗာနမေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စတော ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒယောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ, မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ, တေသု သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ ကိစ္စတော ‘‘နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပေါ’’တိအာဒီနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာဝါစာဒယော တယော ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘မုသာဝါဒါ ဝေရမဏီ’’တိအာဒိဝိဘာဂါ ဝိရတိယောပိ စေတနာယောပိ ဟုတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ, သမ္မာဝါယာမသတိယော ကိစ္စတော သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘန္တိ။ သမ္မာသမာဓိ ပန မဂ္ဂက္ခဏေပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန နာနာ ဧဝါတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂေသု ပဝတ္တိဝိဘာဂတော။ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၈၉) ဘာဝနာဝိဓိတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ? ဣဓ, ဘိက္ခု, ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ…ပေ… ဒုက္ခပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ, တသ္မိံ သမယေ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတိ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၉၉) စတုရာသီတိယာ နယသဟဿဝိဘာဂေဟီတိ ဧဝံ အနေကာကာရတော ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော အရိယမဂ္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော သဗ္ဗာနိပိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ စ နိရောဓသမာပတ္တီတိ ဧတာသု အနုပဋိပါဋိယာ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန စ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တီသု သမ္ပာဒနပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝသေန ယထာရဟံ သမ္ပယောဂဝသေန စ ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော ဉာဏာနိ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။ တထာ ‘‘ဣဒံ ဣမဿ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂၇။)

ဌာနံ, ဣဒံ အဋ္ဌာန’’န္တိ အဝိပရီတံ တဿ တဿ ဖလဿ ကာရဏာကာရဏဇာနနံ, တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နဿ ကမ္မသမာဒါနဿ အနဝသေသတော ယထာဘူတံ ဝိပါကန္တရဇာနနံ, အာယူဟနက္ခဏေယေဝ တဿ တဿ သတ္တဿ ‘‘အယံ နိရယဂါမိနီ ပဋိပဒါ…ပေ… အယံ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ ယာထာဝတော သာသဝါနာသဝကမ္မဝိဘာဂဇာနနံ, ခန္ဓာယတနာနံ ဥပါဒိန္နာနုပါဒိန္နာဒိအနေကသဘာဝံ နာနာသဘာဝဉ္စ တဿ လောကဿ ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ ဣမသ္မိံ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ အယံ ဝိသေသော ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယထာဘူတံ ဓာတုနာနတ္တဇာနနံ, သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုတာဇာနနံ သံကိလေသာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဈာနဝိမောက္ခာဒိဇာနနံ, သတ္တာနံ အပရိမာဏာသု ဇာတီသု တပ္ပဋိဗန္ဓေန သဒ္ဓိံ အနဝသေသတော ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တတိဇာနနံ ဟီနာဒိဝိဘာဂေဟိ သဒ္ဓိံ စုတိပဋိသန္ဓိဇာနနံ, ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုသစ္စဇာနနန္တိ ဣမာနိ ဘဂဝတော ဒသဗလဉာဏာနိ အဝိရဇ္ဈိတွာ ယထာသကံဝိသယာဝဂါဟနတော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနတော စ ယထာဘူတဝုတ္တိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဣဓ တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၈၀၉၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၁)။

ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ယထာ စေတေသမ္ပိ ဉာဏာနံ ဝသေန, ဧဝံ ယထာဝုတ္တာနံ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနာဒိဝိဘာဝနဉာဏာဒိအနန္တာပရိမေယျဘေဒါနံ အနညသာဓာရဏာနံ ပညာဝိသေသာနံ ဝသေန ဘဂဝါ တထာနိ ဉာဏာနိ အာဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော, ဧဝမ္ပိ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယာ တာ ဘဂဝတော အဘိဇာတိအဘိသမ္ဗောဓိဓမ္မဝိနယပညာပနအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယော, တာ တထာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒတ္ထံ တာ လောကနာထေန အဘိပတ္ထိတာ ပဝတ္တိတာ စ, တဒတ္ထဿ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ အဝိသံဝါဒနတော အဝိပရီတတ္ထဝုတ္တိယာ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။ တထာ ဟိ အယံ ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဘူတော သမတိံသပါရမိပရိပူရဏာဒိကံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓတ္တဟေတုံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂၈။)

သမ္ပာဒေတွာ တုသိတပုရေ ဌိတော ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ သုတွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာဟိ ဧကတော သန္နိပတိတာဟိ ဥပသင်္ကမိတွာ –

‘‘ကာလော ခေါ တေ မဟာဝီရ, ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊

သဒေဝကံ တာရယန္တော, ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆၇) –

အာယာစိတော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗနိမိတ္တော ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ ‘‘ဣဒါနိ အဟံ မနုဿယောနိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယံ သကျရာဇကုလေ မဟာမာယာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသ မာသေ ဒေဝမနုဿေဟိ မဟတာ ပရိဟာရေန ပရိဟရိယမာနော ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ပစ္စူသသမယေ အဘိဇာတိံ ပါပုဏိ။

အဘိဇာတိက္ခဏေ ပနဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏက္ခဏေ ဝိယ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါတုရဟေသုံ, အယံ ဒသသဟဿိလောကဓာတု သံကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ, ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အပရိမာဏော ဩဘာသော ဖရိ, တဿ, တံ သိရိံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဝိယ အန္ဓာ စက္ခူနိ ပဋိလဘိံသု, ဗဓိရာ သဒ္ဒံ သုဏိံသု, မူဂါ သမာလပိံသု, ခုဇ္ဇာ ဥဇုဂတ္တာ အဟေသုံ, ပင်္ဂုလာ ပဒသာ ဂမနံ ပဋိလဘိံသု, ဗန္ဓနဂတာ သဗ္ဗသတ္တာ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ မုစ္စိံသု, သဗ္ဗနရကေသု အဂ္ဂိ နိဗ္ဗာယိ, ပေတ္တိဝိသယေ ခုပ္ပိပါသာ ဝူပသမိ, တိရစ္ဆာနာနံ ဘယံ နာဟောသိ, သဗ္ဗသတ္တာနံ ရောဂေါ ဝူပသမိ, သဗ္ဗသတ္တာ ပိယံဝဒါ အဟေသုံ, မဓုရေနာကာရေန အဿာ ဟသိံသု, ဝါရဏာ ဂဇ္ဇိံသု, သဗ္ဗတူရိယာနိ သကသကနိန္နာဒံ မုဉ္စိံသု, အဃဋ္ဋိတာနိ ဧဝ မနုဿာနံ ဟတ္ထူပဂါဒီနိ အာဘရဏာနိ မဓုရေနာကာရေန သဒ္ဒံ မုဉ္စိံသု, သဗ္ဗဒိသာ ဝိပ္ပသန္နာ အဟေသုံ, သတ္တာနံ သုခံ ဥပ္ပါဒယမာနော မုဒုသီတလဝါတော ဝါယိ, အကာလမေဃော ဝဿိ, ပထဝိတောပိ ဥဒကံ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဿန္ဒိ, ပက္ခိနော အာကာသဂမနံ ဝိဇဟိံသု, နဒိယော အသန္ဒမာနာ အဋ္ဌံသု, မဟာသမုဒ္ဒေ မဓုရံ ဥဒကံ အဟောသိ, ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တေ သူရိယေ ဒိပ္ပမာနေ ဧဝ အာကာသဂတာ သဗ္ဗာ ဇောတိယော ဇောတိံသု, ဌပေတွာ အရူပါဝစရေ ဒေဝေ အဝသေသာ သဗ္ဗေ ဒေဝါ သဗ္ဗေ စ နေရယိကာ ဒိဿမာနရူပါ အဟေသုံ, တရုကုဋ္ဋကဝါဋသေလာဒယော အနာဝရဏဘူတာ အဟေသုံ, သတ္တာနံ စုတူပပါတာ နာဟေသုံ, သဗ္ဗံ အနိဋ္ဌဂန္ဓံ အဘိဘဝိတွာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ပဝါယိ, သဗ္ဗေ ဖလူပဂါ ရုက္ခာ ဖလဓရာ သမ္ပဇ္ဇိံသု, မဟာသမုဒ္ဒေါ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ သဉ္ဆန္နတလော အဟောသိ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၂၉။)

ထလဇဇလဇာဒီနိ သဗ္ဗပုပ္ဖါနိ ပုပ္ဖိံသု, ရုက္ခာနံ ခန္ဓေသု ခန္ဓပဒုမာနိ, သာခါသု သာခါပဒုမာနိ, လတာသု လတာပဒုမာနိ, ပုပ္ဖိံသု, မဟီတလသိလာတလာနိ ဘိန္ဒိတွာ ဥပရူပရိ သတ္တ သတ္တ ဟုတွာ ဒဏ္ဍပဒုမာနိ နာမ နိက္ခမိံသု, အာကာသေ ဩလမ္ဗကပဒုမာနိ နိဗ္ဗတ္တိံသု, သမန္တတော ပုပ္ဖဝဿံ ဝဿိ အာကာသေ ဒိဗ္ဗတူရိယာနိ ဝဇ္ဇိံသု, သကလဒသသဟဿိလောကဓာတု ဝဋ္ဋေတွာ ဝိဿဋ္ဌမာလာဂုဠံ ဝိယ, ဥပ္ပီဠေတွာ ပဝတ္တမာလာကလာပေါ ဝိယ, အလင်္ကတပဋိယတ္တံ မာလာသနံ ဝိယ စ ဧကမာလာမာလိနီ ဝိပ္ဖုရန္တဝါဠဗီဇနီ ပုပ္ဖဓူပဂန္ဓပရိဝါသိတာ ပရမသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟောသိ, တာနိ စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဥပရိ အဓိဂတာနံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ နိမိတ္တဘူတာနိ ဧဝ အဟေသုံ။ ဧဝံ အနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝါ အယံ အဘိဇာတိ ယဒတ္ထံ တေန အဘိပတ္ထိတာ, တဿာ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ တထာဝ အဟောသိ အဝိတထာ အနညထာ။

တထာ ယေ ဗုဒ္ဓဝေနေယျာ ဗောဓနေယျဗန္ဓဝါ, တေ သဗ္ဗေပိ အနဝသေသတော သယမေဝ ဘဂဝတာ ဝိနီတာ။ ယေ စ သာဝကဝေနေယျာ ဓမ္မဝေနေယျာ စ, တေပိ သာဝကာဒီဟိ ဝိနီတာ ဝိနယံ ဂစ္ဆန္တိ ဂမိဿန္တိ စာတိ ယဒတ္ထံ ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗောဓိ အဘိပတ္ထိတာ, တဒတ္ထဿ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ အဘိသမ္ဗောဓိ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။

အပိစ ယဿ ယဿ ဉေယျဓမ္မဿ ယော ယော သဘာဝေါ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော, သော သော ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကံ ဝိယ အာဝဇ္ဇနမတ္တပဋိဗဒ္ဓေန အတ္တနော ဉာဏေန အဝိပရီတံ အနဝသေသတော ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဧဝမ္ပိ အဘိသမ္ဗောဓိ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။

တထာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ တထာ တထာ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ, တေသံ တေသဉ္စ သတ္တာနံ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိံ သမ္မဒေဝ ဩလောကေတွာ ဓမ္မတံ အဝိဇဟန္တေနေဝ ပညတ္တိနယံ ဝေါဟာရမတ္တံ အနတိဓာဝန္တေနေဝ စ ဓမ္မတံ ဝိဘာဝေန္တေန ယထာပရာဓံ ယထာဇ္ဈာသယံ ယထာဓမ္မဉ္စ အနုသာသန္တေန ဘဂဝတာ ဝေနေယျာ ဝိနီတာ အရိယဘူမိံ သမ္ပာပိတာတိ ဓမ္မဝိနယပညာပနာပိဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ ယထာဘူတဝုတ္တိယာ စ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃၀။)

တထာ ယာ သာ ဘဂဝတာ အနုပ္ပတ္တာ ပထဝိယာဒိဖဿဝေဒနာဒိရူပါရူပသဘာဝနိမုတ္တာ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဘာဝါဘာဝတော လောကသဘာဝါတီတာ တမသာ ဝိသံသဋ္ဌတ္တာ ကေနစိ အနောဘာသနီယာ လောကသဘာဝါဘာဝတော ဧဝ ဂတိအာဒိဘာဝရဟိတာ အပ္ပတိဋ္ဌာ အနာရမ္မဏာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနဓာတု ခန္ဓသင်္ခါတာနံ ဥပါဒီနံ လေသမတ္တဿာပိ အဘာဝတော ‘‘အနုပါဒိသေသာ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, တဒါယတနံ, ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပေါ န တေဇော န ဝါယော န အာကာသာနဉ္စာယတနံ န ဝိညာဏဉ္စာယတနံ န အာကိဉ္စညာယတနံ န နေဝသညာနာသညာယတနံ နာယံ လောကော န ပရော လောကော န စ ဥဘော စန္ဒိမသူရိယာ။ တမဟံ, ဘိက္ခဝေ, နေဝ အာဂတိံ ဝဒါမိ န ဂတိံ န ဌိတိံ န စုတိံ န ဥပပတ္တိံ၊ အပ္ပတိဋ္ဌံ အပ္ပဝတ္တံ အနာရမ္မဏမေဝေတံ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ (ဥဒါ။ ၇၁)။

သာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အတ္ထင်္ဂမော သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ သမထော, သဗ္ဗူပဓီနံ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ, သဗ္ဗဒုက္ခာနံ ဝူပသမော, သဗ္ဗာလယာနံ သမုဂ္ဃါတော, သဗ္ဗဝဋ္ဋာနံ ဥပစ္ဆေဒေါ, အစ္စန္တသန္တိလက္ခဏာတိ ယထာဝုတ္တသဘာဝဿ ကဒါစိပိ အဝိသံဝါဒနတော တထာ အဝိတထာ အနညထာ။ ဧဝမေတာ အဘိဇာတိအာဒိကာ တထာ ဂတော ဥပဂတော အဓိဂတော ပဋိပန္နော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ ဘဂဝါ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော? ယထာဝိဓာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာဝိဓော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာဝိဓာ တေ ဘဂဝန္တော မဂ္ဂသီလေန, ဖလသီလေန, သဗ္ဗေနပိ လောကိယလောကုတ္တရသီလေန, မဂ္ဂသမာဓိနာ, ဖလသမာဓိနာ, သဗ္ဗေနပိ လောကိယလောကုတ္တရသမာဓိနာ, မဂ္ဂပညာယ, ဖလပညာယ, သဗ္ဗာယပိ လောကိယလောကုတ္တရပညာယ, ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇိတဗ္ဗေဟိ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိဝိဟာရေဟိ, တဒင်္ဂဝိမုတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိယာ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိယာ နိဿရဏဝိမုတ္တိယာတိ သင်္ခေပတော, ဝိတ္ထာရတော ပန အနန္တာပရိမာဏဘေဒေဟိ အစိန္တေယျာနုဘာဝေဟိ သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃၁။)

အယမ္ပိ အမှာကံ ဘဂဝါ တထာဝိဓော။ သဗ္ဗေသဉှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အာယုဝေမတ္တံ, သရီရပ္ပမာဏဝေမတ္တံ, ကုလဝေမတ္တံ, ဒုက္ကရစရိယာဝေမတ္တံ, ရသ္မိဝေမတ္တန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဝေမတ္တေဟိ သိယာ ဝေမတ္တံ, န ပန သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒီသု ဝိသုဒ္ဓီသု သမထဝိပဿနာပဋိပတ္တိယံ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေသု စ ကိဉ္စိ နာနာကရဏံ အတ္ထိ, အထ ခေါ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ အညံမညံ နိဗ္ဗိသေသာ တေ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ တသ္မာ ယထာဝိဓာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာဝိဓော။ ဧဝံ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော။ ဝိဓတ္ထော စေတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။ တထာ ဟိ လောကိယာ ဝိဓယုတ္တဂတသဒ္ဒေ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။

ကထံ တထာပဝတ္တိကောတိ တထာဂတော? အနညသာဓာရဏေန ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဒီနံ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တိယာ အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘေန စ ဘဂဝတော ကာယပ္ပဝတ္တိယာဒီနံ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတာဘာဝတော ယထာရုစိ တထာ ဂတံ ဂတိ ဂမနံ ကာယဝစီစိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဧတဿာတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာပဝတ္တိကောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော? ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏေ တပ္ပဋိပက္ခပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတံ နတ္ထိ ဧတဿ ဂတန္တိ အဂတော။ သော ပနဿ အဂတဘာဝေါ မစ္ဆေရဒါနပါရမိအာဒီသု အဝိပရီတံ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာဒိနယပ္ပဝတ္တေဟိ ဉာဏေဟီတိ တထေဟိ ဉာဏေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော။

အထ ဝါ ကိလေသာဘိသင်္ခါရပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတံ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတမေဝ ဝါ ပဉ္စသုပိ ဂတီသု ဂတံ ဂမနံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဂတော။ သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ သွာယမဿ အဂတဘာဝေါ တထေဟိ အရိယမဂ္ဂဉာဏေဟီတိ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထေဟိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာဂတဘာဝေန တထာဂတော? တထာဂတဘာဝေနာတိ စ တထာဂတဿ သဗ္ဘာဝေန, အတ္ထိတာယာတိ အတ္ထော။ ကော ပနေသ တထာဂတော, ယဿ အတ္ထိတာယ ဘဂဝါ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ? သဒ္ဓမ္မော။ သဒ္ဓမ္မော ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ တာဝ ယထာ ယုဂနဒ္ဓသမထဝိပဿနာဗလေန အနဝသေသကိလေသပက္ခံ သမူဟနန္တေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ဂန္တဗ္ဗံ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃၂။)

တထာ ဂတော။ ဖလဓမ္မော ယထာ အတ္တနော မဂ္ဂါနုရူပံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနဝသေန ဂန္တဗ္ဗံ, တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ နိဗ္ဗာနဓမ္မော ပန ယထာ ဂတော ပညာယ ပဋိဝိဒ္ဓေါ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဝူပသမာယ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဗုဒ္ဓါဒီဟိ တထာ ဂတော သစ္ဆိကတောတိ တထာဂတော။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ယထာ ပုရိမဗုဒ္ဓေဟိ သုတ္တဂေယျာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာဒိပ္ပကာသနဝသေန စ ဝေနေယျာနံ အာသယာဒိအနုရူပံ ပဝတ္တိတော, အမှာကမ္ပိ ဘဂဝတာ တထာ ဂတော ဂဒိတော ပဝတ္တိတောတိ ဝါ တထာဂတော။ ယထာ ဘဂဝတာ ဒေသိတော, တထာ ဘဂဝတော သာဝကေဟိ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ သဗ္ဗောပိ သဒ္ဓမ္မော တထာဂတော။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ, ဓမ္မံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၇၊ သု။ နိ။ ၂၄၀)။ သွာဿ အတ္ထီတိ ဘဂဝါ တထာဂတော။

ယထာ စ ဓမ္မော, ဧဝံ အရိယသံဃောပိ, ယထာ အတ္တဟိတာယ ပရဟိတာယ စ ပဋိပန္နေဟိ သုဝိသုဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂသမထဝိပဿနာပဋိပဒံ ပုရက္ခတွာ တေန တေန မဂ္ဂေန ဂန္တဗ္ဗံ, တံ တံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာ ဝါ ဘဂဝတာ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒိနယော ဒေသိတော, တထာ စ ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာ ဂဒနတော စ တထာဂတော။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝရာဇာ – ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ, သံဃံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၈၊ သု။ နိ။ ၂၄၁), သွာဿ သာဝကဘူတော အတ္ထီတိ ဘဂဝါ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာဂတဘာဝေန တထာဂတော။

ဣဒမ္ပိ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝဒီပနေ မုခမတ္တကမေဝ, သဗ္ဗာကာရေန ပန တထာဂတောဝ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝံ ဝဏ္ဏေယျ။ ဣဒဉှိ တထာဂတပဒံ မဟတ္ထံ, မဟာဂတိကံ, မဟာဝိသယံ, တဿ အပ္ပမာဒပဒဿ ဝိယ တေပိဋကမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ယုတ္တိတော အတ္ထဘာဝေန အာဟရန္တော ‘‘အတိတ္ထေန ဓမ္မကထိကော ပက္ခန္ဒော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ။

တတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ယထေဝ လောကေ ပုရိမာ မဟေသိနော,

သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊

တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော,

တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃၃။)

‘‘ပဟာယ ကာမာဒိမလေ အသေသတော,

သမာဓိဉာဏေဟိ ယထာ ဂတာ ဇိနာ၊

ပုရာတနာ သကျမုနီ ဇုတိန္ဓရော,

တထာ ဂတော တေန တထာဂတော မတော။

‘‘တထဉ္စ ဓာတာယတနာဒိလက္ခဏံ,

သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော၊

သယမ္ဘုဉာဏေန ဇိနောယမာဂတော,

တထာဂတော ဝုစ္စတိ သကျပုင်္ဂဝေါ။

‘‘တထာနိ သစ္စာနိ သမန္တစက္ခုနာ,

တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော၊

အနညနေယျာ နယတော ဝိဘာဝိတာ,

တထာ ဂတော တေန ဇိနော တထာဂတော။

‘‘အနေကဘေဒါသုပိ လောကဓာတုသု,

ဇိနဿ ရူပါယတနာဒိဂေါစရေ၊

ဝိစိတ္တဘေဒေ တထမေဝ ဒဿနံ,

တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။

‘‘ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ,

ကရောတိ ဝါစာယနုရူပမတ္တနော၊

ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယျိရီယတိ,

တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော။

‘‘တထာ ပရိညာယ တထာယ သဗ္ဗသော,

အဝေဒိ လောကံ ပဘဝံ အတိက္ကမိ၊

ဂတော စ ပစ္စက္ခကိရိယာယ နိဗ္ဗုတိံ,

အရိယမဂ္ဂဉ္စ ဂတော တထာဂတော။

‘‘တထာ ပဋိညာယ တထာယ သဗ္ဗသော,

ဟိတာယ လောကဿ ယတောယမာဂတော၊

တထာယ နာထော ကရုဏာယ သဗ္ဗဒါ,

ဂတော စ တေနာပိ ဇိနော တထာဂတော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃၄။)

‘‘တထာနိ ဉာဏာနိ ယတောယမာဂတော,

ယထာသဘာဝံ ဝိသယာဝဗောဓတော၊

တထာဘိဇာတိပ္ပဘုတီ တထာဂတော,

တဒတ္ထသမ္ပာဒနတော တထာဂတော။

‘‘ယထာဝိဓာ တေ ပုရိမာ မဟေသိနော,

တထာဝိဓောယမ္ပိ တထာ ယထာရုစိ၊

ပဝတ္တဝါစာ တနုစိတ္တဘာဝတော,

တထာဂတော ဝုစ္စတိ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။

‘‘သမ္ဗောဓိသမ္ဘာရဝိပက္ခတော ပုရေ,

ဂတံ န သံသာရဂတမ္ပိ တဿ ဝါ၊

န စတ္ထိ နာထဿ ဘဝန္တဒဿိနော,

တထေဟိ တသ္မာ အဂတော တထာဂတော။

‘‘တထာဂတော ဓမ္မဝရော မဟေသိနာ,

ယထာ ပဟာတဗ္ဗမလံ ပဟီယတိ၊

တထာဂတော အရိယဂဏော ဝိနာယကော,

တထာဂတော တေန သမင်္ဂိဘာဝတော’’တိ။

အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဧတ္ထ အရဟာတိ ပဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ။ ယံကိဉ္စိ ဉေယျံ နာမ, တဿ သဗ္ဗဿပိ သဗ္ဗာကာရတော အဝိပရီတတော သယမေဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာဿ ပရောပဒေသရဟိတဿ သဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိနော အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ အဓိဂမော ဒဿိတော။

နနု စ သဗ္ဗညုတညာဏတော အညံ အနာဝရဏံ, အညထာ ဆ အသာဓာရဏာနိ ဉာဏာနိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနီတိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျာတိ? န ဝိရုဇ္ဈတိ, ဝိသယပ္ပဝတ္တိဘေဒဝသေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဧကဿေဝ ဉာဏဿ ဒွိဓာ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မဝိသယတာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထ စ အာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂစာရမုပါဒါယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃၅။)

‘‘သဗ္ဗံ သင်္ခတာသင်္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၉)။

တသ္မာ နတ္ထိ နေသံ အတ္ထတော ဘေဒေါ, ဧကန္တေနေဝေတံ ဧဝမိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနံ သာဓာရဏတာ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏတာ စ အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဉာဏဿ အဏုမတ္တမ္ပိ အာဝရဏံ အတ္ထိ, အနာဝရဏဉာဏဿ စ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏဘာဝေ ယတ္ထ တံ န ပဝတ္တတိ တတ္ထာဝရဏသဗ္ဘာဝတော အနာဝရဏဘာဝေါယေဝ န သိယာ။ အထ ဝါ ပန ဟောတု အညမေဝ အနာဝရဏံ သဗ္ဗညုတညာဏတော, ဣဓ ပန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ, တဿေဝါဓိဂမေန ဘဂဝါ သဗ္ဗညူ သဗ္ဗဝိဒူ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုစ္စတိ, န သကိံယေဝ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ –

‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ။

သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဉာဏသမဓိဂမေန ဟိ ဘဂဝတော သန္တာနေ အနဝသေသဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထတာ အဟောသီတိ။

ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပနိဒံ ဉာဏံ ပဝတ္တမာနံ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, ဥဒါဟု ကမေနာတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ, အတီတာနာဂတပ္ပစ္စုပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဘေဒဘိန္နာနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ အသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ဥပဋ္ဌာနေ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပေက္ခန္တဿ ဝိယ ဝိသယဝိဘာဂေနာဝဗောဓော န သိယာ, တထာ စ သတိ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿန္တာနံ အနတ္တာကာရေန ဝိယ သဗ္ဗဓမ္မာ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဝိသယာ ဟောန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ယေပိ ‘‘သဗ္ဗဉေယျဓမ္မာနံ ဌိတလက္ခဏဝိသယံ ဝိကပ္ပရဟိတံ သဗ္ဗကာလံ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, တေန တေ သဗ္ဗဝိဒူတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ –

‘‘စရံ သမာဟိတော နာဂေါ, တိဋ္ဌန္တောပိ သမာဟိတော’’တိ။ –

‘‘ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သုဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ ဝုတ္တဒေါသာနာတိဝတ္တိ, ဌိတလက္ခဏာရမ္မဏတာယ စ အတီတာနာဂတသမ္မုတိဓမ္မာနံ တဒဘာဝတော,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃၆။)

ဧကဒေသဝိသယမေဝ ဘဂဝတော ဉာဏံ သိယာ။ တသ္မာ သကိံယေဝ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။

အထ ကမေန သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ? ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဇာတိဘူမိသဘာဝါဒိဝသေန ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ ဉေယျေ ကမေန ဂယှမာနေ တဿ အနဝသေသပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ အပရိယန္တဘာဝတော ဉေယျဿ။ ယေ ပန ‘‘အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနေန သဗ္ဗညူ ဘဂဝါ, တဉ္စ ဉာဏံ န အနုမာနိကံ သံသယာဘာဝတော။ သံသယာနုဗဒ္ဓဉှိ လောကေ အနုမာနဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တေသမ္ပိ န ယုတ္တံ။ သဗ္ဗဿ ဟိ အပစ္စက္ခဘာဝေ အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနေန ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနဿ အသမ္ဘဝတော။ ယဉှိ တံ သေသံ, တံ အပစ္စက္ခန္တိ။ အထ တမ္ပိ ပစ္စက္ခံ, တဿ သေသဘာဝေါ ပန န သိယာတိ သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? အဝိသယဝိစာရဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော, ဘိက္ခဝေ, အစိန္တေယျော, န စိန္တေတဗ္ဗော၊ ယော စိန္တေယျ, ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)။

ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယံကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ သကလမေကဒေသော ဝါ, တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, နိစ္စသမာဓာနဉ္စ ဝိက္ခေပါဘာဝတော, ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ သကလဿ အဝိသယဘာဝတော တဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာ န သိယာ, ဧကန္တေနေဝ သာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓါ, အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓါ, မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါ, စိတ္တုပ္ပါဒပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဝစနတော။ အတီတာနာဂတဝိသယမ္ပိ ဘဂဝတော ဉာဏံ အနုမာနာဂမနတက္ကဂ္ဂဟဏဝိရဟိတတ္တာ ပစ္စက္ခမေဝ။

နနု စ ဧတသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ ယဒါ သကလံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ, တဒါ သကိမေဝ သကလဝိသယတာယ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တေယျာတိ ဝုတ္တဒေါသာနာတိဝတ္တိယေဝါတိ? န, တဿ ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓိတော ဟိ သော ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျောတိ။ အညထာ ပစုရဇနဉာဏသမဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဉာဏဿ အစိန္တေယျတာ န သိယာ, တသ္မာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃၇။)

သကလဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ တံ ဧကဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိယ သုဝဝတ္ထာပိတေယေဝ တေ ဓမ္မေ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ ဣဒမေတ္ထ အစိန္တေယျံ။ ယာဝတကံ ဉေယျံ, တာဝတကံ ဉာဏံ, ယာဝတကံ ဉာဏံ, တာဝတကံ ဉေယျံ, ဉေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏံ, ဉာဏပရိယန္တိကံ ဉေယျန္တိ ဧဝမေကဇ္ဈံ ဝိသုံ ဝိသုံ သကိံ ကမေန စ ဣစ္ဆာနုရူပံ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ။ တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ။

ဒွေ ဝိတက္ကာတိ ဒွေ သမ္မာ ဝိတက္ကာ။ တတ္ထ ဝိတက္ကေန္တိ ဧတေန, သယံ ဝါ ဝိတက္ကေတိ, ဝိတက္ကနမတ္တမေဝ ဝါတိ ဝိတက္ကော။ သွာယံ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနလက္ခဏော, အာဟနနပရိယာဟနနရသော, အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဝိသယဘေဒေန ပန တံ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ ဝိတက္ကာ’’တိ။ သမုဒါစရန္တီတိ သမံ သမ္မာ စ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ မရိယာဒါယ စရန္တိ။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော, တေန စ ယောဂေန ‘‘တထာဂတံ အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဣဒံ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တထာဂတဿ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အတ္တနော ဝိသယေ သမံ သမ္မာ စ အညမညံ မရိယာဒံ အနတိက္ကမန္တာ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ ဗဟုလံ အဘိဏှံ စရန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ။

ကော ပန နေသံ ဝိသယော, ကာ ဝါ မရိယာဒါ, ကထဉ္စ တံ အနတိက္ကမိတွာ တေ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ ဗဟုလံ အဘိဏှံ နိစ္စံ ပဝတ္တန္တီတိ? ဝုစ္စတေ – ခေမဝိတက္ကော, ပဝိဝေကဝိတက္ကောတိ ဣမေ ဒွေ ဝိတက္ကာယေဝ။ တေသု ခေမဝိတက္ကော တာဝ ဘဂဝတော ဝိသေသေန ကရုဏာသမ္ပယုတ္တော, မေတ္တာမုဒိတာသမ္ပယုတ္တောပိ လဗ္ဘတေဝ, တသ္မာ သော မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ မေတ္တာဒိသမာပတ္တိယာ စ ပုဗ္ဗင်္ဂမော သမ္ပယုတ္တော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဝိဝေကဝိတက္ကော ပန ဖလသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗင်္ဂမော သမ္ပယုတ္တော စ, ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိဝသေနာပိ လဗ္ဘတေဝ။ ဣတိ နေသံ ဝိတက္ကော ဝိသယော, တသ္မာ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာနမ္ပိ ကာလေန ကာလံ သဝိသယသ္မိံယေဝ စရဏတော နတ္ထိ မရိယာဒါ, န သင်္ကရေန ဝုတ္တိ။

တတ္ထ ခေမဝိတက္ကော ဘဂဝတော ကရုဏောက္ကမနာဒိနာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော, ပဝိဝေကဝိတက္ကော သမာပတ္တီဟိ။ တတြာယံ ဝိဘာဝနာ – ‘‘အယံ လောကော သန္တာပဇာတော ဒုက္ခပရေတော’’တိအာဒိနာ ရာဂဂ္ဂိအာဒီဟိ လောကသန္နိဝါသဿ အာဒိတ္တတာဒိအာကာရဒဿနေဟိ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂေ, သမာပတ္တိယမ္ပိ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇-၁၁၈) –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃၈။)

‘‘ဗဟူဟိ အာကာရေဟိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ, အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသောတိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။ ဥယျုတ္တော, ပယာတော, ကုမ္မဂ္ဂပဋိပန္နော, ဥပနီယတိ လောကော အဒ္ဓုဝေါ, အတာဏော လောကော အနဘိဿရော, အဿကော လောကော, သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ, ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသော။

‘‘အတာယနော လောကသန္နိဝါသော, အလေဏော, အသရဏော, အသရဏီဘူတော, ဥဒ္ဓတော လောကော အဝူပသန္တော, သသလ္လော လောကသန္နိဝါသော ဝိဒ္ဓေါ ပုထုသလ္လေဟိ, အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏော ကိလေသပဉ္ဇရပရိက္ခိတ္တော, အဝိဇ္ဇာဂတော လောကသန္နိဝါသော အဏ္ဍဘူတော ပရိယောနဒ္ဓေါ တန္တာကုလကဇာတော ကုလာဂုဏ္ဌိကဇာတော မုဉ္ဇပဗ္ဗဇဘူတော အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ သံသာရံ နာတိဝတ္တတီတိ ပဿန္တာနံ, အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသသံလိတ္တော ကိလေသကလလီဘူတော, ရာဂဒေါသမောဟဇဋာဇဋိတော။

‘‘တဏှာသံဃာဋပဋိမုက္ကော, တဏှာဇာလေန ဩတ္ထဋော, တဏှာသောတေန ဝုယှတိ, တဏှာသံယောဇနေန သံယုတ္တော, တဏှာနုသယေန အနုသဋော, တဏှာသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ, တဏှာပရိဠာဟေန ပရိဍယှတိ။

‘‘ဒိဋ္ဌိသံဃာဋပဋိမုက္ကော, ဒိဋ္ဌိဇာလေန ဩတ္ထဋော, ဒိဋ္ဌိသောတေန ဝုယှတိ, ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန သံယုတ္တော, ဒိဋ္ဌာနုသယေန အနုသဋော, ဒိဋ္ဌိသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ, ဒိဋ္ဌိပရိဠာဟေန ပရိဍယှတိ။

‘‘ဇာတိယာ အနုဂတော, ဇရာယ အနုသဋော, ဗျာဓိနာ အဘိဘူတော, မရဏေန အဗ္ဘာဟတော, ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတော။

‘‘တဏှာယ ဩဍ္ဍိတော, ဇရာပါကာရပရိက္ခိတ္တော, မစ္စုပါသပရိက္ခိတ္တော, မဟာဗန္ဓနဗဒ္ဓေါ, လောကသန္နိဝါသော, ရာဂဗန္ဓနေန, ဒေါသမောဟဗန္ဓနေန, မာနဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓေါ, မဟာသမ္ဗာဓပဋိပန္နော, မဟာပလိဗောဓေန ပလိဗုဒ္ဓေါ, မဟာပပါတေ ပတိတော, မဟာကန္တာရပဋိပန္နော, မဟာသံသာရပဋိပန္နော, မဟာဝိဒုဂ္ဂေ သမ္ပရိဝတ္တတိ, မဟာပလိပေ ပလိပန္နော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၃၉။)

‘‘အဗ္ဘာဟတော လောကသန္နိဝါသော, အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသော ရာဂဂ္ဂိနာ, ဒေါသဂ္ဂိနာ, မောဟဂ္ဂိနာ ဇာတိယာ ။ပ။ ဥပါယာသေဟိ, ဥန္နီတကော လောကသန္နိဝါသော ဟညတိ နိစ္စမတာဏော ပတ္တဒဏ္ဍော တက္ကရော, ဝဇ္ဇဗန္ဓနဗဒ္ဓေါ အာဃာတနပစ္စုပဋ္ဌိတော, အနာထော လောကသန္နိဝါသော ပရမကာရုညတံ ပတ္တော, ဒုက္ခာဘိတုန္နော စိရရတ္တပီဠိတော, နိစ္စဂဓိတော နိစ္စပိပါသိတော။

‘‘အန္ဓော, အစက္ခုကော, ဟတနေတ္တော, အပရိဏာယကော, ဝိပထပက္ခန္ဒော, အဉ္ဇသာပရဒ္ဓေါ, မဟောဃပက္ခန္ဒော။

‘‘ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော, တီဟိ ဒုစ္စရိတေဟိ ဝိပ္ပဋိပန္နော, စတူဟိ ယောဂေဟိ ယောဇိတော, စတူဟိ ဂန္ထေဟိ ဂန္ထိတော, စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ ဥပါဒီယတိ, ပဉ္စဂတိသမာရုဠှော, ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ရဇ္ဇတိ, ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ ဩတ္ထဋော, ဆဟိ ဝိဝါဒမူလေဟိ ဝိဝဒတိ, ဆဟိ တဏှာကာယေဟိ ရဇ္ဇတိ, ဆဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော, သတ္တဟိ အနုသယေဟိ အနုသဋော, သတ္တဟိ သံယောဇနေဟိ သံယုတ္တော, သတ္တဟိ မာနေဟိ ဥန္နတော, အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ သမ္ပရိဝတ္တတိ, အဋ္ဌဟိ မိစ္ဆတ္တေဟိ နိယတော, အဋ္ဌဟိ ပုရိသဒေါသေဟိ ဒုဿတိ, နဝဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟိ အာဃာတိတော, နဝဟိ မာနေဟိ ဥန္နတော, နဝဟိ တဏှာမူလကေဟိ ဓမ္မေဟိ ရဇ္ဇတိ, ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ကိလိဿတိ, ဒသဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟိ အာဃာတိတော, ဒသဟိ အကုသလကမ္မပထေဟိ သမန္နာဂတော, ဒသဟိ သံယောဇနေဟိ သံယုတ္တော, ဒသဟိ မိစ္ဆတ္တေဟိ နိယတော, ဒသဝတ္ထုကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော, ဒသဝတ္ထုကာယ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော, အဋ္ဌသတတဏှာပပဉ္စေဟိ ပပဉ္စိတော, ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော လောကသန္နိဝါသောတိ သမ္ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။

‘‘အဟဉ္စမှိ တိဏ္ဏော, လောကော စ အတိဏ္ဏော။ အဟဉ္စမှိ မုတ္တော, လောကော စ အမုတ္တော။ အဟဉ္စမှိ ဒန္တော, လောကော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄၀။)

စ အဒန္တော။ အဟဉ္စမှိ သန္တော, လောကော စ အသန္တော။ အဟဉ္စမှိ အဿတ္ထော, လောကော စ အနဿတ္ထော။ အဟဉ္စမှိ ပရိနိဗ္ဗုတော, လောကော စ အပရိနိဗ္ဗုတော။ ပဟောမိ ခွါဟံ တိဏ္ဏော တာရေတုံ, မုတ္တော မောစေတုံ, ဒန္တော ဒမေတုံ, သန္တော သမေတုံ, အဿတ္ထော အဿာသေတုံ, ပရိနိဗ္ဗုတော ပရေ စ ပရိနိဗ္ဗာပေတုန္တိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇-၁၁၈)။

ဣမိနာဝ နယေန ဘဂဝတော သတ္တေသု မေတ္တာဩက္ကမနဉ္စ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။ ကရုဏာဝိသယဿ ဟိ ဒုက္ခဿ ပဋိပက္ခဘူတံ သုခံ သတ္တေသု ဥပသံဟရန္တီ မေတ္တာပိ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ အဗျာပါဒအဝိဟိံသာဝိတက္ကာ ခေမဝိတက္ကော။ ပဝိဝေကဝိတက္ကော ပန နေက္ခမ္မဝိတက္ကောယေဝ, တဿ ဒိဗ္ဗဝိဟာရအရိယဝိဟာရေသု ပုဗ္ဗဘာဂဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပစ္စဝေက္ခဏာယ စ ဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယေ တေ ဘဂဝတော ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကဝသေန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ သမာပတ္တိဝိဟာရာ, ယေသံ ပုရေစရဏဘာဝေန ပဝတ္တံ သမာဓိစရိယာနုဂတံ ဉာဏစရိယာနုဂတံ ဉာဏံ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ, တေသံ ဝသေန ဘဂဝတော ပဝိဝေကဝိတက္ကဿ ဗဟုလံ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယဉ္စ အတ္ထော မဟာသစ္စကသုတ္တေနပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ဘဂဝတာ –

‘‘သော ခေါ အဟံ, အဂ္ဂိဝေဿန, တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ, သန္နိသာဒေမိ, ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇)။

ဣဒဉှိ ဘဂဝါ ‘‘သမဏော ဂေါတမော အဘိရူပေါ ပါသာဒိကော သုဖုသိတံ ဒန္တာဝရဏံ, ဇိဝှါ တနုကာ, မဓုရံ ဝစနံ, တေန ပရိသံ ရဉ္ဇေန္တော မညေ ဝိစရတိ, စိတ္တေ ပနဿ ဧကဂ္ဂတာ နတ္ထိ, ယော ဧဝံ သညတ္တိဗဟုလော စရတီ’’တိ သစ္စကေန နိဂဏ္ဌပုတ္တေန ဝိတက္ကိတေ အဝဿံ သဟောဎံ စောရံ ဂဏှန္တော ဝိယ ‘‘န အဂ္ဂိဝေဿန တထာဂတော ပရိသံ ရဉ္ဇေန္တော သညတ္တိဗဟုလော ဝိစရတိ, စက္ကဝါဠပရိယန္တာယပိ ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, အသလ္လီနော အနုပလိတ္တော ဧကတ္တံ ဧကဝိဟာရိသုညတာဖလသမာပတ္တိဖလံ အနုယုတ္တော’’တိ ဒဿေတုံ အာဟရိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄၁။)

ဘဂဝါ ဟိ ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဒေတိ, ဓမ္မံ ဝါ ပစ္စဝေက္ခတိ, တသ္မိံ ခဏေ ပုဗ္ဗဘာဂေန ကာလံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ အဿာသဝါရေ ပဿာသဝါရေ သမာပဇ္ဇတိ, သာဓုကာရသဒ္ဒနိဂ္ဃေါသေ အဝိစ္ဆိန္နေယေဝ ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာယ စ ပရိယောသာနေ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဘဝင်္ဂပရိဝါသော လဟုကော, အဿာသဝါရေ ပဿာသဝါရေ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တသမာပတ္တီနံ သပုဗ္ဗဘာဂါနံ ဝသေန ဘဂဝတော ခေမဝိတက္ကဿ ပဝိဝေကဝိတက္ကဿ စ ဗဟုလပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတ္ထ ယဿ ဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကာဒိသံကိလေသပ္ပဟာနဿ အဗျာပါဒဝိတက္ကဿ အဝိဟိံသာဝိတက္ကဿ စ အာနုဘာဝေန ကုတောစိပိ ဘယာဘာဝတော တံသမင်္ဂီ ခေမပ္ပတ္တော စ ဝိဟရတိ, တတော စ သဗ္ဗဿပိ သဗ္ဗဒါပိ ခေမမေဝ ဟောတိ အဘယမေဝ။ တသ္မာ ဒုဝိဓောပိ ဥဘယေသံ ခေမင်္ကရောတိ ခေမဝိတက္ကော။ ယဿ ပန ကာမဝိတက္ကာဒိသံကိလေသပဟာနဿ နေက္ခမ္မဝိတက္ကဿ အာနုဘာဝေန ကာယဝိဝေကော, စိတ္တဝိဝေကော, ဥပဓိဝိဝေကောတိ တိဝိဓော၊ တဒင်္ဂဝိဝေကော, ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော, သမုစ္ဆေဒဝိဝေကော, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကော, နိဿရဏဝိဝေကောတိ ပဉ္စဝိဓော စ ဝိဝေကော ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ သော ယထာရဟံ အာရမ္မဏတော သမ္ပယောဂတော စ ပဝိဝေကသဟဂတော ဝိတက္ကောတိ ပဝိဝေကဝိတက္ကော။ ဧတေ စ ဒွေ ဝိတက္ကာ ဧဝံ ဝိဘတ္တဝိသယာပိ သမာနာ အာဒိကမ္မိကာနံ အညမညူပကာရာယ သမ္ဘဝန္တိ။ ယထာ ဟိ ခေမဝိတက္ကဿ ပဝိဝေကဝိတက္ကော အနုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပါဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယ ဟောတိ, ဧဝံ ပဝိဝေကဝိတက္ကဿပိ ခေမဝိတက္ကော။ န ဟိ ဝူပကဋ္ဌကာယစိတ္တာနမန္တရေန မေတ္တာဝိဟာရာဒယော သမ္ဘဝန္တိ ဗျာပါဒါဒိပ္ပဟာနေန စ ဝိနာ စိတ္တဝိဝေကာဒီနံ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ အညမညဿ ဗဟူပကာရာ ဧတေ ဓမ္မာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘဂဝတော ပန သဗ္ဗသော ပဟီနသံကိလေသဿ လောကဟိတတ္ထာယ ဧဝံ ခေမဝိတက္ကော စ ပဝိဝေကဝိတက္ကော စ အဿာသဝါရမတ္တေပိ ဟိတသုခမာဝဟန္တိယေဝါတိ။ ခေမော စ ဝိတက္ကော ပဝိဝေကော စ ဝိတက္ကောတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဒွေ ဝိတက္ကေ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘အဗျာပဇ္ဈာရာမော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဗျာပဇ္ဈနံ ကဿစိ အဒုက္ခနံ အဗျာပဇ္ဈော, သော အာရမိတဗ္ဗတော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄၂။)

အာရာမော ဧတဿာတိ အဗျာပဇ္ဈာရာမော။ အဗျာပဇ္ဈေ ရတော သေဝနဝသေန နိရတောတိ အဗျာပဇ္ဈရတော။ ဧသေဝါတိ ဧသော ဧဝ။ ဣရိယာယာတိ ကိရိယာယ, ကာယဝစီပယောဂေနာတိ အတ္ထော။ န ကဉ္စိ ဗျာဗာဓေမီတိ ဟီနာဒီသု ကဉ္စိပိ သတ္တံ တဏှာတသာဒိယောဂတော တသံ ဝါ တဒဘာဝတော ပဟီနသဗ္ဗကိလေသဝိပ္ဖန္ဒိတတ္တာ ထာဝရံ ဝါ န ဗာဓေမိ န ဒုက္ခာပေမိ။ ကရုဏဇ္ဈာသယော ဘဂဝါ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဗဟုလော အတ္တနော ပရမရုစိတကရုဏဇ္ဈာသယာနုရူပမေဝမာဟ။ တေန အဝိဟိံသာဝိတက္ကံ အဗျာပါဒဝိတက္ကဉ္စ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘အဟံ ဣမာယ ဣရိယာယ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဧဝံ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တော ဧဝံ သမာပတ္တိဝိဟာရေဟိ ဝိဟရန္တော ဧဝံ ပုညတ္ထိကေဟိ ကတာနိ သက္ကာရဂရုကာရမာနနဝန္ဒနပူဇနာနိ အဓိဝါသေန္တော သတ္တေသု န ကဉ္စိ ဗျာဗာဓေမိ, အပိစ ခေါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထပ္ပဘေဒံ ဟိတသုခမေဝ နေသံ ပရိဗြူဟေမီ’တိ။

ယံ အကုသလံ, တံ ပဟီနန္တိ ယံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿဘေဒံ အညဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တံ အနန္တပ္ပဘေဒံ အကုသလံ, တံ သဗ္ဗံ ဗောဓိမူလေယေဝ မယှံ ပဟီနံ သမူဟတန္တိ။ ဣမိနာ ပဝိဝေကေသု မုဒ္ဓဘူတေန သဒ္ဓိံ နိဿရဏဝိဝေကေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကေ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကေပိ ဥဒ္ဓရန္တိ။ အာဂမနီယပဋိပဒါယ ဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတာ အတ္တနော ကိလေသက္ခယော ဣဓ ဝုတ္တောတိ။

ဣတိ ဘဂဝါ အပရိမိတကပ္ပပရိစိတ္တံ အတ္တနော ပဝိဝေကဇ္ဈာသယံ သဒ္ဓိံ နိဿရဏဇ္ဈာသယေန ဣဒါနိ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဌိတော တမဇ္ဈာသယံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ အတ္တနော ကိလေသပ္ပဟာနပစ္စဝေက္ခဏမုခေန ဝိဘာဝေတိ။ ယဒတ္ထံ ပနေတ္ထ သတ္ထာ ဣမေ ဒွေ ဝိတက္ကေ ဥဒ္ဓရိ, ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘တသ္မာတိဟ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါ ဟိ ဣမဿ ဝိတက္ကဒွယဿ အတ္တနော ဗဟုလသမုဒါစာရဒဿနမုခေနေဝ တတ္ထ ဘိက္ခူ နိဝေသေတုံ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။

တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ အဗျာပဇ္ဈပဝိဝေကာဘိရတဿ မေ ခေမပဝိဝေကဝိတက္ကာယေဝ ဗဟုလံ ပဝတ္တန္တိ, တသ္မာ။ တိဟာတိ နိပါတမတ္တံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄၃။)

အဗျာပဇ္ဈာရာမာ ဝိဟရထာတိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာဝိဟာရေန ကရုဏာဝိဟာရေ န စ အဘိရမန္တာ ဝိဟရထ။ တေန ဗျာပါဒဿ တဒေကဋ္ဌကိလေသာနဉ္စ ဒူရီကရဏမာဟ။ တေသံ ဝေါတိ ဧတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ပဝိဝေကာရာမာ ဝိဟရထာတိ ကာယာဒိဝိဝေကဉ္စေဝ တဒင်္ဂါဒိဝိဝေကဉ္စာတိ သဗ္ဗဝိဝေကေ အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝိဟရထ။ ဣမာယ မယန္တိအာဒိ ယထာ နေသံ ခေမဝိတက္ကဿ ပဝတ္တနာကာရဒဿနံ, ဧဝံ ကိံ အကုသလန္တိအာဒိ ပဝိဝေကဝိတက္ကဿ ပဝတ္တနာကာရဒဿနံ။ တတ္ထ ယထာ အနဝဇ္ဇဓမ္မေ ပရိပူရေတုကာမေန ကိံကုသလဂဝေသိနာ ဟုတွာ ကုသလဓမ္မပရိယေသနာ ကာတဗ္ဗာဝ, သာဝဇ္ဇဓမ္မေ ပဇဟိတုကာမေနာပိ အကုသလပရိယေသနာ ကာတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ကိံ အကုသလ’’န္တိအာဒိ။ အဘိညာပုဗ္ဗိကာ ဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာ။ တတ္ထ ကိံ အကုသလန္တိ အကုသလံ နာမ ကိံ, သဘာဝတော ကိမဿ လက္ခဏံ, ကာနိ ဝါ ရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီတိ အကုသလဿ သဘာဝကိစ္စာဒိတော ပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိံ ဒဿေတိ။ အာဒိကမ္မိကဝသေန စေသ ဝိတက္ကော အာဂတော, ကိံ အပ္ပဟီနံ ကိံ ပဇဟာမာတိ ဣဒံ ပဒဒွယံ သေက္ခဝသေန။ တသ္မာ ကိံ အပ္ပဟီနန္တိ ကာမရာဂသံယောဇနာဒီသု အကုသလေသု ကိံ အကုသလံ အမှာကံ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နံ? ကိံ ပဇဟာမာတိ ကိံ အကုသလံ သမုဂ္ဃါတေမ? အထ ဝါ ကိံ ပဇဟာမာတိ ဝီတိက္ကမပရိယုဋ္ဌာနာနုသယေသု ကိံ ဝိဘာဂံ အကုသလံ ဣဒါနိ မယံ ပဇဟာမာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ကိံ အပ္ပဟီန’’န္တိ ပဌန္တိ။ တေသံ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနာဒိဝသေန အနေကဘေဒေသု အကုသလေသု ကိံ ကတမံ အကုသလံ, ကေန ကတမေန ပကာရေန, ကတမေန ဝါ မဂ္ဂေန အမှာကံ အပ္ပဟီနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဂါထာသု ဗုဒ္ဓန္တိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အဝိပရီတံ သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓတ္တာ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓံ သစ္စဝိနိမုတ္တဿ ဉေယျဿ အဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ, ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊

ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓေါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၆၃၊ မ။ နိ။ ၂။၃၉၉)၊

ဌပေတွာ မဟာဗောဓိသတ္တံ အညေဟိ သဟိတုံ ဝဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ အသယှဿ သကလဿ ဗောဓိသမ္ဘာရဿ မဟာကရုဏာဓိကာရဿ စ သဟနတော ဝဟနတော, တထာ အညေဟိ သဟိတုံ အဘိဘဝိတုံ ဒုက္ကရတ္တာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄၄။)

အသယှာနံ ပဉ္စန္နံ မာရာနံ သဟနတော အဘိဘဝနတော, အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဝိဘာဂါဝဗောဓေန ယထာရဟံ ဝေနေယျာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ အနုသာသနသင်္ခါတဿ အညေဟိ အသယှဿ ဗုဒ္ဓကိစ္စဿ သဟနတော ဝဟနတော, တတ္ထ ဝါ သာဓုကာရိဘာဝတော အသယှသာဟိနံ။ သမုဒါစရန္တိ နန္တိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ, နံ တထာဂတန္တိ ဝါ အတ္ထော။

သကပရသန္တာနေသု တမသင်္ခါတံ မောဟန္ဓကာရံ နုဒိ ခိပီတိ တမောနုဒေါ။ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတောတိ ပါရဂတော။ အထ ဝါ ‘‘မုတ္တော မောစေယျ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တိတဿ မဟာဘိနီဟာရဿ သကလဿ ဝါ သံသာရဒုက္ခဿ သဗ္ဗညုဂုဏာနံ ပါရံ ပရိယန္တံ ဂတောတိ ပါရဂတော, တံ တမောနုဒံ ပါရဂတံ။ တတော ဧဝ ပတ္တိပတ္တံ ဗုဒ္ဓံ, သီလာဒိံ ဒသဗလဉာဏာဒိဉ္စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ပတ္တဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝသိမန္တိ ဈာနာဒီသု အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓေါ ပရမော အာဝဇ္ဇနာဒိဝသိဘာဝေါ, အရိယိဒ္ဓိသင်္ခါတော အနညသာဓာရဏော စိတ္တဝသိဘာဝေါ စ အဿ အတ္ထီတိ ဝသိမာ, တံ ဝသိမံ, ဝသိနန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသံ ကာမာသဝါဒီနံ အဘာဝေန အနာသဝံ။ ကာယဝိသမာဒိကဿ ဝိသမဿ ဝန္တတ္တာ ဝါ ဝိသသင်္ခါတံ သဗ္ဗံ ကိလေသမလံ တရိတွာ ဝါ ဝိသံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခံ သယံ တရိတွာ တာရဏတော ဝိသန္တရော တံ ဝိသန္တရံ။ တဏှက္ခယေ အရဟတ္တဖလေ နိဗ္ဗာနေ ဝါ ဝိမုတ္တံ, ဥဘယမှိ ဂမနတော မောနသင်္ခါတေန ဉာဏေန ကာယမောနေယျာဒီဟိ ဝါ သာတိသယံ သမန္နာဂတတ္တာ မုနိံ။ မုနီတိ ဟိ အဂါရိယမုနိ, အနဂါရိယမုနိ, သေက္ခမုနိ, အသေက္ခမုနိ, ပစ္စေကမုနိ, မုနိမုနီတိ အနေကဝိဓာ မုနယော။ တတ္ထ ဂိဟီ အာဂတဖလော ဝိညာတသာသနော အဂါရိယမုနိ, တထာရူပေါ ပဗ္ဗဇိတော အနဂါရိယမုနိ, သတ္တ သေက္ခာ သေက္ခမုနိ, ခီဏာသဝေါ အသေက္ခမုနိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ပစ္စေကမုနိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ မုနိမုနီတိ။ အယမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝတော အန္တိမံ, ပစ္ဆိမံ ဒေဟံ ကာယံ ဓာရေတီတိ အန္တိမဒေဟဓာရီ, တံ အန္တိမဒေဟဓာရိံ။ ကိလေသမာရာဒီနံ သမ္မဒေဝ ပရိစ္စတ္တတ္တာ မာရဉ္ဇဟံ။ တတော ဧဝ ဇရာဟေတုသမုစ္ဆေဒတော အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဝသေန ပါကဋဇရာဒိသဗ္ဗဇရာယ ပါရဂုံ။ ဇရာသီသေန စေတ္ထ ဇာတိမရဏသောကာဒီနံ ပါရဂမနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ ဧဝံဘူတံ တထာဂတံ ဒုဝေ ဝိတက္ကာ သမုဒါစရန္တီတိ ဗြူမီတိ သမ္ဗန္ဓော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄၅။)

ဣတိ ဘဂဝါ ပဌမဂါထာယ ဝိတက္ကဒွယံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တတော ဒုတိယဂါထာယ ပဝိဝေကဝိတက္ကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ခေမဝိတက္ကံ ဒဿေတုံ ‘‘သေလေ ယထာ’’တိ တတိယဂါထမာဟ။ တတ္ထ သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတောတိ သေလေ သိလာမယေ ဧကဂ္ဃနပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ယထာ ဌိတော။ န ဟိ တတ္ထ ဌိတဿ ဥဒ္ဓံ ဂီဝုက္ခိပနပသာရဏာဒိကိစ္စံ အတ္ထိ။ တထူပမန္တိ တပ္ပဋိဘာဂံ သေလပဗ္ဗတူပမံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ သေလပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဌိတော စက္ခုမာ ပုရိသော သမန္တတော ဇနတံ ပဿေယျ, ဧဝမေဝ သုမေဓော, သုန္ဒရပညော သဗ္ဗညုတညာဏေန သမန္တစက္ခု ဘဂဝါ ဓမ္မမယံ ပညာမယံ ပါသာဒမာရုယှ သယံ အပေတသောကော သောကာဝတိဏ္ဏံ ဇာတိဇရာဘိဘူတဉ္စ ဇနတံ သတ္တကာယံ အဝေက္ခတိ ဥပဓာရယတိ ဥပပရိက္ခတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယထာ ဟိ ပဗ္ဗတပါဒေ သမန္တာ မဟန္တံ ခေတ္တံ ကတွာ တတ္ထ ကေဒါရပါဠီသု ကုဋိယော ကတွာ ရတ္တိံ အဂ္ဂိံ ဇာလေယျ, စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဉ္စ အန္ဓကာရံ ဘဝေယျ, အထဿ ပဗ္ဗတဿ မတ္ထကေ ဌတွာ စက္ခုမတော ပုရိသဿ ဘူမိပ္ပဒေသံ ဩလောကယတော နေဝ ခေတ္တံ, န ကေဒါရပါဠိယော, န ကုဋိယော, န တတ္ထ သယိတမနုဿာ ပညာယေယျုံ, ကုဋီသု ပန အဂ္ဂိဇာလမတ္တမေဝ ပညာယေယျ, ဧဝံ ဓမ္မမယံ ပါသာဒမာရုယှ သတ္တကာယံ ဩလောကယတော တထာဂတဿ ယေ တေ အကတကလျာဏာ သတ္တာ, တေ ဧကဝိဟာရေ ဒက္ခိဏပဿေ နိသိန္နာပိ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ အာပါထံ နာဂစ္ဆန္တိ, ရတ္တိံ ခိတ္တသရာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ယေ ပန ကတကလျာဏာ ဝေနေယျပုဂ္ဂလာ, တေ ဧဝဿ ဒူရေပိ ဌိတာ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တိ, သော အဂ္ဂိ ဝိယ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဝိယ စ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒူရေ သန္တော ပကာသေန္တိ, ဟိမဝန္တောဝ ပဗ္ဗတော၊

အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တိ, ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၀၄၊ နေတ္တိ။ ၁၁)၊

ဧဝမေတသ္မိံ သုတ္တေ ဂါထာသု စ ဘဂဝါ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေသိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒေသနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၉။ ဒုတိယေ ပရိယာယေနာတိ ဧတ္ထ ပရိယာယ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဓုပိဏ္ဍိကပရိယာယောတွေဝ နံ ဓာရေဟီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၅) ဒေသနာယံ အာဂတော။ ‘‘အတ္ထိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄၆။)

ခွေသ, ဗြာဟ္မဏ, ပရိယာယော, ယေန မံ ပရိယာယေန သမ္မာ ဝဒမာနော ဝဒေယျ – အကိရိယဝါဒေါ သမဏော ဂေါတမော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၅၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁) ကာရဏေ။ ‘‘ကဿ နု ခေါ, အာနန္ဒ, အဇ္ဇ ပရိယာယော ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၉၈) ဝါရေ။ ဣဓ ပန ဝါရေပိ ကာရဏေပိ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿ ဒွေ ဓမ္မဒေသနာ ယထာရဟံ ကာရဏေန ဘဝန္တိ, ဝါရေန ဝါတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဟိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ကဒါစိ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ, ဣမေ, ဓမ္မာ အကုသလာ။ ဣမေ ဓမ္မာ သာဝဇ္ဇာ, ဣမေ ဓမ္မာ အနဝဇ္ဇာ။ ဣမေ သေဝိတဗ္ဗာ, ဣမေ န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ကုသလာကုသလဓမ္မေ ဝိဘဇန္တော ကုသလဓမ္မေဟိ အကုသလဓမ္မေ အသင်္ကရတော ပညာပေန္တော ‘‘ပါပံ ပါပကတော ပဿထာ’’တိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ကဒါစိ ‘‘ပါဏာတိပါတော, ဘိက္ခဝေ, အာသေဝိတော ဘာဝိတော ဗဟုလီကတော နိရယသံဝတ္တနိကော တိရစ္ဆာနယောနိသံဝတ္တနိကော ပေတ္တိဝိသယသံဝတ္တနိကော, ယော သဗ္ဗလဟုကော ပါဏာတိပါတော, သော အပ္ပါယုကသံဝတ္တနိကော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၄၀) အာဒီနဝံ ပကာသေန္တော ပါပတော နိဗ္ဗိဒါဒီဟိ နိယောဇေန္တော ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒထ ဝိရဇ္ဇထာ’’တိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

ဘဝန္တီတိ ဟောန္တိ ပဝတ္တန္တိ။ ပါပံ ပါပကတော ပဿထာတိ သဗ္ဗံ ပါပဓမ္မံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အာယတိဉ္စ အဟိတဒုက္ခာဝဟတော လာမကတော ပဿထ။ တတ္ထ နိဗ္ဗိန္ဒထာတိ တသ္မိံ ပါပဓမ္မေ ‘‘အစ္စန္တဟီနဘာဝတော လာမကဋ္ဌေန ပါပံ, အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလံ, ပကတိပဘဿရဿ ပသန္နဿ စ စိတ္တဿ ပဘဿရာဒိဘာဝဝိနာသနတော သံကိလေသိကံ, ပုနပ္ပုနံ ဘဝဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တနတော ပေါနောဗ္ဘဝိကံ, သဟေဝ ဒရထေဟိ ပရိဠာဟေဟိ ဝတ္တနတော သဒရထံ, ဒုက္ခဿေဝ ဝိပစ္စနတော ဒုက္ခဝိပါကံ, အပရိမာဏမ္ပိ ကာလံ အနာဂတေ ဇာတိဇရာမရဏနိဗ္ဗတ္တနတော အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏိယံ, သဗ္ဗဟိတသုခဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ နယေန နာနာဝိဓေ အာဒီနဝေ, တဿ စ ပဟာနေ အာနိသံသေ သမ္မပညာယ ပဿန္တာ နိဗ္ဗိန္ဒထ နိဗ္ဗေဒံ အာပဇ္ဇထ။ နိဗ္ဗိန္ဒန္တာ စ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ပါပတော ဝိရဇ္ဇထ စေဝ ဝိမုစ္စထ စ။ မဂ္ဂေန ဝါ သမုစ္ဆေဒဝိရာဂဝသေန ဝိရဇ္ဇထ, တတော ဖလေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိဝသေန ဝိမုစ္စထ။ အထ ဝါ ပါပန္တိ လာမကတော ပါပံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယံ အနိစ္စဒုက္ခာဒိဘာဝေန ကုစ္ဆိတံ အရိယေဟိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄၇။)

ဇိဂုစ္ဆနီယံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ပါပေတီတိ ပါပံ။ ကိံ ပန တံ? တေဘူမကဓမ္မဇာတံ။ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန ပါပကတော ဒိသွာ တတ္ထ အနိစ္စတော, ဒုက္ခတော, ရောဂတော, ဂဏ္ဍတော, သလ္လတော, အဃတော, အာဗာဓတောတိအာဒိနာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တာ နိဗ္ဗိန္ဒထ။ အယံ ဒုတိယာတိ ယာထာဝတော အဟိတာနတ္ထဝိဘာဝနံ ပဌမံ ဥပါဒါယ တတော ဝိဝေစနံ အယံ ဒုတိယာ ဓမ္မဒေသနာ။

ဂါထာသု ဗုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿ။ သဗ္ဗဘူတာနုကမ္ပိနောတိ သဗ္ဗေပိ သတ္တေ မဟာကရုဏာယ အနုကမ္ပနသဘာဝဿ။ ပရိယာယဝစနန္တိ ပရိယာယေန ကထနံ ဒေသနံ။ ပဿာတိ ပရိသံ အာလပတိ, ပရိသဇေဋ္ဌကံ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘အတ္တာနမေဝ သန္ဓာယ ဘဂဝါ ‘ပဿာ’တိ အဝေါစာ’’တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပါပကေ ဝိရဇ္ဇထ ရာဂံ ပဇဟထာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဝိဇ္ဇာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၀။ တတိယေ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ သဟဇာတဝသေန, ဥပနိဿယဝသေန စာတိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ပုရဿရာ ပဓာနကာရဏံ။ န ဟိ အဝိဇ္ဇာယ ဝိနာ အကုသလုပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ သမာပတ္တိယာတိ သမာပဇ္ဇနာယ သဘာဝပဋိလာဘာယ, ပဝတ္တိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အကုသလပ္ပဝတ္တိယာ အာဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနေန အယောနိသောမနသိကာရဿ ပစ္စယဘာဝေန အပ္ပဟီနဘာဝေန စ အကုသလဓမ္မာနံ ဥပနိဿယဘာဝေါ ဒိဿတိ။

ဧဝံ ဗျာဓိမရဏာဒိဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော သဗ္ဗာပိ ဂတိယော ဣဓ ဒုဂ္ဂတိယော။ အထ ဝါ ရာဂါဒိကိလေသေဟိ ဒူသိတာ ဂတိယော ကာယဝစီစိတ္တာနံ ပဝတ္တိယောတိ ဒုဂ္ဂတိယော, ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိ။ အသ္မိံ လောကေတိ ဣဓ လောကေ မနုဿဂတိယံ ဝါ။ ပရမှိ စာတိ တတော အညာသု ဂတီသု။ အဝိဇ္ဇာမူလိကာ သဗ္ဗာတိ တာ သဗ္ဗာပိ ဒုစ္စရိတဿ ဝိပတ္တိယော ဝုတ္တနယေန အဝိဇ္ဇာပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ အဝိဇ္ဇာမူလိကာ ဧဝ။ ဣစ္ဆာလောဘသမုဿယာတိ အသမ္ပတ္တဝိသယပရိယေသနလက္ခဏာယ ဣစ္ဆာယ, သမ္ပတ္တဝိသယလုဗ္ဘနလက္ခဏေန လောဘေန စ သမုဿိတာ ဥပစိတာတိ ဣစ္ဆာလောဘသမုဿယာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄၈။)

ယတောတိ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဟေတု အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတော ဟုတွာ။ ပါပိစ္ဆောတိ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆာဒိတတ္တာ ပါပိစ္ဆတာယ အာဒီနဝေ အပဿန္တော အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနဝသေန ကောဟညာဒီနိ ကရောန္တော ပါပိစ္ဆော, လောဘေနေဝ အတြိစ္ဆတာပိ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အနာဒရောတိ လောကာဓိပတိနော ဩတ္တပ္ပဿ အဘာဝေန သဗြဟ္မစာရီသု အာဒရရဟိတော။ တတောတိ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာပါပိစ္ဆတာအဟိရိကာနောတ္တပ္ပဟေတု။ ပသဝတီတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဘေဒံ ပါပံ ဥပစိနတိ။ အပါယံ တေန ဂစ္ဆတီတိ တေန တထာ ပသုတေန ပါပေန နိရယာဒိဘေဒံ အပါယံ ဂစ္ဆတိ ဥပပဇ္ဇတိ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧတေ ဧဝံ သဗ္ဗဒုစ္စရိတမူလဘူတာ သဗ္ဗဒုဂ္ဂတိပရိက္ကိလေသဟေတုဘူတာ စ အဝိဇ္ဇာဒယော, တသ္မာ ဣစ္ဆဉ္စ, လောဘဉ္စ, အဝိဇ္ဇဉ္စ, စသဒ္ဒေန အဟိရိကာနောတ္တပ္ပဉ္စ ဝိရာဇယံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟံ။ ကထံ ဝိရာဇေတီတိ အာဟ? ဝိဇ္ဇံ ဥပ္ပါဒယန္တိ, ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ စ, မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ စ, ဥဿက္ကိတွာ အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇံ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပါဒယန္တော။ သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယောတိ သဗ္ဗာပိ ဒုစ္စရိတသင်္ခါတာ ဒုဂ္ဂတိယော, ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဝါ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဒုက္ခာ, သဗ္ဗာ ပဉ္စပိ ဂတိယော ဇဟေ ပဇဟေယျ သမတိက္ကမေယျ။ ကိလေသဝဋ္ဋပ္ပဟာနေနေဝ ဟိ ကမ္မဝဋ္ဋံ ဝိပါကဝဋ္ဋဉ္စ ပဟီနံ ဟောတီတိ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပညာပရိဟီနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၁။ စတုတ္ထေ သုပရိဟီနာတိ သုဋ္ဌု ပရိဟီနာ။ ယေ အရိယာယ ပညာယ ပရိဟီနာတိ ယေ သတ္တာ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယပဋိဝိဇ္ဈနေန စတုသစ္စပဋိဝိဇ္ဈနေန စ ကိလေသေဟိ အာရကာ ဌိတတ္တာ အရိယာယ ပရိသုဒ္ဓါယ ဝိပဿနာပညာယ စ မဂ္ဂပညာယ စ ပရိဟီနာ, တေ လောကိယလောကုတ္တရာဟိ သမ္ပတ္တီဟိ အတိဝိယ ပရိဟီနာ မဟာဇာနိကာ။ ကေ ပန တေတိ? ယေ ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတာ။ တေ ဟိ မိစ္ဆတ္တနိယတဘာဝတော ဧကန္တေန ပရိဟီနာ အပရိပုဏ္ဏာ မဟာဇာနိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ။ ဝိပါကာဝရဏသမင်္ဂိနောပိ ပရိဟီနာ။ အထ ဝါ သုက္ကပက္ခေ အပရိဟီနာ နာမ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၄၉။)

တိဝိဓာဝရဏဝိရဟိတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ ကမ္မဿကတဉာဏေန စ သမန္နာဂတာ။ သေသံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု ပညာယာတိ နိဿက္ကဝစနံ, ဝိပဿနာဉာဏတော မဂ္ဂဉာဏတော စ ပရိဟာနေနာတိ။ သာမိဝစနံ ဝါ ဧတံ, ယထာဝုတ္တဉာဏဿ ပရိဟာနေနာတိ, ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗဿ အနုပ္ပါဒနမေဝ စေတ္ထ ပရိဟာနံ။ နိဝိဋ္ဌံ နာမရူပသ္မိန္တိ နာမရူပေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကေ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန အဘိနိဝိဋ္ဌံ အဇ္ဈောသိတံ, တတော ဧဝ ဣဒံ သစ္စန္တိ မညတီတိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ မညတိ။ ‘‘သဒေဝကေ လောကေ’’တိ ဝိဘတ္တိ ပရိဏာမေတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ပဌမဂါထာယ သံကိလေသပက္ခံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယဿာ အနုပ္ပတ္တိယာ နာမရူပသ္မိံ မညနာဘိနိဝေသေဟိ ကိလေသဝဋ္ဋံ ဝတ္တတိ, တဿာ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝဋ္ဋဿ ဥပစ္ဆေဒေါတိ ပညာယ အာနုဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ပညာ ဟိ သေဋ္ဌာ လောကသ္မိ’’န္တိ ဂါထမာဟ။

တတ္ထ လောကသ္မိန္တိ သင်္ခါရလောကသ္မိံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝိယ သတ္တေသု, သင်္ခါရေသု ပညာသဒိသော ဓမ္မော နတ္ထိ။ ပညုတ္တရာ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ, ပညာယ စ သိဒ္ဓါယ သဗ္ဗေ အနဝဇ္ဇဓမ္မာ သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ ပဟောတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၁၊ သံ။ နိ။ ၅။၁)။ ယာ ပနေတ္ထ ပညာ အဓိပ္ပေတာ, သာ သေဋ္ဌာတိ ထောမိတာ။ ယထာ စ သာ ပဝတ္တတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာယံ နိဗ္ဗေဓဂါမိနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယာ အယံ ပညာ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပဒါလိတပုဗ္ဗံ လောဘက္ခန္ဓာဒိံ နိဗ္ဗိဇ္ဈန္တီ ပဒါလေန္တီ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ နိဗ္ဗေဓဂါမိနီ, ယာယ စ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု သတ္တနိကာယေသု ခန္ဓာနံ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိသင်္ခါတာယ ဇာတိယာ တံနိမိတ္တဿ စ ကမ္မဘဝဿ ပရိက္ခယံ ပရိယောသာနံ နိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တဉ္စ သမ္မာ အဝိပရီတံ ဇာနာတိ သစ္ဆိကရောတိ, အယံ သဟဝိပဿနာ မဂ္ဂပညာ သေဋ္ဌာ လောကသ္မိန္တိ။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တပညာနုဘာဝသမ္ပန္နေ ခီဏာသဝေ အဘိတ္ထဝန္တော ‘‘တေသံ ဒေဝါ မနုဿာ စာ’’တိ ဩသာနဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တေသံ စတူသု အရိယသစ္စေသု ပရိညာဒီနံ သောဠသန္နံ ကိစ္စာနံ နိဋ္ဌိတတ္တာ စတုသစ္စသမ္ဗောဓေန သမ္ဗုဒ္ဓါနံ, သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သတိမတံ, ဝုတ္တနယေန သမုဂ္ဃါတိတသမ္မောဟတ္တာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ ဟာသပညာနံ, ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅၀။)

သီလာဒိပါရိပူရိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ ဟာသဝေဒတုဋ္ဌိပါမောဇ္ဇဗဟုလတာယ ဟာသပညာနံ, သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနတ္တာ အန္တိမသရီရဓာရီနံ ခီဏာသဝါနံ ဒေဝါ မနုဿာ စ ပိဟယန္တိ ပိယာ ဟောန္တိ, တဗ္ဘာဝံ အဓိဂန္တုံ ဣစ္ဆန္တိ ‘‘အဟော ပညာနုဘာဝေါ, အဟော ဝတ မယမ္ပိ ဧဒိသာ ဧဝံ နိတ္တိဏ္ဏသဗ္ဗဒုက္ခာ ဘဝေယျာမာ’’တိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သုက္ကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၂။ ပဉ္စမေ သုက္ကာတိ န ဝဏ္ဏသုက္ကတာယ သုက္ကာ, သုက္ကဘာဝါယ ပန ပရမဝေါဒါနာယ သံဝတ္တန္တီတိ နိပ္ဖတ္တိသုက္ကတာယ သုက္ကာ။ သရသေနပိ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သုက္ကာ ဧဝ ကဏှဘာဝပဋိပက္ခတော။ တေသဉှိ ဥပ္ပတ္တိယာ စိတ္တံ ပဘဿရံ ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓံ။ ဓမ္မာတိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ လောကန္တိ သတ္တလောကံ။ ပါလေန္တီတိ အာဓာရသန္ဓာရဏေန မရိယာဒံ ဌပေန္တာ ရက္ခန္တိ။ ဟိရီ စ ဩတ္တပ္ပဉ္စာတိ ဧတ္ထ ဟိရိယတိ ဟိရိယိတဗ္ဗေန, ဟိရိယန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ဟိရီ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ယံ ဟိရိယတိ ဟိရိယိတဗ္ဗေန, ဟိရိယတိ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ, အယံ ဝုစ္စတိ ဟိရီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၀)။ ဩတ္တပ္ပတိ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေန, ဩတ္တပ္ပန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ဩတ္တပ္ပံ။ ဝုတ္တမ္ပိစေတံ ‘‘ယံ ဩတ္တပ္ပတိ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေန, ဩတ္တပ္ပတိ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ, ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဩတ္တပ္ပ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၃၁)။

တတ္ထ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ, ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ။ အတ္တာဓိပတေယျာ ဟိရီ, လောကာဓိပတေယျံ ဩတ္တပ္ပံ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ, ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ, ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ။

တတ္ထ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ – ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ကထံ? ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ န ဇာတိသမ္ပန္နာနံ ကမ္မံ, ဟီနဇစ္စာနံ ကေဝဋ္ဋာဒီနံ ကမ္မံ, မာဒိသဿ ဇာတိသမ္ပန္နဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ တာဝ ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပကမ္မံ အကရောန္တော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅၁။)

ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ ဒဟရေဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ, မာဒိသဿ ဝယေ ဌိတဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပကမ္မံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ ဒုဗ္ဗလဇာတိကာနံ ကမ္မံ, မာဒိသဿ သူရဘာဝသမ္ပန္နဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပကမ္မံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ အန္ဓဗာလာနံ ကမ္မံ, န ပဏ္ဍိတာနံ, မာဒိသဿ ပဏ္ဍိတဿ ဗဟုဿုတဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပကမ္မံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ။ သမုဋ္ဌာပေတွာ စ ပန အတ္တနော စိတ္တေ ဟိရိံ ပဝေသေတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ ဟိရီ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ နာမ ဟောတိ။

ကထံ ဩတ္တပ္ပံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ နာမ? ‘‘သစေ တွံ ပါပကမ္မံ ကရိဿသိ, စတူသု ပရိသာသု ဂရဟပ္ပတ္တော ဘဝိဿသိ။

‘‘ဂရဟိဿန္တိ တံ ဝိညူ, အသုစိံ နာဂရိကော ယထာ၊

ဝဇ္ဇိတော သီလဝန္တေဟိ, ကထံ ဘိက္ခု ကရိဿသီ’’တိ။ –

ပစ္စဝေက္ခန္တော ဟိ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌိတေန ဩတ္တပ္ပေန ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ ဩတ္တပ္ပံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ နာမ ဟောတိ။

ကထံ ဟိရီ အတ္တာဓိပတေယျာ နာမ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော အတ္တာနံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ‘‘မာဒိသဿ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ဗဟုဿုတဿ ဓုတဝါဒိဿ န ယုတ္တံ ပါပကမ္မံ ကာတု’’န္တိ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ ဟိရီ အတ္တာဓိပတေယျာ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘သော အတ္တာနံယေဝ အဓိပတိံ ကရိတွာ အကုသလံ ပဇဟတိ, ကုသလံ ဘာဝေတိ, သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ, အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ, သုဒ္ဓမတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၀)။

ကထံ ဩတ္တပ္ပံ လောကာဓိပတေယျံ နာမ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော လောကံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ယထာဟ –

‘‘မဟာ ခေါ ပနာယံ လောကသန္နိဝါသော။ မဟန္တသ္မိံ ခေါ ပန လောကသန္နိဝါသေ သန္တိ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဣဒ္ဓိမန္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅၂။)

ပရစိတ္တဝိဒုနော, တေ ဒူရတောပိ ပဿန္တိ, အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တိ, စေတသာပိ စိတ္တံ ပဇာနန္တိ, တေပိ မံ ဧဝံ ဇာနိဿန္တိ ‘ပဿထ ဘော ဣမံ ကုလပုတ္တံ, သဒ္ဓါ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝေါကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပါပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ။ သန္တိ ဒေဝတာ ဣဒ္ဓိမန္တိနိယော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနိယော, တာ ဒူရတောပိ ပဿန္တိ, အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တိ, စေတသာပိ စိတ္တံ ပဇာနန္တိ, တာပိ မံ ဧဝံ ဇာနိဿန္တိ ‘ပဿထ ဘော ဣမံ, ကုလပုတ္တံ, သဒ္ဓါ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝေါကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပါပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ။ သော လောကံယေဝ အဓိပတိံ ကတွာ အကုသလံ ပဇဟတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၀)။

ဧဝံ လောကာဓိပတေယျံ ဩတ္တပ္ပံ။

လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာတိ ဧတ္ထ လဇ္ဇာတိ လဇ္ဇနာကာရော, တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတာ ဟိရီ။ ဘယန္တိ အပါယဘယံ, တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ တဒုဘယံ ပါပပရိဝဇ္ဇနေ ပါကဋံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယထာ ဒွီသု အယောဂုဠေသု ဧကော သီတလော ဘဝေယျ ဂူထမက္ခိတော, ဧကော ဥဏှော အာဒိတ္တော။ တေသု ယထာ သီတလံ ဂူထမက္ခိတတ္တာ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဝိညုဇာတိကော န ဂဏှာတိ, ဣတရံ ဒါဟဘယေန, ဧဝံ ပဏ္ဍိတော လဇ္ဇာယ ဇိဂုစ္ဆန္တော ပါပံ န ကရောတိ, ဩတ္တပ္ပေန အပါယဘီတော ပါပံ န ကရောတိ။ ဧဝံ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ, ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။

ကထံ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ, ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ? ဧကစ္စော ဟိ ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ, သတ္ထုမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ, ဒါယဇ္ဇမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ, သဗြဟ္မစာရိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ တတ္ထ ဂါရဝေန သပ္ပတိဿဝလက္ခဏံ ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပါပံ န ကရောတိ, ဧကစ္စော အတ္တာနုဝါဒဘယံ, ပရာနုဝါဒဘယံ, ဒဏ္ဍဘယံ, ဒုဂ္ဂတိဘယန္တိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဝဇ္ဇတော ဘာယန္တော ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပါပံ န ကရောတိ။ ဧတ္ထ စ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ ဟိရောတ္တပ္ပါနံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေန ဝုတ္တာ, န ပန နေသံ ကဒါစိ အညမညဝိပ္ပယောဂေါ။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ, ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅၃။)

ဣမေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဒွေ သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ န ပါလေယျုန္တိ ဘိက္ခဝေ, ဣမေ ဒွေ အနဝဇ္ဇဓမ္မာ ယဒိ လောကံ န ရက္ခေယျုံ, လောကပါလကာ ယဒိ န ဘဝေယျုံ။ နယိဓ ပညာယေထ မာတာတိ ဣဓ ဣမသ္မိံ လောကေ ဇနိကာ မာတာ ‘‘အယံ မေ မာတာ’’တိ ဂရုစိတ္တီကာရဝသေန န ပညာယေထ, ‘‘အယံ မာတာ’’တိ န လဗ္ဘေယျ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မာတုစ္ဆာတိ မာတုဘဂိနီ။ မာတုလာနီတိ မာတုလဘရိယာ။ ဂရူနန္တိ မဟာပိတုစူဠပိတုဇေဋ္ဌဘာတုအာဒီနံ ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ။ သမ္ဘေဒန္တိ သင်္ကရံ, မရိယာဒဘေဒံ ဝါ။ ယထာ အဇေဠကာတိအာဒီဟိ ဥပမံ ဒဿေတိ။ ဧတေ ဟိ သတ္တာ ‘‘အယံ မေ မာတာ’’တိ ဝါ ‘‘မာတုစ္ဆာ’’တိ ဝါ ဂရုစိတ္တီကာရဝသေန န ဇာနန္တိ, ယံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နာ, တတ္ထပိ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ ဥပမံ အာဟရန္တော အဇေဠကာဒယော အာဟရိ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ အဇေဠကာဒယော တိရစ္ဆာနာ ဟိရောတ္တပ္ပရဟိတာ မာတာဒိသညံ အကတွာ ဘိန္နမရိယာဒါ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဘေဒေန ဝတ္တန္တိ, ဧဝမယံ မနုဿလောကော ယဒိ လောကပါလကဓမ္မာ န ဘဝေယျုံ, သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဘေဒေန ဝတ္တေယျ။ ယသ္မာ ပနိမေ လောကပါလကဓမ္မာ လောကံ ပါလေန္တိ, တသ္မာ နတ္ထိ သမ္ဘေဒေါတိ။

ဂါထာသု ယေသံ စေ ဟိရိဩတ္တပ္ပန္တိ စေတိ နိပါတမတ္တံ။ ယေသံ သတ္တာနံ ဟိရီ စ ဩတ္တပ္ပဉ္စ သဗ္ဗဒါဝ သဗ္ဗကာလမေဝ န ဝိဇ္ဇတိ န ဥပလဗ္ဘတိ။ ဝေါက္ကန္တာ သုက္ကမူလာ တေတိ တေ သတ္တာ ကုသလမူလပစ္ဆေဒါဝဟဿာပိ ကမ္မဿ ကရဏတော ကုသလကမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာနဘူတာနံ ဟိရောတ္တပ္ပါနမေဝ ဝါ အဘာဝတော ကုသလတော ဝေါက္ကမိတွာ, အပသက္ကိတွာ, ဌိတတ္တာ ဝေါက္ကန္တာ သုက္ကမူလာ, ပုနပ္ပုနံ ဇာယနမီယနသဘာဝတ္တာ ဇာတိမရဏဂါမိနော သံသာရံ နာတိဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။

ယေသဉ္စ ဟိရိဩတ္တပ္ပန္တိ ယေသံ ပန ပရိသုဒ္ဓမတီနံ သတ္တာနံ ဟိရီ စ ဩတ္တပ္ပဉ္စာတိ ဣမေ ဓမ္မာ သဒါ သဗ္ဗကာလံ ရတ္တိန္ဒိဝံ နဝမဇ္ဈိမတ္ထေရကာလေသု သမ္မာ ဥပဂမ္မ ဌိတာ ပါပါ ဇိဂုစ္ဆန္တာ ဘာယန္တာ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပါပံ ပဇဟန္တာ။ ဝိရူဠှဗြဟ္မစရိယာတိ သာသနဗြဟ္မစရိယေ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယေ စ ဝိရူဠှံ အာပန္နာ, အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန သဗ္ဗသော သန္တကိလေသတာယ သန္တဂုဏတာယ ဝါ သန္တော, ပုနဗ္ဘဝဿ ခေပိတတ္တာ ခီဏပုနဗ္ဘဝါ ဟောန္တီတိ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅၄။)

၆။ အဇာတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၃။ ဆဋ္ဌေ အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဧကဒိဝသံ ကိရ ဘဂဝတာ အနေကပရိယာယေန သံသာရေ အာဒီနဝံ ပကာသေတွာ တဒုပသမနာဒိဝသေန နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မဒေသနာယ ကတာယ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ ‘‘အယံ သံသာရော ဘဂဝတာ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ ကာရဏေဟိ သဟေတုကော ဝုတ္တော, နိဗ္ဗာနဿ ပန တဒုပသမဿ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ, တယိဒံ အဟေတုကံ ကထံ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထေန ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဝိမတိဝိဓမနတ္ထဉ္စေဝ, ‘‘ဣဓ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ‘နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာန’န္တိ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တမေဝ, နတ္ထိ ဟိ ပရမတ္ထတော နိဗ္ဗာနံ နာမ အနုပလဗ္ဘမာနသဘာဝတ္တာ’’တိ လောကာယတိကာဒယော ဝိယ ဝိပ္ပဋိပန္နာနံ ဗဟိဒ္ဓါ စ ပုထုဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ မိစ္ဆာဝါဒဘဉ္ဇနတ္ထဉ္စ, အမတမဟာနိဗ္ဗာနဿ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဒီပနတ္ထံ တဿ စ နိဿရဏဘာဝါဒိအာနုဘာဝဝန္တတာဒီပနတ္ထံ ပီတိဝေဂေန ဥဒါနဝသေန ဣဒံ သုတ္တံ အဘာသိ။ တထာ ဟိ ဣဒံ သုတ္တံ ဥဒါနေပိ (ဥဒါ။ ၇၂-၇၄) သင်္ဂီတံ။

တတ္ထ အတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇတိ ပရမတ္ထတော ဥပလဗ္ဘတိ။ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတန္တိ သဗ္ဗာနိပိ ပဒါနိ အညမညဝေဝစနာနိ။ အထ ဝါ ဝေဒနာဒယော ဝိယ ဟေတုပစ္စယသမဝါယသင်္ခါတာယ ကာရဏသာမဂ္ဂိယာ န ဇာတံ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ အဇာတံ။ ကာရဏေန ဝိနာ သယမေဝ န ဘူတံ န ပါတုဘူတံ န ဥပ္ပန္နန္တိ အဘူတံ။ ဧဝံ အဇာတတ္တာ အဘူတတ္တာ စ ယေန ကေနစိ ကာရဏေန န ကတန္တိ အကတံ။ ဇာတဘူတကတသဘာဝေါ စ နာမရူပါဒီနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဟောတိ, န အသင်္ခတသဘာဝဿ နိဗ္ဗာနဿာတိ ဒဿနတ္ထံ အသင်္ခတန္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိလောမတော ဝါ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတန္တိ သင်္ခတံ, တထာ န သင်္ခတံ, သင်္ခတလက္ခဏရဟိတန္တိ စ အသင်္ခတန္တိ ဧဝံ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတဘာဝေ ပဋိသိဒ္ဓေ ‘‘သိယာ နု ခေါ ဧကေနေဝ ကာရဏေန ကတ’’န္တိ အာသင်္ကာယံ ‘‘န ကေနစိ ကတ’’န္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အပ္ပစ္စယမ္ပိ သမာနံ ‘‘သယမေဝ နု ခေါ ဣဒံ ဘူတံ ပါတုဘူတ’’န္တိ အာသင်္ကာယံ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ ဧတဿ အသင်္ခတာကတာဘူတဘာဝေါ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇာတိဓမ္မတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဇာတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမေတေသံ စတုန္နမ္ပိ ပဒါနံ သာတ္ထကဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅၅။)

ဣတိ ဘဂဝါ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ ပရမတ္ထတော နိဗ္ဗာနဿ အတ္ထိဘာဝံ ဝတွာ တတ္ထ ဟေတုံ ဒဿေန္တော ‘‘နော စေတံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿာယံ သင်္ခေပေါ – ဘိက္ခဝေ, ယဒိ အဇာတာဒိသဘာဝါ အသင်္ခတာ ဓာတု န အဘဝိဿ န သိယာ, ဣဓ လောကေ ဇာတာဒိသဘာဝဿ ရူပါဒိက္ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတဿ သင်္ခါရဂတဿ နိဿရဏံ အနဝသေသဝဋ္ဋုပသမော န ပညာယေယျ န ဥပလဗ္ဘေယျ န သမ္ဘဝေယျ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ အနဝသေသတော ကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ, တေနေတ္ထ သဗ္ဗဿပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အပ္ပဝတ္တိ အပဂမော နိဿရဏံ ပညာယတိ။

ဧဝံ ဗျတိရေကဝသေန နိဗ္ဗာနဿ အတ္ထိဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနွယဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ‘‘အပစ္စယာ ဓမ္မာ, အသင်္ခတာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇, ၈)။ အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, တဒါယတနံ, ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ (ဥဒါ။ ၇၁)။ ဣဒမ္ပိ ခေါ ဌာနံ ဒုဒ္ဒသံ ယဒိဒံ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ (မဟာဝ။ ၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁)။ အသင်္ခတဉ္စ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ အသင်္ခတဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိအာဒီဟိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၆၆) အနေကေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတ’’န္တိ ဣမိနာပိ သုတ္တေန နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရမတ္ထတော သဗ္ဘာဝေါ သဗ္ဗလောကံ အနုကမ္ပမာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတော, တသ္မာ န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အပ္ပစ္စက္ခကာရီနမ္ပိ ဝိညူနံ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ နတ္ထိ ဧဝ။ ယေ ပန အဗုဒ္ဓိပုဂ္ဂလာ, တေသံ ဝိမတိဝိနောဒနတ္ထံ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယနိဒ္ဓါရဏမုခေန ယုတ္တိဝိစာရဏာ – ယထာ ပရိညေယျတာယ သဥတ္တရာနံ ကာမာနံ ရူပါနဉ္စ ပဋိပက္ခဘူတံ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝံ နိဿရဏံ ပညာယတိ, ဧဝံ တံသဘာဝါနံ သဗ္ဗေသံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေန တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေန နိဿရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စေတံ နိဿရဏံ, သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ကိဉ္စ ဘိယျော, သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ အပိ အနုလောမဉာဏံ ကိလေသေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟိတုံ န သက္ကောတိ, တထာ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ, န သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ဣတိ သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏဿ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏဿ စ ဉာဏဿ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေ အသမတ္ထဘာဝတော တေသံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ တဒုဘယဝိပရီတသဘာဝေန အာရမ္မဏေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅၆။)

ဘဝိတဗ္ဗံ, သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ တထာ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗာနဿ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဇောတကဝစနံ အဝိပရီတတ္ထံ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ။ ယဉှိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ, တံ အဝိပရီတတ္ထံ ပရမတ္ထန္တိ ယထာ တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉၊ စူဠနိ။ ဟေမကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၅၆)။ တထာ နိဗ္ဗာနသဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ဝိသယေ ယထာဘူတပရမတ္ထဝိသယော ဥပစာရဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော သေယျထာပိ သီဟသဒ္ဒေါ။ အထ ဝါ အတ္ထေဝ ပရမတ္ထတော အသင်္ခတာဓာတု ဣတရတဗ္ဗိပရီတဝိနိမုတ္တသဘာဝတ္တာ သေယျထာပိ ပထဝီဓာတု ဝေဒနာတိ။ ဧဝမာဒီဟိ နယေဟိ ယုတ္တိတောပိ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂါထာသု ဇာတန္တိ ဇာယနဋ္ဌေန ဇာတံ, ဇာတိလက္ခဏပ္ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဘူတန္တိ ဘဝနဋ္ဌေန ဘူတံ, အဟုတွာ သမ္ဘူတန္တိ အတ္ထော။ သမုပ္ပန္နန္တိ သဟိတဘာဝေန ဥပ္ပန္နံ, သဟိတေဟိ ဓမ္မေဟိ စ ဥပ္ပန္နန္တိ အတ္ထော။ ကတန္တိ ကာရဏဘူတေဟိ ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတံ။ သင်္ခတန္တိ တေဟိယေဝ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ကတန္တိ သင်္ခတံ, သဗ္ဗမေတံ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တဿ အဓိဝစနံ။ နိစ္စသာရာဒိဝိရဟိတတော အဒ္ဓုဝံ။ ဇရာယ မရဏေန စ ဧကန္တေနေဝ သံဃဋိတံ သံသဋ္ဌန္တိ ဇရာမရဏသံဃာတံ။ ‘‘ဇရာမရဏသံဃဋ္ဋ’’န္တိပိ ပဌန္တိ, ဇရာယ မရဏေန စ ဥပဒ္ဒုတံ ပီဠိတန္တိ အတ္ထော။ အက္ခိရောဂါဒီနံ အနေကေသံ ရောဂါနံ နီဠံ ကုလာဝကန္တိ ရောဂနီဠံ။ သရသတော ဥပက္ကမတော စ ပဘင်္ဂုပရမသီလတာယ ပဘင်္ဂုရံ။

စတုဗ္ဗိဓော အာဟာရော စ တဏှာသင်္ခါတာ နေတ္တိ စ ပဘဝေါ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ အာဟာရနေတ္တိပ္ပဘဝံ။ သဗ္ဗောပိ ဝါ ပစ္စယော အာဟာရော။ ဣဓ ပန တဏှာယ နေတ္တိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ တဏှာဝဇ္ဇာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ အာဟာရော စ နေတ္တိ စ ပဘဝေါ ဧတဿာတိ အာဟာရနေတ္တိပ္ပဘဝံ။ အာဟာရော ဧဝ ဝါ နယနဋ္ဌေန ပဝတ္တနဋ္ဌေန နေတ္တီတိ ဧဝမ္ပိ အာဟာရနေတ္တိပ္ပဘဝံ။ နာလံ တဒဘိနန္ဒိတုန္တိ တံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ ဧဝံ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိကံ, တတော ဧဝ အနိစ္စံ, ဒုက္ခဉ္စ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အဘိနန္ဒိတုံ အဿာဒေတုံ န ယုတ္တံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅၇။)

တဿ နိဿရဏန္တိ ‘‘ဇာတံ ဘူတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ တဿ သက္ကာယဿ နိဿရဏံ နိက္ကမော အနုပသန္တသဘာဝဿ ရာဂါဒိကိလေသဿ သဗ္ဗသင်္ခါရဿ စ အဘာဝေန တဒုပသမဘာဝေန ပသတ္ထဘာဝေန စ သန္တံ, တက္ကဉာဏဿ အဂေါစရဘာဝတော အတက္ကာဝစရံ, နိစ္စဋ္ဌေန ဓုဝံ, တတော ဧဝ အဇာတံ အသမုပ္ပန္နံ, သောကဟေတူနံ အဘာဝတော အသောကံ, ဝိဂတရာဂါဒိရဇတ္တာ ဝိရဇံ, သံသာရဒုက္ခဋ္ဋိတေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ပဒံ, ဇာတိအာဒိဒုက္ခဓမ္မာနံ နိရောဓဟေတုတာယ နိရောဓော ဒုက္ခဓမ္မာနံ, သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဥပသမဟေတုတာယ သင်္ခါရူပသမော, တတော ဧဝ အစ္စန္တသုခတာယ သုခေါတိ သဗ္ဗပဒေဟိ အမတမဟာနိဗ္ဗာနမေဝ ထောမေတိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပဌမဂါထာယ ဗျတိရေကဝသေန, ဒုတိယဂါထာယ အနွယဝသေန စ နိဗ္ဗာနံ ဝိဘာဝေသိ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ နိဗ္ဗာနဓာတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၄။ သတ္တမေ ဒွေမာတိ ဒွေ ဣမာ။ ဝါနံ ဝုစ္စတိ တဏှာ, နိက္ခန္တံ ဝါနတော, နတ္ထိ ဝါ ဧတ္ထ ဝါနံ, ဣမသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ ဝါနဿ အဘာဝေါတိ နိဗ္ဗာနံ, တဒေဝ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန သဘာဝဓာရဏဋ္ဌေန စ ဓာတူတိ နိဗ္ဗာနဓာတု။ ယဒိပိ တဿာ ပရမတ္ထတော ဘေဒေါ နတ္ထိ, ပရိယာယေန ပန ပညာယတီတိ တံ ပရိယာယဘေဒံ သန္ဓာယ ‘‘ဒွေမာ, ဘိက္ခဝေ, နိဗ္ဗာနဓာတုယော’’တိ ဝတွာ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သဥပါဒိသေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဏှာဒီဟိ ဖလဘာဝေန ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒိ, ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဥပါဒိယေဝ သေသောတိ ဥပါဒိသေသော, သဟ ဥပါဒိသေသေနာတိ သဥပါဒိသေသာ, တဒဘာဝတော အနုပါဒိသေသာ။

အရဟန္တိ အာရကကိလေသော, ဒူရကိလေသောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အရဟံ ဟောတိ, အာရကာဿ ဟောန္တိ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ, သံကိလေသိကာ ပေါနောဗ္ဘဝိကာ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅၈။)

သဒရာ ဒုက္ခဝိပါကာ, အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏိယာ။ ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အရဟံ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၄)။

ခီဏာသဝေါတိ ကာမာသဝါဒယော စတ္တာရောပိ အာသဝါ အရဟတော ခီဏာ သမုစ္ဆိန္နာ ပဟီနာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကာ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာတိ ခီဏာသဝေါ။ ဝုသိတဝါတိ ဂရုသံဝါသေပိ အရိယမဂ္ဂေပိ ဒသသု အရိယဝါသေသုပိ ဝသိ ပရိဝသိ ပရိဝုဋ္ဌော ဝုဋ္ဌဝါသော စိဏ္ဏစရဏောတိ ဝုသိတဝါ။ ကတကရဏီယောတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကံ ဥပါဒါယ သတ္တ သေခါ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကရဏီယံ ကရောန္တိ နာမ, ခီဏာသဝဿ သဗ္ဗကရဏီယာနိ ကတာနိ ပရိယောသိတာနိ, နတ္ထိ ဥတ္တရိံ ကရဏီယံ ဒုက္ခက္ခယာဓိဂမာယာတိ ကတကရဏီယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တဿ သမ္မာ ဝိမုတ္တဿ, သန္တစိတ္တဿ ဘိက္ခုနော၊

ကတဿ ပဋိစယော နတ္ထိ, ကရဏီယံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၆။၅၅၊ မဟာဝ။ ၂၄၄)၊

ဩဟိတဘာရောတိ တယော ဘာရာ – ခန္ဓဘာရော, ကိလေသဘာရော, အဘိသင်္ခါရဘာရောတိ။ တဿိမေ တယောပိ ဘာရာ ဩဟိတာ ဩရောပိတာ နိက္ခိတ္တာ ပါတိတာတိ ဩဟိတဘာရော။ အနုပ္ပတ္တသဒတ္ထောတိ အနုပ္ပတ္တော သဒတ္ထံ, သကတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ကကာရဿ ဒကာရော ကတော။ အနုပ္ပတ္တော သဒတ္ထော ဧတေနာတိ အနုပ္ပတ္တသဒတ္ထော, သဒတ္ထောတိ စ အရဟတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ အတ္တုပနိဗန္ဓဋ္ဌေန အတ္တနော အဝိဇဟနဋ္ဌေန အတ္တနော ပရမတ္ထေန စ အတ္တနော အတ္ထတ္တာ သကတ္ထော ဟောတိ။ ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနောတိ ကာမရာဂသံယောဇနံ, ပဋိဃသံယောဇနံ, မာနဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသဘဝရာဂဣဿာမစ္ဆရိယအဝိဇ္ဇာသံယောဇနန္တိ ဣမာနိ သတ္တေ ဘဝေသု။ ဘဝံ ဝါ ဘဝေန သံယောဇေန္တိ ဥပနိဗန္ဓန္တီတိ ဘဝသံယောဇနာနိ နာမ။ တာနိ အရဟတော ပရိက္ခီဏာနိ, ပဟီနာနိ, ဉာဏဂ္ဂိနာ, ဒဍ္ဎာနီတိ ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနော။ သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တောတိ ဧတ္ထ သမ္မဒညာတိ သမ္မာ အညာယ, ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ခန္ဓာနံ ခန္ဓဋ္ဌံ, အာယတနာနံ အာယတနဋ္ဌံ, ဓာတူနံ သုညဋ္ဌံ, ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌံ, သမုဒယဿ ပဘဝဋ္ဌံ, နိရောဓဿ သန္တဋ္ဌံ, မဂ္ဂဿ ဒဿနဋ္ဌံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ ဧဝမာဒိဘေဒံ ဝါ သမ္မာ ယထာဘူတံ အညာယ ဇာနိတွာ တီရယိတွာ တုလယိတွာ ဝိဘာဝေတွာ ဝိဘူတံ ကတွာ။ ဝိမုတ္တောတိ ဒွေ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၅၉။)

ဝိမုတ္တိယော စိတ္တဿ စ ဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ အရဟာ ဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ စိတ္တဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တော, နိဗ္ဗာနေပိ ဝိမုတ္တောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တော’’တိ။

တဿ တိဋ္ဌန္တေဝ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ တဿ အရဟတော စရိမဘဝဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ယာဝ န ခီယတိ, တာဝ တိဋ္ဌန္တိယေဝ စက္ခာဒီနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ။ အဝိဃာတတ္တာတိ အနုပ္ပါဒနိရောဓဝသေန အနိရုဒ္ဓတ္တာ။ မနာပါမနာပန္တိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ ရူပါဒိဂေါစရံ။ ပစ္စနုဘောတီတိ ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတိ။ သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝိပါကဘူတံ သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေတိ တေဟိ ဒွါရေဟိ ပဋိလဘတိ။

ဧတ္တာဝတာ ဥပါဒိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဥပါဒိသေသံ နိဗ္ဗာနဓာတုံ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ တဿ သဥပါဒိသေသဿ သတော အရဟတော။ ယော ရာဂက္ခယောတိ ရာဂဿ ခယော ခီဏာကာရော အဘာဝေါ အစ္စန္တမနုပ္ပါဒေါ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဧတ္တာဝတာ ရာဂါဒိက္ခယော သဥပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သဗ္ဗဝေဒယိတာနီတိ သုခါဒယော သဗ္ဗာ အဗျာကတဝေဒနာ, ကုသလာကုသလဝေဒနာ ပန ပုဗ္ဗေယေဝ ပဟီနာတိ။ အနဘိနန္ဒိတာနီတိ တဏှာဒီဟိ န အဘိနန္ဒိတာနိ။ သီတိဘဝိဿန္တီတိ အစ္စန္တဝူပသမေန သင်္ခါရဒရထပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ သီတလီ ဘဝိဿန္တိ, အပ္ပဋိသန္ဓိကနိရောဓေန နိရုဇ္ဈိဿန္တီတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ ဝေဒယိတာနိယေဝ, သဗ္ဗေပိ ပန ခီဏာသဝသန္တာနေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ နိရုဇ္ဈိဿန္တိ, ဝေဒယိတသီသေန ဒေသနာ ကတာ။

ဂါထာသု စက္ခုမတာတိ ဗုဒ္ဓစက္ခု, ဓမ္မစက္ခု, ဒိဗ္ဗစက္ခု, ပညာစက္ခု, သမန္တစက္ခူတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမတာ။ အနိဿိတေနာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယဝသေန ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနိဿိတေန, ရာဂဗန္ဓနာဒီဟိ ဝါ အဗန္ဓေန။ တာဒိနာတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝသေန သဗ္ဗတ္ထ ဣဋ္ဌာဒီသု ဧကသဘာဝတာသင်္ခါတေန တာဒိလက္ခဏေန တာဒိနာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဘဝါ ဝတ္တမာနာ။ ဘဝနေတ္တိသင်္ခယာတိ ဘဝနေတ္တိယာ တဏှာယ ပရိက္ခယာ။ သမ္ပရာယိကာတိ သမ္ပရာယေ ခန္ဓဘေဒတော ပရဘာဂေ ဘဝါ။ ယမှီတိ ယသ္မိံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနေ။ ဘဝါနီတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ, ဥပပတ္တိဘဝါ သဗ္ဗသော အနဝသေသာ နိရုဇ္ဈန္တိ, န ပဝတ္တန္တိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆၀။)

တေတိ တေ ဧဝံ ဝိမုတ္တစိတ္တာ။ ဓမ္မသာရာဓိဂမာတိ ဝိမုတ္တိသာရတ္တာ ဣမဿ ဓမ္မဝိနယဿ, ဓမ္မေသု သာရဘူတဿ အရဟတ္တဿ အဓိဂမနတော။ ခယေတိ ရာဂါဒိက္ခယဘူတေ နိဗ္ဗာနေ ရတာ အဘိရတာ။ အထ ဝါ နိစ္စဘာဝတော သေဋ္ဌဘာဝတော စ ဓမ္မေသု သာရန္တိ ဓမ္မသာရံ, နိဗ္ဗာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနံ (ဓ။ ပ။ ၂၇၃), ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) စ။ တဿ ဓမ္မသာရဿ အဓိဂမဟေတု ခယေ သဗ္ဗသင်္ခါရပရိက္ခယေ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနေ ရတာ။ ပဟံသူတိ ပဇဟိံသု။ တေတိ နိပါတမတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပဋိသလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၅။ အဋ္ဌမေ ပဋိသလ္လာနရာမာတိ တေဟိ တေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ သလ္လာနံ ပဋိသလ္လာနံ, ဧကဝိဟာရော ဧကမန္တသေဝိတာ, ကာယဝိဝေကောတိ အတ္ထော။ တံ ပဋိသလ္လာနံ ရမန္တိ ရောစန္တီတိ ပဋိသလ္လာနရာမာ။ ‘‘ပဋိသလ္လာနာရာမာ’’တိပိ ပါဌော။ ယထာ ဝုတ္တံ ပဋိသလ္လာနံ အာရမိတဗ္ဗတော အာရာမော ဧတေသန္တိ ပဋိသလ္လာနာရာမာ။ ဝိဟရထာတိ ဧဝံဘူတာ ဟုတွာ ဝိဟရထာတိ အတ္ထော။ ပဋိသလ္လာနေ ရတာ နိရတာ သမ္မုဒိတာတိ ပဋိသလ္လာနရတာ။ ဧတ္တာဝတာ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ, တဿ နိမိတ္တဘူတာ ဝူပကဋ္ဌကာယတာ စ ဒဿိတာ။ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ, သီလသံဝရော, ဣန္ဒြိယေသု, ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, သတိသမ္ပဇညန္တိ ဣမေဟိ ဓမ္မေဟိ ဝိနာ န ဝတ္တတီတိ တေပိ ဣဓ အတ္ထတော ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တာတိ အတ္တနော စိတ္တသမထေ အနုယုတ္တာ။ အဇ္ဈတ္တံ အတ္တနောတိ စ ဧတံ ဧကတ္ထံ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ ဘုမ္မတ္ထေ စေတံ သမထန္တိ အနုသဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနံ။ အနိရာကတဇ္ဈာနာတိ ဗဟိ အနီဟတဇ္ဈာနာ အဝိနာသိတဇ္ဈာနာ ဝါ။ နီဟရဏံ ဝိနာသော ဝါတိ ဣဒံ နိရာကတံ နာမ ‘‘ထမ္ဘံ နိရံကတွာ နိဝါတဝုတ္တီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၃၂၈) ဝိယ။ ဝိပဿနာယ သမန္နာဂတာတိ သတ္တဝိဓာယ အနုပဿနာယ ယုတ္တာ။ သတ္တဝိဓာ အနုပဿနာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆၁။)

နာမ အနိစ္စာနုပဿနာ, ဒုက္ခာနုပဿနာ, အနတ္တာနုပဿနာ, နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ, ဝိရာဂါနုပဿနာ, နိရောဓာနုပဿနာ, ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ စ, တာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတာဝ။

ဗြူဟေတာရော သုညာဂါရာနန္တိ ဝဍ္ဎေတာရော သုညာဂါရာနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုညာဂါရာန’’န္တိ ယံကိဉ္စိ ဝိဝိတ္တံ ဘာဝနာနုယောဂဿ အနုစ္ဆဝိကဋ္ဌာနံ။ သမထဝိပဿနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ရတ္တိန္ဒိဝံ သုညာဂါရံ ပဝိသိတွာ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန နိသီဒမာနာ ဘိက္ခူ ‘‘ဗြူဟေတာရော သုညာဂါရာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကဘူမိကာဒိပါသာဒေပိ ပန ဝါသံ ကုရုမာနာ ဈာယိနော သုညာဂါရာနံ ဗြူဟေတာရောတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထ စ ယာ ‘‘ပဋိသလ္လာနရာမာ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဟရထ ပဋိသလ္လာနရတာ’’တိ ဝူပကဋ္ဌကာယတာ ဝိဟိတာ, သာ ပရိသုဒ္ဓသီလဿ, န အသီလဿ အဝိသုဒ္ဓသီလဿ ဝါ တဿ ရူပါရမ္မဏာဒိတော စိတ္တဝိနိဝတ္တနဿေဝ အဘာဝတောတိ အတ္ထတော သီလဝိသုဒ္ဓိ ဒဿိတာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တာ အနိရာကတဇ္ဈာနာ’’တိ ပဒဒွယေန သမာဓိဘာဝနာ, ‘‘ဝိပဿနာယ သမန္နာဂတာ’’တိ ဣမိနာ ပညာဘာဝနာ ဝိဟိတာတိ လောကိယာ တိဿော သိက္ခာ ဒဿိတာ။

ဣဒါနိ တာသု ပတိဋ္ဌိတဿ အဝဿံဘာဝိဖလံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိသလ္လာနရာမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗြူဟေတာနန္တိ ဝဍ္ဎေတာနံ။ ဒွိန္နံ ဖလာနန္တိ တတိယစတုတ္ထဖလာနံ။ ပါဋိကင်္ခန္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ အဝဿံဘာဝီ။ အညာတိ အရဟတ္တံ။ တဉှိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဉာဏေဟိ ဉာတမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဇာနနတော ပရိပုဏ္ဏဇာနနတ္တာ ဥပရိ ဇာနနကိစ္စာဘာဝတော စ ‘‘အညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သတိ ဝါ ဥပါဒိသေသေတိ သတိ ဝါ ကိလေသူပါဒိသေသေ, ပဟာတုံ အသက္ကုဏေယျေ သတိ။ ဉာဏေ ဟိ အပရိပက္ကေ ယေ တေန ပရိပက္ကေန ပဟာတဗ္ဗကိလေသာ, တေ န ပဟီယန္တိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သတိ ဝါ ဥပါဒိသေသေ’’တိ။ သတိ စ ကိလေသေ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရာ တိဋ္ဌန္တိ ဧဝ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အနာဂါမိဖလံ အရဟတ္တန္တိ ဒွေ ဓမ္မာ ဒဿိတာ။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဣတော ပရေသု ဒွီသု သုတ္တေသု။

ဂါထာသု ယေ သန္တစိတ္တာတိ ယေ ယောဂါဝစရာ တဒင်္ဂဝသေန ဝိက္ခမ္ဘနဝသေဝ စ သမိတကိလေသတာယ သန္တစိတ္တာ။ နေပက္ကံ ဝုစ္စတိ ပညာ, တာယ သမန္နာဂတတ္တာ နိပကာ။ ဣမိနာ တေသံ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏဉာဏံ ဒဿေတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆၂။)

သတိမန္တော စ ဈာယိနောတိ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဟေတုဘူတာယ သတိယာ သတိမန္တော, အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနလက္ခဏေန ဈာနေန ဈာယိနော။ သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿန္တိ, ကာမေသု အနပေက္ခိနောတိ ပုဗ္ဗေယေဝ ‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇) ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမေသု စ အာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏေန အနပေက္ခိနော အနတ္ထိကာ တေ ပဟာယ အဓိဂတံ ဥပစာရသမာဓိံ အပ္ပနာသမာဓိံ ဝါ ပါဒကံ ကတွာ နာမရူပံ တဿ ပစ္စယေ စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန သမ္မာ အဝိပရီတံ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မံ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿန္တိ။

အပ္ပမာဒရတာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ အပ္ပမဇ္ဇနေ ရတာ အဘိရတာ တတ္ထ အပ္ပမာဒေနေဝ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဝီတိနာမေန္တာ။ သန္တာတိ သမာနာ။ ‘‘သတ္တာ’’တိပိ ပါဌော, ပုဂ္ဂလာတိ အတ္ထော။ ပမာဒေ ဘယဒဿိနောတိ နိရယူပပတ္တိအာဒိကံ ပမာဒေ ဘယံ ပဿန္တာ။ အဘဗ္ဗာ ပရိဟာနာယာတိ တေ ဧဝရူပါ သမထဝိပဿနာဓမ္မေဟိ မဂ္ဂဖလေဟိ ဝါ ပရိဟာနာယ အဘဗ္ဗာ။ သမထဝိပဿနာတော ဟိ သမ္ပတ္တတော န ပရိဟာယန္တိ, ဣတရာနိ စ အပ္ပတ္တာနိ ပါပုဏန္တိ။ နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေတိ နိဗ္ဗာနဿ စ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿ စ သန္တိကေ ဧဝ, န စိရဿေဝ နံ အဓိဂမိဿန္တီတိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သိက္ခာနိသံသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၆။ နဝမေ သိက္ခာနိသံသာတိ ဧတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ သိက္ခာ, သာ တိဝိဓာ အဓိသီလသိက္ခာ, အဓိစိတ္တသိက္ခာ, အဓိပညာသိက္ခာတိ။ တိဝိဓာပိ စေသာ သိက္ခာ အာနိသံသာ ဧတေသံ, န လာဘသက္ကာရသိလောကာတိ သိက္ခာနိသံသာ။ ဝိဟရထာတိ သိက္ခာနိသံသာ ဟုတွာ ဝိဟရထ, တီသု သိက္ခာသု အာနိသံသဒဿာဝိနော ဟုတွာ တာဟိ သိက္ခာဟိ လဒ္ဓဗ္ဗံ အာနိသံသမေဝ သမ္ပဿန္တာ ဝိဟရထာတိ အတ္ထော။ ပညုတ္တရာတိ တာသု သိက္ခာသု ယာ အဓိပညာသိက္ခာသင်္ခါတာ ပညာ, သာ ဥတ္တရာ ပဓာနာ ဝိသိဋ္ဌာ ဧတေသန္တိ ပညုတ္တရာ။ ယေ ဟိ သိက္ခာနိသံသာ ဝိဟရန္တိ, တေ ပညုတ္တရာ ဘဝန္တီတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆၃။)

ဝိမုတ္တိသာရာတိ အရဟတ္တဖလသင်္ခါတာ ဝိမုတ္တိ သာရံ ဧတေသန္တိ ဝိမုတ္တိသာရာ, ယထာဝုတ္တံ ဝိမုတ္တိံယေဝ သာရတော ဂဟေတွာ ဌိတာတိ အတ္ထော။ ယေ ဟိ သိက္ခာနိသံသာ ပညုတ္တရာ စ, န တေ ဘဝဝိသေသံ ပတ္ထေန္တိ, အပိစ ခေါ ဝိဘဝံ အာကင်္ခန္တာ ဝိမုတ္တိံယေဝ သာရတော ပစ္စေန္တိ။ သတာဓိပတေယျာတိ ဇေဋ္ဌကကရဏဋ္ဌေန သတိ အဓိပတေယျံ ဧတေသန္တိ သတာဓိပတေယျာ အဓိပတိ ဧဝ အဓိပတေယျန္တိ ကတွာ, စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တာ ကာယာနုပဿနာဒိမုခေန သမထဝိပဿနာဘာဝနာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။

အထ ဝါ သိက္ခာနိသံသာတိ ဘိက္ခဝေ, ဧဝရူပေ ဒုလ္လဘက္ခဏပဋိလာဘေ တိဝိဓသိက္ခာသိက္ခနမေဝ အာနိသံသံ ကတွာ ဝိဟရထ, ဧဝံ ဝိဟရန္တာ စ ပညုတ္တရာ ပညာယ ဥတ္တရာ လောကုတ္တရပညာယ သမန္နာဂတာ ဟုတွာ ဝိဟရထ, ဧဝံဘူတာ စ ဝိမုတ္တိသာရာ နိဗ္ဗာနသာရာ အနညသာရာ ဝိဟရထ။ တထာဘာဝဿ စာယံ ဥပါယော, ယံ သတာဓိပတေယျာ ဝိဟရထ, သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ ဟောထ, သဗ္ဗတ္ထ ဝါ သတာရက္ခေန စေတသာ ဝိဟရထာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ဘဂဝါ တီသု သိက္ခာသု ဘိက္ခူ နိယောဇေန္တော ယထာ တာ သိက္ခိတဗ္ဗာ, ယေန စ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ, တံ သင်္ခေပေနေဝ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနာနံ ဖလဝိသေသဒဿနေန တဿာ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘သိက္ခာနိသံသာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ဂါထာသု ပရိပုဏ္ဏသိက္ခန္တိ အဂ္ဂဖလပ္ပတ္တိယာ ပရိသုဒ္ဓသိက္ခံ, အသေက္ခန္တိ အတ္ထော။ အပဟာနဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပဟာနဓမ္မာ ဝုစ္စန္တိ ကုပ္ပါ ဝိမုတ္တိယော။ ပဟာနဓမ္မောတိ ဟိ ဟာနဓမ္မော ကုပ္ပဓမ္မော။ န ပဟာနဓမ္မောတိ အပဟာနဓမ္မော, အကုပ္ပဓမ္မော။ ‘‘အပ္ပဟာနဓမ္မော’’တိပိ ပါဠိ, သော ဧဝ အတ္ထော။ ခယော ဧဝ အန္တောတိ ခယန္တော, ဇာတိယာ ခယန္တော ဇာတိခယန္တော, နိဗ္ဗာနံ။ ခယော ဝါ မရဏံ, ဇာတိခယန္တော နိဗ္ဗာနမေဝ, တဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဇာတိခယန္တဒဿီ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ သိက္ခာပါရိပူရိယာ အယံ ဇရာပါရင်္ဂမနပရိယောသာနော အာနိသံသော, တသ္မာ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ။ ဈာနရတာတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေ, အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေတိ ဒုဝိဓေပိ ဈာနေ ရတာ, တတော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆၄။)

ဧဝ သမာဟိတာ။ မာရံ သသေနံ အဘိဘုယျာတိ ကိလေသသေနာယ အနဋ္ဌသေနာယ စ သသေနံ အနဝသိဋ္ဌံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ မာရံ အဘိဘဝိတွာ။ ဒေဝပုတ္တမာရဿပိ ဟိ ဂုဏမာရဏေ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကိလေသာ ‘‘သေနာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာ ရောဂါဒယော အနဋ္ဌာ မစ္စုမာရဿ။ ယထာဟ –

‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ, ဒုတိယာ အရတိ ဝုစ္စတိ၊

တတိယာ ခုပ္ပိပါသာ တေ, စတုတ္ထီ တဏှာ ပဝုစ္စတိ။

‘‘ပဉ္စမီ ထိနမိဒ္ဓံ တေ, ဆဋ္ဌာ ဘီရူ ပဝုစ္စတိ၊

သတ္တမီ ဝိစိကိစ္ဆာ တေ, မက္ခော ထမ္ဘော စ အဋ္ဌမော။

‘‘လာဘော သိလောကော သက္ကာရော, မိစ္ဆာလဒ္ဓေါ စ ယော ယသော၊

ယော စတ္တာနံ သမုက္ကံသေ, ပရေ စ အဝဇာနတိ။

‘‘ဧသာ နမုစိ တေ သေနာ, ကဏှဿာဘိပ္ပဟာရိနီ၊

န နံ အသူရော ဇိနာတိ, ဇေတွာ စ လဘတေ သုခ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၄၃၈-၄၄၁၊ မဟာနိ။ ၂၈)၊

ယထာ စာဟ –

‘‘အဇ္ဇေဝ ကိစ္စမာတပ္ပံ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊

န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန, မဟာသေနေန မစ္စုနာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၀၊ ဇာ။ ၂။၂၂။၁၂၁)၊

ဘဝထ ဇာတိမရဏဿ ပါရဂါတိ ဇာတိယာ မရဏဿ စ ပါရဂါမိနော နိဗ္ဗာနဂါမိနော ဘဝထာတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဇာဂရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၇။ ဒသမေ ဇာဂရောတိ ဇာဂရကော ဝိဂတနိဒ္ဒေါ ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တော, ရတ္တိန္ဒိဝံ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော ဟောတိ? ဣဓ ဘိက္ခု ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ, ရတ္တိယာ ပဌမံ ယာမံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆၅။)

စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ, ရတ္တိယာ မဇ္ဈိမံ ယာမံ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သီဟသေယျံ ကပ္ပေတိ ပါဒေ ပါဒံ အစ္စာဓာယ သတော သမ္ပဇာနော ဥဋ္ဌာနသညံ မနသိ ကရိတွာ, ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမံ ယာမံ ပစ္စုဋ္ဌာယ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ။ ဧဝံ ဘိက္ခု ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၉)။

စသဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, တေန ဝက္ခမာနေ သတာဒိဘာဝေ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ အဿာတိ သိယာ, ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဇာဂရော စ ဘိက္ခု ဝိဟရေယျာ’’တိ စ ပဌန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ စ ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဝသေန သတိအဝိပ္ပဝါသေန သတော သမ္ပဇာနောတိ သတ္တဋ္ဌာနိယဿ စတုဗ္ဗိဓဿပိ သမ္ပဇညဿ ဝသေန သမ္ပဇာနော။ သမာဟိတောတိ ဥပစာရသမာဓိနာ အပ္ပနာသမာဓိနာ စ သမာဟိတော ဧကဂ္ဂစိတ္တော။ ပမုဒိတောတိ ပဋိပတ္တိယာ အာနိသံသဒဿနေန ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသာဓိဂမေန ဝီရိယာရမ္ဘဿ စ အမောဃဘာဝဒဿနေန ပမုဒိတော ပါမောဇ္ဇဗဟုလော။ ဝိပ္ပသန္နောတိ တတော ဧဝ ပဋိပတ္တိဘူတာသု တီသု သိက္ခာသု ပဋိပတ္တိဒေသကေ စ သတ္ထရိ သဒ္ဓါဗဟုလတာယ သုဋ္ဌု ပသန္နော။ သဗ္ဗတ္ထ အဿာတိ သမ္ဗန္ဓော ဝိဟရေယျာတိ ဝါ။

တတ္ထ ကာလဝိပဿီ စ ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ တသ္မိံ ကာလေ ဝိပဿကော, တတ္ထ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေ ကာလဝိပဿီ ကာလာနုရူပံ ဝိပဿကော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန သမ္မသန္တော အာဝါသာဒိကေ သတ္တ အသပ္ပါယေ ဝဇ္ဇေတွာ သပ္ပါယေ သေဝန္တော အန္တရာ ဝေါသာနံ အနာပဇ္ဇိတွာ ပဟိတတ္တော စိတ္တဿ သမာဟိတာကာရံ သလ္လက္ခေန္တော သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ အနိစ္စာနုပဿနာဒိံ ပဝတ္တေန္တော ယသ္မိံ ကာလေ ဝိပဿနာစိတ္တံ လီနံ ဟောတိ, တသ္မိံ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသင်္ခါတေသု, ယသ္မိံ ပန ကာလေ စိတ္တံ ဥဒ္ဓတံ ဟောတိ, တသ္မိံ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတေသု ကုသလေသု အနဝဇ္ဇေသု ဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မေသူတိ ဧဝံ တတ္ထ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ, တသ္မိံ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေ ကာလာနုရူပံ ဝိပဿကော အဿာတိ။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ပန သဗ္ဗတ္ထေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သတိဉ္စ ခွါဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၃)။ ဧတ္တာဝတာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဇာဂရိယံ ဒဿေတွာ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ သမ္ပဇ္ဇတိ, တေ ပကာသေတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆၆။)

ဧဝံ ဘဂဝါ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဘိက္ခုနော သင်္ခေပေနေဝ သဒ္ဓိံ ဥပကာရကဓမ္မေဟိ သမ္မသနစာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ ပဋိပတ္တိယာ အဝဉ္ဈဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဇာဂရဿ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာဂရိယာနုယောဂေ သတိသမ္ပဇညသမာဒါနာနိ သဗ္ဗတ္ထကာနိ သမ္မောဒပသာဒါဝဟာနိ, တတ္ထ ကာလဝိပဿနာ နာမ ဝိပဿနာယ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ပရိပါကဂတံ။ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တေ ဟိ ဝီထိပဋိပန္နေ ဝိပဿနာဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ ဝဟန္တေ ယောဂိနော ဥဠာရံ ပါမောဇ္ဇံ ပသာဒေါ စ ဟောတိ, တေဟိ စ ဝိသေသာဓိဂမဿ သန္တိကေယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ, အမတံ တံ ဝိဇာနတံ။

‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု, ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ, သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄, ၃၈၁)၊

ဂါထာသု ဇာဂရန္တာ သုဏာထေတန္တိ ဧတံ မမ ဝစနံ ဧကန္တေနေဝ ပမာဒနိဒ္ဒါယ အဝိဇ္ဇာနိဒ္ဒါယ ပဗောဓနတ္ထံ ဇာဂရန္တာ သတိသမ္ပဇညာဒိဓမ္မသမာယောဂေန ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တာ သုဏာထ။ ယေ သုတ္တာ တေ ပဗုဇ္ဈထာတိ ယေ ယထာဝုတ္တနိဒ္ဒါယ သုတ္တာ သုပနံ ဥပဂတာ, တေ တုမှေ ဇာဂရိယာနုယောဂဝသေန ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂေ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တာ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယာ တတော ပဗုဇ္ဈထ အထ ဝါ ဇာဂရန္တာတိ ဇာဂရနိမိတ္တာ။ ‘‘သုဏာထေတ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ကိံ တံ ဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယေ သုတ္တာ တေ ပဗုဇ္ဈထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယေ သုတ္တာတိ ယေ ကိလေသနိဒ္ဒါယ သုတ္တာ, တေ တုမှေ အရိယမဂ္ဂပဋိဗောဓေန ပဗုဇ္ဈထ။ သုတ္တာ ဇာဂရိတံ သေယျောတိ ဣဒံ ပဗောဓဿ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တသုပတော ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဇာဂရိတံ ဇာဂရဏံ အတ္ထကာမဿ ကုလပုတ္တဿ သေယျော ပါသံသတရော ဟိတသုခါဝဟော, တသ္မာ ပဗုဇ္ဈထ။ နတ္ထိ ဇာဂရတော ဘယန္တိ ဣဒံ တတ္ထ အာနိသံသဒဿနံ။ ယော ဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဇာဂရဏဓမ္မေဟိ သမန္နာဂမေန ဇာဂရော ဇဂ္ဂတိ, ပမာဒနိဒ္ဒံ န ဥပဂစ္ဆတိ, တဿ အတ္တာနုဝါဒဘယံ ပရာနုဝါဒဘယံ ဒဏ္ဍဘယံ ဒုဂ္ဂတိဘယံ ဇာတိအာဒိနိမိတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋဘယံ နတ္ထိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆၇။)

ကာလေနာတိ အာဝါသသပ္ပါယာဒီနံ လဒ္ဓကာလေန။ သောတိ နိပါတမတ္တံ။ သမ္မာ ဓမ္မံ ပရိဝီမံသမာနောတိ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတံ တေဘူမကဓမ္မံ သမ္မာ ဉာယေန ယထာ နိဗ္ဗိန္ဒနဝိရဇ္ဇနာဒယော သမ္ဘဝန္တိ, ဧဝံ ပရိတော ဝီမံသန္တော, သဗ္ဗာကာရေန ဝိပဿန္တောတိ အတ္ထော။ ဧကောဒိဘူတောတိ ဧကော သေဋ္ဌော ဟုတွာ ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ, သမာဓိ။ သော ဧကောဒိ ဘူတော ဇာတော ဥပ္ပန္နော ဧတဿာတိ ဧကောဒိဘူတော။ အဂ္ဂိအာဟိတာဒိသဒ္ဒါနံ ဝိယ ဧတ္ထ ဘူတသဒ္ဒဿ ပရဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကောဒိံ ဝါ ဘူတော ပတ္တောတိ ဧကောဒိဘူတော။ ဧတ္ထ စ ဧကောဒီတိ မဂ္ဂသမာဓိ အဓိပ္ပေတော, ‘‘သမာဟိတော’’တိ ဧတ္ထ ပန ပါဒကဇ္ဈာနသမာဓိနာ သဒ္ဓိံ ဝိပဿနာသမာဓိ။ အထ ဝါ ကာလေနာတိ မဂ္ဂပဋိဝေဓကာလေန။ သမ္မာ ဓမ္မံ ပရိဝီမံသမာနောတိ သမ္မဒေဝ စတုသစ္စဓမ္မံ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ဝီမံသန္တော, ဧကာဘိသမယေန အဘိသမေန္တော။ ဧကောဒိဘူတောတိ ဧကော သေဋ္ဌော အသဟာယော ဝါ ဟုတွာ ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ, စတုကိစ္စသာဓကော သမ္မပ္ပဓာနော။ သော ဧကောဒိ ဘူတော ဇာတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ ဝိဟနေ တမံ သောတိ သော ဧဝံဘူတော အရိယသာဝကော အရဟတ္တမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇာတမံ အနဝသေသတော ဝိဟနေယျ သမုစ္ဆိန္ဒေယျ။

ဣတိ ဘဂဝါ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဒဠှံ နိယောဇေန္တော ‘‘တသ္မာ ဟဝေ’’တိ ဩသာနဂါထမာဟ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဇာဂရတော သတိအဝိပ္ပဝါသာဒိနာ သမထဝိပဿနာဘာဝနာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ, အနုက္ကမေန အရိယမဂ္ဂေါ ပါတုဘဝတိ, တတော စဿ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဘယံ နတ္ထိ, တသ္မာ။ ဟဝေတိ ဧကံသေန ဒဠှံ ဝါ။ ဘဇေထာတိ ဘဇေယျ။ ဧဝံ ဇာဂရိယံ ဘဇန္တော စ အာတာပိဘာဝါဒိဂုဏယုတ္တော ဘိက္ခု သံယောဇနာနိ ဘိန္ဒိတွာ အဂ္ဂဖလဉာဏသင်္ခါတံ အနုတ္တရံ ဥတ္တရရဟိတံ သမ္ဗောဓိံ ဖုသေ ပါပုဏေယျ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ အာပါယိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၈။ ဧကာဒသမေ အာပါယိကာတိ အပါယေ နိဗ္ဗတ္တိဿန္တီတိ အာပါယိကာ။ တတ္ထာပိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿန္တီတိ နေရယိကာ။ ဣဒမပ္ပဟာယာတိ ဣဒံ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ ဒုဝိဓံ ပါပသမာစာရံ အပ္ပဇဟိတွာ, တထာပဋိပတ္တိတထာပဂ္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တံ ဝါစံ စိတ္တံ ဒိဋ္ဌိဉ္စ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာတိ အတ္ထော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆၈။)

အဗြဟ္မစာရီတိ ဗြဟ္မသေဋ္ဌံ စရတီတိ ဗြဟ္မစာရီ, ဗြဟ္မာ ဝါ သေဋ္ဌော အာစာရော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဗြဟ္မစာရီ, န ဗြဟ္မစာရီတိ အဗြဟ္မစာရီ, ဗြဟ္မစာရိပဋိရူပကော ဒုဿီလောတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစာရိပဋိညောတိ ‘‘ဗြဟ္မစာရီ အဟ’’န္တိ ဧဝံပဋိညော။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အခဏ္ဍာဒိဘာဝေန အဝိကလံ။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ ဥပက္ကိလေသာဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ။ အမူလကေနာတိ ဒိဋ္ဌာဒိမူလဝိရဟိတေန, ဒိဋ္ဌံ သုတံ ပရိသင်္ကိတန္တိ ဣမေဟိ စောဒနာမူလေဟိ ဝဇ္ဇိတေန။ အဗြဟ္မစရိယေန အသေဋ္ဌစရိယေန။ အနုဒ္ဓံသေတီတိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ အယ’’န္တိ ဇာနန္တောဝ ပါရာဇိကဝတ္ထုနာ ဓံသေတိ ပဓံသေတိ, စောဒေတိ အက္ကောသတိ ဝါ။

ဂါထာသု အဘူတဝါဒီတိ ပရဿ ဒေါသံ အဒိသွာဝ အဘူတေန တုစ္ဆေန မုသာဝါဒံ ကတွာ ပရံ အဗ္ဘာစိက္ခန္တော။ ကတွာတိ ယော ဝါ ပန ပါပကမ္မံ ကတွာ ‘‘နာဟံ ဧတံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ ဥဘောပိ တေ ပေစ္စ သမာ ဘဝန္တီတိ တေ ဥဘောပိ ဇနာ ဣတော ပရလောကံ ဂန္တွာ နိရယံ ဥပဂမနတော ဂတိယာ သမာနာ ဘဝန္တိ။ တတ္ထ ဂတိယေဝ နေသံ ပရိစ္ဆိန္နာ, န ပန အာယု။ ဗဟုဉှိ ပါပံ ကတွာ စိရံ နိရယေ ပစ္စတိ, ပရိတ္တံ ကတွာ အပ္ပမတ္တကမေဝ ကာလံ။ ယသ္မာ ပန တေသံ ဥဘိန္နမ္ပိ ကမ္မံ လာမကမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိဟီနကမ္မာ မနုဇာ ပရတ္ထာ’’တိ။ ‘‘ပရတ္ထာ’’တိ ပန ပဒဿ ပုရတော ‘‘ပေစ္စာ’’တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော – ပရတ္ထ ပေစ္စ ဣတော ဂန္တွာ တေ နိဟီနကမ္မာ သမာ ဘဝန္တီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ အဘူတဗ္ဘက္ခာနဝသေန ဘူတဒေါသပဋိစ္ဆာဒနဝသေန စ ပဝတ္တဿ မုသာဝါဒဿ ဝိပါကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တသ္မိံ ဌာနေ နိသိန္နာနံ ဗဟူနံ ပါပဘိက္ခူနံ ဒုစ္စရိတကမ္မဿ ဝိပါကဒဿနေန သံဝေဇနတ္ထံ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ။ တတ္ထ ကာသာဝကဏ္ဌာတိ ကသာဝရသပီတတ္တာ ကာသာဝေန ဝတ္ထေန ပလိဝေဌိတကဏ္ဌာ။ ပါပဓမ္မာတိ လာမကဓမ္မာ။ အသညတာတိ ကာယာဒီဟိ သညမရဟိတာ။ ပါပါတိ တထာရူပါ ပါပပုဂ္ဂလာ, ပါပေဟိ ကမ္မေဟိ ဥပပဇ္ဇိတွာ ‘‘တဿ ကာယောပိ အာဒိတ္တော သမ္ပဇ္ဇလိတော သဇောတိဘူတော, သံဃာဋိပိ အာဒိတ္တာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၁၈-၂၁၉၊ ပါရာ။ ၂၃၀) လက္ခဏသံယုတ္တေ ဝုတ္တနယေန မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝန္တိယေဝ။

တတိယဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယဉ္စေ ဘုဉ္ဇေယျ ဒုဿီလော နိဿီလပုဂ္ဂလော ကာယာဒီဟိ အသညတော ရဋ္ဌဝါသီဟိ သဒ္ဓါယ ဒိန္နံ ယံ ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ ‘‘သမဏောမှီ’’တိ ပဋိဇာနန္တော ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇေယျ, တတော အာဒိတ္တော အဂ္ဂိဝဏ္ဏော အယောဂုဠောဝ ဘုတ္တော သေယျော သုန္ဒရတရော။ ကိံကာရဏာ?

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၆၉။)

တပ္ပစ္စယာ ဟိဿ ဧကောဝ အတ္တဘာဝေါ ဈာယေယျ, ဒုဿီလော ပန ဟုတွာ သဒ္ဓါဒေယျံ ဘုဉ္ဇိတွာ အနေကာနိပိ ဇာတိသတာနိ နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ။

ဧကာဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ဒိဋ္ဌိဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၉။ ဒွါဒသမေ ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိယောဝ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ။ ဂဟိတာကာရသုညတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌီနံ ဂတမတ္တာနီတိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ, တေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ။ ပရိယုဋ္ဌိတာတိ အဘိဘူတာ ပလိဗုဒ္ဓါ ဝါ။ ပလိဗောဓတ္ထော ဝါပိ ဟိ ပရိယုဋ္ဌာနသဒ္ဒေါ ‘‘စောရာ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိံသူ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၃၀) ဝိယ။ ဒေဝါတိ ဥပပတ္တိဒေဝါ။ တေ ဟိ ဒိဗ္ဗန္တိ ဥဠာရတမေဟိ ကာမဂုဏေဟိ ဈာနာဒီဟိ စ ကီဠန္တိ, ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ဝါ ယထိစ္ဆိတမတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အဓိဂစ္ဆန္တီတိ စ ဒေဝါတိ ဝုစ္စန္တိ။ မနဿ ဥဿန္နတ္တာ မနုဿာ, ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။ ဩလီယန္တိ ဧကေတိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဘဝေသု ဩလီယနာဘိနိဝေသဘူတေန သဿတဘာဝေန ဧကစ္စေ ဒေဝါ မနုဿာ စ အဝလီယန္တိ အလ္လီယန္တိ သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇန္တိ, န တတော နိဿရန္တိ။ အတိဓာဝန္တီတိ ပရမတ္ထတော ဘိန္နသဘာဝါနမ္ပိ သဘာဝဓမ္မာနံ ယွာယံ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓော, တံ အဂ္ဂဟေတွာ နာနတ္တနယဿပိ ဂဟဏေန တတ္ထ တတ္ထေဝ ဓာဝန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ အတ္တာ စ လောကော စ, န ဟောတိ ပရံ မရဏာ’’တိ ဥစ္ဆေဒေ ဝါ ဘဝနိရောဓပဋိပတ္တိယာ ပဋိက္ခေပဓမ္မတံ အတိဓာဝန္တိ အတိက္ကမန္တိ။ စက္ခုမန္တော စ ပဿန္တီတိ စသဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ ပုဗ္ဗယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏပရိပါကေန ပညာစက္ခုမန္တော ပန ဒေဝမနုဿာ တေနေဝ ပညာစက္ခုနာ သဿတံ ဥစ္ဆေဒဉ္စ အန္တဒွယံ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမပဋိပတ္တိဒဿနေန ပစ္စက္ခံ ကရောန္တိ။ တေ ဟိ ‘‘နာမရူပမတ္တမိဒံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ, တသ္မာ န သဿတံ, နာပိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ အဝိပရီတတော ပဿန္တိ။

ဧဝံ ဩလီယနာဒိကေ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဥဒ္ဒိသိတုံ ‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဘဝါတိ ကာမဘဝေါ, ရူပဘဝေါ, အရူပဘဝေါ။ အပရေပိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇၀။)

တယော ဘဝါ သညီဘဝေါ, အသညီဘဝေါ, နေဝသညီနာသညီဘဝေါ။ အပရေပိ တယော ဘဝါ ဧကဝေါကာရဘဝေါ, စတုဝေါကာရဘဝေါ, ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါတိ။ ဧတေဟိ ဘဝေဟိ အာရမန္တိ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဘဝါရာမာ။ ဘဝေသု ရတာ အဘိရတာတိ ဘဝရတာ။ ဘဝေသု သုဋ္ဌု မုဒိတာတိ ဘဝသမ္မုဒိတာ။ ဘဝနိရောဓာယာတိ တေသံ ဘဝါနံ အစ္စန္တနိရောဓာယ အနုပ္ပါဒနတ္ထာယ။ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေတိ တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ နိယျာနိကဓမ္မေ ဝုစ္စမာနေ။ န ပက္ခန္ဒတီတိ သဿတာဘိနိဝိဋ္ဌတ္တာ သံခိတ္တဓမ္မတ္တာ န ပဝိသတိ န ဩဂါဟတိ။ န ပသီဒတီတိ ပသာဒံ နာပဇ္ဇတိ န တံ သဒ္ဒဟတိ။ န သန္တိဋ္ဌတီတိ တဿံ ဒေသနာယံ န တိဋ္ဌတိ နာဓိမုစ္စတိ။ ဧဝံ သဿတတော အဘိနိဝိသနေန ဘဝေသု ဩလီယန္တိ။

အဋ္ဋီယမာနာတိ ဘဝေ ဇရာရောဂမရဏာဒီနိ ဝဓဗန္ဓနစ္ဆေဒနာဒီနိ စ ဒိသွာ သံဝိဇ္ဇနေန တေဟိ သမင်္ဂိဘာဝေန ဘဝေန ပီဠိယမာနာ ဒုက္ခာပိယမာနာ။ ဟရာယမာနာတိ လဇ္ဇမာနာ ဇိဂုစ္ဆမာနာတိ ပဋိကူလတော ဒဟန္တာ။ ဝိဘဝန္တိ ဥစ္ဆေဒံ။ အဘိနန္ဒန္တီတိ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဟိ အဇ္ဈောသာယ နန္ဒန္တိ။ ယတော ကိရ ဘောတိအာဒိ တေသံ အဘိနန္ဒနာကာရဒဿနံ။ တတ္ထ ယတောတိ ယဒါ။ ဘောတိ အာလပနံ။ အယံ အတ္တာတိ ကာရကာဒိဘာဝေန အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ဝိနဿတီတိ န ဒိဿတိ, ဝိနာသံ အဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ န ဟောတိ ပရံ မရဏာတိ မရဏေန ဥဒ္ဓံ န ဘဝတိ။ ဧတံ သန္တန္တိ ယဒေတံ အတ္တနော ဥစ္ဆေဒါဒိ, ဧတံ သဗ္ဗဘဝဝူပသမတော သဗ္ဗသန္တာပဝူပသမတော စ သန္တံ, သန္တတ္တာ ဧဝ ပဏီတံ, တစ္ဆာဝိပရီတဘာဝတော ယာထာဝံ။ တတ္ထ ‘‘သန္တံ ပဏီတ’’န္တိ ဣဒံ ဒွယံ တဏှာဘိနန္ဒနာယ ဝဒန္တိ, ‘‘ယာထာဝ’’န္တိ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တဥစ္ဆေဒါဘိနိဝေသနေန။

ဘူတန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တဉှိ ပစ္စယသမ္ဘူတတ္တာ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ စ ဘူတန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘူတမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, သမနုပဿထာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၁)။ ဘူတတော အဝိပရီတသဘာဝတော သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ ပဿတိ။ ဣဒဉှိ ခန္ဓပဉ္စကံ နာမရူပမတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဣမေ ပထဝီအာဒယော ဓမ္မာ ရူပံ, ဣမေ ဖဿာဒယော ဓမ္မာ နာမံ, ဣမာနိ နေသံ လက္ခဏာဒီနိ, ဣမေ နေသံ အဝိဇ္ဇာဒယော ပစ္စယာ’’တိ ဧဝံ သပစ္စယနာမရူပဒဿနဝသေန စေဝ, ‘‘သဗ္ဗေပိမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ, ဟုတွာ ပဋိဝေန္တိ, တသ္မာ အနိစ္စာ, အနိစ္စတ္တာ ဒုက္ခာ, ဒုက္ခတ္တာ အနတ္တာ’’တိ ဧဝံ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေန စ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇၁။)

ပဿတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ တရုဏဝိပဿနာပရိယောသာနာ ဝိပဿနာဘူမိ ဒဿိတာ။ နိဗ္ဗိဒါယာတိ ဘူတသင်္ခါတဿ တေဘူမကဓမ္မဇာတဿ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ, ဧတေန ဗလဝဝိပဿနံ ဒဿေတိ။ ဝိရာဂါယာတိ ဝိရာဂတ္ထံ ဝိရဇ္ဇနတ္ထံ, ဣမိနာ မဂ္ဂံ ဒဿေတိ။ နိရောဓာယာတိ နိရုဇ္ဈနတ္ထံ, ဣမိနာပိ မဂ္ဂမေဝ ဒဿေတိ။ နိရောဓာယာတိ ဝါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိရောဓေန သဒ္ဓိံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စက္ခုမန္တော ပဿန္တီတိ ဧဝံ ပညာစက္ခုမန္တော သပုဗ္ဗဘာဂေန မဂ္ဂပညာစက္ခုနာ စတုသစ္စဓမ္မံ ပဿန္တိ။

ဂါထာသု ယေ ဘူတံ ဘူတတော ဒိသွာတိ ယေ အရိယသာဝကာ ဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဘူတတော အဝိပရီတသဘာဝတော ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဒိသွာ။ ဧတေန ပရိညာဘိသမယံ ဒဿေတိ။ ဘူတဿ စ အတိက္ကမန္တိ ဘာဝနာဘိသမယံ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ဘူတံ အတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ ‘‘ဘူတဿ အတိက္ကမော’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာဘူတေတိ အဝိပရီတသစ္စသဘာဝေ နိဗ္ဗာနေ။ ဝိမုစ္စန္တိ အဓိမုစ္စန္တိ, ဧတေန သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယံ ဒဿေတိ။ ဘဝတဏှာပရိက္ခယာတိ ဘဝတဏှာယ သဗ္ဗသော ခေပနာ သမုစ္ဆိန္ဒနတော, ဧတေန သမုဒယပ္ပဟာနံ ဒဿေတိ။

သဝေ ဘူတပရိညော သောတိ ဧတ္ထ ပန သဝေတိ နိပါတမတ္တံ။ သော ဘူတပရိညော ဘူတဿ အတိက္ကမနူပါယေန မဂ္ဂေန ဘဝတဏှာပရိက္ခယာ ပရိညာတက္ခန္ဓော တတော ဧဝ ယထာဘူတေ နိဗ္ဗာနေ အဓိမုတ္တော။ ဘဝါဘဝေတိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ, ဥစ္ဆေဒါဒိဒဿနေ ဝါ ဝီတတဏှော ဘိန္နကိလေသော။ ဘိက္ခု ဘူတဿ ဥပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတဿ အတ္တဘာဝဿ ဝိဘဝါ, အာယတိံ အနုပ္ပါဒါ ပုနဗ္ဘဝံ နာဂစ္ဆတိ, အပညတ္တိကဘာဝမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ဧကာဒသမေ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ, တတိယစတုတ္ထပဉ္စမေသု ပရိယောသာနသုတ္တေ စ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ, သေသေသု ဝိဝဋ္ဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒွါဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဣတိဝုတ္တကဿ ဒုကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇၂။)

၃။ တိကနိပါတော

၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ

၁။ မူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၅၀။ တိကနိပါတဿ ပဌမေ တီဏီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣမာနီတိ အဘိမုခီကရဏံ။ အကုသလမူလာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ တတ္ထ အကုသလာနိ စ တာနိ မူလာနိ စာတိ အကုသလမူလာနိ။ အထ ဝါ အကုသလာနံ ဟေတုပစ္စယပဘဝဇနကသမုဋ္ဌာပကနိဗ္ဗတ္တကဋ္ဌေန မူလာနိ စာတိ အကုသလမူလာနိ, အကုသလဓမ္မာနံ ကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကာရဏဉှိ ယထာ ဟိနောတိ ဧတသ္မာ ဖလံ ပဝတ္တတီတိ ဟေတု, ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဧတီတိ ပစ္စယော, ပဘဝတိ ဧတသ္မာတိ ပဘဝေါ, အတ္တနော ဖလံ ဇနေတီတိ ဇနကံ, သမုဋ္ဌာပေတီတိ သမုဋ္ဌာပကံ, နိဗ္ဗတ္တေတီတိ နိဗ္ဗတ္တကန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန မူလန္တိ, တသ္မာ အကုသလမူလာနီတိ အကုသလာနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနာနိ, ကာရဏာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကေစိ ပန ‘‘သာလိအာဒီနံ သာလိဗီဇာဒီနိ ဝိယ မဏိပ္ပဘာဒီနံ မဏိဝဏ္ဏာဒယော ဝိယ စ အကုသလာနံ အကုသလဘာဝသာဓကော လောဘာဒီနံ မူလဋ္ဌော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ အကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေသု တေသံ ဟေတုပစ္စယဘာဝေါ န သိယာ။ န ဟိ တာနိ တေသံ အကုသလဘာဝံ သာဓေန္တိ, န စ ပစ္စယာ န ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။ပစ္စယနိဒ္ဒေသ။၁)။

အဟေတုကဿ စ မောဟဿ အကုသလဘာဝေါ န သိယာ အကုသလဘာဝသာဓကဿ မူလန္တရဿ အဘာဝတော။ အထာပိ သိယာ လောဘာဒီနံ သဘာဝသိဒ္ဓေါ အကုသလာဒိဘာဝေါ, တံသမ္ပယုတ္တာနံ ပန လောဘာဒိပဋိဗဒ္ဓေါတိ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ လောဘာဒီနံ, ဧဝံ အလောဘာဒီနမ္ပိ သဘာဝသိဒ္ဓေါ ကုသလာဒိဘာဝေါတိ အလောဘာဒယော ကုသလာ ဧဝ သိယုံ, န အဗျာကတာ, န စ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ယထာ သမ္ပယုတ္တေသု, ဧဝံ မူလေသုပိ ကုသလာဒိဘာဝေါ ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ယောနိသောမနသိကာရာဒိကော ဝိယ ဟိ ကုသလဘာဝဿ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇၃။)

အယောနိသောမနသိကာရာဒိကော အကုသလဘာဝဿ ကာရဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အကုသလဘာဝသာဓနဝသေန လောဘာဒီနံ မူလဋ္ဌံ အဂ္ဂဟေတွာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဝသေန ဂယှမာနေ န ကောစိ ဒေါသော။ လဒ္ဓဟေတုပစ္စယာ ဟိ ဓမ္မာ ဝိရူဠှမူလာ ဝိယ ပါဒပါ ထိရာ ဟောန္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ, ဟေတုရဟိတာ ပန တိလဗီဇကာဒိသေဝါလာ ဝိယ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတာတိ ဟေတုအာဒိအတ္ထေန အကုသလာနံ ဥပကာရကတ္တာ မူလာနီတိ အကုသလမူလာနိ။ ယသ္မာ ပန မူလေန မုတ္တော အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒေါ နတ္ထိ, တသ္မာ တီဟိ မူလေဟိ သဗ္ဗော အကုသလရာသိ ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တာနိ အကုသလမူလာနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘လောဘော အကုသလမူလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ လောဘာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ပန တတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈာ လောဘာဒယော အာဂတာ, ဣဓ ပန အနဝသေသာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။

ဂါထာယံ ပါပစေတသန္တိ အကုသလဓမ္မသမာယောဂတော လာမကစိတ္တံ။ ဟိံသန္တီတိ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေ အာယတိံ ဝိပါကက္ခဏေ စ ဝိဗာဓေန္တိ။ အတ္တသမ္ဘူတာတိ အတ္တနိ ဇာတာ။ တစသာရန္တိ ဂဏ္ဌိတံ, ဝေဠုန္တိ အတ္ထော။ သမ္ဖလန္တိ အတ္တနော ဖလံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ခဒိရသီသပါဒယော ဝိယ အန္တောသာရော အဟုတွာ ဗဟိသာရတာယ တစသာရန္တိ လဒ္ဓနာမံ ဝေဠုအာဒိံ ယထာ အတ္တသမ္ဘူတမေဝ ဖလံ ဟိံသတိ ဝိနာသေတိ, ဧဝမေဝ အန္တော သီလာဒိသာရရဟိတံ လာမကစိတ္တံ ပုဂ္ဂလံ အတ္တသမ္ဘူတာယေဝ လောဘာဒယော ဝိနာသေန္တီတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဓာတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၅၁။ ဒုတိယေ ဓာတုယောတိ အတ္တနော ဖလဿ သဘာဝဿ စ ဓာရဏဋ္ဌေန ဓာတုယော။ ယဉ္စေတ္ထ ဖလနိဗ္ဗတ္တကံ, တံ အတ္တနော ဖလဿ သဘာဝဿ စ, ဣတရံ သဘာဝဿေဝ ဓာရဏဋ္ဌေန ဓာတု။ ရူပဓာတူတိ ရူပဘဝေါ။ ဓာတုယာ အာဂတဋ္ဌာနေ ဘဝေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ, ဘဝဿ အာဂတဋ္ဌာနေ ဓာတုယာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ဣဓ ဘဝေန ပရိစ္ဆေဒေါ ကထိတော။ တသ္မာ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇၄။)

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ရူပါဝစရာ? ဟေဋ္ဌတော ဗြဟ္မလောကံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော အကနိဋ္ဌေ ဒေဝေ အန္တော ကရိတွာ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ ခန္ဓဓာတုအာယတနာ, ဣမေ ဓမ္မာ ရူပါဝစရာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တာ ရူပါဝစရဓမ္မာ ရူပဓာတု။ အရူပဓာတူတိ အရူပဘဝေါ။ ဣဓာပိ ဘဝေန ပရိစ္ဆေဒေါ ကထိတောတိ –

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ အရူပါဝစရာ? ဟေဋ္ဌတော အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂေ ဒေဝေ အန္တော ကရိတွာ, ဥပရိတော နေဝသညာနာသညာယတနူပဂေ ဒေဝေ အန္တော ကရိတွာ, ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ ခန္ဓဓာတုအာယတနာ, ဣမေ ဓမ္မာ အရူပါဝစရာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၉၁) –

ဧဝံ ဝုတ္တာ အရူပါဝစရဓမ္မာ အရူပဓာတု။ နိရောဓဓာတူတိ နိဗ္ဗာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပရော နယော – ရူပသဟိတာ, ရူပပဋိဗဒ္ဓါ, ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ ရူပဓာတု, ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ, ဧကဝေါကာရဘဝေါ စ, တေန သကလော ကာမဘဝေါ ရူပဘဝေါ စ သင်္ဂဟိတော။ ရူပရဟိတာ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ အရူပဓာတု, စတုဝေါကာရဘဝေါ, တေန အရူပဘဝေါ သင်္ဂဟိတော။ ဣတိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ တယော ဘဝါ သဗ္ဗာ သံသာရပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ တတိယပဒေန ပန အသင်္ခတဓာတုယေဝ သင်္ဂဟိတာတိ မဂ္ဂဖလာနိ ဣဓ တိကဝိနိမုတ္တဓမ္မာ နာမ ဇာတာ။ ကေစိ ပန ‘‘ရူပဓာတူတိ ရူပသဘာဝါ ဓမ္မာ, အရူပဓာတူတိ အရူပသဘာဝါ ဓမ္မာတိ ပဒဒွယေန အနဝသေသတော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဂဟိတာ’’တိ။ ‘‘ရူပတဏှာယ ဝိသယဘူတာ ဓမ္မာ ရူပဓာတု, အရူပတဏှာယ ဝိသယဘူတာ အရူပဓာတူ’’တိ စ ဝဒန္တိ, တံ သဗ္ဗံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂါထာသု ရူပဓာတုံ ပရိညာယာတိ ရူပပဋိဗဒ္ဓဓမ္မပဝတ္တိံ ဉာတပရိညာဒီဟိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ။ အာရုပ္ပေသု အသဏ္ဌိတာတိ အရူပါဝစရဓမ္မေသု ဘဝရာဂဝသေန ဘဝဒိဋ္ဌိဝသေန စ န ပတိဋ္ဌိတာ အနလ္လီနာ။ ‘‘အရူပေသု အသဏ္ဌိတာ’’တိ စ ပဌန္တိ, သော ဧဝ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ တေဘူမကဓမ္မာနံ ပရိညာ ဝုတ္တာ။ နိရောဓေ ယေ ဝိမုစ္စန္တီတိ ယေ နိဗ္ဗာနေ အာရမ္မဏဘူတေ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇၅။)

အဂ္ဂမဂ္ဂဖလဝသေန သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓီဟိ အနဝသေသကိလေသတော ဝိမုစ္စန္တိ။ တေ ဇနာ မစ္စုဟာယိနောတိ တေ ခီဏာသဝဇနာ မရဏံ သမတီတာ။

ဧဝံ ဓာတုတ္တယသမတိက္ကမေန အမတာဓိဂမံ ဒဿေတွာ ‘‘အယဉ္စ ပဋိပဒါ မယာ ဂတမဂ္ဂေါ စ တုမှာကံ ဒဿိတော’’တိ တတ္ထ နေသံ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကာယေနာတိ နာမကာယေန မဂ္ဂဖလေဟိ။ ဖုသယိတွာတိ ပတွာ။ နိရူပဓိန္တိ ခန္ဓာဒိသဗ္ဗူပဓိရဟိတံ။ ဥပဓိပ္ပဋိနိဿဂ္ဂန္တိ တေသံယေဝ စ ဥပဓီနံ ပဋိနိဿဇ္ဇနကာရဏံ။ နိဗ္ဗာနဿ ဟိ မဂ္ဂဉာဏေန သစ္ဆိကိရိယာယ သဗ္ဗေ ဥပဓယော ပဋိနိဿဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ တံ တေသံ ပဋိနိဿဇ္ဇနကာရဏံ။ သစ္ဆိကတွာတိ ကာလေန ကာလံ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေန အတ္တပစ္စက္ခံ ကတွာ အနာသဝေါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ တမေဝ အသောကံ ဝိရဇံ နိဗ္ဗာနပဒံ ဒေသေတိ။ တသ္မာ တဒဓိဂမာယ ဥဿုက္ကံ ကာတဗ္ဗန္တိ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဌမဝေဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၅၂။ တတိယေ ဝေဒနာတိ အာရမ္မဏရသံ ဝေဒိယန္တိ အနုဘဝန္တီတိ ဝေဒနာ။ တာ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘သုခါ ဝေဒနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုခ-သဒ္ဒေါ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဒုက္ခ-သဒ္ဒေါ ပန ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ ဝိဘ။ ၁၉၀) ဒုက္ခဝတ္ထုသ္မိံ အာဂတော။ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ, မဟာလိ, ရူပံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခာနုပတိတံ ဒုက္ခာဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၀) ဒုက္ခာရမ္မဏေ။ ‘‘ဒုက္ခော ပါပဿ ဥစ္စယော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၁၇) ဒုက္ခပစ္စယေ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ, ဘိက္ခဝေ, န သုကရာ အက္ခာနေန ပါပုဏိတုံ, ယာဝ ဒုက္ခာ နိရယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀) ဒုက္ခပစ္စယဋ္ဌာနေ။ ‘‘သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂၊ ဓ။ သ။ ၁၆၅) ဒုက္ခဝေဒနာယံ။ ဣဓာပိ ဒုက္ခဝေဒနာယမေဝ။

ဝစနတ္ထတော ပန သုခယတီတိ သုခါ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခာ။ န ဒုက္ခာ န သုခါတိ အဒုက္ခမသုခါ, မကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ တာသု ဣဋ္ဌာနုဘဝနလက္ခဏာ သုခါ, အနိဋ္ဌာနုဘဝနလက္ခဏာ ဒုက္ခာ, ဥဘယဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ အဒုက္ခမသုခါ။ တသ္မာ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇၆။)

ပါကဋာ, န အဒုက္ခမသုခါယ။ ယဒါ ဟိ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သကလသရီရံ ဘေန္တံ မဒ္ဒန္တံ ဖရမာနံ သတဓောတသပ္ပိံ ခါဒါပေန္တံ ဝိယ, သတပါကတေလံ မက္ခေန္တံ ဝိယ, ဃဋသဟဿေန ပရိဠာဟံ နိဗ္ဗာပယမာနံ ဝိယ စ ‘‘အဟော သုခံ, အဟော သုခ’’န္တိ ဝါစံ နိစ္ဆာရယမာနမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒါ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သကလသရီရံ ခေါဘေန္တံ မဒ္ဒန္တံ ဖရမာနံ တတ္တဖာလံ ပဝေသေန္တံ ဝိယ ဝိလီနတမ္ဗလောဟံ အာသိဉ္စန္တံ ဝိယ စ ‘‘အဟော ဒုက္ခံ, အဟော ဒုက္ခ’’န္တိ ဝိပ္ပလာပေန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိ ပါကဋာ။

အဒုက္ခမသုခါ ပန ဒုဗ္ဗိဇာနာ ဒုဒ္ဒီပနာ အန္ဓကာရာ အဝိဘူတာ။ သာ သုခဒုက္ခာနံ အပဂမေ သာတာသာတပဋိပက္ခဝသေန မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ နယတော ဂဏှန္တဿေဝ ပါကဋာ ဟောတိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ ပုဗ္ဗာပရံ သပံသုကေ ပဒေသေ ဥပစရိတမဂ္ဂဝသေန ပိဋ္ဌိပါသာဏေ မိဂေန ဂတမဂ္ဂေါ, ဧဝံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏေသု သုခဒုက္ခာနုဘဝနေနပိ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာနုဘဝနဘာဝေန ဝိညာယတိ။ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ ပိဋ္ဌိပါသာဏဂမနံ ဝိယ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဂ္ဂဟဏာဘာဝတော။ ယဉ္စ တတြာနုဘဝနံ, သာ အဒုက္ခမသုခါတိ။

ဧဝမေတ္ထ သုခဒုက္ခအဒုက္ခမသုခဘာဝေန တိဓာ ဝုတ္တာပိ ကတ္ထစိ သုခဒုက္ခဘာဝေန ဒွိဓာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ – ‘‘ဒွေပိ မယာ, အာနန္ဒ, ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, ပရိယာယေန သုခါ ဝေဒနာ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၉)။ ကတ္ထစိ တိဿောပိ ဝိသုံ ဝိသုံ သုခဒုက္ခအဒုက္ခမသုခဘာဝေန ‘‘သုခါ ဝေဒနာ ဌိတိသုခါ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခါ, အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဉာဏသုခါ အညာဏဒုက္ခာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။ ကတ္ထစိ သဗ္ဗာပိ ဒုက္ခဘာဝေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၉)။

တတ္ထ သိယာ – ယဒိ တိဿော ဝေဒနာ ယထာ ဣဓ ဝုတ္တာ, အညေသု စ ဧဒိသေသု သုတ္တေသု အဘိဓမ္မေ စ ဧဝံ အဝတွာ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီ’’တိ, ‘‘ဒွေပိ မယာ, အာနန္ဒ, ဝေဒနာ ဝုတ္တာ’’တိ စ? သန္ဓာယဘာသိတမေတံ, တသ္မာ သာ ပရိယာယဒေသနာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သင်္ခါရာနိစ္စတံ, အာနန္ဒ, မယာ သန္ဓာယ ဘာသိတံ သင်္ခါရဝိပရိဏာမတံ, ‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိ’’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၉)။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇၇။)

‘‘ဒွေပိ မယာ, အာနန္ဒ, ဝေဒနာ ဝုတ္တာ ပရိယာယေနာ’’တိ စ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၉)။

ဧတ္ထ ဟိ သုခါ အဒုက္ခမသုခါတိ ဣမာသံ ဒွိန္နံ ဝေဒနာနံ နိပ္ပရိယာယေန ဒုက္ခဘာဝေါ နတ္ထိ, ဝေနေယျဇ္ဈာသယေန ပန တတ္ထ နိစ္ဆန္ဒဒဿနတ္ထံ ပရိယာယေန ဒုက္ခဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ သာ တာဒိသီ ပရိယာယဒေသနာ။ အယံ ပန ဝေဒနတ္တယဒေသနာ သဘာဝကထာတိ ကတွာ နိပ္ပရိယာယဒေသနာတိ အယမေတ္ထ အာစရိယာနံ သမာနကထာ။

ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ပနာဟ ‘‘ဒုက္ခတာဒွယဝစနတော ပရိယာယဒေသနာဝ ဝေဒနတ္တယဒေသနာ’’တိ။ သော ‘‘မာ ဟေဝ’’န္တိဿ ဝစနီယော, ယသ္မာ ဘဂဝတာ သဗ္ဗာသံ ဝေဒနာနံ ဒုက္ခဘာဝေါ အဓိပ္ပါယဝသေန ဝုတ္တော ‘‘သင်္ခါရာနိစ္စတံ, အာနန္ဒ, မယာ သန္ဓာယ ဘာသိတံ သင်္ခါရဝိပရိဏာမတံ ‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိ’’’န္တိ။ ယဒိ ပနေတ္ထ ဝေဒနတ္တယဒေသနာ ပရိယာယဒေသနာ သိယာ, ‘‘ဣဒံ မယာ သန္ဓာယ ဘာသိတံ တိဿော ဝေဒနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, န ပနေတံ ဝုတ္တံ။

အပိစာယမေဝ ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ကော, ပနာဝုသော, ဝေဒနတ္တယဒေသနာယ အဓိပ္ပါယော’’တိ? သစေ ဝဒေယျ ‘‘မုဒုကာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သုခါ, အဓိမတ္တာ ဒုက္ခာ, မဇ္ဈိမာ အဒုက္ခမသုခါတိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယေန ဝုတ္တာ။ တာသု ဟိ န သတ္တာနံ သုခါဒိဝဍ္ဎီ’’တိ။ သော ဝတ္တဗ္ဗော – ကော ပနာဝုသော ဒုက္ခဝေဒနာယ သဘာဝေါ, ယေန ‘‘သဗ္ဗာ ဝေဒနာ ဒုက္ခာ’’တိ ဝုစ္စေယျုံ? ယဒိ ယာယ ဥပ္ပန္နာယ သတ္တာ ဝိယောဂမေဝ ဣစ္ဆန္တိ, သော ဒုက္ခဝေဒနာယ သဘာဝေါ။ ယာယ စ ပန ဥပ္ပန္နာယ သတ္တာ အဝိယောဂမေဝ ဣစ္ဆန္တိ, ယာယ န ဥဘယံ ဣစ္ဆန္တိ, သာ ကထံ ဒုက္ခဝေဒနာ သိယာ? အထ ယာ အတ္တနော နိဿယဿ ဥပဃာတကာရီ, သာ ဒုက္ခာ။ ယာ အနုဂ္ဂဟကာရီ, သာ ကထံ ဒုက္ခာ သိယာ။ အထ ပန ယဒရိယာ ဒုက္ခတော ပဿန္တိ, သော ဒုက္ခဝေဒနာယ သဘာဝေါ, သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဝေဒနံ အရိယာ ဒုက္ခတော ပဿန္တိ, သာ စ အဘိဏှသဘာဝါတိ ကထံ တာသံ ဝေဒနာနံ မုဒုမဇ္ဈိမာဓိမတ္တဒုက္ခဘာဝေါ သိယာ? ယဒိ စ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဧဝ ဝေဒနာနံ ဒုက္ခဘာဝေါ သိယာ, ‘‘တိဿော ဣမာ, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခတာယော ဒုက္ခဒုက္ခတာ, ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာ, သင်္ခါရဒုက္ခတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) အယံ ဒုက္ခတာနံ ဝိဘာဂဒေသနာ နိပ္ပယောဇနာ သိယာ။ တထာ စ သတိ သုတ္တမေဝ ပဋိဗာဟိတံ သိယာ, ပုရိမေသု စ တီသု

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇၈။)

ရူပါဝစရဇ္ဈာနေသု မုဒုကာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာတိ အာပဇ္ဇတိ သုခဝေဒနာဝစနတော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ အရူပဇ္ဈာနေသု စ မဇ္ဈိမာ, အဒုက္ခမသုခဝေဒနာဝစနတော။ ဧဝံ သန္တေ ပုရိမာ တိဿော ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ အရူပသမာပတ္တီဟိ စ သန္တတရာတိ အာပဇ္ဇတိ။ ကထံ ဝါ သန္တတရပ္ပဏီတတရာသု သမာပတ္တီသု ဒုက္ခဝေဒနာယ အဓိကဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ? တသ္မာ ဝေဒနတ္တယဒေသနာယ ပရိယာယဒေသနာဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ။

ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခေ သုခန္တိ သညာဝိပလ္လာသော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၄၉၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၆), တံ ကထန္တိ? ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ စ ယထာဘူတာနဝဗောဓေန ယာ ဧကန္တတော သုခသညာ, ယာ စ ဒုက္ခနိမိတ္တေ သုခနိမိတ္တသညာ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘သုခါ, ဘိက္ခဝေ, ဝေဒနာ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ (ဣတိဝု။ ၅၃) ဣဒံ ပန ကထန္တိ? ဣဒံ ပန ဝိပရိဏာမဒဿနေ သန္နိယောဇနတ္ထံ ဝုတ္တံ တဿ တတ္ထ ဝိရာဂုပ္ပတ္တိယာ ဥပါယဘာဝတော သုခဝေဒနာယ ဗဟုဒုက္ခာနုဂတဘာဝတော စ။ တထာ ဟိ ဒုက္ခဿ ဟေတုဘာဝတော အနေကေဟိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ အနုဗဒ္ဓတ္တာ စ ပဏ္ဍိတာ သုခမ္ပိ ဒုက္ခမိစ္စေဝ ပဋိပန္နာ။

ဧဝမ္ပိ နတ္ထေဝ သုခါ ဝေဒနာ, သုခဟေတူနံ နိယမာဘာဝတော။ ယေ ဟိ သုခဝေဒနာယ ဟေတုသမ္မတာ ဃာသစ္ဆာဒနာဒယော, တေ ဧဝ အဓိမတ္တံ အကာလေ စ ပဋိသေဝိယမာနာ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဟေတုဘာဝမာပဇ္ဇန္တိ။ န စ ယေနေဝ ဟေတုနာ သုခံ, တေနေဝ ဒုက္ခန္တိ ယုတ္တံ ဝတ္တုံ။ တသ္မာ န တေ သုခဟေတူ, ဒုက္ခန္တရာပဂမေ ပန အဝိညူနံ သုခသညာ ယထာ စိရတရံ ဌာနာဒိဣရိယာပထသမင်္ဂီ ဟုတွာ တဒညဣရိယာပထသမာယောဂေ မဟန္တဉ္စ ဘာရံ ဝဟတော ဘာရနိက္ခေပေ စေဝ ဝူပသမေ စ, တသ္မာ နတ္ထေဝ သုခန္တိ? တယိဒံ သမ္မဒေဝ သုခဟေတုံ အပရိညာယ တဿ နိယမာဘာဝပရိကပ္ပနံ။ အာရမ္မဏမတ္တမေဝ ဟိ ကေဝလံ သုခဟေတုံ မနသိကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ, အဇ္ဈတ္တိကသရီရဿ အဝတ္ထာဝိသေသံ သမုဒိတံ ပန ဧကဇ္ဈံ တဒုဘယံ သုခါဒိဟေတူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယာဒိသဉ္စ တဒုဘယံ သုခဝေဒနာယ ဟေတု, တာဒိသံ န ကဒါစိပိ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဟေတု ဟောတီတိ ဝဝတ္ထိတာ ဧဝ သုခါဒိဟေတု။ ယထာ နာမ တေဇောဓာတု သာလိယဝဍာကသဿာဒီနံ ယာဒိသမဝတ္ထန္တရံ ပတွာ သာတမဓုရဘာဝဟေတု ဟောတိ, န တာဒိသမေဝ ပတွာ ကဒါစိပိ အသာတအမဓုရဘာဝဟေတု ဟောတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၇၉။)

ဒုက္ခာပဂမေဝ ကဒါစိ သုခဝေဒနန္တရံ ဥပလဗ္ဘတိ။ တတ္ထ သုခေယေဝ သုခသညာ, န ဒုက္ခာပဂမမတ္တေ ယထာ အဒ္ဓါနဂမနပရိဿမကိလန္တဿ သမ္ဗာဟနေ ဣရိယာပထပရိဝတ္တနေ စ, အညထာ ကာလန္တရေပိ ပရိဿမာပဂမေ တာဒိသီ သုခသညာ သိယာ။ ဒုက္ခာပဂမမတ္တေ ပန သုခန္တိ ပရိကပ္ပနာ ဝေဒနာဝိသေသဿ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဧကန္တေနေဝ စေတံ ဧဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ, ယတော ပဏီတပ္ပဏီတာနိယေဝ အာရမ္မဏာနိ မဟတာ အာယာသေန သတ္တာ အဘိပတ္ထယန္တိ, န စ နေသံ ယေန ကေနစိ ယထာလဒ္ဓမတ္တေန ပစ္စယေန ပတိကာရံ ကာတုံ သက္ကာ တဏှုပ္ပါဒေနာတိ။ ဝေဒနာပစ္စယာ ဟိ တဏှာဥပါဒိ, တထာဘာဝေ စ သုဂန္ဓမဓုရသုခသမ္ဖဿာဒိဝတ္ထူနံ ဣတရီတရဘာဝေန သုခဝိသေသသညာ ဇာယမာနာ ကတမဿ ဒုက္ခဝိသေသဿ အပဂမနေ ဃာနဇိဝှါကာယဒွါရေသု, သောတဒွါရေ စ ဒိဗ္ဗသင်္ဂီတသဒိသပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသဒ္ဒါဝဓာရဏေ။ တသ္မာ န ဒုက္ခဝေဒနာယမေဝ ဒုက္ခန္တရာပဂမေ သုခသညာ, နာပိ ကေဝလေ ဒုက္ခာပဂမမတ္တေတိ အာဂမတော ယုတ္တိတောပိ ဝဝတ္ထိတာ တိဿော ဝေဒနာတိ ဘဂဝတော ဝေဒနတ္တယဒေသနာ နီတတ္ထာယေဝ, န နေယျတ္ထာတိ သညာပေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စေတံ ဥပေတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ, နော စေ, ကမ္မံ ကတွာ ဥယျောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဂစ္ဆ ယထာသုခ’’န္တိ။

ဧဝမေတာ အညမညပဋိပက္ခသဘာဝဝဝတ္ထိတလက္ခဏာ ဧဝ တိဿော ဝေဒနာ ဘဂဝတာ ဒေသိတာ။ တဉ္စ ခေါ ဝိပဿနာကမ္မိကာနံ ယောဂါဝစရာနံ ဝေဒနာမုခေန အရူပကမ္မဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ။ ဒုဝိဓဉှိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ, အရူပကမ္မဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ ဘဂဝါ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေန္တော သင်္ခေပမနသိကာရဝသေန ဝါ ဝိတ္ထာရမနသိကာရဝသေန ဝါ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနာဒိဝသေန ဝါ ကထေတိ။ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ပန ကထေန္တော ဖဿဝသေန ဝါ ဝေဒနာဝသေန ဝါ စိတ္တဝသေန ဝါ ကထေတိ။ ဧကစ္စဿ ဟိ အာပါထဂတေ အာရမ္မဏေ အာဝဇ္ဇတော တတ္ထ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဌမာဘိနိပါတော ဖဿော တံ အာရမ္မဏံ ဖုသန္တော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပါကဋော ဟောတိ, ဧကစ္စဿ တံ အာရမ္မဏံ အနုဘဝန္တီ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝေဒနာ ပါကဋာ ဟောတိ, ဧကစ္စဿ တံ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိညာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဣတိ တေသံ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယေန ယထာပါကဋံ ဖဿာဒိမုခေန တိဓာ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈၀။)

တတ္ထ ယဿ ဖဿော ပါကဋော ဟောတိ, သောပိ ‘‘န ကေဝလံ ဖဿောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန သဒ္ဓိံ တဒေဝ အာရမ္မဏံ အနုဘဝမာနာ ဝေဒနာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဉ္ဇာနမာနာ သညာပိ, စေတယမာနာ စေတနာပိ, ဝိဇာနမာနံ ဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဖဿပဉ္စမကေယေဝ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ယဿ ဝေဒနာ ပါကဋာ ဟောတိ, သောပိ ‘‘န ကေဝလံ ဝေဒနာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာယ သဒ္ဓိံ ဖုသမာနော ဖဿောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဉ္ဇာနမာနာ သညာပိ, စေတယမာနာ စေတနာပိ, ဝိဇာနမာနံ ဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဖဿပဉ္စမကေယေဝ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ယဿ ဝိညာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ, သောပိ ‘‘န ကေဝလံ ဝိညာဏမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန သဒ္ဓိံ တဒေဝါရမ္မဏံ ဖုသမာနော ဖဿောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အနုဘဝမာနာ ဝေဒနာပိ, သဉ္ဇာနမာနာ သညာပိ, စေတယမာနာ စေတနာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဖဿပဉ္စမကေယေဝ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။

သော ‘‘ဣမေ ဖဿပဉ္စမကာ ဓမ္မာ ကိံနိဿိတာ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ဝတ္ထုနိဿိတာ’’တိ ပဇာနာတိ။ ဝတ္ထု နာမ ကရဇကာယော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒဉ္စ ပန မေ ဝိညာဏံ ဧတ္ထသိတံ ဧတ္ထပဋိဗဒ္ဓ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၅၊ မ။ နိ။ ၂။၂၅၂)။ သော အတ္ထတော ဘူတာ စေဝ ဥပါဒါရူပါနိ စ, ဧဝမေတ္ထ ဝတ္ထု ရူပံ, ဖဿပဉ္စမကာ နာမန္တိ နာမရူပမတ္တမေဝ ပဿတိ။ ရူပဉ္စေတ္ထ ရူပက္ခန္ဓော, နာမံ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓမတ္တံ ဟောတိ။ နာမရူပဝိနိမုတ္တာ ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ပဉ္စက္ခန္ဓဝိနိမုတ္တံ ဝါ နာမရူပံ နတ္ထိ။ သော ‘‘ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကိံဟေတုကာ’’တိ ဥပပရိက္ခန္တော ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိဟေတုကာ’’တိ, တတော ‘‘ပစ္စယော စေဝ ပစ္စယုပ္ပန္နဉ္စ ဣဒံ, အညော သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထိ, သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇမတ္တမေဝါ’’တိ သပ္ပစ္စယနာမရူပဝသေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသန္တော ဝိစရတိ။ သော ‘‘အဇ္ဇ အဇ္ဇာ’’တိ ပဋိဝေဓံ အာကင်္ခမာနော တထာရူပေ သမယေ ဥတုသပ္ပါယံ, ပုဂ္ဂလသပ္ပါယံ, ဘောဇနသပ္ပါယံ, ဓမ္မဿဝနသပ္ပါယံ ဝါ လဘိတွာ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နောဝ ဝိပဿနံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာတိ။ ဧဝံ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ဘဂဝါ ဝေဒနာဝသေန ဗုဇ္ဈနကာနံ အဇ္ဈာသယေန အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေန္တော ဝေဒနာဝသေန ကထေသိ။ တတ္ထ –

‘‘လက္ခဏဉ္စ အဓိဋ္ဌာနံ, ဥပ္ပတ္တိ အနုသယော တထာ၊

ဌာနံ ပဝတ္တိကာလော စ, ဣန္ဒြိယဉ္စ ဒွိဓာဒိတာ’’တိ။ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈၁။)

ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – တတ္ထ လက္ခဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဖဿော။ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ ဟိ ဝစနတော ဖဿော ဝေဒနာယ အဓိဋ္ဌာနံ။ တထာ ဟိ သော ဝေဒနာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော နိစ္စမ္မဂါဝီဥပမာယ ဥပမိတော။ တတ္ထ သုခဝေဒနီယော ဖဿော သုခါယ ဝေဒနာယ အဓိဋ္ဌာနံ, ဒုက္ခဝေဒနီယော ဖဿော ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ, အဒုက္ခမသုခဝေဒနီယော ဖဿော အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ အဓိဋ္ဌာနံ, အာသန္နကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဝေဒနာ ကဿ ပဒဋ္ဌာနံ? ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိ ဝစနတော တဏှာယ ပဒဋ္ဌာနံ အဘိပတ္ထနီယဘာဝတော။ သုခါ ဝေဒနာ တာဝ တဏှာယ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတု, ဣတရာ ပန ကထန္တိ? ဝုစ္စတေ သုခသမင်္ဂီပိ တာဝ တံသဒိသံ တတော ဝါ ဥတ္တရိတရံ သုခံ အဘိပတ္ထေတိ, ကိမင်္ဂ ပန ဒုက္ခသမင်္ဂီဘူတော။ အဒုက္ခမသုခါ စ သန္တဘာဝေန သုခမိစ္စေဝ ဝုစ္စတီတိ တိဿောပိ ဝေဒနာ တဏှာယ ပဒဋ္ဌာနံ။

ဥပ္ပတ္တီတိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာ ဟိ သတ္တသင်္ခါရာ သုခဝေဒနာယ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ, တေ ဧဝ အနိဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာ ဒုက္ခဝေဒနာယ, မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဘူတာ အဒုက္ခမသုခါယ။ ဝိပါကတော တဒါကာရဂ္ဂဟဏတော စေတ္ထ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အနုသယောတိ ဣမာသု တီသု ဝေဒနာသု သုခါယ ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယော အနုသေတိ, ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော, အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သုခါယ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။

ဒိဋ္ဌိမာနာနုသယာ စေတ္ထ ရာဂပက္ခိယာ ကာတဗ္ဗာ။ သုခါဘိနန္ဒနေန ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘‘သဿတ’’န္တိအာဒိနာ သက္ကာယေ အဘိနိဝိသန္တိ, မာနဇာတိကာ စ မာနံ ဇပ္ပေန္တိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ။ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော ပန အဝိဇ္ဇာပက္ခိကော ကာတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၂၈၈-၂၈၉) ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ ဝိစိကိစ္ဆာ’’တိ။ အနုသယာနဉ္စ တတ္ထ တတ္ထ သန္တာနေ အပ္ပဟီနဘာဝေန ထာမဂမနံ။ တသ္မာ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ မဂ္ဂေန အပ္ပဟီနတ္တာ အနုရူပကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ရာဂေါ, တတ္ထ သယိတော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈၂။)

ဌာနန္တိ ကာယော စိတ္တဉ္စ ဝေဒနာယ ဌာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ယံ တသ္မိံ သမယေ ကာယိကံ သုခံ ကာယသမ္ဖဿဇံ သာတံ သုခံ ဝေဒယိတံ (ဓ။ သ။ ၄၄၉)။ ယံ တသ္မိံ သမယေ စေတသိကံ သုခံ စေတောသမ္ဖဿဇံ သာတံ သုခံ ဝေဒယိတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၄၇၁) စ။

ပဝတ္တိကာလောတိ ပဝတ္တိက္ခဏော, ပဝတ္တနာကလနဉ္စ။ ပဝတ္တိက္ခဏေန ဟိ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ သုခဒုက္ခဘာဝေါ ဝဝတ္ထိတော။ ယထာဟ –

‘‘သုခါ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာ ဌိတိသုခါ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ, ဒုက္ခာ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။

သုခါယ ဝေဒနာယ အတ္ထိဘာဝေါ သုခံ, နတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ အတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခံ, နတ္ထိဘာဝေါ သုခန္တိ အတ္ထော။ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ ပဝတ္တနာကလနံ ပဝတ္တိယာ အာကလနံ အနာကလနဉ္စ ဇာနနံ အဇာနနဉ္စ သုခဒုက္ခဘာဝဝဝတ္ထာနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘အဒုက္ခမသုခါ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဝေဒနာ ဉာဏသုခါ အညာဏဒုက္ခာ’’တိ။

ဣန္ဒြိယန္တိ ဧတာ ဟိ သုခါဒယော တိဿော ဝေဒနာ သုခိန္ဒြိယံ, ဒုက္ခိန္ဒြိယံ, သောမနဿိန္ဒြိယံ, ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ, ဥပေက္ခိန္ဒြိယန္တိ အဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယတော ပဉ္စဓာ ဝိဘတ္တာ။ ကာယိကဉှိ သာတံ သုခိန္ဒြိယန္တိ ဝုတ္တံ, အသာတံ ဒုက္ခိန္ဒြိယန္တိ။ မာနသံ ပန သာတံ သောမနဿိန္ဒြိယန္တိ ဝုတ္တံ, အသာတံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယန္တိ။ ဒုဝိဓမ္ပိ နေဝ သာတံ နာသာတံ ဥပေက္ခိန္ဒြိယန္တိ။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ – ယထာ ကာယိကစေတသိကာ သုခဒုက္ခဝေဒနာ ‘‘သုခိန္ဒြိယံ သောမနဿိန္ဒြိယံ, ဒုက္ခိန္ဒြိယံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယ’’န္တိ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တာ, န ဧဝံ အဒုက္ခမသုခါတိ? ဘေဒါဘာဝတော။ ယထေဝ ဟိ အနုဂ္ဂဟသဘာဝါ ဗာဓကသဘာဝါ စ သုခဒုက္ခဝေဒနာ အညထာ ကာယဿ အနုဂ္ဂဟံ ဗာဓကဉ္စ ကရောန္တိ, စိတ္တဿ စ အညထာ, န ဧဝံ အဒုက္ခမသုခါ, တသ္မာ ဘေဒါဘာဝတော ဝိဘဇိတွာ န ဝုတ္တာ။

ဒွိဓာဒိတာတိ သဗ္ဗာပိ ဟိ ဝေဒနာ ဝေဒယိတဋ္ဌေန ဧကဝိဓာပိ နိဿယဘေဒေန ဒုဝိဓာ – ကာယိကာ စေတသိကာတိ, သုခါ, ဒုက္ခာ, အဒုက္ခမသုခါတိ တိဝိဓာ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈၃။)

စတုယောနိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ, ဣန္ဒြိယဝသေန, ဂတိဝသေန စ ပဉ္စဝိဓာ, ဒွါရဝသေန စ အာရမ္မဏဝသေန စ ဆဗ္ဗိဓာ, သတ္တဝိညာဏဓာတုယောဂေန သတ္တဝိဓာ, အဋ္ဌလောကဓမ္မပစ္စယတာယ အဋ္ဌဝိဓာ, သုခါဒီနံ ပစ္စေကံ အတီတာဒိဝိဘာဂေန နဝဝိဓာ, တာ ဧဝ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒေန အဋ္ဌာရသဝိဓာ, တထာ ရူပါဒီသု ဆသု အာရမ္မဏေသု ဧကေကသ္မိံ သုခါဒိဝသေန တိဿော တိဿော ကတွာ။ ရူပါရမ္မဏသ္မိဉှိ သုခါပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒုက္ခာပိ, အဒုက္ခမသုခါပိ, ဧဝံ ဣတရေသုပိ။ အထ ဝါ အဋ္ဌာရသမနောပဝိစာရဝသေန အဋ္ဌာရသ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ သောမနဿဋ္ဌာနိယံ ရူပံ ဥပဝိစရတိ, ဒေါမနဿဋ္ဌာနိယံ, ဥပေက္ခာဋ္ဌာနိယံ ရူပံ ဥပဝိစရတိ, သောတေန သဒ္ဒံ…ပေ… မနသာ ဓမ္မံ ဝိညာယ သောမနဿဋ္ဌာနိယံ ဓမ္မံ ဥပဝိစရတိ, ဒေါမနဿဋ္ဌာနိယံ, ဥပေက္ခာဋ္ဌာနိယံ ဓမ္မံ ဥပဝိစရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၆၂)။

ဧဝံ အဋ္ဌာရသဝိဓာ ဟောန္တိ။ တထာ ဆ ဂေဟဿိတာနိ သောမနဿာနိ, ဆ ဂေဟဿိတာနိ ဒေါမနဿာနိ, ဆ ဂေဟဿိတာ ဥပေက္ခာ, တထာ နေက္ခမ္မဿိတာ သောမနဿာဒယောတိ ဧဝံ ဆတ္တိံသဝိဓာ။ အတီတေ ဆတ္တိံသ, အနာဂတေ ဆတ္တိံသ, ပစ္စုပ္ပန္နေ ဆတ္တိံသာတိ အဋ္ဌုတ္တရသတမ္ပိ ဘဝန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ ဒွိဓာဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

ပကိဏ္ဏကကထာ နိဋ္ဌိတာ။

ဂါထာသု သမာဟိတောတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ သမာဟိတော။ တေန သမထဘာဝနာနုယောဂံ ဒဿေတိ။ သမ္ပဇာနောတိ သာတ္ထကသမ္ပဇညာဒိနာ စတုဗ္ဗိဓေန သမ္ပဇညေန သမ္ပဇာနော။ တေန ဝိပဿနာနုယောဂံ ဒဿေတိ။ သတောတိ သတောကာရီ။ တေန သမထဝိပဿနာနယေန ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေန သမန္နာဂတတ္တံ ဒဿေတိ။ ဝေဒနာ စ ပဇာနာတီတိ ‘‘ဣမာ ဝေဒနာ, ဧတ္တကာ ဝေဒနာ’’တိ သဘာဝတော ဝိဘာဂတော ‘‘အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတော စ ပုဗ္ဗဘာဂေ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယမဂ္ဂေန ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဇာနာတိ။ ဝေဒနာနဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ သမုဒယသစ္စံ။ ယတ္ထ စေတာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဧတ္တာဝတာ ဝေဒနာ ယတ္ထ နိရုဇ္ဈန္တိ, တံ နိရောဓသစ္စံ။ ခယဂါမိနန္တိ ဝေဒနာနံ ခယဂါမိနံ အရိယမဂ္ဂဉ္စ ပဇာနာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝေဒနာနံ ခယာတိ ဧဝံ စတ္တာရိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈၄။)

သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန အရိယမဂ္ဂေန ဝေဒနာနံ အနုပ္ပါဒနိရောဓာ။ နိစ္ဆာတော ပရိနိဗ္ဗုတောတိ နိတ္တဏှော, ပဟီနတဏှော, ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန, ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေန စ ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဒုတိယဝေဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၅၃။ စတုတ္ထေ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ သုခဝေဒနာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခဝသေန ဒုက္ခာတိ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿိတဗ္ဗာ။ သလ္လတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဒုန္နီဟရဏဋ္ဌေန အန္တောတုဒနဋ္ဌေန ပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခဒုက္ခဘာဝေန ဒုက္ခဝေဒနာ သလ္လန္တိ ပဿိတဗ္ဗာ။ အနိစ္စတောတိ ဟုတွာ အဘာဝတော ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတော တာဝကာလိကတော နိစ္စပဋိပက္ခတော စ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ အနိစ္စာတိ ပဿိတဗ္ဗာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ သဗ္ဗာပိ ဝေဒနာ အနိစ္စတော ပဿိတဗ္ဗာ, အနိစ္စဒဿနတော ပန သာတိသယံ ဝိရာဂနိမိတ္တံ ဒုက္ခဒဿနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘သုခါ, ဘိက္ခဝေ, ဝေဒနာ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သလ္လတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ အထ ဝါ ယတ္ထ ပုထုဇ္ဇနာ သုခါဘိနိဝေသိနော, တတ္ထ နိဗ္ဗေဒဇနနတ္ထံ တထာ ဝုတ္တံ။ တေနဿာ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဒုက္ခဘာဝေါ ဒဿိတော။ ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခန္တိ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ ‘‘သုခါ, ဘိက္ခဝေ, ဝေဒနာ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သုခါပိ တာဝ ဧဒိသီ, ဒုက္ခာ နု ခေါ ကီဒိသီ’’တိ စိန္တေန္တာနံ ဒုက္ခဒုက္ခတာယ ‘‘ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သလ္လတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ အာဟ, ဣတရာ ပန သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဧဝ ဒုက္ခာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ အနိစ္စတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ အဝေါစ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သုခါ ဝေဒနာ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဧတေန ရာဂဿ သမုဂ္ဃါတနူပါယော ဒဿိတော။ သုခဝေဒနာယ ဟိ ရာဂါနုသယော အနုသေတိ။ ‘‘ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သလ္လတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဧတေန ဒေါသဿ သမုဂ္ဃါတနူပါယော ဒဿိတော။ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဟိ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတိ။ ‘‘အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ အနိစ္စတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဧတေန မောဟဿ သမုဂ္ဃါတနူပါယော ဒဿိတော။ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာယ ဟိ အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈၅။)

တထာ ပဌမေန တဏှာသံကိလေသဿ ပဟာနံ ဒဿိတံ တဿ သုခဿာဒဟေတုကတ္တာ, ဒုတိယေန ဒုစ္စရိတသံကိလေသဿ ပဟာနံ။ ယထာဘူတဉှိ ဒုက္ခံ အပရိဇာနန္တာ တဿ ပရိဟရဏတ္ထံ ဒုစ္စရိတံ စရန္တိ။ တတိယေန ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ ပဟာနံ အနိစ္စတော ပဿန္တဿ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသာဘာဝတော အဝိဇ္ဇာနိမိတ္တတ္တာ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ, အဝိဇ္ဇာနိမိတ္တဉ္စ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ။ ပဌမေန ဝါ ဝိပရိဏာမဒုက္ခပရိညာ, ဒုတိယေန ဒုက္ခဒုက္ခပရိညာ, တတိယေန သင်္ခါရဒုက္ခပရိညာ။ ပဌမေန ဝါ ဣဋ္ဌာရမ္မဏပရိညာ, ဒုတိယေန အနိဋ္ဌာရမ္မဏပရိညာ, တတိယေန မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏပရိညာ။ ဝိရတ္တေသု ဟိ တဒါရမ္မဏဓမ္မေသု အာရမ္မဏာနိပိ ဝိရတ္တာနေဝ ဟောန္တီတိ။ ပဌမေန ဝါ ရာဂပ္ပဟာနပရိကိတ္တနေန ဒုက္ခာနုပဿနာယ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခော ဒီပိတော ဟောတိ, ဒုတိယေန ဒေါသပ္ပဟာနပရိကိတ္တနေန အနိစ္စာနုပဿနာယ အနိမိတ္တဝိမောက္ခော, တတိယေန မောဟပ္ပဟာနပရိကိတ္တနေန အနတ္တာနုပဿနာယ သုညတဝိမောက္ခော ဒီပိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယတောတိ ယဒါ, ယသ္မာ ဝါ။ အရိယောတိ ကိလေသေဟိ အာရကာ ဌိတော ပရိသုဒ္ဓေါ။ သမ္မဒ္ဒသောတိ သဗ္ဗာသံ ဝေဒနာနံ စတုန္နမ္ပိ ဝါ သစ္စာနံ အဝိပရီတဒဿာဝီ။ အစ္ဆေစ္ဆိ တဏှန္တိ ဝေဒနာမူလကံ တဏှံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဆိန္ဒိ, အနဝသေသတော သမုစ္ဆိန္ဒိ။ ဝိဝတ္တယိ သံယောဇနန္တိ ဒသဝိဓံ သံယောဇနံ ပရိဝတ္တယိ, နိမ္မူလမကာသိ။ သမ္မာတိ ဟေတုနာ ကာရဏေန။ မာနာဘိသမယာတိ မာနဿ ဒဿနာဘိသမယာ, ပဟာနာဘိသမယာ ဝါ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဟိ ကိစ္စဝသေန မာနံ ပဿတိ, အယမဿ ဒဿနာဘိသမယော။ တေန ဒိဋ္ဌော ပန သော တာဝဒေဝ ပဟီယတိ ဒိဋ္ဌဝိသေန ဒိဋ္ဌသတ္တာနံ ဇီဝိတံ ဝိယ, အယမဿ ပဟာနာဘိသမယော။ အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿာတိ ဧဝံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန မာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပဟီနတ္တာ စ သဗ္ဗဿေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ကောဋိသင်္ခါတံ အန္တံ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိဝဋုမံ အကာသိ, အန္တိမသမုဿယမတ္တာဝသေသံ ဒုက္ခမကာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဂါထာသု ယောတိ ယော အရိယသာဝကော။ အဒ္ဒါတိ အဒ္ဒသ, သုခဝေဒနံ ဒုက္ခတော ပဿီတိ အတ္ထော။ သုခဝေဒနာ ဟိ ဝိသမိဿံ ဝိယ ဘောဇနံ ပရိဘောဂကာလေ အဿာဒံ ဒဒမာနာ ဝိပရိဏာမကာလေ ဒုက္ခာယေဝါတိ။ ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတောတိ ယထာ သလ္လံ သရီရံ အနုပဝိသန္တမ္ပိ ပဝိဋ္ဌမ္ပိ ဥဒ္ဓရိယမာနမ္ပိ ပီဠမေဝ ဇနေတိ, ဧဝံ ဒုက္ခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ ဌိတိပ္ပတ္တာပိ ဘိဇ္ဇမာနာပိ ဝိဗာဓတိယေဝါတိ တံ သလ္လတော ဝိပဿီတိ ဝုတ္တံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈၆။)

အဒ္ဒက္ခိ နံ အနိစ္စတောတိ သုခဒုက္ခတော သန္တသဘာဝတာယ သန္တတရဇာတိကမ္ပိ နံ အဒုက္ခမသုခံ အနိစ္စန္တိကတာယ အနိစ္စတော ပဿိ။

သ ဝေ သမ္မဒ္ဒသောတိ သော ဧဝံ တိဿန္နံ ဝေဒနာနံ သမ္မဒေဝ ဒုက္ခာဒိတော ဒဿာဝီ။ ယတောတိ ယသ္မာ။ တတ္ထာတိ ဝေဒနာယံ။ ဝိမုစ္စတီတိ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိဝသေန ဝိမုစ္စတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ သုခါဒီနိ ဒုက္ခာဒိတော အဒ္ဒသ, တသ္မာ တတ္ထ ဝေဒနာယ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိမုစ္စတိ။ ယံသဒ္ဒေ ဟိ ဝုတ္တေ တံသဒ္ဒေါ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထ ဝါ ယတောတိ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ သံယတော ယတတ္တော, ယတတိ ပဒဟတီတိ ဝါ ယတော, အာယတတီတိ အတ္ထော။ အဘိညာဝေါသိတောတိ ဝေဒနာမုခေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ ဆဋ္ဌာဘိညာယ ပရိယောသိတော ကတကိစ္စော။ သန္တောတိ ရာဂါဒိကိလေသဝူပသမေန သန္တော။ ယောဂါတိဂေါတိ ကာမယောဂါဒိံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ယောဂံ အတိက္ကန္တော။ ဥဘယဟိတမုနနတော မုနီတိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဌမဧသနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၅၄။ ပဉ္စမေ ဧသနာတိ ဂဝေသနာ ပရိယေသနာ မဂ္ဂနာ။ တာ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ကာမေသနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာမေသနာတိ ကာမာနံ ဧသနာ, ကာမသင်္ခါတာ ဝါ ဧသနာ ကာမေသနာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ကာမေသနာ? ယော ကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒော, ကာမရာဂေါ, ကာမနန္ဒီ, ကာမသ္နေဟော, ကာမပိပါသာ, ကာမမုစ္ဆာ, ကာမဇ္ဈောသာနံ, အယံ ဝုစ္စတိ ကာမေသနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၉)။

တသ္မာ ကာမရာဂေါ ကာမေသနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘဝေသနာယပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ဘဝေသနာ? ယော ဘဝေသု ဘဝစ္ဆန္ဒော…ပေ… ဘဝဇ္ဈောသာနံ, အယံ ဝုစ္စတိ ဘဝေသနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၉)။

တသ္မာ ဘဝေသနရာဂေါ ရူပါရူပဘဝပတ္ထနာ ဘဝေသနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗြဟ္မစရိယဿ ဧသနာ ဗြဟ္မစရိယေသနာ။ ယထာဟ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈၇။)

‘‘တတ္ထ ကတမာ ဗြဟ္မစရိယေသနာ? သဿတော လောကောတိ ဝါ, အသဿတော လောကောတိ ဝါ, အန္တဝါ လောကောတိ ဝါ, အနန္တဝါ လောကောတိ ဝါ, တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဝါ, အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရန္တိ ဝါ, ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ဝါ, န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ဝါ, ဟောတိ စ န စ ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ဝါ, နေဝ ဟောတိ န န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ဝါ, ယာ ဧဝရူပါ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဒိဋ္ဌိဂဟနံ ဒိဋ္ဌိကန္တာရော ဒိဋ္ဌိဝိသူကာယိကံ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတံ ဒိဋ္ဌိသညောဇနံ ဂါဟော ပတိဋ္ဌာဟော အဘိနိဝေသော ပရာမာသော ကုမ္မဂ္ဂေါ မိစ္ဆာပထော မိစ္ဆတ္တံ တိတ္ထာယတနံ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟော, အယံ ဝုစ္စတိ ဗြဟ္မစရိယေသနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၉)။

တသ္မာ ဒိဋ္ဌိဂတသမ္မတဿ ဗြဟ္မစရိယဿ ဧသနာ ဒိဋ္ဌိဗြဟ္မစရိယေသနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ ဧတ္တာဝတာ ရာဂဒိဋ္ဌိယော ဧသနာတိ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ ရာဂဒိဋ္ဌိယောဝ ဧသနာ, တဒေကဋ္ဌံ ကမ္မမ္ပိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ကာမေသနာ? ကာမရာဂေါ တဒေကဋ္ဌံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ မနောကမ္မံ, အယံ ဝုစ္စတိ ကာမေသနာ။ တတ္ထ ကတမာ ဘဝေသနာ? ဘဝရာဂေါ တဒေကဋ္ဌံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ မနောကမ္မံ, အယံ ဝုစ္စတိ ဘဝေသနာ။ တတ္ထ ကတမာ ဗြဟ္မစရိယေသနာ? အန္တဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌိ တဒေကဋ္ဌံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ, ဝစီကမ္မံ, မနောကမ္မံ, အယံ ဝုစ္စတိ ဗြဟ္မစရိယေသနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၉) –

ဧဝမေတာ တိဿော ဧသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု သမ္ဘဝန္တိ ဧတ္ထ ဧသနာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ အဝိဇ္ဇာဒယော တဏှာ စာတိ သမ္ဘဝေါ, သမုဒယောတိ အတ္ထော။ ယတ္ထ စေတာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဗြဟ္မစရိယေသနာ ပဌမမဂ္ဂေန နိရုဇ္ဈတိ, ကာမေသနာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန, ဘဝေသနာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန နိရုဇ္ဈတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈၈။)

၆။ ဒုတိယဧသနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၅၅။ ဆဋ္ဌေ ဗြဟ္မစရိယေသနာ သဟာတိ ဗြဟ္မစရိယေသနာယ သဒ္ဓိံ။ ဝိဘတ္တိလောပေန ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော, ကရဏတ္ထေ ဝါ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ဗြဟ္မစရိယေသနာယ သဒ္ဓိံ ကာမေသနာ, ဘဝေသနာတိ တိဿော ဧသနာ’’တိ။ တာသု ဗြဟ္မစရိယေသနံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဣတိသစ္စပရာမာသော, ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ သမုဿယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ဣတိ ဧဝံ သစ္စန္တိ ပရာမာသော ဣတိသစ္စပရာမာသော။ ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမညန္တိ ဒိဋ္ဌိယာ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ သဗ္ဗာနတ္ထဟေတုဘာဝတော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။ တာ ဧဝ စ ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎမာနာ လောဘာဒိကိလေသသမုဿယေန စ သမုဿယာ, ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ မိစ္ဆာဘိနိဝိသမာနာ သဗ္ဗာနတ္ထဟေတုဘူတာ ကိလေသဒုက္ခူပစယဟေတုဘူတာ စ ဒိဋ္ဌိယော ဗြဟ္မစရိယေသနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဝတ္တိအာကာရတော နိဗ္ဗတ္တိတော စ ဗြဟ္မစရိယေသနာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သဗ္ဗရာဂဝိရတ္တဿာတိ သဗ္ဗေဟိ ကာမရာဂဘဝရာဂေဟိ ဝိရတ္တဿ။ တတော ဧဝ တဏှက္ခယသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ ဝိမုတ္တတ္တာ တဏှက္ခယဝိမုတ္တိနော အရဟတော။ ဧသနာ ပဋိနိဿဋ္ဌာတိ ကာမေသနာ, ဘဝေသနာ စ သဗ္ဗသော နိဿဋ္ဌာ ပဟီနာ။ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ သမူဟတာတိ ဗြဟ္မစရိယေသနာသင်္ခါတာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ စ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃါတိတာ။ ဧသနာနံ ခယာတိ ဧဝမေတာသံ တိဿန္နံ ဧသနာနံ ခယာ အနုပ္ပါဒနိရောဓာ ဘိန္နကိလေသတ္တာ။ ဘိက္ခူတိ စ သဗ္ဗသော အာသာဘာ ဝါ။ နိရာသောတိ စ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌဿ ဝိစိကိစ္ဆာကထံကထာသလ္လဿ ပဟီနတ္တာ အကထံကထီတိ စ ဝုစ္စတီတိ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇-၈။ အာသဝသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ

၅၆-၅၇။ သတ္တမေ ကာမာသဝေါတိ ကာမေသု အာသဝေါ, ကာမသင်္ခါတော ဝါ အာသဝေါ ကာမာသဝေါ, အတ္ထတော ပန ကာမရာဂေါ ရူပါဒိအဘိရတိ စ ကာမာသဝေါ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၈၉။)

သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဘဝပတ္ထနာ စ ဘဝါသဝေါ။ အဝိဇ္ဇာဝ အဝိဇ္ဇာသဝေါ။

အာသဝါနဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ ဧတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရော အဝိဇ္ဇာဒယော စ ကိလေသာ အာသဝါနံ သမ္ဘဝေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အယောနိသော, ဘိက္ခဝေ, မနသိကရောတော အနုပ္ပန္နာ စေဝ အာသဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ စ အာသဝါ ပဝဍ္ဎန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅)။

‘‘အဝိဇ္ဇာ, ဘိက္ခဝေ, ပုဗ္ဗင်္ဂမာ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ အနွဒေဝ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၄၀) စ။

မဂ္ဂဉ္စ ခယဂါမိနန္တိ အာသဝါနံ ခယဂါမိနံ အရိယမဂ္ဂဉ္စ။ တတ္ထ ကာမာသဝေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယတိ, ဘဝါသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ စ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ ကာမုပါဒါနံ ဝိယ ကာမာသဝေါပိ အဂ္ဂမဂ္ဂဝဇ္ဈောတိ စ ဝဒန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အဋ္ဌမေ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။

သတ္တမအဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ တဏှာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၅၈။ နဝမေ တဏှာယနဋ္ဌေန တဏှာ, ရူပါဒိဝိသယံ တသတီတိ ဝါ တဏှာ။ ဣဒါနိ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမတဏှာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ကာမတဏှာ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာ စ ဘဝတဏှာ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဝိဘဝတဏှာ။ အပိစ ပစ္ဆိမတဏှာဒွယံ ဌပေတွာ သေသာ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ကာမတဏှာ ဧဝ။ ယထာဟ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ဘဝတဏှာ? သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ သာရာဂေါ စိတ္တဿ သာရာဂေါ – အယံ ဝုစ္စတိ ဘဝတဏှာ။ တတ္ထ ကတမာ ဝိဘဝတဏှာ? ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ သာရာဂေါ စိတ္တဿ သာရာဂေါ, အယံ ဝုစ္စတိ ဝိဘဝတဏှာ။ အဝသေသာ တဏှာ ကာမတဏှာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၆)။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉၀။)

ဣမာ စ တိဿော တဏှာ ရူပတဏှာ ။ပ။ ဓမ္မတဏှာတိ ဝိသယဘေဒတော ပစ္စေကံ ဆဗ္ဗိဓာတိ ကတွာ အဋ္ဌာရသ ဟောန္တိ။ တာ အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသု အဋ္ဌာရသ, ဗဟိဒ္ဓါရူပါဒီသု အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ, ဣတိ အတီတာ ဆတ္တိံသ, အနာဂတာ ဆတ္တိံသ, ပစ္စုပ္ပန္နာ ဆတ္တိံသာတိ ဝိဘာဂတော အဋ္ဌသတံ ဟောန္တိ။ ပုန သင်္ဂဟေ ကရိယမာနေ ကာလဘေဒံ အနာမသိတွာ ဂယှမာနာ ဆတ္တိံသေဝ ဟောန္တိ, ရူပါဒီနံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝိဘာဂေ အကရိယမာနေ အဋ္ဌာရသေဝ, ရူပါဒိအာရမ္မဏဝိဘာဂမတ္တေ ဂယှမာနေ ဆဠေဝ, အာရမ္မဏဝိဘာဂမ္ပိ အကတွာ ဂယှမာနာ တိဿောယေဝ ဟောန္တီတိ။

ဂါထာသု တဏှာယောဂေနာတိ တဏှာသင်္ခါတေန ယောဂေန, ကာမယောဂေန, ဘဝယောဂေန စ။ သံယုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓာ, ဘဝါဒီသု သံယောဇိတာ ဝါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ရတ္တစိတ္တာ ဘဝါဘဝေ’’တိ။ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ဘဝေ လဂ္ဂစိတ္တာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘဝေါတိ သဿတဒိဋ္ဌိ, အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ တသ္မာ ဘဝါဘဝေ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီသု သတ္တဝိသတ္တစိတ္တာတိ။ ဧတေန ဘဝတဏှာ, ဝိဘဝတဏှာ စ ဒဿိတာ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘တဏှာယောဂေနာ’’တိ ဣမိနာ ကာမတဏှာဝ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ယောဂယုတ္တာ မာရဿာတိ တေ ဧဝံဘူတာ ပုဂ္ဂလာ မာရဿ ပါသသင်္ခါတေန ယောဂေန ယုတ္တာ ဗဒ္ဓါ။ ရာဂေါ ဟိ မာရယောဂေါ မာရပါသောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –

‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော, ယွာယံ စရတိ မာနသော၊

တေန တံ ဗာဓယိဿာမိ, န မေ သမဏ မောက္ခသီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃)၊

စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ ယောဂက္ခေမံ, နိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တဉ္စ, တဿ အနဓိဂမေန အယောဂက္ခေမိနော။ ဥပရူပရိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာနံ ဇနနတော ဇနာ, ပါဏိနော။ ရူပါဒီသု သတ္တာ ဝိသတ္တာတိ သတ္တာ။

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ, သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –

ဧဝံ ဝုတ္တံ ခန္ဓာဒီနံ အပရာပရုပ္ပတ္တိသင်္ခါတံ သံသာရံ ဂစ္ဆန္တိ, တတော န မုစ္စန္တိ။ ကသ္မာ? တဏှာယောဂယုတ္တတ္တာ။ ဇာတိမရဏဂါမိနော ပုနပ္ပုနံ ဇနနမရဏဿေဝ ဥပဂမနသီလာတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိဝဋ္ဋံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉၁။)

ဒဿေတုံ ‘‘ယေ စ တဏှံ ပဟန္တွာနာ’’တိ ဂါထမာဟ။ သာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျာဝ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ မာရဓေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၅၉။ ဒသမဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဧကဒိဝသံ ကိရ သတ္ထာ သေက္ခဗဟုလာယ ပရိသာယ ပရိဝုတော နိသိန္နော တေသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ဥပရိ ဝိသေသာဓိဂမာယ ဥဿာဟံ ဇနေတုံ အသေက္ခဘူမိံ ထောမေန္တော ဣဒံ သုတ္တံ အဘာသိ။ တတ္ထ အတိက္ကမ္မာတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – အတိက္ကမ္မ အတိက္ကမိတွာ အဘိဘဝိတွာ။ မာရဓေယျံ မာရဿ ဝိသယံ ဣဿရိယဋ္ဌာနံ။ အာဒိစ္စောဝ ယထာ အာဒိစ္စော အဗ္ဘာဒိဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တော အတ္တနော ဣဒ္ဓိယာ အာနုဘာဝေန တေဇသာတိ တီဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော နဘံ အဗ္ဘုဿက္ကမာနော သဗ္ဗံ အာကာသဂတံ တမံ အတိက္ကမ္မ အတိက္ကမိတွာ အဘိဘဝိတွာ ဝိဓမိတွာ ဝိရောစတိ, ဩဘာသတိ, တပတိ၊ ဧဝမေဝ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သဗ္ဗုပက္ကိလေသဝိမုတ္တော မာရဓေယျသင်္ခါတံ တေဘူမကဓမ္မပ္ပဝတ္တံ အဘိဘဝိတွာ ဝိရောစတီတိ။

အသေက္ခေနာတိ ဧတ္ထ သိက္ခာသု ဇာတာတိ သေက္ခာ, သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ ဧတေတိ ဝါ သေက္ခာ, အပရိယောသိတသိက္ခတ္တာ သယမေဝ သိက္ခန္တီတိ ဝါ သေက္ခာ မဂ္ဂဓမ္မာ ဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယဓမ္မာ စ။ အဂ္ဂဖလဓမ္မာ ပန ဥပရိ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝေန န သေက္ခာတိ အသေက္ခာ။ ယတ္ထ ဟိ သေက္ခဘာဝါသင်္ကာ အတ္ထိ, တတ္ထာယံ ပဋိသေဓောတိ လောကိယဓမ္မေသု နိဗ္ဗာနေ စ အသေက္ခဘာဝါနာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတာ ဟိ သိက္ခာ အတ္တနော ပဋိပက္ခကိလေသေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာ ပရိသုဒ္ဓါ ဥပက္ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘာဝမ္ပိ အနုပဂမနတော သာတိသယံ သိက္ခာတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ, အဋ္ဌသုပိ မဂ္ဂဖလေသု ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ စတုမဂ္ဂဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယဓမ္မာ ဝိယ အရဟတ္တဖလဓမ္မာပိ ‘‘တာသု သိက္ခာသု ဇာတာ’’တိ စ, တံသိက္ခာသမင်္ဂိနော အရဟတော ဣတရေသံ ဝိယ သေက္ခတ္တေ သတိ ‘‘သေက္ခဿ ဧတေ’’တိ စ ‘‘သိက္ခာ သီလံ ဧတေသ’’န္တိ စ သေက္ခာတိ အာသင်္ကာ သိယုန္တိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ အသေက္ခာတိ ယထာဝုတ္တသေက္ခဘာဝပ္ပဋိသေဓံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တဖလေ ပဝတ္တမာနာ ဟိ သိက္ခာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉၂။)

ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စတ္တာ န သိက္ခာကိစ္စံ ကရောန္တိ, ကေဝလံ သိက္ခာဖလဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ တာ န သိက္ခာဝစနံ အရဟန္တိ, နာပိ တံသမင်္ဂိနော သေက္ခဝစနံ, န စ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ သိက္ခနသီလာ။ ‘‘သိက္ခာသု ဇာတာ’’တိ ဧဝမာဒိအတ္ထေဟိ အဂ္ဂဖလဓမ္မာ သေက္ခာ န ဟောန္တိ။ ဟေဋ္ဌိမဖလေသု ပန သိက္ခာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဝိပဿနာဒီနံ ဥပနိဿယဘာဝတော သိက္ခာကိစ္စံ ကရောန္တီတိ သိက္ခာဝစနံ အရဟန္တိ, တံသမင်္ဂိနော စ သေက္ခဝစနံ, တံသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ စ သိက္ခနသီလာ။ သေက္ခဓမ္မာ ယထာဝုတ္တေဟိ အတ္ထေဟိ သေက္ခာ ဟောန္တိယေဝ။

အထ ဝါ သေက္ခာတိ အပရိယောသိတသိက္ခာနံ ဝစနန္တိ, အသေက္ခာတိ ပဒံ ပရိယောသိတသိက္ခာနံ ဒဿနန္တိ န လောကိယဓမ္မနိဗ္ဗာနာနံ အသေက္ခဘာဝါပတ္တိ။ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တာ သေက္ခာ အသေက္ခာ စ သေက္ခဓမ္မေသု ဧဝ ကေသဉ္စိ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တာနံ အသေက္ခတာ အာပဇ္ဇတီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဓမ္မာ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တာ။ ယထာဝုတ္တေဟိ စ အတ္ထေဟိ သေက္ခာတိ ကတွာ အသေက္ခာ အာပန္နာတိ စေ? တံ န, သဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရတော။ အရဟတ္တမဂ္ဂတော ဟိ နိန္နာနာကရဏံ အရဟတ္တဖလံ ဌပေတွာ ပရိညာဒိကိစ္စကရဏံ ဝိပါကဘာဝဉ္စ, တသ္မာ တေ ဧဝ သေက္ခာ ဓမ္မာ အရဟတ္တဖလဘာဝံ အာပန္နာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ကုသလသုခတော စ ဝိပါကသုခံ သန္တတရတာယ ပဏီတတရန္တိ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တာဝ တေ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ ‘‘အသေက္ခာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

တေ ပန အသေက္ခဓမ္မေ ခန္ဓဝသေန ဣဓ တိဓာ ဝိဘဇိတွာ တေဟိ သမန္နာဂမေန ခီဏာသဝဿ အာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ဘဂဝါ ‘‘အသေက္ခေန သီလက္ခန္ဓေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီလသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ပန ရာသိမှိ ပညတ္တိယံ ရုဠှိယံ ဂုဏေတိ ဗဟူသု အတ္ထေသု ဒိဋ္ဌပ္ပယောဂေါ။ တထာ ဟိ ‘‘အသင်္ခေယျော အပ္ပမေယျော မဟာဥဒကက္ခန္ဓောတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၅၁၊ ၆။၃၇) ရာသိမှိ အာဂတော။ ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ မဟန္တံ ဒါရုက္ခန္ဓံ ဂင်္ဂါယ နဒိယာ သောတေန ဝုယှမာန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ပညတ္တိယံ။ ‘‘စိတ္တံ မနော မာနသံ ဟဒယံ ပဏ္ဍရံ မနော မနာယတနံ ဝိညာဏံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၆၃, ၆၅) ရုဠှိယံ။ ‘‘န ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, အရိယေန အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေန တယော ခန္ဓာ သင်္ဂဟိတာ, တီဟိ စ ခေါ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉၃။)

အာဝုသော ဝိသာခ, ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) ဂုဏေ။ ဣဓာပိ ဂုဏေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အသေက္ခေန သီလသင်္ခါတေန ဂုဏေနာတိ အတ္ထော။ သမန္နာဂတောတိ သမ္ပယုတ္တော သမင်္ဂီဘူတော။ သမာဒဟတိ ဧတေန, သယံ ဝါ သမာဒဟတိ, သမာဓာနမေဝ ဝါတိ သမာဓိ။ ပကာရေဟိ ဇာနာတိ ယထာသဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပညာ။ သီလမေဝ ခန္ဓော သီလက္ခန္ဓော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

တတ္ထ အဂ္ဂဖလဘူတာ သမ္မာဝါစာ, သမ္မာကမ္မန္တော, သမ္မာအာဇီဝေါ စ သဘာဝေနေဝ အသေက္ခော သီလက္ခန္ဓော နာမ, တထာ သမ္မာသမာဓိ အသေက္ခော သမာဓိက္ခန္ဓော။ တဒုပကာရကတော ပန သမ္မာဝါယာမသမ္မာသတိယော သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ တထာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အသေက္ခော ပညာက္ခန္ဓော။ တဒုပကာရကတော သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌပိ အရဟတ္တဖလဓမ္မာ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဿ ဧတေ သုဘာဝိတာတိ ယေန အရဟတာ ဧတေ သီလာဒယော အသေက္ခဓမ္မက္ခန္ဓာ သုဘာဝိတာ သုဋ္ဌု ဝဍ္ဎိတာ, သော အာဒိစ္စောဝ ဝိရောစတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယဿ စေတေ’’တိပိ ပဌန္တိ။ တေသဉ္စ သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ ဧဝမေတသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ပဌမသုတ္တေ ဝဋ္ဋံ, ပရိယောသာနသုတ္တေ ဝိဝဋ္ဋံ, ဣတရေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ

၁။ ပုညကိရိယဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆၀။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ပုညကိရိယဝတ္ထူနီတိ ပုဇ္ဇဘဝဖလံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ, အတ္တနော သန္တာနံ ပုနန္တီတိ ဝါ ပုညာနိ, ပုညာနိ စ တာနိ ဟေတုပစ္စယေဟိ ကတ္တဗ္ဗတော ကိရိယာ စာတိ ပုညကိရိယာ။ တာ ဧဝ စ တေသံ တေသံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉၄။)

အာနိသံသာနံ ဝတ္ထုဘာဝတော ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ။ ဒါနမယန္တိ အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလဿ အနုဂ္ဂဟဝသေန ပူဇာဝသေန ဝါ အတ္တနော ဒေယျဓမ္မဿ ပရေသံ ပရိစ္စာဂစေတနာ ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒါနံ, ဒါနမေဝ ဒါနမယံ။ စီဝရာဒီသု ဟိ စတူသု ပစ္စယေသု အန္နာဒီသု ဝါ ဒသသု ဒါနဝတ္ထူသု ရူပါဒီသု ဝါ ဆသု အာရမ္မဏေသု တံ တံ ဒေန္တဿ တေသံ ဥပ္ပါဒနတော ပဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပရိစ္စာဂကာလေ ပစ္ဆာ သောမနဿစိတ္တေန အနုဿရဏေ စာတိ တီသု ကာလေသု ဝုတ္တနယေန ပဝတ္တစေတနာ ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။

သီလမယန္တိ နိစ္စသီလဥပေါသထနိယမာဒိဝသေန ပဉ္စ, အဋ္ဌ, ဒသ ဝါ သီလာနိ သမာဒိယန္တဿ သီလပူရဏတ္ထံ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဗ္ဗဇန္တဿ မနောရထံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတော ဝတမှိ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တဿ သဒ္ဓါယ ပါတိမောက္ခံ ပရိပူရေန္တဿ ပညာယ စီဝရာဒိကေ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သတိယာ အာပါထဂတေသု ရူပါဒီသု စက္ခုဒွါရာဒီနိ သံဝရန္တဿ ဝီရိယေန အာဇီဝံ သောဓေန္တဿ စ ပဝတ္တာ စေတနာ သီလတီတိ သီလမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။

တထာ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) ဝုတ္တေန ဝိပဿနာမဂ္ဂေန စက္ခုံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တဿ သောတံ, ဃာနံ, ဇိဝှံ, ကာယံ, မနံ။ ရူပေ…ပေ… ဓမ္မေ, စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏံ။ စက္ခုသမ္ဖဿံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿံ, စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ။ ရူပသညံ…ပေ… ဓမ္မသညံ။ ဇရာမရဏံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တဿ ယာ စေတနာ, ယာ စ ပထဝီကသိဏာဒီသု အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တာ ဈာနစေတနာ, ယာ စ အနဝဇ္ဇေသု ကမ္မာယတနသိပ္ပါယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနေသု ပရိစယမနသိကာရာဒိဝသေန ပဝတ္တာ စေတနာ, သဗ္ဗာ ဘာဝေတိ ဧတာယာတိ ဘာဝနာမယံ ဝုတ္တနယေန ပုညကိရိယဝတ္ထု စာတိ။

ဧကမေကဉ္စေတ္ထ ယထာရဟံ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဋ္ဌာယ ကာယေန ကရောန္တဿ ကာယကမ္မံ ဟောတိ, တဒတ္ထံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တဿ ဝစီကမ္မံ, ကာယင်္ဂံ ဝါစင်္ဂဉ္စ အစောပေတွာ မနသာ စိန္တေန္တဿ မနောကမ္မံ။ အန္နာဒီနိ ဒေန္တဿ စာပိ ‘‘အန္နဒါနာဒီနိ ဒေမီ’’တိ ဝါ ဒါနပါရမိံ အာဝဇ္ဇေတွာ ဝါ ဒါနကာလေ ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ။ ဝတ္တသီသေ ဌတွာ ဒဒတော သီလမယံ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉၅။)

ခယတော ဝယတော ကမ္မတော သမ္မသနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဒဒတော ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ။

အပရာနိပိ သတ္တ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ – အပစိတိသဟဂတံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဝေယျာဝစ္စသဟဂတံ ပတ္တိအနုပ္ပဒါနံ အဗ္ဘနုမောဒနံ ဒေသနာမယံ သဝနမယံ ဒိဋ္ဌိဇုဂတံ ပုညကိရိယဝတ္ထူတိ။ သရဏဂမနမ္ပိ ဟိ ဒိဋ္ဌိဇုဂတေနေဝ သင်္ဂယှတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

တတ္ထ ဝုဍ္ဎတရံ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂမနပတ္တစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏာဘိဝါဒနမဂ္ဂသမ္ပဒါနာဒိဝသေန အပစာယနသဟဂတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုဍ္ဎတရာနံ ဝတ္တပဋိပတ္တိကရဏဝသေန, ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဂါမေ ဘိက္ခံ သမ္ပာဒေတွာ ဥပသံဟရဏဝသေန ‘‘ဂစ္ဆ ဘိက္ခူနံ ပတ္တံ အာဟရာ’’တိ သုတွာ ဝေဂေန ဂန္တွာ ပတ္တာဟရဏာဒိဝသေန စ ဝေယျာဝစ္စသဟဂတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရော ပစ္စယေ ဒတွာ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ရတနတ္တယဿ ပူဇံ ကတွာ အညံ ဝါ တာဒိသံ ပုညံ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာနံ ပတ္တိ ဟောတူ’’တိ ပရိဏာမဝသေန ပတ္တိအနုပ္ပဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ပရေဟိ ဒိန္နာယ ပတ္တိယာ ကေဝလံ ဝါ ပရေဟိ ကတံ ပုညံ ‘‘သာဓု, သုဋ္ဌူ’’တိ အနုမောဒနဝသေန အဗ္ဘနုမောဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ပဂုဏဓမ္မံ အပစ္စာသီသန္တော ဟိတဇ္ဈာသယေန ပရေသံ ဒေသေတိ – ဣဒံ ဒေသနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။ ယံ ပန ဧကော ‘‘ဧဝံ မံ ဓမ္မကထိကောတိ ဇာနိဿန္တီ’’တိ ဣစ္ဆာယ ဌတွာ လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတော ဓမ္မံ ဒေသေတိ, တံ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ ‘‘အဒ္ဓါ အယံ အတ္တဟိတပရဟိတာနံ ပဋိပဇ္ဇနူပါယော’’တိ ယောနိသောမနသိကာရပုရေစာရိကဟိတဖရဏေန မုဒုစိတ္တေန ဓမ္မံ သုဏာတိ, ဣဒံ သဝနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ။ ယံ ပနေကော ‘‘ဣတိ မံ သဒ္ဓေါတိ ဇာနိဿန္တီ’’တိ သုဏာတိ, တံ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုဂမနံ ဒိဋ္ဌိဇုဂတံ, ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တဿ သမ္မာဒဿနဿ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဣဒဉှိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ ပစ္ဆာဘာဂေ ဝါ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တမ္ပိ ဥဇုကရဏကာလေ ဉာဏသမ္ပယုတ္တမေဝ ဟောတိ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘ဝိဇာနနပဇာနနဝသေန ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိ ကုသလဉ္စ ဝိညာဏံ ကမ္မဿကတာဉာဏာဒိ စ သမ္မာဒဿန’’န္တိ။ တတ္ထ ကုသလေန ဝိညာဏေန ဉာဏဿ အနုပ္ပါဒေပိ အတ္တနာ ကတပုညာနုဿရဏဝဏ္ဏာရဟဝဏ္ဏနာဒီနံ သင်္ဂဟော, ကမ္မဿကတာဉာဏေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉၆။)

ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ ဣတရံ ပန ဒိဋ္ဌိဇုဂတံ သဗ္ဗေသံ နိယမလက္ခဏံ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ ပုညံ ကရောန္တဿ ဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုဘာဝေနေဝ တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။

ဣမေသံ ပန သတ္တန္နံ ပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ပုရိမေဟိ တီဟိ ဒါနမယာဒီဟိ ပုညကိရိယဝတ္ထူဟိ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ဟိ အပစာယနဝေယျာဝစ္စာနိ သီလမယေ, ပတ္တိအနုပ္ပဒါနအဗ္ဘနုမောဒနာနိ ဒါနမယေ, ဓမ္မဒေသနာသဝနာနိ ဘာဝနာမယေ, ဒိဋ္ဌိဇုဂတံ တီသုပိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဒါနမယံ…ပေ… ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထူ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၃၆)။

ဧတ္ထ စ အဋ္ဌန္နံ ကာမာဝစရကုသလစေတနာနံ ဝသေန တိဏ္ဏမ္ပိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ပဝတ္တိ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ပဂုဏံ ဓမ္မံ ပရိဝတ္တေန္တဿ ဧကစ္စေ အနုသန္ဓိံ အသလ္လက္ခေန္တဿေဝ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ပဂုဏံ သမထဝိပဿနာဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ အန္တရန္တရာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနာပိ မနသိကာရော ပဝတ္တတိ။ သဗ္ဗံ တံ ပန မဟဂ္ဂတကုသလစေတနာနံ ဝသေန ဘာဝနာမယမေဝ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ, န ဣတရာနိ။ ဂါထာယ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ စက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆၁။ ဒုတိယေ စက္ခူနီတိ စက္ခန္တီတိ စက္ခူနိ, သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တာနိ ဝိယ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ စက္ခနဋ္ဌေန စက္ခူနိ။ ကိမိဒံ စက္ခနံ နာမ? အဿာဒနံ, တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘မဓုံ စက္ခတိ ဗျဉ္ဇနံ စက္ခတီ’’တိ ဣမာနိ စ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝန္တာနိ အဿာဒေန္တာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ စက္ခနဋ္ဌေန စက္ခူနိ။ တာနိ ပန သင်္ခေပတော ဒွေ စက္ခူနိ – ဉာဏစက္ခု, မံသစက္ခု စာတိ။ တေသု မံသစက္ခု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဉာဏစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု, ပညာစက္ခူတိ ဣဓ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉၇။)

တတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခူတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ။ ဒေဝတာနဉှိ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓံ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏသမတ္ထံ ဒိဗ္ဗံ ပသာဒစက္ခု ဟောတိ။ ဣဒဉ္စာပိ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တံ ဉာဏစက္ခု တာဒိသမေဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ, ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ အတ္တနော စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာ အာလောကပရိဂ္ဂဟေန မဟာဇုတိကတ္တာ။ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတရူပဒဿနေန မဟာဂတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခုကိစ္စကရဏေန စက္ခုမိဝါတိပိ စက္ခု, ဒိဗ္ဗဉ္စ တံ စက္ခု စာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု။

ပဇာနာတီတိ ပညာ။ ကိံ ပဇာနာတိ? စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဇာနာတီတိ ခေါ, အာဝုသော, တသ္မာ ပညာတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ ပဇာနာတိ? ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉)။

အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပညာပနဝသေန ပညာ။ ကိန္တိ ပညာပေတိ? အနိစ္စန္တိ ပညာပေတိ, ဒုက္ခန္တိ ပညာပေတိ, အနတ္တာတိ ပညာပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနာယံ လက္ခဏာဒိတော ယထာသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာ, အက္ခလိတပဋိဝေဓလက္ခဏာ ဝါ ကုသလိဿာသခိတ္တဥသုပဋိဝေဓော ဝိယ, ဝိသယောဘာသနရသာ ပဒီပေါ ဝိယ, အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ အာသဝက္ခယဉာဏသင်္ခါတာ ပညာ စတုသစ္စဒဿနဋ္ဌေန ပညာစက္ခူတိ အဓိပ္ပေတာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒိ, ဉာဏံ ဥဒပါဒိ, ပညာ ဥဒပါဒိ, ဝိဇ္ဇာ ဥဒပါဒိ, အာလောကော ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅)။

ဧတေသု စ မံသစက္ခု ပရိတ္တံ, ဒိဗ္ဗစက္ခု မဟဂ္ဂတံ, ဣတရံ အပ္ပမာဏံ။ မံသစက္ခု ရူပံ, ဣတရာနိ အရူပါနိ။ မံသစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု စ လောကိယာနိ သာသဝါနိ ရူပဝိသယာနိ, ဣတရံ လောကုတ္တရံ အနာသဝံ စတုသစ္စဝိသယံ။ မံသစက္ခု အဗျာကတံ, ဒိဗ္ဗစက္ခု သိယာ ကုသလံ သိယာ အဗျာကတံ, တထာ ပညာစက္ခု။ မံသစက္ခု ကာမာဝစရံ, ဒိဗ္ဗစက္ခု ရူပါဝစရံ, ဣတရံ လောကုတ္တရန္တိ ဧဝမာဒိ ဝိဘာဂါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု အနုတ္တရန္တိ ပညာစက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ အာသဝက္ခယဉာဏဘာဝတော အနုတ္တရံ။ အက္ခာသိ ပုရိသုတ္တမောတိ ပုရိသာနံ ဥတ္တမော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉၈။)

အဂ္ဂေါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒေသေသိ။ ဥပ္ပါဒေါတိ မံသစက္ခုဿ ပဝတ္တိ။ မဂ္ဂေါတိ ဥပါယော, ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ကာရဏံ။ ပကတိစက္ခုမတော ဧဝ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ယသ္မာ ကသိဏာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ ဥပ္ပါဒနံ, သော စ ကသိဏမဏ္ဍလေ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တေန ဝိနာ နတ္ထီတိ။ ယတောတိ ယဒါ။ ဉာဏန္တိ အာသဝက္ခယဉာဏံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပညာစက္ခု အနုတ္တရ’’န္တိ။ ယဿ စက္ခုဿ ပဋိလာဘာတိ ယဿ အရိယဿ ပညာစက္ခုဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ဘာဝနာယ သဗ္ဗသ္မာ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော ပမုစ္စတိ ပရိမုစ္စတီတိ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဣန္ဒြိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆၂။ တတိယေ ဣန္ဒြိယာနီတိ အဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာနိ။ ယာနိ ဟိ သဟဇာတဓမ္မေသု ဣဿရာ ဝိယ ဟုတွာ တေဟိ အနုဝတ္တိတဗ္ဗာနိ, တာနိ ဣန္ဒြိယာနိ နာမ။ အပိစ ဣန္ဒော ဘဂဝါ ဓမ္မိဿရော ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော။ တေန ဣန္ဒေန သဗ္ဗပဌမံ ဒိဋ္ဌတ္တာ အဓိဂတတ္တာ ပရေသဉ္စ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒေသိတတ္တာ ဝိဟိတတ္တာ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာဟိ ဒိဋ္ဌတ္တာ စ ဣန္ဒြိယာနိ။ ဣန္ဒံ ဝါ မဂ္ဂါဓိဂမဿ ဥပနိဿယဘူတံ ပုညကမ္မံ, တဿ လိင်္ဂါနီတိပိ ဣန္ဒြိယာနိ။ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယန္တိ ‘‘အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အနညာတံ အနဓိဂတံ အမတပဒံ စတုသစ္စဓမ္မမေဝ ဝါ ဇာနိဿာမီ’’တိ ပဋိပန္နဿ ဣမိနာ ပုဗ္ဗဘာဂေန ဥပ္ပန္နံ ဣန္ဒြိယံ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂပညာယေတံ အဓိဝစနံ။ အညိန္ဒြိယန္တိ အာဇာနနဣန္ဒြိယံ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အာဇာနာတိ ပဌမမဂ္ဂဉာဏေန ဒိဋ္ဌမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာဝ ဇာနာတီတိ အညာ။ ယထေဝ ဟိ ပဌမမဂ္ဂပညာ ဒုက္ခာဒီသု ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တတိ, တထေဝ အယမ္ပိ ပဝတ္တတီတိ အညာ စ သာ ယထာဝုတ္တေနဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယံ စာတိ အညိန္ဒြိယံ။ အာဇာနနဋ္ဌေနေဝ အညဿ ဝါ အရိယပုဂ္ဂလဿ ဣန္ဒြိယန္တိ အညိန္ဒြိယံ, သောတာပတ္တိဖလတော ပဋ္ဌာယ ဆသု ဌာနေသု ဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ အညာတာဝိန္ဒြိယန္တိ အညာတာဝိနော စတူသု သစ္စေသု နိဋ္ဌိတဉာဏကိစ္စဿ ခီဏာသဝဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒြိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အညာတာဝိန္ဒြိယံ။ ဧတ္ထ စ ပဌမပစ္ဆိမာနိ ပဌမမဂ္ဂစတုတ္ထဖလဝသေန ဧကဋ္ဌာနိကာနိ, ဣတရံ ဣတရမဂ္ဂဖလဝသေန ဆဋ္ဌာနိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၁၉၉။)

ဂါထာသု သိက္ခမာနဿာတိ အဓိသီလသိက္ခာဒယော သိက္ခမာနဿ ဘာဝေန္တဿ။ ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနောတိ ဥဇုမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂေါ, အန္တဒွယဝိဝဇ္ဇိတတ္တာ တဿ အနုဿရဏတော ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနော, ပဋိပါဋိယာ မဂ္ဂေ ဥပ္ပါဒေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ခယသ္မိန္တိ အနဝသေသကိလေသာနံ ခေပနတော ခယသင်္ခါတေ အဂ္ဂမဂ္ဂေ ဉာဏံ ပဌမံ ပုရေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော အညာ အနန္တရာတိ တတော မဂ္ဂဉာဏတော အနန္တရာ အရဟတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနောတိ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနာဒိကေ ဝဇ္ဇေတွာ သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ကတွာ ဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂံ အနုဿရန္တဿ အနုဂစ္ဆန္တဿ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ ဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာနံ ကိလေသာနံ ခေပနတော ခယသ္မိံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ ပဌမံ ဉာဏံ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော အညာ အနန္တရာတိ တတော ပဌမဉာဏတော အနန္တရာ အနန္တရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါ အညာ အညိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

တတော အညာ ဝိမုတ္တဿာတိ တတော အညာ အညိန္ဒြိယတော ပစ္ဆာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏာနန္တရာ အရဟတ္တဖလေန ပညာဝိမုတ္တိယာ အညာတာဝိန္ဒြိယေန ဝိမုတ္တဿ။ ဉာဏံ ဝေ ဟောတိ တာဒိနောတိ အရဟတ္တဖလုပ္ပတ္တိတော ဥတ္တရကာလေ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တဿ ခီဏာသဝဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကထံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘အကုပ္ပါ မေ ဝိမုတ္တီ’’တိ။ တဿ အကုပ္ပဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ ‘‘ဘဝသံယောဇနက္ခယာ’’တိ။

ဣဒါနိ တာဒိသံ ခီဏာသဝံ ထောမေန္တော ‘‘သ ဝေ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နော’’တိ တတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နောတိ ယထာဝုတ္တေဟိ တီဟိ လောကုတ္တရိန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတော, သုဒ္ဓေဟိပိ ဝါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိလဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတော ပရိပုဏ္ဏော, တတော ဧဝ စက္ခာဒီဟိ သုဋ္ဌု ဝူပသန္တေဟိ နိဗ္ဗိသေဝနေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတော။ တေနာဟ ‘‘သန္တော’’တိ, သဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟဝူပသမေန ဥပသန္တောတိ အတ္ထော။ သန္တိပဒေ ရတောတိ နိဗ္ဗာနေ အဘိရတော အဓိမုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နော’’တိ ဧတေန ဘာဝိတမဂ္ဂတာ, ပရိညာတက္ခန္ဓတာ စဿ ဒဿိတာ။ ‘‘သန္တော’’တိ ဧတေန ပဟီနကိလေသတာ, ‘‘သန္တိပဒေ ရတော’’တိ ဧတေန သစ္ဆိကတနိရောဓတာတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀၀။)

၄။ အဒ္ဓါသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆၃။ စတုတ္ထေ အဒ္ဓါတိ ကာလာ။ အတီတော အဒ္ဓါတိအာဒီသု ဒွေ ပရိယာယာ – သုတ္တန္တပရိယာယော, အဘိဓမ္မပရိယာယော စ။ တတ္ထ သုတ္တန္တပရိယာယေန ပဋိသန္ဓိတော ပုဗ္ဗေ အတီတော အဒ္ဓါ နာမ, စုတိတော ပစ္ဆာ အနာဂတော အဒ္ဓါ နာမ, သဟ စုတိပဋိသန္ဓီဟိ တဒနန္တရံ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ နာမ။ အဘိဓမ္မပရိယာယေန ဥပ္ပါဒေါ, ဌိတိ, ဘင်္ဂေါတိ ဣမေ တယော ခဏေ ပတွာ နိရုဒ္ဓဓမ္မာ အတီတော အဒ္ဓါ နာမ, တယောပိ ခဏေ အသမ္ပတ္တာ အနာဂတော အဒ္ဓါ နာမ, ခဏတ္တယသမင်္ဂိနော ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ နာမ။

အပရော နယော – အယဉှိ အတီတာဒိဝိဘာဂေါ အဒ္ဓါသန္တတိသမယခဏဝသေန စတုဓာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေသု အဒ္ဓါဝိဘာဂေါ ဝုတ္တော။ သန္တတိဝသေန သဘာဂါ ဧကဥတုသမုဋ္ဌာနာ, ဧကာဟာရသမုဋ္ဌာနာ စ ပုဗ္ဗာပရိယဝသေန ဝတ္တမာနာပိ ပစ္စုပ္ပန္နာ။ တတော ပုဗ္ဗေ ဝိသဘာဂဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနာ အတီတာ ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ စိတ္တဇာ ဧကဝီထိဧကဇဝနဧကသမာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာ ပစ္စုပ္ပန္နာ နာမ, တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ, ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနံ ပါဋိယေက္ကံ သန္တတိဝသေန အတီတာဒိဘေဒေါ နတ္ထိ, တေသံယေဝ ပန ဥတုအာဟာရစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကဝသေန တဿ အတီတာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမယဝသေန ဧကမုဟုတ္တပုဗ္ဗဏှသာယနှရတ္တိဒိဝါဒီသု သမယေသု သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာ တံတံသမယေ ပစ္စုပ္ပန္နာ နာမ, တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ, ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ အယံ တာဝ ရူပဓမ္မေသု နယော။ အရူပဓမ္မေသု ပန ခဏဝသေန ဥပ္ပါဒါဒိက္ခဏတ္တယပရိယာပန္နာ ပစ္စုပ္ပန္နာ, တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ, ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ အပိစ အတိက္ကန္တဟေတုပစ္စယကိစ္စာ အတီတာ, နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စာ အနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စာ ပစ္စုပ္ပန္နာ, ဥဘယကိစ္စံ အသမ္ပတ္တာ အနာဂတာ။ အတ္တနော ဝါ ကိစ္စက္ခဏေ ပစ္စုပ္ပန္နာ, တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ, ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ ဧတ္ထ စ ခဏာဒိကထာဝ နိပ္ပရိယာယာ, သေသာ ပရိယာယာ။ အယဉှိ အတီတာဒိဘေဒေါ နာမ ဓမ္မာနံ ဟောတိ, န ကာလဿ။ အတီတာဒိဘေဒေ ပန ဓမ္မေ ဥပါဒါယ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကာလော ဣဓ တေနေဝ ဝေါဟာရေန အတီတောတိအာဒိနာ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀၁။)

ဂါထာသု အက္ခေယျသညိနောတိ ဧတ္ထ အက္ခာယတိ, ကထီယတိ, ပညာပီယတီတိ အက္ခေယျံ, ကထာဝတ္ထု, အတ္ထတော ရူပါဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အတီတံ ဝါ အဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘ ကထံ ကထေယျ, အနာဂတံ ဝါ…ပေ… ပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ အဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘ ကထံ ကထေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅)။

တထာ –

‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ ဝိပရိဏတံ, ‘အဟောသီ’တိ တဿ သင်္ခါ, ‘အဟောသီ’တိ တဿ သမညာ, ‘အဟောသီ’တိ တဿ ပညတ္တိ၊ န တဿ သင်္ခါ အတ္ထီတိ, န တဿ သင်္ခါ ဘဝိဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၆၂) –

ဧဝံ ဝုတ္တေန နိရုတ္တိပထသုတ္တေနပိ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ကထာဝတ္ထုဘာဝေန အက္ခေယျသင်္ခါတေ ခန္ဓပဉ္စကေ အဟန္တိ စ မမန္တိ စ ဒေဝေါတိ စ မနုဿောတိ စ ဣတ္ထီတိ စ ပုရိသောတိ စ အာဒိနာ ပဝတ္တသညာဝသေန အက္ခေယျသညိနော, ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သတ္တပုဂ္ဂလာဒိသညိနောတိ အတ္ထော။ အက္ခေယျသ္မိံ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန ပတိဋ္ဌိတာ, ရာဂါဒိဝသေန ဝါ အဋ္ဌဟာကာရေဟိ ပတိဋ္ဌိတာ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝသေန ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ, ဒုဋ္ဌော ဒေါသဝသေန, မူဠှော မောဟဝသေန, ပရာမဋ္ဌော ဒိဋ္ဌိဝသေန, ထာမဂတော အနုသယဝသေန, ဝိနိဗဒ္ဓေါ မာနဝသေန, အနိဋ္ဌင်္ဂတော ဝိစိကိစ္ဆာဝသေန, ဝိက္ခေပဂတော ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ပတိဋ္ဌိတော ဟောတီတိ။

အက္ခေယျံ အပရိညာယာတိ တံ အက္ခေယျံ တေဘူမကဓမ္မေ တီဟိ ပရိညာဟိ အပရိဇာနိတွာ တဿ အပရိဇာနနဟေတု။ ယောဂမာယန္တိ မစ္စုနောတိ မရဏဿ ယောဂံ တေန သံယောဂံ ဥပဂစ္ဆန္တိ, န ဝိသံယောဂန္တိ အတ္ထော။

အထ ဝါ ယောဂန္တိ ဥပါယံ, တေန ယောဇိတံ ပသာရိတံ မာရသေနဋ္ဌာနိယံ အနတ္ထဇာလံ ကိလေသဇာလဉ္စ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန, မဟာသေနေန မစ္စုနာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂၊ ဇာ။ ၂။၂၂။၁၂၁၊ နေတ္တိ။ ၁၀၃)၊

ဧတ္တာဝတာ ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေတုံ ‘‘အက္ခေယျဉ္စ ပရိညာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ, တေန အက္ခေယျပရိဇာနနေန လဒ္ဓဗ္ဗံ ဝက္ခမာနမေဝ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ပရိညာယာတိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀၂။)

ဝိပဿနာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဒုက္ခန္တိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနိတွာ, တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနေန ဝါ တံ သမတိက္ကမိတွာ တိဿန္နမ္ပိ ပရိညာနံ ကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ။ အက္ခာတာရံ န မညတီတိ သဗ္ဗသော မညနာနံ ပဟီနတ္တာ ခီဏာသဝေါ အက္ခာတာရံ န မညတိ, ကာရကာဒိသဘာဝံ ကိဉ္စိ အတ္တာနံ န ပစ္စေတီတိ အတ္ထော။ ဖုဋ္ဌော ဝိမောက္ခော မနသာ, သန္တိပဒမနုတ္တရန္တိ ယသ္မာ သဗ္ဗသင်္ခတဝိမုတ္တတ္တာ ‘‘ဝိမောက္ခော’’တိ သဗ္ဗကိလေသသန္တာပဝူပသမနဋ္ဌာနတာယ ‘‘သန္တိပဒ’’န္တိ လဒ္ဓနာမော နိဗ္ဗာနဓမ္မော ဖုဋ္ဌော ဖုသိတော ပတ္တော, တသ္မာ အက္ခာတာရံ န မညတီတိ။ အထ ဝါ ‘‘ပရိညာယာ’’တိ ပဒေန ဒုက္ခသစ္စဿ ပရိညာဘိသမယံ သမုဒယသစ္စဿ ပဟာနာဘိသမယဉ္စ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝိမောက္ခော မနသာ, သန္တိပဒမနုတ္တရ’’န္တိ ဣမိနာ မဂ္ဂနိရောဓာနံ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာဘိသမယံ ဝဒတိ။ တဿတ္ထော – သမုစ္ဆေဒဝသေန သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခော, အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ပနဿ မဂ္ဂစိတ္တေန ဖုဋ္ဌော ဖုသိတော ဘာဝိတော, တေနေဝ အနုတ္တရံ သန္တိပဒံ နိဗ္ဗာနံ ဖုဋ္ဌံ ဖုသိတံ သစ္ဆိကတန္တိ။

အက္ခေယျသမ္ပန္နောတိ အက္ခေယျနိမိတ္တံ ဝိဝိဓာဟိ ဝိပတ္တီဟိ ဥပဒ္ဒုတေ လောကေ ပဟီနဝိပလ္လာသတာယ တတော သုပရိမုတ္တော အက္ခေယျပရိညာဘိနိဗ္ဗတ္တာဟိ သမ္ပတ္တီဟိ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော။ သင်္ခါယ သေဝီတိ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ စီဝရာဒိပစ္စယေ သင်္ခါယ ပရိတုလေတွာဝ သေဝနသီလော, သင်္ခါတဓမ္မတ္တာ စ အာပါထဂတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိသယံ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝသေန သင်္ခါယ သေဝနသီလော။ ဓမ္မဋ္ဌောတိ အသေက္ခဓမ္မေသု နိဗ္ဗာနဓမ္မေ ဧဝ ဝါ ဌိတော။ ဝေဒဂူတိ ဝေဒိတဗ္ဗဿ စတုသစ္စဿ ပါရင်္ဂတတ္တာ ဝေဒဂူ။ ဧဝံဂုဏော အရဟာ ဘဝါဒီသု ကတ္ထစိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝတော မနုဿဒေဝါတိ သင်္ချံ န ဥပေတိ, အပညတ္တိကဘာဝမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဒုစ္စရိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆၄။ ပဉ္စမေ ဒုဋ္ဌု စရိတာနိ, ဒုဋ္ဌာနိ ဝါ စရိတာနိ ဒုစ္စရိတာနိ။ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ, ကာယတော ဝါ ပဝတ္တံ ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀၃။)

နယော။ ဣမာနိ စ ဒုစ္စရိတာနိ ပညတ္တိယာ ဝါ ကထေတဗ္ဗာနိ ကမ္မပထေဟိ ဝါ။ တတ္ထ ပညတ္တိယာ တာဝ ကာယဒွါရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမော ကာယဒုစ္စရိတံ, ဝစီဒွါရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမော ဝစီဒုစ္စရိတံ, ဥဘယတ္ထ ပညတ္တဿ ဝီတိက္ကမော မနောဒုစ္စရိတန္တိ အယံ ပညတ္တိကထာ။ ပါဏာတိပါတာဒယော ပန တိဿော စေတနာ ကာယဒွါရေပိ, ဝစီဒွါရေပိ, ဥပ္ပန္နာ ကာယဒုစ္စရိတံ, တထာ စတဿော မုသာဝါဒါဒိစေတနာ ဝစီဒုစ္စရိတံ, အဘိဇ္ဈာ, ဗျာပါဒေါ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မနောဒုစ္စရိတန္တိ အယံ ကမ္မပထကထာ။

ဂါထာယံ ကမ္မပထပ္ပတ္တောယေဝ ပါပဓမ္မော ကာယဒုစ္စရိတာဒိဘာဝေန ဝုတ္တောတိ တဒညံ ပါပဓမ္မံ သင်္ဂဏှိတုံ ‘‘ယဉ္စညံ ဒေါသသဉှိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒေါသသဉှိတန္တိ ရာဂါဒိကိလေသသံဟိတံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သုစရိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆၅။ ဆဋ္ဌေ သုဋ္ဌု စရိတာနိ, သုန္ဒရာနိ ဝါ စရိတာနိ သုစရိတာနိ။ ကာယေန သုစရိတံ, ကာယတော ဝါ ပဝတ္တံ သုစရိတံ ကာယသုစရိတံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဓာပိ ပန ပညတ္တိဝသေန, ကမ္မပထဝသေန စာတိ ဒုဝိဓာ ကထာ။ တတ္ထ ကာယဒွါရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒဿ အဝီတိက္ကမော ကာယသုစရိတံ, ဝစီဒွါရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒဿ အဝီတိက္ကမော ဝစီသုစရိတံ, ဥဘယတ္ထ ပညတ္တဿ အဝီတိက္ကမော မနောသုစရိတန္တိ အယံ ပညတ္တိကထာ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပန ဝိရမန္တဿ ဥပ္ပန္နာ တိဿော စေတနာပိ ဝိရတိယောပိ ကာယသုစရိတံ, မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမန္တဿ စတဿော စေတနာပိ ဝိရတိယောပိ ဝစီသုစရိတံ, အနဘိဇ္ဈာ, အဗျာပါဒေါ, သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မနောသုစရိတန္တိ အယံ ကမ္မပထကထာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀၄။)

၇။ သောစေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆၆။ သတ္တမေ သောစေယျာနီတိ သုစိဘာဝါ။ ကာယသောစေယျန္တိ ကာယသုစရိတံ, ဝစီမနောသောစေယျာနိပိ ဝစီမနောသုစရိတာနေဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ကာယသောစေယျံ? ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၃။၁၂၁-၁၂၂)။

ဂါထာယံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟီနသဗ္ဗကာယဒုစ္စရိတတ္တာ ကာယေန သုစီတိ ကာယသုစိ။ သောစေယျသမ္ပန္နန္တိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသတ္တာ သုပရိသုဒ္ဓါယ သောစေယျသမ္ပတ္တိယာ ဥပေတံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ မောနေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆၇။ အဋ္ဌမေ မောနေယျာနီတိ ဧတ္ထ ဣဓလောကပရလောကံ အတ္တဟိတပရဟိတဉ္စ မုနာတီတိ မုနိ, ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ သတ္တ သေက္ခာ အရဟာ စ။ ဣဓ ပန အရဟာဝ အဓိပ္ပေတော။ မုနိနော ဘာဝါတိ မောနေယျာနိ, အရဟတော ကာယဝစီမနောသမာစာရာ။

အထ ဝါ မုနိဘာဝကရာ မောနေယျပဋိပဒါဓမ္မာ မောနေယျာနိ။ တေသမယံ ဝိတ္ထာရော –

‘‘တတ္ထ ကတမံ ကာယမောနေယျံ? တိဝိဓကာယဒုစ္စရိတဿ ပဟာနံ ကာယမောနေယျံ, တိဝိဓံ ကာယသုစရိတံ ကာယမောနေယျံ, ကာယာရမ္မဏေ ဉာဏံ ကာယမောနေယျံ, ကာယပရိညာ ကာယမောနေယျံ, ပရိညာသဟဂတော မဂ္ဂေါ ကာယမောနေယျံ, ကာယသ္မိံ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ကာယမောနေယျံ, ကာယသင်္ခါရနိရောဓာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ကာယမောနေယျံ။

‘‘တတ္ထ ကတမံ ဝစီမောနေယျံ? စတုဗ္ဗိဓဝစီဒုစ္စရိတဿ ပဟာနံ ဝစီမောနေယျံ, စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတံ, ဝါစာရမ္မဏေ ဉာဏံ, ဝါစာပရိညာ, ပရိညာသဟဂတော မဂ္ဂေါ, ဝါစာယ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ, ဝစီသင်္ခါရနိရောဓာ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ဝစီမောနေယျံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀၅။)

‘‘တတ္ထ ကတမံ မနောမောနေယျံ? တိဝိဓမနောဒုစ္စရိတဿ ပဟာနံ မနောမောနေယျံ, တိဝိဓံ မနောသုစရိတံ, မနာရမ္မဏေ ဉာဏံ, မနောပရိညာ, ပရိညာသဟဂတော မဂ္ဂေါ, မနသ္မိံ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ, စိတ္တသင်္ခါရနိရောဓာ သညာဝေဒယိတနိရောဓသမာပတ္တိ မနောမောနေယျ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၄၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၁)။

နိနှာတပါပကန္တိ အဂ္ဂမဂ္ဂဇလေန သုဋ္ဌု ဝိက္ခာလိတပါပမလံ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဌမရာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆၈။ နဝမေ ယဿ ကဿစီတိ အနိယမိတဝစနံ, တသ္မာ ယဿ ကဿစိ ပုဂ္ဂလဿ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ။ ရာဂေါ အပ္ပဟီနောတိ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန န ပဟီနော, မဂ္ဂေန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ န အာပါဒိတော။ ဒေါသမောဟေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ အပါယဂမနီယာ ရာဂဒေါသမောဟာ ပဌမမဂ္ဂေန, ဩဠာရိကာ ကာမရာဂဒေါသာ ဒုတိယမဂ္ဂေန, တေယေဝ အနဝသေသာ တတိယမဂ္ဂေန, ဘဝရာဂေါ အဝသိဋ္ဌမောဟော စ စတုတ္ထမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ။ ဧဝမေတေသု ပဟီယန္တေသု တဒေကဋ္ဌတော သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ ပဟီယန္တေဝ။ ဧဝမေတေ ရာဂါဒယော ယဿ ကဿစိ ဘိက္ခုဿ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ ဥပါသကဿ ဝါ ဥပါသိကာယ ဝါ မဂ္ဂေန အပ္ပဟီနာ။ ဗဒ္ဓေါ မာရဿာတိ ကိလေသမာရေန ဗဒ္ဓေါတိ ဝုစ္စတိ။ ယဒဂ္ဂေန စ ကိလေသမာရေန ဗဒ္ဓေါ, တဒဂ္ဂေန အဘိသင်္ခါရမာရာဒီဟိပိ ဗဒ္ဓေါယေဝ ဟောတိ။ ပဋိမုက္ကဿ မာရပါသောတိ ပဋိမုက္ကော အဿ အနေန အပ္ပဟီနကိလေသေန ပုဂ္ဂလေန တာယေဝ အပ္ပဟီနကိလေသတာယ မာရပါသသင်္ခါတော ကိလေသော အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ ပဋိမုက္ကော ပဝေသိတော, တေန သယံ ဗန္ဓာပိတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပဋိမုက္ကော အဿ ဘဝေယျ မာရပါသော။ သုက္ကပက္ခေ ဩမုက္ကဿာတိ အဝမုက္ကော မောစိတော အပနီတော အဿ။ သေသံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဓ ဂါထာ သုက္ကပက္ခဝသေနေဝ အာဂတာ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ရာဂဒေါသာဝိဇ္ဇာ ဝိရာဇိတာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန နိရောဓိတာ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀၆။)

တံ ဘာဝိတကာယသီလစိတ္တပညတာယ ဘာဝိတတ္တေသု အရဟန္တေသု အညတရံ အဗ္ဘန္တရံ ဧကံ ဗြဟ္မဘူတံ ဗြဟ္မံ ဝါ သေဋ္ဌံ အရဟတ္တဖလံ ပတ္တံ။ ယထာ အညေ ခီဏာသဝါ ပုဗ္ဗူပနိဿယသမ္ပတ္တိသမန္နာဂတာ ဟုတွာ အာဂတာ, ယထာ စ တေ အန္တဒွယရဟိတာယ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓသဟဂတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ နိဗ္ဗာနံ ဂတာ အဓိဂတာ။ ယထာ ဝါ တေ ခန္ဓာဒီနံ တထလက္ခဏံ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈိံသု, ယထာ စ တေ တထဓမ္မေ ဒုက္ခာဒယော အဝိပရီတတော အဗ္ဘညိံသု, ရူပါဒိကေ စ ဝိသယေ ယထာ တေ ဒိဋ္ဌမတ္တာဒိဝသေနေဝ ပဿိံသု, ယထာ ဝါ ပန တေ အဋ္ဌ အနရိယဝေါဟာရေ ဝဇ္ဇေတွာ အရိယဝေါဟာရဝသေနေဝ ပဝတ္တဝါစာ, ဝါစာနုရူပဉ္စ ပဝတ္တကာယာ, ကာယာနုရူပဉ္စ ပဝတ္တဝါစာ, တထာ အယမ္ပိ အရိယပုဂ္ဂလောတိ တထာဂတံ, စတုသစ္စဗုဒ္ဓတာယ ဗုဒ္ဓံ, ပုဂ္ဂလဝေရံ ကိလေသဝေရံ အတ္တာနုဝါဒါဒိဘယဉ္စ အတိက္ကန္တန္တိ ဝေရဘယာတီတံ။ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗပ္ပဟာယိနံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာဟု ကထေန္တိ ကိတ္တေန္တီတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒုတိယရာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၆၉။ ဒသမေ အတရီတိ တိဏ္ဏော, န တိဏ္ဏော အတိဏ္ဏော။ သမုဒ္ဒန္တိ သံသာရသမုဒ္ဒံ, စက္ခာယတနာဒိသမုဒ္ဒံ ဝါ။ တဒုဘယမ္ပိ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေန သမုဒ္ဒေါ ဝိယာတိ သမုဒ္ဒံ။ အထ ဝါ သမုဒ္ဒနဋ္ဌေန သမုဒ္ဒံ, ကိလေသဝဿနေန သတ္တသန္တာနဿ ကိလေသသဒနတောတိ အတ္ထော။ သဝီစိန္တိ ကောဓူပါယာသဝီစီဟိ သဝီစိံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝီစိဘယန္တိ ခေါ, ဘိက္ခု, ကောဓူပါယာသဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၉၊ မ။ နိ။ ၂။၁၆၂)။ သာဝဋ္ဋန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏာဝဋ္ဋေဟိ သဟ အာဝဋ္ဋံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အာဝဋ္ဋဘယန္တိ ခေါ, ဘိက္ခု, ပဉ္စန္နေတံ ကာမဂုဏာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၉၊ မ။ နိ။ ၂။၁၆၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၂)။ သဂဟံ သရက္ခသန္တိ အတ္တနော ဂေါစရဂတာနံ အနတ္ထဇနနတော စဏ္ဍမကရမစ္ဆကစ္ဆပရက္ခသသဒိသေဟိ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလေဟိ သဟိတံ။ တထာ စာဟ ‘‘သဂဟံ သရက္ခသန္တိ ခေါ, ဘိက္ခု, မာတုဂါမဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၉)။ အတရီတိ မဂ္ဂပညာနာဝါယ ယထာဝုတ္တံ သမုဒ္ဒံ ဥတ္တရိ။ တိဏ္ဏောတိ နိတ္တိဏ္ဏော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀၇။)

ပါရင်္ဂတောတိ တဿ သမုဒ္ဒဿ ပါရံ ပရတီရံ နိရောဓံ ဥပဂတော။ ထလေ တိဋ္ဌတီတိ တတော ဧဝ သံသာရမဟောဃံ ကာမာဒိမဟောဃဉ္စ အတိက္ကမိတွာ ထလေ ပရတီရေ နိဗ္ဗာနေ ဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏော တိဋ္ဌတီတိ ဝုစ္စတိ။

ဣဓာပိ ဂါထာ သုက္ကပက္ခဝသေနေဝ အာဂတာ။ တတ္ထ ဦမိဘယန္တိ ယထာဝုတ္တဦမိဘယံ, ဘာယိတဗ္ဗံ ဧတသ္မာတိ တံ ဦမိ ဘယံ။ ဒုတ္တရန္တိ ဒုရတိက္ကမံ။ အစ္စတာရီတိ အတိက္ကမိ။

သင်္ဂါတိဂေါတိ ရာဂါဒီနံ ပဉ္စန္နံ သင်္ဂါနံ အတိက္ကန္တတ္တာ ပဟီနတ္တာ သင်္ဂါတိဂေါ။ အတ္ထင်္ဂတော သော န ပမာဏမေတီတိ သော ဧဝံဘူတော အရဟာ ရာဂါဒီနံ ပမာဏကရဓမ္မာနံ အစ္စန္တမေဝ အတ္ထံ ဂတတ္တာ အတ္ထင်္ဂတော, တတော ဧဝ သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ စ ‘‘ဧဒိသော သီလေန သမာဓိနာ ပညာယာ’’တိ ကေနစိ ပမိဏိတုံ အသက္ကုဏေယျော ပမာဏံ န ဧတိ, အထ ဝါ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဂတော သော အရဟာ ‘‘ဣမာယ နာမ ဂတိယာ ဌိတော, ဧဒိသော စ နာမဂေါတ္တေနာ’’တိ ပမိဏိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ပမာဏံ န ဧတိ န ဥပဂစ္ဆတိ။ တတော ဧဝ အမောဟယိ မစ္စုရာဇံ, တေန အနုဗန္ဓိတုံ အသက္ကုဏေယျောတိ ဝဒါမီတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ပဌမပဉ္စမဆဋ္ဌေသု ဝဋ္ဋံ ကထိတံ, ဒုတိယသတ္တမအဋ္ဌမေသု ဝိဝဋ္ဋံ, သေသေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယဝဂ္ဂေါ

၁။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၀။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဒိဋ္ဌာ မယာတိ မယာ ဒိဋ္ဌာ, မမ သမန္တစက္ခုနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ စာတိ ဒွီဟိပိ စက္ခူဟိ ဒိဋ္ဌာ ပစ္စက္ခတော ဝိဒိတာ။ တေန အနုဿဝါဒိံ ပဋိက္ခိပတိ, အယဉ္စ အတ္ထော ဣဒါနေဝ ပါဠိယံ အာဂမိဿတိ။ ကာယဒုစ္စရိတေန သမန္နာဂတာတိ ကာယဒုစ္စရိတေန သမင်္ဂီဘူတာ။ အရိယာနံ ဥပဝါဒကာတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ အန္တမသော ဂိဟိသောတာပန္နာနမ္ပိ ဂုဏပရိဓံသနေန အဘူတဗ္ဘက္ခာနေန ဥပဝါဒကာ အက္ကောသကာ ဂရဟကာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀၈။)

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ ဝိပရီတဒဿနာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာတိ မိစ္ဆာဒဿနဟေတု သမာဒိန္နနာနာဝိဓကမ္မာ ယေ စ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမူလကေသု ကာယကမ္မာဒီသု အညေပိ သမာဒပေန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဝစီမနောဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေနေဝ အရိယူပဝါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသု ဂဟိတာသု ပုနဝစနံ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထံ နေသံ။ မဟာသာဝဇ္ဇော ဟိ အရိယူပဝါဒေါ အာနန္တရိယသဒိသော။ ယထာဟ –

‘‘သေယျထာပိ, သာရိပုတ္တ, ဘိက္ခု သီလသမ္ပန္နော, သမာဓိသမ္ပန္နော, ပညာသမ္ပန္နော, ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညံ အာရာဓေယျ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ, သာရိပုတ္တ, ဝဒါမိ တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယ, တံ စိတ္တံ အပ္ပဟာယ, တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ နိရယေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၉)။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော စ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ နာမ အညံ နတ္ထိ။ ယထာဟ –

‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။

တံ ခေါ ပနာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ အတ္တပစ္စက္ခဘာဝံ ဒဠှတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ တမ္ပိ သုဝိညေယျမေဝ။

ဂါထာသု မိစ္ဆာ မနံ ပဏိဓာယာတိ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ဝသေန စိတ္တံ အယောနိသော ဌပေတွာ။ မိစ္ဆာ ဝါစဉ္စ ဘာသိယာတိ မိစ္ဆာ မုသာဝါဒါဒိဝသေန ဝါစံ ဘာသိတွာ။ မိစ္ဆာ ကမ္မာနိ ကတွာနာတိ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန ကာယကမ္မာနိ ကတွာ။ အထ ဝါ မိစ္ဆာ မနံ ပဏိဓာယာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန စိတ္တံ ဝိပရီတံ ဌပေတွာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒါနိဿ တထာ ဒုစ္စရိတစရဏေ ကာရဏံ ဒဿေတိ အပ္ပဿုတောတိ, အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတာဝဟေန သုတေန ဝိရဟိတောတိ အတ္ထော။ အပုညကရောတိ တတော ဧဝ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒတာယ ကိဗ္ဗိသကာရီ ပါပဓမ္မော။ အပ္ပသ္မိံ ဣဓ ဇီဝိတေတိ ဣဓ မနုဿလောကေ ဇီဝိတေ အတိပရိတ္တေ။ တထာ စာဟ ‘‘ယော စိရံ ဇီဝတိ, သော ဝဿသတံ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၄၅), ‘‘အပ္ပမာယု မနုဿာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၄၅၊ မဟာနိ။ ၁၀) စ။ တသ္မာ ဗဟုဿုတော သပ္ပညော သီဃံ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂူပဂေါ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၀၉။)

နိဗ္ဗာနပတိဋ္ဌော ဝါ ဟောတိ။ ယော ပန အပ္ပဿုတော အပုညကရော, ကာယဿ ဘေဒါ ဒုပ္ပညော နိရယံ သော ဥပပဇ္ဇတီတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သမ္မာဒိဋ္ဌိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၁။ ဒုတိယေ ပဌမသုတ္တေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ နိဿရဏိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၂။ တတိယေ နိဿရဏိယာတိ နိဿရဏပဋိသံယုတ္တာ။ ဓာတုယောတိ သတ္တသုညသဘာဝါ။ ကာမာနန္တိ ကိလေသကာမာနဉ္စေဝ ဝတ္ထုကာမာနဉ္စ။ အထ ဝါ ကာမာနန္တိ ကိလေသကာမာနံ။ ကိလေသကာမတော ဟိ နိဿရဏာ ဝတ္ထုကာမေဟိပိ နိဿရဏံယေဝ ဟောတိ, န အညထာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘န တေ ကာမာ ယာနိ စိတြာနိ လောကေ,

သင်္ကပ္ပရာဂေါ ပုရိသဿ ကာမော၊

တိဋ္ဌန္တိ စိတြာနိ တထေဝ လောကေ,

အထေတ္ထ ဓီရာ ဝိနယန္တိ ဆန္ဒ’’န္တိ။ (အ။ နိ။ ၆။၆၃)၊

နိဿရဏန္တိ အပဂမော။ နေက္ခမ္မန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ, ဝိသေသတော တံ အသုဘာရမ္မဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယော ပန တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ တတိယမဂ္ဂံ ပတွာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတိ, တဿ စိတ္တံ အစ္စန္တမေဝ ကာမေဟိ နိဿဋန္တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌတော ကာမာနံ နိဿရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပါနန္တိ ရူပဓမ္မာနံ, ဝိသေသေန သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏေဟိ ကုသလဝိပါကကိရိယာဘေဒတော သဗ္ဗေသံ ရူပါဝစရဓမ္မာနံ။ အာရုပ္ပန္တိ အရူပါဝစရဇ္ဈာနံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကာမာန’’န္တိ ပဒဿ ‘‘သဗ္ဗေသံ ကာမာဝစရဓမ္မာန’’န္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ‘‘နေက္ခမ္မ’’န္တိ စ ‘‘ပဉ္စ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနီ’’တိ။ တံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁၀။)

အဋ္ဌကထာသု နတ္ထိ, န ယုဇ္ဇတိ စ။ ဘူတန္တိ ဇာတံ။ သင်္ခတန္တိ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ ကာရဏတော နိဗ္ဗတ္တံ။ တီဟိပိ ပဒေဟိ တေဘူမကေ ဓမ္မေ အနဝသေသတော ပရိယာဒိယတိ။ နိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ ဧတ္ထ စ ပဌမာယ ဓာတုယာ ကာမပရိညာ ဝုတ္တာ, ဒုတိယာယ ရူပပရိညာ, တတိယာယ သဗ္ဗသင်္ခတပရိညာ သဗ္ဗဘဝသမတိက္ကမော ဝုတ္တော။

ဂါထာသု ကာမနိဿရဏံ ဉတွာတိ ‘‘ဣဒံ ကာမနိဿရဏံ – ဧဝဉ္စ ကာမတော နိဿရဏ’’န္တိ ဇာနိတွာ။ အတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ အတိက္ကမော, အတိက္ကမနူပါယော, တံ အတိက္ကမံ အာရုပ္ပံ ဉတွာ။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သမန္တိ ဝူပသမန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော, နိဗ္ဗာနံ, တံ ဖုသံ ဖုသန္တော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သန္တတရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၃။ စတုတ္ထေ ရူပေဟီတိ ရူပါဝစရဓမ္မေဟိ။ သန္တတရာတိ အတိသယေန သန္တာ။ ရူပါဝစရဓမ္မာ ဟိ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနတော ဝိတက္ကာဒိဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနတော သမာဓိဘူမိဘာဝတော စ သန္တာ နာမ, အာရုပ္ပါ ပန တေဟိပိ အင်္ဂသန္တတာယ စေဝ အာရမ္မဏသန္တတာယ စ အတိသယေန သန္တဝုတ္တိကာ, တေန သန္တတရာတိ ဝုတ္တာ။ နိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိတောပိ ဟိ စတုတ္ထာရုပ္ပတော ဖလသမာပတ္တိယောဝ သန္တတရာ ကိလေသဒရထပဋိပဿဒ္ဓိတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတော စ, ကိမင်္ဂံ ပန သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော နိဗ္ဗာနံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာရုပ္ပေဟိ နိရောဓော သန္တတရော’’တိ။

ဂါထာသု ရူပူပဂါတိ ရူပဘဝူပဂါ။ ရူပဘဝေါ ဟိ ဣဓ ရူပန္တိ ဝုတ္တော, ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အရူပဋ္ဌာယိနောတိ အရူပါဝစရာ။ နိရောဓံ အပ္ပဇာနန္တာ, အာဂန္တာရော ပုနဗ္ဘဝန္တိ ဧတေန ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေဟိ နိရောဓဿ သန္တဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ အရူပေသု အသဏ္ဌိတာတိ အရူပရာဂေန အရူပဘဝေသု အပ္ပတိဋ္ဌဟန္တာ, တေပိ ပရိဇာနန္တာတိ အတ္ထော။ နိရောဓေ ယေ ဝိမုစ္စန္တီတိ ဧတ္ထ ယေတိ နိပါတမတ္တံ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁၁။)

၅။ ပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၄။ ပဉ္စမေ ပုတ္တာတိ အတြဇာ ဩရသပုတ္တာ, ဒိန္နကာဒယောပိ ဝါ။ သန္တောတိ ဘဝန္တာ သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိန္တိ ဣမသ္မိံ လောကေ ဥပလဗ္ဘမာနာ။ အတ္ထိဘာဝေန သန္တော, ပါကဋဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနာ။ အတိဇာတောတိ အတ္တနော ဂုဏေဟိ မာတာပိတရော အတိက္ကမိတွာ ဇာတော, တေဟိ အဓိကဂုဏောတိ အတ္ထော။ အနုဇာတောတိ ဂုဏေဟိ မာတာပိတူနံ အနုရူပေါ ဟုတွာ ဇာတော, တေဟိ သမာနဂုဏောတိ အတ္ထော။ အဝဇာတောတိ ဂုဏေဟိ မာတာပိတူနံ အဓမော ဟုတွာ ဇာတော, တေဟိ ဟီနဂုဏောတိ အတ္ထော။ ယေဟိ ပန ဂုဏေဟိ ယုတ္တော မာတာပိတူနံ အဓိကော သမော ဟီနောတိ စ အဓိပ္ပေတော, တေ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ပုတ္တော အတိဇာတော ဟောတီ’’တိ ကထေတုကမျတာယ ပုစ္ဆံ ကတွာ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ပုတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသော အာရဒ္ဓေါ။

တတ္ထ န ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာတိအာဒီသု ဗုဒ္ဓေါတိ သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏနိမိတ္တာနုတ္တရဝိမောက္ခာဓိဂမပရိဘာဝိတံ ခန္ဓသန္တာနံ, သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနံ ဝါ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓိံ ဥပါဒါယ ပညတ္တိကော သတ္တာတိသယော ဗုဒ္ဓေါ။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ, တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော, ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၁) –

အယံ တာဝ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ။

ဗျဉ္ဇနတော ပန သဝါသနာယ ကိလေသနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမေန ဗုဒ္ဓဝါ ပဋိဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိကသိတဘာဝေန ဗုဒ္ဓဝါ ဝိဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဗုဇ္ဈိတာတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဗောဓေတာတိ ဗုဒ္ဓေါတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓေါ, သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓေါ, သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓေါ, အနညနေယျတာယ ဗုဒ္ဓေါ, ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓေါ, ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓေါ, နိရုပက္ကိလေသသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓေါ, ဧကန္တဝီတရာဂေါတိ ဗုဒ္ဓေါ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁၂။)

ဧကန္တဝီတဒေါသောတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဧကန္တဝီတမောဟောတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဧကန္တနိက္ကိလေသောတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဗုဒ္ဓေါ, အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဗုဒ္ဓေါတိ စေတံ နာမံ န မာတရာ ကတံ, န ပိတရာ ကတံ, န ဘာတရာ ကတံ, န ဘဂိနိယာ ကတံ, န မိတ္တာမစ္စေဟိ ကတံ, န ဉာတိသာလောဟိတေဟိ ကတံ, န သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ ကတံ, န ဒေဝတာဟိ ကတံ, အထ ခေါ ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ, ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂)။

ဟိံသတီတိ သရဏံ, သဗ္ဗံ အနတ္ထံ အပါယဒုက္ခံ သဗ္ဗံ သံသာရဒုက္ခံ ဟိံသတိ ဝိနာသေတိ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ အတ္ထော။ သရဏံ ဂတာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ အမှာကံ သရဏံ ဂတိ ပရာယဏံ ပဋိသရဏံ အဃဿ ဟန္တာ ဟိတဿ ဝိဓာတာ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန ဗုဒ္ဓံ ဘဂဝန္တံ ဂစ္ဆာမ ဘဇာမ သေဝါမ ပယိရုပါသာမ။ ဧဝံ ဝါ ဇာနာမ ဗုဇ္ဈာမာတိ ဧဝံ ဂတာ ဥပဂတာ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန န ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ။

ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာတိ အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စတူသု အပါယေသု အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ သော အတ္ထတော အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ ဝိတ္ထာရော (အ။ နိ။ ၄။၃၄)။

န ကေဝလဉ္စ အရိယမဂ္ဂနိဗ္ဗာနာနိ ဧဝ, အပိစ ခေါ အရိယဖလေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိယတ္တိဓမ္မော စ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနေ –

‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောကံ,

ဓမ္မမသင်္ခတမပ္ပဋိကူလံ၊

မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တံ,

ဓမ္မမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၇)၊

တတ္ထ ဟိ ရာဂဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ ကထိတော, အနေဇမသောကန္တိ ဖလံ, ဓမ္မသင်္ခတန္တိ နိဗ္ဗာနံ, အပ္ပဋိကူလံ မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တန္တိ ပိဋကတ္တယေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁၃။)

ဝိဘတ္တာ သဗ္ဗဓမ္မက္ခန္ဓာ ကထိတာ။ တံ ဓမ္မံ ဝုတ္တနယေန သရဏန္တိ ဂတာ ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန န ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာ။

ဒိဋ္ဌိသီလသံဃာတေန သံဟတောတိ သံဃော။ သော အတ္ထတော အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟော။ ဝုတ္တဉှေတံ တသ္မိံ ဧဝ ဝိမာနေ –

‘‘ယတ္ထ စ ဒိန္န မဟပ္ဖလမာဟု,

စတူသု သုစီသု ပုရိသယုဂေသု၊

အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလ ဓမ္မဒသာ တေ,

သံဃမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၈)၊

တံ သံဃံ ဝုတ္တနယေန သရဏန္တိ ဂတာ သံဃံ သရဏံ ဂတာ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန န သံဃံ သရဏံ ဂတာတိ။

ဧတ္ထ စ သရဏဂမနကောသလ္လတ္ထံ သရဏံ သရဏဂမနံ, ယော စ သရဏံ ဂစ္ဆတိ သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါ, ဖလံ, သံကိလေသော, ဘေဒေါ, ဝေါဒါနန္တိ အယံ ဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ပဒတ္ထတော တာဝ ဟိံသတီတိ သရဏံ, သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာသံ ဒုက္ခံ ဒုဂ္ဂတိံ ပရိကိလေသံ ဟနတိ ဝိနာသေတီတိ အတ္ထော, ရတနတ္တယဿေတံ အဓိဝစနံ။ အထ ဝါ ဟိတေ ပဝတ္တနေန အဟိတာ နိဝတ္တနေန စ သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ ဗုဒ္ဓေါ သရဏံ, ဘဝကန္တာရတော ဥတ္တာရဏေန အဿာသဒါနေန စ ဓမ္မော, အပ္ပကာနမ္ပိ ကာရာနံ ဝိပုလဖလပဋိလာဘကရဏေန သံဃော။ တသ္မာ ဣမိနာပိ ပရိယာယေန ရတနတ္တယံ သရဏံ။ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာဟိ ဝိဟတကိလေသော တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ သရဏဂမနံ။ တံသမင်္ဂိသတ္တော သရဏံ ဂစ္ဆတိ, ဝုတ္တပ္ပကာရေန စိတ္တုပ္ပါဒေန ‘‘ဧတာနိ မေ တီဏိ ရတနာနိ သရဏံ, ဧတာနိ ပရာယဏ’’န္တိ ဧဝံ ဥပေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ တာဝ သရဏံ သရဏဂမနံ, ယော စ သရဏံ ဂစ္ဆတီတိ ဣဒံ တယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဘေဒတော ပန ဒုဝိဓံ သရဏဂမနံ – လောကိယံ, လောကုတ္တရဉ္စ။ တတ္ထ လောကုတ္တရံ ဒိဋ္ဌသစ္စာနံ မဂ္ဂက္ခဏေ သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေန အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတိ, လောကိယံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သရဏဂမနုပက္ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနေန အာရမ္မဏတော ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏံ ဟုတွာ ဣဇ္ဈတိ။ တံ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓါဒီသု ဝတ္ထူသု

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁၄။)

သဒ္ဓါပဋိလာဘော, သဒ္ဓါမူလိကာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒသသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ။

တယိဒံ စတုဓာ ပဝတ္တတိ – အတ္တသန္နိယျာတနေန, တပ္ပရာယဏတာယ, သိဿဘာဝူပဂမနေန, ပဏိပါတေနာတိ။ တတ္ထ အတ္တသန္နိယျာတနံ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ အတ္တာနံ ဗုဒ္ဓဿ နိယျာတေမိ, ဓမ္မဿ, သံဃဿာ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အတ္တပရိစ္စဇနံ။ တပ္ပရာယဏံ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ ဗုဒ္ဓပရာယဏော, ဓမ္မပရာယဏော, သံဃပရာယဏော ဣတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝံ တပ္ပဋိသရဏဘာဝေါ တပ္ပရာယဏတာ။ သိဿဘာဝူပဂမနံ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ ဗုဒ္ဓဿ အန္တေဝါသိကော, ဓမ္မဿ, သံဃဿ ဣတိ မံ ဓာရေတူ’’တိ ဧဝံ သိဿဘာဝဿ ဥပဂမနံ။ ပဏိပါတော နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဧဝ တိဏ္ဏံ ဝတ္ထူနံ ကရောမိ ဣတိ မံ ဓာရေတူ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပရမနိပစ္စကာရော။ ဣမေသဉှိ စတုန္နံ အာကာရာနံ အညတရံ ကရောန္တေန ဂဟိတံ ဧဝ ဟောတိ သရဏဂမနံ။

အပိစ ‘‘ဘဂဝတော အတ္တာနံ ပရိစ္စဇာမိ, ဓမ္မဿ, သံဃဿ အတ္တာနံ ပရိစ္စဇာမိ, ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇာမိ, ပရိစ္စတ္တော ဧဝ မေ အတ္တာ ဇီဝိတဉ္စ, ဇီဝိတပရိယန္တိကံ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ, ဗုဒ္ဓေါ မေ သရဏံ တာဏံ လေဏ’’န္တိ ဧဝမ္ပိ အတ္တသန္နိယျာတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္ထာရဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ, ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျံ၊ သုဂတဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ, ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ဧဝံ မဟာကဿပတ္ထေရဿ သရဏဂမနံ ဝိယ သိဿဘာဝူပဂမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ, ဂါမာ ဂါမံ ပုရာ ပုရံ၊

နမဿမာနော သမ္ဗုဒ္ဓံ, ဓမ္မဿ စ သုဓမ္မတ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၄) –

ဧဝံ အာဠဝကာဒီနံ သရဏဂမနံ ဝိယ တပ္ပရာယဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အထ ခေါ, ဗြဟ္မာယု, ဗြာဟ္မဏော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဘဂဝတော ပါဒေသု သိရသာ နိပတိတွာ ဘဂဝတော ပါဒါနိ မုခေန စ ပရိစုမ္ဗတိ, ပါဏီဟိ စ ပရိသမ္ဗာဟတိ, နာမဉ္စ သာဝေတိ ‘ဗြဟ္မာယု အဟံ, ဘော ဂေါတမ, ဗြာဟ္မဏော, ဗြဟ္မာယု အဟံ, ဘော ဂေါတမ, ဗြာဟ္မဏော’’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၄) ဧဝံ ပဏိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁၅။)

သော ပနေသ ဉာတိဘယာစရိယဒက္ခိဏေယျဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတေန သရဏဂမနံ ဟောတိ, န ဣတရေဟိ။ သေဋ္ဌဝသေနေဝ ဟိ သရဏံ ဂယှတိ, သေဋ္ဌဝသေန ဘိဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ယော ‘‘အယမေဝ လောကေ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော’’တိ ဝန္ဒတိ, တေနေဝ သရဏံ ဂဟိတံ ဟောတိ, န ဉာတိဘယာစရိယသညာယ ဝန္ဒန္တေန။ ဧဝံ ဂဟိတသရဏဿ ဥပါသကဿ ဝါ ဥပါသိကာယ ဝါ အညတိတ္ထိယေသု ပဗ္ဗဇိတမ္ပိ ‘‘ဉာတကော မေ အယ’’န္တိ ဝန္ဒတော သရဏံ န ဘိဇ္ဇတိ, ပဂေဝ အပဗ္ဗဇိတံ။ တထာ ရာဇာနံ ဘယေန ဝန္ဒတော။ သော ဟိ ရဋ္ဌပူဇိတတ္တာ အဝန္ဒိယမာနော အနတ္ထမ္ပိ ကရေယျာတိ။ တထာ ယံကိဉ္စိ သိပ္ပံ သိက္ခာပကံ တိတ္ထိယမ္ပိ ‘‘အာစရိယော မေ အယ’’န္တိ ဝန္ဒတောပိ န ဘိဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သရဏဂမနဿ ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ လောကုတ္တရဿ သရဏဂမနဿ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလံ, သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယော အာနိသံသဖလံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, သံဃဉ္စ သရဏံ ဂတော၊

စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ, သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။

‘‘ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပါဒံ, ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမံ၊

အရိယံ စဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ, ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။

‘‘ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ, ဧတံ သရဏမုတ္တမံ၊

ဧတံ သရဏမာဂမ္မ, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀-၁၉၂)၊

အပိစ နိစ္စတော အနုပဂမနာဒီနိပိ ဧတဿ အာနိသံသဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော, ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော ကဉ္စိ သင်္ခါရံ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျ, သုခတော ဥပဂစ္ဆေယျ, ကဉ္စိ ဓမ္မံ အတ္တတော ဥပဂစ္ဆေယျ, မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ, ပိတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ, အရဟန္တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ, ဒုဋ္ဌစိတ္တော တထာဂတဿ လောဟိတံ ဥပ္ပါဒေယျ, သံဃံ ဘိန္ဒေယျ, အညံ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိသေယျ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၇-၁၂၈၊ အ။ နိ။ ၁။၂၆၈-၂၇၆၊ ဝိဘ။ ၈၀၉)။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁၆။)

လောကိယဿ ပန သရဏဂမနဿ ဘဝသမ္ပဒါပိ ဘောဂသမ္ပဒါပိ ဖလမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ,

န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိံ၊

ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ,

ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –

‘‘အထ ခေါ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အသီတိယာ ဒေဝတာသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ယေနာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တေနုပသင်္ကမိ…ပေ… ဧကမန္တံ ဌိတံ ခေါ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဧတဒဝေါစ – ‘သာဓု ခေါ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနံ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ တေ အညေ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂဏှန္တိ – ဒိဗ္ဗေန အာယုနာ, ဒိဗ္ဗေန ဝဏ္ဏေန, ဒိဗ္ဗေန သုခေန, ဒိဗ္ဗေန ယသေန, ဒိဗ္ဗေန အာဓိပတေယျေန, ဒိဗ္ဗေဟိ ရူပေဟိ, ဒိဗ္ဗေဟိ သဒ္ဒေဟိ, ဒိဗ္ဗေဟိ ဂန္ဓေဟိ, ဒိဗ္ဗေဟိ ရသေဟိ, ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟိ…ပေ… ဓမ္မံ, သံဃံ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁)။

ဝေလာမသုတ္တာဒိဝသေနပိ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) သရဏဂမနဿ ဖလဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သရဏဂမနဿ ဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

လောကိယသရဏဂမနဉ္စေတ္ထ တီသု ဝတ္ထူသု အညာဏသံသယမိစ္ဆာဉာဏာဒီဟိ သံကိလိဿတိ, န မဟာဇုတိကံ ဟောတိ န မဟာဝိပ္ဖါရံ။ လောကုတ္တရဿ ပန သံကိလေသော နတ္ထိ။ လောကိယဿ စ သရဏဂမနဿ ဒုဝိဓော ဘေဒေါ – သာဝဇ္ဇော, အနဝဇ္ဇော စ။ တတ္ထ သာဝဇ္ဇော အညသတ္ထာရာဒီသု အတ္တသန္နိယျာတနာဒီဟိ ဟောတိ, သော အနိဋ္ဌဖလော။ အနဝဇ္ဇော ကာလကိရိယာယ, သော အဝိပါကတ္တာ အဖလော။ လောကုတ္တရဿ ပန နေဝတ္ထိ ဘေဒေါ။ ဘဝန္တရေပိ ဟိ အရိယသာဝကော အညံ သတ္ထာရံ န ဥဒ္ဒိသတီတိ ဧဝံ သရဏဂမနဿ သံကိလေသော စ ဘေဒေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁၇။)

ဝေါဒါနမ္ပိ စ လောကိယဿေဝ ယဿ ဟိ သံကိလေသော, တဿေဝ တတော ဝေါဒါနေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ လောကုတ္တရံ ပန နိစ္စဝေါဒါနမေဝါတိ။

ပါဏာတိပါတာတိ ဧတ္ထ ပါဏဿ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝဿ အန္တရာ ဧဝ အတိပါတနံ အတိပါတော, သဏိကံ ပတိတုံ အဒတွာ သီဃံ ပါတနန္တိ အတ္ထော။ အတိက္ကမ္မ ဝါ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတွာ ပါတနံ အတိပါတော, ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါဏောတိ စေတ္ထ ခန္ဓသန္တာနော, ယော သတ္တောတိ ဝေါဟရီယတိ, ပရမတ္ထတော ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဟိ ဝိကောပိတေ ဣတရမ္ပိ တံသမ္ဗန္ဓတာယ ဝိနဿတီတိ။ တသ္မိံ ပန ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ ပါဏာတိပါတော။ ယာယ ဟိ စေတနာယ ပဝတ္တမာနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ နိဿယဘူတေသု ဥပက္ကမကရဏဟေတုကမဟာဘူတပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဟာဘူတာ ပုရိမသဒိသာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဝိသဒိသာ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သာ တာဒိသပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပါဏာတိပါတော။ လဒ္ဓူပက္ကမာနိ ဟိ ဘူတာနိ ပုရိမဘူတာနိ ဝိယ န ဝိသဒါနီတိ သမာနဇာတိယာနံ ကာရဏာနိ န ဟောန္တီတိ။ ‘‘ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ’’တိ ဣဒံ မနောဒွါရေ ပဝတ္တာယ ဝဓကစေတနာယ ပါဏာတိပါတတာသမ္ဘဝဒဿနံ။ ကုလုမ္ဗသုတ္တေပိ ဟိ ‘‘ဣဓေကစ္စော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဣဒ္ဓိမာ စေတော ဝသိပ္ပတ္တော အညိဿာ ကုစ္ဆိဂတံ ဂဗ္ဘံ ပါပကေန မနသာ အနုပေက္ခိတာ ဟောတီ’’တိ ဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိ အဓိပ္ပေတာ။ သာ စ ဝစီဒွါရံ မုဉ္စိတွာ န သက္ကာ နိဗ္ဗတ္တေတုန္တိ ဝစီဒွါရဝသေနေဝ နိပ္ပဇ္ဇတိ။ ယေ ပန ‘‘ဘာဝနာမယိဒ္ဓိ တတ္ထ အဓိပ္ပေတာ’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ ဝါဒေါ ကုသလတ္တိကဝေဒနတ္တိကဝိတက္ကတ္တိကဘူမန္တရေဟိ ဝိရုဇ္ဈတိ။

သွာယံ ပါဏာတိပါတော ဂုဏရဟိတေသု တိရစ္ဆာနဂတာဒီသု ခုဒ္ဒကေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာသရီရေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ။ ပယောဂသမတ္တေပိ ဝတ္ထုမဟန္တတာဒီဟိ မဟာသာဝဇ္ဇော, ဂုဏဝန္တေသု မနုဿာဒီသု အပ္ပဂုဏေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာဂုဏေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ သရီရဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။

ဧတ္ထ စ ပယောဂဝတ္ထုမဟန္တတာဒီဟိ မဟာသာဝဇ္ဇတာ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ စေတနာယ ဗလဝဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဓိပ္ပေတဿ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁၈။)

ပယောဂဿ သဟသာ နိပ္ဖါဒနဝသေန သကိစ္စသာဓိကာယ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနာယ စ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ပယောဂဿ မဟန္တဘာဝေါ။ သတိပိ ကဒါစိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ပါဏေ ပယောဂဿ သမဘာဝေ မဟန္တံ ဟနန္တဿ စေတနာ တိဗ္ဗတရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္ထုမဟန္တတာပိ စေတနာယ ဗလဝဘာဝဿ ကာရဏံ။ ဣတိ ဥဘယမ္ပေတံ စေတနာဗလဝဘာဝေနေဝ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ ဟေတု ဟောတိ။ တထာ ဟန္တဗ္ဗဿ မဟာဂုဏဘာဝေ တတ္ထ ပဝတ္တဥပကာရစေတနာ ဝိယ ခေတ္တဝိသေသနိပ္ဖတ္တိယာ အပကာရစေတနာပိ ဗလဝတီ တိဗ္ဗတရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿ မဟာသာဝဇ္ဇတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တသ္မာ ပယောဂဝတ္ထုအာဒိပစ္စယာနံ အမဟတ္တေပိ ဂုဏမဟန္တတာဒိပစ္စယေဟိ စေတနာယ ဗလဝဘာဝဝသေနေဝ မဟာသာဝဇ္ဇတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တဿ ပါဏော, ပါဏသညိတာ, ဝဓကစိတ္တံ, ဥပက္ကမော, တေန မရဏန္တိ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ။ ပဉ္စသမ္ဘာရယုတ္တော ပါဏာတိပါတောတိ ပဉ္စသမ္ဘာရာဝိနိမုတ္တော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေသု ပါဏသညိတာဝဓကစိတ္တာနိ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနိပိ ဟောန္တိ, ဥပက္ကမော ဝဓကစေတနာသမုဋ္ဌာပိတော။ တဿ ဆ ပယောဂါ – သာဟတ္ထိကော, အာဏတ္တိကော, နိဿဂ္ဂိယော, ထာဝရော, ဝိဇ္ဇာမယော, ဣဒ္ဓိမယောတိ။ တေသု သဟတ္ထေန နိဗ္ဗတ္တော သာဟတ္ထိကော။ ပရေသံ အာဏာပနဝသေန ပဝတ္တော အာဏတ္တိကော။ ဥသုသတ္တိအာဒီနံ နိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တော နိဿဂ္ဂိယော။ ဩပါတခဏနာဒိဝသေန ပဝတ္တော ထာဝရော။ အာထဗ္ဗဏိကာဒီနံ ဝိယ မန္တပရိဇပ္ပနပယောဂေါ ဝိဇ္ဇာမယော။ ဒါဌာကောဋ္ဋနာဒီနံ ဝိယ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိမယော။

ဧတ္ထာဟ – ခဏေ ခဏေ နိရုဇ္ဈနသဘာဝေသု သင်္ခါရေသု, ကော ဟန္တာ, ကော ဝါ ဟညတိ? ယဒိ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော, သော အရူပိတာယ န ဆေဒနဘေဒနာဒိဝသေန ဝိကောပနသမတ္ထော, နာပိ ဝိကောပနီယော, အထ ရူပသန္တာနော, သော အစေတနတာယ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမောတိ န တတ္ထ ဆေဒနာဒိနာ ပါဏာတိပါတော လဗ္ဘတိ, ယထာ မတသရီရေ။ ပယောဂေါပိ ပါဏာတိပါတဿ ယထာဝုတ္တော ပဟရဏပ္ပဟာရာဒိကော အတီတေသု သင်္ခါရေသု ဘဝေယျ အနာဂတေသု ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဝါ။ တတ္ထ န တာဝ အတီတေသု အနာဂတေသု စ သမ္ဘဝတိ တေသံ အဝိဇ္ဇမာနသဘာဝတ္တာ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၁၉။)

ပစ္စုပ္ပန္နေသု စ သင်္ခါရာနံ ခဏိကတ္တာ သရသေနေဝ နိရုဇ္ဈနသဘာဝတာယ ဝိနာသာဘိမုခေသု နိပ္ပယောဇနော ပယောဂေါ သိယာ, ဝိနာသဿ စ ကာရဏရဟိတတ္တာ န ပဟရဏပ္ပဟာရာဒိပ္ပယောဂဟေတုကံ မရဏံ, နိရီဟတ္တာ စ သင်္ခါရာနံ ကဿ သော ပယောဂေါ, ခဏိကဘာဝေန ဝဓာဓိပ္ပါယသမကာလမေဝ ဘိဇ္ဇနကဿ ယာဝ ကိရိယာပရိယောသာနကာလမနဝဋ္ဌာနတော ကဿ ဝါ ပါဏာတိပါတော ကမ္မဗန္ဓောတိ?

ဝုစ္စတေ – ယထာဝုတ္တဝဓကစေတနာသမင်္ဂီ သင်္ခါရာနံ ပုဉ္ဇော သတ္တသင်္ခါတော ဟန္တာ။ တေန ပဝတ္တိတဝဓပ္ပယောဂနိမိတ္တံ အပဂတုသ္မာဝိညာဏဇီဝိတိန္ဒြိယော မတောတိ ဝေါဟာရဿ ဝတ္ထုဘူတော ယထာဝုတ္တဝဓပ္ပယောဂါကရဏေ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တနာရဟော ရူပါရူပဓမ္မပုဉ္ဇော ဟညတိ, စိတ္တစေတသိကသန္တာနော ဧဝ ဝါ။ ဝဓပ္ပယောဂါဝိသယဘာဝေပိ တဿ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပသန္တာနာဓီနဝုတ္တိတာယ ဘူတရူပေသု ကတပ္ပယောဂဝသေန ဇီဝိတိန္ဒြိယဝိစ္ဆေဒေန သောပိ ဝိစ္ဆိဇ္ဇတီတိ န ပါဏာတိပါတဿ အသမ္ဘဝေါ, နာပိ အဟေတုကော, န စ ပယောဂေါ နိပ္ပယောဇနော။ ပစ္စုပ္ပန္နေသု သင်္ခါရေသု ကတပ္ပယောဂဝသေန တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ သင်္ခါရကလာပဿ တထာ အနုပ္ပတ္တိတော ခဏိကာနဉ္စ သင်္ခါရာနံ ခဏိကမရဏဿ ဣဓ မရဏဘာဝေန အနဓိပ္ပေတတ္တာ သန္တတိမရဏဿ စ ယထာဝုတ္တနယေန သဟေတုကဘာဝတော န အဟေတုကံ မရဏံ, နိရီဟကေသုပိ သင်္ခါရေသု ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အတ္ထိဘာဝမတ္တေနေဝ အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပဖလုပ္ပါဒနနိယတာနိ ကာရဏာနိယေဝ ကရောန္တီတိ ဝုစ္စတိ, ယထာ ပဒီပေါ ပကာသေတီတိ, တထေဝ ဃာတကဝေါဟာရော။ န စ ကေဝလဿ ဝဓာဓိပ္ပါယသဟဘုနော စိတ္တစေတသိကကလာပဿ ပါဏာတိပါတော ဣစ္ဆိတော, သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနဿေဝ ပန ဣစ္ဆိတောတိ အတ္ထေဝ ပါဏာတိပါတေန ကမ္မဗန္ဓော။ သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနာနဉ္စ ပဒီပါဒီနံ အတ္ထကိရိယာသိဒ္ဓိ ဒိဿတီတိ။ အယဉ္စ ဝိစာရဏာ အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ တသ္မာ ပါဏာတိပါတာ။ န ပဋိဝိရတာတိ အပ္ပဋိဝိရတာ။

အဒိန္နဿ အာဒါနံ အဒိန္နာဒါနံ, ပရဿ ဟရဏံ ထေယျံ စောရိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အဒိန္နန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ, ယတ္ထ ပရော ယထာကာမကာရိတံ အာပဇ္ဇန္တော အဒဏ္ဍာရဟော အနုပဝဇ္ဇော စ ဟောတိ။ တသ္မိံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂၀။)

ပရပရိဂ္ဂဟိတေ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အဒိန္နာဒါနံ။ တံ ဟီနေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, ပဏီတေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုပဏီတတာယ။ တထာ ခုဒ္ဒကေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, မဟန္တေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုမဟန္တတာယ ပယောဂမဟန္တတာယ စ။ ဝတ္ထုသမတ္တေ ပန သတိ ဂုဏာဓိကာနံ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ မဟာသာဝဇ္ဇံ, တံတံဂုဏာဓိကံ ဥပါဒါယ တတော တတော ဟီနဂုဏဿ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။ ဝတ္ထုဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ပယောဂဿ စ မုဒုဘာဝေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, တိဗ္ဗဘာဝေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။

တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ – ပရပရိဂ္ဂဟိတံ, ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ, ထေယျစိတ္တံ, ဥပက္ကမော, တေန ဟရဏန္တိ။ ဆ ပယောဂါ သာဟတ္ထိကာဒယောဝ။ တေ စ ခေါ ယထာနုရူပံ ထေယျာဝဟာရော, ပသယှာဝဟာရော, ပရိကပ္ပါဝဟာရော, ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော, ကုသာဝဟာရောတိ ဣမေသံ အဝဟာရာနံ ဝသေန ပဝတ္တာ။ ဧတ္ထ စ မန္တပရိဇပ္ပနေန ပရသန္တကဟရဏံ ဝိဇ္ဇာမယော ပယောဂေါ။ ဝိနာ မန္တေန တာဒိသေန ဣဒ္ဓါနုဘာဝသိဒ္ဓေန ကာယဝစီပယောဂေန ပရသန္တကဿ အာကဍ္ဎနံ ဣဒ္ဓိမယော ပယောဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကာမေသူတိ မေထုနသမာစာရေသု။ မိစ္ဆာစာရောတိ ဧကန္တနိန္ဒိတော လာမကာစာရော။ လက္ခဏတော ပန အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပါယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ ကာမေသု မိစ္ဆာစာရော။ တတ္ထ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိသာနံ တာဝ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ, ဓနက္ကီတာဒယော ဒသာတိ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော, ဣတ္ထီသု ပန ဒွိန္နံ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ, ဒသန္နဉ္စ ဓနက္ကီတာဒီနန္တိ ဒွါဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ အညပုရိသာ။ သွာယံ မိစ္ဆာစာရော သီလာဒိဂုဏရဟိတေ အဂမနီယဋ္ဌာနေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ဂုဏရဟိတေပိ စ အဘိဘဝိတွာ မိစ္ဆာ စရန္တဿ မဟာသာဝဇ္ဇော, ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော။ သမာနစ္ဆန္ဒဘာဝေပိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – အဂမနီယဝတ္ထု, တသ္မိံ သေဝနစိတ္တံ, သေဝနပယောဂေါ, မဂ္ဂေနမဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ။ တတ္ထ အတ္တနော ရုစိယာ ပဝတ္တိတဿ တယော, ဗလက္ကာရေန ပဝတ္တိတဿ တယောတိ အနဝသေသဂ္ဂဟဏေန စတ္တာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, အတ္ထသိဒ္ဓိ ပန တီဟေဝ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောဝ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂၁။)

မုသာတိ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ အတ္ထဘဉ္ဇကော ကာယဝစီပယောဂေါ, ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန ပနဿ ပရဝိသံဝါဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ အပရော နယော မုသာတိ အဘူတံ ဝတ္ထု, ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ။ တသ္မာ အတထံ ဝတ္ထုံ တထတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာဝိညာပနပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။

သော ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ, တဿ အပ္ပတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ အပိစ ဂဟဋ္ဌာနံ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ နတ္ထီတိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော, သက္ခိနာ ဟုတွာ အတ္ထဘဉ္ဇနဝသေန ဝုတ္တော မဟာသာဝဇ္ဇော။ ပဗ္ဗဇိတာနံ အပ္ပကမ္ပိ တေလံ ဝါ သပ္ပိံ ဝါ လဘိတွာ ဟသာဓိပ္ပါယေန ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ တေလံ နဒီ မညေ သန္ဒတီ’’တိ ပူရဏကထာနယေန ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော, အဒိဋ္ဌံယေဝ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝဒန္တာနံ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တထာ ယဿ အတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ, တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝသေန စ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ လဗ္ဘတေဝ။

တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – အတထံ ဝတ္ထု, ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ, တဇ္ဇော ဝါယာမော, ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန ဟိ ပယောဂေ ကတေပိ ပရေန တသ္မိံ အတ္ထေ အဝိညာတေ ဝိသံဝါဒနဿ အသိဇ္ဈနတော ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနမ္ပိ ဧကော သမ္ဘာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘အဘူတဝစနံ, ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ, ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ တယော သမ္ဘာရာ’’တိ ဝဒန္တိ။ သစေ ပန ပရော ဒန္ဓတာယ ဝိစာရေတွာ တမတ္ထံ ဇာနာတိ, သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ပဝတ္တတ္တာ ကိရိယာသမုဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေယေဝ မုသာဝါဒကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ။

သုရာတိ ပိဋ္ဌသုရာ, ပူဝသုရာ, ဩဒနသုရာ, ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ, သမ္ဘာရသံယုတ္တာတိ ပဉ္စ သုရာ။ မေရယန္တိ ပုပ္ဖါသဝေါ, ဖလာသဝေါ, မဓွာသဝေါ, ဂုဠာသဝေါ သမ္ဘာရသံယုတ္တောတိ ပဉ္စ အာသဝါ။ တဒုဘယမ္ပိ မဒနီယဋ္ဌေန မဇ္ဇံ။ ယာယ စေတနာယ တံ ပိဝတိ, သာ ပမာဒကာရဏတ္တာ ပမာဒဋ္ဌာနံ။ လက္ခဏတော ပန ယထာဝုတ္တဿ သုရာမေရယသင်္ခါတဿ မဇ္ဇဿ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ မဒဝသေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ ပမာဒစေတနာ သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနံ။ တဿ မဇ္ဇဘာဝေါ, ပါတုကမျတာစိတ္တံ, တဇ္ဇော ဝါယာမော, အဇ္ဈောဟရဏန္တိ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ။ အကုသလစိတ္တေနေဝ စဿ ပါတဗ္ဗတော ဧကန္တေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂၂။)

သာဝဇ္ဇဘာဝေါ။ အရိယသာဝကာနံ ပန ဝတ္ထုံ အဇာနန္တာနမ္ပိ မုခံ န ပဝိသတိ, ပဂေဝ ဇာနန္တာနံ။ အဍ္ဎပသတမတ္တဿ ပါနံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, အဒ္ဓါဠှကမတ္တဿ ပါနံ တတော မဟန္တံ မဟာသာဝဇ္ဇံ, ကာယသဉ္စာလနသမတ္ထံ ဗဟုံ ပိဝိတွာ ဂါမဃာတကာဒိကမ္မံ ကရောန္တဿ မဟာသာဝဇ္ဇမေဝ။ ပါပကမ္မဉှိ ပါဏာတိပါတံ ပတွာ ခီဏာသဝေ မဟာသာဝဇ္ဇံ, အဒိန္နာဒါနံ ပတွာ ခီဏာသဝဿ သန္တကေ မဟာသာဝဇ္ဇံ, မိစ္ဆာစာရံ ပတွာ ခီဏာသဝါယ ဘိက္ခုနိယာ ဝီတိက္ကမေ, မုသာဝါဒံ ပတွာ မုသာဝါဒေန သံဃဘေဒေ, သုရာပါနံ ပတွာ ကာယသဉ္စာလနသမတ္ထံ ဗဟုံ ပိဝိတွာ ဂါမဃာတကာဒိကမ္မံ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ သဗ္ဗေဟိပိ စေတေဟိ မုသာဝါဒေန သံဃဘေဒေါဝ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဉှိ ကတွာ ကပ္ပံ နိရယေ ပစ္စတိ။

ဣဒါနိ ဧတေသု သဘာဝတော, အာရမ္မဏတော, ဝေဒနတော, မူလတော, ကမ္မတော, ဖလတောတိ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သဘာဝတော ပါဏာတိပါတာဒယော သဗ္ဗေပိ စေတနာသဘာဝါဝ။ အာရမ္မဏတော ပါဏာတိပါတော ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏတော သင်္ခါရာရမ္မဏော, အဒိန္နာဒါနံ သတ္တာရမ္မဏံ ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏံ ဝါ, မိစ္ဆာစာရော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏော, သတ္တာရမ္မဏောတိ ဧကေ။ မုသာဝါဒေါ သတ္တာရမ္မဏော ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏော ဝါ, သုရာပါနံ သင်္ခါရာရမ္မဏံ။ ဝေဒနတော ပါဏာတိပါတော ဒုက္ခဝေဒနော, အဒိန္နာဒါနံ တိဝေဒနံ, မိစ္ဆာစာရော သုခမဇ္ဈတ္တဝသေန ဒွိဝေဒနော, တထာ သုရာပါနံ။ သန္နိဋ္ဌာပကစိတ္တေန ပန ဥဘယမ္ပိ မဇ္ဈတ္တဝေဒနံ န ဟောတိ။ မုသာဝါဒေါ တိဝေဒနော။ မူလတော ပါဏာတိပါတော ဒေါသမောဟဝသေန ဒွိမူလကော, အဒိန္နာဒါနံ မုသာဝါဒေါ စ ဒေါသမောဟဝသေန ဝါ လောဘမောဟဝသေန ဝါ, မိစ္ဆာစာရော သုရာပါနဉ္စ လောဘမောဟဝသေန ဒွိမူလံ။ ကမ္မတော မုသာဝါဒေါယေဝေတ္ထ ဝစီကမ္မံ, သေသံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ကာယကမ္မမေဝ။ ဖလတော သဗ္ဗေပိ အပါယူပပတ္တိဖလာ စေဝ သုဂတိယမ္ပိ အပ္ပါယုကတာဒိနာနာဝိဓအနိဋ္ဌဖလာ စာတိ ဧဝမေတ္ထ သဘာဝါဒိတော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပ္ပဋိဝိရတာတိ သမာဒါနဝိရတိယာ သမ္ပတ္တဝိရတိယာ စ အဘာဝေန န ပဋိဝိရတာ။ ဒုဿီလာတိ တတော ဧဝ ပဉ္စသီလမတ္တဿာပိ အဘာဝေန နိဿီလာ။ ပါပဓမ္မာတိ လာမကဓမ္မာ, ဟီနာစာရာ။ ပါဏာတိပါတာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂၃။)

ပဋိဝိရတောတိ သိက္ခာပဒသမာဒါနေန ပါဏာတိပါတတော ဝိရတော, အာရကာ ဌိတော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

ဣဓာပိ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒီနံ သဘာဝတော အာရမ္မဏတော, ဝေဒနတော, မူလတော, ကမ္မတော, သမာဒါနတော, ဘေဒတော, ဖလတော စ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။ တတ္ထ သဘာဝတော ပဉ္စပိ စေတနာယောပိ ဟောန္တိ ဝိရတိယောပိ, ဝိရတိဝသေန ပန ဒေသနာ အာဂတာ။ ယာ ပါဏာတိပါတာ ဝိရမန္တဿ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ ပါဏာတိပါတာ အာရတိ ဝိရတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိ။ သာ ပဘေဒတော တိဝိဓာ – သမ္ပတ္တဝိရတိ, သမာဒါနဝိရတိ, သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ။ တတ္ထ အသမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ အတ္တနော ဇာတိဝယဗာဟုသစ္စာဒီနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘အယုတ္တမေတံ အမှာကံ ကာတု’’န္တိ သမ္ပတ္တဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ နာမ။ သမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ သိက္ခာပဒသမာဒါနေ တဒုတ္တရိ စ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ နာမ။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ပန ဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတိ နာမ, ယဿာ ဥပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ‘‘ပါဏံ ဃာတေဿာမာ’’တိ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တာသု သမာဒါနဝိရတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။

အာရမ္မဏတော ပါဏာတိပါတာဒီနံ အာရမ္မဏာနေဝ ဧတေသံ အာရမ္မဏာနိ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတောယေဝ ဟိ ဝိရတိ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ပန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော အရိယမဂ္ဂေါ ကိလေသေ ပဇဟတိ, ဧဝံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိအာရမ္မဏာယေဝ ဧတေ ကုသလဓမ္မာ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဒုဿီလျာနိ ပဇဟန္တိ။ ဝေဒနတော သဗ္ဗာပိ သုခဝေဒနာဝ။

မူလတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အလောဘအဒေါသအမောဟဝသေန တိမူလာ ဟောန္တိ, ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အလောဘအဒေါသဝသေန ဒွိမူလာ။ ကမ္မတော မုသာဝါဒါ ဝေရမဏိ ဝစီကမ္မံ, သေသာ ကာယကမ္မံ။ သမာဒါနတော အညဿ ဂရုဋ္ဌာနိယဿ သန္တိကေ တံ အလဘန္တေန သယမေဝ ဝါ ပဉ္စ သီလာနိ ဧကဇ္ဈံ ပါဋိယေက္ကံ ဝါ သမာဒိယန္တေန သမာဒိန္နာနိ ဟောန္တိ။ ဘေဒတော ဂဟဋ္ဌာနံ ယံ ယံ ဝီတိက္ကန္တံ, တံ တဒေဝ ဘိဇ္ဇတိ, ဣတရံ န ဘိဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ဂဟဋ္ဌာ ဟိ အနိဗဒ္ဓသီလာ ဟောန္တိ, ယံ ယံ သက္ကောန္တိ, တံ တဒေဝ ရက္ခန္တိ။ ပဗ္ဗဇိတာနံ ပန ဧကသ္မိံ ဝီတိက္ကန္တေ သဗ္ဗာနိ ဘိဇ္ဇန္တီတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂၄။)

ဖလတောတိ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိယာ စေတ္ထ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမ္ပန္နတာ, အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိ, ဇဝနသမ္ပတ္တိ, သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာ, စာရုတာ, မုဒုတာ, သုစိတာ, သူရတာ, မဟဗ္ဗလတာ, ဝိဿဋ္ဌဝစနတာ, သတ္တာနံ ပိယမနာပတာ, အဘိဇ္ဇပရိသတာ, အစ္ဆမ္ဘိတာ, ဒုပ္ပဓံသိယတာ, ပရူပက္ကမေန အမရဏတာ, မဟာပရိဝါရတာ, သုဝဏ္ဏတာ, သုသဏ္ဌာနတာ, အပ္ပါဗာဓတာ, အသောကတာ, ပိယမနာပေဟိ အဝိပ္ပယောဂေါ, ဒီဃာယုကတာတိ ဧဝမာဒီနိ ဖလာနိ။

အဒိန္နာဒါနာ ဝေရမဏိယာ မဟာဓနဓညတာ, အနန္တဘောဂတာ, ထိရဘောဂတာ, ဣစ္ဆိတာနံ ဘောဂါနံ ခိပ္ပံ ပဋိလာဘော, ရာဇာဒီဟိ အသာဓာရဏဘောဂတာ, ဥဠာရဘောဂတာ, တတ္ထ တတ္ထ ဇေဋ္ဌကဘာဝေါ, နတ္ထိဘာဝဿ အဇာနနတာ, သုခဝိဟာရိတာတိ ဧဝမာဒီနိ။

အဗြဟ္မစရိယာ ဝေရမဏိယာ ဝိဂတပစ္စတ္ထိကတာ, သဗ္ဗသတ္တာနံ ပိယမနာပတာ, အန္နပါနဝတ္ထစ္ဆာဒနာဒီနံ လာဘိတာ, သုခသုပနတာ, သုခပဋိဗုဇ္ဈနတာ, အပါယဘယဝိမောက္ခော, ဣတ္ထိဘာဝနပုံသကဘာဝါနံ အဘဗ္ဗတာ, အက္ကောဓနတာ, သစ္စကာရိတာ, အမင်္ကုတာ, အာရာဓနသုခတာ, ပရိပုဏ္ဏိန္ဒြိယတာ, ပရိပုဏ္ဏလက္ခဏတာ, နိရာသင်္ကတာ, အပ္ပေါဿုက္ကတာ, သုခဝိဟာရိတာ, အကုတောဘယတာ, ပိယဝိပ္ပယောဂါဘာဝေါတိ ဧဝမာဒီနိ။ ယသ္မာ ပန မိစ္ဆာစာရာဝေရမဏိယာ ဖလာနိပိ ဧတ္ထေဝ အန္တောဂဓာနိ, တသ္မာ (အဗြဟ္မစရိယာ ဝေရမဏိယာ)။

မုသာဝါဒါ ဝေရမဏိယာ ဝိပ္ပသန္နိန္ဒြိယတာ, ဝိဿဋ္ဌမဓုရဘာဏိတာ, သမသိတသုဒ္ဓဒန္တတာ, နာတိထူလတာ, နာတိကိသတာ, နာတိရဿတာ, နာတိဒီဃတာ, သုခသမ္ဖဿတာ, ဥပ္ပလဂန္ဓမုခတာ, သုဿူသကပရိသတာ, အာဒေယျဝစနတာ, ကမလဒလသဒိသမုဒုလောဟိတတနုဇိဝှတာ, အလီနတာ, အနုဒ္ဓတတာတိ ဧဝမာဒီနိ။

သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနာ ဝေရမဏိယာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု အပ္ပမာဒတာ, ဉာဏဝန္တတာ, သဒါ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာ, ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနဝန္တတာ, အနလသတာ, အဇဠတာ, အနုမ္မတ္တတာ, အစ္ဆမ္ဘိတာ, အသာရမ္ဘိတာ, အနိဿုကိတာ, အမစ္ဆရိတာ, သစ္စဝါဒိတာ, အပိသုဏအဖရုသအသမ္ဖပ္ပလာပဝါဒိတာ, ကတညုတာ, ကတဝေဒိတာ, စာဂဝန္တတာ, သီလဝန္တတာ, ဥဇုကတာ, အက္ကောဓနတာ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂၅။)

ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နတာ, ဥဇုဒိဋ္ဌိတာ, မဟန္တတာ, ပဏ္ဍိတတာ, အတ္ထာနတ္ထကုသလတာတိ ဧဝမာဒီနိ ဖလာနိ။ ဧဝမေတ္ထ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒီနမ္ပိ သဘာဝါဒိတော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သီလဝါတိ ယထာဝုတ္တပဉ္စသီလဝသေန သီလဝါ။ ကလျာဏဓမ္မောတိ သုန္ဒရဓမ္မော, သရဏဂမနပရိဒီပိတာယ ဒိဋ္ဌိသမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နပညောတိ အတ္ထော။ ယော ပန ပုတ္တော မာတာပိတူသု အဿဒ္ဓေသု ဒုဿီလေသု စ သယမ္ပိ တာဒိသော, သောပိ အဝဇာတောယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဿဒ္ဓိယာဒယော ဟိ ဣဓ အဝဇာတဘာဝဿ လက္ခဏံ ဝုတ္တာ, တေ စ တသ္မိံ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ မာတာပိတရော ပန ဥပါဒါယ ပုတ္တဿ အတိဇာတာဒိဘာဝေါ ဝုစ္စတီတိ။

ယော ဟောတိ ကုလဂန္ဓနောတိ ကုလစ္ဆေဒကော ကုလဝိနာသကော။ ဆေဒနတ္ထော ဟိ ဣဓ ဂန္ဓသဒ္ဒေါ, ‘‘ဥပ္ပလဂန္ဓပစ္စတ္ထိကာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၆၅) ဝိယ။ ကေစိ ပန ‘‘ကုလဓံသနော’’တိ ပဌန္တိ, သော ဧဝတ္ထော။

ဧတေ ခေါ ပုတ္တာ လောကသ္မိန္တိ ဧတေ အတိဇာတာဒယော တယော ပုတ္တာ ဧဝ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ပုတ္တာ နာမ, န ဣတော ဝိနိမုတ္တာ အတ္ထိ။ ဣမေသု ပန ယေ ဘဝန္တိ ဥပါသကာ ယေ သရဏဂမနသမ္ပတ္တိယာ ဥပါသကာ ဘဝန္တိ ကမ္မဿကတာဉာဏေန ကမ္မဿ ကောဝိဒါ, တေ စ ပဏ္ဍိတာ ပညဝန္တော, ပဉ္စသီလဒသသီလေန သမ္ပန္နာ ပရိပုဏ္ဏာ။ ယာစကာနံ ဝစနံ ဇာနန္တိ, တေသံ မုခါကာရဒဿနေနေဝ အဓိပ္ပါယပူရဏတောတိ ဝဒညူ, တေသံ ဝါ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဣမေ ပုဗ္ဗေ ဒါနံ အဒတွာ ဧဝံဘူတာ, မယာ ပန ဧဝံ န ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ တေသံ ပရိစ္စာဂေန တဒတ္ထံ ဇာနန္တီတိ ဝဒညူ, ပဏ္ဍိတာနံ ဝါ ကမ္မဿကတာဒိဒီပကံ ဝစနံ ဇာနန္တီတိ ဝဒညူ။ ‘‘ပဒညူ’’တိ စ ပဌန္တိ, ပဒါနိယာ ပရိစ္စာဂသီလာတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ ဝိဂတမစ္ဆေရမလတ္တာ ဝီတမစ္ဆရာ။ အဗ္ဘဃနာတိ အဗ္ဘသင်္ခါတာ ဃနာ, ဃနမေဃပဋလာ ဝါ မုတ္တော စန္ဒောဝိယ, ဥပါသကာဒိပရိသာသု ခတ္တိယာဒိပရိသာသု စ ဝိရောစရေ ဝိရောစန္တိ, သောဘန္တီတိ အတ္ထော။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂၆။)

၆။ အဝုဋ္ဌိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၅။ ဆဋ္ဌေ အဝုဋ္ဌိကသမောတိ အဝုဋ္ဌိကမေဃသမော။ ဧကစ္စော ဟိ မေဃော သတပဋလသဟဿပဋလော ဟုတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ထနန္တော ဂဇ္ဇန္တော ဝိဇ္ဇောတန္တော ဧကံ ဥဒကဗိန္ဒုမ္ပိ အပါတေတွာ ဝိဂစ္ဆတိ, တထူပမော ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝုဋ္ဌိကသမော’’တိ။ ပဒေသဝဿီတိ ဧကဒေသဝဿိမေဃသမော။ ပဒေသဝဿီ ဝိယာတိ ဟိ ပဒေသဝဿီ။ ဧကစ္စော ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဌိတေသု မနုဿေသု ယထာ ဧကစ္စေ တေမေန္တိ, ဧကစ္စေ န တေမေန္တိ, ဧဝံ မန္ဒံ ဝဿတိ, တထူပမံ ဧကစ္စံ ပုဂ္ဂလံ ဒဿေတိ ‘‘ပဒေသဝဿီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာဘိဝဿီတိ သဗ္ဗသ္မိံ ပထဝီပဗ္ဗတသမုဒ္ဒါဒိကေ ဇဂတိပ္ပဒေသေ အဘိဝဿိမေဃသမော။ ဧကစ္စော ဟိ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ပတ္ထရိတွာ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ အဘိဝဿတိ, တံ စာတုဒ္ဒီပိကမဟာမေဃံ ဧကစ္စဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပမံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာဘိဝဿီ’’တိ။

သဗ္ဗေသာနန္တိ သဗ္ဗေသံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ န ဒါတာ ဟောတီတိ အဒါနသီလော ဟောတိ, ထဒ္ဓမစ္ဆရိတာယ န ကဿစိ ကိဉ္စိ ဒေတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ဒါနဿ ခေတ္တံ ဒေယျဓမ္မဉ္စ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမိတပါပသမဏာ စေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇမတ္တသမဏာ စ ဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏာ စေဝ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏာ စ ဣဓ ‘‘သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ ကပဏာ နာမ ဒုဂ္ဂတာ ဒလိဒ္ဒမနုဿာ။ အဒ္ဓိကာ နာမ ပထာဝိနော ပရိဗ္ဗယဝိဟီနာ။ ဝနိဗ္ဗကာ နာမ ယေ ‘‘ဣဋ္ဌံ ဒေထ ကန္တံ မနာပံ ကာလေန အနဝဇ္ဇံ ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ ပသန္နစိတ္တာ, ဧဝံ ဒေန္တာ ဂစ္ဆထ သုဂတိံ, ဂစ္ဆထ ဗြဟ္မလောက’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဒါနေ နိယောဇေန္တာ ဒါနဿ ဝဏ္ဏံ ထောမေန္တာ ဝိစရန္တိ။ ယာစကာ နာမ ယေ ကေဝလံ ‘‘မုဋ္ဌိမတ္တံ ဒေထ, ပသတမတ္တံ ဒေထ, သရာဝမတ္တံ ဒေထာ’’တိ အပ္ပကမ္ပိ ယာစမာနာ ဝိစရန္တိ။ တတ္ထ သမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏေန ဂုဏခေတ္တံ ဥပကာရိခေတ္တဉ္စ ဒဿေတိ, ကပဏာဒိဂ္ဂဟဏေန ကရုဏာခေတ္တံ။ အန္နန္တိ ယံကိဉ္စိ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ။ ပါနန္တိ အမ္ဗပါနာဒိပါနကံ။ ဝတ္ထန္တိ နိဝါသနပါရုပနာဒိအစ္ဆာဒနံ။ ယာနန္တိ ရထဝယှာဒိ အန္တမသော ဥပါဟနံ ဥပါဒါယ ဂမနသာဓနံ။ မာလာတိ ဂန္ထိတာဂန္ထိတဘေဒံ သဗ္ဗံ ပုပ္ဖံ။ ဂန္ဓန္တိ ယံကိဉ္စိ ဂန္ဓဇာတံ ပိသိတံ အပိသိတံ ဂန္ဓူပကရဏဉ္စ။ ဝိလေပနန္တိ ဆဝိရာဂကရဏံ။ သေယျာတိ မဉ္စပီဌာဒိ စေဝ ပါဝါရကောဇဝါဒိ စ သယိတဗ္ဗဝတ္ထု။ သေယျဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ အာသနမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာဝသထန္တိ ဝါတာတပါဒိပရိဿယဝိနောဒနံ ပတိဿယံ။ ပဒီပေယျန္တိ ဒီပကပလ္လိကာဒိပဒီပူပကရဏံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂၇။)

ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေတိ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ဒေယျဓမ္မေ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဧဝံ ဒါတဗ္ဗဝတ္ထုံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဒေန္တော ပုဂ္ဂလော အဝဿိကမေဃသဒိသော ဟောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခဝေ, ယထာ သော မေဃော သတပဋလသဟဿပဋလော ဟုတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ န ကိဉ္စိ ဝဿိ ဝိဂစ္ဆတိ, ဧဝမေဝ ယော ဥဠာရံ ဝိပုလဉ္စ ဘောဂံ သံဟရိတွာ ဂေဟံ အာဝသန္တော ကဿစိ ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဘိက္ခံ ဝါ ဥဠုင်္ကမတ္တံ ယာဂုံ ဝါ အဒတွာ ဝိဂစ္ဆတိ, ဝိဝသော မစ္စုဝသံ ဂစ္ဆတိ, သော အဝုဋ္ဌိကသမော နာမ ဟောတီတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ နိဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမေသု စ တီသု ပုဂ္ဂလေသု ပဌမော ဧကံသေနေဝ ဂရဟိတဗ္ဗော, ဒုတိယော ပသံသနီယော, တတိယော, ပသံသနီယတရော။ ပဌမော ဝါ ဧကန္တေနေဝ သဗ္ဗနိဟီနော, ဒုတိယော မဇ္ဈိမော, တတိယော ဥတ္တမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂါထာသု သမဏေတိ ဥပယောဂဝသေန ဗဟုဝစနံ တထာ သေသေသုပိ။ လဒ္ဓါနာတိ လဘိတွာ, သမဏေ ဒက္ခိဏေယျေ ပဝါရေတွာ ပုဋ္ဌော န သံဝိဘဇတိ။ အန္နံ ပါနဉ္စ ဘောဇနန္တိ အန္နံ ဝါ ပါနံ ဝါ အညံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဘောဇနံ, တံ န သံဝိဘဇတိ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယော အတ္ထိကဘာဝေန ဥပဂတေ သမ္ပဋိဂ္ဂါဟကေ လဘိတွာ အန္နာဒိနာ သံဝိဘာဂမတ္တမ္ပိ န ကရောတိ, ကိံ သော အညံ ဒါနံ ဒဿတိ, တံ ဧဝရူပံ ထဒ္ဓမစ္ဆရိယံ ပုရိသာဓမံ နိဟီနပုဂ္ဂလံ ပဏ္ဍိတာ အဝုဋ္ဌိကသမောတိ အာဟု ကထယန္တီတိ။

ဧကစ္စာနံ န ဒဒါတီတိ ဝိဇ္ဇမာနေပိ မဟတိ ဒါတဗ္ဗဓမ္မေ ဧကေသံ သတ္တာနံ တေသု ကောဓဝသေန ဝါ, ဒေယျဓမ္မေ လောဘဝသေန ဝါ န ဒဒါတိ။ ဧကစ္စာနံ ပဝေစ္ဆတီတိ ဧကေသံယေဝ ပန ဒဒါတိ။ မေဓာဝိနောတိ ပညဝန္တော ပဏ္ဍိတာ ဇနာ။

သုဘိက္ခဝါစောတိ ယော ဥပဂတာနံ ယာစကာနံ ‘‘အန္နံ ဒေထ, ပါနံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ တံ တံ ဒါပေတိ, သော သုလဘဘိက္ခတာယ သုဘိက္ခာ ဝါစာ ဧတဿာတိ သုဘိက္ခဝါစော။ ‘‘သုဘိက္ခဝဿီ’’တိပိ ပဌန္တိ။ ယထာ လောကော သုဘိက္ခော ဟောတိ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာဘိဝဿိတမဟာမေဃော သုဘိက္ခဝဿီ နာမ ဟောတိ။ ဧဝမယမ္ပိ မဟာဒါနေဟိ သဗ္ဗတ္ထာဘိဝဿီ သုဘိက္ခဝဿီတိ။ အာမောဒမာနော ပကိရေတီတိ တုဋ္ဌဟဋ္ဌမာနသော သဟတ္ထေန ဒါနံ ဒေန္တော ပဋိဂ္ဂါဟကခေတ္တေ ဒေယျဓမ္မံ ပကိရေန္တော ဝိယ ဟောတိ, ဝါစာယပိ ‘‘ဒေထ ဒေထာ’’တိ ဘာသတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂၈။)

ဣဒါနိ နံ သုဘိက္ခဝဿိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာပိ မေဃော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ မဟာမေဃော ပဌမံ မန္ဒနိဂ္ဃေါသေန ထနယိတွာ ပုန သကလနဒီကန္ဒရာနိ ဧကနိန္နာဒံ ကရောန္တော ဂဇ္ဇယိတွာ ပဝဿတိ, သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဝါရိနာ ဥဒကေန ထလံ နိန္နဉ္စ အဘိသန္ဒန္တော ပူရေတိ ဧကောဃံ ကရောတိ, ဧဝမေဝ ဣဓ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ဧကစ္စော ဥဠာရပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမတာယ သော မဟာမေဃော ဝိယ ဝဿိတဗ္ဗတ္တာ တာဒိသော ယထာ ဓနံ ဥဋ္ဌာနာဓိဂတံ အတ္တနော ဥဋ္ဌာနဝီရိယာဘိနိဗ္ဗတ္တံ ဟောတိ, ဧဝံ အနလသော ဟုတွာ တဉ္စ ဓမ္မေန ဉာယေန သံဟရိတွာ တန္နိဗ္ဗတ္တေန အန္နေန ပါနေန အညေန စ ဒေယျဓမ္မေန ပတ္တေ သမ္ပတ္တေ ဝနိဗ္ဗကေ သမ္မာ သမ္မဒေဝ ဒေသကာလာနုရူပဉ္စေဝ ဣစ္ဆာနုရူပဉ္စ တပ္ပေတိ သမ္ပဝါရေတီတိ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သုခပတ္ထနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၆။ သတ္တမေ သုခါနီတိ သုခနိမိတ္တာနိ။ ပတ္ထယမာနောတိ ဣစ္ဆမာနော အာကင်္ခမာနော။ သီလန္တိ ဂဟဋ္ဌသီလံ ပဗ္ဗဇိတသီလဉ္စ။ ဂဟဋ္ဌော စေ ဂဟဋ္ဌသီလံ, ပဗ္ဗဇိတော စေ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ရက္ခေယျာတိ သမာဒိယိတွာ အဝီတိက္ကမန္တော သမ္မဒေဝ ဂေါပေယျ။ ပသံသာ မေ အာဂစ္ဆတူတိ ‘‘မမ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဣစ္ဆန္တော ပဏ္ဍိတော သပ္ပညော သီလံ ရက္ခေယျ။ သီလဝတော ဟိ ဂဟဋ္ဌဿ တာဝ ‘‘အသုကော အသုကကုလဿ ပုတ္တော သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော သဒ္ဓေါ ပသန္နော ဒါယကော ကာရကော’’တိအာဒိနာ ပရိသမဇ္ဈေ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ, ပဗ္ဗဇိတဿ ‘‘အသုကော နာမ ဘိက္ခု သီလဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နော သောရတော သုခသံဝါသော သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော’’တိအာဒိနာ…ပေ… အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပုန စပရံ, ဂဟပတယော, သီလဝတော သီလသမ္ပန္နဿ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၂၈၅)။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၂၉။)

တထာ –

‘‘အာကင်္ခေယျ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု – ‘သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော စဿံ မနာပေါ, ဂရု စ ဘာဝနီယော စာ’တိ, သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅)။

ဘောဂါ မေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တူတိ ဧတ္ထ ဂဟဋ္ဌဿ တာဝ သီလဝတော ကလျာဏဓမ္မဿ ယေန ယေန သိပ္ပဋ္ဌာနေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ – ယဒိ ကသိယာ, ယဒိ ဝဏိဇ္ဇာယ, ယဒိ ရာဇပေါရိသေန, တံ တံ ယထာကာလံ ယထာဝိဓိဉ္စ အတိဝိယ အပ္ပမတ္တဘာဝတော အထဿ အနုပ္ပန္နာ စေဝ ဘောဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ စ ဘောဂါ ဖာတိံ ဂမိဿန္တိ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ပန သီလာစာရသမ္ပန္နဿ အပ္ပမာဒဝိဟာရိဿ သတော သီလသမ္ပန္နဿ သီလသမ္ပဒါယ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏေသု စ ပသန္နာ မနုဿာ ဥဠာရုဠာရေ ပစ္စယေ အဘိဟရန္တိ, ဧဝမဿ အနုပ္ပန္နာ စေဝ ဘောဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ စ ထိရာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘ပုန စပရံ, ဂဟပတယော, သီလဝါ သီလသမ္ပန္နော အပ္ပမာဒါဓိကရဏံ မဟန္တံ ဘောဂက္ခန္ဓံ အဓိဂစ္ဆတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၂၈၅)။

တထာ –

‘‘အာကင်္ခေယျ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု – ‘လာဘီ အဿ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာန’န္တိ, သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅) စ –

သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဂါထာသု ပတ္ထယာနောတိ ပတ္ထယန္တော။ တယော သုခေတိ တီဏိ သုခါနိ။ ဝိတ္တလာဘန္တိ ဓနလာဘံ, ဘောဂုပ္ပတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ဝိသေသတော စေတ္ထ ပသံသာယ စေတသိကသုခံ, ဘောဂေဟိ ကာယိကသုခံ, ဣတရေန ဥပပတ္တိသုခံ၊ တထာ ပဌမေန ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခံ, တတိယေန သမ္ပရာယသုခံ, ဒုတိယေန ဥဘယသုခံ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ပသံသာဒိကာရဏဿ သီလဿ ဝိယ ပသံသာဒီနမ္ပိ ဝိသေသကာရဏံ ပါပမိတ္တပရိဝဇ္ဇနံ ကလျာဏမိတ္တသေဝနဉ္စ အာဒီနဝါနိသံသေဟိ သဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘အကရောန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ကိယောတိ ပါပသ္မိံ ပရိသင်္ကိတဗ္ဗော ‘‘အဒ္ဓါ ဣမိနာ ပါပံ ကတံ ဝါ ကရိဿတိ ဝါ, တထာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃၀။)

ဟေသ ပါပပုရိသေဟိ သဒ္ဓိံ သဉ္စရတီ’’တိ။ အဿာတိ ဣမဿ ပါပဇနသေဝိနော ပုဂ္ဂလဿ ဥပရိ, အဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အဝဏ္ဏော အဘူတောပိ ပါပဇနသေဝိတာယ ရုဟတိ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတိ ပတ္ထရတိ။ အဿာတိ ဝါ ဘုမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ, တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေတိ အတ္ထော။ သ ဝေ တာဒိသကော ဟောတီတိ ယော ယာဒိသံ ပါပမိတ္တံ ဝါ ကလျာဏမိတ္တံ ဝါ ဘဇတိ ဥပသေဝတိ စ, သော ပုဂ္ဂလော ဘူမိဘာဂဝသေန ဥဒကံ ဝိယ တာဒိသောဝ ဟောတိ, ပါပဓမ္မော ကလျာဏဓမ္မော ဝါ ဟောတိ။ ကသ္မာ? သဟဝါသော ဟိ တာဒိသော၊ ယသ္မာ သဟဝါသော သံသဂ္ဂေါ ဥပရာဂေါ ဝိယ ဖလိကမဏီသု ပုရိသဥပနိဿယဘူတံ ပုဂ္ဂလာကာရံ ဂါဟာပေတိ, တသ္မာ ပါပပုဂ္ဂလေန သဟ ဝါသော န ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပါယော။

သေဝမာနော သေဝမာနန္တိ ပရံ ပကတိသုဒ္ဓံ ပုဂ္ဂလံ ကာလေန ကာလံ အတ္တာနံ သေဝမာနံ သေဝမာနော ဘဇမာနော ပါပပုဂ္ဂလော, တေန ဝါ သေဝိယမာနော။ သမ္ဖုဋ္ဌော သမ္ဖုသန္တိ တေန ပကတိသုဒ္ဓေန ပုဂ္ဂလေန သဟဝါသေန သံသဂ္ဂေန သမ္ဖုဋ္ဌော ပါပပုဂ္ဂလော သယမ္ပိ, တထာ တံ ဖုသန္တော။ သရော ဒိဒ္ဓေါ ကလာပံ ဝါတိ ယထာ နာမ သရော ဝိသေန ဒိဒ္ဓေါ လိတ္တော သရကလာပဂတော သရသမူဟသင်္ခါတံ သရကလာပံ အတ္တနာ ဖုဋ္ဌံ အလိတ္တမ္ပိ ဥပလိမ္ပတိ, ဧဝံ ပါပေန ဥပလေပဘယာ ဓီရောတိ ဓိတိသမ္ပန္နတ္တာ ဓီရော ပဏ္ဍိတပုရိသော ပါပသဟာယော န ဘဝေယျ။

ပူတိမစ္ဆံ ကုသဂ္ဂေနာတိ ယထာ ကုစ္ဆိတဘာဝေန ပူတိဘူတံ မစ္ဆံ ကုသတိဏဂ္ဂေန ယော ပုရိသော ဥပနယှတိ ပုဋဗန္ဓဝသေန ဗန္ဓတိ, တဿ တေ ကုသာ အပူတိကာပိ ပူတိမစ္ဆသမ္ဗန္ဓေန ပူတိ ဒုဂ္ဂန္ဓမေဝ ဝါယန္တိ။ ဧဝံ ဗာလူပသေဝနာတိ ဧဝံသမ္ပဒါ ဗာလဇနူပသေဝနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဓီရူပသေဝနာတိ ယထာ အသုရဘိနောပိ ပတ္တာ တဂရသမ္ဗန္ဓေန သုရဘိံ ဝါယန္တိ, ဧဝံ ပဏ္ဍိတူပသေဝနာ ပကတိယာ အသီလဝတော သီလသမာဒါနာဒိဝသေန သီလဂန္ဓဝါယနဿ ကာရဏံ ဟောတိ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ အကလျာဏမိတ္တသေဝနာယ ကလျာဏမိတ္တသေဝနာယ စ အယံ ဧဒိသော အာဒီနဝေါ အာနိသံသော စ, တသ္မာ ပတ္တပုဋဿေဝ ပလာသပုဋဿ ဝိယ ဒုဂ္ဂန္ဓသုဂန္ဓဝတ္ထုသံသဂ္ဂေန အသာဓုသာဓုဇနသန္နိဿယေန စ။ ဉတွာ သမ္ပာကမတ္တနောတိ အတ္တနော ဒုက္ခုဒြယံ သုခုဒြယဉ္စ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃၁။)

ဖလနိပ္ဖတ္တိံ ဉတွာ ဇာနိတွာ အသန္တေ ပါပမိတ္တေ န ဥပသေဝေယျ, သန္တေ ဥပသန္တေ ဝန္တဒေါသေ ပသတ္ထေ ဝါ ပဏ္ဍိတေ သေဝေယျ။ တထာ ဟိ အသန္တော နိရယံ နေန္တိ, သန္တော ပါပေန္တိ သုဂ္ဂတိန္တိ။ ဣတိ ဘဂဝါ ပဌမဂါထာယ ယထာဝုတ္တာနိ တီဏိ သုခနိမိတ္တာနိ ဒဿေတွာ တတော ပရာဟိ ပဉ္စဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပက္ခပရိဝဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ ပသံသာသုခဿ အာဂမနံ ဒဿေတွာ ဩသာနဂါထာယ တိဏ္ဏမ္ပိ သုခါနံ အာဂမနကာရဏေန သဒ္ဓိံ ဩသာနသုခံ ဒဿေတိ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဘိဒုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၇။ အဋ္ဌမေ ဘိဒုရာယန္တိ ဘိဒုရော အယံ။ ကာယောတိ ရူပကာယော။ သော ဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ကေသာဒီနဉ္စ သမူဟဋ္ဌေန, ဧဝံ ကုစ္ဆိတာနံ ဇေဂုစ္ဆာနံ အာယော ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိပိ ကာယော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အာယန္တိ ဧတ္ထာတိ အာယော။ ကေ အာယန္တိ? ကုစ္ဆိတာ ကေသာဒယော။ ဣတိ ကုစ္ဆိတာနံ အာယောတိပိ ကာယော။ အတ္ထတော ပန စတုသန္တတိဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ ဘူတုပါဒါယဓမ္မာနံ ပုဉ္ဇော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခဝေ, အယံ စတုမဟာဘူတမယော ရူပကာယော ဘိဒုရော ဘေဒနသီလော ဘေဒနသဘာဝေါ ခဏေ ခဏေ ဝိဒ္ဓံသနသဘာဝေါတိ။ ‘‘ဘိန္ဒရာယ’’န္တိပိ ပါဌော, သော ဧဝတ္ထော။ ဝိညာဏန္တိ တေဘူမကံ ကုသလာဒိစိတ္တံ။ ဝစနတ္ထော ပန – တံ တံ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ယဉှိ သဉ္ဇာနနပဇာနနဝိဓုရံ အာရမ္မဏဝိဇာနနံ ဥပလဒ္ဓိ, တံ ဝိညာဏံ။ ဝိရာဂဓမ္မန္တိ ဝိရဇ္ဇနဓမ္မံ, ပလုဇ္ဇနသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေ ဥပဓီတိ ခန္ဓူပဓိ, ကိလေသူပဓိ, အဘိသင်္ခါရူပဓိ, ပဉ္စကာမဂုဏူပဓီတိ ဧတေ ‘‘ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခ’’န္တိ ဥပဓိသညိတာ သဗ္ဗေပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရပဉ္စကာမဂုဏဓမ္မာ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ, ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခာ, ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗသဘာဝတာယ ပကတိဝိဇဟနဋ္ဌေန ဝိပရိဏာမဓမ္မာ။ ဧဝမေတ္ထ အနိစ္စဒဿနသုခတာယ ရူပဓမ္မေ ဝိညာဏဉ္စ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ပုန ဥပဓိဝိဘာဂေန သဗ္ဗေပိ တေဘူမကဓမ္မေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ အနိစ္စဒုက္ခာနုပဿနာမုခေန တထာဗုဇ္ဈနကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယေန သမ္မသနစာရော။ကထိတော။ ကာမ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃၂။)

ဉ္စေတ္ထ လက္ခဏဒွယမေဝ ပါဠိယံ အာဂတံ, ‘‘ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ပန ဝစနတော ဒုက္ခလက္ခဏေနေဝ အနတ္တလက္ခဏမ္ပိ ဒဿိတမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာယံ ဥပဓီသု ဘယံ ဒိသွာတိ ဥပဓီသု ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏဝသေန ဘယံ ဒိသွာ, တေသံ ဘာယိတဗ္ဗတံ ပဿိတွာ။ ဣမိနာ ဗလဝဝိပဿနံ ဒဿေတိ။ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏမေဝ ဟိ ဝိဘဇိတွာ ဝိသေသဝသေန အာဒီနဝါနုပဿနာ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာတိ စ ဝုစ္စတိ။ ဇာတိမရဏမစ္စဂါတိ ဧဝံ သမ္မသန္တော ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေန ဃဋေတွာ မဂ္ဂပရမ္ပရာယ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဇာတိမရဏံ အတီတော နာမ ဟောတိ။ ကထံ? သမ္ပတွာ ပရမံ သန္တိန္တိ ပရမံ ဥတ္တမံ အနုတ္တရံ သန္တိံ သဗ္ဗသင်္ခါရူပသမံ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂန္တွာ။ ဧဝံဘူတော စ ကာလံ ကင်္ခတိ ဘာဝိတတ္တောတိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဝသေန ဘာဝနာဘိသမယနိပ္ဖတ္တိယာ ဘာဝိတကာယသီလစိတ္တပညတ္တာ ဘာဝိတတ္တော မရဏံ ဇီဝိတဉ္စ အနဘိနန္ဒန္တော ကေဝလံ အတ္တနော ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနကာလံ ကင်္ခတိ ဥဒိက္ခတိ, န တဿ ကတ္ထစိ ပတ္ထနာ ဟောတီတိ။ တေနာဟ –

‘‘နာဘိနန္ဒာမိ မရဏံ, နာဘိနန္ဒာမိ ဇီဝိတံ၊

ကာလဉ္စ ပဋိကင်္ခါမိ, နိဗ္ဗိသံ ဘတကော ယထာ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၆၀၆)၊

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဓာတုသောသံသန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၈။ နဝမေ ဓာတုသောတိ ဓာတုတော။ ဓာတူတိ စ အဇ္ဈာသယဓာတု အဇ္ဈာသယသဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော, ယော အဓိမုတ္တီတိပိ ဝုစ္စတိ။ သံသန္ဒန္တီတိ တာယ ဓာတုသဘာဂတာယ ယထာဓာတု ယထာအဇ္ဈာသယံ အလ္လီယန္တိ ဧကတော ဟောန္တိ။ သမေန္တီတိ တာယ ဧဝ သမာနဇ္ဈာသယတာယ ဧကစိတ္တာ ဟုတွာ သမာဂစ္ဆန္တိ အညမညံ ဘဇန္တိ ဥပသင်္ကမန္တိ, အတ္တနော ရုစိဘာဝခန္တိဒိဋ္ဌိယော ဝါ တတ္ထ တတ္ထ သမေ ကရောန္တာ ပဝတ္တန္တိ။ ဟီနာဓိမုတ္တိကာတိ ဟီနေ ကာမဂုဏာဒိကေ အဓိမုတ္တိ ဧတေသန္တိ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ, ဟီနဇ္ဈာသယာ။ ကလျာဏာဓိမုတ္တိကာတိ ကလျာဏေ နေက္ခမ္မာဒိကေ အဓိမုတ္တိ ဧတေသန္တိ ကလျာဏာဓိမုတ္တိကာ, ပဏီတဇ္ဈာသယာ။ သစေ ဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ န

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃၃။)

သီလဝန္တော, အန္တေဝါသိကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာ စ သီလဝန္တော, တေ အာစရိယုပဇ္ဈာယေပိ န ဥပသင်္ကမန္တိ, အတ္တနော သဒိသေ သာရုပ္ပဘိက္ခူယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေ ပန အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သီလဝန္တော, ဣတရေ န သီလဝန္တော, တေပိ န အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ဥပသင်္ကမန္တိ, အတ္တနော သဒိသေ ဟီနာဓိမုတ္တိကေယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ဧဝံ ဥပသင်္ကမနံ ပန န ကေဝလံ ဧတရဟိ ဧဝ, အထ ခေါ အတီတာနာဂတေပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အတီတမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ သင်္ခေပတော သံကိလေသဓမ္မေသု အဘိနိဝိဋ္ဌာ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ, ဝေါဒါနဓမ္မေသု အဘိနိဝိဋ္ဌာ ကလျာဏာဓိမုတ္တိကာ။

ဣဒံ ပန ဒုဿီလာနံ ဒုဿီလသေဝနမေဝ, သီလဝန္တာနံ သီလဝန္တသေဝနမေဝ, ဒုပ္ပညာနံ ဒုပ္ပညသေဝနမေဝ, ပညဝန္တာနံ ပညဝန္တသေဝနမေဝ ကော နိယာမေတီတိ? အဇ္ဈာသယဓာတု နိယာမေတိ။ သမ္ဗဟုလာ ကိရ ဘိက္ခူ ဧကသ္မိံ ဂါမေ ဘိက္ခာစာရံ စရန္တိ။ တေ မနုဿာ ဗဟုံ ဘတ္တံ အာဟရိတွာ ပတ္တာနိ ပူရေတွာ ‘‘ယထာသဘာဂံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသုံ။ ဘိက္ခူ အာဟံသု ‘‘အာဝုသော, မနုဿာ ဓာတုသံယုတ္တကမ္မေ ပယောဇေန္တီ’’တိ။ ဧဝံ အဇ္ဈာသယဓာတု နိယာမေတီတိ။ ဓာတုသံယုတ္တေန အယမတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော – ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတသ္မိဉှိ ဂိလာနသေယျာယ နိပန္နော ဘဂဝါ အာရက္ခတ္ထာယ ပရိဝါရေတွာ ဝသန္တေသု သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာဒီသု ဧကမေကံ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ စင်္ကမန္တံ ဩလောကေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘‘ပဿထ နော တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, သာရိပုတ္တံ သမ္ဗဟုလေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ စင်္ကမန္တန္တိ။ ဧဝံ, ဘန္တေ။ သဗ္ဗေ ခေါ ဧတေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူ မဟာပညာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၉၉) သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု သံသဂ္ဂါတိ သံကိလေသတော သဟဝါသာဒိဝသေန သမာယောဂတော, အထ ဝါ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ, သဝနသံသဂ္ဂေါ, သမုလ္လာပသံသဂ္ဂေါ, သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါ, ကာယသံသဂ္ဂေါတိ ဧဝံ ပဉ္စဝိဓေ သံသဂ္ဂေ ယတော ကုတောစိ သံသဂ္ဂတော။ ဝနထော ဇာတောတိ ကိလေသော ဥပ္ပန္နော မဂ္ဂေန အသမူဟတော။ အသံသဂ္ဂေန ဆိဇ္ဇတီတိ သံသဂ္ဂပဋိက္ခေပေန ကာယဝိဝေကာဒိနာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဆိဇ္ဇိတွာ ပုန အစ္စန္တာသံသဂ္ဂေန သမုစ္ဆေဒဝိဝေကေန ဆိဇ္ဇတိ ပဟီယတိ။ ဧတ္တာဝတာ သင်္ခေပတော ဟီနာဓိမုတ္တိယာ သမုဒယော အတ္ထင်္ဂမော စ ဒဿိတော ဟောတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃၄။)

ယသ္မာ ပန တေ သံသဂ္ဂါ တေ စ ကိလေသာ ကောသဇ္ဇဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စေဝ ဝဍ္ဎန္တိ စ, န ဝီရိယာရမ္ဘဝသေန, တသ္မာ ဟီနာဓိမုတ္တိကေ ကုသီတပုဂ္ဂလေ ဝဇ္ဇေတွာ ကလျာဏာဓိမုတ္တိကေ အာရဒ္ဓဝီရိယေ သေဝန္တေန အသံသဂ္ဂေန သံသဂ္ဂဇော ဝနထော ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ကုသီတသေဝနာယ တာဝ အာဒီနဝံ ပကာသေတုံ ‘‘ပရိတ္တံ ဒါရု’’န္တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ပရိတ္တံ ဒါရုန္တိ ခုဒ္ဒကံ ကဋ္ဌမယံ ကုလ္လံ။ ယထာ သီဒေ မဟဏ္ဏဝေတိ ယထာ ခုဒ္ဒကံ ကုလ္လံ အာရုဟိတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ တရိတုကာမော တီရံ အပ္ပတွာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေယေဝ သီဒေယျ, ပတိတွာ မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခော ဘဝေယျ။ ဧဝံ ကုသီတံ အာဂမ္မ, သာဓုဇီဝီပိ သီဒတီတိ ဧဝမေဝ ကုသီတံ ဝီရိယာရမ္ဘရဟိတံ ကိလေသဝသိကံ ပုဂ္ဂလံ နိဿာယ တေန ကတသံသဂ္ဂေါ သာဓုဇီဝီပိ ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ ပရိသုဒ္ဓသီလောပိ သမာနော ဟီနသံသဂ္ဂတော ဥပ္ပန္နေဟိ ကာမဝိတက္ကာဒီဟိ ခဇ္ဇမာနော ပါရံ ဂန္တုံ အသမတ္ထော သံသာရဏ္ဏဝေယေဝ သီဒတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ အနတ္ထာဝဟော ကုသီတသံသဂ္ဂေါ, တသ္မာ တံ အာဂမ္မ အာလသိယာနုယောဂေန ကုစ္ဆိတံ သီဒတီတိ ကုသီတံ။ တတော ဧဝ ဟီနဝီရိယံ နိဗ္ဗီရိယံ အကလျာဏမိတ္တံ ပရိဝဇ္ဇေယျ။ ဧကန္တေနေဝ ပန ကာယဝိဝေကာဒီနဉ္စေဝ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒီနဉ္စ ဝသေန ပဝိဝိတ္တေဟိ, တတော ဧဝ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယေဟိ ပရိသုဒ္ဓေဟိ နိဗ္ဗာနံ ပဋိပေသိတတ္တဘာဝတော ပဟိတတ္တေဟိ အာရမ္မဏလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနာနံ ဝသေန ဈာယနတော ဈာယီဟိ သဗ္ဗကာလံ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယတာယ အာရဒ္ဓဝီရိယေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သပ္ပညေဟိယေဝ သဟ အာဝသေယျ သံဝသေယျာတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပရိဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၉။ ဒသမေ ပရိဟာနာယ သံဝတ္တန္တီတိ အဝုဒ္ဓိယာ ဘဝန္တိ, မဂ္ဂါဓိဂမဿ ပရိပန္ထာယ ဟောန္တိ။ အဓိဂတဿ ပန မဂ္ဂဿ ပရိဟာနိ နာမ နတ္ထိ။ ‘‘တယော ဓမ္မာ’’တိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဝိဘဇန္တော ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, သေခေါ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ကမ္မံ အာရမိတဗ္ဗတော အာရာမော ဧတဿာတိ ကမ္မာရာမော။ ကမ္မေ ရတောတိ ကမ္မရတော။ ကမ္မာရာမတံ ကမ္မာဘိရတိံ အနုယုတ္တော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃၅။)

ပယုတ္တောတိ ကမ္မာရာမတမနုယုတ္တော။ တတ္ထ ကမ္မံ နာမ ဣတိကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ, သေယျထိဒံ – စီဝရဝိစာရဏံ, စီဝရကရဏံ, ဥပတ္ထမ္ဘနံ, ပတ္တတ္ထဝိကံ, အံသဗန္ဓနံ, ကာယဗန္ဓနံ, ဓမကရဏံ, အာဓာရကံ, ပါဒကထလိကံ, သမ္မဇ္ဇနီတိ ဧဝမာဒီနံ ဥပကရဏာနံ ကရဏံ, ယဉ္စ ဝိဟာရေ ခဏ္ဍဖုလ္လာဒိပဋိသင်္ခရဏံ။ ဧကစ္စော ဟိ ဧတာနိ ကရောန္တော သကလဒိဝသံ ဧတာနေဝ ကရောတိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ဧတေသံ ကရဏဝေလာယမေဝ ဧတာနိ ကရောတိ, ဥဒ္ဒေသဝေလာယံ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှာတိ, သဇ္ဈာယဝေလာယံ သဇ္ဈာယတိ, စေတိယင်္ဂဏဝတ္တာဒိကရဏဝေလာယံ စေတိယင်္ဂဏဝတ္တာဒီနိ ကရောတိ, မနသိကာရဝေလာယံ မနသိကာရံ ကရောတိ သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနေ ဝါ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနေ ဝါ, န သော ကမ္မာရာမော နာမ။ တဿ တံ –

‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥစ္စာဝစာနိ ကိံကရဏီယာနိ, တတ္ထ ဒက္ခော ဟောတိ အနလသော, တတြုပါယာယ ဝီမံသာယ သမန္နာဂတော, အလံ ကာတုံ အလံ သံဝိဓာတု’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၅၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၈) –

အာဒိနာ သတ္ထာရာ အနုညာတကရဏမေဝ ဟောတိ။

ဘဿာရာမောတိ ယော ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တရာဇကထာဒိဝသေန ရတ္တိန္ဒိဝံ ဝီတိနာမေတိ, အယံ ဘဿေ ပရိယန္တကာရီ န ဟောတီတိ ဘဿာရာမော နာမ။ ယော ပန ရတ္တိမ္ပိ ဒိဝါပိ ဓမ္မံ ကထေတိ, ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ, အယံ အပ္ပဘဿော ဘဿေ ပရိယန္တကာရီယေဝ။ ကသ္မာ? ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဒွယံ ကရဏီယံ – ဓမ္မီ ဝါ ကထာ, အရိယော ဝါ တုဏှီဘာဝေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၃) ဝုတ္တဝိဓိံယေဝ ပဋိပန္နောတိ။

နိဒ္ဒါရာမောတိ ယော ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ, ပဿသုခံ, မိဒ္ဓသုခံ အနုယုဉ္ဇတိ, ယော စ ဂစ္ဆန္တောပိ နိသိန္နောပိ ဌိတောပိ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတော နိဒ္ဒါယတိ, အယံ နိဒ္ဒါရာမော နာမ။ ယဿ ပန ကရဇကာယဂေလညေန စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ, နာယံ နိဒ္ဒါရာမော, တေနေဝါဟ –

‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ, အဂ္ဂိဝေဿန, ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိက္ကန္တော စတုဂ္ဂုဏံ သံဃာဋိံ ပညာပေတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သတော သမ္ပဇာနော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇)။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃၆။)

ဧတ္ထ စ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကောပိ သေခေါတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ တဿ သဗ္ဗဿပိ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဣတရေသံ ဥပရိ ဝိသေသာဓိဂမဿ စ ပရိဟာနာယ ဝတ္တန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုက္ကပက္ခဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု ဥဒ္ဓတောတိ စိတ္တဝိက္ခေပကရေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဥဒ္ဓတော အဝူပသန္တော။ အပ္ပကိစ္စဿာတိ အနုညာတဿပိ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ကိစ္စဿ ယုတ္တပ္ပယုတ္တကာလေယေဝ ကရဏတော အပ္ပကိစ္စော အဿ ဘဝေယျ။ အပ္ပမိဒ္ဓေါတိ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဇာဂရိယာနုယောဂေန နိဒ္ဒါရဟိတော အဿ။ အနုဒ္ဓတောတိ ဘဿာရာမတာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကစိတ္တဝိက္ခေပဿ အဘဿာရာမော ဟုတွာ ပရိဝဇ္ဇနေန န ဥဒ္ဓတော ဝူပသန္တစိတ္တော, သမာဟိတောတိ အတ္ထော။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ပဌမဒုတိယပဉ္စမဆဋ္ဌသတ္တမအဋ္ဌမနဝမေသု သုတ္တေသု ဝဋ္ဋံ ကထိတံ, ဣတရေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စတုတ္ထဝဂ္ဂေါ

၁။ ဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၀။ စတုတ္ထဝဂ္ဂဿ ပဌမေ အကုသလဝိတက္ကာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာ ဝိတက္ကာ, မိစ္ဆာဝိတက္ကာတိ အတ္ထော။ အနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တောတိ ဧတ္ထ အနဝညတ္တီတိ အနဝညာ ပရေဟိ အတ္တနော အဟီဠိတတာ အပရိဘူတတာ, ‘‘အဟော ဝတ မံ ပရေ န အဝဇာနေယျု’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဣစ္ဆာစာရော, တာယ အနဝညတ္တိယာ ပဋိသံယုတ္တော သံသဋ္ဌော, တံ ဝါ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တော အနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော။ တသ္မာ ‘‘ကထံ နု ခေါ မံ ပရေ ဂဟဋ္ဌာ စေဝ ပဗ္ဗဇိတာ စ န ဩရကတော ဒဟေယျု’’န္တိ သမ္ဘာဝနကမျတာယ ဣစ္ဆာစာရေ, ဌတွာ ပဝတ္တိတဝိတက္ကဿေတံ အဓိဝစနံ။ လာဘသက္ကာရသိလောကပဋိသံယုတ္တောတိ စီဝရာဒိလာဘေန စေဝ သက္ကာရေန စ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃၇။)

ကိတ္တိသဒ္ဒေန စ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဋိသံယုတ္တော။ ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသံယုတ္တောတိ ပရေသု အနုဒ္ဒယတာပတိရူပကေန ဂေဟသိတပေမေန ပဋိသံယုတ္တော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ ရာဇူဟိ ရာဇမဟာမတ္တေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဂဟပတိကေဟိ တိတ္ထိယေဟိ တိတ္ထိယသာဝကေဟိ သဟနန္ဒီ သဟသောကီ, သုခိတေသု သုခိတော, ဒုက္ခိတေသု ဒုက္ခိတော, ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု အတ္တနာဝ ယောဂံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၃၊ ၄။၂၄၁၊ ဝိဘ။ ၈၈၈)။

ဂါထာသု အနဝညတ္တိယာ ပဋိသံယုတ္တော ပုဂ္ဂလော အနဝညတ္တိသံယုတ္တော။ လာဘသက္ကာရေ ဂါရဝေါ ဧတဿ, န ဓမ္မေတိ လာဘသက္ကာရဂါရဝေါ။ သုခဒုက္ခေသု အမာ သဟ ဘဝါတိ အမစ္စာ, သဟာယသဒိသာ ဥပဋ္ဌာကာ။ တေဟိ ဂေဟသိတပေမဝသေန သဟ နန္ဒနသီလော သဟနန္ဒီ အမစ္စေဟိ, ဣမိနာ ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသံယုတ္တံ ဝိတက္ကံ ဒဿေတိ။ အာရာ သံယောဇနက္ခယာတိ ဣမေဟိ တီဟိ ဝိတက္ကေဟိ အဘိဘူတော ပုဂ္ဂလော သံယောဇနက္ခယတော အရဟတ္တတော ဒူရေ, တဿ တံ ဒုလ္လဘန္တိ အတ္ထော။

ပုတ္တပသုန္တိ ပုတ္တေ စ ပသဝေါ စ။ ပုတ္တသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဒါရာဒယော၊ ပသုသဒ္ဒေန အဿမဟိံသခေတ္တဝတ္ထာဒယော စ သင်္ဂဟိတာ။ ဝိဝါဟေတိ ဝိဝါဟကာရာပနေ။ ဣမိနာ အာဝါဟောပိ သင်္ဂဟိတော။ သံဟရာနီတိ ပရိဂ္ဂဟာနိ, ပရိက္ခာရသင်္ဂဟာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘သန္ထဝါနီ’’တိ စ ပဌန္တိ, မိတ္တသန္ထဝါနီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထ ဟိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘဗ္ဗော သော တာဒိသော ဘိက္ခူတိ သော ယထာဝုတ္တံ သဗ္ဗံ ပပဉ္စံ ပရိစ္စဇိတွာ ယထာ သတ္ထာရာ ဝုတ္တာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ, တထာ ပဿိတဗ္ဗတော တာဒိသော သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ဘိက္ခု ဥတ္တမံ သမ္ဗောဓိံ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ အရဟတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သက္ကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၁။ ဒုတိယေ သက္ကာရေနာတိ သက္ကာရေန ဟေတုဘူတေန, အထ ဝါ သက္ကာရေနာတိ သက္ကာရဟေတုနာ, သက္ကာရဟေတုကေန ဝါ။ သက္ကာရဉှိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃၈။)

နိဿာယ ဣဓေကစ္စေ ပုဂ္ဂလာ ပါပိစ္ဆာ ဣစ္ဆာပကတာ ဣစ္ဆာစာရေ ဌတွာ ‘‘သက္ကာရံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမာ’’တိ အနေကဝိဟိတံ အနေသနံ အပ္ပတိရူပံ အာပဇ္ဇိတွာ ဣတော စုတာ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ, အပရေ ယထာသက္ကာရံ လဘိတွာ တန္နိမိတ္တံ မာနမဒမစ္ဆရိယာဒိဝသေန ပမာဒံ အာပဇ္ဇိတွာ ဣတော စုတာ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သက္ကာရေန အဘိဘူတာ ပရိယာဒိန္နစိတ္တာ’’တိ။ တတ္ထ အဘိဘူတာတိ အဇ္ဈောတ္ထဋာ။ ပရိယာဒိန္နစိတ္တာတိ ခေပိတစိတ္တာ, ဣစ္ဆာစာရေန မာနမဒါဒိနာ စ ခယံ ပါပိတကုသလစိတ္တာ။ အထ ဝါ ပရိယာဒိန္နစိတ္တာတိ ပရိတော အာဒိန္နစိတ္တာ, ဝုတ္တပ္ပကာရေန အကုသလကောဋ္ဌာသေန ယထာ ကုသလစိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိဝါရော န ဟောတိ, ဧဝံ သမန္တတော ဂဟိတစိတ္တသန္တာနာတိ အတ္ထော။ အသက္ကာရေနာတိ ဟီဠေတွာ ပရိဘဝိတွာ ပရေဟိ အတ္တနိ ပဝတ္တိတေန အသက္ကာရေန ဟေတုနာ, အသက္ကာရဟေတုကေန ဝါ မာနာဒိနာ။ သက္ကာရေန စ အသက္ကာရေန စာတိ ကေဟိစိ ပဝတ္တိတေန သက္ကာရေန ကေဟိစိ ပဝတ္တိတေန အသက္ကာရေန စ။ ယေ ဟိ ကေဟိစိ ပဌမံ သက္ကတာ ဟုတွာ တေဟိယေဝ အသာရဘာဝံ ဉတွာ ပစ္ဆာ အသက္ကတာ ဟောန္တိ, တာဒိသေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သက္ကာရေန စ အသက္ကာရေန စာ’’တိ။

ဧတ္ထ သက္ကာရေန အဘိဘူတာ ဒေဝဒတ္တာဒယော နိဒဿေတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဖလံ ဝေ ကဒလိံ ဟန္တိ, ဖလံ ဝေဠုံ ဖလံ နဠံ၊

သက္ကာရော ကာပုရိသံ ဟန္တိ, ဂဗ္ဘော အဿတရိံ ယထာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၃၊ အ။ နိ။ ၄။၆၈၊ စူဠဝ။ ၃၃၅)၊

သာဓူနံ ဥပရိ ကတေန အသက္ကာရေန အဘိဘူတာ ဒဏ္ဍကီရာဇကာလိင်္ဂရာဇမဇ္ဈရာဇာဒယော နိဒဿေတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ကိသဉှိ ဝစ္ဆံ အဝကိရိယ ဒဏ္ဍကီ,

ဥစ္ဆိန္နမူလော သဇနော သရဋ္ဌော၊

ကုက္ကုဠနာမေ နိရယမှိ ပစ္စတိ,

တဿ ဖုလိင်္ဂါနိ ပတန္တိ ကာယေ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၃၉။)

‘‘ယော သညတေ ပဗ္ဗဇိတေ အဝဉ္စယိ,

ဓမ္မံ ဘဏန္တေ သမဏေ အဒူသကေ၊

တံ နာဠိကေရံ သုနခါ ပရတ္ထ,

သင်္ဂမ္မ ခါဒန္တိ ဝိဖန္ဒမာနံ’’။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၀-၇၁)၊

‘‘ဥပဟစ္စ မနံ မဇ္ဈော, မာတင်္ဂသ္မိံ ယသဿိနေ၊

သပါရိသဇ္ဇော ဥစ္ဆိန္နော, မဇ္ဈာရညံ တဒါ အဟူ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၉။၉၆)၊

သက္ကာရေန စ အသက္ကာရေန စ အဘိဘူတာ အညတိတ္ထိယာ နာဋပုတ္တာဒယော နိဒဿေတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု ဥဘယန္တိ ဥဘယေန သက္ကာရေန စ အသက္ကာရေန စ။ သမာဓိ န ဝိကမ္ပတီတိ န စလတိ, ဧကဂ္ဂဘာဝေန တိဋ္ဌတိ။ ကဿ ပန န စလတီတိ အာဟ ‘‘အပ္ပမာဒဝိဟာရိနော’’တိ။ ယော ပမာဒကရဓမ္မာနံ ရာဂါဒီနံ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ အပ္ပမာဒဝိဟာရီ အရဟာ, တဿ။ သော ဟိ လောကဓမ္မေဟိ န ဝိကမ္ပတိ။ သုခုမဒိဋ္ဌိဝိပဿကန္တိ ဖလသမာပတ္တိအတ္ထံ သုခုမာယ ဒိဋ္ဌိယာ ပညာယ အဘိဏှံ ပဝတ္တဝိပဿနတ္တာ သုခုမဒိဋ္ဌိဝိပဿကံ။ ဥပါဒါနက္ခယာရာမန္တိ စတုန္နံ ဥပါဒါနာနံ ခယံ ပရိယောသာနဘူတံ အရဟတ္တဖလံ အာရမိတဗ္ဗံ ဧတဿာတိ ဥပါဒါနက္ခယာရာမံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒေဝသဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၂။ တတိယေ ဒေဝေသူတိ ဌပေတွာ အရူပါဝစရဒေဝေ စေဝ အသညဒေဝေ စ တဒညေသု ဥပပတ္တိဒေဝေသု။ ဒေဝသဒ္ဒါတိ ဒေဝါနံ ပီတိသမုဒါဟာရသဒ္ဒါ။ နိစ္ဆရန္တီတိ အညမညံ အာလာပသလ္လာပဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ သမယာ သမယံ ဥပါဒါယာတိ သမယတော သမယံ ပဋိစ္စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မိံ ကာလေ ဌိတာ တေ ဒေဝါ တံ ကာလံ အာဂမ္မ နံ ပဿိဿန္တိ, တတော တံ သမယံ သမ္ပတ္တံ အာဂမ္မာတိ။ ‘‘သမယံ သမယံ ဥပါဒါယာ’’တိ စ ကေစိ ပဌန္တိ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄၀။)

တေသံ တံ တံ သမယံ ပဋိစ္စာတိ အတ္ထော။ ယသ္မိံ သမယေတိ ယဒါ ‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇), ‘‘သမ္ဗာဓော ဃရာဝါသော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၁၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) စ ကာမေသု ဃရာဝါသေ စ အာဒီနဝါ, တပ္ပဋိပက္ခတော နေက္ခမ္မေ အာနိသံသာ စ သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ, တသ္မိံ သမယေ။ တဒါ ဟိဿ ဧကန္တေန ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ နမတိ။ အရိယသာဝကောတိ အရိယဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာဝကော, သာဝကဘာဝံ ဥပဂန္တုကာမော, အရိယသာဝကော ဝါ အဝဿံဘာဝီ။ အန္တိမဘဝိကံ သာဝကဗောဓိသတ္တံ သန္ဓာယ အယမာရမ္ဘော။ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာတိ ကေသေ စ မဿုဉ္စ ဩဟာရေတွာ အပနေတွာ။ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေတွာတိ ကသာယေန ရတ္တတာယ ကာသာယာနိ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာနံ အနုစ္ဆဝိကာနိ ဝတ္ထာနိ နိဝါသေတွာ စေဝ ပါရုပိတွာ စ။ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စေတေတီတိ အဂါရသ္မာ ဃရာ နိက္ခမိတွာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇေယျန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စေတေတိ ပကပ္ပေတိ, ပဗ္ဗဇတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ အဂါရဿ ဟိတံ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ အဂါရိယန္တိ ဝုစ္စတိ, တဉ္စ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ နတ္ထိ, တသ္မာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနဂါရိယန္တိ ဉာတဗ္ဗာ။

မာရေနာတိ ကိလေသမာရေန။ သင်္ဂါမာယ စေတေတီတိ ယုဇ္ဈနတ္ထာယ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတိ, မာရံ အဘိဝိဇေတုံ သန္နယှတိ။ ယသ္မာ ပန ဧဝရူပဿ ပဋိပဇ္ဇနကပုဂ္ဂလဿ ဒေဝပုတ္တမာရောပိ အန္တရာယာယ ဥပက္ကမတိ, တသ္မာ တဿပိ ဝသေန မာရေနာတိ ဧတ္ထ ဒေဝပုတ္တမာရေနာတိပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿာပိ အယံ ဣစ္ဆာဝိဃာတံ ကရိဿတေဝါတိ။ ယသ္မာ ပန ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ခုရဂ္ဂတော ဝါ ပဋ္ဌာယ သီလာနိ သမာဒိယန္တော ပရိသောဓေန္တော သမထဝိပဿနာသု ကမ္မံ ကရောန္တော ယထာရဟံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနာနံ ဝသေန ကိလေသမာရံ ပရိပါတေတိ နာမ, န ယုဇ္ဈတိ နာမ သမ္ပဟာရဿ အဘာဝတော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မာရေန သဒ္ဓိံ သင်္ဂါမာယ စေတေတီ’’တိ။

သတ္တန္နန္တိ ကောဋ္ဌာသတော သတ္တန္နံ, ပဘေဒတော ပန တေ သတ္တတိံသ ဟောန္တိ။ ကထံ? စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ, ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, ပဉ္စ ဗလာနိ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ။ ဧဝံ ပဘေဒတော သတ္တတိံသဝိဓာပိ သတိပဋ္ဌာနာဒိကောဋ္ဌာသတော သတ္တေဝ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တန္န’’န္တိ။ ဗောဓိပက္ခိယာနန္တိ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီတိ လဒ္ဓနာမဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ မဂ္ဂဉာဏဿေဝ ဝါ ပက္ခေ ဘဝါနံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄၁။)

ဗောဓိပက္ခိယာနံ, ဗောဓိကောဋ္ဌာသိယာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဗောဓိပက္ခိကာန’’န္တိပိ ပါဌော, ဗောဓိပက္ခဝန္တာနံ, ဗောဓိပက္ခေ ဝါ နိယုတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တောတိ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တော။ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဟိ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ပရိယာယေန ဗောဓိပက္ခိယာ နာမ, မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ပန တေ နိပ္ပရိယာယေန ဗောဓိပက္ခိယာ နာမ ဟောန္တိ။

အာသဝါနံ ခယာတိ ကာမာသဝါဒီနံ သဗ္ဗေသံ အာသဝါနံ ခယာ။ အာသဝေသု ဟိ ခီဏေသု သဗ္ဗေ ကိလေသာ ခီဏာယေဝ ဟောန္တိ။ တေန အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အနာသဝန္တိ အာသဝဝိရဟိတံ။ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ ဧတ္ထ စေတောဝစနေန အရဟတ္တဖလသမာဓိ, ပညာဝစနေန တံသမ္ပယုတ္တာ စ ပညာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ သမာဓိ ရာဂတော ဝိမုတ္တတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ, ပညာ အဝိဇ္ဇာယ ဝိမုတ္တတ္တာ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယော ဟိဿ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိ, တဒဿ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ယာ ဟိဿ, ဘိက္ခဝေ, ပညာ, တဒဿ ပညိန္ဒြိယံ။ ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ, အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၆)။

အပိစေတ္ထ သမထဖလံ စေတောဝိမုတ္တိ, ဝိပဿနာဖလံ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အတ္တနာယေဝ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ပစ္စက္ခံ ကတွာ အပရပ္ပစ္စယေန ဉတွာ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ပါပုဏိတွာ သမ္ပာဒေတွာ ဝိဟရတိ။ တမေဝ သင်္ဂါမသီသံ အဘိဝိဇိယ အဇ္ဈာဝသတီတိ မာရံ အဘိဝိဇိနိတွာ ဝိဇိတဝိဇယတ္တာ တေန ကတသင်္ဂါမသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ သီသဘူတံ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိဣဿရိယဋ္ဌာနံ, အဘိဘဝန္တော အာဝသတိ, သမာပဇ္ဇတိ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ဣမေ စ ဒေဝသဒ္ဒါ ဒိဋ္ဌသစ္စေသု ဒေဝေသု ပဝတ္တန္တိ, ဝိသေသတော သုဒ္ဓါဝါသဒေဝေသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု မဟန္တန္တိ သီလာဒိဂုဏမဟတ္တေန မဟန္တံ။ ဝီတသာရဒန္တိ သာရဇ္ဇကရာနံ ကိလေသာနံ အဘာဝေန ဝိဂတသာရဇ္ဇံ အပဂတမင်္ကုဘာဝံ။ ပုရိသာဇညာတိ အဿာဒီသု အဿာဇာနီယာဒယော ဝိယ ပုရိသေသု

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄၂။)

အာဇာနီယဘူတာ ဥတ္တမပုရိသာ။ ဒုဇ္ဇယမဇ္ဈဘူတိ ပစုရဇနေဟိ ဇေတုံ အသက္ကုဏေယျံ ကိလေသဝါဟိနိံ အဘိဘဝိ အဇ္ဈောတ္ထရိ။ ‘‘အဇ္ဇယီ’’တိပိ ပဌန္တိ, အဇိနီတိ အတ္ထော။ ဇေတွာန မစ္စုနော သေနံ, ဝိမောက္ခေန အနာဝရန္တိ လောကတ္တယာဘိဗျာပနတော ဒိယဍ္ဎသဟဿာဒိဝိဘာဂတော စ ဝိပုလတ္တာ အညေဟိ အာဝရိတုံ ပဋိသေဓေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ စ အနာဝရံ, မစ္စုနော မာရဿ သေနံ ဝိမောက္ခေန အရိယမဂ္ဂေန ဇေတွာ ယော တွံ ဒုဇ္ဇယံ အဇယိ, တဿ နမော, တေ ပုရိသာဇညာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ဟိ-ဣတိ နိပါတမတ္တံ။ ဧတံ ပတ္တမာနသံ အဓိဂတာရဟတ္တံ ခီဏာသဝံ ဒေဝတာ နမဿန္တီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ဣတီတိ ဣမိနာ ကာရဏေန။ ကိံ ပန ဧတံ ကာရဏံ? နမုစိသေနာဝိဇယေန ပတ္တမာနသတ္တံ။ ဣမိနာ ကာရဏေန တံ ဒေဝတာ နမဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တံ ကာရဏံ ဖလတော ဒဿေတုံ ‘‘တဉှိ တဿ န ပဿန္တိ, ယေန မစ္စုဝသံ ဝဇေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယသ္မာ တဿ ပုရိသာဇညဿ ပဏိဓာယ ဂဝေသန္တာပိ ဒေဝါ အဏုမတ္တမ္ပိ တံ ကာရဏံ န ပဿန္တိ, ယေန သော မစ္စုနော မရဏဿ ဝသံ ဝဇေ ဥပဂစ္ဆေယျ။ တသ္မာ တံ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ နမဿန္တီတိ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဉ္စပုဗ္ဗနိမိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၃။ စတုတ္ထေ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ ဒေဝေါတိ ဥပပတ္တိဒေဝေါ။ တယော ဟိ ဒေဝါ – သမ္မုတိဒေဝါ, ဥပပတ္တိဒေဝါ, ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ။ တေသု သမ္မုတိဒေဝါ နာမ ရာဇာနော ခတ္တိယာ။ ဥပပတ္တိဒေဝါ နာမ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ တဒုပရိဒေဝါ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ နာမ ခီဏာသဝါ။ ဣဓ ပန ကာမာဝစရဒေဝေါ အဓိပ္ပေတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒေဝေါတိ ဥပပတ္တိဒေဝေါ’’တိ။ ဒေဝကာယာတိ ဒေဝသမူဟတော, ဒေဝဋ္ဌာနတော ဝါ, ဒေဝလောကတောတိ အတ္ထော။ သမူဟနိဝါသဝါစကော ဟိ အယံ ကာယသဒ္ဒေါ။ စဝနဓမ္မောတိ မရဏဓမ္မော, အာယုက္ခယေန ဝါ ပုညက္ခယေန ဝါ ဥပဋ္ဌိတမရဏောတိ အတ္ထော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄၃။)

ပဉ္စဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ အဿ ဥပဋ္ဌိတမရဏဿ ဒေဝပုတ္တဿ ပဉ္စ မရဏဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ပကာသာနိ ဝါ ဟောန္တိ။ မာလာ မိလာယန္တီတိ တေန ပိဠန္ဓိတမာလာ မဇ္ဈနှိကသမယေ အာတပေ ခိတ္တာ ဝိယ မိလာတာ ဝိဟတသောဘာ ဟောန္တိ။

ဝတ္ထာနိ ကိလိဿန္တီတိ သရဒသမယေ ဝိဂတဝလာဟကေ အာကာသေ အဗ္ဘုဿက္ကမာနဗာလသူရိယသဒိသပ္ပဘာနိ နာနာဝိရာဂဝဏ္ဏာနိ တေန နိဝတ္ထပါရုတဝတ္ထာနိ တံ ခဏံယေဝ ကဒ္ဒမေ ခိပိတွာ မဒ္ဒိတာနိ ဝိယ ဝိဟတပ္ပဘာနိ မလိနာနိ ဟောန္တိ။

ကစ္ဆေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တီတိ သုပရိသုဒ္ဓဇာတိမဏိ ဝိယ သုသိက္ခိတသိပ္ပါစရိယရစိတသုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ စ ပုဗ္ဗေ သေဒမလဇလ္လိကာရဟိတသရီရဿ တသ္မိံ ခဏေ ဥဘောဟိ ကစ္ဆေဟိ သေဒဓာရာ သန္ဒန္တိ ပဂ္ဃရန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ ကစ္ဆေဟိယေဝ, သကလသရီရတောပိ ပနဿ သေဒဇလကဏ္ဏိကာ မုစ္စတိယေဝ, ယေန အာမုတ္တမုတ္တာဇာလဂဝစ္ဆိတော ဝိယ တဿ ကာယော ဟောတိ။

ကာယေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏိယံ ဩက္ကမတီတိ ပုဗ္ဗေ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ ယထာနုဘာဝံ ဧကယောဇနံ ဒွိယောဇနံ ယာဝ ဒွါဒသယောဇနမတ္တမ္ပိ ပဒေသံ အာဘာယ ဖရိတွာ ဝိဇ္ဇောတမာနော ကာယော ဟောတိ ခဏ္ဍိစ္စပါလိစ္စာဒိဝိရဟိတော, န သီတံ န ဥဏှံ ဥပဃာတကံ, ဒေဝဓီတာ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဝိယ ဟောတိ, ဒေဝပုတ္တော ဝီသတိဝဿုဒ္ဒေသိကော ဝိယ, တံ ခဏံယေဝ နိပ္ပဘေ နိတ္တေဇေ ကာယေ ဝိရူပဘာဝေါ အနုပဝိသတိ သဏ္ဌာတိ။

သကေ ဒေဝေါ ဒေဝါသနေ နာဘိရမတီတိ အတ္တနော အစ္ဆရာဂဏေဟိ သဒ္ဓိံ ကီဠနပရိစရဏကဒိဗ္ဗာသနေ န ရမတိ, န စိတ္တဿာဒံ လဘတိ။ တဿ ကိရ မနုဿဂဏနာယ သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ မရဏံ ဘဝိဿတီတိ ဣမာနိ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါတုဘဝန္တိ။ သော တေသံ ဥပ္ပတ္တိယာ ‘‘ဧဝရူပါယ နာမ သမ္ပတ္တိယာ ဝိနာ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဗလဝသောကာဘိဘူတော ဟောတိ။ တေနဿ ကာယေ မဟာပရိဠာဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန သဗ္ဗတော ဂတ္တေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ။ စိရတရံ ကာလံ အပရိစိတဒုက္ခော တံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဧကစ္စော ‘‘ဒယှာမိ ဒယှာမီ’’တိ ကန္ဒန္တော ပရိဒေဝန္တော ကတ္ထစိ အဿာဒံ အလဘန္တော ဝိဇပ္ပန္တော ဝိလပန္တော တဟိံ တဟိံ အာဟိဏ္ဍတိ။ ဧကစ္စော သတိံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄၄။)

ဥပဋ္ဌပေတွာ ကာယဝါစာဟိ ဝိကာရံ အကရောန္တောပိ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ အသဟန္တော ဝိဟညမာနော ဝိစရတိ။

ဣမာနိ ပန ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ယထာ လောကေ မဟာပုညာနံ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီနံယေဝ ဥက္ကာပါတဘူမိစာလစန္ဒဂ္ဂါဟာဒီနိ နိမိတ္တာနိ ပညာယန္တိ, န သဗ္ဗေသံ၊ ဧဝမေဝ မဟေသက္ခဒေဝါနံယေဝ ပညာယတိ။ ဥပ္ပန္နာနိ စ တာနိ ‘‘ဣမာနိ မရဏဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ နာမာ’’တိ ကေစိ ဒေဝါ ဇာနန္တိ, န သဗ္ဗေ။ တတ္ထ ယော မန္ဒေန ကုသလကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တော, သော ‘‘ဣဒါနိ ကော ဇာနာတိ, ‘ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တိဿာမီ’’’တိ ဘာယတိ။ ယော ပန မဟာပုညော, သော ‘‘ဗဟုံ မယာ ဒါနံ ဒိန္နံ, သီလံ ရက္ခိတံ, ပုညံ ဥပစိတံ, ဣတော စုတဿ မေ သုဂတိယေဝ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ န ဘာယတိ န ဝိကမ္ပတိ။ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ပန တံ ဂဟေတွာ ဒေဝတာ နန္ဒနဝနံ ပဝေသေန္တိ သဗ္ဗဒေဝလောကေသု နန္ဒနဝနံ အတ္ထိယေဝ။

တီဟိ ဝါစာဟိ အနုမောဒေန္တီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေဟိ တီဟိ ဝစနေဟိ အနုမောဒေန္တိ, မောဒံ ပမောဒံ ဥပ္ပါဒေန္တိ, အဿာသေန္တိ, အဘိဝဒနဝသေန ဝါ တံခဏာနုရူပံ ပမောဒံ ကရောန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အနုမောဒေန္တီ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဩဝဒန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣတောတိ ဒေဝလောကတော။ ဘောတိ အာလပနံ။ သုဂတိန္တိ သုန္ဒရဂတိံ, မနုဿလောကံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။ ဂစ္ဆာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပေဟိ။

ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ဧဝံ တဒါ တေဟိ ဒေဝေဟိ တဿ ‘‘ဣတော ဘော သုဂတိံ ဂစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗဝစနေ ဘဂဝတာ ဝုတ္တေ အညတရော နာမဂေါတ္တေန အပါကဋော တဿံ ပရိသာယံ နိသိန္နော အနုသန္ဓိကုသလော ဧကော ဘိက္ခု ‘‘ဧတေ သုဂတိအာဒယော ဘဂဝတာ အဝိသေသတော ဝုတ္တာ အဝိဘူတာ, ဟန္ဒ တေ ဝိဘူတတရေ ကာရာပေဿာမီ’’တိ ဧတံ ‘‘ကိံနု ခေါ, ဘန္တေ’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။ သဒ္ဓါဒိဂုဏဝိသေသပဋိလာဘကာရဏတော ဒေဝူပပတ္တိဟေတုတော စ မနုဿတ္တံ ဒေဝါနံ အဘိသမ္မတန္တိ အာဟ ‘‘မနုဿတ္တံ ခေါ ဘိက္ခု ဒေဝါနံ သုဂတိဂမနသင်္ခါတ’’န္တိ။

သုဂတိဂမနသင်္ခါတန္တိ ‘‘သုဂတိဂမန’’န္တိ သမ္မာ ကထိတံ, ဝဏ္ဏိတံ ထောမိတန္တိ အတ္ထော။ ယံ မနုဿဘူတောတိ ဧတ္ထ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ, တေန ပဋိလဘတီတိ ဧတ္ထ ပဋိလဘနကိရိယာ အာမသီယတိ, ယော သဒ္ဓါပဋိလာဘောတိ အတ္ထော။ မနုဿဘူတောတိ မနုဿေသု ဥပ္ပန္နော, မနုဿဘာဝံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄၅။)

ဝါ ပတ္တော။ ယသ္မာ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နာနံ တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနာ ယေဘုယျေန ဒုလ္လဘာ သဝနာယ, န တထာ မနုဿာနံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မနုဿဘူတော’’တိ။ တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မဝိနယေတိ တထာဂတေန ဘဂဝတာ ဒေသိတေ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟေ သာသနေ။ တဉှိ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မော စ, အာသယာနုရူပံ ဝိနေယျာနံ ဝိနယနတော ဝိနယော စာတိ ဓမ္မဝိနယော, ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ ဝါ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကံ ဝိနေတီတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မေနေဝ ဝါ ဝိနယော, န ဒဏ္ဍသတ္ထေဟီတိ ဓမ္မဝိနယော, ဓမ္မယုတ္တော ဝါ ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော, ဓမ္မာယ ဝါ သဟ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာယ ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော, မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိဓမ္မတော ဝါ ပဝတ္တော ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မော ဝါ ဘဂဝါ ဓမ္မဘူတော ဓမ္မကာယော ဓမ္မဿာမီ, တဿ ဓမ္မဿ ဝိနယော, န တက္ကိယာနန္တိ ဓမ္မဝိနယော, ဓမ္မေ ဝါ မဂ္ဂဖလေ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗဝိသယဘူတေ ဝါ ပဝတ္တော ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယောတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ။

သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီတိ ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ သဒ္ဓံ ဥပ္ပါဒေတိ။ သဒ္ဓေါ ဟိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေ အာရာဓေဿတိ။ သုလဒ္ဓလာဘသင်္ခါတန္တိ ဧတ္ထ ယထာ ဟိရညသုဝဏ္ဏခေတ္တဝတ္ထာဒိလာဘော သတ္တာနံ ဥပဘောဂသုခံ အာဝဟတိ, ခုပ္ပိပါသာဒိဒုက္ခံ ပဋိဗာဟတိ, ဓနဒါလိဒ္ဒိယံ ဝူပသမေတိ, မုတ္တာဒိရတနပဋိလာဘဟေတု ဟောတိ, လောကသန္တတိဉ္စ အာဝဟတိ၊ ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရာ သဒ္ဓါပိ ယထာသမ္ဘဝံ လောကိယလောကုတ္တရံ ဝိပါကသုခမာဝဟတိ, သဒ္ဓါဓုရေန ပဋိပန္နာနံ ဇာတိဇရာဒိဒုက္ခံ ပဋိဗာဟတိ, ဂုဏဒါလိဒ္ဒိယံ ဝူပသမေတိ, သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိရတနပဋိလာဘဟေတု ဟောတိ, လောကသန္တတိဉ္စ အာဝဟတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သဒ္ဓေါ သီလေန သမ္ပန္နော, ယသော ဘောဂသမပ္ပိတော၊

ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ပူဇိတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၀၃)၊

ဧဝံ သဒ္ဓါပဋိလာဘဿ သုလဒ္ဓလာဘတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ ပနာယံ သဒ္ဓါပဋိလာဘော အနုဂါမိကော အနညသာဓာရဏော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဟေတု, လောကိယဿ စ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိဓနလာဘဿ ကာရဏံ။ သဒ္ဓေါယေဝ ဟိ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဥဠာရုဠာရဝိတ္တူပကရဏာနိ အဓိဂစ္ဆတိ, တေဟိ စ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄၆။)

အတ္တနော ပရေသဉ္စ အတ္ထမေဝ သမ္ပာဒေတိ။ အဿဒ္ဓဿ ပန တာနိ အနတ္ထာဝဟာနိ ဟောန္တိ, ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စာတိ, ဧဝမ္ပိ သဒ္ဓါယ သုလဒ္ဓလာဘတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ –

‘‘သဒ္ဓါ ဗန္ဓတိ ပါထေယျံ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၇၉)။

‘‘သဒ္ဓါ ဒုတိယာ ပုရိသဿ ဟောတီ’’တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၃၆, ၅၉)။

‘‘သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌ’’န္တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၇၃၊ သု။ နိ။ ၁၈၄)။

‘‘သဒ္ဓါဟတ္ထော မဟာနာဂေါ’’တိ စ။ (အ။ နိ။ ၆။၄၃၊ ထေရဂါ။ ၆၉၄)။

‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇံ တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၇၊ သု။ နိ။ ၇၇)။

‘‘သဒ္ဓေသိကော, ဘိက္ခဝေ, အရိယသာဝကော’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၇) စ။

‘‘သဒ္ဓါယ တရတိ ဩဃ’’န္တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆) –

အနေကေသု ဌာနေသု အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ သဒ္ဓါ သံဝဏ္ဏိတာ။

ဣဒါနိ ယာယ သဒ္ဓါယ သာသနေ ကုသလဓမ္မေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ နိယာမောက္ကန္တိယာ, တံ သဒ္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ခေါ ပနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဿာတိ ဣမဿ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ နိဝိဋ္ဌာတိ အဘိနိဝိဋ္ဌာ စိတ္တသန္တာနံ အနုပဝိဋ္ဌာ။ မူလဇာတာတိ ဇာတမူလာ။ ကိံ ပန သဒ္ဓါယ မူလံ နာမ? သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ ဩကပ္ပနဟေတုဘူတော ဥပါယမနသိကာရော။ အပိစ သပ္ပုရိသသေဝနာ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ ယောနိသောမနသိကာရော ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တီတိ စတ္တာရိ သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ မူလာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပတိဋ္ဌိတာတိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ကေနစိ အကမ္ပနီယဘာဝေန အဝဋ္ဌိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒဠှာ အသံဟာရိယာ’’တိ။ ဒဠှာတိ ထိရာ။ အသံဟာရိယာတိ ကေနစိ သံဟရိတုံ ဝါ ဟာပေတုံ ဝါ အပနေတုံ ဝါ အသက္ကုဏေယျာ။ ဣတိ တေ ဒေဝါ တဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမဓိဂမံ အာသီသန္တာ ဧဝံ ဝဒန္တိ။ အတ္တနော ဒေဝလောကေ ကာမသုခူပဘောဂါရဟမေဝ ဟိ အရိယပုဂ္ဂလံ တေ ဣစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဟိ, ဒေဝ, ပုနပ္ပုန’’န္တိ။

ဂါထာသု ပုညက္ခယမရဏမ္ပိ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စဝတိ အာယုသင်္ခယာ’’တိ။ အနုမောဒတန္တိ အနုမောဒန္တာနံ။ မနုဿာနံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄၇။)

သဟဗျတန္တိ မနုဿေဟိ သဟဘာဝံ။ သဟ ဗျေတီတိ သဟဗျော, သဟပဝတ္တနကော, တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာ။ နိဝိဋ္ဌဿာတိ နိဝိဋ္ဌာ ဘဝေယျ။ ယာဝဇီဝန္တိ ယာဝ ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိယာ, ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာတိ အတ္ထော။

အပ္ပမာဏန္တိ သက္ကစ္စံ ဗဟုံ ဥဠာရံ ဗဟုက္ခတ္တုဉ္စ ကရဏဝသေန ပမာဏရဟိတံ။ နိရူပဓိန္တိ ကိလေသူပဓိရဟိတံ, သုဝိသုဒ္ဓံ နိမ္မလန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တေ ဒေဝါ မဟဂ္ဂတကုသလံ န ဣစ္ဆန္တိ ကာမလောကသမတိက္ကမနတော, ကာမာဝစရပုညမေဝ ဣစ္ဆန္တိ, တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ‘‘ဣတော ဒေဝလောကတော စုတော မနုဿေသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ကာယဒုစ္စရိတာဒိံ သဗ္ဗံ ဒုစ္စရိတံ ပဟာယ ကာယသုစရိတာဒိံ သဗ္ဗံ သုစရိတံ ဥဠာရံ ဝိပုလံ ဥပစိနိတွာ အရိယမဂ္ဂေန အာဂတသဒ္ဓေါ ဘဝါဟီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန လောကုတ္တရေသု ပဌမမဂ္ဂံ ဒုတိယမဂ္ဂမ္ပိ ဝါ ဣစ္ဆန္တိ အတ္တနော ဒေဝလောကူပပတ္တိယာ အနတိဝတ္တနတော, တသ္မာ တေသမ္ပိ ဝသေန ‘‘အပ္ပမာဏံ နိရူပဓိ’’န္တိပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ပမာဏကရာနံ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌဩဠာရိကကာမရာဂါဒိကိလေသာနံ ဥပစ္ဆေဒေန အပ္ပမာဏံ, သတ္တမဘဝတော ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ ခန္ဓူပဓိဿ တံနိဗ္ဗတ္တကအဘိသင်္ခါရူပဓိဿ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသူပဓိဿ စ ပဟာနေန တေသံ အနိဗ္ဗတ္တနတော နိရုပဓိသင်္ခါတနိဗ္ဗာနသန္နိဿိတတ္တာ စ နိရုပဓီတိ။

ဧဝံ အစ္စန္တမေဝ အပါယဒွါရပိဓာယကံ ကမ္မံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိနိဗ္ဗတ္တကကမ္မံ ဒဿေတုံ ‘‘တတော ဩပဓိက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဩပဓိကန္တိ ဥပဓိဝေပက္ကံ အတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ စေဝ ဘောဂသမ္ပတ္တိယာ စ နိဗ္ဗတ္တကန္တိ အတ္ထော။ ဥပဓီတိ ဟိ အတ္တဘာဝေါ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘သန္တေကစ္စာနိ ပါပကာနိ ကမ္မသမာဒါနာနိ ဥပဓိသမ္ပတ္တိပဋိဗာဟိတာနိ န ဝိပစ္စန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၁၀)။ ကာမဂုဏာပိ။ ယထာဟ ‘‘ဥပဓီဟိ နရဿ သောစနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၊ သု။ နိ။ ၃၄)။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ သုခဒုက္ခန္တိ ဥပဓိ, အတ္တဘာဝေါ ကာမဂုဏာ စ။ ဥပဓိကရဏံ သီလံ ဧတဿ, ဥပဓိံ ဝါ အရဟတီတိ ဩပဓိကံ, ပုညံ, တံ ဗဟုံ ဥဠာရံ ကတွာ။ ကထံ? ဒါနေန။ ဒါနဉှိ ဣတရေဟိ သုကရန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဒါနေနာတိ ဝါ ပဒေန အဘယဒါနမ္ပိ ဝုတ္တံ, န အာမိသဒါနမေဝါတိ သီလဿာပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန တေ ဒေဝါ အသုရကာယဟာနိံ ဧကန္တေနေဝ ဒေဝကာယပါရိပူရိဉ္စ ဣစ္ဆန္တိ, တသ္မာ တဿ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄၈။)

ဥပါယံ ဒဿေန္တာ ‘‘အညေပိ မစ္စေ သဒ္ဓမ္မေ, ဗြဟ္မစရိယေ နိဝေသယာ’’တိ ဓမ္မဒါနေ နိယောဇေန္တိ။ ယဒါ ဝိဒူတိ ယသ္မိံ ကာလေ ဒေဝါ ဒေဝံ စဝန္တံ ဝိဒူ ဝိဇာနေယျုံ, တဒါ ဣမာယ ယထာဝုတ္တာယ အနုကမ္ပာယ ဒုက္ခာပနယနကမျတာယ ‘‘ဒေဝ, ဣမေ ဒေဝကာယေ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ဧဟိ အာဂစ္ဆာဟီ’’တိ စ အနုမောဒေန္တီတိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဗဟုဇနဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၄။ ပဉ္စမေ လောကေတိ ဧတ္ထ တယော လောကာ – သတ္တလောကော, သင်္ခါရလောကော, ဩကာသလောကောတိ။ တေသု ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ရူပဓမ္မာနံ အရူပဓမ္မာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနဉ္စ သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနာနံ သမူဟော သတ္တလောကော, ပထဝီပဗ္ဗတာဒိဘေဒေါ ဩကာသလောကော, ဥဘယေပိ ခန္ဓာ သင်္ခါရလောကော။ တေသု သတ္တလောကော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ တသ္မာ လောကေတိ သတ္တလောကေ။ တတ္ထာပိ န ဒေဝလောကေ, န ဗြဟ္မလောကေ, မနုဿလောကေ။ မနုဿလောကေပိ န အညသ္မိံ စက္ကဝါဠေ, ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ။ တတြာပိ န သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု, ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဂဇင်္ဂလံ နာမ နိဂမော, တဿ အပရေန မဟာသာလာ, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ, ဩရတော မဇ္ဈေ၊ ပုရတ္ထိမဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သလ္လဝတီ နာမ နဒီ, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ, ဩရတော မဇ္ဈေ၊ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သေတကဏ္ဏိကံ နာမ နိဂမော, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ, ဩရတော မဇ္ဈေ၊ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ထူဏံ နာမ ဗြာဟ္မဏဂါမော, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ, ဩရတော မဇ္ဈေ၊ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဥသိရဒ္ဓဇော နာမ ပဗ္ဗတော, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ, ဩရတော မဇ္ဈေ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နေ အာယာမတော တိယောဇနသတေ ဝိတ္ထာရတော အဍ္ဎတေယျယောဇနသတေ ပရိက္ခေပတော နဝယောဇနသတေ မဇ္ဈိမဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တထာဂတော။ န ကေဝလဉ္စ တထာဂတောဝ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အဂ္ဂသာဝကာ အသီတိမဟာထေရာ ဗုဒ္ဓမာတာ ဗုဒ္ဓပိတာ စက္ကဝတ္တိရာဇာ အညေ စ သာရပ္ပတ္တာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ ဧတ္ထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဣဓ ပန တထာဂတဝါရေယေဝ သဗ္ဗတ္ထကဝသေန အယံ နယော လဗ္ဘတိ, ဣတရေသု ဧကဒေသဝသေန။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၄၉။)

ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဣဒံ ပန ဥဘယမ္ပိ ဝိပ္ပကတဝစနမေဝ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တာ ဗဟုဇနဟိတတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န အညေန ကာရဏေနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝရူပဉှေတ္ထ သဒ္ဒလက္ခဏံ န သက္ကာ အညေန သဒ္ဒလက္ခဏေန ပဋိဗာဟိတုံ။

အပိစ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ ဥပ္ပန္နော နာမာတိ အယံ ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာဂတော ဟိ မဟာဘိနီဟာရံ ကရောန္တော, ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေ ပရိယေသန္တော, ပါရမိယော ပူရေန္တော, ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တော, ဉာတတ္ထစရိယံ စရန္တော, လောကတ္ထစရိယံ, ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယံ ကောဋိံ ပါပေန္တော, ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတဘဝနေ တိဋ္ဌန္တော, တတော ဩတရိတွာ စရိမဘဝေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တော, အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တော, အဘိနိက္ခမန္တော, မဟာပဓာနံ ပဒဟန္တော, ပရိပက္ကဉာဏော ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ မာရဗလံ ဝိဓမေန္တော ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တော, မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေန္တော, ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ အနေကာကာရံ သဗ္ဗသင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ယာဝ အနာဂါမိဖလံ သစ္ဆိကရောန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဧဝ နာမ, အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ပန ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သာဝကာနံ ဝိယ န ပဋိပါဋိယာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနံ ဥပ္ပါဒနကိစ္စံ အတ္ထိ, သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သကလောပိ ဗုဒ္ဓဂုဏရာသိ အာဂတောဝ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ တေ နိဗ္ဗတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နာ နာမ ဟောန္တိ။ ဣဓ အရဟတ္တဖလက္ခဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။

သာဝကောပိ ခီဏာသဝေါ သာဝကဗောဓိယာ ဟေတုဘူတေ ပုညသမ္ဘာရေ သမ္ဘရန္တော ပုဗ္ဗယောဂံ ပုဗ္ဗစရိယံ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေန္တော စရိမဘဝေ နိဗ္ဗတ္တန္တော အနုက္ကမေန ဝိညုတံ ပတွာ သံသာရေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စေတယမာနော ပဗ္ဗဇ္ဇံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ သီလာဒီနိ ပရိပူရေန္တော ဓုတဓမ္မေ သမာဒါယ ဝတ္တမာနော ဇာဂရိယံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဉာဏာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေ အဓိဂစ္ဆန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဧဝ နာမ, အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ပန ဥပ္ပန္နော နာမ။ သေက္ခော ပန ပုဗ္ဗူပနိဿယတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဂေါတြဘုဉာဏာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ, ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ, ပဌမဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ပဒါနံ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅၀။)

ဣဒါနိ ဗဟုဇနဟိတာယာတိအာဒီသု ဗဟုဇနဟိတာယာတိ မဟာဇနဿ ဟိတတ္ထာယ။ ဗဟုဇနသုခါယာတိ မဟာဇနဿ သုခတ္ထာယ။ လောကာနုကမ္ပာယာတိ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ။ ကတရသတ္တလောကဿာတိ? ယော တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, အမတပါနံ ပိဝတိ, တဿ။ ဘဂဝတော ဟိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တဒေသနာယ အညာတကောဏ္ဍညပ္ပမုခါ အဋ္ဌာရသ ဗြဟ္မကောဋိယော ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိံသု။ ဧဝံ ယာဝ သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝိနယနာ ဓမ္မံ ပဋိဝိဒ္ဓသတ္တာနံ ဂဏနာ နတ္ထိ, မဟာသမယသုတ္တန္တဒေသနာယံ မင်္ဂလသုတ္တံ, စူဠရာဟုလောဝါဒံ, သမစိတ္တဒေသနာယန္တိ ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု အဘိသမယံ ပတ္တသတ္တာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ ဧဝမေတဿ အပရိမာဏဿ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပာယ။ သာဝကဿ ပန အရဟတော သေက္ခဿ စ လောကာနုကမ္ပာယ ဥပ္ပတ္တိ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီဟိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကာဒီဟိ စ ဒေသိတဒေသနာယ ပဋိဝေဓပ္ပတ္တသတ္တာနံ ဝသေန, အပရဘာဂေ စ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရာဒီဟိ ဒေသိတဒေသနာယ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနံ ဝသေန, ယာဝဇ္ဇတနာ ဣတော ပရံ အနာဂတေ စ သာသနံ နိဿာယ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂေသု ပတိဋ္ဌဟန္တာနံ ဝသေနပိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

အပိစ ဗဟုဇနဟိတာယာတိ ဗဟုဇနဿ ဟိတတ္ထာယ, နေသံ ပညာသမ္ပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဟိတူပဒေသကောတိ။ ဗဟုဇနသုခါယာတိ ဗဟုဇနဿ သုခတ္ထာယ, စာဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပကရဏသုခသမ္ပဒါယကောတိ။ လောကာနုကမ္ပာယာတိ လောကဿ အနုကမ္ပနတ္ထာယ, မေတ္တာကရုဏာသမ္ပတ္တိယာ မာတာပိတရော ဝိယ လောကဿ ရက္ခိတာ ဂေါပိတာတိ။ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဣဓ ဒေဝမနုဿဂ္ဂဟဏေန ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ဝေနေယျသတ္တေ ဧဝ ဂဟေတွာ တေသံ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂဖလာဓိဂမာယ တထာဂတဿ ဥပ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ပဌမဝါရေ, ဒုတိယတတိယဝါရေသု ပန အရဟတော သေက္ခဿ စ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ပရမတ္ထာယ, နိဗ္ဗာနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟိတာယာတိ တံသမ္ပာပကမဂ္ဂတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကမဂ္ဂတော ဟိ ဥတ္တရိံ ဟိတံ နာမ နတ္ထိ။ သုခါယာတိ ဖလသမာပတ္တိသုခတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တတော ဥတ္တရိ သုခါဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အယံ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခေါ စေဝ အာယတိဉ္စ သုခဝိပါကော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၇၊ ဝိဘ။ ၈၀၄)။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅၁။)

တထာဂတောတိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိအာဒီသု တိဿောပိ ဝိဇ္ဇာ ဘယဘေရဝေ (မ။ နိ။ ၁။၃၄ အာဒယော) အာဂတနယေန, ဆပိ ဝိဇ္ဇာ ဆဠဘိညာဝသေန, အဋ္ဌပိ ဝိဇ္ဇာ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ အာဂတာတိ ဝိဇ္ဇာဟိ, သီလသံဝရာဒီဟိ, ပန္နရသဟိ စရဏဓမ္မေဟိ စ, အနညသာဓာရဏေဟိ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတောတိ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော။ သောဘနဂမနတ္တာ, သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ, သမ္မာ ဂတတ္တာ, သမ္မာ ဂဒတ္တာ စ သုဂတော။ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ လောကဝိဒူ။ နတ္ထိ ဧတဿ ဥတ္တရောတိ အနုတ္တရော။ ပုရိသဒမ္မေ ပုရိသဝေနေယျေ သာရေတိ ဝိနေတီတိ ပုရိသဒမ္မသာရထိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ သဗ္ဗဿာပိ နေယျဿ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၂-၁၃၃) ဂဟေတဗ္ဗော။

သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိ…ပေ… ပရိယောသာနကလျာဏန္တိ သော ဘဂဝါ သတ္တေသု ကာရုညံ ပဋိစ္စ ဟိတွာပိ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တဉ္စ ခေါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော အာဒိကလျာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဒေသေတိ။ ကထံ? ဧကဂါထာပိ ဟိ သမန္တဘဒ္ဒကတ္တာ ဓမ္မဿ ပဌမပါဒေန အာဒိကလျာဏာ, ဒုတိယတတိယေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏာ, ပစ္ဆိမေန ပရိယောသာနကလျာဏာ။ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ နိဒါနေန အာဒိကလျာဏံ, နိဂမနေန ပရိယောသာနကလျာဏံ, သေသေန မဇ္ဈေကလျာဏံ။ နာနာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ ပဌမေန အနုသန္ဓိနာ အာဒိကလျာဏံ, ပစ္ဆိမေန ပရိယောသာနကလျာဏံ, သေသေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏံ။ သကလောပိ ဝါ သာသနဓမ္မော အတ္တနော အတ္ထဘူတေန သီလေန အာဒိကလျာဏော, သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော, နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလျာဏော။ သီလသမာဓီဟိ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ဝိပဿနာမဂ္ဂေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော, ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ ပရိယောသာနကလျာဏော။ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ဓမ္မသုဓမ္မတာယ မဇ္ဈေကလျာဏော, သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ တံ သုတွာ တထတ္တာယ ပဋိပန္နေန အဓိဂန္တဗ္ဗာယ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ပစ္စေကဗောဓိယာ မဇ္ဈေကလျာဏော, သာဝကဗောဓိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ သုယျမာနော စေသ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနတော သဝနေနပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ အာဒိကလျာဏော, ပဋိပဇ္ဇိယမာနော သမထဝိပဿနာသုခါဝဟနတော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅၂။)

ပဋိပတ္တိယာပိ သုခမေဝ အာဝဟတီတိ မဇ္ဈေကလျာဏော, တထာပဋိပန္နော စ ပဋိပတ္တိဖလေ နိဋ္ဌိတေ တာဒိဘာဝါဝဟနတော ပဋိပတ္တိဖလေနပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ ပရိယောသာနကလျာဏော။ နာထပ္ပဘဝတ္တာ စ ပဘဝသုဒ္ဓိယာ အာဒိကလျာဏော, အတ္ထသုဒ္ဓိယာ မဇ္ဈေကလျာဏော, ကိစ္စသုဒ္ဓိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိ…ပေ… ပရိယောသာနကလျာဏ’’န္တိ။

ယံ ပန ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပကာသေတိ, နာနာနယေဟိ ဒီပေတိ, တံ ယထာနုရူပံ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ, ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ သင်္ကာသန, ပကာသန, ဝိဝရဏ, ဝိဘဇန, ဥတ္တာနီကရဏ ပညတ္တိအတ္ထပဒသမာယောဂတော သာတ္ထံ, အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ, အတ္ထဂမ္ဘီရတာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ ဝါ သာတ္ထံ, ဓမ္မဂမ္ဘီရတာဒေသနာဂမ္ဘီရတာဟိ သဗျဉ္ဇနံ။ အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော ဝါ သာတ္ထံ, ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သဗျဉ္ဇနံ။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတော ပရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကန္တိ သာတ္ထံ, သဒ္ဓေယျတော လောကိယဇနပ္ပသာဒကန္တိ သဗျဉ္ဇနံ။ ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပါယတော သာတ္ထံ, ဥတ္တာနပဒတော သဗျဉ္ဇနံ။ ဥပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော သကလပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ, အပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော နိဒ္ဒေါသဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ, အပိစ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂမဗျတ္တိတော သာတ္ထံ, ပရိယတ္တိယာ အာဂမဗျတ္တိတော သဗျဉ္ဇနံ, သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ ပရိပုဏ္ဏံ, နိရုပက္ကိလေသတော နိတ္ထရဏတ္ထာယ ပဝတ္တိတော လောကာမိသနိရပေက္ခတော စ ပရိသုဒ္ဓံ, သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဗြဟ္မဘူတေဟိ သေဋ္ဌေဟိ စရိတဗ္ဗတော တေသံ စရိယဘာဝတော စ ဗြဟ္မစရိယံ။ တသ္မာ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ…ပေ… ပကာသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမောတိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတော သဗ္ဗလောကုတ္တမဘာဝတော စ ပဌမော ပုဂ္ဂလော။

တဿေဝ သတ္ထု သာဝကောတိ တဿေဝ ယထာဝုတ္တဂုဏဿ သတ္ထု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မဒေသနာယ သဝနန္တေ ဇာတော ဓမ္မသေနာပတိသဒိသော သာဝကော, န ပူရဏာဒိ ဝိယ ပဋိညာမတ္တေန သတ္ထု သာဝကော။ ပါဋိပဒေါတိ ပဋိပဒါသင်္ခါတေန အရိယမဂ္ဂေန အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော ဘဝေါတိ ပါဋိပဒေါ, အနိဋ္ဌိတပဋိပတ္တိကိစ္စော ပဋိပဇ္ဇမာနောတိ အတ္ထော။ သုတ္တဂေယျာဒိ ပရိယတ္တိဓမ္မော ဗဟုံ သုတော ဧတေနာတိ ဗဟုဿုတော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅၃။)

ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိသီလေန စေဝ အာရညိကင်္ဂါဒိဓုတင်္ဂဝတေဟိ စ ဥပပန္နော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတောတိ သီလဝတူပပန္နော။ ဣတိ ဘဂဝါ ‘‘လောကာနုကမ္ပာ နာမ ဟိတဇ္ဈာသယေန ဓမ္မဒေသနာ, သာ စ ဣမေသု ဧဝ တီသု ပုဂ္ဂလေသု ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ ဒဿေတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဂါထာသု တဿနွယောတိ တဿေဝ သတ္ထု ပဋိပတ္တိယာ ဓမ္မဒေသနာယ စ အနုဂမနေန တဿနွယော အနုဇာတော။ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ သပရသန္တာနေသု ဓမ္မာလောကသင်္ခါတာယ ပဘာယ ကရဏတော ပဘင်္ကရာ။ ဓမ္မမုဒီရယန္တာတိ စတုသစ္စဓမ္မံ ကထေန္တာ။ အပါပုရန္တီတိ ဥဂ္ဃါဋေန္တိ။ အမတဿ နိဗ္ဗာနဿ။ ဒွါရံ အရိယမဂ္ဂံ။ ယောဂါတိ ကာမယောဂါဒိတော။ သတ္ထဝါဟေနာတိ ဝေနေယျသတ္ထဝါဟနတော ဘဝကန္တာရနိတ္ထရဏတော သတ္ထဝါဟော, ဘဂဝါ, တေန သတ္ထဝါဟေန။ သုဒေသိတံ မဂ္ဂမနုက္ကမန္တီတိ တေန သမ္မာ ဒေသိတံ အရိယမဂ္ဂံ တဿ ဒေသနာနုသာရေန အနုဂစ္ဆန္တိ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အသုဘာနုပဿီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၅။ ဆဋ္ဌေ အသုဘာနုပဿီတိ အသုဘံ အနုပဿန္တာ ဒွတ္တိံသာကာရဝသေန စေဝ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု ဂဟိတနိမိတ္တဿ ဥပသံဟရဏဝသေန စ ကာယသ္မိံ အသုဘံ အသုဘာကာရံ အနုပဿကာ ဟုတွာ ဝိဟရထ။ အာနာပါနဿတီတိ အာနာပါနေ သတိ, တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ သတိ, အဿာသပဿာသပရိဂ္ဂါဟိကာ သတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အာနန္တိ အဿာသော, နော ပဿာသော။ ပါနန္တိ ပဿာသော, နော အဿာသော’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၀)။

ဝေါတိ တုမှာကံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဣဓ ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ပရိမုခန္တိ အဘိမုခံ။ သူပဋ္ဌိတာတိ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အာနာပါနဿတိ စ တုမှာကံ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတူတိ။ အထ ဝါ ပရိမုခန္တိ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ – ‘‘ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော, မုခန္တိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅၄။)

နိယျာနဋ္ဌော, သတီတိ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌော, တေန ဝုစ္စတိ ပရိမုခံ သတိ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၄)။ ဣမိနာ စတုသတိပဋ္ဌာနသောဠသပ္ပဘေဒါ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဧဝံ သင်္ခေပေနေဝ ရာဂစရိတဝိတက္ကစရိတာနံ သပ္ပါယံ ပဋိကူလမနသိကာရကာယာနုပဿနာဝသေန သမထကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနဉ္စ ဥပဒိသိတွာ ဣဒါနိ သုဒ္ဓဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေသု အနိစ္စာနုပဿိနော ဝိဟရထာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ အနိစ္စံ, အနိစ္စလက္ခဏံ, အနိစ္စာနုပဿနာ, အနိစ္စာနုပဿီတိ ဣဒံ စတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟုတွာ, အဘာဝတော, ဥဒယဗ္ဗယယောဂတော, တာဝကာလိကတော, နိစ္စပဋိက္ခေပတော စ ခန္ဓပဉ္စကံ အနိစ္စံ နာမ။ တဿ ယော ဟုတွာ အဘာဝါကာရော, တံ အနိစ္စလက္ခဏံ နာမ။ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ တံ အနိစ္စန္တိ ဝိပဿကော အနိစ္စာနုပဿီ။ ဧတ္ထ စ ဧကာဒသဝိဓာ အသုဘကထာ ပဌမဇ္ဈာနံ ပါပေတွာ, သောဠသဝတ္ထုကာ စ အာနာပါနကထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပါပေတွာ, ဝိပဿနာကထာ စ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာ, သာ ပန သဗ္ဗာကာရတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၇-၇၄၀) ကထိတာတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣဒါနိ အသုဘာနုပဿနာဒီဟိ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗံ ဖလဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အသုဘာနုပဿီန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဘာယ ဓာတုယာတိ သုဘဘာဝေ, သုဘနိမိတ္တေတိ အတ္ထော။ ရာဂါနုသယောတိ သုဘာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ကာမရာဂါနုသယော။ သော ကေသာဒီသု ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု ဝါ အသုဘာနုပဿီနံ အသုဘနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ တတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အဓိဂတေန အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယတိ, သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္ဒီယတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အသုဘာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ကာမရာဂဿ ပဟာနာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၊ ဥဒါ။ ၃၁)။ ဗာဟိရာတိ ဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထုကတ္တာ အနတ္ထာဝဟတ္တာ စ ဗာဟိရာ ဗဟိဘူတာ။ ဝိတက္ကာသယာတိ ကာမသင်္ကပ္ပါဒိမိစ္ဆာဝိတက္ကာ။ တေ ဟိ အပ္ပဟီနာ အာသယာနုဂတာ သတိ ပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဝိတက္ကာသယာတိ ဝုတ္တာ။ ကာမဝိတက္ကော စေတ္ထ ကာမရာဂဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတော ဧဝါတိ တဒဝသေသာ ဝိတက္ကာ ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဃာတပက္ခိကာတိ ဒုက္ခဘာဂိယာ, ဣစ္ဆာဝိဃာတနိဗ္ဗတ္တနကာ ဝါ။ တေ န

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅၅။)

ဟောန္တီတိ တေ ပဟီယန္တိ။ ဗျာပါဒဝိတက္ကော, ဝိဟိံသာဝိတက္ကော, ဉာတိဝိတက္ကော, ဇနပဒဝိတက္ကော, အမရာဝိတက္ကော, အနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော, လာဘသက္ကာရသိလောကပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော, ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကောတိ အဋ္ဌ, ကာမဝိတက္ကေန သဒ္ဓိံ နဝဝိဓာ မဟာဝိတက္ကာ အာနာပါနဿတိသမာဓိနာ တန္နိဿိတာယ စ ဝိပဿနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိက္ခမ္ဘိတာ။ တံ ပါဒကံ ကတွာ အဓိဂတေန အရိယမဂ္ဂေန ယထာရဟံ အနဝသေသတော ပဟီယန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အာနာပါနဿတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒါယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၊ ဥဒါ။ ၃၁)။

ယာ အဝိဇ္ဇာ, သာ ပဟီယတီတိ ယာ သစ္စသဘာဝပဋိစ္ဆာဒိနီ သဗ္ဗာနတ္ထကာရီ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ မူလဘူတာ အဝိဇ္ဇာ, သာ အနိစ္စာနုပဿီနံ ဝိဟရတံ သမုစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ကိရ ဘဂဝတာ အနိစ္စာကာရတော ဝုဋ္ဌိတဿ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော – တေဘူမကေသု သဗ္ဗသင်္ခါရေသု အနိစ္စာဒိတော သမ္မသနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဝိပဿန္တာနံ ယဒါ အနိစ္စန္တိ ပဝတ္တမာနာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာ မဂ္ဂေန ဃဋီယတိ, အနုက္ကမေန အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေသံ အနိစ္စာနုပဿီနံ ဝိဟရတံ အဝိဇ္ဇာ အနဝသေသတော ပဟီယတိ, အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ အနိစ္စာနုပဿီနံ ဝိဟရတန္တိ ဣဒံ အနိစ္စလက္ခဏဿ တေသံ ပါကဋဘာဝတော ဣတရဿ လက္ခဏဒွယဿ ဂဟဏေ ဥပါယဘာဝတော ဝါ ဝုတ္တံ, န ပန ဧကဿေဝ လက္ခဏဿ အနုပဿိတဗ္ဗတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅)။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘အနိစ္စသညိနော ဟိ, မေဃိယ, အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတိ, အနတ္တသညီ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃါတံ ပါပုဏာတီ’’တိ။

ဂါထာသု အာနာပါနေ ပဋိဿတောတိ အာနာပါနနိမိတ္တသ္မိံ ပဋိ ပဋိ သတော, ဥပဋ္ဌိတဿတီတိ အတ္ထော။ ပဿန္တိ အာသဝက္ခယဉာဏစက္ခုနာ သင်္ခါရူပသမံ နိဗ္ဗာနံ ပဿန္တော။ အာတာပီ သဗ္ဗဒါတိ အန္တရာဝေါသာနံ အနာပဇ္ဇိတွာ အသုဘာနုပဿနာဒီသု သတတံ အာတာပီ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော, တတော ဧဝ ယတော ဝါယမမာနော, နိယတော ဝါ သမ္မတ္တနိယာမေန တတ္ထ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထေ နိဗ္ဗာနေ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုစ္စတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅၆။)

၇။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၆။ သတ္တမေ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပန္နဿာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မော နာမ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော, တဿ ဓမ္မဿ အနုဓမ္မော သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဓမ္မော, တံ ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပန္နဿ အဓိဂန္တုံ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ။ အယမနုဓမ္မော ဟောတီတိ အယံ အနုစ္ဆဝိကသဘာဝေါ ပတိရူပသဘာဝေါ ဟောတိ။ ဝေယျာကရဏာယာတိ ကထနာယ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပန္နောယန္တိ ယန္တိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေန အနုဓမ္မေန တံ ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပန္နောတိ ဗျာကရမာနော သမ္မဒေဝ ဗျာကရောန္တော နာမ သိယာ, န တတောနိဒါနံ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗော သိယာတိ။ ယန္တိ ဝါ ကိရိယာပရာမသနံ, တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘ယဒိဒံ ဓမ္မဿေဝ ဘာသနံ, ဓမ္မဝိတက္ကဿေဝ စ ဝိတက္ကနံ တဒုဘယာဘာဝေ ဉာဏုပေက္ခာယ, အယံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပန္နဿ ဘိက္ခုနော တထာရူပေါ အယန္တိ ကထနာယာနုရူပဟေတု အနုစ္ဆဝိကကာရဏံ။ ဘာသမာနော ဓမ္မံယေဝ ဘာသေယျာတိ ကထေန္တော စေ ဒသကထာဝတ္ထုဓမ္မံယေဝ ကထေယျ, န တပ္ပဋိပက္ခမဟိစ္ဆတာဒိအဓမ္မံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယာယံ ကထာ အဘိသလ္လေခိကာ စေတောဝိဝရဏသပ္ပါယာ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ နိရောဓာယ ဥပသမာယ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ သေယျထိဒံ – အပ္ပိစ္ဆကထာ, သန္တုဋ္ဌိကထာ, ပဝိဝေကကထာ, အသံသဂ္ဂကထာ, ဝီရိယာရမ္ဘကထာ, သီလကထာ, သမာဓိကထာ, ပညာကထာ, ဝိမုတ္တိကထာ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနကထာ, ဧဝရူပါယ ကထာယ နိကာမလာဘီ ဟောတိ အကိစ္ဆလာဘီ အကသိရလာဘီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၊ ဥဒါ။ ၃၁)။

အဘိသလ္လေခိကာယ ကထာယ လာဘီ ဧဝ ဟိ တံ ဘာသေယျ။ ဧတေန ကလျာဏမိတ္တသမ္ပဒါ ဒဿိတာ။

ဓမ္မဝိတက္ကန္တိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒိံ ဓမ္မတော အနပေတံ ဝိတက္ကယတော ‘‘သီလာဒိပဋိပဒံ ပရိပူရေဿာမီ’’တိ ဥပရူပရိ ဥဿာဟော အဘိဝဍ္ဎိဿတိ။ သော ပန ဝိတက္ကော သီလာဒီနံ အနုပကာရဓမ္မေ ဝဇ္ဇေတွာ ဥပကာရဓမ္မေ အနုဗြူဟနဝသေန ဟာနဘာဂိယဘာဝံ အပနေတွာ ဌိတိဘာဂိယဘာဝေပိ အဋ္ဌတွာ ဝိသေသဘာဂိယတံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတဉ္စ ပါပနဝသေန ပဝတ္တိယာ အနေကပ္ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နော အဓမ္မဝိတက္ကန္တိ ကာမဝိတက္ကံ နော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅၇။)

ဝိတက္ကေယျာတိ အတ္ထော။ တဒုဘယံ ဝါ ပနာတိ ယဒေတံ ပရေသံ အနုဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဓမ္မဘာသနံ အတ္တနော အနုဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဓမ္မဝိတက္ကနဉ္စ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ပန တံ ဥဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ အပ္ပဋိပဇ္ဇိတွာ အကတွာ။ ဥပေက္ခကောတိ တထာပဋိပတ္တိယံ ဥဒါသီနော သမထဝိပဿနာဘာဝနမေဝ အနုဗြူဟန္တော ဝိဟရေယျ, သမထပဋိပတ္တိယံ ဥပေက္ခကော ဟုတွာ ဝိပဿနာယမေဝ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိဟရေယျ။ ဝိပဿနမ္ပိ ဥဿုက္ကာပေတွာ တတ္ထပိ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဝသေန ဥပေက္ခကော ယာဝ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေန ဃဋီယတိ, တာဝ ယထာ တံ တိက္ခံ သူရံ ပသန္နံ ဟုတွာ ဝဟတိ, တထာ ဝိဟရေယျ သတော သမ္ပဇာနောတိ။

ဂါထာသု သမထဝိပဿနာဓမ္မော အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန အာရာမော ဧတဿာတိ ဓမ္မာရာမော။ တသ္မိံယေဝ ဓမ္မေ ရတောတိ ဓမ္မရတော။ တဿေဝ ဓမ္မဿ ပုနပ္ပုနံ ဝိစိန္တနတော ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယံ တံ ဓမ္မံ အာဝဇ္ဇေန္တော, မနသိ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ အနုဿရန္တိ တမေဝ ဓမ္မံ ဥပရူပရိဘာဝနာဝသေန အနုဿရန္တော။ အထ ဝါ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ ပရေသံ ဒေသနာဝသေန သီလာဒိဓမ္မော အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန အာရာမော ဧတဿာတိ ဓမ္မာရာမော။ တထေဝ တသ္မိံ ဓမ္မေ ရတော အဘိရတောတိ ဓမ္မရတော။ တေသံယေဝ သီလာဒိဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသန္တော ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဩကာသံ အဒတွာ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပါဒိဓမ္မံယေဝ အနုဝိစိန္တနတော ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယံ။ တဒုဘယံ ဝါ ပန ဩဠာရိကတော ဒဟန္တော အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ သမထဝိပဿနာဓမ္မမေဝ ဥပရူပရိ ဘာဝနာဝသေန အနုဿရန္တော အနုဗြူဟနဝသေန ပဝတ္တေန္တော။ သဒ္ဓမ္မာတိ သတ္တတိံသပ္ပဘေဒါ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မာ စ န ပရိဟာယတိ, န စိရဿေဝ တံ အဓိဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တဿ အနုဿရဏဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘စရံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စရံ ဝါတိ ဘိက္ခာစာရဝသေန စင်္ကမနဝသေန စ စရန္တော ဝါ။ ယဒိ ဝါ တိဋ္ဌန္တိ တိဋ္ဌန္တော ဝါ နိသိန္နော ဝါ, ဥဒ ဝါ သယန္တိ သယန္တော ဝါ။ ဧဝံ စတူသုပိ ဣရိယာပထေသု။ အဇ္ဈတ္တံ သမယံ စိတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ အတ္တနော စိတ္တံ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ဝူပသမနဝသေန ပဇဟနဝသေန သမယံ သမေန္တော။ သန္တိမေဝါဓိဂစ္ဆတီတိ အစ္စန္တသန္တိံ နိဗ္ဗာနမေဝ ပါပုဏာတီတိ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅၈။)

၈။ အန္ဓကရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၇။ အဋ္ဌမေ အကုသလဝိတက္ကာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာ ဝိတက္ကာ။ အန္ဓကရဏာတိအာဒီသု ယဿ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တံ ယထာဘူတဒဿနနိဝါရဏေန အန္ဓံ ကရောန္တီတိ အန္ဓကရဏာ။ န ပညာစက္ခုံ ကရောန္တီတိ အစက္ခုကရဏာ။ အညာဏံ ကရောန္တီတိ အညာဏကရဏာ။ ပညာနိရောဓိကာတိ ကမ္မဿကတာပညာ, ဈာနပညာ, ဝိပဿနာပညာတိ ဣမာ တိဿော ပညာ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန နိရောဓေန္တီတိ ပညာနိရောဓိကာ။ အနိဋ္ဌဖလဒါယကတ္တာ ဒုက္ခသင်္ခါတဿ ဝိဃာတဿ ပက္ခေ ဝတ္တန္တီတိ ဝိဃာတပက္ခိကာ။ ကိလေသနိဗ္ဗာနံ န သံဝတ္တယန္တီတိ အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကာ။

ကာမဝိတက္ကောတိ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော။ သော ဟိ ကိလေသကာမသဟိတော ဟုတွာ ဝတ္ထုကာမေသု ပဝတ္တတိ။ ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဗျာပါဒဝိတက္ကော။ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ ဣမေ ဒွေ စ သတ္တေသုပိ သင်္ခါရေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကာမဝိတက္ကော ဟိ ပိယမနာပေ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဝိတက္ကေန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဗျာပါဒဝိတက္ကော အပ္ပိယေ အမနာပေ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နာသနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝိဟိံသာဝိတက္ကော သင်္ခါရေသု န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သင်္ခါရာ ဒုက္ခာပေတဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ, ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တု ဝါ ဗဇ္ဈန္တု ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တု ဝါ ဝိနဿန္တု ဝါ မာ ဝါ အဟေသု’’န္တိ စိန္တနကာလေ ပန သတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ဣမေယေဝ ပန ကာမသင်္ကပ္ပါဒယော။ အတ္ထတော ဟိ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ကာမသင်္ကပ္ပါဒီနဉ္စ နာနာကရဏံ နတ္ထိ, တံသမ္ပယုတ္တာ ပန သညာဒယော ကာမသညာဒယော။ ကာမဓာတုအာဒီနံ ပန ယသ္မာ ပါဠိယံ –

‘‘ကာမပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော…ပေ… မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပေါ, အယံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု, သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ကာမဓာတု။ ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော…ပေ… မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပေါ, အယံ ဝုစ္စတိ ဗျာပါဒဓာတု။ ဒသသု အာဃာတဝတ္ထူသု စိတ္တဿ အာဃာတော ပဋိဃာတော…ပေ… အနတ္တမနတာ စိတ္တဿ, အယံ ဝုစ္စတိ ဗျာပါဒဓာတု။ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၅၉။)

မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပေါ, အယံ ဝုစ္စတိ ဝိဟိံသာဓာတု။ ဣဓေကစ္စော ပါဏိနာ ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ သတ္ထေန ဝါ ရဇ္ဇုယာ ဝါ အညတရညတရေန သတ္တေ ဝိဟေဌေတိ, အယံ ဝိဟိံသာဓာတူ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၈၂, ၉၁၀) –

အာဂတတ္တာ ဝိသေသော လဗ္ဘတိ။

တတ္ထ ဒွေ ကထာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ စ အသမ္ဘိန္နာ စ။ တတ္ထ ကာမဓာတုယာ ဂဟိတာယ ဣတရာ ဒွေပိ ဂဟိတာ နာမ ဟောန္တိ။ တတော ပန နီဟရိတွာ အယံ ဗျာပါဒဓာတု, အယံ ဝိဟိံသာဓာတူတိ ဒဿေတီတိ အယံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ နာမ။ ကာမဓာတုံ ကထေန္တော ပန ဘဂဝါ ဗျာပါဒဓာတုံ ဗျာပါဒဓာတုဋ္ဌာနေ, ဝိဟိံသာဓာတုံ ဝိဟိံသာဓာတုဋ္ဌာနေ ဌပေတွာဝ အဝသေသံ ကာမဓာတု နာမာတိ ကထေသီတိ အယံ အသမ္ဘိန္နကထာ နာမ။

သုက္ကပက္ခေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော နေက္ခမ္မဝိတက္ကော။ သော အသုဘပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော ဟောတိ, အသုဘဇ္ဈာနေ ရူပါဝစရော, တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရော။ အဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အဗျာပါဒဝိတက္ကော။ သော မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော ဟောတိ, မေတ္တာဈာနေ ရူပါဝစရော, တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရော။ အဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ သော ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော, ကရုဏာဇ္ဈာနေ ရူပါဝစရော, တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရော။ ယဒါ ပန အလောဘော သီသံ ဟောတိ, တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဟောန္တိ။ ယဒါ မေတ္တာ သီသံ ဟောတိ, တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဟောန္တိ။ ယဒါ ကရုဏာ သီသံ ဟောတိ, တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဟောန္တိ။

ဣမေယေဝ ပန နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပါဒယော။ အတ္ထတော ဟိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒီနံ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပါဒီနဉ္စ နာနာကရဏံ နတ္ထိ, တံသမ္ပယုတ္တာ ပန သညာဒယော နေက္ခမ္မသညာဒယော။ နေက္ခမ္မဓာတုအာဒီနံ ပန ယသ္မာ ပါဠိယံ –

‘‘နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပေါ, အယံ ဝုစ္စတိ နေက္ခမ္မဓာတု, သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မဓာတု။ အဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပေါ, အယံ ဝုစ္စတိ အဗျာပါဒဓာတု။ ယာ သတ္တေသု မေတ္တိ မေတ္တာယနာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆၀။)

မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ, အယံ ဝုစ္စတိ အဗျာပါဒဓာတု။ အဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပေါ – အယံ ဝုစ္စတိ အဝိဟိံသာဓာတု။ ယာ သတ္တေသု ကရုဏာ ကရုဏာယနာ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိ – အယံ ဝုစ္စတိ အဝိဟိံသာဓာတူ’’တိ။ (ဝိဘ။ ၁၈၂) –

အာဂတတ္တာ ဝိသေသော လဗ္ဘတိ။ ဣဓာပိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ, အသမ္ဘိန္နာတိ ဒွေ ကထာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဂါထာသု ဝိတက္ကယေတိ ဝိတက္ကေယျ။ နိရာကရေတိ အတ္တနော သန္တာနတော နီဟရေယျ ဝိနောဒေယျ, ပဇဟေယျာတိ အတ္ထော။ သဝေ ဝိတက္ကာနိ ဝိစာရိတာနိ, သမေတိ ဝုဋ္ဌီဝ ရဇံ သမူဟတန္တိ ယထာ နာမ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ ပထဝိယံ သမူဟတံ သမန္တတော ဥဋ္ဌိတံ ရဇံ မဟတော အကာလမေဃဿ ဝဿတော ဝုဋ္ဌိ ဌာနသော ဝူပသမေတိ, ဧဝမေဝ သော ယောဂါဝစရော ဝိတက္ကာနိ မိစ္ဆာဝိတက္ကေ စ ဝိစာရိတာနိ တံသမ္ပယုတ္တဝိစာရေ စ သမေတိ ဝူပသမေတိ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ တထာဘူတော စ ဝိတက္ကူပသမေန စေတသာ သဗ္ဗေသံ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ ဥပသမနတော ဝိတက္ကူပသမေန အရိယမဂ္ဂစိတ္တေန။ ဣဓေဝ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ, သန္တိပဒံ နိဗ္ဗာနံ, သမဇ္ဈဂါ သမဓိဂတော ဟောတီတိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အန္တရာမလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၈။ နဝမေ အန္တရာမလာတိ ဧတ္ထ အန္တရာသဒ္ဒေါ –

‘‘နဒီတီရေသု သဏ္ဌာနေ, သဘာသု ရထိယာသု စ၊

ဇနာ သင်္ဂမ္မ မန္တေန္တိ, မဉ္စ တဉ္စ ကိမန္တရ’’န္တိ။ –

အာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၂၈) ကာရဏေ အာဂတော။ ‘‘အဒ္ဒသာ မံ, ဘန္တေ, အညတရာ ဣတ္ထီ ဝိဇ္ဇန္တရိကာယ ဘာဇနံ ဓောဝန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၄၉) ခဏေ။ ‘‘အပိစာယံ တပေါဒါ ဒွိန္နံ မဟာနိရယာနံ အန္တရိကာယ အာဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၁) ဝိဝရေ။

‘‘ပီတဝတ္ထေ ပီတဓဇေ, ပီတာလင်္ကာရဘူသိတေ၊

ပီတန္တရာဟိ ဝဂ္ဂူဟိ, အပိဠန္ဓာဝ သောဘသီ’’တိ။ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆၁။)

အာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၆၅၈) ဥတ္တရိသာဋကေ။ ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) စိတ္တေ။ ဣဓာပိ စိတ္တေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အန္တရေ စိတ္တေ ဘဝါ အန္တရာ။ ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နာ, တဿ မလိနဘာဝကရဏတော မလာ။ တတ္ထ မလံ နာမ ဒုဝိဓံ – သရီရမလံ, စိတ္တမလန္တိ။ တေသု သရီရမလံ သေဒဇလ္လိကာဒိ သရီရေ နိဗ္ဗတ္တံ, တတ္ထ လဂ္ဂံ အာဂန္တုကရဇဉ္စ, တံ ဥဒကေနပိ နီဟရဏီယံ, န တထာ သံကိလေသိကံ။ စိတ္တမလံ ပန ရာဂါဒိသံကိလေသိကံ, တံ အရိယမဂ္ဂေဟေဝ နီဟရဏီယံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –

‘‘ရူပေန သံကိလိဋ္ဌေန, သံကိလိဿန္တိ မာဏဝါ၊

ရူပေ သုဒ္ဓေ ဝိသုဇ္ဈန္တိ, အနက္ခာတံ မဟေသိနာ။

‘‘စိတ္တေန သံကိလိဋ္ဌေန, သံကိလိဿန္တိ မာဏဝါ၊

စိတ္တေ သုဒ္ဓေ ဝိသုဇ္ဈန္တိ, ဣတိ ဝုတ္တံ မဟေသိနာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆)၊

တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘စိတ္တသံကိလေသာ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ, စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀)။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဣဓာပိ စိတ္တမလဝိသောဓနာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, အန္တရာမလာ’’တိ အာဟ။

ယထာ စေတေ လောဘာဒယော သတ္တာနံ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ မလိနဘာဝကရာ နာနပ္ပကာရသံကိလေသဝိဓာယကာတိ အန္တရာမလာ, ဧဝံ ဧကတော ဘုဉ္ဇိတွာ, ဧကတော သယိတွာ, ဩတာရဂဝေသီ အမိတ္တသတ္တု ဝိယ စိတ္တေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သတ္တာနံ နာနာဝိဓအနတ္ထာဝဟာ, နာနပ္ပကာရဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အန္တရာအမိတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မိတ္တပဋိပက္ခတော အမိတ္တာ, သပတ္တကိစ္စကရဏတော သပတ္တာ, ဟိံသနတော ဝဓကာ, ဥဇုဝိပစ္စနီကတော ပစ္စတ္ထိကာ။

တတ္ထ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ လောဘာဒီနံ အမိတ္တာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေရီပုဂ္ဂလော ဟိ အန္တရံ လဘမာနော အတ္တနော ဝေရိဿ သတ္ထေန ဝါ သီသံ ပါတေတိ, ဥပါယေန ဝါ မဟန္တံ အနတ္ထံ ဥပ္ပါဒေတိ။ ဣမေ စ လောဘာဒယော ပညာသိရပါတနေန ယောနိသမ္ပဋိပါဒနေန စ တာဒိသံ တတော ဗလဝတရံ အနတ္ထံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။ ကထံ? စက္ခုဒွါရသ္မိဉှိ ဣဋ္ဌာဒီသု အာရမ္မဏေသု အာပါထဂတေသု ယထာရဟံ တာနိ အာရဗ္ဘ လောဘာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဧတ္တာဝတာဿ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆၂။)

ပညာသိရံ ပါတိတံ နာမ ဟောတိ။ သောတဒွါရာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ တာဝ ပညာသိရပါတနတော အမိတ္တာဒိသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောဘာဒယော ပန ကမ္မနိဒါနာ ဟုတွာ အဏ္ဍဇာဒိဘေဒါ စတဿော ယောနိယော ဥပနေန္တိ။ တဿ ယောနိဥပဂမနမူလကာနိ ပဉ္စဝီသတိ မဟာဘယာနိ ဒွတ္တိံသ ကမ္မကရဏာနိ စ အာဂတာနေဝ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ယောနိသမ္ပဋိပါဒနတောပိ နေသံ အမိတ္တာဒိသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ လောဘာဒယော အမိတ္တာဒိသဒိသတာယ စိတ္တသမ္ဘူတတာယ စ ‘‘အန္တရာအမိတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ။ အပိစ အမိတ္တေဟိ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျံ လောဘာဒယော ကရောန္တိ, အမိတ္တာဒိဘာဝေါ စ လောဘာဒီဟိ ဇာယတီတိ တေသံ အမိတ္တာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဒိသော ဒိသံ ယန္တံ ကယိရာ, ဝေရီ ဝါ ပန ဝေရိနံ၊

မိစ္ဆာပဏိဟိတံ စိတ္တံ, ပါပိယော နံ တတော ကရေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၄၂၊ ဥဒါ။ ၃၃)၊

ဂါထာသု အတ္တနော ပရေသဉ္စ အနတ္ထံ ဇနေတီတိ အနတ္ထဇနနော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယဒပိ လုဒ္ဓေါ အဘိသင်္ခရောတိ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ တဒပိ အကုသလံ၊ ယဒပိ လုဒ္ဓေါ လောဘေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ပရဿ အသတာ ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေတိ ဝဓေန ဝါ ဗန္ဓေန ဝါ ဇာနိယာ ဝါ ဂရဟာယ ဝါ ပဗ္ဗာဇနာယ ဝါ ဗလဝမှိ ဗလတ္ထော ဣတိ, တဒပိ အကုသလံ, ဣတိဿမေ လောဘဇာ လောဘနိဒါနာ လောဘသမုဒယာ လောဘပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၀)။

အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ရတ္တော ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ, ပရဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ, ဥဘယဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ, စေတသိကမ္ပိ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၃။၅၄)။

စိတ္တပ္ပကောပနောတိ စိတ္တသင်္ခေါဘနော။ လောဘော ဟိ လောဘနီယေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော စိတ္တံ ခေါဘေန္တော ပကောပေန္တော ဝိပရိဏာမေန္တော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆၃။)

ဝိကာရံ အာပါဒေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပသာဒါဒိဝသေန ပဝတ္တိတုံ န ဒေတိ။ ဘယမန္တရတော ဇာတံ, တံ ဇနော နာဝဗုဇ္ဈတီတိ တံ လောဘသင်္ခါတံ အန္တရတော အဗ္ဘန္တရေ အတ္တနော စိတ္တေယေဝ ဇာတံ အနတ္ထဇနနစိတ္တပ္ပကောပနာဒိံ ဘယံ ဘယဟေတုံ အယံ ဗာလမဟာဇနော နာဝဗုဇ္ဈတိ န ဇာနာတီတိ။

လုဒ္ဓေါ အတ္ထံ န ဇာနာတီတိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒံ အတ္ထံ ဟိတံ လုဒ္ဓပုဂ္ဂလော ယထာဘူတံ န ဇာနာတိ။ ဓမ္မံ န ပဿတီတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မမ္ပိ လုဒ္ဓေါ လောဘေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော န ပဿတိ ပစ္စက္ခတော န ဇာနာတိ, ပဂေဝ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ရတ္တော ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ, ပရတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ, ဥဘယတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၃။၅၅)။

အန္ဓတမန္တိ အန္ဓဘာဝကရံ တမံ။ ယန္တိ ယတ္ထ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယသ္မိံ ကာလေ လောဘော သဟတေ အဘိဘဝတိ နရံ, အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတီတိ။ ယန္တိ ဝါ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ လောဘော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နရံ သဟတေ အဘိဘဝတိ, တသ္မာ အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတီတိ ယောဇနာ, ယ-တ-သဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓဘာဝတော။ အထ ဝါ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ, ‘‘လောဘော သဟတေ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ လောဘဿ သဟနံ အဘိဘဝနံ ဝုတ္တံ။ ဧတံ အန္ဓဘာဝကရဿ တမဿ ဂမနံ ဥပ္ပါဒေါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယံ နရံ လောဘော သဟတေ အဘိဘဝတိ, တဿ အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ, တတော စ လုဒ္ဓေါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ, လုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ န ပဿတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယော စ လောဘံ ပဟန္တွာနာတိ ယော ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂဝသေန ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ ယထာရဟံ သမထဝိပဿနာဟိ လောဘံ ပဇဟိတွာ တထာ ပဇဟနဟေတု လောဘနေယျေ ဒိဗ္ဗေပိ ရူပါဒိကေ ဥပဋ္ဌိတေ န လုဗ္ဘတိ, ဗလဝဝိပဿနာနုဘာဝေန လောဘော ပဟီယတေ တမှာတိ တသ္မာ အရိယပုဂ္ဂလာ အရိယမဂ္ဂေန လောဘော ပဟီယတိ ပဇဟီယတိ, အစ္စန္တမေဝ ပရိစ္စဇီယတိ။ ယထာ ကိံ? ဥဒဗိန္ဒူဝ ပေါက္ခရာတိ ပဒုမိနိပဏ္ဏတော ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ။ သေသဂါထာနမ္ပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆၄။)

တထာ ဒေါသဿ –

‘‘ယဒပိ ဒုဋ္ဌော အဘိသင်္ခရောတိ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ တဒပိ အကုသလံ၊ ယဒပိ ဒုဋ္ဌော ဒေါသေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ပရဿ အသတာ ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေတိ ဝဓေန ဝါ ဗန္ဓေန ဝါ ဇာနိယာ ဝါ ဂရဟာယ ဝါ ပဗ္ဗာဇနာယ ဝါ ဗလဝမှိ ဗလတ္ထော ဣတိ, တဒပိ အကုသလံ။ ဣတိဿမေ ဒေါသဇာ ဒေါသနိဒါနာ ဒေါသသမုဒယာ ဒေါသပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၀)။

တထာ –

‘‘ဒုဋ္ဌော ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ဒေါသေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ, ပရဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ, ဥဘယဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ စေတသိကမ္ပိ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၅၅)။

တထာ –

‘‘ဒုဋ္ဌော ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ဒေါသေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ, ပရတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ, ဥဘယတ္ထမ္ပိ ယထာ ဘူတံ န ပဇာနာတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၅၅) –

အာဒိသုတ္တပဒါနုသာရေန အနတ္ထဇနနတာ အတ္ထဟာနိဟေတုတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တထာ မောဟဿ ‘‘ယဒပိ မူဠှော အဘိသင်္ခရောတိ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၃။၇၀), ‘‘မူဠှော ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, မောဟေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တဗျာဗာဓာယပိ စေတေတီ’’တိအာဒိနာ(အ။ နိ။ ၃။၅၅), ‘‘အတ္တတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၃။၅၅) စ အာဂတသုတ္တပဒါနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တာလပက္ကံဝ ဗန္ဓနာတိ တာလဖလံ ဝိယ ဥသုမုပ္ပါဒေန ဝဏ္ဋတော, တတိယမဂ္ဂဉာဏုပ္ပါဒေန တဿ စိတ္တတော ဒေါသော ပဟီယတိ, ပရိစ္စဇီယတီတိ အတ္ထော။ မောဟံ ဝိဟန္တိ သော သဗ္ဗန္တိ သော အရိယပုဂ္ဂလော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆၅။)

သဗ္ဗံ အနဝသေသံ မောဟံ စတုတ္ထမဂ္ဂေန ဝိဟန္တိ ဝိဓမတိ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ အာဒိစ္စောဝုဒယံ တမန္တိ အာဒိစ္စော ဝိယ ဥဒယံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တော တမံ အန္ဓကာရံ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒေဝဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၉။ ဒသမေ တီဟိ, ဘိက္ခဝေ, အသဒ္ဓမ္မေဟိ အဘိဘူတောတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဒေဝဒတ္တေ ဟိ အဝီစိမဟာနိရယံ ပဝိဋ္ဌေ ဒေဝဒတ္တပက္ခိယာ အညတိတ္ထိယာ စ ‘‘သမဏေန ဂေါတမေန အဘိသပိတော ဒေဝဒတ္တော ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ အဗ္ဘာစိက္ခိံသု။ တံ သုတွာ သာသနေ အနဘိပ္ပသန္နာ မနုဿာ ‘‘သိယာ နု ခေါ ဧတဒေဝံ, ယထာ ဣမေ ဘဏန္တီ’’တိ အာသင်္ကံ ဥပ္ပါဒေသုံ။ တံ ပဝတ္တိံ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတာ ကဿစိ အဘိသပံ ဒေန္တိ, တသ္မာ န ဒေဝဒတ္တော မယာ အဘိသပိတော, အတ္တနော ကမ္မေနေဝ နိရယံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဝတွာ တေသံ မိစ္ဆာဂါဟံ ပဋိသေဓေန္တော ဣမာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဣဒံ သုတ္တံ အဘာသိ။

တတ္ထ အသဒ္ဓမ္မေဟီတိ အသတံ ဓမ္မေဟိ, အသန္တေဟိ ဝါ ဓမ္မေဟိ။ အတေကိစ္ဆောတိ ဗုဒ္ဓေဟိပိ အနိဝတ္တနီယတ္တာ အဝီစိနိဗ္ဗတ္တိယာ တိကိစ္ဆာဘာဝတော အတေကိစ္ဆော, အတိကိစ္ဆနီယောတိ အတ္ထော။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပါယေန ပဝတ္တာ ပါပါ ဣစ္ဆာ ဧတဿာတိ ပါပိစ္ဆော, တဿ ဘာဝေါ ပါပိစ္ဆတာ, တာယ။ ‘‘အဟံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမိ, သံဃံ ပရိဟရိဿာမီ’’တိ တဿ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပန္နာ။ ကောကာလိကာဒယော ပါပါ လာမကာ မိတ္တာ ဧတဿာတိ ပါပမိတ္တော, တဿ ဘာဝေါ ပါပမိတ္တတာ, တာယ။ ဥတ္တရိကရဏီယေတိ ဈာနာဘိညာဟိ ဥတ္တရိကရဏီယေ အဓိဂန္တဗ္ဗေ မဂ္ဂဖလေ အနဓိဂတေ သတိ ဧဝ, တံ အနဓိဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ဩရမတ္တကေနာတိ အပ္ပမတ္တကေန ဈာနာဘိညာမတ္တေန။ ဝိသေသာဓိဂမေနာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဓိဂမေန။ အန္တရာတိ ဝေမဇ္ဈေ။ ဝေါသာနံ အာပါဒီတိ အကတကိစ္စောဝ သမာနော ‘‘ကတကိစ္စောမှီ’’တိ မညမာနော သမဏဓမ္မတော ဝိဂမံ အာပဇ္ဇိ။ ဣတိ ဘဂဝါ ဣမိနာ သုတ္တေန ဝိသေသတော ပုထုဇ္ဇနဘာဝေ အာဒီနဝံ ပကာသေသိ ဘာရိယော ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ, ယတြ ဟိ နာမ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆၆။)

ဈာနာဘိညာပရိယောသာနာ သမ္ပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာပိ အနေကာနတ္ထာဝဟံ နာနာဝိဓံ ဒုက္ခဟေတုံ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနံ အသပ္ပုရိသသံသဂ္ဂံ အာလသိယာနုယောဂဉ္စ အဝိဇဟန္တော အဝီစိမှိ ကပ္ပဋ္ဌိယံ အတေကိစ္ဆံ ကိဗ္ဗိသံ ပသဝိဿတီတိ။

ဂါထာသု မာတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော။ ဇာတူတိ ဧကံသေန။ ကောစီတိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝစနံ။ လောကသ္မိန္တိ သတ္တလောကေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ကောစိ ပုဂ္ဂလော ဧကံသေန ပါပိစ္ဆော မာ ဟောတူ’’တိ။ တဒမိနာပိ ဇာနာထ, ပါပိစ္ဆာနံ ယထာ ဂတီတိ ပါပိစ္ဆာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ယထာ ဂတိ ယာဒိသီ နိပ္ဖတ္တိ, ယာဒိသော အဘိသမ္ပရာယော, တံ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဇာနာထာတိ ဒေဝဒတ္တံ နိဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ ပဏ္ဍိတောတိ သမညာတောတိ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စေန ပဏ္ဍိတောတိ ဉာတော။ ဘာဝိတတ္တောတိ သမ္မတောတိ ဈာနာဘိညာဟိ ဘာဝိတစိတ္တောတိ သမ္ဘာဝိတော။ တထာ ဟိ သော ပုဗ္ဗေ ‘‘မဟိဒ္ဓိကော ဂေါဓိပုတ္တော, မဟာနုဘာဝေါ ဂေါဓိပုတ္တော’’တိ ဓမ္မသေနာပတိနာပိ ပသံသိတော အဟောသိ။ ဇလံဝ ယသသာ အဋ္ဌာ, ဒေဝဒတ္တောတိ ဝိဿုတောတိ အတ္တနော ကိတ္တိယာ ပရိဝါရေန ဇလန္တော ဝိယ ဩဘာသေန္တော ဝိယ ဌိတော ဒေဝဒတ္တောတိ ဧဝံ ဝိဿုတော ပါကဋော အဟောသိ။ ‘‘မေ သုတ္တ’’န္တိပိ ပါဌော, မယာ သုတံ သုတမတ္တံ, ကတိပါဟေနေဝ အတထာဘူတတ္တာ တဿ တံ ပဏ္ဍိစ္စာဒိ သဝနမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။

သော သမာနမနုစိဏ္ဏော, အာသဇ္ဇ နံ တထာဂတန္တိ သော ဧဝံဘူတော ဒေဝဒတ္တော ‘‘ဗုဒ္ဓေါပိ သကျပုတ္တော, အဟမ္ပိ သကျပုတ္တော, ဗုဒ္ဓေါပိ သမဏော, အဟမ္ပိ သမဏော, ဗုဒ္ဓေါပိ ဣဒ္ဓိမာ, အဟမ္ပိ ဣဒ္ဓိမာ, ဗုဒ္ဓေါပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော, အဟမ္ပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော, ဗုဒ္ဓေါပိ ဒိဗ္ဗသောတကော, အဟမ္ပိ ဒိဗ္ဗသောတကော, ဗုဒ္ဓေါပိ စေတောပရိယဉာဏလာဘီ, အဟမ္ပိ စေတောပရိယဉာဏလာဘီ, ဗုဒ္ဓေါပိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေ ဓမ္မေ ဇာနာတိ, အဟမ္ပိ တေ ဇာနာမီ’’တိ အတ္တနော ပမာဏံ အဇာနိတွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေန သမာနံ အာပဇ္ဇန္တော ‘‘ဣဒါနာဟံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမိ, ဘိက္ခုသံဃံ ပရိဟရိဿာမီ’’တိ အဘိမာရပယောဇနာ တထာဂတံ အာသဇ္ဇ အာသာဒေတွာ ဝိဟေဌေတွာ။ ‘‘ပမာဒမနုဇီနော’’တိပိ ပဌန္တိ။ တဿတ္ထော ‘‘ဝုတ္တနယေန ပမာဒံ အာပဇ္ဇန္တော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆၇။)

ပမာဒံ နိဿာယ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ယုဂဂ္ဂါဟစိတ္တုပ္ပါဒေန သဟေဝ ဈာနာဘိညာဟိ အနုဇီနော ပရိဟီနော’’တိ။ အဝီစိနိရယံ ပတ္တော, စတုဒွါရံ ဘယာနကန္တိ ဇာလာနံ တတ္ထ ဥပ္ပန္နသတ္တာနံ ဝါ နိရန္တရတာယ ‘‘အဝီစီ’’တိ လဒ္ဓနာမံ စတူသု ပဿေသု စတုမဟာဒွါရယောဂေန စတုဒွါရံ အတိဘယာနကံ မဟာနိရယံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ပတ္တော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘စတုက္ကဏ္ဏော စတုဒွါရော, ဝိဘတ္တော ဘာဂသော မိတော၊

အယောပါကာရပရိယန္တော, အယသာ ပဋိကုဇ္ဇိတော။

‘‘တဿ အယောမယာ ဘူမိ, ဇလိတာ တေဇသာ ယုတာ၊

သမန္တာ ယောဇနသတံ, ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ သဗ္ဗဒါ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆၊ ပေ။ ဝ။ ၆၉၃-၆၉၄၊ ဇာ။ ၂။၁၉။၈၆-၈၇)၊

အဒုဋ္ဌဿာတိ အဒုဋ္ဌစိတ္တဿ။ ဒုဗ္ဘေတိ ဒူသေယျ။ တမေဝ ပါပံ ဖုသတီတိ တမေဝ အဒုဋ္ဌဒုဗ္ဘိံ ပါပပုဂ္ဂလံ ပါပံ နိဟီနံ ပါပဖလံ ဖုသတိ ပါပုဏာတိ အဘိဘဝတိ။ ဘေသ္မာတိ ဝိပုလဘာဝေန ဂမ္ဘီရဘာဝေန စ ဘိံသာပေန္တော ဝိယ, ဝိပုလဂမ္ဘီရောတိ အတ္ထော။ ဝါဒေနာတိ ဒေါသေန။ ဝိဟိံသတီတိ ဗာဓတိ အာသာဒေတိ။ ဝါဒေါ တမှိ န ရူဟတီတိ တသ္မိံ တထာဂတေ ပရေန အာရောပိယမာနော ဒေါသော န ရုဟတိ, န တိဋ္ဌတိ, ဝိသကုမ္ဘော ဝိယ သမုဒ္ဒဿ, န တဿ ဝိကာရံ ဇနေတီတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ဆဟိ ဂါထာဟိ ပါပိစ္ဆတာဒိသမန္နာဂတဿ နိရယူပဂဘာဝဒဿနေန ဒုက္ခတော အပရိမုတ္တတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တပ္ပဋိပက္ခဓမ္မသမန္နာဂတဿ ဒုက္ခက္ခယံ ဒဿေန္တော ‘‘တာဒိသံ မိတ္တ’’န္တိ ဩသာနဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယဿ သမ္မာ ပဋိပန္နဿ မဂ္ဂါနုဂေါ ပဋိပတ္တိမဂ္ဂံ အနုဂတော သမ္မာ ပဋိပန္နော အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏသမန္နာဂမေန သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ခယံ ပရိယောသာနံ ပါပုဏေယျ။ တာဒိသံ ဗုဒ္ဓံ ဝါ ဗုဒ္ဓသာဝကံ ဝါ ပဏ္ဍိတော သပ္ပညော, အတ္တနော မိတ္တံ ကုဗ္ဗေထ တေန မေတ္တိကံ ကရေယျ, တဉ္စ သေဝေယျ တမေဝ ပယိရုပါသေယျာတိ။

ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ဆဋ္ဌသတ္တမသုတ္တေသု ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ, ဣတရေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆၈။)

၅။ ပဉ္စမဝဂ္ဂေါ

၁။ အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၀။ ပဉ္စမဝဂ္ဂဿ ပဌမေ အဂ္ဂပ္ပသာဒါတိ ဧတ္ထ အယံ အဂ္ဂသဒ္ဒေါ အာဒိကောဋိကောဋ္ဌာသသေဋ္ဌေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ, သမ္မ ဒေါဝါရိက, အာဝရာမိ ဒွါရံ နိဂဏ္ဌာနံ နိဂဏ္ဌီနံ (မ။ နိ။ ၂။၇၀)။ အဇ္ဇတဂ္ဂေ ပါဏုပေတံ သရဏံ ဂတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၀၊ ပါရာ။ ၁၅) စ အာဒီသု အာဒိမှိ ဒိဿတိ။ ‘‘တေနေဝ အင်္ဂုလဂ္ဂေန တံ အင်္ဂုလဂ္ဂံ ပရာမသေယျ (ကထာ။ ၄၄၁)။ ဥစ္ဆဂ္ဂံ ဝေဠဂ္ဂ’’န္တိ စ အာဒီသု ကောဋိယံ။ ‘‘အမ္ဗိလဂ္ဂံ ဝါ မဓုရဂ္ဂံ ဝါ တိတ္တကဂ္ဂံ ဝါ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၄)။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဟာရဂ္ဂေန ဝါ ပရိဝေဏဂ္ဂေန ဝါ ဘာဇေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈) စ အာဒီသု ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘အယံ ဣမေသံ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အဂ္ဂေါ စ သေဋ္ဌော စ ဥတ္တမော စ ပဝရော စ (အ။ နိ။ ၄။၉၅)။ အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိ စ အာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) သေဋ္ဌေ။ သွာယမိဓာပိ သေဋ္ဌေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အဂ္ဂေသု သေဋ္ဌေသု ပသာဒါ, အဂ္ဂဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာ ဝါ ပသာဒါ အဂ္ဂပ္ပသာဒါတိ အတ္ထော။

ပုရိမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ အဂ္ဂသဒ္ဒေန ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယံ ဝုစ္စတိ။ တေသု ဘဂဝါ တာဝ အသဒိသဋ္ဌေန, ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန, အသမသမဋ္ဌေန စ အဂ္ဂေါ။ သော ဟိ မဟာဘိနီဟာရံ ဒသန္နံ ပါရမီနံ ပဝိစယဉ္စ အာဒိံ ကတွာ တေဟိ ဗောဓိသမ္ဘာရဂုဏေဟိ စေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ စ သေသဇနေဟိ အသဒိသောတိ အသဒိသဋ္ဌေန အဂ္ဂေါ။ ယေ စဿ ဂုဏာ မဟာကရုဏာဒယော, တေ သေသသတ္တာနံ ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌာတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေနပိ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမတာယ အဂ္ဂေါ။ ယေ ပန ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမာ, တေဟိ သဒ္ဓိံ အယမေဝ ရူပကာယဂုဏေဟိ စေဝ ဓမ္မကာယဂုဏေဟိ စ သမောတိ အသမသမဋ္ဌေနပိ အဂ္ဂေါ။ တထာ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝတော အစ္ဆရိယမနုဿဘာဝတော ဗဟုဇနဟိတသုခါဝဟတော အဒုတိယအသဟာယာဒိဘာဝတော စ ဘဂဝါ လောကေ အဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –

‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿ, ဘိက္ခဝေ, ပါတုဘာဝေါ ဒုလ္လဘော လောကသ္မိံ, ကတမဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ? တထာဂတဿ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၆၉။)

‘‘ဧကပုဂ္ဂလော, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အစ္ဆရိယမနုဿော။

‘‘ဧကပုဂ္ဂလော, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇန…ပေ… သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။

‘‘ဧကပုဂ္ဂလော, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အဒုတိယော အသဟာယော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိသမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော အသမော အသမသမော ဒွိပဒါနံ အဂ္ဂေါ။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀-၁၇၂, ၁၇၄)။

ဓမ္မသံဃာပိ အညဓမ္မသံဃေဟိ အသဒိသဋ္ဌေန ဝိသိဋ္ဌဂုဏတာယ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝါဒိနာ စ အဂ္ဂါ။ တထာ ဟိ တေသံ သွာက္ခာတတာဒိသုပ္ပဋိပန္နတာဒိဂုဏဝိသေသေဟိ အညဓမ္မသံဃာ သဒိသာ အပ္ပတရနိဟီနာ ဝါ နတ္ထိ, ကုတော သေဋ္ဌာ။ သယမေဝ စ ပန တေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂုဏတာယ သေဋ္ဌာ။ တထာ ဒုလ္လဘုပ္ပါဒအစ္ဆရိယဘာဝဗဟုဇနဟိတသုခါဝဟာ အဒုတိယအသဟာယာဒိသဘာဝါ စ တေ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဘဂဝါ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝေါ, တဒဂ္ဂေန ဓမ္မသံဃာပီတိ။ အစ္ဆရိယာဒိဘာဝေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ အဂ္ဂေသု သေဋ္ဌေသု ဥတ္တမေသု ပဝရေသု ဂုဏဝိသိဋ္ဌေသု ပသာဒါတိ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။

ဒုတိယသ္မိံ ပန အတ္ထေ ယထာဝုတ္တေသု အဂ္ဂေသု ဗုဒ္ဓါဒီသု ဥပ္ပတ္တိယာ အဂ္ဂဘူတာ ပသာဒါ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။ ယေ ပန အရိယမဂ္ဂေန အာဂတာ အဝေစ္စပ္ပသာဒါ, တေ ဧကန္တေနေဝ အဂ္ဂဘူတာ ပသာဒါတိ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။ ယထာဟ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသာဝကော ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ဟောတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၂၇)။ အဂ္ဂဝိပါကတ္တာပိ စေတေ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော’’တိ။

ယာဝတာတိ ယတ္တကာ။ သတ္တာတိ ပါဏိနော။ အပဒါတိ အပါဒကာ။ ဒွိပဒါတိ ဒွိပါဒကာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, န ဝိကပ္ပတ္ထော။ ယထာ ‘‘အနုပ္ပန္နော ဝါ ကာမာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နော ဝါ ကာမာသဝေါ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇) ဧတ္ထ အနုပ္ပန္နော စ ဥပ္ပန္နော စာတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ‘‘ဘူတာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဌိတိယာ သမ္ဘဝေသီနံ ဝါ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇၀။)

အနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၂) ဧတ္ထ ဘူတာနဉ္စ သမ္ဘဝေသီနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ‘‘အဂ္ဂိတော ဝါ ဥဒကတော ဝါ မိထုဘေဒတော ဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၂၈၆) ဧတ္ထ အဂ္ဂိတော စ ဥဒကတော စ မိထုဘေဒတော စာတိ အတ္ထော, ဧဝံ ‘‘အပဒါ ဝါ…ပေ… အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ အပဒါ စ ဒွိပဒါ စာတိ သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, န ဝိကပ္ပတ္ထော’’တိ။

ရူပိနောတိ ရူပဝန္တော။ န ရူပိနောတိ အရူပိနော။ သညိနောတိ သညာဝန္တော။ န သညိနောတိ အသညိနော။ နေဝသညိနာသညိနော နာမ ဘဝဂ္ဂပရိယာပန္နာ။ ဧတ္တာဝတာ စ ကာမဘဝေါ, ရူပဘဝေါ, အရူပဘဝေါ, ဧကဝေါကာရဘဝေါ, စတုဝေါကာရဘဝေါ, ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ, သညီဘဝေါ, အသညီဘဝေါ, နေဝသညီနာသညီဘဝေါတိ နဝဝိဓေပိ ဘဝေ သတ္တေ အနဝသေသတော ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။ ဧတ္ထ ဟိ ရူပိဂ္ဂဟဏေန ကာမဘဝေါ ရူပဘဝေါ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ ဧကဝေါကာရဘဝေါ စ ဒဿိတော, အရူပိဂ္ဂဟဏေန အရူပဘဝေါ စတုဝေါကာရဘဝေါ စ ဒဿိတော။ သညီဘဝါဒယော ပန သရူပေနေဝ ဒဿိတာ။ အပဒါဒိဂ္ဂဟဏေန ကာမဘဝပဉ္စဝေါကာရဘဝသညီဘဝါနံ ဧကဒေသော ဒဿိတောတိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ အဒုတိယသုတ္တေ ‘‘ဒွိပဒါနံ အဂ္ဂေါ’’တိ ဒွိပဒါနံ ဂဟဏမေဝ အကတွာ အပဒါဒိဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဒုတိယသုတ္တေ တာဝ သေဋ္ဌတရဝသေန ဒွိပဒဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ။ ဣမသ္မိဉှိ လောကေ သေဋ္ဌော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အပဒစတုပ္ပဒဗဟုပ္ပဒေသု န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒွိပဒေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကတရေသု ဒွိပဒေသု? မနုဿေသု စေဝ ဒေဝေသု စ။ မနုဿေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သကလလောကံ ဝသေ ဝတ္တေတုံ သမတ္ထော ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘တိသဟဿိမဟာသဟဿိလောကဓာတုံ ဝသေ ဝတ္တေတုံ သမတ္ထော’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၄) ဝုတ္တံ။ ဒေဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဝသေ ဝတ္တနကော မဟာဗြဟ္မာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော တဿ ကပ္ပိယကာရကော ဝါ အာရာမိကော ဝါ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ တတောပိ သေဋ္ဌတရဝသေနေသ ‘‘ဒွိပဒါနံ အဂ္ဂေါ’’တိ တတ္ထ ဝုတ္တော, ဣဓ ပန အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ယာဝတ္တကာ ဟိ သတ္တာ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ အပဒါ ဝါ…ပေ… နေဝသညီနာသညိနော ဝါ, တထာဂတော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇၁။)

တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ, မကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဂ္ဂေါ အက္ခာယတီတိ ပဒဝိဘာဂေါ။

အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီတိ အဂ္ဂေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာနံ ယော ပသာဒေါ, သော အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ကောဋိဘူတော ဝါ, တသ္မာ တဿ ဝိပါကောပိ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ကောဋိဘူတော ဥဠာရတမော ပဏီတတမော ဟောတိ။ သော ပန ပသာဒေါ ဒုဝိဓော လောကိယလောကုတ္တရဘေဒတော။ တေသု လောကိယဿ တာဝ –

‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ, န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိံ၊

ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ, ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ကိတ္တယန္တဿ, ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ၊

ဝရမေဝ ဟိ သာ ပီတိ, ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ။

‘‘သတံ ဟတ္ထီ သတံ အဿာ, သတံ အဿတရီ ရထာ၊

သတံ ကညာသဟဿာနိ, အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာ၊

ဧကဿ ပဒဝီတိဟာရဿ, ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိံ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၂၊ စူဠဝ။ ၃၀၅)၊

‘‘သာဓု ခေါ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနံ ဟောတိ, ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ တေ အညေ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂဏှန္တိ – ဒိဗ္ဗေန အာယုနာ, ဒိဗ္ဗေန ဝဏ္ဏေန, ဒိဗ္ဗေန သုခေန, ဒိဗ္ဗေန ယသေန, ဒိဗ္ဗေန အာဓိပတေယျေန, ဒိဗ္ဗေဟိ ရူပေဟိ, ဒိဗ္ဗေဟိ သဒ္ဒေဟိ, ဒိဗ္ဗေဟိ ဂန္ဓေဟိ, ဒိဗ္ဗေဟိ ရသေဟိ, ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) –

ဧဝမာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ပသာဒဿ ဖလဝိသေသယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ သော အပါယဒုက္ခဝိနိဝတ္တနေန သဒ္ဓိံ သမ္ပတ္တိဘဝေသု သုခဝိပါကဒါယကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ လောကုတ္တရော ပန သာမညဖလဝိပါကဒါယကော ဝဋ္ဋဒုက္ခဝိနိဝတ္တကော စ။ သဗ္ဗောပိ စာယံ ပသာဒေါ ပရမ္ပရာယ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ဝိနိဝတ္တေတိယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇၂။)

‘‘ယသ္မိံ, ဘိက္ခဝေ, သမယေ အရိယသာဝကော အတ္တနော သဒ္ဓံ အနုဿရတိ, နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န ဒေါသပရိယုဋ္ဌိတံ, န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ။ ဥဇုဂတစိတ္တဿ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ, ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ…ပေ… နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၂၆)။

ဓမ္မာတိ သဘာဝဓမ္မာ။ သင်္ခတာတိ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတာတိ သင်္ခတာ, သပ္ပစ္စယဓမ္မာ။ ဟေတူဟိ ပစ္စယေဟိ စ န ကေဟိစိ ကတာတိ အသင်္ခတာ, အပ္ပစ္စယနိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခတာနံ ပဋိယောဂိဘာဝေန ‘‘အသင်္ခတာ’’တိ ပုထုဝစနံ။ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ တေသံ သင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မာနံ ယော ဝိရာဂသင်္ခါတော အသင်္ခတဓမ္မော, သော သဘာဝေနေဝ သဏှသုခုမဘာဝတော သန္တတရပဏီတတရဘာဝတော ဂမ္ဘီရာဒိဘာဝတော မဒနိမ္မဒနာဒိဘာဝတော စ အဂ္ဂံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ပဝရန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော, ယော အယန္တိ အတ္ထော။ မဒနိမ္မဒနောတိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ နိဗ္ဗာနဝေဝစနာနိယေဝ။ တထာ ဟိ တံ အာဂမ္မ မာနမဒပုရိသမဒါဒိကော သဗ္ဗော မဒေါ နိမ္မဒီယတိ ပမဒ္ဒီယတိ, ကာမပိပါသာဒိကာ သဗ္ဗာ ပိပါသာ ဝိနီယတိ, ကာမာလယာဒိကာ သဗ္ဗေပိ အာလယာ သမုဂ္ဃါတီယန္တိ, သဗ္ဗေပိ ကမ္မဝဋ္ဋကိလေသဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋာ ဥပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ, အဋ္ဌသတဘေဒါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ခီယတိ, သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ ဝိရဇ္ဇန္တိ, သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ မဒနိမ္မဒနော…ပေ… နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ ယာ ပနေသာ တဏှာ ဘဝေန ဘဝံ, ဖလေန ကမ္မံ ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတီတိ ကတွာ ဝါနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ဝါနံ ဧတ္ထ နတ္ထိ, ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ အရိယပုဂ္ဂလဿ န ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနံ။

အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီတိ ဧတ္ထာပိ –

‘‘ယေ ကေစိ ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာသေ…ပေ…။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

‘‘ဓမ္မောတိ ကိတ္တယန္တဿ, ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ…ပေ…။

‘‘သာဓု ခေါ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဓမ္မံ သရဏဂမနံ ဟောတိ။ ဓမ္မံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဧဝမိဓေကစ္စေ ။ပ။ ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇၃။)

ဧဝမာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ဓမ္မေ ပသာဒဿ ဖလဝိသေသယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတ္ထ အသင်္ခတဓမ္မဝသေနေဝ အဂ္ဂဘာဝေါ အာဂတော, သဗ္ဗသင်္ခတနိဿရဏဒဿနတ္ထံ အရိယမဂ္ဂဝသေနပိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄)။

‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော’’တိ စ။ (ဓ။ ပ။ ၂၇၃)။

သံဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါတိ ဇနသမူဟသင်္ခါတာ ယာဝတာ လောကေ သံဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါ။ တထာဂတသာဝကသံဃောတိ အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟသင်္ခါတော ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတော တထာဂတဿ သာဝကသံဃော။ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ အတ္တနော သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိအာဒိဂုဏဝိသေသေန တေသံ သံဃာနံ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ပဝရောတိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိဒန္တိ ယာနိ ဣမာနိ။ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနီတိ ယုဂဠဝသေန ပဌမမဂ္ဂဋ္ဌော ပဌမဖလဋ္ဌောတိ ဣဒမေကံ ယုဂဠံ, ယာဝ စတုတ္ထမဂ္ဂဋ္ဌော စတုတ္ထဖလဋ္ဌောတိ ဣဒမေကံ ယုဂဠန္တိ ဧဝံ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနိ။ အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာတိ ပုရိသပုဂ္ဂလဝသေန ဧကော ပဌမမဂ္ဂဋ္ဌော ဧကော ပဌမဖလဋ္ဌောတိ ဣမိနာ နယေန အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိသောတိ ဝါ ပုဂ္ဂလောတိ ဝါ ဧကတ္ထာနိ ဧတာနိ ပဒါနိ, ဝေနေယျဝသေန ပနေဝံ ဝုတ္တံ။ ဧသ ဘဂဝတော သာဝကသံဃောတိ ယာနိမာနိ ယုဂဝသေန စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနိ, ပါဋေက္ကတော အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ, ဧသ ဘဂဝတော သာဝကသံဃော။

အာဟုနေယျောတိအာဒီသု အာနေတွာ ဟုနိတဗ္ဗန္တိ အာဟုနံ, ဒူရတောပိ အာဂန္တွာ သီလဝန္တေသု ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ စတုန္နံ ပစ္စယာနမေတံ အဓိဝစနံ။ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏတော တံ အာဟုနံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တောတိ အာဟုနေယျော။ အထ ဝါ ဒူရတောပိ အာဂန္တွာ သဗ္ဗံ သာပတေယျမ္ပိ ဧတ္ထ ဟုနိတဗ္ဗံ, သက္ကာဒီနမ္ပိ အာဟဝနံ အရဟတီတိ ဝါ အာဟဝနီယော။ ယော စာယံ ဗြာဟ္မဏာနံ အာဟဝနီယော နာမ အဂ္ဂိ, ယတ္ထ ဟုတံ မဟပ္ဖလန္တိ တေသံ လဒ္ဓိ, သော စေ ဟုတဿ မဟပ္ဖလတာယ အာဟဝနီယော, သံဃောဝ အာဟဝနီယော။ သံဃေ ဟုတဉှိ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ ယထာဟ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇၄။)

‘‘ယော စ ဝဿသတံ ဇန္တု, အဂ္ဂိံ ပရိစရေ ဝနေ၊

ဧကဉ္စ ဘာဝိတတ္တာနံ, မုဟုတ္တမပိ ပူဇယေ၊

သာ ဧဝ ပူဇနာ သေယျော, ယဉ္စေ ဝဿသတံ ဟုတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၀၇)၊

တယိဒံ နိကာယန္တရေ ‘‘အာဟဝနီယော’’တိ ပဒံ ဣဓ ‘‘အာဟုနေယျော’’တိ ဣမိနာ ပဒေန အတ္ထတော ဧကံ, ဗျဉ္ဇနတော ပန ကိဉ္စိမတ္တမေဝ နာနံ, တသ္မာ ဧဝမတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာ။

ပါဟုနေယျောတိ ဧတ္ထ ပန ပါဟုနံ ဝုစ္စတိ ဒိသာဝိဒိသတော အာဂတာနံ ပိယမနာပါနံ ဉာတိမိတ္တာနံ အတ္ထာယ သက္ကာရေန ပဋိယတ္တံ အာဂန္တုကဒါနံ, တမ္ပိ ဌပေတွာ တေ တထာရူပေ ပါဟုနကေ သံဃဿေဝ ဒါတုံ ယုတ္တံ။ တထာ ဟေသ ဧကဗုဒ္ဓန္တရေပိ ဒိဿတိ အဗ္ဗောကိဏ္ဏဉ္စ။ အယံ ပနေတ္ထ ပဒတ္ထော – ‘‘ပိယမနာပတ္တကရေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ ဧဝံ ပါဟုနမဿ ဒါတုံ ယုတ္တံ, ပါဟုနဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တောတိ ပါဟုနေယျော။ ယေသံ ပန ပါဟဝနီယောတိ ပါဠိ, တေသံ ယသ္မာ သံဃော ပုဗ္ဗကာရံ အရဟတိ, တသ္မာ သံဃော သဗ္ဗပဌမံ အာနေတွာ ဧတ္ထ ဟုနိတဗ္ဗန္တိ ပါဟဝနီယော, သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဝါ အာဟဝနံ အရဟတီတိ ပါဟဝနီယော။ သွာယမိဓ တေနေဝ အတ္ထေန ပါဟုနေယျောတိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဒက္ခိဏာ’’တိ ပရလောကံ သဒ္ဒဟိတွာ ဒါတဗ္ဗဒါနံ, တံ ဒက္ခိဏံ အရဟတိ ဒက္ခိဏာယ ဝါ ဟိတော မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ဝိသောဓနတောတိ ဒက္ခိဏေယျော။ ဥဘော ဟတ္ထေ သိရသိ ပတိဋ္ဌပေတွာ သဗ္ဗလောကေန ကရိယမာနံ အဉ္ဇလိကမ္မံ အရဟတီတိ အဉ္ဇလိကရဏီယော။ အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာတိ သဗ္ဗလောကဿ အသဒိသံ ပုညဝိရူဟနဋ္ဌာနံ။ ယထာ ဟိ ရတ္တသာလီနံ ဝါ ယဝါနံ ဝါ ဝိရူဟနဋ္ဌာနံ ‘‘ရတ္တသာလိက္ခေတ္တံ ယဝက္ခေတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ သံဃော သဒေဝကဿ လောကဿ ပုညဝိရူဟနဋ္ဌာနံ။ သံဃံ နိဿာယ ဟိ လောကဿ နာနပ္ပကာရဟိတသုခနိဗ္ဗတ္တကာနိ ပုညာနိ ဝိရူဟန္တိ, တသ္မာ သံဃော အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿ။ ဣဓာပိ –

‘‘ယေ ကေစိ သံဃံ သရဏံ ဂတာသေ…ပေ…။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

‘‘သံဃောတိ ကိတ္တယန္တဿ, ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ ။ပ။’’

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇၅။)

‘‘သာဓု ခေါ, ဒေဝါနမိန္ဒ, သံဃံ သရဏဂမနံ ဟောတိ, သံဃံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ ဒေဝါနမိန္ဒ…ပေ… ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) –

အာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန သံဃေ ပသာဒဿ ဖလဝိသေသယောဂေါ, တေနဿ အဂ္ဂတာ အဂ္ဂဝိပါကတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ အနုတ္တရိယပဋိလာဘော သတ္တမဘဝါဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝဋ္ဋဒုက္ခသမုစ္ဆေဒေါ အနုတ္တရသုခါဓိဂမောတိ ဧဝမာဒိဥဠာရဖလနိပ္ဖါဒနဝသေန အဂ္ဂဝိပါကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု အဂ္ဂတောတိ အဂ္ဂေ ရတနတ္တယေ, အဂ္ဂဘာဝတော ဝါ ပသန္နာနံ။ အဂ္ဂံ ဓမ္မန္တိ အဂ္ဂသဘာဝံ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဓမ္မသုဓမ္မတံ သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိံ ရတနတ္တယဿ အနညသာဓာရဏံ ဥတ္တမသဘာဝံ, ဒသဗလာဒိသွာက္ခာတတာဒိသုပ္ပဋိပန္နတာဒိဂုဏသဘာဝံ ဝါ ဝိဇာနတံ ဝိဇာနန္တာနံ။ ဧဝံ သာဓာရဏတော အဂ္ဂပ္ပသာဒဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အသာဓာရဏတော တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပသန္နာနန္တိ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန ဣတရပ္ပသာဒေန စ ပသန္နာနံ အဓိမုတ္တာနံ။ ဝိရာဂူပသမေတိ ဝိရာဂေ ဥပသမေ စ, သဗ္ဗဿ ရာဂဿ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ အစ္စန္တဝိရာဂဟေတုဘူတေ အစ္စန္တဥပသမဟေတုဘူတေ စာတိ အတ္ထော။ သုခေတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခက္ခယဘာဝေန သင်္ခါရူပသမသုခဘာဝေန စ သုခေ။

အဂ္ဂသ္မိံ ဒါနံ ဒဒတန္တိ အဂ္ဂေ ရတနတ္တယေ ဒါနံ ဒေန္တာနံ ဒေယျဓမ္မံ ပရိစ္စဇန္တာနံ။ တတ္ထ ဓရမာနံ ဘဂဝန္တံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ ပရိနိဗ္ဗုတဉ္စ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဓာတုစေတိယာဒိကေ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ ဗုဒ္ဓေ ဒါနံ ဒဒန္တိ နာမ။ ‘‘ဓမ္မံ ပူဇေဿာမာ’’တိ ဓမ္မဓရေ ပုဂ္ဂလေ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ ဓမ္မဉ္စ စိရဋ္ဌိတိကံ ကရောန္တာ ဓမ္မေ ဒါနံ ဒဒန္တိ နာမ။ တထာ အရိယသံဃံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ တံ ဥဒ္ဒိဿ ဣတရသ္မိမ္ပိ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာ သံဃေ ဒါနံ ဒဒန္တိ နာမ။ အဂ္ဂံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ဧဝံ ရတနတ္တယေ ပသန္နေန စေတသာ ဥဠာရံ ပရိစ္စာဂံ ဥဠာရဉ္စ ပူဇာသက္ကာရံ ပဝတ္တေန္တာနံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ အဂ္ဂံ ဥဠာရံ ကုသလံ ဥပစီယတိ။ ဣဒါနိ တဿ ပုညဿ အဂ္ဂဝိပါကတာယ အဂ္ဂဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂံ အာယူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဂ္ဂံ အာယူတိ ဒိဗ္ဗံ ဝါ မာနုသံ ဝါ အဂ္ဂံ ဥဠာရတမံ အာယု။ ပဝဍ္ဎတီတိ ဥပရူပရိ ဗြူဟတိ။ ဝဏ္ဏောတိ ရူပသမ္ပဒါ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇၆။)

ယသောတိ ပရိဝါရသမ္ပဒါ။ ကိတ္တီတိ ထုတိဃောသော။ သုခန္တိ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သုခံ။ ဗလန္တိ ကာယဗလံ ဉာဏဗလဉ္စ။

အဂ္ဂဿ ဒါတာတိ အဂ္ဂဿ ရတနတ္တယဿ ဒါတာ, အထ ဝါ အဂ္ဂဿ ဒေယျဓမ္မဿ ဒါနံ ဥဠာရံ ကတွာ တတ္ထ ပုညံ ပဝတ္တေတာ။ အဂ္ဂဓမ္မသမာဟိတောတိ အဂ္ဂေန ပသာဒဓမ္မေန ဒါနာဒိဓမ္မေန စ သမာဟိတော သမန္နာဂတော အစလပ္ပသာဒယုတ္တော, တဿ ဝါ ဝိပါကဘူတေဟိ ဗဟုဇနဿ ပိယမနာပတာဒိဓမ္မေဟိ ယုတ္တော။ အဂ္ဂပ္ပတ္တော ပမောဒတီတိ ယတ္ထ ယတ္ထ သတ္တနိကာယေ ဥပ္ပန္နော, တတ္ထ တတ္ထ အဂ္ဂဘာဝံ သေဋ္ဌဘာဝံ အဓိဂတော, အဂ္ဂဘာဝံ ဝါ လောကုတ္တရမဂ္ဂဖလံ အဓိဂတော ပမောဒတိ အဘိရမတိ ပရိတုဿတီတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဇီဝိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၁။ ဒုတိယံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဒေသိတံ။ ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ဘဂဝတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တေ ဘိက္ခူ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ သေနာသနာနိ ပညာပေန္တာ ပတ္တစီဝရာနိ ပဋိသာမေန္တာ သာမဏေရာ စ လာဘဘာဇနီယဋ္ဌာနေ သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တာနံ လာဘံ ဂဏှန္တာ ဥစ္စာသဒ္ဒါ မဟာသဒ္ဒါ အဟေသုံ။ တံ သုတွာ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ ပဏာမေသိ။ တေ ကိရ သဗ္ဗေဝ နဝါ အဓုနာဂတာ ဣမံ ဓမ္မဝိနယံ။ တံ ဉတွာ မဟာဗြဟ္မာ အာဂန္တွာ ‘‘အဘိနန္ဒတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၅၈) တေသံ ပဏာမိတဘိက္ခူနံ အနုဂ္ဂဏှနံ ယာစိ။ ဘဂဝါ တဿ ဩကာသံ အကာသိ။ အထ မဟာဗြဟ္မာ ‘‘ကတာဝကာသော ခေါမှိ ဘဂဝတာ’’တိ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘ဘိက္ခုသံဃော အာဂစ္ဆတူ’’တိ အာနန္ဒတ္ထေရဿ အာကာရံ ဒဿေသိ။ အထ တေ ဘိက္ခူ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပက္ကောသိတာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ သာရဇ္ဇမာနရူပါ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ ဘဂဝါ တေသံ သပ္ပါယဒေသနံ ဝီမံသန္တော ‘‘ဣမေ အာမိသဟေတု ပဏာမိတာ, ပိဏ္ဍိယာလောပဓမ္မဒေသနာ နေသံ သပ္ပါယာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အန္တမိဒံ, ဘိက္ခဝေ’’တိ ဣမံ ဒေသနံ ဒေသေသိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇၇။)

တတြာယံ အန္တသဒ္ဒေါ ‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉) ကောဋ္ဌာသေ အာဂတော။ ‘‘အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿ, အန္တဝါ အယံ လောကော ပရိဝဋုမော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅) ပရိစ္ဆေဒေ။ ‘‘ဟရိတန္တံ ဝါ ပထန္တံ ဝါ သေလန္တံ ဝါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀၄) မရိယာဒါယံ။ ‘‘အန္တံ အန္တဂုဏ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရ) သရီရာဝယဝေ ‘‘စရန္တိ လောကေ ပရိဝါရဆန္နာ, အန္တော အသုဒ္ဓါ ဗဟိ သောဘမာနာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၂၊ မဟာနိ။ ၁၉၁) စိတ္တေ။ ‘‘အပ္ပေကစ္စာနိ ဥပ္ပလာနိ ဝါ ပဒုမာနိ ဝါ ပုဏ္ဍရီကာနိ ဝါ ဥဒကေ ဇာတာနိ ဥဒကေ သံဝဍ္ဎာနိ ဥဒကာနုဂ္ဂတာနိ အန္တော နိမုဂ္ဂပေါသီနီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉) အဗ္ဘန္တရေ။

‘‘မိဂါနံ ကောဋ္ဌုကော အန္တော, ပက္ခီနံ ပန ဝါယသော၊

ဧရဏ္ဍော အန္တော ရုက္ခာနံ, တယော အန္တာ သမာဂတာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၃။၁၃၅) –

အာဒီသု လာမကေ။ ဣဓာပိ လာမကေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အန္တမိဒံ ဘိက္ခဝေ ဇီဝိကာနန္တိ ဘိက္ခဝေ ဣဒံ ဇီဝိကာနံ အန္တံ ပစ္ဆိမံ လာမကံ, သဗ္ဗနိဟီနံ ဇီဝိတန္တိ အတ္ထော။ ယဒိဒံ ပိဏ္ဍောလျန္တိ ယံ ဣဒံ ပိဏ္ဍပရိယေသနေန ဘိက္ခာစရိယာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တဿ ဇီဝိတံ။ အယံ ပနေတ္ထ ပဒတ္ထော – ပိဏ္ဍာယ ဥလတီတိ ပိဏ္ဍောလော, တဿ ကမ္မံ ပိဏ္ဍောလျံ, ပိဏ္ဍပရိယေသနေန ဇီဝိကာတိ အတ္ထော။

အဘိသာပေါတိ အက္ကောသော။ ကုပိတာ ဟိ မနုဿာ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကံ ‘‘ပိလောတိကခဏ္ဍံ နိဝါသေတွာ ကပါလဟတ္ထော ပိဏ္ဍံ ပရိယေသမာနော စရေယျာသီ’’တိ အက္ကောသန္တိ။ အထ ဝါ ‘‘ကိံ တုယှံ အကာတဗ္ဗံ အတ္ထိ, ယော တွံ ဧဝံ ဗလဝီရိယူပပန္နောပိ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပဟာယ ကပဏော ပိဏ္ဍောလော ဝိစရသိ ပတ္တပါဏီ’’တိ ဧဝမ္ပိ အက္ကောသန္တိယေဝ။ တဉ္စ ခေါ ဧတန္တိ တံ ဧတံ အဘိသပမ္ပိ သမာနံ ပိဏ္ဍောလျံ။ ကုလပုတ္တာ ဥပေန္တိ အတ္ထဝသိကာတိ မမ သာသနေ ဇာတိကုလပုတ္တာ စ အာစာရကုလပုတ္တာ စ အတ္ထဝသိကာ ကာရဏဝသိကာ ဟုတွာ ကာရဏဝသံ ပဋိစ္စ ဥပေန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ။

ရာဇာဘိနီတာတိအာဒီသု ယေ ရညော သန္တကံ ခါဒိတွာ ရညာ ဗန္ဓနာဂါရေ ဗန္ဓာပိတာ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗဇန္တိ, တေ ရညာ ဗန္ဓနံ အဘိနီတတ္တာ ရာဇာဘိနီတာ နာမ။ ယေ ပန စောရေဟိ အဋဝိယံ ဂဟေတွာ ဧကစ္စေသု

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇၈။)

မာရိယမာနေသု ဧကစ္စေ ‘‘မယံ သာမိ တုမှေဟိ ဝိဿဋ္ဌာ ဂေဟံ အနဇ္ဈာဝသိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမ, တတ္ထ တတ္ထ ယံ ယံ ဗုဒ္ဓပူဇာဒိပုညံ ကရိဿာမ, တတော တတော တုမှာကံ ပတ္တိံ ဒဿာမာ’’တိ တေဟိ ဝိဿဋ္ဌာ ပဗ္ဗဇန္တိ, တေ စောရာဘိနီတာ နာမ စောရေဟိ မာရေတဗ္ဗတံ အဘိနီတတ္တာ။ ယေ ပန ဣဏံ ဂဟေတွာ ပဋိဒါတုံ အသက္ကောန္တာ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗဇန္တိ, တေ ဣဏဋ္ဋာ နာမ။ တဉ္စ ခေါ ဧတံ ပိဏ္ဍောလျံ ကုလပုတ္တာ မမ သာသနေ နေဝ ရာဇာဘိနီတာ…ပေ… န အာဇီဝိကာပကတာ ဥပေန္တိ, အပိစ ခေါ ‘‘ဩတိဏ္ဏမှာ ဇာတိယာ…ပေ… ပညာယေထာ’’တိ ဥပေန္တီတိ ပဒသမ္ဗန္ဓော။

တတ္ထ ဩတိဏ္ဏမှာတိ ဩတိဏ္ဏာ အမှာ။ ဇာတိယာတိအာဒီသု တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ ခန္ဓာနံ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဇာတိ, ပရိပါကော ဇရာ, ဘေဒေါ မရဏံ။ ဉာတိရောဂဘောဂသီလဒိဋ္ဌိဗျသနေဟိ ဖုဋ္ဌဿ သန္တာပေါ အန္တော နိဇ္ဈာနံ သောကော, တေဟိ ဖုဋ္ဌဿ ဝစီဝိပ္ပလာပေါ ပရိဒေဝေါ။ အနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗပဋိဟတကာယဿ ကာယပီဠနံ ဒုက္ခံ, အာဃာတဝတ္ထူသု ဥပဟတစိတ္တဿ စေတောပီဠနံ ဒေါမနဿံ။ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဧဝ ဖုဋ္ဌဿ ပရိဒေဝေနပိ အဓိဝါသေတုံ အသမတ္ထဿ စိတ္တသန္တာပသမုဋ္ဌိတော ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော။ ဧတေဟိ ဇာတိအာဒီဟိ ဩတိဏ္ဏာ ဒုက္ခောတိဏ္ဏာ, တေဟိ ဇာတိအာဒိဒုက္ခေဟိ အန္တော အနုပဝိဋ္ဌာ။ ဒုက္ခပရေတာတိ တေဟိ ဒုက္ခဒုက္ခဝတ္ထူဟိ အဘိဘူတာ။ ဇာတိအာဒယော ဟိ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခာ, ဒုက္ခဘာဝတော စ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ ဒုက္ခာတိ။ အပ္ပေဝ နာမ…ပေ… ပညာယေထာတိ ဣမဿ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခရာသိဿ ပရိစ္ဆေဒကရဏံ ဩသာနကိရိယာ အပိ နာမ ပညာယေယျ။

သော စ ဟောတိ အဘိဇ္ဈာလူတိ ဣဒံ ယော ကုလပုတ္တော ‘‘ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗေ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပဗ္ဗဇိတော အပရဘာဂေ တံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ တထာရူပံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, တံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဘိဇ္ဈာလူတိ ပရဘဏ္ဍာနံ အဘိဇ္ဈာယိတာ။ တိဗ္ဗသာရာဂေါတိ ဗလဝရာဂေါ။ ဗျာပန္နစိတ္တောတိ ဗျာပါဒေန ပူတိဘူတတ္တာ ဝိပန္နစိတ္တော။ ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပေါတိ တိခိဏသိင်္ဂေါ ဝိယ စဏ္ဍဂေါဏော ပရေသံ ဥပဃာတဝသေန ဒုဋ္ဌစိတ္တော။ မုဋ္ဌဿတီတိ ဘတ္တနိက္ခိတ္တကာကော ဝိယ, မံသနိက္ခိတ္တသုနခေါ ဝိယ စ နဋ္ဌဿတိ, ဣဓ ကတံ ဧတ္ထ န သရတိ။ အသမ္ပဇာနောတိ နိပ္ပညော ခန္ဓာဒိပရိစ္ဆေဒရဟိတော။ အသမာဟိတောတိ စဏ္ဍသောတေ ဗဒ္ဓနာဝါ ဝိယ အသဏ္ဌိတော။ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တောတိ ပန္ထာရုဠှမိဂေါ ဝိယ ဘန္တမနော။ ပါကတိန္ဒြိယောတိ ယထာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၇၉။)

ဂိဟီ သံဝရာဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟပရိဇနေ ဩလောကေန္တိ အသံဝုတိန္ဒြိယာ, ဧဝံ အသံဝုတိန္ဒြိယော ဟောတိ။

ဆဝါလာတန္တိ ဆဝါနံ ဒဍ္ဎဋ္ဌာနေ အလာတံ။ ဥဘတောပဒိတ္တံ မဇ္ဈေ ဂူထဂတန္တိ ပမာဏေန အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ ဥဘတော ဒွီသု ကောဋီသု အာဒိတ္တံ မဇ္ဈေ ဂူထမက္ခိတံ။ နေဝ ဂါမေတိ သစေ ဟိ တံ ယုဂနင်္ဂလဂေါပါနသိပက္ခပါသကာဒီနံ အတ္ထာယ ဥပနေတုံ သက္ကာ အဿ ဂါမေ ကဋ္ဌတ္ထံ ဖရေယျ။ သစေ ခေတ္တကုဋိယာ ကဋ္ဌတ္ထရမဉ္စကာဒီနံ အတ္ထာယ ဥပနေတုံ သက္ကာ အဿ, အရညေ ကဋ္ဌတ္ထံ ဖရေယျ။ ယသ္မာ ပန ဥဘယတ္ထာပိ န သက္ကာ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တထူပမာဟန္တိ တထူပမံ ဆဝါလာတသဒိသံ အဟံ ဣမံ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလံ ဝဒါမိ။ ဂိဟိဘောဂါ စ ပရိဟီနောတိ ယော အဂါရေ ဝသန္တေဟိ ဂိဟီဟိ ဒါယဇ္ဇေ ဘာဇိယမာနေ အညထာ စ ဘောဂေါ လဒ္ဓဗ္ဗော အဿ, တတော စ ပရိဟီနော။ သာမညတ္ထဉ္စာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဩဝါဒေ ဌတွာ ပရိယတ္တိပဋိဝေဓဝသေန ပတ္တဗ္ဗံ သာမညတ္ထဉ္စ န ပရိပူရေတိ။ ဣမံ ပန ဥပမံ သတ္ထာ န ဒုဿီလဿ ဝသေန အာဟရိ, ပရိသုဒ္ဓသီလဿ ပန အလသဿ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒေါသေဟိ ဒူသိတစိတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန အာဟရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု ဂိဟိဘောဂါတိ ကာမသုခသမ္ဘောဂတော။ ပရိဟီနောတိ ဇီနော။ သာမညတ္ထန္တိ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စဉ္စေဝ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စဉ္စ။ တာဒိသော ဟိ အသုတံ သောတုံ သုတံ ပရိယောဒါပေတုံ န သက္ကောတိ အလသဘာဝတော။ ဒုဋ္ဌု ဘဂေါတိ ဒုဗ္ဘဂေါ, အလက္ခိကော ကာဠကဏ္ဏိပုရိသော။ ပရိဓံသမာနောတိ ဝိနဿမာနော။ ပကိရေတီတိ ဝိကိရေတိ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ သဗ္ဗမေတံ ဘာဝိနော သာမညတ္ထဿ အနုပ္ပါဒနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဆဝါလာတံဝ နဿတီတိ သော တာဒိသော ပုဂ္ဂလော ယထာဝုတ္တံ ဆဝါလာတံ ဝိယ ကဿစိ အနုပယုဇ္ဇမာနော ဧဝ နဿတိ ဥဘတော ပရိဘဋ္ဌဘာဝတော။ ဧဝံ ‘‘ကာယဝါစာဟိ အကတဝီတိက္ကမောပိ စိတ္တံ အဝိသောဓေန္တော နဿတိ, ပဂေဝ ကတဝီတိက္ကမော ဒုဿီလော’’တိ တဿ အပါယဒုက္ခဘာဂိဘာဝဒဿနေန ဒုဿီလေ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ တတော သတ္တေ ဝိဝေစေတုကာမော ‘‘ကာသာဝကဏ္ဌာ’’တိအာဒိနာ ဂါထာဒွယမာဟ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈၀။)

၃။ သံဃာဋိကဏ္ဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၂။ တတိယေ သံဃာဋိကဏ္ဏေတိ စီဝရကောဋိယံ။ ဂဟေတွာတိ ပရာမသိတွာ။ အနုဗန္ဓော အဿာတိ အနုဂတော ဘဝေယျ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု အတ္တနော ဟတ္ထေန မယာ ပါရုတဿ သုဂတမဟာစီဝရဿ ကဏ္ဏေ ပရာမသန္တော ဝိယ မံ အနုဂစ္ဆေယျ, ဧဝံ မယှံ အာသန္နတရော ဟုတွာ ဝိဟရေယျာ’’တိ။ ပါဒေ ပါဒံ နိက္ခိပန္တောတိ ဂစ္ဆန္တဿ မမ ပါဒေ ပါဒံ နိက္ခိတ္တဋ္ဌာနေ ပါဒုဒ္ဓါရဏာနန္တရံ အတ္တနော ပါဒံ နိက္ခိပန္တော။ ဥဘယေနာပိ ‘‘ဌာနဂမနာဒီသု အဝိဇဟန္တော သဗ္ဗကာလံ မယှံ သမီပေ ဧဝ ဝိဟရေယျ စေပီ’’တိ ဒဿေတိ။ သော အာရကာဝ မယှံ, အဟဉ္စ တဿာတိ သော ဘိက္ခု မယာ ဝုတ္တံ ပဋိပဒံ အပူရေန္တော မမ ဒူရေယေဝ, အဟဉ္စ တဿ ဒူရေယေဝ။ ဧတေန မံသစက္ခုနာ တထာဂတဒဿနံ ရူပကာယသမောဓာနဉ္စ အကာရဏံ, ဉာဏစက္ခုနာဝ ဒဿနံ ဓမ္မကာယသမောဓာနမေဝ စ ပမာဏန္တိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓမ္မဉှိ သော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု န ပဿတိ, ဓမ္မံ အပဿန္တော န မံ ပဿတီ’’တိ။ တတ္ထ ဓမ္မော နာမ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော။ သော စ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒူသိတစိတ္တေန န သက္ကာ ပဿိတုံ, တသ္မာ ဓမ္မဿ အဒဿနတော ဓမ္မကာယဉ္စ န ပဿတီတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘ကိံ တေ, ဝက္ကလိ, ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန? ယော ခေါ, ဝက္ကလိ, ဓမ္မံ ပဿတိ သော မံ ပဿတိ၊ ယော မံ ပဿတိ, သော ဓမ္မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇)။

‘‘ဓမ္မဘူတော ဗြဟ္မဘူတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၃၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) စ။

‘‘ဓမ္မကာယော ဣတိပိ, ဗြဟ္မကာယော ဣတိပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၈) စ အာဒိ။

ယောဇနသတေတိ ယောဇနသတေ ပဒေသေ, ယောဇနသတမတ္ထကေတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဝသေန စဿ အနဘိဇ္ဈာလုအာဒိဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဂါထာသု မဟိစ္ဆောတိ ကာမေသု တိဗ္ဗသာရာဂတာယ မဟာဣစ္ဆော။ ဝိဃာတဝါတိ ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပတာယ သတ္တေသု အာဃာတဝသေန မဟိစ္ဆတာယ ဣစ္ဆိတာလာဘေန စ ဝိဃာတဝါ။ ဧဇာနုဂေါတိ ဧဇာသင်္ခါတာယ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈၁။)

တဏှာယ ဒါသော ဝိယ ဟုတွာ တံ အနုဂစ္ဆန္တော။ ရာဂါဒိကိလေသပရိဠာဟာဘိဘဝေန အနိဗ္ဗုတော။ ရူပါဒိဝိသယာနံ အဘိကင်္ခနေန ဂိဒ္ဓေါ။ ပဿ ယာဝဉ္စ အာရကာတိ အနေဇဿ နိဗ္ဗုတဿ ဝီတဂေဓဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဩကာသဝသေန သမီပေပိ သမာနော မဟိစ္ဆော ဝိဃာတဝါ ဧဇာနုဂေါ အနိဗ္ဗုတော ဂိဒ္ဓေါ ဗာလပုထုဇ္ဇနော ဓမ္မသဘာဝတော ယတ္တကံ ဒူရေ, တဿ သော ဒူရဘာဝေါ ပဿ, ဝတ္တုမ္ပိ န သုကရန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နဘဉ္စ ဒူရေ ပထဝီ စ ဒူရေ,

ပါရံ သမုဒ္ဒဿ တထာဟု ဒူရေ၊

တတော ဟဝေ ဒူရတရံ ဝဒန္တိ,

သတဉ္စ ဓမ္မော အသတဉ္စ ရာဇာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၄၇၊ ဇာ။ ၂။၂၁။၄၁၄)၊

ဓမ္မမဘိညာယာတိ စတုသစ္စဓမ္မံ အဘိညာယ အညာယ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ ယထာရဟံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာနိတွာ။ ဓမ္မမညာယာတိ တမေဝ ဓမ္မံ အပရဘာဂေ မဂ္ဂဉာဏေန ပရိညာဒိဝသေန ယထာမရိယာဒံ ဇာနိတွာ။ ပဏ္ဍိတောတိ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စေန ပဏ္ဍိတော။ ရဟဒေါဝ နိဝါတေ စာတိ နိဝါတဋ္ဌာနေ ရဟဒေါ ဝိယ အနေဇော ကိလေသစလနရဟိတော ဥပသမ္မတိ, ယထာ သော ရဟဒေါ နိဝါတဋ္ဌာနေ ဝါတေန အနဗ္ဘာဟတော သန္နိသိန္နောဝ ဟောတိ, ဧဝံ အယမ္ပိ သဗ္ဗထာပိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသော ကိလေသစလနရဟိတော အရဟတ္တဖလသမာဓိနာ ဝူပသမ္မတိ, သဗ္ဗကာလံ ဥပသန္တသဘာဝေါဝ ဟောတိ။ အနေဇောတိ သော ဧဝံ အနေဇာဒိသဘာဝေါ အရဟာ အနေဇာဒိသဘာဝဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဩကာသတော ဒူရေပိ သမာနော ဓမ္မသဘာဝတော အဒူရေ သန္တိကေ ဧဝါတိ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အဂ္ဂိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၃။ စတုတ္ထေ အနုဒဟနဋ္ဌေန အဂ္ဂိ, ရာဂေါ ဧဝ အဂ္ဂိ ရာဂဂ္ဂိ။ ရာဂေါ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သတ္တေ အနုဒဟတိ ဈာပေတိ, တသ္မာ ‘‘အဂ္ဂီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣတရေသုပိ ဒွီသု ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ယထာ အဂ္ဂိ ယဒေဝ ဣန္ဓနံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ နိဒဟတိ, မဟာပရိဠာဟော စ ဟောတိ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈၂။)

ဧဝမိမေပိ ရာဂါဒယော ယသ္မိံ သန္တာနေ သယံ ဥပ္ပန္နာ, တံ နိဒဟန္တိ, မဟာပရိဠာဟာ စ ဟောန္တိ ဒုန္နိဗ္ဗာပယာ။ တေသု ရာဂပရိဠာဟေန သန္တတ္တဟဒယာနံ ဣစ္ဆိတာလာဘဒုက္ခေန မရဏပ္ပတ္တာနံ သတ္တာနံ ပမာဏံ နတ္ထိ။ အယံ တာဝ ရာဂဿ အနုဒဟနတာ။ ဒေါသဿ ပန အနုဒဟနတာယ ဝိသေသတော မနောပဒေါသိကာ ဒေဝါ, မောဟဿ အနုဒဟနတာယ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ ဒေဝါ စ နိဒဿနံ။ မောဟဝသေန ဟိ တေသံ သတိသမ္မောသော ဟောတိ, တသ္မာ ခိဍ္ဍာဝသေန အာဟာရဝေလံ အတိဝတ္တေန္တာ ကာလံ ကရောန္တိ။ အယံ တာဝ ရာဂါဒီနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အနုဒဟနဘာဝေါ။ သမ္ပရာယိကော ပန နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တာပနဝသေန ဃောရတရော ဒုရဓိဝါသော စ။ အယဉ္စ အတ္ထော အာဒိတ္တပရိယာယေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

ဂါထာသု ကာမေသု မုစ္ဆိတေတိ ဝတ္ထုကာမေသု ပါတဗျတာဝသေန မုစ္ဆံ ဗာလျံ ပမာဒံ မိစ္ဆာစာရံ အာပန္နေ။ ဗျာပန္နေတိ ဗျာပန္နစိတ္တေ ဒဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နရေ ပါဏာတိပါတိနောတိ ဣဒံ ဒေါသဂ္ဂိဿ။ အရိယဓမ္မေ အကောဝိဒေတိ ယေ ခန္ဓာယတနာဒီသု သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာယ မနသိကာရရဟိတာ အရိယဓမ္မဿ အကုသလာ, တေ သမ္မောဟေန အဘိဘူတာ ဝိသေသေန သမ္မူဠှာ နာမာတိ ဝုတ္တာ။ ဧတေ အဂ္ဂီ အဇာနန္တာတိ ‘‘ဧတေ ရာဂဂ္ဂိအာဒယော ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ အနုဒဟန္တီ’’တိ အဇာနန္တာ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပဟာနာဘိသမယဝသေန စ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ။ သက္ကာယာဘိရတာတိ သက္ကာယေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကေ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနနန္ဒနာဘိရတာ။ ဝဍ္ဎယန္တီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနေန ဝဍ္ဎယန္တိ အာစိနန္တိ။ နိရယန္တိ အဋ္ဌဝိဓံ မဟာနိရယံ, သောဠသဝိဓံ ဥဿဒနိရယန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ နိရယံ။ တိရစ္ဆာနဉ္စ ယောနိယောတိ တိရစ္ဆာနယောနိယော စ။ အသုရန္တိ အသုရကာယံ ပေတ္တိဝိသယဉ္စ ဝဍ္ဎယန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧတ္တာဝတာ ရာဂဂ္ဂိအာဒီနံ ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ အနုဒဟနဘာဝဒဿနမုခေန ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နေသံ နိဗ္ဗာပနေန ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ စ ရတ္တိန္ဒိဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယုတ္တာတိ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန ယုတ္တာ။ ကတ္ထ? သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။ တေန အညသာသနေ ရာဂဂ္ဂိအာဒီနံ နိဗ္ဗာပနာဘာဝံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ အနညသာဓာရဏံ တေသံ နိဗ္ဗာပနဝိဓိံ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ သင်္ခေပေနေဝ ဒဿေန္တော –

‘‘တေ နိဗ္ဗာပေန္တိ ရာဂဂ္ဂိံ, နိစ္စံ အသုဘသညိနော၊

ဒေါသဂ္ဂိံ ပန မေတ္တာယ, နိဗ္ဗာပေန္တိ နရုတ္တမာ၊

မောဟဂ္ဂိံ ပန ပညာယ, ယာယံ နိဗ္ဗေဓဂါမိနီ’’တိ။ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈၃။)

အာဟ။ တတ္ထ အသုဘသညိနောတိ ဒွတ္တိံသာကာရဝသေန စေဝ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဝသေန စ အသုဘဘာဝနာနုယောဂေန အသုဘသညိနော။ မေတ္တာယာတိ ‘‘သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၆၄, ၆၆) ဝုတ္တာယ မေတ္တာဘာဝနာယ။ ဧတ္ထ စ အသုဘဇ္ဈာနဉ္စ ပါဒကံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တိတအနာဂါမိမဂ္ဂေန ရာဂဂ္ဂိဒေါသဂ္ဂီနံ နိဗ္ဗာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပညာယာတိ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယာယံ နိဗ္ဗေဓဂါမိနီ’’တိ။ သာ ဟိ ကိလေသက္ခန္ဓံ ဝိနိဝိဇ္ဈန္တီ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ နိဗ္ဗေဓဂါမိနီတိ ဝုစ္စတိ။ အသေသံ ပရိနိဗ္ဗန္တီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အသေသံ ရာဂဂ္ဂိအာဒိံ နိဗ္ဗာပေတွာ သဥပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဌိတာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ နိပကာ ပုဗ္ဗေဝ သမ္မပ္ပဓာနေန သဗ္ဗသော ကောသဇ္ဇဿ သုပ္ပဟီနတ္တာ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေန အကိလာသုဘာဝေန စ ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတာ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ အသေသံ ပရိနိဗ္ဗန္တိ။ တတော စ အသေသံ နိဿေသံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အစ္စဂုံ အတိက္ကမံသု။

ဧဝံ ယေ ရာဂဂ္ဂိအာဒိကေ နိဗ္ဗာပေန္တိ, တေသံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေဟိ ထောမေန္တော ဩသာနဂါထမာဟ။ တတ္ထ အရိယဒ္ဒသာတိ အရိယေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဿိတဗ္ဗံ ကိလေသေဟိ ဝါ အာရကတ္တာ အရိယံ နိဗ္ဗာနံ, အရိယံ စတုသစ္စမေဝ ဝါ ဒိဋ္ဌဝန္တောတိ အရိယဒ္ဒသာ။ ဝေဒဿ မဂ္ဂဉာဏဿ, တေန ဝါ ဝေဒေန သံသာရဿ ပရိယောသာနံ ဂတာတိ ဝေဒဂုနော။ သမ္မဒညာယာတိ သမ္မဒေဝ သဗ္ဗံ အာဇာနိတဗ္ဗံ ကုသလာဒိံ ခန္ဓာဒိဉ္စ ဇာနိတွာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဥပပရိက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၄။ ပဉ္စမေ တထာ တထာတိ တေန တေန ပကာရေန။ ဥပပရိက္ခေယျာတိ ဝီမံသေယျ ပရိတုလေယျ သမ္မသေယျ ဝါ။ ယထာ ယထာဿ ဥပပရိက္ခတောတိ ယထာ ယထာ အဿ ဘိက္ခုနော ဥပပရိက္ခန္တဿ။ ဗဟိဒ္ဓါ စဿ ဝိညာဏံ အဝိက္ခိတ္တံ အဝိသဋန္တိ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိက္ခေပါဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တံ သမာဟိတံ, တတော ဧဝ အဝိသဋံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈၄။)

သိယာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခဝေ, ယေန ယေန ပကာရေန ဣမဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဘိက္ခုနော ဥပပရိက္ခတော သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ ပုဗ္ဗေ သမာဟိတာကာရသလ္လက္ခဏဝသေန သမထနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ သမ္မသနဉာဏံ ပဝတ္တေန္တဿ အတ္တနော ဝိပဿနာစိတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ န သိယာ, အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိယံ န သိယာ, တေန တေန ပကာရေန ဘိက္ခု ဥပပရိက္ခေယျ ပရိတုလေယျာတိ။ အဇ္ဈတ္တံ အသဏ္ဌိတန္တိ ယသ္မာ ဝီရိယေ မန္ဒံ ဝဟန္တေ သမာဓိဿ ဗလဝဘာဝတော ကောသဇ္ဇာဘိဘဝေန အဇ္ဈတ္တံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေ သင်္ကောစဝသေန ဌိတတ္တာ သဏ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ, ဝီရိယသမတာယ ပန ယောဇိတာယ အသဏ္ဌိတံ ဟောတိ ဝီထိံ ပဋိပန္နံ။ တသ္မာ ယထာ ယထာဿ ဥပပရိက္ခတော ဝိညာဏံ အဇ္ဈတ္တံ အသဏ္ဌိတံ အဿ, ဝီထိပဋိပန္နံ သိယာ, တထာ တထာ ဥပပရိက္ခေယျ။ အနုပါဒါယ န ပရိတဿေယျာတိ ယထာ ယထာဿ ဥပပရိက္ခတော ‘‘ဧတံ မမ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန ရူပါဒီသု ကဉ္စိ သင်္ခါရံ အဂ္ဂဟေတွာ တတော ဧဝ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန န ပရိတဿေယျ, တထာ တထာ ဥပပရိက္ခေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ ပန ဥပပရိက္ခတော တိဝိဓမ္ပေတံ သိယာတိ? ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိယေ ကောသဇ္ဇပက္ခိယေ စ ဓမ္မေ ဝဇ္ဇေန္တော ဝီရိယသမတံ ယောဇေတွာ ပုဗ္ဗေဝ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိသောဓေတွာ ယထာ သမ္မဒေဝ ဝိပဿနာဉာဏံ ဝိပဿနာဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇတိ, တထာ သမ္မသတော။

ဣတိ ဘဂဝါ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ဘိက္ခုနော အနုက္ကမေန ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ အာရဒ္ဓါယ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယအတိသိထိလဝီရိယဝိပဿနုပက္ကိလေသေဟိ စိတ္တဿ ဝိသောဓနူပါယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တထာ ဝိသောဓိတေ ဝိပဿနာဉာဏေ န စိရဿေဝ ဝိပဿနံ မဂ္ဂေန ဃဋေတွာ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခသမတိက္ကမာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ, ဘိက္ခဝေ, ဝိညာဏေ’’တိအာဒိမာဟ, တံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ – ‘‘အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏဒုက္ခသမုဒယသမ္ဘဝေါ န ဟောတီ’’တိ, တဿတ္ထော – ဧဝံ ဝိပဿနံ မဂ္ဂေန ဃဋေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အနဝသေသတော ကိလေသေသု ခီဏေသု အာယတိံ အနာဂတေ ဇာတိဇရာမရဏသကလဝဋ္ဋဒုက္ခသမုဒယသင်္ခါတော သမ္ဘဝေါ ဥပ္ပါဒေါ စ န ဟောတိ, ဇာတိသင်္ခါတော ဝါ ဒုက္ခသမုဒယော ဇရာမရဏသင်္ခါတော ဒုက္ခသမ္ဘဝေါ စ န ဟောတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈၅။)

ဂါထာယံ သတ္တသင်္ဂပ္ပဟီနဿာတိ တဏှာသင်္ဂေါ, ဒိဋ္ဌိသင်္ဂေါ, မာနသင်္ဂေါ, ကောဓသင်္ဂေါ, အဝိဇ္ဇာသင်္ဂေါ, ကိလေသသင်္ဂေါ, ဒုစ္စရိတသင်္ဂေါတိ ဣမေသံ သတ္တန္နံ သင်္ဂါနံ ပဟီနတ္တာ သတ္တသင်္ဂပ္ပဟီနဿ။ ကေစိ ပန ‘‘သတ္တာနုသယာ ဧဝ သတ္တ သင်္ဂါ’’တိ ဝဒန္တိ။ နေတ္တိစ္ဆိန္နဿာတိ ဆိန္နဘဝနေတ္တိကဿ။ ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရောတိ ပုနပ္ပုနံ ဇာယနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဇာတိဟေတုကတ္တာ စ ဇာတိဘူတော သံသာရောတိ ဇာတိသံသာရော, သော ဘဝနေတ္တိယာ ဆိန္နတ္တာ ဝိက္ခီဏော ပရိက္ခီဏော, တတော ဧဝ နတ္ထိ တဿ ပုနဗ္ဘဝေါတိ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကာမူပပတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၅။ ဆဋ္ဌေ ကာမူပပတ္တိယောတိ ကာမပဋိလာဘာ ကာမပဋိသေဝနာ ဝါ။ ပစ္စုပဋ္ဌိတကာမာတိ နိဗဒ္ဓကာမာ နိဗဒ္ဓါရမ္မဏာ ယထာ တံ မနုဿာ။ မနုဿာ ဟိ နိဗဒ္ဓဝတ္ထုသ္မိံ ဝသံ ဝတ္တေန္တိ။ ယတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟောန္တိ, သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ ဒတွာ တမေဝ မာတုဂါမံ အာနေတွာ နိဗဒ္ဓဘောဂံ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ဧကစ္စေ စ ဒေဝါ။ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ဟိ စတုဒေဝလောကဝါသိနော နိဗဒ္ဓဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ဝသံ ဝတ္တေန္တိ။ ပဉ္စသိခဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿနံ။ တထာ ဧကစ္စေ အာပါယိကေ နေရယိကေ ဌပေတွာ သေသအပါယသတ္တာပိ နိဗဒ္ဓဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ဝသံ ဝတ္တေန္တိ။ မစ္ဆာ ဟိ အတ္တနော မစ္ဆိယာ, ကစ္ဆပေါ ကစ္ဆပိယာတိ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိရစ္ဆာနာ ပေတာ ဝိနိပါတိကာ စ။ တသ္မာ နေရယိကေ ဌပေတွာ သေသအပါယသတ္တေ ဥပါဒါယ ယာဝ တုသိတကာယာ ဣမေ သတ္တာ ပစ္စုပဋ္ဌိတကာမာ နာမ, နိမ္မာနရတိနောတိ သယံ နိမ္မိတေ နိမ္မာနေ ရတိ ဧတေသန္တိ နိမ္မာနရတိနော။ တေ ဟိ နီလပီတာဒိဝသေန ယာဒိသံ ယာဒိသံ ရူပံ ဣစ္ဆန္တိ, တာဒိသံ တာဒိသံ နိမ္မိနိတွာ ရမန္တိ အာယသ္မတော အနုရုဒ္ဓဿ ပုရတော မနာပကာယိကာ ဒေဝတာ ဝိယ။ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိနောတိ ပရေဟိ နိမ္မိတေ ကာမေ ဝသံ ဝတ္တေန္တီတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိနော။ တေသဉှိ မနံ ဉတွာ ပရေ ယထာရုစိတံ ကာမဘောဂံ နိမ္မိနန္တိ, တေ တတ္ထ ဝသံ ဝတ္တေန္တိ။ ကထံ တေ ပရဿ မနံ ဇာနန္တီတိ? ပကတိသေဝနာဝသေန။ ယထာ ဟိ ကုသလော သူဒေါ ရညော ဘုဉ္ဇန္တဿ ယံ ယံ ရုစ္စတိ, တံ တံ ဇာနာတိ, ဧဝံ ပကတိယာ အဘိရုစိတာရမ္မဏံ ဉတွာ တာဒိသေယေဝ နိမ္မိနန္တိ, တေ တတ္ထ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈၆။)

ဝသံ ဝတ္တေန္တိ, မေထုနသေဝနာဒိဝသေန ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဟသိတမတ္တေန ဩလောကိတမတ္တေန အာလိင်္ဂိတမတ္တေန ဟတ္ထဂ္ဂဟဏမတ္တေန စ တေသံ ကာမကိစ္စံ ဣဇ္ဈတီ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧတံ ပန နတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တံ။ န ဟိ ကာယေန အဖုသန္တဿ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ကာမကိစ္စံ သာဓေတိ။ ဆန္နမ္ပိ ကာမာဝစရဒေဝါနံ ကာမာ ပါကတိကာ ဧဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဆ ဧတေ ကာမာဝစရာ, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနော၊

သဗ္ဗေသံ ဧကသင်္ခါတံ, အာယု ဘဝတိ ကိတ္တက’’န္တိ။ (ဝိဘ။ ၁၀၂၃)၊

ဂါထာသု ယေ စညေတိ ယေ ယထာဝုတ္တဒေဝေဟိ အညေ စ ကာမဘောဂိနော မနုဿာ စေဝ ဧကစ္စေ အပါယူပဂါ စ သဗ္ဗေ တေ။ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝန္တိ ဣမံ ယထာပဋိလဒ္ဓတ္တဘာဝဉ္စေဝ, ဥပပတ္တိဘဝန္တရသင်္ခါတံ ဣတော အညထာဘာဝဉ္စာတိ ဒွိပ္ပဘေဒံ သံသာရံ နာတိဝတ္တရေ န အတိက္ကမန္တိ။ သဗ္ဗေ ပရိစ္စဇေ ကာမေတိ ဒိဗ္ဗာဒိဘေဒေ သဗ္ဗေပိ ကာမေ ဝတ္ထုကာမေ စ ကိလေသကာမေ စ ပရိစ္စဇေယျ။ ကိလေသကာမေ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဇဟန္တောယေဝ ဟိ ဝတ္ထုကာမေ ပရိစ္စဇတိ နာမ။ ပိယရူပသာတဂဓိတန္တိ ပိယရူပေသု ရူပါဒီသု သုခဝေဒနဿာဒေန ဂဓိတံ ဂိဒ္ဓံ။ ဆေတွာ သောတံ ဒုရစ္စယန္တိ အညေဟိ ဒုရစ္စယံ ဒုရတိက္ကမံ တဏှာသောတံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ကာမယောဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၆။ သတ္တမေ ကာမယောဂယုတ္တောတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ကာမယောဂေါ, တေန ယုတ္တော ကာမယောဂယုတ္တော, အသမုစ္ဆိန္နကာမရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဘဝယောဂေါ, တထာ ဈာနနိကန္တိ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော စ ရာဂေါ, တေန ယုတ္တော ဘဝယောဂယုတ္တော, အပ္ပဟီနဘဝရာဂေါတိ အတ္ထော။ အာဂါမီတိ ဗြဟ္မလောကေ ဌိတောပိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဣမံ မနုဿလောကံ အာဂမနသီလော။ တေနေဝါဟ ‘‘အာဂန္တာ ဣတ္ထတ္တ’’န္တိ။ မနုဿတ္တဘာဝသင်္ခါတံ ဣတ္ထဘာဝံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈၇။)

အာဂမနဓမ္မော, မနုဿေသု ဥပပဇ္ဇနသီလောတိ အတ္ထော။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကာမယောဂေါ ဣတ္ထတ္တံ အာဂမနဿ ကာရဏံ။ ယော ပန ကာမယောဂယုတ္တော, သော ဧကန္တေန ဘဝယောဂယုတ္တောပိ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကာမယောဂယုတ္တော, ဘိက္ခဝေ, ဘဝယောဂယုတ္တော’’တိ ဥဘယမ္ပိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ကာမယောဂဝိသံယုတ္တောတိ ဧတ္ထ အသုဘဇ္ဈာနမ္ပိ ကာမယောဂဝိသံယောဂေါ, တံ ပါဒကံ ကတွာ အဓိဂတော အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ဧကန္တေနေဝ ကာမယောဂဝိသံယောဂေါ နာမ, တသ္မာ တတိယမဂ္ဂဖလေ ဌိတော အရိယပုဂ္ဂလော ‘‘ကာမယောဂဝိသံယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပန ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေန န ပဟီယတိ, တသ္မာ သော အပ္ပဟီနဘဝယောဂတ္တာ ‘‘ဘဝယောဂယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ အနာဂါမီတိ ကာမလောကံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန အနာဂမနတော အနာဂါမီ။ ကာမယောဂဝိသံယောဂဝသေနေဝ ဟိ သဒ္ဓိံ အနဝသေသဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနသမုဂ္ဃါတေန အဇ္ဈတ္တသံယောဇနာဘာဝသိဒ္ဓိတော ဣတ္ထတ္တံ အနာဂန္တွာ ဟောတိ, တတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယီ အနာဝတ္တိဓမ္မော။ ယဿ ပန အနဝသေသံ ဘဝယောဂေါ ပဟီနော, တဿ အဝိဇ္ဇာယောဂါဒိအဝသိဋ္ဌကိလေသာပိ တဒေကဋ္ဌဘာဝတော ပဟီနာ ဧဝ ဟောန္တီတိ, သော ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနော ‘‘အရဟံ ခီဏာသဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာမယောဂဝိသံယုတ္တော, ဘိက္ခဝေ, ဘဝယောဂဝိသံယုတ္တော အရဟံ ဟောတိ ခီဏာသဝေါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကာမယောဂဝိသံယောဂေါ အနာဂါမီ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ သုခဒုက္ခသောမနဿဒေါမနဿပ္ပဟာနံ ဝိယ, တတိယမဂ္ဂဿ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနပရိက္ခယော ဝိယ စ စတုတ္ထမဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဌမပဒေန သောတာပန္နသကဒါဂါမီဟိ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗော ပုထုဇ္ဇနော ဂဟိတော, ဒုတိယပဒေန ပန သဗ္ဗော အနာဂါမီ, တတိယပဒေန အရဟာတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

ဂါထာသု ဥဘယန္တိ ဥဘယေန, ကာမယောဂေန, ဘဝယောဂေန စ သံယုတ္တာတိ အတ္ထော။ သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သံသာရန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ သောတာပန္နာ သကဒါဂါမိနောတိ ဣမေ တိဝိဓာ သတ္တာ ကာမယောဂဘဝယောဂါနံ အပ္ပဟီနတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သံသာရန္တိ။ တတော ဧဝ ဇာတိမရဏဂါမိနော ဟောန္တိ။ ဧတ္ထ ဧကဗီဇီ, ကောလံကောလော, သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ တီသု သောတာပန္နေသု သဗ္ဗမုဒု သတ္တက္ခတ္တုပရမော, သော အဋ္ဌမံ ဘဝံ န နိဗ္ဗတ္တေတိ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈၈။)

အတ္တနော ပရိစ္ဆိန္နဇာတိဝသေန ပန သံသရတိ, တထာ ဣတရေပိ။ သကဒါဂါမီသုပိ ယော ဣဓ သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ ပတွာ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပုန ဣဓ နိဗ္ဗတ္တတိ, သော အတ္တနော ပရိစ္ဆိန္နဇာတိဝသေနေဝ သံသရတိ။ ယေ ပန သကဒါဂါမိနော ဝေါမိဿကနယေန ဝိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဒေဝေသုယေဝ မနုဿေသုယေဝ ဝါ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, တေ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမာယ ယာဝ ဣန္ဒြိယပရိပါကာ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သံသရန္တိယေဝ။ ပုထုဇ္ဇနေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ သဗ္ဗဘဝသံယောဇနာနံ အပရိက္ခီဏတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ကာမယောဂေန သံယုတ္တာ, ဘဝယောဂေန စူဘယံ၊

သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သံသာရံ, ဇာတိမရဏဂါမိနော’’တိ။

ကာမေ ပဟန္တွာနာတိ ကာမရာဂသင်္ခါတေ ကိလေသကာမေ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဇဟိတွာ။ ဆိန္နသံသယာတိ သမုစ္ဆိန္နကင်္ခါ, တဉ္စ ခေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနေဝ။ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ပန စတုတ္ထမဂ္ဂဿ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အရဟန္တော ဟိ ဣဓ ‘‘ဆိန္နသံသယာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ခီဏမာနပုနဗ္ဘဝါ’’တိ။ သဗ္ဗသော ခီဏော နဝဝိဓောပိ မာနော အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝေါ စ ဧတေသန္တိ ခီဏမာနပုနဗ္ဘဝါ။ မာနဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒေကဋ္ဌတာယ လက္ခဏဝသေန ဝါ သဗ္ဗော စတုတ္ထမဂ္ဂဝဇ္ဈော ကိလေသော ဂဟိတောတိ။ ခီဏမာနတာယ စ သဥပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတု ဝုတ္တာ ဟောတိ, ခီဏပုနဗ္ဘဝတာယ အနုပါဒိသေသာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ကလျာဏသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၇။ အဋ္ဌမေ ကလျာဏသီလောတိ သုန္ဒရသီလော, ပသတ္ထသီလော, ပရိပုဏ္ဏသီလော။ တတ္ထ သီလပါရိပူရီ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ဟောတိ သမ္မဒေဝ သီလဝိပတ္တိယာ အာဒီနဝဒဿနေန, သီလသမ္ပတ္တိယာ စ အာနိသံသဒဿနေန။ ဣဓ ပန သဗ္ဗပရိဗန္ဓဝိပ္ပမုတ္တဿ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏဿ မဂ္ဂသီလဿ ဖလသီလဿ စ ဝသေန ကလျာဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကလျာဏဓမ္မောတိ သဗ္ဗေ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ, တသ္မာ ကလျာဏာ သတိပဋ္ဌာနာဒိဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဧတဿာတိ ကလျာဏဓမ္မော။ ကလျာဏပညောတိ စ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၈၉။)

မဂ္ဂဖလပညာဝသေနေဝ ကလျာဏပညော။ လောကုတ္တရာ ဧဝ ဟိ သီလာဒိဓမ္မာ ဧကန္တကလျာဏာ နာမ အကုပ္ပသဘာဝတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဝသေန ကလျာဏသီလော, ဝိပဿနာမဂ္ဂဓမ္မဝသေန ကလျာဏဓမ္မော, မဂ္ဂဖလပညာဝသေန ကလျာဏပညော’’တိ ဝဒန္တိ။ အသေက္ခာ ဧဝ တေ သီလဓမ္မပညာတိ ဧကေ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ – သောတာပန္နသကဒါဂါမီနံ မဂ္ဂဖလသီလံ ကလျာဏသီလံ နာမ, တသ္မာ ‘‘ကလျာဏသီလော’’တိ ဣမိနာ သောတာပန္နော သကဒါဂါမီ စ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ တေ ဟိ သီလေသု ပရိပူရကာရိနော နာမ။ အနာဂါမိမဂ္ဂဖလဓမ္မာ အဂ္ဂမဂ္ဂဓမ္မာ စ ကလျာဏဓမ္မာ နာမ။ တတ္ထ ဟိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မာ ‘‘ကလျာဏဓမ္မော’’တိ ဣမိနာ တတိယမဂ္ဂဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ တယော အရိယာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ပညာကိစ္စဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ အဂ္ဂဖလေ ပညာ ကလျာဏပညာ နာမ, တသ္မာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တော အရဟာ ‘‘ကလျာဏပညော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝမေဝ ပုဂ္ဂလာ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ။ ကိံ ဣမိနာ ပပဉ္စေန? အဂ္ဂမဂ္ဂဖလဓမ္မာ ဣဓ ကလျာဏသီလာဒယော ဝုတ္တာတိ အယမမှာကံ ခန္တိ။ ဓမ္မဝိဘာဂေန ဟိ အယံ ပုဂ္ဂလဝိဘာဂေါ, န ဓမ္မဝိဘာဂေါတိ။

ကေဝလီတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ ဝုစ္စတိ ကေနစိ အဝေါမိဿကတာယ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ, တဿ အဓိဂတတ္တာ အရဟာ ကေဝလီ။ အထ ဝါ ပဟာနဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပရိယောသာနအနဝဇ္ဇဓမ္မပါရိပူရိယာ စ ကလျာဏကဋ္ဌေန အဗျာသေကသုခတာယ စ ကေဝလံ အရဟတ္တံ, တဒဓိဂမေန ကေဝလီ ခီဏာသဝေါ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသိတွာ ပရိယောသာပေတွာ ဌိတောတိ ဝုသိတဝါ။ ဥတ္တမေဟိ အဂ္ဂဘူတေဟိ ဝါ အသေက္ခဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘ဥတ္တမပုရိသော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သီလဝါတိ ဧတ္ထ ကေနဋ္ဌေန သီလံ? သီလနဋ္ဌေန သီလံ။ ကိမိဒံ သီလနံ နာမ? သမာဓာနံ, သုသီလျဝသေန ကာယကမ္မာဒီနံ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဥပဓာရဏံ, ဈာနာဒိကုသလဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန အာဓာရဘာဝေါတိ အတ္ထော။ တသ္မာ သီလတိ, သီလေတီတိ ဝါ သီလံ။ အယံ တာဝ သဒ္ဒလက္ခဏနယေန သီလဋ္ဌော။ အပရေ ပန ‘‘သိရဋ္ဌော သီလဋ္ဌော, သီတလဋ္ဌော သီလဋ္ဌော, သိဝဋ္ဌော သီလဋ္ဌော’’တိ နိရုတ္တိနယေန အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ တယိဒံ ပါရိပူရိတော အတိသယတော ဝါ သီလံ အဿ အတ္ထီတိ သီလဝါ, စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဝသေန သီလသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉၀။)

ဇေဋ္ဌကသီလံ, တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဧကစ္စာနံ အာစရိယာနံ အဓိပ္ပါယော။

အပရေန ပန ဘဏန္တိ – ဥဘယတ္ထာပိ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဧဝ ဟိ သီလံ, ဣတရေသု ဣန္ဒြိယသံဝရော ဆဒွါရရက္ခဏမတ္တမေဝ, အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ ဓမ္မေန ပစ္စယုပ္ပါဒနမတ္တမေဝ, ပစ္စယသန္နိဿိတံ ပဋိလဒ္ဓပစ္စယေ ‘‘ဣဒမတ္ထ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနမတ္တမေဝ။ နိပ္ပရိယာယေန ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ သီလံ။ ယဿ သော ဘိန္နော, သော သီသစ္ဆိန္နော ပုရိသော ဝိယ ဟတ္ထပါဒေ ‘‘သေသာနိ ရက္ခိဿတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဿ ပန သော အရောဂေါ, အစ္ဆိန္နသီသော ဝိယ ပုရိသော, တာနိ ပုန ပါကတိကာနိ ကတွာ ရက္ခိတုံ သက္ကောတိ။ တသ္မာ သီလဝါတိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသီလမေဝ ဥဒ္ဒိသိတွာ တံ ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။

တတ္ထ ပါတိမောက္ခန္တိ သိက္ခာပဒသီလံ။ တဉှိ ယော နံ ပါတိ ရက္ခတိ, တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟီတိ ပါတိမောက္ခံ။ သံဝရဏံ သံဝရော, ကာယဝါစာဟိ အဝီတိက္ကမော။ ပါတိမောက္ခမေဝ သံဝရော ပါတိမောက္ခသံဝရော, တေန သံဝုတော ပိဟိတကာယဝါစောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော။ ဣဒမဿ တသ္မိံ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝပရိဒီပနံ။ ဝိဟရတီတိ တဒနုရူပဝိဟာရသမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ဟေဋ္ဌာ ပါတိမောက္ခသံဝရဿ, ဥပရိ ဝိသေသာနုယောဂဿ စ ဥပကာရကဓမ္မပရိဒီပနံ။ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ ပါတိမောက္ခသီလတော အစဝနဓမ္မတာပရိဒီပနံ။ သမာဒါယာတိ သိက္ခာပဒါနံ အနဝသေသတော အာဒါနပရိဒီပနံ။ သိက္ခတီတိ သိက္ခာယ သမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ သိက္ခာပဒေသူတိ သိက္ခိတဗ္ဗဓမ္မပရိဒီပနံ။

အပရော နယော – ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော ပါပကိရိယာယ သုကရဘာဝတော ပုညကိရိယာယ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဗဟုက္ခတ္တုံ အပါယေသု ပတနသီလောတိ ပါတီ, ပုထုဇ္ဇနော။ အနိစ္စတာယ ဝါ ဘဝါဒီသု ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တော ဃဋိယန္တံ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနတော ဂမနသီလောတိ ပါတီ, မရဏဝသေန ဝါ တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ အတ္တဘာဝဿ ပါတနသီလောတိ ပါတီ, သတ္တသန္တာနော, စိတ္တမေဝ ဝါ။ တံ ပါတိနံ သံသာရဒုက္ခတော မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခော။ စိတ္တဿ ဟိ ဝိမောက္ခေန သတ္တော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉၁။)

ဝိမုတ္တော။ ‘‘စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀) ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၆) စ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ဟေတုနာ သံသာရေ ပတတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ပါတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာနံ သန္ဓာဝတံ သံသရတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ ၅။၅၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပါတိနော သတ္တဿ တဏှာဒိသံကိလေသတ္တယတော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခော။ ‘‘ကဏ္ဌေကာလော’’တိအာဒီနံ ဝိယဿ သမာသသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ပါတေတိ ဝိနိပါတေတိ ဒုက္ခေတိ ပါတိ, စိတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တေန နီယတိ လောကော, စိတ္တေန ပရိကဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂)။ တဿ ပါတိနော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခော။ ပတတိ ဝါ ဧတေန အပါယဒုက္ခေ သံသာရဒုက္ခေ စာတိ ပါတိ, တဏှာဒိသံကိလေသော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ (သံ။ နိ။ ၁။၅၆-၅၇), တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၅, ၁၀၅၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၇) စ အာဒိ။ တတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။ အထ ဝါ ပတတိ ဧတ္ထာတိ ပါတိ, ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ ဗာဟိရာနိ စ အာယတနာနိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော, ဆသု ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၀)။ တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင်္ခါတတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။ အထ ဝါ ပါတော ဝိနိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါတီ, သံသာရော။ တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။ အထ ဝါ သဗ္ဗလောကာဓိပတိဘာဝတော ဓမ္မိဿရော ဘဂဝါ ပတီတိ ဝုစ္စတိ, မုစ္စတိ ဧတေနာတိ မောက္ခော, ပတိနော မောက္ခော တေန ပညတ္တတ္တာတိ ပတိမောက္ခော, ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ သဗ္ဗဂုဏာနံ ဝါ မူလဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတိ စ သော ယထာဝုတ္တဋ္ဌေန မောက္ခော စာတိ ပတိမောက္ခော, ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိ မုခမေတံ ပမုခမေတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) ဝိတ္ထာရော။

အထ ဝါ ပဣတိ ပကာရေ, အတီတိ အစ္စန္တတ္ထေ နိပါတော။ တသ္မာ ပကာရေဟိ အစ္စန္တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခော။ ဣဒဉှိ သီလံ သယံ တဒင်္ဂဝသေန, သမာဓိသဟိတံ ပညာသဟိတဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန စ အစ္စန္တံ မောက္ခေတိ မောစေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ ပတိ ပတိ မောက္ခောတိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉၂။)

ဝါ ပတိမောက္ခော, တမှာ တမှာ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဒေါသတော ပတိ ပစ္စေကံ မောက္ခောတိ အတ္ထော။ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ မောက္ခောတိ ဝါ နိဗ္ဗာနံ, တဿ မောက္ခဿ ပဋိဗိမ္ဗဘူတန္တိ ပတိမောက္ခံ။ ပါတိမောက္ခသီလသံဝရော ဟိ သူရိယဿ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနဿ ဥဒယဘူတော တပ္ပဋိဘာဂေါ ဝိယ ဟောတိ ယထာရဟံ ကိလေသနိဗ္ဗာပနတောတိ ပတိမောက္ခံ, ပတိမောက္ခံ ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ အထ ဝါ မောက္ခံ ပတိ ဝတ္တတိ မောက္ခာဘိမုခန္တိ ပတိမောက္ခံ, ပတိမောက္ခမေဝ ပါတိမောက္ခန္တိ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ပါတိမောက္ခသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သံဝရတိ ပိဒဟတိ ဧတေနာတိ သံဝရော, ပါတိမောက္ခမေဝ သံဝရောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရော။ အတ္ထတော ပန တတော တတော ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတော ဝိရတိယော စေတနာ ဝါ, တေန ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော သမန္နာဂတော ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိဘင်္ဂေ –

‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပဂတော သမုပဂတော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော။ တေန ဝုစ္စတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁)။

ဝိဟရတီတိ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတိ, ဣရိယတိ, ဝတ္တတိ။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ဝေဠုဒါနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဿ ကာယပါဂဗ္ဘိယာဒီနဉ္စ အကရဏေန, သဗ္ဗသော အနာစာရံ ဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ကာယိကော အဝီတိက္ကမော, ဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခုသာရုပ္ပအာစာရသမ္ပတ္တိယာ ဝေသိယာဒိအဂေါစရံ ဝဇ္ဇေတွာ ပိဏ္ဍပါတာဒိအတ္ထံ ဥပသင်္ကမိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနသင်္ခါတဂေါစရေန စ သမ္ပန္နတ္တာ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော။ အပိစ ယော ဘိက္ခု သတ္ထရိ သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော သဗြဟ္မစာရီသု သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေန ပဋိက္ကန္တေန အာလောကိတေန ဝိလောကိတေန သမိဉ္ဇိတေန ပသာရိတေန ဩက္ခိတ္တစက္ခု ဣရိယာပထသမ္ပန္နော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ ဇာဂရိယာနုယုတ္တော သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော အာဘိသမာစာရိကေသု သက္ကစ္စကာရီ ဂရုစိတ္တီကာရဗဟုလော ဝိဟရတိ, အယံ ဝုစ္စတိ အာစာရသမ္ပန္နော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉၃။)

ဂေါစရော ပန – ဥပနိဿယဂေါစရော, အာရက္ခဂေါစရော, ဥပနိဗန္ဓဂေါစရောတိ တိဝိဓော။ တတ္ထ ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော ဝုတ္တလက္ခဏော ကလျာဏမိတ္တော ယံ နိဿာယ အသုတံ သုဏာတိ, သုတံ ပရိယောဒပေတိ, ကင်္ခံ ဝိတရတိ, ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုကံ ကရောတိ, စိတ္တံ ပသာဒေတိ, ယဿ စ အနုသိက္ခန္တော သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ, သီလေန, သုတေန, စာဂေန, ပညာယ ဝဍ္ဎတိ, အယံ ဥပနိဿယဂေါစရော။ ယော ဘိက္ခု အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ဝီထိံ ပဋိပန္နော ဩက္ခိတ္တစက္ခု ယုဂမတ္တဒဿာဝီ သံဝုတော ဂစ္ဆတိ, န ဟတ္ထိံ ဩလောကေန္တော, န အဿံ, န ရထံ, န ပတ္တိံ, န ဣတ္ထိံ, န ပုရိသံ ဩလောကေန္တော, န ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တော, န အဓော ဩလောကေန္တော, န ဒိသာဝိဒိသာ ပေက္ခမာနော ဂစ္ဆတိ, အယံ အာရက္ခဂေါစရော။ ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော ပန စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, ယတ္ထ ဘိက္ခု အတ္တနော စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ဂေါစရော သကော ပေတ္တိကော ဝိသယော? ယဒိဒံ – စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂)။

ဣတိ ယထာဝုတ္တာယ အာစာရသမ္ပတ္တိယာ ဣမာယ စ ဂေါစရသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတတ္တာ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော။

အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ အပ္ပမတ္တကေသု အဏုပ္ပမာဏေသု အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယအကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါဒိဘေဒေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿနသီလော။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ပရမာဏုမတ္တံ ဝဇ္ဇံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿုဗ္ဗေဓသိနေရုပဗ္ဗတရာဇသဒိသံ ကတွာ ပဿတိ, ယောပိ ဘိက္ခု သဗ္ဗလဟုကံ ဒုဗ္ဘာသိတမတ္တံ ပါရာဇိကသဒိသံ ကတွာ ပဿတိ, အယံ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ နာမ။ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ ယံ ကိဉ္စိ သိက္ခာပဒေသု သိက္ခိတဗ္ဗံ, တံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗံ အနဝသေသံ သမာဒိယိတွာ သိက္ခတိ ဝတ္တတိ, ပူရေတီတိ အတ္ထော။ ဣတိ ကလျာဏသီလောတိ ဣမိနာ ပကာရေန ကလျာဏသီလော သမာနော။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန ဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ သီလံ ‘‘ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကလျာဏသီလော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ နိဂမေတွာ ‘‘ကလျာဏဓမ္မော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မေ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ‘‘တေသံ ဓမ္မာနံ ဣဒံ သီလံ အဓိဋ္ဌာန’’န္တိ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဣတိ ကလျာဏသီလော’’တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တန္နံ ဗောဓိပက္ခိယာနန္တိအာဒိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ပုန ကလျာဏသီလောတိအာဒိ နိဂမနံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉၄။)

ဂါထာသု ဒုက္ကဋန္တိ ဒုဋ္ဌု ကတံ, ဒုစ္စရိတန္တိ အတ္ထော။ ဟိရိမနန္တိ ဟိရိမန္တံ ဟိရိသမ္ပန္နံ, သဗ္ဗသော ပါပပဝတ္တိယာ ဇိဂုစ္ဆနသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဟိရိမနန္တိ ဝါ ဟိရိသဟိတစိတ္တံ။ ဟိရိဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟိရောတ္တပ္ပဂ္ဂဟဏေန စ သဗ္ဗသော ဒုစ္စရိတာဘာဝဿ ဟေတုံ ဒဿေန္တော ကလျာဏသီလတံ ဟေတုတော ဝိဘာဝေတိ။ သမ္ဗောဓီတိ အရိယဉာဏံ, တံ ဂစ္ဆန္တိ ဘဇန္တီတိ သမ္ဗောဓိဂါမိနော, ဗောဓိပက္ခိကာတိ အတ္ထော။ အနုဿဒန္တိ ရာဂုဿဒါဒိရဟိတံ။ ‘‘တထာဝိဓ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ ‘‘ဗောဓိပက္ခိကာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တော’’တိ ယထာ ယထာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ, တထာဝိဓံ တာဒိသန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဿာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ, ဝဋ္ဋဒုက္ခဟေတုနော ဝါ။ ဣဓေဝ ခယမတ္တနောတိ အာသဝက္ခယာဓိဂမေန အတ္တနော ဝဋ္ဋဒုက္ခဟေတုနော သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဏဿ ဣဓေဝ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ခယံ အနုပ္ပါဒံ ပဇာနာတိ, ဝဋ္ဋဒုက္ခဿေဝ ဝါ ဣဓေဝ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန ခယံ ခီဏဘာဝံ ပဇာနာတိ။ တေဟိ ဓမ္မေဟိ သမ္ပန္နန္တိ တေဟိ ယထာဝုတ္တသီလာဒိဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတံ။ အသိတန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယာနံ ပဟီနတ္တာ အသိတံ, ကတ္ထစိ အနိဿိတံ။ သဗ္ဗလောကဿာတိ သဗ္ဗသ္မိံ သတ္တလောကေ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၈။ နဝမေ ဒါနန္တိ ဒါတဗ္ဗံ, သဝတ္ထုကာ ဝါ စေတနာ ဒါနံ, သမ္ပတ္တိပရိစ္စာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ အာမိသဒါနန္တိ စတ္တာရော ပစ္စယာ ဒေယျဘာဝဝသေန အာမိသဒါနံ နာမ။ တေ ဟိ တဏှာဒီဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေသံ ဝါ ပရိစ္စာဂစေတနာ အာမိသဒါနံ။ ဓမ္မဒါနန္တိ ဣဓေကစ္စော ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ, ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ, ဣမေ ဓမ္မာ သာဝဇ္ဇာ, ဣမေ ဓမ္မာ အနဝဇ္ဇာ, ဣမေ ဝိညုဂရဟိတာ, ဣမေ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ၊ ဣမေ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ, ဣမေ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ကုသလာကုသလကမ္မပထေ ဝိဘဇန္တော ကမ္မကမ္မဝိပါကေ ဣဓလောကပရလောကေ ပစ္စက္ခတော ဒဿေန္တော ဝိယ ပါကဋံ ကရောန္တော အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ နိဝတ္တာပေန္တော, ကုသလေသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာပေန္တော, ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ဣဒံ ဓမ္မဒါနံ။ ယော ပန ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉၅။)

အဘိညေယျာ, ဣမေ ပရိညေယျာ, ဣမေ ပဟာတဗ္ဗာ, ဣမေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ, ဣမေ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ သစ္စာနိ ဝိဘာဝေန္တော အမတာဓိဂမာယ ပဋိပတ္တိဓမ္မံ ဒေသေတိ, ဣဒံ သိခါပ္ပတ္တံ ဓမ္မဒါနံ နာမ။ ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧတံ အဂ္ဂံ။ ယဒိဒန္တိ ယံ ဣဒံ ဓမ္မဒါနံ ဝုတ္တံ, ဧတံ ဣမေသု ဒွီသု ဒါနေသု အဂ္ဂံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ။ ဝိဝဋ္ဋဂါမိဓမ္မဒါနဉှိ နိဿာယ သဗ္ဗာနတ္ထတော ပရိမုစ္စတိ, သကလံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အတိက္ကမတိ။ လောကိယံ ပန ဓမ္မဒါနံ သဗ္ဗေသံ ဒါနာနံ နိဒါနံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ မူလံ။ တေနာဟ –

‘‘သဗ္ဗဒါနံ ဓမ္မဒါနံ ဇိနာတိ, သဗ္ဗရသံ ဓမ္မရသော ဇိနာတိ၊

သဗ္ဗရတိံ ဓမ္မရတီ ဇိနာတိ, တဏှက္ခယော သဗ္ဗဒုက္ခံ ဇိနာတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၅၄) –

အဘယဒါနမေတ္ထ ဓမ္မဒါနေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သာဓာရဏဘောဂိတာဓိပ္ပါယေန အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော စတုပစ္စယတော သယမေဝ အဘုဉ္ဇိတွာ ပရေသံ သံဝိဘဇနံ အာမိသသံဝိဘာဂေါ။ သာဓာရဏဘောဂိတာဓိပ္ပါယေနေဝ အတ္တနာ ဝိဒိတဿ အဓိဂတဿ ဓမ္မဿ အပ္ပေါဿုက္ကော အဟုတွာ ပရေသံ ဥပဒေသော ဓမ္မသံဝိဘာဂေါ။ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ စတူဟိ စ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ပရေသံ အနုဂ္ဂဏှနံ အနုကမ္ပနံ အာမိသာနုဂ္ဂဟော။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဓမ္မေန ပရေသံ အနုဂ္ဂဏှနံ အနုကမ္ပနံ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဂါထာသု ယမာဟု ဒါနံ ပရမန္တိ ယံ ဒါနံ စိတ္တခေတ္တဒေယျဓမ္မာနံ ဥဠာရဘာဝေန ပရမံ ဥတ္တမံ, ဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒီနံ ဝါ ပူရဏတော ဖလနတော, ပရဿ ဝါ လောဘမစ္ဆရိယာဒိကဿ ပဋိပက္ခဿ မဒ္ဒနတော ဟိံသနတော ‘‘ပရမ’’န္တိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော အာဟု။ အနုတ္တရန္တိ ယံ ဒါနံ စေတနာဒိသမ္ပတ္တိယာ သာတိသယပဝတ္တိယာ အဂ္ဂဘာဝေန အဂ္ဂဝိပါကတ္တာ စ ဥတ္တရရဟိတံ အနုတ္တရဘာဝသာဓနံ စာတိ အာဟု။ ယံ သံဝိဘာဂန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ပရမံ အနုတ္တရ’’န္တိ ပဒဒွယံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဝဏ္ဏယီတိ ကိတ္တယိ, ‘‘ဘောဇနံ, ဘိက္ခဝေ, ဒဒမာနော ဒါယကော ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၅။၃၇), ‘‘ဧဝံ စေ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ ဇာနေယျုံ ဒါနသံဝိဘာဂဿ ဝိပါက’’န္တိအာဒိနာ (ဣတိဝု။ ၂၆) စ ပသံသယိ။ ယထာ ပန ဒါနံ သံဝိဘာဂေါ စ ပရမံ အနုတ္တရဉ္စ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂမှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဂ္ဂမှီတိ သီလာဒိဂုဏဝိသေသယောဂေန သေဋ္ဌေ အနုတ္တရေ ပုညက္ခေတ္တေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ အရိယသံဃေ စ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉၆။)

ပသန္နစိတ္တောတိ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ စ စိတ္တံ ပသာဒေန္တော ဩကပ္ပေန္တော။ စိတ္တသမ္ပတ္တိယာ ဟိ ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ စ ပရိတ္တေပိ ဒေယျဓမ္မေ ဒါနံ မဟာနုဘာဝံ ဟောတိ မဟာဇုတိကံ မဟာဝိပ္ဖါရံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နတ္ထိ စိတ္တေ ပသန္နမှိ, အပ္ပကာ နာမ ဒက္ခိဏာ၊

တထာဂတေ ဝါ သမ္ဗုဒ္ဓေ, အထ ဝါ တဿ သာဝကေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၀၄၊ နေတ္တိ။ ၉၅)၊

ဝိညူတိ သပ္ပညော။ ပဇာနန္တိ သမ္မဒေဝ ဒါနဖလံ ဒါနာနိသံသံ ပဇာနန္တော။ ကော န ယဇေထ ကာလေတိ ယုတ္တပ္ပတ္တကာလေ ကော နာမ ဒါနံ န ဒဒေယျ? သဒ္ဓါ, ဒေယျဓမ္မော, ပဋိဂ္ဂါဟကာတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ သမ္မုခိဘူတကာလေယေဝ ဟိ ဒါနံ သမ္ဘဝတိ, န အညထာ, ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝါ ဒါတုံ ယုတ္တကာလေ။

ဧဝံ ပဌမဂါထာယ အာမိသဒါနသံဝိဘာဂါနုဂ္ဂဟေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မဒါနသံဝိဘာဂါနုဂ္ဂဟေ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ စေဝ ဘာသန္တီ’’တိ ဒုတိယဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဥဘယန္တိ ‘‘ဘာသန္တိ သုဏန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ ဒေသကာ ပဋိဂ္ဂါဟကာတိ ဥဘယံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယေ သုဂတဿ ဘဂဝတော သာသနေ သဒ္ဓမ္မေ ပသန္နစိတ္တာ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ ဒေသေန္တိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ စ, တေသံ ဒေသကပဋိဂ္ဂါဟကာနံ သော ဓမ္မဒါနဓမ္မသံဝိဘာဂဓမ္မာနုဂ္ဂဟသင်္ခါတော အတ္ထော။ ပရမတ္ထသာဓနတော ပရမော။ တဏှာသံကိလေသာဒိသဗ္ဗသံကိလေသမလဝိသောဓနေန ဝိသုဇ္ဈတိ။ ကီဒိသာနံ? ယေ အပ္ပမတ္တာ သုဂတဿ သာသနေ။ ယေ စ –

‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ, ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊

သစိတ္တပရိယောဒပနံ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃) –

သင်္ခေပတော ဧဝံ ပကာသိတေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဩဝါဒေ အနုသိဋ္ဌိယံ အပ္ပမတ္တာ အဓိသီလသိက္ခာဒယော သက္ကစ္စံ သမ္ပာဒေန္တိ။ တေသံ ဝိသုဇ္ဈတိ, အရဟတ္တဖလဝိသုဒ္ဓိယာ အတိဝိယ ဝေါဒါယတီတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ တေဝိဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၉။ ဒသမေ ဓမ္မေနာတိ ဉာယေန, သမ္မာပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ဟေတုနာ ကာရဏေန။ ယာယ ဟိ ပဋိပဒါယ တေဝိဇ္ဇော ဟောတိ, သာ ပဋိပဒါ ဣဓ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉၇။)

ဓမ္မောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာ ပန သာ ပဋိပဒါတိ? စရဏသမ္ပဒါ စ ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါ စ။ တေဝိဇ္ဇန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာဒီဟိ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သမန္နာဂတံ။ ဗြာဟ္မဏန္တိ ဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏံ။ ပညာပေမီတိ ‘‘ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဇာနာပေမိ ပတိဋ္ဌပေမိ။ နာညံ လပိတလာပနမတ္တေနာတိ အညံ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏံ အဋ္ဌကာဒီဟိ လပိတမတ္တဝိပ္ပလပနမတ္တေန ဗြာဟ္မဏံ န ပညာပေမီတိ။ အထ ဝါ လပိတလာပနမတ္တေနာတိ မန္တာနံ အဇ္ဈေနအဇ္ဈာပနမတ္တေန။ ဥဘယထာပိ ယံ ပန ဗြာဟ္မဏာ သာမဝေဒါဒိဝေဒတ္တယအဇ္ဈေနေန တေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒန္တိ, တံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဘဂဝတာ ဟိ ‘‘ပရမတ္ထတော အတေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံယေဝ စေတေ ဘောဝါဒိနော အဝိဇ္ဇာနိဝုတာ ‘တေဝိဇ္ဇော ဗြာဟ္မဏော’တိ ဝဒန္တိ, ဧဝံ ပန တေဝိဇ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ဟောတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ တထာ ဗုဇ္ဈနကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယေန အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။

တတ္ထ ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာသမ္ပန္နော စရဏသမ္ပန္နောယေဝ ဟောတိ စရဏသမ္ပဒါယ ဝိနာ ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော, တသ္မာ စရဏသမ္ပဒံ အန္တောဂဓံ ကတွာ ဝိဇ္ဇာသီသေနေဝ ဗြာဟ္မဏံ ပညာပေတုကာမော ‘‘ဓမ္မေနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, တေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ ပညာပေမီ’’တိ ဒေသနံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ကထဉ္စာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေန တေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ ပညာပေမီ’’တိ ကထေတုကမျတာယ ပုစ္ဆံ ကတွာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဝိဇ္ဇတ္တယံ ဝိဘဇန္တော ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အနေကဝိဟိတန္တိ အနေကဝိဓံ, အနေကေဟိ ဝါ ပကာရေဟိ ပဝတ္တိတံ, သံဝဏ္ဏိတန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိ သမနန္တရာတီတဘဝံ အာဒိံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တာနံ။ နိဝုတ္ထန္တိ အဇ္ဈာဝုတ္ထံ အနုဘူတံ, အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓံ, နိဝုတ္ထဓမ္မံ ဝါ နိဝုတ္ထံ, ဂေါစရနိဝါသေန နိဝုတ္ထံ, အတ္တနော ဝိညာဏေန ဝိညာတံ ပရဝိညာဏဝိညာတမ္ပိ ဝါ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသု။ အနုဿရတီတိ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိ ဧဝံ ဇာတိပဋိပါဋိဝသေန အနုဂန္တွာ သရတိ, အနုဒေဝ ဝါ သရတိ, စိတ္တေ အဘိနိန္နာမိတေ ပရိကမ္မသမနန္တရံ သရတိ။

သေယျထိဒန္တိ အာရဒ္ဓပ္ပကာရဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ တေနေဝ ယွာယံ ပုဗ္ဗေနိဝါသော အာရဒ္ဓေါ ဟောတိ, တဿ ပကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိ ဧကမ္ပိ ပဋိသန္ဓိမူလကံ စုတိပရိယောသာနံ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ခန္ဓသန္တာနံ။ ဧသ နယော ဒွေပိ ဇာတိယောတိအာဒီသု။ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေတိအာဒီသု ပန ပရိဟာယမာနော ကပ္ပေါ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉၈။)

သံဝဋ္ဋကပ္ပေါ, ဝဍ္ဎမာနော ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေါ။ တတ္ထ သံဝဋ္ဋေန သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ ဂဟိတော ဟောတိ တမ္မူလကတ္တာ, ဝိဝဋ္ဋေန စ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ ဧဝဉှိ သတိ ယာနိ တာနိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? သံဝဋ္ဋော, သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ, ဝိဝဋ္ဋော, ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆) ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ, တာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။

တတ္ထ တယော သံဝဋ္ဋာ – တေဇောသံဝဋ္ဋော, အာပေါသံဝဋ္ဋော, ဝါယောသံဝဋ္ဋောတိ။ တိဿော သံဝဋ္ဋသီမာ – အာဘဿရာ, သုဘကိဏှာ, ဝေဟပ္ဖလာတိ။ ယဒါ ကပ္ပေါ တေဇေန သံဝဋ္ဋတိ, အာဘဿရတော ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂိနာ ဍယှတိ။ ယဒါ ဥဒကေန သံဝဋ္ဋတိ, သုဘကိဏှတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒကေန ဝိလီယတိ။ ယဒါ ဝါတေန သံဝဋ္ဋတိ, ဝေဟပ္ဖလတော ဟေဋ္ဌာ ဝါတေန ဝိဒ္ဓံသိယတိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠံ ဧကတော ဝိနဿတိ။ ဣတိ ဧဝရူပေါ အယံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တော ဘိက္ခု အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အနုဿရတိ။ ကထံ? အမုတြာသိန္တိအာဒိနာ နယေန။

တတ္ထ အမုတြာသိန္တိ အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အမုမှိ ဘဝေ ဝါ ယောနိယာ ဝါ ဂတိယာ ဝါ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ ဝါ သတ္တာဝါသေ ဝါ သတ္တနိကာယေ ဝါ အဟမဟောသိံ။ ဧဝံနာမောတိ တိဿော ဝါ ဖုဿော ဝါ။ ဧဝံဂေါတ္တောတိ ဂေါတမော ဝါ ကဿပေါ ဝါ။ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ ဩဒါတော ဝါ သာမော ဝါ။ ဧဝမာဟာရောတိ သာလိမံသောဒနာဟာရော ဝါ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဝါ။ ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီတိ အနေကပ္ပကာရာနံ ကာယိကစေတသိကာနံ သာမိသနိရာမိသာဒိပ္ပဘေဒါနံ ဝါ သုခဒုက္ခာနံ ပဋိသံဝေဒီ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ ဝဿသတပရိမာဏာယုပရိယန္တော ဝါ စတုရာသီတိကပ္ပသတသဟဿပရိမာဏာယုပရိယန္တော ဝါ။ သော တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ သောဟံ တတော ဘဝတော ယောနိတော ဂတိတော ဝိညာဏဋ္ဌိတိတော သတ္တာဝါသတော သတ္တနိကာယတော ဝါ စုတော ပုန အမုကသ္မိံ နာမ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ဥဒပါဒိံ။ တတြာပါသိန္တိ အထ တတြပိ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ပုန အဟောသိံ။ ဧဝံနာမောတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၂၉၉။)

အထ ဝါ ယသ္မာ ‘‘အမုတြာသိ’’န္တိ ဣဒံ အနုပုဗ္ဗေန အာရောဟန္တဿ အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပံ ယထာဗလံ သရဏံ, ‘‘သော တတော စုတော’’တိ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ, တသ္မာ ‘‘ဣဓူပပန္နော’’တိ ဣမိဿာ ဣဓူပပတ္တိယာ အနန္တရံ ‘‘အမုတြ ဥဒပါဒိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတြာပါသိန္တိ တတြပိ ဘဝေ…ပေ… သတ္တနိကာယေ ဝါ အာသိံ။ ဧဝံနာမောတိ ဒတ္တော ဝါ မိတ္တော ဝါ, ဧဝံဂေါတ္တောတိ ဝါသေဋ္ဌော ဝါ ကဿပေါ ဝါ။ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ ကာဠော ဝါ ဩဒါတော ဝါ။ ဧဝမာဟာရောတိ သုဓာဟာရော ဝါ သာလိဩဒနာဒိအာဟာရော ဝါ။ ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီတိ ဒိဗ္ဗသုခပ္ပဋိသံဝေဒီ ဝါ မာနုသသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီ ဝါ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ တံတံပရမာယုပရိယန္တော။ သော တတော စုတောတိ သောဟံ တတော ဘဝါဒိတော စုတော။ ဣဓူပပန္နောတိ ဣဓ ဣမသ္မိံ စရိမဘဝေ မနုဿော ဟုတွာ ဥပပန္နော နိဗ္ဗတ္တော။

ဣတီတိ ဧဝံ။ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသန္တိ နာမဂေါတ္တာဒိဝသေန သဥဒ္ဒေသံ, ဝဏ္ဏာဒိဝသေန သာကာရံ။ နာမဂေါတ္တေန ဟိ သတ္တာ ‘‘တိဿော ဂေါတမော’’တိ ဥဒ္ဒိသီယန္တိ, ဝဏ္ဏာဒီဟိ ‘‘သာမော ဩဒါတော’’တိ နာနတ္တတော ပညာယန္တိ။ တသ္မာ နာမဂေါတ္တံ ဥဒ္ဒေသော, ဣတရေ အာကာရာ။ အယမဿ ပဌမာ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာတိ အယံ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ ပဌမံ အဓိဂမဝသေန ပဌမာ, ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာ သစ္ဆိကတာ ဟောတိ။ ကိံ ပနာယံ ဝိဒိတံ ကရောတိ? ပုဗ္ဗေနိဝါသံ။ အဝိဇ္ဇာတိ တဿေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသဿ အဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန တဿ ပဋိစ္ဆာဒကမောဟော ဝုစ္စတိ။ တမောတိ သွေဝ မောဟော ပဋိစ္ဆာဒကဋ္ဌေန တမောတိ ဝုစ္စတိ။ အာလောကောတိ သာ ဧဝ ဝိဇ္ဇာ ဩဘာသကရဏဋ္ဌေန အာလောကော။ ဧတ္ထ စ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာတိ အယံ အတ္ထော, သေသံ ပသံသာဝစနံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ – အယံ ခေါ တေန ဘိက္ခုနာ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာ, တဿ အဓိဂတဝိဇ္ဇဿ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ, ဝိနဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာတိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ, တန္တိ နိပါတမတ္တံ။ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမတ္တဿ။ ဝီရိယာတာပေန အာတာပိနော။ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတာယ ပဟိတတ္တဿ ပေသိတစိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အပ္ပမတ္တဿ အာတာပိနော ပဟိတတ္တဿ ဝိဟရတော အဝိဇ္ဇာ ဝိဟညေယျ, ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, တမော ဝိဟညေယျ, အာလောကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝမေဝ တဿ ဘိက္ခုနော အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀၀။)

ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ, တမော ဝိဟတော, အာလောကော ဥပ္ပန္နော, တဿ ပဓာနာနုယောဂဿ အနုရူပမေဝ ဖလံ လဘိတွာ ဝိဟရတီတိ။

ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဝိသုဒ္ဓေနာတိ စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုဘာဝတော ဝိသုဒ္ဓံ။ ယော ဟိ စုတိမတ္တမေဝ ပဿတိ န ဥပပါတံ, သော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ဥပပါတမတ္တမေဝ ပဿတိ န စုတိံ, သော နဝသတ္တပါတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ပန တဒုဘယံ ပဿတိ, သော ယသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ အတိဝတ္တတိ, တသ္မာဿ တံ ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတု ဟောတိ, တဒုဘယမ္ပာယံ ဗုဒ္ဓပုတ္တော ပဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုဘာဝတော ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ ဧကာဒသဥပက္ကိလေသဝိရဟတော ဝါ ဝိသုဒ္ဓံ။ ယထာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသောတိ – ဣတိ ဝိဒိတွာ ဝိစိကိစ္ဆံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသံ ပဇဟိံ, အမနသိကာရော…ပေ… ထိနမိဒ္ဓံ, ဆမ္ဘိတတ္တံ, ဥပ္ပိလ္လံ, ဒုဋ္ဌုလ္လံ, အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ, အတိလီနဝီရိယံ, အဘိဇပ္ပါ, နာနတ္တသညာ, အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပါနံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၂) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ဧကာဒသဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာ ဝိသုဒ္ဓံ။ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ရူပဒဿနေန အတိက္ကန္တမာနုသကံ, မံသစက္ခုံ ဝါ အတိက္ကန္တတ္တာ အတိက္ကန္တမာနုသကံ။ တေန ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန။ သတ္တေ ပဿတီတိ မနုဿမံသစက္ခုနာ ဝိယ သတ္တေ ပဿတိ ဒက္ခတိ အာလောကေတိ။

စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဧတ္ထ စုတိက္ခဏေ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ။ ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ ဣဒါနိ စဝိဿန္တိ, တေ စဝမာနာ။ ယေ စ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ သမ္ပတိနိဗ္ဗတ္တာ ဝါ, တေ ဥပပဇ္ဇမာနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဧဝရူပေ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ စ ပဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဟီနေတိ မောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဟီနာနံ ဇာတိကုလဘောဂါဒီနံ ဝသေန ဟီဠိတေ ပရိဘူတေ။ ပဏီတေတိ အမောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ တဗ္ဗိပရီတေ။ သုဝဏ္ဏေတိ အဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဣဋ္ဌကန္တမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေတိ ဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ အနိဋ္ဌအကန္တာမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ အဘိရူပေ ဝိရူပေတိပိ အတ္ထော။ သုဂတေတိ သုဂတိဂတေ, အလောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ။ ဒုဂ္ဂတေတိ ဒုဂ္ဂတိဂတေ, လောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပါနဘောဇနေ။ ယထာကမ္မူပဂေတိ ယံ ယံ ကမ္မံ ဥပစိတံ, တေန တေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀၁။)

ဥပဂတေ။ တတ္ထ ပုရိမေဟိ ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ ပန ပဒေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏကိစ္စံ။

တဿ စ ဉာဏဿ အယံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော – ဣဓ ဘိက္ခု ဟေဋ္ဌာ နိရယာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နေရယိကေ သတ္တေ ပဿတိ မဟန္တံ ဒုက္ခံ အနုဘဝမာနေ, ဣဒံ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကိစ္စမေဝ။ သော စ ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တီ’’တိ, အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဥပရိ ဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နန္ဒနဝနမိဿကဝနဖာရုသကဝနာဒီသု သတ္တေ ပဿတိ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ, ဣဒမ္ပိ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ’’တိ? အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣဒံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ နာမ။ ဣမဿ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ စိမဿ, ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏဿပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကာနေဝ ဟိ ဣမာနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။ ကာယဒုစ္စရိတေနာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣဓ ဝိဇ္ဇာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

တတိယဝါရေ ဝိဇ္ဇာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ စတုသစ္စပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။ ဧဝံ ခေါတိအာဒိ နိဂမနံ။

ဂါထာသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယော ယထာဝုတ္တံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အဝေတိ အဝဂစ္ဆတိ, ဝုတ္တနယေန ပါကဋံ ကတွာ ဇာနာတိ။ ‘‘ယောဝေဒီ’’တိပိ ပါဌော, ယော အဝေဒိ ဝိဒိတံ ကတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဆဗ္ဗီသတိဒေဝလောကသင်္ခါတံ သဂ္ဂံ စတုဗ္ဗိဓံ အပါယဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿတိ။ အထောတိ တတော ပရံ ဇာတိက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ပတ္တော အဓိဂတော။ တတော ဧဝ အဘိညာ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ မဂ္ဂပညာယ ဇာနိတဗ္ဗံ စတုသစ္စဓမ္မံ ဇာနိတွာ ကိစ္စဝေါသာနေန ဝေါသိတော နိဋ္ဌာနပ္ပတ္တော။ မောနေယျဓမ္မသမန္နာဂမေန မုနိ, ခီဏာသဝေါ ယသ္မာ ဧတာဟိ ယထာဝုတ္တာဟိ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သမန္နာဂတတ္တာ တတော တတိယဝိဇ္ဇာယ သဗ္ဗထာ ဗာဟိတပါပတ္တာ စ တေဝိဇ္ဇော ဗြာဟ္မဏော နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ တမေဝ အဟံ တေဝိဇ္ဇံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀၂။)

ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမိ, အညံ ပန လပိတလာပနံ ယဇုအာဒိမန္တပဒါနံ အဇ္ဈာပနပရံ တေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ န ဝဒါမိ, တေဝိဇ္ဇောတိ တံ န ကထေမီတိ။

ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ဒုတိယသုတ္တေ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ, ပဉ္စမအဋ္ဌမဒသမသုတ္တေသု ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ, ဣတရေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဣတိဝုတ္တကဿ တိကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀၃။)

၄။ စတုက္ကနိပါတော

၁။ ဗြာဟ္မဏဓမ္မယာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၀၀။ စတုက္ကနိပါတဿ ပဌမေ အဟန္တိ အတ္တနိဒ္ဒေသော။ ယော ဟိ ပရော န ဟောတိ, သော နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတော အတ္တာ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အသ္မီတိ ပဋိဇာနနာ။ ယော ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏဘာဝေါ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝုစ္စမာနော, တဿ အတ္တနိ အတ္ထိဘာဝံ ပဋိဇာနန္တော ဟိ သတ္ထာ ‘‘အသ္မီ’’တိ အဝေါစ။ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ စ ယထာ ‘‘အဟမသ္မိ ဗြဟ္မာ မဟာဗြဟ္မာ, သေယျောဟမသ္မီ’’တိ စ အပ္ပဟီနဒိဋ္ဌိမာနာနုသယာ ပုထုဇ္ဇနာ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိမာနမညနာဘိနိဝေသဝသေန အဘိဝဒန္တိ, န ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသော ပန ပဟီနဒိဋ္ဌိမာနာနုသယော ဘဂဝါ သမညံ အနတိဓာဝန္တော လောကသမညာနုရောဓေန ဝေနေယျသန္တာနေသု ဓမ္မံ ပတိဋ္ဌပေန္တော ကေဝလံ တာဒိသဿ ဂုဏဿ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနတံ ပဋိဇာနန္တော ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏောတိ ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြဟ္မဿ စ အဏနတော ဗြာဟ္မဏော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, အဟံ ပရမတ္ထတော ဗြာဟ္မဏောသ္မီတိ။ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏဿ ဒါနသံယမာဒိဝတသမာဒါနဿ နိရဝသေသာယ တပစရိယာယ ပါရံ ဂတော သမ္မဒေဝ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယဝါသော သကလဝေဒန္တဂူ သုဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇာစရဏော သဗ္ဗထာ နိနှာတပါပမလော အနုတ္တရဿ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဝတ္တာ ပဝတ္တာ, သုပရိသုဒ္ဓဿ စ သာသနဗြဟ္မစရိယဿ ပဝေဒေတာ, တသ္မာ သဗ္ဗသော ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြဟ္မဿ စ အဏနတော ကထနတော ပရမတ္ထေန ဗြာဟ္မဏောတိ ဝုစ္စတိ။

ဣတိ ဘဂဝါ သဒေဝကေ လောကေ အတ္တနော အနုတ္တရံ ဗြာဟ္မဏဘာဝံ ပဝေဒေတွာ ယာနိ တာနိ ဗြာဟ္မဏဒါနာဒီနိ ဆ ကမ္မာနိ ဗြာဟ္မဏဿ ပညာပေန္တိ, တေသမ္ပိ သုပရိသုဒ္ဓါနံ ဥက္ကံသတော အတ္တနိ သံဝိဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာစယောဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ယာစယောဂေါတိ ယာစေဟိ ယုတ္တော။ ယာစန္တီတိ ယာစာ, ယာစကာ, တေ ပနေတ္ထ ဝေနေယျာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ ‘‘ဒေသေတု, ဘန္တေ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀၄။)

ဘဂဝါ, ဓမ္မံ၊ ဒေသေတု, သုဂတော, ဓမ္မ’’န္တိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မဒေသနံ ယာစန္တိ။ ဘဂဝါ စ တေသံ ဣစ္ဆာဝိဃာတံ အကရောန္တော ယထာရုစိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဓမ္မဒါနံ ဒေတီတိ ယာစယောဂေါ, သဒါ သဗ္ဗကာလံ တေဟိ အဝိရဟိတော။ အထ ဝါ ယာစယောဂေါတိ ယာစနယောဂ္ဂေါ, အဓိပ္ပါယပူရဏတော ယာစိတုံ ယုတ္တောတိ အတ္ထော ‘‘ယာဇယောဂေါ’’တိပိ ပါဌော။ တတ္ထ ယာဇော ဝုစ္စတိ မဟာဒါနံ, ယိဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ဓမ္မဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ယာဇေ နိယုတ္တောတိ ယာဇယောဂါ။ သဒါတိ သဗ္ဗဒါ, အနဝရတပ္ပဝတ္တသဒ္ဓမ္မမဟာဒါနောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယာဇေန ယောဇေတီတိပိ ယာဇယောဂေါ။ တိဝိဓဒါနသင်္ခါတေန ယာဇေန သတ္တေ ယထာရဟံ ယောဇေတိ, တတ္ထ ဒါနေ နိယောဇေတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာဇယောဂေါ သတတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ ပယတပါဏီတိ ပရိသုဒ္ဓဟတ္ထော။ ယော ဟိ ဒါနာဓိမုတ္တော အာမိသဒါနံ ဒေန္တော သက္ကစ္စံ သဟတ္ထေန ဒေယျဓမ္မံ ဒါတုံ သဒါ ဓောတဟတ္ထောယေဝ ဟောတိ, သော ‘‘ပယတပါဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝါပိ ဓမ္မဒါနာဓိမုတ္တော သက္ကစ္စံ သဗ္ဗကာလံ ဓမ္မဒါနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပယတပါဏီ’’တိ။ ‘‘သဒါ’’တိ စ ပဒံ ဣမိနာပိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘သဒါ ပယတပါဏီ’’တိ။ အဝိဘာဂေန ဟိ သတ္ထာ ဝေနေယျလောကဿ သဒ္ဓမ္မဒါနံ သဒါ သဗ္ဗကာလံ ပဝတ္တေန္တော တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဟုတွာ ဝိဟရတိ။

အပရော နယော – ယောဂေါ ဝုစ္စတိ ဘာဝနာ။ ယထာဟ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတေ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂)။ တသ္မာ ယာဇယောဂေါတိ ယာဇဘာဝနံ, ပရိစ္စာဂဘာဝနံ အနုယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဟိ အဘိသမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တဘူတောပိ ကရုဏာသမုဿာဟိတော အနဝသေသတော ဒါနံ ပရိဗြူဟေန္တော တတ္ထ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော ဟုတွာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိ, ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာပိ တိဝိဓံ ဒါနံ ပရိဗြူဟေသိ ဝိသေသတော ဓမ္မဒါနံ, ပရေပိ တတ္ထ နိယောဇေသိ။ တထာ ဟိ သော ဝေနေယျယာစကာနံ ကဿစိ သရဏာနိ အဒါသိ, ကဿစိ ပဉ္စ သီလာနိ, ကဿစိ ဒသ သီလာနိ, ကဿစိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ, ကဿစိ ဓုတဓမ္မေ, ကဿစိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ, ကဿစိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော, ကဿစိ ပဉ္စာဘိညာယော, စတ္တာရော မဂ္ဂေ, စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ, တိဿော ဝိဇ္ဇာ, စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဧဝမာဒိလောကိယလောကုတ္တရဘေဒံ ဂုဏဓနံ ဓမ္မဒါနဝသေန ယထာဓိပ္ပါယံ ဒေန္တော ပရေ စ ‘‘ဒေထာ’’တိ နိယောဇေန္တော ပရိစ္စာဂဘာဝနံ ပရိဗြူဟေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပရိစ္စာဂဘာဝနံ အနုယုတ္တော’’တိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀၅။)

ပယတပါဏီတိ ဝါ အာယတပါဏီ, ဟတ္ထဂတံ ကိဉ္စိ ဒါတုံ ‘‘ဧဟိ ဂဏှာ’’တိ ပသာရိတဟတ္ထော ဝိယ အာစရိယမုဋ္ဌိံ အကတွာ သဒ္ဓမ္မဒါနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ပယတပါဏီတိ ဝါ ဥဿာဟိတဟတ္ထော, အာမိသဒါနံ ဒါတုံ ဥဿာဟိတဟတ္ထော ဝိယ ဓမ္မဒါနေ ကတုဿာဟောတိ အတ္ထော။ အန္တိမဒေဟဓရောတိ ဗြဟ္မစရိယဝသေန ဗြာဟ္မဏကရဏာနံ ဓမ္မာနံ ပါရိပူရိယာ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝဓာရီ။ အဝုသိတဝတော ဟိ ဝသလကရဏာနံ ဓမ္မာနံ အပ္ပဟာနေန ဝသလာဒိသမညာ ဂတိ အာယတိံ ဂဗ္ဘသေယျာ သိယာ။ တေန ဘဂဝါ အတ္တနော အစ္စန္တဝုသိတဗြာဟ္မဏဘာဝံ ဒဿေတိ။ အနုတ္တရော ဘိသက္ကော သလ္လကတ္တောတိ ဒုတ္တိကိစ္ဆဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခရောဂဿ တိကိစ္ဆနတော ဥတ္တမော ဘိသက္ကော, အညေဟိ အနုဒ္ဓရဏီယာနံ ရာဂါဒိသလ္လာနံ ကန္တနတော သမုစ္ဆေဒဝသေန သမုဒ္ဓရဏတော ဥတ္တမော သလ္လကန္တနဝေဇ္ဇော။ ဣမိနာ နိပ္ပရိယာယတော ဗြာဟ္မဏကရဏာနံ ဓမ္မာနံ အတ္တနိ ပတိဋ္ဌိတာနံ ပရသန္တတိယံ ပတိဋ္ဌာပနေန ပရေသမ္ပိ ဗြာဟ္မဏကရဏမာဟ။

တဿ မေ တုမှေ ပုတ္တာတိ တဿ ဧဝရူပဿ မမ တုမှေ, ဘိက္ခဝေ, ပုတ္တာ အတြဇာ ဟောထ။ ဩရသာတိ ဥရသိ သမ္ဗန္ဓာ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ ဩရသပုတ္တာ အတြဇာ ဝိသေသေန ပိတုသန္တကဿ ဒါယဇ္ဇဿ ဘာဂိနော ဟောန္တိ, ဧဝမေတေပိ အရိယပုဂ္ဂလာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မဿဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတာ။ တဿ သန္တကဿ ဝိမုတ္တိသုခဿ အရိယဓမ္မရတနဿ စ ဧကံသဘာဂိယတာယ ဩရသာ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာနုဘာဝေန အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနာ ဩက္ကန္တာ စ အရိယသာဝကာ သတ္ထု ဥရေ ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတိတာယ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘ဩရသပုတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ တထာ ဟိ တေ ဘဂဝတာ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဝေါလောကနေန ဝဇ္ဇာနုစိန္တနေန စ ဟဒယေ ကတွာ ဝဇ္ဇတော နိဝါရေတွာ အနဝဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌပေန္တေန သီလာဒိဓမ္မသရီရပေါသနေန သံဝဍ္ဎိတာ။ မုခတော ဇာတာတိ မုခတော ဇာတာယ ဓမ္မဒေသနာယ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ မုခတော ဇာတာ။ အထ ဝါ အနညသာဓာရဏတော သဗ္ဗဿ ကုသလဓမ္မဿ မုခတော ပါတိမောက္ခတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာသင်္ခါတတော ဝိမောက္ခမုခတော ဝါ အရိယမဂ္ဂဇာတိယာ ဇာတာတိပိ မုခတော ဇာတာ။ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟေ သာသနဓမ္မေ အရိယမဂ္ဂဓမ္မေ ဝါ ဇာတာတိ ဓမ္မဇာ။ တေနေဝ ဓမ္မေန နိမ္မိတာ မာပိတာတိ ဓမ္မနိမ္မိတာ။ သတိဓမ္မဝိစယာဒိ ဓမ္မဒါယာဒါ, န

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀၆။)

လာဘသက္ကာရာဒိ အာမိသဒါယာဒါ, ဓမ္မဒါယာဒါ နော အာမိသဒါယာဒါ ဟောထာတိ အတ္ထော။

တတ္ထ ဓမ္မော ဒုဝိဓော – နိပ္ပရိယာယဓမ္မော, ပရိယာယဓမ္မောတိ။ အာမိသမ္ပိ ဒုဝိဓံ – နိပ္ပရိယာယာမိသံ, ပရိယာယာမိသန္တိ။ ကထံ? မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပ္ပဘေဒေါ ဟိ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော နိပ္ပရိယာယဓမ္မော, နိဗ္ဗတ္တိတဓမ္မောယေဝ, န ကေနစိ ပရိယာယေန ကာရဏေန ဝါ လေသေန ဝါ ဓမ္မော။ ယံ ပနိဒံ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတံ ကုသလံ, သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ဝိဝဋ္ဋံ ပတ္ထေန္တော ဒါနံ ဒေတိ, သီလံ သမာဒိယတိ, ဥပေါသထကမ္မံ ကရောတိ, ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ဝတ္ထုပူဇံ ကရောတိ, ဓမ္မံ သုဏာတိ, ဒေသေတိ, ဈာနသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ, ဧဝံ ကရောန္တော အနုပုဗ္ဗေန နိပ္ပရိယာယံ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပဋိလဘတိ, အယံ ပရိယာယဓမ္မော။ တထာ စီဝရာဒယော စတ္တာရော ပစ္စယာ နိပ္ပရိယာယာမိသမေဝ, န အညေန ပရိယာယေန ဝါ ကာရဏေန ဝါ လေသေန ဝါ အာမိသံ။ ယံ ပနိဒံ ဝဋ္ဋဂါမိကုသလံ, သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ဝဋ္ဋံ ပတ္ထေန္တော သမ္ပတ္တိဘဝံ ဣစ္ဆမာနော ဒါနံ ဒေတိ…ပေ… သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ, ဧဝံ ကရောန္တော အနုပုဗ္ဗေန ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိယော ပဋိလဘတိ, ဣဒံ ပရိယာယာမိသံ နာမ။

တတ္ထ နိပ္ပရိယာယဓမ္မောပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကော။ ဘဂဝတာ ဟိ ကထိတတ္တာ ဘိက္ခူ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ အဓိဂစ္ဆန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သော, ဟိ, ဗြာဟ္မဏ, ဘဂဝါ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒေတာ, အသဉ္ဇာတဿ မဂ္ဂဿ သဉ္ဇနေတာ…ပေ… မဂ္ဂါနုဂါ စ ပနေတရဟိ သာဝကာ ဝိဟရန္တိ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၉၊ စူလနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅)။

‘‘သော, ဟာဝုသော, ဘဂဝါ ဇာနံ ဇာနာတိ, ပဿံ ပဿတိ, စက္ခုဘူတော ဉာဏဘူတော ဓမ္မဘူတော ဗြဟ္မဘူတော, ဝတ္တာ ပဝတ္တာ, အတ္ထဿ နိန္နေတာ, အမတဿ ဒါတာ, ဓမ္မဿာမီ တထာဂတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၃၊ ၃။၂၈၁) စ။

ပရိယာယဓမ္မောပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကော။ ဘဂဝတာ ဟိ ကထိတတ္တာ ဧဝ ဇာနန္တိ ‘‘ဝိဝဋ္ဋံ ပတ္ထေတွာ ဒါနံ ဒေန္တော ။ပ။ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေန္တော အနုက္ကမေန အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပဋိလဘတီ’’တိ။ နိပ္ပရိယာယာမိသမ္ပိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀၇။)

ဘဂဝတောယေဝ သန္တကံ။ ဘဂဝတာ ဟိ အနုညာတတ္တာယေဝ ဘိက္ခူဟိ ဇီဝကဝတ္ထုံ အာဒိံ ကတွာ ပဏီတစီဝရံ လဒ္ဓံ။ ယထာဟ –

‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂဟပတိစီဝရံ။ ယော ဣစ္ဆတိ, ပံသုကူလိကော ဟောတု။ ယော ဣစ္ဆတိ, ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယတု။ ဣတရီတရေနပါဟံ, ဘိက္ခဝေ, သန္တုဋ္ဌိံယေဝ ဝဏ္ဏေမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇)။

ဧဝံ ဣတရေပိ ပစ္စယာ ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ဧဝ ဘိက္ခူဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဒ္ဓါ။ ပရိယာယာမိသမ္ပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကံ။ ဘဂဝတာ ဟိ ကထိတတ္တာ ဧဝ ဇာနန္တိ ‘‘သမ္ပတ္တိဘဝံ ပတ္ထေန္တော ဒါနံ ဒတွာ သီလံ…ပေ… သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အနုက္ကမေန ပရိယာယာမိသံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ မနုဿသမ္ပတ္တိဉ္စ ပဋိလဘတီ’’တိ။ ယဒေဝ ယသ္မာ နိပ္ပရိယာယဓမ္မောပိ ပရိယာယဓမ္မောပိ နိပ္ပရိယာယာမိသမ္ပိ ပရိယာယာမိသမ္ပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကံ, တသ္မာ တတ္ထ အတ္တနော သာမိဘာဝံ ဒဿေန္တော တတ္ထ စ ယံ သေဋ္ဌတရံ အစ္စန္တဟိတသုခါဝဟံ တတ္ထေဝ နေ နိယောဇေန္တော ဧဝမာဟ ‘‘တဿ မေ တုမှေ ပုတ္တာ ဩရသာ…ပေ… နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ။

ဣတိ ဘဂဝါ ပရိပုဏ္ဏဝတသမာဒါနံ တပစရိယံ သမ္မဒေဝ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယံ သုဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နံ အနဝသေသဝေဒန္တပါရဂုံ ဗာဟိတသဗ္ဗပါပံ သတတံ ယာစယောဂံ သဒေဝကေ လောကေ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝပ္ပတ္တံ အတ္တနော ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏဘာဝံ အရိယသာဝကာနဉ္စ အတ္တနော ဩရသပုတ္တာဒိဘာဝံ ပဝေဒေသိ။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘သီဟောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစနံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၉၉) ဧတ္ထ သီဟသဒိသံ, ‘‘ပုရိသော မဂ္ဂကုသလောတိ ခေါ, တိဿ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၄) ဧတ္ထ မဂ္ဂဒေသကပုရိသသဒိသံ, ‘‘ရာဇာဟမသ္မိ သေလာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၅၉) ဧတ္ထ ရာဇသဒိသံ, ‘‘ဘိသက္ကော သလ္လကတ္တောတိ ခေါ, သုနက္ခတ္တ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၆၅) ဧတ္ထ ဝေဇ္ဇသဒိသံ, ‘‘ဗြာဟ္မဏောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၅) ဧတ္ထ ဗြာဟ္မဏသဒိသံ အတ္တာနံ ကထေသိ။ ဣဓာပိ ဗြာဟ္မဏ သဒိသံ ကတွာ ကထေသိ။

ဣဒါနိ ယေဟိ ဒါနာဒီဟိ ယုတ္တဿ ဣတော ဗာဟိရကဗြာဟ္မဏဿ ဗြာဟ္မဏကိစ္စံ ပရိပုဏ္ဏံ မညန္တိ, တေဟိ အတ္တနော ဒါနာဒီနံ အဂ္ဂသေဋ္ဌဘာဝံ ပကာသေတုံ ‘‘ဒွေမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဒါနာနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယာဂါတိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀၈။)

မဟာယညာ, မဟာဒါနာနီတိ အတ္ထော, ယာနိ ‘‘ယိဋ္ဌာနီ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ဝေလာမဒါနဝေဿန္တရဒါနမဟာဝိဇိတယညသဒိသာ အာမိသယာဂါ ဝေဒိတဗ္ဗာ, မဟာသမယသုတ္တမင်္ဂလသုတ္တစူဠရာဟုလောဝါဒသုတ္တသမစိတ္တသုတ္တဒေသနာဒယော ဓမ္မယာဂါ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဂါထာယံ အယဇီတိ အဒါသိ။ အမစ္ဆရီတိ သဗ္ဗမစ္ဆရိယာနံ ဗောဓိမူလေယေဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ မစ္ဆေရရဟိတော။ သဗ္ဗဘူတာနုကမ္ပီတိ မဟာကရုဏာယ သဗ္ဗသတ္တေ ပိယပုတ္တံ ဝိယ အနုဂ္ဂဏှနသီလော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဝဓကေ ဒေဝဒတ္တေ စ, စောရေ အင်္ဂုလိမာလကေ၊

ဓနပါလေ ရာဟုလေ စေဝ, သမစိတ္တော မဟာမုနီ’’တိ။ (မိ။ ပ။ ၆။၆။၅) –

သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သုလဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၀၁။ ဒုတိယေ အပ္ပါနီတိ ပရိတ္တာနိ။ သုလဘာနီတိ သုခေန လဒ္ဓဗ္ဗာနိ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝါ သက္ကာ ဟောတိ လဒ္ဓုံ။ အနဝဇ္ဇာနီတိ ဝဇ္ဇရဟိတာနိ နိဒ္ဒေါသာနိ အာဂမနသုဒ္ဓိတော ကာယမဏ္ဍနာဒိကိလေသဝတ္ထုဘာဝါဘာဝတော စ။ တတ္ထ သုလဘတာယ ပရိယေသနဒုက္ခဿ အဘာဝေါ ဒဿိတော, အပ္ပတာယ ပရိဟရဏဒုက္ခဿပိ အဘာဝေါ ဒဿိတော, အနဝဇ္ဇတာယ အဂရဟိတဗ္ဗတာယ ဘိက္ခုသာရုပ္ပဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ အပ္ပတာယ ဝါ ပရိတ္တာသဿ အဝတ္ထုတာ, သုလဘတာယ ဂေဓာယ အဝတ္ထုတာ, အနဝဇ္ဇတာယ အာဒီနဝဝသေန နိဿရဏပညာယ ဝတ္ထုတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ အပ္ပတာယ ဝါ လာဘေန န သောမနဿံ ဇနယန္တိ, သုလဘတာယ အလာဘေန န ဒေါမနဿံ ဇနယန္တိ, အနဝဇ္ဇတာယ ဝိပ္ပဋိသာရနိမိတ္တံ အညာဏုပေက္ခံ န ဇနယန္တိ အဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုဘာဝတော။

ပံသုကူလန္တိ ရထိကာသုသာနသင်္ကာရကူဋာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပံသူနံ ဥပရိ ဌိတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပံသုကူလံ ဝိယာတိ ပံသုကူလံ, ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလန္တိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမံ ရထိကာဒီသု ပတိတနန္တကာနိ ဥစ္စိနိတွာ ကတစီဝရံ။ ပိဏ္ဍိယာလောပေါတိ ဇင်္ဃပိဏ္ဍိယာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၀၉။)

ဗလေန စရိတွာ ဃရေ ဃရေ အာလောပမတ္တံ ကတွာ လဒ္ဓဘောဇနံ။ ရုက္ခမူလန္တိ ဝိဝေကာနုရူပံ ယံကိဉ္စိ ရုက္ခသမီပံ။ ပူတိမုတ္တန္တိ ယံကိဉ္စိ ဂေါမုတ္တံ။ ယထာ ဟိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောပိ ကာယော ပူတိကာယောဝ ဧဝံ အဘိနဝမ္ပိ မုတ္တံ ပူတိမုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ကေစိ ဂေါမုတ္တဘာဝိတံ ဟရိတကီခဏ္ဍံ ‘‘ပူတိမုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ, ပူတိဘာဝေန အာပဏာဒိတော ဝိဿဋ္ဌံ ဆဍ္ဍိတံ အပရိဂ္ဂဟိတံ ယံကိဉ္စိ ဘေသဇ္ဇံ ပူတိမုတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အပရေ။

ယတော ခေါတိ ပစ္စတ္တေ နိဿက္ကဝစနံ, ယံ ခေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန ‘‘တုဋ္ဌော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တကိရိယံ ပရာမသတိ။ တုဋ္ဌောတိ သန္တုဋ္ဌော။ ဣဒမဿာဟန္တိ ယွာယံ စတုဗ္ဗိဓေန ယထာဝုတ္တေန ပစ္စယေန အပ္ပေန သုလဘေန သန္တောသော, ဣဒံ ဣမဿ ဘိက္ခုနော သီလသံဝရာဒီသု အညတရံ ဧကံ သာမညင်္ဂံ သမဏဘာဝကာရဏန္တိ အဟံ ဝဒါမိ။ သန္တုဋ္ဌဿ ဟိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ သုပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ, သမထဝိပဿနာ စ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ အထ ဝါ သာမညံ နာမ အရိယမဂ္ဂေါ။ တဿ သင်္ခေပတော ဒွေ အင်္ဂါနိ – ဗာဟိရံ, အဇ္ဈတ္တိကန္တိ။ တတ္ထ ဗာဟိရံ သပ္ပုရိသူပနိဿယော သဒ္ဓမ္မဿဝနဉ္စ, အဇ္ဈတ္တိကံ ပန ယောနိသော မနသိကာရော ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ စ။ တေသု ယသ္မာ ယထာရဟံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိဘူတာ တဿာ မူလဘူတာ စေတေ ဓမ္မာ, ယဒိဒံ အပ္ပိစ္ဆတာ သန္တုဋ္ဌိတာ ပဝိဝိတ္တတာ အသံသဋ္ဌတာ အာရဒ္ဓဝီရိယတာတိ ဧဝမာဒယော, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒမဿာဟံ အညတရံ သာမညင်္ဂန္တိ ဝဒါမီ’’တိ။

ဂါထာသု သေနာသနမာရဗ္ဘာတိ ဝိဟာရာဒိံ မဉ္စပီဌာဒိဉ္စ သေနာသနံ နိဿာယ။ စီဝရံ ပါနဘောဇနန္တိ နိဝါသနာဒိစီဝရံ, အမ္ဗပါနကာဒိပါနံ, ခါဒနီယဘောဇနီယာဒိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဝတ္ထုဉ္စ အာရဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဃာတော ဝိဟတဘာဝေါ စေတောဒုက္ခံ န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ အာဝါသေ ပစ္စယာ သုလဘာ’’တိ လဘိတဗ္ဗဋ္ဌာနဂမနေန ဝါ ‘‘မယှံ ပါပုဏာတိ န တုယှ’’န္တိ ဝိဝါဒါပဇ္ဇနေန ဝါ နဝကမ္မကရဏာဒိဝသေန ဝါ သေနာသနာဒီနိ ပရိယေသန္တာနံ အသန္တုဋ္ဌာနံ ဣစ္ဆိတလာဘာဒိနာ ယော ဝိဃာတော စိတ္တဿ ဟောတိ, သော တတ္ထ သန္တုဋ္ဌဿ န ဟောတီတိ။ ဒိသာ နပ္ပဋိဟညတီတိ သန္တုဋ္ဌိယာ စာတုဒ္ဒိသာဘာဝေန ဒိသာ နပ္ပဋိဟန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁၀။)

‘‘စာတုဒ္ဒိသော အပ္ပဋိဃော စ ဟောတိ,

သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေနာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၂၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၈)၊

ယဿ ဟိ ‘‘အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ဂတော စီဝရာဒီနိ လဘိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ဒိသာ ပဋိဟညတိ နာမ။ ယဿ ပန ဧဝံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ဒိသာ န ပဋိဟညတိ နာမ။ ဓမ္မာတိ ပဋိပတ္တိဓမ္မာ။ သာမညဿာနုလောမိကာတိ သမဏဓမ္မဿ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ အရိယမဂ္ဂဿေဝ ဝါ အနုစ္ဆဝိကာ အပ္ပိစ္ဆတာဒယော။ အဓိဂ္ဂဟိတာတိ သဗ္ဗေ တေ တုဋ္ဌစိတ္တဿ သန္တုဋ္ဌစိတ္တေန ဘိက္ခုနာ အဓိဂ္ဂဟိတာ ပဋိပက္ခဓမ္မေ အဘိဘဝိတွာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ အဗ္ဘန္တရဂတာ, န ဗာဟိရဂတာတိ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အာသဝက္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၀၂။ တတိယေ ဇာနတောတိ ဇာနန္တဿ။ ပဿတောတိ ပဿန္တဿ။ ယဒိပိ ဣမာနိ ဒွေပိ ပဒါနိ ဧကတ္ထာနိ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ, ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဇာနတော’’တိ ဉာဏလက္ခဏံ ဥပါဒါယ ပုဂ္ဂလံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဇာနနလက္ခဏဉှိ ဉာဏံ။ ‘‘ပဿတော’’တိ ဉာဏပ္ပဘာဝံ ဥပါဒါယ။ ဒဿနပ္ပဘာဝဉှိ ဥပါဒါယ ဉာဏသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော စက္ခုမာ ဝိယ ပုဂ္ဂလော စက္ခုနာ ရူပါနိ, ဉာဏေန ဝိဝဋေ ဓမ္မေ ပဿတိ။ အထ ဝါ ဇာနတောတိ အနုဗောဓဉာဏေန ဇာနတော။ ပဿတောတိ ပဋိဝေဓဉာဏေန ပဿတော။ ပဋိလောမတော ဝါ ဒဿနမဂ္ဂေန ပဿတော, ဘာဝနာမဂ္ဂေန ဇာနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဉာတတီရဏပဟာနပရိညာဟိ ဇာနတော, သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာယ ပဿတော’’တိ ဝဒန္တိ။ အထ ဝါ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန ဇာနတော, နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန ပဿတော။ တဒုဘယေ စ သတိ ပဟာနဘာဝနာဘိသမယာ သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တီတိ စတုသစ္စာဘိသမယော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ယဒါ စေတ္ထ ဝိပဿနာဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ, တဒါ ‘‘ဇာနတော ပဿတော’’တိ ပဒါနံ ဟေတုအတ္ထဒီပနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယဒါ ပန မဂ္ဂဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ, တဒါ မဂ္ဂကိစ္စတ္ထဒီပနတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁၁။)

အာသဝါနံ ခယန္တိ ‘‘ဇာနတော, အဟံ ဘိက္ခဝေ, ပဿတော အာသဝါနံ ခယံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၀၁၊ ၅။၁၀၉၅) ဧဝမာဂတေ သဗ္ဗာသဝသံဝရပရိယာယေ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈) စ သုတ္တပဒေသု အာသဝါနံ ပဟာနံ အစ္စန္တက္ခယော အသမုပ္ပါဒေါ ခီဏာကာရော နတ္ထိဘာဝေါ ‘‘အာသဝက္ခယော’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ သမဏော ဟောတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈) ဖလံ။

‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ, နိစ္စံ ဥဇ္ဈာနသညိနော၊

အာသဝါ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ, အာရာ သော အာသဝက္ခယာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၅၃)၊ –

အာဒီသု နိဗ္ဗာနံ။

‘‘သေခဿ သိက္ခမာနဿ, ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနော၊

ခယသ္မိံ ပဌမံ ဉာဏံ, တတော အညာ အနန္တရာ၊

တတော အညာဝိမုတ္တဿ, ဉာဏံ ဝေ ဟောတိ တာဒိနော’’တိ။ (အ။ နိ။ ၃။၈၆၊ ဣတိဝု။ ၆၂) –

ဧဝမာဂတေ ဣန္ဒြိယသုတ္တေ ဣဓ စ မဂ္ဂေါ ‘‘အာသဝက္ခယော’’တိ ဝုတ္တော။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန ဇာနန္တဿ ပဿန္တဿ အဟံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမံ ဝဒါမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နော အဇာနတော နော အပဿတောတိ ယော ပန န ဇာနာတိ န ပဿတိ, တဿ နော ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ယေ အဇာနတော အပဿတောပိ သံသာရသုဒ္ဓိံ ဝဒန္တိ, တေ ပဋိက္ခိပတိ။ ပုရိမေန ဝါ ပဒဒွယေန ဥပါယော ဝုတ္တော, ဣမိနာ အနုပါယပဋိသေဓော။ သင်္ခေပေန စေတ္ထ ဉာဏံ အာသဝက္ခယကရံ, သေသံ တဿ ပရိက္ခာရောတိ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ယံ ဇာနတော ယံ ပဿတော အာသဝက္ခယော ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဇာနတော’’တိ ပုစ္ဆံ အာရဘိ။ တတ္ထ ဇာနနာ ဗဟုဝိဓာ။ ဒဗ္ဗဇာတိကော ဧဝ ဟိ ကောစိ ဘိက္ခု ဆတ္တံ ကာတုံ ဇာနာတိ, ကောစိ စီဝရာဒီနံ အညတရံ, တဿ ဤဒိသာနိ ကမ္မာနိ ဝတ္တသီသေ ဌတွာ ကရောန္တဿ သာ ဇာနနာ ‘‘မဂ္ဂဖလာနံ ပဒဋ္ဌာနံ န ဟောတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ယော ပန သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒီနိ ကာတုံ ဇာနာတိ, တဿေဝံ ဇာနတော အာသဝါ ဝဍ္ဎန္တိယေဝ။ တသ္မာ ယံ ဇာနတော ယံ ပဿတော အာသဝါနံ ခယော ဟောတိ, တဒေဝ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ယောနိသောမနသိကာရသုတ္တေ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမေဝ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁၂။)

တတ္ထ ပန ‘‘ယောနိသော, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု မနသိ ကရောန္တော အကုသလံ ပဇဟတိ, ကုသလံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၆) အာဂတတ္တာ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထဝိဘာဝနာ ကတာ။ ဣဓ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဇာနတော ပဿတော အာသဝါနံ ခယော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၀၁၊ ၅။၁၀၉၅) အာဂတတ္တာ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ပရိညာပဋိဝေဓဝသေန ပရိညာဘိသမယဝသေန မဂ္ဂဉာဏေန ဇာနတော ပဿတော အာသဝါနံ ခယော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာသဝေသု စ ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌာသဝေါ ခီယတိ, တတိယမဂ္ဂေန ကာမာသဝေါ, စတုတ္ထမဂ္ဂေန ဘဝါသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ စ ခီယတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂါထာသု ဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ဝိမုတ္တိယံ နိဗ္ဗာနေ ဖလေ စ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ဥတ္တမန္တိ ဥတ္တမဓမ္မာရမ္မဏတ္တာ ဥတ္တမံ။ ခယေ ဉာဏန္တိ အာသဝါနံ သံယောဇနာနဉ္စ ခယေ ခယကရေ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏံ။ ‘‘ခီဏာ သံယောဇနာ ဣတိ ဉာဏ’’န္တိ ဣဓာပိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ဒဿေတိ။ ဧဝမေတ္ထ စတ္တာရိပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ။ အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ ဟိ ဣဓ နတ္ထိ အရဟတ္တဖလာဓိဂမဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယထာ စေတ္ထ ဇာနတော ပဿတောတိ နိဗ္ဗာနာဓိဂမေန သမ္မာဒိဋ္ဌိကိစ္စံ အဓိကံ ကတွာ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သမ္မပ္ပဓာနကိစ္စမ္ပိ အဓိကမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န တွေဝိဒံ ကုသီတေနာ’’တိ ဩသာနဂါထမာဟ။

တတ္ထ န တွေဝိဒန္တိ န တု ဧဝ ဣဒံ။ တုသဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ ဗာလေနမဝိဇာနတာတိ မကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဣဒံ သေက္ခမဂ္ဂေန အသေက္ခမဂ္ဂေန စ ပတ္တဗ္ဗံ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထာဒိသဗ္ဗဂန္ထာနံ ပမောစနံ ပမောစနဿ နိမိတ္တဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ယထာဘူတံ အဝိဇာနတာ တတော ဧဝ ဗာလေန အဝိဒ္ဒသုနာ ယထာ အဓိဂန္တုံ န သက္ကာ, ဧဝံ ကုသီတေန နိဗ္ဗီရိယေနာပိ, တသ္မာ တဒဓိဂမာယ အာရဒ္ဓဝီရိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယဿာယံ ဓမ္မော, နော ကုသီတဿ’’ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈)။

‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထ, ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

ဓုနာထ မစ္စုနော သေနံ, နဠာဂါရံဝ ကုဉ္ဇရော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅၊ နေတ္တိ။ ၂၉၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၄)၊

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁၃။)

၄။ သမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၀၃။ စတုတ္ထေ ယေ ဟိ ကေစီတိ ယေ ကေစိ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနန္တီတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ, န ဣတော ဘိယျော’’တိ အဝိပရီတံ သဘာဝသရသလက္ခဏတော ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဒုက္ခသစ္စံ န ဇာနန္တိ န ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ န မေ တေ, ဘိက္ခဝေတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ အနနုယုတ္တာ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တသမဏာ စေဝ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏာ စ န မယာ တေ သမိတပါပသမဏေသု သမဏောတိ, ဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏေသု ဗြာဟ္မဏောတိ စ သမ္မတာ အနုညာတာ။ ကသ္မာ? သမဏကရဏာနံ ဗြာဟ္မဏကရဏာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အဘာဝတောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န စ ပန တေ အာယသ္မန္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သာမညတ္ထန္တိ သာမညသင်္ခါတံ အတ္ထံ, စတ္တာရိ သာမညဖလာနီတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အပရေ ပန ‘‘သာမညတ္ထန္တိ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ, ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ စတ္တာရိ အရိယဖလာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သုက္ကပက္ခော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂါထာသု အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သီလသမ္ပန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၀၄။ ပဉ္စမေ သီလသမ္ပန္နာတိ ဧတ္ထ သီလံ နာမ ခီဏာသဝါနံ လောကိယလောကုတ္တရသီလံ, တေန သမ္ပန္နာ သမန္နာဂတာတိ သီလသမ္ပန္နာ။ သမာဓိပညာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိမုတ္တိ ပန ဖလဝိမုတ္တိယေဝ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ဧဝမေတ္ထ သီလာဒယော တယော လောကိယလောကုတ္တရာ, ဝိမုတ္တိ လောကုတ္တရာဝ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ လောကိယမေဝ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ ပရေ ဩဝဒန္တိ အနုသာသန္တီတိ ဩဝါဒကာ။ ဝိညာပကာတိ ကမ္မာနိ ကမ္မဖလာနိ စ, ဝိညာပကာ, တတ္ထ စ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ, ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ။ ဣမေ ဓမ္မာ သာဝဇ္ဇာ, ဣမေ ဓမ္မာ အနဝဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ ကုသလာဒိဝိဘာဂတော ခန္ဓာဒိဝိဘာဂတော သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတောတိ ဝိဝိဓေဟိ နယေဟိ ဓမ္မာနံ ဉာပကာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁၄။)

အဝဗောဓကာ။ သန္ဒဿကာတိ တေယေဝ ဓမ္မေ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဝိယ ပရဿ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတာရော။ သမာဒပကာတိ ယံ သီလာဒိ ယေဟိ အသမာဒိန္နံ, တဿ သမာဒါပေတာရော, တတ္ထ တေ ပတိဋ္ဌာပေတာရော။ သမုတ္တေဇကာတိ ဧဝံ ကုသလဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌိတာနံ ဥပရိ အဓိစိတ္တာနုယောဂေ နိယောဇနဝသေန စိတ္တဿ သမ္မာ ဥတ္တေဇကာ, ယထာ ဝိသေသာဓိဂမော ဟောတိ, ဧဝံ နိသာမနဝသေန တေဇကာ။ သမ္ပဟံသကာတိ တေသံ ယထာလဒ္ဓေဟိ ဥပရိလဒ္ဓဗ္ဗေဟိ စ ဂုဏဝိသေသေဟိ စိတ္တဿ သမ္မာ ပဟံသကာ, လဒ္ဓဿာဒဝသေန သုဋ္ဌု တောသကာ။ အလံသမက္ခာတာရောတိ အလံ ပရိယတ္တံ ယထာဝုတ္တံ အပရိဟာပေတွာ သမ္မဒေဝ အနုဂ္ဂဟာဓိပ္ပါယေန အက္ခာတာရော။

အထ ဝါ သန္ဒဿကာတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော သဘာဝသရသလက္ခဏတော သမ္မဒေဝ ဒဿေတာရော။ သမာဒပကာတိ စိတ္တေ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန တဿေဝ အတ္ထဿ ဂါဟာပကာ။ သမုတ္တေဇကာတိ တဒတ္ထဂ္ဂဟဏေ ဥဿာဟဇနနေန သမ္မဒေဝ ဝေါဒပကာ ဇောတကာ ဝါ။ သမ္ပဟံသကာတိ တဒတ္ထပဋိပတ္တိယံ အာနိသံသဒဿနေန သမ္မဒေဝ ပဟံသကာ တောသကာ။ အလံသမက္ခာတာရောတိ သမတ္ထာ ဟုတွာ ဝုတ္တနယေန သမက္ခာတာရော။ သဒ္ဓမ္မဿာတိ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မဿ, တိဝိဓဿာပိ ဝါ သဒ္ဓမ္မဿ ဒေသေတာရော။

ဒဿနမ္ပဟန္တိ ဒဿနမ္ပိ အဟံ။ တံ ပနေတံ စက္ခုဒဿနံ ဉာဏဒဿနန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပသန္နေဟိ စက္ခူဟိ အရိယာနံ ဩလောကနံ စက္ခုဒဿနံ နာမ။ အရိယဘာဝကရာနံ ပန ဓမ္မာနံ အရိယဘာဝဿ စ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလေဟိ အဓိဂမော ဉာဏဒဿနံ နာမ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ စက္ခုဒဿနံ အဓိပ္ပေတံ။ အရိယာနဉှိ ပသန္နေဟိ စက္ခူဟိ ဩလောကနမ္ပိ သတ္တာနံ ဗဟူပကာရမေဝ။ သဝနန္တိ ‘‘အသုကော နာမ ခီဏာသဝေါ အသုကသ္မိံ နာမ ရဋ္ဌေ ဝါ ဇနပဒေ ဝါ ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ ဝိဟာရေ ဝါ လေဏေ ဝါ ဝသတီ’’တိ ကထေန္တာနံ သောတေန သဝနံ, ဧတမ္ပိ ဗဟူပကာရမေဝ။ ဥပသင်္ကမနန္တိ ‘‘ဒါနံ ဝါ ဒဿာမိ, ပဉှံ ဝါ ပုစ္ဆိဿာမိ, ဓမ္မံ ဝါ သောဿာမိ, သက္ကာရံ ဝါ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝရူပေန စိတ္တေန အရိယာနံ ဥပသင်္ကမနံ။ ပယိရုပါသနန္တိ ပဉှပယိရုပါသနံ, အရိယာနံ ဂုဏေ သုတွာ တေ ဥပသင်္ကမိတွာ နိမန္တေတွာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁၅။)

ဒါနံ ဝါ ဒတွာ ဝတ္တံ ဝါ ကတွာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ကုသလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဉှပုစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ဝေယျာဝစ္စာဒိကရဏံ ပယိရုပါသနံယေဝ။ အနုဿရဏန္တိ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု နိသိန္နဿ ‘‘ဣဒါနိ အရိယာ ဂုမ္ဗလေဏမဏ္ဍပါဒီသု ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသုခေဟိ ဝီတိနာမေန္တီ’’တိ တေသံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိဂုဏဝိသေသာရမ္မဏံ အနုဿရဏံ။ ယော ဝါ တေသံ သန္တိကာ ဩဝါဒေါ လဒ္ဓေါ ဟောတိ, တံ အာဝဇ္ဇိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ ကထိတံ, ဣမသ္မိံ သမာဓိ, ဣမသ္မိံ ဝိပဿနာ, ဣမသ္မိံ မဂ္ဂေါ, ဣမသ္မိံ ဖလ’’န္တိ ဧဝံ အနုဿရဏံ။

အနုပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ အရိယေသု စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဃရာ နိက္ခမ္မ တေသံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ အရိယေသု ဟိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ တေသံယေဝ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တေသံယေဝ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတောပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ, အညေသံ သန္တိကေ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတောပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ, အရိယေသု ပသာဒေန အညတ္ထ ပဗ္ဗဇိတွာ အရိယာနံ သန္တိကေ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတောပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာဝ။ အညေသု ပန ပသာဒေန အညေသံယေဝ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အညေသံယေဝ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတော ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ န ဟောတိ။ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတေသု ပန မဟာကဿပတ္ထေရဿ တာဝ အနုပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ သတသဟဿမတ္တာ အဟေသုံ, တထာ ထေရဿေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ စန္ဒဂုတ္တတ္ထေရဿ, တဿာပိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ သူရိယဂုတ္တတ္ထေရဿ, တဿာပိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ အဿဂုတ္တတ္ထေရဿ, တဿာပိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ယောနကဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဿ။ တဿ ပန သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အသောကရညော ကနိဋ္ဌဘာတာ တိဿတ္ထေရော နာမ အဟောသိ။ တဿ အနုပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ အဍ္ဎတေယျကောဋိသင်္ခါ အဟေသုံ။ ဒီပပ္ပသာဒကမဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿ ပန အနုပဗ္ဗဇိတာနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာ လင်္ကာဒီပေ သတ္ထရိ ပသာဒေန ပဗ္ဗဇန္တာ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿေဝ အနုပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ နာမ။

ဣဒါနိ ယေန ကာရဏေန တေသံ အရိယာနံ ဒဿနာဒိ ဗဟူပကာရန္တိ ဝုတ္တံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာရူပေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တထာရူပေတိ တာဒိသေ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ အရိယေ။ ယသ္မာ ဒဿနသဝနာနုဿရဏာနိ ဥပသင်္ကမနပယိရုပါသနဋ္ဌာနာနိ, တသ္မာ တာနိ အနာမသိတွာ ဥပသင်္ကမနပယိရုပါသနာနိယေဝ ဒဿေတုံ ‘‘သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော’’တိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁၆။)

ဝုတ္တံ။ ဒဿနသဝနာနုဿရဏတော ဟိ အရိယေသု ဥပ္ပန္နသဒ္ဓေါ တေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပယိရုပါသိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ လဒ္ဓသဝနာနုတ္တရိယော အပရိပူရေ သီလာဒိဂုဏေ ပရိပူရေဿတီတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ, ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃)။

တတ္ထ သေဝတောတိ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏဝသေန ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမတော။ ဘဇတောတိ သမ္ပိယာယနဘတ္တိဝသေန ဘဇတော။ ပယိရုပါသတောတိ ပဉှပုစ္ဆနေန ပဋိပတ္တိအနုကရဏေန စ ပယိရုပါသတောတိ တိဏ္ဏံ ပဒါနံ အတ္ထဝိဘာဂေါ ဒီပေတဗ္ဗော။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနဿ ပါရိပူရိ ဧကူနဝီသတိမဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝရူပါ စ တေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူတိအာဒီသု ယေ ယထာဝုတ္တဂုဏသမန္နာဂမေန ဧဝရူပါ ဧဒိသာ ဘိန္နသဗ္ဗကိလေသာ ဘိက္ခူ, တေ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဟိတေသု သတ္တာနံ နိယောဇနဝသေန အနုသာသနတော သတ္ထာရောတိပိ ဝုစ္စန္တိ။ ဇာတိကန္တာရာဒိနိတ္ထရဏတော သတ္ထဝါဟာတိပိ, ရာဂါဒိရဏာနံ ဇဟနတော ဇဟာပနတော စ ရဏဉ္ဇဟာတိပိ, အဝိဇ္ဇာတမဿ ဝိနောဒနတော ဝိနောဒါပနတော စ တမောနုဒါတိပိ, သပရသန္တာနေသု ပညာအာလောကပညာဩဘာသပညာပဇ္ဇောတာနံ ကရဏေန နိဗ္ဗတ္တနေန အာလောကာဒိကရာတိပိ, တထာ ဉာဏုက္ကာဉာဏပ္ပဘာဓမ္မုက္ကာဓမ္မပ္ပဘာနံ ဓာရဏေန ကရဏေန စ ဥက္ကာဓာရာတိပိ, ပဘင်္ကရာတိပိ, အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အနယေ န ဣရိယနတော, အယေ စ ဣရိယနတော ပရေသံ တထာဘာဝဟေတုဘာဝတော, သဒေဝကေန လောကေန အရဏီယတော အရိယာတိပိ, ပညာစက္ခုဓမ္မစက္ခူနံ သာတိသယပဋိလာဘေန စက္ခုမန္တောတိပိ ဝုစ္စန္တိ။

ဂါထာသု ပါမောဇ္ဇကရဏံ ဌာနန္တိ နိရာမိသဿ ပမောဒဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ဌာနံ ကာရဏံ။ ဧတန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗနိဒဿနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝိဇာနတန္တိ သံကိလေသဝေါဒါနေ ယာထာဝတော ဇာနန္တာနံ။ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတသဘာဝါနံ, ကာယဘာဝနာဒီဟိ ဘာဝိတသန္တာနာနန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မဇီဝိနန္တိ မိစ္ဆာဇီဝံ ပဟာယ ဓမ္မေန ဉာယေန ဇီဝိကကပ္ပနတော, ဓမ္မေန ဝါ ဉာယေန အတ္တဘာဝဿ ပဝတ္တနတော, သမာပတ္တိဗဟုလတာယ ဝါ အဂ္ဂဖလဓမ္မေန ဇီဝနတော ဓမ္မဇီဝိနံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယဒိဒံ ဘာဝိတတ္တာနံ ပရိနိဋ္ဌိတသမာဓိပညာဘာဝနာနံ တတော ဧဝ ဓမ္မဇီဝိနံ အရိယာနံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁၇။)

ဒဿနံ။ ဧတံ အဝိပ္ပဋိသာရနိမိတ္တာနံ သီလာဒီနံ ပါရိပူရိဟေတုဘာဝတော ဝိဇာနတံ သပ္ပညဇာတိကာနံ ဧကန္တေနေဝ ပီတိပါမောဇ္ဇကာရဏန္တိ။

ဣဒါနိ တံ တဿ ကာရဏဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တေ ဇောတယန္တီ’’တိ ဩသာနဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ တေတိ တေ ဘာဝိတတ္တာ ဓမ္မဇီဝိနော အရိယာ။ ဇောတယန္တီတိ ပကာသယန္တိ။ ဘာသယန္တီတိ သဒ္ဓမ္မောဘာသေန လောကံ ပဘာသယန္တိ, ဓမ္မံ ဒေသေန္တီတိ အတ္ထော။ ယေသန္တိ ယေသံ အရိယာနံ။ သာသနန္တိ ဩဝါဒံ။ သမ္မဒညာယာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏေဟိ သမ္မဒေဝ ဇာနိတွာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ တဏှုပ္ပါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၀၅။ ဆဋ္ဌေ တဏှုပ္ပါဒါတိ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတေသူတိ ဥပ္ပါဒါ။ ကာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? တဏှာ။ တဏှာယ ဥပ္ပါဒါ တဏှုပ္ပါဒါ, တဏှာဝတ္ထူနိ တဏှာကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ယတ္ထာတိ ယေသု နိမိတ္တဘူတေသု။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနသီလာ။ စီဝရဟေတူတိ ‘‘ကတ္ထ မနာပံ စီဝရံ လဘိဿာမီ’’တိ စီဝရကာရဏာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိဘဝါဘဝဟေတူတိ ဧတ္ထ ပန ဣတီတိ နိဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ ယထာ စီဝရာဒိဟေတု, ဧဝံ ဘဝါဘဝဟေတုပီတိ အတ္ထော။ ဘဝါဘဝါတိ စေတ္ထ ပဏီတပ္ပဏီတာနိ သပ္ပိနဝနီတာဒီနိ အဓိပ္ပေတာနိ ဘဝတိ အာရောဂျံ ဧတေနာတိ ကတွာ။ ‘‘သမ္ပတ္တိဘဝေသု ပဏီတပ္ပဏီတတရော ဘဝါဘဝေါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဘဝေါတိ ဝါ သမ္ပတ္တိ, အဘဝေါတိ ဝိပတ္တိ။ ဘဝေါတိ ဝုဍ္ဎိ, အဘဝေါတိ ဟာနိ။ တံ နိမိတ္တဉ္စ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝါဘဝဟေတု ဝါ’’တိ။

ဂါထာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ အပိစ တဏှာဒုတိယောတိ တဏှာသဟာယော။ အယဉှိ သတ္တော အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ သံသရန္တော န ဧကကောဝ သံသရတိ, တဏှံ ပန ဒုတိယိကံ သဟာယိကံ လဘိတွာဝ သံသရတိ။ တထာ ဟိ တံ ပပါတပါတံ အစိန္တေတွာ မဓုဂဏှနကလုဒ္ဒကံ ဝိယ အနေကာဒီနဝါကုလေသုပိ ဘဝေသု အာနိသံသမေဝ ဒဿေန္တီ အနတ္ထဇာလေ သာ ပရိဗ္ဘမာပေတိ။ ဧတမာဒီနဝံ ဉတွာတိ ဧတံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁၈။)

ခန္ဓေသု ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝသညိတံ အာဒီနဝံ ဇာနိတွာ။ တဏှံ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝန္တိ ‘‘တဏှာ စာယံ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ ပဘဝေါ ကာရဏ’’န္တိ ဇာနိတွာ။ ဧတ္တာဝတာ စ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တုပ္ပတ္တိ ဒဿိတာ။ ဣဒါနိ တံ ခီဏာသဝံ ထောမေန္တော ‘‘ဝီတတဏှော’’တိအာဒိမာဟ။ ယံ ပနေတ္ထ အဝုတ္တံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သဗြဟ္မကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၀၆။ သတ္တမေ သဗြဟ္မကာနီတိ သသေဋ္ဌကာနိ။ ယေသန္တိ ယေသံ ကုလာနံ။ ပုတ္တာနန္တိ ပုတ္တေဟိ ပူဇိတသဒ္ဒယောဂေန ဟိ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အဇ္ဈာဂါရေတိ သကေ ဃရေ။ ပူဇိတာ ဟောန္တီတိ ယံ ဃရေ အတ္ထိ, တေန ပဋိဇဂ္ဂိတာ မနာပေန စေဝ ကာယိကဝါစသိကေန စ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောန္တိ။ ဣတိ မာတာပိတုပူဇကာနိ ကုလာနိ ‘‘သဗြဟ္မကာနီ’’တိ ပသံသိတွာ ဥပရိပိ နေသံ ပသံသနီယတံ ဒဿေန္တော ‘‘သပုဗ္ဗဒေဝတာနီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဗြဟ္မာတိအာဒီနိ တေသံ ဗြဟ္မာဒိဘာဝသာဓနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ တတြာယမတ္ထဝိဘာဝနာ – ဗြဟ္မာတိ သေဋ္ဌာဓိဝစနံ။ ယထာ ဟိ ဗြဟ္မုနော စတဿော ဘာဝနာ အဝိဇဟိတာ ဟောန္တိ မေတ္တာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, ဥပေက္ခာတိ, ဧဝံ မာတာပိတူနံ ပုတ္တေသု စတဿော ဘာဝနာ အဝိဇဟိတာ ဟောန္တိ။ တာ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ကုစ္ဆိဂတသ္မိဉှိ ဒါရကေ ‘‘ကဒါ န ခေါ ပုတ္တကံ အရောဂံ ပရိပုဏ္ဏင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ပဿိဿာမာ’’တိ မာတာပိတူနံ မေတ္တစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒါ ပနေသ မန္ဒော ဥတ္တာနသေယျကော ဦကာဟိ ဝါ မင်္ကုလေဟိ ဝါ ဒဋ္ဌော ဒုက္ခသေယျာယ ဝါ ပီဠိတော ပရောဒတိ ဝိရဝတိ, တဒါဿ သဒ္ဒံ သုတွာ မာတာပိတူနံ ကာရုညံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အာဓာဝိတွာ ဝိဓာဝိတွာ ကီဠနကာလေ ပန လောဘနီယဝယသ္မိံ ဝါ ဌိတကာလေ ဒါရကံ ဩလောကေတွာ မာတာပိတူနံ စိတ္တံ သပ္ပိမဏ္ဍေ ပက္ခိတ္တသတဝိဟတကပ္ပါသပိစုပဋလံ ဝိယ မုဒုကံ အာမောဒိတံ ပမောဒိတံ, တဒါ နေသံ မုဒိတာ လဗ္ဘတိ။ ယဒါ ပန တေသံ ပုတ္တော ဒါရဘရဏံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ပါဋိယေက္ကံ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတိ, တဒါ မာတာပိတူနံ ‘‘သက္ကောတိ ဒါနိ နော ပုတ္တကော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဇီဝိတု’’န္တိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၁၉။)

မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ တသ္မိံ ကာလေ ဥပေက္ခာ လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ မာတာပိတူနံ ပုတ္တေသု ယထာကာလံ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဗြဟ္မဝိဟာရဿ လဗ္ဘနတော ဗြဟ္မသဒိသဝုတ္တိတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဗြဟ္မာတိ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတူနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

ပုဗ္ဗဒေဝတာတိ ဧတ္ထ ဒေဝါ နာမ တိဝိဓာ – သမ္မုတိဒေဝါ, ဥပပတ္တိဒေဝါ, ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ။ တေသု သမ္မုတိဒေဝါ နာမ ရာဇာနော ခတ္တိယာ။ တေ ဟိ ‘‘ဒေဝေါ, ဒေဝီ’’တိ လောကေ ဝေါဟရီယန္တိ, ဒေဝါ ဝိယ လောကဿ နိဂ္ဂဟာနုဂ္ဂဟသမတ္ထာ စ ဟောန္တိ။ ဥပပတ္တိဒေဝါ နာမ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ဥပ္ပန္နာ သတ္တာ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ နာမ ခီဏာသဝါ သဗ္ဗကိလေသဝိသုဒ္ဓိတော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဒိဗ္ဗန္တိ, ကီဠန္တိ, လဠန္တိ, ဇောတန္တိ ပဋိပက္ခံ ဇယန္တိ ဝါတိ ဒေဝါ။ တေသု သဗ္ဗသေဋ္ဌာ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ။ ယထာ တေ ဗာလဇနေဟိ ကတံ အပရာဓံ အဂဏေတွာ ဧကန္တေနေဝ တေသံ အနတ္ထဟာနိံ အတ္ထုပ္ပတ္တိဉ္စ အာကင်္ခန္တာဝ ယထာဝုတ္တဗြဟ္မဝိဟာရယောဂေန အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, ဒက္ခိဏေယျတာယ စ တေသံ ကာရာနံ မဟပ္ဖလတံ မဟာနိသံသတဉ္စ အာဝဟန္တိ၊ ဧဝမေဝ မာတာပိတရောပိ ပုတ္တာနံ အပရာဓံ အဂဏေတွာ ဧကန္တေနေဝ တေသံ အနတ္ထဟာနိံ အတ္ထုပ္ပတ္တိဉ္စ အာကင်္ခန္တာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဗြဟ္မဝိဟာရဿ လဗ္ဘနတော အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ပဋိပဇ္ဇန္တာ ပရမဒက္ခိဏေယျာ ဟုတွာ အတ္တနိ ကတာနံ ကာရာနံ မဟပ္ဖလတံ မဟာနိသံသတဉ္စ အာဝဟန္တိ။ သဗ္ဗဒေဝေဟိ စ ပဌမံ တေသံ ဥပကာရဝန္တတာယ တေ အာဒိတောယေဝ ဒေဝါ။ တေသဉှိ ဝသေန တေ ပဌမံ အညေ ဒေဝေ ‘‘ဒေဝါ’’တိ ဇာနန္တိ အာရာဓေန္တိ ပယိရုပါသန္တိ, အာရာဓနဝိဓိံ ဉတွာ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာ တဿာ ပဋိပတ္တိယာ ဖလံ အဓိဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ တေ ပစ္ဆာဒေဝါ နာမ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗဒေဝတာတိ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတူနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ပဌမအာစရိယာ။ မာတာပိတရော ဟိ ပုတ္တေ သိက္ခာပေန္တာ အတိတရုဏကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဧဝံ နိသီဒ, ဧဝံ ဂစ္ဆ, ဧဝံ တိဋ္ဌ, ဧဝံ သယ, ဧဝံ ခါဒ, ဧဝံ ဘုဉ္ဇ, အယံ တေ ‘တာတာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော, အယံ ‘ဘာတိကာ’တိ, အယံ ‘ဘဂိနီ’တိ, ဣဒံ နာမ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣဒံ န ဝဋ္ဋတိ, အသုကံ နာမ ဥပသင်္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အသုကံ နာမ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဂါဟေန္တိ သိက္ခာပေန္တိ။ အပရဘာဂေ အညေ အာစရိယာပိ သိပ္ပံ မုဒ္ဒံ ဂဏနန္တိ ဧဝမာဒိံ သိက္ခာပေန္တိ, အညေ သရဏာနိ ဒေန္တိ, သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေန္တိ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂၀။)

ပဗ္ဗာဇေန္တိ, ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဏှာပေန္တိ, ဥပသမ္ပာဒေန္တိ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒီနိ ပါပေန္တိ။ ဣတိ သဗ္ဗေပိ တေ ပစ္ဆာအာစရိယာ နာမ။ မာတာပိတရော ပန သဗ္ဗပဌမံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယာတိ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတူနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

အာဟုနေယျာတိ အာနေတွာ ဟုနိတဗ္ဗန္တိ အာဟုနံ, ဒူရတောပိ အာနေတွာ ဖလဝိသေသံ အာကင်္ခန္တေန ဂုဏဝန္တေသု ဒါတဗ္ဗာနံ အန္နပါနဝတ္ထစ္ဆာဒနာဒီနံ ဧတံ နာမံ, ဥပကာရခေတ္တတာယ တံ အာဟုနံ အရဟန္တီတိ အာဟုနေယျာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဟုနေယျာတိ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတူနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

ဣဒါနိ တေသံ ဗြဟ္မာဒိဘာဝေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတု? ဗဟုကာရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ မာတာပိတူနံ ဗြဟ္မာဒိအဓိဝစနံ ကေန ကာရဏေနာတိ စေတိ အတ္ထော။ ဗဟုကာရာတိ ဗဟူပကာရာ။ အာပါဒကာတိ ဇီဝိတဿ အာပါဒကာ, ပါလကာ။ ပုတ္တာနဉှိ မာတာပိတူဟိ ဇီဝိတံ အာပါဒိတံ ပါလိတံ ဃဋိတံ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိတံ သမ္ပာဒိတံ။ ပေါသကာတိ ဟတ္ထပါဒေ ဝဍ္ဎေတွာ ဟဒယလောဟိတံ ပါယေတွာ ပေါသေတာရော။ ဣမဿ လောကဿ ဒဿေတာရောတိ ပုတ္တာနံ ဣမသ္မိံ လောကေ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဒဿနံ နာမ မာတာပိတရော နိဿာယ ဇာတန္တိ တေ နေသံ ဣမဿ လောကဿ ဒဿေတာရော နာမ။ ဣတိ တေသံ ဗဟုကာရတ္တံ ဗြဟ္မာဒိဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿိတံ, ယေန ပုတ္တော မာတာပိတူနံ လောကိယေန ဥပကာရေန ကေနစိ ပရိယာယေန ပရိယန္တံ ပဋိကာရံ ကာတုံ န သမတ္ထောယေဝ။ သစေ ဟိ ပုတ္တော ‘‘မာတာပိတူနံ ဥပကာရဿ ပစ္စုပကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ ဝါယမန္တော ဒက္ခိဏေ အံသကူဋေ မာတရံ, ဣတရသ္မိံ ပိတရံ ဌပေတွာ ဝဿသတာယုကော သကလံ ဝဿသတမ္ပိ ပရိဟရေယျ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနာဒီဟိ စ ယထာရုစိ ဥပဋ္ဌဟန္တော တေသံ မုတ္တကရီသမ္ပိ အဇိဂုစ္ဆန္တော, န ဧတ္တာဝတာ ပုတ္တေန မာတာပိတူနံ ပဋိကာရော ကတော ဟောတိ အညတြ သဒ္ဓါဒိဂုဏဝိသေသေ ပတိဋ္ဌာပနာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဒွိန္နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, န သုပ္ပဋိကာရံ ဝဒါမိ။ ကတမေသံ ဒွိန္နံ? မာတု စ ပိတု စ။ ဧကေန, ဘိက္ခဝေ, အံသေန မာတရံ ပရိဟရေယျ, ဧကေန အံသေန ပိတရံ ပရိဟရေယျ ဝဿသတာယုကော ဝဿသတဇီဝီ, သော စ နေသံ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနေန, တေ စ တတ္ထေဝ မုတ္တကရီသံ စဇေယျုံ, န တွေဝ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတူနံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂၁။)

ကတံ ဝါ ဟောတိ ပဋိကတံ ဝါ။ ဣမိဿာ စ, ဘိက္ခဝေ, မဟာပထဝိယာ ပဟူတရတ္တရတနာယ မာတာပိတရော ဣဿရိယာဓိပစ္စေ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေယျ, န တွေဝ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတူနံ ကတံ ဝါ ဟောတိ ပဋိကတံ ဝါ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဗဟုကာရာ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတရော ပုတ္တာနံ အာပါဒကာ ပေါသကာ ဣမဿ လောကဿ ဒဿေတာရော။

‘‘ယော စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတရော အဿဒ္ဓေ သဒ္ဓါသမ္ပဒါယ သမာဒပေတိ နိဝေသေတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ဒုဿီလေ သီလသမ္ပဒါယ, မစ္ဆရိနော စာဂသမ္ပဒါယ, ဒုပ္ပညေ ပညာသမ္ပဒါယ သမာဒပေတိ နိဝေသေတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတူနံ ကတဉ္စ ဟောတိ ပဋိကတဉ္စာ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၃၄)။

တထာ –

‘‘မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ, ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော’’တိ၊ (ခု။ ပါ။ ၅။၆)၊

‘‘မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတပညတ္တ’’န္တိ စ –

ဧဝမာဒီနိ မာတာပိတူနံ ပုတ္တဿ ဗဟူပကာရဘာဝသာဓကာနိ သုတ္တာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။

ဂါထာသု ဝုစ္စရေတိ ဝုစ္စန္တိ ကထီယန္တိ။ ပဇာယ အနုကမ္ပကာတိ ပရေသံ ပါဏံ ဆိန္ဒိတွာပိ အတ္တနော သန္တကံ ယံကိဉ္စိ စဇိတွာပိ အတ္တနော ပဇံ ပဋိဇဂ္ဂန္တိ ဂေါပယန္တိ, တသ္မာ ပဇာယ အတ္တနော ပုတ္တာနံ အနုကမ္ပကာ အနုဂ္ဂါဟကာ။

နမဿေယျာတိ သာယံ ပါတံ ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ‘‘ဣဒံ မယှံ ဥတ္တမံ ပုညက္ခေတ္တ’’န္တိ နမက္ကာရံ ကရေယျ။ သက္ကရေယျာတိ သက္ကာရေန ပဋိမာနေယျ။ ဣဒါနိ တံ သက္ကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘အန္နေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အန္နေနာတိ ယာဂုဘတ္တခါဒနီယေန။ ပါနေနာတိ အဋ္ဌဝိဓပါနေန။ ဝတ္ထေနာတိ နိဝါသနပါရုပနေန။ သယနေနာတိ မဉ္စပီဌဘိသိဗိမ္ဗောဟနာဒိနာ သယနေန။ ဥစ္ဆာဒနေနာတိ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ပဋိဝိနောဒေတွာ သုဂန္ဓကရဏုစ္ဆာဒနေန။ နှာနေနာတိ သီတကာလေ ဥဏှောဒကေန, ဥဏှကာလေ သီတောဒကေန ဂတ္တာနိ ပရိသိဉ္စိတွာ နှာပနေန။ ပါဒါနံ ဓောဝနေန စာတိ ဥဏှောဒကသီတောဒကေဟိ ပါဒဓောဝနေန စေဝ တေလမက္ခနေန စ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂၂။)

တာယ နံ ပါရိစရိယာယာတိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ, ယထာဝုတ္တပရိစရဏေန။ အထ ဝါ ပါရိစရိယာယာတိ ဘရဏကိစ္စကရဏကုလဝံသပတိဋ္ဌာပနာဒိနာ ပဉ္စဝိဓဥပဋ္ဌာနေန။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဉ္စဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ ပုတ္တေန ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ မာတာပိတရော ပစ္စုပဋ္ဌာတဗ္ဗာ ‘ဘတော နေ ဘရိဿာမိ, ကိစ္စံ နေသံ ကရိဿာမိ, ကုလဝံသံ ဌပေဿာမိ, ဒါယဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမိ။ အထ ဝါ ပန နေသံ ပေတာနံ ကာလကတာနံ ဒက္ခိဏမနုပ္ပဒဿာမီ’တိ။ ဣမေဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ ပုတ္တေန ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ မာတာပိတရော ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ ပုတ္တံ အနုကမ္ပန္တိ – ပါပါ နိဝါရေန္တိ, ကလျာဏေ နိဝေသေန္တိ, သိပ္ပံ သိက္ခာပေန္တိ, ပတိရူပေန ဒါရေန သံယောဇေန္တိ, သမယေ ဒါယဇ္ဇံ နိယျာဒေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၇)။

အပိစ ယော မာတာပိတရော တီသု ဝတ္ထူသု အဘိပ္ပသန္နေ ကတွာ သီလေသု ဝါ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါ နိယောဇေတွာ ဥပဋ္ဌဟတိ, အယံ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာကာနံ အဂ္ဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာ ပနာယံ ပါရိစရိယာ ပုတ္တဿ ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓေဝ နံ ပသံသန္တိ, ပေစ္စ သဂ္ဂေ ပမောဒတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာကဉှိ ပုဂ္ဂလံ ပဏ္ဍိတမနုဿာ တတ္ထ ပါရိစရိယာယ ပသံသန္တိ ဝဏ္ဏေန္တိ ထောမေန္တိ, တဿ စ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တာ သယမ္ပိ အတ္တနော မာတာပိတူသု တထာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ မဟန္တံ ပုညံ ပသဝန္တိ။ ပေစ္စာတိ ပရလောကံ ဂန္တွာ သဂ္ဂေ ဌိတော မာတာပိတုပဋ္ဌာကော ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တီဟိ မောဒတိ ပမောဒတိ အဘိနန္ဒတီတိ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဗဟုကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၀၇။ အဋ္ဌမေ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာတိ ဗြာဟ္မဏာ စေဝ ဂဟပတိကာ စ။ ဌပေတွာ ဗြာဟ္မဏေ ယေ ကေစိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသန္တာ ဣဓ ဂဟပတိကာတိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂၃။)

ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေတိ အနိယမတော နိဒ္ဒိဋ္ဌပရာမသနံ။ ဝေါတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, တုမှာကံ ဗဟူပကာရာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ, ယေ ဗြာဟ္မဏာ စေဝ သေသအဂါရိကာ စ ‘‘တုမှေ ဧဝ အမှာကံ ပုညက္ခေတ္တံ, ယတ္ထ မယံ ဥဒ္ဓဂ္ဂိကံ ဒက္ခိဏံ ပတိဋ္ဌာပေမ သောဝဂ္ဂိကံ သုခဝိပါကံ သဂ္ဂသံဝတ္တနိက’’န္တိ စီဝရာဒီဟိ ပစ္စယေဟိ ပတိဥပဋ္ဌိတာတိ။

ဧဝံ ‘‘အာမိသဒါနေန အာမိသသံဝိဘာဂေန အာမိသာနုဂ္ဂဟေန ဂဟဋ္ဌာ ဘိက္ခူနံ ဥပကာရဝန္တော’’တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မဒါနေန ဓမ္မသံဝိဘာဂေန ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဘိက္ခူနမ္ပိ တေသံ ဥပကာရဝန္တတံ ဒဿေတုံ ‘‘တုမှေပိ, ဘိက္ခဝေ,’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣမိနာ ကိံ ကထိတံ? ပိဏ္ဍာပစာယနံ နာမ ကထိတံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ဘိက္ခဝေ, ယသ္မာ ဣမေ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ နေဝ တုမှာကံ ဉာတကာ, န မိတ္တာ, န ဣဏံ ဝါ ဓာရေန္တိ, အထ ခေါ ‘‘ဣမေ သမဏာ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာ ပဋိပန္နာ, ဧတ္ထ နော ကာရာ မဟပ္ဖလာ ဘဝိဿန္တိ မဟာနိသံသာ’’တိ ဖလဝိသေသံ အာကင်္ခန္တာ တုမှေ စီဝရာဒီဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တသ္မာ တံ တေသံ အဓိပ္ပါယံ ပရိပူရေန္တာ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထ, ဓမ္မဒေသနာပိ ဝေါ ကာရကာနံယေဝ သောဘတိ, အာဒေယျာ စ ဟောတိ, န ဣတရေသန္တိ ဧဝံ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ အပ္ပမာဒေါ ကရဏီယောတိ။

ဧဝမိဒံ, ဘိက္ခဝေတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေဟိ အာမိသဒါနဓမ္မဒါနဝသေန အညမညံ သန္နိဿာယ ကာမာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဩဃဿ နိတ္ထရဏတ္ထာယ သကလဿပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမ္မဒေဝ ပရိယောသာနကရဏာယ ဥပေါသထသီလနိယမာဒိဝသေန စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒိဝသေန ဝါ ဣဒံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ဝုဿတိ စရီယတီတိ။

ဂါထာသု သာဂါရာတိ ဂဟဋ္ဌာ။ အနဂါရာတိ ပရိစ္စတ္တအဂါရာ ပဗ္ဗဇိတာ။ ဥဘော အညောညနိဿိတာတိ တေ ဥဘောပိ အညမညသန္နိဿိတာ။ သာဂါရာ ဟိ အနဂါရာနံ ဓမ္မဒါနသန္နိဿိတာ, အနဂါရာ စ သာဂါရာနံ ပစ္စယဒါနသန္နိဿိတာ။ အာရာဓယန္တီတိ သာဓေန္တိ သမ္ပာဒေန္တိ။ သဒ္ဓမ္မန္တိ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မံ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မဉ္စ။ တတ္ထ ယံ ဥတ္တမံ, တံ ဒဿေန္တော အာဟ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂၄။)

‘‘ယောဂက္ခေမံ အနုတ္တရ’’န္တိ အရဟတ္တံ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ သာဂါရေသူတိ သာဂါရေဟိ, နိဿက္ကေ ဣဒံ ဘုမ္မဝစနံ, သာဂါရာနံ ဝါ သန္တိကေ။ ပစ္စယန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ ဒုဝိဓံ ပစ္စယံ ပိဏ္ဍပါတံ ဘေသဇ္ဇဉ္စ။ ပရိဿယဝိနောဒနန္တိ ဥတုပရိဿယာဒိပရိဿယဟရဏံ ဝိဟာရာဒိအာဝသထံ။ သုဂတန္တိ သမ္မာ ပဋိပန္နံ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌဝိဓံ အရိယပုဂ္ဂလံ။ သာဝကော ဟိ ဣဓ သုဂတောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဃရမေသိနောတိ ဃရံ ဧသိနော, ဂေဟေ ဌတွာ ဃရာဝါသံ ဝသန္တာ ဘောဂူပကရဏာနိ စေဝ ဂဟဋ္ဌသီလာဒီနိ စ ဧသနသီလာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဟာနော အရဟတန္တိ အရဟန္တာနံ အရိယာနံ ဝစနံ, တေသံ ဝါ သမ္မာပဋိပတ္တိံ သဒ္ဒဟန္တာ။ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေ သမ္မာ ပဋိပန္နာ, ယထာ ဣမေ ကထေန္တိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ သာ ပဋိပတ္တိ သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိယာ သံဝတ္တတီ’’တိ အဘိသဒ္ဒဟန္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘သဒ္ဒဟန္တာ’’တိပိ ပါဌော။ အရိယပညာယာတိ သုဝိသုဒ္ဓပညာယ။ ဈာယိနောတိ အာရမ္မဏလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဝသေန ဒုဝိဓေနပိ ဈာနေန ဈာယိနော။

ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာနာတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ, ဣမသ္မိံ ဝါ သာသနေ လောကိယလောကုတ္တရသုခဿ မဂ္ဂဘူတံ သီလာဒိဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနံ န ပါပုဏန္တိ, တာဝဒေဝ သုဂတိဂါမိနော။ နန္ဒိနောတိ ပီတိသောမနဿယောဂေန နန္ဒနသီလာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဓမ္မံ စရိတွာန မဂ္ဂန္တိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပါပုဏိတွာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒေဝလောကသ္မိန္တိ ဆဗ္ဗိဓေပိ ကာမာဝစရဒေဝလောကေ။ မောဒန္တိ ကာမကာမိနောတိ ယထိစ္ဆိတဝတ္ထုနိပ္ဖတ္တိတော ကာမကာမိနော ကာမဝန္တော ဟုတွာ ပမောဒန္တီတိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ကုဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၀၈။ နဝမေ ကုဟာတိ သာမန္တဇပ္ပနာဒိနာ ကုဟနဝတ္ထုနာ ကုဟကာ, အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ ကောဟညံ ကတွာ ပရေသံ ဝိမှာပကာတိ အတ္ထော။ ထဒ္ဓါတိ ကောဓေန စ မာနေန စ ထဒ္ဓမာနသာ။ ‘‘ကောဓနော ဟောတိ ဥပါယာသဗဟုလော, အပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တော သမာနော အဘိသဇ္ဇတိ ကုပ္ပတိ ဗျာပဇ္ဇတိ ပတိတ္ထီယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၂၅၊ ပု။ ပ။ ၁၀၁) ဧဝံ ဝုတ္တေန ကောဓေန စ, ‘‘ဒုဗ္ဗစော ဟောတိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂၅။)

ဒေါဝစဿကရဏေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အက္ခမော အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၁) ဧဝံ ဝုတ္တေန ဒေါဝစဿေန စ, ‘‘ဇာတိမဒေါ, ဂေါတ္တမဒေါ, သိပ္ပမဒေါ, အာရောဂျမဒေါ, ယောဗ္ဗနမဒေါ, ဇီဝိတမဒေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၃၂) ဧဝံ ဝုတ္တေန ဇာတိမဒါဒိဘေဒေန မဒေန စ ဂရုကာတဗ္ဗေသု ဂရူသု ပရမနိပစ္စကာရံ အကတွာ အယောသလာကံ ဂိလိတွာ ဌိတာ ဝိယ အနောနတာ ဟုတွာ ဝိစရဏကာ။ လပါတိ ဥပလာပကာ မိစ္ဆာဇီဝဝသေန ကုလသင်္ဂါဟကာ ပစ္စယတ္ထံ ပယုတ္တဝါစာဝသေန နိပ္ပေသိကတာဝသေန စ လပကာတိ ဝါ အတ္ထော။

သိင်္ဂီတိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ သိင်္ဂံ? ယံ သိင်္ဂံ သိင်္ဂါရတာ စာတုရတာ စာတုရိယံ ပရိက္ခတ္တတာ ပါရိက္ခတ္တိယ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၅၂) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ သိင်္ဂသဒိသေဟိ ပါကဋကိလေသေဟိ သမန္နာဂတာ။ ဥန္နဠာတိ ဥဂ္ဂတနဠာ, နဠသဒိသံ တုစ္ဆမာနံ ဥက္ခိပိတွာ ဝိစရဏကာ။ အသမာဟိတာတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တဿာပိ အလာဘိနော။ န မေ တေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူ မာမကာတိ တေ မယှံ ဘိက္ခူ မမ သန္တကာ န ဟောန္တိ။ မေတိ ဣဒံ ပဒံ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တေ ကုဟနာဒိယောဂတော န သမ္မာ ပဋိပန္နာ, တသ္မာ ‘‘န မာမကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အပဂတာတိ ယဒိပိ တေ မမ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာ, ယထာနုသိဋ္ဌံ ပန အပ္ပဋိပဇ္ဇနတော အပဂတာ ဧဝ ဣမသ္မာ ဓမ္မဝိနယာ, ဣတော တေ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတာတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နဘဉ္စ ဒူရေ ပထဝီ စ ဒူရေ,

ပါရံ သမုဒ္ဒဿ တဒါဟု ဒူရေ၊

တတော ဟဝေ ဒူရတရံ ဝဒန္တိ,

သတဉ္စ ဓမ္မံ အသတဉ္စ ရာဇာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၄၇၊ ဇာ။ ၂။၂၁။၄၁၄)၊

ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇန္တီတိ သီလာဒိဂုဏေဟိ ဝဍ္ဎနဝသေန ဝုဒ္ဓိံ, တတ္ထ နိစ္စလဘာဝေန ဝိရူဠှိံ, သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋဘာဝေန သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ ဝေပုလ္လံ။ န စ တေ ကုဟာဒိသဘာဝါ ဘိက္ခူ အာပဇ္ဇန္တိ, န စ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ တေ ခေါ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူ မာမကာတိ ဣဓာပိ မေတိ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဝဒတိ, သမ္မာ ပဋိပန္နတ္တာ ပန ‘‘မာမကာ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂၆။)

ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဝိရူဟန္တိ နာမ, အရဟတ္တဖလေ ပန သမ္ပတ္တေ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပန္နာ နာမ။ ဂါထာ သုဝိညေယျာ ဧဝ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ နဒီသောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၀၉။ ဒသမေ သေယျထာပီတိ ဩပမ္မဒဿနတ္ထေ နိပါတော, ယထာ နာမာတိ အတ္ထော။ နဒိယာ သောတေန ဩဝုယှေယျာတိ သီဃသောတာယ ဟာရဟာရိနိယာ နဒိယာ ဥဒကဝေဂေန ဟေဋ္ဌတော ဝုယှေယျ အဓော ဟရိယေထ။ ပိယရူပသာတရူပေနာတိ ပိယသဘာဝေန သာတသဘာဝေန စ ကာရဏဘူတေန, တဿံ နဒိယံ တဿာ ဝါ ပရတီရေ မဏိသုဝဏ္ဏာဒိ အညံ ဝါ ပိယဝတ္ထု ဝိတ္တူပကရဏံ အတ္ထိ, တံ ဂဟေဿာမီတိ နဒိယံ ပတိတွာ သောတေန အဝကဍ္ဎေယျ။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဇာနနအသမ္ဘာဝနတ္ထေ နိပါတော။ ကိံ အနုဇာနာတိ, ကိံ န သမ္ဘာဝေတိ? တေန ပုရိသေန အဓိပ္ပေတဿ ပိယဝတ္ထုဿ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝံ အနုဇာနာတိ, တထာဂမနံ ပန အာဒီနဝဝန္တတာယ န သမ္ဘာဝေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အမ္ဘော, ပုရိသ, ယဒိပိ တယာ အဓိပ္ပေတံ ပိယဝတ္ထု တတ္ထ ဥပလဗ္ဘတိ, ဧဝံ ဂမနေ ပန အယမာဒီနဝေါ, ယံ တွံ ဟေဋ္ဌာ ရဟဒံ ပတွာ မရဏံ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ ပါပုဏေယျာသီတိ။

အတ္ထိ စေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ရဟဒေါတိ ဧတိဿာ နဒိယာ ဟေဋ္ဌာ အနုသောတဘာဂေ အတိဝိယ ဂမ္ဘီရဝိတ္ထတော ဧကော မဟာသရော အတ္ထိ။ သော စ သမန္တတော ဝါတာဘိဃာတသမုဋ္ဌိတာဟိ မဏိမယပဗ္ဗတကူဋသန္နိဘာဟိ မဟတီဟိ ဦမီဟိ ဝီစီဟိ သဦမိ, ဝိသမေသု ဘူမိပ္ပဒေသေသု သဝေဂံ အနုပက္ခန္ဒန္တေန ဣမိဿာ တာဝ နဒိယာ မဟောဃေန တဟိံ တဟိံ အာဝဋ္ဋမာနဝိပုလဇလတာယ ဗလဝါမုခသဒိသေဟိ သဟ အာဝဋ္ဋေဟီတိ သာဝဋ္ဋော။ တံ ရဟဒံ ဩတိဏ္ဏသတ္တေယေဝ အတ္တနော နိဗဒ္ဓါမိသဂေါစရေ ကတွာ အဇ္ဈာဝသန္တေန အတိဝိယ ဘယာနကဒဿနေန ဃောရစေတသာ ဒကရက္ခသေန သဂဟော သရက္ခသော, စဏ္ဍမစ္ဆမကရာဒိနာ ဝါ သဂဟော, ယထာဝုတ္တရက္ခသေန သရက္ခသော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂၇။)

ယန္တိ ဧဝံ သပ္ပဋိဘယံ ယံ ရဟဒံ။ အမ္ဘော ပုရိသာတိ အာလပနံ။ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆသီတိ တာဟိ ဝါ ဦမီဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋော, တေသု ဝါ အာဝဋ္ဋေသု နိပတိတော သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အသက္ကောန္တော တေသံ ဝါ စဏ္ဍမစ္ဆမကရာဒီနံ မုခေ နိပတိတော။ တဿ ဝါ ဒကရက္ခသဿ ဟတ္ထံ ဂတော မရဏံ ဝါ ဂမိဿသိ, အထ ဝါ ပန အာယုသေသေ သတိ တတော မုစ္စိတွာ အပဂစ္ဆန္တော တေဟိ ဦမိအာဒီဟိ ဇနိတဃဋ္ဋိတဝသေန မရဏမတ္တံ မရဏပ္ပမာဏံ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆသိ။ ပဋိသောတံ ဝါယမေယျာတိ သော ပုဗ္ဗေ အနုသောတံ ဝုယှမာနော တဿ ပုရိသဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အနတ္ထော ကိရ မေ ဥပဋ္ဌိတော, မစ္စုမုခေ ကိရာဟံ ပရိဝတ္တာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နဗလဝဘယော သမ္ဘမန္တော ဒိဂုဏံ ကတွာ ဥဿာဟံ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ဝါယမေယျ တရေယျ, န စိရေနေဝ တီရံ သမ္ပာပုဏေယျ။

အတ္ထဿ ဝိညာပနာယာတိ စတုသစ္စပဋိဝေဓာနုကူလဿ အတ္ထဿ သမ္ဗောဓနာယ ဥပမာ ကတာ။ အယဉ္စေတ္ထ အတ္ထောတိ အယမေဝ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ဣဓ မယာ အဓိပ္ပေတော ဥပမေယျတ္ထော, ယဿ ဝိညာပနာယ ဥပမာ အာဟဋာ။

တဏှာယေတံ အဓိဝစနန္တိ ဧတ္ထ စတူဟိ အာကာရေဟိ တဏှာယ သောတသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ အနုက္ကမပရိဝုဍ္ဎိတော အနုပ္ပဗန္ဓတော ဩသီဒါပနတော ဒုရုတ္တရဏတော စ။ ယထာ ဟိ ဥပရိ မဟာမေဃေ အဘိပ္ပဝုဋ္ဌေ ဥဒကံ ပဗ္ဗတကန္ဒရပဒရသာခါယော ပူရေတွာ တတော ဘဿိတွာ ကုသုဗ္ဘေ ပူရေတွာ တတော ဘဿိတွာ ကုန္နဒိယော ပူရေတွာ တတော မဟာနဒိယော ပက္ခန္ဒိတွာ ဧကောဃံ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ ‘‘နဒီသောတော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာဒိဝသေန အနေကဘေဒေသု ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု လောဘော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အနုက္ကမေန ပရိဝုဍ္ဎိံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘တဏှာသောတော’’တိ ဝုစ္စတိ, ယထာ စ နဒီသောတော အာဂမနတော ယာဝ သမုဒ္ဒပ္ပတ္တိ, တာဝ သတိ ဝိစ္ဆေဒပစ္စယာဘာဝေ အဝိစ္ဆိဇ္ဇမာနော အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တတိ, ဧဝံ တဏှာသောတောပိ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ အသတိ ဝိစ္ဆေဒပစ္စယေ အဝိစ္ဆိဇ္ဇမာနော အပါယသမုဒ္ဒါဘိမုခေါ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တတိ။ ယထာ ပန နဒီသောတော တဒန္တောဂဓေ သတ္တေ ဩသီဒါပေတိ, သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒေတိ, မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ ပါပေတိ, ဧဝံ တဏှာသောတောပိ အတ္တနော သောတန္တောဂတေ သတ္တေ ဩသီဒါပေတိ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂၈။)

ပညာသီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒေတိ, ကုသလမူလစ္ဆေဒနေန သံကိလေသဓမ္မသမာပဇ္ဇနေန စ မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ ပါပေတိ။

ယထာ စ နဒိယာ သောတော မဟောဃဘာဝေန ပဝတ္တမာနော ဥဠုမ္ပံ ဝါ နာဝံ ဝါ ဗန္ဓိတုံ နေတုဉ္စ ဆေကံ ပုရိသံ နိဿာယ ပရတီရံ ဂန္တုံ အဇ္ဈာသယံ ကတွာ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ကရောန္တေန တရိတဗ္ဗော, န ယေန ဝါ တေန ဝါတိ ဒုရုတ္တရော, ဧဝံ တဏှာသောတောပိ ကာမောဃဘဝေါဃဘူတော သီလသံဝရံ ပူရေတုံ သမထဝိပဿနာသု ကမ္မံ ကာတုံ ‘‘နိပကေန အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ကလျာဏမိတ္တေ နိဿာယ သမထဝိပဿနာနာဝံ အဘိရုဟိတွာ သမ္မာဝါယာမံ ကရောန္တေန တရိတဗ္ဗော, န ယေန ဝါ တေန ဝါတိ ဒုရုတ္တရော။ ဧဝံ အနုက္ကမပရိဝုဍ္ဎိတော အနုပ္ပဗန္ဓတော ဩသီဒါပနတော ဒုရုတ္တရဏတောတိ စတူဟိ အာကာရေဟိ တဏှာယ နဒီသောတသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ ပိယဇာတိကံ ပိယသဘာဝံ ပိယရူပံ, မဓုရဇာတိကံ မဓုရသဘာဝံ သာတရူပံ, ဣဋ္ဌသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဆန္နေတန္တိ ဆန္နံ ဧတံ။ အဇ္ဈတ္တိကာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ မယံ အတ္တာတိ ဂဟဏံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဣမိနာ ဝိယ အဓိပ္ပါယေန အတ္တာနံ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တာနီတိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ။ တတ္ထ ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ, နိယကဇ္ဈတ္တံ, ဝိသယဇ္ဈတ္တံ, အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ အဇ္ဈတ္တံ။ တေသု ‘‘အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၃၆၂) ဝုတ္တံ ဣဒံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ဓ။ သ။ ၁၆၁) အာဂတံ ဣဒံ နိယကဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အဇ္ဈတ္တံ သုညတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၇) ဧဝမာဂတံ ဣဒံ ဝိသယဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာ ဓမ္မာ, ဗာဟိရာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂၀) ဧတ္ထ ဝုတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ဣဓာပိ ဧတဒေဝ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ အဇ္ဈတ္တာနိယေဝ အဇ္ဈတ္တိကာနိ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တေနေဝ အတ္ထေန ‘‘အဇ္ဈတ္တာ ဓမ္မာ, ဗဟိဒ္ဓါ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ တေသု အဇ္ဈတ္တေသု ဘဝါနိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ, စက္ခာဒီနိ။ တေသံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ။

အာယတနာနန္တိ ဧတ္ထ အာယတနတော, အာယာနံ တနနတော, အာယတဿ စ နယနတော အာယတနာနီတိ။ စက္ခာဒီသု ဟိ တံတံဒွါရဝတ္ထုကာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သကေန သကေန အနုဘဝနာဒိနာ ကိစ္စေန အာယတန္တိ ဥဋ္ဌဟန္တိ ဃဋန္တိ ဝါယမန္တိ, တေ စ အာယဘူတေ ဓမ္မေ ဧတာနိ တနောန္တိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၂၉။)

ဝိတ္ထာရေန္တိ, ယဉ္စ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပဝတ္တံ အတိဝိယ အာယတံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ, တံ နယန္တိ ပဝတ္တေန္တိ။ ဣတိ သဗ္ဗထာပိမေ ဓမ္မာ အာယတနတော, အာယာနံ တနနတော, အာယတဿ စ နယနတော အာယတနာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ အပိစ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန, အာကရဋ္ဌေန, သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန, သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန, ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘‘ဣဿရာယတနံ ဒေဝါယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝါသဋ္ဌာနံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏာယတနံ ရဇတာယတန’’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ, သေဝန္တိ နံ ဝိဟင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတြ တတြေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပါပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၅၈၊ အ။ နိ။ ၃။၁၀၂) ကာရဏံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ စက္ခာဒီသု စ တေ တေ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ နိဝသန္တိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ စက္ခာဒယော တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ စ တေ အာကိဏ္ဏာ တန္နိဿိတတ္တာတိ တေ နေသံ အာကရော, သမောသရဏဋ္ဌာနဉ္စ တတ္ထ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝေန သမောသရဏတော, သဉ္ဇာတိဒေသော စ တန္နိဿယဘာဝေန တေသံ တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိတော, ကာရဏဉ္စ တဒဘာဝေ တေသံ အဘာဝတောတိ။ ဣတိ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန, အာကရဋ္ဌေန, သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန, သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန, ကာရဏဋ္ဌေနာတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ စက္ခာဒီနိ အာယတနာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာန’’န္တိ။

ယဒိပိ ရူပါဒယောပိ ဓမ္မာ ‘‘ရူပံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ, ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ တဏှာဝတ္ထုဘာဝတော ပိယရူပသာတရူပဘာဝေန ဝုတ္တာ။ စက္ခာဒိကေ ပန မုဉ္စိတွာ အတ္တဘာဝပညတ္တိယာ အဘာဝတော ‘‘မမ စက္ခု မမ သောတ’’န္တိအာဒိနာ အဓိကသိနေဟဝတ္ထုဘာဝေန စက္ခာဒယော သာတိသယံ ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ နိဒ္ဒေသံ အရဟန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဩရမ္ဘာဂိယာနန္တိ ဧတ္ထ ဩရံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု, တပ္ပရိယာပန္နာ ဩရမ္ဘာဂါ, ပစ္စယဘာဝေန တေသံ ဟိတာတိ ဩရမ္ဘာဂိယာ။ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တံ ပုဂ္ဂလံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇေန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သံယောဇနာနိ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသကာမရာဂဗျာပါဒါနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃၀။)

တေ ဟိ ကာမဘဝူပဂါနံ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယာ ဟုတွာ ရူပါရူပဓာတုတော ဟေဋ္ဌာဘာဝေန နိဟီနဘာဝေန ဩရမ္ဘာဂဘူတေန ကာမဘဝေန သတ္တေ သံယောဇေန္တိ။ ဧတေနေဝ တေသံ ဟေဋ္ဌာရဟဒသဒိသတာ ဒီပိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဦမိဘယန္တိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ကောဓုပါယာသဿေတံ အဓိဝစနန္တိ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ, ဦမိ ဧဝ ဘယန္တိ ဦမိဘယံ။ ကုဇ္ဈနဋ္ဌေန ကောဓော, သွေဝ စိတ္တဿ သရီရဿ စ အဘိပ္ပမဒ္ဒနပဝေဓနုပ္ပါဒနေန ဒဠှံ အာယာသနဋ္ဌေန ဥပါယာသော။

ဧတ္ထ စ အနေကဝါရံ ပဝတ္တိတွာ အတ္တနာ သမဝေတံ သတ္တံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အဒတွာ အနယဗျသနာပါဒနေန ကောဓုပါယာသဿ ဦမိသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ကာမဂုဏာနံ ကိလေသာဘိဘူတေ သတ္တေ ဣတော စ ဧတ္တော, ဧတ္တော စ ဣတောတိ ဧဝံ မနာပိယရူပါဒိဝိသယသင်္ခါတေ အတ္တနိ သံသာရေတွာ ယထာ တတော ဗဟိဘူတေ နေက္ခမ္မေ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧဝံ အာဝဋ္ဋေတွာ ဗျသနာပါဒနေန အာဝဋ္ဋသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ပန ဂဟရက္ခသောပိ အာရက္ခရဟိတံ အတ္တနော ဂေါစရဘူမိဂတံ ပုရိသံ အဘိဘုယျ ဂဟေတွာ အဂေါစရေ ဌိတမ္ပိ ရက္ခသမာယာယ ဂေါစရံ နေတွာ ဘေရဝရူပဒဿနာဒိနာ အဝသံ အတ္တနော ဥပကာရံ ကာတုံ အသမတ္ထံ ကတွာ အနွာဝိသိတွာ ဝဏ္ဏဗလဘောဂယသသုခေဟိပိ ဝိယောဇေန္တော မဟန္တံ အနယဗျသနံ အာပါဒေတိ, ဧဝံ မာတုဂါမောပိ ယောနိသောမနသိကာရရဟိတံ အဝီရပုရိသံ ဣတ္ထိကုတ္တဘူတေဟိ အတ္တနော ဟာဝဘာဝဝိလာသေဟိ အဘိဘုယျ ဂဟေတွာ ဝီရဇာတိယမ္ပိ အတ္တနော ရူပါဒီဟိ ပလောဘနဝသေန ဣတ္ထိမာယာယ အနွာဝိသိတွာ အဝသံ အတ္တနော ဥပကာရဓမ္မေ သီလာဒယော သမ္ပာဒေတုံ အသမတ္ထံ ကရောန္တော ဂုဏဝဏ္ဏာဒီဟိ ဝိယောဇေတွာ မဟန္တံ အနယဗျသနံ အာပါဒေတိ, ဧဝံ မာတုဂါမဿ ဂဟရက္ခသသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဝဋ္ဋန္တိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နေတံ ကာမဂုဏာနံ အဓိဝစနံ, ဂဟရက္ခသောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, မာတုဂါမဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

ပဋိသောတောတိ ခေါ ဘိက္ခဝေ နေက္ခမ္မဿေတံ အဓိဝစနန္တိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာ သဟ ဥပစာရေန ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိပဿနာပညာ စ နိဗ္ဗာနဉ္စ နေက္ခမ္မံ နာမ။ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မံ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃၁။)

‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဌမံ ဈာနံ, နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိပဿနာ၊

သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ, နေက္ခမ္မန္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။

ဣမေသံ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနံ တဏှာသောတဿ ပဋိလောမတော ပဋိသောတသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိသေသေန ဟိ ဓမ္မဝိနယော နေက္ခမ္မံ, တဿ အဓိဋ္ဌာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ, ဓမ္မဝိနယော စ တဏှာသောတဿ ပဋိသောတံ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဋိသောတဂါမိံ နိပုဏံ, ဂမ္ဘီရံ ဒုဒ္ဒသံ အဏုံ၊

ရာဂရတ္တာ န ဒက္ခန္တိ, တမောခန္ဓေန အာဝုတာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂)၊

ဝီရိယာရမ္ဘဿာတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဿ။ တဿ ကာမောဃာဒိဘေဒတဏှာသောတသန္တရဏဿ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟိ စတုရင်္ဂနဒီသောတသန္တရဏဝါယာမဿ သဒိသတာ ပါကဋာယေဝ။ တထာ နဒီသောတဿ တီရေ ဌိတဿ စက္ခုမတော ပုရိသဿ ကာမာဒိံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ တရိတွာ တဿ ပရတီရဘူတေ နိဗ္ဗာနထလေ ဌိတဿ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမတော ဘဂဝတော သဒိသဘာဝေါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုမာ ပုရိသော…ပေ… သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ။

တတြိဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – နဒီသောတော ဝိယ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနော တဏှာသောတော, တေန ဝုယှမာနော ပုရိသော ဝိယ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ ပရိဗ္ဘမနတော တဏှာသောတေန ဝုယှမာနော သတ္တော, တဿ တတ္ထ ပိယရူပသာတရူပဝတ္ထုသ္မိံ အဘိနိဝေသော ဝိယ ဣမဿ စက္ခာဒီသု အဘိနိဝေသော, သဦမိသာဝဋ္ဋသဂဟရက္ခသော ဟေဋ္ဌာရဟဒေါ ဝိယ ကောဓုပါယာသပဉ္စကာမဂုဏမာတုဂါမသမာကုလော ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနသမူဟော, တမတ္ထံ ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ တဿ နဒီသောတဿ ပရတီရေ ဌိတော စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ သကလံ သံသာရာဒီနဝံ သဗ္ဗဉ္စ ဉေယျဓမ္မံ ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ တဏှာသောတဿ ပရတီရဘူတေ နိဗ္ဗာနထလေ ဌိတော သမန္တစက္ခု ဘဂဝါ, တဿ ပုရိသဿ တသ္မိံ နဒိယာ သောတေန ဝုယှမာနေ ပုရိသေ အနုကမ္ပာယ ရဟဒဿ ရဟဒါဒီနဝဿ စ အာစိက္ခနံ ဝိယ တဏှာသောတေန ဝုယှမာနဿ သတ္တဿ မဟာကရုဏာယ ဘဂဝတော တဏှာဒီနံ တဒါဒီနဝဿ စ ဝိဘာဝနာ, တဿ ဝစနံ အသဒ္ဒဟိတွာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃၂။)

အနုသောတဂါမိနော တဿ ပုရိသဿ တသ္မိံ ရဟဒေ မရဏပ္ပတ္တိမရဏမတ္တဒုက္ခပ္ပတ္တိယော ဝိယ ဘဂဝတော ဝစနံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တဿ အပါယုပ္ပတ္တိ, သုဂတိယံ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ စ, တဿ ပန ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ဝါယာမကရဏံ ဝိယ တေန စ ဝါယာမေန ပရတီရံ ပတွာ သုခေန ယထိစ္ဆိတဋ္ဌာနဂမနံ ဝိယ ဘဂဝတော ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဏှာဒီသု အာဒီနဝံ ပဿိတွာ တဏှာသောတဿ ပဋိသောတပဗ္ဗဇ္ဇာဒိနေက္ခမ္မဝသေန ဝီရိယာရမ္ဘော, အာရဒ္ဓဝီရိယဿ စ တေနေဝ ဝီရိယာရမ္ဘေန တဏှာသောတာတိက္ကမနံ နိဗ္ဗာနတီရံ ပတွာ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိဝသေန ယထာရုစိ သုခဝိဟာရောတိ။

ဂါထာသု သဟာပိ ဒုက္ခေန ဇဟေယျ ကာမေတိ ဈာနမဂ္ဂါဓိဂမတ္ထံ သမထဝိပဿနာနုယောဂံ ကရောန္တော ဘိက္ခု ယဒိပိ တေသံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ကိစ္ဆေန ကသိရေန သမ္ပဇ္ဇတိ, န သုခေန ဝီထိံ ဩတရတိ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော, ဣန္ဒြိယာနံ ဝါ အတိက္ခဘာဝတော။ တထာ သတိ သဟာပိ ဒုက္ခေန ဇဟေယျ ကာမေ, ပဌမဇ္ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘေန္တော တတိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒန္တော ကိလေသကာမေ ပဇဟေယျ။ ဧတေန ဒုက္ခပဋိပဒေ ဈာနမဂ္ဂေ ဒဿေတိ။

ယောဂက္ခေမံ အာယတိံ ပတ္ထယာနောတိ အနာဂါမိတံ အရဟတ္တံ ဣစ္ဆန္တော အာကင်္ခမာနော။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယဒိပိ ဧတရဟိ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ဈာနပုရိမမဂ္ဂေ အဓိဂစ္ဆာမိ, ဣမေ ပန နိဿာယ ဥပရိ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တွာ ကတကိစ္စော ပဟီနသဗ္ဗဒုက္ခော ဘဝိဿာမီတိ သဟာပိ ဒုက္ခေန ဈာနာဒီဟိ ကာမေ ပဇဟေယျာတိ။ အထ ဝါ ယော ကာမဝိတက္ကဗဟုလော ပုဂ္ဂလော ကလျာဏမိတ္တဿ ဝသေန ပဗ္ဗဇ္ဇံ သီလဝိသောဓနံ ဈာနာဒီနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိံ ဝါ ပဋိပဇ္ဇန္တော ကိစ္ဆေန ကသိရေန အဿုမုခေါ ရောဒမာနော တံ ဝိတက္ကံ ဝိက္ခမ္ဘေတိ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သဟာပိ ဒုက္ခေန ဇဟေယျ ကာမေ’’တိ။ သော ဟိ ကိစ္ဆေနပိ ကာမေ ပဇဟန္တော ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿန္တော အနုက္ကမေန အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟေယျ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယောဂက္ခေမံ အာယတိံ ပတ္ထယာနော’’တိ။

သမ္မပ္ပဇာနောတိ ဝိပဿနာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ သမ္မဒေဝ ပဇာနန္တော။ သုဝိမုတ္တစိတ္တောတိ တဿ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဿ အနန္တရံ ဖလဝိမုတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တစိတ္တော။ ဝိမုတ္တိယာ ဖဿယေ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃၃။)

မဂ္ဂဖလာဓိဂမနကာလေ ဝိမုတ္တိံ နိဗ္ဗာနံ ဖဿယေ ဖုသေယျ ပါပုဏေယျ အဓိဂစ္ဆေယျ သစ္ဆိကရေယျ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဟိ ‘‘ဝိမုတ္တိယာ’’တိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ ဝိမုတ္တိယာ ဝါ အာရမ္မဏဘူတာယ တတ္ထ တတ္ထ တံတံဖလသမာပတ္တိကာလေ အတ္တနော ဖလစိတ္တံ ဖဿယေ ဖုသေယျ ပါပုဏေယျ, နိဗ္ဗာနောဂဓာယ ဖလသမာပတ္တိယာ ဝိဟရေယျာတိ အတ္ထော။ သ ဝေဒဂူတိ သော ဝေဒသင်္ခါတေန မဂ္ဂဉာဏေန စတုန္နံ သစ္စာနံ ဂတတ္တာ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဝေဒဂူ။ လောကန္တဂူတိ ခန္ဓလောကဿ ပရိယန္တံ ဂတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ စရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၁၀။ ဧကာဒသမေ စရတောတိ ဂစ္ဆန္တဿ, စင်္ကမန္တဿ ဝါ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကာမဝိတက္ကော ဝါတိ ဝတ္ထုကာမေသု အဝီတရာဂတာယ တာဒိသေ ပစ္စယေ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဝါ ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေ, ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗျာပါဒဝိတက္ကော ဝါ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော ဝါတိ အာဃာတနိမိတ္တဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဝါ ဝိတက္ကော, လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပရဝိဟေဌနဝသေန ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝါ ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဓိဝါသေတီတိ တံ ယထာဝုတ္တံ ကာမဝိတက္ကာဒိံ ယထာပစ္စယံ အတ္တနော စိတ္တေ ဥပ္ပန္နံ ‘‘ဣတိပါယံ ဝိတက္ကော ပါပကော, ဣတိပိ အကုသလော, ဣတိပိ သာဝဇ္ဇော, သော စ ခေါ အတ္တဗျာဗာဓာယပိ သံဝတ္တတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပစ္စဝေက္ခဏာယ အဘာဝတော အဓိဝါသေတိ အတ္တနော စိတ္တံ အာရောပေတွာ ဝါသေတိ စေ။ အဓိဝါသေန္တောယေဝ စ နပ္ပဇဟတိ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနဝသေန န ပဋိနိဿဇ္ဇတိ, တတော ဧဝ န ဝိနောဒေတိ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနတော န နုဒတိ န နီဟရတိ, တထာ အဝိနောဒနတော န ဗျန္တီကရောတိ န ဝိဂတန္တံ ကရောတိ။ အာတာပီ ပဟိတတ္တော ယထာ တေသံ အန္တောပိ နာဝသိဿတိ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ ဧဝံ ကရောတိ, အယံ ပန တထာ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ တထာဘူတောဝ န အနဘာဝံ ဂမေတိ အနု အနု အဘာဝံ န ဂမေတိ။ န ပဇဟတိ စေ, န ဝိနောဒေတိ စေတိအာဒိနာ စေ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

စရန္တိ စရန္တော။ ဧဝံဘူတောတိ ဧဝံ ကာမဝိတက္ကာဒိပါပဝိတက္ကေဟိ သမင်္ဂီဘူတော။ အနာတာပီ အနောတ္တာပီတိ ကိလေသာနံ အာတာပနဿ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃၄။)

ဝီရိယဿ အဘာဝေန အနာတာပီ, ပါပုတြာသအာတာပနပရိတာပနလက္ခဏဿ ဩတ္တပ္ပဿ အဘာဝေန အနောတ္တာပီ။ သတတံ သမိတန္တိ သဗ္ဗကာလံ နိရန္တရံ။ ကုသီတော ဟီနဝီရိယောတိ ကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ ပရိဟာယိတွာ အကုသလပက္ခေ ကုစ္ဆိတံ သီဒနတော ကောသဇ္ဇသမန္နာဂမေန စ ကုသီတော, သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယာဘာဝေန ဟီနဝီရိယော ဝီရိယဝိရဟိတောတိ ဝုစ္စတိ ကထီယတိ။ ဌိတဿာတိ ဂမနံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ တိဋ္ဌတော။ သယနဣရိယာပထဿ ဝိသေသတော ကောသဇ္ဇပက္ခိကတ္တာ ယထာ တံသမင်္ဂိနော ဝိတက္ကာ သမ္ဘဝန္တိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာဂရဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သုက္ကပက္ခေ တဉ္စေ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု နာဓိဝါသေတီတိ အာရဒ္ဓဝီရိယဿာပိ ဝိဟရတော အနာဒိမတိ သံသာရေ စိရကာလဘာဝိတေန တထာရူပပ္ပစ္စယသမာယောဂေန သတိသမ္မောသေန ဝါ ကာမဝိတက္ကာဒိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေ, တံ ဘိက္ခု အတ္တနော စိတ္တံ အာရောပေတွာ န ဝါသေတိ စေ, အဗ္ဘန္တရေ န ဝါသေတိ စေတိ အတ္ထော။ အနဓိဝါသေန္တော ကိံ ကရောတီတိ? ပဇဟတိ ဆဍ္ဍေတိ။ ကိံ ကစဝရံ ဝိယ ပိဋကေန? န ဟိ, အပိစ ခေါ တံ ဝိနောဒေတိ နုဒတိ နီဟရတိ။ ကိံ ဗလီဗဒ္ဒံ ဝိယ ပတောဒေန? န ဟိ, အထ ခေါ နံ ဗျန္တီကရောတိ ဝိဂတန္တံ ကရောတိ။ ယထာ တေသံ အန္တောပိ နာဝသိဿတိ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ, တထာ တေ ကရောတိ။ ကထံ ပန တေ တထာ ကရောတိ? အနဘာဝံ ဂမေတိ အနု အနု အဘာဝံ ဂမေတိ, ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ယထာ သုဝိက္ခမ္ဘိတာ ဟောန္တိ တထာ နေ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံဘူတောတိအာဒီသု ဧဝံ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ အနဓိဝါသနေန သုဝိသုဒ္ဓါသယော သမာနော တာယ စ အာသယသမ္ပတ္တိယာ တန္နိမိတ္တာယ စ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ပရိသုဒ္ဓသီလော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တော တဒင်္ဂါဒိဝသေန ကိလေသာနံ အာတာပနလက္ခဏေန ဝီရိယေန သမန္နာဂတတ္တာ အာတာပီ, သဗ္ဗသော ပါပုတြာသေန သမန္နာဂတတ္တာ။ ဩတ္တာပီ သတတံ ရတ္တိန္ဒိဝံ, သမိတံ နိရန္တရံ သမထဝိပဿနာဘာဝနာနုယောဂဝသေန စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနသိဒ္ဓိယာ, အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဟိတတ္တော နိဗ္ဗာနံ ပဋိပေသိတစိတ္တောတိ ဝုစ္စတိ ကထီယတီတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃၅။)

ဂါထာသု ဂေဟနိဿိတန္တိ ဧတ္ထ ဂေဟဝါသီဟိ အပရိစ္စတ္တတ္တာ ဂေဟဝါသီနံ သဘာဝတ္တာ ဂေဟဓမ္မတ္တာ ဝါ ဂေဟံ ဝုစ္စတိ ဝတ္ထုကာမော။ အထ ဝါ ဂေဟပဋိဗဒ္ဓဘာဝတော ကိလေသကာမာနံ နိဝါသဋ္ဌာနဘာဝတော တံဝတ္ထုကတ္တာ ဝါ ကာမဝိတက္ကာဒိ ဂေဟနိဿိတံ နာမ။ ကုမ္မဂ္ဂံ ပဋိပန္နောတိ ယသ္မာ အရိယမဂ္ဂဿ ဥပ္ပထဘာဝတော အဘိဇ္ဈာဒယော တဒေကဋ္ဌဓမ္မာ စ ကုမ္မဂ္ဂေါ, တသ္မာ ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော ပုဂ္ဂလော ကုမ္မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော နာမ။ မောဟနေယျေသု မုစ္ဆိတောတိ မောဟသံဝတ္တနိယေသု ရူပါဒီသု မုစ္ဆိတော သမ္မတ္တော အဇ္ဈောပန္နော။ သမ္ဗောဓိန္တိ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ။ ဖုဋ္ဌုန္တိ ဖုသိတုံ ပတ္တုံ, သော တာဒိသော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရော အဘဗ္ဗော, န ကဒါစိ တံ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။

ဝိတက္ကံ သမယိတွာနာတိ ယထာဝုတ္တံ မိစ္ဆာဝိတက္ကံ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလေဟိ ဝူပသမေတွာ။ ဝိတက္ကူပသမေ ရတောတိ နဝန္နမ္ပိ မဟာဝိတက္ကာနံ အစ္စန္တဝူပသမဘူတေ အရဟတ္တေ နိဗ္ဗာနေ ဧဝ ဝါ အဇ္ဈာသယေန ရတော အဘိရတော။ ဘဗ္ဗော သော တာဒိသောတိ သော ယထာဝုတ္တော သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇမာနော ပုဂ္ဂလော ပုဗ္ဗဘာဂေ သမထဝိပဿနာဗလေန သဗ္ဗဝိတက္ကေ ယထာရဟံ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ဝူပသမေတွာ ဌိတော, ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတဉ္စ အနုတ္တရံ သမ္ဗောဓိံ ဖုဋ္ဌုံ အဓိဂန္တုံ ဘဗ္ဗော သမတ္ထောတိ။

ဧကာဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ သမ္ပန္နသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၁၁။ ဒွါဒသမေ သမ္ပန္နသီလာတိ ဧတ္ထ တိဝိဓံ သမ္ပန္နံ ပရိပုဏ္ဏသမင်္ဂီမဓုရဝသေန။ တေသု –

‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရံ, သုဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ကောသိယ၊

ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ, န နေ ဝါရေတုမုဿဟေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁) –

ဧတ္ထ ပရိပုဏ္ဏတ္ထော သမ္ပန္နသဒ္ဒေါ။ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပဂတော သမုပဂတော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဧတ္ထ သမင်္ဂိဘာဝတ္ထော သမ္ပန္နသဒ္ဒေါ။ ‘‘ဣမိဿာ, ဘန္တေ, မဟာပထဝိယာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃၆။)

ဟေဋ္ဌိမတလံ သမ္ပန္နံ – သေယျထာပိ ခုဒ္ဒမဓုံ အနီလကံ, ဧဝမဿာဒ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၇) ဧတ္ထ မဓုရတ္ထော သမ္ပန္နသဒ္ဒေါ။ ဣဓ ပန ပရိပုဏ္ဏတ္ထေပိ သမင်္ဂိဘာဝေပိ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ သမ္ပန္နသီလာတိ ပရိပုဏ္ဏသီလာ ဟုတွာတိပိ, သီလသမင်္ဂိနော ဟုတွာတိပိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ‘‘ပရိပုဏ္ဏသီလာ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန ခေတ္တဒေါသဝိဂမေန ခေတ္တပါရိပူရိ ဝိယ ပရိပုဏ္ဏံ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ခေတ္တဒေါသဝိဂမေန ခေတ္တပါရိပူရိ ဝိယ သီလဒေါသဝိဂမေန သီလပါရိပူရိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ‘‘သီလသမင်္ဂိနော’’တိ ဣမိနာ ပန အတ္ထေန သီလေန သမင်္ဂီဘူတာ သမောဓာနဂတာ သမန္နာဂတာ ဟုတွာ ဝိဟရထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သမ္ပန္နသီလတာ ဟောတိ သီလဝိပတ္တိယာ အာဒီနဝဒဿနေန, သီလသမ္ပတ္တိယာ အာနိသံသဒဿနေန စ။ တဒုဘယမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀-၂၁) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ကိရ ဘဂဝါ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာ’’တိ ဣမိနာ ဇေဋ္ဌကသီလံ ဒဿေတီတိအာဒိနာ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ကိမဿ ဥတ္တရိ ကရဏီယန္တိ ဧဝံ သမ္ပန္နသီလာနံ ဝိဟရတံ တုမှာကံ ကိန္တိ သိယာ ဥတ္တရိ ကာတဗ္ဗံ, ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ စေတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ သမ္ပာဒနူပါယေန သဒ္ဓိံ သီလသမ္ပဒါယ ဘိက္ခူ နိယောဇေန္တော အနေကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဒေသနံ အာရဘိတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန ပဝတ္တိတာပိ ဘဂဝတော ဒေသနာ အနေကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာဝ ဟောတိ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ, တသ္မာ တံ ဧကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘စရတော စေပိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အဘိဇ္ဈာယတိ ဧတာယာတိ အဘိဇ္ဈာ, ပရဘဏ္ဍာဘိဇ္ဈာယနလက္ခဏဿ လောဘဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဗျာပဇ္ဇတိ ပူတိဘဝတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဗျာပါဒေါ, ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တဿ ဧကူနဝီသတိအာဃာတဝတ္ထုဝိသယဿ ဒေါသဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ‘‘တတ္ထ ကတမော ကာမစ္ဆန္ဒော? ယော ကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒော ကာမသ္နေဟော ကာမပိပါသာ ကာမပရိဠာဟော ကာမမုစ္ဆာ ကာမဇ္ဈောသာန’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၅၉), တထာ ‘‘လောဘော လုဗ္ဘနာ လုဗ္ဘိတတ္တံ သာရာဂေါ သာရဇ္ဇနာ သာရဇ္ဇိတတ္တံ အဘိဇ္ဈာ လောဘော အကုသလမူလ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၃၉၁), ‘‘ဒေါသော ဒုဿနာ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃၇။)

ဒုဿိတတ္တံ ဗျာပတ္တိ ဗျာပဇ္ဇနာ ဗျာပဇ္ဇိတတ္တံ ဝိရောဓော ပဋိဝိရောဓော စဏ္ဍိက္ကံ အသုရောပေါ အနတ္တမနတာ စိတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၄၁၈, ၁၂၃၇) စ ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဂတော ဟောတီတိ အယဉ္စ အဘိဇ္ဈာ, အယဉ္စ ဗျာပါဒေါ ဝိဂတော ဟောတိ အပဂတော, ပဟီနော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏဿ စ ဗျာပါဒနီဝရဏဿ စ ပဟာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ထိနမိဒ္ဓန္တိ ထိနဉ္စေဝ မိဒ္ဓဉ္စ။ တေသု စိတ္တဿ အကမ္မညတာ ထိနံ, အာလသိယဿေတံ အဓိဝစနံ, ဝေဒနာဒီနံ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ အကမ္မညတာ မိဒ္ဓံ, ပစလာယိကဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ထိနံ? ယာ စိတ္တဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ ဩလီယနာ သလ္လီယနာ။ တတ္ထ ကတမံ မိဒ္ဓံ? ယာ ကာယဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ ဩနာဟော ပရိယောနာဟော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂-၁၁၆၃) နယေန ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စန္တိ ဥဒ္ဓစ္စဉ္စေဝ ကုက္ကုစ္စဉ္စ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓစ္စံ နာမ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓတာကာရော, ကုက္ကုစ္စံ နာမ အကတကလျာဏဿ ကတပါပဿ တပ္ပစ္စယာ ဝိပ္ပဋိသာရော။ ဥဘိန္နမ္ပိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဥဒ္ဓစ္စံ? ယံ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓစ္စံ အဝူပသမော စေတသော ဝိက္ခေပေါ ဘန္တတ္တံ စိတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၅) ဝိတ္ထာရော။ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏံ, အကတံ ကုသလံ, အကတံ ဘီရုတ္တာနံ၊ ကတံ ပါပံ, ကတံ လုဒ္ဒံ, ကတံ ကိဗ္ဗိသ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈၊ နေတ္တိ။ ၁၂၀) ပဝတ္တိအာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သံသယော။ တဿာ ‘‘သတ္ထရိ ကင်္ခတိ ဝိစိကိစ္ဆတိ, နာဓိမုစ္စတိ န သမ္ပသီဒတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၉၁၅), ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဝိစိကိစ္ဆာ? ယာ ကင်္ခါ ကင်္ခါယနာ ကင်္ခါယိတတ္တံ ဝိမတိ ဝိစိကိစ္ဆာ ဒွေဠှကံ ဒွေဓာပထော သံသယော အနေကံသဂ္ဂါဟော အာသပ္ပနာ ပရိသပ္ပနာ အပရိယောဂါဟနာ ဆမ္ဘိတတ္တံ စိတ္တဿ မနောဝိလေခေါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈) စ နယေန ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါဒီနံ ဝိဂမဝသေန စ ပဟာနဝသေန စ တေသံ ဝိက္ခမ္ဘနမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘သော အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယ ဝိဂတာဘိဇ္ဈေန စေတသာ ဝိဟရတိ, အဘိဇ္ဈာယ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ။ ဗျာပါဒပဒေါသံ ပဟာယ အဗျာပန္နစိတ္တော ဝိဟရတိ, ဗျာပါဒပဒေါသာ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ။ ထိနမိဒ္ဓံ ပဟာယ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓေါ ဝိဟရတိ အာလောကသညီ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃၈။)

သတော သမ္ပဇာနော, ထိနမိဒ္ဓါ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ။ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟာယ အနုဒ္ဓတော ဝိဟရတိ အဇ္ဈတ္တံ ဥပသန္တစိတ္တော ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ။ ဝိစိကိစ္ဆံ ပဟာယ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော ဝိဟရတိ အကထံကထီ ကုသလေသု ဓမ္မေသု, ဝိစိကိစ္ဆာယ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈)။

တတ္ထ ယထာ နီဝရဏာနံ ပဟာနံ ဟောတိ, တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထဉ္စ နေသံ ပဟာနံ ဟောတိ? ကာမစ္ဆန္ဒဿ တာဝ အသုဘနိမိတ္တေ ယောနိသောမနသိကာရေန ပဟာနံ ဟောတိ, သုဘနိမိတ္တေ အယောနိသောမနသိကာရေနဿ ဥပ္ပတ္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, သုဘနိမိတ္တံ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပါဒါယ, ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

ဧဝံ သုဘနိမိတ္တေ အယောနိသောမနသိကာရေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ တပ္ပဋိပက္ခတော အသုဘနိမိတ္တေ ယောနိသောမနသိကာရေန ပဟာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ အသုဘနိမိတ္တံ နာမ အသုဘမ္ပိ အသုဘာရမ္မဏမ္ပိ, ယောနိသောမနသိကာရော နာမ ဥပါယမနသိကာရော, ပထမနသိကာရော, အနိစ္စေ အနိစ္စန္တိ ဝါ, ဒုက္ခေ ဒုက္ခန္တိ ဝါ, အနတ္တနိ အနတ္တာတိ ဝါ, အသုဘေ အသုဘန္တိ ဝါ မနသိကာရော။ တံ တတ္ထ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အသုဘနိမိတ္တံ။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ အနုပ္ပါဒါယ, ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော, အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ။ ဒသဝိဓဉှိ အသုဘနိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှန္တဿပိ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတိ, ဘာဝေန္တဿပိ, ဣန္ဒြိယေသု ပိဟိတဒွါရဿပိ စတုန္နံ ပဉ္စန္နံ အာလောပါနံ ဩကာသေ သတိ ဥဒကံ ပိဝိတွာ ယာပနသီလတာယ ဘောဇနေ မတ္တညုနောပိ။ တေန ဝုတ္တံ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၃၉။)

‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ, အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ၊

အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ, ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၃)၊

အသုဘကမ္မိကတိဿတ္ထေရသဒိသေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿပိ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဒသအသုဘနိဿိတသပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

ပဋိဃနိမိတ္တေ အာယောနိသောမနသိကာရေန ဗျာပါဒဿ ဥပ္ပါဒေါ ဟောတိ။ တတ္ထ ပဋိဃမ္ပိ ပဋိဃနိမိတ္တံ, ပဋိဃာရမ္မဏမ္ပိ ပဋိဃနိမိတ္တံ။ အယောနိသောမနသိကာရော သဗ္ဗတ္ထ ဧကလက္ခဏော ဧဝ။ တံ တသ္မိံ နိမိတ္တေ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ဗျာပါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဃနိမိတ္တံ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဗျာပါဒဿ ဥပ္ပါဒါယ, ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဗျာပါဒဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

မေတ္တာယ ပန စေတောဝိမုတ္တိယာ ယောနိသောမနသိကာရေနဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘မေတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေ အပ္ပနာပိ ဥပစာရောပိ ဝဋ္ဋတိ, ‘‘စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ပန အပ္ပနာဝ။ ယောနိသောမနသိကာရော ဝုတ္တလက္ခဏောဝ။ တံ တတ္ထ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဗျာပါဒဿ အနုပ္ပါဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော, မေတ္တာဘာဝနာ, ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏာ, ပဋိသင်္ခါနဗဟုလတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ။ ဩဓိသကာနောဓိသကဒိသာဖရဏာနဉှိ အညတရဝသေန မေတ္တံ ဥဂ္ဂဏှန္တဿပိ ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ, ဩဓိသော အနောဓိသော ဒိသာဖရဏဝသေန မေတ္တံ ဘာဝေန္တဿပိ ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ, ‘‘တွံ ဧတဿ ကုဒ္ဓေါ ကိံ ကရိဿသိ, ကိမဿ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄၀။)

သီလာဒီနိ ဝိနာသေတုံ သက္ခိဿသိ နနု တွံ အတ္တနော ကမ္မေန အာဂန္တွာ အတ္တနော ကမ္မေနေဝ ဂမိဿသိ, ပရဿ ကုဇ္ဈနံ နာမ ဝီတစ္စိကင်္ဂါရတတ္တအယသလာကဂူထာဒီနိ ဂဟေတွာ ပရံ ပဟရိတုကာမတာ ဝိယ ဟောတိ။ ဧသောပိ တဝ ကုဒ္ဓေါ ကိံ ကရိဿတိ, ကိံ တေ သီလာဒီနိ ဝိနာသေတုံ သက္ခိဿတိ ဧသ အတ္တနော ကမ္မေန အာဂန္တွာ အတ္တနော ကမ္မေနေဝ ဂမိဿတိ, အပ္ပဋိစ္ဆိတပဟေဏကံ ဝိယ, ပဋိဝါတံ ခိတ္တရဇောမုဋ္ဌိ ဝိယ စ ဧတဿေဝ ဧသ ကောဓော မတ္ထကေ ပတိဿတီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော စ ပရဿ စာတိ ဥဘယေသံ ကမ္မဿကတံ ပစ္စဝေက္ခတောပိ, ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပဋိသင်္ခါနေ ဌိတဿပိ, အဿဂုတ္တတ္ထေရသဒိသေ မေတ္တာဘာဝနာရတေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿာပိ ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု မေတ္တာနိဿိတသပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

အရတိအာဒီသု အယောနိသောမနသိကာရေန ထိနမိဒ္ဓဿ ဥပ္ပါဒေါ ဟောတိ။ အရတိ နာမ ဥက္ကဏ္ဌိတတာ, တန္ဒီ နာမ ကာယာလသိယံ, ဝိဇမ္ဘိတာ နာမ ကာယဝိနမနာ, ဘတ္တသမ္မဒေါ နာမ ဘတ္တမုစ္ဆာ ဘတ္တပရိဠာဟော, စေတသော လီနတ္တံ နာမ စိတ္တဿ လီနာကာရော။ ဣမေသု အရတိအာဒီသု အယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အရတိ တန္ဒီ ဝိဇမ္ဘိတာ ဘတ္တသမ္မဒေါ စေတသော လီနတ္တံ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ထိနမိဒ္ဓဿ ဥပ္ပါဒါယ, ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ထိနမိဒ္ဓဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အာရမ္ဘဓာတုအာဒီသု ပန ယောနိသောမနသိကာရေန ထိနမိဒ္ဓဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ အာရမ္ဘဓာတု နာမ ပဌမာရမ္ဘဝီရိယံ, နိက္ကမဓာတု နာမ ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတာယ တတော ဗလဝတရံ, ပရက္ကမဓာတု နာမ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရံ။ ဣမသ္မိံ တိပ္ပဘေဒေ ဝီရိယေ ယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ထိနမိဒ္ဓံ ပဟီယတိ။ တေနာဟ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အာရမ္ဘဓာတု, နိက္ကမဓာတု, ပရက္ကမဓာတု။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄၁။)

အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ထိနမိဒ္ဓဿ အနုပ္ပါဒါယ, ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ထိနမိဒ္ဓဿ ပဟာနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ထိနမိဒ္ဓဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ, အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော – ဣရိယာပထသမ္ပရိဝတ္တနတာ, အာလောကသညာမနသိကာရော, အဗ္ဘောကာသဝါသော, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ။ အာဟရဟတ္ထကဘုတ္တဝမိတကတတ္ထဝဋ္ဋကအလံသာဋကကာကမာသကဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နဿ ဟိ သမဏဓမ္မံ ကရောတော ထိနမိဒ္ဓံ မဟာဟတ္ထီ ဝိယ ဩတ္ထရန္တံ အာဂစ္ဆတိ, စတုပဉ္စအာလောပဩကာသံ ပန ဌပေတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ယာပနသီလဿ ဘိက္ခုနော တံ န ဟောတိ။ ဧဝံ အတိဘောဇနေ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တဿပိ ထိနမိဒ္ဓံ ပဟီယတိ။ ယသ္မိံ ဣရိယာပထေ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမတိ, တတော အညံ ပရိဝတ္တေန္တဿပိ, ရတ္တိံ စန္ဒာလောကံ ဒီပါလောကံ ဥက္ကာလောကံ ဒိဝါ သူရိယာလောကံ မနသိကရောန္တဿပိ, အဗ္ဘောကာသေ ဝသန္တဿပိ မဟာကဿပတ္ထေရသဒိသေ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿပိ ထိနမိဒ္ဓံ ပဟီယတိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဓုတင်္ဂနိဿိတသပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ထိနမိဒ္ဓဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

စေတသော အဝူပသမေ အယောနိသောမနသိကာရေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ဥပ္ပါဒေါ ဟောတိ။ အဝူပသမော နာမ အဝူပသန္တာကာရော, အတ္ထတော တံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စမေဝ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, စေတသော အဝူပသမော။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ဥပ္ပါဒါယ, ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

သမာဓိသင်္ခါတေ ပန စေတသော ဝူပသမေ ယောနိသောမနသိကာရေနဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ တေနာဟ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, စေတသော ဝူပသမော။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ အနုပ္ပါဒါယ, ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄၂။)

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – ဗဟုဿုတတာ, ပရိပုစ္ဆကတာ, ဝိနယေ ပကတညုတာ, ဝုဍ္ဎသေဝိတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ, သပ္ပါယကထာတိ။ ဗာဟုသစ္စေနပိ ဟိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ စတ္တာရော ဝါ ပဉ္စ ဝါ နိကာယေ ပါဠိဝသေန စ အတ္ထဝသေန စ ဥဂ္ဂဏှန္တဿပိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ, ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿပိ, ဝိနယပညတ္တိယံ စိဏ္ဏဝသီဘာဝတာယ ပကတညုနောပိ, ဝုဍ္ဎေ မဟလ္လကတ္ထေရေ ဥပသင်္ကမန္တဿပိ, ဥပါလိတ္ထေရသဒိသေ ဝိနယဓရေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿပိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယနိဿိတသပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနိယေသု ဓမ္မေသု အယောနိသောမနသိကာရေန ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပ္ပါဒေါ ဟောတိ။ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာ နာမ ပုနပ္ပုနံ ဝိစိကိစ္ဆာယ ကာရဏတ္တာ ဝိစိကိစ္ဆာဝ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နာယ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပ္ပါဒါယ, ဥပ္ပန္နာယ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

ကုသလာဒိဓမ္မေသု ပန ယောနိသောမနသိကာရေန ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနံ ဟောတိ။ တေနာဟ –

‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ, သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇာ ဓမ္မာ, သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗာ ဓမ္မာ, ဟီနပဏီတာ ဓမ္မာ, ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ ဓမ္မာ။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နာယ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယ အနုပ္ပါဒါယ, ဥပ္ပန္နာယ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ ဗဟုဿုတတာ, ပရိပုစ္ဆကတာ, ဝိနယေ ပကတညုတာ, အဓိမောက္ခဗဟုလတာ, ကလျာဏမိတ္တတာ,

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄၃။)

သပ္ပါယကထာတိ။ ဗာဟုသစ္စဝသေနပိ ဟိ ဧကံ ဝါ…ပေ… ပဉ္စ ဝါ နိကာယေ ပါဠိဝသေန စ အတ္ထဝသေန စ ဥဂ္ဂဏှန္တဿပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ, တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘ ကုသလာဒိဘေဒေသု ဓမ္မေသု ပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿပိ, ဝိနယေ စိဏ္ဏဝသီဘာဝဿပိ, တီသု ရတနေသု ဩကပ္ပနီယ, သဒ္ဓါသင်္ခါတ, အဓိမောက္ခဗဟုလဿပိ, သဒ္ဓါဓိမုတ္တေ ဝက္ကလိတ္ထေရသဒိသေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ, ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏနိဿိတသပ္ပါယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ယထာဝုတ္တေဟိ တေဟိ တေဟိ ဓမ္မေဟိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီနာနံ ဣမေသံ နီဝရဏာနံ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏဿ တာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အစ္စန္တပ္ပဟာနံ ဟောတိ, တထာ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏဿ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏဿ စ။ ဗျာပါဒနီဝရဏဿ ပန ကုက္ကုစ္စနီဝရဏဿ စ အနာဂါမိမဂ္ဂေန, ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန အစ္စန္တပ္ပဟာနံ ဟောတိ။ တသ္မာ တေသံ တထာ ပဟာနာယ ဥပကာရဓမ္မေ ဒဿေတုံ ‘‘အာရဒ္ဓံ ဟောတိ ဝီရိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣဒမေဝ ဝါ ယထာဝုတ္တံ အဘိဇ္ဈာဒီနံ နီဝရဏာနံ ပဟာနံ, ယသ္မာ ဟီနဝီရိယတာယ ကုသီတေန, အနုပဋ္ဌိတဿတိတာယ မုဋ္ဌဿတိနာ, အပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထတာယ သာရဒ္ဓကာယေန, အသမာဟိတတာယ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တေန န ကဒါစိပိ တေ သက္ကာ နိဗ္ဗတ္တေတုံ, ပဂေဝ ဣတရံ, တသ္မာ ယထာ ပဋိပန္နဿ သော အဘိဇ္ဈာဒီနံ ဝိဂမော ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အာရဒ္ဓံ ဟောတိ ဝီရိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တဿတ္ထော – တေသံ နီဝရဏာနံ ပဟာနာယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ သံကိလေသဓမ္မာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနတ္ထာယ ဝီရိယံ အာရဒ္ဓံ ဟောတိ, ပဂ္ဂဟိတံ အသိထိလပ္ပဝတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရဒ္ဓတ္တာ ဧဝ စ အန္တရာ သင်္ကောစဿ အနာပဇ္ဇနတော အသလ္လီနံ။

ဥပဋ္ဌိတာ သတိ အသမ္မုဋ္ဌာတိ န ကေဝလဉ္စ ဝီရိယမေဝ, သတိပိ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတိ, တထာ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ စ စိရကတစိရဘာသိတာနံ သရဏသမတ္ထတာယ အသမ္မုဋ္ဌာ။ ပဿဒ္ဓေါတိ ကာယစိတ္တဒရထပ္ပဿမ္ဘနေန ကာယောပိဿ ပဿဒ္ဓေါ ဟောတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ နာမကာယေ ပဿဒ္ဓေ ရူပကာယောပိဿ ပဿဒ္ဓေါ ဧဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘နာမကာယော ရူပကာယော’’တိ အဝိသေသေတွာ ‘‘ပဿဒ္ဓေါ ကာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အသာရဒ္ဓေါတိ သော စ ပဿဒ္ဓတ္တာ ဧဝ အသာရဒ္ဓေါ, ဝိဂတဒရထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂန္တိ စိတ္တမ္ပိဿ သမ္မာ အာဟိတံ သုဋ္ဌု ဌပိတံ အပ္ပိတံ ဝိယ ဟောတိ, သမာဟိတတ္တာ ဧဝ စ ဧကဂ္ဂံ အစလံ နိပ္ဖန္ဒနံ နိရိဉ္ဇနန္တိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄၄။)

ဧတ္တာဝတာ ဈာနမဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ကထိတာ။ တေနေဝါဟ –

‘‘စရမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဧဝံဘူတော အာတာပီ ဩတ္တာပီ သတတံ သမိတံ အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဟိတတ္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၁၀)။

တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။

ဂါထာသု ယတံ စရေတိ ယတမာနော စရေယျ, စင်္ကမနာဒိဝသေန ဂမနံ ကပ္ပေန္တောပိ ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပါဒါယ ဆန္ဒံ ဇနေတိ ဝါယမတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၆၅၁-၆၆၂၊ ဝိဘ။ ၃၉၀) နယေန ဝုတ္တသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဝသေန ယတန္တော ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ယထာ အကုသလာ ဓမ္မာ ပဟီယန္တိ, ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ဂမနံ ကပ္ပေယျာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယတ’’န္တိ ဧတဿ သံယတောတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ တိဋ္ဌေတိ တိဋ္ဌေယျ ဌာနံ ကပ္ပေယျ။ အစ္ဆေတိ နိသီဒေယျ။ သယေတိ နိပဇ္ဇေယျ။ ယတမေနံ ပသာရယေတိ ဧတံ ပသာရေတဗ္ဗံ ဟတ္ထပါဒါဒိံ ယတံ ယတမာနော ယထာဝုတ္တဝီရိယသမင်္ဂီယေဝ ဟုတွာ ပသာရေယျ, သဗ္ဗတ္ထ ပမာဒံ ဝိဇဟေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။

ဣဒါနိ ယထာ ပဋိပဇ္ဇန္တော ယတံ ယတမာနော နာမ ဟောတိ, တံ ပဋိပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓန္တိ ဥပရိ။ တိရိယန္တိ တိရိယတော, ပုရတ္ထိမဒိသာဒိဝသေန သမန္တတော ဒိသာဘာဂေသူတိ အတ္ထော။ အပါစီနန္တိ ဟေဋ္ဌာ။ ယာဝတာ ဇဂတော ဂတီတိ ယတ္တကာ သတ္တသင်္ခါရဘေဒဿ လောကဿ ပဝတ္တိ, တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ အနဝသေသတော သမ္မသနဉာဏဿ ဝိသယံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ သမဝေက္ခိတာတိ သမ္မာ ဟေတုနာ ဉာယေန အဝေက္ခိတာ, အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မာနန္တိ သတ္တသုညာနံ။ ခန္ဓာနန္တိ ရူပါဒီနံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ။ ဥဒယဗ္ဗယန္တိ ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဥပရိ တိရိယံ အဓောတိ တိသင်္ဂဟေ သဗ္ဗသ္မိံ လောကေ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတာနံ သဗ္ဗေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ အနိစ္စတာဒိသမ္မသနာဓိဂတေန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေန ပဉ္စဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ဥဒယံ, ပဉ္စဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ဝယဉ္စ သမဝေက္ခိတာ သမနုပဿိတာ ဘဝေယျာတိ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄၅။)

စေတောသမထသာမီစိန္တိ စိတ္တသံကိလေသာနံ အစ္စန္တဝူပသမနတော စေတောသမထသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ အနုစ္ဆဝိကပဋိပဒံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ။ သိက္ခမာနန္တိ ပဋိပဇ္ဇမာနံ ဘာဝေန္တံ ဉာဏပရမ္ပရံ နိဗ္ဗတ္တေန္တံ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ, ရတ္တိဉ္စေဝ ဒိဝါ စ။ သတန္တိ စတုသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတာယ သတိယာ သတောကာရိံ။ သတတံ ပဟိတတ္တောတိ သဗ္ဗကာလံ ပဟိတတ္တော နိဗ္ဗာနံ ပဋိပေသိတတ္တောတိ တထာဝိဓံ ဘိက္ခုံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာဟု အာစိက္ခန္တိ ကထေန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒွါဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၁၂။ တေရသမေ လောကောတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော, အတ္ထတော ပုရိမံ အရိယသစ္စဒွယံ ဣဓ ပန ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သွာယံ သတ္တလောကော, သင်္ခါရလောကော, ဩကာသလောကောတိ ဝိဘာဂတော သရူပတော စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ အပိစ ခန္ဓလောကာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓော လောကော။ ယထာဟ –

‘‘လောကောတိ ခန္ဓလောကော, ဓာတုလောကော, အာယတနလောကော, ဝိပတ္တိဘဝလောကော, ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကော, သမ္ပတ္တိဘဝလောကော, သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော, ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အဟာရဋ္ဌိတိကာ, ဒွေ လောကာ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, တယော လောကာ တိဿော ဝေဒနာ, စတ္တာရော လောကာ စတ္တာရော အာဟာရာ, ပဉ္စ လောကာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ, ဆ လောကာ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ, သတ္တ လောကာ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော, အဋ္ဌ လောကာ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ, နဝ လောကာ နဝ သတ္တာဝါသာ, ဒသ လောကာ ဒသာယတနာနိ, ဒွါဒသ လောကာ ဒွါဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ လောကာ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော’’တိ (မဟာနိ။ ၃၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂)။

ဧဝမနေကဓာ ဝိဘတ္တောပိ လောကော ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု ဧဝ သင်္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆတိ, ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ စ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဇာတိပိ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄၆။)

ဒုက္ခာ ။ပ။ သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာပိ ဒုက္ခာတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ပုရိမံ အရိယသစ္စဒွယံ, ဣဓ ပန ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ နနု စ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌော အဝိသေသေန ပဉ္စသု ခန္ဓေသု သမ္ဘဝတီတိ? သစ္စံ သမ္ဘဝတိ။ ယံ ပန န လုဇ္ဇတီတိ ဂဟိတံ, တံ တထာ န ဟောတိ, ဧကံသေနေဝ လုဇ္ဇတိ ပလုဇ္ဇတီတိ သော လောကောတိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသွေဝ လောကသဒ္ဒေါ နိရူဠှောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ လောကောတိ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဧဝ။

ယဒိပိ တထာဂတ-သဒ္ဒဿ ဟေဋ္ဌာ တထာဂတသုတ္တေ နာနာနယေဟိ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝိဘတ္တော, တထာပိ ပါဠိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာမုခေန အယမတ္ထဝိဘာဝနာ – အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ‘‘အဘိညေယျတော ပရိညေယျတော’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိဘာဂေန ဝါ အဝိသေသတော တာဝ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဘေဒတော ကုသလာကုသလာဒိဝိဘာဂတော ဝဋ္ဋပ္ပမာဏသဏ္ဌာနာဒိဘေဒတော, ဝိသေသတော ဝါ ပန ‘‘အယံ သဿတာသယော, အယံ ဥစ္ဆေဒါသယော’’တိအာဒိနာ ‘‘ကက္ခဠလက္ခဏာ ပထဝီဓာတု, ပဂ္ဃရဏလက္ခဏာ အာပေါဓာတူ’’တိအာဒိနာ စ အဘိဝိသိဋ္ဌေန သယမ္ဘုဉာဏေန သမ္မာ အဝိပရီတံ ယော ယော အတ္ထော ယထာ ယထာ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော, တထာ တထာ ဗုဒ္ဓေါ ဉာတော အတ္တပစ္စက္ခော ကတောတိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ။

လောကသ္မာတိ ယထာဝုတ္တလောကတော။ ဝိသံယုတ္တောတိ ဝိသံသဋ္ဌော, တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနံ သဗ္ဗေသံ သံယောဇနာနံ သမ္မဒေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တတော ဝိပ္ပမုတ္တောတိ အတ္ထော။ လောကသမုဒယောတိ သုတ္တန္တနယေန တဏှာ, အဘိဓမ္မနယေန ပန အဘိသင်္ခါရေဟိ သဒ္ဓိံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ။ ပဟီနောတိ ဗောဓိမဏ္ဍေ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သဝါသနံ ပဟီနော။ လောကနိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သစ္ဆိကတောတိ အတ္တပစ္စက္ခော ကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ သော ဟိ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ အဓိဂစ္ဆတိ, တဒတ္ထံ အရိယေဟိ ပဋိပဇ္ဇီယတိ စာတိ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ ဝုစ္စတိ။

ဧတ္တာဝတာ တထာနိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ ယာထာဝတော ဂတောတိ တထာဂတောတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ စတ္တာရိ ဟိ အရိယသစ္စာနိ တထာနိ နာမ။ ယထာဟ –

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄၇။)

‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ, ဘိက္ခဝေ, တထမေတံ အဝိတထမေတံ, အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။

အပိစ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော, တထံ ဂတောတိ တထာဂတော, ဂတောတိ စ အဝဂတော အတီတော ပတ္တော ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ဘဂဝါ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ အဝိပရီတာယ ဂတော အဝဂတော, တသ္မာ လောကော တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော။ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ အဝိပရီတံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတောတိ။ ဧဝံ ဣမိဿာ ပါဠိယာ ဘဂဝတော တထာဂတဘာဝဒီပနဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣတိ ဘဂဝါ စတုသစ္စာဘိသမ္ဗောဓနဝသေန အတ္တနော တထာဂတဘာဝံ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒိအဘိသမ္ဗောဓိဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၂၃) ပန ‘‘စတူဟိ သစ္စေဟိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝံ ကထေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ တထာဂတသဒ္ဒ-ဗုဒ္ဓသဒ္ဒါနံ အတ္ထတော နိန္နာနာကရဏတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တထာ စေဝ ဟိ ပါဠိ ပဝတ္တာတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပါယတနံ။ သုတန္တိ သဒ္ဒါယတနံ။ မုတန္တိ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓာယတနံ, ရသာယတနံ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဉ္စ။ ဝိညာတန္တိ သုခဒုက္ခာဒိဓမ္မာရမ္မဏံ။ ပတ္တန္တိ ပရိယေသိတွာ ဝါ အပရိယေသိတွာ ဝါ ပတ္တံ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တံ ဝါ အပ္ပတ္တံ ဝါ ပရိယေသိတံ။ အနုဝိစရိတံ မနသာတိ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတံ။ ကဿ ပန အနုဝိစရိတံ မနသာတိ? သဒေဝကဿ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယာတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ တတ္ထ သဟ ဒေဝေဟီတိ သဒေဝကော, တဿ သဒေဝကဿ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သဒေဝကဝစနေန စေတ္ထ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ, သဿမဏဗြာဟ္မဏိဝစနေန သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စေဝ သမိတပါပဗာဟိတပါပသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ, ပဇာဝစနေန

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄၈။)

သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ, သဒေဝမနုဿဝစနေန သမ္မုတိဒေဝအဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ပဒေဟိ ဒေဝမာရဗြဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တလောကော, ဒွီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပရော နယော – သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော, သမာရကဝစနေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော, သဗြဟ္မကဝစနေန ရူပီဗြဟ္မလောကော, သဿမဏဗြာဟ္မဏာဒိဝစနေန သမ္မုတိဒေဝေဟိ သဟ အဝသေသသတ္တလောကော ဂဟိတော။ အပိစေတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗလောကဝိသယဿ ဘဂဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေ ပကာသိတေ ယေသမေဝံ သိယာ ‘‘မာရော နာမ မဟာနုဘာဝေါ ဆကာမာဝစရိဿရော ဝသဝတ္တီ, ဗြဟ္မာ ပန တတောပိ မဟာနုဘာဝတရော ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အာလောကံ ဖရတိ, ဥတ္တမဇ္ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ ပုထူ စ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဣဒ္ဓိမန္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနော မဟာနုဘာဝါ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ အယဉ္စ သတ္တကာယော အနန္တော အပရိမာဏော, ကိမေတေသံ သဗ္ဗေသံယေဝ ဝိသယော အနဝသေသတော ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ? တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမေန္တော ဘဂဝါ ‘‘သဒေဝကဿ လောကဿာ’’တိအာဒိမာဟ။

ပေါရာဏာ ပနာဟု – ‘‘သဒေဝကဿာ’’တိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကံ ပရိယာဒိယတိ, ‘‘သမာရကဿာ’’တိ မာရေန သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကံ, ‘‘သဗြဟ္မကဿာ’’တိ ဗြဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကံ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ တီသု ပဒေသု ပက္ခိပိတွာ ပုန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပရိယာဒိယန္တော ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုဿာယာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ပဉ္စဟိပိ ပဒေဟိ ခန္ဓတ္တယပရိစ္ဆိန္နေ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယတိ။

ယသ္မာ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ – ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ‘‘နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိ ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, တံ သဗ္ဗံ ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ရူပါရမ္မဏံ ဒိသွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတော’’တိ တထာဂတဿ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေါ’’တိအာဒိ သဒ္ဒါရမ္မဏံ သောတဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘မူလဂန္ဓော တစဂန္ဓော’’တိအာဒိ ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဃာနဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ, ‘‘မူလရသော ခန္ဓရသော’’တိအာဒိ ရသာရမ္မဏံ ဇိဝှါဒွါရေ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၄၉။)

အာပါထမာဂစ္ဆတိ, ‘‘ကက္ခဠံ မုဒုက’’န္တိအာဒိ ပထဝီဓာတုတေဇောဓာတုဝါယောဓာတုဘေဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ကာယဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ, ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဖုသိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတော’’တိ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတဿ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။

တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ သုခါဒိဘေဒံ ဓမ္မာရမ္မဏံ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ, ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဇာနိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတော’’တိ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတဿ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ ဧဝံ ယံ ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ, တံ တထာဂတေန အဒိဋ္ဌံ ဝါ အသုတံ ဝါ အမုတံ ဝါ အဝိညာတံ ဝါ နတ္ထိ။ ဣမဿ ပန မဟာဇနဿ ပရိယေသိတွာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, အပရိယေသိတွာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, ပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, အပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ သဗ္ဗမ္ပိ တထာဂတဿ အပ္ပတ္တံ နာမ နတ္ထိ ဉာဏေန အသစ္ဆိကတံ။ တတော ဧဝ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ, တံ ဘဂဝါ သဗ္ဗံ သဗ္ဗာကာရေန ဇာနာတိ ပဿတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ စာနေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ဝါ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပါယတနံ? ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၁၇) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝါရေဟိ ဒွေပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထေဝ ဟောတိ, ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသုပိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒါဒီသု။

တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ ယံ ယထာ လောကေန ဂတံ, တဿ တထေဝ ဂတတ္တာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အဘိသမ္ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ တထာဂတသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ။ ဣမိနာ တထာဒဿိဘာဝတော တထာဂတောတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ –

‘‘န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ,

အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗံ၊

သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယျံ,

တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၁)၊

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၅၀။)

သုတ္တန္တေပိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကဿ လောကဿ ။ပ။ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ, တမဟံ ဇာနာမိ, တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ, တံ တထာဂတဿ ဝိဒိတံ, တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။

ယဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတီတိ ယဿဉ္စ ဝိသာခပုဏ္ဏမရတ္တိယံ တထာ အာဂတာဒိအတ္ထေန တထာဂတော ဘဂဝါ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ ဥတ္တရိတရာဘာဝတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ယဿဉ္စ ဝိသာခပုဏ္ဏမရတ္တိယံယေဝ ကုသိနာရာယံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေ ယမကသာလာနမန္တရေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ဣမာသံ ဒွိန္နံ သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတူနံ ဝေမဇ္ဈေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏေ ကာလေ ပဌမဗောဓိယမ္ပိ, မဇ္ဈိမဗောဓိယမ္ပိ, ပစ္ဆိမဗောဓိယမ္ပိ ယံ သုတ္တဂေယျာဒိပ္ပဘေဒံ ဓမ္မံ ဘာသတိ နိဒ္ဒိသနဝသေန, လပတိ ဥဒ္ဓိသနဝသေန, နိဒ္ဒိသတိ ပဋိနိဒ္ဒိသနဝသေန။ သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတီတိ တံ ဧတ္ထန္တရေ ဒေသိတံ သဗ္ဗံ သုတ္တဂေယျာဒိနဝင်္ဂံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ အနုပဝဇ္ဇံ အနူနံ အနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ…ပေ… မောဟမဒနိမ္မဒနံ, နတ္ထိ တတ္ထ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အဝက္ခလိတံ, ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ ဧကနာဠိယာ မိတံ ဝိယ ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ စ တံ တထေဝ ဟောတိ ယဿတ္ထာယ ဘာသိတံ, ဧကန္တေနေဝ တဿ သာဓနတော, နော အညထာ။ တသ္မာ တထံ, အဝိတထံ, အနညထံ။ ဧတေန တထာဝါဒိတာယ တထာဂတောတိ ဒဿေတိ။ ဂဒအတ္ထော အယံ ဂတသဒ္ဒေါ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ, တသ္မာ တထံ ဂဒတီတိ တထာဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အာဂဒနံ အာဂဒေါ, ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ ယဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယထာဝါဒီ တထာကာရီတိ ယေ ဓမ္မေ ဘဂဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ သာဝဇ္ဇာ ဝိညုဂရဟိတာ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၅၁။)

သံဝတ္တန္တီ’’တိ ပရေသံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝဒတိ, တေ ဓမ္မေ ဧကန္တေနေဝ သယံ ပဟာသိ။ ယေ ပန ဓမ္မေ ဘဂဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ အနဝဇ္ဇာ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝဒတိ, တေ ဓမ္မေ ဧကန္တေနေဝ သယံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိ။ တသ္မာ ယထာဝါဒီ ဘဂဝါ, တထာကာရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာကာရီ တထာဝါဒီတိ သမ္မဒေဝ သီလာဒိပရိပူရဏဝသေန သမ္မာ ပဋိပန္နော သယံ ယထာကာရီ ဘဂဝါ, တထေဝ ဓမ္မဒေသနာယ ပရေသံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန တထာဝါဒီ။ ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ, ကာယဿပိ ဝါစာ။ တသ္မာ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယထာ ဝါစာ, ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ ယထာ စ ကာယော, ဝါစာပိ တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။

အဘိဘူ အနဘိဘူတောတိ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဘဂဝါ သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေနပိ, န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ, အသမော အသမသမော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ဓမ္မရာဇာ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ။ တတော ဧဝ သယံ န ကေနစိ အဘိဘူတောတိ အနဘိဘူတော။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ ယဉှိ ကိဉ္စိ နေယျံ နာမ, သဗ္ဗံ တံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ပဿတီတိ ဒသော။ အဝိပရီတံ အာသယာဒိအဝဗောဓေန ဟိတူပသံဟာရာဒိနာ စ သတ္တေ, ဘာဝညထတ္တူပနယဝသေန သင်္ခါရေ သဗ္ဗာကာရေန သုစိဏ္ဏဝသိတာယ သမာပတ္တိယော စိတ္တဉ္စ ဝသေ ဝတ္တေတီတိ ဝသဝတ္တီ။ ဧတ္တာဝတာ အဘိဘဝနဋ္ဌေန ဘဂဝါ အတ္တနော တထာဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။

တတြေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ။ ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေနေဝ ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဝိယ ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ, သဗ္ဗေ ပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ အဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၅၂။)

ကတွာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ။ပ။ ဝသဝတ္တီ, တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

ဂါထာသု သဗ္ဗလောကံ အဘိညာယာတိ တေဓာတုကလောကသန္နိဝါသံ ဇာနိတွာ။ သဗ္ဗလောကေ ယထာတထန္တိ တသ္မိံ တေဓာတုကလောကသန္နိဝါသေ ယံကိဉ္စိ နေယျံ, တံ သဗ္ဗံ ယထာတထံ အဝိပရီတံ ဇာနိတွာ။ သဗ္ဗလောကဝိသံယုတ္တောတိ စတုန္နံ ယောဂါနံ အနဝသေသပ္ပဟာနေန သဗ္ဗေနပိ လောကေန ဝိသံယုတ္တော ဝိပ္ပမုတ္တော။ အနူပယောတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ လောကေ တဏှာဒိဋ္ဌိဥပယေဟိ အနူပယော တေဟိ ဥပယေဟိ ဝိရဟိတော။

သဗ္ဗာဘိဘူတိ ရူပါဒီနိ သဗ္ဗာရမ္မဏာနိ, သဗ္ဗံ သင်္ခါရဂတံ, သဗ္ဗေပိ မာရေ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ ဓီရောတိ ဓိတိသမ္ပန္နော။ သဗ္ဗဂန္ထပ္ပမောစနောတိ သဗ္ဗေ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထာဒိကေ မောစေတွာ ဌိတော ဝေနေယျသန္တာနေပိ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန တေသံ ပမောစနတော သဗ္ဗဂန္ထပ္ပမောစနော။ ဖုဋ္ဌာဿာတိ ဖုဋ္ဌာ အဿ။ ကရဏတ္ထေ ဣဒံ သာမိဝစနံ, ဖုဋ္ဌာ အနေနာတိ အတ္ထော။ ပရမာ သန္တီတိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ တေန ဉာဏဖုသနေန ဖုဋ္ဌံ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အကုတောဘယ’’န္တိ။ အထ ဝါ ပရမာ သန္တီတိ ဥတ္တမာ သန္တိ။ ကတရာ သာတိ? နိဗ္ဗာနံ။ ယသ္မာ ပန နိဗ္ဗာနေ ကုတောစိ ဘယံ နတ္ထိ, တသ္မာ တံ အကုတောဘယန္တိ ဝုစ္စတိ။

အနီဃောတိ နိဒ္ဒုက္ခော။ သဗ္ဗကမ္မက္ခယံ ပတ္တောတိ သဗ္ဗေသံ ကမ္မာနံ ခယံ ပရိယောသာနံ အစ္စန္တာဘာဝံ ပတ္တော။ ဝိမုတ္တော ဥပဓိသင်္ခယေတိ ဥပဓိသင်္ခယသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ တဒါရမ္မဏာယ ဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တော။ ဧသ သောတိ ဧသော သော။ သီဟော အနုတ္တရောတိ ပရိဿယာနံ သဟနဋ္ဌေန, ကိလေသာနံ ဟနနဋ္ဌေန စ, တထာဂတော အနုတ္တရော သီဟော နာမ။ ဗြဟ္မန္တိ သေဋ္ဌံ။ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ ပဝတ္တယီတိ တိပရိဝဋ္ဋံ ဒွါဒသာကာရံ ပဝတ္တေသိ။

ဣတီတိ ဧဝံ တထာဂတဿ ဂုဏေ ဇာနိတွာ။ သင်္ဂမ္မာတိ သမာဂန္တွာ။ တံ နမဿန္တီတိ တံ တထာဂတံ တေ သရဏံ ဂတာ ဒေဝမနုဿာ နမဿန္တိ။ မဟန္တေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တံ, စတုဝေသာရဇ္ဇယောဂေန ဝီတသာရဒံ။ ဣဒါနိ ယံ ဝဒန္တာ တေ နမဿန္တိ, တံ ဒဿေတုံ ဒန္တောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၅၃။)

ဣတီတိ ဧဝံ တထာဂတဿ ဂုဏေ ဇာနိတွာ။ သင်္ဂမ္မာတိ သမာဂန္တွာ။ တံ နမဿန္တီတိ တံ တထာဂတံ တေ သရဏံ ဂတာ ဒေဝမနုဿာ နမဿန္တိ။ မဟန္တေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တံ, စတုဝေသာရဇ္ဇယောဂေန ဝီတသာရဒံ။ ဣဒါနိ ယံ ဝဒန္တာ တေ နမဿန္တိ, တံ ဒဿေတုံ ဒန္တောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

ဣတိ ဣမသ္မိံ စတုက္ကနိပါတေ ဆဋ္ဌေ သတ္တမေ စ သုတ္တေ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ, ပဌမဒုတိယတတိယဒွါဒသမတေရသမေသု ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ, သေသေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တေရသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ

ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဣတိဝုတ္တကဿ စတုက္ကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၅၄။)

နိဂမနကထာ

ဧတ္တာဝတာ စ –

ဓမ္မိဿရေန ဇဂတော, ဓမ္မာလောကဝိဓာယိနာ၊

ဓမ္မာနံ ဗောဓနေယျာနံ, ဇာနတာ ဒေသနာဝိဓိံ။

တံ တံ နိဒါနမာဂမ္မ, သဗ္ဗလောကဟိတေသိနာ၊

ဧကကာဒိပ္ပဘေဒေန, ဒေသိတာနိ မဟေသိနာ။

ဒသုတ္တရသတံ ဒွေ စ, သုတ္တာနိ ဣတိဝုတ္တကံ၊

ဣတိဝုတ္တပ္ပဘေဒေန, သင်္ဂါယိံသု မဟေသယော။

ဆဠဘိညာ ဝသိပ္ပတ္တာ, ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါ၊

ယံ တံ သာသနဓောရယှာ, ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ ပုရေ။

တဿ အတ္ထံ ပကာသေတုံ, ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယံ၊

နိဿာယ ယာ သမာရဒ္ဓါ, အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ မယာ။

သာ တတ္ထ ပရမတ္ထာနံ, သုတ္တန္တေသု ယထာရဟံ၊

ပကာသနာ ပရမတ္ထ-ဒီပနီ နာမ နာမတော။

သမ္ပတ္တာ ပရိနိဋ္ဌာနံ, အနာကုလဝိနိစ္ဆယာ၊

အဋ္ဌတ္တိံသပ္ပမာဏာယ, ပါဠိယာ ဘာဏဝါရတော။

ဣတိ တံ သင်္ခရောန္တေန, ယံ တံ အဓိဂတံ မယာ၊

ပုညံ တဿာနုဘာဝေန, လောကနာထဿ သာသနံ။

ဩဂါဟေတွာ ဝိသုဒ္ဓါယ, သီလာဒိပဋိပတ္တိယာ၊

သဗ္ဗေပိ ပါဏိနော ဟောန္တု, ဝိမုတ္တိရသဘာဂိနော။

(ဣတိဝုတ်၊ဋ္ဌ၊၃၅၅။)

စိရံ တိဋ္ဌတု လောကသ္မိံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနံ၊

တသ္မိံ သဂါရဝါ နိစ္စံ, ဟောန္တု သဗ္ဗေပိ ပါဏိနော။

သမ္မာ ဝဿတု ကာလေန, ဒေဝေါပိ ဇဂတိပ္ပတိ၊

သဒ္ဓမ္မနိရတော လောကံ, ဓမ္မေနေဝ ပသာသတူတိ။

ဣတိ ဗဒရတိတ္ထဝိဟာရဝါသိနာ အာစရိယဓမ္မပါလေန ကတာ

ဣတိဝုတ္တကဿ အဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။