ခုဒ္ဒကနိကာယေ
သုတ္တနိပါတအဋ္ဌကထာ
(ဒုတိယော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၄။ မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ မင်္ဂလသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဇမ္ဗုဒီပေ ကိရ တတ္ထ တတ္ထ နဂရဒွါရသန္ထာဂါရသဘာဒီသု မဟာဇနာ သန္နိပတိတွာ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ ဒတွာ နာနပ္ပကာရံ သီတာဟရဏာဒိဗာဟိရကကထံ ကထာပေန္တိ, ဧကေကာ ကထာ စတုမာသစ္စယေန နိဋ္ဌာတိ။ တတ္ထ ဧကဒိဝသံ မင်္ဂလကထာ သမုဋ္ဌာသိ – ‘‘ကိံ နု ခေါ မင်္ဂလံ, ကိံ ဒိဋ္ဌံ မင်္ဂလံ, သုတံ မင်္ဂလံ, မုတံ မင်္ဂလံ, ကော မင်္ဂလံ ဇာနာတီ’’တိ?
အထ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကော နာမေကော ပုရိသော အာဟ – ‘‘အဟံ မင်္ဂလံ ဇာနာမိ, ဒိဋ္ဌံ လောကေ မင်္ဂလံ, ဒိဋ္ဌံ နာမ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ ရူပံ။ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ စာတကသကုဏံ ဝါ ပဿတိ, ဗေလုဝလဋ္ဌိံ ဝါ ဂဗ္ဘိနိံ ဝါ ကုမာရကေ ဝါ အလင်္ကတပဋိယတ္တေ ပုဏ္ဏဃဋံ ဝါ အလ္လရောဟိတမစ္ဆံ ဝါ အာဇညံ ဝါ အာဇညရထံ ဝါ ဥသဘံ ဝါ ဂါဝိံ ဝါ ကပိလံ ဝါ, ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စိ ဧဝရူပံ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ ရူပံ ပဿတိ, ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလ’’န္တိ။ တဿ ဝစနံ ဧကစ္စေ အဂ္ဂဟေသုံ, ဧကစ္စေ နာဂ္ဂဟေသုံ။ ယေ နာဂ္ဂဟေသုံ, တေ တေန သဟ ဝိဝဒိံသု။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂။)အထ သုတမင်္ဂလိကော နာမေကော ပုရိသော အာဟ – ‘‘စက္ခု နာမေတံ, ဘော, သုစိမ္ပိ အသုစိမ္ပိ ပဿတိ, တထာ သုန္ဒရမ္ပိ အသုန္ဒရမ္ပိ, မနာပမ္ပိ အမနာပမ္ပိ။ ယဒိ တေန ဒိဋ္ဌံ မင်္ဂလံ သိယာ, သဗ္ဗမ္ပိ မင်္ဂလံ သိယာ, တသ္မာ န ဒိဋ္ဌံ မင်္ဂလံ, အပိစ ခေါ ပန သုတံ မင်္ဂလံ, သုတံ နာမ အဘိမင်္ဂလသမ္မတော သဒ္ဒေါ။ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ဝဍ္ဎာတိ ဝါ ဝဍ္ဎမာနာတိ ဝါ ပုဏ္ဏာတိ ဝါ ဖုဿာတိ ဝါ သုမနာတိ ဝါ သိရီတိ ဝါ သိရိဝဍ္ဎာတိ ဝါ အဇ္ဇ သုနက္ခတ္တံ သုမုဟုတ္တံ သုဒိဝသံ သုမင်္ဂလန္တိ ဧဝရူပံ ဝါ ယံကိဉ္စိ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ သဒ္ဒံ သုဏာတိ, ဣဒံ ဝုစ္စတိ သုတမင်္ဂလ’’န္တိ။ တဿပိ ဝစနံ ဧကစ္စေ အဂ္ဂဟေသုံ, ဧကစ္စေ နာဂ္ဂဟေသုံ။ ယေ နာဂ္ဂဟေသုံ, တေ တေန သဟ ဝိဝဒိံသု။
အထ မုတမင်္ဂလိကော နာမေကော ပုရိသော အာဟ – ‘‘သောတမ္ပိ ဟိ နာမေတံ ဘော သာဓုမ္ပိ အသာဓုမ္ပိ မနာပမ္ပိ အမနာပမ္ပိ သုဏာတိ။ ယဒိ တေန သုတံ မင်္ဂလံ သိယာ, သဗ္ဗမ္ပိ မင်္ဂလံ သိယာ, တသ္မာ န သုတံ မင်္ဂလံ, အပိစ ခေါ ပန မုတံ မင်္ဂလံ, မုတံ နာမ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ပဒုမဂန္ဓာဒိပုပ္ဖဂန္ဓံ ဝါ ဃာယတိ, ဖုဿဒန္တကဋ္ဌံ ဝါ ခါဒတိ, ပထဝိံ ဝါ အာမသတိ, ဟရိတသဿံ ဝါ အလ္လဂေါမယံ ဝါ ကစ္ဆပံ ဝါ တိလဝါဟံ ဝါ ပုပ္ဖံ ဝါ ဖလံ ဝါ အာမသတိ, ဖုဿမတ္တိကာယ ဝါ သမ္မာ လိမ္ပတိ, ဖုဿသာဋကံ ဝါ နိဝါသေတိ, ဖုဿဝေဌနံ ဝါ ဓာရေတိ, ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စိ ဧဝရူပံ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ ဂန္ဓံ ဝါ ဃာယတိ, ရသံ ဝါ သာယတိ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဝါ ဖုသတိ, ဣဒံ ဝုစ္စတိ မုတမင်္ဂလ’’န္တိ။ တဿပိ ဝစနံ ဧကစ္စေ အဂ္ဂဟေသုံ, ဧကစ္စေ နာဂ္ဂဟေသုံ။
တတ္ထ န ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကော သုတမုတမင်္ဂလိကေ အသက္ခိ သညာပေတုံ။ န တေသံ အညတရော ဣတရေ ဒွေ။ တေသု စ မနုဿေသု ယေ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကဿ ဝစနံ ဂဏှိံသု, တေ ‘‘ဒိဋ္ဌံယေဝ မင်္ဂလ’’န္တိ ဂတာ။ ယေ သုတမုတမင်္ဂလိကာနံ ဝစနံ ဂဏှိံသု, တေ ‘‘သုတံယေဝ မုတံယေဝ မင်္ဂလ’’န္တိ ဂတာ။ ဧဝမယံ မင်္ဂလကထာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋာ ဇာတာ။
အထ သကလဇမ္ဗုဒီပေ မနုဿာ ဂုမ္ဗဂုမ္ဗာ ဟုတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မင်္ဂလ’’န္တိ မင်္ဂလာနိ စိန္တယိံသု။ တေသံ မနုဿာနံ အာရက္ခဒေဝတာ တံ ကထံ သုတွာ တထေဝ မင်္ဂလာနိ စိန္တယိံသု။ တာသံ ဒေဝတာနံ ဘုမ္မဒေဝတာ မိတ္တာ ဟောန္တိ, အထ တတော သုတွာ ဘုမ္မဒေဝတာပိ တထေဝ မင်္ဂလာနိ စိန္တယိံသု။ တာသမ္ပိ ဒေဝတာနံ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာ မိတ္တာ ဟောန္တိ, အာကာသဋ္ဌဒေဝတာနံ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝတာ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃။)သုဒဿီဒေဝတာနံ အကနိဋ္ဌဒေဝတာ မိတ္တာ ဟောန္တိ, အထ တတော သုတွာ အကနိဋ္ဌဒေဝတာပိ တထေဝ ဂုမ္ဗဂုမ္ဗာ ဟုတွာ မင်္ဂလာနိ စိန္တယိံသု။ ဧဝံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု သဗ္ဗတ္ထ မင်္ဂလစိန္တာ ဥဒပါဒိ။ ဥပ္ပန္နာ စ သာ ‘‘ဣဒံ မင်္ဂလံ ဣဒံ မင်္ဂလ’’န္တိ ဝိနိစ္ဆိယမာနာပိ အပ္ပတ္တာ ဧဝ ဝိနိစ္ဆယံ ဒွါဒသ ဝဿာနိ အဋ္ဌာသိ။ သဗ္ဗေ မနုဿာ စ ဒေဝါ စ ဗြဟ္မာနော စ ဌပေတွာ အရိယသာဝကေ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝသေန တိဓာ ဘိန္နာ။ ဧကောပိ ‘‘ဣဒမေဝ မင်္ဂလ’’န္တိ ယထာဘုစ္စတော နိဋ္ဌင်္ဂတော နာဟောသိ, မင်္ဂလကောလာဟလံ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။
ကောလာဟလံ နာမ ပဉ္စဝိဓံ – ကပ္ပကောလာဟလံ, စက္ကဝတ္တိကောလာဟလံ, ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ, မင်္ဂလကောလာဟလံ, မောနေယျကောလာဟလန္တိ။ တတ္ထ ကာမာဝစရဒေဝါ မုတ္တသိရာ ဝိကိဏ္ဏကေသာ ရုဒမ္မုခါ အဿူနိ ဟတ္ထေဟိ ပုဉ္ဆမာနာ ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထာ အတိဝိယ ဝိရူပဝေသဓာရိနော ဟုတွာ, ‘‘ဝဿသတသဟဿဿ အစ္စယေန ကပ္ပုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတိ။ အယံ လောကော ဝိနဿိဿတိ, မဟာသမုဒ္ဒေါ သုဿိဿတိ, အယဉ္စ မဟာပထဝီ သိနေရု စ ပဗ္ဗတရာဇာ ဥဍ္ဎယှိဿတိ ဝိနဿိဿတိ, ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ လောကဝိနာသော ဘဝိဿတိ။ မေတ္တံ, မာရိသာ, ဘာဝေထ, ကရုဏံ မုဒိတံ ဥပေက္ခံ, မာရိသာ, ဘာဝေထ, မာတရံ ဥပဋ္ဌဟထ, ပိတရံ ဥပဋ္ဌဟထ, ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနော ဟောထ, ဇာဂရထ မာ ပမာဒတ္ထာ’’တိ မနုဿပထေ ဝိစရိတွာ အာရောစေန္တိ။ ဣဒံ ကပ္ပကောလာဟလံ နာမ။
ကာမာဝစရဒေဝါယေဝ ‘‘ဝဿသတဿစ္စယေန စက္ကဝတ္တိရာဇာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ မနုဿပထေ ဝိစရိတွာ အာရောစေန္တိ။ ဣဒံ စက္ကဝတ္တိကောလာဟလံ နာမ။
သုဒ္ဓါဝါသာ ပန ဒေဝါ ဗြဟ္မာဘရဏေန အလင်္ကရိတွာ ဗြဟ္မဝေဌနံ သီသေ ကတွာ ပီတိသောမနဿဇာတာ ဗုဒ္ဓဂုဏဝါဒိနော ‘‘ဝဿသဟဿဿ အစ္စယေန ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ မနုဿပထေ ဝိစရိတွာ အာရောစေန္တိ။ ဣဒံ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ နာမ။
သုဒ္ဓါဝါသာ ဧဝ ဒေဝါ မနုဿာနံ စိတ္တံ ဉတွာ ‘‘ဒွါဒသန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ မင်္ဂလံ ကထေဿတီ’’တိ မနုဿပထေ ဝိစရိတွာ အာရောစေန္တိ။ ဣဒံ မင်္ဂလကောလာဟလံ နာမ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄။)သုဒ္ဓါဝါသာ ဧဝ ဒေဝါ ‘‘သတ္တန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန အညတရော ဘိက္ခု ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမာဂမ္မ မောနေယျပဋိပဒံ ပုစ္ဆိဿတီ’’တိ မနုဿပထေ ဝိစရိတွာ အာရောစေန္တိ။ ဣဒံ မောနေယျကောလာဟလံ နာမ။ ဣမေသု ပဉ္စသု ကောလာဟလေသု ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒိဝသေန တိဓာ ဘိန္နေသု ဒေဝမနုဿေသု ဣဒံ မင်္ဂလကောလာဟလံ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။
အထ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ ဝိစိနိတွာ ဝိစိနိတွာ မင်္ဂလာနိ အလဘမာနေသု ဒွါဒသန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန တာဝတိံသကာယိကာ ဒေဝတာ သင်္ဂမ္မ သမာဂမ္မ ဧဝံ သမစိန္တေသုံ – ‘‘သေယျထာပိ နာမ, မာရိသာ, ဃရသာမိကော အန္တောဃရဇနာနံ, ဂါမသာမိကော ဂါမဝါသီနံ, ရာဇာ သဗ္ဗမနုဿာနံ, ဧဝမေဝံ အယံ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အမှာကံ အဂ္ဂေါ စ သေဋ္ဌော စ ယဒိဒံ ပုညေန တေဇေန ဣဿရိယေန ပညာယ ဒွိန္နံ ဒေဝလောကာနံ အဓိပတိ။ ယံနူန မယံ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆေယျာမာ’’တိ။ တာ သက္ကဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ တင်္ခဏာနုရူပနိဝါသနာဘရဏသဿိရိကသရီရံ အဍ္ဎတေယျကောဋိအစ္ဆရာဂဏပရိဝုတံ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလဝရာသနေ နိသိန္နံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ ဌတွာ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘ယဂ္ဃေ, မာရိသ, ဇာနေယျာသိ, ဧတရဟိ မင်္ဂလပဉှာ သမုဋ္ဌိတာ, ဧကေ ဒိဋ္ဌံ မင်္ဂလန္တိ ဝဒန္တိ, ဧကေ သုတံ မင်္ဂလန္တိ ဝဒန္တိ, ဧကေ မုတံ မင်္ဂလန္တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ မယဉ္စ အညေ စ အနိဋ္ဌင်္ဂတာ, သာဓု ဝတ နော တွံ ယာထာဝတော ဗျာကရောဟီ’’တိ။ ဒေဝရာဇာ ပကတိယာပိ ပညဝါ ‘‘အယံ မင်္ဂလကထာ ကတ္ထ ပဌမံ သမုဋ္ဌိတာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မယံ ဒေဝ စာတုမဟာရာဇိကာနံ အဿုမှာ’’တိ အာဟံသု။ တတော စာတုမဟာရာဇိကာ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာနံ, အာကာသဋ္ဌဒေဝတာ ဘုမ္မဒေဝတာနံ, ဘုမ္မဒေဝတာ မနုဿာရက္ခဒေဝတာနံ, မနုဿာရက္ခဒေဝတာ ‘‘မနုဿလောကေ သမုဋ္ဌိတာ’’တိ အာဟံသု။
အထ ဒေဝါနမိန္ဒော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ကတ္ထ ဝသတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မနုဿလောကေ, ဒေဝါ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘တံ ဘဂဝန္တံ ကောစိ ပုစ္ဆီ’’တိ အာဟ။ ‘‘န ကောစိ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ နု ခေါ နာမ တုမှေ မာရိသာ အဂ္ဂိံ ဆဍ္ဍေတွာ ခဇ္ဇောပနကံ ဥဇ္ဇာလေထ, ယေ အနဝသေသမင်္ဂလဒေသကံ တံ ဘဂဝန္တံ အတိက္ကမိတွာ မံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ မညထ? အာဂစ္ဆထ, မာရိသာ, တံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆာမ, အဒ္ဓါ သဿိရိကံ ပဉှဗျာကရဏံ လဘိဿာမာ’’တိ ဧကံ ဒေဝပုတ္တံ အာဏာပေသိ – ‘‘တွံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆာ’’တိ။ သော ဒေဝပုတ္တော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅။)တင်္ခဏာနုရူပေန အလင်္ကာရေန အတ္တာနံ အလင်္ကရိတွာ ဝိဇ္ဇုရိဝ ဝိဇ္ဇောတမာနော ဒေဝဂဏပရိဝုတော ဇေတဝနမဟာဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ ဌတွာ မင်္ဂလပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ။ ဘဂဝါ တဿ တံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒီနမတ္ထော သင်္ခေပတော ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော, ဝိတ္ထာရံ ပန ဣစ္ဆန္တေဟိ ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တေ စ ‘‘မဂဓေသု ဝိဟရတိ ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိံ ဧကနာဠာယံ ဗြာဟ္မဏဂါမေ’’တိ ဝုတ္တံ, ဣဓ ‘‘သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ။ တသ္မာ ‘‘သာဝတ္ထိယ’’န္တိ ဣမံ ပဒံ အာဒိံ ကတွာ ဣဓ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ။
သေယျထိဒံ, သာဝတ္ထိယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တံ ကိရ သဝတ္ထဿ နာမ ဣသိနော နိဝါသဋ္ဌာနံ အဟောသိ။ တသ္မာ ယထာ ကုသမ္ဗဿ နိဝါသော ကောသမ္ဗီ, ကာကဏ္ဍဿ နိဝါသော ကာကဏ္ဍီတိ, ဧဝံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ‘‘သာဝတ္ထီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပေါရာဏာ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ယသ္မာ တသ္မိံ ဌာနေ သတ္ထသမာယောဂေ ‘‘ကိံဘဏ္ဍမတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘သဗ္ဗမတ္ထီ’’တိ အာဟံသု, တသ္မာ တံ ဝစနမုပါဒါယ ‘‘သာဝတ္ထီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿံ သာဝတ္ထိယံ။ ဧတေနဿ ဂေါစရဂါမော ဒီပိတော ဟောတိ။ ဇေတော နာမ ရာဇကုမာရော, တေန ရောပိတသံဝဍ္ဎိတတ္တာ တဿ ဇေတဿ ဝနန္တိ ဇေတဝနံ, တသ္မိံ ဇေတဝနေ။ အနာထာနံ ပိဏ္ဍော ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ အနာထပိဏ္ဍိကော, တဿ အနာထပိဏ္ဍိကဿ။ အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ စတုပဏ္ဏာသကောဋိပရိစ္စာဂေန နိဋ္ဌာပိတာရာမေတိ အတ္ထော။ ဧတေနဿ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝါသောကာသော ဒီပိတော ဟောတိ။
အထာတိ အဝိစ္ဆေဒတ္ထေ, ခေါတိ အဓိကာရန္တရနိဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ တေန အဝိစ္ဆိန္နေယေဝ တတ္ထ ဘဂဝတော ဝိဟာရေ ‘‘ဣဒမဓိကာရန္တရံ ဥဒပါဒီ’’တိ ဒဿေတိ။ ကိံ တန္တိ? အညတရာ ဒေဝတာတိအာဒိ။ တတ္ထ အညတရာတိ အနိယမိတနိဒ္ဒေသော။ သာ ဟိ နာမဂေါတ္တတော အပါကဋာ, တသ္မာ ‘‘အညတရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ, ဣတ္ထိပုရိသသာဓာရဏမေတံ။ ဣဓ ပန ပုရိသော ဧဝ သော ဒေဝပုတ္တော, ကိန္တု သာဓာရဏနာမဝသေန ‘‘ဒေဝတာ’’တိ ဝုတ္တော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆။)အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာတိ ဧတ္ထ အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေါ ခယသုန္ဒရာဘိရူပအဗ္ဘနုမောဒနာဒီသု ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘အဘိက္ကန္တာ, ဘန္တေ, ရတ္တိ, နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော, စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသံဃော။ ဥဒ္ဒိသတု, ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၈၃၊ အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ ဥဒါ။ ၄၅) ခယေ ဒိဿတိ။ ‘‘အယံ ဣမေသံ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အဘိက္ကန္တတရော စ ပဏီတတရော စာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၀၀) သုန္ဒရေ။
‘‘ကော မေ ဝန္ဒတိ ပါဒါနိ, ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလံ၊
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၇) –
ဧဝမာဒီသု အဘိရူပေ။ ‘‘အဘိက္ကန္တံ, ဘော ဂေါတမ, အဘိက္ကန္တံ, ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၂။၁၆၊ ပါရာ။ ၁၅) အဗ္ဘနုမောဒနေ။ ဣဓ ပန ခယေ။ တေန အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ, ပရိက္ခီဏာယ ရတ္တိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာတိ ဧတ္ထ အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေါ အဘိရူပေ, ဝဏ္ဏသဒ္ဒေါ ပန ဆဝိထုတိကုလဝဂ္ဂကာရဏသဏ္ဌာနပ္ပမာဏရူပါယတနာဒီသု ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောသိ ဘဂဝါ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၅၃) ဆဝိယံ။ ‘‘ကဒါ သညူဠှာ ပန တေ, ဂဟပတိ, ဣမေ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၇၇) ထုတိယံ။ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘော ဂေါတမ, ဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၅) ကုလဝဂ္ဂေ။ ‘‘အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, ဂန္ဓတ္ထေနောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၄) ကာရဏေ။ ‘‘မဟန္တံ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၈) သဏ္ဌာနေ။ ‘‘တယော ပတ္တဿ ဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝမာဒီသု ပမာဏေ။ ‘‘ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော ရသော ဩဇာ’’တိ ဧဝမာဒီသု ရူပါယတနေ။ သော ဣဓ ဆဝိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာ အဘိရူပစ္ဆဝီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ကေဝလကပ္ပန္တိ ဧတ္ထ ကေဝလသဒ္ဒေါ အနဝသေသယေဘုယျအဗျာမိဿအနတိရေကဒဠှတ္ထဝိသံယောဂါဒိအနေကတ္ထော။ တထာ ဟိဿ ‘‘ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၅၊ ပါရာ။ ၁) အနဝသေသတာ အတ္ထော။ ‘‘ကေဝလကပ္ပါ စ အင်္ဂမာဂဓာ ပဟူတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ အာဒါယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇။)ဥပသင်္ကမိဿန္တီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မဟာဝ။ ၄၃) ယေဘုယျတာ။ ‘‘ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဝိဘ။ ၂၂၅) အဗျာမိဿတာ။ ‘‘ကေဝလံ သဒ္ဓါမတ္တကံ နူန အယမာယသ္မာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မဟာဝ။ ၂၄၄) အနတိရေကတာ။ ‘‘အာယသ္မတော ဘန္တေ အနုရုဒ္ဓဿ ဗာဟိကော နာမ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ကေဝလကပ္ပံ သံဃဘေဒါယ ဌိတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၂၄၃) ဒဠှတ္ထတာ။ ‘‘ကေဝလီ ဝုသိတဝါ ဥတ္တမပုရိသောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၅၇) ဝိသံယောဂေါ။ ဣဓ ပနဿ အနဝသေသတော အတ္ထော အဓိပ္ပေတော။
ကပ္ပသဒ္ဒေါ ပနာယံ အဘိသဒ္ဒဟနဝေါဟာရကာလပညတ္တိဆေဒနဝိကပ္ပလေသသမန္တဘာဝါဒိအနေကတ္ထော။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဩကပ္ပနိယမေတံ ဘောတော ဂေါတမဿ, ယတာ တံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) အဘိသဒ္ဒဟနမတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဝေါဟာရော။ ‘‘ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) ကာလော။ ‘‘ဣစ္စာယသ္မာ ကပ္ပေါ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၉၈၊ စူဠနိ။ ကပ္ပမာဏဝပုစ္ဆာ ၁၁၇) ပညတ္တိ။ ‘‘အလင်္ကတော ကပ္ပိတကေသမဿူ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၃၆၈) ဆေဒနံ။ ‘‘ကပ္ပတိ ဒွင်္ဂုလကပ္ပေါ’’တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၄၆) ဝိကပ္ပေါ။ ‘‘အတ္ထိ ကပ္ပေါ နိပဇ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၈၀) လေသော။ ‘‘ကေဝလကပ္ပံ ဝေဠုဝနံ ဩဘာသေတွာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၉၄) သမန္တဘာဝေါ။ ဣဓ ပနဿ သမန္တဘာဝေါ အတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော။ ယတော ကေဝလကပ္ပံ ဇေတဝနန္တိ ဧတ္ထ အနဝသေသံ သမန္တတော ဇေတဝနန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဩဘာသေတွာတိ အာဘာယ ဖရိတွာ, စန္ဒိမာ ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကပဇ္ဇောတံ ကရိတွာတိ အတ္ထော။
ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ယတော ယတ္ထ ဘဂဝါ, တတ္ထ ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေန ဝါ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဒေဝမနုဿေဟိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော, တေနေဝ ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေန စ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော? နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမာဓိပ္ပါယေန သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပါယေန ဒိဇဂဏေဟိ နိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခော ဝိယ။ ဥပသင်္ကမီတိ စ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈။)ဂတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝါ ဧဝံ ဂတာ တတော အာသန္နတရံ ဌာနံ ဘဂဝတော သမီပသင်္ခါတံ ဂန္တွာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာတိ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဏမိတွာ နမဿိတွာ။
ဧကမန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, ဧကောကာသံ ဧကပဿန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ။ အဋ္ဌာသီတိ နိသဇ္ဇာဒိပဋိက္ခေပေါ, ဌာနံ ကပ္ပေသိ, ဌိတာ အဟောသီတိ အတ္ထော။
ကထံ ဌိတာ ပန သာ ဧကမန္တံ ဌိတာ အဟူတိ?
‘‘န ပစ္ဆတော န ပုရတော, နာပိ အာသန္နဒူရတော၊
န ကစ္ဆေ နောပိ ပဋိဝါတေ, န စာပိ ဩဏတုဏ္ဏတေ၊
ဣမေ ဒေါသေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ, ဧကမန္တံ ဌိတာ အဟူ’’တိ။
ကသ္မာ ပနာယံ အဋ္ဌာသိ ဧဝ, န နိသီဒီတိ? လဟုံ နိဝတ္တိတုကာမတာယ။ ဒေဝတာ ဟိ ကဉ္စိဒေဝ အတ္ထဝသံ ပဋိစ္စ သုစိပုရိသော ဝိယ ဝစ္စဋ္ဌာနံ မနုဿလောကံ အာဂစ္ဆန္တိ။ ပကတိယာ ပနေတာသံ ယောဇနသတတော ပဘုတိ မနုဿလောကော ဒုဂ္ဂန္ဓတာယ ပဋိကူလော ဟောတိ, န တတ္ထ အဘိရမန္တိ။ တေန သာ အာဂတကိစ္စံ ကတွာ လဟုံ နိဝတ္တိတုကာမတာယ န နိသီဒိ။ ယဿ စ ဂမနာဒိဣရိယာပထပရိဿမဿ ဝိနောဒနတ္ထံ နိသီဒန္တိ, သော ဒေဝါနံ ပရိဿမော နတ္ထိ, တသ္မာပိ န နိသီဒိ။ ယေ စ မဟာသာဝကာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ, တေ ပတိမာနေသိ, တသ္မာပိ န နိသီဒိ။ အပိစ ဘဂဝတိ ဂါရဝေနေဝ န နိသီဒိ။ ဒေဝါနဉှိ နိသီဒိတုကာမာနံ အာသနံ နိဗ္ဗတ္တတိ, တံ အနိစ္ဆမာနာ နိသဇ္ဇာယ စိတ္တမ္ပိ အကတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။
ဧကမန္တံ ဌိတာ ခေါ သာ ဒေဝတာတိ ဧဝံ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ဧကမန္တံ ဌိတာ ခေါ သာ ဒေဝတာ။ ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသီတိ ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အက္ခရပဒနိယမိတဂန္ထိတေန ဝစနေန အဘာသီတိ အတ္ထော။
֍ * ၂၆၁။ တတ္ထ ဗဟူတိ အနိယမိတသင်္ချာနိဒ္ဒေသော။ တေန အနေကသတာ အနေကသဟဿာ အနေကသတသဟဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ, ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ကီဠန္တိ, အတ္တနော ဝါ သိရိယာ ဇောတန္တီတိ အတ္ထော။ အပိစ တိဝိဓာ ဒေဝါ သမ္မုတိဥပပတ္တိဝိသုဒ္ဓိဝသေန။ ယထာဟ –
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉။)‘‘ဒေဝါတိ တယော ဒေဝါ သမ္မုတိဒေဝါ, ဥပပတ္တိဒေဝါ, ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ။ တတ္ထ သမ္မုတိဒေဝါ နာမ ရာဇာနော, ဒေဝိယော, ရာဇကုမာရာ။ ဥပပတ္တိဒေဝါ နာမ စာတုမဟာရာဇိကေ ဒေဝေ ဥပါဒါယ တဒုတ္တရိဒေဝါ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ နာမ အရဟန္တော ဝုစ္စန္တီ’’တိ (စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂, ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၁၉)။
တေသု ဣဓ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။ မနုနော အပစ္စာတိ မနုဿာ။ ပေါရာဏာ ပန ဘဏန္တိ – မနဿ ဥဿန္နတာယ မနုဿာ။ တေ ဇမ္ဗုဒီပကာ, အပရဂေါယာနကာ, ဥတ္တရကုရုကာ, ပုဗ္ဗဝိဒေဟကာတိ စတုဗ္ဗိဓာ။ ဣဓ ဇမ္ဗုဒီပကာ အဓိပ္ပေတာ။ မင်္ဂလန္တိ ဣမေဟိ သတ္တာတိ မင်္ဂလာနိ, ဣဒ္ဓိံ ဝုဒ္ဓိဉ္စ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ အစိန္တယုန္တိ စိန္တေသုံ။ အာကင်္ခမာနာတိ ဣစ္ဆမာနာ ပတ္ထယမာနာ ပိဟယမာနာ။ သောတ္ထာနန္တိ သောတ္ထိဘာဝံ, သဗ္ဗေသံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ သောဘနာနံ သုန္ဒရာနံ ကလျာဏာနံ ဓမ္မာနမတ္ထိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗြူဟီတိ ဒေသေဟိ ပကာသေဟိ အာစိက္ခ ဝိဝရ ဝိဘဇ ဥတ္တာနီကရောဟိ။ မင်္ဂလန္တိ ဣဒ္ဓိကာရဏံ ဝုဒ္ဓိကာရဏံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိကာရဏံ။ ဥတ္တမန္တိ ဝိသိဋ္ဌံ ပဝရံ သဗ္ဗလောကဟိတသုခါဝဟန္တိ အယံ ဂါထာယ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။
အယံ ပန ပိဏ္ဍတ္ထော – သော ဒေဝပုတ္တော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာ မင်္ဂလပဉှံ သောတုကာမတာယ ဣမသ္မိံ ဧကစက္ကဝါဠေ သန္နိပတိတွာ ဧကဝါလဂ္ဂကောဋိဩကာသမတ္တေ ဒသပိ ဝီသမ္ပိ တိံသမ္ပိ စတ္တာလီသမ္ပိ ပညာသမ္ပိ သဋ္ဌိပိ သတ္တတိပိ အသီတိပိ သုခုမတ္တဘာဝေ နိမ္မိနိတွာ သဗ္ဗဒေဝမာရဗြဟ္မာနော သိရိယာ စ တေဇသာ စ အဓိဂယှ ဝိရောစမာနံ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ ဒိသွာ တသ္မိံ စ သမယေ အနာဂတာနမ္ပိ သကလဇမ္ဗုဒီပကာနံ မနုဿာနံ စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနံ ဝိစိကိစ္ဆာသလ္လသမုဒ္ဓရဏတ္ထံ အာဟ – ‘‘ဗဟူ ဒေဝါ မနုဿာ စ, မင်္ဂလာနိ အစိန္တယုံ, အာကင်္ခမာနာ သောတ္ထာနံ အတ္တနော သောတ္ထိဘာဝံ ဣစ္ဆန္တာ, ဗြူဟိ မင်္ဂလမုတ္တမံ, တေသံ ဒေဝါနံ အနုမတိယာ မနုဿာနဉ္စ အနုဂ္ဂဟေန မယာ ပုဋ္ဌော သမာနော ယံ သဗ္ဗေသမေဝ အမှာကံ ဧကန္တဟိတသုခါဝဟနတော ဥတ္တမံ မင်္ဂလံ, တံ နော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ဗြူဟိ ဘဂဝါ’’တိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀။)֍ * ၂၆၂။ ဧဝမေတံ ဒေဝပုတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ဘဂဝါ ‘‘အသေဝနာ စ ဗာလာန’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အသေဝနာတိ အဘဇနာ အပယိရုပါသနာ။ ဗာလာနန္တိ ဗလန္တိ အဿသန္တီတိ ဗာလာ, အဿသိတပဿသိတမတ္တေန ဇီဝန္တိ, န ပညာဇီဝိတေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေသံ ဗာလာနံ ပဏ္ဍိတာနန္တိ ပဏ္ဍန္တီတိ ပဏ္ဍိတာ, သန္ဒိဋ္ဌိကသမ္ပရာယိကေသု အတ္ထေသု ဉာဏဂတိယာ ဂစ္ဆန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေသံ ပဏ္ဍိတာနံ။ သေဝနာတိ ဘဇနာ ပယိရုပါသနာ တံသဟာယတာ တံသမ္ပဝင်္ကတာ။ ပူဇာတိ သက္ကာရဂရုကာရမာနနဝန္ဒနာ။ ပူဇနေယျာနန္တိ ပူဇာရဟာနံ။ ဧတံ မင်္ဂလမုတ္တမန္တိ ယာ စ ဗာလာနံ အသေဝနာ, ယာ စ ပဏ္ဍိတာနံ သေဝနာ, ယာ စ ပူဇနေယျာနံ ပူဇာ, တံ သဗ္ဗံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အာဟ ဧတံ မင်္ဂလမုတ္တမန္တိ။ ယံ တယာ ပုဋ္ဌံ ‘‘ဗြူဟိ မင်္ဂလမုတ္တမ’’န္တိ, ဧတ္ထ တာဝ ဧတံ မင်္ဂလမုတ္တမန္တိ ဂဏှာဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယမေတိဿာ ဂါထာယ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပနဿာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဧဝမေတံ ဒေဝပုတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ဘဂဝါ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ စတုဗ္ဗိဓာ ကထာ ပုစ္ဆိတကထာ, အပုစ္ဆိတကထာ, သာနုသန္ဓိကထာ, အနနုသန္ဓိကထာတိ။ တတ္ထ ‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ, ဂေါတမ, ဘူရိပညံ, ကထံကရော သာဝကော သာဓု ဟောတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၃၇၈) စ, ‘‘ကထံ နု တွံ, မာရိသ, ဩဃမတရီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁) စ ဧဝမာဒီသု ပုစ္ဆိတေန ကထိကာ ပုစ္ဆိတကထာ။ ‘‘ယံ ပရေ သုခတော အာဟု, တဒရိယာ အာဟု ဒုက္ခတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (သု။ နိ။ ၇၆၇) အပုစ္ဆိတေန အတ္တဇ္ဈာသယဝသေနေဝ ကထိတာ အပုစ္ဆိတကထာ။ သဗ္ဗာပိ ဗုဒ္ဓါနံ ကထာ ‘‘သနိဒါနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ ကထာ။ ၈၀၆) ဝစနတော သာနုသန္ဓိကထာ။ အနနုသန္ဓိကထာ ဣမသ္မိံ သာသနေ နတ္ထိ။ ဧဝမေတာသု ကထာသု အယံ ဒေဝပုတ္တေန ပုစ္ဆိတေန ဘဂဝတာ ကထိတတ္တာ ပုစ္ဆိတကထာ။ ပုစ္ဆိတကထာယဉ္စ ယထာ ဆေကော ပုရိသော ကုသလော မဂ္ဂဿ, ကုသလော အမဂ္ဂဿ, မဂ္ဂံ ပုဋ္ဌော ပဌမံ ဝိဇဟိတဗ္ဗံ အာစိက္ခိတွာ ပစ္ဆာ ဂဟေတဗ္ဗံ အာစိက္ခတိ – ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ဒွေဓာပထော ဟောတိ, တတ္ထ ဝါမံ မုဉ္စိတွာ ဒက္ခိဏံ ဂဏှထာ’’တိ, ဧဝံ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗေသု အသေဝိတဗ္ဗံ အာစိက္ခိတွာ သေဝိတဗ္ဗံ အာစိက္ခတိ။ ဘဂဝါ စ မဂ္ဂကုသလပုရိသသဒိသော။ ယထာဟ –
‘‘ပုရိသော မဂ္ဂကုသလောတိ ခေါ, တိဿ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစနံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၄)။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁။)သော ဟိ ကုသလော ဣမဿ လောကဿ, ကုသလော ပရဿ လောကဿ, ကုသလော မစ္စုဓေယျဿ, ကုသလော အမစ္စုဓေယျဿ, ကုသလော မာရဓေယျဿ, ကုသလော အမာရဓေယျဿာတိ။ တသ္မာ ပဌမံ အသေဝိတဗ္ဗံ အာစိက္ခိတွာ သေဝိတဗ္ဗံ အာစိက္ခန္တော အာဟ – ‘‘အသေဝနာ စ ဗာလာနံ, ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ’’တိ။ ဝိဇဟိတဗ္ဗမဂ္ဂေါ ဝိယ ဟိ ပဌမံ ဗာလာ န သေဝိတဗ္ဗာ န ပယိရုပါသိတဗ္ဗာ, တတော ဂဟေတဗ္ဗမဂ္ဂေါ ဝိယ ပဏ္ဍိတာ သေဝိတဗ္ဗာ ပယိရုပါသိတဗ္ဗာတိ။
ကသ္မာ ပန ဘဂဝတာ မင်္ဂလံ ကထေန္တေန ပဌမံ ဗာလာနံ အသေဝနာ ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ ကထိတာတိ? ဝုစ္စတေ – ယသ္မာ ဣမံ ဒိဋ္ဌာဒီသု မင်္ဂလဒိဋ္ဌိံ ဗာလသေဝနာယ ဒေဝမနုဿာ ဂဏှိံသု, သာ စ အမင်္ဂလံ, တသ္မာ နေသံ တံ ဣဓလောကတ္ထပရလောကတ္ထဘဉ္ဇကံ အကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂံ ဂရဟန္တေန ဥဘယလောကတ္ထသာဓကဉ္စ ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂံ ပသံသန္တေန ဘဂဝတာ ပဌမံ ဗာလာနံ အသေဝနာ ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ ကထိတာတိ။
တတ္ထ ဗာလာ နာမ ယေ ကေစိ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလကမ္မပထသမန္နာဂတာ သတ္တာ။ တေ တီဟာကာရေဟိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ – ‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၊ မ။ နိ။ ၃။၂၄၆) သုတ္တံ။ အပိစ ပူရဏကဿပါဒယော ဆ သတ္ထာရော ဒေဝဒတ္တကောကာလိကကဋမောဒကတိဿခဏ္ဍဒေဝိယာပုတ္တသမုဒ္ဒဒတ္တစိဉ္စမာဏဝိကာဒယော အတီတကာလေ စ ဒီဃဝိဒဿ ဘာတာတိ ဣမေ အညေ စ ဧဝရူပါ သတ္တာ ဗာလာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တေ အဂ္ဂိပဒိတ္တမိဝ အင်္ဂါရံ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန အတ္တာနဉ္စ အတ္တနော ဝစနကာရကေ စ ဝိနာသေန္တိ, ယထာ ဒီဃဝိဒဿ ဘာတာ စတုဗုဒ္ဓန္တရံ သဋ္ဌိယောဇနမတ္တေန အတ္တဘာဝေန ဥတ္တာနော ပတိတော မဟာနိရယေ ပစ္စတိ, ယထာ စ တဿ ဒိဋ္ဌိံ အဘိရုစိကာနိ ပဉ္စ ကုလသတာနိ တဿေဝ သဟဗျတံ ဥပပန္နာနိ နိရယေ ပစ္စန္တိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –
‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, နဠာဂါရာ ဝါ တိဏာဂါရာ ဝါ အဂ္ဂိ မုတ္တော ကူဋာဂါရာနိပိ ဍဟတိ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာနိ နိဝါတာနိ ဖုသိတဂ္ဂဠာနိ ပိဟိတဝါတပါနာနိ, ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ယာနိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂။)ကာနိစိ ဘယာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သဗ္ဗာနိ တာနိ ဗာလတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, နော ပဏ္ဍိတတော။ ယေ ကေစိ ဥပဒ္ဒဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ…ပေ… ယေ ကေစိ ဥပသဂ္ဂါ…ပေ… နော ပဏ္ဍိတတော။ ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သပ္ပဋိဘယော ဗာလော, အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော။ သဥပဒ္ဒဝေါ ဗာလော, အနုပဒ္ဒဝေါ ပဏ္ဍိတော, သဥပသဂ္ဂေါ ဗာလော, အနုပသဂ္ဂေါ ပဏ္ဍိတော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁)။
အပိစ ပူတိမစ္ဆသဒိသော ဗာလော, ပူတိမစ္ဆဗန္ဓပတ္တပုဋသဒိသော ဟောတိ တဒုပသေဝီ, ဆဍ္ဍနီယတံ ဇိဂုစ္ဆနီယတဉ္စ အာပဇ္ဇတိ ဝိညူနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –
‘‘ပူတိမစ္ဆံ ကုသဂ္ဂေန, ယော နရော ဥပနယှတိ၊
ကုသာပိ ပူတီ ဝါယန္တိ, ဧဝံ ဗာလူပသေဝနာ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၇၆၊ ဇာ။ ၁။၁၅။၁၈၃၊ ၂။၂၂။၁၂၅၇)၊
အကိတ္တိပဏ္ဍိတော စာပိ သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန ဝရေ ဒိယျမာနေ ဧဝမာဟ –
‘‘ဗာလံ န ပဿေ န သုဏေ, န စ ဗာလေန သံဝသေ၊
ဗာလေနလ္လာပသလ္လာပံ, န ကရေ န စ ရောစယေ။
‘‘ကိန္နု တေ အကရံ ဗာလော, ဝဒ ကဿပ ကာရဏံ၊
ကေန ကဿပ ဗာလဿ, ဒဿနံ နာဘိကင်္ခသိ။
‘‘အနယံ နယတိ ဒုမ္မေဓော, အဓုရာယံ နိယုဉ္ဇတိ၊
ဒုန္နယော သေယျသော ဟောတိ, သမ္မာ ဝုတ္တော ပကုပ္ပတိ၊
ဝိနယံ သော န ဇာနာတိ, သာဓု တဿ အဒဿန’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၃။၉၀-၉၂)၊
ဧဝံ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရေန ဗာလူပသေဝနံ ဂရဟန္တော ဗာလာနံ အသေဝနံ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ပဏ္ဍိတသေဝနံ ပသံသန္တော ‘‘ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ မင်္ဂလ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတာ နာမ ယေ ကေစိ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒိဒသကုသလကမ္မပထသမန္နာဂတာ သတ္တာ, တေ တီဟာကာရေဟိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ – ‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၃) ဝုတ္တံ။ အပိစ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအသီတိမဟာသာဝကာ အညေ စ တထာဂတဿ သာဝကာ သုနေတ္တမဟာဂေါဝိန္ဒဝိဓုရသရဘင်္ဂမဟောသဓသုတသောမနိမိရာဇ- အယောဃရကုမာရအကိတ္တိပဏ္ဍိတာဒယော စ ပဏ္ဍိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃။)တေ ဘယေ ဝိယ ရက္ခာ, အန္ဓကာရေ ဝိယ ပဒီပေါ, ခုပ္ပိပါသာဒိဒုက္ခာဘိဘဝေ ဝိယ အန္နပါနာဒိပဋိလာဘော, အတ္တနော ဝစနကရာနံ သဗ္ဗဘယဥပဒ္ဒဝူပသဂ္ဂဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ တထာဂတံ အာဂမ္မ အသင်္ချေယျာ အပရိမာဏာ ဒေဝမနုဿာ အာသဝက္ခယံ ပတ္တာ, ဗြဟ္မလောကေ ပတိဋ္ဌိတာ, ဒေဝလောကေ ပတိဋ္ဌိတာ, သုဂတိလောကေ ဥပ္ပန္နာ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ အသီတိ ကုလသဟဿာနိ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာနိ။ တထာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနမဟာကဿပပ္ပဘုတီသု သဗ္ဗမဟာသာဝကေသု, သုနေတ္တဿ သတ္ထုနော သာဝကာ အပ္ပေကစ္စေ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု, အပ္ပေကစ္စေ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတံ…ပေ… အပ္ပေကစ္စေ ဂဟပတိမဟာသာလကုလာနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇိံသု။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –
‘‘နတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတတော ဘယံ, နတ္ထိ ပဏ္ဍိတတော ဥပဒ္ဒဝေါ, နတ္ထိ ပဏ္ဍိတတော ဥပသဂ္ဂေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁)။
အပိစ တဂရမာလာဒိဂန္ဓဘဏ္ဍသဒိသော ပဏ္ဍိတော, တဂရမာလာဒိဂန္ဓဘဏ္ဍပလိဝေဌနပတ္တသဒိသော ဟောတိ တဒုပသေဝီ, ဘာဝနီယတံ မနုညတဉ္စ အာပဇ္ဇတိ ဝိညူနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –
‘‘တဂရဉ္စ ပလာသေန, ယော နရော ဥပနယှတိ၊
ပတ္တာပိ သုရဘီ ဝါယန္တိ, ဧဝံ ဓီရူပသေဝနာ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၇၆၊ ဇာ။ ၁။၁၅။၁၈၄၊ ၂။၂၂။၁၂၅၈)၊
အကိတ္တိပဏ္ဍိတော စာပိ သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန ဝရေ ဒိယျမာနေ ဧဝမာဟ –
‘‘ဓီရံ ပဿေ သုဏေ ဓီရံ, ဓီရေန သဟ သံဝသေ၊
ဓီရေနလ္လာပသလ္လာပံ, တံ ကရေ တဉ္စ ရောစယေ။
‘‘ကိန္နု တေ အကရံ ဓီရော, ဝဒ ကဿပ ကာရဏံ၊
ကေန ကဿပ ဓီရဿ, ဒဿနံ အဘိကင်္ခသိ။
‘‘နယံ နယတိ မေဓာဝီ, အဓုရာယံ န ယုဉ္ဇတိ၊
သုနယော သေယျသော ဟောတိ, သမ္မာ ဝုတ္တော န ကုပ္ပတိ၊
ဝိနယံ သော ပဇာနာတိ, သာဓု တေန သမာဂမော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၃။၉၄-၉၆)၊
ဧဝံ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရေန ပဏ္ဍိတသေဝနံ ပသံသန္တော, ပဏ္ဍိတာနံ သေဝနံ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝတွာ ဣဒါနိ တာယ ဗာလာနံ အသေဝနာယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄။)ပဏ္ဍိတာနံ သေဝနာယ စ အနုပုဗ္ဗေန ပူဇနေယျဘာဝံ ဥပဂတာနံ ပူဇံ ပသံသန္တော ‘‘ပူဇာ စ ပူဇနေယျာနံ ဧတံ မင်္ဂလမုတ္တမ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ပူဇနေယျာ နာမ သဗ္ဗဒေါသဝိရဟိတတ္တာ သဗ္ဗဂုဏသမန္နာဂတတ္တာ စ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော, တတော ပစ္ဆာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အရိယသာဝကာ စ။ တေသဉှိ ပူဇာ အပ္ပကာပိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဟောတိ, သုမနမာလာကာရမလ္လိကာဒယော စေတ္ထ နိဒဿနံ။
တတ္ထေကံ နိဒဿနမတ္တံ ဘဏာမ။ ဘဂဝါ ကိရ ဧကဒိဝသံ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ အထ ခေါ သုမနမာလာကာရော ရညော မာဂဓဿ သေနိယဿ ဗိမ္ဗိသာရဿ ပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော အဒ္ဒသ ဘဂဝန္တံ နဂရဒွါရံ အနုပ္ပတ္တံ ပါသာဒိကံ ပသာဒနီယံ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာသီတာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတံ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဇလန္တံ။ ဒိသွာနဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ရာဇာ ပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဒဒေယျ, တဉ္စ ဣဓလောကမတ္တမေဝ သုခံ ဘဝေယျ, ဘဂဝတော ပန ပူဇာ အပ္ပမေယျအသင်္ချေယျဖလာ ဒီဃရတ္တံ ဟိတသုခါဝဟာ ဟောတိ။ ဟန္ဒာဟံ ဣမေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေမီ’’တိ ပသန္နစိတ္တော ဧကံ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော ပဋိမုခံ ခိပိ, ပုပ္ဖါနိ အာကာသေန ဂန္တွာ ဘဂဝတော ဥပရိ မာလာဝိတာနံ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ မာလာကာရော တံ အာနုဘာဝံ ဒိသွာ ပသန္နတရစိတ္တော ပုန ဧကံ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိံ ခိပိ, တာနိ ဂန္တွာ မာလာကဉ္စုကော ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ ဧဝံ အဋ္ဌ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ခိပိ, တာနိ ဂန္တွာ ပုပ္ဖကူဋာဂါရံ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ ဘဂဝါ အန္တောကူဋာဂါရေ ဝိယ အဟောသိ, မဟာဇနကာယော သန္နိပတိ။ ဘဂဝါ မာလာကာရံ ပဿန္တော သိတံ ပါတွာကာသိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော ‘‘န ဗုဒ္ဓါ အဟေတု အပ္ပစ္စယာ သိတံ ပါတုကရောန္တီ’’တိ သိတကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဧသော, အာနန္ဒ, မာလာကာရော ဣမိဿာ ပူဇာယ အာနုဘာဝေန သတသဟဿကပ္ပေ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရိတွာ ပရိယောသာနေ သုမနိဿရော နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဝစနပရိယောသာနေ စ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘တဉ္စ ကမ္မံ ကတံ သာဓု, ယံ ကတွာ နာနုတပ္ပတိ၊
ယဿ ပတီတော သုမနော, ဝိပါကံ ပဋိသေဝတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၈)၊
ဂါထာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, ဧဝံ အပ္ပကာပိ တေသံ ပူဇာ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅။)သုခါယ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စ အာမိသပူဇာဝ ကော ပန ဝါဒေါ ပဋိပတ္တိပူဇာယ။ ယတော ယေ ကုလပုတ္တာ သရဏဂမနေန သိက္ခာပဒပဋိဂ္ဂဟဏေန ဥပေါသထင်္ဂသမာဒါနေန စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒီဟိ စ အတ္တနော ဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေန္တိ, ကော တေသံ ပူဇာယ ဖလံ ဝဏ္ဏယိဿတိ။ တေ ဟိ တထာဂတံ ပရမာယ ပူဇာယ ပူဇေန္တီတိ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ –
‘‘ယော ခေါ, အာနန္ဒ, ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခုနီ ဝါ ဥပါသကော ဝါ ဥပါသိကာ ဝါ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပန္နော ဝိဟရတိ သာမီစိပ္ပဋိပန္နော အနုဓမ္မစာရီ, သော တထာဂတံ သက္ကရောတိ ဂရုံ ကရောတိ မာနေတိ ပူဇေတိ အပစိယတိ ပရမာယ ပူဇာယာ’’တိ။
ဧတေနာနုသာရေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကာနမ္ပိ ပူဇာယ ဟိတသုခါဝဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အပိစ ဂဟဋ္ဌာနံ ကနိဋ္ဌဿ ဇေဋ္ဌော ဘာတာပိ ဘဂိနီပိ ပူဇနေယျာ, ပုတ္တဿ မာတာပိတရော, ကုလဝဓူနံ သာမိကသဿုသသုရာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ပူဇနေယျာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေသမ္ပိ ဟိ ပူဇာ ကုသလဓမ္မသင်္ခါတတ္တာ အာယုအာဒိဝဍ္ဎိဟေတုတ္တာ စ မင်္ဂလမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘တေ မတ္တေယျာ ဘဝိဿန္တိ ပေတ္တေယျာ သာမညာ ဗြဟ္မညာ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနော, ဣဒံ ကုသလံ ဓမ္မံ သမာဒါယ ဝတ္တိဿန္တိ။ တေ တေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု အာယုနာပိ ဝဍ္ဎိဿန္တိ, ဝဏ္ဏေနပိ ဝဍ္ဎိဿန္တီ’’တိအာဒိ။
ဧဝမေတိဿာ ဂါထာယ ဗာလာနံ အသေဝနာ ပဏ္ဍိတာနံ သေဝနာ ပူဇနေယျာနံ ပူဇာတိ တီဏိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ဗာလာနံ အသေဝနာ ဗာလသေဝနပစ္စယဘယာဒိပရိတ္တာဏေန ဥဘယလောကဟိတဟေတုတ္တာ ပဏ္ဍိတာနံ သေဝနာ ပူဇနေယျာနံ ပူဇာ စ တာသံ ဖလဝိဘူတိဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဗ္ဗာနသုဂတိဟေတုတ္တာ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတော ပရံ တု မာတိကံ အဒဿေတွာ ဧဝ ယံ ယတ္ထ မင်္ဂလံ, တံ ဝဝတ္ထပေဿာမ, တဿ စ မင်္ဂလတ္တံ ဝိဘာဝယိဿာမာတိ။
နိဋ္ဌိတာ အသေဝနာ စ ဗာလာနန္တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆။)֍ * ၂၆၃။ ဧဝံ ဘဂဝါ ‘‘ဗြူဟိ မင်္ဂလမုတ္တမ’’န္တိ ဧကံ အဇ္ဈေသိတောပိ အပ္ပံ ယာစိတော ဗဟုဒါယကော ဥဠာရပုရိသော ဝိယ ဧကာယ ဂါထာယ တီဏိ မင်္ဂလာနိ ဝတွာ တတော ဥတ္တရိပိ ဒေဝတာနံ သောတုကာမတာယ မင်္ဂလာနဉ္စ အတ္ထိတာယ ယေသံ ယေသံ ယံ ယံ အနုကူလံ, တေ တေ သတ္တေ တတ္ထ တတ္ထ မင်္ဂလေ နိယောဇေတုကာမတာယ စ ‘‘ပတိရူပဒေသဝါသော စာ’’တိအာဒီဟိ ဂါထာဟိ ပုနပိ အနေကာနိ မင်္ဂလာနိ ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ။
တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ ပတိရူပေါတိ အနုစ္ဆဝိကော။ ဒေသောတိ ဂါမောပိ နိဂမောပိ နဂရမ္ပိ ဇနပဒေါပိ ယော ကောစိ သတ္တာနံ နိဝါသောကာသော။ ဝါသောတိ တတ္ထ နိဝါသော။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရာ အတီတာသု ဇာတီသု။ ကတပုညတာတိ ဥပစိတကုသလတာ။ အတ္တာတိ စိတ္တံ ဝုစ္စတိ, သကလော ဝါ အတ္တဘာဝေါ။ သမ္မာပဏိဓီတိ တဿ အတ္တနော သမ္မာ ပဏိဓာနံ နိယုဉ္ဇနံ, ဌပနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယမေတ္ထ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ ပတိရူပဒေသော နာမ ယတ္ထ စတဿော ပရိသာ ဝိဟရန္တိ, ဒါနာဒီနိ ပုညကိရိယာဝတ္ထူနိ ဝတ္တန္တိ, နဝင်္ဂံ သတ္ထု သာသနံ ဒိပ္ပတိ။ တတ္ထ နိဝါသော သတ္တာနံ ပုညကိရိယာယ ပစ္စယတ္တာ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သီဟဠဒီပပဝိဋ္ဌကေဝဋ္ဋာဒယော စေတ္ထ နိဒဿနံ။
အပရော နယော – ပတိရူပဒေသော နာမ ဘဂဝတော ဗောဓိမဏ္ဍပ္ပဒေသော, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိတပ္ပဒေသော, ဒွါဒသယောဇနာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ သဗ္ဗတိတ္ထိယမတံ ဘိန္ဒိတွာ ယမကပါဋိဟာရိယဒဿိတကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလပ္ပဒေသော, ဒေဝေါရောဟနပ္ပဒေသော, ယော ဝါ ပနညောပိ သာဝတ္ထိရာဇဂဟာဒိဗုဒ္ဓါဒိဝါသပ္ပဒေသော။ တတ္ထ နိဝါသော သတ္တာနံ ဆအနုတ္တရိယပဋိလာဘပစ္စယတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
အပရော နယော – ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကဇင်္ဂလံ နာမ နိဂမော, တဿ အပရေန မဟာသာလာ, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ဒက္ခိဏပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ သလ္လဝတီ နာမ နဒီ, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သေတကဏ္ဏိကံ နာမ နိဂမော, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ထူဏံ နာမ ဗြာဟ္မဏဂါမော, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ, ဩရတော မဇ္ဈေ။ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဥသိရဒ္ဓဇော နာမ ပဗ္ဗတော, တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇။)ဇနပဒါ, ဩရတော မဇ္ဈေ (မဟာဝ။ ၂၅၉)။ အယံ မဇ္ဈိမပ္ပဒေသော အာယာမေန တီဏိ ယောဇနသတာနိ, ဝိတ္ထာရေန အဍ္ဎတေယျာနိ, ပရိက္ခေပေန နဝယောဇနသတာနိ ဟောန္တိ, ဧသော ပတိရူပဒေသော နာမ။
ဧတ္ထ စတုန္နံ မဟာဒီပါနံ ဒွိသဟဿာနံ ပရိတ္တဒီပါနဉ္စ ဣဿရိယာဓိပစ္စကာရကာ စက္ကဝတ္တီ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဧကံ အသင်္ချေယျံ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ သာရိပုတ္တမဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒယော မဟာသာဝကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ, စတ္တာရိ အဋ္ဌ သောဠသ ဝါ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ သတ္တာ စက္ကဝတ္တိရညော ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာယ သဂ္ဂပရာယဏာ ဟောန္တိ, တထာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌာယ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ပန ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌာယ သဂ္ဂပရာယဏာ နိဗ္ဗာနပရာယဏာ စ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝါသော ဣမာသံ သမ္ပတ္တီနံ ပစ္စယတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
ပုဗ္ဗေ ကတပုညတာ နာမ အတီတဇာတိယံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝေ အာရဗ္ဘ ဥပစိတကုသလတာ, သာပိ မင်္ဂလံ။ ကသ္မာ? ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သမ္မုခတော ဒဿေတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ဝါ ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဝါ သမ္မုခါ သုတာယ စတုပ္ပဒိကာယပိ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ အရဟတ္တံ ပါပေတီတိ ကတွာ။ ယော စ မနုဿော ပုဗ္ဗေ ကတာဓိကာရော ဥဿန္နကုသလမူလော ဟောတိ, သော တေနေဝ ကုသလမူလေန ဝိပဿနံ ဥပ္ပါဒေတွာ အာသဝက္ခယံ ပါပုဏာတိ ယထာ ရာဇာ မဟာကပ္ပိနော အဂ္ဂမဟေသီ စ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာ မင်္ဂလ’’န္တိ။
အတ္တသမ္မာပဏိဓိ နာမ ဣဓေကစ္စော အတ္တာနံ ဒုဿီလံ သီလေ ပတိဋ္ဌာပေတိ, အဿဒ္ဓံ သဒ္ဓါသမ္ပဒါယ ပတိဋ္ဌာပေတိ, မစ္ဆရိံ စာဂသမ္ပဒါယ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘အတ္တသမ္မာပဏိဓီ’’တိ။ ဧသော စ မင်္ဂလံ။ ကသ္မာ? ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဝေရပ္ပဟာနဝိဝိဓာနိသံသာဓိဂမဟေတုတောတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈။)ဧဝံ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ ပတိရူပဒေသဝါသော, ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာ, အတ္တသမ္မာပဏိဓီတိ တီဏိယေဝ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ, မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။
နိဋ္ဌိတာ ပတိရူပဒေသဝါသော စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၂၆၄။ ဣဒါနိ ဗာဟုသစ္စဉ္စာတိ ဧတ္ထ ဗာဟုသစ္စန္တိ ဗဟုဿုတဘာဝေါ။ သိပ္ပန္တိ ယံကိဉ္စိ ဟတ္ထကောသလ္လံ။ ဝိနယောတိ ကာယဝါစာစိတ္တဝိနယနံ။ သုသိက္ခိတောတိ သုဋ္ဌု သိက္ခိတော။ သုဘာသိတာတိ သုဋ္ဌု ဘာသိတာ။ ယာတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော။ ဝါစာတိ ဂိရာ ဗျပ္ပထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။ အယမေတ္ထ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဗာဟုသစ္စံ နာမ ယံ တံ ‘‘သုတဓရော ဟောတိ သုတသန္နိစယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၂) စ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စဿ ပုဂ္ဂလဿ ဗဟုကံ သုတံ ဟောတိ သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၆) စ ဧဝမာဒိနာ နယေန သတ္ထုသာသနဓရတ္တံ ဝဏ္ဏိတံ, တံ အကုသလပ္ပဟာနကုသလာဓိဂမဟေတုတော အနုပုဗ္ဗေန ပရမတ္ထသစ္စသစ္ဆိကိရိယဟေတုတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘သုတဝါ စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသာဝကော အကုသလံ ပဇဟတိ, ကုသလံ ဘာဝေတိ, သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ, အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ, သုဒ္ဓမတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၇)။
အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –
‘‘ဓတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထမုပပရိက္ခတိ, အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတော ဓမ္မာ နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ, ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ သတိ ဆန္ဒော ဇာယတိ, ဆန္ဒဇာတော ဥဿဟတိ, ဥဿဟန္တော တုလယတိ, တုလယန္တော ပဒဟတိ, ပဒဟန္တော ကာယေန စေဝ ပရမတ္ထသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ, ပညာယ စ အတိဝိဇ္ဈ ပဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၃၂)။
အပိစ အဂါရိကဗာဟုသစ္စမ္ပိ ယံ အနဝဇ္ဇံ, တံ ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟနတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉။)သိပ္ပံ နာမ အဂါရိကသိပ္ပဉ္စ အနဂါရိကသိပ္ပဉ္စ။ တတ္ထ အဂါရိကသိပ္ပံ နာမ ယံ ပရူပရောဓဝိရဟိတံ အကုသလဝိဝဇ္ဇိတံ မဏိကာရသုဝဏ္ဏကာရကမ္မာဒိ, တံ ဣဓလောကတ္ထာဝဟနတော မင်္ဂလံ။ အနဂါရိကသိပ္ပံ နာမ စီဝရဝိစာရဏသိဗ္ဗနာဒိ သမဏပရိက္ခာရာဘိသင်္ခရဏံ, ယံ တံ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ယာနိ တာနိ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥစ္စာဝစာနိ ကိံကရဏီယာနိ, တတ္ထ ဒက္ခော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန တတ္ထ တတ္ထ သံဝဏ္ဏိတံ, ယံ ‘‘နာထကရဏော ဓမ္မော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၅၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၇) စ ဝုတ္တံ, တံ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟနတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝိနယော နာမ အဂါရိကဝိနယော စ အနဂါရိကဝိနယော စ။ တတ္ထ အဂါရိကဝိနယော နာမ ဒသအကုသလကမ္မပထဝိရမဏံ, သော တတ္ထ အသံကိလေသာပဇ္ဇနေန အာစာရဂုဏဝဝတ္ထာနေန စ သုသိက္ခိတော ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟနတော မင်္ဂလံ။ အနဂါရိကဝိနယော နာမ သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓေ အနာပဇ္ဇနံ, သောပိ ဝုတ္တနယေနေဝ သုသိက္ခိတော။ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဝါ အနဂါရိကဝိနယော။ သော ယထာ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ, ဧဝံ သိက္ခနေန သုသိက္ခိတော လောကိယလောကုတ္တရသုခါဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သုဘာသိတာ ဝါစာ နာမ မုသာဝါဒါဒိဒေါသဝိရဟိတာ ဝါစာ။ ယထာဟ – ‘‘စတူဟိ, ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဝါစာ သုဘာသိတာ ဟောတီ’’တိ။ အသမ္ဖပ္ပလာပါ ဝါစာ ဧဝ ဝါ သုဘာသိတာ။ ယထာဟ –
‘‘သုဘာသိတံ ဥတ္တမမာဟု သန္တော,
ဓမ္မံ ဘဏေ နာဓမ္မံ တံ ဒုတိယံ၊
ပိယံ ဘဏေ နာပ္ပိယံ တံ တတိယံ,
သစ္စံ ဘဏေ နာလိကံ တံ စတုတ္ထ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ သု။ နိ။ ၄၅၂)၊
အယမ္ပိ ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟနတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ စ အယံ ဝိနယပရိယာပန္နာ ဧဝ, တသ္မာ ဝိနယဂ္ဂဟဏေန ဧတံ အသင်္ဂဏှိတွာ ဝိနယော သင်္ဂဟေတဗ္ဗော။ အထဝါ ကိံ ဣမိနာ ပရိဿမေန ပရေသံ ဓမ္မဒေသနာဝါစာ ဣဓ ‘‘သုဘာသိတာ ဝါစာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀။)သာ ဟိ ယထာ ပတိရူပဒေသဝါသော, ဧဝံ သတ္တာနံ ဥဘယလောကဟိတသုခနိဗ္ဗာနာဓိဂမပစ္စယတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာဟ စ –
‘‘ယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘာသတိ ဝါစံ, ခေမံ နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ၊
ဒုက္ခဿန္တကိရိယာယ, သာ ဝေ ဝါစာနမုတ္တမာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ သု။ နိ။ ၄၅၆)၊
ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဗာဟုသစ္စံ, သိပ္ပံ, ဝိနယော သုသိက္ခိတော, သုဘာသိတာ ဝါစာတိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ, မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။
နိဋ္ဌိတာ ဗာဟုသစ္စဉ္စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၂၆၅။ ဣဒါနိ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ မာတု စ ပိတု စာတိ မာတာပိတု။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဥပဋ္ဌဟနံ။ ပုတ္တာနဉ္စ ဒါရာနဉ္စာတိ ပုတ္တဒါရဿ။ သင်္ဂဏှနံ သင်္ဂဟော။ န အာကုလာ အနာကုလာ။ ကမ္မာနိ ဧဝ ကမ္မန္တာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – မာတာ နာမ ဇနိကာ ဝုစ္စတိ, တထာ ပိတာ။ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ ပါဒဓောဝနသမ္ဗာဟနဥစ္ဆာဒနနှာပနေဟိ စတုပစ္စယသမ္ပဒါနေန စ ဥပကာရကရဏံ။ တတ္ထ ယသ္မာ မာတာပိတရော ဗဟူပကာရာ ပုတ္တာနံ အတ္ထကာမာ အနုကမ္ပကာ, ယံ ပုတ္တကေ ဗဟိ ကီဠိတွာ ပံသုမက္ခိတသရီရကေ အာဂတေ ဒိသွာ ပံသုကံ ပုဉ္ဆိတွာ မတ္ထကံ ဥပသိင်္ဃာယန္တာ ပရိစုမ္ဗန္တာ စ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေန္တိ, ဝဿသတမ္ပိ မာတာပိတရော သီသေန ပရိဟရန္တာ ပုတ္တာ တေသံ ပဋိကာရံ ကာတုံ အသမတ္ထာ။ ယသ္မာ စ တေ အာပါဒကာ ပေါသကာ ဣမဿ လောကဿ ဒဿေတာရော ဗြဟ္မသမ္မတာ ပုဗ္ဗာစရိယသမ္မတာ, တသ္မာ တေသံ ဥပဋ္ဌာနံ ဣဓ ပသံသံ ပေစ္စ သဂ္ဂသုခဉ္စ အာဝဟတိ, တေန ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ဗြဟ္မာတိ မာတာပိတရော, ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ဝုစ္စရေ၊
အာဟုနေယျာ စ ပုတ္တာနံ, ပဇာယ အနုကမ္ပကာ။
‘‘တသ္မာ ဟိ နေ နမဿေယျ, သက္ကရေယျ စ ပဏ္ဍိတော၊
အန္နေန အထ ပါနေန, ဝတ္ထေန သယနေန စ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁။)‘‘ဥစ္ဆာဒနေန နှာပနေန, ပါဒါနံ ဓောဝနေန စ၊
တာယ နံ ပါရိစရိယာယ, မာတာပိတူသု ပဏ္ဍိတာ၊
ဣဓေဝ နံ ပသံသန္တိ, ပေစ္စ သဂ္ဂေ ပမောဒတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၃။၃၁၊ ဣတိဝု။ ၁၀၆၊ ဇာ။ ၂။၂၀။၁၈၁-၁၈၃)၊
အပရော နယော – ဥပဋ္ဌာနံ နာမ ဘရဏကိစ္စကရဏကုလဝံသဋ္ဌပနာဒိပဉ္စဝိဓံ, တံ ပါပနိဝါရဏာဒိပဉ္စဝိဓဒိဋ္ဌဓမ္မိကဟိတဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ပဉ္စဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ ပုတ္တေန ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ မာတာပိတရော ပစ္စုပဋ္ဌာတဗ္ဗာ ‘ဘတော နေ ဘရိဿာမိ, ကိစ္စံ နေသံ ကရိဿာမိ, ကုလဝံသံ ဌပေဿာမိ, ဒါယဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမိ, အထ ဝါ ပန ပေတာနံ ကာလကတာနံ ဒက္ခိဏံ အနုပ္ပဒဿာမီ’တိ။ ဣမေဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ ပုတ္တေန ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ မာတာပိတရော ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ ပုတ္တံ အနုကမ္ပန္တိ, ပါပါ နိဝါရေန္တိ, ကလျာဏေ နိဝေသေန္တိ, သိပ္ပံ သိက္ခာပေန္တိ, ပတိရူပေန ဒါရေန သံယောဇေန္တိ, သမယေ ဒါယဇ္ဇံ နိယျာဒေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၇)။
အပိစ ယော မာတာပိတရော တီသု ဝတ္ထူသု ပသာဒုပ္ပါဒနေန သီလသမာဒါပနေန ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါ ဥပဋ္ဌဟတိ, အယံ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာကာနံ အဂ္ဂေါ, တဿ တံ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ မာတာပိတူဟိ ကတဿ ဥပကာရဿ ပစ္စုပကာရဘူတံ အနေကေသံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ သမ္ပရာယိကာနဉ္စ အတ္ထာနံ ပဒဋ္ဌာနတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
ပုတ္တဒါရဿာတိ ဧတ္ထ အတ္တနာ ဇနိတာ ပုတ္တာပိ ဓီတရောပိ ‘‘ပုတ္တာ’’ တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဒါရာတိ ဝီသတိယာ ဘရိယာနံ ယာ ကာစိ ဘရိယာ။ ပုတ္တာ စ ဒါရာ စ ပုတ္တဒါရံ, တဿ ပုတ္တဒါရဿ။ သင်္ဂဟောတိ သမ္မာနနာဒီဟိ ဥပကာရကရဏံ။ တံ သုသံဝိဟိတကမ္မန္တတာဒိဒိဋ္ဌဓမ္မိကဟိတဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ပစ္ဆိမာ ဒိသာ ပုတ္တဒါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၆) ဧတ္ထ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ပုတ္တဒါရံ ဘရိယာသဒ္ဒေန သင်္ဂဏှိတွာ –
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂။)‘‘ပဉ္စဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ သာမိကေန ပစ္ဆိမာ ဒိသာ ဘရိယာ ပစ္စုပဋ္ဌာတဗ္ဗာ, သမ္မာနနာယ အနဝမာနနာယ အနတိစရိယာယ ဣဿရိယဝေါဿဂ္ဂေန အလင်္ကာရာနုပ္ပဒါနေန။ ဣမေဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ သာမိကေန ပစ္ဆိမာ ဒိသာ ဘရိယာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ သာမိကံ အနုကမ္ပတိ, သုသံဝိဟိတကမ္မန္တာ စ ဟောတိ, သင်္ဂဟိတပရိဇနာ စ, အနတိစာရိနီ စ, သမ္ဘတဉ္စ အနုရက္ခတိ, ဒက္ခာ စ ဟောတိ အနလသာ သဗ္ဗကိစ္စေသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၉)။
အယံ ဝါ အပရော နယော – သင်္ဂဟောတိ ဓမ္မိကာဟိ ဒါနပိယဝါစအတ္ထစရိယာဟိ သင်္ဂဏှနံ။ သေယျထိဒံ – ဥပေါသထဒိဝသေသု ပရိဗ္ဗယဒါနံ, နက္ခတ္တဒိဝသေသု နက္ခတ္တဒဿာပနံ, မင်္ဂလဒိဝသေသု မင်္ဂလကရဏံ, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကေသု အတ္ထေသု ဩဝါဒါနုသာသနန္တိ။ တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဟိတဟေတုတော သမ္ပရာယိကဟိတဟေတုတော ဒေဝတာဟိပိ နမဿနီယဘာဝဟေတုတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော –
‘‘ယေ ဂဟဋ္ဌာ ပုညကရာ, သီလဝန္တော ဥပါသကာ၊
ဓမ္မေန ဒါရံ ပေါသေန္တိ, တေ နမဿာမိ မာတလီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၆၄)၊
အနာကုလာ ကမ္မန္တာ နာမ ကာလညုတာယ ပတိရူပကာရိတာယ အနလသတာယ ဥဋ္ဌာနဝီရိယသမ္ပဒါယ အဗျသနီယတာယ စ ကာလာတိက္ကမနအပ္ပတိရူပကရဏာကရဏသိထိလကရဏာဒိအာကုလဘာဝဝိရဟိတာ ကသိဂေါရက္ခဝဏိဇ္ဇာဒယော ကမ္မန္တာ။ ဧတေ အတ္တနော ဝါ ပုတ္တဒါရဿ ဝါ ဒါသကမ္မကရာနံ ဝါ ဗျတ္တတာယ ဧဝံ ပယောဇိတာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဓနဓညဝုဍ္ဎိပဋိလာဘဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ပတိရူပကာရီ ဓုရဝါ, ဥဋ္ဌာတာ ဝိန္ဒတေ ဓန’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၁၈၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆) စ၊
‘‘န ဒိဝါ သောပ္ပသီလေန, ရတ္တိမုဋ္ဌာနဒေဿိနာ၊
နိစ္စံ မတ္တေန သောဏ္ဍေန, သက္ကာ အာဝသိတုံ ဃရံ။
‘‘အတိသီတံ အတိဥဏှံ, အတိသာယမိဒံ အဟု၊
ဣတိ ဝိဿဋ္ဌကမ္မန္တေ, အတ္ထာ အစ္စေန္တိ မာဏဝေ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃။)‘‘ယောဓ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ, တိဏာ ဘိယျော န မညတိ၊
ကရံ ပုရိသကိစ္စာနိ, သော သုခါ န ဝိဟာယတီ’’တိ။ စ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၅၃)၊
‘‘ဘောဂေ သံဟရမာနဿ, ဘမရဿေဝ ဣရီယတော၊
ဘောဂါ သန္နိစယံ ယန္တိ, ဝမ္မိကောဝူပစီယတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၅) –
စ ဧဝမာဒိ။
ဧဝံ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ မာတုပဋ္ဌာနံ, ပိတုပဋ္ဌာနံ, ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော, အနာကုလာ စ ကမ္မန္တာတိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ, ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟံ ဝါ ဒွိဓာ ကတွာ ပဉ္စ, မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ ဝါ ဧကမေဝ ကတွာ တီဏိ။ မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။
နိဋ္ဌိတာ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနန္တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၂၆၆။ ဣဒါနိ ဒါနဉ္စာတိ ဧတ္ထ ဒီယတေ ဣမိနာတိ ဒါနံ, အတ္တနော သန္တကံ ပရဿ ပဋိပါဒီယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မဿ စရိယာ, ဓမ္မာ ဝါ အနပေတာ စရိယာ ဓမ္မစရိယာ။ ဉာယန္တေ ‘‘အမှာကံ ဣမေ’’တိ ဉာတကာ။ န အဝဇ္ဇာနိ အနဝဇ္ဇာနိ, အနိန္ဒိတာနိ အဂရဟိတာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဒါနံ နာမ ပရံ ဥဒ္ဒိဿ သုဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗိကာ အန္နာဒိဒသဒါနဝတ္ထုပရိစ္စာဂစေတနာ တံသမ္ပယုတ္တော ဝါ အလောဘော။ အလောဘေန ဟိ တံ ဝတ္ထုံ ပရဿ ပဋိပါဒေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒီယတေ ဣမိနာတိ ဒါန’’န္တိ။ တံ ဗဟုဇနပိယမနာပတာဒီနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ ဖလဝိသေသာနံ အဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒါယကော သီဟ ဒါနပတိ ဗဟုနော ဇနဿ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ’’တိ ဧဝမာဒီနိ စေတ္ထ သုတ္တာနိ (အ။ နိ။ ၅။၃၄) အနုဿရိတဗ္ဗာနိ။
အပရော နယော – ဒါနံ နာမ ဒုဝိဓံ အာမိသဒါနဉ္စ, ဓမ္မဒါနဉ္စ။ တတ္ထ အာမိသဒါနံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ။ ဣဓလောကပရလောကဒုက္ခက္ခယသုခါဝဟဿ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတဿ ဓမ္မဿ ပရေသံ ဟိတကာမတာယ ဒေသနာ ဓမ္မဒါနံ။ ဣမေသဉ္စ ဒွိန္နံ ဒါနာနံ ဧတဒေဝ အဂ္ဂံ။ ယထာဟ –
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄။)သဗ္ဗရသံ ဓမ္မရသော ဇိနာတိ၊
သဗ္ဗရတိံ ဓမ္မရတီ ဇိနာတိ,
တဏှက္ခယော သဗ္ဗဒုက္ခံ ဇိနာတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၅၄)၊
တတ္ထ အာမိသဒါနဿ မင်္ဂလတ္တံ ဝုတ္တမေဝ။ ဓမ္မဒါနံ ပန ယသ္မာ အတ္ထပဋိသံဝေဒိတာဒီနံ ဂုဏာနံ ပဒဋ္ဌာနံ, တသ္မာ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ယထာ ယထာ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ, တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္ထပဋိသံဝေဒီ စ ဟောတိ ဓမ္မပဋိသံဝေဒီ စာ’’တိ ဧဝမာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၆)။
ဓမ္မစရိယာ နာမ ဒသကုသလကမ္မပထစရိယာ။ ယထာဟ – ‘‘တိဝိဓံ ခေါ, ဂဟပတယော, ကာယေန ဓမ္မစရိယာသမစရိယာ ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိ။ သာ ပနေသာ ဓမ္မစရိယာ သဂ္ဂလောကူပပတ္တိဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ဓမ္မစရိယာသမစရိယာဟေတု ခေါ, ဂဟပတယော, ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၁)။
ဉာတကာ နာမ မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါ ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ သမ္ဗန္ဓာ။ တေသံ ဘောဂပါရိဇုညေန ဝါ ဗျာဓိပါရိဇုညေန ဝါ အဘိဟတာနံ အတ္တနော သမီပံ အာဂတာနံ ယထာဗလံ ဃာသစ္ဆာဒနဓနဓညာဒီဟိ သင်္ဂဟော ပသံသာဒီနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ သုဂတိဂမနာဒီနဉ္စ သမ္ပရာယိကာနံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
အနဝဇ္ဇာနိ ကမ္မာနိ နာမ ဥပေါသထင်္ဂသမာဒါနဝေယျာဝစ္စကရဏအာရာမဝနရောပနသေတုကရဏာဒီနိ ကာယဝစီမနောသုစရိတကမ္မာနိ။ တာနိ ဟိ နာနပ္ပကာရဟိတသုခါဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ, ဝိသာခေ, ဝိဇ္ဇတိ ယံ ဣဓေကစ္စော ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ ဥပေါသထံ ဥပဝသိတွာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဧဝမာဒီနိ စေတ္ထ သုတ္တာနိ (အ။ နိ။ ၈။၄၃) အနုဿရိတဗ္ဗာနိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅။)ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဒါနံ, ဓမ္မစရိယာ, ဉာတကာနံ သင်္ဂဟော, အနဝဇ္ဇာနိ ကမ္မာနီတိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ, မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။
နိဋ္ဌိတာ ဒါနဉ္စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၂၆၇။ ဣဒါနိ အာရတီ ဝိရတီတိ ဧတ္ထ အာရတီတိ အာရမဏံ။ ဝိရတီတိ ဝိရမဏံ, ဝိရမန္တိ ဝါ ဧတာယ သတ္တာတိ ဝိရတိ။ ပါပါတိ အကုသလာ။ မဒနီယဋ္ဌေန မဇ္ဇံ, မဇ္ဇဿ ပါနံ မဇ္ဇပါနံ, တတော မဇ္ဇပါနာ။ သံယမနံ သံယမော။ အပ္ပမဇ္ဇနံ အပ္ပမာဒေါ။ ဓမ္မေသူတိ ကုသလေသု။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အာရတိ နာမ ပါပေ အာဒီနဝဒဿာဝိနော မနသာ ဧဝ အနဘိရတိ။ ဝိရတိ နာမ ကမ္မဒွါရဝသေန ကာယဝါစာဟိ ဝိရမဏံ။ သာ စေသာ ဝိရတိ နာမ သမ္ပတ္တဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ တိဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ ယာ ကုလပုတ္တဿ အတ္တနော ဇာတိံ ဝါ ကုလံ ဝါ ဂေါတ္တံ ဝါ ပဋိစ္စ ‘‘န မေ ဧတံ ပတိရူပံ, ယွာဟံ ဣမံ ပါဏံ ဟနေယျံ, အဒိန္နံ အာဒိယေယျ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သမ္ပတ္တဝတ္ထုတော ဝိရတိ, အယံ သမ္ပတ္တဝိရတိ နာမ။ သိက္ခာပဒသမာဒါနဝသေန ပန ပဝတ္တာ သမာဒါနဝိရတိ နာမ, ယဿာ ပဝတ္တိတော ပဘုတိ ကုလပုတ္တော ပါဏာတိပါတာဒီနိ န သမာစရတိ။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သမုစ္ဆေဒဝိရတိ နာမ, ယဿာ ပဝတ္တိတော ပဘုတိ အရိယသာဝကဿ ပဉ္စ ဘယာနိ ဝေရာနိ ဝူပသန္တာနိ ဟောန္တိ။ ပါပံ နာမ ယံ တံ ‘‘ပါဏာတိပါတော ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ကမ္မကိလေသော အဒိန္နာဒါနံ…ပေ… ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော…ပေ… မုသာဝါဒေါ’’တိ ဧဝံ ဝိတ္ထာရေတွာ –
‘‘ပါဏာတိပါတော အဒိန္နာဒါနံ, မုသာဝါဒေါ စ ဝုစ္စတိ၊
ပရဒါရဂမနဉ္စေဝ, နပ္ပသံသန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၄၅) –
ဧဝံ ဂါထာယ သင်္ဂဟိတံ ကမ္မကိလေသသင်္ခါတံ စတုဗ္ဗိဓံ အကုသလံ, တတော ပါပါ။ သဗ္ဗာပေသာ အာရတိ စ ဝိရတိ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဘယဝေရပ္ပဟာနာဒိနာနပ္ပကာရဝိသေသာဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, အရိယသာဝကော’’တိအာဒီနိ စေတ္ထ သုတ္တာနိ အနုဿရိတဗ္ဗာနိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆။)မဇ္ဇပါနာ စ သံယမော နာမ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနာ ဝေရမဏိယာဝေတံ အဓိဝစနံ။ ယသ္မာ ပန မဇ္ဇပါယီ အတ္ထံ န ဇာနာတိ, ဓမ္မံ န ဇာနာတိ, မာတုပိ အန္တရာယံ ကရောတိ, ပိတု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓတထာဂတသာဝကာနမ္ပိ အန္တရာယံ ကရောတိ, ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဂရဟံ, သမ္ပရာယေ ဒုဂ္ဂတိံ, အပရာပရိယာယေ ဥမ္မာဒဉ္စ ပါပုဏာတိ။ မဇ္ဇပါနာ ပန သံယတော တေသံ ဒေါသာနံ ဝူပသမံ တဗ္ဗိပရီတဂုဏသမ္ပဒဉ္စ ပါပုဏာတိ။ တသ္မာ အယံ မဇ္ဇပါနာ သံယမော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကုသလေသု ဓမ္မေသု အပ္ပမာဒေါ နာမ ‘‘ကုသလာနံ ဝါ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ အသက္ကစ္စကိရိယတာ အသာတစ္စကိရိယတာ အနဋ္ဌိတကိရိယတာ ဩလီနဝုတ္တိတာ နိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ နိက္ခိတ္တဓုရတာ အနာသေဝနာ အဘာဝနာ အဗဟုလီကမ္မံ အနဓိဋ္ဌာနံ အနနုယောဂေါ ပမာဒေါ။ ယော ဧဝရူပေါ ပမာဒေါ ပမဇ္ဇနာ ပမဇ္ဇိတတ္တံ, အယံ ဝုစ္စတိ ပမာဒေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၄၆) ဧတ္ထ ဝုတ္တဿ ပမာဒဿ ပဋိပက္ခနယေန အတ္ထတော ကုသလေသု ဓမ္မေသု သတိယာ အဝိပ္ပဝါသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော နာနပ္ပကာရကုသလာဓိဂမဟေတုတော အမတာဓိဂမဟေတုတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ‘‘အပ္ပမတ္တဿ အာတာပိနော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈-၁၉၊ အ။ နိ။ ၅။၂၆) စ ‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၁) စ ဧဝမာဒိ သတ္ထုသာသနံ အနုဿရိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ ပါပါ ဝိရတိ, မဇ္ဇပါနာ သံယမော, ကုသလေသု ဓမ္မေသု အပ္ပမာဒေါတိ တီဏိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ, မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။
နိဋ္ဌိတာ အာရတီ ဝိရတီတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၂၆၈။ ဣဒါနိ ဂါရဝေါ စာတိ ဧတ္ထ ဂါရဝေါတိ ဂရုဘာဝေါ။ နိဝါတောတိ နီစဝုတ္တိတာ။ သန္တုဋ္ဌီတိ သန္တောသော။ ကတဿ ဇာနနတာ ကတညုတာ။ ကာလေနာတိ ခဏေန သမယေန။ ဓမ္မဿ သဝနံ ဓမ္မဿဝနံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဂါရဝေါ နာမ ဂရုကာရပယောဂါရဟေသု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓတထာဂတသာဝကအာစရိယုပဇ္ဈာယမာတာပိတုဇေဋ္ဌဘာတိကဘဂိနိအာဒီသု ယထာနုရူပံ ဂရုကာရော ဂရုကရဏံ သဂါရဝတာ။ သွာယံ ဂါရဝေါ ယသ္မာ သုဂတိဂမနာဒီနံ ဟေတု။ ယထာဟ –
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇။)‘‘ဂရုကာတဗ္ဗံ ဂရုံ ကရောတိ, မာနေတဗ္ဗံ မာနေတိ, ပူဇေတဗ္ဗံ ပူဇေတိ။ သော တေန ကမ္မေန ဧဝံ သမတ္တေန ဧဝံ သမာဒိန္နေန ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇတိ။ နော စေ ကာယဿ ဘေဒါ…ပေ… ဥပပဇ္ဇတိ, သစေ မနုဿတ္တံ အာဂစ္ဆတိ, ယတ္ထ ယတ္ထ ပစ္စာဇာယတိ, ဥစ္စာကုလီနော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၉၅)။
ယထာ စာဟ – ‘‘သတ္တိမေ, ဘိက္ခဝေ, အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ။ ကတမေ သတ္တ? သတ္ထုဂါရဝတာ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၇။၃၂-၃၃)။ တသ္မာ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
နိဝါတော နာမ နီစမနတာ နိဝါတဝုတ္တိတာ, ယာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော နိဟတမာနော နိဟတဒပ္ပေါ ပါဒပုဉ္ဆနစောဠကသမော ဆိန္နဝိသာဏုသဘသမော ဥဒ္ဓဋဒါဌသပ္ပသမော စ ဟုတွာ သဏှော သခိလော သုခသမ္ဘာသော ဟောတိ, အယံ နိဝါတော။ သွာယံ ယသာဒိဂုဏပဋိလာဘဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာဟ စ – ‘‘နိဝါတဝုတ္တိ အတ္ထဒ္ဓေါ, တာဒိသော လဘတေ ယသ’’န္တိ ဧဝမာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၃)။
သန္တုဋ္ဌိ နာမ ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသော, သော ဒွါဒသဝိဓော ဟောတိ။ သေယျထိဒံ – စီဝရေ ယထာလာဘသန္တောသော, ယထာဗလသန္တောသော, ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောတိ တိဝိဓော။ ဧဝံ ပိဏ္ဍပါတာဒီသု။
တဿာယံ ပဘေဒဝဏ္ဏနာ – ဣဓ ဘိက္ခု စီဝရံ လဘတိ သုန္ဒရံ ဝါ အသုန္ဒရံ ဝါ, သော တေနေဝ ယာပေတိ, အညံ န ပတ္ထေတိ, လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ, အယမဿ စီဝရေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော ဟောတိ, ဂရုံ စီဝရံ ပါရုပန္တော ဩဏမတိ ဝါ ကိလမတိ ဝါ။ သော သဘာဂေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ တံ ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမဿ စီဝရေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ဘိက္ခု ပဏီတပစ္စယလာဘီ ဟောတိ, သော ပဋ္ဋစီဝရာဒီနံ အညတရံ မဟဂ္ဃံ စီဝရံ လဘိတွာ ‘‘ဣဒံ ထေရာနံ စိရပဗ္ဗဇိတာနံ ဗဟုဿုတာနဉ္စ အနုရူပ’’န္တိ တေသံ ဒတွာ အတ္တနာ သင်္ကာရကူဋာ ဝါ အညတော ဝါ ကုတောစိ နန္တကာနိ ဥစ္စိနိတွာ သံဃာဋိံ ကတွာ ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမဿ စီဝရေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈။)ဣဓ ပန ဘိက္ခု ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ, သော တေနေဝ ယာပေတိ, အညံ န ပတ္ထေတိ, လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ, အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော ဟောတိ, လူခံ ပိဏ္ဍပါတံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဗာဠှံ ရောဂါတင်္ကံ ပါပုဏာတိ, သော သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော တံ ဒတွာ တဿ ဟတ္ထတော သပ္ပိမဓုခီရာဒီနိ ဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ဘိက္ခု ပဏီတံ ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ, သော ‘‘အယံ ပိဏ္ဍပါတော ထေရာနံ စိရပဗ္ဗဇိတာနံ အညေသဉ္စ ပဏီတပိဏ္ဍပါတံ ဝိနာ အယာပေန္တာနံ သဗြဟ္မစာရီနံ အနုရူပေါ’’တိ တေသံ ဒတွာ အတ္တနာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ မိဿကာဟာရံ ဘုဉ္ဇန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။
ဣဓ ပန ဘိက္ခုနော သေနာသနံ ပါပုဏာတိ, သော တေနေဝ သန္တုဿတိ, ပုန အညံ သုန္ဒရတရမ္ပိ ပါပုဏန္တံ န ဂဏှာတိ, အယမဿ သေနာသနေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော ဟောတိ, နိဝါတသေနာသနေ ဝသန္တော အတိဝိယ ပိတ္တရောဂါဒီဟိ အာတုရီယတိ, သော သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော တံ ဒတွာ တဿ ပါပုဏနကေ သဝါတသီတလသေနာသနေ ဝသိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမဿ သေနာသနေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ဘိက္ခု သုန္ဒရံ သေနာသနံ ပတ္တမ္ပိ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ ‘‘သုန္ဒရသေနာသနံ ပမာဒဋ္ဌာနံ, တတြ နိသိန္နဿ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမတိ, နိဒ္ဒါဘိဘူတဿ စ ပုန ပဋိဗုဇ္ဈတော ကာမဝိတက္ကာ သမုဒါစရန္တီ’’တိ, သော တံ ပဋိက္ခိပိတွာ အဗ္ဘောကာသရုက္ခမူလပဏ္ဏကုဋီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိဝသန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမဿ သေနာသနေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။
ဣဓ ပန ဘိက္ခု ဘေသဇ္ဇံ လဘတိ ဟရီတကံ ဝါ အာမလကံ ဝါ, သော တေနေဝ ယာပေတိ, အညေဟိ လဒ္ဓံ သပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒိမ္ပိ န ပတ္ထေတိ, လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ, အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော တေလေန အတ္ထိကော ဖာဏိတံ လဘတိ, သော တံ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော ဒတွာ တဿ ဟတ္ထတော တေလေန ဘေသဇ္ဇံ ကတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ဘိက္ခု ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉။)ပူတိမုတ္တဟရီတကံ ဌပေတွာ ဧကသ္မိံ စတုမဓုရံ ‘‘ဂဏှထ, ဘန္တေ, ယဒိစ္ဆသီ’’တိ ဝုစ္စမာနော သစဿ တေသံ ဒွိန္နံ အညတရေနပိ ဗျာဓိ ဝူပသမ္မတိ, အထ ‘‘ပူတိမုတ္တဟရီတကံ နာမ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတံ, အယဉ္စ ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, တတ္ထ တေ ယာဝဇီဝံ ဥဿာဟော ကရဏီယော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၈) ဝုတ္တန္တိ စိန္တေန္တော စတုမဓုရဘေသဇ္ဇံ ပဋိက္ခိပိတွာ မုတ္တဟရီတကေန ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တောပိ ပရမသန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။
ဧဝံ ပဘေဒေါ သဗ္ဗောပေသော သန္တောသော သန္တုဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ။ သာ အတြိစ္ဆတာပါပိစ္ဆတာမဟိစ္ဆတာဒီနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဟာနာဓိဂမဟေတုတော သုဂတိဟေတုတော အရိယမဂ္ဂသမ္ဘာရဘာဝတော စာတုဒ္ဒိသာဒိဘာဝဟေတုတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဟ စ –
‘‘စာတုဒ္ဒိသော အပ္ပဋိဃော စ ဟောတိ,
သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေနာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၂၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၈) ဧဝမာဒိ၊
ကတညုတာ နာမ အပ္ပဿ ဝါ ဗဟုဿ ဝါ ယေန ကေနစိ ကတဿ ဥပကာရဿ ပုနပ္ပုနံ အနုဿရဏဘာဝေန ဇာနနတာ။ အပိစ နေရယိကာဒိဒုက္ခပရိတ္တာဏတော ပုညာနိ ဧဝ ပါဏီနံ ဗဟူပကာရာနိ, တတော တေသမ္ပိ ဥပကာရာနုဿရဏတာ ‘‘ကတညုတာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ သပ္ပုရိသေဟိ ပသံသနီယတာဒိနာနပ္ပကာရဝိသေသာဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ အာဟ စ – ‘‘ဒွေမေ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလာ ဒုလ္လဘာ လောကသ္မိံ။ ကတမေ ဒွေ? ယော စ ပုဗ္ဗကာရီ, ယော စ ကတညူ ကတဝေဒီ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၀)။
ကာလေန ဓမ္မဿဝနံ နာမ ယသ္မိံ ကာလေ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ စိတ္တံ ဟောတိ, ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဝါ အညတရေန အဘိဘူတံ, တသ္မိံ ကာလေ တေသံ ဝိနောဒနတ္ထံ ဓမ္မဿဝနံ။ အပရေ အာဟု – ပဉ္စမေ ပဉ္စမေ ဒိဝသေ ဓမ္မဿဝနံ ကာလေန ဓမ္မဿဝနံ နာမ။ ယထာဟ အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓေါ ‘‘ပဉ္စာဟိကံ ခေါ ပန မယံ, ဘန္တေ, သဗ္ဗရတ္တိံ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္နိသီဒါမာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၇၊ မဟာဝ။ ၄၆၆)။
အပိစ ယသ္မိံ ကာလေ ကလျာဏမိတ္တေ ဥပသင်္ကမိတွာ သက္ကာ ဟောတိ အတ္တနော ကင်္ခါပဋိဝိနောဒကံ ဓမ္မံ သောတုံ, တသ္မိံ ကာလေပိ ဓမ္မဿဝနံ ‘‘ကာလေန ဓမ္မဿဝန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ – ‘‘တေ ကာလေန ကာလံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀။)ဥပသင်္ကမိတွာ ပရိပုစ္ဆတိ ပရိပဉှတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈)။ တဒေတံ ကာလေန ဓမ္မဿဝနံ နီဝရဏပ္ပဟာနစတုရာနိသံသအာသဝက္ခယာဒိနာနပ္ပကာရဝိသေသာဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ယသ္မိံ, ဘိက္ခဝေ, သမယေ အရိယသာဝကော အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကတွာ သဗ္ဗံ စေတသော သမန္နာဟရိတွာ ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ, ပဉ္စဿ နီဝရဏာနိ တသ္မိံ သမယေ န ဟောန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၁၉) စ။
‘‘သောတာနုဂတာနံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ…ပေ… သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါနံ စတ္တာရော အာနိသံသာ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၉၁) စ။
‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ ကာလေန ကာလံ သမ္မာ ဘာဝိယမာနာ သမ္မာ အနုပရိဝတ္တိယမာနာ အနုပုဗ္ဗေန အာသဝါနံ ခယံ ပါပေန္တိ။ ကတမေ စတ္တာရော? ကာလေန ဓမ္မဿဝန’’န္တိ စ ဧဝမာဒီနိ (အ။ နိ။ ၄။၁၄၇)။
ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဂါရဝေါ, နိဝါတော, သန္တုဋ္ဌိ, ကတညုတာ, ကာလေန ဓမ္မဿဝနန္တိ ပဉ္စ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ, မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။
နိဋ္ဌိတာ ဂါရဝေါ စ နိဝါတော စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၂၆၉။ ဣဒါနိ ခန္တီ စာတိ ဧတ္ထ ခမနံ ခန္တိ။ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟိတာယ သုခံ ဝစော အသ္မိန္တိ သုဝစော, သုဝစဿ ကမ္မံ သောဝစဿံ, သောဝစဿဿ ဘာဝေါ သောဝစဿတာ။ ကိလေသာနံ သမိတတ္တာ သမဏာ။ ဒဿနန္တိ ပေက္ခနံ။ ဓမ္မဿ သာကစ္ဆာ ဓမ္မသာကစ္ဆာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ ခန္တိ နာမ အဓိဝါသနက္ခန္တိ, ယာယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တေ, ဝဓဗန္ဓာဒီဟိ ဝါ ဝိဟိံသန္တေ ပုဂ္ဂလေ အသုဏန္တော ဝိယ စ အပဿန္တော ဝိယ စ နိဗ္ဗိကာရော ဟောတိ ခန္တိဝါဒီ ဝိယ။ ယထာဟ –
‘‘အဟူ အတီတမဒ္ဓါနံ, သမဏော ခန္တိဒီပနော၊
တံ ခန္တိယာယေဝ ဌိတံ, ကာသိရာဇာ အဆေဒယီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၅၁)၊
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁။)ဘဒ္ဒကတော ဝါ မနသိ ကရောတိ တတော ဥတ္တရိ အပရာဓာဘာဝေန အာယသ္မာ ပုဏ္ဏတ္ထေရော ဝိယ။ ယထာဟ –
‘‘သစေ မံ, ဘန္တေ, သုနာပရန္တကာ မနုဿာ အက္ကောသိဿန္တိ ပရိဘာသိဿန္တိ, တတ္ထ မေ ဧဝံ ဘဝိဿတိ ‘ဘဒ္ဒကာ ဝတိမေ သုနာပရန္တကာ မနုဿာ, သုဘဒ္ဒကာ ဝတိမေ သုနာပရန္တကာ မနုဿာ, ယံ မေ နယိမေ ပါဏိနာ ပဟာရံ ဒေန္တီ’’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၃၉၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၈၈)။
ယာယ စ သမန္နာဂတော ဣသီနမ္ပိ ပသံသနီယော ဟောတိ။ ယထာဟ သရဘင်္ဂေါ ဣသိ –
‘‘ကောဓံ ဝဓိတွာ န ကဒါစိ သောစတိ,
မက္ခပ္ပဟာနံ ဣသယော ဝဏ္ဏယန္တိ၊
ဧတံ ခန္တိံ ဥတ္တမမာဟု သန္တော’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၆၄)၊
ဒေဝတာနမ္ပိ ပသံသနီယော ဟောတိ။ ယထာဟ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော –
‘‘ယော ဟဝေ ဗလဝါ သန္တော, ဒုဗ္ဗလဿ တိတိက္ခတိ၊
တမာဟု ပရမံ ခန္တိံ, နိစ္စံ ခမတိ ဒုဗ္ဗလော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၀-၂၅၁)၊
ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပသံသနီယော ဟောတိ။ ယထာဟ ဘဂဝါ –
‘‘အက္ကောသံ ဝဓဗန္ဓဉ္စ, အဒုဋ္ဌော ယော တိတိက္ခတိ၊
ခန္တီဗလံ ဗလာနီကံ, တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၉၉)၊
သာ ပနေသာ ခန္တိ ဧတေသဉ္စ ဣဓ ဝဏ္ဏိတာနံ အညေသဉ္စ ဂုဏာနံ အဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သောဝစဿတာ နာမ သဟဓမ္မိကံ ဝုစ္စမာနေ ဝိက္ခေပံ ဝါ တုဏှီဘာဝံ ဝါ ဂုဏဒေါသစိန္တနံ ဝါ အနာပဇ္ဇိတွာ အတိဝိယ အာဒရဉ္စ ဂါရဝဉ္စ နီစမနတဉ္စ ပုရက္ခတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝစနကရဏတာ။ သာ သဗြဟ္မစာရီနံ သန္တိကာ ဩဝါဒါနုသာသနီပဋိလာဘဟေတုတော ဒေါသပ္ပဟာနဂုဏာဓိဂမဟေတုတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂။)သမဏာနံ ဒဿနံ နာမ ဥပသမိတကိလေသာနံ ဘာဝိတကာယဝစီစိတ္တပညာနံ ဥတ္တမဒမထသမထသမန္နာဂတာနံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဥပသင်္ကမနုပဋ္ဌာနအနုဿရဏသဝနဒဿနံ, သဗ္ဗမ္ပိ ဩမကဒေသနာယ ‘‘ဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဗဟူပကာရတ္တာ။ အာဟ စ – ‘‘ဒဿနမ္ပဟံ, ဘိက္ခဝေ, တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၁၀၄)။ ယတော ဟိတကာမေန ကုလပုတ္တေန သီလဝန္တေ ဘိက္ခူ ဃရဒွါရံ သမ္ပတ္တေ ဒိသွာ ယဒိ ဒေယျဓမ္မော အတ္ထိ, ယထာဗလံ ဒေယျဓမ္မေန ပတိမာနေတဗ္ဗာ။ ယဒိ နတ္ထိ, ပဉ္စပတိဋ္ဌိတံ ကတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မိံ အသမ္ပဇ္ဇမာနေ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ နမဿိတဗ္ဗာ, တသ္မိမ္ပိ အသမ္ပဇ္ဇမာနေ ပသန္နစိတ္တေန ပိယစက္ခူဟိ သမ္ပဿိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဒဿနမူလကေနာပိ ဟိ ပုညေန အနေကာနိ ဇာတိသဟဿာနိ စက္ခုမှိ ရောဂေါ ဝါ ဒါဟော ဝါ ဥဿဒါ ဝါ ပိဠကာ ဝါ န ဟောန္တိ, ဝိပ္ပသန္နပဉ္စဝဏ္ဏသဿိရိကာနိ ဟောန္တိ စက္ခူနိ ရတနဝိမာနေ ဥဂ္ဃါဋိတမဏိကဝါဋသဒိသာနိ, သတသဟဿကပ္ပမတ္တံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ လာဘီ ဟောတိ။ အနစ္ဆရိယဉ္စေတံ, ယံ မနုဿဘူတော သပ္ပညဇာတိကော သမ္မာ ပဝတ္တိတေန သမဏဒဿနမယေန ပုညေန ဧဝရူပံ ဝိပါကသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝေယျ, ယတ္ထ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ကေဝလံ သဒ္ဓါမတ္တကဇနိတဿ သမဏဒဿနဿ ဧဝံ ဝိပါကသမ္ပတ္တိံ ဝဏ္ဏယန္တိ –
‘‘ဥလူကော မဏ္ဍလက္ခိကော,
ဝေဒိယကေ စိရဒီဃဝါသိကော၊
သုခိတော ဝတ ကောသိယော အယံ,
ကာလုဋ္ဌိတံ ပဿတိ ဗုဒ္ဓဝရံ။
‘‘မယိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ, ဘိက္ခုသံဃေ အနုတ္တရေ၊
ကပ္ပါနံ သတသဟဿာနိ, ဒုဂ္ဂတိံ သော န ဂစ္ဆတိ။
‘‘ဒေဝလောကာ စဝိတွာန, ကုသလကမ္မေန စောဒိတော၊
ဘဝိဿတိ အနန္တဉာဏော, သောမနဿောတိ ဝိဿုတော’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၄၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။၁၀)၊
ကာလေန ဓမ္မသာကစ္ဆာ နာမ ပဒေါသေ ဝါ ပစ္စူသေ ဝါ ဒွေ သုတ္တန္တိကာ ဘိက္ခူ အညမညံ သုတ္တန္တံ သာကစ္ဆန္တိ, ဝိနယဓရာ ဝိနယံ, အာဘိဓမ္မိကာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃။)အဘိဓမ္မံ, ဇာတကဘာဏကာ ဇာတကံ, အဋ္ဌကထိကာ အဋ္ဌကထံ, လီနုဒ္ဓတဝိစိကိစ္ဆာပရေတစိတ္တဝိသောဓနတ္ထံ ဝါ တမှိ တမှိ ကာလေ သာကစ္ဆန္တိ, အယံ ကာလေန ဓမ္မသာကစ္ဆာ။ သာ အာဂမဗျတ္တိအာဒီနံ ဂုဏာနံ ဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။
ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ ခန္တိ, သောဝစဿတာ, သမဏဒဿနံ, ကာလေန ဓမ္မသာကစ္ဆာတိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ, မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။
နိဋ္ဌိတာ ခန္တီ စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၂၇၀။ ဣဒါနိ တပေါ စာတိ ဧတ္ထ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ တပတီတိ တပေါ။ ဗြဟ္မံ စရိယံ, ဗြဟ္မာနံ ဝါ စရိယံ ဗြဟ္မစရိယံ, သေဋ္ဌစရိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အရိယသစ္စာနံ ဒဿနံ အရိယသစ္စာန ဒဿနံ။ အရိယသစ္စာနိ ဒဿနန္တိပိ ဧကေ, တံ န သုန္ဒရံ။ နိက္ခန္တံ ဝါနတောတိ နိဗ္ဗာနံ, သစ္ဆိကရဏံ သစ္ဆိကိရိယာ, နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – တပေါ နာမ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒီနံ တပနတော ဣန္ဒြိယသံဝရော, ကောသဇ္ဇဿ ဝါ တပနတော ဝီရိယံ။ တေန ဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော အာတာပီတိ ဝုစ္စတိ။ သွာယံ အဘိဇ္ဈာဒိပ္ပဟာနဈာနာဒိပဋိလာဘဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဗြဟ္မစရိယံ နာမ မေထုနဝိရတိသမဏဓမ္မသာသနမဂ္ဂါနံ အဓိဝစနံ။ တထာ ဟိ ‘‘အဗြဟ္မစရိယံ ပဟာယ ဗြဟ္မစာရီ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၄၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၂) ဧဝမာဒီသု မေထုနဝိရတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဘဂဝတိ နော, အာဝုသော, ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၅၇) သမဏဓမ္မော။ ‘‘န တာဝါဟံ, ပါပိမ, ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ, ယာဝ မေ ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ န ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဘဝိဿတိ ဖီတဉ္စ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇည’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၂၂၊ ဥဒါ။ ၅၁) သာသနံ။ ‘‘အယမေဝ ခေါ, ဘိက္ခု, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဗြဟ္မစရိယံ။ သေယျထိဒံ, သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၆) မဂ္ဂေါ။ ဣဓ ပန အရိယသစ္စဒဿနေန ပရတော မဂ္ဂဿ ဂဟိတတ္တာ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဉ္စေတံ ဥပရူပရိ နာနပ္ပကာရဝိသေသာဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄။)အရိယသစ္စာန ဒဿနံ နာမ ကုမာရပဉှေ ဝုတ္တတ္ထာနံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အဘိသမယဝသေန မဂ္ဂဒဿနံ။ တံ သံသာရဒုက္ခဝီတိက္ကမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ နာမ ဣဓ အရဟတ္တဖလံ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တမ္ပိ ဟိ ပဉ္စဂတိဝါနနေန ဝါနသညိတာယ တဏှာယ နိက္ခန္တတ္တာ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ပတ္တိ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဝါ ‘‘သစ္ဆိကိရိယာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣတရဿ ပန နိဗ္ဗာနဿ အရိယသစ္စာနံ ဒဿနေနေဝ သစ္ဆိကိရိယာ သိဒ္ဓါ, တေနေတံ ဣဓ န အဓိပ္ပေတံ။ ဧဝမေသာ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာဒိဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ တပေါ, ဗြဟ္မစရိယံ, အရိယသစ္စာန ဒဿနံ, နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာတိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ, မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။
နိဋ္ဌိတာ တပေါ စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၂၇၁။ ဣဒါနိ ဖုဋ္ဌဿ လောကဓမ္မေဟီတိ ဧတ္ထ ဖုဋ္ဌဿာတိ ဖုသိတဿ ဆုပိတဿ သမ္ပတ္တဿ။ လောကေ ဓမ္မာ လောကဓမ္မာ, ယာဝ လောကပ္ပဝတ္တိ, တာဝ အနိဝတ္တကာ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တန္တိ မနော မာနသံ။ ယဿာတိ နဝဿ ဝါ မဇ္ဈိမဿ ဝါ ထေရဿ ဝါ။ န ကမ္ပတီတိ န စလတိ, န ဝေဓတိ။ အသောကန္တိ နိဿောကံ အဗ္ဗူဠှသောကသလ္လံ။ ဝိရဇန္တိ ဝိဂတရဇံ ဝိဒ္ဓံသိတရဇံ။ ခေမန္တိ အဘယံ နိရုပဒ္ဒဝံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ တာဝ ပဒဝဏ္ဏနာ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဖုဋ္ဌဿ လောကဓမ္မေဟိ ယဿ စိတ္တံ န ကမ္ပတိ, ယဿ လာဘာလာဘာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ ဖုဋ္ဌဿ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ စိတ္တံ န ကမ္ပတိ, န စလတိ, န ဝေဓတိ, တဿ တံ စိတ္တံ ကေနစိ အကမ္ပနီယလောကုတ္တရဘာဝါဝဟနတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ကဿ ပန ဧတေဟိ ဖုဋ္ဌဿ စိတ္တံ န ကမ္ပတိ? အရဟတော ခီဏာသဝဿ, န အညဿ ကဿစိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သေလော ယထာ ဧကဂ္ဃနော, ဝါတေန န သမီရတိ၊
ဧဝံ ရူပါ ရသာ သဒ္ဒါ, ဂန္ဓာ ဖဿာ စ ကေဝလာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၅။)‘‘ဣဋ္ဌာ ဓမ္မာ အနိဋ္ဌာ စ, န ပဝေဓေန္တိ တာဒိနော၊
ဌိတံ စိတ္တံ ဝိပ္ပမုတ္တံ, ဝယဉ္စဿာနုပဿတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၆။၅၅၊ မဟာဝ။ ၂၄၄)၊
အသောကံ နာမ ခီဏာသဝဿေဝ စိတ္တံ။ တဉှိ ယော ‘‘သောကော သောစနာ သောစိတတ္တံ အန္တောသောကော အန္တောပရိသောကော စေတသော ပရိနိဇ္ဈာယိတတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၂၃၇) နယေန ဝုစ္စတိ သောကော, တဿ အဘာဝတော အသောကံ။ ကေစိ နိဗ္ဗာနံ ဝဒန္တိ, တံ ပုရိမပဒေန နာနုသန္ဓိယတိ။ ယထာ စ အသောကံ, ဧဝံ ဝိရဇံ ခေမန္တိပိ ခီဏာသဝဿေဝ စိတ္တံ။ တဉှိ ရာဂဒေါသမောဟရဇာနံ ဝိဂတတ္တာ ဝိရဇံ, စတူဟိ စ ယောဂေဟိ ခေမတ္တာ ခေမံ။ ယတော ဧတံ တေန တေနာကာရေန တမှိ တမှိ ပဝတ္တိက္ခဏေ ဂဟေတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဝသေန တိဝိဓမ္ပိ အပ္ပဝတ္တက္ခန္ဓတာဒိလောကုတ္တမဘာဝါဝဟနတော အာဟုနေယျာဒိဘာဝါဝဟနတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ အဋ္ဌလောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပိတစိတ္တံ, အသောကစိတ္တံ, ဝိရဇစိတ္တံ, ခေမစိတ္တန္တိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ, မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။
နိဋ္ဌိတာ ဖုဋ္ဌဿ လောကဓမ္မေဟီတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၂၇၂။ ဧဝံ ဘဂဝါ ‘‘အသေဝနာ စ ဗာလာန’’န္တိအာဒီဟိ ဒသဟိ ဂါထာဟိ အဋ္ဌတိံသ မင်္ဂလာနိ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဧတာနေဝ အတ္တနာ ဝုတ္တမင်္ဂလာနိ ထုနန္တော ‘‘ဧတာဒိသာနိ ကတွာနာ’’တိ ဣမံ အဝသာနဂါထမဘာသိ။
တဿာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ဧတာဒိသာနီတိ ဧတာနိ ဤဒိသာနိ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ ဗာလာနံ အသေဝနာဒီနိ။ ကတွာနာတိ ကတွာ။ ကတွာန ကတွာ ကရိတွာတိ ဟိ အတ္ထတော အနညံ။ သဗ္ဗတ္ထမပရာဇိတာတိ သဗ္ဗတ္ထ ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရဒေဝပုတ္တမာရပ္ပဘေဒေသု စတူသု ပစ္စတ္ထိကေသု ဧကေနပိ အပရာဇိတာ ဟုတွာ, သယမေဝ တေ စတ္တာရော မာရေ ပရာဇေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မကာရော စေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရဏမတ္တောတိ ဝိညာတဗ္ဗော။
သဗ္ဗတ္ထ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဧတာဒိသာနိ မင်္ဂလာနိ ကတွာ စတူဟိ မာရေဟိ အပရာဇိတာ ဟုတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဣဓလောကပရလောကေသု ဌာနစင်္ကမနာဒီသု စ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တိ, ဗာလသေဝနာဒီဟိ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ အာသဝါ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၆။)ဝိဃာတပရိဠာဟာ, တေသံ အဘာဝါ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တိ, အနုပဒ္ဒုတာ အနုပသဋ္ဌာ ခေမိနော အပ္ပဋိဘယာ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုနာသိကော စေတ္ထ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တံ တေသံ မင်္ဂလမုတ္တမန္တိ ဣမိနာ ဂါထာပါဒေန ဘဂဝါ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ကထံ? ဧဝံ ဒေဝပုတ္တ ယေ ဧတာဒိသာနိ ကရောန္တိ, တေ ယသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ တံ ဗာလာနံ အသေဝနာဒိ အဋ္ဌတိံသဝိဓမ္ပိ တေသံ ဧတာဒိသကာရကာနံ မင်္ဂလံ ဥတ္တမံ သေဋ္ဌံ ပဝရန္တိ ဂဏှာဟီတိ။
ဧဝဉ္စ ဘဂဝတာ နိဋ္ဌာပိတာယ ဒေသနာယ ပရိယောသာနေ ကောဋိသတသဟဿဒေဝတာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု, သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိဖလပ္ပတ္တာနံ ဂဏနာ အသင်္ချေယျာ အဟောသိ။ အထ ဘဂဝါ ဒုတိယဒိဝသေ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဣမံ, အာနန္ဒ, ရတ္တိံ အညတရာ ဒေဝတာ မံ ဥပသင်္ကမိတွာ မင်္ဂလပဉှံ ပုစ္ဆိ။ အထဿာဟံ အဋ္ဌတိံသ မင်္ဂလာနိ အဘာသိံ, ဥဂ္ဂဏှ, အာနန္ဒ, ဣမံ မင်္ဂလပရိယာယံ, ဥဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခူ ဝါစေဟီ’’တိ။ ထေရော ဥဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခူ ဝါစေသိ။ တယိဒံ အာစရိယပရမ္ပရာဘတံ ယာဝဇ္ဇတနာ ပဝတ္တတိ, ဧဝမိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ ပုထုဘူတံ ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟိ သုပ္ပကာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ဧတေသွေဝ မင်္ဂလေသု ဉာဏပရိစယပါဋဝတ္ထံ အယံ အာဒိတော ပဘုတိ ယောဇနာ – ဧဝမိမေ ဣဓလောကပရလောကလောကုတ္တရသုခကာမာ သတ္တာ ဗာလဇနသေဝနံ ပဟာယ, ပဏ္ဍိတေ နိဿာယ, ပူဇနေယျေ ပူဇေန္တာ, ပတိရူပဒေသဝါသေန ပုဗ္ဗေ ကတပုညတာယ စ ကုသလပ္ပဝတ္တိယံ စောဒိယမာနာ, အတ္တာနံ သမ္မာ ပဏိဓာယ, ဗာဟုသစ္စသိပ္ပဝိနယေဟိ အလင်္ကတတ္တဘာဝါ, ဝိနယာနုရူပံ သုဘာသိတံ ဘာသမာနာ, ယာဝ ဂိဟိဘာဝံ န ဝိဇဟန္တိ, တာဝ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနေန ပေါရာဏံ ဣဏမူလံ ဝိသောဓယမာနာ, ပုတ္တဒါရသင်္ဂဟေန နဝံ ဣဏမူလံ ပယောဇယမာနာ, အနာကုလကမ္မန္တတာယ ဓနဓညာဒိသမိဒ္ဓိံ ပါပုဏန္တာ, ဒါနေန ဘောဂသာရံ ဓမ္မစရိယာယ ဇီဝိတသာရဉ္စ ဂဟေတွာ, ဉာတိသင်္ဂဟေန သကဇနဟိတံ အနဝဇ္ဇကမ္မန္တတာယ ပရဇနဟိတဉ္စ ကရောန္တာ, ပါပဝိရတိယာ ပရူပဃာတံ မဇ္ဇပါနသံယမေန အတ္တူပဃာတဉ္စ ဝိဝဇ္ဇေတွာ, ဓမ္မေသု အပ္ပမာဒေန ကုသလပက္ခံ ဝဍ္ဎေတွာ, ဝဍ္ဎိတကုသလတာယ ဂိဟိဗျဉ္ဇနံ ဩဟာယ ပဗ္ဗဇိတဘာဝေ ဌိတာပိ ဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကုပဇ္ဈာစရိယာဒီသု ဂါရဝေန နိဝါတေန စ ဝတ္တသမ္ပဒံ အာရာဓေတွာ, သန္တုဋ္ဌိယာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၇။)ပစ္စယဂေဓံ ပဟာယ, ကတညုတာယ သပ္ပုရိသဘူမိယံ ဌတွာ, ဓမ္မဿဝနေန စိတ္တလီနတံ ပဟာယ, ခန္တိယာ သဗ္ဗပရိဿယေ အဘိဘဝိတွာ, သောဝစဿတာယ သနာထမတ္တာနံ ကတွာ, သမဏဒဿနေန ပဋိပတ္တိပယောဂံ ပဿန္တာ, ဓမ္မသာကစ္ဆာယ ကင်္ခါဋ္ဌာနိယေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေတွာ, ဣန္ဒြိယသံဝရတပေန သီလဝိသုဒ္ဓိံ သမဏဓမ္မဗြဟ္မစရိယေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိံ တတော ပရာ စ စတဿော ဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေန္တာ, ဣမာယ ပဋိပဒါယ အရိယသစ္စဒဿနပရိယာယံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ ပတွာ အရဟတ္တဖလသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောန္တိ။ ယံ သစ္ဆိကတွာ သိနေရုပဗ္ဗတော ဝိယ ဝါတဝုဋ္ဌီဟိ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ အဝိကမ္ပမာနစိတ္တာ အသောကာ ဝိရဇာ ခေမိနော ဟောန္တိ။ ယေ စ ခေမိနော, တေ သဗ္ဗတ္ထ ဧကေနာပိ အပရာဇိတာ ဟောန္တိ, သဗ္ဗတ္ထ စ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ဧတာဒိသာနိ ကတွာန, သဗ္ဗတ္ထမပရာဇိတာ၊
သဗ္ဗတ္ထ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တိ, တံ တေသံ မင်္ဂလမုတ္တမ’’န္တိ။
ဣတိ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ သူစိလောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ သူစိလောမသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အတ္ထဝဏ္ဏနာနယေနေဝဿ ဥပ္ပတ္တိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အတ္ထဝဏ္ဏနာယဉ္စ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဂယာယံ ဝိဟရတိ ဋင်္ကိတမဉ္စေ သူစိလောမဿ ယက္ခဿ ဘဝနေတိ ဧတ္ထ ပန ကာ ဂယာ, ကော ဋင်္ကိတမဉ္စော, ကသ္မာ စ ဘဂဝါ တဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ ဝိဟရတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဂယာတိ ဂါမောပိ တိတ္ထမ္ပိ ဝုစ္စတိ, တဒုဘယမ္ပိ ဣဓ ဝဋ္ဋတိ။ ဂယာဂါမဿ ဟိ အဝိဒူရေ ဒေသေ ဝိဟရန္တောပိ ‘‘ဂယာယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဿ စ ဂါမဿ သမီပေ အဝိဒူရေ ဒွါရသန္တိကေ သော ဋင်္ကိတမဉ္စော။ ဂယာတိတ္ထေ ဝိဟရန္တောပိ ‘‘ဂယာယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဂယာတိတ္ထေ စ သော ဋင်္ကိတမဉ္စော။ ဋင်္ကိတမဉ္စောတိ စတုန္နံ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ဝိတ္ထတံ ပါသာဏံ အာရောပေတွာ ကတော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၈။)ပါသာဏမဉ္စော။ တံ နိဿာယ ယက္ခဿ ဘဝနံ အာဠဝကဿ ဘဝနံ ဝိယ။ ယသ္မာ ဝါ ပန ဘဂဝါ တံ ဒိဝသံ ပစ္စူသသမယေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သူစိလောမဿ စ ခရလောမဿ စာတိ ဒွိန္နမ္ပိ ယက္ခာနံ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ အဒ္ဒသ, တသ္မာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ အန္တောအရုဏေယေဝ နာနာဒိသာဟိ သန္နိပတိတဿ ဇနဿ ခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒိနာနပ္ပကာရာသုစိနိဿန္ဒကိလိန္နဘူမိဘာဂမ္ပိ တံ တိတ္ထပ္ပဒေသံ အာဂန္တွာ တသ္မိံ ဋင်္ကိတမဉ္စေ နိသီဒိ သူစိလောမဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ဂယာယံ ဝိဟရတိ ဋင်္ကိတမဉ္စေ သူစိလောမဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ’’တိ။
တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ယံ သမယံ ဘဂဝါ တတ္ထ ဝိဟရတိ, တေန သမယေန။ ခရော စ ယက္ခော သူစိလောမော စ ယက္ခော ဘဂဝတော အဝိဒူရေ အတိက္ကမန္တီတိ။ ကေ တေ ယက္ခာ, ကသ္မာ စ အတိက္ကမန္တီတိ? ဝုစ္စတေ – တေသု တာဝ ဧကော အတီတေ သံဃဿ တေလံ အနာပုစ္ဆာ ဂဟေတွာ အတ္တနော သရီရံ မက္ခေသိ။ သော တေန ကမ္မေန နိရယေ ပစ္စိတွာ ဂယာပေါက္ခရဏိတီရေ ယက္ခယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော။ တဿေဝ စဿ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန ဝိရူပါနိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ အဟေသုံ, ဣဋ္ဌကစ္ဆဒနသဒိသဉ္စ ခရသမ္ဖဿံ စမ္မံ။ သော ကိရ ယဒါ ပရံ ဘိံသာပေတုကာမော ဟောတိ, တဒါ ဆဒနိဋ္ဌကသဒိသာနိ စမ္မကပါလာနိ ဥက္ခိပိတွာ ဘိံသာပေတိ။ ဧဝံ သော ခရသမ္ဖဿတ္တာ ခရော ယက္ခောတွေဝ နာမံ လဘိ။
ဣတရော ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဥပါသကော ဟုတွာ မာသဿ အဋ္ဌ ဒိဝသေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏာတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဓမ္မဿဝနေ ဃောသိတေ သံဃာရာမဒွါရေ အတ္တနော ခေတ္တံ ကေလာယန္တော ဥဂ္ဃေါသနံ သုတွာ ‘‘သစေ နှာယာမိ, စိရံ ဘဝိဿတီ’’တိ ကိလိဋ္ဌဂတ္တောဝ ဥပေါသထာဂါရံ ပဝိသိတွာ မဟဂ္ဃေ ဘုမ္မတ္ထရဏေ အနာဒရေန နိပဇ္ဇိတွာ သုပိ။ ဘိက္ခု ဧဝါယံ, န ဥပါသကောတိ သံယုတ္တဘာဏကာ။ သော တေန စ အညေန ကမ္မေန စ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဂယာပေါက္ခရဏိယာ တီရေ ယက္ခယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော။ သော တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန ဒုဒ္ဒသိကော အဟောသိ, သရီရေ စဿ သူစိသဒိသာနိ လောမာနိ အဟေသုံ။ သော ဟိ ဘိံသာပေတဗ္ဗကေ သတ္တေ သူစီဟိ ဝိဇ္ဈန္တော ဝိယ ဘိံသာပေတိ။ ဧဝံ သော သူစိသဒိသလောမတ္တာ သူစိလောမော ယက္ခောတွေဝ နာမံ လဘိ။ တေ အတ္တနော ဂေါစရတ္ထာယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၉။)ဘဝနတော နိက္ခမိတွာ မုဟုတ္တံ ဂန္တွာ ဂတမဂ္ဂေနေဝ နိဝတ္တိတွာ ဣတရံ ဒိသာဘာဂံ ဂစ္ဆန္တာ ဘဂဝတော အဝိဒူရေ အတိက္ကမန္တိ။
အထ ခေါ ခရောတိ ကသ္မာ တေ ဧဝမာဟံသု? ခရော သမဏကပ္ပံ ဒိသွာ အာဟ။ သူစိလောမော ပန ‘‘ယော ဘာယတိ န သော သမဏော, သမဏပဋိရူပကတ္တာ ပန သမဏကော ဟောတီ’’တိ ဧဝံလဒ္ဓိကော။ တသ္မာ တာဒိသံ ဘဂဝန္တံ မညမာနော ‘‘နေသော သမဏော, သမဏကော ဧသော’’တိ သဟသာဝ ဝတွာပိ ပုန ဝီမံသိတုကာမော အာဟ – ‘‘ယာဝါဟံ ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘အထ ခေါ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ တတော။ သူစိလောမော ယက္ခောတိ ဣတော ပဘုတိ ယာဝ အပိစ ခေါ တေ သမ္ဖဿော ပါပကောတိ, တာဝ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဘဂဝတော ကာယန္တိ အတ္တနော ကာယံ ဘဂဝတော ဥပနာမေသီတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတော အဘာယန္တံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ‘‘ပဉှံ တံ သမဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိံ ကာရဏာ? သော ဟိ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမိနာပိ နာမ မေ ဧဝံ ခရေန အမနုဿသမ္ဖဿေန မနုဿော သမာနော အယံ န ဘာယတိ, ဟန္ဒာဟံ ဧတံ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆာမိ, အဒ္ဓါ အယံ တတ္ထ န သမ္ပာယိဿတိ, တတော နံ ဧဝံ ဝိဟေဌေဿာမီ’’တိ။ ဘဂဝါ တံ သုတွာ ‘‘န ခွါဟံ တံ အာဝုသော’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ အာဠဝကသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၂၇၃။ အထ ခေါ သူစိလောမော ယက္ခော ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ ‘‘ရာဂေါ စ ဒေါသော စာ’’တိ။ တတ္ထ ရာဂဒေါသာ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ ကုတောနိဒါနာတိ ကိံနိဒါနာ ကိံဟေတုကာ။ ကုတောတိ ပစ္စတ္တဝစနဿ တော-အာဒေသော ဝေဒိတဗ္ဗော, သမာသေ စဿ လောပါဘာဝေါ။ အထ ဝါ နိဒါနာတိ ဇာတာ ဥပ္ပန္နာတိ အတ္ထော, တသ္မာ ကုတောနိဒါနာ, ကုတောဇာတာ, ကုတောဥပ္ပန္နာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အရတီ ရတီ လောမဟံသော ကုတောဇာတိ ယာယံ ‘‘ပန္တေသု ဝါ သေနာသနေသု အညတရညတရေသု ဝါ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု အရတိ အရတိတာ အနဘိရတိ အနဘိရမဏာ ဥက္ကဏ္ဌိတာ ပရိတဿိတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၅၆) ဧဝံ ဝိဘတ္တာ အရတိ, ယာ စ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတိ, ယော စ လောမဟံသသမုဋ္ဌာပနတော ‘‘လောမဟံသော’’တွေဝ သင်္ချံ ဂတော စိတ္တုတြာသော။ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ကုတောဇာ ကုတောဇာတာတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၀။)ပုစ္ဆတိ။ ကုတော သမုဋ္ဌာယာတိ ကုတော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ။ မနောတိ ကုသလစိတ္တံ, ဝိတက္ကာတိ ဥရဂသုတ္တေ ဝုတ္တာ နဝ ကာမဝိတက္ကာဒယော။ ကုမာရကာ ဓင်္ကမိဝေါဿဇန္တီတိ ယထာ ဂါမဒါရကာ ကီဠန္တာ ကာကံ သုတ္တေန ပါဒေ ဗန္ဓိတွာ ဩဿဇန္တိ ခိပန္တိ, ဧဝံ ကုသလမနံ အကုသလဝိတက္ကာ ကုတော သမုဋ္ဌာယ ဩဿဇန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။
֍ * ၂၇၄။ အထဿ ဘဂဝါ တေ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘ရာဂေါ စာ’’တိ ဒုတိယဂါထမဘာသိ။ တတ္ထ ဣတောတိ အတ္တဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ အတ္တဘာဝနိဒါနာ ဟိ ရာဂဒေါသာ။ အရတိရတိလောမဟံသာ စ အတ္တဘာဝတော ဇာတာ, ကာမဝိတက္ကာဒိအကုသလဝိတက္ကာ စ အတ္တဘာဝတောယေဝ သမုဋ္ဌာယ ကုသလမနော ဩဿဇန္တိ, တေန တဒညံ ပကတိအာဒိကာရဏံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ – ‘‘ဣတောနိဒါနာ ဣတောဇာ ဣတော သမုဋ္ဌာယာ’’တိ။ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ စေတ္ထ ပုရိမဂါထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၂၇၅-၆။ ဧဝံ တေ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣဒါနိ ယွာယံ ‘‘ဣတောနိဒါနာ’’တိအာဒီသု ‘‘အတ္တဘာဝနိဒါနာ အတ္တဘာဝတော ဇာတာ အတ္တဘာဝတော သမုဋ္ဌာယာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော, တံ သာဓေန္တော အာဟ – ‘‘သ္နေဟဇာ အတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ။ ဧတေ ဟိ သဗ္ဗေပိ ရာဂါဒယော ဝိတက္ကပရိယောသာနာ တဏှာသ္နေဟေန ဇာတာ, တထာ ဇာယန္တာ စ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓဘေဒေ အတ္တဘာဝပရိယာယေ အတ္တနိ သမ္ဘူတာ။ တေနာဟ – ‘‘သ္နေဟဇာ အတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ။ ဣဒါနိ တဒတ္ထဇောတိကံ ဥပမံ ကရောတိ ‘‘နိဂြောဓဿေဝ ခန္ဓဇာ’’တိ။ တတ္ထ ခန္ဓေသု ဇာတာ ခန္ဓဇာ, ပါရောဟာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ နိဂြောဓဿ ခန္ဓဇာ နာမ ပါရောဟာ အာပေါရသသိနေဟေ သတိ ဇာယန္တိ, ဇာယန္တာ စ တသ္မိံယေဝ နိဂြောဓေ တေသု တေသု သာခပ္ပဘေဒေသု သမ္ဘဝန္တိ, ဧဝမေတေပိ ရာဂါဒယော အဇ္ဈတ္တတဏှာသ္နေဟေ သတိ ဇာယန္တိ, ဇာယန္တာ စ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ တေသု တေသု စက္ခာဒိဘေဒေသု ဒွါရာရမ္မဏဝတ္ထူသု သမ္ဘဝန္တိ။ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘အတ္တဘာဝနိဒါနာ အတ္တဘာဝဇာ အတ္တဘာဝသမုဋ္ဌာနာ စ ဧတေ’’တိ။
အဝသေသဒိယဍ္ဎဂါထာယ ပန အယံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ဧဝံ အတ္တသမ္ဘူတာ စ ဧတေ ပုထူ ဝိသတ္တာ ကာမေသု။ ရာဂေါပိ ဟိ ပဉ္စကာမဂုဏိကာဒိဝသေန, ဒေါသောပိ အာဃာတဝတ္ထာဒိဝသေန, အရတိအာဒယောပိ တဿ တဿေဝ ဘေဒဿ ဝသေနာတိ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗေပိမေ ကိလေသာ ပုထူ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၁။)အနေကပ္ပကာရာ ဟုတွာ ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏာဒိဝသေန တေသု တေသု ဝတ္ထုကာမေသု တထာ တထာ ဝိသတ္တာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတာ။ ကိမိဝ? မာလုဝါဝ ဝိတတာ ဝနေ, ယထာ ဝနေ ဝိတတာ မာလုဝါ တေသု တေသု ရုက္ခဿ သာခပသာခါဒိဘေဒေသု ဝိသတ္တာ ဟောတိ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတာ, ဧဝံ ပုထုပ္ပဘေဒေသု ဝတ္ထုကာမေသု ဝိသတ္တံ ကိလေသဂဏံ ယေ နံ ပဇာနန္တိ ယတောနိဒါနံ, တေ နံ ဝိနောဒေန္တိ သုဏောဟိ ယက္ခ။
တတ္ထ ယတောနိဒါနန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, တေန ကိံ ဒီပေတိ? ယေ သတ္တာ နံ ကိလေသဂဏံ ‘‘ယတောနိဒါနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝံ ဇာနန္တိ, တေ နံ ‘‘တဏှာသ္နေဟသ္နေဟိတေ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဉတွာ တံ တဏှာသ္နေဟံ အာဒီနဝါနုပဿနာဒိဘာဝနာဉာဏဂ္ဂိနာ ဝိသောသေန္တာ ဝိနောဒေန္တိ ပဇဟန္တိ ဗျန္တီကရောန္တိ စ, ဧတံ အမှာကံ သုဘာသိတံ သုဏောဟိ ယက္ခာတိ။ ဧဝမေတ္ထ အတ္တဘာဝဇာနနေန ဒုက္ခပရိညံ တဏှာသ္နေဟရာဂါဒိကိလေသဂဏဝိနောဒနေန သမုဒယပ္ပဟာနဉ္စ ဒီပေတိ။
ယေ စ နံ ဝိနောဒေန္တိ, တေ ဒုတ္တရံ ဩဃမိမံ တရန္တိ အတိဏ္ဏပုဗ္ဗံ အပုနဗ္ဘဝါယ။ ဧတေန မဂ္ဂဘာဝနံ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယဉ္စ ဒီပေတိ။ ယေ ဟိ နံ ကိလေသဂဏံ ဝိနောဒေန္တိ, တေ အဝဿံ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တိ။ န ဟိ မဂ္ဂဘာဝနံ ဝိနာ ကိလေသဝိနောဒနံ အတ္ထိ။ ယေ စ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တိ, တေ ဒုတ္တရံ ပကတိဉာဏေန ကာမောဃာဒိံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃမိမံ တရန္တိ။ မဂ္ဂဘာဝနာ ဟိ ဩဃတရဏံ။ အတိဏ္ဏပုဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ သုပိနန္တေနပိ အဝီတိက္ကန္တပုဗ္ဗံ။ အပုနဗ္ဘဝါယာတိ နိဗ္ဗာနာယ။ ဧဝမိမံ စတုသစ္စဒီပိကံ ဂါထံ သုဏန္တာ ‘‘သုတွာ ဓမ္မံ ဓာရေန္တိ, ဓတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထမုပပရိက္ခန္တီ’’တိအာဒိကံ ကထံ သုဘာဝိနိယာ ပညာယ အနုက္ကမမာနာ တေ ဒွေပိ သဟာယကာ ယက္ခာ ဂါထာပရိယောသာနေယေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, ပါသာဒိကာ စ အဟေသုံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဒိဗ္ဗာလင်္ကာရဝိဘူသိတာတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သူစိလောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၂။)၆။ ကပိလသုတ္တ-(ဓမ္မစရိယသုတ္တ)-ဝဏ္ဏနာ
ဓမ္မစရိယန္တိ ကပိလသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဟေမဝတသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရိနိဗ္ဗုတေ ကဿပေ ဘဂဝတိ ဒွေ ကုလပုတ္တာ ဘာတရော နိက္ခမိတွာ သာဝကာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဇေဋ္ဌော သောဓနော နာမ, ကနိဋ္ဌော ကပိလော နာမ။ တေသံ မာတာ သာဓနီ နာမ, ကနိဋ္ဌဘဂိနီ တာပနာ နာမ။ တာပိ ဘိက္ခုနီသု ပဗ္ဗဇိံသု။ တတော တေ ဒွေပိ ဟေမဝတသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘သာသနေ ကတိ ဓုရာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ သုတွာ စ ဇေဋ္ဌော ‘‘ဝါသဓုရံ ပူရေဿာမီ’’တိ ပဉ္စ ဝဿာနိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ဝသိတွာ ပဉ္စဝဿော ဟုတွာ ယာဝ အရဟတ္တံ, တာဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ သုတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ကပိလော ‘‘အဟံ တာဝ တရုဏော, ဝုဍ္ဎကာလေ ဝါသဓုရံ ပရိပူရေဿာမီ’’တိ ဂန္ထဓုရံ အာရဘိတွာ တေပိဋကော အဟောသိ။ တဿ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ ပရိဝါရော, ပရိဝါရံ နိဿာယ လာဘော စ ဥဒပါဒိ။
သော ဗာဟုသစ္စမဒေန မတ္တော ပဏ္ဍိတမာနီ အနညာတေပိ အညာတမာနီ ဟုတွာ ပရေဟိ ဝုတ္တံ ကပ္ပိယမ္ပိ အကပ္ပိယံ, အကပ္ပိယမ္ပိ ကပ္ပိယံ, သာဝဇ္ဇမ္ပိ အနဝဇ္ဇံ, အနဝဇ္ဇမ္ပိ သာဝဇ္ဇန္တိ ဘဏတိ။ သော ပေသလေဟိ ဘိက္ခူဟိ, ‘‘မာ, အာဝုသော ကပိလ, ဧဝံ အဝစာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဩဝဒိယမာနော ‘‘တုမှေ ကိံ ဇာနာထ ရိတ္တမုဋ္ဌိသဒိသာ’’တိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ ခုံသေန္တော ဝမ္ဘေန္တောယေဝ စရတိ။ ဘိက္ခူ တဿ ဘာတုနော သောဓနတ္ထေရဿာပိ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သောပိ နံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘အာဝုသော ကပိလ, သာသနဿ အာယု နာမ တုမှာဒိသာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိ။ မာ, အာဝုသော ကပိလ, ကပ္ပိယမ္ပိ အကပ္ပိယံ, အကပ္ပိယမ္ပိ ကပ္ပိယံ, သာဝဇ္ဇမ္ပိ အနဝဇ္ဇံ, အနဝဇ္ဇမ္ပိ သာဝဇ္ဇန္တိ ဝဒေဟီ’’တိ။ သော တဿပိ ဝစနံ နာဒိယိ။ တတော နံ သောဓနတ္ထေရော ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ –
‘‘ဧကဝါစမ္ပိ ဒွိဝါစံ, ဘဏေယျ အနုကမ္ပကော၊
တတုတ္တရိံ န ဘာသေယျ, ဒါသောဝယျဿ သန္တိကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၉။၃၄) –
ပရိဝဇ္ဇေတွာ ‘‘တွမေဝ, အာဝုသော, သကေန ကမ္မေန ပညာယိဿသီ’’တိ ပက္ကာမိ။ တတော ပဘုတိ နံ ပေသလာ ဘိက္ခူ ဆဍ္ဍေသုံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၃။)သော ဒုရာစာရော ဟုတွာ ဒုရာစာရပရိဝုတော ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ‘‘ဥပေါသထံ ဩသာရေဿာမီ’’တိ သီဟာသနံ အဘိရုယှ စိတြဗီဇနိံ ဂဟေတွာ နိသိန္နော ‘‘ဝတ္တတိ, အာဝုသော, ဧတ္ထ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခော’’တိ တိက္ခတ္တုံ အာဟ။ အထေကော ဘိက္ခုပိ ‘‘မယှံ ဝတ္တတီ’’တိ န အဝေါစ။ န စ တဿ တေသံ ဝါ ပါတိမောက္ခော ဝတ္တတိ။ တတော သော ‘‘ပါတိမောက္ခေ သုတေပိ အသုတေပိ ဝိနယော နာမ နတ္ထီ’’တိ အာသနာ ဝုဋ္ဌာသိ။ ဧဝံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနံ ဩသက္ကာပေသိ ဝိနာသေသိ။ အထ သောဓနတ္ထေရော တဒဟေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ သောပိ ကပိလော ဧဝံ တံ သာသနံ ဩသက္ကာပေတွာ ကာလကတော အဝီစိမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ, သာပိဿ မာတာ စ ဘဂိနီ စ တဿေဝ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပေသလေ ဘိက္ခူ အက္ကောသမာနာ ပရိဘာသမာနာ ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။
တသ္မိံယေဝ စ ကာလေ ပဉ္စသတာ ပုရိသာ ဂါမဃာတာဒီနိ ကတွာ စောရိကာယ ဇီဝန္တာ ဇနပဒမနုဿေဟိ အနုဗဒ္ဓါ ပလာယမာနာ အရညံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ကိဉ္စိ ဂဟနံ ဝါ ပဋိသရဏံ ဝါ အပဿန္တာ အဝိဒူရေ ပါသာဏေ ဝသန္တံ အညတရံ အာရညိကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အမှာကံ, ဘန္တေ, ပဋိသရဏံ ဟောထာ’’တိ ဘဏိံသု။ ထေရော ‘‘တုမှာကံ သီလသဒိသံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, သဗ္ဗေ ပဉ္စ သီလာနိ သမာဒိယထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သီလာနိ သမာဒိယိံသု။ ထေရော ‘‘တုမှေ သီလဝန္တော, ဣဒါနိ အတ္တနော ဇီဝိတံ ဝိနာသေန္တေသုပိ မာ မနော ပဒူသယိတ္ထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ အထ တေ ဇာနပဒါ သမ္ပတ္တာ ဣတော စိတော စ မဂ္ဂမာနာ တေ စောရေ ဒိသွာ သဗ္ဗေဝ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသုံ။ တေ ကာလံ ကတွာ ကာမာဝစရဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌကစောရော ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော အဟောသိ, ဣတရေ တဿေဝ ပရိဝါရာ။
တေ အနုလောမပဋိလောမံ သံသရန္တာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ ခေပေတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော သာဝတ္ထိဒွါရေ ကေဝဋ္ဋဂါမော အတ္ထိ, တတ္ထ ပဉ္စသတကုလဇေဋ္ဌဿ ကေဝဋ္ဋဿ ပဇာပတိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ, ဣတရေ အဝသေသကေဝဋ္ဋပဇာပတီနံ။ ဧဝံ တေသံ ဧကဒိဝသံယေဝ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဉ္စ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနဉ္စ အဟောသိ။ အထ ကေဝဋ္ဋဇေဋ္ဌော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣမသ္မိံ ဂါမေ အညေပိ ဒါရကာ အဇ္ဇ ဇာတာ’’တိ ဝိစိနန္တော တေ ဒါရကေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ မေ ပုတ္တဿ သဟာယကာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သဗ္ဗေသံ ပေါသာဝနိကံ အဒါသိ။ တေ သဗ္ဗေ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၄။)သဟာယကာ သဟပံသုံ ကီဠန္တာ အနုပုဗ္ဗေန ဝယပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။ ယသောဇော တေသံ အဂ္ဂေါ အဟောသိ။
ကပိလောပိ တဒါ နိရယေ ပက္ကာဝသေသေန အစိရဝတိယာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဒုဂ္ဂန္ဓမုခေါ မစ္ဆော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထေကဒိဝသံ သဗ္ဗေပိ ကေဝဋ္ဋဒါရကာ ဇာလာနိ ဂဟေတွာ ‘‘မစ္ဆေ ဗန္ဓိဿာမာ’’တိ နဒိံ ဂန္တွာ ဇာလာနိ ပက္ခိပိံသု။ တေသံ ဇာလံ သော မစ္ဆော ပါဝိသိ။ တံ ဒိသွာ သဗ္ဗော ကေဝဋ္ဋဂါမော ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒေါ အဟောသိ – ‘‘အမှာကံ ပုတ္တာ ပဌမံ မစ္ဆေ ဗန္ဓန္တာ သုဝဏ္ဏမစ္ဆံ ဗန္ဓိံသု, ဝုဍ္ဎိ နေသံ ဒါရကာနံ, ဣဒါနိ စ နော ရာဇာ ပဟူတံ ဓနံ ဒဿတီ’’တိ။ အထ တေ ပဉ္စသတာပိ ဒါရကသဟာယကာ မစ္ဆံ နာဝါယ ပက္ခိပိတွာ နာဝံ ဥက္ခိပိတွာ ရညော သန္တိကံ အဂမံသု။ ရာဇာ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဧတံ ဘဏေ’’တိ အာဟ။ ‘‘မစ္ဆော ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မစ္ဆံ ဒိသွာ ‘‘ဘဂဝါ ဧတဿ ဝဏ္ဏကာရဏံ ဇာနိဿတီ’’တိ မစ္ဆံ ဂါဟာပေတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ။ မစ္ဆဿ မုခဝိဝရဏကာလေ ဇေတဝနံ အတိဝိယ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဟောတိ။
ရာဇာ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကသ္မာ, ဘန္တေ, မစ္ဆော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဇာတော, ကသ္မာ စဿ မုခတော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါယတီ’’တိ? အယံ, မဟာရာဇ, ကဿပဿ ဘဂဝတော ပါဝစနေ ကပိလော နာမ ဘိက္ခု အဟောသိ, ဗဟုဿုတော အာဂတာဂမော။ အတ္တနော ဝစနံ အဂဏှန္တာနံ ဘိက္ခူနံ အက္ကောသကပရိဘာသကော။ တဿ စ ဘဂဝတော သာသနဝိနာသကော။ ယံ သော တဿ ဘဂဝတော သာသနံ ဝိနာသေသိ, တေန ကမ္မေန အဝီစိမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ, ဝိပါကာဝသေသေန စ ဣဒါနိ မစ္ဆော ဇာတော။ ယံ ဒီဃရတ္တံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝါစေသိ, ဗုဒ္ဓဿ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ, တဿ နိဿန္ဒေန ဤဒိသံ ဝဏ္ဏံ ပဋိလဘိ။ ယံ ဘိက္ခူနံ အက္ကောသကပရိဘာသကော အဟောသိ, တေနဿ မုခတော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါယတိ။ ‘‘ဥလ္လပါပေမိ နံ မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အာမ ဘဂဝါ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ မစ္ဆံ အာလပိ – ‘‘တွံသိ ကပိလော’’တိ? ‘‘အာမ ဘဂဝါ, အဟံ ကပိလော’’တိ။ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘အဝီစိမဟာနိရယတော ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘သောဓနော ကုဟိံ ဂတော’’တိ? ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘သာဓနီ ကုဟိံ ဂတာ’’တိ? ‘‘မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘တာပနာ ကုဟိံ ဂတာ’’တိ? ‘‘မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ တွံ ကုဟိံ ဂမိဿသီ’’တိ? ‘‘မဟာနိရယံ ဘဂဝါ’’တိ။ တာဝဒေဝ ဝိပ္ပဋိသာရာဘိဘူတော နာဝံ သီသေန ပဟရိတွာ ကာလကတော မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ မဟာဇနော သံဝိဂ္ဂေါ အဟောသိ လောမဟဋ္ဌဇာတော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၅။)အထ ဘဂဝါ တတ္ထ သမ္ပတ္တဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတပရိသာယ တင်္ခဏာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
၂၇၇-၈။ တတ္ထ ဓမ္မစရိယန္တိ ကာယသုစရိတာဒိ ဓမ္မစရိယံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ဧတဒါဟု ဝသုတ္တမန္တိ ဧတံ ဥဘယမ္ပိ လောကိယလောကုတ္တရံ သုစရိတံ သဂ္ဂမောက္ခသုခသမ္ပာပကတ္တာ ဝသုတ္တမန္တိ အာဟု အရိယာ။ ဝသုတ္တမံ နာမ ဥတ္တမရတနံ, အနုဂါမိကံ အတ္တာဓီနံ ရာဇာဒီနံ အသာဓာရဏန္တိ အဓိပ္ပါယော။
ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ သမ္မာပဋိပတ္တိယေဝ ပဋိသရဏ’’န္တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိပတ္တိဝိရဟိတာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အသာရကတ္တဒဿနေန ကပိလံ အညေ စ တထာရူပေ ဂရဟန္တော ‘‘ပဗ္ဗဇိတောပိ စေ ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိမာဟ။
တတြာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ယော ဟိ ကောစိ ဂိဟိဗျဉ္ဇနာနိ အပနေတွာ ဘဏ္ဍုကာသာဝါဒိဂဟဏမတ္တံ ဥပသင်္ကမနေန ပဗ္ဗဇိတောပိ စေ ဟောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္ထံ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ, သော စေ မုခရဇာတိကော ဟောတိ ဖရုသဝစနော, နာနပ္ပကာရာယ ဝိဟေသာယ အဘိရတတ္တာ ဝိဟေသာဘိရတော, ဟိရောတ္တပ္ပါဘာဝေန မဂသဒိသတ္တာ မဂေါ, ဇီဝိတံ တဿ ပါပိယော, တဿ ဧဝရူပဿ ဇီဝိတံ အတိပါပံ အတိဟီနံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဣမာယ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ ရာဂါဒိမနေကပ္ပကာရံ ရဇံ ဝဍ္ဎေတိ အတ္တနော။
֍ * ၂၇၉။ န ကေဝလဉ္စ ဣမိနာဝ ကာရဏေနဿ ဇီဝိတံ ပါပိယော, အပိစ ခေါ ပန အယံ ဧဝရူပေါ မုခရဇာတိကတ္တာ ကလဟာဘိရတော ဘိက္ခု သုဘာသိတဿ အတ္ထဝိဇာနနသမ္မောဟနေန မောဟဓမ္မေန အာဝုတော, ‘‘မာ, အာဝုသော ကပိလ, ဧဝံ အဝစ, ဣမိနာပိ ပရိယာယေန တံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ပေသလေဟိ ဘိက္ခူဟိ အက္ခာတမ္ပိ န ဇာနာတိ ဓမ္မံ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတံ။ ယော ဓမ္မော ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတော, တံ နာနပ္ပကာရေန အတ္တနော ဝုစ္စမာနမ္ပိ န ဇာနာတိ။ ဧဝမ္ပိဿ ဇီဝိတံ ပါပိယော။
֍ * ၂၈၀။ တထာ သော ဧဝရူပေါ ဝိဟေသာဘိရတတ္တာ ဝိဟေသံ ဘာဝိတတ္တာနံ ဘာဝိတတ္တေ ခီဏာသဝဘိက္ခူ သောဓနတ္ထေရပဘုတိကေ ‘‘န တုမှေ ဝိနယံ ဇာနာထ, န သုတ္တံ န အဘိဓမ္မံ, ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတာ’’တိအာဒိနာ နယေန
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၆။)ဝိဟေသန္တော။ ဥပယောဂပ္ပဝတ္တိယဉှိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ‘‘ဝိဟေသံ ဘာဝိတတ္တာနံ ကရောန္တော’’တိ ပါဌသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ နိပ္ပရိယာယမေဝ သာမိဝစနံ သိဇ္ဈတိ။ အဝိဇ္ဇာယ ပုရက္ခတောတိ ဘာဝိတတ္တဝိဟေသနေ အာဒီနဝဒဿနပဋိစ္ဆာဒိကာယ အဝိဇ္ဇာယ ပုရက္ခတော ပေသိတော ပယောဇိတော သေသပဗ္ဗဇိတာနံ ဘာဝိတတ္တာနံ ဝိဟေသဘာဝေန ပဝတ္တံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ စိတ္တဝိဗာဓနေန သင်္ကိလေသံ, အာယတိဉ္စ နိရယသမ္ပာပနေန မဂ္ဂံ နိရယဂါမိနံ န ဇာနာတိ။
֍ * ၂၈၁။ အဇာနန္တော စ တေန မဂ္ဂေန စတုဗ္ဗိဓာပါယဘေဒံ ဝိနိပါတံ သမာပန္နော။ တတ္ထ စ ဝိနိပါတေ ဂဗ္ဘာ ဂဗ္ဘံ တမာ တမံ ဧကေကနိကာယေ သတက္ခတ္တုံ သဟဿက္ခတ္တုမ္ပိ မာတုကုစ္ဆိတော မာတုကုစ္ဆိံ စန္ဒိမသူရိယေဟိပိ အဝိဒ္ဓံသနီယာ အသုရကာယတမာ တမဉ္စ သမာပန္နော။ သ ဝေ တာဒိသကော ဘိက္ခု ပေစ္စ ဣတော ပရလောကံ ဂန္တွာ အယံ ကပိလမစ္ဆော ဝိယ နာနပ္ပကာရံ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။
֍ * ၂၈၂။ ကိံ ကာရဏာ? ဂူထကူပေါ ယထာ အဿ, သမ္ပုဏ္ဏော ဂဏဝဿိကော,ယထာ ဝစ္စကုဋိဂူထကူပေါ ဂဏဝဿိကော အနေကဝဿိကော ဗဟူနိ ဝဿာနိ မုခတော ဂူထေန ပူရိယမာနော သမ္ပုဏ္ဏော အဿ, သော ဥဒကကုမ္ဘသတေဟိ ဥဒကကုမ္ဘသဟဿေဟိ ဓောဝိယမာနောပိ ဒုဂ္ဂန္ဓဒုဗ္ဗဏ္ဏိယာနပဂမာ ဒုဗ္ဗိသောဓော ဟောတိ, ဧဝမေဝ ယော ဧဝရူပေါ အဿ ဒီဃရတ္တံ သံကိလိဋ္ဌကမ္မန္တော ဂူထကူပေါ ဝိယ ဂူထေန ပါပေန သမ္ပုဏ္ဏတ္တာ သမ္ပုဏ္ဏော ပုဂ္ဂလော, သော ဒုဗ္ဗိသောဓော ဟိ သာင်္ဂဏော, စိရကာလံ တဿ အင်္ဂဏဿ ဝိပါကံ ပစ္စနုဘောန္တောပိ န သုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ဝဿဂဏနာယ အပရိမာဏမ္ပိ ကာလံ သ ဝေ တာဒိသကော ဘိက္ခု ပေစ္စ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတီတိ။ အထ ဝါ အယံ ဣမိဿာ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော – ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သ ဝေ တာဒိသကော ဘိက္ခု, ပေစ္စ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတီ’’တိ, တတြ သိယာ တုမှာကံ ‘‘သက္ကာ ပနာယံ တထာ ကာတုံ, ယထာ ပေစ္စ ဒုက္ခံ န နိဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ န သက္ကာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဂူထကူပေါ…ပေ… သာင်္ဂဏောတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၇။)၂၈၃-၄။ ယတော ပဋိကစ္စေဝ ယံ ဧဝရူပံ ဇာနာထ, ဘိက္ခဝေါ ဂေဟနိဿိတံ, ယံ ဧဝရူပံ ပဉ္စကာမဂုဏနိဿိတံ ဇာနေယျာထ အဘူတဂုဏပတ္ထနာကာရပ္ပဝတ္တာယ ပါပိကာယ ဣစ္ဆာယ သမန္နာဂတတ္တာ ပါပိစ္ဆံ, ကာမဝိတက္ကာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ပါပသင်္ကပ္ပံ, ကာယိကဝီတိက္ကမာဒိနာ ဝေဠုဒါနာဒိဘေဒေန စ ပါပါစာရေန သမန္နာဂတတ္တာ ပါပါစာရံ, ဝေသိယာဒိပါပဂေါစရတော ပါပဂေါစရံ, သဗ္ဗေ သမဂ္ဂါ ဟုတွာန အဘိနိဗ္ဗဇ္ဇိယာထ နံ။ တတ္ထ အဘိနိဗ္ဗဇ္ဇိယာထာတိ ဝိဝဇ္ဇေယျာထ မာ ဘဇေယျာထ, မာ စဿ အဘိနိဗ္ဗဇ္ဇနမတ္တေနေဝ အပ္ပေါဿုက္ကတံ အာပဇ္ဇေယျာထ, အပိစ ခေါ ပန ကာရဏ္ဍဝံ နိဒ္ဓမထ, ကသမ္ဗုံ အပကဿထ, တံ ကစဝရဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ကစဝရမိဝ အနပေက္ခာ နိဒ္ဓမထ, ကသဋဘူတဉ္စ နံ ခတ္တိယာဒီနံ မဇ္ဈေ ပဝိဋ္ဌံ ပဘိန္နပဂ္ဃရိတကုဋ္ဌံ စဏ္ဍာလံ ဝိယ အပကဿထ, ဟတ္ထေ ဝါ သီသေ ဝါ ဂဟေတွာ နိက္ကဍ္ဎထ။ သေယျထာပိ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တံ ပုဂ္ဂလံ ပါပဓမ္မံ ဗာဟာယ ဂဟေတွာ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကာ နိက္ခာမေတွာ သူစိဃဋိကံ အဒါသိ, ဧဝံ အပကဿထာတိ ဒဿေတိ။ ကိံ ကာရဏာ? သံဃာရာမော နာမ သီလဝန္တာနံ ကတော, န ဒုဿီလာနံ။
၂၈၅-၆။ ယတော ဧတဒေဝ တတော ပလာပေ ဝါဟေထ, အဿမဏေ သမဏမာနိနေ, ယထာ ဟိ ပလာပါ အန္တော တဏ္ဍုလရဟိတာပိ ဗဟိ ထုသေဟိ ဝီဟီ ဝိယ ဒိဿန္တိ, ဧဝံ ပါပဘိက္ခူ အန္တော သီလာဒိဝိရဟိတာပိ ဗဟိ ကာသာဝါဒိပရိက္ခာရေန ဘိက္ခူ ဝိယ ဒိဿန္တိ။ တသ္မာ ‘‘ပလာပါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေ ပလာပေ ဝါဟေထ, ဩပုနာထ, ဝိဓမထ ပရမတ္ထတော အဿမဏေ ဝေသမတ္တေန သမဏမာနိနေ။ ဧဝံ နိဒ္ဓမိတွာန…ပေ… ပတိဿတာ။ တတ္ထ ကပ္ပယဝှေါတိ ကပ္ပေထ, ကရောထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတိဿတာတိ အညမညံ သဂါရဝါ သပ္ပတိဿာ။ တတော သမဂ္ဂါ နိပကာ, ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿထာတိ အထေဝံ တုမှေ သုဒ္ဓါ သုဒ္ဓေဟိ သံဝါသံ ကပ္ပေန္တာ, ဒိဋ္ဌိသီလသာမညတာယ သမဂ္ဂါ, အနုပုဗ္ဗေန ပရိပါကဂတာယ ပညာယ နိပကာ, သဗ္ဗဿေဝိမဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခာဒိနော ဒုက္ခဿ အန္တံ ကရိဿထာတိ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ။
ဒေသနာပရိယောသာနေ တေ ပဉ္စသတာ ကေဝဋ္ဋပုတ္တာ သံဝေဂမာပဇ္ဇိတွာ ဒုက္ခဿန္တကိရိယံ ပတ္ထယမာနာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၈။)ဒုက္ခဿန္တံ ကတွာ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ အာနေဉ္ဇဝိဟာရသမာပတ္တိဓမ္မပရိဘောဂေန ဧကပရိဘောဂါ အဟေသုံ။ သာ စ နေသံ ဧဝံ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ဧကပရိဘောဂတာ ဥဒါနေ ဝုတ္တယသောဇသုတ္တဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ကပိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမေဝ ယာဿ နိဒါနေ ‘‘အထ ခေါ သမ္ဗဟုလာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ သမ္ဗဟုလာတိ ဗဟူ အနေကေ။ ကောသလကာတိ ကောသလရဋ္ဌဝါသိနော။ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာတိ ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏာ မဟာသာရတာယ မဟာသာလာ။ ယေသံ ကိရ နိဒဟိတွာ ဌပိတံယေဝ အသီတိကောဋိသင်္ချံ ဓနမတ္ထိ, တေ ‘‘ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမေ စ တာဒိသာ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ’’တိ။ ဇိဏ္ဏာတိ ဇဇ္ဇရီဘူတာ ဇရာယ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဘာဝမာပါဒိတာ။ ဝုဍ္ဎာတိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ဝုဍ္ဎိမရိယာဒံ ပတ္တာ။ မဟလ္လကာတိ ဇာတိမဟလ္လကတာယ သမန္နာဂတာ, စိရကာလပ္ပသုတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒ္ဓဂတာတိ အဒ္ဓါနံ ဂတာ, ဒွေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ အတီတာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝယော အနုပ္ပတ္တာတိ ပစ္ဆိမဝယံ သမ္ပတ္တာ။ အပိစ ဇိဏ္ဏာတိ ပေါရာဏာ, စိရကာလပ္ပဝတ္တကုလနွယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုဍ္ဎာတိ သီလာစာရာဒိဂုဏဝုဍ္ဎိယုတ္တာ။ မဟလ္လကာတိ ဝိဘဝမဟန္တတာယ သမန္နာဂတာ မဟဒ္ဓနာ မဟာဘောဂါ။ အဒ္ဓဂတာတိ မဂ္ဂပဋိပန္နာ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝတစရိယာဒိမရိယာဒံ အဝီတိက္ကမ္မ စရမာနာ။ ဝယော အနုပ္ပတ္တာတိ ဇာတိဝုဍ္ဎဘာဝမ္ပိ အန္တိမဝယံ အနုပ္ပတ္တာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိံသူတိ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တာ အညမညံ သမပ္ပဝတ္တမောဒါ အဟေသုံ။ ယာယ စ ‘‘ကစ္စိ ဘောတော ဂေါတမဿ ခမနီယံ, ကစ္စိ ယာပနီယံ, အပ္ပါဗာဓံ, အပ္ပါတင်္ကံ, ဗလံ, လဟုဋ္ဌာနံ, ဖာသုဝိဟာရော’’တိအာဒိကာယ ကထာယ သမ္မောဒိံသု, တံ ပီတိပါမောဇ္ဇသင်္ခါတသမ္မောဒဇနနတော သမ္မောဒိတုံ အရဟတော စ သမ္မောဒနီယံ, အတ္ထဗျဉ္ဇနမဓုရတာယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၉။)သုစိရမ္ပိ ကာလံ သာရေတုံ နိရန္တရံ ပဝတ္တေတုံ အရဟတော သရိတဗ္ဗဘာဝတော စ သာရဏီယံ။ သုယျမာနသုခတော စ သမ္မောဒနီယံ, အနုဿရိယမာနသုခတော သာရဏီယံ, တထာ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယ သမ္မောဒနီယံ, အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယ သာရဏီယန္တိ ဧဝံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ သမ္မောဒနီယံ ကထံ သာရဏီယံ ဝီတိသာရေတွာ ပရိယောသာပေတွာ နိဋ္ဌာပေတွာ ယေနတ္ထေန အာဂတာ, တံ ပုစ္ဆိတုကာမာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ တံ –
‘‘န ပစ္ဆတော န ပုရတော, နာပိ အာသန္နဒူရတော၊
န ပဿေ နာပိ ပဋိဝါတေ, န စာပိ ဩဏတုဏ္ဏတေ’’တိ။ –
အာဒိနာ နယေန မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။
ဧဝံ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ခေါ တေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘ကိံ တ’’န္တိ? ‘‘သန္ဒိဿန္တိ နု ခေါ’’တိအာဒိ။ တံ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ကေဝလဉှေတ္ထ ဗြာဟ္မဏာနံ ဗြာဟ္မဏဓမ္မေတိ ဒေသကာလာဒိဓမ္မေ ဆဍ္ဍေတွာ ယော ဗြာဟ္မဏဓမ္မော, တသ္မိံယေဝ။ တေန ဟိ ဗြာဟ္မဏာတိ ယသ္မာ မံ တုမှေ ယာစိတ္ထ, တသ္မာ ဗြာဟ္မဏာ သုဏာထ, သောတံ ဩဒဟထ, သာဓုကံ မနသိ ကရောထ, ယောနိသော မနသိ ကရောထ။ တထာ ပယောဂသုဒ္ဓိယာ သုဏာထ, အာသယသုဒ္ဓိယာ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ။ အဝိက္ခေပေန သုဏာထ, ပဂ္ဂဟေန သာဓုကံ မနသိ ကရောထာတိအာဒိနာ နယေန ဧတေသံ ပဒါနံ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တောပိ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ တံ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တာ ‘‘ဧဝံ ဘော’’တိ ခေါ တေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုံ, ဘဂဝတော ဝစနံ အဘိမုခါ ဟုတွာ အဿောသုံ။ အထ ဝါ ပဋိဿုဏိံသု။ ‘‘သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ကတ္တုကာမတာယ ပဋိဇာနိံသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ တေသံ ဧဝံ ပဋိဿုတဝတံ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ကိံ တ’’န္တိ? ‘‘ဣသယော ပုဗ္ဗကာ’’တိအာဒိ။
֍ * ၂၈၇။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ သညတတ္တာတိ သီလသံယမေန သံယတစိတ္တာ။ တပဿိနောတိ ဣန္ဒြိယသံဝရတပယုတ္တာ။ အတ္တဒတ္ထမစာရိသုန္တိ မန္တဇ္ဈေနဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာဒိံ အတ္တနော အတ္ထံ အကံသု။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၂၈၈။ ဒုတိယဂါထာဒီသုပိ အယံ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ – န ပသူ ဗြာဟ္မဏာနာသုန္တိ ပေါရာဏာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ပသူ န အာသုံ, န တေ ပသုပရိဂ္ဂဟမကံသု။ န ဟိရညံ န ဓာနိယန္တိ ဟိရညဉ္စ ဗြာဟ္မဏာနံ အန္တမသော ဇတုမာသကောပိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၀။)နာဟောသိ, တထာ ဝီဟိသာလိယဝဂေါဓူမာဒိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏဘေဒံ ဓာနိယမ္ပိ တေသံ နာဟောသိ။ တေ ဟိ နိက္ခိတ္တဇာတရူပရဇတာ အသန္နိဓိကာရကာဝ ဟုတွာ ကေဝလံ သဇ္ဈာယဓနဓညာ အတ္တနော မန္တဇ္ဈေနသင်္ခါတေနေဝ ဓနေန ဓညေန စ သမန္နာဂတာ အဟေသုံ။ ယော စာယံ မေတ္တာဒိဝိဟာရော သေဋ္ဌတ္တာ အနုဂါမိကတ္တာ စ ဗြဟ္မနိဓီတိ ဝုစ္စတိ, တဉ္စ ဗြဟ္မံ နိဓိမပါလယုံ သဒါ တဿ ဘာဝနာနုယောဂေန။
֍ * ၂၈၉။ ဧဝံ ဝိဟာရီနံ ယံ နေသံ ပကတံ အာသိ, ယံ ဧတေသံ ပကတံ ဧတေ ဗြာဟ္မဏေ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ အဟောသိ။ ဒွါရဘတ္တံ ဥပဋ္ဌိတန္တိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနံ ဒဿာမာ’’တိ သဇ္ဇေတွာ တေဟိ တေဟိ ဒါယကေဟိ အတ္တနော အတ္တနော ဃရဒွါရေ ဌပိတဘတ္တံ။ သဒ္ဓါပကတန္တိ သဒ္ဓါယ ပကတံ, သဒ္ဓါဒေယျန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသာနန္တိ ဧသန္တီတိ ဧသာ, တေသံ ဧသာနံ, ဧသမာနာနံ ပရိယေသမာနာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒါတဝေတိ ဒါတဗ္ဗံ။ တဒမညိသုန္တိ တံ အမညိံသု, တံ ဒွါရေ သဇ္ဇေတွာ ဌပိတံ ဘတ္တံ သဒ္ဓါဒေယျံ ပရိယေသမာနာနံ ဧတေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဒါတဗ္ဗံ အမညိံသု ဒါယကာ ဇနာ, န တတော ပရံ။ အနတ္ထိကာ ဟိ တေ အညေန အဟေသုံ, ကေဝလံ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာယ သန္တုဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၂၉၀။ နာနာရတ္တေဟီတိ နာနာဝိဓရာဂရတ္တေဟိ ဝတ္ထေဟိ ဝိစိတြတ္ထရဏတ္ထတေဟိ, သယနေဟိ ဧကဘူမိကဒွိဘူမိကာဒိပါသာဒဝရေဟိ။ အာဝသထေဟီတိ ဧဝရူပေဟိ ဥပကရဏေဟိ။ ဖီတာ ဇနပဒါ ရဋ္ဌာ ဧကေကပ္ပဒေသဘူတာ ဇနပဒါ စ ကေစိ ကေစိ သကလရဋ္ဌာ စ ‘‘နမော ဗြာဟ္မဏာန’’န္တိ သာယံ ပါတံ ဗြာဟ္မဏေ ဒေဝေ ဝိယ နမဿိံသု။
֍ * ၂၉၁။ တေ ဧဝံ နမဿိယမာနာ လောကေန အဝဇ္ဈာ ဗြာဟ္မဏာ အာသုံ, န ကေဝလဉ္စ အဝဇ္ဈာ, အဇေယျာ ဝိဟိံသိတုမ္ပိ အနဘိဘဝနီယတ္တာ အဇေယျာ စ အဟေသုံ။ ကိံ ကာရဏာ? ဓမ္မရက္ခိတာ, ယသ္မာ ဓမ္မေန ရက္ခိတာ။ တေ ဟိ ပဉ္စ ဝရသီလဓမ္မေ ရက္ခိံသု, ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိ’’န္တိ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂၊ ၁။၁၅။၃၈၅) ဓမ္မရက္ခိတာ ဟုတွာ အဝဇ္ဈာ အဇေယျာ စ အဟေသုန္တိ အဓိပ္ပါယော။ န နေ ကောစိ နိဝါရေသီတိ တေ ဗြာဟ္မဏေ ကုလာနံ ဒွါရေသု သဗ္ဗသော ဗာဟိရေသု စ အဗ္ဘန္တရေသု စ သဗ္ဗဒွါရေသု ယသ္မာ တေသု ပိယသမ္မတေသု
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၁။)ဝရသီလသမန္နာဂတေသု မာတာပိတူသု ဝိယ အတိဝိဿတ္ထာ မနုဿာ အဟေသုံ, တသ္မာ ‘‘ဣဒံ နာမ ဌာနံ တယာ န ပဝိသိတဗ္ဗ’’န္တိ န ကောစိ နိဝါရေသိ။
֍ * ၂၉၂။ ဧဝံ ဓမ္မရက္ခိတာ ကုလဒွါရေသု အနိဝါရိတာ စရန္တာ အဋ္ဌ စ စတ္တာလီသဉ္စာတိ အဋ္ဌစတ္တာလီသံ ဝဿာနိ ကုမာရဘာဝတော ပဘုတိ စရဏေန ကောမာရံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိံသု တေ။ ယေပိ ဗြာဟ္မဏစဏ္ဍာလာ အဟေသုံ, ကော ပန ဝါဒေါ ဗြဟ္မသမာဒီသူတိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာ ဧဝ ဟိ ဝိဇ္ဇာစရဏပရိယေဋ္ဌိံ အစရုံ ဗြာဟ္မဏာ ပုရေ, န အဗြဟ္မစာရိနော ဟုတွာ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာပရိယေဋ္ဌီတိ မန္တဇ္ဈေနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘သော အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဝဿာနိ ကောမာရံ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ မန္တေ အဓီယမာနော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၂)။ စရဏပရိယေဋ္ဌီတိ သီလရက္ခဏံ။ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏပရိယေဋ္ဌု’’န္တိပိ ပါဌော, ဝိဇ္ဇာစရဏံ ပရိယေသိတုံ အစရုန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၂၉၃။ ယထာဝုတ္တဉ္စ ကာလံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတွာ တတော ပရံ ဃရာဝါသံ ကပ္ပေန္တာပိ န ဗြာဟ္မဏာ အညမဂမုံ ခတ္တိယံ ဝါ ဝေဿာဒီသု အညတရံ ဝါ, ယေ အဟေသုံ ဒေဝသမာ ဝါ မရိယာဒါ ဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ တထာ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဒတွာ နပိ ဘရိယံ ကိဏိံသု တေ, သေယျထာပိ ဧတရဟိ ဧကစ္စေ ကိဏန္တိ။ တေ ဟိ ဓမ္မေန ဒါရံ ပရိယေသန္တိ။ ကထံ? အဋ္ဌစတ္တာလီသံ ဝဿာနိ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတွာ ဗြာဟ္မဏာ ကညာဘိက္ခံ အာဟိဏ္ဍန္တိ – ‘‘အဟံ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဝဿာနိ စိဏ္ဏဗြဟ္မစရိယော, ယဒိ ဝယပ္ပတ္တာ ဒါရိကာ အတ္ထိ, ဒေထ မေ’’တိ။ တတော ယဿ ဝယပ္ပတ္တာ ဒါရိကာ ဟောတိ, သော တံ အလင်္ကရိတွာ နီဟရိတွာ ဒွါရေ ဌိတဿေဝ ဗြာဟ္မဏဿ ဟတ္ထေ ဥဒကံ အာသိဉ္စန္တော ‘‘ဣမံ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ဘရိယံ ပေါသာဝနတ္ထာယ ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဒေတိ။
ကသ္မာ ပန တေ ဧဝံ စိရံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတွာပိ ဒါရံ ပရိယေသန္တိ, န ယာဝဇီဝံ ဗြဟ္မစာရိနော ဟောန္တီတိ? မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန။ တေသဉှိ ဧဝံဒိဋ္ဌိ ဟောတိ – ‘‘ယော ပုတ္တံ န ဥပ္ပါဒေတိ, သော ကုလဝံသစ္ဆေဒကရော ဟောတိ, တတော နိရယေ ပစ္စတီ’’တိ။ စတ္တာရော ကိရ အဘာယိတဗ္ဗံ ဘာယန္တိ ဂဏ္ဍုပ္ပါဒေါ ကိကီ ကုန္တနီ ဗြာဟ္မဏာတိ။ ဂဏ္ဍုပ္ပါဒါ ကိရ မဟာပထဝိယာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၂။)ခယဘယေန မတ္တဘောဇိနော ဟောန္တိ, န ဗဟုံ မတ္တိကံ ခါဒန္တိ။ ကိကီ သကုဏိကာ အာကာသပတနဘယေန အဏ္ဍဿ ဥပရိ ဥတ္တာနာ သေတိ။ ကုန္တနီ သကုဏိကာ ပထဝိကမ္ပနဘယေန ပါဒေဟိ ဘူမိံ န သုဋ္ဌု အက္ကမတိ။ ဗြာဟ္မဏာ ကုလဝံသူပစ္ဆေဒဘယေန ဒါရံ ပရိယေသန္တိ။ အာဟ စေတ္ထ –
‘‘ဂဏ္ဍုပ္ပါဒေါ ကိကီ စေဝ, ကုန္တီ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကော၊
ဧတေ အဘယံ ဘာယန္တိ, သမ္မူဠှာ စတုရော ဇနာ’’တိ။
ဧဝံ ဓမ္မေန ဒါရံ ပရိယေသိတွာပိ စ သမ္ပိယေနေဝ သံဝါသံ သင်္ဂန္တွာ သမရောစယုံ, သမ္ပိယေနေဝ အညမညံ ပေမေနေဝ ကာယေန စ စိတ္တေန စ မိဿီဘူတာ သံဃဋိတာ သံသဋ္ဌာ ဟုတွာ သံဝါသံ သမရောစယုံ, န အပ္ပိယေန န နိဂ္ဂဟေန စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၂၉၄။ ဧဝံ သမ္ပိယေနေဝ သံဝါသံ ကရောန္တာပိ စ အညတြ တမှာတိ, ယော သော ဥတုသမယော, ယမှိ သမယေ ဗြာဟ္မဏီ ဗြာဟ္မဏေန ဥပဂန္တဗ္ဗာ, အညတြ တမှာ သမယာ ဌပေတွာ တံ သမယံ ဥတုတော ဝိရတံ ဥတုဝေရမဏိံ ပတိ ဘရိယံ, ယာဝ ပုန သော သမယော အာဂစ္ဆတိ, တာဝ အဋ္ဌတွာ အန္တရာယေဝ။ မေထုနံ ဓမ္မန္တိ မေထုနာယ ဓမ္မာယ။ သမ္ပဒါနဝစနပတ္တိယာ ကိရေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ နာဿု ဂစ္ဆန္တီတိ နေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ဗြာဟ္မဏာတိ ယေ ဟောန္တိ ဒေဝသမာ စ မရိယာဒါ စာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၂၉၅။ အဝိသေသေန ပန သဗ္ဗေပိ ဗြဟ္မစရိယဉ္စ…ပေ… အဝဏ္ဏယုံ။ တတ္ထ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မေထုနဝိရတိ။ သီလန္တိ သေသာနိ စတ္တာရိ သိက္ခာပဒါနိ။ အဇ္ဇဝန္တိ ဥဇုဘာဝေါ, အတ္ထတော အသဌတာ အမာယာဝိတာ စ။ မဒ္ဒဝန္တိ မုဒုဘာဝေါ, အတ္ထတော အတ္ထဒ္ဓတာ အနတိမာနိတာ စ။ တပေါတိ ဣန္ဒြိယသံဝရော။ သောရစ္စန္တိ သုရတဘာဝေါ သုခသီလတာ အပ္ပဋိကူလသမာစာရတာ။ အဝိဟိံသာတိ ပါဏိအာဒီဟိ အဝိဟေသိကဇာတိကတာ သကရုဏဘာဝေါ။ ခန္တီတိ အဓိဝါသနက္ခန္တိ။ ဣစ္စေတေ ဂုဏေ အဝဏ္ဏယုံ။ ယေပိ နာသက္ခိံသု သဗ္ဗသော ပဋိပတ္တိယာ အာရာဓေတုံ, တေပိ တတ္ထ သာရဒဿိနော ဟုတွာ ဝါစာယ ဝဏ္ဏယိံသု ပသံသိံသု။
֍ * ၂၉၆။ ဧဝံ ဝဏ္ဏေန္တာနဉ္စ ယော နေသံ…ပေ… နာဂမာ, ယော ဧတေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ပရမော ဗြဟ္မာ အဟောသိ, ဗြဟ္မသမော နာမ ဥတ္တမော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၃။)ဗြာဟ္မဏော အဟောသိ, ဒဠှေန ပရက္ကမေန သမန္နာဂတတ္တာ ဒဠှပရက္ကမော။ သ ဝါတိ ဝိဘာဝနေ ဝါ-သဒ္ဒေါ, တေန သော ဧဝရူပေါ ဗြာဟ္မဏောတိ တမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ မေထုနံ ဓမ္မန္တိ မေထုနသမာပတ္တိံ။ သုပိနန္တေပိ နာဂမာတိ သုပိနေပိ န အဂမာသိ။
֍ * ၂၉၇။ တတော တဿ ဝတ္တံ…ပေ… အဝဏ္ဏယုံ။ ဣမာယ ဂါထာယ နဝမဂါထာယ ဝုတ္တဂုဏေယေဝ အာဒိအန္တဝသေန နိဒ္ဒိသန္တော ဒေဝသမေ ဗြာဟ္မဏေ ပကာသေတိ။ တေ ဟိ ဝိညုဇာတိကာ ပဏ္ဍိတာ တဿ ဗြဟ္မသမဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဝတ္တံ အနုသိက္ခန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဈာနဘာဝနာယ စ, တေ စ ဣမေ ဗြဟ္မစရိယာဒိဂုဏေ ပဋိပတ္တိယာ ဧဝ ဝဏ္ဏယန္တီတိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဗြာဟ္မဏာ ပဉ္စကနိပါတေ ဒေါဏသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၂) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၂၉၈။ ဣဒါနိ မရိယာဒေ ဗြာဟ္မဏေ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘တဏ္ဍုလံ သယန’’န္တိ။ တဿတ္ထော – တေသု ယေ ဟောန္တိ မရိယာဒါ, တေ ဗြာဟ္မဏာ သစေ ယညံ ကပ္ပေတုကာမာ ဟောန္တိ, အထ အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတတ္တာ နာနပ္ပကာရကံ တဏ္ဍုလဉ္စ, မဉ္စပီဌာဒိဘေဒံ သယနဉ္စ, ခေါမာဒိဘေဒံ ဝတ္ထဉ္စ, ဂေါသပ္ပိတိလတေလာဒိဘေဒံ သပ္ပိတေလဉ္စ ယာစိယ ဓမ္မေန, ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ, ဧသာ အရိယာန ယာစနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေန ဥဒ္ဒိဿဌာနသင်္ခါတေန ဓမ္မေန ယာစိတွာ, အထ ယော ယံ ဣစ္ဆတိ ဒါတုံ, တေန တံ ဒိန္နတဏ္ဍုလာဒိံ သမောဓာနေတွာ သံကဍ္ဎိတွာ။ ‘‘သမုဒါနေတွာ’’တိပိ ပါဌော, ဧကောယေဝတ္ထော။ တတော ယညမကပ္ပယုန္တိ တတော ဂဟေတွာ ဒါနမကံသု။
֍ * ၂၉၉။ ကရောန္တာ စ ဧဝမေတသ္မိံ ဥပဋ္ဌိတသ္မိံ ဒါနသင်္ခါတေ ယညသ္မိံ နာဿု ဂါဝေါ ဟနိံသု တေ, န တေ ဂါဝိယော ဟနိံသု။ ဂါဝီမုခေန စေတ္ထ သဗ္ဗပါဏာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိံကာရဏာ န ဟနိံသူတိ? ဗြဟ္မစရိယာဒိဂုဏယုတ္တတ္တာ။ အပိစ ဝိသေသတော ယထာ မာတာ…ပေ… နာဿု ဂါဝေါ ဟနိံသု တေ။ တတ္ထ ယာသု ဇာယန္တိ ဩသဓာတိ ယာသု ပိတ္တာဒီနံ ဘေသဇ္ဇဘူတာ ပဉ္စ ဂေါရသာ ဇာယန္တိ။
֍ * ၃၀၀။ အန္နဒါတိအာဒီသု ယသ္မာ ပဉ္စ ဂေါရသေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ ခုဒါ ဝူပသမ္မတိ, ဗလံ ဝဍ္ဎတိ, ဆဝိဝဏ္ဏော ဝိပ္ပသီဒတိ, ကာယိကမာနသိကံ သုခံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၄။)ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ အန္နဒါ ဗလဒါ ဝဏ္ဏဒါ သုခဒါ စေတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
֍ * ၃၀၁။ ဧဝံ တေ ယညေသု ဂါဝေါ အဟနန္တာ ပုညပ္ပဘာဝါနုဂ္ဂဟိတသရီရာ သုခုမာလာ…ပေ… သုခမေဓိတ္ထ ယံ ပဇာ။ တတ္ထ သုခုမာလာ မုဒုတလုဏဟတ္ထပါဒါဒိတာယ, မဟာကာယာ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိယာ, ဝဏ္ဏဝန္တော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏတာယ သဏ္ဌာနယုတ္တတာယ စ, ယသဿိနော လာဘပရိဝါရသမ္ပဒါယ။ သေဟိ ဓမ္မေဟီတိ သကေဟိ စာရိတ္တေဟိ။ ကိစ္စာကိစ္စေသု ဥဿုကာတိ ကိစ္စေသု ‘‘ဣဒံ ကာတဗ္ဗံ’’, အကိစ္စေသု ‘‘ဣဒံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဥဿုက္ကမာပန္နာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ တေ ပေါရာဏာ ဗြာဟ္မဏာ ဧဝရူပါ ဟုတွာ ဒဿနီယာ ပသာဒနီယာ လောကဿ ပရမဒက္ခိဏေယျာ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ယာဝ လောကေ အဝတ္တိံသု, တာဝ ဝိဂတဤတိဘယုပဒ္ဒဝါ ဟုတွာ နာနပ္ပကာရကံ သုခံ ဧဓိတ္ထ ပါပုဏိ, သုခံ ဝါ ဧဓိတ္ထ သုခံ ဝုဍ္ဎိံ အဂမာသိ။ အယံ ပဇာတိ သတ္တလောကံ နိဒဿေတိ။
၃၀၂-၃။ ကာလစ္စယေန ပန သမ္ဘိန္နမရိယာဒဘာဝံ အာပဇ္ဇိတုကာမာနံ တေသံ အာသိ ဝိပလ္လာသော…ပေ… ဘာဂသော မိတေ။ တတ္ထ ဝိပလ္လာသောတိ ဝိပရီတသညာ။ အဏုတော အဏုန္တိ လာမကဋ္ဌေန ပရိတ္တဋ္ဌေန အပ္ပဿာဒဋ္ဌေန အဏုဘူတတော ကာမဂုဏတော ဥပ္ပန္နံ ဈာနသာမညနိဗ္ဗာနသုခါနိ ဥပနိဓာယ သင်္ချမ္ပိ အနုပဂမနေန အဏုံ ကာမသုခံ, လောကုတ္တရသုခံ ဝါ ဥပနိဓာယ အဏုဘူတတော အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓလောကိယသမာပတ္တိသုခတော အဏုံ အပ္ပကတောပိ အပ္ပကံ ကာမသုခံ ဒိသွာတိ အဓိပ္ပါယော။ ရာဇိနော စာတိ ရညော စ။ ဝိယာကာရန္တိ သမ္ပတ္တိံ။ အာဇညသံယုတ္တေတိ အဿာဇာနီယသံယုတ္တေ။ သုကတေတိ ဒါရုကမ္မလောဟကမ္မေန သုနိဋ္ဌိတေ။ စိတ္တသိဗ္ဗနေတိ သီဟစမ္မာဒီဟိ အလင်္ကရဏဝသေန စိတြသိဗ္ဗနေ။ နိဝေသနေတိ ဃရဝတ္ထူနိ။ နိဝေသေတိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပိတဃရာနိ။ ဝိဘတ္တေတိ အာယာမဝိတ္ထာရဝသေန ဝိဘတ္တာနိ။ ဘာဂသော မိတေတိ အင်္ဂဏဒွါရပါသာဒကူဋာဂါရာဒိဝသေန ကောဋ္ဌာသံ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ မိတာနိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ အဏုတော အဏုသညိတံ ကာမသုခဉ္စ ရညော ဗျာကာရဉ္စ အလင်္ကတနာရိယော စ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ရထေ စ နိဝေသနေ နိဝေသေ စ ဒိသွာ ဒုက္ခေသုယေဝ ဧတေသု ဝတ္ထူသု ‘‘သုခ’’န္တိ ပဝတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တနေက္ခမ္မသညာဝိပလ္လာသသင်္ခါတာ ဝိပရီတသညာ အာသိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၅။)֍ * ၃၀၄။ တေ ဧဝံ ဝိပရီတသညာ ဟုတွာ ဂေါမဏ္ဍလပရိဗျူဠှံ…ပေ… ဗြာဟ္မဏာ။ တတ္ထ ဂေါမဏ္ဍလပရိဗျူဠှန္တိ ဂေါယူထေဟိ ပရိကိဏ္ဏံ။ နာရီဝရဂဏာယုတန္တိ ဝရနာရီဂဏသံယုတ္တံ။ ဥဠာရန္တိ ဝိပုလံ။ မာနုသံ ဘောဂန္တိ မနုဿာနံ နိဝေသနာဒိဘောဂဝတ္ထုံ။ အဘိဇ္ဈာယိံသူတိ ‘‘အဟော ဝတိဒံ အမှာကံ အဿာ’’တိ တဏှံ ဝဍ္ဎေတွာ အဘိပတ္ထယမာနာ ဈာယိံသု။
֍ * ၃၀၅။ ဧဝံ အဘိဇ္ဈာယန္တာ စ ‘‘ဧတေ မနုဿာ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿူ အာမုတ္တမဏိအာဘရဏာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ပရိစာရေန္တိ, မယံ ပန ဧဝံ တေဟိ နမဿိယမာနာပိ သေဒမလကိလိဋ္ဌဂတ္တာ ပရူဠှကစ္ဆနခလောမာ ဘောဂရဟိတာ ပရမကာရုညတံ ပတ္တာ ဝိဟရာမ။ ဧတေ စ ဟတ္ထိက္ခန္ဓအဿပိဋ္ဌိသိဝိကာသုဝဏ္ဏရထာဒီဟိ ဝိစရန္တိ, မယံ ပါဒေဟိ။ ဧတေ ဒွိဘူမိကာဒိပါသာဒတလေသု ဝသန္တိ, မယံ အရညရုက္ခမူလာဒီသု။ ဧတေ စ ဂေါနကာဒီဟိ အတ္ထရဏေဟိ အတ္ထတာသု ဝရသေယျာသု သယန္တိ, မယံ တဋ္ဋိကာစမ္မခဏ္ဍာဒီနိ အတ္ထရိတွာ ဘူမိယံ။ ဧတေ နာနာရသာနိ ဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇန္တိ, မယံ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ယာပေမ။ ကထံ နု ခေါ မယမ္ပိ ဧတေဟိ သဒိသာ ဘဝေယျာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဓနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, န သက္ကာ ဓနရဟိတေဟိ အယံ သမ္ပတ္တိ ပါပုဏိတု’’န္တိ စ အဝဓာရေတွာ ဝေဒေ ဘိန္ဒိတွာ ဓမ္မယုတ္တေ ပုရာဏမန္တေ နာသေတွာ အဓမ္မယုတ္တေ ကူဋမန္တေ ဂန္ထေတွာ ဓနတ္ထိကာ ဩက္ကာကရာဇာနမုပသင်္ကမ္မ သောတ္ထိဝစနာဒီနိ ပယုဉ္ဇိတွာ ‘‘အမှာကံ, မဟာရာဇ, ဗြာဟ္မဏဝံသေ ပဝေဏိယာ အာဂတံ ပေါရာဏမန္တပဒံ အတ္ထိ, တံ မယံ အာစရိယမုဋ္ဌိတာယ န ကဿစိ ဘဏိမှာ, တံ မဟာရာဇာ သောတုမရဟတီ’’တိ စ ဝတွာ အဿမေဓာဒိယညံ ဝဏ္ဏယိံသု။ ဝဏ္ဏယိတွာ စ ရာဇာနံ ဥဿာဟေန္တာ ‘‘ယဇ, မဟာရာဇ, ဧဝံ ပဟူတဓနဓညော တွံ, နတ္ထိ တေ ယညသမ္ဘာရဝေကလ္လံ, ဧဝဉှိ တေ ယဇတော သတ္တကုလပရိဝဋ္ဋာ သဂ္ဂေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ အဝေါစုံ။ တေန နေသံ တံ ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ဘဂဝါ ‘‘တေ တတ္ထ မန္တေ…ပေ… ဗဟု တေ ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ, ယံ ဘောဂမဘိဇ္ဈာယိံသု, တန္နိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟိ ဧတံ ဘုမ္မဝစနံ။ တဒုပါဂမုန္တိ တဒါ ဥပါဂမုံ။ ပဟူတဓနဓညောသီတိ ပဟူတဓနဓညော ဘဝိဿသိ, အဘိသမ္ပရာယန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အာသံသာယဉှိ အနာဂတေပိ ဝတ္တမာနဝစနံ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒကောဝိဒါ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၆။)ယဇဿူတိ ယဇာဟိ။ ဝိတ္တံ ဓနန္တိ ဇာတရူပါဒိရတနမေဝ ဝိတ္တိကာရဏတော ဝိတ္တံ, သမိဒ္ဓိကာရဏတော ဓနန္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝိတ္တန္တိ ဝိတ္တိကာရဏဘူတမေဝ အာဘရဏာဒိ ဥပကရဏံ, ယံ ‘‘ပဟူတဝိတ္တူပကရဏော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၃၁) အာဂစ္ဆတိ။ ဓနန္တိ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တေ ဗြာဟ္မဏာ မန္တေ ဂန္ထေတွာ တဒါ ဩက္ကာကံ ဥပါဂမုံ။ ကိန္တိ? ‘‘မဟာရာဇ, ဗဟူ တေ ဝိတ္တဉ္စ ဓနဉ္စ, ယဇဿု, အာယတိမ္ပိ ပဟူတဓနဓညော ဘဝိဿသီ’’တိ။
֍ * ၃၀၆။ ဧဝံ ကာရဏံ ဝတွာ သညာပေန္တေဟိ တတော စ ရာဇာ…ပေ… အဒါ ဓနံ။ တတ္ထ သညတ္တောတိ ဉာပိတော။ ရထေသဘောတိ မဟာရထေသု ခတ္တိယေသု အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥသဘသဒိသော။ ‘‘အဿမေဓ’’န္တိအာဒီသု အဿမေတ္ထ မေဓန္တီတိ အဿမေဓော, ဒွီဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ ဧကဝီသတိယူပဿ ဌပေတွာ ဘူမိဉ္စ ပုရိသေ စ အဝသေသသဗ္ဗဝိဘဝဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုရိသမေတ္ထ မေဓန္တီတိ ပုရိသမေဓော, စတူဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ သဒ္ဓိံ ဘူမိယာ အဿမေဓေ ဝုတ္တဝိဘဝဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ သမ္မမေတ္ထ ပါသန္တီတိ သမ္မာပါသော, ဒိဝသေ ဒိဝသေ သမ္မံ ခိပိတွာ တဿ ပတိတောကာသေ ဝေဒိံ ကတွာ သံဟာရိမေဟိ ယူပါဒီဟိ သရဿတိနဒိယာ နိမုဂ္ဂေါကာသတော ပဘုတိ ပဋိလောမံ ဂစ္ဆန္တေန ယဇိတဗ္ဗဿ သတြယာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝါဇမေတ္ထ ပိဝန္တီတိ ဝါဇပေယျော။ ဧကေန ပရိယညေန သတ္တရသဟိ ပသူဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ ဗေလုဝယူပဿ သတ္တရသကဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဠာတိ နိရဂ္ဂဠော, နဝဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ သဒ္ဓိံ ဘူမိယာ စ ပုရိသေဟိ စ အဿမေဓေ ဝုတ္တဝိဘဝဒက္ခိဏဿ သဗ္ဗမေဓပရိယာယနာမဿ အဿမေဓဝိကပ္ပဿေတံ အဓိဝစနံ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
၃၀၇-၈။ ဣဒါနိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနမဒါ ဓန’’န္တိ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဂါဝေါ သယနဉ္စာ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ သော ဟိ ရာဇာ ‘‘ဒီဃရတ္တံ လူခါဟာရေန ကိလန္တာ ပဉ္စ ဂေါရသေ ပရိဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ နေသံ သပုင်္ဂဝါနိ ဂေါယူထာနေဝ အဒါသိ, တထာ ‘‘ဒီဃရတ္တံ ထဏ္ဍိလသာယိတာယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၇။)ထူလသာဋကနိဝါသနေန ဧကသေယျာယ ပါဒစာရေန ရုက္ခမူလာဒိဝါသေန စ ကိလန္တာ ဂေါနကာဒိအတ္ထတဝရသယနာဒီသု သုခံ အနုဘောန္တူ’’တိ နေသံ မဟဂ္ဃါနိ သယနာဒီနိ စ အဒါသိ။ ဧဝမေတံ နာနပ္ပကာရကံ အညဉ္စ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိဓနံ အဒါသိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဂါဝေါ သယနဉ္စ ဝတ္ထဉ္စ…ပေ… ဗြာဟ္မဏာနမဒါ ဓန’’န္တိ။
၃၀၉-၁၀။ ဧဝံ တဿ ရညော သန္တိကာ တေ စ တတ္ထ…ပေ… ပုန မုပါဂမုံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တဿ ရညော သန္တိကာ တေ ဗြာဟ္မဏာ တေသု ယာဂေသု ဓနံ လဘိတွာ ဒီဃရတ္တံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧဝမေဝ ဃာသစ္ဆာဒနံ ပရိယေသိတွာ နာနပ္ပကာရကံ ဝတ္ထုကာမ သန္နိဓိံ သမရောစယုံ။ တတော တေသံ ဣစ္ဆာဝတိဏ္ဏာနံ ခီရာဒိပဉ္စဂေါရသဿာဒဝသေန ရသတဏှာယ ဩတိဏ္ဏစိတ္တာနံ ‘‘ခီရာဒီနိပိ တာဝ ဂုန္နံ သာဒူနိ, အဒ္ဓါ ဣမာသံ မံသံ သာဒုတရံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ မံသံ ပဋိစ္စ ဘိယျော တဏှာ ပဝဍ္ဎထ။ တတော စိန္တေသုံ – ‘‘သစေ မယံ မာရေတွာ ခါဒိဿာမ, ဂါရယှာ ဘဝိဿာမ, ယံနူန မန္တေ ဂန္ထေယျာမာ’’တိ။ အထ ပုနပိ ဝေဒံ ဘိန္ဒိတွာ တဒနုရူပေ တေ တတ္ထ မန္တေ ဂန္ထေတွာ တေ ဗြာဟ္မဏာ တန္နိမိတ္တံ ကူဋမန္တေ ဂန္ထေတွာ ဩက္ကာကရာဇာနံ ပုန ဥပါဂမိံသု။ ဣမမတ္ထံ ဘာသမာနာ ‘‘ယထာ အာပေါ စ…ပေ… ဗဟု တေ ဓန’’န္တိ။
ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အမှာကံ, မဟာရာဇ, မန္တေသု ဧတဒါဂတံ ယထာ အာပေါ ဟတ္ထဓောဝနာဒိသဗ္ဗကိစ္စေသု ပါဏီနံ ဥပယောဂံ ဂစ္ဆတိ, နတ္ထိ တေသံ တတောနိဒါနံ ပါပံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ပရိက္ခာရော သော ဟိ ပါဏိနံ, ဥပကရဏတ္ထာယ ဥပ္ပန္နောတိ အဓိပ္ပါယော။ ယထာ စာယံ မဟာပထဝီ ဂမနဋ္ဌာနာဒိသဗ္ဗကိစ္စေသု ကဟာပဏသင်္ခါတံ ဟိရညံ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဘေဒံ ဓနံ, ယဝဂေါဓူမာဒိဘေဒံ ဓာနိယဉ္စ, သံဝေါဟာရာဒိသဗ္ဗကိစ္စေသု ဥပယောဂံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ဂါဝေါ မနုဿာနံ သဗ္ဗကိစ္စေသု ဥပယောဂဂမနတ္ထာယ ဥပ္ပန္နာ။ တသ္မာ ဧတာ ဟနိတွာ နာနပ္ပကာရကေ ယာဂေ ယဇဿု ဗဟု တေ ဝိတ္တံ, ယဇဿု ဗဟု တေ ဓနန္တိ။
၃၁၁-၁၂။ ဧဝံ ပုရိမနယေနေဝ တတော စ ရာဇာ…ပေ… အဃာတယိ, ယံ တတော ပုဗ္ဗေ ကဉ္စိ သတ္တံ န ပါဒါ…ပေ… ဃာတယိ။ တဒါ ကိရ ဗြာဟ္မဏာ ယညာဝါဋံ ဂါဝီနံ ပူရေတွာ မင်္ဂလဥသဘံ ဗန္ဓိတွာ ရညော မူလံ နေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဂေါမေဓယညံ ယဇဿု, ဧဝံ တေ ဗြဟ္မလောကဿ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓေါ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၈။)ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ ကတမင်္ဂလကိစ္စော ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ပုင်္ဂဝေန သဟ အနေကသတသဟဿာ ဂါဝေါ မာရေသိ။ ဗြာဟ္မဏာ ယညာဝါဋေ မံသာနိ ဆိန္ဒိတွာ ခါဒိံသု, ပီတကောဒါတရတ္တကမ္ဗလေ စ ပါရုပိတွာ မာရေသုံ။ တဒုပါဒါယ ကိရ ဂါဝေါ ပါရုတေ ဒိသွာ ဥဗ္ဗိဇ္ဇန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘န ပါဒါ…ပေ… ဃာတယီ’’တိ။
֍ * ၃၁၃။ တတော ဒေဝါတိ ဧဝံ တသ္မိံ ရာဇိနိ ဂါဝိယော ဃာတေတုမာရဒ္ဓေ အထ တဒနန္တရမေဝ တံ ဂေါဃာတကံ ဒိသွာ ဧတေ စာတုမဟာရာဇိကာဒယော ဒေဝါ စ, ပိတရောတိ ဗြာဟ္မဏေသု လဒ္ဓဝေါဟာရာ ဗြဟ္မာနော စ, သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော စ, ပဗ္ဗတပါဒနိဝါသိနော ဒါနဝယက္ခသညိတာ အသုရရက္ခသာ စ ‘‘အဓမ္မော အဓမ္မော’’တိ ဧဝံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တာ ‘‘ဓိ မနုဿာ, ဓိ မနုဿာ’’တိ စ ဝဒန္တာ ပက္ကန္ဒုံ။ ဧဝံ ဘူမိတော ပဘုတိ သော သဒ္ဒေါ မုဟုတ္တေန ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ အဂမာသိ, ဧကဓိက္ကာရပရိပုဏ္ဏော လောကော အဟောသိ။ ကိံ ကာရဏံ? ယံ သတ္ထံ နိပတီ ဂဝေ, ယသ္မာ ဂါဝိမှိ သတ္ထံ နိပတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၃၁၄။ န ကေဝလဉ္စ ဒေဝါဒယော ပက္ကန္ဒုံ, အယမညောပိ လောကေ အနတ္ထော ဥဒပါဒိ – ယေ ဟိ တေ တယော ရောဂါ ပုရေ အာသုံ, ဣစ္ဆာ အနသနံ ဇရာ, ကိဉ္စိ ကိဉ္စိဒေဝ ပတ္ထနတဏှာ စ ခုဒါ စ ပရိပါကဇရာ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ပသူနဉ္စ သမာရမ္ဘာ, အဋ္ဌာနဝုတိမာဂမုံ, စက္ခုရောဂါဒိနာ ဘေဒေန အဋ္ဌနဝုတိဘာဝံ ပါပုဏိံသူတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၁၅။ ဣဒါနိ ဘဂဝါ တံ ပသုသမာရမ္ဘံ နိန္ဒန္တော အာဟ ‘‘ဧသော အဓမ္မော’’တိ။ တဿတ္ထော ဧသော ပသုသမာရမ္ဘသင်္ခါတော ကာယဒဏ္ဍာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဒဏ္ဍာနံ အညတရဒဏ္ဍဘူတော ဓမ္မတော အပေတတ္တာ အဓမ္မော ဩက္ကန္တော အဟု, ပဝတ္တော အာသိ, သော စ ခေါ တတော ပဘုတိ ပဝတ္တတ္တာ ပုရာဏော, ယဿ ဩက္ကမနတော ပဘုတိ ကေနစိ ပါဒါဒိနာ အဟိံသနတော အဒူသိကာယော ဂါဝေါ ဟညန္တိ။ ယာ ဃာတေန္တာ ဓမ္မာ ဓံသန္တိ စဝန္တိ ပရိဟာယန္တိ ယာဇကာ ယညယာဇိနော ဇနာတိ။
֍ * ၃၁၆။ ဧဝမေသော အဏုဓမ္မောတိ ဧဝံ ဧသော လာမကဓမ္မော ဟီနဓမ္မော, အဓမ္မောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ဝါ ဧတ္ထ ဒါနဓမ္မောပိ အပ္ပကော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၅၉။)အတ္ထိ, တသ္မာ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဏုဓမ္မော’’တိ။ ပေါရာဏောတိ တာဝ စိရကာလတော ပဘုတိ ပဝတ္တတ္တာ ပေါရာဏော။ ဝိညူဟိ ပန ဂရဟိတတ္တာ ဝိညူဂရဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ ဝိညုဂရဟိတော, တသ္မာ ယတ္ထ ဧဒိသကံ ပဿတိ, ယာဇကံ ဂရဟတီ ဇနော။ ကထံ? ‘‘အဗ္ဗုဒံ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဥပ္ပါဒိတံ, ဂါဝေါ ဝဓိတွာ မံသံ ခါဒန္တီ’’တိ ဧဝမာဒီနိ ဝတွာတိ အယမေတ္ထ အနုဿဝေါ။
֍ * ၃၁၇။ ဧဝံ ဓမ္မေ ဝိယာပန္နေတိ ဧဝံ ပေါရာဏေ ဗြာဟ္မဏဓမ္မေ နဋ္ဌေ။ ‘‘ဝိယာဝတ္တေ’’တိပိ ပါဌော, ဝိပရိဝတ္တိတွာ အညထာ ဘူတေတိ အတ္ထော။ ဝိဘိန္နာ သုဒ္ဒဝေဿိကာတိ ပုဗ္ဗေ သမဂ္ဂါ ဝိဟရန္တာ သုဒ္ဒါ စ ဝေဿာ စ တေ ဝိဘိန္နာ။ ပုထူ ဝိဘိန္နာ ခတ္တိယာတိ ခတ္တိယာပိ ဗဟူ အညမညံ ဘိန္နာ။ ပတိံ ဘရိယာဝမညထာတိ ဘရိယာ စ ဃရာဝါသတ္ထံ ဣဿရိယဗလေ ဌပိတာ ပုတ္တဗလာဒီဟိ ဥပေတာ ဟုတွာ ပတိံ အဝမညထ, ပရိဘဝိ အဝမညိ န သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌာသိ။
֍ * ၃၁၈။ ဧဝံ အညမညံ ဝိဘိန္နာ သမာနာ ခတ္တိယာ ဗြဟ္မဗန္ဓူ စ…ပေ… ကာမာနံ ဝသမနွဂုန္တိ။ ခတ္တိယာ စ ဗြာဟ္မဏာ စ ယေ စညေ ဝေဿသုဒ္ဒါ ယထာ သင်္ကရံ နာပဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ အတ္တနော အတ္တနော ဂေါတ္တေန ရက္ခိတတ္တာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ။ တေ သဗ္ဗေပိ တံ ဇာတိဝါဒံ နိရံကတွာ, ‘‘အဟံ ခတ္တိယော, အဟံ ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ နာသေတွာ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတာနံ ကာမာနံ ဝသံ အနွဂုံ အာသတ္တံ ပါပုဏိံသု, ကာမဟေတု န ကိဉ္စိ အကတ္တဗ္ဗံ နာကံသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧဝမေတ္ထ ဘဂဝါ ‘‘ဣသယော ပုဗ္ဗကာ’’တိအာဒီဟိ နဝဟိ ဂါထာဟိ ပေါရာဏာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတွာ ‘‘ယော နေသံ ပရမော’’တိ ဂါထာယ ဗြဟ္မသမံ, ‘‘တဿ ဝတ္တမနုသိက္ခန္တာ’’တိ ဂါထာယ ဒေဝသမံ, ‘‘တဏ္ဍုလံ သယန’’န္တိအာဒိကာဟိ စတူဟိ ဂါထာဟိ မရိယာဒံ, ‘‘တေသံ အာသိ ဝိပလ္လာသော’’တိအာဒီဟိ သတ္တရသဟိ ဂါထာဟိ သမ္ဘိန္နမရိယာဒံ, တဿ ဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ဒေဝါဒီနံ ပက္ကန္ဒနာဒိဒီပနတ္ထဉ္စ ဒဿေတွာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဗြာဟ္မဏစဏ္ဍာလော ပန ဣဓ အဝုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဝိပတ္တိယာ အကာရဏံ။ ဗြာဟ္မဏဓမ္မသမ္ပတ္တိယာ ဟိ ဗြဟ္မသမဒေဝသမမရိယာဒါ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၀။)ကာရဏံ ဟောန္တိ, ဝိပတ္တိယာ သမ္ဘိန္နမရိယာဒေါ။ အယံ ပန ဒေါဏသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၂) ဝုတ္တပ္ပကာရော ဗြာဟ္မဏစဏ္ဍာလော ဗြာဟ္မဏဓမ္မဝိပတ္တိယာပိ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? ဝိပန္နေ ဓမ္မေ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ တသ္မာ တံ အဒဿေတွာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဧတရဟိ ပန သောပိ ဗြာဟ္မဏစဏ္ဍာလော ဒုလ္လဘော။ ဧဝမယံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဓမ္မော ဝိနဋ္ဌော။ တေနေဝါဟ ဒေါဏော ဗြာဟ္မဏော – ‘‘ဧဝံ သန္တေ မယံ, ဘော ဂေါတမ, ဗြာဟ္မဏစဏ္ဍာလမ္ပိ န ပူရေမာ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဓမ္မသုတ္တ-(နာဝါသုတ္တ)-ဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၁၉။ ယသ္မာ ဟိ ဓမ္မန္တိ ဓမ္မသုတ္တံ, ‘‘နာဝါသုတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣဒံ သုတ္တံ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဥပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေယျထိဒံ – အနုပ္ပန္နေ ကိရ ဘဂဝတိ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ။ တေသံ ပဌမော စဝိတွာ ရာဇဂဟဿ အဝိဒူရေ ဥပတိဿဂါမော နာမ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘောဂဂါမော အတ္ထိ, တတ္ထ သဋ္ဌိအဓိကပဉ္စကောဋိသတဓနဝိဘဝဿ ဂါမသာမိနော ဗြာဟ္မဏဿ ရူပသာရီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ, တဿာ ကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ ဒုတိယော တဿေဝါဝိဒူရေ ကောလိတဂါမော နာမ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘောဂဂါမော အတ္ထိ။ တတ္ထ တထာရူပဝိဘဝဿေဝ ဂါမသာမိနော ဗြာဟ္မဏဿ မောဂ္ဂလ္လာနီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ, တဿာ ကုစ္ဆိယံ တံ ဒိဝသမေဝ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ ဧဝံ တေသံ ဧကဒိဝသမေဝ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဉ္စ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနဉ္စ အဟောသိ။ ဧကဒိဝသေယေဝ စ နေသံ ဧကဿ ဥပတိဿဂါမေ ဇာတတ္တာ ဥပတိဿော, ဧကဿ ကောလိတဂါမေ ဇာတတ္တာ ကောလိတောတိ နာမမကံသု။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၁။)တေ သဟပံသုံ ကီဠန္တာ သဟာယကာ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဍ္ဎိံ ပါပုဏိံသု, ဧကမေကဿ စ ပဉ္စပဉ္စမာဏဝကသတာနိ ပရိဝါရာ အဟေသုံ။ တေ ဥယျာနံ ဝါ နဒီတိတ္ထံ ဝါ ဂစ္ဆန္တာ သပရိဝါရာယေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧကော ပဉ္စဟိ သုဝဏ္ဏသိဝိကာသတေဟိ, ဒုတိယော ပဉ္စဟိ အာဇညရထသတေဟိ။ တဒါ စ ရာဇဂဟေ ကာလာနုကာလံ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇော နာမ ဟောတိ။ သာယနှသမယေ နဂရဝေမဇ္ဈေ ယတ္ထ သကလအင်္ဂမဂဓဝါသိနော အဘိညာတာ ခတ္တိယကုမာရာဒယော သန္နိပတိတွာ သုပညတ္တေသု မဉ္စပီဌာဒီသု နိသိန္နာ သမဇ္ဇဝိဘူတိံ ပဿန္တိ။ အထ တေ သဟာယကာ တေန ပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေသု နိသီဒိံသု။ တတော ဥပတိဿော သမဇ္ဇဝိဘူတိံ ပဿန္တော မဟာဇနကာယံ သန္နိပတိတံ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္တကော ဇနကာယော ဝဿသတံ အပ္ပတွာဝ မရိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ တဿ မရဏံ အာဂန္တွာ နလာဋန္တေ ပတိဋ္ဌိတံ ဝိယ အဟောသိ, တထာ ကောလိတဿ။ တေသံ အနေကပ္ပကာရေသု နဋေသု နစ္စန္တေသု ဒဿနမတ္တေပိ စိတ္တံ န နမိ, အညဒတ္ထု သံဝေဂေါယေဝ ဥဒပါဒိ။
အထ ဝုဋ္ဌိတေ သမဇ္ဇေ ပက္ကန္တာယ ပရိသာယ သကပရိဝါရေန ပက္ကန္တေသု တေသု သဟာယေသု ကောလိတော ဥပတိဿံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ, သမ္မ, နာဋကာဒိဒဿနေန တဝ ပမောဒနမတ္တမ္ပိ နာဟောသီ’’တိ? သော တဿ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ တမ္ပိ တထေဝ ပဋိပုစ္ဆိ။ သောပိ တဿ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, ပဗ္ဗဇိတွာ အမတံ ဂဝေသာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု သမ္မာ’’တိ ဥပတိဿော တံ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တတော ဒွေပိ ဇနာ တံ သမ္ပတ္တိံ ဆဍ္ဍေတွာ ပုနဒေဝ ရာဇဂဟမနုပ္ပတ္တာ။ တေန စ သမယေန ရာဇဂဟေ သဉ္စယော နာမ ပရိဗ္ဗာဇကော ပဋိဝသတိ။ တေ တဿ သန္တိကေ ပဉ္စဟိ မာဏဝကသတေဟိ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတိပါဟေနေဝ တယော ဝေဒေ သဗ္ဗဉ္စ ပရိဗ္ဗာဇကသမယံ ဥဂ္ဂဟေသုံ။ တေ တေသံ သတ္ထာနံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဥပပရိက္ခန္တာ ပရိယောသာနံ အဒိသွာ အာစရိယံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ဣမေသံ သတ္ထာနံ အာဒိမဇ္ဈံ ဒိဿတိ, ပရိယောသာနံ ပန န ဒိဿတိ ‘ဣဒံ နာမ ဣမေဟိ သတ္ထေဟိ ပါပုဏေယျာတိ, ယတော ဥတ္တရိ ပါပုဏိတဗ္ဗံ နတ္ထီ’’’တိ။ သောပိ အာဟ – ‘‘အဟမ္ပိ တေသံ တထာဝိဓံ ပရိယောသာနံ န ပဿာမီ’’တိ။ တေ အာဟံသု – ‘‘တေန ဟိ မယံ ဣမေသံ ပရိယောသာနံ ဂဝေသာမာ’’တိ။ တေ အာစရိယော ‘‘ယထာသုခံ ဂဝေသထာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ တေ တေန အနုညာတာ အမတံ ဂဝေသမာနာ အာဟိဏ္ဍန္တာ ဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋာ အဟေသုံ။ တေဟိ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒယော ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဥတ္တရုတ္တရိံ န သမ္ပာယန္တိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၂။)‘‘ဥပတိဿော ကောလိတော’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘ကေ ဧတေ, န ခေါ မယံ ဇာနာမာ’’တိ ဘဏန္တာ နတ္ထိ, ဧဝံ ဝိဿုတာ အဟေသုံ။
ဧဝံ တေသု အမတပရိယေသနံ စရမာနေသု အမှာကံ ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟမနုပ္ပတ္တော။ တေ စ ပရိဗ္ဗာဇကာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ စရိတွာ တိဋ္ဌတု အမတံ, အန္တမသော ပရိယောသာနပဉှဝိဿဇ္ဇနမတ္တမ္ပိ အလဘန္တာ ပုနဒေဝ ရာဇဂဟံ အဂမံသု။ အထ ခေါ အာယသ္မာ အဿဇိ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာတိ ယာဝ တေသံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, တာဝ သဗ္ဗံ ပဗ္ဗဇ္ဇာက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၆၀) အာဂတနယေနေဝ ဝိတ္ထာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတေသု တေသု ဒွီသု သဟာယကေသု အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အဍ္ဎမာသေန သာဝကပါရမီဉာဏံ သစ္ဆာကာသိ။ သော ယဒါ အဿဇိတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဧကဝိဟာရေ ဝသတိ, တဒါ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အနန္တရံ ထေရဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယော မေ အယမာယသ္မာ, ဧတမဟံ နိဿာယ ဘဂဝတော သာသနံ အညာသိ’’န္တိ ဂါရဝေန။ ယဒါ ပန အဿဇိတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဧကဝိဟာရေ န ဝသတိ, တဒါ ယဿံ ဒိသာယံ ထေရော ဝသတိ, တံ ဒိသံ ဩလောကေတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ နမဿတိ။ တံ ဒိသွာ ကေစိ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘သာရိပုတ္တော အဂ္ဂသာဝကော ဟုတွာ ဒိသံ နမဿတိ, အဇ္ဇာပိ မညေ ဗြာဟ္မဏဒိဋ္ဌိ အပ္ပဟီနာ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ တံ ကထာသလ္လာပံ သုတွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နံယေဝ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ? တေ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိံသု။ တတော ဘဂဝါ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, သာရိပုတ္တော ဒိသံ နမဿတိ, ယံ နိဿာယ သာသနံ အညာသိ, တံ အတ္တနော အာစရိယံ ဝန္ဒတိ နမဿတိ သမ္မာနေတိ, အာစရိယပူဇကော, ဘိက္ခဝေ, သာရိပုတ္တော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ သန္နိပတိတာနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ ယသ္မာ ဟိ ဓမ္မံ ပုရိသော ဝိဇညာတိ ယတော ပုဂ္ဂလာ ပိဋကတ္တယပ္ပဘေဒံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဝါ, ပရိယတ္တိံ သုတွာ အဓိဂန္တဗ္ဗံ နဝလောကုတ္တရပ္ပဘေဒံ ပဋိဝေဓဓမ္မံ ဝါ ပုရိသော ဝိဇညာ ဇာနေယျ ဝေဒေယျ။ ‘‘ယဿာ’’တိပိ ပါဌော, သော ဧဝတ္ထော။ ဣန္ဒံဝ နံ ဒေဝတာ ပူဇယေယျာတိ ယထာ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ ဒွီသု ဒေဝလောကေသု ဒေဝတာ ပူဇေန္တိ, ဧဝံ သော ပုဂ္ဂလော တံ ပုဂ္ဂလံ ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ဥပါဟနဩမုဉ္စနာဒိံ သဗ္ဗံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၃။)ကရောန္တော ပူဇေယျ သက္ကရေယျ ဂရုကရေယျ။ ကိံ ကာရဏံ? သော ပူဇိတော…ပေ… ပါတုကရောတိ ဓမ္မံ, သော အာစရိယော ဧဝံ ပူဇိတော တသ္မိံ အန္တေဝါသိမှိ ပသန္နစိတ္တော ပရိယတ္တိပဋိဝေဓဝသေန ဗဟုဿုတော ဒေသနာဝသေနေဝ ပရိယတ္တိဓမ္မဉ္စ, ဒေသနံ သုတွာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗံ ပဋိဝေဓဓမ္မဉ္စ ပါတုကရောတိ ဒေသေတိ, ဒေသနာယ ဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မံ, ဥပမာဝသေန အတ္တနာ အဓိဂတပဋိဝေဓဓမ္မံ ပါတုကရောတိ။
֍ * ၃၂၀။ တဒဋ္ဌိကတွာန နိသမ္မ ဓီရောတိ ဧဝံ ပသန္နေန အာစရိယေန ပါတုကတံ ဓမ္မံ အဋ္ဌိကတွာန သုဏိတွာ ဥပဓာရဏသမတ္ထတာယ ဓီရော ပုရိသော။ ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇမာနောတိ လောကုတ္တရဓမ္မဿ အနုလောမတ္တာ အနုဓမ္မဘူတံ ဝိပဿနံ ဘာဝယမာနော။ ဝိညူ ဝိဘာဝီ နိပုဏော စ ဟောတီတိ ဝိညုတာသင်္ခါတာယ ပညာယ အဓိဂမေန ဝိညူ, ဝိဘာဝေတွာ ပရေသမ္ပိ ပါကဋံ ကတွာ ဉာပနသမတ္ထတာယ ဝိဘာဝီ, ပရမသုခုမတ္ထပဋိဝေဓတာယ နိပုဏော စ ဟောတိ။ ယော တာဒိသံ ဘဇတိ အပ္ပမတ္တောတိ ယော တာဒိသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဗဟုဿုတံ အပ္ပမတ္တော တပ္ပသာဒနပရော ဟုတွာ ဘဇတိ။
֍ * ၃၂၁။ ဧဝံ ပဏ္ဍိတာစရိယသေဝနံ ပသံသိတွာ ဣဒါနိ ဗာလာစရိယသေဝနံ နိန္ဒန္တော ‘‘ခုဒ္ဒဉ္စ ဗာလ’’န္တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ခုဒ္ဒန္တိ ခုဒ္ဒေန ကာယကမ္မာဒိနာ သမန္နာဂတံ, ပညာဘာဝတော ဗာလံ။ အနာဂတတ္ထန္တိ အနဓိဂတပရိယတ္တိပဋိဝေဓတ္ထံ။ ဥသူယကန္တိ ဣဿာမနကတာယ အန္တေဝါသိကဿ ဝုဍ္ဎိံ အသဟမာနံ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ ပဒတော။ အဓိပ္ပါယတော ပန ယော ဗဟုစီဝရာဒိလာဘီ အာစရိယော အန္တေဝါသိကာနံ စီဝရာဒီနိ န သက္ကောတိ ဒါတုံ, ဓမ္မဒါနေ ပန အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တဝစနမတ္တမ္ပိ န သက္ကောတိ။ ဧတေဟိ ခုဒ္ဒတာဒိဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ တံ ခုဒ္ဒံ ဗာလံ အနာဂတတ္ထံ ဥသူယကံ အာစရိယံ ဥပသေဝမာနော ‘‘ပူတိမစ္ဆံ ကုသဂ္ဂေနာ’’တိ (ဣတိဝု။ ၇၆၊ ဇာ။ ၁။၁၅။၁၈၃) ဝုတ္တနယေန သယမ္ပိ ဗာလော ဟောတိ။ တသ္မာ ဣဓ သာသနေ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ပဋိဝေဓဓမ္မံ ဝါ အဝိဘာဝယိတွာ စ အဝိဇာနိတွာ စ ယဿ ဓမ္မေသု ကင်္ခါ, တံ အတရိတွာ မရဏံ ဥပေတီတိ ဧဝမဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
၃၂၂-၃။ ဣဒါနိ တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋကရဏတ္ထံ ‘‘ယထာ နရော’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ အာပဂန္တိ နဒိံ။ မဟောဒကန္တိ ဗဟုဥဒကံ။ သလိလန္တိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၄။)ဣတော စိတော စ ဂတံ, ဝိတ္ထိဏ္ဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သရိတ’’န္တိပိ ပါဌော, သော ဧဝတ္ထော။ သီဃသောတန္တိ ဟာရဟာရိကံ, ဝေဂဝတိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ သောတိ ဧတ္ထ ‘‘သော ဝုယှမာနော’’တိ ဣမိနာ စ သောကာရေန တဿ နရဿ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ နိပါတမတ္တော သောကာရော။ ကိံ သူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ယထာ ‘‘န ဘဝိဿာမိ နာမ သော, ဝိနဿိဿာမိ နာမ သော’’တိ။ ဓမ္မန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဒုဝိဓမေဝ။ အနိသာမယတ္ထန္တိ အနိသာမေတွာ အတ္ထံ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ ပဒတော။
အဓိပ္ပါယတော ပန ယထာ ယော ကောစိဒေဝ နရော ဝုတ္တပ္ပကာရံ နဒိံ ဩတရိတွာ တာယ နဒိယာ ဝုယှမာနော အနုသောတဂါမီ သောတမေဝ အနုဂစ္ဆန္တော ပရေ ပါရတ္ထိကေ ကိံ သက္ခတိ ပါရံ နေတုံ။ ‘‘သက္ကတီ’’တိပိ ပါဌော။ တထေဝ ဒုဝိဓမ္ပိ ဓမ္မံ အတ္တနော ပညာယ အဝိဘာဝယိတွာ ဗဟုဿုတာနဉ္စ သန္တိကေ အတ္ထံ အနိသာမေတွာ သယံ အဝိဘာဝိတတ္တာ အဇာနန္တော အနိသာမိတတ္တာ စ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ပရေ ကိံ သက္ခတိ နိဇ္ဈာပေတုံ ပေက္ခာပေတုန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သော ဝတ, စုန္ဒ, အတ္တနာ ပလိပပလိပန္နော’’တိအာဒိကဉ္စေတ္ထ (မ။ နိ။ ၁။၈၇) သုတ္တပဒံ အနုဿရိတဗ္ဗံ။
၃၂၄-၅။ ဧဝံ ဗာလသေဝနာယ ဗာလဿ ပရံ နိဇ္ဈာပေတုံ အသမတ္ထတာယ ပါကဋကရဏတ္ထံ ဥပမံ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘‘ယော တာဒိသံ ဘဇတိ အပ္ပမတ္တော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဿ ပဏ္ဍိတဿ ပရေ နိဇ္ဈာပေတုံ သမတ္ထတာယ ပါကဋကရဏတ္ထံ ‘‘ယထာပိ နာဝ’’န္တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဖိယေနာတိ ဒဗ္ဗိပဒရေန။ ရိတ္တေနာတိ ဝေဠုဒဏ္ဍေန။ တတ္ထာတိ တဿံ နာဝါယံ။ တတြူပယညူတိ တဿာ နာဝါယ အာဟရဏပဋိဟရဏာဒိဥပါယဇာနနေန မဂ္ဂပဋိပါဒနေန ဥပါယညူ။ သိက္ခိတသိက္ခတာယ သုကုသလဟတ္ထတာယ စ ကုသလော။ ဥပ္ပန္နုပဒ္ဒဝပဋိကာရသမတ္ထတာယ မုတီမာ။ ဝေဒဂူတိ ဝေဒသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ မဂ္ဂဉာဏေဟိ ဂတော။ ဘာဝိတတ္တောတိ တာယေဝ မဂ္ဂဘာဝနာယ ဘာဝိတစိတ္တော။ ဗဟုဿုတောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ အဝေဓဓမ္မောတိ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနိယသဘာဝေါ။ သောတာဝဓာနူပနိသူပပန္နေတိ သောတဩဒဟနေန စ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယေန စ ဥပပန္နေ။ သေသံ ဥတ္တာနပဒတ္ထမေဝ။ အဓိပ္ပါယယောဇနာပိ သက္ကာ ပုရိမနယေနေဝ ဇာနိတုန္တိ န ဝိတ္ထာရိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၅။)֍ * ၃၂၆။ ဧဝံ ပဏ္ဍိတဿ ပရေ နိဇ္ဈာပေတုံ သမတ္ထဘာဝပါကဋကရဏတ္ထံ ဥပမံ ဝတွာ တဿာ ပဏ္ဍိတသေဝနာယ နိယောဇေန္တော ‘‘တသ္မာ ဟဝေ’’တိ ဣမံ အဝသာနဂါထမာဟ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယသ္မာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ ပဏ္ဍိတသေဝနေန ဝိသေသံ ပါပုဏန္တိ, တသ္မာ ဟဝေ သပ္ပုရိသံ ဘဇေထ။ ကီဒိသံ သပ္ပုရိသံ ဘဇေထ? မေဓာဝိနဉ္စေဝ ဗဟုဿုတဉ္စ, ပညာသမ္ပတ္တိယာ စ မေဓာဝိနံ ဝုတ္တပ္ပကာရသုတဒွယေန စ ဗဟုဿုတံ။ တာဒိသဉှိ ဘဇမာနော တေန ဘာသိတဿ ဓမ္မဿ အညာယ အတ္ထံ ဧဝံ ဉတွာ စ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနော တာယ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိဝေဓဝသေန ဝိညာတဓမ္မော သော မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပ္ပဘေဒံ လောကုတ္တရ သုခံ လဘေထ အဓိဂစ္ဆေယျ ပါပုဏေယျာတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ သမာပေသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ကိံသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၂၇။ ကိံသီလောတိ ကိံသီလသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ဂိဟိသဟာယကော ဧကော ထေရဿေဝ ပိတုနော ဝင်္ဂန္တဗြာဟ္မဏဿ သဟာယဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော သဋ္ဌိကောဋိအဓိကံ ပဉ္စသတကောဋိဓနံ ပရိစ္စဇိတွာ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏိ။ တဿ ထေရော ဗဟုသော ဩဝဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနမဒါသိ, သော တေန ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆတိ။ တတော ထေရော ‘‘ဗုဒ္ဓဝေနေယျော ဧသော’’တိ ဉတွာ တံ အာဒါယ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ပုဂ္ဂလံ အနိယမေတွာ ‘‘ကိံသီလော’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ ဘဂဝါ တတော ပရံ အဘာသိ။ တတ္ထ ကိံသီလောတိ ကီဒိသေန ဝါရိတ္တသီလေန သမန္နာဂတော, ကီဒိသပကတိကော ဝါ။ ကိံသမာစာရောတိ ကီဒိသေန စာရိတ္တေန ယုတ္တော။ ကာနိ ကမ္မာနိ ဗြူဟယန္တိ ကာနိ ကာယကမ္မာဒီနိ ဝဍ္ဎေန္တော။ နရော သမ္မာ နိဝိဋ္ဌဿာတိ အဘိရတော နရော သာသနေ သမ္မာ ပတိဋ္ဌိတော ဘဝေယျ။ ဥတ္တမတ္ထဉ္စ ပါပုဏေတိ သဗ္ဗတ္ထာနံ ဥတ္တမံ အရဟတ္တဉ္စ ပါပုဏေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၆။)֍ * ၃၂၈။ တတော ဘဂဝါ ‘‘သာရိပုတ္တော အဍ္ဎမာသူပသမ္ပန္နော သာဝကပါရမိပ္ပတ္တော, ကသ္မာ အာဒိကမ္မိကပုထုဇ္ဇနပဉှံ ပုစ္ဆတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ ဉတွာ ပုစ္ဆာယ ဝုတ္တံ စာရိတ္တသီလံ အဝိဘဇိတွာဝ တဿ သပ္ပါယဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ‘‘ဝုဍ္ဎာပစာယီ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ပညာဝုဍ္ဎော, ဂုဏဝုဍ္ဎော, ဇာတိဝုဍ္ဎော, ဝယောဝုဍ္ဎောတိ စတ္တာရော ဝုဍ္ဎာ။ ဇာတိယာ ဟိ ဒဟရောပိ ဗဟုဿုတော ဘိက္ခု အပ္ပဿုတမဟလ္လကဘိက္ခူနမန္တရေ ဗာဟုသစ္စပညာယ ဝုဍ္ဎတ္တာ ပညာဝုဍ္ဎော။ တဿ ဟိ သန္တိကေ မဟလ္လကဘိက္ခူပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏန္တိ, ဩဝါဒဝိနိစ္ဆယပဉှဝိဿဇ္ဇနာနိ စ ပစ္စာသီသန္တိ။ တထာ ဒဟရောပိ ဘိက္ခု အဓိဂမသမ္ပန္နော ဂုဏဝုဍ္ဎော နာမ။ တဿ ဟိ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌာယ မဟလ္လကာပိ ဝိပဿနာဂဗ္ဘံ ဂဟေတွာ အရဟတ္တဖလံ ပါပုဏန္တိ။ တထာ ဒဟရောပိ ရာဇာ ခတ္တိယော မုဒ္ဓါဝသိတ္တော ဗြာဟ္မဏော ဝါ သေသဇနဿ ဝန္ဒနာရဟတော ဇာတိဝုဍ္ဎော နာမ။ သဗ္ဗော ပန ပဌမဇာတော ဝယောဝုဍ္ဎော နာမ။ တတ္ထ ယသ္မာ ပညာယ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သဒိသော နတ္ထိ ဌပေတွာ ဘဂဝန္တံ, တထာ ဂုဏေနပိ အဍ္ဎမာသေန သဗ္ဗသာဝကပါရမီဉာဏဿ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ။ ဇာတိယာပိ သော ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ ဥပ္ပန္နော, တသ္မာ တဿ ဘိက္ခုနော ဝယေန သမာနောပိ သော ဣမေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဝုဍ္ဎော။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ပညာဂုဏေဟိ ဧဝ ဝုဍ္ဎဘာဝံ သန္ဓာယ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဝုဍ္ဎာပစာယီ’’တိ။ တသ္မာ တာဒိသာနံ ဝုဍ္ဎာနံ အပစိတိကရဏေန ဝုဍ္ဎာပစာယီ, တေသမေဝ ဝုဍ္ဎာနံ လာဘာဒီသု ဥသူယဝိဂမေန အနုသူယကော စ သိယာတိ အယမာဒိပါဒဿ အတ္ထော။
ကာလညူ စဿာတိ ဧတ္ထ ပန ရာဂေ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဝိနောဒနတ္ထာယ ဂရူနံ ဒဿနံ ဂစ္ဆန္တောပိ ကာလညူ, ဒေါသေ… မောဟေ… ကောသဇ္ဇေ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဝိနောဒနတ္ထာယ ဂရူနံ ဒဿနံ ဂစ္ဆန္တောပိ ကာလညူ, ယတော ဧဝံ ကာလညူ စ အဿ ဂရူနံ ဒဿနာယ။ ဓမ္မိံ ကထန္တိ သမထဝိပဿနာယုတ္တံ။ ဧရယိတန္တိ ဝုတ္တံ။ ခဏညူတိ တဿာ ကထာယ ခဏဝေဒီ, ဒုလ္လဘော ဝါ အယံ ဤဒိသာယ ကထာယ သဝနက္ခဏောတိ ဇာနန္တော။ သုဏေယျ သက္ကစ္စာတိ တံ ကထံ သက္ကစ္စံ သုဏေယျ။ န ကေဝလဉ္စ တမေဝ, အညာနိပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာဒိပဋိသံယုတ္တာနိ သုဘာသိတာနိ သက္ကစ္စမေဝ သုဏေယျာတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၂၉။ ‘‘ကာလညူ စဿ ဂရူနံ ဒဿနာယာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယဉ္စ အတ္တနော ဥပ္ပန္နရာဂါဒိဝိနောဒနကာလံ ဉတွာပိ ဂရူနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တော ကာလေန ဂစ္ဆေ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၇။)ဂရူနံ သကာသံ, ‘‘အဟံ ကမ္မဋ္ဌာနိကော ဓုတင်္ဂဓရော စာ’’တိ ကတွာ န စေတိယဝန္ဒနဗောဓိယင်္ဂဏဘိက္ခာစာရမဂ္ဂအတိမဇ္ဈနှိကဝေလာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတမာစရိယံ ဒိသွာ ပရိပုစ္ဆနတ္ထာယ ဥပသင်္ကမေယျ, သကသေနာသနေ ပန အတ္တနော အာသနေ နိသိန္နံ ဝူပသန္တဒရထံ သလ္လက္ခေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနာဒိဝိဓိပုစ္ဆနတ္ထံ ဥပသင်္ကမေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဥပသင်္ကမန္တောပိ စ ထမ္ဘံ နိရံကတွာ နိဝါတဝုတ္တိ ထဒ္ဓဘာဝကရံ မာနံ ဝိနာသေတွာ နီစဝုတ္တိ ပါဒပုဉ္ဆနစောဠကဆိန္နဝိသာဏုသဘဥဒ္ဓတဒါဌသပ္ပသဒိသော ဟုတွာ ဥပသင်္ကမေယျ။ အထ တေန ဂရုနာ ဝုတ္တံ အတ္ထံ ဓမ္မံ…ပေ… သမာစရေ စ။ အတ္ထန္တိ ဘာသိတတ္ထံ။ ဓမ္မန္တိ ပါဠိဓမ္မံ။ သံယမန္တိ သီလံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ အဝသေသသာသနဗြဟ္မစရိယံ။ အနုဿရေ စေဝ သမာစရေ စာတိ အတ္ထံ ကထိတောကာသေ အနုဿရေယျ, ဓမ္မံ သံယမံ ဗြဟ္မစရိယံ ကထိတောကာသေ အနုဿရေယျ, အနုဿရဏမတ္တေနေဝ စ အတုဿန္တော တံ သဗ္ဗမ္ပိ သမာစရေ သမာစရေယျ သမာဒါယ ဝတ္တေယျ။ တာသံ ကထာနံ အတ္တနိ ပဝတ္တနေ ဥဿုက္ကံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကရောန္တော ဟိ ကိစ္စကရော ဟောတိ။
֍ * ၃၃၀။ တတော ပရဉ္စ ဓမ္မာရာမော ဓမ္မရတော ဓမ္မေ ဌိတော ဓမ္မဝိနိစ္ဆယညူ ဘဝေယျ။ သဗ္ဗပဒေသု စေတ္ထ ဓမ္မောတိ သမထဝိပဿနာ, အာရာမော ရတီတိ ဧကောဝ အတ္ထော, ဓမ္မေ အာရာမော အဿာတိ ဓမ္မာရာမော။ ဓမ္မေ ရတော, န အညံ ပိဟေတီတိ ဓမ္မရတော။ ဓမ္မေ ဌိတော ဓမ္မံ ဝတ္တနတော။ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယံ ဇာနာတိ ‘‘ဣဒံ ဥဒယဉာဏံ ဣဒံ ဝယဉာဏ’’န္တိ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယညူ, ဧဝရူပေါ အဿ။ အထ ယာယံ ရာဇကထာဒိတိရစ္ဆာနကထာ တရုဏဝိပဿကဿ ဗဟိဒ္ဓါရူပါဒီသု အဘိနန္ဒနုပ္ပါဒနေန တံ သမထဝိပဿနာဓမ္မံ သန္ဒူသေတိ, တသ္မာ ‘‘ဓမ္မသန္ဒောသဝါဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ နေဝါစရေ ဓမ္မသန္ဒောသဝါဒံ, အညဒတ္ထု အာဝါသဂေါစရာဒိသပ္ပါယာနိ သေဝန္တော တစ္ဆေဟိ နီယေထ သုဘာသိတေဟိ။ သမထဝိပဿနာပဋိသံယုတ္တာနေဝေတ္ထ တစ္ဆာနိ, တထာရူပေဟိ သုဘာသိတေဟိ နီယေထ နီယေယျ, ကာလံ ခေပေယျာတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၃၁။ ဣဒါနိ ‘‘ဓမ္မသန္ဒောသဝါဒ’’န္တိ ဧတ္ထ အတိသင်္ခေပေန ဝုတ္တံ သမထဝိပဿနာယုတ္တဿ ဘိက္ခုနော ဥပက္ကိလေသံ ပါကဋံ ကရောန္တော တဒညေနပိ ဥပက္ကိလေသေန သဒ္ဓိံ ‘‘ဟဿံ ဇပ္ပ’’န္တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ ဟာသန္တိပိ ပါဌော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၈။)ဝိပဿကေန ဟိ ဘိက္ခုနာ ဟသနီယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ သိတမတ္တမေဝ ကာတဗ္ဗံ, နိရတ္ထကကထာဇပ္ပေါ န ဘာသိတဗ္ဗော, ဉာတိဗျသနာဒီသု ပရိဒေဝေါ န ကာတဗ္ဗော, ခါဏုကဏ္ဋကာဒိမှိ မနောပဒေါသော န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗော။ မာယာကတန္တိ ဝုတ္တာ မာယာ, တိဝိဓံ ကုဟနံ, ပစ္စယေသု ဂိဒ္ဓိ, ဇာတိအာဒီဟိ မာနော, ပစ္စနီကသာတတာသင်္ခါတော သာရမ္ဘော, ဖရုသဝစနလက္ခဏံ ကက္ကသံ, ရာဂါဒယော ကသာဝါ, အဓိမတ္တတဏှာလက္ခဏာ မုစ္ဆာတိ ဣမေ စ ဒေါသာ သုခကာမေန အင်္ဂါရကာသု ဝိယ, သုစိကာမေန ဂူထဌာနံ ဝိယ, ဇီဝိတုကာမေန အာသိဝိသာဒယော ဝိယ စ ပဟာတဗ္ဗာ။ ဟိတွာ စ အာရောဂျမဒါဒိဝိဂမာ ဝီတမဒေန စိတ္တဝိက္ခေပါဘာဝါ ဌိတတ္တေန စရိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပဋိပန္နော ဟိ သဗ္ဗုပက္ကိလေသပရိသုဒ္ဓါယ ဘာဝနာယ န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဟဿံ ဇပ္ပံ…ပေ… ဌိတတ္တော’’တိ။
֍ * ၃၃၂။ ဣဒါနိ ယွာယံ ‘‘ဟဿံ ဇပ္ပ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဥပက္ကိလေသော ဝုတ္တော, တေန သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ယသ္မာ သာဟသော ဟောတိ အဝီမံသကာရီ, ရတ္တော ရာဂဝသေန ဒုဋ္ဌော ဒေါသဝသေန ဂစ္ဆတိ, ပမတ္တော စ ဟောတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ အသာတစ္စကာရီ, တထာရူပဿ စ ‘‘သုဏေယျ သက္ကစ္စ သုဘာသိတာနီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော ဩဝါဒေါ နိရတ္ထကော, တသ္မာ ဣမဿ သံကိလေသဿ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ သုတာဒိဝုဒ္ဓိပဋိပက္ခဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာတသာရာနီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။
တဿတ္ထော – ယာနိ ဟေတာနိ သမထဝိပဿနာပဋိသံယုတ္တာနိ သုဘာသိတာနိ, တေသံ ဝိဇာနနံ သာရော။ ယဒိ ဝိညာတာနိ သာဓု, အထ သဒ္ဒမတ္တမေဝ ဂဟိတံ, န ကိဉ္စိ ကတံ ဟောတိ, ယေန ဧတာနိ သုတမယေန ဉာဏေန ဝိညာယန္တိ, တံ သုတံ, ဧတဉ္စ သုတမယဉာဏံ ဝိညာတသမာဓိသာရံ, တေသု ဝိညာတေသု ဓမ္မေသု ယော သမာဓိ စိတ္တဿာဝိက္ခေပေါ တထတ္တာယ ပဋိပတ္တိ, အယမဿ သာရော။ န ဟိ ဝိဇာနနမတ္တေနေဝ ကောစိ အတ္ထော သိဇ္ဈတိ။ ယော ပနာယံ နရော ရာဂါဒိဝသေန ဝတ္တနတော သာဟသော, ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ အသာတစ္စကာရိတာယ ပမတ္တော, သော သဒ္ဒမတ္တဂ္ဂါဟီယေဝ ဟောတိ။ တေန တဿ အတ္ထဝိဇာနနာဘာဝတော သာ သုဘာသိတဝိဇာနနပညာ စ, တထတ္တာယ ပဋိပတ္တိယာ အဘာဝတော သုတဉ္စ န ဝဍ္ဎတီတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၆၉။)֍ * ၃၃၃။ ဧဝံ ပမတ္တာနံ သတ္တာနံ ပညာပရိဟာနိံ သုတပရိဟာနိဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပ္ပမတ္တာနံ တဒုဘယသာရာဓိဂမံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဓမ္မေ စ ယေ…ပေ… သာရမဇ္ဈဂူ’’တိ။ တတ္ထ အရိယပ္ပဝေဒိတော ဓမ္မော နာမ သမထဝိပဿနာဓမ္မော။ ဧကောပိ ဟိ ဗုဒ္ဓေါ သမထဝိပဿနာဓမ္မံ အဒေသေတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ ဧတသ္မိံ ဓမ္မေ စ ယေ အရိယပ္ပဝေဒိတေ ရတာ နိရတာ အပ္ပမတ္တာ သာတစ္စာနုယောဂိနော, အနုတ္တရာ တေ ဝစသာ မနသာ ကမ္မုနာ စ, တေ စတုဗ္ဗိဓေန ဝစီသုစရိတေန တိဝိဓေန မနောသုစရိတေန တိဝိဓေန ကာယသုစရိတေန စ သမန္နာဂတတ္တာ ဝစသာ မနသာ ကမ္မုနာ စ အနုတ္တရာ, အဝသေသသတ္တေဟိ အသမာ အဂ္ဂါဝိသိဋ္ဌာ။ ဧတ္တာဝတာ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂသီလေန အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ သီလံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓသီလာ တေ သန္တိသောရစ္စသမာဓိသဏ္ဌိတာ, သုတဿ ပညာယ စ သာရမဇ္ဈဂူ, ယေ အရိယပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မေ ရတာ, တေ န ကေဝလံ ဝါစာဒီဟိ အနုတ္တရာ ဟောန္တိ, အပိစ ခေါ ပန သန္တိသောရစ္စေ သမာဓိမှိ စ သဏ္ဌိတာ ဟုတွာ သုတဿ ပညာယ စ သာရမဇ္ဈဂူ အဓိဂတာ ဣစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာသံသာယံ ဘူတဝစနံ။ တတ္ထ သန္တီတိ နိဗ္ဗာနံ, သောရစ္စန္တိ သုန္ဒရေ ရတဘာဝေန ယထာဘူတပဋိဝေဓိကာ ပညာ, သန္တိယာ သောရစ္စန္တိ သန္တိသောရစ္စံ, နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာယ မဂ္ဂပညာယေတံ အဓိဝစနံ။ သမာဓီတိ တံသမ္ပယုတ္တောဝ မဂ္ဂသမာဓိ။ သဏ္ဌိတာတိ တဒုဘယေ ပတိဋ္ဌိတာ။ သုတပညာနံ သာရံ နာမ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ ဝိမုတ္တိသာရဉှိ ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ။
ဧဝမေတ္ထ ဘဂဝါ ဓမ္မေန ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ, ‘‘အနုတ္တရာ ဝစသာ’’တိအာဒီဟိ သီလက္ခန္ဓံ, သန္တိသောရစ္စသမာဓီဟိ ပညာက္ခန္ဓသမာဓိက္ခန္ဓေတိ တီဟိပိ ဣမေဟိ ခန္ဓေဟိ အပရဘာဂပဋိပဒဉ္စ ဒဿေတွာ သုတပညာသာရေန အကုပ္ပဝိမုတ္တိံ ဒဿေန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ သမာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ ပုန န စိရဿေဝ အဂ္ဂဖလေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ကိံသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၀။)၁၀။ ဥဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၃၄။ ဥဋ္ဌဟထာတိ ဥဋ္ဌာနသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော ရတ္တိံ ဇေတဝနဝိဟာရေ ဝသိတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယံ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပါစီနဒွါရေန နဂရာ နိက္ခမိတွာ မိဂါရမာတုပါသာဒံ အဂမာသိ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယ။ အာစိဏ္ဏံ ကိရေတံ ဘဂဝတော ရတ္တိံ ဇေတဝနဝိဟာရေ ဝသိတွာ မိဂါရမာတုပါသာဒေ ဒိဝါဝိဟာရူပဂမနံ, ရတ္တိဉ္စ မိဂါရမာတုပါသာဒေ ဝသိတွာ ဇေတဝနေ ဒိဝါဝိဟာရူပဂမနံ။ ကသ္မာ? ဒွိန္နံ ကုလာနံ အနုဂ္ဂဟတ္ထာယ မဟာပရိစ္စာဂဂုဏပရိဒီပနတ္ထာယ စ။ မိဂါရမာတုပါသာဒဿ စ ဟေဋ္ဌာ ပဉ္စ ကူဋာဂါရဂဗ္ဘသတာနိ ဟောန္တိ, ယေသု ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ။ တတ္ထ ယဒါ ဘဂဝါ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ ဝသတိ, တဒါ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ဂါရဝေန ဥပရိပါသာဒံ နာရုဟန္တိ။ တံ ဒိဝသံ ပန ဘဂဝါ ဥပရိပါသာဒေ ကူဋာဂါရဂဗ္ဘံ ပါဝိသိ, တေန ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ ပဉ္စပိ ဂဗ္ဘသတာနိ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ပဝိသိံသု။ တေ စ သဗ္ဗေဝ နဝါ ဟောန္တိ အဓုနာဂတာ ဣမံ ဓမ္မဝိနယံ ဥဒ္ဓတာ ဥန္နဠာ ပါကတိန္ဒြိယာ။ တေ ပဝိသိတွာ ဒိဝါသေယျံ သုပိတွာ သာယံ ဥဋ္ဌာယ မဟာတလေ သန္နိပတိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဘတ္တဂ္ဂေ တုယှံ ကိံ အဟောသိ, တွံ ကတ္ထ အဂမာသိ, အဟံ အာဝုသော ကောသလရညော ဃရံ, အဟံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ, တတ္ထ ဧဝရူပေါ စ ဧဝရူပေါ စ ဘောဇနဝိဓိ အဟောသီ’’တိ နာနပ္ပကာရံ အာမိသကထံ ကထေန္တာ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါ အဟေသုံ။
ဘဂဝါ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ဣမေ မယာ သဒ္ဓိံ ဝသန္တာပိ ဧဝံ ပမတ္တာ, အဟော အယုတ္တကာရိနော’’တိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ အာဂမနံ စိန္တေသိ။ တာဝဒေဝ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဘဂဝတော စိတ္တံ ဉတွာ ဣဒ္ဓိယာ အာဂမ္မ ပါဒမူလေ ဝန္ဒမာနောယေဝ အဟောသိ။ တတော နံ ဘဂဝါ အာမန္တေသိ – ‘‘ဧတေ တေ, မောဂ္ဂလ္လာန, သဗြဟ္မစာရိနော ပမတ္တာ, သာဓု နေ သံဝေဇေဟီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ဘန္တေ’’တိ ခေါ သော အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဘဂဝတော ပဋိဿုဏိတွာ တာဝဒေဝ အာပေါကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ကရီသဘူမိယံ ဌိတံ မဟာပါသာဒံ နာဝံ ဝိယ မဟာဝါတော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေန ကမ္ပေသိ သဒ္ဓိံ ပတိဋ္ဌိတပထဝိပ္ပဒေသေန။ အထ တေ ဘိက္ခူ ဘီတာ ဝိဿရံ ကရောန္တာ သကသကစီဝရာနိ ဆဍ္ဍေတွာ စတူဟိ ဒွါရေဟိ နိက္ခမိံသု။ ဘဂဝါ တေသံ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော အညေန ဒွါရေန ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသန္တော ဝိယ အဟောသိ, တေ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၁။)အဋ္ဌံသု။ ဘဂဝါ ‘‘ကိံ, ဘိက္ခဝေ, ဘီတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ, တေ ‘‘အယံ, ဘန္တေ, မိဂါရမာတုပါသာဒေါ ကမ္ပိတော’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ဇာနာထ, ဘိက္ခဝေ, ကေနာ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမ, ဘန္တေ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘တုမှာဒိသာနံ, ဘိက္ခဝေ, မုဋ္ဌဿတီနံ အသမ္ပဇာနာနံ ပမာဒဝိဟာရီနံ သံဝေဂဇနနတ္ထံ မောဂ္ဂလ္လာနေန ကမ္ပိတော’’တိ ဝတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ ဥဋ္ဌဟထာတိ အာသနာ ဥဋ္ဌဟထ ဃဋထ ဝါယမထ, မာ ကုသီတာ ဟောထ။ နိသီဒထာတိ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂတ္ထာယ နိသီဒထ။ ကော အတ္ထော သုပိတေန ဝေါတိ ကော တုမှာကံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ သုပိတေန အတ္ထော။ န ဟိ သက္ကာ သုပန္တေန ကောစိ အတ္ထော ပါပုဏိတုံ။ အာတုရာနဉှိ ကာ နိဒ္ဒါ, သလ္လဝိဒ္ဓါန ရုပ္ပတန္တိ ယတြ စ နာမ အပ္ပကေပိ သရီရပ္ပဒေသေ ဥဋ္ဌိတေန စက္ခုရောဂါဒိနာ ရောဂေန အာတုရာနံ ဧကဒွင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ပဝိဋ္ဌေန အယသလ္လအဋ္ဌိသလ္လဒန္တသလ္လဝိသာဏသလ္လကဋ္ဌသလ္လာနံ အညတရေန သလ္လေန ရုပ္ပမာနာနံ မနုဿာနံ နိဒ္ဒါ နတ္ထိ, တတ္ထ တုမှာကံ သကလစိတ္တသရီရသန္တာနံ ဘဉ္ဇိတွာ ဥပ္ပန္နေဟိ နာနပ္ပကာရကိလေသရောဂေဟိ အာတုရာနဉှိ ကာ နိဒ္ဒါ ရာဂသလ္လာဒီဟိ စ ပဉ္စဟိ သလ္လေဟိ အန္တောဟဒယံ ပဝိသိယ ဝိဒ္ဓတ္တာ သလ္လဝိဒ္ဓါနံ ရုပ္ပတံ။
֍ * ၃၃၅။ ဧဝံ ဝတွာ ပုန ဘဂဝါ ဘိယျောသောမတ္တာယ တေ ဘိက္ခူ ဥဿာဟေန္တော သံဝေဇေန္တော စ အာဟ – ‘‘ဥဋ္ဌဟထ…ပေ… ဝသာနုဂေ’’တိ။ တတြာယံ သာဓိပ္ပါယယောဇနာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ဧဝံ ကိလေသသလ္လဝိဒ္ဓါနဉှိ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ကာလော ပဗုဇ္ဈိတုံ။ ကိံ ကာရဏံ? မဏ္ဍပေယျမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဗြဟ္မစရိယံ, သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတော, ဣတော ပုဗ္ဗေ ပန ဝေါ ဒီဃရတ္တံ သုတ္တံ, ဂိရီသု သုတ္တံ, နဒီသု သုတ္တံ, သမေသု သုတ္တံ, ဝိသမေသု သုတ္တံ, ရုက္ခဂ္ဂေသုပိ သုတ္တံ အဒဿနာ အရိယသစ္စာနံ, တသ္မာ တဿာ နိဒ္ဒါယ အန္တကိရိယတ္ထံ ဥဋ္ဌဟထ နိသီဒထ ဒဠှံ သိက္ခထ သန္တိယာ။
တတ္ထ ပုရိမပါဒဿတ္ထော ဝုတ္တနယော ဧဝ။ ဒုတိယပါဒေ ပန သန္တီတိ တိဿော သန္တိယော – အစ္စန္တသန္တိ, တဒင်္ဂသန္တိ, သမ္မုတိသန္တီတိ, နိဗ္ဗာနဝိပဿနာဒိဋ္ဌိဂတာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဣဓ ပန အစ္စန္တသန္တိ နိဗ္ဗာနမဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ နိဗ္ဗာနတ္ထံ ဒဠှံ သိက္ခထ, အသိထိလပရက္ကမာ ဟုတွာ သိက္ခထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ကာရဏံ? မာ ဝေါ ပမတ္တေ ဝိညာယ, မစ္စုရာဇာ အမောဟယိတ္ထ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၂။)ဝသာနုဂေ, မာ တုမှေ ‘‘ပမတ္တာ ဧတေ’’တိ ဧဝံ ဉတွာ မစ္စုရာဇပရိယာယနာမော မာရော ဝသာနုဂေ အမောဟယိတ္ထ, ယထာ တဿ ဝသံ ဂစ္ဆထ, ဧဝံ ဝသာနုဂေ ကရောန္တော မာ အမောဟယိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၃၃၆။ ယတော တဿ ဝသံ အနုပဂစ္ဆန္တာ ယာယ ဒေဝါ မနုဿာ စ…ပေ… သမပ္ပိတာ, ယာယ ဒေဝါ စ မနုဿာ စ အတ္ထိကာ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗတ္ထိကာ, တံ ရူပါဒိံ သိတာ နိဿိတာ အလ္လီနာ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ, တရထ သမတိက္ကမထ ဧတံ နာနပ္ပကာရေသု ဝိသယေသု ဝိသဋဝိတ္ထိဏ္ဏဝိသာလတ္တာ ဝိသတ္တိကံ ဘဝဘောဂတဏှံ။ ခဏော ဝေါ မာ ဥပစ္စဂါ, အယံ တုမှာကံ သမဏဓမ္မကရဏက္ခဏော မာ အတိက္ကမိ။ ယေသဉှိ အယမေဝရူပေါ ခဏော အတိက္ကမတိ, ယေ စ ဣမံ ခဏံ အတိက္ကမန္တိ, တေ ခဏာတီတာ ဟိ သောစန္တိ နိရယမှိ သမပ္ပိတာ, နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယသညိတေ စတုဗ္ဗိဓေပိ အပါယေ ပတိဋ္ဌိတာ ‘‘အကတံ ဝတ နော ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သောစန္တိ။
֍ * ၃၃၇။ ဧဝံ ဘဂဝါ တေ ဘိက္ခူ ဥဿာဟေတွာ သံဝေဇေတွာ စ ဣဒါနိ တေသံ တံ ပမာဒဝိဟာရံ ဝိဂရဟိတွာ သဗ္ဗေဝ တေ အပ္ပမာဒေ နိယောဇေန္တော ‘‘ပမာဒေါ ရဇော’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပမာဒေါတိ သင်္ခေပတော သတိဝိပ္ပဝါသော, သော စိတ္တမလိနဋ္ဌေန ရဇော။ တံ ပမာဒမနုပတိတော ပမာဒါနုပတိတော, ပမာဒါနုပတိတတ္တာ အပရာပရုပ္ပန္နော ပမာဒေါ ဧဝ, သောပိ ရဇော။ န ဟိ ကဒါစိ ပမာဒေါ နာမ အရဇော အတ္ထိ။ တေန ကိံ ဒီပေတိ? မာ တုမှေ ‘‘ဒဟရာ တာဝ မယံ ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမာ’’တိ ဝိဿာသမာပဇ္ဇိတ္ထ။ ဒဟရကာလေပိ ဟိ ပမာဒေါ ရဇော, မဇ္ဈိမကာလေပိ ထေရကာလေပိ ပမာဒါနုပတိတတ္တာ မဟာရဇော သင်္ကာရကူဋော ဧဝ ဟောတိ, ယထာ ဃရေ ဧကဒွေဒိဝသိကော ရဇော ရဇော ဧဝ, ဝဍ္ဎမာနော ပန ဂဏဝဿိကော သင်္ကာရကူဋော ဧဝ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပန ပဌမဝယေ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏိတွာ ဣတရဝယေသု သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော, ပဌမဝယေ ဝါ ပရိယာပုဏိတွာ မဇ္ဈိမဝယေ သုဏိတွာ ပစ္ဆိမဝယေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ ဘိက္ခု ပမာဒဝိဟာရီ န ဟောတိ အပ္ပမာဒါနုလောမပဋိပဒံ ပဋိပန္နတ္တာ။ ယော ပန သဗ္ဗဝယေသု ပမာဒဝိဟာရီ ဒိဝါသေယျံ အာမိသကထဉ္စ အနုယုတ္တော, သေယျထာပိ တုမှေ, တဿေဝ သော ပဌမဝယေ ပမာဒေါ ရဇော, ဣတရဝယေသု ပမာဒါနုပတိတော မဟာပမာဒေါ စ မဟာရဇော ဧဝါတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၃။)ဧဝံ တေသံ ပမာဒဝိဟာရံ ဝိဂရဟိတွာ အပ္ပမာဒေ နိယောဇေန္တော အာဟ – ‘‘အပ္ပမာဒေန ဝိဇ္ဇာယ, အဗ္ဗဟေ သလ္လမတ္တနော’’တိ, တဿတ္ထော – ယသ္မာ ဧဝမေသော သဗ္ဗဒါပိ ပမာဒေါ ရဇော, တသ္မာ သတိအဝိပ္ပဝါသသင်္ခါတေန အပ္ပမာဒေန အာသဝါနံ ခယဉာဏသင်္ခါတာယ စ ဝိဇ္ဇာယ ပဏ္ဍိတော ကုလပုတ္တော ဥဒ္ဓရေ အတ္တနော ဟဒယနိဿိတံ ရာဂါဒိပဉ္စဝိဓံ သလ္လန္တိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ သမာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သံဝေဂမာပဇ္ဇိတွာ တမေဝ ဓမ္မဒေသနံ မနသိ ကရိတွာ ပစ္စဝေက္ခမာနာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပဉ္စသတာပိ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဥဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ရာဟုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၃၈။ ကစ္စိ အဘိဏှသံဝါသာတိ ရာဟုလသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ဗောဓိမဏ္ဍတော အနုပုဗ္ဗေန ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တွာ တတ္ထ ရာဟုလကုမာရေန ‘‘ဒါယဇ္ဇံ မေ သမဏ ဒေဟီ’’တိ ဒါယဇ္ဇံ ယာစိတော သာရိပုတ္တတ္ထေရံ အာဏာပေသိ – ‘‘ရာဟုလကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ တံ သဗ္ဗံ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၅) ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတံ ပန ရာဟုလကုမာရံ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တံ သာရိပုတ္တတ္ထေရောဝ ဥပသမ္ပာဒေသိ, မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော အဿ ကမ္မဝါစာစရိယော အဟောသိ။ တံ ဘဂဝါ ‘‘အယံ ကုမာရော ဇာတိအာဒိသမ္ပန္နော, သော ဇာတိဂေါတ္တကုလဝဏ္ဏပေါက္ခရတာဒီနိ နိဿာယ မာနံ ဝါ မဒံ ဝါ မာ အကာသီ’’တိ ဒဟရကာလတော ပဘုတိ ယာဝ န အရိယဘူမိံ ပါပုဏိ, တာဝ ဩဝဒန္တော အဘိဏှံ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။ တသ္မာ စေတံ သုတ္တပရိယောသာနေပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတ္ထံ သုဒံ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ ရာဟုလံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ အဘိဏှံ ဩဝဒတီ’’တိ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယံ အယံ သင်္ခေပတ္ထော ‘‘ကစ္စိ တွံ, ရာဟုလ, အဘိဏှံ သံဝါသဟေတု ဇာတိအာဒီနံ အညတရေန ဝတ္ထုနာ န ပရိဘဝသိ ပဏ္ဍိတံ, ဉာဏပဒီပဿ ဓမ္မဒေသနာပဒီပဿ စ ဓာရဏတော ဥက္ကာဓာရော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၄။)မနုဿာနံ ကစ္စိ အပစိတော တယာ, ကစ္စိ နိစ္စံ ပူဇိတော တယာ’’တိ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ သန္ဓာယ ဘဏတိ။
֍ * ၃၃၉။ ဧဝံ ဝုတ္တေ အာယသ္မာ ရာဟုလော ‘‘နာဟံ ဘဂဝါ နီစပုရိသော ဝိယ သံဝါသဟေတု မာနံ ဝါ မဒံ ဝါ ကရောမီ’’တိ ဒီပေန္တော ဣမံ ပဋိဂါထမာဟ ‘‘နာဟံ အဘိဏှသံဝါသာ’’တိ။ သာ ဥတ္တာနတ္ထာ ဧဝ။
֍ * ၃၄၀။ တတော နံ ဘဂဝါ ဥတ္တရိံ ဩဝဒန္တော ပဉ္စ ကာမဂုဏေတိအာဒိကာ အဝသေသဂါထာယော အာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ သတ္တာနံ ပိယရူပါ ပိယဇာတိကာ အတိဝိယ သတ္တေဟိ ဣစ္ဆိတာ ပတ္ထိတာ, မနော စ နေသံ ရမယန္တိ, တေ စာယသ္မာ ရာဟုလော ဟိတွာ သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခန္တော, န ရာဇာဘိနီတော, န စောရာဘိနီတော, န ဣဏဋ္ဋော, န ဘယဋ္ဋော, န ဇီဝိကာပကတော, တသ္မာ နံ ဘဂဝါ ‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ဟိတွာ, ပိယရူပေ မနောရမေ, သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခမ္မာ’’တိ သမုတ္တေဇေတွာ ဣမဿ နေက္ခမ္မဿ ပတိရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ နိယောဇေန္တော အာဟ – ‘‘ဒုက္ခဿန္တကရော ဘဝါ’’တိ။
တတ္ထ သိယာ ‘‘နနု စာယသ္မာ ဒါယဇ္ဇံ ပတ္ထေန္တော ဗလက္ကာရေန ပဗ္ဗာဇိတော, အထ ကသ္မာ ဘဂဝါ အာဟ – ‘သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခမ္မာ’’’တိ ဝုစ္စတေ – နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တတ္တာ။ အယဉှိ အာယသ္မာ ဒီဃရတ္တံ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော ပဒုမုတ္တရသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပုတ္တံ ဥပရေဝတံ နာမ သာမဏေရံ ဒိသွာ သင်္ခေါ နာမ နာဂရာဇာ ဟုတွာ သတ္တ ဒိဝသေ ဒါနံ ဒတွာ တထာဘာဝံ ပတ္ထေတွာ တတော ပဘုတိ ပတ္ထနာသမ္ပန္နော အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော သတသဟဿကပ္ပေ ပါရမိယော ပူရေတွာ အန္တိမဘဝံ ဥပပန္နော။ ဧဝံ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တတဉ္စဿ ဘဂဝါ ဇာနာတိ။ တထာဂတဗလညတရဉှိ ဧတံ ဉာဏံ။ တသ္မာ အာဟ – ‘‘သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခမ္မာ’’တိ။ အထ ဝါ ဒီဃရတ္တံ သဒ္ဓါယေဝ ဃရာ နိက္ခမ္မ ဣဒါနိ ဒုက္ခဿန္တကရော ဘဝါတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၃၄၁။ ဣဒါနိဿ အာဒိတော ပဘုတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တကိရိယာယ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘မိတ္တေ ဘဇဿု ကလျာဏေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီလာဒီဟိ အဓိကာ ကလျာဏမိတ္တာ နာမ, တေ ဘဇန္တော ဟိမဝန္တံ နိဿာယ မဟာသာလာ မူလာဒီဟိ ဝိယ သီလာဒီဟိ ဝဍ္ဎတိ။ တေနာဟ – ‘‘မိတ္တေ ဘဇဿု ကလျာဏေ’’တိ။ ပန္တဉ္စ သယနာသနံ, ဝိဝိတ္တံ အပ္ပနိဂ္ဃေါသန္တိ ယဉ္စ သယနာသနံ ပန္တံ ဒူရံ ဝိဝိတ္တံ အပ္ပါကိဏ္ဏံ အပ္ပနိဂ္ဃေါသံ, ယတ္ထ မိဂသူကရာဒိသဒ္ဒေန
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၅။)အရညသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တထာရူပံ သယနာသနဉ္စ ဘဇဿု။ မတ္တညူ ဟောဟိ ဘောဇနေတိ ပမာဏညူ ဟောဟိ, ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တံ ပရိဘောဂမတ္တဉ္စ ဇာနာဟီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တညုနာ ဒေယျဓမ္မေပိ အပ္ပေ ဒါယကေပိ အပ္ပံ ဒါတုကာမေ အပ္ပမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဒေယျဓမ္မေ အပ္ပေ ဒါယကေ ပန ဗဟုံ ဒါတုကာမေပိ အပ္ပမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဒေယျဓမ္မေ ပန ဗဟုတရေ ဒါယကေပိ အပ္ပံ ဒါတုကာမေ အပ္ပမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဒေယျဓမ္မေပိ ဗဟုတရေ ဒါယကေပိ ဗဟုံ ဒါတုကာမေ အတ္တနော ဗလံ ဇာနိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ မတ္တာယေဝ ဝဏ္ဏိတာ ဘဂဝတာတိ ပရိဘောဂမတ္တညုနာ ပုတ္တမံသံ ဝိယ အက္ခဗ္ဘဉ္ဇနမိဝ စ ယောနိသော မနသိ ကရိတွာ ဘောဇနံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ။
֍ * ၃၄၂။ ဧဝမိမာယ ဂါထာယ ဗြဟ္မစရိယဿ ဥပကာရဘူတာယ ကလျာဏမိတ္တသေဝနာယ နိယောဇေတွာ သေနာသနဘောဇနမုခေန စ ပစ္စယပရိဘောဂပါရိသုဒ္ဓိသီလေ သမာဒပေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ စီဝရာဒီသု တဏှာယ မိစ္ဆာအာဇီဝေါ ဟောတိ, တသ္မာ တံ ပဋိသေဓေတွာ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလေ သမာဒပေန္တော ‘‘စီဝရေ ပိဏ္ဍပါတေ စာ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပစ္စယေတိ ဂိလာနပ္ပစ္စယေ။ ဧတေသူတိ ဧတေသု စတူသု စီဝရာဒီသု ဘိက္ခူနံ တဏှုပ္ပါဒဝတ္ထူသု။ တဏှံ မာကာသီတိ ‘‘ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနာဒိအတ္ထမေဝ တေ စတ္တာရော ပစ္စယာ နိစ္စာတုရာနံ ပုရိသာနံ ပဋိကာရဘူတာ ဇဇ္ဇရဃရဿေဝိမဿ အတိဒုဗ္ဗလဿ ကာယဿ ဥပတ္ထမ္ဘဘူတာ’’တိအာဒိနာ နယေန အာဒီနဝံ ပဿန္တော တဏှံ မာ ဇနေသိ, အဇနေန္တော အနုပ္ပါဒေန္တော ဝိဟရာဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ကာရဏံ? မာ လောကံ ပုနရာဂမိ။ ဧတေသု ဟိ တဏှံ ကရောန္တော တဏှာယ အာကဍ္ဎိယမာနော ပုနပိ ဣမံ လောကံ အာဂစ္ဆတိ။ သော တွံ ဧတေသု တဏှံ မာကာသိ, ဧဝံ သန္တေ န ပုန ဣမံ လောကံ အာဂမိဿသီတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ အာယသ္မာ ရာဟုလော ‘‘စီဝရေ တဏှံ မာကာသီတိ မံ ဘဂဝါ အာဟာ’’တိ စီဝရပဋိသံယုတ္တာနိ ဒွေ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိ ပံသုကူလိကင်္ဂဉ္စ, တေစီဝရိကင်္ဂဉ္စ။ ‘‘ပိဏ္ဍပါတေ တဏှံ မာကာသီတိ မံ ဘဂဝါ အာဟာ’’တိ ပိဏ္ဍပါတပဋိသံယုတ္တာနိ ပဉ္စ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိ – ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂံ, သပဒါနစာရိကင်္ဂံ, ဧကာသနိကင်္ဂံ, ပတ္တပိဏ္ဍိကင်္ဂံ, ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂန္တိ။ ‘‘သေနာသနေ တဏှံ မာကာသီတိ မံ ဘဂဝါ အာဟာ’’တိ သေနာသနပဋိသံယုတ္တာနိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၆။)ဆ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိ – အာရညိကင်္ဂံ, အဗ္ဘောကာသိကင်္ဂံ, ရုက္ခမူလိကင်္ဂံ, ယထာသန္ထတိကင်္ဂံ, သောသာနိကင်္ဂံ, နေသဇ္ဇိကင်္ဂန္တိ။ ‘‘ဂိလာနပ္ပစ္စယေ တဏှံ မာကာသီတိ မံ ဘဂဝါ အာဟာ’’တိ သဗ္ဗပ္ပစ္စယေသု ယထာလာဘံ ယထာဗလံ ယထာသာရုပ္ပန္တိ တီဟိ သန္တောသေဟိ သန္တုဋ္ဌော အဟောသိ, ယထာ တံ သုဗ္ဗစော ကုလပုတ္တော ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိန္တိ။
֍ * ၃၄၃။ ဧဝံ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ ရာဟုလံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလေ သမာဒပေတွာ ဣဒါနိ အဝသေသသီလေ သမထဝိပဿနာသု စ သမာဒပေတုံ ‘‘သံဝုတော ပါတိမောက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သံဝုတော ပါတိမောက္ခသ္မိန္တိ ဧတ္ထ ဘဝဿူတိ ပါဌသေသော။ ဘဝါတိ အန္တိမပဒေန ဝါ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, တထာ ဒုတိယပဒေ။ ဧဝမေတေဟိ ဒွီဟိ ဝစနေဟိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ, ဣန္ဒြိယသံဝရသီလေ စ သမာဒပေသိ။ ပါကဋဝသေန စေတ္ထ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ။ လက္ခဏတော ပန ဆဋ္ဌမ္ပိ ဝုတ္တံယေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတိ ကာယဂတာ တျတ္ထူတိ ဧဝံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ တုယှံ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနစတုဗ္ဗိဓသမ္ပဇညာနာပါနဿတိအာဟာရေပဋိကူလသညာဘာဝနာဒိဘေဒါ ကာယဂတာ သတိ အတ္ထု ဘဝတု, ဘာဝေဟိ နန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗိဒါဗဟုလော ဘဝါတိ သံသာရဝဋ္ဋေ ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလော သဗ္ဗလောကေ အနဘိရတသညီ ဟောဟီတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၄၄။ ဧတ္တာဝတာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဥပစာရဘူမိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပ္ပနာဘူမိံ ဒဿေန္တော ‘‘နိမိတ္တံ ပရိဝဇ္ဇေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိမိတ္တန္တိ ရာဂဋ္ဌာနိယံ သုဘနိမိတ္တံ။ တေနေဝ နံ ပရတော ဝိသေသေန္တော အာဟ – ‘‘သုဘံ ရာဂူပသဉှိတ’’န္တိ။ ပရိဝဇ္ဇေဟီတိ အမနသိကာရေန ပရိစ္စဇာဟိ။ အသုဘာယ စိတ္တံ ဘာဝေဟီတိ ယထာ သဝိညာဏကေ အဝိညာဏကေ ဝါ ကာယေ အသုဘဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ စိတ္တံ ဘာဝေဟိ။ ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတန္တိ ဥပစာရသမာဓိနာ ဧကဂ္ဂံ, အပ္ပနာသမာဓိနာ သုသမာဟိတံ။ ယထာ တေ ဤဒိသံ စိတ္တံ ဟောတိ, တထာ နံ ဘာဝေဟီတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၄၅။ ဧဝမဿ အပ္ပနာဘူမိံ ဒဿေတွာ ဝိပဿနံ ဒဿေန္တော ‘‘အနိမိတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနိမိတ္တဉ္စ ဘာဝေဟီတိ ဧဝံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယေန သမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တော ဝိပဿနံ ဘာဝေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိပဿနာ ဟိ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာဉာဏံ နိစ္စနိမိတ္တတော ဝိမုစ္စတီတိ အနိမိတ္တော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၇။)ဝိမောက္ခော’’တိအာဒိနာ နယေန ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ ဝါ အဂ္ဂဟဏေန အနိမိတ္တဝေါဟာရံ လဘတိ။ ယထာဟ –
‘‘သော ခွါဟံ, အာဝုသော, သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အနိမိတ္တံ စေတောသမာဓိံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ။ တဿ မယှံ, အာဝုသော, ဣမိနာ ဝိဟာရေန ဝိဟရတော နိမိတ္တာနုသာရိ ဝိညာဏံ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၀)။
မာနာနုသယမုဇ္ဇဟာတိ ဣမာယ အနိမိတ္တဘာဝနာယ အနိစ္စသညံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘အနိစ္စသညိနော, မေဃိယ, အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတိ, အနတ္တသညီ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃါတံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ (အ။ နိ။ ၉။၃၊ ဥဒါ။ ၃၁) အနုက္ကမေန မာနာနုသယံ ဥဇ္ဇဟ ပဇဟ ပရိစ္စဇာဟီတိ အတ္ထော။ တတော မာနာဘိသမယာ, ဥပသန္တော စရိဿသီတိ အထေဝံ အရိယမဂ္ဂေန မာနဿ အဘိသမယာ ခယာ ဝယာ ပဟာနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါ ဥပသန္တော နိဗ္ဗုတော သီတိဘူတော သဗ္ဗဒရထပရိဠာဟဝိရဟိတော ယာဝ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာသိ, တာဝ သုညတာနိမိတ္တာပ္ပဏိဟိတာနံ အညတရညတရေန ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရေန စရိဿသိ ဝိဟရိဿသီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။
တတော ပရံ ‘‘ဣတ္ထံ သုဒံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ သင်္ဂီတိကာရကာနံ ဝစနံ။ တတ္ထ ဣတ္ထံ သုဒန္တိ ဣတ္ထံ သု ဣဒံ, ဧဝမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဧဝံ ဩဝဒိယမာနော စာယသ္မာ ရာဟုလော ပရိပါကဂတေသု ဝိမုတ္တိပရိပါစနိယေသု ဓမ္မေသု စူဠရာဟုလောဝါဒသုတ္တပရိယောသာနေ အနေကေဟိ ဒေဝတာသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ရာဟုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ နိဂြောဓကပ္ပသုတ္တ-(ဝင်္ဂီသသုတ္တ)-ဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ နိဂြောဓကပ္ပသုတ္တံ, ‘‘ဝင်္ဂီသသုတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမေဝ ယာဿ နိဒါနေ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဧဝံ မေတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ,
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၈။)ယတော တာနိ အညာနိ စ တထာဝိဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ အဝုတ္တနယမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ အဂ္ဂါဠဝေ စေတိယေတိ အာဠဝိယံ အဂ္ဂစေတိယေ။ အနုပ္ပန္နေ ဟိ ဘဂဝတိ အဂ္ဂါဠဝဂေါတမကာဒီနိ အနေကာနိ စေတိယာနိ အဟေသုံ ယက္ခနာဂါဒီနံ ဘဝနာနိ။ တာနိ ဥပ္ပန္နေ ဘဂဝတိ မနုဿာ ဝိနာသေတွာ ဝိဟာရေ အကံသု, တေနေဝ စ နာမေန ဝေါဟရိံသု။ တတော အဂ္ဂါဠဝစေတိယသင်္ခါတေ ဝိဟာရေ ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာယသ္မတော ဝင်္ဂီသဿာတိ ဧတ္ထ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနံ, ဝင်္ဂီသောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ သော ဇာတိတော ပဘုတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – သော ကိရ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ပုတ္တော ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ကုစ္ဆိမှိ ဇာတော အညတရံ ဝိဇ္ဇံ ဇာနာတိ, ယဿာနုဘာဝေန ဆဝသီသံ အာကောဋေတွာ သတ္တာနံ ဂတိံ ဇာနာတိ။ မနုဿာပိ သုဒံ အတ္တနော ဉာတီနံ ကာလကတာနံ သုသာနတော သီသာနိ အာနေတွာ တံ တေသံ ဂတိံ ပုစ္ဆန္တိ။ သော ‘‘အသုကနိရယေ နိဗ္ဗတ္တော, အသုကမနုဿလောကေ’’တိ ဝဒတိ။ တေ တေန ဝိမှိတာ တဿ ဗဟုံ ဓနံ ဒေန္တိ။ ဧဝံ သော သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။
သော သတသဟဿကပ္ပံ ပူရိတပါရမီ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော ပဉ္စဟိ ပုရိသသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ဂါမနိဂမဇနပဒရာဇဓာနီသု ဝိစရန္တော သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တော။ တေန စ သမယေန ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ, သာဝတ္ထိဝါသိနော ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ သုနိဝတ္ထာ သုပါရုတာ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီနိ ဂဟေတွာ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဇေတဝနံ ဂစ္ဆန္တိ။ သော တေ ဒိသွာ ‘‘မဟာဇနကာယော ကုဟိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ တေ အာစိက္ခိံသု – ‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော, သော ဗဟုဇနဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, တတ္ထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ သောပိ တေဟိ သဒ္ဓိံ သပရိဝါရော ဂန္တွာ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ ဘဂဝါ အာမန္တေသိ – ‘‘ကိံ, ဝင်္ဂီသ, ဇာနာသိ ကိရ တာဒိသံ ဝိဇ္ဇံ, ယာယ သတ္တာနံ ဆဝသီသာနိ အာကောဋေတွာ ဂတိံ ပဝေဒေသီ’’တိ? ‘‘ဧဝံ, ဘော ဂေါတမ, ဇာနာမီ’’တိ။ ဘဂဝါ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဿ သီသံ အာဟရာပေတွာ ဒဿေသိ, သော နခေန အာကောဋေတွာ ‘‘နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဿ သီသံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ သဗ္ဗဂတိနိဗ္ဗတ္တာနံ သီသာနိ ဒဿေသိ, သောပိ တထေဝ ဉတွာ အာရောစေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ခီဏာသဝသီသံ ဒဿေသိ, သော ပုနပ္ပုနံ အာကောဋေတွာ န အညာသိ။ တတော ဘဂဝါ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၇၉။)‘‘အဝိသယော တေ ဧတ္ထ ဝင်္ဂီသ, မမေဝေသော ဝိသယော, ခီဏာသဝသီသ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမဘာသိ –
‘‘ဂတီ မိဂါနံ ပဝနံ, အာကာသော ပက္ခိနံ ဂတိ၊
ဝိဘဝေါ ဂတိ ဓမ္မာနံ, နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ။ (ပရိ။ ၃၃၉)၊
ဝင်္ဂီသော ဂါထံ သုတွာ ‘‘ဣမံ မေ, ဘော ဂေါတမ, ဝိဇ္ဇံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝါ ‘‘နာယံ ဝိဇ္ဇာ အပဗ္ဗဇိတာနံ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ပဗ္ဗာဇေတွာ ဝါ မံ, ဘော ဂေါတမ, ယံ ဝါ ဣစ္ဆသိ, တံ ကတွာ ဣမံ ဝိဇ္ဇံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ တဒါ စ ဘဂဝတော နိဂြောဓကပ္ပတ္ထေရော သမီပေ ဟောတိ, တံ ဘဂဝါ အာဏာပေသိ – ‘‘တေန ဟိ, နိဂြောဓကပ္ပ, ဣမံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ သော တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ ဝင်္ဂီသော အနုပုဗ္ဗေန ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော အရဟာ အဟောသိ။ ဧတဒဂ္ဂေ စ ဘဂဝတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိဘာနဝန္တာနံ ယဒိဒံ ဝင်္ဂီသော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၂)။
ဧဝံ သမုဒါဂတဿ အာယသ္မတော ဝင်္ဂီသဿ ဥပဇ္ဈာယော ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇာဒိဥပနိဇ္ဈာယနေန ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရော နိဂြောဓကပ္ပေါ နာမ ထေရော။ ကပ္ပေါတိ တဿ ထေရဿ နာမံ, နိဂြောဓမူလေ ပန အရဟတ္တံ အဓိဂတတ္တာ ‘‘နိဂြောဓကပ္ပေါ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ တတော နံ ဘိက္ခူပိ ဧဝံ ဝေါဟရန္တိ။ သာသနေ ထိရဘာဝံ ပတ္တောတိ ထေရော။ အဂ္ဂါဠဝေ စေတိယေ အစိရပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတီတိ တသ္မိံ စေတိယေ အစိရပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ။ ရဟောဂတဿ ပဋိသလ္လီနဿာတိ ဂဏမှာ ဝူပကဋ္ဌတ္တာ ရဟောဂတဿ ကာယေန, ပဋိသလ္လီနဿ စိတ္တေန တေဟိ တေဟိ ဝိသယေဟိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ သလ္လီနဿ။ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒီတိ ဣမိနာ အာကာရေန ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ကသ္မာ ပန ဥဒပါဒီတိ။ အသမ္မုခတ္တာ ဒိဋ္ဌာသေဝနတ္တာ စ။ အယဉှိ တဿ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ န သမ္မုခါ အဟောသိ, ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗဉ္စာနေန အဿ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စာဒိပုဗ္ဗာသေဝနံ, တာဒိသဉ္စ အခီဏာသဝါနမ္ပိ ဟောတိ ခီဏာသဝါနမ္ပိ ပုဗ္ဗပရိစယေန။
တထာ ဟိ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇော ပစ္ဆာဘတ္တံ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယ ဥဒေနဿ ဥယျာနမေဝ ဂစ္ဆတိ ပုဗ္ဗေ ရာဇာ ဟုတွာ တတ္ထ ပရိစာရေသီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗပရိစယေန, ဂဝမ္ပတိတ္ထေရော တာဝတိံသဘဝနေ သုညံ ဒေဝဝိမာနံ ဂစ္ဆတိ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ တတ္ထ ပရိစာရေသီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗပရိစယေန။ ပိလိန္ဒဝစ္ဆော ဘိက္ခူ ဝသလဝါဒေန သမုဒါစရတိ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာနိ ပဉ္စ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၀။)ဇာတိသတာနိ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ တထာ အဘာသီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗပရိစယေန။ တသ္မာ အသမ္မုခတ္တာ ဒိဋ္ဌာသေဝနတ္တာ စဿ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော နု ခေါ မေ ဥပဇ္ဈာယော, ဥဒါဟု နော ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ။ တတော ပရံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ပန ပုန သဏ္ဌာပနေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧကံသန္တိ စ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယတော ယထာ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတံ ဟောတိ, တထာ စီဝရံ ကတွာတိ ဧဝမဿတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၃၄၆။ အနောမပညန္တိ ဩမံ ဝုစ္စတိ ပရိတ္တံ လာမကံ, န ဩမပညံ, အနောမပညံ, မဟာပညန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ပစ္စက္ခမေဝ, ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေတိ ဝါ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာနန္တိ ဧဝရူပါနံ ပရိဝိတက္ကာနံ။ ဉာတောတိ ပါကဋော။ ယသဿီတိ လာဘပရိဝါရသမ္ပန္နော အဘိနိဗ္ဗုတတ္တောတိ ဂုတ္တစိတ္တော အပရိဍယှမာနစိတ္တော ဝါ။
֍ * ၃၄၇။ တယာ ကတန္တိ နိဂြောဓမူလေ နိသိန္နတ္တာ ‘‘နိဂြောဓကပ္ပေါ’’တိ ဝဒတာ တယာ ကတန္တိ ယထာ အတ္တနာ ဥပလက္ခေတိ, တထာ ဘဏတိ။ ဘဂဝါ ပန န နိသိန္နတ္တာ ဧဝ တံ တထာ အာလပိ, အပိစ ခေါ တတ္ထ အရဟတ္တံ ပတ္တတ္တာ။ ဗြာဟ္မဏဿာတိ ဇာတိံ သန္ဓာယ ဘဏတိ။ သော ကိရ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလာ ပဗ္ဗဇိတော။ နမဿံ အစရီတိ နမဿမာနော ဝိဟာသိ။ မုတျပေက္ခောတိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဝိမုတ္တိံ အပေက္ခမာနော, နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒဠှဓမ္မဒဿီတိ ဘဂဝန္တံ အာလပတိ။ ဒဠှဓမ္မော ဟိ နိဗ္ဗာနံ အဘိဇ္ဇနဋ္ဌေန, တဉ္စ ဘဂဝါ ဒဿေတိ။ တသ္မာ တံ ‘‘ဒဠှဓမ္မဒဿီ’’တိ အာဟ။
֍ * ၃၄၈။ သကျာတိပိ ဘဂဝန္တမေဝ ကုလနာမေန အာလပတိ။ မယမ္ပိ သဗ္ဗေတိ နိရဝသေသပရိသံ သင်္ဂဏှိတွာ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ဘဏတိ။ သမန္တစက္ခူတိပိ ဘဂဝန္တမေဝ သဗ္ဗညုတညာဏေန အာလပတိ။ သမဝဋ္ဌိတာတိ သမ္မာ အဝဋ္ဌိတာ အာဘောဂံ ကတွာ ဌိတာ။ နောတိ အမှာကံ။ သဝနာယာတိ ဣမဿ ပဉှဿ ဝေယျာကရဏဿဝနတ္ထာယ။ သောတာတိ သောတိန္ဒြိယာနိ။ တုဝံ နော သတ္ထာ တွမနုတ္တရောသီတိ ထုတိဝစနမတ္တမေဝေတံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၁။)֍ * ၃၄၉။ ဆိန္ဒေဝ နော ဝိစိကိစ္ဆန္တိ အကုသလဝိစိကိစ္ဆာယ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆော သော, ဝိစိကိစ္ဆာပတိရူပကံ ပန တံ ပရိဝိတက္ကံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ဗြူဟိ မေတန္တိ ဗြူဟိ မေ ဧတံ, ယံ မယာ ယာစိတောသိ ‘‘တံ သာဝကံ သကျ, မယမ္ပိ သဗ္ဗေ အညာတုမိစ္ဆာမာ’’တိ, ဗြူဝန္တော စ တံ ဗြာဟ္မဏံ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဝေဒယ ဘူရိပည မဇ္ဈေဝ နော ဘာသ, ပရိနိဗ္ဗုတံ ဉတွာ မဟာပညံ ဘဂဝါ မဇ္ဈေဝ အမှာကံ သဗ္ဗေသံ ဘာသ, ယထာ သဗ္ဗေဝ မယံ ဇာနေယျာမ။ သက္ကောဝ ဒေဝါန သဟဿနေတ္တောတိ ဣဒံ ပန ထုတိဝစနမေဝ။ အပိစဿ အယံ အဓိပ္ပါယော – ယထာ သက္ကော သဟဿနေတ္တော ဒေဝါနံ မဇ္ဈေ တေဟိ သက္ကစ္စံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဝစနော ဘာသတိ, ဧဝံ အမှာကံ မဇ္ဈေ အမှေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဝစနော ဘာသာတိ။
֍ * ၃၅၀။ ယေ ကေစီတိ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ဘဂဝန္တံ ထုနန္တောယေဝ ဝတ္တုကာမတံ ဇနေတုံ ဘဏတိ။ တဿတ္ထော ယေ ကေစိ အဘိဇ္ဈာဒယော ဂန္ထာ တေသံ အပ္ပဟာနေ မောဟဝိစိကိစ္ဆာနံ ပဟာနာဘာဝတော ‘‘မောဟမဂ္ဂါ’’တိ စ ‘‘အညာဏပက္ခာ’’တိ စ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆဋ္ဌာနာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗေ တေ တထာဂတံ ပတွာ တထာဂတဿ ဒေသနာဗလေန ဝိဒ္ဓံသိတာ န ဘဝန္တိ နဿန္တိ။ ကိံ ကာရဏံ? စက္ခုဉှိ ဧတံ ပရမံ နရာနံ, ယသ္မာ တထာဂတော သဗ္ဗဂန္ထဝိဓမနပညာစက္ခုဇနနတော နရာနံ ပရမံ စက္ခုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၃၅၁။ နော စေ ဟိ ဇာတူတိ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ထုနန္တောယေဝ ဝတ္တုကာမတံ ဇနေန္တောဝ ဘဏတိ။ တတ္ထ ဇာတူတိ ဧကံသဝစနံ။ ပုရိသောတိ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယာဟ။ ဇောတိမန္တောတိ ပညာဇောတိသမန္နာဂတာ သာရိပုတ္တာဒယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒိ ဘဂဝါ ယထာ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒေါ ဝါတော အဗ္ဘဃနံ ဝိဟနတိ, ဧဝံ ဒေသနာဝေဂေန ကိလေသေ န ဝိဟနေယျ။ တထာ ယထာ အဗ္ဘဃနေန နိဝုတော လောကော တမောဝ ဟောတိ ဧကန္ဓကာရော, ဧဝံ အညာဏနိဝုတောပိ တမောဝဿ။ ယေပိ ဣမေ ဒါနိ ဇောတိမန္တော ခါယန္တိ သာရိပုတ္တာဒယော, တေပိ နရာ န တပေယျုန္တိ။
֍ * ၃၅၂။ ဓီရာ စာတိ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ပုရိမနယေနေဝ ဘဏတိ။ တဿတ္ထော ဓီရာ စ ပဏ္ဍိတာ ပုရိသာ ပဇ္ဇောတကရာ ဘဝန္တိ, ပညာပဇ္ဇောတံ ဥပ္ပါဒေန္တိ။ တသ္မာ အဟံ တံ ဝီရ ပဓာနဝီရိယသမန္နာဂတော ဘဂဝါ တထေဝ မညေ ဓီရောတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၂။)စ ပဇ္ဇောတကရောတွေဝ စ မညာမိ။ မယဉှိ ဝိပဿိနံ သဗ္ဗဓမ္မေ ယထာဘူတံ ပဿန္တံ ဘဂဝန္တံ ဇာနန္တာ ဧဝ ဥပါဂမုမှာ, တသ္မာ ပရိသာသု နော အာဝိကရောဟိ ကပ္ပံ, နိဂြောဓကပ္ပံ အာစိက္ခ ပကာသေဟီတိ။
֍ * ၃၅၃။ ခိပ္ပန္တိ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ပုရိမနယေနေဝ ဘဏတိ။ တဿတ္ထော ခိပ္ပံ ဂိရံ ဧရယ လဟုံ အစိရာယမာနော ဝစနံ ဘာသ, ဝဂ္ဂုံ မနောရမံ ဘဂဝါ။ ယထာ သုဝဏ္ဏဟံသော ဂေါစရပဋိက္ကန္တော ဇာတဿရဝနသဏ္ဍံ ဒိသွာ ဂီဝံ ပဂ္ဂယှ ဥစ္စာရေတွာ ရတ္တတုဏ္ဍေန သဏိကံ အတရမာနော ဝဂ္ဂုံ ဂိရံ နိကူဇတိ နိစ္ဆာရေတိ, ဧဝမေဝ တွမ္ပိ သဏိကံ နိကူဇ, ဣမိနာ မဟာပုရိသလက္ခဏညတရေန ဗိန္ဒုဿရေန သုဝိကပ္ပိတေန သုဋ္ဌုဝိကပ္ပိတေန အဘိသင်္ခတေန။ ဧတေ မယံ သဗ္ဗေဝ ဥဇုဂတာ အဝိက္ခိတ္တမာနသာ ဟုတွာ တဝ နိကူဇိတံ သုဏောမာတိ။
֍ * ၃၅၄။ ပဟီနဇာတိမရဏန္တိ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ပုရိမနယေနေဝ ဘဏတိ။ တတ္ထ န သေသေတီတိ အသေသော, တံ အသေသံ။ သောတာပန္နာဒယော ဝိယ ကိဉ္စိ အသေသေတွာ ပဟီနဇာတိမရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဂ္ဂယှာတိ သုဋ္ဌု ယာစိတွာ နိဗန္ဓိတွာ။ ဓောနန္တိ ဓုတသဗ္ဗပါပံ။ ဝဒေဿာမီတိ ကထာပေဿာမိ ဓမ္မံ။ န ကာမကာရော ဟိ ပုထုဇ္ဇနာနန္တိ ပုထုဇ္ဇနာနမေဝ ဟိ ကာမကာရော နတ္ထိ, ယံ ပတ္ထေန္တိ ဉာတုံ ဝါ ဝတ္တုံ ဝါ, တံ န သက္ကောန္တိ။ သင်္ခေယျကာရော စ တထာဂတာနန္တိ တထာဂတာနံ ပန ဝီမံသကာရော ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာ ကိရိယာ။ တေ ယံ ပတ္ထေန္တိ ဉာတုံ ဝါ ဝတ္တုံ ဝါ, တံ သက္ကောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၃၅၅။ ဣဒါနိ တံ သင်္ခေယျကာရံ ပကာသေန္တော ‘‘သမ္ပန္နဝေယျာကရဏ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တထာ ဟိ တဝ ဘဂဝါ ဣဒံ သမုဇ္ဇုပညဿ တတ္ထ တတ္ထ သမုဂ္ဂဟီတံ ဝုတ္တံ ပဝတ္တိတံ သမ္ပန္နဝေယျာကရဏံ, ‘‘သန္တတိမဟာမတ္တော သတ္တတာလမတ္တံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ, သုပ္ပဗုဒ္ဓေါ သက္ကော သတ္တမေ ဒိဝသေ ပထဝိံ ပဝိသိဿတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု အဝိပရီတံ ဒိဋ္ဌံ။ တတော ပန သုဋ္ဌုတရံ အဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ အာဟ – အယမဉ္ဇလီ ပစ္ဆိမော သုပ္ပဏာမိတော, အယမပရောပိ အဉ္ဇလီ သုဋ္ဌုတရံ ပဏာမိတော။ မာ မောဟယီတိ မာ နော အကထနေန မောဟယိ ဇာနံ ဇာနန္တော ကပ္ပဿ ဂတိံ။ အနောမပညာတိ ဘဂဝန္တံ အာလပတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၃။)֍ * ၃၅၆။ ပရောဝရန္တိ ဣမံ ပန ဂါထံ အပရေနပိ ပရိယာယေန အမောဟနမေဝ ယာစန္တော အာဟ။ တတ္ထ ပရောဝရန္တိ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန သုန္ဒရာသုန္ဒရံ ဒူရေသန္တိကံ ဝါ။ အရိယဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ။ ဝိဒိတွာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ ဇာနန္တိ သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ ဇာနန္တော။ ဝါစာဘိကင်္ခါမီတိ ယထာ ဃမ္မနိ ဃမ္မတတ္တော ပုရိသော ကိလန္တော တသိတော ဝါရိံ, ဧဝံ တေ ဝါစံ အဘိကင်္ခါမိ။ သုတံ ပဝဿာတိ သုတသင်္ခါတံ သဒ္ဒါယတနံ ပဝဿ ပဂ္ဃရ မုဉ္စ ပဝတ္တေဟိ။ ‘‘သုတဿ ဝဿာ’’တိပိ ပါဌော, ဝုတ္တပ္ပကာရဿ သဒ္ဒါယတနဿ ဝုဋ္ဌိံ ဝဿာတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၅၇။ ဣဒါနိ ယာဒိသံ ဝါစံ အဘိကင်္ခတိ, တံ ပကာသေန္တော –
‘‘ယဒတ္ထိကံ ဗြဟ္မစရိယံ အစရီ,
ကပ္ပါယနော ကစ္စိဿ တံ အမောဃံ၊
နိဗ္ဗာယိ သော အာဒု သဥပါဒိသေသော,
ယထာ ဝိမုတ္တော အဟု တံ သုဏောမာ’’တိ။ –
ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကပ္ပါယနောတိ ကပ္ပမေဝ ပူဇာဝသေန ဘဏတိ။ ယထာ ဝိမုတ္တောတိ ‘‘ကိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ယထာ အသေက္ခာ, ဥဒါဟု ဥပါဒိသေသာယ ယထာ သေက္ခာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၃၅၈။ ဧဝံ ဒွါဒသဟိ ဂါထာဟိ ယာစိတော ဘဂဝါ တံ ဝိယာကရောန္တော –
‘‘အစ္ဆေစ္ဆိ တဏှံ ဣဓ နာမရူပေ, (ဣတိ ဘဂဝါ)
ကဏှဿ သောတံ ဒီဃရတ္တာနုသယိတံ၊
အတာရိ ဇာတိံ မရဏံ အသေသံ,
ဣစ္စဗြဝီ ဘဂဝါ ပဉ္စသေဋ္ဌော’’တိ။ –
ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမပဒဿ တာဝ အတ္ထော – ယာပိ ဣမသ္မိံ နာမရူပေ ကာမတဏှာဒိဘေဒါ တဏှာဒီဃရတ္တံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယိတာ ကဏှနာမကဿ မာရဿ ‘‘သောတ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ, တံ ကဏှဿ သောတဘူတံ ဒီဃရတ္တာနုသယိတံ ဣဓ နာမရူပေ တဏှံ ကပ္ပါယနော ဆိန္ဒီတိ။ ဣတိ ဘဂဝါတိ ဣဒံ ပနေတ္ထ သင်္ဂီတိကာရာနံ ဝစနံ။ အတာရိ ဇာတိံ မရဏံ အသေသန္တိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၄။)သော တံ တဏှံ ဆေတွာ အသေသံ ဇာတိမရဏံ အတာရိ, အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ဒဿေတိ။ ဣစ္စဗြဝီ ဘဂဝါ ပဉ္စသေဋ္ဌောတိ ဝင်္ဂီသေန ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ ပဉ္စန္နံ ပဌမသိဿာနံ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ သေဋ္ဌော, ပဉ္စဟိ ဝါ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ, သီလာဒီဟိ ဝါ ဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ အတိဝိသိဋ္ဌေဟိ စက္ခူဟိ စ သေဋ္ဌောတိ သင်္ဂီတိကာရာနမေဝိဒံ ဝစနံ။
֍ * ၃၅၉။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝတော ဘာသိတမဘိနန္ဒမာနသော ဝင်္ဂီသော ‘‘ဧသ သုတွာ’’တိအာဒိဂါထာယော အာဟ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ ဣသိသတ္တမာတိ ဘဂဝါ ဣသိ စ သတ္တမော စ ဥတ္တမဋ္ဌေန ဝိပဿီသိခီဝေဿဘူကကုသန္ဓကောဏာဂမနကဿပနာမကေ ဆ ဣသယော အတ္တနာ သဟ သတ္တ ကရောန္တော ပါတုဘူတောတိပိ ဣသိသတ္တမော, တံ အာလပန္တော အာဟ။ န မံ ဝဉ္စေသီတိ ယသ္မာ ပရိနိဗ္ဗုတော, တသ္မာ တဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ ဣစ္ဆန္တံ မံ န ဝဉ္စေသိ, န ဝိသံဝါဒေသီတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၃၆၀။ ဒုတိယဂါထာယ ယသ္မာ မုတျပေက္ခော ဝိဟာသိ, တသ္မာ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာဝါဒီ တထာကာရီ, အဟု ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော’’တိ။ မစ္စုနော ဇာလံ တတန္တိ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ဝိတ္ထတံ မာရဿ တဏှာဇာလံ။ မာယာဝိနောတိ ဗဟုမာယဿ။ ‘‘တထာ မာယာဝိနော’’တိပိ ကေစိ ပဌန္တိ, တေသံ ယော အနေကာဟိ မာယာဟိ အနေကက္ခတ္တုမ္ပိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ, တဿ တထာ မာယာဝိနောတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၃၆၁။ တတိယဂါထာယ အာဒီတိ ကာရဏံ။ ဥပါဒါနဿာတိ ဝဋ္ဋဿ။ ဝဋ္ဋဉှိ ဥပါဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဣဓ ‘‘ဥပါဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ, တဿေဝ ဥပါဒါနဿ အာဒိံ အဝိဇ္ဇာတဏှာဒိဘေဒံ ကာရဏံ အဒ္ဒသ ကပ္ပေါတိ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ ဘဂဝါတိ အဓိပ္ပါယေန ဝဒတိ။ အစ္စဂါ ဝတာတိ အတိက္ကန္တော ဝတ။ မစ္စုဓေယျန္တိ မစ္စု ဧတ္ထ ဓိယတီတိ မစ္စုဓေယျံ, တေဘူမကဝဋ္ဋဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ သုဒုတ္တရံ မစ္စုဓေယျံ အစ္စဂါ ဝတာတိ ဝေဒဇာတော ဘဏတိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ နိဂြောဓကပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၅။)၁၃။ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တ-(မဟာသမယသုတ္တ)-ဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၆၂။ ပုစ္ဆာမိ မုနိံ ပဟူတပညန္တိ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တံ, ‘‘မဟာသမယသုတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ မဟာသမယဒိဝသေ ကထိတတ္တာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ပုစ္ဆာဝသိကာ ဥပ္ပတ္တိ။ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန ဟိ ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ, တံ သဒ္ဓိံ ပုစ္ဆာယ ‘‘သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရတော ပန သာကိယကောလိယာနံ ဥပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ ပေါရာဏေဟိ ဝဏ္ဏီယတိ။
တတြာယံ ဥဒ္ဒေသမဂ္ဂဝဏ္ဏနာ – ပဌမကပ္ပိကာနံ ကိရ ရညော မဟာသမ္မတဿ ရောဇော နာမ ပုတ္တော အဟောသိ။ ရောဇဿ ဝရရောဇော, ဝရရောဇဿ ကလျာဏော, ကလျာဏဿ ဝရကလျာဏော, ဝရကလျာဏဿ မန္ဓာတာ, မန္ဓာတုဿ ဝရမန္ဓာတာ, ဝရမန္ဓာတုဿ ဥပေါသထော, ဥပေါသထဿ ဝရော, ဝရဿ ဥပဝရော, ဥပဝရဿ မဃဒေဝေါ, မဃဒေဝဿ ပရမ္ပရာ စတုရာသီတိ ခတ္တိယသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တေသံ ပရတော တယော ဩက္ကာကဝံသာ အဟေသုံ။ တေသု တတိယဩက္ကာကဿ ပဉ္စ မဟေသိယော အဟေသုံ – ဟတ္ထာ, စိတ္တာ, ဇန္တု, ဇာလိနီ, ဝိသာခါတိ။ ဧကေကိဿာ ပဉ္စ ပဉ္စ ဣတ္ထိသတာနိ ပရိဝါရာ။ သဗ္ဗဇေဋ္ဌာယ စတ္တာရော ပုတ္တာ – ဩက္ကာမုခေါ, ကရကဏ္ဍု, ဟတ္ထိနိကော, သိနိပုရောတိ၊ ပဉ္စ ဓီတရော – ပိယာ, သုပ္ပိယာ, အာနန္ဒာ, ဝိဇိတာ, ဝိဇိတသေနာတိ။ ဧဝံ သာ နဝ ပုတ္တေ လဘိတွာ ကာလမကာသိ။
အထ ရာဇာ အညံ ဒဟရံ အဘိရူပံ ရာဇဓီတရံ အာနေတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သာပိ ဇန္တုံ နာမ ဧကံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တံ ဇန္တုကုမာရံ ပဉ္စမဒိဝသေ အလင်္ကရိတွာ ရညော ဒဿေသိ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော မဟေသိယာ ဝရံ အဒါသိ။ သာ ဉာတကေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ယာစိ။ ရာဇာ ‘‘နဿ ဝသလိ, မမ ပုတ္တာနံ အန္တရာယမိစ္ဆသီ’’တိ နာဒါသိ။ သာ ပုနပ္ပုနံ ရဟော ရာဇာနံ ပရိတောသေတွာ ‘‘န, မဟာရာဇ, မုသာဝါဒေါ ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ယာစတိ ဧဝ။ အထ ရာဇာ ပုတ္တေ အာမန္တေသိ – ‘‘အဟံ, တာတာ, တုမှာကံ ကနိဋ္ဌံ ဇန္တုကုမာရံ ဒိသွာ တဿ မာတုယာ သဟသာ ဝရံ အဒါသိံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၆။)သာ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ပရိဏာမေတုံ ဣစ္ဆတိ။ တုမှေ မမစ္စယေန အာဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ကာရေယျာထာ’’တိ အဋ္ဌဟိ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ ဥယျောဇေသိ။ တေ ဘဂိနိယော အာဒါယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ နဂရာ နိက္ခမိံသု။ ‘‘ကုမာရာ ပိတုအစ္စယေန အာဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ကာရေဿန္တိ, ဂစ္ဆာမ နေ ဥပဋ္ဌဟာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ဗဟူ မနုဿာ အနုဗန္ဓိံသု။ ပဌမဒိဝသေ ယောဇနမတ္တာ သေနာ အဟောသိ, ဒုတိယဒိဝသေ ဒွိယောဇနမတ္တာ, တတိယဒိဝသေ တိယောဇနမတ္တာ။ ကုမာရာ စိန္တေသုံ – ‘‘မဟာ အယံ ဗလကာယော, သစေ မယံ ကဉ္စိ သာမန္တရာဇာနံ အက္ကမိတွာ ဇနပဒံ ဂဏှိဿာမ, သောပိ နော န ပဟောဿတိ, ကိံ ပရေသံ ပီဠံ ကတွာ လဒ္ဓရဇ္ဇေန, မဟာ ဇမ္ဗုဒီပေါ, အရညေ နဂရံ မာပေဿာမာ’’တိ ဟိမဝန္တာဘိမုခါ အဂမိံသု။
တတ္ထ နဂရမာပနောကာသံ ပရိယေသမာနာ ဟိမဝတိ ကပိလော နာမ ဃောရတပေါ တာပသော ပဋိဝသတိ ပေါက္ခရဏိတီရေ မဟာသာကသဏ္ဍေ, တဿ ဝသနောကာသံ ဂတာ။ သော တေ ဒိသွာ ပုစ္ဆိတွာ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တေသု အနုကမ္ပံ အကာသိ။ သော ကိရ ဘုမ္မဇာလံ နာမ ဝိဇ္ဇံ ဇာနာတိ, ယာယ ဥဒ္ဓံ အသီတိဟတ္ထေ အာကာသေ စ ဟေဋ္ဌာ ဘူမိယဉ္စ ဂုဏဒေါသေ ပဿတိ။ အထေကသ္မိံ ပဒေသေ သူကရမိဂါ သီဟဗျဂ္ဃါဒယော တာသေတွာ ပရိပါတေန္တိ, မဏ္ဍူကမူသိကာ သပ္ပေ ဘိံသာပေန္တိ။ သော တေ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဘူမိပ္ပဒေသော ပထဝီအဂ္ဂ’’န္တိ တသ္မိံ ပဒေသေ အဿမံ မာပေသိ။ တတော သော ရာဇကုမာရေ အာဟ – ‘‘သစေ မမ နာမေန နဂရံ ကရောထ, ဒေမိ ဝေါ ဣမံ ဩကာသ’’န္တိ။ တေ တထာ ပဋိဇာနိံသု။ တာပသော ‘‘ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ဌတွာ စဏ္ဍာလပုတ္တောပိ စက္ကဝတ္တိံ ဗလေန အတိသေတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အဿမေ ရညော ဃရံ မာပေတွာ နဂရံ မာပေထာ’’တိ တံ ဩကာသံ ဒတွာ သယံ အဝိဒူရေ ပဗ္ဗတပါဒေ အဿမံ ကတွာ ဝသိ။ တတော ကုမာရာ တတ္ထ နဂရံ မာပေတွာ ကပိလဿ ဝုတ္ထောကာသေ ကတတ္တာ ‘‘ကပိလဝတ္ထူ’’တိ နာမံ အာရောပေတွာ တတ္ထ နိဝါသံ ကပ္ပေသုံ။
အထ အမစ္စာ ‘‘ဣမေ ကုမာရာ ဝယပ္ပတ္တာ, ယဒိ နေသံ ပိတာ သန္တိကေ ဘဝေယျ, သော အာဝါဟဝိဝါဟံ ကာရေယျ။ ဣဒါနိ ပန အမှာကံ ဘာရော’’တိ စိန္တေတွာ ကုမာရေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေသုံ။ ကုမာရာ ‘‘အမှာကံ သဒိသာ ခတ္တိယဓီတရော န ပဿာမ, တာသမ္ပိ ဘဂိနီနံ သဒိသေ ခတ္တိယကုမာရေ,
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၇။)ဇာတိသမ္ဘေဒဉ္စ န ကရောမာ’’တိ။ တေ ဇာတိသမ္ဘေဒဘယေန ဇေဋ္ဌဘဂိနိံ မာတုဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ အဝသေသာဟိ သံဝါသံ ကပ္ပေသုံ။ တေသံ ပိတာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘သကျာ ဝတ, ဘော ကုမာရာ, ပရမသကျာ ဝတ, ဘော ကုမာရာ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ အယံ တာဝ သကျာနံ ဥပ္ပတ္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘အထ ခေါ, အမ္ဗဋ္ဌ, ရာဇာ ဩက္ကာကော အမစ္စေ ပါရိသဇ္ဇေ အာမန္တေသိ – ‘ကဟံ နု ခေါ, ဘော, ဧတရဟိ ကုမာရာ သမ္မန္တီ’တိ။ အတ္ထိ, ဒေဝ, ဟိမဝန္တပဿေ ပေါက္ခရဏိယာ တီရေ မဟာသာကသဏ္ဍော, တတ္ထေတရဟိ ကုမာရာ သမ္မန္တိ။ တေ ဇာတိသမ္ဘေဒဘယာ သကာဟိ ဘဂိနီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေန္တီတိ။ အထ ခေါ, အမ္ဗဋ္ဌ, ရာဇာ ဩက္ကာကော ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ – ‘သကျာ ဝတ, ဘော ကုမာရာ, ပရမသကျာ ဝတ, ဘော ကုမာရာ’တိ, တဒဂ္ဂေ ခေါ ပန, အမ္ဗဋ္ဌ, သကျာ ပညာယန္တိ, သော စ သကျာနံ ပုဗ္ဗပုရိသော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၇)။
တတော နေသံ ဇေဋ္ဌဘဂိနိယာ ကုဋ္ဌရောဂေါ ဥဒပါဒိ, ကောဝိဠာရပုပ္ဖသဒိသာနိ ဂတ္တာနိ အဟေသုံ။ ရာဇကုမာရာ ‘‘ဣမာယ သဒ္ဓိံ ဧကတော နိသဇ္ဇဋ္ဌာနဘောဇနာဒီနိ ကရောန္တာနမ္ပိ ဥပရိ ဧသ ရောဂေါ သင်္ကမတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ တံ ယာနေ အာရောပေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ပေါက္ခရဏိံ ခဏာပေတွာ တံ တတ္ထ ခါဒနီယဘောဇနီယေဟိ သဒ္ဓိံ ပက္ခိပိတွာ ဥပရိ ပဒရံ ပဋိစ္ဆာဒါပေတွာ ပံသုံ ဒတွာ ပက္ကမိံသု။ တေန စ သမယေန ရာမော နာမ ရာဇာ ကုဋ္ဌရောဂီ ဩရောဓေဟိ စ နာဋကေဟိ စ ဇိဂုစ္ဆိယမာနော တေန သံဝေဂေန ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ဒတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ပဏ္ဏမူလဖလာနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တော နစိရဿေဝ အရောဂေါ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဟုတွာ, ဣတော စိတော စ ဝိစရန္တော မဟန္တံ သုသိရရုက္ခံ ဒိသွာ တဿဗ္ဘန္တရေ သောဠသဟတ္ထပ္ပမာဏံ တံ ကောလာပံ သောဓေတွာ, ဒွါရဉ္စ ဝါတပါနဉ္စ ကတွာ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သော အင်္ဂါရကဋာဟေ အဂ္ဂိံ ကတွာ ရတ္တိံ ဝိဿရဉ္စ သုဿရဉ္စ သုဏန္တော သယတိ။ သော ‘‘အသုကသ္မိံ ပဒေသေ သီဟော သဒ္ဒမကာသိ, အသုကသ္မိံ ဗျဂ္ဃေါ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ပဘာတေ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိဃာသမံသံ အာဒါယ ပစိတွာ ခါဒတိ။
အထေကဒိဝသံ သော ပစ္စူသသမယေ အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ နိသီဒိ။ တေန စ သမယေန တဿာ ရာဇဓီတာယ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ဗျဂ္ဃေါ တံ ပဒေသံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၈။)ခဏိတွာ ပဒရတ္ထရေ ဝိဝရမကာသိ။ တေန ဝိဝရေန သာ ဗျဂ္ဃံ ဒိသွာ ဘီတာ ဝိဿရမကာသိ။ သော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ ဧသော’’တိ စ သလ္လက္ခေတွာ ပါတောဝ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘ကော ဧတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မာတုဂါမော သာမီ’’တိ။ ‘‘နိက္ခမာ’’တိ။ ‘‘န နိက္ခမာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘ခတ္တိယကညာ အဟ’’န္တိ။ ဧဝံ သောဗ္ဘေ နိခါတာပိ မာနမေဝ ကရောတိ။ သော သဗ္ဗံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဟမ္ပိ ခတ္တိယော’’တိ ဇာတိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဧဟိ ဒါနိ ခီရေ ပက္ခိတ္တသပ္ပိ ဝိယ ဇာတ’’န္တိ အာဟ။ သာ ‘‘ကုဋ္ဌရောဂိနီမှိ သာမိ, န သက္ကာ နိက္ခမိတု’’န္တိ အာဟ။ သော ‘‘ကတကမ္မော ဒါနိ အဟံ သက္ကာ တိကိစ္ဆိတု’’န္တိ နိဿေဏိံ ဒတွာ တံ ဥဒ္ဓရိတွာ အတ္တနော ဝသနောကာသံ နေတွာ သယံ ပရိဘုတ္တဘေသဇ္ဇာနိ ဧဝ ဒတွာ နစိရဿေဝ အရောဂံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏမကာသိ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သာ ပဌမသံဝါသေနေဝ ဂဗ္ဘံ ဂဏှိတွာ ဒွေ ပုတ္တေ ဝိဇာယိ, ပုနပိ ဒွေတိ ဧဝံ သောဠသက္ခတ္တုံ ဝိဇာယိ။ ဧဝံ တေ ဒွတ္တိံသ ဘာတရော အဟေသုံ။ တေ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တေ ပိတာ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ သိက္ခာပေသိ။
အထေကဒိဝသံ ဧကော ရာမရညော နဂရဝါသီ ပဗ္ဗတေ ရတနာနိ ဂဝေသန္တော တံ ပဒေသံ အာဂတော ရာဇာနံ ဒိသွာ အညာသိ။ ‘‘ဇာနာမဟံ, ဒေဝ, တုမှေ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကုတော တွံ အာဂတောသီ’’တိ စ တေန ပုဋ္ဌော ‘‘နဂရတော ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ တတော နံ ရာဇာ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ။ ဧဝံ တေသု သမုလ္လပမာနေသု တေ ဒါရကာ အာဂမိံသု။ သော တေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ကေ ဒေဝါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပုတ္တာ မေ ဘဏေ’’တိ။ ‘‘ဣမေဟိ ဒါနိ, ဒေဝ, ဒွတ္တိံသကုမာရေဟိ ပရိဝုတော ဝနေ ကိံ ကရိဿသိ, ဧဟိ ရဇ္ဇမနုသာသာ’’တိ? ‘‘အလံ, ဘဏေ, ဣဓေဝ သုခ’’န္တိ။ သော ‘‘လဒ္ဓံ ဒါနိ မေ ကထာပါဘတ’’န္တိ နဂရံ ဂန္တွာ ရညော ပုတ္တဿာရောစေသိ။ ရညော ပုတ္တော ‘‘ပိတရံ အာနေဿာမီ’’တိ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ တတ္ထ ဂန္တွာ နာနပ္ပကာရေဟိ ပိတရံ ယာစိ။ သောပိ ‘‘အလံ, တာတ ကုမာရ, ဣဓေဝ သုခ’’န္တိ နေဝ ဣစ္ဆိ။ တတော ရာဇပုတ္တော ‘‘န ဒါနိ ရာဇာ အာဂန္တုံ ဣစ္ဆတိ, ဟန္ဒဿ ဣဓေဝ နဂရံ မာပေမီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ ကောလရုက္ခံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဃရံ ကတွာ နဂရံ မာပေတွာ ကောလရုက္ခံ အပနေတွာ ကတတ္တာ ‘‘ကောလနဂရ’’န္တိ စ ဗျဂ္ဃပထေ ကတတ္တာ ‘‘ဗျဂ္ဃပဇ္ဇ’’န္တိ စာတိ ဒွေ နာမာနိ အာရောပေတွာ အဂမာသိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၈၉။)တတော ဝယပ္ပတ္တေ ကုမာရေ မာတာ အာဏာပေသိ – ‘‘တာတာ, တုမှာကံ ကပိလဝတ္ထုဝါသိနော သကျာ မာတုလာ ဟောန္တိ, ဓီတရော နေသံ ဂဏှထာ’’တိ။ တေ ယံ ဒိဝသံ ခတ္တိယကညာယော နဒီကီဠနံ ဂစ္ဆန္တိ, တံ ဒိဝသံ ဂန္တွာ နဒီတိတ္ထံ ဥပရုန္ဓိတွာ နာမာနိ သာဝေတွာ ပတ္ထိတာ ပတ္ထိတာ ရာဇဓီတရော ဂဟေတွာ အဂမံသု။ သကျရာဇာနော သုတွာ ‘‘ဟောတု ဘဏေ, အမှာကံ ဉာတကာ ဧဝါ’’တိ တုဏှီ အဟေသုံ။ အယံ ကောလိယာနံ ဥပ္ပတ္တိ။
ဧဝံ တေသံ သာကိယကောလိယာနံ အညမညံ အာဝါဟဝိဝါဟံ ကရောန္တာနံ အာဂတော ဝံသော ယာဝ သီဟဟနုရာဇာ, တာဝ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော – သီဟဟနုရညော ကိရ ပဉ္စ ပုတ္တာ အဟေသုံ – သုဒ္ဓေါဒနော, အမိတောဒနော, ဓောတောဒနော, သက္ကောဒနော, သုက္ကောဒနောတိ။ တေသု သုဒ္ဓေါဒနေ ရဇ္ဇံ ကာရယမာနေ တဿ ပဇာပတိယာ အဉ္ဇနရညော ဓီတာယ မဟာမာယာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပူရိတပါရမီ မဟာပုရိသော ဇာတကနိဒါနေ ဝုတ္တနယေန တုသိတပုရာ စဝိတွာ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ကတမဟာဘိနိက္ခမနော သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုက္ကမေန ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တွာ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာဒယော အရိယဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမိတွာ ပုနပိ အပရေန သမယေန ပစ္စာဂန္တွာ ပန္နရသဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝိဟရတိ နိဂြောဓာရာမေ။
တတ္ထ ဝိဟရန္တေ စ ဘဂဝတိ သာကိယကောလိယာနံ ဥဒကံ ပဋိစ္စ ကလဟော အဟောသိ။ ကထံ? နေသံ ကိရ ဥဘိန္နမ္ပိ ကပိလပုရကောလိယပုရာနံ အန္တရေ ရောဟိဏီ နာမ နဒီ ပဝတ္တတိ။ သာ ကဒါစိ အပ္ပေါဒကာ ဟောတိ, ကဒါစိ မဟောဒကာ။ အပ္ပေါဒကကာလေ သေတုံ ကတွာ သာကိယာပိ ကောလိယာပိ အတ္တနော အတ္တနော သဿပါယနတ္ထံ ဥဒကံ အာနေန္တိ။ တေသံ မနုဿာ ဧကဒိဝသံ သေတုံ ကရောန္တာ အညမညံ ဘဏ္ဍန္တာ ‘‘အရေ တုမှာကံ ရာဇကုလံ ဘဂိနီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ ကုက္ကုဋသောဏသိင်္ဂါလာဒိတိရစ္ဆာနာ ဝိယ, တုမှာကံ ရာဇကုလံ သုသိရရုက္ခေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ ပိသာစိလ္လိကာ ဝိယာ’’တိ ဧဝံ ဇာတိဝါဒေန ခုံသေတွာ အတ္တနော အတ္တနော ရာဇူနံ အာရောစေသုံ။ တေ ကုဒ္ဓါ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ ဟုတွာ ရောဟိဏီနဒီတီရံ သမ္ပတ္တာ။ ဧဝံ သာဂရသဒိသံ ဗလံ အဋ္ဌာသိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၀။)အထ ဘဂဝါ ‘‘ဉာတကာ ကလဟံ ကရောန္တိ, ဟန္ဒ, နေ ဝါရေဿာမီ’’တိ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒွိန္နံ သေနာနံ မဇ္ဈေ အဋ္ဌာသိ။ တမ္ပိ အာဝဇ္ဇေတွာ သာဝတ္ထိတော အာဂတောတိ ဧကေ။ ဧဝံ ဌတွာ စ ပန အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၄၁ အာဒယော) အဘာသိ။ တံ သုတွာ သဗ္ဗေ သံဝေဂပ္ပတ္တာ အာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဘဂဝန္တံ နမဿမာနာ အဋ္ဌံသု, မဟဂ္ဃဉ္စ အာသနံ ပညာပေသုံ။ ဘဂဝါ ဩရုယှ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘ကုဌာရီဟတ္ထော ပုရိသော’’တိအာဒိကံ ဖန္ဒနဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၃။၁၄), ‘‘ဝန္ဒာမိ တံ ကုဉ္ဇရာ’’တိအာဒိကံ လဋုကိကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၅။၃၉)။
‘‘သမ္မောဒမာနာ ဂစ္ဆန္တိ, ဇာလမာဒါယ ပက္ခိနော၊
ယဒါ တေ ဝိဝဒိဿန္တိ, တဒါ ဧဟိန္တိ မေ ဝသ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၃၃) –
ဣမံ ဝဋ္ဋကဇာတကဉ္စ ကထေတွာ ပုန တေသံ စိရကာလပ္ပဝတ္တံ ဉာတိဘာဝံ ဒဿေန္တော ဣမံ မဟာဝံသံ ကထေသိ။ တေ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကိရ မယံ ဉာတကာ ဧဝါ’’တိ အတိဝိယ ပသီဒိံသု။ တတော သကျာ အဍ္ဎတေယျကုမာရသတေ, ကောလိယာ အဍ္ဎတေယျကုမာရသတေတိ ပဉ္စ ကုမာရသတေ ဘဂဝတော ပရိဝါရတ္ထာယ အဒံသု။ ဘဂဝါ တေသံ ပုဗ္ဗဟေတုံ ဒိသွာ ‘‘ဧထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ အာဟ။ တေ သဗ္ဗေ ဣဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တအဋ္ဌပရိက္ခာရယုတ္တာ အာကာသေ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ အာဂမ္မ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌံသု။ ဘဂဝါ တေ အာဒါယ မဟာဝနံ အဂမာသိ။ တေသံ ပဇာပတိယော ဒူတေ ပါဟေသုံ, တေ တာဟိ နာနပ္ပကာရေဟိ ပလောဘိယမာနာ ဥက္ကဏ္ဌိံသု။ ဘဂဝါ တေသံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ ဟိမဝန္တံ ဒဿေတွာ တတ္ထ ကုဏာလဇာတကကထာယ (ဇာ။ ၂။၂၁။၂၈၉ ကုဏာလဇာတကံ) တေသံ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတုကာမော အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဟိမဝါ’’တိ? ‘‘န ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘ဧထ, ဘိက္ခဝေ, ပေက္ခထာ’’တိ အတ္တနော ဣဒ္ဓိယာ တေ အာကာသေန နေန္တော ‘‘အယံ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော, အယံ ရဇတပဗ္ဗတော, အယံ မဏိပဗ္ဗတော’’တိ နာနပ္ပကာရေ ပဗ္ဗတေ ဒဿေတွာ ကုဏာလဒဟေ မနောသိလာတလေ ပစ္စုဋ္ဌာသိ။ တတော ‘‘ဟိမဝန္တေ သဗ္ဗေ စတုပ္ပဒဗဟုပ္ပဒါဒိဘေဒါ တိရစ္ဆာနဂတာ ပါဏာ အာဂစ္ဆန္တု, သဗ္ဗေသဉ္စ ပစ္ဆတော ကုဏာလသကုဏော’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ အာဂစ္ဆန္တေ စ တေ ဇာတိနာမနိရုတ္တိဝသေန ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘ဧတေ, ဘိက္ခဝေ, ဟံသာ, ဧတေ ကောဉ္စာ, ဧတေ စက္ကဝါကာ, ကရဝီကာ, ဟတ္ထိသောဏ္ဍကာ, ပေါက္ခရသာတကာ’’တိ တေသံ ဒဿေသိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၁။)တေ ဝိမှိတဟဒယာ ပဿန္တာ သဗ္ဗပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တံ ဒွီဟိ ဒိဇကညာဟိ မုခတုဏ္ဍကေန ဍံသိတွာ ဂဟိတကဋ္ဌဝေမဇ္ဈေ နိသိန္နံ သဟဿဒိဇကညာပရိဝါရံ ကုဏာလသကုဏံ ဒိသွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ ဘဂဝန္တံ အာဟံသု – ‘‘ကစ္စိ, ဘန္တေ, ဘဂဝါပိ ဣဓ ကုဏာလရာဇာ ဘူတပုဗ္ဗော’’တိ? ‘‘အာမ, ဘိက္ခဝေ, မယာဝေသ ကုဏာလဝံသော ကတော။ အတီတေ ဟိ မယံ စတ္တာရော ဇနာ ဣဓ ဝသိမှာ – နာရဒေါ ဒေဝိလော ဣသိ, အာနန္ဒော ဂိဇ္ဈရာဇာ, ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော, အဟံ ကုဏာလော သကုဏော’’တိ သဗ္ဗံ မဟာကုဏာလဇာတကံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ပုရာဏဒုတိယိကာယော အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနဘိရတိ ဝူပသန္တာ။ တတော တေသံ ဘဂဝါ သစ္စကထံ ကထေသိ, ကထာပရိယောသာနေ သဗ္ဗပစ္ဆိမကော သောတာပန္နော, သဗ္ဗဥပရိမော အနာဂါမီ အဟောသိ, ဧကောပိ ပုထုဇ္ဇနော ဝါ အရဟာ ဝါ နတ္ထိ။ တတော ဘဂဝါ တေ အာဒါယ ပုနဒေဝ မဟာဝနေ ဩရုဟိ။ အာဂစ္ဆမာနာ စ တေ ဘိက္ခူ အတ္တနောဝ ဣဒ္ဓိယာ အာဂစ္ဆိံသု။
အထ နေသံ ဘဂဝါ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ပုန ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေ ပဉ္စသတာပိ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ ပဌမံ ပတ္တော ပဌမမေဝ အဂမာသိ ‘‘ဘဂဝတော အာရောစေဿာမီ’’တိ။ အာဂန္တွာ စ ‘‘အဘိရမာမဟံ ဘဂဝါ, န ဥက္ကဏ္ဌာမီ’’တိ ဝတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ဧဝံ တေ သဗ္ဗေပိ အနုက္ကမေန အာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု ဇေဋ္ဌမာသဥပေါသထဒိဝသေ သာယနှသမယေ။ တတော ပဉ္စသတခီဏာသဝပရိဝုတံ ဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ဌပေတွာ အသညသတ္တေ စ အရူပဗြဟ္မာနော စ သကလဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ အဝသေသဒေဝတာဒယော မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန သုခုမတ္တဘာဝေ နိမ္မိနိတွာ သမ္ပရိဝါရေသုံ ‘‘ဝိစိတြပဋိဘာနံ ဓမ္မဒေသနံ သောဿာမာ’’တိ။ တတ္ထ စတ္တာရော ခီဏာသဝဗြဟ္မာနော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဗြဟ္မဂဏံ အပဿန္တာ ‘‘ကုဟိံ ဂတာ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ တမတ္ထံ ဉတွာ ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ ဩကာသံ အလဘမာနာ စက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဌတွာ ပစ္စေကဂါထာယော အဘာသိံသု။ ယထာဟ –
‘‘အထ ခေါ စတုန္နံ သုဒ္ဓါဝါသကာယိကာနံ ဒေဝတာနံ ဧတဒဟောသိ – ‘အယံ, ခေါ, ဘဂဝါ သက္ကေသု ဝိဟရတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ မဟာဝနေ မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဗ္ဗေဟေဝ အရဟန္တေဟိ။ ဒသဟိ စ လောကဓာတူဟိ ဒေဝတာ ယေဘုယျေန သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၂။)ဘိက္ခုသံဃဉ္စ။ ယံနူန မယမ္ပိ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမေယျာမ, ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပစ္စေကံ ဂါထံ ဘာသေယျာမာ’’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)။
သဗ္ဗံ သဂါထာဝဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂန္တွာ စ တတ္ထ ဧကော ဗြဟ္မာ ပုရတ္ထိမစက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဩကာသံ လဘိတွာ တတ္ထ ဌိတော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘မဟာသမယော ပဝနသ္မိံ…ပေ…
ဒက္ခိတာယေ အပရာဇိတသံဃ’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊
ဣမဉ္စဿ ဂါထံ ဘာသမာနဿ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠပဗ္ဗတေ ဌိတော သဒ္ဒံ အဿောသိ။
ဒုတိယော ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဩကာသံ လဘိတွာ တတ္ထ ဌိတော တံ ဂါထံ သုတွာ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘တတြ ဘိက္ခဝေါ သမာဒဟံသု…ပေ…
ဣန္ဒြိယာနိ ရက္ခန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊
တတိယော ဒက္ခိဏစက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဩကာသံ လဘိတွာ တတ္ထ ဌိတော တံ ဂါထံ သုတွာ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘ဆေတွာ ခီလံ ဆေတွာ ပလိဃံ…ပေ… သုသုနာဂါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊
စတုတ္ထော ဥတ္တရစက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဩကာသံ လဘိတွာ တတ္ထ ဌိတော တံ ဂါထံ သုတွာ ဣမံ ဂါထမဘာသိ –
‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ…ပေ…
ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊
တဿပိ တံ သဒ္ဒံ ဒက္ခိဏစက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဌိတော အဿောသိ။ ဧဝံ တဒါ ဣမေ စတ္တာရော ဗြဟ္မာနော ပရိသံ ထောမေတွာ ဌိတာ အဟေသုံ, မဟာဗြဟ္မာနော ဧကစက္ကဝါဠံ ဆာဒေတွာ အဋ္ဌံသု။
အထ ဘဂဝါ ဒေဝပရိသံ ဩလောကေတွာ ဘိက္ခူနံ အာရောစေသိ – ‘‘ယေပိ တေ, ဘိက္ခဝေ, အဟေသုံ အတီတမဒ္ဓါနံ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, တေသမ္ပိ ဘဂဝန္တာနံ ဧတပ္ပရမာယေဝ ဒေဝတာ သန္နိပတိတာ အဟေသုံ။ သေယျထာပိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၃။)မယှံ ဧတရဟိ, ယေပိ တေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝိဿန္တိ အနာဂတမဒ္ဓါနံ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, တေသမ္ပိ ဘဂဝန္တာနံ ဧတပ္ပရမာယေဝ ဒေဝတာ သန္နိပတိတာ ဘဝိဿန္တိ သေယျထာပိ မယှံ ဧတရဟီ’’တိ။ တတော တံ ဒေဝပရိသံ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗဝသေန ဒွိဓာ ဝိဘဇိ ‘‘ဧတ္တကာ ဘဗ္ဗာ, ဧတ္တကာ အဘဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘အဘဗ္ဗပရိသာ ဗုဒ္ဓသတေပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ န ဗုဇ္ဈတိ, ဘဗ္ဗပရိသာ သက္ကာ ဗောဓေတု’’န္တိ ဉတွာ ပုန ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ စရိယဝသေန ဆဓာ ဝိဘဇိ ‘‘ဧတ္တကာ ရာဂစရိတာ, ဧတ္တကာ ဒေါသ-မောဟ-ဝိတက္က-သဒ္ဓါ-ဗုဒ္ဓိစရိတာ’’တိ။ ဧဝံ စရိယဝသေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဿာ ပရိသာယ ကီဒိသာ ဓမ္မဒေသနာ သပ္ပါယာ’’တိ ဓမ္မကထံ ဝိစိနိတွာ ပုန တံ ပရိသံ မနသာကာသိ – ‘‘အတ္တဇ္ဈာသယေန နု ခေါ ဇာနေယျ, ပရဇ္ဈာသယေန, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန, ပုစ္ဆာဝသေနာ’’တိ။ တတော ‘‘ပုစ္ဆာဝသေန ဇာနေယျာ’’တိ ဉတွာ ‘‘ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ သမတ္ထော အတ္ထိ, နတ္ထီ’’တိ ပုန သကလပရိသံ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘နတ္ထိ ကောစီ’’တိ ဉတွာ ‘‘သစေ အဟမေဝ ပုစ္ဆိတွာ အဟမေဝ ဝိဿဇ္ဇေယျံ, ဧဝမဿာ ပရိသာယ သပ္ပါယံ န ဟောတိ။ ယံနူနာဟံ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေယျန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ မနောမယိဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခရိတွာ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေသိ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂီ လက္ခဏသမ္ပန္နော ပတ္တစီဝရဓရော အာလောကိတဝိလောကိတာဒိသမ္ပန္နော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဟ ပါတုရဟောသိ။ သော ပါစီနလောကဓာတုတော အာဂန္တွာ ဘဂဝတော သမသမေ အာသနေ နိသိန္နော ဧဝံ အာဂန္တွာ ယာနိ ဘဂဝတာ ဣမမှိ သမာဂမေ စရိယဝသေန ဆ သုတ္တာနိ (သု။ နိ။ ၈၅၄ အာဒယော, ၈၆၈ အာဒယော, ၈၈၄ အာဒယော, ၉၀၁ အာဒယော, ၉၂၁ အာဒယော) ကထိတာနိ။ သေယျထိဒံ – ပုရာဘေဒသုတ္တံ ကလဟဝိဝါဒသုတ္တံ စူဠဗျူဟံ မဟာဗျူဟံ တုဝဋကံ ဣဒမေဝ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယန္တိ။ တေသု ရာဂစရိတဒေဝတာနံ သပ္ပါယဝသေန ကထေတဗ္ဗဿ ဣမဿ သုတ္တဿ ပဝတ္တနတ္ထံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ပုစ္ဆာမိ မုနိံ ပဟူတပည’’န္တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။
တတ္ထ ပဟူတပညန္တိ မဟာပညံ။ တိဏ္ဏန္တိ စတုရောဃတိဏ္ဏံ။ ပါရင်္ဂတန္တိ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တံ။ ပရိနိဗ္ဗုတန္တိ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဝသေန ပရိနိဗ္ဗုတံ။ ဌိတတ္တန္တိ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနီယစိတ္တံ။ နိက္ခမ္မ ဃရာ ပနုဇ္ဇ ကာမေတိ ဝတ္ထုကာမေ ပနုဒိတွာ ဃရာဝါသာ နိက္ခမ္မ။ ကထံ ဘိက္ခု သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျာတိ သော ဘိက္ခု ကထံ လောကေ သမ္မာ ပရိဗ္ဗဇေယျ ဝိဟရေယျ အနုပလိတ္တော လောကေန ဟုတွာ, လောကံ အတိက္ကမေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၄။)֍ * ၃၆၃။ အထ ဘဂဝါ ယသ္မာ အာသဝက္ခယံ အပ္ပတွာ လောကေ သမ္မာ ပရိဗ္ဗဇန္တော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ တသ္မိံ ရာဂစရိတာဒိဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတေ သဗ္ဗပုဂ္ဂလသမူဟေ တံ တံ တေသံ တေသံ သမာနဒေါသာနံ ဒေဝတာဂဏာနံ အာစိဏ္ဏဒေါသပ္ပဟာနတ္ထံ ‘‘ယဿ မင်္ဂလာ’’တိ အာရဘိတွာ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ခီဏာသဝပဋိပဒံ ပကာသေန္တော ပန္နရသ ဂါထာယော အဘာသိ။
တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ မင်္ဂလာတိ မင်္ဂလသုတ္တေ ဝုတ္တာနံ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ သမူဟတာတိ သုဋ္ဌု ဦဟတာ ပညာသတ္ထေန သမုစ္ဆိန္နာ။ ဥပ္ပါတာတိ ‘‘ဥက္ကာပါတဒိသာဍာဟာဒယော ဧဝံ ဝိပါကာ ဟောန္တီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဥပ္ပါတာဘိနိဝေသာ။ သုပိနာတိ ‘‘ပုဗ္ဗဏှသမယေ သုပိနံ ဒိသွာ ဣဒံ နာမ ဟောတိ, မဇ္ဈနှိကာဒီသု ဣဒံ, ဝါမပဿေန သယတာ ဒိဋ္ဌေ ဣဒံ နာမ ဟောတိ, ဒက္ခိဏပဿာဒီဟိ ဣဒံ, သုပိနန္တေ စန္ဒံ ဒိသွာ ဣဒံ နာမ ဟောတိ, သူရိယာဒယော ဒိသွာ ဣဒ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ သုပိနာဘိနိဝေသာ။ လက္ခဏာတိ ဒဏ္ဍလက္ခဏဝတ္ထလက္ခဏာဒိပါဌံ ပဌိတွာ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ လက္ခဏာဘိနိဝေသာ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဗြဟ္မဇာလေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သော မင်္ဂလဒေါသဝိပ္ပဟီနောတိ အဋ္ဌတိံသ မဟာမင်္ဂလာနိ ဌပေတွာ အဝသေသာ မင်္ဂလဒေါသာ နာမ။ ယဿ ပနေတေ မင်္ဂလာဒယော သမူဟတာ, သော မင်္ဂလဒေါသဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ။ အထ ဝါ မင်္ဂလာနဉ္စ ဥပ္ပါတာဒိဒေါသာနဉ္စ ပဟီနတ္တာ မင်္ဂလဒေါသဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ, န မင်္ဂလာဒီဟိ သုဒ္ဓိံ ပစ္စေတိ အရိယမဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ။ တသ္မာ သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ, သော ခီဏာသဝေါ သမ္မာ လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ အနုပလိတ္တော လောကေနာတိ။
֍ * ၃၆၄။ ဒုတိယဂါထာယ ရာဂံ ဝိနယေထ မာနုသေသု, ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု စာပိ ဘိက္ခူတိ မာနုသေသု စ ဒိဗ္ဗေသု စ ကာမဂုဏေသု အနာဂါမိမဂ္ဂေန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ နေန္တော ရာဂံ ဝိနယေထ။ အတိက္ကမ္မ ဘဝံ သမေစ္စ ဓမ္မန္တိ ဧဝံ ရာဂံ ဝိနေတွာ တတော ပရံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗပ္ပကာရတော ပရိညာဘိသမယာဒယော သာဓေန္တော စတုသစ္စဘေဒမ္ပိ သမေစ္စ ဓမ္မံ ဣမာယ ပဋိပဒါယ တိဝိဓမ္ပိ အတိက္ကမ္မ ဘဝံ။ သမ္မာ သောတိ သောပိ ဘိက္ခု သမ္မာ လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ။
֍ * ၃၆၅။ တတိယဂါထာယ ‘‘အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပဟီနော’’တိ သဗ္ဗဝတ္ထူသု ပဟီနရာဂဒေါသော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ သဗ္ဗဂါထာသု စ ‘‘သောပိ ဘိက္ခု
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၅။)သမ္မာ လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျာ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣတော ပရဉှိ ယောဇနမ္ပိ အဝတွာ အဝုတ္တနယမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။
֍ * ၃၆၆။ စတုတ္ထဂါထာယ သတ္တသင်္ခါရဝသေန ဒုဝိဓံ ပိယဉ္စ အပ္ပိယဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပဋိဃပ္ပဟာနေန ဟိတွာ။ အနုပါဒါယာတိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အဂ္ဂဟေတွာ။ အနိဿိတော ကုဟိဉ္စီတိ အဋ္ဌသတဘေဒေန တဏှာနိဿယေန ဒွါသဋ္ဌိဘေဒေန ဒိဋ္ဌိနိဿယေန စ ကုဟိဉ္စိ ရူပါဒိဓမ္မေ ဘဝေ ဝါ အနိဿိတော။ သံယောဇနိယေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ သဗ္ဗေပိ တေဘူမကဓမ္မာ ဒသဝိဓသံယောဇနဿ ဝိသယတ္တာ သံယောဇနိယာ, တေဟိ သဗ္ဗပ္ပကာရတော မဂ္ဂဘာဝနာယ ပရိညာတတ္တာ စ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ အတ္ထော။ ပဌမပါဒေန စေတ္ထ ရာဂဒေါသပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ, ဒုတိယေန ဥပါဒါနနိဿယာဘာဝေါ, တတိယေန သေသာကုသလေဟိ အကုသလဝတ္ထူဟိ စ ဝိပ္ပမောက္ခော။ ပဌမေန ဝါ ရာဂဒေါသပ္ပဟာနံ, ဒုတိယေန တဒုပါယော, တတိယေန တေသံ ပဟီနတ္တာ သံယောဇနိယေဟိ ဝိပ္ပမောက္ခောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၃၆၇။ ပဉ္စမဂါထာယ ဥပဓီသူတိ ခန္ဓုပဓီသု။ အာဒါနန္တိ အာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန တေယေဝ ဝုစ္စန္တိ။ အနညနေယျောတိ အနိစ္စာဒီနံ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘ဣဒံ သေယျော’’တိ ကေနစိ အနေတဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနပဒတ္ထမေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အာဒါနေသု စတုတ္ထမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ဆန္ဒရာဂံ ဝိနေတွာ သော ဝိနီတဆန္ဒရာဂေါ, တေသု ဥပဓီသု န သာရမေတိ, သဗ္ဗေ ဥပဓီ အသာရကတ္တေနေဝ ပဿတိ။ တတော တေသု ဒုဝိဓေနပိ နိဿယေန အနိဿိတော အညေန ဝါ ကေနစိ ‘‘ဣဒံ သေယျော’’တိ အနေတဗ္ဗော ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ။
֍ * ၃၆၈။ ဆဋ္ဌဂါထာယ အဝိရုဒ္ဓေါတိ ဧတေသံ တိဏ္ဏံ ဒုစ္စရိတာနံ ပဟီနတ္တာ သုစရိတေဟိ သဒ္ဓိံ အဝိရုဒ္ဓေါ။ ဝိဒိတွာ ဓမ္မန္တိ မဂ္ဂေန စတုသစ္စဓမ္မံ ဉတွာ။ နိဗ္ဗာနပဒါဘိပတ္ထယာနောတိ အနုပါဒိသေသံ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနပဒံ ပတ္ထယမာနော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
֍ * ၃၆၉။ သတ္တမဂါထာယ အက္ကုဋ္ဌောတိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အဘိသတ္တော။ န သန္ဓိယေထာတိ န ဥပနယှေထ န ကုပ္ပေယျ။ လဒ္ဓါ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၆။)ပရဘောဇနံ န မဇ္ဇေတိ ပရေဟိ ဒိန္နံ သဒ္ဓါဒေယျံ လဘိတွာ ‘‘အဟံ ဉာတော ယသဿီ လာဘီ’’တိ န မဇ္ဇေယျ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
֍ * ၃၇၀။ အဋ္ဌမဂါထာယ လောဘန္တိ ဝိသမလောဘံ။ ဘဝန္တိ ကာမဘဝါဒိဘဝံ။ ဧဝံ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဘဝဘောဂတဏှာ ဝုတ္တာ။ ပုရိမေန ဝါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ, ပစ္ဆိမေန ကမ္မဘဝေါ။ ဝိရတော ဆေဒနဗန္ဓနာ စာတိ ဧဝမေတေသံ ကမ္မကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ပရသတ္တဆေဒနဗန္ဓနာ စ ဝိရတောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ * ၃၇၁။ နဝမဂါထာယ သာရုပ္ပံ အတ္တနော ဝိဒိတွာတိ အတ္တနော ဘိက္ခုဘာဝဿ ပတိရူပံ အနေသနာဒိံ ပဟာယ သမ္မာဧသနာဒိအာဇီဝသုဒ္ဓိံ အညဉ္စ သမ္မာပဋိပတ္တိံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌဟနေန ဝိဒိတွာ။ န ဟိ ဉာတမတ္တေနေဝ ကိဉ္စိ ဟောတိ။ ယထာတထိယန္တိ ယထာတထံ ယထာဘူတံ။ ဓမ္မန္တိ ခန္ဓာယတနာဒိဘေဒံ ယထာဘူတဉာဏေန, စတုသစ္စဓမ္မံ ဝါ မဂ္ဂေန ဝိဒိတွာ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
֍ * ၃၇၂။ ဒသမဂါထာယ သော နိရာသော အနာသိသာနောတိ ယဿ အရိယမဂ္ဂေန ဝိနာသိတတ္တာ အနုသယာ စ န သန္တိ, အကုသလမူလာ စ သမူဟတာ, သော နိရာသော နိတ္တဏှော ဟောတိ။ တတော အာသာယ အဘာဝေန ကဉ္စိ ရူပါဒိဓမ္မံ နာသီသတိ။ တေနာဟ ‘‘နိရာသော အနာသိသာနော’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ * ၃၇၃။ ဧကာဒသမဂါထာယ အာသဝခီဏောတိ ခီဏစတုရာသဝေါ။ ပဟီနမာနောတိ ပဟီနနဝဝိဓမာနော။ ရာဂပထန္တိ ရာဂဝိသယဘူတံ တေဘူမကဓမ္မဇာတံ။ ဥပါတိဝတ္တောတိ ပရိညာပဟာနေဟိ အတိက္ကန္တော။ ဒန္တောတိ သဗ္ဗဒွါရဝိသေဝနံ ဟိတွာ အရိယေန ဒမထေန ဒန္တဘူမိံ ပတ္တော။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသဂ္ဂိဝူပသမေန သီတိဘူတော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ * ၃၇၄။ ဒွါဒသမဂါထာယ သဒ္ဓေါတိ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏေသု ပရပ္ပစ္စယဝိရဟိတတ္တာ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နေန အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော, န ပရဿ သဒ္ဓါယ ပဋိပတ္တိယံ ဂမနဘာဝေန။ ယထာဟ – ‘‘န ခွါဟံ ဧတ္ထ ဘန္တေ ဘဂဝတော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၇။)သဒ္ဓါယ ဂစ္ဆာမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၃၄)။ သုတဝါတိ ဝေါသိတသုတကိစ္စတ္တာ ပရမတ္ထိကသုတသမန္နာဂတော။ နိယာမဒဿီတိ သံသာရကန္တာရမူဠှေ လောကေ အမတပုရဂါမိနော သမ္မတ္တနိယာမဘူတဿ မဂ္ဂဿ ဒဿာဝီ, ဒိဋ္ဌမဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဂ္ဂဂတေသု န ဝဂ္ဂသာရီတိ ဝဂ္ဂဂတာ နာမ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတိကာ အညမညံ ပဋိလောမတ္တာ, ဧဝံ ဝဂ္ဂါဟိ ဒိဋ္ဌီဟိ ဂတေသု သတ္တေသု န ဝဂ္ဂသာရီ – ‘‘ဣဒံ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ, ဣဒံ တထေဝ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဝသေန အဂမနတော။ ပဋိဃန္တိ ပဋိဃာတကံ, စိတ္တဝိဃာတကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေါသဝိသေသနမေဝေတံ။ ဝိနေယျာတိ ဝိနေတွာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ * ၃၇၅။ တေရသမဂါထာယ သံသုဒ္ဓဇိနောတိ သံသုဒ္ဓေန အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဝိဇိတကိလေသော။ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါတိ ဝိဝဋရာဂဒေါသမောဟဆဒနော။ ဓမ္မေသု ဝသီတိ စတုသစ္စဓမ္မေသု ဝသိပ္ပတ္တော။ န ဟိဿ သက္ကာ တေ ဓမ္မာ ယထာ ဉာတာ ကေနစိ အညထာ ကာတုံ, တေန ခီဏာသဝေါ ‘‘ဓမ္မေသု ဝသီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပါရဂူတိ ပါရံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ, တံ ဂတော, သဥပါဒိသေသဝသေန အဓိဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနေဇောတိ အပဂတတဏှာစလနော။ သင်္ခါရနိရောဓဉာဏကုသလောတိ သင်္ခါရနိရောဓော ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ, တမှိ ဉာဏံ အရိယမဂ္ဂပညာ, တတ္ထ ကုသလော, စတုက္ခတ္တုံ ဘာဝိတတ္တာ ဆေကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၃၇၆။ စုဒ္ဒသမဂါထာယ အတီတေသူတိ ပဝတ္တိံ ပတွာ အတိက္ကန္တေသု ပဉ္စက္ခန္ဓေသု။ အနာဂတေသူတိ ပဝတ္တိံ အပ္ပတ္တေသု ပဉ္စက္ခန္ဓေသု ဧဝ။ ကပ္ပါတီတောတိ ‘‘အဟံ မမ’’န္တိ ကပ္ပနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပံ အတီတော။ အတိစ္စ သုဒ္ဓိပညောတိ အတီဝ သုဒ္ဓိပညော, အတိက္ကမိတွာ ဝါ သုဒ္ဓိပညော။ ကိံ အတိက္ကမိတွာ? အဒ္ဓတ္တယံ။ အရဟာ ဟိ ယွာယံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရသင်္ခါတော အတီတော အဒ္ဓါ, ဇာတိဇရာမရဏသင်္ခါတော အနာဂတော အဒ္ဓါ, ဝိညာဏာဒိဘဝပရိယန္တော ပစ္စုပ္ပန္နော စ အဒ္ဓါ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ အတိက္ကမ္မ ကင်္ခံ ဝိတရိတွာ ပရမသုဒ္ဓိပ္ပတ္တပညော ဟုတွာ ဌိတော။ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘အတိစ္စ သုဒ္ဓိပညော’’တိ။ သဗ္ဗာယတနေဟီတိ ဒွါဒသဟာယတနေဟိ။ အရဟာ ဟိ ဧဝံ ကပ္ပါတီတော။ ကပ္ပါတီတတ္တာ အတိစ္စ သုဒ္ဓိပညတ္တာ စ အာယတိံ န ကိဉ္စိ အာယတနံ ဥပေတိ။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗာယတနေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တော’’တိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၈။)֍ * ၃၇၇။ ပန္နရသမဂါထာယ အညာယ ပဒန္တိ ယေ တေ ‘‘သစ္စာနံ စတုရော ပဒါ’’တိ ဝုတ္တာ, တေသု ဧကေကပဒံ ပုဗ္ဗဘာဂသစ္စဝဝတ္ထာပနပညာယ ဉတွာ။ သမေစ္စ ဓမ္မန္တိ တတော ပရံ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ စတုသစ္စဓမ္မံ သမေစ္စ။ ဝိဝဋံ ဒိသွာန ပဟာနမာသဝါနန္တိ အထ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန အာသဝက္ခယသညိတံ နိဗ္ဗာနံ ဝိဝဋံ ပါကဋမနာဝဋံ ဒိသွာ။ သဗ္ဗုပဓီနံ ပရိက္ခယာတိ သဗ္ဗေသံ ခန္ဓကာမဂုဏကိလေသာဘိသင်္ခါရဘေဒါနံ ဥပဓီနံ ပရိက္ခီဏတ္တာ ကတ္ထစိ အသဇ္ဇမာနော ဘိက္ခု သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ ဝိဟရေယျ, အနလ္လီယန္တော လောကံ ဂစ္ဆေယျာတိ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။
֍ * ၃၇၈။ တတော သော နိမ္မိတော ဓမ္မဒေသနံ ထောမေန္တော ‘‘အဒ္ဓါ ဟိ ဘဂဝါ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယော သော ဧဝံ ဝိဟာရီတိ ယော သော မင်္ဂလာဒီနိ သမူဟနိတွာ သဗ္ဗမင်္ဂလဒေါသပ္ပဟာနဝိဟာရီ, ယောပိ သော ဒိဗ္ဗမာနုသကေသု ကာမေသု ရာဂံ ဝိနေယျ ဘဝါတိက္ကမ္မ ဓမ္မာဘိသမယဝိဟာရီတိ ဧဝံ တာယ တာယ ဂါထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌဘိက္ခုံ ဒဿေန္တော အာဟ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – အဒ္ဓါ ဟိ ဘဂဝါ တထေဝ ဧတံ ယံ တွံ ‘‘ယဿ မင်္ဂလာ သမူဟတာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တဿာ တဿာ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ ‘‘သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျာ’’တိ အဝစ။ ကိံ ကာရဏံ? ယော သော ဧဝံဝိဟာရီ ဘိက္ခု, သော ဥတ္တမေန ဒမထေန ဒန္တော, သဗ္ဗာနိ စ ဒသပိ သံယောဇနာနိ စတုရော စ ယောဂေ ဝီတိဝတ္တော ဟောတိ။ တသ္မာ သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ, နတ္ထိ မေ ဧတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဣတိ ဒေသနာထောမနဂါထမ္ပိ ဝတွာ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ သုတ္တပရိယောသာနေ ကောဋိသတသဟဿဒေဝတာနံ အဂ္ဂဖလပ္ပတ္တိ အဟောသိ, သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိဖလပ္ပတ္တာ ပန ဂဏနတော အသင်္ချေယျာတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၉၉။)၁၄။ ဓမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဓမ္မိကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? တိဋ္ဌမာနေ ကိရ ဘဂဝတိ လောကနာထေ ဓမ္မိကော နာမ ဥပါသကော အဟောသိ နာမေန စ ပဋိပတ္တိယာ စ။ သော ကိရ သရဏသမ္ပန္နော သီလသမ္ပန္နော ဗဟုဿုတော ပိဋကတ္တယဓရော အနာဂါမီ အဘိညာလာဘီ အာကာသစာရီ အဟောသိ။ တဿ ပရိဝါရာ ပဉ္စသတာ ဥပါသကာ, တေပိ တာဒိသာ ဧဝ အဟေသုံ။ တဿေကဒိဝသံ ဥပေါသထိကဿ ရဟောဂတဿ ပဋိသလ္လီနဿ မဇ္ဈိမယာမာဝသာနသမယေ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ – ‘‘ယံနူနာဟံ အဂါရိယအနဂါရိယာနံ ပဋိပဒံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ။ သော ပဉ္စဟိ ဥပါသကသတေဟိ ပရိဝုတော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ, ဘဂဝါ စဿ ဗျာကာသိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝဏ္ဏိတသဒိသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အပုဗ္ဗံ ဝဏ္ဏယိဿာမ။
֍ * ၃၇၉။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ ကထံကရောတိ ကထံ ကရောန္တော ကထံ ပဋိပဇ္ဇန္တော။ သာဓု ဟောတီတိ သုန္ဒရော အနဝဇ္ဇော အတ္ထသာဓနော ဟောတိ။ ဥပါသကာသေတိ ဥပါသကာဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမတ္ထတော ပါကဋမေဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – ယော ဝါ အဂါရာ အနဂါရမေတိ ပဗ္ဗဇတိ, ယေ ဝါ အဂါရိနော ဥပါသကာ, ဧတေသု ဒုဝိဓေသု သာဝကေသု ကထံကရော သာဝကော သာဓု ဟောတီတိ။
၃၈၀-၁။ ဣဒါနိ ဧဝံ ပုဋ္ဌဿ ဘဂဝတော ဗျာကရဏသမတ္ထတံ ဒီပေန္တော ‘‘တုဝဉှီ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဂတိန္တိ အဇ္ဈာသယဂတိံ။ ပရာယဏန္တိ နိပ္ဖတ္တိံ။ အထ ဝါ ဂတိန္တိ နိရယာဒိပဉ္စပ္ပဘေဒံ။ ပရာယဏန္တိ ဂတိတော ပရံ အယနံ ဂတိဝိပ္ပမောက္ခံ ပရိနိဗ္ဗာနံ, န စတ္ထိ တုလျောတိ တယာ သဒိသော နတ္ထိ။ သဗ္ဗံ တုဝံ ဉာဏမဝေစ္စ ဓမ္မံ, ပကာသေသိ သတ္တေ အနုကမ္ပမာနောတိ တွံ ဘဂဝါ ယဒတ္ထိ ဉေယျံ နာမ, တံ အနဝသေသံ အဝေစ္စ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ သတ္တေ အနုကမ္ပမာနော သဗ္ဗံ ဉာဏဉ္စ ဓမ္မဉ္စ ပကာသေသိ။ ယံ ယံ ယဿ ဟိတံ ဟောတိ, တံ တံ တဿ အာဝိကာသိယေဝ ဒေသေသိယေဝ, န တေ အတ္ထိ အာစရိယမုဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိရောစသိ ဝိမလောတိ ဓူမရဇာဒိဝိရဟိတော ဝိယ စန္ဒော, ရာဂါဒိမလာဘာဝေန ဝိမလော ဝိရောစသိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
֍ * ၃၈၂။ ဣဒါနိ ယေသံ တဒါ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တေ ဒေဝပုတ္တေ ကိတ္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ပသံသန္တော ‘‘အာဂဉ္ဆီ တေ သန္တိကေ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၀။)တတ္ထ နာဂရာဇာ ဧရာဝဏော နာမာတိ အယံ ကိရ ဧရာဝဏော နာမ ဒေဝပုတ္တော ကာမရူပီ ဒိဗ္ဗေ ဝိမာနေ ဝသတိ။ သော ယဒါ သက္ကော ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆတိ, တဒါ ဒိယဍ္ဎသတယောဇနံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနိတွာ တေတ္တိံသ ကုမ္ဘေ မာပေတွာ ဧရာဝဏော နာမ ဟတ္ထီ ဟောတိ။ တဿ ဧကေကသ္မိံ ကုမ္ဘေ ဒွေ ဒွေ ဒန္တာ ဟောန္တိ, ဧကေကသ္မိံ ဒန္တေ သတ္တ သတ္တ ပေါက္ခရဏိယော, ဧကေကိဿာ ပေါက္ခရဏိယာ သတ္တ သတ္တ ပဒုမိနိယော, ဧကေကိဿာ ပဒုမိနိယာ သတ္တ သတ္တ ပုပ္ဖါနိ, ဧကေကသ္မိံ ပုပ္ဖေ သတ္တ သတ္တ ပတ္တာနိ, ဧကေကသ္မိံ ပတ္တေ သတ္တ သတ္တ အစ္ဆရာယော နစ္စန္တိ ပဒုမစ္ဆရာယောတွေဝ ဝိဿုတာ သက္ကဿ နာဋကိတ္ထိယော, ယာ စ ဝိမာနဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ‘‘ဘမန္တိ ကညာ ပဒုမေသု သိက္ခိတာ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ ၁၀၃၄) အာဂတာ။ တေသံ ပန တေတ္တိသံကုမ္ဘာနံ မဇ္ဈေ သုဒဿနကုမ္ဘော နာမ တိံသယောဇနမတ္တော ဟောတိ, တတ္ထ ယောဇနပ္ပမာဏော မဏိပလ္လင်္ကော တိယောဇနုဗ္ဗေဓေ ပုပ္ဖမဏ္ဍပေ အတ္ထရီယတိ။ တတ္ထ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အစ္ဆရာသံဃပရိဝုတော ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပစ္စနုဘောတိ။ သက္ကေ ပန ဒေဝါနမိန္ဒေ ဥယျာနကီဠာတော ပဋိနိဝတ္တေ ပုန တံ ရူပံ သံဟရိတွာန ဒေဝပုတ္တောဝ ဟောတိ။ တံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘အာဂဉ္ဆိ တေ သန္တိကေ နာဂရာဇာ ဧရာဝဏော နာမာ’’တိ။ ဇိနောတိ သုတွာတိ ‘‘ဝိဇိတပါပဓမ္မော ဧသ ဘဂဝါ’’တိ ဧဝံ သုတွာ။ သောပိ တယာ မန္တယိတွာတိ တယာ သဒ္ဓိံ မန္တယိတွာ, ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ အဇ္ဈဂမာတိ အဓိအဂမာ, ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာဓူတိ သုတွာန ပတီတရူပေါတိ တံ ပဉှံ သုတွာ ‘‘သာဓု ဘန္တေ’’တိ အဘိနန္ဒိတွာ တုဋ္ဌရူပေါ ဂတောတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၈၃။ ရာဇာပိ တံ ဝေဿဝဏော ကုဝေရောတိ ဧတ္ထ သော ယက္ခော ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဇာ, ဝိသာဏာယ ရာဇဓာနိယာ ရဇ္ဇံ ကာရေတီတိ ဝေဿဝဏော, ပုရိမနာမေန ကုဝေရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ကိရ ကုဝေရော နာမ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော ဟုတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဝိသာဏာယ ရာဇဓာနိယာ အဓိပတိ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ တသ္မာ ‘‘ကုဝေရော ဝေဿဝဏော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ အာဋာနာဋိယသုတ္တေ –
‘‘ကုဝေရဿ ခေါ ပန, မာရိသ, မဟာရာဇဿ ဝိသာဏာ နာမ ရာဇဓာနီ, တသ္မာ ကုဝေရော မဟာရာဇာ ‘ဝေဿဝဏော’တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၉၁) –
သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၁။)တတ္ထ သိယာ – ကသ္မာ ပန ဒူရတရေ တာဝတိံသဘဝနေ ဝသန္တော ဧရာဝဏော ပဌမံ အာဂတော, ဝေဿဝဏော ပစ္ဆာ, ဧကနဂရေဝ ဝသန္တော အယံ ဥပါသကော သဗ္ဗပစ္ဆာ, ကထဉ္စ သော တေသံ အာဂမနံ အညာသိ, ယေန ဧဝမာဟာတိ? ဝုစ္စတေ – ဝေဿဝဏော ကိရ တဒါ အနေကသဟဿပဝါဠပလ္လင်္ကံ ဒွါဒသယောဇနံ နာရိဝါဟနံ အဘိရုယှ ပဝါဠကုန္တံ ဥစ္စာရေတွာ ဒသသဟဿကောဋိယက္ခေဟိ ပရိဝုတော ‘‘ဘဂဝန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ အာကာသဋ္ဌကဝိမာနာနိ ပရိဟရိတွာ မဂ္ဂေန မဂ္ဂံ အာဂစ္ဆန္တော ဝေဠုကဏ္ဍကနဂရေ နန္ဒမာတာယ ဥပါသိကာယ နိဝေသနဿ ဥပရိဘာဂံ သမ္ပတ္တော။ ဥပါသိကာယ အယမာနုဘာဝေါ – ပရိသုဒ္ဓသီလာ ဟောတိ, နိစ္စံ ဝိကာလဘောဇနာ ပဋိဝိရတာ, ပိဋကတ္တယဓာရိနီ, အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌိတာ။ သာ တမှိ သမယေ သီဟပဉ္ဇရံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ဥတုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ မာလုတေရိတောကာသေ ဌတွာ အဋ္ဌကပါရာယနဝဂ္ဂေ ပရိမဏ္ဍလေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ မဓုရေန သရေန ဘာသတိ။ ဝေဿဝဏော တတ္ထေဝ ယာနာနိ ဌပေတွာ ယာဝ ဥပါသိကာ ‘‘ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ မဂဓေသု ဝိဟရန္တော ပါသာဏကေ စေတိယေ ပရိစာရကသောဠသန္နံ ဗြာဟ္မဏာန’’န္တိ နိဂမနံ အဘာသိ, တာဝ သဗ္ဗံ သုတွာ ဝဂ္ဂပရိယောသာနေ သုဝဏ္ဏမုရဇသဒိသံ မဟန္တံ ဂီဝံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သာဓု သာဓု ဘဂိနီ’’တိ သာဓုကာရမဒါသိ။ သာ ‘‘ကော ဧတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ ဘဂိနိ ဝေဿဝဏော’’တိ။ ဥပါသိကာ ကိရ ပဌမံ သောတာပန္နာ အဟောသိ, ပစ္ဆာ ဝေဿဝဏော။ တံ သော ဓမ္မတော သဟောဒရဘာဝံ သန္ဓာယ ဥပါသိကံ ဘဂိနိဝါဒေန သမုဒါစရတိ။ ဥပါသိကာယ စ ‘‘ဝိကာလော, ဘာတိက ဘဒြမုခ, ယဿ ဒါနိ ကာလံ မညသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘အဟံ ဘဂိနိ တယိ ပသန္နော ပသန္နာကာရံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ တေန ဟိ ဘဒြမုခ, မမ ခေတ္တေ နိပ္ဖန္နံ သာလိံ ကမ္မကရာ အာဟရိတုံ န သက္ကောန္တိ, တံ တဝ ပရိသာယ အာဏာပေဟီတိ။ သော ‘‘သာဓု ဘဂိနီ’’တိ ယက္ခေ အာဏာပေသိ။ တေ အဍ္ဎတေရသ ကောဋ္ဌာဂါရသတာနိ ပူရေသုံ။ တတော ပဘုတိ ကောဋ္ဌာဂါရံ ဦနံ နာမ နာဟောသိ, ‘‘နန္ဒမာတု ကောဋ္ဌာဂါရံ ဝိယာ’’တိ လောကေ နိဒဿနံ အဟောသိ။ ဝေဿဝဏော ကောဋ္ဌာဂါရာနိ ပူရေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ။ ဘဂဝါ ‘‘ဝိကာလေ အာဂတောသီ’’တိ အာဟ။ အထ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။ ဣမိနာ ကာရဏေန အာသန္နတရေပိ စာတုမဟာရာဇိကဘဝနေ ဝသန္တော ဝေဿဝဏော ပစ္ဆာ အာဂတော။ ဧရာဝဏဿ ပန န ကိဉ္စိ အန္တရာ ကရဏီယံ အဟောသိ, တေန သော ပဌမတရံ အာဂတော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၂။)အယံ ပန ဥပါသကော ကိဉ္စာပိ အနာဂါမီ ပကတိယာဝ ဧကဘတ္တိကော, တထာပိ တဒါ ဥပေါသထဒိဝသောတိ ကတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ သာယနှသမယံ သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ပဉ္စသတဥပါသကပရိဝုတော ဇေတဝနံ ဂန္တွာ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အတ္တနော ဃရံ အာဂမ္မ တေသံ ဥပါသကာနံ သရဏသီလဥပေါသထာနိသံသာဒိဘေဒံ ဥပါသကဓမ္မံ ကထေတွာ တေ ဥပါသကေ ဥယျောဇေသိ။ တေသဉ္စ တဿေဝ ဃရေ မုဋ္ဌိဟတ္ထပ္ပမာဏပါဒကာနိ ပဉ္စ ကပ္ပိယမဉ္စသတာနိ ပါဋေက္ကောဝရကေသု ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တေ အတ္တနော အတ္တနော ဩဝရကံ ပဝိသိတွာ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသီဒိံသု, ဥပါသကောပိ တထေဝါကာသိ။ တေန စ သမယေန သာဝတ္ထိနဂရေ သတ္တပညာသ ကုလသတသဟဿာနိ ဝသန္တိ, မနုဿဂဏနာယ အဋ္ဌာရသကောဋိမနုဿာ။ တေန ပဌမယာမေ ဟတ္ထိအဿမနုဿဘေရိသဒ္ဒါဒီဟိ သာဝတ္ထိနဂရံ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ ဧကသဒ္ဒံ ဟောတိ။ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ သော သဒ္ဒေါ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ တမှိ ကာလေ ဥပါသကော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ အတ္တနော ဂုဏေ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ယေနာဟံ မဂ္ဂသုခေန ဖလသုခေန သုခိတော ဝိဟရာမိ, ဣဒံ သုခံ ကံ နိဿာယ လဒ္ဓ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘဂဝန္တံ နိဿာယာ’’တိ ဘဂဝတိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ‘‘ဘဂဝါ ဧတရဟိ ကတမေန ဝိဟာရေန ဝိဟရတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဧရာဝဏဝေဿဝဏေ ဒိသွာ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ စေတောပရိယဉာဏေန တေသံ ပသန္နစိတ္တတံ ဉတွာ ‘‘ယံနူနာဟမ္ပိ ဘဂဝန္တံ ဥဘယဟိတံ ပဋိပဒံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ စိန္တေသိ။ တသ္မာ သော ဧကနဂရေ ဝသန္တောပိ သဗ္ဗပစ္ဆာ အာဂတော, ဧဝဉ္စ နေသံ အာဂမနံ အညာသိ။ တေနာဟ – ‘‘အာဂဉ္ဆိ တေ သန္တိကေ နာဂရာဇာ…ပေ… သော စာပိ သုတွာန ပတီတရူပေါ’’တိ။
֍ * ၃၈၄။ ဣဒါနိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ လောကသမ္မတေဟိ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ ဥက္ကဋ္ဌဘာဝေန ဘဂဝန္တံ ပသံသန္တော ‘‘ယေ ကေစိမေ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ တိတ္ထိယာတိ နန္ဒဝစ္ဆသံကိစ္စေဟိ အာဒိပုဂ္ဂလေဟိ တီဟိ တိတ္ထကရေဟိ ကတေ ဒိဋ္ဌိတိတ္ထေ ဇာတာ, တေသံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာ ပူရဏာဒယော ဆ သတ္ထာရော။ တတ္ထ နာဋပုတ္တော နိဂဏ္ဌော, အဝသေသာ အာဇီဝကာတိ တေ သဗ္ဗေ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယေ ကေစိမေ တိတ္ထိယာ ဝါဒသီလာ’’တိ, ‘‘မယံ သမ္မာ ပဋိပန္နာ, အညေ မိစ္ဆာ ပဋိပန္နာ’’တိ ဧဝံ ဝါဒကရဏသီလာ လောကံ မုခသတ္တီဟိ ဝိတုဒန္တာ ဝိစရန္တိ။ အာဇီဝကာ ဝါတိ တေ ဧကဇ္ဈမုဒ္ဒိဋ္ဌေ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေတိ။ နာတိတရန္တီတိ နာတိက္ကမန္တိ။ သဗ္ဗေတိ အညေပိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၃။)ယေ ကေစိ တိတ္ထိယသာဝကာဒယော, တေပိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော အာဟ။ ‘‘ဌိတော ဝဇန္တံ ဝိယာ’’တိ ယထာ ကောစိ ဌိတော ဂတိဝိကလော သီဃဂါမိနံ ပုရိသံ ဂစ္ဆန္တံ နာတိတရေယျ, ဧဝံ တေ ပညာဂတိယာ အဘာဝေန တေ တေ အတ္ထပ္ပဘေဒေ ဗုဇ္ဈိတုံ အသက္ကောန္တာ ဌိတာ, အတိဇဝနပညံ ဘဂဝန္တံ နာတိတရန္တီတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၈၅။ ဗြာဟ္မဏာ ဝါဒသီလာ ဝုဒ္ဓါ စာတိ ဧတ္တာဝတာ စင်္ကီတာရုက္ခပေါက္ခရသာတိဇာဏုဿောဏိအာဒယော ဒဿေတိ, အပိ ဗြာဟ္မဏာ သန္တိ ကေစီတိ ဣမိနာ မဇ္ဈိမာပိ ဒဟရာပိ ကေဝလံ ဗြာဟ္မဏာ သန္တိ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘန္တိ ကေစီတိ ဧဝံ အဿလာယနဝါသေဋ္ဌအမ္ဗဋ္ဌဥတ္တရမာဏဝကာဒယော ဒဿေတိ။ အတ္ထဗဒ္ဓါတိ ‘‘အပိ နု ခေါ ဣမံ ပဉှံ ဗျာကရေယျ, ဣမံ ကင်္ခံ ဆိန္ဒေယျာ’’တိ ဧဝံ အတ္ထဗဒ္ဓါ ဘဝန္တိ။ ယေ စာပိ အညေတိ အညေပိ ယေ ‘‘မယံ ဝါဒိနော’’တိ ဧဝံ မညမာနာ ဝိစရန္တိ ခတ္တိယပဏ္ဍိတဗြာဟ္မဏဗြဟ္မဒေဝယက္ခာဒယော အပရိမာဏာ။ တေပိ သဗ္ဗေ တယိ အတ္ထဗဒ္ဓါ ဘဝန္တီတိ ဒဿေတိ။
၃၈၆-၇။ ဧဝံ နာနပ္ပကာရေဟိ ဘဂဝန္တံ ပသံသိတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မေနေဝ တံ ပသံသိတွာ ဓမ္မကထံ ယာစန္တော ‘‘အယဉှိ ဓမ္မော’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ အယဉှိ ဓမ္မောတိ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ သန္ဓာယာဟ။ နိပုဏောတိ သဏှော ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈော။ သုခေါတိ ပဋိဝိဒ္ဓေါ သမာနော လောကုတ္တရသုခမာဝဟတိ, တသ္မာ သုခါဝဟတ္တာ ‘‘သုခေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သုပ္ပဝုတ္တောတိ သုဒေသိတော။ သုဿူသမာနာတိ သောတုကာမမှာတိ အတ္ထော။ တံ နော ဝဒါတိ တံ ဓမ္မံ အမှာကံ ဝဒ။ ‘‘တွံ နော’’တိပိ ပါဌော, တွံ အမှာကံ ဝဒါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေပိမေ ဘိက္ခဝေါတိ တင်္ခဏံ နိသိန္နာနိ ကိရ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ ဟောန္တိ, တာနိ ဒဿေန္တော ယာစတိ။ ဥပါသကာ စာပီတိ အတ္တနော ပရိဝါရေ အညေ စ ဒဿေတိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၃၈၈။ အထ ဘဂဝါ အနဂါရိယပဋိပဒံ တာဝ ဒဿေတုံ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘သုဏာထ မေ ဘိက္ခဝေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဓမ္မံ ဓုတံ တဉ္စ စရာထ သဗ္ဗေတိ ကိလေသေ ဓုနာတီတိ ဓုတော, ဧဝရူပံ ကိလေသဓုနနကံ ပဋိပဒါဓမ္မံ သာဝယာမိ ဝေါ, တဉ္စ မယာ သာဝိတံ သဗ္ဗေ စရထ ပဋိပဇ္ဇထ, မာ ပမာဒိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣရိယာပထန္တိ ဂမနာဒိစတုဗ္ဗိဓံ။ ပဗ္ဗဇိတာနုလောမိကန္တိ သမဏသာရုပ္ပံ သတိသမ္ပဇညယုတ္တံ။ အရညေ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဝသေန ပဝတ္တမေဝါတိ အပရေ။ သေဝေထ နန္တိ တံ ဣရိယာပထံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၄။)ဘဇေယျ။ အတ္ထဒသောတိ ဟိတာနုပဿီ။ မုတီမာတိ ဗုဒ္ဓိမာ။ သေသမေတ္ထ ဂါထာယ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၃၈၉။ နော ဝေ ဝိကာလေတိ ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတာနုလောမိကံ ဣရိယာပထံ သေဝမာနော စ ဒိဝါမဇ္ဈနှိကဝီတိက္ကမံ ဥပါဒါယ ဝိကာလေ န စရေယျ ဘိက္ခု, ယုတ္တကာလေ ဧဝ ပန ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ စရေယျ။ ကိံ ကာရဏံ? အကာလစာရိဉှိ သဇန္တိ သင်္ဂါ, အကာလစာရိံ ပုဂ္ဂလံ ရာဂသင်္ဂါဒယော အနေကေ သင်္ဂါ သဇန္တိ ပရိဿဇန္တိ ဥပဂုဟန္တိ အလ္လီယန္တိ။ တသ္မာ ဝိကာလေ န စရန္တိ ဗုဒ္ဓါ, တသ္မာ ယေ စတုသစ္စဗုဒ္ဓါ အရိယပုဂ္ဂလာ, န တေ ဝိကာလေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တီတိ။ တေန ကိရ သမယေန ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒံ အပ္ပညတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ ဓမ္မဒေသနာဝသေနေဝေတ္ထ ပုထုဇ္ဇနာနံ အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ။ အရိယာ ပန သဟ မဂ္ဂပဋိလာဘာ ဧဝ တတော ပဋိဝိရတာ ဟောန္တိ, ဧသာ ဓမ္မတာ။
֍ * ၃၉၀။ ဧဝံ ဝိကာလစရိယံ ပဋိသေဓေတွာ ‘‘ကာလေ စရန္တေနပိ ဧဝံ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ရူပါ စ သဒ္ဒါ စာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယေ တေ ရူပါဒယော နာနပ္ပကာရကံ မဒံ ဇနေန္တာ သတ္တေ သမ္မဒယန္တိ, တေသု ပိဏ္ဍပါတပါရိသုဒ္ဓိသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၄၃၈ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန ဆန္ဒံ ဝိနောဒေတွာ ယုတ္တကာလေနေဝ ပါတရာသံ ပဝိသေယျာတိ။ ဧတ္ထ စ ပါတော အသိတဗ္ဗောတိ ပါတရာသော, ပိဏ္ဍပါတဿေတံ နာမံ။ ယော ယတ္ထ လဗ္ဘတိ, သော ပဒေသောပိ တံ ယောဂေန ‘‘ပါတရာသော’’တိ ဣဓ ဝုတ္တော။ ယတော ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ, တံ ဩကာသံ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘ပိဏ္ဍဉ္စ ဘိက္ခု သမယေန လဒ္ဓါ,
ဧကော ပဋိက္ကမ္မ ရဟော နိသီဒေ၊
အဇ္ဈတ္တစိန္တီ န မနော ဗဟိဒ္ဓါ,
နိစ္ဆာရယေ သင်္ဂဟိတတ္တဘာဝေါ’’။
တတ္ထ ပိဏ္ဍန္တိ မိဿကဘိက္ခံ, သာ ဟိ တတော တတော သမောဓာနေတွာ သမ္ပိဏ္ဍိတဋ္ဌေန ‘‘ပိဏ္ဍော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမယေနာတိ အန္တောမဇ္ဈနှိကကာလေ။ ဧကော ပဋိက္ကမ္မာတိ ကာယဝိဝေကံ သမ္ပာဒေန္တော အဒုတိယော နိဝတ္တိတွာ။ အဇ္ဈတ္တစိန္တီတိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ခန္ဓသန္တာနံ စိန္တေန္တော။ န မနော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၅။)ဗဟိဒ္ဓါ နိစ္ဆာရယေတိ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါဒီသု ရာဂဝသေန စိတ္တံ န နီဟရေ။ သင်္ဂဟိတတ္တဘာဝေါတိ သုဋ္ဌု ဂဟိတစိတ္တော။
‘‘သစေပိ သော သလ္လပေ သာဝကေန,
အညေန ဝါ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဝါ၊
ဓမ္မံ ပဏီတံ တမုဒါဟရေယျ,
န ပေသုဏံ နောပိ ပရူပဝါဒံ’’။
ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သော ယောဂါဝစရော ကိဉ္စိဒေဝ သောတုကာမတာယ ဥပဂတေန သာဝကေန ဝါ ကေနစိ အညတိတ္ထိယဂဟဋ္ဌာဒိနာ ဝါ ဣဓေဝ ပဗ္ဗဇိတေန ဘိက္ခုနာ ဝါ သဒ္ဓိံ သစေပိ သလ္လပေ, အထ ယွာယံ မဂ္ဂဖလာဒိပဋိသံယုတ္တော ဒသကထာဝတ္ထုဘေဒေါ ဝါ အတပ္ပကဋ္ဌေန ပဏီတော ဓမ္မော။ တံ ဓမ္မံ ပဏီတံ ဥဒါဟရေယျ, အညံ ပန ပိသုဏဝစနံ ဝါ ပရူပဝါဒံ ဝါ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န ဥဒါဟရေယျာတိ။
֍ * ၃၉၃။ ဣဒါနိ တသ္မိံ ပရူပဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝါဒဉှိ ဧကေ’’တိ။ တဿတ္ထော – ဣဓေကစ္စေ မောဃပုရိသာ ပရူပဝါဒသဉှိတံ နာနပ္ပကာရံ ဝိဂ္ဂါဟိကကထာဘေဒံ ဝါဒံ ပဋိသေနိယန္တိ ဝိရုဇ္ဈန္တိ, ယုဇ္ဈိတုကာမာ ဟုတွာ သေနာယ ပဋိမုခံ ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ, တေ မယံ လာမကပညေ န ပသံသာမ။ ကိံ ကာရဏံ? တတော တတော နေ ပသဇန္တိ သင်္ဂါ, ယသ္မာ တေ တာဒိသကေ ပုဂ္ဂလေ တတော တတော ဝစနပထတော သမုဋ္ဌာယ ဝိဝါဒသင်္ဂါ သဇန္တိ အလ္လီယန္တိ။ ကိံ ကာရဏာ သဇန္တီတိ? စိတ္တဉှိ တေ တတ္ထ ဂမေန္တိ ဒူရေ, ယသ္မာ တေ ပဋိသေနိယန္တာ စိတ္တံ တတ္ထ ဂမေန္တိ, ယတ္ထ ဂတံ သမထဝိပဿနာနံ ဒူရေ ဟောတီတိ။
၃၉၄-၅။ ဧဝံ ပရိတ္တပညာနံ ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မဟာပညာနံ ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍံ ဝိဟာရံ…ပေ… သာဝကော’’တိ။ တတ္ထ ဝိဟာရေန ပတိဿယော, သယနာသနေန မဉ္စပီဌန္တိ တီဟိပိ ပဒေဟိ သေနာသနမေဝ ဝုတ္တံ။ အာပန္တိ ဥဒကံ။ သံဃာဋိရဇူပဝါဟနန္တိ ပံသုမလာဒိနော သံဃာဋိရဇဿ ဓောဝနံ။ သုတွာန ဓမ္မံ သုဂတေန ဒေသိတန္တိ သဗ္ဗာသဝသံဝရာဒီသု ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတိ သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) နယေန ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ။ သင်္ခါယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၆။)သေဝေ ဝရပညသာဝကောတိ ဧတံ ဣဓ ပိဏ္ဍန္တိ ဝုတ္တံ ပိဏ္ဍပါတံ, ဝိဟာရာဒီဟိ ဝုတ္တံ သေနာသနံ, အာပမုခေန ဒဿိတံ ဂိလာနပစ္စယံ, သံဃာဋိယာ စီဝရန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ပစ္စယံ သင်္ခါယ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) နယေန ပစ္စဝေက္ခိတွာ သေဝေ ဝရပညသာဝကော, သေဝိတုံ သက္ကုဏေယျ ဝရပညဿ တထာဂတဿ သာဝကော သေက္ခော ဝါ ပုထုဇ္ဇနော ဝါ, နိပ္ပရိယာယေန စ အရဟာ။ သော ဟိ စတုရာပဿေနော ‘‘သင်္ခါယေကံ ပဋိသေဝတိ, သင်္ခါယေကံ အဓိဝါသေတိ, သင်္ခါယေကံ ပရိဝဇ္ဇေတိ, သင်္ခါယေကံ ဝိနောဒေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၂။၁၆၈၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၀) ဝုတ္တော။ ယဿာ စ သင်္ခါယ သေဝေ ဝရပညသာဝကော, တသ္မာ ဟိ ပိဏ္ဍေ…ပေ… ယထာ ပေါက္ခရေ ဝါရိဗိန္ဒု, တထာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၃၉၆။ ဧဝံ ခီဏာသဝပဋိပတ္တိံ ဒဿေန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန အနဂါရိယပဋိပဒံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဣဒါနိ အဂါရိယပဋိပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂဟဋ္ဌဝတ္တံ ပန ဝေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ သာဝကောတိ အဂါရိယသာဝကော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – ယော မယာ ဣတော ပုဗ္ဗေ ကေဝလော အဗျာမိဿော သကလော ပရိပုဏ္ဏော ဘိက္ခုဓမ္မော ကထိတော။ ဧသ ခေတ္တဝတ္ထုအာဒိပရိဂ္ဂဟေဟိ သပရိဂ္ဂဟေန န လဗ္ဘာ ဖဿေတုံ န သက္ကာ အဓိဂန္တုန္တိ။
֍ * ၃၉၇။ ဧဝံ တဿ ဘိက္ခုဓမ္မံ ပဋိသေဓေတွာ ဂဟဋ္ဌဓမ္မမေဝ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပါဏံ န ဟနေ’’တိ။ တတ္ထ ပုရိမဍ္ဎေန တိကောဋိပရိသုဒ္ဓါ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိ ဝုတ္တာ, ပစ္ဆိမဍ္ဎေန သတ္တေသု ဟိတပဋိပတ္တိ။ တတိယပါဒေါ စေတ္ထ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တေ (သု။ နိ။ ၃၅ အာဒယော) စတုတ္ထပါဒေ ထာဝရတသဘေဒေါ မေတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (သု။ နိ။ ၁၄၃ အာဒယော) သဗ္ဗပ္ပကာရတော ဝဏ္ဏိတော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ပန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ – တသထာဝရေသု သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ န ဟနေ န ဃာတယေယျ နာနုဇညာတိ။ ‘‘နိဓာယ ဒဏ္ဍ’’န္တိ ဣတော ဝါ ပရံ ‘‘ဝတ္တေယျာ’’တိ ပါဌသေသော အာဟရိတဗ္ဗော။ ဣတရထာ ဟိ န ပုဗ္ဗေနာပရံ သန္ဓိယတိ။
֍ * ၃၉၈။ ဧဝံ ပဌမသိက္ခာပဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒုတိယသိက္ခာပဒံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတော အဒိန္န’’န္တိ။ တတ္ထ ကိဉ္စီတိ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၇။)ကွစီတိ ဂါမေ ဝါ အရညေ ဝါ။ သာဝကောတိ အဂါရိယသာဝကော။ ဗုဇ္ဈမာနောတိ ‘‘ပရသန္တကမိဒ’’န္တိ ဇာနမာနော။ သဗ္ဗံ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယေယျာတိ ဧဝဉှိ ပဋိပဇ္ဇမာနော သဗ္ဗံ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇေယျ, နော အညထာတိ ဒီပေတိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယဉ္စ ပါကဋဉ္စာတိ။
֍ * ၃၉၉။ ဧဝံ ဒုတိယသိက္ခာပဒမ္ပိ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဒဿေတွာ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော ပဘုတိ တတိယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ။ တတ္ထ အသမ္ဘုဏန္တောတိ အသက္ကောန္တော။
֍ * ၄၀၀။ ဣဒါနိ စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သဘဂ္ဂတော ဝါ’’တိ။ တတ္ထ သဘဂ္ဂတောတိ သန္ထာဂါရာဒိဂတော။ ပရိသဂ္ဂတောတိ ပူဂမဇ္ဇဂတော။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယဉ္စ ပါကဋဉ္စာတိ။
֍ * ၄၀၁။ ဧဝံ စတုတ္ထသိက္ခာပဒမ္ပိ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဒဿေတွာ ပဉ္စမံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မဇ္ဇဉ္စ ပါန’’န္တိ။ တတ္ထ မဇ္ဇဉ္စ ပါနန္တိ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အယံ ပနတ္ထော ‘‘မဇ္ဇပါနဉ္စ န သမာစရေယျာ’’တိ။ ဓမ္မံ ဣမန္တိ ဣမံ မဇ္ဇပါနဝေရမဏီဓမ္မံ။ ဥမ္မာဒနန္တန္တိ ဥမ္မာဒနပရိယောသာနံ။ ယော ဟိ သဗ္ဗလဟုကော မဇ္ဇပါနဿ ဝိပါကော, သော မနုဿဘူတဿ ဥမ္မတ္တကသံဝတ္တနိကော ဟောတိ။ ဣတိ နံ ဝိဒိတွာတိ ဣတိ နံ မဇ္ဇပါနံ ဉတွာ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယဉ္စ ပါကဋဉ္စာတိ။
֍ * ၄၀၂။ ဧဝံ ပဉ္စမသိက္ခာပဒမ္ပိ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပုရိမသိက္ခာပဒါနမ္ပိ မဇ္ဇပါနမေဝ သံကိလေသကရဉ္စ ဘေဒကရဉ္စ ဒဿေတွာ ဒဠှတရံ တတော ဝေရမဏိယံ နိယောဇေန္တော အာဟ ‘‘မဒါ ဟိ ပါပါနိ ကရောန္တီ’’တိ။ တတ္ထ မဒါတိ မဒဟေတု။ ဟိကာရော ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ ပါပါနိ ကရောန္တီတိ ပါဏာတိပါတာဒီနိ သဗ္ဗာကုသလာနိ ကရောန္တိ။ ဥမ္မာဒနံ မောဟနန္တိ ပရလောကေ ဥမ္မာဒနံ ဣဟလောကေ မောဟနံ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
၄၀၃-၄။ ဧတ္တာဝတာ အဂါရိယသာဝကဿ နိစ္စသီလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥပေါသထင်္ဂါနိ ဒဿေန္တော ‘‘ပါဏံ န ဟနေ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ အဗြဟ္မစရိယာတိ အသေဋ္ဌစရိယဘူတာ။ မေထုနာတိ မေထုနဓမ္မသမာပတ္တိတော။ ရတ္တိံ န ဘုဉ္ဇေယျ ဝိကာလဘောဇနန္တိ ရတ္တိမ္ပိ န ဘုဉ္ဇေယျ, ဒိဝါပိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၈။)ကာလာတိက္ကန္တဘောဇနံ န ဘုဉ္ဇေယျ။ န စ ဂန္ဓန္တိ ဧတ္ထ ဂန္ဓဂ္ဂဟဏေန ဝိလေပနစုဏ္ဏာဒီနိပိ ဂဟိတာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ မဉ္စေတိ ကပ္ပိယမဉ္စေ။ သန္ထတေတိ တဋ္ဋိကာဒီဟိ ကပ္ပိယတ္ထရဏေဟိ အတ္ထတေ။ ဆမာယံ ပန ဂေါနကာဒိသန္ထတာယပိ ဝဋ္ဋတိ။ အဋ္ဌင်္ဂိကန္တိ ပဉ္စင်္ဂိကံ ဝိယ တူရိယံ, န အင်္ဂဝိနိမုတ္တံ။ ဒုက္ခန္တဂုနာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တဂတေန။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။ ပစ္ဆိမဍ္ဎုံ ပန သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဝုတ္တန္တိပိ အာဟု။
֍ * ၄၀၅။ ဧဝံ ဥပေါသထင်္ဂါနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥပေါသထကာလံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတော စ ပက္ခဿာ’’တိ။ တတ္ထ တတောတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ ပက္ခဿုပဝဿုပေါသထန္တိ ဧဝံ ပရပဒေန ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ အဋ္ဌမိန္တိ ဧတေ တယော ဒိဝသေ ဥပဝဿ ဥပေါသထံ, ဧတံ အဋ္ဌင်္ဂိကဥပေါသထံ ဥပဂမ္မ ဝသိတွာ’’တိ။ ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စာတိ ဧတ္ထ ပန ဝဿူပနာယိကာယ ပုရိမဘာဂေ အာသာဠှမာသော, အန္တောဝဿံ တယော မာသာ, ကတ္တိကမာသောတိ ဣမေ ပဉ္စ မာသာ ‘‘ပါဋိဟာရိယပက္ခော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အာသာဠှကတ္တိကဖဂ္ဂုဏမာသာ တယော ဧဝါတိ အပရေ။ ပက္ခုပေါသထဒိဝသာနံ ပုရိမပစ္ဆိမဒိဝသဝသေန ပက္ခေ ပက္ခေ တေရသီပါဋိပဒသတ္တမီနဝမီသင်္ခါတာ စတ္တာရော စတ္တာရော ဒိဝသာတိ အပရေ။ ယံ ရုစ္စတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗံ ဝါ ပန ပုညကာမီနံ ဘာသိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတံ ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ ပသန္နမာနသော သုသမတ္တရူပံ သုပရိပုဏ္ဏရူပံ ဧကမ္ပိ ဒိဝသံ အပရိစ္စဇန္တော အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဥပေါသထံ ဥပဝဿာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
֍ * ၄၀၆။ ဧဝံ ဥပေါသထကာလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု ကာလေသု ဧတံ ဥပေါသထံ ဥပဝဿ ယံ ကာတဗ္ဗံ, တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတော စ ပါတော’’တိ။ ဧတ္ထာပိ တတောတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော, အနန္တရတ္ထေ ဝါ, အထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါတောတိ အပရဇ္ဇုဒိဝသပုဗ္ဗဘာဂေ။ ဥပဝုတ္ထုပေါသထောတိ ဥပဝသိတဥပေါသထော။ အန္နေနာတိ ယာဂုဘတ္တာဒိနာ။ ပါနေနာတိ အဋ္ဌဝိဓပါနေန။ အနုမောဒမာနောတိ အနုပမောဒမာနော, နိရန္တရံ မောဒမာနောတိ အတ္ထော။ ယထာရဟန္တိ အတ္တနော အနုရူပေန, ယထာသတ္တိ ယထာဗလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သံဝိဘဇေထာတိ ဘာဇေယျ ပတိမာနေယျ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၀၉။)֍ * ၄၀၇။ ဧဝံ ဥပဝုတ္ထုပေါသထဿ ကိစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယာဝဇီဝိကံ ဂရုဝတ္တံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိဉ္စ ကထေတွာ တာယ ပဋိပဒါယ အဓိဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဓမ္မေန မာတာပိတရော’’တိ။ တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မလဒ္ဓေန ဘောဂေန။ ဘရေယျာတိ ပေါသေယျ။ ဓမ္မိကံ သော ဝဏိဇ္ဇန္တိ သတ္တဝဏိဇ္ဇာ, သတ္ထဝဏိဇ္ဇာ, ဝိသဝဏိဇ္ဇာ, မံသဝဏိဇ္ဇာ, သုရာဝဏိဇ္ဇာတိ ဣမာ ပဉ္စ အဓမ္မဝဏိဇ္ဇာ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသာ ဓမ္မိကဝဏိဇ္ဇာ။ ဝဏိဇ္ဇာမုခေန စေတ္ထ ကသိဂေါရက္ခာဒိ အပရောပိ ဓမ္မိကော ဝေါဟာရော သင်္ဂဟိတော။ သေသမုတ္တာနတ္ထမေဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – သော နိစ္စသီလဥပေါသထသီလဒါနဓမ္မသမန္နာဂတော အရိယသာဝကော ပယောဇယေ ဓမ္မိကံ ဝဏိဇ္ဇံ, တတော လဒ္ဓေန စ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မေန ဘောဂေန မာတာပိတရော ဘရေယျ။ အထ သော ဂိဟီ ဧဝံ အပ္ပမတ္တော အာဒိတော ပဘုတိ ဝုတ္တံ ဣမံ ဝတ္တံ ဝတ္တယန္တော ကာယဿ ဘေဒါ ယေ တေ အတ္တနော အာဘာယ အန္ဓကာရံ ဝိဓမေတွာ အာလောကကရဏေန သယမ္ပဘာတိ လဒ္ဓနာမာ ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ, တေ သယမ္ပဘေ နာမ ဒေဝေ ဥပေတိ ဘဇတိ အလ္လီယတိ, တေသံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တတီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဓမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော စ ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယတော, နာမေန
စူဠဝဂ္ဂေါတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၀။)၃။ မဟာဝဂ္ဂ
၁။ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၀၈။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ကိတ္တယိဿာမီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ အာယသ္မတော အာနန္ဒဿ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ – ‘‘သာရိပုတ္တာဒီနံ မဟာသာဝကာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ကိတ္တိတာ, တံ ဘိက္ခူ စ ဥပါသကာ စ ဇာနန္တိ။ ဘဂဝတော ပန အကိတ္တိတာ, ယံနူနာဟံ ကိတ္တေယျ’’န္တိ။ သော ဇေတဝနဝိဟာရေ အာသနေ နိသီဒိတွာ စိတ္တဗီဇနိံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနံ ဘဂဝတော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ကိတ္တေန္တော ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ ယသ္မာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ကိတ္တေန္တေန ယထာ ပဗ္ဗဇိ, တံ ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ပဗ္ဗဇိ, တံ ကိတ္တေန္တေန ယထာ ဝီမံသမာနော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ရောစေသိ, တံ ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇံ ကိတ္တယိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယထာ ပဗ္ဗဇီ’’တိအာဒိမာဟ။ စက္ခုမာတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ စက္ခုသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ သေသမာဒိဂါထာယ ဥတ္တာနမေဝ။
֍ * ၄၀၉။ ဣဒါနိ ‘‘ယထာ ဝီမံသမာနော’’တိ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော အာဟ ‘‘သမ္ဗာဓောယ’’န္တိ။ တတ္ထ သမ္ဗာဓောတိ ပုတ္တဒါရာဒိသမ္ပီဠနေန ကိလေသသမ္ပီဠနေန စ ကုသလကိရိယာယ ဩကာသရဟိတော။ ရဇဿာယတနန္တိ ကမ္ဗောဇာဒယော ဝိယ အဿာဒီနံ, ရာဂါဒိရဇဿ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ အဗ္ဘောကာသောတိ ဝုတ္တသမ္ဗာဓပဋိပက္ခဘာဝေန အာကာသော ဝိယ ဝိဝဋာ။ ဣတိ ဒိသွာန ပဗ္ဗဇီတိ ဣတိ ဃရာဝါသပဗ္ဗဇ္ဇာသု ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ သုဋ္ဌုတရံ စောဒိယမာနဟဒယော အာဒီနဝမာနိသံသဉ္စ ဝီမံသိတွာ, မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ, အနောမာနဒီတီရေ ခဂ္ဂေန ကေသေ ဆိန္ဒိတွာ, တာဝဒေဝ စ ဒွင်္ဂုလမတ္တသဏ္ဌိတသမဏသာရုပ္ပကေသမဿု ဟုတွာ ဃဋိကာရေန ဗြဟ္မုနာ ဥပနီတေ အဋ္ဌ ပရိက္ခာရေ ဂဟေတွာ ‘‘ဧဝံ နိဝါသေတဗ္ဗံ ပါရုပိတဗ္ဗ’’န္တိ ကေနစိ အနနုသိဋ္ဌော အနေကဇာတိသဟဿပဝတ္တိတေန အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇာစိဏ္ဏေနေဝ သိက္ခာပိယမာနော ပဗ္ဗဇိ။ ဧကံ ကာသာဝံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဧကံ စီဝရံ ခန္ဓေ ကရိတွာ မတ္တိကာပတ္တံ အံသေ အာလဂ္ဂေတွာ ပဗ္ဗဇိတဝေသံ အဓိဋ္ဌာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။
֍ * ၄၁၀။ ဧဝံ ဘဂဝတော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ကိတ္တေတွာ တတော ပရံ ပဗ္ဗဇိတပဋိပတ္တိံ အနောမာနဒီတီရံ ဟိတွာ ပဓာနာယ ဂမနဉ္စ ပကာသေတုံ ‘‘ပဗ္ဗဇိတွာန
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၁။)ကာယေနာ’’တိအာဒိံ သဗ္ဗမဘာသိ။ တတ္ထ ကာယေန ပါပကမ္မံ ဝိဝဇ္ဇယီတိ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ ဝဇ္ဇေသိ။ ဝစီဒုစ္စရိတန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ။ အာဇီဝံ ပရိသောဓယီတိ မိစ္ဆာဇီဝံ ဟိတွာ သမ္မာဇီဝမေဝ ပဝတ္တယိ။
֍ * ၄၁၁။ ဧဝံ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ သောဓေတွာ အနောမာနဒီတီရတော တိံသယောဇနပ္ပမာဏံ သတ္တာဟေန အဂမာ ရာဇဂဟံ ဗုဒ္ဓေါ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ယဒါ ရာဇဂဟံ အဂမာသိ, တဒါ ဗုဒ္ဓေါ န ဟောတိ, တထာပိ ဗုဒ္ဓဿ ပုဗ္ဗစရိယာတိ ကတွာ ဧဝံ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတိ – ‘‘ဣဓ ရာဇာ ဇာတော, ဣဓ ရဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိအာဒိ လောကိယဝေါဟာရဝစနံ ဝိယ။ မဂဓာနန္တိ မဂဓာနံ ဇနပဒဿ နဂရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂိရိဗ္ဗဇန္တိ ဣဒမ္ပိ တဿ နာမံ။ တဉှိ ပဏ္ဍဝဂိဇ္ဈကူဋဝေဘာရဣသိဂိလိဝေပုလ္လနာမကာနံ ပဉ္စန္နံ ဂိရီနံ မဇ္ဈေ ဝဇော ဝိယ ဌိတံ, တသ္မာ ‘‘ဂိရိဗ္ဗဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပိဏ္ဍာယ အဘိဟာရေသီတိ ဘိက္ခတ္ထာယ တသ္မိံ နဂရေ စရိ။ သော ကိရ နဂရဒွါရေ ဌတွာ စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ရညော ဗိမ္ဗိသာရဿ အတ္တနော အာဂမနံ နိဝေဒေယျံ, ‘သုဒ္ဓေါဒနဿ ပုတ္တော သိဒ္ဓတ္ထော နာမ ကုမာရော အာဂတော’တိ ဗဟုမ္ပိ မေ ပစ္စယံ အဘိဟရေယျ။ န ခေါ ပန မေ တံ ပတိရူပံ ပဗ္ဗဇိတဿ အာရောစေတွာ ပစ္စယဂဟဏံ, ဟန္ဒာဟံ ပိဏ္ဍာယ စရာမီ’’တိ ဒေဝဒတ္တိယံ ပံသုကူလစီဝရံ ပါရုပိတွာ မတ္တိကာပတ္တံ ဂဟေတွာ ပါစီနဒွါရေန နဂရံ ပဝိသိတွာ အနုဃရံ ပိဏ္ဍာယ အစရိ။ တေနာဟ အာယသ္မာ အာနန္ဒော – ‘‘ပိဏ္ဍာယ အဘိဟာရေသီ’’တိ။ အာကိဏ္ဏဝရလက္ခဏောတိ သရီရေ အာကိရိတွာ ဝိယ ဌပိတဝရလက္ခဏော ဝိပုလဝရလက္ခဏော ဝါ။ ဝိပုလမ္ပိ ဟိ ‘‘အာကိဏ္ဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘အာကိဏ္ဏလုဒ္ဒေါ ပုရိသော, ဓာတိစေလံဝ မက္ခိတော’’တိ (ဇာ။ ၁။၆။၁၁၈၊ ၁။၉။၁၀၆)။ ဝိပုလလုဒ္ဒေါတိ အတ္ထော။
֍ * ၄၁၂။ တမဒ္ဒသာတိ တတော ကိရ ပုရိမာနိ သတ္တ ဒိဝသာနိ နဂရေ နက္ခတ္တံ ဃောသိတံ အဟောသိ။ တံ ဒိဝသံ ပန ‘‘နက္ခတ္တံ ဝီတိဝတ္တံ, ကမ္မန္တာ ပယောဇေတဗ္ဗာ’’တိ ဘေရိ စရိ။ အထ မဟာဇနော ရာဇင်္ဂဏေ သန္နိပတိ။ ရာဇာပိ ‘‘ကမ္မန္တံ သံဝိဒဟိဿာမီ’’တိ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဗလကာယံ ပဿန္တော တံ ပိဏ္ဍာယ အဘိဟာရေန္တံ မဟာသတ္တံ အဒ္ဒသ။ တေနာဟ အာယသ္မာ အာနန္ဒော – ‘‘တမဒ္ဒသာ ဗိမ္ဗိသာရော, ပါသာဒသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ။ ဣမမတ္ထံ အဘာသထာတိ ဣမံ အတ္ထံ အမစ္စာနံ အဘာသိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၂။)֍ * ၄၁၃။ ဣဒါနိ တံ တေသံ အမစ္စာနံ ဘာသိတမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဣမံ ဘောန္တော’’တိ။ တတ္ထ ဣမန္တိ သော ရာဇာ ဗောဓိသတ္တံ ဒဿေတိ, ဘောန္တောတိ အမစ္စေ အာလပတိ။ နိသာမေထာတိ ပဿထ။ အဘိရူပေါတိ ဒဿနီယင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ။ ဗြဟ္မာတိ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပန္နော။ သုစီတိ ပရိသုဒ္ဓဆဝိဝဏ္ဏော။ စရဏေနာတိ ဂမနေန။
၄၁၄-၅။ နီစကုလာမိဝါတိ နီစကုလာ ဣဝ ပဗ္ဗဇိတော န ဟောတီတိ အတ္ထော။ မကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ကုဟိံ ဘိက္ခု ဂမိဿတီတိ အယံ ဘိက္ခု ကုဟိံ ဂမိဿတိ, အဇ္ဇ ကတ္ထ ဝသိဿတီတိ ဇာနိတုံ ရာဇဒူတာ သီဃံ ဂစ္ဆန္တု။ ဒဿနကာမာ ဟိ မယံ အဿာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေန အာဟ။ ဂုတ္တဒွါရော ဩက္ခိတ္တစက္ခုတာယ, သုသံဝုတော သတိယာ။ ဂုတ္တဒွါရော ဝါ သတိယာ, သုသံဝုတော ပါသာဒိကေန သံဃာဋိစီဝရဓာရဏေန။
֍ * ၄၁၆။ ခိပ္ပံ ပတ္တံ အပူရေသီတိ သမ္ပဇာနတ္တာ ပတိဿတတ္တာ စ အဓိကံ အဂဏှန္တော ‘‘အလံ ဧတ္တာဝတာ’’တိ အဇ္ဈာသယပူရဏေန ခိပ္ပံ ပတ္တံ အပူရေသိ။ မုနီတိ မောနတ္ထာယ ပဋိပန္နတ္တာ အပ္ပတ္တမုနိဘာဝေါပိ မုနိဣစ္စေဝ ဝုတ္တော, လောကဝေါဟာရေန ဝါ။ လောကိယာ ဟိ အမောနသမ္ပတ္တမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတံ ‘‘မုနီ’’တိ ဘဏန္တိ။ ပဏ္ဍဝံ အဘိဟာရေသီတိ တံ ပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိ။ သော ကိရ မနုဿေ ပုစ္ဆိ ‘‘ဣမသ္မိံ နဂရေ ပဗ္ဗဇိတာ ကတ္ထ ဝသန္တီ’’တိ။ အထဿ တေ ‘‘ပဏ္ဍဝဿ ဥပရိ ပုရတ္ထာဘိမုခပဗ္ဘာရေ’’တိ အာရောစေသုံ။ တသ္မာ တမေဝ ပဏ္ဍဝံ အဘိဟာရေသိ ‘‘ဧတ္ထ ဝါသော ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာ။
၄၁၉-၂၃။ ဗျဂ္ဃုသဘောဝ သီဟောဝ ဂိရိဂဗ္ဘရေတိ ဂိရိဂုဟာယံ ဗျဂ္ဃေါ ဝိယ ဥသဘော ဝိယ သီဟော ဝိယ စ နိသိန္နောတိ အတ္ထော။ ဧတေ ဟိ တယော သေဋ္ဌာ ဝိဂတဘယဘေရဝါ ဂိရိဂဗ္ဘရေ နိသီဒန္တိ, တသ္မာ ဧဝံ ဥပမံ အကာသိ။ ဘဒ္ဒယာနေနာတိ ဟတ္ထိအဿရထသိဝိကာဒိနာ ဥတ္တမယာနေန။ သယာနဘူမိံ ယာယိတွာတိ ယာဝတိကာ ဘူမိ ဟတ္ထိအဿာဒိနာ ယာနေန သက္ကာ ဂန္တုံ, တံ ဂန္တွာ။ အာသဇ္ဇာတိ ပတွာ, သမီပမဿ ဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ဥပါဝိသီတိ နိသီဒိ။ ယုဝါတိ ယောဗ္ဗနသမ္ပန္နော။ ဒဟရောတိ ဇာတိယာ တရုဏော။ ပဌမုပ္ပတ္တိကော သုသူတိ တဒုဘယဝိသေသနမေဝ။ ယုဝါ သုသူတိ အတိယောဗ္ဗနော။ ပဌမုပ္ပတ္တိကောတိ ပဌမေနေဝ ယောဗ္ဗနဝေသေန ဥဋ္ဌိတော။ ဒဟရော စာသီတိ သတိ စ ဒဟရတ္တေ သုသု ဗာလကော ဝိယ ခါယသီတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၃။)၄၂၄-၅။ အနီကဂ္ဂန္တိ ဗလကာယံ သေနာမုခံ။ ဒဒါမိ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇဿူတိ ဧတ္ထ ‘‘အဟံ တေ အင်္ဂမဂဓေသု ယာဝိစ္ဆသိ, တာဝ ဒဒါမိ ဘောဂေ။ တံ တွံ သောဘယန္တော အနီကဂ္ဂံ နာဂသံဃပုရက္ခတော ဘုဉ္ဇဿူ’’တိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဇုံ ဇနပဒေါ ရာဇာတိ ‘‘ဒဒါမိ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇဿု, ဇာတိံ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ ဧဝံ ကိရ ဝုတ္တော မဟာပုရိသော စိန္တေသိ – ‘‘သစေ အဟံ ရဇ္ဇေန အတ္ထိကော အဿံ, စာတုမဟာရာဇိကာဒယောပိ မံ အတ္တနော အတ္တနော ရဇ္ဇေန နိမန္တေယျုံ, ဂေဟေ ဌိတော ဧဝ ဝါ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ကာရေယျံ။ အယံ ပန ရာဇာ အဇာနန္တော ဧဝမာဟ – ‘ဟန္ဒာဟံ, တံ ဇာနာပေမီ’’’တိ ဗာဟံ ဥစ္စာရေတွာ အတ္တနော အာဂတဒိသာဘာဂံ နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘ဥဇုံ ဇနပဒေါ ရာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိမဝန္တဿ ပဿတောတိ ဘဏန္တော သဿသမ္ပတ္တိဝေကလ္လာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဟိမဝန္တဉှိ နိဿာယ ပါသာဏဝိဝရသမ္ဘဝါ မဟာသာလာပိ ပဉ္စဟိ ဝုဒ္ဓီဟိ ဝဍ္ဎန္တိ, ကိမင်္ဂံ ပန ခေတ္တေ ဝုတ္တာနိ သဿာနိ။ ဓနဝီရိယေန သမ္ပန္နောတိ ဘဏန္တော သတ္တဟိ ရတနေဟိ အဝေကလ္လတ္တံ, ပရရာဇူဟိ အတက္ကနီယံ ဝီရပုရိသာဓိဋ္ဌိတဘာဝဉ္စဿ ဒဿေတိ။ ကောသလေသု နိကေတိနောတိ ဘဏန္တော နဝကရာဇဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ နဝကရာဇာ ဟိ နိကေတီတိ န ဝုစ္စတိ။ ယဿ ပန အာဒိကာလတော ပဘုတိ အနွယဝသေန သော ဧဝ ဇနပဒေါ နိဝါသော, သော နိကေတီတိ ဝုစ္စတိ။ တထာရူပေါ စ ရာဇာ သုဒ္ဓေါဒနော, ယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကောသလေသု နိကေတိနော’’တိ။ တေန အနွယာဂတမ္ပိ ဘောဂသမ္ပတ္တိံ ဒီပေတိ။
֍ * ၄၂၆။ ဧတ္တာဝတာ အတ္တနော ဘောဂသမ္ပတ္တိံ ဒီပေတွာ ‘‘အာဒိစ္စာ နာမ ဂေါတ္တေန, သာကိယာ နာမ ဇာတိယာ’’တိ ဣမိနာ ဇာတိသမ္ပတ္တိဉ္စ အာစိက္ခိတွာ ယံ ဝုတ္တံ ရညာ ‘‘ဒဒါမိ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇဿူ’’တိ, တံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ – ‘‘တမှာ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတောမှိ, န ကာမေ အဘိပတ္ထယ’’န္တိ။ ယဒိ ဟိ အဟံ ကာမေ အဘိပတ္ထယေယျံ, န ဤဒိသံ ဓနဝီရိယသမ္ပန္နံ ဒွါသီတိသဟဿဝီရပုရိသသမာကုလံ ကုလံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇေယျန္တိ အယံ ကိရေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၄၂၇။ ဧဝံ ရညော ဝစနံ ပဋိက္ခိပိတွာ တတော ပရံ အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇာဟေတုံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ကာမေသွာဒီနဝံ ဒိသွာ, နေက္ခမ္မံ ဒဋ္ဌု ခေမတော’’တိ။ ဧတံ ‘‘ပဗ္ဗဇိတောမှီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဒဋ္ဌူတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၄။)ဒိသွာ။ သေသမေတ္ထ ဣတော ပုရိမဂါထာသု စ ယံ ယံ န ဝိစာရိတံ, တံ တံ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ ဧဝ န ဝိစာရိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အတ္တနော ပဗ္ဗဇ္ဇာဟေတုံ ဝတွာ ပဓာနတ္ထာယ ဂန္တုကာမော ရာဇာနံ အာမန္တေန္တော အာဟ – ‘‘ပဓာနာယ ဂမိဿာမိ, ဧတ္ထ မေ ရဉ္ဇတီ မနော’’တိ။ တဿတ္ထော – ယသ္မာဟံ, မဟာရာဇ, နေက္ခမ္မံ ဒဋ္ဌု ခေမတော ပဗ္ဗဇိတော, တသ္မာ တံ ပရမတ္ထနေက္ခမ္မံ နိဗ္ဗာနာမတံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ အဂ္ဂဋ္ဌေန ပဓာနံ ပတ္ထေန္တော ပဓာနတ္ထာယ ဂမိဿာမိ, ဧတ္ထ မေ ပဓာနေ ရဉ္ဇတိ မနော, န ကာမေသူတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ကိရ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တံ အာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗေဝ မေတံ, ဘန္တေ, သုတံ ‘သုဒ္ဓေါဒနရညော ကိရ ပုတ္တော သိဒ္ဓတ္ထကုမာရော စတ္တာရိ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’တိ, သောဟံ, ဘန္တေ, တုမှာကံ အဓိမုတ္တိံ ဒိသွာ ဧဝံပသန္နော ‘အဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပါပုဏိဿထာ’တိ။ သာဓု, ဘန္တေ, ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတွာ ပဌမံ မမ ဝိဇိတံ ဩက္ကမေယျာထာ’’တိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ပဓာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၂၈။ တံ မံ ပဓာနပဟိတတ္တန္တိ ပဓာနသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ‘‘ပဓာနာယ ဂမိဿာမိ, ဧတ္ထ မေ ရဉ္ဇတီ မနော’’တိ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ပဗ္ဗဇ္ဇာသုတ္တံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နော စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ဆဗ္ဗဿာနိ ပဓာနံ ပတ္ထယမာနေန ဒုက္ကရကာရိကာ ကတာ, တံ အဇ္ဇ ဘိက္ခူနံ ကထေဿာမီ’’တိ။ အထ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ ဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နော ‘‘တံ မံ ပဓာနပဟိတတ္တ’’န္တိ အာရဘိတွာ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ တံ မန္တိ ဒွီဟိပိ ဝစနေဟိ အတ္တာနမေဝ နိဒ္ဒိသတိ။ ပဓာနပဟိတတ္တန္တိ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ ပေသိတစိတ္တံ ပရိစ္စတ္တအတ္တဘာဝံ ဝါ။ နဒိံ နေရဉ္ဇရံ ပတီတိ လက္ခဏံ နိဒ္ဒိသတိ။ လက္ခဏဉှိ ပဓာနပဟိတတ္တာယ နေရဉ္ဇရာ နဒီ။ တေနေဝ စေတ္ထ ဥပယောဂဝစနံ။ အယံ ပနတ္ထော ‘‘နဒိယာ နေရဉ္ဇရာယာ’’တိ, နေရဉ္ဇရာယ တီရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိပရက္ကမ္မာတိ အတီဝ ပရက္ကမိတွာ။ ဈာယန္တန္တိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၅။)အပ္ပါဏကဇ္ဈာနမနုယုဉ္ဇန္တံ။ ယောဂက္ခေမဿ ပတ္တိယာတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမဿ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမတ္ထံ။
֍ * ၄၂၉။ နမုစီတိ မာရော။ သော ဟိ အတ္တနော ဝိသယာ နိက္ခမိတုကာမေ ဒေဝမနုဿေ န မုဉ္စတိ, အန္တရာယံ နေသံ ကရောတိ, တသ္မာ ‘‘နမုစီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကရုဏံ ဝါစန္တိ အနုဒ္ဒယာယုတ္တံ ဝါစံ။ ဘာသမာနော ဥပါဂမီတိ ဣဒံ ဥတ္တာနမေဝ။ ကသ္မာ ပန ဥပါဂတော? မဟာပုရိသော ကိရ ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ – ‘‘သဗ္ဗဒါ အာဟာရံ ပရိယေသမာနော ဇီဝိတေ သာပေက္ခော ဟောတိ, န စ သက္ကာ ဇီဝိတေ သာပေက္ခေန အမတံ အဓိဂန္တု’’န္တိ။ တတော အာဟာရုပစ္ဆေဒါယ ပဋိပဇ္ဇိ, တေန ကိသော ဒုဗ္ဗဏ္ဏော စ အဟောသိ။ အထ မာရော ‘‘အယံ သမ္ဗောဓာယ မဂ္ဂေါ ဟောတိ, န ဟောတီတိ အဇာနန္တော အတိဃောရံ တပံ ကရောတိ, ကဒါစိ မမ ဝိသယံ အတိက္ကမေယျာ’’တိ ဘီတော ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဝတွာ ဝါရေဿာမီ’’တိ အာဂတော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ကိသော တွမသိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏော, သန္တိကေ မရဏံ တဝါ’’တိ။
֍ * ၄၃၀။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ အထဿ မရဏသန္တိကဘာဝံ သာဝေန္တော အာဟ – ‘‘သဟဿဘာဂေါ မရဏဿ, ဧကံသော တဝ ဇီဝိတ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – သဟဿံ ဘာဂါနံ အဿာတိ သဟဿဘာဂေါ။ ကော သော? မရဏဿ ပစ္စယောတိ ပါဌသေသော။ ဧကော အံသောတိ ဧကံသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အယံ အပ္ပါဏကဇ္ဈာနာဒိသဟဿဘာဂေါ တဝ မရဏဿ ပစ္စယော, တတော ပန တေ ဧကော ဧဝ ဘာဂေါ ဇီဝိတံ, ဧဝံ သန္တိကေ မရဏံ တဝါတိ။ ဧဝံ မရဏဿ သန္တိကဘာဝံ သာဝေတွာ အထ နံ ဇီဝိတေ သမုဿာဟေန္တော အာဟ ‘‘ဇီဝ ဘော ဇီဝိတံ သေယျော’’တိ။ ကထံ သေယျောတိ စေ။ ဇီဝံ ပုညာနိ ကာဟသီတိ။
֍ * ၄၃၁။ အထ အတ္တနာ သမ္မတာနိ ပုညာနိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘စရတော စ တေ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ။ တတ္ထ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ကာလေန ကာလံ မေထုနဝိရတိံ သန္ဓာယာဟ, ယံ တာပသာ ကရောန္တိ။ ဇူဟတောတိ ဇုဟန္တဿ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၄၃၂။ ဒုဂ္ဂေါ မဂ္ဂေါတိ ဣမံ ပန အဍ္ဎဂါထံ ပဓာနဝိစ္ဆန္ဒံ ဇနေန္တော အာဟ။ တတ္ထ အပ္ပါဏကဇ္ဈာနာဒိဂဟနတ္တာ ဒုက္ခေန ဂန္တဗ္ဗောတိ ဒုဂ္ဂေါ,
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၆။)ဒုက္ခိတကာယစိတ္တေန ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ဒုက္ကရော, သန္တိကမရဏေန တာဒိသေနာပိ ပါပုဏိတုံ အသက္ကုဏေယျတော ဒုရဘိသမ္ဘဝေါတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတော ပရံ ဣမာ ဂါထာ ဘဏံ မာရော, အဋ္ဌာ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေတိ အယမုပဍ္ဎဂါထာ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဝုတ္တာ။ သကလဂါထာပီတိ ဧကေ။ ဘဂဝတာ ဧဝ ပန ပရံ ဝိယ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသန္တေန သဗ္ဗမေတ္ထ ဧဝံဇာတိကံ ဝုတ္တန္တိ အယမမှာကံ ခန္တိ။ တတ္ထ အဋ္ဌာတိ အဋ္ဌာသိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
֍ * ၄၃၃။ ဆဋ္ဌဂါထာယ ယေနတ္ထေနာတိ ဧတ္ထ ပရေသံ အန္တရာယကရဏေန အတ္တနော အတ္ထေန တွံ, ပါပိမ, အာဂတောသီတိ အယမဓိပ္ပါယော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
֍ * ၄၃၄။ ‘‘ဇီဝံ ပုညာနိ ကာဟသီ’’တိ ဣဒံ ပန ဝစနံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘အဏုမတ္တောပီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပုညေနာတိ ဝဋ္ဋဂါမိံ မာရေန ဝုတ္တံ ပုညံ သန္ဓာယ ဘဏတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
֍ * ၄၃၅။ ဣဒါနိ ‘‘ဧကံသော တဝ ဇီဝိတ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ အာရဗ္ဘ မာရံ သန္တဇ္ဇေန္တော ‘‘အတ္ထိ သဒ္ဓါ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – အရေ, မာရ, ယော အနုတ္တရေ သန္တိဝရပဒေ အဿဒ္ဓေါ ဘဝေယျ, သဒ္ဓေါပိ ဝါ ကုသီတော, သဒ္ဓေါ အာရဒ္ဓဝီရိယော သမာနောပိ ဝါ ဒုပ္ပညော, တံ တွံ ဇီဝိတမနုပုစ္ဆမာနော သောဘေယျာသိ, မယှံ ပန အနုတ္တရေ သန္တိဝရပဒေ ဩကပ္ပနသဒ္ဓါ အတ္ထိ, တထာ ကာယိကစေတသိကမသိထိလပရက္ကမတာသင်္ခါတံ ဝီရိယံ, ဝဇိရူပမာ ပညာ စ မမ ဝိဇ္ဇတိ, သော တွံ ဧဝံ မံ ပဟိတတ္တံ ဥတ္တမဇ္ဈာသယံ ကိံ ဇီဝမနုပုစ္ဆသိ, ကသ္မာ ဇီဝိတံ ပုစ္ဆသိ။ ပညာ စ မမာတိ ဧတ္ထ စ သဒ္ဒေန သတိ သမာဓိ စ။ ဧဝံ သန္တေ ယေဟိ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတာ နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏန္တိ, တေသု ဧကေနာပိ အဝိရဟိတံ ဧဝံ မံ ပဟိတတ္တံ ကိံ ဇီဝမနုပုစ္ဆသိ? နနု – ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော, ဝီရိယမာရဘတော ဒဠှံ (ဓ။ ပ။ ၁၁၂)။ ပညဝန္တဿ ဈာယိနော, ပဿတော ဥဒယဗ္ဗယန္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၁၁, ၁၁၃)။
၄၃၆-၈။ ဧဝံ မာရံ သန္တဇ္ဇေတွာ အတ္တနော ဒေဟစိတ္တပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘နဒီနမပီ’’ပိ ဂါထာတ္တယမာဟ။ တမတ္ထတော ပါကဋမေဝ။ အယံ ပန
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၇။)အဓိပ္ပါယဝဏ္ဏနာ – ယွာယံ မမ သရီရေ အပ္ပါဏကဇ္ဈာနဝီရိယဝေဂသမုဋ္ဌိတော ဝါတော ဝတ္တတိ, လောကေ ဂင်္ဂါယမုနာဒီနံ နဒီနမ္ပိ သောတာနိ အယံ ဝိသောသယေ, ကိဉ္စ မေ ဧဝံ ပဟိတတ္တဿ စတုနာဠိမတ္တံ လောဟိတံ န ဥပသောသေယျ။ န ကေဝလဉ္စ မေ လောဟိတမေဝ သုဿတိ, အပိစ ခေါ ပန တမှိ လောဟိတေ သုဿမာနမှိ ဗဒ္ဓါဗဒ္ဓဘေဒံ သရီရာနုဂတံ ပိတ္တံ, အသိတပီတာဒိပဋိစ္ဆာဒကံ စတုနာဠိမတ္တမေဝ သေမှဉ္စ, ကိဉ္စာပရံ တတ္တကမေဝ မုတ္တဉ္စ ဩဇဉ္စ သုဿတိ, တေသု စ သုဿမာနေသု မံသာနိပိ ခီယန္တိ, တဿ မေ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန မံသေသု ခီယမာနေသု ဘိယျော စိတ္တံ ပသီဒတိ, န တွေဝ တပ္ပစ္စယာ သံသီဒတိ။ သော တွံ ဤဒိသံ စိတ္တမဇာနန္တော သရီရမတ္တမေဝ ဒိသွာ ဘဏသိ ‘‘ကိသော တွမသိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏော, သန္တိကေ မရဏံ တဝါ’’တိ။ န ကေဝလဉ္စ မေ စိတ္တမေဝ ပသီဒတိ, အပိစ ခေါ ပန ဘိယျော သတိ စ ပညာ စ သမာဓိ မမ တိဋ္ဌတိ, အဏုမတ္တောပိ ပမာဒေါ ဝါ သမ္မောဟော ဝါ စိတ္တဝိက္ခေပေါ ဝါ နတ္ထိ, တဿ မယှံ ဧဝံ ဝိဟရတော ယေ ကေစိ သမဏဗြာဟ္မဏာ အတီတံ ဝါ အဒ္ဓါနံ အနာဂတံ ဝါ ဧတရဟိ ဝါ ဩပက္ကမိကာ ဝေဒနာ ဝေဒယန္တိ, တာသံ နိဒဿနဘူတံ ပတ္တဿ ဥတ္တမဝေဒနံ။ ယထာ အညေသံ ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌာနံ သုခံ, သီတေန ဥဏှံ, ဥဏှေန သီတံ, ခုဒါယ ဘောဇနံ, ပိပါသာယ ဖုဋ္ဌာနံ ဥဒကံ အပေက္ခတေ စိတ္တံ, ဧဝံ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဧကကာမမ္ပိ နာပေက္ခကေ စိတ္တံ။ ‘‘အဟော ဝတာဟံ သုဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သုခသေယျံ သယေယျ’’န္တိ ဤဒိသေနာကာရေန မမ စိတ္တံ န ဥပ္ပန္နံ, ပဿ, တွံ မာရ, သတ္တဿ သုဒ္ဓတန္တိ။
၄၃၉-၄၁။ ဧဝံ အတ္တနော သုဒ္ဓတံ ဒဿေတွာ ‘‘နိဝါရေဿာမိ တ’’န္တိ အာဂတဿ မာရဿ မနောရထဘဉ္ဇနတ္ထံ မာရသေနံ ကိတ္တေတွာ တာယ အပရာဇိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ’’တိအာဒိကာ ဆ ဂါထာယော အာဟ။
တတ္ထ ယသ္မာ အာဒိတောဝ အဂါရိယဘူတေ သတ္တေ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမာ မောဟယန္တိ, တေ အဘိဘုယျ အနဂါရိယဘာဝံ ဥပဂတာနံ ပန္တေသု ဝါ သေနာသနေသု အညတရညတရေသု ဝါ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု အရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန ခေါ, အာဝုသော, အဘိရတိ ဒုက္ကရာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၃၁)။ တတော တေ ပရပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကတ္တာ ခုပ္ပိပါသာ ဗာဓေတိ, တာယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၈။)ဗာဓိတာနံ ပရိယေသန တဏှာ စိတ္တံ ကိလမယတိ, အထ နေသံ ကိလန္တစိတ္တာနံ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမတိ။ တတော ဝိသေသမနဓိဂစ္ဆန္တာနံ ဒုရဘိသမ္ဘဝေသု အရညဝနပတ္ထေသု သေနာသနေသု ဝိဟရတံ ဥတြာသသညိတာ ဘီရု ဇာယတိ, တေသံ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတာနံ ဒီဃရတ္တံ ဝိဝေကရသမနဿာဒယမာနာနံ ဝိဟရတံ ‘‘န သိယာ နု ခေါ ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ ပဋိပတ္တိယံ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဝိနောဒေတွာ ဝိဟရတံ အပ္ပမတ္တကေန ဝိသေသာဓိဂမေန မာနမက္ခထမ္ဘာ ဇာယန္တိ, တေပိ ဝိနောဒေတွာ ဝိဟရတံ တတော အဓိကတရံ ဝိသေသာဓိဂမံ နိဿာယ လာဘသက္ကာရသိလောကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, လာဘာဒိမုစ္ဆိတာ ဓမ္မပတိရူပကာနိ ပကာသေန္တာ မိစ္ဆာယသံ အဓိဂန္တွာ တတ္ထ ဌိတာ ဇာတိအာဒီဟိ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တိ, ပရံ ဝမ္ဘေန္တိ, တသ္မာ ကာမာဒီနံ ပဌမသေနာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၄၄၂-၃။ ဧဝမေတံ ဒသဝိဓံ သေနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ယသ္မာ သာ ကဏှဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ ကဏှဿ နမုစိနော ဥပကာရာယ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ နံ တဝ သေနာတိ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ – ‘‘ဧသာ နမုစိ တေ သေနာ, ကဏှဿာဘိပ္ပဟာရိနီ’’တိ။ တတ္ထ အဘိပ္ပဟာရိနီတိ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဃာတနီ နိပ္ပေါထနီ, အန္တရာယကရီတိ အတ္ထော။ န နံ အသူရော ဇိနာတိ, ဇေတွာ စ လဘတေ သုခန္တိ ဧဝံ တဝ သေနံ အသူရော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ သာပေက္ခော ပုရိသော န ဇိနာတိ, သူရော ပန ဇိနာတိ, ဇေတွာ စ မဂ္ဂသုခံ ဖလသုခဉ္စ အဓိဂစ္ဆတိ။ ယသ္မာ စ လဘတေ သုခံ, တသ္မာ သုခံ ပတ္ထယမာနော အဟမ္ပိ ဧသ မုဉ္ဇံ ပရိဟရေတိ။ သင်္ဂါမာဝစရာ အနိဝတ္တိနော ပုရိသာ အတ္တနော အနိဝတ္တနကဘာဝဝိညာပနတ္ထံ သီသေ ဝါ ဓဇေ ဝါ အာဝုဓေ ဝါ မုဉ္ဇတိဏံ ဗန္ဓန္တိ, တံ အယမ္ပိ ပရိဟရတိစ္စေဝ မံ ဓာရေဟိ။ တဝ သေနာယ ပရာဇိတဿ ဓိရတ္ထု မမ ဇီဝိတံ, တသ္မာ ဧဝံ ဓာရေဟိ – သင်္ဂါမေ မေ မတံ သေယျော, ယဉ္စေ ဇီဝေ ပရာဇိတော, ယေန ဇီဝိတေန ပရာဇိတော ဇီဝေ, တသ္မာ ဇီဝိတာ တယာ သမ္မာပဋိပန္နာနံ အန္တရာယကရေန သဒ္ဓိံ သင်္ဂါမေ မတံ မမ သေယျောတိ အတ္ထော။
֍ * ၄၄၄။ ကသ္မာ မတံ သေယျောတိ စေ? ယသ္မာ ပဂါဠှေတ္ထ…ပေ… သုဗ္ဗတာ, ဧတ္ထ ကာမာဒိကာယ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနပရိယောသာနာယ တဝ သေနာယ ပဂါဠှာ နိမုဂ္ဂါ အနုပဝိဋ္ဌာ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ န ဒိဿန္တိ, သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ နပ္ပကာသန္တိ, အန္ဓကာရံ ပဝိဋ္ဌာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ဧတေ ဧဝံ ပဂါဠှာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၁၉။)သမာနာ သစေပိ ကဒါစိ ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ နိမုဇ္ဇနပုရိသော ဝိယ ‘‘သာဟု သဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဥမ္မုဇ္ဇန္တိ, တထာပိ တာယ သေနာယ အဇ္ဈောတ္ထဋတ္တာ တဉ္စ မဂ္ဂံ န ဇာနန္တိ ခေမံ နိဗ္ဗာနဂါမီနံ, သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒယော ယေန ဂစ္ဆန္တိ သုဗ္ဗတာတိ။ ဣမံ ပန ဂါထံ သုတွာ မာရော ပုန ကိဉ္စိ အဝတွာ ဧဝ ပက္ကာမိ။
၄၄၅-၆။ ပက္ကန္တေ ပန တသ္မိံ မဟာသတ္တော တာယ ဒုက္ကရကာရိကာယ ကိဉ္စိပိ ဝိသေသံ အနဓိဂစ္ဆန္တော အနုက္ကမေန ‘‘သိယာ နု ခေါ အညော မဂ္ဂေါ ဗောဓာယာ’’တိအာဒီနိ စိန္တေတွာ ဩဠာရိကာဟာရံ အာဟာရေတွာ, ဗလံ ဂဟေတွာ, ဝိသာခပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပဂေဝ သုဇာတာယ ပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ, ဘဒြဝနသဏ္ဍေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတွာ, တတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဒိဝသံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ မဟာဗောဓိမဏ္ဍာဘိမုခေါ ဂန္တွာ သောတ္ထိယေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဗောဓိမူလေ ဝိကိရိတွာ ဒသသဟဿလောကဓာတုဒေဝတာဟိ ကတသက္ကာရဗဟုမာနော –
‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ, အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတု၊
ဥပသုဿတု နိဿေသံ, သရီရေ မံသလောဟိတ’’န္တိ။ –
စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ‘‘န ဒါနိ ဗုဒ္ဓတ္တံ အပါပုဏိတွာ ပလ္လင်္ကံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ ပဋိညံ ကတွာ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသီဒိ။ တံ ဉတွာ မာရော ပါပိမာ ‘‘အဇ္ဇ သိဒ္ဓတ္ထော ပဋိညံ ကတွာ နိသိန္နော, အဇ္ဇေဝ ဒါနိဿ သာ ပဋိညာ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗာ’’တိ ဗောဓိမဏ္ဍတော ယာဝ စက္ကဝါဠမာယတံ ဒွါဒသယောဇနဝိတ္ထာရံ ဥဒ္ဓံ နဝယောဇနမုဂ္ဂတံ မာရသေနံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတပ္ပမာဏံ ဂိရိမေခလံ ဟတ္ထိရာဇာနံ အာရုယှ ဗာဟုသဟဿံ မာပေတွာ နာနာဝုဓာနိ ဂဟေတွာ ‘‘ဂဏှထ, ဟနထ, ပဟရထာ’’တိ ဘဏန္တော အာဠဝကသုတ္တေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဝုဋ္ဌိယော မာပေသိ, တာ မဟာပုရိသံ ပတွာ တတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဧဝ သမ္ပဇ္ဇိံသု။ တတော ဝဇိရင်္ကုသေန ဟတ္ထိံ ကုမ္ဘေ ပဟရိတွာ မဟာပုရိသဿ သမီပံ နေတွာ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, ဘော သိဒ္ဓတ္ထ, ပလ္လင်္ကာ’’တိ အာဟ။ မဟာပုရိသော ‘‘န ဥဋ္ဌဟာမိ မာရာ’’တိ ဝတွာ တံ ဓဇိနိံ သမန္တာ ဝိလောကေန္တော ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိ ‘‘သမန္တာ ဓဇိနိ’’န္တိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၀။)တတ္ထ ဓဇိနိန္တိ သေနံ။ ယုတ္တန္တိ ဥယျုတ္တံ။ သဝါဟနန္တိ ဂိရိမေခလနာဂရာဇသဟိတံ။ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆာမီတိ အဘိမုခေါ ဥပရိ ဂမိဿာမိ, သော စ ခေါ တေဇေနေဝ, န ကာယေန။ ကသ္မာ? မာ မံ ဌာနာ အစာဝယိ, မံ ဧတသ္မာ ဌာနာ အပရာဇိတပလ္လင်္ကာ မာရော မာ စာလေသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နပ္ပသဟတီတိ သဟိတုံ န သက္ကောတိ, နာဘိဘဝတိ ဝါ။ အာမံ ပတ္တန္တိ ကာစဇာတံ မတ္တိကာဘာဇနံ။ အသ္မနာတိ ပါသာဏေန။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
၄၄၇-၈။ ဣဒါနိ ‘‘ဧတံ တေ မာရသေနံ ဘိန္ဒိတွာ တတော ပရံ ဝိဇိတသင်္ဂါမော သမ္ပတ္တဓမ္မရာဇာဘိသေကော ဣဒံ ကရိဿာမီ’’တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝသီကရိတွာ’’တိ။ တတ္ထ ဝသီကရိတွာ သင်္ကပ္ပန္တိ မဂ္ဂဘာဝနာယ သဗ္ဗံ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပံ ပဟာယ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿေဝ ပဝတ္တနေန ဝသီကရိတွာ သင်္ကပ္ပံ။ သတိဉ္စ သူပတိဋ္ဌိတန္တိ ကာယာဒီသု စတူသု ဌာနေသု အတ္တနော သတိဉ္စ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတံ ကရိတွာ ဧဝံ ဝသီကတသင်္ကပ္ပေါ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဿတိ ရဋ္ဌာ ရဋ္ဌံ ဝိစရိဿာမိ ဒေဝမနုဿဘေဒေ ပုထူ သာဝကေ ဝိနယန္တော။ အထ မယာ ဝိနီယမာနာ တေ အပ္ပမတ္တာ…ပေ… န သောစရေ, တံ နိဗ္ဗာနာမတမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
၄၄၉-၅၁။ အထ မာရော ဣမာ ဂါထာယော သုတွာ အာဟ – ‘‘ဧဝရူပံ ပက္ခံ ဒိသွာ န ဘာယသိ ဘိက္ခူ’’တိ? ‘‘အာမ, မာရ, န ဘာယာမီ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ န ဘာယသီ’’တိ? ‘‘ဒါနာဒီနံ ပါရမိပုညာနံ ကတတ္တာ’’တိ။ ‘‘ကော ဧတံ ဇာနာတိ ဒါနာဒီနိ တွမကာသီ’’တိ? ‘‘ကိံ ဧတ္ထ ပါပိမ သက္ခိကိစ္စေန, အပိစ ဧကသ္မိံယေဝ ဘဝေ ဝေဿန္တရော ဟုတွာ ယံ ဒါနမဒါသိံ, တဿာနုဘာဝေန သတ္တက္ခတ္တုံ ဆဟိ ပကာရေဟိ သဉ္ဇာတကမ္ပာ အယံ မဟာပထဝီယေဝ သက္ခီ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ မဟာပထဝီ ကမ္ပိ ဘေရဝသဒ္ဒံ မုဉ္စမာနာ, ယံ သုတွာ မာရော အသနိဟတော ဝိယ ဘီတော ဓဇံ ပဏာမေတွာ ပလာယိ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ။ အထ မဟာပုရိသော တီဟိ ယာမေဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ သစ္ဆိကတွာ အရုဏုဂ္ဂမနေ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ မာရော ဥဒါနသဒ္ဒေန အာဂန္တွာ ‘‘အယံ‘ဗုဒ္ဓေါ အဟ’န္တိ ပဋိဇာနာတိ, ဟန္ဒ နံ အနုဗန္ဓာမိ အာဘိသမာစာရိကံ ပဿိတုံ။ သစဿ ကိဉ္စိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ခလိတံ ဘဝိဿတိ, ဝိဟေဌေဿာမိ န’’န္တိ ပုဗ္ဗေ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၁။)ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ ဆဗ္ဗဿာနိ အနုဗန္ဓိတွာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္တံ ဧကံ ဝဿံ အနုဗန္ဓိ။ တတော ဘဂဝတော ကိဉ္စိ ခလိတံ အပဿန္တော ‘‘သတ္တ ဝဿာနီ’’တိ ဣမာ နိဗ္ဗေဇနီယဂါထာယော အဘာသိ။
တတ္ထ ဩတာရန္တိ ရန္ဓံ ဝိဝရံ။ နာဓိဂစ္ဆိဿန္တိ နာဓိဂမိံ။ မေဒဝဏ္ဏန္တိ မေဒပိဏ္ဍသဒိသံ။ အနုပရိယဂါတိ ပရိတော ပရိတော အဂမာသိ။ မုဒုန္တိ မုဒုကံ။ ဝိန္ဒေမာတိ အဓိဂစ္ဆေယျာမ။ အဿာဒနာတိ သာဒုဘာဝေါ။ ဝါယသေတ္တောတိ ဝါယသော ဧတ္တော။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
အယံ ပန ယောဇနာ – သတ္တ ဝဿာနိ ဘဂဝန္တံ ဩတာရာပေက္ခော အနုဗန္ဓိံ ကတ္ထစိ အဝိဇဟန္တော ပဒါပဒံ, ဧဝံ အနုဗန္ဓိတွာပိ စ ဩတာရံ နာဓိဂမိံ။ သောဟံ ယထာ နာမ မေဒဝဏ္ဏံ ပါသာဏံ မေဒသညီ ဝါယသော ဧကသ္မိံ ပဿေ မုခတုဏ္ဍကေန ဝိဇ္ဈိတွာ အဿာဒံ အဝိန္ဒမာနော ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဧတ္ထ မုဒု ဝိန္ဒေမ, အပိ ဣတော အဿာဒနာ သိယာ’’တိ သမန္တာ တထေဝ ဝိဇ္ဈန္တော အနုပရိယာယိတွာ ကတ္ထစိ အဿာဒံ အလဒ္ဓါ ‘‘ပါသာဏောဝါယ’’န္တိ နိဗ္ဗိဇ္ဇ ပက္ကမေယျ, ဧဝမေဝါဟံ ဘဂဝန္တံ ကာယကမ္မာဒီသု အတ္တနော ပရိတ္တပညာမုခတုဏ္ဍကေန ဝိဇ္ဈန္တော သမန္တာ အနုပရိယဂါ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ကတ္ထစိ အပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာဒိမုဒုဘာဝံ ဝိန္ဒေမ, ကုတောစိ အဿာဒနာ သိယာ’’တိ, တေ ဒါနိ မယံ အဿာဒံ အလဘမာနာ ကာကောဝ သေလမာသဇ္ဇ နိဗ္ဗိဇ္ဇာပေမ ဂေါတမံ အာသဇ္ဇ တတော ဂေါတမာ နိဗ္ဗိဇ္ဇ အပေမာတိ။ ဧဝံ ဝဒတော ကိရ မာရဿ သတ္တ ဝဿာနိ နိပ္ဖလပရိဿမံ နိဿာယ ဗလဝသောကော ဥဒပါဒိ။ တေနဿ ဝိသီဒမာနင်္ဂပစ္စင်္ဂဿ ဗေလုဝပဏ္ဍု နာမ ဝီဏာ ကစ္ဆတော ပတိတာ။ ယာ သကိံ ကုသလေဟိ ဝါဒိတာ စတ္တာရော မာသေ မဓုရဿရံ မုဉ္စတိ, ယံ ဂဟေတွာ သက္ကော ပဉ္စသိခဿ အဒါသိ။ တံ သော ပတမာနမ္ပိ န ဗုဇ္ဈိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘တဿ သောကပရေတဿ, ဝီဏာ ကစ္ဆာ အဘဿထ၊
တတော သော ဒုမ္မနော ယက္ခော, တတ္ထေဝန္တရဓာယထာ’’တိ။
သင်္ဂီတိကာရကာ အာဟံသူတိ ဧကေ, အမှာကံ ပနေတံ နက္ခမတီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ပဓာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၂။)၃။ သုဘာသိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ သုဘာသိတသုတ္တံ။ အတ္တဇ္ဈာသယတော စဿ ဥပ္ပတ္တိ။ ဘဂဝါ ဟိ သုဘာသိတပ္ပိယော, သော အတ္တနော သုဘာသိတသမုဒါစာရပ္ပကာသနေန သတ္တာနံ ဒုဗ္ဘာသိတသမုဒါစာရံ ပဋိသေဓေန္တော ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။ တတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိ သင်္ဂီတိကာရဝစနံ။ တတ္ထ တတြ ခေါ ဘဂဝါ…ပေ… ဘဒန္တေတိ တေ ဘိက္ခူတိ ဧတံ အပုဗ္ဗံ, သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ တသ္မာ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနတ္ထမိဒံ ဝုစ္စတိ – တတြာတိ ဒေသကာလပရိဒီပနံ။ တဉှိ ယံ သမယံ ဝိဟရတိ, တတြ သမယေ, ယသ္မိဉ္စ အာရာမေ ဝိဟရတိ, တတြ အာရာမေတိ ဒီပေတိ။ ဘာသိတဗ္ဗယုတ္တေ ဝါ ဒေသကာလေ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဘဂဝါ အယုတ္တေ ဒေသေ ကာလေ ဝါ ဓမ္မံ ဘာသတိ။ ‘‘အကာလော ခေါ, တာဝ, ဗာဟိယာ’’တိအာဒိ (ဥဒါ။ ၁၀) စေတ္ထ သာဓကံ။ ခေါတိ ပဒပူရဏမတ္တေ အဝဓာရဏာဒိကာလတ္ထေ ဝါ နိပါတော။ ဘဂဝါတိ လောကဂရုပရိဒီပနံ။ ဘိက္ခူတိ ကထာသဝနယုတ္တပုဂ္ဂလပရိဒီပနံ။ အာမန္တေသီတိ အာလပိ အဘာသိ သမ္ဗောဓေသိ။
ဘိက္ခဝေါတိ အာမန္တနာကာရပရိဒီပနံ။ တဉ္စ ဘိက္ခနသီလတာဒိဂုဏယောဂသိဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေန နေသံ ဟီနာဓိကဇနသေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတိ။ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဣမိနာ စ ကရုဏာဝိပ္ဖါရသောမ္မဟဒယနယနနိပါတပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဝစနေန တေ အတ္တနော မုခါဘိမုခေ ကရိတွာ တေနေဝ ကထေတုကမျတာဒီပကေန ဝစနေန တေသံ သောတုကမျတံ ဇနေတိ, တေနေဝ စ သမ္ဗောဓနတ္ထေန ဝစနေန သာဓုကသဝနမနသိကာရေပိ တေ နိယောဇေတိ။ သာဓုကသဝနမနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ။ အပရေသုပိ ဒေဝမနုဿေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ဘိက္ခူ ဧဝ အာမန္တေသီတိ စေ? ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာသန္နသဒါသန္နိဟိတဘာဝတော။ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏာ ဟိ အယံ ဓမ္မဒေသနာ, န ပါဋိပုဂ္ဂလိကာ။ ပရိသာယ စ ဇေဋ္ဌာ ဘိက္ခူ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ, သေဋ္ဌာ အနဂါရိယဘာဝံ အာဒိံ ကတွာ သတ္ထု စရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သကလသာသနပဋိဂ္ဂါဟကတ္တာ စ။ အာသန္နာ တတ္ထ နိသိန္နေသု သတ္ထု သန္တိကတ္တာ, သဒါ သန္နိဟိတာ သတ္ထု သန္တိကာဝစရတ္တာ။ တေန ဘဂဝါ သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဘိက္ခူ ဧဝ အာမန္တေသိ။ အပိစ ဘာဇနံ တေ ဣမာယ ကထာယ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိသဗ္ဘာဝတောတိပိ တေ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၃။)ဧဝ အာမန္တေသိ။ ဘဒန္တေတိ ဂါရဝါဓိဝစနမေတံ။ တေ ဘိက္ခူတိ ယေ ဘဂဝါ အာမန္တေသိ, တေ ဧဝံ ဘဂဝန္တံ အာလပန္တာ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုန္တိ။
စတူဟိ အင်္ဂေဟီတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ အဝယဝေဟိ ဝါ။ မုသာဝါဒါဝေရမဏိအာဒီနိ ဟိ စတ္တာရိ သုဘာသိတဝါစာယ ကာရဏာနိ။ သစ္စဝစနာဒယော စတ္တာရော အဝယဝါ, ကာရဏတ္ထေ စ အင်္ဂသဒ္ဒေါ။ စတူဟီတိ နိဿက္ကဝစနံ ဟောတိ, အဝယဝတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ သမန္နာဂတာတိ သမနုအာဂတာ ပဝတ္တာ ယုတ္တာ စ။ ဝါစာတိ သမုလ္လပနဝါစာ။ ယာ သာ ‘‘ဝါစာ ဂိရာ ဗျပ္ပထော’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၆) စ, ‘‘နေလာ ကဏ္ဏသုခါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၊ မ။ နိ။ ၃။၁၄) စ ဧဝမာဒီသု အာဂစ္ဆတိ။ ယာ ပန ‘‘ဝါစာယ စေ ကတံ ကမ္မ’’န္တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာယကမ္မဒွါရ) ဧဝံ ဝိညတ္တိ စ, ‘‘ယာ စတူဟိ ဝစီဒုစ္စရိတေဟိ အာရတိ ဝိရတိ…ပေ… အယံ ဝုစ္စတိ သမ္မာဝါစာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၉၉၊ ဝိဘ။ ၂၀၆) ဧဝံ ဝိရတိ စ, ‘‘ဖရုသဝါစာ, ဘိက္ခဝေ, အာသေဝိတာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ နိရယသံဝတ္တနိကာ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၄၀) ဧဝံ စေတနာ စ ဝါစာတိ အာဂစ္ဆတိ, သာ ဣဓ န အဓိပ္ပေတာ။ ကသ္မာ? အဘာသိတဗ္ဗတော။ သုဘာသိတာ ဟောတီတိ သုဋ္ဌု ဘာသိတာ ဟောတိ။ တေနဿာ အတ္ထာဝဟနတံ ဒီပေတိ။ န ဒုဗ္ဘာသိတာတိ န ဒုဋ္ဌု ဘာသိတာ။ တေနဿာ အနတ္ထာနာဝဟနတံ ဒီပေတိ။ အနဝဇ္ဇာတိ ဝဇ္ဇသင်္ခါတရာဂါဒိဒေါသဝိရဟိတာ။ တေနဿာ ကာရဏသုဒ္ဓိံ ဝုတ္တဒေါသာဘာဝဉ္စ ဒီပေတိ။ အနနုဝဇ္ဇာ စာတိ အနုဝါဒဝိမုတ္တာ။ တေနဿာ သဗ္ဗာကာရသမ္ပတ္တိံ ဒီပေတိ။ ဝိညူနန္တိ ပဏ္ဍိတာနံ။ တေန နိန္ဒာပသံသာသု ဗာလာ အပ္ပမာဏာတိ ဒီပေတိ။
ကတမေဟိ စတူဟီတိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘိက္ခဝေတိ ယေသံ ကထေတုကာမော, တဒါလပနံ။ ဘိက္ခူတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဝါစာဘာသနကပုဂ္ဂလနိဒဿနံ။ သုဘာသိတံယေဝ ဘာသတီတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ စတူသု ဝါစင်္ဂေသု အညတရင်္ဂနိဒ္ဒေသဝစနံ။ နော ဒုဗ္ဘာသိတန္တိ တဿေဝ ဝါစင်္ဂဿ ပဋိပက္ခဘာသနနိဝါရဏံ။ တေန ‘‘မုသာဝါဒါဒယောပိ ကဒါစိ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဒိဋ္ဌိံ နိသေဓေတိ။ ‘‘နော ဒုဗ္ဘာသိတ’’န္တိ ဣမိနာ ဝါ မိစ္ဆာဝါစပ္ပဟာနံ ဒီပေတိ, ‘‘သုဘာသိတ’’န္တိ ဣမိနာ ပဟီနမိစ္ဆာဝါစေန သတာ ဘာသိတဗ္ဗဝစနလက္ခဏံ။ တထာ ပါပဿ အကရဏံ, ကုသလဿ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၄။)ဥပသမ္ပဒံ။ အင်္ဂပရိဒီပနတ္ထံ ပန အဘာသိတဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ အဝတွာ ဘာသိတဗ္ဗမေဝါဟ။ ဧသ နယော ဓမ္မံယေဝါတိအာဒီသုပိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘သုဘာသိတံယေဝ ဘာသတိ နော ဒုဗ္ဘာသိတ’’န္တိ ဣမိနာ ပိသုဏဒေါသရဟိတံ သမဂ္ဂကရဏဝစနံ ဝုတ္တံ, ‘‘ဓမ္မံယေဝ ဘာသတိ နော အဓမ္မ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဖဒေါသရဟိတံ ဓမ္မတော အနပေတံ မန္တာဝစနံ ဝုတ္တံ, ဣတရေဟိ ဒွီဟိ ဖရုသာလိကရဟိတာနိ ပိယသစ္စဝစနာနိ ဝုတ္တာနိ။ ဣမေဟိ ခေါတိအာဒိနာ ပန တာနိ အင်္ဂါနိ ပစ္စက္ခတော ဒဿေန္တော တံ ဝါစံ နိဂမေတိ။ ဝိသေသတော စေတ္ထ ‘‘ဣမေဟိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဝါစာ သုဘာသိတာ ဟောတီ’’တိ ဘဏန္တော ယဒညေ ပဋိညာဒီဟိ အဝယဝေဟိ နာမာဒီဟိ ပဒေဟိ လိင်္ဂဝစနဝိဘတ္တိကာလကာရကာဒီဟိ သမ္ပတ္တီဟိ စ သမန္နာဂတံ ဝါစံ ‘‘သုဘာသိတ’’န္တိ မညန္တိ, တံ ဓမ္မတော ပဋိသေဓေတိ။ အဝယဝါဒိသမ္ပန္နာပိ ဟိ ပေသုညာဒိသမန္နာဂတာ ဝါစာ ဒုဗ္ဘာသိတာဝ ဟောတိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ အနတ္ထာဝဟတ္တာ။ ဣမေဟိ ပန စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ သစေပိ မိလက္ခုဘာသာပရိယာပန္နာ ဃဋစေဋိကာဂီတိကပရိယာပန္နာ ဝါ ဟောတိ, တထာပိ သုဘာသိတာ ဧဝ လောကိယလောကုတ္တရဟိတသုခါဝဟတ္တာ။ သီဟဠဒီပေ မဂ္ဂပဿေ သဿံ ရက္ခန္တိယာ သီဟဠစေဋိကာယ သီဟဠကေနေဝ ဇာတိဇရာမရဏပဋိသံယုတ္တံ ဂီတံ ဂါယန္တိယာ သုတွာ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာ သဋ္ဌိမတ္တာ ဝိပဿကဘိက္ခူ စေတ္ထ အရဟတ္တံ ပတ္တာ နိဒဿနံ။ တထာ တိဿော နာမ အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဘိက္ခု ပဒုမသရသမီပေန ဂစ္ဆန္တော ပဒုမသရေ ပဒုမာနိ ဘဉ္ဇိတွာ ဘဉ္ဇိတွာ –
‘‘ပါတော ဖုလ္လံ ကောကနဒံ, သူရိယာလောကေန ဘဇ္ဇိယတေ၊
ဧဝံ မနုဿတ္တဂတာ သတ္တာ, ဇရာဘိဝေဂေန မဒ္ဒီယန္တီ’’တိ။ –
ဣမံ ဂီတံ ဂါယန္တိယာ စေဋိကာယ သုတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော, ဗုဒ္ဓန္တရေ စ အညတရော ပုရိသော သတ္တဟိ ပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝနာ အာဂမ္မ အညတရာယ ဣတ္ထိယာ မုသလေန တဏ္ဍုလေ ကောဋ္ဋေန္တိယာ –
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၅။)‘‘ဇရာယ ပရိမဒ္ဒိတံ ဧတံ, မိလာတဆဝိစမ္မနိဿိတံ၊
မရဏေန ဘိဇ္ဇတိ ဧတံ, မစ္စုဿ ဃသမာမိသံ။
‘‘ကိမီနံ အာလယံ ဧတံ, နာနာကုဏပေန ပူရိတံ၊
အသုစိဿ ဘာဇနံ ဧတံ, ကဒလိက္ခန္ဓသမံ ဣဒ’’န္တိ။ –
ဣမံ ဂီတိကံ သုတွာ သဟ ပုတ္တေဟိ ပစ္စေကဗောဓိံ ပတ္တော, အညေ စ ဤဒိသေဟိ ဥပါယေဟိ အရိယဘူမိံ ပတ္တာ နိဒဿနံ။ အနစ္ဆရိယံ ပနေတံ, ယံ ဘဂဝတာ အာသယာနုသယကုသလေန ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာ ဂါထာယော သုတွာ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု, အညေ စ ခန္ဓာယတနာဒိပဋိသံယုတ္တာ ကထာ သုတွာ အနေကေ ဒေဝမနုဿာတိ။ ဧဝံ ဣမေဟိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဝါစာ သစေပိ မိလက္ခုဘာသာပရိယာပန္နာ, ဃဋစေဋိကာဂီတိကပရိယာပန္နာ ဝါ ဟောတိ, တထာပိ ‘‘သုဘာသိတာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုဘာသိတတ္တာ ဧဝ စ အနဝဇ္ဇာ စ အနနုဝဇ္ဇာ စ ဝိညူနံ အတ္ထတ္ထိကာနံ ကုလပုတ္တာနံ အတ္ထပဋိသရဏာနံ, နော ဗျဉ္ဇနပဋိသရဏာနန္တိ။
ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါတိ ဣဒံ သုဘာသိတလက္ခဏံ ဘဂဝါ အဝေါစ။ ဣဒံ ဝတွာန သုဂတော, အထာပရံ ဧတဒဝေါစ သတ္ထာတိ ဣဒဉ္စ လက္ခဏံ ဝတွာ အထ အညမ္ပိ ဧတံ အဝေါစ သတ္ထာ။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗဂါထံ ဒဿေတွာ သဗ္ဗမေတံ သင်္ဂီတိကာရကာ အာဟံသု။ တတ္ထ အပရန္တိ ဂါထာဗန္ဓဝစနံ သန္ဓာယ ဝုစ္စတိ။ တံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ – ပစ္ဆာ အာဂတပရိသံ အဿဝနသုဿဝနအာဓာရဏဒဠှီကရဏာဒီနိ ဝါ သန္ဓာယ တဒတ္ထဒီပကမေဝ စ။ ပုဗ္ဗေ ကေနစိ ကာရဏေန ပရိဟာပိတဿ အတ္ထဿ ဒီပနေန အတ္ထဝိသေသဒီပကဉ္စ ‘‘ပုရိသဿ ဟိ ဇာတဿ, ကုဌာရီ ဇာယတေ မုခေ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၆၆၂) ဝိယ။ ဣဓ ပန တဒတ္ထဒီပကမေဝ။
֍ * ၄၅၃။ တတ္ထ သန္တောတိ ဗုဒ္ဓါဒယော။ တေ ဟိ သုဘာသိတံ ‘‘ဥတ္တမံ သေဋ္ဌ’’န္တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထန္တိ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗေ နိဒ္ဒိဋ္ဌက္ကမံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ ဂါထာပရိယောသာနေ ပန ဝင်္ဂီသတ္ထေရော ဘဂဝတော သုဘာသိတေ ပသီဒိ။
သော ယံ ပသန္နာကာရံ အကာသိ, ယဉ္စ ဝစနံ ဘဂဝါ အဘာသိ, တံ ဒဿေန္တာ သင်္ဂီတိကာရကာ ‘‘အထ ခေါ အာယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟံသု။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၆။)တတ္ထ ပဋိဘာတိ မန္တိ မမ ဘာဂေါ ပကာသတိ။ ပဋိဘာတု တန္တိ တဝ ဘာဂေါ ပကာသတု။ သာရုပ္ပါဟီတိ အနုစ္ဆဝိကာဟိ။ အဘိတ္ထဝီတိ ပသံသိ။
֍ * ၄၅၄။ န တာပယေတိ ဝိပ္ပဋိသာရေန န တာပေယျ။ န ဝိဟိံသေယျာတိ အညမညံ ဘိန္ဒန္တော န ဗာဓေယျ။ သာ ဝေ ဝါစာတိ သာ ဝါစာ ဧကံသေနေဝ သုဘာသိတာ။ ဧတ္တာဝတာ အပိသုဏဝါစာယ ဘဂဝန္တံ ထောမေတိ။
֍ * ၄၅၅။ ပဋိနန္ဒိတာတိ ဟဋ္ဌေန ဟဒယေန ပဋိမုခံ ဂန္တွာ နန္ဒိတာ သမ္ပိယာယိတာ။ ယံ အနာဒါယ ပါပါနိ, ပရေသံ ဘာသတေ ပိယန္တိ ယံ ဝါစံ ဘာသန္တော ပရေသံ ပါပါနိ အပ္ပိယာနိ ပဋိက္ကူလာနိ ဖရုသဝစနာနိ အနာဒါယ အတ္ထဗျဉ္ဇနမဓုရံ ပိယမေဝ ဝစနံ ဘာသတိ, တံ ပိယဝါစမေဝ ဘာသေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမာယ ဂါထာယ ပိယဝစနေန ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိ။
֍ * ၄၅၆။ အမတာတိ အမတသဒိသာ သာဒုဘာဝေန။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သစ္စံ ဟဝေ သာဒုတရံ ရသာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၃၊ သု။ နိ။ ၁၈၄)။ နိဗ္ဗာနာမတပစ္စယတ္တာ ဝါ အမတာ။ ဧသ ဓမ္မော သနန္တနောတိ ယာယံ သစ္စဝါစာ နာမ, ဧသ ပေါရာဏော ဓမ္မော စရိယာ ပဝေဏီ, ဣဒမေဝ ဟိ ပေါရာဏာနံ အာစိဏ္ဏံ, န တေ အလိကံ ဘာသိံသု။ တေနေဝါဟ – ‘‘သစ္စေ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ, အဟု သန္တော ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။ တတ္ထ သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ အတ္ထေ ပတိဋ္ဌိတာ။ အတ္ထေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ စ ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရံ ဝါ ဒွယံ သစ္စဝိသေသနမိစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတာ။ ကီဒိသေ? အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ, ယံ ပရေသံ အတ္ထတော အနပေတတ္တာ အတ္ထံ အနုပရောဓံ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတိပိ စ အနုပရောဓကရတ္တေ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ, ယံ ဓမ္မိကမေဝ အတ္ထံ သာဓေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမာယ ဂါထာယ သစ္စဝစနေန ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိ။
֍ * ၄၅၇။ ခေမန္တိ အဘယံ နိရုပဒ္ဒဝံ။ ကေန ကာရဏေနာတိ စေ? နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ ဒုက္ခဿန္တကိရိယာယ, ယသ္မာ ကိလေသနိဗ္ဗာနံ ပါပေတိ, ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ စ အန္တကိရိယာယ သံဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယံ ဗုဒ္ဓေါ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ ဒုက္ခဿန္တကိရိယာယာတိ ဒွိန္နံ နိဗ္ဗာနဓာတူနမတ္ထာယ ခေမမဂ္ဂပ္ပကာသနတော ခေမံ ဝါစံ ဘာသတိ, သာ ဝေ ဝါစာနမုတ္တမာတိ သာ ဝါစာ သဗ္ဗဝါစာနံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၇။)သေဋ္ဌာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမာယ ဂါထာယ မန္တာဝစနေန ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ အယမေတ္ထ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သုဘာသိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပူရဠာသသုတ္တ-(သုန္ဒရိကဘာရဒွါဇသုတ္တ)-ဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ ပူရဠာသသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သုန္ဒရိကဘာရဒွါဇဗြာဟ္မဏံ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပန္နံ ဒိသွာ ‘‘တတ္ထ မယိ ဂတေ ကထာ ပဝတ္တိဿတိ, တတော ကထာဝသာနေ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဧသ ဗြာဟ္မဏော ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ စ ဉတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိ သင်္ဂီတိကာရကာနံ ဝစနံ။ ကိံဇစ္စော ဘဝန္တိအာဒိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ, န ဗြာဟ္မဏော နောမှီတိအာဒိ ဘဂဝတော။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ သမောဓာနေတွာ ‘‘ပူရဠာသသုတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ဝုတ္တသဒိသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အဝုတ္တံ ဝဏ္ဏယိဿာမ, တဉ္စ ခေါ ဥတ္တာနတ္ထာနိ ပဒါနိ အနာမသန္တာ။ ကောသလေသူတိ ကောသလာ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ။ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှိသဒ္ဒေန ‘‘ကောသလာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ကောသလေသု ဇနပဒေ။ ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ မဟာပနာဒံ ရာဇကုမာရံ နာနာနာဋကာဒီနိ ဒိသွာ သိတမတ္တမ္ပိ အကရောန္တံ သုတွာ ရာဇာ အာဏာပေသိ ‘ယော မမ ပုတ္တံ ဟသာပေတိ, သဗ္ဗာဘရဏေဟိ နံ အလင်္ကရောမီ’တိ။ တတော နင်္ဂလာနိ ဆဍ္ဍေတွာ မဟာဇနကာယော သန္နိပတိ။ တေ စ မနုဿာ အတိရေကသတ္တဝဿာနိ နာနာကီဠိကာဒယော ဒဿေန္တာပိ တံ နာသက္ခိံသု ဟသာပေတုံ။ တတော သက္ကော ဒေဝနဋံ ပေသေသိ, သော ဒိဗ္ဗနာဋကံ ဒဿေတွာ ဟသာပေသိ။ အထ တေ မနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော ဝသနောကာသာဘိမုခါ ပက္ကမိံသု။ တေ ပဋိပထေ မိတ္တသုဟဇ္ဇာဒယော ဒိသွာ ပဋိသန္ထာရမကံသု ‘ကစ္စိ ဘော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၈။)ကုသလ’န္တိ။ တသ္မာ တံ ‘ကုသလ’န္တိ သဒ္ဒံ ဥပါဒါယ သော ပဒေသော ‘ကောသလော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ သုန္ဒရိကာယ နဒိယာ တီရေတိ သုန္ဒရိကာတိ ဧဝံနာမိကာယ နဒိယာ တီရေ။
တေန ခေါ ပနာတိ ယေန သမယေန ဘဂဝါ တံ ဗြာဟ္မဏံ ဝိနေတုကာမော ဂန္တွာ တဿာ နဒိယာ တီရေ သသီသံ ပါရုပိတွာ ရုက္ခမူလေ နိသဇ္ဇာသင်္ခါတေန ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတိ။ သုန္ဒရိကဘာရဒွါဇောတိ သော ဗြာဟ္မဏော တဿာ နဒိယာ တီရေ ဝသတိ အဂ္ဂိဉ္စ ဇုဟတိ, ဘာရဒွါဇောတိ စဿ ဂေါတ္တံ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ အဂ္ဂိံ ဇုဟတီတိ အာဟုတိပက္ခိပနေန ဇာလေတိ။ အဂ္ဂိဟုတ္တံ ပရိစရတီတိ အဂျာယတနံ သမ္မဇ္ဇနူပလေပနဗလိကမ္မာဒိနာ ပယိရုပါသတိ။ ကော နု ခေါ ဣမံ ဟဗျသေသံ ဘုဉ္ဇေယျာတိ သော ကိရ ဗြာဟ္မဏော အဂ္ဂိမှိ ဇုဟိတွာ အဝသေသံ ပါယာသံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဂ္ဂိမှိ တာဝ ပက္ခိတ္တပါယာသော မဟာဗြဟ္မုနာ ဘုတ္တော, အယံ ပန အဝသေသော အတ္ထိ။ တံ ယဒိ ဗြဟ္မုနော မုခတော ဇာတဿ ဗြာဟ္မဏဿေဝ ဒဒေယျံ, ဧဝံ မေ ပိတရာ သဟ ပုတ္တောပိ သန္တပ္ပိတော ဘဝေယျ, သုဝိသောဓိတော စ ဗြဟ္မလောကဂါမိမဂ္ဂေါ အဿ, ဟန္ဒာဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဂဝေသာမီ’’တိ။ တတော ဗြာဟ္မဏဒဿနတ္ထံ ဥဋ္ဌာယာသနာ စတုဒ္ဒိသာ အနုဝိလောကေသိ – ‘‘ကော နု ခေါ ဣမံ ဟဗျသေသံ ဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ။
အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေတိ တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ သေဋ္ဌရုက္ခမူလေ။ သသီသံ ပါရုတန္တိ သဟ သီသေန ပါရုတကာယံ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧဝမကာသိ, ကိံ နာရာယနသင်္ခါတဗလောပိ ဟုတွာ နာသက္ခိ ဟိမပါတံ သီတဝါတဉ္စ ပဋိဗာဟိတုန္တိ? အတ္ထေတံ ကာရဏံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗသော ကာယပဋိဇဂ္ဂနံ ကရောန္တိ ဧဝ, အပိစ ဘဂဝါ ‘‘အာဂတေ ဗြာဟ္မဏေ သီသံ ဝိဝရိဿာမိ, မံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏော ကထံ ပဝတ္တေဿတိ, အထဿ ကထာနုသာရေန ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’’တိ ကထာပဝတ္တနတ္ထံ ဧဝမကာသိ။ ဒိသွာန ဝါမေန…ပေ… တေနုပသင်္ကမီတိ သော ကိရ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏော ‘‘အယံ သသီသံ ပါရုပိတွာ သဗ္ဗရတ္တိံ ပဓာနမနုယုတ္တော, ဣမဿ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ဣမံ ဟဗျသေသံ ဒဿာမီ’’တိ ဗြာဟ္မဏသညီ ဟုတွာ ဧဝ ဥပသင်္ကမိ။ မုဏ္ဍော အယံ ဘဝံ, မုဏ္ဍကော အယံ ဘဝန္တိ သီသေ ဝိဝရိတမတ္တေဝ ကေသန္တံ ဒိသွာ ‘‘မုဏ္ဍော’’တိ အာဟ။ တတော သုဋ္ဌုတရံ ဩလောကေန္တော ပရိတ္တမ္ပိ သိခံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၂၉။)အဒိသွာ ဟီဠေန္တော ‘‘မုဏ္ဍကော’’တိ အာဟ။ ဧဝရူပါ ဟိ နေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဒိဋ္ဌိ။ တတော ဝါတိ ယတ္ထ ဌိတော အဒ္ဒသ, တမှာ ပဒေသာ မုဏ္ဍာပီတိ ကေနစိ ကာရဏေန မုဏ္ဍိတသီသာပိ ဟောန္တိ။
֍ * ၄၅၈။ န ဗြာဟ္မဏော နောမှီတိ ဧတ္ထ နကာရော ပဋိသေဓေ, နောကာရော အဝဓာရဏေ ‘‘န နော သမ’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ ၂၂၆) ဝိယ။ တေန နေဝမှိ ဗြာဟ္မဏောတိ ဒဿေတိ။ န ရာဇပုတ္တောတိ ခတ္တိယော နမှိ။ န ဝေဿာယနောတိ ဝေဿောပိ နမှိ။ ဥဒကောစိ နောမှီတိ အညောပိ သုဒ္ဒေါ ဝါ စဏ္ဍာလော ဝါ ကောစိ န ဟောမီတိ ဧဝံ ဧကံသေနေဝ ဇာတိဝါဒသမုဒါစာရံ ပဋိက္ခိပတိ။ ကသ္မာ? မဟာသမုဒ္ဒံ ပတ္တာ ဝိယ ဟိ နဒိယော ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာ ကုလပုတ္တာ ဇဟန္တိ ပုရိမာနိ နာမဂေါတ္တာနိ။ ပဟာရာဒသုတ္တဉ္စေတ္ထ (အ။ နိ။ ၈။၁၉) သာဓကံ။ ဧဝံ ဇာတိဝါဒံ ပဋိက္ခိပိတွာ ယထာဘူတမတ္တာနံ အာဝိကရောန္တော အာဟ – ‘‘ဂေါတ္တံ ပရိညာယ ပုထုဇ္ဇနာနံ, အကိဉ္စနော မန္တ စရာမိ လောကေ’’တိ။ ကထံ ဂေါတ္တံ ပရိညာသီတိ စေ? ဘဂဝါ ဟိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ပရိညာသိ, တေသု စ ပရိညာတေသု ဂေါတ္တံ ပရိညာတမေဝ ဟောတိ။ ရာဂါဒိကိဉ္စနာနံ ပန အဘာဝေန သော အကိဉ္စနော မန္တာ ဇာနိတွာ ဉာဏာနုပရိဝတ္တီဟိ ကာယကမ္မာဒီဟိ စရတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဂေါတ္တံ…ပေ… လောကေ’’တိ။ မန္တာ ဝုစ္စတိ ပညာ, တာယ စေသ စရတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘မန္တံ စရာမိ လောကေ’’တိ ဆန္ဒဝသေန ရဿံ ကတွာ။
၄၅၉-၆၀။ ဧဝံ အတ္တာနံ အာဝိကတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဧဝံ ဩဠာရိကံ လိင်္ဂမ္ပိ ဒိသွာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ န ဇာနာသီ’’တိ ဗြာဟ္မဏဿ ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေန္တော အာဟ – ‘‘သံဃာဋိဝါသီ…ပေ… ဂေါတ္တပဉှ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ဆိန္နသံဃဋိတဋ္ဌေန တီဏိပိ စီဝရာနိ ‘‘သံဃာဋီ’’တိ အဓိပ္ပေတာနိ, တာနိ နိဝါသေတိ ပရိဒဟတီတိ သံဃာဋိဝါသီ။ အဂဟောတိ အဂေဟော, နိတ္တဏှောတိ အဓိပ္ပါယော။ နိဝါသာဂါရံ ပန ဘဂဝတော ဇေတဝနေ မဟာဂန္ဓကုဋိကရေရိမဏ္ဍလမာဠကောသမ္ဗကုဋိစန္ဒနမာလာဒိအနေကပ္ပကာရံ, တံ သန္ဓာယ န ယုဇ္ဇတိ။ နိဝုတ္တကေသောတိ အပနီတကေသော, ဩဟာရိတကေသမဿူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဘိနိဗ္ဗုတတ္တောတိ အတီဝ ဝူပသန္တပရိဠာဟစိတ္တော, ဂုတ္တစိတ္တော ဝါ။ အလိပ္ပမာနော ဣဓ မာဏဝေဟီတိ ဥပကရဏသိနေဟဿ ပဟီနတ္တာ မနုဿေဟိ အလိတ္တော အသံသဋ္ဌော ဧကန္တဝိဝိတ္တော။ အကလ္လံ မံ ဗြာဟ္မဏာတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၀။)ယွာဟံ ဧဝံ သံဃာဋိဝါသီ…ပေ… အလိပ္ပမာနော ဣဓ မာဏဝေဟိ, တံ မံ တွံ, ဗြာဟ္မဏ, ပါကတိကာနိ နာမဂေါတ္တာနိ အတီတံ ပဗ္ဗဇိတံ သမာနံ အပ္ပတိရူပံ ဂေါတ္တပဉှံ ပုစ္ဆသီတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ဥပါရမ္ဘံ မောစေန္တော ဗြာဟ္မဏော အာဟ – ပုစ္ဆန္တိ ဝေ, ဘော ဗြာဟ္မဏာ, ဗြာဟ္မဏေဘိ သဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏော နော ဘဝ’’န္တိ။ တတ္ထ ဗြာဟ္မဏော နောတိ ဗြာဟ္မဏော နူတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – နာဟံ ဘော အကလ္လံ ပုစ္ဆာမိ။ အမှာကဉှိ ဗြာဟ္မဏသမယေ ဗြာဟ္မဏာ ဗြာဟ္မဏေဟိ သဟ သမာဂန္တွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏော နု ဘဝံ, ဘာရဒွါဇော နု ဘဝ’’န္တိ ဧဝံ ဇာတိမ္ပိ ဂေါတ္တမ္ပိ ပုစ္ဆန္တိ ဧဝါတိ။
၄၆၁-၂။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏဿ စိတ္တမုဒုဘာဝကရဏတ္ထံ မန္တေသု အတ္တနော ပကတညုတံ ပကာသေန္တော အာဟ – ‘‘ဗြာဟ္မဏော ဟိ စေ တွံ ဗြူသိ…ပေ… စတုဝီသတက္ခရ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – သစေ တွံ ‘‘ဗြာဟ္မဏော အဟံ’’တိ ဗြူသိ, မဉ္စ အဗြာဟ္မဏံ ဗြူသိ, တသ္မာ ဘဝန္တံ သာဝိတ္တိံ ပုစ္ဆာမိ တိပဒံ စတုဝီသတက္ခရံ, တံ မေ ဗြူဟီတိ။ ဧတ္ထ စ ဘဂဝါ ပရမတ္ထဝေဒါနံ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ အာဒိဘူတံ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏေဟိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ ပကာသိတံ အတ္ထသမ္ပန္နံ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဉ္စ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ, ဓမ္မံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ, သံဃံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဣမံ အရိယသာဝိတ္တိံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတိ။ ယဒိပိ ဟိ ဗြာဟ္မဏော အညံ ဝဒေယျ, အဒ္ဓါ နံ ဘဂဝါ ‘‘နာယံ, ဗြာဟ္မဏ, အရိယဿ ဝိနယေ သာဝိတ္တီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ တဿ အသာရကတ္တံ ဒဿေတွာ ဣဓေဝ ပတိဋ္ဌာပေယျ။ ဗြာဟ္မဏော ပန ‘‘သာဝိတ္တိံ ပုစ္ဆာမိ တိပဒံ စတုဝီသတက္ခရ’’န္တိ ဣဒံ အတ္တနော သမယသိဒ္ဓံ သာဝိတ္တိလက္ခဏဗျဉ္ဇနကံ ဗြဟ္မဿရေန နိစ္ဆာရိတဝစနံ သုတွာဝ ‘‘အဒ္ဓါယံ သမဏော ဗြာဟ္မဏသမယေ နိဋ္ဌံ ဂတော, အဟံ ပန အညာဏေန ‘အဗြာဟ္မဏော အယ’န္တိ ပရိဘဝိံ, သာဓုရူပေါ မန္တပါရဂူ ဗြာဟ္မဏောဝ ဧသော’’တိ နိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ‘‘ဟန္ဒ နံ ယညဝိဓိံ ဒက္ခိဏေယျဝိဓိဉ္စ ပုစ္ဆာမီ’’တိ တမတ္ထံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကိံနိဿိတာ…ပေ… လောကေ’’တိ ဣမံ ဝိသမဂါထာပဒတ္တယမာဟ။ တဿတ္ထော – ကိံနိဿိတာ ကိမဓိပ္ပါယာ ကိံ ပတ္ထေန္တာ ဣသယော စ ခတ္တိယာ စ ဗြာဟ္မဏာ စ အညေ စ မနုဇာ ဒေဝတာနံ အတ္ထာယ ယညံ အကပ္ပယိံသု။ ယညမကပ္ပယိံသူတိ မကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အကပ္ပယိံသူတိ သံဝိဒဟိံသု အကံသု။ ပုထူတိ ဗဟူ အန္နပါနဒါနာဒိနာ ဘေဒေန အနေကပ္ပကာရေ ပုထူ ဝါ ဣသယော မနုဇာ ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ စ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၁။)ကိံနိဿိတာ ယညမကပ္ပယိံသု။ ကထံ နေသံ တံ ကမ္မံ သမိဇ္ဈတီတိ ဣမိနာဓိပ္ပါယေန ပုစ္ဆတိ။
֍ * ၄၆၃။ အထဿ ဘဂဝါ တမတ္ထံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ယဒန္တဂူ ဝေဒဂူ ယညကာလေ။ ယဿာဟုတိံ လဘေ တဿိဇ္ဈေတိ ဗြူမီ’’တိ ဣဒံ သေသပဒဒွယမာဟ။ တတ္ထ ယဒန္တဂူတိ ယော အန္တဂူ, ဩကာရဿ အကာရော, ဒကာရော စ ပဒသန္ဓိကရော ‘‘အသာဓာရဏမညေသ’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၈။၉) မကာရော ဝိယ။ အယံ ပန အတ္ထော – ယော ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ တီဟိ ပရိညာဟိ အန္တဂတတ္တာ အန္တဂူ, စတူဟိ စ မဂ္ဂဉာဏဝေဒေဟိ ကိလေသေ ဝိဇ္ဈိတွာ ဂတတ္တာ ဝေဒဂူ, သော ယဿ ဣသိမနုဇခတ္တိယဗြာဟ္မဏာနံ အညတရဿ ယညကာလေ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ အာဟာရေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ အန္တမသော ဝနပဏ္ဏမူလဖလာဒိမှိပိ အာဟုတိံ လဘေ, တတော ကိဉ္စိ ဒေယျဓမ္မံ လဘေယျ, တဿ တံ ယညကမ္မံ ဣဇ္ဈေ သမိဇ္ဈေယျ, မဟပ္ဖလံ ဘဝေယျာတိ ဗြူမီတိ။
֍ * ၄၆၄။ အထ ဗြာဟ္မဏော တံ ဘဂဝတော ပရမတ္ထယောဂဂမ္ဘီရံ အတိမဓုရဂိရနိဗ္ဗိကာရသရသမ္ပန္နံ ဒေသနံ သုတွာ သရီရသမ္ပတ္တိသူစိတဉ္စဿ သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိံ သမ္ဘာဝယမာနော ပီတိသောမနဿဇာတော ‘‘အဒ္ဓါ ဟိ တဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဣတိ ဗြာဟ္မဏောတိ သင်္ဂီတိကာရာနံ ဝစနံ, သေသံ ဗြာဟ္မဏဿ။ တဿတ္ထော – အဒ္ဓါ ဟိ တဿ မယှံ ဟုတမိဇ္ဈေ, အယံ အဇ္ဇ ဒေယျဓမ္မော ဣဇ္ဈိဿတိ သမိဇ္ဈိဿတိ မဟပ္ဖလော ဘဝိဿတိ ယံ တာဒိသံ ဝေဒဂုမဒ္ဒသာမ, ယသ္မာ တာဒိသံ ဘဝန္တရူပံ ဝေဒဂုံ အဒ္ဒသာမ။ တွညေဝ ဟိ သော ဝေဒဂူ, န အညော။ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပန တုမှာဒိသာနံ ဝေဒဂူနံ အန္တဂူနဉ္စ အဒဿနေန အမှာဒိသာနံ ယညေ ပဋိယတ္တံ အညော ဇနော ဘုဉ္ဇတိ ပူရဠာသံ စရုကဉ္စ ပူဝဉ္စာတိ။
֍ * ၄၆၅။ တတော ဘဂဝါ အတ္တနိ ပသန္နံ ဝစနပဋိဂ္ဂဟဏသဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ ဝိဒိတွာ ယထာဿ သုဋ္ဌု ပါကဋာ ဟောန္တိ, ဧဝံ နာနပ္ပကာရေဟိ ဒက္ခိဏေယျေ ပကာသေတုကာမော ‘‘တသ္မာတိဟ တွ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယသ္မာ မယိ ပသန္နောသိ, တသ္မာ ပန ဣဟ တွံ, ဗြာဟ္မဏ, ဥပသင်္ကမ္မ ပုစ္ဆာတိ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော အာဟ။ ဣဒါနိ ဣတော ပုဗ္ဗံ အတ္ထေနအတ္ထိကပဒံ ပရပဒေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ – အတ္ထေန အတ္ထိကော တဿ အတ္ထတ္ထိကဘာဝဿ အနုရူပံ ကိလေသဂ္ဂိဝူပသမေန သန္တံ, ကောဓဓူမဝိဂမေန ဝိဓူမံ,
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၂။)ဒုက္ခာဘာဝေန အနီဃံ, အနေကဝိဓအာသာဘာဝေန နိရာသံ အပ္ပေဝိဓ ဧကံသေန ဣဓ ဌိတောဝ ဣဓ ဝါ သာသနေ အဘိဝိန္ဒေ လစ္ဆသိ အဓိဂစ္ဆိဿသိ သုမေဓံ ဝရပညံ ခီဏာသဝဒက္ခိဏေယျန္တိ။ အထ ဝါ ယသ္မာ မယိ ပသန္နောသိ, တသ္မာတိဟ, တွံ ဗြာဟ္မဏ, အတ္ထေန အတ္ထိကော သမာနော ဥပသင်္ကမ္မ ပုစ္ဆ သန္တံ ဝိဓူမံ အနီဃံ နိရာသန္တိ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော အာဟ။ ဧဝံ ပုစ္ဆန္တော အပ္ပေဝိဓ အဘိဝိန္ဒေ သုမေဓံ ခီဏာသဝဒက္ခိဏေယျန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၄၆၆။ အထ ဗြာဟ္မဏော ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနော ဘဂဝန္တံ အာဟ – ‘‘ယညေ ရတောဟံ…ပေ… ဗြူဟိ မေတ’’န္တိ။ တတ္ထ ယညော ယာဂေါ ဒါနန္တိ အတ္ထတော ဧကံ။ တသ္မာ ဒါနရတော အဟံ, တာယ ဧဝ ဒါနာရာမတာယ ဒါနံ ဒါတုကာမော, န ပန ဇာနာမိ, ဧဝံ အဇာနန္တံ အနုသာသတု မံ ဘဝံ။ အနုသာသန္တော စ ဥတ္တာနေနေဝ နယေန ယတ္ထ ဟုတံ ဣဇ္ဈတေ ဗြူဟိ မေတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ယထာဟုတ’’န္တိပိ ပါဌော။
֍ * ၄၆၇။ အထဿ ဘဂဝါ ဝတ္တုကာမော အာဟ – ‘‘တေန ဟိ…ပေ… ဒေသေဿာမီ’’တိ။ ဩဟိတသောတဿ စဿ အနုသာသနတ္ထံ တာဝ ‘‘မာ ဇာတိံ ပုစ္ဆီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ မာ ဇာတိံ ပုစ္ဆီတိ ယဒိ ဟုတသမိဒ္ဓိံ ဒါနမဟပ္ဖလတံ ပစ္စာသီသသိ, ဇာတိံ မာ ပုစ္ဆ။ အကာရဏဉှိ ဒက္ခိဏေယျဝိစာရဏာယ ဇာတိ။ စရဏဉ္စ ပုစ္ဆာတိ အပိစ ခေါ သီလာဒိဂုဏဘေဒံ စရဏံ ပုစ္ဆ။ ဧတဉှိ ဒက္ခိဏေယျဝိစာရဏာယ ကာရဏံ။
ဣဒါနိဿ တမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော နိဒဿနမာဟ – ‘‘ကဋ္ဌာ ဟဝေ ဇာယတိ ဇာတဝေဒေါ’’တိအာဒိ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – ဣဓ ကဋ္ဌာ အဂ္ဂိ ဇာယတိ, န စ သော သာလာဒိကဋ္ဌာ ဇာတော ဧဝ အဂ္ဂိကိစ္စံ ကရောတိ, သာပါနဒေါဏိအာဒိကဋ္ဌာ ဇာတော န ကရောတိ, အပိစ ခေါ အတ္တနော အစ္စိအာဒိဂုဏသမ္ပန္နတ္တာ ဧဝ ကရောတိ။ ဧဝံ န ဗြာဟ္မဏကုလာဒီသု ဇာတော ဧဝ ဒက္ခိဏေယျော ဟောတိ, စဏ္ဍာလကုလာဒီသု ဇာတော န ဟောတိ, အပိစ ခေါ နီစာကုလီနောပိ ဥစ္စာကုလီနောပိ ခီဏာသဝ မုနိ ဓိတိမာ ဟိရီနိသေဓော အာဇာနိယော ဟောတိ, ဣမာယ ဓိတိဟိရိပမုခါယ ဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဇာတိမာ ဥတ္တမဒက္ခိဏေယျော ဟောတိ။ သော ဟိ ဓိတိယာ ဂုဏေ ဓာရယတိ, ဟိရိယာ ဒေါသေ နိသေဓေတိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘ဟိရိယာ ဟိ သန္တော န ကရောန္တိ ပါပ’’န္တိ။ တေန တေ ဗြူမိ –
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၃။)‘‘မာ ဇာတိံ ပုစ္ဆီ စရဏဉ္စ ပုစ္ဆ,
ကဋ္ဌာ ဟဝေ ဇာယတိ ဇာတဝေဒေါ၊
နီစာကုလီနောပိ မုနီ ဓိတီမာ,
အာဇာနိယော ဟောတိ ဟိရီနိသေဓော’’တိ။ –
ဧသ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန အဿလာယနသုတ္တာနုသာရေန (မ။ နိ။ ၂။၄၀၁ အာဒယော) ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၄၆၈။ ဧဝမေတံ ဘဂဝါ စာတုဝဏ္ဏိသုဒ္ဓိယာ အနုသာသိတွာ ဣဒါနိ ယတ္ထ ဟုတံ ဣဇ္ဈတေ, ယထာ စ ဟုတံ ဣဇ္ဈတေ, တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သစ္စေန ဒန္တော’’တိအာဒိဂါထမာဟ။ တတ္ထ သစ္စေနာတိ ပရမတ္ထသစ္စေန။ တဉှိ ပတ္တော ဒန္တော ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘သစ္စေန ဒန္တော’’တိ။ ဒမသာ ဥပေတောတိ ဣန္ဒြိယဒမေန သမန္နာဂတော။ ဝေဒန္တဂူတိ ဝေဒေဟိ ဝါ ကိလေသာနံ အန္တံ ဂတော, ဝေဒါနံ ဝါ အန္တံ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏံ ဂတော။ ဝူသိတဗြဟ္မစရိယောတိ ပုန ဝသိတဗ္ဗာဘာဝတော ဝုတ္ထမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယော။ ကာလေန တမှိ ဟဗျံ ပဝေစ္ဆေတိ အတ္တနော ဒေယျဓမ္မဋ္ဌိတကာလံ တဿ သမ္မုခီဘာဝကာလဉ္စ ဥပလက္ခေတွာ တေန ကာလေန တာဒိသေ ဒက္ခိဏေယျေ ဒေယျဓမ္မံ ပဝေစ္ဆေယျ, ပဝေသေယျ ပဋိပါဒေယျ။
၄၆၉-၇၁။ ကာမေတိ ဝတ္ထုကာမေ စ ကိလေသကာမေ စ။ သုသမာဟိတိန္ဒြိယာတိ သုဋ္ဌု သမာဟိတဣန္ဒြိယာ, အဝိက္ခိတ္တဣန္ဒြိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စန္ဒောဝ ရာဟုဂ္ဂဟဏာ ပမုတ္တာတိ ယထာ စန္ဒော ရာဟုဂ္ဂဟဏာ, ဧဝံ ကိလေသဂ္ဂဟဏာ ပမုတ္တာ ယေ အတီဝ ဘာသန္တိ စေဝ တပန္တိ စ။ သတာတိ သတိသမ္ပန္နာ။ မမာယိတာနီတိ တဏှာဒိဋ္ဌိမမာယိတာနိ။
֍ * ၄၇၂။ ယော ကာမေ ဟိတွာတိ ဣတော ပဘုတိ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ ကာမေ ဟိတွာတိ ကိလေသကာမေ ပဟာယ။ အဘိဘုယျစာရီတိ တေသံ ပဟီနတ္တာ ဝတ္ထုကာမေ အဘိဘုယျစာရီ။ ဇာတိမရဏဿ အန္တံ နာမ နိဗ္ဗာနံ ဝုစ္စတိ, တဉ္စ ယော ဝေဒိ အတ္တနော ပညာဗလေန အညာသိ။ ဥဒကရဟဒေါ ဝါတိ ယေ ဣမေ အနောတတ္တဒဟော ကဏ္ဏမုဏ္ဍဒဟော ရထကာရဒဟော ဆဒ္ဒန္တဒဟော ကုဏာလဒဟော မန္ဒာကိနိဒဟော သီဟပ္ပပါတဒဟောတိ ဟိမဝတိ သတ္တ မဟာရဟဒါ အဂ္ဂိသူရိယသန္တာပေဟိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၄။)အသမ္ဖုဋ္ဌတ္တာ နိစ္စံ သီတလာ, တေသံ အညတရော ဥဒကရဟဒေါဝ သီတော ပရိနိဗ္ဗုတကိလေသပရိဠာဟတ္တာ။
֍ * ၄၇၃။ သမောတိ တုလျော။ သမေဟီတိ ဝိပဿိအာဒီဟိ ဗုဒ္ဓေဟိ။ တေ ဟိ ပဋိဝေဓသမတ္တာ ‘‘သမာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ နတ္ထိ တေသံ ပဋိဝေဓေနာဓိဂန္တဗ္ဗေသု ဂုဏေသု, ပဟာတဗ္ဗေသု ဝါ ဒေါသေသု ဝေမတ္တတာ, အဒ္ဓါနအာယုကုလပ္ပမာဏာဘိနိက္ခမနပဓာနဗောဓိရသ္မီဟိ ပန နေသံ ဝေမတ္တတာ ဟောတိ။ တထာ ဟိ တေ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန စတူဟိ အသင်္ချေယျေဟိ ကပ္ပသတသဟဿေန စ ပါရမိယော ပူရေန္တိ, ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေန သောဠသဟိ အသင်္ချေယျေဟိ ကပ္ပသတသဟဿေန စ။ အယံ နေသံ အဒ္ဓါနဝေမတ္တတာ။ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန စ ဝဿသတာယုကကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေန ဝဿသတသဟဿာယုကကာလေ။ အယံ နေသံ အာယုဝေမတ္တတာ။ ခတ္တိယကုလေ ဝါ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အယံ ကုလဝေမတ္တတာ။ ဥစ္စာ ဝါ ဟောန္တိ အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏာ, နီစာ ဝါ ပန္နရသအဋ္ဌာရသဟတ္ထပ္ပမာဏာ။ အယံ ပမာဏဝေမတ္တတာ။ ဟတ္ထိအဿရထသိဝိကာဒီဟိ နိက္ခမန္တိ ဝေဟာသေန ဝါ။ တထာ ဟိ ဝိပဿိကကုသန္ဓာ အဿရထေန နိက္ခမိံသု, သိခီကောဏာဂမနာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေန, ဝေဿဘူ သိဝိကာယ, ကဿပေါ ဝေဟာသေန, သကျမုနိ အဿပိဋ္ဌိယာ။ အယံ နေက္ခမ္မဝေမတ္တတာ။ သတ္တာဟံ ဝါ ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တိ, အဍ္ဎမာသံ, မာသံ, ဒွေမာသံ, တေမာသံ, စတုမာသံ, ပဉ္စမာသံ, ဆမာသံ, ဧကဝဿံ ဒွိတိစတုပဉ္စဆဝဿာနိ ဝါ။ အယံ ပဓာနဝေမတ္တတာ။ အဿတ္ထော ဝါ ဗောဓိရုက္ခော ဟောတိ နိဂြောဓာဒီနံ ဝါ အညတရော။ အယံ ဗောဓိဝေမတ္တတာ။ ဗျာမာသီတိအနန္တပဘာယုတ္တာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဗျာမပ္ပဘာ ဝါ အသီတိပ္ပဘာ ဝါ သဗ္ဗေသံ သမာနာ, အနန္တပ္ပဘာ ပန ဒူရမ္ပိ ဂစ္ဆတိ အာသန္နမ္ပိ, ဧကဂါဝုတံ ဒွိဂါဝုတံ ယောဇနံ အနေကယောဇနံ စက္ကဝါဠပရိယန္တမ္ပိ, မင်္ဂလဿ ဗုဒ္ဓဿ သရီရပ္ပဘာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠံ အဂမာသိ။ ဧဝံ သန္တေပိ မနသာ စိန္တာယတ္တာဝ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ, ယော ယတ္တကမိစ္ဆတိ, တဿ တတ္တကံ ဂစ္ဆတိ။ အယံ ရသ္မိဝေမတ္တတာ။ ဣမာ အဋ္ဌ ဝေမတ္တတာ ဌပေတွာ အဝသေသေသု ပဋိဝေဓေနာဓိဂန္တဗ္ဗေသု ဂုဏေသု, ပဟာတဗ္ဗေသု ဝါ ဒေါသေသု နတ္ထိ နေသံ ဝိသေသော, တသ္မာ ‘‘သမာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝမေတေဟိ သမော သမေဟိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၅။)ဝိသမေဟိ ဒူရေတိ န သမာ ဝိသမာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒယော အဝသေသသဗ္ဗသတ္တာ။ တေဟိ ဝိသမေဟိ အသဒိသတာယ ဒူရေ။ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ပူရေတွာ ပလ္လင်္ကေန ပလ္လင်္ကံ သံဃဋ္ဋေတွာ နိသိန္နာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ ဟိ ဂုဏေဟိ ဧကဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိံ, ကော ပန ဝါဒေါ သာဝကာဒီသု။ တေနာဟ – ‘‘ဝိသမေဟိ ဒူရေ’’တိ။ တထာဂတော ဟောတီတိ ဥဘယပဒေဟိ ဒူရေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနန္တပညောတိ အပရိမိတပညော။ လောကိယမနုဿာနဉှိ ပညံ ဥပနိဓာယ အဋ္ဌမကဿ ပညာ အဓိကာ, တဿ ပညံ ဥပနိဓာယ သောတာပန္နဿ။ ဧဝံ ယာဝ အရဟတော ပညံ ဥပနိဓာယ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပညာ အဓိကာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပညံ ပန ဥပနိဓာယ တထာဂတဿ ပညာ အဓိကာတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ, အနန္တာ ဣစ္စေဝ ပန ဝတ္တဗ္ဗာ။ တေနာဟ – ‘‘အနန္တပညော’’တိ။ အနူပလိတ္တောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိလေပေဟိ အလိတ္တော။ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါတိ ဣဓလောကေ ဝါ ပရလောကေ ဝါ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ – သမော သမေဟိ ဝိသမေဟိ ဒူရေ တထာဂတော ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အနန္တပညော အနုပလိတ္တော ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ, တေန တထာဂတော အရဟတိ ပူရဠာသန္တိ။
֍ * ၄၇၄။ ယမှိ န မာယာတိ အယံ ပန ဂါထာ အညာ စ ဤဒိသာ မာယာဒိဒေါသယုတ္တေသု ဗြာဟ္မဏေသု ဒက္ခိဏေယျသညာပဟာနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ အမမောတိ သတ္တသင်္ခါရေသု ‘‘ဣဒံ မမာ’’တိ ပဟီနမမာယိတဘာဝေါ။
֍ * ၄၇၅။ နိဝေသနန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဝေသနံ။ တေန ဟိ မနော တီသု ဘဝေသု နိဝိသတိ, တေန တံ ‘‘နိဝေသနံ မနသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထေဝ ဝါ နိဝိသတိ တံ ဟိတွာ ဂန္တုံ အသမတ္ထတာယ။ တေနပိ ‘‘နိဝေသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိဂ္ဂဟာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိယော ဧဝ, တာဟိ ပရိဂ္ဂဟိတဓမ္မာ ဝါ။ ကေစီတိ အပ္ပမတ္တကာပိ။ အနုပါဒိယာနောတိ တေသံ နိဝေသနပရိဂ္ဂဟာနံ အဘာဝါ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနုပါဒိယမာနော။
֍ * ၄၇၆။ သမာဟိတော မဂ္ဂသမာဓိနာ။ ဥဒတာရီတိ ဥတ္တိဏ္ဏော။ ဓမ္မံ စညာသီတိ သဗ္ဗဉ္စ ဉေယျဓမ္မံ အညာသိ။ ပရမာယ ဒိဋ္ဌိယာတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၆။)֍ * ၄၇၇။ ဘဝါသဝါတိ ဘဝတဏှာဈာနနိကန္တိသဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတာ ရာဂါ။ ဝစီတိ ဝါစာ။ ခရာတိ ကက္ခဠာ ဖရုသာ။ ဝိဓူပိတာတိ ဒဍ္ဎာ။ အတ္ထဂတာတိ အတ္ထင်္ဂတာ။ န သန္တီတိ ဝိဓူပိတတ္တာ အတ္ထင်္ဂတတ္တာ စ။ ဥဘယေဟိ ပန ဥဘယံ ယောဇေတဗ္ဗံ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗေသု ခန္ဓာယတနာဒီသု။
֍ * ၄၇၈။ မာနသတ္တေသူတိ မာနေန လဂ္ဂေသု။ ဒုက္ခံ ပရိညာယာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ။ သခေတ္တဝတ္ထုန္တိ သဟေတုပစ္စယံ, သဒ္ဓိံ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၄၇၉။ အာသံ အနိဿာယာတိ တဏှံ အနလ္လီယိတွာ။ ဝိဝေကဒဿီတိ နိဗ္ဗာနဒဿီ။ ပရဝေဒိယန္တိ ပရေဟိ ဉာပေတဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌိမုပါတိဝတ္တောတိ ဒွါသဋ္ဌိဘေဒမ္ပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ အတိက္ကန္တော။ အာရမ္မဏာတိ ပစ္စယာ, ပုနဗ္ဘဝကာရဏာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၄၈၀။ ပရောပရာတိ ဝရာဝရာ သုန္ဒရာသုန္ဒရာ။ ပရာ ဝါ ဗာဟိရာ, အပရာ အဇ္ဈတ္တိကာ။ သမေစ္စာတိ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ ဓမ္မာတိ ခန္ဓာယတနာဒယော ဓမ္မာ။ ဥပါဒါနခယေ ဝိမုတ္တောတိ နိဗ္ဗာနေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတော ဝိမုတ္တော, နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဝိမုတ္တိလာဘီတိ အတ္ထော။
֍ * ၄၈၁။ သံယောဇနံဇာတိခယန္တဒဿီတိ သံယောဇနက္ခယန္တဒဿီ ဇာတိက္ခယန္တဒဿီ စ။ သံယောဇနက္ခယန္တေန စေတ္ထ သဥပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတု, ဇာတိက္ခယန္တေန အနုပါဒိသေသာ ဝုတ္တာ။ ခယန္တောတိ ဟိ အစ္စန္တခယဿ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ အနုနာသိကလောပေါ စေတ္ထ ‘‘ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ န ကတော။ ယောပါနုဒီတိ ယော အပနုဒိ။ ရာဂပထန္တိ ရာဂါရမ္မဏံ, ရာဂမေဝ ဝါ။ ရာဂေါပိ ဟိ ဒုဂ္ဂတီနံ ပထတ္တာ ‘‘ရာဂပထော’’တိ ဝုစ္စတိ ကမ္မပထော ဝိယ။ သုဒ္ဓေါ နိဒေါသော ဝိမလော အကာစောတိ ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာဒိတာယ သုဒ္ဓေါ။ ယေဟိ ‘‘ရာဂဒေါသာ အယံ ပဇာ, ဒေါသဒေါသာ, မောဟဒေါသာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေသံ အဘာဝါ နိဒေါသော။ အဋ္ဌပုရိသမလဝိဂမာ ဝိမလော, ဥပက္ကိလေသာဘာဝတော အကာစော။ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော ဟိ ဥပက္ကိလေသေန ‘‘သကာစော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သုဒ္ဓေါ ဝါ ယသ္မာ နိဒ္ဒေါသော, နိဒ္ဒေါသတာယ ဝိမလော, ဗာဟိရမလာဘာဝေန ဝိမလတ္တာ အကာစော။ သမလော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၇။)ဟိ ‘‘သကာစော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိမလတ္တာ ဝါ အာဂုံ န ကရောတိ, တေန အကာစော။ အာဂုကိရိယာ ဟိ ဥပဃာတကရဏတော ‘‘ကာစော’’တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၄၈၂။ အတ္တနော အတ္တာနံ နာနုပဿတီတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တေန စိတ္တေန ဝိပဿန္တော အတ္တနော ခန္ဓေသု အညံ အတ္တာနံ နာမ န ပဿတိ, ခန္ဓမတ္တမေဝ ပဿတိ။ ယာ စာယံ ‘‘အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သဉ္ဇာနာမီ’’တိ တဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿာ အဘာဝါ အတ္တနော အတ္တာနံ နာနုပဿတိ, အညဒတ္ထု ပညာယ ခန္ဓေ ပဿတိ။ မဂ္ဂသမာဓိနာ သမာဟိတော, ကာယဝင်္ကာဒီနံ အဘာဝါ ဥဇ္ဇုဂတော, လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနီယတော ဌိတတ္တော, တဏှာသင်္ခါတာယ ဧဇာယ ပဉ္စန္နံ စေတောခိလာနဉ္စ အဋ္ဌဋ္ဌာနာယ ကင်္ခါယ စ အဘာဝါ အနေဇော အခိလော အကင်္ခေါ။
֍ * ၄၈၃။ မောဟန္တရာတိ မောဟကာရဏာ မောဟပစ္စယာ, သဗ္ဗကိလေသာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု စ ဉာဏဒဿီတိ သစ္ဆိကတသဗ္ဗညုတညာဏော။ တဉှိ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ, တဉ္စ ဘဂဝါ ပဿိ, ‘‘အဓိဂတံ မေ’’တိ သစ္ဆိကတွာ ဝိဟာသိ။ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု စ ဉာဏဒဿီ’’တိ။ သမ္ဗောဓိန္တိ အရဟတ္တံ။ အနုတ္တရန္တိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ အသာဓာရဏံ။ သိဝန္တိ ခေမံ နိရုပဒ္ဒဝံ သဿိရိကံ ဝါ။ ယက္ခဿာတိ ပုရိသဿ။ သုဒ္ဓီတိ ဝေါဒါနတာ။ ဧတ္ထ ဟိ မောဟန္တရာဘာဝေန သဗ္ဗဒေါသာဘာဝေါ, တေန သံသာရကာရဏသမုစ္ဆေဒေါ အန္တိမသရီရဓာရိတာ, ဉာဏဒဿိတာယ သဗ္ဗဂုဏသမ္ဘဝေါ။ တေန အနုတ္တရာ သမ္ဗောဓိပတ္တိ, ဣတော ပရဉ္စ ပဟာတဗ္ဗမဓိဂန္တဗ္ဗံ ဝါ နတ္ထိ။ တေနာဟ – ‘‘ဧတ္တာဝတာ ယက္ခဿ သုဒ္ဓီ’’တိ။
֍ * ၄၈၄။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဗြာဟ္မဏော ဘိယျောသောမတ္တာယ ဘဂဝတိ ပသန္နော ပသန္နာကာရံ ကရောန္တော အာဟ ‘‘ဟုတဉ္စ မယှ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ယမဟံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဗြဟ္မာနံ အာရဗ္ဘ အဂ္ဂိမှိ အဇုဟံ, တံ မေ ဟုတံ သစ္စံ ဝါ ဟောတိ, အလိကံ ဝါတိ န ဇာနာမိ။ အဇ္ဇ ပန ဣဒံ ဟုတဉ္စ မယှံ ဟုတမတ္ထု သစ္စံ, သစ္စဟုတမေဝ အတ္ထူတိ ယာစန္တော ဘဏတိ။ ယံ တာဒိသံ ဝေဒဂုနံ အလတ္ထံ, ယသ္မာ ဣဓေဝ ဌိတော ဘဝန္တရူပံ ဝေဒဂုံ အလတ္ထံ။ ဗြဟ္မာ ဟိ သက္ခိ, ပစ္စက္ခမေဝ ဟိ တွံ ဗြဟ္မာ, ယတော ပဋိဂ္ဂဏှာတု မေ ဘဂဝါ,
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၈။)ပဋိဂ္ဂဟေတွာ စ ဘုဉ္ဇတု မေ ဘဂဝါ ပူရဠာသန္တိ တံ ဟဗျသေသံ ဥပနာမေန္တော အာဟ။
֍ * ၄၈၇။ အထ ဘဂဝါ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တေ ဝုတ္တနယေန ဂါထာဒွယမဘာသိ။ တတော ဗြာဟ္မဏော ‘‘အယံ အတ္တနာ န ဣစ္ဆတိ, ကမ္ပိ စညံ သန္ဓာယ ‘ကေဝလိနံ မဟေသိံ ခီဏာသဝံ ကုက္ကုစ္စဝူပသန္တံ အန္နေန ပါနေန ဥပဋ္ဌဟဿူ’တိ ဘဏတီ’’တိ ဧဝံ ဂါထာယ အတ္ထံ အသလ္လက္ခေတွာ တံ ဉာတုကာမော အာဟ ‘‘သာဓာဟံ ဘဂဝါ’’တိ။ တတ္ထ သာဓူတိ အာယာစနတ္ထေ နိပါတော။ တထာတိ ယေန တွမာဟ, တေန ပကာရေန။ ဝိဇညန္တိ ဇာနေယျံ။ ယန္တိ ယံ ဒက္ခိဏေယျံ ယညကာလေ ပရိယေသမာနော ဥပဋ္ဌဟေယျန္တိ ပါဌသေသော။ ပပ္ပုယျာတိ ပတွာ။ တဝ သာသနန္တိ တဝ ဩဝါဒံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာဓာဟံ ဘဂဝါ တဝ ဩဝါဒံ အာဂမ္မ တထာ ဝိဇညံ အာရောစေဟိ မေ တံ ကေဝလိနန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ယော ဒက္ခိဏံ ဘုဉ္ဇေယျ မာဒိသဿ, ယံ စာဟံ ယညကာလေ ပရိယေသမာနော ဥပဋ္ဌဟေယျံ, တထာရူပံ မေ ဒက္ခိဏေယျံ ဒဿေဟိ, သစေ တွံ န ဘုဉ္ဇသီတိ။
၄၈၈-၉၀။ အထဿ ဘဂဝါ ပါကဋေန နယေန တထာရူပံ ဒက္ခိဏေယျံ ဒဿေန္တော ‘‘သာရမ္ဘာ ယဿာ’’တိ ဂါထာတ္တယမာဟ။ တတ္ထ သီမန္တာနံ ဝိနေတာရန္တိ သီမာတိ မရိယာဒါ သာဓုဇနဝုတ္တိ, တဿာ အန္တာ ပရိယောသာနာ အပရဘာဂါတိ ကတွာ သီမန္တာ ဝုစ္စန္တိ ကိလေသာ, တေသံ ဝိနေတာရန္တိ အတ္ထော။ သီမန္တာတိ ဗုဒ္ဓဝေနေယျာ သေက္ခာ စ ပုထုဇ္ဇနာ စ, တေသံ ဝိနေတာရန္တိပိ ဧကေ။ ဇာတိမရဏကောဝိဒန္တိ ‘‘ဧဝံ ဇာတိ ဧဝံ မရဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ကုသလံ။ မောနေယျသမ္ပန္နန္တိ ပညာသမ္ပန္နံ, ကာယမောနေယျာဒိသမ္ပန္နံ ဝါ။ ဘကုဋိံ ဝိနယိတွာနာတိ ယံ ဧကစ္စေ ဒုဗ္ဗုဒ္ဓိနော ယာစကံ ဒိသွာ ဘကုဋိံ ကရောန္တိ, တံ ဝိနယိတွာ, ပသန္နမုခါ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ပဉ္ဇလိကာတိ ပဂ္ဂဟိတအဉ္ဇလိနော ဟုတွာ။
֍ * ၄၉၁။ အထ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ထောမယမာနော ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဝ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အာယာဂေါတိ အာယဇိတဗ္ဗော, တတော တတော အာဂမ္မ ဝါ ယဇိတဗ္ဗမေတ္ထာတိပိ အာယာဂေါ, ဒေယျဓမ္မာနံ အဓိဋ္ဌာနဘူတောတိ ဝုတ္တံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၃၉။)ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဣတော ပုရိမဂါထာသု စ ယံ န ဝဏ္ဏိတံ, တံ သက္ကာ အဝဏ္ဏိတမ္ပိ ဇာနိတုန္တိ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာယေဝ န ဝဏ္ဏိတံ။ ဣတော ပရံ ပန ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ပူရဠာသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ မာဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ မာဃသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမေဝ ယာဿ နိဒါနေ ဝုတ္တာ။ အယဉှိ မာဃော မာဏဝေါ ဒါယကော အဟောသိ ဒါနပတိ။ တဿေတဒဟောသိ – ‘‘သမ္ပတ္တကပဏဒ္ဓိကာဒီနံ ဒါနံ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, ဥဒါဟု နောတိ သမဏံ ဂေါတမံ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆိဿာမိ, သမဏော ကိရ ဂေါတမော အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ ဇာနာတီ’’တိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ စဿ ပုစ္ဆာနုရူပံ ဗျာကာသိ။ တယိဒံ သင်္ဂီတိကာရာနံ ဗြာဟ္မဏဿ ဘဂဝတောတိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝစနံ သမောဓာနေတွာ ‘‘မာဃသုတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
တတ္ထ ရာဇဂဟေတိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဉှိ မန္ဓာတုမဟာဂေါဝိန္ဒာဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ရာဇဂဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အညေပေတ္ထ ပကာရေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ကိံ တေဟိ, နာမမေတံ တဿ နဂရဿ? တံ ပနေတံ ဗုဒ္ဓကာလေ စ စက္ကဝတ္တိကာလေ စ နဂရံ ဟောတိ, သေသကာလေ သုညံ ဟောတိ ယက္ခပရိဂ္ဂဟိတံ, တေသံ ဝသန္တဝနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ ဂေါစရဂါမံ ဒဿေတွာ နိဝါသဋ္ဌာနမာဟ – ‘‘ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ’’တိ။ သော စ ဂိဇ္ဈာ တဿ ကူဋေသု ဝသိံသု, ဂိဇ္ဈသဒိသာနိ ဝါဿ ကူဋာနိ, တသ္မာ ‘‘ဂိဇ္ဈကူဋော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အထ ခေါ…ပေ… အဝေါစာတိ ဧတ္ထ မာဃောတိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ နာမံ။ မာဏဝေါတိ အန္တေဝါသိဝါသံ အနတီတဘာဝေန ဝုစ္စတိ, ဇာတိယာ ပန မဟလ္လကော။ ‘‘ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေနာ’’တိ ဧကေ ပိင်္ဂိယော မာဏဝေါ ဝိယ။ သော ဟိ ဝီသဝဿသတိကောပိ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေန ‘‘ပိင်္ဂိယော မာဏဝေါ’’ တွေဝ သင်္ခံ အဂမာသိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၀။)အဟဉှိ, ဘော ဂေါတမ…ပေ… ပသဝါမီတိ ဧတ္ထ ဒါယကော ဒါနပတီတိ ဒါယကော စေဝ ဒါနပတိ စ။ ယော ဟိ အညဿ သန္တကံ တေနာဏတ္တော ဒေတိ, သောပိ ဒါယကော ဟောတိ, တသ္မိံ ပန ဒါနေ ဣဿရိယာဘာဝတော န ဒါနပတိ။ အယံ ပန အတ္တနော သန္တကံယေဝ ဒေတိ။ တေနာဟ – ‘‘အဟဉှိ, ဘော ဂေါတမ, ဒါယကော ဒါနပတီ’’တိ။ အယမေဝ ဟိ ဧတ္ထ အတ္ထော, အညတြ ပန အန္တရန္တရာ မစ္ဆေရေန အဘိဘုယျမာနော ဒါယကော အနဘိဘူတော ဒါနပတီတိအာဒိနာပိ နယေန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝဒညူတိ ယာစကာနံ ဝစနံ ဇာနာမိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ‘‘အယမိဒမရဟတိ အယမိဒ’’န္တိ ပုရိသဝိသေသာဝဓာရဏေန ဗဟူပကာရဘာဝဂဟဏေန ဝါ။ ယာစယောဂေါတိ ယာစိတုံ ယုတ္တော။ ယော ဟိ ယာစကေ ဒိသွာဝ ဘကုဋိံ ကတွာ ဖရုသဝစနာဒီနိ ဘဏတိ, သော န ယာစယောဂေါ ဟောတိ။ အဟံ ပန န တာဒိသောတိ ဒီပေတိ။ ဓမ္မေနာတိ အဒိန္နာဒါနနိကတိဝဉ္စနာဒီနိ ဝဇ္ဇေတွာ ဘိက္ခာစရိယာယ, ယာစနာယာတိ အတ္ထော။ ယာစနာ ဟိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘောဂပရိယေသနေ ဓမ္မော, ယာစမာနာနဉ္စ နေသံ ပရေဟိ အနုဂ္ဂဟကာမေဟိ ဒိန္နာ ဘောဂါ ဓမ္မလဒ္ဓါ နာမ ဓမ္မာဓိဂတာ စ ဟောန္တိ, သော စ တထာ ပရိယေသိတွာ လဘိ။ တေနာဟ – ‘‘ဓမ္မေန ဘောဂေ ပရိယေသာမိ…ပေ… ဓမ္မာဓိဂတေဟီ’’တိ။ ဘိယျောပိ ဒဒါမီတိ တတော ဥတ္တရိပိ ဒဒါမိ, ပမာဏံ နတ္ထိ, ဧတ္ထ လဒ္ဓဘောဂပ္ပမာဏေန ဒဒါမီတိ ဒဿေတိ။
တဂ္ဃါတိ ဧကံသဝစနေ နိပါတော။ ဧကံသေနေဝ ဟိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ ပသတ္ထံ ဒါနံ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ဒီယမာနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဝဏ္ဏိတံ ဒါနံ, န ဒါနံ ဂရဟိတံ ကွစီ’’တိ။ တသ္မာ ဘဂဝါပိ ဧကံသေနေဝ တံ ပသံသန္တော အာဟ – ‘‘တဂ္ဃ တွံ မာဏဝ…ပေ… ပသဝသီ’’တိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဧဝံ ဘဂဝတာ ‘‘ဗဟုံ သော ပုညံ ပသဝတီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဒက္ခိဏေယျတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိံ သောတုကာမော ဗြာဟ္မဏော ဥတ္တရိ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ တေနာဟု သင်္ဂီတိကာရာ – ‘‘အထ ခေါ မာဃော မာဏဝေါ ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသီ’’တိ။ တံ အတ္ထတော ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ * ၄၉၂။ ပုစ္ဆာမဟန္တိအာဒိဂါထာသု ပန ဝဒညုန္တိ ဝစနဝိဒုံ, သဗ္ဗာကာရေန သတ္တာနံ ဝုတ္တဝစနာဓိပ္ပါယညုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဇ္ဈေတိ ဒက္ခိဏေယျဝသေန သုဒ္ဓံ မဟပ္ဖလံ ဘဝေယျ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ – ယော ယာစယောဂေါ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၁။)ဒါနပတိ ဂဟဋ္ဌော ပုညတ္ထိကော ဟုတွာ ပရေသံ အန္နပါနံ ဒဒံ ယဇတိ, န အဂ္ဂိမှိ အာဟုတိမတ္တံ ပက္ခိပန္တော, တဉ္စ ခေါ ပုညပေက္ခောဝ န ပစ္စုပကာရကလျာဏကိတ္တိသဒ္ဒါဒိအပေက္ခော, တဿ ဧဝရူပဿ ယဇမာနဿ ဟုတံ ကထံ သုဇ္ဈေယျာတိ?
֍ * ၄၉၃။ အာရာဓယေ ဒက္ခိဏေယျေဘိ တာဒီတိ တာဒိသော ယာစယောဂေါ ဒက္ခိဏေယျေဟိ အာရာဓယေ သမ္ပာဒယေ သောဓယေ, မဟပ္ဖလံ တံ ဟုတံ ကရေယျ, န အညထာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာဿ ‘‘ကထံ ဟုတံ ယဇမာနဿ သုဇ္ဈေ’’ ဣစ္စေတံ ဗျာကတံ ဟောတိ။
֍ * ၄၉၄။ အက္ခာဟိ မေ ဘဂဝါ ဒက္ခိဏေယျေတိ ဧတ္ထ ယော ယာစယောဂေါ ဒဒံ ပရေသံ ယဇတိ, တဿ မေ ဘဂဝါ ဒက္ခိဏေယျေ အက္ခာဟီတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၄၉၅။ အထဿ ဘဂဝါ နာနပ္ပကာရေဟိ နယေဟိ ဒက္ခိဏေယျေ ပကာသေန္တော ‘‘ယေ ဝေ အသတ္တာ’’တိအာဒိကာ ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ အသတ္တာတိ ရာဂါဒိသင်္ဂဝသေန အလဂ္ဂါ။ ကေဝလိနောတိ ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စာ။ ယတတ္တာတိ ဂုတ္တစိတ္တာ။
၄၉၆-၇။ ဒန္တာ အနုတ္တရေန ဒမထေန, ဝိမုတ္တာ ပညာစေတောဝိမုတ္တီဟိ, အနီဃာ အာယတိံ ဝဋ္ဋဒုက္ခာဘာဝေန, နိရာသာ သမ္ပတိ ကိလေသာဘာဝေန။ ဣမိဿာ ပန ဂါထာယ ဒုတိယဂါထာ ဘာဝနာနုဘာဝပ္ပကာသနနယေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တဿ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ဝိဟရတော ကိဉ္စာပိ န ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ‘အဟော ဝတ မေ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စေယျာ’တိ (အ။ နိ။ ၇။၇၁), အထ ခွါဿ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိ ဣဒံ စေတ္ထ သုတ္တံ သာဓကံ။
၄၉၈-၅၀၂။ ရာဂဉ္စ…ပေ… ယေသု န မာယာ…ပေ… န တဏှာသု ဥပါတိပန္နာတိ ကာမတဏှာဒီသု နာဓိမုတ္တာ။ ဝိတရေယျာတိ ဝိတရိတွာ။ တဏှာတိ ရူပတဏှာဒိဆဗ္ဗိဓာ။ ဘဝါဘဝါယာတိ သဿတာယ ဝါ ဥစ္ဆေဒါယ ဝါ။ အထ ဝါ ဘဝဿ အဘဝါယ ဘဝါဘဝါယ, ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါတိ ဣဒံ ပန ‘‘ကုဟိဉ္စိ လောကေ’’တိ ဣမဿ ဝိတ္ထာရဝစနံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၂။)֍ * ၅၀၄။ ယေ ဝီတရာဂါ…ပေ… သမိတာဝိနောတိ သမိတဝန္တော, ကိလေသဝူပသမကာရိနောတိ အတ္ထော။ သမိတာဝိတတ္တာ စ ဝီတရာဂါ အကောပါ။ ဣဓ ဝိပ္ပဟာယာတိ ဣဓလောကေ ဝတ္တမာနေ ခန္ဓေ ဝိဟာယ, တတော ပရံ ယေသံ ဂမနံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတော ပရံ ‘‘ယေ ကာမေ ဟိတွာ အဂဟာ စရန္တိ, သုသညတတ္တာ တသရံဝ ဥဇ္ဇု’’န္တိ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ကေစိ ပဌန္တိ။
၅၀၆-၈။ ဇဟိတွာတိ ဟိတွာ။ ‘‘ဇဟိတွာနာ’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ အတ္တဒီပါတိ အတ္တနော ဂုဏေ ဧဝ အတ္တနော ဒီပံ ကတွာ ဝိစရန္တာ ခီဏာသဝါ ဝုစ္စန္တိ။ ယေ ဟေတ္ထာတိ ဟကာရော နိပါတော ပဒပူရဏမတ္တေ။ အယံ ပနတ္ထော – ယေ ဧတ္ထ ခန္ဓာယတနာဒိသန္တာနေ ယထာ ဣဒံ ခန္ဓာယတနာဒိ တထာ ဇာနန္တိ, ယံသဘာဝံ တံသဘာဝံယေဝ သဉ္ဇာနန္တိ အနိစ္စာဒိဝသေန ဇာနန္တာ။ အယမန္တိမာ နတ္ထိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ အယံ နော အန္တိမာ ဇာတိ, ဣဒါနိ နတ္ထိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဧဝဉ္စ ယေ ဇာနန္တီတိ။
֍ * ၅၀၉။ ယော ဝေဒဂူတိ ဣဒါနိ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ဘဂဝါ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သတိမာတိ ဆသတတဝိဟာရသတိယာ သမန္နာဂတော။ သမ္ဗောဓိပတ္တောတိ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော။ သရဏံ ဗဟူနန္တိ ဗဟူနံ ဒေဝမနုဿာနံ ဘယဝိဟိံသနေန သရဏဘူတော။
֍ * ၅၁၀။ ဧဝံ ဒက္ခိဏေယျေ သုတွာ အတ္တမနော ဗြာဟ္မဏော အာဟ – ‘‘အဒ္ဓါ အမောဃာ’’တိ။ တတ္ထ တွဉှေတ္ထ ဇာနာသိ ယထာ တထာ ဣဒန္တိ တွဉှိ ဧတ္ထ လောကေ ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဉေယျံ ယထာ တထာ ဇာနာသိ ယာထာဝတော ဇာနာသိ, ယာဒိသံ တံ တာဒိသမေဝ ဇာနာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ တေ ဝိဒိတော ဧသ ဓမ္မောတိ တထာ ဟိ တေ ဧသာ ဓမ္မဓာတု သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ, ယဿာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတာ ယံ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ တံ ဇာနာသီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၅၁၁။ ဧဝံ သော ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ပသံသိတွာ ဒက္ခိဏေယျသမ္ပဒါယ ယညသမ္ပဒံ ဉတွာ ဒါယကသမ္ပဒါယပိ တံ ဆဠင်္ဂပရိပူရံ ယညသမ္ပဒံ သောတုကာမော ‘‘ယော ယာစယောဂေါ’’တိ ဥတ္တရိပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ယော ယာစယောဂေါ ဒဒံ ပရေသံ ယဇတိ, တဿ အက္ခာဟိ မေ ဘဂဝါ ယညသမ္ပဒန္တိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၃။)֍ * ၅၁၂။ အထဿ ဘဂဝါ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ အက္ခာသိ။ တတ္ထာယံ အတ္ထယောဇနာ – ယဇဿု မာဃ, ယဇမာနော စ သဗ္ဗတ္ထ ဝိပ္ပသာဒေဟိ စိတ္တံ, တီသုပိ ကာလေသု စိတ္တံ ပသာဒေဟိ။ ဧဝံ တေ ယာယံ –
‘‘ပုဗ္ဗေဝ ဒါနာ သုမနော, ဒဒံ စိတ္တံ ပသာဒယေ၊
ဒတွာ အတ္တမနော ဟောတိ, ဧသာ ယညဿ သမ္ပဒါ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၆။၃၇၊ ပေ။ ဝ။ ၃၀၅) –
ယညသမ္ပဒါ ဝုတ္တာ, တာယ သမ္ပန္နော ယညော ဘဝိဿတိ။ တတ္ထ သိယာ ‘‘ကထံ စိတ္တံ ပသာဒေတဗ္ဗ’’န္တိ? ဒေါသပ္ပဟာနေန။ ကထံ ဒေါသပ္ပဟာနံ ဟောတိ? ယညာရမ္မဏတာယ။ အယဉှိ အာရမ္မဏံ ယဇမာနဿ ယညော ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ ဇဟာတိ ဒေါသံ, အယဉှိ သတ္တေသု မေတ္တာပုဗ္ဗင်္ဂမေန သမ္မာဒိဋ္ဌိပဒီပဝိဟတမောဟန္ဓကာရေန စိတ္တေန ယဇမာနဿ ဒေယျဓမ္မသင်္ခါတော ယညော အာရမ္မဏံ ဟောတိ, သော ဧတ္ထ ယညေ အာရမ္မဏဝသေန ပဝတ္တိယာ ပတိဋ္ဌာယ ဒေယျဓမ္မပစ္စယံ လောဘံ, ပဋိဂ္ဂါဟကပစ္စယံ ကောဓံ, တဒုဘယနိဒါနံ မောဟန္တိ ဧဝံ တိဝိဓမ္ပိ ဇဟာတိ ဒေါသံ။ သော ဧဝံ ဘောဂေသု ဝီတရာဂေါ, သတ္တေသု စ ပဝိနေယျ ဒေါသံ တပ္ပဟာနေနေဝ ပဟီနပဉ္စနီဝရဏော အနုက္ကမေန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒံ အပရိမာဏသတ္တဖရဏေန ဧကသတ္တေ ဝါ အနဝသေသဖရဏေန အပ္ပမာဏံ မေတ္တံ စိတ္တံ ဘာဝေန္တော ပုန ဘာဝနာဝေပုလ္လတ္ထံ, ရတ္တိန္ဒိဝံ သတတံ သဗ္ဗဣရိယာပထေသု အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ တမေဝ မေတ္တဇ္ဈာနသင်္ခါတံ သဗ္ဗာ ဒိသာ ဖရတေ အပ္ပမညန္တိ။
֍ * ၅၁၄။ အထ ဗြာဟ္မဏော တံ မေတ္တံ ‘‘ဗြဟ္မလောကမဂ္ဂေါ အယ’’န္တိ အဇာနန္တော ကေဝလံ အတ္တနော ဝိသယာတီတံ မေတ္တာဘာဝနံ သုတွာ သုဋ္ဌုတရံ သဉ္ဇာတသဗ္ဗညုသမ္ဘာဝနော ဘဂဝတိ အတ္တနာ ဗြဟ္မလောကာဓိမုတ္တတ္တာ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိမေဝ စ သုဒ္ဓိံ မုတ္တိဉ္စ မညမာနော ဗြဟ္မလောကမဂ္ဂံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကော သုဇ္ဈတီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတြ စ ဗြဟ္မလောကဂါမိံ ပုညံ ကရောန္တံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ကော သုဇ္ဈတိ မုစ္စတီ’’တိ, အကရောန္တံ သန္ဓာယ ‘‘ဗဇ္ဈတီ စာ’’တိ။ ကေနတ္တနာတိ ကေန ကာရဏေန။ သက္ခိ ဗြဟ္မဇ္ဇဒိဋ္ဌောတိ ဗြဟ္မာ အဇ္ဇ သက္ခိ ဒိဋ္ဌော။ သစ္စန္တိ ဘဂဝတော ဗြဟ္မသမတ္တံ အာရဗ္ဘ အစ္စာဒရေန သပထံ ကရောတိ။ ကထံ ဥပပဇ္ဇတီတိ အစ္စာဒရေနေဝ ပုနပိ ပုစ္ဆတိ။ ဇုတိမာတိ ဘဂဝန္တံ အာလပတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၄။)တတ္ထ ယသ္မာ ယော ဘိက္ခု မေတ္တာယ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ တမေဝ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ, သော သုဇ္ဈတိ မုစ္စတိ စ, တထာရူပေါ စ ဗြဟ္မလောကံ န ဂစ္ဆတိ။ ယော ပန မေတ္တာယ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘သန္တာ ဧသာ သမာပတ္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန တံ အဿာဒေတိ, သော ဗဇ္ဈတိ။ အပရိဟီနဇ္ဈာနော စ တေနေဝ ဈာနေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ ဘဂဝါ ယော သုဇ္ဈတိ မုစ္စတိ စ, တဿ ဗြဟ္မလောကဂမနံ အနနုဇာနန္တော အနာမသိတွာဝ တံ ပုဂ္ဂလံ ယော ဗဇ္ဈတိ။ တဿ တေန ဈာနေန ဗြဟ္မလောကဂမနံ ဒဿေန္တော ဗြာဟ္မဏဿ သပ္ပါယေန နယေန ‘‘ယော ယဇတီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။
֍ * ၅၁၅။ တတ္ထ တိဝိဓန္တိ တိကာလပ္ပသာဒံ သန္ဓာယာဟ။ တေန ဒါယကတော အင်္ဂတ္တယံ ဒဿေတိ။ အာရာဓယေ ဒက္ခိဏေယျေဘိ တာဒီတိ တဉ္စ သော တာဒိသော တိဝိဓသမ္ပတ္တိသာဓကော ပုဂ္ဂလော တိဝိဓံ ယညသမ္ပဒံ ဒက္ခိဏေယျေဟိ ခီဏာသဝေဟိ သာဓေယျ သမ္ပာဒေယျ။ ဣမိနာ ပဋိဂ္ဂါဟကတော အင်္ဂတ္တယံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ယဇိတွာ သမ္မာ ယာစယောဂေါတိ ဧဝံ မေတ္တဇ္ဈာနပဒဋ္ဌာနဘာဝေန ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတံ ယညံ သမ္မာ ယဇိတွာ သော ယာစယောဂေါ တေန ဆဠင်္ဂယညူပနိဿယေန မေတ္တဇ္ဈာနေန ဥပပဇ္ဇတိ ဗြဟ္မလောကန္တိ ဗြူမီတိ ဗြာဟ္မဏံ သမုဿာဟေန္တော ဒေသနံ သမာပေသိ။ သေသံ သဗ္ဗဂါထာသု ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဣတော ပရဉ္စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ မာဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ သဘိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ သဘိယသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမေဝ ယာဿ နိဒါနေ ဝုတ္တာ။ အတ္ထဝဏ္ဏနာက္ကမေပိ စဿ ပုဗ္ဗသဒိသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ပန အပုဗ္ဗံ, တံ ဥတ္တာနတ္ထာနိ ပဒါနိ ပရိဟရန္တာ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေတိ ဝေဠုဝနန္တိ တဿ ဥယျာနဿ နာမံ။ တံ ကိရ ဝေဠူဟိ စ ပရိက္ခိတ္တံ အဟောသိ အဋ္ဌာရသဟတ္ထေန စ ပါကာရေန,
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၅။)ဂေါပုရဒွါရဋ္ဋာလကယုတ္တံ နီလောဘာသံ မနောရမံ, တေန ‘‘ဝေဠုဝန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကလန္ဒကာနဉ္စေတ္ထ နိဝါပံ အဒံသု, တေန ‘‘ကလန္ဒကနိဝါပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကလန္ဒကာ နာမ ကာဠကာ ဝုစ္စန္တိ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ အညတရော ရာဇာ တတ္ထ ဥယျာနကီဠနတ္ထံ အာဂတော သုရာမဒေန မတ္တော ဒိဝါသေယျံ သုပိ။ ပရိဇနောပိဿ ‘‘သုတ္တော ရာဇာ’’တိ ပုပ္ဖဖလာဒီဟိ ပလောဘိယမာနော ဣတော စိတော စ ပက္ကာမိ။ အထ သုရာဂန္ဓေန အညတရသ္မာ သုသိရရုက္ခာ ကဏှသပ္ပေါ နိက္ခမိတွာ ရညော အဘိမုခေါ အာဂစ္ဆတိ။ တံ ဒိသွာ ရုက္ခဒေဝတာ ‘‘ရညော ဇီဝိတံ ဒဿာမီ’’တိ ကာဠကဝေသေန အာဂန္တွာ ကဏ္ဏမူလေ သဒ္ဒမကာသိ။ ရာဇာ ပဋိဗုဇ္ဈိ, ကဏှသပ္ပေါ နိဝတ္တော။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမာယ မမ ကာဠကာယ ဇီဝိတံ ဒိန္န’’န္တိ ကာဠကာနံ တတ္ထ နိဝါပံ ပဋ္ဌပေသိ, အဘယဃောသနဉ္စ ဃောသာပေသိ။ တသ္မာ တံ တတော ပဘုတိ ‘‘ကလန္ဒကနိဝါပေါ’’တိ သင်္ခံ ဂတံ။
သဘိယဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿာတိ သဘိယောတိ တဿ နာမံ, ပရိဗ္ဗာဇကောတိ ဗာဟိရ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ ပုရာဏသာလောဟိတာယ ဒေဝတာယာတိ န မာတာ န ပိတာ, အပိစ ခေါ ပနဿ မာတာ ဝိယ ပိတာ ဝိယ စ ဟိတဇ္ဈာသယတ္တာ သော ဒေဝပုတ္တော ‘‘ပုရာဏသာလောဟိတာ ဒေဝတာ’’တိ ဝုတ္တော။ ပရိနိဗ္ဗုတေ ကိရ ကဿပေ ဘဂဝတိ ပတိဋ္ဌိတေ သုဝဏ္ဏစေတိယေ တယော ကုလပုတ္တာ သမ္မုခသာဝကာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ စရိယာနုရူပါနိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဂဟေတွာ ပစ္စန္တဇနပဒံ ဂန္တွာ အရညာယတနေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တိ, အန္တရန္တရာ စ စေတိယဝန္ဒနတ္ထာယ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ စ နဂရံ ဂစ္ဆန္တိ။ အပရေန စ သမယေန တာဝတကမ္ပိ အရညေ ဝိပ္ပဝါသံ အရောစယမာနာ တတ္ထေဝ အပ္ပမတ္တာ ဝိဟရိံသု, ဧဝံ ဝိဟရန္တာပိ န စ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ အဓိဂမိံသု။ တတော နေသံ အဟောသိ – ‘‘မယံ ပိဏ္ဍာယ ဂစ္ဆန္တာ ဇီဝိတေ သာပေက္ခာ ဟောမ, ဇီဝိတေ သာပေက္ခေန စ န သက္ကာ လောကုတ္တရဓမ္မော အဓိဂန္တုံ, ပုထုဇ္ဇနကာလကိရိယာပိ ဒုက္ခာ, ဟန္ဒ မယံ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတွာ ပဗ္ဗတံ အဘိရုယှ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာ သမဏဓမ္မံ ကရောမာ’’တိ။ တေ တထာ အကံသု။
အထ နေသံ မဟာထေရော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတ္တာ တဒဟေဝ ဆဠဘိညာပရိဝါရံ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ သော ဣဒ္ဓိယာ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ အနောတတ္တေ မုခံ ဓောဝိတွာ ဥတ္တရကုရူသု ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ပုန အညမ္ပိ ပဒေသံ ဂန္တွာ ပတ္တံ ပူရေတွာ အနောတတ္တဥဒကဉ္စ နာဂလတာဒန္တပေါဏဉ္စ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၆။)ဂဟေတွာ တေသံ သန္တိကံ အာဂန္တွာ အာဟ – ‘‘ပဿထာဝုသော မမာနုဘာဝံ, အယံ ဥတ္တရကုရုတော ပိဏ္ဍပါတော, ဣဒံ ဟိမဝန္တတော ဥဒကဒန္တပေါဏံ အာဘတံ, ဣမံ ဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောထ, ဧဝါဟံ တုမှေ သဒါ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ။ တေ တံ သုတွာ အာဟံသု – ‘‘တုမှေ, ဘန္တေ, ကတကိစ္စာ, တုမှေဟိ သဟ သလ္လာပမတ္တမ္ပိ အမှာကံ ပပဉ္စော, မာ ဒါနိ တုမှေ ပုန အမှာကံ သန္တိကံ အာဂမိတ္ထာ’’တိ။ သော ကေနစိ ပရိယာယေန တေ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတုံ အသက္ကောန္တော ပက္ကာမိ။
တတော တေသံ ဧကော ဒွီဟတီဟစ္စယေန ပဉ္စာဘိညော အနာဂါမီ အဟောသိ။ သောပိ တထေဝ အကာသိ, ဣတရေန စ ပဋိက္ခိတ္တော တထေဝ အဂမာသိ။ သော တံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဝါယမန္တော ပဗ္ဗတံ အာရုဟနဒိဝသတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ အနဓိဂန္တွာဝ ကာလကတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ခီဏာသဝတ္ထေရောပိ တံ ဒိဝသမေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ, အနာဂါမီ သုဒ္ဓါဝါသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဒေဝပုတ္တော ဆသု ကာမာဝစရဒေဝလောကေသု အနုလောမပဋိလောမေန ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ဒေဝလောကာ စဝိတွာ အညတရိဿာ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သာ ကိရ အညတရဿ ခတ္တိယဿ ဓီတာ, တံ မာတာပိတရော ‘‘အမှာကံ ဓီတာ သမယန္တရံ ဇာနာတူ’’တိ ဧကဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ နိယျာတေသုံ။ တဿေကော အန္တေဝါသိကော ပရိဗ္ဗာဇကော တာယ သဒ္ဓိံ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇိ။ သာ တေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိ။ တံ ဂဗ္ဘိနိံ ဒိသွာ ပရိဗ္ဗာဇိကာ နိက္ကဍ္ဎိံသု။ သာ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တီ အန္တရာမဂ္ဂေ သဘာယံ ဝိဇာယိ, တေနဿ ‘‘သဘိယော’’တွေဝ နာမံ အကာသိ။ သောပိ သဘိယော ဝဍ္ဎိတွာ ပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ နာနာသတ္ထာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ မဟာဝါဒီ ဟုတွာ ဝါဒက္ခိတ္တတာယ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဝိစရန္တော အတ္တနော သဒိသံ ဝါဒိံ အဒိသွာ နဂရဒွါရေ အဿမံ ကာရာပေတွာ ခတ္တိယကုမာရာဒယော သိပ္ပံ သိက္ခာပေန္တော တတ္ထ ဝသတိ။
အထ ဘဂဝါ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ အာဂန္တွာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရတိ ကလန္ဒကနိဝါပေ။ သဘိယော ပန ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒံ န ဇာနာတိ။ အထ သော သုဒ္ဓါဝါသဗြဟ္မာ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဣမာဟံ ဝိသေသံ ကဿာနုဘာဝေန ပတ္တော’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ သမဏဓမ္မကိရိယံ တေ စ သဟာယေ အနုဿရိတွာ ‘‘တေသု
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၇။)ဧကော ပရိနိဗ္ဗုတော, ဧကော ဣဒါနိ ကတ္ထာ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘ဒေဝလောကာ စဝိတွာ ဇမ္ဗုဒီပေ ဥပ္ပန္နော ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒမ္ပိ န ဇာနာတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘ဟန္ဒ နံ ဗုဒ္ဓုပသေဝနာယ နိယောဇေမီ’’တိ ဝီသတိ ပဉှေ အဘိသင်္ခရိတွာ ရတ္တိဘာဂေ တဿ အဿမမာဂမ္မ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘သဘိယ, သဘိယာ’’တိ ပက္ကောသိ။ သော နိဒ္ဒါယမာနော တိက္ခတ္တုံ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ နိက္ခမ္မ ဩဘာသံ ဒိသွာ ပဉ္ဇလိကော အဋ္ဌာသိ။ တတော တံ ဗြဟ္မာ အာဟ – ‘‘အဟံ သဘိယ တဝတ္ထာယ ဝီသတိ ပဉှေ အာဟရိံ, တေ တွံ ဥဂ္ဂဏှ။ ယော စ တေ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဣမေ ပဉှေ ပုဋ္ဌော ဗျာကရောတိ, တဿ သန္တိကေ ဗြဟ္မစရိယံ စရေယျာသီ’’တိ။ ဣမံ ဒေဝပုတ္တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရာဏသာလောဟိတာယ ဒေဝတာယ ပဉှာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တီ’’တိ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဥဒ္ဒေသမတ္တေနေဝ ဝုတ္တာ, န ဝိဘင်္ဂေန။
ဧဝံ ဝုတ္တေ စ နေ သဘိယော ဧကဝစနေနေဝ ပဒပဋိပါဋိယာ ဥဂ္ဂဟေသိ။ အထ သော ဗြဟ္မာ ဇာနန္တောပိ တဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒံ နာစိက္ခိ။ ‘‘အတ္ထံ ဂဝေသမာနော ပရိဗ္ဗာဇကော သယမေဝ သတ္ထာရံ ဉဿတိ။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ တုစ္ဆဘာဝ’’န္တိ ဣမိနာ ပနာဓိပ္ပါယေန ဧဝမာဟ – ‘‘ယော တေ သဘိယ…ပေ… စရေယျာသီ’’တိ။ ထေရဂါထာသု ပန စတုက္ကနိပါတေ သဘိယတ္ထေရာပဒါနံ ဝဏ္ဏေန္တာ ဘဏန္တိ ‘‘သာ စဿ မာတာ အတ္တနော ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ စိန္တေတွာ တံ ဇိဂုစ္ဆမာနာ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပန္နာ, တာယ ဗြဟ္မဒေဝတာယ တေ ပဉှာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ။
ယေ တေတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗာနံ ဥဒ္ဒေသပစ္စုဒ္ဒေသော။ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနေန လောကသမ္မုတိယာ စ သမဏာ စေဝ ဗြာဟ္မဏာ စ။ သံဃိနောတိ ဂဏဝန္တော။ ဂဏိနောတိ သတ္ထာရော, ‘‘သဗ္ဗညုနော မယ’’န္တိ ဧဝံ ပဋိညာတာရော။ ဂဏာစရိယာတိ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန ပဗ္ဗဇိတဂဟဋ္ဌဂဏဿ အာစရိယာ။ ဉာတာတိ အဘိညာတာ, ဝိဿုတာ ပါကဋာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသဿိနောတိ လာဘပရိဝါရသမ္ပန္နာ။ တိတ္ထကရာတိ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တေဟိ ဩတရိတဗ္ဗာနံ ဩဂါဟိတဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌိတိတ္ထာနံ ကတ္တာရော။ သာဓုသမ္မတာ ဗဟုဇနဿာတိ ‘‘သာဓဝေါ ဧတေ သန္တော သပ္ပုရိသာ’’တိ ဧဝံ ဗဟုဇနဿ သမ္မတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၈။)သေယျထိဒန္တိ ကတမေ တေတိ စေ-ဣစ္စေတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ ပူရဏောတိ နာမံ, ကဿပေါတိ ဂေါတ္တံ။ သော ကိရ ဇာတိယာ ဒါသော, ဒါသသတံ ပူရေန္တော ဇာတော။ တေနဿ ‘‘ပူရဏော’’တိ နာမမကံသု။ ပလာယိတွာ ပန နဂ္ဂေသု ပဗ္ဗဇိတွာ ‘‘ကဿပေါ အဟ’’န္တိ ဂေါတ္တံ ဥဒ္ဒိသိ, သဗ္ဗညုတဉ္စ ပစ္စညာသိ။ မက္ခလီတိ နာမံ, ဂေါသာလာယ ဇာတတ္တာ ဂေါသာလောတိပိ ဝုစ္စတိ။ သောပိ ကိရ ဇာတိယာ ဒါသော ဧဝ, ပလာယိတွာ ပဗ္ဗဇိ, သဗ္ဗညုတဉ္စ ပစ္စညာသိ။ အဇိတောတိ နာမံ, အပ္ပိစ္ဆတာယ ကေသကမ္ဗလံ ဓာရေတိ, တေန ကေသကမ္ဗလောတိပိ ဝုစ္စတိ, သောပိ သဗ္ဗညုတံ ပစ္စညာသိ။ ပကုဓောတိ နာမံ, ကစ္စာယနောတိ ဂေါတ္တံ။ အပ္ပိစ္ဆဝသေန ဥဒကေ ဇီဝသညာယ စ နှာနမုခဓောဝနာဒိ ပဋိက္ခိတ္တော, သောပိ သဗ္ဗညုတံ ပစ္စညာသိ။ သဉ္စယောတိ နာမံ, ဗေလဋ္ဌော ပနဿ ပိတာ, တသ္မာ ဗေလဋ္ဌပုတ္တောတိ ဝုစ္စတိ, သောပိ သဗ္ဗညုတံ ပစ္စညာသိ။ နိဂဏ္ဌောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာနာမေန, နာဋပုတ္တောတိ ပိတုနာမေန ဝုစ္စတိ။ နာဋောတိ ကိရ နာမဿ ပိတာ, တဿ ပုတ္တောတိ နာဋပုတ္တော, သောပိ သဗ္ဗညုတံ ပစ္စညာသိ။ သဗ္ဗေပိ ပဉ္စသတပဉ္စသတသိဿပရိဝါရာ အဟေသုံ။ တေတိ တေ ဆ သတ္ထာရော။ တေ ပဉှေတိ တေ ဝီသတိ ပဉှေ။ တေတိ တေ ဆ သတ္ထာရော။ န သမ္ပာယန္တီတိ န သမ္ပာဒေန္တိ။ ကောပန္တိ စိတ္တစေတသိကာနံ အာဝိလဘာဝံ။ ဒေါသန္တိ ပဒုဋ္ဌစိတ္တတံ, တဒုဘယမ္ပေတံ မန္ဒတိက္ခဘေဒဿ ကောဓဿေဝါဓိဝစနံ။ အပ္ပစ္စယန္တိ အပ္ပတီတတာ, ဒေါမနဿန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါတုကရောန္တီတိ ကာယဝစီဝိကာရေန ပကာသေန္တိ, ပါကဋံ ကရောန္တိ။
ဟီနာယာတိ ဂဟဋ္ဌဘာဝါယ။ ဂဟဋ္ဌဘာဝေါ ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပနိဓာယ သီလာဒိဂုဏဟီနတော ဟီနကာမသုခပဋိသေဝနတော ဝါ ‘‘ဟီနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥစ္စာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ အာဝတ္တိတွာတိ ဩသက္ကိတွာ။ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇေယျန္တိ ကာမေ ပဋိသေဝေယျံ။ ဣတိ ကိရဿ သဗ္ဗညုပဋိညာနမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတာနံ တုစ္ဆကတ္တံ ဒိသွာ အဟောသိ။ ဥပ္ပန္နပရိဝိတက္ကဝသေနေဝ စ အာဂန္တွာ ပုနပ္ပုနံ ဝီမံသမာနဿ အထ ခေါ သဘိယဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယမ္ပိ ခေါ သမဏော’’တိ စ ‘‘ယေပိ ခေါ တေ ဘောန္တော’’တိ စ ‘‘သမဏော ခေါ ဒဟရောတိ န ဥညာတဗ္ဗော’’တိ စာတိ ဧဝမာဒိ။ တတ္ထ ဇိဏ္ဏာတိအာဒီနိ ပဒါနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ထေရာတိ အတ္တနော သမဏဓမ္မေ ထိရဘာဝပ္ပတ္တာ။ ရတ္တညူတိ ရတနညူ, ‘‘နိဗ္ဗာနရတနံ ဇာနာမ မယ’’န္တိ ဧဝံ သကာယ ပဋိညာယ လောကေနာပိ သမ္မတာ, ဗဟုရတ္တိဝိဒူ ဝါ။ စိရံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဧတေသန္တိ စိရပဗ္ဗဇိတာ။ န ဥညာတဗ္ဗောတိ န အဝဇာနိတဗ္ဗော, န နီစံ ကတွာ ဇာနိတဗ္ဗောတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၄၉။)ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ပရိဘောတဗ္ဗောတိ န ပရိဘဝိတဗ္ဗော, ‘‘ကိမေသ ဉဿတီ’’တိ ဧဝံ န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၅၁၆။ ကင်္ခီ ဝေစိကိစ္ဆီတိ သဘိယော ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒမာနော ဧဝံ ဘဂဝတော ရူပသမ္ပတ္တိဒမူပသမသူစိတံ သဗ္ဗညုတံ သမ္ဘာဝယမာနော ဝိဂတုဒ္ဓစ္စော ဟုတွာ အာဟ – ‘‘ကင်္ခီ ဝေစိကိစ္ဆီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘လဘေယျံ နု ခေါ ဣမေသံ ဗျာကရဏ’’န္တိ ဧဝံ ပဉှာနံ ဗျာကရဏကင်္ခါယ ကင်္ခီ။ ‘‘ကော နု ခေါ ဣမဿိမဿ စ ပဉှဿ အတ္ထော’’တိ ဧဝံ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဝေစိကိစ္ဆီ။ ဒုဗ္ဗလဝိစိကိစ္ဆာယ ဝါ တေသံ ပဉှာနံ အတ္ထေ ကင်္ခနတော ကင်္ခီ, ဗလဝတိယာ ဝိစိနန္တော ကိစ္ဆတိယေဝ, န သက္ကောတိ သန္နိဋ္ဌာတုန္တိ ဝေစိကိစ္ဆီ။ အဘိကင်္ခမာနောတိ အတိဝိယ ပတ္ထယမာနော။ တေသန္တကရောတိ တေသံ ပဉှာနံ အန္တကရော။ ဘဝန္တောဝ ဧဝံ ဘဝါဟီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပဉှေ မေ ပုဋ္ဌော…ပေ… ဗျာကရောဟိ မေ’’တိ။ တတ္ထ ပဉှေ မေတိ ပဉှေ မယာ။ ပုဋ္ဌောတိ ပုစ္ဆိတော။ အနုပုဗ္ဗန္တိ ပဉှပဋိပါဋိယာ အနုဓမ္မန္တိ အတ္ထာနုရူပံ ပါဠိံ အာရောပေန္တော။ ဗျာကရောဟိ မေတိ မယှံ ဗျာကရောဟိ။
֍ * ၅၁၇။ ဒူရတောတိ သော ကိရ ဣတော စိတော စာဟိဏ္ဍန္တော သတ္တယောဇနသတမဂ္ဂတော အာဂတော။ တေနာဟ – ဘဂဝါ ‘‘ဒူရတော အာဂတောသီ’’တိ, ကဿပဿ ဘဂဝတော ဝါ သာသနတော အာဂတတ္တာ ‘‘ဒူရတော အာဂတောသီ’’တိ နံ အာဟ။
֍ * ၅၁၈။ ပုစ္ဆ မန္တိ ဣမာယ ပနဿ ဂါထာယ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေတိ။ တတ္ထ မနသိစ္ဆသီတိ မနသာ ဣစ္ဆသိ။
ယံ ဝတာဟန္တိ ယံ ဝတ အဟံ။ အတ္တမနောတိ ပီတိပါမောဇ္ဇသောမနဿေဟိ ဖုဋစိတ္တော။ ဥဒဂ္ဂေါတိ ကာယေန စိတ္တေန စ အဗ္ဘုန္နတော။ ဣဒံ ပန ပဒံ န သဗ္ဗပါဌေသု အတ္ထိ။ ဣဒါနိ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ အတ္တမနော, တေ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ပမုဒိတော ပီတိသောမနဿဇာတော’’တိ။
֍ * ၅၁၉။ ကိံ ပတ္တိနန္တိ ကိံ ပတ္တံ ကိမဓိဂတံ။ သောရတန္တိ သုဝူပသန္တံ။ ‘‘သုရတ’’န္တိပိ ပါဌော, သုဋ္ဌု ဥပရတန္တိ အတ္ထော။ ဒန္တန္တိ ဒမိတံ။ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝိဗုဒ္ဓေါ, ဗုဒ္ဓဗောဒ္ဓဗ္ဗော ဝါ။ ဧဝံ သဘိယော ဧကေကာယ ဂါထာယ စတ္တာရော စတ္တာရော ကတွာ ပဉ္စဟိ ဂါထာဟိ ဝီသတိ ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ ပနဿ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၀။)ဧကမေကံ ပဉှံ ဧကမေကာယ ဂါထာယ ကတွာ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဝီသတိယာ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ။
֍ * ၅၂၀။ တတ္ထ ယသ္မာ ဘိန္နကိလေသော ပရမတ္ထဘိက္ခု, သော စ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော ဟောတိ, တသ္မာ အဿ ‘‘ကိံ ပတ္တိနမာဟု ဘိက္ခုန’’န္တိ ဣမံ ပဉှံ ဗျာကရောန္တော ‘‘ပဇ္ဇေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယော အတ္တနာ ဘာဝိတေန မဂ္ဂေန ပရိနိဗ္ဗာနဂတော ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ ပတ္တော, ပရိနိဗ္ဗာနဂတတ္တာ ဧဝ စ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိဟာနိဗုဒ္ဓိဥစ္ဆေဒသဿတအပုညပုညဘေဒံ ဝိဘဝဉ္စ ဘဝဉ္စ ဝိပ္ပဟာယ, မဂ္ဂဝါသံ ဝုသိတဝါ ခီဏပုနဗ္ဘဝေါတိ စ ဧတေသံ ထုတိဝစနာနံ အရဟော, သော ဘိက္ခူတိ။
֍ * ၅၂၁။ ယသ္မာ ပန ဝိပ္ပဋိပတ္တိတော သုဋ္ဌု ဥပရတဘာဝေန နာနပ္ပကာရကိလေသဝူပသမေန စ သောရတော ဟောတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဥပေက္ခကော’’တိအာဒိနာ နယေန ဒုတိယပဉှဗျာကရဏမာဟ။ တဿတ္ထော – ယော သဗ္ဗတ္ထ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတိ, န ဒုမ္မနော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာယ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ ဥပေက္ခကော, ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာယ သတိယာ သတိမာ, န သော ဟိံသတိ နေဝ ဟိံသတိ ကဉ္စိ တသထာဝရာဒိဘေဒံ သတ္တံ သဗ္ဗလောကေ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ လောကေ, တိဏ္ဏောဃတ္တာ တိဏ္ဏော, သမိတပါပတ္တာ သမဏော, အာဝိလသင်္ကပ္ပပ္ပဟာနာ အနာဝိလော။ ယဿ စိမေ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတသင်္ခါတာ သတ္တုဿဒါ ကေစိ ဩဠာရိကာ ဝါ သုခုမာ ဝါ န သန္တိ, သော ဣမာယ ဥပေက္ခာဝိဟာရိတာယ သတိဝေပုလ္လတာယ အဟိံသကတာယ စ ဝိပ္ပဋိပတ္တိတော သုဋ္ဌု ဥပရတဘာဝေန ဣမိနာ ဩဃာဒိနာနပ္ပကာရကိလေသဝူပသမေန စ သောရတောတိ။
֍ * ၅၂၂။ ယသ္မာ စ ဘာဝိတိန္ဒြိယော နိဗ္ဘယော နိဗ္ဗိကာရော ဒန္တော ဟောတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယဿိန္ဒြိယာနီ’’တိ ဂါထာယ တတိယပဉှံ ဗျာကာသိ။ တဿတ္ထော – ယဿ စက္ခာဒီနိ ဆဠိန္ဒြိယာနိ ဂေါစရဘာဝနာယ အနိစ္စာဒိတိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဝါသနာဘာဝနာယ သတိသမ္ပဇညဂန္ဓံ ဂါဟာပေတွာ စ ဘာဝိတာနိ, တာနိ စ ခေါ ယထာ အဇ္ဈတ္တံ ဂေါစရဘာဝနာယ, ဧဝံ ပန ဗဟိဒ္ဓါ စ သဗ္ဗလောကေတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဣန္ဒြိယာနံ ဝေကလ္လတာ ဝေကလ္လတာယ ဝါ သမ္ဘဝေါ, တတ္ထ တတ္ထ နာဘိဇ္ဈာဒိဝသေန
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၁။)ဘာဝိတာနီတိ ဧဝံ နိဗ္ဗိဇ္ဈ ဉတွာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဣမံ ပရဉ္စ လောကံ သကသန္တတိက္ခန္ဓလောကံ ပရသန္တတိက္ခန္ဓလောကဉ္စ အဒန္ဓမရဏံ မရိတုကာမော ကာလံ ကင်္ခတိ, ဇီဝိတက္ခယကာလံ အာဂမေတိ ပတိမာနေတိ, န ဘာယတိ မရဏဿ။ ယထာဟ ထေရော –
‘‘မရဏေ မေ ဘယံ နတ္ထိ, နိကန္တိ နတ္ထိ ဇီဝိတေ’’၊ (ထေရဂါ။ ၂၀)၊
‘‘နာဘိကင်္ခါမိ မရဏံ, နာဘိကင်္ခါမိ ဇီဝိတံ၊
ကာလဉ္စ ပဋိကင်္ခါမိ, နိဗ္ဗိသံ ဘတကော ယထာ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၆၀၆)၊
ဘာဝိတော သ ဒန္တောတိ ဧဝံ ဘာဝိတိန္ဒြိယော သော ဒန္တောတိ။
֍ * ၅၂၃။ ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓေါ နာမ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော ကိလေသနိဒ္ဒါ ဝိဗုဒ္ဓေါ စ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကပ္ပါနီ’’တိ ဂါထာယ စတုတ္ထပဉှံ ဗျာကာသိ။ တတ္ထ ကပ္ပါနီတိ တဏှာဒိဋ္ဌိယော။ တာ ဟိ တထာ တထာ ဝိကပ္ပနတော ‘‘ကပ္ပါနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိစေယျာတိ အနိစ္စာဒိဘာဝေန သမ္မသိတွာ။ ကေဝလာနီတိ သကလာနိ။ သံသာရန္တိ ယော စာယံ –
‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာန စ၊
အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ, သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –
ဧဝံ ခန္ဓာဒိပဋိပါဋိသင်္ခါတော သံသာရော, တံ သံသာရဉ္စ ကေဝလံ ဝိစေယျ။ ဧတ္တာဝတာ ခန္ဓာနံ မူလဘူတေသု ကမ္မကိလေသေသု ခန္ဓေသု စာတိ ဧဝံ တီသုပိ ဝဋ္ဋေသု ဝိပဿနံ အာဟ။ ဒုဘယံ စုတူပပါတန္တိ သတ္တာနံ စုတိံ ဥပပါတန္တိ ဣမဉ္စ ဥဘယံ ဝိစေယျ ဉတွာတိ အတ္ထော။ ဧတေန စုတူပပါတဉာဏံ အာဟ။ ဝိဂတရဇမနင်္ဂဏံ ဝိသုဒ္ဓန္တိ ရာဂါဒိရဇာနံ ဝိဂမာ အင်္ဂဏာနံ အဘာဝါ မလာနဉ္စ ဝိဂမာ ဝိဂတရဇမနင်္ဂဏံ ဝိသုဒ္ဓံ။ ပတ္တံ ဇာတိခယန္တိ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တံ။ တမာဟု ဗုဒ္ဓန္တိ တံ ဣမာယ လောကုတ္တရဝိပဿနာယ စုတူပပါတဉာဏဘေဒါယ ဗုဒ္ဓိယာ သမ္ပန္နတ္တာ ဣမာယ စ ဝိဂတရဇာဒိတာယ ကိလေသနိဒ္ဒါ ဝိဗုဒ္ဓတ္တာ တာယ ပဋိပဒါယ ဇာတိက္ခယံ ပတ္တံ ဗုဒ္ဓမာဟု။
အထ ဝါ ကပ္ပါနိ ဝိစေယျ ကေဝလာနီတိ ‘‘အနေကေပိ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အမုတြာသိ’’န္တိအာဒိနာ (ဣတိဝု။ ၉၉၊ ပါရာ။ ၁၂) နယေန ဝိစိနိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတေန ပဌမဝိဇ္ဇမာဟ။ သံသာရံ ဒုဘယံ စုတူပပါတန္တိ သတ္တာနံ စုတိံ ဥပပါတန္တိ ဣမဉ္စ ဥဘယံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၂။)သံသာရံ ‘‘ဣမေ ဝတ ဘောန္တော သတ္တာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိစိနိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတေန ဒုတိယဝိဇ္ဇမာဟ။ အဝသေသေန တတိယဝိဇ္ဇမာဟ။ အာသဝက္ခယဉာဏေန ဟိ ဝိဂတရဇာဒိတာ စ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိ စ ဟောတီတိ။ တမာဟု ဗုဒ္ဓန္တိ ဧဝံ ဝိဇ္ဇတ္တယဘေဒဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နံ တံ ဗုဒ္ဓမာဟူတိ။
֍ * ၅၂၅။ ဧဝံ ပဌမဂါထာယ ဝုတ္တပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုတိယဂါထာယ ဝုတ္တပဉှေသုပိ ယသ္မာ ဗြဟ္မဘာဝံ သေဋ္ဌဘာဝံ ပတ္တော ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏော ဗာဟိတသဗ္ဗပါပေါ ဟောတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဗာဟိတွာ’’တိ ဂါထာယ ပဌမံ ပဉှံ ဗျာကာသိ။ တဿတ္ထော – ယော စတုတ္ထမဂ္ဂေန ဗာဟိတွာ သဗ္ဗပါပကာနိ ဌိတတ္တော, ဌိတော ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗာဟိတပါပတ္တာ ဧဝ စ ဝိမလော, ဝိမလဘာဝံ ဗြဟ္မဘာဝံ သေဋ္ဌဘာဝံ ပတ္တော, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓသမာဓိဝိက္ခေပကရကိလေသမလေန အဂ္ဂဖလသမာဓိနာ သာဓုသမာဟိတော, သံသာရဟေတုသမတိက္ကမေန သံသာရမတိစ္စ ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စတာယ ကေဝလီ, သော တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အနိဿိတတ္တာ အသိတော, လောကဓမ္မေဟိ နိဗ္ဗိကာရတ္တာ ‘‘တာဒီ’’တိ စ ပဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ထုတိရဟော သ ဗြဟ္မာ သော ဗြာဟ္မဏောတိ။
֍ * ၅၂၆။ ယသ္မာ ပန သမိတပါပတာယ သမဏော, နှာတပါပတာယ နှာတကော, အာဂူနံ အကရဏေန စ နာဂေါတိ ပဝုစ္စတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော တတော အပရာဟိ တီဟိ ဂါထာဟိ တယော ပဉှေ ဗျာကာသိ။ တတ္ထ သမိတာဝီတိ အရိယမဂ္ဂေန ကိလေသေ သမေတွာ ဌိတော။ သမဏော ပဝုစ္စတေ တထတ္တာတိ တထာရူပေါ သမဏော ပဝုစ္စတီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ပဉှော ဗျာကတော ဟောတိ, သေသံ တသ္မိံ သမဏေ သဘိယဿ ဗဟုမာနဇနနတ္ထံ ထုတိဝစနံ။ ယော ဟိ သမိတာဝီ, သော ပုညပါပါနံ အပဋိသန္ဓိကရဏေန ပဟာယ ပုညပါပံ ရဇာနံ ဝိဂမေန ဝိရဇော, အနိစ္စာဒိဝသေန ဉတွာ ဣမံ ပရဉ္စ လောကံ ဇာတိမရဏံ ဥပါတိဝတ္တော တာဒိ စ ဟောတိ။
֍ * ၅၂၇။ နိနှာယ…ပေ… နှာတကောတိ ဧတ္ထ ပန ယော အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါသင်္ခါတေ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ အာယတနလောကေ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန ဥပ္ပတ္တိရဟာနိ သဗ္ဗပါပကာနိ မဂ္ဂဉာဏေန နိနှာယ ဓောဝိတွာ တာယ နိနှာတပါပကတာယ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပေဟိ ကပ္ပိယေသု ဒေဝမနုဿေသု ကပ္ပံ န ဧတိ, တံ နှာတကမာဟူတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ * ၅၂၈။ စတုတ္ထဂါထာယပိ အာဂုံ န ကရောတိ ကိဉ္စိ လောကေတိ ယော လောကေ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ပါပသင်္ခါတံ အာဂုံ န ကရောတိ, နာဂေါ ပဝုစ္စတေ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၃။)တထတ္တာတိ။ ဧတ္တာဝတာ ပဉှော ဗျာကတော ဟောတိ, သေသံ ပုဗ္ဗနယေနေဝ ထုတိဝစနံ။ ယော ဟိ မဂ္ဂေန ပဟီနအာဂုတ္တာ အာဂုံ န ကရောတိ, သော ကာမယောဂါဒိကေ သဗ္ဗယောဂေ ဒသသညောဇနဘေဒါနိ စ သဗ္ဗဗန္ဓနာနိ ဝိသဇ္ဇ ဇဟိတွာ သဗ္ဗတ္ထ ခန္ဓာဒီသု ကေနစိ သင်္ဂေန န သဇ္ဇတိ, ဒွီဟိ စ ဝိမုတ္တီဟိ ဝိမုတ္တော, တာဒိ စ ဟောတီတိ။
֍ * ၅၃၀။ ဧဝံ ဒုတိယဂါထာယ ဝုတ္တပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတိယဂါထာယ ဝုတ္တပဉှေသုပိ ယသ္မာ ‘‘ခေတ္တာနီ’’တိ အာယတနာနိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ – ‘‘စက္ခုပေတံ စက္ခာယတနံပေတံ…ပေ… ခေတ္တမ္ပေတံ ဝတ္ထုပေတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၅၉၆-၅၉၈)။ တာနိ ဝိဇေယျ ဝိဇေတွာ အဘိဘဝိတွာ, ဝိစေယျ ဝါ အနိစ္စာဒိဘာဝေန ဝိစိနိတွာ ဥပပရိက္ခိတွာ ကေဝလာနိ အနဝသေသာနိ, ဝိသေသတော ပန သင်္ဂဟေတုဘူတံ ဒိဗ္ဗံ မာနုသကဉ္စ ဗြဟ္မခေတ္တံ, ယံ ဒိဗ္ဗံ ဒွါဒသာယတနဘေဒံ တထာ မာနုသကဉ္စ, ယဉ္စ ဗြဟ္မခေတ္တံ ဆဠာယတနေ စက္ခာယတနာဒိဒွါဒသာယတနဘေဒံ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိဇေယျ ဝိစေယျ ဝါ။ ယတော ယဒေတံ သဗ္ဗေသံ ခေတ္တာနံ မူလဗန္ဓနံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာဒိ, တသ္မာ သဗ္ဗခေတ္တမူလဗန္ဓနာ ပမုတ္တော။ ဧဝမေတေသံ ခေတ္တာနံ ဝိဇိတတ္တာ ဝိစိနိတတ္တာ ဝါ ခေတ္တဇိနော နာမ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ခေတ္တာနီ’’တိ ဣမာယ ဂါထာယ ပဌမပဉှံ ဗျာကာသိ။ တတ္ထ ကေစိ ‘‘ကမ္မံ ခေတ္တံ, ဝိညာဏံ ဗီဇံ, တဏှာ သ္နေဟော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၇) ဝစနတော ကမ္မာနိ ခေတ္တာနီတိ ဝဒန္တိ။ ဒိဗ္ဗံ မာနုသကဉ္စ ဗြဟ္မခေတ္တန္တိ ဧတ္ထ စ ဒေဝူပဂံ ကမ္မံ ဒိဗ္ဗံ, မနုဿူပဂံ ကမ္မံ မာနုသကံ, ဗြဟ္မူပဂံ ကမ္မံ ဗြဟ္မခေတ္တန္တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ * ၅၃၁။ ယသ္မာ ပန သကဋ္ဌေန ကောသသဒိသတ္တာ ‘‘ကောသာနီ’’တိ ကမ္မာနိ ဝုစ္စန္တိ, တေသဉ္စ လုနနာ သမုစ္ဆေဒနာ ကုသလော ဟောတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကောသာနီ’’တိ ဂါထာယ ဒုတိယပဉှံ ဗျာကာသိ။ တဿတ္ထော – လောကိယလောကုတ္တရဝိပဿနာယ ဝိသယတော ကိစ္စတော စ အနိစ္စာဒိဘာဝေန ကုသလာကုသလကမ္မသင်္ခါတာနိ ကောသာနိ ဝိစေယျ ကေဝလာနိ, ဝိသေသတော ပန သင်္ဂဟေတုဘူတံ အဋ္ဌကာမာဝစရကုသလစေတနာဘေဒံ ဒိဗ္ဗံ မာနုသကဉ္စ နဝမဟဂ္ဂတကုသလစေတနာဘေဒဉ္စ ဗြဟ္မကောသံ ဝိစေယျ။ တတော ဣမာယ မဂ္ဂဘာဝနာယ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာဒိဘေဒါ သဗ္ဗကောသာနံ မူလဗန္ဓနာ ပမုတ္တော, ဧဝမေတေသံ ကောသာနံ လုနနာ ‘‘ကုသလော’’တိ ပဝုစ္စတိ, တထတ္တာ တာဒီ စ ဟောတီတိ။ အထ ဝါ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၄။)သတ္တာနံ ဓမ္မာနဉ္စ နိဝါသဋ္ဌေန အသိကောသသဒိသတ္တာ ‘‘ကောသာနီ’’တိ တယော ဘဝါ ဒွါဒသာယတနာနိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
֍ * ၅၃၂။ ယသ္မာ စ န ကေဝလံ ပဏ္ဍတီတိ ဣမိနာဝ ‘‘ပဏ္ဍိတော’’တိ ဝုစ္စတိ, အပိစ ခေါ ပန ပဏ္ဍရာနိ ဣတော ဥပဂတော ပဝိစယပညာယ အလ္လီနောတိပိ ‘‘ပဏ္ဍိတော’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒုဘယာနီ’’တိ ဂါထာယ တတိယပဉှံ ဗျာကာသိ။ တဿတ္ထော – အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ စာတိ ဧဝံ ဥဘယာနိ အနိစ္စာဒိဘာဝေန ဝိစေယျ။ ပဏ္ဍရာနီတိ အာယတနာနိ။ တာနိ ဟိ ပကတိပရိသုဒ္ဓတ္တာ ရုဠှိယာ စ ဧဝံ ဝုစ္စန္တိ, တာနိ ဝိစေယျ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ နိဒ္ဓန္တမလတ္တာ သုဒ္ဓိပညော ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတိ တထတ္တာ, ယသ္မာ တာနိ ပဏ္ဍရာနိ ပညာယ ဣတော ဟောတိ, သေသမဿ ထုတိဝစနံ။ သော ဟိ ပါပပုညသင်္ခါတံ ကဏှသုက္ကံ ဥပါတိဝတ္တော တာဒီ စ ဟောတိ, တသ္မာ ဧဝံ ထုတော။
֍ * ၅၃၃။ ယသ္မာ ပန ‘‘မောနံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ, ယာ ပညာ ပဇာနနာ…ပေ… သမ္မာဒိဋ္ဌိ, တေန ဉာဏေန သမန္နာဂတော မုနီ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အသတဉ္စာ’’တိ ဂါထာယ စတုတ္ထပဉှံ ဗျာကာသိ။ တဿတ္ထော – ယွာယံ အကုသလကုသလပ္ပဘေဒေါ အသတဉ္စ သတဉ္စ ဓမ္မော, တံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဣမသ္မိံ သဗ္ဗလောကေ ပဝိစယဉာဏေန အသတဉ္စ သတဉ္စ ဉတွာ ဓမ္မံ တဿ ဉာတတ္တာ ဧဝ ရာဂါဒိဘေဒတော သတ္တဝိဓံ သင်္ဂံ တဏှာဒိဋ္ဌိဘေဒတော ဒုဝိဓံ ဇာလဉ္စ အတိစ္စ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော။ သော တေန မောနသင်္ခါတေန ပဝိစယဉာဏေန သမန္နာဂတတ္တာ မုနိ။ ဒေဝမနုဿေဟိ ပူဇနီယောတိ ဣဒံ ပနဿ ထုတိဝစနံ။ သော ဟိ ခီဏာသဝမုနိတ္တာ ဒေဝမနုဿာနံ ပူဇာရဟော ဟောတိ, တသ္မာ ဧဝံ ထုတော။
֍ * ၅၃၅။ ဧဝံ တတိယဂါထာယ ဝုတ္တပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ စတုတ္ထဂါထာယ ဝုတ္တပဉှေသုပိ ယသ္မာ ယော စတူဟိ မဂ္ဂဉာဏဝေဒေဟိ ကိလေသက္ခယံ ကရောန္တော ဂတော, သော ပရမတ္ထတော ဝေဒဂူ နာမ ဟောတိ။ ယော စ သဗ္ဗသမဏဗြာဟ္မဏာနံ သတ္ထသညိတာနိ ဝေဒါနိ, တာယေဝ မဂ္ဂဘာဝနာယ ကိစ္စတော အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိစေယျ။ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၅။)တမေဝ သဗ္ဗံ ဝေဒမတိစ္စ ယာ ဝေဒပစ္စယာ ဝါ အညထာ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝေဒနာ, တာသု သဗ္ဗဝေဒနာသု ဝီတရာဂေါ ဟောတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ပတ္တိန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဝေဒါနီ’’တိ ဂါထာယ ပဌမပဉှံ ဗျာကာသိ။ ယသ္မာ ဝါ ယော ပဝိစယပညာယ ဝေဒါနိ ဝိစေယျ, တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန သဗ္ဗံ ဝေဒမတိစ္စ ဝတ္တတိ, သော သတ္ထသညိတာနိ ဝေဒါနိ ဂတော ဉာတော အတိက္ကန္တော စ ဟောတိ။ ယော ဝေဒနာသု ဝီတရာဂေါ, သောပိ ဝေဒနာသညိတာနိ ဝေဒါနိ ဂတော အတိက္ကန္တော စ ဟောတိ။ ဝေဒါနိ ဂတောတိပိ ဝေဒဂူ, တသ္မာ တမ္ပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ပတ္တိန’’န္တိ အဝတွာ ဣမာယ ဂါထာယ ပဌမပဉှံ ဗျာကာသိ။
֍ * ၅၃၆။ ယသ္မာ ပန ဒုတိယပဉှေ ‘‘အနုဝိဒိတော’’တိ အနုဗုဒ္ဓေါ ဝုစ္စတိ, သော စ အနုဝိစ္စ ပပဉ္စနာမရူပံ အဇ္ဈတ္တံ အတ္တနော သန္တာနေ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဘေဒံ ပပဉ္စံ တပ္ပစ္စယာ နာမရူပဉ္စ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ အနုဝိစ္စ အနုဝိဒိတွာ, န ကေဝလဉ္စ အဇ္ဈတ္တံ, ဗဟိဒ္ဓါ စ ရောဂမူလံ, ပရသန္တာနေ စ ဣမဿ နာမရူပရောဂဿ မူလံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာဒိံ, တမေဝ ဝါ ပပဉ္စံ အနုဝိစ္စ တာယ ဘာဝနာယ သဗ္ဗေသံ ရောဂါနံ မူလဗန္ဓနာ, သဗ္ဗသ္မာ ဝါ ရောဂါနံ မူလဗန္ဓနာ, အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာဒိဘေဒါ, တသ္မာ ဧဝ ဝါ ပပဉ္စာ ပမုတ္တော ဟောတိ, တသ္မာ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အနုဝိစ္စာ’’တိ ဂါထာယ ဒုတိယပဉှံ ဗျာကာသိ။
֍ * ၅၃၇။ ‘‘ကထဉ္စ ဝီရိယဝါ’’တိ ဧတ္ထ ပန ယသ္မာ ယော အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗပါပကေဟိ ဝိရတော, တထာ ဝိရတတ္တာ စ အာယတိံ အပဋိသန္ဓိတာယ နိရယဒုက္ခံ အတိစ္စ ဌိတော ဝီရိယဝါသော ဝီရိယနိကေတော, သော ခီဏာသဝေါ ‘‘ဝီရိယဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိရတော’’တိ ဂါထာယ တတိယပဉှံ ဗျာကာသိ။ ပဓာနဝါ ဓီရော တာဒီတိ ဣမာနိ ပနဿ ထုတိဝစနာနိ။ သော ဟိ ပဓာနဝါ မဂ္ဂဈာနပဓာနေန, ဓီရော ကိလေသာရိဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထတာယ, တာဒီ နိဗ္ဗိကာရတာယ, တသ္မာ ဧဝံ ထုတော။ သေသံ ယောဇေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။
֍ * ၅၃၈။ ‘‘အာဇာနိယော ကိန္တိ နာမ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ပန ယသ္မာ ပဟီနသဗ္ဗဝင်္ကဒေါသော ကာရဏာကာရဏညူ အဿော ဝါ ဟတ္ထီ ဝါ ‘‘အာဇာနိယော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၆။)ဟောတီ’’တိ လောကေ ဝုစ္စတိ, န စ တဿ သဗ္ဗသော တေ ဒေါသာ ပဟီနာ ဧဝ, ခီဏာသဝဿ ပန တေ ပဟီနာ, တသ္မာ သော ‘‘အာဇာနိယော’’တိ ပရမတ္ထတော ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယဿာ’’တိ ဂါထာယ စတုတ္ထပဉှံ ဗျာကာသိ။ တဿတ္ထော – အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ စာတိ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါသညောဇနသင်္ခါတာနိ ယဿ အဿု လုနာနိ ဗန္ဓနာနိ ပညာသတ္ထေန ဆိန္နာနိ ပဒါလိတာနိ။ သင်္ဂမူလန္တိ ယာနိ တေသု တေသု ဝတ္ထူသု သင်္ဂဿ သဇ္ဇနာယ အနတိက္ကမနာယ မူလံ ဟောန္တိ, အထ ဝါ ယဿ အဿု လုနာနိ ရာဂါဒီနိ ဗန္ဓနာနိ ယာနိ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ စ သင်္ဂမူလာနိ ဟောန္တိ, သော သဗ္ဗသ္မာ သင်္ဂါနံ မူလဘူတာ သဗ္ဗသင်္ဂါနံ ဝါ မူလဘူတာ ဗန္ဓနာ ပမုတ္တော ‘‘အာဇာနိယော’’တိ ဝုစ္စတိ, တထတ္တာ တာဒိ စ ဟောတီတိ။
֍ * ၅၄၀။ ဧဝံ စတုတ္ထဂါထာယ ဝုတ္တပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပဉ္စမဂါထာယ ဝုတ္တပဉှေသုပိ ယသ္မာ ယံ ဆန္ဒဇ္ဈေနမတ္တေန အက္ခရစိန္တကာ သောတ္တိယံ ဝဏ္ဏယန္တိ, ဝေါဟာရမတ္တသောတ္တိယော သော။ အရိယော ပန ဗာဟုသစ္စေန နိဿုတပါပတာယ စ ပရမတ္ထသောတ္တိယော ဟောတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ပတ္တိန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘သုတွာ’’တိ ဂါထာယ ပဌမပဉှံ ဗျာကာသိ။ တဿတ္ထော – ယော ဣမသ္မိံ လောကေ သုတမယပညာကိစ္စဝသေန သုတွာ ကာတဗ္ဗကိစ္စဝသေန ဝါ သုတွာ ဝိပဿနူပဂံ သဗ္ဗဓမ္မံ အနိစ္စာဒိဝသေန အဘိညာယ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ယဒတ္ထိ ကိဉ္စိ, ဣမာယ ပဋိပဒါယ ကိလေသေ ကိလေသဋ္ဌာနိယေ စ ဓမ္မေ အဘိဘဝိတွာ အဘိဘူတိ သင်္ခံ ဂတော, တံ သုတွာ သဗ္ဗဓမ္မံ အဘိညာယ လောကေ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ယဒတ္ထိ ကိဉ္စိ, အဘိဘုံ သုတဝတ္တာ သောတ္တိယောတိ အာဟု။ ယသ္မာ စ ယော အကထံကထီ ကိလေသဗန္ဓနေဟိ ဝိမုတ္တော, ရာဂါဒီဟိ ဤဃေဟိ အနီဃော စ ဟောတိ သဗ္ဗဓိ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု ခန္ဓာယတနာဒီသု, တသ္မာ တံ အကထံကထိံ ဝိမုတ္တံ အနီဃံ သဗ္ဗဓိ နိဿုတပါပကတ္တာပိ ‘‘သောတ္တိယော’’တိ အာဟူတိ။
֍ * ၅၄၁။ ယသ္မာ ပန ဟိတကာမေန ဇနေန အရဏီယတော အရိယော ဟောတိ, အဘိဂမနီယတောတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ယေဟိ ဂုဏေဟိ သော အရဏီယော ဟောတိ, တေ ဒဿေန္တာ ‘‘ဆေတွာ’’တိ ဂါထာယ ဒုတိယပဉှံ ဗျာကာသိ။ တဿတ္ထော – စတ္တာရိ အာသဝါနိ ဒွေ စ အာလယာနိ ပညာသတ္ထေန ဆေတွာ ဝိဒွါ ဝိညူ ဝိဘာဝီ စတုမဂ္ဂဉာဏီ သော ပုနဗ္ဘဝဝသေန န
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၇။)ဥပေတိ ဂဗ္ဘသေယျံ, ကဉ္စိ ယောနိံ န ဥပဂစ္ဆတိ, ကာမာဒိဘေဒဉ္စ သညံ တိဝိဓံ။ ကာမဂုဏသင်္ခါတဉ္စ ပင်္ကံ ပနုဇ္ဇ ပနုဒိတွာ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပါနံ အညတရမ္ပိ ကပ္ပံ န ဧတိ, ဧဝံ အာသဝစ္ဆေဒါဒိဂုဏသမန္နာဂတံ တမာဟု အရိယောတိ။ ယသ္မာ ဝါ ပါပကေဟိ အာရကတ္တာ အရိယော ဟောတိ အနယေ စ အနိရီယနာ, တသ္မာ တမ္ပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ဣမာယ ဂါထာယ ဒုတိယပဉှံ ဗျာကာသိ။ အာသဝါဒယော ဟိ ပါပကာ ဓမ္မာ အနယသမ္မတာ, တေ စာနေန ဆိန္နာ ပနုန္နာ, န စ တေဟိ ကမ္ပတိ, ဣစ္စဿ တေ အာရကာ ဟောန္တိ, န စ တေသု ဣရီယတိ တသ္မာ အာရကာဿ ဟောန္တိ ပါပကာ ဓမ္မာတိ ဣမိနာပတ္ထေန။ အနယေ န ဣရီယတီတိ ဣမိနာပတ္ထေန တမာဟု အရိယောတိ စ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဝိဒွါ သော န ဥပေတိ ဂဗ္ဘသေယျ’’န္တိ ဣဒံ ပန ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ထုတိဝစနမေဝ ဟောတိ။
֍ * ၅၄၂။ ‘‘ကထံ စရဏဝါ’’တိ ဧတ္ထ ပန ယသ္မာ စရဏေဟိ ပတ္တဗ္ဗံ ပတ္တော ‘‘စရဏဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ, တသ္မာ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဣဓာ’’တိ ဂါထာယ တတိယပဉှံ ဗျာကာသိ။ တတ္ထ ယော ဣဓာတိ ယော ဣမသ္မိံ သာသနေ။ စရဏေသူတိ သီလာဒီသု ဟေမဝတသုတ္တေ (သု။ နိ။ ၁၅၃ အာဒယော) ဝုတ္တပန္နရသဓမ္မေသု။ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ပတ္တိပတ္တောတိ ပတ္တဗ္ဗံ ပတ္တော။ ယော စရဏနိမိတ္တံ စရဏဟေတု စရဏပစ္စယာ ပတ္တဗ္ဗံ အရဟတ္တံ ပတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စရဏဝါ သောတိ သော ဣမာယ စရဏေဟိ ပတ္တဗ္ဗပတ္တိယာ စရဏဝါ ဟောတီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ပဉှော ဗျာကတော ဟောတိ, သေသမဿ ထုတိဝစနံ။ ယော ဟိ စရဏေဟိ ပတ္တိပတ္တော, သော ကုသလော စ ဟောတိ ဆေကော, သဗ္ဗဒါ စ အာဇာနာတိ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ, နိစ္စံ နိဗ္ဗာနနိန္နစိတ္တတာယ သဗ္ဗတ္ထ စ ခန္ဓာဒီသု န သဇ္ဇတိ။ ဒွီဟိ စ ဝိမုတ္တီဟိ ဝိမုတ္တစိတ္တော ဟောတိ, ပဋိဃာ ယဿ န သန္တီတိ။
֍ * ၅၄၃။ ယသ္မာ ပန ကမ္မာဒီနံ ပရိဗ္ဗာဇနေန ပရိဗ္ဗာဇကော နာမ ဟောတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒုက္ခဝေပက္က’’န္တိ ဂါထာယ စတုတ္ထပဉှံ ဗျာကာသိ။ တတ္ထ ဝိပါကော ဧဝ ဝေပက္ကံ, ဒုက္ခံ ဝေပက္ကမဿာတိ ဒုက္ခဝေပက္ကံ။ ပဝတ္တိဒုက္ခဇနနတော သဗ္ဗမ္ပိ တေဓာတုကကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ ဥဒ္ဓန္တိ အတီတံ။ အဓောတိ အနာဂတံ။ တိရိယံ ဝါပိ မဇ္ဈေတိ ပစ္စုပ္ပန္နံ။ တဉှိ န ဥဒ္ဓံ န အဓော, တိရိယံ ဥဘိန္နဉ္စ အန္တရာ, တေန ‘‘မဇ္ဈေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဗ္ဗာဇယိတွာတိ နိက္ခာမေတွာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၈။)နိဒ္ဓမေတွာ။ ပရိညစာရီတိ ပညာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ စရန္တော။ အယံ တာဝ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။ အယံ ပန အဓိပ္ပါယယောဇနာ – ယော တိယဒ္ဓပရိယာပန္နမ္ပိ ဒုက္ခဇနကံ ယဒတ္ထိ ကိဉ္စိ ကမ္မံ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ အရိယမဂ္ဂေန တဏှာဝိဇ္ဇာသိနေဟေ သောသေန္တော အပဋိသန္ဓိဇနကဘာဝကရဏေန ပရိဗ္ဗာဇယိတွာ တထာ ပရိဗ္ဗာဇိတတ္တာ ဧဝ စ တံ ကမ္မံ ပရိညာယ စရဏတော ပရိညစာရီ။ န ကေဝလဉ္စ ကမ္မမေဝ, မာယံ မာနမထောပိ လောဘကောဓံ ဣမေပိ ဓမ္မေ ပဟာနပရိညာယ ပရိညစာရီ, ပရိယန္တမကာသိ နာမရူပံ, နာမရူပဿ စ ပရိယန္တမကာသိ ပရိဗ္ဗာဇေသိ ဣစ္စေဝတ္ထော။ ဣမေသံ ကမ္မာဒီနံ ပရိဗ္ဗာဇနေန တံ ပရိဗ္ဗာဇကမာဟု။ ပတ္တိပတ္တန္တိ ဣဒံ ပနဿ ထုတိဝစနံ။
֍ * ၅၄၄။ ဧဝံ ပဉှဗျာကရဏေန တုဋ္ဌဿ ပန သဘိယဿ ‘‘ယာနိ စ တီဏီ’’တိအာဒီသု အဘိတ္ထဝနဂါထာသု ဩသရဏာနီတိ ဩဂဟဏာနိ တိတ္ထာနိ, ဒိဋ္ဌိယောတိ အတ္ထော။ တာနိ ယသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဗြဟ္မဇာလေ ဝုတ္တဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဂဟေတွာ တေသဋ္ဌိ ဟောန္တိ, ယသ္မာ စ တာနိ အညတိတ္ထိယသမဏာနံ ပဝါဒဘူတာနိ သတ္ထာနိ သိတာနိ ဥပဒိသိတဗ္ဗဝသေန, န ဥပ္ပတ္တိဝသေန။ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ပန ယဒေတံ ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ သညက္ခရံ ဝေါဟာရနာမံ, ယာ စာယံ မိစ္ဆာပရိဝိတက္ကာနုဿဝါဒိဝသေန ‘‘ဧဝရူပေန အတ္တနာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဗာလာနံ ဝိပရီတသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒုဘယနိဿိတာနိ တေသံ ဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, န အတ္တပစ္စက္ခာနိ။ တာနိ စ ဘဂဝါ ဝိနေယျ ဝိနယိတွာ ဩဃတမဂါ ဩဃတမံ ဩဃန္ဓကာရံ အဂါ အတိက္ကန္တော။ ‘‘ဩဃန္တမဂါ’’တိပိ ပါဌော, ဩဃာနံ အန္တံ အဂါ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ယာနိ စ တီဏိ…ပေ… တမဂါ’’တိ။
֍ * ၅၄၅။ တတော ပရံ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ ပါရဉ္စ နိဗ္ဗာနံ တပ္ပတ္တိယာ ဒုက္ခာဘာဝတော တပ္ပဋိပက္ခတော စ တံ သန္ဓာယာဟ, ‘‘အန္တဂူသိ ပါရဂူ ဒုက္ခဿာ’’တိ။ အထ ဝါ ပါရဂူ ဘဂဝါ နိဗ္ဗာနံ ဂတတ္တာ, တံ အာလပန္တော အာဟ, ‘‘ပါရဂူ အန္တဂူသိ ဒုက္ခဿာ’’တိ အယမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော။ သမ္မာ စ ဗုဒ္ဓေါ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓေါတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ တံ မညေတိ တမေဝ မညာမိ, န အညန္တိ အစ္စာဒရေန ဘဏတိ။ ဇုတိမာတိ ပရေသမ္ပိ အန္ဓကာရဝိဓမနေန ဇုတိသမ္ပန္နော။ မုတိမာတိ အပရပ္ပစ္စယဉေယျဉာဏသမတ္ထာယ မုတိယာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၅၉။)ပညာယ သမ္ပန္နော။ ပဟူတပညောတိ အနန္တပညော။ ဣဓ သဗ္ဗညုတညာဏမဓိပ္ပေတံ။ ဒုက္ခဿန္တကရာတိ အာမန္တေန္တော အာဟ။ အတာရေသိ မန္တိ ကင်္ခါတော မံ တာရေသိ။
၅၄၆-၉။ ယံ မေတိအာဒိဂါထာယ နမက္ကာရကရဏံ ဘဏတိ။ တတ္ထ ကင်္ခိတ္တန္တိ ဝီသတိပဉှနိဿိတံ အတ္ထံ သန္ဓာယာဟ။ သော ဟိ တေန ကင်္ခိတော အဟောသိ။ မောနပထေသူတိ ဉာဏပထေသု။ ဝိနဠီကတာတိ ဝိဂတနဠာ ကတာ, ဥစ္ဆိန္နာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နာဂ နာဂဿာတိ ဧကံ အာမန္တနဝစနံ, ဧကဿ ‘‘ဘာသတော အနုမောဒန္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဓမ္မဒေသန’’န္တိ ပါဌသေသော။ သဗ္ဗေ ဒေဝါတိ အာကာသဋ္ဌာ စ ဘူမဋ္ဌာ စ။ နာရဒပဗ္ဗတာတိ တေပိ ကိရ ဒွေ ဒေဝဂဏာ ပညဝန္တော, တေပိ အနုမောဒန္တီတိ သဗ္ဗံ ပသာဒေန စ နမက္ကာရကရဏံ ဘဏတိ။
၅၅၀-၅၃။ အနုမောဒနာရဟံ ဗျာကရဏသမ္ပဒံ သုတွာ ‘‘နမော တေ’’တိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ အာဟ။ ပုရိသာဇညာတိ ပုရိသေသု ဇာတိသမ္ပန္နံ။ ပဋိပုဂ္ဂလောတိ ပဋိဘာဂေါ ပုဂ္ဂလော တုဝံ ဗုဒ္ဓေါ စတုသစ္စပဋိဝေဓေန, သတ္ထာ အနုသာသနိယာ သတ္ထဝါဟတာယ စ, မာရာဘိဘူ စတုမာရာဘိဘဝေန, မုနိ ဗုဒ္ဓမုနိ။ ဥပဓီတိ ခန္ဓကိလေသကာမဂုဏာဘိသင်္ခါရဘေဒါ စတ္တာရော။ ဝဂ္ဂူတိ အဘိရူပံ။ ပုညေ စာတိ လောကိယေ န လိမ္ပသိ တေသံ အကရဏေန, ပုဗ္ဗေ ကတာနမ္ပိ ဝါ အာယတိံ ဖလူပဘောဂါဘာဝေန။ တံနိမိတ္တေန ဝါ တဏှာဒိဋ္ဌိလေပေန။ ဝန္ဒတိ သတ္ထုနောတိ ဧဝံ ဘဏန္တော ဂေါပ္ဖကေသု ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတံ ဝန္ဒိ။
အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗောတိ အညတိတ္ထိယော ဧဝ။ အာကင်္ခတီတိ ဣစ္ဆတိ။ အာရဒ္ဓစိတ္တာတိ အဘိရာဓိတစိတ္တာ။ အပိစ မေတ္ထ ပုဂ္ဂလဝေမတ္တတာ ဝိဒိတာတိ အပိစ မယာ ဧတ္ထ အညတိတ္ထိယာနံ ပရိဝါသေ ပုဂ္ဂလနာနတ္တံ ဝိဒိတံ, န သဗ္ဗေနေဝ ပရိဝသိတဗ္ဗန္တိ။ ကေန ပန န ပရိဝသိတဗ္ဗံ? အဂ္ဂိယေဟိ ဇဋိလေဟိ, သာကိယေန ဇာတိယာ, လိင်္ဂံ ဝိဇဟိတွာ အာဂတေန။ အဝိဇဟိတွာ အာဂတောပိ စ ယော မဂ္ဂဖလပဋိလာဘာယ ဟေတုသမ္ပန္နော ဟောတိ, တာဒိသောဝ သဘိယော ပရိဗ္ဗာဇကော။ တသ္မာ ဘဂဝါ ‘‘တဝ ပန, သဘိယ, တိတ္ထိယဝတ္တပူရဏတ္ထာယ ပရိဝါသကာရဏံ နတ္ထိ, အတ္ထတ္ထိကော တွံ ‘မဂ္ဂဖလပဋိလာဘာယ ဟေတုသမ္ပန္နော’တိ ဝိဒိတမေတံ မယာ’’တိ တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၀။)အနုဇာနန္တော အာဟ – ‘‘အပိစ မေတ္ထ ပုဂ္ဂလဝေမတ္တတာ ဝိဒိတာ’’တိ။ သဘိယော ပန အတ္တနော အာဒရံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သစေ ဘန္တေ’’တိ။ တံ သဗ္ဗံ အညဉ္စ တထာရူပံ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ စ ဣဓ န ဝဏ္ဏိတံ, ယတော ပုဗ္ဗေ ဝဏ္ဏိတာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သဘိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ သေလသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမေဝ ယာဿ နိဒါနေ ဝုတ္တာ။ အတ္ထဝဏ္ဏနာက္ကမေပိ စဿ ပုဗ္ဗသဒိသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ပန အပုဗ္ဗံ, တံ ဥတ္တာနတ္ထာနိ ပဒါနိ ပရိဟရန္တာ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ အင်္ဂုတ္တရာပေသူတိ အင်္ဂါ ဧဝ သော ဇနပဒေါ, ဂင်္ဂါယ ပန ယာ ဥတ္တရေန အာပေါ, တာသံ အဝိဒူရတ္တာ ‘‘ဥတ္တရာပေါ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကတရဂင်္ဂါယ ဥတ္တရေန ယာ အာပေါတိ? မဟာမဟီဂင်္ဂါယ။
တတြာယံ တဿာ နဒိယာ အာဝိဘာဝတ္ထံ အာဒိတော ပဘုတိ ဝဏ္ဏနာ – အယံ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပေါ ဒသသဟဿယောဇနပရိမာဏော။ တတ္ထ စတုသဟဿယောဇနပရိမာဏော ပဒေသော ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထဋော ‘‘သမုဒ္ဒေါ’’တိ သင်္ခံ ဂတော။ တိသဟဿယောဇနပမာဏေ မနုဿာ ဝသန္တိ။ တိသဟဿယောဇနပမာဏေ ဟိမဝါ ပတိဋ္ဌိတော ဥဗ္ဗေဓေန ပဉ္စယောဇနသတိကော စတုရာသီတိသဟဿကူဋေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော သမန္တတော သန္ဒမာနပဉ္စသတနဒီဝိစိတ္တော။ ယတ္ထ အာယာမဝိတ္ထာရေန ဂမ္ဘီရတာယ စ ပညာသပညာသယောဇနာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတပရိမဏ္ဍလာ ပူရဠာသသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တာ အနောတတ္တာဒယော သတ္တ မဟာသရာ ပတိဋ္ဌိတာ။
တေသု အနောတတ္တော သုဒဿနကူဋံ, စိတြကူဋံ, ကာဠကူဋံ, ဂန္ဓမာဒနကူဋံ, ကေလာသကူဋန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ပဗ္ဗတေဟိ ပရိက္ခိတ္တော။ တတ္ထ သုဒဿနကူဋံ သုဝဏ္ဏမယံ ဒွိယောဇနသတုဗ္ဗေဓံ အန္တောဝင်္ကံ ကာကမုခသဏ္ဌာနံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၁။)တမေဝ သရံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတံ, စိတြကူဋံ သဗ္ဗရတနမယံ, ကာဠကူဋံ အဉ္ဇနမယံ, ဂန္ဓမာဒနကူဋံ သာနုမယံ အဗ္ဘန္တရေ မုဂ္ဂဝဏ္ဏံ နာနပ္ပကာရဩသဓသဉ္ဆန္နံ ကာဠပက္ခုပေါသထဒိဝသေ အာဒိတ္တမိဝ အင်္ဂါရံ ဇလန္တံ တိဋ္ဌတိ, ကေလာသကူဋံ ရဇတမယံ။ သဗ္ဗာနိ သုဒဿနေန သမာနုဗ္ဗေဓသဏ္ဌာနာနိ တမေဝ သရံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတာနိ။ သဗ္ဗာနိ ဒေဝါနုဘာဝေန နာဂါနုဘာဝေန စ ဝဿန္တိ, နဒိယော စ တေသု သန္ဒန္တိ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဥဒကံ အနောတတ္တမေဝ ပဝိသတိ။ စန္ဒိမသူရိယာ ဒက္ခိဏေန ဝါ ဥတ္တရေန ဝါ ဂစ္ဆန္တာ ပဗ္ဗတန္တရေန တံ ဩဘာသေန္တိ, ဥဇုံ ဂစ္ဆန္တာ န ဩဘာသေန္တိ။ တေနေဝဿ ‘‘အနောတတ္တ’’န္တိ သင်္ခါ ဥဒပါဒိ။
တတ္ထ မနောဟရသိလာတလာနိ နိမ္မစ္ဆကစ္ဆပါနိ ဖလိကသဒိသနိမ္မလူဒကာနိ နဟာနတိတ္ထာနိ သုပ္ပဋိယတ္တာနိ ဟောန္တိ, ယေသု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝါ ဣသိဂဏာ စ နှာယန္တိ, ဒေဝယက္ခာဒယော စ ဥယျာနကီဠိကံ ကီဠန္တိ။
စတူသု စဿ ပဿေသု သီဟမုခံ, ဟတ္ထိမုခံ, အဿမုခံ, ဥသဘမုခန္တိ စတ္တာရိ မုခါနိ ဟောန္တိ, ယေဟိ စတဿော နဒိယော သန္ဒန္တိ။ သီဟမုခေန နိက္ခန္တနဒီတီရေ သီဟာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ, ဟတ္ထိမုခါဒီဟိ ဟတ္ထိအဿဥသဘာ။ ပုရတ္ထိမဒိသတော နိက္ခန္တနဒီ အနောတတ္တံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဣတရာ တိဿော နဒိယော အနုပဂမ္မ ပါစီနဟိမဝန္တေနေဝ အမနုဿပထံ ဂန္တွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသတိ။ ပစ္ဆိမဒိသတော စ ဥတ္တရဒိသတော စ နိက္ခန္တနဒိယောပိ တထေဝ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပစ္ဆိမဟိမဝန္တေနေဝ ဥတ္တရဟိမဝန္တေနေဝ စ အမနုဿပထံ ဂန္တွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသန္တိ။ ဒက္ခိဏဒိသတော နိက္ခန္တနဒီ ပန တံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဒက္ခိဏေန ဥဇုကံ ပါသာဏပိဋ္ဌေနေဝ သဋ္ဌိယောဇနာနိ ဂန္တွာ ပဗ္ဗတံ ပဟရိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ပရိဏာဟေန တိဂါဝုတပမာဏာ ဥဒကဓာရာ ဟုတွာ အာကာသေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ တိယဂ္ဂဠေ နာမ ပါသာဏေ ပတိတာ, ပါသာဏော ဥဒကဓာရာဝေဂေန ဘိန္နော။ တတြ ပညာသယောဇနပမာဏာ တိယဂ္ဂဠာ နာမ ပေါက္ခရဏီ ဇာတာ။ ပေါက္ခရဏိယာ ကူလံ ဘိန္ဒိတွာ ပါသာဏံ ပဝိသိယ သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတာ။ တတော ဃနပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥမင်္ဂေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ ဝိဉ္ဈံ နာမ တိရစ္ဆာနပဗ္ဗတံ ပဟရိတွာ ဟတ္ထတလေ ပဉ္စင်္ဂုလိသဒိသာ ပဉ္စဓာရာ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ သာ တိက္ခတ္တုံ အနောတတ္တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂတဋ္ဌာနေ ‘‘အာဝဋ္ဋဂင်္ဂါ’’တိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၂။)ဝုစ္စတိ။ ဥဇုကံ ပါသာဏပိဋ္ဌေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ‘‘ကဏှဂင်္ဂါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အာကာသေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ‘‘အာကာသဂင်္ဂါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တိယဂ္ဂဠပါသာဏေ ပညာသယောဇနောကာသေ ‘‘တိယဂ္ဂဠပေါက္ခရဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကူလံ ဘိန္ဒိတွာ ပါသာဏံ ပဝိသိယ သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ‘‘ဗဟလဂင်္ဂါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥမင်္ဂေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ‘‘ဥမင်္ဂဂင်္ဂါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဉ္ဈံ နာမ တိရစ္ဆာနပဗ္ဗတံ ပဟရိတွာ ပဉ္စဓာရာ ဟုတွာ ပဝတ္တဋ္ဌာနေ ‘‘ဂင်္ဂါ, ယမုနာ, အစိရဝတီ, သရဘူ, မဟီ’’တိ ပဉ္စဓာ ဝုစ္စတိ။ ဧဝမေတာ ပဉ္စ မဟာဂင်္ဂါ ဟိမဝတာ သမ္ဘဝန္တိ။ တာသု ယာ အယံ ပဉ္စမီ မဟီ နာမ, သာ ဣဓ ‘‘မဟာမဟီဂင်္ဂါ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ တဿာ ဂင်္ဂါယ ဥတ္တရေန ယာ အာပေါ, တာသံ အဝိဒူရတ္တာ သော ဇနပဒေါ ‘‘အင်္ဂုတ္တရာပေါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မိံ ဇနပဒေ အင်္ဂုတ္တရာပေသု။
စာရိကံ စရမာနောတိ အဒ္ဓါနဂမနံ ကုရုမာနော။ တတ္ထ ဘဂဝတော ဒုဝိဓာ စာရိကာ တုရိတစာရိကာ, အတုရိတစာရိကာ စ။ တတ္ထ ဒူရေပိ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ဒိသွာ သဟသာ ဂမနံ တုရိတစာရိကာ။ သာ မဟာကဿပပစ္စုဂ္ဂမနာဒီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တံ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆန္တော ဟိ ဘဂဝါ မုဟုတ္တေနေဝ တိဂါဝုတံ အဂမာသိ, အာဠဝကဒမနတ္ထံ တိံသယောဇနံ, တထာ အင်္ဂုလိမာလဿတ္ထာယ။ ပုက္ကုသာတိဿ ပန ပဉ္စတ္တာလီသယောဇနံ, မဟာကပ္ပိနဿ ဝီသယောဇနသတံ, ဓနိယဿတ္ထာယ သတ္တယောဇနသတံ အဒ္ဓါနံ အဂမာသိ။ အယံ တုရိတစာရိကာ နာမ။ ဂါမနိဂမနဂရပဋိပါဋိယာ ပန ပိဏ္ဍပါတစရိယာဒီဟိ လောကံ အနုဂ္ဂဏှန္တဿ ဂမနံ အတုရိတစာရိကာ နာမ။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ ဧဝံ စာရိကံ စရမာနော။ မဟတာတိ သင်္ချာမဟတာ ဂုဏမဟတာ စ။ ဘိက္ခုသံဃေနာတိ သမဏဂဏေန။ အဍ္ဎတေဠသေဟီတိ အဍ္ဎေန တေဠသဟိ, ဒွါဒသဟိ သတေဟိ ပညာသာယ စ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယေန…ပေ… တဒဝသရီတိ အာပဏဗဟုလတာယ သော နိဂမော ‘‘အာပဏော’’ တွေဝ နာမံ လဘိ။ တသ္မိံ ကိရ ဝီသတိအာပဏမုခသဟဿာနိ ဝိဘတ္တာနိ အဟေသုံ။ ယေန ဒိသာဘာဂေန မဂ္ဂေန ဝါ သော အင်္ဂုတ္တရာပါနံ ရဋ္ဌဿ နိဂမော ဩသရိတဗ္ဗော, တေန အဝသရိ တဒဝသရိ အဂမာသိ, တံ နိဂမံ အနုပါပုဏီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ကေဏိယော ဇဋိလောတိ ကေဏိယောတိ နာမေန, ဇဋိလောတိ တာပသော။ သော ကိရ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော, ဓနရက္ခဏတ္ထာယ ပန တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ သမာဒါယ ရညော ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ဘူမိဘာဂံ ဂဟေတွာ တတ္ထ အဿမံ ကာရေတွာ ဝသတိ ကုလသဟဿဿ နိဿယော ဟုတွာ။ အဿမေပိ စဿ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၃။)ဧကော တာလရုက္ခော ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧကံ သုဝဏ္ဏဖလံ မုဉ္စတီတိ ဝဒန္တိ။ သော ဒိဝါ ကာသာယာနိ ဓာရေတိ ဇဋာ စ ဗန္ဓတိ, ရတ္တိံ ယထာသုခံ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော သမင်္ဂီဘူတော ပရိစာရေတိ။ သကျပုတ္တောတိ ဥစ္စာကုလပရိဒီပနံ။ သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတောတိ သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတဘာဝပရိဒီပနံ, ကေနစိ ပါရိဇုညေန အနဘိဘူတော အပရိက္ခီဏံယေဝ တံ ကုလံ ပဟာယ သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ခေါ ပနာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, တဿ ခေါ ပန ဘောတော ဂေါတမဿာတိ အတ္ထော။ ကလျာဏောတိ ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတော, သေဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ ကိတ္တိယေဝ ထုတိဃောသော ဝါ။
ဣတိပိ သော ဘဂဝါတိ အာဒိမှိ ပန အယံ တာဝ ယောဇနာ – သော ဘဂဝါ ဣတိပိ အရဟံ, ဣတိပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါတိ, ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အာရကတ္တာ, အရီနံ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါတိ ဣမေဟိ တာဝ ကာရဏေဟိ သော ဘဂဝါ အရဟန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာရကာ ဟိ သော သဗ္ဗကိလေသေဟိ မဂ္ဂေန သဝါသနာနံ ကိလေသာနံ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာတိ အာရကတ္တာ အရဟံ။ တေ စာနေန ကိလေသာရယော မဂ္ဂေန ဟတာတိ အရီနံ ဟတတ္တာပိ အရဟံ။ ယဉ္စေတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘိ, ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာနံ ဇရာမရဏနေမိ, အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ တိဘဝရထေ သမာယောဇိတံ အနာဒိကာလပဝတ္တံ သံသာရစက္ကံ။ တဿာနေန ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီရိယပါဒေဟိ သီလပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဒ္ဓါဟတ္ထေန ကမ္မက္ခယကရဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေ အရာ ဟတာတိ အရာနံ ဟတတ္တာတိပိ အရဟံ။ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ စ စီဝရာဒိပစ္စယေ သက္ကာရဂရုကာရာဒီနိ စ အရဟတီတိ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာပိ အရဟံ။ ယထာ စ လောကေ ကေစိ ပဏ္ဍိတမာနိနော ဗာလာ အသိလောကဘယေန ရဟော ပါပံ ကရောန္တိ, ဧဝံ နာယံ ကဒါစိ ကရောတီတိ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝတောပိ အရဟံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
‘‘အာရကတ္တာ ဟတတ္တာ စ, ကိလေသာရီန သော မုနိ၊
ဟတသံသာရစက္ကာရော, ပစ္စယာဒီန စာရဟော၊
န ရဟော ကရောတိ ပါပါနိ, အရဟံ တေန ပဝုစ္စတီ’’တိ။
သမ္မာ သာမဉ္စ သစ္စာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ အတိသယဝိသုဒ္ဓါဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ အဗ္ဘုတ္တမေန စရဏေန စ သမန္နာဂတတ္တာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၄။)သောဘနဂမနတ္တာ သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ သုဋ္ဌု ဂတတ္တာ သမ္မာ ဂဒတ္တာ စ သုဂတော။ သဗ္ဗထာပိ ဝိဒိတလောကတ္တာ လောကဝိဒူ။ သော ဟိ ဘဂဝါ သဘာဝတော သမုဒယတော နိရောဓတော နိရောဓူပါယတောတိ သဗ္ဗထာ ခန္ဓာယတနာဒိဘေဒံ သင်္ခါရလောကံ အဝေဒိ, ‘‘ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။ ဒွေ လောကာ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ။ တယော လောကာ တိဿော ဝေဒနာ။ စတ္တာရော လောကာ စတ္တာရော အာဟာရာ။ ပဉ္စ လောကာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဆ လောကာ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ။ သတ္တ လောကာ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော။ အဋ္ဌ လောကာ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ။ နဝ လောကာ နဝ သတ္တာဝါသာ။ ဒသ လောကာ ဒသာယတနာနိ။ ဒွါဒသ လောကာ ဒွါဒသာယတနာနိ။ အဋ္ဌာရသ လောကာ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၂) ဧဝံ သဗ္ဗထာ သင်္ခါရလောကံ အဝေဒိ။ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ, အနုသယံ ဇာနာတိ, စရိတံ ဇာနာတိ, အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ, အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေ တိက္ခိန္ဒြိယေ မုဒိန္ဒြိယေ သွာကာရေ ဒွါကာရေ သုဝိညာပယေ ဒုဝိညာပယေ ဘဗ္ဗေ အဘဗ္ဗေ သတ္တေ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗထာ သတ္တလောကံ အဝေဒိ။ တထာ ဧကံ စက္ကဝါဠံ အာယာမတော ဝိတ္ထာရတော စ ယောဇနာနံ ဒွါဒသ သတသဟဿာနိ တီဏိ သဟဿာနိ အဍ္ဎပဉ္စမာနိ စ သတာနိ, ပရိက္ခေပတော ဆတ္တိံသ သတသဟဿာနိ ဒသ သဟဿာနိ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ စ သတာနိ။
တတ္ထ –
ဒုဝေ သတသဟဿာနိ, စတ္တာရိ နဟုတာနိ စ၊
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန, သင်္ခါတာယံ ဝသုန္ဓရာ။
စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ, အဋ္ဌေဝ နဟုတာနိ စ၊
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန, ဇလံ ဝါတေ ပတိဋ္ဌိတံ။
နဝ သတသဟဿာနိ, မာလုတော နဘမုဂ္ဂတော၊
သဋ္ဌိ စေဝ သဟဿာနိ, ဧသာ လောကဿ သဏ္ဌိတိ’’။
ဧဝံ သဏ္ဌိတေ စေတ္ထ ယောဇနာနံ –
စတုရာသီတိ သဟဿာနိ, အဇ္ဈောဂါဠှော မဟဏ္ဏဝေ၊
အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝ, သိနေရု ပဗ္ဗတုတ္တမော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၅။)တတော ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎေန, ပမာဏေန ယထာက္ကမံ၊
အဇ္ဈောဂါဠှုဂ္ဂတာ ဒိဗ္ဗာ, နာနာရတနစိတ္တိတာ။
ယုဂန္ဓရော ဤသဓရော, ကရဝီကော သုဒဿနော၊
နေမိန္ဓရော ဝိနတကော, အဿကဏ္ဏော ဂိရိ ဗြဟာ။
ဧတေ သတ္တ မဟာသေလာ, သိနေရုဿ သမန္တတော၊
မဟာရာဇာနမာဝါသာ, ဒေဝယက္ခနိသေဝိတာ။
ယောဇနာနံ သတာနုစ္စော, ဟိမဝါ ပဉ္စ ပဗ္ဗတော၊
ယောဇနာနံ သဟဿာနိ, တီဏိ အာယတဝိတ္ထတော။
စတုရာသီတိသဟဿေဟိ, ကူဋေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော၊
တိပဉ္စယောဇနက္ခန္ဓ-ပရိက္ခေပါ နဂဝှယာ။
ပညာသယောဇနက္ခန္ဓ-သာခါယာမာ သမန္တတော၊
သတ္တယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏာ, တာဝဒေဝ စ ဥဂ္ဂတာ။
ဇမ္ဗူ ယဿာနုဘာဝေန, ဇမ္ဗုဒီပေါ ပကာသိတော၊
ဒွေ အသီတိသဟဿာနိ, အဇ္ဈောဂါဠှော မဟဏ္ဏဝေ။
အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝ, စက္ကဝါဠသိလုစ္စယော၊
ပရိက္ခိပိတွာ တံ သဗ္ဗံ, စက္ကဝါဠမယံ ဌိတော’’။
တတ္ထ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဧကူနပညာသယောဇနံ, သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာသယောဇနံ, တာဝတိံသဘဝနံ ဒသသဟဿယောဇနံ, တထာ အသုရဘဝနံ အဝီစိမဟာနိရယော ဇမ္ဗုဒီပေါ စ။ အပရဂေါယာနံ သတ္တသဟဿယောဇနံ, တထာ ပုဗ္ဗဝိဒေဟော, ဥတ္တရကုရု အဋ္ဌသဟဿယောဇနော။ ဧကမေကော စေတ္ထ မဟာဒီပေါ ပဉ္စသတပဉ္စသတပရိတ္တဒီပပရိဝါရော။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဧကံ စက္ကဝါဠံ ဧကာ လောကဓာတု။ စက္ကဝါဠန္တရေသု လောကန္တရိကနိရယာ။ ဧဝံ အနန္တာနိ စက္ကဝါဠာနိ အနန္တာ လောကဓာတုယော, အနန္တေန ဗုဒ္ဓဉာဏေန အညာသီတိ သဗ္ဗထာ ဩကာသလောကံ အဝေဒိ။ ဧဝံ သော ဘဂဝါ သဗ္ဗထာ။ ဝိဒိတလောကတ္တာ လောကဝိဒူတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အတ္တနော ပန ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌတရဿ ကဿစိ အဘာဝါ အနုတ္တရော။ ဝိစိတ္တေဟိ ဝိနယနူပါယေဟိ ပုရိသဒမ္မေ သာရေတီတိ ပုရိသဒမ္မသာရထိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၆။)ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတိ နိတ္ထာရေတိ စာတိ သတ္ထာ။ ဒေဝမနုဿဂ္ဂဟဏံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလပရိဂ္ဂဟဝသေန စ ကတံ, နာဂါဒိကေပိ ပန ဧသ လောကိယတ္ထေန အနုသာသတိ။ ယဒတ္ထိ နေယျံ နာမ, သဗ္ဗဿ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဝိမောက္ခန္တိကဉာဏဝသေန ဗုဒ္ဓေါ။ ယတော ပန သော –
‘‘ဘဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါ ယုတ္တော, ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝါ၊
ဘတ္တဝါ ဝန္တဂမနော, ဘဝေသု ဘဂဝါ တတော’’တိ။
အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရတော ပနေတာနိ ပဒါနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၄-၁၂၅) ဝုတ္တာနိ။
သော ဣမံ လောကန္တိ သော ဘဂဝါ ဣမံ လောကံ။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒဿေတိ။ သဒေဝကန္တိအာဒီနိ ကသိဘာရဒွါဇအာဠဝကသုတ္တေသု ဝုတ္တနယာနေဝ။ သယန္တိ သာမံ အပရနေယျော ဟုတွာ။ အဘိညာတိ အဘိညာယ။ သစ္ဆိကတွာတိ ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ပဝေဒေတီတိ ဗောဓေတိ ဉာပေတိ ပကာသေတိ။ သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ပရိယောသာနကလျာဏန္တိ သော ဘဂဝါ သတ္တေသု ကာရုညတံ ပဋိစ္စ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခံ ဟိတွာပိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တဉ္စ ခေါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော အာဒိကလျာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဒေသေတိ။ ကထံ? ဧကဂါထာပိ ဟိ သမန္တဘဒ္ဒကတ္တာ ဓမ္မဿ ပဌမပါဒေန အာဒိကလျာဏာ, ဒုတိယတတိယပါဒေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏာ, ပစ္ဆိမပါဒေန ပရိယောသာနကလျာဏာ။ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ နိဒါနေန အာဒိကလျာဏံ, နိဂမနေန ပရိယောသာနကလျာဏံ, သေသေန မဇ္ဈေကလျာဏံ။ နာနာနုသန္ဓိကံ ပဌမာနုသန္ဓိနာ အာဒိကလျာဏံ, ပစ္ဆိမေန ပရိယောသာနကလျာဏံ, သေသေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏံ။ သကလောပိ သာသနဓမ္မော အတ္တနော အတ္ထဘူတေန သီလေန အာဒိကလျာဏော, သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော, နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလျာဏော။ သီလသမာဓီဟိ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ဝိပဿနာမဂ္ဂေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော, ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ ပရိယောသာနကလျာဏော။ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတာယ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ဓမ္မသုဓမ္မတာယ မဇ္ဈေကလျာဏော, သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ တံ သုတွာ တထတ္တာယ ပဋိပန္နေန အဓိဂန္တဗ္ဗာယ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ပစ္စေကဗောဓိယာ မဇ္ဈေကလျာဏော, သာဝကဗောဓိယာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၇။)ပရိယောသာနကလျာဏော။ သုယျမာနော စေသ နီဝရဏာဒိဝိက္ခမ္ဘနတော သဝနေနပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ အာဒိကလျာဏော, ပဋိပဇ္ဇမာနော သမထဝိပဿနာသုခါဝဟနတော ပဋိပတ္တိယာပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ မဇ္ဈေကလျာဏော, တထာ ပဋိပန္နော စ ပဋိပတ္တိဖလေ နိဋ္ဌိတေ တာဒိဘာဝါဝဟနတော ပဋိပတ္တိဖလေနပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ ပရိယောသာနကလျာဏော။ နာထပ္ပဘဝတ္တာ စ ပဘဝသုဒ္ဓိယာ အာဒိကလျာဏော, အတ္ထသုဒ္ဓိယာ မဇ္ဈေကလျာဏော, ကိစ္စသုဒ္ဓိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ ယတော အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော အာဒိကလျာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဒေသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနန္တိ ဧဝမာဒီသု ပန ယသ္မာ ဣမံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပကာသေတိ, နာနာနယေဟိ ဒီပေတိ, တဉ္စ ယထာသမ္ဘဝံ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ, ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိအတ္ထပဒသမာယောဂတော သာတ္ထံ, အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ အတ္ထဂမ္ဘီရတာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ သာတ္ထံ, ဓမ္မဂမ္ဘီရတာဒေသနာဂမ္ဘီရတာဟိ သဗျဉ္ဇနံ။ အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သာတ္ထံ, ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သဗျဉ္ဇနံ။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတော သရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကန္တိ သာတ္ထံ, သဒ္ဓေယျတော လောကိယဇနပ္ပသာဒကန္တိ သဗျဉ္ဇနံ။ ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပါယတော သာတ္ထံ, ဥတ္တာနပဒတော သဗျဉ္ဇနံ။ ဥပနေတဗ္ဗဿာဘာဝတော သကလပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ, အပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော နိဒ္ဒေါသဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ။ သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဗြဟ္မဘူတေဟိ သေဋ္ဌေဟိ စရိတဗ္ဗတော တေသဉ္စ စရိယဘာဝတော ဗြဟ္မစရိယံ။ တသ္မာ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
အပိစ ယသ္မာ သနိဒါနံ သဥပ္ပတ္တိကဉ္စ ဒေသေန္တော အာဒိကလျာဏံ ဒေသေတိ, ဝိနေယျာနံ အနုရူပတော အတ္ထဿ အဝိပရီတတာယ ဟေတုဒါဟရဏယောဂတော စ မဇ္ဈေကလျာဏံ, သောတူနံ သဒ္ဓါပဋိလာဘေန နိဂမနေန စ ပရိယောသာနကလျာဏံ။ ဧဝံ ဒေသေန္တော စ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတိ။ တဉ္စ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂမဗျတ္တိတော သာတ္ထံ, ပရိယတ္တိယာ အာဂမဗျတ္တိတော သဗျဉ္ဇနံ, သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓယုတ္တတော ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ, နိရုပက္ကိလေသတော နိတ္ထရဏတ္ထာယ ပဝတ္တိတော လောကာမိသနိရပေက္ခတော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၈။)စ ပရိသုဒ္ဓံ, သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတာနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ စရိယတော ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာပိ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
သာဓု ခေါ ပနာတိ သုန္ဒရံ ခေါ ပန, အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မိယာ ကထာယာတိ ပါနကာနိသံသပဋိသံယုတ္တာယ။ အယဉှိ ကေဏိယော သာယနှသမယေ ဘဂဝတော အာဂမနံ အဿောသိ။ ‘‘တုစ္ဆဟတ္ထော ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ ဂန္တုံ လဇ္ဇမာနော ဝိကာလဘောဇနာ ဝိရတာနမ္ပိ ပါနကံ ကပ္ပတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပဉ္စဟိ ကာဇသတေဟိ သုသင်္ခတံ ဗဒရပါနံ ဂါဟာပေတွာ အဂမာသိ။ ယထာဟ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ ‘‘အထ ခေါ ကေဏိယဿ ဇဋိလဿ ဧတဒဟောသိ, ကိံ နု ခေါ အဟံ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဟရာပေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၀) သဗ္ဗံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော နံ ဘဂဝါ ယထာ သေက္ခသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၂၂ အာဒယော) သာကိယေ အာဝသထာနိသံသပဋိသံယုတ္တာယ ကထာယ, ဂေါသိင်္ဂသာလဝနေ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၅ အာဒယော) တယော ကုလပုတ္တေ သာမဂ္ဂိရသာနိသံသပဋိသံယုတ္တာယ, ရထဝိနီတေ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၂ အာဒယော) ဇာတိဘူမကေ ဘိက္ခူ ဒသကထာဝတ္ထုပဋိသံယုတ္တာယ, ဧဝံ တင်္ခဏာနုရူပါယ ပါနကာနိသံသပဋိသံယုတ္တာယ ကထာယ ပါနကဒါနာနိသံသံ သန္ဒဿေသိ, တထာရူပါနံ ပုညာနံ ပုနပိ ကတ္တဗ္ဗတာယ နိယောဇေန္တော သမာဒပေသိ, အဗ္ဘုဿာဟံ ဇနေန္တော သမုတ္တေဇေသိ, သန္ဒိဋ္ဌိကသမ္ပရာယိကေန ဖလဝိသေသေန ပဟံသေန္တော သမ္ပဟံသေသိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မိယာ ကထာယ…ပေ… သမ္ပဟံသေသီ’’တိ။ သော ဘိယျောသောမတ္တာယ ဘဂဝတိ ပသန္နော ဘဂဝန္တံ နိမန္တေသိ, ဘဂဝါ စဿ တိက္ခတ္တုံ ပဋိက္ခိပိတွာ အဓိဝါသေသိ။ တေနာဟ ‘‘အထ ခေါ ကေဏိယော ဇဋိလော…ပေ… အဓိဝါသေသိ ဘဂဝါ တုဏှီဘာဝေနာ’’တိ။
ကိမတ္ထံ ပန ပဋိက္ခိပိ ဘဂဝါတိ? ပုနပ္ပုနံ ယာစနာယ စဿ ပုညဝုဍ္ဎိ ဘဝိဿတိ, ဗဟုတရဉ္စ ပဋိယာဒေဿတိ, တတော အဍ္ဎတေလသာနံ ဘိက္ခုသတာနံ ပဋိယတ္တံ အဍ္ဎသောဠသန္နံ ပါပုဏိဿတီတိ။ ကုတော အပရာနိ တီဏိ သတာနီတိ စေ? အပ္ပဋိယတ္တေယေဝ ဟိ ဘတ္တေ သေလော ဗြာဟ္မဏော တီဟိ မာဏဝကသတေဟိ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိဿတိ, တံ ဒိသွာ ဘဂဝါ ဧဝမာဟာတိ။ မိတ္တာမစ္စေတိ မိတ္တေ စ ကမ္မကရေ စ။ ဉာတိသာလောဟိတေတိ သမာနလောဟိတေ ဧကယောနိသမ္ဗန္ဓေ ပုတ္တဓီတာဒယော အဝသေသဗန္ဓဝေ စ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၆၉။)ယေနာတိ ယသ္မာ။ မေတိ မယှံ။ ကာယဝေယျာဝဋိကန္တိ ကာယေန ဝေယျာဝစ္စံ။ မဏ္ဍလမာဠံ ပဋိယာဒေတီတိ သေတဝိတာနမဏ္ဍပံ ကရောတိ။
တိဏ္ဏံ ဝေဒါနန္တိ ဣရုဗ္ဗေဒယဇုဗ္ဗေဒသာမဝေဒါနံ။ သဟ နိဃဏ္ဍုနာ စ ကေဋုဘေန စ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာနံ။ နိဃဏ္ဍူတိ နာမနိဃဏ္ဍုရုက္ခာဒီနံ ဝေဝစနပ္ပကာသကံ သတ္ထံ။ ကေဋုဘန္တိ ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပေါ ကဝီနံ ဥပကာရာယ သတ္ထံ။ သဟ အက္ခရပ္ပဘေဒေန သာက္ခရပ္ပဘေဒါနံ။ အက္ခရပ္ပဘေဒေါတိ သိက္ခာ စ နိရုတ္တိ စ။ ဣတိဟာသပဉ္စမာနန္တိ အထဗ္ဗနဝေဒံ စတုတ္ထံ ကတွာ ‘‘ဣတိဟ အာသ ဣတိဟ အာသာ’’တိ ဤဒိသဝစနပဋိသံယုတ္တော ပုရာဏကထာသင်္ခါတော ဣတိဟာသော ပဉ္စမော ဧတေသန္တိ ဣတိဟာသပဉ္စမာ။ တေသံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ။ ပဒံ တဒဝသေသဉ္စ ဗျာကရဏံ အဇ္ဈေတိ ဝေဒေတိ စာတိ ပဒကော ဝေယျာကရဏော။ လောကာယတေ ဝိတဏ္ဍဝါဒသတ္ထေ မဟာပုရိသလက္ခဏာဓိကာရေ စ ဒွါဒသသဟဿေ မဟာပုရိသလက္ခဏသတ္ထေ အနူနော ပရိပူရကာရီတိ လောကာယတမဟာပုရိသလက္ခဏေသု အနဝယော, အဝယော န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝယော နာမ ယော တာနိ အတ္ထတော စ ဂန္ထတော စ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ။
ဇင်္ဃာယ ဟိတံ ဝိဟာရံ ဇင်္ဃာဝိဟာရံ, စိရာသနာဒိဇနိတံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတုံ ဇင်္ဃာပသာရဏတ္ထံ အဒီဃစာရိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုစင်္ကမမာနောတိ စင်္ကမမာနော ဧဝ။ အနုဝိစရမာနောတိ ဣတော စိတော စ စရမာနော။ ကေဏိယဿ ဇဋိလဿ အဿမောတိ ကေဏိယဿ အဿမံ နိဝေသနံ။ အာဝါဟောတိ ကညာဂဟဏံ။ ဝိဝါဟောတိ ကညာဒါနံ။ မဟာယညောတိ မဟာယဇနံ။ မာဂဓောတိ မဂဓာနံ ဣဿရော။ မဟတိယာ သေနာယ သမန္နာဂတတ္တာ သေနိယော။ ဗိမ္ဗီတိ သုဝဏ္ဏံ, တသ္မာ သာရသုဝဏ္ဏသဒိသဝဏ္ဏတာယ ဗိမ္ဗိသာရော။ သော မေ နိမန္တိတောတိ သော မယာ နိမန္တိတော။
အထ ဗြာဟ္မဏော ပုဗ္ဗေ ကတာဓိကာရတ္တာ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒံ သုတွာဝ အမတေနေဝါဘိသိတ္တော ဝိမှယရူပတ္တာ အာဟ – ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ, ဘော ကေဏိယ, ဝဒေသီ’’တိ။ ဣတရော ယထာဘူတံ အာစိက္ခန္တော အာဟ – ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ, ဘော သေလ, ဝဒါမီ’’တိ။ တတော နံ ပုနပိ ဒဠှီကရဏတ္ထံ ပုစ္ဆိ, ဣတရောပိ တထေဝ အာရောစေသိ။ အထ ကပ္ပသတသဟဿေဟိပိ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿ ဒုလ္လဘဘာဝံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၀။)ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဃောသောပိ ခေါ ဧသော ဒုလ္လဘော လောကသ္မိံ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ။ တတ္ထ ယဒိဒန္တိ နိပါတော, ယော ဧသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အထ ဗြာဟ္မဏော ဗုဒ္ဓသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ သော သစ္စမေဝ ဗုဒ္ဓေါ, ဥဒါဟု နာမမတ္တမေဝဿ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝီမံသိတုကာမော စိန္တေသိ, အဘာသိ ဧဝ ဝါ ‘‘အာဂတာနိ ခေါ ပန…ပေ… ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘မန္တေသူ’’တိ ဝေဒေသု။ ‘‘တထာဂတော ကိရ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ပဋိကစ္စေဝ သုဒ္ဓါဝါသဒေဝါ ဗြာဟ္မဏဝေသေန လက္ခဏာနိ ပက္ခိပိတွာ ဝေဒေ ဝါစေန္တိ ‘‘တဒနုသာရေန မဟေသက္ခာ သတ္တာ တထာဂတံ ဇာနိဿန္တီ’’တိ။ တေန ပုဗ္ဗေ ဝေဒေသု မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ အာဂစ္ဆန္တိ။ ပရိနိဗ္ဗုတေ ပန တထာဂတေ ကမေန အန္တရဓာယန္တိ, တေန ဧတရဟိ နတ္ထိ။ မဟာပုရိသဿာတိ ပဏိဓိသမာဒါနဉာဏသမာဒါနကရုဏာဒိဂုဏမဟတော ပုရိသဿ။ ဒွေဝ ဂတိယောတိ ဒွေ ဧဝ နိဋ္ဌာ။ ကာမဉ္စာယံ ဂတိသဒ္ဒေါ ‘‘ပဉ္စ ခေါ ဣမာ, သာရိပုတ္တ, ဂတိယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃) ဘဝဘေဒေ, ‘‘ဂတီ မိဂါနံ ပဝန’’န္တိအာဒီသု (ပရိ။ ၃၃၉) နိဝါသဋ္ဌာနေ, ‘‘ဧဝံ အဓိမတ္တဂတိမန္တော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၆၁) ပညာယံ, ‘‘ဂတိဂတ’’န္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၀၄) ဝိသဋဘာဝေ ဝတ္တတိ, ဣဓ ပန နိဋ္ဌာယံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ယေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တိ, န တေဟိ ဧဝ ဗုဒ္ဓေါ။ ဇာတိသာမညတော ပန တာနိယေဝ တာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ယေဟိ သမန္နာဂတဿာ’’တိ။
သစေ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတီတိ ယဒိ အဂါရေ ဝသတိ။ ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တီတိ စတူဟိ အစ္ဆရိယဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ စ လောကံ ရဉ္ဇနတော ရာဇာ။ စက္ကရတနံ ဝတ္တေတိ, စတူဟိ သမ္ပတ္တိစက္ကေဟိ, ဝတ္တတိ, တေဟိ စ ပရံ ဝတ္တေတိ, ပရဟိတာယ စ ဣရိယာပထစက္ကာနံ ဝတ္တော ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ စက္ကဝတ္တိ။ ဧတ္ထ စ ရာဇာတိ သာမညံ, စက္ကဝတ္တီတိ ဝိသေသနံ။ ဓမ္မေန စရတီတိ ဓမ္မိကော, ဉာယေန သမေန ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ လဘိတွာ ရာဇာ ဇာတောတိ ဓမ္မရာဇာ။ ပရဟိတဓမ္မကရဏေန ဝါ ဓမ္မိကော, အတ္တဟိတဓမ္မကရဏေန ဓမ္မရာဇာ။ စတုရန္တာယ ဣဿရောတိ စာတုရန္တော, စတုသမုဒ္ဒန္တာယ စတ္တုဗ္ဗိဓဒီပဝိဘူသိတာယ စ ပထဝိယာ ဣဿရောတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈတ္တံ ကောဓာဒိပစ္စတ္ထိကေ ဗဟိဒ္ဓါ စ သဗ္ဗရာဇာနော ဝိဇေသီတိ ဝိဇိတာဝီ။ ဇနပဒတ္ထာဝရိယပ္ပတ္တောတိ ဇနပဒေ ဓုဝဘာဝံ ထာဝရဘာဝံ ပတ္တော, န သက္ကာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၁။)ကေနစိ စာလေတုံ, ဇနပဒေါ ဝါ တမှိ ထာဝရိယပ္ပတ္တော အနုဿုက္ကော သကမ္မနိရတော အစလော အသမ္ပဝေဓီတိပိ ဇနပဒတ္ထာဝရိယပ္ပတ္တော။
သေယျထိဒန္တိ နိပါတော, တဿ ဧတာနိ ကတမာနီတိ အတ္ထော။ စက္ကရတနံ…ပေ… ပရိဏာယကရတနမေဝ သတ္တမန္တိ တာနိ သဗ္ဗပ္ပကာရတော ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တာနိ။ တေသု အယံ စက္ကဝတ္တိရာဇာ စက္ကရတနေန အဇိတံ ဇိနာတိ, ဟတ္ထိအဿရတနေဟိ ဝိဇိတေ ယထာသုခမနုဝိစရတိ, ပရိဏာယကရတနေန ဝိဇိတမနုရက္ခတိ, သေသေဟိ ဥပဘောဂသုခမနုဘဝတိ။ ပဌမေန စဿ ဥဿာဟသတ္တိယောဂေါ, ဟတ္ထိအဿဂဟပတိရတနေဟိ ပဘုသတ္တိယောဂေါ, ပရိဏာယကရတနေန မန္တသတ္တိယောဂေါ သုပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ, ဣတ္ထိမဏိရတနေဟိ စ တိဝိဓသတ္တိယောဂဖလံ။ သော ဣတ္ထိမဏိရတနေဟိ ဘောဂသုခမနုဘောတိ, သေသေဟိ ဣဿရိယသုခံ။ ဝိသေသတော စဿ ပုရိမာနိ တီဏိ အဒေါသကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တိ, မဇ္ဈိမာနိ အလောဘကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေန, ပစ္ဆိမမေကံ အမောဟကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပရောသဟဿန္တိ အတိရေကသဟဿံ။ သူရာတိ အဘီရုကဇာတိကာ။ ဝီရင်္ဂရူပါတိ ဒေဝပုတ္တသဒိသကာယာ, ဧဝံ တာဝေကေ။ အယံ ပနေတ္ထ သဘာဝေါ ဝီရာတိ ဥတ္တမသူရာ ဝုစ္စန္တိ, ဝီရာနံ အင်္ဂံ ဝီရင်္ဂံ, ဝီရကာရဏံ ဝီရိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝီရင်္ဂံ ရူပံ ဧတေသန္တိ ဝီရင်္ဂရူပါ, ဝီရိယမယသရီရာ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရသေနပ္ပမဒ္ဒနာတိ သစေ ပဋိမုခံ တိဋ္ဌေယျ ပရသေနာ, တံ ပမဒ္ဒိတုံ သမတ္ထာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဓမ္မေနာတိ ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၇) ပဉ္စသီလဓမ္မေန။ အရဟံ ဟောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါတိ ဧတ္ထ ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိအဝိဇ္ဇာဒုစ္စရိတဆဒနေဟိ သတ္တဟိ ပဋိစ္ဆန္နေ ကိလေသန္ဓကာရေ လောကေ တံ ဆဒနံ ဝိဝဋ္ဋေတွာ သမန္တတော သဉ္ဇာတာလောကော ဟုတွာ ဌိတောတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ။ တတ္ထ ပဌမေန ပဒေန ပူဇာရဟတာ, ဒုတိယေန တဿာ ဟေတု ယသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ။ တတိယေန ဗုဒ္ဓတ္တဟေတု ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ဝိဝဋ္ဋော စ ဝိစ္ဆဒေါ စာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ, ဝဋ္ဋရဟိတော ဆဒနရဟိတော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန အရဟံ ဝဋ္ဋာဘာဝေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဆဒနာဘာဝေနာတိ ဧဝံ ပုရိမပဒဒွယဿေဝ ဟေတုဒွယံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုတိယေန ဝေသာရဇ္ဇေန စေတ္ထ ပုရိမသိဒ္ဓိ, ပဌမေန ဒုတိယသိဒ္ဓိ,
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၂။)တတိယစတုတ္ထေဟိ တတိယသိဒ္ဓိ ဟောတိ။ ပုရိမဉ္စ ဓမ္မစက္ခုံ, ဒုတိယံ ဗုဒ္ဓစက္ခုံ, တတိယံ သမန္တစက္ခုံ သာဓေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တုကာမော အာဟ – ‘‘ကဟံ ပန ဘော…ပေ… သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေတိအာဒီသု ယေနေသာတိ ယေန ဒိသာဘာဂေန ဧသာ။ နီလဝနရာဇီတိ နီလဝဏ္ဏရုက္ခပန္တိ။ ဝနံ ကိရ မေဃပန္တိသဒိသံ။ ယတ္ထ ဘဂဝါ တဒါ ဝိဟာသိ, တံ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ – ‘‘ယေနေသာ ဘော, သေလ, နီလဝနရာဇီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘သော ဝိဟရတီ’’တိ အယံ ပနေတ္ထ ပါဌသေသော, ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ကရဏဝစနံ။ ပဒေ ပဒန္တိ ပဒသမီပေ ပဒံ။ တေန တုရိတဂမနံ ပဋိသေဓေတိ။ ဒုရာသဒါ ဟီတိ ကာရဏံ အာဟ, ယသ္မာ တေ ဒုရာသဒါ, တသ္မာ ဧဝံ ဘောန္တော အာဂစ္ဆန္တူတိ။ ကိံ ပန ကာရဏာ ဒုရာသဒါတိ စေ? သီဟာဝ ဧကစရာ။ ယထာ ဟိ သီဟာ သဟာယကိစ္စာဘာဝတော ဧကစရာ, ဧဝံ တေပိ ဝိဝေကကာမတာယ။ ‘‘ယဒါ စာဟ’’န္တိအာဒိနာ ပန တေ မာဏဝကေ ဥပစာရံ သိက္ခာပေတိ။ တတ္ထ မာ ဩပါတေထာတိ မာ ပဝေသေထ, မာ ကထေထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဂမေန္တူတိ ပဋိမာနေန္တု, ယာဝ ကထာ ပရိယောသာနံ ဂစ္ဆတိ, တာဝ တုဏှီ ဘဝန္တူတိ အတ္ထော။
သမန္နေသီတိ ဂဝေသိ။ ယေဘုယျေနာတိ ဗဟုကာနိ အဒ္ဒသ, အပ္ပကာနိ နာဒ္ဒသ။ တတော ယာနိ န အဒ္ဒသ, တာနိ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဒွေ’’တိ။ ကင်္ခတီတိ ကင်္ခံ ဥပ္ပါဒေတိ ပတ္ထနံ ‘‘အဟော ဝတ ပဿေယျ’’န္တိ။ ဝိစိကိစ္ဆတီတိ တတော တတော တာနိ ဝိစိနန္တော ကိစ္ဆတိ န သက္ကောတိ ဒဋ္ဌုံ။ နာဓိမုစ္စတီတိ တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ သန္နိဋ္ဌာနံ န ဂစ္ဆတိ။ န သမ္ပသီဒတီတိ တတော ‘‘ပရိပုဏ္ဏလက္ခဏော အယ’’န္တိ ဘဂဝတိ ပသာဒံ နာပဇ္ဇတိ။ ကင်္ခါယ ဝါ သုဒုဗ္ဗလဝိမတိ ဝုတ္တာ, ဝိစိကိစ္ဆာယ မဇ္ဈိမာ, အနဓိမုစ္စနတာယ ဗလဝတီ, အသမ္ပသာဒေန တေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တဿ ကာလုဿိယဘာဝေါ။
ကောသောဟိတေတိ ဝတ္ထိကောသေန ပဋိစ္ဆန္နေ။ ဝတ္ထဂုယှေတိ အင်္ဂဇာတေ။ ဘဂဝတော ဟိ ဝရဝါရဏဿေဝ ကောသောဟိတံ ဝတ္ထဂုယှံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ပဒုမဂဗ္ဘသမာနံ။ တံ သော ဝတ္ထပဋိစ္ဆန္နတ္တာ အပဿန္တော အန္တောမုခဂတာယ စ ဇိဝှါယ ပဟူတဘာဝံ အသလ္လက္ခေန္တော တေသု ဒွီသု လက္ခဏေသု ကင်္ခီ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၃။)အဟောသိ ဝိစိကိစ္ဆီ။ တထာရူပန္တိ ကထံ ရူပံ? ကိမေတ္ထ အမှေဟိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဝုတ္တမေတံ နာဂသေနတ္ထေရေနေဝ မိလိန္ဒရညာ ပုဋ္ဌေန (မိ။ ပ။ ၄။၃။၃) –
‘‘ဒုက္ကရံ, ဘန္တေ နာဂသေန, ဘဂဝတာ ကတန္တိ။ ကိံ, မဟာရာဇာတိ? မဟာဇနေန ဟိရိကရဏောကာသံ ဗြဟ္မာယုဗြာဟ္မဏဿ စ အန္တေဝါသိဥတ္တရဿ စ ဗာဝရိဿ အန္တေဝါသီနံ သောဠသန္နံ ဗြာဟ္မဏာနဉ္စ သေလဿ ဗြာဟ္မဏဿ အန္တေဝါသီနံ တိသတမာဏဝါနဉ္စ ဒဿေသိ, ဘန္တေတိ။ န, မဟာရာဇ, ဘဂဝါ ဂုယှံ ဒဿေတိ, ဆာယံ ဘဂဝါ ဒဿေတိ, ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခရိတွာ နိဝါသနနိဝတ္ထံ ကာယဗန္ဓနဗဒ္ဓံ စီဝရပါရုတံ ဆာယာရူပကမတ္တံ ဒဿေတိ, မဟာရာဇာတိ။ ဆာယာရူပေ ဒိဋ္ဌေ သတိ ဒိဋ္ဌော ဧဝ နနု, ဘန္တေတိ။ တိဋ္ဌတေတံ, မဟာရာဇ, ဟဒယရူပံ ဒိသွာ ဗုဇ္ဈနကသတ္တော ဘဝေယျ, ဟဒယမံသံ နီဟရိတွာ ဒဿေယျ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ။ ကလ္လောသိ, ဘန္တေ, နာဂသေနာ’’တိ (မိ။ ပ။ ၄။၃။၃)။
နိန္နာမေတွာတိ နီဟရိတွာ။ ကဏ္ဏသောတာနုမသနေန စေတ္ထ ဒီဃဘာဝေါ, နာသိကာသောတာနုမသနေန တနုဘာဝေါ, နလာဋစ္ဆာဒနေန ပုထုလဘာဝေါ ပကာသိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာစရိယပါစရိယာနန္တိ အာစရိယာနဉ္စေဝ အာစရိယာစရိယာနဉ္စ။ သကေ ဝဏ္ဏေတိ အတ္တနော ဂုဏေ။
֍ * ၅၅၄။ ပရိပုဏ္ဏကာယောတိ လက္ခဏေဟိ ပရိပုဏ္ဏတာယ အဟီနင်္ဂပစ္စင်္ဂတာယ စ ပရိပုဏ္ဏသရီရော။ သုရုစီတိ သုန္ဒရသရီရပ္ပဘော။ သုဇာတောတိ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိယာ သဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာ စ သုနိဗ္ဗတ္တော။ စာရုဒဿနောတိ သုစိရမ္ပိ ပဿန္တာနံ အတိတ္တိဇနကံ အပ္ပဋိကူလံ ရမဏီယံ စာရု ဧဝ ဒဿနံ အဿာတိ စာရုဒဿနော။ ကေစိ ပန ဘဏန္တိ ‘‘စာရုဒဿနောတိ သုန္ဒရနေတ္တော’’တိ။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောတိ သုဝဏ္ဏသဒိသဝဏ္ဏော။ အသီတိ ဘဝသိ။ ဧတံ သဗ္ဗပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သုသုက္ကဒါဌောတိ သုဋ္ဌု သုက္ကဒါဌော။ ဘဂဝတော ဟိ ဒါဌာဟိ စန္ဒကိရဏာ ဝိယ အတိဝိယ ပဏ္ဍရရံသိယော နိစ္ဆရန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘သုသုက္ကဒါဌောသီ’’တိ။
֍ * ၅၅၅။ မဟာပုရိသလက္ခဏာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဗျဉ္ဇနာနေဝ ဝစနန္တရေန နိဂမေန္တော အာဟ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၄။)֍ * ၅၅၆။ ဣဒါနိ တေသု လက္ခဏေသု အတ္တနော အဘိရုစိတေဟိ လက္ခဏေဟိ ဘဂဝန္တံ ထုနန္တော အာဟ – ‘‘ပသန္နနေတ္တော’’တိအာဒိ။ ဘဂဝါ ဟိ ပဉ္စဝဏ္ဏပသာဒသမ္ပတ္တိယာ ပသန္နနေတ္တော, ပရိပုဏ္ဏစန္ဒမဏ္ဍလသဒိသမုခတ္တာ သုမုခေါ, အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိယာ ဗြဟာ, ဗဟ္မုဇုဂတ္တတာယ ဥဇု, ဇုတိမန္တတာယ ပတာပဝါ။ ယမ္ပိ စေတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘မဇ္ဈေ သမဏသံဃဿာ’’တိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ထုနတာ ပုန ဝုတ္တံ။ ဤဒိသော ဟိ ဧဝံ ဝိရောစတိ။ ဧသ နယော ဥတ္တရဂါထာယပိ။
၅၅၇-၈။ ဥတ္တမဝဏ္ဏိနောတိ ဥတ္တမဝဏ္ဏသမ္ပန္နဿ။ ဇမ္ဗုသဏ္ဍဿာတိ ဇမ္ဗုဒီပဿ။ ပါကဋေန ဣဿရိယံ ဝဏ္ဏယန္တော အာဟ, အပိစ စက္ကဝတ္တိ စတုန္နမ္ပိ ဒီပါနံ ဣဿရော ဟောတိ။
֍ * ၅၅၉။ ခတ္တိယာတိ ဇာတိခတ္တိယာ။ ဘောဇာတိ ဘောဂိယာ။ ရာဇာနောတိ ယေ ကေစိ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တာ။ အနုယန္တာတိ အနုဂါမိနော သေဝကာ။ ရာဇာဘိရာဇာတိ ရာဇူနံ ပူဇနိယော ရာဇာ ဟုတွာ, စက္ကဝတ္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ မနုဇိန္ဒောတိ မနုဿာဓိပတိ ပရမိဿရော ဟုတွာ။
֍ * ၅၆၀။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ ‘‘ယေ တေ ဘဝန္တိ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, တေ သကေ ဝဏ္ဏေ ဘညမာနေ အတ္တာနံ ပါတုကရောန္တီ’’တိ ဣမံ သေလဿ မနောရထံ ပူရေန္တော အာဟ ‘‘ရာဇာဟမသ္မီ’’တိ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – ယံ ခေါ မံ တွံ သေလ ယာစသိ ‘‘ရာဇာ အရဟသိ ဘဝိတုံ စက္ကဝတ္တီ’’တိ, ဧတ္ထ အပ္ပေါဿုက္ကော ဟောတိ, ရာဇာဟမသ္မိ, သတိ စ ရာဇတ္တေ ယထာ အညော ရာဇာ သမာနောပိ ယောဇနသတံ ဝါ အနုသာသတိ, ဒွေ တီဏိ ဝါ စတ္တာရိ ဝါ ပဉ္စ ဝါ ယောဇနသတာနိ ယောဇနသဟဿံ ဝါ စက္ကဝတ္တိ ဟုတွာပိ စတုဒီပပရိယန္တမတ္တံ ဝါ, နာဟမေဝံ ပရိစ္ဆိန္နဝိသယော။ အဟဉှိ ဓမ္မရာဇာ အနုတ္တရော ဘဝဂ္ဂတော အဝီစိပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပ္ပမေယျာ လောကဓာတုယော အနုသာသာမိ။ ယာဝတာ ဟိ အပဒဒွိပဒါဒိဘေဒါ သတ္တာ, အဟံ တေသံ အဂ္ဂေါ။ န ဟိ မေ ကောစိ သီလေန ဝါ…ပေ… ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေန ဝါ ပဋိဘာဂေါ အတ္ထိ။ သွာဟံ ဧဝံ ဓမ္မရာဇာ အနုတ္တရော အနုတ္တရေနေဝ စတုသတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒဗောဓိပက္ခိယသင်္ခါတေန ဓမ္မေန စက္ကံ ဝတ္တေမိ ‘‘ဣဒံ ပဇဟထ, ဣဒံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ အာဏာစက္ကံ, ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခံ အရိယသစ္စ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၄) ပရိယတ္တိဓမ္မေန ဓမ္မစက္ကမေဝ ဝါ။ စက္ကံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၅။)အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ ယံ စက္ကံ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ ဟောတိ သမဏေန ဝါ…ပေ… ကေနစိ လောကသ္မိန္တိ။
၅၆၁-၂။ ဧဝံ အတ္တာနံ အာဝိကရောန္တံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပီတိသောမနဿဇာတော သေလော ဒဠှိကရဏတ္ထံ ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓေါ ပဋိဇာနာသီ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ကော နု သေနာပတီတိ ဓမ္မရညော ဘောတော, ဓမ္မေန ပဝတ္တိတဿ ဓမ္မစက္ကဿ အနုပ္ပဝတ္တကော သေနာပတိ ကောတိ ပုစ္ဆိ။
֍ * ၅၆၃။ တေန စ သမယေန ဘဂဝတော ဒက္ခိဏပဿေ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော နိသိန္နော ဟောတိ သုဝဏ္ဏပုဉ္ဇော ဝိယ သိရိယာ သောဘမာနော, တံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အနုဇာတော တထာဂတန္တိ တထာဂတဟေတု အနုဇာတော, တထာဂတေန ဟေတုနာ ဇာတောတိ အတ္ထော။
֍ * ၅၆၄။ ဧဝံ ‘‘ကော နု သေနာပတီ’’တိ ပဉှံ ဗျာကရိတွာ ယံ သေလော အာဟ – ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓေါ ပဋိဇာနာသီ’’တိ, တတြ နံ နိက္ကင်္ခံ ကာတုကာမော ‘‘နာဟံ ပဋိညာမတ္တေနေဝ ပဋိဇာနာမိ, အပိစာဟံ ဣမိနာ ကာရဏေန ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဉာပေတုံ ‘‘အဘိညေယျ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အဘိညေယျန္တိ ဝိဇ္ဇာ စ ဝိမုတ္တိ စ။ မဂ္ဂသစ္စသမုဒယသစ္စာနိ ပန ဘာဝေတဗ္ဗပဟာတဗ္ဗာနိ, ဟေတုဝစနေန ပန ဖလသိဒ္ဓိတော တေသံ ဖလာနိ နိရောဓသစ္စဒုက္ခသစ္စာနိပိ ဝုတ္တာနေဝ ဘဝန္တိ။ ယတော သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကတံ, ပရိညေယျံ ပရိညာတန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ စတုသစ္စဘာဝနာဖလဉ္စ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဗုဇ္ဈိတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဇာတောသ္မီ’’တိ ယုတ္တေန ဟေတုနာ ဗုဒ္ဓတ္တံ သာဓေတိ။
၅၆၅-၇။ ဧဝံ နိပ္ပရိယာယေန အတ္တာနံ ပါတုကတွာ အတ္တနိ ကင်္ခါဝိတရဏတ္ထံ ဗြာဟ္မဏံ အဘိတ္ထရယမာနော ‘‘ဝိနယဿူ’’တိ ဂါထာတ္တယမာဟ။ တတ္ထ သလ္လကတ္တောတိ ရာဂသလ္လာဒိသတ္တသလ္လကတ္တနော။ ဗြဟ္မဘူတောတိ သေဋ္ဌဘူတော။ အတိတုလောတိ တုလံ အတီတော ဥပမံ အတီတော, နိရူပမောတိ အတ္ထော။ မာရသေနပ္ပမဒ္ဒနောတိ ‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ’’တိအာဒိကာယ ‘‘ပရေ စ အဝဇာနာတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၄၄၀၊ မဟာနိ။ ၂၈၊ စူဠနိ။ နန္ဒမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄၇) ဧဝံ ဝုတ္တာယ မာရပရိသသင်္ခါတာယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၆။)မာရသေနာယ ပမဒ္ဒနော။ သဗ္ဗာမိတ္တေတိ ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရမစ္စုဒေဝပုတ္တမာရာဒိကေ သဗ္ဗပစ္စတ္ထိကေ။ ဝသီကတွာတိ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတွာ။ အကုတောဘယောတိ ကုတောစိ အဘယော။
၅၆၈-၇၀။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သေလော ဗြာဟ္မဏော တာဝဒေဝ ဘဂဝတိ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒေါ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော ဟုတွာ ‘‘ဣမံ ဘဝန္တော’’တိ ဂါထာတ္တယမာဟ ယထာ တံ ပရိပါကဂတာယ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ သမ္မာ စောဒိယမာနော။ တတ္ထ ကဏှာဘိဇာတိကောတိ စဏ္ဍာလာဒိနီစကုလေ ဇာတော။
֍ * ၅၇၁။ တတော တေပိ မာဏဝကာ တထေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခာ ဟုတွာ ‘‘ဧတဉ္စေ ရုစ္စတိ ဘောတော’’တိ ဂါထမာဟံသု ယထာ တံ တေန သဒ္ဓိံ ကတာဓိကာရာ ကုလပုတ္တာ။
֍ * ၅၇၂။ အထ သေလော တေသု မာဏဝကေသု တုဋ္ဌစိတ္တော တေ ဒဿေန္တော ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစမာနော ‘‘ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဂါထမာဟ။
֍ * ၅၇၃။ တတော ဘဂဝါ ယသ္မာ သေလော အတီတေ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော သာသနေ တေသံယေဝ တိဏ္ဏံ ပုရိသသတာနံ ဂဏသေဋ္ဌော ဟုတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝေဏံ ကာရာပေတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ စ ကတွာ ကမေန ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနော ပစ္ဆိမေ ဘဝေ တေသံယေဝ အာစရိယော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော, တဉ္စ နေသံ ကမ္မံ ဝိမုတ္တိပရိပါကာယ ပရိပက္ကံ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝဿ စ ဥပနိဿယဘူတံ, တသ္မာ တေ သဗ္ဗေဝ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေန္တော ‘‘သွာက္ခာတ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌိကန္တိ ပစ္စက္ခံ။ အကာလိကန္တိ မဂ္ဂါနန္တရဖလုပ္ပတ္တိတော န ကာလန္တရေ ပတ္တဗ္ဗဖလံ။ ယတ္ထာတိ ယန္နိမိတ္တာ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယနိမိတ္တာ ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အပ္ပမတ္တဿ သတိဝိပ္ပဝါသဝိရဟိတဿ တီသု သိက္ခာသု သိက္ခတော အမောဃာ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘သွာက္ခာတံ…ပေ… သိက္ခတော’’တိ။
ဧဝဉ္စ ဝတွာ ‘‘ဧထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဘဂဝါ အဝေါစ။ တေ သဗ္ဗေ ပတ္တစီဝရဓရာ ဟုတွာ အာကာသေနာဂမ္မ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေသုံ။ ဧဝမိမံ တေသံ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝံ သန္ဓာယ သင်္ဂီတိကာရာ ‘‘အလတ္ထ ခေါ သေလော…ပေ… ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ အာဟံသု။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၇။)ဘုတ္တာဝိန္တိ ဘုတ္တဝန္တံ။ ဩနီတပတ္တပါဏိန္တိ ပတ္တတော ဩနီတပါဏိံ, အပနီတဟတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဥပဂန္တွာ’’တိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရထာ ဟိ ဘဂဝန္တံ ဧကမန္တံ နိသီဒီတိ န ယုဇ္ဇတိ။
֍ * ၅၇၄။ အဂ္ဂိဟုတ္တမုခါတိ ဘဂဝါ ကေဏိယဿ စိတ္တာနုကူလဝသေန အနုမောဒန္တော ဧဝမာဟ။ တတ္ထ အဂ္ဂိပရိစရိယံ ဝိနာ ဗြာဟ္မဏာနံ ယညာဘာဝတော ‘‘အဂ္ဂိဟုတ္တမုခါ ယညာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂိဟုတ္တသေဋ္ဌာ အဂ္ဂိဟုတ္တပဓာနာတိ အတ္ထော။ ဝေဒေ သဇ္ဈာယန္တေဟိ ပဌမံ သဇ္ဈာယိတဗ္ဗတော သာဝိတ္တီ ‘‘ဆန္ဒသော မုခ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ မနုဿာနံ သေဋ္ဌတော ရာဇာ ‘‘မုခ’’န္တိ ဝုတ္တော။ နဒီနံ အာဓာရတော ပဋိသရဏတော စ သာဂရော ‘‘မုခ’’န္တိ ဝုတ္တော။ စန္ဒယောဂဝသေန ‘‘အဇ္ဇ ကတ္တိကာ အဇ္ဇ ရောဟိနီ’’တိ သဉ္ဇာနနတော အာလောကကရဏတော သောမ္မဘာဝတော စ ‘‘နက္ခတ္တာနံ မုခံ စန္ဒော’’တိ ဝုတ္တော။ တပန္တာနံ အဂ္ဂတ္တာ အာဒိစ္စော ‘‘တပတံ မုခ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဒက္ခိဏေယျာနံ ပန အဂ္ဂတ္တာ ဝိသေသေန တသ္မိံ သမယေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ သံဃံ သန္ဓာယ ‘‘ပုညံ အာကင်္ခမာနာနံ, သံဃော ဝေ ယဇတံ မုခ’’န္တိ ဝုတ္တော။ တေန သံဃော ပုညဿ အာယမုခန္တိ ဒဿေတိ။
֍ * ၅၇၆။ ယံ တံ သရဏန္တိ အညဗျာကရဏဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ ဘဂဝါ, ယသ္မာ မယံ ဣတော အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ တံ သရဏံ အဂမမှ, တသ္မာ သတ္တရတ္တေန တဝ သာသနေ အနုတ္တရေန ဒမထေန ဒန္တမှ။ အဟော တေ သရဏဿ အာနုဘာဝေါတိ။
၅၇၇-၈။ တတော ပရံ ဘဂဝန္တံ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ထုနိတွာ တတိယာယ ဝန္ဒနံ ယာစတိ –
‘‘ဘိက္ခဝေါ တိသတာ ဣမေ, တိဋ္ဌန္တိ ပဉ္ဇလီကတာ၊
ပါဒေ ဝီရ ပသာရေဟိ, နာဂါ ဝန္ဒန္တု သတ္ထုနော’’တိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၈။)၈။ သလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၈၀။ အနိမိတ္တန္တိ သလ္လသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတော ကိရ ဥပဋ္ဌာကော ဧကော ဥပါသကော, တဿ ပုတ္တော ကာလမကာသိ။ သော ပုတ္တသောကာဘိဘူတော သတ္တာဟံ နိရာဟာရော အဟောသိ။ တံ အနုကမ္ပန္တော ဘဂဝါ တဿ ဃရံ ဂန္တွာ သောကဝိနောဒနတ္ထံ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ အနိမတ္တန္တိ ကိရိယာကာရနိမိတ္တဝိရဟိတံ။ ယထာ ဟိ ‘‘ယဒါဟံ အက္ခိံ ဝါ နိခဏိဿာမိ, ဘမုကံ ဝါ ဥက္ခိပိဿာမိ, တေန နိမိတ္တေန တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိအာဒီသု ကိရိယာကာရနိမိတ္တမတ္ထိ, န ဧဝံ ဇီဝိတေ။ န ဟိ သက္ကာ လဒ္ဓုံ ‘‘ယာဝါဟံ ဣဒံ ဝါ ဣဒံ ဝါ ကရောမိ, တာဝ တွံ ဇီဝ, မာ မီယာ’’တိ။ အနညာတန္တိ အတော ဧဝ န သက္ကာ ဧကံသေန အညာတုံ ‘‘ဧတ္တကံ ဝါ ဧတ္တကံ ဝါ ကာလံ ဣမိနာ ဇီဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဂတိယာ အာယုပရိယန္တဝသေန ဝါ။ ယထာ ဟိ စာတုမဟာရာဇိကာဒီနံ ပရိမိတံ အာယု, န တထာ မစ္စာနံ, ဧဝမ္ပိ ဧကံသေန အနညာတံ။
ကသိရန္တိ အနေကပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိဘာဝတော ကိစ္ဆံ န သုခယာပနီယံ။ တထာ ဟိ တံ အဿာသပဋိဗဒ္ဓဉ္စ, ပဿာသပဋိဗဒ္ဓဉ္စ, မဟာဘူတပဋိဗဒ္ဓဉ္စ, ကဗဠီကာရာဟာရပဋိဗဒ္ဓဉ္စ, ဥသ္မာပဋိဗဒ္ဓဉ္စ, ဝိညာဏပဋိဗဒ္ဓဉ္စ။ အနဿသန္တောပိ ဟိ န ဇီဝတိ အပဿသန္တောပိ။ စတူသု စ ဓာတူသု ကဋ္ဌမုခါဒိအာသီဝိသဒဋ္ဌော ဝိယ ကာယော ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန တာဝ ထဒ္ဓေါ ဟောတိ ကလိင်္ဂရသဒိသော။ ယထာဟ –
‘‘ပတ္ထဒ္ဓေါ ဘဝတီ ကာယော, ဒဋ္ဌော ကဋ္ဌမုခေန ဝါ၊
ပထဝီဓာတုပ္ပကောပေန, ဟောတိ ကဋ္ဌမုခေဝ သော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၄)၊
အာပေါဓာတုပ္ပကောပေန ပူတိဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဂ္ဃရိတပုဗ္ဗမံသလောဟိတော အဋ္ဌိစမ္မာဝသေသော ဟောတိ။ ယထာဟ –
‘‘ပူတိကော ဘဝတီ ကာယော, ဒဋ္ဌော ပူတိမုခေန ဝါ၊
အာပေါဓာတုပ္ပကောပေန, ဟောတိ ပူတိမုခေဝ သော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၄)၊
တေဇောဓာတုပ္ပကောပေန အင်္ဂါရကာသုယံ ပက္ခိတ္တော ဝိယ သမန္တာ ပရိဍယှတိ။ ယထာဟ –
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၇၉။)‘‘သန္တတ္တော ဘဝတီ ကာယော, ဒဋ္ဌော အဂ္ဂိမုခေန ဝါ၊
တေဇောဓာတုပ္ပကောပေန, ဟောတိ အဂ္ဂိမုခေဝ သော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၄)၊
ဝါယောဓာတုပ္ပကောပေန သဉ္ဆိဇ္ဇမာနသန္ဓိဗန္ဓနော ပါသာဏေဟိ ကောဋ္ဋေတွာ သဉ္စုဏ္ဏိယမာနဋ္ဌိကော ဝိယ စ ဟောတိ။ ယထာဟ –
‘‘သဉ္ဆိန္နော ဘဝတီ ကာယော, ဒဋ္ဌော သတ္ထမုခေန ဝါ၊
ဝါယောဓာတုပ္ပကောပေန, ဟောတိ သတ္ထမုခေဝ သော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၄)၊
ဓာတုပ္ပကောပဗျာပန္နကာယောပိ စ န ဇီဝတိ။ ယဒါ ပန တာ ဓာတုယော အညမညံ ပတိဋ္ဌာနာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တာပိ သမံ ဝဟန္တိ, တဒါ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ မဟာဘူတပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ဇီဝိတံ။ ဒုဗ္ဘိက္ခာဒီသု ပန အာဟာရုပစ္ဆေဒေန သတ္တာနံ ဇီဝိတက္ခယော ပါကဋော ဧဝ။ ဧဝံ ကဗဠီကာရာဟာရပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ဇီဝိတံ။ တထာ အသိတပီတာဒိပရိပါကေ ကမ္မဇတေဇေ ခီဏေ သတ္တာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏန္တာပိ ပါကဋာ ဧဝ။ ဧဝံ ဥသ္မာပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ဇီဝိတံ။ ဝိညာဏေ ပန နိရုဒ္ဓေ နိရုဒ္ဓတော ပဘုတိ သတ္တာနံ န ဟောတိ ဇီဝိတန္တိ ဧဝမ္ပိ လောကေ ပါကဋမေဝ။ ဧဝံ ဝိညာဏပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ဇီဝိတံ။ ဧဝံ အနေကပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိဘာဝတော ကသိရံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပရိတ္တဉ္စာတိ အပ္ပကံ, ဒေဝါနံ ဇီဝိတံ ဥပနိဓာယ တိဏဂ္ဂေ ဥဿာဝဗိန္ဒုသဒိသံ, စိတ္တက္ခဏတော ဥဒ္ဓံ အဘာဝေန ဝါ ပရိတ္တံ။ အတိဒီဃာယုကောပိ ဟိ သတ္တော အတီတေန စိတ္တေန ဇီဝိတ္ထ န ဇီဝတိ န ဇီဝိဿတိ, အနာဂတေန ဇီဝိဿတိ န ဇီဝတိ န ဇီဝိတ္ထ, ပစ္စုပ္ပန္နေန ဇီဝတိ န ဇီဝိတ္ထ န ဇီဝိဿတိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –
‘‘ဇီဝိတံ အတ္တဘာဝေါ စ, သုခဒုက္ခာ စ ကေဝလာ၊
ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာ, လဟုသော ဝတ္တတေ ခဏော။
‘‘စုလ္လာသီတိသဟဿာနိ, ကပ္ပါ တိဋ္ဌန္တိ ယေ မရူ၊
နတွေဝ တေပိ ဇီဝန္တိ, ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ သံယုတာ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၁၀)၊
တဉ္စ ဒုက္ခေန သံယုတန္တိ တဉ္စ ဇီဝိတံ ဧဝံ အနိမိတ္တမနညာတံ ကသိရံ ပရိတ္တဉ္စ သမာနမ္ပိ သီတုဏှဍံသမကသာဒိသမ္ဖဿခုပ္ပိပါသာသင်္ခါရဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခဒုက္ခဒုက္ခေဟိ သံယုတံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယသ္မာ ဤဒိသံ မစ္စာနံ ဇီဝိတံ,
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၀။)တသ္မာ တွံ ယာဝ တံ ပရိက္ခယံ န ဂစ္ဆတိ, တာဝ ဓမ္မစရိယမေဝ ဗြူဟယ, မာ ပုတ္တမနုသောစာတိ။
֍ * ၅၈၁။ အထာပိ မညေယျာသိ ‘‘သဗ္ဗူပကရဏေဟိ ပုတ္တံ အနုရက္ခန္တဿာပိ မေ သော မတော, တေန သောစာမီ’’တိ, ဧဝမ္ပိ မာ သောစိ။ န ဟိ သော ဥပက္ကမော အတ္ထိ, ယေန ဇာတာ န မိယျရေ, န ဟိ သက္ကာ ကေနစိ ဥပက္ကမေန ဇာတာ သတ္တာ မာ မရန္တူတိ ရက္ခိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတော ယသ္မာ သော ‘‘ဇရံ ပတွာ နာမ, ဘန္တေ, မရဏံ အနုရူပံ, အတိဒဟရော မေ ပုတ္တော မတော’’တိ စိန္တေသိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘ဇရမ္ပိ ပတွာ မရဏံ, ဧဝံဓမ္မာ ဟိ ပါဏိနော’’တိ, ဇရံ ပတွာပိ အပ္ပတွာပိ မရဏံ, နတ္ထိ ဧတ္ထ နိယမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၅၈၂။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ နိဒဿနေန သာဓေန္တော ‘‘ဖလာနမိဝ ပက္ကာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယထာ ဖလာနံ ပက္ကာနံ ယသ္မာ သူရိယုဂ္ဂမနတော ပဘုတိ သူရိယာတပေန သန္တပ္ပမာနေ ရုက္ခေ ပထဝိရသော စ အာပေါရသော စ ပတ္တတော သာခံ သာခတော ခန္ဓံ ခန္ဓတော မူလန္တိ ဧဝံ အနုက္ကမေန မူလတော ပထဝိမေဝ ပဝိသတိ, ဩဂမနတော ပဘုတိ ပန ပထဝိတော မူလံ မူလတော ခန္ဓန္တိ ဧဝံ အနုက္ကမေန သာခါပတ္တပလ္လဝါဒီနိ ပုန အာရောဟတိ, ဧဝံ အာရောဟန္တော စ ပရိပါကဂတေ ဖလေ ဝဏ္ဋမူလံ န ပဝိသတိ။ အထ သူရိယာတပေန တပ္ပမာနေ ဝဏ္ဋမူလေ ပရိဠာဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန တာနိ ဖလာနိ ပါတော ပါတော နိစ္စကာလံ ပတန္တိ, နေသံ ပါတော ပတနတော ဘယံ ဟောတိ, ပတနာ ဘယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဇာတာနံ မစ္စာနံ နိစ္စံ မရဏတော ဘယံ။ ပက္ကဖလသဒိသာ ဟိ သတ္တာတိ။
၅၈၃-၆။ ကိဉ္စ ဘိယျော ‘‘ယထာပိ ကုမ္ဘကာရဿ…ပေ… ဇီဝိတ’’န္တိ။ တသ္မာ ‘‘ဒဟရာ စ…ပေ… ပရာယဏာ’’တိ ဧဝံ ဂဏှ, ဧဝဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘တေသံ မစ္စု…ပေ… ဉာတီ ဝါ ပန ဉာတကေ’’တိ ဧဝမ္ပိ ဂဏှ။ ယသ္မာ စ န ပိတာ တာယတေ ပုတ္တံ, ဉာတီ ဝါ ပန ဉာတကေ, တသ္မာ ပေက္ခတံယေဝ…ပေ… နီယတိ။
တတ္ထ အယံ ယောဇနာ – ပဿမာနာနံယေဝ ဉာတီနံ ‘‘အမ္မ, တာတာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပုထု အနေကပ္ပကာရကံ လာလပတံယေဝ မစ္စာနံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၁။)ဧကမေကော မစ္စော ယထာ ဂေါ ဝဇ္ဈော ဧဝံ နီယတိ, ဧဝံ ပဿ, ဥပါသက, ယာဝ အတာဏော လောကောတိ။
֍ * ၅၈၇။ တတ္ထ ယေ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒယော ဓိတိသမ္ပန္နာ, တေ ‘‘ဧဝမဗ္ဘာဟတော လောကော မစ္စုနာ စ ဇရာယ စ, သော န သက္ကာ ကေနစိ ပရိတ္တာဏံ ကာတု’’န္တိ ယသ္မာ ဇာနန္တိ, တသ္မာ ဓီရာ န သောစန္တိ ဝိဒိတွာ လောကပရိယာယံ။ ဣမံ လောကသဘာဝံ ဉတွာ န သောစန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၅၈၈။ တွံ ပန ယဿ မဂ္ဂံ…ပေ… ပရိဒေဝသိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဿ မာတုကုစ္ဆိံ အာဂတဿ အာဂတမဂ္ဂံ ဝါ ဣတော စဝိတွာ အညတ္ထ ဂတဿ ဂတမဂ္ဂံ ဝါ န ဇာနာသိ, တဿ ဣမေ ဥဘော အန္တေ အသမ္ပဿံ နိရတ္ထံ ပရိဒေဝသိ။ ဓီရာ ပန တေ ပဿန္တာ ဝိဒိတွာ လောကပရိယာယံ န သောစန္တီတိ။
֍ * ၅၈၉။ ဣဒါနိ ‘‘နိရတ္ထံ ပရိဒေဝသီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပရိဒေဝနာယ နိရတ္ထကဘာဝံ သာဓေန္တော ‘‘ပရိဒေဝယမာနော စေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဒဗ္ဗဟေတိ ဥဗ္ဗဟေယျ ဓာရေယျ, အတ္တနိ သဉ္ဇနေယျာတိ အတ္ထော။ သမ္မူဠှော ဟိံသမတ္တာနန္တိ သမ္မူဠှော ဟုတွာ အတ္တာနံ ဗာဓေန္တော။ ကယိရာ စေ နံ ဝိစက္ခဏောတိ ယဒိ တာဒိသော ကဉ္စိ အတ္ထံ ဥဒဗ္ဗဟေ, ဝိစက္ခဏောပိ နံ ပရိဒေဝံ ကရေယျ။
֍ * ၅၉၀။ န ဟိ ရုဏ္ဏေနာတိ ဧတ္ထာယံ ယောဇနာ – န ပန ကောစိ ရုဏ္ဏေန ဝါ သောကေန ဝါ စေတသော သန္တိံ ပပ္ပေါတိ, အပိစ ခေါ ပန ရောဒတော သောစတော စ ဘိယျော အဿ ဥပ္ပဇ္ဇတေ ဒုက္ခံ, သရီရဉ္စ ဒုဗ္ဗဏ္ဏိယာဒီဟိ ဥပဟညတီတိ။
֍ * ၅၉၁။ န တေန ပေတာတိ တေန ပရိဒေဝနေန ကာလကတာ န ပါလေန္တိ န ယာပေန္တိ, န တံ တေသံ ဥပကာရာယ ဟောတိ။ တသ္မာ နိရတ္ထာ ပရိဒေဝနာတိ။
֍ * ၅၉၂။ န ကေဝလဉ္စ နိရတ္ထာ, အနတ္ထမ္ပိ အာဝဟတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သောကမပ္ပဇဟံ …ပေ… ဝသမနွဂူ။ တတ္ထ အနုတ္ထုနန္တောတိ အနုသောစန္တော။ ဝသမနွဂူတိ ဝသံ ဂတော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၂။)֍ * ၅၉၃။ ဧဝမ္ပိ နိရတ္ထကတ္တံ အနတ္ထာဝဟတ္တဉ္စ သောကဿ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သောကဝိနယတ္ထံ ဩဝဒန္တော ‘‘အညေပိ ပဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂမိနေတိ ဂမိကေ, ပရလောကဂမနသဇ္ဇေ ဌိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဖန္ဒန္တေဝိဓ ပါဏိနောတိ မရဏဘယေန ဖန္ဒမာနေယေဝ ဣဓ သတ္တေ။
֍ * ၅၉၄။ ယေန ယေနာတိ ယေနာကာရေန မညန္တိ ‘‘ဒီဃာယုကော ဘဝိဿတိ, အရောဂေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တတော တံ အညထာယေဝ ဟောတိ, သော ဧဝံ မညိတော မရတိပိ, ရောဂီပိ ဟောတိ။ ဧတာဒိသော အယံ ဝိနာဘာဝေါ မညိတပ္ပစ္စနီကေန ဟောတိ, ပဿ, ဥပါသက, လောကသဘာဝန္တိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပါယယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၅၉၆။ အရဟတော သုတွာတိ ဣမံ ဧဝရူပံ အရဟတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ။ နေသော လဗ္ဘာ မယာ ဣတီတိ သော ပေတော ‘‘ဣဒါနိ မယာ ပုန ဇီဝတူ’’တိ န လဗ္ဘာ ဣတိ ပရိဇာနန္တော, ဝိနေယျ ပရိဒေဝိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၅၉၇။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘ယထာ သရဏမာဒိတ္တံ…ပေ… ဓံသယေ’’တိ။ တတ္ထ ဓီရော ဓိတိသမ္ပဒါယ, သပညော သာဘာဝိကပညာယ, ပဏ္ဍိတော ဗာဟုသစ္စပညာယ, ကုသလော စိန္တကဇာတိကတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိန္တာမယသုတမယဘာဝနာမယပညာဟိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။
၅၉၈-၉။ န ကေဝလဉ္စ သောကမေဝ, ပရိဒေဝံ…ပေ… သလ္လမတ္တနော။ တတ္ထ ပဇပ္ပန္တိ တဏှံ။ ဒေါမနဿန္တိ စေတသိကဒုက္ခံ။ အဗ္ဗဟေတိ ဥဒ္ဓရေ။ သလ္လန္တိ ဧတမေဝ တိပ္ပကာရံ ဒုန္နီဟရဏဋ္ဌေန အန္တောဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန စ သလ္လံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ သတ္တဝိဓံ ရာဂါဒိသလ္လံ ဝါ။ ဧတသ္မိဉှိ အဗ္ဗူဠှေ သလ္လေ အဗ္ဗူဠှသလ္လော…ပေ… နိဗ္ဗုတောတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ တတ္ထ အသိတောတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အနိဿိတော။ ပပ္ပုယျာတိ ပါပုဏိတွာ။ သေသံ ဣဓ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ, တသ္မာ န ဝဏ္ဏိတံ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၃။)၉။ ဝါသေဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဝါသေဋ္ဌသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမေဝ ယာဿ နိဒါနေ ဝုတ္တာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ပနဿ ဝုတ္တနယာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနိ စ ပဒါနိ ပရိဟရန္တာ ကရိဿာမ။ ဣစ္ဆာနင်္ဂလောတိ ဂါမဿ နာမံ။ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာနံ စင်္ကီ တာရုက္ခော တောဒေယျောတိ ဝေါဟာရနာမမေတံ။ ပေါက္ခရသာတိ ဇာဏုဿောဏီတိ နေမိတ္တိကံ။ တေသု ကိရ ဧကော ဟိမဝန္တပဿေ ပေါက္ခရဏိယာ ပဒုမေ နိဗ္ဗတ္တော, အညတရော တာပသော တံ ပဒုမံ ဂဟေတွာ တတ္ထ သယိတံ ဒါရကံ ဒိသွာ သံဝဍ္ဎေတွာ ရညော ဒဿေသိ။ ပေါက္ခရေ သယိတတ္တာ ‘‘ပေါက္ခရသာတီ’’တိ စဿ နာမမကာသိ။ ဧကဿ ဌာနန္တရေ နေမိတ္တိကံ။ တေန ကိရ ဇာဏုဿောဏိနာမကံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ လဒ္ဓံ, သော တေနေဝ ပညာယိ။
တေ သဗ္ဗေပိ အညေ စ အဘိညာတာ အဘိညာတာ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ ကသ္မာ ဣစ္ဆာနင်္ဂလေ ပဋိဝသန္တီတိ? ဝေဒသဇ္ဈာယနပရိဝီမံသနတ္ထံ။ တေန ကိရ သမယေန ကောသလဇနပဒေ ဝေဒကာ ဗြာဟ္မဏာ ဝေဒါနံ သဇ္ဈာယကရဏတ္ထဉ္စ အတ္ထူပပရိက္ခဏတ္ထဉ္စ တသ္မိံယေဝ ဂါမေ သန္နိပတန္တိ။ တေန တေပိ အန္တရန္တရာ အတ္တနော ဘောဂဂါမတော အာဂမ္မ တတ္ထ ပဋိဝသန္တိ။
ဝါသေဋ္ဌဘာရဒွါဇာနန္တိ ဝါသေဋ္ဌဿ စ ဘာရဒွါဇဿ စ။ အယမန္တရာကထာတိ ယံ အတ္တနော သဟာယကဘာဝါနုရူပံ ကထံ ကထေန္တာ အနုဝိစရိံသု, တဿာ ကထာယ အန္တရာ ဝေမဇ္ဈေယေဝ အယံ အညာ ကထာ ဥဒပါဒီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သံသုဒ္ဓဂဟဏိကောတိ သံသုဒ္ဓကုစ္ဆိကော, သံသုဒ္ဓါယ ဗြာဟ္မဏိယာ ဧဝ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တောတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ’’တိအာဒီသု ဟိ ဥဒရဂ္ဂိ ‘‘ဂဟဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန မာတုကုစ္ဆိ။ ယာဝ သတ္တမာတိ မာတု မာတာ, ပိတု ပိတာတိ ဧဝံ ပဋိလောမေန ယာဝ သတ္တ ဇာတိယော။ ဧတ္ထ စ ပိတာမဟော စ ပိတာမဟီ စ ပိတာမဟာ, တထာ မာတာမဟော စ မာတာမဟီ စ မာတာမဟာ, ပိတာမဟာ စ မာတာမဟာ စ ပိတာမဟာယေဝ။ ပိတာမဟာနံ ယုဂံ ပိတာမဟယုဂံ။ ယုဂန္တိ အာယုပ္ပမာဏံ။ အဘိလာပမတ္တမေဝ စေတံ, အတ္ထတော ပန ပိတာမဟာယေဝ ပိတာမဟယုဂံ။ အက္ခိတ္တောတိ ဇာတိံ အာရဗ္ဘ ‘‘ကိံ သော’’တိ ကေနစိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၄။)အနဝညာတော။ အနုပက္ကုဋ္ဌောတိ ဇာတိသန္ဒောသဝါဒေန အနုပက္ကုဋ္ဌပုဗ္ဗော။ ဝတသမ္ပန္နောတိ အာစာရသမ္ပန္နော။ သညာပေတုန္တိ ဉာပေတုံ ဗောဓေတုံ, နိရန္တရံ ကာတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာယာမာတိ ဂစ္ဆာမ။
֍ * ၆၀၀။ အနုညာတပဋိညာတာတိ ‘‘တေဝိဇ္ဇာ တုမှေ’’တိ ဧဝံ မယံ အာစရိယေဟိ စ အနုညာတာ အတ္တနာ စ ပဋိဇာနိမှာတိ အတ္ထော။ အသ္မာတိ ဘဝါမ။ ဥဘောတိ ဒွေပိ ဇနာ။ အဟံ ပေါက္ခရသာတိဿ, တာရုက္ခဿာယံ မာဏဝေါတိ အဟံ ပေါက္ခရသာတိဿ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသီ အဂ္ဂသိဿော, အယံ တာရုက္ခဿာတိ အဓိပ္ပါယေန ဘဏတိ အာစရိယသမ္ပတ္တိံ အတ္တနော သမ္ပတ္တိဉ္စ ဒီပေန္တော။
֍ * ၆၀၁။ တေဝိဇ္ဇာနန္တိ တိဝေဒါနံ။ ကေဝလိနောတိ နိဋ္ဌင်္ဂတာ။ အသ္မသေတိ အမှ ဘဝါမ။ ဣဒါနိ တံ ကေဝလိဘာဝံ ဝိတ္ထာရေန္တော အာဟ – ‘‘ပဒကသ္မာ…ပေ… သာဒိသာ’’တိ။ တတ္ထ ဇပ္ပေတိ ဝေဒေ။ ကမ္မုနာတိ ဒသဝိဓေန ကုသလကမ္မပထကမ္မုနာ။ အယဉှိ ပုဗ္ဗေ သတ္တဝိဓံ ကာယဝစီကမ္မံ သန္ဓာယ ‘‘ယတော ခေါ ဘော သီလဝါ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ တိဝိဓံ မနောကမ္မံ သန္ဓာယ ‘‘ဝတသမ္ပန္နော’’တိ အာဟ။ တေန သမန္နာဂတော ဟိ အာစာရသမ္ပန္နော ဟောတိ။
၆၀၂-၅။ ဣဒါနိ တံ ဝစနန္တရေန ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘အဟဉ္စ ကမ္မုနာ ဗြူမီ’’တိ။ ခယာတီတန္တိ ဦနဘာဝံ အတီတံ, ပရိပုဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ ပေစ္စာတိ ဥပဂန္တွာ။ နမဿန္တီတိ နမော ကရောန္တိ။ စက္ခုံ လောကေ သမုပ္ပန္နန္တိ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရေ လောကေ, တံ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ လောကဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထသန္ဒဿနေန စက္ခု ဟုတွာ သမုပ္ပန္နံ။
֍ * ၆၀၆။ ဧဝံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဝါသေဋ္ဌေန ယာစိတော ဘဂဝါ ဒွေပိ ဇနေ သင်္ဂဏှန္တော အာဟ – ‘‘တေသံ ဝေါ အဟံ ဗျက္ခိဿ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဗျက္ခိဿန္တိ ဗျာကရိဿာမိ။ အနုပုဗ္ဗန္တိ တိဋ္ဌတု တာဝ ဗြာဟ္မဏစိန္တာ, ကီဋပဋင်္ဂတိဏရုက္ခတော ပဘုတိ ဝေါ အနုပုဗ္ဗံ ဗျက္ခိဿန္တိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဧဝံ ဝိတ္ထာရကထာယ ဝိနေတဗ္ဗာ ဟိ တေ မာဏဝကာ။ ဇာတိဝိဘင်္ဂန္တိ ဇာတိဝိတ္ထာရံ။ အညမညာ ဟိ ဇာတိယောတိ တေသံ တေသဉှိ ပါဏာနံ ဇာတိယော အညာ အညာ နာနပ္ပကာရာတိ အတ္ထော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၅။)֍ * ၆၀၇။ တတော ပါဏာနံ ဇာတိဝိဘင်္ဂေ ကထေတဗ္ဗေ ‘‘တိဏရုက္ခေပိ ဇာနာထာ’’တိ အနုပါဒိန္နကာနံ တာဝ ကထေတုံ အာရဒ္ဓေါ။ တံ ကိမတ္ထမိတိ စေ? ဥပါဒိန္နေသု သုခဉာပနတ္ထံ။ အနုပါဒိန္နေသု ဟိ ဇာတိဘေဒေ ဂဟိတေ ဥပါဒိန္နေသု သော ပါကဋတရော ဟောတိ။ တတ္ထ တိဏာနိ နာမ အန္တောဖေဂ္ဂူနိ ဗဟိသာရာနိ။ တသ္မာ တာလနာဠိကေရာဒယောပိ တိဏသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ရုက္ခာ နာမ ဗဟိဖေဂ္ဂူ အန္တောသာရာ။ တိဏာနိ စ ရုက္ခာ စ တိဏရုက္ခာ။ တေ ဥပယောဂဗဟုဝစနေန ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘တိဏရုက္ခေပိ ဇာနာထာ’’တိ။ န စာပိ ပဋိဇာနရေတိ ‘‘မယံ တိဏာ, မယံ ရုက္ခာ’’တိ ဧဝမ္ပိ န ပဋိဇာနန္တိ။ လိင်္ဂံ ဇာတိမယန္တိ အပဋိဇာနန္တာနမ္ပိ စ တေသံ ဇာတိမယမေဝ သဏ္ဌာနံ အတ္တနော မူလဘူတတိဏာဒိသဒိသမေဝ ဟောတိ။ ကိံ ကာရဏံ? အညမညာ ဟိ ဇာတိယော, ယသ္မာ အညာ တိဏဇာတိ, အညာ ရုက္ခဇာတိ၊ တိဏေသုပိ အညာ တာလဇာတိ, အညာ နာဠိကေရဇာတီတိ ဧဝံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
တေန ကိံ ဒီပေတိ? ယံ ဇာတိဝသေန နာနာ ဟောတိ, တံ အတ္တနော ပဋိညံ ပရေသံ ဝါ ဥပဒေသံ ဝိနာပိ အညဇာတိတော ဝိသေသေန ဂယှတိ။ ယဒိ စ ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏော ဘဝေယျ, သောပိ အတ္တနော ပဋိညံ ပရေသံ ဝါ ဥပဒေသံ ဝိနာ ခတ္တိယတော ဝေဿသုဒ္ဒတော ဝါ ဝိသေသေန ဂယှေယျ, န စ ဂယှတိ, တသ္မာ န ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏောတိ။ ပရတော ပန ‘‘ယထာ ဧတာသု ဇာတီသူ’’တိ ဣမာယ ဂါထာယ ဧတမတ္ထံ ဝစီဘေဒေနေဝ အာဝိကရိဿတိ။
֍ * ၆၀၈။ ဧဝံ အနုပါဒိန္နေသု ဇာတိဘေဒံ ဒဿေတွာ ဥပါဒိန္နေသု တံ ဒဿေန္တော ‘‘တတော ကီဋေ’’တိ ဧဝမာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကီဋာတိ ကိမယော။ ပဋင်္ဂါတိ ပဋင်္ဂါယေဝ။ ယာဝ ကုန္ထကိပိလ္လိကေတိ ကုန္ထကိပိလ္လိကံ ပရိယန္တံ ကတွာတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၀၉။ ခုဒ္ဒကေတိ ကာဠကကဏ္ဍကာဒယော။ မဟလ္လကေတိ သသဗိဠာရာဒယော။ သဗ္ဗေ ဟိ တေ အနေကဝဏ္ဏာ။
֍ * ၆၁၀။ ပါဒူဒရေတိ ဥဒရပါဒေ, ဥဒရံယေဝ ယေသံ ပါဒါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒီဃပိဋ္ဌိကေတိ သပ္ပါနဉှိ သီသတော ယာဝ နင်္ဂုဋ္ဌာ ပိဋ္ဌိ ဧဝ ဟောတိ, တေန တေ ‘‘ဒီဃပိဋ္ဌိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေပိ အနေကပ္ပကာရာ အာသီဝိသာဒိဘေဒေန။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၆။)֍ * ၆၁၁။ ဩဒကေတိ ဥဒကမှိ ဇာတေ။ မစ္ဆာပိ အနေကပ္ပကာရာ ရောဟိတမစ္ဆာဒိဘေဒေန။
֍ * ၆၁၂။ ပက္ခီတိ သကုဏေ။ တေ ဟိ ပက္ခာနံ အတ္ထိတာယ ‘‘ပက္ခီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပတ္တေဟိ ယန္တီတိ ပတ္တယာနာ။ ဝေဟာသေ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝိဟင်္ဂမာ။ တေပိ အနေကပ္ပကာရာ ကာကာဒိဘေဒေန။
֍ * ၆၁၃။ ဧဝံ ထလဇလာကာသဂေါစရာနံ ပါဏာနံ ဇာတိဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယေနာဓိပ္ပါယေန တံ ဒဿေသိ, တံ အာဝိကရောန္တော ‘‘ယထာ ဧတာသူ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော သင်္ခေပတော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာဓိပ္ပါယဝဏ္ဏနာဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
၆၁၄-၆။ ဝိတ္ထာရတော ပနေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ သယမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘န ကေသေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ယံ ဝုတ္တံ ‘‘နတ္ထိ မနုဿေသု လိင်္ဂံ ဇာတိမယံ ပုထူ’’တိ, တံ ဧဝံ နတ္ထီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ, န ကေသေဟီတိ။ န ဟိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနံ ဤဒိသာ ကေသာ ဟောန္တိ, ခတ္တိယာနံ ဤဒိသာ’’တိ နိယမော အတ္ထိ ယထာ ဟတ္ထိအဿမိဂါဒီနန္တိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ လိင်္ဂံ ဇာတိမယံ နေဝ, ယထာ အညာသု ဇာတိသူတိ ဣဒံ ပန ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿ ယောဇနာ – တဒေဝ ယသ္မာ ဣမေဟိ ကေသာဒီဟိ နတ္ထိ မနုဿေသု လိင်္ဂံ ဇာတိမယံ ပုထု, တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘ဗြာဟ္မဏာဒိဘေဒေသု မနုဿေသု လိင်္ဂံ ဇာတိမယံ နေဝ ယထာ အညာသု ဇာတီသူ’’တိ။
֍ * ၆၁၇။ ဣဒါနိ ဧဝံ ဇာတိဘေဒေ အသန္တေပိ ဗြာဟ္မဏော ခတ္တိယောတိ ဣဒံ နာနတ္တံ ယထာ ဇာတံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္စတ္တ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ဧတံ တိရစ္ဆာနာနံ ဝိယ ယောနိသိဒ္ဓမေဝ ကေသာဒိသဏ္ဌာနာနတ္တံ မနုဿေသု ဗြာဟ္မဏာဒီနံ အတ္တနော အတ္တနော သရီရေသု န ဝိဇ္ဇတိ။ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပန ဧတသ္မိံ ယဒေတံ ဗြာဟ္မဏော ခတ္တိယောတိ နာနတ္တဝိဓာနပရိယာယံ ဝေါကာရံ, တံ ဝေါကာရဉ္စ မနုဿေသု သမညာယ ပဝုစ္စတိ, ဝေါဟာရမတ္တေန ဝုစ္စတီတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၇။)၆၁၉-၆၂၅။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝါ ဘာရဒွါဇဿ ဝါဒံ နိဂ္ဂဟေတွာ ဣဒါနိ ယဒိ ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏော ဘဝေယျ, အာဇီဝသီလာစာရဝိပန္နောပိ ဗြာဟ္မဏော ဘဝေယျ။ ယသ္မာ ပန ပေါရာဏာ ဗြာဟ္မဏာ တဿ ဗြာဟ္မဏဘာဝံ န ဣစ္ဆန္တိ လောကေ စ အညေပိ ပဏ္ဍိတမနုဿာ, တသ္မာ ဝါသေဋ္ဌဿ ဝါဒပဂ္ဂဟဏတ္ထံ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဟိ ကောစိ မနုဿေသူ’’တိအာဒိကာ အဋ္ဌ ဂါထာယော အာဟ။ တတ္ထ ဂေါရက္ခန္တိ ခေတ္တရက္ခံ, ကသိကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝီ ဟိ ‘‘ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, တပ္ပဘေဒေါ စ ခေတ္တံ။ ပုထုသိပ္ပေနာတိ တန္တဝါယကမ္မာဒိနာနာသိပ္ပေန။ ဝေါဟာရန္တိ ဝဏိဇ္ဇံ။ ပရပေဿေနာတိ ပရေသံ ဝေယျာဝစ္စေန။ ဣဿတ္ထန္တိ အာဝုဓဇီဝိကံ, ဥသုဉ္စ သတ္တိဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပေါရောဟိစ္စေနာတိ ပုရောဟိတကမ္မေန။
֍ * ၆၂၆။ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏသမယေန စ လောကဝေါဟာရေန စ အာဇီဝသီလာစာရဝိပန္နဿ အဗြာဟ္မဏဘာဝံ သာဓေတွာ ဧဝံ သန္တေ န ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏော, ဂုဏေဟိ ပန ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ။ တသ္မာ ယတ္ထ ယတ္ထ ကုလေ ဇာတော ယော ဂုဏဝါ, သော ဗြာဟ္မဏော, အယမေတ္ထ ဉာယောတိ ဧဝမေတံ ဉာယံ အတ္ထတော အာပါဒေတွာ ပုန တဒေဝ ဉာယံ ဝစီဘေဒေန ပကာသေန္တော အာဟ ‘‘န စာဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမီ’’တိ။
တဿတ္ထော – အဟံ ပန ယွာယံ စတူသု ယောနီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဇာတော, တတြာပိ ဝါ ဝိသေသေန ယော ဗြာဟ္မဏသမညိတာယ မာတရိ သမ္ဘူတော, တံ ယောနိဇံ မတ္တိသမ္ဘဝံ ယာ စာယံ ‘‘ဥဘတော သုဇာတော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀၃၊ မ။ နိ။ ၂။၄၂၄) နယေန ဗြာဟ္မဏေဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ပရိသုဒ္ဓဥပ္ပတ္တိမဂ္ဂသင်္ခါတာ ယောနိ ကထီယတိ, ‘‘သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော’’တိ ဣမိနာ စ မာတုသမ္ပတ္တိ, တတောပိ ဇာတသမ္ဘူတတ္တာ ‘‘ယောနိဇော မတ္တိသမ္ဘဝေါ’’တိ စ ဝုစ္စတိ, တမ္ပိ ယောနိဇံ မတ္တိသမ္ဘဝံ ဣမိနာ စ ယောနိဇမတ္တိသမ္ဘဝမတ္တေန ဗြာဟ္မဏံ န ဗြူမိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ‘‘ဘော ဘော’’တိ ဝစနမတ္တေန အညေဟိ သကိဉ္စနေဟိ ဝိသိဋ္ဌတ္တာ ဘောဝါဒီ နာမ သော ဟောတိ, သစေ ဟောတိ သကိဉ္စနော။ ယော ပနာယံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကုလေ ဇာတောပိ ရာဂါဒိကိဉ္စနာဘာဝေန အကိဉ္စနော, သဗ္ဗဂဟဏပဋိနိဿဂ္ဂေန စ အနာဒါနော, အကိဉ္စနံ အနာဒါနံ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဗာဟိတပါပေါတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၈။)֍ * ၆၂၇။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘သဗ္ဗသံယောဇနံ ဆေတွာ’’တိအာဒိကာ သတ္တဝီသတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သဗ္ဗသံယောဇနန္တိ ဒသဝိဓံ သံယောဇနံ။ န ပရိတဿတီတိ တဏှာယ န တဿတိ။ တမဟန္တိ တံ အဟံ ရာဂါဒီနံ သင်္ဂါနံ အတိက္ကန္တတ္တာ သင်္ဂါတိဂံ, စတုန္နမ္ပိ ယောဂါနံ အဘာဝေန ဝိသံယုတ္တံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၂၈။ နဒ္ဓိန္တိ နယှနဘာဝေန ပဝတ္တံ ကောဓံ။ ဝရတ္တန္တိ ဗန္ဓနဘာဝေန ပဝတ္တံ တဏှံ။ သန္ဒာနံ သဟနုက္ကမန္တိ အနုသယာနုက္ကမသဟိတံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိသန္ဒာနံ, ဣဒံ သဗ္ဗမ္ပိ ဆိန္ဒိတွာ ဌိတံ အဝိဇ္ဇာပလိဃဿ ဥက္ခိတ္တတ္တာ ဥက္ခိတ္တပလိဃံ စတုန္နံ သစ္စာန္နံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၂၉။ အဒုဋ္ဌောတိ ဧဝံ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသဉ္စ ပါဏိအာဒီဟိ ပေါထနဉ္စ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ ဗန္ဓနဉ္စ ယော အကုဒ္ဓမာနသော ဟုတွာ အဓိဝါသေသိ, ခန္တိဗလေန သမန္နာဂတတ္တာ ခန္တီဗလံ, ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိယာ အနီကဘူတေန တေနေဝ ခန္တီဗလာနီကေန သမန္နာဂတတ္တာ ဗလာနီကံ တံ ဧဝရူပံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၃၀။ ဝတန္တန္တိ ဓုတဝတေန သမန္နာဂတံ, စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန သီလဝန္တံ, တဏှာဥဿဒါဘာဝေန အနုဿဒံ, ဆဠိန္ဒြိယဒမနေန ဒန္တံ, ကောဋိယံ ဌိတေန အတ္တဘာဝေန အန္တိမသာရီရံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၃၁။ ယော န လိမ္ပတီတိ ဧဝမေဝ ယော အဗ္ဘန္တရေ ဒုဝိဓေပိ ကာမေ န လိမ္ပတိ, တသ္မိံ ကာမေ န သဏ္ဌာတိ, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၃၂။ ဒုက္ခဿာတိ ခန္ဓဒုက္ခဿ။ ပန္နဘာရန္တိ ဩဟိတက္ခန္ဓဘာရံ စတူဟိ ယောဂေဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝါ ဝိသံယုတ္တံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၃၃။ ဂမ္ဘီရပညန္တိ ဂမ္ဘီရေသု ခန္ဓာဒီသု ပဝတ္တာယ ပညာယ သမန္နာဂတံ, ဓမ္မောဇပညာယ မေဓာဝိံ, ‘‘အယံ ဒုဂ္ဂတိယာ, အယံ သုဂတိယာ, အယံ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂေါ, အယံ အမဂ္ဂေါ’’တိ ဧဝံ မဂ္ဂေ အမဂ္ဂေ စ ဆေကတာယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၈၉။)မဂ္ဂါမဂ္ဂဿ ကောဝိဒံ, အရဟတ္တသင်္ခါတံ ဥတ္တမတ္ထမနုပ္ပတ္တံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၃၄။ အသံသဋ္ဌန္တိ ဒဿနသဝနသမုလ္လာပပရိဘောဂကာယသံသဂ္ဂါနံ အဘာဝေန အသံသဋ္ဌံ။ ဥဘယန္တိ ဂိဟီဟိ စ အနဂါရေဟိ စာတိ ဥဘယေဟိပိ အသံသဋ္ဌံ။ အနောကသာရိန္တိ အနာလယစာရိံ, တံ ဧဝရူပံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၃၅။ နိဓာယာတိ နိက္ခိပိတွာ ဩရောပေတွာ။ တသေသု ထာဝရေသု စာတိ တဏှာတာသေန တသေသု တဏှာဘာဝေန ထိရတာယ ထာဝရေသု။ ယော န ဟန္တီတိ ယော ဧဝံ သဗ္ဗသတ္တေသု ဝိဂတပဋိဃတာယ နိက္ခိတ္တဒဏ္ဍော နေဝ ကဉ္စိ သယံ ဟနတိ, န အညေန ဃာတေတိ, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၃၆။ အဝိရုဒ္ဓန္တိ အာဃာတဝသေန ဝိရုဒ္ဓေသုပိ လောကိယမဟာဇနေသု အာဃာတာဘာဝေန အဝိရုဒ္ဓံ, ဟတ္ထဂတေ ဒဏ္ဍေ ဝါ သတ္ထေ ဝါ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရေသံ ပဟာရဒါနတော အဝိရတတ္တာ အတ္တဒဏ္ဍေသု ဇနေသု နိဗ္ဗုတံ နိက္ခိတ္တဒဏ္ဍံ, ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ‘‘အဟံ မမ’’န္တိ ဂဟိတတ္တာ သာဒါနေသု, တဿ ဂဟဏဿ အဘာဝေန အနာဒါနံ တံ ဧဝရူပံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၃၇။ အာရဂ္ဂါတိ ယဿေတေ ရာဂါဒယော အယဉ္စ ပရဂုဏမက္ခဏလက္ခဏော မက္ခော အာရဂ္ဂါ သာသပေါ ဝိယ ပပတိတော, ယထာ သာသပေါ အာရဂ္ဂေ န သန္တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ စိတ္တေ န တိဋ္ဌတိ, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၃၈။ အကက္ကသန္တိ အဖရုသံ။ ဝိညာပနိန္တိ အတ္ထဝိညာပနိံ။ သစ္စန္တိ ဘူတံ။ နာဘိသဇေတိ ယာယ ဂိရာယ အညံ ကုဇ္ဈာပနဝသေန န လဂ္ဂါပေယျ။ ခီဏာသဝေါ နာမ ဧဝရူပမေဝ ဂိရံ ဘာသေယျ။ တသ္မာ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၃၉။ သာဋကာဘရဏာဒီသု ဒီဃံ ဝါ ရဿံ ဝါ, မဏိမုတ္တာဒီသု အဏုံ ဝါ ထူလံ ဝါ မဟဂ္ဃအပ္ပဂ္ဃဝသေန သုဘံ ဝါ အသုဘံ ဝါ ယော ပုဂ္ဂလော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၀။)ဣမသ္မိံ လောကေ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ နာဒိယတိ, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၀။ နိရာသာသန္တိ နိတ္တဏှံ။ ဝိသံယုတ္တန္တိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိယုတ္တံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၁။ အာလယာတိ တဏှာ။ အညာယ အကထံကထီတိ အဋ္ဌ ဝတ္ထူနိ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆော။ အမတောဂဓမနုပ္ပတ္တန္တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ဩဂဟေတွာ အနုပ္ပတ္တံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၂။ ဥဘောတိ ဒွေပိ ပုညာနိ ပါပါနိ စ ဆဍ္ဍေတွာတိ အတ္ထော။ သင်္ဂန္တိ ရာဂါဒိဘေဒံ သင်္ဂံ။ ဥပစ္စဂါတိ အတိက္ကန္တော။ တမဟံ ဝဋ္ဋမူလသောကေန အသောကံ, အဗ္ဘန္တရေ ရာဂရဇာဒီနံ အဘာဝေန ဝိရဇံ, နိရုပက္ကိလေသတာယ သုဒ္ဓံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၃။ ဝိမလန္တိ အဗ္ဘာဒိမလဝိရဟိတံ။ သုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ဝိပ္ပသန္နန္တိ ပသန္နစိတ္တံ။ အနာဝိလန္တိ ကိလေသာဝိလတ္တဝိရဟိတံ။ နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏန္တိ တီသု ဘဝေသု ပရိက္ခီဏတဏှံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၄။ ယော ဘိက္ခု ဣမံ ရာဂပလိပထဉ္စေဝ ကိလေသ ဒုဂ္ဂဉ္စ သံသာရဝဋ္ဋဉ္စ စတုန္နံ သစ္စာနံ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈနက မောဟဉ္စ အတီတော, စတ္တာရော ဩဃေ တိဏ္ဏော ဟုတွာ ပါရံ အနုပ္ပတ္တော, ဒုဝိဓေန ဈာနေန ဈာယီ, တဏှာယ အဘာဝေန အနေဇော, ကထံကထာယ အဘာဝေန အကထံကထီ, ဥပါဒါနာနံ အဘာဝေန အနုပါဒိယိတွာ ကိလေသနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတော, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၅။ ယော ပုဂ္ဂလော, ဣဓ လောကေ, ဥဘောပိ ကာမေ ဟိတွာ အနာဂါရော ဟုတွာ ပရိဗ္ဗဇတိ, တံ ပရိက္ခီဏကာမဉ္စေဝ ပရိက္ခီဏဘဝဉ္စ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၁။)֍ * ၆၄၆။ ယော ဣဓ လောကေ ဆဒွါရိကံ တဏှံ ဇဟိတွာ ဃရာဝါသေန အနတ္ထိကော အနာဂါရော ဟုတွာ ပရိဗ္ဗဇတိ, တဏှာယ စေဝ ဘဝဿ စ ပရိက္ခီဏတ္တာ တဏှာဘဝပရိက္ခီဏံ တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၇။ မာနုသကံ ယောဂန္တိ မာနုသကံ အာယုဉ္စေဝ ပဉ္စဝိဓကာမဂုဏေ စ။ ဒိဗ္ဗယောဂေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပစ္စဂါတိ ယော မာနုသကံ ယောဂံ ဟိတွာ ဒိဗ္ဗံ အတိက္ကန္တော, တံ သဗ္ဗေဟိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ဝိသံယုတ္တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၈။ ရတိန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏရတိံ။ အရတိန္တိ အရညဝါသေ ဥက္ကဏ္ဌိတတ္တံ။ သီတိဘူတန္တိ နိဗ္ဗုတံ, နိရုပဓိန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ, ဝီရန္တိ တံ ဧဝရူပံ သဗ္ဗံ ခန္ဓလောကံ အဘိဘဝိတွာ ဌိတံ ဝီရိယဝန္တံ အဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၉။ ယော ဝေဒီတိ ယော သတ္တာနံ သဗ္ဗာကာရေန စုတိဉ္စ ပဋိသန္ဓိဉ္စ ပါကဋံ ကတွာ ဇာနာတိ, တမဟံ အလဂ္ဂတာယ အသတ္တံ, ပဋိပတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဂတတ္တာ သုဂတံ, စတုန္နံ သစ္စာနံ ဗုဒ္ဓတာယ ဗုဒ္ဓံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၅၀။ ယဿာတိ ယဿေတေ ဒေဝါဒယော ဂတိံ န ဇာနန္တိ, တမဟံ အာသဝါနံ ခီဏတာယ ခီဏာသဝံ, ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရဟန္တံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၅၁။ ပုရေတိ အတီတက္ခန္ဓေသု။ ပစ္ဆာတိ အနာဂတေသု။ မဇ္ဈေတိ ပစ္စုပ္ပန္နေသု။ ကိဉ္စနန္တိ ယဿေတေသု ဌာနေသု တဏှာဂါဟသင်္ခါတံ ကိဉ္စနံ နတ္ထိ။ တမဟံ ရာဂကိဉ္စနာဒီဟိ အကိဉ္စနံ။ ကဿစိ ဂဟဏဿ အဘာဝေန အနာဒါနံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၅၂။ အစ္ဆမ္ဘိတတ္တေန ဥသဘသဒိသတာယ ဥသဘံ, ဥတ္တမဋ္ဌေန ပဝရံ, ဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ ဝီရံ, မဟန္တာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသိတတ္တာ မဟေသိံ, တိဏ္ဏံ မာရာနံ ဝိဇိတတ္တာ ဝိဇိတာဝိနံ, နိနှာတကိလေသတာယ နှာတကံ, စတုသစ္စဗုဒ္ဓတာယ ဗုဒ္ဓံ တံ ဧဝရူပံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၅၃။ ယော ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ပါကဋံ ကတွာ ဇာနာတိ, ဆဗ္ဗီသတိဒေဝလောကဘေဒံ သဂ္ဂံ, စတုဗ္ဗိဓံ အပါယဉ္စ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿတိ, အထော ဇာတိက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ ပတ္တော, တမဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၂။)֍ * ၆၅၄။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဂုဏတော ဗြာဟ္မဏံ ဝတွာ ‘‘ယေ ‘ဇာတိတော ဗြာဟ္မဏော’တိ အဘိနိဝေသံ ကရောန္တိ, တေ ဣဒံ ဝေါဟာရမတ္တံ အဇာနန္တာ, သာ စ နေသံ ဒိဋ္ဌိ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘သမညာ ဟေသာ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တဿတ္ထော – ‘‘ယဒိဒံ ဗြာဟ္မဏော ခတ္တိယော ဘာရဒွါဇော ဝါသေဋ္ဌော’’တိ နာမဂေါတ္တံ ပကပ္ပိတံ, သမညာ ဟေသာ လောကသ္မိံ, ပညတ္တိဝေါဟာရမတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သမ္မုစ္စာ သမုဒါဂတံ သမနုညာယ အာဂတံ။ တဉှိ တတ္ထ တတ္ထ ဇာတကာလေယေဝဿ ဉာတိသာလောဟိတေဟိ ပကပ္ပိတံ ကတံ။ နော စေတံ ဧဝံ ပကပ္ပေယျုံ, န ကောစိ ကဉ္စိ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဝါ ‘‘ဘာရဒွါဇော’’တိ ဝါ ဇာနေယျ။
֍ * ၆၅၅။ ဧဝံ ပကပ္ပိတဉ္စေတံ ဒီဃရတ္တမနုသယိတံ ဒိဋ္ဌိဂတမဇာနတံ, ‘‘ပကပ္ပိတံ နာမဂေါတ္တံ, နာမဂေါတ္တမတ္တမေတံ သံဝေါဟာရတ္ထံ ပကပ္ပိတ’’န္တိ အဇာနန္တာနံ သတ္တာနံ ဟဒယေ ဒီဃရတ္တံ ဒိဋ္ဌိဂတမနုသယိတံ, တဿ အနုသယိတတ္တာ တံ နာမဂေါတ္တံ အဇာနန္တာ တေ ပဗြုဝန္တိ ‘‘ဇာတိယာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ, အဇာနန္တာယေဝ ဧဝံ ဝဒန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၆၅၆-၇။ ဧဝံ ‘‘ယေ ‘ဇာတိတော ဗြာဟ္မဏော’တိ အဘိနိဝေသံ ကရောန္တိ, တေ ဣဒံ ဝေါဟာရမတ္တမဇာနန္တာ, သာ စ နေသံ ဒိဋ္ဌိ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိပ္ပရိယာယမေဝ ဇာတိဝါဒံ ပဋိက္ခိပန္တော ကမ္မဝါဒဉ္စ နိရောပေန္တော ‘‘န ဇစ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ကမ္မုနာ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ, ကမ္မုနာ ဟောတိ အဗြာဟ္မဏော’’တိ ဣမိဿာ ဥပဍ္ဎဂါထာယ အတ္ထဝိတ္ထာရဏတ္ထံ ‘‘ကဿကော ကမ္မုနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကမ္မုနာတိ ပစ္စုပ္ပန္နေန ကသိကမ္မာဒိနိဗ္ဗတ္တကစေတနာကမ္မုနာ။
֍ * ၆၅၉။ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒဿာတိ ‘‘ဣမိနာ ပစ္စယေန ဧဝံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒဒဿာဝိနော။ ကမ္မဝိပါကကောဝိဒါတိ သမ္မာနာဝမာနာရဟေ ကုလေ ကမ္မဝသေန ဥပ္ပတ္တိ ဟောတိ, အညာပိ ဟီနပဏီတတာ ဟီနပဏီတေ ကမ္မေ ဝိပစ္စမာနေ ဟောတီတိ ဧဝံ ကမ္မဝိပါကကုသလာ။
֍ * ၆၆၀။ ‘‘ကမ္မုနာဝတ္တတီ’’တိ ဂါထာယ ပန ‘‘လောကော’’တိ ဝါ ‘‘ပဇာ’’တိ ဝါ ‘‘သတ္တာ’’တိ ဝါ ဧကောယေဝ အတ္ထော, ဝစနမတ္တမေဝ နာနံ။ ပုရိမပဒေန
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၃။)စေတ္ထ ‘‘အတ္ထိ ဗြဟ္မာ မဟာဗြဟ္မာ…ပေ… သေဋ္ဌော သဇိတာ ဝသီ ပိတာ ဘူတဘဗျာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၂) ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာ နိသေဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကမ္မုနာ ဟိ ဝတ္တတိ တာသု တာသု ဂတီသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ လောကော, တဿ ကော သဇိတာတိ? ဒုတိယေန ‘‘ဧဝံ ကမ္မုနာ ဥပ္ပန္နောပိ စ ပဝတ္တိယမ္ပိ အတီတပစ္စုပ္ပန္နဘေဒေန ကမ္မုနာ ဧဝ ပဝတ္တတိ, သုခဒုက္ခာနိ ပစ္စနုဘောန္တော ဟီနပဏီတာဒိဘာဝံ အာပဇ္ဇန္တော ပဝတ္တတီ’’တိ ဒဿေတိ။ တတိယေန တမေဝတ္ထံ နိဂမေတိ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ ကမ္မနိဗန္ဓနာ သတ္တာ ကမ္မေနေဝ ဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ, န အညထာ’’တိ။ စတုတ္ထေန တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတိ ရထဿာဏီဝ ယာယတောတိ။ ယထာ ရထဿ ယာယတော အာဏိ နိဗန္ဓနံ ဟောတိ, န တာယ အနိဗဒ္ဓေါ ယာတိ, ဧဝံ လောကဿ ဥပ္ပဇ္ဇတော စ ပဝတ္တတော စ ကမ္မံ နိဗန္ဓနံ, န တေန အနိဗဒ္ဓေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နပ္ပဝတ္တတိ။
֍ * ၆၆၁။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧဝံ ကမ္မနိဗန္ဓနော လောကော, တသ္မာ သေဋ္ဌေန ကမ္မုနာ သေဋ္ဌဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘တပေနာ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ တပေနာတိ ဣန္ဒြိယသံဝရေန။ ဗြဟ္မစရိယေနာတိ သိက္ခာနိဿိတေန ဝုတ္တာဝသေသသေဋ္ဌစရိယေန။ သံယမေနာတိ သီလေန။ ဒမေနာတိ ပညာယ။ ဧတေန သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတေန ကမ္မုနာ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဧတံ ဗြာဟ္မဏမုတ္တမံ, ယသ္မာ ဧတံ ကမ္မံ ဥတ္တမော ဗြာဟ္မဏဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဗြဟ္မာန’’န္တိပိ ပါဌော, တဿတ္ထော – ဗြဟ္မံ အာနေတီတိ ဗြဟ္မာနံ, ဗြဟ္မဘာဝံ အာနေတိ အာဝဟတိ ဒေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၆၆၂။ ဒုတိယဂါထာယ သန္တောတိ သန္တကိလေသော။ ဗြဟ္မာ သက္ကောတိ ဗြဟ္မာ စ သက္ကော စ။ ယော ဧဝရူပေါ, သော န ကေဝလံ ဗြာဟ္မဏော, အပိစ ခေါ ဗြဟ္မာ စ သက္ကော စ သော ဝိဇာနတံ ပဏ္ဍိတာနံ, ဧဝံ ဝါသေဋ္ဌ ဇာနာဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဝါသေဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၄။)၁၀။ ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ ကောကာလိကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣမဿ သုတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထဝဏ္ဏနာယမေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ စဿ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ အထ ခေါ ကောကာလိကောတိ ဧတ္ထ ပန ကော အယံ ကောကာလိကော, ကသ္မာ စ ဥပသင်္ကမီတိ? ဝုစ္စတေ – အယံ ကိရ ကောကာလိကရဋ္ဌေ ကောကာလိကနဂရေ ကောကာလိကသေဋ္ဌိဿ ပုတ္တော ပဗ္ဗဇိတွာ ပိတရာ ကာရာပိတေ ဝိဟာရေယေဝ ပဋိဝသတိ ‘‘စူဠကောကာလိကော’’တိ နာမေန, န ဒေဝဒတ္တဿ သိဿော။ သော ဟိ ဗြာဟ္မဏပုတ္တော ‘‘မဟာကောကာလိကော’’တိ ပညာယိ။
ဘဂဝတိ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဇနပဒစာရိကံ စရမာနာ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝိဝေကဝါသံ ဝသိတုကာမာ တေ ဘိက္ခူ ဥယျောဇေတွာ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ တသ္မိံ ဇနပဒေ တံ နဂရံ ပတွာ တံ ဝိဟာရံ အဂမံသု။ တတ္ထ တေ ကောကာလိကေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ တံ အာဟံသု – ‘‘အာဝုသော, မယံ ဣဓ တေမာသံ ဝသိဿာမ, မာ ကဿစိ အာရောစေယျာသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ တေမာသေ အတီတေ ဣတရဒိဝသံ ပဂေဝ နဂရံ ပဝိသိတွာ အာရောစေသိ – ‘‘တုမှေ အဂ္ဂသာဝကေ ဣဓာဂန္တွာ ဝသမာနေ န ဇာနိတ္ထ, န တေ ကောစိ ပစ္စယေနာပိ နိမန္တေတီ’’တိ။ နဂရဝါသိနော ‘‘ကသ္မာ နော, ဘန္တေ, နာရောစယိတ္ထာ’’တိ။ ကိံ အာရောစိတေန, ကိံ နာဒ္ဒသထ ဒွေ ဘိက္ခူ ဝသန္တေ, နနု ဧတေ အဂ္ဂသာဝကာတိ။ တေ ခိပ္ပံ သန္နိပတိတွာ သပ္ပိဂုဠဝတ္ထာဒီနိ အာနေတွာ ကောကာလိကဿ ပုရတော နိက္ခိပိံသု။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ပရမပ္ပိစ္ဆာ အဂ္ဂသာဝကာ ‘ပယုတ္တဝါစာယ ဥပ္ပန္နော လာဘော’တိ ဉတွာ န သာဒိယိဿန္တိ, အသာဒိယန္တာ အဒ္ဓါ ‘အာဝါသိကဿ ဒေထာ’တိ ဘဏိဿန္တိ, ဟန္ဒာဟံ ဣမံ လာဘံ ဂါဟာပေတွာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ, ထေရာ ဒိသွာဝ ပယုတ္တဝါစာယ ဥပ္ပန္နဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣမေ ပစ္စယာ နေဝ အမှာကံ န ကောကာလိကဿ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အာဝါသိကဿ ဒေထာ’’တိ အဝတွာ ပဋိက္ခိပိတွာ ပက္ကမိံသု။ တေန ကောကာလိကော ‘‘ကထဉှိ နာမ အတ္တနာ အဂ္ဂဏှန္တာ မယှမ္ပိ န ဒါပေသု’’န္တိ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပါဒေသိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၅။)တေ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမံသု။ ဘဂဝါ စ ပဝါရေတွာ သစေ အတ္တနာ ဇနပဒစာရိကံ န ဂစ္ဆတိ, အဂ္ဂသာဝကေ ပေသေတိ – ‘‘စရထ, ဘိက္ခဝေ, စာရိကံ ဗဟုဇနဟိတာယာ’’တိအာဒီနိ (မဟာဝ။ ၃၂) ဝတွာ။ ဣဒမာစိဏ္ဏံ တထာဂတာနံ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အတ္တနာ အဂန္တုကာမော ဟောတိ။ အထ ခေါ ဣမေ ပုနဒေဝ ဥယျောဇေသိ – ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘိက္ခဝေ, စရထ စာရိက’’န္တိ။ တေ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရမာနာ အနုပုဗ္ဗေန တသ္မိံ ရဋ္ဌေ တမေဝ နဂရံ အဂမံသု။ နာဂရာ ထေရေ သဉ္ဇာနိတွာ သဟ ပရိက္ခာရေဟိ ဒါနံ သဇ္ဇေတွာ နဂရမဇ္ဈေ မဏ္ဍပံ ကတွာ ဒါနံ အဒံသု, ထေရာနဉ္စ ပရိက္ခာရေ ဥပနာမေသုံ။ ထေရာ ဂဟေတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ အဒံသု။ တံ ဒိသွာ ကောကာလိကော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ပုဗ္ဗေ အပ္ပိစ္ဆာ အဟေသုံ, ဣဒါနိ လောဘာဘိဘူတာ ပါပိစ္ဆာ ဇာတာ, ပုဗ္ဗေပိ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌပဝိဝိတ္တသဒိသာ မညေ, ဣမေ ပါပိစ္ဆာ အသန္တဂုဏပရိဒီပကာ ပါပဘိက္ခူ’’တိ။ သော ထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အာဝုသော, တုမှေ ပုဗ္ဗေ အပ္ပိစ္ဆာ သန္တုဋ္ဌာ ပဝိဝိတ္တာ ဝိယ အဟုဝတ္ထ, ဣဒါနိ ပနတ္ထ ပါပဘိက္ခူ ဇာတာ’’တိ ဝတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ တာဝဒေဝ တရမာနရူပေါ နိက္ခမိတွာ ဂန္တွာ ‘‘ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေဿာမီ’’တိ သာဝတ္ထာဘိမုခေါ ဂန္တွာ အနုပုဗ္ဗေန ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ။ အယမေတ္ထ ကောကာလိကော, ဣမိနာ ကာရဏေန ဥပသင်္ကမိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ ကောကာလိကော ဘိက္ခု ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိအာဒိ။
ဘဂဝါ တံ တုရိတတုရိတံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာဝ အာဝဇ္ဇေတွာ အညာသိ – ‘‘အဂ္ဂသာဝကေ အက္ကောသိတုကာမော အာဂတော’’တိ။ ‘‘သက္ကာ နု ခေါ ပဋိသေဓေတု’’န္တိ စ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘န သက္ကာ, ထေရေသု အပရဇ္ဈိတွာ အာဂတော, ဧကံသေန ပဒုမနိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ အဒ္ဒသ။ ဧဝံ ဒိသွာပိ ပန ‘‘သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေပိ နာမ ဂရဟန္တံ သုတွာ န နိသေဓေတီ’’တိ ပရူပဝါဒမောစနတ္ထံ အရိယူပဝါဒဿ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘မာ ဟေဝ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တိက္ခတ္တုံ ပဋိသေဓေသိ။ တတ္ထ မာ ဟေဝန္တိ မာ ဧဝမာဟ, မာ ဧဝံ အဘဏီတိ အတ္ထော။ ပေသလာတိ ပိယသီလာ။ သဒ္ဓါယိကောတိ သဒ္ဓါဂမကရော, ပသာဒါဝဟောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စယိကောတိ ပစ္စယကရော, ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာဝဟောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အစိရပက္ကန္တဿာတိ ပက္ကန္တဿ သတော န စိရေနေဝ သဗ္ဗော ကာယော ဖုဋော အဟောသီတိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဩကာသံ အဝဇ္ဇေတွာ သကလသရီရံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၆။)အဋ္ဌီနိ ဘိန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂတာဟိ ပီဠကာဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋံ အဟောသိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တထာရူပံ ကမ္မံ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝေ ဝိပါကံ န ဒေတိ, ဒဿနူပစာရေ ပန ဝိဇဟိတမတ္တေ ဒေတိ, တသ္မာ တဿ အစိရပက္ကန္တဿ ပီဠကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘အစိရပက္ကန္တဿ စ ကောကာလိကဿာ’’တိ။ အထ ကသ္မာ တတ္ထေဝ န အဋ္ဌာသီတိ စေ? ကမ္မာနုဘာဝေန။ ဩကာသကတဉှိ ကမ္မံ အဝဿံ ဝိပစ္စတိ, တံ တဿ တတ္ထ ဌာတုံ န ဒေတိ။ သော ကမ္မာနုဘာဝေန စောဒိယမာနော ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ ကဠာယမတ္တိယောတိ စဏကမတ္တိယော။ ဗေလုဝသလာဋုကမတ္တိယောတိ တရုဏဗေလုဝမတ္တိယော။ ပဘိဇ္ဇိံသူတိ ဘိဇ္ဇိံသု။ တာသု ဘိန္နာသု သကလသရီရံ ပနသပက္ကံ ဝိယ အဟောသိ။ သော ပက္ကေန ဂတ္တေန အနယဗျသနံ ပတွာ ဒုက္ခာဘိဘူတော ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကေ သယိ။ အထ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ အာဂတာဂတာ မနုဿာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဓိ ကောကာလိက, ဓိ ကောကာလိက, အယုတ္တမကာသိ, အတ္တနောယေဝ မုခံ နိဿာယ အနယဗျသနံ ပတ္တောသီ’’တိ အာဟံသု။ တေသံ သုတွာ အာရက္ခဒေဝတာ ဓိက္ကာရံ အကံသု, အာရက္ခဒေဝတာနံ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာတိ ဣမိနာ ဥပါယေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ဧကဓိက္ကာရော ဥဒပါဒိ။
တဒါ စ တုရူ နာမ ဘိက္ခု ကောကာလိကဿ ဥပဇ္ဈာယော အနာဂါမိဖလံ ပတွာ သုဒ္ဓါဝါသေသု နိဗ္ဗတ္တော ဟောတိ။ သောပိ သမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌိတော တံ ဓိက္ကာရံ သုတွာ အာဂမ္မ ကောကာလိကံ ဩဝဒိ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေသု စိတ္တပ္ပသာဒဇနနတ္ထံ။ သော တဿာပိ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာ အညဒတ္ထု တမေဝ အပရာဓေတွာ ကာလံ ကတွာ ပဒုမနိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တေနာဟ – ‘‘အထ ခေါ ကောကာလိကော ဘိက္ခု တေနေဝါဗာဓေန…ပေ… အာဃာတေတွာ’’တိ။
အထ ခေါ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတီတိ ကော အယံ ဗြဟ္မာ, ကသ္မာ စ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧတဒဝေါစာတိ? အယံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ သဟကော နာမ ဘိက္ခု အနာဂါမီ ဟုတွာ သုဒ္ဓါဝါသေသု ဥပ္ပန္နော, တတ္ထ နံ ‘‘သဟမ္ပတိ ဗြဟ္မာ’’တိ သဉ္ဇာနန္တိ။ သော ပန ‘‘အဟံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဒုမနိရယံ ကိတ္တေဿာမိ, တတော ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ အာရောစေဿတိ။ ကထာနုသန္ဓိကုသလာ ဘိက္ခူ တတ္ထာယုပ္ပမာဏံ ပုစ္ဆိဿန္တိ, ဘဂဝါ အာစိက္ခန္တော အရိယူပဝါဒေ အာဒီနဝံ ပကာသေဿတီ’’တိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဘဂဝန္တံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၇။)ဥပသင်္ကမိတွာ ဧတဒဝေါစ။ ဘဂဝါ တထေဝ အကာသိ, အညတရောပိ ဘိက္ခု ပုစ္ဆိ။ တေန စ ပုဋ္ဌော ‘‘သေယျထာပိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဝီသတိခါရိကောတိ မာဂဓကေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ ကောသလရဋ္ဌေ ဧကော ပတ္ထော ဟောတိ, တေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ အာဠှကံ, စတ္တာရိ အာဠှကာနိ ဒေါဏံ, စတုဒေါဏာ မာနိကာ, စတုမာနိကာ ခါရီ, တာယ ခါရိယာ ဝီသတိခါရိကော။ တိလဝါဟောတိ တိလသကဋံ။ အဗ္ဗုဒေါ နိရယောတိ အဗ္ဗုဒေါ နာမ ကောစိ ပစ္စေကနိရယော နတ္ထိ, အဝီစိမှိယေဝ အဗ္ဗုဒဂဏနာယ ပစ္စနောကာသော ပန ‘‘အဗ္ဗုဒေါ နိရယော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော နိရဗ္ဗုဒါဒီသု။
တတ္ထ ဝဿဂဏနာပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယထေဝ ဟိ သတံ သတသဟဿာနိ ကောဋိ ဟောတိ, ဧဝံ သတံ သတသဟဿကောဋိယော ပကောဋိ နာမ ဟောတိ, သတံ သတသဟဿပကောဋိယော ကောဋိပ္ပကောဋိ နာမ, သတံ သတသဟဿကောဋိပ္ပကောဋိယော နဟုတံ, သတံ သတသဟဿနဟုတာနိ နိန္နဟုတံ, သတံ သတသဟဿနိန္နဟုတာနိ ဧကံ အဗ္ဗုဒံ, တတော ဝီသတိဂုဏံ နိရဗ္ဗုဒံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ကေစိ ပန ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ပရိဒေဝနာနတ္တေနပိ ကမ္မကရဏနာနတ္တေနပိ ဣမာနိ နာမာနိ လဒ္ဓါနီ’’တိ ဝဒန္တိ, အပရေ ‘‘သီတနရကာ ဧဝ ဧတေ’’တိ။
အထာပရန္တိ တဒတ္ထဝိသေသတ္ထဒီပကံ ဂါထာဗန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပါဌဝသေန ဝုတ္တဝီသတိဂါထာသု ဟိ ဧတ္ထ ‘‘သတံ သဟဿာန’’န္တိ အယမေကာ ဧဝ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထဒီပိကာ, သေသာ ဝိသေသတ္ထဒီပိကာ ဧဝ, အဝသာနေ ဂါထာဒွယမေဝ ပန မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝိနိစ္ဆိတပါဌေ နတ္ထိ။ တေနာဝေါစုမှ ‘‘ဝီသတိဂါထာသူ’’တိ။
֍ * ၆၆၃။ တတ္ထ ကုဌာရီတိ အတ္တစ္ဆေဒကဋ္ဌေန ကုဌာရိသဒိသာ ဖရုသဝါစာ။ ဆိန္ဒတီတိ ကုသလမူလသင်္ခါတံ အတ္တနော မူလံယေဝ နိကန္တတိ။
֍ * ၆၆၄။ နိန္ဒိယန္တိ နိန္ဒိတဗ္ဗံ။ တံ ဝါ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယောတိ ယော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပသံသာရဟော ပုဂ္ဂလော, တံ ဝါ သော ပါပိစ္ဆတာဒီနိ အာရောပေတွာ ဂရဟတိ။ ဝိစိနာတီတိ ဥပစိနာတိ။ ကလိန္တိ အပရာဓံ။
֍ * ၆၆၅။ အယံ ကလီတိ အယံ အပရာဓော။ အက္ခေသူတိ ဇူတကီဠနအက္ခေသု။ သဗ္ဗဿာပိ သဟာပိ အတ္တနာတိ သဗ္ဗေန အတ္တနော ဓနေနပိ အတ္တနာပိ သဒ္ဓိံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၈။)သုဂတေသူပိ သုဋ္ဌု ဂတတ္တာ, သုန္ဒရဉ္စ ဌာနံ ဂတတ္တာ သုဂတနာမကေသု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေသု။ မနံ ပဒေါသယေတိ ယော မနံ ပဒူသေယျ။ တဿာယံ မနောပဒေါသော ဧဝ မဟတ္တရော ကလီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၆၆၆။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သတံ သဟဿာနံ…ပေ… ပါပကံ, ယသ္မာ ဝဿဂဏနာယ ဧတ္တကော သော ကာလော, ယံ ကာလံ အရိယဂရဟီ ဝါစံ မနဉ္စ ပဏိဓာယ ပါပကံ နိရယံ ဥပေတိ, တတ္ထ ပစ္စတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ သင်္ခေပေန ပဒုမနိရယေ အာယုပ္ပမာဏံ။
֍ * ၆၆၇။ ဣဒါနိ အပရေနပိ နယေန ‘‘အယမေဝ မဟတ္တရော ကလိ, ယော သုဂတေသု မနံ ပဒူသယေ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အဘူတဝါဒီ’’တိ အာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဘူတဝါဒီတိ အရိယူပဝါဒဝသေန အလိကဝါဒီ။ နိရယန္တိ ပဒုမာဒိံ။ ပေစ္စ သမာ ဘဝန္တီတိ ဣတော ပဋိဂန္တွာ နိရယူပပတ္တိယာ သမာ ဘဝန္တိ။ ပရတ္ထာတိ ပရလောကေ။
֍ * ၆၆၈။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ယော အပ္ပဒုဋ္ဌဿာတိ။ တတ္ထ မနောပဒေါသာဘာဝေန အပ္ပဒုဋ္ဌော, အဝိဇ္ဇာမလာဘာဝေန သုဒ္ဓေါ, ပါပိစ္ဆာဘာဝေန အနင်္ဂဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပ္ပဒုဋ္ဌတ္တာ ဝါ သုဒ္ဓဿ, သုဒ္ဓတ္တာ အနင်္ဂဏဿာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။
֍ * ၆၆၉။ ဧဝံ သုဂတေသု မနောပဒေါသဿ မဟတ္တရကလိဘာဝံ သာဓေတွာ ဣဒါနိ ဝါရိတဝတ္ထုဂါထာ နာမ စုဒ္ဒသ ဂါထာ အာဟ။ ဣမာ ကိရ ကောကာလိကံ မီယမာနမေဝ ဩဝဒန္တေနာယသ္မတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနေန ဝုတ္တာ, ‘‘မဟာဗြဟ္မုနာ’’တိ ဧကေ။ တာသံ ဣမိနာ သုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကသင်္ဂဟတ္ထံ အယမုဒ္ဒေသော ‘‘ယော လောဘဂုဏေ အနုယုတ္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ ‘‘ဂုဏော’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ အနေကက္ခတ္တုံ ပဝတ္တတ္တာ ဝါ လောဘောယေဝ လောဘဂုဏော, တဏှာယေတံ အဓိဝစနံ။ အဝဒညူတိ အဝစနညူ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဩဝါဒံ အဂ္ဂဟဏေန။ မစ္ဆရီတိ ပဉ္စဝိဓမစ္ဆရိယေန။ ပေသုဏိယံ အနုယုတ္တောတိ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဘေဒကာမတာယ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော, အာဝုသော ကောကာလိက, တုမှာဒိသော အနုယုတ္တလောဘတဏှာယ လောဘဂုဏေ အနုယုတ္တော အဿဒ္ဓေါ ကဒရိယော အဝဒညူ မစ္ဆရီ ပေသုဏိယံ အနုယုတ္တော, သော ဝစသာ ပရိဘာသတိ အညံ အဘာသနေယျမ္ပိ ပုဂ္ဂလံ။ တေန တံ ဝဒါမိ ‘‘မုခဒုဂ္ဂါ’’တိ ဂါထာတ္တယံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၁၉၉။)֍ * ၆၇၀။ တဿာယံ အနုတ္တာနပဒတ္ထော – မုခဒုဂ္ဂ မုခဝိသမ, ဝိဘူတ ဝိဂတဘူတ, အလိကဝါဒိ, အနရိယ အသပ္ပုရိသ, ဘူနဟု ဘူတိဟနက, ဝုဍ္ဎိနာသက, ပုရိသန္တ အန္တိမပုရိသ, ကလိ အလက္ခိပုရိသ, အဝဇာတ ဗုဒ္ဓဿ အဝဇာတပုတ္တ။
֍ * ၆၇၁။ ရဇမာကိရသီတိ ကိလေသရဇံ အတ္တနိ ပက္ခိပသိ။ ပပတန္တိ သောဗ္ဘံ။ ‘‘ပပါတ’’န္တိပိ ပါဌော, သော ဧဝတ္ထော။ ‘‘ပပဒ’’န္တိပိ ပါဌော, မဟာနိရယန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၆၇၂။ ဧတိ ဟတန္တိ ဧတ္ထ ဟ-ဣတိ နိပါတော, တန္တိ တံ ကုသလာကုသလကမ္မံ။ အထ ဝါ ဟတန္တိ ဂတံ ပဋိပန္နံ, ဥပစိတန္တိ အတ္ထော။ သုဝါမီတိ သာမိ တဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ။ သော ဟိ တံ ကမ္မံ လဘတေဝ, နာဿ တံ နဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ စ လဘတိ, တသ္မာ ဒုက္ခံ မန္ဒော…ပေ… ကိဗ္ဗိသကာရီ။
֍ * ၆၇၃။ ဣဒါနိ ယံ ဒုက္ခံ မန္ဒော ပဿတိ, တံ ပကာသေန္တော ‘‘အယောသင်္ကုသမာဟတဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမဥပဍ္ဎဂါထာယ တာဝ အတ္ထော – ယံ တံ အယောသင်္ကုသမာဟတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ‘‘တမေနံ, ဘိက္ခဝေ, နိရယပါလာ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနံ နာမ ကာရဏံ ကရောန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆) ဝုတ္တံ, တံ ဥပေတိ, ဧဝံ ဥပေန္တော စ တတ္ထေဝ အာဒိတ္တာယ လောဟပထဝိယာ နိပဇ္ဇာပေတွာ နိရယပါလေဟိ ပဉ္စသု ဌာနေသု အာကောဋိယမာနံ တတ္တံ ခိလသင်္ခါတံ တိဏှဓာရမယသူလမုပေတိ, ယံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္တံ အယောခိလံ ဟတ္ထေ ဂမေန္တီ’’တိအာဒိ။ တတော ပရာ ဥပဍ္ဎဂါထာ အနေကာနိ ဝဿသဟဿာနိ တတ္ထ ပစ္စိတွာ ပက္ကာဝသေသာနုဘဝနတ္ထံ အနုပုဗ္ဗေန ခါရောဒကနဒီတီရံ ဂတဿ ယံ တံ ‘‘တတ္တံ အယောဂုဠံ မုခေ ပက္ခိပန္တိ, တတ္တံ တမ္ဗလောဟံ မုခေ အာသိဉ္စန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အယောတိ လောဟံ။ ဂုဠသန္နိဘန္တိ ဗေလုဝသဏ္ဌာနံ။ အယောဂဟဏေန စေတ္ထ တမ္ဗလောဟံ, ဣတရေန အယောဂုဠံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပတိရူပန္တိ ကတကမ္မာနုရူပံ။
֍ * ၆၇၄။ တတော ပရာသု ဂါထာသု န ဟိ ဝဂ္ဂူတိ ‘‘ဂဏှထ, ပဟရထာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ နိရယပါလာ မဓုရဝါစံ န ဝဒန္တိ။ နာဘိဇဝန္တီတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၀။)န သုမုခဘာဝေန အဘိမုခါ ဇဝန္တိ, န သုမုခါ ဥပသင်္ကမန္တိ, အနယဗျသနမာဝဟန္တာ ဧဝ ဥပသင်္ကမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န တာဏမုပေန္တီတိ တာဏံ လေဏံ ပဋိသရဏံ ဟုတွာ န ဥပဂစ္ဆန္တိ, ဂဏှန္တာ ဟနန္တာ ဧဝ ဥပေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အင်္ဂါရေ သန္ထတေ သယန္တီတိ အင်္ဂါရပဗ္ဗတံ အာရောပိတာ သမာနာ အနေကာနိ ဝဿသဟဿာနိ သန္ထတေ အင်္ဂါရေ သေန္တိ။ ဂိနိသမ္ပဇ္ဇလိတန္တိ သမန္တတော ဇလိတံ သဗ္ဗဒိသာသု စ သမ္ပဇ္ဇလိတံ အဂ္ဂိံ။ ပဝိသန္တီတိ မဟာနိရယေ ပက္ခိတ္တာ သမာနာ ဩဂါဟန္တိ။ မဟာနိရယော နာမ ယော သော ‘‘စတုက္ကဏ္ဏော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၆) ဝုတ္တော, နံ ယောဇနသတေ ဌတွာ ပဿတံ အက္ခီနိ ဘိဇ္ဇန္တိ။
֍ * ၆၇၅။ ဇာလေန စ ဩနဟိယာနာတိ အယောဇာလေန ပလိဝေဌေတွာ မိဂလုဒ္ဒကာ မိဂံ ဝိယ ဟနန္တိ။ ဣဒံ ဒေဝဒူတေ အဝုတ္တကမ္မကာရဏံ။ အန္ဓံဝ တိမိသမာယန္တီတိ အန္ဓကရဏေန အန္ဓမေဝ ဗဟလန္ဓကာရတ္တာ ‘‘တိမိသ’’န္တိ သညိတံ ဓူမရောရုဝံ နာမ နရကံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတြ ကိရ နေသံ ခရဓူမံ ဃာယိတွာ အက္ခီနိ ဘိဇ္ဇန္တိ, တေန ‘‘အန္ဓံဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ဝိတတဉှိ ယထာ မဟိကာယောတိ တဉ္စ အန္ဓတိမိသံ မဟိကာယော ဝိယ ဝိတတံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိတ္ထတ’’န္တိပိ ပါဌော။ ဣဒမ္ပိ ဒေဝဒူတေ အဝုတ္တကမ္မကာရဏမေဝ။
֍ * ၆၇၆။ အထ လောဟမယန္တိ အယံ ပန လောဟကုမ္ဘီ ပထဝိပရိယန္တိကာ စတုနဟုတာဓိကာနိ ဒွေယောဇနသတသဟဿာနိ ဂမ္ဘီရာ သမတိတ္တိကာ တတြလောဟပူရာ ဟောတိ။ ပစ္စန္တိ ဟိ တာသု စိရရတ္တန္တိ တာသု ကုမ္ဘီသု ဒီဃရတ္တံ ပစ္စန္တိ။ အဂ္ဂိနိသမာသူတိ အဂ္ဂိသမာသု။ သမုပ္ပိလဝါတေတိ သမုပ္ပိလဝန္တာ, သကိမ္ပိ ဥဒ္ဓံ သကိမ္ပိ အဓော ဂစ္ဆမာနာ ဖေဏုဒ္ဒေဟကံ ပစ္စန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေဝဒူတေ ဝုတ္တနယေနေဝ တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၆၇၇။ ပုဗ္ဗလောဟိတမိဿေတိ ပုဗ္ဗလောဟိတမိဿာယ လောဟကုမ္ဘိယာ။ တတ္ထ ကိန္တိ တတ္ထ။ ယံ ယံ ဒိသကန္တိ ဒိသံ ဝိဒိသံ။ အဓိသေတီတိ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘အဘိသေတီ’’တိပိ ပါဌော, တတ္ထ ယံ ယံ ဒိသံ အလ္လီယတိ အပဿယတီတိ အတ္ထော။ ကိလိဿတီတိ ဗာဓီယတိ။ ‘‘ကိလိဇ္ဇတီ’’တိပိ ပါဌော, ပူတိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သမ္ဖုသမာနောတိ တေန ပုဗ္ဗလောဟိတေန ဖုဋ္ဌော သမာနော။ ဣဒမ္ပိ ဒေဝဒူတေ အဝုတ္တကမ္မကာရဏံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၁။)֍ * ၆၇၈။ ပုဠဝါဝသထေတိ ပုဠဝါနံ အာဝါသေ။ အယမ္ပိ လောဟကုမ္ဘီယေဝ ဒေဝဒူတေ ‘‘ဂူထနိရယော’’တိ ဝုတ္တာ, တတ္ထ ပတိတဿ သူစိမုခပါဏာ ဆဝိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ ခါဒန္တိ။ ဂန္တုံ န ဟိ တီရမပတ္ထီတိ အပဂန္တုံ န ဟိ တီရံ အတ္ထိ။ ‘‘တီရဝမတ္ထီ’’တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ တီရမေဝ ဧတ္ထ ‘‘တီရဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသမာ ဟိ သမန္တကပလ္လာတိ ယသ္မာ တဿာ ကုမ္ဘိယာ ဥပရိဘာဂေပိ နိကုဇ္ဇိတတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ သမာ သမန္တတော ကဋာဟာ, တသ္မာ အပဂန္တုံ တီရံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၆၇၉။ အသိပတ္တဝနံ ဒေဝဒူတေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တဉှိ ဒူရတော ရမဏီယံ အမ္ဗဝနံ ဝိယ ဒိဿတိ, အထေတ္ထ လောဘေန နေရယိကာ ပဝိသန္တိ, တတော နေသံ ဝါတေရိတာနိ ပတ္တာနိ ပတိတွာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ဆိန္ဒန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘တံ ပဝိသန္တိ သမုစ္ဆိဒဂတ္တာ’’တိ။ တံ ပဝိသန္တိ တတော သုဋ္ဌု ဆိန္နဂတ္တာ ဟောန္တီတိ။ ဇိဝှံ ဗဠိသေန ဂဟေတွာ အာရဇယာရဇယာ ဝိဟနန္တီတိ တတ္ထ အသိပတ္တဝနေ ဝေဂေန ဓာဝိတွာ ပတိတာနံ မုသာဝါဒီနံ နေရယိကာနံ နိရယပါလာ ဇိဝှံ ဗဠိသေန နိက္ကဍ္ဎိတွာ ယထာ မနုဿာ အလ္လစမ္မံ ဘူမိယံ ပတ္ထရိတွာ ခိလေဟိ အာကောဋေန္တိ, ဧဝံ အာကောဋေတွာ ဖရသူဟိ ဖာလေတွာ ဖာလေတွာ ဧကမေကံ ကောဋိံ ဆိန္ဒေတွာ ဝိဟနန္တိ, ဆိန္နဆိန္နာ ကောဋိ ပုနပ္ပုနံ သမုဋ္ဌာတိ။ ‘‘အာရစယာရစယာ’’တိပိ ပါဌော, အာဝိဉ္ဆိတွာ အာဝိဉ္ဆိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတမ္ပိ ဒေဝဒူတေ အဝုတ္တကမ္မကာရဏံ။
֍ * ၆၈၀။ ဝေတရဏိန္တိ ဒေဝဒူတေ ‘‘မဟတီ ခါရောဒကာ နဒီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၆၉) ဝုတ္တနဒိံ။ သာ ကိရ ဂင်္ဂါ ဝိယ ဥဒကဘရိတာ ဒိဿတိ။ အထေတ္ထ နှာယိဿာမ ပိဝိဿာမာတိ နေရယိကာ ပတန္တိ။ တိဏှဓာရခုရဓာရန္တိ တိဏှဓာရံ ခုရဓာရံ, တိက္ခဓာရခုရဓာရဝတိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿာ ကိရ နဒိယာ ဥဒ္ဓမဓော ဥဘယတီရေသု စ တိဏှဓာရာ ခုရာ ပဋိပါဋိယာ ဌပိတာ ဝိယ တိဋ္ဌန္တိ, တေန သာ ‘‘တိဏှဓာရာ ခုရဓာရာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ တိဏှဓာရခုရဓာရံ ဥဒကာသာယ ဥပေန္တိ အလ္လီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဥပေန္တာ စ ပါပကမ္မေန စောဒိတာ တတ္ထ မန္ဒာ ပပတန္တိ ဗာလာတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၈၁။ သာမာ သဗလာတိ ဧတံ ပရတော ‘‘သောဏာ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သာမဝဏ္ဏာ ကမ္မာသဝဏ္ဏာ စ သောဏာ ခါဒန္တီတိ ဝုတ္တံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၂။)ဟောတိ။ ကာကောလဂဏာတိ ကဏှကာကဂဏာ။ ပဋိဂိဒ္ဓါတိ သုဋ္ဌု သဉ္ဇာတဂေဓာ ဟုတွာ, ‘‘မဟာဂိဇ္ဈာ’’တိ ဧကေ။ ကုလလာတိ ကုလလပက္ခိနော, ‘‘သေနာနမေတံ နာမ’’န္တိ ဧကေ။ ဝါယသာတိ အကဏှကာကာ။ ဣဒမ္ပိ ဒေဝဒူတေ အဝုတ္တကမ္မကာရဏံ။ တတ္ထ ဝုတ္တာနိပိ ပန ကာနိစိ ဣဓ န ဝုတ္တာနိ, တာနိ ဧတေသံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဂတ္တာ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
֍ * ၆၈၂။ ဣဒါနိ သဗ္ဗမေဝေတံ နရကဝုတ္တိံ ဒဿေတွာ ဩဝဒန္တော ‘‘ကိစ္ဆာ ဝတာယ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ကိစ္ဆာ ဝတ အယံ ဣဓ နရကေ နာနပ္ပကာရကမ္မကရဏဘေဒါ ဝုတ္တိ, ယံ ဇနော ဖုသတိ ကိဗ္ဗိသကာရီ။ တသ္မာ ဣဓ ဇီဝိတသေသေ ဇီဝိတသန္တတိယာ ဝိဇ္ဇမာနာယ ဣဓ လောကေ ဌိတောယေဝ သမာနော သရဏဂမနာဒိကုသလဓမ္မာနုဋ္ဌာနေန ကိစ္စကရော နရော သိယာ ဘဝေယျ။ ကိစ္စကရော ဘဝန္တောပိ စ သာတစ္စကာရိတာဝသေနေဝ ဘဝေယျ, န ပမဇ္ဇေ မုဟုတ္တမ္ပိ န ပမာဒမာပဇ္ဇေယျာတိ အယမေတ္ထ သမုစ္စယဝဏ္ဏနာ။ ယသ္မာ ပန ဝုတ္တာဝသေသာနိ ပဒါနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ စ သုဝိညေယျာနေဝ, တသ္မာ အနုပဒဝဏ္ဏနာ န ကတာတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ နာလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၈၅။ အာနန္ဒဇာတေတိ နာလကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ပဒုမုတ္တရဿ ကိရ ဘဂဝတော သာဝကံ မောနေယျပဋိပဒံ ပဋိပန္နံ ဒိသွာ တထတ္တံ အဘိကင်္ခမာနော တတော ပဘုတိ ကပ္ပသတသဟဿံ ပါရမိယော ပူရေတွာ အသိတဿ ဣသိနော ဘာဂိနေယျော နာလကော နာမ တာပသော ဘဂဝန္တံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိတဒိဝသတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ‘‘အညာတမေတ’’န္တိအာဒီဟိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ မောနေယျပဋိပဒံ ပုစ္ဆိ။ တဿ ဘဂဝါ ‘‘မောနေယျံ တေ ဥပညိဿ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တံ ဗျာကာသိ။ ပရိနိဗ္ဗုတေ ပန ဘဂဝတိ သင်္ဂီတိံ ကရောန္တေနာယသ္မတာ မဟာကဿပေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော တမေဝ မောနေယျပဋိပဒံ ပုဋ္ဌော ယေန ယဒါ စ သမာဒပိတော နာလကော ဘဂဝန္တံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၃။)ပုစ္ဆိ။ တံ သဗ္ဗံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုကာမော ‘‘အာနန္ဒဇာတေ’’တိအာဒိကာ ဝီသတိ ဝတ္ထုဂါထာယော ဝတွာ အဘာသိ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ‘‘နာလကသုတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
တတ္ထ အာနန္ဒဇာတေတိ သမိဒ္ဓိဇာတေ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တေ။ ပတီတေတိ တုဋ္ဌေ။ အထ ဝါ အာနန္ဒဇာတေတိ ပမုဒိတေ။ ပတီတေတိ သောမနဿဇာတေ။ သုစိဝသနေတိ အကိလိဋ္ဌဝသနေ။ ဒေဝါနဉှိ ကပ္ပရုက္ခနိဗ္ဗတ္တာနိ ဝသနာနိ ရဇံ ဝါ မလံ ဝါ န ဂဏှန္တိ။ ဒုဿံ ဂဟေတွာတိ ဣဓ ဒုဿသဒိသတ္တာ ‘‘ဒုဿ’’န္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ ဒိဗ္ဗဝတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ။ အသိတော ဣသီတိ ကဏှသရီရဝဏ္ဏတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမော ဣသိ။ ဒိဝါဝိဟာရေတိ ဒိဝါဝိဟာရဋ္ဌာနေ။ သေသံ ပဒတော ဥတ္တာနမေဝ။
သမ္ဗန္ဓတော ပန – အယံ ကိရ သုဒ္ဓေါဒနဿ ပိတု သီဟဟနုရညော ပုရောဟိတော သုဒ္ဓေါဒနဿပိ အနဘိသိတ္တကာလေ သိပ္ပါစရိယော ဟုတွာ အဘိသိတ္တကာလေ ပုရောဟိတောယေဝ အဟောသိ။ တဿ သာယံ ပါတံ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂတဿ ရာဇာ ဒဟရကာလေ ဝိယ နိပစ္စကာရံ အကတွာ အဉ္ဇလိကမ္မမတ္တမေဝ ကရောတိ။ ဓမ္မတာ ကိရေသာ ပတ္တာဘိသေကာနံ သကျရာဇူနံ။ ပုရောဟိတော တေန နိဗ္ဗိဇ္ဇိတွာ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာမဟံ မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တဿ နိစ္ဆယံ ဉတွာ ‘‘တေန ဟိ, အာစရိယ, မမေဝ ဥယျာနေ ဝသိတဗ္ဗံ, ယထာ တေ အဟံ အဘိဏှံ ပဿေယျ’’န္တိ ယာစိ။ သော ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ရညာ ဥပဋ္ဌဟိယမာနော ဥယျာနေယေဝ ဝသန္တော ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စာဘိညာယော စ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သော တတော ပဘုတိ ရာဇကုလေ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဟိမဝန္တစာတုမဟာရာဇိကဘဝနာဒီနံ အညတရံ ဂန္တွာ ဒိဝါဝိဟာရံ ကရောတိ။ အထေကဒိဝသံ တာဝတိံသဘဝနံ ဂန္တွာ ရတနဝိမာနံ ပဝိသိတွာ ဒိဗ္ဗရတနပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော သမာဓိသုခံ အနုဘဝိတွာ သာယနှသမယံ ဝုဋ္ဌာယ ဝိမာနဒွါရေ ဌတွာ ဣတော စိတော စ ဝိလောကေန္တော သဋ္ဌိယောဇနာယ မဟာဝီထိယာ စေလုက္ခေပံ ကတွာ ဗောဓိသတ္တဂုဏပသံသိတာနိ ထုတိဝစနာနိ ဝတွာ ကီဠန္တေ သက္ကပ္ပမုခေ ဒေဝေ အဒ္ဒသ။ တေနာဟ အာယသ္မာ အာနန္ဒော – ‘‘အာနန္ဒဇာတေ…ပေ… ဒိဝါဝိဟာရေ’’တိ။
֍ * ၆၈၆။ တတော သော ဧဝံ ဒိသွာန ဒေဝေ…ပေ… ကိံ ပဋိစ္စ။ တတ္ထ ဥဒဂ္ဂေတိ အဗ္ဘုန္နတကာယေ။ စိတ္တိံ ကရိတွာနာတိ အာဒရံ ကတွာ။ ကလျရူပေါတိ တုဋ္ဌရူပေါ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၄။)֍ * ၆၈၇။ ဣဒါနိ ‘‘ယဒါပိ အာသီ’’တိအာဒိဂါထာ ဥတ္တာနသမ္ဗန္ဓာ ဧဝ။ ပဒတ္ထော ပန ပဌမဂါထာယ တာဝ သင်္ဂမောတိ သင်္ဂါမော။ ဇယော သုရာနန္တိ ဒေဝါနံ ဇယော။
တဿာဝိဘာဝတ္ထံ အယမနုပုဗ္ဗိကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – သက္ကော ကိရ မဂဓရဋ္ဌေ မစလဂါမဝါသီ တေတ္တိံသမနုဿသေဋ္ဌော မဃော နာမ မာဏဝေါ ဟုတွာ သတ္တ ဝတ္တပဒါနိ ပူရေတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ။ တတော ပုဗ္ဗဒေဝါ ‘‘အာဂန္တုကဒေဝပုတ္တာ အာဂတာ, သက္ကာရံ နေသံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဒိဗ္ဗပဒုမာနိ ဥပနာမေသုံ, ဥပဍ္ဎရဇ္ဇေန စ နိမန္တေသုံ။ သက္ကော ဥပဍ္ဎရဇ္ဇေန အသန္တုဋ္ဌော သကပရိသံ သညာပေတွာ ဧကဒိဝသံ သုရာမဒမတ္တေ တေ ပါဒေ ဂဟေတွာ သိနေရုပဗ္ဗတပါဒေ ခိပိ။ တေသံ သိနေရုဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ ဒသသဟဿယောဇနံ အသုရဘဝနံ နိဗ္ဗတ္တိ ပါရိစ္ဆတ္တကပဋိစ္ဆန္နဘူတာယ စိတြပါဋလိယာ ဥပသောဘိတံ။ တတော တေ သတိံ ပဋိလဘိတွာ တာဝတိံသဘဝနံ အပဿန္တာ ‘‘အဟော ရေ နဋ္ဌာ မယံ ပါနမဒဒေါသေန, န ဒါနိ မယံ သုရံ ပိဝိမှာ, အသုရံ ပိဝိမှာ, န ဒါနိမှာ သုရာ, အသုရာ ဒါနိ ဇာတမှာ’’တိ။ တတော ပဘုတိ ‘‘အသုရာ’’ဣစ္စေဝ ဥပ္ပန္နသမညာ ဟုတွာ ‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ ဒေဝေဟိ သဒ္ဓိံ သင်္ဂါမေမာ’’တိ သိနေရုံ ပရိတော အာရောဟိံသု။ တတော သက္ကော အသုရေ ယုဒ္ဓေန အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပုနပိ သမုဒ္ဒေ ပက္ခိပိတွာ စတူသု ဒွါရေသု အတ္တနာ သဒိသံ ဣန္ဒပဋိမံ မာပေတွာ ဌပေသိ။ တတော အသုရာ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဝတာယံ သက္ကော နိစ္စံ ရက္ခန္တော တိဋ္ဌတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုနဒေဝ နဂရံ အဂမိံသု။ တတော ဒေဝါ အတ္တနော ဇယံ ဃောသေန္တာ မဟာဝီထိယံ စေလုက္ခေပံ ကရောန္တာ နက္ခတ္တံ ကီဠိံသု။ အထ အသိတော အတီတာနာဂတေ စတ္တာလီသကပ္ပေ အနုဿရိတုံ သမတ္ထတာယ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမေဟိ ပုဗ္ဗေပိ ဧဝံ ကီဠိတပုဗ္ဗ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ဒေဝါသုရသင်္ဂါမေ ဒေဝဝိဇယံ ဒိသွာ အာဟ –
‘‘ယဒါပိ အာသီ အသုရေဟိ သင်္ဂမော,
ဇယော သုရာနံ အသုရာ ပရာဇိတာ၊
တဒါပိ နေတာဒိသော လောမဟံသနော’’တိ။
တသ္မိမ္ပိ ကာလေ ဧတာဒိသော လောမဟံသနော ပမောဒေါ န အာသိ။ ကိမဗ္ဘုတံ ဒဋ္ဌု မရူ ပမောဒိတာတိ အဇ္ဇ ပန ကိံ အဗ္ဘုတံ ဒိသွာ ဧဝံ ဒေဝါ ပမုဒိတာတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၅။)֍ * ၆၈၈။ ဒုတိယဂါထာယ သေဠေန္တီတိ မုခေန ဥဿေဠနသဒ္ဒံ မုဉ္စန္တိ။ ဂါယန္တိ နာနာဝိဓာနိ ဂီတာနိ, ဝါဒယန္တိ အဋ္ဌသဋ္ဌိ တူရိယသဟဿာနိ, ဖောဋေန္တီတိ အပ္ဖေါဋေန္တိ။ ပုစ္ဆာမိ ဝေါဟန္တိ အတ္တနာ အာဝဇ္ဇေတွာ ဉာတုံ သမတ္ထောပိ တေသံ ဝစနံ သောတုကာမတာယ ပုစ္ဆတိ။ မေရုမုဒ္ဓဝါသိနေတိ သိနေရုမုဒ္ဓနိ ဝသန္တေ။ သိနေရုဿ ဟိ ဟေဋ္ဌိမတလေ ဒသယောဇနသဟဿံ အသုရဘဝနံ, မဇ္ဈိမတလေ ဒွိသဟဿပရိတ္တဒီပပရိဝါရာ စတ္တာရော မဟာဒီပါ, ဥပရိမတလေ ဒသယောဇနသဟဿံ တာဝတိံသဘဝနံ။ တသ္မာ ဒေဝါ ‘‘မေရုမုဒ္ဓဝါသိနော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ မာရိသာတိ ဒေဝေ အာမန္တေတိ, နိဒုက္ခာ နိရာဗာဓာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၆၈၉။ အထဿ တမတ္ထံ အာရောစေန္တေဟိ ဒေဝေဟိ ဝုတ္တာယ တတိယဂါထာယ ဗောဓိသတ္တောတိ ဗုဇ္ဈနကသတ္တော, သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဂန္တုံ အရဟော သတ္တော ရတနဝရောတိ ဝရရတနဘူတော။ တေနမှ တုဋ္ဌာတိ တေန ကာရဏေန မယံ တုဋ္ဌာ။ သော ဟိ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတွာ တထာ ဓမ္မံ ဒေသေဿတိ, ယထာ မယဉ္စ အညေ စ ဒေဝဂဏာ သေက္ခာသေက္ခဘူမိံ ပါပုဏိဿာမ။ မနုဿာပိဿ ဓမ္မံ သုတွာ ယေ န သက္ခိဿန္တိ ပရိနိဗ္ဗာတုံ, တေ ဒါနာဒီနိ ကတွာ ဒေဝလောကေ ပရိပူရေဿန္တီတိ အယံ ကိရ နေသံ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ ‘‘တုဋ္ဌာ ကလျရူပါ’’တိ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ ပဒဒွယံ အတ္ထတော အဘိန္နံ, တထာပိ ‘‘ကိမဗ္ဘုတံ ဒဋ္ဌု မရူ ပမောဒိတာ, ကိံ ဒေဝသံဃော အတိရိဝ ကလျရူပေါ’’တိ ဣမဿ ပဉှဒွယဿ ဝိဿဇ္ဇနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၆၉၀။ ဣဒါနိ ယေန အဓိပ္ပါယေန ဗောဓိသတ္တေ ဇာတေ တုဋ္ဌာ အဟေသုံ, တံ အာဝိကရောန္တေဟိ ဝုတ္တာယ စတုတ္ထဂါထာယ သတ္တဂ္ဂဟဏေန ဒေဝမနုဿဂ္ဂဟဏံ, ပဇာဂဟဏေန သေသဂတိဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝံ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပဉ္စသုပိ ဂတီသု သေဋ္ဌဘာဝံ ဒဿေတိ။ တိရစ္ဆာနာပိ ဟိ သီဟာဒယော အသန္တာသာဒိဂုဏယုတ္တာ, တေပိ အယမေဝ အတိသေတိ။ တသ္မာ ‘‘ပဇာနမုတ္တမော’’တိ ဝုတ္တော။ ဒေဝမနုဿေသု ပန ယေ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒယော စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ, တေသု ဥဘယဟိတပဋိပန္နော အဂ္ဂပုဂ္ဂလော အယံ, နရေသု စ ဥသဘသဒိသတ္တာ နရာသဘော။ တေနဿ ထုတိံ ဘဏန္တာ ဣဒမ္ပိ ပဒဒွယမာဟံသု။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၆။)֍ * ၆၉၁။ ပဉ္စမဂါထာယ တံ သဒ္ဒန္တိ တံ ဒေဝေဟိ ဝုတ္တဝစနသဒ္ဒံ။ အဝသရီတိ ဩတရိ။ တဒ ဘဝနန္တိ တဒါ ဘဝနံ။
֍ * ၆၉၂။ ဆဋ္ဌဂါထာယ တတောတိ အသိတဿ ဝစနတော အနန္တရံ။ ဥက္ကာမုခေဝါတိ ဥက္ကာမုခေ ဧဝ, မူသာမုခေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုကုသလသမ္ပဟဋ္ဌန္တိ သုကုသလေန သုဝဏ္ဏကာရေန သံဃဋ္ဋိတံ, သံဃဋ္ဋေန္တေန တာပိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဒဒ္ဒလ္လမာနန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနံ။ အသိတဝှယဿာတိ အသိတနာမဿ ဒုတိယေန နာမေန ကဏှဒေဝိလဿ ဣသိနော။
֍ * ၆၉၃။ သတ္တမဂါထာယ တာရာသဘံ ဝါတိ တာရာနံ ဥသဘသဒိသံ, စန္ဒန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိသုဒ္ဓန္တိ အဗ္ဘာဒိဥပက္ကိလေသရဟိတံ။ သရဒရိဝါတိ သရဒေ ဣဝ။ အာနန္ဒဇာတောတိ သဝနမတ္တေနေဝ ဥပ္ပန္နာယ ပီတိယာ ပီတိဇာတော။ အလတ္ထ ပီတိန္တိ ဒိသွာ ပုနပိ ပီတိံ လဘိ။
֍ * ၆၉၄။ တတော ပရံ ဗောဓိသတ္တဿ ဒေဝေဟိ သဒါ ပယုဇ္ဇမာနသက္ကာရဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တအဋ္ဌမဂါထာယ အနေကသာခန္တိ အနေကသလာကံ။ သဟဿမဏ္ဍလန္တိ ရတ္တသုဝဏ္ဏမယသဟဿမဏ္ဍလယုတ္တံ။ ဆတ္တန္တိ ဒိဗ္ဗသေတစ္ဆတ္တံ။ ဝီတိပတန္တီတိ သရီရံ ဗီဇမာနာ ပတနုပ္ပတနံ ကရောန္တိ။
֍ * ၆၉၅။ နဝမဂါထာယ ဇဋီတိ ဇဋိလော။ ကဏှသိရိဝှယောတိ ကဏှသဒ္ဒေန စ သိရိသဒ္ဒေန စ အဝှယမာနော။ တံ ကိရ ‘‘သိရိကဏှော’’တိပိ အဝှယန္တိ အာမန္တေန္တိ, အာလပန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေတိ ရတ္တကမ္ဗလေ။ အဓိကာရတော စေတ္ထ ‘‘ကုမာရ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ပါဌသေသော ဝါ ကာတဗ္ဗော။ ပုရိမဂါထာယ စ အဟတ္ထပါသဂတံ သန္ဓာယ ‘‘ဒိသွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဟတ္ထပါသဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဥပနီတံ, တသ္မာ ပုန ဝစနံ ‘‘ဒိသွာ’’တိ။ ပုရိမံ ဝါ ဒဿနပီတိလာဘာပေက္ခံ ဂါထာဝသာနေ ‘‘ဝိပုလမလတ္ထ ပီတိ’’န္တိ ဝစနတော, ဣဒံ ပဋိဂ္ဂဟာပေက္ခံ အဝသာနေ ‘‘သုမနော ပဋိဂ္ဂဟေ’’တိ ဝစနတော။ ပုရိမဉ္စ ကုမာရသမ္ဗန္ဓမေဝ, ဣဒံ သေတစ္ဆတ္တသမ္ဗန္ဓမ္ပိ။ ဒိသွာတိ သတသဟဿဂ္ဃနကေ ဂန္ဓာရရတ္တကမ္ဗလေ သုဝဏ္ဏနိက္ခံ ဝိယ ကုမာရံ ‘‘ဆတ္တံ မရူ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သေတစ္ဆတ္တံ ဓာရိယန္တံ မုဒ္ဓနိ ဒိသွာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဣဒံ မာနုသကံ ဆတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဘဏန္တိ။ ယထေဝ ဟိ ဒေဝါ, ဧဝံ မနုဿာပိ ဆတ္တစာမရမောရဟတ္ထတာလဝဏ္ဋဝါဠဗီဇနိဟတ္ထာ မဟာပုရိသံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ။ ဧဝံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၇။)သန္တေပိ န တဿ ဝစနေန ကောစိပိ အတိသယော အတ္ထိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တမေဝ သုန္ဒရံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတိ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ပဋိဂ္ဂဟေသိ။ ဣသိံ ကိရ ဝန္ဒာပေတုံ ကုမာရံ ဥပနေသုံ။ အထဿ ပါဒါ ပရိဝတ္တိတွာ ဣသိဿ မတ္ထကေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ သော တမ္ပိ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ ဥဒဂ္ဂစိတ္တော သုမနော ပဋိဂ္ဂဟေသိ။
֍ * ၆၉၆။ ဒသမဂါထာယံ ဇိဂီသကောတိ ဇိဂီသန္တော မဂ္ဂန္တော ပရိယေသန္တော, ဥပပရိက္ခန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လက္ခဏမန္တပါရဂူတိ လက္ခဏာနံ ဝေဒါနဉ္စ ပါရံ ဂတော။ အနုတ္တရာယန္တိ အနုတ္တရော အယံ။ သော ကိရ အတ္တနော အဘိမုခါဂတေသု မဟာသတ္တဿ ပါဒတလေသု စက္ကာနိ ဒိသွာ တဒနုသာရေန သေသလက္ခဏာနိ ဇိဂီသန္တော သဗ္ဗံ လက္ခဏသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ဧဝမာဟ။
֍ * ၆၉၇။ ဧကာဒသာယံ အထတ္တနော ဂမနန္တိ ပဋိသန္ဓိဝသေန အရူပဂမနံ။ အကလျရူပေါ ဂဠယတိ အဿုကာနီတိ တံ အတ္တနော အရူပူပပတ္တိံ အနုဿရိတွာ ‘‘န ဒါနာဟံ အဿ ဓမ္မဒေသနံ သောတုံ လစ္ဆာမီ’’တိ အတုဋ္ဌရူပေါ ဗလဝသောကာဘိဘဝေန ဒေါမနဿဇာတော ဟုတွာ အဿူနိ ပါတေတိ ဂဠယတိ။ ‘‘ဂရယတီ’’တိပိ ပါဌော။ ယဒိ ပနေသ ရူပဘဝေ စိတ္တံ နမေယျ, ကိံ တတ္ထ န ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ယေနေဝံ ရောဒတီတိ? န န ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, အကုသလတာယ ပနေတံ ဝိဓိံ န ဇာနာတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဒေါမနဿုပ္ပတ္တိယေဝဿ အယုတ္တာ သမာပတ္တိလာဘေန ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာတိ စေ? န, ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ဧဝ။ မဂ္ဂဘာဝနာယ သမုစ္ဆိန္နာ ဟိ ကိလေသာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သမာပတ္တိလာဘီနံ ပန ဗလဝပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဥပ္ပန္နေ ကိလေသေ ပရိဟီနဇ္ဈာနတ္တာ ကုတဿ အရူပဂမနန္တိ စေ? အပ္ပကသိရေန ပုနာဓိဂမတော။ သမာပတ္တိလာဘိနော ဟိ ဥပ္ပန္နေ ကိလေသေ ဗလဝဝီတိက္ကမံ အနာပဇ္ဇန္တာ ဝူပသန္တမတ္တေယေဝ ကိလေသဝေဂေ ပုန တံ ဝိသေသံ အပ္ပကသိရေနေဝါဓိဂစ္ဆန္တိ, ‘‘ပရိဟီနဝိသေသာ ဣမေ’’တိပိ ဒုဝိညေယျာ ဟောန္တိ, တာဒိသော စ ဧသော။ နော စေ ကုမာရေ ဘဝိဿတိ အန္တရာယောတိ န ဘဝိဿတိ နု ခေါ ဣမသ္မိံ ကုမာရေ အန္တရာယော။
֍ * ၆၉၈။ ဒွါဒသာယံ န ဩရကာယန္တိ အယံ ဩရကော ပရိတ္တော န ဟောတိ။ ဥတ္တရဂါထာယ ဝတ္တဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၈။)֍ * ၆၉၉။ တေရသာယံ သမ္ဗောဓိယဂ္ဂန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တဉှိ အဝိပရီတဘာဝေန သမ္မာ ဗုဇ္ဈနတော သမ္ဗောဓိ, ကတ္ထစိ အာဝရဏာဘာဝေန သဗ္ဗဉာဏုတ္တမတော ‘‘အဂ္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဖုသိဿတီတိ ပါပုဏိဿတိ။ ပရမဝိသုဒ္ဓဒဿီတိ နိဗ္ဗာနဒဿီ။ တဉှိ ဧကန္တဝိသုဒ္ဓတ္တာ ပရမဝိသုဒ္ဓံ။ ဝိတ္ထာရိကဿာတိ ဝိတ္ထာရိကံ အဿ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သာသနံ။
֍ * ၇၀၀။ စုဒ္ဒသာယံ အထန္တရာတိ အန္တရာယေဝ အဿ, သမ္ဗောဓိပ္ပတ္တိတော ဩရတော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န သောဿန္တိ န သုဏိဿံ။ အသမဓုရဿာတိ အသမဝီရိယဿ။ အဋ္ဋောတိ အာတုရော။ ဗျသနံ ဂတောတိ သုခဝိနာသံ ပတ္တော။ အဃာဝီတိ ဒုက္ခိတော, သဗ္ဗံ ဒေါမနဿုပ္ပါဒမေဝ သန္ဓာယာဟ။ ဒေါမနဿေန ဟိ သော အာတုရော။ တဉ္စဿ သုခဗျသနတော ဗျသနံ, သုခဝိနာသနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန စ သော စေတသိကအဃဘူတေန အဃာဝီ။
֍ * ၇၀၁။ ပန္နရသာယံ ဝိပုလံ ဇနေတွာနာတိ ဝိပုလံ ဇနေတွာ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ နိဂ္ဂမာတိ နိဂ္ဂတော။ ဧဝံ နိဂ္ဂတော စ သော ဘာဂိနေယျံ သယန္တိ သကံ ဘာဂိနေယျံ, အတ္တနော ဘဂိနိယာ ပုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဒပေသီတိ အတ္တနော အပ္ပါယုကဘာဝံ ဉတွာ ကနိဋ္ဌဘဂိနိယာ စ ပုတ္တဿ နာလကဿ မာဏဝကဿ ဥပစိတပုညတံ အတ္တနော ဗလေန ဉတွာ ‘‘ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော ပမာဒမ္ပိ အာပဇ္ဇေယျာ’’တိ နံ အနုကမ္ပမာနော ဘဂိနိယာ ဃရံ ဂန္တွာ ‘‘ကဟံ နာလကော’’တိ။ ‘‘ဗဟိ, ဘန္တေ, ကီဠတီ’’တိ။ ‘‘အာနေထ န’’န္တိ အာဏာပေတွာ တင်္ခဏံယေဝ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗာဇေတွာ သမာဒပေသိ ဩဝဒိ အနုသာသိ။ ကထံ? ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ဃောသံ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ သောဠသမဂါထမာဟ။
֍ * ၇၀၂။ တတ္ထ ယဒ ပရတောတိ ယဒါ ပရတော။ ဓမ္မမဂ္ဂန္တိ ပရမဓမ္မဿ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂံ, ဓမ္မံ ဝါ အဂ္ဂံ သဟ ပဋိပဒါယ နိဗ္ဗာနံ။ တသ္မိန္တိ တဿ သန္တိကေ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သမဏဓမ္မံ။
֍ * ၇၀၃။ သတ္တရသာယံ တာဒိနာတိ တဿဏ္ဌိတေန, တသ္မိံ သမယေ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနေ သမာဓိလာဘေ စ သတိ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသေန သမာဟိတစိတ္တေန စာတိ အဓိပ္ပါယော။ အနာဂတေ ပရမဝိသုဒ္ဓဒဿိနာတိ ‘‘အယံ နာလကော အနာဂတေ ကာလေ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပရမဝိသုဒ္ဓံ နိဗ္ဗာနံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၉။)ပဿိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌတ္တာ သော ဣသိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ‘‘အနာဂတေ ပရမဝိသုဒ္ဓဒဿီ’’တိ ဝုတ္တော။ တေန အနာဂတေ ပရမဝိသုဒ္ဓဒဿိနာ။ ဥပစိတပုညသဉ္စယောတိ ပဒုမုတ္တရတော ပဘုတိ ကတပုညသဉ္စယော။ ပတိက္ခန္တိ အာဂမယမာနော။ ပရိဝသီတိ ပဗ္ဗဇိတွာ တာပသဝေသေန ဝသိ။ ရက္ခိတိန္ဒြိယောတိ ရက္ခိတသောတိန္ဒြိယော ဟုတွာ။ သော ကိရ တတော ပဘုတိ ဥဒကေ န နိမုဇ္ဇိ ‘‘ဥဒကံ ပဝိသိတွာ သောတိန္ဒြိယံ ဝိနာသေယျ, တတော ဓမ္မဿဝနဗာဟိရော ဘဝေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ။
֍ * ၇၀၄။ အဋ္ဌာရသာယံ သုတွာန ဃောသန္တိ သော နာလကော ဧဝံ ပရိဝသန္တော အနုပုဗ္ဗေန ဘဂဝတာ သမ္ဗောဓိံ ပတွာ ဗာရာဏသိယံ ဓမ္မစက္ကေ ပဝတ္တိတေ တံ ‘‘ဘဂဝတာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ သော ဘဂဝါ ဥပ္ပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဇိနဝရစက္ကဝတ္တနေ ပဝတ္တဃောသံ အတ္တနော အတ္ထကာမာဟိ ဒေဝတာဟိ အာဂန္တွာ အာရောစိတံ သုတွာ။ ဂန္တွာန ဒိသွာ ဣသိနိသဘန္တိ သတ္တာဟံ ဒေဝတာဟိ မောနေယျကောလာဟလေ ကယိရမာနေ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဣသိပတနံ ဂန္တွာ ‘‘နာလကော အာဂမိဿတိ, တဿ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’’တိ ဣမိနာ စ အဘိသန္ဓိနာ ဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နံ ဒိသွာ နိသဘသဒိသံ ဣသိနိသဘံ ဘဂဝန္တံ။ ပသန္နောတိ သဟ ဒဿနေနေဝ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ။ မောနေယျသေဋ္ဌန္တိ ဉာဏုတ္တမံ, မဂ္ဂဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဂတေ အသိတာဝှယဿ သာသနေတိ အသိတဿ ဣသိနော ဩဝါဒကာလေ အနုပ္ပတ္တေ။ တေန ဟိ – ‘‘ယဒါ ဝိဝရတိ ဓမ္မမဂ္ဂံ, တဒါ ဂန္တွာ သမယံ ပရိပုစ္ဆမာနော စရဿု တသ္မိံ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အနုသိဋ္ဌော, အယဉ္စ သော ကာလော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သမာဂတေ အသိတာဝှယဿ သာသနေ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
အယံ တာဝ ဝတ္ထုဂါထာဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၇၀၅။ ပုစ္ဆာဂါထာဒွယေ အညာတမေတန္တိ ဝိဒိတံ မယာ ဧတံ။ ယထာတထန္တိ အဝိပရီတံ။ ကော အဓိပ္ပါယော? ယံ အသိတော ‘‘သမ္ဗောဓိယဂ္ဂံ ဖုသိဿတာယံ ကုမာရော’’တိ ဉတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ဃောသံ ယဒ ပရတော သုဏောသိ, သမ္ဗောဓိပ္ပတ္တော ဝိဝရတိ ဓမ္မမဂ္ဂ’’န္တိ မံ အဝစ, တဒေတံ မယာ အသိတဿ ဝစနံ အဇ္ဇ ဘဂဝန္တံ သက္ခိံ ဒိသွာ ‘‘ယထာတထမေဝါ’’တိ အညာတန္တိ။ တံ တန္တိ တသ္မာ တံ။ သဗ္ဗဓမ္မာန ပါရဂုန္တိ ဟေမဝတသုတ္တေ ဝုတ္တနယေန ဆဟိ အာကာရေဟိ။ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ပါရဂတံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၀။)֍ * ၇၀၆။ အနဂါရိယုပေတဿာတိ အနဂါရိယံ ဥပေတဿ, ပဗ္ဗဇိတဿာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခာစရိယံ ဇိဂီသတောတိ အရိယေဟိ အာစိဏ္ဏံ အနုပက္ကိလိဋ္ဌံ ဘိက္ခာစရိယံ ပရိယေသမာနဿ။ မောနေယျန္တိ မုနီနံ သန္တကံ။ ဥတ္တမံ ပဒန္တိ ဥတ္တမပဋိပဒံ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၇၀၇။ အထဿ ဧဝံ ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ ‘‘မောနေယျံ တေ ဥပညိဿ’’န္တိအာဒိနာ နယေန မောနေယျပဋိပဒံ ဗျာကာသိ။ တတ္ထ ဥပညိဿန္တိ ဥပညာပေယျံ, ဝိဝရေယျံ ပညာပေယျန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝန္တိ ကာတုဉ္စ ဒုက္ခံ ကယိရမာနဉ္စ သမ္ဘဝိတုံ သဟိတုံ ဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – အဟံ တေ မောနေယျံ ပညာပေယျံ, ယဒိ နံ ကာတုံ ဝါ အဘိသမ္ဘောတုံ ဝါ သုခံ ဘဝေယျ, ဧဝံ ပန ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ ပုထုဇ္ဇနကာလတော ပဘုတိ ကိလိဋ္ဌစိတ္တံ အနုပ္ပါဒေတွာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ တထာ ဟိ နံ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ ဧကောဝ သာဝကော ကရောတိ စ သမ္ဘောတိ စာတိ။
ဧဝံ ဘဂဝါ မောနေယျဿ ဒုက္ကရဘာဝံ ဒုရဘိသမ္ဘဝတဉ္စ ဒဿေန္တော နာလကဿ ဥဿာဟံ ဇနေတွာ တမဿ ဝတ္တုကာမော အာဟ ‘‘ဟန္ဒ တေ နံ ပဝက္ခာမိ, သန္ထမ္ဘဿု ဒဠှော ဘဝါ’’တိ။ တတ္ထ ဟန္ဒာတိ ဗျဝသာယတ္ထေ နိပါတော။ တေ နံ ပဝက္ခာမီတိ တုယှံ တံ မောနေယျံ ပဝက္ခာမိ။ သန္ထမ္ဘဿူတိ ဒုက္ကရကရဏသမတ္ထေန ဝီရိယူပတ္ထမ္ဘေန အတ္တာနံ ဥပတ္ထမ္ဘယ။ ဒဠှော ဘဝါတိ ဒုရဘိသမ္ဘဝသဟနသမတ္ထာယ အသိထိလပရက္ကမတာယ ထိရော ဟောတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယသ္မာ တွံ ဥပစိတပုညသမ္ဘာရော, တသ္မာဟံ ဧကန္တဗျဝသိတောဝ ဟုတွာ ဧဝံ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝမ္ပိ သမာနံ တုယှံ တံ မောနေယျံ ပဝက္ခာမိ, သန္ထမ္ဘဿု ဒဠှော ဘဝါတိ။
֍ * ၇၀၈။ ဧဝံ ပရမသလ္လေခံ မောနေယျဝတ္တံ ဝတ္တုကာမော နာလကံ သန္ထမ္ဘနေ ဒဠှီဘာဝေ စ နိယောဇေတွာ ပဌမံ တာဝ ဂါမူပနိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနံ ဒဿေန္တော ‘‘သမာနဘာဂ’’န္တိ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ။ တတ္ထ သမာနဘာဂန္တိ သမဘာဂံ ဧကသဒိသံ နိန္နာနာကရဏံ။ အက္ကုဋ္ဌဝန္ဒိတန္တိ အက္ကောသဉ္စ ဝန္ဒနဉ္စ။
ဣဒါနိ ယထာ တံ သမာနဘာဂံ ကယိရတိ, တံ ဥပါယံ ဒဿေန္တော ‘‘မနောပဒေါသ’’န္တိ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – အက္ကုဋ္ဌော မနောပဒေါသံ ရက္ခေယျ, ဝန္ဒိတော သန္တော အနုဏ္ဏတော စရေ, ရညာပိ ဝန္ဒိတော သမာနော ‘‘မံ ဝန္ဒတီ’’တိ ဥဒ္ဓစ္စံ နာပဇ္ဇေယျ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၁။)֍ * ၇၀၉။ ဣဒါနိ အရညူပနိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဥစ္စာဝစာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – အရညသညိတေ ဒါယေပိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝသေန ဥစ္စာဝစာ နာနပ္ပကာရာ အာရမ္မဏာ နိစ္ဆရန္တိ, စက္ခာဒီနံ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ, တေ စ ခေါ အဂ္ဂိသိခူပမာ ပရိဠာဟဇနကဋ္ဌေန။ ယထာ ဝါ ဍယှမာနေ ဝနေ အဂ္ဂိသိခါ နာနပ္ပကာရတာယ ဥစ္စာဝစာ နိစ္ဆရန္တိ, သဓူမာပိ, ဝိဓူမာပိ, နီလာပိ, ပီတာပိ, ရတ္တာပိ, ခုဒ္ဒကာပိ, မဟန္တာပိ, ဧဝံ သီဟဗျဂ္ဃမနုဿာမနုဿဝိဝိဓဝိဟင်္ဂဝိရုတပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒိဘေဒဝသေန နာနပ္ပကာရတာယ ဒါယေ ဥစ္စာဝစာ အာရမ္မဏာ နိစ္ဆရန္တိ ဘိံသနကာပိ, ရဇနီယာပိ, ဒေါသနီယာပိ, မောဟနီယာပိ။ တေနာဟ – ‘‘ဥစ္စာဝစာ နိစ္ဆရန္တိ, ဒါယေ အဂ္ဂိသိခူပမာ’’တိ။ ဧဝံ နိစ္ဆရန္တေသု စ ဥစ္စာဝစေသု အာရမ္မဏေသု ယာ ကာစိ ဥယျာနဝနစာရိကံ ဂတာ သမာနာ ပကတိယာ ဝါ ဝနစာရိနိယော ကဋ္ဌဟာရိကာဒယော ရဟောဂတံ ဒိသွာ ဟသိတလပိတရုဒိတဒုန္နိဝတ္ထာဒီဟိ နာရိယော မုနိံ ပလောဘေန္တိ, တာ သု တံ မာ ပလောဘယုံ, တာ နာရိယော တံ မာ ပလောဘယုံ။ ယထာ န ပလောဘေန္တိ, တထာ ကရောဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၇၁၀-၁၁။ ဧဝမဿ ဘဂဝါ ဂါမေ စ အရညေ စ ပဋိပတ္တိဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သီလသံဝရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိရတော မေထုနာ ဓမ္မာ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဟိတွာ ကာမေ ပရောပရေတိ မေထုနဓမ္မတော အဝသေသေပိ သုန္ဒရေ စ အသုန္ဒရေ စ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ဟိတွာ။ တပ္ပဟာနေန ဟိ မေထုနဝိရတိ သုသမ္ပန္နာ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဟိတွာ ကာမေ ပရောပရေ’’တိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အဝိရုဒ္ဓေါ’’တိအာဒီနိ ပန ပဒါနိ ‘‘န ဟနေယျ, န ဃာတယေ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တာယ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိယာ သမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ တတြာယံ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ – ပရပက္ခိယေသု ပါဏေသု အဝိရုဒ္ဓေါ, အတ္တပက္ခိယေသု အသာရတ္တော, သဗ္ဗေပိ သတဏှနိတ္တဏှတာယ တသထာဝရေ ပါဏေ ဇီဝိတုကာမတာယ အမရိတုကာမတာယ သုခကာမတာယ ဒုက္ခပဋိကူလတာယ စ ‘‘ယထာ အဟံ တထာ ဧတေ’’တိ အတ္တသမာနတာယ တေသု ဝိရောဓံ ဝိနေန္တော တေနေဝ ပကာရေန ‘‘ယထာ ဧတေ တထာ အဟ’’န္တိ ပရေသံ သမာနတာယ စ အတ္တနိ အနုရောဓံ ဝိနေန္တော ဧဝံ ဥဘယထာပိ အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပဟီနော ဟုတွာ မရဏပဋိကူလတာယ အတ္တာနံ ဥပမံ ကတွာ ပါဏေသု ယေ ကေစိ တသေ ဝါ ထာဝရေ ဝါ ပါဏေ န ဟနေယျ သာဟတ္ထိကာဒီဟိ ပယောဂေဟိ, န ဃာတယေ အာဏတ္တိကာဒီဟီတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၂။)֍ * ၇၁၂။ ဧဝမဿ မေထုနဝိရတိပါဏာတိပါတဝိရတိမုခေန သင်္ခေပတော ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝတွာ ‘‘ဟိတွာ ကာမေ’’တိအာဒီဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဟိတွာ ဣစ္ဆဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယာယံ တဏှာ ဧကံ လဒ္ဓါ ဒုတိယံ ဣစ္ဆတိ, ဒွေ လဒ္ဓါ တတိယံ, သတသဟဿံ လဒ္ဓါ တဒုတ္တရိမ္ပိ ဣစ္ဆတီတိ ဧဝံ အပ္ပဋိလဒ္ဓဝိသယံ ဣစ္ဆနတော ‘‘ဣစ္ဆာ’’တိ ဝုစ္စတိ, ယော စာယံ ပဋိလဒ္ဓဝိသယလုဗ္ဘနော လောဘော။ တံ ဟိတွာ ဣစ္ဆဉ္စ လောဘဉ္စ ယတ္ထ သတ္တော ပုထုဇ္ဇနော, ယသ္မိံ စီဝရာဒိပစ္စယေ တေဟိ ဣစ္ဆာလောဘေဟိ ပုထုဇ္ဇနော သတ္တော လဂ္ဂေါ ပဋိဗဒ္ဓေါ တိဋ္ဌတိ, တတ္ထ တံ ဥဘယမ္ပိ ဟိတွာ ပစ္စယတ္ထံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိံ အဝိရောဓေန္တော ဉာဏစက္ခုနာ စက္ခုမာ ဟုတွာ ဣမံ မောနေယျပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇေယျ။ ဧဝဉှိ ပဋိပန္နော တရေယျ နရကံ ဣမံ, ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေန နရကသညိတံ မိစ္ဆာဇီဝဟေတုဘူတံ ဣမံ ပစ္စယတဏှံ တရေယျ, ဣမာယ ဝါ ပဋိပဒါယ တရေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၇၁၃။ ဧဝံ ပစ္စယတဏှာပဟာနမုခေန အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘောဇနေ မတ္တညုတာမုခေန ပစ္စယပရိဘောဂသီလံ တဒနုသာရေန စ ယာဝ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ, တာဝ ပဋိပဒံ ဒဿေန္တော ‘‘ဦနူဒရော’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ဓမ္မေန သမေန လဒ္ဓေသု ဣတရီတရစီဝရာဒီသု ပစ္စယေသု အာဟာရံ တာဝ အာဟာရေန္တော –
‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ, အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ၊
အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ, ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၃) –
ဝုတ္တနယေန ဦနဥဒရော အဿ, န ဝါတဘရိတဘသ္တာ ဝိယ ဥဒ္ဓုမာတုဒရော, ဘတ္တသမ္မဒပစ္စယာ ထိနမိဒ္ဓံ ပရိဟရေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဦနူဒရော ဟောန္တောပိ စ မိတာဟာရော အဿ ဘောဇနေ မတ္တညူ, ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စဝေက္ခဏေန ဂုဏတော ဒေါသတော စ ပရိစ္ဆိန္နာဟာရော။ ဧဝံ မိတာဟာရော သမာနောပိ ပစ္စယဓုတင်္ဂပရိယတ္တိအဓိဂမဝသေန စတုဗ္ဗိဓာယ အပ္ပိစ္ဆတာယ အပ္ပိစ္ဆော အဿ။ ဧကံသေန ဟိ မောနေယျပဋိပဒံ ပဋိပန္နေန ဘိက္ခုနာ ဧဝံ အပ္ပိစ္ဆေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဧကေကသ္မိံ ပစ္စယေ တီဟိ သန္တောသေဟိ သန္တုဿနာ ပစ္စယပ္ပိစ္ဆတာ။ ဓုတင်္ဂဓရဿေဝ သတော ‘‘ဓုတဝါတိ မံ ပရေ ဇာနန္တူ’’တိ အနိစ္ဆနတာ ဓုတင်္ဂပ္ပိစ္ဆတာ။ ဗဟုဿုတဿေဝ သတော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၃။)‘‘ဗဟုဿုတောတိ မံ ပရေ ဇာနန္တူ’’တိ အနိစ္ဆနတာ ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆတာ မဇ္ဈန္တိကတ္ထေရဿ ဝိယ။ အဓိဂမသမ္ပန္နဿေဝ သတော ‘‘အဓိဂတော အယံ ကုသလံ ဓမ္မန္တိ မံ ပရေ ဇာနန္တူ’’တိ အနိစ္ဆနတာ အဓိဂမပ္ပိစ္ဆတာ။ သာ စ အရဟတ္တာဓိဂမတော ဩရံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရဟတ္တာဓိဂမတ္ထဉှိ အယံ ပဋိပဒါတိ။ ဧဝံ အပ္ပိစ္ဆောပိ စ အရဟတ္တမဂ္ဂေန တဏှာလောလုပ္ပံ ဟိတွာ အလောလုပေါ အဿ။ ဧဝံ အလောလုပေါ ဟိ သဒါ ဣစ္ဆာယ နိစ္ဆာတော အနိစ္ဆော ဟောတိ နိဗ္ဗုတော, ယာယ ဣစ္ဆာယ ဆာတာ ဟောန္တိ သတ္တာ ခုပ္ပိပါသာတုရာ ဝိယ အတိတ္တာ, တာယ ဣစ္ဆာယ အနိစ္ဆော ဟောတိ အနိစ္ဆတ္တာ စ နိစ္ဆာတော ဟောတိ အနာတုရော ပရမတိတ္တိပ္ပတ္တော။ ဧဝံ နိစ္ဆာတတ္တာ နိဗ္ဗုတော ဟောတိ ဝူပသန္တသဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟောတိ ဧဝမေတ္ထ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၇၁၄။ ဧဝံ ယာဝ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ, တာဝပဋိပဒံ ကထေတွာ ဣဒါနိ တံ ပဋိပဒံ ပဋိပန္နဿ ဘိက္ခုနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိနိဋ္ဌံ ဓုတင်္ဂသမာဒါနံ သေနာသနဝတ္တဉ္စ ကထေန္တော ‘‘သ ပိဏ္ဍစာရ’’န္တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ သ ပိဏ္ဍစာရံ စရိတွာတိ သော ဘိက္ခု ဘိက္ခံ စရိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ ဝါ ကတွာ။ ဝနန္တမဘိဟာရယေတိ အပပဉ္စိတော ဂိဟိပပဉ္စေန ဝနံ ဧဝ ဂစ္ဆေယျ။ ဥပဋ္ဌိတော ရုက္ခမူလသ္မိန္တိ ရုက္ခမူလေ ဌိတော ဝါ ဟုတွာ။ အာသနူပဂတောတိ အာသနံ ဥပဂတော ဝါ ဟုတွာ, နိသိန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုနီတိ မောနေယျပဋိပဒံ ပဋိပန္နော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပိဏ္ဍစာရံ စရိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဥက္ကဋ္ဌပိဏ္ဍပါတိကော သပဒါနစာရီ ဧကာသနိကော ပတ္တပိဏ္ဍိကော ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကော စ ဟောတိယေဝ, တေစီဝရိကပံသုကူလမ္ပိ စ သမာဒိယတေဝ, တသ္မာ ဣမာနိပိ ဆ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ‘‘ဝနန္တမဘိဟာရယေ’’တိ ဣမိနာ ပန အာရညိကင်္ဂံ ဝုတ္တံ, ‘‘ဥပဋ္ဌိတော ရုက္ခမူလသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ ရုက္ခမူလိကင်္ဂံ, ‘‘အာသနူပဂတော’’တိ ဣမိနာ နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ။ ယထာက္ကမံ ပန ဧတေသံ အနုလောမတ္တာ အဗ္ဘောကာသိကယထာသန္ထတိကသောသာနိကင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိယေဝ ဟောန္တီတိ ဧဝမေတာယ ဂါထာယ တေရသ ဓုတင်္ဂါနိ နာလကတ္ထေရဿ ကထေသိ။
֍ * ၇၁၅။ သ ဈာနပသုတော ဓီရောတိ သော အနုပ္ပန္နဿ ဈာနဿ ဥပ္ပါဒနေန ဥပ္ပန္နဿ အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏေဟိ စ ဈာနေသု ပသုတော အနုယုတ္တော။ ဓီရောတိ ဓိတိသမ္ပန္နော။ ဝနန္တေ ရမိတော သိယာတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၄။)ဝနေ အဘိရတော သိယာ, ဂါမန္တသေနာသနေ နာဘိရမေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဈာယေထ ရုက္ခမူလသ္မိံ, အတ္တာနမဘိတောသယန္တိ န ကေဝလံ လောကိယဇ္ဈာနပသုတောယေဝ သိယာ, အပိစ ခေါ တသ္မိံယေဝ ရုက္ခမူလေ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိသမ္ပယုတ္တေန လောကုတ္တရဇ္ဈာနေနာပိ အတ္တာနံ အတီဝ တောသေန္တော ဈာယေထ။ ပရမဿာသပ္ပတ္တိယာ ဟိ လောကုတ္တရဇ္ဈာနေနေဝ စိတ္တံ အတီဝ တုဿတိ, န အညေန။ တေနာဟ – ‘‘အတ္တာနမဘိတောသယ’’န္တိ။ ဧဝမိမာယ ဂါထာယ ဈာနပသုတတာယ ဝနန္တသေနာသနာဘိရတိံ အရဟတ္တဉ္စ ကထေသိ။
֍ * ၇၁၆။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ နာလကတ္ထေရော ဝနန္တမဘိဟာရေတွာ နိရာဟာရောပိ ပဋိပဒါပူရဏေ အတီဝ ဥဿုက္ကော အဟောသိ, နိရာဟာရေန စ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ န သက္ကာ။ တထာ ကရောန္တဿ ဟိ ဇီဝိတံ နပ္ပဝတ္တတိ, ကိလေသေ ပန အနုပ္ပါဒေန္တေန အာဟာရော ပရိယေသိတဗ္ဗော, အယမေတ္ထ ဉာယော။ တသ္မာ တဿ ဘဂဝါ အပရာပရေသုပိ ဒိဝသေသု ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗံ, ကိလေသာ ပန န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိနိဋ္ဌံယေဝ ဘိက္ခာစာရဝတ္တံ ကထေန္တော ‘‘တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ’’တိအာဒိကာ ဆ ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ တတောတိ ‘‘သ ပိဏ္ဍစာရံ စရိတွာ, ဝနန္တမဘိဟာရယေ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပိဏ္ဍစာရဝနန္တာဘိဟာရတော ဥတ္တရိပိ။ ရတျာ ဝိဝသာနေတိ ရတ္တိသမတိက္ကမေ, ဒုတိယဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂါမန္တမဘိဟာရယေတိ အာဘိသမာစာရိကဝတ္တံ ကတွာ ယာဝ ဘိက္ခာစာရဝေလာ, တာဝ ဝိဝေကမနုဗြူဟေတွာ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တေ ဝုတ္တနယေန ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တော ဂါမံ ဂစ္ဆေယျ။ အဝှါနံ နာဘိနန္ဒေယျာတိ ‘‘ဘန္တေ, အမှာကံ ဃရေ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ နိမန္တနံ, ‘‘ဒေတိ နု ခေါ န ဒေတိ နု ခေါ သုန္ဒရံ နု ခေါ ဒေတိ အသုန္ဒရံ နု ခေါ ဒေတီ’’တိ ဧဝရူပံ ဝိတက္ကံ ဘောဇနဉ္စ ပဋိပဒါပူရကော ဘိက္ခု နာဘိနန္ဒေယျ, နပ္ပဋိဂ္ဂဏှေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိ ပန ဗလက္ကာရေန ပတ္တံ ဂဟေတွာ ပူရေတွာ ဒေန္တိ, ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗော, ဓုတင်္ဂံ န ကုပ္ပတိ, တဒုပါဒါယ ပန တံ ဂါမံ န ပဝိသိတဗ္ဗံ။ အဘိဟာရဉ္စ ဂါမတောတိ သစေ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌဿ ပါတိသတေဟိပိ ဘတ္တံ အဘိဟရန္တိ, တမ္ပိ နာဘိနန္ဒေယျ, တတော ဧကသိတ္ထမ္ပိ နပ္ပဋိဂ္ဂဏှေယျ, အညဒတ္ထု ဃရပဋိပါဋိယာ ပိဏ္ဍပါတမေဝ စရေယျာတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၅။)֍ * ၇၁၇။ န မုနီ ဂါမမာဂမ္မ, ကုလေသု သဟသာ စရေတိ သော စ မောနတ္ထာယ ပဋိပန္နကော မုနိ ဂါမံ ဂတော သမာနော ကုလေသု သဟသာ န စရေ, သဟသောကိတာဒိအနနုလောမိကံ ဂိဟိသံသဂ္ဂံ န အာပဇ္ဇေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဃာသေသနံ ဆိန္နကထော, န ဝါစံ ပယုတံ ဘဏေတိ ဆိန္နကထော ဝိယ ဟုတွာ ဩဘာသပရိကထာနိမိတ္တဝိညတ္တိပယုတ္တံ ဃာသေသနဝါစံ န ဘဏေယျ။ သစေ အာကင်္ခေယျ, ဂိလာနော သမာနော ဂေလညပဋိဗာဟနတ္ထာယ ဘဏေယျ။ သေနာသနတ္ထာယ ဝါ ဝိညတ္တိံ ဌပေတွာ ဩဘာသပရိကထာနိမိတ္တပယုတ္တံ, အဝသေသပစ္စယတ္ထာယ ပန အဂိလာနော နေဝ ကိဉ္စိ ဘဏေယျာတိ။
၇၁၈-၉။ အလတ္ထံ ယဒိဒန္တိ ဣမိဿာ ပန ဂါထာယ အယမတ္ထော – ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော အပ္ပမတ္တကေပိ ကိသ္မိဉ္စိ လဒ္ဓေ ‘‘အလတ္ထံ ယံ ဣဒံ သာဓူ’’တိ စိန္တေတွာ အလဒ္ဓေ ‘‘နာလတ္ထံ ကုသလ’’န္တိ တမ္ပိ ‘‘သုန္ဒရ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဥဘယေနေဝ လာဘာလာဘေန သော တာဒီ နိဗ္ဗိကာရော ဟုတွာ ရုက္ခံဝုပနိဝတ္တတိ, ယထာပိ ပုရိသော ဖလဂဝေသီ ရုက္ခံ ဥပဂမ္မ ဖလံ လဒ္ဓါပိ အလဒ္ဓါပိ အနနုနီတော အပ္ပဋိဟတော မဇ္ဈတ္တောယေဝ ဟုတွာ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ကုလံ ဥပဂမ္မ လာဘံ လဒ္ဓါပိ အလဒ္ဓါပိ မဇ္ဈတ္တောဝ ဟုတွာ ဂစ္ဆတီတိ။ သ ပတ္တပါဏီ တိ ဂါထာ ဥတ္တာနတ္ထာဝ။
֍ * ၇၂၀။ ဥစ္စာဝစာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော – ဧဝံ ဘိက္ခာစာရဝတ္တသမ္ပန္နော ဟုတွာပိ တာဝတကေနေဝ တုဋ္ဌိံ အနာပဇ္ဇိတွာ ပဋိပဒံ အာရောဓေယျ။ ပဋိပတ္တိသာရဉှိ သာသနံ။ သာ စာယံ ဥစ္စာဝစာ…ပေ… မုတန္တိ။ တဿတ္ထော – သာ စာယံ မဂ္ဂပဋိပဒါ ဥတ္တမနိဟီနဘေဒတော ဥစ္စာဝစာ ဗုဒ္ဓသမဏေန ပကာသိတာ။ သုခါပဋိပဒါ ဟိ ခိပ္ပါဘိညာ ဥစ္စာ, ဒုက္ခာပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ အဝစာ။ ဣတရာ ဒွေ ဧကေနင်္ဂေန ဥစ္စာ, ဧကေန အဝစာ။ ပဌမာ ဧဝ ဝါ ဥစ္စာ, ဣတရာ တိဿောပိ အဝစာ။ တာယ စေတာယ ဥစ္စာယ အဝစာယ ဝါ ပဋိပဒါယ န ပါရံ ဒိဂုဏံ ယန္တိ။ ‘‘ဒုဂုဏ’’န္တိ ဝါ ပါဌော, ဧကမဂ္ဂေန ဒွိက္ခတ္တုံ နိဗ္ဗာနံ န ယန္တီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ? ယေန မဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေသံ ပုန အပ္ပဟာတဗ္ဗတော။ ဧတေန ပရိဟာနဓမ္မာဘာဝံ ဒီပေတိ။ နယိဒံ ဧကဂုဏံ မုတန္တိ တဉ္စ ဣဒံ ပါရံ ဧကက္ခတ္တုံယေဝ ဖုသနာရဟမ္ပိ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ဧကေန မဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနာဘာဝတော။ ဧတေန ဧကမဂ္ဂေနေဝ အရဟတ္တာဘာဝံ ဒီပေတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၆။)֍ * ၇၂၁။ ဣဒါနိ ပဋိပဒါနိသံသံ ဒဿေန္တော ‘‘ယဿ စ ဝိသတာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယဿ စ ဧဝံ ပဋိပန္နဿ ဘိက္ခုနော တာယ ပဋိပဒါယ ပဟီနတ္တာ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတဘာဝေန ဝိသတတ္တာ ဝိသတာ တဏှာ နတ္ထိ, တဿ ကိလေသသောတစ္ဆေဒေန ဆိန္နသောတဿ ကုသလာကုသလပ္ပဟာနေန ကိစ္စာကိစ္စပ္ပဟီနဿ ရာဂဇော ဝါ ဒေါသဇော ဝါ အပ္ပမတ္တကောပိ ပရိဠာဟော န ဝိဇ္ဇတီတိ။
֍ * ၇၂၂။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဣမာ ဂါထာယော သုတွာ နာလကတ္ထေရဿ စိတ္တံ ဥဒပါဒိ – ‘‘ယဒိ ဧတ္တကံ မောနေယျံ သုကရံ န ဒုက္ကရံ, သက္ကာ အပ္ပကသိရေန ပူရေတု’’န္တိ, တသ္မာဿ ဘဂဝါ ‘‘ဒုက္ကရမေဝ မောနေယျ’’န္တိ ဒဿေန္တော ပုန ‘‘မောနေယျံ တေ ဥပညိဿ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပညိဿန္တိ ဥပညာပေယျံ, ကထယိဿန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခုရဓာရာ ဥပမာ အဿာတိ ခုရဓာရူပမော။ ဘဝေတိ ဘဝေယျ။ ကော အဓိပ္ပါယော? မောနေယျံ ပဋိပန္နော ဘိက္ခု ခုရဓာရံ ဥပမံ ကတွာ ပစ္စယေသု ဝတ္တေယျ။ ယထာ မဓုဒိဒ္ဓံ ခုရဓာရံ လိဟန္တော, ဆေဒတော, ဇိဝှံ ရက္ခတိ, ဧဝံ ဓမ္မေန လဒ္ဓေ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တော စိတ္တံ ကိလေသုပ္ပတ္တိတော ရက္ခေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စယာ ဟိ ပရိသုဒ္ဓေန ဉာယေန လဒ္ဓုဉ္စ အနဝဇ္ဇပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုဉ္စ န သုခေန သက္ကာတိ ဘဂဝါ ပစ္စယနိဿိတမေဝ ဗဟုသော ဘဏတိ။ ဇိဝှါယ တာလုမာဟစ္စ, ဥဒရေ သညတော သိယာတိ ဇိဝှါယ တာလုံ ဥပ္ပီဠေတွာပိ ရသတဏှံ ဝိနောဒေန္တော ကိလိဋ္ဌေန မဂ္ဂေန ဥပ္ပန္နပစ္စယေ အသေဝန္တော ဥဒရေ သံယတော သိယာ။
֍ * ၇၂၃။ အလီနစိတ္တော စ သိယာတိ နိစ္စံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ အဋ္ဌိတကာရိတာယ အကုသီတစိတ္တော စ ဘဝေယျ။ န စာပိ ဗဟု စိန္တယေတိ ဉာတိဇနပဒါမရဝိတက္ကဝသေန စ ဗဟုံ န စိန္တေယျ။ နိရာမဂန္ဓော အသိတော, ဗြဟ္မစရိယပရာယဏောတိ နိက္ကိလေသော စ ဟုတွာ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ကိသ္မိဉ္စိ ဘဝေ အနိဿိတော သိက္ခာတ္တယသကလသာသနဗြဟ္မစရိယပရာယဏော ဧဝ ဘဝေယျ။
၇၂၄-၅။ ဧကာသနဿာတိ ဝိဝိတ္တာသနဿ။ အာသနမုခေန စေတ္ထ သဗ္ဗဣရိယာပထာ ဝုတ္တာ။ ယတော သဗ္ဗဣရိယာပထေသု ဧကီဘာဝဿ သိက္ခေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကာသနဿာတိ စ သမ္ပဒါနဝစနမေတံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၇။)သမဏူပါသနဿ စာတိ သမဏေဟိ ဥပါသိတဗ္ဗဿ အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏဘာဝနာနုယောဂဿ, သမဏာနံ ဝါ ဥပါသနဘူတဿ အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏဘေဒဿေဝ။ ဣဒမ္ပိ သမ္ပဒါနဝစနမေဝ, ဥပါသနတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ဧကာသနေန ကာယဝိဝေကော, သမဏူပါသနေန စိတ္တဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကတ္တံ မောနမက္ခာတန္တိ ဧဝမိဒံ ကာယစိတ္တဝိဝေကဝသေန ‘‘ဧကတ္တံ မောန’’န္တိ အက္ခာတံ။ ဧကော စေ အဘိရမိဿသီတိ ဣဒံ ပန ဥတ္တရဂါထာပေက္ခံ ပဒံ, ‘‘အထ ဘာဟိသိ ဒသဒိသာ’’တိ ဣမိနာ အဿ သမ္ဗန္ဓော။
ဘာဟိသီတိ ဘာသိဿသိ ပကာသေဿသိ။ ဣမံ ပဋိပဒံ ဘာဝေန္တော သဗ္ဗဒိသာသု ကိတ္တိယာ ပါကဋော ဘဝိဿသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုတွာ ဓီရာနန္တိအာဒီနံ ပန စတုန္နံ ပဒါနံ အယမတ္ထော – ယေန စ ကိတ္တိဃောသေန ဘာဟိသိ ဒသဒိသာ တံ ဓီရာနံ ဈာယီနံ ကာမစာဂိနံ နိဃောသံ သုတွာ အထ တွံ တေန ဥဒ္ဓစ္စံ အနာပဇ္ဇိတွာ ဘိယျော ဟိရိဉ္စ သဒ္ဓဉ္စ ကရေယျာသိ, တေန ဃောသေန ဟရာယမာနော ‘‘နိယျာနိကပဋိပဒါ အယ’’န္တိ သဒ္ဓံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဥတ္တရိ ပဋိပတ္တိမေဝ ဗြူဟေယျာသိ။ မာမကောတိ ဧဝဉှိ သန္တေ မမ သာဝကော ဟောတီတိ။
֍ * ၇၂၆။ တံ နဒီဟီတိ ယံ တံ မယာ ‘‘ဟိရိဉ္စ သဒ္ဓဉ္စ ဘိယျော ကုဗ္ဗေထာ’’တိ ဝဒတာ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ဣမိနာ နဒီနိဒဿနေနာပိ ဇာနာထ, တဗ္ဗိပရိယာယဉ္စ သောဗ္ဘေသု စ ပဒရေသုစ ဇာနာထ။ သောဗ္ဘေသူတိ မာတိကာသု။ ပဒရေသူတိ ဒရီသု။ ကထံ? သဏန္တာ ယန္တိ ကုသောဗ္ဘာ, တုဏှီ ယန္တိ မဟောဒဓီတိ။ ကုသောဗ္ဘာ ဟိ သောဗ္ဘပဒရာဒိဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ကုန္နဒိယော သဏန္တာ သဒ္ဒံ ကရောန္တာ ဥဒ္ဓတာ ဟုတွာ ယန္တိ, ဂင်္ဂါဒိဘေဒါ ပန မဟာနဒိယော တုဏှီ ယန္တိ, ဧဝံ ‘‘မောနေယျံ ပူရေမီ’’တိ ဥဒ္ဓတော ဟောတိ အမာမကော, မာမကော ပန ဟိရိဉ္စ သဒ္ဓဉ္စ ဥပ္ပါဒေတွာ နီစစိတ္တောဝ ဟောတိ။
၇၂၇-၉။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ယဒူနကံ…ပေ… ပဏ္ဍိတောတိ။ တတ္ထ သိယာ – သစေ အဍ္ဎကုမ္ဘူပမော ဗာလော သဏန္တတာယ, ရဟဒေါ ပူရောဝ ပဏ္ဍိတော သန္တတာယ, အထ ကသ္မာ ဗုဒ္ဓသမဏော ဧဝံ ဓမ္မဒေသနာဗျာဝဋော ဟုတွာ ဗဟုံ ဘာသတီတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓေန ‘‘ယံ သမဏော’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယံ ဗုဒ္ဓသမဏော ဗဟုံ ဘာသတိ ဥပေတံ အတ္ထသဉှိတံ,
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၈။)အတ္ထုပေတံ ဓမ္မုပေတဉ္စ ဟိတေန စ သံဟိတံ, တံ န ဥဒ္ဓစ္စေန, အပိစ ခေါ ဇာနံ သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဒိဝသမ္ပိ ဒေသေန္တော နိပ္ပပဉ္စောဝ ဟုတွာ။ တဿ ဟိ သဗ္ဗံ ဝစီကမ္မံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိ။ ဧဝံ ဒေသေန္တော စ ‘‘ဣဒမဿ ဟိတံ ဣဒမဿ ဟိတ’’န္တိ နာနပ္ပကာရတော ဇာနံ သော ဗဟု ဘာသတိ, န ကေဝလံ ဗဟုဘာဏိတာယ။ အဝသာနဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော – ဧဝံ တာဝ သဗ္ဗညုတညာဏေန သမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓသမဏော ဇာနံ သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ဇာနံ သော ဗဟု ဘာသတိ။ တေန ဒေသိတံ ပန ဓမ္မံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယေနေဝ ဉာဏေန ယော စ ဇာနံ သံယတတ္တော, ဇာနံ န ဗဟု ဘာသတိ, သ မုနိ မောနမရဟတိ, သ မုနိ မောနမဇ္ဈဂါတိ။ တဿတ္ထော – တံ ဓမ္မံ ဇာနန္တော သံယတတ္တော ဂုတ္တစိတ္တော ဟုတွာ ယံ ဘာသိတံ သတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟံ န ဟောတိ, တံ ဇာနံ န ဗဟု ဘာသတိ။ သော ဧဝံဝိဓော မောနတ္ထံ ပဋိပန္နကော မုနိ မောနေယျပဋိပဒါသင်္ခါတံ မောနံ အရဟတိ။ န ကေဝလဉ္စ အရဟတိယေဝ, အပိစ ခေါ ပန သ မုနိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတံ မောနံ အဇ္ဈဂါ ဣစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။
တံ သုတွာ နာလကတ္ထေရော တီသု ဌာနေသု အပ္ပိစ္ဆော အဟောသိ ဒဿနေ သဝနေ ပုစ္ဆာယာတိ။ သော ဟိ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပသန္နစိတ္တော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဝနံ ပဝိဋ္ဌော, ပုန ‘‘အဟော ဝတာဟံ ဘဂဝန္တံ ပဿေယျ’’န္တိ လောလဘာဝံ န ဇနေသိ။ အယမဿ ဒဿနေ အပ္ပိစ္ဆတာ။ တထာ ‘‘အဟော ဝတာဟံ ပုန ဓမ္မဒေသနံ သုဏေယျ’’န္တိ လောလဘာဝံ န ဇနေသိ။ အယမဿ သဝနေ အပ္ပိစ္ဆတာ။ တထာ ‘‘အဟော ဝတာဟံ ပုန မောနေယျပဋိပဒံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ လောလဘာဝံ န ဇနေသိ။ အယမဿ ပုစ္ဆာယ အပ္ပိစ္ဆတာ။
သော ဧဝံ အပ္ပိစ္ဆော သမာနော ပဗ္ဗတပါဒံ ပဝိသိတွာ ဧကဝနသဏ္ဍေ ဒွေ ဒိဝသာနိ န ဝသိ, ဧကရုက္ခမူလေ ဒွေ ဒိဝသာနိ န နိသီဒိ, ဧကဂါမေ ဒွေ ဒိဝသာနိ ပိဏ္ဍာယ န ပါဝိသိ။ ဣတိ ဝနတော ဝနံ, ရုက္ခတော ရုက္ခံ, ဂါမတော ဂါမံ အာဟိဏ္ဍန္တော အနုရူပပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ အဂ္ဂဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ အထ ယသ္မာ မောနေယျပဋိပဒံ ဥက္ကဋ္ဌံ ကတွာ ပူရေန္တော ဘိက္ခု သတ္တေဝ မာသာနိ ဇီဝတိ, မဇ္ဈိမံ ကတွာ ပူရေန္တော သတ္တ ဝဿာနိ, မန္ဒံ ကတွာ ပူရေန္တော သောဠသ ဝဿာနိ။ အယဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌံ ကတွာ ပူရေသိ, တသ္မာ သတ္တ မာသေ ဌတွာ အတ္တနော အာယုသင်္ခါရပရိက္ခယံ ဉတွာ နှာယိတွာ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ဒိဂုဏံ သံဃာဋိံ ပါရုပိတွာ ဒသဗလာဘိမုခေါ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတံ ဝန္ဒိတွာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၁၉။)အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဟိင်္ဂုလကပဗ္ဗတံ နိဿာယ ဌိတကောဝ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ ဉတွာ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဂန္တွာ သရီရကိစ္စံ ကတွာ ဓာတုယော ဂါဟာပေတွာ စေတိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အဂမာသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ နာလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ဒွယတာနုပဿနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဒွယတာနုပဿနာသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣမဿ သုတ္တဿ အတ္တဇ္ဈာသယတော ဥပ္ပတ္တိ။ အတ္တဇ္ဈာသယေန ဟိ ဘဂဝါ ဣမံ သုတ္တံ ဒေသေသိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပနဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယမေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒီနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ပုဗ္ဗာရာမေတိ သာဝတ္ထိနဂရဿ ပုရတ္ထိမဒိသာယံ အာရာမေ။ မိဂါရမာတု ပါသာဒေတိ ဧတ္ထ ဝိသာခါ ဥပါသိကာ အတ္တနော သသုရေန မိဂါရေန သေဋ္ဌိနာ မာတုဋ္ဌာနေ ဌပိတတ္တာ ‘‘မိဂါရမာတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တာယ မိဂါရမာတုယာ နဝကောဋိအဂ္ဃနကံ မဟာလတာပိဠန္ဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကာရာပိတော ပါသာဒေါ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ပဉ္စ ပဉ္စ ဂဗ္ဘသတာနိ ကတွာ သဟဿကူဋာဂါရဂဗ္ဘော, သော ‘‘မိဂါရမာတုပါသာဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ မိဂါရမာတု ပါသာဒေ။
တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါတိ ယံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိံ နိဿာယ ပုဗ္ဗာရာမေ မိဂါရမာတု ပါသာဒေ ဝိဟရတိ, တေန သမယေန။ တဒဟုပေါသထေတိ တသ္မိံ အဟု ဥပေါသထေ, ဥပေါသထဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပန္နရသေတိ ဣဒံ ဥပေါသထဂ္ဂဟဏေန သမ္ပတ္တာဝသေသုပေါသထပဋိက္ခေပဝစနံ။ ပုဏ္ဏာယ ပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယာတိ ပန္နရသဒိဝသတ္တာ ဒိဝသဂဏနာယ အဗ္ဘာဒိဥပက္ကိလေသဝိရဟတ္တာ ရတ္တိဂုဏသမ္ပတ္တိယာ စ ပုဏ္ဏတ္တာ ပုဏ္ဏာယ, ပရိပုဏ္ဏစန္ဒတ္တာ ပုဏ္ဏမာယ စ ရတ္တိယာ။ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတောတိ ဘိက္ခုသံဃေန ပရိဝုတော။ အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နော ဟောတီတိ မိဂါရမာတု ရတနပါသာဒပရိဝေဏေ အဗ္ဘောကာသေ ဥပရိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဩကာသေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နော ဟောတိ။ တုဏှီဘူတံ တုဏှီဘူတန္တိ အတီဝ တုဏှီဘူတံ, ယတော ယတော ဝါ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၀။)အနုဝိလောကေတိ, တတော တတော တုဏှီဘူတံ, တုဏှီဘူတံ ဝါစာယ, ပုန တုဏှီဘူတံ ကာယေန။ ဘိက္ခုသံဃံ အနုဝိလောကေတွာတိ တံ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နံ အနေကသဟဿဘိက္ခုပရိမာဏံ တုဏှီဘူတံ တုဏှီဘူတံ ဘိက္ခုသံဃံ ‘‘ဧတ္တကာ ဧတ္ထ သောတာပန္နာ, ဧတ္တကာ သကဒါဂါမိနော, ဧတ္တကာ အနာဂါမိနော ဧတ္တကာ အာရဒ္ဓဝိပဿကာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာ, ဣမဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ကီဒိသီ ဓမ္မဒေသနာ သပ္ပါယာ’’တိ သပ္ပါယဓမ္မဒေသနာပရိစ္ဆေဒနတ္ထံ ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတွာ။
ယေ တေ, ဘိက္ခဝေ, ကုသလာ ဓမ္မာတိ ယေ တေ အာရောဂျဋ္ဌေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ဣဋ္ဌဖလဋ္ဌေန ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန စ ကုသလာ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ, တဇ္ဇောတကာ ဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ အရိယာ နိယျာနိကာ သမ္ဗောဓဂါမိနောတိ ဥပဂန္တဗ္ဗဋ္ဌေန အရိယာ, လောကတော နိယျာနဋ္ဌေန နိယျာနိကာ, သမ္ဗောဓသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ ဂမနဋ္ဌေန သမ္ဗောဓဂါမိနော။ တေသံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ…ပေ… သဝနာယ, တေသံ ဘိက္ခဝေ ကုသလာနံ…ပေ… သမ္ဗောဓဂါမီနံ ကာ ဥပနိသာ, ကိံ ကာရဏံ, ကိံ ပယောဇနံ တုမှာကံ သဝနာယ, ကိမတ္ထံ တုမှေ တေ ဓမ္မေ သုဏာထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဝဒေဝ ဒွယတာနံ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတံ ဉာဏာယာတိ ဧတ္ထ ယာဝဒေဝါတိ ပရိစ္ဆေဒါဝဓာရဏဝစနံ။ ဒွေ အဝယဝါ ဧတေသန္တိ ဒွယာ, ဒွယာ ဧဝ ဒွယတာ, တေသံ ဒွယတာနံ။ ‘‘ဒွယာန’’န္တိပိ ပါဌော။ ယထာဘူတံ ဉာဏာယာတိ အဝိပရီတဉာဏာယ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒေတံ လောကိယလောကုတ္တရာဒိဘေဒေန ဒွိဓာ ဝဝတ္ထိတာနံ ဓမ္မာနံ ဝိပဿနာသင်္ခါတံ ယထာဘူတဉာဏံ, ဧတဒတ္ထာယ န ဣတော ဘိယျောတိ, သဝနေန ဟိ ဧတ္တကံ ဟောတိ, တဒုတ္တရိ ဝိသေသာဓိဂမော ဘာဝနာယာတိ။ ကိဉ္စ ဒွယတံ ဝဒေထာတိ ဧတ္ထ ပန သစေ, ဝေါ ဘိက္ခဝေ, သိယာ, ကိဉ္စ တုမှေ, ဘန္တေ, ဒွယတံ ဝဒေထာတိ အယမဓိပ္ပါယော။ ပဒတ္ထော ပန ‘‘ကိဉ္စ ဒွယတာဘာဝံ ဝဒေထာ’’တိ။
(၁) တတော ဘဂဝါ ဒွယတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဧဝမာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွယတာနံ စတုသစ္စဓမ္မာနံ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ, အယံ ဒုက္ခသမုဒယော’’တိ ဧဝံ လောကိယဿ ဧကဿ အဝယဝဿ သဟေတုကဿ ဝါ ဒုက္ခဿ ဒဿနေန အယံ ဧကာနုပဿနာ, ဣတရာ လောကုတ္တရဿ ဒုတိယဿ အဝယဝဿ သဥပါယဿ ဝါ နိရောဓဿ ဒဿနေန ဒုတိယာနုပဿနာ။ ပဌမာ စေတ္ထ တတိယစတုတ္ထဝိသုဒ္ဓီဟိ ဟောတိ, ဒုတိယာ ပဉ္စမဝိသုဒ္ဓိယာ။ ဧဝံ သမ္မာ ဒွယတာနုပဿိနောတိ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန သမ္မာ ဒွယဓမ္မေ အနုပဿန္တဿ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၁။)သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမတ္တဿ, ကာယိကစေတသိကဝီရိယာတာပေန အာတာပိနော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခတ္တာ, ပဟိတတ္တဿ။ ပါဋိကင်္ခန္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညာတိ အသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အရဟတ္တံ။ သတိ ဝါ ဥပါဒိသေသေ အနာဂါမိတာတိ ‘‘ဥပါဒိသေသ’’န္တိ ပုနဗ္ဘဝဝသေန ဥပါဒါတဗ္ဗက္ခန္ဓသေသံ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ ဝါ သတိ အနာဂါမိဘာဝေါ ပဋိကင်္ခေါတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဟေဋ္ဌိမဖလာနိပိ ဧဝံ ဒွယတာနုပဿိနောဝ ဟောန္တိ, ဥပရိမဖလေသု ပန ဥဿာဟံ ဇနေန္တော ဧဝမာဟ။
ဣဒမဝေါစာတိအာဒိ သင်္ဂီတိကာရာနံ ဝစနံ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ‘‘ယေ တေ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိဝုတ္တနိဒဿနံ။ ဧတန္တိ ဣဒါနိ ‘‘ယေ ဒုက္ခ’’န္တိ ဧဝမာဒိဝတ္တဗ္ဗဂါထာဗန္ဓနိဒဿနံ။ ဣမာ စ ဂါထာ စတုသစ္စဒီပကတ္တာ ဝုတ္တတ္ထဒီပိကာ ဧဝ, ဧဝံ သန္တေပိ ဂါထာရုစိကာနံ ပစ္ဆာ အာဂတာနံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အသမတ္ထတာယ အနုဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒါနိ ယဒိ ဝဒေယျ သုန္ဒရ’’န္တိ အာကင်္ခန္တာနံ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနဉ္စ အတ္ထာယ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသတ္ထဒီပိကာ ဝါတိ အဝိပဿကေ ဝိပဿကေ စ ဒဿေတွာ တေသံ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဒဿနတော, တသ္မာ ဝိသေသတ္ထဒဿနတ္ထမေဝ ဝုတ္တာ။ ဧသ နယော ဣတော ပရမ္ပိ ဂါထာဝစနေသု။
֍ * ၇၃၀။ တတ္ထ ယတ္ထ စာတိ နိဗ္ဗာနံ ဒဿေတိ။ နိဗ္ဗာနေ ဟိ ဒုက္ခံ သဗ္ဗသော ဥပရုဇ္ဈတိ, သဗ္ဗပ္ပကာရံ ဥပရုဇ္ဈတိ, သဟေတုကံ ဥပရုဇ္ဈတိ, အသေသဉ္စ ဥပရုဇ္ဈတိ။ တဉ္စ မဂ္ဂန္တိ တဉ္စ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ။
၇၃၁-၃။ စေတောဝိမုတ္တိဟီနာ တေ, အထော ပညာဝိမုတ္တိယာတိ ဧတ္ထ အရဟတ္တဖလသမာဓိ ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ, အရဟတ္တဖလပညာ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဏှာစရိတေန ဝါ အပ္ပနာဈာနဗလေန ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ အဓိဂတံ အရဟတ္တဖလံ ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ, ဒိဋ္ဌိစရိတေန ဥပစာရဇ္ဈာနမတ္တံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝိပဿိတွာ အဓိဂတံ အရဟတ္တဖလံ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တိ။ အနာဂါမိဖလံ ဝါ ကာမရာဂံ သန္ဓာယ ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ, အရဟတ္တဖလံ သဗ္ဗပ္ပကာရတော အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တီတိ။ အန္တကိရိယာယာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တကရဏတ္ထာယ။ ဇာတိဇရူပဂါတိ ဇာတိဇရံ ဥပဂတာ, ဇာတိဇရာယ ဝါ ဥပဂတာ, န ပရိမုစ္စန္တိ ဇာတိဇရာယာတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသမေတ္ထ အာဒိတော ပဘုတိ ပါကဋမေဝ။ ဂါထာပရိယောသာနေ စ သဋ္ဌိမတ္တာ ဘိက္ခူ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၂။)တံ ဒေသနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝိပဿိတွာ တသ္မိံယေဝ အာသနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ သဗ္ဗဝါရေသု။
(၂) အတော ဧဝ ဘဂဝါ ‘‘သိယာ အညေနပိ ပရိယာယေနာ’’တိအာဒိနာ နယေန နာနပ္ပကာရတော ဒွယတာနုပဿနံ အာဟ။ တတ္ထ ဒုတိယဝါရေ ဥပဓိပစ္စယာတိ သာသဝကမ္မပစ္စယာ။ သာသဝကမ္မဉှိ ဣဓ ‘‘ဥပဓီ’’တိ အဓိပ္ပေတံ။ အသေသဝိရာဂနိရောဓာတိ အသေသံ ဝိရာဂေန နိရောဓာ, အသေသဝိရာဂသင်္ခါတာ ဝါ နိရောဓာ။
֍ * ၇၃၄။ ဥပဓိနိဒါနာတိ ကမ္မပစ္စယာ။ ဒုက္ခဿ ဇာတိပ္ပဘဝါနုပဿီတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဇာတိကာရဏံ ‘‘ဥပဓီ’’တိ အနုပဿန္တော။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။ ဧဝံ အယမ္ပိ ဝါရော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဒီပေတွာ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဝုတ္တော။ ယထာ စာယံ, ဧဝံ သဗ္ဗဝါရာ။
(၃) တတ္ထ တတိယဝါရေ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာတိ ဘဝဂါမိကမ္မသမ္ဘာရအဝိဇ္ဇာပစ္စယာ။ ဒုက္ခံ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဝဋ္ဋဒုက္ခမေဝ။
֍ * ၇၃၅။ ဇာတိမရဏသံသာရန္တိ ခန္ဓနိဗ္ဗတ္တိံ ဇာတိံ ခန္ဓဘေဒံ မရဏံ ခန္ဓပဋိပါဋိံ သံသာရဉ္စ။ ဝဇန္တီတိ ဂစ္ဆန္တိ ဥပေန္တိ။ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝန္တိ ဣမံ မနုဿဘာဝံ ဣတော အဝသေသအညနိကာယဘာဝဉ္စ။ ဂတီတိ ပစ္စယဘာဝေါ။
֍ * ၇၃၆။ အဝိဇ္ဇာ ဟာယန္တိ အဝိဇ္ဇာ ဟိ အယံ။ ဝိဇ္ဇာဂတာ စ ယေ သတ္တာတိ ယေ စ အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇာယ ကိလေသေ ဝိဇ္ဈိတွာ ဂတာ ခီဏာသဝသတ္တာ။ သေသမုတ္တာနတ္ထမေဝ။
(၄) စတုတ္ထဝါရေ သင်္ခါရပစ္စယာတိ ပုညာပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရပစ္စယာ။
၇၃၈-၉။ ဧတမာဒီနဝံ ဉတွာတိ ယဒိဒံ ဒုက္ခံ သင်္ခါရပစ္စယာ, ဧတံ အာဒီနဝန္တိ ဉတွာ။ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထာတိ သဗ္ဗေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သင်္ခါရာနံ မဂ္ဂဉာဏေန သမထာ, ဥပဟတတာယ ဖလသမတ္ထတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သညာနန္တိ ကာမသညာဒီနံ မဂ္ဂေနေဝ ဥပရောဓနာ။ ဧတံ ဉတွာ ယထာတထန္တိ ဧတံ ဒုက္ခက္ခယံ အဝိပရီတံ ဉတွာ။ သမ္မဒ္ဒသာတိ သမ္မာဒဿနာ။ သမ္မဒညာယာတိ သင်္ခတံ အနိစ္စာဒိတော, အသင်္ခတဉ္စ နိစ္စာဒိတော ဉတွာ။ မာရသံယောဂန္တိ တေဘူမကဝဋ္ဋံ။ သေသမုတ္တာနတ္ထမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၃။)(၅) ပဉ္စမဝါရေ ဝိညာဏပစ္စယာတိ ကမ္မသဟဇာတအဘိသင်္ခါရဝိညာဏပစ္စယာ။
֍ * ၇၄၁။ နိစ္ဆာတောတိ နိတ္တဏှော။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
(၆) ဆဋ္ဌဝါရေ ဖဿပစ္စယာတိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဖဿပစ္စယာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဧတ္ထ ပဒပဋိပါဋိယာ ဝတ္တဗ္ဗာနိ နာမရူပသဠာယတနာနိ အဝတွာ ဖဿော ဝုတ္တော။ တာနိ ဟိ ရူပမိဿကတ္တာ ကမ္မသမ္ပယုတ္တာနေဝ န ဟောန္တိ, ဣဒဉ္စ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ကမ္မတော ဝါ သမ္ဘဝေယျ ကမ္မသမ္ပယုတ္တဓမ္မတော ဝါတိ။
၇၄၂-၃။ ဘဝသောတာနုသာရိနန္တိ တဏှာနုသာရိနံ။ ပရိညာယာတိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ။ အညာယာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂပညာယ ဉတွာ။ ဥပသမေ ရတာတိ ဖလသမာပတ္တိဝသေန နိဗ္ဗာနေ ရတာ။ ဖဿာဘိသမယာတိ ဖဿနိရောဓာ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
(၇) သတ္တမဝါရေ ဝေဒနာပစ္စယာတိ ကမ္မသမ္ပယုတ္တဝေဒနာပစ္စယာ။
၇၄၄-၅။ အဒုက္ခမသုခံ သဟာတိ အဒုက္ခမသုခေန သဟ။ ဧတံ ဒုက္ခန္တိ ဉတွာနာတိ ဧတံ သဗ္ဗံ ဝေဒယိတံ ‘‘ဒုက္ခကာရဏ’’န္တိ ဉတွာ, ဝိပရိဏာမဋ္ဌိတိအညာဏဒုက္ခတာဟိ ဝါ ဒုက္ခံ ဉတွာ။ မောသဓမ္မန္တိ နဿနဓမ္မံ။ ပလောကိနန္တိ ဇရာမရဏေဟိ ပလုဇ္ဇနဓမ္မံ။ ဖုဿ ဖုဿာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေန ဖုသိတွာ ဖုသိတွာ။ ဝယံ ပဿန္တိ အန္တေ ဘင်္ဂမေဝ ပဿန္တော။ ဧဝံ တတ္ထ ဝိဇာနတီတိ ဧဝံ တာ ဝေဒနာ ဝိဇာနာတိ, တတ္ထ ဝါ ဒုက္ခဘာဝံ ဝိဇာနာတိ။ ဝေဒနာနံ ခယာတိ တတော ပရံ မဂ္ဂဉာဏေန ကမ္မသမ္ပယုတ္တာနံ ဝေဒနာနံ ခယာ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
(၈) အဋ္ဌမဝါရေ တဏှာပစ္စယာတိ ကမ္မသမ္ဘာရတဏှာပစ္စယာ။
֍ * ၇၄၇။ ဧတမာဒီနဝံ ဉတွာ, တဏှံ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝန္တိ ဧတံ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝံ တဏှာယ အာဒီနဝံ ဉတွာ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
(၉) နဝမဝါရေ ဥပါဒါနပစ္စယာတိ ကမ္မသမ္ဘာရဥပါဒါနပစ္စယာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၄။)၇၄၈-၉။ ဘဝေါတိ ဝိပါကဘဝေါ ခန္ဓပါတုဘာဝေါ။ ဘူတော ဒုက္ခန္တိ ဘူတော သမ္ဘူတော ဝဋ္ဋဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။ ဇာတဿ မရဏန္တိ ယတြာပိ ‘‘ဘူတော သုခံ နိဂစ္ဆတီ’’တိ ဗာလာ မညန္တိ, တတြာပိ ဒုက္ခမေဝ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဇာတဿ မရဏံ ဟောတီ’’တိ။ ဒုတိယဂါထာယ ယောဇနာ – အနိစ္စာဒီဟိ သမ္မဒညာယ ပဏ္ဍိတာ ဥပါဒါနက္ခယာ ဇာတိက္ခယံ နိဗ္ဗာနံ အဘိညာယ န ဂစ္ဆန္တိ ပုနဗ္ဘဝန္တိ။
(၁၀) ဒသမဝါရေ အာရမ္ဘပစ္စယာတိ ကမ္မသမ္ပယုတ္တဝီရိယပစ္စယာ။
֍ * ၇၅၁။ အနာရမ္ဘေ ဝိမုတ္တိနောတိ အနာရမ္ဘေ နိဗ္ဗာနေ ဝိမုတ္တဿ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
(၁၁) ဧကာဒသမဝါရေ အာဟာရပစ္စယာတိ ကမ္မသမ္ပယုတ္တာဟာရပစ္စယာ။ အပရော နယော – စတုဗ္ဗိဓာ သတ္တာ ရူပူပဂါ, ဝေဒနူပဂါ, သညူပဂါ, သင်္ခါရူပဂါတိ။ တတ္ထ ဧကာဒသဝိဓာယ ကာမဓာတုယာ သတ္တာ ရူပူပဂါ ကဗဠီကာရာဟာရသေဝနတော။ ရူပဓာတုယာ သတ္တာ အညတြ အသညေဟိ ဝေဒနူပဂါ ဖဿာဟာရသေဝနတော။ ဟေဋ္ဌာ တိဝိဓာယ အရူပဓာတုယာ သတ္တာ သညူပဂါ သညာဘိနိဗ္ဗတ္တမနောသဉ္စေတနာဟာရသေဝနတော။ ဘဝဂ္ဂေ သတ္တာ သင်္ခါရူပဂါ သင်္ခါရာဘိနိဗ္ဗတ္တဝိညာဏာဟာရသေဝနတောတိ။ ဧဝမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ, သဗ္ဗံ အာဟာရပစ္စယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၇၅၅။ အာရောဂျန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခါယ သေဝီတိ စတ္တာရော ပစ္စယေ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သေဝမာနော, ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနိ အဋ္ဌာရသဓာတုယော’’တိ ဧဝံ ဝါ လောကံ သင်္ခါယ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ဉာဏေန သေဝမာနော။ ဓမ္မဋ္ဌောတိ စတုသစ္စဓမ္မေ ဌိတော။ သင်္ချံ နောပေတီတိ ‘‘ဒေဝေါ’’တိ ဝါ ‘‘မနုဿော’’တိ ဝါ အာဒိကံ သင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
(၁၂) ဒွါဒသမဝါရေ ဣဉ္ဇိတပစ္စယာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိကမ္မကိလေသဣဉ္ဇိတေသု ယတော ကုတောစိ ကမ္မသမ္ဘာရိဉ္ဇိတပစ္စယာ။
֍ * ၇၅၇။ ဧဇံ ဝေါဿဇ္ဇာတိ တဏှံ စဇိတွာ။ သင်္ခါရေ ဥပရုန္ဓိယာတိ ကမ္မံ ကမ္မသမ္ပယုတ္တေ စ သင်္ခါရေ နိရောဓေတွာ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၅။)(၁၃) တေရသမဝါရေ နိဿိတဿ စလိတန္တိ တဏှာယ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနေဟိ ဝါ ခန္ဓေ နိဿိတဿ သီဟသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈) ဒေဝါနံ ဝိယ ဘယစလနံ ဟောတိ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
(၁၄) စုဒ္ဒသမဝါရေ ရူပေဟီတိ ရူပဘဝေဟိ ရူပသမာပတ္တီဟိ ဝါ။ အရူပါတိ အရူပဘဝါ အရူပသမာပတ္တိယော ဝါ။ နိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။
֍ * ၇၆၁။ မစ္စုဟာယိနောတိ မရဏမစ္စု ကိလေသမစ္စု ဒေဝပုတ္တမစ္စုဟာယိနော, တိဝိဓမ္ပိ တံ မစ္စုံ ဟိတွာ ဂါမိနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
(၁၅) ပန္နရသမဝါရေ ယန္တိ နာမရူပံ သန္ဓာယာဟ။ တဉှိ လောကေန ဓုဝသုဘသုခတ္တဝသေန ‘‘ဣဒံ သစ္စ’’န္တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ ဒိဋ္ဌမာလောကိတံ။ တဒမရိယာနန္တိ ဣဒံ အရိယာနံ, အနုနာသိကဣကာရလောပံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧတံ မုသာတိ ဧတံ ဓုဝါဒိဝသေန ဂဟိတမ္ပိ မုသာ, န တာဒိသံ ဟောတီတိ။ ပုန ယန္တိ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယာဟ။ တဉှိ လောကေန ရူပဝေဒနာဒီနမဘာဝတော ‘‘ဣဒံ မုသာ နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ။ တဒမရိယာနံ ဧတံ သစ္စန္တိ တံ ဣဒံ အရိယာနံ ဧတံ နိက္ကိလေသသင်္ခါတာ သုဘဘာဝါ, ပဝတ္တိဒုက္ခပဋိပက္ခသင်္ခါတာ သုခဘာဝါ, အစ္စန္တသန္တိသင်္ခါတာ နိစ္စဘာဝါ စ အနပဂမနေန ပရမတ္ထတော ‘‘သစ္စ’’န္တိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌံ။
၇၆၂-၃။ အနတ္တနိ အတ္တမာနိန္တိ အနတ္တနိ နာမရူပေ အတ္တမာနိံ။ ဣဒံ သစ္စန္တိ မညတီတိ ဣဒံ နာမရူပံ ဓုဝါဒိဝသေန ‘‘သစ္စ’’န္တိ မညတိ။ ယေန ယေန ဟီတိ ယေန ယေန ရူပေ ဝါ ဝေဒနာယ ဝါ ‘‘မမ ရူပံ, မမ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ နယေန မညန္တိ။ တတော တန္တိ တတော မညိတာကာရာ တံ နာမရူပံ ဟောတိ အညထာ။ ကိံ ကာရဏံ? တဉှိ တဿ မုသာ ဟောတိ, ယသ္မာ တံ ယထာမညိတာကာရာ မုသာ ဟောတိ, တသ္မာ အညထာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပန မုသာ ဟောတီတိ? မောသဓမ္မဉှိ ဣတ္တရံ, ယသ္မာ ယံ ဣတ္တရံ ပရိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနံ, တံ မောသဓမ္မံ နဿနဓမ္မံ ဟောတိ, တထာရူပဉ္စ နာမရူပန္တိ။ သစ္စာဘိသမယာတိ သစ္စာဝဗောဓာ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
(၁၆) သောဠသမဝါရေ ယန္တိ ဆဗ္ဗိဓမိဋ္ဌာရမ္မဏံ သန္ဓာယာဟ။ တဉှိ လောကေန သလဘမစ္ဆမက္ကဋာဒီဟိ ပဒီပဗဠိသလေပါဒယော ဝိယ ‘‘ဣဒံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၆။)သုခ’’န္တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ။ တဒမရိယာနံ ဧတံ ဒုက္ခန္တိ တံ ဣဒံ အရိယာနံ ‘‘ကာမာ ဟိ စိတြာ မဓုရာ မနောရမာ, ဝိရူပရူပေန မထေန္တိ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၅၀၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၃၆) နယေန ‘‘ဧတံ ဒုက္ခ’’န္တိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌံ။ ပုန ယန္တိ နိဗ္ဗာနမေဝ သန္ဓာယာဟ။ တဉှိ လောကေန ကာမဂုဏာဘာဝါ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဥပနိဇ္ဈာယိတံ။ တဒမရိယာနန္တိ တံ ဣဒံ အရိယာနံ ပရမတ္ထသုခတော ‘‘ဧတံ သုခ’’န္တိ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ သုဒိဋ္ဌံ။
၇၆၅-၆။ ကေဝလာတိ အနဝသေသာ။ ဣဋ္ဌာတိ ဣစ္ဆိတာ ပတ္ထိတာ။ ကန္တာတိ ပိယာ။ မနာပါတိ မနဝုဍ္ဎိကရာ။ ယာဝတတ္ထီတိ ဝုစ္စတီတိ ယာဝတာ ဧတေ ဆ အာရမ္မဏာ အတ္ထီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝစနဗျတ္တယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတေ ဝေါတိ ဧတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ။
၇၆၇-၈။ သုခန္တိ ဒိဋ္ဌမရိယေဟိ, သက္ကာယဿုပရောဓနန္တိ ‘‘သုခ’’မိတိ အရိယေဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓနိရောဓော ဒိဋ္ဌော, နိဗ္ဗာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စနီကမိဒံ ဟောတီတိ ပဋိလောမမိဒံ ဒဿနံ ဟောတိ။ ပဿတန္တိ ပဿန္တာနံ, ပဏ္ဍိတာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယံ ပရေတိ ဧတ္ထ ယန္တိ ဝတ္ထုကာမေ သန္ဓာယာဟ။ ပုန ယံ ပရေတိ ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနံ။
၇၆၉-၇၁။ ပဿာတိ သောတာရံ အာလပတိ။ ဓမ္မန္တိ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ။ သမ္ပမူဠှေတ္ထဝိဒ္ဒသူတိ သမ္ပမူဠှာ ဧတ္ထ အဝိဒ္ဒသူ ဗာလာ။ ကိံကာရဏံ သမ္ပမူဠှာ? နိဝုတာနံ တမော ဟောတိ , အန္ဓကာရော အပဿတံ, ဗာလာနံ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတာနံ ဩတ္ထဋာနံ အန္ဓဘာဝကရဏော တမော ဟောတိ, ယေန နိဗ္ဗာနဓမ္မံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကောန္တိ။ သတဉ္စ ဝိဝဋံ ဟောတိ, အာလောကော ပဿတာမိဝါတိ သတဉ္စ သပ္ပုရိသာနံ ပညာဒဿနေန ပဿတံ အာလောကောဝ ဝိဝဋံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သန္တိကေ န ဝိဇာနန္တိ, မဂါ ဓမ္မဿကောဝိဒါတိ ယံ အတ္တနော သရီရေ တစပဉ္စကမတ္တံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အနန္တရမေဝ အဓိဂန္တဗ္ဗတော, အတ္တနော ခန္ဓာနံ ဝါ နိရောဓမတ္တတော သန္တိကေ နိဗ္ဗာနံ, တံ ဧဝံ သန္တိကေ သန္တမ္ပိ န ဝိဇာနန္တိ မဂဘူတာ ဇနာ မဂ္ဂါမဂ္ဂဓမ္မဿ သစ္စဓမ္မဿ ဝါ အကောဝိဒါ, သဗ္ဗထာ ဘဝရာဂ…ပေ… သုသမ္ဗုဓော။ တတ္ထ မာရဓေယျာနုပန္နေဟီတိ တေဘူမကဝဋ္ဋံ အနုပန္နေဟိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၇။)֍ * ၇၇၂။ ပစ္ဆိမဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော ‘‘ဧဝံ အသုသမ္ဗုဓံ ကော နု အညတြ မရိယေဟီ’’တိ။ တဿတ္ထော – ဌပေတွာ အရိယေ ကော နု အညော နိဗ္ဗာနပဒံ ဇာနိတုံ အရဟတိ, ယံ ပဒံ စတုတ္ထေန အရိယမဂ္ဂေန သမ္မဒညာယ အနန္တရမေဝ အနာသဝါ ဟုတွာ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗန္တိ, သမ္မဒညာယ ဝါ အနာသဝါ ဟုတွာ အန္တေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗန္တီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။
အတ္တမနာတိ တုဋ္ဌမနာ။ အဘိနန္ဒုန္တိ အဘိနန္ဒိံသု။ ဣမသ္မိဉ္စ ပန ဝေယျာကရဏသ္မိန္တိ ဣမသ္မိံ သောဠသမေ ဝေယျာကရဏေ။ ဘညမာနေတိ ဘဏိယမာနေ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ သဗ္ဗေသုပိ သောဠသသု ဝေယျာကရဏေသု သဋ္ဌိမတ္တေ သဋ္ဌိမတ္တေ ကတွာ သဋ္ဌိအဓိကာနံ နဝန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသု, သောဠသက္ခတ္တုံ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ကတွာ စတုသဋ္ဌိ သစ္စာနေတ္ထ ဝေနေယျဝသေန နာနပ္ပကာရတော ဒေသိတာနီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဒွယတာနုပဿနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော စ တတိယော ဝဂ္ဂေါ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယတော, နာမေန
မဟာဝဂ္ဂေါတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၈။)၄။ အဋ္ဌကဝဂ္ဂ
၁။ ကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၇၃။ ကာမံ ကာမယမာနဿာတိ ကာမသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ အညတရော ဗြာဟ္မဏော သာဝတ္ထိယာ ဇေတဝနဿ စ အန္တရေ အစိရဝတီနဒီတီရေ ‘‘ယဝံ ဝပိဿာမီ’’တိ ခေတ္တံ ကသတိ။ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော တံ ဒိသွာ အာဝဇ္ဇေန္တော အဒ္ဒသ – ‘‘အဿ ဗြာဟ္မဏဿ ယဝါ ဝိနဿိဿန္တီ’’တိ, ပုန ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ အာဝဇ္ဇေန္တော စဿ သောတာပတ္တိဖလဿ ဥပနိဿယံ အဒ္ဒသ။ ‘‘ကဒါ ပါပုဏေယျာ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘သဿေ ဝိနဋ္ဌေ သောကာဘိဘူတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ’’တိ အဒ္ဒသ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ တဒါ ဧဝ ဗြာဟ္မဏံ ဥပသင်္ကမိဿာမိ, န မေ ဩဝါဒံ သောတဗ္ဗံ မညိဿတိ။ နာနာရုစိကာ ဟိ ဗြာဟ္မဏာ, ဟန္ဒ, နံ ဣတော ပဘုတိယေဝ သင်္ဂဏှာမိ, ဧဝံ မယိ မုဒုစိတ္တော ဟုတွာ တဒါ ဩဝါဒံ သောဿတီ’’တိ ဗြာဟ္မဏံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ကိံ, ဗြာဟ္မဏ, ကရောသီ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဧဝံ ဥစ္စာကုလီနော သမဏော ဂေါတမော မယာ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောတီ’’တိ တာဝတကေနေဝ ဘဂဝတိ ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ ‘‘ခေတ္တံ, ဘော ဂေါတမ, ကသာမိ ယဝံ ဝပိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ သာရိပုတ္တတ္ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ အကာသိ, န စ အဟေတု အပ္ပစ္စယာ တထာဂတာ ဧဝံ ကရောန္တိ, ဟန္ဒာဟမ္ပိ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောမီ’’တိ ဗြာဟ္မဏံ ဥပသင်္ကမိတွာ တထေဝ ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ ဧဝံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော သေသာ စ အသီတိ မဟာသာဝကာ။ ဗြာဟ္မဏော အတီဝ အတ္တမနော အဟောသိ။
အထ ဘဂဝါ သမ္ပဇ္ဇမာနေပိ သဿေ ဧကဒိဝသံ ကတဘတ္တကိစ္စော သာဝတ္ထိတော ဇေတဝနံ ဂစ္ဆန္တော မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာဟ – ‘‘သုန္ဒရံ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ယဝက္ခေတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ဧဝံ, ဘော ဂေါတမ, သုန္ဒရံ, သစေ သမ္ပဇ္ဇိဿတိ, တုမှာကမ္ပိ သံဝိဘာဂံ ကရိဿာမီ’’တိ။ အထဿ စတုမာသစ္စယေန ယဝါ နိပ္ဖဇ္ဇိံသု။ တဿ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ လာယိဿာမီ’’တိ ဥဿုက္ကံ ကုရုမာနဿေဝ မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ သဗ္ဗရတ္တိံ ဝဿိ။ အစိရဝတီ နဒီ ပူရာ အာဂန္တွာ သဗ္ဗံ ယဝံ ဝဟိ။ ဗြာဟ္မဏော သဗ္ဗရတ္တိံ အနတ္တမနော ဟုတွာ ပဘာတေ နဒီတီရံ ဂတော သဗ္ဗံ သဿဝိပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘ဝိနဋ္ဌောမှိ, ကထံ ဒါနိ ဇီဝိဿာမီ’’တိ ဗလဝသောကံ ဥပ္ပါဒေသိ။ ဘဂဝါပိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၂၉။)တမေဝ ရတ္တိံ ပစ္စူသသမယေ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ‘‘အဇ္ဇ ဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မဒေသနာကာလော’’တိ ဉတွာ ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ဃရဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ‘‘သောကာဘိဘူတံ မံ အဿာသေတုကာမော သမဏော ဂေါတမော အာဂတော’’တိ စိန္တေတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဘဂဝန္တံ နိသီဒါပေသိ။ ဘဂဝါ ဇာနန္တောဝ ဗြာဟ္မဏံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ ဗြာဟ္မဏ ပဒုဋ္ဌစိတ္တော ဝိဟာသီ’’တိ? အာမ, ဘော ဂေါတမ, သဗ္ဗံ မေ ယဝက္ခေတ္တံ ဥဒကေန ဝူဠှန္တိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘န, ဗြာဟ္မဏ, ဝိပန္နေ ဒေါမနဿံ, သမ္ပန္နေ စ သောမနဿံ ကာတဗ္ဗံ။ ကာမာ ဟိ နာမ သမ္ပဇ္ဇန္တိပိ ဝိပဇ္ဇန္တိပီ’’တိ ဝတွာ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ သပ္ပါယံ ဉတွာ ဓမ္မဒေသနာဝသေန ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။ တတ္ထ သင်္ခေပတော ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓမတ္တမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ, ဝိတ္ထာရော ပန နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ, ဧဝံ ဣတော ပရံ သဗ္ဗသုတ္တေသု။
တတ္ထ ကာမန္တိ မနာပိယရူပါဒိတေဘူမကဓမ္မသင်္ခါတံ ဝတ္ထုကာမံ, ကာမယမာနဿာတိ ဣစ္ဆမာနဿ။ တဿ စေ တံ သမိဇ္ဈတီတိ တဿ ကာမယမာနဿ သတ္တဿ တံ ကာမသင်္ခါတံ ဝတ္ထု သမိဇ္ဈတိ စေ, သစေ သော တံ လဘတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒ္ဓါ ပီတိမနော ဟောတီတိ ဧကံသံ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟောတိ။ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။ မစ္စောတိ သတ္တော။ ယဒိစ္ဆတီတိ ယံ ဣစ္ဆတိ။
֍ * ၇၇၄။ တဿ စေ ကာမယာနဿာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ကာမေ ဣစ္ဆမာနဿ, ကာမေန ဝါ ယာယမာနဿ။ ဆန္ဒဇာတဿာတိ ဇာတတဏှဿ။ ဇန္တုနောတိ သတ္တဿ။ တေ ကာမာ ပရိဟာယန္တီတိ တေ ကာမာ ပရိဟာယန္တိ စေ။ သလ္လဝိဒ္ဓေါဝ ရုပ္ပတီတိ အထ အယောမယာဒိနာ သလ္လေန ဝိဒ္ဓေါ ဝိယ ပီဠီယတိ။
֍ * ၇၇၅။ တတိယဂါထာယ သင်္ခေပတ္ထော – ယော ပန ဣမေ ကာမေ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂဝိက္ခမ္ဘနေန ဝါ သမုစ္ဆေဒေန ဝါ အတ္တနော ပါဒေန သပ္ပဿ သိရံ ဣဝ ပရိဝဇ္ဇေတိ။ သော ဘိက္ခု သဗ္ဗံ လောကံ ဝိသရိတွာ ဌိတတ္တာ လောကေ ဝိသတ္တိကာသင်္ခါတံ တဏှံ သတော ဟုတွာ သမတိဝတ္တတီတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၀။)၇၇၆-၈။ တတော ပရာသံ တိဿန္နံ ဂါထာနံ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယော ဧတံ သာလိက္ခေတ္တာဒိံ ခေတ္တံ ဝါ ဃရဝတ္ထာဒိံ ဝတ္ထုံ ဝါ ကဟာပဏသင်္ခါတံ ဟိရညံ ဝါ ဂေါအဿဘေဒံ ဂဝါဿံ ဝါ ဣတ္ထိသညိကာ ထိယော ဝါ ဉာတိဗန္ဓဝါဒီ ဗန္ဓူ ဝါ အညေ ဝါ မနာပိယရူပါဒီ ပုထု ကာမေ အနုဂိဇ္ဈတိ, တံ ပုဂ္ဂလံ အဗလသင်္ခါတာ ကိလေသာ ဗလီယန္တိ သဟန္တိ မဒ္ဒန္တိ, သဒ္ဓါဗလာဒိဝိရဟေန ဝါ အဗလံ တံ ပုဂ္ဂလံ အဗလာ ကိလေသာ ဗလီယန္တိ, အဗလတ္တာ ဗလီယန္တီတိ အတ္ထော။ အထ တံ ကာမဂိဒ္ဓံ ကာမေ ရက္ခန္တံ ပရိယေသန္တဉ္စ သီဟာဒယော စ ပါကဋ ပရိဿယာ ကာယဒုစ္စရိတာဒယော စ အပါကဋ ပရိဿယာ မဒ္ဒန္တိ, တတော အပါကဋပရိဿယေဟိ အဘိဘူတံ တံ ပုဂ္ဂလံ ဇာတိအာဒိ ဒုက္ခံ ဘိန္နံ နာဝံ ဥဒကံ ဝိယ အနွေတိ။ တသ္မာ ကာယဂတာသတိအာဒိဘာဝနာယ ဇန္တု သဒါ သတော ဟုတွာ ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒဝသေန ရူပါဒီသု ဝတ္ထုကာမေသု သဗ္ဗပ္ပကာရမ္ပိ ကိလေသကာမံ ပရိဝဇ္ဇေန္တော ကာမာနိ ပရိဝဇ္ဇယေ။ ဧဝံ တေ ကာမေ ပဟာယ တပ္ပဟာနကရမဂ္ဂေနေဝ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ တရေ ဩဃံ တရေယျ တရိတုံ သက္ကုဏေယျ။ တတော ယထာ ပုရိသော ဥဒကဂရုကံ နာဝံ သိဉ္စိတွာ လဟုကာယ နာဝါယ အပ္ပကသိရေနေဝ ပါရဂူ ဘဝေယျ, ပါရံ ဂစ္ဆေယျ, ဧဝမေဝ အတ္တဘာဝနာဝံ ကိလေသူဒကဂရုကံ သိဉ္စိတွာ လဟုကေန အတ္တဘာဝေန ပါရဂူ ဘဝေယျ, သဗ္ဗဓမ္မပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတော ဘဝေယျ, အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဂစ္ဆေယျ စ, အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာတီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဗြာဟ္မဏော စ ဗြာဟ္မဏီ စ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၁။)၂။ ဂုဟဋ္ဌကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၇၉။ သတ္တော ဂုဟာယန္တိ ဂုဟဋ္ဌကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ အာယသ္မာ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇော ကောသမ္ဗိယံ ဂံင်္ဂါတီရေ အာဝဋ္ဋကံ နာမ ဥတေနဿ ဥယျာနံ, တတ္ထ အဂမာသိ သီတလေ ပဒေသေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိတုကာမော။ အညဒါပိ စာယံ ဂစ္ဆတေဝ တတ္ထ ပုဗ္ဗာသေဝနေန ယထာ ဂဝမ္ပတိတ္ထေရော တာဝတိံသဘဝနန္တိ ဝုတ္တနယမေတံ ဝင်္ဂီသသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ။ သော တတ္ထ ဂင်္ဂါတီရေ သီတလေ ရုက္ခမူလေ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒိ။ ရာဇာပိ ခေါ ဥတေနော တံ ဒိဝသံယေဝ ဥယျာနကီဠိကံ ဂန္တွာ ဗဟုဒေဝ ဒိဝသဘာဂံ နစ္စဂီတာဒီဟိ ဥယျာနေ ကီဠိတွာ ပါနမဒမတ္တော ဧကိဿာ ဣတ္ထိယာ အင်္ကေ သီသံ ကတွာ သယိ။ သေသိတ္ထိယော ‘‘သုတ္တော ရာဇာ’’တိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥယျာနေ ပုပ္ဖဖလာဒီနိ ဂဏှန္တိယော ထေရံ ဒိသွာ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ‘‘မာ သဒ္ဒံ အကတ္ထာ’’တိ အညမညံ နိဝါရေတွာ အပ္ပသဒ္ဒါ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ထေရံ သမ္ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ထေရော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ တာသံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တာ တုဋ္ဌာ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ ဝတွာ သုဏန္တိ။
ရညော သီသံ အင်္ကေနာဒါယ နိသိန္နိတ္ထီ ‘‘ဣမာ မံ ဩဟာယ ကီဠန္တီ’’တိ တာသု ဣဿာပကတာ ဦရုံ စာလေတွာ ရာဇာနံ ပဗောဓေသိ။ ရာဇာ ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ ဣတ္ထာဂါရံ အပဿန္တော ‘‘ကုဟိံ ဣမာ ဝသလိယော’’တိ အာဟ။ သာ အာဟ – ‘‘တုမှေသု အဗဟုကတာ ‘သမဏံ ရမယိဿာမာ’တိ ဂတာ’’တိ။ သော ကုဒ္ဓေါ ထေရာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ တာ ဣတ္ထိယော ရာဇာနံ ဒိသွာ ဧကစ္စာ ဥဋ္ဌဟိံသု, ဧကစ္စာ ‘‘မဟာရာဇ, ပဗ္ဗဇိတဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏာမာ’’တိ န ဥဋ္ဌဟိံသု။ သော တေန ဘိယျောသောမတ္တာယ ကုဒ္ဓေါ ထေရံ အဝန္ဒိတွာဝ ‘‘ကိမတ္ထံ အာဂတောသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဝိဝေကတ္ထံ မဟာရာဇာ’’တိ။ သော ‘‘ဝိဝေကတ္ထာယ အာဂတာ ဧဝံ ဣတ္ထာဂါရပရိဝုတာ နိသီဒန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တဝ ဝိဝေကံ ကထေဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ဝိသာရဒေါပိ ဝိဝေကကထာယ ‘‘နာယံ အညာတုကာမော ပုစ္ဆတီ’’တိ တုဏှီ အဟောသိ။ ရာဇာ ‘‘သစေ န ကထေသိ, တမ္ဗကိပိလ္လိကေဟိ တံ ခါဒါပေဿာမီ’’တိ အညတရသ္မိံ အသောကရုက္ခေ တမ္ဗကိပိလ္လိကပုဋံ ဂဏှန္တော အတ္တနောဝ ဥပရိ ဝိကိရိ။ သော သရီရံ ပုဉ္ဆိတွာ အညံ ပုဋံ ဂဟေတွာ ထေရာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ ထေရော ‘‘သစာယံ ရာဇာ မယိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၂။)အပရဇ္ဈေယျ, အပါယာဘိမုခေါ ဘဝေယျာ’’တိ တံ အနုကမ္ပမာနော ဣဒ္ဓိယာ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဂတော။
တတော ဣတ္ထိယော အာဟံသု – ‘‘မဟာရာဇ, အညေ ရာဇာနော ဤဒိသံ ပဗ္ဗဇိတံ ဒိသွာ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေန္တိ, တွံ တမ္ဗကိပိလ္လိကပုဋေန အာသာဒေတုံ အာရဒ္ဓေါ အဟောသိ, ကုလဝံသံ နာသေတုံ ဥဋ္ဌိတော’’တိ။ သော အတ္တနော ဒေါသံ ဉတွာ တုဏှီ ဟုတွာ ဥယျာနပါလံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အညမ္ပိ ဒိဝသံ ထေရော ဣဓာဂစ္ဆတီ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ တေန ဟိ ယဒါ အာဂစ္ဆတိ, တဒါ မေ အာရောစေယျာသီတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ထေရေ အာဂတေ အာရောစေသိ။ ရာဇာပိ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ပါဏေဟိ သရဏံ ဂတော အဟောသိ။ တမ္ဗကိပိလ္လိကပုဋေန အာသာဒိတဒိဝသေ ပန ထေရော အာကာသေနာဂန္တွာ ပုန ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ ဘဂဝတော ဂန္ဓကုဋိယံ ဥမ္မုဇ္ဇိ။ ဘဂဝါပိ ခေါ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သတော သမ္ပဇာနော သီဟသေယျံ ကပ္ပယမာနော ထေရံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ, ဘာရဒွါဇ, အကာလေ အာဂတောသီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘အာမ ဘဂဝါ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ ဘဂဝါ ‘‘ကိံ ကရိဿတိ တဿ ဝိဝေကကထာ ကာမဂုဏဂိဒ္ဓဿာ’’တိ ဝတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန နိပန္နော ဧဝ ထေရဿ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ သတ္တောတိ လဂ္ဂေါ။ ဂုဟာယန္တိ ကာယေ။ ကာယော ဟိ ရာဂါဒီနံ ဝါဠာနံ ဝသနောကာသတော ‘‘ဂုဟာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဗဟုနာဘိဆန္နောတိ ဗဟုနာ ရာဂါဒိကိလေသဇာလေန အဘိစ္ဆန္နော။ ဧတေန အဇ္ဈတ္တဗန္ဓနံ ဝုတ္တံ။ တိဋ္ဌန္တိ ရာဂါဒိဝသေန တိဋ္ဌန္တော။ နရောတိ သတ္တော။ မောဟနသ္မိံ ပဂါဠှောတိ မောဟနံ ဝုစ္စတိ ကာမဂုဏာ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒေဝမနုဿာ မုယှန္တိ, တေသု အဇ္ဈောဂါဠှော ဟုတွာ။ ဧတေန ဗဟိဒ္ဓါဗန္ဓနံ ဝုတ္တံ။ ဒူရေ ဝိဝေကာ ဟိ တထာဝိဓော သောတိ သော တထာရူပေါ နရော တိဝိဓာပိ ကာယဝိဝေကာဒိကာ ဝိဝေကာ ဒူရေ အနာသန္နေ။ ကိံကာရဏာ? ကာမာ ဟိ လောကေ န ဟိ သုပ္ပဟာယာ, ယသ္မာ လောကေ ကာမာ သုပ္ပဟာယာ န ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၇၈၀။ ဧဝံ ပဌမဂါထာယ ‘‘ဒူရေ ဝိဝေကာ တထာဝိဓော’’တိ သာဓေတွာ ပုန တထာဝိဓာနံ သတ္တာနံ ဓမ္မတံ အာဝိကရောန္တော ‘‘ဣစ္ဆာနိဒါနာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဣစ္ဆာနိဒါနာတိ တဏှာဟေတုကာ။ ဘဝသာတဗဒ္ဓါတိ သုခဝေဒနာဒိမှိ ဘဝသာတေ ဗဒ္ဓါ။ တေ ဒုပ္ပမုဉ္စာတိ တေ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၃။)ဘဝသာတဝတ္ထုဘူတာ ဓမ္မာ, တေ ဝါ တတ္ထ ဗဒ္ဓါ ဣစ္ဆာနိဒါနာ သတ္တာ ဒုပ္ပမောစယာ။ န ဟိ အညမောက္ခာတိ အညေန စ မောစေတုံ န သက္ကောန္တိ။ ကာရဏဝစနံ ဝါ ဧတံ, တေ သတ္တာ ဒုပ္ပမုဉ္စာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အညေန မောစေတဗ္ဗာ န ဟောန္တိ။ ယဒိ ပန မုဉ္စေယျုံ, သကေန ထာမေန မုဉ္စေယျုန္တိ အယမဿ အတ္ထော။ ပစ္ဆာ ပုရေ ဝါပိ အပေက္ခမာနာတိ အနာဂတေ အတီတေ ဝါ ကာမေ အပေက္ခမာနာ။ ဣမေဝ ကာမေ ပုရိမေဝ ဇပ္ပန္တိ ဣမေ ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နေ ကာမေ ပုရိမေ ဝါ ဒုဝိဓေပိ အတီတာနာဂတေ ဗလဝတဏှာယ ပတ္ထယမာနာ။ ဣမေသဉ္စ ဒွိန္နံ ပဒါနံ ‘‘တေ ဒုပ္ပမုဉ္စာ န ဟိ အညမောက္ခာ’’တိ ဣမိနာ သဟ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဣတရထာ ‘‘အပေက္ခမာနာ ဇပ္ပံ ကိံ ကရောန္တိ ကိံ ဝါ ကတာ’’တိ န ပညာယေယျုံ။
၇၈၁-၂။ ဧဝံ ပဌမဂါထာယ ‘‘ဒူရေ ဝိဝေကာ တထာဝိဓော’’တိ သာဓေတွာ ဒုတိယဂါထာယ စ တထာဝိဓာနံ သတ္တာနံ ဓမ္မတံ အာဝိကတွာ ဣဒါနိ နေသံ ပါပကမ္မကရဏံ အာဝိကရောန္တော ‘‘ကာမေသု ဂိဒ္ဓါ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တေ သတ္တာ ကာမေသု ပရိဘောဂတဏှာယ ဂိဒ္ဓါ ပရိယေသနာဒိမနုယုတ္တတ္တာ ပသုတာ သမ္မောဟမာပန္နတ္တာ ပမူဠှာ အဝဂမနတာယ မစ္ဆရိတာယ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဝစနံ အနာဒိယနတာယ စ အဝဒါနိယာ။ ကာယဝိသမာဒိမှိ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌာ အန္တကာလေ မရဏဒုက္ခူပနီတာ ‘‘ကိံသူ ဘဝိဿာမ ဣတော စုတာသေ’’တိ ပရိဒေဝယန္တီတိ။ ယသ္မာ ဧတဒေဝ, တသ္မာ ဟိ သိက္ခေထ…ပေ… မာဟု ဓီရာတိ။ တတ္ထ သိက္ခေထာတိ တိဿော သိက္ခာ အာပဇ္ဇေယျ။ ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ။ သေသမုတ္တာနမေဝ။
֍ * ၇၈၃။ ဣဒါနိ ယေ တထာ န ကရောန္တိ, တေသံ ဗျသနပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဿာမီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပဿာမီတိ မံသစက္ခုအာဒီဟိ ပေက္ခာမိ။ လောကေတိ အပါယာဒိမှိ။ ပရိဖန္ဒမာနန္တိ ဣတော စိတော စ ဖန္ဒမာနံ။ ပဇံ ဣမန္တိ ဣမံ သတ္တကာယံ။ တဏှဂတန္တိ တဏှာယ ဂတံ အဘိဘူတံ, နိပါတိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဝေသူတိ ကာမဘဝါဒီသု။ ဟီနာ နရာတိ ဟီနကမ္မန္တာ နရာ။ မစ္စုမုခေ လပန္တီတိ အန္တကာလေ သမ္ပတ္တေ မရဏမုခေ ပရိဒေဝန္တိ။ အဝီတတဏှာသေတိ အဝိဂတတဏှာ။ ဘဝါဘဝေသူတိ ကာမဘဝါဒီသု။ အထ ဝါ ဘဝါဘဝေသူတိ ဘဝဘဝေသု, ပုနပ္ပုနဘဝေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၇၈၄။ ဣဒါနိ ယသ္မာ အဝီတတဏှာ ဧဝံ ဖန္ဒန္တိ စ လပန္တိ စ, တသ္မာ တဏှာဝိနယေ သမာဒပေန္တော ‘‘မမာယိတေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ မမာယိတေတိ တဏှာဒိဋ္ဌိမမတ္တေဟိ ‘‘မမ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ ပဿထာတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၄။)သောတာရေ အာလပန္တော အာဟ။ ဧတမ္ပီတိ ဧတမ္ပိ အာဒီနဝံ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၇၈၅။ ဧဝမေတ္ထ ပဌမဂါထာယ အဿာဒံ, တတော ပရာဟိ စတူဟိ အာဒီနဝဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဥပါယံ နိဿရဏံ နိဿရဏာနိသံသဉ္စ ဒဿေတုံ သဗ္ဗာဟိ ဝါ ဧတာဟိ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဘောသု အန္တေသူ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဥဘောသု အန္တေသူတိ ဖဿဖဿသမုဒယာဒီသု ဒွီသု ပရိစ္ဆေဒေသု။ ဝိနေယျ ဆန္ဒန္တိ ဆန္ဒရာဂံ ဝိနေတွာ။ ဖဿံ ပရိညာယာတိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိဖဿံ, ဖဿာနုသာရေန ဝါ တံသမ္ပယုတ္တေ သဗ္ဗေပိ အရူပဓမ္မေ, တေသံ ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏဝသေန ရူပဓမ္မေ စာတိ သကလမ္ပိ နာမရူပံ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ။ အနာနုဂိဒ္ဓေါတိ ရူပါဒီသု သဗ္ဗဓမ္မေသု အဂိဒ္ဓေါ။ ယဒတ္တဂရဟီ တဒကုဗ္ဗမာနောတိ ယံ အတ္တနာ ဂရဟတိ, တံ အကုရုမာနော။ နလိပ္ပတီ ဒိဋ္ဌသုတေသု ဓီရောတိ သော ဧဝရူပေါ ဓိတိသမ္ပန္နော ဓီရော ဒိဋ္ဌေသု စ သုတေသု စ ဓမ္မေသု ဒွိန္နံ လေပါနံ ဧကေနပိ လေပေန န လိပ္ပတိ။ အာကာသမိဝ နိရုပလိတ္တော အစ္စန္တဝေါဒါနပ္ပတ္တော ဟောတိ။
֍ * ၇၈၆။ သညံ ပရိညာတိ ဂါထာယ ပန အယံ သင်္ခေပတ္ထော – န ကေဝလဉ္စ ဖဿမေဝ, အပိစ ခေါ ပန ကာမသညာဒိဘေဒံ သညမ္ပိ, သညာနုသာရေန ဝါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ နာမရူပံ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ ဣမာယ ပဋိပဒါယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝိတရေယျ ဩဃံ, တတော သော တိဏ္ဏောဃော တဏှာဒိဋ္ဌိ ပရိဂ္ဂဟေသု တဏှာဒိဋ္ဌိလေပပ္ပဟာနေန နောပလိတ္တော ခီဏာသဝ မုနိ ရာဂါဒိသလ္လာနံ အဗ္ဗူဠှတ္တာ အဗ္ဗူဠှသလ္လော သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ အပ္ပမတ္တော စရံ, ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ အပ္ပမတ္တော စရံ တေန အပ္ပမာဒစာရေန အဗ္ဗူဠှသလ္လော ဟုတွာ သကပရတ္တဘာဝါဒိဘေဒံ နာသီသတီ လောကမိမံ ပရဉ္စ, အညဒတ္ထု စရိမစိတ္တနိရောဓာ နိရုပါဒါနော ဇာတဝေဒေါဝ ပရိနိဗ္ဗာတီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ ဓမ္မနေတ္တိဋ္ဌပနမေဝ ကရောန္တော, န ဥတ္တရိံ ဣမာယ ဒေသနာယ မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဥပ္ပါဒေသိ ခီဏာသဝဿ ဒေသိတတ္တာတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဂုဟဋ္ဌကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၅။)၃။ ဒုဋ္ဌဋ္ဌကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၈၇။ ဝဒန္တိ ဝေ ဒုဋ္ဌမနာပီတိ ဒုဋ္ဌဋ္ဌကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အာဒိဂါထာယ တာဝ ဥပ္ပတ္တိ – မုနိသုတ္တနယေန ဘဂဝတော ဘိက္ခုသံဃဿ စ ဥပ္ပန္နလာဘသက္ကာရံ အသဟမာနာ တိတ္ထိယာ သုန္ဒရိံ ပရိဗ္ဗာဇိကံ ဥယျောဇေသုံ။ သာ ကိရ ဇနပဒကလျာဏီ သေတဝတ္ထပရိဗ္ဗာဇိကာဝ အဟောသိ။ သာ သုနှာတာ သုနိဝတ္ထာ မာလာဂန္ဓဝိလေပနဝိဘူသိတာ ဘဂဝတော ဓမ္မံ သုတွာ သာဝတ္ထိဝါသီနံ ဇေတဝနတော နိက္ခမနဝေလာယ သာဝတ္ထိတော နိက္ခမိတွာ ဇေတဝနာဘိမုခီ ဂစ္ဆတိ။ မနုဿေဟိ စ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိတာ ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ သာဝကေ စဿ ရမယိတုံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတွာ ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကေ ဝိစရိတွာ ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကေ ပိဒဟိတေ နဂရံ ပဝိသိတွာ ပဘာတေ ပုန ဇေတဝနံ ဂန္တွာ ဂန္ဓကုဋိသမီပေ ပုပ္ဖါနိ ဝိစိနန္တီ ဝိယ စရတိ။ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ အာဂတေဟိ စ မနုဿေဟိ ‘‘ကိမတ္ထံ အာဂတာသီ’’တိ ပုစ္ဆိတာ ယံကိဉ္စိဒေဝ ဘဏတိ။ ဧဝံ အဍ္ဎမာသမတ္တေ ဝီတိက္ကန္တေ တိတ္ထိယာ တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ ပရိခါတဋေ နိက္ခိပိတွာ ပဘာတေ ‘‘သုန္ဒရိံ န ပဿာမာ’’တိ ကောလာဟလံ ကတွာ ရညော စ အာရောစေတွာ တေန အနုညာတာ ဇေတဝနံ ပဝိသိတွာ ဝိစိနန္တာ ဝိယ တံ နိက္ခိတ္တဋ္ဌာနာ ဥဒ္ဓရိတွာ မဉ္စကံ အာရောပေတွာ နဂရံ အဘိဟရိတွာ ဥပက္ကောသံ အကံသု။ သဗ္ဗံ ပါဠိယံ (ဥဒါ။ ၃၈) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဘဂဝါ တံ ဒိဝသံ ပစ္စူသသမယေ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ‘‘တိတ္ထိယာ အဇ္ဇ အယသံ ဥပ္ပါဒေဿန္တီ’’တိ ဉတွာ ‘‘တေသံ သဒ္ဒဟိတွာ မာဒိသေ စိတ္တံ ပကောပေတွာ မဟာဇနော အပါယာဘိမုခေါ မာ အဟောသီ’’တိ ဂန္ဓကုဋိဒွါရံ ပိဒဟိတွာ အန္တောဂန္ဓကုဋိယံယေဝ အစ္ဆိ, န နဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဘိက္ခူ ပန ဒွါရံ ပိဒဟိတံ ဒိသွာ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝ ပဝိသိံသု။ မနုဿာ ဘိက္ခူ ဒိသွာ နာနပ္ပကာရေဟိ အက္ကောသိံသု။ အထ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတော တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ ‘‘တိတ္ထိယေဟိ, ဘန္တေ, မဟာအယသော ဥပ္ပါဒိတော, န သက္ကာ ဣဓ ဝသိတုံ, ဝိပုလော ဇမ္ဗုဒီပေါ, အညတ္ထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထပိ အယသေ ဥဋ္ဌိတေ ကုဟိံ ဂမိဿသိ အာနန္ဒာတိ? ‘‘အညံ နဂရံ ဘဂဝါ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘အာဂမေဟိ, အာနန္ဒ, သတ္တာဟမေဝါယံ သဒ္ဒေါ ဘဝိဿတိ, သတ္တာဟစ္စယေန ယေဟိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၆။)အယသော ကတော, တေသံယေဝ ဥပရိ ပတိဿတီ’’တိ ဝတွာ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ‘‘ဝဒန္တိ ဝေ’’တိ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။
တတ္ထ ဝဒန္တီတိ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသံဃဉ္စ ဥပဝဒန္တိ။ ဒုဋ္ဌမနာပိ ဧကေ အထောပိ ဝေ သစ္စမနာတိ ဧကစ္စေ ဒုဋ္ဌစိတ္တာ, ဧကစ္စေ တထသညိနောပိ ဟုတွာ, တိတ္ထိယာ ဒုဋ္ဌစိတ္တာ, ယေ တေသံ ဝစနံ သုတွာ သဒ္ဒဟိံသု, တေ သစ္စမနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝါဒဉ္စ ဇာတန္တိ ဧတံ အက္ကောသဝါဒံ ဥပ္ပန္နံ။ မုနိ နော ဥပေတီတိ အကာရကတာယ စ အကုပ္ပနတာယ စ ဗုဒ္ဓမုနိ န ဥပေတိ။ တသ္မာ မုနီ နတ္ထိ ခိလော ကုဟိဉ္စီတိ တေန ကာရဏေန အယံ မုနိ ရာဂါဒိခိလေဟိ နတ္ထိ ခိလော ကုဟိဉ္စီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၇၈၈။ ဣမဉ္စ ဂါထံ ဝတွာ ဘဂဝါ အာနန္ဒတ္ထေရံ ပုစ္ဆိ, ‘‘ဧဝံ ခုံသေတွာ ဝမ္ဘေတွာ ဝုစ္စမာနာ ဘိက္ခူ, အာနန္ဒ, ကိံ ဝဒန္တီ’’တိ။ န ကိဉ္စိ ဘဂဝါတိ။ ‘‘န, အာနန္ဒ, ‘အဟံ သီလဝါ’တိ သဗ္ဗတ္ထ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗံ, လောကေ ဟိ နာဘာသမာနံ ဇာနန္တိ မိဿံ ဗာလေဟိ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ ဝတွာ, ‘‘ဘိက္ခူ, အာနန္ဒ, တေ မနုဿေ ဧဝံ ပဋိစောဒေန္တူ’’တိ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ ‘‘အဘူတဝါဒီ နိရယံ ဥပေတီ’’တိ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။ ထေရော တံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘မနုဿာ တုမှေဟိ ဣမာယ ဂါထာယ ပဋိစောဒေတဗ္ဗာ’’တိ။ ဘိက္ခူ တထာ အကံသု။ ပဏ္ဍိတမနုဿာ တုဏှီ အဟေသုံ။ ရာဇာပိ ရာဇပုရိသေ သဗ္ဗတော ပေသေတွာ ယေသံ ဓုတ္တာနံ လဉ္ဇံ ဒတွာ တိတ္ထိယာ တံ မာရာပေသုံ, တေ ဂဟေတွာ နိဂ္ဂယှ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ တိတ္ထိယေ ပရိဘာသိ။ မနုဿာပိ တိတ္ထိယေ ဒိသွာ လေဍ္ဍုနာ ပဟရန္တိ, ပံသုနာ ဩကိရန္တိ ‘‘ဘဂဝတော အယသံ ဥပ္ပါဒေသု’’န္တိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော တံ ဒိသွာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ, ဘဂဝါ ထေရဿ ဣမံ ဂါထမဘာသိ ‘‘သကဉှိ ဒိဋ္ဌိံ…ပေ… ဝဒေယျာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယာယံ ဒိဋ္ဌိ တိတ္ထိယဇနဿ ‘‘သုန္ဒရိံ မာရေတွာ သမဏာနံ သကျပုတ္တိယာနံ အဝဏ္ဏံ ပကာသေတွာ ဧတေနုပါယေန လဒ္ဓံ သက္ကာရံ သာဒိယိဿာမာ’’တိ, သော တံ ဒိဋ္ဌိံ ကထံ အတိက္ကမေယျ, အထ ခေါ သော အယသော တမေဝ တိတ္ထိယဇနံ ပစ္စာဂတော တံ ဒိဋ္ဌိံ အစ္စေတုံ အသက္ကောန္တံ။ ယော ဝါ သဿတာဒိဝါဒီ, သောပိ သကံ ဒိဋ္ဌိံ ကထံ အစ္စယေယျ တေန ဒိဋ္ဌိစ္ဆန္ဒေန အနုနီတော တာယ စ ဒိဋ္ဌိရုစိယာ နိဝိဋ္ဌော, အပိစ ခေါ ပန သယံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၇။)သမတ္တာနိ ပကုဗ္ဗမာနော အတ္တနာဝ ပရိပုဏ္ဏာနိ တာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ကရောန္တော ယထာ ဇာနေယျ, တထေဝ ဝဒေယျာတိ။
֍ * ၇၈၉။ အထ ရာဇာ သတ္တာဟစ္စယေန တံ ကုဏပံ ဆဍ္ဍာပေတွာ သာယနှသမယံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ အာဟ – ‘‘နနု, ဘန္တေ, ဤဒိသေ အယသေ ဥပ္ပန္နေ မယှမ္ပိ အာရောစေတဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ, ‘‘န, မဟာရာဇ, ‘အဟံ သီလဝါ ဂုဏသမ္ပန္နော’တိ ပရေသံ အာရောစေတုံ အရိယာနံ ပတိရူပ’’န္တိ ဝတွာ တဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ‘‘ယော အတ္တနော သီလဝတာနီ’’တိ အဝသေသဂါထာယော အဘာသိ။
တတ္ထ သီလဝတာနီတိ ပါတိမောက္ခာဒီနိ သီလာနိ အာရညိကာဒီနိ ဓုတင်္ဂဝတာနိ စ။ အနာနုပုဋ္ဌောတိ အပုစ္ဆိတော။ ပါဝါတိ ဝဒတိ။ အနရိယဓမ္မံ ကုသလာ တမာဟု, ယော အာတုမာနံ သယမေဝ ပါဝါတိ ယော ဧဝံ အတ္တာနံ သယမေဝ ဝဒတိ, တဿ တံ ဝါဒံ ‘‘အနရိယဓမ္မော ဧသော’’တိ ကုသလာ ဧဝံ ကထေန္တိ။
֍ * ၇၉၀။ သန္တောတိ ရာဂါဒိကိလေသဝူပသမေန သန္တော, တထာ အဘိနိဗ္ဗုတတ္တော။ ဣတိဟန္တိ သီလေသု အကတ္ထမာနောတိ ‘‘အဟမသ္မိ သီလသမ္ပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဣတိ သီလေသု အကတ္ထမာနော, သီလနိမိတ္တံ အတ္တူပနာယိကံ ဝါစံ အဘာသမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တမရိယဓမ္မံ ကုသလာ ဝဒန္တီတိ တဿ တံ အကတ္ထနံ ‘‘အရိယဓမ္မော ဧသော’’တိ ဗုဒ္ဓါဒယော ခန္ဓာဒိကုသလာ ဝဒန္တိ။ ယဿုဿဒါ နတ္ထိ ကုဟိဉ္စိ လောကေတိ ယဿ ခီဏာသဝဿ ရာဂါဒယော သတ္တ ဥဿဒါ ကုဟိဉ္စိ လောကေ နတ္ထိ, တဿ တံ အကတ္ထနံ ‘‘အရိယဓမ္မော ဧသော’’တိ ဧဝံ ကုသလာ ဝဒန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၇၉၁။ ဧဝံ ခီဏာသဝပဋိပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ တိတ္ထိယာနံ ပဋိပတ္တိံ ရညော ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ပကပ္ပိတာ သင်္ခတာ’’တိ။ တတ္ထ ပကပ္ပိတာတိ ပရိကပ္ပိတာ။ သင်္ခတာတိ ပစ္စယာဘိသင်္ခတာ။ ယဿာတိ ယဿ ကဿစိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ။ ဓမ္မာတိ ဒိဋ္ဌိယော။ ပုရက္ခတာတိ ပုရတော ကတာ။ သန္တီတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ အဝီဝဒါတာတိ အဝေါဒါတာ။ ယဒတ္တနိ ပဿတိ အာနိသံသံ, တံ နိဿိတော ကုပ္ပပဋိစ္စသန္တိန္တိ ယဿေတေ ဒိဋ္ဌိဓမ္မာ ပုရက္ခတာ အဝေါဒါတာ သန္တိ, သော ဧဝံဝိဓော ယသ္မာ အတ္တနိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၈။)ဒိဋ္ဌိဓမ္မိကဉ္စ သက္ကာရာဒိံ, သမ္ပရာယိကဉ္စ ဂတိဝိသေသာဒိံ အာနိသံသံ ပဿတိ, တသ္မာ တဉ္စ အာနိသံသံ, တဉ္စ ကုပ္ပတာယ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နတာယ စ သမ္မုတိသန္တိတာယ စ ကုပ္ပပဋိစ္စသန္တိသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌိံ နိဿိတောဝ ဟောတိ, သော တန္နိဿိတတ္တာ အတ္တာနံ ဝါ ဥက္ကံသေယျ ပရေ ဝါ ဝမ္ဘေယျ အဘူတေဟိပိ ဂုဏဒေါသေဟိ။
֍ * ၇၉၂။ ဧဝံ နိဿိတေန စ ဒိဋ္ဌီနိဝေသာ…ပေ… အာဒိယတီ စ ဓမ္မန္တိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌီနိဝေသာတိ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသသင်္ခါတာနိ ဒိဋ္ဌိနိဝေသနာနိ။ န ဟိ သွာတိဝတ္တာတိ သုခေန အတိဝတ္တိတဗ္ဗာ န ဟောန္တိ။ ဓမ္မေသု နိစ္ဆေယျ သမုဂ္ဂဟီတန္တိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဓမ္မေသု တံ တံ သမုဂ္ဂဟိတံ အဘိနိဝိဋ္ဌံ ဓမ္မံ နိစ္ဆိနိတွာ ပဝတ္တတ္တာ ဒိဋ္ဌိနိဝေသာ န ဟိ သွာတိဝတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ နရော တေသု နိဝေသနေသု, နိရဿတီ အာဒိယတီ စ ဓမ္မန္တိ ယသ္မာ န ဟိ သွာတိဝတ္တာ, တသ္မာ နရော တေသုယေဝ ဒိဋ္ဌိနိဝေသနေသု အဇသီလဂေါသီလကုက္ကုရသီလပဉ္စာတပမရုပ္ပပါတဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနကဏ္ဋကာပဿယာဒိဘေဒံ သတ္ထာရဓမ္မက္ခာနဂဏာဒိဘေဒဉ္စ တံ တံ ဓမ္မံ နိရဿတိ စ အာဒိယတိ စ ဇဟတိ စ ဂဏှာတိ စ ဝနမက္ကဋော ဝိယ တံ တံ သာခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ နိရဿန္တော စ အာဒိယန္တော စ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတ္တာ အသန္တေဟိပိ ဂုဏဒေါသေဟိ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ ယသာယသံ ဥပ္ပါဒေယျ။
֍ * ၇၉၃။ ယော ပနာယံ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာဒိဒေါသဓုနနာယ ပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ ဓောနော, တဿ ဓောနဿ ဟိ…ပေ… အနူပယော သော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဓောနဓမ္မသမန္နာဂမာ ဓောနဿ ဓုတသဗ္ဗပါပဿ အရဟတော ကတ္ထစိ လောကေ တေသု တေသု ဘဝေသု ပကပ္ပိတာ ဒိဋ္ဌိ နတ္ထိ, သော တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝေန, ယာယ စ အတ္တနာ ကတံ ပါပကမ္မံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တာ တိတ္ထိယာ မာယာယ မာနေန ဝါ ဧတံ အဂတိံ ဂစ္ဆန္တိ, တမ္ပိ မာယဉ္စ မာနဉ္စ ပဟာယ ဓောနော ရာဂါဒီနံ ဒေါသာနံ ကေန ဂစ္ဆေယျ, ဒိဋ္ဌဓမ္မေ သမ္ပရာယေ ဝါ နိရယာဒီသု ဂတိဝိသေသေသု ကေန သင်္ခံ ဂစ္ဆေယျ, အနူပယော သော, သော ဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိဥပယာနံ ဒွိန္နံ အဘာဝေန အနူပယောတိ။
֍ * ၇၉၄။ ယော ပန တေသံ ဒွိန္နံ ဘာဝေန ဥပယော ဟောတိ, သော ဥပယော ဟိ…ပေ… ဒိဋ္ဌိမိဓေဝ သဗ္ဗန္တိ။ တတ္ထ ဥပယောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿိတော။ ဓမ္မေသု ဥပေတိ ဝါဒန္တိ ‘‘ရတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ဒုဋ္ဌော’’တိ ဝါ ဧဝံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၃၉။)တေသု တေသု ဓမ္မေသု ဥပေတိ ဝါဒံ။ အနူပယံ ကေန ကထံ ဝဒေယျာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိပဟာနေန အနူပယံ ခီဏာသဝံ ကေန ရာဂေန ဝါ ဒေါသေန ဝါ ကထံ ‘‘ရတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ဒုဋ္ဌော’’တိ ဝါ ဝဒေယျ, ဧဝံ အနုပဝဇ္ဇော စ သော ကိံ တိတ္ထိယာ ဝိယ ကတပဋိစ္ဆာဒကော ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အတ္တာ နိရတ္တာ န ဟိ တဿ အတ္ထီတိ တဿ ဟိ အတ္တဒိဋ္ဌိ ဝါ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဝါ နတ္ထိ, ဂဟဏံ မုဉ္စနံ ဝါပိ အတ္တနိရတ္တသညိတံ နတ္ထိ။ ကိံကာရဏာ နတ္ထီတိ စေ? အဓောသိ သော ဒိဋ္ဌိမိဓေဝ သဗ္ဗံ, ယသ္မာ သော ဣဓေဝ အတ္တဘာဝေ ဉာဏဝါတေန သဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌိဂတံ အဓောသိ, ပဇဟိ, ဝိနောဒေသီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ အတ္တမနော ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ပက္ကာမီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဒုဋ္ဌဋ္ဌကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သုဒ္ဓဋ္ဌကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၉၅။ ပဿာမိ သုဒ္ဓန္တိ သုဒ္ဓဋ္ဌကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အတီတေ ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဗာရာဏသိဝါသီ အညတရော ကုဋုမ္ဗိကော ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ပစ္စန္တဇနပဒံ အဂမာသိ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ တတ္ထ ဝနစရကေန သဒ္ဓိံ မိတ္တံ ကတွာ တဿ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကစ္စိ, တေ သမ္မ, စန္ဒနသာရံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘အာမ သာမီ’’တိ စ ဝုတ္တေ တေနေဝ သဒ္ဓိံ စန္ဒနဝနံ ပဝိသိတွာ သဗ္ဗသကဋာနိ စန္ဒနသာရဿ ပူရေတွာ တမ္ပိ ဝနစရကံ ‘‘ယဒါ, သမ္မ, ဗာရာဏသိံ အာဂစ္ဆသိ, တဒါ စန္ဒနသာရံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ဗာရာဏသိံယေဝ အဂမာသိ။ အထာပရေန သမယေန သောပိ ဝနစရကော စန္ဒနသာရံ ဂဟေတွာ တဿ ဃရံ အဂမာသိ။ သော တံ ဒိသွာ သဗ္ဗံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ သာယနှသမယေ စန္ဒနသာရံ ပိသာပေတွာ သမုဂ္ဂံ ပူရေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, သမ္မ, နှာယိတွာ အာဂစ္ဆာ’’တိ အတ္တနော ပုရိသေန သဒ္ဓိံ နှာနတိတ္ထံ ပေသေသိ။ တေန စ သမယေန ဗာရာဏသိယံ ဥဿဝေါ ဟောတိ။ အထ ဗာရာဏသိဝါသိနော ပါတောဝ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၀။)ဒါနံ ဒတွာ သာယံ သုဒ္ဓဝတ္ထနိဝတ္ထာ မာလာဂန္ဓာဒီနိ ဂဟေတွာ ကဿပဿ ဘဂဝတော မဟာစေတိယံ ဝန္ဒိတုံ ဂစ္ဆန္တိ။ သော ဝနစရကော တေ ဒိသွာ ‘‘မဟာဇနော ကုဟိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဝိဟာရံ စေတိယဝန္ဒနတ္ထာယာ’’တိ စ သုတွာ သယမ္ပိ အဂမာသိ။ တတ္ထ မနုဿေ ဟရိတာလမနောသိလာဒီဟိ နာနပ္ပကာရေဟိ စေတိယေ ပူဇံ ကရောန္တေ ဒိသွာ ကိဉ္စိ စိတြံ ကာတုံ အဇာနန္တော တံ စန္ဒနံ ဂဟေတွာ မဟာစေတိယေ သုဝဏ္ဏိဋ္ဌကာနံ။ ဥပရိ ကံသပါတိမတ္တံ မဏ္ဍလံ အကာသိ။ အထ တတ္ထ သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယံ သူရိယရသ္မိယော ဥဋ္ဌဟိံသု။ သော တံ ဒိသွာ ပသီဒိ, ပတ္ထနဉ္စ အကာသိ ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာမိ, ဤဒိသာ မေ ရသ္မိယော ဥရေ ဥဋ္ဌဟန္တူ’’တိ။ သော ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ဥရေ ရသ္မိယော ဥဋ္ဌဟိံသု, စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယဿ ဥရမဏ္ဍလံ ဝိရောစတိ, ‘‘စန္ဒာဘော ဒေဝပုတ္တော’’တွေဝ စ နံ သဉ္ဇာနိံသု။
သော တာယ သမ္ပတ္တိယာ ဆသု ဒေဝလောကေသု အနုလောမပဋိလောမတော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ခေပေတွာ အမှာကံ ဘဂဝတိ ဥပ္ပန္နေ သာဝတ္ထိယံ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, တထေဝဿ ဥရေ စန္ဒမဏ္ဍလသဒိသံ ရသ္မိမဏ္ဍလံ အဟောသိ။ နာမကရဏဒိဝသေ စဿ မင်္ဂလံ ကတွာ ဗြာဟ္မဏာ တံ မဏ္ဍလံ ဒိသွာ ‘‘ဓညပုညလက္ခဏော အယံ ကုမာရော’’တိ ဝိမှိတာ ‘‘စန္ဒာဘော’’ တွေဝ နာမံ အကံသု။ တံ ဝယပ္ပတ္တံ ဗြာဟ္မဏာ ဂဟေတွာ အလင်္ကရိတွာ ရတ္တကဉ္စုကံ ပါရုပါပေတွာ ရထေ အာရောပေတွာ ‘‘မဟာဗြဟ္မာ အယ’’န္တိ ပူဇေတွာ ‘‘ယော စန္ဒာဘံ ပဿတိ, သော ယသဓနာဒီနိ လဘတိ, သမ္ပရာယဉ္စ သဂ္ဂံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဥဂ္ဃေါသေန္တာ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု အာဟိဏ္ဍန္တိ။ ဂတဂတဋ္ဌာနေ မနုဿာ ‘‘ဧသ ကိရ ဘော စန္ဒာဘော နာမ, ယော ဧတံ ပဿတိ, သော ယသဓနသဂ္ဂါဒီနိ လဘတီ’’တိ ဥပရူပရိ အာဂစ္ဆန္တိ, သကလဇမ္ဗုဒီပေါ စလိ။ ဗြာဟ္မဏာ တုစ္ဆဟတ္ထကာနံ အာဂတာနံ န ဒဿေန္တိ, သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဂဟေတွာ အာဂတာနမေဝ ဒဿေန္တိ။ ဧဝံ စန္ဒာဘံ ဂဟေတွာ အနုဝိစရန္တာ ဗြာဟ္မဏာ ကမေန သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တာ။
တေန စ သမယေန ဘဂဝါ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ အာဂန္တွာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ ဗဟုဇနဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော။ အထ စန္ဒာဘော သာဝတ္ထိံ ပတွာ သမုဒ္ဒပက္ခန္တကုန္နဒီ ဝိယ အပါကဋော အဟောသိ, စန္ဒာဘောတိ ဘဏန္တောပိ နတ္ထိ။ သော သာယနှသမယေ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၁။)မဟာဇနကာယံ မာလာဂန္ဓာဒီနိ အာဒါယ ဇေတဝနာဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော, သော ဗဟုဇနဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, တံ သောတုံ ဇေတဝနံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ စ တေသံ ဝစနံ သုတွာ သောပိ ဗြာဟ္မဏဂဏပရိဝုတော တတ္ထေဝ အဂမာသိ။ ဘဂဝါ စ တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မသဘာယံ ဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နောဝ ဟောတိ။ စန္ဒာဘော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမ္မ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ, တာဝဒေဝ စဿ သော အာလောကော အန္တရဟိတော။ ဗုဒ္ဓါလောကဿ ဟိ သမီပေ အသီတိဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ အညော အာလောကော နာဘိဘောတိ။ သော ‘‘အာလောကော မေ နဋ္ဌော’’တိ နိသီဒိတွာဝ ဥဋ္ဌာသိ, ဥဋ္ဌဟိတွာ စ ဂန္တုမာရဒ္ဓေါ။ အထ နံ အညတရော ပုရိသော အာဟ – ‘‘ကိံ ဘော စန္ဒာဘ, သမဏဿ ဂေါတမဿ ဘီတော ဂစ္ဆသီ’’တိ။ နာဟံ ဘီတော ဂစ္ဆာမိ, အပိစ မေ ဣမဿ တေဇေန အာလောကော န သမ္ပဇ္ဇတီတိ ပုနဒေဝ ဘဂဝတော ပုရတော နိသီဒိတွာ ပါဒတလာ ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကေသဂ္ဂါ ရူပရံသိလက္ခဏာဒိသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘မဟေသက္ခော သမဏော ဂေါတမော, မမ ဥရေ အပ္ပမတ္တကော အာလောကော ဥဋ္ဌိတော, တာဝတကေနပိ မံ ဂဟေတွာ ဗြာဟ္မဏာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဝိစရန္တိ။ ဧဝံ ဝရလက္ခဏသမ္ပတ္တိသမန္နာဂတဿ သမဏဿ ဂေါတမဿ နေဝ မာနော ဥပ္ပန္နော, အဒ္ဓါ အယံ အနောမဂုဏသမန္နာဂတော ဘဝိဿတိ သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ အတိဝိယ ပသန္နစိတ္တော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ ဘဂဝါ အညတရံ ထေရံ အာဏာပေသိ – ‘‘ပဗ္ဗာဇေဟိ န’’န္တိ။ သော တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ သော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ န စိရေနေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ‘‘စန္ဒာဘတ္ထေရော’’တိ ဝိဿုတော အဟောသိ။ တံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ကိံ နု ခေါ, အာဝုသော, ယေ စန္ဒာဘံ အဒ္ဒသံသု။ တေ ယသံ ဝါ ဓနံ ဝါ လဘိံသု, သဂ္ဂံ ဝါ ဂစ္ဆိံသု, ဝိသုဒ္ဓိံ ဝါ ပါပုဏိံသု တေန စက္ခုဒွါရိကရူပဒဿနေနာ’’တိ။ ဘဂဝါ တဿံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝတ္ထော – န, ဘိက္ခဝေ, ဧဝရူပေန ဒဿနေန သုဒ္ဓိ ဟောတိ။ အပိစ ခေါ ကိလေသမလိနတ္တာ အသုဒ္ဓံ, ကိလေသရောဂါနံ အဝိဂမာ သရောဂမေဝ စန္ဒာဘံ ဗြာဟ္မဏံ အညံ ဝါ ဧဝရူပံ ဒိသွာ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဗာလော အဘိဇာနာတိ ‘‘ပဿာမိ သုဒ္ဓံ ပရမံ အရောဂံ, တေန စ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန ဒဿနေန သံသုဒ္ဓိ နရဿ ဟောတီ’’တိ, သော ဧဝံ အဘိဇာနန္တော တံ ဒဿနံ ‘‘ပရမ’’န္တိ ဉတွာ တသ္မိံ ဒဿနေ သုဒ္ဓါနုပဿီ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၂။)သမာနော တံ ဒဿနံ ‘‘မဂ္ဂဉာဏ’’န္တိ ပစ္စေတိ။ တံ ပန မဂ္ဂဉာဏံ န ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌေန စေ သုဒ္ဓီ’’တိ ဒုတိယဂါထံ။
֍ * ၇၉၆။ တဿတ္ထော – တေန ရူပဒဿနသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌေန ယဒိ ကိလေသ သုဒ္ဓိ နရဿ ဟောတိ။ တေန ဝါ ဉာဏေန သော ယဒိ ဇာတိအာဒိ ဒုက္ခံ ပဇဟာတိ။ ဧဝံ သန္တေ အရိယမဂ္ဂတော အညေန အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေနေဝ သော သုဇ္ဈတိ, ရာဂါဒီဟိ ဥပဓီဟိ သဥပဓိကော ဧဝ သမာနော သုဇ္ဈတီတိ အာပန္နံ ဟောတိ, န စ ဧဝံဝိဓော သုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ဒိဋ္ဌီ ဟိ နံ ပါဝ တထာ ဝဒါနံ, သာ နံ ဒိဋ္ဌိယေဝ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော အယ’’န္တိ ကထေတိ ဒိဋ္ဌိအနုရူပံ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒိနာ နယေန တထာ တထာ ဝဒန္တိ။
֍ * ၇၉၇။ န ဗြာဟ္မဏောတိ တတိယဂါထာ။ တဿတ္ထော – ယော ပန ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ, သော မဂ္ဂေန အဓိဂတာသဝက္ခယော ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏော အရိယမဂ္ဂဉာဏတော အညေန အဘိမင်္ဂလသမ္မတရူပသင်္ခါတေ ဒိဋ္ဌေ တထာဝိဓသဒ္ဒသင်္ခါတေ သုတေ အဝီတိက္ကမသင်္ခါတေ သီလေ ဟတ္ထိဝတာဒိဘေဒေ ဝတေ ပထဝိအာဒိဘေဒေ မုတေ စ ဥပ္ပန္နေန မိစ္ဆာဉာဏေန သုဒ္ဓိံ န အာဟ။ သေသမဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ တေဓာတုက ပုညေ သဗ္ဗသ္မိဉ္စ ပါပေ အနူပလိတ္တော, တဿ ပဟီနတ္တာ အတ္တဒိဋ္ဌိယာ ယဿ ကဿစိ ဝါ ဂဟဏဿ ပဟီနတ္တာ အတ္တဉ္ဇဟော, ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ အကရဏတော နယိဓ ပကုဗ္ဗမာနောတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ နံ ဧဝံ ပသံသန္တော အာဟ။ သဗ္ဗဿေဝ စဿ ပုရိမပါဒေန သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော – ပုညေ စ ပါပေ စ အနူပလိတ္တော, အတ္တဉ္ဇဟော နယိဓ ပကုဗ္ဗမာနော, န ဗြာဟ္မဏော အညတော သုဒ္ဓိမာဟာတိ။
֍ * ၇၉၈။ ဧဝံ န ဗြာဟ္မဏော အညတော သုဒ္ဓိမာဟာတိ ဝတွာ ဣဒါနိ ယေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ အညတော သုဒ္ဓိံ ဗြုဝန္တိ, တေသံ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ အနိဗ္ဗာဟကဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ပုရိမံ ပဟာယာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တေ ဟိ အညတော သုဒ္ဓိဝါဒါ သမာနာပိ ယဿာ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဟီနတ္တာ ဂဟဏမုဉ္စနံ ဟောတိ။ တာယ ပုရိမံ သတ္ထာရာဒိံ ပဟာယ အပရံ နိဿိတာ ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ အနုဂတာ အဘိဘူတာ ရာဂါဒိဘေဒံ န တရန္တိ သင်္ဂံ, တဉ္စ အတရန္တာ တံ တံ ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဏှန္တိ စ နိရဿဇန္တိ စ မက္ကဋောဝ သာခန္တိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၃။)֍ * ၇၉၉။ ပဉ္စမဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော – ယော စ သော ‘‘ဒိဋ္ဌီ ဟိ နံ ပါဝ တထာ ဝဒါန’’န္တိ ဝုတ္တော, သော သယံ သမာဒါယာတိ။ တတ္ထ သယန္တိ သာမံ။ သမာဒါယာတိ ဂဟေတွာ။ ဝတာနီတိ ဟတ္ထိဝတာဒီနိ။ ဥစ္စာဝစန္တိ အပရာပရံ ဟီနပဏီတံ ဝါ သတ္ထာရတော သတ္ထာရာဒိံ။ သညသတ္တောတိ ကာမသညာဒီသု လဂ္ဂေါ။ ဝိဒွါ စ ဝေဒေဟိ သမေစ္စ ဓမ္မန္တိ ပရမတ္ထဝိဒွါ စ အရဟာ စတူဟိ မဂ္ဂဉာဏဝေဒေဟိ စတုသစ္စဓမ္မံ အဘိသမေစ္စာတိ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၈၀၀။ သ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိသေနိဘူတော, ယံ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌံဝ သုတံ မုတံ ဝါတိ သော ဘူရိပညော ခီဏာသဝေါ ယံ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌံ ဝါ သုတံ ဝါ မုတံ ဝါ တေသု သဗ္ဗဓမ္မေသု မာရသေနံ ဝိနာသေတွာ ဌိတဘာဝေန ဝိသေနိဘူတော။ တမေဝဒဿိန္တိ တံ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဒဿိံ။ ဝိဝဋံ စရန္တန္တိ တဏှစ္ဆဒနာဒိဝိဂမေန ဝိဝဋံ ဟုတွာ စရန္တံ။ ကေနီဓ လောကသ္မိံ ဝိကပ္ပယေယျာတိ ကေန ဣဓ လောကေ တဏှာကပ္ပေန ဝါ ဒိဋ္ဌိကပ္ပေန ဝါ ကောစိ ဝိကပ္ပေယျ, တေသံ ဝါ ပဟီနတ္တာ ရာဂါဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနာတိ။
֍ * ၈၀၁။ န ကပ္ပယန္တီတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – ကိဉ္စ ဘိယျော? တေ ဟိ တာဒိသာ သန္တော ဒွိန္နံ ကပ္ပါနံ ပုရေက္ခာရာနဉ္စ ကေနစိ န ကပ္ပယန္တိ န ပုရေက္ခရောန္တိ, ပရမတ္ထအစ္စန္တသုဒ္ဓိအဓိဂတတ္တာ အနစ္စန္တသုဒ္ဓိံယေဝ အကိရိယသဿတဒိဋ္ဌိံ အစ္စန္တ သုဒ္ဓီတိ န တေ ဝဒန္တိ။ အာဒါနဂန္ထံ ဂထိတံ ဝိသဇ္ဇာတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ရူပါဒီနံ အာဒါယကတ္တာ အာဒါနဂန္ထံ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ ဂထိတံ ဗဒ္ဓံ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန ဝိသဇ္ဇ ဆိန္ဒိတွာ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၈၀၂။ သီမာတိဂေါတိ ဂါထာ ဧကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဝုတ္တာ။ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ပနဿာ သမ္ဗန္ဓော, သော ဧဝံ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ သဒ္ဓိံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ကိဉ္စ ဘိယျော သော ဤဒိသော ဘူရိပညော စတုန္နံ ကိလေသသီမာနံ အတီတတ္တာ သီမာတိဂေါ ဗာဟိတပါပတ္တာ စ ဗြာဟ္မဏော, ဣတ္ထမ္ဘူတဿ စ တဿ နတ္ထိ ပရစိတ္တပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေဟိ ဉတွာ ဝါ မံသစက္ခုဒိဗ္ဗစက္ခူဟိ ဒိသွာ ဝါ ကိဉ္စိ သမုဂ္ဂဟီတံ, အဘိနိဝိဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော စ ကာမရာဂါဘာဝတော န ရာဂရာဂီ, ရူပါရူပရာဂါဘာဝတော န
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၄။)ဝိရာဂရတ္တော။ ယတော ဧဝံဝိဓဿ ‘‘ဣဒံ ပရ’’န္တိ ကိဉ္စိ ဣဓ ဥဂ္ဂဟိတံ နတ္ထီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သုဒ္ဓဋ္ဌကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပရမဋ္ဌကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၀၃။ ပရမန္တိ ဒိဋ္ဌီသူတိ ပရမဋ္ဌကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ နာနာတိတ္ထိယာ သန္နိပတိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဒိဋ္ဌိံ ဒီပေန္တာ ‘‘ဣဒံ ပရမံ, ဣဒံ ပရမ’’န္တိ ကလဟံ ကတွာ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ သမ္ဗဟုလေ ဇစ္စန္ဓေ သန္နိပါတာပေတွာ ‘‘ဣမေသံ ဟတ္ထိံ ဒဿေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ ရာဇပုရိသာ အန္ဓေ သန္နိပါတာပေတွာ ဟတ္ထိံ ပုရတော သယာပေတွာ ‘‘ပဿထာ’’တိ အာဟံသု။ တေ ဟတ္ထိဿ ဧကမေကံ အင်္ဂံ ပရာမသိံသု။ တတော ရညာ ‘‘ကီဒိသော, ဘဏေ, ဟတ္ထီ’’တိ ပုဋ္ဌော ယော သောဏ္ဍံ ပရာမသိ, သော ‘‘သေယျထာပိ, မဟာရာဇ, နင်္ဂလီသာ’’တိ ဘဏိ။ ယေ ဒန္တာဒီနိ ပရာမသိံသု, တေ ဣတရံ ‘‘မာ ဘော ရညော ပုရတော မုသာ ဘဏီ’’တိ ပရိဘာသိတွာ ‘‘သေယျထာပိ, မဟာရာဇ, ဘိတ္တိခိလော’’တိအာဒီနိ အာဟံသု။ ရာဇာ တံ သဗ္ဗံ သုတွာ ‘‘ဤဒိသော တုမှာကံ သမယော’’တိ တိတ္ထိယေ ဥယျောဇေသိ။ အညတရော ပိဏ္ဍစာရိကော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ တဿံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘ယထာ, ဘိက္ခဝေ, ဇစ္စန္ဓာ ဟတ္ထိံ အဇာနန္တာ တံ တံ အင်္ဂံ ပရာမသိတွာ ဝိဝဒိံသု, ဧဝံ တိတ္ထိယာ ဝိမောက္ခန္တိကဓမ္မံ အဇာနန္တာ တံ တံ ဒိဋ္ဌိံ ပရာမသိတွာ ဝိဝဒန္တီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ ပရမန္တိ ဒိဋ္ဌီသု ပရိဗ္ဗသာနောတိ ‘‘ဣဒံ ပရမ’’န္တိ ဂဟေတွာ သကာယ သကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသမာနော။ ယဒုတ္တရိ ကုရုတေတိ ယံ အတ္တနော သတ္ထာရာဒိံ သေဋ္ဌံ ကရောတိ။ ဟီနာတိ အညေ တတော သဗ္ဗမာဟာတိ တံ အတ္တနော သတ္ထာရာဒိံ ဌပေတွာ တတော အညေ သဗ္ဗေ ‘‘ဟီနာ ဣမေ’’တိ အာဟ။ တသ္မာ ဝိဝါဒါနိ အဝီတိဝတ္တောတိ တေန ကာရဏေန သော ဒိဋ္ဌိကလဟေ အဝီတိဝတ္တောဝ ဟောတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၅။)֍ * ၈၀၄။ ဒုတိယဂါထာယ အတ္ထော – ဧဝံ အဝီတိဝတ္တော စ ယံ ဒိဋ္ဌေ သုတေ သီလဝတေ မုတေတိ ဧတေသု ဝတ္ထူသု ဥပ္ပန္နဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေ အတ္တနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အာနိသံသံ ပဿတိ။ တဒေဝ သော တတ္ထ သကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အာနိသံသံ ‘‘ဣဒံ သေဋ္ဌ’’န္တိ အဘိနိဝိသိတွာ အညံ သဗ္ဗံ ပရသတ္ထာရာဒိကံ နိဟီနတော ပဿတိ။
֍ * ၈၀၅။ တတိယဂါထာယ အတ္ထော – ဧဝံ ပဿတော စဿ ယံ အတ္တနော သတ္ထာရာဒိံ နိဿိတော အညံ ပရသတ္ထာရာဒိံ ဟီနံ ပဿတိ တံ ပန ဒဿနံ ဂန္ထမေဝ ကုသလာ ဝဒန္တိ, ဗန္ဓနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ဧတဒေဝ, တသ္မာ ဟိ ဒိဋ္ဌံဝ သုတံ မုတံ ဝါ သီလဗ္ဗတံ ဘိက္ခု န နိဿယေယျ, နာဘိနိဝေသေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၈၀၆။ စတုတ္ထဂါထာယ အတ္ထော – န ကေဝလံ ဒိဋ္ဌသုတာဒိံ န နိဿယေယျ, အပိစ ခေါ ပန အသဉ္ဇာတံ ဥပရူပရိ ဒိဋ္ဌိမ္ပိ လောကသ္မိံ န ကပ္ပယေယျ, န ဇနေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကီဒိသံ? ဉာဏေန ဝါ သီလဝတေန ဝါပိ, သမာပတ္တိဉာဏာဒိနာ ဉာဏေန ဝါ သီလဝတေန ဝါ ယာ ကပ္ပိယတိ, ဧတံ ဒိဋ္ဌိံ န ကပ္ပေယျ။ န ကေဝလဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ န ကပ္ပယေယျ, အပိစ ခေါ ပန မာနေနပိ ဇာတိအာဒီဟိ ဝတ္ထူဟိ သမောတိ အတ္တာနမနူပနေယျ, ဟီနော န မညေထ ဝိသေသိ ဝါပီတိ။
֍ * ၈၀၇။ ပဉ္စမဂါထာယ အတ္ထော – ဧဝဉှိ ဒိဋ္ဌိံ အကပ္ပေန္တော အမညမာနော စ အတ္တံ ပဟာယ အနုပါဒိယာနော ဣဓ ဝါ ယံ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတံ, တံ ပဟာယ အပရံ အဂ္ဂဏှန္တော တသ္မိမ္ပိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဉာဏေ ဒုဝိဓံ နိဿယံ နော ကရောတိ။ အကရောန္တော စ သ ဝေ ဝိယတ္တေသု နာနာဒိဋ္ဌိဝသေန ဘိန္နေသု သတ္တေသု န ဝဂ္ဂသာရီ ဆန္ဒာဒိဝသေန အဂစ္ဆနဓမ္မော ဟုတွာ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီသု ကိဉ္စိပိ ဒိဋ္ဌိံ န ပစ္စေတိ, န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၈၀၈-၁၀။ ဣဒါနိ ယော သော ဣမာယ ဂါထာယ ဝုတ္တော ခီဏာသဝေါ, တဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ‘‘ယဿူဘယန္တေ’’တိအာဒိကာ တိဿော ဂါထာယော အာဟ။ တတ္ထ ဥဘယန္တေတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဖဿာဒိဘေဒေ။ ပဏိဓီတိ တဏှာ။ ဘဝါဘဝါယာတိ ပုနပ္ပုနဘဝါယ။ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါတိ သကတ္တဘာဝါဒိဘေဒေ ဣဓ ဝါ ပရတ္တဘာဝါဒိဘေဒေ ပရတ္ထ ဝါ။ ဒိဋ္ဌေ ဝါတိ ဒိဋ္ဌသုဒ္ဓိယာ ဝါ။ ဧသ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၆။)နယော သုတာဒီသု။ သညာတိ သညာသမုဋ္ဌာပိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဓမ္မာပိ တေသံ န ပဋိစ္ဆိတာသေတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဓမ္မာပိ တေသံ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ ဧဝံ န ပဋိစ္ဆိတာ။ ပါရင်္ဂတော န ပစ္စေတိ တာဒီတိ နိဗ္ဗာနပါရံ ဂတော တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနေ ကိလေသေ ပုန နာဂစ္ဆတိ, ပဉ္စဟိ စ အာကာရေဟိ တာဒီ ဟောတီတိ။ သေသံ ပါကဋမေဝါတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ပရမဋ္ဌကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဇရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၁၁။ အပ္ပံ ဝတ ဇီဝိတန္တိ ဇရာသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝဿံ ဝသိတွာ ယာနိ တာနိ ဗုဒ္ဓါနံ သရီရာရောဂျသမ္ပာဒနံ အနုပ္ပန္နသိက္ခာပဒပညာပနံ ဝေနေယျဒမနံ တထာရူပါယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဇာတကာဒိကထနန္တိအာဒီနိ ဇနပဒစာရိကာနိမိတ္တာနိ, တာနိ သမဝေက္ခိတွာ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကာမိ။ အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရမာနော သာယံ သာကေတံ အနုပ္ပတ္တော အဉ္ဇနဝနံ ပါဝိသိ။ သာကေတဝါသိနော သုတွာ ‘‘အကာလော ဣဒါနိ ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယာ’’တိ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ မာလာဂန္ဓာဒီနိ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာ ပူဇနဝန္ဒနသမ္မောဒနာဒီနိ ကတွာ ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌံသု ယာဝ ဘဂဝတော ဂါမပ္ပဝေသနဝေလာ, အထ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ တံ အညတရော သာကေတကော ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော နဂရာ နိက္ခန္တော နဂရဒွါရေ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာ ပုတ္တသိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘စိရဒိဋ္ဌောသိ, ပုတ္တ, မယာ’’တိ ပရိဒေဝယမာနော အဘိမုခေါ အဂမာသိ။ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ သညာပေသိ – ‘‘အယံ, ဘိက္ခဝေ, ဗြာဟ္မဏော ယံ ဣစ္ဆတိ, တံ ကရောတု, န ဝါရေတဗ္ဗော’’တိ။
ဗြာဟ္မဏောပိ ဝစ္ဆဂိဒ္ဓိနီဝ ဂါဝီ အာဂန္တွာ ဘဂဝတော ကာယံ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဒက္ခိဏတော စ ဝါမတော စာတိ သမန္တာ အာလိင်္ဂိ ‘‘စိရဒိဋ္ဌောသိ, ပုတ္တ, စိရံ ဝိနာ အဟောသီ’’တိ ဘဏန္တော။ ယဒိ ပန သော တထာ ကာတုံ န လဘေယျ, ဟဒယံ ဖာလေတွာ မရေယျ။ သော ဘဂဝန္တံ အဝေါစ – ‘‘ဘဂဝါ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂတဘိက္ခူနံ အဟမေဝ ဘိက္ခံ ဒါတုံ သမတ္ထော,
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၇။)မမေဝ အနုဂ္ဂဟံ ကရောထာ’’တိ။ အဓိဝါသေသိ ဘဂဝါ တုဏှီဘာဝေန။ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတော ပတ္တံ ဂဟေတွာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တော ဗြာဟ္မဏိယာ ပေသေသိ – ‘‘ပုတ္တော မေ အာဂတော, အာသနံ ပညာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သာ တထာ ကတွာ အာဂမနံ ပဿန္တီ ဌိတာ ဘဂဝန္တံ အန္တရဝီထိယံယေဝ ဒိသွာ ပုတ္တသိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘စိရဒိဋ္ဌောသိ, ပုတ္တ, မယာ’’တိ ပါဒေသု ဂဟေတွာ ရောဒိတွာ ဃရံ အတိနေတွာ သက္ကစ္စံ ဘောဇေသိ။ ဘုတ္တာဝိနော ဗြာဟ္မဏော ပတ္တံ အပနာမေသိ။ ဘဂဝါ တေသံ သပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ဥဘောပိ သောတာပန္နာ အဟေသုံ။ အထ ဘဂဝန္တံ ယာစိံသု – ‘‘ယာဝ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဣမံ နဂရံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတိ, အမှာကံယေဝ ဃရေ ဘိက္ခာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ။ ဘဂဝါ ‘‘န ဗုဒ္ဓါ ဧဝံ ဧကံ နိဗဒ္ဓဋ္ဌာနံယေဝ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ တေ အာဟံသု – ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာပိ တုမှေ ဣဓေဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ဘဂဝါ တေသံ အနုဂ္ဂဟတ္ထာယ တထာ အကာသိ။ မနုဿာ ဗြာဟ္မဏဉ္စ ဗြာဟ္မဏိဉ္စ ‘‘ဗုဒ္ဓပိတာ ဗုဒ္ဓမာတာ’’ တွေဝ ဝေါဟရိံသု။ တမ္ပိ ကုလံ ‘‘ဗုဒ္ဓကုလ’’န္တိ နာမံ လဘိ။
အာနန္ဒတ္ထေရော ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အဟံ ဘဂဝတော မာတာပိတရော ဇာနာမိ, ဣမေ ပန ကသ္မာ ဝဒန္တိ ‘အဟံ ဗုဒ္ဓမာတာ အဟံ ဗုဒ္ဓပိတာ’’’တိ။ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘နိရန္တရံ မေ, အာနန္ဒ, ဗြာဟ္မဏီ စ ဗြာဟ္မဏော စ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ မာတာပိတရော အဟေသုံ, ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ မာတာပိတူနံ ဇေဋ္ဌကာ, ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ကနိဋ္ဌကာ။ တေ ပုဗ္ဗသိနေဟေနေဝ ကထေန္တီ’’တိ ဣမဉ္စ ဂါထမဘာသိ –
‘‘ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝါသေန, ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊
ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ, ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇၄)၊
တတော ဘဂဝါ သာကေတေ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာ ပုန စာရိကံ စရမာနော သာဝတ္ထိမေဝ အဂမာသိ။ သောပိ ဗြာဟ္မဏော စ ဗြာဟ္မဏီ စ ဘိက္ခူ ဥပသင်္ကမိတွာ ပတိရူပံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သေသမဂ္ဂေ ပါပုဏိတွာ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု။ နဂရေ ဗြာဟ္မဏာ သန္နိပတိံသု
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၈။)‘‘အမှာကံ ဉာတကေ သက္ကရိဿာမာ’’တိ။ သောတာပန္နသကဒါဂါမိအနာဂါမိနော ဥပါသကာပိ သန္နိပတိံသု ဥပါသိကာယော စ ‘‘အမှာကံ သဟဓမ္မိကေ သက္ကရိဿာမာ’’တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ကမ္ဗလကူဋာဂါရံ အာရောပေတွာ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေန္တာ နဂရာ နိက္ခာမေသုံ။
ဘဂဝါပိ တံ ဒိဝသံ ပစ္စူသသမယေ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော တေသံ ပရိနိဗ္ဗာနဘာဝံ ဉတွာ ‘‘တတ္ထ မယိ ဂတေ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဗဟုဇနဿ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ သာဝတ္ထိတော အာဂန္တွာ အာဠာဟနမေဝ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ဒိသွာ ‘‘မာတာပိတူနံ သရီရကိစ္စံ ကာတုကာမော ဘဂဝါ အာဂတော’’တိ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌံသု။ နာဂရာပိ ကူဋာဂါရံ ပူဇေန္တာ အာဠာဟနံ အာနေတွာ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ဂဟဋ္ဌအရိယသာဝကာ ကထံ ပူဇေတဗ္ဗာ’’တိ။ ဘဂဝါ ‘‘ယထာ အသေက္ခာ ပူဇိယန္တိ, တထာ ပူဇေတဗ္ဗာ ဣမေ’’တိ အဓိပ္ပါယေန တေသံ အသေက္ခမုနိဘာဝံ ဒီပေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟိံသကာ ယေ မုနယော, နိစ္စံ ကာယေန သံဝုတာ၊
တေ ယန္တိ အစ္စုတံ ဌာနံ, ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစရေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၂၅)၊
တဉ္စ ပရိသံ ဩလောကေတွာ တင်္ခဏာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ အပ္ပံ ဝတ ဇီဝိတံ ဣဒန္တိ ‘‘ဣဒံ ဝတ မနုဿာနံ ဇီဝိတံ အပ္ပံ ပရိတ္တံ ဌိတိပရိတ္တတာယ သရသပရိတ္တတာယာ’’တိ သလ္လသုတ္တေပိ ဝုတ္တနယမေတံ။ ဩရံ ဝဿသတာပိ မိယျတီတိ ဝဿသတာ ဩရံ ကလလာဒိကာလေပိ မိယျတိ။ အတိစ္စာတိ ဝဿသတံ အတိက္ကမိတွာ။ ဇရသာပိ မိယျတီတိ ဇရာယပိ မိယျတိ။
၈၁၂-၆။ မမာယိတေတိ မမာယိတဝတ္ထုကာရဏာ။ ဝိနာဘာဝသန္တမေဝိဒန္တိ သန္တဝိနာဘာဝံ ဝိဇ္ဇမာနဝိနာဘာဝမေဝ ဣဒံ, န သက္ကာ အဝိနာဘာဝေန ဘဝိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မာမကောတိ မမ ဥပါသကော ဘိက္ခု ဝါတိ သင်္ခံ ဂတော, ဗုဒ္ဓါဒီနိ ဝါ ဝတ္ထူနိ မမာယမာနော။ သင်္ဂတန္တိ သမာဂတံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဝါ။ ပိယာယိတန္တိ ပိယံ ကတံ။ နာမံယေဝါဝသိဿတိ အက္ခေယျန္တိ သဗ္ဗံ ရူပါဒိဓမ္မဇာတံ ပဟီယတိ, နာမမတ္တမေဝ တု အဝသိဿတိ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတော, ဓမ္မရက္ခိတော’’တိ ဧဝံ သင်္ခါတုံ ကထေတုံ။ မုနယောတိ ခီဏာသဝမုနယော။ ခေမဒဿိနောတိ နိဗ္ဗာနဒဿိနော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၄၉။)֍ * ၈၁၇။ သတ္တမဂါထာ ဧဝံ မရဏဗ္ဘာဟတေ လောကေ အနုရူပပဋိပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပတိလီနစရဿာတိ တတော တတော ပတိလီနံ စိတ္တံ ကတွာ စရန္တဿ။ ဘိက္ခုနောတိ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿ သေက္ခဿ ဝါ။ သာမဂ္ဂိယမာဟု တဿ တံ, ယော အတ္တာနံ ဘဝနေ န ဒဿယေတိ တဿေတံ ပတိရူပမာဟု, ယော ဧဝံပဋိပန္နော နိရယာဒိဘေဒေ ဘဝနေ အတ္တာနံ န ဒဿေယျ။ ဧဝဉှိ သော ဣမမှာ မရဏာ မုစ္စေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။
၈၁၈-၂၀။ ဣဒါနိ ယော ‘‘အတ္တာနံ ဘဝနေ န ဒဿယေ’’တိ ဧဝံ ခီဏာသဝေါ ဝိဘာဝိတော, တဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဣတော ပရာ တိဿော ဂါထာယော အာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဒွါဒသသု အာယတနေသု။ ယဒိဒံ ဒိဋ္ဌသုတံ မုတေသု ဝါတိ ဧတ္ထ ပန ယဒိဒံ ဒိဋ္ဌသုတံ, ဧတ္ထ ဝါ မုတေသု ဝါ ဓမ္မေသု ဧဝံ မုနိ န ဥပလိမ္ပတီတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓောနော န ဟိ တေန မညတိ, ယဒိဒံ ဒိဋ္ဌသုတံ မုတေသု ဝါတိ အတြာပိ ယဒိဒံ ဒိဋ္ဌသုတ္တံ, တေန ဝတ္ထုနာ န မညတိ, မုတေသု ဝါ ဓမ္မေသု န မညတီတိ ဧဝမေဝ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ သော ရဇ္ဇတိ နော ဝိရဇ္ဇတီတိ။ ဗာလပုထုဇ္ဇနာ ဝိယ န ရဇ္ဇတိ, ကလျာဏပုထုဇ္ဇနသေက္ခာ ဝိယ န ဝိရဇ္ဇတိ, ရာဂဿ ပန ခီဏတ္တာ ‘‘ဝိရာဂေါ’’တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဇရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၂၁။ မေထုနမနုယုတ္တဿာတိ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ တိဿမေတ္တေယျာ နာမ ဒွေ သဟာယာ သာဝတ္ထိံ အဂမံသု။ တေ သာယနှသမယံ မဟာဇနံ ဇေတဝနာဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ တတော တေဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော, ဗဟုဇနဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, တံ သောတုံ ဇေတဝနံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၀။)ဝုတ္တေ ‘‘မယမ္ပိ သောဿာမာ’’တိ အဂမံသု။ တေ အဝဉ္ဈဓမ္မဒေသကဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပရိသန္တရေ နိသိန္နာဝ စိန္တေသုံ – ‘‘န သက္ကာ အဂါရမဇ္ဈေ ဌိတေနာယံ ဓမ္မော ပရိပူရေတု’’န္တိ။ အထ ပက္ကန္တေ မဟာဇနေ ဘဂဝန္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိံသု။ ဘဂဝါ ‘‘ဣမေ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ အညတရံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေသိ။ သော တေ ပဗ္ဗာဇေတွာ တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ အရညဝါသံ ဂန္တုမာရဒ္ဓေါ။ မေတ္တေယျော တိဿံ အာဟ – ‘‘အာဝုသော, ဥပဇ္ဈာယော အရညံ ဂစ္ဆတိ, မယမ္ပိ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ တိဿော ‘‘အလံ အာဝုသော, ဘဂဝတော ဒဿနံ ဓမ္မဿဝနဉ္စ အဟံ ပိဟေမိ, ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ ဝတွာ န အဂမာသိ။ မေတ္တေယျော ဥပဇ္ဈာယေန သဟ ဂန္တွာ အရညေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ သဒ္ဓိံ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ။ တိဿဿာပိ ဇေဋ္ဌဘာတာ ဗျာဓိနာ ကာလမကာသိ။ သော တံ သုတွာ အတ္တနော ဂါမံ အဂမာသိ, တတြ နံ ဉာတကာ ပလောဘေတွာ ဥပ္ပဗ္ဗာဇေသုံ။ မေတ္တေယျောပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ သဒ္ဓိံ သာဝတ္ထိံ အာဂတော။ အထ ဘဂဝါ ဝုတ္ထဝဿော ဇနပဒစာရိကံ စရမာနော အနုပုဗ္ဗေန တံ ဂါမံ ပါပုဏိ။ တတ္ထ မေတ္တေယျော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ, ဘန္တေ, ဂါမေ မမ ဂိဟိသဟာယော အတ္ထိ, မုဟုတ္တံ တာဝ အာဂမေထ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဝတွာ ဂါမံ ပဝိသိတွာ တံ ဘဂဝတော သန္တိကံ အာနေတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော တဿတ္ထာယ အာဒိဂါထာယ ဘဂဝန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တဿ ဘဂဝါ ဗျာကရောန္တော အဝသေသဂါထာယော အဘာသိ။ အယမဿ သုတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိ။
တတ္ထ မေထုနမနုယုတ္တဿာတိ မေထုနဓမ္မသမာယုတ္တဿ။ ဣတီတိ ဧဝမာဟ။ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနမေတံ, တိဿောတိ နာမံ တဿ ထေရဿ။ သော ဟိ တိဿောတိ နာမေန။ မေတ္တေယျောတိ ဂေါတ္တံ, ဂေါတ္တဝသေနေဝ စေသ ပါကဋော အဟောသိ။ တသ္မာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဝုတ္တံ ‘‘တိဿမေတ္တေယျာ နာမ ဒွေ သဟာယာ’’တိ။ ဝိဃာတန္တိ ဥပဃာတံ။ ဗြူဟီတိ အာစိက္ခ။ မာရိသာတိ ပိယဝစနမေတံ, နိဒုက္ခာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုတွာန တဝ သာသနန္တိ တဝ ဝစနံ သုတွာ။ ဝိဝေကေ သိက္ခိဿာမသေတိ သဟာယံ အာရဗ္ဘ ဓမ္မဒေသနံ ယာစန္တော ဘဏတိ။ သော ပန သိက္ခိတသိက္ခောယေဝ။
֍ * ၈၂၂။ မုဿတေ ဝါပိ သာသနန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိတော ဒုဝိဓမ္ပိ သာသနံ နဿတိ။ ဝါပီတိ ပဒပူရဏမတ္တံ။ ဧတံ တသ္မိံ အနာရိယန္တိ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဧတံ အနရိယံ, ယဒိဒံ မိစ္ဆာပဋိပဒါ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၁။)֍ * ၈၂၃။ ဧကော ပုဗ္ဗေ စရိတွာနာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတေန ဝါ ဂဏဝေါဿဂ္ဂဋ္ဌေန ဝါ ပုဗ္ဗေ ဧကော ဝိဟရိတွာ။ ယာနံ ဘန္တံဝ တံ လောကေ, ဟီနမာဟု ပုထုဇ္ဇနန္တိ တံ ဝိဗ္ဘန္တကံ ပုဂ္ဂလံ ယထာ ဟတ္ထိယာနာဒိယာနံ အဒန္တံ ဝိသမံ အာရောဟတိ, အာရောဟကမ္ပိ ဘဉ္ဇတိ, ပပါတေပိ ပပတတိ။ ဧဝံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝိသမာရောဟနေန နရကာဒီသု, အတ္ထဘဉ္ဇနေန ဇာတိပပါတာဒီသု ပပတနေန စ ယာနံ ဘန္တံဝ အာဟု ဟီနံ ပုထုဇ္ဇနဉ္စ အာဟူတိ။
၈၂၄-၅။ ယသော ကိတ္တိ စာတိ လာဘသက္ကာရော ပသံသာ စ။ ပုဗ္ဗေတိ ပဗ္ဗဇိတဘာဝေ။ ဟာယတေ ဝါပိ တဿ သာတိ တဿ ဝိဗ္ဘန္တကဿ သတော သော စ ယသော သာ စ ကိတ္တိ ဟာယတိ။ ဧတမ္ပိ ဒိသွာတိ ဧတမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ယသကိတ္တီနံ ဘာဝံ ပစ္ဆာ စ ဟာနိံ ဒိသွာ။ သိက္ခေထ မေထုနံ ဝိပ္ပဟာတဝေတိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခေထ။ ကိံ ကာရဏံ? မေထုနံ ဝိပ္ပဟာတဝေ, မေထုနပ္ပဟာနတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော ဟိ မေထုနံ န ဝိပ္ပဇဟတိ, သင်္ကပ္ပေဟိ…ပေ… တထာဝိဓော။ တတ္ထ ပရေတောတိ သမန္နာဂတော။ ပရေသံ နိဂ္ဃေါသန္တိ ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ နိန္ဒာဝစနံ။ မင်္ကု ဟောတီတိ ဒုမ္မနော ဟောတိ။
֍ * ၈၂၆။ ဣတော ပရာ ဂါထာ ပါကဋသမ္ဗန္ဓာ ဧဝ။ တာသု သတ္ထာနီတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ။ တာနိ ဟိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဆေဒနဋ္ဌေန ‘‘သတ္ထာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေသု စာယံ ဝိသေသတော စောဒိတော မုသာဝစနသတ္ထာနေဝ ကရောတိ – ‘‘ဣမိနာ ကာရဏေနာဟံ ဝိဗ္ဘန္တော’’တိ ဘဏန္တော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဧသ ခွဿ မဟာဂေဓော, မောသဝဇ္ဇံ ပဂါဟတီ’’တိ။ တတ္ထ ဧသ ခွဿာတိ ဧသ ခေါ အဿ။ မဟာဂေဓောတိ မဟာဗန္ဓနံ။ ကတမောတိ စေ? ယဒိဒံ မောသဝဇ္ဇံ ပဂါဟတိ, သွာဿ မုသာဝါဒဇ္ဈောဂါဟော မဟာဂေဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၈၂၇။ မန္ဒောဝ ပရိကိဿတီတိ ပါဏဝဓာဒီနိ ကရောန္တော တတောနိဒါနဉ္စ ဒုက္ခမနုဘောန္တော ဘောဂပရိယေသနရက္ခနာနိ စ ကရောန္တော မောမူဟော ဝိယ ပရိကိလိဿတိ။
၈၂၈-၉။ ‘‘ဧတမာဒီနဝံ ဉတွာ, မုနိ ပုဗ္ဗာပရေ ဣဓာ’’တိ ဧတံ ‘‘ယသော ကိတ္တိ စ ယာ ပုဗ္ဗေ, ဟာယတေဝါပိ တဿ သာ’’တိ ဣတော ပဘုတိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗာပရေ ဣဓ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပုဗ္ဗတော အပရေ သမဏဘာဝတော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၂။)ဝိဗ္ဘန္တကဘာဝေ အာဒီနဝံ မုနိ ဉတွာ။ ဧတဒရိယာနမုတ္တမန္တိ ယဒိဒံ ဝိဝေကစရိယာ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ ဥတ္တမံ, တသ္မာ ဝိဝေကညေဝ သိက္ခေထာတိ အဓိပ္ပါယော။ န တေန သေဋ္ဌော မညေထာတိ တေန စ ဝိဝေကေန န အတ္တာနံ ‘‘သေဋ္ဌော အဟ’’န္တိ မညေယျ, တေန ထဒ္ဓေါ န ဘဝေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၈၃၀။ ရိတ္တဿာတိ ဝိဝိတ္တဿ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဝိရဟိတဿ။ ဩဃတိဏ္ဏဿ ပိဟယန္တိ, ကာမေသု ဂဓိတာ ပဇာတိ ဝတ္ထုကာမေသု လဂ္ဂါ သတ္တာ တဿ စတုရောဃတိဏ္ဏဿ ပိဟယန္တိ ဣဏာယိကာ ဝိယ အာဏဏျဿာတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ တိဿော သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ပသူရသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၃၁။ ဣဓေဝ သုဒ္ဓီတိ ပသူရသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ ပသူရော နာမ ပရိဗ္ဗာဇကော မဟာဝါဒီ, သော ‘‘အဟမသ္မိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဝါဒေန အဂ္ဂေါ, တသ္မာ ယထာ ဇမ္ဗုဒီပဿ ဇမ္ဗုပညာဏံ, ဧဝံ မမာပိ ဘဝိတုံ အရဟတီ’’တိ ဇမ္ဗုသာခံ ဓဇံ ကတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပဋိဝါဒံ အနာသာဒေန္တော အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ အာဂန္တွာ နဂရဒွါရေ ဝါလိကတ္ထလံ ကတွာ တတ္ထ သာခံ ဥဿာပေတွာ ‘‘ယော မယာ သဒ္ဓိံ ဝါဒံ ကာတုံ သမတ္ထော, သော ဣမံ သာခံ ဘဉ္ဇတူ’’တိ ဝတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ တံ ဌာနံ မဟာဇနော ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌာသိ။ တေန စ သမယေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ သာဝတ္ထိတော နိက္ခမတိ။ သော တံ ဒိသွာ သမ္ဗဟုလေ ဂါမဒါရကေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ ဧတံ ဒါရကာ’’တိ, တေ သဗ္ဗံ အာစိက္ခိံသု။ ‘‘တေန ဟိ နံ တုမှေ ဥဒ္ဓရိတွာ ပါဒေဟိ ဘဉ္ဇထ, ‘ဝါဒတ္ထိကော ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆတူ’တိ စ ဘဏထာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၃။)ပရိဗ္ဗာဇကော ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော အာဂန္တွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဘဂ္ဂံ သာခံ ဒိသွာ ‘‘ကေနိဒံ ကာရိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓသာဝကေန သာရိပုတ္တေနာ’’တိ စ ဝုတ္တေ ပမုဒိတော ဟုတွာ ‘‘အဇ္ဇ မမ ဇယံ သမဏဿ စ ပရာဇယံ ပဏ္ဍိတာ ပဿန္တူ’’တိ ပဉှဝီမံသကေ ကာရဏိကေ အာနေတုံ သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတွာ ဝီထိသိင်္ဃာဋကစစ္စရေသု ဝိစရန္တော ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ အဂ္ဂသာဝကေန သဟ ဝါဒေ ပညာပဋိဘာနံ သောတုကာမာ ဘောန္တော နိက္ခမန္တူ’’တိ ဥဂ္ဃေါသေသိ။ ‘‘ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ သောဿာမာ’’တိ သာသနေ ပသန္နာပိ အပ္ပသန္နာပိ ဗဟူ မနုဿာ နိက္ခမိံသု။ တတော ပသူရော မဟာဇနပရိဝုတော ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ ဧဝံ ဘဏိဿာမီ’’တိအာဒီနိ ဝိတက္ကေန္တော ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ ထေရော ‘‘ဝိဟာရေ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒေါ ဇနဗျာကုလဉ္စ မာ အဟောသီ’’တိ ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကေ အာသနံ ပညာပေတွာ နိသီဒိ။
ပရိဗ္ဗာဇကော ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တွံ, ဘော, ပဗ္ဗဇိတ, မယှံ ဇမ္ဗုဓဇံ ဘဉ္ဇာပေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ ပရိဗ္ဗာဇကာ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ဟောတု နော, ဘော, ကာစိ ကထာပဝတ္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဟောတု ပရိဗ္ဗာဇကာ’’တိ စ ထေရေန သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ‘‘တွံ, သမဏ, ပုစ္ဆ, အဟံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီ’’တိ အာဟ။ တတော နံ ထေရော အဝစ ‘‘ကိံ, ပရိဗ္ဗာဇက, ဒုက္ကရံ ပုစ္ဆာ, ဥဒါဟု ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိ။ ဝိဿဇ္ဇနံ ဘော, ပဗ္ဗဇိတ, ပုစ္ဆာယ ကိံ ဒုက္ကရံ။ တံ ယော ဟိ ကောစိ ယံကိဉ္စိ ပုစ္ဆတီတိ။ ‘‘တေန ဟိ, ပရိဗ္ဗာဇက, တွံ ပုစ္ဆ, အဟံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘သာဓုရူပေါ ဘိက္ခု ဌာနေ သာခံ ဘဉ္ဇာပေသီ’’တိ ဝိမှိတစိတ္တော ဟုတွာ ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကော ပုရိသဿ ကာမော’’တိ။ ‘‘သင်္ကပ္ပရာဂေါ ပုရိသဿ ကာမော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၆၃) ထေရော အာဟ။ သော တံ သုတွာ ထေရေ ဝိရုဒ္ဓသညီ ဟုတွာ ပရာဇယံ အာရောပေတုကာမော အာဟ – ‘‘စိတြဝိစိတြာရမ္မဏံ ပန ဘော, ပဗ္ဗဇိတ, ပုရိသဿ ကာမံ န ဝဒေသီ’’တိ? ‘‘အာမ, ပရိဗ္ဗာဇက, န ဝဒေမီ’’တိ။ တတော နံ ပရိဗ္ဗာဇကော ယာဝ တိက္ခတ္တုံ ပဋိညံ ကာရာပေတွာ ‘‘သုဏန္တု ဘောန္တော သမဏဿ ဝါဒေ ဒေါသ’’န္တိ ပဉှဝီမံသကေ အာလပိတွာ အာဟ – ‘‘ဘော, ပဗ္ဗဇိတ, တုမှာကံ သဗြဟ္မစာရိနော အရညေ ဝိဟရန္တီ’’တိ? ‘‘အာမ, ပရိဗ္ဗာဇက, ဝိဟရန္တီ’’တိ။ ‘‘တေ တတ္ထ ဝိဟရန္တာ ကာမဝိတက္ကာဒယော ဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေန္တီ’’တိ? ‘‘အာမ, ပရိဗ္ဗာဇက, ပုထုဇ္ဇနာ သဟသာ ဝိတက္ကေန္တီ’’တိ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ တေသံ သမဏဘာဝေါ ကုတော? နနု တေ အဂါရိကာ ကာမဘောဂိနော ဟောန္တီ’’တိ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ အထာပရံ ဧတဒဝေါစ –
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၄။)‘‘န တေ ဝေ ကာမာ ယာနိ စိတြာနိ လောကေ,
သင်္ကပ္ပရာဂဉ္စ ဝဒေသိ ကာမံ၊
သင်္ကပ္ပယံ အကုသလေ ဝိတက္ကေ,
ဘိက္ခုပိ တေ ဟေဿတိ ကာမဘောဂီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၄)၊
အထ ထေရော ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ကိံ, ပရိဗ္ဗာဇက, သင်္ကပ္ပရာဂံ ပုရိသဿ ကာမံ န ဝဒေသိ, စိတြဝိစိတြာရမ္မဏံ ဝဒေသီ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘော, ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ။ တတော နံ ထေရော ယာဝ တိက္ခတ္တုံ ပဋိညံ ကာရာပေတွာ ‘‘သုဏာထ, အာဝုသော, ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝါဒေ ဒေါသ’’န္တိ ပဉှဝီမံသကေ အာလပိတွာ အာဟ – ‘‘အာဝုသော ပသူရ, တဝ သတ္ထာ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အာမ, ပဗ္ဗဇိတ, အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘သော စက္ခုဝိညေယျံ ရူပါရမ္မဏံ ပဿတိ သဒ္ဒါရမ္မဏာဒီနိ ဝါ သေဝတီ’’တိ? ‘‘အာမ, ပဗ္ဗဇိတ, သေဝတီ’’တိ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ တဿ သတ္ထုဘာဝေါ ကုတော, နနု သော အဂါရိကော ကာမဘောဂီ ဟောတီ’’တိ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ အထာပရံ ဧတဒဝေါစ –
‘‘တေ ဝေ ကာမာ ယာနိ စိတြာနိ လောကေ,
သင်္ကပ္ပရာဂံ န ဝဒေသိ ကာမံ၊
သုဏန္တော သဒ္ဒါနိ မနောရမာနိ။
‘‘ဃာယန္တော ဂန္ဓာနိ မနောရမာနိ,
သာယန္တော ရသာနိ မနောရမာနိ၊
ဖုသန္တော ဖဿာနိ မနောရမာနိ,
သတ္ထာပိ တေ ဟေဿတိ ကာမဘောဂီ’’တိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ နိပ္ပဋိဘာနော ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘အယံ ပဗ္ဗဇိတော မဟာဝါဒီ, ဣမဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝါဒသတ္ထံ သိက္ခိဿာမီ’’တိ သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတွာ ပတ္တစီဝရံ ပရိယေသိတွာ ဇေတဝနံ ပဝိဋ္ဌော တတ္ထ လာလုဒါယိံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ကာယူပပန္နံ သရီရာကာရာကပ္ပေသု သမန္တပါသာဒိကံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဘိက္ခု မဟာပညော မဟာဝါဒီ’’တိ မန္တွာ တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တံ ဝါဒေန နိဂ္ဂဟေတွာ သလိင်္ဂေန တံယေဝ တိတ္ထာယတနံ ပက္ကမိတွာ ပုန ‘‘သမဏေန ဂေါတမေန သဒ္ဓိံ ဝါဒံ ကရိဿာမီ’’တိ သာဝတ္ထိယံ ပုရိမနယေနေဝ ဥဂ္ဃေါသေတွာ မဟာဇနပရိဝုတော ‘‘ဧဝံ သမဏံ ဂေါတမံ နိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိအာဒီနိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၅။)ဝဒန္တော ဇေတဝနံ အဂမာသိ။ ဇေတဝနဒွါရကောဋ္ဌကေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ‘‘အယံ အဘာဇနဘူတော’’တိ မုခဗန္ဓမဿ အကာသိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ မူဂေါ ဝိယ နိသီဒိ။ မနုဿာ ‘‘ဣဒါနိ ပုစ္ဆိဿတိ, ဣဒါနိ ပုစ္ဆိဿတီ’’တိ တဿ မုခံ ဥလ္လောကေတွာ ‘‘ဝဒေဟိ, ဘော ပသူရ, ဝဒေဟိ, ဘော ပသူရာ’’တိ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါ အဟေသုံ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘ကိံ ပသူရော ဝဒိဿတီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ သုတ္တံ အဘာသိ။
တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ အယံ သင်္ခေပေါ – ဣမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိံ သန္ဓာယ ဣဓေဝ သုဒ္ဓီ ဣတိ ဝါဒယန္တိ နာညေသု ဓမ္မေသု ဝိသုဒ္ဓိမာဟု။ ဧဝံ သန္တေ အတ္တနော သတ္ထာရာဒီနိ နိဿိတာ တတ္ထေဝ ‘‘ဧသ ဝါဒေါ သုဘော’’တိ ဧဝံ သုဘံ ဝဒါနာ ဟုတွာ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏာ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒီသု ပစ္စေကသစ္စေသု နိဝိဋ္ဌာ။
֍ * ၈၃၂။ ဧဝံ နိဝိဋ္ဌာ စ – တေ ဝါဒကာမာတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဗာလံ ဒဟန္တီ မိထု အညမညန္တိ ‘‘အယံ ဗာလော အယံ ဗာလော’’တိ ဧဝံ ဒွေပိ ဇနာ အညမညံ ဗာလံ ဒဟန္တိ, ဗာလတော ပဿန္တိ။ ဝဒန္တိ တေ အညသိတာ ကထောဇ္ဇန္တိ တေ အညမညံ သတ္ထာရာဒိံ နိဿိတာ ကလဟံ ဝဒန္တိ။ ပသံသကာမာ ကုသလာ ဝဒါနာတိ ပသံသတ္ထိကာ ဥဘောပိ ‘‘မယံ ကုသလဝါဒါ ပဏ္ဍိတဝါဒါ’’တိ ဧဝံသညိနော ဟုတွာ။
֍ * ၈၃၃။ ဧဝံ ဝဒါနေသု စ တေသု ဧကော နိယမတော ဧဝ – ယုတ္တော ကထာယန္တိ ဂါထာ။ တတ္ထ ယုတ္တော ကထာယန္တိ ဝိဝါဒကထာယ ဥဿုက္ကော။ ပသံသမိစ္ဆံ ဝိနိဃာတိ ဟောတီတိ အတ္တနော ပသံသံ ဣစ္ဆန္တော ‘‘ကထံ နု ခေါ နိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပုဗ္ဗေဝ သလ္လာပါ ကထံကထီ ဝိနိဃာတီ ဟောတိ။ အပါဟတသ္မိန္တိ ပဉှဝီမံသကေဟိ ‘‘အတ္ထာပဂတံ တေ ဘဏိတံ, ဗျဉ္ဇနာပဂတံ တေ ဘဏိတ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အပဟာရိတေ ဝါဒေ။ နိန္ဒာယ သော ကုပ္ပတီတိ ဧဝံ အပါဟတသ္မိဉ္စ ဝါဒေ ဥပ္ပန္နာယ နိန္ဒာယ သော ကုပ္ပတိ။ ရန္ဓမေသီတိ ပရဿ ရန္ဓမေဝ ဂဝေသန္တော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၆။)֍ * ၈၃၄။ န ကေဝလဉ္စ ကုပ္ပတိ, အပိစ ခေါ ပန ယမဿ ဝါဒန္တိ ဂါထာ။ တတ္ထ ပရိဟီနမာဟု အပါဟတန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိတော အပါဟတံ ပရိဟီနံ ဝဒန္တိ။ ပရိဒေဝတီတိ တတော နိမိတ္တံ သော ‘‘အညံ မယာ အာဝဇ္ဇိတ’’န္တိအာဒီဟိ ဝိပ္ပလပတိ။ သောစတီတိ ‘‘တဿ ဇယော’’တိအာဒီနိ အာရဗ္ဘ သောစတိ။ ဥပစ္စဂါ မန္တိ အနုတ္ထုနာတီတိ ‘‘သော မံ ဝါဒေန ဝါဒံ အတိက္ကန္တော’’တိအာဒိနာ နယေန သုဋ္ဌုတရံ ဝိပ္ပလပတိ။
֍ * ၈၃၅။ ဧတေ ဝိဝါဒါ သမဏေသူတိ ဧတ္ထ ပန သမဏာ ဝုစ္စန္တိ ဗာဟိရပရိဗ္ဗာဇကာ။ ဧတေသု ဥဂ္ဃါတိ နိဃာတိ ဟောတီတိ ဧတေသု ဝါဒေသု ဇယပရာဇယာဒိဝသေန စိတ္တဿ ဥဂ္ဃါတံ နိဃာတဉ္စ ပါပုဏန္တော ဥဂ္ဃါတီ နိဃာတီ စ ဟောတိ။ ဝိရမေ ကထောဇ္ဇန္တိ ပဇဟေယျ ကလဟံ။ န ဟညဒတ္ထတ္ထိ ပသံသလာဘာတိ န ဟိ ဧတ္ထ ပသံသလာဘတော အညော အတ္ထော အတ္ထိ။
၈၃၆-၇။ ဆဋ္ဌဂါထာယ အတ္ထော – ယသ္မာ စ န ဟညဒတ္ထတ္ထိ ပသံသလာဘာ, တသ္မာ ပရမံ လာဘံ လဘန္တောပိ ‘‘သုန္ဒရော အယ’’န္တိ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိယာ ပသံသိတော ဝါ ပန ဟောတိ တံ ဝါဒံ ပရိသာယ မဇ္ဈေ ဒီပေတွာ, တတော သော တေန ဇယတ္ထေန တုဋ္ဌိံ ဝါ ဒန္တဝိဒံသကံ ဝါ အာပဇ္ဇန္တော ဟသတိ, မာနေန စ ဥဏ္ဏမတိ။ ကိံ ကာရဏံ? ယသ္မာ တံ ဇယတ္ထံ ပပ္ပုယျ ယထာမာနော ဇာတော, ဧဝံ ဥဏ္ဏမတော စ ယာ ဥဏ္ဏတီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ မာနာတိမာနံ ဝဒတေ ပနေသောတိ ဧသော ပန တံ ဥဏ္ဏတိံ ‘‘ဝိဃာတဘူမီ’’တိ အဗုဇ္ဈမာနော မာနဉ္စ အတိမာနဉ္စ ဝဒတိယေဝ။
֍ * ၈၃၈။ ဧဝံ ဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿ ဝါဒံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တော ‘‘သူရော’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ရာဇခါဒါယာတိ ရာဇခါဒနီယေန, ဘတ္တဝေတနေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဘိဂဇ္ဇမေတိ ပဋိသူရမိစ္ဆန္တိ ယထာ သော ပဋိသူရံ ဣစ္ဆန္တော အဘိဂဇ္ဇန္တော ဧတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဒိဋ္ဌိဂတိကန္တိ ဒဿေတိ။ ယေနေဝ သော, တေန ပလေဟီတိ ယေန သော တုယှံ ပဋိသူရော, တေန ဂစ္ဆ။ ပုဗ္ဗေဝ နတ္ထိ ယဒိဒံ ယုဓာယာတိ ယံ ပန ဣဒံ ကိလေသဇာတံ ယုဒ္ဓါယ သိယာ, တံ ဧတံ ပုဗ္ဗေဝ နတ္ထိ, ဗောဓိမူလေယေဝ ပဟီနန္တိ ဒဿေတိ။ သေသဂါထာ ပါကဋသမ္ဗန္ဓာယေဝ။
၈၃၉-၄၀။ တတ္ထ ဝိဝါဒယန္တီတိ ဝိဝဒန္တိ။ ပဋိသေနိကတ္တာတိ ပဋိလောမကာရကော။ ဝိသေနိကတွာတိ ကိလေသသေနံ ဝိနာသေတွာ။ ကိံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၇။)လဘေထောတိ ပဋိမလ္လံ ကိံ လဘိဿသိ။ ပသူရာတိ တံ ပရိဗ္ဗာဇကံ အာလပတိ။ ယေသီဓ နတ္ထီတိ ယေသံ ဣဓ နတ္ထိ။
֍ * ၈၄၁။ ပဝိတက္ကန္တိ ‘‘ဇယော နု ခေါ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဒီနိ ဝိတက္ကေန္တော။ ဓောနေန ယုဂံ သမာဂမာတိ ဓုတကိလေသေန ဗုဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ ယုဂဂ္ဂါဟံ သမာပန္နော။ န ဟိ တွံ သက္ခသိ သမ္ပယာတဝေတိ ကောတ္ထုကာဒယော ဝိယ သီဟာဒီဟိ, ဓောနေန သဟ ယုဂံ ဂဟေတွာ ဧကပဒမ္ပိ သမ္ပယာတုံ ယုဂဂ္ဂါဟမေဝ ဝါ သမ္ပာဒေတုံ န သက္ခိဿသီတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ပသူရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ မာဂဏ္ဍိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၄၂။ ဒိသွာန တဏှန္တိ မာဂဏ္ဍိယသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော ပစ္စူသသမယေ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ကုရူသု ကမ္မာသဓမ္မနိဂမဝါသိနော မာဂဏ္ဍိယဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ သပဇာပတိကဿ အရဟတ္တူပနိဿယံ ဒိသွာ တာဝဒေဝ သာဝတ္ထိတော တတ္ထ ဂန္တွာ ကမ္မာသဓမ္မဿ အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ နိသီဒိ သုဝဏ္ဏောဘာသံ မုဉ္စမာနော။ မာဂဏ္ဍိယောပိ တင်္ခဏံ တတ္ထ မုခဓောဝနတ္ထံ ဂတော သုဝဏ္ဏောဘာသံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဣတော စိတော စ ပေက္ခမာနော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ အတ္တမနော အဟောသိ။ တဿ ကိရ ဓီတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ, တံ ဗဟူ ခတ္တိယကုမာရာဒယော ဝါရယန္တာ န လဘန္တိ။ ဗြာဟ္မဏော ဧဝံလဒ္ဓိကော ဟောတိ ‘‘သမဏဿေဝ နံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဿ ဒဿာမီ’’တိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မေ ဓီတာယ သမာနဝဏ္ဏော, ဣမဿ နံ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ။ တသ္မာ ဒိသွာဝ အတ္တမနော အဟောသိ။ သော ဝေဂေန ဃရံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏိံ အာဟ – ‘‘ဘောတိ ဘောတိ မယာ ဓီတာယ သမာနဝဏ္ဏော ပုရိသော ဒိဋ္ဌော, အလင်္ကရောဟိ ဒါရိကံ, တဿ နံ ဒဿာမာ’’တိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၈။)ဗြာဟ္မဏိယာ ဒါရိကံ ဂန္ဓောဒကေန နှာပေတွာ ဝတ္ထပုပ္ဖါလင်္ကာရာဒီဟိ အလင်္ကရောန္တိယာ ဧဝ ဘဂဝတော ဘိက္ခာစာရဝေလာ သမ္ပတ္တာ။ အထ ဘဂဝါ ကမ္မာသဓမ္မံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။
တေပိ ခေါ ဓီတရံ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော နိသိန္နောကာသံ အဂမံသု။ တတ္ထ ဘဂဝန္တံ အဒိသွာ ဗြာဟ္မဏီ ဣတော စိတော စ ဝိလောကေန္တီ ဘဂဝတော နိသဇ္ဇဋ္ဌာနံ တိဏသန္ထာရကံ အဒ္ဒသ။ ဗုဒ္ဓါနဉ္စ အဓိဋ္ဌာနဗလေန နိသိန္နောကာသော ပဒနိက္ခေပေါ စ အဗျာကုလာ ဟောန္တိ။ သာ ဗြာဟ္မဏံ အာဟ – ‘‘ဧသ, ဗြာဟ္မဏ, တဿ တိဏသန္ထာရော’’တိ? ‘‘အာမ, ဘောတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဗြာဟ္မဏ, အမှာကံ အာဂမနကမ္မံ န သမ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ ဘောတီ’’တိ? ‘‘ပဿ, ဗြာဟ္မဏ, အဗျာကုလော တိဏသန္ထာရော, နေသော ကာမဘောဂိနော ပရိဘုတ္တော’’တိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘မာ, ဘောတိ မင်္ဂလေ ပရိယေသိယမာနေ အဝမင်္ဂလံ အဘဏီ’’တိ အာဟ။ ပုနပိ ဗြာဟ္မဏီ ဣတော စိတော စ ဝိစရန္တီ ဘဂဝတော ပဒနိက္ခေပံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏံ အာဟ ‘‘အယံ တဿ ပဒနိက္ခေပေါ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘောတီ’’တိ။ ‘‘ပဿ, ဗြာဟ္မဏ, ပဒနိက္ခေပံ, နာယံ သတ္တော ကာမေသု ဂဓိတော’’တိ။ ‘‘ကထံ တွံ ဘောတိ ဇာနာသီ’’တိ စ ဝုတ္တာ အတ္တနော ဉာဏဗလံ ဒဿေန္တီ အာဟ –
ဒုဋ္ဌဿ ဟောတိ အနုကဍ္ဎိတံ ပဒံ၊
မူဠှဿ ဟောတိ သဟသာနုပီဠိတံ,
ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ ဣဒမီဒိသံ ပဒ’’န္တိ။ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂ သာမာဝတီဝတ္ထု၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၅)၊
အယဉ္စရဟိ တေသံ ကထာ ဝိပ္ပကတာ, အထ ဘဂဝါ ကတဘတ္တကိစ္စော တမေဝ ဝနသဏ္ဍံ အာဂတော။ ဗြာဟ္မဏီ ဘဂဝတော ဝရလက္ခဏခစိတံ ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခိတ္တံ ရူပံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏံ အာဟ – ‘‘ဧသ တယာ, ဗြာဟ္မဏ, ဒိဋ္ဌော’’တိ? ‘‘အာမ ဘောတီ’’တိ။ ‘‘အာဂတကမ္မံ န သမ္ပဇ္ဇိဿတေဝ, ဧဝရူပေါ နာမ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ တေသံ ဧဝံ ဝဒန္တာနညေဝ ဘဂဝါ တိဏသန္ထာရကေ နိသီဒိ။ အထ ဗြာဟ္မဏော ဓီတရံ ဝါမေန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ကမဏ္ဍလုံ ဒက္ခိဏေန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဘော, ပဗ္ဗဇိတ, တွဉ္စ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော အယဉ္စ ဒါရိကာ, အနုစ္ဆဝိကာ ဧသာ တဝ, ဣမာဟံ ဘောတော ဘရိယံ ပေါသာဝနတ္ထာယ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၉။)ဒမ္မီ’’တိ ဝတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဒါတုကာမော အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏံ အနာလပိတွာ အညေန သဒ္ဓိံ သလ္လပမာနော ဝိယ ‘‘ဒိသွာန တဏှ’’န္တိ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။
တဿတ္ထော – အဇပါလနိဂြောဓမူလေ နာနာရူပါနိ နိမ္မိနိတွာ အဘိကာမမာဂတံ မာရဓီတရံ ဒိသွာန တဏှံ အရတိံ ရဂဉ္စ ဆန္ဒမတ္တမ္ပိ မေ မေထုနသ္မိံ နာဟောသိ, ကိမေဝိဒံ ဣမိဿာ ဒါရိကာယ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ ရူပံ ဒိသွာ ဘဝိဿတိ သဗ္ဗထာ ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ, ကုတောနေန သံဝသိတုန္တိ။
֍ * ၈၄၃။ တတော မာဂဏ္ဍိယော ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နာမ မာနုသကေ ကာမေ ပဟာယ ဒိဗ္ဗကာမတ္ထာယ ပဗ္ဗဇန္တိ, အယဉ္စ ဒိဗ္ဗေပိ ကာမေ န ဣစ္ဆတိ, ဣဒမ္ပိ ဣတ္ထိရတနံ, ကာ နု အဿ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ပုစ္ဆိတုံ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဧတာဒိသံ စေ ရတနန္တိ ဒိဗ္ဗိတ္ထိရတနံ သန္ဓာယ ဘဏတိ, နာရိန္တိ အတ္တနော ဓီတရံ သန္ဓာယ။ ဒိဋ္ဌိဂတံ သီလဝတံ နု ဇီဝိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဉ္စ သီလဉ္စ ဝတဉ္စ ဇီဝိတဉ္စ။ ဘဝူပပတ္တိဉ္စ ဝဒေသိ ကီဒိသန္တိ အတ္တနော ဘဝူပပတ္တိဉ္စ ကီဒိသံ ဝဒသီတိ။
֍ * ၈၄၄။ ဣတော ပရာ ဒွေ ဂါထာ ဝိသဇ္ဇနပုစ္ဆာနယေန ပဝတ္တတ္တာ ပါကဋသမ္ဗန္ဓာယေဝ။ တာသု ပဌမဂါထာယ သင်္ခေပတ္ထော – တဿ မယှံ, မာဂဏ္ဍိယ, ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတ ဓမ္မေသု နိစ္ဆိနိတွာ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ ဧဝံ ဣဒံ ဝဒါမီတိ သမုဂ္ဂဟိတံ န ဟောတိ နတ္ထိ န ဝိဇ္ဇတိ။ ကိံကာရဏာ? အဟဉှိ ပဿန္တော ဒိဋ္ဌီသု အာဒီနဝံ ကဉ္စိ ဒိဋ္ဌိံ အဂ္ဂဟေတွာ သစ္စာနိ ပဝိစိနန္တော အဇ္ဈတ္တံ ရာဂါဒီနံ သန္တိဘာဝေန အဇ္ဈတ္တသန္တိသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနမေဝ အဒ္ဒသန္တိ။
֍ * ၈၄၅။ ဒုတိယဂါထာယ သင်္ခေပတ္ထော – ယာနိမာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ တေဟိ တေဟိ သတ္တေဟိ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ဂဟိတတ္တာ ဝိနိစ္ဆယာတိ စ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတဘာဝါဒိနာ နယေန ပကပ္ပိတာနိ စာတိ ဝုစ္စန္တိ။ တေ တွံ မုနိ ဒိဋ္ဌိဂတဓမ္မေ အဂ္ဂဟေတွာ အဇ္ဈတ္တသန္တီတိ ယမေတမတ္ထံ ဗြူသိ, အာစိက္ခ မေ, ကထံ နု ဓီရေဟိ ပဝေဒိတံ ကထံ ပကာသိတံ ဓီရေဟိ တံ ပဒန္တိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၀။)֍ * ၈၄၆။ အထဿ ဘဂဝါ ယထာ ယေန ဥပါယေန တံ ပဒံ ဓီရေဟိ ပကာသိတံ, တံ ဥပါယံ သပဋိပက္ခံ ဒဿေန္တော ‘‘န ဒိဋ္ဌိယာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ‘‘န ဒိဋ္ဌိယာ’’တိအာဒီဟိ ဒိဋ္ဌိသုတိအဋ္ဌသမာပတ္တိဉာဏဗာဟိရသီလဗ္ဗတာနိ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘သုဒ္ဓိမာဟာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ အာဟ-သဒ္ဒံ သဗ္ဗတ္ထ နကာရေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ပုရိသဗျတ္တယံ ကတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌိယာ သုဒ္ဓိံ နာဟံ ကထေမီ’’တိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဥတ္တရပဒေသုပိ။ တတ္ထ စ အဒိဋ္ဌိယာ နာဟာတိ ဒသဝတ္ထုကံ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝိနာ န ကထေမိ။ တထာ အဿုတိယာတိ နဝင်္ဂံ သဝနံ ဝိနာ။ အဉာဏာတိ ကမ္မဿ ကတသစ္စာနုလောမိကဉာဏံ ဝိနာ။ အသီလတာတိ ပါတိမောက္ခသံဝရံ ဝိနာ။ အဗ္ဗတာတိ ဓုတင်္ဂဝတံ ဝိနာ။ နောပိ တေနာတိ တေသု ဧကမေကေန ဒိဋ္ဌိအာဒိမတ္တေနာပိ နော ကထေမီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတေ စ နိဿဇ္ဇ အနုဂ္ဂဟာယာတိ ဧတေ စ ပုရိမေ ဒိဋ္ဌိအာဒိဘေဒေ ကဏှပက္ခိယေ ဓမ္မေ သမုဂ္ဃါတကရဏေန နိဿဇ္ဇ, ပစ္ဆိမေ အဒိဋ္ဌိအာဒိဘေဒေ သုက္ကပက္ခိယေ အတမ္မယတာပဇ္ဇနေန အနုဂ္ဂဟာယ။ သန္တော အနိဿာယ ဘဝံ န ဇပ္ပေတိ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ရာဂါဒိဝူပသမေန သန္တော စက္ခာဒီသု ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနိဿာယ ဧကမ္ပိ ဘဝံ အပိဟေတုံ အပတ္ထေတုံ သမတ္ထော သိယာ, အယမဿ အဇ္ဈတ္တသန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၈၄၇။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဝစနတ္ထံ အသလ္လက္ခေန္တော မာဂဏ္ဍိယော ‘‘နော စေ ကိရာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ကဏှပက္ခိယာနိယေဝ ပန သန္ဓာယ ဥဘယတြာပိ အာဟ။ အာဟ-သဒ္ဒံ ပန နောစေကိရ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ‘‘နော စေ ကိရာဟ နော စေ ကိရ ကထေသီ’’တိ ဧဝံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မောမုဟန္တိ အတိမူဠှံ, မောဟနံ ဝါ။ ပစ္စေန္တီတိ ဇာနန္တိ။
֍ * ၈၄၈။ အထဿ ဘဂဝါ တံ ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ပုစ္ဆံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌိဉ္စ နိဿာယာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တွံ, မာဂဏ္ဍိယ, ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆမာနော ယာနိ တေ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ သမုဂ္ဂဟိတာနိ, တေသွေဝ သမုဂ္ဂဟီတေသု ဧဝံ ပမောဟံ အာဂတော, ဣတော စ မယာ ဝုတ္တအဇ္ဈတ္တသန္တိတော ပဋိပတ္တိတော ဓမ္မဒေသနတော ဝါ အဏုမ္ပိ ယုတ္တသညံ န ပဿသိ, တေန ကာရဏေန တွံ ဣမံ ဓမ္မံ မောမုဟတော ပဿသီတိ။
֍ * ၈၄၉။ ဧဝံ သမုဂ္ဂဟိတေသု ပမောဟေန မာဂဏ္ဍိယဿ ဝိဝါဒါပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အညေသု စ ဓမ္မေသု ဝိဂတပ္ပမောဟဿ အတ္တနော နိဗ္ဗိဝါဒတံ ဒဿေန္တော ‘‘သမော ဝိသေသီ’’တိ ဂါထမာဟ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၁။)တဿတ္ထော – ယော ဧဝံ တိဝိဓမာနေန ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ မညတိ, သော တေန မာနေန တာယ ဒိဋ္ဌိယာ တေန ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝိဝဒေယျ။ ယော ပန အမှာဒိသော ဣမာသု တီသု ဝိဓာသု အဝိကမ္ပမာနော, သမော ဝိသေသီတိ န တဿ ဟောတိ, န စ ဟီနောတိ ပါဌသေသော။
֍ * ၈၅၀။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သစ္စန္တိ သောတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – သော ဧဝရူပေါ ပဟီနမာနဒိဋ္ဌိကော မာဒိသော ဗာဟိတပါပတ္တာဒိနာ နယေန ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ကိံ ဝဒေယျ ကိံ ဝတ္ထုံ ဘဏေယျ, ကေန ဝါ ကာရဏေန ဘဏေယျ, ‘‘မယှံ သစ္စံ, တုယှံ မုသာ’’တိ ဝါ ကေန မာနေန ဒိဋ္ဌိယာ ပုဂ္ဂလေန ဝါ ဝိဝဒေယျ? ယသ္မိံ မာဒိသေ ခီဏာသဝေ ‘‘သဒိသောဟမသ္မီ’’တိ ပဝတ္တိယာ သမံ ဝါ, ဣတရဒွယဘာဝေန ပဝတ္တိယာ ဝိသမံ ဝါ မညိတံ နတ္ထိ, သော သမာနာဒီသု ကေန ဝါဒံ ပဋိသံယုဇေယျ ပဋိပ္ဖရေယျာတိ။ နနု ဧကံသေနေဝ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော – ဩကံ ပဟာယာတိ ဂါထာ?
֍ * ၈၅၁။ တတ္ထ ဩကံ ပဟာယာတိ ရူပဝတ္ထာဒိဝိညာဏဿ ဩကာသံ တတြ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ဆဍ္ဍေတွာ။ အနိကေတသာရီတိ ရူပနိမိတ္တနိကေတာဒီနိ တဏှာဝသေန အသရန္တော။ ဂါမေ အကုဗ္ဗံ မုနိ သန္ထဝါနီတိ ဂါမေ ဂိဟိသန္ထဝါနိ အကရောန္တော။ ကာမေဟိ ရိတ္တောတိ ကာမေသု ဆန္ဒရာဂါဘာဝေန သဗ္ဗကာမေဟိ ပုထုဘူတော။ အပုရေက္ခရာနောတိ အာယတိံ အတ္တဘာဝံ အနဘိနိဗ္ဗတ္တေန္တော။ ကထံ န ဝိဂ္ဂယှ ဇနေန ကယိရာတိ ဇနေန သဒ္ဓိံ ဝိဂ္ဂါဟိကကထံ န ကထေယျ။ သော ဧဝရူပေါ – ယေဟိ ဝိဝိတ္တောတိ ဂါထာ။
֍ * ၈၅၂။ တတ္ထ ယေဟီတိ ယေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ။ ဝိဝိတ္တော ဝိစရေယျာတိ ရိတ္တော စရေယျ။ န တာနိ ဥဂ္ဂယှ ဝဒေယျ နာဂေါတိ ‘‘အာဂုံ န ကရောတီ’’တိအာဒိနာ (စူဠနိ။ ဘဒြာဝုဓမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၇၀၊ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၂) နယေန နာဂေါ တာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ န ဝဒေယျ။ ဇလမ္ဗုဇန္တိ ဇလသညိတေ အမ္ဗုမှိ ဇာတံ ကဏ္ဋကနာဠံ ဝါရိဇံ, ပဒုမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ ဇလေန ပင်္ကေန စ နူပလိတ္တန္တိ တံ ပဒုမံ ယထာ ဇလေန စ ပင်္ကေန စ အနုပလိတ္တံ ဟောတိ, ဧဝံ မုနိ သန္တိဝါဒေါ အဂိဒ္ဓေါတိ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသန္တိဝါဒေါ မုနိ ဂေဓာဘာဝေန အဂိဒ္ဓေါ။ ကာမေ စ လောကေ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၂။)စ အနူပလိတ္တောတိ ဒုဝိဓေပိ ကာမေ အပါယာဒိကေ စ လောကေ ဒွီဟိပိ လေပေဟိ အနုပလိတ္တော ဟောတိ။
֍ * ၈၅၃။ ကိဉ္စ ဘိယျော – န ဝေဒဂူတိ ဂါထာ။ တတ္ထ န ဝေဒဂူ ဒိဋ္ဌိယာယကောတိ စတုမဂ္ဂဝေဒဂူ မာဒိသော ဒိဋ္ဌိယာယကော န ဟောတိ, ဒိဋ္ဌိယာ ဂစ္ဆန္တော ဝါ, တံ သာရတော ပစ္စေန္တော ဝါ န ဟောတိ။ တတ္ထ ဝစနတ္ထော – ယာယတီတိ ယာယကော, ကရဏဝစနေန ဒိဋ္ဌိယာ ယာတီတိ ဒိဋ္ဌိယာယကော။ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနေန ဒိဋ္ဌိယာ ယာတီတိပိ ဒိဋ္ဌိယာယကော။ န မုတိယာ သ မာနမေတီတိ မုတရူပါဒိဘေဒါယ မုတိယာပိ သော မာနံ န ဧတိ။ န ဟိ တမ္မယော သောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန တမ္မယော ဟောတိ တပ္ပရာယဏော, အယံ ပန န တာဒိသော။ န ကမ္မုနာ နောပိ သုတေန နေယျောတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိနာ ကမ္မုနာ ဝါ သုတသုဒ္ဓိအာဒိနာ သုတေန ဝါ သော နေတဗ္ဗော န ဟောတိ။ အနူပနီတော သ နိဝေသနေသူတိ သော ဒွိန္နမ္ပိ ဥပယာနံ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗေသု တဏှာဒိဋ္ဌိနိဝေသနေသု အနူပနီတော။ တဿ စ ဧဝံဝိဓဿ – သညာဝိရတ္တဿာတိ ဂါထာ။
֍ * ၈၅၄။ တတ္ထ သညာဝိရတ္တဿာတိ နေက္ခမ္မသညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဘာဝနာယ ပဟီနကာမာဒိသညဿ။ ဣမိနာ ပဒေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော သမထယာနိကော အဓိပ္ပေတော။ ပညာဝိမုတ္တဿာတိ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဘာဝနာယ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တဿ။ ဣမိနာ သုက္ခဝိပဿကော အဓိပ္ပေတော။ သညဉ္စ ဒိဋ္ဌိဉ္စ ယေ အဂ္ဂဟေသုံ, တေ ဃဋ္ဋယန္တာ ဝိစရန္တိ လောကေတိ ယေ ကာမသညာဒိကံ သညံ အဂ္ဂဟေသုံ, တေ ဝိသေသတော ဂဟဋ္ဌာ ကာမာဓိကရဏံ, ယေ စ ဒိဋ္ဌိံ အဂ္ဂဟေသုံ, တေ ဝိသေသတော ပဗ္ဗဇိတာ ဓမ္မာဓိကရဏံ အညမညံ ဃဋ္ဋေန္တာ ဝိစရန္တီတိ။ သေသမေတ္ထ ယံ အဝုတ္တံ, တံ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဗြာဟ္မဏော စ ဗြာဟ္မဏီ စ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသူတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ မာဂဏ္ဍိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၃။)၁၀။ ပုရာဘေဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၅၅။ ကထံဒဿီတိ ပုရာဘေဒသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣမဿ သုတ္တဿ ဣတော ပရေသဉ္စ ပဉ္စန္နံ ကလဟဝိဝါဒစူဠဗျူဟမဟာဗျူဟတုဝဋကအတ္တဒဏ္ဍသုတ္တာနံ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယဿ ဥပ္ပတ္တိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ သာမညတော ဥပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဝိသေသတော ပန ယထေဝ တသ္မိံ မဟာသမယေ ရာဂစရိတဒေဝတာနံ သပ္ပါယဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေတုံ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တမဘာသိ, ဧဝံ တသ္မိံယေဝ မဟာသမယေ ‘‘ကိံ နု ခေါ ပုရာ သရီရဘေဒါ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဒေဝတာနံ စိတ္တံ ဉတွာ တာသံ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ အဍ္ဎတေဠသဘိက္ခုသတပရိဝါရံ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ အာကာသေန အာနေတွာ တေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ ပုစ္ဆာယ တာဝ သော နိမ္မိတော ကထံဒဿီတိ အဓိပညံ ကထံသီလောတိ အဓိသီလံ, ဥပသန္တောတိ အဓိစိတ္တံ ပုစ္ဆတိ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၈၅၆။ ဝိဿဇ္ဇနေ ပန ဘဂဝါ သရူပေန အဓိပညာဒီနိ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ အဓိပညာဒိပ္ပဘာဝေန ယေသံ ကိလေသာနံ ဥပသမာ ‘‘ဥပသန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ, နာနာဒေဝတာနံ အာသယာနုလောမေန တေသံ ဥပသမမေဝ ဒီပေန္တော ‘‘ဝီတတဏှော’’တိအာဒိကာ ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ အာဒိတော အဋ္ဌန္နံ ဂါထာနံ ‘‘တံ ဗြူမိ ဥပသန္တော’’တိ ဣမာယ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတော ပရာသံ ‘‘သ ဝေ သန္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗပစ္ဆိမေန ပဒေန။
အနုပဒဝဏ္ဏနာနယေန စ – ဝီတတဏှော ပုရာ ဘေဒါတိ ယော သရီရဘေဒါ ပုဗ္ဗမေဝ ပဟီနတဏှော။ ပုဗ္ဗမန္တမနိဿိတောတိ အတီတဒ္ဓါဒိဘေဒံ ပုဗ္ဗန္တမနိဿိတော။ ဝေမဇ္ဈေနုပသင်္ခေယျောတိ ပစ္စုပ္ပန္နေပိ အဒ္ဓနိ ‘‘ရတ္တော’’တိအာဒိနာ နယေန န ဥပသင်္ခါတဗ္ဗော။ တဿ နတ္ထိ ပုရက္ခတန္တိ တဿ အရဟတော ဒွိန္နံ ပုရေက္ခာရာနံ အဘာဝါ အနာဂတေ အဒ္ဓနိ ပုရက္ခတမ္ပိ နတ္ထိ, တံ ဗြူမိ ဥပသန္တောတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဣတော ပရံ ပန ယောဇနံ အဒဿေတွာ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနံယေဝ ကရိဿာမ။
֍ * ၈၅၇။ အသန္တာသီတိ တေန တေန အလာဘကေန အသန္တသန္တော။ အဝိကတ္ထီတိ သီလာဒီဟိ အဝိကတ္ထနသီလော။ အကုက္ကုစောတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၄။)ဟတ္ထကုက္ကုစာဒိဝိရဟိတော။ မန္တဘာဏီတိ မန္တာယ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝါစံ ဘာသိတာ။ အနုဒ္ဓတောတိ ဥဒ္ဓစ္စဝိရဟိတော။ သ ဝေ ဝါစာယတောတိ သော ဝါစာယ ယတော သံယတော စတုဒေါသဝိရဟိတံ ဝါစံ ဘာသိတာ ဟောတိ။
֍ * ၈၅၈။ နိရာသတ္တီတိ နိတ္တဏှော။ ဝိဝေကဒဿီ ဖဿေသူတိ ပစ္စုပ္ပန္နေသု စက္ခုသမ္ဖဿာဒီသု အတ္တာဒိဘာဝဝိဝေကံ ပဿတိ။ ဒိဋ္ဌီသု စ န နီယတီတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌီသု ကာယစိ ဒိဋ္ဌိယာ န နီယတိ။
֍ * ၈၅၉။ ပတိလီနောတိ ရာဂါဒီနံ ပဟီနတ္တာ တတော အပဂတော။ အကုဟကောတိ အဝိမှာပကော တီဟိ ကုဟနဝတ္ထူဟိ။ အပိဟာလူတိ အပိဟနသီလော, ပတ္ထနာတဏှာယ ရဟိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အမစ္ဆရီတိ ပဉ္စမစ္ဆေရဝိရဟိတော။ အပ္ပဂဗ္ဘောတိ ကာယပါဂဗ္ဘိယာဒိဝိရဟိတော။ အဇေဂုစ္ဆောတိ သမ္ပန္နသီလာဒိတာယ အဇေဂုစ္ဆနီယော အသေစနကော မနာပေါ။ ပေသုဏေယျေ စ နော ယုတောတိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဥပသံဟရိတဗ္ဗေ ပိသုဏကမ္မေ အယုတ္တော။
֍ * ၈၆၀။ သာတိယေသု အနဿာဝီတိ သာတဝတ္ထူသု ကာမဂုဏေသု တဏှာသန္ထဝဝိရဟိတော။ သဏှောတိ သဏှေဟိ ကာယကမ္မာဒီဟိ သမန္နာဂတော။ ပဋိဘာနဝါတိ ပရိယတ္တိပရိပုစ္ဆာဓိဂမပဋိဘာနေဟိ သမန္နာဂတော။ န သဒ္ဓေါတိ သာမံ အဓိဂတဓမ္မံ န ကဿစိ သဒ္ဒဟတိ။ န ဝိရဇ္ဇတီတိ ခယာ ရာဂဿ ဝိရတ္တတ္တာ ဣဒါနိ န ဝိရဇ္ဇတိ။
֍ * ၈၆၁။ လာဘကမျာ န သိက္ခတီတိ န လာဘပတ္ထနာယ သုတ္တန္တာဒီနိ သိက္ခတိ။ အဝိရုဒ္ဓေါ စ တဏှာယ, ရသေသု နာနုဂိဇ္ဈတီတိ ဝိရောဓာဘာဝေန စ အဝိရုဒ္ဓေါ ဟုတွာ တဏှာယ မူလရသာဒီသု ဂေဓံ နာပဇ္ဇတိ။
֍ * ၈၆၂။ ဥပေက္ခကောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ သမန္နာဂတော။ သတောတိ ကာယာနုပဿနာဒိသတိယုတ္တော။
֍ * ၈၆၃။ နိဿယနာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယာ။ ဉတွာ ဓမ္မန္တိ အနိစ္စာဒီဟိ အာကာရေဟိ ဓမ္မံ ဇာနိတွာ။ အနိဿိတောတိ ဧဝံ တေဟိ နိဿယေဟိ အနိဿိတော။ တေန အညတြ ဓမ္မဉာဏာ နတ္ထိ နိဿယာနံ အဘာဝေါတိ ဒီပေတိ ဘဝါယ ဝိဘဝါယ ဝါတိ သဿတာယ ဥစ္ဆေဒါယ ဝါ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၅။)֍ * ၈၆၄။ တံ ဗြူမိ ဥပသန္တောတိ တံ ဧဝရူပံ ဧကေကဂါထာယ ဝုတ္တံ ဥပသန္တောတိ ကထေမိ။ အတရီ သော ဝိသတ္တိကန္တိ သော ဣမံ ဝိသတာဒိဘာဝေန ဝိသတ္တိကာသင်္ခါတံ မဟာတဏှံ အတရိ။
֍ * ၈၆၅။ ဣဒါနိ တမေဝ ဥပသန္တံ ပသံသန္တော အာဟ ‘‘န တဿ ပုတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိ။ တတ္ထ ပုတ္တာ အတြဇာဒယော စတ္တာရော။ ဧတ္ထ စ ပုတ္တပရိဂ္ဂဟာဒယော ပုတ္တာဒိနာမေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိဿ န ဝိဇ္ဇန္တိ, တေသံ ဝါ အဘာဝေန ပုတ္တာဒယော န ဝိဇ္ဇန္တီတိ။
֍ * ၈၆၆။ ယေန နံ ဝဇ္ဇုံ ပုထုဇ္ဇနာ, အထော သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ယေန တံ ရာဂါဒိနာ ဝဇ္ဇေန ပုထုဇ္ဇနာ သဗ္ဗေပိ ဒေဝမနုဿာ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ ရတ္တော ဝါ ဒုဋ္ဌော ဝါတိ, ဝဒေယျုံ။ တံ တဿ အပုရက္ခတန္တိ တံ ရာဂါဒိဝဇ္ဇံ တဿ အရဟတော အပုရက္ခတံ တသ္မာ ဝါဒေသု နေဇတီတိ တံ ကာရဏာ နိန္ဒာဝစနေသု န ကမ္ပတိ။
֍ * ၈၆၇။ န ဥဿေသု ဝဒတေတိ ဝိသိဋ္ဌေသု အတ္တာနံ အန္တောကတွာ ‘‘အဟံ ဝိသိဋ္ဌော’’တိ အတိမာနဝသေန န ဝဒတိ။ ဧသ နယော ဣတရေသု ဒွီသု။ ကပ္ပံ နေတိ အကပ္ပိယောတိ သော ဧဝရူပေါ ဒုဝိဓမ္ပိ ကပ္ပံ န ဧတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အကပ္ပိယော, ပဟီနကပ္ပေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၈၆၈။ သကန္တိ မယှန္တိ ပရိဂ္ဂဟိတံ။ အသတာ စ န သောစတီတိ အဝိဇ္ဇမာနာဒိနာ အသတာ စ န သောစတိ။ ဓမ္မေသု စ န ဂစ္ဆတီတိ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု ဆန္ဒာဒိဝသေန န ဂစ္ဆတိ။ သ ဝေ သန္တောတိ ဝုစ္စတီတိ သော ဧဝရူပေါ နရုတ္တမော ‘‘သန္တော’’တိ ဝုစ္စတီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ကောဋိသတသဟဿဒေဝတာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ အဟောသိ, သောတာပန္နာဒီနံ ဂဏနာ နတ္ထီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ပုရာဘေဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၆။)၁၁။ ကလဟဝိဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၆၉။ ကုတော ပဟူတာ ကလဟာ ဝိဝါဒါတိ ကလဟဝိဝါဒသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣဒမ္ပိ တသ္မိံယေဝ မဟာသမယေ ‘‘ကုတော နု, ခေါ, ကလဟာဒယော အဋ္ဌ ဓမ္မာ ပဝတ္တန္တီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ တေ ဓမ္မေ အာဝိကာတုံ ပုရိမနယေနေဝ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ဝုတ္တံ တတ္ထ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနက္ကမေန ဌိတတ္တာ သဗ္ဗဂါထာ ပါကဋသမ္ဗန္ဓာယေဝ။
အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ ပနေတာသံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ကုတောပဟူတာ ကလဟာ ဝိဝါဒါတိ ကလဟော စ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဝိဝါဒေါ စာတိ ဣမေ ကုတော ဇာတာ။ ပရိဒေဝသောကာ သဟမစ္ဆရာ စာတိ ပရိဒေဝသောကာ စ မစ္ဆရာ စ ကုတောပဟူတာ။ မာနာတိမာနာ သဟပေသုဏာ စာတိ မာနာ စ အတိမာနာ စ ပေသုဏာ စ ကုတောပဟူတာ။ တေတိ တေ သဗ္ဗေပိ အဋ္ဌ ကိလေသဓမ္မာ။ တဒိင်္ဃ ဗြူဟီတိ တံ မယာ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဗြူဟိ ယာစာမိ တံ အဟန္တိ။ ယာစနတ္ထော ဟိ ဣင်္ဃာတိ နိပါတော။
֍ * ၈၇၀။ ပိယပ္ပဟူတာတိ ပိယဝတ္ထုတော ဇာတာ။ ယုတ္တိ ပနေတ္ထ နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၉၈) ဝုတ္တာ ဧဝ။ မစ္ဆေရယုတ္တာ ကလဟာ ဝိဝါဒါတိ ဣမိနာ ကလဟဝိဝါဒါဒီနံ န ကေဝလံ ပိယဝတ္ထုမေဝ, မစ္ဆရိယမ္ပိ ပစ္စယံ ဒဿေတိ။ ကလဟဝိဝါဒသီသေန စေတ္ထ သဗ္ဗေပိ တေ ဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ စ ဧတေသံ မစ္ဆရိယံ, တထာ ပေသုဏာနဉ္စ ဝိဝါဒံ။ တေနာဟ – ‘‘ ဝိဝါဒဇာတေသု စ ပေသုဏာနီ’’တိ။
֍ * ၈၇၁။ ပိယာသု လောကသ္မိံ ကုတောနိဒါနာ ယေ စာပိ လောဘာ ဝိစရန္တိ လောကေတိ ‘‘ပိယာ ပဟူတာ ကလဟာ’’တိ ယေ ဧတ္ထ ဝုတ္တာ။ တေ ပိယာ လောကသ္မိံ ကုတောနိဒါနာ, န ကေဝလဉ္စ ပိယာ, ယေ စာပိ ခတ္တိယာဒယော လောဘာ ဝိစရန္တိ လောဘဟေတုကာ လောဘေနာဘိဘူတာ ဝိစရန္တိ, တေသံ သော လောဘော စ ကုတောနိဒါနောတိ ဒွေ အတ္ထေ ဧကာယ ပုစ္ဆာယ ပုစ္ဆတိ။ အာသာ စ နိဋ္ဌာ စာတိ အာသာ စ တဿာ အာသာယ သမိဒ္ဓိ စ။ ယေ သမ္ပရာယာယ နရဿ ဟောန္တီတိ ယေ နရဿ သမ္ပရာယာယ ဟောန္တိ, ပရာယနာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာ ဧဝါယမ္ပိ ပုစ္ဆာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၇။)֍ * ၈၇၂။ ဆန္ဒာနိဒါနာနီတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဆန္ဒနိဒါနာနိ။ ယေ စာပိ လောဘာ ဝိစရန္တီတိ ယေ စာပိ ခတ္တိယာဒယော လောဘာ ဝိစရန္တိ တေသံ လောဘောပိ ဆန္ဒနိဒါနောတိ ဒွေပိ အတ္ထေ ဧကတော ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ဣတောနိဒါနာတိ ဆန္ဒနိဒါနာ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ကုတောနိဒါနာ ကုတောနိဒါနာ’’တိ (သု။ နိ။ ၂၇၃) ဧတေသု စ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ သူစိလောမသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၈၇၃။ ဝိနိစ္ဆယာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယာ။ ယေ ဝါပိ ဓမ္မာ သမဏေန ဝုတ္တာတိ ယေ စ အညေပိ ကောဓာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တာ, တထာရူပါ ဝါ အကုသလာ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓသမဏေန ဝုတ္တာ, တေ ကုတောပဟူတာတိ။
֍ * ၈၇၄။ တမူပနိဿာယ ပဟောတိ ဆန္ဒောတိ တံ သုခဒုက္ခဝေဒနံ။ တဒုဘယဝတ္ထုသင်္ခါတံ သာတာသာတံ ဥပနိဿာယ သံယောဂဝိယောဂပတ္ထနာဝသေန ဆန္ဒော ပဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဆန္ဒော နု လောကသ္မိံ ကုတောနိဒါနော’’တိ အယံ ပဉှော ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတိ။ ရူပေသု ဒိသွာ ဝိဘဝံ ဘဝဉ္စာတိ ရူပေသု ဝယဉ္စ ဥပ္ပါဒဉ္စ ဒိသွာ။ ဝိနိစ္ဆယံ ကုဗ္ဗတိ ဇန္တု လောကေတိ အပါယာဒိကေ လောကေ အယံ ဇန္တု ဘောဂါဓိဂမနတ္ထံ တဏှာဝိနိစ္ဆယံ ‘‘အတ္တာ မေ ဥပ္ပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယဉ္စ ကုရုတေ။ ယုတ္တိ ပနေတ္ထ နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁၀၂) ဝုတ္တာ ဧဝ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဝိနိစ္ဆယာ စာပိ ကုတောပဟူတာ’’တိ အယံ ပဉှော ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတိ။
֍ * ၈၇၅။ ဧတေပိ ဓမ္မာ ဒွယမေဝ သန္တေတိ ဧတေပိ ကောဓာဒယော ဓမ္မာ သာတာသာတဒွယေ သန္တေ ဧဝ ပဟောန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဥပ္ပတ္တိ စ နေသံ နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁၀၃) ဝုတ္တာယေဝ။ ဧတ္တာဝတာ တတိယပဉှောပိ ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတိ။ ဣဒါနိ ယော ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇိတေသု ဧတေသု ပဉှေသု ကထံကထီ ဘဝေယျ, တဿ ကထံကထာပဟာနူပါယံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ကထံကထီ ဉာဏပထာယ သိက္ခေ’’တိ, ဉာဏဒဿနဉာဏာဓိဂမနတ္ထံ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ကာရဏံ? ဉတွာ ပဝုတ္တာ သမဏေန ဓမ္မာ။ ဗုဒ္ဓသမဏေန ဟိ ဉတွာဝ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ, နတ္ထိ တဿ ဓမ္မေသု အညာဏံ။ အတ္တနော ပန ဉာဏာဘာဝေန တေ အဇာနန္တော န ဇာနေယျ, န ဒေသနာ ဒေါသေန, တသ္မာ ကထံကထီ ဉာဏပထာယ သိက္ခေ, ဉတွာ ပဝုတ္တာ သမဏေန ဓမ္မာတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၈။)၈၇၆-၇။ သာတံ အသာတဉ္စ ကုတောနိဒါနာတိ ဧတ္ထ သာတံ အသာတန္တိ သုခဒုက္ခဝေဒနာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ။ န ဘဝန္တိ ဟေတေတိ န ဘဝန္တိ ဧတေ။ ဝိဘဝံ ဘဝဉ္စာပိ ယမေတမတ္ထံ ဧတံ မေ ပဗြူဟိ ယတောနိဒါနန္တိ သာတာသာတာနံ ဝိဘဝံ ဘဝဉ္စ ဧတမ္ပိ ယံ အတ္ထံ။ လိင်္ဂဗျတ္တယော ဧတ္ထ ကတော။ ဣဒံ ပန ဝုတ္တံ ဟောတိ – သာတာသာတာနံ ဝိဘဝေါ ဘဝေါ စာတိ ယော ဧသ အတ္ထော, ဧဝံ မေ ပဗြူဟိ ယတောနိဒါနန္တိ။ ဧတ္ထ စ သာတာသာတာနံ ဝိဘဝဘဝဝတ္ထုကာ ဝိဘဝဘဝဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဝိဘဝဘဝါတိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဣမဿ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနပက္ခေ ‘‘ဘဝဒိဋ္ဌိပိ ဖဿနိဒါနာ, ဝိဘဝဒိဋ္ဌိပိ ဖဿနိဒါနာ’’တိ နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁၀၅) ဝုတ္တံ။ ဣတောနိဒါနန္တိ ဖဿနိဒါနံ။
֍ * ၈၇၈။ ကိသ္မိံ ဝိဘူတေ န ဖုသန္တိ ဖဿာတိ ကိသ္မိံ ဝီတိဝတ္တေ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ပဉ္စ ဖဿာ န ဖုသန္တိ။
֍ * ၈၇၉။ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ပဋိစ္စာတိ သမ္ပယုတ္တကနာမံ ဝတ္ထာရမ္မဏရူပဉ္စ ပဋိစ္စ။ ရူပေ ဝိဘူတေ န ဖုသန္တိ ဖဿာတိ ရူပေ ဝီတိဝတ္တေ ပဉ္စ ဖဿာ န ဖုသန္တိ။
֍ * ၈၈၀။ ကထံ သမေတဿာတိ ကထံ ပဋိပန္နဿ။ ဝိဘောတိ ရူပန္တိ ရူပ ဝိဘဝတိ, န ဘဝေယျ ဝါ။ သုခံ ဒုခဉ္စာတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ ရူပမေဝ ပုစ္ဆတိ။
֍ * ၈၈၁။ န သညသညီတိ ယထာ သမေတဿ ဝိဘောတိ ရူပံ, သော ပကတိသညာယ သညီပိ န ဟောတိ။ န ဝိသညသညီတိ ဝိသညာယပိ ဝိရူပါယ သညာယ သညီ န ဟောတိ ဥမ္မတ္တကော ဝါ ခိတ္တစိတ္တော ဝါ။ နောပိ အသညီတိ သညာဝိရဟိတောပိ န ဟောတိ နိရောဓသမာပန္နော ဝါ အသညသတ္တော ဝါ။ န ဝိဘူတသညီတိ ‘‘သဗ္ဗသော ရူပသညာန’’န္တိအာဒိနာ (ဓ သ။ ၂၆၅၊ ဝိဘ။ ၆၀၂) နယေန သမတိက္ကန္တသညီပိ န ဟောတိ အရူပဇ္ဈာနလာဘီ။ ဧဝံ သမေတဿ ဝိဘောတိ ရူပန္တိ ဧတသ္မိံ သညသညိတာဒိဘာဝေ အဋ္ဌတွာ ယဒေတံ ဝုတ္တံ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ…ပေ… အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိပဋိလာဘတ္ထာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီ’’တိ။ ဧဝံ သမေတဿ အရူပမဂ္ဂသမင်္ဂိနော ဝိဘောတိ ရူပံ။ သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါတိ ဧဝံ ပဋိပန္နဿာပိ ယာ သညာ, တန္နိဒါနာ တဏှာဒိဋ္ဌိပပဉ္စာ အပ္ပဟီနာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၆၉။)၈၈၂-၃။ ဧတ္တာဝတဂ္ဂံ နု ဝဒန္တိ, ဟေကေ ယက္ခဿ သုဒ္ဓိံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာသေ။ ဥဒါဟု အညမ္ပိ ဝဒန္တိ ဧတ္တောတိ ဧတ္တာဝတာ နု ဣဓ ပဏ္ဍိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ အဂ္ဂံ သုဒ္ဓိံ သတ္တဿ ဝဒန္တိ, ဥဒါဟု အညမ္ပိ ဧတ္တော အရူပသမာပတ္တိတော အဓိကံ ဝဒန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဧတ္တာဝတဂ္ဂမ္ပိ ဝဒန္တိ ဟေကေတိ ဧကေ သဿတဝါဒါ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပဏ္ဍိတမာနိနော ဧတ္တာဝတာပိ အဂ္ဂံ သုဒ္ဓိံ ဝဒန္တိ။ တေသံ ပနေကေ သမယံ ဝဒန္တီတိ တေသံယေဝ ဧကေ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ သမယံ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒန္တိ။ အနုပါဒိသေသေ ကုသလာ ဝဒါနာတိ အနုပါဒိသေသေ ကုသလဝါဒါ သမာနာ။
֍ * ၈၈၄။ ဧတေ စ ဉတွာ ဥပနိဿိတာတိ ဧတေ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကေ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော နိဿိတာတိ ဉတွာ။ ဉတွာ မုနီ နိဿယေ သော ဝိမံသီတိ နိဿယေ စ ဉတွာ သော ဝီမံသီ ပဏ္ဍိတော ဗုဒ္ဓမုနိ။ ဉတွာ ဝိမုတ္တောတိ ဒုက္ခာနိစ္စာဒိတော ဓမ္မေ ဉတွာ ဝိမုတ္တော။ ဘဝါဘဝါယ န သမေတီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပပတ္တိယာ န သမာဂစ္ဆတီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပုရာဘေဒသုတ္တေ ဝုတ္တသဒိသောယေဝါဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ကလဟဝိဝါဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ စူဠဗျူဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၈၈၅-၆။ သကံသကံဒိဋ္ဌိပရိဗ္ဗသာနာတိ စူဠဗျူဟသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣဒမ္ပိ တသ္မိံယေဝ မဟာသမယေ ‘‘သဗ္ဗေပိ ဣမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘သာဓုရူပမှာ’တိ ဘဏန္တိ, ကိံ နု ခေါ သာဓုရူပါဝ ဣမေ အတ္တနောယေဝ ဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌဟန္တိ, ဥဒါဟု အညမ္ပိ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ပုရိမနယေနေဝ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ အာဒိတော ဒွေပိ ဂါထာ ပုစ္ဆာဂါထာယေဝ။ တာသု သကံသကံဒိဋ္ဌိပရိဗ္ဗသာနာတိ အတ္တနော အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ ဝသမာနာ။ ဝိဂ္ဂယှ နာနာ ကုသလာ ဝဒန္တီတိ ဒိဋ္ဌိဗလဂ္ဂါဟံ ဂဟေတွာ, တတ္ထ ‘‘ကုသလာမှာ’’တိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၀။)ပဋိဇာနမာနာ ပုထု ပုထု ဝဒန္တိ ဧကံ န ဝဒန္တိ။ ယော ဧဝံ ဇာနာတိ သ ဝေဒိ ဓမ္မံ ဣဒံ ပဋိကောသမကေဝလီ သောတိ တဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ သန္ဓာယ ယော ဧဝံ ဇာနာတိ, သော ဓမ္မံ ဝေဒိ။ ဣဒံ ပန ပဋိက္ကောသန္တော ဟီနော ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ဗာလောတိ ဟီနော။ အက္ကုသလောတိ အဝိဒွါ။
၈၈၇-၈။ ဣဒါနိ တိဿော ဝိဿဇ္ဇနဂါထာ ဟောန္တိ။ တာ ပုရိမဍ္ဎေန ဝုတ္တမတ္ထံ ပစ္ဆိမဍ္ဎေန ပဋိဗျူဟိတွာ ဌိတာ။ တေန ဗျူဟေန ဥတ္တရသုတ္တတော စ အပ္ပကတ္တာ ဣဒံ သုတ္တံ ‘‘စူဠဗျူဟ’’န္တိ နာမံ လဘတိ။ တတ္ထ ပရဿ စေ ဓမ္မန္တိ ပရဿ ဒိဋ္ဌိံ။ သဗ္ဗေဝ ဗာလာတိ ဧဝံ သန္တေ သဗ္ဗေဝ ဣမေ ဗာလာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိံ ကာရဏံ? သဗ္ဗေဝိမေ ဒိဋ္ဌိပရိဗ္ဗသာနာတိ သန္ဒိဋ္ဌိယာ စေဝ န ဝီဝဒါတာ။ သံသုဒ္ဓပညာ ကုသလာ မုတီမာတိ သကာယ ဒိဋ္ဌိယာ န ဝိဝဒါတာ န ဝေါဒါတာ သံကိလိဋ္ဌာဝ သမာနာ သံသုဒ္ဓပညာ စ ကုသလာ စ မုတိမန္တော စ တေ ဟောန္တိ စေ။ အထ ဝါ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌိယာ စေ ပန ဝီဝဒါတာ’’ တိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – သကာယ ပန ဒိဋ္ဌိယာ ဝေါဒါတာ သံသုဒ္ဓပညာ ကုသလာ မုတိမန္တော ဟောန္တိ စေ။ န တေသံ ကောစီတိ ဧဝံ သန္တေ တေသံ ဧကောပိ ဟီနပညော န ဟောတိ။ ကိံကာရဏာ? ဒိဋ္ဌီ ဟိ တေသမ္ပိ တထာ သမတ္တာ, ယထာ ဣတရေသန္တိ။
֍ * ၈၈၉။ န ဝါဟမေတန္တိ ဂါထာယ သင်္ခေပတ္ထော – ယံ တေ မိထု ဒွေ ဒွေ ဇနာ အညမညံ ‘‘ဗာလော’’တိ အာဟု, အဟံ ဧတံ တထိယံ တစ္ဆန္တိ နေဝ ဗြူမိ။ ကိံကာရဏာ? ယသ္မာ သဗ္ဗေ တေ သကံ သကံ ဒိဋ္ဌိံ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ အကံသု။ တေန စ ကာရဏေန ပရံ ‘‘ဗာလော’’တိ ဒဟန္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တထိယ’’န္တိ ‘‘ကထိဝ’’န္တိ ဒွေပိ ပါဌာ။
֍ * ၈၉၀။ ယမာဟူတိ ပုစ္ဆာဂါထာယ ယံ ဒိဋ္ဌိသစ္စံ တထိယန္တိ ဧကေ အာဟု။
֍ * ၈၉၁။ ဧကဉှိ သစ္စန္တိ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယ ဧကံ သစ္စံ နိရောဓော မဂ္ဂေါ ဝါ။ ယသ္မိံ ပဇာ နော ဝိဝဒေ ပဇာနန္တိ ယမှိ သစ္စေ ပဇာနန္တော ပဇာ နော ဝိဝဒေယျ။ သယံ ထုနန္တီတိ အတ္တနာ ဝဒန္တိ။
֍ * ၈၉၂။ ကသ္မာ နူတိ ပုစ္ဆာဂါထာယ ပဝါဒိယာသေတိ ဝါဒိနော။ ဥဒါဟု တေ တက္ကမနုဿရန္တီတိ တေ ဝါဒိနော ဥဒါဟု အတ္တနော တက္ကမတ္တံ အနုဂစ္ဆန္တိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၁။)֍ * ၈၉၃။ န ဟေဝါတိ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယ အညတြ သညာယ နိစ္စာနီတိ ဌပေတွာ သညာမတ္တေန နိစ္စန္တိ ဂဟိတဂ္ဂဟဏာနိ။ တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာတိ အတ္တနော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပမတ္တံ ဒိဋ္ဌီသု ဇနေတွာ။ ယသ္မာ ပန ဒိဋ္ဌီသု ဝိတက္ကံ ဇနေန္တာ ဒိဋ္ဌိယောပိ ဇနေန္တိ, တသ္မာ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဇနေန္တိ သဉ္ဇနေန္တီ’’တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၂၁)။
၈၉၄-၅။ ဣဒါနိ ဧဝံ နာနာသစ္စေသု အသန္တေသု တက္ကမတ္တမနုဿရန္တာနံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌေ သုတေ’’တိအာဒိကာ ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌံ, ဒိဋ္ဌသုဒ္ဓိန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧသ နယော သုတာဒီသု။ ဧတေ စ နိဿာယ ဝိမာနဒဿီတိ ဧတေ ဒိဋ္ဌိဓမ္မေ နိဿယိတွာ သုဒ္ဓိဘာဝသင်္ခါတံ ဝိမာနံ အသမ္မာနံ ပဿန္တောပိ။ ဝိနိစ္ဆယေ ဌတွာ ပဟဿမာနော, ဗာလော ပရော အက္ကုသလောတိ စာဟာတိ ဧဝံ ဝိမာနဒဿီပိ တသ္မိံ ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယေ ဌတွာ တုဋ္ဌိဇာတော ဟာသဇာတော ဟုတွာ ‘‘ပရော ဟီနော စ အဝိဒွါ စာ’’တိ ဧဝံ ဝဒတိယေဝ။ ဧဝံ သန္တေ ယေနေဝါတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သယမတ္တနာတိ သယမေဝ အတ္တာနံ။ ဝိမာနေတီတိ ဂရဟတိ။ တဒေဝ ပါဝါတိ တဒေဝ ဝစနံ ဒိဋ္ဌိံ ဝဒတိ, တံ ဝါ ပုဂ္ဂလံ။
֍ * ၈၉၆။ အတိသာရဒိဋ္ဌိယာတိ ဂါထာယတ္ထော – သော ဧဝံ တာယ လက္ခဏာတိသာရိနိယာ အတိသာရဒိဋ္ဌိယာ သမတ္တော ပုဏ္ဏော ဥဒ္ဓုမာတော, တေန စ ဒိဋ္ဌိမာနေန မတ္တော ‘‘ပရိပုဏ္ဏော အဟံ ကေဝလီ’’တိ ဧဝံ ပရိပုဏ္ဏမာနီ သယမေဝ အတ္တာနံ မနသာ ‘‘အဟံ ပဏ္ဍိတော’’တိ အဘိသိဉ္စတိ။ ကိံကာရဏာ? ဒိဋ္ဌီ ဟိ သာ တဿ တထာ သမတ္တာတိ။
֍ * ၈၉၇။ ပရဿ စေတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – ကိဉ္စ ဘိယျော? ယော သော ဝိနိစ္ဆယေ ဌတွာ ပဟဿမာနော ‘‘ဗာလော ပရော အက္ကုသလော’’တိ စာဟ။ တဿ ပရဿ စေ ဟိ ဝစသာ သော တေန ဝုစ္စမာနော နိဟီနော ဟောတိ။ တုမော သဟာ ဟောတိ နိဟီနပညော, သောပိ တေနေဝ သဟ နိဟီနပညော ဟောတိ။ သောပိ ဟိ နံ ‘‘ဗာလော’’တိ ဝဒတိ။ အထဿ ဝစနံ အပ္ပမာဏံ, သော ပန သယမေဝ ဝေဒဂူ စ ဓီရော စ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ န ကောစိ ဗာလော သမဏေသု အတ္ထိ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ ပဏ္ဍိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၂။)֍ * ၈၉၈။ အညံ ဣတောတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – ‘‘အထ စေ သယံ ဝေဒဂူ ဟောတိ ဓီရော, န ကောစိ ဗာလော သမဏေသု အတ္ထီ’’တိ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေပိ သိယာ ကဿစိ ‘‘ကသ္မာ’’တိ။ တတ္ထ ဝုစ္စတေ – ယသ္မာ အညံ ဣတော ယာဘိဝဒန္တိ ဓမ္မံ အပရဒ္ဓါ သုဒ္ဓိမကေဝလီ တေ, ဧဝမ္ပိ တိတ္ထိယာ ပုထုသော ဝဒန္တိ, ယေ ဣတော အညံ ဒိဋ္ဌိံ အဘိဝဒန္တိ, ယေ အပရဒ္ဓါ ဝိရဒ္ဓါ သုဒ္ဓိမဂ္ဂံ, အကေဝလိနော စ တေတိ ဧဝံ ပုထုတိတ္ထိယာ ယသ္မာ ဝဒန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာ ပနေဝံ ဝဒန္တီတိ စေ? သန္ဒိဋ္ဌိရာဂေန ဟိ တေ ဘိရတ္တာ, ယသ္မာ သကေန ဒိဋ္ဌိရာဂေန အဘိရတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၈၉၉-၉၀၀။ ဧဝံ အဘိရတ္တာ စ – ဣဓေဝ သုဒ္ဓိန္တိ ဂါထာ။ တတ္ထ သကာယနေတိ သကမဂ္ဂေ ဒဠှံ ဝဒါနာတိ ဒဠှဝါဒါ။ ဧဝဉ္စ ဒဠှဝါဒေသု တေသု ယော ကောစိ တိတ္ထိယော သကာယနေ ဝါပိ ဒဠှံ ဝဒါနော ကမေတ္ထ ဗာလောတိ ပရံ ဒဟေယျ, သင်္ခေပတော တတ္ထ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတေ ဝိတ္ထာရတော ဝါ နတ္ထိကဣဿရကာရဏနိယတာဒိဘေဒေ သကေ အာယတနေ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ဒဠှံ ဝဒါနော ကံ ပရံ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိဂတေ ‘‘ဗာလော’’တိ သဟ ဓမ္မေန ပဿေယျ, နနု သဗ္ဗောပိ တဿ မတေန ပဏ္ဍိတော ဧဝ သုပ္ပဋိပန္နော ဧဝ စ။ ဧဝံ သန္တေ စ သယမေဝ သော မေဓဂမာဝဟေယျ ပရံ ဝဒံ ဗာလမသုဒ္ဓိဓမ္မံ, သောပိ ပရံ ‘‘ဗာလော စ အသုဒ္ဓိဓမ္မော စ အယ’’န္တိ ဝဒန္တော အတ္တနာဝ ကလဟံ အာဝဟေယျ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သဗ္ဗောပိ တဿ မတေန ပဏ္ဍိတော ဧဝ သုပ္ပဋိပန္နော ဧဝ စ။
֍ * ၉၀၁။ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ ဝိနိစ္ဆယေ ဌတွာ သယံ ပမာယ ဥဒ္ဓံသ လောကသ္မိံ ဝိဝါဒမေတိ, ဒိဋ္ဌိယံ ဌတွာ သယဉ္စ သတ္ထာရာဒီနိ မိနိတွာ သော ဘိယျော ဝိဝါဒမေတီတိ။ ဧဝံ ပန ဝိနိစ္ဆယေသု အာဒီနဝံ ဉတွာ အရိယမဂ္ဂေန ဟိတွာန သဗ္ဗာနိ ဝိနိစ္ဆယာနိ န မေဓဂံ ကုဗ္ဗတိ ဇန္တု လောကေတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပုရာဘေဒသုတ္တေ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝါဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ စူဠဗျူဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၃။)၁၃။ မဟာဗျူဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၀၂။ ယေ ကေစိမေတိ မဟာဗျူဟသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣဒမ္ပိ တသ္မိံယေဝ မဟာသမယေ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမေ ဒိဋ္ဌိပရိဗ္ဗသာနာ ဝိညူနံ သန္တိကာ နိန္ဒမေဝ လဘန္တိ, ဥဒါဟု ပသံသမ္ပီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ တမတ္ထံ အာဝိကာတုံ ပုရိမနယေန နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနွာနယန္တီတိ အနု အာနယန္တိ, ပုနပ္ပုနံ အာဟရန္တိ။
֍ * ၉၀၃။ ဣဒါနိ ယသ္မာ တေ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ဝဒန္တာ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ဝါဒိနော ကဒါစိ ကတ္ထစိ ပသံသမ္ပိ လဘန္တိ, ယံ ဧတံ ပသံသာသင်္ခါတံ ဝါဒဖလံ, တံ အပ္ပံ ရာဂါဒီနံ သမာယ သမတ္ထံ န ဟောတိ, ကော ပန ဝါဒေါ ဒုတိယေ နိန္ဒာဖလေ, တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဣမံ တာဝ ဝိဿဇ္ဇနဂါထမာဟ။ ‘‘အပ္ပဉှိ ဧတံ န အလံ သမာယ, ဒုဝေ ဝိဝါဒဿ ဖလာနိ ဗြူမီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဒုဝေ ဝိဝါဒဿ ဖလာနီတိ နိန္ဒာ ပသံသာ စ, ဇယပရာဇယာဒီနိ ဝါ တံသဘာဂါနိ။ ဧတမ္ပိ ဒိသွာတိ ‘‘နိန္ဒာ အနိဋ္ဌာ ဧဝ, ပသံသာ နာလံ သမာယာ’’တိ ဧတမ္ပိ ဝိဝါဒဖလေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ။ ခေမာဘိပဿံ အဝိဝါဒဘူမိန္တိ အဝိဝါဒဘူမိံ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ခေမ’’န္တိ ပဿမာနော။
֍ * ၉၀၄။ ဧဝဉှိ အဝိဝဒမာနော – ယာ ကာစိမာတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သမ္မုတိယောတိ ဒိဋ္ဌိယော။ ပုထုဇ္ဇာတိ ပုထုဇ္ဇနသမ္ဘဝါ။ သော ဥပယံ ကိမေယျာတိ သော ဥပဂန္တဗ္ဗဋ္ဌေန ဥပယံ ရူပါဒီသု ဧကမ္ပိ ဓမ္မံ ကိံ ဥပေယျ, ကေန ဝါ ကာရဏေန ဥပေယျ။ ဒိဋ္ဌေ သုတေ ခန္တိမကုဗ္ဗမာနောတိ ဒိဋ္ဌသုတသုဒ္ဓီသု ပေမံ အကရောန္တော။
֍ * ၉၀၅။ ဣတော ဗာဟိရာ ပန – သီလုတ္တမာတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – သီလံယေဝ ‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ မညမာနာ သီလုတ္တမာ ဧကေ ဘောန္တော သံယမမတ္တေန သုဒ္ဓိံ ဝဒန္တိ, ဟတ္ထိဝတာဒိဉ္စ ဝတံ သမာဒါယ ဥပဋ္ဌိတာ, ဣဓေဝ ဒိဋ္ဌိယံ အဿ သတ္ထုနော သုဒ္ဓိန္တိ ဘဝူပနီတာ ဘဝဇ္ဈောသိတာ သမာနာ ဝဒန္တိ, အပိစ တေ ကုသလာ ဝဒါနာ ‘‘ကုသလာ မယ’’န္တိ ဧဝံ ဝါဒါ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၄။)֍ * ၉၀၆။ ဧဝံ သီလုတ္တမေသု စ တေသု တထာ ပဋိပန္နော ယော ကောစိ – သစေ စုတောတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – သစေ တတော သီလဝတတော ပရဝိစ္ဆန္ဒနေန ဝါ အနဘိသမ္ဘုဏန္တော ဝါ စုတော ဟောတိ, သော တံ သီလဗ္ဗတာဒိကမ္မံ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကမ္မံ ဝါ ဝိရာဓယိတွာ ပဝေဓတီ။ န ကေဝလဉ္စ ဝေဓတိ, အပိစ ခေါ တံ သီလဗ္ဗတသုဒ္ဓိံ ပဇပ္ပတီ စ ဝိပ္ပလပတိ ပတ္ထယတီ စ။ ကိမိဝ? သတ္ထာဝ ဟီနော ပဝသံ ဃရမှာ။ ဃရမှာ ပဝသန္တော သတ္ထတော ဟီနော ယထာ တံ ဃရံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ပတ္ထေယျာတိ။
֍ * ၉၀၇။ ဧဝံ ပန သီလုတ္တမာနံ ဝေဓကာရဏံ အရိယသာဝကော – သီလဗ္ဗတံ ဝါပိ ပဟာယ သဗ္ဗန္တိ ဂါထာ။ တတ္ထ သာဝဇ္ဇနဝဇ္ဇန္တိ သဗ္ဗာကုသလံ လောကိယကုသလဉ္စ။ ဧတံ သုဒ္ဓိံ အသုဒ္ဓိန္တိ အပတ္ထယာနောတိ ပဉ္စကာမဂုဏာဒိဘေဒံ ဧတံ သုဒ္ဓိံ, အကုသလာဒိဘေဒံ အသုဒ္ဓိဉ္စ အပတ္ထယမာနော။ ဝိရတော စရေတိ သုဒ္ဓိယာ အသုဒ္ဓိယာ စ ဝိရတော စရေယျ။ သန္တိမနုဂ္ဂဟာယာတိ ဒိဋ္ဌိံ အဂဟေတွာ။
֍ * ၉၀၈။ ဧဝံ ဣတော ဗာဟိရကေ သီလုတ္တမေ သံယမေန ဝိသုဒ္ဓိဝါဒေ တေသံ ဝိဃာတံ သီလဗ္ဗတပ္ပဟာယိနော အရဟတော စ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညထာပိ သုဒ္ဓိဝါဒေ ဗာဟိရကေ ဒဿေန္တော ‘‘တမူပနိဿာယာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – သန္တညေပိ သမဏဗြာဟ္မဏာ, တေ ဇိဂုစ္ဆိတံ အမရန္တပံ ဝါ ဒိဋ္ဌသုဒ္ဓိအာဒီသု ဝါ အညတရညတရံ ဥပနိဿာယ အကိရိယဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ဥဒ္ဓံသရာ ဟုတွာ ဘဝါဘဝေသု အဝီတတဏှာသေ သုဒ္ဓိမနုတ္ထုနန္တိ ဝဒန္တိ ကထေန္တီတိ။
֍ * ၉၀၉။ ဧဝံ တေသံ အဝီတတဏှာနံ သုဒ္ဓိံ အနုတ္ထုနန္တာနံ ယောပိ သုဒ္ဓိပ္ပတ္တမေဝ အတ္တာနံ မညေယျ, တဿပိ အဝီတတဏှတ္တာ ဘဝါဘဝေသု တံ တံ ဝတ္ထုံ ပတ္ထယမာနဿ ဟိ ဇပ္ပိတာနိ ပုနပ္ပုနံ ဟောန္တိယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ တဏှာ ဟိ အာသေဝိတာ တဏှံ ဝဍ္ဎယတေဝ။ န ကေဝလဉ္စ ဇပ္ပိတာနိ, ပဝေဓိတံ ဝါပိ ပကပ္ပိတေသု, တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ စဿ ပကပ္ပိတေသု ဝတ္ထူသု ပဝေဓိတမ္ပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဝါဘဝေသု ပန ဝီတတဏှတ္တာ အာယတိံ စုတူပပါတော ဣဓ ယဿ နတ္ထိ, သကေန ဝေဓေယျ ကုဟိံဝ ဇပ္ပေတိ အယမေတိဿာ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော။ သေသံ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၅။)၉၁၀-၁၁။ ယမာဟူတိ ပုစ္ဆာဂါထာ။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧကောပိ ဧတ္ထ ဝါဒေါ သစ္စော နတ္ထိ, ကေဝလံ ဒိဋ္ဌိမတ္တကေန ဟိ တေ ဝဒန္တိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သကဉှီ’’တိ ဣမံ တာဝ ဝိဿဇ္ဇနဂါထမာဟ။ တတ္ထ သမ္မုတိန္တိ ဒိဋ္ဌိံ။
֍ * ၉၁၂။ ဧဝမေတေသု သကံ ဓမ္မံ ပရိပုဏ္ဏံ ဗြုဝန္တေသု အညဿ ပန ဓမ္မံ ‘‘ဟီန’’န္တိ ဝဒန္တေသု ယဿ ကဿစိ – ပရဿ စေ ဝမ္ဘယိတေန ဟီနောတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – ယဒိ ပရဿ နိန္ဒိတကာရဏာ ဟီနော ဘဝေယျ, န ကောစိ ဓမ္မေသု ဝိသေသိ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ။ ကိံ ကာရဏံ? ပုထူ ဟိ အညဿ ဝဒန္တိ ဓမ္မံ, နိဟီနတော သဗ္ဗေဝ တေ သမှိ ဒဠှံ ဝဒါနာ သကဓမ္မေ ဒဠှဝါဒါ ဧဝ။
֍ * ၉၁၃။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သဒ္ဓမ္မပူဇာတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – တေ စ တိတ္ထိယာ ယထာ ပသံသန္တိ သကာယနာနိ, သဒ္ဓမ္မပူဇာပိ နေသံ တထေဝ ဝတ္တတိ။ တေ ဟိ အတိဝိယ သတ္ထာရာဒီနိ သက္ကရောန္တိ။ တတ္ထ ယဒိ တေ ပမာဏာ သိယုံ, ဧဝံ သန္တေ သဗ္ဗေဝ ဝါဒါ တထိယာ ဘဝေယျုံ။ ကိံ ကာရဏံ? သုဒ္ဓီ ဟိ နေသံ ပစ္စတ္တမေဝ, န သာ အညတြ သိဇ္ဈတိ, နာပိ ပရမတ္ထတော။ အတ္တနိ ဒိဋ္ဌိဂါဟမတ္တမေဝ ဟိ တံ တေသံ ပရပစ္စယနေယျဗုဒ္ဓီနံ။
֍ * ၉၁၄။ ယော ဝါ ပန ဝိပရီတော ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော, တဿ – န ဗြာဟ္မဏဿ ပရနေယျမတ္ထီတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – ဗြာဟ္မဏဿ ဟိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇၊ နေတ္တိ။ ၅) နယေန သုဒိဋ္ဌတ္တာ ပရေန နေတဗ္ဗံ ဉာဏံ နတ္ထိ, ဒိဋ္ဌိ ဓမ္မေသု ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ နိစ္ဆိနိတွာ သမုဂ္ဂဟီတမ္ပိ နတ္ထိ။ တံကာရဏာ သော ဒိဋ္ဌိကလဟာနိ အတီတော, န စ သော သေဋ္ဌတော ပဿတိ ဓမ္မမညံ အညတြ သတိပဋ္ဌာနာဒီဟိ။
֍ * ၉၁၅။ ဇာနာမီတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – ဧဝံ တာဝ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏော န ဟိ သေဋ္ဌတော ပဿတိ ဓမ္မမညံ, အညေ ပန တိတ္ထိယာ ပရစိတ္တဉာဏာဒီဟိ ဇာနန္တာ ပဿန္တာပိ ‘‘ဇာနာမိ ပဿာမိ တထေဝ ဧတ’’န္တိ ဧဝံ ဝဒန္တာပိ စ ဒိဋ္ဌိယာ သုဒ္ဓိံ ပစ္စေန္တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တေသု ဧကောပိ အဒ္ဒက္ခိ စေ အဒ္ဒသ စေပိ တေန ပရစိတ္တဉာဏာဒိနာ ယထာဘူတံ အတ္ထံ, ကိဉှိ တုမဿ တေန တဿ တေန ဒဿနေန ကိံ ကတံ, ကိံ ဒုက္ခပရိညာ သာဓိတာ, ဥဒါဟု
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၆။)သမုဒယပဟာနာဒီနံ အညတရံ, ယတော သဗ္ဗထာပိ အတိက္ကမိတွာ အရိယမဂ္ဂံ တေ တိတ္ထိယာ အညေနေဝ ဝဒန္တိ သုဒ္ဓိံ, အတိက္ကမိတွာ ဝါ တေ တိတ္ထိယေ ဗုဒ္ဓါဒယော အညေနေဝ ဝဒန္တိ သုဒ္ဓိန္တိ။
֍ * ၉၁၆။ ပဿံ နရောတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ။ ကိဉ္စ ဘိယျော? ယွာယံ ပရစိတ္တဉာဏာဒီဟိ အဒ္ဒက္ခိ, သော ပဿံ နရော ဒက္ခတိ နာမရူပံ, န တတော ပရံ ဒိသွာန ဝါ ဉဿတိ တာနိမေဝ နာမရူပါနိ နိစ္စတော သုခတော ဝါ န အညထာ။ သော ဧဝံ ပဿန္တော ကာမံ ဗဟုံ ပဿတု အပ္ပကံ ဝါ နာမရူပံ နိစ္စတော သုခတော စ, အထဿ ဧဝရူပေန ဒဿနေန န ဟိ တေန သုဒ္ဓိံ ကုသလာ ဝဒန္တီတိ။
֍ * ၉၁၇။ နိဝိဿဝါဒီတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – တေန စ ဒဿနေန သုဒ္ဓိယာ အသတိယာပိ ယော ‘‘ဇာနာမိ ပဿာမိ တထေဝ ဧတ’’န္တိ ဧဝံ နိဝိဿဝါဒီ, ဧတံ ဝါ ဒဿနံ ပဋိစ္စ ဒိဋ္ဌိယာ သုဒ္ဓိံ ပစ္စေန္တော ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ဧဝံ နိဝိဿဝါဒီ, သော သုဗ္ဗိနယော န ဟောတိ တံ တထာ ပကပ္ပိတံ အဘိသင်္ခတံ ဒိဋ္ဌိံ ပုရေက္ခရာနော။ သော ဟိ ယံ သတ္ထာရာဒိံ နိဿိတော, တတ္ထေဝ သုဘံ ဝဒါနော သုဒ္ဓိံ ဝဒေါ, ‘‘ပရိသုဒ္ဓဝါဒေါ ပရိသုဒ္ဓဒဿနော ဝါ အဟ’’န္တိ အတ္တာနံ မညမာနော တတ္ထ တထဒ္ဒသာ သော, တတ္ထ သကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အဝိပရီတမေဝ သော အဒ္ဒသ။ ယထာ သာ ဒိဋ္ဌိ ပဝတ္တတိ, တထေဝ နံ အဒ္ဒသ, န အညထာ ပဿိတုံ ဣစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၉၁၈။ ဧဝံ ပကပ္ပိတံ ဒိဋ္ဌိံ ပုရေက္ခရာနေသု တိတ္ထိယေသု – န ဗြာဟ္မဏော ကပ္ပမုပေတိ သင်္ခါတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သင်္ခါတိ သင်္ခါယ, ဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ နပိ ဉာဏဗန္ဓူတိ သမာပတ္တိဉာဏာဒိနာ အကတတဏှာဒိဋ္ဌိဗန္ဓု။ တတ္ထ ဝိဂ္ဂဟော – နာပိ အဿ ဉာဏေန ကတော ဗန္ဓု အတ္ထီတိ နပိ ဉာဏဗန္ဓု။ သမ္မုတိယောတိ ဒိဋ္ဌိသမ္မုတိယော။ ပုထုဇ္ဇာတိ ပုထုဇ္ဇနသမ္ဘဝါ။ ဥဂ္ဂဟဏန္တိ မညေတိ ဥဂ္ဂဟဏန္တိ အညေ, အညေ တာ သမ္မုတိယော ဥဂ္ဂဏှန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၉၁၉။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ဝိဿဇ္ဇ ဂန္ထာနီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ အနုဂ္ဂဟောတိ ဥဂ္ဂဟဏဝိရဟိတော, သောပိ နာဿ ဥဂ္ဂဟောတိ အနုဂ္ဂဟော, န ဝါ ဥဂ္ဂဏှာတီတိ အနုဂ္ဂဟော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၇။)֍ * ၉၂၀။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သော ဧဝရူပေါ – ပုဗ္ဗာသဝေတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗာသဝေတိ အတီတရူပါဒီနိ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဓမ္မေ ကိလေသေ။ နဝေတိ ပစ္စုပ္ပန္နရူပါဒီနိ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဓမ္မေ။ န ဆန္ဒဂူတိ ဆန္ဒာဒိဝသေန န ဂစ္ဆတိ။ အနတ္တဂရဟီတိ ကတာကတဝသေန အတ္တာနံ အဂရဟန္တော။
֍ * ၉၂၁။ ဧဝံ အနတ္တဂရဟီ စ – သ သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဓမ္မေသု ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌံ ဝါ’’တိ ဧဝံပဘေဒေသု။ ပန္နဘာရောတိ ပတိတဘာရော။ န ကပ္ပေတီတိ န ကပ္ပိယော, ဒုဝိဓမ္ပိ ကပ္ပံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ နူပရတောတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကသေက္ခာ ဝိယ ဥပရတိသမင်္ဂီပိ န ဟောတိ။ န ပတ္ထိယောတိ နိတ္တဏှော။ တဏှာ ဟိ ပတ္ထိယတီတိ ပတ္ထိယာ, နာဿ ပတ္ထိယာတိ န ပတ္ထိယောတိ။ သေသံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ န ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ပုရာဘေဒသုတ္တေ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝါဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ မဟာဗျူဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ တုဝဋကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၂၂။ ပုစ္ဆာမိ တန္တိ တုဝဋကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣဒမ္ပိ တသ္မိံယေဝ မဟာသမယေ ‘‘ကာ နု ခေါ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ပဋိပတ္တီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ပုရိမနယေနေဝ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ဝုတ္တံ။
တတ္ထ အာဒိဂါထာယ တာဝ ပုစ္ဆာမီတိ ဧတ္ထ အဒိဋ္ဌဇောတနာဒိဝသေန ပုစ္ဆာ ဝိဘဇိတာ။ အာဒိစ္စဗန္ဓုန္တိ အာဒိစ္စဿ ဂေါတ္တဗန္ဓုံ။ ဝိဝေကံ သန္တိပဒဉ္စာတိ ဝိဝေကဉ္စ သန္တိပဒဉ္စ။ ကထံ ဒိသွာတိ ကေန ကာရဏေန ဒိသွာ, ကထံ ပဝတ္တဒဿနော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၉၂၃။ အထ ဘဂဝါ ယသ္မာ ယထာ ပဿန္တော ကိလေသေ ဥပရုန္ဓတိ, တထာ ပဝတ္တဒဿနော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ အာဝိကရောန္တော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၈။)နာနပ္ပကာရေန တံ ဒေဝပရိသံ ကိလေသပ္ပဟာနေ နိယောဇေန္တော ‘‘မူလံ ပပဉ္စသင်္ခါယာ’’တိ အာရဘိတွာ ပဉ္စ ဂါထာ အဘာသိ။
တတ္ထ အာဒိဂါထာယ တာဝ သင်္ခေပတ္ထော – ပပဉ္စာတိ သင်္ခါတတ္တာ ပပဉ္စာ ဧဝ ပပဉ္စသင်္ခါ။ တဿာ အဝိဇ္ဇာဒယော ကိလေသာ မူလံ, တံ ပပဉ္စသင်္ခါယ မူလံ အသ္မီတိ ပဝတ္တမာနဉ္စ သဗ္ဗံ မန္တာယ ဥပရုန္ဓေ။ ယာ ကာစိ အဇ္ဈတ္တံ တဏှာ ဥပဇ္ဇေယျုံ, တာသံ ဝိနယာ သဒါ သတော သိက္ခေ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဟုတွာ သိက္ခေယျာတိ။
֍ * ၉၂၄။ ဧဝံ တာဝ ပဌမဂါထာယ ဧဝ တိသိက္ခာယုတ္တံ ဒေသနံ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသေတွာ ပုန မာနပ္ပဟာနဝသေန ဒေသေတုံ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ ဓမ္မမဘိဇညာ အဇ္ဈတ္တန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဥစ္စာကုလီနတာဒိကံ အတ္တနော ဂုဏံ ဇာနေယျ အထ ဝါပိ ဗဟိဒ္ဓါတိ အထ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝါ ဂုဏံ ဇာနေယျ။ န တေန ထာမံ ကုဗ္ဗေထာတိ တေန ဂုဏေန ထာမံ န ကရေယျ။
֍ * ၉၂၅။ ဣဒါနိဿ အကရဏဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သေယျော န တေနာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တေန စ မာနေန ‘‘သေယျောဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘နီစောဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘သရိက္ခောဟ’’န္တိ ဝါပိ န မညေယျ, တေဟိ စ ဥစ္စာကုလီနတာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ဖုဋ္ဌော အနေကရူပေဟိ ‘‘အဟံ ဥစ္စာကုလာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္တာနံ ဝိကပ္ပေန္တော န တိဋ္ဌေယျ။
֍ * ၉၂၆။ ဧဝံ မာနပ္ပဟာနဝသေနပိ ဒေသေတွာ ဣဒါနိ သဗ္ဗကိလေသူပသမဝသေနပိ ဒေသေတုံ ‘‘အဇ္ဈတ္တမေဝါ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တမေဝုပသမေတိ အတ္တနိ ဧဝ ရာဂါဒိသဗ္ဗကိလေသေ ဥပသမေယျ။ န အညတော ဘိက္ခု သန္တိမေသေယျာတိ ဌပေတွာ စ သတိပဋ္ဌာနာဒီနိ အညေန ဥပါယေန သန္တိံ န ပရိယေသေယျ။ ကုတော နိရတ္တာ ဝါတိ နိရတ္တာ ကုတော ဧဝ။
֍ * ၉၂၇။ ဣဒါနိ အဇ္ဈတ္တံ ဥပသန္တဿ ခီဏာသဝဿ တာဒိဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘မဇ္ဈေ ယထာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယထာ မဟာသမုဒ္ဒဿ ဥပရိမဟေဋ္ဌိမဘာဂါနံ ဝေမဇ္ဈသင်္ခါတေ စတုယောဇနသဟဿပ္ပမာဏေ မဇ္ဈေ ပဗ္ဗတန္တရေ ဌိတဿ ဝါ မဇ္ဈေ သမုဒ္ဒဿ ဦမိ န ဇာယတိ, ဌိတောဝ သော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၇၉။)ဟောတိ အဝိကမ္ပမာနော, ဧဝံ အနေဇော ခီဏာသဝေါ လာဘာဒီသု ဌိတော အဿ အဝိကမ္ပမာနော, သော တာဒိသော ရာဂါဒိ ဥဿဒံ ဘိက္ခု န ကရေယျ ကုဟိဉ္စီတိ။
֍ * ၉၂၈။ ဣဒါနိ ဧတံ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသိတံ ဓမ္မဒေသနံ အဗ္ဘနုမောဒန္တော တဿ စ အရဟတ္တဿ အာဒိပဋိပဒံ ပုစ္ဆန္တော နိမ္မိတဗုဒ္ဓေါ ‘‘အကိတ္တယီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အကိတ္တယီတိ အာစိက္ခိ။ ဝိဝဋစက္ခူတိ ဝိဝဋေဟိ အနာဝရဏေဟိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ သမန္နာဂတော။ သက္ခိဓမ္မန္တိ သယံ အဘိညာတံ အတ္တပစ္စက္ခံ ဓမ္မံ။ ပရိဿယဝိနယန္တိ ပရိဿယဝိနယနံ။ ပဋိပဒံ ဝဒေဟီတိ ဣဒါနိ ပဋိပတ္တိံ ဝဒေဟိ။ ဘဒ္ဒန္တေတိ ‘‘ဘဒ္ဒံ တဝ အတ္ထူ’’တိ ဘဂဝန္တံ အာလပန္တော အာဟ။ အထ ဝါ ဘဒ္ဒံ သုန္ဒရံ တဝ ပဋိပဒံ ဝဒေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါတိမောက္ခံ အထ ဝါပိ သမာဓိန္တိ တမေဝ ပဋိပဒံ ဘိန္ဒိတွာ ပုစ္ဆတိ။ ပဋိပဒန္တိ ဧတေန ဝါ မဂ္ဂံ ပုစ္ဆတိ။ ဣတရေဟိ သီလံ သမာဓိဉ္စ ပုစ္ဆတိ။
၉၂၉-၃၀။ အထဿ ဘဂဝါ ယသ္မာ ဣန္ဒြိယသံဝရော သီလဿ ရက္ခာ, ယသ္မာ ဝါ ဣမိနာ အနုက္ကမေန ဒေသိယမာနာ အယံ ဒေသနာ တာသံ ဒေဝတာနံ သပ္ပါယာ, တသ္မာ ဣန္ဒြိယသံဝရတော ပဘုတိ ပဋိပဒံ ဒဿေန္တော ‘‘စက္ခူဟီ’’တိအာဒိမာရဒ္ဓေါ။ တတ္ထ စက္ခူဟိ နေဝ လောလဿာတိ အဒိဋ္ဌဒက္ခိတဗ္ဗာဒိဝသေန စက္ခူဟိ လောလော နေဝဿ။ ဂါမကထာယ အာဝရယေ သောတန္တိ တိရစ္ဆာနကထာတော သောတံ အာဝရေယျ။ ဖဿေနာတိ ရောဂဖဿေန။ ဘဝဉ္စ နာဘိဇပ္ပေယျာတိ တဿ ဖဿဿ ဝိနောဒနတ္ထာယ ကာမဘဝါဒိဘဝဉ္စ န ပတ္ထေယျ။ ဘေရဝေသု စ န သမ္ပဝေဓေယျာတိ တဿ ဖဿဿ ပစ္စယဘူတေသု သီဟဗျဂ္ဃါဒီသု ဘေရဝေသု စ န သမ္ပဝေဓေယျ, အဝသေသေသု ဝါ ဃာနိန္ဒြိယမနိန္ဒြိယဝိသယေသု နပ္ပဝေဓေယျ။ ဧဝံ ပရိပူရော ဣန္ဒြိယသံဝရော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပုရိမေဟိ ဝါ ဣန္ဒြိယသံဝရံ ဒဿေတွာ ဣမိနာ ‘‘အရညေ ဝသတာ ဘေရဝံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ န ဝေဓိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒဿေတိ။
֍ * ၉၃၁။ လဒ္ဓါ န သန္နိဓိံ ကယိရာတိ ဧတေသံ အန္နာဒီနံ ယံကိဉ္စိ ဓမ္မေန လဘိတွာ ‘‘အရညေ စ သေနာသနေ ဝသတာ သဒါ ဒုလ္လဘ’’န္တိ စိန္တေတွာ သန္နိဓိံ န ကရေယျ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၀။)֍ * ၉၃၂။ ဈာယီ န ပါဒလောလဿာတိ ဈာနာဘိရတော စ န ပါဒလောလော အဿ။ ဝိရမေ ကုက္ကုစ္စာ နပ္ပမဇ္ဇေယျာတိ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စာဒိကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒေယျ။ သက္ကစ္စကာရိတာယ စေတ္ထ နပ္ပမဇ္ဇေယျ။
֍ * ၉၃၃။ တန္ဒိံ မာယံ ဟဿံ ခိဍ္ဍန္တိ အာလသိယဉ္စ မာယဉ္စ ဟဿဉ္စ ကာယိကစေတသိကခိဍ္ဍဉ္စ။ သဝိဘူသန္တိ သဒ္ဓိံ ဝိဘူသာယ။
၉၃၄-၇။ အာထဗ္ဗဏန္တိ အာထဗ္ဗဏိကမန္တပ္ပယောဂံ။ သုပိနန္တိ သုပိနသတ္ထံ။ လက္ခဏန္တိ မဏိလက္ခဏာဒိံ။ နော ဝိဒဟေတိ နပ္ပယောဇေယျ။ ဝိရုတန္တိ မိဂါဒီနံ ဝဿိတံ။ ပေသုဏိယန္တိ ပေသုညံ။ ကယဝိက္ကယေတိ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝဉ္စနာဝသေန ဝါ ဥဒယပတ္ထနာဝသေန ဝါ န တိဋ္ဌေယျ။ ဥပဝါဒံ ဘိက္ခု န ကရေယျာတိ ဥပဝါဒကရေ ကိလေသေ အနိဗ္ဗတ္တေန္တော အတ္တနိ ပရေဟိ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ ဥပဝါဒံ န ဇနေယျ။ ဂါမေ စ နာဘိသဇ္ဇေယျာတိ ဂါမေ စ ဂိဟိသံသဂ္ဂါဒီဟိ နာဘိသဇ္ဇေယျ။ လာဘကမျာ ဇနံ န လပယေယျာတိ လာဘကာမတာယ ဇနံ နာလပယေယျ။ ပယုတ္တန္တိ စီဝရာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တံ, တဒတ္ထံ ဝါ ပယောဇိတံ။
၉၃၈-၉။ မောသဝဇ္ဇေ န နီယေထာတိ မုသာဝါဒေ န နီယေထ။ ဇီဝိတေနာတိ ဇီဝိကာယ။ သုတွာ ရုသိတော ဗဟုံ ဝါစံ, သမဏာနံ ဝါ ပုထုဇနာနန္တိ ရုသိတော ဃဋ္ဋိတော ပရေဟိ တေသ သမဏာနံ ဝါ ခတ္တိယာဒိဘေဒါနံ ဝါ အညေသံ ပုထုဇနာနံ ဗဟုမ္ပိ အနိဋ္ဌဝါစံ သုတွာ။ န ပဋိဝဇ္ဇာတိ န ပဋိဝဒေယျ။ ကိံ ကာရဏံ? န ဟိ သန္တော ပဋိသေနိကရောန္တိ။
֍ * ၉၄၀။ ဧတဉ္စ ဓမ္မမညာယာတိ သဗ္ဗမေတံ ယထာဝုတ္တံ ဓမ္မံ ဉတွာ။ ဝိစိနန္တိ ဝိစိနန္တော။ သန္တီတိ နိဗ္ဗုတိံ ဉတွာတိ နိဗ္ဗုတိံ ရာဂါဒီနံ သန္တီတိ ဉတွာ။
֍ * ၉၄၁။ ကိံကာရဏာ နပ္ပမဇ္ဇေဣတိ စေ – အဘိဘူ ဟိ သောတိ ဂါထာ။ တတ္ထ အဘိဘူတိ ရူပါဒီနံ အဘိဘဝိတာ။ အနဘိဘူတောတိ တေဟိ အနဘိဘူတော။ သက္ခိဓမ္မမနီတိဟမဒဿီတိ ပစ္စက္ခမေဝ အနီတိဟံ ဓမ္မမဒ္ဒက္ခိ။ သဒါ နမဿမနုသိက္ခေတိ သဒါ နမဿန္တော တိဿော သိက္ခာယော သိက္ခေယျ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၁။)ကေဝလံ ပန ဧတ္ထ ‘‘စက္ခူဟိ နေဝ လောလော’’တိအာဒီဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရော, ‘‘အန္နာနမထော ပါနာန’’န္တိအာဒီဟိ သန္နိဓိပဋိက္ခေပမုခေန ပစ္စယပဋိသေဝနသီလံ, မေထုနမောသဝဇ္ဇပေသုဏိယာဒီဟိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ, ‘‘အာထဗ္ဗဏံ သုပိနံ လက္ခဏ’’န္တိအာဒီဟိ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ, ‘‘ဈာယီ အဿာ’’တိ ဣမိနာ သမာဓိ, ‘‘ဝိစိနံ ဘိက္ခူ’’တိ ဣမိနာ ပညာ, ‘‘သဒါ သတော သိက္ခေ’’တိ ဣမိနာ ပုန သင်္ခေပတော တိဿောပိ သိက္ခာ, ‘‘အထ အာသနေသု သယနေသု, အပ္ပသဒ္ဒေသု ဘိက္ခု ဝိဟရေယျ, နိဒ္ဒံ န ဗဟုလီကရေယျာ’’တိအာဒီဟိ သီလသမာဓိပညာနံ ဥပကာရာပကာရသင်္ဂဏှနဝိနောဒနာနိ ဝုတ္တာနီတိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ နိမ္မိတဿ ပရိပုဏ္ဏပဋိပဒံ ဝတွာ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ပုရာဘေဒသုတ္တေ ဝုတ္တသဒိသောယေဝါဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ တုဝဋကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅။ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၄၂။ အတ္တဒဏ္ဍာ ဘယံ ဇာတန္တိ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ယော သော သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိယံ ဝုစ္စမာနာယ သာကိယကောလိယာနံ ဥဒကံ ပဋိစ္စ ကလဟော ဝဏ္ဏိတော, တံ ဉတွာ ဘဂဝါ ‘‘ဉာတကာ ကလဟံ ကရောန္တိ, ဟန္ဒ နေ ဝါရေဿာမီ’’တိ ဒွိန္နံ သေနာနံ မဇ္ဈေ ဌတွာ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။
တတ္ထ ပဌမဂါထာယတ္ထော – ယံ လောကဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ ဝါ သမ္ပရာယိကံ ဝါ ဘယံ ဇာတံ, တံ သဗ္ဗံ အတ္တဒဏ္ဍာ ဘယံ ဇာတံ အတ္တနော ဒုစ္စရိတကာရဏာ ဇာတံ, ဧဝံ သန္တေပိ ဇနံ ပဿထ မေဓဂံ, ဣမံ သာကိယာဒိဇနံ ပဿထ အညမညံ မေဓဂံ ဟိံသကံ ဗာဓကန္တိ။ ဧဝံ တံ ပဋိဝိရုဒ္ဓံ ဝိပ္ပဋိပန္နံ ဇနံ ပရိဘာသိတွာ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိဒဿနေန တဿ သံဝေဂံ ဇနေတုံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၂။)အာဟ ‘‘သံဝေဂံ ကိတ္တယိဿာမိ, ယထာ သံဝိဇိတံ မယာ’’တိ, ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တေနေဝ သတာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၉၄၃။ ဣဒါနိ ယထာနေန သံဝိဇိတံ, တံ ပကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဖန္ဒမာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဖန္ဒမာနန္တိ တဏှာဒီဟိ ကမ္ပမာနံ။ အပ္ပေါဒကေတိ အပ္ပဥဒကေ။ အညမညေဟိ ဗျာရုဒ္ဓေ ဒိသွာတိ နာနာသတ္တေ စ အညမညေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိရုဒ္ဓေ ဒိသွာ။ မံ ဘယမာဝိသီတိ မံ ဘယံ ပဝိဋ္ဌံ။
֍ * ၉၄၄။ သမန္တမသာရော လောကောတိ နိရယံ အာဒိံ ကတွာ သမန္တတော လောကော အသာရော နိစ္စသာရာဒိရဟိတော။ ဒိသာ သဗ္ဗာ သမေရိတာတိ သဗ္ဗာ ဒိသာ အနိစ္စတာယ ကမ္ပိတာ။ ဣစ္ဆံ ဘဝနမတ္တနောတိ အတ္တနော တာဏံ ဣစ္ဆန္တော။ နာဒ္ဒသာသိံ အနောသိတန္တိ ကိဉ္စိ ဌာနံ ဇရာဒီဟိ အနဇ္ဈာဝုတ္ထံ နာဒ္ဒက္ခိံ။
֍ * ၉၄၅။ ဩသာနေတွေဝ ဗျာရုဒ္ဓေ, ဒိသွာ မေ အရတီ အဟူတိ ယောဗ္ဗညာဒီနံ ဩသာနေ ဧဝ အန္တဂမကေ ဧဝ ဝိနာသကေ ဧဝ ဇရာဒီဟိ ဗျာရုဒ္ဓေ အာဟတစိတ္တေ သတ္တေ ဒိသွာ အရတိ မေ အဟောသိ။ အထေတ္ထ သလ္လန္တိ အထ ဧတေသု သတ္တေသု ရာဂါဒိသလ္လံ။ ဟဒယနိဿိတန္တိ စိတ္တနိဿိတံ။
֍ * ၉၄၆။ ‘‘ကထံအာနုဘာဝံ သလ္လ’’န္တိ စေ – ယေန သလ္လေန ဩတိဏ္ဏောတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဒိသာ သဗ္ဗာ ဝိဓာဝတီတိ သဗ္ဗာ ဒုစ္စရိတဒိသာပိ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဝိဒိသာပိ ဓာဝတိ။ တမေဝ သလ္လမဗ္ဗုယှ, န ဓာဝတိ န သီဒတီတိ တမေဝ သလ္လံ ဥဒ္ဓရိတွာ တာ စ ဒိသာ န ဓာဝတိ, စတုရောဃေ စ န သီဒတီတိ။
֍ * ၉၄၇။ ဧဝံမဟာနုဘာဝေန သလ္လေန ဩတိဏ္ဏေသွပိ စ သတ္တေသု – တတ္ထ သိက္ခာနုဂီယန္တိ, ယာနိ လောကေ ဂဓိတာနီတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – ယေ လောကေ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ပဋိလာဘာယ ဂိဇ္ဈန္တီတိ ကတွာ ‘‘ဂဓိတာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, စိရကာလာသေဝိတတ္တာ ဝါ ‘‘ဂဓိတာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တတ္ထ တံ နိမိတ္တံ ဟတ္ထိသိက္ခာဒိကာ အနေကာ သိက္ခာ ကထီယန္တိ ဥဂ္ဂယှန္တိ ဝါ။ ပဿထ ယာဝ ပမတ္တော ဝါယံ လောကော, ယတော ပဏ္ဍိတော ကုလပုတ္တော တေသု ဝါ ဂဓိတေသု တာသု ဝါ သိက္ခာသု အဓိမုတ္တော န သိယာ, အညဒတ္ထု အနိစ္စာဒိဒဿနေန နိဗ္ဗိဇ္ဈ သဗ္ဗသော ကာမေ အတ္တနော နိဗ္ဗာနမေဝ သိက္ခေတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၃။)֍ * ၉၄၈။ ဣဒါနိ ယထာ နိဗ္ဗာနာယ သိက္ခိတဗ္ဗံ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘သစ္စော သိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သစ္စောတိ ဝါစာသစ္စေန ဉာဏသစ္စေန မဂ္ဂသစ္စေန စ သမန္နာဂတော။ ရိတ္တပေသုဏောတိ ပဟီနပေသုဏော။ ဝေဝိစ္ဆန္တိ မစ္ဆရိယံ။
֍ * ၉၄၉။ နိဒ္ဒံ တန္ဒိံ သဟေ ထီနန္တိ ပစလာယိကဉ္စ ကာယာလသိယဉ္စ စိတ္တာလသိယဉ္စာတိ ဣမေ တယော ဓမ္မေ အဘိဘဝေယျ။ နိဗ္ဗာနမနသောတိ နိဗ္ဗာနနိန္နစိတ္တော။
၉၅၀-၅၁။ သာဟသာတိ ရတ္တဿ ရာဂစရိယာဒိဘေဒါ သာဟသကရဏာ။ ပုရာဏံ နာဘိနန္ဒေယျာတိ အတီတရူပါဒိံ နာဘိနန္ဒေယျ။ နဝေတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ။ ဟိယျမာနေတိ ဝိနဿမာနေ။ အာကာသံ န သိတော သိယာတိ တဏှာနိဿိတော န ဘဝေယျ။ တဏှာ ဟိ ရူပါဒီနံ အာကာသနတော ‘‘အာကာသော’’တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၉၅၂။ ‘‘ကိံကာရဏာ အာကာသံ န သိတော သိယာ’’တိ စေ – ‘‘ ဂေဓံ ဗြူမီ’’တိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – အဟဉှိ ဣမံ အာကာသသင်္ခါတံ တဏှံ ရူပါဒီသု ဂိဇ္ဈနတော ဂေဓံ ဗြူမိ ‘‘ဂေဓော’’တိ ဝဒါမိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အဝဟနနဋ္ဌေန ‘‘ဩဃော’’တိ စ အာဇဝနဋ္ဌေန ‘‘အာဇဝ’’န္တိ စ ‘‘ဣဒံ မယှံ, ဣဒံ မယှ’’န္တိ ဇပ္ပကာရဏတော ‘‘ဇပ္ပန’’န္တိ စ ဒုမ္မုဉ္စနဋ္ဌေန ‘‘အာရမ္မဏ’’န္တိ စ ကမ္ပကရဏေန ‘‘ပကမ္ပန’’န္တိ စ ဗြူမိ, ဧသာ စ လောကဿ ပလိဗောဓဋ္ဌေန ဒုရတိက္ကမနီယဋ္ဌေန စ ကာမပင်္ကော ဒုရစ္စယောတိ။ ‘‘အာကာသံ န သိတော သိယာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဝါ ‘‘ကိမေတံ အာကာသ’’န္တိ စေ? ဂေဓံ ဗြူမီတိ။ ဧဝမ္ပိ တဿာ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဒယောဇနာ – အာကာသန္တိ ဂေဓံ ဗြူမီတိ။ တထာ ယွာယံ မဟောဃောတိ ဝုစ္စတိ။ တံ ဗြူမိ, အာဇဝံ ဗြူမိ, ဇပ္ပနံ ဗြူမိ, ပကမ္ပနံ ဗြူမိ, ယွာယံ သဒေဝကေ လောကေ ကာမပင်္ကော ဒုရစ္စယော, တံ ဗြူမီတိ။
֍ * ၉၅၃။ ဧဝမေတံ ဂေဓာဒိပရိယာယံ အာကာသံ အနိဿိတော – သစ္စာ အဝေါက္ကမ္မာတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ တိဝိဓာပိ သစ္စာ အဝေါက္ကမ္မ မောနေယျပ္ပတ္တိယာ မုနီတိ သင်္ချံ ဂတော နိဗ္ဗာနတ္ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော, သ ဝေ ဧဝရူပေါ သဗ္ဗာနိ အာယတနာနိ နိဿဇ္ဇိတွာ ‘‘သန္တော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၄။)֍ * ၉၅၄။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သ ဝေ ဝိဒွါတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဉတွာ ဓမ္မန္တိ အနိစ္စာဒိနယေန သင်္ခတဓမ္မံ ဉတွာ။ သမ္မာ သော လောကေ ဣရိယာနောတိ အသမ္မာဣရိယနကရာနံ ကိလေသာနံ ပဟာနာ သမ္မာ သော လောကေ ဣရိယမာနော။
֍ * ၉၅၅။ ဧဝံ အပိဟေန္တော စ – ယောဓ ကာမေတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သင်္ဂန္တိ သတ္တဝိဓံ သင်္ဂဉ္စ ယော အစ္စတရိ နာဇ္ဈေတီတိ နာဘိဇ္ဈာယတိ။
֍ * ၉၅၆။ တသ္မာ တုမှေသုပိ ယော ဧဝရူပေါ ဟောတုမိစ္ဆတိ, တံ ဝဒါမိ – ယံ ပုဗ္ဗေတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ယံ ပုဗ္ဗေတိ အတီတေ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မံ ကိလေသဇာတံ အတီတကမ္မဉ္စ။ ပစ္ဆာ တေ မာဟု ကိဉ္စနန္တိ အနာဂတေပိ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မံ ရာဂါဒိကိဉ္စနံ မာဟု။ မဇ္ဈေ စေ နော ဂဟေဿသီတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ ရူပါဒိဓမ္မေပိ န ဂဟေဿသိ စေ။
֍ * ၉၅၇။ ဧဝံ ‘‘ဥပသန္တော စရိဿသီ’’တိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အရဟတော ထုတိဝသေန ဣတော ပရာ ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ သဗ္ဗသောတိ ဂါထာယ မမာယိတန္တိ မမတ္တကရဏံ, ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ဂဟိတံ ဝါ ဝတ္ထု။ အသတာ စ န သောစတီတိ အဝိဇ္ဇမာနကာရဏာ အသန္တကာရဏာ န သောစတိ။ န ဇီယတီတိ ဇာနိမ္ပိ န ဂစ္ဆတိ။
၉၅၈-၉။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ယဿ နတ္ထီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ကိဉ္စနန္တိ ကိဉ္စိ ရူပါဒိဓမ္မဇာတံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အနိဋ္ဌုရီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ အနိဋ္ဌုရီတိ အနိဿုကီ။ ‘‘အနိဒ္ဓုရီ’’တိပိ ကေစိ ပဌန္တိ။ သဗ္ဗဓီ သမောတိ သဗ္ဗတ္ထ သမော, ဥပေက္ခကောတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော သော ‘‘နတ္ထိ မေ’’တိ န သောစတိ, တမဟံ အဝိကမ္ပိနံ ပုဂ္ဂလံ ပုဋ္ဌော သမာနော အနိဋ္ဌုရီ အနနုဂိဒ္ဓေါ အနေဇော သဗ္ဗဓိ သမောတိ ဣမံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ စတုဗ္ဗိဓမာနိသံသံ ဗြူမီတိ။
֍ * ၉၆၀။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အနေဇဿာတိ ဂါထာ။ တတ္ထ နိသင်္ခတီတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီသု ယော ကောစိ သင်္ခါရော။ သော ဟိ ယသ္မာ နိသင်္ခရိယတိ နိသင်္ခရောတိ ဝါ, တသ္မာ ‘‘နိသင်္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိယာရမ္ဘာတိ ဝိဝိဓာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၅။)ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကာ အာရမ္ဘာ။ ခေမံ ပဿတိ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗတ္ထ အဘယမေဝ ပဿတိ။
֍ * ၉၆၁။ ဧဝံ ပဿန္တော န သမေသူတိ ဂါထာ။ တတ္ထ န ဝဒတေတိ ‘‘သဒိသောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ မာနဝသေန သမေသုပိ အတ္တာနံ န ဝဒတိ ဩမေသုပိ ဥဿေသုပိ။ နာဒေတိ န နိရဿတီတိ ရူပါဒီသု ကဉ္စိ ဓမ္မံ န ဂဏှာတိ၊ န နိဿဇ္ဇတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။ ဧဝံ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ပဉ္စသတာ သာကိယကုမာရာ စ ကောလိယကုမာရာ စ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတာ, တေ ဂဟေတွာ ဘဂဝါ မဟာဝနံ ပါဝိသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၆။ သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၆၂။ န မေ ဒိဋ္ဌောတိ သာရိပုတ္တသုတ္တံ, ‘‘ထေရပဉှသုတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣမဿ သုတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိ – ရာဇဂဟကဿ သေဋ္ဌိဿ စန္ဒနဃဋိကာယ ပဋိလာဘံ အာဒိံ ကတွာ တာယ စန္ဒနဃဋိကာယ ကတဿ ပတ္တဿ အာကာသေ ဥဿာပနံ အာယသ္မတော ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇဿ ဣဒ္ဓိယာ ပတ္တဂ္ဂဟဏံ, တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ သာဝကာနံ ဣဒ္ဓိပဋိက္ခေပေါ, တိတ္ထိယာနံ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ပါဋိဟာရိယံ ကတ္တုကာမတာ, ပါဋိဟာရိယကရဏံ, ဘဂဝတော သာဝတ္ထိဂမနံ, တိတ္ထိယာနုဗန္ဓနံ, သာဝတ္ထိယံ ပသေနဒိနော ဗုဒ္ဓူပဂမနံ ကဏ္ဍမ္ဗပါတုဘာဝေါ, စတုန္နံ ပရိသာနံ တိတ္ထိယဇယတ္ထံ ပါဋိဟာရိယကရဏုဿုက္ကနိဝါရဏံ, ယမကပါဋိဟာရိယကရဏံ, ကတပါဋိဟာရိယဿ ဘဂဝတော တာဝတိံသဘဝနဂမနံ, တတ္ထ တေမာသံ ဓမ္မဒေသနာ, အာယသ္မတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန ယာစိတဿ ဒေဝလောကတော သင်္ကဿနဂရေ ဩရောဟဏန္တိ ဣမာနိ ဝတ္ထူနိ အန္တရန္တရေ စ ဇာတကာနိ ဝိတ္ထာရေတွာ ယာဝ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာဟိ ပူဇိယမာနော ဘဂဝါ မဇ္ဈေ မဏိမယေန သောပါနေန သင်္ကဿနဂရေ ဩရုယှ သောပါနကဠေဝရေ အဋ္ဌာသိ –
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၆။)‘‘ယေ ဈာနပ္ပသုတာ ဓီရာ, နေက္ခမ္မူပသမေ ရတာ၊
ဒေဝါပိ တေသံ ပိဟယန္တိ, သမ္ဗုဒ္ဓါနံ သတီမတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၈၁) –
ဣမိဿာ ဓမ္မပဒဂါထာယ ဝုစ္စမာနာယ ဝုတ္တာ။ သောပါနကဠေဝရေ ဌိတံ ပန ဘဂဝန္တံ သဗ္ဗပဌမံ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဝန္ဒိ, တတော ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ ဘိက္ခုနီ, အထာပရော ဇနကာယော။ တတြ ဘဂဝါ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမိဿံ ပရိသတိ မောဂ္ဂလ္လာနော ဣဒ္ဓိယာ အဂ္ဂေါတိ ပါကဋော, အနုရုဒ္ဓေါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ, ပုဏ္ဏော ဓမ္မကထိကတ္တေန, သာရိပုတ္တံ ပနာယံ ပရိသာ န ကေနစိ ဂုဏေန ဧဝံ အဂ္ဂေါတိ ဇာနာတိ, ယံနူနာဟံ သာရိပုတ္တံ ပညာဂုဏေန ပကာသေယျ’’န္တိ။ အထ ထေရံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတံ ပုစ္ဆိတံ ပုထုဇ္ဇနပဉှံ, သေက္ခပဉှံ, အသေက္ခပဉှဉ္စ, သဗ္ဗံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တဒါ နံ ဇနော ‘‘ပညာယ အဂ္ဂေါ’’တိ အညာသိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘သာရိပုတ္တော န ဣဒါနေဝ ပညာယ အဂ္ဂေါ, အတီတေပိ ပညာယ အဂ္ဂေါ’’တိ ဇာတကံ အာနေသိ။
အတီတေ ပရောသဟဿာ ဣသယော ဝနမူလဖလာဟာရာ ပဗ္ဗတပါဒေ ဝသန္တိ။ တေသံ အာစရိယဿ အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဥပဋ္ဌာနာနိ ဝတ္တန္တိ။ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသီ ‘‘သပ္ပါယဘေသဇ္ဇံ အာဟရိဿာမိ, အာစရိယံ အပ္ပမတ္တာ ဥပဋ္ဌဟထာ’’တိ ဝတွာ မနုဿပထံ အဂမာသိ။ တသ္မိံ အနာဂတေယေဝ အာစရိယော ကာလမကာသိ။ တံ ‘‘ဣဒါနိ ကာလံ ကရိဿတီ’’တိ အန္တေဝါသိကာ သမာပတ္တိမာရဗ္ဘ ပုစ္ဆိံသု။ သော အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ, အန္တေဝါသိနော ‘‘နတ္ထိ အာစရိယဿ အဓိဂမော’’တိ အဂ္ဂဟေသုံ။ အထ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသီ ဘေသဇ္ဇံ အာဒါယ အာဂန္တွာ တံ ကာလကတံ ဒိသွာ အာစရိယံ ‘‘ကိဉ္စိ ပုစ္ဆိတ္ထာ’’တိ အာဟ။ အာမ ပုစ္ဆိမှာ, ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ အာဟ, န ကိဉ္စိ အာစရိယေန အဓိဂတန္တိ။ နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ ဝဒန္တော အာစရိယော အာကိဉ္စညာယတနံ ပဝေဒေသိ, သက္ကာတဗ္ဗော အာစရိယောတိ။
‘‘ပရောသဟဿမ္ပိ သမာဂတာနံ,
ကန္ဒေယျုံ တေ ဝဿသတံ အပညာ၊
ဧကောပိ သေယျော ပုရိသော သပညော,
ယော ဘာသိတဿ ဝိဇာနာတိ အတ္ထ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၉၉)၊
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၇။)ကထိတေ စ ပန ဘဂဝတာ ဇာတကေ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အတ္တနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနမတ္ထာယ သပ္ပါယသေနာသနဂေါစရသီလဝတာဒီနိ ပုစ္ဆိတုံ ‘‘န မေ ဒိဋ္ဌော ဣတော ပုဗ္ဗေ’’တိ ဣမံ ထုတိဂါထံ အာဒိံ ကတွာ အဋ္ဌ ဂါထာယော အဘာသိ။ တမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဘဂဝါ တတော ပရာ သေသဂါထာတိ။
တတ္ထ ဣတော ပုဗ္ဗေတိ ဣတော သင်္ကဿနဂရေ ဩတရဏတော ပုဗ္ဗေ။ ဝဂ္ဂုဝဒေါတိ သုန္ဒရဝဒေါ။ တုသိတာ ဂဏိမာဂတောတိ တုသိတကာယာ စဝိတွာ မာတုကုစ္ဆိံ အာဂတတ္တာ တုသိတာ အာဂတော, ဂဏာစရိယတ္တာ ဂဏီ။ သန္တုဋ္ဌဋ္ဌေန ဝါ တုသိတသင်္ခါတာ ဒေဝလောကာ ဂဏိံ အာဂတော တုသိတာနံ ဝါ အရဟန္တာနံ ဂဏိံ အာဂတောတိ။
֍ * ၉၆၃။ ဒုတိယဂါထာယ သဒေဝကဿ လောကဿ ယထာ ဒိဿတီတိ သဒေဝကဿ လောကဿ ဝိယ မနုဿာနမ္ပိ ဒိဿတိ။ ယထာ ဝါ ဒိဿတီတိ တစ္ဆတော အဝိပရီတတော ဒိဿတိ စက္ခုမာတိ ဥတ္တမစက္ခု။ ဧကောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတာဒီဟိ ဧကော။ ရတိန္တိ နေက္ခမ္မရတိအာဒိံ။
֍ * ၉၆၄။ တတိယဂါထာယ ဗဟူနမိဓ ဗဒ္ဓါနန္တိ ဣဓ ဗဟူနံ ခတ္တိယာဒီနံ သိဿာနံ။ သိဿာ ဟိ အာစရိယေ ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတ္တာ ‘‘ဗဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ အတ္ထိ ပဉှေန အာဂမန္တိ အတ္ထိကော ပဉှေန အာဂတောမှိ, အတ္ထိကာနံ ဝါ ပဉှေန အာဂမနံ, ပဉှေန အတ္ထိ အာဂမနံ ဝါတိ။
֍ * ၉၆၅။ စတုတ္ထဂါထာယ ဝိဇိဂုစ္ဆတောတိ ဇာတိအာဒီဟိ အဋ္ဋီယတော ရိတ္တမာသနန္တိ ဝိဝိတ္တံ မဉ္စပီဌံ။ ပဗ္ဗတာနံ ဂုဟာသု ဝါတိ ပဗ္ဗတဂုဟာသု ဝါ ရိတ္တမာသနံ ဘဇတောတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။
֍ * ၉၆၆။ ပဉ္စမဂါထာယ ဥစ္စာဝစေသူတိ ဟီနပဏီတေသု။ သယနေသူတိ ဝိဟာရာဒီသု သေနာသနေသု။ ကီဝန္တော တတ္ထ ဘေရဝါတိ ကိတ္တကာ တတ္ထ ဘယကာရဏာ။ ‘‘ကုဝန္တော’’တိပိ ပါဌော, ကူဇန္တောတိ စဿ အတ္ထော။ န ပန ပုဗ္ဗေနာပရံ သန္ဓိယတိ။
֍ * ၉၆၇။ ဆဋ္ဌဂါထာယ ကတီ ပရိဿယာတိ ကိတ္တကာ ဥပဒ္ဒဝါ။ အဂတံ ဒိသန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ အဂတပုဗ္ဗတ္တာ အဂတံ တထာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတော ဒိသာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၈။)စာတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဂတံ ဒိသ’’န္တိ။ အဘိသမ္ဘဝေတိ အဘိဘဝေယျ။ ပန္တမှီတိ ပရိယန္တေ။
၉၆၈-၉။ သတ္တမဂါထာယ ကျာဿ ဗျပ္ပထယော အဿူတိ ကီဒိသာနိ တဿ ဝစနာနိ အဿု။ အဋ္ဌမဂါထာယ ဧကောဒိ နိပကောတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တော ပဏ္ဍိတော။
֍ * ၉၇၀။ ဧဝံ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တေန တီဟိ ဂါထာဟိ ဘဂဝန္တံ ထောမေတွာ ပဉ္စဟိ ဂါထာဟိ – ပဉ္စသတာနံ သိဿာနမတ္ထာယ သေနာသနဂေါစရသီလဝတာဒီနိ ပုစ္ဆိတော ဘဂဝါ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘ဝိဇိဂုစ္ဆမာနဿာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇနမာရဒ္ဓေါ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝတ္ထော – ဇာတိအာဒီဟိ ဝိဇိဂုစ္ဆမာနဿ ရိတ္တာသနံ သယနံ သေဝတော စေ သမ္ဗောဓိကာမဿ သာရိပုတ္တ, ဘိက္ခုနော ယဒိဒံ ဖာသု ယော ဖာသုဝိဟာရော ယထာနုဓမ္မံ ယော စ အနုဓမ္မော, တံ တေ ပဝက္ခာမိ ယထာ ပဇာနံ ယထာ ပဇာနန္တော ဝဒေယျ, ဧဝံ ဝဒါမီတိ။
֍ * ၉၇၁။ ဒုတိယဂါထာယ ပရိယန္တစာရီတိ သီလာဒီသု စတူသု ပရိယန္တေသု စရမာနော။ ဍံသာဓိပါတာနန္တိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာနဉ္စ သေသမက္ခိကာနဉ္စ။ သေသမက္ခိကာ ဟိ တတော တတော အဓိပတိတွာ ခါဒန္တိ, တသ္မာ ‘‘အဓိပါတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ မနုဿဖဿာနန္တိ စောရာဒိဖဿာနံ။
֍ * ၉၇၂။ တတိယဂါထာယ ပရဓမ္မိကာ နာမ သတ္တ သဟဓမ္မိကဝဇ္ဇာ သဗ္ဗေပိ ဗာဟိရကာ။ ကုသလာနုဧသီတိ ကုသလဓမ္မေ အနွေသမာနော။
֍ * ၉၇၃။ စတုတ္ထဂါထာယ အာတင်္ကဖဿေနာတိ ရောဂဖဿေန။ သီတံ အတုဏှန္တိ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ။ သော တေဟိ ဖုဋ္ဌော ဗဟုဓာတိ သော တေဟိ အာတင်္ကာဒီဟိ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ ဖုဋ္ဌော သမာနောပိ။ အနောကောတိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏာဒီနံ အနောကာသဘူတော။
֍ * ၉၇၄။ ဧဝံ ‘‘ဘိက္ခုနော ဝိဇိဂုစ္ဆတော’’တိအာဒီဟိ တီဟိ ဂါထာဟိ ပုဋ္ဌမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကျာဿ ဗျပ္ပထယော’’တိအာဒိနာ နယေန ပုဋ္ဌံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘ထေယျံ န ကာရေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဖဿေတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၉။)ဖရေယျ။ ယဒါဝိလတ္တံ မနသော ဝိဇညာတိ ယံ စိတ္တဿ အာဝိလတ္တံ ဝိဇာနေယျ, တံ သဗ္ဗံ ‘‘ကဏှဿ ပက္ခော’’တိ ဝိနောဒယေယျ။
֍ * ၉၇၅။ မူလမ္ပိ တေသံ ပလိခည တိဋ္ဌေတိ တေသံ ကောဓာတိမာနာနံ ယံ အဝိဇ္ဇာဒိကံ မူလံ, တမ္ပိ ပလိခဏိတွာ တိဋ္ဌေယျ။ အဒ္ဓါ ဘဝန္တော အဘိသမ္ဘဝေယျာတိ ဧဝံ ပိယပ္ပိယံ အဘိဘဝန္တော ဧကံသေနေဝ အဘိဘဝေယျ, န တတြ သိထိလံ ပရက္ကမေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၉၇၆။ ပညံ ပုရက္ခတွာတိ ပညံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ။ ကလျာဏပီတီတိ ကလျာဏာယ ပီတိယာ သမန္နာဂတော။ စတုရော သဟေထ ပရိဒေဝဓမ္မေတိ အနန္တရဂါထာယ ဝုစ္စမာနေ ပရိဒေဝနီယဓမ္မေ သဟေယျ။
֍ * ၉၇၇။ ကိံသူ အသိဿာမီတိ ကိံ ဘုဉ္ဇိဿာမိ။ ကုဝံ ဝါ အသိဿန္တိ ကုဟိံ ဝါ အသိဿာမိ။ ဒုက္ခံ ဝတ သေတ္ထ ကွဇ္ဇ သေဿန္တိ ဣမံ ရတ္တိံ ဒုက္ခံ သယိံ, အဇ္ဇ အာဂမနရတ္တိံ ကတ္ထ သယိဿံ။ ဧတေ ဝိတက္ကေတိ ဧတေ ပိဏ္ဍပါတနိဿိတေ ဒွေ, သေနာသနနိဿိတေ ဒွေတိ စတ္တာရော ဝိတက္ကေ။ အနိကေတစာရီတိ အပလိဗောဓစာရီ နိတ္တဏှစာရီ။
֍ * ၉၇၈။ ကာလေတိ ပိဏ္ဍပါတကာလေ ပိဏ္ဍပါတသင်္ခါတံ အန္နံ ဝါ စီဝရကာလေ စီဝရသင်္ခါတံ ဝသနံ ဝါ လဒ္ဓါ ဓမ္မေန သမေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ မတ္တံ သော ဇညာတိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ ပရိဘောဂေ စ သော ပမာဏံ ဇာနေယျ။ ဣဓာတိ သာသနေ, နိပါတမတ္တမေဝ ဝါ ဧတံ။ တောသနတ္ထန္တိ သန္တောသတ္ထံ, ဧတဒတ္ထံ မတ္တံ ဇာနေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော တေသု ဂုတ္တောတိ သော ဘိက္ခု တေသု ပစ္စယေသု ဂုတ္တော။ ယတစာရီတိ သံယတဝိဟာရော, ရက္ခိတိရိယာပထော ရက္ခိတကာယဝစီမနောဒွါရော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ယတိစာရီ’’တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ရုသိတောတိ ရောသိတော, ဃဋ္ဋိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၉၇၉။ ဈာနာနုယုတ္တောတိ အနုပန္နုပ္ပါဒနေန ဥပ္ပန္နာသေဝနေန စ ဈာနေ အနုယုတ္တော။ ဥပေက္ခမာရဗ္ဘ သမာဟိတတ္တောတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပေက္ခံ ဥပ္ပါဒေတွာ သမာဟိတစိတ္တော။ တက္ကာသယံ ကုက္ကုစ္စိယူပဆိန္ဒေတိ ကာမဝိတက္ကာဒိံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၀။)တက္ကဉ္စ, ကာမသညာဒိံ တဿ တက္ကဿ အာသယဉ္စ, ဟတ္ထကုက္ကုစ္စာဒိံ ကုက္ကုစ္စိယဉ္စ ဥပစ္ဆိန္ဒေယျ။
֍ * ၉၈၀။ စုဒိတော ဝစီဘိ သတိမာဘိနန္ဒေတိ ဥပဇ္ဈာယာဒီဟိ ဝါစာဟိ စောဒိတော သမာနော သတိမာ ဟုတွာ တံ စောဒနံ အဘိနန္ဒေယျ။ ဝါစံ ပမုဉ္စေ ကုသလန္တိ ဉာဏသမုဋ္ဌိတံ ဝါစံ ပမုဉ္စေယျ။ နာတိဝေလန္တိ အတိဝေလံ ပန ဝါစံ ကာလဝေလဉ္စ သီလဝေလဉ္စ အတိက္ကန္တံ နပ္ပမုဉ္စေယျ။ ဇနဝါဒဓမ္မာယာတိ ဇနဝါဒကထာယ။ န စေတယေယျာတိ စေတနံ န ဥပ္ပါဒေယျ။
֍ * ၉၈၁။ အထာပရန္တိ အထ ဣဒါနိ ဣတော ပရမ္ပိ။ ပဉ္စ ရဇာနီတိ ရူပရာဂါဒီနိ ပဉ္စ ရဇာနိ။ ယေသံ သတီမာ ဝိနယာယ သိက္ခေတိ ယေသံ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဟုတွာ ဝိနယနတ္ထံ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခေယျ။ ဧဝံ သိက္ခန္တော ဟိ ရူပေသု…ပေ… ဖဿေသု သဟေထ ရာဂံ, န အညေတိ။
֍ * ၉၈၂။ တတော သော တေသံ ဝိနယာယ သိက္ခန္တော အနုက္ကမေန – ဧတေသု ဓမ္မေသူတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဧတေသူတိ ရူပါဒီသု။ ကာလေန သော သမ္မာ ဓမ္မံ ပရိဝီမံသမာနောတိ သော ဘိက္ခု ယွာယံ ‘‘ဥဒ္ဓတေ စိတ္တေ သမာဓိဿ ကာလော’’တိအာဒိနာ နယေန ကာလော ဝုတ္တော, တေန ကာလေန သဗ္ဗံ သင်္ခတဓမ္မံ အနိစ္စာဒိနယေန ပရိဝီမံသမာနော။ ဧကောဒိဘူတော ဝိဟနေ တမံ သောတိ သော ဧကဂ္ဂစိတ္တော သဗ္ဗံ မောဟာဒိတမံ ဝိဟနေယျ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ သံသယော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပတ္တာ, တိံသကောဋိသင်္ချာနဉ္စ ဒေဝမနုဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော စ စတုတ္ထော ဝဂ္ဂေါ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယတော, နာမေန
အဋ္ဌကဝဂ္ဂေါတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၁။)၅။ ပါရာယနဝဂ္ဂ
ဝတ္ထုဂါထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၈၃။ ကောသလာနံ ပုရာ ရမ္မာတိ ပါရာယနဝဂ္ဂဿ ဝတ္ထုဂါထာ။ တာသံ ဥပ္ပတ္တိ – အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိဝါသီ ဧကော ရုက္ခဝဍ္ဎကီ သကေ အာစရိယကေ အဒုတိယော, တဿ သောဠသ သိဿာ, ဧကမေကဿ သဟဿံ အန္တေဝါသိကာ။ ဧဝံ တေ သတ္တရသာဓိကသောဠသသဟဿာ အာစရိယန္တေဝါသိနော သဗ္ဗေပိ ဗာရာဏသိံ ဥပနိဿာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တာ ပဗ္ဗတသမီပံ ဂန္တွာ ရုက္ခေ ဂဟေတွာ တတ္ထေဝ နာနာပါသာဒဝိကတိယော နိဋ္ဌာပေတွာ ကုလ္လံ ဗန္ဓိတွာ ဂင်္ဂါယ ဗာရာဏသိံ အာနေတွာ သစေ ရာဇာ အတ္ထိကော ဟောတိ, ရညော, ဧကဘူမိကံ ဝါ…ပေ… သတ္တဘူမိကံ ဝါ ပါသာဒံ ယောဇေတွာ ဒေန္တိ။ နော စေ, အညေသမ္ပိ ဝိကိဏိတွာ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေန္တိ။ အထ နေသံ ဧကဒိဝသံ အာစရိယော ‘‘န သက္ကာ ဝဍ္ဎကိကမ္မေန နိစ္စံ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတုံ, ဒုက္ကရဉှိ ဇရာကာလေ ဧတံ ကမ္မ’’န္တိ စိန္တေတွာ အန္တေဝါသိကေ အာမန္တေသိ – ‘‘တာတာ, ဥဒုမ္ဗရာဒယော, အပ္ပသာရရုက္ခေ အာနေထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ အာနယိံသု။ သော တေဟိ ကဋ္ဌသကုဏံ ကတွာ တဿ အဗ္ဘန္တရံ ပဝိသိတွာ ယန္တံ ပူရေသိ။ ကဋ္ဌသကုဏော သုပဏ္ဏရာဇာ ဝိယ အာကာသံ လင်္ဃိတွာ ဝနဿ ဥပရိ စရိတွာ အန္တေဝါသီနံ ပုရတော ဩရုဟိ။ အထ အာစရိယော သိဿေ အာဟ – ‘‘တာတာ, ဤဒိသာနိ ကဋ္ဌဝါဟနာနိ ကတွာ သက္ကာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ဂဟေတုံ, တုမှေပိ, တာတာ, ဧတာနိ ကရောထ, ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဇီဝိဿာမ, ဒုက္ခံ ဝဍ္ဎကိသိပ္ပေန ဇီဝိတု’’န္တိ။ တေ တထာ ကတွာ အာစရိယဿ ပဋိဝေဒေသုံ။ တတော နေ အာစရိယော အာဟ – ‘‘ကတမံ, တာတာ, ရဇ္ဇံ ဂဏှာမာ’’တိ? ‘‘ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘အလံ, တာတာ, မာ ဧတံ ရုစ္စိ, မယဉှိ တံ ဂဟေတွာပိ ‘ဝဍ္ဎကိရာဇာ ဝဍ္ဎကိယုဝရာဇာ’တိ ဝဍ္ဎကိဝါဒါ န မုစ္စိဿာမ, မဟန္တော ဇမ္ဗုဒီပေါ, အညတ္ထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။
တတော သပုတ္တဒါရာ ကဋ္ဌဝါဟနာနိ, အဘိရုဟိတွာ သဇ္ဇာဝုဓာ ဟုတွာ ဟိမဝန္တာဘိမုခါ ဂန္တွာ ဟိမဝတိ အညတရံ နဂရံ ပဝိသိတွာ ရညော နိဝေသနေယေဝ ပစ္စုဋ္ဌဟံသု။ တေ တတ္ထ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ အာစရိယံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိံသု။ သော ‘‘ကဋ္ဌဝါဟနော ရာဇာ’’တိ ပါကဋော အဟောသိ။ တမ္ပိ နဂရံ တေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘ကဋ္ဌဝါဟနနဂရ’’န္တေွဝ နာမံ လဘိ, တထာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၂။)သကလရဋ္ဌမ္ပိ။ ကဋ္ဌဝါဟနော ရာဇာ ဓမ္မိကော အဟောသိ, တထာ ယုဝရာဇာ အမစ္စဋ္ဌာနေသု စ ဌပိတာ သောဠသ သိဿာ။ တံ ရဋ္ဌံ ရညာ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ သင်္ဂယှမာနံ အတိဝိယ ဣဒ္ဓံ ဖီတံ နိရုပဒ္ဒဝဉ္စ အဟောသိ။ နာဂရာ ဇာနပဒါ ရာဇာနဉ္စ ရာဇပရိသဉ္စ အတိဝိယ မမာယိံသု ‘‘ဘဒ္ဒကော နော ရာဇာ လဒ္ဓေါ, ဘဒ္ဒိကာ ရာဇပရိသာ’’တိ။
အထေကဒိဝသံ မဇ္ဈိမဒေသတော ဝါဏိဇာ ဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ကဋ္ဌဝါဟနနဂရံ အာဂမံသု ပဏ္ဏာကာရဉ္စ ဂဟေတွာ ရာဇာနံ ပဿိံသု။ ရာဇာ ‘‘ကုတော အာဂတတ္ထာ’’တိ သဗ္ဗံ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဗာရာဏသိတော ဒေဝါ’’တိ။ သော တတ္ထ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိတွာ – ‘‘တုမှာကံ ရညာ သဒ္ဓိံ မမ မိတ္တဘာဝံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ သော တေသံ ပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ ဂမနကာလေ သမ္ပတ္တေ ပုန အာဒရေန ဝတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တေ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ တဿ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘ကဋ္ဌဝါဟနရဋ္ဌာ အာဂတာနံ ဝါဏိဇကာနံ အဇ္ဇတဂ္ဂေ သုင်္ကံ မုဉ္စာမီ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ ‘‘အတ္ထု မေ ကဋ္ဌဝါဟနော မိတ္တော’’တိ ဒွေပိ အဒိဋ္ဌမိတ္တာ အဟေသုံ။ ကဋ္ဌဝါဟနောပိ စ သကနဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ ဗာရာဏသိတော အာဂတာနံ ဝါဏိဇကာနံ သုင်္ကံ မုဉ္စာမိ, ပရိဗ္ဗယော စ နေသံ ဒါတဗ္ဗော’’တိ။ တတော ဗာရာဏသိရာဇာ ကဋ္ဌဝါဟနဿ လေခံ ပေသေသိ ‘‘သစေ တသ္မိံ ဇနပဒေ ဒဋ္ဌုံ ဝါ သောတုံ ဝါ အရဟရူပံ ကိဉ္စိ အစ္ဆရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အမှေပိ ဒက္ခာပေတု စ သာဝေတု စာ’’တိ။ သောပိဿ တထေဝ ပဋိလေခံ ပေသေသိ။ ဧဝံ တေသံ ကတိကံ ကတွာ ဝသန္တာနံ ကဒါစိ ကဋ္ဌဝါဟနဿ အတိမဟဂ္ဃါ အစ္စန္တသုခုမာ ကမ္ဗလာ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု ဗာလသူရိယရသ္မိသဒိသာ ဝဏ္ဏေန။ တေ ဒိသွာ ရာဇာ ‘‘မမ သဟာယဿ ပေသေမီ’’တိ ဒန္တကာရေဟိ အဋ္ဌ ဒန္တကရဏ္ဍကေ လိခါပေတွာ တေသု ကရဏ္ဍကေသု တေ ကမ္ဗလေ ပက္ခိပိတွာ လာခါစရိယေဟိ ဗဟိ လာခါဂေါဠကသဒိသေ ကာရာပေတွာ အဋ္ဌပိ လာခါဂေါဠကေ သမုဂ္ဂေ ပက္ခိပိတွာ ဝတ္ထေန ဝေဌေတွာ ရာဇမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆေတွာ ‘‘ဗာရာဏသိရညော ဒေထာ’’တိ အမစ္စေ ပေသေသိ။ လေခဉ္စ အဒါသိ ‘‘အယံ ပဏ္ဏာကာရော နဂရမဇ္ဈေ အမစ္စပရိဝုတေန ပေက္ခိတဗ္ဗော’’တိ။
တေ ဂန္တွာ ဗာရာဏသိရညော အဒံသု။ သော လေခံ ဝါစေတွာ အမစ္စေ သန္နိပါတေတွာ နဂရမဇ္ဈေ ရာဇင်္ဂဏေ လဉ္ဆနံ ဘိန္ဒိတွာ ပလိဝေဌနံ အပနေတွာ သမုဂ္ဂံ ဝိဝရိတွာ အဋ္ဌ လာခါဂေါဠကေ ဒိသွာ ‘‘မမ သဟာယော လာခါဂေါဠကေဟိ ကီဠနကဗာလကာနံ ဝိယ မယှံ လာခါဂေါဠကေ ပေသေသီ’’တိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၃။)မင်္ကု ဟုတွာ ဧကံ လာခါဂေါဠကံ အတ္တနော နိသိန္နာသနေ ပဟရိ။ တာဝဒေဝ လာခါ ပရိပတိ, ဒန္တကရဏ္ဍကော ဝိဝရံ ဒတွာ ဒွေဘာဂေါ အဟောသိ။ သော အဗ္ဘန္တရေ ကမ္ဗလံ ဒိသွာ ဣတရေပိ ဝိဝရိ သဗ္ဗတ္ထ တထေဝ အဟောသိ။ ဧကမေကော ကမ္ဗလော ဒီဃတော သောဠသဟတ္ထော ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌဟတ္ထော။ ပသာရိတေ ကမ္ဗလေ ရာဇင်္ဂဏံ သူရိယပ္ပဘာယ ဩဘာသိတမိဝ အဟောသိ။ တံ ဒိသွာ မဟာဇနော အင်္ဂုလိယော ဝိဓုနိ, စေလုက္ခေပဉ္စ အကာသိ, ‘‘အမှာကံ ရညော အဒိဋ္ဌသဟာယော ကဋ္ဌဝါဟနရာဇာ ဧဝရူပံ ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ, ယုတ္တံ ဧဝရူပံ မိတ္တံ ကာတု’’န္တိ အတ္တမနော အဟောသိ။ ရာဇာ ဝေါဟာရိကေ ပက္ကောသာပေတွာ ဧကမေကံ ကမ္ဗလံ အဂ္ဃါပေသိ, သဗ္ဗေပိ အနဂ္ဃါ အဟေသုံ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘ပစ္ဆာ ပေသေန္တေန ပဌမံ ပေသိတပဏ္ဏာကာရတော အတိရေကံ ပေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ, သဟာယေန စ မေ အနဂ္ဃေါ ပဏ္ဏာကာရော ပေသိတော, ကိံ နု, ခေါ, အဟံ သဟာယဿ ပေသေယျ’’န္တိ? တေန စ သမယေန ကဿပေါ ဘဂဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဗာရာဏသိယံ ဝိဟရတိ။ အထ ရညော ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဝတ္ထုတ္တယရတနတော အညံ ဥတ္တမရတနံ နတ္ထိ, ဟန္ဒာဟံ ဝတ္ထုတ္တယရတနဿ ဥပ္ပန္နဘာဝံ သဟာယဿ ပေသေမီ’’တိ။ သော –
‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ သမုပ္ပန္နော, ဟိတာယ သဗ္ဗပါဏိနံ၊
ဓမ္မော လောကေ သမုပ္ပန္နော, သုခါယ သဗ္ဗပါဏိနံ၊
သံဃော လောကေ သမုပ္ပန္နော, ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရ’’န္တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ, ယာဝ အရဟတ္တံ, တာဝ ဧကဘိက္ခုဿ ပဋိပတ္တိဉ္စ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ ဇာတိဟိင်္ဂုလကေန လိခါပေတွာ သတ္တရတနမယေ သမုဂ္ဂေ ပက္ခိပိတွာ တံ သမုဂ္ဂံ မဏိမယေ သမုဂ္ဂေ, မဏိမယံ မသာရဂလ္လမယေ, မသာရဂလ္လမယံ လောဟိတင်္ဂမယေ, လောဟိတင်္ဂမယံ, သုဝဏ္ဏမယေ, သုဝဏ္ဏမယံ ရဇတမယေ, ရဇတမယံ ဒန္တမယေ, ဒန္တမယံ သာရမယေ, သာရမယံ သမုဂ္ဂံ ပေဠာယ ပက္ခိပိတွာ ပေဠံ ဒုဿေန ဝေဌေတွာ လဉ္ဆေတွာ မတ္တဝရဝါရဏံ သောဝဏ္ဏဒ္ဓဇံ သောဝဏ္ဏာလင်္ကာရ ဟေမဇာလသဉ္ဆန္နံ ကာရေတွာ တဿုပရိ ပလ္လင်္ကံ ပညာပေတွာ ပလ္လင်္ကေ ပေဠံ အာရောပေတွာ သေတစ္ဆတ္တေန ဓာရိယမာနေန သဗ္ဗဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇာယ ကရိယမာနာယ သဗ္ဗတာဠာဝစရေဟိ ထုတိသတာနိ ဂါယမာနေဟိ ယာဝ အတ္တနော ရဇ္ဇသီမာ, တာဝ မဂ္ဂံ အလင်္ကာရာပေတွာ သယမေဝ နေသိ။ တတြ စ ဌတွာ သာမန္တရာဇူနံ ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ – ‘‘ဧဝံ သက္ကရောန္တေဟိ အယံ ပဏ္ဏာကာရော
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၄။)ပေသေတဗ္ဗော’’တိ။ တံ သုတွာ တေ တေ ရာဇာနော ပဋိမဂ္ဂံ အာဂန္တွာ ယာဝ ကဋ္ဌဝါဟနဿ ရဇ္ဇသီမာ, တာဝ နယိံသု။
ကဋ္ဌဝါဟနောပိ သုတွာ ပဋိမဂ္ဂံ အာဂန္တွာ တထေဝ ပူဇေန္တော နဂရံ ပဝေသေတွာ အမစ္စေ စ နာဂရေ စ သန္နိပါတာပေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ပလိဝေဌနဒုဿံ အပနေတွာ ပေဠံ ဝိဝရိတွာ ပေဠာယ သမုဂ္ဂံ ပဿိတွာ အနုပုဗ္ဗေန သဗ္ဗသမုဂ္ဂေ ဝိဝရိတွာ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ လေခံ ပဿိတွာ ‘‘ကပ္ပသတသဟဿေဟိ အတိဒုလ္လဘံ မမ သဟာယော ပဏ္ဏာကာရရတနံ ပေသေသီ’’တိ အတ္တမနော ဟုတွာ ‘‘အသုတပုဗ္ဗံ ဝတ သုဏိမှာ ‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’တိ, ယံနူနာဟံ ဂန္တွာ ဗုဒ္ဓဉ္စ ပဿေယျံ ဓမ္မဉ္စ သုဏေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ အမစ္စေ အာမန္တေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃရတနာနိ ကိရ လောကေ ဥပ္ပန္နာနိ, ကိံ ကာတဗ္ဗံ မညထာ’’တိ။ တေ အာဟံသု – ‘‘ဣဓေဝ တုမှေ, မဟာရာဇ, ဟောထ, မယံ ဂန္တွာ ပဝတ္တိံ ဇာနိဿာမာ’’တိ။
တတော သောဠသသဟဿပရိဝါရာ သောဠသ အမစ္စာ ရာဇာနံ အဘိဝါဒေတွာ ‘‘ယဒိ ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော ပုန ဒဿနံ နတ္ထိ, ယဒိ န ဥပ္ပန္နော, အာဂမိဿာမာ’’တိ နိဂ္ဂတာ။ ရညော ပန ဘာဂိနေယျော ပစ္ဆာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟမ္ပိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ။ တာတ, တွံ တတ္ထ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒံ ဉတွာ ပုန အာဂန္တွာ မမ အာရောစေဟီတိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အဂမာသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိဝါသေန ဂန္တွာ ဗာရာဏသိံ ပတ္တာ။ အသမ္ပတ္တေသွေဝ စ တေသု ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တေ ‘‘ကော ဗုဒ္ဓေါ, ကုဟိံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ သကလဝိဟာရံ အာဟိဏ္ဍန္တာ သမ္မုခသာဝကေ ဒိသွာ ပုစ္ဆိံသု။ တေ နေသံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ အာစိက္ခိံသု။ တေ ‘‘အဟော ဒူရဒ္ဓါနံ အာဂန္တွာ ဒဿနမတ္တမ္ပိ န လဘိမှာ’’တိ ပရိဒေဝမာနာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ကောစိ ဘဂဝတာ ဒိန္နဩဝါဒေါ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ အာမ, ဥပါသကာ အတ္ထိ, သရဏတ္တယေ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, ပဉ္စသီလာနိ သမာဒါတဗ္ဗာနိ, အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော ဥပေါသထော ဥပဝသိတဗ္ဗော, ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, ပဗ္ဗဇိတဗ္ဗန္တိ။ တေ သုတွာ တံ ဘာဂိနေယျံ အမစ္စံ ဌပေတွာ သဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဘာဂိနေယျော ပရိဘောဂဓာတုံ ဂဟေတွာ ကဋ္ဌဝါဟနရဋ္ဌာဘိမုခေါ ပက္ကာမိ။ ပရိဘောဂဓာတု နာမ ဗောဓိရုက္ခပတ္တစီဝရာဒီနိ။ အယံ ပန ဘဂဝတော ဓမ္မကရဏံ ဓမ္မဓရံ ဝိနယဓရမေကံ ထေရဉ္စ ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ, အနုပုဗ္ဗေန စ နဂရံ ဂန္တွာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော စ ပရိနိဗ္ဗုတ္တော စာ’’တိ ရညော အာရောစေတွာ ဘဂဝတာ ဒိန္နောဝါဒံ အာစိက္ခိ။ ရာဇာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဝိဟာရံ ကာရာပေတွာ စေတိယံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၅။)ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဗောဓိရုက္ခံ ရောပေတွာ သရဏတ္တယေ ပဉ္စသု စ နိစ္စသီလေသု ပတိဋ္ဌာယ အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဥပေါသထံ ဥပဝသန္တော ဒါနာဒီနိ ဒေန္တော ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ကာမာဝစရဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေပိ သောဠသသဟဿာ ပဗ္ဗဇိတွာ ပုထုဇ္ဇနကာလကိရိယံ ကတွာ တဿေဝ ရညော ပရိဝါရာ သမ္ပဇ္ဇိံသု။
တေ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ ခေပေတွာ အမှာကံ ဘဂဝတိ အနုပ္ပန္နေယေဝ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ အာစရိယော ပသေနဒိရညော ပိတု ပုရောဟိတဿ ပုတ္တော ဇာတော နာမေန ‘‘ဗာဝရီ’’တိ, တီဟိ မဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ, ပိတုနော စ အစ္စယေန ပုရောဟိတဋ္ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ အဝသေသာပိ သောဠသာဓိကသောဠသသဟဿာ တတ္ထေဝ သာဝတ္ထိယာ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တာ။ တေသု သောဠသ ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိနော ဗာဝရိဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေသုံ, ဣတရေ သောဠသသဟဿာ တေသံယေဝ သန္တိကေတိ ဧဝံ တေ ပုနပိ သဗ္ဗေ သမာဂစ္ဆိံသု။ မဟာကောသလရာဇာပိ ကာလမကာသိ, တတော ပသေနဒိံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိံသု။ ဗာဝရီ တဿာပိ ပုရောဟိတော အဟောသိ။ ရာဇာ ပိတရာ ဒိန္နဉ္စ အညဉ္စ ဘောဂံ ဗာဝရိဿ အဒါသိ။ သော ဟိ ဒဟရကာလေ တဿေဝ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေသိ။ တတော ဗာဝရီ ရညော အာရောစေသိ – ‘‘ပဗ္ဗဇိဿာမဟံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘အာစရိယ, တုမှေသု ဌိတေသု မမ ပိတာ ဌိတော ဝိယ ဟောတိ, မာ ပဗ္ဗဇိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘အလံ, မဟာရာဇ, ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ ဝါရေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘သာယံ ပါတံ မမ ဒဿနဋ္ဌာနေ ရာဇုယျာနေ ပဗ္ဗဇထာ’’တိ ယာစိ။ အာစရိယော သောဠသသဟဿပရိဝါရေဟိ သောဠသဟိ သိဿေဟိ သဒ္ဓိံ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ရာဇုယျာနေ ဝသိ, ရာဇာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟတိ။ သာယံ ပါတဉ္စဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ။
အထေကဒိဝသံ အန္တေဝါသိနော အာစရိယံ အာဟံသု – ‘‘နဂရသမီပေ ဝါသော နာမ မဟာပလိဗောဓော, ဝိဇနသမ္ပာတံ အာစရိယ ဩကာသံ ဂစ္ဆာမ, ပန္တသေနာသနဝါသော နာမ ဗဟူပကာရော ပဗ္ဗဇိတာန’’န္တိ။ အာစရိယော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ တိက္ခတ္တုံ ဝါရေတွာ ဝါရေတုံ အသက္ကောန္တော ဒွေသတသဟဿာနိ ကဟာပဏာနိ ဒတွာ ဒွေ အမစ္စေ အာဏာပေသိ ‘‘ယတ္ထ ဣသိဂဏော ဝါသံ ဣစ္ဆတိ, တတ္ထ အဿမံ ကတွာ ဒေထာ’’တိ။ တတော အာစရိယော သောဠသာဓိကသောဠသသဟဿဇဋိလပရိဝုတော အမစ္စေဟိ အနုဂ္ဂဟမာနော ဥတ္တရဇနပဒါ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၆။)ဒက္ခိဏဇနပဒါဘိမုခေါ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ဂဟေတွာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သင်္ဂီတိကာလေ ပါရာယနဝဂ္ဂဿ နိဒါနံ အာရောပေန္တော ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိ။
တတ္ထ ကောသလာနံ ပုရာတိ ကောသလရဋ္ဌဿ နဂရာ, သာဝတ္ထိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာကိဉ္စညန္တိ အကိဉ္စနဘာဝံ, ပရိဂ္ဂဟူပကရဏဝိဝေကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၉၈၄။ သော အဿကဿ ဝိသယေ, အဠကဿ သမာသနေတိ သော ဗြာဟ္မဏော အဿကဿ စ အဠကဿ စာတိ ဒွိန္နမ္ပိ ရာဇူနံ သမာသန္နေ ဝိသယေ အာသန္နေ ရဋ္ဌေ, ဒွိန္နမ္ပိ ရဋ္ဌာနံ မဇ္ဈေတိ အဓိပ္ပါယော။ ဂေါဓာဝရီ ကူလေတိ ဂေါဓာဝရိယာ နဒိယာ ကူလေ။ ယတ္ထ ဂေါဓာဝရီ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇိတွာ တိယောဇနပ္ပမာဏံ အန္တရဒီပမကာသိ သဗ္ဗံ ကပိဋ္ဌဝနသဉ္ဆန္နံ, ယတ္ထ ပုဗ္ဗေသရဘင်္ဂါဒယော ဝသိံသု, တသ္မိံ ဒေသေတိ အဓိပ္ပါယော။ သော ကိရ တံ ပဒေသံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ပုဗ္ဗသမဏာလယော ပဗ္ဗဇိတသာရုပ္ပ’’န္တိ အမစ္စာနံ နိဝေဒေသိ။ အမစ္စာ ဘူမိဂ္ဂဟဏတ္ထံ အဿကရညော သတသဟဿံ, အဠကရညော သတသဟဿံ အဒံသု။ တေ တဉ္စ ပဒေသံ အညဉ္စ ဒွိယောဇနမတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ ပဉ္စယောဇနမတ္တံ ပဒေသံ အဒံသု။ တေသံ ကိရ ရဇ္ဇသီမန္တရေ သော ပဒေသော ဟောတိ။ အမစ္စာ တတ္ထ အဿမံ ကာရေတွာ သာဝတ္ထိတော စ အညမ္ပိ ဓနံ အာဟရာပေတွာ ဂေါစရဂါမံ နိဝေသေတွာ အဂမံသု။ ဥဉ္ဆေ န စ ဖလေန စာတိ ဥဉ္ဆာစရိယာယ စ ဝနမူလဖလေန စ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တဿေဝ ဥပနိဿာယ, ဂါမော စ ဝိပုလော အဟူ’’တိ။
֍ * ၉၈၅။ တတ္ထ တဿာတိ တဿ ဂေါဓာဝရီကူလဿ, တဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဥပယောဂတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ, တံ ဥပနိဿာယာတိ အတ္ထော။ တတော ဇာတေန အာယေန, မဟာယညမကပ္ပယီတိ တသ္မိံ ဂါမေ ကသိကမ္မာဒိနာ သတသဟဿံ အာယော ဥပ္ပဇ္ဇိ, တံ ဂဟေတွာ ကုဋုမ္ဗိကာ ရညော အဿကဿ သန္တိကံ အဂမံသု ‘‘သာဒိယတု ဒေဝေါ အာယ’’န္တိ။ သော ‘‘နာဟံ သာဒိယာမိ, အာစရိယဿေဝ ဥပနေထာ’’တိ အာဟ။ အာစရိယောပိ တံ အတ္တနော အဂ္ဂဟေတွာ ဒါနယညံ အကပ္ပယိ။ ဧဝံ သော သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ ဒါနမဒါသိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၇။)֍ * ၉၈၆။ မဟာယညန္တိ ဂါထာယတ္ထော – သော ဧဝံ သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ ဒါနယညံ ယဇန္တော ဧကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ တံ မဟာယညံ ယဇိတွာ တတော ဂါမာ နိက္ခမ္မ ပုန ပါဝိသိ အဿမံ။ ပဝိဋ္ဌော စ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ‘‘သုဋ္ဌု ဒိန္န’’န္တိ ဒါနံ အနုမဇ္ဇန္တော နိသီဒိ။ ဧဝံ တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ တရုဏာယ ဗြာဟ္မဏိယာ ဃရေ ကမ္မံ အကာတုကာမာယ ‘‘ဧသော, ဗြာဟ္မဏ, ဗာဝရီ ဂေါဓာဝရီတီရေ အနုသံဝစ္ဆရံ သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတိ, ဂစ္ဆ တတော ပဉ္စသတာနိ ယာစိတွာ ဒါသိံ မေ အာနေဟီ’’တိ ပေသိတော အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏောတိ။
၉၈၇-၈။ ဥဂ္ဃဋ္ဋပါဒေါတိ မဂ္ဂဂမနေန ဃဋ္ဋပါဒတလော, ပဏှိကာယ ဝါ ပဏှိကံ, ဂေါပ္ဖကေန ဝါ ဂေါပ္ဖကံ, ဇဏ္ဏုကေန ဝါ ဇဏ္ဏုကံ အာဟစ္စ ဃဋ္ဋပါဒေါ။ သုခဉ္စ ကုသလံ ပုစ္ဆီတိ သုခဉ္စ ကုသလဉ္စ ပုစ္ဆိ ‘‘ကစ္စိ တေ, ဗြာဟ္မဏ, သုခံ, ကစ္စိ ကုသလ’’န္တိ။
၉၈၉-၉၁။ အနုဇာနာဟီတိ အနုမညာဟိ သဒ္ဒဟာဟိ။ သတ္တဓာတိ သတ္တဝိဓေန။ အဘိသင်္ခရိတွာတိ ဂေါမယဝနပုပ္ဖကုသတိဏာဒီနိ အာဒါယ သီဃံ သီဃံ ဗာဝရိဿ အဿမဒွါရံ ဂန္တွာ ဂေါမယေန ဘူမိံ ဥပလိမ္ပိတွာ ပုပ္ဖါနိ ဝိကိရိတွာ တိဏာနိ သန္ထရိတွာ ဝါမပါဒံ ကမဏ္ဍလူဒကေန ဓောဝိတွာ သတ္တပါဒမတ္တံ ဂန္တွာ အတ္တနော ပါဒတလေ ပရာမသန္တော ဧဝရူပံ ကုဟနံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘေရဝံ သော အကိတ္တယီတိ ဘယဇနကံ ဝစနံ အကိတ္တယိ, ‘‘သစေ မေ ယာစမာနဿာ’’တိ ဣမံ ဂါထမဘာသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒုက္ခိတောတိ ဒေါမနဿဇာတော။
၉၉၂-၄။ ဥဿုဿတီတိ တဿ တံ ဝစနံ ကဒါစိ သစ္စံ ဘဝေယျာတိ မညမာနော သုဿတိ။ ဒေဝတာတိ အဿမေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ဧဝ။ မုဒ္ဓနိ မုဒ္ဓပါတေ ဝါတိ မုဒ္ဓေ ဝါ မုဒ္ဓပါတေ ဝါ။
၉၉၅-၆။ ဘောတီ စရဟိ ဇာနာတီတိ ဘောတီ စေ ဇာနာတိ။ မုဒ္ဓါဓိပါတဉ္စာတိ မုဒ္ဓပါတဉ္စ။ ဉာဏမေတ္ထာတိ ဉာဏံ မေ ဧတ္ထ။
֍ * ၉၉၈။ ပုရာတိ ဧကူနတိံသဝဿဝယကာလေ။ ဗာဝရိဗြာဟ္မဏေ ပန ဂေါဓာဝရီတီရေ ဝသမာနေ အဋ္ဌန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥဒပါဒိ။ အပစ္စောတိ အနုဝံသော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၈။)֍ * ၉၉၉။ သဗ္ဗာဘိညာဗလပ္ပတ္တောတိ သဗ္ဗာဘိညာယ ဗလပ္ပတ္တော, သဗ္ဗာ ဝါ အဘိညာယော စ ဗလာနိ စ ပတ္တော။ ဝိမုတ္တောတိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တိယာ ဝိမုတ္တစိတ္တော။
၁၀၀၁-၃။ သောကဿာတိ သောကော အဿ။ ပဟူတပညောတိ မဟာပညော။ ဝရဘူရိမေဓသောတိ ဥတ္တမဝိပုလပညော ဘူတေ အဘိရတဝရပညော ဝါ။ ဝိဓုရောတိ ဝိဂတဓုရော, အပ္ပဋိမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၁၀၀၄-၉။ မန္တပါရဂေတိ ဝေဒပါရဂေ။ ပဿဝှေါတိ ပဿထ အဇာနတန္တိ အဇာနန္တာနံ။ လက္ခဏာတိ လက္ခဏာနိ။ ဗျာက္ခာတာတိ ကထိတာနိ, ဝိတ္ထာရိတာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမတ္တာတိ သမတ္တာနိ, ပရိပုဏ္ဏာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မေန မနုသာသတီတိ ဓမ္မေန အနုသာသတိ။
֍ * ၁၀၁၁။ ဇာတိံ ဂေါတ္တဉ္စ လက္ခဏန္တိ ‘‘ကီဝ စိရံ ဇာတော’’တိ မမ ဇာတိဉ္စ ဂေါတ္တဉ္စ လက္ခဏဉ္စ။ မန္တေ သိဿေတိ မယာ ပရိစိတဝေဒေ စ မမ သိဿေ စ။ မနသာယေဝ ပုစ္ဆထာတိ ဣမေ သတ္တ ပဉှေ စိတ္တေနေဝ ပုစ္ဆထ။
၁၀၁၃-၈။ တိဿမေတ္တေယျောတိ ဧကောယေဝ ဧသ နာမဂေါတ္တဝသေန ဝုတ္တော။ ဒုဘယောတိ ဥဘော။ ပစ္စေကဂဏိနောတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဏဝန္တော။ ပုဗ္ဗဝါသနဝါသိတာတိ ပုဗ္ဗေ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ။ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တပုညဝါသနာယ ဝါသိတစိတ္တာ။ ပုရမာဟိဿတိန္တိ မာဟိဿတိနာမိကံ ပုရံ, နဂရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဉ္စ နဂရံ ပဝိဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပါယော, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဂေါနဒ္ဓန္တိ ဂေါဓပုရဿ နာမံ။ ဝနသဝှယန္တိ ပဝနနဂရံ ဝုစ္စတိ, ‘‘ဝနသာဝတ္ထိ’’န္တိ ဧကေ။ ဧဝံ ဝနသာဝတ္ထိတော ကောသမ္ဗိံ, ကောသမ္ဗိတော စ သာကေတံ အနုပ္ပတ္တာနံ ကိရ တေသံ သောဠသန္နံ ဇဋိလာနံ ဆယောဇနမတ္တာ ပရိသာ အဟောသိ။
֍ * ၁၀၁၉။ အထ ဘဂဝါ ‘‘ဗာဝရိဿ ဇဋိလာ မဟာဇနံ သံဝဍ္ဎေန္တာ အာဂစ္ဆန္တိ, န စ တာဝ နေသံ ဣန္ဒြိယာနိ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တိ, နာပိ အယံ ဒေသော သပ္ပါယော, မဂဓခေတ္တေ ပန တေသံ ပါသာဏကစေတိယံ သပ္ပါယံ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၉၉။)တတြ ဟိ မယိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ မဟာဇနဿ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတိ, သဗ္ဗနဂရာနိ စ ပဝိသိတွာ အာဂစ္ဆန္တာ ဗဟုတရေန ဇနေန အာဂမိဿန္တီ’’တိ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိတော ရာဇဂဟာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ တေပိ ဇဋိလာ သာဝတ္ထိံ အာဂန္တွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ‘‘ကော ဗုဒ္ဓေါ, ကုဟိံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝိစိနန္တာ ဂန္ဓကုဋိမူလံ ဂန္တွာ ဘဂဝတော ပဒနိက္ခေပံ ဒိသွာ ‘‘ရတ္တဿ ဟိ ဥက္ကုဋိကံ ပဒံ ဘဝေ…ပေ… ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ ဣဒမီဒိသံ ပဒ’’န္တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၀ သာမာဝတီဝတ္ထု၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၅) ‘‘သဗ္ဗညု ဗုဒ္ဓေါ’’တိ နိဋ္ဌံ ဂတာ။ ဘဂဝါပိ အနုပုဗ္ဗေန သေတဗျကပိလဝတ္ထုအာဒီနိ နဂရာနိ ပဝိသိတွာ မဟာဇနံ သံဝဍ္ဎေန္တော ပါသာဏကစေတိယံ ဂတော။ ဇဋိလာပိ တာဝဒေဝ သာဝတ္ထိတော နိက္ခမိတွာ သဗ္ဗာနိ တာနိ နဂရာနိ ပဝိသိတွာ ပါသာဏကစေတိယမေဝ အဂမံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကောသမ္ဗိဉ္စာပိ သာကေတံ, သာဝတ္ထိဉ္စ ပုရုတ္တမံ။ သေတဗျံ ကပိလဝတ္ထု’’န္တိအာဒိ။
֍ * ၁၀၂၀။ တတ္ထ မာဂဓံ ပုရန္တိ မဂဓပုရံ ရာဇဂဟန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပါသာဏကံ စေတိယန္တိ မဟတော ပါသာဏဿ ဥပရိ ပုဗ္ဗေ ဒေဝဋ္ဌာနံ အဟောသိ။ ဥပ္ပန္နေ ပန ဘဂဝတိ ဝိဟာရော ဇာတော။ သော တေနေဝ ပုရိမဝေါဟာရေန ‘‘ပါသာဏကံ စေတိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၁၀၂၁။ တသိတောဝုဒကန္တိ တေ ဟိ ဇဋိလာ ဝေဂသာ ဘဂဝန္တံ အနုဗန္ဓမာနာ သာယံ ဂတမဂ္ဂံ ပါတော, ပါတော ဂတမဂ္ဂဉ္စ သာယံ ဂစ္ဆန္တာ ‘‘ဧတ္ထ ဘဂဝါ’’တိ သုတွာ အတိဝိယ ပီတိပါမောဇ္ဇဇာတာ တံ စေတိယံ အဘိရုဟိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တုရိတာ ပဗ္ဗတမာရုဟု’’န္တိ။
֍ * ၁၀၂၄။ ဧကမန္တံ ဌိတော ဟဋ္ဌောတိ တသ္မိံ ပါသာဏကေ စေတိယေ သက္ကေန မာပိတမဟာမဏ္ဍပေ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကစ္စိ ဣသယော ခမနီယ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဘဂဝတာ ပဋိသမ္မောဒနီယေ ကတေ ‘‘ခမနီယံ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒီဟိ သယမ္ပိ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ အဇိတော ဇေဋ္ဌန္တေဝါသီ ဧကမန္တံ ဌိတော ဟဋ္ဌစိတ္တော ဟုတွာ မနောပဉှေ ပုစ္ဆိ။
֍ * ၁၀၂၅။ တတ္ထ အာဒိဿာတိ ‘‘ကတိဝဿော’’တိ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဿ။ ဇမ္မနန္တိ ‘‘အမှာကံ အာစရိယဿ ဇာတိံ ဗြူဟီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ပါရမိန္တိ နိဋ္ဌာဂမနံ။
၁၀၂၆-၇။ ဝီသံ ဝဿသတန္တိ ဝီသတိဝဿာဓိကံ ဝဿသတံ။ လက္ခဏေတိ မဟာပုရိသလက္ခဏေ။ ဧတသ္မိံ ဣတော ပရေသု စ ဣတိဟာသာဒီသု
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၀။)အနဝယောတိ အဓိပ္ပါယော ပရပဒံ ဝါ အာနေတွာ တေသု ပါရမိံ ဂတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဉ္စသတာနိ ဝါစေတီတိ ပကတိအလသဒုမ္မေဓမာဏဝကာနံ ပဉ္စသတာနိ သယံ မန္တေ ဝါစေတိ။ သဓမ္မေတိ ဧကေ ဗြာဟ္မဏဓမ္မေ, တေဝိဇ္ဇကေ ပါဝစနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၁၀၂၈။ လက္ခဏာနံ ပဝိစယန္တိ လက္ခဏာနံ ဝိတ္ထာရံ, ‘‘ကတမာနိ တာနိဿ ဂတ္တေ တီဏိ လက္ခဏာနီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။
၁၀၃၀-၃၁။ ပုစ္ဆဉှီတိ ပုစ္ဆမာနံ ကမေတံ ပဋိဘာသတီတိ ဒေဝါဒီသု ကံ ပုဂ္ဂလံ ဧတံ ပဉှဝစနံ ပဋိဘာသတီတိ။
၁၀၃၂-၃၃။ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏော ပဉ္စန္နံ ပဉှာနံ ဝေယျာကရဏံ သုတွာ အဝသေသေ ဒွေ ပုစ္ဆန္တော ‘‘မုဒ္ဓံ မုဒ္ဓါဓိပါတဉ္စာ’’တိ အာဟ။ အထဿ ဘဂဝါ တေ ဗျာကရောန္တော ‘‘အဝိဇ္ဇာ မုဒ္ဓါ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ စတူသု သစ္စေသု အညာဏဘူတာ အဝိဇ္ဇာ သံသာရဿ သီသံ, တသ္မာ ‘‘အဝိဇ္ဇာ မုဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။ ယသ္မာ စ အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇာ အတ္တနာ သဟဇာတေဟိ သဒ္ဓါသတိသမာဓိကတ္တုကမျတာဆန္ဒဝီရိယေဟိ သမန္နာဂတာ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရသဋ္ဌဘာဝမုပဂတတ္တာ တံ မုဒ္ဓံ အဓိပါတေတိ, တသ္မာ ‘‘ဓိဇ္ဇာ မုဒ္ဓါဓိပါတိနီ’’တိအာဒိမာဟ။
၁၀၃၄-၈။ တတော ဝေဒေန မဟတာတိ အထ ဣမံ ပဉှဝေယျာကရဏံ သုတွာ ဥပ္ပန္နာယ မဟာပီတိယာ သန္ထမ္ဘိတွာ အလီနဘာဝံ, ကာယစိတ္တာနံ ဥဒဂ္ဂံ ပတွာတိ အတ္ထော။ ပတိတွာ စ ‘‘ဗာဝရီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ အထ နံ အနုကမ္ပမာနော ဘဂဝါ ‘‘သုခိတော’’တိ ဂါထမာဟ။ ဝတွာ စ ‘‘ဗာဝရိဿ စာ’’တိ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသန္တိ အနဝသေသာနံ သောဠသသဟဿာနံ။ တတ္ထ ပုစ္ဆိ တထာဂတန္တိ တတ္ထ ပါသာဏကေ စေတိယေ, တတ္ထ ဝါ ပရိသာယ, တေသု ဝါ ပဝါရိတေသု အဇိတော ပဌမံ ပဉှံ ပုစ္ဆီတိ။ သေသံ သဗ္ဗဂါထာသု ပါကဋမေဝါတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဝတ္ထုဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၁။)၁။ အဇိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၃၉။ တသ္မိံ ပန ပဉှေ နိဝုတောတိ ပဋိစ္ဆာဒိတော။ ကိဿာဘိလေပနံ ဗြူသီတိ ကိံ အဿ လောကဿ အဘိလေပနံ ဝဒေသိ။
֍ * ၁၀၄၀။ ဝေဝိစ္ဆာ ပမာဒါ နပ္ပကာသတီတိ မစ္ဆရိယဟေတု စ ပမာဒဟေတု စ နပ္ပကာသတိ။ မစ္ဆရိယံ ဟိဿ ဒါနာဒိဂုဏေဟိ ပကာသိတုံ န ဒေတိ, ပမာဒေါ သီလာဒီဟိ။ ဇပ္ပါဘိလေပနန္တိ တဏှာ အဿ လောကဿ မက္ကဋလေပေါ ဝိယ မက္ကဋဿ အဘိလေပနံ။ ဒုက္ခန္တိ ဇာတိအာဒိကံ ဒုက္ခံ။
֍ * ၁၀၄၁။ သဝန္တိ သဗ္ဗဓိ သောတာတိ သဗ္ဗေသု ရူပါဒိအာယတနေသု တဏှာဒိကာ သောတာ သန္ဒန္တိ။ ကိံ နိဝါရဏန္တိ တေသံ ကိံ အာဝရဏံ ကာ ရက္ခာတိ? သံဝရံ ဗြူဟီတိ တံ တေသံ နိဝါရဏသင်္ခါတံ သံဝရံ ဗြူဟိ။ ဧတေန သာဝသေသပ္ပဟာနံ ပုစ္ဆတိ။ ကေန သောတာ ပိဓိယျရေတိ ကေန ဓမ္မေန ဧတေ သောတာ ပိဓိယျန္တိ ပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ။ ဧတေန အနဝသေသပ္ပဟာနံ ပုစ္ဆတိ။
֍ * ၁၀၄၂။ သတိ တေသံ နိဝါရဏန္တိ ဝိပဿနာယုတ္တာ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမန္နေသမာနာ သတိ တေသံ သောတာနံ နိဝါရဏံ။ သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမီတိ တမေဝါဟံ သတိံ သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပညာယေတေ ပိဓိယျရေတိ ရူပါဒီသု ပန အနိစ္စတာဒိပဋိဝေဓသာဓိကာယ မဂ္ဂပညာယ ဧတေ သောတာ သဗ္ဗသော ပိဓိယျန္တီတိ။
֍ * ၁၀၄၃။ ပညာ စေဝါတိ ပဉှဂါထာယ, ယာ စာယံ တယာ ဝုတ္တာ ပညာ ယာ စ သတိ, ယဉ္စ တဒဝသေသံ နာမရူပံ, ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ ကတ္ထ နိရုဇ္ဈတိ, ဧတံ မေ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဗြူဟီတိ ဧဝံ သင်္ခေပတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၁၀၄၄။ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယ ပနဿ ယသ္မာ ပညာသတိယော နာမေနေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ တာ ဝိသုံ န ဝုတ္တာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယံ မံ တွံ, အဇိတ, ဧတံ ပဉှံ အပုစ္ဆိ ‘‘ကတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ, တံ တေ ယတ္ထ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ အသေသံ ဥပရုဇ္ဈတိ, တံ ဝဒန္တော ဝဒါမိ, တဿ, တဿ ဟိ ဝိညာဏဿ နိရောဓေန သဟေဝ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတိ။ ဧတ္ထေဝ ဝိညာဏနိရောဓေ နိရုဇ္ဈတိ ဧတံ, ဝိညာဏနိရောဓာ တဿ နိရောဓော ဟောတိ။ တံ နာတိဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၂။)֍ * ၁၀၄၅။ ဧတ္တာဝတာ စ ‘‘ဒုက္ခမဿ မဟဗ္ဘယ’’န္တိ ဣမိနာ ပကာသိတံ ဒုက္ခသစ္စံ, ‘‘ယာနိ သောတာနီ’’တိ ဣမိနာ သမုဒယသစ္စံ ပညာယေတေ ပိဓိယျရေတိ ဣမိနာ မဂ္ဂသစ္စံ, ‘‘အသေသံ ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ ဣမိနာ နိရောဓသစ္စန္တိ ဧဝံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သုတွာပိ အရိယဘူမိံ အနဓိဂတော ပုန သေခါသေခပဋိပဒံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ယေ စ သင်္ခါတဓမ္မာသေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သင်္ခါတဓမ္မာတိ အနိစ္စာဒိဝသေန ပရိဝီမံသိတဓမ္မာ, အရဟတံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သေခါတိ သီလာဒီနိ သိက္ခမာနာ အဝသေသာ အရိယပုဂ္ဂလာ။ ပုထူတိ ဗဟူ သတ္တဇနာ။ တေသံ မေ နိပကော ဣရိယံ ပုဋ္ဌော ပဗြူဟီတိ တေသံ မေ သေခါသေခါနံ နိပကော ပဏ္ဍိတော တွံ ပုဋ္ဌော ပဋိပတ္တိံ ဗြူဟီတိ။
֍ * ၁၀၄၆။ အထဿ ဘဂဝါ ယသ္မာ သေခေန ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗကိလေသာ ပဟာတဗ္ဗာ ဧဝ, တသ္မာ ‘‘ကာမေသူ’’တိ ဥပဍ္ဎဂါထာယ သေခပဋိပဒံ ဒဿေတိ။ တဿတ္ထော – ဝတ္ထု ‘‘ကာမေသု’’ ကိလေသကာမေန နာဘိဂိဇ္ဈေယျ ကာယဒုစ္စရိတာဒယော စ မနသော အာဝိလဘာဝကရေ ဓမ္မေ ပဇဟန္တော မနသာ နာဝိလော သိယာတိ။ ယသ္မာ ပန အသေခေါ အနိစ္စာဒိဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရာဒီနံ ပရိတုလိတတ္တာ ကုသလော သဗ္ဗဓမ္မေသု ကာယာနုပဿနာသတိအာဒီဟိ စ သတော သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဘိန္နတ္တာ ဘိက္ခုဘာဝံ ပတ္တော စ ဟုတွာ သဗ္ဗိရိယာပထေသု ပရိဗ္ဗဇတိ, တသ္မာ ‘‘ကုသလော’’တိ ဥပဍ္ဎဂါထာယ အသေခပဋိပဒံ ဒဿေတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ အဇိတော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိသဟဿေန, အညေသဉ္စ အနေကသဟဿာနံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒိ။ သဟ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ စ အာယသ္မတော အဇိတဿ အန္တေဝါသိသဟဿဿ စ အဇိနဇဋာဝါကစီရာဒီနိ အန္တရဓာယိံသု။ သဗ္ဗေဝ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ, ဒွင်္ဂုလကေသာ ဧဟိဘိက္ခူ ဟုတွာ ဘဂဝန္တံ နမဿမာနာ ပဉ္ဇလိကာ နိသီဒိံသူတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ အဇိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၃။)၂။ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၄၇။ ကောဓ သန္တုဿိတောတိ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သဗ္ဗသုတ္တာနံ ပုစ္ဆာဝသိကာ ဧဝ ဥပ္ပတ္တိ။ တေ ဟိ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘ကတာဝကာသာ ပုစ္ဆဝှေါ’’တိ ဘဂဝတာ ပဝါရိတတ္တာ အတ္တနော အတ္တနော သံသယံ ပုစ္ဆိံသု။ ပုဋ္ဌော ပုဋ္ဌော စ တေသံ ဘဂဝါ ဗျာကာသိ။ ဧဝံ ပုစ္ဆာဝသိကာနေဝေတာနိ သုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
နိဋ္ဌိတေ ပန အဇိတပဉှေ ‘‘ကထံ လောကံ အဝေက္ခန္တံ, မစ္စုရာဇာ န ပဿတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၁၂၄၊ စူဠနိ။ ပိင်္ဂိယမာဏဝပုစ္ဆာ ၁၄၄) ဧဝံ မောဃရာဇာ ပုစ္ဆိတုံ အာရဘိ။ တံ ‘‘န တာဝဿ ဣန္ဒြိယာနိ ပရိပါကံ ဂတာနီ’’တိ ဉတွာ ဘဂဝါ ‘‘တိဋ္ဌ တွံ, မောဃရာဇ, အညော ပုစ္ဆတူ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ တတော တိဿမေတ္တေယျော အတ္တနော သံသယံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကောဓာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကောဓ သန္တုဿိတောတိ ကော ဣဓ တုဋ္ဌော။ ဣဉ္ဇိတာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတာနိ။ ဥဘန္တမဘိညာယာတိ ဥဘော အန္တေ အဘိဇာနိတွာ။ မန္တာ န လိပ္ပတီတိ ပညာယ န လိပ္ပတိ။
၁၀၄၈-၉။ တဿေတမတ္ထံ ဗျာကရောန္တော ဘဂဝါ ‘‘ကာမေသူ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ကာမေသု ဗြဟ္မစရိယဝါတိ ကာမနိမိတ္တံ ဗြဟ္မစရိယဝါ, ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယေန သမန္နာဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ သန္တုသိတံ ဒဿေတိ, ‘‘ဝီတတဏှော’’တိအာဒီဟိ အနိဉ္ဇိတံ။ တတ္ထ သင်္ခါယ နိဗ္ဗုတောတိ အနိစ္စာဒိဝသေန ဓမ္မေ ဝီမံသိတွာ ရာဂါဒိနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတော။ သေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ အယမ္ပိ ဗြာဟ္မဏော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိသဟဿေန, အညေသဉ္စ အနေကသဟဿာနံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒိ။ သေသံ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝါတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၄။)၃။ ပုဏ္ဏကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၅၀။ အနေဇန္တိ ပုဏ္ဏကသုတ္တံ။ ဣမမ္ပိ ပုရိမနယေနေဝ မောဃရာဇာနံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မူလဒဿာဝိန္တိ အကုသလမူလာဒိဒဿာဝိံ။ ဣသယောတိ ဣသိနာမကာ ဇဋိလာ။ ယညန္တိ ဒေယျဓမ္မံ။ အကပ္ပယိံသူတိ ပရိယေသန္တိ။
֍ * ၁၀၅၁။ အာသီသမာနာတိ ရူပါဒီနိ ပတ္ထယမာနာ။ ဣတ္ထတ္တန္တိ ဣတ္ထဘာဝဉ္စ ပတ္ထယမာနာ, မနုဿာဒိဘာဝံ ဣစ္ဆန္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇရံ သိတာတိ ဇရံ နိဿိတာ။ ဇရာမုခေန စေတ္ထ သဗ္ဗဝဋ္ဋဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တေန ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿိတာ တတော အပရိမုစ္စမာနာ ဧဝ ကပ္ပယိံသူတိ ဒီပေတိ။
֍ * ၁၀၅၂။ ကစ္စိဿု တေ ဘဂဝါ ယညပထေ အပ္ပမတ္တာ, အတာရုံ ဇာတိဉ္စ ဇရဉ္စ မာရိသာတိ ဧတ္ထ ယညောယေဝ ယညပထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကစ္စိ တေ ယညေ အပ္ပမတ္တာ ဟုတွာ ယညံ ကပ္ပယန္တာ ဝဋ္ဋဒုက္ခမတရိံသူတိ။
֍ * ၁၀၅၃။ အာသီသန္တီတိ ရူပပဋိလာဘာဒယော ပတ္ထေန္တိ။ ထောမယန္တီတိ ‘‘သုယိဋ္ဌံ သုစိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ယညာဒီနိ ပသံသန္တိ။ အဘိဇပ္ပန္တီတိ ရူပါဒိပဋိလာဘာယ ဝါစံ ဘိန္ဒန္တိ။ ဇုဟန္တီတိ ဒေန္တိ။ ကာမာဘိဇပ္ပန္တိ ပဋိစ္စ လာဘန္တိ ရူပါဒိပဋိလာဘံ ပဋိစ္စ ပုနပ္ပုနံ ကာမေ ဧဝ အဘိဇပ္ပန္တိ, ‘‘အဟော ဝတ အမှာကံ သိယု’’န္တိ ဝဒန္တိ, တဏှဉ္စ တတ္ထ ဝဍ္ဎေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဇယောဂါတိ ယာဂါဓိမုတ္တာ။ ဘဝရာဂရတ္တာတိ ဧဝမိမေဟိ အာသီသနာဒီဟိ ဘဝရာဂေနေဝ ရတ္တာ, ဘဝရာဂရတ္တာ ဝါ ဟုတွာ ဧတာနိ အာသီသနာဒီနိ ကရောန္တာ နာတရိံသု ဇာတိအာဒိဝဋ္ဋဒုက္ခံ န ဥတ္တရိံသူတိ။
၁၀၅၄-၅။ အထကောစရဟီတိ အထ ဣဒါနိ ကော အညော အတာရီတိ။ သင်္ခါယာတိ ဉာဏေန ဝီမံသိတွာ။ ပရောပရာနီတိ ပရာနိ စ ဩရာနိ စ, ပရတ္တဘာဝသကတ္တဘာဝါဒီနိ ပရာနိ စ ဩရာနိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဓူမောတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဓူမဝိရဟိတော။ အနီဃောတိ ရာဂါဒိဤဃဝိရဟိတော။ အတာရိ သောတိ သော ဧဝရူပေါ အရဟာ ဇာတိဇရံ အတာရိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၅။)ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ အယမ္ပိ ဗြာဟ္မဏော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိသဟဿေန, အညေသဉ္စ အနေကသတာနံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒိ။ သေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ပုဏ္ဏကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မေတ္တဂူသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၅၆။ ပုစ္ဆာမိ တန္တိ မေတ္တဂုသုတ္တံ။ တတ္ထ မညာမိ တံ ဝေဒဂုံ ဘာဝိတတ္တန္တိ ‘‘အယံ ဝေဒဂူ’’တိ စ ‘‘ဘာဝိတတ္တော’’တိ စ ဧဝံ တံ မညာမိ။
֍ * ၁၀၅၇။ အပုစ္ဆသီတိ ဧတ္ထ အ-ဣတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော, ပုစ္ဆသိစ္စေဝ အတ္ထော။ ပဝက္ခာမိ ယထာ ပဇာနန္တိ ယထာ ပဇာနန္တော အာစိက္ခတိ, ဧဝံ အာစိက္ခိဿာမိ။ ဥပဓိနိဒါနာ ပဘဝန္တိ ဒုက္ခာတိ တဏှာဒိဥပဓိနိဒါနာ ဇာတိအာဒိဒုက္ခဝိသေသာ ပဘဝန္တိ။
֍ * ၁၀၅၈။ ဧဝံ ဥပဓိနိဒါနတော ပဘဝန္တေသု ဒုက္ခေသု – ယော ဝေ အဝိဒွါတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ပဇာနန္တိ သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိဝသေန ဇာနန္တော။ ဒုက္ခဿ ဇာတိပ္ပဘဝါနုပဿီတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဇာတိကာရဏံ ‘‘ဥပဓီ’’တိ အနုပဿန္တော။
֍ * ၁၀၅၉။ သောကပရိဒ္ဒဝဉ္စာတိ သောကဉ္စ ပရိဒေဝဉ္စ။ တထာ ဟိ တေ ဝိဒိတော ဧသ ဓမ္မောတိ ယထာ ယထာ သတ္တာ ဇာနန္တိ, တထာ တထာ ပညာပနဝသေန ဝိဒိတော ဧသ ဓမ္မောတိ။
၁၀၆၀-၆၁။ ကိတ္တယိဿာမိ တေ ဓမ္မန္တိ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါဓမ္မဉ္စ တေ ဒေသယိဿာမိ။ ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေတိ ဒိဋ္ဌေ ဒုက္ခာဒိဓမ္မေ, ဣမသ္မိံယေဝ ဝါ အတ္တဘာဝေ။ အနီတိဟန္တိ အတ္တပစ္စက္ခံ။ ယံ ဝိဒိတွာတိ ယံ ဓမ္မံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ နယေန သမ္မသန္တော ဝိဒိတွာ။ တဉ္စာဟံ အဘိနန္ဒာမီတိ တံ ဝုတ္တပကာရဓမ္မဇောတကံ တဝ ဝစနံ အဟံ ပတ္ထယာမိ။ ဓမ္မမုတ္တမန္တိ တဉ္စ ဓမ္မမုတ္တမံ အဘိနန္ဒာမီတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၆။)֍ * ၁၀၆၂။ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယဉ္စာပိ မဇ္ဈေတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓန္တိ အနာဂတဒ္ဓါ ဝုစ္စတိ, အဓောတိ အတီတဒ္ဓါ, တိရိယဉ္စာပိ မဇ္ဈေတိ ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ။ ဧတေသု နန္ဒိဉ္စ နိဝေသနဉ္စ, ပနုဇ္ဇ ဝိညာဏန္တိ ဧတေသု ဥဒ္ဓါဒီသု တဏှဉ္စ ဒိဋ္ဌိနိဝေသနဉ္စ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဉ္စ ပနုဒေဟိ, ပနုဒိတွာ စ ဘဝေ န တိဋ္ဌေ, ဧဝံ သန္တေ ဒုဝိဓေပိ ဘဝေ န တိဋ္ဌေယျ။ ဧဝံ တာဝ ပနုဇ္ဇသဒ္ဒဿ ပနုဒေဟီတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ သမ္ဗန္ဓော, ပနုဒိတွာတိ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ ဘဝေ န တိဋ္ဌေတိ အယမေဝ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတာနိ နန္ဒိနိဝေသနဝိညာဏာနိ ပနုဒိတွာ ဒုဝိဓေပိ ဘဝေ န တိဋ္ဌေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၁၀၆၃-၄။ ဧတာနိ ဝိနောဒေတွာ ဘဝေ အတိဋ္ဌန္တော ဧသော – ဧဝံဝိဟာရီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ, ဣမသ္မိံယေဝ ဝါ အတ္တဘာဝေ။ သုကိတ္တိတံ ဂေါတမနူပဓီကန္တိ ဧတ္ထ အနုပဓိကန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ တံ သန္ဓာယ ဘဂဝန္တံ အာလပန္တော အာဟ – ‘‘သုကိတ္တိတံ ဂေါတမနူပဓီက’’န္တိ။
֍ * ၁၀၆၅။ န ကေဝလံ ဒုက္ခမေဝ ပဟာသိ – တေ စာပီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ အဋ္ဌိတန္တိ သက္ကစ္စံ, သဒါ ဝါ။ တံ တံ နမဿာမီတိ တသ္မာ တံ နမဿာမိ။ သမေစ္စာတိ ဥပဂန္တွာ။ နာဂါတိ ဘဂဝန္တံ အာလပန္တော အာဟ။
֍ * ၁၀၆၆။ ဣဒါနိ တံ ဘဂဝါ ‘‘အဒ္ဓါ ဟိ ဘဂဝါ ပဟာသိ ဒုက္ခ’’န္တိ ဧဝံ တေန ဗြာဟ္မဏေန ဝိဒိတောပိ အတ္တာနံ အနုပနေတွာဝ ပဟီနဒုက္ခေန ပုဂ္ဂလေန ဩဝဒန္တော ‘‘ယံ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယံ တွံ အဘိဇာနန္တော ‘‘အယံ ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော, ဝေဒေဟိ ဂတတ္တာ ဝေဒဂူ, ကိဉ္စနာဘာဝေန အကိဉ္စနော, ကာမေသု စ ဘဝေသု စ အသတ္တတ္တာ ကာမဘဝေ အသတ္တော’’တိ ဇညာ ဇာနေယျာသိ။ အဒ္ဓါ ဟိ သော ဣမံ ဩဃံ အတာရိ, တိဏ္ဏော စ ပါရံ အခိလော အကင်္ခေါ။
֍ * ၁၀၆၇။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ဝိဒွါ စ ယောတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ, အတ္တဘာဝေ ဝါ။ ဝိသဇ္ဇာတိ ဝေါဿဇ္ဇိတွာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၇။)ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ မေတ္တဂူသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဓောတကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၀၆၈-၉။ ပုစ္ဆာမိ တန္တိ ဓောတကသုတ္တံ။ တတ္ထ ဝါစာဘိကင်္ခါမီတိ ဝါစံ အဘိကင်္ခါမိ။ သိက္ခေ နိဗ္ဗာနမတ္တနောတိ အတ္တနော ရာဂါဒီနံ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ အဓိသီလာဒီနိ သိက္ခေယျ။ ဣတောတိ မမ မုခတော။
֍ * ၁၀၇၀။ ဧဝံ ဝုတ္တေ အတ္တမနော ဓောတကော ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝမာနော ကထံကထာပမောက္ခံ ယာစန္တော ‘‘ပဿာမဟ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပဿာမဟံ ဒေဝမနုဿလောကေတိ ပဿာမိ အဟံ ဒေဝမနုဿလောကေ။ တံ တံ နမဿာမီတိ တံ ဧဝရူပံ နမဿာမိ။ ပမုဉ္စာတိ ပမောစေဟိ။
֍ * ၁၀၇၁။ အထဿ ဘဂဝါ အတ္တာဓီနမေဝ ကထံကထာပမောက္ခံ ဩဃတရဏမုခေန ဒဿေန္တော ‘‘နာဟ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ နာဟံ သဟိဿာမီတိ အဟံ န သဟိဿာမိ န သက္ခိဿာမိ, န ဝါယမိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပမောစနာယာတိ ပမာစေတုံ။ ကထံကထိန္တိ သကင်္ခံ။ တရေသီတိ တရေယျာသိ။
၁၀၇၂-၅။ ဧဝံ ဝုတ္တေ အတ္တမနတရော ဓောတကော ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝမာနော အနုသာသနိံ ယာစန္တော ‘‘အနုသာသ ဗြဟ္မေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဗြဟ္မာတိ သေဋ္ဌဝစနမေတံ။ တေန ဘဂဝန္တံ အာမန္တယမာနော အာဟ – ‘‘အနုသာသ ဗြဟ္မေ’’တိ။ ဝိဝေကဓမ္မန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိဝေကနိဗ္ဗာနဓမ္မံ။ အဗျာပဇ္ဇမာနောတိ နာနပ္ပကာရတံ အနာပဇ္ဇမာနော။ ဣဓေဝ သန္တောတိ ဣဓေဝ သမာနော။ အသိတောတိ အနိဿိတော။ ဣတော ပရာ ဒွေ ဂါထာ မေတ္တဂုသုတ္တေ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ဓမ္မံ, ဣဓ သန္တိန္တိ အယံ ဝိသေသော။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၈။)တတိယဂါထာယပိ ပုဗ္ဗဍ္ဎံ တတ္ထ ဝုတနယမေဝ အပရဍ္ဎေ သင်္ဂေါတိ သဇ္ဇနဋ္ဌာနံ, လဂ္ဂနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဓောတကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဥပသီဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၇၆။ ဧကော အဟန္တိ ဥပသီဝသုတ္တံ။ တတ္ထ မဟန္တမောဃန္တိ မဟန္တံ ဩဃံ။ အနိဿိတောတိ ပုဂ္ဂလံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ အနိဿိတော။ နော ဝိသဟာမီတိ န သက္ကောမိ။ အာရမ္မဏန္တိ နိဿယံ။ ယံ နိဿိတောတိ ယံ ပုဂ္ဂလံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ နိဿိတော။
֍ * ၁၀၇၇။ ဣဒါနိ ယသ္မာ သော ဗြာဟ္မဏော အာကိဉ္စညာယတနလာဘီ တဉ္စ သန္တမ္ပိ နိဿယံ န ဇာနာတိ, တေနဿ ဘဂဝါ တဉ္စ နိဿယံ ဥတ္တရိ စ နိယျာနပထံ ဒဿေန္တော ‘‘အာကိဉ္စည’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပေက္ခမာနောတိ တံ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိံ သတော သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ စ အနိစ္စာဒိဝသေန ပဿမာနော။ နတ္ထီတိ နိဿာယာတိ တံ ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ ပဝတ္တသမာပတ္တိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ တရဿု ဩဃန္တိ တတော ပဘုတိ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယ ယထာနုရူပံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ တရဿု။ ကထာဟီတိ ကထံကထာဟိ။ တဏှက္ခယံ နတ္တမဟာဘိပဿာတိ ရတ္တိန္ဒိဝံ နိဗ္ဗာနံ ဝိဘူတံ ကတွာ ပဿ။ ဧတေနဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ ကထေတိ။
၁၀၇၈-၉။ ဣဒါနိ ‘‘ကာမေ ပဟာယာ’’တိ သုတွာ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန အတ္တနာ ပဟီနေ ကာမေ သမ္ပဿမာနော ‘‘သဗ္ဗေသူ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဟိတွာ မညန္တိ အညံ တတော ဟေဋ္ဌာ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ သမာပတ္တိံ ဟိတွာ။ သညာဝိမောက္ခေ ပရမေတိ သတ္တသု သညာဝိမောက္ခေသု ဥတ္တမေ အာကိဉ္စညာယတနေ။ တိဋ္ဌေ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၀၉။)တိဋ္ဌေ နု သော တတ္ထ အနာနုယာယီတိ သော ပုဂ္ဂလော တတ္ထ အာကိဉ္စညာယတနဗြဟ္မလောကေ အဝိဂစ္ဆမာနော တိဋ္ဌေယျ နူတိ ပုစ္ဆတိ။ အထဿ ဘဂဝါ သဋ္ဌိကပ္ပသဟဿမတ္တံယေဝ ဌာနံ အနုဇာနန္တော တတိယဂါထမာဟ။
֍ * ၁၀၈၀။ ဧဝံ တဿ တတ္ထ ဌာနံ သုတွာ ဣဒါနိဿ သဿတုစ္ဆေဒဘာဝံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘တိဋ္ဌေ စေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပူဂမ္ပိ ဝဿာနန္တိ အနေကသင်္ချမ္ပိ ဝဿာနံ, ဂဏရာသိန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပူဂမ္ပိ ဝဿာနီ’’တိပိ ပါဌော, တတ္ထ ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေန သာမိဝစနဿ ပစ္စတ္တဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ, ပူဂန္တိ ဝါ ဧတဿ ဗဟူနီတိ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘ပူဂါနီ’’တိ ဝါပိ ပဌန္တိ, ပုရိမပါဌောယေဝ သဗ္ဗသုန္ဒရော။ တတ္ထေဝ သော သီတိ သိယာ ဝိမုတ္တောတိ သော ပုဂ္ဂလော တတ္ထေဝါကိဉ္စညာယတနေ နာနာဒုက္ခေဟိ ဝိမုတ္တော သီတိဘာဝပ္ပတ္တော ဘဝေယျ, နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော သဿတော ဟုတွာ တိဋ္ဌေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ စဝေထ ဝိညာဏံ တထာဝိဓဿာတိ ဥဒါဟု တထာဝိဓဿ ဝိညာဏံ အနုပါဒါယ ပရိနိဗ္ဗာယေယျာတိ ဥစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆတိ, ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝါပိ ဘဝေယျာတိ ပဋိသန္ဓိမ္ပိ တဿ ပုစ္ဆတိ။
֍ * ၁၀၈၁။ အထဿ ဘဂဝါ ဥစ္ဆေဒသဿတံ အနုပဂမ္မ တတ္ထ ဥပ္ပန္နဿ အရိယသာဝကဿ အနုပါဒါယ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဒဿေန္တော ‘‘အစ္စီ ယထာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အတ္ထံ ပလေတီတိ အတ္ထံ ဂစ္ဆတိ။ န ဥပေတိ သင်္ခန္တိ ‘‘အသုကံ နာမ ဒိသံ ဂတော’’တိ ဝေါဟာရံ န ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ မုနီ နာမကာယာ ဝိမုတ္တောတိ ဧဝံ တတ္ထ ဥပ္ပန္နော သေက္ခမုနိ ပကတိယာ ပုဗ္ဗေဝ ရူပကာယာ ဝိမုတ္တော တတ္ထ စတုတ္ထမဂ္ဂံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဓမ္မကာယဿ ပရိညာတတ္တာ ပုန နာမကာယာပိ ဝိမုတ္တော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ခီဏာသဝေါ ဟုတွာ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ အတ္ထံ ပလေတိ, န ဥပေတိ သင်္ခံ ‘‘ခတ္တိယော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ’’တိ ဧဝမာဒိကံ။
֍ * ၁၀၈၂။ ဣဒါနိ ‘‘အတ္ထံ ပလေတီ’’တိ သုတွာ တဿ ယောနိသော အတ္ထံ အသလ္လက္ခေန္တော ‘‘အတ္ထင်္ဂတော သော’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – သော အတ္ထင်္ဂတော ဥဒါဟု နတ္ထိ, ဥဒါဟု ဝေ သဿတိယာ သဿတဘာဝေန အရောဂေါ အဝိပရိဏာမဓမ္မော သောတိ ဧဝံ တံ မေ မုနီ သာဓု ဝိယာကရောဟိ။ ကိံ ကာရဏံ? တထာ ဟိ တေ ဝိဒိတော ဧသ ဓမ္မောတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၀။)֍ * ၁၀၈၃။ အထဿ ဘဂဝါ တထာ အဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထင်္ဂတဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အတ္ထင်္ဂတဿာတိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗုတဿ။ န ပမာဏမတ္ထီတိ ရူပါဒိပ္ပမာဏံ နတ္ထိ။ ယေန နံ ဝဇ္ဇုန္တိ ယေန ရာဂါဒိနာ နံ ဝဒေယျုံ။ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသူတိ သဗ္ဗေသု ခန္ဓာဒိဓမ္မေသု။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမံ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဥပသီဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ နန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၀၈၄-၅။ သန္တိ လောကေတိ နန္ဒသုတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ အတ္ထော – လောကေ ခတ္တိယာဒယော ဇနာ အာဇီဝကနိဂဏ္ဌာဒိကေ သန္ဓာယ ‘‘သန္တိ မုနယော’’တိ ဝဒန္တိ, တယိဒံ ကထံသူတိ ကိံ နု ခေါ တေ သမာပတ္တိဉာဏာဒိနာ ဉာဏေန ဥပ္ပန္နတ္တာ ဉာဏူပပန္နံ နော မုနိံ ဝဒန္တိ, ဧဝံဝိဓံ နု ဝဒန္တိ, ဥဒါဟု ဝေ နာနပ္ပကာရကေန လူခဇီဝိတသင်္ခါတေန ဇီဝိတေနူပပန္နန္တိ အထဿ ဘဂဝါ တဒုဘယံ ပဋိက္ခိပိတွာ မုနိံ ဒဿေန္တော ‘‘န ဒိဋ္ဌိယာ’’တိ ဂါထမာဟ။
၁၀၈၆-၇။ ဣဒါနိ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီဟိ သုဒ္ဓီ’’တိ ဝဒန္တာနံ ဝါဒေ ကင်္ခါပဟာနတ္ထံ ‘‘ယေ ကေစိမေ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ တတ္ထ အနေကရူပေနာတိ ကောတူဟလမင်္ဂလာဒိနာ။ တတ္ထ ယတာ စရန္တာတိ တတ္ထ သကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဂုတ္တာ ဝိဟရန္တာ။ အထဿ တထာ သုဒ္ဓိအဘာဝံ ဒီပေန္တော ဘဂဝါ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။
၁၀၈၈-၉၀။ ဧဝံ ‘‘နာတရိံသူ’’တိ သုတွာ ဣဒါနိ ယော အတရိ, တံ သောတုကာမော ‘‘ယေ ကေစိမေ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ အထဿ ဘဂဝါ ဩဃတိဏ္ဏမုခေန ဇာတိဇရာတိဏ္ဏေ ဒဿေန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ နိဝုတာတိ ဩဝုဋာ ပရိယောနဒ္ဓါ။ ယေသီဓာတိ ယေသု ဣဓ။ ဧတ္ထ စ သု-ဣတိ နိပါတမတ္တံ။ တဏှံ ပရိညာယာတိ တီဟိ ပရိညာဟိ တဏှံ ပရိဇာနိတွာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ ပါကဋမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၁။)ဧဝံ ဘဂဝါ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ပန နန္ဒော ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒမာနော ‘‘ဧတာဘိနန္ဒာမီ’’တိ ဂါထမာဟ။ ဣဓာပိ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ နန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဟေမကသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၀၉၁-၄။ ယေ မေ ပုဗ္ဗေတိ ဟေမကသုတ္တံ။ တတ္ထ ယေ မေ ပုဗ္ဗေ ဝိယာကံသူတိ ယေ ဗာဝရိအာဒယော ပုဗ္ဗေ မယှံ သကံ လဒ္ဓိံ ဝိယာကံသု။ ဟုရံ ဂေါတမသာသနာတိ ဂေါတမသာသနာ ပုဗ္ဗတရံ။ သဗ္ဗံ တံ တက္ကဝဍ္ဎနန္တိ သဗ္ဗံ တံ ကာမဝိတက္ကာဒိဝဍ္ဎနံ။ တဏှာနိဂ္ဃါတနန္တိ တဏှာဝိနာသနံ။ အထဿ ဘဂဝါ တံ ဓမ္မံ အာစိက္ခန္တော ‘‘ဣဓာ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဧတဒညာယ ယေ သတာတိ ဧတံ နိဗ္ဗာနပဒမစ္စုတံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိပဿန္တာ အနုပုဗ္ဗေန ဇာနိတွာ ယေ ကာယာနုပဿနာသတိအာဒီဟိ သတာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မာဘိနိဗ္ဗုတာတိ ဝိဒိတဓမ္မတ္တာ, ဒိဋ္ဌဓမ္မတ္တာ, ရာဂါဒိနိဗ္ဗာနေန စ အဘိနိဗ္ဗုတာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဟေမကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၂။)၉။ တောဒေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၉၅။ ယသ္မိံ ကာမာတိ တောဒေယျသုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိမောက္ခော တဿ ကီဒိသောတိ တဿ ကီဒိသော ဝိမောက္ခော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ပုစ္ဆတိ။ ဣဒါနိ တဿ အညဝိမောက္ခာဘာဝံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဝိမောက္ခော တဿ နာပရောတိ တဿ အညော ဝိမောက္ခော နတ္ထိ။
၁၀၉၇-၈။ ဧဝံ ‘‘တဏှက္ခယော ဧဝ ဝိမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တေပိ တမတ္ထံ အသလ္လက္ခေန္တော ‘‘နိရာသသော သော ဥဒ အာသသာနော’’တိ ပုန ပုစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဥဒ ပညကပ္ပီတိ ဥဒါဟု သမာပတ္တိဉာဏာဒိနာ ဉာဏေန တဏှာကပ္ပံ ဝါ ဒိဋ္ဌိကပ္ပံ ဝါ ကပ္ပယတိ။ အထဿ ဘဂဝါ တံ အာစိက္ခန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကာမဘဝေတိ ကာမေ စ ဘဝေ စ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ တောဒေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ကပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၉၉။ မဇ္ဈေ သရသ္မိန္တိ ကပ္ပသုတ္တံ။ တတ္ထ မဇ္ဈေ သရသ္မိန္တိ ပုရိမပစ္ဆိမကောဋိပညာဏာဘာဝတော မဇ္ဈဘူတေ သံသာရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိဋ္ဌတန္တိ တိဋ္ဌမာနာနံ။ ယထာယိဒံ နာပရံ သိယာတိ ယထာ ဣဒံ ဒုက္ခံ ပုန န ဘဝေယျ။
၁၁၀၁-၂။ အထဿ ဘဂဝါ တမတ္ထံ ဗျာကရောန္တော တိဿော ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ အကိဉ္စနန္တိ ကိဉ္စနပဋိပက္ခံ။ အနာဒါနန္တိ အာဒါနပဋိပက္ခံ, ကိဉ္စနာဒါနဝူပသမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနာပရန္တိ အပရပဋိဘာဂဒီပဝိရဟိတံ, သေဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န တေ မာရဿ ပဒ္ဓဂူတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၃။)တေ မာရဿ ပဒ္ဓစရာ ပရိစာရကာ သိဿာ န ဟောန္တိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ကပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ဇတုကဏ္ဏိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၁၀၃-၄။ သုတွာနဟန္တိ ဇတုကဏ္ဏိသုတ္တံ။ တတ္ထ သုတွာနဟံ ဝီရမကာမကာမိန္တိ အဟံ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝီရံ ကာမာနံ အကာမနတော အကာမကာမိံ ဗုဒ္ဓံ သုတွာ။ အကာမမာဂမန္တိ နိက္ကာမံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိတုံ အာဂတောမှိ။ သဟဇနေတ္တာတိ သဟဇာတသဗ္ဗညုတညာဏစက္ခု။ ယထာတစ္ဆန္တိ ယထာတထံ။ ဗြူဟိ မေတိ ပုန ယာစန္တော ဘဏတိ။ ယာစန္တော ဟိ သဟဿက္ခတ္တုမ္ပိ ဘဏေယျ, ကော ပန ဝါဒေါ ဒွိက္ခတ္တုံ။ တေဇီ တေဇသာတိ တေဇေန သမန္နာဂတော တေဇသာ အဘိဘုယျ။ ယမဟံ ဝိဇညံ ဇာတိဇရာယ ဣဓ ဝိပ္ပဟာနန္တိ ယမဟံ ဇာတိဇရာနံ ပဟာနဘူတံ ဓမ္မံ ဣဓေဝ ဇာနေယျံ။
၁၁၀၅-၇။ အထဿ ဘဂဝါ တံ ဓမ္မမာစိက္ခန္တော တိဿော ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မံ ဒဋ္ဌု ခေမတောတိ နိဗ္ဗာနဉ္စ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ ‘‘ခေမ’’န္တိ ဒိသွာ။ ဥဂ္ဂဟိတန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ဂဟိတံ။ နိရတ္တံ ဝါတိ နိရဿိတဗ္ဗံ ဝါ, မုဉ္စိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မာ တေ ဝိဇ္ဇိတ္ထာတိ မာ တေ အဟောသိ။ ကိဉ္စနန္တိ ရာဂါဒိကိဉ္စနံ ဝါပိ တေ မာ ဝိဇ္ဇိတ္ထ။ ပုဗ္ဗေတိ အတီတေ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နကိလေသာ။ ဗြာဟ္မဏာတိ ဘဂဝါ ဇတုကဏ္ဏိံ အာလပတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၄။)ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဇတုကဏ္ဏိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ဘဒြာဝုဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၁၀၈-၉။ ဩကဉ္ဇဟန္တိ ဘဒြာဝုဓသုတ္တံ။ တတ္ထ ဩကဉ္ဇဟန္တိ အာလယံ ဇဟံ။ တဏှစ္ဆိဒန္တိ ဆတဏှာကာယစ္ဆိဒံ။ အနေဇန္တိ လောကဓမ္မေသု နိက္ကမ္ပံ။ နန္ဒိဉ္ဇဟန္တိ အနာဂတရူပါဒိပတ္ထနာဇဟံ။ ဧကာ ဧဝ ဟိ တဏှာ ထုတိဝသေန ဣဓ နာနပ္ပကာရတော ဝုတ္တာ။ ကပ္ပဉ္ဇဟန္တိ ဒုဝိဓကပ္ပဇဟံ။ အဘိယာစေတိ အတိဝိယ ယာစာမိ။ သုတွာန နာဂဿ အပနမိဿန္တိ ဣတောတိ နာဂဿ တဝ ဘဂဝါ ဝစနံ သုတွာ ဣတော ပါသာဏကစေတိယတော ဗဟူ ဇနာ ပက္ကမိဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဇနပဒေဟိ သင်္ဂတာတိ အင်္ဂါဒီဟိ ဇနပဒေဟိ ဣဓ သမာဂတာ။ ဝိယာကရောဟီတိ ဓမ္မံ ဒေသေဟိ။
֍ * ၁၁၁၀။ အထဿ အာသယာနုလောမေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဘဂဝါ ဒွေ ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ အာဒါနတဏှန္တိ ရူပါဒီနံ အာဒါယိကံ ဂဟဏတဏှံ, တဏှုပါဒါနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယံ ယဉှိ လောကသ္မိမုပါဒိယန္တီတိ ဧတေသု ဥဒ္ဓါဒိဘေဒေသု ယံ ယံ ဂဏှန္တိ။ တေနေဝ မာရော အနွေတိ ဇန္တုန္တိ တေနေဝ ဥပါဒါနပစ္စယနိဗ္ဗတ္တကမ္မာဘိသင်္ခါရနိဗ္ဗတ္တဝသေန ပဋိသန္ဓိက္ခန္ဓမာရော တံ သတ္တံ အနုဂစ္ဆတိ။
֍ * ၁၁၁၁။ တသ္မာ ပဇာနန္တိ တသ္မာ ဧတမာဒီနဝံ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝါ သင်္ခါရေ ဇာနန္တော။ အာဒါနသတ္တေ ဣတိ ပေက္ခမာနော, ပဇံ ဣမံ မစ္စုဓေယျေ ဝိသတ္တန္တိ အာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန အာဒါနေသု ရူပါဒီသု သတ္တေ သဗ္ဗလောကေ ဣမံ ပဇံ မစ္စုဓေယျေ လဂ္ဂံ ပေက္ခမာနော။ အာဒါနသတ္တေ ဝါ အာဒါနာဘိနိဝိဋ္ဌေ ပုဂ္ဂလေ အာဒါနသင်္ဂဟေတုဉ္စ ဣမံ ပဇံ မစ္စုဓေယျေ လဂ္ဂံ တတော ဝီတိက္ကမိတုံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၅။)အသမတ္ထံ ဣတိ ပေက္ခမာနော ကိဉ္စနံ သဗ္ဗလောကေ န ဥပ္ပါဒိယေထာတိ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဘဒြာဝုဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ ဥဒယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၁၁၂-၃။ ဈာယိန္တိ ဥဒယသုတ္တံ။ တတ္ထ အညာဝိမောက္ခန္တိ ပညာနုဘာဝနိဇ္ဈာတံ ဝိမောက္ခံ ပုစ္ဆတိ။ အထ ဘဂဝါ ယသ္မာ ဥဒယော စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘီ, တသ္မာဿ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဝသေန နာနပ္ပကာရတော အညာဝိမောက္ခံ ဒဿေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ပဟာနံ ကာမစ္ဆန္ဒာနန္တိ ယမိဒံ ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿ ကာမစ္ဆန္ဒပ္ပဟာနံ, တမ္ပိ အညာဝိမောက္ခံ ပဗြူမိ။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
֍ * ၁၁၁၄။ ဥပေက္ခာသတိသံသုဒ္ဓန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဥပေက္ခာသတီဟိ သံသုဒ္ဓံ။ ဓမ္မတက္ကပုရေဇဝန္တိ ဣမိနာ တသ္မိံ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိမောက္ခေ ဌတွာ ဈာနင်္ဂါနိ ဝိပဿိတွာ အဓိဂတံ အရဟတ္တဝိမောက္ခံ ဝဒတိ။ အရဟတ္တဝိမောက္ခဿ ဟိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တသမ္မာသင်္ကပ္ပါဒိဘေဒေါ ဓမ္မတက္ကော ပုရေဇဝေါ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဓမ္မတက္ကပုရေဇဝ’’န္တိ။ အဝိဇ္ဇာယ ပဘေဒနန္တိ ဧတမေဝ စ အညာဝိမောက္ခံ အဝိဇ္ဇာပဘေဒနသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ နိဿာယ ဇာတတ္တာ ကာရဏောပစာရေန ‘‘အဝိဇ္ဇာယ ပဘေဒန’’န္တိ ပဗြူမီတိ။
၁၁၁၅-၆။ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာပဘေဒနဝစနေန ဝုတ္တံ နိဗ္ဗာနံ သုတွာ ‘‘တံ ကိဿ ဝိပ္ပဟာနေန ဝုစ္စတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကိံသု သံယောဇနော’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကိံသု သံယောဇနောတိ ကိံ သံယောဇနော။ ဝိစာရဏန္တိ ဝိစရဏကာရဏံ။ ကိဿဿ ဝိပ္ပဟာနေနာတိ ကိံ နာမကဿ အဿ ဓမ္မဿ ဝိပ္ပဟာနေန။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၆။)အထဿ ဘဂဝါ တမတ္ထံ ဗျာကရောန္တော ‘‘နန္ဒိသံယောဇနော’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဝိတက္ကဿာတိ ကာမဝိတက္ကာဒိကော ဝိတက္ကော အဿ။
၁၁၁၇-၈။ ဣဒါနိ တဿ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကထံ သတဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဝိညာဏန္တိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ။ အထဿ မဂ္ဂံ ကထေန္တော ဘဂဝါ ‘‘အဇ္ဈတ္တဉ္စာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဧဝံ သတဿာတိ ဧဝံ သတဿ သမ္ပဇာနဿ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဥဒယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ ပေါသာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ
၁၁၁၉-၂၀။ ယော အတီတန္တိ ပေါသာလသုတ္တံ။ တတ္ထ ယော အတီတံ အာဒိသတီတိ ယော ဘဂဝါ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိ’’န္တိအာဒိဘေဒံ အတီတံ အာဒိသတိ။ ဝိဘူတရူပသညိဿာတိ သမတိက္ကန္တရူပသညိဿ။ သဗ္ဗကာယပ္ပဟာယိနောတိ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သဗ္ဗရူပကာယပ္ပဟာယိနော, ပဟီနရူပဘဝပဋိသန္ဓိကဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ ပဿတောတိ ဝိညာဏာဘာဝဝိပဿနေန ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ ပဿတော, အာကိဉ္စညာယတနလာဘိနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဉာဏံ သက္ကာနုပုစ္ဆာမီတိ သက္ကာတိ ဘဂဝန္တံ အာလပန္တော အာဟ။ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဉာဏံ ပုစ္ဆာမိ, ကီဒိသံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ။ ကထံ နေယျောတိ ကထံ သော နေတဗ္ဗော, ကထမဿ ဥတ္တရိဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗန္တိ။
֍ * ၁၁၂၁။ အထဿ ဘဂဝါ တာဒိသေ ပုဂ္ဂလေ အတ္တနော အပ္ပဋိဟတဉာဏတံ ပကာသေတွာ တံ ဉာဏံ ဗျာကာတုံ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော သဗ္ဗာ, အဘိဇာနံ တထာဂတောတိ အဘိသင်္ခါရဝသေန စတဿော ပဋိသန္ဓိဝသေန သတ္တာတိ ဧဝံ သဗ္ဗာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော အဘိဇာနန္တော တထာဂတော။ တိဋ္ဌန္တမေနံ ဇာနာတီတိ ကမ္မာဘိသင်္ခါရဝသေန
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၇။)တိဋ္ဌန္တံ ဧတံ ပုဂ္ဂလံ ဇာနာတိ ‘‘အာယတိံ အယံ ဧဝံဂတိကော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဝိမုတ္တန္တိ အာကိဉ္စညာယတနာဒီသု အဓိမုတ္တံ။ တပ္ပရာယဏန္တိ တမ္မယံ။
֍ * ၁၁၂၂။ အာကိဉ္စညသမ္ဘဝံ ဉတွာတိ အာကိဉ္စညာယတနဇနကံ ကမ္မာဘိသင်္ခါရံ ဉတွာ ‘‘ကိန္တိ ပလိဗောဓော အယ’’န္တိ။ နန္ဒီ သံယောဇနံ ဣတီတိ ယာ စ တတ္ထ အရူပရာဂသင်္ခါတာ နန္ဒီ, တဉ္စ သံယောဇနံ ဣတိ ဉတွာ။ တတော တတ္ထ ဝိပဿတီတိ တတော အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ တံ သမာပတ္တိံ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿတိ။ ဧတံ ဉာဏံ တထံ တဿာတိ ဧတံ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧဝံ ဝိပဿတော အနုက္ကမေနေဝ ဥပ္ပန္နံ အရဟတ္တဉာဏံ အဝိပရီတံ။ ဝုသီမတောတိ ဝုသိတဝန္တဿ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ပေါသာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅။ မောဃရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၁၂၃။ ဒွါဟံ သက္ကန္တိ မောဃရာဇသုတ္တံ။ တတ္ထ ဒွါဟန္တိ ဒွေ ဝါရေ အဟံ။ သော ဟိ ပုဗ္ဗေ အဇိတသုတ္တဿ စ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တဿ စ အဝသာနေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ ပနဿ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ အာဂမယမာနော န ဗျာကာသိ။ တေနာဟ – ‘‘ဒွါဟံ သက္ကံ အပုစ္ဆိဿ’’န္တိ။ ယာဝတတိယဉ္စ ဒေဝီသိ, ဗျာကရောတီတိ မေ သုတန္တိ ယာဝတတိယဉ္စ သဟဓမ္မိကံ ပုဋ္ဌော ဝိသုဒ္ဓိဒေဝဘူတော ဣသိ ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကရောတီတိ ဧဝံ မေ သုတံ။ ဂေါဓာဝရီတီရေယေဝ ကိရ သော ဧဝမဿောသိ။ တေနာဟ – ‘‘ဗျာကရောတီတိ မေ သုတ’’န္တိ။
֍ * ၁၁၂၄။ အယံ လောကောတိ မနုဿလောကော။ ပရော လောကောတိ တံ ဌပေတွာ အဝသေသော။ သဒေဝကောတိ ဗြဟ္မလောကံ ဌပေတွာ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၈။)အဝသေသော ဥပပတ္တိဒေဝသမ္မုတိဒေဝယုတ္တော, ‘‘ဗြဟ္မလောကော သဒေဝကော’’တိ ဧတံ ဝါ ‘‘သဒေဝကေ လောကေ’’တိအာဒိနယနိဒဿနမတ္တံ, တေန သဗ္ဗောပိ တထာဝုတ္တပ္ပကာရော လောကော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၁၁၂၅။ ဧဝံ အဘိက္ကန္တဒဿာဝိန္တိ ဧဝံ အဂ္ဂဒဿာဝိံ, သဒေဝကဿ လောကဿ အဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိဂတိပရာယဏာဒီနိ ပဿိတုံ သမတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။
֍ * ၁၁၂၆။ သုညတော လောကံ အဝေက္ခဿူတိ အဝသိယပဝတ္တသလ္လက္ခဏဝသေန ဝါ တုစ္ဆသင်္ခါရသမနုပဿနာဝသေန ဝါတိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သုညတော လောကံ ပဿ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိံ ဦဟစ္စာတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ မောဃရာဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၆။ ပိင်္ဂိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၁၂၇။ ဇိဏ္ဏောဟမသ္မီတိ ပိင်္ဂိယသုတ္တံ။ တတ္ထ ဇိဏ္ဏောဟမသ္မိ အဗလော ဝီတဝဏ္ဏောတိ သော ကိရ ဗြာဟ္မဏော ဇရာဘိဘူတော ဝီသဝဿသတိကော ဇာတိယာ, ဒုဗ္ဗလော စ ‘‘ဣဓ ပဒံ ကရိဿာမီ’’တိ အညတ္ထေဝ ကရောတိ, ဝိနဋ္ဌပုရိမစ္ဆဝိဝဏ္ဏော စ။ တေနာဟ – ‘‘ဇိဏ္ဏောဟမသ္မိ အဗလော ဝီတဝဏ္ဏော’’တိ။ မာဟံ နဿံ မောမုဟော အန္တရာဝါတိ မာဟံ တုယှံ ဓမ္မံ အသစ္ဆိကတွာ အန္တရာယေဝ အဝိဒွါ ဟုတွာ အနဿိံ။ ဇာတိဇရာယ ဣဓ ဝိပ္ပဟာနန္တိ ဣဓေဝ တဝ ပါဒမူလေ ပါသာဏကေ ဝါ စေတိယ ဇာတိဇရာယ ဝိပ္ပဟာနံ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ ယမဟံ ဝိဇညံ, တံ မေ အာစိက္ခ။
֍ * ၁၁၂၈။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ပိင်္ဂိယော ကာယေ သာပေက္ခတာယ ‘‘ဇိဏ္ဏောဟမသ္မီ’’တိ ဂါထမာဟ တေနဿ ဘဂဝါ ကာယေ သိနေဟပ္ပဟာနတ္ထံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၁၉။)‘‘ဒိသွာန ရူပေသု ဝိဟညမာနေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ရူပေသူတိ ရူပဟေတု ရူပပစ္စယာ။ ဝိဟညမာနေတိ ကမ္မကာရဏာဒီဟိ ဥပဟညမာနေ။ ရုပ္ပန္တိ ရူပေသူတိ စက္ခုရောဂါဒီဟိ စ ရူပဟေတုယေဝ ဇနာ ရုပ္ပန္တိ ဗာဓီယန္တိ။
၁၁၂၉-၃၀။ ဧဝံ ဘဂဝတာ ယာဝ အရဟတ္တံ တာဝ ကထိတံ ပဋိပတ္တိံ သုတွာပိ ပိင်္ဂိယော ဇရာဒုဗ္ဗလတာယ ဝိသေသံ အနဓိဂန္တွာဝ ပုန ‘‘ဒိသာ စတဿော’’တိ ဣမာယ ဂါထာယ ဘဂဝန္တံ ထောမေန္တော ဒေသနံ ယာစတိ။ အထဿ ဘဂဝါ ပုနပိ ယာဝ အရဟတ္တံ, တာဝ ပဋိပဒံ ဒဿေန္တော ‘‘တဏှာဓိပန္နေ’’တိ ဂါထမာဟ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဣမမ္ပိ သုတ္တံ ဘဂဝါ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပိင်္ဂိယော အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ သော ကိရ အန္တရန္တရာ စိန္တေသိ – ‘‘ဧဝံ ဝိစိတြပဋိဘာနံ နာမ ဒေသနံ န လဘိ မယှံ မာတုလော ဗာဝရီ သဝနာယာ’’တိ။ တေန သိနေဟဝိက္ခေပေန အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ နာသက္ခိ။ အန္တေဝါသိနော ပနဿ သဟဿဇဋိလာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သဗ္ဗေဝ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ ဧဟိဘိက္ခဝေါ အဟေသုန္တိ။
ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ပိင်္ဂိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာဝဏ္ဏနာ
ဣတော ပရံ သင်္ဂီတိကာရာ ဒေသနံ ထောမေန္တာ ‘‘ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟံသု။ တတ္ထ ဣဒမဝေါစာတိ ဣဒံ ပရာယနံ အဝေါစ။ ပရိစာရကသောဠသာနန္တိ ဗာဝရိဿ ပရိစာရကေန ပိင်္ဂိယေန သဟ သောဠသန္နံ ဗုဒ္ဓဿ ဝါ ဘဂဝတော ပရိစာရကာနံ သောဠသန္နန္တိ ပရိစာရကသောဠသန္နံ။ တေ ဧဝ စ ဗြာဟ္မဏာ။ တတ္ထ သောဠသပရိသာ ပန ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဝါမပဿတော စ ဒက္ခိဏပဿတော စ ဆ ဆ ယောဇနာနိ နိသိန္နာ ဥဇုကေန ဒွါဒသယောဇနိကာ အဟောသိ။ အဇ္ဈိဋ္ဌောတိ ယာစိတော အတ္ထမညာယာတိ ပါဠိအတ္ထမညာယ။ ဓမ္မမညာယာတိ ပါဠိမညာယ။ ပါရာယနန္တိ ဧဝံ ဣမဿ ဓမ္မပရိယာယဿ အဓိဝစနံ အာရောပေတွာ တေသံ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၀။)ဗြာဟ္မဏာနံ နာမာနိ ကိတ္တယန္တာ ‘‘အဇိတော တိဿမေတ္တေယျော…ပေ… ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌံ ဥပါဂမု’’န္တိ အာဟံသု။
၁၁၃၁-၇။ တတ္ထ သမ္ပန္နစရဏန္တိ နိဗ္ဗာနပဒဋ္ဌာနဘူတေန ပါတိမောက္ခသီလာဒိနာ သမ္ပန္နံ။ ဣသိန္တိ မဟေသိံ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။ တတော ပရံ ဗြဟ္မစရိယမစရိံသူတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ အစရိံသု။ တသ္မာ ပါရာယနန္တိ တဿ ပါရဘူတဿ နိဗ္ဗာနဿ အယနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၁၃၈။ ပါရာယနမနုဂါယိဿန္တိ အဿ အယံ သမ္ဗန္ဓော – ဘဂဝတာ ဟိ ပါရာယနေ ဒေသိတေ သောဠသသဟဿာ ဇဋိလာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု, အဝသေသာနဉ္စ စုဒ္ဒသကောဋိသင်္ခါနံ ဒေဝမနုဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘တတော ပါသာဏကေ ရမ္မေ, ပါရာယနသမာဂမေ၊
အမတံ ပါပယီ ဗုဒ္ဓေါ, စုဒ္ဒသ ပါဏကောဋိယော’’တိ။
နိဋ္ဌိတာယ ပန ဓမ္မဒေသနာယ တတော တတော အာဂတာ မနုဿာ ဘဂဝတော အာနုဘာဝေန အတ္တနော အတ္တနော ဂါမနိဂမာဒီသွေဝ ပါတုရဟေသုံ။ ဘဂဝါပိ သာဝတ္ထိမေဝ အဂမာသိ ပရိစာရကသောဠသာဒီဟိ အနေကေဟိ ဘိက္ခုသဟဿေဟိ ပရိဝုတော။ တတ္ထ ပိင်္ဂိယော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆာမဟံ, ဘန္တေ, ဗာဝရိဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒံ အာရောစေတုံ, ပဋိဿုတဉှိ တဿ မယာ’’တိ။ အထ ဘဂဝတာ အနုညာတော ဉာဏဂမနေနေဝ ဂေါဓာဝရီတီရံ ဂန္တွာ ပါဒဂမနေန အဿမာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ တမေနံ ဗာဝရီ ဗြာဟ္မဏော မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော နိသိန္နော ဒူရတောဝ ခါရိဇဋာဒိဝိရဟိတံ ဘိက္ခုဝေသေန အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ နိဋ္ဌံ အဂမာသိ။ သမ္ပတ္တဉ္စာပိ နံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ, ပိင်္ဂိယ, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ ‘‘အာမ, ဗြာဟ္မဏ, ဥပ္ပန္နော, ပါသာဏကေ စေတိယေ နိသိန္နော အမှာကံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တမဟံ တုယှံ ဒေသေဿာမီ’’တိ။ တတော ဗာဝရီ မဟတာ သက္ကာရေန သပရိသော တံ ပူဇေတွာ အာသနံ ပညာပေသိ။ တတ္ထ နိသီဒိတွာ ပိင်္ဂိယော ‘‘ပါရာယနမနုဂါယိဿ’’န္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ အနုဂါယိဿန္တိ ဘဂဝတာ ဂီတံ အနုဂါယိဿံ။ ယထာဒ္ဒက္ခီတိ ယထာ သာမံ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓေန အသာဓာရဏဉာဏေန စ အဒ္ဒက္ခိ။ နိက္ကာမောတိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၁။)ပဟီနကာမော။ ‘‘နိက္ကမော’’တိပိ ပါဌော, ဝီရိယဝါတိ အတ္ထော နိက္ခန္တော ဝါ အကုသလပက္ခာ။ နိဗ္ဗနောတိ ကိလေသဝနဝိရဟိတော, တဏှာဝိရဟိတော ဧဝ ဝါ။ ကိဿ ဟေတု မုသာ ဘဏေတိ ယေဟိ ကိလေသေဟိ မုသာ ဘဏေယျ, ဧတေ တဿ ပဟီနာတိ ဒဿေတိ။ ဧတေန ဗြာဟ္မဏဿ သဝနေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။
၁၁၃၉-၄၁။ ဝဏ္ဏူပသဉှိတန္တိ ဂုဏူပသဉှိတံ။ သစ္စဝှယောတိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ သစ္စေနေဝ အဝှါနေန နာမေန ယုတ္တော။ ဗြဟ္မေတိ တံ ဗြာဟ္မဏံ အာလပတိ။ ကုဗ္ဗနကန္တိ ပရိတ္တဝနံ။ ဗဟုပ္ဖလံ ကာနနမာဝသေယျာတိ အနေကဖလာဒိဝိကတိဘရိတံ ကာနနံ အာဂမ္မ ဝသေယျ။ အပ္ပဒဿေတိ ဗာဝရိပဘုတိကေ ပရိတ္တပညေ။ မဟောဒဓိန္တိ အနောတတ္တာဒိံ မဟန္တံ ဥဒကရာသိံ။
၁၁၄၂-၄။ ယေမေ ပုဗ္ဗေတိ ယေ ဣမေ ပုဗ္ဗေ။ တမနုဒါသိနောတိ တမောနုဒေါ အာသိနော။ ဘူရိပညာဏောတိ ဉာဏဓဇော။ ဘူရိမေဓသောတိ ဝိပုလပညော။ သန္ဒိဋ္ဌိကမကာလိကန္တိ သာမံ ပဿိတဗ္ဗဖလံ, န စ ကာလန္တရေ ပတ္တဗ္ဗဖလံ။ အနီတိကန္တိ ကိလေသဤတိဝိရဟိတံ။
၁၁၄၅-၅၀။ အထ နံ ဗာဝရီ အာဟ ‘‘ကိံ နု တမှာ’’တိ ဒွေ ဂါထာ။ တတော ပိင်္ဂိယော ဘဂဝတော သန္တိကာ အဝိပ္ပဝါသမေဝ ဒီပေန္တော ‘‘နာဟံ တမှာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဿာမိ နံ မနသာ စက္ခုနာဝါတိ တံ ဗုဒ္ဓံ အဟံ စက္ခုနာ ဝိယ မနသာ ပဿာမိ။ နမဿမာနော ဝိဝသေမိ ရတ္တိန္တိ နမဿမာနောဝ ရတ္တိံ အတိနာမေမိ။ တေန တေနေဝ နတောတိ ယေန ဒိသာဘာဂေန ဗုဒ္ဓေါ, တေန တေနေဝါဟမ္ပိ နတော တန္နိန္နော တပ္ပေါဏောတိ ဒဿေတိ။
֍ * ၁၁၅၁။ ဒုဗ္ဗလထာမကဿာတိ အပ္ပထာမကဿ, အထ ဝါ ဒုဗ္ဗလဿ ဒုတ္ထာမကဿ စ ဗလဝီရိယဟီနဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝ ကာယော န ပလေတီတိ တေနေဝ ဒုဗ္ဗလထာမကတ္တေန ကာယော န ဂစ္ဆတိ, ယေန ဝါ ဗုဒ္ဓေါ, တေန န ဂစ္ဆတိ။ ‘‘န ပရေတီ’’တိပိ ပါဌော, သော ဧဝတ္ထော။ တတ္ထာတိ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ။ သင်္ကပ္ပယန္တာယာတိ သင်္ကပ္ပဂမနေန။ တေန ယုတ္တောတိ ယေန ဗုဒ္ဓေါ, တေန ယုတ္တော ပယုတ္တော အနုယုတ္တောတိ ဒဿေတိ။
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၂။)֍ * ၁၁၅၂။ ပင်္ကေ သယာနောတိ ကာမကဒ္ဒမေ သယမာနော။ ဒီပါ ဒီပံ ဥပပ္လဝိန္တိ သတ္ထာရာဒိတော သတ္ထာရာဒိံ အဘိဂစ္ဆိံ။ အထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓန္တိ သောဟံ ဧဝံ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ အနွာဟိဏ္ဍန္တော အထ ပါသာဏကေ စေတိယေ ဗုဒ္ဓမဒ္ဒက္ခိံ။
֍ * ၁၁၅၃။ ဣမိဿာ ဂါထာယ အဝသာနေ ပိင်္ဂိယဿ စ ဗာဝရိဿ စ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ ဝိဒိတွာ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဌိတောယေဝ သုဝဏ္ဏောဘာသံ မုဉ္စိ။ ပိင်္ဂိယော ဗာဝရိဿ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဝဏ္ဏယန္တော နိသိန္နော ဧဝ တံ ဩဘာသံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဝိလောကေန္တော ဘဂဝန္တံ အတ္တနော ပုရတော ဌိတံ ဝိယ ဒိသွာ ဗာဝရိဗြာဟ္မဏဿ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ အာဂတော’’တိ အာရောစေသိ, ဗြာဟ္မဏော ဥဋ္ဌာယာသနာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါပိ ဩဘာသံ ဖရိတွာ ဗြာဟ္မဏဿ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ဥဘိန္နမ္ပိ သပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ ပိင်္ဂိယမေဝ အာလပမာနော ‘‘ယထာ အဟူ ဝက္ကလီ’’တိ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။
တဿတ္ထော – ယထာ ဝက္ကလိတ္ထေရော သဒ္ဓါဓိမုတ္တော အဟောသိ, သဒ္ဓါဓုရေန စ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ယထာ စ သောဠသန္နံ ဧကော ဘဒြာဝုဓော နာမ ယထာ စ အာဠဝိ ဂေါတမော, ဧဝမေဝ တွမ္ပိ ပမုဉ္စဿု သဒ္ဓံ။ တတော သဒ္ဓါယ အဓိမုစ္စန္တော ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ မစ္စုဓေယျဿ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂမိဿသီတိ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပိင်္ဂိယော အရဟတ္တေ ဗာဝရီ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဗာဝရိဗြာဟ္မဏဿ သိဿာ ပန ပဉ္စသတာ သောတာပန္နာ အဟေသုံ။
၁၁၅၄-၅။ ဣဒါနိ ပိင်္ဂိယော အတ္တနော ပသာဒံ ပဝေဒေန္တော ‘‘ဧသ ဘိယျော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဋိဘာနဝါတိ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ဥပေတော။ အဓိဒေဝေ အဘိညာယာတိ အဓိဒေဝကရေ ဓမ္မေ ဉတွာ။ ပရောဝရန္တိ ဟီနပဏီတံ, အတ္တနော စ ပရဿ စ အဓိဒေဝတ္တကရံ သဗ္ဗံ ဓမ္မဇာတံ ဝေဒီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကင်္ခီနံ ပဋိဇာနတန္တိ ကင်္ခီနံယေဝ သတံ ‘‘နိက္ကင်္ခမှာ’’တိ ပဋိဇာနန္တာနံ။
֍ * ၁၁၅၆။ အသံဟီရန္တိ ရာဂါဒီဟိ အသံဟာရိယံ။ အသံကုပ္ပန္တိ အကုပ္ပံ အဝိပရိဏာမဓမ္မံ။ ဒွီဟိပိ ပဒေဟိ နိဗ္ဗာနံ ဘဏတိ။ အဒ္ဓါ ဂမိဿာမီတိ ဧကံသေနေဝ တံ အနုပါဒိသေသံ နိဗ္ဗာနဓာတုံ ဂမိဿာမိ။ န မေတ္ထ ကင်္ခါတိ နတ္ထိ
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၃။)မေ ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနေ ကင်္ခါ။ ဧဝံ မံ ဓာရေဟိ အဓိမုတ္တစိတ္တန္တိ ပိင်္ဂိယော ‘‘ဧဝမေဝ တွမ္ပိ ပမုဉ္စဿု သဒ္ဓ’’န္တိ။ ဣမိနာ ဘဂဝတော ဩဝါဒေန အတ္တနိ သဒ္ဓံ ဥပ္ပါဒေတွာ သဒ္ဓါဓုရေနေဝ စ ဝိမုဉ္စိတွာ တံ သဒ္ဓါဓိမုတ္တတံ ပကာသေန္တော ဘဂဝန္တံ အာဟ – ‘‘ဧဝံ မံ ဓာရေဟိ အဓိမုတ္တစိတ္တ’’န္တိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ‘‘ယထာ မံ တွံ အဝစ, ဧဝမေဝ အဓိမုတ္တံ ဓာရေဟီ’’တိ။
ဣတိ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သောဠသဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော စ ပဉ္စမော ဝဂ္ဂေါ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယတော, နာမေန
ပါရာယနဝဂ္ဂေါတိ။
နိဂမနကထာ
ဧတ္တာဝတာ စ ယံ ဝုတ္တံ –
‘‘ဥတ္တမံ ဝန္ဒနေယျာနံ, ဝန္ဒိတွာ ရတနတ္တယံ၊
ယော ခုဒ္ဒကနိကာယမှိ, ခုဒ္ဒါစာရပ္ပဟာယိနာ။
‘‘ဒေသိတော လောကနာထေန, လောကနိတ္ထရဏေသိနာ၊
တဿ သုတ္တနိပါတဿ, ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ။
ဧတ္ထ ဥရဂဝဂ္ဂါဒိပဉ္စဝဂ္ဂသင်္ဂဟိတဿ ဥရဂသုတ္တာဒိသတ္တတိသုတ္တပ္ပဘေဒဿ သုတ္တနိပါတဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာ ဟောတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
‘‘ဣမံ သုတ္တနိပါတဿ, ကရောန္တေနတ္ထဝဏ္ဏနံ၊
သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိကာမေန, ယံ ပတ္တံ ကုသလံ မယာ။
‘‘တဿာနုဘာဝတော ခိပ္ပံ, ဓမ္မေ အရိယပ္ပဝေဒိတေ၊
ဝုဍ္ဎိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ, ပါပုဏာတု အယံ ဇနော’’တိ။
(ပရိယတ္တိပ္ပမာဏတော စတုစတ္တာလီသမတ္တာ ဘာဏဝါရာ။)
(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၂၄။)ပရမဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝီရိယပ္ပဋိမဏ္ဍိတေန သီလာစာရဇ္ဇဝမဒ္ဒဝါဒိဂုဏသမုဒယသမုဒိတေန သကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟဏသမတ္ထေန ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတေန တိပိဋကပရိယတ္တိပ္ပဘေဒေ သာဋ္ဌကထေ သတ္ထုသာသနေ အပ္ပဋိဟတဉာဏပ္ပဘာဝေန မဟာဝေယျာကရဏေန ကရဏသမ္ပတ္တိဇနိတသုခဝိနိဂ္ဂတမဓုရောဒါရဝစနလာဝဏ္ဏယုတ္တေန ယုတ္တမုတ္တဝါဒိနာ ဝါဒီဝရေန မဟာကဝိနာ ဆဠဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါဒိပ္ပဘေဒဂုဏပဋိမဏ္ဍိတေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓီနံ ထေရဝံသပ္ပဒီပါနံ ထေရာနံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝံသာလင်္ကာရဘူတေန ဝိပုလဝိသုဒ္ဓဗုဒ္ဓိနာ ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေန ထေရေန ကတာ အယံ ပရမတ္ထဇောတိကာ နာမ သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာ –
တာဝ တိဋ္ဌတု လောကသ္မိံ, လောကနိတ္ထရဏေသိနံ၊
ဒဿေန္တီ ကုလပုတ္တာနံ, နယံ ပညာဝိသုဒ္ဓိယာ။
ယာဝ ဗုဒ္ဓေါတိ နာမမ္ပိ, သုဒ္ဓစိတ္တဿ တာဒိနော၊
လောကမှိ လောကဇေဋ္ဌဿ, ပဝတ္တတိ မဟေသိနောတိ။
သုတ္တနိပါတ-အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Comments
Post a Comment