သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာ (ပဌမော ဘာဂေါ)

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁။)

ခုဒ္ဒကနိကာယေ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာ

(ပဌမော ဘာဂေါ)

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

ဥတ္တမံ ဝန္ဒနေယျာနံ, ဝန္ဒိတွာ ရတနတ္တယံ၊

ယော ခုဒ္ဒကနိကာယမှိ, ခုဒ္ဒါစာရပ္ပဟာယိနာ။

ဒေသိတော လောကနာထေန, လောကနိဿရဏေသိနာ၊

တဿ သုတ္တနိပါတဿ, ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏနံ။

အယံ သုတ္တနိပါတော စ, ခုဒ္ဒကေသွေဝ ဩဂဓော၊

ယသ္မာ တသ္မာ ဣမဿာပိ, ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏနံ။

ဂါထာသတသမာကိဏ္ဏော, ဂေယျဗျာကရဏင်္ကိတော၊

ကသ္မာ သုတ္တနိပါတောတိ, သင်္ခမေသ ဂတောတိ စေ။

သုဝုတ္တတော သဝနတော, အတ္ထာနံ သုဋ္ဌု တာဏတော၊

သူစနာ သူဒနာ စေဝ, ယသ္မာ သုတ္တံ ပဝုစ္စတိ။

တထာရူပါနိ သုတ္တာနိ, နိပါတေတွာ တတော တတော၊

သမူဟတော အယံ တသ္မာ, သင်္ခမေဝမုပါဂတော။

သဗ္ဗာနိ စာပိ သုတ္တာနိ, ပမာဏန္တေန တာဒိနော၊

ဝစနာနိ အယံ တေသံ, နိပါတော စ ယတော တတော။

အညသင်္ခါနိမိတ္တာနံ, ဝိသေသာနမဘာဝတော၊

သင်္ခံ သုတ္တနိပါတောတိ, ဧဝမေဝ သမဇ္ဈဂါတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂။)

၁။ ဥရဂဝဂ္ဂေါ

၁။ ဥရဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ သမဓိဂတသင်္ခေါ စ ယသ္မာ ဧသ ဝဂ္ဂတော ဥရဂဝဂ္ဂေါ, စူဠဝဂ္ဂေါ, မဟာဝဂ္ဂေါ, အဋ္ဌကဝဂ္ဂေါ, ပါရာယနဝဂ္ဂေါတိ ပဉ္စ ဝဂ္ဂါ ဟောန္တိ၊ တေသု ဥရဂဝဂ္ဂေါ အာဒိ။ သုတ္တတော ဥရဂဝဂ္ဂေ ဒွါဒသ သုတ္တာနိ, စူဠဝဂ္ဂေ စုဒ္ဒသ, မဟာဝဂ္ဂေ ဒွါဒသ, အဋ္ဌကဝဂ္ဂေ သောဠသ, ပါရာယနဝဂ္ဂေ သောဠသာတိ သတ္တတိ သုတ္တာနိ။ တေသံ ဥရဂသုတ္တံ အာဒိ။ ပရိယတ္တိပမာဏတော အဋ္ဌ ဘာဏဝါရာ။ ဧဝံ ဝဂ္ဂသုတ္တပရိယတ္တိပမာဏဝတော ပနဿ –

‘‘ယော ဥပ္ပတိတံ ဝိနေတိ ကောဓံ, ဝိသဋံ သပ္ပဝိသံဝ ဩသဓေဟိ၊

သော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရံ, ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏမိဝ တစံ ပုရာဏ’’န္တိ။ –

အယံ ဂါထာ အာဒိ။ တသ္မာ အဿာ ဣတော ပဘုတိ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကာတုံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ယေန ယတ္ထ ယဒါ ယသ္မာ, ဝုတ္တာ ဂါထာ အယံ ဣမံ၊

ဝိဓိံ ပကာသယိတွာဿာ, ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ။

ကေန ပနာယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ, ကတ္ထ, ကဒါ, ကသ္မာ စ ဝုတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – ယော သော ဘဂဝါ စတုဝီသတိဗုဒ္ဓသန္တိကေ လဒ္ဓဗျာကရဏော ယာဝ ဝေဿန္တရဇာတကံ, တာဝ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတဘဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇိ, တတောပိ စဝိတွာ သကျရာဇကုလေ ဥပပတ္တိံ ဂဟေတွာ, အနုပုဗ္ဗေန ကတမဟာဘိနိက္ခမနော ဗောဓိရုက္ခမူလေ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာ ဒေဝ-မနုဿာနံ ဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တေန ဘဂဝတာ သယမ္ဘုနာ အနာစရိယကေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တာ။ သာ စ ပန အာဠဝိယံ။ ယဒါ စ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တဒါ တတ္ထ ဥပဂတာနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပဝိဿဇ္ဇနာ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ဒူရေနိဒါနအဝိဒူရေနိဒါနသန္တိကေနိဒါနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဒူရေနိဒါနံ နာမ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃။)

ဒီပင်္ကရတော ယာဝ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထုကထာ, အဝိဒူရေနိဒါနံ နာမ တုသိတဘဝနတော ယာဝ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထုကထာ, သန္တိကေနိဒါနံ နာမ ဗောဓိမဏ္ဍတော ယာဝ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထုကထာတိ။

တတ္ထ ယသ္မာ အဝိဒူရေနိဒါနံ သန္တိကေနိဒါနဉ္စ ဒူရေနိဒါနေယေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ ဒူရေနိဒါနဝသေနေဝေတ္ထ ဝိတ္ထာရတော ဝိဿဇ္ဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ပနေသာ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာတိ ဣဓ န ဝိတ္ထာရိတာ။ တတော တတ္ထ ဝိတ္ထာရိတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ ပဌမဂါထာယ သာဝတ္ထိယံ ဝတ္ထု ဥပ္ပန္နံ, ဣဓ အာဠဝိယံ။ ယထာဟ –

‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ အာဠဝိယံ ဝိဟရတိ အဂ္ဂါဠဝေ စေတိယေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အာဠဝကာ ဘိက္ခူ နဝကမ္မံ ကရောန္တာ ရုက္ခံ ဆိန္ဒန္တိပိ ဆေဒါပေန္တိပိ။ အညတရောပိ အာဠဝကော ဘိက္ခု ရုက္ခံ ဆိန္ဒတိ။ တသ္မိံ ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ တံ ဘိက္ခုံ ဧတဒဝေါစ – ‘မာ, ဘန္တေ, အတ္တနော ဘဝနံ ကတ္တုကာမော မယှံ ဘဝနံ ဆိန္ဒီ’တိ။ သော ဘိက္ခု အနာဒိယန္တော ဆိန္ဒိယေဝ။ တဿာ စ ဒေဝတာယ ဒါရကဿ ဗာဟုံ အာကောဋေသိ။ အထ ခေါ တဿာ ဒေဝတာယ ဧတဒဟောသိ – ‘ယံနူနာဟံ ဣမံ ဘိက္ခုံ ဣဓေဝ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ’န္တိ။ အထ ခေါ တဿာ ဒေဝတာယ ဧတဒဟောသိ – ‘န ခေါ မေတံ ပတိရူပံ, ယာဟံ ဣမံ ဘိက္ခုံ ဣဓေဝ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျံ, ယံနူနာဟံ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေယျ’န္တိ။ အထ ခေါ သာ ဒေဝတာ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ‘သာဓု, သာဓု ဒေဝတေ, သာဓု ခေါ တွံ, ဒေဝတေ, တံ ဘိက္ခုံ ဇီဝိတာ န ဝေါရောပေသိ။ သစဇ္ဇ တွံ, ဒေဝတေ, တံ ဘိက္ခုံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာသိ, ဗဟုဉ္စ တွံ, ဒေဝတေ, အပုညံ ပသဝေယျာသိ။ ဂစ္ဆ တွံ, ဒေဝတေ, အမုကသ္မိံ ဩကာသေ ရုက္ခော ဝိဝိတ္တော, တသ္မိံ ဥပဂစ္ဆာ’’’တိ (ပါစိ။ ၈၉)။

ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုန ဘဂဝါ တဿာ ဒေဝတာယ ဥပ္ပန္နကောဓဝိနယနတ္ထံ –

‘‘ယော ဝေ ဥပ္ပတိတံ ကောဓံ, ရထံ ဘန္တံဝ ဝါရယေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၂၂) –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄။)

ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။ တတော ‘‘ကထဉှိ နာမ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိဿန္တိပိ, ဆေဒါပေဿန္တိပိ, ဧကိန္ဒြိယံ သမဏာ သကျပုတ္တိယာ ဇီဝံ ဝိဟေဌေန္တီ’’တိ ဧဝံ မနုဿာနံ ဥဇ္ဈာယိတံ သုတွာ ဘိက္ခူဟိ အာရောစိတော ဘဂဝါ – ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၉၀) ဣမံ သိက္ခာပဒံ ပညာပေတွာ တတ္ထ ဥပဂတာနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ –

‘‘ယော ဥပ္ပတိတံ ဝိနေတိ ကောဓံ,

ဝိသဋံ သပ္ပဝိသံဝ ဩသဓေဟီ’’တိ။ –

ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။ ဧဝမိဒံ ဧကံယေဝ ဝတ္ထု တီသု ဌာနေသု သင်္ဂဟံ ဂတံ – ဝိနယေ, ဓမ္မပဒေ, သုတ္တနိပါတေတိ။ ဧတ္တာဝတာ စ ယာ သာ မာတိကာ ဌပိတာ –

‘‘ယေန ယတ္ထ ယဒါ ယသ္မာ, ဝုတ္တာ ဂါထာ အယံ ဣမံ၊

ဝိဓိ ပကာသယိတွာဿာ, ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ။ –

သာ သင်္ခေပတော ဝိတ္ထာရတော စ ပကာသိတာ ဟောတိ ဌပေတွာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ။

֍ * ၁။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ယောတိ ယော ယာဒိသော ခတ္တိယကုလာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတော, ဗြာဟ္မဏကုလာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတော, နဝေါ ဝါ မဇ္ဈိမော ဝါ ထေရော ဝါ။ ဥပ္ပတိတန္တိ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ ပတိတံ ဂတံ, ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော, ဥပ္ပန္နန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပ္ပန္နဉ္စ နာမေတံ ဝတ္တမာနဘုတွာပဂတောကာသကတဘူမိလဒ္ဓဝသေန အနေကပ္ပဘေဒံ။ တတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ခတံ ဥပ္ပါဒါဒိသမင်္ဂိ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နံ နာမ, ယံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပန္နာ ဓမ္မာ, အနုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ, ဥပ္ပါဒိနော ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၇) ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏရသမနုဘဝိတွာ နိရုဒ္ဓံ အနုဘုတွာပဂတသင်္ခါတံ ကုသလာကုသလံ, ဥပ္ပါဒါဒိတ္တယမနုပ္ပတွာ နိရုဒ္ဓံ ဘုတွာပဂတသင်္ခါတံ သေသသင်္ခတဉ္စ ဘုတွာပဂတုပ္ပန္နံ နာမ။ တဒေတံ ‘‘ဧဝရူပံ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇) စ, ‘‘ယထာ စ ဥပ္ပန္နဿ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတီ’’တိ စ ဧဝမာဒီသု သုတ္တန္တေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယာနိဿ တာနိ ပုဗ္ဗေ ကတာနိ ကမ္မာနီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈၊ နေတ္တိ။ ၁၂၀) နယေန ဝုတ္တံ ကမ္မံ အတီတမ္ပိ သမာနံ အညဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿောကာသံ ကတွာ ဌိတတ္တာ, တထာ ကတောကာသဉ္စ ဝိပါကံ အနုပ္ပန္နမ္ပိ ဧဝံ ကတေ ဩကာသေ အဝဿမုပ္ပတ္တိတော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅။)

ဩကာသကတုပ္ပန္နံ နာမ။ တာသု တာသု ဘူမီသု အသမူဟတမကုသလံ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမ။

ဧတ္ထ စ ဘူမိယာ ဘူမိလဒ္ဓဿ စ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ – ဘူမိ နာမ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ တေဘူမကာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ တေသု ဥပ္ပတ္တာရဟံ ကိလေသဇာတံ။ တေန ဟိ သာ ဘူမိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ။ တသ္မာ ‘‘ဘူမိလဒ္ဓ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉ္စ ပန န အာရမ္မဏဝသေန။ အာရမ္မဏဝသေန ဟိ သဗ္ဗေပိ အတီတာဒိဘေဒေ ပရိညာတေပိ စ ခီဏာသဝါနံ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ မဟာကစ္စာယနဥပ္ပလဝဏ္ဏာဒီနံ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ သောရေယျသေဋ္ဌိပုတ္တနန္ဒမာဏဝကာဒီနံ ဝိယ။ ယဒိ စေတံ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ သိယာ, တဿ အပ္ပဟေယျတော န ကောစိ ဘဝမူလံ ဇဟေယျ။ ဝတ္ထုဝသေန ပန ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ ဝိပဿနာယ အပရိညာတာ ခန္ဓာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပါဒတော ပဘုတိ တေသု ဝဋ္ဋမူလံ ကိလေသဇာတံ အနုသေတိ။ တံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စ ယဿ ခန္ဓေသု အပ္ပဟီနာနုသယိတာ ကိလေသာ, တဿ တေ ဧဝ ခန္ဓာ တေသံ ကိလေသာနံ ဝတ္ထု, န ဣတရေ ခန္ဓာ။ အတီတက္ခန္ဓေသု စဿ အပ္ပဟီနာနုသယိတာနံ ကိလေသာနံ အတီတက္ခန္ဓာ ဧဝ ဝတ္ထု, န ဣတရေ။ ဧသေဝ နယော အနာဂတာဒီသု။ တထာ ကာမာဝစရက္ခန္ဓေသု အပ္ပဟီနာနုသယိတာနံ ကိလေသာနံ ကာမာဝစရက္ခန္ဓာ ဧဝ ဝတ္ထု, န ဣတရေ။ ဧသ နယော ရူပါရူပါဝစရေသု။

သောတာပန္နာဒီနံ ပန ယဿ ယဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ခန္ဓေသု တံ တံ ဝဋ္ဋမူလံ ကိလေသဇာတံ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနံ, တဿ တဿ တေ တေ ခန္ဓာ ပဟီနာနံ တေသံ တေသံ ဝဋ္ဋမူလကိလေသာနံ အဝတ္ထုတော ဘူမီတိ သင်္ခံ န လဘန္တိ။ ပုထုဇ္ဇနဿ ပန သဗ္ဗသော ဝဋ္ဋမူလာနံ ကိလေသာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ ယံ ကိဉ္စိ ကရိယမာနံ ကမ္မံ ကုသလံ ဝါ အကုသလံ ဝါ ဟောတိ, ဣစ္စဿ ကိလေသပ္ပစ္စယာ ဝဋ္ဋံ ဝဍ္ဎတိ။ တဿေတံ ဝဋ္ဋမူလံ ရူပက္ခန္ဓေ ဧဝ, န ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒီသု…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓေ ဧဝ ဝါ, န ရူပက္ခန္ဓာဒီသူတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အဝိသေသေန ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အနုသယိတတ္တာ။ ကထံ? ပထဝီရသာဒိမိဝ ရုက္ခေ။ ယထာ ဟိ မဟာရုက္ခေ ပထဝီတလံ အဓိဋ္ဌာယ ပထဝီရသဉ္စ အာပေါရသဉ္စ နိဿာယ တပ္ပစ္စယာ မူလခန္ဓသာခပသာခပတ္တပလ္လဝပလာသပုပ္ဖဖလေဟိ ဝဍ္ဎိတွာ နဘံ ပူရေတွာ ယာဝကပ္ပါဝသာနံ ဗီဇပရမ္ပရာယ ရုက္ခပဝေဏီသန္တာနေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆။)

ဌိတေ ‘‘တံ ပထဝီရသာဒိ မူလေ ဧဝ, န ခန္ဓာဒီသု, ဖလေ ဧဝ ဝါ, န မူလာဒီသူ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အဝိသေသေန သဗ္ဗေသွေဝ မူလာဒီသု အနုဂတတ္တာ, ဧဝံ။ ယထာ ပန တဿေဝ ရုက္ခဿ ပုပ္ဖဖလာဒီသု နိဗ္ဗိန္နော ကောစိ ပုရိသော စတူသု ဒိသာသု မဏ္ဍူကကဏ္ဋကံ နာမ ရုက္ခေ ဝိသံ ပယောဇေယျ, အထ သော ရုက္ခော တေန ဝိသသမ္ဖဿေန ဖုဋ္ဌော ပထဝီရသအာပေါရသပရိယာဒိန္နေန အပ္ပသဝနဓမ္မတံ အာဂမ္မ ပုန သန္တာနံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ သမတ္ထော န ဘဝေယျ, ဧဝမေဝံ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိယံ နိဗ္ဗိန္နော ကုလပုတ္တော တဿ ပုရိသဿ စတူသု ဒိသာသု ရုက္ခေ ဝိသပ္ပယောဇနံ ဝိယ အတ္တနော သန္တာနေ စတုမဂ္ဂဘာဝနံ အာရဘတိ။ အထဿ သော ခန္ဓသန္တာနော တေန စတုမဂ္ဂဝိသသမ္ဖဿေန သဗ္ဗသော ဝဋ္ဋမူလကိလေသာနံ ပရိယာဒိန္နတ္တာ ကိရိယဘာဝမတ္တမုပဂတကာယကမ္မာဒိ သဗ္ဗကမ္မပ္ပဘေဒေါ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တဓမ္မတမာဂမ္မ ဘဝန္တရသန္တာနံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ သမတ္ထော န ဟောတိ။ ကေဝလံ ပန စရိမဝိညာဏနိရောဓေန နိရိန္ဓနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ အနုပါဒါနော ပရိနိဗ္ဗာတိ။ ဧဝံ ဘူမိယာ ဘူမိလဒ္ဓဿ စ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပိစ အပရမ္ပိ သမုဒါစာရာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတာဝိက္ခမ္ဘိတာသမူဟတဝသေန စတုဗ္ဗိဓမုပ္ပန္နံ။ တတ္ထ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နမေဝ သမုဒါစာရုပ္ပန္နံ။ စက္ခာဒီနံ ပန အာပါထဂတေ အာရမ္မဏေ ပုဗ္ဗဘာဂေ အနုပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ ကိလေသဇာတံ အာရမ္မဏဿ အဓိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဧဝ အပရဘာဂေ အဝဿမုပ္ပတ္တိတော အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတုပ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ။ ကလျာဏိဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရတော မဟာတိဿတ္ထေရဿ ဝိသဘာဂရူပဒဿနေန ဥပ္ပန္နကိလေသဇာတဉ္စေတ္ထ နိဒဿနံ။ တဿ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္က’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) ပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမထဝိပဿနာနံ အညတရဝသေန အဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဇာတံ စိတ္တသန္တတိမနာရူဠှံ ဥပ္ပတ္တိနိဝါရကဿ ဟေတုနော အဘာဝါ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နံ နာမ။ တံ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အာနာပါနဿတိသမာဓိ ဘာဝိတော ဗဟုလီကတော သန္တော စေဝ ပဏီတော စ အသေစနကော စ သုခေါ စ ဝိဟာရော ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ ဌာနသော အန္တရဓာပေတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၆၅) ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမထဝိပဿနာဝသေန ဝိက္ခမ္ဘိတမ္ပိ ကိလေသဇာတံ အရိယမဂ္ဂေန အသမူဟတတ္တာ ဥပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အနတီတန္တိ ကတွာ အသမူဟတုပ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ။ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တဿ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ထေရဿ ကုသုမိတရုက္ခေ ဥပဝနေ ပုပ္ဖါနိ ဩစိနန္တဿ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇။)

မဓုရဿရေန ဂါယတော မာတုဂါမဿ ဂီတဿရံ သုတဝတော ဥပ္ပန္နကိလေသဇာတဉ္စေတ္ထ နိဒဿနံ။ တဿ ‘‘အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဗဟုလီကရောန္တော ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ အန္တရာယေဝ အန္တရဓာပေတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၁၅၇) ပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိဝိဓမ္ပိ စေတံ အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတာဝိက္ခမ္ဘိတာသမူဟတုပ္ပန္နံ ဘူမိလဒ္ဓေနေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝမေတသ္မိံ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ဥပ္ပန္နေ ဘူမိလဒ္ဓါရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတာဝိက္ခမ္ဘိတာသမူဟတုပ္ပန္နဝသေနာယံ ကောဓော ဥပ္ပန္နောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ဧဝံဝိဓဿ ဝိနေတဗ္ဗတော။ ဧဝံဝိဓမေဝ ဟိ ဥပ္ပန္နံ ယေန ကေနစိ ဝိနယေန ဝိနေတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ ယံ ပနေတံ ဝတ္တမာနဘုတွာပဂတောကာသကတသမုဒါစာရသင်္ခါတံ ဥပ္ပန္နံ, ဧတ္ထ အဖလော စ အသကျော စ ဝါယာမော။ အဖလော ဟိ ဘုတွာပဂတေ ဝါယာမော ဝါယာမန္တရေနာပိ တဿ နိရုဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဩကာသကတေ။ အသကျော စ ဝတ္တမာနသမုဒါစာရုပ္ပန္နေ ကိလေသဝေါဒါနာနံ ဧကဇ္ဈမနုပ္ပတ္တိတောတိ။

ဝိနေတီတိ ဧတ္ထ ပန –

‘‘ဒုဝိဓော ဝိနယော နာမ, ဧကမေကေတ္ထ ပဉ္စဓာ၊

တေသု အဋ္ဌဝိဓေနေသ, ဝိနေတီတိ ပဝုစ္စတိ’’။

အယဉှိ သံဝရဝိနယော, ပဟာနဝိနယောတိ ဒုဝိဓော ဝိနယော။ ဧတ္ထ စ ဒုဝိဓေ ဝိနယေ ဧကမေကော ဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတိ။ သံဝရဝိနယောပိ ဟိ သီလသံဝရော, သတိသံဝရော, ဉာဏသံဝရော, ခန္တိသံဝရော, ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စဝိဓော။ ပဟာနဝိနယောပိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ, ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ, ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ, နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓော။

တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၅၁၁) သီလသံဝရော, ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ, စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ, (အဇိတာတိ ဘဂဝါ)

သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ,

ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁) –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈။)

အာဒီသု ဉာဏသံဝရော, ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄) ခန္တိသံဝရော, ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတိ, ပဇဟတိ, ဝိနောဒေတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄) ဝီရိယသံဝရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ဝိနေတဗ္ဗာနဉ္စ ကာယဝစီဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော သံဝရော, ဝိနယနတော ဝိနယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ သံဝရဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တထာ ယံ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒီသု ဝိပဿနင်္ဂေသု ယာဝ အတ္တနော အပရိဟာနဝသေန ပဝတ္တိ, တာဝ တေန တေန ဉာဏေန တဿ တဿ အနတ္ထသန္တာနဿ ပဟာနံ။ သေယျထိဒံ – နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ, ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ, တဿေဝ အပရဘာဂေန ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝဿ, ကလာပသမ္မသနေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂါဟဿ, မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ, ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ, ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ, ဘယဒဿနေန သဘယေသု အဘယသညာယ, အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ, နိဗ္ဗိဒါနုပဿနေန အဘိရတိသညာယ, မုစ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုစ္စိတုကမျတာယ, ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ, အနုလောမေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝဿ, ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟဿ ပဟာနံ, ဧတံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒဿ သမာဓိနော ယာဝ အတ္တနော အပရိဟာနိပဝတ္တိ, တာဝ တေနာဘိဟတာနံ နီဝရဏာနံ ယထာသကံ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မာနဉ္စ အနုပ္ပတ္တိသင်္ခါတံ ပဟာနံ, ဧတံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ယထာသကံ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိကဿ ကိလေသဂဟနဿ ပုန အစ္စန္တအပ္ပဝတ္တိဘာဝေန သမုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ ပဟာနံ, ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ ပဟာနံ, ဣဒံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန သဗ္ဗသင်္ခတနိဿရဏတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ, ဧတံ နိဿရဏပ္ပဟာနံ နာမ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ပဟာနံ ယသ္မာ စာဂဋ္ဌေန ပဟာနံ, ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယော, တသ္မာ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ, တံတံပဟာနဝတော ဝါ တဿ တဿ ဝိနယဿ သမ္ဘဝတောပေတံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉။)

‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပဟာနဝိနယောပိ ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေကေကဿ ပဉ္စဓာ ဘိန္နတ္တာ ဒသေတေ ဝိနယာ ဟောန္တိ။

တေသု ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိနယံ နိဿရဏဝိနယဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသေန အဋ္ဌဝိဓေန ဝိနယေနေသ တေန တေန ပရိယာယေန ဝိနေတီတိ ပဝုစ္စတိ။ ကထံ? သီလသံဝရေန ကာယဝစီဒုစ္စရိတာနိ ဝိနေန္တောပိ ဟိ တံသမ္ပယုတ္တံ ကောဓံ ဝိနေတိ, သတိပညာသံဝရေဟိ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒီနိ ဝိနေန္တောပိ ဒေါမနဿသမ္ပယုတ္တံ ကောဓံ ဝိနေတိ, ခန္တိသံဝရေန သီတာဒီနိ ခမန္တောပိ တံတံအာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝံ ကောဓံ ဝိနေတိ, ဝီရိယသံဝရေန ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဝိနေန္တောပိ တံသမ္ပယုတ္တံ ကောဓံ ဝိနေတိ။ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနာနိ ဟောန္တိ, တေသံ ဓမ္မာနံ အတ္တနိ နိဗ္ဗတ္တနေန တေ တေ ဓမ္မေ ပဇဟန္တောပိ တဒင်္ဂပ္ပဟာတဗ္ဗံ ဝိက္ခမ္ဘေတဗ္ဗံ သမုစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗဉ္စ ကောဓံ ဝိနေတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ပဟာနဝိနယေန ဝိနယော န သမ္ဘဝတိ။ ယေဟိ ပန ဓမ္မေဟိ ပဟာနံ ဟောတိ, တေဟိ ဝိနေန္တောပိ ပရိယာယတော ‘‘ပဟာနဝိနယေန ဝိနေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကာလေ ပန ဝိနေတဗ္ဗာဘာဝတော နိဿရဏပ္ပဟာနဿ စ အနုပ္ပါဒေတဗ္ဗတော န တေဟိ ကိဉ္စိ ဝိနေတီတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တေသု ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိနယံ နိဿရဏဝိနယဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသေန အဋ္ဌဝိဓေန ဝိနယေနေသ တေန တေန ပရိယာယေန ဝိနေတီတိ ပဝုစ္စတီတိ။ ယေ ဝါ –

‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, အာဃာတပဋိဝိနယာ, ယတ္ထ ဘိက္ခုနော ဥပ္ပန္နော အာဃာတော သဗ္ဗသော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော။ ကတမေ ပဉ္စ? ယသ္မိံ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလေ အာဃာတော ဇာယေထ, မေတ္တာ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဘာဝေတဗ္ဗာ…ပေ… ကရုဏာ… ဥပေက္ခာ… အသတိ-အမနသိကာရော တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗော, ဧဝံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အာဃာတော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော။ ကမ္မဿကတာ ဧဝ ဝါ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ ကမ္မဿကော အယမာယသ္မာ…ပေ… ဒါယာဒေါ ဘဝိဿတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၁) –

ဧဝံ ပဉ္စ အာဃာတပဋိဝိနယာ ဝုတ္တာ။ ယေ စ –

‘‘ပဉ္စိမေ, အာဝုသော, အာဃာတပဋိဝိနယာ, ယတ္ထ ဘိက္ခုနော ဥပ္ပန္နော အာဃာတော သဗ္ဗသော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော။ ကတမေ ပဉ္စ?

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀။)

ဣဓာဝုသော, ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလော အပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရော ဟောတိ, ပရိသုဒ္ဓဝစီသမာစာရော, ဧဝရူပေပိ, အာဝုသော, ပုဂ္ဂလေ အာဃာတော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၂) –

ဧဝမာဒိနာပိ နယေန ပဉ္စ အာဃာတပဋိဝိနယာ ဝုတ္တာ။ တေသု ယေန ကေနစိ အာဃာတပဋိဝိနယေန ဝိနေန္တောပေသ ဝိနေတီတိ ပဝုစ္စတိ။ အပိစ ယသ္မာ –

‘‘ဥဘတောဒဏ္ဍကေန စေပိ, ဘိက္ခဝေ, ကကစေန စောရာ ဩစရကာ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဩက္ကန္တေယျုံ, တတြာပိ ယော မနော ပဒေါသေယျ, န မေ သော တေန သာသနကရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၂) –-

ဧဝံ သတ္ထု ဩဝါဒံ,

‘‘တဿေဝ တေန ပါပိယော, ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ၊

ကုဒ္ဓံ အပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တော, သင်္ဂါမံ ဇေတိ ဒုဇ္ဇယံ။

‘‘ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတိ, အတ္တနော စ ပရဿ စ၊

ပရံ သင်္ကုပိတံ ဉတွာ, ယော သတော ဥပသမ္မတိ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၈)၊

‘‘သတ္တိမေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သပတ္တကန္တာ သပတ္တကရဏာ ကောဓနံ အာဂစ္ဆန္တိ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ။ ကတမေ သတ္တ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, သပတ္တော သပတ္တဿ ဧဝံ ဣစ္ဆတိ – ‘အဟော, ဝတာယံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏော အဿာ’တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န, ဘိက္ခဝေ, သပတ္တော သပတ္တဿ ဝဏ္ဏဝတာယ နန္ဒတိ။ ကောဓနာယံ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသပုဂ္ဂလော ကောဓာဘိဘူတော ကောဓပရေတော ကိဉ္စာပိ သော ဟောတိ သုနှာတော သုဝိလိတ္တော ကပ္ပိတကေသမဿု ဩဒါတဝတ္ထဝသနော, အထ ခေါ သော ဒုဗ္ဗဏ္ဏောဝ ဟောတိ ကောဓာဘိဘူတော။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမော ဓမ္မော သပတ္တကန္တော သပတ္တကရဏော ကောဓနံ အာဂစ္ဆတိ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ (အ။ နိ။ ၇။၆၄)။

‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, သပတ္တော သပတ္တဿ ဧဝံ ဣစ္ဆတိ – ‘အဟော, ဝတာယံ ဒုက္ခံ သယေယျာ’တိ…ပေ… ‘န ပစုရတ္ထော အဿာ’တိ…ပေ… ‘န ဘောဂဝါ အဿာ’တိ…ပေ… ‘န ယသဝါ အဿာ’တိ…ပေ… ‘န မိတ္တဝါ အဿာ’တိ…ပေ… ‘ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁။)

ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇေယျာ’တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? န, ဘိက္ခဝေ, သပတ္တော သပတ္တဿ သုဂတိဂမနေန နန္ဒတိ။ ကောဓနာယံ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသပုဂ္ဂလော ကောဓာဘိဘူတော ကောဓပရေတော ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတိ, ဝါစာယ… မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရတိ။ သော ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ…ပေ… ဝါစာယ…ပေ… မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ…ပေ… နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ ကောဓာဘိဘူတော’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၄)။

‘‘ကုဒ္ဓေါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ, ကုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ န ပဿတိ…ပေ…။ (အ။ နိ။ ၇။၆၄၊ မဟာနိ။ ၅)၊

‘‘ယေန ကောဓေန ကုဒ္ဓါသေ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ၊

တံ ကောဓံ သမ္မဒညာယ, ပဇဟန္တိ ဝိပဿိနော။ (ဣတိဝု။ ၄)၊

‘‘ကောဓံ ဇဟေ ဝိပ္ပဇဟေယျ မာနံ, သံယောဇနံ သဗ္ဗမတိက္ကမေယျ။ (ဓ။ ပ။ ၂၂၁)၊

‘‘အနတ္ထဇနနော ကောဓော, ကောဓော စိတ္တပ္ပကောပနော။ (အ။ နိ။ ၇။၆၄၊ ဣတိဝု။ ၈၈)၊

‘‘ဧကာပရာဓံ ခမ ဘူရိပည, န ပဏ္ဍိတာ ကောဓဗလာ ဘဝန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၉) –

ဧဝမာဒိနာ နယေန ကောဓေ အာဒီနဝဉ္စ ပစ္စဝေက္ခတောပိ ကောဓော ဝိနယံ ဥပေတိ။ တသ္မာ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကောဓံ ဝိနေန္တောပိ ဧသ ဝိနေတီတိ ဝုစ္စတိ။

ကောဓန္တိ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီတိ အာဃာတော ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၀၊ အ။ နိ။ ၉။၂၉) နယေန သုတ္တေ ဝုတ္တာနံ နဝန္နံ, ‘‘အတ္ထံ မေ န စရီ’’တိ အာဒီနဉ္စ တပ္ပဋိပက္ခတော သိဒ္ဓါနံ နဝန္နမေဝါတိ အဋ္ဌာရသန္နံ, ခါဏုကဏ္ဋကာဒိနာ အဋ္ဌာနေန သဒ္ဓိံ ဧကူနဝီသတိယာ အာဃာတဝတ္ထူနံ အညတရာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝံ အာဃာတံ။ ဝိသဋန္တိ ဝိတ္ထတံ။ သပ္ပဝိသန္တိ သပ္ပဿ ဝိသံ။ ဣဝါတိ ဩပမ္မဝစနံ, ဣ-ကာရ လောပံ ကတွာ ဝ-ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဩသဓေဟီတိ အဂဒေဟိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဝိသတိကိစ္ဆကော ဝေဇ္ဇော သပ္ပေန ဒဋ္ဌံ သဗ္ဗံ ကာယံ ဖရိတွာ ဌိတံ ဝိသဋံ သပ္ပဝိသံ မူလခန္ဓတစပတ္တပုပ္ဖါဒီနံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂။)

အညတရေဟိ နာနာဘေသဇ္ဇေဟိ ပယောဇေတွာ ကတေဟိ ဝါ ဩသဓေဟိ ခိပ္ပမေဝ ဝိနေယျ, ဧဝမေဝံ ယော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ဥပ္ပတိတံ စိတ္တသန္တာနံ ဗျာပေတွာ ဌိတံ ကောဓံ ယထာဝုတ္တေသု ဝိနယနူပါယေသု ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ဝိနေတိ နာဓိဝါသေတိ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ ဗျန္တီကရောတီတိ။

သော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရန္တိ သော ဧဝံ ကောဓံ ဝိနေန္တော ဘိက္ခု ယသ္မာ ကောဓော တတိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပဟီယတိ, တသ္မာ ဩရပါရသညိတာနိ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဇဟာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိသေသေန ဟိ ပါရန္တိ တီရဿ နာမံ, တသ္မာ ဩရာနိ စ တာနိ သံသာရသာဂရဿ ပါရဘူတာနိ စာတိ ကတွာ ‘‘ဩရပါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ‘‘ယော ဥပ္ပတိတံ ဝိနေတိ ကောဓံ ဝိသဋံ သပ္ပဝိသံဝ ဩသဓေဟိ’’, သော တတိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ကောဓံ ဝိနေတွာ အနာဂါမိဖလေ ဌိတော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရံ။ တတ္ထ ဩရန္တိ သကတ္တဘာဝေါ, ပါရန္တိ ပရတ္တဘာဝေါ။ ဩရံ ဝါ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ, ပါရံ ဆ ဗာဟိရာယတနာနိ။ တထာ ဩရံ မနုဿလောကော, ပါရံ ဒေဝလောကော။ ဩရံ ကာမဓာတု, ပါရံ ရူပါရူပဓာတု။ ဩရံ ကာမရူပဘဝေါ, ပါရံ အရူပဘဝေါ။ ဩရံ အတ္တဘာဝေါ, ပါရံ အတ္တဘာဝသုခူပကရဏာနိ။ ဧဝမေတသ္မိံ ဩရပါရေ စတုတ္ထမဂ္ဂေန ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော ‘‘ဇဟာတိ ဩရပါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ အနာဂါမိနော ကာမရာဂဿ ပဟီနတ္တာ ဣဓတ္တဘာဝါဒီသု ဆန္ဒရာဂေါ ဧဝ နတ္ထိ၊ အပိစ ခေါ ပနဿ တတိယမဂ္ဂါဒီနံ ဝိယ ဝဏ္ဏပ္ပကာသနတ္ထံ သဗ္ဗမေတံ ဩရပါရဘေဒံ သင်္ဂဟေတွာ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ‘‘ဇဟာတိ ဩရပါရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ တဿတ္ထဿ ဝိဘာဝနတ္ထာယ ဥပမံ အာဟ ‘‘ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏမိဝ တစံ ပုရာဏ’’န္တိ။ တတ္ထ ဥရေန ဂစ္ဆတီတိ ဥရဂေါ, သပ္ပဿေတံ အဓိဝစနံ။ သော ဒုဝိဓော – ကာမရူပီ စ အကာမရူပီ စ။ ကာမရူပီပိ ဒုဝိဓော – ဇလဇော ထလဇော စ။ ဇလဇော ဇလေ ဧဝ ကာမရူပံ လဘတိ, န ထလေ, သင်္ခပါလဇာတကေ သင်္ခပါလနာဂရာဇာ ဝိယ။ ထလဇော ထလေ ဧဝ, န ဇလေ။ သော ဇဇ္ဇရဘာဝေန ဇိဏ္ဏံ, စိရကာလတာယ ပုရာဏဉ္စာတိ သင်္ခံ ဂတံ။ တစံ ဇဟန္တော စတုဗ္ဗိဓေန ဇဟာတိ – သဇာတိယံ ဌိတော, ဇိဂုစ္ဆန္တော, နိဿာယ, ထာမေနာတိ။ သဇာတိ နာမ သပ္ပဇာတိ ဒီဃတ္တဘာဝေါ။ ဥရဂါ ဟိ ပဉ္စသု ဌာနေသု သဇာတိံ နာတိဝတ္တန္တိ – ဥပပတ္တိယံ, စုတိယံ, ဝိဿဋ္ဌနိဒ္ဒေါက္ကမနေ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃။)

သမာနဇာတိယာ မေထုနပဋိသေဝနေ, ဇိဏ္ဏတစာပနယနေ စာတိ။ သပ္ပေါ ဟိ ယဒါ တစံ ဇဟာတိ, တဒါ သဇာတိယံယေဝ ဌတွာ ဇဟာတိ။ သဇာတိယံ ဌိတောပိ စ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဇဟာတိ။ ဇိဂုစ္ဆန္တော နာမ ယဒါ ဥပဍ္ဎဋ္ဌာနေ မုတ္တော ဟောတိ, ဥပဍ္ဎဋ္ဌာနေ အမုတ္တော ဩလမ္ဗတိ, တဒါ နံ အဋ္ဋီယန္တော ဇဟာတိ။ ဧဝံ ဇိဂုစ္ဆန္တောပိ စ ဒဏ္ဍန္တရံ ဝါ မူလန္တရံ ဝါ ပါသာဏန္တရံ ဝါ နိဿာယ ဇဟာတိ။ နိဿာယ ဇဟန္တောပိ စ ထာမံ ဇနေတွာ, ဥဿာဟံ ကတွာ, ဝီရိယေန ဝင်္ကံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ကတွာ, ပဿသန္တောဝ ဖဏံ ကရိတွာ ဇဟာတိ။ ဧဝံ ဇဟိတွာ ယေနကာမံ ပက္ကမတိ။ ဧဝမေဝံ အယမ္ပိ ဘိက္ခု ဩရပါရံ ဇဟိတုကာမော စတုဗ္ဗိဓေန ဇဟာတိ – သဇာတိယံ ဌိတော, ဇိဂုစ္ဆန္တော, နိဿာယ, ထာမေနာတိ။ သဇာတိ နာမ ဘိက္ခုနော ‘‘အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၁) ဝစနတော သီလံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပ္ပညော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ပေဋကော။ ၂၂)။ ဧဝမေတိဿံ သဇာတိယံ ဌိတော ဘိက္ခု တံ သကတ္တဘာဝါဒိဘေဒံ ဩရပါရံ ဇိဏ္ဏပုရာဏတစမိဝ ဒုက္ခံ ဇနေန္တံ တတ္ထ တတ္ထ အာဒီနဝဒဿနေန ဇိဂုစ္ဆန္တော ကလျာဏမိတ္တေ နိဿာယ အဓိမတ္တဝါယာမသင်္ခါတံ ထာမံ ဇနေတွာ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၆၊ ဝိဘ။ ၅၁၉) ဝုတ္တနယေန ရတ္တိန္ဒိဝံ ဆဓာ ဝိဘဇိတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ဥရဂေါ ဝိယ, ဝင်္ကံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥရဂေါ ဝိယ ပဿသန္တော, အယမ္ပိ အသိထိလပရက္ကမတာယ ဝါယမန္တော ဥရဂေါ ဝိယ ဖဏံ ကရိတွာ, အယမ္ပိ ဉာဏဝိပ္ဖါရံ ဇနေတွာ ဥရဂေါဝ တစံ ဩရပါရံ ဇဟာတိ။ ဇဟိတွာ စ ဥရဂေါ ဝိယ ဩဟိတတစော ယေနကာမံ အယမ္ပိ ဩဟိတဘာရော အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုဒိသံ ပက္ကမတီတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ယော ဥပ္ပတိတံ ဝိနေတိ ကောဓံ, ဝိသဋံ သပ္ပဝိသံဝ ဩသဓေဟိ၊

သော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရံ, ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏမိဝ တစံ ပုရာဏ’’န္တိ။

ဧဝမေသာ ဘဂဝတာ အရဟတ္တနိကူဋေန ပဌမဂါထာ ဒေသိတာတိ။

֍ * ၂။ ဣဒါနိ ဒုတိယဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာက္ကမော အနုပ္ပတ္တော။ တတြာပိ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄။)

‘‘ယေန ယတ္ထ ယဒါ ယသ္မာ, ဝုတ္တာ ဂါထာ အယံ ဣမံ၊

ဝိဓိံ ပကာသယိတွာဿာ, ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ။ –

အယမေဝ မာတိကာ။ တတော ပရဉ္စ သဗ္ဗဂါထာသု။ အတိဝိတ္ထာရဘယေန ပန ဣတော ပဘုတိ မာတိကံ အနိက္ခိပိတွာ ဥပ္ပတ္တိဒဿနနယေနေဝ တဿာ တဿာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမိ။ သေယျထိဒံ ယော ရာဂမုဒစ္ဆိဒါ အသေသန္တိ အယံ ဒုတိယဂါထာ။

တဿုပ္ပတ္တိ – ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကော အညတရော သုဝဏ္ဏကာရပုတ္တော ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတော။ ထေရော တဿ ‘‘ဒဟရာနံ အသုဘံ သပ္ပါယ’’န္တိ မန္တွာ ရာဂဝိဃာတတ္ထံ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ တဿ တသ္မိံ အာသေဝနမတ္တမ္ပိ စိတ္တံ န လဘတိ။ သော ‘‘အနုပကာရံ မမေတ’’န္တိ ထေရဿ အာရောစေသိ။ ထေရော ‘‘ဒဟရာနမေတံ သပ္ပါယ’’န္တိ မန္တွာ ပုနပိ တဒေဝါစိက္ခိ။ ဧဝံ စတ္တာရော မာသာ အတီတာ, သော ကိဉ္စိမတ္တမ္ပိ ဝိသေသံ န လဘတိ။ တတော နံ ထေရော ဘဂဝတော သန္တိကံ နေသိ။ ဘဂဝါ ‘‘အဝိသယော, သာရိပုတ္တ, တုယှေတဿ သပ္ပါယံ ဇာနိတုံ, ဗုဒ္ဓဝေနေယျော ဧသော’’တိ ဝတွာ ပဘဿရဝဏ္ဏံ ပဒုမံ ဣဒ္ဓိယာ နိမ္မိနိတွာ တဿ ဟတ္ထေ ပါဒါသိ – ‘‘ဟန္ဒ, ဘိက္ခု, ဣမံ ဝိဟာရပစ္ဆာယာယံ ဝါလိကာတလေ နာဠေန ဝိဇ္ဈိတွာ ဌပေဟိ, အဘိမုခဉ္စဿ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒ ‘လောဟိတံ လောဟိတ’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တော’’တိ။ အယံ ကိရ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ သုဝဏ္ဏကာရောဝ အဟောသိ။ တေနဿ ‘‘လောဟိတကနိမိတ္တံ သပ္ပါယ’’န္တိ ဉတွာ ဘဂဝါ လောဟိတကကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ သော တထာ ကတွာ မုဟုတ္တေနေဝ ယထာက္ကမံ တတ္ထ စတ္တာရိပိ ဈာနာနိ အဓိဂန္တွာ အနုလောမပဋိလောမာဒိနာ နယေန ဈာနကီဠံ အာရဘိ။ အထ ဘဂဝါ ‘တံ ပဒုမံ မိလာယတူ’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ သော ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတော တံ မိလာတံ ကာဠဝဏ္ဏံ ဒိသွာ ‘‘ပဘဿရရူပံ ဇရာယ ပရိမဒ္ဒိတ’’န္တိ အနိစ္စသညံ ပဋိလဘိ။ တတော နံ အဇ္ဈတ္တမ္ပိ ဥပသံဟရိ။ တတော ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ တယောပိ ဘဝေ အာဒိတ္တေ ဝိယ ပဿိ။ ဧဝံ ပဿတော စဿာဝိဒူရေ ပဒုမဿရော အတ္ထိ။ တတ္ထ ဒါရကာ ဩရောဟိတွာ ပဒုမာနိ ဘဉ္ဇိတွာ ဘဉ္ဇိတွာ ရာသိံ ကရောန္တိ။ တဿ တာနိ ဥဒကေ ပဒုမာနိ နဠဝနေ အဂ္ဂိဇာလာ ဝိယ ခါယိံသု, ပတ္တာနိ ပတန္တာနိ ပပါတံ ပဝိသန္တာနိ ဝိယ ခါယိံသု, ထလေ နိက္ခိတ္တပဒုမာနံ အဂ္ဂါနိ မိလာတာနိ အဂ္ဂိဍဍ္ဎာနိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅။)

ဝိယ ခါယိံသု။ အထဿ တဒနုသာရေန သဗ္ဗဓမ္မေ ဥပနိဇ္ဈာယတော ဘိယျောသောမတ္တာယ တယော ဘဝါ အာဒိတ္တမိဝ အဂါရံ အပ္ပဋိသရဏာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ တတော ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ တဿ ဘိက္ခုနော ဥပရိ သရီရာဘံ မုဉ္စိ။ သာ စဿ မုခံယေဝ အဇ္ဈောတ္ထရိ။ တတော သော ‘‘ကိမေတ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဘဂဝန္တံ အာဂန္တွာ သမီပေ ဌိတမိဝ ဒိသွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ အဉ္ဇလိံ ပဏာမေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ သပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဩဘာသဂါထံ အဘာသိ ‘‘ယော ရာဂမုဒစ္ဆိဒါ အသေသ’’န္တိ။

တတ္ထ ရဉ္ဇနဝသေန ရာဂေါ, ပဉ္စကာမဂုဏရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥဒစ္ဆိဒါတိ ဥစ္ဆိန္ဒတိ, ဘဉ္ဇတိ, ဝိနာသေတိ။ အတီတကာလိကာနမ္ပိ ဟိ ဆန္ဒသိ ဝတ္တမာနဝစနံ အက္ခရစိန္တကာ ဣစ္ဆန္တိ။ အသေသန္တိ သာနုသယံ။ ဘိသပုပ္ဖံဝ သရောရုဟန္တိ သရေ ဝိရူဠှံ ပဒုမပုပ္ဖံ ဝိယ။ ဝိဂယှာတိ ဩဂယှ, ပဝိသိတွာတိ အတ္ထော။ သေသံ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ နာမ ဧတေ ဒါရကာ သရံ ဩရုယှ ဘိသပုပ္ဖံ သရောရုဟံ ဆိန္ဒန္တိ, ဧဝမေဝံ ယော ဘိက္ခု ဣမံ တေဓာတုကလောကသန္နိဝါသံ ဩဂယှ –

‘‘နတ္ထိ ရာဂသမော အဂ္ဂိ’’၊ (ဓ။ ပ။ ၂၀၂)၊

‘‘ကာမရာဂေန ဒယှာမိ, စိတ္တံ မေ ပရိဒယှတိ’’၊ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၂)၊

‘‘ယေ ရာဂရတ္တာနုပတန္တိ သောတံ, သယံ ကတံ မက္ကဋကောဝ ဇာလံ’’။ (ဓ။ ပ။ ၃၄၇)၊

‘‘ရတ္တော ခေါ, အာဝုသော, ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ပါဏမ္ပိ ဟနတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၅၆, ၇၂) –

ဧဝမာဒိနယမနုဂန္တွာ ရာဂါဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏေန ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ သီလသံဝရာဒီဟိ သံဝရေဟိ သဝိညာဏကာဝိညာဏကေသု ဝတ္ထူသု အသုဘသညာယ စ ထောကံ ထောကံ ရာဂံ သမုစ္ဆိန္ဒန္တော အနာဂါမိမဂ္ဂေန အဝသေသံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန စ တတော အနဝသေသမ္ပိ ဥစ္ဆိန္ဒတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ သော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရံ ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏမိဝ တစံ ပုရာဏန္တိ။ ဧဝမေသာ ဘဂဝတာ အရဟတ္တနိကူဋေန ဂါထာ ဒေသိတာ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ သော ဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌိတောတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆။)

֍ * ၃။ ယော တဏှမုဒစ္ဆိဒါတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ။ အညတရော ဘိက္ခု ဂဂ္ဂရာယ ပေါက္ခရဏိယာ တီရေ ဝိဟရန္တော တဏှာဝသေန အကုသလဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေတိ။ ဘဂဝါ တဿဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ဣမံ ဩဘာသဂါထမဘာသိ။

တတ္ထ တဿတီတိ တဏှာ။ ဝိသယေဟိ တိတ္တိံ န ဥပေတီတိ အတ္ထော။ ကာမဘဝဝိဘဝတဏှာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သရိတန္တိ ဂတံ ပဝတ္တံ, ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဌိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သီဃသရန္တိ သီဃဂါမိနိံ, သန္ဒိဋ္ဌိကသမ္ပရာယိကံ အာဒီနဝံ အဂဏေတွာ မုဟုတ္တေနေဝ ပရစက္ကဝါဠမ္ပိ ဘဝဂ္ဂမ္ပိ သမ္ပာပုဏိတုံ သမတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝမေတံ သရိတံ သီဃသရံ သဗ္ဗပ္ပကာရမ္ပိ တဏှံ –

‘‘ဥပရိဝိသာလာ ဒုပ္ပူရာ, ဣစ္ဆာ ဝိသဋဂါမိနီ၊

ယေ စ တံ အနုဂိဇ္ဈန္တိ, တေ ဟောန္တိ စက္ကဓာရိနော’’တိ။

‘‘တဏှာဒုတိယော ပုရိသော, ဒီဃမဒ္ဓါနသံသရံ၊

ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ, သံသာရံ နာတိဝတ္တတီ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၁၅, ၁၀၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၇)၊

‘‘ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသောတိ ခေါ, မဟာရာဇာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) စ –

ဧဝမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ သီလသံဝရာဒီဟိ စ ယော ထောကံ ထောကံ ဝိသောသယိတွာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အသေသံ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ, သော ဘိက္ခု တသ္မိံယေဝ ခဏေ သဗ္ဗပ္ပကာရမ္ပိ ဇဟာတိ ဩရပါရန္တိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌိတောတိ။

֍ * ၄။ ယော မာနမုဒဗ္ဗဓီတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ။ အညတရော ဘိက္ခု ဂင်္ဂါယ တီရေ ဝိဟရန္တော ဂိမှကာလေ အပ္ပေါဒကေ သောတေ ကတံ နဠသေတုံ ပစ္ဆာ အာဂတေန မဟောဃေန ဝုယှမာနံ ဒိသွာ ‘‘အနိစ္စာ သင်္ခါရာ’’တိ သံဝိဂ္ဂေါ အဋ္ဌာသိ။ တဿဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ဘဂဝါ ဣမံ ဩဘာသဂါထံ အဘာသိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇။)

တတ္ထ မာနောတိ ဇာတိအာဒိဝတ္ထုကော စေတသော ဥဏ္ဏာမော။ သော ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိ မာနော, ‘‘သဒိသောဟမသ္မီ’’တိ မာနော, ‘‘ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ မာနောတိ ဧဝံ တိဝိဓော ဟောတိ။ ပုန ‘‘သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိ, သေယျဿ သဒိသော, သေယျဿ ဟီနော, သဒိသဿ သေယျော, သဒိသဿ သဒိသော, သဒိသဿ ဟီနော, ဟီနဿ သေယျော, ဟီနဿ သဒိသော, ဟီနဿ ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ မာနောတိ ဧဝံ နဝဝိဓော ဟောတိ။ တံ သဗ္ဗပ္ပကာရမ္ပိ မာနံ –

‘‘ယေန မာနေန မတ္တာသေ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိ’’န္တိ။ (ဣတိဝု။ ၆) –

အာဒိနာ နယေန တတ္ထ အာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ သီလသံဝရာဒီဟိ စ ယော ထောကံ ထောကံ ဝဓေန္တော ကိလေသာနံ အဗလဒုဗ္ဗလတ္တာ နဠသေတုသဒိသံ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အတိဗလတ္တာ မဟောဃသဒိသေန အရဟတ္တမဂ္ဂေန အသေသံ ဥဒဗ္ဗဓိ, အနဝသေသပ္ပဟာနဝသေန ဥစ္ဆိန္ဒန္တော ဝဓေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော ဘိက္ခု တသ္မိံယေဝ ခဏေ သဗ္ဗပ္ပကာရမ္ပိ ဇဟာတိ ဩရပါရန္တိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌိတောတိ။

֍ * ၅။ တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣမိဿာ ဂါထာယ ဣတော ပရာနဉ္စ ဒွါဒသန္နံ ဧကာယေဝ ဥပ္ပတ္တိ။ ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဗြာဟ္မဏော အတ္တနော ဓီတုယာ ဝါရေယျေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ စိန္တေသိ – ‘‘ကေနစိ ဝသလေန အပရိဘုတ္တပုဗ္ဗေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ဒါရိကံ အလင်္ကရိတွာ ပတိကုလံ ပေသေဿာမီ’’တိ။ သော သန္တရဗာဟိရံ သာဝတ္ထိံ ဝိစိနန္တော ကိဉ္စိ တိဏပုပ္ဖမ္ပိ အပရိဘုတ္တပုဗ္ဗံ နာဒ္ဒသ။ အထ သမ္ဗဟုလေ ဓုတ္တကဇာတိကေ ဗြာဟ္မဏဒါရကေ သန္နိပတိတေ ဒိသွာ ‘‘ဧတေ ပုစ္ဆိဿာမိ, အဝဿံ သမ္ဗဟုလေသု ကောစိ ဇာနိဿတီ’’တိ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ။ တေ တံ ဗြာဟ္မဏံ ဥပ္ပဏ္ဍေန္တာ အာဟံသု – ‘‘ဥဒုမ္ဗရပုပ္ဖံ နာမ, ဗြာဟ္မဏ, လောကေ န ကေနစိ ပရိဘုတ္တပုဗ္ဗံ။ တေန ဓီတရံ အလင်္ကရိတွာ ဒေဟီ’’တိ။ သော ဒုတိယဒိဝသေ ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ဘတ္တဝိဿဂ္ဂံ ကတွာ အစိရဝတိယာ နဒိယာ တီရေ ဥဒုမ္ဗရဝနံ ဂန္တွာ ဧကမေကံ ရုက္ခံ ဝိစိနန္တော ပုပ္ဖဿ ဝဏ္ဋမတ္တမ္ပိ နာဒ္ဒသ။ အထ ဝီတိဝတ္တေ မဇ္ဈနှိကေ ဒုတိယတီရံ အဂမာသိ။ တတ္ထ စ အညတရော ဘိက္ခု အညတရသ္မိံ မနုညေ ရုက္ခမူလေ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသိန္နော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈။)

ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ။ သော တတ္ထ ဥပသင်္ကမိတွာ အမနသိကရိတွာ, သကိံ နိသီဒိတွာ, သကိံ ဥက္ကုဋိကော ဟုတွာ, သကိံ ဌတွာ, တံ ရုက္ခံ သဗ္ဗသာခါဝိဋပပတ္တန္တရေသု ဝိစိနန္တော ကိလမတိ။ တတော နံ သော ဘိက္ခု အာဟ – ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကိံ မဂ္ဂသီ’’တိ? ‘‘ဥဒုမ္ဗရပုပ္ဖံ, ဘော’’တိ။ ‘‘ဥဒုမ္ဗရပုပ္ဖံ နာမ, ဗြာဟ္မဏ, လောကေ နတ္ထိ, မုသာ ဧတံ ဝစနံ, မာ ကိလမာ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ တဿ ဘိက္ခုနော အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ဩဘာသံ မုဉ္စိတွာ သမုပ္ပန္နသမန္နာဟာရဗဟုမာနဿ ဣမာ ဩဘာသဂါထာယော အဘာသိ ‘‘ယော နာဇ္ဈဂမာ ဘဝေသု သာရ’’န္တိ သဗ္ဗာ ဝတ္တဗ္ဗာ။

တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ နာဇ္ဈဂမာတိ နာဓိဂစ္ဆိ, နာဓိဂစ္ဆတိ ဝါ။ ဘဝေသူတိ ကာမရူပါရူပသညီအသညီနေဝသညီနာသညီဧကဝေါကာရစတုဝေါကာရပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု။ သာရန္တိ နိစ္စဘာဝံ အတ္တဘာဝံ ဝါ။ ဝိစိနန္တိ ပညာယ ဂဝေသန္တော။ ပုပ္ဖမိဝ ဥဒုမ္ဗရေသူတိ ယထာ ဥဒုမ္ဗရရုက္ခေသု ပုပ္ဖံ ဝိစိနန္တော ဧသ ဗြာဟ္မဏော နာဇ္ဈဂမာ, ဧဝံ ယော ယောဂါဝစရောပိ ပညာယ ဝိစိနန္တော သဗ္ဗဘဝေသု ကိဉ္စိ သာရံ နာဇ္ဈဂမာ။ သော အသာရကဋ္ဌေန တေ ဓမ္မေ အနိစ္စတော အနတ္တတော စ ဝိပဿန္တော အနုပုဗ္ဗေန လောကုတ္တရဓမ္မေ အဓိဂစ္ဆန္တော ဇဟာတိ ဩရပါရံ ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏမိဝ တစံ ပုရာဏန္တိ အယမတ္ထော ယောဇနာ စ။ အဝသေသဂါထာသု ပနဿ ယောဇနံ အဝတွာ ဝိသေသတ္ထမတ္တမေဝ ဝက္ခာမ။

֍ * ၆။

‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ,

ဣတိဘဝါဘဝတဉ္စ ဝီတိဝတ္တော’’တိ။ (ဥဒါ။ ၂၀) –

ဧတ္ထ တာဝ အယံ ‘အန္တရသဒ္ဒေါ’ –

‘‘နဒီတီရေသု သဏ္ဌာနေ, သဘာသု ရထိယာသု စ၊

ဇနာ သင်္ဂမ္မ မန္တေန္တိ, မဉ္စ တဉ္စ ကိမန္တရ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၂၈)၊

‘‘အပ္ပမတ္တကေန ဝိသေသာဓိဂမေန အန္တရာ ဝေါသာနမာပါဒိ’’ (အ။ နိ။ ၁၀။၈၄)၊

‘‘အနတ္ထဇနနော ကောဓော, ကောဓော စိတ္တပ္ပကောပနော၊

ဘယမန္တရတော ဇာတံ, တံ ဇနော နာဝဗုဇ္ဈတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၇။၆၄၊ ဣတိဝု။ ၈၈) –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉။)

ဧဝံ ကာရဏဝေမဇ္ဈစိတ္တာဒီသု သမ္ဗဟုလေသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ ဣဓ ပန စိတ္တေ။ တတော ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါတိ တတိယမဂ္ဂေန သမူဟတတ္တာ ယဿ စိတ္တေ န သန္တိ ကောပါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန ဘဝေါတိ သမ္ပတ္တိ, ဝိဘဝေါတိ ဝိပတ္တိ။ တထာ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ, ဝိဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဘဝေါတိ သဿတော, ဝိဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒေါ။ ဘဝေါတိ ပုညံ, ဝိဘဝေါတိ ပါပံ။ ဝိဘဝေါ အဘဝေါတိ စ အတ္ထတော ဧကမေဝ။ တသ္မာ ဣတိဘဝါဘဝတဉ္စ ဝီတိဝတ္တောတိ ဧတ္ထ ယာ ဧသာ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိဝုဍ္ဎိဟာနိသဿတုစ္ဆေဒပုညပါပဝသေန ဣတိ အနေကပ္ပကာရာ ဘဝါဘဝတာ ဝုစ္စတိ။ စတူဟိပိ မဂ္ဂေဟိ ယထာသမ္ဘဝံ တေန တေန နယေန တံ ဣတိဘဝါဘဝတဉ္စ ဝီတိဝတ္တောတိ ဧဝမတ္ထော ဉာတဗ္ဗော။

֍ * ၇။ ယဿ ဝိတက္ကာတိ ဧတ္ထ ပန ယဿ ဘိက္ခုနော တယော ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကာ, တယော ဉာတိဇနပဒါမရဝိတက္ကာ, တယော ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသံယုတ္တလာဘသက္ကာရသိလောကအနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တဝိတက္ကာတိ ဧတေ နဝ ဝိတက္ကာ သမန္တဘဒ္ဒကေ ဝုတ္တနယေန တတ္ထ တတ္ထ အာဒီနဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပဋိပက္ခဝဝတ္ထာနေန တဿ တဿ ပဟာနသမတ္ထေဟိ တီဟိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ စ ဝိဓူပိတာ ဘုသံ ဓူပိတာ သန္တာပိတာ ဒဍ္ဎာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝိဓူပေတွာ စ အဇ္ဈတ္တံ သုဝိကပ္ပိတာ အသေသာ, နိယကဇ္ဈတ္တဘူတေ အတ္တနော ခန္ဓသန္တာနေ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တဘူတေ စိတ္တေ စ ယထာ န ပုန သမ္ဘဝန္တိ, ဧဝံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အသေသာ ဆိန္နာ။ ဆိန္နဉှိ ကပ္ပိတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ကပ္ပိတကေသမဿူ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၂၊ ၄။၃၆၅)။ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

֍ * ၈။ ဣဒါနိ ယော နာစ္စသာရီတိ ဧတ္ထ ယော နာစ္စသာရီတိ ယော နာတိဓာဝိ။ န ပစ္စသာရီတိ န ဩဟီယိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယေန ဟိ ဥဒ္ဓစ္စေ ပတန္တော အစ္စာသရတိ, အတိသိထိလေန ကောသဇ္ဇေ ပတန္တော ပစ္စာသရတိ။ တထာ ဘဝတဏှာယ အတ္တာနံ ကိလမေန္တော အစ္စာသရတိ, ကာမတဏှာယ ကာမသုခမနုယုဉ္ဇန္တော ပစ္စာသရတိ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ အစ္စာသရတိ, ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စာသရတိ။ အတီတံ အနုသောစန္တော အစ္စာသရတိ, အနာဂတ ပဋိကင်္ခန္တော ပစ္စာသရတိ။ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ အစ္စာသရတိ, အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စာသရတိ။ တသ္မာ ယော ဧတေ ဥဘော အန္တေ ဝဇ္ဇေတွာ မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇန္တော နာစ္စသာရီ န ပစ္စသာရီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀။)

သဗ္ဗံ အစ္စဂမာ ဣမံ ပပဉ္စန္တိ တာယ စ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂဝေါသာနာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ သဗ္ဗံ ဣမံ ဝေဒနာသညာဝိတက္ကပ္ပဘဝံ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိသင်္ခါတံ တိဝိဓံ ပပဉ္စံ အစ္စဂမာ အတိက္ကန္တော, သမတိက္ကန္တောတိ အတ္ထော။

֍ * ၉။ တဒနန္တရဂါထာယ ပန သဗ္ဗံ ဝိတထမိဒန္တိ ဉတွာ လောကေတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ တဿတ္ထော – သဗ္ဗန္တိ အနဝသေသံ, သကလမနူနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပန ဝိပဿနုပဂံ လောကိယခန္ဓာယတနဓာတုပ္ပဘေဒံ သင်္ခတမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ဝိတထန္တိ ဝိဂတတထဘာဝံ။ နိစ္စန္တိ ဝါ သုခန္တိ ဝါ သုဘန္တိ ဝါ အတ္တာတိ ဝါ ယထာ ယထာ ကိလေသဝသေန ဗာလဇနေဟိ ဂယှတိ, တထာတထာဘာဝတော ဝိတထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒန္တိ တမေဝ သဗ္ဗံ ပစ္စက္ခဘာဝေန ဒဿေန္တော အာဟ။ ဉတွာတိ မဂ္ဂပညာယ ဇာနိတွာ, တဉ္စ ပန အသမ္မောဟတော, န ဝိသယတော။ လောကေတိ ဩကာသလောကေ သဗ္ဗံ ခန္ဓာဒိဘေဒံ ဓမ္မဇာတံ ‘‘ဝိတထမိဒ’’န္တိ ဉတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၀-၁၃။ ဣဒါနိ ဣတော ပရာသု စတူသု ဂါထာသု ဝီတလောဘော ဝီတရာဂေါ ဝီတဒေါသော ဝီတမောဟောတိ ဧတေ ဝိသေသာ။ ဧတ္ထ လုဗ္ဘနဝသေန လောဘော။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကမေတံ ပဌမဿ အကုသလမူလဿ အဓိဝစနံ, ဝိသမလောဘဿ ဝါ။ ယော သော ‘‘အပ္ပေကဒါ မာတုမတ္တီသုပိ လောဘဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဘဂိနိမတ္တီသုပိ လောဘဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဓီတုမတ္တီသုပိ လောဘဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၁၂၇) ဧဝံ ဝုတ္တော။ ရဇ္ဇနဝသေန ရာဂေါ, ပဉ္စကာမဂုဏရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဒုဿနဝသေန ဒေါသော, ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တကောဓဿေတံ အဓိဝစနံ။ မုယှနဝသေန မောဟော, စတူသု အရိယသစ္စေသု အညာဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ တတ္ထ ယသ္မာ အယံ ဘိက္ခု လောဘံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဝိပဿနံ အာရဘိ ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟံ လောဘံ ဝိနေတွာ ဝိဂတလောဘော ဝိဟရေယျ’’န္တိ, တသ္မာ တဿ လောဘပ္ပဟာနူပါယံ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဝိတထဘာဝဒဿနံ လောဘပ္ပဟာနာနိသံသဉ္စ ဩရပါရပ္ပဟာနံ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ။ ဧသ နယော ဣတော ပရာသုပိ။ ကေစိ ပနာဟု – ‘‘ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ဧတေ ဓမ္မေ ဇိဂုစ္ဆိတွာ ဝိပဿနမာရဒ္ဓဿ တဿ တဿ ဘိက္ခုနော ဧကမေကာဝ ဧတ္ထ ဂါထာ ဝုတ္တာ’’တိ။ ယံ ရုစ္စတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရာသု စတူသု ဂါထာသု။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁။)

֍ * ၁၄။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – အပ္ပဟီနဋ္ဌေန သန္တာနေ သယန္တီတိ အနုသယာ ကာမရာဂပဋိဃမာနဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဘဝရာဂါဝိဇ္ဇာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အတ္တနော အာကာရာနုဝိဓာနဋ္ဌေန မူလာ၊ အခေမဋ္ဌေန အကုသလာ၊ ဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာဘူတာတိပိ မူလာ၊ သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကဋ္ဌေန အကုသလာ၊ ဥဘယမ္ပေတံ လောဘဒေါသမောဟာနံ အဓိဝစနံ။ တေ ဟိ ‘‘လောဘော, ဘိက္ခဝေ, အကုသလဉ္စ အကုသလမူလဉ္စာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဧဝမေတေ အနုသယာ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနတ္တာ ယဿ ကေစိ န သန္တိ, ဧတေ စ အကုသလမူလာ တထေဝ သမူဟတာသေ, သမူဟတာ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနဿ ဟိ သေ-ကာရာဂမံ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒလက္ခဏကောဝိဒါ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပန ‘‘သေတိ နိပါတော’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ယံ ရုစ္စတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ကိဉ္စာပိ သော ဧဝံဝိဓော ဘိက္ခု ခီဏာသဝေါ ဟောတိ, ခီဏာသဝေါ စ နေဝ အာဒိယတိ, န ပဇဟတိ, ပဇဟိတွာ ဌိတော’’တိ ဝုတ္တော။ တထာပိ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနလက္ခဏေန ‘‘ဇဟာတိ ဩရပါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ အနုပါဒိသေသာယ စ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယန္တော အတ္တနော အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင်္ခါတံ ဇဟာတိ ဩရပါရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ကိလေသပဋိပါဋိယာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ စာတိ ဒွိဓာ အနုသယာနံ အဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိလေသပဋိပါဋိယာ ဟိ ကာမရာဂါနုသယပဋိဃာနုသယာနံ တတိယမဂ္ဂေန အဘာဝေါ ဟောတိ, မာနာနုသယဿ စတုတ္ထမဂ္ဂေန, ဒိဋ္ဌာနုသယဝိစိကိစ္ဆာနုသယာနံ ပဌမမဂ္ဂေန, ဘဝရာဂါနုသယာဝိဇ္ဇာနုသယာနံ စတုတ္ထမဂ္ဂေနေဝ။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ပန ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌာနုသယဝိစိကိစ္ဆာနုသယာနံ အဘာဝေါ ဟောတိ။ ဒုတိယမဂ္ဂေန ကာမရာဂါနုသယပဋိဃာနုသယာနံ တနုဘာဝေါ, တတိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော အဘာဝေါ, စတုတ္ထမဂ္ဂေန မာနာနုသယဘဝရာဂါနုသယာဝိဇ္ဇာနုသယာနံ အဘာဝေါ ဟောတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ န သဗ္ဗေ အနုသယာ အကုသလမူလာ၊ ကာမရာဂဘဝရာဂါနုသယာ ဧဝ ဟိ လောဘာကုသလမူလေန သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ပဋိဃာနုသယာဝိဇ္ဇာနုသယာ စ ‘‘ဒေါသော အကုသလမူလံ, မောဟော အကုသလမူလံ’’ ဣစ္စေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ, ဒိဋ္ဌိမာနဝိစိကိစ္ဆာနုသယာ ပန န ကိဉ္စိ အကုသလမူလံ ဟောန္တိ, ယသ္မာ ဝါ အနုသယာဘာဝဝသေန စ အကုသလမူလသမုဂ္ဃါတဝသေန စ ကိလေသပ္ပဟာနံ ပဋ္ဌပေသိ, တသ္မာ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂။)

‘‘ယဿာနုသယာ န သန္တိ ကေစိ, မူလာ စ အကုသလာ သမူဟတာသေ’’။ –

ဣတိ ဘဂဝါ အာဟ။

֍ * ၁၅။ ယဿ ဒရထဇာတိ ဧတ္ထ ပန ပဌမုပ္ပန္နာ ကိလေသာ ပရိဠာဟဋ္ဌေန ဒရထာ နာမ, အပရာပရုပ္ပန္နာ ပန တေဟိ ဒရထေဟိ ဇာတတ္တာ ဒရထဇာ နာမ။ ဩရန္တိ သက္ကာယော ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဩရိမံ တီရန္တိ ခေါ, ဘိက္ခု, သက္ကာယဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈)။ အာဂမနာယာတိ ဥပ္ပတ္တိယာ။ ပစ္စယာသေတိ ပစ္စယာ ဧဝ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဿ ပန ဥပါဒါနက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏာယ ပစ္စယဘူတာ အရိယမဂ္ဂေန ပဟီနတ္တာ, ကေစိ ဒရထဇဝေဝစနာ ကိလေသာ န သန္တိ, ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရန္တိ။

֍ * ၁၆။ ယဿ ဝနထဇာတိ ဧတ္ထပိ ဒရထဇာ ဝိယ ဝနထဇာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝစနတ္ထေ ပန အယံ ဝိသေသော – ဝနုတေ, ဝနောတီတိ ဝါ ဝနံ ယာစတိ သေဝတိ ဘဇတီတိ အတ္ထော။ တဏှာယေတံ အဓိဝစနံ။ သာ ဟိ ဝိသယာနံ ပတ္ထနတော သေဝနတော စ ‘‘ဝန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပရိယုဋ္ဌာနဝသေန ဝနံ ထရတိ တနောတီတိ ဝနထော, တဏှာနုသယဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝနထာ ဇာတာတိ ဝနထဇာတိ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ ဂဟနဋ္ဌေန ဝနထောတိ ဝုစ္စန္တိ, အပရာပရုပ္ပန္နာ ပန ဝနထဇာ’’တိ။ အယမေဝ စေတ္ထ ဥရဂသုတ္တေ အတ္ထော အဓိပ္ပေတော, ဣတရော ပန ဓမ္မပဒဂါထာယံ။ ဝိနိဗန္ဓာယ ဘဝါယာတိ ဘဝဝိနိဗန္ဓာယ။ အထ ဝါ စိတ္တဿ ဝိသယေသု ဝိနိဗန္ဓာယ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိယာ စာတိ အတ္ထော။ ဟေတုယေဝ ဟေတုကပ္ပါ။

֍ * ၁၇။ ယော နီဝရဏေတိ ဧတ္ထ နီဝရဏာတိ စိတ္တံ, ဟိတပဋိပတ္တိံ ဝါ နီဝရန္တီတိ နီဝရဏာ, ပဋိစ္ဆာဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ပဟာယာတိ ဆဍ္ဍေတွာ။ ပဉ္စာတိ တေသံ သင်္ချာပရိစ္ဆေဒေါ။ ဤဃာဘာဝတော အနီဃော။ ကထံကထာယ တိဏ္ဏတ္တာ တိဏ္ဏကထံကထော။ ဝိဂတသလ္လတ္တာ ဝိသလ္လော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော ဘိက္ခု ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနိ ပဉ္စ နီဝရဏာနိ သမန္တဘဒ္ဒကေ ဝုတ္တနယေန သာမညတော ဝိသေသတော စ နီဝရဏေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟာယ တေသဉ္စ ပဟီနတ္တာ ဧဝ ကိလေသဒုက္ခသင်္ခါတဿ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃။)

ဤဃဿာဘာဝေန အနီဃော, ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) နယေန ပဝတ္တာယ ကထံကထာယ တိဏ္ဏတ္တာ တိဏ္ဏကထံကထော, ‘‘တတ္ထ ကတမေ ပဉ္စ သလ္လာ? ရာဂသလ္လော, ဒေါသသလ္လော, မောဟသလ္လော, မာနသလ္လော, ဒိဋ္ဌိသလ္လော’’တိ ဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ သလ္လာနံ ဝိဂတတ္တာ ဝိသလ္လော။ သော ဘိက္ခု ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဇဟာတိ ဩရပါရန္တိ။

အတြာပိ စ ကိလေသပဋိပါဋိယာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ စာတိ ဒွိဓာ ဧဝ နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိလေသပဋိပါဋိယာ ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏဿ ဗျာပါဒနီဝရဏဿ စ တတိယမဂ္ဂေန ပဟာနံ ဟောတိ, ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏဿ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏဿ စ စတုတ္ထမဂ္ဂေန။ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကုသလ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈၊ နေတ္တိ။ ၁၂၀) နယေန ပဝတ္တဿ ဝိပ္ပဋိသာရသင်္ခါတဿ ကုက္ကုစ္စနီဝရဏဿ ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏဿ စ ပဌမမဂ္ဂေန။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ပန ကုက္ကုစ္စနီဝရဏဿ ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏဿ စ ပဌမမဂ္ဂေန ပဟာနံ ဟောတိ, ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏဿ ဗျာပါဒနီဝရဏဿ စ ဒုတိယမဂ္ဂေန တနုဘာဝေါ ဟောတိ, တတိယေန အနဝသေသပ္ပဟာနံ။ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏဿ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏဿ စ စတုတ္ထမဂ္ဂေန ပဟာနံ ဟောတီတိ။ ဧဝံ –

‘‘ယော နီဝရဏေ ပဟာယ ပဉ္စ, အနီဃော တိဏ္ဏကထံကထော ဝိသလ္လော၊

သော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရံ, ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏမိဝတ္တစံ ပုရာဏ’’န္တိ။ –

အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဘဂဝါ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌိတော။ ‘‘ဧကစ္စေ ယေန ယေန တေသံ ဘိက္ခူနံ ယာ ယာ ဂါထာ ဒေသိတာ, တေန တေန တဿာ တဿာ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ သော သော ဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဝဒန္တိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဥရဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄။)

၂။ ဓနိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၈။ ပက္ကောဒနောတိ ဓနိယသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ။ တေန သမယေန ဓနိယော ဂေါပေါ မဟီတီရေ ပဋိဝသတိ။ တဿာယံ ပုဗ္ဗယောဂေါ – ကဿပဿ ဘဂဝတော ပါဝစနေ ဒိဗ္ဗမာနေ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သံဃဿ ဝီသတိ သလာကဘတ္တာနိ အဒါသိ။ သော တတော စုတော ဒေဝေသု ဥပ္ပန္နော။ ဧဝံ ဒေဝလောကေ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ခေပေတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ဝိဒေဟရဋ္ဌမဇ္ဈေ ပဗ္ဗတရဋ္ဌံ နာမ အတ္ထိ တတ္ထ ဓမ္မကောရဏ္ဍံ နာမ နဂရံ, တသ္မိံ နဂရေ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဟုတွာ အဘိနိဗ္ဗတ္တော, ဂေါယူထံ နိဿာယ ဇီဝတိ။ တဿ ဟိ တိံသမတ္တာနိ ဂေါသဟဿာနိ ဟောန္တိ, သတ္တဝီသသဟဿာ ဂါဝေါ ခီရံ ဒုယှန္တိ။ ဂေါပါ နာမ နိဗဒ္ဓဝါသိနော န ဟောန္တိ။ ဝဿိကေ စတ္တာရောမာသေ ထလေ ဝသန္တိ, အဝသေသေ အဋ္ဌမာသေ ယတ္ထ တိဏောဒကံ သုခံ လဗ္ဘတိ, တတ္ထ ဝသန္တိ။ တဉ္စ နဒီတီရံ ဝါ ဇာတဿရတီရံ ဝါ ဟောတိ။ အထာယမ္ပိ ဝဿကာလေ အတ္တနော ဝသိတဂါမတော နိက္ခမိတွာ ဂုန္နံ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယ ဩကာသံ ဂဝေသန္တော မဟာမဟီ ဘိဇ္ဇိတွာ ဧကတော ကာလမဟီ ဧကတော မဟာမဟိစ္စေဝ သင်္ခံ ဂန္တွာ သန္ဒမာနာ ပုန သမုဒ္ဒသမီပေ သမာဂန္တွာ ပဝတ္တာ။ ယံ ဩကာသံ အန္တရဒီပံ အကာသိ, တံ ပဝိသိတွာ ဝစ္ဆာနံ သာလံ အတ္တနော စ နိဝေသနံ မာပေတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တဿ သတ္တ ပုတ္တာ, သတ္တ ဓီတရော, သတ္တ သုဏိသာ, အနေကေ စ ကမ္မကာရာ ဟောန္တိ။ ဂေါပါ နာမ ဝဿနိမိတ္တံ ဇာနန္တိ။ ယဒါ သကုဏိကာ ကုလာဝကာနိ ရုက္ခဂ္ဂေ ကရောန္တိ, ကက္ကဋကာ ဥဒကသမီပေ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ထလသမီပဒွါရေန ဝဠဉ္ဇေန္တိ, တဒါ သုဝုဋ္ဌိကာ ဘဝိဿတီတိ ဂဏှန္တိ။ ယဒါ ပန သကုဏိကာ ကုလာဝကာနိ နီစဋ္ဌာနေ ဥဒကပိဋ္ဌေ ကရောန္တိ, ကက္ကဋကာ ထလသမီပေ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ဥဒကသမီပဒွါရေန ဝဠဉ္ဇေန္တိ, တဒါ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ ဘဝိဿတီတိ ဂဏှန္တိ။

အထ သော ဓနိယော သုဝုဋ္ဌိကနိမိတ္တာနိ ဥပသလ္လက္ခေတွာ ဥပကဋ္ဌေ ဝဿကာလေ အန္တရဒီပါ နိက္ခမိတွာ မဟာမဟိယာ ပရတီရေ သတ္တသတ္တာဟမ္ပိ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ဥဒကေန အနဇ္ဈောတ္ထရဏောကာသေ အတ္တနော ဝသနောကာသံ ကတွာ သမန္တာ ပရိက္ခိပိတွာ, ဝစ္ဆသာလာယော မာပေတွာ, တတ္ထ နိဝါသံ ကပ္ပေသိ။ အထဿ ဒါရုတိဏာဒိသင်္ဂဟေ ကတေ သဗ္ဗေသု

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅။)

ပုတ္တဒါရကမ္မကရပေါရိသေသု သမာနိယေသု ဇာတေသု နာနပ္ပကာရေ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇေ ပဋိယတ္တေ သမန္တာ စတုဒ္ဒိသာ မေဃမဏ္ဍလာနိ ဥဋ္ဌဟိံသု။ သော ဓေနုယော ဒုဟာပေတွာ, ဝစ္ဆသာလာသု ဝစ္ဆေ သဏ္ဌာပေတွာ, ဂုန္နံ စတုဒ္ဒိသာ ဓူမံ ကာရာပေတွာ, သဗ္ဗပရိဇနံ ဘောဇာပေတွာ, သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကာရာပေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဒီပေ ဥဇ္ဇာလာပေတွာ, သယံ ခီရေန ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ, မဟာသယနေ သယန္တော အတ္တနော သိရိသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ, တုဋ္ဌစိတ္တော ဟုတွာ, အပရဒိသာယ မေဃတ္ထနိတသဒ္ဒံ သုတွာ နိပန္နော ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ ‘‘ပက္ကောဒနော ဒုဒ္ဓခီရောဟမသ္မီ’’တိ။

တတြာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ပက္ကောဒနောတိ သိဒ္ဓဘတ္တော။ ဒုဒ္ဓခီရောတိ ဂါဝေါ ဒုဟိတွာ ဂဟိတခီရော။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒဿေတိ, အသ္မီတိ အတ္တနော တထာဘာဝံ။ ပက္ကောဒနော ဒုဒ္ဓခီရော စ အဟမသ္မိ ဘဝါမီတိ အတ္ထော။ ဣတီတိ ဧဝမာဟာတိ အတ္ထော။ နိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘ဣတီတိ ပဒသန္ဓိ, ပဒသံသဂ္ဂေါ, ပဒပါရိပူရိ, အက္ခရသမဝါယော ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာ ပဒါနုပုဗ္ဗတာမေတ’’န္တိ (စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁) ဧဝမဿ အတ္ထော ဝဏ္ဏိတော။ သောပိ ဣဒမေဝ သန္ဓာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ ယံ ဟိ ပဒံ ပုဗ္ဗပဒေန ဝုတ္တံ, တဿ တဿ ဧဝမာဟာတိ ဧတမတ္ထံ ပကာသေန္တောယေဝ ဣတိသဒ္ဒေါ ပစ္ဆိမေန ပဒေန မေတ္တေယျော ဣတိ ဝါ ဘဂဝါ ဣတိ ဝါ ဧဝမာဒိနာ ပဒသန္ဓိ ဟောတိ, နာညထာ။

ဓနိယော ဂေါပေါတိ တဿ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ နာမသမောဓာနံ။ သော ဟိ ယာနိမာနိ ထာဝရာဒီနိ ပဉ္စ ဓနာနိ, တေသု ဌပေတွာ ဒါနသီလာဒိအနုဂါမိကဓနံ, ခေတ္တဝတ္ထု-အာရာမာဒိတော ထာဝရဓနတောပိ, ဂဝဿာဒိတော ဇင်္ဂမဓနတောပိ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိတော သံဟာရိမဓနတောပိ, သိပ္ပါယတနာဒိတော အင်္ဂသမဓနတောပိ ယံ တံ လောကဿ ပဉ္စဂေါရသာနုပ္ပဒါနေန ဗဟူပကာရံ တံ သန္ဓာယ ‘‘နတ္ထိ ဂေါသမိတံ ဓန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၊ နေတ္တိ။ ၁၂၃) ဧဝံ ဝိသေသိတံ ဂေါဓနံ, တေန သမန္နာဂတတ္တာ ဓနိယော, ဂုန္နံ ပါလနတော ဂေါပေါ။ ယော ဟိ အတ္တနော ဂါဝေါ ပါလေတိ, သော ‘‘ဂေါပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယော ပရေသံ ဝေတနေန ဘဋော ဟုတွာ, သော ဂေါပါလကော။ အယံ ပန အတ္တနောယေဝ, တေန ဂေါပေါတိ ဝုတ္တော။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆။)

အနုတီရေတိ တီရဿ သမီပေ။ မဟိယာတိ မဟာမဟီနာမိကာယ နဒိယာ။ သမာနေန အနုကူလဝတ္တိနာ ပရိဇနေန သဒ္ဓိံ ဝါသော ယဿ သော သမာနဝါသော, အယဉ္စ တထာဝိဓော။ တေနာဟ ‘‘သမာနဝါသော’’တိ။ ဆန္နာတိ တိဏပဏ္ဏစ္ဆဒနေဟိ အနောဝဿကာ ကတာ။ ကုဋီတိ ဝသနဃရဿေတံ အဓိဝစနံ။ အာဟိတောတိ အာဘတော, ဇာလိတော ဝါ။ ဂိနီတိ အဂ္ဂိ။ တေသု တေသု ဌာနေသု အဂ္ဂိ ‘‘ဂိနီ’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ အထ စေ ပတ္ထယသီတိ ဣဒါနိ ယဒိ ဣစ္ဆသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဝဿာတိ သိဉ္စ, ပဂ္ဃရ, ဥဒကံ မုဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဒေဝါတိ မေဃံ အာလပတိ။ အယံ တာဝေတ္ထ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အယံ ပန အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ဧဝမယံ ဓနိယော ဂေါပေါ အတ္တနော သယနဃရေ မဟာသယနေ နိပန္နော မေဃတ္ထနိတံ သုတွာ ‘‘ပက္ကောဒနောဟမသ္မီ’’တိ ဘဏန္တော ကာယဒုက္ခဝူပသမူပါယံ ကာယသုခဟေတုဉ္စ အတ္တနော သန္နိဟိတံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဒုဒ္ဓခီရောဟမသ္မီ’’တိ ဘဏန္တော စိတ္တဒုက္ခဝူပသမူပါယံ စိတ္တသုခဟေတုဉ္စ။ ‘‘အနုတီရေ မဟိယာ’’တိ နိဝါသဋ္ဌာနသမ္ပတ္တိံ, ‘‘သမာနဝါသော’’တိ တာဒိသေ ကာလေ ပိယဝိပ္ပယောဂပဒဋ္ဌာနဿ သောကဿာဘာဝံ။ ‘‘ဆန္နာ ကုဋီ’’တိ ကာယဒုက္ခာပဂမပဋိဃာတံ။ ‘‘အာဟိတော ဂိနီ’’တိ ယသ္မာ ဂေါပါလကာ ပရိက္ခေပဓူမဒါရုအဂ္ဂိဝသေန တယော အဂ္ဂီ ကရောန္တိ။ တေ စ တဿ ဂေဟေ သဗ္ဗေ ကတာ, တသ္မာ သဗ္ဗဒိသာသု ပရိက္ခေပဂ္ဂိံ သန္ဓာယ ‘‘အာဟိတော ဂိနီ’’တိ ဘဏန္တော ဝါဠမိဂါဂမနနိဝါရဏံ ဒီပေတိ, ဂုန္နံ မဇ္ဈေ ဂေါမယာဒီဟိ ဓူမဂ္ဂိံ သန္ဓာယ ဍံသမကသာဒီဟိ ဂုန္နံ အနာဗာဓံ, ဂေါပါလကာနံ သယနဋ္ဌာနေ ဒါရုအဂ္ဂိံ သန္ဓာယ ဂေါပါလကာနံ သီတာဗာဓပဋိဃာတံ။ သော ဧဝံ ဒီပေန္တော အတ္တနော ဝါ ဂုန္နံ ဝါ ပရိဇနဿ ဝါ ဝုဋ္ဌိပစ္စယဿ ကဿစိ အာဗာဓဿ အဘာဝတော ပီတိသောမနဿဇာတော အာဟ – ‘‘အထ စေ ပတ္ထယသီ ပဝဿ ဒေဝါ’’တိ။

֍ * ၁၉။ ဧဝံ ဓနိယဿ ဣမံ ဂါထံ ဘာသမာနဿ အဿောသိ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဝိသုဒ္ဓါယ အတိက္ကန္တမာနုသိကာယ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ ဂန္ဓကုဋိယံ ဝိဟရန္တော။ သုတွာ စ ပန ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော အဒ္ဒသ ဓနိယဉ္စ ပဇာပတိဉ္စဿ ‘‘ဣမေ ဥဘောပိ ဟေတုသမ္ပန္နာ။ သစေ အဟံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ, ဥဘောပိ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿန္တိ။ နော စေ ဂမိဿာမိ, သွေ ဥဒကောဃေန ဝိနဿိဿန္တီ’’တိ တံ ခဏေယေဝ သာဝတ္ထိတော သတ္တ ယောဇနသတာနိ ဓနိယဿ နိဝါသဋ္ဌာနံ အာကာသေန ဂန္တွာ တဿ ကုဋိယာ ဥပရိ အဋ္ဌာသိ။ ဓနိယော တံ ဂါထံ ပုနပ္ပုနံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇။)

ဘာသတိယေဝ, န နိဋ္ဌာပေတိ, ဘဂဝတိ ဂတေပိ ဘာသတိ။ ဘဂဝါ စ တံ သုတွာ ‘‘န ဧတ္တကေန သန္တုဋ္ဌာ ဝါ ဝိဿတ္ထာ ဝါ ဟောန္တိ, ဧဝံ ပန ဟောန္တီ’’တိ ဒဿေတုံ –

‘‘အက္ကောဓနော ဝိဂတခိလောဟမသ္မိ, အနုတီရေ မဟိယေကရတ္တိဝါသော၊

ဝိဝဋာ ကုဋိ နိဗ္ဗုတော ဂိနိ, အထ စေ ပတ္ထယသီ ပဝဿ ဒေဝါ’’တိ။ –

ဣမံ ပဋိဂါထံ အဘာသိ ဗျဉ္ဇနသဘာဂံ နော အတ္ထသဘာဂံ။ န ဟိ ‘‘ပက္ကောဒနော’’တိ, ‘‘အက္ကောဓနော’’တိ စ အာဒီနိ ပဒါနိ အတ္ထတော သမေန္တိ မဟာသမုဒ္ဒဿ ဩရိမပါရိမတီရာနိ ဝိယ, ဗျဉ္ဇနံ ပနေတ္ထ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ သမေတီတိ ဗျဉ္ဇနသဘာဂါနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ပုရိမဂါထာယ သဒိသပဒါနံ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိသေသပဒါနံ ပနာယံ ပဒတော အတ္ထတော စ ဝဏ္ဏနာ – အက္ကောဓနောတိ အကုဇ္ဈနသဘာဝေါ။ ယော ဟိ သော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရအာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝေါ ကောဓော ဧကစ္စဿ သုပရိတ္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဟဒယံ သန္တာပေတွာ ဝူပသမ္မတိ, ယေန စ တတော ဗလဝတရုပ္ပန္နေန ဧကစ္စော မုခဝိကုဏနမတ္တံ ကရောတိ, တတော ဗလဝတရေန ဧကစ္စော ဖရုသံ ဝတ္တုကာမော ဟနုသဉ္စလနမတ္တံ ကရောတိ, အပရော တတော ဗလဝတရေန ဖရုသံ ဘဏတိ, အပရော တတော ဗလဝတရေန ဒဏ္ဍံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ဂဝေသန္တော ဒိသာ ဝိလောကေတိ, အပရော တတော ဗလဝတရေန ဒဏ္ဍံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ အာမသတိ, အပရော တတော ဗလဝတရေန ဒဏ္ဍာဒီနိ ဂဟေတွာ ဥပဓာဝတိ, အပရော တတော ဗလဝတရေန ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ပဟာရေ ဒေတိ, အပရော တတော ဗလဝတရေန အပိ ဉာတိသာလောဟိတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ, ဧကစ္စော တတော ဗလဝတရေန ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အတ္တာနမ္ပိ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ သီဟဠဒီပေ ကာလဂါမဝါသီ အမစ္စော ဝိယ။ ဧတ္တာဝတာ စ ကောဓော ပရမဝေပုလ္လပ္ပတ္တော ဟောတိ။ သော ဘဂဝတာ ဗောဓိမဏ္ဍေယေဝ သဗ္ဗသော ပဟီနော ဥစ္ဆိန္နမူလော တာလာဝတ္ထုကတော, တသ္မာ ဘဂဝါ ‘‘အက္ကောဓနောဟမသ္မီ’’တိ အာဟ။

ဝိဂတခိလောတိ အပဂတခိလော။ ယေ ဟိ တေ စိတ္တဗန္ဓဘာဝေန ပဉ္စ စေတောခိလာ ဝုတ္တာ, ယေ ဟိ စ ခိလဘူတေ စိတ္တေ သေယျထာပိ နာမ ခိလေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈။)

ဘူမိဘာဂေ စတ္တာရော မာသေ ဝဿန္တေပိ ဒေဝေ သဿာနိ န ရုဟန္တိ, ဧဝမေဝံ သဒ္ဓမ္မဿဝနာဒိကုသလဟေတုဝဿေ ဝဿန္တေပိ ကုသလံ န ရုဟတိ တေ စ ဘဂဝတာ ဗောဓိမဏ္ဍေယေဝ သဗ္ဗသော ပဟီနာ, တသ္မာ ဘဂဝါ ‘‘ဝိဂတခိလောဟမသ္မီ’’တိ အာဟ။

ဧကရတ္တိံ ဝါသော အဿာတိ ဧကရတ္တိဝါသော။ ယထာ ဟိ ဓနိယော တတ္ထ စတ္တာရော ဝဿိကေ မာသေ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဥပဂတော, န တထာ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ဟိ တံယေဝ ရတ္တိံ တဿ အတ္ထကာမတာယ တတ္ထ ဝါသံ ဥပဂတော။ တသ္မာ ‘‘ဧကရတ္တိဝါသော’’တိ အာဟ။ ဝိဝဋာတိ အပနီတစ္ဆဒနာ။ ကုဋီတိ အတ္တဘာဝေါ။ အတ္တဘာဝေါ ဟိ တံ တံ အတ္ထဝသံ ပဋိစ္စ ကာယောတိပိ ဂုဟာတိပိ ဒေဟောတိပိ သန္ဒေဟောတိပိ နာဝါတိပိ ရထောတိပိ ဝဏောတိပိ ဓဇောတိပိ ဝမ္မိကောတိပိ ကုဋီတိပိ ကုဋိကာတိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ကဋ္ဌာဒီနိ ပဋိစ္စ ဂေဟနာမိကာ ကုဋိ ဝိယ အဋ္ဌိအာဒီနိ ပဋိစ္စ သင်္ချံ ဂတတ္တာ ‘‘ကုဋီ’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာဟ –

‘‘သေယျထာပိ, အာဝုသော, ကဋ္ဌဉ္စ ပဋိစ္စ, ဝလ္လိဉ္စ ပဋိစ္စ, မတ္တိကဉ္စ ပဋိစ္စ, တိဏဉ္စ ပဋိစ္စ, အာကာသော ပရိဝါရိတော အဂါရံတွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ, အာဝုသော, အဋ္ဌိဉ္စ ပဋိစ္စ, နှာရုဉ္စ ပဋိစ္စ, မံသဉ္စ ပဋိစ္စ, စမ္မဉ္စ ပဋိစ္စ, အာကာသော ပရိဝါရိတော ရူပန္တေွဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၆)။

စိတ္တမက္ကဋဿ နိဝါသတော ဝါ ကုဋိ။ ယထာဟ –

‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလကုဋိ စေ သာ, မက္ကဋာဝသထော ဣတိ၊

မက္ကဋော ပဉ္စဒွါရာယ, ကုဋိကာယ ပသက္ကိယ၊

ဒွါရေန အနုပရိယာတိ, ဃဋ္ဋယန္တော ပုနပ္ပုန’’န္တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၂၅)၊

သာ ကုဋိ ယေန တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဆဒနေန သတ္တာနံ ဆန္နတ္တာ ပုနပ္ပုနံ ရာဂါဒိကိလေသဝဿံ အတိဝဿတိ။ ယထာဟ –

‘‘ဆန္နမတိဝဿတိ, ဝိဝဋံ နာတိဝဿတိ၊

တသ္မာ ဆန္နံ ဝိဝရေထ, ဧဝံ တံ နာတိဝဿတီ’’တိ။ (ဥဒါ။ ၄၅၊ ထေရဂါ။ ၄၄၇၊ ပရိ။ ၃၃၉)၊

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉။)

အယံ ဂါထာ ဒွီသု ဌာနေသု ဝုတ္တာ ခန္ဓကေ ထေရဂါထာယဉ္စ။ ခန္ဓကေ ဟိ ‘‘ယော အာပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တဿ ကိလေသာ စ ပုနပ္ပုနံ အာပတ္တိယော စ အတိဝဿန္တိ, ယော ပန န ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တဿ နာတိဝဿန္တီ’’တိ ဣမံ အတ္ထံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တာ။ ထေရဂါထာယံ ‘‘ယဿ ရာဂါဒိစ္ဆဒနံ အတ္ထိ, တဿ ပုန ဣဋ္ဌာရမ္မဏာဒီသု ရာဂါဒိသမ္ဘဝတော ဆန္နမတိဝဿတိ။ ယော ဝါ ဥပ္ပန္နေ ကိလေသေ အဓိဝါသေတိ, တဿေဝ အဓိဝါသိတကိလေသစ္ဆဒနစ္ဆန္နာ အတ္တဘာဝကုဋိ ပုနပ္ပုနံ ကိလေသဝဿံ အတိဝဿတိ။ ယဿ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဝါတေန ကိလေသစ္ဆဒနဿ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ ဝိဝဋာ, တဿ နာတိဝဿတီ’’တိ။ အယမတ္ထော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဘဂဝတာ ဟိ ယထာဝုတ္တံ ဆဒနံ ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ဝိဒ္ဓံသိတံ, တသ္မာ ‘‘ဝိဝဋာ ကုဋီ’’တိ အာဟ။ နိဗ္ဗုတောတိ ဥပသန္တော။ ဂိနီတိ အဂ္ဂိ။ ယေန ဟိ ဧကာဒသဝိဓေန အဂ္ဂိနာ သဗ္ဗမိဒံ အာဒိတ္တံ။ ယထာဟ – ‘‘အာဒိတ္တံ ရာဂဂ္ဂိနာ’’တိ ဝိတ္ထာရော။ သော အဂ္ဂိ ဘဂဝတော ဗောဓိမူလေယေဝ အရိယမဂ္ဂသလိလသေကေန နိဗ္ဗုတော, တသ္မာ ‘‘နိဗ္ဗုတော ဂိနီ’’တိ အာဟ။

ဧဝံ ဝဒန္တော စ ဓနိယံ အတုဋ္ဌဗ္ဗေန တုဿမာနံ အညာပဒေသေနေဝ ပရိဘာသတိ, ဩဝဒတိ, အနုသာသတိ။ ကထံ? ‘‘အက္ကောဓနော’’တိ ဟိ ဝဒမာနော, ဓနိယ, တွံ ‘‘ပက္ကောဒနောဟမသ္မီ’’တိ တုဋ္ဌော, ဩဒနပါကော စ ယာဝဇီဝံ ဓနပရိက္ခယေန ကတ္တဗ္ဗော, ဓနပရိက္ခယော စ အာရက္ခာဒိဒုက္ခပဒဋ္ဌာနော, ဧဝံ သန္တေ ဒုက္ခေနေဝ တုဋ္ဌော ဟောသိ။ အဟံ ပန ‘‘အက္ကောဓနောဟမသ္မီ’’တိ တုဿန္တော သန္ဒိဋ္ဌိကသမ္ပရာယိကဒုက္ခာဘာဝေန တုဋ္ဌော ဟောမီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ဝိဂတခိလော’’တိ ဝဒမာနော တွံ ‘‘ဒုဒ္ဓခီရောဟမသ္မီ’’တိ တုဿန္တော အကတကိစ္စောဝ ‘‘ကတကိစ္စောဟမသ္မီ’’တိ မန္တွာ တုဋ္ဌော, အဟံ ပန ‘‘ဝိဂတခိလောဟမသ္မီ’’တိ တုဿန္တော ကတကိစ္စောဝ တုဋ္ဌော ဟောမီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘အနုတီရေ မဟိယေကရတ္တိဝါသော’’တိ ဝဒမာနော တွံ အနုတီရေ မဟိယာ သမာနဝါသောတိ တုဿန္တော စတုမာသနိဗဒ္ဓဝါသေန တုဋ္ဌော။ နိဗဒ္ဓဝါသော စ အာဝါသသင်္ဂေန ဟောတိ, သော စ ဒုက္ခော, ဧဝံ သန္တေ ဒုက္ခေနေဝ တုဋ္ဌော ဟောသိ။ အဟံ ပန ဧကရတ္တိဝါသောတိ တုဿန္တော အနိဗဒ္ဓဝါသေန တုဋ္ဌော, အနိဗဒ္ဓဝါသော စ အာဝါသသင်္ဂါဘာဝေန ဟောတိ, အာဝါသသင်္ဂါဘာဝေါ စ သုခေါတိ သုခေနေဝ တုဋ္ဌော ဟောမီတိ ဒီပေတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀။)

‘‘ဝိဝဋာ ကုဋီ’’တိ ဝဒမာနော တွံ ဆန္နာ ကုဋီတိ တုဿန္တော ဆန္နဂေဟတာယ တုဋ္ဌော, ဂေဟေ စ တေ ဆန္နေပိ အတ္တဘာဝကုဋိကံ ကိလေသဝဿံ အတိဝဿတိ, ယေန သဉ္ဇနိတေဟိ စတူဟိ မဟောဃေဟိ ဝုယှမာနော အနယဗျသနံ ပါပုဏေယျာသိ, ဧဝံ သန္တေ အတုဋ္ဌဗ္ဗေနေဝ တုဋ္ဌော ဟောသိ။ အဟံ ပန ‘‘ဝိဝဋာ ကုဋီ’’တိ တုဿန္တော အတ္တဘာဝကုဋိယာ ကိလေသစ္ဆဒနာဘာဝေန တုဋ္ဌော။ ဧဝဉ္စ မေ ဝိဝဋာယ ကုဋိယာ န တံ ကိလေသဝဿံ အတိဝဿတိ, ယေန သဉ္ဇနိတေဟိ စတူဟိ မဟောဃေဟိ ဝုယှမာနော အနယဗျသနံ ပါပုဏေယျံ, ဧဝံ သန္တေ တုဋ္ဌဗ္ဗေနေဝ တုဋ္ဌော ဟောမီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘နိဗ္ဗုတော ဂိနီ’’တိ ဝဒမာနော တွံ အာဟိတော ဂိနီတိ တုဿန္တော အကတူပဒ္ဒဝနိဝါရဏောဝ ကတူပဒ္ဒဝနိဝါရဏောသ္မီတိ မန္တွာ တုဋ္ဌော။ အဟံ ပန နိဗ္ဗုတော ဂိနီတိ တုဿန္တော ဧကာဒသဂ္ဂိပရိဠာဟာဘာဝတော ကတူပဒ္ဒဝနိဝါရဏတာယေဝ တုဋ္ဌောတိ ဒီပေတိ။ ‘‘အထ စေ ပတ္ထယသီ ပဝဿ ဒေဝါ’’တိ ဝဒမာနော ဧဝံ ဝိဂတဒုက္ခာနံ အနုပ္ပတ္တသုခါနံ ကတသဗ္ဗကိစ္စာနံ အမှာဒိသာနံ ဧတံ ဝစနံ သောဘတိ, အထ စေ ပတ္ထယသိ, ပဝဿ ဒေဝ, န နော တယိ ဝဿန္တေ ဝါ အဝဿန္တေ ဝါ ဝုဍ္ဎိ ဝါ ဟာနိ ဝါ အတ္ထိ, တွံ ပန ကသ္မာ ဧဝံ ဝဒသီတိ ဒီပေတိ။ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဝဒန္တော စ ဓနိယ အတုဋ္ဌဗ္ဗေနေဝ တုဿမာနံ အညာပဒေသေနေဝ ပရိဘာသတိ ဩဝဒတိ, အနုသာသတီ’’တိ, တံ သမ္မဒေဝ ဝုတ္တန္တိ။

֍ * ၂၀။ ဧဝမိမံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ဂါထံ သုတွာပိ ဓနိယော ဂေါပေါ ‘‘ကော အယံ ဂါထံ ဘာသတီ’’တိ အဝတွာ တေန သုဘာသိတေန ပရိတုဋ္ဌော ပုနပိ တထာရူပံ သောတုကာမော အပရမ္ပိ ဂါထမာဟ ‘‘အန္ဓကမကသာ’’တိ။ တတ္ထ အန္ဓကာတိ ကာဠမက္ခိကာနံ အဓိဝစနံ, ပိင်္ဂလမက္ခိကာနန္တိပိ ဧကေ။ မကသာတိ မကသာယေဝ။ န ဝိဇ္ဇရေတိ နတ္ထိ။ ကစ္ဆေတိ ဒွေ ကစ္ဆာ – နဒီကစ္ဆော စ ပဗ္ဗတကစ္ဆော စ။ ဣဓ နဒီကစ္ဆော။ ရုဠှတိဏေတိ သဉ္ဇာတတိဏေ။ စရန္တီတိ ဘတ္တကိစ္စံ ကရောန္တိ။ ဝုဋ္ဌိမ္ပီတိ ဝါတဝုဋ္ဌိအာဒိကာ အနေကာ ဝုဋ္ဌိယော, တာ အာဠဝကသုတ္တေ ပကာသယိဿာမ။ ဣဓ ပန ဝဿဝုဋ္ဌိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဟေယျုန္တိ ခမေယျုံ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။ ဧတ္ထ ဓနိယော ယေ အန္ဓကမကသာ သန္နိပတိတွာ ရုဓိရေ ပိဝန္တာ မုဟုတ္တေနေဝ ဂါဝေါ အနယဗျသနံ ပါပေန္တိ, တသ္မာ ဝုဋ္ဌိတမတ္တေယေဝ တေ ဂေါပါလကာ ပံသုနာ စ သာခါဟိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁။)

စ မာရေန္တိ, တေသံ အဘာဝေန ဂုန္နံ ခေမတံ, ကစ္ဆေ ရုဠှတိဏစရဏေန အဒ္ဓါနဂမနပရိဿမာဘာဝံ ဝတွာ ခုဒါကိလမထာဘာဝဉ္စ ဒီပေန္တော ‘‘ယထာ အညေသံ ဂါဝေါ အန္ဓကမကသသမ္ဖဿေဟိ ဒိဿမာနာ အဒ္ဓါနဂမနေန ကိလန္တာ ခုဒါယ မိလာယမာနာ ဧကဝုဋ္ဌိနိပါတမ္ပိ န သဟေယျုံ, န မေ တထာ ဂါဝေါ, မယှံ ပန ဂါဝေါ ဝုတ္တပ္ပကာရာဘာဝါ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ တိက္ခတုံ ဝါ ဝုဋ္ဌိမ္ပိ သဟေယျု’’န္တိ ဒီပေတိ။

֍ * ၂၁။ တတော ဘဂဝါ ယသ္မာ ဓနိယော အန္တရဒီပေ ဝသန္တော ဘယံ ဒိသွာ, ကုလ္လံ ဗန္ဓိတွာ, မဟာမဟိံ တရိတွာ, တံ ကစ္ဆံ အာဂမ္မ ‘‘အဟံ သုဋ္ဌု အာဂတော, နိဗ္ဘယေဝ ဌာနေ ဌိတော’’တိ မညမာနော ဧဝမာဟ, သဘယေ ဧဝ စ သော ဌာနေ ဌိတော, တသ္မာ တဿ အာဂမနဋ္ဌာနာ အတ္တနော အာဂမနဋ္ဌာနံ ဥတ္တရိတရဉ္စ ပဏီတတရဉ္စ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘ဗဒ္ဓါသိ ဘိသီ’’တိ ဣမံ ဂါထမဘာသိ, အတ္ထသဘာဂံ နော ဗျဉ္ဇနသဘာဂံ။

တတ္ထ ဘိသီတိ ပတ္ထရိတွာ ပုထုလံ ကတွာ ဗဒ္ဓကုလ္လော ဝုစ္စတိ လောကေ။ အရိယဿ ပန ဓမ္မဝိနယေ အရိယမဂ္ဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ –

‘‘မဂ္ဂေါ ပဇ္ဇော ပထော ပန္ထော, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ၊

နာဝါ ဥတ္တရသေတု စ, ကုလ္လော စ ဘိသိ သင်္ကမော’’။ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၁)၊

‘‘အဒ္ဓါနံ ပဘဝေါ စေဝ, တတ္ထ တတ္ထ ပကာသိတော’’။

ဣမာယပိ ဂါထာယ ဘဂဝါ ပုရိမနယေနေဝ တံ ဩဝဒန္တော ဣမံ အတ္ထံ အာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဓနိယ, တွံ ကုလ္လံ ဗန္ဓိတွာ, မဟိံ တရိတွာ, ဣမံ ဌာနမာဂတော, ပုနပိ စ တေ ကုလ္လော ဗန္ဓိတဗ္ဗော ဧဝ ဘဝိဿတိ, နဒီ စ တရိတဗ္ဗာ, န စေတံ ဌာနံ ခေမံ။ မယာ ပန ဧကစိတ္တေ မဂ္ဂင်္ဂါနိ သမောဓာနေတွာ ဉာဏဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ အဟောသိ ဘိသိ။ သာ စ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မပရိပုဏ္ဏတာယ ဧကရသဘာဝူပဂတတ္တာ အညမညံ အနတိဝတ္တနေန ပုန ဗန္ဓိတဗ္ဗပ္ပယောဇနာဘာဝေန ဒေဝမနုဿေသု ကေနစိ မောစေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ စ သုသင်္ခတာ။ တာယ စမှိ တိဏ္ဏော, ပုဗ္ဗေ ပတ္ထိတံ တီရပ္ပဒေသံ ဂတော။ ဂစ္ဆန္တောပိ စ န သောတာပန္နာဒယော ဝိယ ကဉ္စိဒေဝ ပဒေသံ ဂတော။ အထ ခေါ ပါရဂတော သဗ္ဗာသဝက္ခယံ သဗ္ဗဓမ္မပါရံ ပရမံ ခေမံ နိဗ္ဗာနံ ဂတော, တိဏ္ဏောတိ ဝါ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော, ပါရဂတောတိ အရဟတ္တံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၂။)

ပတ္တော။ ကိံ ဝိနေယျ ပါရဂတောတိ စေ? ဝိနေယျ ဩဃံ, ကာမောဃာဒိစတုဗ္ဗိဓံ ဩဃံ တရိတွာ အတိက္ကမ္မ တံ ပါရံ ဂတောတိ။ ဣဒါနိ စ ပန မေ ပုန တရိတဗ္ဗာဘာဝတော အတ္ထော ဘိသိယာ န ဝိဇ္ဇတိ, တသ္မာ မမေဝ ယုတ္တံ ဝတ္တုံ ‘‘အထ စေ ပတ္ထယသီ ပဝဿ ဒေဝါ’’တိ။

֍ * ၂၂။ တမ္ပိ သုတွာ ဓနိယော ပုရိမနယေနေဝ ‘‘ဂေါပီ မမ အဿဝါ’’တိ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။ တတ္ထ ဂေါပီတိ ဘရိယံ နိဒ္ဒိသတိ။ အဿဝါတိ ဝစနကရာ ကိံကာရပဋိသာဝိနီ။ အလောလာတိ မာတုဂါမော ဟိ ပဉ္စဟိ လောလတာဟိ လောလော ဟောတိ – အာဟာရလောလတာယ, အလင်္ကာရလောလတာယ, ပရပုရိသလောလတာယ, ဓနလောလတာယ, ပါဒလောလတာယ။ တထာ ဟိ မာတုဂါမော ဘတ္တပူဝသုရာဒိဘေဒေ အာဟာရေ လောလတာယ အန္တမသော ပါရိဝါသိကဘတ္တမ္ပိ ဘုဉ္ဇတိ, ဟတ္ထောတာပကမ္ပိ ခါဒတိ, ဒိဂုဏံ ဓနမနုပ္ပဒတွာပိ သုရံ ပိဝတိ။ အလင်္ကာရလောလတာယ အညံ အလင်္ကာရံ အလဘမာနော အန္တမသော ဥဒကတေလကေနပိ ကေသေ ဩသဏ္ဍေတွာ မုခံ ပရိမဇ္ဇတိ။ ပရပုရိသလောလတာယ အန္တမသော ပုတ္တေနပိ တာဒိသေ ပဒေသေ ပက္ကောသိယမာနော ပဌမံ အသဒ္ဓမ္မဝသေန စိန္တေတိ။ ဓနလောလတာယ ‘‘ဟံသရာဇံ ဂဟေတွာန သုဝဏ္ဏာ ပရိဟာယထ’’။ ပါဒလောလတာယ အာရာမာဒိဂမနသီလော ဟုတွာ သဗ္ဗံ ဓနံ ဝိနာသေတိ။ တတ္ထ ဓနိယော ‘‘ဧကာပိ လောလတာ မယှံ ဂေါပိယာ နတ္ထီ’’တိ ဒဿေန္တော အလောလာတိ အာဟ။

ဒီဃရတ္တံ သံဝါသိယာတိ ဒီဃကာလံ သဒ္ဓိံ ဝသမာနာ ကောမာရဘာဝတော ပဘုတိ ဧကတော ဝဍ္ဎိတာ။ တေန ပရပုရိသေ န ဇာနာတီတိ ဒဿေတိ။ မနာပါတိ ဧဝံ ပရပုရိသေ အဇာနန္တီ မမေဝ မနံ အလ္လီယတီတိ ဒဿေတိ။ တဿာ န သုဏာမိ ကိဉ္စိ ပါပန္တိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမေန နာမ သဒ္ဓိံ ဣမာယ ဟသိတံ ဝါ လပိတံ ဝါ’’တိ ဧဝံ တဿာ န သုဏာမိ, ကဉ္စိ အတိစာရဒေါသန္တိ ဒဿေတိ။

֍ * ၂၃။ အထ ဘဂဝါ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ ဂေါပိယာ တုဋ္ဌံ ဓနိယံ ဩဝဒန္တော ပုရိမနယေနေဝ ‘‘စိတ္တံ မမ အဿဝ’’န္တိ ဣမံ ဂါထမဘာသိ, အတ္ထသဘာဂံ, ဗျဉ္ဇနသဘာဂဉ္စ။ တတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ ပဒါနိ။ အယံ ပန အဓိပ္ပါယော – ဓနိယ, တွံ ‘‘ဂေါပီ မမ အဿဝါ’’တိ တုဋ္ဌော, သာ ပန တေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၃။)

အဿဝါ ဘဝေယျ ဝါ န ဝါ၊ ဒုဇ္ဇာနံ ပရစိတ္တံ, ဝိသေသတော မာတုဂါမဿ။ မာတုဂါမဉှိ ကုစ္ဆိယာ ပရိဟရန္တာပိ ရက္ခိတုံ န သက္ကောန္တိ, ဧဝံ ဒုရက္ခစိတ္တတ္တာ ဧဝ န သက္ကာ တုမှာဒိသေဟိ ဣတ္ထီ အလောလာတိ ဝါ သံဝါသိယာတိ ဝါ မနာပါတိ ဝါ နိပ္ပါပါတိ ဝါ ဇာနိတုံ။ မယှံ ပန စိတ္တံ အဿဝံ ဩဝါဒပဋိကရံ မမ ဝသေ ဝတ္တတိ, နာဟံ တဿ ဝသေ ဝတ္တာမိ။ သော စဿ အဿဝဘာဝေါ ယမကပါဋိဟာရိယေ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ အဂ္ဂိဓာရာသု စ ဥဒကဓာရာသု စ ပဝတ္တမာနာသု သဗ္ဗဇနဿ ပါကဋော အဟောသိ။ အဂ္ဂိနိမ္မာနေ ဟိ တေဇောကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဥဒကနိမ္မာနေ အာပေါကသိဏံ, နီလာဒိနိမ္မာနေ နီလာဒိကသိဏာနိ။ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဟိ ဒွေ စိတ္တာနိ ဧကတော နပ္ပဝတ္တန္တိ, ဧကမေဝ ပန အဿဝဘာဝေန ဧဝံ ဝသဝတ္တိ အဟောသိ။ တဉ္စ ခေါ ပန သဗ္ဗကိလေသဗန္ဓနာပဂမာ ဝိမုတ္တံ, ဝိမုတ္တတ္တာ တဒေဝ အလောလံ, န တဝ ဂေါပီ။ ဒီပင်္ကရဗုဒ္ဓကာလတော စ ပဘုတိ ဒါနသီလာဒီဟိ ဒီဃရတ္တံ ပရိဘာဝိတတ္တာ သံဝါသိယံ, န တဝ ဂေါပီ။ တဒေတံ အနုတ္တရေန ဒမထေန ဒမိတတ္တာ သုဒန္တံ, သုဒန္တတ္တာ အတ္တနော ဝသေန ဆဒွါရဝိသေဝနံ ပဟာယ မမေဝ အဓိပ္ပါယမနဿ ဝသေနာနုဝတ္တနတော မနာပံ, န တဝ ဂေါပီ။

ပါပံ ပန မေ န ဝိဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ ပန ဘဂဝါ တဿ အတ္တနော စိတ္တဿ ပါပါဘာဝံ ဒဿေတိ, ဓနိယော ဝိယ ဂေါပိယာ။ သော စဿ ပါပါဘာဝေါ န ကေဝလံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေယေဝ, ဧကူနတိံသ ဝဿာနိ သရာဂါဒိကာလေ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တဿာပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒါပိ ဟိဿ အဂါရိယဘာဝါနုရူပံ ဝိညုပဋိကုဋ္ဌံ ကာယဒုစ္စရိတံ ဝါ ဝစီဒုစ္စရိတံ ဝါ မနောဒုစ္စရိတံ ဝါ န ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗံ။ တတော ပရံ မာရောပိ ဆဗ္ဗဿာနိ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ, ဧကံ ဝဿံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ သတ္တ ဝဿာနိ တထာဂတံ အနုဗန္ဓိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဝါလဂ္ဂနိတုဒနမတ္တမ္ပိဿ ပါပသမာစာရံ ပဿေယျ’’န္တိ။ သော အဒိသွာဝ နိဗ္ဗိန္နော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘သတ္တ ဝဿာနိ ဘဂဝန္တံ, အနုဗန္ဓိံ ပဒါပဒံ၊

ဩတာရံ နာဓိဂစ္ဆိဿံ, သမ္ဗုဒ္ဓဿ သတီမတော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၄၈)၊

ဗုဒ္ဓကာလေပိ နံ ဥတ္တရမာဏဝေါ သတ္တ မာသာနိ အနုဗန္ဓိ အာဘိသမာစာရိကံ ဒဋ္ဌုကာမော။ သော ကိဉ္စိ ဝဇ္ဇံ အဒိသွာဝ ပရိသုဒ္ဓသမာစာရော ဘဂဝါတိ ဂတော။ စတ္တာရိ ဟိ တထာဂတဿ အရက္ခေယျာနိ။ ယထာဟ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၄။)

‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿ အရက္ခေယျာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော, နတ္ထိ တထာဂတဿ ကာယဒုစ္စရိတံ, ယံ တထာဂတော ရက္ခေယျ ‘မာ မေ ဣဒံ ပရော အညာသီ’တိ, ပရိသုဒ္ဓဝစီသမာစာရော…ပေ… ပရိသုဒ္ဓမနောသမာစာရော…ပေ… ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော, နတ္ထိ တထာဂတဿ မိစ္ဆာဇီဝေါ, ယံ တထာဂတော ရက္ခေယျ ‘မာ မေ ဣဒံ ပရော အညာသီ’’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၅၈)။

ဧဝံ ယသ္မာ တထာဂတဿ စိတ္တဿ န ကေဝလံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ, ပုဗ္ဗေပိ ပါပံ နတ္ထိ ဧဝ, တသ္မာ အာဟ – ‘‘ပါပံ ပန မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ တဿာဓိပ္ပါယော – မမေဝ စိတ္တဿ ပါပံ န သက္ကာ သုဏိတုံ, န တဝ ဂေါပိယာ။ တသ္မာ ယဒိ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ တုဋ္ဌေန ‘‘အထ စေ ပတ္ထယသီ ပဝဿ ဒေဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, မယာဝေတံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။

֍ * ၂၄။ တမ္ပိ သုတွာ ဓနိယော တတုတ္တရိပိ သုဘာသိတရသာယနံ ပိဝိတုကာမော အတ္တနော ဘုဇိဿဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အတ္တဝေတနဘတောဟမသ္မီ’’တိ။ တတ္ထ အတ္တဝေတနဘတောတိ အတ္တနိယေနေဝ ဃာသစ္ဆာဒနေန ဘတော, အတ္တနောယေဝ ကမ္မံ ကတွာ ဇီဝါမိ, န ပရဿ ဝေတနံ ဂဟေတွာ ပရဿ ကမ္မံ ကရောမီတိ ဒဿေတိ။ ပုတ္တာတိ ဓီတရော စ ပုတ္တာ စ, တေ သဗ္ဗေ ပုတ္တာတွေဝ ဧကဇ္ဈံ ဝုစ္စန္တိ။ သမာနိယာတိ သန္နိဟိတာ အဝိပ္ပဝုဋ္ဌာ။ အရောဂါတိ နိရာဗာဓာ, သဗ္ဗေဝ ဦရုဗာဟုဗလာတိ ဒဿေတိ။ တေသံ န သုဏာမိ ကိဉ္စိ ပါပန္တိ တေသံ စောရာတိ ဝါ ပရဒါရိကာတိ ဝါ ဒုဿီလာတိ ဝါ ကိဉ္စိ ပါပံ န သုဏာမီတိ။

֍ * ၂၅။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ ပုရိမနယေနေဝ ဓနိယံ ဩဝဒန္တော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ – ‘‘နာဟံ ဘတကော’’တိ။ အတြာပိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ ပဒါနိ။ အယံ ပန အဓိပ္ပါယော – တွံ ‘‘ဘုဇိဿောဟမသ္မီ’’တိ မန္တွာ တုဋ္ဌော, ပရမတ္ထတော စ အတ္တနော ကမ္မံ ကရိတွာ ဇီဝန္တောပိ ဒါသော ဧဝါသိ တဏှာဒါသတ္တာ, ဘတကဝါဒါ စ န ပရိမုစ္စသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅)။ ပရမတ္ထတော ပန နာဟံ ဘတကောသ္မိ ကဿစိ။ အဟဉှိ ကဿစိ ပရဿ ဝါ အတ္တနော ဝါ ဘတကော န ဟောမိ။ ကိံ ကာရဏာ?

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၅။)

ယသ္မာ နိဗ္ဗိဋ္ဌေန စရာမိ သဗ္ဗလောကေ။ အဟဉှိ ဒီပင်္ကရပါဒမူလတော ယာဝ ဗောဓိ, တာဝ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဘတကော အဟောသိံ။ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ပန နိဗ္ဗိဋ္ဌော နိဗ္ဗိသော ရာဇဘတော ဝိယ။ တေနေဝ နိဗ္ဗိဋ္ဌေန သဗ္ဗညုဘာဝေန လောကုတ္တရသမာဓိသုခေန စ ဇီဝါမိ။ တဿ မေ ဣဒါနိ ဥတ္တရိကရဏီယဿ ကတပရိစယဿ ဝါ အဘာဝတော အပ္ပဟီနပဋိသန္ဓိကာနံ တာဒိသာနံ ဝိယ ပတ္တဗ္ဗော ကောစိ အတ္ထော ဘတိယာ န ဝိဇ္ဇတိ။ ‘‘ဘဋိယာ’’တိပိ ပါဌော။ တသ္မာ ယဒိ ဘုဇိဿတာယ တုဋ္ဌေန ‘‘အထ စေ ပတ္ထယသီ ပဝဿ ဒေဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, မယာဝေတံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။

֍ * ၂၆။ တမ္ပိ သုတွာ ဓနိယော အတိတ္တောဝ သုဘာသိတာမတေန အတ္တနော ပဉ္စပ္ပကာရဂေါမဏ္ဍလပရိပုဏ္ဏဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အတ္ထိ ဝသာ’’တိ။ တတ္ထ ဝသာတိ အဒမိတဝုဍ္ဎဝစ္ဆကာ။ ဓေနုပါတိ ဓေနုံ ပိဝန္တာ တရုဏဝစ္ဆကာ, ခီရဒါယိကာ ဝါ ဂါဝေါ။ ဂေါဓရဏိယောတိ ဂဗ္ဘိနိယော။ ပဝေဏိယောတိ ဝယပ္ပတ္တာ ဗလီဗဒ္ဒေဟိ သဒ္ဓိံ မေထုနပတ္ထနကဂါဝေါ။ ဥသဘောပိ ဂဝမ္ပတီတိ ယော ဂေါပါလကေဟိ ပါတော ဧဝ နှာပေတွာ, ဘောဇေတွာ, ပဉ္စင်္ဂုလံ ဒတွာ, မာလံ ဗန္ဓိတွာ – ‘‘ဧဟိ, တာတ, ဂါဝေါ ဂေါစရံ ပါပေတွာ ရက္ခိတွာ အာနေဟီ’’တိ ပေသီယတိ, ဧဝံ ပေသိတော စ တာ ဂါဝေါ အဂေါစရံ ပရိဟရိတွာ, ဂေါစရေ စာရေတွာ, သီဟဗျဂ္ဃါဒိဘယာ ပရိတ္တာယိတွာ အာနေတိ, တထာရူပေါ ဥသဘောပိ ဂဝမ္ပတိ ဣဓ မယှံ ဂေါမဏ္ဍလေ အတ္ထီတိ ဒဿေသိ။

֍ * ၂၇။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ တထေဝ ဓနိယံ ဩဝဒန္တော ဣမံ ပစ္စနီကဂါထံ အာဟ ‘‘နတ္ထိ ဝသာ’’တိ။ ဧတ္ထ စေသ အဓိပ္ပါယော – ဣဓ အမှာကံ သာသနေ အဒမိတဋ္ဌေန ဝုဍ္ဎဋ္ဌေန စ ဝသာသင်္ခါတာ ပရိယုဋ္ဌာနာ ဝါ, တရုဏဝစ္ဆကေ သန္ဓာယ ဝသာနံ မူလဋ္ဌေန ခီရဒါယိနိယော သန္ဓာယ ပဂ္ဃရဏဋ္ဌေန ဓေနုပါသင်္ခါတာ အနုသယာ ဝါ, ပဋိသန္ဓိဂဗ္ဘဓာရဏဋ္ဌေန ဂေါဓရဏိသင်္ခါတာ ပုညာပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရစေတနာ ဝါ, သံယောဂပတ္ထနဋ္ဌေန ပဝေဏိသင်္ခါတာ ပတ္ထနာ တဏှာ ဝါ, အာဓိပစ္စဋ္ဌေန ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန သေဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဂဝမ္ပတိဥသဘသင်္ခါတံ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ ဝါ နတ္ထိ, သွာဟံ ဣမာယ သဗ္ဗယောဂက္ခေမဘူတာယ နတ္ထိတာယ တုဋ္ဌော။ တွံ ပန သောကာဒိဝတ္ထုဘူတာယ အတ္ထိတာယ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၆။)

တုဋ္ဌော။ တသ္မာ သဗ္ဗယောဂက္ခေမတာယ တုဋ္ဌဿ မမေဝေတံ ယုတ္တံ ဝတ္တုံ ‘‘အထ စေ ပတ္ထယသီ ပဝဿ ဒေဝါ’’တိ။

֍ * ၂၈။ တမ္ပိ သုတွာ ဓနိယော တတုတ္တရိပိ သုဘာသိတံ အမတရသံ အဓိဂန္တုကာမော အတ္တနော ဂေါဂဏဿ ခိလဗန္ဓနသမ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ခိလာ နိခါတာ’’တိ။ တတ္ထ ခိလာတိ ဂုန္နံ ဗန္ဓနတ္ထမ္ဘာ။ နိခါတာတိ အာကောဋေတွာ ဘူမိယံ ပဝေသိတာ ခုဒ္ဒကာ မဟန္တာ ခဏိတွာ ဌပိတာ။ အသမ္ပဝေဓီတိ အကမ္ပကာ။ ဒါမာတိ ဝစ္ဆကာနံ ဗန္ဓနတ္ထာယ ကတာ ဂန္ထိတပါသယုတ္တာ ရဇ္ဇုဗန္ဓနဝိသေသာ။ မုဉ္ဇမယာတိ မုဉ္ဇတိဏမယာ။ နဝါတိ အစိရကတာ။ သုသဏ္ဌာနာတိ သုဋ္ဌု သဏ္ဌာနာ, သုဝဋ္ဋိတသဏ္ဌာနာ ဝါ။ န ဟိ သက္ခိန္တီတိ နေဝ သက္ခိဿန္တိ။ ဓေနုပါပိ ဆေတ္တုန္တိ တရုဏဝစ္ဆကာပိ ဆိန္ဒိတုံ။

֍ * ၂၉။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ ဓနိယဿ ဣန္ဒြိယ-ပရိပါကကာလံ ဉတွာ ပုရိမနယေနေဝ တံ ဩဝဒန္တော ဣမံ စတုသစ္စဒီပိကံ ဂါထံ အဘာသိ ‘‘ဥသဘောရိဝ ဆေတွာ’’တိ။ တတ္ထ ဥသဘောတိ ဂေါပိတာ ဂေါပရိဏာယကော ဂေါယူထပတိ ဗလီဗဒ္ဒေါ။ ကေစိ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ဂဝသတဇေဋ္ဌော ဥသဘော, သဟဿဇေဋ္ဌော ဝသဘော, သတသဟဿဇေဋ္ဌော နိသဘော’’တိ။ အပရေ ‘‘ဧကဂါမခေတ္တေ ဇေဋ္ဌော ဥသဘော, ဒွီသု ဇေဋ္ဌော ဝသဘော, သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတော နိသဘော’’တိ။ သဗ္ဗေပေတေ ပပဉ္စာ, အပိစ ခေါ ပန ဥသဘောတိ ဝါ ဝသဘောတိ ဝါ နိသဘောတိ ဝါ သဗ္ဗေပေတေ အပ္ပဋိသမဋ္ဌေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ – ‘‘နိသဘော ဝတ ဘော သမဏော ဂေါတမော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၃၈)။ ရ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဗန္ဓနာနီတိ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာနိ ကိလေသဗန္ဓနာနိ စ။ နာဂေါတိ ဟတ္ထီ။ ပူတိလတန္တိ ဂဠောစီလတံ။ ယထာ ဟိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောပိ ကာယော ပူတိကာယော, ဝဿသတိကောပိ သုနခေါ ကုက္ကုရော, တဒဟုဇာတောပိ သိင်္ဂါလော ‘‘ဇရသိင်္ဂါလော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ အဘိနဝါပိ ဂဠောစီလတာ အသာရကတ္တေန ‘‘ပူတိလတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒါလယိတွာတိ ဆိန္ဒိတွာ။ ဂဗ္ဘဉ္စ သေယျဉ္စ ဂဗ္ဘသေယျံ။ တတ္ထ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏေန ဇလာဗုဇယောနိ, သေယျဂ္ဂဟဏေန အဝသေသာ။ ဂဗ္ဘသေယျမုခေန ဝါ သဗ္ဗာပိ တာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသမေတ္ထ ပဒတ္ထတော ဥတ္တာနမေဝ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇။)

အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ဓနိယ, တွံ ဗန္ဓနေန တုဋ္ဌော, အဟံ ပန ဗန္ဓနေန အဋ္ဋီယန္တော ထာမဝီရိယူပေတော မဟာဥသဘောရိဝ ဗန္ဓနာနိ ပဉ္စုဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ စတုတ္ထအရိယမဂ္ဂထာမဝီရိယေန ဆေတွာ, နာဂေါ ပူတိလတံဝ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနဗန္ဓနာနိ ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂတ္တယထာမဝီရိယေန ဒါလယိတွာ, အထ ဝါ ဥသဘောရိဝ ဗန္ဓနာနိ အနုသယေ နာဂေါ ပူတိလတံဝ ပရိယုဋ္ဌာနာနိ ဆေတွာ ဒါလယိတွာဝ ဌိတော။ တသ္မာ န ပုန ဂဗ္ဘသေယျံ ဥပေဿံ။ သောဟံ ဇာတိဒုက္ခဝတ္ထုကေဟိ သဗ္ဗဒုက္ခေဟိ ပရိမုတ္တော သောဘာမိ – ‘‘အထ စေ ပတ္ထယသီ ပဝဿ ဒေဝါ’’တိ ဝဒမာနော။ တသ္မာ သစေ တွမ္ပိ အဟံ ဝိယ ဝတ္တုမိစ္ဆသိ, ဆိန္ဒ တာနိ ဗန္ဓနာနီတိ။ ဧတ္ထ စ ဗန္ဓနာနိ သမုဒယသစ္စံ, ဂဗ္ဘသေယျာ ဒုက္ခသစ္စံ, ‘‘န ဥပေဿ’’န္တိ ဧတ္ထ အနုပဂမော အနုပါဒိသေသဝသေန, ‘‘ဆေတွာ ဒါလယိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဆေဒေါ ပဒါလနဉ္စ သဥပါဒိသေသဝသေန နိရောဓသစ္စံ, ယေန ဆိန္ဒတိ ပဒါလေတိ စ, တံ မဂ္ဂသစ္စန္တိ။

ဧဝမေတံ စတုသစ္စဒီပိကံ ဂါထံ သုတွာ ဂါထာပရိယောသာနေ ဓနိယော စ ပဇာပတိ စဿ ဒွေ စ ဓီတရောတိ စတ္တာရော ဇနာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ အထ ဓနိယော အဝေစ္စပ္ပသာဒယောဂေန တထာဂတေ မူလဇာတာယ ပတိဋ္ဌိတာယ သဒ္ဓါယ ပညာစက္ခုနာ ဘဂဝတော ဓမ္မကာယံ ဒိသွာ ဓမ္မတာယ စောဒိတဟဒယော စိန္တေသိ – ‘‘ဗန္ဓနာနိ ဆိန္ဒိံ, ဂဗ္ဘသေယျော စ မေ နတ္ထီ’’တိ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကတွာ ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ကော အညော ဧဝံ သီဟနာဒံ နဒိဿတိ အညတြ ဘဂဝတာ, အာဂတော နု ခေါ မေ သတ္ထာတိ။ တတော ဘဂဝါ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိဇာလဝိစိတြံ သုဝဏ္ဏရသသေကပိဉ္ဇရံ ဝိယ သရီရာဘံ ဓနိယဿ နိဝေသနေ မုဉ္စိ ‘‘ပဿ ဒါနိ ယထာသုခ’’န္တိ။

֍ * ၃၀။ အထ ဓနိယော အန္တော ပဝိဋ္ဌစန္ဒိမသူရိယံ ဝိယ သမန္တာ ပဇ္ဇလိတပဒီပသဟဿသမုဇ္ဇလိတမိဝ စ နိဝေသနံ ဒိသွာ ‘‘အာဂတော ဘဂဝါ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ။ တသ္မိံယေဝ စ သမယေ မေဃောပိ ပါဝဿိ။ တေနာဟု သင်္ဂီတိကာရာ ‘‘နိန္နဉ္စ ထလဉ္စ ပူရယန္တော’’တိ။ တတ္ထ နိန္နန္တိ ပလ္လလံ။ ထလန္တိ ဥက္ကူလံ။ ဧဝမေတံ ဥက္ကူလဝိကူလံ သဗ္ဗမ္ပိ သမံ ကတွာ ပူရယန္တော မဟာမေဃော ပါဝဿိ, ဝဿိတုံ အာရဘီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တာဝဒေဝါတိ ယံ ခဏံ ဘဂဝါ သရီရာဘံ မုဉ္စိ, ဓနိယော စ ‘‘သတ္ထာ မေ အာဂတော’’တိ သဒ္ဓါမယံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၈။)

စိတ္တာဘံ မုဉ္စိ, တံ ခဏံ ပါဝဿီတိ။ ကေစိ ပန ‘‘သူရိယုဂ္ဂမနမ္ပိ တသ္မိံယေဝ ခဏေ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။

၃၁-၃၂။ ဧဝံ တသ္မိံ ဓနိယဿ သဒ္ဓုပ္ပါဒတထာဂတောဘာသဖရဏသူရိယုဂ္ဂမနက္ခဏေ ဝဿတော ဒေဝဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ဓနိယော ပီတိသောမနဿဇာတော ဣမမတ္ထံ အဘာသထ ‘‘လာဘာ ဝတ နော အနပ္ပကာ’’တိ ဒွေ ဂါထာ ဝတ္တဗ္ဗာ။

တတ္ထ ယသ္မာ ဓနိယော သပုတ္တဒါရော ဘဂဝတော အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓေန ဓမ္မကာယံ ဒိသွာ, လောကုတ္တရစက္ခုနာ ရူပကာယံ ဒိသွာ, လောကိယစက္ခုနာ သဒ္ဓါပဋိလာဘံ လဘိ။ တသ္မာ အာဟ – ‘‘လာဘာ ဝတ နော အနပ္ပကာ, ယေ မယံ ဘဂဝန္တံ အဒ္ဒသာမာ’’တိ။ တတ္ထ ဝတ ဣတိ ဝိမှယတ္ထေ နိပါတော။ နော ဣတိ အမှာကံ။ အနပ္ပကာတိ ဝိပုလာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သရဏံ တံ ဥပေမာတိ ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ မဂ္ဂပဋိဝေဓေနေဝဿ သိဒ္ဓံ သရဏဂမနံ, တတ္ထ ပန နိစ္ဆယဂမနမေဝ ဂတော, ဣဒါနိ ဝါစာယ အတ္တသန္နိယျာတနံ ကရောတိ။ မဂ္ဂဝသေန ဝါ သန္နိယျာတနသရဏတံ အစလသရဏတံ ပတ္တော, တံ ပရေသံ ဝါစာယ ပါကဋံ ကရောန္တော ပဏိပါတသရဏဂမနံ ဂစ္ဆတိ။ စက္ခုမာတိ ဘဂဝါ ပကတိဒိဗ္ဗပညာသမန္တဗုဒ္ဓစက္ခူဟိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ။ တံ အာလပန္တော အာဟ – ‘‘သရဏံ တံ ဥပေမ စက္ခုမာ’’တိ။ ‘‘သတ္ထာ နော ဟောဟိ တုဝံ မဟာမုနီ’’တိ ဣဒံ ပန ဝစနံ သိဿဘာဝူပဂမနေနာပိ သရဏဂမနံ ပူရေတုံ ဘဏတိ, ဂေါပီ စ အဟဉ္စ အဿဝါ, ဗြဟ္မစရိယံ သုဂတေ စရာမသေတိ ဣဒံ သမာဒါနဝသေန။

တတ္ထ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မေထုနဝိရတိမဂ္ဂသမဏဓမ္မသာသနသဒါရသန္တောသာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ‘‘ဗြဟ္မစာရီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၈၃) ဟိ မေထုနဝိရတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန မေ ပဉ္စသိခ, ဗြဟ္မစရိယံ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) မဂ္ဂေါ။ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ, သာရိပုတ္တ, စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) သမဏဓမ္မော။ ‘‘တယိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၄) သာသနံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉။)

‘‘မယဉ္စ ဘရိယာ နာတိက္ကမာမ, အမှေ စ ဘရိယာ နာတိက္ကမန္တိ၊

အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမ, တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၇) –

ဧဝမာဒီသု သဒါရသန္တောသော။ ဣဓ ပန သမဏဓမ္မဗြဟ္မစရိယပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဥပရိမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယမဓိပ္ပေတံ။ သုဂတေတိ သုဂတဿ သန္တိကေ။ ဘဂဝါ ဟိ အန္တဒွယမနုပဂ္ဂမ္မ သုဋ္ဌု ဂတတ္တာ, သောဘဏေန စ အရိယမဂ္ဂဂမနေန သမန္နာဂတတ္တာ, သုန္ဒရဉ္စ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဌာနံ ဂတတ္တာ သုဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ သမီပတ္ထေ စေတ္ထ ဘုမ္မဝစနံ, တသ္မာ သုဂတဿ သန္တိကေတိ အတ္ထော။ စရာမသေတိ စရာမ။ ယဉှိ တံ သက္ကတေ စရာမသီတိ ဝုစ္စတိ, တံ ဣဓ စရာမသေတိ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပန ‘‘သေတိ နိပါတော’’တိ ဘဏန္တိ။ တေနေဝ စေတ္ထ အာယာစနတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘စရေမ သေ’’တိပိ ပါဌံ ဝိကပ္ပေန္တိ။ ယံ ရုစ္စတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဓနိယော ဗြဟ္မစရိယစရဏာပဒေသေန ဘဂဝန္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇပယောဇနံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘ဇာတီမရဏဿ ပါရဂူ, ဒုက္ခဿန္တကရာ ဘဝါမသေ’’တိ။ ဇာတိမရဏဿ ပါရံ နာမ နိဗ္ဗာနံ, တံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဂစ္ဆာမ။ ဒုက္ခဿာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ။ အန္တကရာတိ အဘာဝကရာ။ ဘဝါမသေတိ ဘဝါမ, အထ ဝါ အဟော ဝတ မယံ ဘဝေယျာမာတိ။ ‘‘စရာမသေ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝတွာပိ စ ပုန ဥဘောပိ ကိရ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ပဗ္ဗာဇေထ နော ဘဂဝါ’’တိ ဧဝံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိံသူတိ။

֍ * ၃၃။ အထ မာရော ပါပိမာ ဧဝံ တေ ဥဘောပိ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစန္တေ ဒိသွာ – ‘‘ဣမေ မမ ဝိသယံ အတိက္ကမိတုကာမာ, ဟန္ဒ နေသံ အန္တရာယံ ကရောမီ’’တိ အာဂန္တွာ ဃရာဝါသေ ဂုဏံ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ ‘‘နန္ဒတိ ပုတ္တေဟိ ပုတ္တိမာ’’တိ။ တတ္ထ နန္ဒတီတိ တုဿတိ မောဒတိ။ ပုတ္တေဟီတိ ပုတ္တေဟိပိ ဓီတရေဟိပိ, သဟယောဂတ္ထေ, ကရဏတ္ထေ ဝါ ကရဏဝစနံ, ပုတ္တေဟိ သဟ နန္ဒတိ, ပုတ္တေဟိ ကရဏဘူတေဟိ နန္ဒတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုတ္တိမာတိ ပုတ္တဝါ ပုဂ္ဂလော။ ဣတီတိ ဧဝမာဟ။ မာရောတိ ဝသဝတ္တိဘူမိယံ အညတရော ဒါမရိကဒေဝပုတ္တော။ သော ဟိ သဋ္ဌာနာတိက္ကမိတုကာမံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၀။)

ဇနံ ယံ သက္ကောတိ, တံ မာရေတိ။ ယံ န သက္ကောတိ, တဿပိ မရဏံ ဣစ္ဆတိ။ တေန ‘‘မာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပါပိမာတိ လာမကပုဂ္ဂလော, ပါပသမာစာရော ဝါ။ သင်္ဂီတိကာရာနမေတံ ဝစနံ, သဗ္ဗဂါထာသု စ ဤဒိသာနိ။ ယထာ စ ပုတ္တေဟိ ပုတ္တိမာ, ဂေါပိယော ဂေါဟိ တထေဝ နန္ဒတိ။ ယဿ ဂါဝေါ အတ္ထိ, သောပိ ဂေါပိယော, ဂေါဟိ သဟ, ဂေါဟိ ဝါ ကရဏဘူတေဟိ တထေဝ နန္ဒတီတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ဝတွာ ဣဒါနိ တဿတ္ထဿ သာဓကကာရဏံ နိဒ္ဒိသတိ, ‘‘ဥပဓီ ဟိ နရဿ နန္ဒနာ’’တိ။ တတ္ထ ဥပဓီတိ စတ္တာရော ဥပဓယော – ကာမူပဓိ, ခန္ဓူပဓိ, ကိလေသူပဓိ, အဘိသင်္ခါရူပဓီတိ။ ကာမာ ဟိ ‘‘ယံ ပဉ္စကာမဂုဏေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ, အယံ ကာမာနံ အဿာဒေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တဿ သုခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ သုခန္တိ ဣမိနာ ဝစနတ္ထေန ဥပဓီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ခန္ဓာပိ ခန္ဓမူလကဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, ကိလေသာပိ အပါယဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော, အဘိသင်္ခါရာပိ ဘဝဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတောတိ။ ဣဓ ပန ကာမူပဓိ အဓိပ္ပေတော။ သော သတ္တသင်္ခါရဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ သတ္တပဋိဗဒ္ဓေါ ပဓာနော, တံ ဒဿေန္တော ‘‘ပုတ္တေဟိ ဂေါဟီ’’တိ ဝတွာ ကာရဏမာဟ – ‘‘ဥပဓီ ဟိ နရဿ နန္ဒနာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယသ္မာ ဣမေ ကာမူပဓီ နရဿ နန္ဒနာ, နန္ဒယန္တိ နရံ ပီတိသောမနဿံ ဥပသံဟရန္တာ, တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘နန္ဒတိ ပုတ္တေဟိ ပုတ္တိမာ, ဂေါပိယော ဂေါဟိ တထေဝ နန္ဒတိ, တွဉ္စ ပုတ္တိမာ ဂေါပိယော စ, တသ္မာ ဧတေဟိ, နန္ဒ, မာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပါဋိကင်္ခိ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ဟိ ဧတေ ဥပဓယော န သန္တိ, ဧဝံ သန္တေ တွံ ဒုက္ခဿန္တံ ပတ္ထေန္တောပိ ဒုက္ခိတောဝ ဘဝိဿသီ’’တိ။

ဣဒါနိ တဿပိ အတ္ထဿ သာဓကကာရဏံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘န ဟိ သော နန္ဒတိ, ယော နိရူပဓီ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယသ္မာ ယဿေတေ ဥပဓယော နတ္ထိ, သော ပိယေဟိ ဉာတီဟိ ဝိပ္ပယုတ္တော နိဗ္ဘောဂူပကရဏော န နန္ဒတိ, တသ္မာ တွံ ဣမေ ဥပဓယော ဝဇ္ဇေတွာ ပဗ္ဗဇိတော ဒုက္ခိတောဝ ဘဝိဿသီတိ။

֍ * ၃၄။ အထ ဘဂဝါ ‘‘မာရော အယံ ပါပိမာ ဣမေသံ အန္တရာယာယ အာဂတော’’တိ ဝိဒိတွာ ဖလေန ဖလံ ပါတေန္တော ဝိယ တာယေဝ မာရေနာဘတာယ ဥပမာယ မာရဝါဒံ ဘိန္ဒန္တော တမေဝ ဂါထံ ပရိဝတ္တေတွာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၁။)

‘‘ဥပဓိ သောကဝတ္ထူ’’တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သောစတိ ပုတ္တေဟိ ပုတ္တိမာ’’တိ။ တတ္ထ သဗ္ဗံ ပဒတ္ထတော ဥတ္တာနမေဝ။ အယံ ပန အဓိပ္ပါယော – မာ, ပါပိမ, ဧဝံ အဝစ ‘‘နန္ဒတိ ပုတ္တေဟိ ပုတ္တိမာ’’တိ။ သဗ္ဗေဟေဝ ဟိ ပိယေဟိ, မနာပေဟိ နာနာဘာဝေါ ဝိနာဘာဝေါ, အနတိက္ကမနီယော အယံ ဝိဓိ, တေသဉ္စ ပိယမနာပါနံ ပုတ္တဒါရာနံ ဂဝါဿဝဠဝဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီနံ ဝိနာဘာဝေန အဓိမတ္တသောကသလ္လသမပ္ပိတဟဒယာ သတ္တာ ဥမ္မတ္တကာပိ ဟောန္တိ ခိတ္တစိတ္တာ, မရဏမ္ပိ နိဂစ္ဆန္တိ မရဏမတ္တမ္ပိ ဒုက္ခံ။ တသ္မာ ဧဝံ ဂဏှ – သောစတိ ပုတ္တေဟိ ပုတ္တိမာ။ ယထာ စ ပုတ္တေဟိ ပုတ္တိမာ, ဂေါပိယော ဂေါဟိ တထေဝ သောစတီတိ။ ကိံ ကာရဏာ? ဥပဓီ ဟိ နရဿ သောစနာ။ ယသ္မာ စ ဥပဓီ ဟိ နရဿ သောစနာ, တသ္မာ ဧဝ ‘‘န ဟိ သော သောစတိ, ယော နိရူပဓိ’’။ ယော ဥပဓီသု သင်္ဂပ္ပဟာနေန နိရုပဓိ ဟောတိ, သော သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ ကာယပရိဟာရိကေန စီဝရေန, ကုစ္ဆိပရိဟာရိကေန ပိဏ္ဍပါတေန, ယေန ယေနေဝ ပက္ကမတိ, သမာဒါယေဝ ပက္ကမတိ။ သေယျထာပိ နာမ ပက္ခီ သကုဏော …ပေ… နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗသောကသမုဂ္ဃါတာ ‘‘န ဟိ သော သောစတိ, ယော နိရုပဓီ’’တိ။ ဣတိ ဘဂဝါ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ ဝေါသာပေသိ။ အထ ဝါ ယော နိရုပဓိ, ယော နိက္ကိလေသော, သော န သောစတိ။ ယာဝဒေဝ ဟိ ကိလေသာ သန္တိ, တာဝဒေဝ သဗ္ဗေ ဥပဓယော သောကပ္ဖလာဝ ဟောန္တိ။ ကိလေသပ္ပဟာနာ ပန နတ္ထိ သောကောတိ။ ဧဝမ္ပိ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသနံ ဝေါသာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဓနိယော စ ဂေါပီ စ ဥဘောပိ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဘဂဝါ အာကာသေနေဝ ဇေတဝနံ အဂမာသိ။ တေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆိကရိံသု။ ဝသနဋ္ဌာနေ စ နေသံ ဂေါပါလကာ ဝိဟာရံ ကာရေသုံ။ သော အဇ္ဇာပိ ဂေါပါလကဝိဟာရောတွေဝ ပညာယတီတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဓနိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၂။)

၃။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

သဗ္ဗေသု ဘူတေသူတိ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သဗ္ဗသုတ္တာနံ စတုဗ္ဗိဓာ ဥပ္ပတ္တိ – အတ္တဇ္ဈာသယတော, ပရဇ္ဈာသယတော, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိတော, ပုစ္ဆာဝသိတော စာတိ။ ဒွယတာနုပဿနာဒီနဉှိ အတ္တဇ္ဈာသယတော ဥပ္ပတ္တိ, မေတ္တသုတ္တာဒီနံ ပရဇ္ဈာသယတော, ဥရဂသုတ္တာဒီနံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိတော, ဓမ္မိကသုတ္တာဒီနံ ပုစ္ဆာဝသိတော။ တတ္ထ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဿ အဝိသေသေန ပုစ္ဆာဝသိတော ဥပ္ပတ္တိ။ ဝိသေသေန ပန ယသ္မာ ဧတ္ထ ကာစိ ဂါထာ တေန တေန ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေန ပုဋ္ဌေန ဝုတ္တာ, ကာစိ အပုဋ္ဌေန အတ္တနာ အဓိဂတမဂ္ဂနယာနုရူပံ ဥဒါနံယေဝ ဥဒါနေန္တေန, တသ္မာ ကာယစိ ဂါထာယ ပုစ္ဆာဝသိတော, ကာယစိ အတ္တဇ္ဈာသယတော ဥပ္ပတ္တိ။

တတ္ထ ယာ အယံ အဝိသေသေန ပုစ္ဆာဝသိတော ဥပ္ပတ္တိ, သာ အာဒိတော ပဘုတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ။ အထ ခေါ အာယသ္မတော အာနန္ဒဿ ရဟောဂတဿ ပဋိသလ္လီနဿ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ – ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပတ္ထနာ စ အဘိနီဟာရော စ ဒိဿတိ၊ တထာ သာဝကာနံ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ န ဒိဿတိ၊ ယံနူနာဟံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ။ သော ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ယထာက္ကမေန ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ အထဿ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရသုတ္တံ အဘာသိ –

‘‘ပဉ္စိမေ, အာနန္ဒ, အာနိသံသာ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရေ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပဋိကစ္စေဝ အညံ အာရာဓေတိ။ နော စေ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပဋိကစ္စေဝ အညံ အာရာဓေတိ, အထ မရဏကာလေ အညံ အာရာဓေတိ။ နော စေ မရဏကာလေ အညံ အာရာဓေတိ, အထ ဒေဝပုတ္တော သမာနော အညံ အာရာဓေတိ, အထ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝေ ခိပ္ပါဘိညော ဟောတိ, အထ ပစ္ဆိမေ ကာလေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟောတီ’’တိ –

ဧဝံ ဝတွာ ပုန အာဟ –

‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နာမ, အာနန္ဒ, အဘိနီဟာရသမ္ပန္နာ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ သဗ္ဗေသံ ပတ္ထနာ စ အဘိနီဟာရော စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၃။)

သော အာဟ – ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ, ဘန္တေ, ပတ္ထနာ ကီဝ စိရံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ဗုဒ္ဓါနံ, အာနန္ဒ, ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ, မဇ္ဈိမပရိစ္ဆေဒေန အဋ္ဌ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ, ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေန သောဠသ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ။ ဧတေ စ ဘေဒါ ပညာဓိကသဒ္ဓါဓိကဝီရိယာဓိကဝသေန ဉာတဗ္ဗာ။ ပညာဓိကာနဉှိ သဒ္ဓါ မန္ဒာ ဟောတိ, ပညာ တိက္ခာ။ သဒ္ဓါဓိကာနံ ပညာ မဇ္ဈိမာ ဟောတိ, သဒ္ဓါ ဗလဝါ။ ဝီရိယာဓိကာနံ သဒ္ဓါပညာ မန္ဒာ, ဝီရိယံ ဗလဝန္တိ။ အပ္ပတွာ ပန စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဝေဿန္တရဒါနသဒိသံ ဒါနံ ဒေန္တောပိ တဒနုရူပသီလာဒိသဗ္ဗပါရမိဓမ္မေ အာစိနန္တောပိ အန္တရာ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ဉာဏံ ဂဗ္ဘံ န ဂဏှာတိ, ဝေပုလ္လံ နာပဇ္ဇတိ, ပရိပါကံ န ဂစ္ဆတီတိ။ ယထာ နာမ တိမာသစတုမာသပဉ္စမာသစ္စယေန နိပ္ဖဇ္ဇနကံ သဿံ တံ တံ ကာလံ အပ္ပတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သဟဿက္ခတ္တုံ ကေဠာယန္တောပိ ဥဒကေန သိဉ္စန္တောပိ အန္တရာ ပက္ခေန ဝါ မာသေန ဝါ နိပ္ဖါဒေဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? သဿံ ဂဗ္ဘံ န ဂဏှာတိ, ဝေပုလ္လံ နာပဇ္ဇတိ, ပရိပါကံ န ဂစ္ဆတီတိ။ ဧဝမေဝံ အပ္ပတွာ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ…ပေ… နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တမေဝ ကာလံ ပါရမိပူရဏံ ကာတဗ္ဗံ ဉာဏပရိပါကတ္ထာယ။ ဧတ္တကေနပိ စ ကာလေန ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ထယတော အဘိနီဟာရကရဏေ အဋ္ဌ သမ္ပတ္တိယော ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ အယဉှိ –

‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ, ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊

ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ, အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊

အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ, အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉)၊

အဘိနီဟာရောတိ စ မူလပဏိဓာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ တတ္ထ မနုဿတ္တန္တိ မနုဿဇာတိ။ အညတြ ဟိ မနုဿဇာတိယာ အဝသေသဇာတီသု ဒေဝဇာတိယမ္ပိ ဌိတဿ ပဏိဓိ န ဣဇ္ဈတိ။ ဧတ္ထ ဌိတေန ပန ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ထေန္တေန ဒါနာဒီနိ ပုညကမ္မာနိ ကတွာ မနုဿတ္တံယေဝ ပတ္ထေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဌတွာ ပဏိဓိ ကာတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သမိဇ္ဈတိ။ လိင်္ဂသမ္ပတ္တီတိ ပုရိသဘာဝေါ။ မာတုဂါမနပုံသကဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနဉှိ မနုဿဇာတိယံ ဌိတာနမ္ပိ ပဏိဓိ န သမိဇ္ဈတိ။ တတ္ထ ဌိတေန ပန ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ထေန္တေန ဒါနာဒီနိ ပုညကမ္မာနိ ကတွာ ပုရိသဘာဝေါယေဝ ပတ္ထေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဌတွာ ပဏိဓိ ကာတဗ္ဗော။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၄။)

ဧဝဉှိ သမိဇ္ဈတိ။ ဟေတူတိ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိ။ ယော ဟိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော, တဿ သမိဇ္ဈတိ, နော ဣတရဿ, ယထာ သုမေဓပဏ္ဍိတဿ။ သော ဟိ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ပဗ္ဗဇိတွာ တေနတ္တဘာဝေန အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ သတ္ထာရဒဿနန္တိ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခါဒဿနံ။ ဧဝဉှိ ဣဇ္ဈတိ, နော အညထာ၊ ယထာ သုမေဓပဏ္ဍိတဿ။ သော ဟိ ဒီပင်္ကရံ သမ္မုခါ ဒိသွာ ပဏိဓေသိ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ အနဂါရိယဘာဝေါ။ သော စ ခေါ သာသနေ ဝါ ကမ္မဝါဒိကိရိယဝါဒိတာပသပရိဗ္ဗာဇကနိကာယေ ဝါ ဝဋ္ဋတိ ယထာ သုမေဓပဏ္ဍိတဿ။ သော ဟိ သုမေဓော နာမ တာပသော ဟုတွာ ပဏိဓေသိ။ ဂုဏသမ္ပတ္တီတိ ဈာနာဒိဂုဏပဋိလာဘော။ ပဗ္ဗဇိတဿာပိ ဟိ ဂုဏသမ္ပန္နဿေဝ ဣဇ္ဈတိ, နော ဣတရဿ၊ ယထာ သုမေဓပဏ္ဍိတဿ။ သော ဟိ ပဉ္စာဘိညော အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ စ ဟုတွာ ပဏိဓေသိ။ အဓိကာရောတိ အဓိကကာရော, ပရိစ္စာဂေါတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတာဒိပရိစ္စာဂဉှိ ကတွာ ပဏိဒဟတောယေဝ ဣဇ္ဈတိ, နော ဣတရဿ၊ ယထာ သုမေဓပဏ္ဍိတဿ။ သော ဟိ –

‘‘အက္ကမိတွာန မံ ဗုဒ္ဓေါ, သဟ သိဿေဟိ ဂစ္ဆတု၊

မာ နံ ကလလေ အက္ကမိတ္ထ, ဟိတာယ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၃) –

ဧဝံ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ ကတွာ ပဏိဓေသိ။ ဆန္ဒတာတိ ကတ္တုကမျတာ။ သာ ယဿ ဗလဝတီ ဟောတိ, တဿ ဣဇ္ဈတိ။ သာ စ, သစေ ကောစိ ဝဒေယျ ‘‘ကော စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ သတသဟဿဉ္စ ကပ္ပေ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ဣစ္ဆတီ’’တိ, တံ သုတွာ ယော ‘‘အဟ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဥဿဟတိ, တဿ ဗလဝတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ယဒိ ကောစိ ဝဒေယျ ‘‘ကော သကလစက္ကဝါဠံ ဝီတစ္စိကာနံ အင်္ဂါရာနံ ပူရံ အက္ကမန္တော အတိက္ကမိတွာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ဣစ္ဆတိ, ကော သကလစက္ကဝါဠံ သတ္တိသူလေဟိ အာကိဏ္ဏံ အက္ကမန္တော အတိက္ကမိတွာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ဣစ္ဆတိ, ကော သကလစက္ကဝါဠံ သမတိတ္တိကံ ဥဒကပုဏ္ဏံ ဥတ္တရိတွာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ဣစ္ဆတိ, ကော သကလစက္ကဝါဠံ နိရန္တရံ ဝေဠုဂုမ္ဗသဉ္ဆန္နံ မဒ္ဒန္တော အတိက္ကမိတွာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ဣစ္ဆတီ’’တိ တံ သုတွာ ယော ‘‘အဟ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဥဿဟတိ, တဿ ဗလဝတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝရူပေန စ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒေန သမန္နာဂတော သုမေဓပဏ္ဍိတော ပဏိဓေသီတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၅။)

ဧဝံ သမိဒ္ဓါဘိနီဟာရော စ ဗောဓိသတ္တော ဣမာနိ အဋ္ဌာရသ အဘဗ္ဗဋ္ဌာနာနိ န ဥပေတိ။ သော ဟိ တတော ပဘုတိ န ဇစ္စန္ဓော ဟောတိ, န ဇစ္စဗဓိရော, န ဥမ္မတ္တကော, န ဧဠမူဂေါ, န ပီဌသပ္ပီ, န မိလက္ခူသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ဒါသိကုစ္ဆိယာ နိဗ္ဗတ္တတိ, န နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ဟောတိ, နာဿ လိင်္ဂံ ပရိဝတ္တတိ, န ပဉ္စာနန္တရိယကမ္မာနိ ကရောတိ, န ကုဋ္ဌီ ဟောတိ, န တိရစ္ဆာနယောနိယံ ဝဋ္ဋကတော ပစ္ဆိမတ္တဘာဝေါ ဟောတိ, န ခုပ္ပိပါသိကနိဇ္ဈာမတဏှိကပေတေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ကာလကဉ္စိကာသုရေသု, န အဝီစိနိရယေ, န လောကန္တရိကေသု, ကာမာဝစရေသု န မာရော ဟောတိ, ရူပါဝစရေသု န အသညီဘဝေ, န သုဒ္ဓါဝါသဘဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အရူပဘဝေသု, န အညံ စက္ကဝါဠံ သင်္ကမတိ။

ယာ စိမာ ဥဿာဟော ဥမ္မင်္ဂေါ အဝတ္ထာနံ ဟိတစရိယာ စာတိ စတဿော ဗုဒ္ဓဘူမိယော, တာဟိ သမန္နာဂတော ဟောတိ။ တတ္ထ –

‘‘ဥဿာဟော ဝီရိယံ ဝုတ္တံ, ဥမ္မင်္ဂေါ ပညာ ပဝုစ္စတိ၊

အဝတ္ထာနံ အဓိဋ္ဌာနံ, ဟိတစရိယာ မေတ္တာဘာဝနာ’’တိ။ –

ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေ စာပိ ဣမေ နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယော, ပဝိဝေကဇ္ဈာသယော, အလောဘဇ္ဈာသယော, အဒေါသဇ္ဈာသယော, အမောဟဇ္ဈာသယော, နိဿရဏဇ္ဈာသယောတိ ဆ အဇ္ဈာသယာ ဗောဓိပရိပါကာယ သံဝတ္တန္တိ, ယေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ ကာမေ ဒေါသဒဿာဝိနော, ပဝိဝေကဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ သင်္ဂဏိကာယ ဒေါသဒဿာဝိနော, အလောဘဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ လောဘေ ဒေါသဒဿာဝိနော, အဒေါသဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ ဒေါသေ ဒေါသဒဿာဝိနော, အမောဟဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ မောဟေ ဒေါသဒဿာဝိနော, နိဿရဏဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ သဗ္ဗဘဝေသု ဒေါသဒဿာဝိနောတိ ဝုစ္စန္တိ, တေဟိ စ သမန္နာဂတော ဟောတိ။

ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပန ကီဝ စိရံ ပတ္ထနာ ဝဋ္ဋတီတိ? ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ။ တတော ဩရံ န သက္ကာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ ကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တကေနာပိ စ ကာလေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ထယတော အဘိနီဟာရကရဏေ ပဉ္စ သမ္ပတ္တိယော ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တေသဉှိ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၆။)

မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ, ဝိဂတာသဝဒဿနံ၊

အဓိကာရော ဆန္ဒတာ ဧတေ, အဘိနီဟာရကာရဏာ။

တတ္ထ ဝိဂတာသဝဒဿနန္တိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ယဿ ကဿစိ ဒဿနန္တိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

အထ သာဝကာနံ ပတ္ထနာ ကိတ္တကံ ဝဋ္ဋတီတိ? ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ, အသီတိမဟာသာဝကာနံ ကပ္ပသတသဟဿံ, တထာ ဗုဒ္ဓဿ မာတာပိတူနံ ဥပဋ္ဌာကဿ ပုတ္တဿ စာတိ။ တတော ဩရံ န သက္ကာ။ ဝုတ္တနယမေဝေတ္ထ ကာရဏံ။ ဣမေသံ ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ အဓိကာရော ဆန္ဒတာတိ ဒွင်္ဂသမ္ပန္နောယေဝ အဘိနီဟာရော ဟောတိ။

ဧဝံ ဣမာယ ပတ္ထနာယ ဣမိနာ စ အဘိနီဟာရေန ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒံ ကာလံ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာ ခတ္တိယကုလေ ဝါ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဂဟပတိကုလာနံ အညတရသ္မိံ, အဂ္ဂသာဝကာ ပန ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလေသွေဝ ဗုဒ္ဓါ ဣဝ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါ သံဝဋ္ဋမာနေ ကပ္ပေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဝိဝဋ္ဋမာနေ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓေ အပ္ပတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကာလေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဗုဒ္ဓါ သယဉ္စ ဗုဇ္ဈန္တိ, ပရေ စ ဗောဓေန္တိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သယမေဝ ဗုဇ္ဈန္တိ, န ပရေ ဗောဓေန္တိ။ အတ္ထရသမေဝ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ, န ဓမ္မရသံ။ န ဟိ တေ လောကုတ္တရဓမ္မံ ပညတ္တိံ အာရောပေတွာ ဒေသေတုံ သက္ကောန္တိ, မူဂေန ဒိဋ္ဌသုပိနော ဝိယ ဝနစရကေန နဂရေ သာယိတဗျဉ္ဇနရသော ဝိယ စ နေသံ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ။ သဗ္ဗံ ဣဒ္ဓိသမာပတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါပဘေဒံ ပါပုဏန္တိ, ဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဟေဋ္ဌာ သာဝကာနံ ဥပရိ ဟောန္တိ, အညေ ပဗ္ဗာဇေတွာ အာဘိသမာစာရိကံ သိက္ခာပေန္တိ, ‘‘စိတ္တသလ္လေခေါ ကာတဗ္ဗော, ဝေါသာနံ နာပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ဥဒ္ဒေသေန ဥပေါသထံ ကရောန္တိ, ‘အဇ္ဇုပေါသထော’တိ ဝစနမတ္တေန ဝါ။ ဥပေါသထံ ကရောန္တာ စ ဂန္ဓမာဒနေ မဉ္ဇူသကရုက္ခမူလေ ရတနမာဠေ သန္နိပတိတွာ ကရောန္တီတိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ အာယသ္မတော အာနန္ဒဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ ပတ္ထနဉ္စ အဘိနီဟာရဉ္စ ကထေတွာ, ဣဒါနိ ဣမာယ ပတ္ထနာယ ဣမိနာ စ အဘိနီဟာရေန သမုဒါဂတေ တေ တေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ကထေတုံ ‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ-

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၇။)

ဒဏ္ဍ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဣမံ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တံ အဘာသိ။ အယံ တာဝ အဝိသေသေန ပုစ္ဆာဝသိတော ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိ။

֍ * ၃၅။ ဣဒါနိ ဝိသေသေန ဝတ္တဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဣမိဿာ တာဝ ဂါထာယ ဧဝံ ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အယံ ကိရ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တဘူမိံ ဩဂါဟန္တော ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အာရညိကော ဟုတွာ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေန္တော သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ ဧတံ ကိရ ဝတ္တံ အပရိပူရေတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ ပါပုဏန္တာ နာမ နတ္ထိ။ ကိံ ပနေတံ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ နာမ? ဟရဏပစ္စာဟရဏန္တိ။ တံ ယထာ ဝိဘူတံ ဟောတိ, တထာ ကထေဿာမ။

ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု ဟရတိ, န ပစ္စာဟရတိ၊ ဧကစ္စော ပစ္စာဟရတိ, န ဟရတိ၊ ဧကစ္စော ပန နေဝ ဟရတိ, န ပစ္စာဟရတိ၊ ဧကစ္စော ဟရတိ စ ပစ္စာဟရတိ စ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ပဂေဝ ဝုဋ္ဌာယ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏဝတ္တံ ကတွာ, ဗောဓိရုက္ခေ ဥဒကံ အာသိဉ္စိတွာ, ပါနီယဃဋံ ပူရေတွာ ပါနီယမာဠေ ဌပေတွာ, အာစရိယဝတ္တံ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ ကတွာ, ဒွေအသီတိ ခုဒ္ဒကဝတ္တာနိ စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနိ စ သမာဒါယ ဝတ္တတိ, သော သရီရပရိကမ္မံ ကတွာ, သေနာသနံ ပဝိသိတွာ, ယာဝ ဘိက္ခာစာရဝေလာ တာဝ ဝိဝိတ္တာသနေ ဝီတိနာမေတွာ, ဝေလံ ဉတွာ, နိဝါသေတွာ, ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ, ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ, သံဃာဋိံ ခန္ဓေ ကရိတွာ, ပတ္တံ အံသေ အာလဂ္ဂေတွာ, ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တော စေတိယင်္ဂဏံ ပတွာ, စေတိယဉ္စ ဗောဓိဉ္စ ဝန္ဒိတွာ, ဂါမသမီပေ စီဝရံ ပါရုပိတွာ, ပတ္တမာဒါယ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ, ဧဝံ ပဝိဋ္ဌော စ လာဘီ ဘိက္ခု ပုညဝါ ဥပါသကေဟိ သက္ကတဂရုကတော ဥပဋ္ဌာကကုလေ ဝါ ပဋိက္ကမနသာလာယံ ဝါ ပဋိက္ကမိတွာ ဥပါသကေဟိ တံ တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိယမာနော တေသံ ပဉှဝိဿဇ္ဇနေန ဓမ္မဒေသနာဝိက္ခေပေန စ တံ မနသိကာရံ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခမတိ, ဝိဟာရံ အာဂတောပိ ဘိက္ခူနံ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ကထေတိ, ဓမ္မံ ဘဏတိ, တံ တံ ဗျာပါရမာပဇ္ဇတိ, ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ ပုရိမယာမမ္ပိ မဇ္ဈိမယာမမ္ပိ ဧဝံ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပပဉ္စိတွာ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လာဘိဘူတော ပစ္ဆိမယာမေပိ သယတိ, နေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ဟရတိ, န ပစ္စာဟရတီတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၈။)

ယော ပန ဗျာဓိဗဟုလော ဟောတိ, ဘုတ္တာဟာရော ပစ္စူသသမယေ န သမ္မာ ပရိဏမတိ, ပဂေဝ ဝုဋ္ဌာယ ယထာဝုတ္တံ ဝတ္တံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မနသိ ကာတုံ, အညဒတ္ထု ယာဂုံ ဝါ ဘေသဇ္ဇံ ဝါ ပတ္ထယမာနော ကာလဿေဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဂါမံ ပဝိသတိ။ တတ္ထ ယာဂုံ ဝါ ဘေသဇ္ဇံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ လဒ္ဓါ ဘတ္တကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ, ပညတ္တာသနေ နိသိန္နော ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကတွာ, ဝိသေသံ ပတွာ ဝါ အပ္ပတွာ ဝါ, ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ, တေနေဝ မနသိကာရေန ဝိဟရတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပစ္စာဟရတိ န ဟရတီတိ။ ဧဒိသာ စ ဘိက္ခူ ယာဂုံ ပိဝိတွာ, ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ, ဗုဒ္ဓသာသနေ အရဟတ္တံ ပတ္တာ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ။ သီဟဠဒီပေယေဝ တေသု တေသု ဂါမေသု အာသနသာလာယ န တံ အာသနံ အတ္ထိ, ယတ္ထ ယာဂုံ ပိဝိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဘိက္ခု နတ္ထီတိ။

ယော ပန ပမာဒဝိဟာရီ ဟောတိ နိက္ခိတ္တဓုရော, သဗ္ဗဝတ္တာနိ ဘိန္ဒိတွာ ပဉ္စဝိဓစေတောခိလဝိနိဗန္ဓနဗဒ္ဓစိတ္တော ဝိဟရန္တော ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရမနနုယုတ္တော ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ ဂိဟိပပဉ္စေန ပပဉ္စိတော တုစ္ဆကော နိက္ခမတိ, အယံ ဝုစ္စတိ နေဝ ဟရတိ န ပစ္စာဟရတီတိ။

ယော ပန ပဂေဝ ဝုဋ္ဌာယ ပုရိမနယေနေဝ သဗ္ဗဝတ္တာနိ ပရိပူရေတွာ ယာဝ ဘိက္ခာစာရဝေလာ, တာဝ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ နာမ ဒုဝိဓံ – သဗ္ဗတ္ထကံ, ပါရိဟာရိယဉ္စ။ သဗ္ဗတ္ထကံ နာမ မေတ္တာ စ မရဏဿတိ စ။ တံ သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတော ‘‘သဗ္ဗတ္ထက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မေတ္တာ နာမ အာဝါသာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ အာဝါသေသု ဟိ မေတ္တာဝိဟာရီ ဘိက္ခု သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော ဟောတိ, တေန ဖာသု အသံဃဋ္ဌော ဝိဟရတိ။ ဒေဝတာသု မေတ္တာဝိဟာရီ ဒေဝတာဟိ ရက္ခိတဂေါပိတော သုခံ ဝိဟရတိ။ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီသု မေတ္တာဝိဟာရီ, တေဟိ မမာယိတော သုခံ ဝိဟရတိ။ ဂါမနိဂမာဒီသု မေတ္တာဝိဟာရီ သဗ္ဗတ္ထ ဘိက္ခာစရိယာဒီသု မနုဿေဟိ သက္ကတဂရုကတော သုခံ ဝိဟရတိ။ မရဏဿတိဘာဝနာယ ဇီဝိတနိကန္တိံ ပဟာယ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရတိ။

ယံ ပန သဒါ ပရိဟရိတဗ္ဗံ စရိတာနုကူလေန ဂဟိတတ္တာ ဒသာသုဘကသိဏာနုဿတီသု အညတရံ, စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမေဝ ဝါ, တံ သဒါ ပရိဟရိတဗ္ဗတော, ရက္ခိတဗ္ဗတော, ဘာဝေတဗ္ဗတော စ ပါရိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၄၉။)

မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိပိ တဒေဝ။ တတ္ထ ယံ ပဌမံ သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရိတွာ ပစ္ဆာ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ, တံ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန ဒဿေဿာမ။

အယဉှိ ယထာဌိတံ ယထာပဏိဟိတံ ကာယံ ဓာတုသော ပစ္စဝေက္ခတိ – ယံ ဣမသ္မိံ သရီရေ ဝီသတိကောဋ္ဌာသေသု ကက္ခဠံ ခရဂတံ, သာ ပထဝီဓာတု။ ယံ ဒွါဒသသု အာဗန္ဓနကိစ္စကရံ သ္နေဟဂတံ, သာ အာပေါဓာတု။ ယံ စတူသု ပရိပါစနကရံ ဥသုမဂတံ, သာ တေဇောဓာတု။ ယံ ပန ဆသု ဝိတ္ထမ္ဘနကရံ ဝါယောဂတံ, သာ ဝါယောဓာတု။ ယံ ပနေတ္ထ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌံ ဆိဒ္ဒံ ဝိဝရံ, သာ အာကာသဓာတု။ တံဝိဇာနနကံ စိတ္တံ ဝိညာဏဓာတု။ တတော ဥတ္တရိ အညော သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထိ။ ကေဝလံ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇောဝ အယန္တိ။

ဧဝံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနတော ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရိတွာ, ကာလံ ဉတွာ, ဥဋ္ဌာယာသနာ နိဝါသေတွာ, ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ဂစ္ဆတိ။ ဂစ္ဆန္တော စ ယထာ အန္ဓပုထုဇ္ဇနာ အဘိက္ကမာဒီသု ‘‘အတ္တာ အဘိက္ကမတိ, အတ္တနာ အဘိက္ကမော နိဗ္ဗတ္တိတော’’တိ ဝါ, ‘‘အဟံ အဘိက္ကမာမိ, မယာ အဘိက္ကမော နိဗ္ဗတ္တိတော’’တိ ဝါ သမ္မုယှန္တိ, တထာ အသမ္မုယှန္တော ‘‘အဘိက္ကမာမီတိ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ တေနေဝ စိတ္တေန သဒ္ဓိံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ သန္ဓာရဏဝါယောဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သာ ဣမံ ပထဝီဓာတွာဒိသန္နိဝေသဘူတံ ကာယသမ္မတံ အဋ္ဌိကသံဃာဋံ ဝိပ္ဖရတိ, တတော စိတ္တကိရိယာဝါယောဓာတုဝိပ္ဖါရဝသေန အယံ ကာယသမ္မတော အဋ္ဌိကသံဃာဋော အဘိက္ကမတိ။ တဿေဝံ အဘိက္ကမတော ဧကေကပါဒုဒ္ဓါရဏေ စတူသု ဓာတူသု ဝါယောဓာတုအနုဂတာ တေဇောဓာတု အဓိကာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မန္ဒာ ဣတရာ။ အတိဟရဏဝီတိဟရဏာပဟရဏေသု ပန တေဇောဓာတုအနုဂတာ ဝါယောဓာတု အဓိကာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မန္ဒာ ဣတရာ။ ဩရောဟဏေ ပန ပထဝီဓာတုအနုဂတာ အာပေါဓာတု အဓိကာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မန္ဒာ ဣတရာ။ သန္နိက္ခေပနသမုပ္ပီဠနေသု အာပေါဓာတုအနုဂတာ ပထဝီဓာတု အဓိကာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မန္ဒာ ဣတရာ။ ဣစ္စေတာ ဓာတုယော တေန တေန အတ္တနော ဥပ္ပါဒကစိတ္တေန သဒ္ဓိံ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ ကော ဧကော အဘိက္ကမတိ, ကဿ ဝါ ဧကဿ အဘိက္ကမန’’န္တိ ဧဝံ ဧကေကပါဒုဒ္ဓါရဏာဒိပ္ပကာရေသု ဧကေကသ္မိံ ပကာရေ ဥပ္ပန္နဓာတုယော, တဒဝိနိဗ္ဘုတ္တာ စ သေသာ ရူပဓမ္မာ, တံသမုဋ္ဌာပကံ စိတ္တံ, တံသမ္ပယုတ္တာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၀။)

စ သေသာ အရူပဓမ္မာတိ ဧတေ ရူပါရူပဓမ္မာ။ တတော ပရံ အတိဟရဏဝီတိဟရဏာဒီသု အညံ ပကာရံ န သမ္ပာပုဏန္တိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ အနိစ္စာ။ ယဉ္စ အနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာတိ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တောဝ ဂစ္ဆတိ။ အတ္ထကာမာ ဟိ ကုလပုတ္တာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဒသပိ ဝီသမ္ပိ တိံသမ္ပိ စတ္တာလီသမ္ပိ ပညာသမ္ပိ သဋ္ဌိပိ သတ္တတိပိ သတမ္ပိ ဧကတော ဝသန္တာ ကတိကဝတ္တံ ကတွာ ဝိဟရန္တိ – ‘‘အာဝုသော, တုမှေ န ဣဏဋ္ဌာ, န ဘယဋ္ဌာ, န ဇီဝိကာပကတာ ပဗ္ဗဇိတာ၊ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုကာမာ ပနေတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာ။ တသ္မာ ဂမနေ ဥပ္ပန္နကိလေသံ ဂမနေယေဝ နိဂ္ဂဏှထ, ဌာနေ နိသဇ္ဇာယ, သယနေ ဥပ္ပန္နကိလေသံ ဂမနေယေဝ နိဂ္ဂဏှထာ’’တိ။ တေ ဧဝံ ကတိကဝတ္တံ ကတွာ ဘိက္ခာစာရံ ဂစ္ဆန္တာ အဍ္ဎဥသဘဥသဘအဍ္ဎဂါဝုတဂါဝုတန္တရေသု ပါသာဏာ ဟောန္တိ, တာယ သညာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တာဝ ဂစ္ဆန္တိ။ သစေ ကဿစိ ဂမနေ ကိလေသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထေဝ နံ နိဂ္ဂဏှာတိ။ တထာ အသက္ကောန္တော တိဋ္ဌတိ။ အထဿ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တောပိ တိဋ္ဌတိ။ သော – ‘‘အယံ ဘိက္ခု တုယှံ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကံ ဇာနာတိ, အနနုစ္ဆဝိကံ တေ ဧတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပဋိစောဒေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ တတ္ထေဝ အရိယဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ တထာ အသက္ကောန္တော နိသီဒတိ။ အထဿ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တောပိ နိသီဒတီတိ သောယေဝ နယော။ အရိယဘူမိ ဩက္ကမိတုံ အသက္ကောန္တောပိ တံ ကိလေသံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တောဝ ဂစ္ဆတိ။ န ကမ္မဋ္ဌာနဝိပ္ပယုတ္တေန စိတ္တေန ပါဒံ ဥဒ္ဓရတိ။ ဥဒ္ဓရတိ စေ, ပဋိနိဝတ္တိတွာ ပုရိမပ္ပဒေသံယေဝ ဧတိ သီဟဠဒီပေ အာလိန္ဒကဝါသီ မဟာဖုဿဒေဝတ္ထေရော ဝိယ။

သော ကိရ ဧကူနဝီသတိ ဝဿာနိ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေန္တော ဧဝ ဝိဟာသိ။ မနုဿာပိ သုဒံ အန္တရာမဂ္ဂေ ကသန္တာ စ ဝပန္တာ စ မဒ္ဒန္တာ စ ကမ္မာနိ ကရောန္တာ ထေရံ တထာ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ – ‘‘အယံ ထေရော ပုနပ္ပုနံ နိဝတ္တိတွာ ဂစ္ဆတိ, ကိံ နု ခေါ မဂ္ဂမူဠှော, ဥဒါဟု ကိဉ္စိ ပမုဋ္ဌော’’တိ သမုလ္လပန္တိ။ သော တံ အနာဒိယိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနယုတ္တေနေဝ စိတ္တေန သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဝီသတိဝဿဗ္ဘန္တရေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အရဟတ္တပ္ပတ္တဒိဝသေ စဿ စင်္ကမနကောဋိယံ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ အင်္ဂုလီဟိ ဒီပံ ဥဇ္ဇာလေတွာ အဋ္ဌာသိ။ စတ္တာရောပိ မဟာရာဇာနော သက္ကော စ ဒေဝါနမိန္ဒော, ဗြဟ္မာ စ သဟမ္ပတိ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂမံသု။ တဉ္စ ဩဘာသံ ဒိသွာ ဝနဝါသီ မဟာတိဿတ္ထေရော တံ ဒုတိယဒိဝသေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၁။)

ပုစ္ဆိ ‘‘ရတ္တိဘာဂေ အာယသ္မတော သန္တိကေ ဩဘာသော အဟောသိ, ကိံ သော ဩဘာသော’’တိ? ထေရော ဝိက္ခေပံ ကရောန္တော ‘‘ဩဘာသော နာမ ဒီပေါဘာသောပိ ဟောတိ, မဏိဩဘာသောပီ’’တိ ဧဝမာဒိံ အာဟ။ သော ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေထ တုမှေ’’တိ နိဗဒ္ဓေါ ‘‘အာမာ’’တိ ပဋိဇာနိတွာ အာရောစေသိ။

ကာဠဝလ္လိမဏ္ဍပဝါသီ မဟာနာဂတ္ထေရော ဝိယ စ။ သောပိ ကိရ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေန္တော ‘‘ပဌမံ တာဝ ဘဂဝတော မဟာပဓာနံ ပူဇေမီ’’တိ သတ္တ ဝဿာနိ ဌာနစင်္ကမမေဝ အဓိဋ္ဌာသိ။ ပုန သောဠသ ဝဿာနိ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနယုတ္တေနေဝ စိတ္တေန ပါဒံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိပ္ပယုတ္တေန စိတ္တေန ဥဒ္ဓဋေ ပန ပဋိနိဝတ္တန္တော ဂါမသမီပံ ဂန္တွာ, ‘‘ဂါဝီ နု ပဗ္ဗဇိတော နူ’’တိ အာသင်္ကနီယပ္ပဒေသေ ဌတွာ, သံဃာဋိံ ပါရုပိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ, ဂါမဒွါရံ ပတွာ, ကစ္ဆကန္တရတော ဥဒကံ ဂဟေတွာ, ဂဏ္ဍူသံ ကတွာ ဂါမံ ပဝိသတိ ‘‘ဘိက္ခံ ဒါတုံ ဝါ ဝန္ဒိတုံ ဝါ ဥပဂတေ မနုဿေ ‘ဒီဃာယုကာ ဟောထာ’တိ ဝစနမတ္တေနပိ မာ မေ ကမ္မဋ္ဌာနဝိက္ခေပေါ အဟောသီ’’တိ သစေ ပန ‘‘အဇ္ဇ, ဘန္တေ, ကိံ သတ္တမီ, ဥဒါဟု အဋ္ဌမီ’’တိ ဒိဝသံ ပုစ္ဆန္တိ, ဥဒကံ ဂိလိတွာ အာရောစေတိ။ သစေ ဒိဝသပုစ္ဆကာ န ဟောန္တိ, နိက္ခမနဝေလာယံ ဂါမဒွါရေ နိဋ္ဌုဘိတွာဝ ယာတိ။

သီဟဠဒီပေယေဝ ကလမ္ဗတိတ္ထဝိဟာရေ ဝဿူပဂတာ ပညာသဘိက္ခူ ဝိယ စ။ တေ ကိရ ဝဿူပနာယိကဥပေါသထဒိဝသေ ကတိကဝတ္တံ အကံသု – ‘‘အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ အညမညံ နာလပိဿာမာ’’တိ။ ဂါမဉ္စ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တာ ဂါမဒွါရေ ဥဒကဂဏ္ဍူသံ ကတွာ ပဝိသိံသု, ဒိဝသေ ပုစ္ဆိတေ ဥဒကံ ဂိလိတွာ အာရောစေသုံ, အပုစ္ဆိတေ ဂါမဒွါရေ နိဋ္ဌုဘိတွာ ဝိဟာရံ အာဂမံသု။ တတ္ထ မနုဿာ နိဋ္ဌုဘနဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ဇာနိံသု ‘‘အဇ္ဇ ဧကော အာဂတော, အဇ္ဇ ဒွေ’’တိ။ ဧဝဉ္စ စိန္တေသုံ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတေ အမှေဟေဝ သဒ္ဓိံ န သလ္လပန္တိ, ဥဒါဟု အညမညမ္ပိ? ယဒိ အညမညမ္ပိ န သလ္လပန္တိ, အဒ္ဓါ ဝိဝါဒဇာတာ ဘဝိဿန္တိ, ဟန္ဒ နေသံ အညမညံ ခမာပေဿာမာ’’တိ သဗ္ဗေ ဝိဟာရံ အဂမံသု။ တတ္ထ ပညာသဘိက္ခူသု ဝဿံ ဥပဂတေသု ဒွေ ဘိက္ခူ ဧကောကာသေ နာဒ္ဒသံသု။ တတော ယော တေသု စက္ခုမာ ပုရိသော, သော ဧဝမာဟ – ‘‘န, ဘော, ကလဟကာရကာနံ ဝသနောကာသော ဤဒိသော ဟောတိ, သုသမ္မဋ္ဌံ စေတိယင်္ဂဏံ ဗောဓိယင်္ဂဏံ, သုနိက္ခိတ္တာ သမ္မဇ္ဇနိယော, သူပဋ္ဌပိတံ ပါနီယပရိဘောဇနီယ’’န္တိ။ တေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၂။)

တတောဝ နိဝတ္တာ။ တေ ဘိက္ခူ အန္တောတေမာသေယေဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏံ ပဝါရေသုံ။

ဧဝံ ကာဠဝလ္လိမဏ္ဍပဝါသီ မဟာနာဂတ္ထေရော ဝိယ ကလမ္ဗတိတ္ထဝိဟာရေ ဝဿူပဂတဘိက္ခူ ဝိယ စ ကမ္မဋ္ဌာနယုတ္တေနေဝ စိတ္တေန ပါဒံ ဥဒ္ဓရန္တော ဂါမသမီပံ ပတွာ, ဥဒကဂဏ္ဍူသံ ကတွာ, ဝီထိယော သလ္လက္ခေတွာ, ယတ္ထ သုရာသောဏ္ဍဓုတ္တာဒယော ကလဟကာရကာ စဏ္ဍဟတ္ထိအဿာဒယော ဝါ နတ္ထိ, တံ ဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ စ ပိဏ္ဍာယ စရမာနော န တုရိတတုရိတော ဝိယ ဇဝေန ဂစ္ဆတိ, ဇဝနပိဏ္ဍပါတိကဓုတင်္ဂံ နာမ နတ္ထိ။ ဝိသမဘူမိဘာဂပ္ပတ္တံ ပန ဥဒကဘရိတသကဋမိဝ နိစ္စလောဝ ဟုတွာ ဂစ္ဆတိ။ အနုဃရံ ပဝိဋ္ဌော စ ဒါတုကာမံ အဒါတုကာမံ ဝါ သလ္လက္ခေတုံ တဒနုရူပံ ကာလံ အာဂမေန္တော ဘိက္ခံ ဂဟေတွာ, ပတိရူပေ ဩကာသေ နိသီဒိတွာ, ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တော အာဟာရေ ပဋိကူလသညံ ဥပဋ္ဌပေတွာ, အက္ခဗ္ဘဉ္ဇနဝဏာလေပနပုတ္တမံသူပမာဝသေန ပစ္စဝေက္ခန္တော အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အာဟာရံ အာဟာရေတိ, နေဝ ဒဝါယ န မဒါယ…ပေ… ဘုတ္တာဝီ စ ဥဒကကိစ္စံ ကတွာ, မုဟုတ္တံ ဘတ္တကိလမထံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ, ယထာ ပုရေ ဘတ္တံ, ဧဝံ ပစ္ဆာ ဘတ္တံ ပုရိမယာမံ ပစ္ဆိမယာမဉ္စ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဟရတိ စေဝ ပစ္စာဟရတိ စာတိ။ ဧဝမေတံ ဟရဏပစ္စာဟရဏံ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။

ဧတံ ပူရေန္တော ယဒိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော ဟောတိ, ပဌမဝယေ ဧဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ နော စေ ပဌမဝယေ ပါပုဏာတိ, အထ မဇ္ဈိမဝယေ ပါပုဏာတိ။ နော စေ မဇ္ဈိမဝယေ ပါပုဏာတိ, အထ မရဏသမယေ ပါပုဏာတိ။ နော စေ မရဏသမယေ ပါပုဏာတိ, အထ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ ပါပုဏာတိ။ နော စေ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ ပါပုဏာတိ, အထ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ။ နော စေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ, အထ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ ခိပ္ပါဘိညော ဟောတိ၊ သေယျထာပိ – ထေရော ဗာဟိယော, မဟာပညော ဝါ ဟောတိ၊ သေယျထာပိ ထေရော သာရိပုတ္တော။

အယံ ပန ပစ္စေကဗောဓိသတ္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ, အာရညိကော ဟုတွာ, ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ ဧတံ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေတွာ, ကာလံ ကတွာ, ကာမာဝစရဒေဝလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တတော စဝိတွာ ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ ကုသလာ ဣတ္ထိယော တဒဟေဝ ဂဗ္ဘသဏ္ဌာနံ ဇာနန္တိ, သာ စ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၃။)

တာသမညတရာ, တသ္မာ တံ ဂဗ္ဘပတိဋ္ဌာနံ ရညော နိဝေဒေသိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, ယံ ပုညဝန္တေ သတ္တေ ဂဗ္ဘေ ဥပ္ပန္နေ မာတုဂါမော ဂဗ္ဘပရိဟာရံ လဘတိ။ တသ္မာ ရာဇာ တဿာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ အဒါသိ။ သာ တတော ပဘုတိ နာစ္စုဏှံ ကိဉ္စိ အဇ္ဈောဟရိတုံ လဘတိ, နာတိသီတံ, နာတိအမ္ဗိလံ, နာတိလောဏံ, နာတိကဋုကံ, နာတိတိတ္တကံ။ အစ္စုဏှေ ဟိ မာတရာ အဇ္ဈောဟဋေ ဂဗ္ဘဿ လောဟကုမ္ဘိဝါသော ဝိယ ဟောတိ, အတိသီတေ လောကန္တရိကဝါသော ဝိယ, အစ္စမ္ဗိလလောဏကဋုကတိတ္တကေသု ဘုတ္တေသု သတ္ထေန ဖာလေတွာ အမ္ဗိလာဒီဟိ သိတ္တာနိ ဝိယ ဂဗ္ဘသေယျကဿ အင်္ဂါနိ တိဗ္ဗဝေဒနာနိ ဟောန္တိ။ အတိစင်္ကမနဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာသယနတောပိ နံ နိဝါရေန္တိ – ‘‘ကုစ္ဆိဂတဿ သဉ္စလနဒုက္ခံ မာ အဟောသီ’’တိ။ မုဒုကတ္ထရဏတ္ထတာယ ဘူမိယံ စင်္ကမနာဒီနိ မတ္တာယ ကာတုံ လဘတိ, ဝဏ္ဏဂန္ဓာဒိသမ္ပန္နံ သာဒုသပ္ပါယံ အန္နပါနံ လဘတိ။ ပရိဂ္ဂဟေတွာဝ နံ စင်္ကမာပေန္တိ, နိသီဒါပေန္တိ, ဝုဋ္ဌာပေန္တိ။

သာ ဧဝံ ပရိဟရိယမာနာ ဂဗ္ဘပရိပါကကာလေ သူတိဃရံ ပဝိသိတွာ ပစ္စူသသမယေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ ပက္ကတေလမဒ္ဒိတမနောသိလာပိဏ္ဍိသဒိသံ ဓညပုညလက္ခဏူပေတံ။ တတော နံ ပဉ္စမဒိဝသေ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တံ ရညော ဒဿေသုံ, ရာဇာ တုဋ္ဌော ဆသဋ္ဌိယာ ဓာတီဟိ ဥပဋ္ဌာပေသိ။ သော သဗ္ဗသမ္ပတ္တီဟိ ဝဍ္ဎမာနော န စိရဿေဝ ဝိညုတံ ပါပုဏိ။ တံ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကမေဝ သမာနံ ရာဇာ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိ, ဝိဝိဓနာဋကာနိ စဿ ဥပဋ္ဌာပေသိ။ အဘိသိတ္တော ရာဇပုတ္တော ရဇ္ဇံ ကာရေသိ နာမေန ဗြဟ္မဒတ္တော သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဝီသတိယာ နဂရသဟဿေသု။ ဇမ္ဗုဒီပေ ဟိ ပုဗ္ဗေ စတုရာသီတိ နဂရသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တာနိ ပရိဟာယန္တာနိ သဋ္ဌိ အဟေသုံ, တတော ပရိဟာယန္တာနိ စတ္တာလီသံ, သဗ္ဗပရိဟာယနကာလေ ပန ဝီသတိ ဟောန္တိ။ အယဉ္စ ဗြဟ္မဒတ္တော သဗ္ဗပရိဟာယနကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တေနဿ ဝီသတိ နဂရသဟဿာနိ အဟေသုံ, ဝီသတိ ပါသာဒသဟဿာနိ, ဝီသတိ ဟတ္ထိသဟဿာနိ, ဝီသတိ အဿသဟဿာနိ, ဝီသတိ ရထသဟဿာနိ, ဝီသတိ ပတ္တိသဟဿာနိ, ဝီသတိ ဣတ္ထိသဟဿာနိ – ဩရောဓာ စ နာဋကိတ္ထိယော စ, ဝီသတိ အမစ္စသဟဿာနိ။ သော မဟာရဇ္ဇံ ကာရယမာနော ဧဝ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ ပဉ္စ အဘိညာယော, အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ ယသ္မာ ပန အဘိသိတ္တရညာ နာမ အဝဿံ အဋ္ဋကရဏေ နိသီဒိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဧကဒိဝသံ ပဂေဝ ပါတရာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ နိသီဒိ။ တတ္ထ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒံ အကံသု။ သော ‘‘အယံ သဒ္ဒေါ သမာပတ္တိယာ ဥပက္ကိလေသော’’တိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၄။)

ပါသာဒတလံ အဘိရုဟိတွာ ‘‘သမာပတ္တိံ အပ္ပေမီ’’တိ နိသိန္နော နာသက္ခိ အပ္ပေတုံ, ရဇ္ဇဝိက္ခေပေန သမာပတ္တိ ပရိဟီနာ။ တတော စိန္တေသိ ‘‘ကိံ ရဇ္ဇံ ဝရံ, ဥဒါဟု သမဏဓမ္မော’’တိ။ တတော ‘‘ရဇ္ဇသုခံ ပရိတ္တံ အနေကာဒီနဝံ, သမဏဓမ္မသုခံ ပန ဝိပုလမနေကာနိသံသံ ဥတ္တမပုရိသသေဝိတဉ္စာ’’တိ ဉတွာ အညတရံ အမစ္စံ အာဏာပေသိ – ‘‘ဣမံ ရဇ္ဇံ ဓမ္မေန သမေန အနုသာသ, မာ ခေါ အဓမ္မကာရံ အကာသီ’’တိ သဗ္ဗံ နိယျာတေတွာ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ သမာပတ္တိသုခေန ဝိဟရတိ, န ကောစိ ဥပသင်္ကမိတုံ လဘတိ အညတြ မုခဓောဝနဒန္တကဋ္ဌဒါယကဘတ္တနီဟာရကာဒီဟိ။

တတော အဒ္ဓမာသမတ္တေ ဝီတိက္ကန္တေ မဟေသီ ပုစ္ဆိ ‘‘ရာဇာ ဥယျာနဂမနဗလဒဿနနာဋကာဒီသု ကတ္ထစိ န ဒိဿတိ, ကုဟိံ ဂတော’’တိ? တဿာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သာ အမစ္စဿ ပါဟေသိ ‘‘ရဇ္ဇေ ပဋိစ္ဆိတေ အဟမ္ပိ ပဋိစ္ဆိတာ ဟောမိ, ဧတု မယာ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေတူ’’တိ။ သော ဥဘော ကဏ္ဏေ ထကေတွာ ‘‘အသဝနီယမေတ’’န္တိ ပဋိက္ခိပိ။ သာ ပုနပိ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ပေသေတွာ အနိစ္ဆမာနံ တဇ္ဇာပေသိ – ‘‘ယဒိ န ကရောသိ, ဌာနာပိ တေ စာဝေမိ, ဇီဝိတာပိ ဝေါရောပေမီ’’တိ။ သော ဘီတော ‘‘မာတုဂါမော နာမ ဒဠှနိစ္ဆယော, ကဒါစိ ဧဝမ္ပိ ကာရာပေယျာ’’တိ ဧကဒိဝသံ ရဟော ဂန္တွာ တာယ သဒ္ဓိံ သိရိသယနေ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သာ ပုညဝတီ သုခသမ္ဖဿာ။ သော တဿာ သမ္ဖဿရာဂေန ရတ္တော တတ္ထ အဘိက္ခဏံ သင်္ကိတသင်္ကိတောဝ အဂမာသိ။ အနုက္ကမေန အတ္တနော ဃရသာမိကော ဝိယ နိဗ္ဗိသင်္ကော ပဝိသိတုမာရဒ္ဓေါ။

တတော ရာဇမနုဿာ တံ ပဝတ္တိံ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ န သဒ္ဒဟတိ။ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ အာရောစေသုံ။ တတော နိလီနော သယမေဝ ဒိသွာ သဗ္ဗာမစ္စေ သန္နိပါတာပေတွာ အာရောစေသိ။ တေ – ‘‘အယံ ရာဇာပရာဓိကော ဟတ္ထစ္ဆေဒံ အရဟတိ, ပါဒစ္ဆေဒံ အရဟတီ’’တိ ယာဝ သူလေ ဥတ္တာသနံ, တာဝ သဗ္ဗကမ္မကာရဏာနိ နိဒ္ဒိသိံသု။ ရာဇာ – ‘‘ဧတဿ ဝဓဗန္ဓနတာဠနေ မယှံ ဝိဟိံသာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ဇီဝိတာ ဝေါရောပနေ ပါဏာတိပါတော ဘဝေယျ, ဓနဟရဏေ အဒိန္နာဒါနံ, အလံ ဧဝရူပေဟိ ကတေဟိ, ဣမံ မမ ရဇ္ဇာ နိက္ကဍ္ဎထာ’’တိ အာဟ။ အမစ္စာ တံ နိဗ္ဗိသယံ အကံသု။ သော အတ္တနော ဓနသာရဉ္စ ပုတ္တဒါရဉ္စ ဂဟေတွာ ပရဝိသယံ အဂမာသိ။ တတ္ထ ရာဇာ သုတွာ ‘‘ကိံ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ, ဣစ္ဆာမိ တံ ဥပဋ္ဌာတု’’န္တိ။ သော တံ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အမစ္စော ကတိပါဟစ္စယေန လဒ္ဓဝိဿာသော တံ ရာဇာနံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘မဟာရာဇ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၅။)

အမက္ခိကမဓုံ ပဿာမိ, တံ ခါဒန္တော နတ္ထီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ ဧတံ ဥပ္ပဏ္ဍေတုကာမော ဘဏတီ’’တိ န သုဏာတိ။ သော အန္တရံ လဘိတွာ ပုနပိ သုဋ္ဌုတရံ ဝဏ္ဏေတွာ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘မံ နေတွာ မာရေတုကာမောသီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘မာ, ဒေဝ, ဧဝံ အဝစ, ယဒိ န သဒ္ဒဟသိ, မနုဿေ ပေသေဟီ’’တိ။ သော မနုဿေ ပေသေသိ။ တေ ဂန္တွာ ဂေါပုရံ ခဏိတွာ ရညော သယနဃရေ ဥဋ္ဌဟိံသု။

ရာဇာ ဒိသွာ ‘‘ကိဿ အာဂတာတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘စောရာ မယံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇာ တေသံ ဓနံ ဒါပေတွာ ‘‘မာ ပုန ဧဝမကတ္ထာ’’တိ ဩဝဒိတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တေ အာဂန္တွာ တဿ ရညော အာရောစေသုံ။ သော ပုနပိ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ တထေဝ ဝီမံသိတွာ ‘‘သီလဝါ ရာဇာ’’တိ စတုရင်္ဂိနိံ သေနံ သန္နယှိတွာ သီမန္တရေ ဧကံ နဂရံ ဥပဂမ္မ တတ္ထ အမစ္စဿ ပါဟေသိ ‘‘နဂရံ ဝါ မေ ဒေဟိ ယုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ။ သော ဗြဟ္မဒတ္တဿ တမတ္ထံ အာရောစာပေသိ ‘‘အာဏာပေတု ဒေဝေါ ကိံ ယုဇ္ဈာမိ, ဥဒါဟု နဂရံ ဒေမီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘န ယုဇ္ဈိတဗ္ဗံ, နဂရံ ဒတွာ ဣဓာဂစ္ဆာ’’တိ ပေသေသိ။ သော တထာ အကာသိ။ ပဋိရာဇာပိ တံ နဂရံ ဂဟေတွာ အဝသေသနဂရေသုပိ တထေဝ ဒူတံ ပါဟေသိ။ တေပိ အမစ္စာ တထေဝ ဗြဟ္မဒတ္တဿ အာရောစေတွာ တေန ‘‘န ယုဇ္ဈိတဗ္ဗံ, ဣဓာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တာ ဗာရာဏသိံ အာဂမံသု။

တတော အမစ္စာ ဗြဟ္မဒတ္တံ အာဟံသု – ‘‘မဟာရာဇ, တေန သဟ ယုဇ္ဈာမာ’’တိ။ ရာဇာ – ‘‘မမ ပါဏာတိပါတော ဘဝိဿတီ’’တိ ဝါရေသိ။ အမစ္စာ – ‘‘မယံ, မဟာရာဇ, တံ ဇီဝဂ္ဂါဟံ ဂဟေတွာ ဣဓေဝ အာနေဿာမာ’’တိ နာနာဥပါယေဟိ ရာဇာနံ သညာပေတွာ ‘‘ဧဟိ မဟာရာဇာ’’တိ ဂန္တုံ အာရဒ္ဓါ။ ရာဇာ ‘‘သစေ သတ္တမာရဏပ္ပဟရဏဝိလုမ္ပနကမ္မံ န ကရောထ, ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဘဏတိ။ အမစ္စာ ‘‘န, ဒေဝ, ကရောမ, ဘယံ ဒဿေတွာ ပလာပေမာ’’တိ စတုရင်္ဂိနိံ သေနံ သန္နယှိတွာ ဃဋေသု ဒီပေ ပက္ခိပိတွာ ရတ္တိံ ဂစ္ဆိံသု။ ပဋိရာဇာ တံ ဒိဝသံ ဗာရာဏသိသမီပေ နဂရံ ဂဟေတွာ ဣဒါနိ ကိန္တိ ရတ္တိံ သန္နာဟံ မောစာပေတွာ ပမတ္တော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ သဒ္ဓိံ ဗလကာယေန။ တတော အမစ္စာ ဗာရာဏသိရာဇာနံ ဂဟေတွာ ပဋိရညော ခန္ဓာဝါရံ ဂန္တွာ သဗ္ဗဃဋေဟိ ဒီပေ နိဟရာပေတွာ ဧကပဇ္ဇောတာယ သေနာယ သဒ္ဒံ အကံသု။ ပဋိရညော အမစ္စော မဟာဗလံ ဒိသွာ ဘီတော အတ္တနော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ အမက္ခိကမဓုံ ခါဒါဟီ’’တိ မဟာသဒ္ဒံ အကာသိ။ တထာ ဒုတိယောပိ, တတိယောပိ။ ပဋိရာဇာ တေန သဒ္ဒေန

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၆။)

ပဋိဗုဇ္ဈိတွာ ဘယံ သန္တာသံ အာပဇ္ဇိ။ ဥက္ကုဋ္ဌိသတာနိ ပဝတ္တိံသု။ သော ‘‘ပရဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ အမိတ္တဟတ္ထံ ပတ္တောမှီ’’တိ သဗ္ဗရတ္တိံ တံ တံ ဝိပ္ပလပိတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ‘‘ဓမ္မိကော ရာဇာ, ဥပရောဓံ န ကရေယျ, ဂန္တွာ ခမာပေမီ’’တိ စိန္တေတွာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ‘‘ခမ, မဟာရာဇ, မယှံ အပရာဓ’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ တံ ဩဝဒိတွာ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, ခမာမိ တေ’’တိ အာဟ။ သော ရညာ ဧဝံ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ပရမဿာသပ္ပတ္တော အဟောသိ, ဗာရာဏသိရညော သမီပေယေဝ ဇနပဒေ ရဇ္ဇံ လဘိ။ တေ အညမညံ သဟာယကာ အဟေသုံ။

အထ ဗြဟ္မဒတ္တော ဒွေပိ သေနာ သမ္မောဒမာနာ ဧကတော ဌိတာ ဒိသွာ ‘‘မမေကဿ စိတ္တာနုရက္ခဏာယ အသ္မိံ ဇနကာယေ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ လောဟိတဗိန္ဒု န ဥပ္ပန္နံ။ အဟော သာဓု, အဟော သုဋ္ဌု, သဗ္ဗေ သတ္တာ သုခိတာ ဟောန္တု, အဝေရာ ဟောန္တု, အဗျာပဇ္ဈာ ဟောန္တူ’’တိ မေတ္တာဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ, တဒေဝ ပါဒကံ ကတွာ, သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ, ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ သစ္ဆိကတွာ, သယမ္ဘုတံ ပါပုဏိ။ တံ မဂ္ဂသုခေန ဖလသုခေန သုခိတံ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ နိသိန္နံ အမစ္စာ ပဏိပါတံ ကတွာ အာဟံသု – ‘‘ယာနကာလော, မဟာရာဇ, ဝိဇိတဗလကာယဿ သက္ကာရော ကာတဗ္ဗော, ပရာဇိတဗလကာယဿ ဘတ္တပရိဗ္ဗယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ။ သော အာဟ – ‘‘နာဟံ, ဘဏေ, ရာဇာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ နာမာဟ’’န္တိ။ ကိံ ဒေဝေါ ဘဏတိ, န ဧဒိသာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ? ကီဒိသာ, ဘဏေ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါတိ? ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နာမ ဒွင်္ဂုလကေသမဿု အဋ္ဌပရိက္ခာရယုတ္တာ ဘဝန္တီတိ။ သော ဒက္ခိဏဟတ္ထေန သီသံ ပရာမသိ, တာဝဒေဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ, ပဗ္ဗဇိတဝေသော ပါတုရဟောသိ, ဒွင်္ဂုလကေသမဿု အဋ္ဌပရိက္ခာရသမန္နာဂတော ဝဿသတိကတ္ထေရသဒိသော အဟောသိ။ သော စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဒုမပုပ္ဖေ နိသီဒိ။ အမစ္စာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ကမ္မဋ္ဌာနံ, ကထံ အဓိဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော ယတော အဿ မေတ္တာဈာနကမ္မဋ္ဌာနံ အဟောသိ, တဉ္စ ဝိပဿနံ ဝိပဿိတွာ အဓိဂတော, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဥဒါနဂါထဉ္စ ဗျာကရဏဂါထဉ္စ ဣမညေဝ ဂါထံ အဘာသိ ‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍ’’န္တိ။

တတ္ထ သဗ္ဗေသူတိ အနဝသေသေသု။ ဘူတေသူတိ သတ္တေသု။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရံ ပန ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝက္ခာမ။ နိဓာယာတိ နိက္ခိပိတွာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၇။)

ဒဏ္ဍန္တိ ကာယဝစီမနောဒဏ္ဍံ, ကာယဒုစ္စရိတာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ ကာယဒုစ္စရိတဉှိ ဒဏ္ဍယတီတိ ဒဏ္ဍော, ဗာဓေတိ အနယဗျသနံ ပါပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဝစီဒုစ္စရိတံ မနောဒုစ္စရိတံ စ။ ပဟရဏဒဏ္ဍော ဧဝ ဝါ ဒဏ္ဍော, တံ နိဓာယာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝိဟေဌယန္တိ အဝိဟေဌယန္တော။ အညတရမ္ပီတိ ယံကိဉ္စိ ဧကမ္ပိ။ တေသန္တိ တေသံ သဗ္ဗဘူတာနံ။ န ပုတ္တမိစ္ဆေယျာတိ အတြဇော, ခေတြဇော, ဒိန္နကော, အန္တေဝါသိကောတိ ဣမေသု စတူသု ပုတ္တေသု ယံ ကိဉ္စိ ပုတ္တံ န ဣစ္ဆေယျ။ ကုတော သဟာယန္တိ သဟာယံ ပန ဣစ္ဆေယျာတိ ကုတော ဧဝ ဧတံ။

ဧကောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတေန ဧကော, အဒုတိယဋ္ဌေန ဧကော, တဏှာပဟာနေန ဧကော, ဧကန္တဝိဂတကိလေသောတိ ဧကော, ဧကော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဧကော။ သမဏသဟဿဿာပိ ဟိ မဇ္ဈေ ဝတ္တမာနော ဂိဟိသညောဇနဿ ဆိန္နတ္တာ ဧကော – ဧဝံ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတေန ဧကော။ ဧကော တိဋ္ဌတိ, ဧကော ဂစ္ဆတိ, ဧကော နိသီဒတိ, ဧကော သေယျံ ကပ္ပေတိ, ဧကော ဣရိယတိ ဝတ္တတီတိ – ဧဝံ အဒုတိယဋ္ဌေန ဧကော။

‘‘တဏှာဒုတိယော ပုရိသော, ဒီဃမဒ္ဓါနသံသရံ၊

ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ, သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ။

‘‘ဧဝမာဒီနဝံ ဉတွာ, တဏှံ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝံ၊

ဝီတတဏှော အနာဒါနော, သတော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၁၅, ၁၀၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၇) –

ဧဝံ တဏှာပဟာနဋ္ဌေန ဧကော။ သဗ္ဗကိလေသာဿ ပဟီနာ ဥစ္ဆိန္နမူလာ တာလာဝတ္ထုကတာ အနဘာဝံကတာ အာယတိံ အနုပ္ပါဒဓမ္မာတိ – ဧဝံ ဧကန္တဝိဂတကိလေသောတိ ဧကော။ အနာစရိယကော ဟုတွာ သယမ္ဘူ သာမညေဝ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ – ဧဝံ ဧကော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဧကော။

စရေတိ ယာ ဣမာ အဋ္ဌ စရိယာယော၊ သေယျထိဒံ – ပဏိဓိသမ္ပန္နာနံ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဣရိယာပထစရိယာ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ အဇ္ဈတ္တိကာယတနေသု အာယတနစရိယာ, အပ္ပမာဒဝိဟာရီနံ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သတိစရိယာ, အဓိစိတ္တမနုယုတ္တာနံ စတူသု ဈာနေသု သမာဓိစရိယာ, ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာနံ စတူသု အရိယသစ္စေသု ဉာဏစရိယာ, သမ္မာ ပဋိပန္နာနံ စတူသု အရိယမဂ္ဂေသု မဂ္ဂစရိယာ, အဓိဂတပ္ဖလာနံ စတူသု သာမည-

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၈။)

ဖလေသု ပတ္တိစရိယာ, တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗသတ္တေသု လောကတ္ထစရိယာ, တတ္ထ ပဒေသတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနန္တိ။ ယထာဟ – ‘‘စရိယာတိ အဋ္ဌ စရိယာယော ဣရိယာပထစရိယာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၉၇၊ ၃။၂၈) ဝိတ္ထာရော။ တာဟိ စရိယာဟိ သမန္နာဂတော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယာ ဣမာ ‘‘အဓိမုစ္စန္တော သဒ္ဓါယ စရတိ, ပဂ္ဂဏှန္တော ဝီရိယေန စရတိ, ဥပဋ္ဌဟန္တော သတိယာ စရတိ, အဝိက္ခိတ္တော သမာဓိနာ စရတိ, ပဇာနန္တော ပညာယ စရတိ, ဝိဇာနန္တော ဝိညာဏေန စရတိ, ဧဝံ ပဋိပန္နဿ ကုသလာ ဓမ္မာ အာယတန္တီတိ အာယတနစရိယာယ စရတိ, ဧဝံ ပဋိပန္နော ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ ဝိသေသစရိယာယ စရတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၉၇၊ ၃။၂၉) ဧဝံ အပရာပိ အဋ္ဌ စရိယာ ဝုတ္တာ။ တာဟိပိ သမန္နာဂတော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ ဧတ္ထ ခဂ္ဂဝိသာဏံ နာမ ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂံ။ ကပ္ပသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ပကာသယိဿာမ။ ဣဓ ပနာယံ ‘‘သတ္ထုကပ္ပေန ဝတ, ဘော, ကိရ သာဝကေန သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၀) ဧဝမာဒီသု ဝိယ ပဋိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ ခဂ္ဂဝိသာဏသဒိသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ တာဝေတ္ထ ပဒတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

အဓိပ္ပါယာနုသန္ဓိတော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယွာယံ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဒဏ္ဍော ဘူတေသု ပဝတ္တိယမာနော အဟိတော ဟောတိ, တံ တေသု အပ္ပဝတ္တနေန တပ္ပဋိပက္ခဘူတာယ မေတ္တာယ ပရဟိတူပသံဟာရေန စ သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ, နိဟိတဒဏ္ဍတ္တာ ဧဝ စ။ ယထာ အနိဟိတဒဏ္ဍာ သတ္တာ ဘူတာနိ ဒဏ္ဍေန ဝါ သတ္ထေန ဝါ ပါဏိနာ ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါ ဝိဟေဌယန္တိ, တထာ အဝိဟေဌယံ အညတရမ္ပိ တေသံ။ ဣမံ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနမာဂမ္မ ယဒေဝ တတ္ထ ဝေဒနာဂတံ သညာသင်္ခါရဝိညာဏဂတံ တဉ္စ တဒနုသာရေနေဝ တဒညဉ္စ သင်္ခါရဂတံ ဝိပဿိတွာ ဣမံ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ အယံ တာဝ အဓိပ္ပါယော။

အယံ ပန အနုသန္ဓိ – ဧဝံ ဝုတ္တေ တေ အမစ္စာ အာဟံသု – ‘‘ဣဒါနိ, ဘန္တေ, ကုဟိံ ဂစ္ဆထာ’’တိ? တတော တေန ‘‘ပုဗ္ဗပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ ကတ္ထ ဝသန္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ဉတွာ ‘‘ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ’’တိ ဝုတ္တေ ပုနာဟံသု – ‘‘အမှေ ဒါနိ, ဘန္တေ, ပဇဟထ, န ဣစ္ဆထာ’’တိ။ အထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အာဟ – ‘‘န ပုတ္တမိစ္ဆေယျာ’’တိ သဗ္ဗံ။ တတြာဓိပ္ပါယော – အဟံ ဣဒါနိ အတြဇာဒီသု

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၅၉။)

ယံကိဉ္စိ ပုတ္တမ္ပိ န ဣစ္ဆေယျံ, ကုတော ပန တုမှာဒိသံ သဟာယံ? တသ္မာ တုမှေသုပိ ယော မယာ သဒ္ဓိံ ဂန္တုံ မာဒိသော ဝါ ဟောတုံ ဣစ္ဆတိ, သော ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ။ အထ ဝါ တေဟိ ‘‘အမှေ ဒါနိ, ဘန္တေ, ပဇဟထ န ဣစ္ဆထာ’’တိ ဝုတ္တေ သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ‘‘န ပုတ္တမိစ္ဆေယျ ကုတော သဟာယ’’န္တိ ဝတွာ အတ္တနော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ဧကစရိယာယ ဂုဏံ ဒိသွာ ပမုဒိတော ပီတိသောမနဿဇာတော ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ – ‘‘ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။ ဧဝံ ဝတွာ ပေက္ခမာနဿေဝ မဟာဇနဿ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ဂန္ဓမာဒနံ အဂမာသိ။

ဂန္ဓမာဒနော နာမ ဟိမဝတိ စူဠကာဠပဗ္ဗတံ, မဟာကာဠပဗ္ဗတံ, နာဂပလိဝေဌနံ, စန္ဒဂဗ္ဘံ, သူရိယဂဗ္ဘံ, သုဝဏ္ဏပဿံ, ဟိမဝန္တပဗ္ဗတန္တိ သတ္တ ပဗ္ဗတေ အတိက္ကမ္မ ဟောတိ။ တတ္ထ နန္ဒမူလကံ နာမ ပဗ္ဘာရံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဝသနောကာသော။ တိဿော စ ဂုဟာယော – သုဝဏ္ဏဂုဟာ, မဏိဂုဟာ, ရဇတဂုဟာတိ။ တတ္ထ မဏိဂုဟာဒွါရေ မဉ္ဇူသကော နာမ ရုက္ခော ယောဇနံ ဥဗ္ဗေဓေန, ယောဇနံ ဝိတ္ထာရေန။ သော ယတ္တကာနိ ဥဒကေ ဝါ ထလေ ဝါ ပုပ္ဖါနိ, သဗ္ဗာနိ တာနိ ပုပ္ဖယတိ ဝိသေသေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဂမနဒိဝသေ။ တဿူပရိတော သဗ္ဗရတနမာဠော ဟောတိ။ တတ္ထ သမ္မဇ္ဇနကဝါတော ကစဝရံ ဆဍ္ဍေတိ, သမကရဏဝါတော သဗ္ဗရတနမယံ ဝါလိကံ သမံ ကရောတိ, သိဉ္စနကဝါတော အနောတတ္တဒဟတော အာနေတွာ ဥဒကံ သိဉ္စတိ, သုဂန္ဓကရဏဝါတော ဟိမဝန္တတော သဗ္ဗေသံ ဂန္ဓရုက္ခာနံ ဂန္ဓေ အာနေတိ, ဩစိနကဝါတော ပုပ္ဖါနိ ဩစိနိတွာ ပါတေတိ, သန္ထရကဝါတော သဗ္ဗတ္ထ သန္ထရတိ။ သဒါ ပညတ္တာနေဝ စေတ္ထ အာသနာနိ ဟောန္တိ, ယေသု ပစ္စေကဗုဒ္ဓုပ္ပါဒဒိဝသေ ဥပေါသထဒိဝသေ စ သဗ္ဗပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သန္နိပတိတွာ နိသီဒန္တိ။ အယံ တတ္ထ ပကတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓ-ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ တတ္ထ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒတိ။ တတော သစေ တသ္မိံ ကာလေ အညေပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တေပိ တင်္ခဏံ သန္နိပတိတွာ ပညတ္တာသနေသု နိသီဒန္တိ။ နိသီဒိတွာ စ ကိဉ္စိဒေဝ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌဟန္တိ, တတော သံဃတ္ထေရော အဓုနာဂတပစ္စေကဗုဒ္ဓံ သဗ္ဗေသံ အနုမောဒနတ္ထာယ ‘‘ကထမဓိဂတ’’န္တိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ။ တဒါပိ သော တမေဝ အတ္တနော ဥဒါနဗျာကရဏဂါထံ ဘာသတိ။ ပုန ဘဂဝါပိ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပုဋ္ဌော တမေဝ ဂါထံ ဘာသတိ, အာနန္ဒော စ သင်္ဂီတိယန္တိ ဧဝမေကေကာ ဂါထာ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိအဘိသမ္ဗုဒ္ဓဋ္ဌာနေ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၀။)

မဉ္ဇူသကမာဠေ, အာနန္ဒေန ပုစ္ဆိတကာလေ, သင်္ဂီတိယန္တိ စတုက္ခတ္တုံ ဘာသိတာ ဟောတီတိ။

ပဌမဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၃၆။ သံသဂ္ဂဇာတဿာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ ပုရိမနယေနေဝ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ, ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ, နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ, လက္ခဏသမ္မသနံ ကတွာ, အရိယမဂ္ဂံ အနဓိဂမ္မ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော တတော စုတော ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဝဍ္ဎမာနော ယတော ပဘုတိ ‘‘အယံ ဣတ္ထီ အယံ ပုရိသော’’တိ ဝိသေသံ အညာသိ, တတုပါဒါယ ဣတ္ထီနံ ဟတ္ထေ န ရမတိ, ဥစ္ဆာဒနနှာပနမဏ္ဍနာဒိမတ္တမ္ပိ န သဟတိ။ တံ ပုရိသာ ဧဝ ပေါသေန္တိ, ထညပါယနကာလေ ဓာတိယော ကဉ္စုကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ပုရိသဝေသေန ထညံ ပါယေန္တိ။ သော ဣတ္ထီနံ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ သဒ္ဒံ ဝါ သုတွာ ရောဒတိ, ဝိညုတံ ပတ္တောပိ ဣတ္ထိယော ပဿိတုံ န ဣစ္ဆတိ, တေန တံ အနိတ္ထိဂန္ဓောတွေဝ သဉ္ဇာနိံသု။

တသ္မိံ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကေ ဇာတေ ရာဇာ ‘‘ကုလဝံသံ သဏ္ဌပေဿာမီ’’တိ နာနာကုလေဟိ တဿ အနုရူပါ ကညာယော အာနေတွာ အညတရံ အမစ္စံ အာဏာပေသိ ‘‘ကုမာရံ ရမာပေဟီ’’တိ။ အမစ္စော ဥပါယေန တံ ရမာပေတုကာမော တဿ အဝိဒူရေ သာဏိပါကာရံ ပရိက္ခိပါပေတွာ နာဋကာနိ ပယောဇာပေသိ။ ကုမာရော ဂီတဝါဒိတသဒ္ဒံ သုတွာ – ‘‘ကဿေသော သဒ္ဒေါ’’တိ အာဟ။ အမစ္စော ‘‘တဝေသော, ဒေဝ, နာဋကိတ္ထီနံ သဒ္ဒေါ, ပုညဝန္တာနံ ဤဒိသာနိ နာဋကာနိ ဟောန္တိ, အဘိရမ, ဒေဝ, မဟာပုညောသိ တွ’’န္တိ အာဟ။ ကုမာရော အမစ္စံ ဒဏ္ဍေန တာဠာပေတွာ နိက္ကဍ္ဎာပေသိ။ သော ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ကုမာရဿ မာတရာ သဟ ဂန္တွာ, ကုမာရံ ခမာပေတွာ, ပုန အမစ္စံ အပ္ပေသိ။ ကုမာရော တေဟိ အတိနိပ္ပီဠိယမာနော သေဋ္ဌသုဝဏ္ဏံ ဒတွာ သုဝဏ္ဏကာရေ အာဏာပေသိ – ‘‘သုန္ဒရံ ဣတ္ထိရူပံ ကရောထာ’’တိ။ တေ ဝိဿကမ္မုနာ နိမ္မိတသဒိသံ သဗ္ဗာလင်္ကာရဝိဘူသိတံ ဣတ္ထိရူပံ ကတွာ ဒဿေသုံ။ ကုမာရော ဒိသွာ ဝိမှယေန သီသံ စာလေတွာ မာတာပိတူနံ ပေသေသိ ‘‘ယဒိ ဤဒိသိံ ဣတ္ထိံ လဘိဿာမိ, ဂဏှိဿာမီ’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၁။)

မာတာပိတရော ‘‘အမှာကံ ပုတ္တော မဟာပုညော, အဝဿံ တေန သဟ ကတပုညာ ကာစိ ဒါရိကာ လောကေ ဥပ္ပန္နာ ဘဝိဿတီ’’တိ တံ သုဝဏ္ဏရူပံ ရထံ အာရောပေတွာ အမစ္စာနံ အပ္ပေသုံ ‘‘ဂစ္ဆထ, ဤဒိသိံ ဒါရိကံ ဂဝေသထာ’’တိ။ တေ ဂဟေတွာ သောဠသ မဟာဇနပဒေ ဝိစရန္တာ တံ တံ ဂါမံ ဂန္တွာ ဥဒကတိတ္ထာဒီသု ယတ္ထ ယတ္ထ ဇနသမူဟံ ပဿန္တိ, တတ္ထ တတ္ထ ဒေဝတံ ဝိယ သုဝဏ္ဏရူပံ ဌပေတွာ နာနာပုပ္ဖဝတ္ထာလင်္ကာရေဟိ ပူဇံ ကတွာ, ဝိတာနံ ဗန္ဓိတွာ, ဧကမန္တံ တိဋ္ဌန္တိ – ‘‘ယဒိ ကေနစိ ဧဝရူပါ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ ဘဝိဿတိ, သော ကထံ သမုဋ္ဌာပေဿတီ’’တိ? ဧတေနုပါယေန အညတြ မဒ္ဒရဋ္ဌာ သဗ္ဗေ ဇနပဒေ အာဟိဏ္ဍိတွာ တံ ‘‘ခုဒ္ဒကရဋ္ဌ’’န္တိ အဝမညမာနာ တတ္ထ ပဌမံ အဂန္တွာ နိဝတ္တိံသု။

တတော နေသံ အဟောသိ ‘‘မဒ္ဒရဋ္ဌမ္ပိ တာဝ ဂစ္ဆာမ, မာ နော ဗာရာဏသိံ ပဝိဋ္ဌေပိ ရာဇာ ပုန ပါဟေသီ’’တိ မဒ္ဒရဋ္ဌေ သာဂလနဂရံ အဂမံသု။ သာဂလနဂရေ စ မဒ္ဒဝေါ နာမ ရာဇာ။ တဿ ဓီတာ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ အဘိရူပါ ဟောတိ။ တဿာ ဝဏ္ဏဒါသိယော နှာနောဒကတ္ထာယ တိတ္ထံ ဂတာ။ တတ္ထ အမစ္စေဟိ ဌပိတံ တံ သုဝဏ္ဏရူပံ ဒူရတောဝ ဒိသွာ ‘‘အမှေ ဥဒကတ္ထာယ ပေသေတွာ ရာဇပုတ္တီ သယမေဝ အာဂတာ’’တိ ဘဏန္တိယော သမီပံ ဂန္တွာ ‘‘နာယံ သာမိနီ, အမှာကံ သာမိနီ ဣတော အဘိရူပတရာ’’တိ အာဟံသု။ အမစ္စာ တံ သုတွာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ အနုရူပေန နယေန ဒါရိကံ ယာစိံသု, သောပိ အဒါသိ။ တတော ဗာရာဏသိရညော ပါဟေသုံ ‘‘လဒ္ဓါ ဒါရိကာ, သာမံ အာဂစ္ဆိဿတိ, ဥဒါဟု အမှေဝ အာနေမာ’’တိ? သော စ ‘‘မယိ အာဂစ္ဆန္တေ ဇနပဒပီဠာ ဘဝိဿတိ, တုမှေဝ အာနေထာ’’တိ ပေသေသိ။

အမစ္စာ ဒါရိကံ ဂဟေတွာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ကုမာရဿ ပါဟေသုံ – ‘‘လဒ္ဓါ သုဝဏ္ဏရူပသဒိသီ ဒါရိကာ’’တိ။ ကုမာရော သုတွာဝ ရာဂေန အဘိဘူတော ပဌမဇ္ဈာနာ ပရိဟာယိ။ သော ဒူတပရမ္ပရံ ပေသေသိ ‘‘သီဃံ အာနေထ, သီဃံ အာနေထာ’’တိ။ တေ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိဝါသေနေဝ ဗာရာဏသိံ ပတွာ ဗဟိနဂရေ ဌိတာ ရညော ပါဟေသုံ – ‘‘အဇ္ဇ ပဝိသိတဗ္ဗံ, နော’’တိ? ရာဇာ ‘‘သေဋ္ဌကုလာ အာနီတာ ဒါရိကာ, မင်္ဂလကိရိယံ ကတွာ မဟာသက္ကာရေန ပဝေသေဿာမ, ဥယျာနံ တာဝ နံ နေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ တေ တထာ အကံသု။ သာ အစ္စန္တသုခုမာလာ ယာနုဂ္ဃါတေန ဥဗ္ဗာဠှာ အဒ္ဓါနပရိဿမေန ဥပ္ပန္နဝါတရောဂါ မိလာတမာလာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၂။)

ဝိယ ဟုတွာ ရတ္တိံယေဝ ကာလမကာသိ။ အမစ္စာ ‘‘သက္ကာရာ ပရိဘဋ္ဌမှာ’’တိ ပရိဒေဝိံသု။ ရာဇာ စ နာဂရာ စ ‘‘ကုလဝံသော ဝိနဋ္ဌော’’တိ ပရိဒေဝိံသု။ နဂရေ မဟာကောလာဟလံ အဟောသိ။ ကုမာရဿ သုတမတ္တေယေဝ မဟာသောကော ဥဒပါဒိ။ တတော ကုမာရော သောကဿ မူလံ ခဏိတုမာရဒ္ဓေါ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ သောကော နာမ န အဇာတဿ ဟောတိ, ဇာတဿ ပန ဟောတိ, တသ္မာ ဇာတိံ ပဋိစ္စ သောကော’’တိ။ ‘‘ဇာတိ ပန ကိံ ပဋိစ္စာ’’တိ? တတော ‘‘ဘဝံ ပဋိစ္စ ဇာတီ’’တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဝနာနုဘာဝေန ယောနိသော မနသိကရောန္တော အနုလောမပဋိလောမပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ ဒိသွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော တတ္ထေဝ နိသိန္နော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ တံ မဂ္ဂဖလသုခေန သုခိတံ သန္တိန္ဒြိယံ သန္တမာနသံ နိသိန္နံ ဒိသွာ, ပဏိပါတံ ကတွာ, အမစ္စာ အာဟံသု – ‘‘မာ သောစိ, ဒေဝ, မဟန္တော ဇမ္ဗုဒီပေါ, အညံ တတော သုန္ဒရတရံ အာနေဿာမာ’’တိ။ သော အာဟ – ‘‘နာဟံ သောစကော, နိဿောကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အဟ’’န္တိ။ ဣတော ပရံ သဗ္ဗံ ပုရိမဂါထာသဒိသမေဝ ဌပေတွာ ဂါထာဝဏ္ဏနံ။

ဂါထာဝဏ္ဏနာယံ ပန သံသဂ္ဂဇာတဿာတိ ဇာတသံသဂ္ဂဿ။ တတ္ထ ဒဿန, သဝန, ကာယ, သမုလ္လပန, သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂဝသေန ပဉ္စဝိဓော သံသဂ္ဂေါ။ တတ္ထ အညမညံ ဒိသွာ စက္ခုဝိညာဏဝီထိဝသေန ဥပ္ပန္နရာဂေါ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ နာမ။ တတ္ထ သီဟဠဒီပေ ကာဠဒီဃဝါပီဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ကလျာဏဝိဟာရဝါသီဒီဃဘာဏကဒဟရဘိက္ခုံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ကေနစိ ဥပါယေန တံ အလဘိတွာ, ကာလကတာ ကုဋုမ္ဗိယဓီတာ, တဿာ နိဝါသနစောဠခဏ္ဍံ ဒိသွာ ‘‘ဧဝရူပဝတ္ထဓာရိနိယာ နာမ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ နာလတ္ထ’’န္တိ ဟဒယံ ဖာလေတွာ ကာလကတော။ သော ဧဝ စ ဒဟရော နိဒဿနံ။

ပရေဟိ ပန ကထိယမာနံ ရူပါဒိသမ္ပတ္တိံ အတ္တနာ ဝါ ဟသိတလပိတဂီတသဒ္ဒံ သုတွာ သောတဝိညာဏဝီထိဝသေန ဥပ္ပန္နော ရာဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ နာမ။ တတြာပိ ဂိရိဂါမဝါသီကမ္မာရဓီတာယ ပဉ္စဟိ ကုမာရီဟိ သဒ္ဓိံ ပဒုမဿရံ ဂန္တွာ, နှတွာ မာလံ အာရောပေတွာ, ဥစ္စာသဒ္ဒေန ဂါယန္တိယာ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော သဒ္ဒံ သုတွာ ကာမရာဂေန ဝိသေသာ ပရိဟာယိတွာ အနယဗျသနံ ပတ္တော ပဉ္စဂ္ဂဠလေဏဝါသီ တိဿဒဟရော နိဒဿနံ။

အညမညံ အင်္ဂပရာမသနေန ဥပ္ပန္နရာဂေါ ကာယသံသဂ္ဂေါ နာမ။ ဓမ္မဂါယနဒဟရဘိက္ခု စေတ္ထ နိဒဿနံ။ မဟာဝိဟာရေ ကိရ ဒဟရဘိက္ခု ဓမ္မံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၃။)

ဘာသတိ။ တတ္ထ မဟာဇနေ အာဂတေ ရာဇာပိ အဂမာသိ သဒ္ဓိံ အန္တေပုရေန။ တတော ရာဇဓီတာယ တဿ ရူပဉ္စ သဒ္ဒဉ္စ အာဂမ္မ ဗလဝရာဂေါ ဥပ္ပန္နော, တဿ စ ဒဟရဿာပိ။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ သလ္လက္ခေတွာ သာဏိပါကာရေန ပရိက္ခိပါပေသိ။ တေ အညမညံ ပရာမသိတွာ အာလိင်္ဂိံသု။ ပုန သာဏိပါကာရံ အပနေတွာ ပဿန္တာ ဒွေပိ ကာလကတေယေဝ အဒ္ဒသံသူတိ။

အညမညံ အာလပနသမုလ္လပနေ ဥပ္ပန္နော ရာဂေါ ပန သမုလ္လပနသံသဂ္ဂေါ နာမ။ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂကရဏေ ဥပ္ပန္နရာဂေါ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါ နာမ။ ဒွီသုပိ စေတေသု ပါရာဇိကပ္ပတ္တော ဘိက္ခု စ ဘိက္ခုနီ စ နိဒဿနံ။ မရိစိဝဋ္ဋိနာမမဟာဝိဟာရမဟေ ကိရ ဒုဋ္ဌဂါမဏိ အဘယမဟာရာဇာ မဟာဒါနံ ပဋိယာဒေတွာ ဥဘတောသံဃံ ပရိဝိသတိ။ တတ္ထ ဥဏှယာဂုယာ ဒိန္နာယ သံဃနဝကသာမဏေရီ အနာဓာရကဿ သံဃနဝကသာမဏေရဿ ဒန္တဝလယံ ဒတွာ သမုလ္လာပံ အကာသိ။ တေ ဥဘောပိ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ သဋ္ဌိဝဿာ ဟုတွာ ပရတီရံ ဂတာ အညမညံ သမုလ္လာပေန ပုဗ္ဗသညံ ပဋိလဘိတွာ တာဝဒေဝ ဇာတသိနေဟာ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမိတွာ ပါရာဇိကာ အဟေသုန္တိ။

ဧဝံ ပဉ္စဝိဓေ သံသဂ္ဂေ ယေန ကေနစိ သံသဂ္ဂေန ဇာတသံသဂ္ဂဿ ဘဝတိ သ္နေဟော, ပုရိမရာဂပစ္စယာ ဗလဝရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော သ္နေဟနွယံ ဒုက္ခမိဒံ ပဟောတိ တမေဝ သ္နေဟံ အနုဂစ္ဆန္တံ သန္ဒိဋ္ဌိကသမ္ပရာယိကသောကပရိဒေဝါဒိနာနပ္ပကာရကံ ဒုက္ခမိဒံ ပဟောတိ, နိဗ္ဗတ္တတိ, ဘဝတိ, ဇာယတိ။ အပရေ ပန ‘‘အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂေါ သံသဂ္ဂေါ’’တိ ဘဏန္တိ။ တတော သ္နေဟော, သ္နေဟာ ဒုက္ခမိဒန္တိ။

ဧဝမတ္ထပ္ပဘေဒံ ဣမံ အဍ္ဎဂါထံ ဝတွာ သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အာဟ – ‘‘သွာဟံ ယမိဒံ သ္နေဟနွယံ သောကာဒိဒုက္ခံ ပဟောတိ, တဿ ဒုက္ခဿ မူလံ ခနန္တော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိမဓိဂတော’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ တေ အမစ္စာ အာဟံသု – ‘‘အမှေဟိ ဒါနိ, ဘန္တေ, ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? တတော သော အာဟ – ‘‘တုမှေ ဝါ အညေ ဝါ ယော ဣမမှာ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုကာမော, သော သဗ္ဗောပိ အာဒီနဝံ သ္နေဟဇံ ပေက္ခမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယံ ‘‘သ္နေဟနွယံ ဒုက္ခမိဒံ ပဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘တဒေဝ သန္ဓာယ အာဒီနဝံ သ္နေဟဇံ ပေက္ခမာနော’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တေန သံသဂ္ဂေန သံသဂ္ဂဇာတဿ ဘဝတိ သ္နေဟော, သ္နေဟနွယံ ဒုက္ခမိဒံ ပဟောတိ, ဧတံ ယထာဘူတံ အာဒီနဝံ သ္နေဟဇံ ပေက္ခမာနော အဟံ အဓိဂတောတိ။ ဧဝံ အဘိသမ္ဗန္ဓိတွာ စတုတ္ထပါဒေါ ပုဗ္ဗေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၄။)

ဝုတ္တနယေနေဝ ဥဒါနဝသေန ဝုတ္တောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတော ပရံ သဗ္ဗံ ပုရိမဂါထာယ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ။

သံသဂ္ဂဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၃၇။ မိတ္တေ သုဟဇ္ဇေတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တော ပုရိမဂါထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ပဌမံ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ‘‘ကိံ သမဏဓမ္မော ဝရော, ရဇ္ဇံ ဝရ’’န္တိ ဝီမံသိတွာ စတုန္နံ အမစ္စာနံ ဟတ္ထေ ရဇ္ဇံ နိယျာတေတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ အမစ္စာ ‘‘ဓမ္မေန သမေန ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တာပိ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ အဓမ္မေန ကရောန္တိ။ တေ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ သာမိကေ ပရာဇေန္တာ ဧကဒါ အညတရံ ရာဇဝလ္လဘံ ပရာဇေသုံ။ သော ရညော ဘတ္တဟာရကေန သဒ္ဓိံ ပဝိသိတွာ သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ဒုတိယဒိဝသေ သယံ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ တတော မဟာဇနကာယာ – ‘‘အမစ္စာ သာမိကေ အသာမိကေ ကရောန္တီ’’တိ မဟာသဒ္ဒံ ကရောန္တာ မဟာယုဒ္ဓံ ဝိယ အကံသု။ အထ ရာဇာ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနာ ဝုဋ္ဌာယ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတုံ နိသိန္နော တေန သဒ္ဒေန ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော န သက္ကောတိ အပ္ပေတုံ။ သော ‘‘ကိံ မေ ရဇ္ဇေန, သမဏဓမ္မော ဝရော’’တိ ရဇ္ဇသုခံ ပဟာယ ပုန သမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ ကမ္မဋ္ဌာနဉ္စ ပုစ္ဆိတော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘မိတ္တေ သုဟဇ္ဇေ အနုကမ္ပမာနော, ဟာပေတိ အတ္ထံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော၊

ဧတံ ဘယံ သန္ထဝေ ပေက္ခမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ မေတ္တာယနဝသေန မိတ္တာ။ သုဟဒယဘာဝေန သုဟဇ္ဇာ။ ကေစိ ဟိ ဧကန္တဟိတကာမတာယ မိတ္တာဝ ဟောန္တိ, န သုဟဇ္ဇာ။ ကေစိ ဂမနာဂမနဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာသမုလ္လာပါဒီသု ဟဒယသုခဇနနေန သုဟဇ္ဇာဝ ဟောန္တိ, န မိတ္တာ။ ကေစိ တဒုဘယဝသေန သုဟဇ္ဇာ စေဝ မိတ္တာ စ။ တေ ဒုဝိဓာ ဟောန္တိ – အဂါရိယာ အနဂါရိယာ စ။ တတ္ထ အဂါရိယာ တိဝိဓာ ဟောန္တိ – ဥပကာရော, သမာနသုခဒုက္ခော, အနုကမ္ပကောတိ။ အနဂါရိယာ ဝိသေသေန အတ္ထက္ခာယိနော ဧဝ။ တေ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၅။)

‘‘စတူဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ ဥပကာရော မိတ္တော သုဟဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – ပမတ္တံ ရက္ခတိ, ပမတ္တဿ သာပတေယျံ ရက္ခတိ, ဘီတဿ သရဏံ ဟောတိ, ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု တဒ္ဒိဂုဏံ ဘောဂံ အနုပ္ပဒေတိ’’ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၁)။

တထာ –

‘‘စတူဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ သမာနသုခဒုက္ခော မိတ္တော သုဟဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဂုယှမဿ အာစိက္ခတိ, ဂုယှမဿ ပရိဂူဟတိ, အာပဒါသု န ဝိဇဟတိ, ဇီဝိတမ္ပိဿ အတ္ထာယ ပရိစ္စတ္တံ ဟောတိ’’ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၂)။

တထာ –

‘‘စတူဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ အနုကမ္ပကော မိတ္တော သုဟဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – အဘဝေနဿ န နန္ဒတိ, ဘဝေနဿ နန္ဒတိ, အဝဏ္ဏံ ဘဏမာနံ နိဝါရေတိ, ဝဏ္ဏံ ဘဏမာနံ ပသံသတိ’’ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၄)။

တထာ –

‘‘စတူဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ အတ္ထက္ခာယီ မိတ္တော သုဟဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – ပါပါ နိဝါရေတိ, ကလျာဏေ နိဝေသေတိ, အဿုတံ သာဝေတိ, သဂ္ဂဿ မဂ္ဂံ အာစိက္ခတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၃)။

တေသွိဓ အဂါရိယာ အဓိပ္ပေတာ။ အတ္ထတော ပန သဗ္ဗေပိ ယုဇ္ဇန္တိ။ တေ မိတ္တေ သုဟဇ္ဇေ။ အနုကမ္ပမာနောတိ အနုဒယမာနော။ တေသံ သုခံ ဥပသံဟရိတုကာမော ဒုက္ခံ အပဟရိတုကာမော စ။

ဟာပေတိ အတ္ထန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထဝသေန တိဝိဓံ, တထာ အတ္တတ္ထပရတ္ထဥဘယတ္ထဝသေနာပိ တိဝိဓံ။ အတ္ထံ လဒ္ဓဝိနာသနေန အလဒ္ဓါနုပ္ပါဒနေနာတိ ဒွိဓာပိ ဟာပေတိ ဝိနာသေတိ။ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တောတိ ‘‘အဟံ ဣမံ ဝိနာ န ဇီဝါမိ, ဧသ မေ ဂတိ, ဧသ မေ ပရာယဏ’’န္တိ ဧဝံ အတ္တာနံ နီစေ ဌာနေ ဌပေန္တောပိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟောတိ။ ‘‘ဣမေ မံ ဝိနာ န ဇီဝန္တိ, အဟံ တေသံ ဂတိ, တေသံ ပရာယဏ’’န္တိ ဧဝံ အတ္တာနံ ဥစ္စေ ဌာနေ ဌပေန္တောပိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟောတိ။ ဣဓ ပန ဧဝံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော အဓိပ္ပေတော။ ဧတံ ဘယန္တိ ဧတံ အတ္ထဟာပနဘယံ, အတ္တနော သမာပတ္တိဟာနိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၆။)

သန္ထဝေတိ တိဝိဓော သန္ထဝေါ – တဏှာဒိဋ္ဌိမိတ္တသန္ထဝဝသေန။ တတ္ထ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါပိ တဏှာ တဏှာသန္ထဝေါ, ဒွါသဋ္ဌိဘေဒါပိ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိသန္ထဝေါ, ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ မိတ္တာနုကမ္ပနာ မိတ္တသန္ထဝေါ။ သော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ တေန ဟိဿ သမာပတ္တိ ပရိဟီနာ။ တေနာဟ – ‘‘ဧတံ ဘယံ သန္ထဝေ ပေက္ခမာနော အဟမဓိဂတော’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

မိတ္တသုဟဇ္ဇဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၃၈။ ဝံသော ဝိသာလောတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ပုဗ္ဗေ ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ တယော ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေတွာ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နာ။ တတော စဝိတွာ တေသံ ဇေဋ္ဌကော ဗာရာဏသိရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တော, ဣတရေ ပစ္စန္တရာဇကုလေသု။ တေ ဥဘောပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ, ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ, အနုက္ကမေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ, နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေ ဝသန္တာ ဧကဒိဝသံ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘မယံ ကိံ ကမ္မံ ကတွာ ဣမံ လောကုတ္တရသုခံ အနုပ္ပတ္တာ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ပစ္စဝေက္ခမာနာ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ အတ္တနော စရိယံ အဒ္ဒသံသု။ တတော ‘‘တတိယော ကုဟိ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တာ ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တံ ဒိသွာ တဿ ဂုဏေ သရိတွာ ‘‘သော ပကတိယာဝ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏသမန္နာဂတော အဟောသိ, အမှာကညေဝ ဩဝါဒကော ဝတ္တာ ဝစနက္ခမော ပါပဂရဟီ, ဟန္ဒ, နံ အာရမ္မဏံ ဒဿေတွာ မောစေဿာမာ’’တိ ဩကာသံ ဂဝေသန္တာ တံ ဧကဒိဝသံ သဗ္ဗာလင်္ကာရဝိဘူသိတံ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဥယျာနဒွါရေ ဝေဠုဂုမ္ဗမူလေ အဋ္ဌံသု။ မဟာဇနော အတိတ္တော ရာဇဒဿနေန ရာဇာနံ ဩလောကေတိ။ တတော ရာဇာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကောစိ မမ ဒဿနေ အဗျာဝဋော’’တိ ဩလောကေန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ အဒ္ဒက္ခိ။ သဟ ဒဿနေနေဝ စဿ တေသု သိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။

သော ဟတ္ထိက္ခန္ဓာ ဩရုယှ သန္တေန ဥပစာရေန တေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ကိံ နာမာ တုမှေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေ အာဟံသု ‘‘မယံ, မဟာရာဇ, အသဇ္ဇမာနာ နာမာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, ‘အသဇ္ဇမာနာ’တိ ဧတဿ ကော အတ္ထော’’တိ? ‘‘အလဂ္ဂနတ္ထော, မဟာရာဇာ’’တိ။ တတော တံ ဝေဠုဂုမ္ဗံ ဒဿေန္တာ အာဟံသု – ‘‘သေယျထာပိ, မဟာရာဇ, ဣမံ ဝေဠုဂုမ္ဗံ သဗ္ဗသော မူလခန္ဓသာခါနုသာခါဟိ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတံ အသိဟတ္ထော ပုရိသော မူလေ ဆေတွာ အာဝိဉ္ဆန္တော န သက္ကုဏေယျ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၇။)

ဥဒ္ဓရိတုံ, ဧဝမေဝ တွံ အန္တော စ ဗဟိ စ ဇဋာယ ဇဋိတော အာသတ္တဝိသတ္တော တတ္ထ လဂ္ဂေါ။ သေယျထာပိ ဝါ ပနဿ ဝေမဇ္ဈဂတောပိ အယံ ဝံသကဠီရော အသဉ္ဇာတသာခတ္တာ ကေနစိ အလဂ္ဂေါ ဌိတော, သက္ကာ စ ပန အဂ္ဂေ ဝါ မူလေ ဝါ ဆေတွာ ဥဒ္ဓရိတုံ, ဧဝမေဝ မယံ ကတ္ထစိ အသဇ္ဇမာနာ သဗ္ဗဒိသာ ဂစ္ဆာမာ’’တိ တာဝဒေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပဿတော ဧဝ ရညော အာကာသေန နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမံသု။ တတော ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘ကဒါ နု ခေါ အဟမ္ပိ ဧဝံ အသဇ္ဇမာနော ဘဝေယျ’’န္တိ တတ္ထေဝ နိသီဒိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ ပုရိမနယေနေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိတော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဝံသော ဝိသာလောဝ ယထာ ဝိသတ္တော, ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ၊

ဝံသက္ကဠီရောဝ အသဇ္ဇမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ဝံသောတိ ဝေဠု။ ဝိသာလောတိ ဝိတ္ထိဏ္ဏော။ စကာရော အဝဓာရဏတ္ထော, ဧဝကာရော ဝါ အယံ, သန္ဓိဝသေနေတ္ထ ဧကာရော နဋ္ဌော။ တဿ ပရပဒေန သမ္ဗန္ဓော, တံ ပစ္ဆာ ယောဇေဿာမ။ ယထာတိ ပဋိဘာဂေ။ ဝိသတ္တောတိ လဂ္ဂေါ, ဇဋိတော သံသိဗ္ဗိတော။ ပုတ္တေသု ဒါရေသု စာတိ ပုတ္တဓီတုဘရိယာသု။ ယာ အပေက္ခာတိ ယာ တဏှာ ယော သ္နေဟော။ ဝံသက္ကဠီရောဝ အသဇ္ဇမာနောတိ ဝံသကဠီရော ဝိယ အလဂ္ဂမာနော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ ဝံသော ဝိသာလော ဝိသတ္တော ဧဝ ဟောတိ, ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ, သာပိ ဧဝံ တာနိ ဝတ္ထူနိ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတတ္တာ ဝိသတ္တာ ဧဝ။ သွာဟံ တာယ အပေက္ခာယ အပေက္ခဝါ ဝိသာလော ဝံသော ဝိယ ဝိသတ္တောတိ ဧဝံ အပေက္ခာယ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တံ အပေက္ခံ မဂ္ဂဉာဏေန ဆိန္ဒန္တော အယံ ဝံသကဠီရောဝ ရူပါဒီသု ဝါ လောဘာဒီသု ဝါ ကာမဘဝါဒီသု ဝါ ဒိဋ္ဌာဒီသု ဝါ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန အသဇ္ဇမာနော ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောတိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ဝံသကဠီရဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၈။)

֍ * ၃၉။ မိဂေါ အရညမှီတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဧကော ကိရ ဘိက္ခု ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ယောဂါဝစရော ကာလံ ကတွာ, ဗာရာဏသိယံ သေဋ္ဌိကုလေ ဥပ္ပန္နော အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ မဟာဘောဂေ, သော သုဘဂေါ အဟောသိ။ တတော ပရဒါရိကော ဟုတွာ တတ္ထ ကာလကတော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တော တတ္ထ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန သေဋ္ဌိဘရိယာယ ကုစ္ဆိမှိ ဣတ္ထိပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ နိရယတော အာဂတာနံ ဂတ္တာနိ ဥဏှာနိ ဟောန္တိ။ တေန သေဋ္ဌိဘရိယာ ဍယှမာနေန ဥဒရေန ကိစ္ဆေန ကသိရေန တံ ဂဗ္ဘံ ဓာရေတွာ ကာလေန ဒါရိကံ ဝိဇာယိ။ သာ ဇာတဒိဝသတော ပဘုတိ မာတာပိတူနံ သေသဗန္ဓုပရိဇနာနဉ္စ ဒေဿာ အဟောသိ။ ဝယပ္ပတ္တာ စ ယမှိ ကုလေ ဒိန္နာ, တတ္ထာပိ သာမိကသဿုသသုရာနံ ဒေဿာဝ အဟောသိ အပ္ပိယာ အမနာပါ။ အထ နက္ခတ္တေ ဃောသိတေ သေဋ္ဌိပုတ္တော တာယ သဒ္ဓိံ ကီဠိတုံ အနိစ္ဆန္တော ဝေသိံ အာနေတွာ ကီဠတိ။ သာ တံ ဒါသီနံ သန္တိကာ သုတွာ သေဋ္ဌိပုတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ နာနပ္ပကာရေဟိ အနုနယိတွာ အာဟ – ‘‘အယျပုတ္တ, ဣတ္ထီ နာမ သစေပိ ဒသန္နံ ရာဇူနံ ကနိဋ္ဌာ ဟောတိ, စက္ကဝတ္တိနော ဝါ ဓီတာ, တထာပိ သာမိကဿ ပေသနကရာ ဟောတိ။ သာမိကေ အနာလပန္တေ သူလေ အာရောပိတာ ဝိယ ဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ သစေ အဟံ အနုဂ္ဂဟာရဟာ, အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ နော စေ, ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာ, အတ္တနော ဉာတိကုလံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော – ‘‘ဟောတု, ဘဒ္ဒေ, မာ သောစိ, ကီဠနသဇ္ဇာ ဟောဟိ, နက္ခတ္တံ ကီဠိဿာမာ’’တိ အာဟ။ သေဋ္ဌိဓီတာ တာဝတကေနပိ သလ္လာပမတ္တေန ဥဿာဟဇာတာ ‘‘သွေ နက္ခတ္တံ ကီဠိဿာမီ’’တိ ဗဟုံ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇံ ပဋိယာဒေတိ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဒုတိယဒိဝသေ အနာရောစေတွာဝ ကီဠနဋ္ဌာနံ ဂတော။ သာ ‘‘ဣဒါနိ ပေသေဿတိ, ဣဒါနိ ပေသေဿတီ’’တိ မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တီ နိသိန္နာ ဥဿူရံ ဒိသွာ မနုဿေ ပေသေသိ။ တေ ပစ္စာဂန္တွာ ‘‘သေဋ္ဌိပုတ္တော ဂတော’’တိ အာရောစေသုံ။ သာ သဗ္ဗံ တံ ပဋိယာဒိတံ အာဒါယ ယာနံ အဘိရုဟိတွာ ဥယျာနံ ဂန္တုံ အာရဒ္ဓါ။

အထ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ သတ္တမေ ဒိဝသေ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌာယ အနောတတ္တေ မုခံ ဓောဝိတွာ နာဂလတာဒန္တပေါဏံ ခါဒိတွာ ‘‘ကတ္ထ အဇ္ဇ ဘိက္ခံ စရိဿာမီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော တံ သေဋ္ဌိဓီတရံ ဒိသွာ ‘‘ဣမိဿာ မယိ သက္ကာရံ ကရိတွာ တံ ကမ္မံ ပရိက္ခယံ ဂမိဿတီ’’တိ ဉတွာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၆၉။)

ပဗ္ဘာရသမီပေ သဋ္ဌိယောဇနံ မနောသိလာတလံ, တတ္ထ ဌတွာ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ တဿာ ပဋိပထေ ဩရုယှ ဗာရာဏသီဘိမုခေါ အဂမာသိ။ တံ ဒိသွာ ဒါသိယော သေဋ္ဌိဓီတာယ အာရောစေသုံ။ သာ ယာနာ ဩရုယှ သက္ကစ္စံ ဝန္ဒိတွာ, ပတ္တံ ဂဟေတွာ, သဗ္ဗရသသမ္ပန္နေန ခါဒနီယဘောဇနီယေန ပူရေတွာ, ပဒုမပုပ္ဖေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဟေဋ္ဌာပိ ပဒုမပုပ္ဖံ ကတွာ, ပုပ္ဖကလာပံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမိတွာ, တဿ ဟတ္ထေ ပတ္တံ ဒတွာ, ဝန္ဒိတွာ, ပုပ္ဖကလာပဟတ္ထာ ပတ္ထေသိ ‘‘ဘန္တေ, ယထာ ဣဒံ ပုပ္ဖံ, ဧဝါဟံ ယတ္ထ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇာမိ, တတ္ထ တတ္ထ မဟာဇနဿ ပိယာ ဘဝေယျံ မနာပါ’’တိ။ ဧဝံ ပတ္ထေတွာ ဒုတိယံ ပတ္ထေသိ ‘‘ဘန္တေ, ဒုက္ခော ဂဗ္ဘဝါသော, တံ အနုပဂမ္မ ပဒုမပုပ္ဖေ ဧဝံ ပဋိသန္ဓိ ဘဝေယျာ’’တိ။ တတိယမ္ပိ ပတ္ထေသိ ‘‘ဘန္တေ, ဇိဂုစ္ဆနီယော မာတုဂါမော, စက္ကဝတ္တိဓီတာပိ ပရဝသံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မာ အဟံ ဣတ္ထိဘာဝံ အနုပဂမ္မ ပုရိသော ဘဝေယျ’’န္တိ။ စတုတ္ထမ္ပိ ပတ္ထေသိ ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ သံသာရဒုက္ခံ အတိက္ကမ္မ ပရိယောသာနေ တုမှေဟိ ပတ္တံ အမတံ ပါပုဏေယျ’’န္တိ။

ဧဝံ စတုရော ပဏိဓယော ကတွာ, တံ ပဒုမပုပ္ဖကလာပံ ပူဇေတွာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ‘‘ပုပ္ဖသဒိသော ဧဝ မေ ဂန္ဓော စေဝ ဝဏ္ဏော စ ဟောတူ’’တိ ဣမံ ပဉ္စမံ ပဏိဓိံ အကာသိ။ တတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ပတ္တံ ပုပ္ဖကလာပဉ္စ ဂဟေတွာ အာကာသေ ဌတွာ –

‘‘ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှံ, ခိပ္ပမေဝ သမိဇ္ဈတု၊

သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပါ, စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ’’တိ။ –

ဣမာယ ဂါထာယ သေဋ္ဌိဓီတာယ အနုမောဒနံ ကတွာ ‘‘သေဋ္ဌိဓီတာ မံ ဂစ္ဆန္တံ ပဿတူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမာသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာယ တံ ဒိသွာ မဟတီ ပီတိ ဥပ္ပန္နာ။ ဘဝန္တရေ ကတံ အကုသလကမ္မံ အနောကာသတာယ ပရိက္ခီဏံ, စိဉ္စမ္ဗိလဓောတတမ္ဗဘာဇနမိဝ သုဒ္ဓါ ဇာတာ။ တာဝဒေဝ စဿာ ပတိကုလေ ဉာတိကုလေ စ သဗ္ဗော ဇနော တုဋ္ဌော ‘‘ကိံ ကရောမာ’’တိ ပိယဝစနာနိ ပဏ္ဏာကာရာနိ စ ပေသေသိ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော မနုဿေ ပေသေသိ ‘‘သီဃံ သီဃံ အာနေထ သေဋ္ဌိဓီတရံ, အဟံ ဝိဿရိတွာ ဥယျာနံ အာဂတော’’တိ။ တတော ပဘုတိ စ နံ ဥရေ ဝိလိတ္တစန္ဒနံ ဝိယ အာမုတ္တမုတ္တာဟာရံ ဝိယ ပုပ္ဖမာလံ ဝိယ စ ပိယာယန္တော ပရိဟရိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၀။)

သာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဣဿရိယဘောဂသုခံ အနုဘဝိတွာ ကာလံ ကတွာ ပုရိသဘာဝေန ဒေဝလောကေ ပဒုမပုပ္ဖေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ဒေဝပုတ္တော ဂစ္ဆန္တောပိ ပဒုမပုပ္ဖဂဗ္ဘေယေဝ ဂစ္ဆတိ, တိဋ္ဌန္တောပိ, နိသီဒန္တောပိ, သယန္တောပိ ပဒုမဂဗ္ဘေယေဝ သယတိ။ မဟာပဒုမဒေဝပုတ္တောတိ စဿ နာမံ အကံသု။ ဧဝံ သော တေန ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန အနုလောမပဋိလောမံ ဆဒေဝလောကေ ဧဝ သံသရတိ။

တေန စ သမယေန ဗာရာဏသိရညော ဝီသတိ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ဟောန္တိ။ ရာဇာ ဧကိဿာပိ ကုစ္ဆိယံ ပုတ္တံ န လဘတိ။ အမစ္စာ ရာဇာနံ ဝိညာပေသုံ ‘‘ဒေဝ, ကုလဝံသာနုပါလကော ပုတ္တော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော, အတြဇေ အဝိဇ္ဇမာနေ ခေတြဇောပိ ကုလဝံသဓရော ဟောတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ဌပေတွာ မဟေသိံ အဝသေသာ နာဋကိတ္ထိယော သတ္တာဟံ ဓမ္မနာဋကံ ကရောထာ’’တိ ယထာကာမံ ဗဟိ စရာပေသိ, တထာပိ ပုတ္တံ နာလတ္ထ။ ပုန အမစ္စာ အာဟံသု – ‘‘မဟာရာဇ, မဟေသီ နာမ ပုညေန စ ပညာယ စ သဗ္ဗိတ္ထီနံ အဂ္ဂါ, အပ္ပေဝ နာမ ဒေဝေါ မဟေသိယာပိ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပုတ္တံ လဘေယျာ’’တိ။ ရာဇာ မဟေသိယာ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ သာ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, ယာ ဣတ္ထီ သစ္စဝါဒိနီ သီလဝတီ, သာ ပုတ္တံ လဘေယျ, ဟိရောတ္တပ္ပရဟိတာယ ကုတော ပုတ္တော’’တိ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ ပဉ္စ သီလာနိ သမာဒိယိတွာ ပုနပ္ပုနံ အနုမဇ္ဇတိ။ သီလဝတိယာ ရာဇဓီတာယ ပဉ္စ သီလာနိ အနုမဇ္ဇန္တိယာ ပုတ္တပတ္ထနာစိတ္တေ ဥပ္ပန္နမတ္တေ သက္ကဿ အာသနံ သန္တပ္ပိ။

အထ သက္ကော အာသနတာပကာရဏံ အာဝဇ္ဇေန္တော ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ ‘‘သီလဝတိယာ ရာဇဓီတာယ ပုတ္တဝရံ ဒေမီ’’တိ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒေဝိယာ သမ္မုခေ ဌတွာ ‘‘ကိံ ပတ္ထေသိ ဒေဝီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပုတ္တံ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ဒမ္မိ တေ, ဒေဝိ, ပုတ္တံ, မာ စိန္တယီ’’တိ ဝတွာ ဒေဝလောကံ ဂန္တွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဧတ္ထ ခီဏာယုကော’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘အယံ မဟာပဒုမော ဥပရိဒေဝလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ဣတော စဝတီ’’တိ ဉတွာ တဿ ဝိမာနံ ဂန္တွာ ‘‘တာတ မဟာပဒုမ, မနုဿလောကံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ယာစိ။ သော အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, မာ ဧဝံ ဘဏိ, ဇေဂုစ္ဆော မနုဿလောကော’’တိ။ ‘‘တာတ, တွံ မနုဿလောကေ ပုညံ ကတွာ ဣဓူပပန္နော, တတ္ထေဝ ဌတွာ ပါရမိယော ပူရေတဗ္ဗာ, ဂစ္ဆ, တာတာ’’တိ။ ‘‘ဒုက္ခော, မဟာရာဇ, ဂဗ္ဘဝါသော, န သက္ကောမိ တတ္ထ ဝသိတု’’န္တိ။ ‘‘ကိံ တေ, တာတ, ဂဗ္ဘဝါသေန, တထာ ဟိ တွံ ကမ္မမကာသိ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၁။)

ယထာ ပဒုမဂဗ္ဘေယေဝ နိဗ္ဗတ္တိဿသိ, ဂစ္ဆ, တာတာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနော အဓိဝါသေသိ။

တတော မဟာပဒုမော ဒေဝလောကာ စဝိတွာ ဗာရာဏသိရညော ဥယျာနေ သိလာပဋ္ဋပေါက္ခရဏိယံ ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တော။ တဉ္စ ရတ္တိံ မဟေသီ ပစ္စူသသမယေ သုပိနန္တေန ဝီသတိဣတ္ထိသဟဿပရိဝုတာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ သိလာပဋ္ဋပေါက္ခရဏိယံ ပဒုမဿရေ ပုတ္တံ လဒ္ဓါ ဝိယ အဟောသိ။ သာ ပဘာတာယ ရတ္တိယာ သီလာနိ ရက္ခမာနာ တထေဝ တတ္ထ ဂန္တွာ ဧကံ ပဒုမပုပ္ဖံ အဒ္ဒသ။ တံ နေဝ တီရေ ဟောတိ န ဂမ္ဘီရေ။ သဟ ဒဿနေနေဝ စဿာ တတ္ထ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သာ သာမံယေဝ ပဝိသိတွာ တံ ပုပ္ဖံ အဂ္ဂဟေသိ။ ပုပ္ဖေ ဂဟိတမတ္တေယေဝ ပတ္တာနိ ဝိကသိံသု။ တတ္ထ တဋ္ဋကေ အာသိတ္တသုဝဏ္ဏပဋိမံ ဝိယ ဒါရကံ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာဝ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓေါ’’တိ သဒ္ဒံ နိစ္ဆာရေသိ။ မဟာဇနော သာဓုကာရသဟဿာနိ မုဉ္စိ, ရညော စ ပေသေသိ။ ရာဇာ သုတွာ ‘‘ကတ္ထ လဒ္ဓေါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ လဒ္ဓေါကာသဉ္စ သုတွာ ‘‘ဥယျာနဉ္စ ပေါက္ခရဏိယံ ပဒုမဉ္စ အမှာကညေဝ ခေတ္တံ, တသ္မာ အမှာကံ ခေတ္တေ ဇာတတ္တာ ခေတြဇော နာမာယံ ပုတ္တော’’တိ ဝတွာ နဂရံ ပဝေသေတွာ ဝီသတိသဟဿဣတ္ထိယော ဓာတိကိစ္စံ ကာရာပေသိ။ ယာ ယာ ကုမာရဿ ရုစိံ ဉတွာ ပတ္ထိတပတ္ထိတံ ခါဒနီယံ ခါဒါပေတိ, သာ သာ သဟဿံ လဘတိ။ သကလဗာရာဏသီ စလိတာ, သဗ္ဗော ဇနော ကုမာရဿ ပဏ္ဏာကာရသဟဿာနိ ပေသေသိ။ ကုမာရော တံ တံ အတိနေတွာ ‘‘ဣမံ ခါဒ, ဣမံ ဘုဉ္ဇာ’’တိ ဝုစ္စမာနော ဘောဇနေန ဥဗ္ဗာဠှော ဥက္ကဏ္ဌိတော ဟုတွာ, ဂေါပုရဒွါရံ ဂန္တွာ, လာခါဂုဠကေန ကီဠတိ။

တဒါ အညတရော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဗာရာဏသိံ နိဿာယ ဣသိပတနေ ဝသတိ။ သော ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ သေနာသနဝတ္တသရီရပရိကမ္မမနသိကာရာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတွာ, ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော ‘‘အဇ္ဇ ကတ္ထ ဘိက္ခံ ဂဟေဿာမီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ကုမာရဿ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘ဧသ ပုဗ္ဗေ ကိံ ကမ္မံ ကရီ’’တိ ဝီမံသန္တော ‘‘မာဒိသဿ ပိဏ္ဍပါတံ ဒတွာ, စတဿော ပတ္ထနာ ပတ္ထေသိ တတ္ထ တိဿော သိဒ္ဓါ, ဧကာ တာဝ န သိဇ္ဈတိ, တဿ ဥပါယေန အာရမ္မဏံ ဒဿေမီ’’တိ ဘိက္ခာစရိယဝသေန ကုမာရဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ကုမာရော တံ ဒိသွာ ‘‘သမဏ, မာ ဣဓ အာဂစ္ဆိ, ဣမေ ဟိ တမ္ပိ ‘ဣဒံ ခါဒ, ဣဒံ ဘုဉ္ဇာ’တိ ဝဒေယျု’’န္တိ အာဟ။ သော ဧကဝစနေနေဝ တတော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၂။)

နိဝတ္တိတွာ အတ္တနော သေနာသနံ ပါဝိသိ။ ကုမာရော ပရိဇနံ အာဟ – ‘‘အယံ သမဏော မယာ ဝုတ္တမတ္တောဝ နိဝတ္တော, ကုဒ္ဓေါ, နု, ခေါ မမာ’’တိ။ တတော တေဟိ ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နာမ, ဒေဝ, န ကောဓပရာယဏာ ဟောန္တိ, ပရေန ပသန္နမနေန ယံ ဒိန္နံ ဟောတိ, တေန ယာပေန္တီ’’တိ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘ကုဒ္ဓေါ ဧဝ မမာယံ သမဏော, ခမာပေဿာမိ န’’န္တိ မာတာပိတူနံ အာရောစေတွာ ဟတ္ထိံ အဘိရုဟိတွာ, မဟတာ ရာဇာနုဘာဝေန ဣသိပတနံ ဂန္တွာ, မိဂယူထံ ဒိသွာ, ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ နာမ ဧတေ’’တိ? ‘‘ဧတေ, သာမိ, မိဂါ နာမာ’’တိ။ ဧတေသံ ‘‘ဣမံ ခါဒထ, ဣမံ ဘုဉ္ဇထ, ဣမံ သာယထာ’’တိ ဝတွာ ပဋိဇဂ္ဂန္တာ အတ္ထီတိ။ နတ္ထိ သာမိ, ယတ္ထ တိဏောဒကံ သုလဘံ, တတ္ထ ဝသန္တီတိ။

ကုမာရော ‘‘ယထာ ဣမေ အရက္ခိယမာနာဝ ယတ္ထ ဣစ္ဆန္တိ, တတ္ထ ဝသန္တိ, ကဒါ နု, ခေါ, အဟမ္ပိ ဧဝံ ဝသေယျ’’န္တိ ဧတမာရမ္မဏံ အဂ္ဂဟေသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါပိ တဿ အာဂမနံ ဉတွာ သေနာသနမဂ္ဂဉ္စ စင်္ကမဉ္စ သမ္မဇ္ဇိတွာ, မဋ္ဌံ ကတွာ, ဧကဒွိက္ခတ္တုံ စင်္ကမိတွာ, ပဒနိက္ခေပံ ဒဿေတွာ, ဒိဝါဝိဟာရောကာသဉ္စ ပဏ္ဏသာလဉ္စ သမ္မဇ္ဇိတွာ, မဋ္ဌံ ကတွာ, ပဝိသနပဒနိက္ခေပံ ဒဿေတွာ, နိက္ခမနပဒနိက္ခေပံ အဒဿေတွာ, အညတြ အဂမာသိ။ ကုမာရော တတ္ထ ဂန္တွာ တံ ပဒေသံ သမ္မဇ္ဇိတွာ မဋ္ဌံ ကတံ ဒိသွာ ‘‘ဝသတိ မညေ ဧတ္ထ သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ’’တိ ပရိဇနေန ဘာသိတံ သုတွာ အာဟ – ‘‘ပါတောပိ သော သမဏော ကုဒ္ဓေါ, ဣဒါနိ ဟတ္ထိအဿာဒီဟိ အတ္တနော ဩကာသံ အက္ကန္တံ ဒိသွာ, သုဋ္ဌုတရံ ကုဇ္ဈေယျ, ဣဓေဝ တုမှေ တိဋ္ဌထာ’’တိ ဟတ္ထိက္ခန္ဓာ ဩရုယှ ဧကကောဝ သေနာသနံ ပဝိဋ္ဌော ဝတ္တသီသေန သုသမ္မဋ္ဌောကာသေ ပဒနိက္ခေပံ ဒိသွာ, ‘‘အယံ သမဏော ဧတ္ထ စင်္ကမန္တော န ဝဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ စိန္တေသိ, အဒ္ဓါ အတ္တနော ဟိတမေဝ စိန္တေသိ မညေ’’တိ ပသန္နမာနသော စင်္ကမံ အာရုဟိတွာ, ဒူရီကတပုထုဝိတက္ကော ဂန္တွာ, ပါသာဏဖလကေ နိသီဒိတွာ, သဉ္ဇာတဧကဂ္ဂေါ ဟုတွာ, ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ, ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ အဓိဂန္တွာ, ပုရိမနယေနေဝ ပုရောဟိတေန ကမ္မဋ္ဌာနေ ပုစ္ဆိတေ ဂဂနတလေ နိသိန္နော ဣမံ ဂါထမာဟ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၃။)

‘‘မိဂေါ အရညမှိ ယထာ အဗဒ္ဓေါ, ယေနိစ္ဆကံ ဂစ္ဆတိ ဂေါစရာယ၊

ဝိညူ နရော သေရိတံ ပေက္ခမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ မိဂေါတိ ဒွေ မိဂါ ဧဏီမိဂေါ, ပသဒမိဂေါ စာတိ။ အပိစ သဗ္ဗေသံ အာရညိကာနံ စတုပ္ပဒါနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဣဓ ပန ပသဒမိဂေါ အဓိပ္ပေတော။ အရညမှီတိ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသံ အရညံ, ဣဓံ ပန ဥယျာနမဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ ဥယျာနမှီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာတိ ပဋိဘာဂေ။ အဗဒ္ဓေါတိ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒီဟိ အဗဒ္ဓေါ, ဧတေန ဝိဿတ္ထစရိယံ ဒီပေတိ။ ယေနိစ္ဆကံ ဂစ္ဆတိ ဂေါစရာယတိ ယေန ယေန ဒိသာဘာဂေန ဂန္တုမိစ္ဆတိ, တေန တေန ဒိသာဘာဂေန ဂေါစရာယ ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, အာရညကော မိဂေါ အရညေ ပဝနေ စရမာနော ဝိဿတ္ထော ဂစ္ဆတိ, ဝိဿတ္ထော တိဋ္ဌတိ, ဝိဿတ္ထော နိသီဒတိ, ဝိဿတ္ထော သေယျံ ကပ္ပေတိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? အနာပါထဂတော, ဘိက္ခဝေ, လုဒ္ဒဿ၊ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အန္ဓမကာသိ မာရံ အပဒံ, ဝဓိတွာ မာရစက္ခုံ အဒဿနံ ဂတော ပါပိမတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၇၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၅) ဝိတ္ထာရော။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၄။)

ဝိညူ နရောတိ ပဏ္ဍိတပုရိသော။ သေရိတန္တိ သစ္ဆန္ဒဝုတ္တိတံ အပရာယတ္တတံ။ ပေက္ခမာနောတိ ပညာစက္ခုနာ ဩလောကယမာနော။ အထ ဝါ ဓမ္မသေရိတံ ပုဂ္ဂလသေရိတဉ္စ။ လောကုတ္တရဓမ္မာ ဟိ ကိလေသဝသံ အဂမနတော သေရိနော တေဟိ သမန္နာဂတာ ပုဂ္ဂလာ စ, တေသံ ဘာဝနိဒ္ဒေသော သေရိတာ။ တံ ပေက္ခမာနောတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘ယထာ မိဂေါ အရညမှိ အဗဒ္ဓေါ ယေနိစ္ဆကံ ဂစ္ဆတိ ဂေါစရာယ, ကဒါ နု ခေါ အဟမ္ပိ ဧဝံ ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ ဣတိ မေ တုမှေဟိ ဣတော စိတော စ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေဟိ ဗဒ္ဓဿ ယေနိစ္ဆကံ ဂန္တုံ အလဘန္တဿ တသ္မိံ ယေနိစ္ဆကဂမနာဘာဝေန ယေနိစ္ဆကဂမနေ စာနိသံသံ ဒိသွာ အနုက္ကမေန သမထဝိပဿနာ ပါရိပူရိံ အဂမံသု။ တတော ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှိ။ တသ္မာ အညောပိ ဝိညူ ပဏ္ဍိတော နရော သေရိတံ ပေက္ခမာနော ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

မိဂအရညဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၄၀။ အာမန္တနာ ဟောတီတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အတီတေ ကိရ ဧကဝဇ္ဇိကဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ အဟောသိ မုဒုကဇာတိကော။ ယဒါ အမစ္စာ တေန သဟ ယုတ္တံ ဝါ အယုတ္တံ ဝါ မန္တေတုကာမာ ဟောန္တိ, တဒါ နံ ပါဋိယေက္ကံ ပါဋိယေက္ကံ ဧကမန္တံ နေန္တိ။ တံ ဧကဒိဝသံ ဒိဝါသေယျံ ဥပဂတံ အညတရော အမစ္စော ‘‘ဒေဝ, မမ သောတဗ္ဗံ အတ္ထီ’’တိ ဧကမန္တံ ဂမနံ ယာစိ။ သော ဥဋ္ဌာယ အဂမာသိ။ ပုန ဧကော မဟာဥပဋ္ဌာနေ နိသိန္နံ ဝရံ ယာစိ, ဧကော ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ, ဧကော အဿပိဋ္ဌိယံ, ဧကော သုဝဏ္ဏရထေ, ဧကော သိဝိကာယ နိသီဒိတွာ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တံ ယာစိ။ ရာဇာ တတော ဩရောဟိတွာ ဧကမန္တံ အဂမာသိ။ အပရော ဇနပဒစာရိကံ ဂစ္ဆန္တံ ယာစိ, တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ ဟတ္ထိတော ဩရုယှ ဧကမန္တံ အဂမာသိ။ ဧဝံ သော တေဟိ နိဗ္ဗိန္နော ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိ။ အမစ္စာ ဣဿရိယေန ဝဍ္ဎန္တိ။ တေသု ဧကော ဂန္တွာ ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘အမုကံ, မဟာရာဇ, ဇနပဒံ မယှံ ဒေဟီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘တံ ဣတ္ထန္နာမော ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဘဏတိ။ သော ရညော ဝစနံ အနာဒိယိတွာ ‘‘ဂစ္ဆာမဟံ တံ ဇနပဒံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇာမီ’’တိ တတ္ထ ဂန္တွာ, ကလဟံ ကတွာ, ပုန ဥဘောပိ ရညော သန္တိကံ အာဂန္တွာ, အညမညဿ ဒေါသံ အာရောစေန္တိ။ ရာဇာ ‘‘န သက္ကာ ဣမေ တောသေတု’’န္တိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၅။)

တေသံ လောဘေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ သော ပုရိမနယေနေဝ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘အာမန္တနာ ဟောတိ သဟာယမဇ္ဈေ, ဝါသေ ဌာနေ ဂမနေ စာရိကာယ၊

အနဘိဇ္ဈိတံ သေရိတံ ပေက္ခမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တဿတ္ထော – သဟာယမဇ္ဈေ ဌိတဿ ဒိဝါသေယျသင်္ခါတေ ဝါသေ စ, မဟာဥပဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဌာနေ စ, ဥယျာနဂမနသင်္ခါတေ ဂမနေ စ, ဇနပဒစာရိကသင်္ခါတာယ စာရိကာယ စ ‘‘ဣဒံ မေ သုဏ, ဣဒံ မေ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန တထာ တထာ အာမန္တနာ ဟောတိ, တသ္မာ အဟံ တတ္ထ နိဗ္ဗိဇ္ဇိတွာ ယာယံ အရိယဇနသေဝိတာ အနေကာနိသံသာ ဧကန္တသုခါ, ဧဝံ သန္တေပိ လောဘာဘိဘူတေဟိ သဗ္ဗကာပုရိသေဟိ အနဘိဇ္ဈိတာ အနဘိပတ္ထိတာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, တံ အနဘိဇ္ဈိတံ ပရေသံ အဝသဝတ္တနေန ဓမ္မပုဂ္ဂလဝသေန စ သေရိတံ ပေက္ခမာနော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အနုက္ကမေန ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

အာမန္တနာဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၄၁။ ခိဍ္ဍာ ရတီတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ဧကပုတ္တကဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ သော စဿ ဧကပုတ္တကော ပိယော အဟောသိ မနာပေါ ပါဏသမော။ သော သဗ္ဗိရိယာပထေသု ပုတ္တံ ဂဟေတွာဝ ဝတ္တတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော တံ ဌပေတွာ ဂတော။ ကုမာရောပိ တံ ဒိဝသံယေဝ ဥပ္ပန္နေန ဗျာဓိနာ မတော။ အမစ္စာ ‘‘ပုတ္တသိနေဟေန ရညော ဟဒယမ္ပိ ဖလေယျာ’’တိ အနာရောစေတွာဝ နံ ဈာပေသုံ။ ရာဇာ ဥယျာနေ သုရာမဒေန မတ္တော ပုတ္တံ နေဝ သရိ, တထာ ဒုတိယဒိဝသေပိ နှာနဘောဇနဝေလာသု။ အထ ဘုတ္တာဝီ နိသိန္နော သရိတွာ ‘‘ပုတ္တံ မေ အာနေထာ’’တိ အာဟ။ တဿ အနုရူပေန ဝိဓာနေန တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ တတော သောကာဘိဘူတော နိသိန္နော ဧဝံ ယောနိသော မနသာကာသိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမဿုပ္ပါဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သော ဧဝံ အနုက္ကမေန အနုလောမပဋိလောမံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ သမ္မသန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ သေသံ သံသဂ္ဂဂါထာယ ဝုတ္တသဒိသမေဝ ဌပေတွာ ဂါထာယတ္ထဝဏ္ဏနံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၆။)

အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ပန ခိဍ္ဍာတိ ကီဠနာ။ သာ ဒုဝိဓာ ဟောတိ – ကာယိကာ, ဝါစသိကာ စ။ တတ္ထ ကာယိကာ နာမ ဟတ္ထီဟိပိ ကီဠန္တိ, အဿေဟိပိ, ရထေဟိပိ, ဓနူဟိပိ, ထရူဟိပီတိ ဧဝမာဒိ။ ဝါစသိကာ နာမ ဂီတံ, သိလောကဘဏနံ, မုခဘေရီတိ ဧဝမာဒိ။ ရတီတိ ပဉ္စကာမဂုဏရတိ။ ဝိပုလန္တိ ယာဝ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ ဌာနေန သကလတ္တဘာဝဗျာပကံ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။ အနုသန္ဓိယောဇနာပိ စေတ္ထ သံသဂ္ဂဂါထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ, တတော ပရဉ္စ သဗ္ဗန္တိ။

ခိဍ္ဍာရတိဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၄၂။ စာတုဒ္ဒိသောတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ပုဗ္ဗေ ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဉ္စ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေတွာ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နာ။ တတော စဝိတွာ တေသံ ဇေဋ္ဌကော ဗာရာဏသိယံ ရာဇာ အဟောသိ, သေသာ ပါကတိကရာဇာနော။ တေ စတ္တာရောပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ, ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ, အနုက္ကမေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေ ဝသန္တာ ဧကဒိဝသံ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဝံသကဠီရဂါထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္တနော ကမ္မဉ္စ သဟာယဉ္စ အာဝဇ္ဇေတွာ ဉတွာ ဗာရာဏသိရညော ဥပါယေန အာရမ္မဏံ ဒဿေတုံ ဩကာသံ ဂဝေသန္တိ။ သော စ ရာဇာ တိက္ခတ္တုံ ရတ္တိယာ ဥဗ္ဗိဇ္ဇတိ, ဘီတော ဝိဿရံ ကရောတိ, မဟာတလေ ဓာဝတိ။ ပုရောဟိတေန ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ သုခသေယျံ ပုစ္ဆိတောပိ ‘‘ကုတော မေ, အာစရိယ, သုခ’’န္တိ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ ပုရောဟိတောပိ ‘‘အယံ ရောဂေါ န သက္ကာ ယေန ကေနစိ ဥဒ္ဓံဝိရေစနာဒိနာ ဘေသဇ္ဇကမ္မေန ဝိနေတုံ, မယှံ ပန ခါဒနူပါယော ဥပ္ပန္နော’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ရဇ္ဇဟာနိဇီဝိတန္တရာယာဒီနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဧတံ မဟာရာဇာ’’တိ ရာဇာနံ သုဋ္ဌုတရံ ဥဗ္ဗေဇေတွာ တဿ ဝူပသမနတ္ထံ ‘‘ဧတ္တကေ စ ဧတ္တကေ စ ဟတ္ထိအဿရထာဒယော ဟိရညသုဝဏ္ဏဉ္စ ဒက္ခိဏံ ဒတွာ ယညော ယဇိတဗ္ဗော’’တိ တံ ယညယဇနေ သမာဒပေသိ။

တတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အနေကာနိ ပါဏသဟဿာနိ ယညတ္ထာယ သမ္ပိဏ္ဍိယမာနာနိ ဒိသွာ ‘‘ဧတသ္မိံ ကမ္မေ ကတေ ဒုဗ္ဗောဓနေယျော ဘဝိဿတိ, ဟန္ဒ နံ ပဋိကစ္စေဝ ဂန္တွာ ပေက္ခာမာ’’တိ ဝံသကဠီရဂါထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ အာဂန္တွာ ပိဏ္ဍာယ စရမာနာ ရာဇင်္ဂဏေ ပဋိပါဋိယာ အဂမံသု။ ရာဇာ သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတော ရာဇင်္ဂဏံ ဩလောကယမာနော တေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၇။)

အဒ္ဒက္ခိ, သဟ ဒဿနေနေဝ စဿ သိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တတော တေ ပက္ကောသာပေတွာ အာကာသတလေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ သက္ကစ္စံ ဘောဇေတွာ ကတဘတ္တကိစ္စေ ‘‘ကေ တုမှေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မယံ, မဟာရာဇ, စာတုဒ္ဒိသာ နာမာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, စာတုဒ္ဒိသာတိ ဣမဿ ကော အတ္ထော’’တိ? ‘‘စတူသု ဒိသာသု ကတ္ထစိ ကုတောစိ ဘယံ ဝါ စိတ္တုတြာသော ဝါ အမှာကံ နတ္ထိ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ တံ ဘယံ ကိံ ကာရဏာ န ဟောတီ’’တိ? ‘‘မယဉှိ, မဟာရာဇ, မေတ္တံ ဘာဝေမ, ကရုဏံ ဘာဝေမ, မုဒိတံ ဘာဝေမ, ဥပေက္ခံ ဘာဝေမ, တေန နော တံ ဘယံ န ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ အတ္တနော ဝသတိံ အဂမံသု။

တတော ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ သမဏာ မေတ္တာဒိဘာဝနာယ ဘယံ န ဟောတီတိ ဘဏန္တိ, ဗြာဟ္မဏာ ပန အနေကသဟဿပါဏဝဓံ ဝဏ္ဏယန္တိ, ကေသံ နု ခေါ ဝစနံ သစ္စ’’န္တိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သမဏာ သုဒ္ဓေန အသုဒ္ဓံ ဓောဝန္တိ, ဗြာဟ္မဏာ ပန အသုဒ္ဓေန အသုဒ္ဓံ။ န စ သက္ကာ အသုဒ္ဓေန အသုဒ္ဓံ ဓောဝိတုံ, ပဗ္ဗဇိတာနံ ဧဝ ဝစနံ သစ္စ’’န္တိ။ သော ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ သုခိတာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ နယေန မေတ္တာဒယော စတ္တာရောပိ ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ ဟိတဖရဏစိတ္တေန အမစ္စေ အာဏာပေသိ ‘‘သဗ္ဗေ ပါဏေ မုဉ္စထ, သီတာနိ ပါနီယာနိ ပိဝန္တု, ဟရိတာနိ တိဏာနိ ခါဒန္တု, သီတော စ နေသံ ဝါတော ဥပဝါယတူ’’တိ။ တေ တထာ အကံသု။

တတော ရာဇာ ‘‘ကလျာဏမိတ္တာနံ ဝစနေနေဝ ပါပကမ္မတော မုတ္တောမှီ’’တိ တတ္ထေဝ နိသိန္နော ဝိပဿိတွာ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ အမစ္စေဟိ စ ဘောဇနဝေလာယံ ‘‘ဘုဉ္ဇ, မဟာရာဇ, ကာလော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နာဟံ ရာဇာ’’တိ ပုရိမနယေနေဝ သဗ္ဗံ ဝတွာ ဣမံ ဥဒါနဗျာကရဏဂါထံ အဘာသိ –

‘‘စာတုဒ္ဒိသော အပ္ပဋိဃော စ ဟောတိ, သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေန၊

ပရိဿယာနံ သဟိတာ အဆမ္ဘီ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ စာတုဒ္ဒိသောတိ စတူသု ဒိသာသု ယထာသုခဝိဟာရီ, ‘‘ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၅၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၈) ဝါ နယေန ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာဖရိတာ စတဿော ဒိသာ အဿ သန္တီတိပိ စာတုဒ္ဒိသော။ တာသု ဒိသာသု ကတ္ထစိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၈။)

သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဘယေန န ပဋိဟညတီတိ အပ္ပဋိဃော။ သန္တုဿမာနောတိ ဒွါဒသဝိဓဿ သန္တောသဿဝသေန သန္တုဿကော, ဣတရီတရေနာတိ ဥစ္စာဝစေန ပစ္စယေန။ ပရိဿယာနံ သဟိတာ အဆမ္ဘီတိ ဧတ္ထ ပရိဿယန္တိ ကာယစိတ္တာနိ, ပရိဟာပေန္တိ ဝါ တေသံ သမ္ပတ္တိံ, တာနိ ဝါ ပဋိစ္စ သယန္တီတိ ပရိဿယာ, ဗာဟိရာနံ သီဟဗျဂ္ဃါဒီနံ အဗ္ဘန္တရာနဉ္စ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ကာယစိတ္တုပဒ္ဒဝါနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တေ ပရိဿယေ အဓိဝါသနခန္တိယာ စ ဝီရိယာဒီဟိ ဓမ္မေဟိ စ သဟတီတိ ပရိဿယာနံ သဟိတာ။ ထဒ္ဓဘာဝကရဘယာဘာဝေန အဆမ္ဘီ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ တေ စတ္တာရော သမဏာ, ဧဝံ ဣတရီတရေန ပစ္စယေန သန္တုဿမာနော ဧတ္ထ ပဋိပတ္တိပဒဋ္ဌာနေ သန္တောသေ ဌိတော စတူသု ဒိသာသု မေတ္တာဒိဘာဝနာယ စာတုဒ္ဒိသော, သတ္တသင်္ခါရေသု ပဋိဟနနဘယာဘာဝေန အပ္ပဋိဃော စ ဟောတိ။ သော စာတုဒ္ဒိသတ္တာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ပရိဿယာနံ သဟိတာ, အပ္ပဋိဃတ္တာ အဆမ္ဘီ စ ဟောတီတိ ဧဝံ ပဋိပတ္တိဂုဏံ ဒိသွာ ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။ အထ ဝါ တေ သမဏာ ဝိယ သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေန ဝုတ္တနယေနေဝ စာတုဒ္ဒိသော ဟောတီတိ ဉတွာ ဧဝံ စာတုဒ္ဒိသဘာဝံ ပတ္ထယန္တော ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇိတွာ အဓိဂတောမှိ။ တသ္မာ အညောပိ ဤဒိသံ ဌာနံ ပတ္ထယမာနော စာတုဒ္ဒိသတာယ ပရိဿယာနံ သဟိတာ အပ္ပဋိဃတာယ စ အဆမ္ဘီ ဟုတွာ ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

စာတုဒ္ဒိသဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၄၃။ ဒုဿင်္ဂဟာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိရညော ကိရ အဂ္ဂမဟေသီ ကာလမကာသိ။ တတော ဝီတိဝတ္တေသု သောကဒိဝသေသု ဧကံ ဒိဝသံ အမစ္စာ ‘‘ရာဇူနံ နာမ တေသု တေသု ကိစ္စေသု အဂ္ဂမဟေသီ အဝဿံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, သာဓု, ဒေဝေါ, အညံ ဒေဝိံ အာနေတူ’’တိ ယာစိံသု။ ရာဇာ‘‘တေန ဟိ, ဘဏေ, ဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ တေ ပရိယေသန္တာ သာမန္တရဇ္ဇေ ရာဇာ မတော။ တဿ ဒေဝီ ရဇ္ဇံ အနုသာသတိ။ သာ စ ဂဗ္ဘိနီ ဟောတိ။ အမစ္စာ ‘‘အယံ ရညော အနုရူပါ’’တိ ဉတွာ တံ ယာစိံသု။ သာ ‘‘ဂဗ္ဘိနီ နာမ မနုဿာနံ အမနာပါ ဟောတိ, သစေ အာဂမေထ, ယာဝ ဝိဇာယာမိ, ဧဝံ ဟောတု, နော စေ, အညံ ပရိယေသထာ’’တိ အာဟ။ တေ ရညောပိ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘ဂဗ္ဘိနီပိ ဟောတု အာနေထာ’’တိ။ တေ အာနေသုံ။ ရာဇာ တံ အဘိသိဉ္စိတွာ သဗ္ဗံ မဟေသီဘောဂံ အဒါသိ။ တဿာ ပရိဇနဉ္စ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၇၉။)

နာနာဝိဓေဟိ ပဏ္ဏာကာရေဟိ သင်္ဂဏှာတိ။ သာ ကာလေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တမ္ပိ ရာဇာ အတ္တနော ဇာတပုတ္တမိဝ သဗ္ဗိရိယာပထေသု အင်္ကေ စ ဥရေ စ ကတွာ ဝိဟရတိ။ တတော ဒေဝိယာ ပရိဇနော စိန္တေသိ ‘‘ရာဇာ အတိဝိယ သင်္ဂဏှာတိ ကုမာရံ, အတိဝိဿာသနိယာနိ ရာဇဟဒယာနိ, ဟန္ဒ နံ ပရိဘေဒေမာ’’တိ။

တတော ကုမာရံ – ‘‘တွံ, တာတ, အမှာကံ ရညော ပုတ္တော, န ဣမဿ ရညော, မာ ဧတ္ထ ဝိဿာသံ အာပဇ္ဇီ’’တိ အာဟံသု။ အထ ကုမာရော ‘‘ဧဟိ ပုတ္တာ’’တိ ရညာ ဝုစ္စမာနောပိ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိယမာနောပိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ရာဇာနံ န အလ္လီယတိ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ ဝီမံသန္တော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘အရေ, ဧတေ မယာ ဧဝံ သင်္ဂဟိတာပိ ပဋိကူလဝုတ္တိနော ဧဝါ’’တိ နိဗ္ဗိဇ္ဇိတွာ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော။ ‘‘ရာဇာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ အမစ္စပရိဇနာပိ ဗဟူ ပဗ္ဗဇိတာ, ‘‘သပရိဇနော ရာဇာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ မနုဿာ ပဏီတေ ပစ္စယေ ဥပနေန္တိ။ ရာဇာ ပဏီတေ ပစ္စယေ ယထာဝုဍ္ဎံ ဒါပေတိ။ တတ္ထ ယေ သုန္ဒရံ လဘန္တိ, တေ တုဿန္တိ။ ဣတရေ ဥဇ္ဈာယန္တိ ‘‘မယံ ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောန္တာ လူခဘတ္တံ ဇိဏ္ဏဝတ္ထဉ္စ လဘာမာ’’တိ။ သော တမ္ပိ ဉတွာ ‘‘အရေ, ယထာဝုဍ္ဎံ ဒိယျမာနေပိ နာမ ဥဇ္ဈာယန္တိ, အဟော, အယံ ပရိသာ ဒုဿင်္ဂဟာ’’တိ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဧကော အရညံ ပဝိသိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ တတ္ထ အာဂတေဟိ စ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိတော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဒုဿင်္ဂဟာ ပဗ္ဗဇိတာပိ ဧကေ, အထော ဂဟဋ္ဌာ ဃရမာဝသန္တာ၊

အပ္ပေါဿုက္ကော ပရပုတ္တေသု ဟုတွာ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

သာ အတ္ထတော ပါကဋာ ဧဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – ဒုဿင်္ဂဟာ ပဗ္ဗဇိတာပိ ဧကေ, ယေ အသန္တောသာဘိဘူတာ, တထာဝိဓာ ဧဝ စ အထော ဂဟဋ္ဌာ ဃရမာဝသန္တာ။ ဧတမဟံ ဒုဿင်္ဂဟဘာဝံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ဒုဿင်္ဂဟဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၀။)

֍ * ၄၄။ ဩရောပယိတွာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ စာတုမာသိကဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ ဂိမှာနံ ပဌမေ မာသေ ဥယျာနံ ဂတော။ တတ္ထ ရမဏီယေ ဘူမိဘာဂေ နီလဃနပတ္တသဉ္ဆန္နံ ကောဝိဠာရရုက္ခံ ဒိသွာ ‘‘ကောဝိဠာရမူလေ မမ သယနံ ပညာပေထာ’’တိ ဝတွာ ဥယျာနေ ကီဠိတွာ သာယနှသမယံ တတ္ထ သေယျံ ကပ္ပေသိ။ ပုန ဂိမှာနံ မဇ္ဈိမေ မာသေ ဥယျာနံ ဂတော။ တဒါ ကောဝိဠာရော ပုပ္ဖိတော ဟောတိ, တဒါပိ တထေဝ အကာသိ။ ပုန ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ ဂတော။ တဒါ ကောဝိဠာရော သဉ္ဆိန္နပတ္တော သုက္ခရုက္ခော ဝိယ ဟောတိ။ တဒါပိ သော အဒိသွာဝ တံ ရုက္ခံ ပုဗ္ဗပရိစယေန တတ္ထေဝ သေယျံ အာဏာပေသိ။ အမစ္စာ ဇာနန္တာပိ ‘‘ရညာ အာဏတ္တ’’န္တိ ဘယေန တတ္ထ သယနံ ပညာပေသုံ။ သော ဥယျာနေ ကီဠိတွာ သာယနှသမယံ တတ္ထ သေယျံ ကပ္ပေန္တော တံ ရုက္ခံ ဒိသွာ ‘‘အရေ, အယံ ပုဗ္ဗေ သဉ္ဆန္နပတ္တော မဏိမယော ဝိယ အဘိရူပဒဿနော အဟောသိ။ တတော မဏိဝဏ္ဏသာခန္တရေ ဌပိတပဝါဠင်္ကုရသဒိသေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သဿိရိကစာရုဒဿနော အဟောသိ။ မုတ္တာဒလသဒိသဝါလိကာကိဏ္ဏော စဿ ဟေဋ္ဌာ ဘူမိဘာဂေါ ဗန္ဓနာ ပမုတ္တပုပ္ဖသဉ္ဆန္နော ရတ္တကမ္ဗလသန္ထတော ဝိယ အဟောသိ။ သော နာမဇ္ဇ သုက္ခရုက္ခော ဝိယ သာခါမတ္တာဝသေသော ဌိတော။ ‘အဟော, ဇရာယ ဥပဟတော ကောဝိဠာရော’’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အနုပါဒိန္နမ္ပိ တာဝ ဇရာ ဟညတိ, ကိမင်္ဂ ပန ဥပါဒိန္န’’န္တိ အနိစ္စသညံ ပဋိလဘိ။ တဒနုသာရေနေဝ သဗ္ဗသင်္ခါရေ ဒုက္ခတော အနတ္တတော စ ဝိပဿန္တော ‘‘အဟော ဝတာဟမ္ပိ သဉ္ဆိန္နပတ္တော ကောဝိဠာရော ဝိယ အပေတဂိဟိဗျဉ္ဇနော ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထယမာနော အနုပုဗ္ဗေန တသ္မိံ သယနတလေ ဒက္ခိဏေန ပဿေန နိပန္နောယေဝ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ တတော ဂမနကာလေ အမစ္စေဟိ ‘‘ကာလော ဂန္တုံ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နာဟံ ရာဇာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဩရောပယိတွာ ဂိဟိဗျဉ္ဇနာနိ, သဉ္ဆိန္နပတ္တော ယထာ ကောဝိဠာရော၊

ဆေတွာန ဝီရော ဂိဟိဗန္ဓနာနိ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ဩရောပယိတွာတိ အပနေတွာ။ ဂိဟိဗျဉ္ဇနာနီတိ ကေသမဿုဩဒါတဝတ္ထာလင်္ကာရမာလာဂန္ဓဝိလေပနဣတ္ထိပုတ္တဒါသိဒါသာဒီနိ။ ဧတာနိ ဟိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၁။)

ဂိဟိဘာဝံ ဗျဉ္ဇယန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဂိဟိဗျဉ္ဇနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သဉ္ဆိန္နပတ္တောတိ ပတိတပတ္တော။ ဆေတွာနာတိ မဂ္ဂဉာဏေန ဆိန္ဒိတွာ။ ဝီရောတိ မဂ္ဂဝီရိယသမန္နာဂတော။ ဂိဟိဗန္ဓနာနီတိ ကာမဗန္ဓနာနိ။ ကာမာ ဟိ ဂိဟီနံ ဗန္ဓနာနိ။ အယံ တာဝ ပဒတ္ထော။

အယံ ပန အဓိပ္ပါယော – ‘‘အဟော ဝတာဟမ္ပိ ဩရောပယိတွာ ဂိဟိဗျဉ္ဇနာနိ သဉ္ဆိန္နပတ္တော ယထာ ကောဝိဠာရော ဘဝေယျ’’န္တိ ဧဝဉှိ စိန္တယမာနော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ကောဝိဠာရဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။ ပဌမော ဝဂ္ဂေါ နိဋ္ဌိတော။

၄၅-၄၆။ သစေ လဘေထာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ပုဗ္ဗေ ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ဒွေ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေတွာ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နာ။ တတော စဝိတွာ တေသံ ဇေဋ္ဌကော ဗာရာဏသိရညော ပုတ္တော အဟောသိ, ကနိဋ္ဌော ပုရောဟိတဿ ပုတ္တော အဟောသိ။ တေ ဧကဒိဝသံယေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဧကဒိဝသမေဝ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိတွာ သဟပံသုကီဠိတသဟာယကာ အဟေသုံ။ ပုရောဟိတပုတ္တော ပညဝါ အဟောသိ။ သော ရာဇပုတ္တံ အာဟ – ‘‘သမ္မ, တွံ ပိတုနော အစ္စယေန ရဇ္ဇံ လဘိဿသိ, အဟံ ပုရောဟိတဋ္ဌာနံ, သုသိက္ခိတေန စ သုခံ ရဇ္ဇံ အနုသာသိတုံ သက္ကာ, ဧဟိ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေဿာမာ’’တိ။ တတော ဥဘောပိ ပုဗ္ဗောပစိတကမ္မာ ဟုတွာ ဂါမနိဂမာဒီသု ဘိက္ခံ စရမာနာ ပစ္စန္တဇနပဒဂါမံ ဂတာ။ တဉ္စ ဂါမံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ ပဝိသန္တိ။ အထ မနုဿာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဒိသွာ ဥဿာဟဇာတာ အာသနာနိ ပညာပေန္တိ, ပဏီတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဥပနာမေန္တိ, မာနေန္တိ, ပူဇေန္တိ။ တေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အမှေဟိ သဒိသာ ဥစ္စာကုလိကာ နာမ နတ္ထိ, အထ စ ပနိမေ မနုဿာ ယဒိ ဣစ္ဆန္တိ, အမှာကံ ဘိက္ခံ ဒေန္တိ, ယဒိ စ နိစ္ဆန္တိ, န ဒေန္တိ, ဣမေသံ ပန ပဗ္ဗဇိတာနံ ဧဝရူပံ သက္ကာရံ ကရောန္တိ, အဒ္ဓါ ဧတေ ကိဉ္စိ သိပ္ပံ ဇာနန္တိ, ဟန္ဒ နေသံ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှာမာ’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၂။)

တေ မနုဿေသု ပဋိက္ကန္တေသု ဩကာသံ လဘိတွာ ‘‘ယံ, ဘန္တေ, တုမှေ သိပ္ပံ ဇာနာထ, တံ အမှေပိ သိက္ခာပေထာ’’တိ ယာစိံသု။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ‘‘န သက္ကာ အပဗ္ဗဇိတေန သိက္ခိတု’’န္တိ အာဟံသု။ တေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ပဗ္ဗဇိံသု။ တတော နေသံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ‘‘ဧဝံ ဝေါ နိဝါသေတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပါရုပိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အာဘိသမာစာရိကံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဣမဿ သိပ္ပဿ ဧကီဘာဝါဘိရတိ နိပ္ဖတ္တိ, တသ္မာ ဧကေနေဝ နိသီဒိတဗ္ဗံ, ဧကေန စင်္ကမိတဗ္ဗံ, ဌာတဗ္ဗံ, သယိတဗ္ဗ’’န္တိ ပါဋိယေက္ကံ ပဏ္ဏသာလမဒံသု။ တတော တေ အတ္တနော အတ္တနော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ နိသီဒိံသု။ ပုရောဟိတပုတ္တော နိသိန္နကာလတော ပဘုတိ စိတ္တသမာဓာနံ လဒ္ဓါ ဈာနံ လဘိ။ ရာဇပုတ္တော မုဟုတ္တေနေဝ ဥက္ကဏ္ဌိတော တဿ သန္တိကံ အာဂတော။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ, သမ္မာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမှီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဣဓ နိသီဒါ’’တိ။ သော တတ္ထ မုဟုတ္တံ နိသီဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဣမဿ ကိရ, သမ္မ, သိပ္ပဿ ဧကီဘာဝါဘိရတိ နိပ္ဖတ္တီ’’တိ ပုရောဟိတပုတ္တော ‘‘ဧဝံ, သမ္မ, တေန ဟိ တွံ အတ္တနော နိသိန္နောကာသံ ဧဝ ဂစ္ဆ, ဥဂ္ဂဟေဿာမိ ဣမဿ သိပ္ပဿ နိပ္ဖတ္တိ’’န္တိ အာဟ။ သော ဂန္တွာ ပုနပိ မုဟုတ္တေနေဝ ဥက္ကဏ္ဌိတော ပုရိမနယေနေဝ တိက္ခတ္တုံ အာဂတော။

တတော နံ ပုရောဟိတပုတ္တော တထေဝ ဥယျောဇေတွာ တသ္မိံ ဂတေ စိန္တေသိ ‘‘အယံ အတ္တနော စ ကမ္မံ ဟာပေတိ, မမ စ ဣဓာဘိက္ခဏံ အာဂစ္ဆန္တော’’တိ။ သော ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမ္မ အရညံ ပဝိဋ္ဌော။ ဣတရော အတ္တနော ပဏ္ဏသာလာယေဝ နိသိန္နော ပုနပိ မုဟုတ္တေနေဝ ဥက္ကဏ္ဌိတော ဟုတွာ တဿ ပဏ္ဏသာလံ အာဂန္တွာ ဣတော စိတော စ မဂ္ဂန္တောပိ တံ အဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ယော ဂဟဋ္ဌကာလေ ပဏ္ဏာကာရမ္ပိ အာဒါယ အာဂတော မံ ဒဋ္ဌုံ န လဘတိ, သော နာမ မယိ အာဂတေ ဒဿနမ္ပိ အဒါတုကာမော ပက္ကာမိ, အဟော, ရေ စိတ္တ, န လဇ္ဇသိ, ယံ မံ စတုက္ခတ္တုံ ဣဓာနေသိ, သောဒါနိ တေ ဝသေ န ဝတ္တိဿာမိ, အညဒတ္ထု တံယေဝ မမ ဝသေ ဝတ္တာပေဿာမီ’’တိ အတ္တနော သေနာသနံ ပဝိသိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ အာကာသေန နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမာသိ။ ဣတရောပိ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ တတ္ထေဝ အဂမာသိ။ တေ ဥဘောပိ မနောသိလာတလေ နိသီဒိတွာ ပါဋိယေက္ကံ ပါဋိယေက္ကံ ဣမာ ဥဒါနဂါထာယော အဘာသိံသု –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၃။)

‘‘သစေ လဘေထ နိပကံ သဟာယံ, သဒ္ဓိံ စရံ သာဓုဝိဟာရိ ဓီရံ၊

အဘိဘုယျ သဗ္ဗာနိ ပရိဿယာနိ, စရေယျ တေနတ္တမနော သတီမာ။

‘‘နော စေ လဘေထ နိပကံ သဟာယံ, သဒ္ဓိံ စရံ သာဓုဝိဟာရိ ဓီရံ၊

ရာဇာဝ ရဋ္ဌံ ဝိဇိတံ ပဟာယ, ဧကော စရေ မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ’’တိ။

တတ္ထ နိပကန္တိ ပကတိနိပုဏံ ပဏ္ဍိတံ ကသိဏပရိကမ္မာဒီသု ကုသလံ။ သာဓုဝိဟာရိန္တိ အပ္ပနာဝိဟာရေန ဝါ ဥပစာရေန ဝါ သမန္နာဂတံ။ ဓီရန္တိ ဓိတိသမ္ပန္နံ။ တတ္ထ နိပကတ္တေန ဓိတိသမ္ပဒါ ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ဓိတိသမ္ပန္နမေဝါတိ အတ္ထော။ ဓိတိ နာမ အသိထိလပရက္ကမတာ, ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ဧဝံ ပဝတ္တဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ အပိစ ဓိကတပါပေါတိပိ ဓီရော။ ရာဇာဝ ရဋ္ဌံ ဝိဇိတံ ပဟာယာတိ ယထာ ပဋိရာဇာ ‘‘ဝိဇိတံ ရဋ္ဌံ အနတ္ထာဝဟ’’န္တိ ဉတွာ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ဧကော စရတိ, ဧဝံ ဗာလသဟာယံ ပဟာယ ဧကော စရေ။ အထ ဝါ ရာဇာဝ ရဋ္ဌန္တိ ယထာ သုတသောမော ရာဇာ ဝိဇိတံ ရဋ္ဌံ ပဟာယ ဧကော စရိ, ယထာ စ မဟာဇနကော, ဧဝံ ဧကော စရေတိ အယမ္ပိ တဿတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တာနုသာရေန သက္ကာ ဇာနိတုန္တိ န ဝိတ္ထာရိတန္တိ။

သဟာယဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၄၇။ အဒ္ဓါ ပသံသာမာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ ယာဝ အာကာသတလေ ပညတ္တာသနေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ နိသဇ္ဇာ, တာဝ စာတုဒ္ဒိသဂါထာယ ဥပ္ပတ္တိသဒိသာ ဧဝ ဥပ္ပတ္တိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ သော ရာဇာ ရတ္တိယာ တိက္ခတ္တုံ ဥဗ္ဗိဇ္ဇိ, န တထာ အယံ, နေဝဿ ယညော ပစ္စုပဋ္ဌိတော အဟောသိ။ သော အာကာသတလေ ပညတ္တေသု အာသနေသု ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ နိသီဒါပေတွာ ‘‘ကေ တုမှေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မယံ, မဟာရာဇ, အနဝဇ္ဇဘောဇိနော နာမာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ, ‘အနဝဇ္ဇဘောဇိနော’တိ ဣမဿ ကော အတ္ထော’’တိ? ‘‘သုန္ဒရံ ဝါ အသုန္ဒရံ ဝါ လဒ္ဓါ နိဗ္ဗိကာရာ ဘုဉ္ဇာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ တံ သုတွာ ရညော ဧတဒဟောသိ ‘‘ယံနူနာဟံ ဣမေ ဥပပရိက္ခေယျံ ဧဒိသာ ဝါ နော ဝါ’’တိ။ တံ ဒိဝသံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၄။)

ကဏာဇကေန ဗိလင်္ဂဒုတိယေန ပရိဝိသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အမတံ ဘုဉ္ဇန္တာ ဝိယ နိဗ္ဗိကာရာ ဘုဉ္ဇိံသု။ ရာဇာ ‘‘ဟောန္တိ နာမ ဧကဒိဝသံ ပဋိညာတတ္တာ နိဗ္ဗိကာရာ, သွေ ဇာနိဿာမီ’’တိ သွာတနာယပိ နိမန္တေသိ။ တတော ဒုတိယဒိဝသေပိ တထေဝါကာသိ။ တေပိ တထေဝ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ အထ ရာဇာ ‘‘ဣဒါနိ သုန္ဒရံ ဒတွာ ဝီမံသိဿာမီ’’တိ ပုနပိ နိမန္တေတွာ, ဒွေ ဒိဝသေ မဟာသက္ကာရံ ကတွာ, ပဏီတေန အတိဝိစိတြေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန ပရိဝိသိ။ တေပိ တထေဝ နိဗ္ဗိကာရာ ဘုဉ္ဇိတွာ ရညော မင်္ဂလံ ဝတွာ ပက္ကမိံသု။ ရာဇာ အစိရပက္ကန္တေသု တေသု ‘‘အနဝဇ္ဇဘောဇိနောဝ ဧတေ သမဏာ, အဟော ဝတာဟမ္ပိ အနဝဇ္ဇဘောဇီ ဘဝေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ မဟာရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇ္ဇံ သမာဒါယ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ, မဉ္ဇူသကရုက္ခမူလေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ မဇ္ဈေ အတ္တနော အာရမ္မဏံ ဝိဘာဝေန္တော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘အဒ္ဓါ ပသံသာမ သဟာယသမ္ပဒံ, သေဋ္ဌာ သမာ သေဝိတဗ္ဗာ သဟာယာ၊

ဧတေ အလဒ္ဓါ အနဝဇ္ဇဘောဇီ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

သာ ပဒတ္ထတော ဥတ္တာနာ ဧဝ။ ကေဝလံ ပန သဟာယသမ္ပဒန္တိ ဧတ္ထ အသေခေဟိ သီလာဒိက္ခန္ဓေဟိ သမ္ပန္နာ သဟာယာ ဧဝ သဟာယသမ္ပဒါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ပနေတ္ထ ယောဇနာ – ယာယံ ဝုတ္တာ သဟာယသမ္ပဒါ, တံ သဟာယသမ္ပဒံ အဒ္ဓါ ပသံသာမ, ဧကံသေနေဝ ထောမေမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ? သေဋ္ဌာ သမာ သေဝိတဗ္ဗာ သဟာယာတိ။ ကသ္မာ? အတ္တနော ဟိ သီလာဒီဟိ သေဋ္ဌေ သေဝမာနဿ သီလာဒယော ဓမ္မာ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏန္တိ။ သမေ သေဝမာနဿ အညမညံ သမဓာရဏေန ကုက္ကုစ္စဿ ဝိနောဒနေန စ လဒ္ဓါ န ပရိဟာယန္တိ။ ဧတေ ပန သဟာယကေ သေဋ္ဌေ စ သမေ စ အလဒ္ဓါ ကုဟနာဒိမိစ္ဆာဇီဝံ ဝဇ္ဇေတွာ ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပန္နံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တော တတ္ထ စ ပဋိဃာနုနယံ အနုပ္ပါဒေန္တော အနဝဇ္ဇဘောဇီ ဟုတွာ အတ္ထကာမော ကုလပုတ္တော ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ။ အဟမ္ပိ ဟိ ဧဝံ စရန္တော ဣမံ သမ္ပတ္တိံ အဓိဂတောမှီတိ။

အနဝဇ္ဇဘောဇိဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၅။)

֍ * ၄၈။ ဒိသွာ သုဝဏ္ဏဿာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အညတရော ဗာရာဏသိရာဇာ ဂိမှသမယေ ဒိဝါသေယျံ ဥပဂတော။ သန္တိကေ စဿ ဝဏ္ဏဒါသီ ဂေါသီတစန္ဒနံ ပိသတိ။ တဿာ ဧကဗာဟာယံ ဧကံ သုဝဏ္ဏဝလယံ, ဧကဗာဟာယံ ဒွေ, တာနိ သံဃဋ္ဋန္တိ ဣတရံ န သံဃဋ္ဋတိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧဝမေဝ ဂဏဝါသေ သံဃဋ္ဋနာ, ဧကဝါသေ အသံဃဋ္ဋနာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ တံ ဒါသိံ ဩလောကယမာနော စိန္တေသိ။ တေန စ သမယေန သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ ဒေဝီ တံ ဗီဇယန္တီ ဌိတာ ဟောတိ။ သာ ‘‘ဝဏ္ဏဒါသိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော မညေ ရာဇာ’’တိ စိန္တေတွာ တံ ဒါသိံ ဥဋ္ဌာပေတွာ သယမေဝ ပိသိတုမာရဒ္ဓါ။ တဿာ ဥဘောသု ဗာဟာသု အနေကေ သုဝဏ္ဏဝလယာ, တေ သံဃဋ္ဋန္တာ မဟာသဒ္ဒံ ဇနယိံသု။ ရာဇာ သုဋ္ဌုတရံ နိဗ္ဗိန္နော ဒက္ခိဏေန ပဿေန နိပန္နောယေဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ တံ အနုတ္တရေန သုခေန သုခိတံ နိပန္နံ စန္ဒနဟတ္ထာ ဒေဝီ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အာလိမ္ပာမိ, မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ – ‘‘အပေဟိ, မာ အာလိမ္ပာဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘ကိဿ, မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘နာဟံ ရာဇာ’’တိ။ ဧဝမေတေသံ တံ ကထာသလ္လာပံ သုတွာ အမစ္စာ ဥပသင်္ကမိံသု။ တေဟိပိ မဟာရာဇဝါဒေန အာလပိတော ‘‘နာဟံ, ဘဏေ, ရာဇာ’’တိ အာဟ။ သေသံ ပဌမဂါထာယ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။

အယံ ပန ဂါထာဝဏ္ဏနာ – ဒိသွာတိ ဩလောကေတွာ။ သုဝဏ္ဏဿာတိ ကဉ္စနဿ ‘‘ဝလယာနီ’’တိ ပါဌသေသော။ သာဝသေသပါဌော ဟိ အယံ အတ္ထော။ ပဘဿရာနီတိ ပဘာသနသီလာနိ, ဇုတိမန္တာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – ဒိသွာ ဘုဇသ္မိံ သုဝဏ္ဏဿ ဝလယာနိ ‘‘ဂဏဝါသေ သတိ သံဃဋ္ဋနာ, ဧကဝါသေ အသံဃဋ္ဋနာ’’တိ ဧဝံ စိန္တေန္တော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

သုဝဏ္ဏဝလယဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၄၉။ ဧဝံ ဒုတိယေနာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အညတရော ဗာရာဏသိရာဇာ ဒဟရောဝ ပဗ္ဗဇိတုကာမော အမစ္စေ အာဏာပေသိ ‘‘ဒေဝိံ ဂဟေတွာ ရဇ္ဇံ ပရိဟရထ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ အမစ္စာ ‘‘န, မဟာရာဇ, အရာဇကံ ရဇ္ဇံ အမှေဟိ သက္ကာ ရက္ခိတုံ, သာမန္တရာဇာနော အာဂမ္မ ဝိလုမ္ပိဿန္တိ, ယာဝ ဧကပုတ္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တာဝ အာဂမေဟီ’’တိ သညာပေသုံ။ မုဒုစိတ္တော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၆။)

ရာဇာ အဓိဝါသေသိ။ အထ ဒေဝီ ဂဗ္ဘံ ဂဏှိ။ ရာဇာ ပုနပိ တေ အာဏာပေသိ – ‘‘ဒေဝီ ဂဗ္ဘိနီ, ပုတ္တံ ဇာတံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိတွာ ရဇ္ဇံ ပရိဟရထ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ အမစ္စာ ‘‘ဒုဇ္ဇာနံ, မဟာရာဇ, ဧတံ ဒေဝီ ပုတ္တံ ဝါ ဝိဇာယိဿတိ ဓီတရံ ဝါ, ဝိဇာယနကာလံ တာဝ အာဂမေဟီ’’တိ ပုနပိ သညာပေသုံ။ အထ သာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တဒါပိ ရာဇာ တထေဝ အမစ္စေ အာဏာပေသိ။ အမစ္စာ ပုနပိ ရာဇာနံ ‘‘အာဂမေဟိ, မဟာရာဇ, ယာဝ, ပဋိဗလော ဟောတီ’’တိ ဗဟူဟိ ကာရဏေဟိ သညာပေသုံ။ တတော ကုမာရေ ပဋိဗလေ ဇာတေ အမစ္စေ သန္နိပါတာပေတွာ ‘‘ပဋိဗလော အယံ, တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိတွာ ပဋိပဇ္ဇထာ’’တိ အမစ္စာနံ ဩကာသံ အဒတွာ အန္တရာပဏာ ကာသာယဝတ္ထာဒယော သဗ္ဗပရိက္ခာရေ အာဟရာပေတွာ အန္တေပုရေ ဧဝ ပဗ္ဗဇိတွာ မဟာဇနကော ဝိယ နိက္ခမိ။ သဗ္ဗပရိဇနော နာနပ္ပကာရကံ ပရိဒေဝမာနော ရာဇာနံ အနုဗန္ဓိ။

ရာဇာ ယာဝ အတ္တနော ရဇ္ဇသီမာ, တာဝ ဂန္တွာ ကတ္တရဒဏ္ဍေန လေခံ ကတွာ ‘‘အယံ လေခါ နာတိက္ကမိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ မဟာဇနော လေခါယ သီသံ ကတွာ, ဘူမိယံ နိပန္နော ပရိဒေဝမာနော ‘‘တုယှံ ဒါနိ, တာတ, ရညော အာဏာ, ကိံ ကရိဿတီ’’တိ ကုမာရံ လေခံ အတိက္ကမာပေသိ။ ကုမာရော ‘‘တာတ, တာတာ’’တိ ဓာဝိတွာ ရာဇာနံ သမ္ပာပုဏိ။ ရာဇာ ကုမာရံ ဒိသွာ ‘‘ဧတံ မဟာဇနံ ပရိဟရန္တော ရဇ္ဇံ ကာရေသိံ, ကိံ ဒါနိ ဧကံ ဒါရကံ ပရိဟရိတုံ န သက္ခိဿ’’န္တိ ကုမာရံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိဋ္ဌော, တတ္ထ ပုဗ္ဗပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ ဝသိတပဏ္ဏသာလံ ဒိသွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ သဒ္ဓိံ ပုတ္တေန။ တတော ကုမာရော ဝရသယနာဒီသု ကတပရိစယော တိဏသန္ထာရကေ ဝါ ရဇ္ဇုမဉ္စကေ ဝါ သယမာနော ရောဒတိ။ သီတဝါတာဒီဟိ ဖုဋ္ဌော သမာနော ‘‘သီတံ, တာတ, ဥဏှံ, တာတ, မက္ခိကာ, တာတ, ခါဒန္တိ, ဆာတောမှိ, တာတ, ပိပါသိတောမှိ, တာတာ’’တိ ဝဒတိ။ ရာဇာ တံ သညာပေန္တောယေဝ ရတ္တိံ ဝီတိနာမေတိ။ ဒိဝါပိဿ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘတ္တံ ဥပနာမေတိ, တံ ဟောတိ မိဿကဘတ္တံ ကင်္ဂုဝရကမုဂ္ဂါဒိဗဟုလံ။ ကုမာရော အစ္ဆာဒေန္တမ္ပိ တံ ဇိဃစ္ဆာဝသေန ဘုဉ္ဇမာနော ကတိပါဟေနေဝ ဥဏှေ ဌပိတပဒုမံ ဝိယ မိလာယိ။ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တော ပန ပဋိသင်္ခါနဗလေန နိဗ္ဗိကာရောယေဝ ဘုဉ္ဇတိ။

တတော သော ကုမာရံ သညာပေန္တော အာဟ – ‘‘နဂရသ္မိံ, တာတ, ပဏီတာဟာရော လဗ္ဘတိ, တတ္ထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ကုမာရော ‘‘အာမ, တာတာ’’တိ အာဟ။ တတော နံ ပုရက္ခတွာ အာဂတမဂ္ဂေနေဝ နိဝတ္တိ။ ကုမာရမာတာပိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၇။)

ဒေဝီ ‘‘န ဒါနိ ရာဇာ ကုမာရံ ဂဟေတွာ အရညေ စိရံ ဝသိဿတိ, ကတိပါဟေနေဝ နိဝတ္တိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ရညာ ကတ္တရဒဏ္ဍေန လိခိတဋ္ဌာနေယေဝ ဝတိံ ကာရာပေတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တတော ရာဇာ တဿာ ဝတိယာ အဝိဒူရေ ဌတွာ ‘‘ဧတ္ထ တေ, တာတ, မာတာ နိသိန္နာ, ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ပေသေသိ။ ယာဝ စ သော တံ ဌာနံ ပါပုဏာတိ, တာဝ ဥဒိက္ခန္တော အဋ္ဌာသိ ‘‘မာ ဟေဝ နံ ကောစိ ဝိဟေဌေယျာ’’တိ။ ကုမာရော မာတု သန္တိကံ ဓာဝန္တော အဂမာသိ။ အာရက္ခကပုရိသာ စ နံ ဒိသွာ ဒေဝိယာ အာရောစေသုံ။ ဒေဝီ ဝီသတိနာဋကိတ္ထိသဟဿပရိဝုတာ ဂန္တွာ ပဋိဂ္ဂဟေသိ, ရညော စ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ။ အထ ‘‘ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆတီ’’တိ သုတွာ မနုဿေ ပေသေသိ။ ရာဇာပိ တာဝဒေဝ သကဝသတိံ အဂမာသိ။ မနုဿာ ရာဇာနံ အဒိသွာ နိဝတ္တိံသု။ တတော ဒေဝီ နိရာသာဝ ဟုတွာ, ပုတ္တံ ဂဟေတွာ, နဂရံ ဂန္တွာ, တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိ။ ရာဇာပိ အတ္တနော ဝသတိံ ပတွာ, တတ္ထ နိသိန္နော ဝိပဿိတွာ, ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ, မဉ္ဇူသကရုက္ခမူလေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ မဇ္ဈေ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဧဝံ ဒုတိယေန သဟ မမဿ, ဝါစာဘိလာပေါ အဘိသဇ္ဇနာ ဝါ၊

ဧတံ ဘယံ အာယတိံ ပေက္ခမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

သာ ပဒတ္ထတော ဥတ္တာနာ ဧဝ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယွာယံ ဧတေန ဒုတိယေန ကုမာရေန သီတုဏှာဒီနိ နိဝေဒေန္တေန သဟဝါသေန တံ သညာပေန္တဿ မမ ဝါစာဘိလာပေါ, တသ္မိံ သိနေဟဝသေန အဘိသဇ္ဇနာ စ ဇာတာ, သစေ အဟံ ဣမံ န ပရိစ္စဇာမိ, တတော အာယတိမ္ပိ ဟေဿတိ ယထေဝ ဣဒါနိ၊ ဧဝံ ဒုတိယေန သဟ မမဿ ဝါစာဘိလာပေါ အဘိသဇ္ဇနာ ဝါ။ ဥဘယမ္ပိ စေတံ အန္တရာယကရံ ဝိသေသာဓိဂမဿာတိ ဧတံ ဘယံ အာယတိံ ပေက္ခမာနော တံ ဆဍ္ဍေတွာ ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

အာယတိဘယဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၅၀။ ကာမာ ဟိ စိတြာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဒဟရောဝ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ လဘိ။ တဿ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ တယော ပါသာဒါ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၈။)

ဟောန္တိ။ သော တတ္ထ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီဟိ ဒေဝကုမာရော ဝိယ ပရိစာရေတိ။ သော ဒဟရောဝ သမာနော ‘‘ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ မာတာပိတရော ယာစိ။ တေ နံ ဝါရေန္တိ။ သော တထေဝ နိဗန္ဓတိ။ ပုနပိ နံ မာတာပိတရော ‘‘တွံ, တာတ, သုခုမာလော, ဒုက္ကရာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ခုရဓာရာယ ဥပရိ စင်္ကမနသဒိသာ’’တိ နာနပ္ပကာရေဟိ ဝါရေန္တိ။ သော တထေဝ နိဗန္ဓတိ။ တေ စိန္တေသုံ ‘‘သစာယံ ပဗ္ဗဇတိ, အမှာကံ ဒေါမနဿံ ဟောတိ။ သစေ နံ နိဝါရေမ, ဧတဿ ဒေါမနဿံ ဟောတိ။ အပိစ အမှာကံ ဒေါမနဿံ ဟောတု, မာ စ ဧတဿာ’’တိ အနုဇာနိံသု။ တတော သော သဗ္ဗပရိဇနံ ပရိဒေဝမာနံ အနာဒိယိတွာ ဣသိပတနံ ဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ဥဠာရသေနာသနံ န ပါပုဏာတိ, မဉ္စကေ တဋ္ဋိကံ ပတ္ထရိတွာ သယိ။ သော ဝရသယနေ ကတပရိစယော သဗ္ဗရတ္တိံ အတိဒုက္ခိတော အဟောသိ။ ပဘာတေပိ သရီရပရိကမ္မံ ကတွာ, ပတ္တစီဝရမာဒါယ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ တတ္ထ ဝုဍ္ဎာ အဂ္ဂါသနဉ္စ အဂ္ဂပိဏ္ဍဉ္စ လဘန္တိ, နဝကာ ယံကိဉ္စိဒေဝ အာသနံ လူခဘောဇနဉ္စ။ သော တေန လူခဘောဇနေနာပိ အတိဒုက္ခိတော အဟောသိ။ သော ကတိပါဟံယေဝ ကိသော ဒုဗ္ဗဏ္ဏော ဟုတွာ နိဗ္ဗိဇ္ဇိ ယထာ တံ အပရိပါကဂတေ သမဏဓမ္မေ။ တတော မာတာပိတူနံ ဒူတံ ပေသေတွာ ဥပ္ပဗ္ဗဇိ။ သော ကတိပါဟံယေဝ ဗလံ ဂဟေတွာ ပုနပိ ပဗ္ဗဇိတုကာမော အဟောသိ။ တတော တေနေဝ ကမေန ပဗ္ဗဇိတွာ ပုနပိ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတွာ တတိယဝါရေ ပဗ္ဗဇိတွာ သမ္မာ ပဋိပန္နော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ ဝတွာ ပုန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ မဇ္ဈေ ဣမမေဝ ဗျာကရဏဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ကာမာ ဟိ စိတြာ မဓုရာ မနောရမာ, ဝိရူပရူပေန မထေန္တိ စိတ္တံ၊

အာဒီနဝံ ကာမဂုဏေသု ဒိသွာ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ကာမာတိ ဒွေ ကာမာ ဝတ္ထုကာမာ စ ကိလေသကာမာ စ။ တတ္ထ ဝတ္ထုကာမာ မနာပိယရူပါဒယော ဓမ္မာ, ကိလေသကာမာ ဆန္ဒာဒယော သဗ္ဗေပိ ရာဂပ္ပဘေဒါ။ ဣဓ ပန ဝတ္ထုကာမာ အဓိပ္ပေတာ။ ရူပါဒိအနေကပ္ပကာရဝသေန စိတြာ။ လောကဿာဒဝသေန မဓုရာ။ ဗာလပုထုဇ္ဇနာနံ မနံ ရမေန္တီတိ မနောရမာ။ ဝိရူပရူပေနာတိ ဝိရူပေန ရူပေန, အနေကဝိဓေန သဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ဟိ ရူပါဒိဝသေန စိတြာ, ရူပါဒီသုပိ နီလာဒိဝသေန ဝိဝိဓရူပါ။ ဧဝံ တေန ဝိရူပရူပေန တထာ တထာ အဿာဒံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၈၉။)

ဒဿေတွာ မထေန္တိ စိတ္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဘိရမိတုံ န ဒေန္တီတိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။ နိဂမနမ္ပိ ဒွီဟိ တီဟိ ဝါ ပဒေဟိ ယောဇေတွာ ပုရိမဂါထာသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ကာမဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၅၁။ ဤတီ စာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ ရညော ဂဏ္ဍော ဥဒပါဒိ။ ဗာဠှာ ဝေဒနာ ဝတ္တန္တိ။ ဝေဇ္ဇာ ‘‘သတ္ထကမ္မေန ဝိနာ ဖာသု န ဟောတီ’’တိ ဘဏန္တိ။ ရာဇာ တေသံ အဘယံ ဒတွာ သတ္ထကမ္မံ ကာရာပေသိ။ တေ ဖာလေတွာ, ပုဗ္ဗလောဟိတံ နီဟရိတွာ, နိဗ္ဗေဒနံ ကတွာ, ဝဏံ ပဋ္ဋေန ဗန္ဓိံသု, အာဟာရာစာရေသု စ နံ သမ္မာ ဩဝဒိံသု။ ရာဇာ လူခဘောဇနေန ကိသသရီရော အဟောသိ, ဂဏ္ဍော စဿ မိလာယိ။ သော ဖာသုကသညီ ဟုတွာ သိနိဒ္ဓါဟာရံ ဘုဉ္ဇိ။ တေန စ သဉ္ဇာတဗလော ဝိသယေ ပဋိသေဝိ။ တဿ ဂဏ္ဍော ပုန ပုရိမသဘာဝမေဝ သမ္ပာပုဏိ။ ဧဝံ ယာဝ တိက္ခတ္တုံ သတ္ထကမ္မံ ကာရာပေတွာ, ဝေဇ္ဇေဟိ ပရိဝဇ္ဇိတော နိဗ္ဗိဇ္ဇိတွာ, ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ, အရညံ ပဝိသိတွာ, ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ, သတ္တဟိ ဝဿေဟိ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ, ဣမံ ဥဒါနဂါထံ ဘာသိတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမာသိ။

‘‘ဤတီ စ ဂဏ္ဍော စ ဥပဒ္ဒဝေါ စ, ရောဂေါ စ သလ္လဉ္စ ဘယဉ္စ မေတံ၊

ဧတံ ဘယံ ကာမဂုဏေသု ဒိသွာ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ဧတီတိ ဤတိ, အာဂန္တုကာနံ အကုသလဘာဂိယာနံ ဗျသနဟေတူနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တသ္မာ ကာမဂုဏာပိ ဧတေ အနေကဗျသနာဝဟဋ္ဌေန ဒဠှသန္နိပါတဋ္ဌေန စ ဤတိ။ ဂဏ္ဍောပိ အသုစိံ ပဂ္ဃရတိ, ဥဒ္ဓုမာတပရိပက္ကပရိဘိန္နော ဟောတိ။ တသ္မာ ဧတေ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတော ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပရိပက္ကပရိဘိန္နဘာဝတော စ ဂဏ္ဍော။ ဥပဒ္ဒဝတီတိ ဥပဒ္ဒဝေါ၊ အနတ္ထံ ဇနေန္တော အဘိဘဝတိ၊ အဇ္ဈောတ္ထရတီတိ အတ္ထော, ရာဇဒဏ္ဍာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ တသ္မာ ကာမဂုဏာပေတေ အဝိဒိတနိဗ္ဗာနတ္ထာဝဟဟေတုတာယ သဗ္ဗုပဒ္ဒဝဝတ္ထုတာယ စ ဥပဒ္ဒဝေါ။ ယသ္မာ ပနေတေ ကိလေသာတုရဘာဝံ ဇနေန္တာ သီလသင်္ခါတမာရောဂျံ, လောလုပ္ပံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၀။)

ဝါ ဥပ္ပါဒေန္တာ ပါကတိကမေဝ အာရောဂျံ ဝိလုမ္ပန္တိ, တသ္မာ ဣမိနာ အာရောဂျဝိလုမ္ပနဋ္ဌေနေဝ ရောဂေါ။ အဗ္ဘန္တရမနုပ္ပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန ပန အန္တောတုဒကဋ္ဌေန ဒုန္နိဟရဏီယဋ္ဌေန စ သလ္လံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဘယာဝဟနတော ဘယံ။ မေ ဧတန္တိ မေတံ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။ နိဂမနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ဤတိဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၅၂။ သီတဉ္စာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ သီတာလုကဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ သော ပဗ္ဗဇိတွာ အရညကုဋိကာယ ဝိဟရတိ။ တသ္မိဉ္စ ပဒေသေ သီတေ သီတံ, ဥဏှေ ဥဏှမေဝ စ ဟောတိ အဗ္ဘောကာသတ္တာ ပဒေသဿ။ ဂေါစရဂါမေ ဘိက္ခာ ယာဝဒတ္ထာယ န လဗ္ဘတိ။ ပိဝနကပါနီယမ္ပိ ဒုလ္လဘံ, ဝါတာတပဍံသသရီသပါပိ ဗာဓေန္တိ။ တဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဣတော အဍ္ဎယောဇနမတ္တေ သမ္ပန္နော ပဒေသော, တတ္ထ သဗ္ဗေပိ ဧတေ ပရိဿယာ နတ္ထိ။ ယံနူနာဟံ တတ္ထ ဂစ္ဆေယျံ၊ ဖာသုကံ ဝိဟရန္တေန သက္ကာ ဝိသေသံ အဓိဂန္တု’’န္တိ။ တဿ ပုန အဟောသိ – ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နာမ န ပစ္စယဝသိကာ ဟောန္တိ, ဧဝရူပဉ္စ စိတ္တံ ဝသေ ဝတ္တေန္တိ, န စိတ္တဿ ဝသေ ဝတ္တေန္တိ, နာဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ န အဂမာသိ။ ဧဝံ ယာဝတတိယကံ ဥပ္ပန္နစိတ္တံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ နိဝတ္တေသိ။ တတော တတ္ထေဝ သတ္တ ဝဿာနိ ဝသိတွာ, သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇမာနော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ, ဣမံ ဥဒါနဂါထံ ဘာသိတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမာသိ။

‘‘သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ ခုဒံ ပိပါသံ, ဝါတာတပေ ဍံသသရီသပေ စ၊

သဗ္ဗာနိပေတာနိ အဘိသမ္ဘဝိတွာ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ သီတဉ္စာတိ သီတံ နာမ ဒုဝိဓံ အဗ္ဘန္တရဓာတုက္ခောဘပစ္စယဉ္စ, ဗာဟိရဓာတုက္ခောဘပစ္စယဉ္စ၊ တထာ ဥဏှံ။ ဍံသာတိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာ။ သရီသပါတိ ယေ ကေစိ ဒီဃဇာတိကာ သရိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။ နိဂမနမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

သီတာလုကဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၁။)

֍ * ၅၃။ နာဂေါဝါတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ အညတရော ရာဇာ ဝီသတိ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ ကာလကတော နိရယေ ဝီသတိ ဧဝ ဝဿာနိ ပစ္စိတွာ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ဟတ္ထိယောနိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သဉ္ဇာတက္ခန္ဓော ပဒုမဝဏ္ဏသကလသရီရော ဥဠာရော ယူထပတိ မဟာနာဂေါ အဟောသိ။ တဿ ဩဘဂ္ဂေါဘဂ္ဂံ သာခါဘင်္ဂံ ဟတ္ထိဆာပါဝ ခါဒန္တိ။ ဩဂါဟေပိ နံ ဟတ္ထိနိယော ကဒ္ဒမေန လိမ္ပန္တိ, သဗ္ဗံ ပါလိလေယျကနာဂဿေဝ အဟောသိ။ သော ယူထာ နိဗ္ဗိဇ္ဇိတွာ ပက္ကမိ။ တတော နံ ပဒါနုသာရေန ယူထံ အနုဗန္ဓိ။ ဧဝံ ယာဝတတိယံ ပက္ကန္တော အနုဗဒ္ဓေါဝ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒါနိ မယှံ နတ္တကော ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ, ယံနူနာဟံ အတ္တနော ပုရိမဇာတိယာ ဥယျာနံ ဂစ္ဆေယျံ, တတြ မံ သော ရက္ခိဿတီ’’တိ။ တတော ရတ္တိံ နိဒ္ဒါဝသံ ဂတေ ယူထေ ယူထံ ပဟာယ တမေဝ ဥယျာနံ ပါဝိသိ။ ဥယျာနပါလော ဒိသွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘ဟတ္ထိံ ဂဟေဿာမီ’’တိ သေနာယ ပရိဝါရေသိ။ ဟတ္ထီ ရာဇာနံ ဧဝ အဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ။ ရာဇာ ‘‘မံ အဘိမုခေါ ဧတီ’’တိ ခုရပ္ပံ သန္နယှိတွာ အဋ္ဌာသိ။ တတော ဟတ္ထီ ‘‘ဝိဇ္ဈေယျာပိ မံ ဧသော’’တိ မာနုသိကာယ ဝါစာယ ‘‘ဗြဟ္မဒတ္တ, မာ မံ ဝိဇ္ဈ, အဟံ တေ အယျကော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘ကိံ ဘဏသီ’’တိ သဗ္ဗံ ပုစ္ဆိ။ ဟတ္ထီပိ ရဇ္ဇေ စ နရကေ စ ဟတ္ထိယောနိယဉ္စ ပဝတ္တိံ သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘သုန္ဒရံ, မာ ဘာယိ, မာ စ ကဉ္စိ ဘိံသာပေဟီ’’တိ ဟတ္ထိနော ဝဋ္ဋဉ္စ အာရက္ခကေ စ ဟတ္ထိဘဏ္ဍေ စ ဥပဋ္ဌာပေသိ။

အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဂတော ‘‘အယံ ဝီသတိ ဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ကတွာ နိရယေ ပက္ကော, ဝိပါကာဝသေသေန စ တိရစ္ဆာနယောနိယံ ဥပ္ပန္နော, တတ္ထပိ ဂဏဝါသသံဃဋ္ဋနံ အသဟန္တော ဣဓာဂတော။ အဟော ဒုက္ခော ဂဏဝါသော, ဧကီဘာဝေါ ဧဝ စ ပန သုခေါ’’တိ စိန္တေတွာ တတ္ထေဝ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ တံ လောကုတ္တရသုခေန သုခိတံ အမစ္စာ ဥပသင်္ကမိတွာ, ပဏိပါတံ ကတွာ ‘‘ယာနကာလော မဟာရာဇာ’’တိ အာဟံသု။ တတော ‘‘နာဟံ ရာဇာ’’တိ ဝတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘နာဂေါဝ ယူထာနိ ဝိဝဇ္ဇယိတွာ, သဉ္ဇာတခန္ဓော ပဒုမီ ဥဠာရော၊

ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရံ အရညေ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၂။)

သာ ပဒတ္ထတော ပါကဋာ ဧဝ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယယောဇနာ။ သာ စ ခေါ ယုတ္တိဝသေနေဝ, န အနုဿဝဝသေန။ ယထာ အယံ ဟတ္ထီ မနုဿကန္တေသု သီလေသု ဒန္တတ္တာ အဒန္တဘူမိံ နာဂစ္ဆတီတိ ဝါ, သရီရမဟန္တတာယ ဝါ နာဂေါ, ဧဝံ ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ အရိယကန္တေသု သီလေသု ဒန္တတ္တာ အဒန္တဘူမိံ နာဂမနေန အာဂုံ အကရဏေန ပုန ဣတ္ထတ္တံ အနာဂမနေန စ ဂုဏသရီရမဟန္တတာယ ဝါ နာဂေါ ဘဝေယျံ။ ယထာ စေသ ယူထာနိ ဝိဝဇ္ဇေတွာ ဧကစရိယသုခေန ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရံ အရညေ ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ, ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ဧဝံ ဂဏံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ ဧကဝိဟာရသုခေန ဈာနသုခေန ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရံ အရညေ အတ္တနော ယထာ ယထာ သုခံ, တထာ တထာ ယတ္တကံ ဝါ ဣစ္ဆာမိ, တတ္တကံ အရညေ နိဝါသံ ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ စရေယျန္တိ အတ္ထော။ ယထာ စေသ သုသဏ္ဌိတက္ခန္ဓတာယ သဉ္ဇာတက္ခန္ဓော, ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ဧဝံ အသေခသီလက္ခန္ဓမဟန္တတာယ သဉ္ဇာတက္ခန္ဓော ဘဝေယျံ။ ယထာ စေသ ပဒုမသဒိသဂတ္တတာယ ဝါ ပဒုမကုလေ ဥပ္ပန္နတာယ ဝါ ပဒုမီ, ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ဧဝံ ပဒုမသဒိသဥဇုဂတ္တတာယ ဝါ အရိယဇာတိပဒုမေ ဥပ္ပန္နတာယ ဝါ ပဒုမီ ဘဝေယျံ။ ယထာ စေသ ထာမဗလဇဝါဒီဟိ ဥဠာရော, ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရတာဒီဟိ သီလသမာဓိနိဗ္ဗေဓိကပညာဒီဟိ ဝါ ဥဠာရော ဘဝေယျန္တိ ဧဝံ စိန္တေန္တော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။

နာဂဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၅၄။ အဋ္ဌာန တန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိရညော ကိရ ပုတ္တော ဒဟရော ဧဝ သမာနော ပဗ္ဗဇိတုကာမော မာတာပိတရော ယာစိ။ မာတာပိတရော နံ ဝါရေန္တိ။ သော ဝါရိယမာနောပိ နိဗန္ဓတိယေဝ ‘‘ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ တတော နံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသေဋ္ဌိပုတ္တံ ဝိယ သဗ္ဗံ ဝတွာ အနုဇာနိံသု။ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ဥယျာနေယေဝ ဝသိတဗ္ဗန္တိ ပဋိဇာနာပေသုံ, သော တထာ အကာသိ။ တဿ မာတာ ပါတောဝ ဝီသတိသဟဿနာဋကိတ္ထိပရိဝုတာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ, ပုတ္တံ ယာဂုံ ပါယေတွာ, အန္တရာ ခဇ္ဇကာဒီနိ စ ခါဒါပေတွာ, ယာဝ မဇ္ဈနှိကသမယံ တေန သဒ္ဓိံ သမုလ္လပိတွာ, နဂရံ ပဝိသတိ။ ပိတာ စ မဇ္ဈနှိကေ အာဂန္တွာ, တံ ဘောဇေတွာ အတ္တနာပိ ဘုဉ္ဇိတွာ, ဒိဝသံ တေန သဒ္ဓိံ သမုလ္လပိတွာ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၃။)

သာယနှသမယေ ဇဂ္ဂနပုရိသေ ဌပေတွာ နဂရံ ပဝိသတိ။ သော ဧဝံ ရတ္တိန္ဒိဝံ အဝိဝိတ္တော ဝိဟရတိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အာဒိစ္စဗန္ဓု နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရေ ဝိဟရတိ။ သော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ အဒ္ဒသ – ‘‘အယံ ကုမာရော ပဗ္ဗဇိတုံ အသက္ခိ, ဇဋံ ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ တတော ပရံ အာဝဇ္ဇိ ‘‘အတ္တနော ဓမ္မတာယ နိဗ္ဗိဇ္ဇိဿတိ, နော’’တိ။ အထ ‘‘ဓမ္မတာယ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော အတိစိရံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘တဿ အာရမ္မဏံ ဒဿေဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ မနောသိလာတလတော အာဂန္တွာ ဥယျာနေ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇပုရိသော ဒိသွာ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အာဂတော, မဟာရာဇာ’’တိ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘ဣဒါနိ မေ ပုတ္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ အနုက္ကဏ္ဌိတော ဝသိဿတီ’’တိ ပမုဒိတမနော ဟုတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ တတ္ထေဝ ဝါသံ ယာစိတွာ ပဏ္ဏသာလာဒိဝါဝိဟာရဋ္ဌာနစင်္ကမာဒိသဗ္ဗံ ကာရေတွာ ဝါသေသိ။

သော တတ္ထ ဝသန္တော ဧကဒိဝသံ ဩကာသံ လဘိတွာ ကုမာရံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ? သော အာဟ ‘‘အဟံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ။ ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နာမ န ဧဒိသာ ဟောန္တီ’’တိ။ ‘‘အထ ဘန္တေ, ကီဒိသာ ဟောန္တိ, ကိံ မယှံ အနနုစ္ဆဝိက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘တွံ အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ န ပေက္ခသိ, နနု တေ မာတာ ဝီသတိသဟဿဣတ္ထီဟိ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဏှသမယေ အာဂစ္ဆန္တီ ဥယျာနံ အဝိဝိတ္တံ ကရောတိ, ပိတာ မဟတာ ဗလကာယေန သာယနှသမယေ, ဇဂ္ဂနပုရိသာ သကလရတ္တိံ၊ ပဗ္ဗဇိတာ နာမ တဝ သဒိသာ န ဟောန္တိ, ‘ဧဒိသာ ပန ဟောန္တီ’’’တိ တတြ ဌိတဿေဝ ဣဒ္ဓိယာ ဟိမဝန္တေ အညတရံ ဝိဟာရံ ဒဿေသိ။ သော တတ္ထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ အာလမ္ဗနဗာဟံ နိဿာယ ဌိတေ စ စင်္ကမန္တေ စ ရဇနကမ္မသူစိကမ္မာဒီနိ ကရောန္တေ စ ဒိသွာ အာဟ – ‘‘တုမှေ ဣဓ, နာဂစ္ဆထ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ တုမှေဟိ အနုညာတာ’’တိ။ ‘‘အာမ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုညာတာ, ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ သမဏာ နာမ အတ္တနော နိဿရဏံ ကာတုံ ဣစ္ဆိတပတ္ထိတဉ္စ ပဒေသံ ဂန္တုံ လဘန္တိ, ဧတ္တကံဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ အာကာသေ ဌတွာ –

‘‘အဋ္ဌာန တံ သင်္ဂဏိကာရတဿ, ယံ ဖဿယေ သာမယိကံ ဝိမုတ္တိ’’န္တိ။ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၄။)

ဣမံ ဥပဍ္ဎဂါထံ ဝတွာ, ဒိဿမာနေနေဝ ကာယေန နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမာသိ။ ဧဝံ ဂတေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သော အတ္တနော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇိ။ အာရက္ခကပုရိသောပိ ‘‘သယိတော ကုမာရော, ဣဒါနိ ကုဟိံ ဂမိဿတီ’’တိ ပမတ္တော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ သော တဿ ပမတ္တဘာဝံ ဉတွာ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ အရညံ ပါဝိသိ။ တတြ စ ဝိဝိတ္တော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ, ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓဋ္ဌာနံ ဂတော။ တတြ စ ‘‘ကထမဓိဂတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတော အာဒိစ္စဗန္ဓုနာ ဝုတ္တံ ဥပဍ္ဎဂါထံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ အဘာသိ။

တဿတ္ထော – အဋ္ဌာန တန္တိ။ အဋ္ဌာနံ တံ, အကာရဏံ တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အနုနာသိကလောပေါ ကတော ‘‘အရိယသစ္စာန ဒဿန’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၅။၁၁၊ သု။ နိ။ ၂၇၀) ဝိယ။ သင်္ဂဏိကာရတဿာတိ ဂဏာဘိရတဿ။ ယန္တိ ကရဏဝစနမေတံ ‘‘ယံ ဟိရီယတိ ဟိရီယိတဗ္ဗေနာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၃၀) ဝိယ။ ဖဿယေတိ အဓိဂစ္ဆေ။ သာမယိကံ ဝိမုတ္တိန္တိ လောကိယသမာပတ္တိံ။ သာ ဟိ အပ္ပိတပ္ပိတသမယေ ဧဝ ပစ္စနီကေဟိ ဝိမုစ္စနတော ‘‘သာမယိကာ ဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ သာမယိကံ ဝိမုတ္တိံ။ အဋ္ဌာနံ တံ, န တံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတိ သင်္ဂဏိကာရတဿ, ယေန ကာရဏေန ဖဿယေတိ ဧတံ အာဒိစ္စဗန္ဓုဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဝစော နိသမ္မ သင်္ဂဏိကာရတိံ ပဟာယ ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇန္တော အဓိဂတောမှီတိ အာဟ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

အဋ္ဌာနဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ နိဋ္ဌိတော။

֍ * ၅၅။ ဒိဋ္ဌီဝိသူကာနီတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ အညတရော ရာဇာ ရဟောဂတော စိန္တေသိ – ‘‘ယထာ သီတာဒီနံ ပဋိဃာတကာနိ ဥဏှာဒီနိ အတ္ထိ, အတ္ထိ နု ခေါ ဧဝံ ဝဋ္ဋပဋိဃာတကံ ဝိနဋ္ဋံ, နော’’တိ။ သော အမစ္စေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဝိဝဋ္ဋံ ဇာနာထာ’’တိ? တေ ‘‘ဇာနာမ, မဟာရာဇာ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ – ‘‘ကိံ တ’’န္တိ? တတော ‘‘အန္တဝါ လောကော’’တိအာဒိနာ နယေန သဿတုစ္ဆေဒံ ကထေသုံ။ အထ ရာဇာ ‘‘ဣမေ န ဇာနန္တိ, သဗ္ဗေပိမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ’’တိ သယမေဝ တေသံ ဝိလောမတဉ္စ အယုတ္တတဉ္စ ဒိသွာ ‘‘ဝဋ္ဋပဋိဃာတကံ ဝိဝဋ္ဋံ အတ္ထိ, တံ ဂဝေသိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ ဣမဉ္စ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓမဇ္ဈေ ဗျာကရဏဂါထဉ္စ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၅။)

‘‘ဒိဋ္ဌီဝိသူကာနိ ဥပါတိဝတ္တော, ပတ္တော နိယာမံ ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂေါ၊

ဥပ္ပန္နဉာဏောမှိ အနညနေယျော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တဿတ္ထော – ဒိဋ္ဌီဝိသူကာနီတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတာနိ။ တာနိ ဟိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိသူကဋ္ဌေန ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိလောမဋ္ဌေန စ ဝိသူကာနိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိသူကာနိ, ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဝါ ဝိသူကာနိ ဒိဋ္ဌိဝိသူကာနိ။ ဥပါတိဝတ္တောတိ ဒဿနမဂ္ဂေန အတိက္ကန္တော။ ပတ္တော နိယာမန္တိ အဝိနိပါတဓမ္မတာယ သမ္ဗောဓိပရာယဏတာယ စ နိယတဘာဝံ အဓိဂတော, သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ ဝါ ပဌမမဂ္ဂန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ပဌမမဂ္ဂကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ စ တဿ ပဋိလာဘော စ ဝုတ္တော။ ဣဒါနိ ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂေါတိ ဣမိနာ သေသမဂ္ဂပဋိလာဘံ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပန္နဉာဏောမှီတိ ဥပ္ပန္နပစ္စေကဗောဓိဉာဏော အမှိ။ ဧတေန ဖလံ ဒဿေတိ။ အနညနေယျောတိ အညေဟိ ‘‘ဣဒံ သစ္စံ, ဣဒံ သစ္စ’’န္တိ န နေတဗ္ဗော။ ဧတေန သယမ္ဘုတံ ဒီပေတိ, ပတ္တေ ဝါ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏေ အနေယျတာယ အဘာဝါ သယံဝသိတံ။ သမထဝိပဿနာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိဝိသူကာနိ ဥပါတိဝတ္တော, အာဒိမဂ္ဂေန ပတ္တော နိယာမံ, သေသေဟိ ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂေါ, ဖလဉာဏေန ဥပ္ပန္နဉာဏော, တံ သဗ္ဗံ အတ္တနာဝ အဓိဂတောတိ အနညနေယျော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ဒိဋ္ဌိဝိသူကဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၅၆။ နိလ္လောလုပေါတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိရညော ကိရ သူဒေါ အန္တရဘတ္တံ ပစိတွာ ဥပနာမေသိ မနုညဒဿနံ သာဒုရသံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ မေ ရာဇာ ဓနမနုပ္ပဒေယျာ’’တိ။ တံ ရညော ဂန္ဓေနေဝ ဘောတ္တုကာမတံ ဇနေသိ မုခေ ခေဠံ ဥပ္ပါဒေန္တံ။ ပဌမကဗဠေ ပန မုခေ ပက္ခိတ္တမတ္တေ သတ္တရသဟရဏိသဟဿာနိ အမတေနေဝ ဖုဋ္ဌာနိ အဟေသုံ။ သူဒေါ ‘‘ဣဒါနိ မေ ဒဿတိ, ဣဒါနိ မေ ဒဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ ရာဇာပိ ‘‘သက္ကာရာရဟော သူဒေါ’’တိ စိန္တေသိ – ‘‘ရသံ သာယိတွာ ပန သက္ကရောန္တံ မံ ပါပကော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆေယျ – ‘လောလော အယံ ရာဇာ ရသဂရုကော’’’တိ န ကိဉ္စိ အဘဏိ။ ဧဝံ ယာဝ ဘောဇနပရိယောသာနံ, တာဝ သူဒေါပိ ‘‘ဣဒါနိ ဒဿတိ, ဣဒါနိ ဒဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ ရာဇာပိ အဝဏ္ဏဘယေန န ကိဉ္စိ အဘဏိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၆။)

တတော သူဒေါ ‘‘နတ္ထိ ဣမဿ ရညော ဇိဝှါဝိညာဏ’’န္တိ ဒုတိယဒိဝသေ အရသဘတ္တံ ဥပနာမေသိ။ ရာဇာ ဘုဉ္ဇန္တော ‘‘နိဂ္ဂဟာရဟော အဇ္ဇ သူဒေါ’’တိ ဇာနန္တောပိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ပစ္စဝေက္ခိတွာ အဝဏ္ဏဘယေန န ကိဉ္စိ အဘဏိ။ တတော သူဒေါ ‘‘ရာဇာ နေဝ သုန္ဒရံ နာသုန္ဒရံ ဇာနာတီ’’တိ စိန္တေတွာ သဗ္ဗံ ပရိဗ္ဗယံ အတ္တနာ ဂဟေတွာ ယံကိဉ္စိဒေဝ ပစိတွာ ရညော ဒေတိ။ ရာဇာ ‘‘အဟော ဝတ လောဘော, အဟံ နာမ ဝီသတိ နဂရသဟဿာနိ ဘုဉ္ဇန္တော ဣမဿ လောဘေန ဘတ္တမတ္တမ္ပိ န လဘာမီ’’တိ နိဗ္ဗိဇ္ဇိတွာ, ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ, ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ, ပုရိမနယေနေဝ စ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘နိလ္လောလုပေါ နိက္ကုဟော နိပ္ပိပါသော, နိမ္မက္ခော နိဒ္ဓန္တကသာဝမောဟော၊

နိရာသယော သဗ္ဗလောကေ ဘဝိတွာ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ နိလ္လောလုပေါတိ အလောလုပေါ။ ယော ဟိ ရသတဏှာဘိဘူတော ဟောတိ, သော ဘုသံ လုပ္ပတိ ပုနပ္ပုနဉ္စ လုပ္ပတိ, တေန လောလုပေါတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ဧသ တံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ ‘‘နိလ္လောလုပေါ’’တိ။ နိက္ကုဟောတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ယဿ တိဝိဓံ ကုဟနဝတ္ထု နတ္ထိ, သော နိက္ကုဟောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣမိဿာ ပန ဂါထာယ မနုညဘောဇနာဒီသု ဝိမှယမနာပဇ္ဇနတော နိက္ကုဟောတိ အယမဓိပ္ပါယော။ နိပ္ပိပါသောတိ ဧတ္ထ ပါတုမိစ္ဆာ ပိပါသာ, တဿာ အဘာဝေန နိပ္ပိပါသော, သာဒုရသလောဘေန ဘောတ္တုကမျတာဝိရဟိတောတိ အတ္ထော။ နိမ္မက္ခောတိ ဧတ္ထ ပရဂုဏဝိနာသနလက္ခဏော မက္ခော, တဿ အဘာဝေန နိမ္မက္ခော။ အတ္တနော ဂဟဋ္ဌကာလေ သူဒဿ ဂုဏမက္ခနာဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ နိဒ္ဓန္တကသာဝမောဟောတိ ဧတ္ထ ရာဂါဒယော တယော, ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ စ တီဏီတိ ဆ ဓမ္မာ ယထာသမ္ဘဝံ အပ္ပသန္နဋ္ဌေန သကဘာဝံ ဝိဇဟာပေတွာ ပရဘာဝံ ဂဏှာပနဋ္ဌေန ကသဋဋ္ဌေန စ ကသာဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ –

‘‘တတ္ထ, ကတမေ တယော ကသာဝါ? ရာဂကသာဝေါ, ဒေါသကသာဝေါ, မောဟကသာဝေါ, ဣမေ တယော ကသာဝါ။ တတ္ထ, ကတမေ အပရေပိ တယော ကသာဝါ? ကာယကသာဝေါ, ဝစီကသာဝေါ, မနောကသာဝေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄)။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၇။)

တေသု မောဟံ ဌပေတွာ ပဉ္စန္နံ ကသာဝါနံ တေသဉ္စ သဗ္ဗေသံ မူလဘူတဿ မောဟဿ နိဒ္ဓန္တတ္တာ နိဒ္ဓန္တကသာဝမောဟော, တိဏ္ဏံ ဧဝ ဝါ ကာယဝစီမနောကသာဝါနံ မောဟဿ စ နိဒ္ဓန္တတ္တာ နိဒ္ဓန္တကသာဝမောဟော။ ဣတရေသု နိလ္လောလုပတာဒီဟိ ရာဂကသာဝဿ, နိမ္မက္ခတာယ ဒေါသကသာဝဿ နိဒ္ဓန္တဘာဝေါ သိဒ္ဓေါ ဧဝ။ နိရာသယောတိ နိတ္တဏှော။ သဗ္ဗလောကေတိ သကလလောကေ, တီသု ဘဝေသု ဒွါဒသသု ဝါ အာယတနေသု ဘဝဝိဘဝတဏှာဝိရဟိတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ တယောပိ ပါဒေ ဝတွာ ဧကော စရေတိ ဧကော စရိတုံ သက္ကုဏေယျာတိ ဧဝမ္ပိ ဧတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗောတိ။

နိလ္လောလုပဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၅၇။ ပါပံ သဟာယန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ အညတရော ရာဇာ မဟစ္စရာဇာနုဘာဝေန နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော မနုဿေ ကောဋ္ဌာဂါရတော ပုရာဏဓညာနိ ဗဟိဒ္ဓါ နီဟရန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ, ဘဏေ, ဣဒ’’န္တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဣဒါနိ, မဟာရာဇ, နဝဓညာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ, တေသံ ဩကာသံ ကာတုံ ဣမေ မနုဿာ ပုရာဏဓညာဒီနိ ဆဍ္ဍေန္တီ’’တိ။ ရာဇာ – ‘‘ကိံ, ဘဏေ, ဣတ္ထာဂါရဗလကာယာဒီနံ ဝဋ္ဋံ ပရိပုဏ္ဏ’’န္တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, ပရိပုဏ္ဏန္တိ’’။ ‘‘တေန ဟိ, ဘဏေ, ဒါနသာလံ ကာရာပေထ, ဒါနံ ဒဿာမိ, မာ ဣမာနိ ဓညာနိ အနုပကာရာနိ ဝိနဿိံသူ’’တိ။ တတော နံ အညတရော ဒိဋ္ဌိဂတိကော အမစ္စော ‘‘မဟာရာဇ, နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိ အာရဗ္ဘ ယာဝ ‘‘ဗာလာ စ ပဏ္ဍိတာ စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿန္တီ’’တိ ဝတွာ နိဝါရေသိ။ သော ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ကောဋ္ဌာဂါရေ ဝိလုမ္ပန္တေ ဒိသွာ တထေဝ အာဏာပေသိ။ တတိယမ္ပိ နံ ‘‘မဟာရာဇ, ဒတ္တုပညတ္တံ ယဒိဒံ ဒါန’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ နိဝါရေသိ။ သော ‘‘အရေ, အဟံ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ န လဘာမိ ဒါတုံ, ကိံ မေ ဣမေဟိ ပါပသဟာယေဟီ’’တိ နိဗ္ဗိန္နော ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။ တဉ္စ ပါပံ သဟာယံ ဂရဟန္တော ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ပါပံ သဟာယံ ပရိဝဇ္ဇယေထ, အနတ္ထဒဿိံ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌံ၊

သယံ န သေဝေ ပသုတံ ပမတ္တံ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၈။)

တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယွာယံ ဒသဝတ္ထုကာယ ပါပဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတတ္တာ ပါပေါ, ပရေသမ္ပိ အနတ္ထံ ပဿတီတိ အနတ္ထဒဿီ, ကာယဒုစ္စရိတာဒိမှိ စ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌော, တံ အတ္ထကာမော ကုလပုတ္တော ပါပံ သဟာယံ ပရိဝဇ္ဇယေထ အနတ္ထဒဿိံ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌံ။ သယံ န သေဝေတိ အတ္တနော ဝသေန န သေဝေ။ ယဒိ ပန ပရဝသော ဟောတိ, ကိံ သက္ကာ ကာတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပသုတန္တိ ပသဋံ, ဒိဋ္ဌိဝသေန တတ္ထ တတ္ထ လဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ပမတ္တန္တိ ကာမဂုဏေသု ဝေါဿဋ္ဌစိတ္တံ, ကုသလဘာဝနာရဟိတံ ဝါ။ တံ ဧဝရူပံ န သေဝေ, န ဘဇေ, န ပယိရုပါသေ, အညဒတ္ထု ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ။

ပါပသဟာယဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၅၈။ ဗဟုဿုတန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ပုဗ္ဗေ ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ အဋ္ဌ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေတွာ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နာတိ သဗ္ဗံ အနဝဇ္ဇဘောဇီဂါထာယ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ နိသီဒါပေတွာ ရာဇာ အာဟ ‘‘ကေ တုမှေ’’တိ? တေ အာဟံသု – ‘‘မယံ, မဟာရာဇ, ဗဟုဿုတာ နာမာ’’တိ။ ရာဇာ – ‘‘အဟံ သုတဗြဟ္မဒတ္တော နာမ, သုတေန တိတ္တိံ န ဂစ္ဆာမိ, ဟန္ဒ, နေသံ သန္တိကေ ဝိစိတြနယံ သဒ္ဓမ္မဒေသနံ သောဿာမီ’’တိ အတ္တမနော ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ, ပရိဝိသိတွာ, ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ သံဃတ္ထေရဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ, ဝန္ဒိတွာ, ပုရတော နိသီဒိ ‘‘ဓမ္မကထံ, ဘန္တေ, ကရောထာ’’တိ။ သော ‘‘သုခိတော ဟောတု, မဟာရာဇ, ရာဂက္ခယော ဟောတူ’’တိ ဝတွာ ဥဋ္ဌိတော။ ရာဇာ ‘‘အယံ န ဗဟုဿုတော, ဒုတိယော ဗဟုဿုတော ဘဝိဿတိ, သွေ ဒါနိ ဝိစိတြဓမ္မဒေသနံ သောဿာမီ’’တိ သွာတနာယ နိမန္တေသိ။ ဧဝံ ယာဝ သဗ္ဗေသံ ပဋိပါဋိ ဂစ္ဆတိ, တာဝ နိမန္တေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ‘‘ဒေါသက္ခယော ဟောတု, မောဟက္ခယော, ဂတိက္ခယော, ဝဋ္ဋက္ခယော, ဥပဓိက္ခယော, တဏှက္ခယော ဟောတူ’’တိ ဧဝံ ဧကေကံ ပဒံ ဝိသေသေတွာ သေသံ ပဌမသဒိသမေဝ ဝတွာ ဥဋ္ဌဟိံသု။

တတော ရာဇာ ‘‘ဣမေ ‘ဗဟုဿုတာ မယ’န္တိ ဘဏန္တိ, န စ တေသံ ဝိစိတြကထာ, ကိမေတေဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ တေသံ ဝစနတ္ထံ ဥပပရိက္ခိတုမာရဒ္ဓေါ။ အထ ‘‘ရာဂက္ခယော ဟောတူ’’တိ ဥပပရိက္ခန္တော ‘‘ရာဂေ ခီဏေ ဒေါသောပိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၉၉။)

မောဟောပိ အညတရညတရေပိ ကိလေသာ ခီဏာ ဟောန္တီ’’တိ ဉတွာ အတ္တမနော အဟောသိ – ‘‘နိပ္ပရိယာယဗဟုဿုတာ ဣမေ သမဏာ။ ယထာ ဟိ ပုရိသေန မဟာပထဝိံ ဝါ အာကာသံ ဝါ အင်္ဂုလိယာ နိဒ္ဒိသန္တေန န အင်္ဂုလိမတ္တောဝ ပဒေသော နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ, အပိစ, ခေါ, ပန ပထဝီအာကာသာ ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဣမေဟိ ဧကမေကံ အတ္ထံ နိဒ္ဒိသန္တေဟိ အပရိမာဏာ အတ္ထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တီ’’တိ။ တတော သော ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ဧဝံ ဗဟုဿုတော ဘဝိဿာမီ’’တိ တထာရူပံ ဗဟုဿုတဘာဝံ ပတ္ထေန္တော ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ, ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ, ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဗဟုဿုတံ ဓမ္မဓရံ ဘဇေထ, မိတ္တံ ဥဠာရံ ပဋိဘာနဝန္တံ၊

အညာယ အတ္ထာနိ ဝိနေယျ ကင်္ခံ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဗဟုဿုတန္တိ ဒုဝိဓော ဗဟုဿုတော တီသု ပိဋကေသု အတ္ထတော နိခိလော ပရိယတ္တိဗဟုဿုတော စ, မဂ္ဂဖလဝိဇ္ဇာဘိညာနံ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ပဋိဝေဓဗဟုဿုတော စ။ အာဂတာဂမော ဓမ္မဓရော။ ဥဠာရေဟိ ပန ကာယဝစီမနောကမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဥဠာရော။ ယုတ္တပဋိဘာနော စ မုတ္တပဋိဘာနော စ ယုတ္တမုတ္တပဋိဘာနော စ ပဋိဘာနဝါ။ ပရိယတ္တိပရိပုစ္ဆာဓိဂမဝသေန ဝါ တိဓာ ပဋိဘာနဝါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဿ ဟိ ပရိယတ္တိ ပဋိဘာတိ, သော ပရိယတ္တိပဋိဘာနဝါ။ ယဿ အတ္ထဉ္စ ဉာဏဉ္စ လက္ခဏဉ္စ ဌာနာဋ္ဌာနဉ္စ ပရိပုစ္ဆန္တဿ ပရိပုစ္ဆာ ပဋိဘာတိ, သော ပရိပုစ္ဆာပဋိဘာနဝါ။ ယေန မဂ္ဂါဒယော ပဋိဝိဒ္ဓါ ဟောန္တိ, သော အဓိဂမပဋိဘာနဝါ။ တံ ဧဝရူပံ ဗဟုဿုတံ ဓမ္မဓရံ ဘဇေထ မိတ္တံ ဥဠာရံ ပဋိဘာနဝန္တံ။ တတော တဿာနုဘာဝေန အတ္တတ္ထပရတ္ထဥဘယတ္ထဘေဒတော ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထဘေဒတော ဝါ အနေကပ္ပကာရာနိ အညာယ အတ္ထာနိ။ တတော – ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ကင်္ခဋ္ဌာနေသု ဝိနေယျ ကင်္ခံ, ဝိစိကိစ္ဆံ ဝိနေတွာ ဝိနာသေတွာ ဧဝံ ကတသဗ္ဗကိစ္စော ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ။

ဗဟုဿုတဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၀။)

֍ * ၅၉။ ခိဍ္ဍံ ရတိန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ဝိဘူသကဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ ပါတောဝ ယာဂုံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတွာ နာနာဝိဓဝိဘူသနေဟိ အတ္တာနံ ဝိဘူသာပေတွာ မဟာအာဒါသေ သကလသရီရံ ဒိသွာ ယံ န ဣစ္ဆတိ တံ အပနေတွာ အညေန ဝိဘူသနေန ဝိဘူသာပေတိ။ တဿ ဧကဒိဝသံ ဧဝံ ကရောတော ဘတ္တဝေလာ မဇ္ဈနှိကသမယော ပတ္တော။ အထ အဝိဘူသိတောဝ ဒုဿပဋ္ဋေန သီသံ ဝေဌေတွာ, ဘုဉ္ဇိတွာ, ဒိဝါသေယျံ ဥပဂစ္ဆိ။ ပုနပိ ဥဋ္ဌဟိတွာ တထေဝ ကရောတော သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော။ ဧဝံ ဒုတိယဒိဝသေပိ တတိယဒိဝသေပိ။ အထဿ ဧဝံ မဏ္ဍနပ္ပသုတဿ ပိဋ္ဌိရောဂေါ ဥဒပါဒိ။ တဿေတဒဟောသိ – ‘‘အဟော ရေ, အဟံ သဗ္ဗထာမေန ဝိဘူသန္တောပိ ဣမသ္မိံ ကပ္ပကေ ဝိဘူသနေ အသန္တုဋ္ဌော လောဘံ ဥပ္ပါဒေသိံ။ လောဘော စ နာမေသ အပါယဂမနီယော ဓမ္မော, ဟန္ဒာဟံ, လောဘံ နိဂ္ဂဏှာမီ’’တိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ခိဍ္ဍံ ရတိံ ကာမသုခဉ္စ လောကေ, အနလင်္ကရိတွာ အနပေက္ခမာနော၊

ဝိဘူသနဋ္ဌာနာ ဝိရတော သစ္စဝါဒီ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ခိဍ္ဍာ စ ရတိ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာဝ။ ကာမသုခန္တိ ဝတ္ထုကာမသုခံ။ ဝတ္ထုကာမာပိ ဟိ သုခဿ ဝိသယာဒိဘာဝေန သုခန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ – ‘‘အတ္ထိ ရူပံ သုခံ သုခါနုပတိတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၆၀)။ ဧဝမေတံ ခိဍ္ဍံ ရတိံ ကာမသုခဉ္စ ဣမသ္မိံ ဩကာသလောကေ အနလင်္ကရိတွာ အလန္တိ အကတွာ, ဧတံ တပ္ပကန္တိ ဝါ သာရဘူတန္တိ ဝါ ဧဝံ အဂ္ဂဟေတွာ။ အနပေက္ခမာနောတိ တေန အလင်္ကရဏေန အနပေက္ခဏသီလော, အပိဟာလုကော, နိတ္တဏှော, ဝိဘူသနဋ္ဌာနာ ဝိရတော သစ္စဝါဒီ ဧကော စရေတိ။ တတ္ထ ဝိဘူသာ ဒုဝိဓာ – အဂါရိကဝိဘူသာ, အနဂါရိကဝိဘူသာ စ။ တတ္ထ အဂါရိကဝိဘူသာ သာဋကဝေဌနမာလာဂန္ဓာဒိ, အနဂါရိကဝိဘူသာ ပတ္တမဏ္ဍနာဒိ။ ဝိဘူသာ ဧဝ ဝိဘူသနဋ္ဌာနံ။ တသ္မာ ဝိဘူသနဋ္ဌာနာ တိဝိဓာယ ဝိရတိယာ ဝိရတော။ အဝိတထဝစနတော သစ္စဝါဒီတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိဘူသနဋ္ဌာနဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၁။)

֍ * ၆၀။ ပုတ္တဉ္စ ဒါရန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိရညော ကိရ ပုတ္တော ဒဟရကာလေ ဧဝ အဘိသိတ္တော ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သော ပဌမဂါထာယ ဝုတ္တပစ္စေကဗောဓိသတ္တော ဝိယ ရဇ္ဇသိရိမနုဘဝန္တော ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ဗဟူနံ ဒုက္ခံ ကရောမိ။ ကိံ မေ ဧကဘတ္တတ္ထာယ ဣမိနာ ပါပေန, ဟန္ဒ သုခမုပ္ပါဒေမီ’’တိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ပုတ္တဉ္စ ဒါရံ ပိတရဉ္စ မာတရံ, ဓနာနိ ဓညာနိ စ ဗန္ဓဝါနိ၊

ဟိတွာန ကာမာနိ ယထောဓိကာနိ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ဓနာနီတိ မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယသင်္ခသိလာပဝါဠရဇတဇာတရူပါဒီနိ ရတနာနိ။ ဓညာနီတိ သာလိဝီဟိယဝဂေါဓုမကင်္ကုဝရကကုဒြူသကပဘေဒါနိ သတ္တ သေသာပရဏ္ဏာနိ စ။ ဗန္ဓဝါနီတိ ဉာတိဗန္ဓုဂေါတ္တဗန္ဓုမိတ္တဗန္ဓုသိပ္ပဗန္ဓုဝသေန စတုဗ္ဗိဓေ ဗန္ဓဝေ။ ယထောဓိကာနီတိ သကသကဩဓိဝသေန ဌိတာနေဝ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

ပုတ္တဒါရဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၆၁။ သင်္ဂေါ ဧသောတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ ပါဒလောလဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ သော ပါတောဝ ယာဂုံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတွာ တီသု ပါသာဒေသု တိဝိဓနာဋကာနိ ပဿတိ။ တိဝိဓနာဋကာနီတိ ကိရ ပုဗ္ဗရာဇတော အာဂတံ, အနန္တရရာဇတော အာဂတံ, အတ္တနော ကာလေ ဥဋ္ဌိတန္တိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပါတောဝ ဒဟရနာဋကပါသာဒံ ဂတော။ တာ နာဋကိတ္ထိယော ‘‘ရာဇာနံ ရမာပေဿာမာ’’တိ သက္ကဿ ဒေဝါနမိန္ဒဿ အစ္ဆရာယော ဝိယ အတိမနောဟရံ နစ္စဂီတဝါဒိတံ ပယောဇေသုံ။ ရာဇာ – ‘‘အနစ္ဆရိယမေတံ ဒဟရာန’’န္တိ အသန္တုဋ္ဌော ဟုတွာ မဇ္ဈိမနာဋကပါသာဒံ ဂတော။ တာပိ နာဋကိတ္ထိယော တထေဝ အကံသု။ သော တတ္ထာပိ တထေဝ အသန္တုဋ္ဌော ဟုတွာ မဟာနာဋကပါသာဒံ ဂတော။ တာပိ နာဋကိတ္ထိယော တထေဝ အကံသု။ ရာဇာ ဒွေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ အတီတာနံ တာသံ မဟလ္လကဘာဝေန အဋ္ဌိကီဠနသဒိသံ နစ္စံ ဒိသွာ ဂီတဉ္စ အမဓုရံ သုတွာ ပုနဒေဝ ဒဟရနာဋကပါသာဒံ, ပုန မဇ္ဈိမနာဋကပါသာဒန္တိ ဧဝံ ဝိစရိတွာ ကတ္ထစိ အသန္တုဋ္ဌော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမာ နာဋကိတ္ထိယော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၂။)

သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ အစ္ဆရာယော ဝိယ မံ ရမာပေတုကာမာ သဗ္ဗထာမေန နစ္စဂီတဝါဒိတံ ပယောဇေသုံ, သွာဟံ ကတ္ထစိ အသန္တုဋ္ဌော လောဘမေဝ ဝဍ္ဎေမိ, လောဘော စ နာမေသ အပါယဂမနီယော ဓမ္မော, ဟန္ဒာဟံ လောဘံ နိဂ္ဂဏှာမီ’’တိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘သင်္ဂေါ ဧသော ပရိတ္တမေတ္ထ သောချံ, အပ္ပဿာဒေါ ဒုက္ခမေတ္ထ ဘိယျော၊

ဂဠော ဧသော ဣတိ ဉတွာ မတိမာ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တဿတ္ထော – သင်္ဂေါ ဧသောတိ အတ္တနော ဥပဘောဂံ နိဒ္ဒိသတိ။ သော ဟိ သဇ္ဇန္တိ တတ္ထ ပါဏိနော ကဒ္ဒမေ ပဝိဋ္ဌော ဟတ္ထီ ဝိယာတိ သင်္ဂေါ။ ပရိတ္တမေတ္ထ သောချန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စကာမဂုဏူပဘောဂကာလေ ဝိပရီတသညာယ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗတော ကာမာဝစရဓမ္မပရိယာပန္နတော ဝါ လာမကဋ္ဌေန သောချံ ပရိတ္တံ, ဝိဇ္ဇုပ္ပဘာယ ဩဘာသိတနစ္စဒဿနသုခံ ဝိယ ဣတ္တရံ, တာဝကာလိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပ္ပဿာဒေါ ဒုက္ခမေတ္ထ ဘိယျောတိ ဧတ္ထ စ ယွာယံ ‘‘ယံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဣမေ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ, အယံ ကာမာနံ အဿာဒေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆) ဝုတ္တော။ သော ယဒိဒံ ‘‘ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ကာမာနံ အာဒီနဝေါ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ကုလပုတ္တော ယေန သိပ္ပဋ္ဌာနေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ, ယဒိ မုဒ္ဒါယ, ယဒိ ဂဏနာယာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၇) နယေနေတ္ထ ဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တံ ဥပနိဓာယ အပ္ပေါ ဥဒကဗိန္ဒုမတ္တော ဟောတိ။ အထ ခေါ ဒုက္ခမေဝ ဘိယျော ဗဟု, စတူသု သမုဒ္ဒေသု ဥဒကသဒိသံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပဿာဒေါ ဒုက္ခမေတ္ထ ဘိယျော’’တိ။ ဂဠော ဧသောတိ အဿာဒံ ဒဿေတွာ အာကဍ္ဎနဝသေန ဗဠိသော ဝိယ ဧသော ယဒိဒံ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ ဣတိ ဉတွာ မတိမာတိ ဧဝံ ဉတွာ ဗုဒ္ဓိမာ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော သဗ္ဗမ္ပေတံ ပဟာယ ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ။

သင်္ဂဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၆၂။ သန္ဒာလယိတွာနာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ အနိဝတ္တဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ သော သင်္ဂါမံ ဩတိဏ္ဏော အဇိနိတွာ အညံ ဝါ ကိစ္စံ အာရဒ္ဓေါ အနိဋ္ဌပေတွာ န နိဝတ္တတိ, တသ္မာ နံ ဧဝံ သဉ္ဇာနိံသု။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၃။)

သော ဧကဒိဝသံ ဥယျာနံ ဂစ္ဆတိ။ တေန စ သမယေန ဝနဒါဟော ဥဋ္ဌာသိ။ သော အဂ္ဂိ သုက္ခာနိ စ ဟရိတာနိ စ တိဏာဒီနိ ဒဟန္တော အနိဝတ္တမာနော ဧဝ ဂစ္ဆတိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ တပ္ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ။ ‘‘ယထာယံ ဝနဒါဟော, ဧဝမေဝ ဧကာဒသဝိဓော အဂ္ဂိ သဗ္ဗသတ္တေ ဒဟန္တော အနိဝတ္တမာနောဝ ဂစ္ဆတိ မဟာဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေန္တော, ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ဣမဿ ဒုက္ခဿ နိဝတ္တနတ္ထံ အယံ အဂ္ဂိ ဝိယ အရိယမဂ္ဂဉာဏဂ္ဂိနာ ကိလေသေ ဒဟန္တော အနိဝတ္တမာနော ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ? တတော မုဟုတ္တံ ဂန္တွာ ကေဝဋ္ဋေ အဒ္ဒသ နဒိယံ မစ္ဆေ ဂဏှန္တေ။ တေသံ ဇာလန္တရံ ပဝိဋ္ဌော ဧကော မဟာမစ္ဆော ဇာလံ ဘေတွာ ပလာယိ။ တေ ‘‘မစ္ဆော ဇာလံ ဘေတွာ ဂတော’’တိ သဒ္ဒမကံသု။ ရာဇာ တမ္ပိ ဝစနံ သုတွာ တပ္ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ – ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ အရိယမဂ္ဂဉာဏေန တဏှာဒိဋ္ဌိဇာလံ ဘေတွာ အသဇ္ဇမာနော ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ။ သော ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ, ဣမဉ္စ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘သန္ဒာလယိတွာန သံယောဇနာနိ, ဇာလံဝ ဘေတွာ သလိလမ္ဗုစာရီ၊

အဂ္ဂီဝ ဒဍ္ဎံ အနိဝတ္တမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တဿာ ဒုတိယပါဒေ ဇာလန္တိ သုတ္တမယံ ဝုစ္စတိ။ အမ္ဗူတိ ဥဒကံ, တတ္ထ စရတီတိ အမ္ဗုစာရီ, မစ္ဆဿေတံ အဓိဝစနံ။ သလိလေ အမ္ဗုစာရီ သလိလမ္ဗုစာရီ, တသ္မိံ နဒီသလိလေ ဇာလံ ဘေတွာ အမ္ဗုစာရီဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတိယပါဒေ ဒဍ္ဎန္တိ ဒဍ္ဎဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတိ။ ယထာ အဂ္ဂိ ဒဍ္ဎဋ္ဌာနံ ပုန န နိဝတ္တတိ, န တတ္ထ ဘိယျော အာဂစ္ဆတိ, ဧဝံ မဂ္ဂဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎံ ကာမဂုဏဋ္ဌာနံ အနိဝတ္တမာနော တတ္ထ ဘိယျော အနာဂစ္ဆန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

သန္ဒာလနဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၆၃။ ဩက္ခိတ္တစက္ခူတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ စက္ခုလောလဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ ပါဒလောလဗြဟ္မဒတ္တော ဝိယ နာဋကဒဿနမနုယုတ္တော ဟောတိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – သော အသန္တုဋ္ဌော တတ္ထ တတ္ထ ဂစ္ဆတိ, အယံ တံ တံ နာဋကံ ဒိသွာ အတိဝိယ အဘိနန္ဒိတွာ နာဋကပရိဝတ္တဒဿနေန တဏှံ ဝဍ္ဎေန္တော ဝိစရတိ။ သော ကိရ နာဋကဒဿနာယ အာဂတံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၄။)

အညတရံ ကုဋုမ္ဗိယဘရိယံ ဒိသွာ ရာဂံ ဥပ္ပါဒေသိ။ တတော သံဝေဂမာပဇ္ဇိတွာ ပုန ‘‘အဟံ ဣမံ တဏှံ ဝဍ္ဎေန္တော အပါယပရိပူရကော ဘဝိဿာမိ, ဟန္ဒ နံ နိဂ္ဂဏှာမီ’’တိ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ အတ္တနော ပုရိမပဋိပတ္တိံ ဂရဟန္တော တပ္ပဋိပက္ခဂုဏဒီပိကံ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဩက္ခိတ္တစက္ခူ န စ ပါဒလောလော, ဂုတ္တိန္ဒြိယော ရက္ခိတမာနသာနော၊

အနဝဿုတော အပရိဍယှမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ဩက္ခိတ္တစက္ခူတိ ဟေဋ္ဌာခိတ္တစက္ခု, သတ္တ ဂီဝဋ္ဌီနိ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ ပရိဝဇ္ဇဂဟေတဗ္ဗဒဿနတ္ထံ ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န တု ဟနုကဋ္ဌိနာ ဟဒယဋ္ဌိံ သံဃဋ္ဋေန္တော။ ဧဝဉှိ ဩက္ခိတ္တစက္ခုတာ န သမဏသာရုပ္ပါ ဟောတီ။ န စ ပါဒလောလောတိ ဧကဿ ဒုတိယော, ဒွိန္နံ တတိယောတိ ဧဝံ ဂဏမဇ္ဈံ ပဝိသိတုကာမတာယ ကဏ္ဍူယမာနပါဒေါ ဝိယ အဘဝန္တော, ဒီဃစာရိကအနဝဋ္ဌိတစာရိကဝိရတော ဝါ။ ဂုတ္တိန္ဒြိယောတိ ဆသု ဣန္ဒြိယေသု ဣဓ ဝိသုံဝုတ္တာဝသေသဝသေန ဂေါပိတိန္ဒြိယော။ ရက္ခိတမာနသာနောတိ မာနသံ ယေဝ မာနသာနံ, တံ ရက္ခိတမဿာတိ ရက္ခိတမာနသာနော။ ယထာ ကိလေသေဟိ န ဝိလုပ္ပတိ, ဧဝံ ရက္ခိတစိတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဝဿုတောတိ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ တေသု တေသု အာရမ္မဏေသု ကိလေသအနွာဿဝဝိရဟိတော။ အပရိဍယှမာနောတိ ဧဝံ အနွာဿဝဝိရဟာဝ ကိလေသဂ္ဂီဟိ အပရိဍယှမာနော။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ အနဝဿုတော, အဇ္ဈတ္တံ အပရိဍယှမာနော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

ဩက္ခိတ္တစက္ခုဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၆၄။ ဩဟာရယိတွာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ အယံ အညောပိ စာတုမာသိကဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ စတုမာသေ စတုမာသေ ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဂိမှာနံ မဇ္ဈိမေ မာသေ ဥယျာနံ ပဝိသန္တော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၅။)

ဥယျာနဒွါရေ ပတ္တသဉ္ဆန္နံ ပုပ္ဖါလင်္ကတဝိဋပံ ပါရိစ္ဆတ္တကကောဝိဠာရံ ဒိသွာ ဧကံ ပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ ဥယျာနံ ပါဝိသိ။ တတော ‘‘ရညာ အဂ္ဂပုပ္ဖံ ဂဟိတ’’န္တိ အညတရောပိ အမစ္စော ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ ဌိတော ဧဝ ဧကံ ပုပ္ဖံ အဂ္ဂဟေသိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန သဗ္ဗော ဗလကာယော အဂ္ဂဟေသိ။ ပုပ္ဖံ အနဿာဒေန္တာ ပတ္တမ္ပိ ဂဏှိံသု။ သော ရုက္ခော နိပ္ပတ္တပုပ္ဖေါ ခန္ဓမတ္တောဝ အဟောသိ။ တံ ရာဇာ သာယနှသမယေ ဥယျာနာ နိက္ခမန္တော ဒိသွာ ‘‘ကိံ ကတော အယံ ရုက္ခော, မမ အာဂမနဝေလာယံ မဏိဝဏ္ဏသာခန္တရေသု ပဝါဠသဒိသပုပ္ဖါလင်္ကတော အဟောသိ, ဣဒါနိ နိပ္ပတ္တပုပ္ဖေါ ဇာတော’’တိ စိန္တေန္တော တဿေဝါဝိဒူရေ အပုပ္ဖိတံ ရုက္ခံ သဉ္ဆန္နပလာသံ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာ စဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယံ ရုက္ခော ပုပ္ဖဘရိတသာခတ္တာ ဗဟုဇနဿ လောဘနီယော အဟောသိ, တေန မုဟုတ္တေနေဝ ဗျသနံ ပတ္တော, အယံ ပနညော အလောဘနီယတ္တာ တထေဝ ဌိတော။ ဣဒမ္ပိ ရဇ္ဇံ ပုပ္ဖိတရုက္ခော ဝိယ လောဘနီယံ, ဘိက္ခုဘာဝေါ ပန အပုပ္ဖိတရုက္ခော ဝိယ အလောဘနီယော။ တသ္မာ ယာဝ ဣဒမ္ပိ အယံ ရုက္ခော ဝိယ န ဝိလုပ္ပတိ, တာဝ အယမညော သဉ္ဆန္နပတ္တော ယထာ ပါရိစ္ဆတ္တကော, ဧဝံ ကာသာဝေန ပရိသဉ္ဆန္နေန ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သော ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဩဟာရယိတွာ ဂိဟိဗျဉ္ဇနာနိ, သဉ္ဆန္နပတ္တော ယထာ ပါရိဆတ္တော၊

ကာသာယဝတ္ထော အဘိနိက္ခမိတွာ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ကာသာယဝတ္ထော အဘိနိက္ခမိတွာတိ ဣမဿ ပါဒဿ ဂေဟာ အဘိနိက္ခမိတွာ ကာသာယဝတ္ထော ဟုတွာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုန္တိ န ဝိတ္ထာရိတန္တိ။

ပါရိစ္ဆတ္တကဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

တတိယော ဝဂ္ဂေါ နိဋ္ဌိတော။

֍ * ၆၅။ ရသေသူတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အညတရော ကိရ ဗာရာဏသိရာဇာ ဥယျာနေ အမစ္စပုတ္တေဟိ ပရိဝုတော သိလာပဋ္ဋပေါက္ခရဏိယံ ကီဠတိ။ တဿ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၆။)

သူဒေါ သဗ္ဗမံသာနံ ရသံ ဂဟေတွာ အတီဝ သုသင်္ခတံ အမတကပ္ပံ အန္တရဘတ္တံ ပစိတွာ ဥပနာမေသိ။ သော တတ္ထ ဂေဓမာပန္နော ကဿစိ ကိဉ္စိ အဒတွာ အတ္တနာဝ ဘုဉ္ဇိ။ ဥဒကကီဠတော စ အတိဝိကာလေ နိက္ခန္တော သီဃံ သီဃံ ဘုဉ္ဇိ။ ယေဟိ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗေ ဘုဉ္ဇတိ, န တေသံ ကဉ္စိ သရိ။ အထ ပစ္ဆာ ပဋိသင်္ခါနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘အဟော, မယာ ပါပံ ကတံ, ယွာဟံ ရသတဏှာယ အဘိဘူတော သဗ္ဗဇနံ ဝိသရိတွာ ဧကကောဝ ဘုဉ္ဇိံ။ ဟန္ဒ ရသတဏှံ နိဂ္ဂဏှာမီ’’တိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ အတ္တနော ပုရိမပဋိပတ္တိံ ဂရဟန္တော တပ္ပဋိပက္ခဂုဏဒီပိကံ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ရသေသု ဂေဓံ အကရံ အလောလော, အနညပေါသီ သပဒါနစာရီ၊

ကုလေ ကုလေ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ရသေသူတိ အမ္ဗိလမဓုရတိတ္တကကဋုကလောဏိကခါရိကကသာဝါဒိဘေဒေသု သာယနီယေသု။ ဂေဓံ အကရန္တိ ဂိဒ္ဓိံ အကရောန္တော, တဏှံ အနုပ္ပါဒေန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အလောလောတိ ‘‘ဣဒံ သာယိဿာမိ, ဣဒံ သာယိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ရသဝိသေသေသု အနာကုလော။ အနညပေါသီတိ ပေါသေတဗ္ဗကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒိဝိရဟိတော, ကာယသန္ဓာရဏမတ္တေန သန္တုဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဥယျာနေ ရသေသု ဂေဓကရဏလောလော ဟုတွာ အညပေါသီ အာသိံ, ဧဝံ အဟုတွာ ယာယ တဏှာယ လောလော ဟုတွာ ရသေသု ဂေဓံ ကရောတိ။ တံ တဏှံ ဟိတွာ အာယတိံ တဏှာမူလကဿ အညဿ အတ္တဘာဝဿ အနိဗ္ဗတ္တနေန အနညပေါသီတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ အတ္ထဘဉ္ဇနကဋ္ဌေန အညေတိ ကိလေသာ ဝုစ္စန္တိ။ တေသံ အပေါသနေန အနညပေါသီတိ အယမ္ပေတ္ထ အတ္ထော။ သပဒါနစာရီတိ အဝေါက္ကမ္မစာရီ အနုပုဗ္ဗစာရီ, ဃရပဋိပါဋိံ အဆဍ္ဍေတွာ အဍ္ဎကုလဉ္စ ဒလိဒ္ဒကုလဉ္စ နိရန္တရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသမာနောတိ အတ္ထော။ ကုလေ ကုလေ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တောတိ ခတ္တိယကုလာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကိလေသဝသေန အလဂ္ဂစိတ္တော, စန္ဒူပမော နိစ္စနဝကော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

ရသဂေဓဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၇။)

֍ * ၆၆။ ပဟာယ ပဉ္စာဝရဏာနီတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ အညတရော ရာဇာ ပဌမဇ္ဈာနလာဘီ အဟောသိ။ သော ဈာနာနုရက္ခဏတ္ထံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိသမ္ပဒံ ဒီပေန္တော ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ပဟာယ ပဉ္စာဝရဏာနိ စေတသော, ဥပက္ကိလေသေ ဗျပနုဇ္ဇ သဗ္ဗေ၊

အနိဿိတော ဆေတွ သိနေဟဒေါသံ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ အာဝရဏာနီတိ နီဝရဏာနေဝ။ တာနိ အတ္ထတော ဥရဂသုတ္တေ ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ အဗ္ဘာဒယော ဝိယ စန္ဒသူရိယေ စေတော အာဝရန္တိ, တသ္မာ ‘‘အာဝရဏာနိ စေတသော’’တိ ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ဥပစာရေန ဝါ အပ္ပနာယ ဝါ ပဟာယ။ ဥပက္ကိလေသေတိ ဥပဂမ္မ စိတ္တံ ဝိဗာဓေန္တေ အကုသလေ ဓမ္မေ, ဝတ္ထောပမာဒီသု ဝုတ္တေ အဘိဇ္ဈာဒယော ဝါ။ ဗျပနုဇ္ဇာတိ ပနုဒိတွာ ဝိနာသေတွာ, ဝိပဿနာမဂ္ဂေန ပဇဟိတွာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသေ။ ဧဝံ သမထဝိပဿနာသမ္ပန္နော ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌိနိဿယဿ ပဟီနတ္တာ အနိဿိတော။ သေသမဂ္ဂေဟိ ဆေတွာ တေဓာတုကံ သိနေဟဒေါသံ, တဏှာရာဂန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိနေဟော ဧဝ ဟိ ဂုဏပဋိပက္ခတော သိနေဟဒေါသောတိ ဝုတ္တော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

အာဝရဏဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၆၇။ ဝိပိဋ္ဌိကတွာနာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ အညတရော ရာဇာ စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘီ အဟောသိ။ သော ဈာနာနုရက္ခဏတ္ထံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိသမ္ပဒံ ဒီပေန္တော ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဝိပိဋ္ဌိကတွာန သုခံ ဒုခဉ္စ, ပုဗ္ဗေဝ စ သောမနဿဒေါမနဿံ၊

လဒ္ဓါနုပေက္ခံ သမထံ ဝိသုဒ္ဓံ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၈။)

တတ္ထ ဝိပိဋ္ဌိကတွာနာတိ ပိဋ္ဌိတော ကတွာ, ဆဍ္ဍေတွာ ဇဟိတွာတိ အတ္ထော။ သုခံ ဒုခဉ္စာတိ ကာယိကံ သာတာသာတံ။ သောမနဿဒေါမနဿန္တိ စေတသိကံ သာတာသာတံ။ ဥပေက္ခန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပေက္ခံ။ သမထန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမထမေဝ။ ဝိသုဒ္ဓန္တိ ပဉ္စနီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခသင်္ခါတေဟိ နဝဟိ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိသုဒ္ဓံ, နိဒ္ဓန္တသုဝဏ္ဏမိဝ ဝိဂတူပက္ကိလေသန္တိ အတ္ထော။

အယံ ပန ယောဇနာ – ဝိပိဋ္ဌိကတွာန သုခံ ဒုက္ခဉ္စ ပုဗ္ဗေဝ ပဌမဇ္ဈာနုပစာရဘူမိယံယေဝ ဒုက္ခံ, တတိယဇ္ဈာနုပစာရဘူမိယံ သုခန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပုန အာဒိတော ဝုတ္တံ စကာရံ ပရတော နေတွာ ‘‘သောမနဿံ ဒေါမနဿဉ္စ ဝိပိဋ္ဌိကတွာန ပုဗ္ဗေဝါ’’တိ အဓိကာရော။ တေန သောမနဿံ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပစာရေ, ဒေါမနဿဉ္စ ဒုတိယဇ္ဈာနုပစာရေယေဝါတိ ဒီပေတိ။ ဧတာနိ ဟိ ဧတေသံ ပရိယာယတော ပဟာနဋ္ဌာနာနိ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ဒုက္ခဿ ပဌမဇ္ဈာနံ, ဒေါမနဿဿ ဒုတိယဇ္ဈာနံ, သုခဿ တတိယဇ္ဈာနံ, သောမနဿဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပဟာနဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ – ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၀)။ တံ သဗ္ဗံ အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၅) ဝုတ္တံ။ ယတော ပုဗ္ဗေဝ တီသု ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဒုက္ခဒေါမနဿသုခါနိ ဝိပိဋ္ဌိကတွာ ဧတ္ထေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ သောမနဿံ ဝိပိဋ္ဌိကတွာ ဣမာယ ပဋိပဒါယ လဒ္ဓါနုပေက္ခံ သမထံ ဝိသုဒ္ဓံ ဧကော စရေတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။

ဝိပိဋ္ဌိကတွာဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၆၈။ အာရဒ္ဓဝီရိယောတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အညတရော ကိရ ပစ္စန္တရာဇာ သဟဿယောဓပရိမာဏဗလကာယော ရဇ္ဇေန ခုဒ္ဒကော, ပညာယ မဟန္တော အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ‘‘ကိဉ္စာပိ အဟံ ခုဒ္ဒကော, ပညဝတာ စ ပန သက္ကာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဂဟေတု’’န္တိ စိန္တေတွာ သာမန္တရညော ဒူတံ ပါဟေသိ – ‘‘သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ မေ ရဇ္ဇံ ဝါ ဒေတု ယုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ။ တတော သော အတ္တနော အမစ္စေ သမောဓာနေတွာ အာဟ – ‘‘မယာ တုမှေ အနာပုစ္ဆာယေဝ သာဟသံ ကတံ, အမုကဿ ရညော ဧဝံ ပဟိတံ, ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? တေ အာဟံသု – ‘‘သက္ကာ, မဟာရာဇ, သော ဒူတော နိဝတ္တေတု’’န္တိ? ‘‘န သက္ကာ, ဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဝိနာသိတမှာ တယာ, တေန ဟိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၉။)

ဒုက္ခံ အညဿ သတ္ထေန မရိတုံ။ ဟန္ဒ, မယံ အညမညံ ပဟရိတွာ မရာမ, အတ္တာနံ ပဟရိတွာ မရာမ, ဥဗ္ဗန္ဓာမ, ဝိသံ ခါဒါမာ’’တိ။ ဧဝံ တေသု ဧကမေကော မရဏမေဝ သံဝဏ္ဏေတိ။ တတော ရာဇာ – ‘‘ကိံ မေ, ဣမေဟိ, အတ္ထိ, ဘဏေ, မယှံ ယောဓာ’’တိ အာဟ။ အထ ‘‘အဟံ, မဟာရာဇ, ယောဓော, အဟံ, မဟာရာဇ, ယောဓော’’တိ တံ ယောဓသဟဿံ ဥဋ္ဌဟိ။

ရာဇာ ‘‘ဧတေ ဥပပရိက္ခိဿာမီ’’တိ မန္တွာ စိတကံ သဇ္ဇေတွာ အာဟ – ‘‘မယာ, ဘဏေ, ဣဒံ နာမ သာဟသံ ကတံ, တံ မေ အမစ္စာ ပဋိက္ကောသန္တိ, သောဟံ စိတကံ ပဝိသိဿာမိ, ကော မယာ သဒ္ဓိံ ပဝိသိဿတိ, ကေန မယှံ ဇီဝိတံ ပရိစ္စတ္တ’’န္တိ? ဧဝံ ဝုတ္တေ ပဉ္စသတာ ယောဓာ ဥဋ္ဌဟိံသု – ‘‘မယံ, မဟာရာဇ, ပဝိသာမာ’’တိ။ တတော ရာဇာ အပရေ ပဉ္စသတေ ယောဓေ အာဟ – ‘‘တုမှေ ဣဒါနိ, တာတာ, ကိံ ကရိဿထာ’’တိ? တေ အာဟံသု – ‘‘နာယံ, မဟာရာဇ, ပုရိသကာရော, ဣတ္ထိကိရိယာ ဧသာ, အပိစ မဟာရာဇေန ပဋိရညော ဒူတော ပေသိတော, တေန မယံ ရညာ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိတွာ မရိဿာမာ’’တိ။ တတော ရာဇာ ‘‘ပရိစ္စတ္တံ တုမှေဟိ မမ ဇီဝိတ’’န္တိ စတုရင်္ဂိနိံ သေနံ သန္နယှိတွာ တေန ယောဓသဟဿေန ပရိဝုတော ဂန္တွာ ရဇ္ဇသီမာယ နိသီဒိ။

သောပိ ပဋိရာဇာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘အရေ, သော ခုဒ္ဒကရာဇာ မမ ဒါသဿာပိ နပ္ပဟောတီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ သဗ္ဗံ ဗလကာယံ အာဒါယ ယုဇ္ဈိတုံ နိက္ခမိ။ ခုဒ္ဒကရာဇာ တံ အဗ္ဘုယျာတံ ဒိသွာ ဗလကာယံ အာဟ – ‘‘တာတာ, တုမှေ န ဗဟုကာ၊ သဗ္ဗေ သမ္ပိဏ္ဍိတွာ, အသိစမ္မံ ဂဟေတွာ, သီဃံ ဣမဿ ရညော ပုရတော ဥဇုကံ ဧဝ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ တေ တထာ အကံသု။ အထ သာ သေနာ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇိတွာ အန္တရမဒါသိ။ တေ တံ ရာဇာနံ ဇီဝဂ္ဂါဟံ ဂဏှိံသု, အညေ ယောဓာ ပလာယိံသု။ ခုဒ္ဒကရာဇာ ‘‘တံ မာရေမီ’’တိ ပုရတော ဓာဝတိ, ပဋိရာဇာ တံ အဘယံ ယာစိ။ တတော တဿ အဘယံ ဒတွာ, သပထံ ကာရာပေတွာ, တံ အတ္တနော မနုဿံ ကတွာ, တေန သဟ အညံ ရာဇာနံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ, တဿ ရဇ္ဇသီမာယ ဌတွာ ပေသေသိ – ‘‘ရဇ္ဇံ ဝါ မေ ဒေတု ယုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ။ သော ‘‘အဟံ ဧကယုဒ္ဓမ္ပိ န သဟာမီ’’တိ ရဇ္ဇံ နိယျာတေသိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန သဗ္ဗရာဇာနော ဂဟေတွာ အန္တေ ဗာရာဏသိရာဇာနမ္ပိ အဂ္ဂဟေသိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၀။)

သော ဧကသတရာဇပရိဝုတော သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ အနုသာသန္တော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ပုဗ္ဗေ ခုဒ္ဒကော အဟောသိံ, သောမှိ အတ္တနော ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ သကလဇမ္ဗုဒီပဿ ဣဿရော ဇာတော။ တံ ခေါ ပန မေ ဉာဏံ လောကိယဝီရိယသမ္ပယုတ္တံ, နေဝ နိဗ္ဗိဒါယ န ဝိရာဂါယ သံဝတ္တတိ, သာဓု ဝတဿ သွာဟံ ဣမိနာ ဉာဏေန လောကုတ္တရဓမ္မံ ဂဝေသေယျ’’န္တိ။ တတော ဗာရာဏသိရညော ရဇ္ဇံ ဒတွာ, ပုတ္တဒါရဉ္စ သကဇနပဒမေဝ ပေသေတွာ, ပဗ္ဗဇ္ဇံ သမာဒါယ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ, ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ အတ္တနော ဝီရိယသမ္ပတ္တိံ ဒီပေန္တော ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘အာရဒ္ဓဝိရိယော ပရမတ္ထပတ္တိယာ, အလီနစိတ္တော အကုသီတဝုတ္တိ၊

ဒဠှနိက္ကမော ထာမဗလူပပန္နော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ အာရဒ္ဓံ ဝီရိယမဿာတိ အာရဒ္ဓဝိရိယော။ ဧတေန အတ္တနော ဝီရိယာရမ္ဘံ အာဒိဝီရိယံ ဒဿေတိ။ ပရမတ္ထော ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ, တဿ ပတ္တိယာ ပရမတ္ထပတ္တိယာ။ ဧတေန ဝီရိယာရမ္ဘေန ပတ္တဗ္ဗဖလံ ဒဿေတိ။ အလီနစိတ္တောတိ ဧတေန ဗလဝီရိယူပတ္ထမ္ဘာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ အလီနတံ ဒဿေတိ။ အကုသီတဝုတ္တီတိ ဧတေန ဌာနအာသနစင်္ကမနာဒီသု ကာယဿ အနဝသီဒနံ။ ဒဠှနိက္ကမောတိ ဧတေန ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ဧဝံ ပဝတ္တံ ပဒဟနဝီရိယံ ဒဿေတိ, ယံ တံ အနုပုဗ္ဗသိက္ခာဒီသု ပဒဟန္တော ‘‘ကာယေန စေဝ ပရမသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ, ပညာယ စ နံ အတိဝိဇ္ဈ ပဿတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ဧတေန မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဝီရိယံ ဒဿေတိ။ တဉှိ ဒဠှဉ္စ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂတတ္တာ, နိက္ကမော စ သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခာ နိက္ခန္တတ္တာ, တသ္မာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလောပိ ဒဠှော နိက္ကမော အဿာတိ ‘‘ဒဠှနိက္ကမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ထာမဗလူပပန္နောတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ကာယထာမေန ဉာဏဗလေန စ ဥပပန္နော, အထ ဝါ ထာမဘူတေန ဗလေန ဥပပန္နောတိ ထာမဗလူပပန္နော, ထိရဉာဏဗလူပပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန တဿ ဝီရိယဿ ဝိပဿနာဉာဏသမ္ပယောဂံ ဒီပေန္တော ယောနိသော ပဒဟနဘာဝံ သာဓေတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂမဇ္ဈိမဥက္ကဋ္ဌဝီရိယဝသေန ဝါ တယောပိ ပါဒါ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

အာရဒ္ဓဝီရိယဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၁။)

֍ * ၆၉။ ပဋိသလ္လာနန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣမိဿာ ဂါထာယ အာဝရဏဂါထာယ ဥပ္ပတ္တိသဒိသာ ဧဝ ဥပ္ပတ္တိ, နတ္ထိ ကောစိ ဝိသေသော။ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ပနဿာ ပဋိသလ္လာနန္တိ တေဟိ တေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ သလ္လီနံ ဧကတ္တသေဝိတာ ဧကီဘာဝေါ, ကာယဝိဝေကောတိ အတ္ထော။ ဈာနန္တိ ပစ္စနီကဈာပနတော အာရမ္မဏလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတော စ စိတ္တဝိဝေကော ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌသမာပတ္တိယော နီဝရဏာဒိပစ္စနီကဈာပနတော အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော စ ဈာနန္တိ ဝုစ္စတိ, ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ သတ္တသညာဒိပစ္စနီကဈာပနတော, လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတောယေဝ စေတ္ထ ဖလာနိ။ ဣဓ ပန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဧဝမေတံ ပဋိသလ္လာနဉ္စ ဈာနဉ္စ အရိဉ္စမာနော, အဇဟမာနော, အနိဿဇ္ဇမာနော။ ဓမ္မေသူတိ ဝိပဿနူပဂေသု ပဉ္စက္ခန္ဓာဒိဓမ္မေသု။ နိစ္စန္တိ သတတံ, သမိတံ, အဗ္ဘောကိဏ္ဏံ။ အနုဓမ္မစာရီတိ တေ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနေန အနုဂတံ ဝိပဿနာဓမ္မံ စရမာနော။ အထ ဝါ ဓမ္မာတိ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ, တေသံ ဓမ္မာနံ အနုလောမော ဓမ္မောတိ အနုဓမ္မော, ဝိပဿနာယေတံ အဓိဝစနံ။ တတ္ထ ‘‘ဓမ္မာနံ နိစ္စံ အနုဓမ္မစာရီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေန ‘‘ဓမ္မေသူ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။ အာဒီနဝံ သမ္မသိတာ ဘဝေသူတိ တာယ အနုဓမ္မစရိတာသင်္ခါတာယ ဝိပဿနာယ အနိစ္စာကာရာဒိဒေါသံ တီသု ဘဝေသု သမနုပဿန္တော ဧဝံ ဣမံ ကာယဝိဝေကစိတ္တဝိဝေကံ အရိဉ္စမာနော သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာသင်္ခါတာယ ပဋိပဒါယ အဓိဂတောတိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧကော စရေတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဋိသလ္လာနဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၇၀။ တဏှက္ခယန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အညတရော ကိရ ဗာရာဏသိရာဇာ မဟစ္စရာဇာနုဘာဝေန နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောတိ။ တဿ သရီရသောဘာယ အာဝဋ္ဋိတဟဒယာ သတ္တာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တာပိ နိဝတ္တိတွာ တမေဝ ဥလ္လောကေန္တိ, ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တာပိ, ဥဘောဟိ ပဿေဟိ ဂစ္ဆန္တာပိ။ ပကတိယာ ဧဝ ဟိ ဗုဒ္ဓဒဿနေ ပုဏ္ဏစန္ဒသမုဒ္ဒရာဇဒဿနေ စ အတိတ္တော လောကော။ အထ အညတရာ ကုဋုမ္ဗိယဘရိယာပိ ဥပရိပါသာဒဂတာ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဩလောကယမာနာ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာဝ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ အမစ္စံ အာဏာပေသိ – ‘‘ဇာနာဟိ တာဝ, ဘဏေ, အယံ ဣတ္ထီ သသာမိကာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၂။)

ဝါ အသာမိကာ ဝါ’’တိ။ သော ဂန္တွာ ‘‘သသာမိကာ’’တိ အာရောစေသိ။ အထ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမာ ဝီသတိသဟဿနာဋကိတ္ထိယော ဒေဝစ္ဆရာယော ဝိယ မံယေဝ ဧကံ အဘိရမေန္တိ, သော ဒါနာဟံ ဧတာပိ အတုသိတွာ ပရဿ ဣတ္ထိယာ တဏှံ ဥပ္ပါဒေသိံ, သာ ဥပ္ပန္နာ အပါယမေဝ အာကဍ္ဎတီ’’တိ တဏှာယ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ‘‘ဟန္ဒ နံ နိဂ္ဂဏှာမီ’’တိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘တဏှက္ခယံ ပတ္ထယမပ္ပမတ္တော, အနေဠမူဂေါ သုတဝါ သတီမာ၊

သင်္ခါတဓမ္မော နိယတော ပဓာနဝါ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ တဏှက္ခယန္တိ နိဗ္ဗာနံ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌာဒီနဝါယ တဏှာယ ဧဝ အပ္ပဝတ္တိံ။ အပ္ပမတ္တောတိ သာတစ္စကာရီ သက္ကစ္စကာရီ။ အနေဠမူဂေါတိ အလာလာမုခေါ။ အထ ဝါ အနေဠော စ အမူဂေါ စ, ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟိတသုခသမ္ပာပကံ သုတမဿ အတ္ထီတိ သုတဝါ အာဂမသမ္ပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတီမာတိ စိရကတာဒီနံ အနုဿရိတာ။ သင်္ခါတဓမ္မောတိ ဓမ္မုပပရိက္ခာယ ပရိညာတဓမ္မော။ နိယတောတိ အရိယမဂ္ဂေန နိယာမံ ပတ္တော။ ပဓာနဝါတိ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယသမ္ပန္နော။ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဧသ ပါဌော ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝမေတေဟိ အပ္ပမာဒါဒီဟိ သမန္နာဂတော နိယာမသမ္ပာပကေန ပဓာနေန ပဓာနဝါ, တေန ပဓာနေန ပတ္တနိယာမတ္တာ နိယတော, တတော အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ သင်္ခါတဓမ္မော။ အရဟာ ဟိ ပုန သင်္ခါတဗ္ဗာဘာဝတော ‘‘သင်္ခါတဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ယေ စ သင်္ခါတဓမ္မာသေ, ယေ စ သေခါ ပုထူ ဣဓာ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၄၄၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၇)။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

တဏှက္ခယဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၇၁။ သီဟော ဝါတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အညတရဿ ကိရ ဗာရာဏသိရညော ဒူရေ ဥယျာနံ ဟောတိ။ သော ပဂေဝ ဝုဋ္ဌာယ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ယာနာ ဩရုယှ ဥဒကဋ္ဌာနံ ဥပဂတော ‘‘မုခံ ဓောဝိဿာမီ’’တိ။ တသ္မိဉ္စ ပဒေသေ သီဟီ ပေါတကံ ဇနေတွာ ဂေါစရာယ ဂတာ။ ရာဇပုရိသော တံ ဒိသွာ ‘‘သီဟပေါတကော ဒေဝါ’’တိ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘သီဟော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၃။)

ကိရ န ကဿစိ ဘာယတီ’’တိ တံ ဥပပရိက္ခိတုံ ဘေရိအာဒီနိ အာကောဋာပေသိ။ သီဟပေါတကော တံ သဒ္ဒံ သုတွာပိ တထေဝ သယိ။ ရာဇာ ယာဝတတိယကံ အာကောဋာပေသိ, သော တတိယဝါရေ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ သဗ္ဗံ ပရိသံ ဩလောကေတွာ တထေဝ သယိ။ အထ ရာဇာ ‘‘ယာဝဿ မာတာ နာဂစ္ဆတိ, တာဝ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆန္တော စိန္တေသိ – ‘‘တံ ဒိဝသံ ဇာတောပိ သီဟပေါတကော န သန္တသတိ န ဘာယတိ, ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ တဏှာဒိဋ္ဌိပရိတာသံ ဆေတွာ န သန္တသေယျံ န ဘာယေယျ’’န္တိ။ သော တံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ, ဂစ္ဆန္တော ပုန ကေဝဋ္ဋေဟိ မစ္ဆေ ဂဟေတွာ သာခါသု ဗန္ဓိတွာ ပသာရိတေ ဇာလေ ဝါတံ အလဂ္ဂံယေဝ ဂစ္ဆမာနံ ဒိသွာ, တမ္ပိ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ – ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ တဏှာဒိဋ္ဌိဇာလံ မောဟဇာလံ ဝါ ဖာလေတွာ ဧဝံ အသဇ္ဇမာနော ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ။

အထ ဥယျာနံ ဂန္တွာ သိလာပဋ္ဋပေါက္ခရဏိတီရေ နိသိန္နော ဝါတဗ္ဘာဟတာနိ ပဒုမာနိ ဩနမိတွာ ဥဒကံ ဖုသိတွာ ဝါတဝိဂမေ ပုန ယထာဌာနေ ဌိတာနိ ဥဒကေန အနုပလိတ္တာနိ ဒိသွာ တမ္ပိ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ – ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ယထာ ဧတာနိ ဥဒကေ ဇာတာနိ ဥဒကေန အနုပလိတ္တာနိ တိဋ္ဌန္တိ, ဧဝမေဝံ လောကေ ဇာတော လောကေန အနုပလိတ္တော တိဋ္ဌေယျ’’န္တိ။ သော ပုနပ္ပုနံ ‘‘ယထာ သီဟဝါတပဒုမာနိ, ဧဝံ အသန္တသန္တေန အသဇ္ဇမာနေန အနုပလိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ, ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ, ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘သီဟောဝ သဒ္ဒေသု အသန္တသန္တော, ဝါတောဝ ဇာလမှိ အသဇ္ဇမာနော၊

ပဒုမံဝ တောယေန အလိပ္ပမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ သီဟောတိ စတ္တာရော သီဟာ – တိဏသီဟော, ပဏ္ဍုသီဟော, ကာဠသီဟော, ကေသရသီဟောတိ။ ကေသရသီဟော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ သောဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဝါတော ပုရတ္ထိမာဒိဝသေန အနေကဝိဓော, ပဒုမံ ရတ္တသေတာဒိဝသေန။ တေသု ယော ကောစိ ဝါတော ယံကိဉ္စိ ပဒုမဉ္စ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တတ္ထ ယသ္မာ သန္တာသော အတ္တသိနေဟေန ဟောတိ, အတ္တသိနေဟော စ တဏှာလေပေါ, သောပိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေန ဝါ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေန ဝါ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၄။)

လောဘေန ဟောတိ, သော စ တဏှာယေဝ။ သဇ္ဇနံ ပန တတ္ထ ဥပပရိက္ခာဝိရဟိတဿ မောဟေန ဟောတိ, မောဟော စ အဝိဇ္ဇာ။ တတ္ထ သမထေန တဏှာယ ပဟာနံ ဟောတိ, ဝိပဿနာယ, အဝိဇ္ဇာယ။ တသ္မာ သမထေန အတ္တသိနေဟံ ပဟာယ သီဟောဝ သဒ္ဒေသု အနိစ္စာဒီသု အသန္တသန္တော, ဝိပဿနာယ မောဟံ ပဟာယ ဝါတောဝ ဇာလမှိ ခန္ဓာယတနာဒီသု အသဇ္ဇမာနော, သမထေနေဝ လောဘံ လောဘသမ္ပယုတ္တံ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဉ္စ ပဟာယ, ပဒုမံဝ တောယေန သဗ္ဗဘဝဘောဂလောဘေန အလိပ္ပမာနော။ ဧတ္ထ စ သမထဿ သီလံ ပဒဋ္ဌာနံ, သမထော သမာဓိ, ဝိပဿနာ ပညာတိ။ ဧဝံ တေသု ဒွီသု ဓမ္မေသု သိဒ္ဓေသု တယောပိ ခန္ဓာ သိဒ္ဓါ ဟောန္တိ။ တတ္ထ သီလက္ခန္ဓေန သုရတော ဟောတိ။ သော သီဟောဝ သဒ္ဒေသု အာဃာတဝတ္ထူသု ကုဇ္ဈိတုကာမတာယ န သန္တသတိ။ ပညာက္ခန္ဓေန ပဋိဝိဒ္ဓသဘာဝေါ ဝါတောဝ ဇာလမှိ ခန္ဓာဒိဓမ္မဘေဒေ န သဇ္ဇတိ, သမာဓိက္ခန္ဓေန ဝီတရာဂေါ ပဒုမံဝ တောယေန ရာဂေန န လိပ္ပတိ။ ဧဝံ သမထဝိပဿနာဟိ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓေဟိ စ ယထာသမ္ဘဝံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ တိဏ္ဏဉ္စ အကုသလမူလာနံ ပဟာနဝသေန အသန္တသန္တော အသဇ္ဇမာနော အလိပ္ပမာနော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

အသန္တသန္တဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၇၂။ သီဟော ယထာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အညတရော ကိရ ဗာရာဏသိရာဇာ ပစ္စန္တံ ကုပ္ပိတံ ဝူပသမေတုံ ဂါမာနုဂါမိမဂ္ဂံ ဆဍ္ဍေတွာ, ဥဇုံ အဋဝိမဂ္ဂံ ဂဟေတွာ, မဟတိယာ သေနာယ ဂစ္ဆတိ။ တေန စ သမယေန အညတရသ္မိံ ပဗ္ဗတပါဒေ သီဟော ဗာလသူရိယာတပံ တပ္ပမာနော နိပန္နော ဟောတိ။ တံ ဒိသွာ ရာဇပုရိသော ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘သီဟော ကိရ သဒ္ဒေန န သန္တသတီ’’တိ ဘေရိသင်္ခပဏဝါဒီဟိ သဒ္ဒံ ကာရာပေသိ။ သီဟော တထေဝ နိပဇ္ဇိ။ ဒုတိယမ္ပိ ကာရာပေသိ။ သီဟော တထေဝ နိပဇ္ဇိ။ တတိယမ္ပိ ကာရာပေသိ။ သီဟော ‘‘မမ ပဋိသတ္တု အတ္ထီ’’တိ စတူဟိ ပါဒေဟိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ သီဟနာဒံ နဒိ။ တံ သုတွာဝ ဟတ္ထာရောဟာဒယော ဟတ္ထိအာဒီဟိ ဩရောဟိတွာ တိဏဂဟနာနိ ပဝိဋ္ဌာ, ဟတ္ထိအဿဂဏာ ဒိသာဝိဒိသာ ပလာတာ။ ရညော ဟတ္ထီပိ ရာဇာနံ ဂဟေတွာ ဝနဂဟနာနိ ပေါထယမာနော ပလာယိ။ သော တံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ရုက္ခသာခါယ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၅။)

ဩလမ္ဗိတွာ, ပထဝိံ ပတိတွာ, ဧကပဒိကမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ပါပုဏိတွာ တတ္ထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ပုစ္ဆိ – ‘‘အပိ, ဘန္တေ, သဒ္ဒမဿုတ္ထာ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကဿ သဒ္ဒံ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ပဌမံ ဘေရိသင်္ခါဒီနံ, ပစ္ဆာ သီဟဿာ’’တိ။ ‘‘န ဘာယိတ္ထ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘န မယံ, မဟာရာဇ, ကဿစိ သဒ္ဒဿ ဘာယာမာ’’တိ။ ‘‘သက္ကာ ပန, ဘန္တေ, မယှမ္ပိ ဧဒိသံ ကာတု’’န္တိ? ‘‘သက္ကာ, မဟာရာဇ, သစေ ပဗ္ဗဇသီ’’တိ။ ‘‘ပဗ္ဗဇာမိ, ဘန္တေ’’တိ။ တတော နံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အာဘိသမာစာရိကံ သိက္ခာပေသုံ။ သောပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘သီဟော ယထာ ဒါဌဗလီ ပသယှ, ရာဇာ မိဂါနံ အဘိဘုယျ စာရီ၊

သေဝေထ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ သဟနာ စ ဟနနာ စ သီဃဇဝတ္တာ စ သီဟော။ ကေသရသီဟောဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဒါဌာ ဗလမဿ အတ္ထီတိ ဒါဌဗလီ။ ပသယှ အဘိဘုယျာတိ, ဥဘယံ စာရီသဒ္ဒေန သဟ ယောဇေတဗ္ဗံ ပသယှစာရီ အဘိဘုယျစာရီတိ တတ္ထ ပသယှ နိဂ္ဂဟေတွာ စရဏေန ပသယှစာရီ, အဘိဘဝိတွာ, သန္တာသေတွာ, ဝသီကတွာ, စရဏေန အဘိဘုယျစာရီ။ သွာယံ ကာယဗလေန ပသယှစာရီ, တေဇသာ အဘိဘုယျစာရီ။ တတ္ထ သစေ ကောစိ ဝဒေယျ – ‘‘ကိံ ပသယှ အဘိဘုယျ စာရီ’’တိ, တတော မိဂါနန္တိ သာမိဝစနံ ဥပယောဂဝစနံ ကတွာ ‘‘မိဂေ ပသယှ အဘိဘုယျ စာရီ’’တိ ပဋိဝတ္တဗ္ဗံ။ ပန္တာနီတိ ဒူရာနိ။ သေနာသနာနီတိ ဝသနဋ္ဌာနာနိ။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုန္တိ န ဝိတ္ထာရိတန္တိ။

ဒါဌဗလီဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၇၃။ မေတ္တံ ဥပေက္ခန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အညတရော ကိရ ရာဇာ မေတ္တာဒိဈာနလာဘီ အဟောသိ။ သော ‘‘ဈာနသုခန္တရာယကရံ ရဇ္ဇ’’န္တိ ဈာနာနုရက္ခဏတ္ထံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ, ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၆။)

မေတ္တံ ဥပေက္ခံ ကရုဏံ ဝိမုတ္တိံ, အာသေဝမာနော မုဒိတဉ္စ ကာလေ၊

သဗ္ဗေန လောကေန အဝိရုဇ္ဈမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ သုခိတာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟိတသုခုပနယနကာမတာ မေတ္တာ။ ‘‘အဟော ဝတ ဣမမှာ ဒုက္ခာ ဝိမုစ္စေယျု’’န္တိအာဒိနာ နယေန အဟိတဒုက္ခာပနယနကာမတာ ကရုဏာ။ ‘‘မောဒန္တိ ဝတ ဘောန္တော သတ္တာ မောဒန္တိ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟိတသုခါဝိပ္ပယောဂကာမတာ မုဒိတာ။ ‘‘ပညာယိဿန္တိ သကေန ကမ္မေနာ’’တိ သုခဒုက္ခေသု အဇ္ဈုပေက္ခနတာ ဥပေက္ခာ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပန ဥပ္ပဋိပါဋိယာ မေတ္တံ ဝတွာ ဥပေက္ခာ ဝုတ္တာ, မုဒိတာ ပစ္ဆာ။ ဝိမုတ္တိန္တိ စတဿောပိ ဟိ ဧတာ အတ္တနော ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိယော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တံ ဥပေက္ခံ ကရုဏံ, ဝိမုတ္တိံ, အာသေဝမာနော မုဒိတဉ္စ ကာလေ’’တိ။

တတ္ထ အာသေဝမာနောတိ တိဿော တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန, ဥပေက္ခံ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ဘာဝယမာနော။ ကာလေတိ မေတ္တံ အာသေဝိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ကရုဏံ, တတော ဝုဋ္ဌာယ မုဒိတံ, တတော ဣတရတော ဝါ နိပ္ပီတိကဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဥပေက္ခံ အာသေဝမာနော ‘‘ကာလေ အာသေဝမာနော’’တိ ဝုစ္စတိ, အာသေဝိတုံ ဖာသုကာလေ ဝါ။ သဗ္ဗေန လောကေန အဝိရုဇ္ဈမာနောတိ ဒသသု ဒိသာသု သဗ္ဗေန သတ္တလောကေန အဝိရုဇ္ဈမာနော။ မေတ္တာဒီနဉှိ ဘာဝိတတ္တာ သတ္တာ အပ္ပဋိကူလာ ဟောန္တိ။ သတ္တေသု စ ဝိရောဓဘူတော ပဋိဃော ဝူပသမ္မတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗေန လောကေန အဝိရုဇ္ဈမာနော’’တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရေန ပန မေတ္တာဒိကထာ အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၁) ဝုတ္တာ။ သေသံ ပုဗ္ဗဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ။

အပ္ပမညာဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၇၄။ ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ရာဇဂဟံ ကိရ ဥပနိဿာယ မာတင်္ဂေါ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဝိဟရတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ။ အထ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဒေဝတာယော ဗောဓိသတ္တဿ ပူဇနတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တိယော တံ ဒိသွာ ‘‘မာရိသာ, မာရိသာ, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၇။)

ဘဏိံသု။ သော နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ, အတ္တနော စ ဇီဝိတက္ခယံ ဒိသွာ, ဟိမဝန္တေ မဟာပပါတော နာမ ပဗ္ဗတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနံ, တတ္ထ အာကာသေန ဂန္တွာ ပုဗ္ဗေ ပရိနိဗ္ဗုတပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ အဋ္ဌိသံဃာတံ ပပါတေ ပက္ခိပိတွာ, သိလာတလေ နိသီဒိတွာ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ ပဟာယ မောဟံ, သန္ဒာလယိတွာန သံယောဇနာနိ၊

အသန္တသံ ဇီဝိတသင်္ခယမှိ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ရာဂဒေါသမောဟာ ဥရဂသုတ္တေ ဝုတ္တာ။ သံယောဇနာနီတိ ဒသ သံယောဇနာနိ။ တာနိ စ တေန တေန မဂ္ဂေန သန္ဒာလယိတွာ။ အသန္တသံ ဇီဝိတသင်္ခယမှီတိ ဇီဝိတသင်္ခယော ဝုစ္စတိ စုတိစိတ္တဿ ပရိဘေဒေါ, တသ္မိဉ္စ ဇီဝိတသင်္ခယေ ဇီဝိတနိကန္တိယာ ပဟီနတ္တာ အသန္တသန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ သောပါဒိသေသံ နိဗ္ဗာနဓာတုံ အတ္တနော ဒဿေတွာ ဂါထာပရိယောသာနေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ။

ဇီဝိတသင်္ခယဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

֍ * ၇၅။ ဘဇန္တီတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗာရာဏသိယံ ကိရ အညတရော ရာဇာ အာဒိဂါထာယ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ဖီတံ ရဇ္ဇံ သမနုသာသတိ။ တဿ ခရော အာဗာဓော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဝတ္တန္တိ။ ဝီသတိသဟဿိတ္ထိယော ပရိဝါရေတွာ ဟတ္ထပါဒသမ္ဗာဟနာဒီနိ ကရောန္တိ။ အမစ္စာ ‘‘န ဒါနာယံ ရာဇာ ဇီဝိဿတိ, ဟန္ဒ မယံ အတ္တနော သရဏံ ဂဝေသာမာ’’တိ စိန္တေတွာ အညဿ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဥပဋ္ဌာနံ ယာစိံသု။ တေ တတ္ထ ဥပဋ္ဌဟန္တိယေဝ, န ကိဉ္စိ လဘန္တိ။ ရာဇာပိ အာဗာဓာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော စ ဣတ္ထန္နာမော စ ကုဟိ’’န္တိ? တတော တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ သီသံ စာလေတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ တေပိ အမစ္စာ ‘‘ရာဇာ ဝုဋ္ဌိတော’’တိ သုတွာ တတ္ထ ကိဉ္စိ အလဘမာနာ ပရမေန ပါရိဇုညေန သမန္နာဂတာ ပုနဒေဝ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌံသု။ တေန စ ရညာ ‘‘ကုဟိံ, တာတာ, တုမှေ ဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ အာဟံသု – ‘‘ဒေဝံ ဒုဗ္ဗလံ ဒိသွာ အာဇီဝိကဘယေနမှာ အသုကံ နာမ ဇနပဒံ ဂတာ’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၈။)

ရာဇာ သီသံ စာလေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ယံနူနာဟံ ဣမေ ဝီမံသေယျံ, ကိံ ပုနပိ ဧဝံ ကရေယျုံ နော’’တိ? သော ပုဗ္ဗေ အာဗာဓိကရောဂေန ဖုဋ္ဌော ဝိယ ဗာဠှဝေဒနံ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ဂိလာနာလယံ အကာသိ။ ဣတ္ထိယော သမ္ပရိဝါရေတွာ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝ သဗ္ဗံ အကံသု။ တေပိ အမစ္စာ တထေဝ ပုန ဗဟုတရံ ဇနံ ဂဟေတွာ ပက္ကမိံသု။ ဧဝံ ရာဇာ ယာဝတတိယံ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗသဒိသံ အကာသိ။ တေပိ တထေဝ ပက္ကမိံသု။ တတော စတုတ္ထမ္ပိ တေ အာဂတေ ဒိသွာ ‘‘အဟော ဣမေ ဒုက္ကရံ အကံသု, ယေ မံ ဗျာဓိတံ ပဟာယ အနပေက္ခာ ပက္ကမိံသူ’’တိ နိဗ္ဗိန္နော ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိပဿန္တော ပစ္စေကဗောဓိံ သစ္ဆိကတွာ ဣမံ ဥဒါနဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဘဇန္တိ သေဝန္တိ စ ကာရဏတ္ထာ, နိက္ကာရဏာ ဒုလ္လဘာ အဇ္ဇ မိတ္တာ၊

အတ္တဋ္ဌပညာ အသုစီ မနုဿာ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။

တတ္ထ ဘဇန္တီတိ သရီရေန အလ္လီယိတွာ ပယိရုပါသန္တိ။ သေဝန္တီတိ အဉ္ဇလိကမ္မာဒီဟိ ကိံ ကာရပဋိဿာဝိတာယ စ ပရိစရန္တိ။ ကာရဏံ အတ္ထော ဧတေသန္တိ ကာရဏတ္ထာ, ဘဇနာယ သေဝနာယ စ နာညံ ကာရဏမတ္ထိ, အတ္ထော ဧဝ နေသံ ကာရဏံ, အတ္ထဟေတု သေဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိက္ကာရဏာ ဒုလ္လဘာ အဇ္ဇ မိတ္တာတိ ‘‘ဣတော ကိဉ္စိ လစ္ဆာမာ’’တိ ဧဝံ အတ္တပဋိလာဘကာရဏေန နိက္ကာရဏာ, ကေဝလံ –

‘‘ဥပကာရော စ ယော မိတ္တော,

သုခေ ဒုက္ခေ စ ယော သခါ၊

အတ္ထက္ခာယီ စ ယော မိတ္တော,

ယော စ မိတ္တာနုကမ္ပကော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၅) –

ဧဝံ ဝုတ္တေန အရိယေန မိတ္တဘာဝေန သမန္နာဂတာ ဒုလ္လဘာ အဇ္ဇ မိတ္တာ။ အတ္တနိ ဌိတာ ဧတေသံ ပညာ, အတ္တာနံယေဝ ဩလောကေန္တိ, န အညန္တိ အတ္တဋ္ဌပညာ။ ဒိဋ္ဌတ္ထပညာတိ အယမ္ပိ ကိရ ပေါရာဏပါဌော, သမ္ပတိ ဒိဋ္ဌိယေဝ အတ္ထေ ဧတေသံ ပညာ, အာယတိံ န ပေက္ခန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၁၉။)

အသုစီတိ အသုစိနာ အနရိယေန ကာယဝစီမနောကမ္မေန သမန္နာဂတာ။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ကာရဏတ္ထဂါထာဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

စတုတ္ထော ဝဂ္ဂေါ နိဋ္ဌိတော ဧကာဒသဟိ ဂါထာဟိ။

ဧဝမေတံ ဧကစတ္တာလီသဂါထာပရိမာဏံ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တံ ကတ္ထစိဒေဝ ဝုတ္တေန ယောဇနာနယေန သဗ္ဗတ္ထ ယထာနုရူပံ ယောဇေတွာ အနုသန္ဓိတော အတ္ထတော စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတိဝိတ္ထာရဘယေန ပန အမှေဟိ န သဗ္ဗတ္ထ ယောဇိတန္တိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ မေ သုတန္တိ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ မဂဓေသု ဝိဟရန္တော ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိံ ဧကနာလာယံ ဗြာဟ္မဏဂါမေ ပုရေဘတ္တကိစ္စံ ပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စန္တိ ဣမေသု ဒွီသု ဗုဒ္ဓကိစ္စေသု ပုရေဘတ္တကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ ပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ကသိဘာရဒွါဇံ ဗြာဟ္မဏံ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပန္နံ ဒိသွာ ‘‘တတ္ထ မယိ ဂတေ ယထာ ပဝတ္တိဿတိ, တတော ကထာဝသာနေ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဧသ ဗြာဟ္မဏော ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ စ ဉတွာ, တတ္ထ ဂန္တွာ, ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ, ဣမံ သုတ္တံ အဘာသိ။

တတ္ထ သိယာ ‘‘ကတမံ ဗုဒ္ဓါနံ ပုရေဘတ္တကိစ္စံ, ကတမံ ပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စ’’န္တိ? ဝုစ္စတေ – ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ ပါတော ဧဝ ဥဋ္ဌာယ ဥပဋ္ဌာကာနုဂ္ဂဟတ္ထံ သရီရဖာသုကတ္ထဉ္စ မုခဓောဝနာဒိသရီရပရိကမ္မံ ကတွာ ယာဝ ဘိက္ခာစာရဝေလာ, တာဝ ဝိဝိတ္တာသနေ ဝီတိနာမေတွာ, ဘိက္ခာစာရဝေလာယ နိဝါသေတွာ, ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ, စီဝရံ ပါရုပိတွာ, ပတ္တမာဒါယ ကဒါစိ ဧကကောဝ ကဒါစိ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ, ကဒါစိ ပကတိယာ, ကဒါစိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၀။)

အနေကေဟိ ပါဋိဟာရိယေဟိ ဝတ္တမာနေဟိ။ သေယျထိဒံ – ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတော လောကနာထဿ ပုရတော ပုရတော ဂန္တွာ မုဒုဂတိယော ဝါတာ ပထဝိံ သောဓေန္တိ၊ ဝလာဟကာ ဥဒကဖုသိတာနိ မုဉ္စန္တာ မဂ္ဂေ ရေဏုံ ဝူပသမေတွာ ဥပရိ ဝိတာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ အပရေ ဝါတာ ပုပ္ဖါနိ ဥပသံဟရိတွာ မဂ္ဂေ ဩကိရန္တိ, ဥန္နတာ ဘူမိပ္ပဒေသာ ဩနမန္တိ, ဩနတာ ဥန္နမန္တိ, ပါဒနိက္ခေပသမယေ သမာဝ ဘူမိ ဟောတိ, သုခသမ္ဖဿာနိ ရထစက္ကမတ္တာနိ ပဒုမပုပ္ဖါနိ ဝါ ပါဒေ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ, ဣန္ဒခီလဿ အန္တော ဌပိတမတ္တေ ဒက္ခိဏပါဒေ သရီရာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော နိစ္ဆရိတွာ သုဝဏ္ဏရသပိဉ္ဇရာနိ ဝိယ စိတြပဋပရိက္ခိတ္တာနိ ဝိယ စ ပါသာဒကူဋာဂါရာဒီနိ ကရောန္တိယော ဣတော စိတော စ ဝိဓာဝန္တိ, ဟတ္ထိအဿဝိဟင်္ဂါဒယော သကသကဋ္ဌာနေသု ဌိတာယေဝ မဓုရေနာကာရေန သဒ္ဒံ ကရောန္တိ, တထာ ဘေရိဝီဏာဒီနိ တူရိယာနိ မနုဿာနံ ကာယူပဂါနိ စ အာဘရဏာနိ, တေန သညာဏေန မနုဿာ ဇာနန္တိ ‘‘အဇ္ဇ ဘဂဝါ ဣဓ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော’’တိ။ တေ သုနိဝတ္ထာ သုပါရုတာ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီနိ အာဒါယ ဃရာ နိက္ခမိတွာ အန္တရဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဘဂဝန္တံ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ သက္ကစ္စံ ပူဇေတွာ ဝန္ဒိတွာ – ‘‘အမှာကံ, ဘန္တေ, ဒသ ဘိက္ခူ, အမှာကံ ဝီသတိ, အမှာကံ ဘိက္ခုသတံ ဒေထာ’’တိ ယာစိတွာ ဘဂဝတောပိ ပတ္တံ ဂဟေတွာ, အာသနံ ပညာပေတွာ သက္ကစ္စံ ပိဏ္ဍပါတေန ပဋိမာနေန္တိ။

ဘဂဝါ ကတဘတ္တကိစ္စော တေသံ သန္တာနာနိ ဩလောကေတွာ တထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ယထာ ကေစိ သရဏဂမနေ ပတိဋ္ဌဟန္တိ, ကေစိ ပဉ္စသု သီလေသု, ကေစိ သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိဖလာနံ အညတရသ္မိံ, ကေစိ ပဗ္ဗဇိတွာ အဂ္ဂဖလေ အရဟတ္တေတိ။ ဧဝံ တထာ တထာ ဇနံ အနုဂ္ဂဟေတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ မဏ္ဍလမာဠေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒတိ ဘိက္ခူနံ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနံ အာဂမယမာနော။ တတော ဘိက္ခူနံ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ဥပဋ္ဌာကော ဘဂဝတော နိဝေဒေတိ။ အထ ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသတိ။ ဣဒံ တာဝ ပုရေဘတ္တကိစ္စံ။ ယဉ္စေတ္ထ န ဝုတ္တံ, တံ ဗြဟ္မာယုသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အထ ဘဂဝါ ဧဝံ ကတပုရေဘတ္တကိစ္စော ဂန္ဓကုဋိယာ ဥပဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ, ပါဒေ ပက္ခာလေတွာ, ပါဒပီဌေ ဌတွာ, ဘိက္ခုသံဃံ ဩဝဒတိ – ‘‘ဘိက္ခဝေ, အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ ဒုလ္လဘော လောကသ္မိံ, မနုဿပဋိလာဘော ဒုလ္လဘော, သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိ ဒုလ္လဘာ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဒုလ္လဘာ, သဒ္ဓမ္မဿဝနံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၁။)

ဒုလ္လဘံ လောကသ္မိ’’န္တိ။ တတော ဘိက္ခူ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆန္တိ။ အထ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ စရိယဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒေတိ။ တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ, ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ, အတ္တနော အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ကေစိ အရညံ, ကေစိ ရုက္ခမူလံ, ကေစိ ပဗ္ဗတာဒီနံ အညတရံ, ကေစိ စာတုမဟာရာဇိကဘဝနံ…ပေ… ကေစိ ဝသဝတ္တိဘဝနန္တိ။ တတော ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ သစေ အာကင်္ခတိ, ဒက္ခိဏေန ပဿေန သတော သမ္ပဇာနော မုဟုတ္တံ သီဟသေယျံ ကပ္ပေတိ။ အထ သမဿာသိတကာယော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဘာဂေ လောကံ ဝေါလောကေတိ။ တတိယဘာဂေ ယံ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတိ, တတ္ထ ဇနော ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီနိ အာဒါယ ဝိဟာရေ သန္နိပတတိ။ တတော ဘဂဝါ သမ္ပတ္တပရိသာယ အနုရူပေန ပါဋိဟာရိယေန ဂန္တွာ ဓမ္မသဘာယံ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသဇ္ဇ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ကာလယုတ္တံ ပမာဏယုတ္တံ။ အထ ကာလံ ဝိဒိတွာ ပရိသံ ဥယျောဇေတိ။

တတော သစေ ဂတ္တာနိ ဩသိဉ္စိတုကာမော ဟောတိ။ အထ ဗုဒ္ဓါသနာ ဥဋ္ဌာယ ဥပဋ္ဌာကေန ဥဒကပဋိယာဒိတောကာသံ ဂန္တွာ, ဥပဋ္ဌာကဟတ္ထတော ဥဒကသာဋိကံ ဂဟေတွာ, နှာနကောဋ္ဌကံ ပဝိသတိ။ ဥပဋ္ဌာကောပိ ဗုဒ္ဓါသနံ အာနေတွာ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေ ပညာပေတိ။ ဘဂဝါ ဂတ္တာနိ ဩသိဉ္စိတွာ, သုရတ္တဒုပဋ္ဋံ နိဝါသေတွာ, ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ, ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကတွာ, တတ္ထ အာဂန္တွာ, နိသီဒတိ ဧကကောဝ မုဟုတ္တံ ပဋိသလ္လီနော။ အထ ဘိက္ခူ တတော တတော အာဂမ္မ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ ဧကစ္စေ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ, ဧကစ္စေ ကမ္မဋ္ဌာနံ, ဧကစ္စေ ဓမ္မဿဝနံ ယာစန္တိ။ ဘဂဝါ တေသံ အဓိပ္ပါယံ သမ္ပာဒေန္တော ပဌမံ ယာမံ ဝီတိနာမေတိ။

မဇ္ဈိမယာမေ သကလဒသသဟဿိလောကဓာတုဒေဝတာယော ဩကာသံ လဘမာနာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ ယထာဘိသင်္ခတံ အန္တမသော စတုရက္ခရမ္ပိ။ ဘဂဝါ တာသံ ဒေဝတာနံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော မဇ္ဈိမယာမံ ဝီတိနာမေတိ။ တတော ပစ္ဆိမယာမံ စတ္တာရော ဘာဂေ ကတွာ ဧကံ ဘာဂံ စင်္ကမံ အဓိဋ္ဌာတိ, ဒုတိယဘာဂံ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သတော သမ္ပဇာနော သီဟသေယျံ ကပ္ပေတိ, တတိယဘာဂံ ဖလသမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေတိ, စတုတ္ထဘာဂံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ ပဝိသိတွာ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေတိ အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခာဒိသတ္တဒဿနတ္ထံ။ ဣဒံ ပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၂။)

ဧဝမိမဿ ပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စဿ လောကဝေါလောကနသင်္ခါတေ စတုတ္ထဘာဂါဝသာနေ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃေသု ဒါနသီလဥပေါသထကမ္မာဒီသု စ အကတာဓိကာရေ ကတာဓိကာရေ စ အနုပနိဿယသမ္ပန္နေ ဥပနိဿယသမ္ပန္နေ စ သတ္တေ ပဿိတုံ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ကသိဘာရဒွါဇံ ဗြာဟ္မဏံ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပန္နံ ဒိသွာ ‘‘တတ္ထ မယိ ဂတေ ကထာ ပဝတ္တိဿတိ, တတော ကထာဝသာနေ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဧသ ဗြာဟ္မဏော ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ စ ဉတွာ, တတ္ထ ဂန္တွာ, ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။

တတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဓမ္မသင်္ဂီတိံ ကရောန္တေန အာယသ္မတာ မဟာကဿပတ္ထေရေန ပုဋ္ဌေန ပဉ္စန္နံ အရဟန္တသတာနံ ဝုတ္တံ, ‘‘အဟံ, ခေါ, သမဏ ကသာမိ စ ဝပါမိ စာ’’တိ ကသိဘာရဒွါဇေန ဝုတ္တံ, ‘‘အဟမ္ပိ ခေါ ဗြာဟ္မဏ ကသာမိ စ ဝပါမိ စာ’’တိအာဒိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပိ သမောဓာနေတွာ ‘‘ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

တတ္ထ ဧဝန္တိ အယံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ။ အာကာရတ္ထေန ဟိ ဧတေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏမနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တေဟိ သကသကဘာသာနုရူပမုပလက္ခဏိယသဘာဝံ တဿ ဘဂဝတော ဝစနံ, တံ သဗ္ဗာကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ၊ အထ, ခေါ, ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, မယာပိ ဧကေနာကာရေန သုတ’’န္တိ။ နိဒဿနတ္ထေန ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ, န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, မယာ ဧဝံ သုတ’’န္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလသုတ္တံ နိဒဿေတိ။ အဝဓာရဏတ္ထေန ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုဿုတာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော, ဂတိမန္တာနံ, သတိမန္တာနံ, ဓိတိမန္တာနံ, ဥပဋ္ဌာကာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉-၂၂၃) ဧဝံ ဘဂဝတာ ပသတ္ထဘာဝါနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒဿေန္တော သတ္တာနံ သောတုကမျတံ ဇနေတိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ တဉ္စ အတ္ထတော ဝါ ဗျဉ္ဇနတော ဝါ အနူနမနဓိကံ, ဧဝမေဝ, န အညထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ မေ သုတန္တိ ဧတ္ထ မယာသဒ္ဒတ္ထော မေ-သဒ္ဒေါ, သောတဒွါရဝိညာဏတ္ထော သုတသဒ္ဒေါ။ တသ္မာ ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဧဝံ မယာ သောတဝိညာဏပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိညာဏဝီထိယာ ဥပဓာရိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၃။)

ဧကံ သမယန္တိ ဧကံ ကာလံ။ ဘဂဝါတိ ဘာဂျဝါ, ဘဂ္ဂဝါ, ဘတ္တဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဂဓေသု ဝိဟရတီတိ မဂဓာ နာမ ဇနပဒိနော ရာဇကုမာရာ, တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှီသဒ္ဒေန ‘‘မဂဓာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ မဂဓေသု ဇနပဒေ။ ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ စေတိယရာဇာ မုသာဝါဒံ ဘဏိတွာ ဘူမိံ ပဝိသန္တော ‘မာ ဂဓံ ပဝိသာ’တိ ဝုတ္တော, ယသ္မာ ဝါ တံ ရာဇာနံ မဂ္ဂန္တာ ဘူမိံ ခနန္တာ ပုရိသာ ‘မာ ဂဓံ ကရောထာ’တိ ဝုတ္တာ, တသ္မာ မဂဓာ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ နယေဟိ ဗဟုဓာ ပပဉ္စေန္တိ။ ယံ ရုစ္စတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။ ဝိဟရတီတိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အပရေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ, ပဝတ္တေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေဟိ ဝါ သတ္တာနံ ဝိဝိဓံ ဟိတံ ဟရတီတိ ဝိဟရတိ။ ဟရတီတိ ဥပသံဟရတိ, ဥပနေတိ, ဇနေတိ, ဥပ္ပါဒေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ယဒါ သတ္တာ ကာမေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ, တဒါ ကိရ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗေန ဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အလောဘကုသလမူလုပ္ပါဒနတ္ထံ – ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကာမေသု ဝိရဇ္ဇေယျု’’န္တိ။ ယဒါ ပန ဣဿရိယတ္ထံ သတ္တေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ, တဒါ ဗြဟ္မဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အဒေါသကုသလမူလုပ္ပါဒနတ္ထံ – ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေတွာ အဒေါသေန ဒေါသံ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ ယဒါ ပန ပဗ္ဗဇိတာ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဝဒန္တိ, တဒါ အရိယဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အမောဟကုသလမူလုပ္ပါဒနတ္ထံ – ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေတွာ အမောဟေန မောဟံ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ပန န ကဒါစိ န ဝိဟရတိ တံ ဝိနာ အတ္တဘာဝပရိဟရဏာဘာဝတောတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရံ ပန မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝက္ခာမ။

ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိန္တိ ယော သော ရာဇဂဟံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတော ဂိရိ, တဿ ဒက္ခိဏပဿေ ဇနပဒေါ ‘‘ဒက္ခိဏာဂိရီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ ဇနပဒေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဝိဟာရဿာပိ တဒေဝ နာမံ။ ဧကနာဠာယံ ဗြာဟ္မဏဂါမေတိ ဧကနာဠာတိ တဿ ဂါမဿ နာမံ။ ဗြာဟ္မဏာ စေတ္ထ သမ္ဗဟုလာ ပဋိဝသန္တိ, ဗြာဟ္မဏဘောဂေါ ဝါ သော, တသ္မာ ‘‘ဗြာဟ္မဏဂါမော’’တိ ဝုစ္စတိ။

တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ယံ သမယံ ဘဂဝါ အပရာဇိတပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၄။)

မဂဓရဋ္ဌေ ဧကနာဠံ ဗြာဟ္မဏဂါမံ ဥပနိဿာယ ဒက္ခိဏာဂိရိမဟာဝိဟာရေ ဗြာဟ္မဏဿ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ အာဂမယမာနော ဝိဟရတိ, တေန သမယေန ကရဏဘူတေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခေါ ပနာတိ ဣဒံ ပနေတ္ထ နိပါတဒွယံ ပဒပူရဏမတ္တံ, အဓိကာရန္တရဒဿနတ္ထံ ဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသိဘာရဒွါဇဿ ဗြာဟ္မဏဿာတိ သော ဗြာဟ္မဏော ကသိယာ ဇီဝတိ, ဘာရဒွါဇောတိ စဿ ဂေါတ္တံ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ ပဉ္စမတ္တာနီတိ ယထာ – ‘‘ဘောဇနေ မတ္တညူ’’တိ ဧတ္ထ မတ္တသဒ္ဒေါ ပမာဏေ ဝတ္တတိ, ဧဝမိဓာပိ, တသ္မာ ပဉ္စပမာဏာနိ အနူနာနိ အနဓိကာနိ, ပဉ္စနင်္ဂလသတာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပယုတ္တာနီတိ ပယောဇိတာနိ, ဗလိဗဒ္ဒါနံ ခန္ဓေသု ဌပေတွာ ယုဂေ ယောတ္တေဟိ ယောဇိတာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

ဝပ္ပကာလေတိ ဝပနကာလေ, ဗီဇနိက္ခိပကာလေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒွေ ဝပ္ပါနိ ကလလဝပ္ပဉ္စ, ပံသုဝပ္ပဉ္စ။ ပံသုဝပ္ပံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ တဉ္စ ခေါ ပဌမဒိဝသေ မင်္ဂလဝပ္ပံ။ တတ္ထာယံ ဥပကရဏသမ္ပဒါ – တီဏိ ဗလိဗဒ္ဒသဟဿာနိ ဥပဋ္ဌာပိတာနိ ဟောန္တိ, သဗ္ဗေသံ သုဝဏ္ဏမယာနိ သိင်္ဂါနိ ပဋိမုက္ကာနိ, ရဇတမယာ ခုရာ, သဗ္ဗေ သေတမာလာဟိ သဗ္ဗဂန္ဓသုဂန္ဓေဟိ ပဉ္စင်္ဂုလိကေဟိ စ အလင်္ကတာ ပရိပုဏ္ဏင်္ဂပစ္စင်္ဂါ သဗ္ဗလက္ခဏသမ္ပန္နာ, ဧကစ္စေ ကာဠာ အဉ္ဇနဝဏ္ဏာယေဝ, ဧကစ္စေ သေတာ ဖလိကဝဏ္ဏာ, ဧကစ္စေ ရတ္တာ ပဝါဠဝဏ္ဏာ, ဧကစ္စေ ကမ္မာသာ မသာရဂလ္လဝဏ္ဏာ။ ပဉ္စသတာ ကဿကပုရိသာ သဗ္ဗေ အဟတသေတဝတ္ထနိဝတ္ထာ မာလာလင်္ကတာ ဒက္ခိဏအံသကူဋေသု ဌပိတပုပ္ဖစုမ္ဗဋကာ ဟရိတာလမနောသိလာလဉ္ဆနုဇ္ဇလိတဂတ္တဘာဂါ ဒသ ဒသ နင်္ဂလာ ဧကေကဂုမ္ဗာ ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ နင်္ဂလာနံ သီသဉ္စ ယုဂဉ္စ ပတောဒါ စ သုဝဏ္ဏဝိနဒ္ဓါ။ ပဌမနင်္ဂလေ အဋ္ဌ ဗလိဗဒ္ဒါ ယုတ္တာ, သေသေသု စတ္တာရော စတ္တာရော, အဝသေသာ ကိလန္တပရိဝတ္တနတ္ထံ အာနီတာ။ ဧကေကဂုမ္ဗေ ဧကမေကံ ဗီဇသကဋံ ဧကေကော ကသတိ, ဧကေကော ဝပတိ။

ဗြာဟ္မဏော ပန ပဂေဝ မဿုကမ္မံ ကာရာပေတွာ နှတွာ သုဂန္ဓဂန္ဓေဟိ ဝိလိတ္တော ပဉ္စသတဂ္ဃနကံ ဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ သဟဿဂ္ဃနကံ ဧကံသံ ကရိတွာ ဧကမေကိဿာ အင်္ဂုလိယာ ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဝီသတိ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကာယော, ကဏ္ဏေသု သီဟကုဏ္ဍလာနိ, သီသေ စ ဗြဟ္မဝေဌနံ ပဋိမုဉ္စိတွာ သုဝဏ္ဏမာလံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၅။)

ကဏ္ဌေ ကတွာ ဗြာဟ္မဏဂဏပရိဝုတော ကမ္မန္တံ ဝေါသာသတိ။ အထဿ ဗြာဟ္မဏီ အနေကသတဘာဇနေသု ပါယာသံ ပစာပေတွာ မဟာသကဋေသု အာရောပေတွာ ဂန္ဓောဒကေန နှာယိတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရဝိဘူသိတာ ဗြာဟ္မဏီဂဏပရိဝုတာ ကမ္မန္တံ အဂမာသိ။ ဂေဟမ္ပိဿ သဗ္ဗတ္ထ ဂန္ဓေဟိ သုဝိလိတ္တံ ပုပ္ဖေဟိ သုကတဗလိကမ္မံ, ခေတ္တဉ္စ တေသု တေသု ဌာနေသု သမုဿိတပဋာကံ အဟောသိ။ ပရိဇနကမ္မကာရေဟိ သဟ ကမ္မန္တံ ဩသဋပရိသာ အဍ္ဎတေယျသဟဿာ အဟောသိ။ သဗ္ဗေ အဟတဝတ္ထနိဝတ္ထာ, သဗ္ဗေသဉ္စ ပါယာသဘောဇနံ ပဋိယတ္တံ အဟောသိ။

အထ ဗြာဟ္မဏော ယတ္ထ သာမံ ဘုဉ္ဇတိ, တံ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဓောဝါပေတွာ ပါယာသဿ ပူရေတွာ သပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီနိ အဘိသင်္ခရိတွာ နင်္ဂလဗလိကမ္မံ ကာရာပေသိ။ ဗြာဟ္မဏီ ပဉ္စ ကဿကသတာနိ သုဝဏ္ဏရဇတကံသတမ္ဗမယာနိ ဘာဇနာနိ ဂဟေတွာ နိသိန္နာနိ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ ဂဟေတွာ ပါယာသေန ပရိဝိသန္တီ ဂစ္ဆတိ။ ဗြာဟ္မဏော ပန ဗလိကမ္မံ ကာရာပေတွာ ရတ္တသုဝဏ္ဏဗန္ဓူပါဟနာယော အာရောဟိတွာ ရတ္တသုဝဏ္ဏဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣဓ ပါယာသံ ဒေထ, ဣဓ သပ္ပိံ, ဣဓ သက္ခရံ ဒေထာ’’တိ ဝေါသာသမာနော ဝိစရတိ။ အထ ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ ဗြာဟ္မဏဿ ပရိဝေသနံ ဝတ္တမာနံ ဉတွာ ‘‘အယံ ကာလော ဗြာဟ္မဏံ ဒမေတု’’န္တိ နိဝါသေတွာ, ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ, သံဃာဋိံ ပါရုပိတွာ, ပတ္တံ ဂဟေတွာ, ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိ ယထာ တံ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ။ တေနာဟ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ’’တိ။

တတ္ထ အထ ဣတိ နိပါတော အညာဓိကာရဝစနာရမ္ဘေ ခေါတိ ပဒပူရဏေ။ ဘဂဝါတိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ဒိဝသဿ ပုဗ္ဗဘာဂသမယံ, ပုဗ္ဗဏှသမယေတိ အတ္ထော, ပုဗ္ဗဏှေ ဝါ သမယံ ပုဗ္ဗဏှသမယံ, ပုဗ္ဗဏှေ ဧကံ ခဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ လဗ္ဘတိ။ နိဝါသေတွာတိ ပရိဒဟိတွာ, ဝိဟာရနိဝါသနပရိဝတ္တနဝသေနေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဘဂဝါ တတော ပုဗ္ဗေ အနိဝတ္ထော အာသိ။ ပတ္တစီဝရမာဒါယာတိ ပတ္တံ ဟတ္ထေဟိ, စီဝရံ ကာယေန အာဒိယိတွာ, သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဘဂဝတော ကိရ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတုကာမဿ ဘမရော ဝိယ ဝိကသိတပဒုမဒွယမဇ္ဈံ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၆။)

ဣန္ဒနီလမဏိဝဏ္ဏံ သေလမယံ ပတ္တံ ဟတ္ထဒွယမဇ္ဈံ အာဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ ဧဝမာဂတံ ပတ္တံ ဟတ္ထေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ စီဝရဉ္စ ပရိမဏ္ဍလံ ပါရုတံ ကာယေန ဓာရေတွာတိ ဧဝမဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေန ဝါ တေန ဝါ ဟိ ပကာရေန ဂဏှန္တော အာဒါယ ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘သမာဒါယေဝ ပက္ကမတီ’’တိ။

ယေနာတိ ယေန မဂ္ဂေန။ ကမ္မန္တောတိ ကမ္မကရဏောကာသော။ တေနာတိ တေန မဂ္ဂေန။ ဥပသင်္ကမီတိ ဂတော, ယေန မဂ္ဂေန ကသိဘာရဒွါဇဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကမ္မန္တော ဂမ္မတိ, တေန မဂ္ဂေန ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ကသ္မာ, ဘိက္ခူ, ဘဂဝန္တံ နာနုဗန္ဓိံသူတိ? ဝုစ္စတေ – ယဒါ ဘဂဝါ ဧကကောဝ ကတ္ထစိ ဥပသင်္ကမိတုကာမော ဟောတိ, ဘိက္ခာစာရဝေလာယံ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ အန္တောဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသတိ။ တတော ဘိက္ခူ တာယ သညာယ ဇာနန္တိ – ‘‘အဇ္ဇ ဘဂဝါ ဧကကောဝ ဂါမံ ပဝိသိတုကာမော, အဒ္ဓါ ကဉ္စိ ဧဝ ဝိနေတဗ္ဗပုဂ္ဂလံ အဒ္ဒသာ’’တိ။ တေ အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ, ဂန္ဓကုဋိံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ, ဘိက္ခာစာရံ ဂစ္ဆန္တိ။ တဒါ စ ဘဂဝါ ဧဝမကာသိ။ တသ္မာ ဘိက္ခူ ဘဂဝန္တံ နာနုဗန္ဓိံသူတိ။

တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ယေန သမယေန ဘဂဝါ ကမ္မန္တံ ဥပသင်္ကမိ, တေန သမယေန တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပရိဝေသနာ ဝတ္တတိ, ဘတ္တဝိဿဂ္ဂေါ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ယံ ပုဗ္ဗေ အဝေါစုမှ – ‘‘ဗြာဟ္မဏီ ပဉ္စ ကဿကသတာနိ သုဝဏ္ဏရဇတကံသတမ္ဗမယာနိ ဘာဇနာနိ ဂဟေတွာ နိသိန္နာနိ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ ဂဟေတွာ ပါယာသေန ပရိဝိသန္တီ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ ယေန ပရိဝေသနာ တေနုပသင်္ကမိ။ ကိံ ကာရဏာတိ? ဗြာဟ္မဏဿ အနုဂ္ဂဟကရဏတ္ထံ။ န ဟိ ဘဂဝါ ကပဏပုရိသော ဝိယ ဘောတ္တုကာမတာယ ပရိဝေသနံ ဥပသင်္ကမတိ။ ဘဂဝတော ဟိ ဒွေ အသီတိသဟဿသင်္ချာ သကျကောလိယရာဇာနော ဉာတယော, တေ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ နိဗဒ္ဓဘတ္တံ ဒါတုံ ဥဿဟန္တိ။ န ပန ဘဂဝါ ဘတ္တတ္ထာယ ပဗ္ဗဇိတော, အပိစ ခေါ ပန ‘‘အနေကာနိ အသင်္ချေယျာနိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တော ပါရမိယော ပူရေတွာ မုတ္တော မောစေဿာမိ, ဒန္တော ဒမေဿာမိ၊ သန္တော သမေဿာမိ, ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေဿာမီ’’တိ ပဗ္ဗဇိတော။ တသ္မာ အတ္တနော မုတ္တတ္တာ…ပေ… ပရိနိဗ္ဗုတတ္တာ စ ပရံ မောစေန္တော…ပေ… ပရိနိဗ္ဗာပေန္တော စ လောကေ ဝိစရန္တော ဗြာဟ္မဏဿ အနုဂ္ဂဟကရဏတ္ထံ ယေန ပရိဝေသနာ တေနုပသင်္ကမီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၇။)

ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသီတိ ဧဝံ ဥပသင်္ကမိတွာ စ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဧကမန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, ဧကောကာသံ ဧကပဿန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ, တဿ ဒဿနူပစာရေ ကထာသဝနဋ္ဌာနေ, ယတ္ထ ဌိတံ ဗြာဟ္မဏော ပဿတိ, တတ္ထ ဥစ္စဋ္ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ ဌတွာ စ သုဝဏ္ဏရသပိဉ္ဇရံ သဟဿစန္ဒသူရိယောဘာသာတိဘာသယမာနံ သရီရာဘံ မုဉ္စိ သမန္တတော အသီတိဟတ္ထပရိမာဏံ, ယာယ အဇ္ဈောတ္ထရိတတ္တာ ဗြာဟ္မဏဿ ကမ္မန္တသာလာဘိတ္တိရုက္ခကသိတမတ္တိကာပိဏ္ဍာဒယော သုဝဏ္ဏမယာ ဝိယ အဟေသုံ။ အထ မနုဿာ ပါယာသံ ဘုတ္တာ အသီတိအနုဗျဉ္ဇနပရိဝါရဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏပဋိမဏ္ဍိတသရီရံ ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခေပဝိဘူသိတဗာဟုယုဂဠံ ကေတုမာလာသမုဇ္ဇလိတသဿိရိကဒဿနံ ဇင်္ဂမမိဝ ပဒုမဿရံ, ရံသိဇာလုဇ္ဇလိတတာရာဂဏမိဝ ဂဂနတလံ, အာဒိတ္တမိဝ စ ကနကဂိရိသိခရံ သိရိယာ ဇလမာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဧကမန္တံ ဌိတံ ဒိသွာ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သမ္ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌံသု။ ဧဝံ တေဟိ သမ္ပရိဝါရိတံ အဒ္ဒသ ခေါ ကသိဘာရဒွါဇော ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ပိဏ္ဍာယ ဌိတံ။ ဒိသွာန ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘‘အဟံ ခေါ, သမဏ, ကသာမိ စ ဝပါမိ စာ’’တိ။

ကသ္မာ ပနာယံ ဧဝမာဟ? ကိံ သမန္တပါသာဒိကေ ပသာဒနီယေ ဥတ္တမဒမထသမထမနုပ္ပတ္တေပိ ဘဂဝတိ အပ္ပသာဒေန, ဥဒါဟု အဍ္ဎတေယျာနံ ဇနသဟဿာနံ ပါယာသံ ပဋိယာဒေတွာပိ ကဋစ္ဆုဘိက္ခာယ မစ္ဆေရေနာတိ? ဥဘယထာပိ နော, အပိစ ခွါဿ ဘဂဝတော ဒဿနေန အတိတ္တံ နိက္ခိတ္တကမ္မန္တံ ဇနံ ဒိသွာ ‘‘ကမ္မဘင်္ဂံ မေ ကာတုံ အာဂတော’’တိ အနတ္တမနတာ အဟောသိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဘဂဝတော စ လက္ခဏသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘သစာယံ ကမ္မန္တေ ပယောဇယိဿ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ မနုဿာနံ သီသေ စူဠာမဏိ ဝိယ အဘဝိဿ, ကော နာမဿ အတ္ထော န သမ္ပဇ္ဇိဿ, ဧဝမေဝံ အလသတာယ ကမ္မန္တေ အပ္ပယောဇေတွာ ဝပ္ပမင်္ဂလာဒီသု ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇန္တော ကာယဒဠှီဗဟုလော ဝိစရတီ’’တိပိဿ အဟောသိ။ တေနာဟ – ‘‘အဟံ ခေါ, သမဏ, ကသာမိ စ ဝပါမိ စ, ကသိတွာ စ ဝပိတွာ စ ဘုဉ္ဇာမီ’’တိ။ န မေ ကမ္မန္တာ ဗျာပဇ္ဇန္တိ, န စမှိ ယထာ တွံ ဧဝံ လက္ခဏသမ္ပန္နောတိ အဓိပ္ပါယော။ တွမ္ပိ သမဏ…ပေ… ဘုဉ္ဇဿု, ကော တေ အတ္ထော န သမ္ပဇ္ဇေယျ ဧဝံ လက္ခဏသမ္ပန္နဿာတိ အဓိပ္ပါယော။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၈။)

အပိစာယံ အဿောသိ – ‘‘သကျရာဇကုလေ ကိရ ကုမာရော ဥပ္ပန္နော, သော စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ။ တသ္မာ ‘‘ဣဒါနိ အယံ သော’’တိ ဉတွာ ‘‘စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ကိရ ပဟာယ ကိလန္တောသီ’’တိ ဥပါရမ္ဘံ ကရောန္တော အာဟ ‘‘အဟံ ခေါ သမဏာ’’တိ။ အပိစာယံ တိက္ခပညော ဗြာဟ္မဏော, န ဘဂဝန္တံ အဝက္ခိပန္တော ဘဏတိ, ဘဂဝတော ပန ရူပသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ပညာသမ္ပတ္တိံ သမ္ဘာဝယမာနော ကထာပဝတ္တနတ္ထမ္ပိ ဧဝမာဟ – ‘‘အဟံ ခေါ သမဏာ’’တိ။ တတော ဘဂဝါ ဝေနေယျဝသေန သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂကဿကဝပ္ပကဘာဝံ အတ္တနော ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဟမ္ပိ ခေါ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။

အထ ဗြာဟ္မဏဿ စိန္တာ ဥဒပါဒိ – ‘‘အယံ သမဏော ‘ကသာမိ စ ဝပါမိ စာ’တိ အာဟ။ န စဿ ဩဠာရိကာနိ ယုဂနင်္ဂလာဒီနိ ကသိဘဏ္ဍာနိ ပဿာမိ, သော မုသာ နု ခေါ ဘဏတိ, နော’’တိ ဘဂဝန္တံ ပါဒတလာ ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥပရိ ကေသန္တာ သမ္မာလောကယမာနော အင်္ဂဝိဇ္ဇာယ ကတာဓိကာရတ္တာ ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏသမ္ပတ္တိမဿ ဉတွာ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော, ယံ ဧဝရူပေါ မုသာ ဘဏေယျာ’’တိ တာဝဒေဝ သဉ္ဇာတဗဟုမာနော ဘဂဝတိ သမဏဝါဒံ ပဟာယ ဂေါတ္တေန ဘဂဝန္တံ သမုဒါစရမာနော အာဟ ‘‘န ခေါ ပန မယံ ပဿာမ ဘောတော ဂေါတမဿာ’’တိ။

ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တိက္ခပညော ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဂမ္ဘီရတ္ထံ သန္ဓာယ ဣမိနာ ဧတံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဉတွာ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ ဉာတုကာမော ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ။ တေနာဟ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ‘‘အထ ခေါ ကသိဘာရဒွါဇော ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသီ’’တိ။ တတ္ထ ဂါထာယာတိ အက္ခရပဒနိယမိတေန ဝစနေန။ အဇ္ဈဘာသီတိ အဘာသိ။

၇၆-၇၇။ တတ္ထ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ကသိ’’န္တိ ယုဂနင်္ဂလာဒိကသိသမ္ဘာရသမာယောဂံ ဝဒတိ။ ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ ပုဗ္ဗဓမ္မသဘာဂေန ရောပေတွာ ကထနံ နာမ ဗုဒ္ဓါနံ အာနုဘာဝေါ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒီပေန္တော ပုဗ္ဗဓမ္မသဘာဂေန ရောပေန္တော အာဟ – ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိ။ ကော ပနေတ္ထ ပုဗ္ဗဓမ္မသဘာဂေါ, နနု ဗြာဟ္မဏေန ဘဂဝါ ယုဂနင်္ဂလာဒိကသိသမ္ဘာရသမာယောဂံ ပုစ္ဆိတော အထ စ ပန အပုစ္ဆိတဿ ဗီဇဿ သဘာဂေန ရောပေန္တော အာဟ – ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိ, ဧဝဉ္စ သတိ အနနုသန္ဓိကာဝ အယံ ကထာ ဟောတီတိ? ဝုစ္စတေ – န

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၂၉။)

ဗုဒ္ဓါနံ အနနုသန္ဓိကာ နာမ ကထာ အတ္ထိ, နာပိ ဗုဒ္ဓါ ပုဗ္ဗဓမ္မသဘာဂံ အနာရောပေတွာ ကထေန္တိ။ ဧဝဉ္စေတ္ထ အနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အနေန ဟိ ဗြာဟ္မဏေန ဘဂဝါ ယုဂနင်္ဂလာဒိကသိသမ္ဘာရဝသေန ကသိံ ပုစ္ဆိတော။ သော တဿ အနုကမ္ပာယ ‘‘ဣဒံ အပုစ္ဆိတ’’န္တိ အပရိဟာပေတွာ သမူလံ သဥပကာရံ သသမ္ဘာရံ သဖလံ ကသိံ ဉာပေတုံ မူလတော ပဋ္ဌာယ ကသိံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိ။ ဗီဇဉှိ ကသိယာ မူလံ တသ္မိံ သတိ ကတ္တဗ္ဗတော, အသတိ အကတ္တဗ္ဗတော, တပ္ပမာဏေန စ ကတ္တဗ္ဗတော။ ဗီဇေ ဟိ သတိ ကသိံ ကရောန္တိ, အသတိ န ကရောန္တိ။ ဗီဇပ္ပမာဏေန စ ကုသလာ ကဿကာ ခေတ္တံ ကသန္တိ, န ဦနံ ‘‘မာ နော သဿံ ပရိဟာယီ’’တိ, န အဓိကံ ‘‘မာ နော မောဃော ဝါယာမော အဟောသီ’’တိ။ ယသ္မာ စ ဗီဇမေဝ မူလံ, တသ္မာ ဘဂဝါ မူလတော ပဋ္ဌာယ ကသိံ ဒဿေန္တော တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကသိယာ ပုဗ္ဗဓမ္မဿ ဗီဇဿ သဘာဂေန အတ္တနော ကသိယာ ပုဗ္ဗဓမ္မံ ရောပေန္တော အာဟ – ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိ။ ဧဝမေတ္ထ ပုဗ္ဗဓမ္မသဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပုစ္ဆိတံယေဝ ဝတွာ အပုစ္ဆိတံ ပစ္ဆာ ကိံ န ဝုတ္တန္တိ စေ? တဿ ဥပကာရဘာဝတော ဓမ္မသမ္ဗန္ဓသမတ္ထဘာဝတော စ။ အယဉှိ ဗြာဟ္မဏော ပညဝါ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကုလေ ပန ဇာတတ္တာ သဒ္ဓါဝိရဟိတော။ သဒ္ဓါဝိရဟိတော စ ပညဝါ ပရေသံ သဒ္ဓါယ အတ္တနော ဝိသယေ အပဋိပဇ္ဇမာနော ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆတိ, ကိလေသကာလုဿိယဘာဝါပဂမပ္ပသာဒမတ္တလက္ခဏာပိ စဿ ဒုဗ္ဗလာ သဒ္ဓါ ဗလဝတိယာ ပညာယ သဟ ဝတ္တမာနာ အတ္ထသိဒ္ဓိံ န ကရောတိ, ဟတ္ထိနာ သဟ ဧကဓုရေ ယုတ္တဂေါဏော ဝိယ။ တသ္မာ တဿ သဒ္ဓါ ဥပကာရိကာ။ ဧဝံ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ သဥပကာရဘာဝတော တံ ဗြာဟ္မဏံ သဒ္ဓါယ ပတိဋ္ဌာပေန္တေန ပစ္ဆာပိ ဝတ္တဗ္ဗော အယမတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော ဒေသနာကုသလတာယ ယထာ အညတြာပိ ‘‘သဒ္ဓါ ဗန္ဓတိ ပါထေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၉) စ, ‘‘သဒ္ဓါ ဒုတိယာ ပုရိသဿ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၅၉) စ, ‘‘သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၃, ၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၄) စ, ‘‘သဒ္ဓါယ တရတိ ဩဃ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆) စ, ‘‘သဒ္ဓါဟတ္ထော မဟာနာဂေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၄၃၊ ထေရဂါ။ ၆၉၄) စ, ‘‘သဒ္ဓေသိကော ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသာဝကောတိ စာ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၇)။ ဗီဇဿ စ ဥပကာရိကာ ဝုဋ္ဌိ, သာ တဒနန္တရညေဝ ဝုစ္စမာနာ သမတ္ထာ ဟောတိ။ ဧဝံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၀။)

ဓမ္မသမ္ဗန္ဓသမတ္ထဘာဝတော ပစ္ဆာပိ ဝတ္တဗ္ဗော အယမတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော, အညော စ ဧဝံဝိဓော ဤသာယောတ္တာဒိ။

တတ္ထ သမ္ပသာဒနလက္ခဏာ သဒ္ဓါ, ဩကပ္ပနလက္ခဏာ ဝါ, ပက္ခန္ဒနရသာ, အဓိမုတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အကာလုဿိယပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, သောတာပတ္တိယင်္ဂပဒဋ္ဌာနာ, သဒ္ဒဟိတဗ္ဗဓမ္မပဒဋ္ဌာနာ ဝါ, အာဒါသဇလတလာဒီနံ ပသာဒေါ ဝိယ စေတသော ပသာဒဘူတာ, ဥဒကပ္ပသာဒကမဏိ ဝိယ ဥဒကဿ, သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပသာဒိကာ။ ဗီဇန္တိ ပဉ္စဝိဓံ – မူလဗီဇံ, ခန္ဓဗီဇံ, ဖလုဗီဇံ, အဂ္ဂဗီဇံ, ဗီဇဗီဇမေဝ ပဉ္စမန္တိ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိရုဟနဋ္ဌေန ဗီဇံတွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဗီဇဉ္စေတံ ဝိရုဟနဋ္ဌေနာ’’တိ။

တတ္ထ ယထာ ဗြာဟ္မဏဿ ကသိယာ မူလဘူတံ ဗီဇံ ဒွေ ကိစ္စာနိ ကရောတိ, ဟေဋ္ဌာ မူလေန ပတိဋ္ဌာတိ, ဥပရိ အင်္ကုရံ ဥဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝံ ဘဂဝတော ကသိယာ မူလဘူတာ သဒ္ဓါ ဟေဋ္ဌာ သီလမူလေန ပတိဋ္ဌာတိ, ဥပရိ သမထဝိပဿနင်္ကုရံ ဥဋ္ဌာပေတိ။ ယထာ စ တံ မူလေန ပထဝိရသံ အာပေါရသံ ဂဟေတွာ နာဠေန ဓညပရိပါကဂဟဏတ္ထံ ဝဍ္ဎတိ၊ ဧဝမယံ သီလမူလေန သမထဝိပဿနာရသံ ဂဟေတွာ အရိယမဂ္ဂနာဠေန အရိယဖလဓညပရိပါကဂဟဏတ္ထံ ဝဍ္ဎတိ။ ယထာ စ တံ သုဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ မူလင်္ကုရပဏ္ဏနာဠကဏ္ဍပ္ပသဝေဟိ ဝုဍ္ဎိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ ပတွာ, ခီရံ ဇနေတွာ, အနေကသာလိဖလဘရိတံ သာလိသီသံ နိပ္ဖါဒေတိ၊ ဧဝမယံ စိတ္တသန္တာနေ ပတိဋ္ဌဟိတွာ သီလစိတ္တဒိဋ္ဌိကင်္ခါဝိတရဏမဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီဟိ ဝုဍ္ဎိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ ပတွာ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိခီရံ ဇနေတွာ အနေကပဋိသမ္ဘိဒါဘိညာဘရိတံ အရဟတ္တဖလံ နိပ္ဖါဒေတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇ’’န္တိ။

တတ္ထ သိယာ ‘‘ပရောပညာသကုသလဓမ္မေသု ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ သဒ္ဓါဝ ဗီဇန္တိ ဝုတ္တာ’’တိ? ဝုစ္စတေ – ဗီဇကိစ္စကရဏတော။ ယထာ ဟိ တေသု ဝိညာဏံယေဝ ဝိဇာနနကိစ္စံ ကရောတိ, ဧဝံ သဒ္ဓါ ဗီဇကိစ္စံ, သာ စ သဗ္ဗကုသလာနံ မူလဘူတာ။ ယထာဟ –

‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ, ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတိ, ပယိရုပါသန္တော သောတံ ဩဒဟတိ, ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ, သုတွာ ဓမ္မံ ဓာရေတိ, ဓတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၁။)

ဥပပရိက္ခတိ, အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတော ဓမ္မာ နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ, ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ သတိ ဆန္ဒော ဇာယတိ, ဆန္ဒဇာတော ဥဿဟတိ, ဥဿာဟေတွာ တုလယတိ, တုလယိတွာ ပဒဟတိ, ပဟိတတ္တော သမာနော ကာယေန စေဝ ပရမသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ, ပညာယ စ နံ အတိဝိဇ္ဈပဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃, ၄၃၂)။

တပတိ အကုသလေ ဓမ္မေ ကာယဉ္စာတိ တပေါ၊ ဣန္ဒြိယသံဝရဝီရိယဓုတင်္ဂဒုက္ကရကာရိကာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဣဓ ပန ဣန္ဒြိယသံဝရော အဓိပ္ပေတော။ ဝုဋ္ဌီတိ ဝဿဝုဋ္ဌိဝါတဝုဋ္ဌီတိအာဒိနာ အနေကဝိဓာ။ ဣဓ ဝဿဝုဋ္ဌိ အဓိပ္ပေတာ။ ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဝဿဝုဋ္ဌိသမနုဂ္ဂဟိတံ ဗီဇံ ဗီဇမူလကဉ္စ သဿံ ဝိရုဟတိ န မိလာယတိ နိပ္ဖတ္တိံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ ဘဂဝတော ဣန္ဒြိယသံဝရသမနုဂ္ဂဟိတာ သဒ္ဓါ သဒ္ဓါမူလာ စ သီလာဒယော ဓမ္မာ ဝိရုဟန္တိ န မိလာယန္တိ နိပ္ဖတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိ။ ‘‘ပညာ မေ’’တိ ဧတ္ထ စ ဝုတ္တော မေ-သဒ္ဒေါ ဣမေသုပိ ပဒေသု ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘သဒ္ဓါ မေ ဗီဇံ, တပေါ မေ ဝုဋ္ဌီ’’တိ။ တေန ကိံ ဒီပေတိ? ယထာ, ဗြာဟ္မဏ, တယာ ဝပိတေ ဗီဇေ သစေ ဝုဋ္ဌိ အတ္ထိ, သာဓု, နော စေ အတ္ထိ, ဥဒကမ္ပိ ဒါတဗ္ဗံ ဟောတိ, တထာ မယာ ဟိရိ-ဤသေ ပညာယုဂနင်္ဂလေ မနောယောတ္တေန ဧကာဗဒ္ဓေ ကတေ ဝီရိယဗလိဗဒ္ဒေ ယောဇေတွာ သတိပါစနေန ဝိဇ္ဈိတွာ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနခေတ္တေ သဒ္ဓါဗီဇေ ဝပိတေ ဝုဋ္ဌိ-အဘာဝေါ နာမ နတ္ထိ။ အယံ ပန မေ သတတံ သမိတံ တပေါ ဝုဋ္ဌီတိ။

ပဇာနာတိ ဧတာယ ပုဂ္ဂလော, သယံ ဝါ ပဇာနာတီတိ ပညာ, သာ ကာမာဝစရာဒိဘေဒတော အနေကဝိဓာ။ ဣဓ ပန သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာ အဓိပ္ပေတာ။ ယုဂနင်္ဂလန္တိ ယုဂဉ္စ နင်္ဂလဉ္စ။ ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ယုဂနင်္ဂလံ, ဧဝံ ဘဂဝတော ဒုဝိဓာပိ ပညာ။ တတ္ထ ယထာ ယုဂံ ဤသာယ ဥပနိဿယံ ဟောတိ, ပုရတော ဟောတိ, ဤသာဗဒ္ဓံ ဟောတိ, ယောတ္တာနံ နိဿယံ ဟောတိ, ဗလိဗဒ္ဒါနံ ဧကတော ဂမနံ ဓာရေတိ, ဧဝံ ပညာ ဟိရိပမုခါနံ ဓမ္မာနံ ဥပနိဿယာ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ပညုတ္တရာ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၃) စ, ‘‘ပညာ ဟိ သေဋ္ဌာ ကုသလာ ဝဒန္တိ, နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာန’’န္တိ (ဇာ။ ၂။၁၇။၈၁) စ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန ပုရတော စ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘သီလံ ဟိရီ စာပိ သတဉ္စ ဓမ္မော, အနွာယိကာ ပညဝတော ဘဝန္တီ’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၂။)

ဟိရိဝိပ္ပယောဂေန အနုပ္ပတ္တိတော ဤသာဗဒ္ဓါ ဟောတိ, မနောသင်္ခါတဿ သမာဓိယောတ္တဿ နိဿယပစ္စယတော ယောတ္တာနံ နိဿယော ဟောတိ, အစ္စာရဒ္ဓါတိလီနဘာဝပဋိသေဓနတော ဝီရိယဗလိဗဒ္ဒါနံ ဧကတော ဂမနံ ဓာရေတိ။ ယထာ စ နင်္ဂလံ ဖာလယုတ္တံ ကသနကာလေ ပထဝိဃနံ ဘိန္ဒတိ, မူလသန္တာနကာနိ ပဒါလေတိ, ဧဝံ သတိယုတ္တာ ပညာ ဝိပဿနာကာလေ ဓမ္မာနံ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနံ ဘိန္ဒတိ, သဗ္ဗကိလေသမူလသန္တာနကာနိ ပဒါလေတိ။ သာ စ ခေါ လောကုတ္တရာဝ ဣတရာ ပန လောကိယာပိ သိယာ။ တေနာဟ – ‘‘ပညာ မေ ယုဂနင်္ဂလ’’န္တိ။

ဟိရီယတိ ဧတာယ ပုဂ္ဂလော, သယံ ဝါ ဟိရီယတိ အကုသလပ္ပဝတ္တိံ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ဟိရီ။ တဂ္ဂဟဏေန သဟစရဏဘာဝတော ဩတ္တပ္ပံ ဂဟိတံယေဝ ဟောတိ။ ဤသာတိ ယုဂနင်္ဂလသန္ဓာရိကာ ဒါရုယဋ္ဌိ။ ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဤသာ ယုဂနင်္ဂလံ သန္ဓာရေတိ, ဧဝံ ဘဂဝတောပိ ဟိရီ လောကိယလောကုတ္တရပညာသင်္ခါတံ ယုဂနင်္ဂလံ သန္ဓာရေတိ ဟိရိယာ အသတိ ပညာယ အဘာဝတော။ ယထာ စ ဤသာပဋိဗဒ္ဓံ ယုဂနင်္ဂလံ ကိစ္စကရံ ဟောတိ အစလံ အသိထိလံ, ဧဝံ ဟိရိပဋိဗဒ္ဓါ စ ပညာ ကိစ္စကာရီ ဟောတိ အစလာ အသိထိလာ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ အဟိရိကေန။ တေနာဟ ‘‘ဟိရီ ဤသာ’’တိ။

မုနာတီတိ မနော, စိတ္တဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣဓ ပန မနောသီသေန တံသမ္ပယုတ္တော သမာဓိ အဓိပ္ပေတော။ ယောတ္တန္တိ ရဇ္ဇုဗန္ဓနံ။ တံ တိဝိဓံ ဤသာယ သဟ ယုဂဿ ဗန္ဓနံ, ယုဂေန သဟ ဗလိဗဒ္ဒါနံ ဗန္ဓနံ, သာရထိနာ သဟ ဗလိဗဒ္ဒါနံ ဗန္ဓနန္တိ။ တတ္ထ ယထာ ဗြာဟ္မဏဿ ယောတ္တံ ဤသာယုဂဗလိဗဒ္ဒေ ဧကာဗဒ္ဓေ ကတွာ သကကိစ္စေ ပဋိပါဒေတိ, ဧဝံ ဘဂဝတော သမာဓိ သဗ္ဗေဝ တေ ဟိရိပညာဝီရိယဓမ္မေ ဧကာရမ္မဏေ အဝိက္ခေပဘာဝေန ဗန္ဓိတွာ သကကိစ္စေ ပဋိပါဒေတိ။ တေနာဟ – ‘‘မနော ယောတ္တ’’န္တိ။

သရတိ ဧတာယ စိရကတာဒိမတ္ထံ ပုဂ္ဂလော, သယံ ဝါ သရတီတိ သတိ, သာ အသမ္မုဿနလက္ခဏာ။ ဖာလေတီတိ ဖာလော။ ပါဇေတိ ဧတေနာတိ ပါဇနံ။ တံ ဣဓ ‘‘ပါစန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ပတောဒဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဖာလော စ ပါစနဉ္စ ဖာလပါစနံ။ ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဖာလပါစနံ, ဧဝံ ဘဂဝတော ဝိပဿနာယုတ္တာ မဂ္ဂယုတ္တာ စ သတိ။ တတ္ထ ယထာ ဖာလော နင်္ဂလမနုရက္ခတိ, ပုရတော စဿ ဂစ္ဆတိ, ဧဝံ သတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသမာနာ အာရမ္မဏေ ဝါ ဥပဋ္ဌာပယမာနာ ပညာနင်္ဂလံ ရက္ခတိ, တထာ ဟိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၃။)

‘‘သတာရက္ခေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၁၀။၂၀) ‘‘အာရက္ခာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အသမ္မုဿနဝသေန စဿ ပုရတော ဟောတိ။ သတိပရိစိတေ ဟိ ဓမ္မေ ပညာ ပဇာနာတိ, နော သမ္မုဋ္ဌေ။ ယထာ စ ပါစနံ ဗလိဗဒ္ဒါနံ ဝိဇ္ဈနဘယံ ဒဿေန္တံ သံသီဒနံ န ဒေတိ, ဥပ္ပထဂမနဉ္စ ဝါရေတိ, ဧဝံ သတိ ဝီရိယဗလိဗဒ္ဒါနံ အပါယဘယံ ဒဿေန္တီ ကောသဇ္ဇသံသီဒနံ န ဒေတိ, ကာမဂုဏသင်္ခါတေ အဂေါစရေ စာရံ နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေန္တီ ဥပ္ပထဂမနဉ္စ ဝါရေတိ။ တေနာဟ – ‘‘သတိ မေ ဖာလပါစန’’န္တိ။

֍ * ၇၈။ ကာယဂုတ္တောတိ တိဝိဓေန ကာယသုစရိတေန ဂုတ္တော။ ဝစီဂုတ္တောတိ စတုဗ္ဗိဓေန ဝစီသုစရိတေန ဂုတ္တော။ ဧတ္တာဝတာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝုတ္တံ။ အာဟာရေ ဥဒရေ ယတောတိ ဧတ္ထ အာဟာရမုခေန သဗ္ဗပစ္စယာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ စတုဗ္ဗိဓေပိ ပစ္စယေ ယတော သံယတော နိရုပက္ကိလေသောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဝုတ္တံ။ ဥဒရေ ယတောတိ ဥဒရေ ယတော သံယတော မိတဘောဇီ, အာဟာရေ မတ္တညူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ဘောဇနေ မတ္တညုတာမုခေန ပစ္စယပဋိသေဝနသီလံ ဝုတ္တံ။ တေန ကိံ ဒီပေတိ? ယထာ တွံ, ဗြာဟ္မဏ, ဗီဇံ ဝပိတွာ သဿပရိပါလနတ္ထံ ကဏ္ဋကဝတိံ ဝါ ရုက္ခဝတိံ ဝါ ပါကာရပရိက္ခေပံ ဝါ ကရောသိ, တေန တေ ဂေါမဟိံသမိဂဂဏာ ပဝေသံ အလဘန္တာ သဿံ န ဝိလုမ္ပန္တိ, ဧဝမဟမ္ပိ သဒ္ဓါဗီဇံ ဝပိတွာ နာနပ္ပကာရကုသလသဿပရိပါလနတ္ထံ ကာယဝစီအာဟာရဂုတ္တိမယံ တိဝိဓပရိက္ခေပံ ကရောမိ။ တေန မေ ရာဂါဒိအကုသလဓမ္မဂေါမဟိံသမိဂဂဏာ ပဝေသံ အလဘန္တာ နာနပ္ပကာရကုသလသဿံ န ဝိလုမ္ပန္တီတိ။

သစ္စံ ကရောမိ နိဒ္ဒါနန္တိ ဧတ္ထ ဒွီဟိ ဒွါရေဟိ အဝိသံဝါဒနံ သစ္စံ။ နိဒ္ဒါနန္တိ ဆေဒနံ လုနနံ ဥပ္ပါဋနံ, ကရဏတ္ထေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ ဧတ္ထ အတ္ထော ‘‘သစ္စေန ကရောမိ နိဒ္ဒါန’’န္တိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ တွံ ဗာဟိရံ ကသိံ ကသိတွာ သဿဒူသကာနံ တိဏာနံ ဟတ္ထေန ဝါ အသိတေန ဝါ နိဒ္ဒါနံ ကရောသိ၊ ဧဝမဟမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကံ ကသိံ ကသိတွာ ကုသလသဿဒူသကာနံ ဝိသံဝါဒနတိဏာနံ သစ္စေန နိဒ္ဒါနံ ကရောမိ။ ဉာဏသစ္စံ ဝါ ဧတ္ထ သစ္စန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ယံ တံ ယထာဘူတဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေန အတ္တသညာဒီနံ တိဏာနံ နိဒ္ဒါနံ ကရောမီတိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ နိဒ္ဒါနန္တိ ဆေဒကံ လာဝကံ, ဥပ္ပါဋကန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ သန္တေ ယထာ တွံ ဒါသံ ဝါ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၄။)

ကမ္မကရံ ဝါ နိဒ္ဒါနံ ကရောသိ, ‘‘နိဒ္ဒေဟိ တိဏာနီ’’တိ တိဏာနံ ဆေဒကံ လာဝကံ ဥပ္ပါဋကံ ကရောသိ၊ ဧဝမဟံ သစ္စံ ကရောမီတိ ဥပယောဂဝစနေနေဝ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ သစ္စန္တိ ဒိဋ္ဌိသစ္စံ။ တမဟံ နိဒ္ဒါနံ ကရောမိ, ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ လုနိတဗ္ဗံ ဥပ္ပါဋေတဗ္ဗံ ကရောမီတိ ဧဝမ္ပိ ဥပယောဂဝစနေနေဝ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

သောရစ္စံ မေ ပမောစနန္တိ ဧတ္ထ ယံ တံ ‘‘ကာယိကော အဝီတိက္ကမော, ဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော’’တိ, ဧဝံ သီလမေဝ ‘‘သောရစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ, န တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ, ဝုတ္တမေဝ ဧတံ ‘‘ကာယဂုတ္တော’’တိအာဒိနာ နယေန, အရဟတ္တဖလံ ပန အဓိပ္ပေတံ။ တမ္ပိ ဟိ သုန္ဒရေ နိဗ္ဗာနေ ရတဘာဝတော ‘‘သောရစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပမောစနန္တိ ယောဂ္ဂဝိဿဇ္ဇနံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ တဝ ပမောစနံ ပုနပိ သာယနှေ ဝါ ဒုတိယဒိဝသေ ဝါ အနာဂတသံဝစ္ဆရေ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗတော အပ္ပမောစနမေဝ ဟောတိ, န မမ ဧဝံ။ န ဟိ မမ အန္တရာ မောစနံ နာမ အတ္ထိ။ အဟဉှိ ဒီပင်္ကရဒသဗလကာလတော ပဘုတိ ပညာနင်္ဂလေ ဝီရိယဗလိဗဒ္ဒေ ယောဇေတွာ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ မဟာကသိံ ကသန္တော တာဝ န မုဉ္စိံ, ယာဝ န သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ။ ယဒါ စ မေ သဗ္ဗံ တံ ကာလံ ခေပေတွာ ဗောဓိရုက္ခမူလေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နဿ သဗ္ဗဂုဏပရိဝါရံ အရဟတ္တဖလံ ဥဒပါဒိ, တဒါ မယာ တံ သဗ္ဗုဿုက္ကပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ ပမုတ္တံ, န ဒါနိ ပုန ယောဇေတဗ္ဗံ ဘဝိဿတီတိ။ ဧတမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သောရစ္စံ မေ ပမောစန’’န္တိ။

֍ * ၇၉။ ဝီရိယံ မေ ဓုရဓောရယှန္တိ ဧတ္ထ ဝီရိယန္တိ ‘‘ကာယိကော ဝါ, စေတသိကော ဝါ ဝီရိယာရမ္ဘော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တပဓာနံ။ ဓုရာယံ ဓောရယှံ ဓုရဓောရယှံ, ဓုရံ ဝဟတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဓုရာယံ ဓောရယှာကဍ္ဎိတံ နင်္ဂလံ ဘူမိဃနံ ဘိန္ဒတိ, မူလသန္တာနကာနိ စ ပဒါလေတိ, ဧဝံ ဘဂဝတော ဝီရိယာကဍ္ဎိတံ ပညာနင်္ဂလံ ယထာဝုတ္တံ ဃနံ ဘိန္ဒတိ, ကိလေသသန္တာနကာနိ စ ပဒါလေတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဝီရိယံ မေ ဓုရဓောရယှ’’န္တိ။ အထ ဝါ ပုရိမဓုရံ ဝဟန္တာ ဓုရာ, မူလဓုရံ ဝဟန္တာ ဓောရယှာ၊ ဓုရာ စ ဓောရယှာ စ ဓုရဓောရယှာ။ တတ္ထ ယထာ ဗြာဟ္မဏဿ ဧကမေကသ္မိံ နင်္ဂလေ စတုဗလိဗဒ္ဒပ္ပဘေဒံ ဓုရဓောရယှံ ဝဟန္တံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နတိဏမူလဃာတံ သဿသမ္ပတ္တိဉ္စ သာဓေတိ, ဧဝံ ဘဂဝတော စတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယပ္ပဘေဒံ ဓုရဓောရယှံ ဝဟန္တံ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နာကုသလမူလဃာတံ ကုသလသမ္ပတ္တိဉ္စ သာဓေတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဝီရိယံ မေ ဓုရဓောရယှ’’န္တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၅။)

ယောဂက္ခေမာဓိဝါဟနန္တိ ဧတ္ထ ယောဂေဟိ ခေမတ္တာ ‘‘ယောဂက္ခေမ’’န္တိ နိဗ္ဗာနံ ဝုစ္စတိ, တံ အဓိကတွာ ဝါဟီယတိ, အဘိမုခံ ဝါ ဝါဟီယတီတိ အဓိဝါဟနံ။ ယောဂက္ခေမဿ အဓိဝါဟနံ ယောဂက္ခေမာဓိဝါဟနံ။ တေန ကိံ ဒီပေတိ? ယထာ တဝ ဓုရဓောရယှံ ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ပစ္ဆိမာဒီသု ဝါ အညတရံ အဘိမုခံ ဝါဟီယတိ, တထာ မမ ဓုရဓောရယှံ နိဗ္ဗာနာဘိမုခံ ဝါဟီယတိ။

ဧဝံ ဝါဟိယမာနဉ္စ ဂစ္ဆတိ အနိဝတ္တန္တံ။ ယထာ တဝ နင်္ဂလံ ဝဟန္တံ ဓုရဓောရယှံ ခေတ္တကောဋိံ ပတွာ ပုန နိဝတ္တတိ, ဧဝံ အနိဝတ္တန္တံ ဒီပင်္ကရကာလတော ပဘုတိ ဂစ္ဆတေဝ။ ယသ္မာ ဝါ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနာ ကိလေသာ ပုနပ္ပုနံ ပဟာတဗ္ဗာ န ဟောန္တိ, ယထာ တဝ နင်္ဂလေန ဆိန္နာနိ တိဏာနိ ပုနပိ အပရသ္မိံ သမယေ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာပိ ဧတံ ပဌမမဂ္ဂဝသေန ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေ ကိလေသေ, ဒုတိယဝသေန ဩဠာရိကေ, တတိယဝသေန အနုသဟဂတေ ကိလေသေ, စတုတ္ထဝသေန သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟန္တံ ဂစ္ဆတိ အနိဝတ္တန္တံ။ အထ ဝါ ဂစ္ဆတိ အနိဝတ္တန္တိ နိဝတ္တနရဟိတံ ဟုတွာ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ န္တိ တံ ဓုရဓောရယှံ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ ပဒစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တဉ္စ ယထာ တဝ ဓုရဓောရယှံ န တံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, ယတ္ထ ဂန္တွာ ကဿကော အသောကော နိဿောကော ဝိရဇော ဟုတွာ န သောစတိ, ဧတံ ပန တံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစတိ။ ယတ္ထ သတိပါစနေန ဧတံ ဝီရိယဓုရဓောရယှံ စောဒေန္တော ဂန္တွာ မာဒိသော ကဿကော အသောကော နိဿောကော ဝိရဇော ဟုတွာ န သောစတိ, တံ သဗ္ဗသောကသလ္လသမုဂ္ဃါတဘူတံ နိဗ္ဗာနာမတသင်္ခါတံ ဌာနံ ဂစ္ဆတီတိ။

֍ * ၈၀။ ဣဒါနိ နိဂမနံ ကရောန္တော ဘဂဝါ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ဧဝမေသာ ကသီ ကဋ္ဌာ, သာ ဟောတိ အမတပ္ဖလာ၊

ဧတံ ကသိံ ကသိတွာန, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။

တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော – မယာ ဗြာဟ္မဏ ဧသာ သဒ္ဓါဗီဇာ တပေါဝုဋ္ဌိယာ အနုဂ္ဂဟိတာ ကသိ, ပညာမယံ ယုဂနင်္ဂလံ, ဟိရိမယဉ္စ ဤသံ, မနောမယေန ယောတ္တေန, ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ, ပညာနင်္ဂလေ သတိဖာလံ အာကောဋေတွာ, သတိပါစနံ ဂဟေတွာ, ကာယဝစီအာဟာရဂုတ္တိယာ ဂေါပေတွာ, သစ္စံ နိဒ္ဒါနံ ကတွာ, သောရစ္စံ ပမောစနံ ဝီရိယံ ဓုရဓောရယှံ ယောဂက္ခေမာဘိမုခံ အနိဝတ္တန္တံ ဝါဟေန္တေန ကဋ္ဌာ, ကသိကမ္မပရိယောသာနံ စတုဗ္ဗိဓံ သာမညဖလံ ပါပိတာ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၆။)

သာ ဟောတိ အမတပ္ဖလာ, သာ ဧသာ ကသိ အမတပ္ဖလာ ဟောတိ။ အမတံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ, နိဗ္ဗာနာနိသံသာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သာ ခေါ ပနေသာ ကသိ န မမေဝေကဿ အမတပ္ဖလာ ဟောတိ, အပိစ, ခေါ, ပန ယော ကောစိ ခတ္တိယော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဝေဿော ဝါ သုဒ္ဒေါ ဝါ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ဧတံ ကသိံ ကသတိ, သော သဗ္ဗောပိ ဧတံ ကသိံ ကသိတွာန, သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ, သဗ္ဗသ္မာ ဝဋ္ဋဒုက္ခဒုက္ခဒုက္ခသင်္ခါရဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏဿ အရဟတ္တနိကူဋေန နိဗ္ဗာနပရိယောသာနံ ကတွာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

တတော ဗြာဟ္မဏော ဂမ္ဘီရတ္ထံ ဒေသနံ သုတွာ ‘‘မမ ကသိဖလံ ဘုဉ္ဇိတွာ အပရဇ္ဇု ဧဝ ဆာတော ဟောတိ, ဣမဿ ပန ကသိ အမတပ္ဖလာ, တဿာ ဖလံ ဘုဉ္ဇိတွာ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ စ ဝိဒိတွာ ပသန္နော ပသန္နာကာရံ ကာတုံ ပါယာသံ ဒါတုမာရဒ္ဓေါ။ တေနာဟ ‘‘အထ ခေါ ကသိဘာရဒွါဇော’’တိ။ တတ္ထ မဟတိယာတိ မဟတိယန္တိ အတ္ထော။ ကံသပါတိယာတိ သုဝဏ္ဏပါတိယံ, သတသဟဿဂ္ဃနကေ အတ္တနော သုဝဏ္ဏထာလေ။ ဝဍ္ဎေတွာတိ ဆုပိတွာ, အာကိရိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဂဝတော ဥပနာမေသီတိ သပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီဟိ ဝိစိတြံ ကတွာ, ဒုကူလဝိတာနေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ, ဥက္ခိပိတွာ, သက္ကစ္စံ တထာဂတဿ အဘိဟရိ။ ကိန္တိ? ‘‘ဘုဉ္ဇတု ဘဝံ ဂေါတမော ပါယာသံ, ကဿကော ဘဝ’’န္တိ။ တတော ကဿကဘာဝသာဓကံ ကာရဏမာဟ ‘‘ယဉှိ…ပေ… ကသတီ’’တိ, ယသ္မာ ဘဝံ…ပေ… ကသတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘ဂါထာဘိဂီတံ မေ’’တိ အာဟ။

֍ * ၈၁။ တတ္ထ ဂါထာဘိဂီတန္တိ ဂါထာဟိ အဘိဂီတံ, ဂါထာယော ဘာသိတွာ လဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မေတိ မယာ။ အဘောဇနေယျန္တိ ဘုဉ္ဇနာရဟံ န ဟောတိ။ သမ္ပဿတန္တိ သမ္မာ အာဇီဝသုဒ္ဓိံ ပဿတံ, သမန္တာ ဝါ ပဿတံ သမ္ပဿတံ, ဗုဒ္ဓါနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နေသ ဓမ္မောတိ ‘‘ဂါထာဘိဂီတံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧသ ဓမ္မော ဧတံ စာရိတ္တံ န ဟောတိ, တသ္မာ ဂါထာဘိဂီတံ ပနုဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ ပဋိက္ခိပန္တိ န ဘုဉ္ဇန္တီတိ။ ကိံ ပန ဘဂဝတာ ပါယာသတ္ထံ ဂါထာ အဘိဂီတာ, ယေန ဧဝမာဟာတိ? န ဧတဒတ္ထံ အဘိဂီတာ, အပိစ, ခေါ, ပန ပါတော ပဋ္ဌာယ ခေတ္တသမီပေ ဌတွာ ကဋစ္ဆုဘိက္ခမ္ပိ အလဘိတွာ ပုန သကလဗုဒ္ဓဂုဏေ ပကာသေတွာ လဒ္ဓံ တဒေတံ နဋနစ္စကာဒီဟိ နစ္စိတွာ ဂါယိတွာ စ လဒ္ဓသဒိသံ ဟောတိ, တေန ‘‘ဂါထာဘိဂီတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တာဒိသဉ္စ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၇။)

ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ န ကပ္ပတိ, တသ္မာ ‘‘အဘောဇနေယျ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပိစ္ဆတာနုရူပဉ္စေတံ န ဟောတိ, တသ္မာပိ ပစ္ဆိမံ ဇနတံ အနုကမ္ပမာနေန စ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ယတြ စ နာမ ပရပ္ပကာသိတေနာပိ အတ္တနော ဂုဏေန ဥပ္ပန္နံ လာဘံ ပဋိက္ခိပန္တိ သေယျထာပိ အပ္ပိစ္ဆော ဃဋိကာရော ကုမ္ဘကာရော, တတြ ကထံ ကောဋိပ္ပတ္တာယ အပ္ပိစ္ဆတာယ သမန္နာဂတော ဘဂဝါ အတ္တနာဝ အတ္တနော ဂုဏပ္ပကာသနေန ဥပ္ပန္နံ လာဘံ သာဒိယိဿတိ, ယတော ယုတ္တမေဝ ဧတံ ဘဂဝတော ဝတ္တုန္တိ။

ဧတ္တာဝတာ ‘‘အပ္ပသန္နံ အဒါတုကာမံ ဗြာဟ္မဏံ ဂါထာဂါယနေန ဒါတုကာမံ ကတွာ, သမဏော ဂေါတမော ဘောဇနံ ပဋိဂ္ဂဟေသိ, အာမိသကာရဏာ ဣမဿ ဒေသနာ’’တိ ဣမမှာ လောကာပဝါဒါ အတ္တာနံ မောစေန္တော ဒေသနာပါရိသုဒ္ဓိံ ဒီပေတွာ, ဣဒါနိ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘ဓမ္မေ သတီ ဗြာဟ္မဏ ဝုတ္တိရေသာ’’တိ တဿတ္ထော – အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိဓမ္မေ ဝါ ဒသဝိဓသုစရိတဓမ္မေ ဝါ ဗုဒ္ဓါနံ စာရိတ္တဓမ္မေ ဝါ သတိ သံဝိဇ္ဇမာနေ အနုပဟတေ ဝတ္တမာနေ ဝုတ္တိရေသာ ဧကန္တဝေါဒါတာ အာကာသေ ပါဏိပ္ပသာရဏကပ္ပါ ဧသနာ ပရိယေသနာ ဇီဝိတဝုတ္တိ ဗုဒ္ဓါနံ ဗြာဟ္မဏာတိ။

֍ * ၈၂။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ပါယာသံ မေ ပဋိက္ခိပတိ, အကပ္ပိယံ ကိရေတံ ဘောဇနံ, အဓညော ဝတသ္မိံ, ဒါနံ ဒါတုံ န လဘာမီ’’တိ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ အညံ ပဋိဂ္ဂဏှေယျာ’’တိ စ စိန္တေသိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ ‘‘အဟံ ဘိက္ခာစာရဝေလံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အာဂတော – ‘ဧတ္တကေန ကာလေန ဣမံ ဗြာဟ္မဏံ ပသာဒေဿာမီ’တိ, ဗြာဟ္မဏော စ ဒေါမနဿံ အကာသိ။ ဣဒါနိ တေန ဒေါမနဿေန မယိ စိတ္တံ ပကောပေတွာ အမတဝရဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န သက္ခိဿတီ’’တိ ဗြာဟ္မဏဿ ပသာဒဇနနတ္ထံ တေန ပတ္ထိတမနောရထံ ပူရေန္တော အာဟ ‘‘အညေန စ ကေဝလိန’’န္တိ။ တတ္ထ ကေဝလိနန္တိ သဗ္ဗဂုဏပရိပုဏ္ဏံ, သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တံ ဝါတိ အတ္ထော။ မဟန္တာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဂုဏာနံ ဧသနတော မဟေသိံ။ ပရိက္ခီဏသဗ္ဗာသဝတ္တာ ခီဏာသဝံ။ ဟတ္ထပါဒကုက္ကုစ္စမာဒိံ ကတွာ ဝူပသန္တသဗ္ဗကုက္ကုစ္စတ္တာ ကုက္ကုစ္စဝူပသန္တံ။ ဥပဋ္ဌဟဿူတိ ပရိဝိသဿု ပဋိမာနယဿု။ ဧဝံ ဗြာဟ္မဏေန စိတ္တေ ဥပ္ပါဒိတေပိ ပရိယာယမေဝ ဘဏတိ, န တု ဘဏတိ ‘‘ဒေဟိ, အာဟရာဟီ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၈။)

အထ ဗြာဟ္မဏော ‘‘အယံ ပါယာသော ဘဂဝတော အာနီတော နာဟံ အရဟာမိ တံ အတ္တနော ဆန္ဒေန ကဿစိ ဒါတု’’န္တိ စိန္တေတွာ အာဟ ‘‘အထ ကဿ စာဟ’’န္တိ။ တတော ဘဂဝါ ‘‘တံ ပါယာသံ ဌပေတွာ တထာဂတံ တထာဂတသာဝကဉ္စ အညဿ အဇီရဏဓမ္မော’’တိ ဉတွာ အာဟ – ‘‘န ခွါဟံ တ’’န္တိ။ တတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သဗြဟ္မကဝစနေန ရူပါဝစရဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ အရူပါဝစရာ ပန ဘုဉ္ဇေယျုန္တိ အသမ္ဘာဝနေယျာ။ သဿမဏဗြာဟ္မဏိဝစနေန သာသနပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ သမိတပါပဗာဟိတပါပသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ။ ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ, သဒေဝမနုဿဝစနေန သမ္မုတိဒေဝအဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ဝစနေဟိ ဩကာသလောကော, ဒွီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရံ ပန အာဠဝကသုတ္တေ ဝဏ္ဏယိဿာမ။

ကသ္မာ ပန သဒေဝကာဒီသု ကဿစိ န သမ္မာ ပရိဏာမံ ဂစ္ဆေယျာတိ? ဩဠာရိကေ သုခုမောဇာပက္ခိပနတော။ ဣမသ္မိဉှိ ပါယာသေ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဂဟိတမတ္တေယေဝ ဒေဝတာဟိ ဩဇာ ပက္ခိတ္တာ ယထာ သုဇာတာယ ပါယာသေ, စုန္ဒဿ စ သူကရမဒ္ဒဝေ ပစ္စမာနေ, ဝေရဉ္ဇာယဉ္စ ဘဂဝတာ ဂဟိတဂဟိတာလောပေ, ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ စ ကစ္စာနဿ ဂုဠှကုမ္ဘသ္မိံ အဝသိဋ္ဌဂုဠှေ။ သော ဩဠာရိကေ သုခုမောဇာပက္ခိပနတော ဒေဝါနံ န ပရိဏမတိ။ ဒေဝါ ဟိ သုခုမသရီရာ, တေသံ ဩဠာရိကော မနုဿာဟာရော န သမ္မာ ပရိဏမတိ။ မနုဿာနမ္ပိ န ပရိဏမတိ။ မနုဿာ ဟိ ဩဠာရိကသရီရာ, တေသံ သုခုမာ ဒိဗ္ဗောဇာ န သမ္မာ ပရိဏမတိ။ တထာဂတဿ ပန ပကတိအဂ္ဂိနာဝ ပရိဏမတိ, သမ္မာ ဇီရတိ။ ကာယဗလဉာဏဗလပ္ပဘာဝေနာတိ ဧကေ တထာဂတသာဝကဿ ခီဏာသဝဿေတံ သမာဓိဗလေန မတ္တညုတာယ စ ပရိဏမတိ, ဣတရေသံ ဣဒ္ဓိမန္တာနမ္ပိ န ပရိဏမတိ။ အစိန္တနီယံ ဝါ ဧတ္ထ ကာရဏံ, ဗုဒ္ဓဝိသယော ဧသောတိ။

တေန ဟိ တွန္တိ ယသ္မာ အညံ န ပဿာမိ, မမ န ကပ္ပတိ, မမ အကပ္ပန္တံ သာဝကဿာပိ မေ န ကပ္ပတိ, တသ္မာ တွံ ဗြာဟ္မဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပ္ပဟရိတေတိ ပရိတ္တဟရိတတိဏေ, အပ္ပရုဠှရိတတိဏေ ဝါ ပါသာဏပိဋ္ဌိသဒိသေ။ အပ္ပါဏကေတိ နိပ္ပါဏကေ, ပါယာသဇ္ဈောတ္ထရဏကာရဏေန မရိတဗ္ဗပါဏရဟိတေ ဝါ မဟာဥဒကက္ခန္ဓေ။ သဟ တိဏနိဿိတေဟိ ပါဏေဟိ တိဏာနံ ပါဏကာနဉ္စ အနုရက္ခဏတ္ထာယ ဧတံ ဝုတ္တံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၃၉။)

စိစ္စိဋာယတိ စိဋိစိဋာယတီတိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ကရောတိ။ သံဓူပါယတီတိ သမန္တာ ဓူပါယတိ။ သမ္ပဓူပါယတီတိ တထေဝ အဓိမတ္တံ ဓူပါယတိ။ ကသ္မာ ဧဝံ အဟောသီတိ? ဘဂဝတော အာနုဘာဝေန, န ဥဒကဿ, န ပါယာသဿ, န ဗြာဟ္မဏဿ, န အညေသံ ဒေဝယက္ခာဒီနံ။ ဘဂဝါ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿ ဓမ္မသံဝေဂတ္ထံ တထာ အဓိဋ္ဌာသိ။ သေယျထာပိ နာမာတိ ဩပမ္မနိဒဿနမတ္တမေတံ, ယထာ ဖာလောတိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သံဝိဂ္ဂေါ စိတ္တေန, လောမဟဋ္ဌဇာတော သရီရေန။ သရီရေ ကိရဿ နဝနဝုတိလောမကူပသဟဿာနိ သုဝဏ္ဏဘိတ္တိယာ အာဟတမဏိနာဂဒန္တာ ဝိယ ဥဒ္ဓဂ္ဂါ အဟေသုံ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

ပါဒေသု ပန နိပတိတွာ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ အဗ္ဘနုမောဒမာနော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘‘အဘိက္ကန္တံ, ဘော ဂေါတမ, အဘိက္ကန္တံ, ဘော ဂေါတမာ’’တိ။ အဗ္ဘနုမောဒနေ ဟိ အယမိဓ အဘိက္ကန္တ သဒ္ဒေါ။ ဝိတ္ထာရတော ပနဿ မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ယသ္မာ စ အဗ္ဘနုမောဒနတ္ထေ, တသ္မာ သာဓု သာဓု ဘော ဂေါတမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ဘယေ ကောဓေ ပသံသာယံ, တုရိတေ ကောတူဟလစ္ဆရေ၊

ဟာသေ သောကေ ပသာဒေ စ, ကရေ အာမေဍိတံ ဗုဓော’’တိ။ –

ဣမိနာ စ လက္ခဏေန ဣဓ ပသာဒဝသေန ပသံသာဝသေန စာယံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ အဘိက္ကန္တန္တိ အဘိကန္တံ အတိဣဋ္ဌံ, အတိမနာပံ, အတိသုန္ဒရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ ဧကေန အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေန ဒေသနံ ထောမေတိ, ဧကေန အတ္တနော ပသာဒံ။ အယဉှိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပါယော – အဘိက္ကန္တံ, ဘော ဂေါတမ, ယဒိဒံ ဘောတော ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနာ, အဘိက္ကန္တံ ယဒိဒံ ဘောတော ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနံ အာဂမ္မ မမ ပသာဒေါတိ။ ဘဂဝတော ဧဝ ဝါ ဝစနံ ဒွေ ဒွေ အတ္ထေ သန္ဓာယ ထောမေတိ – ဘောတော ဂေါတမဿ ဝစနံ အဘိက္ကန္တံ ဒေါသနာသနတော, အဘိက္ကန္တံ ဂုဏာဓိဂမနတော, တထာ သဒ္ဓါဇနနတော, ပညာဇနနတော, သာတ္ထတော, သဗျဉ္ဇနတော, ဥတ္တာနပဒတော, ဂမ္ဘီရတ္ထတော, ကဏ္ဏသုခတော, ဟဒယင်္ဂမတော, အနတ္တုက္ကံသနတော, အပရဝမ္ဘနတော, ကရုဏာသီတလတော, ပညာဝဒါတတော, အာပါထရမဏီယတော, ဝိမဒ္ဒက္ခမတော, သုယျမာနသုခတော, ဝီမံသိယမာနဟိတတောတိ ဧဝမာဒီဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၀။)

တတော ပရမ္ပိ စတူဟိ ဥပမာဟိ ဒေသနံယေဝ ထောမေတိ။ တတ္ထ နိက္ကုဇ္ဇိတန္တိ အဓောမုခဋ္ဌပိတံ, ဟေဋ္ဌာ မုခဇာတံ ဝါ။ ဥက္ကုဇ္ဇေယျာတိ ဥပရိမုခံ ကရေယျ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ တိဏပဏ္ဏာဒိစ္ဆာဒိတံ။ ဝိဝရေယျာတိ ဥဂ္ဃါဋေယျ။ မူဠှဿာတိ ဒိသာမူဠှဿ။ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယျာတိ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဒေယျ။ အန္ဓကာရေတိ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီအဍ္ဎရတ္တဃနဝနသဏ္ဍမေဃပဋလေဟိ စတုရင်္ဂေ တမသိ။ အယံ တာဝ ပဒတ္ထော။

အယံ ပန အဓိပ္ပါယယောဇနာ – ယထာ ကောစိ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဥက္ကုဇ္ဇေယျ, ဧဝံ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ အသဒ္ဓမ္မပတိတံ မံ အသဒ္ဓမ္မာ ဝုဋ္ဌာပေန္တေန, ယထာ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝရေယျ၊ ဧဝံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနာ ပဘုတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္နံ သာသနံ ဝိဝရန္တေန, ယထာ မူဠှဿ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယျ, ဧဝံ ကုမ္မဂ္ဂမိစ္ဆာမဂ္ဂပဋိပန္နဿ မေ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တေန, ယထာ အန္ဓကာရေ တေလပဇ္ဇောတံ ဓာရေယျ, ဧဝံ မောဟန္ဓကာရနိမုဂ္ဂဿ မေ ဗုဒ္ဓါဒိရတနရူပါနိ အပဿတော တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသကဒေသနာပဇ္ဇောတဓာရဏေန မယှံ ဘောတာ ဂေါတမေန ဧတေဟိ ပရိယာယေဟိ ဒေသိတတ္တာ အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတော။

အထ ဝါ ဧကစ္စိယေန မတ္တေန ယသ္မာ အယံ ဓမ္မော ဒုက္ခဒဿနေန အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနေန စ နိက္ကုဇ္ဇိတုက္ကုဇ္ဇိတသဒိသော, သမုဒယဒဿနေန ဒုက္ခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနေန စ ပဋိစ္ဆန္နဝိဝရဏသဒိသော, နိရောဓဒဿနေန အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနေန စ မူဠှဿ မဂ္ဂါစိက္ခဏသဒိသော, မဂ္ဂဒဿနေန အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနေန စ အန္ဓကာရေ ပဇ္ဇောတသဒိသော, တသ္မာ သေယျထာပိ နာမ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဝါ ဥက္ကုဇ္ဇေယျ…ပေ… ပဇ္ဇောတံ ဓာရေယျ ‘‘စက္ခုမန္တော ရူပါနိ ဒက္ခန္တီ’’တိ, ဧဝံ ပကာသိတော ဟောတိ။

ယသ္မာ ပနေတ္ထ သဒ္ဓါတပကာယဂုတ္တတာဒီဟိ သီလက္ခန္ဓော ပကာသိတော ဟောတိ, ပညာယ ပညာက္ခန္ဓော, ဟိရိမနာဒီဟိ သမာဓိက္ခန္ဓော, ယောဂက္ခေမေန နိရောဓောတိ ဧဝံ တိက္ခန္ဓော အရိယမဂ္ဂေါ နိရောဓော စာတိ သရူပေနေဝ ဒွေ အရိယသစ္စာနိ ပကာသိတာနိ။ တတ္ထ မဂ္ဂေါ ပဋိပက္ခော သမုဒယဿ, နိရောဓော ဒုက္ခဿာတိ ပဋိပက္ခေန ဒွေ။ ဣတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသိတာနိ။ တသ္မာ အနေကပရိယာယေန ပကာသိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၁။)

ဧသာဟန္တိအာဒီသု ဧသော အဟန္တိ ဧသာဟံ။ သရဏံ ဂစ္ဆာမီတိ ပါဒေသု နိပတိတွာ ပဏိပါတေန သရဏဂမနေန ဂတောပိ ဣဒါနိ ဝါစာယ သမာဒိယန္တော အာဟ။ အထ ဝါ ပဏိပါတေန ဗုဒ္ဓံယေဝ သရဏံ ဂတောတိ ဣဒါနိ တံ အာဒိံ ကတွာ သေသေ ဓမ္မသံဃေပိ ဂန္တုံ အာဟ။ အဇ္ဇတဂ္ဂေတိ အဇ္ဇတံ အာဒိံ ကတွာ, အဇ္ဇဒဂ္ဂေတိ ဝါ ပါဌော, ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, အဇ္ဇ အဂ္ဂံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါဏေဟိ ဥပေတံ ပါဏုပေတံ, ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ, တာဝ ဥပေတံ, အနညသတ္ထုကံ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သရဏံ ဂတံ မံ ဘဝံ ဂေါတမော ဓာရေတု ဇာနာတူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ အနေန သုတာနုရူပါ ပဋိပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ။ နိက္ကုဇ္ဇိတာဒီဟိ ဝါ သတ္ထုသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣမိနာ ‘‘ဧသာဟ’’န္တိအာဒိနာ သိဿသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ။ တေန ဝါ ပညာပဋိလာဘံ ဒဿေတွာ ဣမိနာ သဒ္ဓါပဋိလာဘော ဒဿိတော။ ဣဒါနိ ဧဝံ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓေန ပညဝတာ ယံ ကတ္တဗ္ဗံ, တံ ကတ္တုကာမော ဘဂဝန္တံ ယာစတိ ‘‘လဘေယျာဟ’’န္တိ။ တတ္ထ ဘဂဝတော ဣဒ္ဓိယာဒီဟိ အဘိပ္ပသာဒိတစိတ္တော ‘‘ဘဂဝါပိ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော, ကိမင်္ဂံ ပနာဟ’’န္တိ သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစတိ, တတ္ထ ပရိပူရကာရိတံ ပတ္ထေန္တော ပညာယ ဥပသမ္ပဒံ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

ဧကော ဝူပကဋ္ဌောတိအာဒီသု ပန ဧကော ကာယဝိဝေကေန, ဝူပကဋ္ဌော စိတ္တဝိဝေကေန, အပ္ပမတ္တော ကမ္မဋ္ဌာနေ သတိအဝိဇဟနေန, အာတာပီ ကာယိကစေတသိကဝီရိယသင်္ခါတေန အာတာပေန, ပဟိတတ္တော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတာယ ဝိဟရန္တော အညတရဣရိယာပထဝိဟာရေန။ န စိရဿေဝါတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ ကုလပုတ္တာတိ ဒုဝိဓာ ကုလပုတ္တာ, ဇာတိကုလပုတ္တာ, အာစာရကုလပုတ္တာ စ။ အယံ ပန ဥဘယထာပိ ကုလပုတ္တော။ အဂါရသ္မာတိ ဃရာ။ အဂါရာနံ ဟိတံ အဂါရိယံ ကသိဂေါရက္ခာဒိကုဋုမ္ဗပေါသနကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဂါရိယန္တိ အနဂါရိယံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယေတံ အဓိဝစနံ ပဗ္ဗဇန္တီတိ ဥပဂစ္ဆန္တိ ဥပသင်္ကမန္တိ။ တဒနုတ္တရန္တိ တံ အနုတ္တရံ။ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ပရိယောသာနံ, အရဟတ္တဖလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဟိ အတ္ထာယ ကုလပုတ္တာ ပဗ္ဗဇန္တိ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အတ္တနာယေဝ ပညာယ ပစ္စက္ခံ ကတွာ, အပရပ္ပစ္စယံ ဉတွာတိ အတ္ထော။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသီတိ ပါပုဏိတွာ သမ္ပာဒေတွာ ဝါ ဝိဟာသိ။ ဧဝံ ဝိဟရန္တော စ ခီဏာ ဇာတိ…ပေ… အဗ္ဘညာသိ။ ဧတေနဿ ပစ္စဝေက္ခဏဘူမိံ ဒဿေတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၂။)

ကတမာ ပနဿ ဇာတိ ခီဏာ, ကထဉ္စ နံ အဗ္ဘညာသီတိ? ဝုစ္စတေ – န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာ ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ, န အနာဂတာ အနာဂတေ ဝါယာမာဘာဝတော, န ပစ္စုပ္ပန္နာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ယာ ပန မဂ္ဂဿ အဘာဝိတတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓပ္ပဘေဒါ ဇာတိ, သာ မဂ္ဂဿ ဘာဝိတတ္တာ အနုပ္ပါဒဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန ခီဏာ။ တံ သော မဂ္ဂဘာဝနာယ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကိလေသာဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကမ္မံ အာယတိံ အပဋိသန္ဓိကံ ဟောတီတိ ဇာနန္တော ဇာနာတိ။

ဝုသိတန္တိ ဝုတ္ထံ ပရိဝုတ္ထံ, ကတံ စရိတံ နိဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ကတံ ကရဏီယန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယဘာဝနာဝသေန သောဠသဝိဓမ္ပိ ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣဒါနိ ပုန ဣတ္ထဘာဝါယ ဧဝံ သောဠသကိစ္စဘာဝါယ ကိလေသက္ခယာယ ဝါ မဂ္ဂဘာဝနာ နတ္ထီတိ။ အထ ဝါ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣတ္ထဘာဝတော, ဣမသ္မာ ဧဝံပကာရာ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနက္ခန္ဓသန္တာနာ အပရံ ခန္ဓသန္တာနံ နတ္ထိ။ ဣမေ ပန ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကော ရုက္ခော ဝိယာတိ အဗ္ဘညာသိ။ အညတရောတိ ဧကော။ အရဟတန္တိ အရဟန္တာနံ။ မဟာသာဝကာနံ အဗ္ဘန္တရော အာယသ္မာ ဘာရဒွါဇော အဟောသီတိ အယံ ကိရေတ္ထ အဓိပ္ပါယောတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စုန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၃။ ပုစ္ဆာမိ မုနိံ ပဟူတပညန္တိ စုန္ဒသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သင်္ခေပတော တာဝ အတ္တဇ္ဈာသယပရဇ္ဈာသယအဋ္ဌုပ္ပတ္တိပုစ္ဆာဝသိကဘေဒတော စတူသု ဥပ္ပတ္တီသု ဣမဿ သုတ္တဿ ပုစ္ဆာဝသိကာ ဥပ္ပတ္တိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ မလ္လေသု စာရိကံ စရမာနော မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ ယေန ပါဝါ တဒဝသရိ။ တတြ သုဒံ ဘဂဝါ ပါဝါယံ ဝိဟရတိ စုန္ဒဿ ကမ္မာရပုတ္တဿ အမ္ဗဝနေ။ ဣတော ပဘုတိ ယာဝ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန ယေန

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၃။)

စုန္ဒဿ ကမ္မာရပုတ္တဿ နိဝေသနံ တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၉), တာဝ သုတ္တေ အာဂတနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ နိသိန္နေ ဘဂဝတိ စုန္ဒော ကမ္မာရပုတ္တော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ပရိဝိသန္တော ဗျဉ္ဇနသူပါဒိဂဟဏတ္ထံ ဘိက္ခူနံ သုဝဏ္ဏဘာဇနာနိ ဥပနာမေသိ။ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ ကေစိ ဘိက္ခူ သုဝဏ္ဏဘာဇနာနိ ပဋိစ္ဆိံသု ကေစိ န ပဋိစ္ဆိံသု။ ဘဂဝတော ပန ဧကမေဝ ဘာဇနံ အတ္တနော သေလမယံ ပတ္တံ, ဒုတိယဘာဇနံ ဗုဒ္ဓါ န ဂဏှန္တိ။ တတ္ထ အညတရော ပါပဘိက္ခု သဟဿဂ္ဃနကံ သုဝဏ္ဏဘာဇနံ အတ္တနော ဘောဇနတ္ထာယ သမ္ပတ္တံ ထေယျစိတ္တေန ကုဉ္စိကတ္ထဝိကာယ ပက္ခိပိ။ စုန္ဒော ပရိဝိသိတွာ ဟတ္ထပါဒံ ဓောဝိတွာ ဘဂဝန္တံ နမဿမာနော ဘိက္ခုသံဃံ ဩလောကေန္တော တံ ဘိက္ခုံ အဒ္ဒသ, ဒိသွာ စ ပန အပဿမာနော ဝိယ ဟုတွာ န နံ ကိဉ္စိ အဘဏိ ဘဂဝတိ ထေရေသု စ ဂါရဝေန, အပိစ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ဝစနပထော မာ အဟောသီ’’တိ။ သော ‘‘ကိံ နု ခေါ သံဝရယုတ္တာယေဝ သမဏာ, ဥဒါဟု ဘိန္နသံဝရာ ဤဒိသာပိ သမဏာ’’တိ ဉာတုကာမော သာယနှသမယေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ ‘‘ပုစ္ဆာမိ မုနိ’’န္တိ။

တတ္ထ ပုစ္ဆာမီတိ ဣဒံ ‘‘တိဿော ပုစ္ဆာ အဒိဋ္ဌဇောတနာ ပုစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ (စူဠနိ။ ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၂) နယေန နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယမေဝ။ မုနိန္တိ ဧတမ္ပိ ‘‘မောနံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ။ ယာ ပညာ ပဇာနနာ…ပေ… သမ္မာဒိဋ္ဌိ, တေန ဉာဏေန သမန္နာဂတော မုနိ, မောနပ္ပတ္တောတိ, တီဏိ မောနေယျာနိ ကာယမောနေယျ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၄) နယေန တတ္ထေဝ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယမ္ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ပုစ္ဆာမီတိ ဩကာသံ ကာရေန္တော မုနိန္တိ မုနိမုနိံ ဘဂဝန္တံ အာလပတိ။ ပဟူတပညန္တိအာဒီနိ ထုတိဝစနာနိ, တေဟိ တံ မုနိံ ထုနာတိ။ တတ္ထ ပဟူတပညန္တိ ဝိပုလပညံ။ ဉေယျပရိယန္တိကတ္တာ စဿ ဝိပုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ စုန္ဒော ကမ္မာရပုတ္တောတိ ဣဒံ ဒွယံ ဓနိယသုတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣတော ပရံ ပန ဧတ္တကမ္ပိ အဝတွာ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယံ ဆဍ္ဍေတွာ အဝုတ္တနယမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။

ဗုဒ္ဓန္တိ တီသု ဗုဒ္ဓေသု တတိယဗုဒ္ဓံ။ ဓမ္မဿာမိန္တိ မဂ္ဂဓမ္မဿ ဇနကတ္တာ ပုတ္တဿေဝ ပိတရံ အတ္တနာ ဥပ္ပါဒိတသိပ္ပါယတနာဒီနံ ဝိယ စ အာစရိယံ ဓမ္မဿ သာမိံ, ဓမ္မိဿရံ ဓမ္မရာဇံ ဓမ္မဝသဝတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၄။)

‘‘သော ဟိ, ဗြာဟ္မဏ, ဘဂဝါ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒေတာ, အသဉ္ဇာတဿ မဂ္ဂဿ သဉ္ဇနေတာ, အနက္ခာတဿ မဂ္ဂဿ အက္ခာတာ, မဂ္ဂညူ, မဂ္ဂဝိဒူ, မဂ္ဂကောဝိဒေါ။ မဂ္ဂါနုဂါ စ ပန ဧတရဟိ သာဝကာ ဝိဟရန္တိ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၉)။

ဝီတတဏှန္တိ ဝိဂတကာမဘဝဝိဘဝတဏှံ။ ဒွိပဒုတ္တမန္တိ ဒွိပဒါနံ ဥတ္တမံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဘဂဝါ န ကေဝလံ ဒွိပဒုတ္တမော ဧဝ, အထ ခေါ ယာဝတာ သတ္တာ အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ…ပေ… နေဝသညီနာသညိနော ဝါ, တေသံ သဗ္ဗေသံ ဥတ္တမော။ အထ ခေါ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဒွိပဒုတ္တမောတွေဝ ဝုစ္စတိ။ ဒွိပဒါ ဟိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဥက္ကဋ္ဌာ စက္ကဝတ္တိမဟာသာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိတော, တေသဉ္စ ဥတ္တမောတိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမောတိ ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ။ သာရထီနံ ပဝရန္တိ သာရေတီတိ သာရထိ, ဟတ္ထိဒမကာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ တေသဉ္စ ဘဂဝါ ပဝရော အနုတ္တရေန ဒမနေန ပုရိသဒမ္မေ ဒမေတုံ သမတ္ထဘာဝတော။ ယထာဟ –

‘‘ဟတ္ထိဒမကေန, ဘိက္ခဝေ, ဟတ္ထိဒမ္မော သာရိတော ဧကံ ဧဝ ဒိသံ ဓာဝတိ ပုရတ္ထိမံ ဝါ ပစ္ဆိမံ ဝါ ဥတ္တရံ ဝါ ဒက္ခိဏံ ဝါ။ အဿဒမကေန, ဘိက္ခဝေ, အဿဒမ္မော…ပေ… ဂေါဒမကေန, ဘိက္ခဝေ, ဂေါဒမ္မော…ပေ… ဒက္ခိဏံ ဝါ။ တထာဂတေန ဟိ, ဘိက္ခဝေ, အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပုရိသဒမ္မော သာရိတော အဋ္ဌ ဒိသာ ဝိဓာဝတိ, ရူပီ ရူပါနိ ပဿတိ, အယမေကာ ဒိသာ…ပေ… သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, အယံ အဋ္ဌမီ ဒိသာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၂)။

ကတီတိ အတ္ထပ္ပဘေဒပုစ္ဆာ။ လောကေတိ သတ္တလောကေ။ သမဏာတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗအတ္ထနိဒဿနံ။ ဣင်္ဃာတိ ယာစနတ္ထေ နိပါတော။ တဒိင်္ဃာတိ တေ ဣင်္ဃ။ ဗြူဟီတိ အာစိက္ခ ကထယဿူတိ။

֍ * ၈၄။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ စုန္ဒံ ကမ္မာရပုတ္တံ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ကုသလံ, ကိံ အကုသလ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၉၆) နယေန ဂိဟိပဉှံ အပုစ္ဆိတွာ သမဏပဉှံ ပုစ္ဆန္တံ ဒိသွာ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘တံ ပါပဘိက္ခုံ သန္ဓာယ အယံ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဉတွာ တဿ အညတြ ဝေါဟာရမတ္တာ အဿမဏဘာဝံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘စတုရော သမဏာ’’တိ။ တတ္ထ စတုရောတိ သင်္ချာပရိစ္ဆေဒေါ။ သမဏာတိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၅။)

ကဒါစိ ဘဂဝါ တိတ္ထိယေ သမဏဝါဒေန ဝဒတိ၊ ယထာဟ – ‘‘ယာနိ တာနိ ပုထုသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဝတကောတူဟလမင်္ဂလာနီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၇)။ ကဒါစိ ပုထုဇ္ဇနေ၊ ယထာဟ – ‘‘သမဏာ သမဏာတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဇနော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၅)။ ကဒါစိ သေက္ခေ၊ ယထာဟ – ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော, ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ကဒါစိ ခီဏာသဝေ၊ ယထာဟ – ‘‘အာသဝါနံ ခယာ သမဏော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈)။ ကဒါစိ အတ္တာနံယေဝ၊ ယထာဟ – ‘‘သမဏောတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၅)။ ဣဓ ပန တီဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗေပိ အရိယေ သီလဝန္တံ ပုထုဇ္ဇနဉ္စ, စတုတ္ထေန ဣတရံ အဿမဏမ္ပိ ဘဏ္ဍုံ ကာသာဝကဏ္ဌံ ကေဝလံ ဝေါဟာရမတ္တကေန သမဏောတိ သင်္ဂဏှိတွာ ‘‘စတုရော သမဏာ’’တိ အာဟ။ န ပဉ္စမတ္ထီတိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ ဝေါဟာရမတ္တကေန ပဋိညာမတ္တကေနာပိ ပဉ္စမော သမဏော နာမ နတ္ထိ။

တေ တေ အာဝိကရောမီတိ တေ စတုရော သမဏေ တဝ ပါကဋေ ကရောမိ။ သက္ခိပုဋ္ဌောတိ သမ္မုခါ ပုစ္ဆိတော။ မဂ္ဂဇိနောတိ မဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသေ ဝိဇိတာဝီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂဒေသကောတိ ပရေသံ မဂ္ဂံ ဒေသေတာ။ မဂ္ဂေ ဇီဝတီတိ သတ္တသု သေက္ခေသု ယော ကောစိ သေက္ခော အပရိယောသိတမဂ္ဂဝါသတ္တာ လောကုတ္တရေ, သီလဝန္တပုထုဇ္ဇနော စ လောကိယေ မဂ္ဂေ ဇီဝတိ နာမ, သီလဝန္တပုထုဇ္ဇနော ဝါ လောကုတ္တရမဂ္ဂနိမိတ္တံ ဇီဝနတောပိ မဂ္ဂေ ဇီဝတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော စ မဂ္ဂဒူသီတိ ယော စ ဒုဿီလော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ မဂ္ဂပဋိလောမာယ ပဋိပတ္တိယာ မဂ္ဂဒူသကောတိ အတ္ထော။

֍ * ၈၅။ ‘‘ဣမေ တေ စတုရော သမဏာ’’တိ ဧဝံ ဘဂဝတာ သင်္ခေပေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ စတုရော သမဏေ ‘‘အယံ နာမေတ္ထ မဂ္ဂဇိနော, အယံ မဂ္ဂဒေသကော, အယံ မဂ္ဂေ ဇီဝတိ, အယံ မဂ္ဂဒူသီ’’တိ ဧဝံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသက္ကောန္တော ပုန ပုစ္ဆိတုံ စုန္ဒော အာဟ ‘‘ကံ မဂ္ဂဇိန’’န္တိ။ တတ္ထ မဂ္ဂေ ဇီဝတိ မေတိ ယော သော မဂ္ဂေ ဇီဝတိ, တံ မေ ဗြူဟိ ပုဋ္ဌောတိ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

֍ * ၈၆။ ဣဒါနိဿ ဘဂဝါ စတုရောပိ သမဏေ စတူဟိ ဂါထာဟိ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘ယော တိဏ္ဏကထံကထော ဝိသလ္လော’’တိ။ တတ္ထ တိဏ္ဏကထံကထော ဝိသလ္လောတိ ဧတံ ဥရဂသုတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော။ ယသ္မာ ဣမာယ ဂါထာယ မဂ္ဂဇိနောတိ ဗုဒ္ဓသမဏော အဓိပ္ပေတော, တသ္မာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၆။)

သဗ္ဗညုတညာဏေန ကထံကထာပတိရူပကဿ သဗ္ဗဓမ္မေသု အညာဏဿ တိဏ္ဏတ္တာပိ ‘‘တိဏ္ဏကထံကထော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဟိ တိဏ္ဏကထံကထာပိ သောတာပန္နာဒယော ပစ္စေကဗုဒ္ဓပရိယောသာနာ သကဒါဂါမိဝိသယာဒီသု ဗုဒ္ဓဝိသယပရိယောသာနေသု ပဋိဟတဉာဏပ္ပဘာဝတ္တာ ပရိယာယေန အတိဏ္ဏကထံကထာဝ ဟောန္တိ။ ဘဂဝါ ပန သဗ္ဗပ္ပကာရေန တိဏ္ဏကထံကထောတိ။ နိဗ္ဗာနာဘိရတောတိ နိဗ္ဗာနေ အဘိရတော, ဖလသမာပတ္တိဝသေန သဒါ နိဗ္ဗာနနိန္နစိတ္တောတိ အတ္ထော။ တာဒိသော စ ဘဂဝါ။ ယထာဟ –

‘‘သော ခေါ အဟံ, အဂ္ဂိဝေဿန, တဿာ ဧဝ ကထာယ ပရိယောသာနေ, တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ, သန္နိသာဒေမိ, ဧကောဒိံ ကရောမိ, သမာဒဟာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇)။

အနာနုဂိဒ္ဓေါတိ ကဉ္စိ ဓမ္မံ တဏှာဂေဓေန အနနုဂိဇ္ဈန္တော။ လောကဿ သဒေဝကဿ နေတာတိ အာသယာနုသယာနုလောမေန ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ပါရာယနမဟာသမယာဒီသု အနေကေသု သုတ္တန္တေသု အပရိမာဏာနံ ဒေဝမနုဿာနံ သစ္စပဋိဝေဓသမ္ပာဒနေန သဒေဝကဿ လောကဿ နေတာ, ဂမယိတာ, တာရေတာ, ပါရံ သမ္ပာပေတာတိ အတ္ထော။ တာဒိန္တိ တာဒိသံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရလောကဓမ္မေဟိ နိဗ္ဗိကာရန္တိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။

֍ * ၈၇။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမာယ ဂါထာယ ‘‘မဂ္ဂဇိန’’န္တိ ဗုဒ္ဓသမဏံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ ခီဏာသဝသမဏံ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘ပရမံ ပရမန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ပရမံ နာမ နိဗ္ဗာနံ, သဗ္ဗဓမ္မာနံ အဂ္ဂံ ဥတ္တမန္တိ အတ္ထော။ ပရမန္တိ ယောဓ ဉတွာတိ တံ ပရမံ ပရမမိစ္စေဝ ယော ဣဓ သာသနေ ဉတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန။ အက္ခာတိ ဝိဘဇတေ ဣဓေဝ ဓမ္မန္တိ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ အက္ခာတိ, အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ပရေသံ ပါကဋံ ကရောတိ ‘‘ဣဒံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ, မဂ္ဂဓမ္မံ ဝိဘဇတိ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ…ပေ… အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ။ ဥဘယမ္ပိ ဝါ ဥဂ္ဃဋိတညူနံ သင်္ခေပဒေသနာယ အာစိက္ခတိ, ဝိပဉ္စိတညူနံ ဝိတ္ထာရဒေသနာယ ဝိဘဇတိ။ ဧဝံ အာစိက္ခန္တော ဝိဘဇန္တော စ ‘‘ဣဓေဝ သာသနေ အယံ ဓမ္မော, န ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ သီဟနာဒံ နဒန္တော အက္ခာတိ စ ဝိဘဇတိ စ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အက္ခာတိ ဝိဘဇတေ ဣဓေဝ ဓမ္မ’’န္တိ။ တံ ကင်္ခဆိဒံ မုနိံ အနေဇန္တိ တံ ဧဝရူပံ စတုသစ္စပဋိဝေဓေန အတ္တနော, ဒေသနာယ စ ပရေသံ ကင်္ခစ္ဆေဒနေန

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၇။)

ကင်္ခစ္ဆိဒံ, မောနေယျသမန္နာဂမေန မုနိံ, ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ အဘာဝတော အနေဇံ ဒုတိယံ ဘိက္ခုနမာဟု မဂ္ဂဒေသိန္တိ။

֍ * ၈၈။ ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ သယံ အနုတ္တရံ မဂ္ဂံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဒေသနာယ အနုတ္တရော မဂ္ဂဒေသီ သမာနောပိ ဒူတမိဝ လေခဝါစကမိဝ စ ရညော အတ္တနော သာသနဟရံ သာသနဇောတကဉ္စ ‘‘မဂ္ဂဒေသိ’’န္တိ ခီဏာသဝသမဏံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ သေက္ခသမဏဉ္စ သီလဝန္တပုထုဇ္ဇနသမဏဉ္စ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘ယော ဓမ္မပဒေ’’တိ။ တတ္ထ ပဒဝဏ္ဏနာ ပါကဋာယေဝ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ယော နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ ပဒတ္တာ ဓမ္မပဒေ, ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ ဒေသိတတ္တာ အာသယာနုရူပတော ဝါ သတိပဋ္ဌာနာဒိနာနပ္ပကာရေဟိ ဒေသိတတ္တာ သုဒေသိတေ, မဂ္ဂသမင်္ဂီပိ အနဝသိတမဂ္ဂကိစ္စတ္တာ မဂ္ဂေ ဇီဝတိ, သီလသံယမေန သညတော, ကာယာဒီသု သူပဋ္ဌိတာယ စိရကတာဒိသရဏာယ ဝါ သတိယာ သတိမာ, အဏုမတ္တဿာပိ ဝဇ္ဇဿ အဘာဝတော အနဝဇ္ဇတ္တာ, ကောဋ္ဌာသဘာဝေန စ ပဒတ္တာ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခါတာနိ အနဝဇ္ဇပဒါနိ ဘင်္ဂဉာဏတော ပဘုတိ ဘာဝနာသေဝနာယ သေဝမာနော, တံ ဘိက္ခုနံ တတိယံ မဂ္ဂဇီဝိန္တိ အာဟူတိ။

֍ * ၈၉။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမာယ ဂါထာယ ‘‘မဂ္ဂဇီဝိ’’န္တိ သေက္ခသမဏံ သီလဝန္တပုထုဇ္ဇနသမဏဉ္စ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တံ ဘဏ္ဍုံ ကာသာဝကဏ္ဌံ ကေဝလံ ဝေါဟာရမတ္တသမဏံ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘ဆဒနံ ကတွာနာ’’တိ။ တတ္ထ ဆဒနံ ကတွာနာတိ ပတိရူပံ ကရိတွာ, ဝေသံ ဂဟေတွာ, လိင်္ဂံ ဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ သုဗ္ဗတာနန္တိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ။ တေသဉှိ သုန္ဒရာနိ ဝတာနိ, တသ္မာ တေ သုဗ္ဗတာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ပက္ခန္ဒီတိ ပက္ခန္ဒကော, အန္တော ပဝိသကောတိ အတ္ထော။ ဒုဿီလော ဟိ ဂူထပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ တိဏပဏ္ဏာဒိစ္ဆဒနံ ဝိယ အတ္တနော ဒုဿီလဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ သုဗ္ဗတာနံ ဆဒနံ ကတွာ ‘‘အဟမ္ပိ ဘိက္ခူ’’တိ ဘိက္ခုမဇ္ဈေ ပက္ခန္ဒတိ, ‘‘ဧတ္တကဝဿေန ဘိက္ခုနာ ဂဟေတဗ္ဗံ ဧတ’’န္တိ လာဘေ ဒီယမာနေ ‘‘အဟံ ဧတ္တကဝဿော’’တိ ဂဏှိတုံ ပက္ခန္ဒတိ, တေန ဝုစ္စတိ ‘‘ဆဒနံ ကတွာန သုဗ္ဗတာနံ ပက္ခန္ဒီ’’တိ။ စတုန္နမ္ပိ ခတ္တိယာဒိကုလာနံ ဥပ္ပန္နံ ပသာဒံ အနနုရူပပဋိပတ္တိယာ ဒူသေတီတိ ကုလဒူသကော။ ပဂဗ္ဘောတိ အဋ္ဌဋ္ဌာနေန ကာယပါဂဗ္ဘိယေန, စတုဋ္ဌာနေန ဝစီပါဂဗ္ဘိယေန, အနေကဋ္ဌာနေန မနောပါဂဗ္ဘိယေန စ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရံ ပန မေတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝက္ခာမ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၈။)

ကတပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာယ မာယာယ သမန္နာဂတတ္တာ မာယာဝီ။ သီလသံယမာဘာဝေန အသညတော။ ပလာပသဒိသတ္တာ ပလာပေါ။ ယထာ ဟိ ပလာပေါ အန္တော တဏ္ဍုလရဟိတောပိ ဗဟိ ထုသေန ဝီဟိ ဝိယ ဒိဿတိ, ဧဝမိဓေကစ္စော အန္တော သီလာဒိဂုဏသာရဝိရဟိတောပိ ဗဟိ သုဗ္ဗတစ္ဆဒနေန သမဏဝေသေန သမဏော ဝိယ ဒိဿတိ။ သော ဧဝံ ပလာပသဒိသတ္တာ ‘‘ပလာပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အာနာပါနဿတိသုတ္တေ ပန ‘‘အပလာပါယံ, ဘိက္ခဝေ, ပရိသာ, နိပ္ပလာပါယံ, ဘိက္ခဝေ, ပရိသာ, သုဒ္ဓါ သာရေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၆) ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏောပိ ‘‘ပလာပေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန ကပိလသုတ္တေ စ ‘‘တတော ပလာပေ ဝါဟေထ, အဿမဏေ သမဏမာနိနေ’’တိ (သု။ နိ။ ၂၈၄) ဧဝံ ပရာဇိတကော ‘‘ပလာပေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ပတိရူပေန စရံ သမဂ္ဂဒူသီတိ တံ သုဗ္ဗတာနံ ဆဒနံ ကတွာ ယထာ စရန္တံ ‘‘အာရညိကော အယံ ရုက္ခမူလိကော, ပံသုကူလိကော, ပိဏ္ဍပါတိကော, အပ္ပိစ္ဆော, သန္တုဋ္ဌော’’တိ ဇနော ဇာနာတိ, ဧဝံ ပတိရူပေန ယုတ္တရူပေန ဗာဟိရမဋ္ဌေန အာစာရေန စရန္တော ပုဂ္ဂလော အတ္တနော လောကုတ္တရမဂ္ဂဿ, ပရေသံ သုဂတိမဂ္ဂဿ စ ဒူသနတော ‘‘မဂ္ဂဒူသီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

֍ * ၉၀။ ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ ‘‘မဂ္ဂဒူသီ’’တိ ဒုဿီလံ ဝေါဟာရမတ္တကသမဏံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တေသံ အညမညံ အဗျာမိဿီဘာဝံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘ဧတေ စ ပဋိဝိဇ္ဈီ’’တိ။ တဿတ္ထော – ဧတေ စတုရော သမဏေ ယထာဝုတ္တေန လက္ခဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိ အညာသိ သစ္ဆာကာသိ ယော ဂဟဋ္ဌော ခတ္တိယော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ အညော ဝါ ကောစိ, ဣမေသံ စတုန္နံ သမဏာနံ လက္ခဏဿဝနမတ္တေန သုတဝါ, တဿေဝ လက္ခဏဿ အရိယာနံ သန္တိကေ သုတတ္တာ အရိယသာဝကော, တေယေဝ သမဏေ ‘‘အယဉ္စ အယဉ္စ ဧဝံလက္ခဏော’’တိ ပဇာနနမတ္တေန သပ္ပညော, ယာဒိသော အယံ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော မဂ္ဂဒူသီ, ဣတရေပိ သဗ္ဗေ နေတာဒိသာတိ ဉတွာ ဣတိ ဒိသွာ ဧဝံ ပါပံ ကရောန္တမ္ပိ ဧတံ ပါပဘိက္ခုံ ဒိသွာ။ တတ္ထာယံ ယောဇနာ – ဧတေ စ ပဋိဝိဇ္ဈိ ယော ဂဟဋ္ဌော သုတဝါ အရိယသာဝကော သပ္ပညော, တဿ တာယ ပညာယ သဗ္ဗေ ‘‘နေတာဒိသာ’’တိ ဉတွာ ဝိဟရတော ဣတိ ဒိသွာ န ဟာပေတိ သဒ္ဓါ, ဧဝံ ပါပကမ္မံ ကရောန္တံ ပါပဘိက္ခုံ ဒိသွာပိ န ဟာပေတိ, န ဟာယတိ, န နဿတိ သဒ္ဓါတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၉။)

ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ တေသံ အဗျာမိဿီဘာဝံ ဒီပေတွာ ဣဒါနိ ဣတိ ဒိသွာပိ ‘‘သဗ္ဗေ နေတာဒိသာ’’တိ ဇာနန္တံ အရိယသာဝကံ ပသံသန္တော အာဟ ‘‘ကထဉှိ ဒုဋ္ဌေနာ’’တိ။ တဿ သမ္ဗန္ဓော – ဧတဒေဝ စ ယုတ္တံ သုတဝတော အရိယသာဝကဿ, ယဒိဒံ ဧကစ္စံ ပါပံ ကရောန္တံ ဣတိ ဒိသွာပိ သဗ္ဗေ ‘‘နေတာဒိသာ’’တိ ဇာနနံ။ ကိံ ကာရဏာ? ကထဉှိ ဒုဋ္ဌေန အသမ္ပဒုဋ္ဌံ, သုဒ္ဓံ အသုဒ္ဓေန သမံ ကရေယျာတိ? တဿတ္ထော – ကထဉှိ သုတဝါ အရိယသာဝကော သပ္ပညော, သီလဝိပတ္တိယာ ဒုဋ္ဌေန မဂ္ဂဒူသိနာ အဒုဋ္ဌံ ဣတရံ သမဏတ္တယံ, သုဒ္ဓံ သမဏတ္တယမေဝံ အပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရတာဒီဟိ အသုဒ္ဓေန ပစ္ဆိမေန ဝေါဟာရမတ္တကသမဏေန သမံ ကရေယျ သဒိသန္တိ ဇာနေယျာတိ။ သုတ္တပရိယောသာနေ ဥပါသကဿ မဂ္ဂေါ ဝါ ဖလံ ဝါ န ကထိတံ။ ကင်္ခါမတ္တမေဝ ဟိ တဿ ပဟီနန္တိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ စုန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ပရာဘဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ မေ သုတန္တိ ပရာဘဝသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? မင်္ဂလသုတ္တံ ကိရ သုတွာ ဒေဝါနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဘဂဝတာ မင်္ဂလသုတ္တေ သတ္တာနံ ဝုဍ္ဎိဉ္စ သောတ္ထိဉ္စ ကထယမာနေန ဧကံသေန ဘဝေါ ဧဝ ကထိတော, နော ပရာဘဝေါ။ ဟန္ဒ ဒါနိ ယေန သတ္တာ ပရိဟာယန္တိ ဝိနဿန္တိ, တံ နေသံ ပရာဘဝမ္ပိ ပုစ္ဆာမာ’’တိ။ အထ မင်္ဂလသုတ္တံ ကထိတဒိဝသတော ဒုတိယဒိဝသေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာယော ပရာဘဝသုတ္တံ သောတုကာမာ ဣမသ္မိံ ဧကစက္ကဝါဠေ သန္နိပတိတွာ ဧကဝါလဂ္ဂကောဋိဩကာသမတ္တေ ဒသပိ ဝီသမ္ပိ တိံသမ္ပိ စတ္တာလီသမ္ပိ ပညာသမ္ပိ သဋ္ဌိပိ သတ္တတိပိ အသီတိပိ သုခုမတ္တဘာဝေ နိမ္မိနိတွာ သဗ္ဗဒေဝမာရဗြဟ္မာနော သိရိယာ စ တေဇေန စ အဓိဂယှ ဝိရောစမာနံ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌံသု။ တတော သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန အာဏတ္တော အညတရော ဒေဝပုတ္တော ဘဂဝန္တံ ပရာဘဝပဉှံ ပုစ္ဆိ။ အထ ဘဂဝါ ပုစ္ဆာဝသေန ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၀။)

တတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရာဘဝန္တံ ပုရိသ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဧကန္တရိကာ ဂါထာ ဒေဝပုတ္တေန ဝုတ္တာ, ‘‘သုဝိဇာနော ဘဝံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကန္တရိကာ ဧဝ အဝသာနဂါထာ စ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ, တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပိ သမောဓာနေတွာ ‘‘ပရာဘဝသုတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ သဗ္ဗံ မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝက္ခာမ။

֍ * ၉၁။ ပရာဘဝန္တံ ပုရိသန္တိအာဒီသု ပန ပရာဘဝန္တန္တိ ပရိဟာယန္တံ ဝိနဿန္တံ။ ပုရိသန္တိ ယံကိဉ္စိ သတ္တံ ဇန္တုံ။ မယံ ပုစ္ဆာမ ဂေါတမာတိ သေသဒေဝေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တာနံ နိဒဿေတွာ ဩကာသံ ကာရေန္တော သော ဒေဝပုတ္တော ဂေါတ္တေန ဘဂဝန္တံ အာလပတိ။ ဘဝန္တံ ပုဋ္ဌုမာဂမ္မာတိ မယဉှိ ဘဝန္တံ ပုစ္ဆိဿာမာတိ တတော တတော စက္ကဝါဠာ အာဂတာတိ အတ္ထော။ ဧတေန အာဒရံ ဒဿေတိ။ ကိံ ပရာဘဝတော မုခန္တိ ဧဝံ အာဂတာနံ အမှာကံ ဗြူဟိ ပရာဘဝတော ပုရိသဿ ကိံ မုခံ, ကိံ ဒွါရံ, ကာ ယောနိ, ကိံ ကာရဏံ, ယေန မယံ ပရာဘဝန္တံ ပုရိသံ ဇာနေယျာမာတိ အတ္ထော။ ဧတေန ‘‘ပရာဘဝန္တံ ပုရိသ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဿ ပရာဘဝတော ပုရိသဿ ပရာဘဝကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ ပရာဘဝကာရဏေ ဟိ ဉာတေ တေန ကာရဏသာမညေန သက္ကာ ယော ကောစိ ပရာဘဝပုရိသော ဇာနိတုန္တိ။

֍ * ၉၂။ အထဿ ဘဂဝါ သုဋ္ဌု ပါကဋီကရဏတ္ထံ ပဋိပက္ခံ ဒဿေတွာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ပရာဘဝမုခံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘သုဝိဇာနော ဘဝ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ယွာယံ ဘဝံ ဝဍ္ဎန္တော အပရိဟာယန္တော ပုရိသော, သော သုဝိဇာနော ဟောတိ, သုခေန အကသိရေန အကိစ္ဆေန သက္ကာ ဝိဇာနိတုံ။ ယောပါယံ ပရာဘဝတီတိ ပရာဘဝေါ, ပရိဟာယတိ ဝိနဿတိ, ယဿ တုမှေ ပရာဘဝတော ပုရိသဿ မုခံ မံ ပုစ္ဆထ, သောပိ သုဝိဇာနော။ ကထံ? အယဉှိ ဓမ္မကာမော ဘဝံ ဟောတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မံ ကာမေတိ, ပိဟေတိ, ပတ္ထေတိ, သုဏာတိ, ပဋိပဇ္ဇတိ, သော တံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ သုတွာ စ ဇာနိတဗ္ဗတော သုဝိဇာနော ဟောတိ။ ဣတရောပိ ဓမ္မဒေဿီ ပရာဘဝေါ, တမေဝ ဓမ္မံ ဒေဿတိ, န ကာမေတိ, န ပိဟေတိ, န ပတ္ထေတိ, န သုဏာတိ, န ပဋိပဇ္ဇတိ, သော တံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ သုတွာ စ ဇာနိတဗ္ဗတော သုဝိဇာနော ဟောတီတိ။ ဧဝမေတ္ထ ဘဂဝါ ပဋိပက္ခံ ဒဿေန္တော အတ္ထတော ဓမ္မကာမတံ ဘဝတော မုခံ ဒဿေတွာ ဓမ္မဒေဿိတံ ပရာဘဝတော မုခံ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၁။)

֍ * ၉၃။ အထ သာ ဒေဝတာ ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒမာနာ အာဟ ‘‘ဣတိ ဟေတ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ဣတိ ဟိ ယထာ ဝုတ္တော ဘဂဝတာ, တထေဝ ဧတံ ဝိဇာနာမ, ဂဏှာမ, ဓာရေမ, ပဌမော သော ပရာဘဝေါ သော ဓမ္မဒေဿိတာလက္ခဏော ပဌမော ပရာဘဝေါ။ ယာနိ မယံ ပရာဘဝမုခါနိ ဝိဇာနိတုံ အာဂတမှာ, တေသု ဣဒံ တာဝ ဧကံ ပရာဘဝမုခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဝိဂ္ဂဟော, ပရာဘဝန္တိ ဧတေနာတိ ပရာဘဝေါ။ ကေန စ ပရာဘဝန္တိ? ယံ ပရာဘဝတော မုခံ, ကာရဏံ, တေန။ ဗျဉ္ဇနမတ္တေန ဧဝ ဟိ ဧတ္ထ နာနာကရဏံ, အတ္ထတော ပန ပရာဘဝေါတိ ဝါ ပရာဘဝတော မုခန္တိ ဝါ နာနာကရဏံ နတ္ထိ။ ဧဝမေကံ ပရာဘဝတော မုခံ ဝိဇာနာမာတိ အဘိနန္ဒိတွာ တတော ပရံ ဉာတုကာမတာယာဟ ‘‘ဒုတိယံ ဘဂဝါ ဗြူဟိ, ကိံ ပရာဘဝတော မုခ’’န္တိ။ ဣတော ပရဉ္စ တတိယံ စတုတ္ထန္တိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

֍ * ၉၄။ ဗျာကရဏပက္ခေပိ စ ယသ္မာ တေ တေ သတ္တာ တေဟိ တေဟိ ပရာဘဝမုခေဟိ သမန္နာဂတာ, န ဧကောယေဝ သဗ္ဗေဟိ, န စ သဗ္ဗေ ဧကေနေဝ, တသ္မာ တေသံ တေသံ တာနိ တာနိ ပရာဘဝမုခါနိ ဒဿေတုံ ‘‘အသန္တဿ ပိယာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဧဝ ဒေသနာယ နာနာဝိဓာနိ ပရာဘဝမုခါနိ ဗျာကာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတြာယံ သင်္ခေပတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ – အသန္တော နာမ ဆ သတ္ထာရော, ယေ ဝါ ပနညေပိ အဝူပသန္တေန ကာယဝစီမနောကမ္မေန သမန္နာဂတာ, တေ အသန္တော အဿပိယာ ဟောန္တိ သုနက္ခတ္တာဒီနံ အစေလကကောရခတ္တိယာဒယော ဝိယ။ သန္တော နာမ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာ။ ယေ ဝါ ပနညေပိ ဝူပသန္တေန ကာယဝစီမနောကမ္မေန သမန္နာဂတာ, တေ သန္တေ န ကုရုတေ ပိယံ, အတ္တနော ပိယေ ဣဋ္ဌေ ကန္တေ မနာပေ န ကုရုတေတိ အတ္ထော။ ဝေနေယျဝသေန ဟေတ္ထ ဝစနဘေဒေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သန္တေ န ကုရုတေတိ သန္တေ န သေဝတီတိ အတ္ထော, ယထာ ‘‘ရာဇာနံ သေဝတီ’’တိ ဧတသ္မိဉှိ အတ္ထေ ရာဇာနံ ပိယံ ကုရုတေတိ သဒ္ဒဝိဒူ မန္တေန္တိ။ ပိယန္တိ ပိယမာနော, တုဿမာနော, မောဒမာနောတိ အတ္ထော။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၂။)

အသတံ ဓမ္မော နာမ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ, ဒသာကုသလကမ္မပထာ ဝါ။ တံ အသတံ ဓမ္မံ ရောစေတိ, ပိဟေတိ, ပတ္ထေတိ, သေဝတိ။ ဧဝမေတာယ ဂါထာယ အသန္တပိယတာ, သန္တအပ္ပိယတာ, အသဒ္ဓမ္မရောစနဉ္စာတိ တိဝိဓံ ပရာဘဝတော မုခံ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟိ သမန္နာဂတော ပုရိသော ပရာဘဝတိ ပရိဟာယတိ, နေဝ ဣဓ န ဟုရံ ဝုဍ္ဎိံ ပါပုဏာတိ, တသ္မာ ‘‘ပရာဘဝတော မုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတ္ထာရံ ပနေတ္ထ ‘‘အသေဝနာ စ ဗာလာနံ, ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ’’တိ ဂါထာဝဏ္ဏနာယံ ဝက္ခာမ။

֍ * ၉၆။ နိဒ္ဒါသီလီ နာမ ယော ဂစ္ဆန္တောပိ, နိသီဒန္တောပိ, တိဋ္ဌန္တောပိ, သယာနောပိ နိဒ္ဒါယတိယေဝ။ သဘာသီလီ နာမ သင်္ဂဏိကာရာမတံ, ဘဿာရာမတမနုယုတ္တော။ အနုဋ္ဌာတာတိ ဝီရိယတေဇဝိရဟိတော ဥဋ္ဌာနသီလော န ဟောတိ, အညေဟိ စောဒိယမာနော ဂဟဋ္ဌော ဝါ သမာနော ဂဟဋ္ဌကမ္မံ, ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ပဗ္ဗဇိတကမ္မံ အာရဘတိ။ အလသောတိ ဇာတိအလသော, အစ္စန္တာဘိဘူတော ထိနေန ဌိတဋ္ဌာနေ ဌိတော ဧဝ ဟောတိ, နိသိန္နဋ္ဌာနေ နိသိန္နော ဧဝ ဟောတိ, အတ္တနော ဥဿာဟေန အညံ ဣရိယာပထံ န ကပ္ပေတိ။ အတီတေ အရညေ အဂ္ဂိမှိ ဥဋ္ဌိတေ အပလာယနအလသာ စေတ္ထ နိဒဿနံ။ အယမေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ, တတော လာမကပရိစ္ဆေဒေနာပိ ပန အလသော အလသောတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓဇောဝ ရထဿ, ဓူမောဝ အဂ္ဂိနော, ကောဓော ပညာဏမဿာတိ ကောဓပညာဏော။ ဒေါသစရိတော ခိပ္ပကောပီ အရုကူပမစိတ္တော ပုဂ္ဂလော ဧဝရူပေါ ဟောတိ။ ဣမာယ ဂါထာယ နိဒ္ဒါသီလတာ, သဘာသီလတာ, အနုဋ္ဌာနတာ, အလသတာ, ကောဓပညာဏတာတိ ပဉ္စဝိဓံ ပရာဘဝမုခံ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟိ သမန္နာဂတော နေဝ ဂဟဋ္ဌော ဂဟဋ္ဌဝုဍ္ဎိံ, န ပဗ္ဗဇိတော ပဗ္ဗဇိတဝုဍ္ဎိံ ပါပုဏာတိ, အညဒတ္ထု ပရိဟာယတိယေဝ ပရာဘဝတိယေဝ, တသ္မာ ‘‘ပရာဘဝတော မုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

֍ * ၉၈။ မာတာတိ ဇနိကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပိတာတိ ဇနကောယေဝ။ ဇိဏ္ဏကံ သရီရသိထိလတာယ။ ဂတယောဗ္ဗနံ ယောဗ္ဗနာတိက္ကမေန အာသီတိကံ ဝါ နာဝုတိကံ ဝါ သယံ ကမ္မာနိ ကာတုမသမတ္ထံ။ ပဟု သန္တောတိ သမတ္ထော သမာနော သုခံ ဇီဝမာနော။ န ဘရတီတိ န ပေါသေတိ။ ဣမာယ ဂါထာယ မာတာပိတူနံ အဘရဏံ, အပေါသနံ, အနုပဋ္ဌာနံ ဧကံယေဝ ပရာဘဝမုခံ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟိ သမန္နာဂတော ယံ တံ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၃။)

‘‘တာယ နံ ပါရိစရိယာယ, မာတာပိတူသု ပဏ္ဍိတာ၊

ဣဓေဝ နံ ပသံသန္တိ, ပေစ္စ သဂ္ဂေ ပမောဒတီ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၁၀၆၊ အ။ နိ။ ၄။၆၃) –

မာတာပိတုဘရဏေ အာနိသံသံ ဝုတ္တံ။ တံ န ပါပုဏာတိ, အညဒတ္ထု ‘‘မာတာပိတရောပိ န ဘရတိ, ကံ အညံ ဘရိဿတီ’’တိ နိန္ဒဉ္စ ဝဇ္ဇနီယတဉ္စ ဒုဂ္ဂတိဉ္စ ပါပုဏန္တော ပရာဘဝတိယေဝ, တသ္မာ ‘‘ပရာဘဝတော မုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

֍ * ၁၀၀။ ပါပါနံ ဗာဟိတတ္တာ ဗြာဟ္မဏံ, သမိတတ္တာ သမဏံ။ ဗြာဟ္မဏကုလပ္ပဘဝမ္ပိ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ, ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂတံ သမဏံ, တတော အညံ ဝါပိ ယံကိဉ္စိ ယာစနကံ။ မုသာဝါဒေန ဝဉ္စေတီတိ ‘‘ဝဒ, ဘန္တေ, ပစ္စယေနာ’’တိ ပဝါရေတွာ ယာစိတော ဝါ ပဋိဇာနိတွာ ပစ္ဆာ အပ္ပဒါနေန တဿ တံ အာသံ ဝိသံဝါဒေတိ။ ဣမာယ ဂါထာယ ဗြာဟ္မဏာဒီနံ မုသာဝါဒေန ဝဉ္စနံ ဧကံယေဝ ပရာဘဝမုခံ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟိ သမန္နာဂတော ဣဓ နိန္ဒံ, သမ္ပရာယေ ဒုဂ္ဂတိံ သုဂတိယမ္ပိ အဓိပ္ပါယဝိပတ္တိဉ္စ ပါပုဏာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဒုဿီလဿ သီလဝိပန္နဿ ပါပကော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၉၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ မဟာဝ။ ၂၈၅)။

တထာ –

‘‘စတူဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ နိရယေ။ ကတမေဟိ စတူဟိ? မုသာဝါဒီ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၈၂)။

တထာ –

‘‘ဣဓ, သာရိပုတ္တ, ဧကစ္စော သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဝါရေတိ, ‘ဝဒ, ဘန္တေ, ပစ္စယေနာ’တိ, သော ယေန ပဝါရေတိ, တံ န ဒေတိ။ သော စေ တတော စုတော ဣတ္ထတ္တံ အာဂစ္ဆတိ။ သော ယံ ယဒေဝ ဝဏိဇ္ဇံ ပယောဇေတိ, သာဿ ဟောတိ ဆေဒဂါမိနီ။ ဣဓ ပန သာရိပုတ္တ…ပေ… သော ယေန ပဝါရေတိ, န တံ ယထာဓိပ္ပါယံ ဒေတိ။ သော စေ တတော စုတော ဣတ္ထတ္တံ အာဂစ္ဆတိ။ သော ယံ ယဒေဝ ဝဏိဇ္ဇံ ပယောဇေတိ, သာဿ န ဟောတိ ယထာဓိပ္ပါယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၉)။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၄။)

ဧဝမိမာနိ နိန္ဒာဒီနိ ပါပုဏန္တော ပရာဘဝတိယေဝ, တသ္မာ ‘‘ပရာဘဝတော မုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

֍ * ၁၀၂။ ပဟူတဝိတ္တောတိ ပဟူတဇာတရူပရဇတမဏိရတနော။ သဟိရညောတိ သကဟာပဏော။ သဘောဇနောတိ အနေကသူပဗျဉ္ဇနဘောဇနသမ္ပန္နော။ ဧကော ဘုဉ္ဇတိ သာဒူနီတိ သာဒူနိ ဘောဇနာနိ အတ္တနော ပုတ္တာနမ္ပိ အဒတွာ ပဋိစ္ဆန္နောကာသေ ဘုဉ္ဇတီတိ ဧကော ဘုဉ္ဇတိ သာဒူနိ။ ဣမာယ ဂါထာယ ဘောဇနဂိဒ္ဓတာယ ဘောဇနမစ္ဆရိယံ ဧကံယေဝ ပရာဘဝမုခံ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟိ သမန္နာဂတော နိန္ဒံ ဝဇ္ဇနီယံ ဒုဂ္ဂတိန္တိ ဧဝမာဒီနိ ပါပုဏန္တော ပရာဘဝတိယေဝ, တသ္မာ ‘‘ပရာဘဝတော မုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗံ သုတ္တာနုသာရေန ယောဇေတဗ္ဗံ, အတိဝိတ္ထာရဘယေန ပန ဣဒါနိ ယောဇနာနယံ အဒဿေတွာ အတ္ထမတ္တမေဝ ဘဏာမ။

֍ * ၁၀၄။ ဇာတိတ္ထဒ္ဓေါ နာမ ယော ‘‘အဟံ ဇာတိသမ္ပန္နော’’တိ မာနံ ဇနေတွာ တေန ထဒ္ဓေါ ဝါတပူရိတဘသ္တာ ဝိယ ဥဒ္ဓုမာတော ဟုတွာ န ကဿစိ ဩနမတိ။ ဧသ နယော ဓနဂေါတ္တတ္ထဒ္ဓေသု။ သညာတိံ အတိမညေတီတိ အတ္တနော ဉာတိမ္ပိ ဇာတိယာ အတိမညတိ သကျာ ဝိယ ဝိဋဋူဘံ။ ဓနေနာပိ စ ‘‘ကပဏော အယံ ဒလိဒ္ဒေါ’’တိ အတိမညတိ, သာမီစိမတ္တမ္ပိ န ကရောတိ, တဿ တေ ဉာတယော ပရာဘဝမေဝ ဣစ္ဆန္တိ။ ဣမာယ ဂါထာယ ဝတ္ထုတော စတုဗ္ဗိဓံ, လက္ခဏတော ဧကံယေဝ ပရာဘဝမုခံ ဝုတ္တံ။

֍ * ၁၀၆။ ဣတ္ထိဓုတ္တောတိ ဣတ္ထီသု သာရတ္တော, ယံကိဉ္စိ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒတွာ အပရာပရံ ဣတ္ထိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တထာ သဗ္ဗမ္ပိ အတ္တနော သန္တကံ နိက္ခိပိတွာ သုရာပါနပယုတ္တော သုရာဓုတ္တော။ နိဝတ္ထသာဋကမ္ပိ နိက္ခိပိတွာ ဇူတကီဠနမနုယုတ္တော အက္ခဓုတ္တော။ ဧတေဟိ တီဟိ ဌာနေဟိ ယံကိဉ္စိပိ လဒ္ဓံ ဟောတိ, တဿ ဝိနာသနတော လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဝိနာသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံဝိဓော ပရာဘဝတိယေဝ, တေနဿေတံ ဣမာယ ဂါထာယ တိဝိဓံ ပရာဘဝမုခံ ဝုတ္တံ။

֍ * ၁၀၈။ သေဟိ ဒါရေဟီတိ အတ္တနော ဒါရေဟိ။ ယော အတ္တနော ဒါရေဟိ အသန္တုဋ္ဌော ဟုတွာ ဝေသိယာသု ပဒုဿတိ, တထာ ပရဒါရေသု,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၅။)

သော ယသ္မာ ဝေသီနံ ဓနပ္ပဒါနေန ပရဒါရသေဝနေန စ ရာဇဒဏ္ဍာဒီဟိ ပရာဘဝတိယေဝ, တေနဿေတံ ဣမာယ ဂါထာယ ဒုဝိဓံ ပရာဘဝမုခံ ဝုတ္တံ။

֍ * ၁၁၀။ အတီတယောဗ္ဗနောတိ ယောဗ္ဗနမတိစ္စ အာသီတိကော ဝါ နာဝုတိကော ဝါ ဟုတွာ အာနေတိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ တိမ္ဗရုတ္ထနိန္တိ တိမ္ဗရုဖလသဒိသတ္ထနိံ တရုဏဒါရိကံ။ တဿာ ဣဿာ န သုပတီတိ ‘‘ဒဟရာယ မဟလ္လကေန သဒ္ဓိံ ရတိ စ သံဝါသော စ အမနာပေါ, မာ ဟေဝ ခေါ တရုဏံ ပတ္ထေယျာ’’တိ ဣဿာယ တံ ရက္ခန္တော န သုပတိ။ သော ယသ္မာ ကာမရာဂေန စ ဣဿာယ စ ဍယှန္တော ဗဟိဒ္ဓါ ကမ္မန္တေ စ အပ္ပယောဇေန္တော ပရာဘဝတိယေဝ, တေနဿေတံ ဣမာယ ဂါထာယ ဣမံ ဣဿာယ အသုပနံ ဧကံယေဝ ပရာဘဝမုခံ ဝုတ္တံ။

֍ * ၁၁၂။ သောဏ္ဍိန္တိ မစ္ဆမံသာဒီသု လောလံ ဂေဓဇာတိကံ။ ဝိကိရဏိန္တိ တေသံ အတ္ထာယ ဓနံ ပံသုကံ ဝိယ ဝိကိရိတွာ နာသနသီလံ။ ပုရိသံ ဝါပိ တာဒိသန္တိ ပုရိသော ဝါပိ ယော ဧဝရူပေါ ဟောတိ, တံ ယော ဣဿရိယသ္မိံ ဌပေတိ, လဉ္ဆနမုဒ္ဒိကာဒီနိ ဒတွာ ဃရာဝါသေ ကမ္မန္တေ ဝါ ဝဏိဇ္ဇာဒိဝေါဟာရေသု ဝါ တဒေဝ ဝါဝဋံ ကာရေတိ။ သော ယသ္မာ တဿ ဒေါသေန ဓနက္ခယံ ပါပုဏန္တော ပရာဘဝတိယေဝ, တေနဿေတံ ဣမာယ ဂါထာယ တထာဝိဓဿ ဣဿရိယသ္မိံ ဌပနံ ဧကံယေဝ ပရာဘဝမုခံ ဝုတ္တံ။

֍ * ၁၁၄။ အပ္ပဘောဂေါ နာမ သန္နိစိတာနဉ္စ ဘောဂါနံ အာယမုခဿ စ အဘာဝတော။ မဟာတဏှောတိ မဟတိယာ ဘောဂတဏှာယ သမန္နာဂတော, ယံ လဒ္ဓံ, တေန အသန္တုဋ္ဌော။ ခတ္တိယေ ဇာယတေ ကုလေတိ ခတ္တိယာနံ ကုလေ ဇာယတိ။ သော စ ရဇ္ဇံ ပတ္ထယတီတိ သော ဧတာယ မဟာတဏှတာယ အနုပါယေန ဥပ္ပဋိပါဋိယာ အတ္တနော ဒါယဇ္ဇဘူတံ အလဗ္ဘနေယျံ ဝါ ပရသန္တကံ ရဇ္ဇံ ပတ္ထေတိ, သော ဧဝံ ပတ္ထေန္တော ယသ္မာ တမ္ပိ အပ္ပကံ ဘောဂံ ယောဓာဇီဝါဒီနံ ဒတွာ ရဇ္ဇံ အပါပုဏန္တော ပရာဘဝတိယေဝ, တေနဿေတံ ဣမာယ ဂါထာယ ရဇ္ဇပတ္ထနံ ဧကံယေဝ ပရာဘဝမုခံ ဝုတ္တံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၆။)

֍ * ၁၁၅။ ဣတော ပရံ ယဒိ သာ ဒေဝတာ ‘‘တေရသမံ ဘဂဝါ ဗြူဟိ…ပေ… သတသဟဿိမံ ဘဂဝါ ဗြူဟီ’’တိ ပုစ္ဆေယျ, တမ္ပိ ဘဂဝါ ကထေယျ။ ယသ္မာ ပန သာ ဒေဝတာ ‘‘ကိံ ဣမေဟိ ပုစ္ဆိတေဟိ, ဧကမေတ္ထ ဝုဍ္ဎိကရံ နတ္ထီ’’တိ တာနိ ပရာဘဝမုခါနိ အသုယျမာနာ ဧတ္တကမ္ပိ ပုစ္ဆိတွာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ တုဏှီ အဟောသိ, တသ္မာ ဘဂဝါ တဿာသယံ ဝိဒိတွာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေန္တော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ ‘‘ဧတေ ပရာဘဝေ လောကေ’’တိ။

တတ္ထ ပဏ္ဍိတောတိ ပရိဝီမံသာယ သမန္နာဂတော။ သမဝေက္ခိယာတိ ပညာစက္ခုနာ ဥပပရိက္ခိတွာ။ အရိယောတိ န မဂ္ဂေန, န ဖလေန, အပိစ ခေါ, ပန ဧတသ္မိံ ပရာဘဝသင်္ခါတေ အနယေ န ဣရိယတီတိ အရိယော။ ယေန ဒဿနေန ယာယ ပညာယ ပရာဘဝေ ဒိသွာ ဝိဝဇ္ဇေတိ, တေန သမ္ပန္နတ္တာ ဒဿနသမ္ပန္နော။ သ လောကံ ဘဇတေ သိဝန္တိ သော ဧဝရူပေါ သိဝံ ခေမမုတ္တမမနုပဒ္ဒဝံ ဒေဝလောကံ ဘဇတိ, အလ္လီယတိ, ဥပဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပရာဘဝမုခါနိ သုတွာ ဥပ္ပန္နသံဝေဂါနုရူပံ ယောနိသော ပဒဟိတွာ သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိဖလာနိ ပတ္တာ ဒေဝတာ ဂဏနံ ဝီတိဝတ္တာ။ ယထာဟ –

‘‘မဟာသမယသုတ္တေ စ, အထော မင်္ဂလသုတ္တကေ၊

သမစိတ္တေ ရာဟုလောဝါဒေ, ဓမ္မစက္ကေ ပရာဘဝေ။

‘‘ဒေဝတာသမိတီ တတ္ထ, အပ္ပမေယျာ အသင်္ခိယာ၊

ဓမ္မာဘိသမယော စေတ္ထ, ဂဏနာတော အသင်္ခိယော’’တိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ပရာဘဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ မေ သုတန္တိ အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇသုတ္တံ, ‘‘ဝသလသုတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တေ ဝုတ္တနယေန ပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၇။)

လောကံ ဝေါလောကေန္တော အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇံ ဗြာဟ္မဏံ သရဏသိက္ခာပဒါနံ ဥပနိဿယသမ္ပန္နံ ဒိသွာ ‘‘တတ္ထ မယိ ဂတေ ကထာ ပဝတ္တိဿတိ, တတော ကထာဝသာနေ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဧသ ဗြာဟ္မဏော သရဏံ ဂန္တွာ သိက္ခာပဒါနိ သမာဒိယိဿတီ’’တိ ဉတွာ, တတ္ထ ဂန္တွာ, ပဝတ္တာယ ကထာယ ဗြာဟ္မဏေန ဓမ္မဒေသနံ ယာစိတော ဣမံ သုတ္တံ အဘာသိ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိံ မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝဏ္ဏယိဿာမ, ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗဏှသမယ’’န္တိအာဒိ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တေန ခေါ ပန သမယေန အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇဿာတိ ယံ ယံ အဝုတ္တပုဗ္ဗံ, တံ တဒေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ သေယျထိဒံ – သော ဟိ ဗြာဟ္မဏော အဂ္ဂိံ ဇုဟတိ ပရိစရတီတိ ကတွာ အဂ္ဂိကောတိ နာမေန ပါကဋော အဟောသိ, ဘာရဒွါဇောတိ ဂေါတ္တေန။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇဿာ’’တိ။ နိဝေသနေတိ ဃရေ။ တဿ ကိရ ဗြာဟ္မဏဿ နိဝေသနဒွါရေ အန္တရဝီထိယံ အဂ္ဂိဟုတသာလာ အဟောသိ။ တတော ‘‘နိဝေသနဒွါရေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တဿပိ ပဒေသဿ နိဝေသနေယေဝ ပရိယာပန္နတ္တာ ‘‘နိဝေသနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမီပတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနံ, နိဝေသနသမီပေတိ အတ္ထော။ အဂ္ဂိ ပဇ္ဇလိတော ဟောတီတိ အဂ္ဂိယာဓာနေ ဌိတော အဂ္ဂိ ကတဗ္ဘုဒ္ဓရဏော သမိဓာပက္ခေပံ ဗီဇနဝါတဉ္စ လဘိတွာ ဇလိတော ဥဒ္ဓံ သမုဂ္ဂတစ္စိသမာကုလော ဟောတိ။ အာဟုတိ ပဂ္ဂဟိတာတိ သသီသံ နှာယိတွာ မဟတာ သက္ကာရေန ပါယာသသပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီနိ အဘိသင်္ခတာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ယဉှိ ကိဉ္စိ အဂ္ဂိမှိ ဇုဟိတဗ္ဗံ, တံ သဗ္ဗံ ‘‘အာဟုတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သပဒါနန္တိ အနုဃရံ။ ဘဂဝါ ဟိ သဗ္ဗဇနာနုဂ္ဂဟတ္ထာယ အာဟာရသန္တုဋ္ဌိယာ စ ဥစ္စနီစကုလံ အဝေါက္ကမ္မ ပိဏ္ဍာယ စရတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သပဒါနံ ပိဏ္ဍာယ စရမာနော’’တိ။

အထ ကိမတ္ထံ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နံ သမန္တပါသာဒိကံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏဿ စိတ္တံ နပ္ပသီဒတိ? ကသ္မာ စ ဧဝံ ဖရုသေန ဝစနေန ဘဂဝန္တံ သမုဒါစရတီတိ? ဝုစ္စတေ – အယံ ကိရ ဗြာဟ္မဏော ‘‘မင်္ဂလကိစ္စေသု သမဏဒဿနံ အဝမင်္ဂလ’’န္တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကော, တတော ‘‘မဟာဗြဟ္မုနော ဘုဉ္ဇနဝေလာယ ကာဠကဏ္ဏီ မုဏ္ဍကသမဏကော မမ နိဝေသနံ ဥပသင်္ကမတီ’’တိ မန္တွာ စိတ္တံ နပ္ပသာဒေသိ, အညဒတ္ထု ဒေါသဝသံယေဝ အဂမာသိ။ အထ ကုဒ္ဓေါ အနတ္တမနော အနတ္တမနဝါစံ နိစ္ဆာရေသိ ‘‘တတြေဝ မုဏ္ဍကာ’’တိအာဒိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၈။)

တတြာပိ စ ယသ္မာ ‘‘မုဏ္ဍော အသုဒ္ဓေါ ဟောတီ’’တိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဒိဋ္ဌိ, တသ္မာ ‘‘အယံ အသုဒ္ဓေါ, တေန ဒေဝဗြာဟ္မဏပူဇကော န ဟောတီ’’တိ ဇိဂုစ္ဆန္တော ‘‘မုဏ္ဍကာ’’တိ အာဟ။ မုဏ္ဍကတ္တာ ဝါ ဥစ္ဆိဋ္ဌော ဧသ, န ဣမံ ပဒေသံ အရဟတိ အာဂစ္ဆိတုန္တိ သမဏော ဟုတွာပိ ဤဒိသံ ကာယကိလေသံ န ဝဏ္ဏေတီတိ စ သမဏဘာဝံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ‘‘သမဏကာ’’တိ အာဟ။ န ကေဝလံ ဒေါသဝသေနေဝ, ဝသလေ ဝါ ပဗ္ဗာဇေတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော သမ္ဘောဂပရိဘောဂကရဏေန ပတိတော အယံ ဝသလတောပိ ပါပတရောတိ ဇိဂုစ္ဆန္တော ‘‘ဝသလကာ’’တိ အာဟ – ‘‘ဝသလဇာတိကာနံ ဝါ အာဟုတိဒဿနမတ္တသဝနေန ပါပံ ဟောတီ’’တိ မညမာနောပိ ဧဝမာဟ။

ဘဂဝါ တထာ ဝုတ္တောပိ ဝိပ္ပသန္နေနေဝ မုခဝဏ္ဏေန မဓုရေန သရေန ဗြာဟ္မဏဿ ဥပရိ အနုကမ္ပာသီတလေန စိတ္တေန အတ္တနော သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသာဓာရဏတာဒိဘာဝံ ပကာသေန္တော အာဟ ‘‘ဇာနာသိ ပန, တွံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ အထ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတော မုခပ္ပသာဒသူစိတံ တာဒိဘာဝံ ဉတွာ အနုကမ္ပာသီတလေန စိတ္တေန နိစ္ဆာရိတံ မဓုရဿရံ သုတွာ အမတေနေဝ အဘိသိတ္တဟဒယော အတ္တမနော ဝိပ္ပသန္နိန္ဒြိယော နိဟတမာနော ဟုတွာ တံ ဇာတိသဘာဝံ ဝိသဥဂ္ဂိရသဒိသံ သမုဒါစာရဝစနံ ပဟာယ ‘‘နူန ယမဟံ ဟီနဇစ္စံ ဝသလန္တိ ပစ္စေမိ, န သော ပရမတ္ထတော ဝသလော, န စ ဟီနဇစ္စတာ ဧဝ ဝသလကရဏော ဓမ္မော’’တိ မညမာနော ‘‘န ခွါဟံ, ဘော ဂေါတမာ’’တိ အာဟ။ ဓမ္မတာ ဟေသာ, ယံ ဟေတုသမ္ပန္နော ပစ္စယာလာဘေန ဖရုသောပိ သမာနော လဒ္ဓမတ္တေ ပစ္စယေ မုဒုကော ဟောတီတိ။

တတ္ထ သာဓူတိ အယံ သဒ္ဒေါ အာယာစနသမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပဟံသနသုန္ဒရဒဠှီကမ္မာဒီသု ဒိဿတိ။ ‘‘သာဓု မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၉၅၊ အ။ နိ။ ၇။၈၃) ဟိ အာယာစနေ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေတိ ခေါ သော ဘိက္ခု ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒိတွာ အနုမောဒိတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) သမ္ပဋိစ္ဆနေ။ ‘‘သာဓု, သာဓု, သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၉) သမ္ပဟံသနေ။

‘‘သာဓု ဓမ္မရုစီ ရာဇာ, သာဓု ပညာဏဝါ နရော၊

သာဓု မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘော, ပါပဿာကရဏံ သုခ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၈။၁၀၁) –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၅၉။)

အာဒီသု သုန္ဒရေ။ ‘‘တံ သုဏာထ, သာဓုကံ မနသိ ကရောထာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁) ဒဠှီကမ္မေ။ ဣဓ ပန အာယာစနေ။

တေန ဟီတိ တဿာဓိပ္ပါယနိဒဿနံ, သစေ ဉာတုကာမောသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာရဏဝစနံ ဝါ, တဿ ယသ္မာ ဉာတုကာမောသိ, တသ္မာ, ဗြာဟ္မဏ, သုဏာဟိ, သာဓုကံ မနသိ ကရောဟိ, တထာ တေ ဘာသိဿာမိ, ယထာ တွံ ဇာနိဿသီတိ ဧဝံ ပရပဒေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတြ စ သုဏာဟီတိ သောတိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏံ, သာဓုကံ မနသိ ကရောဟီတိ မနသိကာရေ ဒဠှီကမ္မနိယောဇနေန မနိန္ဒြိယဝိက္ခေပဝါရဏံ။ ပုရိမဉ္စေတ္ထ ဗျဉ္ဇနဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏံ, ပစ္ဆိမံ အတ္ထဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝါရဏံ။ ပုရိမေန စ ဓမ္မဿဝနေ နိယောဇေတိ, ပစ္ဆိမေန သုတာနံ ဓမ္မာနံ ဓာရဏတ္ထူပပရိက္ခာဒီသု။ ပုရိမေန စ ‘‘သဗျဉ္ဇနော အယံ ဓမ္မော, တသ္မာ သဝနီယော’’တိ ဒီပေတိ, ပစ္ဆိမေန ‘‘သာတ္ထော, တသ္မာ မနသိ ကာတဗ္ဗော’’တိ။ သာဓုကပဒံ ဝါ ဥဘယပဒေဟိ ယောဇေတွာ ‘‘ယသ္မာ အယံ ဓမ္မော ဓမ္မဂမ္ဘီရော စ ဒေသနာဂမ္ဘီရော စ, တသ္မာ သုဏာဟိ သာဓုကံ။ ယသ္မာ အတ္ထဂမ္ဘီရော ပဋိဝေဓဂမ္ဘီရော စ, တသ္မာ သာဓုကံ မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဧတမတ္ထံ ဒီပေန္တော အာဟ – ‘‘သုဏာဟိ သာဓုကံ မနသိ ကရောဟီ’’တိ။

တတော ‘‘ဧဝံ ဂမ္ဘီရေ ကထမဟံ ပတိဋ္ဌံ လဘိဿာမီ’’တိ ဝိသီဒန္တမိဝ တံ ဗြာဟ္မဏံ သမုဿာဟေန္တော အာဟ – ‘‘ဘာသိဿာမီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ယထာ တွံ ဉဿသိ, တထာ ပရိမဏ္ဍလေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ ဥတ္တာနေန နယေန ဘာသိဿာမီ’’တိ ဧဝမဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတော ဥဿာဟဇာတော ဟုတွာ ‘‘ဧဝံ ဘော’’တိ ခေါ အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇော ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတော ပစ္စဿောသိ, သမ္ပဋိစ္ဆိ ပဋိဂ္ဂဟေသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ယထာနုသိဋ္ဌံ ဝါ ပဋိပဇ္ဇနေန အဘိမုခေါ အဿောသီတိ။ အထဿ ‘‘ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစာ’’တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကောဓနော ဥပနာဟီ’’တိ ဧဝမာဒိကံ။

֍ * ၁၁၆။ တတ္ထ ကောဓနောတိ ကုဇ္ဈနသီလော။ ဥပနာဟီတိ တဿေဝ ကောဓဿ ဒဠှီကမ္မေန ဥပနာဟေန သမန္နာဂတော။ ပရေသံ ဂုဏေ မက္ခေတိ ပုဉ္ဆတီတိ မက္ခီ, ပါပေါ စ သော မက္ခီ စာတိ ပါပမက္ခီ။ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီတိ ဝိနဋ္ဌသမ္မာဒိဋ္ဌိ, ဝိပန္နာယ ဝါ ဝိရူပံ ဂတာယ ဒသဝတ္ထုကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော။ မာယာဝီတိ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနဒေါသပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာယ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၀။)

မာယာယ သမန္နာဂတော။ တံ ဇညာ ဝသလော ဣတီတိ တံ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ဧတေသံ ဟီနဓမ္မာနံ ဝဿနတော သိဉ္စနတော အနွာဿဝနတော ‘‘ဝသလော’’တိ ဇာနေယျာတိ, ဧတေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဗြာဟ္မဏမတ္ထကေ ဇာတော။ အယဉှိ ပရမတ္ထတော ဝသလော ဧဝ, အတ္တနော ဟဒယတုဋ္ဌိမတ္တံ, န ပရန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ ဘဂဝါ အာဒိပဒေနေဝ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကောဓနိဂ္ဂဟံ ကတွာ ‘‘ကောဓာဒိဓမ္မော ဟီနပုဂ္ဂလော’’တိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ စ ဒေသနာယ ကောဓာဒိဓမ္မေ ဒေသေန္တော ဧကေန တာဝ ပရိယာယေန ဝသလဉ္စ ဝသလကရဏေ စ ဓမ္မေ ဒေသေသိ။ ဧဝံ ဒေသေန္တော စ ‘‘တွံ အဟ’’န္တိ ပရဝမ္ဘနံ အတ္တုက္ကံသနဉ္စ အကတွာ ဓမ္မေနေဝ သမေန ဉာယေန တံ ဗြာဟ္မဏံ ဝသလဘာဝေ, အတ္တာနဉ္စ ဗြာဟ္မဏဘာဝေ ဌပေသိ။

֍ * ၁၁၇။ ဣဒါနိ ယာယံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဒိဋ္ဌိ ‘‘ကဒါစိ ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနာဒီနိ ကရောန္တောပိ ဗြာဟ္မဏော ဧဝါ’’တိ။ တံ ဒိဋ္ဌိံ ပဋိသေဓေန္တော, ယေ စ သတ္တဝိဟိံသာဒီသု အကုသလဓမ္မေသု တေဟိ တေဟိ သမန္နာဂတာ အာဒီနဝံ အပဿန္တာ တေ ဓမ္မေ ဥပ္ပါဒေန္တိ, တေသံ ‘‘ဟီနာ ဧတေ ဓမ္မာ ဝသလကရဏာ’’တိ တတ္ထ အာဒီနဝဉ္စ ဒဿေန္တော အပရေဟိပိ ပရိယာယေဟိ ဝသလဉ္စ ဝသလကရဏေ စ ဓမ္မေ ဒေသေတုံ ‘‘ဧကဇံ ဝါ ဒွိဇံ ဝါ’’တိ ဧဝမာဒိဂါထာယော အဘာသိ။

တတ္ထ ဧကဇောတိ ဌပေတွာ အဏ္ဍဇံ အဝသေသယောနိဇော။ သော ဟိ ဧကဒါ ဧဝ ဇာယတိ။ ဒွိဇောတိ အဏ္ဍဇော။ သော ဟိ မာတုကုစ္ဆိတော အဏ္ဍကောသတော စာတိ ဒွိက္ခတ္တုံ ဇာယတိ။ တံ ဧကဇံ ဝါ ဒွိဇံ ဝါပိ။ ယောဓ ပါဏန္တိ ယော ဣဓ သတ္တံ။ ဝိဟိံသတီတိ ကာယဒွါရိကစေတနာသမုဋ္ဌိတေန ဝါ ဝစီဒွါရိကစေတနာသမုဋ္ဌိတေန ဝါ ပယောဂေန ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ။ ‘‘ပါဏာနိ ဟိံသတီ’’တိပိ ပါဌော။ တတ္ထ ဧကဇံ ဝါ ဒွိဇံ ဝါတိ ဧဝံပဘေဒါနိ ယောဓ ပါဏာနိ ဟိံသတီတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဿ ပါဏေ ဒယာ နတ္ထီတိ ဧတေန မနသာ အနုကမ္ပာယ အဘာဝံ အာဟ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣတော ပရာသု စ ဂါထာသု, ယတော ဧတ္တကမ္ပိ အဝတွာ ဣတော ပရံ ဥတ္တာနတ္ထာနိ ပဒါနိ ပရိဟရန္တာ အဝဏ္ဏိတပဒဝဏ္ဏနာမတ္တမေဝ ကရိဿာမ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၁။)

֍ * ၁၁၈။ ဟန္တီတိ ဟနတိ ဝိနာသေတိ။ ပရိရုန္ဓတီတိ သေနာယ ပရိဝါရေတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဂါမာနိ နိဂမာနိ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန နဂရာနီတိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ နိဂ္ဂါဟကော သမညာတောတိ ဣမိနာ ဟနနပရိရုန္ဓနေန ဂါမနိဂမနဂရဃာတကောတိ လောကေ ဝိဒိတော။

֍ * ၁၁၉။ ဂါမေ ဝါ ယဒိ ဝါရညေတိ ဂါမောပိ နိဂမောပိ နဂရမ္ပိ သဗ္ဗောဝ ဣဓ ဂါမော သဒ္ဓိံ ဥပစာရေန, တံ ဌပေတွာ သေသံ အရညံ။ တသ္မိံ ဂါမေ ဝါ ယဒိ ဝါရညေ ယံ ပရေသံ မမာယိတံ, ယံ ပရသတ္တာနံ ပရိဂ္ဂဟိတမပရိစ္စတ္တံ သတ္တော ဝါ သင်္ခါရော ဝါ။ ထေယျာ အဒိန္နမာဒေတီတိ တေဟိ အဒိန္နံ အနနုညာတံ ထေယျစိတ္တေန အာဒိယတိ, ယေန ကေနစိ ပယောဂေန ယေန ကေနစိ အဝဟာရေန အတ္တနော ဂဟဏံ သာဓေတိ။

֍ * ၁၂၀။ ဣဏမာဒါယာတိ အတ္တနော သန္တကံ ကိဉ္စိ နိက္ခိပိတွာ နိက္ခေပဂ္ဂဟဏေန ဝါ, ကိဉ္စိ အနိက္ခိပိတွာ ‘‘ဧတ္တကေန ကာလေန ဧတ္တကံ ဝဍ္ဎိံ ဒဿာမီ’’တိ ဝဍ္ဎိဂ္ဂဟဏေန ဝါ, ‘‘ယံ ဣတော ဥဒယံ ဘဝိဿတိ, တံ မယှံ မူလံ တဝေဝ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဥဒယံ ဥဘိန္နမ္ပိ သာဓာရဏ’’န္တိ ဝါ ဧဝံ တံတံအာယောဂဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဣဏံ ဂဟေတွာ။ စုဇ္ဇမာနော ပလာယတိ န ဟိ တေ ဣဏမတ္ထီတိ တေန ဣဏာယိကေန ‘‘ဒေဟိ မေ ဣဏ’’န္တိ စောဒိယမာနော ‘‘န ဟိ တေ ဣဏမတ္ထိ, မယာ ဂဟိတန္တိ ကော သက္ခီ’’တိ ဧဝံ ဘဏနေန ဃရေ ဝသန္တောပိ ပလာယတိ။

֍ * ၁၂၁။ ကိဉ္စိက္ခကမျတာတိ အပ္ပမတ္တကေပိ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဣစ္ဆာယ။ ပန္ထသ္မိံ ဝဇန္တံ ဇနန္တိ မဂ္ဂေ ဂစ္ဆန္တံ ယံကိဉ္စိ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ။ ဟန္တွာ ကိဉ္စိက္ခမာဒေတီတိ မာရေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ တံ ဘဏ္ဍကံ ဂဏှာတိ။

֍ * ၁၂၂။ အတ္တဟေတူတိ အတ္တနော ဇီဝိတကာရဏာ, တထာ ပရဟေတု။ ဓနဟေတူတိ သကဓနဿ ဝါ ပရဓနဿ ဝါ ကာရဏာ။ စ-ကာရော သဗ္ဗတ္ထ ဝိကပ္ပနတ္ထော။ သက္ခိပုဋ္ဌောတိ ယံ ဇာနာသိ, တံ ဝဒေဟီတိ ပုစ္ဆိတော။ မုသာ ဗြူတီတိ ဇာနန္တော ဝါ ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ အဇာနန္တော ဝါ ‘‘ဇာနာမီ’’တိ ဘဏတိ, သာမိကေ အသာမိကေ, အသာမိကေ စ သာမိကေ ကရောတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၂။)

֍ * ၁၂၃။ ဉာတီနန္တိ သမ္ဗန္ဓီနံ။ သခီနန္တိ ဝယဿာနံ ဒါရေသူတိ ပရပရိဂ္ဂဟိတေသု။ ပဋိဒိဿတီတိ ပဋိကူလေန ဒိဿတိ, အတိစရန္တော ဒိဿတီတိ အတ္ထော။ သာဟသာတိ ဗလက္ကာရေန အနိစ္ဆံ။ သမ္ပိယေနာတိ တေဟိ တေသံ ဒါရေဟိ ပတ္ထိယမာနော သယဉ္စ ပတ္ထယမာနော, ဥဘယသိနေဟဝသေနာပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

֍ * ၁၂၄။ မာတရံ ပိတရံ ဝါတိ ဧဝံ မေတ္တာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတမ္ပိ, ဇိဏ္ဏကံ ဂတယောဗ္ဗနန္တိ ဧဝံ ကရုဏာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတမ္ပိ။ ပဟု သန္တော န ဘရတီတိ အတ္ထသမ္ပန္နော ဥပကရဏသမ္ပန္နော ဟုတွာပိ န ပေါသေတိ။

֍ * ၁၂၅။ သသုန္တိ သဿုံ။ ဟန္တီတိ ပါဏိနာ ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ ပဟရတိ။ ရောသေတီတိ ကောဓမဿ သဉ္ဇနေတိ ဝါစာယ ဖရုသဝစနေန။

֍ * ၁၂၆။ အတ္ထန္တိ သန္ဒိဋ္ဌိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေသု ယံကိဉ္စိ။ ပုစ္ဆိတော သန္တောတိ ပုဋ္ဌော သမာနော။ အနတ္ထမနုသာသတီတိ တဿ အဟိတမေဝ အာစိက္ခတိ။ ပဋိစ္ဆန္နေန မန္တေတီတိ အတ္ထံ အာစိက္ခန္တောပိ ယထာ သော န ဇာနာတိ, တထာ အပါကဋေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ ပဋိစ္ဆန္နေန ဝစနေန မန္တေတိ, အာစရိယမုဋ္ဌိံ ဝါ ကတွာ ဒီဃရတ္တံ ဝသာပေတွာ သာဝသေသမေဝ မန္တေတိ။

֍ * ၁၂၇။ ယော ကတွာတိ ဧတ္ထ မယာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပါပိစ္ဆတာ ဝုတ္တာ။ ယာ သာ ‘‘ဣဓေကစ္စော ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ, ဝါစာယ ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ, မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ, တဿ ပဋိစ္ဆာဒနဟေတု ပါပိကံ ဣစ္ဆံ ပဏိဒဟတိ, မာ မံ ဇညာတိ ဣစ္ဆတီ’’တိ ဧဝံ အာဂတာ။ ယထာ အညေ န ဇာနန္တိ, တထာ ကရဏေန ကတာနဉ္စ အဝိဝရဏေန ပဋိစ္ဆန္နာ အဿ ကမ္မန္တာတိ ပဋိစ္ဆန္နကမ္မန္တော။

֍ * ၁၂၈။ ပရကုလန္တိ ဉာတိကုလံ ဝါ မိတ္တကုလံ ဝါ။ အာဂတန္တိ ယဿ တေန ကုလေ ဘုတ္တံ, တံ အတ္တနော ဂေဟမာဂတံ ပါနဘောဇနာဒီဟိ နပ္ပဋိပူဇေတိ, န ဝါ ဒေတိ, အဝဘုတ္တံ ဝါ ဒေတီတိ အဓိပ္ပါယော။

֍ * ၁၂၉။ ယော ဗြာဟ္မဏံ ဝါတိ ပရာဘဝသုတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၃။)

֍ * ၁၃၀။ ဘတ္တကာလေ ဥပဋ္ဌိတေတိ ဘောဇနကာလေ ဇာတေ။ ဥပဋ္ဌိတန္တိပိ ပါဌော, ဘတ္တကာလေ အာဂတန္တိ အတ္ထော။ ရောသေတိ ဝါစာ န စ ဒေတီတိ ‘‘အတ္ထကာမော မေ အယံ ဗလက္ကာရေန မံ ပုညံ ကာရာပေတုံ အာဂတော’’တိ အစိန္တေတွာ အပ္ပတိရူပေန ဖရုသဝစနေန ရောသေတိ, အန္တမသော သမ္မုခဘာဝမတ္တမ္ပိ စဿ န ဒေတိ, ပဂေဝ ဘောဇနန္တိ အဓိပ္ပါယော။

֍ * ၁၃၁။ အသတံ ယောဓ ပဗြူတီတိ ယော ဣဓ ယထာ နိမိတ္တာနိ ဒိဿန္တိ ‘‘အသုကဒိဝသေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ တေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ အသဇ္ဇနာနံ ဝစနံ ပဗြူတိ။ ‘‘အသန္တ’’န္တိပိ ပါဌော, အဘူတန္တိ အတ္ထော။ ပဗြူတီတိ ဘဏတိ ‘‘အမုကသ္မိံ နာမ ဂါမေ မယှံ ဤဒိသော ဃရဝိဘဝေါ, ဧဟိ တတ္ထ ဂစ္ဆာမ, ဃရဏီ မေ ဘဝိဿသိ, ဣဒဉ္စိဒဉ္စ တေ ဒဿာမီ’’တိ ပရဘရိယံ ပရဒါသိံ ဝါ ဝဉ္စေန္တော ဓုတ္တော ဝိယ။ နိဇိဂီသာနောတိ နိဇိဂီသမာနော မဂ္ဂမာနော, တံ ဝဉ္စေတွာ ယံကိဉ္စိ ဂဟေတွာ ပလာယိတုကာမောတိ အဓိပ္ပါယော။

֍ * ၁၃၂။ ယော စတ္တာနန္တိ ယော စ အတ္တာနံ။ သမုက္ကံသေတိ ဇာတိအာဒီဟိ သမုက္ကံသတိ ဥစ္စဋ္ဌာနေ ဌပေတိ။ ပရေ စ မဝဇာနာတီတိ တေဟိယေဝ ပရေ အဝဇာနာတိ, နီစံ ကရောတိ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ နိဟီနောတိ ဂုဏဝုဍ္ဎိတော ပရိဟီနော, အဓမဘာဝံ ဝါ ဂတော။ သေန မာနေနာတိ တေန ဥက္ကံသနာဝဇာနနသင်္ခါတေန အတ္တနော မာနေန။

֍ * ၁၃၃။ ရောသကောတိ ကာယဝါစာဟိ ပရေသံ ရောသဇနကော။ ကဒရိယောတိ ထဒ္ဓမစ္ဆရီ, ယော ပရေ ပရေသံ ဒေန္တေ အညံ ဝါ ပုညံ ကရောန္တေ ဝါရေတိ, တဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပါပိစ္ဆောတိ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ သမန္နာဂတော။ မစ္ဆရီတိ အာဝါသာဒိမစ္ဆရိယယုတ္တော။ သဌောတိ အသန္တဂုဏပ္ပကာသနလက္ခဏေန သာဌေယျေန သမန္နာဂတော, အသမ္မာဘာသီ ဝါ အကာတုကာမောပိ ‘‘ကရောမီ’’တိအာဒိဝစနေန။ နာဿ ပါပဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏာ ဟိရီ, နာဿ ဥတ္တာသနတော ဥဗ္ဗေဂလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပန္တိ အဟိရိကော အနောတ္တပ္ပီ။

֍ * ၁၃၄။ ဗုဒ္ဓန္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ။ ပရိဘာသတီတိ ‘‘အသဗ္ဗညူ’’တိအာဒီဟိ အပဝဒတိ, သာဝကဉ္စ ‘‘ဒုပ္ပဋိပန္နော’’တိအာဒီဟိ။ ပရိဗ္ဗာဇံ ဂဟဋ္ဌံ ဝါတိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၄။)

သာဝကဝိသေသနမေဝေတံ ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ တဿ သာဝကံ, ဂဟဋ္ဌံ ဝါ ပစ္စယဒါယကန္တိ အတ္ထော။ ဗာဟိရကံ ဝါ ပရိဗ္ဗာဇကံ ယံကိဉ္စိ ဂဟဋ္ဌံ ဝါ အဘူတေန ဒေါသေန ပရိဘာသတီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထံ ဣစ္ဆန္တိ ပေါရာဏာ။

֍ * ၁၃၅။ အနရဟံ သန္တောတိ အခီဏာသဝေါ သမာနော။ အရဟံ ပဋိဇာနာတီတိ ‘‘အဟံ အရဟာ’’တိ ပဋိဇာနာတိ, ယထာ နံ ‘‘အရဟာ အယ’’န္တိ ဇာနန္တိ, တထာ ဝါစံ နိစ္ဆာရေတိ, ကာယေန ပရက္ကမတိ, စိတ္တေန ဣစ္ဆတိ အဓိဝါသေတိ။ စောရောတိ ထေနော။ သဗြဟ္မကေ လောကေတိ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန အာဟ – သဗ္ဗလောကေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လောကေ ဟိ သန္ဓိစ္ဆေဒနနိလ္လောပဟရဏဧကာဂါရိကကရဏပရိပန္ထတိဋ္ဌနာဒီဟိ ပရေသံ ဓနံ ဝိလုမ္ပန္တာ စောရာတိ ဝုစ္စန္တိ။ သာသနေ ပန ပရိသသမ္ပတ္တိအာဒီဟိ ပစ္စယာဒီနိ ဝိလုမ္ပန္တာ။ ယထာဟ –

‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, မဟာစောရာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိံ။ ကတမေ ပဉ္စ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စဿ မဟာစောရဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘ကုဒါဿု နာမာဟံ သတေန ဝါ သဟဿေန ဝါ ပရိဝုတော ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု အာဟိဏ္ဍိဿာမိ ဟနန္တော, ဃာတေန္တော, ဆိန္ဒန္တော, ဆေဒါပေန္တော, ပစန္တော ပါစေန္တောတိ, သော အပရေန သမယေန သတေန ဝါ သဟဿေန ဝါ ပရိဝုတော ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု အာဟိဏ္ဍတိ ဟနန္တော…ပေ… ပါစေန္တော။ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စဿ ပါပဘိက္ခုနော ဧဝံ ဟောတိ ‘ကုဒါဿု နာမာဟံ သတေန ဝါ…ပေ… ရာဇဓာနီသု စာရိကံ စရိဿာမိ သက္ကတော, ဂရုကတော, မာနိတော, ပူဇိတော, အပစိတော, ဂဟဋ္ဌာနဉ္စေဝ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ လာဘီ စီဝရ…ပေ… ပရိက္ခာရာန’န္တိ။ သော အပရေန သမယေန သတေန ဝါ သဟဿေန ဝါ ပရိဝုတော ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု စာရိကံ စရတိ သက္ကတော…ပေ… ပရိက္ခာရာနံ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမော မဟာစောရော သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနော လောကသ္မိံ။

‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတိ, အယံ, ဘိက္ခဝေ, ဒုတိယော…ပေ… လောကသ္မိံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၅။)

‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု သုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစာရိံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တံ အမူလကေန အဗြဟ္မစရိယေန အနုဒ္ဓံသေတိ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, တတိယော…ပေ… လောကသ္မိံ။

‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စော, ပါပဘိက္ခု ယာနိ တာနိ သံဃဿ ဂရုဘဏ္ဍာနိ ဂရုပရိက္ခာရာနိ, သေယျထိဒံ – အာရာမော, အာရာမဝတ္ထု, ဝိဟာရော, ဝိဟာရဝတ္ထု, မဉ္စော, ပီဌံ, ဘိသိ, ဗိမ္ဗောဟနံ, လောဟကုမ္ဘီ, လောဟဘာဏကံ, လောဟဝါရကော, လောဟကဋာဟံ, ဝါသိ, ဖရသု, ကုဌာရီ, ကုဒါလော, နိခါဒနံ, ဝလ္လိ, ဝေဠု, မုဉ္ဇံ, ပဗ္ဗဇံ, တိဏံ, မတ္တိကာ, ဒါရုဘဏ္ဍံ, မတ္တိကာဘဏ္ဍံ, တေဟိ ဂိဟိံ သင်္ဂဏှာတိ ဥပလာပေတိ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, စတုတ္ထော…ပေ… လောကသ္မိံ။

‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ အယံ အဂ္ဂေါ မဟာစောရော, ယော အသန္တံ အဘူတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ဥလ္လပတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅)။

တတ္ထ လောကိယစောရာ လောကိယမေဝ ဓနဓညာဒိံ ထေနေန္တိ။ သာသနေ ဝုတ္တစောရေသု ပဌမော တထာရူပမေဝ စီဝရာဒိပစ္စယမတ္တံ, ဒုတိယော ပရိယတ္တိဓမ္မံ, တတိယော ပရဿ ဗြဟ္မစရိယံ, စတုတ္ထော သံဃိကဂရုဘဏ္ဍံ, ပဉ္စမော ဈာနသမာဓိသမာပတ္တိမဂ္ဂဖလပ္ပဘေဒံ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏဓနံ, လောကိယဉ္စ စီဝရာဒိပစ္စယဇာတံ။ ယထာဟ – ‘‘ထေယျာယ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ရဋ္ဌပိဏ္ဍော ဘုတ္တော’’တိ။ တတ္ထ ယွာယံ ပဉ္စမော မဟာစောရော, တံ သန္ဓာယာဟ ဘဂဝါ ‘‘စောရော သဗြဟ္မကေ လောကေ’’တိ။ သော ဟိ ‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ အယံ အဂ္ဂေါ မဟာစောရော, ယော အသန္တံ အဘူတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ဥလ္လပတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရဓနထေနနတော အဂ္ဂေါ မဟာစောရောတိ ဝုတ္တော, တသ္မာ တံ ဣဓာပိ ‘‘သဗြဟ္မကေ လောကေ’’တိ ဣမိနာ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ပကာသေသိ။

ဧသော ခေါ ဝသလာဓမောတိ။ ဧတ္ထ ခေါတိ အဝဓာရဏတ္ထော, တေန ဧသော ဧဝ ဝသလာဓမော။ ဝသလာနံ ဟီနော သဗ္ဗပစ္ဆိမကောတိ အဝဓာရေတိ။ ကသ္မာ? ဝိသိဋ္ဌဝတ္ထုမှိ ထေယျဓမ္မဝဿနတော, ယာဝ တံ ပဋိညံ န ဝိဿဇ္ဇေတိ, တာဝ အဝိဂတဝသလကရဏဓမ္မတော စာတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၆။)

ဧတေ ခေါ ဝသလာတိ။ ဣဒါနိ ယေ တေ ပဌမဂါထာယ အာသယဝိပတ္တိဝသေန ကောဓနာဒယော ပဉ္စ, ပါပမက္ခိံ ဝါ ဒွိဓာ ကတွာ ဆ, ဒုတိယဂါထာယ ပယောဂဝိပတ္တိဝသေန ပါဏဟိံသကော ဧကော, တတိယာယ ပယောဂဝိပတ္တိဝသေနေဝ ဂါမနိဂမနိဂ္ဂါဟကော ဧကော, စတုတ္ထာယ ထေယျာဝဟာရဝသေန ဧကော, ပဉ္စမာယ ဣဏဝဉ္စနဝသေန ဧကော, ဆဋ္ဌာယ ပသယှာဝဟာရဝသေန ပန္ထဒူသကော ဧကော, သတ္တမာယ ကူဋသက္ခိဝသေန ဧကော, အဋ္ဌမာယ မိတ္တဒုဗ္ဘိဝသေန ဧကော, နဝမာယ အကတညုဝသေန ဧကော, ဒသမာယ ကတနာသနဝိဟေသနဝသေန ဧကော, ဧကာဒသမာယ ဟဒယဝဉ္စနဝသေန ဧကော, ဒွါဒသမာယ ပဋိစ္ဆန္နကမ္မန္တဝသေန ဒွေ, တေရသမာယ အကတညုဝသေန ဧကော, စုဒ္ဒသမာယ ဝဉ္စနဝသေန ဧကော, ပန္နရသမာယ ဝိဟေသနဝသေန ဧကော, သောဠသမာယ ဝဉ္စနဝသေန ဧကော, သတ္တရသမာယ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနဝသေန ဒွေ, အဋ္ဌာရသမာယ ပယောဂါသယဝိပတ္တိဝသေန ရောသကာဒယော သတ္တ, ဧကူနဝီသတိမာယ ပရိဘာသနဝသေန ဒွေ, ဝီသတိမာယ အဂ္ဂမဟာစောရဝသေန ဧကောတိ ဧဝံ တေတ္တိံသ စတုတ္တိံသ ဝါ ဝသလာ ဝုတ္တာ။ တေ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘ဧတေ ခေါ ဝသလာ ဝုတ္တာ, မယာ ယေ တေ ပကာသိတာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယေ တေ မယာ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဇာနာသိ ပန တွံ, ဗြာဟ္မဏ, ဝသလ’’န္တိ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဝသလာ ဝုတ္တာ, တေ ဝိတ္ထာရတော ဧတေ ခေါ ပကာသိတာတိ။ အထ ဝါ ယေ တေ မယာ ပုဂ္ဂလဝသေန ဝုတ္တာ, တေ ဓမ္မဝသေနာပိ ဧတေ ခေါ ပကာသိတာ။ အထ ဝါ ဧတေ ခေါ ဝသလာ ဝုတ္တာ အရိယေဟိ ကမ္မဝသေန, န ဇာတိဝသေန, မယာ ယေ တေ ပကာသိတာ ‘‘ကောဓနော ဥပနာဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန။

֍ * ၁၃၆။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဝသလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဗြာဟ္မဏော သကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အတီဝ အဘိနိဝိဋ္ဌော ဟောတိ, တသ္မာ တံ ဒိဋ္ဌိံ ပဋိသေဓေန္တော အာဟ ‘‘န ဇစ္စာ ဝသလော ဟောတီ’’တိ။ တဿတ္ထော – ပရမတ္ထတော ဟိ န ဇစ္စာ ဝသလော ဟောတိ, န ဇစ္စာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော, အပိစ ခေါ ကမ္မုနာ ဝသလော ဟောတိ, ကမ္မုနာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော, အပရိသုဒ္ဓကမ္မဝဿနတော ဝသလော ဟောတိ, ပရိသုဒ္ဓေန ကမ္မုနာ အပရိသုဒ္ဓဝါဟနတော ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ။ ယသ္မာ ဝါ တုမှေ ဟီနံ ဝသလံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၇။)

ဥက္ကဋ္ဌံ ဗြာဟ္မဏံ မညိတ္ထ, တသ္မာ ဟီနေန ကမ္မုနာ ဝသလော ဟောတိ, ဥက္ကဋ္ဌေန ကမ္မုနာ ဗြာဟ္မဏော ဟောတီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထံ ဉာပေန္တော ဧဝမာဟ။

၁၃၇-၁၃၉။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ နိဒဿနေန သာဓေတုံ ‘‘တဒမိနာပိ ဇာနာထာ’’တိအာဒိကာ တိဿော ဂါထာယော အာဟ။ တာသု ဒွေ စတုပ္ပါဒါ, ဧကာ ဆပ္ပါဒါ, တာသံ အတ္ထော – ယံ မယာ ဝုတ္တံ ‘‘န ဇစ္စာ ဝသလော ဟောတီ’’တိအာဒိ, တဒမိနာပိ ဇာနာထ, ယထာ မေဒံ နိဒဿနံ, တံ ဣမိနာပိ ပကာရေန ဇာနာထ, ယေန မေ ပကာရေန ယေန သာမညေန ဣဒံ နိဒဿနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကတမံ နိဒဿနန္တိ စေ? စဏ္ဍာလပုတ္တော သောပါကော…ပေ… ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာတိ။

စဏ္ဍာလဿ ပုတ္တော စဏ္ဍာလပုတ္တော။ အတ္တနော ခါဒနတ္ထာယ မတေ သုနခေ လဘိတွာ ပစတီတိ သောပါကော။ မာတင်္ဂေါတိ ဧဝံနာမော ဝိဿုတောတိ ဧဝံ ဟီနာယ ဇာတိယာ စ ဇီဝိကာယ စ နာမေန စ ပါကဋော။

သောတိ ပုရိမပဒေန သမ္ဗန္ဓိတွာ သော မာတင်္ဂေါ ယသံ ပရမံ ပတ္တော, အဗ္ဘုတံ ဥတ္တမံ အတိဝိသိဋ္ဌံ ယသံ ကိတ္တိံ ပသံသံ ပတ္တော။ ယံ သုဒုလ္လဘန္တိ ယံ ဥဠာရကုလူပပန္နေနာပိ ဒုလ္လဘံ, ဟီနကုလူပပန္နေန သုဒုလ္လဘံ။ ဧဝံ ယသပ္ပတ္တဿ စ အာဂစ္ဆုံ တဿုပဋ္ဌာနံ, ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ ဗဟူ, တဿ မာတင်္ဂဿ ပါရိစရိယတ္ထံ ခတ္တိယာ စ ဗြာဟ္မဏာ စ အညေ စ ဗဟူ ဝေဿသုဒ္ဒါဒယော ဇမ္ဗုဒီပမနုဿာ ယေဘုယျေန ဥပဋ္ဌာနံ အာဂမိံသူတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ဥပဋ္ဌာနသမ္ပန္နော သော မာတင်္ဂေါ ဝိဂတကိလေသရဇတ္တာ ဝိရဇံ, မဟန္တေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဋိပန္နတ္တာ မဟာပထံ, ဗြဟ္မလောကသင်္ခါတံ ဒေဝလောကံ ယာပေတုံ သမတ္ထတ္တာ ဒေဝလောကယာနသညိတံ အဋ္ဌသမာပတ္တိယာနံ အဘိရုယှ, တာယ ပဋိပတ္တိယာ ကာမရာဂံ ဝိရာဇေတွာ, ကာယဿ ဘေဒါ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟု, သာ တထာ ဟီနာပိ န နံ ဇာတိ နိဝါရေသိ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာ, ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အယံ ပနတ္ထော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – အတီတေ ကိရ မဟာပုရိသော တေန တေနုပါယေန သတ္တဟိတံ ကရောန္တော သောပါကဇီဝိကေ စဏ္ဍာလကုလေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော နာမေန မာတင်္ဂေါ, ရူပေန ဒုဒ္ဒသိကော ဟုတွာ ဗဟိနဂရေ စမ္မကုဋိကာယ ဝသတိ, အန္တောနဂရေ ဘိက္ခံ စရိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၈။)

အထေကဒိဝသံ တသ္မိံ နဂရေ သုရာနက္ခတ္တေ ဃောသိတေ ဓုတ္တာ ယထာသကေန ပရိဝါရေန ကီဠန္တိ။ အညတရာပိ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဓီတာ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဒေဝကညာ ဝိယ ရူပေန ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ ‘‘အတ္တနော ကုလဝံသာနုရူပံ ကီဠိဿာမီ’’တိ ပဟူတံ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိကီဠနသမ္ဘာရံ သကဋေသု အာရောပေတွာ သဗ္ဗသေတဝဠဝယုတ္တံ ယာနမာရုယှ မဟာပရိဝါရေန ဥယျာနဘူမိံ ဂစ္ဆတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာတိ နာမေန။ သာ ကိရ ‘‘ဒုဿဏ္ဌိတံ ရူပံ အဝမင်္ဂလ’’န္တိ ဒဋ္ဌုံ န ဣစ္ဆတိ, တေနဿာ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာတွေဝ သင်္ခါ ဥဒပါဒိ။

တဒါ သော မာတင်္ဂေါ ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ပဋပိလောတိကံ နိဝါသေတွာ, ကံသတာဠံ ဟတ္ထေ ဗန္ဓိတွာ, ဘာဇနဟတ္ထော နဂရံ ပဝိသတိ, မနုဿေ ဒိသွာ ဒူရတော ဧဝ ကံသတာဠံ အာကောဋေန္တော။ အထ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ ‘‘ဥဿရထ, ဥဿရထာ’’တိ ပုရတော ပုရတော ဟီနဇနံ အပနေန္တေဟိ ပုရိသေဟိ နီယမာနာ နဂရဒွါရမဇ္ဈေ မာတင်္ဂံ ဒိသွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ အာဟ။ အဟံ မာတင်္ဂစဏ္ဍာလောတိ။ သာ ‘‘ဤဒိသံ ဒိသွာ ဂတာနံ ကုတော ဝုဍ္ဎီ’’တိ ယာနံ နိဝတ္တာပေသိ။ မနုဿာ ‘‘ယံ မယံ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိံ လဘေယျာမ, တဿ နော မာတင်္ဂေန အန္တရာယော ကတော’’တိ ကုပိတာ ‘‘ဂဏှထ စဏ္ဍာလ’’န္တိ လေဍ္ဍူဟိ ပဟရိတွာ ‘‘မတော’’တိ ပါဒေ ဂဟေတွာ ဧကမန္တေ ဆဍ္ဍေတွာ ကစဝရေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အဂမံသု။ သော သတိံ ပဋိလဘိတွာ ဥဋ္ဌာယ မနုဿေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ, အယျာ, ဒွါရံ နာမ သဗ္ဗသာဓာရဏံ, ဥဒါဟု ဗြာဟ္မဏာနံယေဝ ကတ’’န္တိ? မနုဿာ အာဟံသု – ‘‘သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏ’’န္တိ။ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗသာဓာရဏဒွါရေန ပဝိသိတွာ ဘိက္ခာဟာရေန ယာပေန္တံ မံ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ မနုဿာ ဣမံ အနယဗျသနံ ပါပေသု’’န္တိ ရထိကာယ ရထိကံ အာဟိဏ္ဍန္တော မနုဿာနံ အာရောစေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ဃရဒွါရေ နိပဇ္ဇိ – ‘‘ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ အလဒ္ဓါ န ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ။

ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဃရဒွါရေ မာတင်္ဂေါ နိပန္နော’’တိ သုတွာ ‘‘တဿ ကာကဏိကံ ဒေထ, တေလေန အင်္ဂံ မက္ခေတွာ ဂစ္ဆတူ’’တိ အာဟ။ သော တံ န ဣစ္ဆတိ, ‘‘ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ အလဒ္ဓါ န ဝုဋ္ဌဟိဿာမိ’’စ္စေဝ အာဟ။ တတော ဗြာဟ္မဏော ‘‘ဒွေ ကာကဏိကာယော ဒေထ, ကာကဏိကာယ ပူဝံ ခါဒတု,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၉။)

ကာကဏိကာယ တေလေန အင်္ဂံ မက္ခေတွာ ဂစ္ဆတူ’’တိ အာဟ။ သော တံ န ဣစ္ဆတိ, တထေဝ ဝဒတိ။ ဗြာဟ္မဏော သုတွာ ‘‘မာသကံ ဒေထ, ပါဒံ, ဥပဍ္ဎကဟာပဏံ, ကဟာပဏံ ဒွေ တီဏီ’’တိ ယာဝ သတံ အာဏာပေသိ။ သော န ဣစ္ဆတိ, တထေဝ ဝဒတိ။ ဧဝံ ယာစန္တာနံယေဝ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော။ အထ ဗြာဟ္မဏီ ပါသာဒါ ဩရုယှ သာဏိပါကာရံ ပရိက္ခိပါပေတွာ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ယာစိ – ‘‘တာတ မာတင်္ဂ, ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ အပရာဓံ ခမ, သဟဿံ ဂဏှာဟိ, ဒွေ တီဏီ’’တိ ယာဝ ‘‘သတသဟဿံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ သော တုဏှီဘူတော နိပဇ္ဇိယေဝ။

ဧဝံ စတူဟပဉ္စာဟေ ဝီတိဝတ္တေ ဗဟုမ္ပိ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ အလဘန္တာ ခတ္တိယကုမာရာဒယော မာတင်္ဂဿ ဥပကဏ္ဏကေ အာရောစာပေသုံ – ‘‘ပုရိသာ နာမ အနေကာနိပိ သံဝစ္ဆရာနိ ဝီရိယံ ကတွာ ဣစ္ဆိတတ္ထံ ပါပုဏန္တိ, မာ ခေါ တွံ နိဗ္ဗိဇ္ဇိ, အဒ္ဓါ ဒွီဟတီဟစ္စယေန ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ လစ္ဆသီ’’တိ။ သော တုဏှီဘူတော နိပဇ္ဇိယေဝ။ အထ သတ္တမေ ဒိဝသေ သမန္တာ ပဋိဝိဿကာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ‘‘တုမှေ မာတင်္ဂံ ဝါ ဥဋ္ဌာပေထ, ဒါရိကံ ဝါ ဒေထ, မာ အမှေ သဗ္ဗေ နာသယိတ္ထာ’’တိ အာဟံသု။ တေသံ ကိရ အယံ ဒိဋ္ဌိ ‘‘ယဿ ဃရဒွါရေ ဧဝံ နိပန္နော စဏ္ဍာလော မရတိ, တဿ ဃရေန သဟ သမန္တာ သတ္တသတ္တဃရဝါသိနော စဏ္ဍာလာ ဟောန္တီ’’တိ။ တတော ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ နီလပဋပိလောတိကံ နိဝါသာပေတွာ ဥဠုင်္ကကဠောပိကာဒီနိ ဒတွာ ပရိဒေဝမာနံ တဿ သန္တိကံ နေတွာ ‘‘ဂဏှ ဒါရိကံ, ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ အဒံသု။ သာ ပဿေ ဌတွာ ‘‘ဥဋ္ဌာဟီ’’တိ အာဟ, သော ‘‘ဟတ္ထေန မံ ဂဟေတွာ ဥဋ္ဌာပေဟီ’’တိ အာဟ။ သာ နံ ဥဋ္ဌာပေသိ။ သော နိသီဒိတွာ အာဟ – ‘‘မယံ အန္တောနဂရေ ဝသိတုံ န လဘာမ, ဧဟိ မံ ဗဟိနဂရေ စမ္မကုဋိံ နေဟီ’’တိ။ သာ နံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ တတ္ထ နေသိ။ ‘‘ပိဋ္ဌိယံ အာရောပေတွာ’’တိ ဇာတကဘာဏကာ။ နေတွာ စဿ သရီရံ တေလေန မက္ခေတွာ, ဥဏှောဒကေန နှာပေတွာ, ယာဂုံ ပစိတွာ အဒါသိ။ သော ‘‘ဗြာဟ္မဏကညာ အယံ မာ ဝိနဿီ’’တိ ဇာတိသမ္ဘေဒံ အကတွာဝ အဍ္ဎမာသမတ္တံ ဗလံ ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဝနံ ဂစ္ဆာမိ, ‘အတိစိရာယတီ’တိ မာ တွံ ဥက္ကဏ္ဌီ’’တိ ဝတွာ ဃရမာနုသကာနိ စ ‘‘ဣမံ မာ ပမဇ္ဇိတ္ထာ’’တိ အာဏာပေတွာ ဃရာ နိက္ခမ္မ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ, ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ, ကတိပါဟေနေဝ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စ စ အဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ‘‘ဣဒါနာဟံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၀။)

ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ မနာပေါ ဘဝိဿာမီ’’တိ အာကာသေနာဂန္တွာ နဂရဒွါရေ ဩရောဟိတွာ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ သန္တိကံ ပေသေသိ။

သာ သုတွာ ‘‘ကောစိ မညေ မမ ဉာတကော ပဗ္ဗဇိတော မံ ဒုက္ခိတံ ဉတွာ ဒဋ္ဌုံ အာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တယမာနာ ဂန္တွာ, တံ ဉတွာ, ပါဒေသု နိပတိတွာ ‘‘ကိဿ မံ အနာထံ တုမှေ အကတ္ထာ’’တိ အာဟ။ မဟာပုရိသော ‘‘မာ တွံ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကေ ဒုက္ခိနီ အဟောသိ, သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီဟိ တေ သက္ကာရံ ကာရေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဂစ္ဆ တွံ ဃောသနံ ကရောဟိ – ‘မဟာဗြဟ္မာ မမ သာမိကော န မာတင်္ဂေါ, သော စန္ဒဝိမာနံ ဘိန္ဒိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ မမ သန္တိကံ အာဂမိဿတီ’’’တိ။ သာ အာဟ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဓီတာ ဟုတွာ အတ္တနော ပါပကမ္မေန ဣမံ စဏ္ဍာလဘာဝံ ပတ္တာ, န သက္ကောမိ ဧဝံ ဝတ္တု’’န္တိ။ မဟာပုရိသော ‘‘န တွံ မာတင်္ဂဿ အာနုဘာဝံ ဇာနာသီ’’တိ ဝတွာ ယထာ သာ သဒ္ဒဟတိ, တထာ အနေကာနိ ပါဋိဟာရိယာနိ ဒဿေတွာ တထေဝ တံ အာဏာပေတွာ အတ္တနော ဝသတိံ အဂမာသိ။ သာ တထာ အကာသိ။

မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ ဟသန္တိ – ‘‘ကထဉှိ နာမာယံ အတ္တနော ပါပကမ္မေန စဏ္ဍာလဘာဝံ ပတွာ ပုန တံ မဟာဗြဟ္မာနံ ကရိဿတီ’’တိ။ သာ အဓိမာနာ ဧဝ ဟုတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဃောသန္တီ နဂရံ အာဟိဏ္ဍတိ ‘‘ဣတော ဆဋ္ဌေ ဒိဝသေ, ပဉ္စမေ, စတုတ္ထေ, တတိယေ, သုဝေ, အဇ္ဇ အာဂမိဿတီ’’တိ။ မနုဿာ တဿာ ဝိဿတ္ထဝါစံ သုတွာ ‘‘ကဒါစိ ဧဝမ္ပိ သိယာ’’တိ အတ္တနော အတ္တနော ဃရဒွါရေသု မဏ္ဍပံ ကာရာပေတွာ, သာဏိပါကာရံ သဇ္ဇေတွာ, ဝယပ္ပတ္တာ ဒါရိကာယော အလင်္ကရိတွာ ‘‘မဟာဗြဟ္မနိ အာဂတေ ကညာဒါနံ ဒဿာမာ’’တိ အာကာသံ ဥလ္လောကေန္တာ နိသီဒိံသု။ အထ မဟာပုရိသော ပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဂဂနတလံ ဥပါရူဠှေ စန္ဒေ စန္ဒဝိမာနံ ဖာလေတွာ ပဿတော မဟာဇနဿ မဟာဗြဟ္မရူပေန နိဂ္ဂစ္ဆိ။ မဟာဇနော ‘‘ဒွေ စန္ဒာ ဇာတာ’’တိ အတိမညိ။ တတော အနုက္ကမေန အာဂတံ ဒိသွာ ‘‘သစ္စံ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ အာဟ, မဟာဗြဟ္မာဝ အယံ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ ဒမေတုံ ပုဗ္ဗေ မာတင်္ဂဝေသေနာဂစ္ဆီ’’တိ နိဋ္ဌံ အဂမာသိ။ ဧဝံ သော မဟာဇနေန ဒိဿမာနော ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ ဝသနဋ္ဌာနေ ဧဝ ဩတရိ။ သာ စ တဒါ ဥတုနီ အဟောသိ။ သော တဿာ နာဘိံ အင်္ဂုဋ္ဌကေန ပရာမသိ။ တေန ဖဿေန ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ။ တတော နံ ‘‘ဂဗ္ဘော တေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၁။)

သဏ္ဌိတော, ပုတ္တမှိ ဇာတေ တံ နိဿာယ ဇီဝါဟီ’’တိ ဝတွာ ပဿတော မဟာဇနဿ ပုန စန္ဒဝိမာနံ ပါဝိသိ။

ဗြာဟ္မဏာ ‘‘ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ မဟာဗြဟ္မုနော ပဇာပတိ အမှာကံ မာတာ ဇာတာ’’တိ ဝတွာ တတော တတော အာဂစ္ဆန္တိ။ တံ သက္ကာရံ ကာတုကာမာနံ မနုဿာနံ သမ္ပီဠနေန နဂရဒွါရာနိ အနောကာသာနိ အဟေသုံ။ တေ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကံ ဟိရညရာသိမှိ ဌပေတွာ, နှာပေတွာ, မဏ္ဍေတွာ, ရထံ အာရောပေတွာ, မဟာသက္ကာရေန နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကာရာပေတွာ, နဂရမဇ္ဈေ မဏ္ဍပံ ကာရာပေတွာ, တတြ နံ ‘‘မဟာဗြဟ္မုနော ပဇာပတီ’’တိ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ဝသာပေန္တိ ‘‘ယာဝဿာ ပတိရူပံ ဝသနောကာသံ ကရောမ, တာဝ ဣဓေဝ ဝသတူ’’တိ။ သာ မဏ္ဍပေ ဧဝ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တံ ဝိသုဒ္ဓဒိဝသေ သဒ္ဓိံ ပုတ္တေန သသီသံ နှာပေတွာ မဏ္ဍပေ ဇာတောတိ ဒါရကဿ ‘‘မဏ္ဍဗျကုမာရော’’တိ နာမံ အကံသု။ တတော ပဘုတိ စ နံ ဗြာဟ္မဏာ ‘‘မဟာဗြဟ္မုနော ပုတ္တော’’တိ ပရိဝါရေတွာ စရန္တိ။ တတော အနေကသတသဟဿပ္ပကာရာ ပဏ္ဏာကာရာ အာဂစ္ဆန္တိ, တေ ဗြာဟ္မဏာ ကုမာရဿာရက္ခံ ဌပေသုံ, အာဂတာ လဟုံ ကုမာရံ ဒဋ္ဌုံ န လဘန္တိ။

ကုမာရော အနုပုဗ္ဗေန ဝုဍ္ဎိမနွာယ ဒါနံ ဒါတုံ အာရဒ္ဓေါ။ သော သာလာယ သမ္ပတ္တာနံ ကပဏဒ္ဓိကာနံ အဒတွာ ဗြာဟ္မဏာနံယေဝ ဒေတိ။ မဟာပုရိသော ‘‘ကိံ မမ ပုတ္တော ဒါနံ ဒေတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ဗြာဟ္မဏာနံယေဝ ဒါနံ ဒေန္တံ ဒိသွာ ‘‘ယထာ သဗ္ဗေသံ ဒဿတိ, တထာ ကရိဿာမီ’’တိ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အာကာသေန အာဂမ္မ ပုတ္တဿ ဃရဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ ကုမာရော တံ ဒိသွာ ‘‘ကုတော အယံ ဧဝံ ဝိရူပဝေသော ဝသလော အာဂတော’’တိ ကုဒ္ဓေါ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ကုတော နု အာဂစ္ဆသိ ဒုမ္မဝါသီ, ဩတလ္လကော ပံသုပိသာစကောဝ၊

သင်္ကာရစောဠံ ပဋိမုဉ္စ ကဏ္ဌေ, ကော ရေ တုဝံ ဟောသိ အဒက္ခိဏေယျော’’တိ။

ဗြာဟ္မဏာ ‘‘ဂဏှထ ဂဏှထာ’’တိ တံ ဂဟေတွာ အာကောဋေတွာ အနယဗျသနံ ပါပေသုံ။ သော အာကာသေန ဂန္တွာ ဗဟိနဂရေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၂။)

ပစ္စဋ္ဌာသိ။ ဒေဝတာ ကုပိတာ ကုမာရံ ဂလေ ဂဟေတွာ ဥဒ္ဓံပါဒံ အဓောသိရံ ဌပေသုံ။ သော အက္ခီဟိ နိဂ္ဂတေဟိ မုခေန ခေဠံ ပဂ္ဃရန္တေန ဃရုဃရုပဿာသီ ဒုက္ခံ ဝေဒယတိ။ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ သုတွာ ‘‘ကောစိ အာဂတော အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, ပဗ္ဗဇိတော အာဂစ္ဆီ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ ဂတော’’တိ? ‘‘ဧဝံ ဂတော’’တိ။ သာ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘ခမထ, ဘန္တေ, အတ္တနော ဒါသဿာ’’တိ ယာစန္တီ တဿ ပါဒမူလေ ဘူမိယာ နိပဇ္ဇိ။ တေန စ သမယေန မဟာပုရိသော ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ, ယာဂုံ လဘိတွာ, တံ ပိဝန္တော တတ္ထ နိသိန္နော ဟောတိ, သော အဝသိဋ္ဌံ ထောကံ ယာဂုံ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ အဒါသိ။ ‘‘ဂစ္ဆ ဣမံ ယာဂုံ ဥဒကကုမ္ဘိယာ အာလောလေတွာ ယေသံ ဘူတဝိကာရော အတ္ထိ, တေသံ အက္ခိမုခကဏ္ဏနာသာဗိလေသု အာသိဉ္စ, သရီရဉ္စ ပရိပ္ဖေါသေဟိ, ဧဝံ နိဗ္ဗိကာရာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ သာ တထာ အကာသိ။ တတော ကုမာရေ ပကတိသရီရေ ဇာတေ ‘‘ဧဟိ, တာတ မဏ္ဍဗျ, တံ ခမာပေဿာမာ’’တိ ပုတ္တဉ္စ သဗ္ဗေ ဗြာဟ္မဏေ စ တဿ ပါဒမူလေ နိက္ကုဇ္ဇိတွာ နိပဇ္ဇာပေတွာ ခမာပေသိ။

သော ‘‘သဗ္ဗဇနဿ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဩဝဒိတွာ, ဓမ္မကထံ ကတွာ, အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံယေဝ ဂန္တွာ, စိန္တေသိ ‘‘ဣတ္ထီသု ပါကဋာ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ ဒမိတာ, ပုရိသေသု ပါကဋော မဏ္ဍဗျကုမာရော, ဣဒါနိ ကော ဒမေတဗ္ဗော’’တိ။ တတော ဇာတိမန္တတာပသံ အဒ္ဒသ ဗန္ဓုမတီနဂရံ နိဿာယ ကုမ္ဘဝတီနဒီတီရေ ဝိဟရန္တံ။ သော ‘‘အဟံ ဇာတိယာ ဝိသိဋ္ဌော, အညေဟိ ပရိဘုတ္တောဒကံ န ပရိဘုဉ္ဇာမီ’’တိ ဥပရိနဒိယာ ဝသတိ။ မဟာပုရိသော တဿ ဥပရိဘာဂေ ဝါသံ ကပ္ပေတွာ တဿ ဥဒကပရိဘောဂဝေလာယံ ဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိ။ တာပသော တံ ဥဒကေန ဝုယှမာနံ ဒိသွာ ‘‘ကေနိဒံ ခိတ္တ’’န္တိ ပဋိသောတံ ဂန္တွာ မဟာပုရိသံ ဒိသွာ ‘‘ကော ဧတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မာတင်္ဂစဏ္ဍာလော, အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘အပေဟိ, စဏ္ဍာလ, မာ ဥပရိနဒိယာ ဝသီ’’တိ။ မဟာပုရိသော ‘‘သာဓု, အာစရိယာ’’တိ ဟေဋ္ဌာနဒိယာ ဝသတိ, ပဋိသောတမ္ပိ ဒန္တကဋ္ဌံ တာပသဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆတိ။ တာပသော ပုန ဂန္တွာ ‘‘အပေဟိ, စဏ္ဍာလ, မာ ဟေဋ္ဌာနဒိယံ ဝသ, ဥပရိနဒိယာယေဝ ဝသာ’’တိ အာဟ။ မဟာပုရိသော ‘‘သာဓု, အာစရိယာ’’တိ တထာ အကာသိ, ပုနပိ တထေဝ အဟောသိ။ တာပသော ပုနပိ ‘‘တထာ ကရောတီ’’တိ ဒုဋ္ဌော မဟာပုရိသံ သပိ ‘‘သူရိယဿ တေ ဥဂ္ဂမနဝေလာယ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလတူ’’တိ။ မဟာပုရိသောပိ ‘‘သာဓု, အာစရိယ, အဟံ ပန သူရိယုဋ္ဌာနံ န ဒေမီ’’တိ ဝတွာ သူရိယုဋ္ဌာနံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၃။)

နိဝါရေသိ။ တတော ရတ္တိ န ဝိဘာယတိ, အန္ဓကာရော ဇာတော, ဘီတာ ဗန္ဓုမတီဝါသိနော တာပသဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ, အာစရိယ, အမှာကံ သောတ္ထိဘာဝေါ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ တေ ဟိ တံ ‘‘အရဟာ’’တိ မညန္တိ။ သော တေသံ သဗ္ဗမာစိက္ခိ။ တေ မဟာပုရိသံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘သူရိယံ, ဘန္တေ, မုဉ္စထာ’’တိ ယာစိံသု။ မဟာပုရိသော ‘‘ယဒိ တုမှာကံ အရဟာ အာဂန္တွာ မံ ခမာပေတိ, မုဉ္စာမီ’’တိ အာဟ။

မနုဿာ ဂန္တွာ တာပသံ အာဟံသု – ‘‘ဧဟိ, ဘန္တေ, မာတင်္ဂပဏ္ဍိတံ ခမာပေဟိ, မာ တုမှာကံ ကလဟကာရဏာ မယံ နဿိမှာ’’တိ။ သော ‘‘နာဟံ စဏ္ဍာလံ ခမာပေမီ’’တိ အာဟ။ မနုဿာ ‘‘အမှေ တွံ နာသေသီ’’တိ တံ ဟတ္ထပါဒေသု ဂဟေတွာ မဟာပုရိသဿ သန္တိကံ နေသုံ။ မဟာပုရိသော ‘‘မမ ပါဒမူလေ ကုစ္ဆိယာ နိပဇ္ဇိတွာ ခမာပေန္တေ ခမာမီ’’တိ အာဟ။ မနုဿာ ‘‘ဧဝံ ကရောဟီ’’တိ အာဟံသု။ တာပသော ‘‘နာဟံ စဏ္ဍာလံ ဝန္ဒာမီ’’တိ။ မနုဿာ ‘‘တဝ ဆန္ဒေန န ဝန္ဒိဿသီ’’တိ ဟတ္ထပါဒမဿုဂီဝါဒီသု ဂဟေတွာ မဟာပုရိသဿ ပါဒမူလေ သယာပေသုံ။ သော ‘‘ခမာမဟံ ဣမဿ, အပိစာဟံ တဿေဝါနုကမ္ပာယ သူရိယံ န မုဉ္စာမိ, သူရိယေ ဟိ ဥဂ္ဂတမတ္တေ မုဒ္ဓါ အဿ သတ္တဓာ ဖလိဿတီ’’တိ အာဟ။ မနုဿာ ‘‘ဣဒါနိ, ဘန္တေ, ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟံသု။ မဟာပုရိသော ‘‘တေန ဟိ ဣမံ ဂလပ္ပမာဏေ ဥဒကေ ဌပေတွာ မတ္တိကာပိဏ္ဍေနဿ သီသံ ပဋိစ္ဆာဒေထ, သူရိယရသ္မီဟိ ဖုဋ္ဌော မတ္တိကာပိဏ္ဍော သတ္တဓာ ဖလိဿတိ။ တသ္မိံ ဖလိတေ ဧသ အညတြ ဂစ္ဆတူ’’တိ အာဟ။ တေ တာပသံ ဟတ္ထပါဒါဒီသု ဂဟေတွာ တထာ အကံသု။ သူရိယေ မုဉ္စိတမတ္တေ မတ္တိကာပိဏ္ဍော သတ္တဓာ ဖလိတွာ ပတိ, တာပသော ဘီတော ပလာယိ။ မနုဿာ ဒိသွာ ‘‘ပဿထ, ဘော, သမဏဿ အာနုဘာဝ’’န္တိ ဒန္တကဋ္ဌပက္ခိပနမာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတွာ ‘‘နတ္ထိ ဤဒိသော သမဏော’’တိ တသ္မိံ ပသီဒိံသု။ တတော ပဘုတိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒယော ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာ မာတင်္ဂပဏ္ဍိတဿ ဥပဋ္ဌာနံ အဂမံသု။ သော ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ကာယဿ ဘေဒါ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘တဒမိနာပိ ဇာနာထ…ပေ… ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာ’’တိ။

၁၄၀-၁၄၁။ ဧဝံ ‘‘န ဇစ္စာ ဝသလော ဟောတိ, ကမ္မုနာ ဝသလော ဟောတီ’’တိ သာဓေတွာ ဣဒါနိ ‘‘န ဇစ္စာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော, ကမ္မုနာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဧတံ သာဓေတုံ အာဟ ‘‘အဇ္ဈာယကကုလေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၄။)

ဇာတာ …ပေ… ဒုဂ္ဂတျာ ဂရဟာယ ဝါ’’တိ။ တတ္ထ အဇ္ဈာယကကုလေ ဇာတာတိ မန္တဇ္ဈာယကေ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဇာတာ။ ‘‘အဇ္ဈာယကာကုဠေ ဇာတာ’’တိပိ ပါဌော။ မန္တာနံ အဇ္ဈာယကေ အနုပကုဋ္ဌေ စ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဇာတာတိ အတ္ထော။ မန္တာ ဗန္ဓဝါ ဧတေသန္တိ မန္တဗန္ဓဝါ။ ဝေဒဗန္ဓူ ဝေဒပဋိဿရဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ စ ပါပေသု ကမ္မေသု အဘိဏှမုပဒိဿရေတိ တေ ဧဝံ ကုလေ ဇာတာ မန္တဗန္ဓဝါ စ သမာနာပိ ယဒိ ပါဏာတိပါတာဒီသု ပါပကမ္မေသု ပုနပ္ပုနံ ဥပဒိဿန္တိ, အထ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဂါရယှာ သမ္ပရာယေ စ ဒုဂ္ဂတိ တေ ဧဝမုပဒိဿမာနာ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ မာတာပိတူဟိပိ ‘‘နယိမေ အမှာကံ ပုတ္တာ, ဒုဇ္ဇာတာ ဧတေ ကုလဿ အင်္ဂါရဘူတာ, နိက္ကဍ္ဎထ နေ’’တိ, ဗြာဟ္မဏေဟိပိ ‘‘ဂဟပတိကာ ဧတေ, န ဧတေ ဗြာဟ္မဏာ, မာ နေသံ သဒ္ဓယညထာလိပါကာဒီသု ပဝေသံ ဒေထ, မာ နေဟိ သဒ္ဓိံ သလ္လပထာ’’တိ, အညေဟိပိ မနုဿေဟိ ‘‘ပါပကမ္မန္တာ ဧတေ, န ဧတေ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဧဝံ ဂါရယှာ ဟောန္တိ။ သမ္ပရာယေ စ နေသံ ဒုဂ္ဂတိ နိရယာဒိဘေဒါ, ဒုဂ္ဂတိ ဧတေသံ ပရလောကေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သမ္ပရာယေ ဝါတိပိ ပါဌော။ ပရလောကေ ဧတေသံ ဒုက္ခဿ ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ, ဒုက္ခပ္ပတ္တိယေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ န နေ ဇာတိ နိဝါရေတိ, ဒုဂ္ဂတျာ ဂရဟာယ ဝါတိ သာ တထာ ဥက္ကဋ္ဌာပိ ယံ တွံ သာရတော ပစ္စေသိ, ဇာတိ ဧတေ ပါပကမ္မေသု ပဒိဿန္တေ ဗြာဟ္မဏေ ‘‘သမ္ပရာယေ စ ဒုဂ္ဂတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဒုဂ္ဂတိယာ ဝါ, ‘‘ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဂါရယှာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဂရဟာယ ဝါ န နိဝါရေတိ။

֍ * ၁၄၂။ ဧဝံ ဘဂဝါ အဇ္ဈာယကကုလေ ဇာတာနမ္ပိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဂါရယှာဒိကမ္မဝသေန ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပတိတဘာဝံ ဒီပေန္တော ဒုဂ္ဂတိဂမနေန စ သမ္ပရာယေ ဗြာဟ္မဏဇာတိယာ အဘာဝံ ဒီပေန္တော ‘‘န ဇစ္စာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော, ကမ္မုနာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဧတမ္ပိ အတ္ထံ သာဓေတွာ ဣဒါနိ ဒုဝိဓမ္ပိ အတ္ထံ နိဂမေန္တော အာဟ, ဧဝံ ဗြာဟ္မဏ –

‘‘န ဇစ္စာ ဝသလော ဟောတိ, န ဇစ္စာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော၊

ကမ္မုနာ ဝသလော ဟောတိ, ကမ္မုနာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။

သေသံ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဝိသေသတော ဝါ ဧတ္ထ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဝါတိအာဒီနံ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ယထာ ကောစိ နိက္ကုဇ္ဇိတံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၅။)

ဝါ ဥက္ကုဇ္ဇေယျ, ဧဝံ မံ ကမ္မဝိမုခံ ဇာတိဝါဒေ ပတိတံ ‘‘ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏဝသလဘာဝေါ ဟောတီ’’တိ ဒိဋ္ဌိတော ဝုဋ္ဌာပေန္တေန, ယထာ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝရေယျ, ဧဝံ ဇာတိဝါဒပဋိစ္ဆန္နံ ကမ္မဝါဒံ ဝိဝရန္တေန, ယထာ မူဠှဿ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယျ, ဧဝံ ဗြာဟ္မဏဝသလဘာဝဿ အသမ္ဘိန္နဥဇုမဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တေန, ယထာ အန္ဓကာရေ ဝါ တေလပဇ္ဇောတံ ဓာရေယျ, ဧဝံ မာတင်္ဂါဒိနိဒဿနပဇ္ဇောတဓာရဏေန မယှံ ဘောတာ ဂေါတမေန ဧတေဟိ ပရိယာယေဟိ ပကာသိတတ္တာ အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတောတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ မေတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ကရဏီယမတ္ထကုသလေနာတိ မေတ္တသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဟိမဝန္တပဿတော ကိရ ဒေဝတာဟိ ဥဗ္ဗာဠှာ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော သန္တိကံ သာဝတ္ထိံ အာဂစ္ဆိံသု။ တေသံ ဘဂဝါ ပရိတ္တတ္ထာယ ကမ္မဋ္ဌာနတ္ထာယ စ ဣမံ သုတ္တံ အဘာသိ။ အယံ တာဝ သင်္ခေပေါ။

အယံ ပန ဝိတ္ထာရော – ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ။ တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ နာနာဝေရဇ္ဇကာ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဝဿံ ဥပဂန္တုကာမာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမန္တိ။ တတြ သုဒံ ဘဂဝါ ရာဂစရိတာနံ သဝိညာဏကာဝိညာဏကဝသေန ဧကာဒသဝိဓံ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ, ဒေါသစရိတာနံ စတုဗ္ဗိဓံ မေတ္တာဒိကမ္မဋ္ဌာနံ, မောဟစရိတာနံ မရဏဿတိကမ္မဋ္ဌာနာဒီနိ, ဝိတက္ကစရိတာနံ အာနာပါနဿတိပထဝီကသိဏာဒီနိ, သဒ္ဓါစရိတာနံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနာဒီနိ, ဗုဒ္ဓိစရိတာနံ စတုဓာတုဝဝတ္ထနာဒီနီတိ ဣမိနာ နယေန စတုရာသီတိသဟဿပ္ပဘေဒစရိတာနုကူလာနိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ကထေတိ။

အထ ခေါ ပဉ္စမတ္တာနိ ဘိက္ခုသတာနိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ သပ္ပါယသေနာသနဉ္စ ဂေါစရဂါမဉ္စ ပရိယေသမာနာနိ အနုပုဗ္ဗေန

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၆။)

ဂန္တွာ ပစ္စန္တေ ဟိမဝန္တေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓံ နီလကာစမဏိသန္နိဘသိလာတလံ သီတလဃနစ္ဆာယနီလဝနသဏ္ဍမဏ္ဍိတံ မုတ္တာတလရဇတပဋ္ဋသဒိသဝါလုကာကိဏ္ဏဘူမိဘာဂံ သုစိသာတသီတလဇလာသယပရိဝါရိတံ ပဗ္ဗတမဒ္ဒသံသု။ အထ ခေါ တေ ဘိက္ခူ တတ္ထေကရတ္တိံ ဝသိတွာ ပဘာတာယ ရတ္တိယာ သရီရပရိကမ္မံ ကတွာ တဿ အဝိဒူရေ အညတရံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ ဂါမော ဃနနိဝေသသန္နိဝိဋ္ဌကုလသဟဿယုတ္တော, မနုဿာ စေတ္ထ သဒ္ဓါ ပသန္နာ, တေ ပစ္စန္တေ ပဗ္ဗဇိတဒဿနဿ ဒုလ္လဘတာယ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဧဝ ပီတိသောမနဿဇာတာ ဟုတွာ တေ ဘိက္ခူ ဘောဇေတွာ ‘‘ဣဓေဝ, ဘန္တေ, တေမာသံ ဝသထာ’’တိ ယာစိတွာ ပဉ္စပဓာနကုဋိသတာနိ ကာရာပေတွာ တတ္ထ မဉ္စပီဌပါနီယပရိဘောဇနီယဃဋာဒီနိ သဗ္ဗူပကရဏာနိ ပဋိယာဒေသုံ။

ဘိက္ခူ ဒုတိယဒိဝသေ အညံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ တတ္ထာပိ မနုဿာ တထေဝ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ဝဿာဝါသံ ယာစိံသု။ ဘိက္ခူ ‘‘အသတိ အန္တရာယေ’’တိ အဓိဝါသေတွာ တံ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသိတွာ သဗ္ဗရတ္တိန္ဒိဝံ အာရဒ္ဓဝီရိယာ ဟုတွာ ယာမဂဏ္ဍိကံ ကောဋ္ဋေတွာ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလာ ဝိဟရန္တာ ရုက္ခမူလာနိ ဥပဂန္တွာ နိသီဒိံသု။ သီလဝန္တာနံ ဘိက္ခူနံ တေဇေန ဝိဟတတေဇာ ရုက္ခဒေဝတာ အတ္တနော အတ္တနော ဝိမာနာ ဩရုယှ ဒါရကေ ဂဟေတွာ ဣတော စိတော စ ဝိစရန္တိ။ သေယျထာပိ နာမ ရာဇူဟိ ဝါ ရာဇမဟာမတ္တေဟိ ဝါ ဂါမကာဝါသံ ဂတေဟိ ဂါမဝါသီနံ ဃရေသု ဩကာသေ ဂဟိတေ ဃရမာနုသကာ ဃရာ နိက္ခမိတွာ အညတြ ဝသန္တာ ‘‘ကဒါ နု ခေါ ဂမိဿန္တီ’’တိ ဒူရတော ဩလောကေန္တိ၊ ဧဝမေဝ ဒေဝတာ အတ္တနော အတ္တနော ဝိမာနာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဣတော စိတော စ ဝိစရန္တိယော ဒူရတောဝ ဩလောကေန္တိ – ‘‘ကဒါ နု ခေါ ဘဒန္တာ ဂမိဿန္တီ’’တိ။ တတော ဧဝံ သမစိန္တေသုံ ‘‘ပဌမဝဿူပဂတာ ဘိက္ခူ အဝဿံ တေမာသံ ဝသိဿန္တိ။ မယံ ပန တာဝ စိရံ ဒါရကေ ဂဟေတွာ ဩက္ကမ္မ ဝသိတုံ န သက္ခိဿာမ။ ဟန္ဒ မယံ ဘိက္ခူနံ ဘယာနကံ အာရမ္မဏံ ဒဿေမာ’’တိ။ တာ ရတ္တိံ ဘိက္ခူနံ သမဏဓမ္မကရဏဝေလာယ ဘိံသနကာနိ ယက္ခရူပါနိ နိမ္မိနိတွာ ပုရတော ပုရတော တိဋ္ဌန္တိ, ဘေရဝသဒ္ဒဉ္စ ကရောန္တိ။ ဘိက္ခူနံ တာနိ ရူပါနိ ပဿန္တာနံ တဉ္စ သဒ္ဒံ သုဏန္တာနံ ဟဒယံ ဖန္ဒိ, ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ စ အဟေသုံ ဥပ္ပဏ္ဍုပဏ္ဍုကဇာတာ။ တေန တေ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ကာတုံ နာသက္ခိံသု။ တေသံ အနေကဂ္ဂစိတ္တာနံ ဘယေန စ ပုနပ္ပုနံ သံဝိဂ္ဂါနံ သတိ သမ္မုဿိ။ တတော နေသံ မုဋ္ဌဿတီနံ ဒုဂ္ဂန္ဓာနိ အာရမ္မဏာနိ ပယောဇေသုံ။ တေသံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၇။)

တေန ဒုဂ္ဂန္ဓေန နိမ္မထိယမာနမိဝ မတ္ထလုင်္ဂံ အဟောသိ, ဗာဠှာ သီသဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု, န စ တံ ပဝတ္တိံ အညမညဿ အာရောစေသုံ။

အထေကဒိဝသံ သံဃတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာနကာလေ သဗ္ဗေသု သန္နိပတိတေသု သံဃတ္ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘တုမှာကံ, အာဝုသော, ဣမံ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိဋ္ဌာနံ ကတိပါဟံ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓေါ ဆဝိဝဏ္ဏော အဟောသိ ပရိယောဒါတော, ဝိပ္ပသန္နာနိ စ ဣန္ဒြိယာနိ ဧတရဟိ ပနတ္ထ ကိသာ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ ဥပ္ပဏ္ဍုပဏ္ဍုကဇာတာ, ကိံ ဝေါ ဣဓ အသပ္ပါယ’’န္တိ? တတော ဧကော ဘိက္ခု အာဟ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ရတ္တိံ ဤဒိသဉ္စ ဤဒိသဉ္စ ဘေရဝါရမ္မဏံ ပဿာမိ စ သုဏာမိ စ, ဤဒိသဉ္စ ဂန္ဓံ ဃာယာမိ, တေန မေ စိတ္တံ န သမာဓိယတီ’’တိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန သဗ္ဗေ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ သံဃတ္ထေရော အာဟ – ‘‘ဘဂဝတာ အာဝုသော ဒွေ ဝဿူပနာယိကာ ပညတ္တာ, အမှာကဉ္စ ဣဒံ သေနာသနံ အသပ္ပါယံ, အာယာမာဝုသော ဘဂဝတော သန္တိကံ, ဂန္တွာ အညံ သပ္ပါယံ သေနာသနံ ပုစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘သာဓု ဘန္တေ’’တိ တေ ဘိက္ခူ ထေရဿ ပဋိဿုဏိတွာ သဗ္ဗေ သေနာသနံ သံသာမေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အနုပလိတ္တတ္တာ ကုလေသု ကဉ္စိ အနာမန္တေတွာ ဧဝ ယေန သာဝတ္ထိ တေန စာရိကံ ပက္ကမိံသု။ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမိံသု။

ဘဂဝါ တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အန္တောဝဿံ စာရိကာ စရိတဗ္ဗာတိ မယာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, ကိဿ တုမှေ စာရိကံ စရထာ’’တိ။ တေ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ အာဝဇ္ဇေန္တော သကလဇမ္ဗုဒီပေ အန္တမသော စတုပ္ပါဒပီဌကဋ္ဌာနမတ္တမ္ပိ တေသံ သပ္ပါယံ သေနာသနံ နာဒ္ဒသ။ အထ တေ ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, တုမှာကံ အညံ သပ္ပါယံ သေနာသနံ အတ္ထိ, တတ္ထေဝ တုမှေ ဝိဟရန္တာ အာသဝက္ခယံ ပါပုဏေယျာထ။ ဂစ္ဆထ, ဘိက္ခဝေ, တမေဝ သေနာသနံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရထ။ သစေ ပန ဒေဝတာဟိ အဘယံ ဣစ္ဆထ, ဣမံ ပရိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှထ, ဧတဉှိ ဝေါ ပရိတ္တဉ္စ ကမ္မဋ္ဌာနဉ္စ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။

အပရေ ပနာဟု – ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘိက္ခဝေ, တမေဝ သေနာသနံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရထာ’’တိ ဣဒဉ္စ ဝတွာ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘အပိစ ခေါ အာရညကေန ပရိဟရဏံ ဉာတဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ – သာယံပါတံ ကရဏဝသေန ဒွေ မေတ္တာ, ဒွေ ပရိတ္တာ, ဒွေ အသုဘာ, ဒွေ မရဏဿတီ အဋ္ဌ မဟာသံဝေဂဝတ္ထုသမာဝဇ္ဇနဉ္စ။ အဋ္ဌ မဟာသံဝေဂဝတ္ထူနိ နာမ ဇာတိ ဇရာ ဗျာဓိ မရဏံ စတ္တာရိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၈။)

အပါယဒုက္ခာနီတိ။ အထ ဝါ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ စတ္တာရိ, အပါယဒုက္ခံ ပဉ္စမံ, အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကံ ဒုက္ခ’’န္တိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပရိဟရဏံ အာစိက္ခိတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ မေတ္တတ္ထဉ္စ ပရိတ္တတ္ထဉ္စ ဝိပဿနာပါဒကဈာနတ္ထဉ္စ ဣမံ သုတ္တံ အဘာသီတိ။

֍ * ၁၄၃။ တတ္ထ ကရဏီယမတ္ထကုသလေနာတိ ဣမိဿာ ပဌမဂါထာယ တာဝ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ – ကရဏီယန္တိ ကာတဗ္ဗံ, ကရဏာရဟန္တိ အတ္ထော။ အတ္ထောတိ ပဋိပဒါ, ယံ ဝါ ကိဉ္စိ အတ္တနော ဟိတံ, တံ သဗ္ဗံ အရဏီယတော အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ, အရဏီယတော နာမ ဥပဂန္တဗ္ဗတော။ အတ္ထေ ကုသလေန အတ္ထကုသလေန, အတ္ထဆေကေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယန္တိ အနိယမိတပစ္စတ္တံ။ န္တိ နိယမိတဥပယောဂံ။ ဥဘယမ္ပိ ဝါ ယံ တန္တိ ပစ္စတ္တဝစနံ။ သန္တံ ပဒန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ တတ္ထ လက္ခဏတော သန္တံ, ပတ္တဗ္ဗတော ပဒံ, နိဗ္ဗာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဘိသမေစ္စာတိ အဘိသမာဂန္တွာ။ သက္ကောတီတိ သက္ကော, သမတ္ထော ပဋိဗလောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဇူတိ အဇ္ဇဝယုတ္တော။ သုဋ္ဌု ဥဇူတိ သုဟုဇု။ သုခံ ဝစော အသ္မိန္တိ သုဝစော။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ မုဒူတိ မဒ္ဒဝယုတ္တော။ န အတိမာနီတိ အနတိမာနီ။

အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ကရဏီယမတ္ထကုသလေန ယန္တ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စာတိ။ ဧတ္ထ တာဝ အတ္ထိ ကရဏီယံ, အတ္ထိ အကရဏီယံ။ တတ္ထ သင်္ခေပတော သိက္ခတ္တယံ ကရဏီယံ, သီလဝိပတ္တိ, ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိ, အာစာရဝိပတ္တိ, အာဇီဝဝိပတ္တီတိ ဧဝမာဒိ အကရဏီယံ။ တထာ အတ္ထိ အတ္ထကုသလော, အတ္ထိ အနတ္ထကုသလော။

တတ္ထ ယော ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ န အတ္တာနံ သမ္မာ ပယောဇေတိ, ခဏ္ဍသီလော ဟောတိ, ဧကဝီသတိဝိဓံ အနေသနံ နိဿာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ။ သေယျထိဒံ – ဝေဠုဒါနံ, ပတ္တဒါနံ, ပုပ္ဖဒါနံ, ဖလဒါနံ, ဒန္တကဋ္ဌဒါနံ, မုခေါဒကဒါနံ, သိနာနဒါနံ, စုဏ္ဏဒါနံ, မတ္တိကာဒါနံ, စာဋုကမျတံ, မုဂ္ဂသူပျတံ, ပါရိဘဋုတံ, ဇင်္ဃပေသနိယံ, ဝေဇ္ဇကမ္မံ, ဒူတကမ္မံ, ပဟိဏဂမနံ, ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍဒါနာနုပ္ပဒါနံ, ဝတ္ထုဝိဇ္ဇံ, နက္ခတ္တဝိဇ္ဇံ, အင်္ဂဝိဇ္ဇန္တိ။ ဆဗ္ဗိဓေ စ အဂေါစရေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၇၉။)

စရတိ။ သေယျထိဒံ – ဝေသိယဂေါစရေ ဝိဓဝါထုလ္လကုမာရိကပဏ္ဍကဘိက္ခုနိပါနာဂါရဂေါစရေတိ။ သံသဋ္ဌော စ ဝိဟရတိ ရာဇူဟိ ရာဇမဟာမတ္တေဟိ တိတ္ထိယေဟိ တိတ္ထိယသာဝကေဟိ အနနုလောမိကေန ဂိဟိသံသဂ္ဂေန။ ယာနိ ဝါ ပန တာနိ ကုလာနိ အသဒ္ဓါနိ အပ္ပသန္နာနိ အနောပါနဘူတာနိ အက္ကောသကပရိဘာသကာနိ အနတ္ထကာမာနိ အဟိတအဖာသုကအယောဂက္ခေမကာမာနိ ဘိက္ခူနံ…ပေ… ဥပါသိကာနံ, တထာရူပါနိ ကုလာနိ သေဝတိ ဘဇတိ ပယိရုပါသတိ။ အယံ အနတ္ထကုသလော။

ယော ပန ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တာနံ သမ္မာ ပယောဇေတိ, အနေသနံ ပဟာယ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ ပတိဋ္ဌာတုကာမော သဒ္ဓါသီသေန ပါတိမောက္ခသံဝရံ, သတိသီသေန ဣန္ဒြိယသံဝရံ, ဝီရိယသီသေန အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိံ, ပညာသီသေန ပစ္စယပဋိသေဝနံ ပူရေတိ အယံ အတ္ထကုသလော။

ယော ဝါ သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓသောဓနဝသေန ပါတိမောက္ခသံဝရံ, ဆဒွါရေ ဃဋ္ဋိတာရမ္မဏေသု အဘိဇ္ဈာဒီနံ အနုပ္ပတ္တိဝသေန ဣန္ဒြိယသံဝရံ, အနေသနပရိဝဇ္ဇနဝသေန ဝိညုပသတ္ထဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကဝဏ္ဏိတပစ္စယပဋိသေဝနေန စ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိံ, ယထာဝုတ္တပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ပစ္စယပဋိသေဝနံ, စတုဣရိယာပထပရိဝတ္တနေ သာတ္ထကာဒီနံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန သမ္ပဇညဉ္စ သောဓေတိ, အယမ္ပိ အတ္ထကုသလော။

ယော ဝါ ယထာ ဦသောဒကံ ပဋိစ္စ သံကိလိဋ္ဌံ ဝတ္ထံ ပရိယောဒါယတိ, ဆာရိကံ ပဋိစ္စ အာဒါသော, ဥက္ကာမုခံ ပဋိစ္စ ဇာတရူပံ, တထာ ဉာဏံ ပဋိစ္စ သီလံ ဝေါဒါယတီတိ ဉတွာ ဉာဏောဒကေန ဓောဝန္တော သီလံ ပရိယောဒါပေတိ။ ယထာ စ ကိကီ သကုဏိကာ အဏ္ဍံ, စမရီမိဂေါ ဝါလဓိံ, ဧကပုတ္တိကာ နာရီ ပိယံ ဧကပုတ္တကံ, ဧကနယနော ပုရိသော တံ ဧကနယနံ ရက္ခတိ, တထာ အတိဝိယ အပ္ပမတ္တော အတ္တနော သီလက္ခန္ဓံ ရက္ခတိ, သာယံပါတံ ပစ္စဝေက္ခမာနော အဏုမတ္တမ္ပိ ဝဇ္ဇံ န ပဿတိ, အယမ္ပိ အတ္ထကုသလော။

ယော ဝါ ပန အဝိပ္ပဋိသာရကရသီလေ ပတိဋ္ဌာယ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနပဋိပဒံ ပဂ္ဂဏှာတိ, တံ ပဂ္ဂဟေတွာ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောတိ, ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ, အယမ္ပိ အတ္ထကုသလော။ ယော ဝါ ပန

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၀။)

သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ, အယံ အတ္ထကုသလာနံ အဂ္ဂေါ။

တတ္ထ ယေ ဣမေ ယာဝ အဝိပ္ပဋိသာရကရသီလေ ပတိဋ္ဌာနေန, ယာဝ ဝါ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနပဋိပဒါယ ပဂ္ဂဟဏေန မဂ္ဂဖလေန ဝဏ္ဏိတာ အတ္ထကုသလာ, တေ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အတ္ထကုသလာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တထာဝိဓာ စ တေ ဘိက္ခူ။ တေန ဘဂဝါ တေ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဧကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ‘‘ကရဏီယမတ္ထကုသလေနာ’’တိ အာဟ။

တတော ‘‘ကိံ ကရဏီယ’’န္တိ တေသံ သဉ္ဇာတကင်္ခါနံ အာဟ ‘‘ယန္တ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စာ’’တိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – တံ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓေဟိ ဝဏ္ဏိတံ သန္တံ နိဗ္ဗာနပဒံ ပဋိဝေဓဝသေန အဘိသမေစ္စ ဝိဟရိတုကာမေန ယံ ကရဏီယန္တိ။ ဧတ္ထ စ ယန္တိ ဣမဿ ဂါထာပါဒဿ အာဒိတော ဝုတ္တမေဝ ကရဏီယန္တိ။ အဓိကာရတော အနုဝတ္တတိ တံ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စာတိ။ အယံ ပန ယသ္မာ သာဝသေသပါဌော အတ္ထော, တသ္မာ ‘‘ဝိဟရိတုကာမေနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အထ ဝါ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စာတိ အနုဿဝါဒိဝသေန လောကိယပညာယ နိဗ္ဗာနပဒံ သန္တန္တိ ဉတွာ တံ အဓိဂန္တုကာမေန ယန္တံ ကရဏီယန္တိ အဓိကာရတော အနုဝတ္တတိ, တံ ကရဏီယမတ္ထကုသလေနာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ‘‘ကရဏီယမတ္ထကုသလေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိ’’န္တိ စိန္တေန္တာနံ အာဟ ‘‘ယန္တ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စာ’’တိ။ တဿေဝံ အဓိပ္ပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော – လောကိယပညာယ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စ ယံ ကရဏီယံ, တန္တိ။ ယံ ကာတဗ္ဗံ, တံ ကရဏီယံ, ကရဏာရဟမေဝ တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကိံ ပန တန္တိ? ကိမညံ သိယာ အညတြ တဒဓိဂမူပါယတော။ ကာမဉ္စေတံ ကရဏာရဟတ္ထေန သိက္ခတ္တယဒီပကေန အာဒိပဒေနေဝ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ အဝေါစုမှာ ‘‘အတ္ထိ ကရဏီယံ အတ္ထိ အကရဏီယံ။ တတ္ထ သင်္ခေပတော သိက္ခတ္တယံ ကရဏီယ’’န္တိ။ အတိသင်္ခေပဒေသိတတ္တာ ပန တေသံ ဘိက္ခူနံ ကေဟိစိ ဝိညာတံ, ကေဟိစိ န ဝိညာတံ။ တတော ယေဟိ န ဝိညာတံ, တေသံ ဝိညာပနတ္ထံ ယံ ဝိသေသတော အာရညကေန ဘိက္ခုနာ ကာတဗ္ဗံ, တံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၁။)

ဝိတ္ထာရေန္တော ‘‘သက္ကော ဥဇူ စ သုဟုဇူ စ, သုဝစော စဿ မုဒု အနတိမာနီ’’တိ ဣမံ တာဝ ဥပဍ္ဎဂါထံ အာဟ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စ ဝိဟရိတုကာမော လောကိယပညာယ ဝါ တံ အဘိသမေစ္စ တဒဓိဂမာယ ပဋိပဇ္ဇမာနော အာရညကော ဘိက္ခု ဒုတိယစတုတ္ထပဓာနိယင်္ဂသမန္နာဂမေန ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခော ဟုတွာ သစ္စပဋိဝေဓာယ ပဋိပဇ္ဇိတုံ သက္ကော အဿ, တထာ ကသိဏပရိကမ္မဝတ္တသမာဒါနာဒီသု, အတ္တနော ပတ္တစီဝရပဋိသင်္ခရဏာဒီသု စ ယာနိ တာနိ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥစ္စာဝစာနိ ကိံ ကရဏီယာနိ, တေသု အညေသု စ ဧဝရူပေသု သက္ကော အဿ ဒက္ခော အနလသော သမတ္ထော။ သက္ကော ဟောန္တောပိ စ တတိယပဓာနိယင်္ဂသမန္နာဂမေန ဥဇု အဿ။ ဥဇု ဟောန္တောပိ စ သကိံ ဥဇုဘာဝေန သန္တောသံ အနာပဇ္ဇိတွာ ယာဝဇီဝံ ပုနပ္ပုနံ အသိထိလကရဏေန သုဋ္ဌုတရံ ဥဇု အဿ။ အသဌတာယ ဝါ ဥဇု, အမာယာဝိတာယ သုဟုဇု။ ကာယဝစီဝင်္ကပ္ပဟာနေန ဝါ ဥဇု, မနောဝင်္ကပ္ပဟာနေန သုဟုဇု။ အသန္တဂုဏဿ ဝါ အနာဝိကရဏေန ဥဇု, အသန္တဂုဏေန ဥပ္ပန္နဿ လာဘဿ အနဓိဝါသနေန သုဟုဇု။ ဧဝံ အာရမ္မဏလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေဟိ ပုရိမဒွယတတိယသိက္ခာဟိ ပယောဂါသယသုဒ္ဓီဟိ စ ဥဇု စ သုဟုဇု စ အဿ။

န ကေဝလဉ္စ ဥဇု စ သုဟုဇု စ, အပိစ ပန သုဗ္ဗစော စ အဿ။ ယော ဟိ ပုဂ္ဂလော ‘‘ဣဒံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တော ‘‘ကိံ တေ ဒိဋ္ဌံ, ကိံ တေ သုတံ, ကော မေ ဟုတွာ ဝဒသိ, ကိံ ဥပဇ္ဈာယော အာစရိယော သန္ဒိဋ္ဌော သမ္ဘတ္တော ဝါ’’တိ ဝဒတိ, တုဏှီဘာဝေန ဝါ တံ ဝိဟေဌေတိ, သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝါ န တထာ ကရောတိ, သော ဝိသေသာဓိဂမဿ ဒူရေ ဟောတိ။ ယော ပန ဩဝဒိယမာနော ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, သုဋ္ဌု ဝုတ္တံ, အတ္တနော ဝဇ္ဇံ နာမ ဒုဒ္ဒသံ ဟောတိ, ပုနပိ မံ ဧဝရူပံ ဒိသွာ ဝဒေယျာထ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, စိရဿံ မေ တုမှာကံ သန္တိကာ ဩဝါဒေါ လဒ္ဓေါ’’တိ ဝဒတိ, ယထာနုသိဋ္ဌဉ္စ ပဋိပဇ္ဇတိ, သော ဝိသေသာဓိဂမဿ အဝိဒူရေ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝံ ပရဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ကရောန္တော သုဗ္ဗစော စ အဿ။

ယထာ စ သုဝစော, ဧဝံ မုဒု အဿ။ မုဒူတိ ဂဟဋ္ဌေဟိ ဒူတဂမနပ္ပဟိဏဂမနာဒီသု နိယုဉ္ဇိယမာနော တတ္ထ မုဒုဘာဝံ အကတွာ ထဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဝတ္တပဋိပတ္တိယံ သကလဗြဟ္မစရိယေ စ မုဒု အဿ သုပရိကမ္မကတသုဝဏ္ဏံ ဝိယ တတ္ထ တတ္ထ ဝိနိယောဂက္ခမော။ အထ ဝါ မုဒူတိ အဘာကုဋိကော ဥတ္တာနမုခေါ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၂။)

သုခသမ္ဘာသော ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိ သုတိတ္ထံ ဝိယ သုခါဝဂါဟော အဿ။ န ကေဝလဉ္စ မုဒု, အပိစ ပန အနတိမာနီ အဿ, ဇာတိဂေါတ္တာဒီဟိ အတိမာနဝတ္ထူဟိ ပရေ နာတိမညေယျ, သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဝိယ စဏ္ဍာလကုမာရကသမေန စေတသာ ဝိဟရေယျာတိ။

֍ * ၁၄၄။ ဧဝံ ဘဂဝါ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စ ဝိဟရိတုကာမဿ တဒဓိဂမာယ ဝါ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ ဝိသေသတော အာရညကဿ ဘိက္ခုနော ဧကစ္စံ ကရဏီယံ ဝတွာ ပုန တတုတ္တရိပိ ဝတ္တုကာမော ‘‘သန္တုဿကော စာ’’တိ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။

တတ္ထ ‘‘သန္တုဋ္ဌီ စ ကတညုတာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေန ဒွါဒသဝိဓေန သန္တောသေန သန္တုဿတီတိ သန္တုဿကော။ အထ ဝါ တုဿတီတိ တုဿကော, သကေန တုဿကော, သန္တေန တုဿကော, သမေန တုဿကောတိ သန္တုဿကော။ တတ္ထ သကံ နာမ ‘‘ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ နိဿာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၃) ဧဝံ ဥပသမ္ပဒမာဠကေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ အတ္တနာ စ သမ္ပဋိစ္ဆိတံ စတုပစ္စယဇာတံ။ တေန သုန္ဒရေန ဝါ အသုန္ဒရေန ဝါ သက္ကစ္စံ ဝါ အသက္ကစ္စံ ဝါ ဒိန္နေန ပဋိဂ္ဂဟဏကာလေ ပရိဘောဂကာလေ စ ဝိကာရမဒဿေတွာ ယာပေန္တော ‘‘သကေန တုဿကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သန္တံ နာမ ယံ လဒ္ဓံ ဟောတိ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနံ, တေန သန္တေနေဝ တုဿန္တော တတော ပရံ န ပတ္ထေန္တော အတြိစ္ဆတံ ပဇဟန္တော ‘‘သန္တေန တုဿကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမံ နာမ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု အနုနယပဋိဃပ္ပဟာနံ။ တေန သမေန သဗ္ဗာရမ္မဏေသု တုဿန္တော ‘‘သမေန တုဿကော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သုခေန ဘရီယတီတိ သုဘရော, သုပေါသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု သာလိမံသောဒနာဒီနံ ပတ္တေ ပူရေတွာ ဒိန္နေပိ ဒုမ္မုခဘာဝံ အနတ္တမနဘာဝမေဝ စ ဒဿေတိ, တေသံ ဝါ သမ္မုခါဝ တံ ပိဏ္ဍပါတံ ‘‘ကိံ တုမှေဟိ ဒိန္န’’န္တိ အပသာဒေန္တော သာမဏေရဂဟဋ္ဌာဒီနံ ဒေတိ, ဧသ ဒုဗ္ဘရော။ ဧတံ ဒိသွာ မနုဿာ ဒူရတောဝ ပရိဝဇ္ဇေန္တိ ‘‘ဒုဗ္ဘရော ဘိက္ခု န သက္ကာ ပေါသိတု’’န္တိ။ ယော ပန ယံကိဉ္စိ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ လဘိတွာ အတ္တမနော ဝိပ္ပသန္နမုခေါ ဟုတွာ ယာပေတိ, ဧသ သုဘရော။ ဧတံ ဒိသွာ မနုဿာ အတိဝိယ ဝိဿတ္ထာ ဟောန္တိ – ‘‘အမှာကံ ဘဒန္တော သုဘရော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၃။)

ထောကထောကေနပိ တုဿတိ, မယမေဝ နံ ပေါသေဿာမာ’’တိ ပဋိညံ ကတွာ ပေါသေန္တိ။ ဧဝရူပေါ ဣဓ သုဘရောတိ အဓိပ္ပေတော။

အပ္ပံ ကိစ္စမဿာတိ အပ္ပကိစ္စော, န ကမ္မာရာမတာဘဿာရာမတာသင်္ဂဏိကာရာမတာဒိအနေကကိစ္စဗျာဝဋော။ အထ ဝါ သကလဝိဟာရေ နဝကမ္မသံဃဘောဂသာမဏေရအာရာမိကဝေါသာသနာဒိကိစ္စဝိရဟိတော, အတ္တနော ကေသနခစ္ဆေဒနပတ္တစီဝရပရိကမ္မာဒိံ ကတွာ သမဏဓမ္မကိစ္စပရော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သလ္လဟုကာ ဝုတ္တိ အဿာတိ သလ္လဟုကဝုတ္တိ။ ယထာ ဧကစ္စော ဗဟုဘဏ္ဍော ဘိက္ခု ဒိသာပက္ကမနကာလေ ဗဟုံ ပတ္တစီဝရပစ္စတ္ထရဏတေလဂုဠာဒိံ မဟာဇနေန သီသဘာရကဋိဘာရာဒီဟိ ဥစ္စာရာပေတွာ ပက္ကမတိ, ဧဝံ အဟုတွာ ယော အပ္ပပရိက္ခာရော ဟောတိ, ပတ္တစီဝရာဒိအဋ္ဌသမဏပရိက္ခာရမတ္တမေဝ ပရိဟရတိ, ဒိသာပက္ကမနကာလေ ပက္ခီ သကုဏော ဝိယ သမာဒါယေဝ ပက္ကမတိ, ဧဝရူပေါ ဣဓ သလ္လဟုကဝုတ္တီတိ အဓိပ္ပေတော။ သန္တာနိ ဣန္ဒြိယာနိ အဿာတိ သန္တိန္ဒြိယော, ဣဋ္ဌာရမ္မဏာဒီသု ရာဂါဒိဝသေန အနုဒ္ဓတိန္ဒြိယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိပကောတိ ဝိညူ ဝိဘာဝီ ပညဝါ, သီလာနုရက္ခဏပညာယ စီဝရာဒိဝိစာရဏပညာယ အာဝါသာဒိသတ္တသပ္ပါယပရိဇာနနပညာယ စ သမန္နာဂတောတိ အဓိပ္ပါယော။

န ပဂဗ္ဘောတိ အပ္ပဂဗ္ဘော, အဋ္ဌဋ္ဌာနေန ကာယပါဂဗ္ဘိယေန, စတုဋ္ဌာနေန ဝစီပါဂဗ္ဘိယေန, အနေကဋ္ဌာနေန မနောပါဂဗ္ဘိယေန စ ဝိရဟိတောတိ အတ္ထော။

အဋ္ဌဋ္ဌာနံ ကာယပါဂဗ္ဘိယံ (မဟာနိ။ ၈၇) နာမ သံဃဂဏပုဂ္ဂလဘောဇနသာလာဇန္တာဃရနှာနတိတ္ထဘိက္ခာစာရမဂ္ဂအန္တရဃရပဝေသနေသု ကာယေန အပ္ပတိရူပကရဏံ။ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော သံဃမဇ္ဈေ ပလ္လတ္ထိကာယ ဝါ နိသီဒတိ, ပါဒေ ပါဒမောဒဟိတွာ ဝါတိ ဧဝမာဒိ, တထာ ဂဏမဇ္ဈေ, ဂဏမဇ္ဈေတိ စတုပရိသသန္နိပါတေ, တထာ ဝုဍ္ဎတရေ ပုဂ္ဂလေ။ ဘောဇနသာလာယံ ပန ဝုဍ္ဎာနံ အာသနံ န ဒေတိ, နဝါနံ အာသနံ ပဋိဗာဟတိ, တထာ ဇန္တာဃရေ။ ဝုဍ္ဎေ စေတ္ထ အနာပုစ္ဆာ အဂ္ဂိဇာလနာဒီနိ ကရောတိ။ နှာနတိတ္ထေ စ ယဒိဒံ ‘‘ဒဟရော ဝုဍ္ဎောတိ ပမာဏံ အကတွာ အာဂတပဋိပါဋိယာ နှာယိတဗ္ဗ’’န္တိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၄။)

ဝုတ္တံ, တမ္ပိ အနာဒိယန္တော ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ ဥဒကံ ဩတရိတွာ ဝုဍ္ဎေ စ နဝေ စ ဗာဓေတိ။ ဘိက္ခာစာရမဂ္ဂေ ပန အဂ္ဂါသနအဂ္ဂေါဒကအဂ္ဂပိဏ္ဍတ္ထံ ဝုဍ္ဎာနံ ပုရတော ပုရတော ယာတိ ဗာဟာယ ဗာဟံ ပဟရန္တော, အန္တရဃရပ္ပဝေသနေ ဝုဍ္ဎာနံ ပဌမတရံ ပဝိသတိ, ဒဟရေဟိ ကာယကီဠနံ ကရောတီတိ ဧဝမာဒိ။

စတုဋ္ဌာနံ ဝစီပါဂဗ္ဘိယံ နာမ သံဃဂဏပုဂ္ဂလအန္တရဃရေသု အပ္ပတိရူပဝါစာနိစ္ဆာရဏံ။ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော သံဃမဇ္ဈေ အနာပုစ္ဆာ ဓမ္မံ ဘာသတိ, တထာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဂဏေ ဝုဍ္ဎတရေ ပုဂ္ဂလေ စ။ တတ္ထ မနုဿေဟိ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝုဍ္ဎတရံ အနာပုစ္ဆာ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ အန္တရဃရေ ပန ‘‘ဣတ္ထန္နာမေ ကိံ အတ္ထိ, ကိံ ယာဂု ဥဒါဟု ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ, ကိံ မေ ဒဿသိ, ကိမဇ္ဇ ခါဒိဿာမိ, ကိံ ဘုဉ္ဇိဿာမိ, ကိံ ပိဝိဿာမီ’’တိ ဧဒမာဒိံ ဘာသတိ။

အနေကဋ္ဌာနံ မနောပါဂဗ္ဘိယံ နာမ တေသု တေသု ဌာနေသု ကာယဝါစာဟိ အဇ္ဈာစာရံ အနာပဇ္ဇိတွာပိ မနသာ ဧဝ ကာမဝိတက္ကာဒိနာနပ္ပကာရအပ္ပတိရူပဝိတက္ကနံ။

ကုလေသွနနုဂိဒ္ဓေါတိ ယာနိ ကုလာနိ ဥပသင်္ကမတိ, တေသု ပစ္စယတဏှာယ ဝါ အနနုလောမိယဂိဟိသံသဂ္ဂဝသေန ဝါ အနနုဂိဒ္ဓေါ, န သဟသောကီ, န သဟနန္ဒီ, န သုခိတေသု သုခိတော, န ဒုက္ခိတေသု ဒုက္ခိတော, န ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု အတ္တနာ ဝါ ယောဂမာပဇ္ဇိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိဿာ စ ဂါထာယ ယံ ‘‘သုဝစော စဿာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘အဿာ’’တိ ဝစနံ, တံ သဗ္ဗပဒေဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘သန္တုဿကော စ အဿ, သုဘရော စ အဿာ’’တိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

֍ * ၁၄၅။ ဧဝံ ဘဂဝါ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စ ဝိဟရိတုကာမဿ တဒဓိဂမာယ ဝါ ပဋိပဇ္ဇိတုကာမဿ ဝိသေသတော အာရညကဿ ဘိက္ခုနော တတုတ္တရိပိ ကရဏီယံ အာစိက္ခိတွာ ဣဒါနိ အကရဏီယမ္ပိ အာစိက္ခိတုကာမော ‘‘န စ ခုဒ္ဒမာစရေ ကိဉ္စိ, ယေန ဝိညူ ပရေ ဥပဝဒေယျု’’န္တိ ဣမံ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ဧဝမိမံ ကရဏီယံ ကရောန္တော ယံ တံ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတံ ခုဒ္ဒံ လာမကန္တိ ဝုစ္စတိ, တံ န စ ခုဒ္ဒံ သမာစရေ။ အသမာစရန္တော စ န ကေဝလံ ဩဠာရိကံ, ကိံ ပန ကိဉ္စိ န သမာစရေ, အပ္ပမတ္တကံ အဏုမတ္တမ္ပိ န သမာစရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၅။)

တတော တဿ သမာစာရေ သန္ဒိဋ္ဌိကမေဝါဒီနဝံ ဒဿေတိ ‘‘ယေန ဝိညူ ပရေ ဥပဝဒေယျု’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ အဝိညူ ပရေ အပ္ပမာဏံ။ တေ ဟိ အနဝဇ္ဇံ ဝါ သာဝဇ္ဇံ ကရောန္တိ, အပ္ပသာဝဇ္ဇံ ဝါ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ဝိညူ ဧဝ ပန ပမာဏံ။ တေ ဟိ အနုဝိစ္စ ပရိယောဂါဟေတွာ အဝဏ္ဏာရဟဿ အဝဏ္ဏံ ဘာသန္တိ, ဝဏ္ဏာရဟဿ စ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဝိညူ ပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမာဟိ အဍ္ဎတေယျာဟိ ဂါထာဟိ သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စ ဝိဟရိတုကာမဿ, တဒဓိဂမာယ ဝါ ပဋိပဇ္ဇိတုကာမဿ ဝိသေသတော အာရညကဿ အာရညကသီသေန စ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝိဟရိတုကာမာနံ ကရဏီယာကရဏီယဘေဒံ ကမ္မဋ္ဌာနူပစာရံ ဝတွာ ဣဒါနိ တေသံ ဘိက္ခူနံ တဿ ဒေဝတာဘယဿ ပဋိဃာတာယ ပရိတ္တတ္ထံ ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာနဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနတ္ထဉ္စ ‘‘သုခိနော ဝ ခေမိနော ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ နယေန မေတ္တကထံ ကထေတုမာရဒ္ဓေါ။

တတ္ထ သုခိနောတိ သုခသမင်္ဂိနော။ ခေမိနောတိ ခေမဝန္တော, အဘယာ နိရုပဒ္ဒဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသာ။ သတ္တာတိ ပါဏိနော။ သုခိတတ္တာတိ သုခိတစိတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ကာယိကေန သုခေန သုခိနော, မာနသေန သုခိတတ္တာ, တဒုဘယေနာပိ သဗ္ဗဘယူပဒ္ဒဝဝိဂမေန ဝါ ခေမိနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ? မေတ္တာဘာဝနာကာရဒဿနတ္ထံ။ ဧဝဉှိ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ သုခိနော ဟောန္တူ’’တိ ဝါ, ‘‘ခေမိနော ဟောန္တူ’’တိ ဝါ, ‘‘သုခိတတ္တာ ဟောန္တူ’’တိ ဝါ။

֍ * ၁၄၆။ ဧဝံ ယာဝ ဥပစာရတော အပ္ပနာကောဋိ, တာဝ သင်္ခေပေန မေတ္တာဘာဝနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတောပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ကေစီ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ အထ ဝါ ယသ္မာ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ ပရိစိတံ စိတ္တံ န အာဒိကေနေဝ ဧကတ္တေ သဏ္ဌာတိ, အာရမ္မဏပ္ပဘေဒံ ပန အနုဂန္တွာ ကမေန သဏ္ဌာတိ, တသ္မာ တဿ တသထာဝရာဒိဒုကတိကပ္ပဘေဒေ အာရမ္မဏေ အနုဂန္တွာ အနုဂန္တွာ သဏ္ဌာနတ္ထမ္ပိ ‘‘ယေ ကေစီ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ အထ ဝါ ယသ္မာ ယဿ ယံ အာရမ္မဏံ ဝိဘူတံ ဟောတိ, တဿ တတ္ထ စိတ္တံ သုခံ တိဋ္ဌတိ။ တသ္မာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ယဿ ယံ ဝိဘူတံ အာရမ္မဏံ, တဿ တတ္ထ စိတ္တံ သဏ္ဌာပေတုကာမော တသထာဝရာဒိဒုကတ္တိကအာရမ္မဏပ္ပဘေဒဒီပကံ ‘‘ယေ ကေစီ’’တိ ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၆။)

ဧတ္ထ ဟိ တသထာဝရဒုကံ ဒိဋ္ဌာဒိဋ္ဌဒုကံ ဒူရသန္တိကဒုကံ ဘူတသမ္ဘဝေသိဒုကန္တိ စတ္တာရိ ဒုကာနိ, ဒီဃာဒီဟိ စ ဆဟိ ပဒေဟိ မဇ္ဈိမပဒဿ တီသု, အဏုကပဒဿ စ ဒွီသု တိကေသု အတ္ထသမ္ဘဝတော ဒီဃရဿမဇ္ဈိမတ္တိကံ မဟန္တာဏုကမဇ္ဈိမတ္တိကံ ထူလာဏုကမဇ္ဈိမတ္တိကန္တိ တယော တိကေ ဒီပေတိ။ တတ္ထ ယေ ကေစီတိ အနဝသေသဝစနံ။ ပါဏာ ဧဝ ဘူတာ ပါဏဘူတာ။ အထ ဝါ ပါဏန္တီတိ ပါဏာ။ ဧတေန အဿာသပဿာသပဋိဗဒ္ဓေ ပဉ္စဝေါကာရသတ္တေ ဂဏှာတိ။ ဘဝန္တီတိ ဘူတာ။ ဧတေန ဧကဝေါကာရစတုဝေါကာရသတ္တေ ဂဏှာတိ။ အတ္ထီတိ သန္တိ, သံဝိဇ္ဇန္တိ။

ဧဝံ ‘‘ယေ ကေစိ ပါဏဘူတတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ဒုကတ္တိကေဟိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗေ သဗ္ဗေ သတ္တေ ဧကဇ္ဈံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဗ္ဗေပိ တေ တသာ ဝါ ထာဝရာ ဝါ အနဝသေသာတိ ဣမိနာ ဒုကေန သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။

တတ္ထ တသန္တီတိ တသာ, သတဏှာနံ သဘယာနဉ္စေတံ အဓိဝစနံ။ တိဋ္ဌန္တီတိ ထာဝရာ, ပဟီနတဏှာဘယာနံ အရဟတံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ နတ္ထိ တေသံ အဝသေသန္တိ အနဝသေသာ, သဗ္ဗေပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဉ္စ ဒုတိယဂါထာယ အန္တေ ဝုတ္တံ, တံ သဗ္ဗဒုကတိကေဟိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ – ယေ ကေစိ ပါဏဘူတတ္ထိ တသာ ဝါ ထာဝရာ ဝါ အနဝသေသာ, ဣမေပိ သဗ္ဗေ သတ္တာ ဘဝန္တု သုခိတတ္တာ။ ဧဝံ ယာဝ ဘူတာ ဝါ သမ္ဘဝေသီ ဝါ ဣမေပိ သဗ္ဗေ သတ္တာ ဘဝန္တု သုခိတတ္တာတိ။

ဣဒါနိ ဒီဃရဿမဇ္ဈိမာဒိတိကတ္တယဒီပကေသု ဒီဃာ ဝါတိအာဒီသု ဆသု ပဒေသု ဒီဃာတိ ဒီဃတ္တဘာဝါ နာဂမစ္ဆဂေါဓာဒယော။ အနေကဗျာမသတပ္ပမာဏာပိ ဟိ မဟာသမုဒ္ဒေ နာဂါနံ အတ္တဘာဝါ အနေကယောဇနပ္ပမာဏာပိ မစ္ဆဂေါဓာဒီနံ အတ္တဘာဝါ ဟောန္တိ။ မဟန္တာတိ မဟန္တတ္တဘာဝါ ဇလေ မစ္ဆကစ္ဆပါဒယော, ထလေ ဟတ္ထိနာဂါဒယော, အမနုဿေသု ဒါနဝါဒယော။ အာဟ စ – ‘‘ရာဟုဂ္ဂံ အတ္တဘာဝီန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၅)။ တဿ ဟိ အတ္တဘာဝေါ ဥဗ္ဗေဓေန စတ္တာရိ ယောဇနသဟဿာနိ အဋ္ဌ စ ယောဇနသတာနိ, ဗာဟူ ဒွါဒသယောဇနသတပရိမာဏာ, ပညာသယောဇနံ ဘမုကန္တရံ, တထာ အင်္ဂုလန္တရိကာ, ဟတ္ထတလာနိ ဒွေ ယောဇနသတာနီတိ။ မဇ္ဈိမာတိ အဿဂေါဏမဟိံသသူကရာဒီနံ အတ္တဘာဝါ။ ရဿကာတိ တာသု တာသု ဇာတီသု ဝါမနာဒယော ဒီဃမဇ္ဈိမေဟိ ဩမကပ္ပမာဏာ သတ္တာ။ အဏုကာတိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၇။)

မံသစက္ခုဿ အဂေါစရာ, ဒိဗ္ဗစက္ခုဝိသယာ ဥဒကာဒီသု နိဗ္ဗတ္တာ သုခုမတ္တဘာဝါ သတ္တာ, ဦကာဒယော ဝါ။ အပိစ ယေ တာသု တာသု ဇာတီသု မဟန္တမဇ္ဈိမေဟိ ထူလမဇ္ဈိမေဟိ စ ဩမကပ္ပမာဏာ သတ္တာ, တေ အဏုကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ထူလာတိ ပရိမဏ္ဍလတ္တဘာဝါ မစ္ဆကုမ္မသိပ္ပိကသမ္ဗုကာဒယော သတ္တာ။

֍ * ၁၄၇။ ဧဝံ တီဟိ တိကေဟိ အနဝသေသတော သတ္တေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဒိဋ္ဌာ ဝါ ယေဝ အဒိဋ္ဌာ’’တိအာဒီဟိ တီဟိ ဒုကေဟိပိ တေ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။

တတ္ထ ဒိဋ္ဌာတိ ယေ အတ္တနော စက္ခုဿ အာပါထမာဂတဝသေန ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ။ အဒိဋ္ဌာတိ ယေ ပရသမုဒ္ဒပရသေလပရစက္ကဝါဠာဒီသု ဌိတာ။ ‘‘ယေဝ ဒူရေ ဝသန္တိ အဝိဒူရေ’’တိ ဣမိနာ ပန ဒုကေန အတ္တနော အတ္တဘာဝဿ ဒူရေ စ အဝိဒူရေ စ ဝသန္တေ သတ္တေ ဒဿေတိ။ တေ ဥပါဒါယုပါဒါဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတ္တနော ဟိ ကာယေ ဝသန္တာ သတ္တာ အဝိဒူရေ, ဗဟိကာယေ ဝသန္တာ ဒူရေ။ တထာ အန္တောဥပစာရေ ဝသန္တာ အဝိဒူရေ, ဗဟိဥပစာရေ ဝသန္တာ ဒူရေ။ အတ္တနော ဝိဟာရေ ဂါမေ ဇနပဒေ ဒီပေ စက္ကဝါဠေ ဝသန္တာ အဝိဒူရေ, ပရစက္ကဝါဠေ ဝသန္တာ ဒူရေ ဝသန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ။

ဘူတာတိ ဇာတာ, အဘိနိဗ္ဗတ္တာ။ ယေ ဘူတာ ဧဝ, န ပုန ဘဝိဿန္တီတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ, တေသံ ခီဏာသဝါနမေတံ အဓိဝစနံ။ သမ္ဘဝမေသန္တီတိ သမ္ဘဝေသီ။ အပ္ပဟီနဘဝသံယောဇနတ္တာ အာယတိမ္ပိ သမ္ဘဝံ ဧသန္တာနံ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနမေတံ အဓိဝစနံ။ အထ ဝါ စတူသု ယောနီသု အဏ္ဍဇဇလာဗုဇာ သတ္တာ ယာဝ အဏ္ဍကောသံ ဝတ္ထိကောသဉ္စ န ဘိန္ဒန္တိ, တာဝ သမ္ဘဝေသီ နာမ။ အဏ္ဍကောသံ ဝတ္ထိကောသဉ္စ ဘိန္ဒိတွာ ဗဟိ နိက္ခန္တာ ဘူတာ နာမ။ သံသေဒဇာ ဩပပါတိကာ စ ပဌမစိတ္တက္ခဏေ သမ္ဘဝေသီ နာမ။ ဒုတိယစိတ္တက္ခဏတော ပဘုတိ ဘူတာ နာမ။ ယေန ဝါ ဣရိယာပထေန ဇာယန္တိ, ယာဝ တတော အညံ န ပါပုဏန္တိ, တာဝ သမ္ဘဝေသီ နာမ။ တတော ပရံ ဘူတာတိ။

֍ * ၁၄၈။ ဧဝံ ဘဂဝါ ‘‘သုခိနော ဝါ’’တိအာဒီဟိ အဍ္ဎတေယျာဟိ ဂါထာဟိ နာနပ္ပကာရတော တေသံ ဘိက္ခူနံ ဟိတသုခါဂမပတ္ထနာဝသေန သတ္တေသု

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၈။)

မေတ္တာဘာဝနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဟိတဒုက္ခာနာဂမပတ္ထနာဝသေနာပိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ပရော ပရံ နိကုဗ္ဗေထာ’’တိ။ ဧသ ပေါရာဏပါဌော, ဣဒါနိ ပန ‘‘ပရံ ဟီ’’တိပိ ပဌန္တိ, အယံ န သောဘနော။

တတ္ထ ပရောတိ ပရဇနော။ ပရန္တိ ပရဇနံ။ န နိကုဗ္ဗေထာတိ န ဝဉ္စေယျ။ နာတိမညေထာတိ န အတိက္ကမိတွာ မညေယျ။ ကတ္ထစီတိ ကတ္ထစိ ဩကာသေ, ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ ခေတ္တေ ဝါ ဉာတိမဇ္ဈေ ဝါ ပူဂမဇ္ဈေ ဝါတိအာဒိ။ နန္တိ ဧတံ။ ကဉ္စီတိ ယံ ကဉ္စိ ခတ္တိယံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ ဂဟဋ္ဌံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ သုဂတံ ဝါ ဒုဂ္ဂတံ ဝါတိအာဒိ။ ဗျာရောသနာ ပဋိဃသညာတိ ကာယဝစီဝိကာရေဟိ ဗျာရောသနာယ စ, မနောဝိကာရေန ပဋိဃသညာယ စ။ ‘‘ဗျာရောသနာယ ပဋိဃသညာယာ’’တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဗျာရောသနာ ပဋိဃသညာ’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘သမ္မ ဒညာယ ဝိမုတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သမ္မ ဒညာ ဝိမုတ္တာ’’တိ, ယထာ စ ‘‘အနုပုဗ္ဗသိက္ခာယ အနုပုဗ္ဗကိရိယာယ အနုပုဗ္ဗပဋိပဒါယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အနုပုဗ္ဗသိက္ခာ အနုပုဗ္ဗကိရိယာ အနုပုဗ္ဗပဋိပဒါ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၁၉၊ ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၅)။ နာညမညဿ ဒုက္ခမိစ္ဆေယျာတိ အညမညဿ ဒုက္ခံ န ဣစ္ဆေယျ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? န ကေဝလံ ‘‘သုခိနော ဝါ ခေမိနော ဝါ ဟောန္တူ’’တိအာဒိ မနသိကာရဝသေနေဝ မေတ္တံ ဘာဝေယျ။ ကိံ ပန ‘‘အဟော ဝတ ယော ကောစိ ပရပုဂ္ဂလော ယံ ကဉ္စိ ပရပုဂ္ဂလံ ဝဉ္စနာဒီဟိ နိကတီဟိ န နိကုဗ္ဗေထ, ဇာတိအာဒီဟိ စ နဝဟိ မာနဝတ္ထူဟိ ကတ္ထစိ ပဒေသေ ယံ ကဉ္စိ ပရပုဂ္ဂလံ နာတိမညေယျ, အညမညဿ စ ဗျာရောသနာယ ဝါ ပဋိဃသညာယ ဝါ ဒုက္ခံ န ဣစ္ဆေယျာ’’တိ ဧဝမ္ပိ မနသိ ကရောန္တော ဘာဝေယျာတိ။

֍ * ၁၄၉။ ဧဝံ အဟိတဒုက္ခာနာဂမပတ္ထနာဝသေန အတ္ထတော မေတ္တာဘာဝနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဥပမာယ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မာတာ ယထာ နိယံ ပုတ္တ’’န္တိ။

တဿတ္ထော – ယထာ မာတာ နိယံ ပုတ္တံ အတ္တနိ ဇာတံ ဩရသံ ပုတ္တံ, တဉ္စ ဧကပုတ္တမေဝ အာယုသာ အနုရက္ခေ, တဿ ဒုက္ခာဂမပဋိဗာဟနတ္ထံ အတ္တနော အာယုမ္ပိ စဇိတွာ တံ အနုရက္ခေ, ဧဝမ္ပိ သဗ္ဗဘူတေသု ဣဒံ မေတ္တမာနသံ ဘာဝယေ, ပုနပ္ပုနံ ဇနယေ ဝဍ္ဎယေ, တဉ္စ အပရိမာဏသတ္တာရမ္မဏဝသေန ဧကသ္မိံ ဝါ သတ္တေ အနဝသေသဖရဏဝသေန အပရိမာဏံ ဘာဝယေတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၈၉။)

֍ * ၁၅၀။ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရေန မေတ္တာဘာဝနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿေဝ ဝဍ္ဎနံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မေတ္တဉ္စ သဗ္ဗလောကသ္မီ’’တိ။

တတ္ထ မိဇ္ဇတိ တာယတိ စာတိ မိတ္တော, ဟိတဇ္ဈာသယတာယ သိနိယှတိ, အဟိတာဂမတော ရက္ခတိ စာတိ အတ္ထော။ မိတ္တဿ ဘာဝေါ မေတ္တံ။ သဗ္ဗသ္မိန္တိ အနဝသေသေ။ လောကသ္မိန္တိ သတ္တလောကေ။ မနသိ ဘဝန္တိ မာနသံ။ တဉှိ စိတ္တသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဘာဝယေတိ ဝဍ္ဎယေ။ နာဿ ပရိမာဏန္တိ အပရိမာဏံ, အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏတာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓန္တိ ဥပရိ။ တေန အရူပဘဝံ ဂဏှာတိ။ အဓောတိ ဟေဋ္ဌာ။ တေန ကာမဘဝံ ဂဏှာတိ။ တိရိယန္တိ ဝေမဇ္ဈံ။ တေန ရူပဘဝံ ဂဏှာတိ။ အသမ္ဗာဓန္တိ သမ္ဗာဓဝိရဟိတံ, ဘိန္နသီမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သီမာ နာမ ပစ္စတ္ထိကော ဝုစ္စတိ, တသ္မိမ္ပိ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော။ အဝေရန္တိ ဝေရဝိရဟိတံ, အန္တရန္တရာပိ ဝေရစေတနာပါတုဘာဝဝိရဟိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသပတ္တန္တိ ဝိဂတပစ္စတ္ထိကံ။ မေတ္တာဝိဟာရီ ဟိ ပုဂ္ဂလော မနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ, အမနုဿာနံ ပိယော ဟောတိ, နာဿ ကောစိ ပစ္စတ္ထိကော ဟောတိ, တေနဿ တံ မာနသံ ဝိဂတပစ္စတ္ထိကတ္တာ ‘‘အသပတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယာယဝစနဉှိ ဧတံ, ယဒိဒံ ပစ္စတ္ထိကော သပတ္တောတိ။ အယံ အနုပဒတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္ထဝဏ္ဏနာ – ယဒေတံ ‘‘ဧဝမ္ပိ သဗ္ဗဘူတေသု မာနသံ ဘာဝယေ အပရိမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စေတံ အပရိမာဏံ မေတ္တံ မာနသံ သဗ္ဗလောကသ္မိံ ဘာဝယေ ဝဍ္ဎယေ, ဝုဍ္ဎိံ, ဝိရူဠှိံ, ဝေပုလ္လံ ဂမယေ။ ကထံ? ဥဒ္ဓံ အဓော စ တိရိယဉ္စ, ဥဒ္ဓံ ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ, အဓော ယာဝ အဝီစိတော, တိရိယံ ယာဝ အဝသေသဒိသာ။ ဥဒ္ဓံ ဝါ အာရုပ္ပံ, အဓော ကာမဓာတုံ, တိရိယံ ရူပဓာတုံ အနဝသေသံ ဖရန္တော။ ဧဝံ ဘာဝေန္တောပိ စ တံ ယထာ အသမ္ဗာဓံ, အဝေရံ, အသပတ္တဉ္စ, ဟောတိ တထာ သမ္ဗာဓဝေရသပတ္တာဘာဝံ ကရောန္တော ဘာဝယေ။ ယံ ဝါ တံ ဘာဝနာသမ္ပဒံ ပတ္တံ သဗ္ဗတ္ထ ဩကာသလာဘဝသေန အသမ္ဗာဓံ။ အတ္တနော ပရေသု အာဃာတပဋိဝိနယေန အဝေရံ, အတ္တနိ စ ပရေသံ အာဃာတပဋိဝိနယေန အသပတ္တံ ဟောတိ, တံ အသမ္ဗာဓံ အဝေရံ အသပတ္တံ အပရိမာဏံ မေတ္တံ မာနသံ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယဉ္စာတိ တိဝိဓပရိစ္ဆေဒေ သဗ္ဗလောကသ္မိံ ဘာဝယေ ဝဍ္ဎယေတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၀။)

֍ * ၁၅၁။ ဧဝံ မေတ္တာဘာဝနာယ ဝဍ္ဎနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တံ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ ဝိဟရတော ဣရိယာပထနိယမာဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တိဋ္ဌံ စရံ…ပေ… အဓိဋ္ဌေယျာ’’တိ။

တဿတ္ထော – ဧဝမေတံ မေတ္တံ မာနသံ ဘာဝေန္တော သော ‘‘နိသီဒတိ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ, ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ ဝိဘ။ ၅၀၈) ဝိယ ဣရိယာပထနိယမံ အကတွာ ယထာသုခံ အညတရညတရဣရိယာပထဗာဓနဝိနောဒနံ ကရောန္တော တိဋ္ဌံ ဝါ စရံ ဝါ နိသိန္နော ဝါ သယာနော ဝါ ယာဝတာ ဝိဂတမိဒ္ဓေါ အဿ, အထ ဧတံ မေတ္တာဈာနဿတိံ အဓိဋ္ဌေယျ။

အထ ဝါ ဧဝံ မေတ္တာဘာဝနာယ ဝဍ္ဎနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝသီဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တိဋ္ဌံ စရ’’န္တိ။ ဝသိပ္ပတ္တော ဟိ တိဋ္ဌံ ဝါ စရံ ဝါ နိသိန္နော ဝါ သယာနော ဝါ ယာဝတာ ဣရိယာပထေန ဧတံ မေတ္တာဈာနဿတိံ အဓိဋ္ဌာတုကာမော ဟောတိ။ အထ ဝါ တိဋ္ဌံ ဝါ စရံ ဝါတိ န တဿ ဌာနာဒီနိ အန္တရာယကရာနိ ဟောန္တိ, အပိစ ခေါ သော ယာဝတာ ဧတံ မေတ္တာဈာနဿတိံ အဓိဋ္ဌာတုကာမော ဟောတိ, တာဝတာ ဝိတမိဒ္ဓေါ ဟုတွာ အဓိဋ္ဌာတိ, နတ္ထိ တဿ တတ္ထ ဒန္ဓာယိတတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တိဋ္ဌံ စရံ နိသိန္နော ဝ သယာနော, ယာဝတာဿ ဝိတမိဒ္ဓေါ။ ဧတံ သတိံ အဓိဋ္ဌေယျာ’’တိ။

တဿာယမဓိပ္ပါယော – ယံ တံ ‘‘မေတ္တဉ္စ သဗ္ဗလောကသ္မိ, မာနသံ ဘာဝယေ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ တထာ ဘာဝယေ, ယထာ ဌာနာဒီသု ယာဝတာ ဣရိယာပထေန, ဌာနာဒီနိ ဝါ အနာဒိယိတွာ ယာဝတာ ဧတံ မေတ္တာဈာနဿတိံ အဓိဋ္ဌာတုကာမော အဿ, တာဝတာ ဝိတမိဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဧတံ သတိံ အဓိဋ္ဌေယျာတိ။

ဧဝံ မေတ္တာဘာဝနာယ ဝသီဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတံ သတိံ အဓိဋ္ဌေယျာ’’တိ တသ္မိံ မေတ္တာဝိဟာရေ နိယောဇေတွာ ဣဒါနိ တံ ဝိဟာရံ ထုနန္တော အာဟ ‘‘ဗြဟ္မမေတံ ဝိဟာရမိဓမာဟူ’’တိ။

တဿတ္ထော – ယွာယံ ‘‘သုခိနောဝ ခေမိနော ဟောန္တူ’’တိအာဒိံ ကတွာ ယာဝ ‘‘ဧတံ သတိံ အဓိဋ္ဌေယျာ’’တိ သံဝဏ္ဏိတော မေတ္တာဝိဟာရော, ဧတံ စတူသု ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဣရိယာပထဝိဟာရေသု နိဒ္ဒေါသတ္တာ အတ္တနောပိ ပရေသမ္ပိ အတ္ထကရတ္တာ စ ဣဓ အရိယဿ ဓမ္မဝိနယေ ဗြဟ္မဝိဟာရမာဟု, သေဋ္ဌဝိဟာရမာဟူတိ။ ယတော သတတံ သမိတံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ တိဋ္ဌံ စရံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၁။)

နိသိန္နော ဝါ သယာနော ဝါ ယာဝတာဿ ဝိတမိဒ္ဓေါ, ဧတံ သတိံ အဓိဋ္ဌေယျာတိ။

֍ * ၁၅၂။ ဧဝံ ဘဂဝါ တေသံ ဘိက္ခူနံ နာနပ္ပကာရတော မေတ္တာဘာဝနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ မေတ္တာ သတ္တာရမ္မဏတ္တာ အတ္တဒိဋ္ဌိယာ အာသန္နာ ဟောတိ တသ္မာ ဒိဋ္ဌိဂဟဏနိသေဓနမုခေန တေသံ ဘိက္ခူနံ တဒေဝ မေတ္တာဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ အရိယဘူမိပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဉ္စ အနုပဂ္ဂမ္မာ’’တိ။ ဣမာယ ဂါထာယ ဒေသနံ သမာပေသိ။

တဿတ္ထော – ယွာယံ ‘‘ဗြဟ္မမေတံ ဝိဟာရမိဓမာဟူ’’တိ သံဝဏ္ဏိတော မေတ္တာဈာနဝိဟာရော, တတော ဝုဋ္ဌာယ ယေ တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရာဒယော ဓမ္မာ, တေ, တေသဉ္စ ဝတ္ထာဒိအနုသာရေန ရူပဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဣမိနာ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေန ‘‘သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇောယံ, န ဣဓ သတ္တူပလဗ္ဘတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဉ္စ အနုပဂ္ဂမ္မ အနုပုဗ္ဗေန လောကုတ္တရသီလေန သီလဝါ ဟုတွာ လောကုတ္တရသီလသမ္ပယုတ္တေနေဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန ဒဿနေန သမ္ပန္နော။ တတော ပရံ ယောပါယံ ဝတ္ထုကာမေသု ဂေဓော ကိလေသကာမော အပ္ပဟီနော ဟောတိ, တမ္ပိ သကဒါဂါမိအနာဂါမိမဂ္ဂေဟိ တနုဘာဝေန အနဝသေသပ္ပဟာနေန စ ကာမေသု ဂေဓံ ဝိနေယျ ဝိနယိတွာ ဝူပသမေတွာ န ဟိ ဇာတု ဂဗ္ဘသေယျ ပုန ရေတိ ဧကံသေနေဝ ပုန ဂဗ္ဘသေယျံ န ဧတိ, သုဒ္ဓါဝါသေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတွာ ပရိနိဗ္ဗာတီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဒေသနံ သမာပေတွာ တေ ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘိက္ခဝေ, တသ္မိံယေဝ ဝနသဏ္ဍေ ဝိဟရထ။ ဣမဉ္စ သုတ္တံ မာသဿ အဋ္ဌသု ဓမ္မဿဝနဒိဝသေသု ဂဏ္ဍိံ အာကောဋေတွာ ဥဿာရေထ, ဓမ္မကထံ ကရောထ, သာကစ္ဆထ, အနုမောဒထ, ဣဒမေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာသေဝထ, ဘာဝေထ, ဗဟုလီကရောထ။ တေပိ ဝေါ အမနုဿာ တံ ဘေရဝါရမ္မဏံ န ဒဿေဿန္တိ, အညဒတ္ထု အတ္ထကာမာ ဟိတကာမာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ဘဂဝတော ပဋိဿုဏိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ, ပဒက္ခိဏံ ကတွာ, တတ္ထ ဂန္တွာ, တထာ အကံသု။ ဒေဝတာယော စ ‘‘ဘဒန္တာ အမှာကံ အတ္ထကာမာ ဟိတကာမာ’’တိ ပီတိသောမနဿဇာတာ ဟုတွာ သယမေဝ သေနာသနံ သမ္မဇ္ဇန္တိ, ဥဏှောဒကံ ပဋိယာဒေန္တိ, ပိဋ္ဌိပရိကမ္မပါဒပရိကမ္မံ ကရောန္တိ, အာရက္ခံ သံဝိဒဟန္တိ။ တေ ဘိက္ခူ တထေဝ မေတ္တံ ဘာဝေတွာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၂။)

တမေဝ စ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ သဗ္ဗေဝ တသ္မိံယေဝ အန္တောတေမာသေ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏံ ပဝါရေသုန္တိ။

ဧဝဉှိ အတ္ထကုသလေန တထာဂတေန,

ဓမ္မိဿရေန ကထိတံ ကရဏီယမတ္ထံ၊

ကတွာနုဘုယျ ပရမံ ဟဒယဿ သန္တိံ,

သန္တံ ပဒံ အဘိသမေန္တိ သမတ္တပညာ။

တသ္မာ ဟိ တံ အမတမဗ္ဘုတမရိယကန္တံ,

သန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စ ဝိဟရိတုကာမော၊

ဝိညူ ဇနော ဝိမလသီလသမာဓိပညာ,

ဘေဒံ ကရေယျ သတတံ ကရဏီယမတ္ထန္တိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ မေတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဟေမဝတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

အဇ္ဇ ပန္နရသောတိ ဟေမဝတသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ပုစ္ဆာဝသိကာ ဥပ္ပတ္တိ။ ဟေမဝတေန ဟိ ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိအာဒီနိ အဘာသိ။ တတ္ထ ‘‘အဇ္ဇ ပန္နရသော’’တိအာဒိ သာတာဂိရေန ဝုတ္တံ, ‘‘ဣတိ သာတာဂိရော’’တိအာဒိ သင်္ဂီတိကာရေဟိ, ‘‘ကစ္စိမနော’’တိအာဒိ ဟေမဝတေန, ‘‘ဆသု လောကော’’တိအာဒိ ဘဂဝတာ, တံ သဗ္ဗမ္ပိ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဟေမဝတသုတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သာတာဂိရိသုတ္တ’’န္တိ ဧကစ္စေဟိ။

တတ္ထ ယာယံ ‘‘အဇ္ဇ ပန္နရသော’’တိအာဒိ ဂါထာ။ တဿာ ဥပ္ပတ္တိ – ဣမသ္မိံယေဝ ဘဒ္ဒကပ္ပေ ဝီသတိဝဿသဟဿာယုကေသု ပုရိသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သောဠသဝဿသဟဿာယုကာနိ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗုတဿ ဘဂဝတော ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ မဟတိယာ ပူဇာယ သရီရကိစ္စံ အကံသု။ တဿ ဓာတုယော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၃။)

အဝိကိရိတွာ သုဝဏ္ဏက္ခန္ဓော ဝိယ ဧကဂ္ဃနာ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ ဒီဃာယုကဗုဒ္ဓါနဉှိ ဧသာ ဓမ္မတာ။ အပ္ပါယုကဗုဒ္ဓါ ပန ယသ္မာ ဗဟုတရေန ဇနေန အဒိဋ္ဌာ ဧဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ, တသ္မာ ဓာတုပူဇမ္ပိ ကတွာ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ဇနာ ပုညံ ပသဝိဿန္တီ’’တိ အနုကမ္ပာယ ‘‘ဓာတုယော ဝိကိရန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟန္တိ။ တေန တေသံ သုဝဏ္ဏစုဏ္ဏာနိ ဝိယ ဓာတုယော ဝိကိရန္တိ, သေယျထာပိ အမှာကံ ဘဂဝတော။

မနုဿာ တဿ ဘဂဝတော ဧကံယေဝ ဓာတုဃရံ ကတွာ စေတိယံ ပတိဋ္ဌာပေသုံ ယောဇနံ ဥဗ္ဗေဓေန ပရိက္ခေပေန စ။ တဿ ဧကေကဂါဝုတန္တရာနိ စတ္တာရိ ဒွါရာနိ အဟေသုံ။ ဧကံ ဒွါရံ ကိကီ ရာဇာ အဂ္ဂဟေသိ၊ ဧကံ တဿေဝ ပုတ္တော ပထဝိန္ဓရော နာမ၊ ဧကံ သေနာပတိပမုခါ အမစ္စာ၊ ဧကံ သေဋ္ဌိပမုခါ ဇာနပဒါ ရတ္တသုဝဏ္ဏမယာ ဧကဂ္ဃနာ သုဝဏ္ဏရသပဋိဘာဂါ စ နာနာရတနမယာ ဣဋ္ဌကာ အဟေသုံ ဧကေကာ သတသဟဿဂ္ဃနိကာ။ တေ ဟရိတာလမနောသိလာဟိ မတ္တိကာကိစ္စံ သုရဘိတေလေန ဥဒကကိစ္စဉ္စ ကတွာ တံ စေတိယံ ပတိဋ္ဌာပေသုံ။

ဧဝံ ပတိဋ္ဌိတေ စေတိယေ ဒွေ ကုလပုတ္တာ သဟာယကာ နိက္ခမိတွာ သမ္မုခသာဝကာနံ ထေရာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဒီဃာယုကဗုဒ္ဓါနဉှိ သမ္မုခသာဝကာယေဝ ပဗ္ဗာဇေန္တိ, ဥပသမ္ပာဒေန္တိ, နိဿယံ ဒေန္တိ, ဣတရေ န လဘန္တိ။ တတော တေ ကုလပုတ္တာ ‘‘သာသနေ, ဘန္တေ, ကတိ ဓုရာနီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ထေရာ ‘‘ဒွေ ဓုရာနီ’’တိ ကထေသုံ – ‘‘ဝါသဓုရံ, ပရိယတ္တိဓုရဉ္စာ’’တိ။ တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတေန ကုလပုတ္တေန အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ပဉ္စ ဝဿာနိ ဝသိတွာ, ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ပူရေတွာ, ပါတိမောက္ခံ ဒွေ တီဏိ ဘာဏဝါရသုတ္တန္တာနိ စ ပဂုဏံ ကတွာ, ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ, ကုလေ ဝါ ဂဏေ ဝါ နိရာလယေန အရညံ ပဝိသိတွာ, အရဟတ္တသစ္ဆိကိရိယာယ ဃဋိတဗ္ဗံ ဝါယမိတဗ္ဗံ, ဧတံ ဝါသဓုရံ။ အတ္တနော ထာမေန ပန ဧကံ ဝါ နိကာယံ ပရိယာပုဏိတွာ ဒွေ ဝါ ပဉ္စ ဝါ နိကာယေ ပရိယတ္တိတော စ အတ္ထတော စ သုဝိသဒံ သာသနံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ဧတံ ပရိယတ္တိဓုရန္တိ။ အထ တေ ကုလပုတ္တာ ‘‘ဒွိန္နံ ဓုရာနံ ဝါသဓုရမေဝ သေဋ္ဌ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘မယံ ပနမှာ ဒဟရာ, ဝုဍ္ဎကာလေ ဝါသဓုရံ ပရိပူရေဿာမ, ပရိယတ္တိဓုရံ တာဝ ပူရေမာ’’တိ ပရိယတ္တိံ အာရဘိံသု။ တေ ပကတိယာဝ ပညဝန္တော နစိရဿေဝ သကလေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ပကတညနော ဝိနယေ စ အတိဝိယ ဝိနိစ္ဆယကုသလာ အဟေသုံ။ တေသံ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ ပရိဝါရော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ပရိဝါရံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄။)

နိဿာယ လာဘော, ဧကမေကဿ ပဉ္စသတပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ပရိဝါရာ အဟေသုံ။ တေ သတ္ထုသာသနံ ဒီပေန္တာ ဝိဟရိံသု, ပုန ဗုဒ္ဓကာလော ဝိယ အဟောသိ။

တဒါ ဒွေ ဘိက္ခူ ဂါမကာဝါသေ ဝိဟရန္တိ ဓမ္မဝါဒီ စ အဓမ္မဝါဒီ စ။ အဓမ္မဝါဒီ စဏ္ဍော ဟောတိ ဖရုသော, မုခရော, တဿ အဇ္ဈာစာရော ဣတရဿ ပါကဋော ဟောတိ။ တတော နံ ‘‘ဣဒံ တေ, အာဝုသော, ကမ္မံ သာသနဿ အပ္ပတိရူပ’’န္တိ စောဒေသိ။ သော ‘‘ကိံ တေ ဒိဋ္ဌံ, ကိံ သုတ’’န္တိ ဝိက္ခိပတိ။ ဣတရော ‘‘ဝိနယဓရာ ဇာနိဿန္တီ’’တိ အာဟ။ တတော အဓမ္မဝါဒီ ‘‘သစေ ဣမံ ဝတ္ထုံ ဝိနယဓရာ ဝိနိစ္ဆိနိဿန္တိ, အဒ္ဓါ မေ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ န ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ အတ္တနော ပက္ခံ ကာတုကာမော တာဝဒေဝ ပရိက္ခာရေ အာဒါယ တေ ဒွေ ထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ သမဏပရိက္ခာရေ ဒတွာ တေသံ နိဿယေန ဝိဟရိတုမာရဒ္ဓေါ။ သဗ္ဗဉ္စ နေသံ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောန္တော သက္ကစ္စံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ပူရေတုကာမော ဝိယ အကာသိ။ တတော ဧကဒိဝသံ ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ တေဟိ ဝိဿဇ္ဇိယမာနောပိ အဋ္ဌာသိယေဝ။ ထေရာ ‘‘ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထီ’’တိ တံ ပုစ္ဆိံသု။ သော ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ဧကေန မေ ဘိက္ခုနာ သဟ အဇ္ဈာစာရံ ပဋိစ္စ ဝိဝါဒေါ အတ္ထိ။ သော ယဒိ တံ ဝတ္ထုံ ဣဓာဂန္တွာ အာရောစေတိ, ယထာဝိနိစ္ဆယံ န ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ထေရာ ‘‘ဩသဋံ ဝတ္ထုံ ယထာဝိနိစ္ဆယံ န ဝိနိစ္ဆိနိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု။ သော ‘‘ဧဝံ ကရိယမာနေ, ဘန္တေ, မမ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ နတ္ထိ, မယှေတံ ပါပံ ဟောတု, မာ တုမှေ ဝိနိစ္ဆိနထာ’’တိ။ တေ တေန နိပ္ပီဠိယမာနာ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ သော တေသံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ပုန တံ အာဝါသံ ဂန္တွာ ‘‘သဗ္ဗံ ဝိနယဓရာနံ သန္တိကေ နိဋ္ဌိတ’’န္တိ တံ ဓမ္မဝါဒိံ သုဋ္ဌုတရံ အဝမညန္တော ဖရုသေန သမုဒါစရတိ။ ဓမ္မဝါဒီ ‘‘နိဿင်္ကော အယံ ဇာတော’’တိ တာဝဒေဝ နိက္ခမိတွာ ထေရာနံ ပရိဝါရံ ဘိက္ခုသဟဿံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘နနု, အာဝုသော, ဩသဋံ ဝတ္ထု ယထာဓမ္မံ ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ, အနောသရာပေတွာ ဧဝ ဝါ အညမညံ အစ္စယံ ဒေသာပေတွာ သာမဂ္ဂီ ကာတဗ္ဗာ။ ဣမေ ပန ထေရာ နေဝ ဝတ္ထုံ ဝိနိစ္ဆိနိံသု, န သာမဂ္ဂိံ အကံသု။ ကိံ နာမေတ’’န္တိ? တေပိ သုတွာ တုဏှီ အဟေသုံ – ‘‘နူန ကိဉ္စိ အာစရိယေဟိ ဉာတ’’န္တိ။ တတော အဓမ္မဝါဒီ ဩကာသံ လဘိတွာ ‘‘တွံ ပုဗ္ဗေ ‘ဝိနယဓရာ ဇာနိဿန္တီ’တိ ဘဏသိ။ ဣဒါနိ တေသံ ဝိနယဓရာနံ အာရောစေဟိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၅။)

တံ ဝတ္ထု’’န္တိ ဓမ္မဝါဒိံ ပီဠေတွာ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ ပရာဇိတော တွံ, မာ တံ အာဝါသံ အာဂစ္ဆီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ တတော ဓမ္မဝါဒီ ထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှေ သာသနံ အနပေက္ခိတွာ ‘အမှေ ဥပဋ္ဌေသိ ပရိတောသေသီ’တိ ပုဂ္ဂလမေဝ အပေက္ခိတ္ထ, သာသနံ အရက္ခိတွာ ပုဂ္ဂလံ ရက္ခိတ္ထ, အဇ္ဇတဂ္ဂေ ဒါနိ တုမှာကံ ဝိနိစ္ဆယံ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အဇ္ဇ ပရိနိဗ္ဗုတော ကဿပေါ ဘဂဝါ’’တိ မဟာသဒ္ဒေန ကန္ဒိတွာ ‘‘နဋ္ဌံ သတ္ထု သာသန’’န္တိ ပရိဒေဝမာနော ပက္ကာမိ။

အထ ခေါ တေ ဘိက္ခူ သံဝိဂ္ဂမာနသာ ‘‘မယံ ပုဂ္ဂလမနုရက္ခန္တာ သာသနရတနံ သောဗ္ဘေ ပက္ခိပိမှာ’’တိ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေသုံ။ တေ တေနေဝ ကုက္ကုစ္စေန ဥပဟတာသယတ္တာ ကာလံ ကတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တိတုမသက္ကောန္တာ ဧကာစရိယော ဟိမဝတိ ဟေမဝတေ ပဗ္ဗတေ နိဗ္ဗတ္တိ ဟေမဝတော ယက္ခောတိ နာမေန။ ဒုတိယာစရိယော မဇ္ဈိမဒေသေ သာတပဗ္ဗတေ သာတာဂိရောတိ နာမေန။ တေပိ နေသံ ပရိဝါရာ ဘိက္ခူ တေသံယေဝ အနုဝတ္တိတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တိတုမသက္ကောန္တာ တေသံ ပရိဝါရာ ယက္ခာဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသံ ပန ပစ္စယဒါယကာ ဂဟဋ္ဌာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတိံသု။ ဟေမဝတသာတာဂိရာ အဋ္ဌဝီသတိယက္ခသေနာပတီနမဗ္ဘန္တရာ မဟာနုဘာဝါ ယက္ခရာဇာနော အဟေသုံ။

ယက္ခသေနာပတီနဉ္စ အယံ ဓမ္မတာ – မာသေ မာသေ အဋ္ဌ ဒိဝသာနိ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယတ္ထံ ဟိမဝတိ မနောသိလာတလေ နာဂဝတိမဏ္ဍပေ ဒေဝတာနံ သန္နိပါတော ဟောတိ, တတ္ထ သန္နိပတိတဗ္ဗန္တိ။ အထ သာတာဂိရဟေမဝတာ တသ္မိံ သမာဂမေ အညမညံ ဒိသွာ သဉ္ဇာနိံသု – ‘‘တွံ, သမ္မ, ကုဟိံ ဥပ္ပန္နော, တွံ ကုဟိ’’န္တိ အတ္တနော အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဉ္စ ပုစ္ဆိတွာ ဝိပ္ပဋိသာရိနော အဟေသုံ။ ‘‘နဋ္ဌာ မယံ, သမ္မ, ပုဗ္ဗေ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ သမဏဓမ္မံ ကတွာ ဧကံ ပါပသဟာယံ နိဿာယ ယက္ခယောနိယံ ဥပ္ပန္နာ, အမှာကံ ပန ပစ္စယဒါယကာ ကာမာဝစရဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ။ အထ သာတာဂိရော အာဟ – ‘‘မာရိသ, ဟိမဝါ နာမ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတသမ္မတော, ကိဉ္စိ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ မမာပိ အာရောစေယျာသီ’’တိ။ ဟေမဝတောပိ အာဟ – ‘‘မာရိသ, မဇ္ဈိမဒေသော နာမ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတသမ္မတော, ကိဉ္စိ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ မမာပိ အာရောစေယျာသီ’’တိ။ ဧဝံ တေသု ဒွီသု သဟာယေသု အညမညံ ကတိကံ ကတွာ, တမေဝ ဥပ္ပတ္တိံ အဝိဝဇ္ဇေတွာ ဝသမာနေသု ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဝီတိဝတ္တံ, မဟာပထဝီ ဧကယောဇနတိဂါဝုတမတ္တံ ဥဿဒါ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၆။)

အထမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတပဏိဓာနော ယာဝ ဝေဿန္တရဇာတကံ, တာဝ ပါရမိယော ပူရေတွာ, တုသိတဘဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ, တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ, ဓမ္မပဒနိဒါနေ ဝုတ္တနယေန ဒေဝတာဟိ အာယာစိတော ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ, ဒေဝတာနံ အာရောစေတွာ, ဒွတ္တိံသာယ ပုဗ္ဗနိမိတ္တေသု ဝတ္တမာနေသု ဣဓ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ကမ္ပေတွာ။ တာနိ ဒိသွာပိ ဣမေ ရာဇယက္ခာ ‘‘ဣမိနာ ကာရဏေန နိဗ္ဗတ္တာနီ’’တိ န ဇာနိံသု။ ‘‘ခိဍ္ဍာပသုတတ္တာ နေဝါဒ္ဒသံသူ’’တိ ဧကေ။ ဧသ နယော ဇာတိယံ အဘိနိက္ခမနေ ဗောဓိယဉ္စ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ ပန ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ အာမန္တေတွာ ဘဂဝတိ တိပရိဝဋ္ဋံ ဒွါဒသာကာရံ ဝရဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေန္တေ မဟာဘူမိစာလံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ပါဋိဟာရိယာနိ စ ဧတေသံ ဧကော သာတာဂိရောယေဝ ပဌမံ အဒ္ဒသ။ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏဉ္စ တေသံ ဉတွာ သပရိသော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမ္မ ဓမ္မဒေသနံ အဿောသိ, န စ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆိ။ ကသ္မာ? သော ဟိ ဓမ္မံ သုဏန္တော ဟေမဝတံ အနုဿရိတွာ ‘‘အာဂတော နု ခေါ မေ သဟာယကော, နော’’တိ ပရိသံ ဩလောကေတွာ တံ အပဿန္တော ‘‘ဝဉ္စိတော မေ သဟာယော, ယော ဧဝံ ဝိစိတြပဋိဘာနံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ န သုဏာတီ’’တိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော အဟောသိ။ ဘဂဝါ စ အတ္ထင်္ဂတေပိ စ သူရိယေ ဒေသနံ န နိဋ္ဌာပေသိ။

အထ သာတာဂိရော ‘‘သဟာယံ ဂဟေတွာ တေန သဟာဂမ္မ ဓမ္မဒေသနံ သောဿာမီ’’တိ ဟတ္ထိယာနအဿယာနဂရုဠယာနာဒီနိ မာပေတွာ ပဉ္စဟိ ယက္ခသတေဟိ ပရိဝုတော ဟိမဝန္တာဘိမုခေါ ပါယာသိ, တဒါ ဟေမဝတောပိ။ ယသ္မာ ပဋိသန္ဓိဇာတိ-အဘိနိက္ခမန-ဗောဓိပရိနိဗ္ဗာနေသွေဝ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဟုတွာဝ ပတိဝိဂစ္ဆန္တိ, န စိရဋ္ဌိတိကာနိ ဟောန္တိ, ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနေ ပန တာနိ သဝိသေသာနိ ဟုတွာ, စိရတရံ ဌတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ ဟိမဝတိ တံ အစ္ဆရိယပါတုဘာဝံ ဒိသွာ ‘‘ယတော အဟံ ဇာတော, န ကဒါစိ အယံ ပဗ္ဗတော ဧဝံ အဘိရာမော ဘူတပုဗ္ဗော, ဟန္ဒ ဒါနိ မမ သဟာယံ ဂဟေတွာ အာဂမ္မ တေန သဟ ဣမံ ပုပ္ဖသိရိံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိ တထေဝ မဇ္ဈိမဒေသာဘိမုခေါ အာဂစ္ဆတိ။ တေ ဥဘောပိ ရာဇဂဟဿ ဥပရိ သမာဂန္တွာ အညမညဿ အာဂမနကာရဏံ ပုစ္ဆိံသု။ ဟေမဝတော အာဟ – ‘‘ယတော အဟံ, မာရိသ, ဇာတော, နာယံ ပဗ္ဗတော ဧဝံ အကာလကုသုမိတေဟိ ရုက္ခေဟိ အဘိရာမော ဘူတပုဗ္ဗော, တသ္မာ ဧတံ ပုပ္ဖသိရိံ တယာ သဒ္ဓိံ အနုဘဝိဿာမီတိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၇။)

အာဂတောမှီ’’တိ။ သာတာဂိရော အာဟ – ‘‘ဇာနာသိ, ပန, တွံ မာရိသ, ယေန ကာရဏေန ဣမံ အကာလပုပ္ဖပါဋိဟာရိယံ ဇာတ’’န္တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, မာရိသာ’’တိ။ ‘‘ဣမံ, မာရိသ, ပါဋိဟာရိယံ န ကေဝလ ဟိမဝန္တေယေဝ, အပိစ ခေါ ပန ဒသသဟဿိလောကဓာတူသု နိဗ္ဗတ္တံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော, အဇ္ဇ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ, တေန ကာရဏေနာ’’တိ။ ဧဝံ သာတာဂိရော ဟေမဝတဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒံ ကထေတွာ, တံ ဘဂဝတော သန္တိကံ အာနေတုကာမော ဣမံ ဂါထမာဟ။ ကေစိ ပန ဂေါတမကေ စေတိယေ ဝိဟရန္တေ ဘဂဝတိ အယမေဝမာဟာတိ ဘဏန္တိ ‘‘အဇ္ဇ ပန္နရသော’’တိ။

֍ * ၁၅၃။ တတ္ထ အဇ္ဇာတိ အယံ ရတ္တိန္ဒိဝေါ ပက္ခဂဏနတော ပန္နရသော, ဥပဝသိတဗ္ဗတော ဥပေါသထော။ တီသု ဝါ ဥပေါသထေသု အဇ္ဇ ပန္နရသော ဥပေါသထော, န စာတုဒ္ဒသီ ဥပေါသထော, န သာမဂ္ဂီဥပေါသထော။ ယသ္မာ ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသအဋ္ဌင်္ဂဥပဝါသပညတ္တိဒိဝသာဒီသု သမ္ဗဟုလေသု အတ္ထေသု ဥပေါသထသဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ။ ‘‘အာယာမာဝုသော, ကပ္ပိန, ဥပေါသထံ ဂမိဿာမာ’’တိအာဒီသု ဟိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဥပေါသထသဒ္ဒေါ။ ‘‘ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော ခေါ ဝိသာခေ ဥပေါသထော ဥပဝုတ္ထော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၄၃) ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိအာဒိကေသု အဋ္ဌင်္ဂေသု။ ‘‘သုဒ္ဓဿ ဝေ သဒါ ဖဂ္ဂု, သုဒ္ဓဿုပေါသထော သဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၉) ဥပဝါသေ။ ‘‘ဥပေါသထော နာမ နာဂရာဇာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၆၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၈) ပညတ္တိယံ။ ‘‘တဒဟုပေါသထေ ပန္နရသေ သီသံနှာတဿာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၅၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၆) ဒိဝသေ။ တသ္မာ အဝသေသတ္ထံ ပဋိက္ခိပိတွာ အာသာဠှီပုဏ္ဏမဒိဝသံယေဝ နိယာမေန္တော အာဟ – ‘‘အဇ္ဇ ပန္နရသော ဥပေါသထော’’တိ။ ပါဋိပဒေါ ဒုတိယောတိ ဧဝံ ဂဏိယမာနေ အဇ္ဇ ပန္နရသော ဒိဝသောတိ အတ္ထော။

ဒိဝိ ဘဝါနိ ဒိဗ္ဗာနိ, ဒိဗ္ဗာနိ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဒိဗ္ဗာ။ ကာနိ တာနိ? ရူပါနိ။ တဉှိ ရတ္တိံ ဒေဝါနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုတော သန္နိပတိတာနံ သရီရဝတ္ထာဘရဏဝိမာနပ္ပဘာဟိ အဗ္ဘာဒိဥပက္ကိလေသဝိရဟိတာယ စန္ဒပ္ပဘာယ စ သကလဇမ္ဗုဒီပေါ အလင်္ကတော အဟောသိ။ ဝိသေသာလင်္ကတော စ ပရမဝိသုဒ္ဓိဒေဝဿ ဘဂဝတော သရီရပ္ပဘာယ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗာ ရတ္တိ ဥပဋ္ဌိတာ’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၈။)

ဧဝံ ရတ္တိဂုဏဝဏ္ဏနာပဒေသေနာပိ သဟာယဿ စိတ္တပ္ပသာဒံ ဇနေန္တော ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒံ ကထေတွာ အာဟ ‘‘အနောမနာမံ သတ္ထာရံ, ဟန္ဒ ပဿာမ ဂေါတမ’’န္တိ။ တတ္ထ အနောမေဟိ အလာမကေဟိ သဗ္ဗာကာရပရိပူရေဟိ ဂုဏေဟိ နာမံ အဿာတိ အနောမနာမော။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓေါ, ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) နယေန ဗုဒ္ဓေါတိ အနောမေဟိ ဂုဏေဟိ နာမံ, ‘‘ဘဂ္ဂရာဂေါတိ ဘဂဝါ, ဘဂ္ဂဒေါသောတိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၈၄) နယေန စ အနောမေဟိ ဂုဏေဟိ နာမံ။ ဧသ နယော ‘‘အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော’’တိအာဒီသု။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒီသု အတ္ထေသု ဒေဝမနုဿေ အနုသာသတိ ‘‘ဣမံ ပဇဟထ, ဣမံ သမာဒါယ ဝတ္တထာ’’တိ သတ္ထာ။ အပိစ ‘‘သတ္ထာ ဘဂဝါ သတ္ထဝါဟော, ယထာ သတ္ထဝါဟော သတ္တေ ကန္တာရံ တာရေတီ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၀) နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနာပိ သတ္ထာ။ တံ အနောမနာမံ သတ္ထာရံ။ ဟန္ဒာတိ ဗျဝသာနတ္ထေ နိပါတော။ ပဿာမာတိ တေန အတ္တာနံ သဟ သင်္ဂဟေတွာ ပစ္စုပ္ပန္နဝစနံ။ ဂေါတမန္တိ ဂေါတမဂေါတ္တံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘သတ္ထာ, န သတ္ထာ’’တိ မာ ဝိမတိံ အကာသိ, ဧကန္တဗျဝသိတော ဟုတွာဝ ဧဟိ ပဿာမ ဂေါတမန္တိ။

֍ * ၁၅၄။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဟေမဝတော ‘‘အယံ သာတာဂိရော ‘အနောမနာမံ သတ္ထာရ’န္တိ ဘဏန္တော တဿ သဗ္ဗညုတံ ပကာသေတိ, သဗ္ဗညုနော စ ဒုလ္လဘာ လောကေ, သဗ္ဗညုပဋိညေဟိ ပူရဏာဒိသဒိသေဟေဝ လောကော ဥပဒ္ဒုတော။ သော ပန ယဒိ သဗ္ဗညူ, အဒ္ဓါ တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တော ဘဝိဿတိ, တေန တံ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တာဒိလက္ခဏံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ – ‘‘ကစ္စိ မနော’’တိ။

တတ္ထ ကစ္စီတိ ပုစ္ဆာ။ မနောတိ စိတ္တံ။ သုပဏိဟိတောတိ သုဋ္ဌု ဌပိတော, အစလော အသမ္ပဝေဓီ။ သဗ္ဗေသု ဘူတေသု သဗ္ဗဘူတေသု။ တာဒိနောတိ တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တဿေဝ သတော။ ပုစ္ဆာ ဧဝ ဝါ အယံ ‘‘သော တေ သတ္ထာ သဗ္ဗဘူတေသု တာဒီ, ဥဒါဟု နော’’တိ။ ဣဋ္ဌေ အနိဋ္ဌေ စာတိ ဧဝရူပေ အာရမ္မဏေ။ သင်္ကပ္ပါတိ ဝိတက္ကာ။ ဝသီကတာတိ ဝသံ ဂမိတာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယံ တွံ သတ္ထာရံ ဝဒသိ, တဿ တေ သတ္ထုနော ကစ္စိ တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တဿ သတော သဗ္ဗဘူတေသု မနော သုပဏိဟိတော, ဥဒါဟု ယာဝ စလနပစ္စယံ န လဘတိ, တာဝ သုပဏိဟိတော ဝိယ ခါယတိ။ သော ဝါ တေ သတ္ထာ ကစ္စိ သဗ္ဗဘူတေသု သမစိတ္တေန တာဒီ, ဥဒါဟု နော, ယေ စ ခေါ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၉။)

ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု အာရမ္မဏေသု ရာဂဒေါသဝသေန သင်္ကပ္ပါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တျာဿ ကစ္စိ ဝသီကတာ, ဥဒါဟု ကဒါစိ တေသမ္ပိ ဝသေန ဝတ္တတီတိ။

֍ * ၁၅၅။ တတော သာတာဂိရော ဘဂဝတော သဗ္ဗညုဘာဝေ ဗျဝသိတတ္တာ သဗ္ဗေ သဗ္ဗညုဂုဏေ အနုဇာနန္တော အာဟ ‘‘မနော စဿ သုပဏိဟိတော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သုပဏိဟိတောတိ သုဋ္ဌု ဌပိတော, ပထဝီသမော အဝိရုဇ္ဈနဋ္ဌေန, သိနေရုသမော သုပ္ပတိဋ္ဌိတာစလနဋ္ဌေန, ဣန္ဒခီလသမော စတုဗ္ဗိဓမာရပရဝါဒိဂဏေဟိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန။ အနစ္ဆရိယဉ္စေတံ, ဘဂဝတော ဣဒါနိ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နတ္တာ သဗ္ဗညုဘာဝေ ဌိတဿ မနော သုပဏိဟိတော အစလော ဘဝေယျ။ ယဿ တိရစ္ဆာနဘူတဿာပိ သရာဂါဒိကာလေ ဆဒ္ဒန္တနာဂကုလေ ဥပ္ပန္နဿ သဝိသေန သလ္လေန ဝိဒ္ဓဿ အစလော အဟောသိ, ဝဓကေပိ တသ္မိံ နပ္ပဒုဿိ, အညဒတ္ထု တဿေဝ အတ္တနော ဒန္တေ ဆေတွာ အဒါသိ၊ တထာ မဟာကပိဘူတဿ မဟတိယာ သိလာယ သီသေ ပဟဋဿာပိ တဿေဝ စ မဂ္ဂံ ဒဿေသိ၊ တထာ ဝိဓုရပဏ္ဍိတဘူတဿ ပါဒေသု ဂဟေတွာ သဋ္ဌိယောဇနေ ကာဠပဗ္ဗတပပါတေ ပက္ခိတ္တဿာပိ အညဒတ္ထု တဿေဝ ယက္ခဿတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တသ္မာ သမ္မဒေဝ အာဟ သာတာဂိရော – ‘‘မနော စဿ သုပဏိဟိတော’’တိ။

သဗ္ဗဘူတေသု တာဒိနောတိ သဗ္ဗသတ္တေသု တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တဿေဝ သတော မနော သုပဏိဟိတော, န ယာဝ ပစ္စယံ န လဘတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဘဂဝတော တာဒိလက္ခဏံ ပဉ္စဓာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ –

‘‘ဘဂဝါ ပဉ္စဟာကာရေဟိ တာဒီ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ, စတ္တာဝီတိ တာဒီ, မုတ္တာဝီတိ တာဒီ, တိဏ္ဏာဝီတိ တာဒီ, တန္နိဒ္ဒေသာတိ တာဒီ။ ကထံ ဘဂဝါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ? ဘဂဝါ လာဘေပိ တာဒီ’’တိ (မဟာနိ။ ၃၈)။

ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ လာဘာဒယော စ တဿ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝိတ္ထာရိတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပုစ္ဆာ ဧဝ ဝါ အယံ။ သော တေ သတ္ထာ သဗ္ဗဘူတေသု တာဒီ, ဥဒါဟု နော’’တိ ဣမသ္မိမ္ပိ ဝိကပ္ပေ သဗ္ဗဘူတေသု သမစိတ္တတာယ တာဒီ အမှာကံ သတ္ထာတိ အတ္ထော။ အယဉှိ ဘဂဝါ သုခူပသံဟာရကာမတာယ ဒုက္ခာပနယနကာမတာယ စ သဗ္ဗသတ္တေသု သမစိတ္တော, ယာဒိသော အတ္တနိ, တာဒိသော ပရေသု,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၀။)

ယာဒိသော မာတရိ မဟာမာယာယ, တာဒိသော စိဉ္စမာဏဝိကာယ, ယာဒိသော ပိတရိ သုဒ္ဓေါဒနေ, တာဒိသော သုပ္ပဗုဒ္ဓေ, ယာဒိသော ပုတ္တေ ရာဟုလေ, တာဒိသော ဝဓကေသု ဒေဝဒတ္တဓနပါလကအင်္ဂုလိမာလာဒီသု။ သဒေဝကေ လောကေပိ တာဒီ။ တသ္မာ သမ္မဒေဝါဟ သာတာဂိရော – ‘‘သဗ္ဗဘူတေသု တာဒိနော’’တိ။

အထော ဣဋ္ဌေ အနိဋ္ဌေ စာတိ။ ဧတ္ထ ပန ဧဝံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ယံ ကိဉ္စိ ဣဋ္ဌံ ဝါ အနိဋ္ဌံ ဝါ အာရမ္မဏံ, သဗ္ဗပ္ပကာရေဟိ တတ္ထ ယေ ရာဂဒေါသဝသေန သင်္ကပ္ပါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, တျာဿ အနုတ္တရေန မဂ္ဂေန ရာဂါဒီနံ ပဟီနတ္တာ ဝသီကတာ, န ကဒါစိ တေသံ ဝသေ ဝတ္တတိ။ သော ဟိ ဘဂဝါ အနာဝိလသင်္ကပ္ပေါ သုဝိမုတ္တစိတ္တော သုဝိမုတ္တပညောတိ။ ဧတ္ထ စ သုပဏိဟိတမနတာယ အယောနိသောမနသိကာရာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ သဗ္ဗဘူတေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေဟိ သော ယတ္ထ ဘဝေယျ, တံ သတ္တသင်္ခါရဘေဒတော ဒုဝိဓမာရမ္မဏံ ဝုတ္တံ။ သင်္ကပ္ပဝသီဘာဝေန တသ္မိံ အာရမ္မဏေ တဿ မနသိကာရာဘာဝတော ကိလေသပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ သုပဏိဟိတမနတာယ စ မနောသမာစာရသုဒ္ဓိ, သဗ္ဗဘူတေသု တာဒိတာယ ကာယသမာစာရသုဒ္ဓိ, သင်္ကပ္ပဝသီဘာဝေန ဝိတက္ကမူလကတ္တာ ဝါစာယ ဝစီသမာစာရသုဒ္ဓိ။ တထာ သုပဏိဟိတမနတာယ လောဘာဒိသဗ္ဗဒေါသာဘာဝေါ, သဗ္ဗဘူတေသု တာဒိတာယ မေတ္တာဒိဂုဏသဗ္ဘာဝေါ, သင်္ကပ္ပဝသီဘာဝေန ပဋိကူလေ အပ္ပဋိကူလသညိတာဒိဘေဒါ အရိယိဒ္ဓိ, တာယ စဿ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

֍ * ၁၅၆။ ဧဝံ ဟေမဝတော ပုဗ္ဗေ မနောဒွါရဝသေနေဝ တာဒိဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာ တဉ္စ ပဋိဇာနန္တမိမံ သုတွာ ဒဠှီကမ္မတ္ထံ ဣဒါနိ ဒွါရတ္တယဝသေနာပိ, ပုဗ္ဗေ ဝါ သင်္ခေပေန ကာယဝစီမနောဒွါရသုဒ္ဓိံ ပုစ္ဆိတွာ တဉ္စ ပဋိဇာနန္တမိမံ သုတွာ ဒဠှီကမ္မတ္ထမေဝ ဝိတ္ထာရေနာပိ ပုစ္ဆန္တော အာဟ ‘‘ကစ္စိ အဒိန္န’’န္တိ။ တတ္ထ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထာယ ပဌမံ အဒိန္နာဒါနဝိရတိံ ပုစ္ဆတိ။ အာရာ ပမာဒမှာတိ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု စိတ္တဝေါဿဂ္ဂတော ဒူရီဘာဝေန အဗြဟ္မစရိယဝိရတိံ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘အာရာ ပမဒမှာ’’တိပိ ပဌန္တိ, အာရာ မာတုဂါမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဈာနံ န ရိဉ္စတီတိ ဣမိနာ ပန တဿာယေဝ တိဝိဓာယ ကာယဒုစ္စရိတဝိရတိယာ ဗလဝဘာဝံ ပုစ္ဆတိ။ ဈာနယုတ္တဿ ဟိ ဝိရတိ ဗလဝတီ ဟောတီတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၁။)

֍ * ၁၅၇။ အထ သာတာဂိရော ယသ္မာ ဘဂဝါ န ကေဝလံ ဧတရဟိ, အတီတေပိ အဒ္ဓါနေ ဒီဃရတ္တံ အဒိန္နာဒါနာဒီဟိ ပဋိဝိရတော, တဿာ တဿာယေဝ စ ဝိရတိယာ အာနုဘာဝေန တံ တံ မဟာပုရိသလက္ခဏံ ပဋိလဘိ, သဒေဝကော စဿ လောကော ‘‘အဒိန္နာဒါနာ ပဋိဝိရတော သမဏော ဂေါတမော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ။ တသ္မာ ဝိဿဋ္ဌာယ ဝါစာယ သီဟနာဒံ နဒန္တော အာဟ ‘‘န သော အဒိန္နံ အာဒိယတီ’’တိ။ တံ အတ္ထတော ပါကဋမေဝ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ တတိယပါဒေ ‘‘ပမာဒမှာ ပမဒမှာ’’တိ ဒွိဓာ ပါဌော။ စတုတ္ထပါဒေ စ ဈာနံ န ရိဉ္စတီတိ ဈာနံ ရိတ္တကံ သုညကံ န ကရောတိ, န ပရိစ္စဇတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

֍ * ၁၅၈။ ဧဝံ ကာယဒွါရေ သုဒ္ဓိံ သုတွာ ဣဒါနိ ဝစီဒွါရေ သုဒ္ဓိံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ – ‘‘ကစ္စိ မုသာ န ဘဏတီ’’တိ။ ဧတ္ထ ခီဏာတီတိ ခီဏော, ဝိဟိံသတိ ဗဓတီတိ အတ္ထော။ ဝါစာယ ပထော ဗျပ္ပထော, ခီဏော ဗျပ္ပထော အဿာတိ ခီဏဗျပ္ပထော။ တံ န-ကာရေန ပဋိသေဓေတွာ ပုစ္ဆတိ ‘‘န ခီဏဗျပ္ပထော’’တိ, န ဖရုသဝါစောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘နာခီဏဗျပ္ပထော’’တိပိ ပါဌော, န အခီဏဝစနောတိ အတ္ထော။ ဖရုသဝစနဉှိ ပရေသံ ဟဒယေ အခီယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ တာဒိသဝစနော ကစ္စိ န သောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဘူတီတိ ဝိနာသော, ဝိဘူတိံ ကာသတိ ကရောတိ ဝါတိ ဝိဘူတိကံ, ဝိဘူတိကမေဝ ဝေဘူတိကံ, ဝေဘူတိယန္တိပိ ဝုစ္စတိ, ပေသုညဿေတံ အဓိဝစနံ။ တဉှိ သတ္တာနံ အညမညတော ဘေဒနေန ဝိနာသံ ကရောတိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

֍ * ၁၅၉။ အထ သာတာဂိရော ယသ္မာ ဘဂဝါ န ကေဝလံ ဧတရဟိ, အတီတေပိ အဒ္ဓါနေ ဒီဃရတ္တံ မုသာဝါဒါဒီဟိ ပဋိဝိရတော, တဿာ တဿာယေဝ စ ဝိရတိယာ အာနုဘာဝေန တံ တံ မဟာပုရိသလက္ခဏံ ပဋိလဘိ, သဒေဝကော စဿ လောကော ‘‘မုသာဝါဒါ ပဋိဝိရတော သမဏော ဂေါတမော’’တိ ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ။ တသ္မာ ဝိဿဋ္ဌာယ ဝါစာယ သီဟနာဒံ နဒန္တော အာဟ, ‘‘မုသာ စ သော န ဘဏတီ’’တိ။ တတ္ထ မုသာတိ ဝိနိဓာယ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ပရဝိသံဝါဒနဝစနံ။ တံ သော န ဘဏတိ။ ဒုတိယပါဒေ ပန ပဌမတ္ထဝသေန န ခီဏဗျပ္ပထောတိ, ဒုတိယတ္ထဝသေန နာခီဏဗျပ္ပထောတိ ပါဌော။ စတုတ္ထပါဒေ မန္တာတိ ပညာ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝါ ယသ္မာ တာယ မန္တာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အတ္ထမေဝ ဘာသတိ အတ္ထတော အနပေတဝစနံ, န

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၂။)

သမ္ဖံ။ အညာဏပုရေက္ခာရဉှိ နိရတ္ထကဝစနံ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ။ တသ္မာ အာဟ – ‘‘မန္တာ အတ္ထံ သော ဘာသတီ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။

֍ * ၁၆၀။ ဧဝံ ဝစီဒွါရသုဒ္ဓိမ္ပိ သုတွာ ဣဒါနိ မနောဒွါရသုဒ္ဓိံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ ‘‘ကစ္စိ န ရဇ္ဇတိ ကာမေသူ’’တိ။ တတ္ထ ကာမာတိ ဝတ္ထုကာမာ။ တေသု ကိလေသကာမေန န ရဇ္ဇတီတိ ပုစ္ဆန္တော အနဘိဇ္ဈာလုတံ ပုစ္ဆတိ။ အနာဝိလန္တိ ပုစ္ဆန္တော ဗျာပါဒေန အာဝိလဘာဝံ သန္ဓာယ အဗျာပါဒတံ ပုစ္ဆတိ။ မောဟံ အတိက္ကန္တောတိ ပုစ္ဆန္တော ယေန မောဟေန မူဠှော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ, တဿာတိက္ကမေန သမ္မာဒိဋ္ဌိတံ ပုစ္ဆတိ။ ဓမ္မေသု စက္ခုမာတိ ပုစ္ဆန္တော သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဿ ဉာဏစက္ခုနော, ပဉ္စစက္ခုဝိသယေသု ဝါ ဓမ္မေသု ပဉ္စန္နမ္ပိ စက္ခူနံ ဝသေန သဗ္ဗညုတံ ပုစ္ဆတိ ‘‘ဒွါရတ္တယပါရိသုဒ္ဓိယာပိ သဗ္ဗညူ န ဟောတီ’’တိ စိန္တေတွာ။

֍ * ၁၆၁။ အထ သာတာဂိရော ယသ္မာ ဘဂဝါ အပ္ပတွာဝ အရဟတ္တံ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ ပဟီနတ္တာ နေဝ ကာမေသု ရဇ္ဇတိ, န ဗျာပါဒေန အာဝိလစိတ္တော, သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနေဝ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယဿ သစ္စပဋိစ္ဆာဒကမောဟဿ ပဟီနတ္တာ မောဟံ အတိက္ကန္တော, သာမဉ္စ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝိမောက္ခန္တိကံ နာမံ ယထာဝုတ္တာနိ စ စက္ခူနိ ပဋိလဘိ, တသ္မာ တဿ မနောဒွါရသုဒ္ဓိံ သဗ္ဗညုတဉ္စ ဥဂ္ဃေါသေန္တော အာဟ ‘‘န သော ရဇ္ဇတိ ကာမေသူ’’တိ။

֍ * ၁၆၂။ ဧဝံ ဟေမဝတော ဘဂဝတော ဒွါရတ္တယပါရိသုဒ္ဓိံ သဗ္ဗညုတဉ္စ သုတွာ ဟဋ္ဌော ဥဒဂ္ဂေါ အတီတဇာတိယံ ဗာဟုသစ္စဝိသဒါယ ပညာယ အသဇ္ဇမာနဝစနပ္ပထော ဟုတွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတရူပေ သဗ္ဗညုဂုဏေ သောတုကာမော အာဟ ‘‘ကစ္စိ ဝိဇ္ဇာယ သမ္ပန္နော’’တိ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာယ သမ္ပန္နောတိ ဣမိနာ ဒဿနသမ္ပတ္တိံ ပုစ္ဆတိ, သံသုဒ္ဓစာရဏောတိ ဣမိနာ ဂမနသမ္ပတ္တိံ။ ဆန္ဒဝသေန စေတ္ထ ဒီဃံ ကတွာ စာကာရမာဟ, သံသုဒ္ဓစရဏောတိ အတ္ထော။ အာသဝါ ခီဏာတိ ဣမိနာ ဧတာယ ဒဿနဂမနသမ္ပတ္တိယာ ပတ္တဗ္ဗာယ အာသဝက္ခယသညိတာယ ပဌမနိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပတ္တိံ ပုစ္ဆတိ, နတ္ထိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဣမိနာ ဒုတိယနိဗ္ဗာနဓာတုပတ္တိသမတ္ထတံ, ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန ဝါ ပရမဿာသပ္ပတ္တိံ ဉတွာ ဌိတဘာဝံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၃။)

֍ * ၁၆၃။ တတော ယာ ဧသာ ‘‘သော အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၅၂) နယေန ဘယဘေရဝါဒီသု တိဝိဓာ, ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ…ပေ… အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ ဉာဏဒဿနာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇၉) နယေန အမ္ဗဋ္ဌာဒီသု အဋ္ဌဝိဓာ ဝိဇ္ဇာ ဝုတ္တာ, တာယ ယသ္မာ သဗ္ဗာယပိ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နာယ ဘဂဝါ ဥပေတော။ ယဉ္စေတံ ‘‘ဣဓ, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော သီလသမ္ပန္နော ဟောတိ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဟောတိ, ဘောဇနေ မတ္တညူ ဟောတိ, ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တော ဟောတိ, သတ္တဟိ သဒ္ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဟောတိ, စတုန္နံ ဈာနာနံ အာဘိစေတသိကာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနံ နိကာမလာဘီ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘ကထဉ္စ, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော သီလသမ္ပန္နော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၂၄) နယေန သေခသုတ္တေ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ပန္နရသပ္ပဘေဒံ စရဏံ။ တဉ္စ ယသ္မာ သဗ္ဗူပက္ကိလေသပ္ပဟာနေန ဘဂဝတော အတိဝိယ သံသုဒ္ဓံ။ ယေပိမေ ကာမာသဝါဒယော စတ္တာရော အာသဝါ, တေပိ ယသ္မာ သဗ္ဗေ သပရိဝါရာ သဝါသနာ ဘဂဝတော ခီဏာ။ ယသ္မာ စ ဣမာယ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ ခီဏာသဝေါ ဟုတွာ တဒါ ဘဂဝါ ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဌိတော, တသ္မာ သာတာဂိရော ဘဂဝတော သဗ္ဗညုဘာဝေ ဗျဝသာယေန သမုဿာဟိတဟဒယော သဗ္ဗေပိ ဂုဏေ အနုဇာနန္တော အာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇာယ စေဝ သမ္ပန္နော’’တိ။

֍ * ၁၆၄။ တတော ဟေမဝတော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ’’တိ ဘဂဝတိ နိက္ကင်္ခေါ ဟုတွာ အာကာသေ ဌိတောယေဝ ဘဂဝန္တံ ပသံသန္တော သာတာဂိရဉ္စ အာရာဓေန္တော အာဟ ‘‘သမ္ပန္နံ မုနိနော စိတ္တ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – သမ္ပန္နံ မုနိနော စိတ္တံ, ‘‘မနော စဿ သုပဏိဟိတော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တတာဒိဘာဝေန ပုဏ္ဏံ သမ္ပုဏ္ဏံ, ‘‘န သော အဒိန္နံ အာဒိယတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာယကမ္မုနာ, ‘‘န သော ရဇ္ဇတိ ကာမေသူ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တမနောကမ္မုနာ စ ပုဏ္ဏံ သမ္ပုဏ္ဏံ, ‘‘မုသာ စ သော န ဘဏတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဗျပ္ပထေန စ ဝစီကမ္မုနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ သမ္ပန္နစိတ္တဉ္စ အနုတ္တရာယ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ သမ္ပန္နတ္တာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နဉ္စ ဣမေဟိ ဂုဏေဟိ ‘‘မနော စဿ သုပဏိဟိတော’’တိအာဒိနာ နယေန ဓမ္မတော နံ ပသံသသိ, သဘာဝတော တစ္ဆတော ဘူတတော ဧဝ နံ ပသံသသိ, န ကေဝလံ သဒ္ဓါမတ္တကေနာတိ ဒဿေတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၄။)

၁၆၅-၁၆၆။ တတော သာတာဂိရောပိ ‘‘ဧဝမေတံ, မာရိသ, သုဋ္ဌု တယာ ဉာတဉ္စ အနုမောဒိတဉ္စာ’’တိ အဓိပ္ပါယေန တမေဝ သံရာဓေန္တော အာဟ – ‘‘သမ္ပန္နံ မုနိနော…ပေ… ဓမ္မတော အနုမောဒသီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုန ဘဂဝတော ဒဿနေ တံ အဘိတ္ထဝယမာနော အာဟ ‘‘သမ္ပန္နံ…ပေ… ဟန္ဒ ပဿာမ ဂေါတမ’’န္တိ။

֍ * ၁၆၇။ အထ ဟေမဝတော အတ္တနော အဘိရုစိတဂုဏေဟိ ပုရိမဇာတိဗာဟုသစ္စဗလေန ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထုနန္တော သာတာဂိရံ အာဟ – ‘‘ဧဏိဇင်္ဃံ…ပေ… ဧဟိ ပဿာမ ဂေါတမ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ဧဏိမိဂဿေဝ ဇင်္ဃာ အဿာတိ ဧဏိဇင်္ဃော။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဧဏိမိဂဿေဝ အနုပုဗ္ဗဝဋ္ဋာ ဇင်္ဃာ ဟောန္တိ, န ပုရတော နိမ္မံသာ ပစ္ဆတော သုသုမာရကုစ္ဆိ ဝိယ ဥဒ္ဓုမာတာ။ ကိသာ စ ဗုဒ္ဓါ ဟောန္တိ ဒီဃရဿသမဝဋ္ဋိတယုတ္တဋ္ဌာနေသု တထာရူပါယ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ, န ဝဌရပုရိသာ ဝိယ ထူလာ။ ပညာယ ဝိလိခိတကိလေသတ္တာ ဝါ ကိသာ။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရသပတ္တဝိဒ္ဓံသနတော ဝီရာ။ ဧကာသနဘောဇိတာယ ပရိမိတဘောဇိတာယ စ အပ္ပါဟာရာ, န ဒွတ္တိမတ္တာလောပဘောဇိတာယ။ ယထာဟ –

‘‘အဟံ ခေါ ပန, ဥဒါယိ, အပ္ပေကဒါ ဣမိနာ ပတ္တေန သမတိတ္တိကမ္ပိ ဘုဉ္ဇာမိ, ဘိယျောပိ ဘုဉ္ဇာမိ။ ‘အပ္ပါဟာရော သမဏော ဂေါတမော အပ္ပါဟာရတာယ စ ဝဏ္ဏဝါဒီ’တိ ဣတိ စေ မံ, ဥဒါယိ, သာဝကာ သက္ကရေယျုံ, ဂရုံ ကရေယျုံ, မာနေယျုံ, ပူဇေယျုံ, သက္ကတွာ, ဂရုံ ကတွာ, ဥပနိဿာယ ဝိဟရေယျုံ။ ယေ တေ, ဥဒါယိ, မမ သာဝကာ ကောသကာဟာရာပိ အဍ္ဎကောသကာဟာရာပိ ဗေလုဝါဟာရာပိ အဍ္ဎဗေလုဝါဟာရာပိ, န မံ တေ ဣမိနာ ဓမ္မေန သက္ကရေယျုံ…ပေ… ဥပနိဿာယ ဝိဟရေယျု’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄၂)။

အာဟာရေ ဆန္ဒရာဂါဘာဝေန အလောလုပါ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အာဟာရံ အာဟာရေန္တိ မောနေယျသမ္ပတ္တိယာ မုနိနော။ အနဂါရိကတာယ ဝိဝေကနိန္နမာနသတာယ စ ဝနေ ဈာယန္တိ။ တေနာဟ ဟေမဝတော ယက္ခော ‘‘ဧဏိဇင်္ဃံ…ပေ… ဧဟိ ပဿာမ ဂေါတမ’’န္တိ။

֍ * ၁၆၈။ ဧဝဉ္စ ဝတွာ ပုန တဿ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မံ သောတုကာမတာယ ‘‘သီဟံဝေကစရ’’န္တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – သီဟံဝါတိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၅။)

ဒုရာသဒဋ္ဌေန ခမနဋ္ဌေန နိဗ္ဘယဋ္ဌေန စ ကေသရသီဟသဒိသံ။ ယာယ တဏှာယ ‘‘တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ ဝုစ္စတိ, တဿာ အဘာဝေန ဧကစရံ, ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွိန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ အနုပ္ပတ္တိတောပိ ဧကစရံ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနာပိ စေတ္ထ တံ တံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နာဂန္တိ ပုနဗ္ဘဝံ နေဝ ဂန္တာရံ နာဂန္တာရံ။ အထ ဝါ အာဂုံ န ကရောတီတိပိ နာဂေါ။ ဗလဝါတိပိ နာဂေါ။ တံ နာဂံ။ ကာမေသု အနပေက္ခိနန္တိ ဒွီသုပိ ကာမေသု ဆန္ဒရာဂါဘာဝေန အနပေက္ခိနံ။ ဥပသင်္ကမ္မ ပုစ္ဆာမ, မစ္စုပါသပ္ပမောစနန္တိ တံ ဧဝရူပံ မဟေသိံ ဥပသင်္ကမိတွာ တေဘူမကဝဋ္ဋဿ မစ္စုပါသဿ ပမောစနံ ဝိဝဋ္ဋံ နိဗ္ဗာနံ ပုစ္ဆာမ။ ယေန ဝါ ဥပါယေန ဒုက္ခသမုဒယသင်္ခါတာ မစ္စုပါသာ ပမုစ္စတိ, တံ မစ္စုပါသပ္ပမောစနံ ပုစ္ဆာမာတိ။ ဣမံ ဂါထံ ဟေမဝတော သာတာဂိရဉ္စ သာတာဂိရပရိသဉ္စ အတ္တနော ပရိသဉ္စ သန္ဓာယ အာဟ။

တေန ခေါ ပန သမယေန အာသာဠှီနက္ခတ္တံ ဃောသိတံ အဟောသိ။ အထ သမန္တတော အလင်္ကတပဋိယတ္တေ ဒေဝနဂရေ သိရိံ ပစ္စနုဘောန္တီ ဝိယ ရာဇဂဟေ ကာဠီ နာမ ကုရရဃရိကာ ဥပါသိကာ ပါသာဒမာရုယှ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဂဗ္ဘပရိဿမံ ဝိနောဒေန္တီ သဝါတပ္ပဒေသေ ဥတုဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဌိတာ တေသံ ယက္ခသေနာပတီနံ တံ ဗုဒ္ဓဂုဏပဋိသံယုတ္တံ ကထံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနတော အဿောသိ။ သုတွာ စ ‘‘ဧဝံ ဝိဝိဓဂုဏသမန္နာဂတာ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ ဥပ္ပါဒေတွာ တာယ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ တတ္ထေဝ ဌိတာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တတော ဧဝ ဘဂဝတာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝိကာနံ ဥပါသိကာနံ အနုဿဝပ္ပသန္နာနံ, ယဒိဒံ ကာဠီ ဥပါသိကာ ကုရရဃရိကာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၆၇) ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတာ။

֍ * ၁၆၉။ တေပိ ယက္ခသေနာပတယော သဟဿယက္ခပရိဝါရာ မဇ္ဈိမယာမသမယေ ဣသိပတနံ ပတွာ, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိတပလ္လင်္ကေနေဝ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမ္မ ဝန္ဒိတွာ, ဣမာယ ဂါထာယ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဩကာသမကာရယိံသု ‘‘အက္ခာတာရံ ပဝတ္တာရ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ဌပေတွာ တဏှံ တေဘူမကေ ဓမ္မေ ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခံ အရိယသစ္စ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၄) နယေန သစ္စာနံ ဝဝတ္ထာနကထာယ အက္ခာတာရံ, ‘‘‘တံ ခေါ ပနိဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပရိညေယျ’န္တိ မေ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ နယေန တေသု ကိစ္စဉာဏကတဉာဏပ္ပဝတ္တနေန ပဝတ္တာရံ။ ယေ ဝါ ဓမ္မာ ယထာ ဝေါဟရိတဗ္ဗာ, တေသု

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၆။)

တထာ ဝေါဟာရကထနေန အက္ခာတာရံ, တေသံယေဝ ဓမ္မာနံ သတ္တာနုရူပတော ပဝတ္တာရံ။ ဥဂ္ဃဋိတညုဝိပဉ္စိတညူနံ ဝါ ဒေသနာယ အက္ခာတာရံ, နေယျာနံ ပဋိပါဒနေန ပဝတ္တာရံ။ ဥဒ္ဒေသေန ဝါ အက္ခာတာရံ, ဝိဘင်္ဂေန တေဟိ တေဟိ ပကာရေဟိ ဝစနတော ပဝတ္တာရံ။ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ဝါ သလက္ခဏကထနေန အက္ခာတာရံ, သတ္တာနံ စိတ္တသန္တာနေ ပဝတ္တနေန ပဝတ္တာရံ။ သင်္ခေပတော ဝါ တီဟိ ပရိဝဋ္ဋေဟိ သစ္စာနံ ကထနေန အက္ခာတာရံ, ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တာရံ။ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဓမ္မော, တံ ဓမ္မံ ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၀) ဧဝမာဒိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါနယေန ဝိတ္ထာရိတဿ ဓမ္မစက္ကဿ ပဝတ္တနတော ပဝတ္တာရံ။

သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ စတုဘူမကဓမ္မာနံ။ ပါရဂုန္တိ ဆဟာကာရေဟိ ပါရံ ဂတံ အဘိညာယ, ပရိညာယ, ပဟာနေန, ဘာဝနာယ, သစ္ဆိကိရိယာယ, သမာပတ္တိယာ။ သော ဟိ ဘဂဝါ သဗ္ဗဓမ္မေ အဘိဇာနန္တော ဂတောတိ အဘိညာပါရဂူ, ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ ပရိဇာနန္တော ဂတောတိ ပရိညာပါရဂူ, သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟန္တော ဂတောတိ ပဟာနပါရဂူ, စတ္တာရော မဂ္ဂေ ဘာဝေန္တော ဂတောတိ ဘာဝနာပါရဂူ, နိရောဓံ သစ္ဆိကရောန္တော ဂတောတိ သစ္ဆိကိရိယာပါရဂူ, သဗ္ဗာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇန္တော ဂတောတိ သမာပတ္တိပါရဂူ။ ဧဝံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ပါရဂုံ။ ဗုဒ္ဓံ ဝေရဘယာတီတန္တိ အညာဏသယနတော ပဋိဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓံ, သဗ္ဗေန ဝါ သရဏဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တေနတ္ထေန ဗုဒ္ဓံ, ပဉ္စဝေရဘယာနံ အတီတတ္တာ ဝေရဘယာတီတံ။ ဧဝံ ဘဂဝန္တံ အတိတ္ထဝန္တာ ‘‘မယံ ပုစ္ဆာမ ဂေါတမ’’န္တိ ဩကာသမကာရယိံသု။

֍ * ၁၇၀။ အထ နေသံ ယက္ခာနံ တေဇေန စ ပညာယ စ အဂ္ဂေါ ဟေမဝတော ယထာဓိပ္ပေတံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကိသ္မိံ လောကော’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တဿာဒိပါဒေ ကိသ္မိန္တိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မဝစနံ, ကိသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ လောကော သမုပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ သတ္တလောကသင်္ခါရလောကေ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတိ။ ကိသ္မိံ ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝန္တိ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ တဏှာဒိဋ္ဌိသန္ထဝံ ကိသ္မိံ ကုဗ္ဗတိ, အဓိကရဏတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ကိဿ လောကောတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ, ကိံ ဥပါဒါယ လောကောတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။ ကိသ္မိံ လောကောတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏကာရဏတ္ထေသု ဘုမ္မဝစနံ။ ကိသ္မိံ သတိ ကေန ကာရဏေန လောကော ဝိဟညတိ ပီဠီယတိ ဗာဓီယတီတိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၇။)

֍ * ၁၇၁။ အထ ဘဂဝါ ယသ္မာ ဆသု အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု အာယတနေသု ဥပ္ပန္နေသု သတ္တလောကော စ ဓနဓညာဒိဝသေန သင်္ခါရလောကော စ ဥပ္ပန္နော ဟောတိ, ယသ္မာ စေတ္ထ သတ္တလောကော တေသွေဝ ဆသု ဒုဝိဓမ္ပိ သန္ထဝံ ကရောတိ။ စက္ခာယတနံ ဝါ ဟိ ‘‘အဟံ မမ’’န္တိ ဂဏှာတိ အဝသေသေသု ဝါ အညတရံ။ ယထာဟ – ‘‘စက္ခု အတ္တာတိ ယော ဝဒေယျ, တံ န ဥပပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၂)။ ယသ္မာ စ ဧတာနိယေဝ ဆ ဥပါဒါယ ဒုဝိဓောပိ လောကောတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ, ယသ္မာ စ တေသွေဝ ဆသု သတိ သတ္တလောကော ဒုက္ခပါတုဘာဝေန ဝိဟညတိ။ ယထာဟ –

‘‘ဟတ္ထေသု, ဘိက္ခဝေ, သတိ အာဒါနနိက္ခေပနံ ဟောတိ, ပါဒေသု သတိ အဘိက္ကမပဋိက္ကမော ဟောတိ, ပဗ္ဗေသု သတိ သမိဉ္ဇနပသာရဏံ ဟောတိ, ကုစ္ဆိသ္မိံ သတိ ဇိဃစ္ဆာပိပါသာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စက္ခုသ္မိံ သတိ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဇ္ဈတ္တံ သုခံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၇)။

တထာ တေသု အာဓာရဘူတေသု ပဋိဟတော သင်္ခါရလောကော ဝိဟညတိ။ ယထာဟ –

‘‘စက္ခုသ္မိံ အနိဒဿနေ သပ္ပဋိဃေ ပဋိဟညိ ဝါ’’ဣတိ (ဓ။ သ။ ၅၉၇-၈) စ။

‘‘စက္ခု, ဘိက္ခဝေ, ပဋိဟညတိ မနာပါမနာပေသု ရူပေသူ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) ဧဝမာဒိ။

တထာ တေဟိယေဝ ကာရဏဘူတေဟိ ဒုဝိဓောပိ လောကော ဝိဟညတိ။ ယထာဟ –

‘‘စက္ခု ဝိဟညတိ မနာပါမနာပေသု ရူပေသူ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈) စ။

‘‘စက္ခု, ဘိက္ခဝေ, အာဒိတ္တံ, ရူပါ အာဒိတ္တာ။ ကေန အာဒိတ္တံ? ရာဂဂ္ဂိနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈၊ မဟာဝ။ ၅၄) ဧဝမာဒိ။

တသ္မာ ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနဝသေန တံ ပုစ္ဆံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အာဟ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိ။

֍ * ၁၇၂။ အထ သော ယက္ခော အတ္တနာ ဝဋ္ဋဝသေန ပုဋ္ဌပဉှံ ဘဂဝတာ ဒွါဒသာယတနဝသေန သင်္ခိပိတွာ ဝိဿဇ္ဇိတံ န သုဋ္ဌု ဥပလက္ခေတွာ တဉ္စ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၈။)

အတ္ထံ တပ္ပဋိပက္ခဉ္စ ဉာတုကာမော သင်္ခေပေနေဝ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ ‘‘ကတမံ တ’’န္တိ။ တတ္ထ ဥပါဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဥပါဒါနံ, ဒုက္ခသစ္စဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယတ္ထ လောကော ဝိဟညတီတိ ‘‘ဆသု လောကော ဝိဟညတီ’’တိ ဧဝံ ဘဂဝတာ ယတ္ထ ဆဗ္ဗိဓေ ဥပါဒါနေ လောကော ဝိဟညတီတိ ဝုတ္တော, တံ ကတမံ ဥပါဒါနန္တိ? ဧဝံ ဥပဍ္ဎဂါထာယ သရူပေနေဝ ဒုက္ခသစ္စံ ပုစ္ဆိ။ သမုဒယသစ္စံ ပန တဿ ကာရဏဘာဝေန ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ နိယျာနံ ပုစ္ဆိတောတိ ဣမာယ ပန ဥပဍ္ဎဂါထာယ မဂ္ဂသစ္စံ ပုစ္ဆိ။ မဂ္ဂသစ္စေန ဟိ အရိယသာဝကော ဒုက္ခံ ပရိဇာနန္တော, သမုဒယံ ပဇဟန္တော, နိရောဓံ သစ္ဆိကရောန္တော, မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တော လောကမှာ နိယျာတိ, တသ္မာ နိယျာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ကထန္တိ ကေန ပကာရေန။ ဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ ‘‘ဥပါဒါန’’န္တိ ဝုတ္တာ ဝဋ္ဋဒုက္ခာ ပမောက္ခံ ပါပုဏာတိ။ ဧဝမေတ္ထ သရူပေနေဝ မဂ္ဂသစ္စံ ပုစ္ဆိ, နိရောဓသစ္စံ ပန တဿ ဝိသယဘာဝေန ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။

֍ * ၁၇၃။ ဧဝံ ယက္ခေန သရူပေန ဒဿေတွာ စ အဒဿေတွာ စ စတုသစ္စဝသေန ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ တေနေဝ နယေန ဝိဿဇ္ဇေန္တော အာဟ ‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ။ တတ္ထ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတဂေါစရဂ္ဂဟဏေန တဂ္ဂေါစရာနိ ပဉ္စာယတနာနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ မနော ဆဋ္ဌော ဧတေသန္တိ မနောဆဋ္ဌာ။ ပဝေဒိတာတိ ပကာသိတာ။ ဧတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကေသု ဆဋ္ဌဿ မနာယတနဿ ဂဟဏေန တဿ ဝိသယဘူတံ ဓမ္မာယတနံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ ‘‘ကတမံ တံ ဥပါဒါန’’န္တိ ဣမံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပုနပိ ဒွါဒသာယတနာနံ ဝသေနေဝ ဒုက္ခသစ္စံ ပကာသေသိ။ မနောဂဟဏေန ဝါ သတ္တန္နံ ဝိညာဏဓာတူနံ ဂဟိတတ္တာ တာသု ပုရိမပဉ္စဝိညာဏဓာတုဂ္ဂဟဏေန တာသံ ဝတ္ထူနိ ပဉ္စ စက္ခာဒီနိ အာယတနာနိ, မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုဂ္ဂဟဏေန တာသံ ဝတ္ထုဂေါစရဘေဒံ ဓမ္မာယတနံ ဂဟိတမေဝါတိ ဧဝမ္ပိ ဒွါဒသာယတနဝသေန ဒုက္ခသစ္စံ ပကာသေသိ။ လောကုတ္တရမနာယတနဓမ္မာယတနေကဒေသော ပနေတ္ထ ယတ္ထ လောကော ဝိဟညတိ, တံ သန္ဓာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ န သင်္ဂယှတိ။

ဧတ္ထ ဆန္ဒံ ဝိရာဇေတွာတိ ဧတ္ထ ဒွါဒသာယတနဘေဒေ ဒုက္ခသစ္စေ တာနေဝါယတနာနိ ခန္ဓတော ဓာတုတော နာမရူပတောတိ တထာ တထာ ဝဝတ္ထပေတွာ, တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ, ဝိပဿန္တော အရဟတ္တမဂ္ဂပရိယောသာနာယ ဝိပဿနာယ တဏှာသင်္ခါတံ ဆန္ဒံ သဗ္ဗသော ဝိရာဇေတွာ ဝိနေတွာ ဝိဒ္ဓံသေတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ ဣမိနာ ပကာရေန

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၀၉။)

ဧတသ္မာ ဝဋ္ဋဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ။ ဧဝမိမာယ ဥပဍ္ဎဂါထာယ ‘‘နိယျာနံ ပုစ္ဆိတော ဗြူဟိ, ကထံ ဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ အယံ ပဉှော ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတိ, မဂ္ဂသစ္စဉ္စ ပကာသိတံ သမုဒယနိရောဓသစ္စာနိ ပနေတ္ထ ပုရိမနယေနေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ ပကာသိတာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဥပဍ္ဎဂါထာယ ဝါ ဒုက္ခသစ္စံ, ဆန္ဒေန သမုဒယသစ္စံ, ‘‘ဝိရာဇေတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိရာဂေန နိရောဓသစ္စံ, ‘‘ဝိရာဂါဝိမုစ္စတီ’’တိ ဝစနတော ဝါ မဂ္ဂသစ္စံ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဥပါယနိဒဿနေန မဂ္ဂသစ္စံ, ဒုက္ခနိရောဓန္တိ ဝစနတော ဝါ။ ‘‘ဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ ဒုက္ခပမောက္ခေန နိရောဓသစ္စန္တိ ဧဝမေတ္ထ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသိတာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

֍ * ၁၇၄။ ဧဝံ စတုသစ္စဂဗ္ဘာယ ဂါထာယ လက္ခဏတော နိယျာနံ ပကာသေတွာ ပုန တဒေဝ သကေန နိရုတ္တာဘိလာပေန နိဂမေန္တော အာဟ ‘‘ဧတံ လောကဿ နိယျာန’’န္တိ။ ဧတ္ထ ဧတန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ နိဒ္ဒေသော, လောကဿာတိ တေဓာတုကလောကဿ။ ယထာတထန္တိ အဝိပရီတံ။ ဧတံ ဝေါ အဟမက္ခာမီတိ သစေပိ မံ သဟဿက္ခတ္တုံ ပုစ္ဆေယျာထ, ဧတံ ဝေါ အဟမက္ခာမိ, န အညံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဧဝံ ဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ, န အညထာတိ အဓိပ္ပါယော။ အထ ဝါ ဧတေန နိယျာနေန ဧကဒွတ္တိက္ခတုံ နိဂ္ဂတာနမ္ပိ ဧတံ ဝေါ အဟမက္ခာမိ, ဥပရိဝိသေသာဓိဂမာယပိ ဧတဒေဝ အဟမက္ခာမီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဧဝံ ဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ အသေသနိဿေသာတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဒွေပိ ယက္ခသေနာပတယော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု သဒ္ဓိံ ယက္ခသဟဿေန။

֍ * ၁၇၅။ အထ ဟေမဝတော ပကတိယာပိ ဓမ္မဂရု ဣဒါနိ အရိယဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာယ သုဋ္ဌုတရံ အတိတ္တော ဘဂဝတော ဝိစိတြပဋိဘာနာယ ဒေသနာယ ဘဂဝန္တံ သေက္ခာသေက္ခဘူမိံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကော သူဓ တရတီ’’တိ ဂါထမဘာသိ။ တတ္ထ ကော သူဓ တရတိ ဩဃန္တိ ဣမိနာ စတုရောဃံ ကော တရတီတိ သေက္ခဘူမိံ ပုစ္ဆတိ အဝိသေသေန။ ယသ္မာ အဏ္ဏဝန္တိ န ဝိတ္ထတမတ္တံ နာပိ ဂမ္ဘီရမတ္တံ အပိစ ပန ယံ ဝိတ္ထတတရဉ္စ ဂမ္ဘီရတရဉ္စ, တံ ဝုစ္စတိ။ တာဒိသော စ သံသာရဏ္ဏဝေါ။ အယဉှိ သမန္တတော ပရိယန္တာဘာဝေန ဝိတ္ထတော, ဟေဋ္ဌာ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန ဥပရိ အာလမ္ဗနာဘာဝေန စ ဂမ္ဘီရော, တသ္မာ ‘‘ကော ဣဓ တရတိ အဏ္ဏဝံ, တသ္မိဉ္စ အပ္ပတိဋ္ဌေ အနာလမ္ဗေ ဂမ္ဘီရေ အဏ္ဏဝေ ကော န သီဒတီ’’တိ အသေက္ခဘူမိံ ပုစ္ဆတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၀။)

֍ * ၁၇၆။ အထ ဘဂဝါ ယော ဘိက္ခု ဇီဝိတဟေတုပိ ဝီတိက္ကမံ အကရောန္တော သဗ္ဗဒါ သီလသမ္ပန္နော လောကိယလောကုတ္တရာယ စ ပညာယ ပညဝါ, ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိနာ ဣရိယာပထဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလေဟိ စ သုသမာဟိတော, တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဝိပဿနာယ နိယကဇ္ဈတ္တစိန္တနသီလော, သာတစ္စကိရိယာဝဟာယ အပ္ပမာဒသတိယာ စ သမန္နာဂတော။ ယသ္မာ သော စတုတ္ထေန မဂ္ဂေန ဣမံ သုဒုတ္တရံ ဩဃံ အနဝသေသံ တရတိ, တသ္မာ သေက္ခဘူမိံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘သဗ္ဗဒါ သီလသမ္ပန္နော’’တိ ဣမံ တိသိက္ခာဂဗ္ဘံ ဂါထမာဟ။ ဧတ္ထ ဟိ သီလသမ္ပဒါယ အဓိသီလသိက္ခာ, သတိသမာဓီဟိ အဓိစိတ္တသိက္ခာ, အဇ္ဈတ္တစိန္တိတာပညာဟိ အဓိပညာသိက္ခာတိ တိဿော သိက္ခာ သဥပကာရာ သာနိသံသာ စ ဝုတ္တာ။ ဥပကာရော ဟိ သိက္ခာနံ လောကိယပညာ သတိ စ, အနိသံသော သာမညဖလာနီတိ။

֍ * ၁၇၇။ ဧဝံ ပဌမဂါထာယ သေက္ခဘူမိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အသေက္ခဘူမိံ ဒဿေန္တော ဒုတိယဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော ဝိရတော ကာမသညာယာတိ ယာ ကာစိ ကာမသညာ, တတော သဗ္ဗတော စတုတ္ထမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာယ သမုစ္ဆေဒဝိရတိယာ ဝိရတော။ ‘‘ဝိရတ္တော’’တိပိ ပါဌော။ တဒါ ‘‘ကာမသညာယာ’’တိ ဘုမ္မဝစနံ ဟောတိ, သဂါထာဝဂ္ဂေ ပန ‘‘ကာမသညာသူ’’တိပိ (သံ။ နိ။ ၁။၉၆) ပါဌော။ စတူဟိပိ မဂ္ဂေဟိ ဒသန္နံ သံယောဇနာနံ အတီတတ္တာ သဗ္ဗသံယောဇနာတိဂေါ, စတုတ္ထေနေဝ ဝါ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသဗ္ဗသံယောဇနာတိဂေါ, တတြတတြာဘိနန္ဒိနီတဏှာသင်္ခါတာယ နန္ဒိယာ တိဏ္ဏဉ္စ ဘဝါနံ ပရိက္ခီဏတ္တာ နန္ဒီဘဝပရိက္ခီဏော သော တာဒိသော ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု ဂမ္ဘီရေ သံသာရဏ္ဏဝေ န သီဒတိ နန္ဒီပရိက္ခယေန သဥပါဒိသေသံ, ဘဝပရိက္ခယေန စ အနုပါဒိသေသံ နိဗ္ဗာနထလံ သမာပဇ္ဇ ပရမဿာသပ္ပတ္တိယာတိ။

֍ * ၁၇၈။ အထ ဟေမဝတော သဟာယဉ္စ ယက္ခပရိသဉ္စ ဩလောကေတွာ ပီတိသောမနဿဇာတော ‘‘ဂမ္ဘီရပည’’န္တိ ဧဝမာဒီဟိ ဂါထာဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိတွာ သဗ္ဗာဝတိယာ ပရိသာယ သဟာယေန စ သဒ္ဓိံ အဘိဝါဒေတွာ, ပဒက္ခိဏံ ကတွာ, အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။

တာသံ ပန ဂါထာနံ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ဂမ္ဘီရပညန္တိ ဂမ္ဘီရာယ ပညာယ သမန္နာဂတံ။ တတ္ထ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဝုတ္တနယေန ဂမ္ဘီရပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၁။)

တတ္ထ ‘‘ဂမ္ဘီရေသု ခန္ဓေသု ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ဂမ္ဘီရပညာ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၄)။ နိပုဏတ္ထဒဿိန္တိ နိပုဏေဟိ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒီဟိ အဘိသင်္ခတာနံ ပဉှာနံ အတ္ထဒဿိံ အတ္ထာနံ ဝါ ယာနိ နိပုဏာနိ ကာရဏာနိ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈာနိ အညေဟိ တေသံ ဒဿနေန နိပုဏတ္ထဒဿိံ။ ရာဂါဒိကိဉ္စနာဘာဝေန အကိဉ္စနံ။ ဒုဝိဓေ ကာမေ တိဝိဓေ စေ ဘဝေ အလဂ္ဂနေန ကာမဘဝေ အသတ္တံ။ ခန္ဓာဒိဘေဒေသု သဗ္ဗာရမ္မဏေသု ဆန္ဒရာဂဗန္ဓနာဘာဝေန သဗ္ဗဓိ ဝိပ္ပမုတ္တံ။ ဒိဗ္ဗေ ပထေ ကမမာနန္တိ အဋ္ဌသမာပတ္တိဘေဒေ ဒိဗ္ဗေ ပထေ သမာပဇ္ဇနဝသေန စင်္ကမန္တံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ န တာယ ဝေလာယ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗေ ပထေ ကမတိ, အပိစ ခေါ ပုဗ္ဗေ ကမနံ ဥပါဒါယ ကမနသတ္တိသဗ္ဘာဝေန တတ္ထ လဒ္ဓဝသီဘာဝတာယ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ယေ တေ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ အရဟန္တော, တေသံ ပထေ သန္တဝိဟာရေ ကမနေနာပေတံ ဝုတ္တံ။ မဟန္တာနံ ဂုဏာနံ ဧသနေန မဟေသိံ။

֍ * ၁၇၉။ ဒုတိယဂါထာယ အပရေန ပရိယာယေန ထုတိ အာရဒ္ဓါတိ ကတွာ ပုန နိပုဏတ္ထဒဿိဂ္ဂဟဏံ နိဒဿေတိ။ အထ ဝါ နိပုဏတ္ထေ ဒဿေတာရန္တိ အတ္ထော။ ပညာဒဒန္တိ ပညာပဋိလာဘသံဝတ္တနိကာယ ပဋိပတ္တိယာ ကထနေန ပညာဒါယကံ။ ကာမာလယေ အသတ္တန္တိ ယွာယံ ကာမေသု တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ဒုဝိဓော အာလယော, တတ္ထ အသတ္တံ။ သဗ္ဗဝိဒုန္တိ သဗ္ဗဓမ္မဝိဒုံ, သဗ္ဗညုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုမေဓန္တိ တဿ သဗ္ဗညုဘာဝဿ မဂ္ဂဘူတာယ ပါရမီပညာသင်္ခါတာယ မေဓာယ သမန္နာဂတံ။ အရိယေ ပထေတိ အဋ္ဌင်္ဂိကေ မဂ္ဂေ, ဖလသမာပတ္တိယံ ဝါ။ ကမမာနန္တိ ပညာယ အဇ္ဈောဂါဟမာနံ မဂ္ဂလက္ခဏံ ဉတွာ ဒေသနတော, ပဝိသမာနံ ဝါ ခဏေ ခဏေ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနတော, စတုဗ္ဗိဓမဂ္ဂဘာဝနာသင်္ခါတာယ ကမနသတ္တိယာ ကမိတပုဗ္ဗံ ဝါ။

֍ * ၁၈၀။ သုဒိဋ္ဌံ ဝတ နော အဇ္ဇာတိ။ အဇ္ဇ အမှေဟိ သုန္ဒရံ ဒိဋ္ဌံ, အဇ္ဇ ဝါ အမှာကံ သုန္ဒရံ ဒိဋ္ဌံ, ဒဿနန္တိ အတ္ထော။ သုပ္ပဘာတံ သုဟုဋ္ဌိတန္တိ အဇ္ဇ အမှာကံ သုဋ္ဌု ပဘာတံ သောဘနံ ဝါ ပဘာတံ အဟောသိ။ အဇ္ဇ စ နော သုန္ဒရံ ဥဋ္ဌိတံ အဟောသိ, အနုပရောဓေန သယနတော ဥဋ္ဌိတံ။ ကိံ ကာရဏံ? ယံ အဒ္ဒသာမ သမ္ဗုဒ္ဓံ, ယသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓံ အဒ္ဒသာမာတိ အတ္တနော လာဘသမ္ပတ္တိံ အာရဗ္ဘ ပါမောဇ္ဇံ ပဝေဒေတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၂။)

֍ * ၁၈၁။ ဣဒ္ဓိမန္တောတိ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိယာ သမန္နာဂတာ။ ယသဿိနောတိ လာဘဂ္ဂပရိဝါရဂ္ဂသမ္ပန္နာ။ သရဏံ ယန္တီတိ ကိဉ္စာပိ မဂ္ဂေနေဝ ဂတာ, တထာပိ သောတာပန္နဘာဝပရိဒီပနတ္ထံ ပသာဒဒဿနတ္ထဉ္စ ဝါစံ ဘိန္ဒတိ။

֍ * ၁၈၂။ ဂါမာ ဂါမန္တိ ဒေဝဂါမာ ဒေဝဂါမံ။ နဂါ နဂန္တိ ဒေဝပဗ္ဗတာ ဒေဝပဗ္ဗတံ။ နမဿမာနာ သမ္ဗုဒ္ဓံ, ဓမ္မဿ စ သုဓမ္မတန္တိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ ဘဂဝါ, သွာက္ခာတော ဝတ ဘဂဝတော ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ နယေန ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတဉ္စ ဓမ္မသုဓမ္မတဉ္စ။ ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော ဝတ ဘဂဝတော သာဝကသံဃော’’တိအာဒိနာ သံဃ-သုပ္ပဋိပတ္တိဉ္စ အဘိတ္ထဝိတွာ အဘိတ္ထဝိတွာ နမဿမာနာ ဓမ္မဃောသကာ ဟုတွာ ဝိစရိဿာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဟေမဝတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ အာဠဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ မေ သုတန္တိ အာဠဝကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အတ္ထဝဏ္ဏနာနယေနေဝဿ ဥပ္ပတ္တိ အာဝိဘဝိဿတိ။ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ စ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ, ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ’’တိ ဧတံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ အာဠဝိယံ ဝိဟရတိ အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဘဝနေတိ ဧတ္ထ ပန ကာ အာဠဝီ, ကသ္မာ စ ဘဂဝါ တဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ ဝိဟရတီတိ? ဝုစ္စတေ – အာဠဝီတိ ရဋ္ဌမ္ပိ နဂရမ္ပိ ဝုစ္စတိ, တဒုဘယမ္ပိ ဣဓ ဝဋ္ဋတိ။ အာဠဝီနဂရဿ ဟိ သမီပေ ဝိဟရန္တောပိ ‘‘အာဠဝိယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ စ နဂရဿ သမီပေ အဝိဒူရေ ဂါဝုတမတ္တေ တံ ဘဝနံ, အာဠဝီရဋ္ဌေ ဝိဟရန္တောပိ ‘‘အာဠဝိယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, အာဠဝီရဋ္ဌေ စေတံ ဘဝနံ။

ယသ္မာ ပန အာဠဝကော ရာဇာ ဝိဝိဓနာဋကူပဘောဂံ ဆဍ္ဍေတွာ စောရပဋိဗာဟနတ္ထံ ပဋိရာဇနိသေဓနတ္ထံ ဗျာယာမကရဏတ္ထဉ္စ သတ္တမေ သတ္တမေ ဒိဝသေ မိဂဝံ ဂစ္ဆန္တော ဧကဒိဝသံ ဗလကာယေန သဒ္ဓိံ ကတိကံ အကာသိ – ‘‘ယဿ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၃။)

ပဿေန မိဂေါ ပလာယတိ, တဿေဝ သော ဘာရော’’တိ။ အထ တဿေဝ ပဿေန မိဂေါ ပလာယိ, ဇဝသမ္ပန္နော ရာဇာ ဓနုံ ဂဟေတွာ ပတ္တိကောဝ တိယောဇနံ တံ မိဂံ အနုဗန္ဓိ။ ဧဏိမိဂါ စ တိယောဇနဝေဂါ ဧဝ ဟောန္တိ။ အထ ပရိက္ခီဏဇဝံ တံ မိဂံ ဥဒကံ ပဝိသိတွာ, ဌိတံ ဝဓိတွာ, ဒွိဓာ ဆေတွာ, အနတ္ထိကောပိ မံသေန ‘‘နာသက္ခိ မိဂံ ဂဟေတု’’န္တိ အပဝါဒမောစနတ္ထံ ကာဇေနာဒါယ အာဂစ္ဆန္တော နဂရဿာဝိဒူရေ ဗဟလပတ္တပလာသံ မဟာနိဂြောဓံ ဒိသွာ ပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ တဿ မူလမုပဂတော။ တသ္မိဉ္စ နိဂြောဓေ အာဠဝကော ယက္ခော မဟာရာဇသန္တိကာ ဝရံ လဘိတွာ မဇ္ဈနှိကသမယေ တဿ ရုက္ခဿ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသံ ပဝိဋ္ဌေ ပါဏိနော ခါဒန္တော ပဋိဝသတိ။ သော တံ ဒိသွာ ခါဒိတုံ ဥပဂတော။ အထ ရာဇာ တေန သဒ္ဓိံ ကတိကံ အကာသိ – ‘‘မုဉ္စ မံ, အဟံ တေ ဒိဝသေ ဒိဝသေ မနုဿဉ္စ ထာလိပါကဉ္စ ပေသေဿာမီ’’တိ။ ယက္ခော ‘‘တွံ ရာဇူပဘောဂေန ပမတ္တော သမ္မုဿသိ, အဟံ ပန ဘဝနံ အနုပဂတဉ္စ အနနုညာတဉ္စ ခါဒိတုံ န လဘာမိ, သွာဟံ ဘဝန္တမ္ပိ ဇီယေယျ’’န္တိ န မုဉ္စိ။ ရာဇာ ‘‘ယံ ဒိဝသံ န ပေသေမိ, တံ ဒိဝသံ မံ ဂဟေတွာ ခါဒါဟီ’’တိ အတ္တာနံ အနုဇာနိတွာ တေန မုတ္တော နဂရာဘိမုခေါ အဂမာသိ။

ဗလကာယော မဂ္ဂေ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ ဌိတော ရာဇာနံ ဒိသွာ – ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, အယသမတ္တဘယာ ဧဝံ ကိလန္တောသီ’’တိ ဝဒန္တော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပဋိဂ္ဂဟေသိ။ ရာဇာ တံ ပဝတ္တိံ အနာရောစေတွာ နဂရံ ဂန္တွာ, ကတပါတရာသော နဂရဂုတ္တိကံ အာမန္တေတွာ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ နဂရဂုတ္တိကော – ‘‘ကိံ, ဒေဝ, ကာလပရိစ္ဆေဒေါ ကတော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘န ကတော, ဘဏေ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒုဋ္ဌု ကတံ, ဒေဝ, အမနုဿာ ဟိ ပရိစ္ဆိန္နမတ္တမေဝ လဘန္တိ, အပရိစ္ဆိန္နေ ပန ဇနပဒဿ အာဗာဓော ဘဝိဿတိ။ ဟောတု, ဒေဝ, ကိဉ္စာပိ ဧဝမကာသိ, အပ္ပေါဿုက္ကော တွံ ရဇ္ဇသုခံ အနုဘောဟိ, အဟမေတ္ထ ကာတဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ဗန္ဓနာဂါရံ ဂန္တွာ ယေ ယေ ဝဇ္ဈာ ဟောန္တိ, တေ တေ သန္ဓာယ – ‘‘ယော ဇီဝိတတ္ထိကော ဟောတိ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၄။)

သော နိက္ခမတူ’’တိ ဘဏတိ။ ယော ပဌမံ နိက္ခမတိ တံ ဂေဟံ နေတွာ, နှာပေတွာ, ဘောဇေတွာ စ, ‘‘ဣမံ ထာလိပါကံ ယက္ခဿ ဒေဟီ’’တိ ပေသေတိ။ တံ ရုက္ခမူလံ ပဝိဋ္ဌမတ္တံယေဝ ယက္ခော ဘေရဝံ အတ္တဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ မူလကန္ဒံ ဝိယ ခါဒတိ။ ယက္ခာနုဘာဝေန ကိရ မနုဿာနံ ကေသာဒီနိ ဥပါဒါယ သကလသရီရံ နဝနီတပိဏ္ဍော ဝိယ ဟောတိ။ ယက္ခဿ ဘတ္တံ ဂါဟာပေတ္တုံ ဂတပုရိသာ တံ ဒိသွာ ဘီတာ ယထာမိတ္တံ အာရောစေသုံ။ တတော ပဘုတိ ‘‘ရာဇာ စောရေ ဂဟေတွာ ယက္ခဿ ဒေတီ’’တိ မနုဿာ စောရကမ္မတော ပဋိဝိရတာ။ တတော အပရေန သမယေန နဝစောရာနံ အဘာဝေန ပုရာဏစောရာနဉ္စ ပရိက္ခယေန ဗန္ဓနာဂါရာနိ သုညာနိ အဟေသုံ။

အထ နဂရဂုတ္တိကော ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ အတ္တနော ဓနံ နဂရရစ္ဆာသု ဆဍ္ဍာပေသိ – ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ကောစိ လောဘေန ဂဏှေယျာ’’တိ။ တံ ပါဒေနပိ န ကောစိ ဆုပိ။ သော စောရေ အလဘန္တော အမစ္စာနံ အာရောစေသိ။ အမစ္စာ ‘‘ကုလပဋိပါဋိယာ ဧကမေကံ ဇိဏ္ဏကံ ပေသေမ, သော ပကတိယာပိ မစ္စုမုခေ ဝတ္တတီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ ‘‘‘အမှာကံ ပိတရံ, အမှာကံ ပိတာမဟံ ပေသေတီ’တိ မနုဿာ ခေါဘံ ကရိဿန္တိ, မာ ဝေါ ဧတံ ရုစ္စီ’’တိ နိဝါရေသိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဒါရကံ ပေသေမ ဥတ္တာနသေယျကံ, တထာဝိဓဿ ဟိ ‘မာတာ မေ ပိတာ မေ’တိ သိနေဟော နတ္ထီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ အနုဇာနိ။ တေ တထာ အကံသု။ နဂရေ ဒါရကမာတရော စ ဒါရကေ ဂဟေတွာ ဂဗ္ဘိနိယော စ ပလာယိတွာ ပရဇနပဒေ ဒါရကေ သံဝဍ္ဎေတွာ အာနေန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဂတာနိ။

တတော ဧကဒိဝသံ သကလနဂရံ ဝိစိနိတွာ ဧကမ္ပိ ဒါရကံ အလဘိတွာ ရညော အာရောစေသုံ – ‘‘နတ္ထိ, ဒေဝ, နဂရေ ဒါရကော ဌပေတွာ အန္တေပုရေ တဝ ပုတ္တံ အာဠဝကကုမာရ’’န္တိ။ ရာဇာ ‘‘ယထာ မမ ပုတ္တော ပိယော, ဧဝံ သဗ္ဗလောကဿ, အတ္တနာ ပန ပိယတရံ နတ္ထိ, ဂစ္ဆထ, တမ္ပိ ဒတွာ မမ ဇီဝိတံ ရက္ခထာ’’တိ အာဟ။ တေန စ သမယေန အာဠဝကကုမာရဿ မာတာ ပုတ္တံ နှာပေတွာ, မဏ္ဍေတွာ, ဒုကူလစုမ္ဗဋကေ ကတွာ, အင်္ကေ သယာပေတွာ, နိသိန္နာ ဟောတိ။ ရာဇပုရိသာ ရညော အာဏာယ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိပ္ပလပန္တိယာ တဿာ သောဠသန္နဉ္စ ဣတ္ထိသဟဿာနံ သဒ္ဓိံ ဓာတိယာ တံ အာဒါယ ပက္ကမိံသု ‘‘သွေ ယက္ခဘက္ခော ဘဝိဿတီ’’တိ။ တံ ဒိဝသဉ္စ ဘဂဝါ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၅။)

ပစ္စူသသမယေ ပစ္စုဋ္ဌာယ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ ဂန္ဓကုဋိယံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပုန ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော အဒ္ဒသ အာဠဝကဿ ကုမာရဿ အနာဂါမိဖလုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယံ, ယက္ခဿ စ သောတာပတ္တိဖလုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယံ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မစက္ခုပဋိလာဘဿာတိ။ တသ္မာ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ ပုရေဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ အနိဋ္ဌိတပစ္ဆာဘတ္တကိစ္စောဝ ကာဠပက္ခဥပေါသထဒိဝသေ ဝတ္တမာနေ ဩဂ္ဂတေ သူရိယေ ဧကကောဝ အဒုတိယော ပတ္တစီဝရမာဒါယ ပါဒဂမနေနေဝ သာဝတ္ထိတော တိံသ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ တဿ ယက္ခဿ ဘဝနံ ပါဝိသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ’’တိ။

ကိံ ပန ဘဂဝါ ယသ္မိံ နိဂြောဓေ အာဠဝကဿ ဘဝနံ, တဿ မူလေ ဝိဟာသိ, ဥဒါဟု ဘဝနေယေဝါတိ? ဝုစ္စတေ – ဘဝနေယေဝ။ ယထေဝ ဟိ ယက္ခာ အတ္တနော ဘဝနံ ပဿန္တိ, တထာ ဘဂဝါပိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ ဘဝနဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ တဒါ အာဠဝကော ဟိမဝန္တေ ယက္ခသမာဂမံ ဂတော ဟောတိ။ တတော အာဠဝကဿ ဒွါရပါလော ဂဒြဘော နာမ ယက္ခော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ဝန္ဒိတွာ – ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဝိကာလေ အာဂတော’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ, ဂဒြဘ, အာဂတောမှိ။ သစေ တေ အဂရု, ဝိဟရေယျာမေကရတ္တိံ အာဠဝကဿ ဘဝနေ’’တိ။ ‘‘န မေ, ဘန္တေ, ဂရု, အပိစ ခေါ သော ယက္ခော ကက္ခဠော ဖရုသော, မာတာပိတူနမ္ပိ အဘိဝါဒနာဒီနိ န ကရောတိ, မာ ရုစ္စိ ဘဂဝတော ဣဓ ဝါသော’’တိ။ ‘‘ဇာနာမိ, ဂဒြဘ, တဿ ကက္ခဠတ္တံ, န ကောစိ မမန္တရာယော ဘဝိဿတိ, သစေ တေ အဂရု, ဝိဟရေယျာမေကရတ္တိ’’န္တိ။

ဒုတိယမ္ပိ ဂဒြဘော ယက္ခော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘အဂ္ဂိတတ္တကပါလသဒိသော, ဘန္တေ, အာဠဝကော, ‘မာတာပိတရော’တိ ဝါ ‘သမဏဗြာဟ္မဏာ’တိ ဝါ ‘ဓမ္မော’တိ ဝါ န ဇာနာတိ, ဣဓာဂတာနံ စိတ္တက္ခေပမ္ပိ ကရောတိ, ဟဒယမ္ပိ ဖာလေတိ, ပါဒေပိ ဂဟေတွာ ပရသမုဒ္ဒေ ဝါ ပရစက္ကဝါဠေ ဝါ ခိပတီ’’တိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဇာနာမိ, ဂဒြဘ, သစေ တေ အဂရု, ဝိဟရေယျာမေကရတ္တိ’’န္တိ။ တတိယမ္ပိ ဂဒြဘော ယက္ခော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘အဂ္ဂိတတ္တကပါလသဒိသော, ဘန္တေ, အာဠဝကော, ‘မာတာပိတရော’တိ ဝါ ‘သမဏဗြာဟ္မဏာ’တိ ဝါ ‘ဓမ္မော’တိ ဝါ န ဇာနာတိ, ဣဓာဂတာနံ စိတ္တက္ခေပမ္ပိ ကရောတိ, ဟဒယမ္ပိ ဖာလေတိ, ပါဒေပိ ဂဟေတွာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၆။)

ပရသမုဒ္ဒေ ဝါ ပရစက္ကဝါဠေ ဝါ ခိပတီ’’တိ။ တတိယမ္ပိ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဇာနာမိ, ဂဒြဘ, သစေ တေ အဂရု, ဝိဟရေယျာမေကရတ္တိ’’န္တိ။ ‘‘န မေ, ဘန္တေ, ဂရု, အပိစ ခေါ သော ယက္ခော အတ္တနော အနာရောစေတွာ အနုဇာနန္တံ မံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ, အာရောစေမိ, ဘန္တေ, တဿာ’’တိ။ ‘‘ယထာသုခံ, ဂဒြဘ, အာရောစေဟီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, တွမေဝ ဇာနာဟီ’’တိ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဟိမဝန္တာဘိမုခေါ ပက္ကာမိ။ ဘဝနဒွါရမ္ပိ သယမေဝ ဘဂဝတော ဝိဝရမဒါသိ။ ဘဂဝါ အန္တောဘဝနံ ပဝိသိတွာ ယတ္ထ အဘိလက္ခိတေသု မင်္ဂလဒိဝသာဒီသု နိသီဒိတွာ အာဠဝကော သိရိံ အနုဘောတိ, တသ္မိံယေဝ ဒိဗ္ဗရတနပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ သုဝဏ္ဏာဘံ မုဉ္စိ။ တံ ဒိသွာ ယက္ခဿ ဣတ္ထိယော အာဂန္တွာ, ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ, သမ္ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ဘဂဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေ တုမှေ ဒါနံ ဒတွာ, သီလံ သမာဒိယိတွာ, ပူဇနေယျံ ပူဇေတွာ, ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္တာ, ဣဒါနိပိ တထေဝ ကရောထ, မာ အညမညံ ဣဿာမစ္ဆရိယာဘိဘူတာ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ နယေန တာသံ ပကိဏ္ဏကဓမ္မကထံ ကထေသိ။ တာ စ ဘဂဝတော မဓုရနိဂ္ဃေါသံ သုတွာ, သာဓုကာရသဟဿာနိ ဒတွာ, ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသုယေဝ။ ဂဒြဘောပိ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ အာဠဝကဿ အာရောစေသိ – ‘‘ယဂ္ဃေ, မာရိသ, ဇာနေယျာသိ, ဝိမာနေ တေ ဘဂဝါ နိသိန္နော’’တိ။ သော ဂဒြဘဿ သညမကာသိ ‘‘တုဏှီ ဟောဟိ, ဂန္တွာ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ပုရိသမာနေန ကိရ လဇ္ဇိတော အဟောသိ, တသ္မာ ‘‘မာ ကောစိ ပရိသမဇ္ဈေ သုဏေယျာ’’တိ ဝါရေသိ။

တဒါ သာတာဂိရဟေမဝတာ ဘဂဝန္တံ ဇေတဝနေယေဝ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ယက္ခသမာဂမံ ဂမိဿာမာ’’တိ သပရိဝါရာ နာနာယာနေဟိ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တိ။ အာကာသေ စ ယက္ခာနံ န သဗ္ဗတ္ထ မဂ္ဂေါ အတ္ထိ, အာကာသဋ္ဌာနိ ဝိမာနာနိ ပရိဟရိတွာ မဂ္ဂဋ္ဌာနေနေဝ မဂ္ဂေါ ဟောတိ။ အာဠဝကဿ ပန ဝိမာနံ ဘူမဋ္ဌံ သုဂုတ္တံ ပါကာရပရိက္ခိတ္တံ သုသံဝိဟိတဒွါရဋ္ဋာလကဂေါပုရံ, ဥပရိ ကံသဇာလသဉ္ဆန္နံ မဉ္ဇူသသဒိသံ တိယောဇနံ ဥဗ္ဗေဓေန။ တဿ ဥပရိ မဂ္ဂေါ ဟောတိ။ တေ တံ ပဒေသမာဂမ္မ ဂန္တုံ အသမတ္ထာ အဟေသုံ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ နိသိန္နောကာသဿ ဥပရိဘာဂေန ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ, တာဝ ကောစိ ဂန္တုံ အသမတ္ထော။ တေ ‘‘ကိမိဒ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ အာကာသေ ခိတ္တလေဍ္ဍု ဝိယ ဩရုယှ ဝန္ဒိတွာ, ဓမ္မံ သုတွာ, ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ‘‘ယက္ခသမာဂမံ ဂစ္ဆာမ ဘဂဝါ’’တိ တီဏိ ဝတ္ထူနိ ပသံသန္တာ ယက္ခသမာဂမံ အဂမံသု။ အာဠဝကော တေ ဒိသွာ ‘‘ဣဓ နိသီဒထာ’’တိ ပဋိက္ကမ္မ ဩကာသမဒါသိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၇။)

တေ အာဠဝကဿ နိဝေဒေသုံ ‘‘လာဘာ တေ, အာဠဝက, ယဿ တေ ဘဝနေ ဘဂဝါ ဝိဟရတိ, ဂစ္ဆာဝုသော ဘဂဝန္တံ ပယိရုပါသဿူ’’တိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဘဝနေယေဝ ဝိဟာသိ, န ယသ္မိံ နိဂြောဓေ အာဠဝကဿ ဘဝနံ, တဿ မူလေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ အာဠဝိယံ ဝိဟရတိ အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ’’တိ။

အထ ခေါ အာဠဝကော…ပေ… ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘‘နိက္ခမ သမဏာ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ ပနာယံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ? ဝုစ္စတေ – ရောသေတုကာမတာယ။ တတြေဝံ အာဒိတော ပဘုတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော – အယဉှိ ယသ္မာ အဿဒ္ဓဿ သဒ္ဓါကထာ ဒုက္ကထာ ဟောတိ ဒုဿီလာဒီနံ သီလာဒိကထာ ဝိယ, တသ္မာ တေသံ ယက္ခာနံ သန္တိကာ ဘဂဝတော ပသံသံ သုတွာ ဧဝ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တလောဏသက္ခရာ ဝိယ အဗ္ဘန္တရကောပေန တဋတဋာယမာနဟဒယော ဟုတွာ ‘‘ကော သော ဘဂဝါ နာမ, ယော မမ ဘဝနံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ အာဟ။ တေ အာဟံသု – ‘‘န တွံ, အာဝုသော, ဇာနာသိ ဘဂဝန္တံ အမှာကံ သတ္ထာရံ, ယော တုသိတဘဝနေ ဌိတော ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ’’တိအာဒိနာ နယေန ယာဝ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ ကထေန္တာ ပဋိသန္ဓိအာဒိနာ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဝတွာ ‘‘ဣမာနိပိ တွံ, အာဝုသော, အစ္ဆရိယာနိ နာဒ္ဒသာ’’တိ စောဒေသုံ။ သော ဒိသွာပိ ကောဓဝသေန ‘‘နာဒ္ဒသ’’န္တိ အာဟ။ အာဝုသော အာဠဝက ပဿေယျာသိ ဝါ တွံ, န ဝါ, ကော တယာ အတ္ထော ပဿတာ ဝါ အပဿတာ ဝါ, ကိံ တွံ ကရိဿသိ အမှာကံ သတ္ထုနော, ယော တွံ တံ ဥပနိဓာယ စလက္ကကုဓမဟာဥသဘသမီပေ တဒဟုဇာတဝစ္ဆကော ဝိယ, တိဓာပဘိန္နမတ္တဝါရဏသမီပေ ဘိင်္ကပေါတကော ဝိယ, ဘာသုရဝိလမ္ဗကေသရဥပသောဘိတက္ခန္ဓဿ မိဂရညော သမီပေ ဇရသိင်္ဂါလော ဝိယ, ဒိယဍ္ဎယောဇနသတပ္ပဝဍ္ဎကာယသုပဏ္ဏရာဇသမီပေ ဆိန္နပက္ခကာကပေါတကော ဝိယ ခါယသိ, ဂစ္ဆ ယံ တေ ကရဏီယံ, တံ ကရောဟီတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ကုဒ္ဓေါ အာဠဝကော ဥဋ္ဌဟိတွာ မနောသိလာတလေ ဝါမပါဒေန ဌတွာ ‘‘ပဿထ ဒါနိ တုမှာကံ ဝါ သတ္ထာ မဟာနုဘာဝေါ, အဟံ ဝါ’’တိ ဒက္ခိဏပါဒေန သဋ္ဌိယောဇနမတ္တံ ကေလာသပဗ္ဗတကူဋံ အက္ကမိ, တံ အယောကူဋပဟဋော နိဒ္ဓန္တအယောပိဏ္ဍော ဝိယ ပပဋိကာယော မုဉ္စိ။ သော တတြ ဌတွာ ‘‘အဟံ အာဠဝကော’’တိ ဃောသေသိ, သကလဇမ္ဗုဒီပံ သဒ္ဒေါ ဖရိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၈။)

စတ္တာရော ကိရ သဒ္ဒါ သကလဇမ္ဗုဒီပေ သုယျိံသု – ယဉ္စ ပုဏ္ဏကော ယက္ခသေနာပတိ ဓနဉ္စယကောရဗျရာဇာနံ ဇူတေ ဇိနိတွာ အပ္ဖေါဋေတွာ ‘‘အဟံ ဇိနိ’’န္တိ ဥဂ္ဃေါသေသိ, ယဉ္စ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပရိဟာယမာနေ ဝိဿကမ္မံ ဒေဝပုတ္တံ သုနခံ ကာရေတွာ ‘‘အဟံ ပါပဘိက္ခူ စ ပါပဘိက္ခုနိယော စ ဥပါသကေ စ ဥပါသိကာယော စ သဗ္ဗေဝ အဓမ္မဝါဒိနော ခါဒါမီ’’တိ ဥဂ္ဃေါသာပေသိ, ယဉ္စ ကုသဇာတကေ ပဘာဝတိဟေတု သတ္တဟိ ရာဇူဟိ နဂရေ ဥပရုဒ္ဓေ ပဘာဝတိံ အတ္တနာ သဟ ဟတ္ထိက္ခန္ဓံ အာရောပေတွာ နဂရာ နိက္ခမ္မ ‘‘အဟံ သီဟဿရကုသမဟာရာဇာ’’တိ မဟာပုရိသော ဥဂ္ဃေါသေသိ, ယဉ္စ အာဠဝကော ကေလာသမုဒ္ဓနိ ဌတွာ ‘‘အဟံ အာဠဝကော’’တိ။ တဒါ ဟိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဒွါရေ ဒွါရေ ဌတွာ ဥဂ္ဃေါသိတသဒိသံ အဟောသိ, တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတော စ ဟိမဝါပိ သင်္ကမ္ပိ ယက္ခဿ အာနုဘာဝေန။

သော ဝါတမဏ္ဍလံ သမုဋ္ဌာပေသိ – ‘‘ဧတေနေဝ သမဏံ ပလာပေဿာမီ’’တိ။ တေ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒါ ဝါတာ သမုဋ္ဌဟိတွာ အဍ္ဎယောဇနယောဇနဒွိယောဇနတိယောဇနပ္ပမာဏာနိ ပဗ္ဗတကူဋာနိ ပဒါလေတွာ ဝနဂစ္ဆရုက္ခာဒီနိ ဥမ္မူလေတွာ အာဠဝီနဂရံ ပက္ခန္တာ ဇိဏ္ဏဟတ္ထိသာလာဒီနိ စုဏ္ဏေန္တာ ဆဒနိဋ္ဌကာ အာကာသေ ဘမေန္တာ။ ဘဂဝါ ‘‘မာ ကဿစိ ဥပရောဓော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေ ဝါတာ ဒသဗလံ ပတွာ စီဝရကဏ္ဏမတ္တမ္ပိ စာလေတုံ နာသက္ခိံသု။ တတော မဟာဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ ‘‘ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ သမဏံ မာရေဿာမီ’’တိ။ တဿာနုဘာဝေန ဥပရူပရိ သတပဋလသဟဿပဋလာဒိဘေဒါ ဝလာဟကာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဝဿိံသု, ဝုဋ္ဌိဓာရာဝေဂေန ပထဝီ ဆိဒ္ဒါ အဟောသိ, ဝနရုက္ခာဒီနံ ဥပရိ မဟောဃော အာဂန္တွာ ဒသဗလဿ စီဝရေ ဥဿာဝဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ တေမေတုံ နာသက္ခိ။ တတော ပါသာဏဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ, မဟန္တာနိ မဟန္တာနိ ပဗ္ဗတကူဋာနိ ဓူမာယန္တာနိ ပဇ္ဇလန္တာနိ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလံ ပတွာ ဒိဗ္ဗမာလာဂုဠာနိ သမ္ပဇ္ဇိံသု။ တတော ပဟရဏဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ, ဧကတောဓာရာဥဘတောဓာရာ အသိသတ္တိခုရပ္ပါဒယော ဓူမာယန္တာ ပဇ္ဇလန္တာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလံ ပတွာ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖါနိ အဟေသုံ။ တတော အင်္ဂါရဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ, ကိံသုကဝဏ္ဏာ အင်္ဂါရာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလဿ ပါဒမူလေ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖါနိ ဟုတွာ ဝိကိရိံသု။ တတော ကုက္ကုလဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ, အစ္စုဏှော ကုက္ကုလော အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလဿ ပါဒမူလေ စန္ဒနစုဏ္ဏံ ဟုတွာ နိပတိ။ တတော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၁၉။)

ဝါလုကာဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ, အတိသုခုမာ ဝါလုကာ ဓူမာယန္တာ ပဇ္ဇလန္တာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလဿ ပါဒမူလေ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖါနိ ဟုတွာ နိပတိံသု။ တတော ကလလဝဿံ သမုဋ္ဌာပေသိ, တံ ကလလဝဿံ ဓူမာယန္တံ ပဇ္ဇလန္တံ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒသဗလဿ ပါဒမူလေ ဒိဗ္ဗဂန္ဓံ ဟုတွာ နိပတိ။ တတော အန္ဓကာရံ သမုဋ္ဌာပေသိ ‘‘ဘိံသေတွာ သမဏံ ပလာပေဿာမီ’’တိ။ တံ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတန္ဓကာရသဒိသံ ဟုတွာ ဒသဗလံ ပတွာ သူရိယပ္ပဘာဝိဟတမိဝန္ဓကာရံ အန္တရဓာယိ။

ဧဝံ ယက္ခော ဣမာဟိ နဝဟိ ဝါတဝဿပါသာဏပဟရဏင်္ဂါရကုက္ကုလဝါလုကကလလန္ဓကာရဝုဋ္ဌီဟိ ဘဂဝန္တံ ပလာပေတုံ အသက္ကောန္တော နာနာဝိဓပဟရဏဟတ္ထာယ အနေကပ္ပကာရရူပဘူတဂဏသမာကုလာယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ သယမေဝ ဘဂဝန္တံ အဘိဂတော။ တေ ဘူတဂဏာ အနေကပ္ပကာရေ ဝိကာရေ ကတွာ ‘‘ဂဏှထ ဟနထာ’’တိ ဘဂဝတော ဥပရိ အာဂစ္ဆန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ, အပိစ တေ နိဒ္ဓန္တလောဟပိဏ္ဍံ ဝိယ မက္ခိကာ, ဘဂဝန္တံ အလ္လီယိတုံ အသမတ္ထာ ဧဝံ အဟေသုံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယထာ ဗောဓိမဏ္ဍေ မာရော အာဂတဝေလာယမေဝ နိဝတ္တော, တထာ အနိဝတ္တိတွာ ဥပဍ္ဎရတ္တိမတ္တံ ဗျာကုလမကံသု။ ဧဝံ ဥပဍ္ဎရတ္တိမတ္တံ အနေကပ္ပကာရဝိဘိံသနဒဿနေနပိ ဘဂဝန္တံ စာလေတုမသက္ကောန္တော အာဠဝကော စိန္တေသိ – ‘‘ယံနူနာဟံ ကေနစိ အဇေယျံ ဒုဿာဝုဓံ မုဉ္စေယျ’’န္တိ။

စတ္တာရိ ကိရ အာဝုဓာနိ လောကေ သေဋ္ဌာနိ – သက္ကဿ ဝဇိရာဝုဓံ, ဝေဿဝဏဿ ဂဒါဝုဓံ, ယမဿ နယနာဝုဓံ, အာဠဝကဿ ဒုဿာဝုဓန္တိ။ ယဒိ ဟိ သက္ကော ကုဒ္ဓေါ ဝဇိရာဝုဓံ သိနေရုမတ္ထကေ ပဟရေယျ အဋ္ဌသဋ္ဌိသဟဿာဓိကယောဇနသတသဟဿံ သိနေရုံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဟေဋ္ဌတော ဂစ္ဆေယျ။ ဝေဿဝဏဿ ပုထုဇ္ဇနကာလေ ဝိဿဇ္ဇိတဂဒါ ဗဟူနံ ယက္ခသဟဿာနံ သီသံ ပါတေတွာ ပုန ဟတ္ထပါသံ အာဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ။ ယမေန ကုဒ္ဓေန နယနာဝုဓေန ဩလောကိတမတ္တေ အနေကာနိ ကုမ္ဘဏ္ဍသဟဿာနိ တတ္တကပါလေ တိလာ ဝိယ ဝိပ္ဖုရန္တာနိ ဝိနဿန္တိ။ အာဠဝကော ကုဒ္ဓေါ သစေ အာကာသေ ဒုဿာဝုဓံ မုဉ္စေယျ, ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဒေဝေါ န ဝဿေယျ။ သစေ ပထဝိယံ မုဉ္စေယျ, သဗ္ဗရုက္ခတိဏာဒီနိ သုဿိတွာ ဒွါဒသဝဿန္တရံ န ပုန ရုဟေယျုံ။ သစေ သမုဒ္ဒေ မုဉ္စေယျ, တတ္တကပါလေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ သဗ္ဗမုဒကံ သုဿေယျ။ သစေ သိနေရုသဒိသေပိ ပဗ္ဗတေ မုဉ္စေယျ, ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဟုတွာ ဝိကိရေယျ။ သော ဧဝံ မဟာနုဘာဝံ ဒုဿာဝုဓံ ဥတ္တရီယကတံ မုဉ္စိတွာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၀။)

အဂ္ဂဟေသိ။ ယေဘုယျေန ဒသသဟဿိလောကဓာတုဒေဝတာ ဝေဂေန သန္နိပတိံသု – ‘‘အဇ္ဇ ဘဂဝါ အာဠဝကံ ဒမေဿတိ, တတ္ထ ဓမ္မံ သောဿာမာ’’တိ။ ယုဒ္ဓဒဿနကာမာပိ ဒေဝတာ သန္နိပတိံသု။ ဧဝံ သကလမ္ပိ အာကာသံ ဒေဝတာဟိ ပုရိပုဏ္ဏမဟောသိ။

အထ အာဠဝကော ဘဂဝတော သမီပေ ဥပရူပရိ ဝိစရိတွာ ဝတ္ထာဝုဓံ မုဉ္စိ။ တံ အသနိဝိစက္ကံ ဝိယ အာကာသေ ဘေရဝသဒ္ဒံ ကရောန္တံ ဓူမာယန္တံ ပဇ္ဇလန္တံ ဘဂဝန္တံ ပတွာ ယက္ခဿ မာနမဒ္ဒနတ္ထံ ပါဒမုဉ္ဆနစောဠကံ ဟုတွာ ပါဒမူလေ နိပတိ။ အာဠဝကော တံ ဒိသွာ ဆိန္နဝိသာဏော ဝိယ ဥသဘော, ဥဒ္ဓဋဒါဌော ဝိယ သပ္ပေါ, နိတ္တေဇော နိမ္မဒေါ နိပတိတမာနဒ္ဓဇော ဟုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဒုဿာဝုဓမ္ပိ သမဏံ နဘိဘောသိ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ? ဣဒံ ကာရဏံ, မေတ္တာဝိဟာရယုတ္တော သမဏော, ဟန္ဒ နံ ရောသေတွာ မေတ္တာယ ဝိယောဇေမီတိ။ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓေနေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ အာဠဝကော ယက္ခော ယေန ဘဂဝါ…ပေ… နိက္ခမ သမဏာ’’တိ။ တတြာယမဓိပ္ပါယော – ကသ္မာ မယာ အနနုညာတော မမ ဘဝနံ ပဝိသိတွာ ဃရသာမိကော ဝိယ ဣတ္ထာဂါရဿ မဇ္ဈေ နိသိန္နောသိ, နနု အယုတ္တမေတံ သမဏဿ ယဒိဒံ အဒိန္နပဋိဘောဂေါ ဣတ္ထိသံသဂ္ဂေါ စ, တသ္မာ ယဒိ တွံ သမဏဓမ္မေ ဌိတော, နိက္ခမ သမဏာတိ။ ဧကေ ပန ‘‘ဧတာနိ အညာနိ စ ဖရုသဝစနာနိ ဝတွာ ဧဝါယံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ ဘဏန္တိ။

အထ ဘဂဝါ ‘‘ယသ္မာ ထဒ္ဓေါ ပဋိထဒ္ဓဘာဝေန ဝိနေတုံ န သက္ကာ, သော ဟိ ပဋိထဒ္ဓဘာဝေ ကရိယမာနေ သေယျထာပိ စဏ္ဍဿ ကုက္ကုရဿ နာသာယ ပိတ္တံ ဘိန္ဒေယျ, သော ဘိယျောသော မတ္တာယ စဏ္ဍတရော အဿ, ဧဝံ ထဒ္ဓတရော ဟောတိ, မုဒုနာ ပန သော သက္ကာ ဝိနေတု’’န္တိ ဉတွာ ‘‘သာဓာဝုသော’’တိ ပိယဝစနေန တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာဓာဝုသောတိ ဘဂဝါ နိက္ခမီ’’တိ။

တတော အာဠဝကော ‘‘သုဝစော ဝတာယံ သမဏော ဧကဝစနေနေဝ နိက္ခန္တော, ဧဝံ နာမ နိက္ခမေတုံ သုခံ သမဏံ အကာရဏေနေဝါဟံ သကလရတ္တိံ ယုဒ္ဓေန အဗ္ဘုယျာသိ’’န္တိ မုဒုစိတ္တော ဟုတွာ ပုန စိန္တေသိ ‘‘ဣဒါနိပိ န သက္ကာ ဇာနိတုံ, ကိံ နု ခေါ သုဝစတာယ နိက္ခန္တော, ဥဒါဟု ကောဓေန, ဟန္ဒ နံ ဝီမံသာမီ’’တိ။ တတော ‘‘ပဝိသ သမဏာ’’တိ အာဟ။ အထ ‘‘သုဝစော’’တိ မုဒုဘူတစိတ္တဝဝတ္ထာနကရဏတ္ထံ ပုနပိ ပိယဝစနံ ဝဒန္တော သာဓာဝုသောတိ ဘဂဝါ ပါဝိသိ။ အာဠဝကော ပုနပ္ပုနံ တမေဝ သုဝစဘာဝံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၁။)

ဝီမံသန္တော ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ‘‘နိက္ခမ ပဝိသာ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝါပိ တထာ အကာသိ။ ယဒိ န ကရေယျ, ပကတိယာပိ ထဒ္ဓယက္ခဿ စိတ္တံ ထဒ္ဓတရံ ဟုတွာ ဓမ္မကထာယ ဘာဇနံ န ဘဝေယျ။ တသ္မာ ယထာ နာမ မာတာ ရောဒန္တံ ပုတ္တကံ ယံ သော ဣစ္ဆတိ, တံ ဒတွာ ဝါ ကတွာ ဝါ သညာပေတိ, တထာ ဘဂဝါ ကိလေသရောဒနေန ရောဒန္တံ ယက္ခံ သညာပေတုံ ယံ သော ဘဏတိ, တံ အကာသိ။ ယထာ စ ဓာတီ ထညံ အပိဝန္တံ ဒါရကံ ကိဉ္စိ ဒတွာ ဥပလာဠေတွာ ပါယေတိ, တထာ ဘဂဝါ ယက္ခံ လောကုတ္တရဓမ္မခီရံ ပါယေတုံ တဿ ပတ္ထိတဝစနကရဏေန ဥပလာဠေန္တော ဧဝမကာသိ။ ယထာ စ ပုရိသော လာဗုမှိ စတုမဓုရံ ပူရေတုကာမော တဿဗ္ဘန္တရံ သောဓေတိ, ဧဝံ ဘဂဝါ ယက္ခဿ စိတ္တေ လောကုတ္တရစတုမဓုရံ ပူရေတုကာမော တဿ အဗ္ဘန္တရေ ကောဓမလံ သောဓေတုံ ယာဝ တတိယံ နိက္ခမနပဝေသနံ အကာသိ။

အထ အာဠဝကော ‘‘သုဝစော အယံ သမဏော, ‘နိက္ခမာ’တိ ဝုတ္တော နိက္ခမတိ, ‘ပဝိသာ’တိ ဝုတ္တော ပဝိသတိ, ယံနူနာဟံ ဣမံ သမဏံ ဧဝမေဝံ သကလရတ္တိံ ကိလမေတွာ, ပါဒေ ဂဟေတွာ, ပါရဂင်္ဂါယ ခိပေယျ’’န္တိ ပါပကံ စိတံ ဥပ္ပါဒေတွာ စတုတ္ထဝါရံ အာဟ – ‘‘နိက္ခမ သမဏာ’’တိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ ‘‘န ခွါဟံ တ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ တဒုတ္တရိံ ကရဏီယံ ပရိယေသမာနော ပဉှံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ မညိဿတိ, တံ ဓမ္မကထာယ မုခံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘န ခွါဟံ တ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ နဣတိ ပဋိက္ခေပေ, ခေါဣတိ အဝဓာရဏေ။ အဟန္တိ အတ္တနိဒဿနံ, န္တိ ဟေတုဝစနံ။ တေနေတ္ထ ‘‘ယသ္မာ တွံ ဧဝံ စိန္တေသိ, တသ္မာ အဟံ အာဝုသော နေဝ နိက္ခမိဿာမိ, ယံ တေ ကရဏီယံ, တံ ကရောဟီ’’တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

တတော အာဠဝကော ယသ္မာ ပုဗ္ဗေပိ အာကာသေနာဂမနဝေလာယံ ‘‘ကိံ နု ခေါ, ဧတံ သုဝဏ္ဏဝိမာနံ, ဥဒါဟု ရဇတမဏိဝိမာနာနံ အညတရံ, ဟန္ဒ နံ ပဿာမာ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော ဝိမာနံ အာဂတေ ဣဒ္ဓိမန္တေ တာပသပရိဗ္ဗာဇကေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုမသက္ကောန္တေ စိတ္တက္ခေပါဒီဟိ ဝိဟေဌေတိ။ ကထံ? အမနုဿာ ဟိ ဘိံသနကရူပဒဿနေန ဝါ ဟဒယဝတ္ထုပရိမဒ္ဒနေန ဝါတိ ဒွီဟာကာရေဟိ စိတ္တက္ခေပံ ကရောန္တိ။ အယံ ပန ယသ္မာ ‘‘ဣဒ္ဓိမန္တော ဘိံသနကရူပဒဿနေန န တသန္တီ’’တိ ဉတွာ အတ္တနော ဣဒ္ဓိပ္ပဘာဝေန သုခုမတ္တဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ, တေသံ အန္တော ပဝိသိတွာ ဟဒယဝတ္ထုံ ပရိမဒ္ဒတိ, တတော စိတ္တသန္တတိ န သဏ္ဌာတိ, တဿာ အသဏ္ဌမာနာယ ဥမ္မတ္တကာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၂။)

ဟောန္တိ ခိတ္တစိတ္တာ။ ဧဝံ ခိတ္တစိတ္တာနံ ဧတေသံ ဥရမ္ပိ ဖာလေတိ, ပါဒေပိ နေ ဂဟေတွာ ပါရဂင်္ဂါယ ခိပတိ ‘‘မာဿု မေ ပုန ဧဝရူပါ ဘဝနမာဂမိံသူ’’တိ, တသ္မာ တေ ပဉှေ သရိတွာ ‘‘ယံနူနာဟံ ဣမံ သမဏံ ဣဒါနိ ဧဝံ ဝိဟေဌေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ အာဟ ‘‘ပဉှံ တံ သမဏာ’’တိအာဒိ။

ကုတော ပနဿ တေ ပဉှာတိ? တဿ ကိရ မာတာပိတရော ကဿပံ ဘဂဝန္တံ ပယိရုပါသိတွာ အဋ္ဌ ပဉှေ သဝိဿဇ္ဇနေ ဥဂ္ဂဟေသုံ။ တေ ဒဟရကာလေ အာဠဝကံ ပရိယာပုဏာပေသုံ။ သော ကာလစ္စယေန ဝိဿဇ္ဇနံ သမ္မုဿိ။ တတော ‘‘ဣမေ ပဉှာပိ မာ ဝိနဿန္တူ’’တိ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ ဇာတိဟိင်္ဂုလကေန လိခါပေတွာ ဝိမာနေ နိက္ခိပိ။ ဧဝမေတေ ဗုဒ္ဓပဉှာ ဗုဒ္ဓဝိသယာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဘဂဝါ တံ သုတွာ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ ပရိစ္စတ္တလာဘန္တရာယော ဝါ ဇီဝိတန္တရာယော ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏဗျာမပ္ပဘာနံ ပဋိဃာတော ဝါ န သက္ကာ ကေနစိ ကာတုံ, တသ္မာ တံ လောကေ အသာဓာရဏံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န ခွါဟံ တံ, အာဝုသော, ပဿာမိ သဒေဝကေ လောကေ’’တိ။

တတ္ထ ‘‘သဒေဝကဝစနေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဧတေသံ ပဒါနံ အတ္ထမတ္တဒဿနေန သင်္ခေပေါ ဝုတ္တော, န အနုသန္ဓိယောဇနာက္ကမေန ဝိတ္ထာရော။ သွာယံ ဝုစ္စတိ – သဒေဝကဝစနေန ဟိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗဒေဝေသု ဂဟိတေသုပိ ယေသံ တတ္ထ သန္နိပတိတေ ဒေဝဂဏေ ဝိမတိ အဟောသိ ‘‘မာရော မဟာနုဘာဝေါ ဆကာမာဝစရိဿရော ဝသဝတ္တီ ပစ္စနီကသာတော ဓမ္မဒေဿီ ကုရုရကမ္မန္တော, ကိံ နု ခေါ, သောပိဿ စိတ္တက္ခေပါဒီနိ န ကရေယျာ’’တိ, တေသံ ဝိမတိပဋိဗာဟနတ္ထံ ‘‘သမာရကေ’’တိ အာဟ။ တတော ယေသံ အဟောသိ – ‘‘ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါ ဧကင်္ဂုလိယာ ဧကစက္ကဝါဠသဟဿေ အာလောကံ ကရောတိ, ဒွီဟိ…ပေ… ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု, အနုတ္တရဉ္စ ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ, ကိံ သောပိ န ကရေယျာ’’တိ, တေသံ ဝိမတိပဋိဗာဟနတ္ထံ ‘‘သဗြဟ္မကေ’’တိ အာဟ။ အထ ယေသံ အဟောသိ ‘‘ပုထု သမဏဗြာဟ္မဏာ သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကာ ပစ္စာမိတ္တာ မန္တာဒိဗလသမန္နာဂတာ, ကိံ တေပိ န ကရေယျု’’န္တိ, တေသံ ဝိမတိပဋိဗာဟနတ္ထံ ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌဋ္ဌာနေသု ကဿစိ အဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဒေဝမနုဿာယာတိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၃။)

ဝစနေန သမ္မုတိဒေဝေ အဝသေသမနုဿေ စ ဥပါဒါယ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနေဝ သေသသတ္တလောကေပိ ကဿစိ အဘာဝံ ဒဿေသီတိ ဧဝမေတ္ထ အနုသန္ဓိယောဇနာက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ဘဂဝါ တဿ ဗာဓနစိတ္တံ ပဋိသေဓေတွာ ပဉှပုစ္ဆနေ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော အာဟ ‘‘အပိစ တွံ, အာဝုသော, ပုစ္ဆ ယဒါကင်္ခသီ’’တိ။ တဿတ္ထော – ပုစ္ဆ, ယဒိ အာကင်္ခသိ, န မေ ပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ဘာရော အတ္ထိ။ အထ ဝါ ‘‘ပုစ္ဆ ယံ အာကင်္ခသိ, တေ သဗ္ဗံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီ’’တိ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသိ အသာဓာရဏံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓအဂ္ဂသာဝကမဟာသာဝကေဟိ။ တေ ဟိ ‘‘ပုစ္ဆာဝုသော သုတွာ ဝေဒိဿာမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဗုဒ္ဓါ ပန ‘‘ပုစ္ဆာဝုသော ယဒါကင်္ခသီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၇, ၂၄၆) ဝါ,

‘‘ပုစ္ဆ ဝါသဝ မံ ပဉှံ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသီ’’တိ ဝါ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၆)၊

‘‘ဗာဝရိဿ စ တုယှံ ဝါ, သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗသံသယံ၊

ကတာဝကာသာ ပုစ္ဆဝှေါ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆထာ’’တိ ဝါ။ (သု။ နိ။ ၁၀၃၆) –

ဧဝမာဒိနာ နယေန ဒေဝမနုဿာနံ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေန္တိ။ အနစ္ဆရိယဉ္စေတံ, ယံ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓဘူမိံ ပတွာ ဧဝံ ပဝါရဏံ ပဝါရေယျ, ယော ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ ပဒေသဉာဏေ ဝတ္တမာနောပိ –

‘‘ကောဏ္ဍည ပဉှာနိ ဝိယာကရောဟိ, ယာစန္တိ တံ ဣသယော သာဓုရူပါ၊

ကောဏ္ဍည ဧသော မနုဇေသု ဓမ္မော, ယံ ဝုဒ္ဓမာဂစ္ဆတိ ဧသ ဘာရော’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၆၀) –

ဧဝံ ဣသီဟိ ယာစိတော –

‘‘ကတာဝကာသာ ပုစ္ဆန္တု ဘောန္တော, ယံ ကိဉ္စိ ပဉှံ မနသာဘိပတ္ထိတံ၊

အဟဉှိ တံ တံ ဝေါ ဝိယာကရိဿံ, ဉတွာ သယံ လောကမိမံ ပရဉ္စာ’’တိ။ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၄။)

ဧဝံ သရဘင်္ဂကာလေ သမ္ဘဝဇာတကေ စ သကလဇမ္ဗုဒီပေ တိက္ခတ္တုံ ဝိစရိတွာ ပဉှာနံ အန္တကရံ အဒိသွာ ဇာတိယာ သတ္တဝဿိကော ရထိကာယ ပံသုကီဠိကံ ကီဠန္တော သုစိရတေန ဗြာဟ္မဏေန ပုဋ္ဌော –

‘‘တဂ္ဃ တေ အဟမက္ခိဿံ, ယထာပိ ကုသလော တထာ၊

ရာဇာ စ ခေါ နံ ဇာနာတိ, ယဒိ ကာဟတိ ဝါ န ဝါ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၁၇၂) –

ဧဝံ သဗ္ဗညုပဝါရဏံ ပဝါရေသိ။ ဧဝံ ဘဂဝတာ အာဠဝကဿ သဗ္ဗညုပဝါရဏာယ ပဝါရိတာယ အထ ခေါ အာဠဝကော ယက္ခော ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ ‘‘ကိံ သူဓ ဝိတ္တ’’န္တိ။

֍ * ၁၈၃။ တတ္ထ ကိန္တိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ သူတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ဝိတ္တန္တိ ဝိဒတိ, ပီတိံ ကရောတီတိ ဝိတ္တံ, ဓနဿေတံ အဓိဝစနံ။ သုစိဏ္ဏန္တိ သုကတံ။ သုခန္တိ ကာယိကစေတသိကံ သာတံ။ အာဝဟာတီတိ အာဝဟတိ, အာနေတိ, ဒေတိ, အပ္ပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ဟဝေတိ ဒဠှတ္ထေ နိပါတော။ သာဒုတရန္တိ အတိသယေန သာဒုံ။ ‘‘သာဓုတရ’’န္တိပိ ပါဌော။ ရသာနန္တိ ရသသညိတာနံ ဓမ္မာနံ။ ကထန္တိ ကေန ပကာရေန, ကထံဇီဝိနော ဇီဝိတံ ကထံဇီဝိဇီဝိတံ, ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပန သာနုနာသိကံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ကထံဇီဝိံ ဇီဝတ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ တဿ ဇီဝန္တာနံ ကထံဇီဝိန္တိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။ ဧဝမိမာယ ဂါထာယ ‘‘ကိံ သု ဣဓ လောကေ ပုရိသဿ ဝိတ္တံ သေဋ္ဌံ, ကိံ သု သုစိဏ္ဏံ သုခမာဝဟာတိ, ကိံ ရသာနံ သာဒုတရံ, ကထံဇီဝိနော ဇီဝိတံ သေဋ္ဌမာဟူ’’တိ ဣမေ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆိ။

֍ * ၁၈၄။ အထဿ ဘဂဝါ ကဿပဒသဗလေန ဝိဿဇ္ဇိတနယေနေဝ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ ‘‘သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ ယထာ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိ ဝိတ္တံ ဥပဘောဂပရိဘောဂသုခံ အာဝဟတိ, ခုပ္ပိပါသာဒိဒုက္ခံ ပဋိဗာဟတိ, ဒါလိဒ္ဒိယံ ဝူပသမေတိ, မုတ္တာဒိရတနပဋိလာဘဟေတု ဟောတိ, လောကသန္ထုတိဉ္စ အာဝဟတိ, ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရာ သဒ္ဓါပိ ယထာသမ္ဘဝံ လောကိယလောကုတ္တရဝိပါကသုခမာဝဟတိ, သဒ္ဓါဓုရေန ပဋိပန္နာနံ ဇာတိဇရာဒိဒုက္ခံ ပဋိဗာဟတိ, ဂုဏဒါလိဒ္ဒိယံ ဝူပသမေတိ, သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိရတနပဋိလာဘဟေတု ဟောတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၅။)

‘‘သဒ္ဓေါ သီလေန သမ္ပန္နော, ယသော ဘောဂသမပ္ပိတော၊

ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ပူဇိတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၀၃) –

ဝစနတော လောကသန္ထုတိဉ္စ အာဝဟတီတိ ကတွာ ‘‘ဝိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပနေတံ သဒ္ဓါဝိတ္တံ အနုဂါမိကံ အနညသာဓာရဏံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဟေတု, လောကိယဿ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိဝိတ္တဿာပိ နိဒါနံ။ သဒ္ဓေါယေဝ ဟိ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဝိတ္တံ အဓိဂစ္ဆတိ, အဿဒ္ဓဿ ပန ဝိတ္တံ ယာဝဒေဝ အနတ္ထာယ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘သေဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိသဿာတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဒေသနာ၊ တသ္မာ န ကေဝလံ ပုရိသဿ, ဣတ္ထိအာဒီနမ္ပိ သဒ္ဓါဝိတ္တမေဝ သေဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဓမ္မောတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မော, ဒါနသီလဘာဝနာဓမ္မော ဝါ။ သုစိဏ္ဏောတိ သုကတော သုစရိတော။ သုခမာဝဟာတီတိ သောဏသေဋ္ဌိပုတ္တရဋ္ဌပါလာဒီနံ ဝိယ မနုဿသုခံ, သက္ကာဒီနံ ဝိယ ဒိဗ္ဗသုခံ, ပရိယောသာနေ စ မဟာပဒုမာဒီနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနသုခဉ္စ အာဝဟတီတိ။

သစ္စန္တိ အယံ သစ္စသဒ္ဒေါ အနေကေသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ သေယျထိဒံ – ‘‘သစ္စံ ဘဏေ န ကုဇ္ဈေယျာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၂၄) ဝါစာသစ္စေ။ ‘‘သစ္စေ ဌိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စာ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၁။၄၃၃) ဝိရတိသစ္စေ။ ‘‘ကသ္မာ နု သစ္စာနိ ဝဒန္တိ နာနာ, ပဝါဒိယာသေ ကုသလာဝဒါနာ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၉၁) ဒိဋ္ဌိသစ္စေ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဗြာဟ္မဏသစ္စာနီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၈၅) ဗြာဟ္မဏသစ္စေ။ ‘‘ဧကဉှိ သစ္စံ န ဒုတီယမတ္ထီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၉၀) ပရမတ္ထသစ္စေ။ ‘‘စတုန္နံ သစ္စာနံ ကတိ ကုသလာ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၂၁၆) အရိယသစ္စေ။ ဣဓ ပန ပရမတ္ထသစ္စံ နိဗ္ဗာနံ, ဝိရတိသစ္စံ ဝါ အဗ္ဘန္တရံ ကတွာ ဝါစာသစ္စံ အဓိပ္ပေတံ, ယဿာနုဘာဝေန ဥဒကာဒီနိ ဝသေ ဝတ္တေန္တိ ဇာတိဇရာမရဏပါရံ တရန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘သစ္စေန ဝါစေနုဒကမ္ပိ ဓာဝတိ, ဝိသမ္ပိ သစ္စေန ဟနန္တိ ပဏ္ဍိတာ၊

သစ္စေန ဒေဝေါ ထနယံ ပဝဿတိ, သစ္စေ ဌိတာ နိဗ္ဗုတိံ ပတ္ထယန္တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၆။)

‘‘ယေ ကေစိမေ အတ္ထိ ရသာ ပထဗျာ, သစ္စံ တေသံ သာဒုတရံ ရသာနံ၊

သစ္စေ ဌိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ, တရန္တိ ဇာတိမရဏဿ ပါရ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၄၃၃)၊

သာဒုတရန္တိ မဓုရတရံ, ပဏီတတရံ။ ရသာနန္တိ ယေ ဣမေ ‘‘မူလရသော, ခန္ဓရသော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၂၈-၆၃၀) နယေန သာယနီယဓမ္မာ, ယေ စိမေ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗံ ဖလရသံ (မဟာဝ။ ၃၀၀) အရသရူပေါ ဘဝံ ဂေါတမော, ယေ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ရူပရသာ, သဒ္ဒရသာ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၃), အနာပတ္တိ ရသရသေ (ပါစိ။ ၆၀၇-၆၀၉), အယံ ဓမ္မဝိနယော ဧကရသော ဝိမုတ္တိရသော (အ။ နိ။ ၈။၁၉၊ စူဠဝ။ ၃၈၅), ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ အတ္ထရသဿ ဓမ္မရသဿာ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၄၉၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂) နယေန ဝါစာရသူပဝဇ္ဇာ အဝသေသဗျဉ္ဇနာဒယော ဓမ္မာ ‘‘ရသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ ရသာနံ သစ္စံ ဟဝေ သာဒုတရံ သစ္စမေဝ သာဒုတရံ, သာဓုတရံ ဝါ သေဋ္ဌတရံ, ဥတ္တမတရံ။ မူလရသာဒယော ဟိ သရီရံ ဥပဗြူဟေန္တိ, သံကိလေသိကဉ္စ သုခမာဝဟန္တိ။ သစ္စရသေ ဝိရတိသစ္စဝါစာသစ္စရသာ သမထဝိပဿနာဒီဟိ စိတ္တမုပဗြူဟေန္တိ, အသံကိလေသိကဉ္စ သုခမာဝဟန္တိ, ဝိမုတ္တိရသော ပရမတ္ထသစ္စရသပရိဘာဝိတတ္တာ သာဒု, အတ္ထရသဓမ္မရသာ စ တဒဓိဂမူပါယဘူတံ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ နိဿာယ ပဝတ္တိတောတိ။

ပညာဇီဝိန္တိ ဧတ္ထ ပန ယွာယံ အန္ဓေကစက္ခုဒွိစက္ခုကေသု ဒွိစက္ခုပုဂ္ဂလော ဂဟဋ္ဌော ဝါ ကမ္မန္တာနုဋ္ဌာနသရဏဂမနဒါနသံဝိဘာဂသီလသမာဒါနဥပေါသထကမ္မာဒိဂဟဋ္ဌပဋိပဒံ, ပဗ္ဗဇိတော ဝါ အဝိပ္ပဋိသာရကရသီလသင်္ခါတံ တဒုတ္တရိစိတ္တဝိသုဒ္ဓိအာဒိဘေဒံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတပဋိပဒံ ပညာယ အာရာဓေတွာ ဇီဝတိ, တဿ ပညာဇီဝိနော ဇီဝိတံ, တံ ဝါ ပညာဇီဝိံ ဇီဝိတံ သေဋ္ဌမာဟူတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁၈၅-၆။ ဧဝံ ဘဂဝတာ ဝိဿဇ္ဇိတေ စတ္တာရောပိ ပဉှေ သုတွာ အတ္တမနော ယက္ခော အဝသေသေပိ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကထံ သု တရတိ ဩဃ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ အထဿ ဘဂဝါ ပုရိမနယေနေဝ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘သဒ္ဓါယ တရတီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ယော စတုဗ္ဗိဓံ ဩဃံ တရတိ, သော သံသာရဏ္ဏဝမ္ပိ တရတိ, ဝဋ္ဋဒုက္ခမ္ပိ အစ္စေတိ, ကိလေသမလာပိ ပရိသုဇ္ဈတိ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၇။)

ဧဝံ သန္တေပိ ပန ယသ္မာ အဿဒ္ဓေါ ဩဃတရဏံ အသဒ္ဒဟန္တော န ပက္ခန္ဒတိ, ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု စိတ္တဝေါဿဂ္ဂေန ပမတ္တော တတ္ထေဝ သတ္တဝိသတ္တတာယ သံသာရဏ္ဏဝံ န တရတိ, ကုသီတော ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ ဝေါကိဏ္ဏော အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ, အပ္ပညော သုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အဇာနန္တော န ပရိသုဇ္ဈတိ, တသ္မာ တပ္ပဋိပက္ခံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ။

ဧဝံ ဝုတ္တာယ စေတာယ ယသ္မာ သောတာပတ္တိယင်္ဂပဒဋ္ဌာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ, တသ္မာ ‘‘သဒ္ဓါယ တရတိ ဩဃ’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန ဒိဋ္ဌောဃတရဏံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ သောတာပန္နဉ္စ ပကာသေတိ။ ယသ္မာ ပန သောတာပန္နော ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ သာတစ္စကိရိယာသင်္ခါတေန အပ္ပမာဒေန သမန္နာဂတော ဒုတိယမဂ္ဂံ အာရာဓေတွာ ဌပေတွာ သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ အာဂမနမတ္တံ အဝသေသံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန အတိဏ္ဏံ ဘဝေါဃဝတ္ထုံ သံသာရဏ္ဏဝံ တရတိ, တသ္မာ ‘‘အပ္ပမာဒေန အဏ္ဏဝ’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန ဘဝေါဃတရဏံ သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ သကဒါဂါမိဉ္စ ပကာသေတိ။ ယသ္မာ သကဒါဂါမီ ဝီရိယေန တတိယမဂ္ဂံ အာရာဓေတွာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန အနတီတံ ကာမောဃဝတ္ထုံ၊ ကာမောဃသညိတဉ္စ ကာမဒုက္ခမစ္စေတိ, တသ္မာ ‘‘ဝီရိယေန ဒုက္ခမစ္စေတီ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန ကာမောဃတရဏံ အနာဂါမိမဂ္ဂံ အနာဂါမိဉ္စ ပကာသေတိ။ ယသ္မာ ပန အနာဂါမီ ဝိဂတကာမပင်္ကတာယ ပရိသုဒ္ဓါယ ပညာယ ဧကန္တပရိသုဒ္ဓံ စတုတ္ထမဂ္ဂပညံ အာရာဓေတွာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အပ္ပဟီနံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ပရမမလံ ပဇဟတိ, တသ္မာ ‘‘ပညာယ ပရိသုဇ္ဈတီ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန အဝိဇ္ဇောဃတရဏံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ အရဟန္တဉ္စ ပကာသေတိ။ ဣမာယ စ အရဟတ္တနိကူဋေန ကထိတာယ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ ယက္ခော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။

֍ * ၁၈၇။ ဣဒါနိ တမေဝ ‘‘ပညာယ ပရိသုဇ္ဈတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ပညာပဒံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ပဋိဘာနေန လောကိယလောကုတ္တရမိဿကံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကထံ သု လဘတေ ပည’’န္တိ ဣမံ ဆပ္ပဒဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကထံ သူတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ အတ္ထယုတ္တိပုစ္ဆာ ဟောတိ။ အယဉှိ ပညာဒိအတ္ထံ ဉတွာ တဿ ယုတ္တိံ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကထံ ကာယ ယုတ္တိယာ ကေန ကာရဏေန ပညံ လဘတီ’’တိ။ ဧသ နယော ဓနာဒီသု။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၈။)

֍ * ၁၈၈။ အထဿ ဘဂဝါ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ပညာလာဘံ ဒဿေန္တော ‘‘သဒ္ဒဟာနော’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယေန ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယသုစရိတာဒိဘေဒေန, အပရဘာဂေ စ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဘေဒေန ဓမ္မေန အရဟန္တော ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တာ, တံ သဒ္ဒဟာနော အရဟတံ ဓမ္မံ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ လောကိယလောကုတ္တရံ ပညံ လဘတိ။ တဉ္စ ခေါ န သဒ္ဓါမတ္တကေနေဝ, ယသ္မာ ပန သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ, ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတိ, ပယိရုပါသန္တော သောတံ ဩဒဟတိ, ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ, တသ္မာ ဥပသင်္ကမနတော ပဘုတိ ယာဝ ဓမ္မဿဝနေန သုဿူသံ လဘတိ။ ကိ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တံ ဓမ္မံ သဒ္ဒဟိတွာပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ကာလေန ဥပသင်္ကမိတွာ ဝတ္တကရဏေန ပယိရုပါသိတွာ ယဒါ ပယိရုပါသနာယ အာရာဓိတစိတ္တာ ကိဉ္စိ ဝတ္တုကာမာ ဟောန္တိ။ အထ အဓိဂတာယ သောတုကာမတာယ သောတံ ဩဒဟိတွာ သုဏန္တော လဘတီတိ။ ဧဝံ သုသူသမ္ပိ စ သတိအဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမတ္တော သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတညုတာယ ဝိစက္ခဏော ဧဝ လဘတိ, န ဣတရော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏော’’တိ။

ဧဝံ ယသ္မာ သဒ္ဓါယ ပညာလာဘသံဝတ္တနိကံ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇတိ, သုဿူသာယ သက္ကစ္စံ ပညာဓိဂမူပါယံ သုဏာတိ, အပ္ပမာဒေန ဂဟိတံ န သမ္မုဿတိ, ဝိစက္ခဏတာယ အနူနာဓိကံ အဝိပရီတဉ္စ ဂဟေတွာ ဝိတ္ထာရိကံ ကရောတိ။ သုဿူသာယ ဝါ ဩဟိတသောတော ပညာပဋိလာဘဟေတုံ ဓမ္မံ သုဏာတိ, အပ္ပမာဒေန သုတွာ ဓမ္မံ ဓာရေတိ, ဝိစက္ခဏတာယ ဓတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထမုပပရိက္ခတိ, အထာနုပုဗ္ဗေန ပရမတ္ထသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ, တသ္မာဿ ဘဂဝါ ‘‘ကထံ သု လဘတေ ပည’’န္တိ ပုဋ္ဌော ဣမာနိ စတ္တာရိ ကာရဏာနိ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ – ‘‘သဒ္ဒဟာနော…ပေ… ဝိစက္ခဏော’’တိ။

֍ * ၁၈၉။ ဣဒါနိ တတော ပရေ တယော ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘ပတိရူပကာရီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဒေသကာလာဒီနိ အဟာပေတွာ လောကိယဿ လောကုတ္တရဿ ဝါ ဓနဿ ပတိရူပံ အဓိဂမူပါယံ ကရောတီတိ ပတိရူပကာရီ။ ဓုရဝါတိ စေတသိကဝီရိယဝသေန အနိက္ခိတ္တဓုရော။ ဥဋ္ဌာတာတိ ‘‘ယော စ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ, တိဏာ ဘိယျော န မညတီ’’တိအာဒိနာ (ထေရဂါ။ ၂၃၂၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၂၅၃) နယေန ကာယိကဝီရိယဝသေန ဥဋ္ဌာနသမ္ပန္နော အသိထိလပရက္ကမော။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၂၉။)

ဝိန္ဒတေ ဓနန္တိ ဧကမူသိကာယ န စိရဿေဝ ဒွေသတသဟဿသင်္ခံ စူဠန္တေဝါသီ ဝိယ လောကိယဓနဉ္စ, မဟလ္လကမဟာတိဿတ္ထေရော ဝိယ လောကုတ္တရဓနဉ္စ လဘတိ။ သော ဟိ ‘‘တီဟိ ဣရိယာပထေဟိ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ ဝတ္တံ ကတွာ ထိနမိဒ္ဓါဂမနဝေလာယ ပလာလစုမ္ဗဋကံ တေမေတွာ, သီသေ ကတွာ, ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ပဝိသိတွာ, ထိနမိဒ္ဓံ ပဋိဗာဟေန္တော ဒွါဒသဟိ ဝဿေဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သစ္စေနာတိ ဝစီသစ္စေနာပိ ‘‘သစ္စဝါဒီ ဘူတဝါဒီ’’တိ, ပရမတ္ထသစ္စေနာပိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အရိယသာဝကော’’တိ ဧဝံ ကိတ္တိံ ပပ္ပေါတိ။ ဒဒန္တိ ယံကိဉ္စိ ဣစ္ဆိတပတ္ထိတံ ဒဒန္တော မိတ္တာနိ ဂန္ထတိ, သမ္ပာဒေတိ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဒုဒ္ဒဒံ ဝါ ဒဒံ ဂန္ထတိ, ဒါနမုခေန ဝါ စတ္တာရိပိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တေဟိ မိတ္တာနိ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

֍ * ၁၉၀။ ဧဝံ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ သာဓာရဏေန လောကိယလောကုတ္တရမိဿကေန နယေန စတ္တာရော ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကထံ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိ ဣမံ ပဉ္စမံ ပဉှံ ဂဟဋ္ဌဝသေန ဝိဿဇ္ဇေန္တော အာဟ ‘‘ယဿေတေ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယဿ ‘‘သဒ္ဒဟာနော အရဟတ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တာယ သဗ္ဗကလျာဏဓမ္မုပ္ပါဒိကာယ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတတ္တာ သဒ္ဓဿ ဃရမေသိနော ဃရာဝါသံ ပဉ္စ ဝါ ကာမဂုဏေ ဧသန္တဿ ဂဝေသန္တဿ ကာမဘောဂိနော ဂဟဋ္ဌဿ ‘‘သစ္စေန ကိတ္တိံ ပပ္ပေါတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သစ္စံ, ‘‘သုဿူသံ လဘတေ ပည’’န္တိ ဧတ္ထ သုဿူသပညာနာမေန ဝုတ္တော ဓမ္မော, ‘‘ဓုရဝါ ဥဋ္ဌာတာ’’တိ ဧတ္ထ ဓုရနာမေန ဥဋ္ဌာနနာမေန စ ဝုတ္တာ ဓီတိ, ‘‘ဒဒံ မိတ္တာနိ ဂန္ထတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရော စာဂေါ စာတိ ဧတေ စတုရော ဓမ္မာ သန္တိ။ သ ဝေ ပေစ္စ န သောစတီတိ ဣဓလောကာ ပရလောကံ ဂန္တွာ သ ဝေ န သောစတီတိ။

֍ * ၁၉၁။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပဉ္စမမ္ပိ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တံ ယက္ခံ စောဒေန္တော အာဟ – ‘‘ဣင်္ဃ အညေပီ’’တိ။ တတ္ထ ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော။ အညေပီတိ အညေပိ ဓမ္မေ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆဿု, အညေပိ ဝါ ပူရဏာဒယော သဗ္ဗညုပဋိညေ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေ ပုစ္ဆဿု။ ယဒိ အမှေဟိ ‘‘သစ္စေန ကိတ္တိံ ပပ္ပေါတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရာ သစ္စာ ဘိယျော ကိတ္တိပ္ပတ္တိကာရဏံ ဝါ, ‘‘သုဿူသံ လဘတေ ပည’’န္တိ ဧတ္ထ သုဿူသနပညာပဒေသေန ဝုတ္တာ ဒမာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၀။)

ဘိယျော လောကိယလောကုတ္တရပညာပဋိလာဘကာရဏံ ဝါ။ ‘‘ဒဒံ မိတ္တာနိ ဂန္ထတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရာ စာဂါ ဘိယျော မိတ္တဂန္ထနကာရဏံ ဝါ, ‘‘ဓုရဝါ ဥဋ္ဌာတာ’’တိ ဧတ္ထ တံ တံ အတ္ထဝသံ ပဋိစ္စ ဓုရနာမေန ဥဋ္ဌာနနာမေန စ ဝုတ္တာယ မဟာဘာရသဟနဋ္ဌေန ဥဿောဠှီဘာဝပ္ပတ္တာယ ဝီရိယသင်္ခါတာယ ခန္တျာ ဘိယျော လောကိယလောကုတ္တရဓနဝိန္ဒနကာရဏံ ဝါ, ‘‘သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟေဝ စတူဟိ ဓမ္မေဟိ ဘိယျော အသ္မာ လောကာ ပရံ လောကံ ပေစ္စ အသောစနကာရဏံ ဝါ ဣဓ ဝိဇ္ဇတီတိ အယမေတ္ထ သဒ္ဓိံ သင်္ခေပယောဇနာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ဧကမေကံ ပဒံ အတ္ထုဒ္ဓါရပဒုဒ္ဓါရဝဏ္ဏနာနယေဟိ ဝိဘဇိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

֍ * ၁၉၂။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ယက္ခော ယေန သံသယေန အညေ ပုစ္ဆေယျ, တဿ ပဟီနတ္တာ ‘‘ကထံ နု ဒါနိ ပုစ္ဆေယျံ, ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေတိ ဝတွာ ယေပိဿ အပုစ္ဆနကာရဏံ န ဇာနန္တိ, တေပိ ဇာနာပေန္တော ‘‘ယောဟံ အဇ္ဇ ပဇာနာမိ, ယော အတ္ထော သမ္ပရာယိကော’’တိ အာဟ။ တတ္ထ အဇ္ဇာတိ အဇ္ဇာဒိံ ကတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဇာနာမီတိ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ဇာနာမိ။ ယော အတ္ထောတိ ဧတ္တာဝတာ ‘‘သုဿူသံ လဘတေ ပည’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ ဒဿေတိ သမ္ပရာယိကောတိ ဣမိနာ ‘‘ယဿေတေ စတုရော ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ ပေစ္စ သောကာဘာဝကရံ သမ္ပရာယိကံ။ အတ္ထောတိ စ ကာရဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ အယဉှိ အတ္ထသဒ္ဒေါ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ပါရာ။ ၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၅) ပါဌတ္ထေ ဝတ္တတိ။ ‘‘အတ္ထော မေ, ဂဟပတိ, ဟိရညသုဝဏ္ဏေနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၅၀၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၈) ကိစ္စတ္ထေ ‘‘ဟောတိ သီလဝတံ အတ္ထော’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁။၁၁) ဝုဍ္ဎိမှိ။ ‘‘ဗဟုဇနော ဘဇတေ အတ္ထဟေတူ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၈၉) ဓနေ။ ‘‘ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၇။၆၆၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၅၀၊ ထေရဂါ။ ၄၄၃) ဟိတေ။ ‘‘အတ္ထေ ဇာတေ စ ပဏ္ဍိတ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁။၉၂) ကာရဏေ။ ဣဓ ပန ကာရဏေ။ တသ္မာ ယံ ပညာဒိလာဘာဒီနံ ကာရဏံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ, ယဉ္စ ပေစ္စ သောကာဘာဝဿ ကာရဏံ သမ္ပရာယိကံ, တံ ယောဟံ အဇ္ဇ ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယေန သာမံယေဝ ပဇာနာမိ, သော ကထံ နု ဒါနိ ပုစ္ဆေယျံ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေတိ ဧဝမေတ္ထ သင်္ခေပတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၁။)

֍ * ၁၉၃။ ဧဝံ ယက္ခော ‘‘ပဇာနာမိ ယော အတ္ထော သမ္ပရာယိကော’’တိ ဝတွာ တဿ ဉာဏဿ ဘဂဝံမူလကတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထာယ ဝတ မေ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ အတ္ထာယာတိ ဟိတာယ, ဝုဍ္ဎိယာ ဝါ။ ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလန္တိ ‘‘ယဿေတေ စတုရော ဓမ္မာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁။၉၇) ဧတ္ထ ဝုတ္တစာဂေန ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, တံ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျံ ဗုဒ္ဓံ ပဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘သံဃံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟာ’’တိ ဘဏန္တိ။

֍ * ၁၉၄။ ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ အတ္တနော ဟိတာဓိဂမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရဟိတာယ ပဋိပတ္တိံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘သော အဟံ ဝိစရိဿာမီ’’တိ။ တဿတ္ထော ဟေမဝတသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝမိမာယ ဂါထာယ ပရိယောသာနဉ္စ ရတ္တိဝိဘာယနဉ္စ သာဓုကာရသဒ္ဒုဋ္ဌာနဉ္စ အာဠဝကကုမာရဿ ယက္ခဿ ဘဝနံ အာနယနဉ္စ ဧကက္ခဏေယေဝ အဟောသိ။ ရာဇပုရိသာ သာဓုကာရသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ဧဝရူပေါ သာဓုကာရသဒ္ဒေါ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓေ န အညေသံ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ, အာဂတော နု ခေါ ဘဂဝါ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တာ ဘဂဝတော သရီရပ္ပဘံ ဒိသွာ, ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဗဟိ အဋ္ဌတွာ, နိဗ္ဗိသင်္ကာ အန္တောယေဝ ပဝိသိတွာ, အဒ္ဒသံသု ဘဂဝန္တံ ယက္ခဿ ဘဝနေ နိသိန္နံ, ယက္ခဉ္စ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဌိတံ။ ဒိသွာန ယက္ခံ အာဟံသု – ‘‘အယံ တေ, မဟာယက္ခ, ရာဇကုမာရော ဗလိကမ္မာယ အာနီတော, ဟန္ဒ နံ ခါဒ ဝါ ဘုဉ္ဇ ဝါ, ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ။ သော သောတာပန္နတ္တာ လဇ္ဇိတော ဝိသေသတော စ ဘဂဝတော ပုရတော ဧဝံ ဝုစ္စမာနော, အထ တံ ကုမာရံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ – ‘‘အယံ ဘန္တေ ကုမာရော မယှံ ပေသိတော, ဣမာဟံ ဘဂဝတော ဒမ္မိ, ဟိတာနုကမ္ပကာ ဗုဒ္ဓါ, ပဋိဂ္ဂဏှာတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဣမံ ဒါရကံ ဣမဿ ဟိတတ္ထာယ သုခတ္ထာယာ’’တိ။ ဣမဉ္စ ဂါထမာဟ –

‘‘ဣမံ ကုမာရံ သတပုညလက္ခဏံ, သဗ္ဗင်္ဂုပေတံ ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနံ၊

ဥဒဂ္ဂစိတ္တော သုမနော ဒဒါမိ တေ, ပဋိဂ္ဂဟ လောကဟိတာယ စက္ခုမာ’’တိ။

ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝါ ကုမာရံ, ပဋိဂ္ဂဏှန္တော စ ယက္ခဿ စ ကုမာရဿ စ မင်္ဂလကရဏတ္ထံ ပါဒူနဂါထံ အဘာသိ။ တံ ယက္ခော ကုမာရံ သရဏံ ဂမေန္တော တိက္ခတ္တုံ စတုတ္ထပါဒေန ပူရေတိ။ သေယျထိဒံ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၂။)

‘‘ဒီဃာယုကော ဟောတု အယံ ကုမာရော,

တုဝဉ္စ ယက္ခ သုခိတော ဘဝါဟိ၊

အဗျာဓိတာ လောကဟိတာယ တိဋ္ဌထ,

အယံ ကုမာရော သရဏမုပေတိ ဗုဒ္ဓံ…ပေ… ဓမ္မံ…ပေ… သံဃ’’န္တိ။

ဘဂဝါ ကုမာရံ ရာဇပုရိသာနံ အဒါသိ – ‘‘ဣမံ ဝဍ္ဎေတွာ ပုန မမေဝ ဒေထာ’’တိ။ ဧဝံ သော ကုမာရော ရာဇပုရိသာနံ ဟတ္ထတော ယက္ခဿ ဟတ္ထံ ယက္ခဿ ဟတ္ထတော ဘဂဝတော ဟတ္ထံ, ဘဂဝတော ဟတ္ထတော ပုန ရာဇပုရိသာနံ ဟတ္ထံ ဂတတ္တာ နာမတော ‘‘ဟတ္ထကော အာဠဝကော’’တိ ဇာတော။ တံ အာဒါယ ပဋိနိဝတ္တေ ရာဇပုရိသေ ဒိသွာ ကဿကဝနကမ္မိကာဒယော ‘‘ကိံ ယက္ခော ကုမာရံ အတိဒဟရတ္တာ န ဣစ္ဆတီ’’တိ ဘီတာ ပုစ္ဆိံသု။ ရာဇပုရိသာ ‘‘မာ ဘာယထ, ခေမံ ကတံ ဘဂဝတာ’’တိ သဗ္ဗမာရောစေသုံ။ တတော ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ သကလံ အာဠဝီနဂရံ ဧကကောလာဟလေန ယက္ခာဘိမုခံ အဟောသိ။ ယက္ခောပိ ဘဂဝတော ဘိက္ခာစာရကာလေ အနုပ္ပတ္တေ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဥပဍ္ဎမဂ္ဂံ အာဂန္တွာ နိဝတ္တိ။

အထ ဘဂဝါ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော နဂရဒွါရေ အညတရသ္မိံ ဝိဝိတ္တေ ရုက္ခမူလေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ တတော မဟာဇနကာယေန သဒ္ဓိံ ရာဇာ စ နာဂရာ စ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍိတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမ္မ ဝန္ဒိတွာ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နာ ‘‘ကထံ, ဘန္တေ, ဧဝံ ဒါရုဏံ ယက္ခံ ဒမယိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ တေသံ ဘဂဝါ ယုဒ္ဓမာဒိံ ကတွာ ‘‘ဧဝံ နဝဝိဓဝဿံ ဝဿိ, ဧဝံ ဝိဘိံသနကံ အကာသိ, ဧဝံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ, တဿာဟံ ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇေသိ’’န္တိ တမေဝါဠဝကသုတ္တံ ကထေသိ။ ကထာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တတော ရာဇာ စ နာဂရာ စ ဝေဿဝဏမဟာရာဇဿ ဘဝနသမီပေ ယက္ခဿ ဘဝနံ ကတွာ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒိသက္ကာရူပေတံ နိစ္စံ ဗလိံ ပဝတ္တေသုံ။ တဉ္စ ကုမာရံ ဝိညုတံ ပတ္တံ ‘‘တွံ ဘဂဝန္တံ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဘိ, ဂစ္ဆ, ဘဂဝန္တံယေဝ ပယိရုပါသဿု ဘိက္ခုသံဃဉ္စာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ သော ဘဂဝန္တဉ္စ ဘိက္ခုသံဃဉ္စ ပယိရုပါသမာနော န စိရဿေဝ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဉ္စသတဥပါသကပရိဝါရော အဟောသိ။ ဘဂဝါ စ နံ ဧတဒဂ္ဂေ နိဒ္ဒိသိ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဥပါသကာနံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၃။)

စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ပရိသံ သင်္ဂဏှန္တာနံ ယဒိဒံ ဟတ္ထကော အာဠဝကော’’တိ (အ နိ။ ၁။၂၅၁)။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ အာဠဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ဝိဇယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

စရံ ဝါ ယဒိ ဝါ တိဋ္ဌန္တိ နန္ဒသုတ္တံ။ ‘‘ဝိဇယသုတ္တံ ကာယဝိစ္ဆန္ဒနိကသုတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣဒံ ကိရ သုတ္တံ ဒွီသု ဌာနေသု ဝုတ္တံ, တသ္မာ အဿ ဒုဝိဓာ ဥပ္ပတ္တိ။ တတ္ထ ဘဂဝတာ အနုပုဗ္ဗေန ကပိလဝတ္ထုံ အနုပ္ပတွာ, သာကိယေ ဝိနေတွာ နန္ဒာဒယော ပဗ္ဗာဇေတွာ, အနုညာတာယ မာတုဂါမဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ဘဂိနီ နန္ဒာ, ခေမကသက္ကရညော ဓီတာ အဘိရူပနန္ဒာ, ဇနပဒကလျာဏီ နန္ဒာတိ တိဿော နန္ဒာယော ပဗ္ဗဇိံသု။ တေန စ သမယေန ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ။ အဘိရူပနန္ဒာ အဘိရူပါ ဧဝ အဟောသိ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ, တေနေဝဿာ အဘိရူပနန္ဒာတိ နာမမကံသု။ ဇနပဒကလျာဏီ နန္ဒာပိ ရူပေန အတ္တနာ သဒိသံ န ပဿတိ။ တာ ဥဘောပိ ရူပမဒမတ္တာ ‘‘ဘဂဝါ ရူပံ ဝိဝဏ္ဏေတိ, ဂရဟတိ, အနေကပရိယာယေန ရူပေ အာဒီနဝံ ဒဿေတီ’’တိ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနံ န ဂစ္ဆန္တိ, ဒဋ္ဌုမ္ပိ န ဣစ္ဆန္တိ။ ဧဝံ အပ္ပသန္နာ ကသ္မာ ပဗ္ဗဇိတာတိ စေ? အဂတိယာ။ အဘိရူပနန္ဒာယ ဟိ ဝါရေယျဒိဝသေယေဝ သာမိကော သကျကုမာရော ကာလမကာသိ။ အထ နံ မာတာပိတရော အကာမကံ ပဗ္ဗာဇေသုံ။ ဇနပဒကလျာဏီ နန္ဒာပိ အာယသ္မန္တေ နန္ဒေ အရဟတ္တံ ပတ္တေ နိရာသာ ဟုတွာ ‘‘မယှံ သာမိကော စ မာတာ စ မဟာပဇာပတိ အညေ စ ဉာတကာ ပဗ္ဗဇိတာ, ဉာတီဟိ ဝိနာ ဒုက္ခော ဃရာဝါသော’’တိ ဃရာဝါသေ အဿာဒမလဘန္တီ ပဗ္ဗဇိတာ, န သဒ္ဓါယ။

အထ ဘဂဝါ တာသံ ဉာဏပရိပါကံ ဝိဒိတွာ မဟာပဇာပတိံ အာဏာပေသိ ‘‘သဗ္ဗာပိ ဘိက္ခုနိယော ပဋိပါဋိယာ ဩဝါဒံ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ။ တာ အတ္တနော ဝါရေ သမ္ပတ္တေ အညံ ပေသေန္တိ။ တတော ဘဂဝါ ‘‘သမ္ပတ္တေ ဝါရေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၄။)

အတ္တနာဝ အာဂန္တဗ္ဗံ, န အညာ ပေသေတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ အထေကဒိဝသံ အဘိရူပနန္ဒာ အဂမာသိ။ တံ ဘဂဝါ နိမ္မိတရူပေန သံဝေဇေတွာ ‘‘အဋ္ဌီနံ နဂရံ ကတ’’န္တိ ဣမာယ ဓမ္မပဒဂါထာယ –

‘‘အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံ, ပဿ နန္ဒေ သမုဿယံ၊

ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ, ဗာလာနံ အဘိပတ္ထိတံ။ (ထေရီဂါ။ ၁၉)၊

‘‘အနိမိတ္တဉ္စ ဘာဝေဟိ, မာနာနုသယမုဇ္ဇဟ၊

တတော မာနာဘိသမယာ, ဥပသန္တာ စရိဿသီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၃၄၄၊ ထေရီဂါ။ ၂၀) –

ဣမာဟိ ထေရီဂါထာဟိ စ အနုပုဗ္ဗေန အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ အထေကဒိဝသံ သာဝတ္ထိဝါသိနော ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒတွာ သမာဒိန္နုပေါသထာ သုနိဝတ္ထာ သုပါရုတာ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီနိ အာဒါယ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ ဓမ္မဿဝနပရိယောသာနေ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ နဂရံ ပဝိသန္တိ။ ဘိက္ခုနိသံဃောပိ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဘိက္ခုနိဥပဿယံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ မနုဿာ စ ဘိက္ခုနိယော စ ဘဂဝတော ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တိ။ စတုပ္ပမာဏိကေ ဟိ လောကသန္နိဝါသေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ အပ္ပသီဒန္တော နာမ နတ္ထိ။ ရူပပ္ပမာဏိကာ ဟိ ပုဂ္ဂလာ ဘဂဝတော လက္ခဏခစိတမနုဗျဉ္ဇနဝိစိတြံ သမုဇ္ဇလိတကေတုမာလာဗျာမပ္ပဘာဝိနဒ္ဓမလင်္ကာရတ္ထမိဝ လောကဿ သမုပ္ပန္နံ ရူပံ ဒိသွာ ပသီဒန္တိ, ဃောသပ္ပမာဏိကာ အနေကသတေသု ဇာတကေသု ကိတ္တိဃောသံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ ကရဝီကမဓုရနိဂ္ဃေါသံ ဗြဟ္မဿရဉ္စ သုတွာ, လူခပ္ပမာဏိကာ ပတ္တစီဝရာဒိလူခတံ ဒုက္ကရကာရိကလူခတံ ဝါ ဒိသွာ, ဓမ္မပ္ပမာဏိကာ သီလက္ခန္ဓာဒီသု ယံကိဉ္စိ ဓမ္မက္ခန္ဓံ ဥပပရိက္ခိတွာ။ တသ္မာ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ဘဂဝတော ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တိ။ ဇနပဒကလျာဏီ နန္ဒာ ဘိက္ခုနိပဿယံ ပတွာပိ အနေကပရိယာယေန ဘဂဝတော ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တာနံ တေသံ သုတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပဂန္တုကာမာ ဟုတွာ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေသိ။ ဘိက္ခုနိယော တံ ဂဟေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိံသု။

ဘဂဝါ ပဋိကစ္စေဝ တဿာဂမနံ ဝိဒိတွာ ကဏ္ဋကေန ကဏ္ဋကံ, အာဏိယာ စ အာဏိံ နီဟရိတုကာမော ပုရိသော ဝိယ ရူပေနေဝ ရူပမဒံ ဝိနေတုံ အတ္တနော ဣဒ္ဓိဗလေန ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကံ အတိဒဿနီယံ ဣတ္ထိံ ပဿေ ဌတွာ ဗီဇမာနံ အဘိနိမ္မိနိ။ နန္ဒာ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ, ဘိက္ခုနိသံဃဿ အန္တရေ နိသီဒိတွာ, ပါဒတလာ ပဘုတိ ယာဝ ကေသဂ္ဂါ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၅။)

ဘဂဝတော ရူပသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ပုန တံ ဘဂဝတော ပဿေ ဌိတံ နိမ္မတရူပဉ္စ ဒိသွာ ‘‘အဟော အယံ ဣတ္ထီ ရူပဝတီ’’တိ အတ္တနော ရူပမဒံ ဇဟိတွာ တဿာ ရူပေ အဘိရတ္တဘာဝါ အဟောသိ။ တတော ဘဂဝါ တံ ဣတ္ထိံ ဝီသတိဝဿပ္ပမာဏံ ကတွာ ဒဿေသိ။ မာတုဂါမော ဟိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကောယေဝ သောဘတိ, န တတော ဥဒ္ဓံ။ အထ တဿာ ရူပပရိဟာနိံ ဒိသွာ နန္ဒာယ တသ္မိံ ရူပေ ဆန္ဒရာဂေါ တနုကော အဟောသိ။ တတော ဘဂဝါ အဝိဇာတဝဏ္ဏံ, သကိံဝိဇာတဝဏ္ဏံ, မဇ္ဈိမိတ္ထိဝဏ္ဏံ, မဟိတ္ထိဝဏ္ဏန္တိ ဧဝံ ယာဝ ဝဿသတိကံ ဩဘဂ္ဂံ ဒဏ္ဍပရာယဏံ တိလကာဟတဂတ္တံ ကတွာ, ဒဿေတွာ ပဿမာနာယေဝ နန္ဒာယ တဿာ မရဏံ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘေဒံ ကာကာဒီဟိ သမ္ပရိဝါရေတွာ ခဇ္ဇမာနံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဇေဂုစ္ဆပဋိကူလဘာဝဉ္စ ဒဿေသိ။ နန္ဒာယ တံ ကမံ ဒိသွာ ‘‘ဧဝမေဝံ မမပိ အညေသမ္ပိ သဗ္ဗသာဓာရဏော အယံ ကမော’’တိ အနိစ္စသညာ သဏ္ဌာသိ, တဒနုသာရေန စ ဒုက္ခနတ္တသညာပိ, တယော ဘဝါ အာဒိတ္တမိဝ အဂါရံ အပ္ပဋိသရဏာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ အထ ဘဂဝါ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနေ ပက္ခန္တံ နန္ဒာယ စိတ္တ’’န္တိ ဉတွာ တဿာ သပ္ပါယဝသေန ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိ –

‘‘အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံ, ပဿ နန္ဒေ သမုဿယံ၊

ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ, ဗာလာနံ အဘိပတ္ထိတံ။ (ထေရီဂါ။ ၁၉)၊

‘‘ယထာ ဣဒံ တထာ ဧတံ, ယထာ ဧတံ တထာ ဣဒံ၊

ဓာတုသော သုညတော ပဿ, မာ လောကံ ပုနရာဂမိ၊

ဘဝေ ဆန္ဒံ ဝိရာဇေတွာ, ဥပသန္တာ စရိဿသီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၂၀၅)၊

ဂါထာပရိယောသာနေ နန္ဒာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ အထဿာ ဘဂဝါ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမတ္ထံ သုညတပရိဝါရံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေန္တော ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။ အယံ တာဝဿ ဧကာ ဥပ္ပတ္တိ။

ဘဂဝတိ ပန ရာဇဂဟေ ဝိဟရန္တေ ယာ သာ စီဝရက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၂၆) ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တသမုဋ္ဌာနာယ သာလဝတိယာ ဂဏိကာယ ဓီတာ ဇီဝကဿ ကနိဋ္ဌာ သိရိမာ နာမ မာတု အစ္စယေန တံ ဌာနံ လဘိတွာ ‘‘အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၂၃၊ ဇာ။ ၁။၂။၁) ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝတ္ထုမှိ ပုဏ္ဏကသေဋ္ဌိဓီတရံ အဝမညိတွာ, ဘဂဝန္တံ ခမာပေန္တီ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ, သောတာပန္နာ ဟုတွာ အဋ္ဌ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၆။)

နိစ္စဘတ္တာနိ ပဝတ္တေသိ။ တံ အာရဗ္ဘ အညတရော နိစ္စဘတ္တိကော ဘိက္ခု ရာဂံ ဥပ္ပါဒေသိ။ အာဟာရကိစ္စမ္ပိ စ ကာတုံ အသက္ကောန္တော နိရာဟာရော နိပဇ္ဇီတိ ဓမ္မပဒဂါထာဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ တထာနိပန္နေယေဝ သိရိမာ ကာလံ ကတွာ ယာမဘဝနေ သုယာမဿ ဒေဝီ အဟောသိ။ အထ တဿာ သရီရဿ အဂ္ဂိကိစ္စံ နိဝါရေတွာ အာမကသုသာနေ ရညာ နိက္ခိပါပိတံ သရီရံ ဒဿနာယ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော အဂမာသိ, တမ္ပိ ဘိက္ခုံ အာဒါယ, တထာ နာဂရာ စ ရာဇာ စ။ တတ္ထ မနုဿာ ဘဏန္တိ ‘‘ပုဗ္ဗေ သိရိမာယ အဋ္ဌုတ္တရသဟဿေနာပိ ဒဿနံ ဒုလ္လဘံ, တံ ဒါနဇ္ဇ ကာကဏိကာယာပိ ဒဋ္ဌုကာမော နတ္ထီ’’တိ။ သိရိမာပိ ဒေဝကညာ ပဉ္စဟိ ရထသတေဟိ ပရိဝုတာ တတြာဂမာသိ။ တတြာပိ ဘဂဝါ သန္နိပတိတာနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ သုတ္တံ တဿ ဘိက္ခုနော ဩဝါဒတ္ထံ ‘‘ပဿ စိတ္တကတံ ဗိမ္ဗ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၄၇) ဣမဉ္စ ဓမ္မပဒဂါထံ အဘာသိ။ အယမဿ ဒုတိယာ ဥပ္ပတ္တိ။

֍ * ၁၉၅။ တတ္ထ စရံ ဝါတိ သကလရူပကာယဿ ဂန္တဗ္ဗဒိသာဘိမုခေနာဘိနီဟာရေန ဂစ္ဆန္တော ဝါ။ ယဒိ ဝါ တိဋ္ဌန္တိ တဿေဝ ဥဿာပနဘာဝေန တိဋ္ဌန္တော ဝါ။ နိသိန္နော ဥဒ ဝါ သယန္တိ တဿေဝ ဟေဋ္ဌိမဘာဂသမိဉ္ဇနဥပရိမဘာဂသမုဿာပနဘာဝေန နိသိန္နော ဝါ, တိရိယံ ပသာရဏဘာဝေန သယန္တော ဝါ။ သမိဉ္ဇေတိ ပသာရေတီတိ တာနိ တာနိ ပဗ္ဗာနိ သမိဉ္ဇေတိ စ ပသာရေတိ စ။

ဧသာ ကာယဿ ဣဉ္ဇနာတိ သဗ္ဗာပေသာ ဣမဿေဝ သဝိညာဏကဿ ကာယဿ ဣဉ္ဇနာ စလနာ ဖန္ဒနာ, နတ္ထေတ္ထ အညော ကောစိ စရန္တော ဝါ ပသာရေန္တော ဝါ, အပိစ ခေါ ပန ‘‘စရာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ တံသမုဋ္ဌာနာ ဝါယောဓာတု ကာယံ ဖရတိ, တေနဿ ဂန္တဗ္ဗဒိသာဘိမုခေါ အဘိနီဟာရော ဟောတိ, ဒေသန္တရေ ရူပန္တရပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ တေန ‘‘စရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ‘‘တိဋ္ဌာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ တံသမုဋ္ဌာနာ ဝါယောဓာတု ကာယံ ဖရတိ, တေနဿ သမုဿာပနံ ဟောတိ, ဥပရူပရိဋ္ဌာနေန ရူပပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ တေန ‘‘တိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ‘‘နိသီဒါမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ တံသမုဋ္ဌာနာ ဝါယောဓာတု ကာယံ ဖရတိ, တေနဿ ဟေဋ္ဌိမဘာဂသမိဉ္ဇနဉ္စ ဥပရိမဘာဂသမုဿာပနဉ္စ ဟောတိ, တထာဘာဝေန ရူပပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ တေန ‘‘နိသိန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ‘‘သယာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၇။)

တံသမုဋ္ဌာနာ ဝါယောဓာတု ကာယံ ဖရတိ, တေနဿ တိရိယံ ပသာရဏံ ဟောတိ, တထာဘာဝေန ရူပပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ တေန ‘‘သယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ဧဝံ စာယမာယသ္မာ ယော ကောစိ ဣတ္ထန္နာမော စရံ ဝါ ယဒိ ဝါ တိဋ္ဌံ, နိသိန္နော ဥဒ ဝါ သယံ ယမေတံ တတ္ထ တတ္ထ ဣရိယာပထေ တေသံ တေသံ ပဗ္ဗာနံ သမိဉ္ဇနပ္ပသာရဏဝသေန သမိဉ္ဇေတိ ပသာရေတီတိ ဝုစ္စတိ။ တမ္ပိ ယသ္မာ သမိဉ္ဇနပ္ပသာရဏစိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ဟောတိ, တသ္မာ ဧသာ ကာယဿ ဣဉ္ဇနာ, နတ္ထေတ္ထ အညော ကောစိ, သုညမိဒံ ကေနစိ စရန္တေန ဝါ ပသာရေန္တေန ဝါ သတ္တေန ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝါ။ ကေဝလံ ပန –

‘‘စိတ္တနာနတ္တမာဂမ္မ, နာနတ္တံ ဟောတိ ဝါယုနော၊

ဝါယုနာနတ္တတော နာနာ, ဟောတိ ကာယဿ ဣဉ္ဇနာ’’တိ။ –

အယမေတ္ထ ပရမတ္ထော။

ဧဝမေတာယ ဂါထာယ ဘဂဝါ ယသ္မာ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ စိရဝိနိယောဂေန ကာယပီဠနံ ဟောတိ, တဿ စ ဝိနောဒနတ္ထံ ဣရိယာပထပရိဝတ္တနံ ကရီယတိ, တသ္မာ ‘‘စရံ ဝါ’’တိအာဒီဟိ ဣရိယာပထပဋိစ္ဆန္နံ ဒုက္ခလက္ခဏံ ဒီပေတိ, တထာ စရဏကာလေ ဌာနာဒီနမဘာဝတော သဗ္ဗမေတံ စရဏာဒိဘေဒံ ‘‘ဧသာ ကာယဿ ဣဉ္ဇနာ’’တိ ဘဏန္တော သန္တတိပဋိစ္ဆန္နံ အနိစ္စလက္ခဏံ။ တာယ တာယ သာမဂ္ဂိယာ ပဝတ္တာယ ‘‘ဧသာ ကာယဿ ဣဉ္ဇနာ’’တိ စ အတ္တပဋိက္ခေပေန ဘဏန္တော အတ္တသညာဃနပဋိစ္ဆန္နံ အနတ္တလက္ခဏံ ဒီပေတိ။

֍ * ၁၉၆။ ဧဝံ လက္ခဏတ္တယဒီပနေန သုညတကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတွာ ပုန သဝိညာဏကာဝိညာဏကအသုဘဒဿနတ္ထံ ‘‘အဋ္ဌိနဟာရုသံယုတ္တော’’တိ အာရဘိ။ တဿတ္ထော – ယဿ စေသာ ကာယဿ ဣဉ္ဇနာ, သွာယံ ကာယော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဒွတ္တိံသာကာရဝဏ္ဏနာယံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဒိသောကာသပရိစ္ဆေဒဘေဒေန အဗျာပါရနယေန စ ပကာသိတေဟိ သဋ္ဌာဓိကေဟိ တီဟိ အဋ္ဌိသတေဟိ နဝဟိ နှာရုသတေဟိ စ သံယုတ္တတ္တာ အဋ္ဌိနဟာရုသံယုတ္တော။ တတ္ထေဝ ပကာသိတေန အဂ္ဂပါဒင်္ဂုလိတစာဒိနာ တစေန စ နဝပေသိသတပ္ပဘေဒေန စ မံသေန အဝလိတ္တတ္တာ တစမံသာဝလေပနော ပရမဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆပဋိကူလောတိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၈။)

ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိဉ္စေတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗံ သိယာ, ယဒိ ဧသ ယာ သာ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ သကလသရီရတော သံကဍ္ဎိတာ ဗဒရဋ္ဌိပ္ပမာဏာ ဘဝေယျ, တာယ မက္ခိကာပတ္တသုခုမစ္ဆဝိယာ နီလာဒိရင်္ဂဇာတေန ဂေဟဘိတ္တိ ဝိယ ပဋိစ္ဆန္နော န ဘဝေယျ, အယံ ပန ဧဝံ သုခုမာယပိ ဆဝိယာ ကာယော ပဋိစ္ဆန္နော ပညာစက္ခုဝိရဟိတေဟိ ဗာလပုထုဇ္ဇနေဟိ ယထာဘူတံ န ဒိဿတိ။ ဆဝိရာဂရဉ္ဇိတော ဟိဿ ပရမဇေဂုစ္ဆပဋိကူလဓမ္မသင်္ခါတော တစောပိ တစပလိဝေဌိတံ ယံ တံ ပဘေဒတော –

‘‘နဝပေသိသတာ မံသာ, အဝလိတ္တာ ကဠေဝရေ၊

နာနာကိမိကုလာကိဏ္ဏံ, မိဠှဋ္ဌာနံဝ ပူတိကာ’’တိ။ –

ဧဝံ ဝုတ္တံ နဝမံသသတမ္ပိ, မံသာဝလိတ္တာ ယေ တေ –

‘‘နဝနှာရုသတာ ဟောန္တိ, ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ၊

ဗန္ဓန္တိ အဋ္ဌိသံဃာတံ, အဂါရမိဝ ဝလ္လိယာ’’တိ။ –

တေပိ, နှာရုသမုဋ္ဌိတာနိ ပဋိပါဋိယာ အဝဋ္ဌိတာနိ ပူတီနိ ဒုဂ္ဂန္ဓာနိ တီဏိ သဋ္ဌာဓိကာနိ အဋ္ဌိသတာနိပိ ယထာဘူတံ န ဒိဿန္တိ ယတော အနာဒိယိတွာ တံ မက္ခိကာပတ္တသုခုမစ္ဆဝိံ။ ယာနိ ပနဿ ဆဝိရာဂရတ္တေန တစေန ပလိဝေဌိတတ္တာ သဗ္ဗလောကဿ အပါကဋာနိ နာနပ္ပကာရာနိ အဗ္ဘန္တရကုဏပါနိ ပရမာသုစိဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆနီယပဋိကူလာနိ, တာနိပိ ပညာစက္ခုနာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဧဝံ ပဿိတဗ္ဗော ‘‘အန္တပူရော ဥဒရပူရော…ပေ… ပိတ္တဿ စ ဝသာယ စာ’’တိ။

֍ * ၁၉၇။ တတ္ထ အန္တဿ ပူရော အန္တပူရော။ ဥဒရဿ ပူရော ဥဒရပူရော။ ဥဒရန္တိ စ ဥဒရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ တဉှိ ဌာနနာမေန ‘‘ဥဒရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယကနပေဠဿာတိ ယကနပိဏ္ဍဿ။ ဝတ္ထိနောတိ မုတ္တဿ။ ဌာနူပစာရေန ပနေတံ ‘‘ဝတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပူရောတိ အဓိကာရော, တသ္မာ ယကနပေဠဿ ပူရော ဝတ္ထိနော ပူရောတိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဟဒယဿာတိအာဒီသု။ သဗ္ဗာနေဝ စေတာနိ အန္တာဒီနိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဒိသောကာသပရိစ္ဆေဒဘေဒေန အဗျာပါရနယေန စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၁၉၉-၂၀၀။ ဧဝံ ဘဂဝါ ‘‘န ကိဉ္စေတ္ထ ဧကမ္ပိ ဂယှူပဂံ မုတ္တာမဏိသဒိသံ အတ္ထိ, အညဒတ္ထု အသုစိပရိပူရောဝါယံ ကာယော’’တိ အဗ္ဘန္တရကုဏပံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၃၉။)

ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ အဗ္ဘန္တရကုဏပံ ဗဟိနိက္ခမနကုဏပေန ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေန္တော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဉ္စ သင်္ဂဏှိတွာ ‘‘အထဿ နဝဟိ သောတေဟီ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။

တတ္ထ အထာတိ ပရိယာယန္တရနိဒဿနံ, အပရေနာပိ ပရိယာယေန အသုစိဘာဝံ ပဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဿာတိ ဣမဿ ကာယဿ။ နဝဟိ သောတေဟီတိ ဥဘောအက္ခိစ္ဆိဒ္ဒကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒနာသာဆိဒ္ဒမုခဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေဟိ။ အသုစိ သဝတီတိ သဗ္ဗလောကပါကဋနာနပ္ပကာရပရမဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆအသုစိယေဝ သဝတိ, သန္ဒတိ, ပဂ္ဃရတိ, န အညံ ကိဉ္စိ အဂရုစန္ဒနာဒိဂန္ဓဇာတံ ဝါ မဏိမုတ္တာဒိရတနဇာတံ ဝါ။ သဗ္ဗဒါတိ တဉ္စ ခေါ သဗ္ဗဒါ ရတ္တိမ္ပိ ဒိဝါပိ ပုဗ္ဗဏှေပိ သာယနှေပိ တိဋ္ဌတောပိ ဂစ္ဆတောပီတိ။ ကိံ တံ အသုစီတိ စေ? ‘‘အက္ခိမှာ အက္ခိဂူထကော’’တိအာဒိ။ ဧတဿ ဟိ ဒွီဟိ အက္ခိစ္ဆိဒ္ဒေဟိ အပနီတတစမံသသဒိသော အက္ခိဂူထကော, ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒေဟိ ရဇောဇလ္လသဒိသော ကဏ္ဏဂူထကော, နာသာဆိဒ္ဒေဟိ ပုဗ္ဗသဒိသာ သိင်္ဃာဏိကာ စ သဝတိ, မုခေန စ ဝမတိ။ ကိံ ဝမတီတိ စေ? ဧကဒါ ပိတ္တံ, ယဒါ အဗဒ္ဓပိတ္တံ ကုပ္ပိတံ ဟောတိ, တဒါ တံ ဝမတီတိ အဓိပ္ပါယော။ သေမှဉ္စာတိ န ကေဝလဉ္စ ပိတ္တံ, ယမ္ပိ ဥဒရပဋလေ ဧကပတ္ထပူရပ္ပမာဏံ သေမှံ တိဋ္ဌတိ, တမ္ပိ ဧကဒါ ဝမတိ။ တံ ပနေတံ ဝဏ္ဏာဒိတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၃-၂၀၄, ၂၁၀-၂၁၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သေမှဉ္စာ’’တိ စ-သဒ္ဒေန သေမှဉ္စ အညဉ္စ ဧဝရူပံ ဥဒရိယလောဟိတာဒိအသုစိံ ဝမတီတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ သတ္တဟိ ဒွါရေဟိ အသုစိဝမနံ ဒဿေတွာ ကာလညူ ပုဂ္ဂလညူ ပရိသညူ စ ဘဂဝါ တဒုတ္တရိ ဒွေ ဒွါရာနိ ဝိသေသဝစနေန အနာမသိတွာ အပရေန ပရိယာယေန သဗ္ဗသ္မာပိ ကာယာ အသုစိသဝနံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကာယမှာ သေဒဇလ္လိကာ’’တိ။ တတ္ထ သေဒဇလ္လိကာတိ သေဒေါ စ လောဏပဋလမလဘေဒါ ဇလ္လိကာ စ, တဿ ‘‘သဝတိ သဗ္ဗဒါ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓော။

֍ * ၂၀၁။ ဧဝံ ဘဂဝါ ယထာ နာမ ဘတ္တေ ပစ္စမာနေ တဏ္ဍုလမလဉ္စ ဥဒကမလဉ္စ ဖေဏေန သဒ္ဓိံ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဥက္ခလိမုခံ မက္ခေတွာ ဗဟိ ဂဠတိ, တထာ အသိတပီတာဒိဘေဒေ အာဟာရေ ကမ္မဇေန အဂ္ဂိနာ ပစ္စမာနေ ယံ အသိတပီတာဒိမလံ ဥဋ္ဌဟိတွာ ‘‘အက္ခိမှာ အက္ခိဂူထကော’’တိအာဒိနာ ဘေဒေန နိက္ခမန္တံ အက္ခိအာဒီနိ မက္ခေတွာ ဗဟိ ဂဠတိ, တဿာပိ ဝသေန ဣမဿ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၀။)

ကာယဿ အသုစိဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယံ လောကေ ဥတ္တမင်္ဂသမ္မတံ သီသံ အတိဝိသိဋ္ဌဘာဝတော ပစ္စေန္တာ ဝန္ဒနေယျာနမ္ပိ ဝန္ဒနံ န ကရောန္တိ, တဿာပိ နိဿာရတာယ အသုစိတာယ စဿ အသုစိဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အထဿ သုသိရံ သီသ’’န္တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။

တတ္ထ သုသိရန္တိ ဆိဒ္ဒံ။ မတ္ထလုင်္ဂဿ ပူရိတန္တိ ဒဓိဘရိတအလာဗုကံ ဝိယ မတ္ထလုင်္ဂဘရိတံ။ တဉ္စ ပနေတံ မတ္ထလုင်္ဂံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုဘတော နံ မညတိ ဗာလောတိ တမေနံ ဧဝံ နာနာဝိဓကုဏပဘရိတမ္ပိ ကာယံ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ ဗာလော သုဘတော မညတိ, သုဘံ သုစိံ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပန္တိ တီဟိပိ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနမညနာဟိ မညတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာယ ပုရက္ခတော စတုသစ္စပဋိစ္ဆာဒကေန မောဟေန ပုရက္ခတော, စောဒိတော, ပဝတ္တိတော, ‘‘ဧဝံ အာဒိယ, ဧဝံ အဘိနိဝိသ ဧဝံ မညာဟီ’’တိ ဂါဟိတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဿ ယာဝ အနတ္ထကရာ စာယံ အဝိဇ္ဇာတိ။

֍ * ၂၀၂။ ဧဝံ ဘဂဝါ သဝိညာဏကဝသေန အသုဘံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဝိညာဏကဝသေန ဒဿေတုံ, ယသ္မာ ဝါ စက္ကဝတ္တိရညောပိ ကာယော ယထာဝုတ္တကုဏပဘရိတောယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ သဗ္ဗပ္ပကာရေနပိ သမ္ပတ္တိဘဝေ အသုဘံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိပတ္တိဘဝေ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒါ စ သော မတော သေတီ’’တိ ဂါထမာဟ။

တဿတ္ထော – သွာယမေဝံဝိဓော ကာယော ယဒါ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာပဂမေန မတော ဝါတဘရိတဘသ္တာ ဝိယ ဥဒ္ဓုမာတကော ဝဏ္ဏပရိဘေဒေန ဝိနီလကော သုသာနသ္မိံ နိရတ္ထံဝ ကလိင်္ဂရံ ဆဍ္ဍိတတ္တာ အပဝိဒ္ဓေါ သေတိ, အထ ‘‘န ဒါနိဿ ပုန ဥဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကံသတောယေဝ အနပေက္ခာ ဟောန္တိ ဉာတယော။ တတ္ထ မတောတိ အနိစ္စတံ ဒဿေတိ, သေတီတိ နိရီဟကတ္တံ။ တဒုဘယေန စ ဇီဝိတဗလမဒပ္ပဟာနေ နိယောဇေတိ။ ဥဒ္ဓုမာတောတိ သဏ္ဌာနဝိပတ္တိံ ဒဿေတိ, ဝိနီလကောတိ ဆဝိရာဂဝိပတ္တိံ။ တဒုဘယေန စ ရူပမဒပ္ပဟာနေ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတံ ပဋိစ္စ မာနပ္ပဟာနေ စ နိယောဇေတိ။ အပဝိဒ္ဓေါတိ ဂဟေတဗ္ဗာဘာဝံ ဒဿေတိ, သုသာနသ္မိန္တိ အန္တော အဓိဝါသေတုမနရဟံ ဇိဂုစ္ဆနီယဘာဝံ။ တဒုဘယေနပိ ‘‘မမ’’န္တိ ဂါဟဿ သုဘသညာယ စ ပဟာနေ နိယောဇေတိ။ အနပေက္ခာ ဟောန္တိ ဉာတယောတိ ပဋိကိရိယာဘာဝံ ဒဿေတိ, တေန စ ပရိဝါရမဒပ္ပဟာနေ နိယောဇေတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၁။)

֍ * ၂၀၃။ ဧဝမိမာယ ဂါထာယ အပရိဘိန္နာဝိညာဏကဝသေန အသုဘံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရိဘိန္နဝသေနာပိ ဒဿေတုံ ‘‘ခါဒန္တိ န’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယေ စညေတိ ယေ စ အညေပိ ကာကကုလလာဒယော ကုဏပဘက္ခာ ပါဏိနော သန္တိ, တေပိ နံ ခါဒန္တီတိ အတ္ထော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

֍ * ၂၀၄။ ဧဝံ ‘‘စရံ ဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန သုညတကမ္မဋ္ဌာနဝသေန, ‘‘အဋ္ဌိနဟာရုသံယုတ္တော’’တိအာဒိနာ သဝိညာဏကာသုဘဝသေန ‘‘ယဒါ စ သော မတော သေတီ’’တိအာဒိနာ အဝိညာဏကာသုဘဝသေန ကာယံ ဒဿေတွာ ဧဝံ နိစ္စသုခတ္တဘာဝသုညေ ဧကန္တအသုဘေ စာပိ ကာယသ္မိံ ‘‘သုဘတော နံ မညတိ ဗာလော, အဝိဇ္ဇာယ ပုရက္ခတော’’တိ ဣမိနာ ဗာလဿ ဝုတ္တိံ ပကာသေတွာ အဝိဇ္ဇာမုခေန စ ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ပဏ္ဍိတဿ ဝုတ္တိံ ပရိညာမုခေန စ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေတုံ ‘‘သုတွာန ဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ အာရဘိ။

တတ္ထ သုတွာနာတိ ယောနိသော နိသာမေတွာ။ ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ ကာယဝိစ္ဆန္ဒနကရံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ ဘိက္ခူတိ သေက္ခော ဝါ ပုထုဇ္ဇနော ဝါ။ ပညာဏဝါတိ ပညာဏံ ဝုစ္စတိ ဝိပဿနာ အနိစ္စာဒိပ္ပကာရေသု ပဝတ္တတ္တာ, တာယ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ သာသနေ။ သော ခေါ နံ ပရိဇာနာတီတိ သော ဣမံ ကာယံ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနာတိ။ ကထံ? ယထာ နာမ ကုသလော ဝါဏိဇော ဣဒဉ္စိဒဉ္စာတိ ဘဏ္ဍံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဧတ္တကေန ဂဟိတေ ဧတ္တကော နာမ ဥဒယော ဘဝိဿတီ’’တိ တုလယိတွာ တထာ ကတွာ ပုန သဥဒယံ မူလံ ဂဏှန္တော တံ ဘဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတိ, ဧဝမေဝံ ‘‘အဋ္ဌိနှာရုအာဒယော ဣမေ ကေသလောမာဒယော စာ’’တိ ဉာဏစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော ဉာတပရိညာယ ပရိဇာနာတိ, ‘‘အနိစ္စာ ဧတေ ဓမ္မာ ဒုက္ခာ အနတ္တာ’’တိ တုလယန္တော တီရဏပရိညာယ ပရိဇာနာတိ, ဧဝံ တီရယိတွာ အရိယမဂ္ဂံ ပါပုဏန္တော တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဟာနပရိညာယ ပရိဇာနာတိ။ သဝိညာဏကာဝိညာဏကအသုဘဝသေန ဝါ ပဿန္တော ဉာတပရိညာယ ပရိဇာနာတိ, အနိစ္စာဒိဝသေန ပဿန္တော တီရဏပရိညာယ, အရဟတ္တမဂ္ဂေန တတော ဆန္ဒရာဂံ အပကဍ္ဎိတွာ တံ ပဇဟန္တော ပဟာနပရိညာယ ပရိဇာနာတိ။

ကသ္မာ သော ဧဝံ ပရိဇာနာတီတိ စေ? ယထာဘူတဉှိ ပဿတိ, ယသ္မာ ယထာဘူတံ ပဿတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပညာဏဝါ’’တိအာဒိနာ ဧဝ စ ဧတသ္မိံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၂။)

အတ္ထေ သိဒ္ဓေ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓဝစနံ သုတွာ တဿ ပညာဏဝတ္တံ ဟောတိ, ယသ္မာ စ သဗ္ဗဇနဿ ပါကဋောပါယံ ကာယော အသုတွာ ဗုဒ္ဓဝစနံ န သက္ကာ ပရိဇာနိတုံ, တသ္မာ တဿ ဉာဏဟေတုံ ဣတော ဗာဟိရာနံ ဧဝံ ဒဋ္ဌုံ အသမတ္ထတဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘သုတွာန ဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ အာဟ။ နန္ဒာဘိက္ခုနိံ တဉ္စ ဝိပလ္လတ္ထစိတ္တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဒေသနာပဝတ္တိတော အဂ္ဂပရိသတော တပ္ပဋိပတ္တိပ္ပတ္တာနံ ဘိက္ခုဘာဝဒဿနတော စ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ အာဟ။

֍ * ၂၀၅။ ဣဒါနိ ‘‘ယထာဘူတဉှိ ပဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ယထာ ပဿန္တော ယထာဘူတံ ပဿတိ, တံ ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘ယထာ ဣဒံ တထာ ဧတံ, ယထာ ဧတံ တထာ ဣဒ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ယထာ ဣဒံ သဝိညာဏကာသုဘံ အာယုဥသ္မာဝိညာဏာနံ အနပဂမာ စရတိ, တိဋ္ဌတိ, နိသီဒတိ, သယတိ၊ တထာ ဧတံ ဧတရဟိ သုသာနေ သယိတံ အဝိညာဏကမ္ပိ ပုဗ္ဗေ တေသံ ဓမ္မာနံ အနပဂမာ အဟောသိ။ ယထာ စ ဧတံ ဧတရဟိ မတသရီရံ တေသံ ဓမ္မာနံ အပဂမာ န စရတိ, န တိဋ္ဌတိ, န နိသီဒတိ, န သေယျံ ကပ္ပေတိ, တထာ ဣဒံ သဝိညာဏကမ္ပိ တေသံ ဓမ္မာနံ အပဂမာ ဘဝိဿတိ။ ယထာ စ ဣဒံ သဝိညာဏကံ ဧတရဟိ န သုသာနေ မတံ သေတိ, န ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝမုပဂတံ, တထာ ဧတံ ဧတရဟိ မတသရီရမ္ပိ ပုဗ္ဗေ အဟောသိ။ ယထာ ပနေတံ ဧတရဟိ အဝိညာဏကာသုဘံ မတံ သုသာနေ သေတိ, ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝဉ္စ ဥပဂတံ, တထာ ဣဒံ သဝိညာဏကမ္ပိ ဘဝိဿတီတိ။

တတ္ထ ယထာ ဣဒံ တထာ ဧတန္တိ အတ္တနာ မတဿ သရီရဿ သမာနဘာဝံ ကရောန္တော ဗာဟိရေ ဒေါသံ ပဇဟတိ။ ယထာ ဧတံ တထာ ဣဒန္တိ မတသရီရေန အတ္တနော သမာနဘာဝံ ကရောန္တော အဇ္ဈတ္တိကေ ရာဂံ ပဇဟတိ။ ယေနာကာရေန ဥဘယံ သဘံ ကရောတိ, တံ ပဇာနန္တော ဥဘယတ္ထ မောဟံ ပဇဟတိ။ ဧဝံ ယထာဘူတဒဿနေန ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝ အကုသလမူလပ္ပဟာနံ သာဓေတွာ, ယသ္မာ ဧဝံ ပဋိပန္နော ဘိက္ခု အနုပုဗ္ဗေန အရဟတ္တမဂ္ဂံ ပတွာ သဗ္ဗံ ဆန္ဒရာဂံ ဝိရာဇေတုံ သမတ္ထော ဟောတိ, တသ္မာ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဗဟိဒ္ဓါ စ, ကာယေ ဆန္ဒံ ဝိရာဇယေ’’တိ။ ဧဝံ ပဋိပန္နော ဘိက္ခု အနုပုဗ္ဗေနာတိ ပါဌသေသော။

֍ * ၂၀၆။ ဧဝံ သေက္ခဘူမိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အသေက္ခဘူမိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဆန္ဒရာဂဝိရတ္တော သော’’တိ။ တဿတ္ထော – သော ဘိက္ခု အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန ပညာဏဝါ မဂ္ဂါနန္တရံ ဖလံ ပါပုဏာတိ, အထ သဗ္ဗသော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၃။)

ဆန္ဒရာဂဿ ပဟီနတ္တာ ‘‘ဆန္ဒရာဂဝိရတ္တော’’တိ စ, မရဏာဘာဝေန ပဏီတဋ္ဌေန ဝါ အမတံ သဗ္ဗသင်္ခါရဝူပသမနတော သန္တိံ တဏှာသင်္ခါတဝါနာဘာဝတော နိဗ္ဗာနံ, စဝနာဘာဝတော အစ္စုတန္တိ သံဝဏ္ဏိတံ ပဒမဇ္ဈဂါတိ စ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ သော ဘိက္ခု အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန ပညာဏဝါ မဂ္ဂါနန္တရဖလေ ဌိတော ဆန္ဒရာဂဝိရတ္တော နာမ ဟောတိ, ဝုတ္တပ္ပကာရဉ္စ ပဒမဇ္ဈဂါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ‘‘ဣဒမဿ ပဟီနံ, ဣဒဉ္စာနေန လဒ္ဓ’’န္တိ ဒီပေတိ။

၂၀၇-၂၀၈။ ဧဝံ သဝိညာဏကာဝိညာဏကဝသေန အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ သဟ နိပ္ဖတ္တိယာ ကထေတွာ ပုန သင်္ခေပဒေသနာယ ဧဝံ မဟတော အာနိသံသဿ အန္တရာယကရံ ပမာဒဝိဟာရံ ဂရဟန္တော ‘‘ဒွိပါဒကောယ’’န္တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အပါဒကာဒယောပိ ကာယာ အသုစီယေဝ, ဣဓာဓိကာရဝသေန ပန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝါ, ယသ္မာ ဝါ အညေ အသုစိဘူတာပိ ကာယာ လောဏမ္ဗိလာဒီဟိ အဘိသင်္ခရိတွာ မနုဿာနံ ဘောဇနေပိ ဥပနီယန္တိ, န တွေဝ မနုဿကာယော, တသ္မာ အသုစိတရဘာဝမဿ ဒဿေန္တောပိ ‘‘ဒွိပါဒကော’’တိ အာဟ။

အယန္တိ မနုဿကာယံ ဒဿေတိ။ ဒုဂ္ဂန္ဓော ပရိဟီရတီတိ ဒုဂ္ဂန္ဓော သမာနော ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ အဘိသင်္ခရိတွာ ပရိဟီရတိ။ နာနာကုဏပပရိပူရောတိ ကေသာဒိအနေကပ္ပကာရကုဏပဘရိတော။ ဝိဿဝန္တော တတော တတောတိ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ ဃဋေန္တာနမ္ပိ တံ ဝါယာမံ နိပ္ဖလံ ကတွာ နဝဟိ ဒွါရေဟိ ခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒီနိ, လောမကူပေဟိ စ သေဒဇလ္လိကံ ဝိဿဝန္တောယေဝ။ တတ္ထ ဒါနိ ပဿထ – ဧတာဒိသေန ကာယေန ယော ပုရိသော ဝါ ဣတ္ထီ ဝါ ကောစိ ဗာလော မညေ ဥဏ္ဏမေတဝေ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနမညနာဟိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ ‘‘နိစ္စော’’တိ ဝါတိအာဒိနာ နယေန ယော ဥဏ္ဏမိတုံ မညေယျ, ပရံ ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ အဝဇာနေယျ အတ္တာနံ ဥစ္စေ ဌာနေ ဌပေန္တော, ကိမညတြ အဒဿနာ ဌပေတွာ အရိယမဂ္ဂေန အရိယသစ္စဒဿနာဘာဝံ ကိမညံ တဿ ဧဝံ ဥဏ္ဏမာဝဇာနနကာရဏံ သိယာတိ။

ဒေသနာပရိယောသာနေ နန္ဒာ ဘိက္ခုနီ သံဝေဂမာပါဒိ – ‘‘အဟော ဝတ ရေ, အဟံ ဗာလာ, ယာ မံယေဝ အာရဗ္ဘ ဧဝံ ဝိဝိဓဓမ္မဒေသနာပဝတ္တကဿ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနံ နာဂမာသိ’’န္တိ။ ဧဝံ သံဝိဂ္ဂါ စ တမေဝ ဓမ္မဒေသနံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၄။)

သမန္နာဟရိတွာ တေနေဝ ကမ္မဋ္ဌာနေန ကတိပယဒိဝသဗ္ဘန္တရေ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ ဒုတိယဋ္ဌာနေပိ ကိရ ဒေသနာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, သိရိမာ ဒေဝကညာ အနာဂါမိဖလံ ပတ္တာ, သော စ ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဝိဇယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ မုနိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၀၉။ သန္ထဝါတော ဘယံ ဇာတန္တိ မုနိသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? န သဗ္ဗဿေဝ သုတ္တဿ ဧကာ ဥပ္ပတ္တိ, အပိစေတ္ထ အာဒိတော တာဝ စတုန္နံ ဂါထာနံ အယမုပ္ပတ္တိ – ဘဂဝတိ ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ ဂါမကာဝါသေ အညတရာ ဒုဂ္ဂတိတ္ထီ မတပတိကာ ပုတ္တံ ဘိက္ခူသု ပဗ္ဗာဇေတွာ အတ္တနာပိ ဘိက္ခုနီသု ပဗ္ဗဇိ။ တေ ဥဘောပိ သာဝတ္ထိယံ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ အဘိဏှံ အညမညဿ ဒဿနကာမာ အဟေသုံ။ မာတာ ကိဉ္စိ လဘိတွာ ပုတ္တဿ ဟရတိ, ပုတ္တောပိ မာတု။ ဧဝံ သာယမ္ပိ ပါတောပိ အညမညံ သမာဂန္တွာ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ သံဝိဘဇမာနာ, သမ္မောဒမာနာ, သုခဒုက္ခံ ပုစ္ဆမာနာ, နိရာသင်္ကာ အဟေသုံ။ တေသံ ဧဝံ အဘိဏှဒဿနေန သံသဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ, သံသဂ္ဂါ ဝိဿာသော, ဝိဿာသာ ဩတာရော, ရာဂေန ဩတိဏ္ဏစိတ္တာနံ ပဗ္ဗဇိတသညာ စ မာတုပုတ္တသညာ စ အန္တရဓာယိ။ တတော မရိယာဒဝီတိက္ကမံ ကတွာ အသဒ္ဓမ္မံ ပဋိသေဝိံသု, အယသပ္ပတ္တာ စ ဝိဗ္ဘမိတွာ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသိံသု။ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ‘‘ကိံ နု သော, ဘိက္ခဝေ, မောဃပုရိသော မညတိ န မာတာ ပုတ္တေ သာရဇ္ဇတိ, ပုတ္တော ဝါ ပန မာတရီ’’တိ ဂရဟိတွာ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကရူပမ္ပိ သမနုပဿာမီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၅။၅၅) အဝသေသသုတ္တေနပိ ဘိက္ခူ သံဝေဇေတွာ ‘‘တသ္မာတိဟ, ဘိက္ခဝေ –

‘‘ဝိသံ ယထာ ဟလာဟလံ, တေလံ ပက္ကုထိတံ ယထာ၊

တမ္ဗလောဟဝိလီနံဝ, မာတုဂါမံ ဝိဝဇ္ဇယေ’’တိ စ။ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၅။)

ဝတွာ ပုန ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ – ‘‘သန္ထဝါတော ဘယံ ဇာတ’’န္တိ ဣမာ အတ္တုပနာယိကာ စတဿော ဂါထာ အဘာသိ။

တတ္ထ သန္ထဝေါ တဏှာဒိဋ္ဌိမိတ္တဘေဒေန တိဝိဓောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော။ ဣဓ တဏှာဒိဋ္ဌိသန္ထဝေါ အဓိပ္ပေတော။ တံ သန္ဓာယ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, ယထာ ဣဒံ တဿ မောဃပုရိသဿ သန္ထဝါတော ဘယံ ဇာတ’’န္တိ။ တဉှိ တဿ အဘိဏှဒဿနကာမတာဒိတဏှာယ ဗလဝကိလေသဘယံ ဇာတံ, ယေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော မာတရိ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇိ။ အတ္တာနုဝါဒါဒိကံ ဝါ မဟာဘယံ, ယေန သာသနံ ဆဍ္ဍေတွာ ဝိဗ္ဘန္တော။ နိကေတာတိ ‘‘ရူပနိမိတ္တနိကေတဝိသာရဝိနိဗန္ဓာ ခေါ, ဂဟပတိ, ‘နိကေတသာရီ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၃) နယေန ဝုတ္တာ အာရမ္မဏပ္ပဘေဒါ။ ဇာယတေ ရဇောတိ ရာဂဒေါသမောဟရဇော ဇာယတေ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? န ကေဝလဉ္စ တဿ သန္ထဝါတော ဘယံ ဇာတံ, အပိစ ခေါ ပန ယဒေတံ ကိလေသာနံ နိဝါသဋ္ဌေန သာသဝါရမ္မဏံ ‘‘နိကေတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဣဒါနိဿ ဘိန္နသံဝရတ္တာ အတိက္ကန္တမရိယာဒတ္တာ သုဋ္ဌုတရံ တတော နိကေတာ ဇာယတေ ရဇော, ယေန သံကိလိဋ္ဌစိတ္တော အနယဗျသနံ ပါပုဏိဿတိ။ အထ ဝါ ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, ယထာ ဣဒံ တဿ မောဃပုရိသဿ သန္ထဝါတော ဘယံ ဇာတံ, ယထာ စ သဗ္ဗပုထုဇ္ဇနာနံ နိကေတာ ဇာယတေ ရဇောတိ ဧဝမ္ပေတံ ပဒဒွယံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

သဗ္ဗထာ ပန ဣမိနာ ပုရိမဒ္ဓေန ဘဂဝါ ပုထုဇ္ဇနဒဿနံ ဂရဟိတွာ အတ္တနော ဒဿနံ ပသံသန္တော ‘‘အနိကေတ’’န္တိ ပစ္ဆိမဒ္ဓမာဟ။ တတ္ထ ယထာဝုတ္တနိကေတပဋိက္ခေပေန အနိကေတံ, သန္ထဝပဋိက္ခေပေန စ အသန္ထဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဘယမ္ပေတံ နိဗ္ဗာနဿာဓိဝစနံ။ ဧတံ ဝေ မုနိဒဿနန္တိ ဧတံ အနိကေတမသန္ထဝံ ဗုဒ္ဓမုနိနာ ဒိဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဝေတိ ဝိမှယတ္ထေ နိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန စ ယံ နာမ နိကေတသန္ထဝဝသေန မာတာပုတ္တေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇမာနေသု အနိကေတမသန္ထဝံ, ဧတံ မုနိနာ ဒိဋ္ဌံ အဟော အဗ္ဘုတန္တိ အယမဓိပ္ပါယော သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ အထ ဝါ မုနိနော ဒဿနန္တိပိ မုနိဒဿနံ, ဒဿနံ နာမ ခန္တိ ရုစိ, ခမတိ စေဝ ရုစ္စတိ စာတိ အတ္ထော။

֍ * ၂၁၀။ ဒုတိယဂါထာယ ယော ဇာတမုစ္ဆိဇ္ဇာတိ ယော ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ဇာတံ ဘူတံ နိဗ္ဗတ္တံ ကိလေသံ ယထာ ဥပ္ပန္နာကုသလပ္ပဟာနံ ဟောတိ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၆။)

တထာ ဝါယမန္တော တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပုန အနိဗ္ဗတ္တနဝသေန ဥစ္ဆိန္ဒိတွာ ယော အနာဂတောပိ ကိလေသော တထာရူပပ္ပစ္စယသမောဓာနေ နိဗ္ဗတ္တိတုံ အဘိမုခီဘူတတ္တာ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနလက္ခဏေန ‘‘ဇာယန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ, တဉ္စ န ရောပယေယျ ဇာယန္တံ, ယထာ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပါဒေါ ဟောတိ, တထာ ဝါယမန္တော န နိဗ္ဗတ္တေယျာတိ အတ္ထော။ ကထဉ္စ န နိဗ္ဗတ္တေယျ? အဿ နာနုပ္ပဝေစ္ဆေ, ယေန ပစ္စယေန သော နိဗ္ဗတ္တေယျ တံ နာနုပ္ပဝေသေယျ န သမောဓာနေယျ။ ဧဝံ သမ္ဘာရဝေကလ္လကရဏေန တံ န ရောပယေယျ ဇာယန္တံ။ အထ ဝါ ယသ္မာ မဂ္ဂဘာဝနာယ အတီတာပိ ကိလေသာ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ အာယတိံ ဝိပါကာဘာဝေန ဝတ္တမာနာပိ န ရောပီယန္တိ တဒဘာဝေန, အနာဂတာပိ စိတ္တသန္တတိံ နာနုပ္ပဝေသီယန္တိ ဥပ္ပတ္တိသာမတ္ထိယဝိဃာတေန, တသ္မာ ယော အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ ဇာတမုစ္ဆိဇ္ဇ န ရောပယေယျ ဇာယန္တံ, အနာဂတမ္ပိ စဿ ဇာယန္တဿ နာနုပ္ပဝေစ္ဆေ, တမာဟု ဧကံ မုနိနံ စရန္တံ, သော စ အဒ္ဒက္ခိ သန္တိပဒံ မဟေသီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကန္တနိက္ကိလေသတာယ ဧကံ, သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဝါ ဧကံ။ မုနိနန္တိ မုနိံ, မုနီသု ဝါ ဧကံ။ စရန္တန္တိ သဗ္ဗာကာရပရိပူရာယ လောကတ္ထစရိယာယ အဝသေသစရိယာဟိ စ စရန္တံ။ အဒ္ဒက္ခီတိ အဒ္ဒသ။ သောတိ ယော ဇာတမုစ္ဆိဇ္ဇ အရောပနေ အနနုပ္ပဝေသနေ စ သမတ္ထတာယ ‘‘န ရောပယေယျ ဇာယန္တမဿ နာနုပ္ပဝေစ္ဆေ’’တိ ဝုတ္တော ဗုဒ္ဓမုနိ။ သန္တိပဒန္တိ သန္တိကောဋ္ဌာသံ, ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဝိပဿနာနိဗ္ဗာနဘေဒါသု တီသု သမ္မုတိသန္တိ, တဒင်္ဂသန္တိ, အစ္စန္တသန္တီသု သေဋ္ဌံ ဧဝံ အနုပသန္တေ လောကေ အစ္စန္တသန္တိံ အဒ္ဒသ မဟေသီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

֍ * ၂၁၁။ တတိယဂါထာယ သင်္ခါယာတိ ဂဏယိတွာ, ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝီမံသိတွာ ယထာဘူတတော ဉတွာ, ဒုက္ခပရိညာယ ပရိဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထူနီတိ ယေသု ဧဝမယံ လောကော သဇ္ဇတိ, တာနိ ခန္ဓာယတနဓာတုဘေဒါနိ ကိလေသဋ္ဌာနာနိ။ ပမာယ ဗီဇန္တိ ယံ တေသံ ဝတ္ထူနံ ဗီဇံ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ, တံ ပမာယ ဟိံသိတွာ, ဗာဓိတွာ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပဇဟိတွာတိ အတ္ထော။ သိနေဟမဿ နာနုပ္ပဝေစ္ဆေတိ ယေန တဏှာဒိဋ္ဌိသိနေဟေန သိနေဟိတံ တံ ဗီဇံ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဝသေန တံ ယထာဝုတ္တံ ဝတ္ထုသဿံ ဝိရုဟေယျ, တံ သိနေဟမဿ နာနုပ္ပဝေစ္ဆေ, တပ္ပဋိပက္ခာယ မဂ္ဂဘာဝနာယ တံ နာနုပ္ပဝေသေယျာတိ အတ္ထော။ သ ဝေ မုနိ ဇာတိခယန္တဒဿီတိ သော ဧဝရူပေါ ဗုဒ္ဓမုနိ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ ဇာတိယာ စ မရဏဿ စ အန္တဘူတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၇။)

ဇာတိက္ခယန္တဒဿီ တက္ကံ ပဟာယ န ဥပေတိ သင်္ခံ။ ဣမာယ စတုသစ္စဘာဝနာယ နဝပ္ပဘေဒမ္ပိ အကုသလဝိတက္ကံ ပဟာယ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုံ ပတွာ လောကတ္ထစရိယံ ကရောန္တော အနုပုဗ္ဗေန စရိမဝိညာဏက္ခယာ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုပ္ပတ္တိယာ ‘‘ဒေဝေါ ဝါ မနုဿော ဝါ’’တိ န ဥပေတိ သင်္ခံ။ အပရိနိဗ္ဗုတော ဧဝ ဝါ ယထာ ကာမဝိတက္ကာဒိနော ဝိတက္ကဿ အပ္ပဟီနတ္တာ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော ရတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ဒုဋ္ဌော’’တိ ဝါ သင်္ခံ ဥပေတိ, ဧဝံ တက္ကံ ပဟာယ န ဥပေတိ သင်္ခန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

֍ * ၂၁၂။ စတုတ္ထဂါထာယ အညာယာတိ အနိစ္စာဒိနယေန ဇာနိတွာ။ သဗ္ဗာနီတိ အနဝသေသာနိ, နိဝေသနာနီတိ ကာမဘဝါဒိကေ ဘဝေ။ နိဝသန္တိ ဟိ တေသု သတ္တာ, တသ္မာ ‘‘နိဝေသနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အနိကာမယံ အညတရမ္ပိ တေသန္တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌာဒီနဝတ္တာ တေသံ နိဝေသနာနံ ဧကမ္ပိ အပတ္ထေန္တော သော ဧဝရူပေါ ဗုဒ္ဓမုနိ မဂ္ဂဘာဝနာဗလေန တဏှာဂေဓဿ ဝိဂတတ္တာ ဝီတဂေဓော, ဝီတဂေဓတ္တာ ဧဝ စ အဂိဒ္ဓေါ, န ယထာ ဧကေ အဝီတဂေဓာ ဧဝ သမာနာ ‘‘အဂိဒ္ဓမှာ’’တိ ပဋိဇာနန္တိ, ဧဝံ။ နာယူဟတီတိ တဿ တဿ နိဝေသနဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ကုသလံ ဝါ အကုသလံ ဝါ န ကရောတိ။ ကိံ ကာရဏာ? ပါရဂတော ဟိ ဟောတိ, ယသ္မာ ဧဝရူပေါ သဗ္ဗနိဝေသနာနံ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ပဌမဂါထာယ ပုထုဇ္ဇနဒဿနံ ဂရဟိတွာ အတ္တနော ဒဿနံ ပသံသန္တော ဒုတိယဂါထာယ ယေဟိ ကိလေသေဟိ ပုထုဇ္ဇနော အနုပသန္တော ဟောတိ, တေသံ အဘာဝေန အတ္တနော သန္တိပဒါဓိဂမံ ပသံသန္တော တတိယဂါထာယ ယေသု ဝတ္ထူသု ပုထုဇ္ဇနော တက္ကံ အပ္ပဟာယ တထာ တထာ သင်္ခံ ဥပေတိ, တေသု စတုသစ္စဘာဝနာယ တက္ကံ ပဟာယ အတ္တနော သင်္ခါနုပဂမနံ ပသံသန္တော စတုတ္ထဂါထာယ အာယတိမ္ပိ ယာနိ နိဝေသနာနိ ကာမယမာနော ပုထုဇ္ဇနော ဘဝတဏှာယ အာယူဟတိ, တေသု တဏှာဘာဝေန အတ္တနော အနာယူဟနံ ပသံသန္တော စတူဟိ ဂါထာဟိ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဧကဋ္ဌုပ္ပတ္တိကံ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

֍ * ၂၁၃။ သဗ္ဗာဘိဘုန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? မဟာပုရိသော မဟာဘိနိက္ခမနံ ကတွာ အနုပုဗ္ဗေန သဗ္ဗညုတံ ပတွာ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတ္ထာယ ဗာရာဏသိံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၈။)

ဂစ္ဆန္တော ဗောဓိမဏ္ဍဿ စ ဂယာယ စ အန္တရေ ဥပကေနာဇီဝကေန သမာဂစ္ဆိ။ တေန စ ‘‘ဝိပ္ပသန္နာနိ ခေါ တေ, အာဝုသော, ဣန္ဒြိယာနီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ မဟာဝ။ ၁၁) နယေန ပုဋ္ဌော ‘‘သဗ္ဗာဘိဘူ’’တိအာဒီနိ အာဟ။ ဥပကော ‘‘ဟုပေယျာဝုသော’’တိ ဝတွာ, သီသံ ဩကမ္ပေတွာ, ဥမ္မဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ။ အနုက္ကမေန စ ဝင်္ကဟာရဇနပဒေ အညတရံ မာဂဝိကဂါမံ ပါပုဏိ။ တမေနံ မာဂဝိကဇေဋ္ဌကော ဒိသွာ – ‘‘အဟော အပ္ပိစ္ဆော သမဏော ဝတ္ထမ္ပိ န နိဝါသေတိ, အယံ လောကေ အရဟာ’’တိ ဃရံ နေတွာ မံသရသေန ပရိဝိသိတွာ ဘုတ္တာဝိဉ္စ နံ သပုတ္တဒါရော ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဣဓေဝ, ဘန္တေ, ဝသထ, အဟံ ပစ္စယေန ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ နိမန္တေတွာ, ဝသနောကာသံ ကတွာ အဒါသိ။ သော တတ္ထ ဝသတိ။

မာဂဝိကော ဂိမှကာလေ ဥဒကသမ္ပန္နေ သီတလေ ပဒေသေ စရိတုံ ဒူရံ အပက္ကန္တေသု မိဂေသု တတ္ထ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အမှာကံ အရဟန္တံ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟဿူ’’တိ ဆာဝံ နာမ ဓီတရံ အာဏာပေတွာ အဂမာသိ သဒ္ဓိံ ပုတ္တဘာတုကေဟိ။ သာ စဿ ဓီတာ ဒဿနီယာ ဟောတိ ကောဋ္ဌာသသမ္ပန္နာ။ ဒုတိယဒိဝသေ ဥပကော ဃရံ အာဂတော တံ ဒါရိကံ သဗ္ဗံ ဥပစာရံ ကတွာ, ပရိဝိသိတုံ ဥပဂတံ ဒိသွာ, ရာဂေန အဘိဘူတော ဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ အသက္ကောန္တော ဘာဇနေန ဘတ္တံ အာဒါယ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ, ဘတ္တံ ဧကမန္တေ နိက္ခိပိတွာ – ‘‘သစေ ဆာဝံ လဘာမိ, ဇီဝါမိ, နော စေ, မရာမီ’’တိ နိရာဟာရော သယိ။ သတ္တမေ ဒိဝသေ မာဂဝိကော အာဂန္တွာ ဓီတရံ ဥပကဿ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ။ သာ – ‘‘ဧကဒိဝသမေဝ အာဂန္တွာ ပုန နာဂတပုဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ မာဂဝိကော ‘‘အာဂတဝေသေနေဝ နံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ တင်္ခဏညေဝ ဂန္တွာ – ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, အဖာသုက’’န္တိ ပါဒေ ပရာမသန္တော ပုစ္ဆိ။ ဥပကော နိတ္ထုနန္တော ပရိဝတ္တတိယေဝ။ သော ‘‘ဝဒ, ဘန္တေ, ယံ မယာ သက္ကာ ကာတုံ, သဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဥပကော – ‘‘သစေ ဆာဝံ လဘာမိ, ဇီဝါမိ, နော စေ, ဣဓေဝ မရဏံ သေယျော’’တိ အာဟ။ ‘‘ဇာနာသိ ပန, ဘန္တေ, ကိဉ္စိ သိပ္ပ’’န္တိ? ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘န, ဘန္တေ, ကိဉ္စိ သိပ္ပံ အဇာနန္တေန သက္ကာ ဃရာဝါသံ အဓိဋ္ဌာတု’’န္တိ? သော အာဟ – ‘‘နာဟံ ကိဉ္စိ သိပ္ပံ ဇာနာမိ, အပိစ တုမှာကံ မံသဟာရကော ဘဝိဿာမိ, မံသဉ္စ ဝိက္ကိဏိဿာမီ’’တိ။ မာဂဝိကောပိ ‘‘အမှာကံ ဧတဒေဝ ရုစ္စတီ’’တိ ဥတ္တရသာဋကံ ဒတွာ, ဃရံ အာနေတွာ ဓီတရံ အဒါသိ။ တေသံ သံဝါသမနွာယ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၄၉။)

ပုတ္တော ဝိဇာယိ။ သုဘဒ္ဒေါတိဿ နာမံ အကံသု။ ဆာဝါ ပုတ္တတောသနဂီတေန ဥပကံ ဥပ္ပဏ္ဍေသိ။ သော တံ အသဟန္တော ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ အနန္တဇိနဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ မဇ္ဈိမဒေသာဘိမုခေါ ပက္ကာမိ။

ဘဂဝါ စ တေန သမယေန သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ ပဋိကစ္စေဝ ဘိက္ခူ အာဏာပေသိ – ‘‘ယော, ဘိက္ခဝေ, အနန္တဇိနောတိ ပုစ္ဆမာနော အာဂစ္ဆတိ, တဿ မံ ဒဿေယျာထာ’’တိ။ ဥပကောပိ ခေါ အနုပုဗ္ဗေနေဝ သာဝတ္ထိံ အာဂန္တွာ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဌတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ မမ သဟာယော အနန္တဇိနော နာမ အတ္ထိ, သော ကုဟိံ ဝသတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တံ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော သန္တိကံ နယိံသု။ ဘဂဝါ တဿာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဒေသနာပရိယောသာနေ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ ဘိက္ခူ တဿ ပုဗ္ဗပ္ပဝတ္တိံ သုတွာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘ဘဂဝါ ပဌမံ နိဿိရိကဿ နဂ္ဂသမဏဿ ဓမ္မံ ဒေသေသီ’’တိ။ ဘဂဝါ တံ ကထာသမုဋ္ဌာနံ ဝိဒိတွာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမ္မ တင်္ခဏာနုရူပေန ပါဋိဟာရိယေန ဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ? တေ သဗ္ဗံ ကထေသုံ။ တတော ဘဂဝါ – ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော အဟေတုအပ္ပစ္စယာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, နိမ္မလာ တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနာ, န သက္ကာ တတ္ထ ဒေါသံ ဒဋ္ဌုံ။ တေန, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မဒေသနူပနိဿယေန ဥပကော ဧတရဟိ အနာဂါမီ ဇာတော’’တိ ဝတွာ အတ္တနော ဒေသနာမလာဘာဝဒီပိကံ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။

တဿတ္ထော – သာသဝေသု သဗ္ဗခန္ဓာယတနဓာတူသု ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန တေဟိ အနဘိဘူတတ္တာ သယဉ္စ တေ ဓမ္မေ သဗ္ဗေ အဘိဘုယျ ပဝတ္တတ္တာ သဗ္ဗာဘိဘုံ။ တေသဉ္စ အညေသဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သဗ္ဗာကာရေန ဝိဒိတတ္တာ သဗ္ဗဝိဒုံ။ သဗ္ဗဓမ္မဒေသနသမတ္ထာယ သောဘနာယ မေဓာယ သမန္နာဂတတ္တာ သုမေဓံ။ ယေသံ တဏှာဒိဋ္ဌိလေပါနံ ဝသေန သာသဝခန္ဓာဒိဘေဒေသု သဗ္ဗဓမ္မေသု ဥပလိမ္ပတိ, တေသံ လေပါနံ အဘာဝါ တေသု သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနုပလိတ္တံ။ တေသု စ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဆန္ဒရာဂါဘာဝေန သဗ္ဗေ တေ ဓမ္မေ ဇဟိတွာ ဌိတတ္တာ သဗ္ဗဉ္ဇဟံ။ ဥပဓိဝိဝေကနိန္နေန စိတ္တေန တဏှက္ခယေ နိဗ္ဗာနေ ဝိသေသေန မုတ္တတ္တာ တဏှက္ခယေ ဝိမုတ္တံ, အဓိမုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီတိ တမ္ပိ ပဏ္ဍိတာ သတ္တာ မုနိံ ဝေဒယန္တိ ဇာနန္တိ။ ပဿထ ယာဝ ပဋိဝိသိဋ္ဌောဝါယံ မုနိ, တဿ ကုတော ဒေသနာမလန္တိ အတ္တာနံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၀။)

ဝိဘာဝေတိ။ ဝိဘာဝနတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဝါသဒ္ဒေါတိ။ ကေစိ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘‘ဥပကော တဒါ တထာဂတံ ဒိသွာပိ ‘အယံ ဗုဒ္ဓမုနီ’တိ န သဒ္ဒဟီ’’တိ ဧဝံ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, တတော ဘဂဝါ ‘‘သဒ္ဒဟတု ဝါ မာ ဝါ, ဓီရာ ပန တံ မုနိံ ဝေဒယန္တီ’’တိ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမဘာသီတိ။

֍ * ၂၁၄။ ပညာဗလန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယံ ဂါထာ ရေဝတတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ‘‘ဂါမေ ဝါ ယဒိ ဝါရညေ’’တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ရေဝတတ္ထေရဿ အာဒိတော ပဘုတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ပဗ္ဗဇိတဿ ခဒိရဝနေ ဝိဟာရော, တတ္ထ ဝိဟရတော ဝိသေသာဓိဂမော, ဘဂဝတော တတ္ထ ဂမနပစ္စာဂမနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပစ္စာဂတေ ပန ဘဂဝတိ ယော သော မဟလ္လကဘိက္ခု ဥပါဟနံ သမ္မုဿိတွာ ပဋိနိဝတ္တော ခဒိရရုက္ခေ အာလဂ္ဂိတံ ဒိသွာ သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တော ဝိသာခါယ ဥပါသိကာယ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ရေဝတတ္ထေရဿ ဝသနောကာသော ရမဏီယော’’တိ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆမာနာယ ယေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပသံသိတော, တေ အပသာဒေန္တော ‘‘ဥပါသိကေ, ဧတေ တုစ္ဆံ ဘဏန္တိ, န သုန္ဒရော ဘူမိပ္ပဒေသော, အတိလူခကက္ခဠံ ခဒိရဝနမေဝါ’’တိ အာဟ။ သော ဝိသာခါယ အာဂန္တုကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ မဏ္ဍလမာဠေ သန္နိပတိတေ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာပေန္တော အာဟ – ‘‘ကိံ, အာဝုသော, ရေဝတတ္ထေရဿ သေနာသနေ ရမဏီယံ တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ။ ဘဂဝါ တံ ဉတွာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမ္မ တင်္ခဏာနုရူပေန ပါဋိဟာရိယေန ပရိသမဇ္ဈံ ပတွာ, ဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ? တေ အာဟံသု – ‘‘ရေဝတံ, ဘန္တေ, အာရဗ္ဘ ကထာ ဥပ္ပန္နာ ‘ဧဝံ နဝကမ္မိကော ကဒါ သမဏဓမ္မံ ကရိဿတီ’’’တိ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ရေဝတော နဝကမ္မိကော, အရဟာ ရေဝတော ခီဏာသဝေါ’’တိ ဝတွာ တံ အာရဗ္ဘ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။

တဿတ္ထော – ဒုဗ္ဗလကရကိလေသပ္ပဟာနသာဓကေန ဝိကုဗ္ဗနအဓိဋ္ဌာနပ္ပဘေဒေန ဝါ ပညာဗလေန သမန္နာဂတတ္တာ ပညာဗလံ, စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန ဓုတင်္ဂဝတေန စ ဥပပန္နတ္တာ သီလဝတူပပန္နံ, မဂ္ဂသမာဓိနာ ဖလသမာဓိနာ ဣရိယာပထသမာဓိနာ စ သမာဟိတံ, ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန ဈာနေန ဈာနေ ဝါ ရတတ္တာ ဈာနရတံ, သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတ္တာ သတိမံ, ရာဂါဒိသင်္ဂတော ပမုတ္တတာ သင်္ဂါ ပမုတ္တံ, ပဉ္စစေတောခိလစတုအာသဝါဘာဝေန အခိလံ အနာသဝံ တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိံ ဝေဒယန္တိ။ တမ္ပိ ဧဝံ ပညာဒိဂုဏသံယုတ္တံ သင်္ဂါဒိဒေါသဝိသံယုတ္တံ ပဏ္ဍိတာ သတ္တာ မုနိံ ဝါ ဝေဒယန္တိ။ ပဿထ ယာဝ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၁။)

ပဋိဝိသိဋ္ဌောဝါယံ ခီဏာသဝမုနိ, သော ‘‘နဝကမ္မိကော’’တိ ဝါ ‘‘ကဒါ သမဏဓမ္မံ ကရိဿတီ’’တိ ဝါ ကထံ ဝတ္တဗ္ဗော။ သော ဟိ ပညာဗလေန တံ ဝိဟာရံ နိဋ္ဌာပေသိ, န နဝကမ္မကရဏေန, ကတကိစ္စောဝ သော, န ဣဒါနိ သမဏဓမ္မံ ကရိဿတီတိ ရေဝတတ္ထေရံ ဝိဘာဝေတိ။ ဝိဘာဝနတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါတိ။

֍ * ၂၁၅။ ဧကံ စရန္တန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဗောဓိမဏ္ဍတော ပဘုတိ ယထာက္ကမံ ကပိလဝတ္ထုံ အနုပ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ ပိတာပုတ္တသမာဂမေ ဝတ္တမာနေ ဘဂဝါ သမ္မောဒမာနေန ရညာ သုဒ္ဓေါဒနေန ‘‘တုမှေ, ဘန္တေ, ဂဟဋ္ဌကာလေ ဂန္ဓကရဏ္ဍကေ ဝါသိတာနိ ကာသိကာဒီနိ ဒုဿာနိ နိဝါသေတွာ ဣဒါနိ ကထံ ဆိန္နကာနိ ပံသုကူလာနိ ဓာရေထာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ဝုတ္တော ရာဇာနံ အနုနယမာနော –

‘‘ယံ တွံ တာတ ဝဒေ မယှံ, ပဋ္ဋုဏ္ဏံ ဒုကူလကာသိကံ၊

ပံသုကူလံ တတော သေယျံ, ဧတံ မေ အဘိပတ္ထိတ’’န္တိ။ –

အာဒီနိ ဝတွာ လောကဓမ္မေဟိ အတ္တနော အဝိကမ္ပဘာဝံ ဒဿေန္တော ရညော ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ သတ္တပဒဂါထမဘာသိ။

တဿတ္ထော – ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတာဒီဟိ ဧကံ, ဣရိယာပထာဒီဟိ စရိယာဟိ စရန္တံ။ မောနေယျဓမ္မသမန္နာဂမေန မုနိံ။ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ပမာဒါဘာဝတော အပ္ပမတ္တံ။ အက္ကောသနဂရဟနာဒိဘေဒါယ နိန္ဒာယ ဝဏ္ဏနထောမနာဒိဘေဒါယ ပသံသာယ စာတိ ဣမာသု နိန္ဒာပသံသာသု ပဋိဃာနုနယဝသေန အဝေဓမာနံ။ နိန္ဒာပသံသာမုခေန စေတ္ထ အဋ္ဌပိ လောကဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သီဟံဝ ဘေရိသဒ္ဒါဒီသု သဒ္ဒေသု အဋ္ဌသု လောကဓမ္မေသု ပကတိဝိကာရာနုပဂမေန အသန္တသန္တံ, ပန္တေသု ဝါ သေနာသနေသု သန္တာသာဘာဝေန။ ဝါတံဝ သုတ္တမယာဒိဘေဒေ ဇာလမှိ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိဇာလေ အသဇ္ဇမာနံ, အဋ္ဌသု ဝါ လောကဓမ္မေသု ပဋိဃာနုနယဝသေန အသဇ္ဇမာနံ။ ပဒုမံဝ တောယေန လောကေ ဇာတမ္ပိ ယေသံ တဏှာဒိဋ္ဌိလေပါနံ ဝသေန သတ္တာ လောကေန လိပ္ပန္တိ, တေသံ လေပါနံ ပဟီနတ္တာ လောကေန အလိပ္ပမာနံ, နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂံ ဥပ္ပါဒေတွာ တေန မဂ္ဂေန နေတာရမညေသံ ဒေဝမနုဿာနံ။ အတ္တနော ပန အညေန ကေနစိ မဂ္ဂံ ဒဿေတွာ အနေတဗ္ဗတ္တာ အနညနေယျံ တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တိ ဗုဒ္ဓမုနိံ ဝေဒယန္တီတိ အတ္တာနံ ဝိဘာဝေတိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၂။)

֍ * ၂၁၆။ ယော ဩဂဟဏေတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတော ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပူရိတဒသပါရမိဒသဥပပါရမိဒသပရမတ္ထပါရမိပ္ပဘေဒံ အဘိနီဟာရဂုဏပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတဘဝနေ အဘိနိဗ္ဗတ္တိဂုဏံ တတ္ထ နိဝါသဂုဏံ မဟာဝိလောကနဂုဏံ ဂဗ္ဘဝေါက္ကန္တိံ ဂဗ္ဘဝါသံ ဂဗ္ဘနိက္ခမနံ ပဒဝီတိဟာရံ ဒိသာဝိလောကနံ ဗြဟ္မဂဇ္ဇနံ မဟာဘိနိက္ခမနံ မဟာပဓာနံ အဘိသမ္ဗောဓိံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ စတုဗ္ဗိဓံ မဂ္ဂဉာဏံ ဖလဉာဏံ အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ, ဒသဗလဉာဏံ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, ဆဗ္ဗိဓံ အသာဓာရဏဉာဏံ, အဋ္ဌဝိဓံ သာဝကသာဓာရဏဗုဒ္ဓဉာဏံ, စုဒ္ဒသဝိဓံ ဗုဒ္ဓဉာဏံ, အဋ္ဌာရသဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, ဧကူနဝီသတိဝိဓပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ, သတ္တသတ္တတိဝိဓဉာဏဝတ္ထု ဧဝမိစ္စာဒိဂုဏသတသဟဿေ နိဿာယ ပဝတ္တံ မဟာလာဘသက္ကာရံ အသဟမာနေဟိ တိတ္ထိယေဟိ ဥယျောဇိတာယ စိဉ္စမာဏဝိကာယ ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ အတီတဿာ’’တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တနယေန စတုပရိသမဇ္ဈေ ဘဂဝတော အယသေ ဥပ္ပါဒိတေ တပ္ပစ္စယာ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ဧဝရူပေပိ နာမ အယသေ ဥပ္ပန္နေ န ဘဂဝတော စိတ္တဿ အညထတ္တံ အတ္ထီ’’တိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမ္မ တင်္ခဏာနုရူပေန ပါဋိဟာရိယေန ပရိသမဇ္ဈံ ပတွာ, ဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ, ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ? တေ သဗ္ဗံ အာရောစေသုံ။ တတော ဘဂဝါ – ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌသု လောကဓမ္မေသု တာဒိနော ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။

တဿတ္ထော – ယထာ နာမ ဩဂဟဏေ မနုဿာနံ နှာနတိတ္ထေ အင်္ဂဃံသနတ္ထာယ စတုရဿေ ဝါ အဋ္ဌံသေ ဝါ ထမ္ဘေ နိခါတေ ဥစ္စကုလီနာပိ နီစကုလီနာပိ အင်္ဂံ ဃံသန္တိ, န တေန ထမ္ဘဿ ဥန္နတိ ဝါ ဩနတိ ဝါ ဟောတိ။ ဧဝမေဝံ ယော ဩဂဟဏေ ထမ္ဘောရိဝါဘိဇာယတိ ယသ္မိံ ပရေ ဝါစာပရိယန္တံ ဝဒန္တိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပရေ တိတ္ထိယာ ဝါ အညေ ဝါ ဝဏ္ဏဝသေန ဥပရိမံ ဝါ အဝဏ္ဏဝသေန ဟေဋ္ဌိမံ ဝါ ဝါစာပရိယန္တံ ဝဒန္တိ, တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ အနုနယံ ဝါ ပဋိဃံ ဝါ အနာပဇ္ဇမာနော တာဒိဘာဝေန ယော ဩဂဟဏေ ထမ္ဘောရိဝ ဘဝတီတိ။ တံ ဝီတရာဂံ သုသမာဟိတိန္ဒြိယန္တိ တံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ ရာဂါဘာဝေန ဝီတရာဂံ, အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ စ ဒေါသမောဟာဘာဝေန သုသမာဟိတိန္ဒြိယံ, သုဋ္ဌု ဝါ သမောဓာနေတွာ ဌပိတိန္ဒြိယံ, ရက္ခိတိန္ဒြိယံ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၃။)

ဂေါပိတိန္ဒြိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တိ ဗုဒ္ဓမုနိံ ဝေဒယန္တိ, တဿ ကထံ စိတ္တဿ အညထတ္တံ ဘဝိဿတီတိ အတ္တာနံ ဝိဘာဝေတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

֍ * ၂၁၇။ ယော ဝေ ဌိတတ္တောတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သာဝတ္ထိယံ ကိရ အညတရာ သေဋ္ဌိဓီတာ ပါသာဒါ ဩရုယှ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ တန္တဝါယသာလံ ဂန္တွာ တသရံ ဝဋ္ဋေန္တေ ဒိသွာ တဿ ဥဇုဘာဝေန တပ္ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ – ‘‘အဟော ဝတ သဗ္ဗေ သတ္တာ ကာယဝစီမနောဝင်္ကံ ပဟာယ တသရံ ဝိယ ဥဇုစိတ္တာ ဘဝေယျု’’န္တိ။ သာ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာပိ ပုနပ္ပုနံ တဒေဝ နိမိတ္တံ အာဝဇ္ဇေန္တီ နိသီဒိ။ ဧဝံ ပဋိပန္နာယ စဿာ န စိရဿေဝ အနိစ္စလက္ခဏံ ပါကဋံ အဟောသိ, တဒနုသာရေနေဝ စ ဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏာနိပိ။ အထဿာ တယောပိ ဘဝါ အာဒိတ္တာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ တံ တထာ ဝိပဿမာနံ ဉတွာ ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ ဩဘာသံ မုဉ္စိ။ သာ တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တီ ဘဂဝန္တံ ပဿေ နိသိန္နမိဝ ဒိသွာ ဥဋ္ဌာယ ပဉ္ဇလိကာ အဋ္ဌာသိ။ အထဿာ ဘဂဝါ သပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ ဓမ္မဒေသနာဝသေန ဣမံ ဂါထမဘာသိ။

တဿတ္ထော – ယော ဝေ ဧကဂ္ဂစိတ္တတာယ အကုပ္ပဝိမုတ္တိတာယ စ ဝုဍ္ဎိဟာနီနံ အဘာဝတော ဝိက္ခီဏဇာတိသံသာရတ္တာ ဘဝန္တရူပဂမနာဘာဝတော စ ဌိတတ္တော, ပဟီနကာယဝစီမနောဝင်္ကတာယ အဂတိဂမနာဘာဝေန ဝါ တသရံဝ ဥဇု, ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နတ္တာ ဇိဂုစ္ဆတိ ကမ္မေဟိ ပါပကေဟိ, ပါပကာနိ ကမ္မာနိ ဂူထဂတံ ဝိယ မုတ္တဂတံ ဝိယ စ ဇိဂုစ္ဆတိ, ဟိရီယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယောဂဝိဘာဂေန ဟိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ သဒ္ဒသတ္ထေ သိဇ္ဈတိ။ ဝီမံသမာနော ဝိသမံ သမဉ္စာတိ ကာယဝိသမာဒိဝိသမံ ကာယသမာဒိသမဉ္စ ပဟာနဘာဝနာကိစ္စသာဓနေန မဂ္ဂပညာယ ဝီမံသမာနော ဥပပရိက္ခမာနော။ တံ ဝါပိ ခီဏာသဝံ ဓီရာ မုနိံ ဝေဒယန္တီတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာဝုတ္တနယေန မဂ္ဂပညာယ ဝီမံသမာနော ဝိသမံ သမဉ္စ ယော ဝေ ဌိတတ္တော ဟောတိ, သော ဧဝံ တသရံဝ ဥဇု ဟုတွာ ကိဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ အနာပဇ္ဇန္တော ဇိဂုစ္ဆတိ ကမ္မေဟိ ပါပကေဟိ။ တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိံ ဝေဒယန္တိ။ ယတော ဤဒိသော ဟောတီတိ ခီဏာသဝမုနိံ ဒဿေန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန ဂါထံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သေဋ္ဌိဓီတာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၄။)

သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဧတ္ထ စ ဝိကပ္ပေ ဝါ သမုစ္စယေ ဝါ ဝါသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

֍ * ၂၁၈။ ယော သညတတ္တောတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ကိရ အာဠဝိယံ ဝိဟရန္တေ အာဠဝီနဂရေ အညတရော တန္တဝါယော သတ္တဝဿိကံ ဓီတရံ အာဏာပေသိ – ‘‘အမ္မ, ဟိယျော အဝသိဋ္ဌတသရံ န ဗဟု, တသရံ ဝဋ္ဋေတွာ လဟုံ တန္တဝါယသာလံ အာဂစ္ဆေယျာသိ, မာ ခေါ စိရာယီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သော သာလံ ဂန္တွာ တန္တံ ဝိနေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိဝသဉ္စ ဘဂဝါ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ လောကံ ဝေါလောကေန္တော တဿာ ဒါရိကာယ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ ဒေသနာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနဉ္စ ဓမ္မာဘိသမယံ ဒိသွာ ပဂေဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ နဂရံ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ – ‘‘အဒ္ဓါ အဇ္ဇ ကောစိ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော အတ္ထိ, ပဂေဝ ပဝိဋ္ဌော ဘဂဝါ’’တိ ဘဂဝန္တံ ဥပဂစ္ဆိံသု။ ဘဂဝါ ယေန မဂ္ဂေန သာ ဒါရိကာ ပိတုသန္တိကံ ဂစ္ဆတိ, တသ္မိံ အဋ္ဌာသိ။ နဂရဝါသိနော တံ ပဒေသံ သမ္မဇ္ဇိတွာ, ပရိပ္ဖေါသိတွာ, ပုပ္ဖူပဟာရံ ကတွာ, ဝိတာနံ ဗန္ဓိတွာ, အာသနံ ပညာပေသုံ။ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပညတ္တေ အာသနေ, မဟာဇနကာယော ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌာသိ။ သာ ဒါရိကာ တံ ပဒေသံ ပတ္တာ မဟာဇနပရိဝုတံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိ။ တံ ဘဂဝါ အာမန္တေတွာ – ‘‘ဒါရိကေ ကုတော အာဂတာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ဇာနာမိ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ ဂမိဿသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘န ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘ဇာနာမိ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ ဘဂဝါ’’တိ။

တံ သုတွာ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ – ‘‘ပဿထ, ဘော, အယံ ဒါရိကာ အတ္တနော ဃရာ အာဂတာပိ ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိယမာနာ ‘န ဇာနာမီ’တိ အာဟ, တန္တဝါယသာလံ ဂစ္ဆန္တီ စာပိ ပုစ္ဆိယမာနာ ‘န ဇာနာမီ’တိ အာဟ, ‘န ဇာနာသီ’တိ ဝုတ္တာ ‘ဇာနာမီ’တိ အာဟ, ‘ဇာနာသီ’တိ ဝုတ္တာ ‘န ဇာနာမီ’တိ အာဟ, သဗ္ဗံ ပစ္စနီကမေဝ ကရောတီ’’တိ။ ဘဂဝါ မနုဿာနံ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုကာမော တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ မယာ ပုစ္ဆိတံ, ကိံ တယာ ဝုတ္တ’’န္တိ? သာ အာဟ – ‘‘န မံ, ဘန္တေ, ကောစိ န ဇာနာတိ, ဃရတော အာဂတာ တန္တဝါယသာလံ ဂစ္ဆတီ’’တိ၊ အပိစ မံ တုမှေ ပဋိသန္ဓိဝသေန ပုစ္ဆထ, ‘‘ကုတော အာဂတာသီ’’တိ, စုတိဝသေန ပုစ္ဆထ, ‘‘ကုဟိံ ဂမိဿသီ’’တိ အဟဉ္စ န ဇာနာမိ။ ‘‘ကုတော စမှိ အာဂတာ၊ နိရယာ ဝါ ဒေဝလောကာ ဝါ’’တိ, န ဟိ ဇာနာမိ, ‘‘ကုဟိမ္ပိ ဂမိဿာမိ နိရယံ ဝါ ဒေဝလောကံ ဝါ’’တိ, တသ္မာ ‘‘န

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၅။)

ဇာနာမီ’’တိ အဝစံ။ တတော မံ ဘဂဝါ မရဏံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆိ – ‘‘န ဇာနာသီ’’တိ, အဟဉ္စ ဇာနာမိ။ ‘‘သဗ္ဗေသံ မရဏံ ဓုဝ’’န္တိ, တေနာဝေါစံ ‘‘ဇာနာမီ’’တိ။ တတော မံ ဘဂဝါ မရဏကာလံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆိ ‘‘ဇာနာသီ’’တိ, အဟဉ္စ န ဇာနာမိ ‘‘ကဒါ မရိဿာမိ ကိံ အဇ္ဇ ဝါ ဥဒါဟု သွေ ဝါ’’တိ, တေနာဝေါစံ ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ။ ဘဂဝါ တာယ ဝိဿဇ္ဇိတံ ပဉှံ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ အနုမောဒိ။ မဟာဇနကာယောပိ ‘‘ယာဝ ပဏ္ဍိတာ အယံ ဒါရိကာ’’တိ သာဓုကာရသဟဿာနိ အဒါသိ။ အထ ဘဂဝါ ဒါရိကာယ သပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော –

‘‘အန္ဓဘူတော အယံ လောကော, တနုကေတ္ထ ဝိပဿတိ၊

သကုဏော ဇာလမုတ္တောဝ, အပ္ပေါ သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၇၄) –

ဣမံ ဂါထမာဟ။ သာ ဂါထာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ, စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနဉ္စ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။

သာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပိတု သန္တိကံ အဂမာသိ။ ပိတာ တံ ဒိသွာ ‘‘စိရေနာဂတာ’’တိ ကုဒ္ဓေါ ဝေဂေန တန္တေ ဝေမံ ပက္ခိပိ။ တံ နိက္ခမိတွာ ဒါရိကာယ ကုစ္ဆိံ ဘိန္ဒိ။ သာ တတ္ထေဝ ကာလမကာသိ။ သော ဒိသွာ – ‘‘နာဟံ မမ ဓီတရံ ပဟရိံ, အပိစ ခေါ ဣမံ ဝေမံ ဝေဂသာ နိက္ခမိတွာ ဣမိဿာ ကုစ္ဆိံ ဘိန္ဒိ။ ဇီဝတိ နု ခေါ နနု ခေါ’’တိ ဝီမံသန္တော မတံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘မနုဿာ မံ ‘ဣမိနာ ဓီတာ မာရိတာ’တိ ဉတွာ ဥပက္ကောသေယျုံ, တေန ရာဇာပိ ဂရုကံ ဒဏ္ဍံ ပဏေယျ, ဟန္ဒာဟံ ပဋိကစ္စေဝ ပလာယာမီ’’တိ။ သော ဒဏ္ဍဘယေန ပလာယန္တော ဘဂဝတော သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညေ ဝသန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဝသနောကာသံ ပါပုဏိ။ တေ စ ဘိက္ခူ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ တေ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ အဒံသု။ သော တံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝါယမန္တော န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ, တေ စဿ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ။ အထ မဟာပဝါရဏာယ သဗ္ဗေဝ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမံသု – ‘‘ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏံ ပဝါရေဿာမာ’’တိ။ ဘဂဝါ ပဝါရေတွာ ဝုတ္ထဝဿော ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဂါမနိဂမာဒီသု စာရိကံ စရမာနော အနုပုဗ္ဗေန အာဠဝိံ အဂမာသိ။ တတ္ထ မနုဿာ ဘဂဝန္တံ နိမန္တေတွာ ဒါနာဒီနိ ကရောန္တာ တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ‘‘ဓီတရံ မာရေတွာ ဣဒါနိ ကံ မာရေတုံ အာဂတောသီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဥပ္ပဏ္ဍေသုံ။ ဘိက္ခူ တံ သုတွာ ဥပဋ္ဌာနဝေလာယံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ – ‘‘န,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၆။)

ဘိက္ခဝေ, အယံ ဘိက္ခု ဓီတရံ မာရေသိ, သာ အတ္တနော ကမ္မေန မတာ’’တိ ဝတွာ တဿ ဘိက္ခုနော မနုဿေဟိ ဒုဗ္ဗိဇာနံ ခီဏာသဝမုနိဘာဝံ ပကာသေန္တော ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။

တဿတ္ထော – ယော တီသုပိ ကမ္မဒွါရေသု သီလသံယမေန သံယတတ္တော ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ စေတသာ ဝါ ဟိံသာဒိကံ န ကရောတိ ပါပံ, တဉ္စ ခေါ ပန ဒဟရော ဝါ ဒဟရဝယေ ဌိတော, မဇ္ဈိမော ဝါ မဇ္ဈိမဝယေ ဌိတော, ဧတေနေဝ နယေန ထေရော ဝါ ပစ္ဆိမဝယေ ဌိတောတိ ကဒါစိပိ န ကရောတိ။ ကိံ ကာရဏာ? ယတတ္တော, ယသ္မာ အနုတ္တရာယ ဝိရတိယာ သဗ္ဗပါပေဟိ ဥပရတစိတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ မုနိ အရောသနေယျော န သော ရောသေတိ ကဉ္စီတိ ဧတေသံ ပဒါနံ အယံ ယောဇနာ စ အဓိပ္ပါယော စ – သော ခီဏာသဝမုနိ အရောသနေယျော ‘‘ဓီတုမာရကော’’တိ ဝါ ‘‘ပေသကာရော’’တိ ဝါ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ရောသေတုံ, ဃဋ္ဋေတုံ, ဗာဓေတုံ အရဟော န ဟောတိ။ သောပိ ဟိ န ရောသေတိ ကဉ္စိ, ‘‘နာဟံ မမ ဓီတရံ မာရေမိ, တွံ မာရေသိ, တုမှာဒိသော ဝါ မာရေတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ကဉ္စိ န ရောသေတိ, န ဃဋ္ဋေတိ, န ဗာဓေတိ, တသ္မာ သောပိ န ရောသနေယျော။ အပိစ ခေါ ပန ‘‘တိဋ္ဌတု နာဂေါ, မာ နာဂံ ဃဋ္ဋေသိ, နမော ကရောဟိ နာဂဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဝုတ္တနယေန နမဿိတဗ္ဗောယေဝ ဟောတိ။ တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီတိ ဧတ္ထ ပန တမ္ပိ ဓီရာဝ မုနိံ ဝေဒယန္တီတိ ဧဝံ ပဒဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဓိပ္ပါယော စေတ္ထ – တံ ‘‘အယံ အရောသနေယျော’’တိ ဧတေ ဗာလမနုဿာ အဇာနိတွာ ရောသေန္တိ။ ယေ ပန ဓီရာ ဟောန္တိ, တေ ဓီရာဝ တမ္ပိ မုနိံ ဝေဒယန္တိ, အယံ ခီဏာသဝမုနီတိ ဇာနန္တီတိ။

֍ * ၂၁၉။ ယဒဂ္ဂတောတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သာဝတ္ထိယံ ကိရ ပဉ္စဂ္ဂဒါယကော နာမ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိ။ သော နိပ္ဖဇ္ဇမာနေသု သဿေသု ခေတ္တဂ္ဂံ, ရာသဂ္ဂံ, ကောဋ္ဌဂ္ဂံ, ကုမ္ဘိအဂ္ဂံ, ဘောဇနဂ္ဂန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ အဂ္ဂါနိ ဒေတိ။ တတ္ထ ပဌမပက္ကာနိယေဝ သာလိ-ယဝ-ဂေါဓူမ-သီသာနိ အာဟရာပေတွာ ယာဂုပါယာသပုထုကာဒီနိ ပဋိယာဒေတွာ ‘‘အဂ္ဂဿ ဒါတာ မေဓာဝီ, အဂ္ဂံ သော အဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၇။)

ဒါနံ ဒေတိ, ဣဒမဿ ခေတ္တဂ္ဂဒါနံ။ နိပ္ဖန္နေသု ပန သဿေသု လာယိတေသု မဒ္ဒိတေသု စ ဝရဓညာနိ ဂဟေတွာ တထေဝ ဒါနံ ဒေတိ, ဣဒမဿ ရာသဂ္ဂဒါနံ။ ပုန တေဟိ ဓညေဟိ ကောဋ္ဌာဂါရာနိ ပူရာပေတွာ ပဌမကောဋ္ဌာဂါရဝိဝရဏေ ပဌမနီဟဋာနိ ဓညာနိ ဂဟေတွာ တထေဝ ဒါနံ ဒေတိ, ဣဒမဿ ကောဋ္ဌဂ္ဂဒါနံ။ ယံ ယဒေဝ ပနဿ ဃရေ ရန္ဓေတိ, တတော အဂ္ဂံ အနုပ္ပတ္တပဗ္ဗဇိတာနံ အဒတွာ အန္တမသော ဒါရကာနမ္ပိ န ကိဉ္စိ ဒေတိ, ဣဒမဿ ကုမ္ဘိအဂ္ဂဒါနံ။ ပုန အတ္တနော ဘောဇနကာလေ ပဌမူပနီတံ ဘောဇနံ ပုရေဘတ္တကာလေ သံဃဿ, ပစ္ဆာဘတ္တကာလေ သမ္ပတ္တယာစကာနံ, တဒဘာဝေ အန္တမသော သုနခါနမ္ပိ အဒတွာ န ဘုဉ္ဇတိ, ဣဒမဿ ဘောဇနဂ္ဂဒါနံ။ ဧဝံ သော ပဉ္စဂ္ဂဒါယကောတွေဝ အဘိလက္ခိတော အဟောသိ။

အထေကဒိဝသံ ဘဂဝါ ပစ္စူသသမယေ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဗြာဟ္မဏိယာ စ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဥပနိဿယံ ဒိသွာ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ အတိပ္ပဂေဝ ဂန္ဓကုဋိံ ပါဝိသိ။ ဘိက္ခူ ပိဟိတဒွါရံ ဂန္ဓကုဋိံ ဒိသွာ – ‘‘အဇ္ဇ ဘဂဝါ ဧကကောဝ ဂါမံ ပဝိသိတုကာမော’’တိ ဉတွာ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ ဂန္ဓကုဋိံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ ဘဂဝါပိ ဗြာဟ္မဏဿ ဘောဇနဝေလာယံ နိက္ခမိတွာ သာဝတ္ထိံ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဧဝံ – ‘‘နူနဇ္ဇ ကောစိ သတ္တော အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော အတ္ထိ, တထာ ဟိ ဘဂဝါ ဧကကောဝ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဉတွာ န ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိံသု နိမန္တနတ္ထာယ။ ဘဂဝါပိ အနုပုဗ္ဗေန ဗြာဟ္မဏဿ ဃရဒွါရံ သမ္ပတွာ အဋ္ဌာသိ။ တေန စ သမယေန ဗြာဟ္မဏော ဘောဇနံ ဂဟေတွာ နိသိန္နော ဟောတိ, ဗြာဟ္မဏီ ပနဿ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ ဌိတာ။ သာ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ‘‘သစာယံ ဗြာဟ္မဏော ပဿေယျ, ပတ္တံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗံ ဘောဇနံ ဒဒေယျ, တတော မေ ပုန ပစိတဗ္ဗံ ဘဝေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ အပ္ပသာဒဉ္စ မစ္ဆေရဉ္စ ဥပ္ပါဒေတွာ ယထာ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ န ပဿတိ, ဧဝံ တာလဝဏ္ဋေန ပဋိစ္ဆာဒေသိ။ ဘဂဝါ တံ ဉတွာ သရီရာဘံ မုဉ္စိ။ တံ ဗြာဟ္မဏော သုဝဏ္ဏောဘာသံ ဒိသွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဥလ္လောကေန္တော အဒ္ဒသ ဘဂဝန္တံ ဒွါရေ ဌိတံ။ ဗြာဟ္မဏီပိ ‘‘ဒိဋ္ဌောနေန ဘဂဝါ’’တိ တာဝဒေဝ တာလဝဏ္ဋံ နိက္ခိပိတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိ, ဝန္ဒိတွာ စဿာ ဥဋ္ဌဟန္တိယာ သပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ –

‘‘သဗ္ဗသော နာမရူပသ္မိံ, ယဿ နတ္ထိ မမာယိတံ၊

အသတာ စ န သောစတိ, သ ဝေ ဘိက္ခူတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၆၇) –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၈။)

ဣမံ ဂါထမဘာသိ။ သာ ဂါထာပရိယောသာနေယေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ ဗြာဟ္မဏောပိ ဘဂဝန္တံ အန္တောဃရံ ပဝေသေတွာ, ဝရာသနေ နိသီဒါပေတွာ, ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ, အတ္တနော ဥပနီတဘောဇနံ ဥပနာမေသိ – ‘‘တုမှေ, ဘန္တေ, သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာ, သာဓု, မေ တံ ဘောဇနံ အတ္တနော ပတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေထာ’’တိ။ ဘဂဝါ တဿ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိ။ ကတဘတ္တကိစ္စော စ ဗြာဟ္မဏဿ သပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။

တဿတ္ထော – ယံ ကုမ္ဘိတော ပဌမမေဝ ဂဟိတတ္တာ အဂ္ဂတော, အဒ္ဓါဝသေသာယ ကုမ္ဘိယာ အာဂန္တွာ တတော ဂဟိတတ္တာ မဇ္ဈတော, ဧကဒွိကဋစ္ဆုမတ္တာဝသေသာယ ကုမ္ဘိယာ အာဂန္တွာ တတော ဂဟိတတ္တာ သေသတော ဝါ ပိဏ္ဍံ လဘေထ။ ပရဒတ္တူပဇီဝီတိ ပဗ္ဗဇိတော။ သော ဟိ ဥဒကဒန္တပေါဏံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ပရေနေဝ ဒတ္တံ ဥပဇီဝတိ, တသ္မာ ‘‘ပရဒတ္တူပဇီဝီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နာလံ ထုတုံ နောပိ နိပစ္စဝါဒီတိ အဂ္ဂတော လဒ္ဓါ အတ္တာနံ ဝါ ဒါယကံ ဝါ ထောမေတုမ္ပိ နာရဟတိ ပဟီနာနုနယတ္တာ။ သေသတော လဒ္ဓါ ‘‘ကိံ ဧတံ ဣမိနာ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဒါယကံ နိပါတေတွာ အပ္ပိယဝစနာနိ ဝတ္တာပိ န ဟောတိ ပဟီနပဋိဃတ္တာ။ တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီတိ တမ္ပိ ပဟီနာနုနယပဋိဃံ ဓီရာဝ မုနိံ ဝေဒယန္တီတိ ဗြာဟ္မဏဿ အရဟတ္တနိကူဋေန ဂါထံ ဒေသေသိ။ ဂါထာပရိယောသာနေ ဗြာဟ္မဏော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။

֍ * ၂၂၀။ မုနိံ စရန္တန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သာဝတ္ထိယံ ကိရ အညတရော သေဋ္ဌိပုတ္တော ဥတုဝသေန တီသု ပါသာဒေသု သဗ္ဗသမ္ပတ္တီဟိ ပရိစာရယမာနော ဒဟရောဝ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟုတွာ, မာတာပိတရော ယာစိတွာ, ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တေ ‘‘ကာမာ ဟိ စိတြာ’’တိ (သု။ နိ။ ၅၀) ဣမိဿာ ဂါထာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ တိက္ခတ္တုံ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတွာ စ စတုတ္ထဝါရေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တံ ပုဗ္ဗပရိစယေန ဘိက္ခူ ဘဏန္တိ – ‘‘သမယော, အာဝုသော, ဥပ္ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ။ သော ‘‘အဘဗ္ဗော ဒါနာဟံ, အာဝုသော, ဝိဗ္ဘမိတု’’န္တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ‘‘ဧဝမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အဘဗ္ဗော သော ဒါနိ ဝိဗ္ဘမိတု’’န္တိ တဿ ခီဏာသဝမုနိဘာဝံ အာဝိကရောန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၅၉။)

တဿတ္ထော – မောနေယျဓမ္မသမန္နာဂမေန မုနိံ, ဧကဝိဟာရိတာယ, ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရာသု ဝါ စရိယာသု ယာယ ကာယစိ စရိယာယ စရန္တံ, ပုဗ္ဗေ ဝိယ မေထုနဓမ္မေ စိတ္တံ အကတွာ အနုတ္တရာယ ဝိရတိယာ ဝိရတံ မေထုနသ္မာ။ ဒုတိယပါဒဿ သမ္ဗန္ဓော – ကီဒိသံ မုနိံ စရန္တံ ဝိရတံ မေထုနသ္မာတိ စေ? ယော ယောဗ္ဗနေ နောပနိဗဇ္ဈတေ ကွစိ, ယော ဘဒြေပိ ယောဗ္ဗနေ ဝတ္တမာနေ ကွစိ ဣတ္ထိရူပေ ယထာ ပုရေ, ဧဝံ မေထုနရာဂေန န ဥပနိဗဇ္ဈတိ။ အထ ဝါ ကွစိ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ ယောဗ္ဗနေ ‘‘ယုဝါ တာဝမှိ, အယံ ဝါ ယုဝါတိ ပဋိသေဝါမိ တာဝ ကာမေ’’တိ ဧဝံ ယော ရာဂေန န ဥပနိဗဇ္ဈတီတိ အယမ္ပေတ္ထ အတ္ထော။ န ကေဝလဉ္စ ဝိရတံ မေထုနသ္မာ, အပိစ ခေါ ပန ဇာတိမဒါဒိဘေဒါ မဒါ, ကာမဂုဏေသု သတိဝိပ္ပဝါသသင်္ခါတာ ပမာဒါပိ စ ဝိရတံ, ဧဝံ မဒပ္ပမာဒါ ဝိရတတ္တာ ဧဝ စ ဝိပ္ပမုတ္တံ သဗ္ဗကိလေသဗန္ဓနေဟိ။ ယထာ ဝါ ဧကော လောကိကာယပိ ဝိရတိယာ ဝိရတော ဟောတိ, န ဧဝံ, ကိံ ပန ဝိပ္ပမုတ္တံ ဝိရတံ, သဗ္ဗကိလေသဗန္ဓနေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တတ္တာ လောကုတ္တရဝိရတိယာ ဝိရတန္တိပိ အတ္ထော။ တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီတိ တမ္ပိ ဓီရာ ဧဝ မုနိံ ဝေဒယန္တိ, တုမှေ ပန နံ န ဝေဒယထ, တေန နံ ဧဝံ ဘဏထာတိ ဒဿေတိ။

֍ * ၂၂၁။ အညာယ လောကန္တိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝိဟရတိ။ တေန သမယေန နန္ဒဿ အာဘရဏမင်္ဂလံ, အဘိသေကမင်္ဂလံ, အာဝါဟမင်္ဂလန္တိ တီဏိ မင်္ဂလာနိ အကံသု။ ဘဂဝါပိ တတ္ထ နိမန္တိတော ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတွာ နိက္ခမန္တော နန္ဒဿ ဟတ္ထေ ပတ္တံ အဒါသိ။ တံ နိက္ခမန္တံ ဒိသွာ ဇနပဒကလျာဏီ ‘‘တုဝဋ္ဋံ ခေါ, အယျပုတ္တ, အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ အာဟ။ သော ဘဂဝတော ဂါရဝေန ‘‘ဟန္ဒ ဘဂဝါ ပတ္တ’’န္တိ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တော ဝိဟာရမေဝ ဂတော။ ဘဂဝါ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေ ဌတွာ ‘‘အာဟရ, နန္ဒ, ပတ္တ’’န္တိ ဂဟေတွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိဿသီ’’တိ အာဟ။ သော ဘဂဝတော ဂါရဝေန ပဋိက္ခိပိတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ပဗ္ဗဇာမိ, ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။ တံ ဘဂဝါ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ပန ဇနပဒကလျာဏိယာ ဝစနံ ပုနပ္ပုနံ သရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိ။ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ နန္ဒဿ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတုကာမော ‘‘တာဝတိံသဘဝနံ ဂတပုဗ္ဗောသိ, နန္ဒာ’’တိ အာဟ။ နန္ဒော ‘‘နာဟံ, ဘန္တေ, ဂတပုဗ္ဗော’’တိ အဝေါစ။

တတော နံ ဘဂဝါ အတ္တနော အာနုဘာဝေန တာဝတိံသဘဝနံ နေတွာ ဝေဇယန္တပါသာဒဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝတော အာဂမနံ ဝိဒိတွာ သက္ကော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၀။)

အစ္ဆရာဂဏပရိဝုတော ပါသာဒါ ဩရောဟိ။ တာ သဗ္ဗာပိ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာဝကာနံ ပါဒမက္ခနတေလံ ဒတွာ ကကုဋပါဒိနိယော အဟေသုံ။ အထ ဘဂဝါ နန္ဒံ အာမန္တေသိ – ‘‘ပဿသိ နော, တွံ နန္ဒ, ဣမာနိ ပဉ္စ အစ္ဆရာသတာနိ ကကုဋပါဒါနီ’’တိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ မာတုဂါမဿ နာမ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ သကလေပိ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဧတံ နတ္ထိ။ အထ စ ပနေတ္ထ ဘဂဝါ ဥပါယကုသလတာယ အာတုရဿ ဒေါသေ ဥဂ္ဂိလေတွာ နီဟရိတုကာမော ဝေဇ္ဇော သုဘောဇနံ ဝိယ နန္ဒဿ ရာဂံ ဥဂ္ဂိလေတွာ နီဟရိတုကာမော နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ အနုညာသိ ယထာ တံ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ။ တတော ဘဂဝါ အစ္ဆရာဟေတု နန္ဒဿ ဗြဟ္မစရိယေ အဘိရတိံ ဒိသွာ ဘိက္ခူ အာဏာပေသိ – ‘‘ဘတကဝါဒေန နန္ဒံ စောဒေထာ’’တိ။ သော တေဟိ စောဒိယမာနော လဇ္ဇိတော ယောနိသော မနသိ ကရောန္တော ပဋိပဇ္ဇိတွာ န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။ တဿ စင်္ကမနကောဋိယံ ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဘဂဝတောပိ ဉာဏံ ဥဒပါဒိ။ ဘိက္ခူ အဇာနန္တာ တထေဝါယသ္မန္တံ စောဒေန္တိ။ ဘဂဝါ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနိ နန္ဒော ဧဝံ စောဒေတဗ္ဗော’’တိ တဿ ခီဏာသဝမုနိဘာဝံ ဒီပေန္တော တေသံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။

တဿတ္ထော – ဒုက္ခသစ္စဝဝတ္ထာနကရဏေန ခန္ဓာဒိ လောကံ အညာယ ဇာနိတွာ ဝဝတ္ထပေတွာ နိရောဓသစ္စသစ္ဆိကိရိယာယ ပရမတ္ထဒဿိံ, သမုဒယပ္ပဟာနေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ, ပဟီနသမုဒယတ္တာ ရူပမဒါဒိဝေဂသဟနေန စက္ခာဒိအာယတန သမုဒ္ဒဉ္စ အတိတရိယ အတိတရိတွာ အတိက္ကမိတွာ မဂ္ဂဘာဝနာယ, ‘‘တန္နိဒ္ဒေသာ တာဒီ’’တိ ဣမာယ တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တိယာ တာဒိံ။ ယော ဝါယံ ကာမရာဂါဒိကိလေသရာသိယေဝ အဝဟနနဋ္ဌေန ဩဃော, ကုစ္ဆိတဂတိပရိယာယေန သမုဒ္ဒနဋ္ဌေန သမုဒ္ဒေါ, သမုဒယပ္ပဟာနေနေဝ တံ ဩဃံ သမုဒ္ဒဉ္စ အတိတရိယ အတိတိဏ္ဏောဃတ္တာ ဣဒါနိ တုမှေဟိ ဧဝံ ဝုစ္စမာနေပိ ဝိကာရမနာပဇ္ဇနတာယ တာဒိမ္ပိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော စ အဓိပ္ပါယော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ဆိန္နဂန္ထံ အသိတံ အနာသဝန္တိ ဣဒံ ပနဿ ထုတိဝစနမေဝ, ဣမာယ စတုသစ္စဘာဝနာယ စတုန္နံ ဂန္ထာနံ ဆိန္နတ္တာ ဆိန္နဂန္ထံ, ဒိဋ္ဌိယာ တဏှာယ ဝါ ကတ္ထစိ အနိဿိတတ္တာ အသိတံ, စတုန္နံ အာသဝါနံ အဘာဝေန အနာသဝန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီတိ တမ္ပိ ဓီရာဝ ခီဏာသဝမုနိံ ဝေဒယန္တိ တုမှေ ပန အဝေဒယမာနာ ဧဝံ ဘဏထာတိ ဒဿေတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၁။)

֍ * ၂၂၂။ အသမာ ဥဘောတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အညတရော ဘိက္ခု ကောသလရဋ္ဌေ ပစ္စန္တဂါမံ နိဿာယ အရညေ ဝိဟရတိ။ တသ္မိဉ္စ ဂါမေ မိဂလုဒ္ဒကော တဿ ဘိက္ခုနော ဝသနောကာသံ ဂန္တွာ မိဂေ ဗန္ဓတိ။ သော အရညံ ပဝိသန္တော ထေရံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တမ္ပိ ပဿတိ, အရညာ အာဂစ္ဆန္တော ဂါမတော နိက္ခမန္တမ္ပိ ပဿတိ။ ဧဝံ အဘိဏှဒဿနေန ထေရေ ဇာတသိနေဟော အဟောသိ။ သော ယဒါ ဗဟုံ မံသံ လဘတိ, တဒါ ထေရဿာပိ ရသပိဏ္ဍပါတံ ဒေတိ။ မနုဿာ ဥဇ္ဈာယန္တိ – ‘‘အယံ ဘိက္ခု ‘အမုကသ္မိံ ပဒေသေ မိဂါ တိဋ္ဌန္တိ, စရန္တိ, ပါနီယံ ပိဝန္တီ’တိ လုဒ္ဒကဿ အာရောစေတိ။ တတော လုဒ္ဒကော မိဂေ မာရေတိ, တေန ဥဘော သင်္ဂမ္မ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တီ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ ဇနပဒစာရိကံ စရမာနော တံ ဇနပဒံ အဂမာသိ။ ဘိက္ခူ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ လုဒ္ဒကေန သဒ္ဓိံ သမာနဇီဝိကာဘာဝသာဓကံ တဿ ဘိက္ခုနော ခီဏာသဝမုနိဘာဝံ ဒီပေန္တော တေသံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။

တဿတ္ထော – ယော စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု, ယော စ လုဒ္ဒကော, ဧတေ အသမာ ဥဘော။ ယံ မနုဿာ ဘဏန္တိ ‘‘သမာနဇီဝိကာ’’တိ, တံ မိစ္ဆာ။ ကိံ ကာရဏာ? ဒူရဝိဟာရဝုတ္တိနော, ဒူရေ ဝိဟာရော စ ဝုတ္တိ စ နေသန္တိ ဒူရဝိဟာရဝုတ္တိနော။ ဝိဟာရောတိ ဝသနောကာသော, သော စ ဘိက္ခုနော အရညေ, လုဒ္ဒကဿ စ ဂါမေ။ ဝုတ္တီတိ ဇီဝိကာ, သာ စ ဘိက္ခုနော ဂါမေ သပဒါနဘိက္ခာစရိယာ, လုဒ္ဒကဿ စ အရညေ မိဂသကုဏမာရဏာ။ ပုန စပရံ ဂိဟီ ဒါရပေါသီ, သော လုဒ္ဒကော တေန ကမ္မေန ပုတ္တဒါရံ ပေါသေတိ။ အမမော စ သုဗ္ဗတော, ပုတ္တဒါရေသု တဏှာဒိဋ္ဌိမမတ္တဝိရဟိတော သုစိဝတတ္တာ သုန္ဒရဝတတ္တာ စ သုဗ္ဗတော သော ခီဏာသဝဘိက္ခု။ ပုန စပရံ ပရပါဏရောဓာယ ဂိဟီ အသညတော, သော လုဒ္ဒကော ဂိဟီ ပရပါဏရောဓာယ တေသံ ပါဏာနံ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒါယ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ အသံယတော။ နိစ္စံ မုနီ ရက္ခတိ ပါဏိနေ ယတော, ဣတရော ပန ခီဏာသဝမုနိ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ နိစ္စံ ယတော သံယတော ပါဏိနော ရက္ခတိ။ ဧဝံ သန္တေ တေ ကထံ သမာနဇီဝိကာ ဘဝိဿန္တီတိ?

֍ * ၂၂၃။ သိခီ ယထာတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝိဟရန္တေ သာကိယာနံ ကထာ ဥဒပါဒိ – ‘‘ပဌမကသောတာပန္နော ပစ္ဆာ သောတာပတ္တိံ ပတ္တဿ ဓမ္မေန ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ, တသ္မာ ပစ္ဆာ သောတာပန္နေန ဘိက္ခုနာ ပဌမသောတာပန္နဿ ဂိဟိနော အဘိဝါဒနာဒီနိ ကတ္တဗ္ဗာနီ’’တိ တံ ကထံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၂။)

အညတရော ပိဏ္ဍစာရိကော ဘိက္ခု သုတွာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ ‘‘အညာ ဧဝ ဟိ အယံ ဇာတိ, ပူဇနေယျဝတ္ထု လိင်္ဂ’’န္တိ သန္ဓာယ ‘‘အနာဂါမီပိ စေ, ဘိက္ခဝေ, ဂိဟီ ဟောတိ, တေန တဒဟုပဗ္ဗဇိတဿာပိ သာမဏေရဿ အဘိဝါဒနာဒီနိ ကတ္တဗ္ဗာနေဝါ’’တိ ဝတွာ ပုန ပစ္ဆာ သောတာပန္နဿာပိ ဘိက္ခုနော ပဌမသောတာပန္နဂဟဋ္ဌတော အတိမဟန္တံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။

တဿတ္ထော – ယွာယံ မတ္ထကေ ဇာတာယ သိခါယ သဗ္ဘာဝေန သိခီ, မဏိဒဏ္ဍသဒိသာယ ဂီဝါယ နီလဂီဝေါတိ စ မယူရဝိဟင်္ဂမော ဝုစ္စတိ။ သော ယထာ ဟရိတဟံသတမ္ဗဟံသခီရဟံသကာဠဟံသပါကဟံသသုဝဏ္ဏဟံသေသု ယွာယံ သုဝဏ္ဏဟံသော, တဿ ဟံသဿ ဇဝေန သောဠသိမ္ပိ ကလံ န ဥပေတိ။ သုဝဏ္ဏဟံသော ဟိ မုဟုတ္တကေန ယောဇနသဟဿမ္ပိ ဂစ္ဆတိ, ယောဇနမ္ပိ အသမတ္ထော ဣတရော။ ဒဿနီယတာယ ပန ဥဘောပိ ဒဿနီယာ ဟောန္တိ, ဧဝံ ဂိဟီ ပဌမသောတာပန္နောပိ ကိဉ္စာပိ မဂ္ဂဒဿနေန ဒဿနီယော ဟောတိ။ အထ ခေါ သော ပစ္ဆာ သောတာပန္နဿာပိ မဂ္ဂဒဿနေန တုလျဒဿနီယဘာဝဿာပိ ဘိက္ခုနော ဇဝေန နာနုကရောတိ။ ကတမေန ဇဝေန? ဥပရိမဂ္ဂဝိပဿနာဉာဏဇဝေန။ ဂိဟိနော ဟိ တံ ဉာဏံ ဒန္ဓံ ဟောတိ ပုတ္တဒါရာဒိဇဋာယ ဇဋိတတ္တာ, ဘိက္ခုနော ပန တိက္ခံ ဟောတိ တဿာ ဇဋာယ ဝိဇဋိတတ္တာ။ သွာယမတ္ထော ဘဂဝတာ ‘‘မုနိနော ဝိဝိတ္တဿ ဝနမှိ ဈာယတော’’တိ ဣမိနာ ပါဒေန ဒီပိတော။ အယဉှိ သေက္ခမုနိ ဘိက္ခု ကာယစိတ္တဝိဝေကေန စ ဝိဝိတ္တော ဟောတိ, လက္ခဏာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန စ နိစ္စံ ဝနသ္မိံ ဈာယတိ။ ကုတော ဂိဟိနော ဧဝရူပေါ ဝိဝေကော စ ဈာနဉ္စာတိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယောတိ?

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ မုနိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော စ ပဌမော ဝဂ္ဂေါ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယတော, နာမေန ဥရဂဝဂ္ဂေါတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၃။)

၂။ စူဠဝဂ္ဂေါ

၁။ ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ယာနီဓ ဘူတာနီတိ ရတနသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အတီတေ ကိရ ဝေသာလိယံ ဒုဗ္ဘိက္ခာဒယော ဥပဒ္ဒဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ တေသံ ဝူပသမနတ္ထာယ လိစ္ဆဝယော ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ, ယာစိတွာ, ဘဂဝန္တံ ဝေသာလိမာနယိံသု။ ဧဝံ အာနီတော ဘဂဝါ တေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ဝူပသမနတ္ထာယ ဣဒံ သုတ္တမဘာသိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ပေါရာဏာ ပနဿ ဝေသာလိဝတ္ထုတော ပဘုတိ ဥပ္ပတ္တိံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ သာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဗာရာဏသိရညော ကိရ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဂဗ္ဘော သဏ္ဌာသိ။ သာ တံ ဉတွာ ရညော နိဝေဒေသိ။ ရာဇာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ အဒါသိ။ သာ သမ္မာ ပရိဟရိယမာနဂဗ္ဘာ ဂဗ္ဘပရိပါကကာလေ ဝိဇာယနဃရံ ပါဝိသိ။ ပုညဝတီနံ ပစ္စူသသမယေ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, သာ စ တာသံ အညတရာ, တေန ပစ္စူသသမယေ အလတ္တကပဋလဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖသဒိသံ မံသပေသိံ ဝိဇာယိ။ တတော ‘‘အညာ ဒေဝိယော သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသေ ပုတ္တေ ဝိဇာယန္တိ, အဂ္ဂမဟေသီ မံသပေသိန္တိ ရညော ပုရတော မမ အဝဏ္ဏော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ တေန အဝဏ္ဏဘယေန တံ မံသပေသိံ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ အညေန ပဋိကုဇ္ဇိတွာ ရာဇမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆေတွာ ဂင်္ဂါယ သောတေ ပက္ခိပါပေသိ။ မနုဿေဟိ ဆဍ္ဍိတမတ္တေ ဒေဝတာ အာရက္ခံ သံဝိဒဟိံသု။ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋိကဉ္စေတ္ထ ဇာတိဟိင်္ဂုလကေန ‘‘ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ပဇာ’’တိ လိခိတွာ ဗန္ဓိံသု။ တတော တံ ဘာဇနံ ဦမိဘယာဒီဟိ အနုပဒ္ဒုတံ ဂင်္ဂါယ သောတေန ပါယာသိ။

တေန စ သမယေန အညတရော တာပသော ဂေါပါလကုလံ နိဿာယ ဂင်္ဂါယ တီရေ ဝသတိ။ သော ပါတောဝဂင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏော တံ ဘာဇနံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပံသုကူလသညာယ အဂ္ဂဟေသိ။ တတော တတ္ထ တံ အက္ခရပဋ္ဋိကံ ရာဇမုဒ္ဒိကာလဉ္ဆနဉ္စ ဒိသွာ မုဉ္စိတွာ တံ မံသပေသိံ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာနဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သိယာ ဂဗ္ဘော, တထာ ဟိဿ ဒုဂ္ဂန္ဓပူတိဘာဝေါ နတ္ထီ’’တိ တံ အဿမံ နေတွာ သုဒ္ဓေ ဩကာသေ ဌပေသိ။ အထ အဍ္ဎမာသစ္စယေန ဒွေ မံသပေသိယော အဟေသုံ။ တာပသော ဒိသွာ သာဓုကတရံ ဌပေသိ။ တတော ပုန အဒ္ဓမာသစ္စယေန ဧကမေကိဿာ ပေသိယာ ဟတ္ထပါဒသီသာနမတ္ထာယ ပဉ္စ ပဉ္စ ပိဠကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ အထ တတော အဒ္ဓမာသစ္စယေန

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၄။)

ဧကာ မံသပေသိ သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသော ဒါရကော၊ ဧကာ ဒါရိကာ အဟောသိ။ တေသု တာပသဿ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ, အင်္ဂုဋ္ဌတော စဿ ခီရံ နိဗ္ဗတ္တိ, တတော ပဘုတိ စ ခီရဘတ္တံ လဘတိ။ သော ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ခီရံ ဒါရကာနံ မုခေ အာသိဉ္စတိ။ တေသံ ယံ ယံ ဥဒရံ ပဝိသတိ, တံ သဗ္ဗံ မဏိဘာဇနဂတံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဧဝံ နိစ္ဆဝီ အဟေသုံ။ အပရေ ပန အာဟု – ‘‘သိဗ္ဗိတွာ ဌပိတာ ဝိယ နေသံ အညမညံ လီနာ ဆဝိ အဟောသီ’’တိ။ ဧဝံ တေ နိစ္ဆဝိတာယ ဝါ လီနစ္ဆဝိတာယ ဝါ လိစ္ဆဝီတိ ပညာယိံသု။

တာပသော ဒါရကေ ပေါသေန္တော ဥဿူရေ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ, အတိဒိဝါ ပဋိက္ကမတိ။ တဿ တံ ဗျာပါရံ ဉတွာ ဂေါပါလကာ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ, ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒါရကပေါသနံ ပလိဗောဓော, အမှာကံ ဒါရကေ ဒေထ, မယံ ပေါသေဿာမ, တုမှေ အတ္တနော ကမ္မံ ကရောထာ’’တိ။ တာပသော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိ။ ဂေါပါလကာ ဒုတိယဒိဝသေ မဂ္ဂံ သမံ ကတွာ, ပုပ္ဖေဟိ ဩကိရိတွာ၊ ဓဇပဋာကာ ဥဿာပေတွာ တူရိယေဟိ ဝဇ္ဇမာနေဟိ အဿမံ အာဂတာ။ တာပသော ‘‘မဟာပုညာ ဒါရကာ, အပ္ပမာဒေန ဝဍ္ဎေထ, ဝဍ္ဎေတွာ စ အညမညံ အာဝါဟဝိဝါဟံ ကရောထ, ပဉ္စဂေါရသေန ရာဇာနံ တောသေတွာ ဘူမိဘာဂံ ဂဟေတွာ နဂရံ မာပေထ, တတြ ကုမာရံ အဘိသိဉ္စထာ’’တိ ဝတွာ ဒါရကေ အဒါသိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ဒါရကေ နေတွာ ပေါသေသုံ။

ဒါရကာ ဝဍ္ဎိမနွာယ ကီဠန္တာ ဝိဝါဒဋ္ဌာနေသု အညေ ဂေါပါလဒါရကေ ဟတ္ထေနပိ ပါဒေနပိ ပဟရန္တိ, တေ ရောဒန္တိ။ ‘‘ကိဿ ရောဒထာ’’တိ စ မာတာပိတူဟိ ဝုတ္တာ ‘‘ဣမေ နိမ္မာတာပိတိကာ တာပသပေါသိတာ အမှေ အတီဝ ပဟရန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတော တေသံ မာတာပိတရော ‘‘ဣမေ ဒါရကာ အညေ ဒါရကေ ဝိဟေဌေန္တိ ဒုက္ခာပေန္တိ, န ဣမေ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာ, ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ ဣမေ’’တိ အာဟံသု။ တတော ပဘုတိ ကိရ သော ပဒေသော ‘‘ဝဇ္ဇီ’’တိ ဝုစ္စတိ ယောဇနသတံ ပရိမာဏေန။ အထ တံ ပဒေသံ ဂေါပါလကာ ရာဇာနံ တောသေတွာ အဂ္ဂဟေသုံ။ တတ္ထေဝ နဂရံ မာပေတွာ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကံ ကုမာရံ အဘိသိဉ္စိတွာ ရာဇာနံ အကံသု။ တာယ စဿ ဒါရိကာယ သဒ္ဓိံ ဝါရေယျံ ကတွာ ကတိကံ အကံသု – ‘‘န ဗာဟိရတော ဒါရိကာ အာနေတဗ္ဗာ, ဣတော ဒါရိကာ န ကဿစိ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ။ တေသံ ပဌမသံဝါသေန ဒွေ ဒါရကာ ဇာတာ ဓီတာ စ ပုတ္တော စ, ဧဝံ သောဠသက္ခတ္တုံ ဒွေ ဒွေ ဇာတာ။ တတော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၅။)

တေသံ ဒါရကာနံ ယထာက္ကမံ ဝဍ္ဎန္တာနံ အာရာမုယျာနနိဝါသနဋ္ဌာနပရိဝါရသမ္ပတ္တိံ ဂဟေတုံ အပ္ပဟောန္တံ တံ နဂရံ တိက္ခတ္တုံ ဂါဝုတန္တရေန ဂါဝုတန္တရေန ပါကာရေန ပရိက္ခိပိံသု။ တဿ ပုနပ္ပုနံ ဝိသာလီကတတ္တာ ဝေသာလီတွေဝ နာမံ ဇာတံ။ ဣဒံ ဝေသာလီဝတ္ထု။

အယံ ပန ဝေသာလီ ဘဂဝတော ဥပ္ပန္နကာလေ ဣဒ္ဓါ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ အဟောသိ။ တတ္ထ ဟိ ရာဇူနံယေဝ သတ္တ သဟဿာနိ သတ္တ စ သတာနိ သတ္တ စ ရာဇာနော အဟေသုံ, တထာ ယုဝရာဇသေနာပတိဘဏ္ဍာဂါရိကပ္ပဘုတီနံ။ ယထာဟ –

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလီ ဣဒ္ဓါ စေဝ ဟောတိ ဖီတာ စ ဗဟုဇနာ အာကိဏ္ဏမနုဿာ သုဘိက္ခာ စ, သတ္တ စ ပါသာဒသဟဿာနိ, သတ္တ စ ပါသာဒသတာနိ, သတ္တ စ ပါသာဒါ, သတ္တ စ ကူဋာဂါရသဟဿာနိ, သတ္တ စ ကူဋာဂါရသတာနိ, သတ္တ စ ကူဋာဂါရာနိ, သတ္တ စ အာရာမသဟဿာနိ, သတ္တ စ အာရာမသတာနိ, သတ္တ စ အာရာမာ, သတ္တ စ ပေါက္ခရဏိသဟဿာနိ, သတ္တ စ ပေါက္ခရဏိသတာနိ, သတ္တ စ ပေါက္ခရဏိယော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၂၆)။

သာ အပရေန သမယေန ဒုဗ္ဘိက္ခာ အဟောသိ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ ဒုဿဿာ။ ပဌမံ ဒုဂ္ဂတမနုဿာ မရန္တိ, တေ ဗဟိဒ္ဓါ ဆဍ္ဍေန္တိ။ မတမနုဿာနံ ကုဏပဂန္ဓေန အမနုဿာ နဂရံ ပဝိသိံသု။ တတော ဗဟုတရာ မီယန္တိ, တာယ ပဋိကူလတာယ စ သတ္တာနံ အဟိဝါတကရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဣတိ တီဟိ ဒုဗ္ဘိက္ခအမနုဿရောဂဘယေဟိ ဥပဒ္ဒုတာယ ဝေသာလိယာ နဂရဝါသိနော ဥပသင်္ကမိတွာ ရာဇာနမာဟံသု – ‘‘မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ နဂရေ တိဝိဓံ ဘယမုပ္ပန္နံ, ဣတော ပုဗ္ဗေ ယာဝ သတ္တမာ ရာဇကုလပရိဝဋ္ဋာ ဧဝရူပံ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗံ, တုမှာကံ မညေ အဓမ္မိကတ္တေန ဧတရဟိ ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ ရာဇာ သဗ္ဗေ သန္ထာဂါရေ သန္နိပါတာပေတွာ, ‘‘မယှံ အဓမ္မိကဘာဝံ ဝိစိနထာ’’တိ အာဟ။ တေ သဗ္ဗံ ပဝေဏိံ ဝိစိနန္တာ န ကိဉ္စိ အဒ္ဒသံသု။

တတော ရညော ဒေါသံ အဒိသွာ ‘‘ဣဒံ ဘယံ အမှာကံ ကထံ ဝူပသမေယျာ’’တိ စိန္တေသုံ။ တတ္ထ ဧကစ္စေ ဆ သတ္ထာရော အပဒိသိံသု – ‘‘ဧတေဟိ ဩက္ကန္တမတ္တေ ဝူပသမိဿတီ’’တိ။ ဧကစ္စေ အာဟံသု – ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ကိရ လောကေ ဥပ္ပန္နော, သော ဘဂဝါ သဗ္ဗသတ္တဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၆။)

မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ, တေန ဩက္ကန္တမတ္တေ သဗ္ဗဘယာနိ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ တေန တေ အတ္တမနာ ဟုတွာ ‘‘ကဟံ ပန သော ဘဂဝါ ဧတရဟိ ဝိဟရတိ, အမှေဟိ ဝါ ပေသိတေ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ အာဟံသု။ အထာပရေ အာဟံသု – ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ အနုကမ္ပကာ, ကိဿ နာဂစ္ဆေယျုံ, သော ပန ဘဂဝါ ဧတရဟိ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ, ရာဇာ စ ဗိမ္ဗိသာရော တံ ဥပဋ္ဌဟတိ, ကဒါစိ သော အာဂန္တုံ န ဒဒေယျာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ရာဇာနံ သညာပေတွာ အာနေဿာမာ’’တိ ဒွေ လိစ္ဆဝိရာဇာနော မဟတာ ဗလကာယေန ပဟူတံ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ရညော သန္တိကံ ပေသေသုံ – ‘‘ဗိမ္ဗိသာရံ သညာပေတွာ ဘဂဝန္တံ အာနေထာ’’တိ။ တေ ဂန္တွာ ရညော ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ တံ ပဝတ္တိံ နိဝေဒေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဘဂဝန္တံ အမှာကံ နဂရံ ပေသေဟီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ န သမ္ပဋိစ္ဆိ – ‘‘တုမှေ ဧဝ ဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ တေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ, အမှာကံ နဂရေ တီဏိ ဘယာနိ ဥပ္ပန္နာနိ။ သစေ ဘဂဝါ အာဂစ္ဆေယျ, သောတ္ထိ နော ဘဝေယျာ’’တိ။ ဘဂဝါ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ဝေသာလိယံ ရတနသုတ္တေ ဝုတ္တေ သာ ရက္ခာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနိ ဖရိဿတိ, သုတ္တပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတီ’’တိ အဓိဝါသေသိ။ အထ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ဘဂဝတော အဓိဝါသနံ သုတွာ ‘‘ဘဂဝတာ ဝေသာလိဂမနံ အဓိဝါသိတ’’န္တိ နဂရေ ဃောသနံ ကာရာပေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ထ ဝေသာလိဂမန’’န္တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, အာဂမေထ, ယာဝ မဂ္ဂံ ပဋိယာဒေမီ’’တိ။

အထ ခေါ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ရာဇဂဟဿ စ ဂင်္ဂါယ စ အန္တရာ ပဉ္စယောဇနံ ဘူမိံ သမံ ကတွာ, ယောဇနေ ယောဇနေ ဝိဟာရံ မာပေတွာ, ဘဂဝတော ဂမနကာလံ ပဋိဝေဒေသိ။ ဘဂဝါ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ ပရိဝုတော ပါယာသိ။ ရာဇာ ပဉ္စယောဇနံ မဂ္ဂံ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ဇာဏုမတ္တံ ဩကိရာပေတွာ ဓဇပဋာကာပုဏ္ဏဃဋကဒလိအာဒီနိ ဥဿာပေတွာ ဘဂဝတော ဒွေ သေတစ္ဆတ္တာနိ, ဧကေကဿ စ ဘိက္ခုဿ ဧကမေကံ ဥက္ခိပါပေတွာ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ပရိဝါရေန ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇံ ကရောန္တော ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘဂဝန္တံ ဝသာပေတွာ မဟာဒါနာနိ ဒတွာ ပဉ္စဟိ ဒိဝသေဟိ ဂင်္ဂါတီရံ နေသိ။ တတ္ထ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ နာဝံ အလင်္ကရောန္တော ဝေသာလိကာနံ သာသနံ ပေသေသိ – ‘‘အာဂတော ဘဂဝါ, မဂ္ဂံ ပဋိယာဒေတွာ သဗ္ဗေ ဘဂဝတော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၇။)

ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောထာ’’တိ။ တေ ‘‘ဒိဂုဏံ ပူဇံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝေသာလိယာ စ ဂင်္ဂါယ စ အန္တရာ တိယောဇနံ ဘူမိံ သမံ ကတွာ ဘဂဝတော စတ္တာရိ, ဧကေကဿ စ ဘိက္ခုနော ဒွေ ဒွေ သေတစ္ဆတ္တာနိ သဇ္ဇေတွာ ပူဇံ ကုရုမာနာ ဂင်္ဂါတီရေ အာဂန္တွာ အဋ္ဌံသု။

ဗိမ္ဗိသာရော ဒွေ နာဝါယော သံဃာဋေတွာ, မဏ္ဍပံ ကတွာ, ပုပ္ဖဒါမာဒီဟိ အလင်္ကရိတွာ တတ္ထ သဗ္ဗရတနမယံ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေသိ။ ဘဂဝါ တသ္မိံ နိသီဒိ။ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူပိ နာဝံ အဘိရုဟိတွာ ယထာနုရူပံ နိသီဒိံသု။ ရာဇာ ဘဂဝန္တံ အနုဂစ္ဆန္တော ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဩရောဟိတွာ ‘‘ယာဝ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ အာဂစ္ဆတိ, တာဝါဟံ ဣဓေဝ ဂင်္ဂါတီရေ ဝသိဿာမီ’’တိ ဝတွာ နိဝတ္တော။ ဥပရိ ဒေဝတာ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ပူဇမကံသု, ဟေဋ္ဌာ ဂင်္ဂါနိဝါသိနော ကမ္ဗလဿတရာဒယော နာဂါ ပူဇမကံသု။ ဧဝံ မဟတိယာ ပူဇာယ ဘဂဝါ ယောဇနမတ္တံ အဒ္ဓါနံ ဂင်္ဂါယ ဂန္တွာ ဝေသာလိကာနံ သီမန္တရံ ပဝိဋ္ဌော။

တတော လိစ္ဆဝိရာဇာနော တေန ဗိမ္ဗိသာရေန ကတပူဇာယ ဒိဂုဏံ ကရောန္တာ ဂလပ္ပမာဏေ ဥဒကေ ဘဂဝန္တံ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆိံသု။ တေနေဝ ခဏေန တေန မုဟုတ္တေန ဝိဇ္ဇုပ္ပဘာဝိနဒ္ဓန္ဓကာရဝိသဋကူဋော ဂဠဂဠာယန္တော စတူသု ဒိသာသု မဟာမေဃော ဝုဋ္ဌာသိ။ အထ ဘဂဝတာ ပဌမပါဒေ ဂင်္ဂါတီရေ နိက္ခိတ္တမတ္တေ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ။ ယေ တေမေတုကာမာ, တေ ဧဝ တေမေန္တိ, အတေမေတုကာမာ န တေမေန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဇာဏုမတ္တံ ဦရုမတ္တံ ကဋိမတ္တံ ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဝဟတိ, သဗ္ဗကုဏပါနိ ဥဒကေန ဂင်္ဂံ ပဝေသိတာနိ ပရိသုဒ္ဓေါ ဘူမိဘာဂေါ အဟောသိ။

လိစ္ဆဝိရာဇာနော ဘဂဝန္တံ အန္တရာ ယောဇနေ ယောဇနေ ဝါသာပေတွာ မဟာဒါနာနိ ဒတွာ တီဟိ ဒိဝသေဟိ ဒိဂုဏံ ပူဇံ ကရောန္တာ ဝေသာလိံ နယိံသု။ ဝေသာလိံ သမ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဒေဝသံဃပုရက္ခတော အာဂစ္ဆိ, မဟေသက္ခာနံ ဒေဝါနံ သန္နိပါတေန အမနုဿာ ယေဘုယျေန ပလာယိံသု။ ဘဂဝါ နဂရဒွါရေ ဌတွာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဣမံ အာနန္ဒ, ရတနသုတ္တံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဗလိကမ္မူပကရဏာနိ ဂဟေတွာ လိစ္ဆဝိကုမာရေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေသာလိယာ တီသု ပါကာရန္တရေသု ဝိစရန္တော ပရိတ္တံ ကရောဟီ’’တိ ရတနသုတ္တံ အဘာသိ။ ဧဝံ ‘‘ကေန ပနေတံ သုတ္တံ, ကဒါ, ကတ္ထ, ကသ္မာ စ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတေသံ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနာ ဝိတ္ထာရေန ဝေသာလိဝတ္ထုတော ပဘုတိ ပေါရာဏေဟိ ဝဏ္ဏိယတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၈။)

ဧဝံ ဘဂဝတော ဝေသာလိံ အနုပ္ပတ္တဒိဝသေယေဝ ဝေသာလိနဂရဒွါရေ တေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိဃာတတ္ထာယ ဝုတ္တမိဒံ ရတနသုတ္တံ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ပရိတ္တတ္ထာယ ဘာသမာနော ဘဂဝတော ပတ္တေန ဥဒကံ အာဒါယ သဗ္ဗနဂရံ အဗ္ဘုက္ကိရန္တော အနုဝိစရိ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ စ ထေရေန ယေ ပုဗ္ဗေ အပလာတာ သင်္ကာရကူဋဘိတ္တိပ္ပဒေသာဒိနိဿိတာ အမနုဿာ, တေ စတူဟိ ဒွါရေဟိ ပလာယိံသု, ဒွါရာနိ အနောကာသာနိ အဟေသုံ။ တတော ဧကစ္စေ ဒွါရေသု ဩကာသံ အလဘမာနာ ပါကာရံ ဘိန္ဒိတွာ ပလာတာ။ အမနုဿေသု ဂတမတ္တေသု မနုဿာနံ ဂတ္တေသု ရောဂေါ ဝူပသန္တော, တေ နိက္ခမိတွာ သဗ္ဗဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ ထေရံ ပူဇေသုံ။ မဟာဇနော နဂရမဇ္ဈေ သန္ထာဂါရံ သဗ္ဗဂန္ဓေဟိ လိမ္ပိတွာ ဝိတာနံ ကတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေတွာ ဘဂဝန္တံ အာနေသိ။

ဘဂဝါ သန္ထာဂါရံ ပဝိသိတွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ ဘိက္ခုသံဃောပိ ခေါ ရာဇာနော မနုဿာ စ ပတိရူပေ ဩကာသေ နိသီဒိံသု။ သက္ကောပိ ဒေဝါနမိန္ဒော ဒွီသု ဒေဝလောကေသု ဒေဝပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဥပနိသီဒိ အညေ စ ဒေဝါ။ အာနန္ဒတ္ထေရောပိ သဗ္ဗံ ဝေသာလိံ အနုဝိစရန္တော အာရက္ခံ ကတွာ ဝေသာလိနဂရဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တတ္ထ ဘဂဝါ သဗ္ဗေသံ တဒေဝ ရတနသုတ္တံ အဘာသီတိ။

֍ * ၂၂၄။ တတ္ထ ယာနီဓ ဘူတာနီတိ ပဌမဂါထာယံ ယာနီတိ ယာဒိသာနိ အပ္ပေသက္ခာနိ ဝါ မဟေသက္ခာနိ ဝါ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ, တသ္မိံ ခဏေ သန္နိပတိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ။ ဘူတာနီတိ ကိဉ္စာပိ ဘူတသဒ္ဒေါ ‘‘ဘူတသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ပါစိ။ ၆၉) ဝိဇ္ဇမာနေ, ‘‘ဘူတမိဒန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သမနုပဿထာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၀၁) ခန္ဓပဉ္စကေ, ‘‘စတ္တာရော ခေါ, ဘိက္ခု, မဟာဘူတာ ဟေတူ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) စတုဗ္ဗိဓေ ပထဝီဓာတွာဒိရူပေ, ‘‘ယော စ ကာလဃသော ဘူတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) ခီဏာသဝေ, ‘‘သဗ္ဗေဝ နိက္ခိပိဿန္တိ, ဘူတာ လောကေ သမုဿယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၀) သဗ္ဗသတ္တေ, ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ပါစိ။ ၉၀) ရုက္ခာဒိကေ, ‘‘ဘူတံ ဘူတတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃) စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဟေဋ္ဌာ သတ္တနိကာယံ ဥပါဒါယ ဝတ္တတိ။ ဣဓ ပန အဝိသေသတော အမနုဿေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၆၉။)

သမာဂတာနီတိ သန္နိပတိတာနိ။ ဘုမ္မာနီတိ ဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တာနိ။ ဝါတိ ဝိကပ္ပနေ။ တေန ယာနီဓ ဘုမ္မာနိ ဝါ ဘူတာနိ သမာဂတာနီတိ ဣမမေကံ ဝိကပ္ပံ ကတွာ ပုန ဒုတိယံ ဝိကပ္ပံ ကာတုံ ‘‘ယာနိ ဝါ အန္တလိက္ခေ’’တိ အာဟ။ အန္တလိက္ခေ ဝါ ယာနိ ဘူတာနိ နိဗ္ဗတ္တာနိ, တာနိ သဗ္ဗာနိ ဣဓ သမာဂတာနီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ယာမတော ယာဝ အကနိဋ္ဌံ, တာဝ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဘူတာနိ အာကာသေ ပါတုဘူတဝိမာနေသု နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘အန္တလိက္ခေ ဘူတာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတော ဟေဋ္ဌာ သိနေရုတော ပဘုတိ ယာဝ ဘူမိယံ ရုက္ခလတာဒီသု အဓိဝတ္ထာနိ ပထဝိယဉ္စ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဘူတာနိ, တာနိ သဗ္ဗာနိ ဘူမိယံ ဘူမိပဋိဗဒ္ဓေသု စ ရုက္ခလတာပဗ္ဗတာဒီသု နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘ဘုမ္မာနိ ဘူတာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ သဗ္ဗာနေဝ အမနုဿဘူတာနိ ‘‘ဘုမ္မာနိ ဝါ ယာနိ ဝ အန္တလိက္ခေ’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဝိကပ္ပေတွာ ပုန ဧကေန ပဒေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သဗ္ဗေဝ ဘူတာ သုမနာ ဘဝန္တူ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသာ။ ဧဝါတိ အဝဓာရဏေ, ဧကမ္ပိ အနပနေတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘူတာတိ အမနုဿာ။ သုမနာ ဘဝန္တူတိ သုခိတမနာ, ပီတိသောမနဿဇာတာ ဘဝန္တူတိ အတ္ထော။ အထောပီတိ ကိစ္စန္တရသန္နိယောဇနတ္ထံ ဝါကျောပါဒါနေ နိပါတဒွယံ။ သက္ကစ္စ သုဏန္တု ဘာသိတန္တိ အဋ္ဌိံ ကတွာ, မနသိ ကတွာ, သဗ္ဗစေတသော သမန္နာဟရိတွာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိလောကုတ္တရသုခါဝဟံ မမ ဒေသနံ သုဏန္တု။

ဧဝမေတ္ထ ဘဂဝါ ‘‘ယာနီဓ ဘူတာနိ သမာဂတာနီ’’တိ အနိယမိတဝစနေန ဘူတာနိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုန ‘‘ဘုမ္မာနိ ဝါ ယာနိ ဝ အန္တလိက္ခေ’’တိ ဒွိဓာ ဝိကပ္ပေတွာ တတော ‘‘သဗ္ဗေဝ ဘူတာ’’တိ ပုန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘သုမနာ ဘဝန္တူ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန အာသယသမ္ပတ္တိယံ နိယောဇေန္တော ‘‘သက္ကစ္စ သုဏန္တု ဘာသိတ’’န္တိ ပယောဂသမ္ပတ္တိယံ, တထာ ယောနိသောမနသိကာရသမ္ပတ္တိယံ ပရတောဃောသသမ္ပတ္တိယဉ္စ, တထာ အတ္တသမ္မာပဏိဓိသပ္ပုရိသူပနိဿယသမ္ပတ္တီသု သမာဓိပညာဟေတုသမ္ပတ္တီသု စ နိယောဇေန္တော ဂါထံ သမာပေသိ။

֍ * ၂၂၅။ တသ္မာ ဟိ ဘူတာတိ ဒုတိယဂါထာ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ကာရဏဝစနံ။ ဘူတာတိ အာမန္တနဝစနံ။ နိသာမေထာတိ သုဏာထ။ သဗ္ဗေတိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၀။)

အနဝသေသာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယသ္မာ တုမှေ ဒိဗ္ဗဋ္ဌာနာနိ တတ္ထ ဥပဘောဂသမ္ပဒဉ္စ ပဟာယ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ ဣဓ သမာဂတာ, န နဋနစ္စနာဒိဒဿနတ္ထံ, တသ္မာ ဟိ ဘူတာ နိသာမေထ သဗ္ဗေတိ။ အထ ဝါ ‘‘သုမနာ ဘဝန္တု သက္ကစ္စ သုဏန္တူ’’တိ ဝစနေန တေသံ သုမနဘာဝံ သက္ကစ္စံ သောတုကမျတဉ္စ ဒိသွာ အာဟ – ယသ္မာ တုမှေ သုမနဘာဝေန အတ္တသမ္မာပဏိဓိယောနိသောမနသိကာရာသယသုဒ္ဓီဟိ သက္ကစ္စံ သောတုကမျတာယ သပ္ပုရိသူပနိဿယပရတောဃောသပဒဋ္ဌာနတော ပယောဂသုဒ္ဓီဟိ စ ယုတ္တာ, တသ္မာ ဟိ ဘူတာ နိသာမေထ သဗ္ဗေတိ။ အထ ဝါ ယံ ပုရိမဂါထာယ အန္တေ ‘‘ဘာသိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ကာရဏဘာဝေန အပဒိသန္တော အာဟ – ‘‘ယသ္မာ မမ ဘာသိတံ နာမ အတိဒုလ္လဘံ အဋ္ဌက္ခဏပရိဝဇ္ဇိတဿ ခဏဿ ဒုလ္လဘတ္တာ, အနေကာနိသံသဉ္စ ပညာကရုဏာဂုဏေန ပဝတ္တတ္တာ, တဉ္စာဟံ ဝတ္တုကာမော ‘သုဏန္တု ဘာသိတ’န္တိ အဝေါစံ။ တသ္မာ ဟိ ဘူတာ နိသာမေထ သဗ္ဗေ’’တိ ဣဒံ ဣမိနာ ဂါထာပဒေန ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝမေတံ ကာရဏံ နိရောပေန္တော အတ္တနော ဘာသိတနိသာမနေ နိယောဇေတွာ နိသာမေတဗ္ဗံ ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘မေတ္တံ ကရောထ မာနုသိယာ ပဇာယာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယာယံ တီဟိ ဥပဒ္ဒဝေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ မာနုသီ ပဇာ, တဿာ မာနုသိယာ ပဇာယ မိတ္တဘာဝံ ဟိတဇ္ဈာသယတံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေထာတိ။ ကေစိ ပန ‘‘မာနုသိယံ ပဇ’’န္တိ ပဌန္တိ, တံ ဘုမ္မတ္ထာသမ္ဘဝါ န ယုဇ္ဇတိ။ ယမ္ပိ စညေ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ, သောပိ န ယုဇ္ဇတိ။ အဓိပ္ပါယော ပနေတ္ထ – နာဟံ ဗုဒ္ဓေါတိ ဣဿရိယဗလေန ဝဒါမိ, အပိစ ပန တုမှာကဉ္စ ဣမိဿာ စ မာနုသိယာ ပဇာယ ဟိတတ္ထံ ဝဒါမိ – ‘‘မေတ္တံ ကရောထ မာနုသိယာ ပဇာယာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ –

‘‘ယေ သတ္တသဏ္ဍံ ပထဝိံ ဝိဇေတွာ, ရာဇိသယော ယဇမာနာ အနုပရိယဂါ၊

အဿမေဓံ ပုရိသမေဓံ, သမ္မာပါသံ ဝါဇပေယျံ နိရဂ္ဂဠံ။

‘‘မေတ္တဿ စိတ္တဿ သုဘာဝိတဿ, ကလမ္ပိ တေ နာနုဘဝန္တိ သောဠသိံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၁။)

‘‘ဧကမ္ပိ စေ ပါဏမဒုဋ္ဌစိတ္တော, မေတ္တာယတိ ကုသလီ တေန ဟောတိ၊

သဗ္ဗေ စ ပါဏေ မနသာနုကမ္ပီ, ပဟူတမရိယော ပကရောတိ ပုည’’န္တိ။ (အ။ နိ။ ၈။၁) –

ဧဝမာဒီနံ သုတ္တာနံ ဧကာဒသာနိသံသာနဉ္စ ဝသေန ယေ မေတ္တံ ကရောန္တိ, တေသံ မေတ္တာ ဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘ဒေဝတာနုကမ္ပိတော ပေါသော, သဒါ ဘဒြာနိ ပဿတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၃၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၂၈၆) –

ဧဝမာဒီနံ ဝသေန ယေသု ကရီယတိ, တေသမ္ပိ ဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ဥဘယေသမ္ပိ ဟိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘မေတ္တံ ကရောထ မာနုသိယာ ပဇာယာ’’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ဥပကာရမ္ပိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒိဝါ စ ရတ္တော စ ဟရန္တိ ယေ ဗလိံ, တသ္မာ ဟိ နေ ရက္ခထ အပ္ပမတ္တာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယေ မနုဿာ စိတ္တကမ္မကဋ္ဌကမ္မာဒီဟိပိ ဒေဝတာ ကတွာ စေတိယရုက္ခာဒီနိ စ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒေဝတာ ဥဒ္ဒိဿ ဒိဝါ ဗလိံ ကရောန္တိ, ကာဠပက္ခာဒီသု စ ရတ္တိံ ဗလိံ ကရောန္တိ။ သလာကဘတ္တာဒီနိ ဝါ ဒတွာ အာရက္ခဒေဝတာ ဥပါဒါယ ယာဝ ဗြဟ္မဒေဝတာနံ ပတ္တိဒါနနိယျာတနေန ဒိဝါ ဗလိံ ကရောန္တိ, ဆတ္တာရောပနဒီပမာလာ သဗ္ဗရတ္တိကဓမ္မဿဝနာဒီနိ ကာရာပေတွာ ပတ္တိဒါနနိယျာတနေန စ ရတ္တိံ ဗလိံ ကရောန္တိ, တေ ကထံ န ရက္ခိတဗ္ဗာ။ ယတော ဧဝံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ တုမှေ ဥဒ္ဒိဿ ကရောန္တိ ယေ ဗလိံ, တသ္မာ ဟိ နေ ရက္ခထ။ တသ္မာ ဗလိကမ္မကာရဏာပိ တေ မနုဿေ ရက္ခထ ဂေါပယထ, အဟိတံ တေသံ အပနေထ, ဟိတံ ဥပနေထ အပ္ပမတ္တာ ဟုတွာ တံ ကတညုဘာဝံ ဟဒယေ ကတွာ နိစ္စမနုဿရန္တာတိ။

֍ * ၂၂၆။ ဧဝံ ဒေဝတာသု မနုဿာနံ ဥပကာရကဘာဝံ ဒဿေတွာ တေသံ ဥပဒ္ဒဝဝူပသမနတ္ထံ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏပ္ပကာသနေန စ ဒေဝမနုဿာနံ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ ‘‘ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သစ္စဝစနံ ပယုဇ္ဇိတုမာရဒ္ဓေါ။ တတ္ထ ယံကိဉ္စီတိ အနိယမိတဝသေန အနဝသေသံ ပရိယာဒိယတိ ယံကိဉ္စိ တတ္ထ တတ္ထ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၂။)

ဝေါဟာရူပဂံ။ ဝိတ္တန္တိ ဓနံ။ တဉှိ ဝိတ္တိံ ဇနေတီတိ ဝိတ္တံ။ ဣဓ ဝါတိ မနုဿလောကံ နိဒ္ဒိသတိ, ဟုရံ ဝါတိ တတော ပရံ အဝသေသလောကံ။ တေန စ ဌပေတွာ မနုဿေ သဗ္ဗလောကဂ္ဂဟဏေ ပတ္တေ ‘‘သဂ္ဂေသု ဝါ’’တိ ပရတော ဝုတ္တတ္တာ ဌပေတွာ မနုဿေ စ သဂ္ဂေ စ အဝသေသာနံ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယံ မနုဿာနံ ဝေါဟာရူပဂံ အလင်္ကာရပရိဘောဂူပဂဉ္စ ဇာတရူပရဇတမုတ္တာမဏိဝေဠုရိယပဝါဠလောဟိတင်္ကမသာရဂလ္လာဒိကံ, ယဉ္စ မုတ္တာမဏိဝါလုကတ္ထတာယ ဘူမိယာ ရတနမယဝိမာနေသု အနေကယောဇနသတဝိတ္ထတေသု ဘဝနေသု ဥပ္ပန္နာနံ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနံ ဝိတ္တံ, တံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ။

သဂ္ဂေသု ဝါတိ ကာမာဝစရရူပါဝစရဒေဝလောကေသု။ တေ ဟိ သောဘနေန ကမ္မေန အဇီယန္တိ ဂမ္မန္တီတိ သဂ္ဂါ, သုဋ္ဌု ဝါ အဂ္ဂါတိပိ သဂ္ဂါ။ ယန္တိ ယံ သဿာမိကံ ဝါ အဿာမိကံ ဝါ။ ရတနန္တိ ရတိံ နယတိ, ဝဟတိ, ဇနယတိ, ဝဍ္ဎေတီတိ ရတနံ, ယံကိဉ္စိ စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃံ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ အနောမသတ္တပရိဘောဂဉ္စ, တဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယထာဟ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ, အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ, ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

ပဏီတန္တိ ဥတ္တမံ, သေဋ္ဌံ, အတပ္ပကံ။ ဧဝံ ဣမိနာ ဂါထာပဒေန ယံ သဂ္ဂေသု အနေကယောဇနသတပ္ပမာဏသဗ္ဗရတနမယဝိမာနေသု သုဓမ္မဝေဇယန္တပ္ပဘုတီသု သဿာမိကံ, ယဉ္စ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒဝိရဟေန အပါယမေဝ ပရိပူရေန္တေသု သတ္တေသု သုညဝိမာနပဋိဗဒ္ဓံ အဿာမိကံ, ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ပထဝီမဟာသမုဒ္ဒဟိမဝန္တာဒိနိဿိတံ အဿာမိကံ ရတနံ, တံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ။

န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာတိ န-ဣတိ ပဋိသေဓေ, နော-ဣတိ အဝဓာရဏေ။ သမန္တိ တုလျံ။ အတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇတိ။ တထာဂတေနာတိ ဗုဒ္ဓေန။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယံ ဧတံ ဝိတ္တဉ္စ ရတနဉ္စ ပကာသိတံ, ဧတ္ထ ဧကမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သဒိသံ ရတနံ နေဝတ္ထိ။ ယမ္ပိ ဟိ တံ စိတ္တီကတဋ္ဌေန ရတနံ, သေယျထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိဿ စက္ကရတနံ မဏိရတနဉ္စ, ယမှိ ဥပ္ပန္နေ မဟာဇနော န အညတ္ထ စိတ္တီကာရံ ကရောတိ, န ကောစိ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီနိ ဂဟေတွာ ယက္ခဋ္ဌာနံ ဝါ ဘူတဋ္ဌာနံ ဝါ ဂစ္ဆတိ, သဗ္ဗောပိ ဇနော စက္ကရတနမဏိရတနမေဝ စိတ္တိံ ကရောတိ ပူဇေတိ, တံ တံ ဝရံ ပတ္ထေတိ, ပတ္ထိတပတ္ထိတဉ္စဿ ဧကစ္စံ သမိဇ္ဈတိ,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၃။)

တမ္ပိ ရတနံ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ စိတ္တီကတဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတေ ဟိ ဥပ္ပန္နေ ယေ ကေစိ မဟေသက္ခာ ဒေဝမနုဿာ, န တေ အညတြ စိတ္တီကာရံ ကရောန္တိ, န ကဉ္စိ အညံ ပူဇေန္တိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ သိနေရုမတ္တေန ရတနဒါမေန တထာဂတံ ပူဇေသိ, ယထာဗလဉ္စ အညေ ဒေဝါ မနုဿာ စ ဗိမ္ဗိသာရကောသလရာဇအနာထပိဏ္ဍိကာဒယော။ ပရိနိဗ္ဗုတမ္ပိ စ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဆန္နဝုတိကောဋိဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အသောကမဟာရာဇာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိ ဝိဟာရသဟဿာနိ ပတိဋ္ဌာပေသိ, ကော ပန ဝါဒေါ အညေသံ စိတ္တီကာရာနံ။ အပိစ ကဿညဿ ပရိနိဗ္ဗုတဿာပိ ဇာတိဗောဓိဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနာနိ ပဋိမာစေတိယာဒီနိ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ဧဝံ စိတ္တီကာရဂရုကာရော ဝတ္တတိ ယထာ ဘဂဝတော။ ဧဝံ စိတ္တီကတဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

တထာ ယမ္ပိ တံ မဟဂ္ဃဋ္ဌေန ရတနံ, သေယျထိဒံ – ကာသိကံ ဝတ္ထံ။ ယထာဟ – ‘‘ဇိဏ္ဏမ္ပိ, ဘိက္ခဝေ, ကာသိကံ ဝတ္ထံ ဝဏ္ဏဝန္တဉ္စေဝ ဟောတိ သုခသမ္ဖဿဉ္စ မဟဂ္ဃဉ္စာ’’တိ, တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ မဟဂ္ဃဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတော ဟိ ယေသံ ပံသုကမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, တေသံ တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ, သေယျထာပိ အသောကဿ ရညော။ ဣဒမဿ မဟဂ္ဃတာယ။ ဧဝံ မဟဂ္ဃတာဝစနေ စေတ္ထ ဒေါသာဘာဝသာဓကံ ဣဒံ တာဝ သုတ္တပဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ –

‘‘ယေသံ ခေါ ပန သော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပ္ပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရံ, တေသံ တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။ ဣဒမဿ မဟဂ္ဃတာယ ဝဒါမိ။ သေယျထာပိ တံ, ဘိက္ခဝေ, ကာသိကံ ဝတ္ထံ မဟဂ္ဃံ, တထူပမာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၀၀)။

ဧဝံ မဟဂ္ဃဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

တထာ ယမ္ပိ တံ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယျထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိဿ စက္ကရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဣန္ဒနီလမဏိမယနာဘိ သတ္တရတနမယသဟဿာရံ ပဝါဠမယနေမိ, ရတ္တသုဝဏ္ဏမယသန္ဓိ, ယဿ ဒသန္နံ ဒသန္နံ အရာနံ ဥပရိ ဧကံ မုဏ္ဍာရံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၄။)

ဟောတိ ဝါတံ ဂဟေတွာ သဒ္ဒကရဏတ္ထံ, ယေန ကတော သဒ္ဒေါ သုကုသလပ္ပတာဠိတပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသဒ္ဒေါ ဝိယ ဟောတိ။ ယဿ နာဘိယာ ဥဘောသု ပဿေသု ဒွေ သီဟမုခါနိ ဟောန္တိ, အဗ္ဘန္တရံ သကဋစက္ကဿေဝ သုသိရံ, တဿ ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ နတ္ထိ, ကမ္မပစ္စယေန ဥတုတော သမုဋ္ဌာတိ။ ယံ ရာဇာ ဒသဝိဓံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တံ ပူရေတွာ တဒဟုပေါသထေ ပန္နရသေ ပုဏ္ဏမဒိဝသေ သီသံနှာတော ဥပေါသထိကော ဥပရိပါသာဒဝရဂတော သီလာနိ သောဓေန္တော နိသိန္နော ပုဏ္ဏစန္ဒံ ဝိယ သူရိယံ ဝိယ စ ဥဋ္ဌေန္တံ ပဿတိ, ယဿ ဒွါဒသယောဇနတော သဒ္ဒေါ သုယျတိ, ယောဇနတော ဝဏ္ဏော ဒိဿတိ, ယံ မဟာဇနေန ‘‘ဒုတိယော မညေ စန္ဒော သူရိယော ဝါ ဥဋ္ဌိတော’’တိ အတိဝိယ ကောတူဟလဇာတေန ဒိဿမာနံ နဂရဿ ဥပရိ အာဂန္တွာ ရညော အန္တေပုရဿ ပါစီနပဿေ နာတိဥစ္စံ နာတိနီစံ ဟုတွာ မဟာဇနဿ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ အက္ခာဟတံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။

တဒေဝ အနုဗန္ဓမာနံ ဟတ္ထိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဗ္ဗသေတော ရတ္တပါဒေါ သတ္တပ္ပတိဋ္ဌော ဣဒ္ဓိမာ ဝေဟာသင်္ဂမော ဥပေါသထကုလာ ဝါ ဆဒ္ဒန္တကုလာ ဝါ အာဂစ္ဆတိ။ ဥပေါသထကုလာ အာဂစ္ဆန္တော ဟိ သဗ္ဗဇေဋ္ဌော အာဂစ္ဆတိ, ဆဒ္ဒန္တကုလာ သဗ္ဗကနိဋ္ဌော သိက္ခိတသိက္ခော ဒမထူပေတော။ သော ဒွါဒသယောဇနံ ပရိသံ ဂဟေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ အနုသံယာယိတွာ ပုရေပါတရာသမေဝ သကံ ရာဇဓာနိံ အာဂစ္ဆတိ။

တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ အဿရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သဗ္ဗသေတော ရတ္တပါဒေါ ကာကသီသော မုဉ္ဇကေသော ဝလာဟကဿ ရာဇကုလာ အာဂစ္ဆတိ။ သေသမေတ္ထ ဟတ္ထိရတနသဒိသမေဝ။

တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ မဏိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟောတိ မဏိ ဝေဠုရိယော သုဘော ဇာတိမာ အဋ္ဌံသော သုပရိကမ္မကတော အာယာမတော စက္ကနာဘိသဒိသော, ဝေပုလ္လပဗ္ဗတာ အာဂစ္ဆတိ, သော စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေပိ အန္ဓကာရေ ရညော ဓဇဂ္ဂတော ယောဇနံ ဩဘာသေတိ, ယဿောဘာသေန မနုဿာ ‘‘ဒိဝါ’’တိ မညမာနာ ကမ္မန္တေ ပယောဇေန္တိ, အန္တမသော ကုန္ထကိပိလ္လိကံ ဥပါဒါယ ပဿန္တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၅။)

တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ ဣတ္ထိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပကတိအဂ္ဂမဟေသီ ဝါ ဟောတိ, ဥတ္တရကုရုတော ဝါ အာဂစ္ဆတိ မဒ္ဒရာဇကုလတော ဝါ, အတိဒီဃာဒိဆဒေါသဝိဝဇ္ဇိတာ အတိက္ကန္တာ မာနုသံ ဝဏ္ဏံ အပ္ပတ္တာ ဒိဗ္ဗံ ဝဏ္ဏံ, ယဿာ ရညော သီတကာလေ ဥဏှာနိ ဂတ္တာနိ ဟောန္တိ, ဥဏှကာလေ သီတာနိ, သတဓာ ဖောဋိတတူလပိစုနော ဝိယ သမ္ဖဿော ဟောတိ, ကာယတော စန္ဒနဂန္ဓော ဝါယတိ, မုခတော ဥပ္ပလဂန္ဓော, ပုဗ္ဗုဋ္ဌာယိတာဒိအနေကဂုဏသမန္နာဂတာ စ ဟောတိ။

တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ ဂဟပတိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရညော ပကတိကမ္မကရော သေဋ္ဌိ, ယဿ စက္ကရတနေ ဥပ္ပန္နမတ္တေ ဒိဗ္ဗံ စက္ခု ပါတုဘဝတိ, ယေန သမန္တတော ယောဇနမတ္တေ နိဓိံ ပဿတိ သဿာမိကမ္ပိ အဿာမိကမ္ပိ။ သော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဝါရေတိ ‘‘အပ္ပေါဿုက္ကော တွံ, ဒေဝ, ဟောဟိ, အဟံ တေ ဓနေန ဓနကရဏီယံ ကရိဿာမီ’’တိ။

တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ ပရိဏာယကရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရညော ပကတိဇေဋ္ဌပုတ္တော, စက္ကရတနေ ဥပ္ပန္နမတ္တေ အတိရေကပညာဝေယျတ္တိယေန သမန္နာဂတော ဟောတိ, ဒွါဒသယောဇနာယ ပရိသာယ စေတသာ စိတ္တံ ပရိဇာနိတွာ နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟသမတ္ထော ဟောတိ။ သော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဝါရေတိ – ‘‘အပ္ပေါဿုက္ကော တွံ, ဒေဝ, ဟောဟိ, အဟံ တေ ရဇ္ဇံ အနုသာသိဿာမီ’’တိ။ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ဧဝရူပံ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ, ယဿ န သက္ကာ တုလယိတွာ တီရယိတွာ အဂ္ဃေါ ကာတုံ ‘‘သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ အဂ္ဃတိ ကောဋိံ ဝါ’’တိ။ တတ္ထ ဧကရတနမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတော ဟိ န သက္ကာ သီလတော ဝါ သမာဓိတော ဝါ ပညာဒီနံ ဝါ အညတရတော ကေနစိ တုလယိတွာ တီရယိတွာ ‘‘ဧတ္တကဂုဏော ဝါ ဣမိနာ သမော ဝါ သပ္ပဋိဘာဂေါ ဝါ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ။ ဧဝံ အတုလဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

တထာ ယမ္ပိ တံ ဒုလ္လဘဒဿနဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယျထိဒံ – ဒုလ္လဘပါတုဘာဝေါ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ စက္ကာဒီနိ စ တဿ ရတနာနိ, တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ ဒုလ္လဘဒဿနဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ, ကုတော စက္ကဝတ္တိအာဒီနံ ရတနတ္တံ, ယာနိ ဧကသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ အနေကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယသ္မာ ပန အသင်္ချေယျေပိ ကပ္ပေ တထာဂတသုညော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၆။)

လောကော ဟောတိ, တသ္မာ တထာဂတော ဧဝ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဒုလ္လဘဒဿနော။ ဝုတ္တံ စေတံ ဘဂဝတာ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ –

‘‘ဒေဝတာ, အာနန္ဒ, ဥဇ္ဈာယန္တိ – ‘ဒူရာ စ ဝတမှ အာဂတာ တထာဂတံ ဒဿနာယ, ကဒါစိ ကရဟစိ တထာဂတာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, အဇ္ဇေဝ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမေ ယာမေ တထာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဘဝိဿတိ, အယဉ္စ မဟေသက္ခော ဘိက္ခု ဘဂဝတော ပုရတော ဌိတော ဩဝါရေန္တော, န မယံ လဘာမ ပစ္ဆိမေ ကာလေ တထာဂတံ ဒဿနာယာ’’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၀)။

ဧဝံ ဒုလ္လဘဒဿနဋ္ဌေနပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

တထာ ယမ္ပိ တံ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယျထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိဿ စက္ကရတနာဒိ။ တဉှိ ကောဋိသတသဟဿဓနာနမ္ပိ သတ္တဘူမိကပါသာဒဝရတလေ ဝသန္တာနမ္ပိ စဏ္ဍာလဝေနနေသာဒရထကာရပုက္ကုသာဒီနံ နီစကုလိကာနံ ဩမကပုရိသာနံ သုပိနန္တေပိ ပရိဘောဂတ္ထာယ န နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဥဘတော သုဇာတဿ ပန ရညော ခတ္တိယဿေဝ ပရိပူရိတဒသဝိဓစက္ကဝတ္တိဝတ္တဿ ပရိဘောဂတ္ထာယ နိဗ္ဗတ္တနတော အနောမသတ္တပရိဘောဂံယေဝ ဟောတိ, တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတော ဟိ လောကေ အနောမသတ္တသမ္မတာနမ္ပိ အနုပနိဿယသမ္ပန္နာနံ ဝိပရီတဒဿနာနံ ပူရဏကဿပါဒီနံ ဆန္နံ သတ္ထာရာနံ အညေသဉ္စ ဧဝရူပါနံ သုပိနန္တေပိ အပရိဘောဂေါ, ဥပနိဿယသမ္ပန္နာနံ ပန စတုပ္ပဒါယပိ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ အရဟတ္တမဓိဂန္တုံ သမတ္ထာနံ နိဗ္ဗေဓိကဉာဏဒဿနာနံ ဗာဟိယဒါရုစီရိယပ္ပဘုတီနံ အညေသဉ္စ မဟာကုလပ္ပသုတာနံ မဟာသာဝကာနံ ပရိဘောဂေါ။ တေ ဟိ တံ ဒဿနာနုတ္တရိယသဝနာနုတ္တရိယပါရိစရိယာနုတ္တရိယာဒီနိ သာဓေန္တာ တထာ တထာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ဧဝံ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

ယမ္ပိ တံ အဝိသေသတော ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယျထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိဿ စက္ကရတနံ။ တဉှိ ဒိသွာ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ အတ္တမနော ဟောတိ, ဧဝမ္ပိ တံ ရညော ရတိံ ဇနေတိ။ ပုန စပရံ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ ဝါမေန ဟတ္ထေန သုဝဏ္ဏဘိင်္ကာရံ ဂဟေတွာ ဒက္ခိဏေန ဟတ္ထေန စက္ကရတနံ အဗ္ဘုက္ကိရတိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၇။)

‘‘ပဝတ္တတု ဘဝံ စက္ကရတနံ, အဘိဝိဇိနာတု ဘဝံ စက္ကရတန’’န္တိ။ တတော စက္ကရတနံ ပဉ္စင်္ဂိကံ ဝိယ တူရိယံ မဓုရဿရံ နိစ္ဆရန္တံ အာကာသေန ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ, အနွဒေဝ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ စက္ကာနုဘာဝေန ဒွါဒသယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏာယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ နာတိဥစ္စံ နာတိနီစံ ဥစ္စရုက္ခာနံ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန, နီစရုက္ခာနံ ဥပရိဘာဂေန, ရုက္ခေသု ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒိပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ အာဂတာနံ ဟတ္ထတော ပဏ္ဏာကာရဉ္စ ဂဏှန္တော ‘‘ဧဟိ ခေါ မဟာရာဇာ’’တိဧဝမာဒိနာ ပရမနိပစ္စကာရေန အာဂတေ ပဋိရာဇာနော ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန အနုသာသန္တော ဂစ္ဆတိ။ ယတ္ထ ပန ရာဇာ ဘုဉ္ဇိတုကာမော ဝါ ဒိဝါသေယျံ ဝါ ကပ္ပေတုကာမော ဟောတိ, တတ္ထ စက္ကရတနံ အာကာသာ ဩတရိတွာ ဥဒကာဒိသဗ္ဗကိစ္စက္ခမေ သမေ ဘူမိဘာဂေ အက္ခာဟတံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ ပုန ရညော ဂမနစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ပုရိမနယေနေဝ သဒ္ဒံ ကရောန္တံ ဂစ္ဆတိ, ယံ သုတွာ ဒွါဒသယောဇနိကာပိ ပရိသာ အာကာသေန ဂစ္ဆတိ။ စက္ကရတနံ အနုပုဗ္ဗေန ပုရတ္ထိမံ သမုဒ္ဒံ အဇ္ဈောဂါဟတိ, တသ္မိံ အဇ္ဈောဂါဟန္တေ ဥဒကံ ယောဇနပ္ပမာဏံ အပဂန္တွာ ဘိတ္တီကတံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ မဟာဇနော ယထာကာမံ သတ္တ ရတနာနိ ဂဏှာတိ။ ပုန ရာဇာ သုဝဏ္ဏဘိင်္ကာရံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ မမ ရဇ္ဇ’’န္တိ ဥဒကေန အဗ္ဘုက္ကိရိတွာ နိဝတ္တတိ။ သေနာ ပုရတော ဟောတိ, စက္ကရတနံ ပစ္ဆတော, ရာဇာ မဇ္ဈေ။ စက္ကရတနဿ ဩသက္ကိတောသက္ကိတဋ္ဌာနံ ဥဒကံ ပရိပူရတိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဥတ္တရေပိ သမုဒ္ဒေ ဂစ္ဆတိ။

ဧဝံ စတုဒ္ဒိသံ အနုသံယာယိတွာ စက္ကရတနံ တိယောဇနပ္ပမာဏံ အာကာသံ အာရောဟတိ။ တတ္ထ ဌိတော ရာဇာ စက္ကရတနာနုဘာဝေန ဝိဇိတံ ပဉ္စသတပရိတ္တဒီပပဋိမဏ္ဍိတံ သတ္တယောဇနသဟဿပရိမဏ္ဍလံ ပုဗ္ဗဝိဒေဟံ, တထာ အဋ္ဌယောဇနသဟဿပရိမဏ္ဍလံ ဥတ္တရကုရုံ, သတ္တယောဇနသဟဿပရိမဏ္ဍလံယေဝ အပရဂေါယာနံ, ဒသယောဇနသဟဿပရိမဏ္ဍလံ ဇမ္ဗုဒီပဉ္စာတိ ဧဝံ စတုမဟာဒီပဒွိသဟဿပရိတ္တဒီပပဋိမဏ္ဍိတံ ဧကံ စက္ကဝါဠံ သုဖုလ္လပုဏ္ဍရီကဝနံ ဝိယ ဩလောကေတိ။ ဧဝံ ဩလောကယတော စဿ အနပ္ပိကာ ရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝမ္ပိ တံ စက္ကရတနံ ရညော ရတိံ ဇနေတိ, တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနသမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ, တထာဂတောဝ ရတနံ။ ကိံ ကရိဿတိ ဧတံ စက္ကရတနံ? တထာဂတော ဟိ ယဿာ ဒိဗ္ဗာယ ရတိယာ စက္ကရတနာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ဇနိတာ စက္ကဝတ္တိရတိ သင်္ခမ္ပိ ကလမ္ပိ ကလဘာဂမ္ပိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၈။)

န ဥပေတိ, တတောပိ ရတိတော ဥတ္တရိတရဉ္စ ပဏီတတရဉ္စ အတ္တနော ဩဝါဒပ္ပတိကရာနံ အသင်္ချေယျာနမ္ပိ ဒေဝမနုဿာနံ ပဌမဇ္ဈာနရတိံ, ဒုတိယတတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနရတိံ, အာကာသာနဉ္စာယတနရတိံ, ဝိညာဏဉ္စာယတနအာကိဉ္စညာယတနနေဝသညာနာသညာယတနရတိံ, သောတာပတ္တိမဂ္ဂရတိံ, သောတာပတ္တိဖလရတိံ, သကဒါဂါမိအနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂဖလရတိဉ္စ ဇနေတိ။ ဧဝံ ရတိဇနနဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထီတိ။

အပိစ ရတနံ နာမေတံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ သဝိညာဏကံ အဝိညာဏကဉ္စ။ တတ္ထ အဝိညာဏကံ စက္ကရတနံ မဏိရတနံ, ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓံ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိ, သဝိညာဏကံ ဟတ္ထိရတနာဒိ ပရိဏာယကရတနပရိယောသာနံ, ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ဧဝရူပံ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓံ။ ဧဝံ ဒုဝိဓေ စေတ္ထ သဝိညာဏကရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အဝိညာဏကံ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဒိရတနံ, သဝိညာဏကာနံ ဟတ္ထိရတနာဒီနံ အလင်္ကာရတ္ထာယ ဥပနီယတိ။

သဝိညာဏကရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ တိရစ္ဆာနဂတရတနံ, မနုဿရတနဉ္စ။ တတ္ထ မနုဿရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တိရစ္ဆာနဂတရတနံ မနုဿရတနဿ ဩပဝယှံ ဟောတိ။ မနုဿရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ ဣတ္ထိရတနံ, ပုရိသရတနဉ္စ။ တတ္ထ ပုရိသရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဣတ္ထိရတနံ ပုရိသရတနဿ ပရိစာရိကတ္တံ အာပဇ္ဇတိ။ ပုရိသရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ အဂါရိကရတနံ, အနဂါရိကရတနဉ္စ။ တတ္ထ အနဂါရိကရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အဂါရိကရတနေသု အဂ္ဂေါ စက္ကဝတ္တီပိ သီလာဒိဂုဏယုတ္တံ အနဂါရိကရတနံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ပယိရုပါသိတွာ စ ဒိဗ္ဗမာနုသိကာ သမ္ပတ္တိယော ပါပုဏိတွာ အန္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိံ ပါပုဏာတိ။

ဧဝံ အနဂါရိကရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ – အရိယပုထုဇ္ဇနဝသေန။ အရိယရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ သေက္ခာသေက္ခဝသေန။ အသေက္ခရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ သုက္ခဝိပဿကသမထယာနိကဝသေန, သမထယာနိကရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တံ, အပ္ပတ္တဉ္စ။ တတ္ထ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ဂုဏမဟန္တတာယ။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တရတနတောပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ဂုဏမဟန္တတာယ။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနသဒိသာပိ ဟိ အနေကသတာ သာဝကာ ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဂုဏာနံ သတဘာဂမ္ပိ န ဥပေန္တိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓရတနတောပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ဂုဏမဟန္တတာယ။ သကလမ္ပိ ဟိ ဇမ္ဗုဒီပံ ပူရေတွာ ပလ္လင်္ကေန ပလ္လင်္ကံ ဃဋ္ဋေန္တာ နိသိန္နာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဧကဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဂုဏာနံ နေဝ သင်္ခံ န ကလံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၇၉။)

န ကလဘာဂံ ဥပေန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ အပဒါ ဝါ…ပေ… တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၅။၃၂၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။ ဧဝံ ကေနစိပိ ပရိယာယေန တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာ’’တိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓရတနဿ အညေဟိ ရတနေဟိ အသမတံ ဝတွာ ဣဒါနိ တေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပန္နဥပဒ္ဒဝဝူပသမနတ္ထံ နေဝ ဇာတိံ န ဂေါတ္တံ န ကောလပုတ္တိယံ န ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာဒိံ နိဿာယ, အပိစ ခေါ အဝီစိမုပါဒါယ ဘဝဂ္ဂပရိယန္တေ လောကေ သီလသမာဓိက္ခန္ဓာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ဗုဒ္ဓရတနဿ အသဒိသဘာဝံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတံ, ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။

တဿတ္ထော – ဣဒမ္ပိ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ သဂ္ဂေသု ဝါ ယံကိဉ္စိ အတ္ထိ ဝိတ္တံ ဝါ ရတနံ ဝါ, တေန သဒ္ဓိံ တေဟိ တေဟိ ဂုဏေဟိ အသမတ္တာ ဗုဒ္ဓရတနံ ပဏီတံ။ ယဒိ ဧတံ သစ္စံ, ဧတေန သစ္စေန ဣမေသံ ပါဏီနံ သောတ္ထိ ဟောတု, သောဘနာနံ အတ္ထိတာ ဟောတု, အရောဂတာ နိရုပဒ္ဒဝတာတိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘စက္ခုံ ခေါ, အာနန္ဒ, သုညံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ’’တိဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၈၅) အတ္တဘာဝေန ဝါ အတ္တနိယဘာဝေန ဝါတိ အတ္ထော။ ဣတရထာ ဟိ စက္ခု အတ္တာ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါတိ အပ္ပဋိသိဒ္ဓမေဝ သိယာ။ ဧဝံ ရတနံ ပဏီတန္တိ ရတနတ္တံ ပဏီတံ, ရတနဘာဝေါ ပဏီတောတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတရထာ ဟိ ဗုဒ္ဓေါ နေဝ ရတနန္တိ သိဇ္ဈေယျ။ န ဟိ ယတ္ထ ရတနံ အတ္ထိ, တံ ရတနန္တိ သိဇ္ဈတိ။ ယတ္ထ ပန စိတ္တီကတာဒိအတ္ထသင်္ခါတံ ယေန ဝါ တေန ဝါ ဝိဓိနာ သမ္ဗန္ဓဂတံ ရတနတ္တံ အတ္ထိ, ယသ္မာ တံ ရတနတ္တမုပါဒါယ ရတနန္တိ ပညာပီယတိ, တသ္မာ တဿ ရတနတ္တဿ အတ္ထိတာယ ရတနန္တိ သိဇ္ဈတိ။ အထ ဝါ ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနန္တိ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဗုဒ္ဓေါဝ ရတနန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တမတ္တာယ စ ဘဂဝတာ ဣမာယ ဂါထာယ ရာဇကုလဿ သောတ္ထိ ဇာတာ, ဘယံ ဝူပသန္တံ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၂၇။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏေန သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ နိဗ္ဗာနဓမ္မဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘ခယံ ဝိရာဂ’’န္တိ။ တတ္ထ ယသ္မာ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ ရာဂါဒယော ခီဏာ ဟောန္တိ ပရိက္ခီဏာ, ယသ္မာ ဝါ တံ တေသံ အနုပ္ပါဒနိရောဓက္ခယမတ္တံ, ယသ္မာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၀။)

စ တံ ရာဂါဒိဝိယုတ္တံ သမ္ပယောဂတော စ အာရမ္မဏတော စ, ယသ္မာ ဝါ တမှိ သစ္ဆိကတေ ရာဂါဒယော အစ္စန္တံ ဝိရတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဂတာ ဝိဒ္ဓသ္တာ, တသ္မာ ‘‘ခယ’’န္တိ စ ‘‘ဝိရာဂ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပနဿ န ဥပ္ပါဒေါ ပညာယတိ, န ဝယော န ဌိတဿ အညထတ္တံ, တသ္မာ တံ န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတီတိ ကတွာ ‘‘အမတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဥတ္တမဋ္ဌေန ပန အတပ္ပကဋ္ဌေန စ ပဏီတန္တိ။ ယဒဇ္ဈဂါတိ ယံ အဇ္ဈဂါ ဝိန္ဒိ, ပဋိလဘိ, အတ္တနော ဉာဏဗလေန သစ္ဆာကာသိ။ သကျမုနီတိ သကျကုလပ္ပသုတတ္တာ သကျော, မောနေယျဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ မုနိ, သကျော ဧဝ မုနိ သကျမုနိ။ သမာဟိတောတိ အရိယမဂ္ဂသမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တော။ န တေန ဓမ္မေန သမတ္ထိ ကိဉ္စီတိ တေန ခယာဒိနာမကေန သကျမုနိနာ အဓိဂတေန ဓမ္မေန သမံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ နတ္ထိ။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ, ဝိရာဂေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။

ဧဝံ ဘဂဝါ နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ အသမတံ ဝတွာ ဣဒါနိ တေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပန္နဥပဒ္ဒဝဝူပသမနတ္ထံ ခယဝိရာဂါမတပဏီတတာဂုဏေဟိ နိဗ္ဗာနဓမ္မရတနဿ အသဒိသဘာဝံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဓမ္မေ ရတနံ ပဏီတံ ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုရိမဂါထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၂၈။ ဧဝံ နိဗ္ဗာနဓမ္မဂုဏေန သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ မဂ္ဂဓမ္မဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘ယံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) နယေန ဗုဒ္ဓေါ, ဥတ္တမော ပသံသနီယော စာတိ သေဋ္ဌော, ဗုဒ္ဓေါ စ သော သေဋ္ဌော စာတိ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော။ အနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသင်္ခါတေသု ဝါ ဗုဒ္ဓေသု သေဋ္ဌောတိ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော။ သော ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော ယံ ပရိဝဏ္ဏယီ, ‘‘အဋ္ဌင်္ဂိကော စ မဂ္ဂါနံ, ခေမံ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅) စ ‘‘အရိယံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, သမ္မာသမာဓိံ ဒေသေဿာမိ သဥပနိသံ သပရိက္ခာရ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆) စ ဧဝမာဒိနာ နယေန တတ္ထ တတ္ထ ပသံသိ ပကာသယိ။ သုစိန္တိ ကိလေသမလသမုစ္ဆေဒကရဏတော အစ္စန္တဝေါဒါနံ။ သမာဓိမာနန္တရိကညမာဟူတိ ယဉ္စ အတ္တနော ပဝတ္တိသမနန္တရံ နိယမေနေဝ ဖလဒါနတော ‘‘အာနန္တရိကသမာဓီ’’တိ အာဟု။ န ဟိ မဂ္ဂသမာဓိဉှိ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဖလုပ္ပတ္တိနိသေဓကော ကောစိ အန္တရာယော အတ္ထိ။ ယထာဟ –

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၁။)

‘‘အယဉ္စ ပုဂ္ဂလော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော အဿ, ကပ္ပဿ စ ဥဍ္ဍယှနဝေလာ အဿ, နေဝ တာဝ ကပ္ပေါ ဥဍ္ဍယှေယျ, ယာဝါယံ ပုဂ္ဂလော န သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကရောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဌိတကပ္ပီ။ သဗ္ဗေပိ မဂ္ဂသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလာ ဌိတကပ္ပိနော’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၇)။

သမာဓိနာ တေန သမော န ဝိဇ္ဇတီတိ တေန ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌပရိဝဏ္ဏိတေန သုစိနာ အာနန္တရိကသမာဓိနာ သမော ရူပါဝစရသမာဓိ ဝါ အရူပါဝစရသမာဓိ ဝါ ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? တေသံ ဘာဝိတတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပန္နဿာပိ ပုန နိရယာဒီသု ဥပ္ပတ္တိသမ္ဘဝတော, ဣမဿ စ အရဟတ္တသမာဓိဿ ဘာဝိတတ္တာ အရိယပုဂ္ဂလဿ သဗ္ဗုပ္ပတ္တိသမုဂ္ဃါတသမ္ဘဝတော။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင်္ခတာ, အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။

ဧဝံ ဘဂဝါ အာနန္တရိကသမာဓိဿ အညေဟိ သမာဓီဟိ အသမတံ ဝတွာ ဣဒါနိ ပုရိမနယေနေဝ မဂ္ဂဓမ္မရတနဿ အသဒိသဘာဝံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဓမ္မေ…ပေ… ဟောတူ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၂၉။ ဧဝံ မဂ္ဂဓမ္မဂုဏေနာပိ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ သံဃဂုဏေနာပိ ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘ယေ ပုဂ္ဂလာ’’တိ။ တတ္ထ ယေတိ အနိယမေတွာ ဥဒ္ဒေသော။ ပုဂ္ဂလာတိ သတ္တာ။ အဋ္ဌာတိ တေသံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ တေ ဟိ စတ္တာရော စ ပဋိပန္နာ စတ္တာရော စ ဖလေ ဌိတာတိ အဋ္ဌ ဟောန္တိ။ သတံ ပသတ္ထာတိ သပ္ပုရိသေဟိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ အညေဟိ စ ဒေဝမနုဿေဟိ ပသတ္ထာ။ ကသ္မာ? သဟဇာတသီလာဒိဂုဏယောဂါ။ တေသဉှိ စမ္ပကဝကုလကုသုမာဒီနံ သဟဇာတဝဏ္ဏဂန္ဓာဒယော ဝိယ သဟဇာတသီလသမာဓိအာဒယော ဂုဏာ။ တေန တေ ဝဏ္ဏဂန္ဓာဒိသမ္ပန္နာနိ ဝိယ ပုပ္ဖါနိ ဒေဝမနုဿာနံ သတံ ပိယာ မနာပါ ပသံသနီယာ စ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ပုဂ္ဂလာ အဋ္ဌသတံ ပသတ္ထာ’’တိ။

အထ ဝါ ယေတိ အနိယမေတွာ ဥဒ္ဒေသော။ ပုဂ္ဂလာတိ သတ္တာ။ အဋ္ဌသတန္တိ တေသံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ တေ ဟိ ဧကဗီဇီ ကောလံကောလော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၂။)

သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ တယော သောတာပန္နာ, ကာမရူပါရူပဘဝေသု အဓိဂတပ္ဖလာ တယော သကဒါဂါမိနော, တေ သဗ္ဗေပိ စတုန္နံ ပဋိပဒါနံ ဝသေန စတုဝီသတိ, အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ, ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ, သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ, အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ, ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီတိ, အဝိဟေသု ပဉ္စ, တထာ အတပ္ပသုဒဿသုဒဿီသု။ အကနိဋ္ဌေသု ပန ဥဒ္ဓံသောတဝဇ္ဇာ စတ္တာရောတိ စတုဝီသတိ အနာဂါမိနော, သုက္ခဝိပဿကော သမထယာနိကောတိ ဒွေ အရဟန္တော, စတ္တာရော မဂ္ဂဋ္ဌာတိ စတုပညာသ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဒ္ဓါဓုရပညာဓုရာနံ ဝသေန ဒိဂုဏာ ဟုတွာ အဋ္ဌသတံ ဟောန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

စတ္တာရိ ဧတာနိ ယုဂါနိ ဟောန္တီတိ တေ သဗ္ဗေပိ အဋ္ဌ ဝါ အဋ္ဌသတံ ဝါတိ ဝိတ္ထာရဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌပုဂ္ဂလာ, သင်္ခေပဝသေန သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌောတိ ဧကံ ယုဂံ, ဧဝံ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌောတိ ဧကံ ယုဂန္တိ စတ္တာရိ ယုဂါနိ ဟောန္တိ။ တေ ဒက္ခိဏေယျာတိ ဧတ္ထ တေတိ ပုဗ္ဗေ အနိယမေတွာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ နိယမေတွာ နိဒ္ဒေသော။ ယေ ပုဂ္ဂလာ ဝိတ္ထာရဝသေန အဋ္ဌ ဝါ အဋ္ဌသတံ ဝါ, သင်္ခေပဝသေန စတ္တာရိ ယုဂါနိ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တာ, သဗ္ဗေပိ တေ ဒက္ခိဏံ အရဟန္တီတိ ဒက္ခိဏေယျာ။ ဒက္ခိဏာ နာမ ကမ္မဉ္စ ကမ္မဝိပါကဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘ဧသ မေ ဣဒံ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိကံ ဝါ ကရိဿတီ’’တိ ဧဝမာဒီနိ အနပေက္ခိတွာ ဒီယမာနော ဒေယျဓမ္မော, တံ အရဟန္တိ နာမ သီလာဒိဂုဏယုတ္တာ ပုဂ္ဂလာ။ ဣမေ စ တာဒိသာ, တေန ဝုစ္စန္တိ တေ ‘‘ဒက္ခိဏေယျာ’’တိ။

သုဂတဿ သာဝကာတိ ဘဂဝါ သောဘနေန ဂမနေန ယုတ္တတ္တာ, သောဘနဉ္စ ဌာနံ ဂတတ္တာ, သုဋ္ဌု စ ဂတတ္တာ သုဋ္ဌု ဧဝ စ ဂဒတ္တာ သုဂတော, တဿ သုဂတဿ။ သဗ္ဗေပိ တေ ဝစနံ သုဏန္တီတိ သာဝကာ။ ကာမဉ္စ အညေပိ သုဏန္တိ, န ပန သုတွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကရောန္တိ။ ဣမေ ပန သုတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိံ ကတွာ မဂ္ဂဖလာနိ ပတ္တာ, တသ္မာ ‘‘သာဝကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနီတိ ဧတေသု သုဂတသာဝကေသု အပ္ပကာနိပိ ဒါနာနိ ဒိန္နာနိ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ ဥပဂတတ္တာ မဟပ္ဖလာနိ ဟောန္တိ။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သံဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါ, တထာဂတသာဝကသံဃော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ, ယဒိဒံ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနိ အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ, ဧသ ဘဂဝတော သာဝကသံဃော…ပေ… အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၅။၃၂၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၃။)

ဧဝံ ဘဂဝါ သဗ္ဗေသမ္ပိ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌာနံ ဝသေန သံဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သံဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၃၀။ ဧဝံ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌာနံ ဝသေန သံဃဂုဏေန သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ တတော ဧကစ္စိယာနံ ဖလသမာပတ္တိသုခမနုဘဝန္တာနံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလာနံယေဝ ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘ယေ သုပ္ပယုတ္တာ’’တိ။ တတ္ထ ယေတိ အနိယမိတုဒ္ဒေသဝစနံ။ သုပ္ပယုတ္တာတိ သုဋ္ဌု ပယုတ္တာ, အနေကဝိဟိတံ အနေသနံ ပဟာယ သုဒ္ဓါဇီဝိတံ နိဿာယ ဝိပဿနာယ အတ္တာနံ ပယုဉ္ဇိတုမာရဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သုပ္ပယုတ္တာတိ ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂသမန္နာဂတာ။ တေန တေသံ သီလက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ။ မနသာ ဒဠှေနာတိ ဒဠှေန မနသာ, ထိရသမာဓိယုတ္တေန စေတသာတိ အတ္ထော။ တေန တေသံ သမာဓိက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ။ နိက္ကာမိနောတိ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာ ဟုတွာ ပညာဓုရေန ဝီရိယေန သဗ္ဗကိလေသေဟိ ကတနိက္ကမနာ။ တေန တေသံ ဝီရိယသမ္ပန္နံ ပညာက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ။

ဂေါတမသာသနမှီတိ ဂေါတ္တတော ဂေါတမဿ တထာဂတဿေဝ သာသနမှိ။ တေန ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ နာနပ္ပကာရမ္ပိ အမရတပံ ကရောန္တာနံ သုပ္ပယောဂါဒိဂုဏာဘာဝတော ကိလေသေဟိ နိက္ကမနာဘာဝံ ဒီပေတိ။ တေတိ ပုဗ္ဗေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒေသဝစနံ။ ပတ္တိပတ္တာတိ ဧတ္ထ ပတ္တဗ္ဗာတိ ပတ္တိ, ပတ္တဗ္ဗာ နာမ ပတ္တုံ အရဟာ, ယံ ပတွာ အစ္စန္တယောဂက္ခေမိနော ဟောန္တိ, အရဟတ္တဖလဿေတံ အဓိဝစနံ, တံ ပတ္တိံ ပတ္တာတိ ပတ္တိပတ္တာ။ အမတန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ ဝိဂယှာတိ အာရမ္မဏဝသေန ဝိဂါဟိတွာ။ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။ မုဓာတိ အဗျယေန ကာကဏိကမတ္တမ္ပိ ဗျယံ အကတွာ။ နိဗ္ဗုတိန္တိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသဒရထံ ဖလသမာပတ္တိံ။ ဘုဉ္ဇမာနာတိ အနုဘဝမာနာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေ ဣမသ္မိံ ဂေါတမသာသနမှိ သီလသမ္ပန္နတ္တာ သုပ္ပယုတ္တာ, သမာဓိသမ္ပန္နတ္တာ မနသာ ဒဠှေန, ပညာသမ္ပန္နတ္တာ နိက္ကာမိနော, တေ ဣမာယ သမ္မာပဋိပဒါယ အမတံ ဝိဂယှ မုဓာ လဒ္ဓါ ဖလသမာပတ္တိသညိတံ နိဗ္ဗုတိံ ဘုဉ္ဇမာနာ ပတ္တိပတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဖလသမာပတ္တိသုခမနုဘဝန္တာနံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလာနံယေဝ ဝသေန သံဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၄။)

ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သံဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၃၁။ ဧဝံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလာနံ ဂုဏေန သံဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ဗဟုဇနပစ္စက္ခေန သောတာပန္နဿေဝ ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘ယထိန္ဒခီလော’’တိ။ တတ္ထ ယထာတိ ဥပမာဝစနံ။ ဣန္ဒခီလောတိ နဂရဒွါရနိဝါရဏတ္ထံ ဥမ္မာရဗ္ဘန္တရေ အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ ဟတ္ထေ ပထဝိံ ခဏိတွာ အာကောဋိတဿ သာရဒါရုမယထမ္ဘဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပထဝိန္တိ ဘူမိံ။ သိတောတိ အန္တော ပဝိသိတွာ နိဿိတော။ သိယာတိ ဘဝေယျ။ စတုဗ္ဘိ ဝါတေဟီတိ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂတဝါတေဟိ။ အသမ္ပကမ္ပိယောတိ ကမ္ပေတုံ ဝါ စာလေတုံ ဝါ အသက္ကုဏေယျော။ တထူပမန္တိ တထာဝိဓံ။ သပ္ပုရိသန္တိ ဥတ္တမပုရိသံ။ ဝဒါမီတိ ဘဏာမိ။ ယော အရိယသစ္စာနိ အဝေစ္စ ပဿတီတိ ယော စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပညာယ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ပဿတိ။ တတ္ထ အရိယသစ္စာနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ ဟိ ဣန္ဒခီလော ဂမ္ဘီရနေမတာယ ပထဝိဿိတော စတုဗ္ဘိ ဝါတေဟိ အသမ္ပကမ္ပိယော သိယာ, ဣမမ္ပိ သပ္ပုရိသံ တထူပမမေဝ ဝဒါမိ, ယော အရိယသစ္စာနိ အဝေစ္စ ပဿတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သောပိ ဣန္ဒခီလော ဝိယ စတူဟိ ဝါတေဟိ သဗ္ဗတိတ္ထိယဝါဒဝါတေဟိ အသမ္ပကမ္ပိယော ဟောတိ, တမှာ ဒဿနာ ကေနစိ ကမ္ပေတုံ ဝါ စာလေတုံ ဝါ အသက္ကုဏေယျော။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ –

‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, အယောခီလော ဝါ ဣန္ဒခီလော ဝါ ဂမ္ဘီရနေမော သုနိခါတော အစလော အသမ္ပကမ္ပီ, ပုရတ္ထိမာယ စေပိ ဒိသာယ အာဂစ္ဆေယျ ဘုသာ ဝါတဝုဋ္ဌိ, နေဝ နံ သင်္ကမ္ပေယျ န သမ္ပကမ္ပေယျ န သမ္ပစာလေယျ။ ပစ္ဆိမာယ…ပေ… ဒက္ခိဏာယ… ဥတ္တရာယ စေပိ…ပေ… န သမ္ပစာလေယျ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဂမ္ဘီရတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, နေမဿ သုနိခါတတ္တာ ဣန္ဒခီလဿ။ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ယေ စ ခေါ ကေစိ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ…ပေ… ပဋိပဒါ’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနန္တိ, တေ န အညဿ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၅။)

သမဏဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ မုခံ ဩလောကေန္တိ ‘အယံ နူန ဘဝံ ဇာနံ ဇာနာတိ ပဿံ ပဿတီ’တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? သုဒိဋ္ဌတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, စတုန္နံ အရိယသစ္စာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၉)။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဗဟုဇနပစ္စက္ခဿ သောတာပန္နဿေဝ ဝသေန သံဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သံဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၃၂။ ဧဝံ အဝိသေသတော သောတာပန္နဿ ဂုဏေန သံဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယေ တေ တယော သောတာပန္နာ ဧကဗီဇီ ကောလံကောလော သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ။ ယထာဟ –

‘‘ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတိ…ပေ… သော ဧကံယေဝ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ, အယံ ဧကဗီဇီ။ တထာ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ကုလာနိ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ, အယံ ကောလံကောလော။ တထာ သတ္တက္ခတ္တုံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ, အယံ သတ္တက္ခတ္တုပရမော’’တိ (ပု။ ပ။ ၃၁-၃၃)။

တေသံ သဗ္ဗကနိဋ္ဌဿ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿ ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘ယေ အရိယသစ္စာနီ’’တိ။ တတ္ထ ယေ အရိယသစ္စာနီတိ ဧတံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဝိဘာဝယန္တီတိ ပညာဩဘာသေန သစ္စပဋိစ္ဆာဒကံ ကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ အတ္တနော ပကာသာနိ ပါကဋာနိ ကရောန္တိ။ ဂမ္ဘီရပညေနာတိ အပ္ပမေယျပညတာယ သဒေဝကဿပိ လောကဿ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌပညေန, သဗ္ဗညုနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဒေသိတာနီတိ သမာသဗျာသသာကလျဝေကလျာဒီဟိ တေဟိ တေဟိ နယေဟိ သုဋ္ဌု ဒေသိတာနိ။ ကိဉ္စာပိ တေ ဟောန္တိ ဘုသံ ပမတ္တာတိ တေ ဝိဘာဝိတအရိယသစ္စာ ပုဂ္ဂလာ ကိဉ္စာပိ ဒေဝရဇ္ဇစက္ကဝတ္တိရဇ္ဇာဒိပ္ပမာဒဋ္ဌာနံ အာဂမ္မ ဘုသံ ပမတ္တာ ဟောန္တိ, တထာပိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓာ ဌပေတွာ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၆။)

သတ္တ ဘဝေ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, တေသံ နိရုဒ္ဓတ္တာ အတ္ထင်္ဂတတ္တာ န အဋ္ဌမံ ဘဝံ အာဒိယန္တိ, သတ္တမဘဝေ ဧဝ ပန ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏန္တီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ သတ္တက္ခတ္တုပရမဝသေန သံဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သံဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၃၃။ ဧဝံ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿ အဋ္ဌမံ ဘဝံ အနာဒိယနဂုဏေန သံဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ တဿေဝ သတ္တ ဘဝေ အာဒိယတောပိ အညေဟိ အပ္ပဟီနဘဝါဒါနေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဝိသိဋ္ဌေန ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘သဟာဝဿာ’’တိ။ တတ္ထ သဟာဝါတိ သဒ္ဓိံယေဝ။ အဿာတိ ‘‘န တေ ဘဝံ အဋ္ဌမမာဒိယန္တီ’’တိ ဝုတ္တေသု အညတရဿ။ ဒဿနသမ္ပဒါယာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမ္ပတ္တိယာ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဟိ နိဗ္ဗာနံ ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စသမ္ပဒါယ သဗ္ဗပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ‘‘ဒဿန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ အတ္တနိ ပါတုဘာဝေါ ဒဿနသမ္ပဒါ, တာယ ဒဿနသမ္ပဒါယ သဟ ဧဝ။ တယဿု ဓမ္မာ ဇဟိတာ ဘဝန္တီတိ ဧတ္ထ သုဣတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ ‘‘ဣဒံသု မေ, သာရိပုတ္တ, မဟာဝိကဋဘောဇနသ္မိံ ဟောတီ’’တိဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၆) ဝိယ။ ယတော သဟာဝဿ ဒဿနသမ္ပဒါယ တယော ဓမ္မာ ဇဟိတာ ဘဝန္တိ ပဟီနာ ဘဝန္တီတိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဇဟိတဓမ္မဒဿနတ္ထံ အာဟ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌီ ဝိစိကိစ္ဆိတဉ္စ, သီလဗ္ဗတံ ဝါပိ ယဒတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ။ တတ္ထ သတိ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ကာယေ ဝီသတိဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ, သတီ ဝါ တတ္ထ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ, ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ သတိယေဝ ဝါ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ, ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနေ ရူပါဒိသင်္ခါတော အတ္တာတိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ တဿာ စ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနိ ပဟီနာနိယေဝ ဟောန္တိ။ သာ ဟိ နေသံ မူလံ။ သဗ္ဗကိလေသဗျာဓိဝူပသမနတော ပညာ ‘‘စိကိစ္ဆိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ ပညာစိကိစ္ဆိတံ ဣတော ဝိဂတံ, တတော ဝါ ပညာစိကိစ္ဆိတာ ဣဒံ ဝိဂတန္တိ ဝိစိကိစ္ဆိတံ, ‘‘သတ္ထရိ ကင်္ခတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈၊ ဝိဘ။ ၉၁၅)

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၇။)

နယေန ဝုတ္တာယ အဋ္ဌဝတ္ထုကာယ ဝိမတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တဿာ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗဝိစိကိစ္ဆိတာနိ ပဟီနာနိ ဟောန္တိ။ တဉှိ နေသံ မူလံ။ ‘‘ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိဧဝမာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၂၂၂၊ ဝိဘ။ ၉၃၈) အာဂတံ ဂေါသီလကုက္ကုရသီလာဒိကံ သီလံ ဂေါဝတကုက္ကုရဝတာဒိကဉ္စ ဝတံ ‘‘သီလဗ္ဗတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗမ္ပိ နဂ္ဂိယမုဏ္ဍိကာဒိ အမရတပံ ပဟီနံ ဟောတိ။ တဉှိ တဿ မူလံ။ တေန သဗ္ဗာဝသာနေ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ။ ဒုက္ခဒဿနသမ္ပဒါယ စေတ္ထ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ, သမုဒယဒဿနသမ္ပဒါယ ဝိစိကိစ္ဆိတံ, မဂ္ဂဒဿနနိဗ္ဗာနဒဿနသမ္ပဒါယ သီလဗ္ဗတံ ပဟီယတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။

֍ * ၂၃၄။ ဧဝမဿ ကိလေသဝဋ္ဋပ္ပဟာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တသ္မိံ ကိလေသဝဋ္ဋေ သတိ ယေန ဝိပါကဝဋ္ဋေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တပ္ပဟာနာ တဿာပိ ပဟာနံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘စတူဟပါယေဟိ စ ဝိပ္ပမုတ္တော’’တိ။ တတ္ထ စတ္တာရော အပါယာ နာမ နိရယတိရစ္ဆာနပေတ္တိဝိသယအသုရကာယာ, တေဟိ ဧသ သတ္တ ဘဝေ ဥပါဒိယန္တောပိ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ အတ္ထော။

ဧဝမဿ ဝိပါကဝဋ္ဋပ္ပဟာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယံ ဣမဿ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ မူလဘူတံ ကမ္မဝဋ္ဋံ, တဿာပိ ပဟာနံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဆစ္စာဘိဌာနာနိ အဘဗ္ဗ ကာတု’’န္တိ။ တတ္ထ အဘိဌာနာနီတိ ဩဠာရိကဋ္ဌာနာနိ, တာနိ ဧသ ဆ အဘဗ္ဗော ကာတုံ။ တာနိ စ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော, ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၈၊ ဝိဘ။ ၈၀၉) နယေန ဧကကနိပါတေ ဝုတ္တာနိ မာတုဃာတပိတုဃာတအရဟန္တဃာတလောဟိတုပ္ပါဒသံဃဘေဒအညသတ္ထာရုဒ္ဒေသကမ္မာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တာနိ ဟိ ကိဉ္စာပိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော အရိယသာဝကော ကုန္ထကိပိလ္လိကမ္ပိ ဇီဝိတာ န ဝေါရောပေတိ, အပိစ ခေါ ပန ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ ဝိဂရဟဏတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ပုထုဇ္ဇနော ဟိ အဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နတ္တာ ဧဝံမဟာသာဝဇ္ဇာနိ အဘိဌာနာနိပိ ကရောတိ, ဒဿနသမ္ပန္နော ပန အဘဗ္ဗော တာနိ ကာတုန္တိ။ အဘဗ္ဗဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဘဝန္တရေပိ အကရဏဒဿနတ္ထံ။ ဘဝန္တရေပိ ဟိ ဧသ အတ္တနော အရိယသာဝကဘာဝံ အဇာနန္တောပိ ဓမ္မတာယ ဧဝ ဧတာနိ ဝါ ဆ, ပကတိပါဏာတိပါတာဒီနိ ဝါ ပဉ္စ ဝေရာနိ အညသတ္ထာရုဒ္ဒေသေန သဟ ဆ ဌာနာနိ န ကရောတိ, ယာနိ သန္ဓာယ ဧကစ္စေ ‘‘ဆဆာဘိဌာနာနီ’’တိ ပဌန္တိ။ မတမစ္ဆဂ္ဂါဟာဒယော စေတ္ထ အရိယသာဝကဂါမဒါရကာနံ နိဒဿနံ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၈။)

ဧဝံ ဘဂဝါ သတ္တ ဘဝေ အာဒိယတောပိ အရိယသာဝကဿ အညေဟိ အပ္ပဟီနဘဝါဒါနေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂုဏဝသေန သံဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သံဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၃၅။ ဧဝံ သတ္တ ဘဝေ အာဒိယတောပိ အညေဟိ အပ္ပဟီနဘဝါဒါနေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂုဏဝသေန သံဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘‘န ကေဝလံ ဒဿနသမ္ပန္နော ဆ အဘိဌာနာနိ အဘဗ္ဗော ကာတုံ, ကိံ ပန အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ပါပံ ကမ္မံ ကတွာ တဿ ပဋိစ္ဆာဒနာယပိ အဘဗ္ဗော’’တိ ပမာဒဝိဟာရိနောပိ ဒဿနသမ္ပန္နဿ ကတပဋိစ္ဆာဒနာဘာဝဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘ကိဉ္စာပိ သော ကမ္မံ ကရောတိ ပါပက’’န္တိ။

တဿတ္ထော – သော ဒဿနသမ္ပန္နော ကိဉ္စာပိ သတိသမ္မောသေန ပမာဒဝိဟာရံ အာဂမ္မ ယံ တံ ဘဂဝတာ လောကဝဇ္ဇသဉ္စိစ္စာနတိက္ကမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၈၅၊ အ။ နိ။ ၈။၁၉၊ ဥဒါ။ ၄၅), တံ ဌပေတွာ အညံ ကုဋိကာရသဟသေယျာဒိံ ဝါ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌံ ကာယေန ပါပကမ္မံ ကရောတိ, ပဒသောဓမ္မဥတ္တရိဆပ္ပဉ္စဝါစာဓမ္မဒေသနာသမ္ဖပ္ပလာပဖရုသဝစနာဒိံ ဝါ ဝါစာယ, ဥဒ စေတသာ ဝါ ကတ္ထစိ လောဘဒေါသုပ္ပါဒနဇာတရူပါဒိသာဒိယနံ စီဝရာဒိပရိဘောဂေသု အပစ္စဝေက္ခဏာဒိံ ဝါ ပါပကမ္မံ ကရောတိ။ အဘဗ္ဗော သော တဿ ပဋိစ္ဆဒါယ, န သော တံ ‘‘ဣဒံ အကပ္ပိယမကရဏီယ’’န္တိ ဇာနိတွာ မုဟုတ္တမ္ပိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တင်္ခဏညေဝ ပန သတ္ထရိ ဝါ ဝိညူသု ဝါ သဗြဟ္မစာရီသု အာဝိ ကတွာ ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတိ, ‘‘န ပုန ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ သံဝရိတဗ္ဗံ ဝါ သံဝရတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အဘဗ္ဗတာ ဒိဋ္ဌပဒဿ ဝုတ္တာ, ဧဝရူပံ ပါပကမ္မံ ကတွာ တဿ ပဋိစ္ဆာဒါယ ဒိဋ္ဌနိဗ္ဗာနပဒဿ ဒဿနသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ အဘဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။

ကထံ –

‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ဒဟရော ကုမာရော မန္ဒော ဥတ္တာနသေယျကော ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ အင်္ဂါရံ အက္ကမိတွာ ခိပ္ပမေဝ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၈၉။)

ပဋိသံဟရတိ, ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဃမ္မတာ ဧသာ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ, ကိဉ္စာပိ တထာရူပိံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, ယထာရူပါယ အာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ပညာယတိ, အထ ခေါ နံ ခိပ္ပမေဝ သတ္ထရိ ဝါ ဝိညူသု ဝါ သဗြဟ္မစာရီသု ဒေသေတိ ဝိဝရတိ ဥတ္တာနီကရောတိ, ဒေသေတွာ ဝိဝရိတွာ ဥတ္တာနီကတွာ အာယတိံ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၆)။

ဧဝံ ဘဂဝါ ပမာဒဝိဟာရိနောပိ ဒဿနသမ္ပန္နဿ ကတပဋိစ္ဆာဒနာဘာဝဂုဏေန သံဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သံဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၃၆။ ဧဝံ သံဃပရိယာပန္နာနံ ပုဂ္ဂလာနံ တေန တေန ဂုဏပ္ပကာရေန သံဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယွာယံ ဘဂဝတာ ရတနတ္တယဂုဏံ ဒီပေန္တေန ဣဓ သင်္ခေပေန အညတြ စ ဝိတ္ထာရေန ပရိယတ္တိဓမ္မော ဒေသိတော, တမ္ပိ နိဿာယ ပုန ဗုဒ္ဓါဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထ ဖုဿိတဂ္ဂေ’’တိ။ တတ္ထ အာသန္နသန္နိဝေသဝဝတ္ထိတာနံ ရုက္ခာနံ သမူဟော ဝနံ, မူလသာရဖေဂ္ဂုတစသာခါပလာသေဟိ ပဝုဍ္ဎော ဂုမ္ဗော ပဂုမ္ဗော, ဝနေ ပဂုမ္ဗော ဝနပ္ပဂုမ္ဗော, သွာယံ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝမ္ပိ ဟိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတိ ‘‘အတ္ထိ သဝိတက္ကသဝိစာရေ, အတ္ထိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တေ, သုခေ ဒုက္ခေ ဇီဝေ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယထာတိ ဩပမ္မဝစနံ။ ဖုဿိတာနိ အဂ္ဂါနိ အဿာတိ ဖုဿိတဂ္ဂေါ, သဗ္ဗသာခါပသာခါသု သဉ္ဇာတပုပ္ဖေါတိ အတ္ထော။ သော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘ဖုဿိတဂ္ဂေ’’တိ ဝုတ္တော။ ဂိမှာန မာသေ ပဌမသ္မိံ ဂိမှေတိ ယေ စတ္တာရော ဂိမှမာသာ, တေသံ စတုန္နံ ဂိမှာနံ ဧကသ္မိံ မာသေ။ ကတမသ္မိံ မာသေ ဣတိ စေ? ပဌမသ္မိံ ဂိမှေ, စိတြမာသေတိ အတ္ထော။ သော ဟိ ‘‘ပဌမဂိမှော’’တိ စ ‘‘ဗာလဝသန္တော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တတော ပရံ ပဒတ္ထတော ပါကဋမေဝ။

အယံ ပနေတ္ထ ပိဏ္ဍတ္ထော – ယထာ ပဌမဂိမှနာမကေ ဗာလဝသန္တေ နာနာဝိဓရုက္ခဂဟနေ ဝနေ သုပုပ္ဖိတဂ္ဂသာခေါ တရုဏရုက္ခဂစ္ဆပရိယာယနာမော ပဂုမ္ဗော အတိဝိယ သဿိရိကော ဟောတိ, ဧဝမေဝံ ခန္ဓာယတနာဒီဟိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၀။)

သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနာဒီဟိ သီလသမာဓိက္ခန္ဓာဒီဟိ ဝါ နာနပ္ပကာရေဟိ အတ္ထပ္ပဘေဒပုပ္ဖေဟိ အတိဝိယ သဿိရိကတ္တာ တထူပမံ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂဒီပနတော နိဗ္ဗာနဂါမိံ ပရိယတ္တိဓမ္မဝရံ နေဝ လာဘဟေတု န သက္ကာရာဒိဟေတု, ကေဝလဉှိ မဟာကရုဏာယ အဗ္ဘုဿာဟိတဟဒယော သတ္တာနံ ပရမံဟိတာယ အဒေသယီတိ။ ပရမံဟိတာယာတိ ဧတ္ထ စ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ အနုနာသိကော, အယံ ပနတ္ထော ‘‘ပရမဟိတာယ နိဗ္ဗာနာယ အဒေသယီ’’တိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမံ သုပုပ္ဖိတဂ္ဂဝနပ္ပဂုမ္ဗသဒိသံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ နိဿာယ ဗုဒ္ဓါဓိဋ္ဌာနံ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော, ကေဝလံ ပန ဣဒမ္ပိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရပရိယတ္တိဓမ္မသင်္ခါတံ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၃၇။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မေန ဗုဒ္ဓါဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ လောကုတ္တရဓမ္မေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘ဝရော ဝရညူ’’တိ။ တတ္ထ ဝရောတိ ပဏီတာဓိမုတ္တိကေဟိ ဣစ္ဆိတော ‘‘အဟော ဝတ မယမ္ပိ ဧဝရူပါ အဿာမာ’’တိ, ဝရဂုဏယောဂတော ဝါ ဝရော, ဥတ္တမော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဝရညူတိ နိဗ္ဗာနညူ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဥတ္တမဋ္ဌေန ဝရံ, တဉ္စေသ ဗောဓိမူလေ သယံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ အညာသိ။ ဝရဒေါတိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယဇဋိလာဒီနံ အညေသဉ္စ ဒေဝမနုဿာနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဝါသနာဘာဂိယဝရဓမ္မဒါယီတိ အတ္ထော။ ဝရာဟရောတိ ဝရဿ မဂ္ဂဿ အာဟဋတ္တာ ဝရာဟရောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ဟိ ဘဂဝါ ဒီပင်္ကရတော ပဘုတိ သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေန္တော ပုဗ္ဗကေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ အနုယာတံ ပုရာဏံ မဂ္ဂဝရံ အာဟရိ, တေန ဝရာဟရောတိ ဝုစ္စတိ။ အပိစ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘေန ဝရော, နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ ဝရညူ, သတ္တာနံ ဝိမုတ္တိသုခဒါနေန ဝရဒေါ, ဥတ္တမပဋိပဒါဟရဏေန ဝရာဟရော, ဧတေဟိ လောကုတ္တရဂုဏေဟိ အဓိကဿ ကဿစိ အဘာဝတော အနုတ္တရော။

အပရော နယော – ဝရော ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန, ဝရညူ ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန, ဝရဒေါ စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန, ဝရာဟရော သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန, ဝရံ မဂ္ဂသစ္စမာဟရီတိ။ တထာ ဝရော ပုညုဿယေန, ဝရညူ ပညုဿယေန, ဝရဒေါ ဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထိကာနံ တဒုပါယသမ္ပဒါနေန,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၁။)

ဝရာဟရော ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထိကာနံ တဒုပါယာဟရဏေန, အနုတ္တရော တတ္ထ တတ္ထ အသဒိသတာယ, အတ္တနာ ဝါ အနာစရိယကော ဟုတွာ ပရေသံ အာစရိယဘာဝေန, ဓမ္မဝရံ အဒေသယိ သာဝကဘာဝတ္ထိကာနံ တဒတ္ထာယ သွာခါတတာဒိဂုဏယုတ္တဿ ဝရဓမ္မဿ ဒေသနတော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ နဝဝိဓေန လောကုတ္တရဓမ္မေန အတ္တနော ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ ဗုဒ္ဓါဓိဋ္ဌာနံ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပန ယံ ဝရံ နဝလောကုတ္တရဓမ္မံ ဧသ အညာသိ, ယဉ္စ အဒါသိ, ယဉ္စ အာဟရိ, ယဉ္စ အဒေသယိ, ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတန္တိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

֍ * ၂၃၈။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မံ လောကုတ္တရဓမ္မဉ္စ နိဿာယ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဗုဒ္ဓါဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယေ တံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ အဿောသုံ သုတာနုသာရေန စ ပဋိပဇ္ဇိတွာ နဝပ္ပကာရမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မံ အဓိဂမိံသု, တေသံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဂုဏံ နိဿာယ ပုန သံဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္တုမာရဒ္ဓေါ ‘‘ခီဏံ ပုရာဏ’’န္တိ။ တတ္ထ ခီဏန္တိ သမုစ္ဆိန္နံ။ ပုရာဏန္တိ ပုရာတနံ။ နဝန္တိ သမ္ပတိ ဝတ္တမာနံ။ နတ္ထိသမ္ဘဝန္တိ အဝိဇ္ဇမာနပါတုဘာဝံ။ ဝိရတ္တစိတ္တာတိ ဝိဂတရာဂစိတ္တာ။ အာယတိကေ ဘဝသ္မိန္တိ အနာဂတမဒ္ဓါနံ ပုနဗ္ဘဝေ။ တေတိ ယေသံ ခီဏံ ပုရာဏံ နဝံ နတ္ထိသမ္ဘဝံ, ယေ စ အာယတိကေ ဘဝသ္မိံ ဝိရတ္တစိတ္တာ, တေ ခီဏာသဝါ ဘိက္ခူ။ ခီဏဗီဇာတိ ဥစ္ဆိန္နဗီဇာ။ အဝိရူဠှိဆန္ဒာတိ ဝိရူဠှိဆန္ဒဝိရဟိတာ။ နိဗ္ဗန္တီတိ ဝိဇ္ဈာယန္တိ။ ဓီရာတိ ဓိတိသမ္ပန္နာ။ ယထာယံ ပဒီပေါတိ အယံ ပဒီပေါ ဝိယ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယံ တံ သတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓမ္ပိ ပုရာဏံ အတီတကာလိကံ ကမ္မံ တဏှာသိနေဟဿ အပ္ပဟီနတ္တာ ပဋိသန္ဓိအာဟရဏသမတ္ထတာယ အခီဏံယေဝ ဟောတိ, တံ ပုရာဏံ ကမ္မံ ယေသံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန တဏှာသိနေဟဿ သောသိတတ္တာ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎဗီဇမိဝ အာယတိံ ဝိပါကဒါနာသမတ္ထတာယ ခီဏံ။ ယဉ္စ နေသံ ဗုဒ္ဓပူဇာဒိဝသေန ဣဒါနိ ပဝတ္တမာနံ ကမ္မံ နဝန္တိ ဝုစ္စတိ, တဉ္စ တဏှာပဟာနေနေဝ ဆိန္နမူလပါဒပပုပ္ဖမိဝ အာယတိံ ဖလဒါနာသမတ္ထတာယ ယေသံ နတ္ထိသမ္ဘဝံ, ယေ စ တဏှာပဟာနေနေဝ အာယတိကေ ဘဝသ္မိံ ဝိရတ္တစိတ္တာ, တေ ခီဏာသဝါ ဘိက္ခူ ‘‘ကမ္မံ ခေတ္တံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၂။)

ဝိညာဏံ ဗီဇ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၇) ဧတ္ထ ဝုတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ကမ္မက္ခယေနေဝ ခီဏတ္တာ ခီဏဗီဇာ။ ယောပိ ပုဗ္ဗေ ပုနဗ္ဘဝသင်္ခါတာယ ဝိရူဠှိယာ ဆန္ဒော အဟောသိ, တဿာပိ သမုဒယပ္ပဟာနေနေဝ ပဟီနတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဝိယ စုတိကာလေ အသမ္ဘဝေန အဝိရူဠှိဆန္ဒာ ဓိတိသမ္ပန္နတ္တာ ဓီရာ စရိမဝိညာဏနိရောဓေန ယထာယံ ပဒီပေါ နိဗ္ဗုတော, ဧဝံ နိဗ္ဗန္တိ, ပုန ‘‘ရူပိနော ဝါ အရူပိနော ဝါ’’တိ ဧဝမာဒိံ ပညတ္တိပထံ အစ္စေန္တီတိ။ တသ္မိံ ကိရ သမယေ နဂရဒေဝတာနံ ပူဇနတ္ထာယ ဇာလိတေသု ပဒီပေသု ဧကော ပဒီပေါ ဝိဇ္ဈာယိ, တံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ယထာယံ ပဒီပေါ’’တိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ယေ တံ ပုရိမာဟိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဝုတ္တံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ အဿောသုံ, သုတာနုသာရေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတွာ နဝပ္ပကာရမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မံ အဓိဂမိံသု, တေသံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သံဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇန္တော ဒေသနံ သမာပေသိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သံဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော, ကေဝလံ ပန ဣဒမ္ပိ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ခီဏာသဝဘိက္ခူနံ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ သံဃေ ရတနံ ပဏီတန္တိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

ဒေသနာပရိယောသာနေ ရာဇကုလဿ သောတ္ထိ အဟောသိ, သဗ္ဗူပဒ္ဒဝါ ဝူပသမိံသု စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။

၂၃၉-၂၄၁။ အထ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ‘‘ဘဂဝတာ ရတနတ္တယဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇမာနေန နာဂရဿ သောတ္ထိ ကတာ, မယာပိ နာဂရဿ သောတ္ထိတ္ထံ ရတနတ္တယဂုဏံ နိဿာယ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ အဝသာနေ ဂါထာတ္တယံ အဘာသိ ‘‘ယာနီဓ ဘူတာနီ’’တိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓေါ ယထာ လောကဟိတတ္ထာယ ဥဿုက္ကံ အာပန္နေဟိ အာဂန္တဗ္ဗံ, တထာ အာဂတတော, ယထာ စ ဧတေဟိ ဂန္တဗ္ဗံ, တထာ ဂတတော, ယထာ ဝါ ဧတေဟိ အာဇာနိတဗ္ဗံ, တထာ အာဇာနနတော, ယထာ စ ဇာနိတဗ္ဗံ, တထာ ဇာနနတော, ယဉ္စ တထေဝ ဟောတိ, တဿ ဂဒနတော စ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ သော ဒေဝမနုဿေဟိ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒိနာ ဗဟိနိဗ္ဗတ္တေန ဥပကရဏေန, ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တာဒိနာ စ အတ္တနိ နိဗ္ဗတ္တေန အတိဝိယ ပူဇိတော, တသ္မာ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော သဗ္ဗဒေဝပရိသံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၃။)

သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အာဟ ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ, ဗုဒ္ဓံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။

ယသ္မာ ပန ဓမ္မေ မဂ္ဂဓမ္မော ယထာ ယုဂနန္ဓ သမထဝိပဿနာဗလေန ဂန္တဗ္ဗံ ကိလေသပက္ခံ သမုစ္ဆိန္ဒန္တေန, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။ နိဗ္ဗာနဓမ္မောပိ ယထာ ဂတော ပညာယ ပဋိဝိဒ္ဓေါ သဗ္ဗဒုက္ခဝိဃာတာယ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဗုဒ္ဓါဒီဟိ တထာ အဝဂတော, တသ္မာ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ သံဃောပိ ယထာ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နေဟိ ဂန္တဗ္ဗံ တေန တေန မဂ္ဂေန, တထာ ဂတော, တသ္မာ ‘‘တထာဂတော’’ တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ အဝသေသဂါထာဒွယေပိ တထာဂတံ ဓမ္မံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတု, တထာဂတံ သံဃံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူတိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

ဧဝံ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဣမံ ဂါထာတ္တယံ ဘာသိတွာ ဘဂဝန္တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဒေဝပုရမေဝ ဂတော သဒ္ဓိံ ဒေဝပရိသာယ။ ဘဂဝါ ပန တဒေဝ ရတနသုတ္တံ ဒုတိယဒိဝသေပိ ဒေသေသိ, ပုန စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ယာဝ သတ္တမံ ဒိဝသံ ဒေသေသိ, ဒိဝသေ ဒိဝသေ တထေဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဘဂဝါ အဍ္ဎမာသမေဝ ဝေသာလိယံ ဝိဟရိတွာ ရာဇူနံ ‘‘ဂစ္ဆာမာ’’တိ ပဋိဝေဒေသိ။ တတော ရာဇာနော ဒိဂုဏေန သက္ကာရေန ပုန တီဟိ ဒိဝသေဟိ ဘဂဝန္တံ ဂင်္ဂါတီရံ နယိံသု။ ဂင်္ဂါယံ နိဗ္ဗတ္တာ နာဂရာဇာနော စိန္တေသုံ – ‘‘မနုဿာ တထာဂတဿ သက္ကာရံ ကရောန္တိ, မယံ ကိံ န ကရိဿာမာ’’တိ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယာ နာဝါယော မာပေတွာ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယေ ဧဝ ပလ္လင်္ကေ ပညာပေတွာ ပဉ္စဝဏ္ဏပဒုမသဉ္ဆန္နံ ဥဒကံ ကရိတွာ ‘‘အမှာကံ အနုဂ္ဂဟံ ကရောထာ’’တိ ဘဂဝန္တံ ဥပဂတာ။ ဘဂဝါ အဓိဝါသေတွာ ရတနနာဝမာရူဠှော ပဉ္စ စ ဘိက္ခုသတာနိ သကံ သကံ နာဝံ။ နာဂရာဇာနော ဘဂဝန္တံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန နာဂဘဝနံ ပဝေသေသုံ။ တတြ သုဒံ ဘဂဝါ သဗ္ဗရတ္တိံ နာဂပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒုတိယဒိဝသေ ဒိဗ္ဗေဟိ ခါဒနီယဘောဇနီယေဟိ မဟာဒါနံ အဒံသု။ ဘဂဝါ အနုမောဒိတွာ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိ။

ဘူမဋ္ဌာ ဒေဝါ ‘‘မနုဿာ စ နာဂါ စ တထာဂတဿ သက္ကာရံ ကရောန္တိ, မယံ ကိံ န ကရိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ဝနဂုမ္ဗရုက္ခပဗ္ဗတာဒီသု ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ ဥက္ခိပိံသု။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မဘဝနံ, တာဝ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၄။)

မဟာသက္ကာရဝိသေသော နိဗ္ဗတ္တိ။ ဗိမ္ဗိသာရောပိ လိစ္ဆဝီဟိ အာဂတကာလေ ကတသက္ကာရတော ဒိဂုဏမကာသိ, ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဉ္စဟိ ဒိဝသေဟိ ဘဂဝန္တံ ရာဇဂဟံ အာနေသိ။

ရာဇဂဟမနုပ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ မဏ္ဍလမာဠေ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ အယမန္တရကထာ ဥဒပါဒိ – ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာနုဘာဝေါ, ယံ ဥဒ္ဒိဿ ဂင်္ဂါယ ဩရတော စ ပါရတော စ အဋ္ဌယောဇနော ဘူမိဘာဂေါ နိန္နဉ္စ ထလဉ္စ သမံ ကတွာ ဝါလုကာယ ဩကိရိတွာ ပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နော, ယောဇနပ္ပမာဏံ ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ သဉ္ဆန္နံ, ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ ဥဿိတာနီ’’တိ။ ဘဂဝါ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ တင်္ခဏာနုရူပေန ပါဋိဟာရိယေန ဂန္တွာ မဏ္ဍလမာဠေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ နိသဇ္ဇ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ? ဘိက္ခူ သဗ္ဗံ အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ – ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, အယံ ပူဇာဝိသေသော မယှံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော, န နာဂဒေဝဗြဟ္မာနုဘာဝေန, အပိစ ခေါ ပုဗ္ဗေ အပ္ပမတ္တကပရိစ္စာဂါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘န မယံ, ဘန္တေ, တံ အပ္ပမတ္တကံ ပရိစ္စာဂံ ဇာနာမ, သာဓု နော ဘဂဝါ တထာ ကထေတု, ယထာ မယံ တံ ဇာနေယျာမာ’’တိ။

ဘဂဝါ အာဟ – ဘူတပုဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, တက္ကသိလာယံ သင်္ခေါ နာမ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိ။ တဿ ပုတ္တော သုသီမော နာမ မာဏဝေါ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော ဝယေန, သော ဧကဒိဝသံ ပိတရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တံ ပိတာ အာဟ – ‘‘ကိံ, တာတ သုသီမာ’’တိ? သော အာဟ – ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, တာတ, ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတု’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ, တာတ သုသီမ, အသုကော နာမ ဗြာဟ္မဏော မမ သဟာယကော, တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဥဂ္ဂဏှာဟီ’’တိ ကဟာပဏသဟဿံ အဒါသိ။ သော တံ ဂဟေတွာ မာတာပိတရော အဘိဝါဒေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ဥပစာရယုတ္တေန ဝိဓိနာ အာစရိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဘိဝါဒေတွာ အတ္တာနံ နိဝေဒေသိ။ အာစရိယော ‘‘မမ သဟာယကဿ ပုတ္တော’’တိ မာဏဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သဗ္ဗံ ပါဟုနေယျမကာသိ။ သော အဒ္ဓါနကိလမထံ ပဋိဝိနောဒေတွာ တံ ကဟာပဏသဟဿံ အာစရိယဿ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဩကာသံ ယာစိ။ အာစရိယော ဩကာသံ ကတွာ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၅။)

သော လဟုဉ္စ ဂဏှန္တော ဗဟုဉ္စ ဂဏှန္တော ဂဟိတဂဟိတဉ္စ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တမိဝ သီဟတေလံ အဝိနဿမာနံ ဓာရေန္တော ဒွါဒသဝဿိကံ သိပ္ပံ ကတိပယမာသေနေဝ ပရိယောသာပေသိ။ သော သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော အာဒိမဇ္ဈံယေဝ ပဿတိ, နော ပရိယောသာနံ။ အထ အာစရိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ဣမဿ သိပ္ပဿ အာဒိမဇ္ဈမေဝ ပဿာမိ, ပရိယောသာနံ န ပဿာမီ’’တိ။ အာစရိယော အာဟ – ‘‘အဟမ္ပိ, တာတ, ဧဝမေဝါ’’တိ။ ‘‘အထ ကော, အာစရိယ, ဣမဿ သိပ္ပဿ ပရိယောသာနံ ဇာနာတီ’’တိ? ‘‘ဣသိပတနေ, တာတ, ဣသယော အတ္ထိ, တေ ဇာနေယျု’’န္တိ။ တေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပုစ္ဆာမိ, အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆ, တာတ, ယထာသုခ’’န္တိ။ သော ဣသိပတနံ ဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘အာမာဝုသော, ဇာနာမာ’’တိ။ ‘‘တံ မမ္ပိ သိက္ခာပေထာ’’တိ။ ‘‘တေန, ဟာဝုသော, ပဗ္ဗဇာဟိ, န သက္ကာ အပဗ္ဗဇိတေန သိက္ခိတု’’န္တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, ပဗ္ဗာဇေထ ဝါ မံ, ယံ ဝါ ဣစ္ဆထ, တံ ကတွာ ပရိယောသာနံ ဇာနာပေထာ’’တိ။ တေ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေတုံ အသမတ္ထာ ‘‘ဧဝံ တေ နိဝါသေတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပါရုပိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အာဘိသမာစာရိကံ သိက္ခာပေသုံ။ သော တတ္ထ သိက္ခန္တော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတ္တာ န စိရေနေဝ ပစ္စေကဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ။ သကလဗာရာဏသိယံ ‘‘သုသီမပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ’’တိ ပါကဋော အဟောသိ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော သမ္ပန္နပရိဝါရော။ သော အပ္ပါယုကသံဝတ္တနိကဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ န စိရေနေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ မဟာဇနကာယော စ သရီရကိစ္စံ ကတွာ ဓာတုတော ဂဟေတွာ နဂရဒွါရေ ထူပံ ပတိဋ္ဌာပေသုံ။

အထ ခေါ သင်္ခေါ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ပုတ္တော မေ စိရဂတော, န စဿ ပဝတ္တိံ ဇာနာမီ’’တိ ပုတ္တံ ဒဋ္ဌုကာမော တက္ကသိလာယ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ မဟာဇနကာယံ သန္နိပတိတံ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဗဟူသု ဧကောပိ မေ ပုတ္တဿ ပဝတ္တိံ ဇာနိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘သုသီမော နာမ မာဏဝေါ ဣဓ အာဂတော အတ္ထိ, အပိ နု တဿ ပဝတ္တိံ ဇာနာထာ’’တိ? တေ ‘‘အာမ, ဗြာဟ္မဏ, ဇာနာမ, အသ္မိံ နဂရေ ဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကေ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဟုတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ, အယမဿ ထူပေါ ပတိဋ္ဌာပိတော’’တိ အာဟံသု။ သော ဘူမိံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၆။)

ဟတ္ထေန ပဟရိတွာ, ရောဒိတွာ စ ပရိဒေဝိတွာ စ တံ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာ တိဏာနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဥတ္တရသာဋကေန ဝါလုကံ အာနေတွာ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓစေတိယင်္ဂဏေ အာကိရိတွာ, ကမဏ္ဍလုတော ဥဒကေန သမန္တတော ဘူမိံ ပရိပ္ဖေါသိတွာ ဝနပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ ဥတ္တရသာဋကေန ပဋာကံ အာရောပေတွာ ထူပဿ ဥပရိ အတ္တနော ဆတ္တံ ဗန္ဓိတွာ ပက္ကာမီတိ။

ဧဝံ အတီတံ ဒဿေတွာ တံ ဇာတကံ ပစ္စုပ္ပန္နေန အနုသန္ဓေန္တော ဘိက္ခူနံ ဓမ္မကထံ ကထေသိ – ‘‘သိယာ ခေါ ပန ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ဧဝမဿ အညော နူန တေန သမယေန သင်္ခေါ ဗြာဟ္မဏော အဟောသီ’’တိ, န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အဟံ တေန သမယေန သင်္ခေါ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိံ, မယာ သုသီမဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ စေတိယင်္ဂဏေ တိဏာနိ ဥဒ္ဓဋာနိ, တဿ မေ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန အဋ္ဌယောဇနမဂ္ဂံ ဝိဂတခါဏုကဏ္ဋကံ ကတွာ သမံ သုဒ္ဓမကံသု, မယာ တတ္ထ ဝါလုကာ ဩကိဏ္ဏာ, တဿ မေ နိဿန္ဒေန အဋ္ဌယောဇနမဂ္ဂေ ဝါလုကံ ဩကိရိံသု။ မယာ တတ္ထ ဝနကုသုမေဟိ ပူဇာ ကတာ, တဿ မေ နိဿန္ဒေန နဝယောဇနမဂ္ဂေ ထလေ စ ဥဒကေ စ နာနာပုပ္ဖေဟိ ပုပ္ဖသန္ထရံ အကံသု။ မယာ တတ္ထ ကမဏ္ဍလုဒကေန ဘူမိ ပရိပ္ဖေါသိတာ, တဿ မေ နိဿန္ဒေန ဝေသာလိယံ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ။ မယာ တသ္မိံ စေတိယေ ပဋာကာ အာရောပိတာ, ဆတ္တဉ္စ ဗဒ္ဓံ, တဿ မေ နိဿန္ဒေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ပဋာကာ စ အာရောပိတာ, ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ စ ဥဿိတာနိ။ ဣတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အယံ မယှံ ပူဇာဝိသေသော နေဝ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော, န နာဂဒေဝဗြဟ္မာနုဘာဝေန, အပိစ ခေါ အပ္ပမတ္တကပရိစ္စာဂါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ဓမ္မကထာပရိယောသာနေ ဣမံ ဂါထမဘာသိ –

‘‘မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ, ပဿေ စေ ဝိပုလံ သုခံ၊

စဇေ မတ္တာသုခံ ဓီရော, သမ္ပဿံ ဝိပုလံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၉၀)၊

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၇။)

၂။ အာမဂန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

သာမာကစိင်္ဂူလကစီနကာနိ စာတိ အာမဂန္ဓသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အနုပ္ပန္နေ ဘဂဝတိ အာမဂန္ဓော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပဉ္စဟိ မာဏဝကသတေဟိ သဒ္ဓိံ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗတန္တရေ အဿမံ ကာရာပေတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော ဟုတွာ တတ္ထ ပဋိဝသတိ, န ကဒါစိ မစ္ဆမံသံ ခါဒတိ။ အထ တေသံ တာပသာနံ လောဏမ္ဗိလာဒီနိ အပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ ပဏ္ဍုရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တတော တေ ‘‘လောဏမ္ဗိလာဒိသေဝနတ္ထာယ မနုဿပထံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ပစ္စန္တဂါမံ သမ္ပတ္တာ။ တတ္ထ မနုဿာ တေသု ပသီဒိတွာ နိမန္တေတွာ ဘောဇေသုံ, ကတဘတ္တကိစ္စာနံ နေသံ မဉ္စပီဌပရိဘောဂဘာဇနပါဒမက္ခနာဒီနိ ဥပနေတွာ ‘‘ဧတ္ထ, ဘန္တေ, ဝသထ, မာ ဥက္ကဏ္ဌိတ္ထာ’’တိ ဝသနဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ပက္ကမိံသု။ ဒုတိယဒိဝသေပိ နေသံ ဒါနံ ဒတွာ ပုန ဃရပဋိပါဋိယာ ဧကေကဒိဝသံ ဒါနမဒံသု။ တာပသာ စတုမာသံ တတ္ထ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလာဒိသေဝနာယ ထိရဘာဝပ္ပတ္တသရီရာ ဟုတွာ ‘‘မယံ, အာဝုသော, ဂစ္ဆာမာ’’တိ မနုဿာနံ အာရောစေသုံ။ မနုဿာ တေသံ တေလတဏ္ဍုလာဒီနိ အဒံသု။ တေ တာနိ အာဒါယ အတ္တနော အဿမမေဝ အဂမံသု။ တဉ္စ ဂါမံ တထေဝ သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ အာဂမိံသု။ မနုဿာပိ တေသံ အာဂမနကာလံ ဝိဒိတွာ ဒါနတ္ထာယ တဏ္ဍုလာဒီနိ သဇ္ဇေတွာဝ အစ္ဆန္တိ, အာဂတေ စ နေ တထေဝ သမ္မာနေန္တိ။

အထ ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝိဟရန္တော တေသံ တာပသာနံ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ တတော နိက္ခမ္မ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော စာရိကံ စရမာနော အနုပုဗ္ဗေန တံ ဂါမံ အနုပ္ပတ္တော။ မနုဿာ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ မဟာဒါနာနိ အဒံသု။ ဘဂဝါ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေ တာယ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပေကစ္စေ သောတာပန္နာ, ဧကစ္စေ သကဒါဂါမိနော, ဧကစ္စေ အနာဂါမိနော အဟေသုံ, ဧကစ္စေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ ဘဂဝါ ပုနဒေဝ သာဝတ္ထိံ ပစ္စာဂမာသိ။ အထ တေ တာပသာ တံ ဂါမံ အာဂမိံသု။ မနုဿာ တာပသေ ဒိသွာ န ပုဗ္ဗသဒိသံ ကောတူဟလမကံသု။ တာပသာ တံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကိံ, အာဝုသော, ဣမေ မနုဿာ န ပုဗ္ဗသဒိသာ, ကိံ နု ခေါ အယံ ဂါမော ရာဇဒဏ္ဍေန ဥပဒ္ဒုတော, ဥဒါဟု ဒုဗ္ဘိက္ခေန, ဥဒါဟု အမှေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမ္ပန္နတရော ကောစိ ပဗ္ဗဇိတော ဣမံ ဂါမမနုပ္ပတ္တော’’တိ? တေ အာဟံသု – ‘‘န, ဘန္တေ, ရာဇဒဏ္ဍေန, န ဒုဗ္ဘိက္ခေနာယံ ဂါမော ဥပဒ္ဒုတော, အပိစ ဗုဒ္ဓေါ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၈။)

လောကေ ဥပ္ပန္နော, သော ဘဂဝါ ဗဟုဇနဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣဓာဂတော’’တိ။

တံ သုတွာ အာမဂန္ဓတာပသော ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ, ဂဟပတယော, ဝဒေထာ’’တိ? ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ, ဘန္တေ, ဝဒါမာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ‘‘ဃောသောပိ ခေါ ဧသော ဒုလ္လဘော လောကသ္မိံ, ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ အတ္တမနော အတ္တမနဝါစံ နိစ္ဆာရေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ နု ခေါ သော ဗုဒ္ဓေါ အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇတိ, န ဘုဉ္ဇတီ’’တိ? ‘‘ကော, ဘန္တေ, အာမဂန္ဓော’’တိ? ‘‘အာမဂန္ဓော နာမ မစ္ဆမံသံ, ဂဟပတယော’’တိ။ ‘‘ဘဂဝါ, ဘန္တေ, မစ္ဆမံသံ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ။ တံ သုတွာ တာပသော ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ – ‘‘မာဟေဝ ခေါ ပန ဗုဒ္ဓေါ သိယာ’’တိ။ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပါတုဘာဝေါ နာမ ဒုလ္လဘော, ဂန္တွာ ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ တတော ယေန ဘဂဝါ ဂတော, တံ မဂ္ဂံ မနုဿေ ပုစ္ဆိတွာ ဝစ္ဆဂိဒ္ဓိနီ ဂါဝီ ဝိယ တုရိတတုရိတော သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိဝါသေန သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတွာ ဇေတဝနမေဝ ပါဝိသိ သဒ္ဓိံ သကာယ ပရိသာယ။ ဘဂဝါပိ တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ အာသနေ နိသိန္နော ဧဝ ဟောတိ။ တာပသာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမ္မ တုဏှီဘူတာ အနဘိဝါဒေတွာဝ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ ဘဂဝါ ‘‘ကစ္စိ ဝေါ ဣသယော ခမနီယ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသမ္မောဒိ။ တေပိ ‘‘ခမနီယံ, ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိမာဟံသု။ တတော အာမဂန္ဓော ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အာမဂန္ဓံ, ဘော ဂေါတမ, ဘုဉ္ဇသိ, န ဘုဉ္ဇသီ’’တိ? ‘‘ကော သော, ဗြာဟ္မဏ, အာမဂန္ဓော နာမာ’’တိ? ‘‘မစ္ဆမံသံ, ဘော ဂေါတမာ’’တိ။ ဘဂဝါ ‘‘န, ဗြာဟ္မဏ, မစ္ဆမံသံ အာမဂန္ဓော။ အပိစ ခေါ အာမဂန္ဓော နာမ သဗ္ဗေ ကိလေသာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ ဝတွာ ‘‘န, ဗြာဟ္မဏ, ဣဒါနိ တွမေဝ အာမဂန္ဓံ ပုစ္ဆိ, အတီတေပိ တိဿော နာမ ဗြာဟ္မဏော ကဿပံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ ဧဝဉ္စ သော ပုစ္ဆိ, ဧဝဉ္စဿ ဘဂဝါ ဗျာကာသီ’’တိ တိဿေန စ ဗြာဟ္မဏေန ကဿပေန စ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဂါထာယော ဧဝ အာနေတွာ တာဟိ ဂါထာဟိ ဗြာဟ္မဏံ သညာပေန္တော အာဟ – ‘‘သာမာကစိင်္ဂူလကစီနကာနိ စာ’’တိ။ အယံ တာဝ ဣမဿ သုတ္တဿ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိ။

အတီတေ ပန ကဿပေါ ကိရ ဗောဓိသတ္တော အဋ္ဌာသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဓနဝတီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ, တဿာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ အဂ္ဂသာဝကောပိ တံ ဒိဝသံယေဝ ဒေဝလောကာ စဝိတွာ အနုပုရောဟိတဗြာဟ္မဏဿ ပဇာပတိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဧဝံ တေသံ ဧကဒိဝသမေဝ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၂၉၉။)

ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဉ္စ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနဉ္စ အဟောသိ, ဧကဒိဝသမေဝ ဧတေသံ ဧကဿ ကဿပေါ, ဧကဿ တိဿောတိ နာမမကံသု။ တေ သဟပံသုကီဠနကာ ဒွေ သဟာယာ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဍ္ဎိံ အဂမိံသု။ တိဿဿ ပိတာ ပုတ္တံ အာဏာပေသိ – ‘‘အယံ, တာတ, ကဿပေါ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ, တွမ္ပိဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘဝနိဿရဏံ ကရေယျာသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဥဘောပိ, သမ္မ, ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိ။ တတော ဝုဍ္ဎိံ အနုပ္ပတ္တကာလေပိ တိဿော ဗောဓိသတ္တံ အာဟ – ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ ဗောဓိသတ္တော န နိက္ခမိ။ တိဿော ‘‘န တာဝဿ ဉာဏံ ပရိပါကံ ဂတ’’န္တိ သယံ နိက္ခမ္မ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညေ ပဗ္ဗတပါဒေ အဿမံ ကာရာပေတွာ ဝသတိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ အပရေန သမယေန ဃရေ ဌိတောယေဝ အာနာပါနဿတိံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ အဘိညာယော စ ဥပ္ပါဒေတွာ ပါသာဒေန ဗောဓိမဏ္ဍသမီပံ ဂန္တွာ ‘‘ပုန ပါသာဒေါ ယထာဌာနေယေဝ ပတိဋ္ဌာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ, သော သကဋ္ဌာနေယေဝ ပတိဋ္ဌာသိ။ အပဗ္ဗဇိတေန ကိရ ဗောဓိမဏ္ဍံ ဥပဂန္တုံ န သက္ကာတိ။ သော ပဗ္ဗဇိတွာ ဗောဓိမဏ္ဍံ ပတွာ နိသီဒိတွာ သတ္တ ဒိဝသေ ပဓာနယောဂံ ကတွာ သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။

တဒါ ဣသိပတနေ ဝီသတိသဟဿာ ပဗ္ဗဇိတာ ပဋိဝသန္တိ။ အထ ကဿပေါ ဘဂဝါ တေ အာမန္တေတွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ သုတ္တပရိယောသာနေ သဗ္ဗေဝ အရဟန္တော အဟေသုံ။ သော သုဒံ ဘဂဝါ ဝီသတိဘိက္ခုသဟဿပရိဝုတော တတ္ထေဝ ဣသိပတနေ ဝသတိ။ ကိကီ စ နံ ကာသိရာဇာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌာတိ။ အထေကဒိဝသံ ဗာရာဏသိဝါသီ ဧကော ပုရိသော ပဗ္ဗတေ စန္ဒနသာရာဒီနိ ဂဝေသန္တော တိဿဿ တာပသဿ အဿမံ ပတွာ တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တာပသော တံ ဒိသွာ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဗာရာဏသိတော, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကာ တတ္ထ ပဝတ္တီ’’တိ? ‘‘တတ္ထ, ဘန္တေ, ကဿပေါ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ တာပသော ဒုလ္လဘဝစနံ သုတွာ ပီတိသောမနဿဇာတော ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ သော အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇတိ, န ဘုဉ္ဇတီ’’တိ? ‘‘ကော ဘန္တေ, အာမဂန္ဓော’’တိ? ‘‘မစ္ဆမံသံ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘ဘဂဝါ, ဘန္တေ, မစ္ဆမံသံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ။ တံ သုတွာ တာပသော ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ဂန္တွာ တံ ပုစ္ဆိဿာမိ, သစေ ‘အာမဂန္ဓံ ပရိဘုဉ္ဇာမီ’တိ ဝက္ခတိ, တတော နံ ‘တုမှာကံ, ဘန္တေ, ဇာတိယာ စ ကုလဿ စ ဂေါတ္တဿ စ အနနုစ္ဆဝိကမေတ’န္တိ နိဝါရေတွာ တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘဝနိဿရဏံ ကရိဿာမီ’’တိ သလ္လဟုကံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၀။)

ဥပကရဏံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိဝါသေန သာယနှသမယေ ဗာရာဏသိံ ပတွာ ဣသိပတနမေဝ ပါဝိသိ။ ဘဂဝါပိ တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ အာသနေ နိသိန္နောယေဝ ဟောတိ။ တာပသော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမ္မ အနဘိဝါဒေတွာ တုဏှီဘူတော ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ တံ ဒိသွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိသမ္မောဒိ။ သောပိ ‘‘ခမနီယံ, ဘော ကဿပါ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အာမဂန္ဓံ, ဘော ကဿပ, ဘုဉ္ဇသိ, န ဘုဉ္ဇသီ’’တိ? ‘‘နာဟံ, ဗြာဟ္မဏ, အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, သာဓု, ဘော ကဿပ, ပရကုဏပံ အခါဒန္တော သုန္ဒရမကာသိ, ယုတ္တမေတံ ဘောတော ကဿပဿ ဇာတိယာ စ ကုလဿ စ ဂေါတ္တဿ စာ’’တိ။ တတော ဘဂဝါ ‘‘အဟံ ကိလေသေ သန္ဓာယ ‘အာမဂန္ဓံ န ဘုဉ္ဇာမီ’တိ ဝဒါမိ, ဗြာဟ္မဏော မစ္ဆမံသံ ပစ္စေတိ, ယံနူနာဟံ သွေ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ အပဝိသိတွာ ကိကီရညော ဂေဟာ အာဘတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇေယျံ, ဧဝံ အာမဂန္ဓံ အာရဗ္ဘ ကထာ ပဝတ္တိဿတိ။ တတော ဗြာဟ္မဏံ ဓမ္မဒေသနာယ သညာပေဿာမီ’’တိ ဒုတိယဒိဝသေ ကာလဿေဝ သရီရပရိကမ္မံ ကတွာ ဂန္ဓကုဋိံ ပါဝိသိ။ ဘိက္ခူ ဂန္ဓကုဋိဒွါရံ ပိဟိတံ ဒိသွာ ‘‘န ဘဂဝါ အဇ္ဇ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပဝိသိတုကာမော’’တိ ဉတွာ ဂန္ဓကုဋိံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။

ဘဂဝါပိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမ္မ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ တာပသောပိ ခေါ ပတ္တသာကံ ပစိတွာ ခါဒိတွာ ဘဂဝတော သန္တိကေ နိသီဒိ။ ကိကီ ကာသိရာဇာ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဘဂဝါ, ဘန္တေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝိဟာရေ, မဟာရာဇာ’’တိ စ သုတွာ နာနာဗျဉ္ဇနရသမနေကမံသဝိကတိသမ္ပန္နံ ဘောဇနံ ဘဂဝတော ပါဟေသိ။ အမစ္စာ ဝိဟာရံ နေတွာ ဘဂဝတော အာရောစေတွာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ပရိဝိသန္တာ ပဌမံ နာနာမံသဝိကတိသမ္ပန္နံ ယာဂုံ အဒံသု, တာပသော ဒိသွာ ‘‘ခါဒတိ နု ခေါ နော’’တိ စိန္တေန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ တဿ ပဿတောယေဝ ယာဂုံ ပိဝန္တော မံသခဏ္ဍံ မုခေ ပက္ခိပိ။ တာပသော ဒိသွာ ကုဒ္ဓေါ။ ပုန ယာဂုပီတဿ နာနာရသဗျဉ္ဇနံ ဘောဇနမဒံသု, တမ္ပိ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇန္တံ ဒိသွာ အတိဝိယ ကုဒ္ဓေါ ‘‘မစ္ဆမံသံ ခါဒန္တောယေဝ ‘န ခါဒါမီ’တိ ဘဏတီ’’တိ။ အထ ဘဂဝန္တံ ကတဘတ္တကိစ္စံ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ နိသိန္နံ ဥပသင်္ကမ္မ ‘‘ဘော ကဿပ, မုသာ တွံ ဘဏသိ, နေတံ ပဏ္ဍိတကိစ္စံ။ မုသာဝါဒေါ ဟိ ဂရဟိတော ဗုဒ္ဓါနံ, ယေပိ တေ ပဗ္ဗတပါဒေ ဝနမူလဖလာဒီဟိ ယာပေန္တာ ဣသယော ဝသန္တိ, တေပိ မုသာ န ဘဏန္တီ’’တိ ဝတွာ ပုန ဣသီနံ ဂုဏေ ဂါထာယ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ ‘‘သာမာကစိင်္ဂူလကစီနကာနိ စာ’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၁။)

֍ * ၂၄၂။ တတ္ထ သာမာကာတိ ဓုနိတွာ ဝါ သီသာနိ ဥစ္စိနိတွာ ဝါ ဂယှူပဂါ တိဏဓညဇာတိ။ တထာ စိင်္ဂူလကာ ကဏဝီရပုပ္ဖသဏ္ဌာနသီသာ ဟောန္တိ။ စီနကာနီတိ အဋဝိပဗ္ဗတပါဒေသု အရောပိတဇာတာ စီနမုဂ္ဂါ။ ပတ္တပ္ဖလန္တိ ယံကိဉ္စိ ဟရိတပဏ္ဏံ။ မူလဖလန္တိ ယံကိဉ္စိ ကန္ဒမူလံ။ ဂဝိပ္ဖလန္တိ ယံကိဉ္စိ ရုက္ခဝလ္လိဖလံ။ မူလဂ္ဂဟဏေန ဝါ ကန္ဒမူလံ, ဖလဂ္ဂဟဏေန ရုက္ခဝလ္လိဖလံ, ဂဝိပ္ဖလဂ္ဂဟဏေန ဥဒကေ ဇာတသိင်္ဃာတကကသေရုကာဒိဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မေန လဒ္ဓန္တိ ဒူတေယျပဟိဏဂမနာဒိမိစ္ဆာဇီဝံ ပဟာယ ဝနေ ဥဉ္ဆာစရိယာယ လဒ္ဓံ။ သတန္တိ သန္တော အရိယာ။ အသ္နမာနာတိ ဘုဉ္ဇမာနာ။ န ကာမကာမာ အလိကံ ဘဏန္တီတိ တေ ဧဝံ အမမာ အပရိဂ္ဂဟာ ဧတာနိ သာမာကာဒီနိ ဘုဉ္ဇမာနာ ဣသယော ယထာ တွံ သာဒုရသာဒိကေ ကာမေ ပတ္ထယန္တော အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇန္တောယေဝ ‘‘နာဟံ, ဗြာဟ္မဏ, အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇာမီ’’တိ ဘဏန္တော အလိကံ ဘဏသိ, တထာ န ကာမကာမာ အလိကံ ဘဏန္တိ, ကာမေ ကာမယန္တာ မုသာ န ဘဏန္တီတိ ဣသီနံ ပသံသာယ ဘဂဝတော နိန္ဒံ ဒီပေတိ။

֍ * ၂၄၃။ ဧဝံ ဣသီနံ ပသံသာပဒေသေန ဘဂဝန္တံ နိန္ဒိတွာ ဣဒါနိ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတံ နိန္ဒာဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ နိပ္ပရိယာယေနေဝ ဘဂဝန္တံ နိန္ဒန္တော အာဟ ‘‘ယဒသ္နမာနော’’တိ တတ္ထ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အယံ ပနတ္ထော – ယံ ကိဉ္စိဒေဝ သသမံသံ ဝါ တိတ္တိရမံသံ ဝါ ဓောဝနစ္ဆေဒနာဒိနာ ပုဗ္ဗပရိကမ္မေန သုကတံ, ပစနဝါသနာဒိနာ ပစ္ဆာပရိကမ္မေန သုနိဋ္ဌိတံ, န မာတရာ န ပိတရာ, အပိစ ခေါ ပန ‘‘ဒက္ခိဏေယျော အယ’’န္တိ မညမာနေဟိ ဓမ္မကာမေဟိ ပရေဟိ ဒိန္နံ, သက္ကာရကရဏေန ပယတံ ပဏီတမလင်္ကတံ, ဥတ္တမရသတာယ ဩဇဝန္တတာယ ထာမဗလဘရဏသမတ္ထတာယ စ ပဏီတံ အသ္နမာနော အာဟာရယမာနော, န ကေဝလဉ္စ ယံကိဉ္စိ မံသမေဝ, အပိစ ခေါ ပန ဣဒမ္ပိ သာလီနမန္နံ ဝိစိတကာဠကံ သာလိတဏ္ဍုလောဒနံ ပရိဘုဉ္ဇမာနော သော ဘုဉ္ဇသိ, ကဿပ, အာမဂန္ဓံ, သော တွံ ယံကိဉ္စိ မံသံ ဘုဉ္ဇမာနော ဣဒဉ္စ သာလီနမန္နံ ပရိဘုဉ္ဇမာနော ဘုဉ္ဇသိ, ကဿပ, အာမဂန္ဓန္တိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။

֍ * ၂၄၄။ ဧဝံ အာဟာရတော ဘဂဝန္တံ နိန္ဒိတွာ ဣဒါနိ မုသာဝါဒံ အာရောပေတွာ နိန္ဒန္တော အာဟ ‘‘န အာမဂန္ဓော…ပေ… သုသင်္ခတေဟီ’’တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၂။)

တဿတ္ထော – ပုဗ္ဗေ မယာ ပုစ္ဆိတော သမာနော ‘‘န အာမဂန္ဓော မမ ကပ္ပတီ’’တိ ဣစ္စေဝ တွံ ဘာသသိ, ဧဝံ ဧကံသေနေဝ တွံ ဘာသသိ ဗြဟ္မဗန္ဓု ဗြာဟ္မဏဂုဏဝိရဟိတဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏာတိ ပရိဘာသန္တော ဘဏတိ။ သာလီနမန္နန္တိ သာလိတဏ္ဍုလောဒနံ။ ပရိဘုဉ္ဇမာနောတိ ဘုဉ္ဇမာနော။ သကုန္တမံသေဟိ သုသင်္ခတေဟီတိ တဒါ ဘဂဝတော အဘိဟဋံ သကုဏမံသံ နိဒ္ဒိသန္တော ဘဏတိ။

ဧဝံ ဘဏန္တော ဧဝ စ ဘဂဝတော ဟေဋ္ဌာ ပါဒတလာ ပဘုတိ ယာဝ ဥပရိ ကေသဂ္ဂါ သရီရမုလ္လောကေန္တော ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏာသီတိအနုဗျဉ္ဇနသမ္ပဒံ ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခေပဉ္စ ဒိသွာ ‘‘ဧဝရူပေါ မဟာပုရိသလက္ခဏာဒိပဋိမဏ္ဍိတကာယော န မုသာ ဘဏိတုံ အရဟတိ။ အယံ ဟိဿ ဘဝန္တရေပိ သစ္စဝါစာနိဿန္ဒေနေဝ ဥဏ္ဏာ ဘမုကန္တရေ ဇာတာ ဩဒါတာ မုဒု တူလသန္နိဘာ, ဧကေကာနိ စ လောမကူပေသု လောမာနိ။ သွာယံ ကထမိဒါနိ မုသာ ဘဏိဿတိ။ အဒ္ဓါ အညော ဣမဿ အာမဂန္ဓော ဘဝိဿတိ, ယံ သန္ဓာယ ဧတဒဝေါစ – ‘နာဟံ, ဗြာဟ္မဏ, အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇာမီ’တိ, ယံနူနာဟံ ဧတံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ သဉ္ဇာတဗဟုမာနော ဂေါတ္တေနေဝ အာလပန္တော ဣမံ ဂါထာသေသံ အာဟ –

‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ကဿပ ဧတမတ္ထံ, ကထံပကာရော တဝ အာမဂန္ဓော’’တိ။

֍ * ၂၄၅။ အထဿ ဘဂဝါ အာမဂန္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ပါဏာတိပါတော’’တိ ဧဝမာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပါဏာတိပါတောတိ ပါဏဝဓော။ ဝဓဆေဒဗန္ဓနန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာနံ ဒဏ္ဍာဒီဟိ အာကောဋနံ ဝဓော, ဟတ္ထပါဒါဒီနံ ဆေဒနံ ဆေဒေါ, ရဇ္ဇုအာဒီဟိ ဗန္ဓော ဗန္ဓနံ။ ထေယျံ မုသာဝါဒေါတိ ထေယျဉ္စ မုသာဝါဒေါ စ။ နိကတီတိ ‘‘ဒဿာမိ, ကရိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အာသံ ဥပ္ပါဒေတွာ နိရာသာကရဏံ။ ဝဉ္စနာနီတိ အသုဝဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏန္တိ ဂါဟာပနာဒီနိ။ အဇ္ဈေနကုတ္တန္တိ နိရတ္ထကမနေကဂန္ထပရိယာပုဏနံ။ ပရဒါရသေဝနာတိ ပရပရိဂ္ဂဟိတာသု စာရိတ္တာပဇ္ဇနံ။ ဧသာမဂန္ဓော န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ ဧသ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလဓမ္မသမုဒါစာရော အာမဂန္ဓော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၃။)

ဝိဿဂန္ဓော ကုဏပဂန္ဓော။ ကိံ ကာရဏာ? အမနုညတ္တာ ကိလေသအသုစိမိဿကတ္တာ သဗ္ဘိ ဇိဂုစ္ဆိတတ္တာ ပရမဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝါဝဟတ္တာ စ။ ယေ ဟိ ဥဿန္နကိလေသာ သတ္တာ, တေ တေဟိ အတိဒုဂ္ဂန္ဓာ ဟောန္တိ, နိက္ကိလေသာနံ မတသရီရမ္ပိ ဒုဂ္ဂန္ဓံ န ဟောတိ, တသ္မာ ဧသာမဂန္ဓော။ မံသဘောဇနံ ပန အဒိဋ္ဌမသုတမပရိသင်္ကိတဉ္စ အနဝဇ္ဇံ, တသ္မာ န ဟိ မံသဘောဇနံ အာမဂန္ဓောတိ။

֍ * ၂၄၆။ ဧဝံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဧကေန နယေန အာမဂန္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ တေ တေ သတ္တာ တေဟိ တေဟိ အာမဂန္ဓေဟိ သမန္နာဂတာ, န ဧကော ဧဝ သဗ္ဗေဟိ, န စ သဗ္ဗေ ဧကေနေဝ, တသ္မာ နေသံ တေ တေ အာမဂန္ဓေ ပကာသေတုံ ‘‘ယေ ဣဓ ကာမေသု အသညတာ ဇနာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ တာဝ ဒေသနာယ အာမဂန္ဓေ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဒွေ ဂါထာယော အဘာသိ။

တတ္ထ ယေ ဣဓ ကာမေသု အသညတာ ဇနာတိ ယေ ကေစိ ဣဓ လောကေ ကာမပဋိသေဝနသင်္ခါတေသု ကာမေသု မာတိမာတုစ္ဆာဒီသုပိ မရိယာဒါဝိရဟေန ဘိန္နသံဝရတာယ အသံယတာ ပုထုဇ္ဇနာ။ ရသေသု ဂိဒ္ဓါတိ ဇိဝှါဝိညေယျေသု ရသေသု ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ အနာဒီနဝဒဿာဝိနော အနိဿရဏပညာ ရသေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ အသုစိဘာဝမဿိတာတိ တာယ ရသဂိဒ္ဓိယာ ရသပဋိလာဘတ္ထာယ နာနပ္ပကာရမိစ္ဆာဇီဝသင်္ခါတအသုစိဘာဝမိဿိတာ။ နတ္ထိကဒိဋ္ဌီတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိဒသဝတ္ထုကမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမန္နာဂတာ။ ဝိသမာတိ ဝိသမေန ကာယကမ္မာဒိနာ သမန္နာဂတာ။ ဒုရန္နယာတိ ဒုဝိညာပယာ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီအာဓာနဂ္ဂါဟီဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂိတာသမန္နာဂတာ။ ဧသာမဂန္ဓောတိ ဧသ ဧတာယ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလေ အဓိဋ္ဌာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘ကာမေသု အသံယတတာ ရသဂိဒ္ဓတာ အာဇီဝဝိပတ္တိနတ္ထိကဒိဋ္ဌိကာယဒုစ္စရိတာဒိဝိသမတာ ဒုရန္နယဘာဝတာ’’တိ အပရောပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝတ္ထေန ဆဗ္ဗိဓော အာမဂန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ မံသဘောဇနံ ပန ယထာဝုတ္တေနေဝတ္ထေန န အာမဂန္ဓောတိ။

֍ * ၂၄၇။ ဒုတိယဂါထာယပိ ယေ လူခသာတိ ယေ လူခါ နိရသာ, အတ္တကိလမထာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒါရုဏာတိ ကက္ခဠာ ဒေါဝစဿတာယုတ္တာ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၄။)

ပိဋ္ဌိမံသိကာတိ ပုရတော မဓုရံ ဘဏိတွာ ပရမ္မုခေ အဝဏ္ဏဘာသိနော။ ဧတေ ဟိ အဘိမုခံ ဩလောကေတုမသက္ကောန္တာ ပရမ္မုခါနံ ပိဋ္ဌိမံသခါဒကာ ဝိယ ဟောန္တိ, တေန ‘‘ပိဋ္ဌိမံသိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ မိတ္တဒ္ဒုနောတိ မိတ္တဒူဟကာ, ဒါရဓနဇီဝိတေသု ဝိဿာသမာပန္နာနံ မိတ္တာနံ တတ္ထ မိစ္ဆာပဋိပဇ္ဇနကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိက္ကရုဏာတိ ကရုဏာဝိရဟိတာ သတ္တာနံ အနတ္ထကာမာ။ အတိမာနိနောတိ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဇာတိယာ ဝါ…ပေ… အညတရညတရေန ဝတ္ထုနာ ပရေ အတိမညတိ, ယော ဧဝရူပေါ မာနော ကေတုကမျတာ စိတ္တဿာ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၈၀) ဧဝံ ဝုတ္တေန အတိမာနေန သမန္နာဂတာ။ အဒါနသီလာတိ အဒါနပကတိကာ, အဒါနာဓိမုတ္တာ အသံဝိဘာဂရတာတိ အတ္ထော။ န စ ဒေန္တိ ကဿစီတိ တာယ စ ပန အဒါနသီလတာယ ယာစိတာပိ သန္တာ ကဿစိ ကိဉ္စိ န ဒေန္တိ, အဒိန္နပုဗ္ဗကကုလေ မနုဿသဒိသာ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတပရာယဏာ ဟောန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာဒါနသီလာ’’တိပိ ပဌန္တိ, ကေဝလံ ဂဟဏသီလာ, ကဿစိ ပန ကိဉ္စိ န ဒေန္တီတိ။ ဧသာမဂန္ဓော န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ ဧသ ဧတာယ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလေ အဓိဋ္ဌာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘လူခတာ, ဒါရုဏတာ, ပိဋ္ဌိမံသိကတာ, မိတ္တဒူဘိတာ, နိက္ကရုဏတာ, အတိမာနိတာ, အဒါနသီလတာ, အဒါန’’န္တိ အပရောပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝတ္ထေန အဋ္ဌဝိဓော အာမဂန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ။

֍ * ၂၄၈။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဒွေ ဂါထာယော ဝတွာ ပုန တဿ တာပသဿ အာသယာနုပရိဝတ္တနံ ဝိဒိတွာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာယေဝ ဒေသနာယ ဧကံ ဂါထံ အဘာသိ။ တတ္ထ ကောဓော ဥရဂသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဒေါတိ ‘‘ဇာတိမဒေါ, ဂေါတ္တမဒေါ, အာရောဂျမဒေါ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၃၂) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ စိတ္တဿ မဇ္ဇနဘာဝေါ။ ထမ္ဘောတိ ထဒ္ဓဘာဝေါ။ ပစ္စုပဋ္ဌာပနာတိ ပစ္စနီကဋ္ဌာပနာ, ဓမ္မေန နယေန ဝုတ္တဿ ပဋိဝိရုဇ္ဈိတွာ ဌာနံ။ မာယာတိ ‘‘ဣဓေကစ္စော ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၉၄) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘတ္တာ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနတာ။ ဥသူယာတိ ပရလာဘသက္ကာရာဒီသု ဣဿာ။ ဘဿသမုဿယောတိ သမုဿိတံ ဘဿံ, အတ္တုက္ကံသနတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မာနာတိမာနောတိ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဇာတိယာ ဝါ…ပေ… အညတရညတရေန ဝတ္ထုနာ ပုဗ္ဗကာလံ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၅။)

ပရေဟိ သဒိသံ အတ္တာနံ ဒဟတိ, အပရကာလံ အတ္တာနံ သေယျံ ဒဟတိ, ပရေ ဟီနေ ဒဟတိ, ယော ဧဝရူပေါ မာနော…ပေ… ကေတုကမျတာ စိတ္တဿာ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၈၀) ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘတ္တော။ အသဗ္ဘိ သန္ထဝေါတိ အသပ္ပုရိသေဟိ သန္ထဝေါ။ ဧသာမဂန္ဓော န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ ဧသ ကောဓာဒိ နဝဝိဓော အကုသလရာသိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝတ္ထေန အာမဂန္ဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ။

֍ * ၂၄၉။ ဧဝံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ နဝဝိဓံ အာမဂန္ဓံ ဒဿေတွာ ပုနပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ အာမဂန္ဓေ ဝိဿဇ္ဇေန္တော တိဿော ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ ယေ ပါပသီလာတိ ယေ ပါပသမာစာရတာယ ‘‘ပါပသီလာ’’တိ လောကေ ပါကဋာ။ ဣဏဃာတသူစကာတိ ဝသလသုတ္တေ ဝုတ္တနယေန ဣဏံ ဂဟေတွာ တဿ အပ္ပဒါနေန ဣဏဃာတာ, ပေသုညေန သူစကာ စ။ ဝေါဟာရကူဋာ ဣဓ ပါဋိရူပိကာတိ ဓမ္မဋ္ဋဋ္ဌာနေ ဌိတာ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ သာမိကေ ပရာဇေန္တာ ကူဋေန ဝေါဟာရေန သမန္နာဂတတ္တာ ဝေါဟာရကူဋာ, ဓမ္မဋ္ဌပဋိရူပကတ္တာ ပါဋိရူပိကာ။ အထ ဝါ ဣဓာတိ သာသနေ။ ပါဋိရူပိကာတိ ဒုဿီလာ။ တေ ဟိ ယသ္မာ နေသံ ဣရိယာပထသမ္ပဒါဒီဟိ သီလဝန္တပဋိရူပံ အတ္ထိ, တသ္မာ ပဋိရူပါ, ပဋိရူပါ ဧဝ ပါဋိရူပိကာ။ နရာဓမာ ယေဓ ကရောန္တိ ကိဗ္ဗိသန္တိ ယေ ဣဓ လောကေ နရာဓမာ မာတာပိတူသု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီသု စ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိသညိတံ ကိဗ္ဗိသံ ကရောန္တိ။ ဧသာမဂန္ဓော န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ ဧသ ဧတာယ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလေ အဓိဋ္ဌာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘ပါပသီလတာ, ဣဏဃာတတာ, သူစကတာ, ဝေါဟာရကူဋတာ, ပါဋိရူပိကတာ, ကိဗ္ဗိသကာရိတာ’’တိ အပရောပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝတ္ထေန ဆဗ္ဗိဓော အာမဂန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ။

֍ * ၂၅၀။ ယေ ဣဓ ပါဏေသု အသညတာ ဇနာတိ ယေ ဇနာ ဣဓလောကေ ပါဏေသု ယထာကာမစာရိတာယ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ မာရေတွာ အနုဒ္ဒယာမတ္တဿာပိ အကရဏေန အသံယတာ။ ပရေသမာဒါယ ဝိဟေသမုယျုတာတိ ပရေသံ သန္တကံ အာဒါယ ဓနံ ဝါ ဇီဝိတံ ဝါ တတော ‘‘မာ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ ယာစန္တာနံ ဝါ နိဝါရေန္တာနံ ဝါ ပါဏိလေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ဝိဟေသံ ဥယျုတာ။ ပရေ ဝါ သတ္တေ သမာဒါယ ‘‘အဇ္ဇ ဒသ, အဇ္ဇ ဝီသ’’န္တိ ဧဝံ သမာဒိယိတွာ တေသံ ဝဓဗန္ဓနာဒီဟိ ဝိဟေသမုယျုတာ။ ဒုဿီလလုဒ္ဒါတိ နိဿီလာ စ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၆။)

ဒုရာစာရတ္တာ, လုဒ္ဒါ စ ကုရူရကမ္မန္တာ လောဟိတပါဏိတာယ, မစ္ဆဃာတကမိဂဗန္ဓကသာကုဏိကာဒယော ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ ဖရုသာတိ ဖရုသဝါစာ။ အနာဒရာတိ ‘‘ဣဒါနိ န ကရိဿာမ, ဝိရမိဿာမ ဧဝရူပါ’’တိ ဧဝံ အာဒရဝိရဟိတာ။ ဧသာမဂန္ဓော န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ ဧသ ဧတာယ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလေ အဓိဋ္ဌာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘ပါဏာတိပါတော ဝဓဆေဒဗန္ဓန’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော စ အဝုတ္တော စ ‘‘ပါဏေသု အသံယတတာ ပရေသံ ဝိဟေသတာ ဒုဿီလတာ လုဒ္ဒတာ ဖရုသတာ အနာဒရော’’တိ ဆဗ္ဗိဓော အာမဂန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ဟိ သောတူနံ သောတုကာမတာယ အဝဓာရဏတာယ ဒဠှီကရဏတာယာတိ ဧဝမာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုန ဝုစ္စတိ။ တေနေဝ စ ပရတော ဝက္ခတိ ‘‘ဣစ္စေတမတ္ထံ ဘဂဝါ ပုနပ္ပုနံ, အက္ခာသိ နံ ဝေဒယိ မန္တပါရဂူ’’တိ။

֍ * ၂၅၁။ ဧတေသု ဂိဒ္ဓါ ဝိရုဒ္ဓါတိပါတိနောတိ ဧတေသု ပါဏေသု ဂေဓေန ဂိဒ္ဓါ, ဒေါသေန ဝိရုဒ္ဓါ, မောဟေန အာဒီနဝံ အပဿန္တာ ပုနပ္ပုနံ အဇ္ဈာစာရပ္ပတ္တိယာ အတိပါတိနော, ဧတေသု ဝါ ‘‘ပါဏာတိပါတော ဝဓဆေဒဗန္ဓန’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေသု ပါပကမ္မေသု ယထာသမ္ဘဝံ ယေ ဂေဓဝိရောဓာတိပါတသင်္ခါတာ ရာဂဒေါသမောဟာ, တေဟိ ဂိဒ္ဓါ ဝိရုဒ္ဓါ အတိပါတိနော စ။ နိစ္စုယျုတာတိ အကုသလကရဏေ နိစ္စံ ဥယျုတာ, ကဒါစိ ပဋိသင်္ခါယ အပ္ပဋိဝိရတာ။ ပေစ္စာတိ အသ္မာ လောကာ ပရံ ဂန္တွာ။ တမံ ဝဇန္တိ ယေ, ပတန္တိ သတ္တာ နိရယံ အဝံသိရာတိ ယေ လောကန္တရိကန္ဓကာရသင်္ခါတံ နီစကုလတာဒိဘေဒံ ဝါ တမံ ဝဇန္တိ, ယေ စ ပတန္တိ သတ္တာ အဝီစိအာဒိဘေဒံ နိရယံ အဝံသိရာ အဓောဂတသီသာ။ ဧသာမဂန္ဓောတိ တေသံ သတ္တာနံ တမဝဇနနိရယပတနဟေတု ဧသ ဂေဓဝိရောဓာတိပါတဘေဒေါ သဗ္ဗာမဂန္ဓမူလဘူတော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန တိဝိဓော အာမဂန္ဓော။ န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ မံသဘောဇနံ ပန န အာမဂန္ဓောတိ။

֍ * ၂၅၂။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပရမတ္ထတော အာမဂန္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုဂ္ဂတိမဂ္ဂဘာဝဉ္စဿ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မိံ မစ္ဆမံသဘောဇနေ တာပသော အာမဂန္ဓသညီ ဒုဂ္ဂတိမဂ္ဂသညီ စ ဟုတွာ တဿ အဘောဇနေန သုဒ္ဓိကာမော ဟုတွာ တံ န ဘုဉ္ဇတိ, တဿ စ အညဿ စ တထာဝိဓဿ သောဓေတုံ အသမတ္ထဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘န မစ္ဆမံသ’’န္တိ ဣမံ ဆပ္ပဒံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၇။)

သဗ္ဗပဒါနိ အန္တိမပါဒေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ – န မစ္ဆမံသံ သောဓေတိ မစ္စံ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ, န အာဟုတိယညမုတူပသေဝနာ သောဓေတိ မစ္စံ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခန္တိ ဧဝံ။ ဧတ္ထ စ န မစ္ဆမံသန္တိ အခါဒိယမာနံ မစ္ဆမံသံ န သောဓေတိ, တထာ အနာသကတ္တန္တိ ဧဝံ ပေါရာဏာ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဧဝံ ပန သုန္ဒရတရံ သိယာ ‘‘န မစ္ဆမံသာနံ အနာသကတ္တံ န မစ္ဆမံသာနာနာသကတ္တံ, မစ္ဆမံသာနံ အနာသကတ္တံ န သောဓေတိ, မစ္စ’’န္တိ အထာပိ သိယာ, ဧဝံ သန္တေ အနာသကတ္တံ ဩဟီယတီတိ? တဉ္စ န, အမရတပေန သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘ယေ ဝါပိ လောကေ အမရာ ဗဟူ တပါ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ သဗ္ဗောပိ ဝုတ္တာဝသေသော အတ္တကိလမထော သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ။ နဂ္ဂိယန္တိ အစေလကတ္တံ။ မုဏ္ဍိယန္တိ မုဏ္ဍဘာဝေါ။ ဇဋာဇလ္လန္တိ ဇဋာ စ ရဇောဇလ္လဉ္စ။ ခရာဇိနာနီတိ ခရာနိ အဇိနစမ္မာနိ။ အဂ္ဂိဟုတ္တဿုပသေဝနာတိ အဂ္ဂိပါရိစာရိယာ။ အမရာတိ အမရဘာဝပတ္ထနတာယ ပဝတ္တကာယကိလေသာ။ ဗဟူတိ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနာဒိဘေဒတော အနေကေ။ တပါတိ သရီရသန္တာပါ။ မန္တာတိ ဝေဒါ။ အာဟုတီတိ အဂ္ဂိဟောမကမ္မံ။ ယညမုတူပသေဝနာတိ အဿမေဓာဒိယညာ စ ဥတူပသေဝနာ စ။ ဥတူပသေဝနာ နာမ ဂိမှေ အာတပဋ္ဌာနသေဝနာ, ဝဿေ ရုက္ခမူလသေဝနာ, ဟေမန္တေ ဇလပ္ပဝေသသေဝနာ။ န သောဓေန္တိ မစ္စံ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခန္တိ ကိလေသသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဘဝသုဒ္ဓိယာ ဝါ အဝိတိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆံ မစ္စံ န သောဓေန္တိ။ ကင်္ခါမလေ ဟိ သတိ န ဝိသုဒ္ဓေါ ဟောတိ, တွဉ္စ သကင်္ခေါယေဝါတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဝိတိဏ္ဏကင်္ခ’’န္တိ ဧတံ ‘‘န မစ္ဆမံသ’’န္တိအာဒီနိ သုတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မစ္ဆမံသာနံ အဘောဇနာဒိနာ သိယာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ တာပသဿ ကင်္ခါယ ဥပ္ပန္နာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ သိယာတိ နော အဓိပ္ပါယော။ ယာ စဿ ‘‘သော မစ္ဆမံသံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ သုတွာဝ ဗုဒ္ဓေ ကင်္ခါ ဥပ္ပန္နာ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

֍ * ၂၅၃။ ဧဝံ မစ္ဆမံသာနာသကတ္တာဒီနံ သောဓေတုံ အသမတ္ထဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သောဓေတုံ သမတ္ထေ ဓမ္မေ ဒဿေန္တော ‘‘သောတေသု ဂုတ္တော’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သောတေသူတိ ဆသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဂုတ္တောတိ ဣန္ဒြိယသံဝရဂုတ္တိယာ သမန္နာဂတော။ ဧတ္တာဝတာ ဣန္ဒြိယသံဝရပရိဝါရသီလံ ဒဿေတိ။ ဝိဒိတိန္ဒြိယော စရေတိ ဉာတပရိညာယ ဆဠိန္ဒြိယာနိ ဝိဒိတွာ ပါကဋာနိ ကတွာ စရေယျ, ဝိဟရေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဝိသုဒ္ဓသီလဿ နာမရူပပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဓမ္မေ ဌိတောတိ အရိယမဂ္ဂေန အဘိသမေတဗ္ဗစတုသစ္စဓမ္မေ ဌိတော။ ဧတေန သောတာပတ္တိဘူမိံ ဒဿေတိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၈။)

အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝေ ရတောတိ ဥဇုဘာဝေ စ မုဒုဘာဝေ စ ရတော။ ဧတေန သကဒါဂါမိဘူမိံ ဒဿေတိ။ သကဒါဂါမီ ဟိ ကာယဝင်္ကာဒိကရာနံ စိတ္တထဒ္ဓဘာဝကရာနဉ္စ ရာဂဒေါသာနံ တနုဘာဝါ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝေ ရတော ဟောတိ။ သင်္ဂါတိဂေါတိ ရာဂဒေါသသင်္ဂါတိဂေါ။ ဧတေန အနာဂါမိဘူမိံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗဒုက္ခပ္ပဟီနောတိ သဗ္ဗဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဟေတုပ္ပဟာနေန ပဟီနသဗ္ဗဒုက္ခော။ ဧတေန အရဟတ္တဘူမိံ ဒဿေတိ။ န လိပ္ပတိ ဒိဋ္ဌသုတေသု ဓီရောတိ သော ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန အရဟတ္တံ ပတ္တော ဓိတိသမ္ပဒါယ ဓီရော ဒိဋ္ဌသုတေသု ဓမ္မေသု ကေနစိ ကိလေသေန န လိပ္ပတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဒိဋ္ဌသုတေသု, မုတဝိညာတေသု စ န လိပ္ပတိ, အညဒတ္ထု ပရမဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တော ဟောတီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

၂၅၄-၅။ ဣတော ပရံ ‘‘ဣစ္စေတမတ္ထ’’န္တိ ဒွေ ဂါထာ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဝုတ္တာ။ တာသမတ္ထော – ဣတိ ဘဂဝါ ကဿပေါ ဧတမတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ အနေကာဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ စ ဒေသနာယ ယာဝ တာပသော အညာသိ, တာဝ သော အက္ခာသိ ကထေသိ ဝိတ္ထာရေသိ။ နံ ဝေဒယိ မန္တပါရဂူတိ သောပိ တဉ္စ အတ္ထံ မန္တပါရဂူ, ဝေဒပါရဂူ, တိဿော ဗြာဟ္မဏော ဝေဒယိ အညာသိ။ ကိံ ကာရဏာ? ယသ္မာ အတ္ထတော စ ပဒတော စ ဒေသနာနယတော စ စိတြာဟိ ဂါထာဟိ မုနီ ပကာသယိ။ ကီဒိသော? နိရာမဂန္ဓော အသိတော ဒုရန္နယော, အာမဂန္ဓကိလေသာဘာဝါ နိရာမဂန္ဓော, တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယာဘာဝါ အသိတော, ဗာဟိရဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘ဣဒံ သေယျော ဣဒံ ဝရ’’န္တိ ကေနစိ နေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဒုရန္နယော။ ဧဝံ ပကာသိတဝတော စဿ သုတွာန ဗုဒ္ဓဿ သုဘာသိတံ ပဒံ သုကထိတံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ နိရာမဂန္ဓံ နိက္ကိလေသယောဂံ, သဗ္ဗဒုက္ခပ္ပနူဒနံ သဗ္ဗဝဋ္ဋဒုက္ခပ္ပနူဒနံ, နီစမနော နီစစိတ္တော ဟုတွာ ဝန္ဒိ တထာဂတဿ, တိဿော ဗြာဟ္မဏော တထာဂတဿ ပါဒေ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတံ ကတွာ ဝန္ဒိ။ တတ္ထေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇမရောစယိတ္ထာတိ တတ္ထေဝ စ နံ အာသနေ နိသိန္နံ ကဿပံ ဘဂဝန္တံ တိဿော တာပသော ပဗ္ဗဇ္ဇမရောစယိတ္ထ, အယာစီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ဘဂဝါ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ အာဟ။ သော တင်္ခဏံယေဝ အဋ္ဌပရိက္ခာရယုတ္တော ဟုတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဝဿသတိကတ္ထေရော ဝိယ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ကတိပါဟေနေဝ သာဝကပါရမိဉာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ တိဿော နာမ အဂ္ဂသာဝကော အဟောသိ, ပုန ဒုတိယော ဘာရဒွါဇော နာမ။ ဧဝံ တဿ ဘဂဝတော တိဿဘာရဒွါဇံ နာမ သာဝကယုဂံ အဟောသိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၀၉။)

အမှာကံ ပန ဘဂဝါ ယာ စ တိဿေန ဗြာဟ္မဏေန အာဒိတော တိဿော ဂါထာ ဝုတ္တာ, ယာ စ ကဿပေန ဘဂဝတာ မဇ္ဈေ နဝ, ယာ စ တဒါ သင်္ဂီတိကာရေဟိ အန္တေ ဒွေ, တာ သဗ္ဗာပိ စုဒ္ဒသ ဂါထာ အာနေတွာ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဣမံ အာမဂန္ဓသုတ္တံ အာစရိယပ္ပမုခါနံ ပဉ္စန္နံ တာပသသတာနံ အာမဂန္ဓံ ဗျာကာသိ။ တံ သုတွာ သော ဗြာဟ္မဏော တထေဝ နီစမနော ဟုတွာ ဘဂဝတော ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ။ ‘‘ဧထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဘဂဝါ အဝေါစ။ တေ တထေဝ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝံ ပတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ကတိပါဟေနေဝ သဗ္ဗေဝ အဂ္ဂဖလေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ အာမဂန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဟိရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဟိရိံ တရန္တန္တိ ဟိရိသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အနုပ္ပန္နေ ဘဂဝတိ သာဝတ္ထိယံ အညတရော ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော အဍ္ဎော အဟောသိ အသီတိကောဋိဓနဝိဘဝေါ။ တဿ ဧကပုတ္တကော အဟောသိ ပိယော မနာပေါ။ သော တံ ဒေဝကုမာရံ ဝိယ နာနပ္ပကာရေဟိ သုခူပကရဏေဟိ သံဝဍ္ဎေန္တော တံ သာပတေယျံ တဿ အနိယျာတေတွာဝ ကာလမကာသိ သဒ္ဓိံ ဗြာဟ္မဏိယာ။ တတော တဿ မာဏဝဿ မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ဘဏ္ဍာဂါရိကော သာရဂဗ္ဘံ ဝိဝရိတွာ သာပတေယျံ နိယျာတေန္တော အာဟ – ‘‘ဣဒံ တေ, သာမိ, မာတာပိတူနံ သန္တကံ, ဣဒံ အယျကပယျကာနံ သန္တကံ, ဣဒံ သတ္တကုလပရိဝဋ္ဋေန အာဂတ’’န္တိ။ မာဏဝေါ ဓနံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒံ ဓနံယေဝ ဒိဿတိ, ယေဟိ ပန ဣဒံ သဉ္စိတံ, တေ န ဒိဿန္တိ, သဗ္ဗေဝ မစ္စုဝသံ ဂတာ။ ဂစ္ဆန္တာ စ န ဣတော ကိဉ္စိ အာဒါယ အဂမံသု, ဧဝံ နာမ ဘောဂေ ပဟာယ ဂန္တဗ္ဗော ပရလောကော, န သက္ကာ ကိဉ္စိ အာဒါယ ဂန္တုံ အညတြ သုစရိတေန။ ယံနူနာဟံ ဣမံ ဓနံ ပရိစ္စဇိတွာ သုစရိတဓနံ ဂဏှေယျံ, ယံ သက္ကာ အာဒါယ ဂန္တု’’န္တိ။ သော ဒိဝသေ ဒိဝသေ သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ပဟူတမိဒံ ဓနံ, ကိံ ဣမိနာ ဧဝမပ္ပကေန ပရိစ္စာဂေန,

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၀။)

ယံနူနာဟံ မဟာဒါနံ ဒဒေယျ’’န္တိ။ သော ရညော အာရောစေသိ – ‘‘မဟာရာဇ, မမ ဃရေ ဧတ္တကံ ဓနံ အတ္ထိ, ဣစ္ဆာမိ တေန မဟာဒါနံ ဒါတုံ။ သာဓု, မဟာရာဇ, နဂရေ ဃောသနံ ကာရာပေထာ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရာပေသိ။ သော အာဂတာဂတာနံ ဘာဇနာနိ ပူရေတွာ သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ သဗ္ဗဓနမဒါသိ, ဒတွာ စ စိန္တေသိ – ‘‘ဧဝံ မဟာပရိစ္စာဂံ ကတွာ အယုတ္တံ ဃရေ ဝသိတုံ, ယံနူနာဟံ ပဗ္ဗဇေယျ’’န္တိ။ တတော ပရိဇနဿ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တေ ‘‘မာ, တွံ သာမိ, ‘ဓနံ ပရိက္ခီဏ’န္တိ စိန္တယိ, မယံ အပ္ပကေနေဝ ကာလေန နာနာဝိဓေဟိ ဥပါယေဟိ ဓနသဉ္စယံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ နာနပ္ပကာရေဟိ တံ ယာစိံသု။ သော တေသံ ယာစနံ အနာဒိယိတွာဝ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။

တတ္ထ အဋ္ဌဝိဓာ တာပသာ – သပုတ္တဘရိယာ, ဥဉ္ဆာစာရိကာ, သမ္ပတ္တကာလိကာ, အနဂ္ဂိပက္ကိကာ, အသ္မမုဋ္ဌိကာ, ဒန္တလုယျကာ, ပဝတ္တဖလိကာ, ဝဏ္ဋမုတ္တိကာ စာတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၀)။ တတ္ထ သပုတ္တဘရိယာတိ ပုတ္တဒါရေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒီဟိ ဇီဝိကံ ကပ္ပယမာနာ ကေဏိယဇဋိလာဒယော။ ဥဉ္ဆာစာရိကာတိ နဂရဒွါရေ အဿမံ ကာရာပေတွာ တတ္ထ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုမာရာဒယော သိပ္ပါဒီနိ သိက္ခာပေတွာ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ ပဋိက္ခိပိတွာ တိလတဏ္ဍုလာဒိကပ္ပိယဘဏ္ဍပဋိဂ္ဂါဟကာ, တေ သပုတ္တဘရိယေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ သမ္ပတ္တကာလိကာတိ အာဟာရဝေလာယ သမ္ပတ္တံ အာဟာရံ ဂဟေတွာ ယာပေန္တာ, တေ ဥဉ္ဆာစာရိကေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ အနဂ္ဂိပက္ကိကာတိ အဂ္ဂိနာ အပက္ကပတ္တဖလာနိ ခါဒိတွာ ယာပေန္တာ, တေ သမ္ပတ္တကာလိကေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ အသ္မမုဋ္ဌိကာတိ မုဋ္ဌိပါသာဏံ ဂဟေတွာ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ဝါသိသတ္ထကာဒိံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာ ယဒါ ဆာတာ ဟောန္တိ, တဒါ သမ္ပတ္တရုက္ခတော တစံ ဂဟေတွာ ခါဒိတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေန္တိ, တေ အနဂ္ဂိပက္ကိကေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ ဒန္တလုယျကာတိ မုဋ္ဌိပါသာဏာဒီနိပိ အဂဟေတွာ စရန္တာ ခုဒါကာလေ သမ္ပတ္တရုက္ခတော ဒန္တေဟိ ဥပ္ပါဋေတွာ တစံ ခါဒိတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေန္တိ, တေ အသ္မမုဋ္ဌိကေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ ပဝတ္တဖလိကာတိ ဇာတဿရံ ဝါ ဝနသဏ္ဍံ ဝါ နိဿာယ ဝသန္တာ ယံ တတ္ထ သရေ ဘိသမုဠာလာဒိ, ယံ ဝါ ဝနသဏ္ဍေ ပုပ္ဖကာလေ ပုပ္ဖံ, ဖလကာလေ ဖလံ, တမေဝ ခါဒန္တိ။ ပုပ္ဖဖလေ အသတိ အန္တမသော တတ္ထ ရုက္ခပပဋိကမ္ပိ ခါဒိတွာ ဝသန္တိ, န တွေဝ အာဟာရတ္ထာယ အညတြ ဂစ္ဆန္တိ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၁။)

ဥပေါသထင်္ဂါဓိဋ္ဌာနံ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနံ စ ကရောန္တိ, တေ ဒန္တလုယျကေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ ဝဏ္ဋမုတ္တိကာ နာမ ဝဏ္ဋမုတ္တာနိ ဘူမိယံ ပတိတာနိ ပဏ္ဏာနိယေဝ ခါဒန္တိ, သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ, တေ သဗ္ဗသေဋ္ဌာ။

အယံ ပန ဗြာဟ္မဏကုလပုတ္တော ‘‘တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာသု အဂ္ဂပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဝဏ္ဋမုတ္တိကပဗ္ဗဇ္ဇမေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တေ ဒွေ တယော ပဗ္ဗတေ အတိက္ကမ္မ အဿမံ ကာရာပေတွာ ပဋိဝသတိ။ အထ ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန သာဝတ္ထိဝါသီ ဧကော ပုရိသော ပဗ္ဗတေ စန္ဒနသာရာဒီနိ ဂဝေသန္တော တဿ အဿမံ ပတွာ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာဝတ္ထိတော, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကာ တတ္ထ ပဝတ္တီ’’တိ? ‘‘တတ္ထ, ဘန္တေ, မနုဿာ အပ္ပမတ္တာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တီ’’တိ။ ‘‘ကဿ ဩဝါဒံ သုတွာ’’တိ? ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော’’တိ။ တာပသော ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿဝနေန ဝိမှိတော ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ တွံ, ဘော ပုရိသ, ဝဒေသီ’’တိ အာမဂန္ဓေ ဝုတ္တနယေနေဝ တိက္ခတ္တုံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဃောသောပိ ခေါ ဧသော ဒုလ္လဘော’’တိ အတ္တမနော ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တုကာမော ဟုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘န ယုတ္တံ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကံ တုစ္ဆမေဝ ဂန္တုံ, ကိံ နု ခေါ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ။ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ အာမိသဂရုကာ န ဟောန္တိ, ဟန္ဒာဟံ ဓမ္မပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ စတ္တာရော ပဉှေ အဘိသင်္ခရိ –

‘‘ကီဒိသော မိတ္တော န သေဝိတဗ္ဗော, ကီဒိသော မိတ္တော သေဝိတဗ္ဗော၊

ကီဒိသော ပယောဂေါ ပယုဉ္ဇိတဗ္ဗော, ကိံ ရသာနံ အဂ္ဂ’’န္တိ။

သော တေ ပဉှေ ဂဟေတွာ မဇ္ဈိမဒေသာဘိမုခေါ ပက္ကမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ပတွာ ဇေတဝနံ ပဝိဋ္ဌော။ ဘဂဝါပိ တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ အာသနေ နိသိန္နောယေဝ ဟောတိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ အဝန္ဒိတွာဝ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ ‘‘ကစ္စိ, ဣသိ, ခမနီယ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သမ္မောဒိ။ သောပိ ‘‘ခမနီယံ, ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဋိသမ္မောဒိတွာ ‘‘ယဒိ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ, မနသာ ပုစ္ဆိတေ ပဉှေ ဝါစာယ ဧဝ ဝိဿဇ္ဇေဿတီ’’တိ မနသာ ဧဝ ဘဂဝန္တံ တေ ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏေန ပုဋ္ဌော

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၂။)

အာဒိပဉှံ တာဝ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဟိရိံ တရန္တန္တိ အာရဘိတွာ အဍ္ဎတေယျာ ဂါထာယော အာဟ။

֍ * ၂၅၆။ တာသံ အတ္ထော – ဟိရိံ တရန္တန္တိ ဟိရိံ အတိက္ကမန္တံ အဟိရိကံ နိလ္လဇ္ဇံ။ ဝိဇိဂုစ္ဆမာနန္တိ အသုစိမိဝ ပဿမာနံ။ အဟိရိကော ဟိ ဟိရိံ ဇိဂုစ္ဆတိ အသုစိမိဝ ပဿတိ, တေန နံ န ဘဇတိ န အလ္လီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဇိဂုစ္ဆမာန’’န္တိ။ တဝါဟမသ္မိ ဣတိ ဘာသမာနန္တိ ‘‘အဟံ, သမ္မ, တဝ သဟာယော ဟိတကာမော သုခကာမော, ဇီဝိတမ္ပိ မေ တုယှံ အတ္ထာယ ပရိစ္စတ္တ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဘာသမာနံ။ သယှာနိ ကမ္မာနိ အနာဒိယန္တန္တိ ဧဝံ ဘာသိတွာပိ စ သယှာနိ ကာတုံ သက္ကာနိပိ တဿ ကမ္မာနိ အနာဒိယန္တံ ကရဏတ္ထာယ အသမာဒိယန္တံ။ အထ ဝါ စိတ္တေန တတ္ထ အာဒရမတ္တမ္ပိ အကရောန္တံ, အပိစ ခေါ ပန ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စေသု ဗျသနမေဝ ဒဿေန္တံ။ နေသော မမန္တိ ဣတိ နံ ဝိဇညာတိ တံ ဧဝရူပံ ‘‘မိတ္တပဋိရူပကော ဧသော, နေသော မေ မိတ္တော’’တိ ဧဝံ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော ဝိဇာနေယျ။

֍ * ၂၅၇။ အနနွယန္တိ ယံ အတ္ထံ ဒဿာမိ, ကရိဿာမီတိ စ ဘာသတိ, တေန အနနုဂတံ။ ပိယံ ဝါစံ ယော မိတ္တေသု ပကုဗ္ဗတီတိ ယော အတီတာနာဂတေဟိ ပဒေဟိ ပဋိသန္ထရန္တော နိရတ္ထကေန သင်္ဂဏှန္တော ကေဝလံ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာမတ္တေနေဝ ပိယံ မိတ္တေသု ဝါစံ ပဝတ္တေတိ။ အကရောန္တံ ဘာသမာနံ, ပရိဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာတိ ဧဝရူပံ ယံ ဘာသတိ, တံ အကရောန္တံ, ကေဝလံ ဝါစာယ ဘာသမာနံ ‘‘ဝစီပရမော နာမေသ အမိတ္တော မိတ္တပဋိရူပကော’’တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဏ္ဍိတာ ဇာနန္တိ။

֍ * ၂၅၈။ န သော မိတ္တော ယော သဒါ အပ္ပမတ္တော, ဘေဒါသင်္ကီ ရန္ဓမေဝါနုပဿီတိ ယော ဘေဒမေဝ အာသင်္ကမာနော ကတမဓုရေန ဥပစာရေန သဒါ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရတိ, ယံကိဉ္စိ အဿတိယာ အမနသိကာရေန ကတံ, အညာဏကေန ဝါ အကတံ, ‘‘ယဒါ မံ ဂရဟိဿတိ, တဒါ နံ ဧတေန ပဋိစောဒေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ရန္ဓမေဝ အနုပဿတိ, န သော မိတ္တော သေဝိတဗ္ဗောတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ‘‘ကီဒိသော မိတ္တော န သေဝိတဗ္ဗော’’တိ ဣမံ အာဒိပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုတိယံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ယသ္မိဉ္စ သေတီ’’တိ ဣမံ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ။

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၃။)

တဿတ္ထော ယသ္မိဉ္စ မိတ္တေ မိတ္တော တဿ ဟဒယမနုပဝိသိတွာ သယနေန ယထာ နာမ ပိတု ဥရသိ ပုတ္တော ‘‘ဣမဿ မယိ ဥရသိ သယန္တေ ဒုက္ခံ ဝါ အနတ္တမနတာ ဝါ ဘဝေယျာ’’တိအာဒီဟိ အပရိသင်္ကမာနော နိဗ္ဗိသင်္ကော ဟုတွာ သေတိ, ဧဝမေဝံ ဒါရဓနဇီဝိတာဒီသု ဝိဿာသံ ကရောန္တော မိတ္တဘာဝေန နိဗ္ဗိသင်္ကော သေတိ။ ယော စ ပရေဟိ ကာရဏသတံ ကာရဏသဟဿမ္ပိ ဝတွာ အဘေဇ္ဇော, သ ဝေ မိတ္တော သေဝိတဗ္ဗောတိ။

֍ * ၂၅၉။ ဧဝံ ဘဂဝါ ‘‘ကီဒိသော မိတ္တော သေဝိတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ ဒုတိယပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတိယံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ပါမုဇ္ဇကရဏ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ပါမုဇ္ဇံ ကရောတီတိ ပါမုဇ္ဇကရဏံ။ ဌာနန္တိ ကာရဏံ။ ကိံ ပန တန္တိ? ဝီရိယံ။ တဉှိ ဓမ္မူပသဉှိတံ ပီတိပါမောဇ္ဇသုခမုပ္ပါဒနတော ပါမုဇ္ဇကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘သွာခါတေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မဝိနယေ ယော အာရဒ္ဓဝီရိယော, သော သုခံ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၉)။ ပသံသံ အာဝဟတီတိ ပသံသာဝဟနံ။ အာဒိတော ဒိဗ္ဗမာနုသကသုခါနံ, ပရိယောသာနေ နိဗ္ဗာနသုခဿ အာဝဟနတော ဖလူပစာရေန သုခံ။ ဖလံ ပဋိကင်္ခမာနော ဖလာနိသံသော။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ။ ဝဟန္တော ပေါရိသံ ဓုရန္တိ ပုရိသာနုစ္ဆဝိကံ ဘာရံ အာဒါယ ဝိဟရန္တော ဧတံ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယသင်္ခါတံ ဌာနံ ဘာဝေတိ, ဤဒိသော ပယောဂေါ သေဝိတဗ္ဗောတိ။

֍ * ၂၆၀။ ဧဝံ ဘဂဝါ ‘‘ကီဒိသော ပယောဂေါ ပယုဉ္ဇိတဗ္ဗော’’တိ တတိယပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ စတုတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ပဝိဝေကရသ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပဝိဝေကောတိ ကိလေသဝိဝေကတော ဇာတတ္တာ အဂ္ဂဖလံ ဝုစ္စတိ, တဿ ရသောတိ အဿာဒနဋ္ဌေန တံသမ္ပယုတ္တံ သုခံ။ ဥပသမောပိ ကိလေသူပသမန္တေ ဇာတတ္တာ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတဥပသမာရမ္မဏတ္တာ ဝါ တဒေဝ, ဓမ္မပီတိရသောပိ အရိယဓမ္မတော အနပေတာယ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတေ ဓမ္မေ ဥပ္ပန္နာယ ပီတိယာ ရသတ္တာ တဒေဝ။ တံ ပဝိဝေကရသံ ဥပသမဿ စ ရသံ ပိတွာ တဒေဝ ဓမ္မပီတိရသံ ပိဝံ နိဒ္ဒရော ဟောတိ နိပ္ပါပေါ, ပိဝိတွာပိ ကိလေသပရိဠာဟာဘာဝေန နိဒ္ဒရော, ပိဝန္တောပိ ပဟီနပါပတ္တာ နိပ္ပါပေါ ဟောတိ, တသ္မာ ဧတံ ရသာနမဂ္ဂန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဈာနနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာနံ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကာနဉ္စ ဝသေန ပဝိဝေကရသာဒယော တယော ဧဝ ဧတေ ဓမ္မာ’’တိ

(သုတ္တနိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၁၄။)

ယောဇေန္တိ, ပုရိမမေဝ သုန္ဒရံ။ ဧဝံ ဘဂဝါ စတုတ္ထပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတိပါဟေနေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော အရဟာ အဟောသီတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဟိရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။