ခုဒ္ဒကနိကာယေ
ဝိမာနဝတ္ထု-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
မဟာကာရုဏိကံ နာထံ, ဉေယျသာဂရပါရဂုံ၊
ဝန္ဒေ နိပုဏဂမ္ဘီရ-ဝိစိတြနယဒေသနံ။
ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နာ, ယေန နိယျန္တိ လောကတော၊
ဝန္ဒေ တမုတ္တမံ ဓမ္မံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပူဇိတံ။
သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော, ဌိတော မဂ္ဂဖလေသု ယော၊
ဝန္ဒေ အရိယသံဃံ တံ, ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရံ။
ဝန္ဒနာဇနိတံ ပုညံ, ဣတိ ယံ ရတနတ္တယေ၊
ဟတန္တရာယော သဗ္ဗတ္ထ, ဟုတွာဟံ တဿ တေဇသာ။
ဒေဝတာဟိ ကတံ ပုညံ, ယံ ယံ ပုရိမဇာတိသု၊
တဿ တဿ ဝိမာနာဒိ-ဖလသမ္ပတ္တိဘေဒတော။
ပုစ္ဆာဝသေန ယာ တာသံ, ဝိဿဇ္ဇနဝသေန စ၊
ပဝတ္တာ ဒေသနာ ကမ္မ-ဖလပစ္စက္ခကာရိနီ။
ဝိမာနဝတ္ထု ဣစ္စေဝ, နာမေန ဝသိနော ပုရေ၊
ယံ ခုဒ္ဒကနိကာယသ္မိံ, သင်္ဂါယိံသု မဟေသယော။
တဿာဟမဝလမ္ဗိတွာ, ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယံ၊
တတ္ထ တတ္ထ နိဒါနာနိ, ဝိဘာဝေန္တော ဝိသေသတော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂။)သုဝိသုဒ္ဓံ အသံကိဏ္ဏံ, နိပုဏတ္ထဝိနိစ္ဆယံ၊
မဟာဝိဟာရဝါသီနံ, သမယံ အဝိလောမယံ။
ယထာဗလံ ကရိဿာမိ, အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ သုဘံ၊
သက္ကစ္စံ ဘာသတော တံ မေ, နိသာမယထ သာဓဝေါတိ။
တတ္ထ ဝိမာနာနီတိ ဝိသိဋ္ဌမာနာနိ ဒေဝတာနံ ကီဠာနိဝါသဋ္ဌာနာနိ။ တာနိ ဟိ တာသံ သုစရိတကမ္မာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တာနိ ယောဇနိကဒွိယောဇနိကာဒိပမာဏဝိသေသယုတ္တတာယ, နာနာရတနသမုဇ္ဇလာနိ ဝိစိတ္တဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာနိ သောဘာတိသယယောဂေန ဝိသေသတော မာနနီယတာယ စ ‘‘ဝိမာနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိမာနာနံ ဝတ္ထု ကာရဏံ ဧတိဿာတိ ဝိမာနဝတ္ထု, ‘‘ပီဌံ တေ သောဝဏ္ဏမယ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဒေသနာ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ တာသံ ဒေဝတာနံ ရူပဘောဂပရိဝါရာဒိသမ္ပတ္တိယော တံနိဗ္ဗတ္တကကမ္မဉ္စ နိဿာယ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ။ ဝိပါကမုခေန ဝါ ကမ္မန္တရမာနဿ ကာရဏဘာဝတော ဝိမာနဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တယိဒံ ကေန ဘာသိတံ, ကတ္ထ ဘာသိတံ, ကဒါ ဘာသိတံ, ကသ္မာ စ ဘာသိတန္တိ? ဝုစ္စတေ – ဣဒဉှိ ဝိမာနဝတ္ထု ဒုဝိဓေန ပဝတ္တံ – ပုစ္ဆာဝသေန ဝိဿဇ္ဇနဝသေန စ။ တတ္ထ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာ တာဟိ တာဟိ ဒေဝတာဟိ ဘာသိတာ, ပုစ္ဆာဂါထာ ပန ကာစိ ဘဂဝတာ ဘာသိတာ, ကာစိ သက္ကာဒီဟိ, ကာစိ သာဝကေဟိ ထေရေဟိ။ တတ္ထာပိ ယေဘုယျေန ယော သော ကပ္ပါနံ သတသဟဿာဓိကံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အဂ္ဂသာဝကဘာဝါယ ပုညဉာဏသမ္ဘာရေ သမ္ဘရန္တော အနုက္ကမေန သာဝကပါရမိယော ပူရေတွာ, ဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒါဒိဂုဏဝိသေသပရိဝါရဿ, သကလဿ သာဝကပါရမိဉာဏဿ မတ္ထကံ ပတ္တော ဒုတိယေ အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနေ ဌိတော ဣဒ္ဓိမန္တေသု စ ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော, တေန ဘာသိတာ။
ဘာသန္တေန စ ပဌမံ တာဝ လောကဟိတာယ ဒေဝစာရိကံ စရန္တေန ဒေဝလောကေ ဒေဝတာနံ ပုစ္ဆာဝသေန ပုန တတော မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ မနုဿာနံ ပုညဖလဿ ပစ္စက္ခကရဏတ္ထံ ပုစ္ဆံ ဝိဿဇ္ဇနဉ္စ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃။)ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဘဂဝတော ပဝေဒေတွာ ဘိက္ခူနံ ဘာသိတာ, သက္ကေန ပုစ္ဆာဝသေန, ဒေဝတာဟိ တဿ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ဘာသိတာပိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ဘာသိတာ ဧဝ။ ဧဝံ ဘဂဝတာ ထေရေဟိ စ ဒေဝတာဟိ စ ပုစ္ဆာဝသေန, ဒေဝတာဟိ တဿာ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန စ တတ္ထ တတ္ထ ဘာသိတာ ပစ္ဆာ ဓမ္မဝိနယံ သင်္ဂါယန္တေဟိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဧကတော ကတွာ ‘‘ဝိမာနဝတ္ထု’’ဣစ္စေဝ သင်္ဂဟံ အာရောပိတာ။ အယံ တာဝေတ္ထ ‘‘ကေန ဘာသိတ’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ သင်္ခေပတော သာဓာရဏတော စ ဝိဿဇ္ဇနာ။
ဝိတ္ထာရတော ပန ‘‘ကေန ဘာသိတ’’န္တိ ပဒဿ အနောမဒဿိဿ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ ကတပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ မဟာထေရဿ အာဂမနီယပဋိပဒါ ကထေတဗ္ဗာ, သာ ပန အာဂမဋ္ဌကထာသု တတ္ထ တတ္ထ ဝိတ္ထာရိတာတိ တတ္ထ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အသာဓာရဏတော ‘‘ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ ဝိဿဇ္ဇနာ တဿ တဿ ဝိမာနဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယေနေဝ အာဂမိဿတိ။
အပရေ ပန ဘဏန္တိ – ဧကဒိဝသံ အာယသ္မတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ ရဟောဂတဿ ပဋိသလ္လီနဿ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ဧတရဟိ ခေါ မနုဿာ အသတိပိ ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိယာ ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ အတ္တနော စ စိတ္တပသာဒသမ္ပတ္တိယာ တာနိ တာနိ ပုညာနိ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ ဥဠာရသမ္ပတ္တိံ ပစ္စနုဘောန္တိ, ယံနူနာဟံ ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တာ ဒေဝတာ ကာယသက္ခိံ ကတွာ တာဟိ ယထူပစိတံ ပုညံ ယထာဓိဂတဉ္စ ပုညဖလံ ကထာပေတွာ တမတ္ထံ ဘဂဝတော အာရောစေယျံ။ ဧဝံ မေ သတ္ထာ ဂဂနတလေ ပုဏ္ဏစန္ဒံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ မနုဿာနံ ကမ္မဖလံ ပစ္စက္ခတော ဒဿေန္တော အပ္ပကာနမ္ပိ ကာရာနံ အာယတနဂတာယ သဒ္ဓါယ ဝသေန ဥဠာရဖလတံ ဝိဘာဝေန္တော တံ တံ ဝိမာနဝတ္ထုံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ မဟတိံ ဓမ္မဒေသနံ ပဝတ္တေဿတိ, သာ ဟောတိ ဗဟုဇနဿ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။ သော အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ရတ္တဒုပဋ္ဋံ နိဝါသေတွာ အပရံ ရတ္တဒုပဋ္ဋံ ဧကံသံ ကတွာ သမန္တတော ဇာတိဟိင်္ဂုလိကဓာရာ ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ သဉ္ဈာပဘာနုရဉ္ဇိတော ဝိယ စ ဇင်္ဂမော အဉ္ဇနဂိရိသိခရော, ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ အာရောစေတွာ ဘဂဝတာ အနုညာတော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အဘိညာပါဒကံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄။)စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ, တတော ဝုဋ္ဌာယ ဣဒ္ဓိဗလေန တင်္ခဏညေဝ တာဝတိံသဘဝနံ ဂန္တွာ တတ္ထ တတ္ထ တာဟိ တာဟိ ဒေဝတာဟိ ယထူပစိတံ ပုညကမ္မံ ပုစ္ဆိ, တဿ တာ ကထေသုံ။ တတော မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ တံ သဗ္ဗံ တတ္ထ ပဝတ္တိတနိယာမေနေဝ ဘဂဝတော အာရောစေသိ, တံ သမနုညော သတ္ထာ အဟောသိ။ ဣစ္စေတံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ။
တံ ပနေတံ ဝိမာနဝတ္ထု ဝိနယပိဋကံ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နံ, ဒီဃနိကာယော မဇ္ဈိမနိကာယော သံယုတ္တနိကာယော အင်္ဂုတ္တရနိကာယော ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု နိကာယေသု ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နံ, သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏံ ဂါထာ ဥဒါနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သာသနင်္ဂေသု ဂါထာသင်္ဂဟံ။
‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ, ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊
စတုရာသီတိ သဟဿာနိ, ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၂၇) –
ဧဝံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပဋိညာတေသု စတုရာသီတိယာ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု ကတိပယဓမ္မက္ခန္ဓသင်္ဂဟံ။ ဝဂ္ဂတော ပီဌဝဂ္ဂေါ စိတ္တလတာဝဂ္ဂေါ ပါရိစ္ဆတ္တကဝဂ္ဂေါ မဉ္ဇိဋ္ဌကဝဂ္ဂေါ မဟာရထဝဂ္ဂေါ ပါယာသိဝဂ္ဂေါ သုနိက္ခိတ္တဝဂ္ဂေါတိ သတ္တ ဝဂ္ဂါ။ ဝတ္ထုတော ပဌမေ ဝဂ္ဂေ သတ္တရသ ဝတ္ထူနိ, ဒုတိယေ ဧကာဒသ, တတိယေ ဒသ, စတုတ္ထေ ဒွါဒသ, ပဉ္စမေ စတုဒ္ဒသ, ဆဋ္ဌေ ဒသ, သတ္တမေ ဧကာဒသာတိ အန္တရဝိမာနာနံ အဂ္ဂဟဏေ ပဉ္စာသီတိ, ဂဟဏေ ပန တေဝီသသတံ ဝတ္ထူနိ, ဂါထာတော ပန ဒိယဍ္ဎသဟဿဂါထာ။ တဿ ဝဂ္ဂေသု ပီဌဝဂ္ဂေါ အာဒိ, ဝတ္ထူသု သောဝဏ္ဏပီဌဝတ္ထု အာဒိ, တဿာပိ ‘‘ပီဌံ တေ သောဝဏ္ဏမယ’’န္တိ ဂါထာ အာဒိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅။)၁။ ဣတ္ထိဝိမာနံ
၁။ ပီဌဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာ
တတ္ထ ပဌမဝတ္ထုဿ အယံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ – ဘဂဝတိ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ ရညာ ပသေနဒိနာ ကောသလေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သတ္တာဟံ အသဒိသဒါနေ ပဝတ္တိတေ တဒနုရူပေန အနာထပိဏ္ဍိကေန မဟာသေဋ္ဌိနာ တယော ဒိဝသေ, တထာ ဝိသာခါယ မဟာဥပါသိကာယ မဟာဒါနေ ဒိန္နေ အသဒိသဒါနဿ ပဝတ္တိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋာ အဟောသိ။ အထ မဟာဇနော တတ္ထ တတ္ထ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧဝံ ဥဠာရဝိဘဝပရိစ္စာဂေနေဝ ဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ ဘဝိဿတိ, ဥဒါဟု အတ္တနော ဝိဘဝါနုရူပပရိစ္စာဂေနာပီ’’တိ။ ဘိက္ခူ တံ ကထံ သုတွာ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဒေယျဓမ္မသမ္ပတ္တိယာဝ ဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ ဘဝိဿတိ, အထ ခေါ စိတ္တပသာဒသမ္ပတ္တိယာ စ ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ စ, တသ္မာ ကုဏ္ဍကမုဋ္ဌိမတ္တမ္ပိ ပိလောတိကာမတ္တမ္ပိ တိဏပဏ္ဏသန္ထာရမတ္တမ္ပိ ပူတိမုတ္တဟရီတကမတ္တမ္ပိ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ ဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလေ ပတိဋ္ဌာပိတံ, တမ္ပိ မဟပ္ဖလတရံ ဘဝိဿတိ မဟာဇုတိကံ မဟာဝိပ္ဖါရ’’န္တိ အာဟ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန –
‘‘နတ္ထိ စိတ္တေ ပသန္နမှိ, အပ္ပိကာ နာမ ဒက္ခိဏာ၊
တထာဂတေ ဝါ သမ္ဗုဒ္ဓေ, အထ ဝါ တဿ သာဝကေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၀၄)၊
သာ ပနေသာ ကထာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဝိတ္ထာရိကာ အဟောသိ။ မနုဿာ သမဏဗြာဟ္မဏကပဏဒ္ဓိကဝဏိဗ္ဗကယာစကာနံ ယထာဝိဘဝံ ဒါနာနိ ဒေန္တိ, ဂေဟင်္ဂဏေ ပါနီယံ ဥပဋ္ဌပေန္တိ, ဒွါရကောဋ္ဌကေသု အာသနာနိ ဌပေန္တိ။ တေန စ သမယေန အညတရော ပိဏ္ဍပါတစာရိကော ထေရော ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေန ပဋိက္ကန္တေန အာလောကိတေန ဝိလောကိတေန သမိဉ္ဇိတေန ပသာရိတေန ဩက္ခိတ္တစက္ခု ဣရိယာပထသမ္ပန္နော ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဥပကဋ္ဌေ ကာလေ အညတရံ ဂေဟံ သမ္ပာပုဏိ။ တတ္ထေကာ ကုလဓီတာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆။)ထေရံ ပဿိတွာ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနာ ဥဠာရပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဂေဟံ ပဝေသေတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ပီဌံ ပညာပေတွာ တဿ ဥပရိ ပီတကံ မဋ္ဌဝတ္ထံ အတ္ထရိတွာ အဒါသိ။ အထ ထေရေ တတ္ထ နိသိန္နေ ‘‘ဣဒံ မယှံ ဥတ္တမံ ပုညက္ခေတ္တံ ဥပဋ္ဌိတ’’န္တိ ပသန္နစိတ္တာ ယထာဝိဘဝံ အာဟာရေန ပရိဝိသိ, ဗီဇနိဉ္စ ဂဟေတွာ ဗီဇိ။ သော ထေရော ကတဘတ္တကိစ္စော အာသနဒါနဘောဇနဒါနာဒိပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မိံ ကထံ ကထေတွာ ပက္ကာမိ။ သာ ဣတ္ထီ တံ အတ္တနော ဒါနံ တဉ္စ ဓမ္မကထံ ပစ္စဝေက္ခန္တီ ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋ္ဌသရီရာ ဟုတွာ တံ ပီဌမ္ပိ ထေရဿ အဒါသိ။
တတော အပရေန သမယေန အညတရေန ရောဂေန ဖုဋ္ဌာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒွါဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အစ္ဆရာသဟဿံ စဿာ ပရိဝါရော အဟောသိ, ပီဌဒါနာနုဘာဝေန စဿာ ယောဇနိကော ကနကပလ္လင်္ကော နိဗ္ဗတ္တိ အာကာသစာရီ သီဃဇဝေါ ဥပရိ ကူဋာဂါရသဏ္ဌာနော, တေန တံ ‘‘ပီဌဝိမာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဝတ္ထံ အတ္ထရိတွာ ဒိန္နတ္တာ ကမ္မသရိက္ခတံ ဝိဘာဝေန္တံ သုဝဏ္ဏမယံ အဟောသိ, ပီတိဝေဂဿ ဗလဝဘာဝေန သီဃဇဝံ, ဒက္ခိဏေယျဿ စိတ္တရုစိဝသေန ဒိန္နတ္တာ ယထာရုစိဂါမီ, ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ ဥဠာရတာယ သဗ္ဗသောဝ ပါသာဒိကံ သောဘာတိသယယုတ္တဉ္စ အဟောသိ။
အထေကသ္မိံ ဥဿဝဒိဝသေ ဒေဝတာသု ယထာသကံ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန ဥယျာနကီဠနတ္ထံ နန္ဒနဝနံ ဂစ္ဆန္တီသု သာ ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗဝတ္ထနိဝတ္ထာ ဒိဗ္ဗာဘရဏဝိဘူသိတာ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရာ သကဘဝနာ နိက္ခမိတွာ တံ ပီဌဝိမာနံ အဘိရုယှ မဟတိယာ ဒေဝိဒ္ဓိယာ မဟန္တေန သိရိသောဘဂ္ဂေန သမန္တတော စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဩဘာသေန္တီ ဥယျာနံ ဂစ္ဆတိ။ တေန စ သမယေန အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တာဝတိံသဘဝနံ ဥပဂတော တဿာ ဒေဝတာယ အဝိဒူရေ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ အထ သာ ဒေဝတာ တံ ဒိသွာ သမုပ္ပန္နဗလဝပသာဒဂါရဝါ သဟသာ ပလ္လင်္ကတော ဩရုယှ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ နမဿမာနာ အဋ္ဌာသိ။ ထေရော ကိဉ္စာပိ တာယ အညေဟိ စ သတ္တေဟိ ယထူပစိတံ ကုသလာကုသလံ အတ္တနော ယထာကမ္မူပဂဉာဏာနုဘာဝေန ဟတ္ထတလေ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇။)ဌပိတအာမလကံ ဝိယ ပညာဗလဘေဒေန ပစ္စက္ခတော ပဿတိ, တထာပိ ယသ္မာ ဒေဝတာနံ ဥပပတ္တိသမနန္တရမေဝ ‘‘ကုတော နု ခေါ အဟံ စဝိတွာ ဣဓူပပန္နာ, ကိံ နု ခေါ ကုသလကမ္မံ ကတွာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘာမီ’’တိ အတီတဘဝံ ယထူပစိတဉ္စ ကမ္မံ ဥဒ္ဒိဿ ယေဘုယျေန ဓမ္မတာသိဒ္ဓါ ဥပဓာရဏာ, တဿာ စ ယာထာဝတော ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ တာယ ဒေဝတာယ ကတကမ္မံ ကထာပေတွာ သဒေဝကဿ လောကဿ ကမ္မဖလံ ပစ္စက္ခံ ကာတုကာမော –
‘‘ပီဌံ တေ သောဝဏ္ဏမယံ ဥဠာရံ, မနောဇဝံ ဂစ္ဆတိ ယေနကာမံ၊
အလင်္ကတေ မလျဓရေ သုဝတ္ထေ, ဩဘာသသိ ဝိဇ္ဇုရိဝဗ္ဘ ကူဋံ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ,
မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ,
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ အာဟ –
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, အဗ္ဘာဂတာနာသနကံ အဒါသိံ၊
အဘိဝါဒယိံ အဉ္ဇလိကံ အကာသိံ, ယထာနုဘာဝဉ္စ အဒါသိ ဒါနံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈။)‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၁။ တတ္ထ ပီဌန္တိ ယံကိဉ္စိ တာဒိသံ ဒါရုက္ခန္ဓမ္ပိ အာပဏမ္ပိ ဗလိကရဏပီဌမ္ပိ ဝေတ္တာသနမ္ပိ မသာရကာဒိဝိသေသနာမံ ဒါရုမယာဒိအာသနမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ပါဒပီဌံ ပါဒကထလိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၉၊ စူဠဝ။ ၇၅) ဧတ္ထ ပါဒဌပနယောဂ္ဂံ ပီဌာဒိကံ ဒါရုက္ခန္ဓံ ဝုစ္စတိ, ‘‘ပီဌသပ္ပီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၅။၃။၁) ဧတ္ထ ဟတ္ထေန ဂဟဏယောဂ္ဂံ။ ‘‘ပီဌိကာ’’တိ ပန ဧကစ္စေသု ဇနပဒေသု ဒေသဝေါဟာရေန အာပဏံ။ ‘‘ဘူတပီဌိကာ ဒေဝကုလပီဌိကာ’’တိ ဧတ္ထ ဒေဝတာနံ ဗလိကရဏဋ္ဌာနဘူတံ ပီဌံ။ ‘‘ဘဒ္ဒပီဌ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝေတ္တလတာဒီဟိ ဥပရိ ဝီတံ အာသနံ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဒ္ဒပီဌံ ဥပါနယီ’’တိ။ ‘‘သုပညတ္တံ မဉ္စပီဌံ။ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ ကာရယမာနေနာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၂၂) စ အာဒီသု မသာရကာဒိဘေဒံ ဒါရုမယာဒိအာသနံ။ ဣဓ ပန ပလ္လင်္ကာကာရသဏ္ဌိတံ ဒေဝတာယ ပုညာနုဘာဝါဘိနိဗ္ဗတ္တံ ယောဇနိကံ ကနကဝိမာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တေတိ တေ-သဒ္ဒေါ ‘‘န တေ သုခံ ပဇာနန္တိ, ယေ န ပဿန္တိ နန္ဒန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၁, ၂၂၆) တ-သဒ္ဒဿ ဝသေန ပစ္စတ္တဗဟုဝစနေ အာဂတော။ ‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည, နမော တေ ပုရိသုတ္တမ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၈၊ သု။ နိ။ ၅၄၉)။ နမော တေ ဗုဒ္ဓ ဝီရတ္ထူ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၉၀) စ အာဒီသု တုမှ-သဒ္ဒဿ ဝသေန သမ္ပဒါနေ, တုယှန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ကိံ တေ ဒိဋ္ဌံ ကိန္တိ တေ သုတံ။ ဥပဓီ တေ သမတိက္ကန္တာ, အာသဝါ တေ ပဒါလိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ သု။ နိ။ ၅၅၁) စ အာဒီသု ကရဏေ။ ‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိအာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၅၁၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၉၂) သာမိအတ္ထေ။ ဣဓာပိ သာမိအတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဝါတိ ဟိ အတ္ထော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉။)သောဝဏ္ဏမယန္တိ ဧတ္ထ သုဝဏ္ဏ-သဒ္ဒေါ ‘‘သုဝဏ္ဏေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေ သုဂတေ ဒုဂ္ဂတေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈) စ ‘‘သုဝဏ္ဏတာ သုသရတာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၈။၁၁) စ ဧဝမာဒီသု ဆဝိသမ္ပတ္တိယံ အာဂတော။ ‘‘ကာကံ သုဝဏ္ဏာ ပရိဝါရယန္တီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁။၇၇) ဂရုဠေ။ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၀၀) ဇာတရူပေ။ ဣဓာပိ ဇာတရူပေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ သမာနဝဏ္ဏတာယ သောဘနော ဝဏ္ဏော ဧတဿာတိ သုဝဏ္ဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ သုဝဏ္ဏမေဝ သောဝဏ္ဏံ ယထာ ‘‘ဝေကတံ ဝေသမ’’န္တိ စ။ မယ-သဒ္ဒေါ စ ‘‘အနုညာတပဋိညာတာ, တေဝိဇ္ဇာ မယမသ္မုဘော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၅၉၉၊ မ။ နိ။ ၂။၄၅၅) အသ္မဒတ္ထေ အာဂတော။ ‘‘မယံ နိဿာယ ဟေမာယ, ဇာတမဏ္ဍော ဒရီ သုဘာ’’တိ ဧတ္ထ ပညတ္တိယံ။ ‘‘မနောမယာ ပီတိဘက္ခာ သယံပဘာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၊ ၃။၃၈) နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထေ, ဗာဟိရေန ပစ္စယေန ဝိနာ မနသာဝ နိဗ္ဗတ္တာတိ မနောမယာတိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ယံနူနာဟံ သာမံ စိက္ခလ္လံ မဒ္ဒိတွာ သဗ္ဗမတ္တိကာမယံ ကုဋိကံ ကရေယျ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၈၄) ဝိကာရတ္ထေ။ ‘‘ဒါနမယံ သီလမယ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ပဒပူရဏမတ္တေ။ ဣဓာပိ ဝိကာရတ္ထေ, ပဒပူရဏမတ္တေ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒါ ဟိ သုဝဏ္ဏေန နိဗ္ဗတ္တံ သောဝဏ္ဏမယန္တိ အယမတ္ထော, တဒါ သုဝဏ္ဏဿ ဝိကာရော သောဝဏ္ဏမယန္တိ ဝိကာရတ္ထေ မယ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ‘‘နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထေ’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ယဒါ ပန သုဝဏ္ဏေန နိဗ္ဗတ္တံ သောဝဏ္ဏန္တိ အယမတ္ထော, တဒါ သောဝဏ္ဏမေဝ သောဝဏ္ဏမယန္တိ ပဒပူရဏမတ္တေ မယ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဥဠာရန္တိ ပဏီတမ္ပိ သေဋ္ဌမ္ပိ မဟန္တမ္ပိ။ ဥဠာရ-သဒ္ဒေါ ဟိ ‘‘ပုဗ္ဗေနာပရံ ဥဠာရံ ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၆) ပဏီတေ အာဂတော။ ‘‘ဥဠာရာယ ခလု ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော သမဏံ ဂေါတမံ ပသံသာယ ပသံသတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၈၈) သေဋ္ဌေ။ ‘‘ဥဠာရဘောဂါ ဥဠာရယသာ ဩဠာရိက’’န္တိ စ အာဒီသု (ဓ။ သ။ ၈၉၄, ၈၉၆၊ မ။ နိ။ ၁။၂၄၄) မဟန္တေ။ တမ္ပိ စ ဝိမာနံ မနုညဘာဝေန ဥပဘုဉ္ဇန္တာနံ အတိတ္တိကရဏတ္ထေန ပဏီတံ, သမန္တပါသာဒိကတာဒိနာ ပသံသိတတာယ သေဋ္ဌံ, ပမာဏမဟန္တတာယ စ မဟဂ္ဃတာယ စ မဟန္တံ, တီဟိပိ အတ္ထေဟိ ဥဠာရမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဥဠာရန္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀။)မနောဇဝန္တိ ဧတ္ထ မနောတိ စိတ္တံ။ ယဒိပိ မနော-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကုသလာကုသလာဗျာကတစိတ္တာနံ သာဓာရဏဝါစီ, ‘‘မနောဇဝ’’န္တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တနကဿ ကိရိယမယစိတ္တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ မနသော ဝိယ ဇဝေါ ဧတဿာတိ မနောဇဝံ ယထာ ဩဋ္ဌမုခေါတိ, အတိဝိယ သီဃဂမနန္တိ အတ္ထော။ မနော ဟိ လဟုပရိဝတ္တိတာယ အတိဒူရေပိ ဝိသယေ ခဏေနေဝ နိပတတိ, တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ ယံ ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ, ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၈) ‘‘ဒူရင်္ဂမံ ဧကစရ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၇) စ။ ဂစ္ဆတီတိ တဿာ ဒေဝတာယ ဝသနဝိမာနတော ဥယျာနံ ဥဒ္ဒိဿ အာကာသေန ဂစ္ဆတိ။
ယေနကာမန္တိ ဧတ္ထ ကာမ-သဒ္ဒေါ ‘‘ကာမာ ဟိ စိတြာ မဓုရာ မနောရမာ, ဝိရူပရူပေန မထေန္တိ စိတ္တ’’န္တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၅၀၊ ထေရဂါ။ ၇၈၇) မနာပိယေ ရူပါဒိဝိသယေ အာဂတော။ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော ရာဂေါ ကာမော’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၅၆၄၊ မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ ၈ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ) ဆန္ဒရာဂေ။ ‘‘ကိလေသကာမော ကာမုပါဒါန’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၂၁၉၊ မဟာနိ။ ၂) သဗ္ဗသ္မိံ လောဘေ။ ‘‘အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၉၁) ဂါမဓမ္မေ။ ‘‘သန္တေတ္ထ တယော ကုလပုတ္တာ အတ္တကာမရူပါ ဝိဟရန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၂၅၊ မဟာဝ။ ၄၆၆) ဟိတစ္ဆန္ဒေ။ ‘‘အတ္တာဓီနော အပရာဓီနော ဘုဇိဿော ယေနကာမံဂမော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၂၆) သေရိဘာဝေ။ ဣဓာပိ သေရိဘာဝေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တသ္မာ ယေနကာမန္တိ ယထာရုစိ, ဒေဝတာယ ဣစ္ဆာနုရူပန္တိ အတ္ထော။
အလင်္ကတေတိ အလင်္ကတဂတ္တေ, နာနာဝိဓရံသိဇာလသမုဇ္ဇလဝိဝိဓရတနဝိဇ္ဇောတိတေဟိ ဟတ္ထူပဂပါဒူပဂါဒိဘေဒေဟိ သဋ္ဌိသကဋဘာရပရိမာဏေဟိ ဒိဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ ဝိဘူသိတသရီရေတိ အတ္ထော။ သမ္ဗောဓနေ စေတံ ဧကဝစနံ။ မလျဓရေတိ ကပ္ပရုက္ခပါရိစ္ဆတ္တကသန္တာနကလတာဒိသမ္ဘဝေဟိ, သုဝိသုဒ္ဓစာမီကရဝိဝိဓရတနမယပတ္တကိဉ္ဇက္ခကေသရေဟိ, သမန္တတော ဝိဇ္ဇောတမာနဝိပ္ဖုရန္တကိရဏနိကရရုစိရေဟိ ဒိဗ္ဗကုသုမေဟိ သုမဏ္ဍိတကေသဟတ္ထာဒိတာယ မာလာဘာရိနီ။ သုဝတ္ထေတိ ကပ္ပလတာနိဗ္ဗတ္တာနံ, နာနာဝိရာဂဝဏ္ဏဝိသေသာနံ သုပရိသုဒ္ဓဘာသုရပ္ပဘာနံ နိဝါသနုတ္တရိယပဋိစ္ဆဒါဒီနံ ဒိဗ္ဗဝတ္ထာနံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁။)ဝသေန သုန္ဒရဝတ္ထေ။ ဩဘာသသီတိ ဝိဇ္ဇောတသိ။ ဝိဇ္ဇုရိဝါတိ ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ။ အဗ္ဘကူဋန္တိ ဝလာဟကသိခရေ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ဩဘာသသီတိ ဝါ အန္တောဂဓဟေတုအတ္ထဝစနံ, ဩဘာသေသီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘အဗ္ဘကူဋ’’န္တိ ဥပယောဂတ္ထေ ဧဝ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ နာမ သဉ္ဈာပဘာနုရဉ္ဇိတံ ရတ္တဝလာဟကသိခရံ ပကတိယာပိ ဩဘာသမာနံ သမန္တတော ဝိဇ္ဇောတမာနာ ဝိဇ္ဇုလတာ နိစ္ဆရန္တီ ဝိသေသတော ဩဘာသေတိ, ဧဝမေဝံ သုပရိသုဒ္ဓတပနီယမယံ နာနာရတနသမုဇ္ဇလံ ပကတိပဘဿရံ ဣမံ ဝိမာနံ တွံ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ ဝိဘူသိတာ သဗ္ဗသော ဝိဇ္ဇောတယန္တီဟိ အတ္တနော သရီရပ္ပဘာဟိ ဝတ္ထာဘရဏောဘာသေဟိ စ ဝိသေသတော ဩဘာသေသီတိ။
ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ပီဌ’’န္တိ နိဒဿေတဗ္ဗဝစနမေတံ, ‘‘အဗ္ဘကူဋ’’န္တိ နိဒဿနဝစနံ။ တထာ ‘‘တေ’’တိ နိဒဿေတဗ္ဗဝစနံ။ တဉှိ ‘‘ပီဌ’’န္တိ ဣဒံ အပေက္ခိတွာ သာမိဝစနေန ဝုတ္တမ္ပိ ‘‘အလင်္ကတေ မလျဓရေ သုဝတ္ထေ ဩဘာသသီ’’တိ ဣမာနိ ပဒါနိ အပေက္ခိတွာ ပစ္စတ္တဝသေန ပရိဏမတိ, တသ္မာ ‘‘တွ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဝိဇ္ဇုရိဝါ’’တိ နိဒဿနဝစနံ။ ‘‘ဩဘာသသီ’’တိ ဣဒံ ဒွိန္နမ္ပိ ဥပမေယျုပမာနာနံ သမ္ဗန္ဓဒဿနံ။ ‘‘ဩဘာသသီ’’တိ ဟိ ဣဒံ ‘‘တွ’’န္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ မဇ္ဈိမပုရိသဝသေန ဝုတ္တံ, ‘‘ပီဌ’’န္တိ ဣဒံ အပေက္ခိတွာ ပဌမပုရိသဝသေန ပရိဏမတိ။ စ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဂစ္ဆတိ ယေနကာမံ ဩဘာသသီ’’တိ စ ‘‘ဝိဇ္ဇုလတောဘာသိတံ အဗ္ဘကူဋံ ဝိယာ’’တိ ပစ္စတ္တဝသေန စေတံ ဥပယောဂဝစနံ ပရိဏမတိ။ တထာ ‘‘ပီဌ’’န္တိ ဝိသေသိတဗ္ဗဝစနမေတံ, ‘‘တေ သောဝဏ္ဏမယံ ဥဠာရ’’န္တိအာဒိ တဿ ဝိသေသနံ။
နနု စ ‘‘သောဝဏ္ဏမယ’’န္တိ ဝတွာ သုဝဏ္ဏဿ အဂ္ဂလောဟတာယ သေဋ္ဌဘာဝတော ဒိဗ္ဗဿ စ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ဥဠာရ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န, ကိဉ္စိ ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ ယထေဝ ဟိ မနုဿပရိဘောဂသုဝဏ္ဏဝိကတိတော ရသဝိဒ္ဓံ သေဋ္ဌံ သုဝိသုဒ္ဓံ, တတော အာကရုပ္ပန္နံ, တတော ယံကိဉ္စိ ဒိဗ္ဗံ သေဋ္ဌံ, ဧဝံ ဒိဗ္ဗသုဝဏ္ဏေပိ စာမီကရံ, စာမီကရတော သာတကုမ္ဘံ, သာတကုမ္ဘတော ဇမ္ဗုနဒံ, ဇမ္ဗုနဒတော သိင်္ဂီသုဝဏ္ဏံ။ တဉှိ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂။)‘‘မုတ္တော မုတ္တေဟိ သဟ ပုရာဏဇဋိလေဟိ, ဝိပ္ပမုတ္တော ဝိပ္ပမုတ္တေဟိ၊
သိင်္ဂီနိက္ခသဝဏ္ဏော, ရာဇဂဟံ ပါဝိသိ ဘဂဝါ’’တိ။ (မဟာဝ။ ၅၈)၊
တသ္မာ ‘‘သောဝဏ္ဏမယ’’န္တိ ဝတွာပိ ‘‘ဥဠာရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ‘‘ဥဠာရ’’န္တိ ဣဒံ န တဿ သေဋ္ဌပဏီတဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, အထ ခေါ မဟန္တဘာဝမ္ပီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပီဌ’’န္တိအာဒိ ဖလဿ ကမ္မသရိက္ခတာဒဿနံ။ တတ္ထာပိ ‘‘သောဝဏ္ဏမယ’’န္တိ ဣမိနာ တဿ ဝိမာနဿ ဝတ္ထုသမ္ပဒံ ဒဿေတိ, ‘‘ဥဠာရ’’န္တိ ဣမိနာ သောဘာတိသယသမ္ပဒံ, ‘‘မနောဇဝ’’န္တိ ဣမိနာ ဂမနသမ္ပဒံ။ ‘‘ဂစ္ဆတိ ယေနကာမ’’န္တိ ဣမိနာ သီဃဇဝတာယ ပီဌသမ္ပတ္တိဘာဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ။
အထ ဝါ ‘‘သောဝဏ္ဏမယ’’န္တိ ဣမိနာ တဿ ပဏီတဘာဝံ ဒဿေတိ, ‘‘ဥဠာရ’’န္တိ ဣမိနာ ဝေပုလ္လမဟတ္တံ။ ‘‘မနောဇဝ’’န္တိ ဣမိနာ အာနုဘာဝမဟတ္တံ။ ‘‘ဂစ္ဆတိ ယေနကာမ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိဟာရသုခတ္တံ ဒဿေတိ။ ‘‘သောဝဏ္ဏမယ’’န္တိ ဝါ ဣမိနာ တဿ အဘိရူပတံ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတဉ္စ ဒဿေတိ, ‘‘ဥဠာရ’’န္တိ ဣမိနာ ဒဿနီယတံ ပါသာဒိကတဉ္စ ဒဿေတိ, ‘‘မနောဇဝ’’န္တိ ဣမိနာ သီဃသမ္ပဒံ, ‘‘ဂစ္ဆတိ ယေနကာမ’’န္တိ ဣမိနာ ကတ္ထစိ အပ္ပဋိဟတစာရတံ ဒဿေတိ။
အထ ဝါ တံ ဝိမာနံ ယဿ ပုညကမ္မဿ နိဿန္ဒဖလံ, တဿ အလောဘနိဿန္ဒတာယ သောဝဏ္ဏမယံ, အဒေါသနိဿန္ဒတာယ ဥဠာရံ, အမောဟနိဿန္ဒတာယ မနောဇဝံ ဂစ္ဆတိ ယေနကာမံ။ တထာ တဿ ကမ္မဿ သဒ္ဓါနိဿန္ဒဘာဝေန သောဝဏ္ဏမယံ, ပညာနိဿန္ဒဘာဝေန ဥဠာရံ, ဝီရိယနိဿန္ဒဘာဝေန မနောဇဝံ, သမာဓိနိဿန္ဒဘာဝေန ဂစ္ဆတိ ယေနကာမံ။ သဒ္ဓါသမာဓိနိဿန္ဒဘာဝေန ဝါ သောဝဏ္ဏမယံ, သမာဓိပညာနိဿန္ဒဘာဝေန ဥဠာရံ, သမာဓိဝီရိယနိဿန္ဒဘာဝေန မနောဇဝံ, သမာဓိသတိနိဿန္ဒဘာဝေန ဂစ္ဆတိ ယေနကာမန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃။)တတ္ထ ယထာ ‘‘ပီဌ’’န္တိအာဒိ ဝိမာနသမ္ပတ္တိဒဿနဝသေန တဿာ ဒေဝတာယ ပုညဖလဝိဘဝသမ္ပတ္တိကိတ္တနံ, ဧဝံ ‘‘အလင်္ကတေ’’တိအာဒိ အတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိဒဿနဝသေန ပုညဖလဝိဘဝသမ္ပတ္တိကိတ္တနံ။ ယထာ ဟိ သုသိက္ခိတသိပ္ပါစရိယဝိရစိတောပိ ရတ္တသုဝဏ္ဏာလင်္ကာရော ဝိဝိဓရံသိဇာလသမုဇ္ဇလမဏိရတနခစိတော ဧဝ သောဘတိ, န ကေဝလော, ဧဝံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နော စတုရဿသောဘနောပိ အတ္တဘာဝေါ သုမဏ္ဍိတပသာဓိတောဝ သောဘတိ, န ကေဝလော။ တေနဿာ ‘‘အလင်္ကတေ’’တိအာဒိနာ အာဟရိမံ သောဘာဝိသေသံ ဒဿေတိ, ‘‘ဩဘာသသီ’’တိ ဣမိနာ အနာဟရိမံ။ တထာ ပုရိမေန ဝတ္တမာနပစ္စယနိမိတ္တံ သောဘာတိသယံ ဒဿေတိ, ပစ္ဆိမေန အတီတပစ္စယနိမိတ္တံ။ ပုရိမေန ဝါ တဿာ ဥပဘောဂဝတ္ထုသမ္ပဒံ ဒဿေတိ, ပစ္ဆိမေန ဥပဘုဉ္ဇနကဝတ္ထုသမ္ပဒံ။
ဧတ္ထာဟ ‘‘ကိံ ပန တံ ဝိမာနံ ယုတ္တဝါဟံ, ဥဒါဟု အယုတ္တဝါဟ’’န္တိ? ယဒိပိ ဒေဝလောကေ ရထဝိမာနာနိ ယုတ္တဝါဟာနိပိ ဟောန္တိ ‘‘သဟဿယုတ္တံ အာဇညရထ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၆၄) အာဒိဝစနတော, တေ ပန ဒေဝပုတ္တာ ဧဝ ကိစ္စကရဏကာလေ ဝါဟရူပေန အတ္တာနံ ဒဿေန္တိ ယထာ ဧရာဝဏော ဒေဝပုတ္တော ကီဠနကာလေ ဟတ္ထိရူပေန။ ဣဒံ ပန အညဉ္စ ဧဒိသံ အယုတ္တဝါဟံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ယဒိ ဧဝံ ကိံ တဿ ဝိမာနဿ အဗ္ဘန္တရာ ဝါယောဓာတု ဂမနေ ဝိသေသပစ္စယော, ဥဒါဟု ဗာဟိရာတိ? အဗ္ဘန္တရာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ စန္ဒဝိမာနသူရိယဝိမာနာဒီနံ ဒေသန္တရဂမနေ တဒုပဇီဝီနံ သတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ အတိဝိယ သီဃဇဝံ မဟန္တံ ဝါယုမဏ္ဍလံ တာနိ ပေလေန္တံ ပဝတ္တေတိ, န ဧဝံ တံ ပေလေတွာ ပဝတ္တေန္တီ ဗာဟိရာ ဝါယောဓာတု အတ္ထိ။ ယထာ စ ပန စက္ကရတနံ အန္တောသမုဋ္ဌိတာယ ဝါယောဓာတုယာ ဝသေန ပဝတ္တတိ။ န ဟိ တဿ စန္ဒဝိမာနာဒီနံ ဝိယ ဗာဟိရာ ဝါယောဓာတု ပေလေတွာ ပဝတ္တိကာ အတ္ထိ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ စိတ္တဝသေန ‘‘ပဝတ္တတု ဘဝံ စက္ကရတန’’န္တိအာဒိဝစနသမနနန္တရမေဝ ပဝတ္တနတော, ဧဝံ တဿာ ဒေဝတာယ စိတ္တဝသေန အတ္တသန္နိဿိတာယ ဝါယောဓာတုယာ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မနောဇဝံ ဂစ္ဆတိ ယေနကာမ’’န္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄။)֍ * ၂။ ဧဝံ ပဌမဂါထာယ တဿာ ဒေဝတာယ ပုညဖလသမ္ပတ္တိံ ကိတ္တေတွာ ဣဒါနိ တဿာ ကာရဏဘူတံ ပုညသမ္ပဒံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော’’တိအာဒိ ဂါထာဒွယံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကေနာတိ ကိံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ကိံ ရာဇာ ယော လောကံ န ရက္ခတိ, ကိံ နု ခေါ နာမ တုမှေ မံ ဝတ္တဗ္ဗံ မညထာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၂၄) ဂရဟဏေ အာဂတော။ ‘‘ယံကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၄၄၊ သံ။ နိ။ ၃။၅၉) အနိယမေ။ ‘‘ကိံ သူဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌ’’န္တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၈၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၇၃) ပုစ္ဆာယံ။ ဣဓာပိ ပုစ္ဆာယမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ကေနာ’’တိ စ ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ကေန ဟေတုနာတိ အတ္ထော။ တေတိ တဝ။ ဧတာဒိသောတိ ဧဒိသော, ဧတရဟိ ယထာဒိဿမာနောတိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏောတိ ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒေါ ‘‘ကဒါ သညူဠှာ ပန တေ, ဂဟပတိ, ဣမေ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဝဏ္ဏာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၇၇) ဂုဏေ အာဂတော။ ‘‘အနေကပရိယာယေန ဗုဒ္ဓဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ, ဓမ္မဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ, သံဃဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄) ထုတိယံ။ ‘‘အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, ဂန္ဓထေနောတိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ဇာ။ ၁။၆။၁၁၆) ကာရဏေ။ ‘‘တယော ပတ္တဿ ဝဏ္ဏာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၆၀၂) ပမာဏေ။ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘော ဂေါတမ, ဝဏ္ဏာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၅၊ မ။ နိ။ ၂။၃၇၉-၃၈၀) ဇာတိယံ။ ‘‘မဟန္တံ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ’’တိအာဒီသု သဏ္ဌာနေ။ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောသိ ဘဂဝါ, သုသုက္ကဒါဌောသိ ဝီရိယဝါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၅၃) ဆဝိဝဏ္ဏေ။ ဣဓာပိ ဆဝိဝဏ္ဏေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ကေန ကီဒိသေန ပုညဝိသေသေန ဟေတုဘူတေန ဒေဝတေ, တဝ ဧတာဒိသော ဧဝံဝိဓော ဒွါဒသယောဇနာနိ ဖရဏကပ္ပဘော သရီရဝဏ္ဏော ဇာတောတိ?
ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတီတိ ကေန ပုညာတိသယေန တေ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣဒါနိ တယိ လဗ္ဘမာနံ ဥဠာရံ သုစရိတဖလံ ဣဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဥပရူပရိ ဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ဘောဂါတိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘ဘောဂါ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ဝတ္ထာဘရဏာဒိဝိတ္တူပကရဏဝိသေသာ။ ယေတိ သာမညေန အနိယမနိဒ္ဒေသော, ကေစီတိ ပကာရဘေဒံ အာမသိတွာ အနိယမနိဒ္ဒေသော, ဥဘယေနာပိ ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒေ တတ္ထ လဗ္ဘမာနေ တာဒိသေ ဘောဂေ အနဝသေသတော ဗျာပေတွာ သင်္ဂဏှာတိ။ အနဝသေသဗျာပကော ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော ယထာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅။)‘‘ယေ ကေစိ သင်္ခါရာ’’တိ။ မနသော ပိယာတိ မနသာ ပိယာယိတဗ္ဗာ, မနာပိယာတိ အတ္ထော။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဧတာဒိသော ဝဏ္ဏော’’တိ ဣမိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝိသေသာ တဿာ ဒေဝတာယ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါ ဒဿိတာ။ ‘‘ဘောဂါ’’တိ ဣမိနာ ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထုဘူတာ ဒိဗ္ဗရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဘေဒါ ကာမဂုဏသမ္ပဒါ။ ‘‘မနသော ပိယာ’’တိ ဣမိနာ တေသံ ရူပါဒီနံ ဣဋ္ဌကန္တမနာပတာ။ ‘‘ဣဓ မိဇ္ဈတီ’’တိ ဣမိနာ ပန ဒိဗ္ဗအာယုဝဏ္ဏယသသုခအာဓိပတေယျသမ္ပဒါ ဒဿိတာ။ ‘‘ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ’’တိ ဣမိနာ ယာနိ ‘‘သော အညေ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂ္ဂဏှာတိ ဒိဗ္ဗေန အာယုနာ ဒိဗ္ဗေန ဝဏ္ဏေန ဒိဗ္ဗေန သုခေန ဒိဗ္ဗေန ယသေန ဒိဗ္ဗေန အာဓိပတေယျေန ဒိဗ္ဗေဟိ ရူပေဟိ ဒိဗ္ဗေဟိ သဒ္ဒေဟိ ဒိဗ္ဗေဟိ ဂန္ဓေဟိ ဒိဗ္ဗေဟိ ရသေဟိ ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) သုတ္တေ အာဂတာနိ ဒသ ဌာနာနိ။ တေသံ ဣဓ အနဝသေသတော သင်္ဂဟော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၃။ ပုစ္ဆာမီတိ ပဉှံ ကရောမိ, ဉာတုမိစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ ကာမဉ္စေတံ ‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ။ ကိမကာသိ ပုညံ, ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ’’တိ စ ကိံ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏေနေဝ အတ္ထန္တရဿ အသမ္ဘဝတော ပုစ္ဆာဝသေန ဂါထာတ္တယံ ဝုတ္တန္တိ ဝိညာယတိ။ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝဉာပနတ္ထံ ပန ‘‘ပုစ္ဆာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယဉှိ ပုစ္ဆာ အဒိဋ္ဌဇောတနာ တာဝ န ဟောတိ ဧဒိသဿ အတ္ထဿ မဟာထေရဿ အဒိဋ္ဌဘာဝါဘာဝတော, ဝိမတိစ္ဆေဒနာပိ န ဟောတိ သဗ္ဗသော သမုဂ္ဃါတိတသံသယတ္တာ, အနုမတိပုစ္ဆာပိ န ဟောတိ ‘‘တံ ကိံ မညသိ ရာဇညာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၁၃) ဝိယ အနုမတိဂဟဏာကာရေန အပ္ပဝတ္တတ္တာ, ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာပိ န ဟောတိ တဿာ ဒေဝတာယ ကထေတုကမျတာဝသေန ထေရေန အပုစ္ဆိတတ္တာ။ ဝိသေသေန ပန ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကထာယံ ‘‘ထေရော ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝိတော ဧဝ။ တန္တိ တွံ။ တယိဒံ ပုဗ္ဗာပရာပေက္ခံ, ပုဗ္ဗာပေက္ခတာယ ဥပယောဂေကဝစနံ, ပရာပေက္ခတာယ ပန ပစ္စတ္တေကဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဒေဝီတိ ဧတ္ထ ဒေဝ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣမာနိ တေ ဒေဝ စတုရာသီတိ နဂရသဟဿာနိ ကုသဝတီရာဇဓာနိပမုခါနိ, ဧတ္ထ, ဒေဝ, ဆန္ဒံ ကရောဟိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆။)ဇီဝိတေ အပေက္ခ’’န္တိ စ အာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၆၆) သမ္မုတိဒေဝဝသေန အာဂတော, ‘‘တဿ ဒေဝါတိဒေဝဿ, သာသနံ သဗ္ဗဒဿိနော’’တိအာဒီသု ဝိသုဒ္ဓိဒေဝဝသေန။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနဉှိ ဘဂဝတော အတိဒေဝဘာဝေ ဝုတ္တေ ဣတရေသံ ဝုတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ။ ‘‘စာတုမဟာရာဇိကာ ဒေဝါ ဒီဃာယုကာ ဝဏ္ဏဝန္တော သုခဗဟုလာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၇) ဥပပတ္တိဒေဝဝသေန။ ဣဓာပိ ဥပပတ္တိဒေဝဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဒတ္ထတော ပန – ဒိဗ္ဗတိ အတ္တနော ပုညိဒ္ဓိယာ ကီဠတိ လဠတိ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ရမတိ, အထ ဝါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဇောတတိ ဩဘာသတိ, အာကာသေန ဝိမာနေန စ ဂစ္ဆတီတိ ဒေဝီ။ ‘‘တွံ ဒေဝီ’’တိ သမ္ဗောဓနေ စေတံ ဧကဝစနံ။ မဟာနုဘာဝေတိ ဥဠာရပ္ပဘာဝေ, သော ပနဿာနုဘာဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဒဿိတောယေဝ။
မနုဿဘူတာတိ ဧတ္ထ မနဿ ဥဿန္နတာယ မနုဿာ, သတိသူရဘာဝဗြဟ္မစရိယယောဂျတာဒိဂုဏဝသေန ဥပစိတမာနသာ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏစိတ္တာ။ ကေ ပန တေ? ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော သတ္တဝိသေသာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘တီဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဌာနေဟိ ဇမ္ဗုဒီပကာ မနုဿာ ဥတ္တရကုရုကေ မနုဿေ အဓိဂ္ဂဏှန္တိ ဒေဝေ စ တာဝတိံသေ။ ကတမေဟိ တီဟိ? သူရာ, သတိမန္တော, ဣဓ ဗြဟ္မစရိယဝါသော’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၁)။
တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အဂ္ဂသာဝကာ မဟာသာဝကာ စက္ကဝတ္တိနော အညေ စ မဟာနုဘာဝါ သတ္တာ ဧတ္ထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေဟိ သမာနရူပါဒိတာယ ပန သဒ္ဓိံ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ ဣတရမဟာဒီပဝါသိနောပိ ‘‘မနုဿာ’’တွေဝ ပညာယိံသူတိ ဧကေ။
အပရေ ပန ဘဏန္တိ – လောဘာဒီဟိ အလောဘာဒီဟိ စ သဟိတဿ မနဿ ဥဿန္နတာယ မနုဿာ။ ယေ ဟိ သတ္တာ မနုဿဇာတိကာ, တေသု ဝိသေသတော လောဘာဒယော အလောဘာဒယော စ ဥဿန္နာ, တေ လောဘာဒိဥဿန္နတာယ အပါယမဂ္ဂံ, အလောဘာဒိဥဿန္နတာယ သုဂတိမဂ္ဂံ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂဉ္စ ပူရေန္တိ, တသ္မာ လောဘာဒီဟိ အလောဘာဒီဟိ စ သဟိတဿ မနဿ ဥဿန္နတာယ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ စတုမဟာဒီပဝါသိနော သတ္တဝိသေသာ ‘‘မနုဿာ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇။)လောကိယာ ပန ‘‘မနုနော အပစ္စဘာဝေန မနုဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မနု နာမ ပဌမကပ္ပိကော လောကမရိယာဒါယ အာဒိဘူတော ဟိတာဟိတဝိဓာယကော သတ္တာနံ ပိတုဋ္ဌာနိယော, ယော သာသနေ ‘‘မဟာသမ္မတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပစ္စက္ခတော ပရမ္ပရာယ စ တဿ ဩဝါဒါနုသာသနိယံ ဌိတာ သတ္တာ ပုတ္တသဒိသတာယ ‘‘မနုဿာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတော ဧဝ ဟိ တေ မာဏဝါ ‘‘မနုဇာ’’တိ စ ဝေါဟရီယန္တိ။ မနုဿေသု ဘူတာ ဇာတာ, မနုဿဘာဝံ ဝါ ပတ္တာတိ မနုဿဘူတာ။
ကိမကာသိ ပုညန္တိ ကိံ ဒါနသီလာဒိပ္ပဘေဒေသု ကီဒိသံ ပုဇ္ဇဘာဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော, ယတ္ထ သယံ ဥပ္ပန္နံ, တံ သန္တာနံ ပုနာတိ ဝိသောဓေတီတိ စ ‘‘ပုည’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ သုစရိတံ ကုသလကမ္မံ အကာသိ, ဥပစိနိ နိဗ္ဗတ္တေသီတိ အတ္ထော။ ဇလိတာနုဘာဝါတိ သဗ္ဗသော ဝိဇ္ဇောတမာနပုညိဒ္ဓိကာ။
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုည’’န္တိ ဝုတ္တံ, ကိံ အညာသု ဂတီသု ပုညကိရိယာ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ။ ယသ္မာ နိရယေပိ နာမ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တပဝတ္တိ ကဒါစိ လဗ္ဘတေဝ, ကိမင်္ဂံ ပနညတ္ထ, နနု အဝေါစုမှာ ‘‘ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ ပုစ္ဆာ’’တိ။ တသ္မာ မဟာထေရော မနုဿတ္တဘာဝေ ဌတွာ ပုညကမ္မံ ကတွာ ဥပ္ပန္နံ တံ ဒိသွာ ဘူတတ္ထဝသေန ပုစ္ဆန္တော ‘‘မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုည’’န္တိ အဝေါစ။
အထ ဝါ အညာသု ဂတီသု ဧကန္တသုခတာယ ဧကန္တဒုက္ခတာယ ဒုက္ခဗဟုလတာယ စ ပုညကိရိယာယ ဩကာသော န သုလဘရူပေါ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိပစ္စယသမဝါယဿ သုဒုလ္လဘဘာဝတော။ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ယထာဝုတ္တကာရဏေန ဥဠာရော ဝိပုလော န စ ဟောတိ, မနုဿဂတိယံ ပန သုခဗဟုလတာယ ပုညကိရိယာယ ဩကာသော သုလဘရူပေါ သပ္ပုရိသူပနိဿယာဒိပစ္စယသမဝါယဿ ယေဘုယျေန သုလဘဘာဝတော။ ယဉ္စ တတ္ထ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တမ္ပိ ဝိသေသတော ပုညကိရိယာယ ဥပနိဿယော ဟောတိ။ ဒုက္ခူပနိဿယာ ဟိ သဒ္ဓါတိ။ ယထာ ဟိ အယောဃနေန သတ္ထကေ နိပ္ဖါဒိယမာနေ တဿ ဧကန္တတော န အဂ္ဂိမှိ တာပနံ ဥဒကေန ဝါ တေမနံ ဆေဒနကိရိယာသမတ္ထတာယ ဝိသေသပစ္စယော, တာပေတွာ ပန ပမာဏယောဂတော ဥဒကတေမနံ တဿာ ဝိသေသပစ္စယော, ဧဝမေဝ သတ္တသန္တာနဿ ဧကန္တဒုက္ခသမင်္ဂိတာ ဒုက္ခဗဟုလတာ ဧကန္တသုခသမင်္ဂိတာ စ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈။)ပုညကိရိယာယ န ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ။ သတိ ပန ဒုက္ခသန္တာပနေ ပမာဏယောဂတော သုခူပဗြူဟနေ စ လဒ္ဓူပနိဿယာ ပုညကိရိယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ မဟာဇုတိကာ မဟာဝိပ္ဖါရာ ပဋိပက္ခဆေဒနသမတ္ထာ စ ဟောတိ, တသ္မာ မနုဿဘာဝေါ ပုညကိရိယာယ ဝိသေသပစ္စယော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုည’’န္တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
֍ * ၄။ ဧဝံ ပန ထေရေန ပုစ္ဆိတာ သာ ဒေဝတာ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ’’တိ ဂါထာ ဝုတ္တာ။ ကေန ပနာယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ? ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ။ တတ္ထ သာတိ ယာ ပုဗ္ဗေ ‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ’’တိ ဝုတ္တာ, သာ။ ဒေဝတာတိ ဒေဝပုတ္တောပိ ဗြဟ္မာပိ ဒေဝဓီတာပိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အထ ခေါ အညတရာ ဒေဝတာ အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၊ ခု။ ပါ။ ၅။၁) ဟိ ဒေဝပုတ္တော ‘‘ဒေဝတာ’’တိ ဝုတ္တော ဒေဝေါယေဝ ဒေဝတာတိ ကတွာ။ တထာ ‘‘တာ ဒေဝတာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ, ဗြဟ္မဝိမာနာ အဘိနိက္ခမိတွာ’’တိအာဒီသု ဗြဟ္မာနော။
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၇၅) –
အာဒီသု ဒေဝဓီတာ။ ဣဓာပိ ဒေဝဓီတာ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အတ္တမနာတိ တုဋ္ဌမနာ ပီတိသောမနဿေဟိ ဂဟိတမနာ။ ပီတိသောမနဿသဟဂတဉှိ စိတ္တံ ဒေါမနဿဿ အနောကာသတော တေဟိ တံ သကံ ကတွာ ဂဟိတံ ဝိယ ဟောတိ။ အတ္တမနာတိ ဝါ သကမနာ။ အနဝဇ္ဇပီတိသောမနဿသမ္ပယုတ္တဉှိ စိတ္တံ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ တံသမင်္ဂိနော ဟိတသုခါဝဟတော ‘‘သက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ, န ဣတရံ။
မောဂ္ဂလ္လာနေနာတိ မောဂ္ဂလ္လာနဂေါတ္တဿ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ပုတ္တဘာဝတော သော မဟာထေရော ဂေါတ္တဝသေန ‘‘မောဂ္ဂလ္လာနော’’တိ ပညာတော, တေန မောဂ္ဂလ္လာနေန။ ပုစ္ဆိတာတိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနဝသေန ပုစ္ဆိတာ, အတ္တမနာ သာ ဒေဝတာ ပဉှံ ဗျာကာသီတိ ယောဇနာ။ အတ္တမနတာ စဿာ ‘‘တမ္ပိ နာမ ပရိတ္တကမ္ပိ ကမ္မံ ဧဝံ မဟတိယာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ကာရဏံ အဟောသီ’’တိ ပုဗ္ဗေပိ သာ အတ္တနော ပုညဖလံ ပဋိစ္စ အန္တရန္တရာ သောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေတိ, ဣဒါနိ ပန ‘‘အညတရဿ ထေရဿ ကတောပိ နာမ ကာရော ဧဝံ ဥဠာရဖလော, အယံ ပန ဗုဒ္ဓါနံ အဂ္ဂသာဝကော ဥဠာရဂုဏော
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉။)မဟာနုဘာဝေါ, ဣမမ္ပိ ပဿိတုံ နိပစ္စကာရဉ္စ ကာတုံ လဘာမိ, မမ ပုညဖလပဋိသံယုတ္တမေဝ စ ပုစ္ဆံ ကရောတီ’’တိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ဥပ္ပန္နာ။ ဧဝံ သဉ္ဇာတဗလဝပီတိသောမနဿာ သာ ထေရဿ ဝစနံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဗျာကာသိ။
ပဉှန္တိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ တံ အတ္ထံ ဝိယာကာသိ ကထေသိ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ကထံ ပန ဗျာကာသိ? ပုဋ္ဌာတိ ပုဋ္ဌာကာရတော, ပုစ္ဆိတာကာရေနေဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ပုစ္ဆိတာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ပုဋ္ဌာ’’တိ ဝစနံ ဝိသေသတ္ထနိယမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သိဒ္ဓေ ဟိ သတိ အာရမ္ဘော ဝိသေသတ္ထဉာပကောဝ ဟောတိ။ ကော ပနေသော ဝိသေသတ္ထော? ဗျာကရဏဿ ပုစ္ဆာနုရူပတာ။ ယဉှိ ကမ္မဖလံ ဒဿေတွာ တဿ ကာရဏဘူတံ ကမ္မံ ပုစ္ဆိတံ, တဒုဘယဿ အညမညာနုရူပဘာဝဝိဘာဝနာ။ ယေန စ အာကာရေန ပုစ္ဆာ ပဝတ္တာ အတ္ထတော စ ဗျဉ္ဇနတော စ, တဒါကာရဿ ဗျာကရဏဿ ပုစ္ဆာနုရူပတာ, တထာ စေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ ပဝတ္တံ။ ဣတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဉာပနတ္ထံ ‘‘ပုစ္ဆိတာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ပုဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တံ။
‘‘ပုစ္ဆိတာ’’တိ ဝါ တာယ ဒေဝတာယ ဝိသေသနမုခေန ပုဋ္ဌဘာဝဿ ပဉှဗျာကရဏဿ စ ကာရဏကိတ္တနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော’’တိအာဒိနာ ထေရေန ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ, တာယ ဒေဝတာယ ကတကမ္မံ, တဿာ ပုစ္ဆာယ ကာရိတာ အာစိက္ခိတာ ဝါတိ သာ ဒေဝတာ ‘‘ပုစ္ဆိတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပုစ္ဆိတာ ပုစ္ဆိယမာနဿ ကမ္မဿ ကာရိတာ, တသ္မာ ပဉှံ ပုဋ္ဌာ။ ယသ္မာ စ ပုစ္ဆိတာ ပုစ္ဆိယမာနဿ ကမ္မဿ အာစိက္ခနသဘာဝါ, တသ္မာ ပဉှံ ဗျာကာသီတိ။ ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလန္တိ ဣဒံ ‘‘ပဉှ’’န္တိ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ သရူပဒဿနံ။ အယံ စေတ္ထ အတ္ထော – ဣဒံ ပုစ္ဆန္တဿ ပုစ္ဆိယမာနာယ စ ပစ္စက္ခဘူတံ အနန္တရံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပုညဖလံ, ယဿ ကမ္မဿ တံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတတ္တာ ပဉှန္တိ ဝုတ္တံ ပုညကမ္မံ ဗျာကာသီတိ။
֍ * ၅။ အဟံ မနုဿေသူတိအာဒိ ပဉှဿ ဗျာကရဏာကာရော။ တတ္ထ အဟန္တိ ဒေဝတာ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ‘‘မနုဿေသူ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘မနုဿဘူတာ’’တိ ဝစနံ တဒါ အတ္တနိ မနုဿဂုဏာနံ ဝိဇ္ဇမာနတာဒဿနတ္ထံ။ ယော ဟိ မနုဿဇာတိကောဝ သမာနော ပါဏာတိပါတာဒိံ အကတ္တဗ္ဗံ ကတွာ ဒဏ္ဍာရဟော တတ္ထ တတ္ထ ရာဇာဒိတော ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိကမ္မကာရဏံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀။)ပါပုဏန္တော မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝတိ, အယံ မနုဿနေရယိကော နာမ။ အပရော မနုဿဇာတိကောဝ သမာနော ပုဗ္ဗေကတကမ္မုနာ ဃာသစ္ဆာဒနမ္ပိ န လဘတိ, ခုပ္ပိပါသာဘိဘူတော ဒုက္ခဗဟုလော ကတ္ထစိ ပတိဋ္ဌံ အလဘမာနော ဝိစရတိ, အယံ မနုဿပေတော နာမ။ အပရော မနုဿဇာတိကောဝ သမာနော ပရာဓီနဝုတ္တိ ပရေသံ ဘာရံ ဝဟန္တော ဘိန္နမရိယာဒေါ ဝါ အနာစာရံ အာစရိတွာ ပရေဟိ သန္တဇ္ဇိတော မရဏဘယဘီတော ဂဟနနိဿိတော ဒုက္ခဗဟုလော ဝိစရတိ ဟိတာဟိတံ အဇာနန္တော နိဒ္ဒါဇိဃစ္ဆာဒုက္ခဝိနောဒနာဒိပရော, အယံ မနုဿတိရစ္ဆာနော နာမ။ ယော ပန အတ္တနော ဟိတာဟိတံ ဇာနန္တော ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟန္တော ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော ဒယာပန္နော သဗ္ဗသတ္တေသု သံဝေဂဗဟုလော အကုသလကမ္မပထေ ပရိဝဇ္ဇေန္တော ကုသလကမ္မပထေ သမာစရန္တော ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ ပရိပူရေတိ, အယံ မနုဿဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတော ပရမတ္ထတော မနုဿော နာမ။ အယမ္ပိ တာဒိသာ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မနုဿေသု မနုဿဘူတာ’’တိ။ မနုဿေ သတ္တနိကာယေ မနုဿဘာဝံ ပတ္တာ မနုဿဓမ္မဉ္စ အပ္ပဟာယ ဌိတာတိ အတ္ထော။
အဗ္ဘာဂတာနန္တိ အဘိအာဂတာနံ, သမ္ပတ္တအာဂန္တုကာနန္တိ အတ္ထော။ ဒုဝိဓာ ဟိ အာဂန္တုကာ အတိထိ အဗ္ဘာဂတောတိ။ တေသု ကတပရိစယော အာဂန္တုကော အတိထိ, အကတပရိစယော အဗ္ဘာဂတော။ ကတပရိစယော အကတပရိစယောပိ ဝါ ပုရေတရံ အာဂတော အတိထိ, ဘောဇနဝေလာယံ ဥပဋ္ဌိတော သမ္ပတိ အာဂတော အဗ္ဘာဂတော။ နိမန္တိတော ဝါ ဘတ္တေန အတိထိ, အနိမန္တိတော အဗ္ဘာဂတော။ အယံ ပန အကတပရိစယော အနိမန္တိတော သမ္ပတိ အာဂတော စ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဗ္ဘာဂတာန’’န္တိ, ဂရုကာရေန ပနေတ္ထ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။ အာသတိ နိသီဒတိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ။ ယံကိဉ္စိ နိသီဒနယောဂ္ဂံ, ဣဓ ပန ပီဌံ အဓိပ္ပေတံ, တဿ စ အပ္ပကတ္တာ အနုဠာရတ္တာ စ ‘‘အာသနက’’န္တိ အာဟ။ အဒါသိန္တိ ‘‘ဣဒမဿ ထေရဿ ဒိန္နံ မယှံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတိ မဟာနိသံသ’’န္တိ သဉ္ဇာတသောမနဿာ ကမ္မံ ကမ္မဖလဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ တဿ ထေရဿ ပရိဘောဂတ္ထာယ အဒါသိံ, နိရပေက္ခပရိစ္စာဂဝသေန ပရိစ္စဇိန္တိ အတ္ထော။
အဘိဝါဒယိန္တိ အဘိဝါဒနမကာသိံ, ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလေ ဝန္ဒိန္တိ အန္တော။ ဝန္ဒမာနာ ဟိ တံ တာယေဝ ဝန္ဒနကိရိယာယ ဝန္ဒိယမာနံ ‘‘သုခိနီ ဟောဟိ, အရောဂါ ဟောဟီ’’တိအာဒိနာ အာသိဝါဒံ အတ္ထတော
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁။)ဝဒါပေသိ နာမ။ အဉ္ဇလိကံ အကာသိန္တိ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ပဂ္ဂဏှန္တီ ဂုဏဝိသိဋ္ဌာနံ အပစာယနံ အကာသိန္တိ အတ္ထော။ ယထာနုဘာဝန္တိ ယထာဗလံ, တဒါ မမ ဝိဇ္ဇမာနဝိဘဝါနုရူပန္တိ အတ္ထော။ အဒါသိ ဒါနန္တိ အန္နပါနာဒိဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေန ဒက္ခိဏေယျံ ဘောဇေန္တီ ဒါနမယံ ပုညံ ပသဝိံ။
ဧတ္ထ စ ‘‘အဟ’’န္တိ ဣဒံ ကမ္မဿ ဖလဿ စ ဧကသန္တတိပတိတတာဒဿနေန သမ္ဗန္ဓဘာဝဒဿနံ, ‘‘မနုဿေသု မနုဿဘူတာ’’တိ ဣဒံ တဿာ ပုညကိရိယာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတသန္တာနဝိသေသဒဿနံ, ‘‘အဗ္ဘာဂတာန’’န္တိ ဣဒံ စိတ္တသမ္ပတ္တိဒဿနဉ္စေဝ ခေတ္တသမ္ပတ္တိဒဿနဉ္စ ဒါနဿ ဝိယ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ စ ကိဉ္စိ အနပေက္ခိတွာ ပဝတ္တိတဘာဝဒီပနတော။ ‘‘အာသနကံ အဒါသိံ ယထာနုဘာဝဉ္စ အဒါသိ ဒါန’’န္တိ ဣဒံ ဘောဂသာရဒါနဒဿနံ, ‘‘အဘိဝါဒယိံ အဉ္ဇလိကံ အကာသိ’’န္တိ ဣဒံ ကာယသာရဒါနဒဿနံ။
֍ * ၆။ တေနာတိ တေန ယထာဝုတ္တေန ပုညေန ဟေတုဘူတေန။ မေတိ အယံ မေ-သဒ္ဒေါ ‘‘ကိစ္ဆေန မေ အဓိဂတံ, ဟလံ ဒါနိ ပကာသိတု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂) ကရဏေ အာဂတော, မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘သာဓု မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၁၈၂၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅၇) သမ္ပဒါနေ, မယှန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ မေ, ဘိက္ခဝေ, သမ္ဗောဓာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဗောဓိသတ္တဿေဝ သတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၄၊ အ။ နိ။ ၃။၁၀၄) သာမိအတ္ထေ အာဂတော, ဣဓာပိ သာမိအတ္ထေ ဧဝ, မမာတိ အတ္ထော။ သွာယံ မေ-သဒ္ဒေါ တေန မေ ပုညေနာတိ စ မေ ဧတာဒိသောတိ စ ဥဘယတ္ထ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဧဝံ တာယ ဒေဝတာယ ပဉှေ ဗျာကတေ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ သပရိဝါရာယ တဿာ ဒေဝတာယ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။ ထေရော တတော မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဂါထာ ဧဝ ပန သင်္ဂဟံ အာရုဠှာတိ။
ပဌမပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂။)၂။ ဒုတိယပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပီဌံ တေ ဝေဠုရိယမယန္တိ ဒုတိယပီဌဝိမာနံ။ တဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ စ ပဌမေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ပန ဝိသေသော – သာဝတ္ထိဝါသိနီ ကိရ ဧကာ ဣတ္ထီ အတ္တနော ဂေဟံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌံ ဧကံ ထေရံ ပဿိတွာ ပသန္နစိတ္တာ တဿ အာသနံ ဒေန္တီ အတ္တနော ပီဌံ ဥပရိ နီလဝတ္ထေန အတ္ထရိတွာ အဒါသိ။ တေန တဿာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တာယ ဝေဠုရိယမယံ ပလ္လင်္ကဝိမာနံ နိဗ္ဗတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပီဌံ တေ ဝေဠုရိယမယံ ဥဠာရံ, မနောဇဝံ ဂစ္ဆတိ ယေနကာမံ၊
အလင်္ကတေ မလျဓရေ သုဝတ္ထေ, ဩဘာသသိ ဝိဇ္ဇုရိဝဗ္ဘ ကူဋံ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, အဗ္ဘာဂတာနာသနကံ အဒါသိံ၊
အဘိဝါဒယိံ အဉ္ဇလိကံ အကာသိံ, ယထာနုဘာဝဉ္စ အဒါသိ ဒါနံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃။)‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၈။ တတ္ထ ဝေဠုရိယမယန္တိ ဝေဠုရိယမဏိမယံ။ ဝေဠုရိယမဏိ နာမ ဝိဠူရပဗ္ဗတဿ ဝိဠူရဂါမဿ စ အဝိဒူရေ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဏိ။ တဿ ကိရ ဝိဠူရဂါမဋ္ဌာနေ အာကရော, ဝိဠူရဿ ပန အဝိဒူရေ ဘဝတ္တာ ဝေဠုရိယန္တေဝ ပညာယိတ္ထ။ တံသဒိသဝဏ္ဏနိဘတာယ ဒေဝလောကေပိဿ တထေဝ နာမံ ဇာတံ ယထာ တံ မနုဿလောကေ လဒ္ဓနာမဝသေနေဝ ဒေဝလောကေ ဒေဝပုတ္တာနံ။ တံ ပန မယူရဂီဝဝဏ္ဏံ ဝါ ဟောတိ, ဝါယသပတ္တဝဏ္ဏံ ဝါ, သိနိဒ္ဓဝေဏုပတ္တဝဏ္ဏံ ဝါ။ ဣဓ ပန မယူရဂီဝဝဏ္ဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ သဗ္ဗံ ပဌမပီဌဝိမာနေ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ။
ဒုတိယပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တတိယပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပီဌံ တေ သောဝဏ္ဏမယန္တိ တတိယပီဌဝိမာနံ။ တဿ ဝတ္ထု ရာဇဂဟေ သမုဋ္ဌိတံ။ အညတရော ကိရ ခီဏာသဝတ္ထေရော ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ ဥပကဋ္ဌေ ကာလေ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတုကာမော ဧကံ ဝိဝဋဒွါရဂေဟံ ဥပသင်္ကမိ။ တသ္မိံ ပန ဂေဟေ ဂေဟသာမိနီ ဣတ္ထီ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ထေရဿ အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧထ, ဘန္တေ, ဣဓ နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ ကရောထာ’’တိ အတ္တနော ဘဒ္ဒပီဌံ ပညာပေတွာ ဥပရိ ပီတဝတ္ထံ အတ္ထရိတွာ နိရပေက္ခပရိစ္စာဂဝသေန အဒါသိ, ‘‘ဣဒံ မေ ပုညံ အာယတိံ သောဝဏ္ဏပီဌပဋိလာဘာယ ဟောတူ’’တိ ပတ္ထနဉ္စ ပဋ္ဌပေသိ။ အထ ထေရေ တတ္ထ နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တေ ‘‘ဘန္တေ, ဣဒမာသနံ တုမှာကံယေဝ ပရိစ္စတ္တံ, မယှံ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ အာဟ။ ထေရော တဿာ အနုကမ္ပာယ တံ ပီဌံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သံဃဿ ဒါပေသိ။ သာ အပရေန သမယေန အညတရေန ရောဂေန ဖုဋ္ဌာ ကာလံ ကတွာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄။)တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တီတိအာဒိ သဗ္ဗံ ပဌမဝိမာနဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပီဌံ တေ သောဝဏ္ဏမယံ ဥဠာရံ, မနောဇဝံ ဂစ္ဆတိ ယေနကာမံ၊
အလင်္ကတေ မလျဓရေ သုဝတ္ထေ,ဩဘာသသိ ဝိဇ္ဇုရိဝဗ္ဘကူဋံ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အပ္ပဿ ကမ္မဿ ဖလံ မမေဒံ, ယေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ၊
အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေ။
‘‘အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဘိက္ခုံ, ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊
တဿ အဒါသဟံ ပီဌံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅။)֍ * ၁၉။ ယဉ္စ ပန ပဉ္စမဂါထာယံ ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေတိအာဒိ, ဧတ္ထ ဇာတိ-သဒ္ဒေါ အတ္ထေဝ သင်္ခတလက္ခဏေ ‘‘ဇာတိ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတာ’’တိအာဒီသု (ဓာတု။ ၇၁)။ အတ္ထိ နိကာယေ ‘‘နိဂဏ္ဌာ နာမ သမဏဇာတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၇၁)။ အတ္ထိ ပဋိသန္ဓိယံ ‘‘ယံ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဌမံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ, ပဌမံ ဝိညာဏံ ပါတုဘူတံ, တဒုပါဒါယ သာဝဿ ဇာတီ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၂၄)။ အတ္ထိ ကုလေ ‘‘အက္ခိတ္တော အနုပကုဋ္ဌော ဇာတိဝါဒေနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀၃)။ အတ္ထိ ပသုတိယံ ‘‘သမ္ပတိဇာတော, အာနန္ဒ, ဗောဓိသတ္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇)။ အတ္ထိ ဘဝေ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄၊ မ။ နိ။ ၁။၅၃)။ ဣဓာပိ ဘဝေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ပုရိမာယ ဇာတိယာ ပုရိမသ္မိံ ဘဝေ အနန္တရာတီတေ ပုရိမေ အတ္တဘာဝေတိ အတ္ထော။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိဒံ ကရဏဝစနံ။ မနုဿလောကေတိ မနုဿလောကဘဝေ, ရာဇဂဟံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဩကာသလောကော ဟိ ဣဓ အဓိပ္ပေတော, သတ္တလောကော ပန ‘‘မနုဿေသူ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တောယေဝ။
֍ * ၂၀။ အဒ္ဒသန္တိ အဒ္ဒက္ခိံ။ ဝိရဇန္တိ ဝိဂတရာဂါဒိရဇတ္တာ ဝိရဇံ။ ဘိက္ခုန္တိ ဘိန္နကိလေသတ္တာ ဘိက္ခုံ, သဗ္ဗသော ကိလေသကာလုဿိယာဘာဝေန ဝိပ္ပသန္နစိတ္တတာယ ဝိပ္ပသန္နံ, အနာဝိလသင်္ကပ္ပတာယ အနာဝိလံ။ ပုရိမံ ပုရိမဉ္စေတ္ထ ပဒံ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ကာရဏဝစနံ, ဝိဂတရာဂါဒိရဇတ္တာ ဘိန္နကိလေသတာယ ဘိက္ခုံ, ဘိန္နကိလေသတ္တာ ကိလေသကာလုဿိယာဘာဝေန ဝိပ္ပသန္နံ, ဝိပ္ပသန္နမနတ္တာ အနာဝိလန္တိ။ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဝါ ပဒံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ကာရဏဝစနံ, ဝိရဇံ ဘိက္ခုဂုဏယောဂတော။ ဘိန္နကိလေသော ဟိ ဘိက္ခု။ ဘိက္ခုံ ဝိပ္ပသန္နဘာဝတော။ ကိလေသကာလုဿိယာဘာဝေန ဝိပ္ပသန္နမာနသော ဟိ ဘိက္ခု။ ဝိပ္ပသန္နံ အနာဝိလသင်္ကပ္ပဘာဝတောတိ။ ရာဂရဇာဘာဝေန ဝါ ‘‘ဝိရဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဒေါသကာလုဿိယာဘာဝေန ‘‘ဝိပ္ပသန္န’’န္တိ, မောဟဗျာကုလာဘာဝေန ‘‘အနာဝိလ’’န္တိ။ ဧဝံဘူတော ပရမတ္ထတော ဘိက္ခု နာမ ဟောတီတိ ‘‘ဘိက္ခု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဒါသဟန္တိ အဒါသိံ အဟံ။ ပီဌန္တိ တဒါ မမ သန္တိကေ ဝိဇ္ဇမာနံ ဘဒ္ဒပီဌံ။ ပသန္နာတိ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ စ ပသန္နစိတ္တာ။ သေဟိ ပါဏိဘီတိ အညံ အနာဏာပေတွာ အတ္တနော ဟတ္ထေဟိ ဥပနီယ ပီဌံ ပညာပေတွာ အဒါသိန္တိ အတ္ထော။
ဧတ္ထ စ ‘‘ဝိရဇံ ဘိက္ခုံ ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလ’’န္တိ ဣမိနာ ခေတ္တသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ, ‘‘ပသန္နာ’’တိ ဣမိနာ စိတ္တသမ္ပတ္တိံ, ‘‘သေဟိ ပါဏိဘီ’’တိ ဣမိနာ ပယောဂသမ္ပတ္တိံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆။)တထာ ‘‘ပသန္နာ’’တိ ဣမိနာ သက္ကစ္စဒါနံ အနုပဟစ္စဒါနန္တိ စ ဣမေ ဒွေ ဒါနဂုဏာ ဒဿိတာ, ‘‘သေဟိ ပါဏိဘီ’’တိ ဣမိနာ သဟတ္ထေန ဒါနံ အနုပဝိဒ္ဓဒါနန္တိ ဣမေ ဒွေ ဒါနဂုဏာ ဒဿိတာ, ပီတဝတ္ထဿ အတ္ထရဏေန နိသီဒနကာလညုတာယ စိတ္တိံ ကတွာ ဒါနံ ကာလေန ဒါနန္တိ ဣမေ ဒွေ ဒါနဂုဏာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
တတိယပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စတုတ္ထပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပီဌံ တေ ဝေဠုရိယမယန္တိ စတုတ္ထပီဌဝိမာနံ။ ဣမဿာပိ ဝတ္ထု ရာဇဂဟေ သမုဋ္ဌိတံ, တံ ဒုတိယဝိမာနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နီလဝတ္ထေန ဟိ အတ္ထရိတွာ ပီဌဿ ဒိန္နတ္တာ ဣမိဿာပိ ဝိမာနံ ဝေဠုရိယမယံ နိဗ္ဗတ္တံ။ သေသံ ပဌမဝိမာနေ ဝုတ္တသဒိသံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပီဌံ တေ ဝေဠုရိယမယံ ဥဠာရံ, မနောဇဝံ ဂစ္ဆတိ ယေနကာမံ၊
အလင်္ကတေ မလျဓရေ သုဝတ္ထေ, ဩဘာသသိ ဝိဇ္ဇုရိဝဗ္ဘကူဋံ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇။)‘‘အပ္ပဿ ကမ္မဿ ဖလံ မမေဒံ, ယေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ၊
အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေ။
‘‘အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဘိက္ခုံ, ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊
တဿ အဒါသဟံ ပီဌံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
ဧတ္ထာပိ ဟိ နီလဝတ္ထေန အတ္ထရိတွာ ပီဌဿ ဒိန္နတ္တာ ဣမိဿာပိ ဝိမာနံ ဝေဠုရိယမယံ နိဗ္ဗတ္တံ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘ပီဌံ တေ ဝေဠုရိယမယ’’န္တိ အာဒိတော အာဂတံ။ သေသံ တတိယသဒိသမေဝါတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
စတုတ္ထပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ကုဉ္ဇရဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ကုဉ္ဇရော တေ ဝရာရောဟောတိ ကုဉ္ဇရဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇဂဟနဂရေ နက္ခတ္တံ ဃောသိတံ။ နာဂရာ ဝီထိယော သောဓေတွာ ဝါလုကံ ဩကိရိတွာ လာဇပဉ္စမကာနိ ပုပ္ဖါနိ ဝိပ္ပကိရိံသု, ဂေဟဒွါရေ ဂေဟဒွါရေ ကဒလိယော စ ပုဏ္ဏဃဋေ စ ဌပေသုံ, ယထာဝိဘဝံ နာနာဝိရာဂဝဏ္ဏဝိစိတ္တာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈။)ဓဇပဋာကာဒယော ဥဿာပေသုံ, သဗ္ဗော ဇနော အတ္တနော အတ္တနော ဝိဘဝါနုရူပံ သုမဏ္ဍိတပသာဓိတော နက္ခတ္တကီဠံ ကီဠိ, သကလနဂရံ ဒေဝနဂရံ ဝိယ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ အဟောသိ။ အထ ဗိမ္ဗိသာရမဟာရာဇာ ပုဗ္ဗစာရိတ္တဝသေန မဟာဇနဿ စိတ္တာနုရက္ခဏတ္ထဉ္စ အတ္တနော ရာဇဘဝနတော နိက္ခမိတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန မဟတာ ရာဇာနုဘာဝေန ဥဠာရေန သိရိသောဘဂ္ဂေန နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောတိ။
တေန စ သမယေန ရာဇဂဟဝါသိနီ ဧကာ ကုလဓီတာ ရညော တံ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိံ သိရိသောဘဂ္ဂံ ရာဇာနုဘာဝဉ္စ ပဿိတွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ ‘‘အယံ ဒေဝိဒ္ဓိသဒိသာ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိ ကီဒိသေန နု ခေါ ကမ္မုနာ လဗ္ဘတီ’’တိ ပဏ္ဍိတသမ္မတေ ပုစ္ဆိ။ တေ တဿာ ကထေသုံ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပုညကမ္မံ နာမ စိန္တာမဏိသဒိသံ ကပ္ပရုက္ခသဒိသံ, ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ စိတ္တသမ္ပတ္တိယာ စ သတိ ယံ ယံ ပတ္ထေတွာ ကရောတိ, တံ တံ နိပ္ဖါဒေတိယေဝ။ အပိစ အာသနဒါနေန ဥစ္စာကုလီနတာ ဟောတိ, အန္နဒါနေန ဗလသမ္ပတ္တိပဋိလာဘော, ဝတ္ထဒါနေန ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိပဋိလာဘော, ယာနဒါနေန သုခဝိသေသပဋိလာဘော, ဒီပဒါနေန စက္ခုသမ္ပတ္တိပဋိလာဘော, အာဝါသဒါနေန သဗ္ဗသမ္ပတ္တိပဋိလာဘော ဟောတီ’’တိ။ သာ တံ သုတွာ ‘‘ဒေဝသမ္ပတ္တိ ဣတော ဥဠာရာ ဟောတိ မညေ’’တိ တတ္ထ စိတ္တံ ဌပေတွာ ပုညကိရိယာယ အတိဝိယ ဥဿာဟဇာတာ အဟောသိ။
မာတာပိတရော စဿာ အဟတံ ဝတ္ထယုဂံ နဝပီဌံ ဧကံ ပဒုမကလာပံ သပ္ပိမဓုသက္ခရာ တဏ္ဍုလခီရာနိ စ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပေသေသုံ။ သာ တာနိ ဒိသွာ ‘‘အဟဉ္စ ဒါနံ ဒါတုကာမာ, အယဉ္စ မေ ဒေယျဓမ္မော လဒ္ဓေါ’’တိ တုဋ္ဌမာနသာ ဒုတိယဒိဝသေ ဒါနံ သဇ္ဇေန္တီ အပ္ပေါဒကမဓုပါယာသံ သမ္ပာဒေတွာ, တဿ ပရိဝါရဘာဝေန အညမ္ပိ ဗဟုံ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ပဋိယာဒေတွာ ဒါနဂ္ဂေ ဂန္ဓပရိဘဏ္ဍံ ကတွာ ဝိကသိတပဒုမပတ္တကိဉ္ဇက္ခကေသရောပသောဘိတေသု ပဒုမေသု အာသနံ ပညာပေတွာ, အဟတေန သေတဝတ္ထေန အတ္ထရိတွာ အာသနဿ စတုန္နံ ပါဒါနံ ဥပရိ စတ္တာရိ ပဒုမာနိ မာလာဂုဠဉ္စ ဌပေတွာ, အာသနဿ ဥပရိ ဝိတာနံ ဗန္ဓိတွာ မာလာဒါမဩလမ္ဗကဒါမာနိ ဩလမ္ဗိတွာ, အာသနဿ သမန္တတော ဘူမိံ သကေသရေဟိ ပဒုမပတ္တေဟိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉။)သဗ္ဗသန္ထရံ သန္ထရိတွာ ‘‘ဒက္ခိဏေယျေ အာဂတေ ပူဇေဿာမီ’’တိ ပုပ္ဖပူရိတံ စင်္ကောဋကံ ဧကမန္တေ ဌပေသိ။
အထေဝံ ကတဒါနူပကရဏသံဝိဓာနာ သီသံနှာတာ သုဒ္ဓဝတ္ထနိဝတ္ထာ သုဒ္ဓုတ္တရာသင်္ဂါ ဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ ဧကံ ဒါသိံ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆ ဇေ, အမှာကံ တာဒိသံ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသာဟီ’’တိ။ တေန စ သမယေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော သဟဿထဝိကံ နိက္ခိပန္တော ဝိယ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော အန္တရဝီထိံ ပဋိပန္နော ဟောတိ။ အထ သာ ဒါသီ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ အာဟ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ပတ္တံ မေ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘ဧကိဿာ ဥပါသိကာယ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ ဣတော ဧထာ’’တိ စ အာဟ။ ထေရော တဿာ ပတ္တံ အဒါသိ။ သာ ထေရံ ဂေဟံ ပဝေသေသိ။ အထ သာ ဣတ္ထီ ထေရဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ အာသနံ ဒဿေတွာ ‘‘နိသီဒထ, ဘန္တေ, ဣဒမာသနံ ပညတ္တ’’န္တိ ဝတွာ ထေရေ တတ္ထ နိသိန္နေ သကေသရေဟိ ပဒုမပတ္တေဟိ ထေရံ ပူဇယမာနာ အာသနဿ သမန္တတော ဩကိရိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ သပ္ပိမဓုသက္ခရာသမ္မိဿေန အပ္ပေါဒကမဓုပါယာသေန ပရိဝိသိ။ ပရိဝိသန္တီ စ ‘‘ဣမဿ မေ ပုညဿာနုဘာဝေန ဒိဗ္ဗဂဇကူဋာဂါရပလ္လင်္ကသောဘိတာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော ဟောန္တု, သဗ္ဗာသု ပဝတ္တီသု ပဒုမာ နာမ မာ ဝိဂတာ ဟောန္တူ’’တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ ပုန ထေရေ ကတဘတ္တကိစ္စေ ပတ္တံ ဓောဝိတွာ သပ္ပိမဓုသက္ခရာဟိ ပူရေတွာ ပလ္လင်္ကေ အတ္ထတံ သာဋကံ စုမ္ဗဋကံ ကတွာ ထေရဿ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ထေရေ စ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကမန္တေ ဒွေ ပုရိသေ အာဏာပေသိ ‘‘ထေရဿ ဟတ္ထေ ပတ္တံ ဣမဉ္စ ပလ္လင်္ကံ ဝိဟာရံ နေတွာ ထေရဿ နိယျာတေတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ။ တေ တထာ အကံသု။
သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရာ။ ပတ္ထနာဝသေန စဿာ ပဉ္စယောဇနုဗ္ဗေဓော ပဒုမမာလာလင်္ကတော သမန္တတော ပဒုမပတ္တကိဉ္ဇက္ခကေသရောပသောဘိတော မနုညဒဿနော သုခသမ္ဖဿော ဝိဝိဓရတနရံသိဇာလသမုဇ္ဇလဟေမာဘရဏဝိဘူသိတော ဂဇဝရော နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿူပရိ ယထာဝုတ္တသောဘာတိသယယုတ္တော ယောဇနိကော ကနကပလ္လင်္ကော နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ အန္တရန္တရာ တံ ကုဉ္ဇရဝိမာနဿ ဥပရိ ရတနဝိစိတ္တံ ပလ္လင်္ကံ အဘိရုယှ မဟတာ ဒေဝတာနုဘာဝေန နန္ဒနဝနံ ဂစ္ဆတိ။ အထေကသ္မိံ ဥဿဝဒိဝသေ ဒေဝတာသု ယထာသကံ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀။)ဥယျာနကီဠနတ္ထံ နန္ဒနဝနံ ဂစ္ဆန္တီသူတိအာဒိနာ သဗ္ဗံ ပဌမပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာယံ အာဂတသဒိသံ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ထေရော –
‘‘ကုဉ္ဇရော တေ ဝရာရောဟော, နာနာရတနကပ္ပနော၊
ရုစိရော ထာမဝါ ဇဝသမ္ပန္နော, အာကာသမှိ သမီဟတိ။
‘‘ပဒုမိ ပဒ္မပတ္တက္ခိ, ပဒ္မုပ္ပလဇုတိန္ဓရော၊
ပဒ္မစုဏ္ဏာဘိကိဏ္ဏင်္ဂေါ, သောဏ္ဏပေါက္ခရမာလဓာ။
‘‘ပဒုမာနုသဋံ မဂ္ဂံ, ပဒ္မပတ္တဝိဘူသိတံ၊
ဌိတံ ဝဂ္ဂု မနုဂ္ဃါတီ, မိတံ ဂစ္ဆတိ ဝါရဏော။
‘‘တဿ ပက္ကမမာနဿ, သောဏ္ဏကံသာ ရတိဿရာ၊
တေသံ သုယျတိ နိဂ္ဃေါသော, တူရိယေ ပဉ္စင်္ဂိကေ ယထာ။
‘‘တဿ နာဂဿ ခန္ဓမှိ, သုစိဝတ္ထာ အလင်္ကတာ၊
မဟန္တံ အစ္ဆရာသံဃံ, ဝဏ္ဏေန အတိရောစသိ။
‘‘ဒါနဿ တေ ဣဒံ ဖလံ, အထော သီလဿ ဝါ ပန၊
အထော အဉ္ဇလိကမ္မဿ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတာ’’တိ။ – အာဟ၊
֍ * ၃၁။ တတ္ထ ကုဉ္ဇရော တေ ဝရာရောဟောတိ ကုဉ္ဇေ ဂိရိတဋေ ရမတိ အဘိရမတိ, တတ္ထ ဝါ ရဝတိ ကောဉ္စနာဒံ နဒန္တော ဝိစရတိ။ ကုံ ဝါ ပထဝိံ တဒဘိဃာတေန ဇရယတီတိ ကုဉ္ဇရော, ဂိရိစရာဒိဘေဒေါ မနုဿလောကေ ဟတ္ထီ, အယံ ပန ကီဠနကာလေ ကုဉ္ဇရသဒိသတာယ ဧဝံ ဝုတ္တော။ အာရုယှတီတိ အာရောဟော, အာရောဟနီယောတိ အတ္ထော။ ဝရော အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁။)အာရောဟောတိ ဝရာရောဟော, ဥတ္တမယာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နာနာရတနကပ္ပနောတိ နာနာဝိဓာနိ ရတနာနိ ဧတေသန္တိ နာနာရတနာ, ကုမ္ဘာလင်္ကာရာဒိဟတ္ထာလင်္ကာရာ။ တေဟိ ဝိဟိတော ကပ္ပန္နော သန္နာဟော ယဿ သော နာနာရတနကပ္ပနော။ ရုစိံ အဘိရတိံ ဒေတီတိ ရုစိရော, မနုညောတိ အတ္ထော။ ထာမဝါတိ ထိရော, ဗလဝါတိ အတ္ထော။ ဇဝသမ္ပန္နောတိ သမ္ပန္နဇဝေါ, သီဃဇဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာကာသမှိ သမီဟတီတိ အာကာသေ အန္တလိက္ခေ သမ္မာ ဤဟတိ, အာရုဠှာနံ ခေါဘံ အကရောန္တော စရတိ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၂။ ပဒုမီတိ ပဒုမသမာနဝဏ္ဏတာယ ‘‘ပဒုမ’’န္တိ လဒ္ဓနာမေန ကုမ္ဘဝဏ္ဏေန သမန္နာဂတတ္တာ ပဒုမီ။ ပဒ္မပတ္တက္ခီတိ ကမလဒလသဒိသနယနေ, အာလပနမေတံ တဿာ ဒေဝတာယ။ ပဒ္မုပ္ပလဇုတိန္ဓရောတိ ဒိဗ္ဗပဒုမုပ္ပလမာလာလင်္ကတသရီရတာယ တဟံ တဟံ ဝိပ္ဖုရန္တံ ဝိဇ္ဇောတမာနံ ပဒုမုပ္ပလဇုတိံ ဓာရေတီတိ ပဒုမုပ္ပလဇုတိန္ဓရော။ ပဒ္မစုဏ္ဏာဘိကိဏ္ဏင်္ဂေါတိ ပဒုမပတ္တကိဉ္ဇက္ခကေသရေဟိ သမန္တတော ဩကိဏ္ဏဂတ္တော။ သောဏ္ဏပေါက္ခရမာလဓာတိ ဟေမမယကမလမာလာဘာရီ။
֍ * ၃၃။ ပဒုမာနုသဋံ မဂ္ဂံ ပဒ္မပတ္တဝိဘူသိတန္တိ ဟတ္ထိနော ပဒနိက္ခေပေ ပဒနိက္ခေပေ တဿ ပါဒံ သန္ဓာရေန္တေဟိ မဟန္တေဟိ ပဒုမေဟိ အနုသဋံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ, နာနာဝိရာဂဝဏ္ဏေဟိ တေသံယေဝ စ ပတ္တေဟိ ဣတော စိတော စ ပရိဗ္ဘမန္တေဟိ ဝိသေသတော မဏ္ဍိတတာယ ဝိဘူသိတံ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ဌိတန္တိ ဣဒံ မဂ္ဂဝိသေသနံ, ပဒုမပတ္တဝိဘူသိတံ ဟုတွာ ဌိတံ မဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ဝဂ္ဂူတိ စာရု, ကိရိယာဝိသေသနဉ္စေတံ, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အနုဂ္ဃါတီတိ န ဥဂ္ဃါတိ, အတ္တနော ဥပရိ နိသိန္နာနံ ဤသကမ္ပိ ခေါဘံ အကရောန္တောတိ အတ္ထော။ မိတန္တိ နိမ္မိတံ, နိက္ခေပပဒံ ဝီတိက္ကမန္တိ အတ္ထော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော ‘‘ဝဂ္ဂု စာရု ပဒနိက္ခေပံ ကတွာ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ မိတန္တိ ဝါ ပရိမိတံ ပမာဏယုတ္တံ, နာတိသီဃံ, နာတိသဏိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝါရဏောတိ ဟတ္ထီ။ သော ဟိ ပစ္စတ္ထိကဝါရဏတော ဂမနပရိက္ကိလေသဝါရဏတော စ ‘‘ဝါရဏော’’တိ ဝုစ္စတိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂။)֍ * ၃၄။ တဿ ပက္ကမမာနဿ, သောဏ္ဏသံကာ ရတိဿရာတိ တဿ ယထာဝုတ္တဿ ကုဉ္ဇရဿ ဂစ္ဆန္တဿ သောဏ္ဏကံသာ သုဝဏ္ဏမယာ ဃဏ္ဋာ ရတိဿရာ ရမဏီယသဒ္ဒါ မနုညနိဂ္ဃေါသာ ဩလမ္ဗန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ တဿ ဟိ ကုဉ္ဇရဿ ဥဘောသု ပဿေသု မဟာကောလမ္ဗပ္ပမာဏာ မဏိမုတ္တာဒိခစိတာ ဟေမမယာ အနေကသတာ မဟန္တိယော ဃဏ္ဋာ တဟံ တဟံ ဩလမ္ဗမာနာ ပစလန္တိ, ယတော ဆေကေန ဂန္ဓဗ္ဗကေန ပယုတ္တဝါဒိတတော အတိဝိယ မနောဟရသဒ္ဒေါ နိစ္ဆရတိ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ သုယျတိ နိဂ္ဃေါသော, တူရိယေ ပဉ္စင်္ဂိကေ ယထာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယထာ နာမ အာတတံ ဝိတတံ အာတတဝိတတံ ဃနံ သုသိရန္တိ ဧဝံ ပဉ္စင်္ဂိကေ တူရိယေ ကုသလေဟိ ဝါဒိယမာနေ ဌာနုပ္ပတ္တိယာ မန္ဒတာရဝိဘာဂံ ဒဿေန္တေန ဂါယန္တေန သမီရိတော ဝါဒိတသရော ဝဂ္ဂု ရဇနီယော နိဂ္ဃေါသော သုယျတိ, ဧဝံ တေသံ သောဝဏ္ဏကံသာနံ တပနီယဃဏ္ဋာနံ နိဂ္ဃေါသော သုယျတီတိ။
֍ * ၃၅။ နာဂဿာတိ ဟတ္ထိနာဂဿ။ မဟန္တန္တိ သမ္ပတ္တိမဟတ္တေနာပိ သင်္ချာမဟတ္တေနာပိ မဟန္တံ။ အစ္ဆရာသံဃန္တိ ဒေဝကညာသမူဟံ။ ဝဏ္ဏေနာတိ ရူပေန။
֍ * ၃၆။ ဒါနဿာတိ ဒါနမယပုညဿ။ သီလဿာတိ ကာယိကသံဝရာဒိသံဝရသီလဿ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပနတ္ထော။ တေန အဘိဝါဒနာဒိံ အဝုတ္တံ စာရိတ္တသီလံ သင်္ဂဏှာတိ။
ဧဝံ ထေရေန ပုစ္ဆိတာ သာ ဒေဝတာ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ, တမတ္ထံ ဒဿေတုံ –
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
အယံ ဂါထာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဝုတ္တာ, တဿာ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။
‘‘ဒိသွာန ဂုဏသမ္ပန္နံ, ဈာယိံ ဈာနရတံ သတံ၊
အဒါသိံ ပုပ္ဖါဘိကိဏ္ဏံ, အာသနံ ဒုဿသန္ထတံ။
‘‘ဥပဍ္ဎံ ပဒ္မမာလာဟံ, အာသနဿ သမန္တတော၊
အဗ္ဘောကိရိဿံ ပတ္တေဟိ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တဿ ကမ္မကုသလဿ, ဣဒံ မေ ဤဒိသံ ဖလံ၊
သက္ကာရော ဂရုကာရော စ, ဒေဝါနံ အပစိတာ အဟံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၃။)‘‘ယော ဝေ သမ္မာဝိမုတ္တာနံ, သန္တာနံ ဗြဟ္မစာရိနံ၊
ပသန္နော အာသနံ ဒဇ္ဇာ, ဧဝံ နန္ဒေ ယထာ အဟံ။
‘‘တသ္မာ ဟိ အတ္တကာမေန, မဟတ္တမဘိကင်္ခတာ၊
အာသနံ ဒါတဗ္ဗံ ဟောတိ, သရီရန္တိမဓာရိန’’န္တိ။ – ဒေဝတာယ ဝုတ္တဂါထာ၊
֍ * ၃၈။ တတ္ထ ဂုဏသမ္ပန္နန္တိ သဗ္ဗေဟိ သာဝကဂုဏေဟိ သမန္နာဂတံ, တေဟိ ဝါ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဧတေန သာဝကပါရမိဉာဏဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ဈာယိန္တိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဒုဝိဓေနာပိ ဈာနေန ဈာယနသီလံ, တေန ဝါ ဈာပေတဗ္ဗံ သဗ္ဗသံကိလေသပက္ခံ ဈာပေတွာ ဌိတံ။ တတော ဧဝ ဈာနေ ရတန္တိ ဈာနရတံ။ သတန္တိ သမာနံ, သန္တံ ဝါ, သပ္ပုရိသန္တိ အတ္ထော။ ပုပ္ဖါဘိကိဏ္ဏန္တိ ပုပ္ဖေဟိ အဘိကိဏ္ဏံ, ကမလဒလေဟိ အဘိပ္ပကိဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ ဒုဿသန္ထတန္တိ ဝတ္ထေန ဥပရိ အတ္ထတံ။
֍ * ၃၉။ ဥပဍ္ဎံ ပဒ္မမာလာဟန္တိ ဥပဍ္ဎံ ပဒုမပုပ္ဖံ အဟံ။ အာသနဿ သမန္တတောတိ ထေရေန နိသိန္နဿ အာသနဿ သမန္တာ ဘူမိယံ။ အဗ္ဘောကိရိဿန္တိ အဘိဩကိရိံ အဘိပ္ပကိရိံ။ ကထံ? ပတ္တေဟီတိ, တဿ ဥပဍ္ဎပဒုမဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတေဟိ ပတ္တေဟိ ပုပ္ဖဝဿာဘိဝဿနကနိယာမေန ဩကိရိန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၄၀။ ဣဒံ မေ ဤဒိသံ ဖလန္တိ ဣမိနာ ‘‘ကုဉ္ဇရော တေ ဝရာရောဟော’’တိအာဒိနာ ထေရေန ဂဟိတံ အဂ္ဂဟိတဉ္စ အာယုယသသုခရူပါဒိဘေဒံ အတ္တနော ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ဧကတော ဒဿေတွာ ပုနပိ ထေရေန အဂ္ဂဟိတမေဝ အတ္တနော အာနုဘာဝသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သက္ကာရော ဂရုကာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ‘‘န ကေဝလံ ဘန္တေ တုမှေဟိ ယထာဝုတ္တမေဝ ဣဓ မယှံ ပုညဖလံ, အပိစ ခေါ ဣဒံ ဒိဗ္ဗံ အာဓိပတေယျမ္ပီ’’တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သက္ကာရောတိ အာဒရကိရိယာ, ဒေဝေဟိ အတ္တနော သက္ကာတဗ္ဗတာတိ အတ္ထော။ တထာ ဂရုကာရောတိ ဂရုကာတဗ္ဗတာ။ ဒေဝါနန္တိ ဒေဝေဟိ။ အပစိတာတိ ပူဇိတာ။
֍ * ၄၁။ သမ္မာဝိမုတ္တာနန္တိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တာနံ သဗ္ဗသံကိလေသပ္ပဟာယီနံ။ သန္တာနန္တိ သန္တကာယဝစီမနောကမ္မာနံ သာဓူနံ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ စ သာသနဗြဟ္မစရိယဿ စ စိဏ္ဏတ္တာ ဗြဟ္မစာရိနံ။ ပသန္နော အာသနံ ဒဇ္ဇာတိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၄။)ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ စ ပသန္နမာနသော ဟုတွာ ယဒိ အာသနမတ္တမ္ပိ ဒဒေယျ။ ဧဝံ နန္ဒေ ယထာ အဟန္တိ ယထာ အဟံ တေန အာသနဒါနေန ဧတရဟိ နန္ဒာမိ မောဒါမိ, ဧဝမေဝ အညောပိ နန္ဒေယျ မောဒေယျ။
֍ * ၄၂။ တသ္မာတိ တေန ကာရဏေန။ ဟိ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ အတ္တကာမေနာတိ အတ္တနော ဟိတကာမေန။ ယော ဟိ အတ္တနော ဟိတာဝဟံ ကမ္မံ ကရောတိ, န အဟိတာဝဟံ, သော အတ္တကာမော။ မဟတ္တန္တိ ဝိပါကမဟတ္တံ။ သရီရန္တိမဓာရိနန္တိ အန္တိမံ ဒေဟံ ဓာရေန္တာနံ, ခီဏာသဝါနန္တိ အတ္ထော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယသ္မာ အရဟတံ အာသနဒါနေန အဟံ ဧဝံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ မောဒါမိ, တသ္မာ အညေနာပိ အတ္တနော အဘိဝုဒ္ဓိံ ပတ္ထယမာနေန အန္တိမသမုဿယေ ဌိတာနံ အာသနံ ဒါတဗ္ဗံ, နတ္ထိ တာဒိသံ ပုညန္တိ ဒဿေတိ။ တေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ။
ကုဉ္ဇရဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ပဌမနာဝါဝိမာနဝဏ္ဏနာ
သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ နာဝန္တိ နာဝါဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ သောဠသမတ္တာ ဘိက္ခူ အညတရသ္မိံ ဂါမကာဝါသေ ဝသိတွာ ဝုတ္ထဝဿာ ‘‘ဘဂဝန္တံ ပဿိဿာမ, ဓမ္မဉ္စ သုဏိဿာမာ’’တိ သာဝတ္ထိံ ဥဒ္ဒိဿ ဂိမှသမယေ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နာ, အန္တရာမဂ္ဂေ စ နိရုဒကော ကန္တာရော, တေ စ တတ္ထ ဃမ္မာဘိတတ္တာ ကိလန္တာ တသိတာ ပါနီယံ အလဘမာနာ အညတရဿ ဂါမဿ အဝိဒူရေန ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ အညတရာ ဣတ္ထီ ဥဒကဘာဇနံ ဂဟေတွာ ဥဒကတ္ထာယ ဥဒပါနာဘိမုခီ ဂစ္ဆတိ။ အထ တေ ဘိက္ခူ တံ ဒိသွာ ‘‘ယတ္ထာယံ ဣတ္ထီ ဂစ္ဆတိ, တတ္ထ ဂတေ ပါနီယံ လဒ္ဓုံ သက္ကာ’’တိ ပိပါသာပရေတာ တံဒိသာဘိမုခါ ဂန္တွာ ဥဒပါနံ ဒိသွာ တဿာ အဝိဒူရေ အဋ္ဌံသု။ သာ ဣတ္ထီ တတော ဥဒကံ ဂဟေတွာ နိဝတ္တိတုကာမာ တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ အယျာ ဥဒကေန အတ္ထိကာ ပိပါသိတာ’’တိ ဉတွာ ဂရုစိတ္တီကာရံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဥဒကေန နိမန္တေသိ။ တေ ပတ္တထဝိကတော ပရိဿာဝနံ နီဟရိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ယာဝဒတ္ထံ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဟတ္ထပါဒေ သီတလေ ကတွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ပါနီယဒါနေ အနုမောဒနံ ဝတွာ အဂမံသု။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၅။)သာ တံ ပုညံ ဟဒယေ ဌပေတွာ အန္တရန္တရာ အနုဿရန္တီ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာ ပုညာနုဘာဝေန ကပ္ပရုက္ခောပသောဘိတံ မဟန္တံ ဝိမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ ဝိမာနံ ပရိက္ခိပိတွာ မုတ္တဇာလရဇတဝိဘူသိတာ ဝိယ သိကတာဝကိဏ္ဏပဏ္ဍရပုလိနတဋာ မဏိက္ခန္ဓနိမ္မလသလိလဝါဟိနီ သရိတာ။ တဿာ ဥဘောသု တီရေသု ဥယျာနဝိမာနဒွါရေ စ မဟတီ ပေါက္ခရဏီ ပဉ္စဝဏ္ဏပဒုမသဏ္ဍမဏ္ဍိတာ သဟ သုဝဏ္ဏနာဝါယ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ တတ္ထ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ နာဝါယ ကီဠန္တီ လဠန္တီ ဝိစရတိ။ အထေကဒိဝသံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တံ ဒေဝဓီတရံ နာဝါယ ကီဠန္တိံ ဒိသွာ တာယ ကတပုညကမ္မံ ပုစ္ဆန္တော –
‘‘သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ နာဝံ, နာရိ အာရုယှ တိဋ္ဌသိ၊
ဩဂါဟသိ ပေါက္ခရဏိံ, ပဒ္မံ ဆိန္ဒသိ ပါဏိနာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ,
မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ,
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – အာဟ၊
တတော ထေရေန ပုဋ္ဌာယ ဒေဝတာယ ဝိဿဇ္ဇိတာကာရံ ဒဿေတုံ သင်္ဂီတိကာရေဟိ –
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေ၊
ဒိသွာန ဘိက္ခူ တသိတေ ကိလန္တေ, ဥဋ္ဌာယ ပါတုံ ဥဒကံ အဒါသိံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၆။)‘‘ယော ဝေ ကိလန္တာန ပိပါသိတာနံ, ဥဋ္ဌာယ ပါတုံ ဥဒကံ ဒဒါတိ၊
သီတောဒကာ တဿ ဘဝန္တိ နဇ္ဇော, ပဟူတမလျာ ဗဟုပုဏ္ဍရီကာ။
‘‘တံ အာပဂါ အနုပရိယန္တိ သဗ္ဗဒါ, သီတောဒကာ ဝါလုကသန္ထတာ နဒီ၊
အမ္ဗာ စ သာလာ တိလကာ စ ဇမ္ဗုယော, ဥဒ္ဒါလကာ ပါဋလိယော စ ဖုလ္လာ။
‘‘တံဘူမိဘာဂေဟိ ဥပေတရူပံ, ဝိမာနသေဋ္ဌံ ဘုသ သောဘမာနံ၊
တဿီဓ ကမ္မဿ အယံ ဝိပါကော, ဧတာဒိသံ ပုညကတာ လဘန္တိ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
အယံ ဒေဝတာယ ဝိဿဇ္ဇိတာကာရော။
֍ * ၄၃။ တတ္ထ သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနန္တိ ဝိစိတ္တဘိတ္တိဝိရစနေဟိ ရတ္တသုဝဏ္ဏမယေဟိ ဥဘောဟိ ပဿေဟိ ပဋိစ္ဆာဒိတဗ္ဘန္တရတာယ စေဝ နာနာရတနသမုဇ္ဇလိတေန ကနကမယာလင်္ကာရေန ဥပရိ ဆာဒိတတာယ စ သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ။ နာဝန္တိ ပေါတံ။ သော ဟိ ဩရတော ပါရံ ပဝတိ ဂစ္ဆတီတိ ပေါတော, သတ္တေ နေတီတိ နာဝါတိ စ ဝုစ္စတိ။ နာရီတိ တဿာ ဒေဝဓီတာယ အာလပနံ။ နရတိ နေတီတိ နရော, ပုရိသော။ ယထာ ဟိ ပဌမပကတိဘူတော သတ္တော ဣတရာယ ပကတိယာ သေဋ္ဌတ္ထေန ပုရိ သေတီတိ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၇။)နယနဋ္ဌေန ‘‘နရော’’တိ။ ပုတ္တဘာတုဘူတောပိ ဟိ ပုဂ္ဂလော မာတုဇေဋ္ဌဘဂိနီနံ ပိတုဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ, ပဂေဝ ဘတ္တုဘူတော။ နရဿ ဧသာတိ နာရီ, အယဉ္စ သမညာ မနုဿိတ္ထီသု ပဝတ္တာ ရုဠှိဝသေန ဣတရာသုပိ တထာ ဝုစ္စတိ။ ဩဂါဟသိ ပေါက္ခရဏိန္တိ သတိပိ ရတ္တုပ္ပလနီလုပ္ပလာဒိကေ ဗဟုဝိဓေ ရတနမယေ ဇလဇကုသုမေ ပေါက္ခရသင်္ခါတာနံ ဒိဗ္ဗပဒုမာနံ တတ္ထ ယေဘုယျေန အတ္ထိတာယ ‘‘ပေါက္ခရဏီ’’တိ လဒ္ဓနာမံ ဒိဗ္ဗသရံ ဇလဝိဟာရရတိယာ အနုပဝိသသိ။ ပဒ္မံ ဆိန္ဒသိ ပါဏိနာတိ ရဇတမယနာဠံ ပဒုမရာဂရတနမယပတ္တသံဃာတံ ကနကမယကဏ္ဏိကာကိဉ္ဇက္ခကေသရံ ဒိဗ္ဗကမလံ လီလာရဝိန္ဒံ ကတ္တုကာမတာယ တဝ ဟတ္ထေန ဘဉ္ဇသိ။
֍ * ၄၇။ တသိတေတိ ပိပါသိတေ။ ကိလန္တေတိ တာယ ပိပါသာယ အဒ္ဓါနပရိဿမေန စ ကိလန္တကာယေ။ ဥဋ္ဌာယာတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယံ ကတွာ, အာလသိယံ အနာပဇ္ဇိတွာတိ အတ္ထော။
֍ * ၄၈။ ယော ဝေတိအာဒိနာ ယထာ အဟံ, ဧဝံ အညေပိ အာယတနဂတေန ဥဒကဒါနပုညေန ဧတာဒိသံ ဖလံ ပဋိလဘန္တီတိ ဒိဋ္ဌေန အဒိဋ္ဌဿ အနုမာနဝိဓိံ ဒဿေန္တီ ထေရေန ပုဋ္ဌမတ္ထံ သာဓာရဏတော ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တတ္ထ တဿာတိ တန္တိ စ ယထာဝုတ္တပုညကာရိနံ ပစ္စာမသတိ။
֍ * ၄၉။ အနုပရိယန္တီတိ အနုရူပဝသေန ပရိက္ခိပန္တိ။ တဿ ဝသနဋ္ဌာနပရိက္ခိပနေန သောပိ ပရိက္ခိတ္တော နာမ ဟောတိ။ တိလကာတိ ဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖသဒိသပုပ္ဖါ ဧကာ ရုက္ခဇာတိ။ ဥဒ္ဒါလကာတိ ဝါတဃာတကာ, ယေ ‘‘ရာဇရုက္ခာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ။
֍ * ၅၀။ တံဘူမိဘာဂေဟီတိ တာဒိသေဟိ ဘူမိဘာဂေဟိ, ယထာဝုတ္တပေါက္ခရဏီနဒီဥယျာနဝန္တေဟိ ဘူမိပဒေသေဟီတိ အတ္ထော။ ဥပေတရူပန္တိ ပါသံသိယဘာဝေန ဥပေတံ, တေသံ ပေါက္ခရဏီအာဒီနံ ဝသေန ရမဏီယသန္နိဝေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘုသ သောဘမာနန္တိ ဘုသံ အတိဝိယ ဝိရောစမာနံ ဝိမာနသေဋ္ဌံ လဘန္တီတိ ယောဇနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ပဌမနာဝါဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၈။)၇။ ဒုတိယနာဝါဝိမာနဝဏ္ဏနာ
သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ နာဝန္တိ ဒုတိယနာဝါဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ အညတရော ခီဏာသဝတ္ထေရော ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဂါမကာဝါသေ ဝဿံ ဥပဂန္တုကာမော သာဝတ္ထိတော တံ ဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ပစ္ဆာဘတ္တံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော, မဂ္ဂပရိဿမေန ကိလန္တော တသိတော အန္တရာမဂ္ဂေ အညတရံ ဂါမံ သမ္ပတ္တော, ဗဟိဂါမေ တာဒိသံ ဆာယူဒကသမ္ပန္နဋ္ဌာနံ အပဿန္တော ပရိဿမေန စ အဘိဘုယျမာနော စီဝရံ ပါရုပိတွာ ဂါမံ ပဝိသိတွာ ဓုရဂေဟဿေဝ ဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ တတ္ထ အညတရာ ဣတ္ထီ ထေရံ ပဿိတွာ ‘‘ကုတော, ဘန္တေ, အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ မဂ္ဂပရိဿမံ ပိပါသိတဘာဝဉ္စ ဉတွာ ‘‘ဧထ, ဘန္တေ’’တိ ဂေဟံ ပဝေသေတွာ ‘‘ဣဓ နိသီဒထာ’’တိ အာသနံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ တတ္ထ နိသိန္နေ ပါဒေါဒကံ ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနတေလဉ္စ ဒတွာ တာလဝဏ္ဋံ ဂဟေတွာ ဗီဇိ။ ပရိဠာဟေ ဝူပသန္တေ မဓုရံ သီတလံ သုဂန္ဓံ ပါနကံ ယောဇေတွာ အဒါသိ။ ထေရော တံ ပိဝိတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလမထော အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တီတိ သဗ္ဗံ အနန္တရဝိမာနသဒိသန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂါထာသုပိ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ နာဝံ, နာရိ အာရုယှ တိဋ္ဌသိ၊
ဩဂါဟသိ ပေါက္ခရဏိံ, ပဒ္မံ ဆိန္ဒသိ ပါဏိနာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၉။)‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေ၊
ဒိသွာန ဘိက္ခုံ တသိတံ ကိလန္တံ, ဥဋ္ဌာယ ပါတုံ ဥဒကံ အဒါသိံ။
‘‘ယော ဝေ ကိလန္တဿ ပိပါသိတဿ, ဋ္ဌာယ ပါတုံ ဥဒကံ ဒဒါတိ၊
သီတောဒကာ တဿ ဘဝန္တိ နဇ္ဇော, ပဟူတမလျာ ဗဟုပုဏ္ဍရီကာ။
‘‘တံ အာပဂါ အနုပရိယန္တိ သဗ္ဗဒါ, သီတောဒကာ ဝါလုကသန္ထတာ နဒီ၊
အမ္ဗာ စ သာလာ တိလကာ စ ဇမ္ဗုယော, ဥဒ္ဒါလကာ ပါဋလိယော စ ဖုလ္လာ။
‘‘တံဘူမိဘာဂေဟိ ဥပေတရူပံ, ဝိမာနသေဋ္ဌံ ဘုသ သောဘမာနံ၊
တဿီဓ ကမ္မဿ အယံ ဝိပါကော, ဧတာဒိသံ ပုညကတာ လဘန္တိ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
အတ္ထဝဏ္ဏနာသုပိ ဣဓ ဧကောဝ ထေရောတိ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။
ဒုတိယနာဝါဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄၀။)၈။ တတိယနာဝါဝိမာနဝဏ္ဏနာ
သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ နာဝန္တိ တတိယနာဝါဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ ကောသလဇနပဒေ ယေန ထူဏံ နာမ ဗြာဟ္မဏဂါမော တဒဝသရိ။ အဿောသုံ ခေါ ထူဏေယျကာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ ‘‘သမဏော ကိရ ဂေါတမော အမှာကံ ဂါမခေတ္တံ အနုပ္ပတ္တော’’တိ။ အထ ထူဏေယျကာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ အပ္ပသန္နာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ မစ္ဆေရပကတာ ‘‘သစေ သမဏော ဂေါတမော ဣမံ ဂါမံ ပဝိသိတွာ ဒွီဟတီဟံ ဝသေယျ, သဗ္ဗံ ဣမံ ဇနံ အတ္တနော ဝစနေ ပတိဋ္ဌပေယျ, တတော ဗြာဟ္မဏဓမ္မော ပတိဋ္ဌံ န လဘေယျာ’’တိ တတ္ထ ဘဂဝတော အဝါသာယ ပရိသက္ကန္တာ နဒီတိတ္ထေသု ဌပိတနာဝါယော အပနေသုံ, သေတုသင်္ကမနာနိ စ အဝလဉ္ဇေ အကံသု, တထာ ပပါမဏ္ဍပါဒီနိ, ဧကံ ဥဒပါနံ ဌပေတွာ ဣတရာနိ ဥဒပါနာနိ တိဏာဒီဟိ ပူရေတွာ ပိဒဟိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ဥဒါနေ (ဥဒါ။ ၆၉) ‘‘အထ ခေါ ထူဏေယျကာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ ဥဒပါနံ တိဏဿ စ ဘုသဿ စ ယာဝ မုခတော ပူရေသုံ ‘မာ တေ မုဏ္ဍကာ သမဏကာ ပါနီယံ အပံသူ’’’တိ။
ဘဂဝါ တေသံ တံ ဝိပ္ပကာရံ ဉတွာ တေ အနုကမ္ပန္တော သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန အာကာသေန နဒိံ အတိက္ကမိတွာ ဂန္တွာ အနုက္ကမေန ထူဏံ ဗြာဟ္မဏဂါမံ ပတွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ တေန စ သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဥဒကဟာရိနိယော ဘဂဝတော အဝိဒူရေန အတိက္ကမန္တိ။ တသ္မိဉ္စ ဂါမေ ‘‘သစေ သမဏော ဂေါတမော ဣဓာဂမိဿတိ, န တဿ ပစ္စုဂ္ဂမနာဒိကံ ကာတဗ္ဗံ, ဂေဟံ အာဂတဿ စဿ သာဝကာနဉ္စ ဘိက္ခာပိ န ဒါတဗ္ဗာ’’တိ ကတိကာ ကတာ ဟောတိ။
တတ္ထ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါသီ ဃဋေန ပါနီယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တီ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတံ နိသိန္နံ ဒိသွာ ဘိက္ခူ စ မဂ္ဂပရိဿမေန ကိလန္တေ တသိတေ ဉတွာ ပသန္နစိတ္တာ ပါနီယံ ဒါတုကာမာ ဟုတွာ ‘‘ယဒိပိ မေ ဂါမဝါသိနော ‘သမဏဿ ဂေါတမဿ န ကိဉ္စိ ဒါတဗ္ဗံ, သာမီစိကမ္မမ္ပိ န ကာတဗ္ဗ’န္တိ ကတိကံ ကတွာ ဌိတာ, ဧဝံ သန္တေပိ ယဒိ အဟံ ဤဒိသေ ပုညက္ခေတ္တေ ဒက္ခိဏေယျေ လဘိတွာ ပါနီယဒါနမတ္တေနာပိ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ န ကရေယျံ, ကဒါဟံ ဣတော ဒုက္ခဇီဝိတတော မုစ္စိဿာမိ, ကာမံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄၁။)မေ အယျကော သဗ္ဗေပိမေ ဂါမဝါသိနော မံ ဟနန္တု ဝါ ဗန္ဓန္တု ဝါ, ဤဒိသေ ပုညက္ခေတ္တေ ပါနီယဒါနံ ဒဿာမိ ဧဝါ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ အညာဟိ ဥဒကဟာရိနီဟိ ဝါရိယမာနာပိ ဇီဝိတေ နိရပေက္ခာ သီသတော ပါနီယဃဋံ ဩတာရေတွာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပါနီယေန နိမန္တေသိ။ ဘဂဝါ တဿာ စိတ္တပ္ပသာဒံ ဩလောကေတွာ တံ အနုဂ္ဂဏှန္တော ပါနီယံ ပရိဿာဝေတွာ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ ပါနီယံ ပိဝိ, ဃဋေ ဥဒကံ ပရိက္ခယံ န ဂစ္ဆတိ။ သာ တံ ဒိသွာ ပုန ပသန္နစိတ္တာ ဧကဿ ဘိက္ခုဿ အဒါသိ, တထာ အပရဿ အပရဿာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ အဒါသိ, ဥဒကံ န ခီယတေဝ။ သာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ယထာပုဏ္ဏေန ဃဋေန ဂေဟာဘိမုခီ အဂမာသိ။ တဿာ သာမိကော ဗြာဟ္မဏော ပါနီယဿ ဒိန္နဘာဝံ သုတွာ ‘‘ဣမာယ ဂါမဝတ္တံ ဘိန္နံ, အဟဉ္စ ဂါရယှော ကတော’’တိ ကောဓေန ပဇ္ဇလန္တော တဋတဋာယမာနော တံ ဘူမိယံ ပါတေတွာ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ပဟရိ။ သာ တေန ဥပက္ကမေန ဇီဝိတက္ခယံ ပတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတိ, ဝိမာနံ စဿာ ပဌမနာဝါဝိမာနေ ဝုတ္တသဒိသံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။
အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာမန္တေသိ ‘‘ဣင်္ဃ မေ တွံ, အာနန္ဒ, ဥဒပါနတော ပါနီယံ အာဟရာ’’တိ။ ထေရော ‘‘ဣဒါနိ, ဘန္တေ, ဥဒပါနော ထူဏေယျကေဟိ ဒူသိတော, န သက္ကာ ပါနီယံ အာဟရိတု’’န္တိ အာဟ။ ဘဂဝါ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ အာဏာပေသိ။ တတိယဝါရေ ထေရော ဘဂဝတော ပတ္တံ အာဒါယ ဥဒပါနာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ ဂစ္ဆန္တေ ထေရေ ဥဒပါနေ ဥဒကံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟုတွာ ဥတ္တရိတွာ သမန္တတော သန္ဒတိ, သဗ္ဗံ တိဏဘုသံ ဥပလဝိတွာ သယမေဝ အပဂစ္ဆတိ။ တေန သန္ဒမာနေန သလိလေန ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎန္တေန အညေ ဇလာသယေ ပူရေတွာ တံ ဂါမံ ပရိက္ခိပန္တေန ဂါမပ္ပဒေသော အဇ္ဈောတ္ထရီယတိ။ တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ဗြာဟ္မဏာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ ဘဂဝန္တံ ခမာပေသုံ, တင်္ခဏညေဝ ဥဒကောဃော အန္တရဓာယိ။ တေ ဘဂဝတော စ ဘိက္ခုသံဃဿ စ နိဝါသဋ္ဌာနံ သံဝိဓာယ သွာတနာယ နိမန္တေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ မဟာဒါနံ သဇ္ဇေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန ပရိဝိသိတွာ သဗ္ဗေ ထူဏေယျကာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ ဘဂဝန္တံ ဘုတ္တာဝိံ ဩနီတပတ္တပါဏိံ ပယိရုပါသန္တာ နိသီဒိံသု။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄၂။)တေန စ သမယေန သာ ဒေဝတာ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ တဿာ ကာရဏံ ဥပဓာရေန္တီ တံ ‘‘ပါနီယဒါန’’န္တိ ဉတွာ ပီတိသောမနဿဇာတာ ‘‘ဟန္ဒာဟံ ဣဒါနေဝ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိဿာမိ, သမ္မာပဋိပန္နေသု ကတာနံ အပ္ပကာနမ္ပိ ကာရာနံ ဥဠာရဖလတဉ္စ မနုဿလောကေ ပါကဋံ ကရိဿာမီ’’တိ ဥဿာဟဇာတာ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရာ ဥယျာနာဒိသဟိတေန ဝိမာနေန သဒ္ဓိံယေဝ မဟတိယာ ဒေဝိဒ္ဓိယာ မဟန္တေန ဒေဝါနုဘာဝေန မဟာဇနကာယဿ ပဿန္တဿေဝ အာဂန္တွာ ဝိမာနတော ဩရုယှ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဘိဝါဒေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဘဂဝါ တဿာ ပရိသာယ ကမ္မဖလံ ပစ္စက္ခတော ဝိဘာဝေတုကာမော –
‘‘သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ နာဝံ, နာရိ အာရုယှ တိဋ္ဌသိ၊
ဩဂါဟသိ ပေါက္ခရဏိံ, ပဒ္မံ ဆိန္ဒသိ ပါဏိနာ။
‘‘ကူဋာဂါရာ နိဝေသာ တေ, ဝိဘတ္တာ ဘာဂသော မိတာ၊
ဒဒ္ဒလ္လမာနာ အာဘန္တိ, သမန္တာ စတုရော ဒိသာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ,
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
စတူဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, သမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
သင်္ဂီတိကာရာ အာဟံသု။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေ၊
ဒိသွာန ဘိက္ခူ တသိတေ ကိလန္တေ, ဥဋ္ဌာယ ပါတုံ ဥဒကံ အဒါသိံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄၃။)‘‘ယော ဝေ ကိလန္တာန ပိပါသိတာနံ, ဥဋ္ဌာယ ပါတုံ ဥဒကံ ဒဒါတိ၊
သီတောဒကာ တဿ ဘဝန္တိ နဇ္ဇော, ပဟူတမလျာ ဗဟုပုဏ္ဍရီကာ။
‘‘တံ အာပဂါ အနုပရိယန္တိ သဗ္ဗဒါ, သီတောဒကာ ဝါလုကသန္ထတာ နဒီ၊
အမ္ဗာ စ သာလာ တိလကာ စ ဇမ္ဗုယော, ဥဒ္ဒါလကာ ပါဋလိယော စ ဖုလ္လာ။
‘‘တံဘူမိဘာဂေဟိ ဥပေတရူပံ, ဝိမာနသေဋ္ဌံ ဘုသ သောဘမာနံ၊
တဿီဓ ကမ္မဿ အယံ ဝိပါကော, ဧတာဒိသံ ပုညကတာ လဘန္တိ။
‘‘ကူဋာဂါရာ နိဝေသာ မေ, ဝိဘတ္တာ ဘာဂသော မိတာ၊
ဒဒ္ဒလ္လမာနာ အာဘန္တိ, သမန္တာ စတုရော ဒိသာ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
တပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဗုဒ္ဓ မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတိ၊
ဧတဿ ကမ္မဿ ဖလံ မမေဒံ, အတ္ထာယ ဗုဒ္ဓေါ ဥဒကံ အပါယီ’’တိ။ –
ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယော။
֍ * ၆၃။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ သာ ဒေဝတာ ယဒါ ဘဂဝါ ပုစ္ဆိ, တဒါ တံ နာဝံ အာရုယှ န ဌိတာ, န ပေါက္ခရဏိံ ဩဂါဟတိ, နာပိ ပဒုမံ ဆိန္ဒတိ, ကမ္မာနုဘာဝစောဒိတာ ပန အဘိဏှံ ဇလဝိဟာရပသုတာ တထာ ကရောတီတိ တံ ကိရိယာဝိစ္ဆေဒံ ဒဿနဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ အတ္ထော န ကေဝလမိဓေဝ, အထ ခေါ ဟေဋ္ဌိမေသုပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄၄။)֍ * ၇၂။ ကူဋာဂါရာတိ သုဝဏ္ဏမယကဏ္ဏိကာဗဒ္ဓဂေဟဝန္တော။ နိဝေသာတိ နိဝေသနာနိ, ကစ္ဆရာနီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိဘတ္တာ ဘာဂသော မိတာ’’တိ။ တာနိ ဟိ စတုသာလဘူတာနိ အညမညဿ ပဋိဗိမ္ဗဘူတာနိ ဝိယ ပဋိဝိဘတ္တရူပါနိ သမပ္ပမာဏတာယ ဘာဂသော မိတာနိ ဝိယ ဟောန္တိ။ ဒဒ္ဒလ္လမာနာတိ အတိဝိယ ဝိဇ္ဇောတမာနာ။ အာဘန္တီတိ မဏိရတနကနကရံသိဇာလေဟိ ဩဘာသေန္တိ။
֍ * ၇၄။ မမာတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗာပရာပေက္ခံ, မမ ကမ္မဿ မမ အတ္ထာယာတိ အယဉှေတ္ထ ယောဇနာ။ ဥဒကံ အပါယီတိ ယဒေတံ ဥဒကဒါနံ ဝုတ္တံ, ဧတဿ ပုညကမ္မဿ ဣဒံ ဖလံ ယာယံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ, ယသ္မာ မမတ္ထာယ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ မယာ ဒိန္နံ ဥဒကံ အပါယီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဧဝံ ပသန္နမာနသာယ ဒေဝတာယ ဘဂဝါ သာမုက္ကံသိကံ ဓမ္မဒေသနံ ကရောန္တော သစ္စာနိ ပကာသေသိ။ သာ ဒေသနာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ ဓမ္မဒေသနာ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။
တတိယနာဝါဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဒီပဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ဒီပဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ ဥပေါသထဒိဝသေ သမ္ဗဟုလာ ဥပါသကာ ဥပေါသထိကာ ဟုတွာ ပုရေဘတ္တံ ယထာဝိဘဝံ ဒါနံ ဒတွာ ကာလဿေဝ ဘုဉ္ဇိတွာ သုဒ္ဓဝတ္ထနိဝတ္ထာ သုဒ္ဓုတ္တရာသင်္ဂါ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ မနောဘာဝနီယေ ဘိက္ခူ ပယိရုပါသိတွာ သာယနှေ ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ ဝိဟာရေယေဝ ဝသိတုကာမာနံ တေသံ ဓမ္မံ သုဏန္တာနံယေဝ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော, အန္ဓကာရော ဇာတော။ တတ္ထေကာ အညတရာ ဣတ္ထီ ‘‘ဣဒါနိ ဒီပါလောကံ ကာတုံ ယုတ္တ’’န္တိ စိန္တေတွာ အတ္တနော ဂေဟတော ပဒီပေယျံ အာဟရာပေတွာ ပဒီပံ ဥဇ္ဇာလေတွာ ဓမ္မာသနဿ ပုရတော ဌပေတွာ ဓမ္မံ သုဏိ။ သာ တေန ပဒီပဒါနေန အတ္တမနာ ပီတိသောမနဿဇာတာ ဟုတွာ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ဂတာ။ သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄၅။)တာဝတိံသဘဝနေ ဇောတိရသဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သရီရသောဘာ ပနဿာ အတိဝိယ ပဘဿရာ အညေ ဒေဝေ အဘိဘဝိတွာ ဒသ ဒိသာ ဩဘာသယမာနာ တိဋ္ဌတိ။ အထေကဒိဝသံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒေဝစာရိကံ စရန္တောတိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ကေန တွံ ဝိမလောဘာသာ, အတိရောစသိ ဒေဝတာ၊
ကေန တေ သဗ္ဗဂတ္တေဟိ, သဗ္ဗာ ဩဘာသတေ ဒိသာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
စတူဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေ၊
တမန္ဓကာရမှိ တိမီသိကာယံ, ပဒီပကာလမှိ အဒါသိ ဒီပံ။
‘‘ယော အန္ဓကာရမှိ တိမီသိကာယံ, ပဒီပကာလမှိ ဒဒါတိ ဒီပံ၊
ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဇောတိရသံ ဝိမာနံ, ပဟူတမလျံ ဗဟုပုဏ္ဍရီကံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄၆။)‘‘တေနာဟံ ဝိမလောဘာသာ, အတိရောစာမိ ဒေဝတာ၊
တေန မေ သဗ္ဗဂတ္တေဟိ, သဗ္ဗာ ဩဘာသတေ ဒိသာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ဝိဿဇ္ဇေသိ။
֍ * ၇၅။ တတ္ထ အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ဧတ္ထ အဘိက္ကန္တ-သဒ္ဒေါ ‘‘အဘိက္ကန္တာ, ဘန္တေ, ရတ္တိ, နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၃) ခယေ အာဂတော။ ‘‘အယံ ဣမေသံ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အဘိက္ကန္တတရော စ ပဏီတတရော စာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၀၀) သုန္ဒရေ။ ‘‘အဘိက္ကန္တံ, ဘန္တေ, အဘိက္ကန္တံ, ဘန္တေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၀၊ ပါရာ။ ၁၅) အဗ္ဘနုမောဒနေ။ ‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာ’’တိအာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၇) အဘိရူပေ။ ဣဓာပိ အဘိရူပေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိကန္တေန အတိမနာပေန, အဘိရူပေနာတိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန။ ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာတိ သဗ္ဗာပိ ဒသ ဒိသာ ဇောတေန္တီ ဧကာလောကံ ကရောန္တီ။ ကိံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ’’တိ။ ဥဿန္နာ ပဘာ ဧတာယ ဓီယတိ, ဩသဓီနံ ဝါ အနုဗလပ္ပဒါယိကာတိ ကတွာ ‘‘ဩသဓီ’’တိ လဒ္ဓနာမာ တာရကာ ယထာ သမန္တတော အာလောကံ ကုရုမာနာ တိဋ္ဌတိ, ဧဝမေဝ တွံ သဗ္ဗာ ဒိသာ ဩဘာသယန္တီ တိဋ္ဌသီတိ။
֍ * ၇၇။ သဗ္ဗဂတ္တေဟီတိ သဗ္ဗေဟိ သရီရာဝယဝေဟိ, သကလေဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ ဩဘာသတီတိ အဓိပ္ပါယော, ဟေတုမှိ စေတံ ကရဏဝစနံ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသတေ ဒိသာတိ သဗ္ဗာပိ ဒသဒိသာ ဝိဇ္ဇောတတိ။ ‘‘ဩဘာသရေ’’တိပိ ပဌန္တိ, တေသံ သဗ္ဗာ ဒိသာတိ ဗဟုဝစနမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ * ၈၁။ ပဒီပကာလမှီတိ ပဒီပကရဏကာလေ, ပဒီပုဇ္ဇလနယောဂ္ဂေ အန္ဓကာရေတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယော အန္ဓကာရမှိ တိမီသိကာယ’’န္တိ,
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄၇။)ဗဟလေ မဟန္ဓကာရေတိ အတ္ထော။ ဒဒါတိ ဒီပန္တိ ပဒီပံ ဥဇ္ဇာလေန္တော ဝါ အနုဇ္ဇာလေန္တော ဝါ ပဒီပဒါနံ ဒဒါတိ, ပဒီပေါပကရဏာနိ ဒက္ခိဏေယျေ ဥဒ္ဒိဿ ပရိစ္စဇတိ။ ဥပပဇ္ဇတိ ဇောတိရသံ ဝိမာနန္တိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဇောတိရသံ ဝိမာနံ ဥပဂစ္ဆတီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
အထ ယထာပုစ္ဆိတေ အတ္ထေ ဒေဝတာယ ကထိတေ ထေရော တမေဝ ကထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဒါနာဒိကထာယ တဿာ ကလ္လစိတ္တာဒိဘာဝံ ဉတွာ သစ္စာနိ ပကာသေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ သပရိဝါရာ သာ ဒေဝတာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ထေရော တတော အာဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ, ဘဂဝါ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဇာတာ, မဟာဇနော ဝိသေသတော ဒီပဒါနေ သက္ကစ္စကာရီ အဟောသီတိ။
ဒီပဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ တိလဒက္ခိဏဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ တိလဒက္ခိဏဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ တေန စ သမယေန ရာဇဂဟေ အညတရာ ဣတ္ထီ ဂဗ္ဘိနီ တိလေ ဓောဝိတွာ အာတပေ သုက္ခာပေတိ တေလံ ကာတုကာမာ။ သာ စ ပရိက္ခီဏာယုကာ တံ ဒိဝသမေဝ စဝနဓမ္မာ, နိရယသံဝတ္တနိကံ စဿာ ကမ္မံ ဩကာသံ ကတွာ ဌိတံ။ အထ နံ ဘဂဝါ ပစ္စူသဝေလာယံ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဣတ္ထီ အဇ္ဇ ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ, ယံနူနာဟံ တိလဘိက္ခာပဋိဂ္ဂဟဏေန တံ သဂ္ဂူပဂံ ကရေယျ’’န္တိ။ သော သာဝတ္ထိတော တင်္ခဏေနေဝ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော အနုပုဗ္ဗေန တဿာ ဂေဟဒွါရံ ပါပုဏိ။ သာ ဣတ္ထီ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿာ သဟသာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ကတဉ္ဇလီ အညံ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ အပဿန္တီ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ တိလေ ရာသိံ ကတွာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အဉ္ဇလိပူရံ တိလံ ဘဂဝတော ပတ္တေ အာကိရိတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိ။ တံ ဘဂဝါ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄၈။)အနုကမ္ပမာနော ‘‘သုခိနီ ဟောဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သာ တဿာ ရတ္တိယာ ပစ္စူသသမယေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒွါဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ သုတ္တပဗုဒ္ဓါ ဝိယ နိဗ္ဗတ္တိ။
အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တံ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝုတံ မဟတိယာ ဒေဝိဒ္ဓိယာ ဝိရောစမာနမုပဂန္တွာ –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ,
မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ,
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ပုစ္ဆိ၊
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေ။
‘‘အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ, ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊
အာသဇ္ဇ ဒါနံ အဒါသိံ, အကာမာ တိလဒက္ခိဏံ၊
ဒက္ခိဏေယျဿ ဗုဒ္ဓဿ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
သာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၄၉။)֍ * ၉၀။ တတ္ထ အာသဇ္ဇာတိ အယံ အာသဇ္ဇ-သဒ္ဒေါ ‘‘အာသဇ္ဇ နံ တထာဂတ’’န္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၅၀) ဃဋ္ဋေန အာဂတော။ ‘‘အာသဇ္ဇ ဒါနံ ဒေတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၆၊ အ။ နိ။ ၈။၃၁) သမာဂမေ။ ဣဓာပိ သမာဂမေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အာသဇ္ဇာတိ သမာဂန္တွာ, သမဝါယေန သမ္ပတွာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အကာမာ’’တိ။ သာ ဟိ ဒေယျဓမ္မသံဝိဓာနပုဗ္ဗကံ ပုရိမသိဒ္ဓံ ဒါနသင်္ကပ္ပံ ဝိနာ သဟသာ သမ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ ပဝတ္တိတံ တိလဒါနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အာသဇ္ဇ ဒါနံ အဒါသိံ, အကာမာ တိလဒက္ခိဏ’’န္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
တိလဒက္ခိဏဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ပဌမပတိဗ္ဗတာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ကောဉ္စာ မယူရာ ဒိဝိယာ စ ဟံသာတိ ပတိဗ္ဗတာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ တတ္ထ အညတရာ ဣတ္ထီ ပတိဗ္ဗတာ အဟောသိ ဘတ္တု အနုကူလဝတ္တိနီ ခမာ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟိနီ, န ကုဒ္ဓါပိ ပဋိပ္ဖရတိ, အဖရုသဝါစာ သစ္စဝါဒိနီ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ယထာဝိဘဝံ ဒါနာနိ စ အဒါသိ။ သာ ကေနစိဒေဝ ရောဂေန ဖုဋ္ဌာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ပုရိမနယေနေဝ ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တံ ဒေဝဓီတရံ မဟတိံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တိံ ဒိသွာ တဿာ သမီပမုပဂတော။ သာ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝုတာ သဋ္ဌိသကဋဘာရာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတတ္တဘာဝါ ထေရဿ ပါဒေသု သိရသာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ထေရောပိ တာယ ကတပုညကမ္မံ ပုစ္ဆန္တော –
‘‘ကောဉ္စာ မယူရာ ဒိဝိယာ စ ဟံသာ, ဝဂ္ဂုဿရာ ကောကိလာ သမ္ပတန္တိ၊
ပုပ္ဖါဘိကိဏ္ဏံ ရမ္မမိဒံ ဝိမာနံ, အနေကစိတ္တံ နရနာရိသေဝိတံ။
‘‘တတ္ထစ္ဆသိ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, ဣဒ္ဓီ ဝိကုဗ္ဗန္တိ အနေကရူပါ၊
ဣမာ စ တေ အစ္ဆရာယော သမန္တတော, နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ ပမောဒယန္တိ စ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၀။)မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ,
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – အာဟ၊
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ပတိဗ္ဗတာနညမနာ အဟောသိံ၊
မာတာဝ ပုတ္တံ အနုရက္ခမာနာ, ကုဒ္ဓါပိဟံ နပ္ဖရုသံ အဝေါစံ။
‘‘သစ္စေ ဌိတာ မောသဝဇ္ဇံ ပဟာယ, ဒါနေ ရတာ သင်္ဂဟိတတ္တဘာဝါ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တာ, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
သာ ဒေဝတာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။
֍ * ၉၃။ တတ္ထ ကောဉ္စာတိ ကောဉ္စသကုဏာ, ယေ ‘‘သာရသာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ။ မယူရာတိ မောရာ။ ဒိဝိယာတိ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝါ။ ဣဒဉှိ ပဒံ ‘‘ဒိဝိယာ ကောဉ္စာ, ဒိဝိယာ မယူရာ’’တိအာဒိနာ စတူဟိပိ ပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဟံသာတိ သုဝဏ္ဏဟံသာဒိဟံသာ။ ဝဂ္ဂုဿရာတိ မဓုရဿရာ။ ကောကိလာတိ ကာဠကောကိလာ စေဝ သုက္ကကောကိလာ စ။ သမ္ပတန္တီတိ ဒေဝတာယ အဘိရမဏတ္ထံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၁။)ကီဠန္တာ လဠန္တာ သမန္တတော ပတန္တိ ဝိစရန္တိ။ ကောဉ္စာဒိရူပေန ဟိ ဒေဝတာယ ရတိဇနနတ္ထံ ပရိဝါရဘူတာ ဒေဝတာ ကီဠန္တာ လဠန္တာ ‘‘ကောဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ။ ပုပ္ဖါဘိကိဏ္ဏန္တိ ဂန္ထိတာဂန္ထိတေဟိ နာနာဝိဓရတနကုသုမေဟိ ဩကိဏ္ဏံ။ ရမ္မန္တိ ရမဏီယံ, မနောရမန္တိ အတ္ထော။ အနေကစိတ္တန္တိ အနေကေဟိ ဥယျာနကပ္ပရုက္ခပေါက္ခရဏိအာဒီဟိ ဝိမာနေသု စ အနေကေဟိ ဘိတ္တိဝိသေသာဒီဟိ စိတ္တံ။ နရနာရိသေဝိတန္တိ ပရိဝါရဘူတေဟိ ဒေဝပုတ္တေဟိ ဒေဝဓီတာဟိ စ ဥပသေဝိတံ။
֍ * ၉၄။ ဣဒ္ဓီ ဝိကုဗ္ဗန္တိ အနေကရူပါတိ နာနာရူပါနံ ဝိဒံသနေန အနေကရူပါ ကမ္မာနုဘာဝသိဒ္ဓါ ဣဒ္ဓီ ဝိကုဗ္ဗန္တီ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယော ဝလဉ္ဇေန္တီ အစ္ဆသီတိ ယောဇနာ။
֍ * ၉၇။ အနညမနာတိ ပတိဗ္ဗတာ, ပတိတော အညသ္မိံ မနော ဧတိဿာတိ အညမနာ, န အညမနာတိ အနညမနာ, မယှံ သာမိကတော အညသ္မိံ ပုရိသေ ပါပကံ စိတ္တံ န ဥပ္ပါဒေသိန္တိ အတ္ထော။ မာတာဝ ပုတ္တံ အနုရက္ခမာနာတိ ယထာ မာတာ ပုတ္တံ, ဧဝံ မယှံ သာမိကံ, သဗ္ဗေပိ ဝါ သတ္တေ ဟိတေသိတာယ အဟိတာပနယနကာမတာယ စ အနုဒ္ဒယမာနာ။ ကုဒ္ဓါပိဟံ နပ္ဖရုသံ အဝေါစန္တိ ပရေန ကတံ အဖာသုကံ ပဋိစ္စ ကုဒ္ဓါပိ သမာနာ အဟံ ဖရုသဝစနံ န ကထေသိံ, အညဒတ္ထု ပိယဝစနမေဝ အဘာသိန္တိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၉၈။ သစ္စေ ဌိတာတိ သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတာ။ ယသ္မာ မုသာဝါဒါ ဝေရမဏိယာ သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတာ နာမ ဟောတိ, န ကဒါစိ သစ္စဝစနမတ္တေနာတိ အာဟ – မောသဝဇ္ဇံ ပဟာယာတိ မုသာဝါဒံ ပဟာယ။ ဒါနေ ရတာတိ ဒါနေ အဘိရတာ, ယုတ္တပ္ပယုတ္တာတိ အတ္ထော။ သင်္ဂဟိတတ္တဘာဝါတိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ အတ္တာနံ ဝိယ သဘာဝေနေဝ ပရေသံ သင်္ဂဏှနသီလာ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ပသန္နစိတ္တာ သက္ကစ္စံ စိတ္တီကာရေန အဒါသိံ, အညဉ္စ ဝတ္ထာဒိဒါနံ ဝိပုလံ ဥဠာရံ အဒါသိန္တိ ယောဇနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပတိဗ္ဗတာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၂။)၁၂။ ဒုတိယပတိဗ္ဗတာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဝေဠုရိယထမ္ဘန္တိ ဒုတိယပတိဗ္ဗတာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သာဝတ္ထိယံ ကိရ အညတရာ ဥပါသိကာ ပတိဗ္ဗတာ ဟုတွာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ပဉ္စ သီလာနိ သုဝိသုဒ္ဓါနိ ကတွာ ရက္ခိ, ယထာဝိဘဝဉ္စ ဒါနာနိ အဒါသိ, သာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
‘‘ဝေဠုရိယထမ္ဘံ ရုစိရံ ပဘဿရံ, ဝိမာနမာရုယှ အနေကစိတ္တံ၊
တတ္ထစ္ဆသိ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, ဥစ္စာဝစာ ဣဒ္ဓိ ဝိကုဗ္ဗမာနာ၊
ဣမာ စ တေ အစ္ဆရာယော သမန္တတော, နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ ပမောဒယန္တိ စ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တာသိ မဟာနုဘာဝေ,
မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ,
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ပုစ္ဆိ၊
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ဥပါသိကာ စက္ခုမတော အဟောသိံ၊
ပါဏာတိပါတာ ဝိရတာ အဟောသိံ, လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယိဿံ။
‘‘အမဇ္ဇပါ နော စ မုသာ အဘာဏိံ, သကေန သာမိနာ အဟောသိံ တုဋ္ဌာ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တာ, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၃။)မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ,
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ဝိဿဇ္ဇေသိ၊
֍ * ၁၀၁။ တတ္ထ ဝေဠုရိယထမ္ဘန္တိ ဝေဠုရိယမဏိမယထမ္ဘံ။ ရုစိရန္တိ ရမဏီယံ။ ပဘဿရန္တိ အတိဝိယ ဘာသုရံ။ ဥစ္စာဝစာတိ ဥစ္စာ စ အဝစာ စ, ဝိဝိဓာတိ အတ္ထော။
၁၀၄-၅။ ဥပါသိကာတိ သရဏဂမနေန ဥပါသိကာလက္ခဏေ ဌိတာ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ယတော ခေါ, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတော ဟောတိ, ဓမ္မံ သရဏံ ဂတော ဟောတိ, သံဃံ သရဏံ ဂတော ဟောတိ, ဧတ္တာဝတာ ခေါ, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော ဥပါသကော ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၃၃)။
စက္ခုမတောတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမတော ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော။ ဧဝံ ဥပါသိကာဘာဝကိတ္တနေန အာသယသုဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ပယောဂသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သကေန သာမိနာ အဟောသိံ တုဋ္ဌာတိ မိစ္ဆာစာရာဝေရမဏိမာဟ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။
ဒုတိယပတိဗ္ဗတာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ ပဌမသုဏိသာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ သုဏိသာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သာဝတ္ထိယံ အညတရသ္မိံ ဂေဟေ ဧကာ ကုလသုဏှာ ဂေဟံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌံ ခီဏာသဝတ္ထေရံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿာ ‘‘ဣဒံ မယှံ ဥတ္တမံ ပုညက္ခေတ္တံ ဥပဋ္ဌိတ’’န္တိ အတ္တနာ လဒ္ဓံ ပူဝဘာဂံ အာဒါယ အာဒရေန ထေရဿ ဥပနေသိ, ထေရော တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အနုမောဒနံ ကတွာ ဂတော။ သာ အပရဘာဂေ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၄။)ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သေသံ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, သုဏိသာ အဟောသိံ သသုရဿ ဂေဟေ။
‘‘အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဘိက္ခုံ, ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊
တဿ အဒါသဟံ ပူဝံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ၊
ဘာဂဍ္ဎဘာဂံ ဒတွာန, မောဒါမိ နန္ဒနေ ဝနေ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၁၁၂။ တတ္ထ သုဏိသာတိ ပုတ္တဿ ဘရိယာ။ ဣတ္ထိယာ ဟိ သာမိကဿ ပိတာ ‘‘သသုရော’’တိ ဝုစ္စတိ, တဿ စ သာ ‘‘သုဏိသာ’’တိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘သုဏိသာ အဟောသိံ သသုရဿ ဂေဟေ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၅။)֍ * ၁၁၃။ ဘာဂဍ္ဎဘာဂန္တိ အတ္တနာ လဒ္ဓပဋိဝီသတော ဥပဍ္ဎဘာဂံ။ မောဒါမိ နန္ဒနေ ဝနေတိ ထေရေန နန္ဒနဝနေ ဒိဋ္ဌတာယ အာဟ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
သုဏိသာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ ဒုတိယသုဏိသာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ဒုတိယသုဏိသာဝိမာနံ။ ဧတ္ထ ပန အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ကုမ္မာသဒါနမေဝ ဝိသေသော။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, သုဏိသာ အဟောသိံ သသုရဿ ဂေဟေ။
‘‘အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဘိက္ခုံ, ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊
တဿ အဒါသဟံ ဘာဂံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ၊
ကုမ္မာသပိဏ္ဍံ ဒတွာန, မောဒါမိ နန္ဒနေ ဝနေ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၆။)‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၁၂၁။ တတ္ထ ဘာဂန္တိ ကုမ္မာသကောဋ္ဌာသံ။ တေနာဟ ‘‘ကုမ္မာသပိဏ္ဍံ ဒတွာနာ’’တိ။ ကုမ္မာသောတိ စ ယဝကုမ္မာသော ဝုတ္တော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဒုတိယသုဏိသာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅။ ဥတ္တရာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ဥတ္တရာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ။ တေန စ သမယေန ပုဏ္ဏော နာမ ဒုဂ္ဂတပုရိသော ရာဇဂဟသေဋ္ဌိံ ဥပနိဿာယ ဇီဝတိ, တဿ ဘရိယာ ဥတ္တရာ, ဥတ္တရာ စ နာမ ဓီတာတိ ဒွေ ဧဝ ဂေဟမာနုသကာ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇဂဟေ ‘‘မဟာဇနေန သတ္တာဟံ နက္ခတ္တံ ကီဠိတဗ္ဗ’’န္တိ ဃောသနံ ကရိံသု။ တံ သုတွာ သေဋ္ဌိ ပါတောဝ အာဂတံ ပုဏ္ဏံ ‘‘တာတ, အမှာကံ ပရိဇနော နက္ခတ္တံ ကီဠိတုကာမော, တွံ ကိံ နက္ခတ္တံ ကီဠိဿသိ, ဥဒါဟု ဘတိံ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ, နက္ခတ္တံ နာမ သဓနာနံ ဟောတိ, မမ ပန ဂေဟေ သွာတနာယ ယာဂုတဏ္ဍုလာနိပိ နတ္ထိ, ကိံ မေ နက္ခတ္တေန? ဂေါဏေ လဘန္တော ကသိတုံ ဂမိဿာမီ’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂေါဏေ ဂဏှဿူ’’တိ။ သော ဗလဝဂေါဏေ စ ဘဒ္ဒနင်္ဂလဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, နာဂရာ နက္ခတ္တံ ကီဠန္တိ, အဟံ ဒလိဒ္ဒတာယ ဘတိံ ကာတုံ ဂမိဿာမိ, မယှမ္ပိ တာဝ အဇ္ဇ ဒိဂုဏံ နိဝါပံ ပစိတွာ ဘတ္တံ အာဟရေယျာသီ’’တိ ဘရိယံ ဝတွာ ခေတ္တံ အဂမာသိ။
သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပန္နော တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ကဿ နု ခေါ အဇ္ဇ မယာ သင်္ဂဟံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဩလောကေန္တော ပုဏ္ဏံ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘သဒ္ဓေါ နု ခေါ ဧသ,
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၇။)သက္ခိဿတိ ဝါ မေ သင်္ဂဟံ ကာတု’’န္တိ ဩလောကေန္တော တဿ သဒ္ဓဘာဝဉ္စ သင်္ဂဟံ ကာတုံ သမတ္ထဘာဝဉ္စ တပ္ပစ္စယာ စ တဿ မဟာသမ္ပတ္တိပဋိလာဘံ ဉတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ တဿ ကသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာဝါဋတီရေ ဧကံ ဂုမ္ဗံ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ ပုဏ္ဏော ထေရံ ဒိသွာဝ ကသိံ ဌပေတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဒန္တကဋ္ဌေန အတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ ဒန္တကဋ္ဌံ ကပ္ပိယံ ကတွာ အဒါသိ။ အထဿ ထေရော ပတ္တဉ္စ ပရိဿာဝနဉ္စ နီဟရိတွာ အဒါသိ။ သော ‘‘ပါနီယေန အတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ တံ အာဒါယ ပါနီယံ ပရိဿာဝေတွာ အဒါသိ။
ထေရော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ပရေသံ ပစ္ဆိမဂေဟေ ဝသတိ, သစဿ ဂေဟဒွါရံ ဂမိဿာမိ, ဣမဿ ဘရိယာ မံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ခိဿတိ, ယာဝဿ ဘရိယာ ဘတ္တံ အာဒါယ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇတိ, တာဝ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော တတ္ထေဝ ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ တဿာ မဂ္ဂါရုဠှဘာဝံ ဉတွာ အန္တောနဂရာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ သာ အန္တရာမဂ္ဂေ ထေရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အပ္ပေကဒါဟံ ဒေယျဓမ္မေ သတိ အယျံ န ပဿာမိ, အပ္ပေကဒါ မေ အယျံ ပဿန္တိယာ ဒေယျဓမ္မော န ဟောတိ, အဇ္ဇ ပန မေ အယျော စ ဒိဋ္ဌော, ဒေယျဓမ္မော စာယံ အတ္ထိ, ကရိဿတိ နု ခေါ မေ သင်္ဂဟ’’န္တိ။ သာ ဘတ္တဘာဇနံ ဩတာရေတွာ ထေရံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဣဒံ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါတိ အစိန္တေတွာ ဒါသဿ ဝေါ သင်္ဂဟံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ အထ ထေရော ပတ္တံ ဥပနာမေတွာ တာယ ဧကေန ဟတ္ထေန ဘာဇနံ ဓာရေတွာ ဧကေန ဟတ္ထေန တတော ဘတ္တံ ဒဒမာနာယ ဥပဍ္ဎဘတ္တေ ဒိန္နေ ‘‘အလ’’န္တိ ဟတ္ထေန ပတ္တံ ပိဒဟိ။ သာ ‘‘ဘန္တေ, ဧကောဝ ပဋိဝီသော, န သက္ကာ ဒွိဓာ ကာတုံ, တုမှာကံ ဒါသဿ ဣဓလောကသင်္ဂဟံ အကတွာ ပရလောကသင်္ဂဟံ ကရောထ, နိရဝသေသမေဝ ဒါတုကာမာမှီ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗမေဝဿ ပတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ဘာဂိနီ အဿ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ ထေရော ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ ဝတွာ ဌိတကောဝ အနုမောဒနံ ကတွာ ဧကသ္မိံ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ အကာသိ။ သာပိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ တဏ္ဍုလေ ပရိယေသိတွာ ဘတ္တံ ပစိ။
ပုဏ္ဏောပိ အဍ္ဎကရီသမတ္တံ ဌာနံ ကသိတွာ ဇိဃစ္ဆံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ဂေါဏေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဧကံ ရုက္ခဆာယံ ပဝိသိတွာ မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ။ အထဿ ဘရိယာ ဘတ္တမာဒါယ ဂစ္ဆမာနာ တံ ဒိသွာဝ ‘‘ဧသ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၈။)ဇိဃစ္ဆာပီဠိတော မံ ဩလောကေန္တော နိသိန္နော, သစေ မံ ‘အတိဝိယ စိရာယီ’တိ တဇ္ဇေတွာ ပတောဒလဋ္ဌိယာ ပဟရိဿတိ, မယာ ကတကမ္မံ နိရတ္ထကံ ဘဝိဿတိ, ပဋိကစ္စေဝဿ အာရောစေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟ ‘‘သာမိ, အဇ္ဇေကဒိဝသံ စိတ္တံ ပသာဒေဟိ, မာ မယာ ကတကမ္မံ နိရတ္ထကံ ကရိ, အဟံ ပါတောဝ တေ ဘတ္တံ အာဟရန္တီ အန္တရာမဂ္ဂေ ဓမ္မသေနာပတိံ ဒိသွာ တဝ ဘတ္တံ တဿ ဒတွာ ပုန ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘတ္တံ ပစိတွာ အာဂတာ, ပသာဒေဟိ, သာမိ, စိတ္တ’’န္တိ။ သော ‘‘ကိံ ဝဒေသိ, ဘဒ္ဒေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပုန တမတ္ထံ သုတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, သာဓု ဝတ တေ ကတံ မမ ဘတ္တံ အယျဿ ဒဒမာနာယ, မယာပိဿ အဇ္ဇ ပါတောဝ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မုခေါဒကဉ္စ ဒိန္န’’န္တိ ပသန္နမာနသော တံ ဝစနံ အဘိနန္ဒိတွာ ဥဿူရေ လဒ္ဓဘတ္တတာယ ကိလန္တကာယော တဿာ အင်္ကေ သီသံ ကတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။
အထဿ ပါတောဝ ကသိတဋ္ဌာနံ ပံသုစုဏ္ဏံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗံ ရတ္တသုဝဏ္ဏံ ဟုတွာ ကဏိကာရပုပ္ဖရာသိ ဝိယ သောဘမာနံ အဋ္ဌာသိ။ သော ပဗုဒ္ဓေါ ဩလောကေတွာ ဘရိယံ အာဟ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဧတံ မယာ ကသိတဋ္ဌာနံ သဗ္ဗံ မမ သုဝဏ္ဏံ ဟုတွာ ပညာယတိ, ကိံ နု ခေါ မေ အတိဥဿူရေ လဒ္ဓဘတ္တတာယ အက္ခီနိ ဘမန္တီ’’တိ။ ‘‘သာမိ, မယှမ္ပိ ဧဝမေဝ ပညာယတီ’’တိ။ သော ဥဋ္ဌာယ တတ္ထ ဂန္တွာ ဧကံ ပိဏ္ဍံ ဂဟေတွာ နင်္ဂလသီသေ ပဟရိတွာ သုဝဏ္ဏဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အဟော အယျဿ ဓမ္မသေနာပတိဿ ဒိန္နဒါနေ အဇ္ဇေဝ ဝိပါကော ဒဿိတော, န ခေါ ပန သက္ကာ ဧတ္တကံ ဓနံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဘရိယာယ အာဘတံ ဘတ္တပါတိံ သုဝဏ္ဏဿ ပူရေတွာ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ရညာ ကတောကာသော ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ အဘိဝါဒေတွာ ‘‘ကိံ တာတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝ, အဇ္ဇ မယာ ကသိတဋ္ဌာနံ သဗ္ဗံ သုဝဏ္ဏရာသိမေဝ ဟုတွာ ဌိတံ, သုဝဏ္ဏံ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ? ‘‘ပုဏ္ဏော နာမာဟ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ အဇ္ဇ ကတ’’န္တိ? ‘‘ဓမ္မသေနာပတိဿ မေ ပါတောဝ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မုခေါဒကဉ္စ ဒိန္နံ, ဘရိယာယပိ မေ မယှံ အာဟဋဘတ္တံ တဿေဝ ဒိန္န’’န္တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အဇ္ဇေဝ ကိရ ဘော ဓမ္မသေနာပတိဿ ဒိန္နဒါနေ ဝိပါကော ဒဿိတော’’တိ ဝတွာ ‘‘တာတ, ကိံ ကရောမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဗဟူနိ သကဋသဟဿာနိ ပဟိဏိတွာ သုဝဏ္ဏံ အာဟရာပေထာ’’တိ။ ရာဇာ သကဋာနိ ပဟိဏိ။ ရာဇပုရိသေသု ‘‘ရညော သန္တက’’န္တိ ဂဏှန္တေသု ဂဟိတံ ဂဟိတံ မတ္တိကာဝ ဟောတိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၅၉။)တေဟိ ဂန္တွာ ရညော အာရောစိတေ ‘‘တာတာ, တုမှေဟိ ကိန္တိ ဝတွာ ဂဟိတ’’န္တိ ပုအာ ‘‘တုမှာကံ သန္တက’’န္တိ အာဟံသု။ တေန ဟိ, တာတာ, ပုန ဂစ္ဆထ, ‘‘ပုဏ္ဏဿ သန္တက’’န္တိ ဝတွာ ဂဏှထာတိ။ တေ တထာ ကရိံသု ဂဟိတံ ဂဟိတံ သုဝဏ္ဏမေဝ အဟောသိ။ တံ သဗ္ဗံ အာဟရိတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ရာသိံ အကံသု, အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ရာသိ အဟောသိ။ ရာဇာ နာဂရေ သန္နိပါတာပေတွာ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ နဂရေ အတ္ထိ ကဿစိ ဧတ္တကံ သုဝဏ္ဏ’’န္တိ? ‘‘နတ္ထိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနဿ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘သေဋ္ဌိစ္ဆတ္တံ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ဗဟုဓနသေဋ္ဌိ နာမ ဟောတူ’’တိ မဟန္တေန ဘောဂေန သဒ္ဓိံ တဿ သေဋ္ဌိစ္ဆတ္တံ အဒါသိ။
အထ နံ သော အာဟ ‘‘မယံ, ဒေဝ, ဧတ္တကံ ကာလံ ပရကုလေ ဝသိမှာ, ဝသနဋ္ဌာနံ နော ဒေထာ’’တိ။ တေန ဟိ ပဿ, ဧသ ဂုမ္ဗော ပညာယတိ, ဧတံ ဟရာပေတွာ ဂေဟံ ကာရေဟီတိ ပုရာဏသေဋ္ဌိဿ ဂေဟဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ သော တသ္မိံ ဌာနေ ကတိပါဟေနေဝ ဂေဟံ ကာရာပေတွာ ဂေဟပဝေသနမင်္ဂလဉ္စ ဆတ္တမင်္ဂလဉ္စ ဧကတောဝ ကရောန္တော သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ အဒါသိ။ အထဿ သတ္ထာ ဒါနာနုမောဒနံ ကရောန္တော အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ ဓမ္မကထာဝသာနေ ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိ စ ဘရိယာ စဿ ဓီတာ စ ဥတ္တရာတိ တယောပိ ဇနာ သောတာပန္နာ အဟေသုံ။
အပရဘာဂေ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိနော ဓီတရံ အတ္တနော ပုတ္တဿ ဝါရေသိ။ သော ‘‘နာဟံ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘မာ ဧဝံ ကရောတု, ဧတ္တကံ ကာလံ အမှေ နိဿာယ ဝသန္တေနေဝ တေ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ, ဒေတု မေ ပုတ္တဿ တေ ဓီတရ’’န္တိ အာဟ။ သော ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ တုမှေ, မမ ဓီတာ တီဟိ ရတနေဟိ ဝိနာ ဝသိတုံ န သက္ကောတိ, နေဝဿ ဓီတရံ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ဗဟူ သေဋ္ဌိဂဟပတိကာဒယော ကုလပုတ္တာ ‘‘မာ တေန သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ ဘိန္ဒိ, ဒေဟိဿ ဓီတရ’’န္တိ ယာစိံသု။ သော တေသံ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယ ဓီတရံ အဒါသိ။ သာ ပတိကုလံ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခုံ ဝါ ဘိက္ခုနိံ ဝါ ဥပသင်္ကမိတုံ ဒါနံ ဝါ ဒါတုံ ဓမ္မံ ဝါ သောတုံ နာလတ္ထ, ဧဝံ အဍ္ဎတိယေသု မာသေသု ဝီတိဝတ္တေသု အတ္တနော သန္တိကေ ဌိတေ ပရိစာရိကေ ပုစ္ဆိ ‘‘ဣဒါနိ ကိတ္တကံ အန္တောဝဿံ အဝသိဋ္ဌ’’န္တိ? ‘‘အဍ္ဎမာသော, အယျေ’’တိ။ သာ မာတာပိတူနံ သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘ကသ္မာ မံ ဧဝရူပေ ဗန္ဓနာဂါရေ ပက္ခိပိံသု, ဝရံ တုမှေဟိ မံ လက္ခဏာဟတံ ကတွာ ပရေသံ ဒါသိံ သာဝေတုံ, န ဧဝရူပဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ ကုလဿ ဒါတုံ, အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၀။)ဘိက္ခုဒဿနာဒီသု ဧကမ္ပိ ပုညံ ကာတုံ န လဘာမီ’’တိ။ အထဿာ ပိတာ ‘‘ဒုက္ခိတာ ဝတ မေ ဓီတာ’’တိ အနတ္တမနတံ ပဝေဒေတွာ ပဉ္စဒသ ကဟာပဏသဟဿာနိ ပေသေသိ, ‘‘ဣမသ္မိံ နဂရေ သိရိမာ နာမ ဂဏိကာ အတ္ထိ, ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဂဏှာတိ, ဣမေဟိ ကဟာပဏေဟိ တံ အာနေတွာ သာမိကဿ နိယျာဒေတွာ သယံ ယထာရုစိ ပုညာနိ ကရောတူ’’တိ သာသနဉ္စ ပဟိဏိ။ ဥတ္တရာ တထာ ကတွာ သာမိကေန သိရိမံ ဒိသွာ ‘‘ကိမိဒ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာမိ, ဣမံ အဍ္ဎမာသံ မမ သဟာယိကာ တုမှေ ပရိစရတု, အဟံ ပန ဣမံ အဍ္ဎမာသံ ဒါနဉ္စေဝ ဒါတုကာမာ ဓမ္မဉ္စ သောတုကာမာ’’တိ အာဟ။ သော တံ အဘိရူပံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသိနေဟော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
ဥတ္တရာပိ ခေါ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ အဍ္ဎမာသံ အညတ္ထ အဂန္တွာ ဣဓေဝ ဘိက္ခာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ သတ္ထု ပဋိညံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဟာပဝါရဏာ, တာဝ သတ္ထာရံ ဥပဋ္ဌာတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ လဘိဿာမီ’’တိ တုဋ္ဌမာနသာ ‘‘ဧဝံ ယာဂုံ ပစထ, ဧဝံ ဘတ္တံ ပစထ, ဧဝံ ပူဝံ ပစထာ’’တိ မဟာနသေ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သံဝိဒဟန္တီ ဝိစရတိ။ အထဿာ သာမိကော ‘‘သွေ မဟာပဝါရဏာ ဘဝိဿတီ’’တိ မဟာနသာဘိမုခေါ ဝါတပါနေ ဌတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကရောန္တီ သာ အန္ဓဗာလာ ဝိစရတီ’’တိ ဩလောကေတွာ တံ သေဒကိလိန္နံ ဆာရိကာယ ဩကိဏ္ဏံ အင်္ဂါရမသိမက္ခိတံ တထာ သံဝိဒဟိတွာ ဝိစရမာနံ ဒိသွာ ‘‘အဟော အန္ဓဗာလာ ဧဝရူပေ ဌာနေ ဣမံ သိရိသမ္ပတ္တိံ နာနုဘဝတိ, ‘‘မုဏ္ဍကသမဏေ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’တိ တုဋ္ဌစိတ္တာ ဝိစရတီ’’တိ ဟသိတွာ အပဂဉ္ဆိ။
တသ္မိံ အပဂတေ တဿ သန္တိကေ ဌိတာ သိရိမာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဩလောကေတွာ ဧသ ဟသတီ’’တိ တေနေဝ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တီ ဥတ္တရံ ဒိသွာ ‘‘ဣမံ ဩလောကေတွာ ဣမိနာ ဟသိတံ, အဒ္ဓါ ဣမဿ ဧတာယ သဒ္ဓိံ သန္ထဝေါ အတ္ထီ’’တိ စိန္တေသိ။ သာ ကိရ အဍ္ဎမာသံ တသ္မိံ ဂေဟေ ဗာဟိရကဣတ္ထီ ဟုတွာ ဝသမာနာပိ တံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနာ အတ္တနော ဗာဟိရကဣတ္ထိဘာဝံ အဇာနိတွာ ‘‘အဟံ ဃရသာမိနီ’’တိ သညမကာသိ။ သာ ဥတ္တရာယ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘ဒုက္ခမဿာ ဥပ္ပါဒေဿာမီ’’တိ ပါသာဒါ ဩရုယှ မဟာနသံ ပဝိသိတွာ ပူဝပစနဋ္ဌာနေ ပက္ကုထိတံ သပ္ပိံ ကဋစ္ဆုနာ အာဒါယ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၁။)ဥတ္တရာဘိမုခံ ပါယာသိ။ ဥတ္တရာ တံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဒိသွာ ‘‘မမ သဟာယိကာယ မယှံ ဥပကာရော ကတော, စက္ကဝါဠံ အတိသမ္ဗာဓံ, ဗြဟ္မလောကော အတိနီစကော, မမ ပန သဟာယိကာယ ဂုဏောဝ မဟန္တော, အဟမ္ပိ ဧတံ နိဿာယ ဒါနဉ္စ ဒါတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ လဘိံ, သစေ မမ ဧတိဿာယ ဥပရိ ကောဓော အတ္ထိ, ဣဒံ သပ္ပိ မံ ဒဟတု, သစေ နတ္ထိ, မာ မံ ဒဟတူ’’တိ တံ မေတ္တာယ ဖရိ။ တာယ တဿာ မတ္ထကေ အာသိဉ္စိတမ္ပိ ပက္ကုထိတသပ္ပိ သီတောဒကံ ဝိယ အဟောသိ။ အထ နံ ‘‘ဣဒံ သီတလံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပုန ကဋစ္ဆုကံ ပူရေတွာ အာဒါယ အာဂစ္ဆန္တိံ ဥတ္တရာယ ဒါသိယော ဒိသွာ ‘‘အရေ ဒုဗ္ဗိနီတေ န တွံ အမှာကံ အယျာယ ဥပရိ ပက္ကသပ္ပိံ အာသိဉ္စိတုံ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ သန္တဇ္ဇေန္တိယော ဣတော စိတော စ ဥဋ္ဌာယ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ပေါထေတွာ ဘူမိယံ ပါတေသုံ, ဥတ္တရာ ဝါရေန္တီပိ ဝါရေတုံ နာသက္ခိ။ အထ သာ ဥပရိ ဌတွာ သဗ္ဗာ ဒါသိယော ပဋိဗာဟိတွာ ‘‘ကိဿ တေ ဧဝရူပံ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ သိရိမံ ဩဝဒိတွာ ဥဏှောဒကေန နှာပေတွာ သတပါကတေလေန အဗ္ဘဉ္ဇိ။
တသ္မိံ ခဏေ သာ အတ္တနော ဗာဟိရကိတ္ထိဘာဝံ ဉတွာ စိန္တေသိ ‘‘မယာ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတံ သာမိကဿ ဟသိတမတ္တကာရဏာ ဣမိဿာ ဥပရိ ပက္ကသပ္ပိံ အာသိဉ္စန္တိယာ, အယံ ‘ဂဏှထ န’န္တိ ဒါသိယော န အာဏာပေတွာ မံ ဝိဟေဌနကာလေပိ သဗ္ဗာ ဒါသိယော ပဋိဗာဟိတွာ မယှံ ကတ္တဗ္ဗမေဝ အကာသိ။ သစာဟံ ဣမံ န ခမာပေဿာမိ, မုဒ္ဓါ မေ သတ္တဓာ ဖလေယျာ’’တိ တဿာ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘အယျေ, ခမာဟိ မေ ဒေါသ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ သပ္ပိတိကာ ဓီတာ, ပိတရိ မေ ခမာပိတေ ခမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဟောတု, အယျေ, ပိတရမ္ပိ တေ ပုဏ္ဏသေဋ္ဌိံ ခမာပေဿာမီ’’တိ။ ‘‘ပုဏ္ဏော မမ ဝဋ္ဋေ ဇနကပိတာ, ဝိဝဋ္ဋေ ဇနကပိတရိ ခမာပိတေ ပန အဟံ ခမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကော ပန တေ ဝိဝဋ္ဋေ ဇနကပိတာ’’တိ? ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ။ ‘‘မယှံ တေန သဒ္ဓိံ ဝိဿာသော နတ္ထိ, အဟံ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ? ‘‘သတ္ထာ သွေ ဘိက္ခုသံဃံ အာဒါယ ဣဓာဂမိဿတိ, တွံ ယထာလဒ္ဓံ သက္ကာရံ ဂဟေတွာ ဣဓေဝ အာဂန္တွာ တံ ခမာပေဟီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓု, အယျေ’’တိ ဥဋ္ဌာယ အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တွာ ပဉ္စသတပရိစာရိကိတ္ထိယော အာဏာပေတွာ နာနာဝိဓာနိ ခါဒနီယဘောဇနီယာနိ စေဝ သူပေယျာနိ စ သမ္ပာဒေတွာ ပုနဒိဝသေ တံ သက္ကာရံ အာဒါယ ဥတ္တရာယ ဂေဟံ အာဂန္တွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ပတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတုံ အဝိသဟန္တီ အဋ္ဌာသိ, တံ သဗ္ဗံ ဂဟေတွာ ဥတ္တရာဝ သံဝိဒဟိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၂။)သိရိမာပိ သတ္ထု ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ သဒ္ဓိံ ပရိဝါရေန သတ္ထု ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိ။ အထ နံ သတ္ထာ ပုစ္ဆိ ‘‘ကော တေ အပရာဓော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ မယာ ဟိယျော ဣဒံ နာမ ကတံ, အထ မေ သဟာယိကာ မံ ဝိဟေဌယမာနာ ဒါသိယော နိဝါရေတွာ မယှံ ဥပကာရမေဝ အကာသိ။ သာဟံ ဣမိဿာ ဂုဏံ ဇာနိတွာ ဣမံ ခမာပေသိံ, အထ မံ ဧသာ ‘တုမှေသု ခမာပိတေသု ခမိဿာမီ’တိ အာဟာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဥတ္တရေ’’တိ။ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, သီသေ မေ သဟာယိကာယ ပက္ကသပ္ပိ အာသိတ္တ’’န္တိ။ ‘‘အထ တယာ ကိံ စိန္တိတ’’န္တိ? ‘‘စက္ကဝါဠံ အတိသမ္ဗာဓံ, ဗြဟ္မလောကော အတိနီစကော, မမ သဟာယိကာယ ဂုဏောဝ မဟန္တော, အဟဉှိ ဧတံ နိဿာယ ဒါနဉ္စ ဒါတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ အလတ္ထံ, သစေ မေ ဣမိဿာ ဥပရိ ကောဓော အတ္ထိ, ဣဒံ မံ ဒဟတု, နော စေ, မာ ဒဟတူ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာ ဣမံ မေတ္တာယ ဖရိံ, ဘန္တေတိ။ သတ္ထာ ‘‘သာဓု သာဓု, ဥတ္တရေ, ဧဝံ ကောဓံ ဇိနိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကောဓနော ဟိ နာမ အက္ကောဓေန, အက္ကောသကော အနက္ကောသန္တေန, ပရိဘာသကော အပရိဘာသန္တေန, ထဒ္ဓမစ္ဆရီ အတ္တနော သန္တကဿ ဒါနေန, မုသာဝါဒီ သစ္စဝစနေန ဇိနိတဗ္ဗော’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော –
‘‘အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓံ, အသာဓုံ သာဓုနာ ဇိနေ၊
ဇိနေ ကဒရိယံ ဒါနေန, သစ္စေနာလိကဝါဒိန’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၂၃) –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ဂါထာပရိယောသာနေ စတုသစ္စကထံ အဘာသိ။ သစ္စပရိယောသာနေ ဥတ္တရာ သကဒါဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, သာမိကော စ သသုရော စ သဿု စ သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကရိံသု, သိရိမာပိ ပဉ္စသတပရိဝါရာ သောတာပန္နာ အဟောသိ။ အပရဘာဂေ ဥတ္တရာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒေဝစာရိကံ စရန္တော ဥတ္တရံ ဒေဝဓီတရံ ဒိသွာ –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၃။)မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ,
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ပဋိပုစ္ဆိ၊
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘ဣဿာ စ မစ္ဆေရမထော ပဠာသော, နာဟောသိ မယှံ ဃရမာဝသန္တိယာ၊
အက္ကောဓနာ ဘတ္တု ဝသာနုဝတ္တိနီ, ဥပေါသထေ နိစ္စဟမပ္ပမတ္တာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသိဿံ, သဒါ သီလေသု သံဝုတာ၊
သညမာ သံဝိဘာဂါ စ, ဝိမာနံ အာဝသာမဟံ။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတာ, မုသာဝါဒါ စ သညတာ၊
ထေယျာ စ အတိစာရာ စ, မဇ္ဇပါနာ စ အာရကာ။
‘‘ပဉ္စသိက္ခာပဒေ ရတာ, အရိယသစ္စာန ကောဝိဒါ၊
ဥပါသိကာ စက္ခုမတော, ဂေါတမဿ ယသဿိနော။
‘‘သာဟံ သကေန သီလေန, ယသသာ စ ယသဿိနီ၊
အနုဘောမိ သကံ ပုညံ, သုခိတာ စမှိနာမယာ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၄။)‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမဟံ အကာသိံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
֍ * ၁၂၆။ မမ စ, ဘန္တေ, ဝစနေန ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒေယျာသိ ‘‘ဥတ္တရာ နာမ ဘန္တေ, ဥပါသိကာ ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒတီ’’တိ။ အနစ္ဆရိယံ ခေါ ပနေတံ, ဘန္တေ, ယံ မံ ဘဂဝါ အညတရသ္မိံ သာမညဖလေ ဗျာကရေယျ, တံ ဘဂဝါ သကဒါဂါမိဖလေ ဗျာကာသီတိ။
֍ * ၁၂၈။ တတ္ထ ဣဿာ စ မစ္ဆေရမထော ပဠာသော, နာဟောသိ မယှံ ဃရမာဝသန္တိယာတိ ယာ စ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တီနံ အညာသံ ဣတ္ထီနံ သမ္ပတ္တိအာဒိဝိသယာ ပရသမ္ပတ္တိဥသူယနလက္ခဏာ ဣဿာ, ယဉ္စ တာဝကာလိကာဒိဝသေနာပိ ကိဉ္စိ ယာစန္တာနံ အဒါတုကာမတာယ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ, ယော စ ကုလပဒေသာဒိနာ ပရေဟိ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော တိဝိဓောပိ ပါပဓမ္မော ဂေဟေ ဌိတာယ မယှံ သတိပိ ပစ္စယသမဝါယေ နာဟောသိ န ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အက္ကောဓနာတိ ခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယသမ္ပန္နတာယ အကုဇ္ဈနသဘာဝါ။ ဘတ္တု ဝသာနုဝတ္တိနီတိ ပုဗ္ဗုဋ္ဌာနပစ္ဆာနိပါတနာဒိနာ သာမိကဿ အနုကူလဘာဝေန ဝသေ ဝတ္တနသီလာ, မနာပစာရိနီတိ အတ္ထော။ ဥပေါသထေ နိစ္စဟမပ္ပမတ္တာတိ အဟံ ဥပေါသထသီလရက္ခဏေ နိစ္စံ အပ္ပမတ္တာ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနီ။
֍ * ၁၂၉။ တမေဝ ဥပေါသထေ အပ္ပမာဒံ ဒဿေန္တီ ယေသု ဒိဝသေသု တံ ရက္ခိတဗ္ဗံ, ယာဒိသံ ယထာ စ ရက္ခိတဗ္ဗံ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘စာတုဒ္ဒသိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိန္တိ ပက္ခဿာတိ သမ္ဗန္ဓော, အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီတိ ဧတ္ထ စာတိ ဝစနသေသော။ ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စာတိ ပဋိဟရဏကပက္ခဉ္စ, စာတုဒ္ဒသီပဉ္စဒသီအဋ္ဌမီနံ ယထာက္ကမံ အာဒိတော အန္တတော စာတိ ပဝေသနနိက္ခမနဝသေန ဥပေါသထသီလဿ ပဋိဟရိတဗ္ဗံ ပက္ခဉ္စ, တေရသီ ပါဋိပဒါ သတ္တမီ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၅။)နဝမီ စာတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတန္တိ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏီအာဒီဟိ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ ဧဝ သုဋ္ဌု သမာဂတံ သမန္နာဂတံ။
֍ * ၁၃၀။ ဥပဝသိဿန္တိ ဥပဝသိံ။ အတီတတ္ထေ ဟိ ဣဒံ အနာဂတဝစနံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဥပဝသိံ’’ဣစ္စေဝ ပဌန္တိ။ သဒါတိ သပ္ပဋိဟာရိကေသု သဗ္ဗေသု ဥပေါသထဒိဝသေသု။ သီလေသူတိ ဥပေါသထသီလေသု သာဓေတဗ္ဗေသု။ နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေ ဟိ ဣဒံ ဘုမ္မံ။ သံဝုတာတိ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ သံဝုတာ။ သဒါတိ ဝါ သဗ္ဗကာလံ။ သီလေသူတိ နိစ္စသီလေသု။ သံဝုတာတိ ကာယဝါစာဟိ သံဝုတာ။
֍ * ၁၃၁။ ဣဒါနိ တံ နိစ္စသီလံ ဒဿေတုံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါဏောတိ ဝေါဟာရတော သတ္တော, ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏဝဓော ပါဏဃာတော ပါဏာတိပါတော, အတ္ထတော ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ။ တတော ပါဏာတိပါတာ။ ဝိရတာတိ ဩရတာ, နိဝတ္တာတိ အတ္ထော။
မုသာဝါဒါတိ မုသာ နာမ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ အတ္ထဘဉ္ဇနကော ဝစီပယောဂေါ ဝါ ကာယပယောဂေါ ဝါ, ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန ပရဿ ဝိသံဝါဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ အထ ဝါ မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု, ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပေတုကာမဿ တထာ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ။ တတော မုသာဝါဒါ သညတာ ဩရတာ, ဝိရတာတိ အတ္ထော။ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။
ထေယျာတိ ထေယျံ ဝုစ္စတိ ထေနဘာဝေါ, စောရိကာယ ပရဿဟရဏန္တိ အတ္ထော။ အတ္ထတော ပရပရိဂ္ဂဟိတေ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ ထေယျံ။ တတော ထေယျာ သညတာ, အာရကာတိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။
အတိစာရာတိ အတိစ္စ စာရော အတိစာရော, လောကမရိယာဒံ အတိက္ကမိတွာ အဂမနီယဋ္ဌာနေ ကာမဝသေန စာရော မိစ္ဆာစာရောတိ အတ္ထော။ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ – ပုရိသာနံ မာတုရက္ခိတာ ပိတုရက္ခိတာ မာတာပိတုရက္ခိတာ ဘာတုရက္ခိတာ ဘဂိနိရက္ခိတာ ဉာတိရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၆။)ဓမ္မရက္ခိတာ သာရက္ခာ သပရိဒဏ္ဍာတိ ဒသ, ဓနက္ကီတာ ဆန္ဒဝါသိနီ ဘောဂဝါသိနီ ပဋဝါသိနီ ဩဒပတ္တကိနီ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ ဒါသီ စ ဘရိယာ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ ဓဇာဟဋာ မုဟုတ္တိကာတိ ဒသာတိ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထီသု ပန ဒွိန္နံ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ ဒသန္နဉ္စ ဓနက္ကီတာဒီနန္တိ ဒွါဒသန္နံ အညပုရိသာ အဂမနီယဋ္ဌာနံ, ဣဒမေဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ လက္ခဏတော ပန အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပါယေန ကာယဒွါရပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ အတိစာရော။ တသ္မာ အတိစာရာ။
မဇ္ဇပါနာတိ မဇ္ဇံ ဝုစ္စတိမဒနီယဋ္ဌေန သုရာ စ မေရယဉ္စ, ပိဝန္တိ တေနာတိ ပါနံ, မဇ္ဇဿ ပါနံ မဇ္ဇပါနံ။ ယာယ ဒုဿီလျစေတနာယ မဇ္ဇသင်္ခါတံ ပိဋ္ဌသုရာ, ပူဝသုရာ, ဩဒနိယသုရာ, ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ, သမ္ဘာရသံယုတ္တာတိ ပဉ္စဘေဒံ သုရံ ဝါ, ပုပ္ဖါသဝေါ, ဖလာသဝေါ, မဓွာသဝေါ, ဂုဠာသဝေါ, သမ္ဘာရသံယုတ္တောတိ ပဉ္စဘေဒံ မေရယံ ဝါ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ကုသဂ္ဂေနာပိ ပိဝတိ, သာ စေတနာ မဇ္ဇပါနံ။ တသ္မာ မဇ္ဇပါနာ အာရကာ ဝိရတာ။
֍ * ၁၃၂။ ဧဝံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတာ’’တိအာဒိနာ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတံ နိစ္စသီလံ ပုန သမာဒါတဗ္ဗတာဝသေန ဧကတော ကတွာ ဒဿေန္တီ ‘‘ပဉ္စသိက္ခာပဒေ ရတာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ သိက္ခာပဒန္တိ သိက္ခိတဗ္ဗပဒံ, သိက္ခာကောဋ္ဌာသေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဈာနာဒယော သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ, ပဉ္စသု ပန သီလင်္ဂေသု ယံကိဉ္စိ အင်္ဂံ တာသံ သိက္ခာနံ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပဒန္တိ သိက္ခာနံ ပဒတ္တာ သိက္ခာပဒံ, ပဉ္စ သီလင်္ဂါနိ။ တသ္မိံ ပဉ္စဝိဓေ သိက္ခာပဒေ ရတာ အဘိရတာတိ ပဉ္စသိက္ခာပဒေ ရတာ။ အရိယသစ္စာန ကောဝိဒါတိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေန ဒုက္ခသမုဒယနိရောဓမဂ္ဂသင်္ခါတေသု စတူသု အရိယသစ္စေသု ကုသလာ နိပုဏာ, ပဋိဝိဒ္ဓစတုသစ္စာတိ အတ္ထော။ ဂေါတမဿာတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန ကိတ္တေတိ။ ယသဿိနောတိ ကိတ္တိမတော, ပရိဝါရဝတော ဝါ။
֍ * ၁၃၃။ သာဟန္တိ သာ ယထာဝုတ္တဂုဏာ အဟံ။ သကေန သီလေနာတိ အနုဿုကိတာဒိနာ အတ္တနော သဘာဝသီလေန စ ဥပေါသထသီလာဒိသမာဒါနသီလေန စ ကာရဏဘူတေန။ တဉှိ သတ္တာနံ ကမ္မဿကတာယ ဟိတသုခါဝဟတာယ စ ဝိသေသတော ‘‘သက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၇။)‘‘တဉှိ တဿ သကံ ဟောတိ, တဉ္စ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ၊
တဉ္စဿ အနုဂံ ဟောတိ, ဆာယာဝ အနပါယိနီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၁၅)၊
ယသသာ စ ယသဿိနီတိ ‘‘ဥတ္တရာ ဥပါသိကာ သီလာစာရသမ္ပန္နာ အနုဿုကီ အမစ္ဆရီ အက္ကောဓနာ’’တိအာဒိနာ ‘‘အာဂတဖလာ ဝိညာတသာသနာ’’တိအာဒိနာ စ ယထာဘူတဂုဏာဓိဂတေန ဇလတလေ တေလေန ဝိယ သမန္တတော ပတ္ထဋေန ကိတ္တိသဒ္ဒေန ယသဿိနီ ကိတ္တိမတီ, တေန ဝါ သီလဂုဏေန ဣဓ အဓိဂတေန ယသပရိဝါရေန ယသဿိနီ သမ္ပန္နပရိဝါရာ။ အနုဘောမိ သကံ ပုညန္တိ ယထူပစိတံ အတ္တနော ပုညံ ပစ္စနုဘောမိ။ ယဿ ဟိ ပုညဖလံ အနုဘူယတိ, ဖလူပစာရေန တံ ပုညမ္ပိ အနုဘူယတီတိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ပုထုဇ္ဇနဘာဝတော သုစရိတဖလမ္ပိ ‘‘ပုည’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ကုသလာနံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ။ သုခိတာ စမှိနာမယာတိ ဒိဗ္ဗသုခေန စ ဖလသုခေန စ သုခိတာ စမှိ ဘဝါမိ, ကာယိကစေတသိကဒုက္ခာဘာဝတော အနာမယာ အရောဂါ။
֍ * ၁၃၆။ မမ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန ‘‘မမ ဝစနေန စ ဝန္ဒေယျာသိ, န တဝ သဘာဝေနေဝါ’’တိ ဝန္ဒနံ သမုစ္စိနောတိ။ အနစ္ဆရိယန္တိအာဒိနာ အတ္တနော အရိယသာဝိကာဘာဝဿ ပါကဋဘာဝံ ဒဿေတိ။ တံ ဘဂဝါတိအာဒိ သင်္ဂီတိကာရဝစနံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
ဥတ္တရာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၆။ သိရိမာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ယုတ္တာ စ တေ ပရမအလင်္ကတာ ဟယာတိ သိရိမာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ။ တေန စ သမယေန ဟေဋ္ဌာ အနန္တရဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တာ သိရိမာ ဂဏိကာ သောတာပတ္တိဖလဿ အဓိဂတတ္တာ ဝိဿဇ္ဇိတကိလိဋ္ဌကမ္မန္တာ ဟုတွာ သံဃဿ အဋ္ဌ သလာကဘတ္တာနိ ပဋ္ဌပေသိ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိဗဒ္ဓံ အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဂေဟံ အာဂစ္ဆန္တိ။ သာ ‘‘သပ္ပိံ ဂဏှထ ခီရံ ဂဏှထာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တေသံ ပတ္တေ ပူရေတိ, ဧကေန လဒ္ဓံ တိဏ္ဏမ္ပိ စတုန္နမ္ပိ ပဟောတိ, ဒေဝသိကံ သောဠသကဟာပဏပရိဗ္ဗယေန ပိဏ္ဍပါတော ဒီယတိ။ အထေကဒိဝသံ ဧကော ဘိက္ခု တဿာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၈။)ဂေဟေ အဋ္ဌကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ တိယောဇနမတ္ထကေ ဧကံ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ အထ နံ သာယံ ထေရုပဋ္ဌာနေ နိသိန္နံ ပုစ္ဆိံသု, ‘‘အာဝုသော, ကဟံ ဘိက္ခံ ဂဟေတွာ ဣဓာဂတောသီ’’တိ? ‘‘သိရိမာယ အဋ္ဌကဘတ္တံ မေ ဘုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘တံ မနာပံ ကတွာ ဒေတိ, အာဝုသော’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ တဿာ ဘတ္တံ ဝဏ္ဏေတုံ, အတိပဏီတံ ကတွာ ဒေတိ, ဧကေန လဒ္ဓံ တိဏ္ဏမ္ပိ စတုန္နမ္ပိ ပဟောတိ, တဿာ ပန ဒေယျဓမ္မတောပိ ဒဿနမေဝ ဥတ္တရိတရံ’’။ သာ ဟိ ဣတ္ထီ ဧဝရူပါ စ ဧဝရူပါ စာတိ တဿာ ဂုဏေ ကထေသိ။
အထေကော ဘိက္ခု တဿာ ဂုဏကထံ သုတွာ အဒိသွာပိ သဝနေနေဝ သိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ ‘‘မယာ တတ္ထ ဂန္တွာ တံ ဒဋ္ဌုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂံ ကထေတွာ တံ ဘိက္ခုံ ဌိတိကံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သွေ, အာဝုသော, တသ္မိံ ဂေဟေ တွံ သံဃတ္ထေရော ဟုတွာ အဋ္ဌကဘတ္တံ လဘိဿသီ’’တိ သုတွာ တင်္ခဏညေဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ပက္ကန္တော ပါတောဝ အရုဏေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ သလာကဂ္ဂံ ပဝိသိတွာ ဌိတော သံဃတ္ထေရော ဟုတွာ တဿာ ဂေဟေ အဋ္ဌကဘတ္တံ လဘိ။ ယော ပန သော ဘိက္ခု ဟိယျော ဘုဉ္ဇိတွာ ပက္ကာမိ, တဿ ဂတဝေလာယမေဝဿာ သရီရေ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တသ္မာ အာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထဿာ ဒါသိယော အဋ္ဌကဘတ္တံ လဘိတုံ အာဂတေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ အာရောစေသုံ။ သာ ဂန္တွာ သဟတ္ထာ ပတ္တေ ဂဟေတုံ ဝါ နိသီဒါပေတုံ ဝါ အသက္ကောန္တီ ဒါသိယော အာဏာပေသိ ‘‘အမ္မာ ပတ္တေ ဂဟေတွာ အယျေ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုံ ပါယေတွာ ခဇ္ဇကံ ဒတွာ ဘတ္တဝေလာယ ပတ္တေ ပူရေတွာ ဒေထာ’’တိ။ တာ ‘‘သာဓု, အယျေ’’တိ ဘိက္ခူ ပဝေသေတွာ ယာဂုံ ပါယေတွာ ခဇ္ဇကံ ဒတွာ ဘတ္တဝေလာယ ဘတ္တဿ ပတ္တေ ပူရေတွာ တဿာ အာရောစယိံသု။ သာ ‘‘မံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ နေထ, အယျေ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တာဟိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ နီတာ ဝေဓမာနေန သရီရေန ဘိက္ခူ ဝန္ဒိ။ သော ဘိက္ခု တံ ဩလောကေတွာ စိန္တေသိ ‘‘ဂိလာနာယ တာဝ အယံ ဧတိဿာ ရူပသောဘာ, အရောဂကာလေ ပန သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတာယ ဣမိဿာ ကီဒိသီ ရူပသမ္ပတ္တီ’’တိ။ အထဿ အနေကဝဿကောဋိသန္နိစိတော ကိလေသော သမုဒါစရိ။ သော အညာဏီ ဟုတွာ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော ပတ္တံ အာဒါယ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပတ္တံ ပိဓာယ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ စီဝရကဏ္ဏံ ပတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထ နံ ဧကော သဟာယကော ဘိက္ခု ယာစန္တောပိ ဘောဇေတုံ နာသက္ခိ, သော ဆိန္နဘတ္တော အဟောသိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၆၉။)တံ ဒိဝသမေဝ သာယနှသမယေ သိရိမာ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ သတ္ထု သာသနံ ပေသေသိ ‘‘ဘန္တေ, ဇီဝကဿ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ သိရိမာ ကာလမကာသီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ သုတွာ ရညော သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘သိရိမာယ သရီရဈာပနကိစ္စံ နတ္ထိ, အာမကသုသာနေ တံ ယထာ ကာကာဒယော န ခါဒန္တိ, တထာ နိပဇ္ဇာပေတွာ ရက္ခာပေထာ’’တိ။ ရာဇာ တထာ အကာသိ။ ပဋိပါဋိယာ တယော ဒိဝသာ အတိက္ကန္တာ, စတုတ္ထေ ဒိဝသေ သရီရံ ဥဒ္ဓုမာယိ, နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပုဠဝကာ ပဂ္ဃရိံသု, သကလသရီရံ ဘိန္နသာလိဘတ္တစာဋိ ဝိယ အဟောသိ။ ရာဇာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ ‘‘ဌပေတွာ ဂေဟရက္ခဏကဒါရကေ သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ အနာဂစ္ဆန္တာနံ အဋ္ဌ ကဟာပဏာ ဒဏ္ဍော’’တိ။ သတ္ထု သန္တိကဉ္စ ပေသေသိ ‘‘ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေါ ကိရ သံဃော သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ။ သတ္ထာ ဘိက္ခူနံ အာရောစာပေသိ ‘‘သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ ဂမိဿာမာ’’တိ။
သောပိ ဒဟရဘိက္ခု စတ္တာရော ဒိဝသေ ကဿစိ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာ ဆိန္နဘတ္တောဝ နိပဇ္ဇိ။ ပတ္တေ ဘတ္တံ ပူတိကံ ဇာတံ, ပတ္တေ မလမ္ပိ ဥဋ္ဌဟိ။ အထ သော သဟာယကဘိက္ခုနာ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အာဝုသော သတ္ထာ သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုစ္စမာနော တထာ ဆာတဇ္ဈတ္တောပိ ‘‘သိရိမာ’’တိ ဝုတ္တပဒေယေဝ သဟသာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ‘‘သတ္ထာ သိရိမံ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆတိ, တွမ္ပိ ဂမိဿသီ’’တိ? ‘‘အာမ ဂမိဿာမီ’’တိ ဘတ္တံ ဆဍ္ဍေတွာ ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ အဂမာသိ။ သတ္ထာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဧကပဿေ အဋ္ဌာသိ, ဘိက္ခုနိသံဃောပိ ရာဇပရိသာပိ ဥပါသကပရိသာပိ ဥပါသိကာပရိသာပိ ဧကေကပဿေ အဋ္ဌံသု။
သတ္ထာ ရာဇာနံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကာ ဧသာ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, ဇီဝကဿ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ သိရိမာ နာမာ’’တိ။ ‘‘သိရိမာ ဧသာ’’တိ? ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ။ တေန ဟိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေဟိ ‘‘သဟဿံ ဒတွာ သိရိမံ ဂဏှန္တူ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ, ဧကောပိ ‘‘ဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဟု’’န္တိ ဝါ ဝဒန္တော နာမ နာဟောသိ။ ရာဇာ သတ္ထု အာရောစေသိ ‘‘န ဂဏှန္တိ ဘန္တေ’’တိ, တေန ဟိ မဟာရာဇ အဂ္ဃံ ဩဟာပေဟီတိ။ ရာဇာ ‘‘ပဉ္စသတာနိ ဒတွာ ဂဏှန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ ကဉ္စိ ဂဏှနကံ အဒိသွာ ‘‘အဍ္ဎတေယျသတာနိ, ဒွေသတာနိ, သတံ, ပညာသံ, ပဉ္စဝီသတိ, ဝီသတိ ကဟာပဏေ, ဒသ ကဟာပဏေ, ပဉ္စ ကဟာပဏေ, ဧကံ ကဟာပဏံ, အဍ္ဎံ, ပါဒံ, မာသကံ,
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၀။)ကာကဏိကံ ဒတွာ သိရိမံ ဂဏှန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ ‘‘မုဓာပိ ဂဏှန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ, တထာပိ ‘‘ဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဟု’’န္တိ ဝါ ဝဒန္တော နာမ နာဟောသိ။ ရာဇာ ‘‘မုဓာပိ, ဘန္တေ, ဂဏှန္တော နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ပဿထ, ဘိက္ခဝေ, မဟာဇနဿ ပိယမာတုဂါမံ, ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ သဟဿံ ဒတွာ ပုဗ္ဗေ ဧကဒိဝသံ လဘိံသု, ဣဒါနိ မုဓာပိ ဂဏှန္တော နတ္ထိ ဧဝရူပံ နာမ ရူပံ ခယဝယပ္ပတ္တံ အာဟရိမေဟိ အလင်္ကာရေဟိ ဝိစိတ္တကတံ နဝန္နံ ဝဏ္ဏမုခါနံ ဝသေန အရုဘူတံ တီဟိ အဋ္ဌိသတေဟိ သမုဿိတံ နိစ္စာတုရံ ကေဝလံ ဗာလမဟာဇနေန ဗဟုဓာ သင်္ကပ္ပိတတာယ ဗဟုသင်္ကပ္ပံ အဒ္ဓုဝံ အတ္တဘာဝ’’န္တိ ဒဿေန္တော –
‘‘ပဿ စိတ္တကတံ ဗိမ္ဗံ, အရုကာယံ သမုဿိတံ၊
အာတုရံ ဗဟုသင်္ကပ္ပံ, ယဿ နတ္ထိ ဓုဝံ ဌိတီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၁၆၀) –
ဂါထမာဟ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သိရိမာယ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဘိက္ခု ဝိဂတဆန္ဒရာဂေါ ဟုတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ, စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။
တေန စ သမယေန သိရိမာ ဒေဝကညာ အတ္တနော ဝိဘဝသမိဒ္ဓိံ ဩလောကေတွာ အာဂတဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တီ ပုရိမတ္တဘာဝေ အတ္တနော သရီရသမီပေ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတံ ဘဂဝန္တံ ဌိတံ မဟာဇနကာယဉ္စ သန္နိပတိတံ ဒိသွာ ပဉ္စဟိ ဒေဝကညာသတေဟိ ပရိဝုတာ ပဉ္စဟိ ရထသတေဟိ ဒိဿမာနကာယာ အာဂန္တွာ ရထတော ဩတရိတွာ သပရိဝါရာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ကတဉ္ဇလီ အဋ္ဌာသိ။ တေန စ သမယေန အာယသ္မာ ဝင်္ဂီသော ဘဂဝတော အဝိဒူရေ ဌိတော ဟောတိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘‘ပဋိဘာတိ မံ ဘဂဝါ ဧကံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတု’’န္တိ။ ‘‘ပဋိဘာတု တံ ဝင်္ဂီသာ’’တိ ဘဂဝါ အဝေါစ။ အာယသ္မာ ဝင်္ဂီသော တံ သိရိမံ ဒေဝဓီတရံ –
‘‘ယုတ္တာ စ တေ ပရမအလင်္ကတာ ဟယာ, အဓောမုခါ အဃသိဂမာ ဗလီ ဇဝါ၊
အဘိနိမ္မိတာ ပဉ္စရထာသတာ စ တေ, အနွေန္တိ တံ သာရထိစောဒိတာ ဟယာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၁။)ဩဘာသယံ ဇလမိဝ ဇောတိ ပေါဝကော၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ဝရတနု အနောမဒဿနေ,
ကသ္မာ နု ကာယာ အနဓိဝရံ ဥပါဂမီ’’တိ။ – ပဋိပုစ္ဆိ၊
֍ * ၁၃၇။ တတ္ထ ယုတ္တာ စ တေ ပရမအလင်္ကတာ ဟယာတိ ပရမံ အတိဝိယ ဝိသေသတော အလင်္ကတာ, ပရမေဟိ ဝါ ဥတ္တမေဟိ ဒိဗ္ဗေဟိ အဿာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကတာ, ပရမာ ဝါ အဂ္ဂါ သေဋ္ဌာ အာဇာနီယာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကတာ ဟယာ အဿာ တေ တဝ ရထေ ယောဇိတာ, ယုတ္တာ ဝါ တေ ရထဿ စ အနုစ္ဆဝိကာ, အညမညံ ဝါ သဒိသတာယ ယုတ္တာ သံသဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပရမအလင်္ကတာ’’တိ ပုရိမသ္မိံ ပက္ခေ သန္ဓိံ အကတွာ ဒုတိယသ္မိံ ပက္ခေ အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဓောမုခါတိ ဟေဋ္ဌာမုခါ။ ယဒိပိ တေ တဒါ ပကတိယာဝ ဌိတာ, ဒေဝလောကတော ဩရောဟဏဝသေန ‘‘အဓောမုခါ’’တိ ဝုတ္တာ။ အဃသိဂမာတိ ဝေဟာသံဂမာ။ ဗလီတိ ဗလဝန္တော။ ဇဝါတိ ဇဝနကာ, ဗလဝန္တော စေဝ ဝေဂဝန္တော စာတိ အတ္ထော။ အဘိနိမ္မိတာတိ တဝ ပုညကမ္မေန နိမ္မိတာ နိဗ္ဗတ္တာ။ သယံ နိမ္မိတမေဝ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘အဘိနိမ္မိတာ’’တိ ဝုတ္တံ နိမ္မာနရတိဘာဝတော သိရိမာယ ဒေဝဓီတာယ။ ပဉ္စရထာသတာတိ ဂါထာသုခတ္ထံ ထကာရဿ ဒီဃံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ, ဝိဘတ္တိအလောပေါ ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ပဉ္စ ရထသတာနီတိ အတ္ထော။ အနွေန္တိ တံ သာရထိစောဒိတာ ဟယာတိ သာရထီဟိ စောဒိတာ ဝိယ ရထေသု ယုတ္တာ ဣမေ ဟယာ ဘဒ္ဒေ, ဒေဝတေ, တံ အနုဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘သာရထိအစောဒိတာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ, သာရထီဟိ အစောဒိတာ ဧဝ အနုဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘သာရထိစောဒိတာ ဟယာ’’တိ ဧကံယေဝ ဝါ ပဒံ ဂါထာသုခတ္ထံ ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တံ, သာရထိစောဒိတဟယာ ပဉ္စ ရထသတာတိ ယောဇနာ။
֍ * ၁၃၈။ သာ တိဋ္ဌသီတိ သာ တွံ တိဋ္ဌသိ။ ရထဝရေတိ ရထုတ္တမေ။ အလင်္ကတာတိ သဋ္ဌိသကဋဘာရေဟိ ဒိဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကတသရီရာ။ ဩဘာသယံ ဇလမိဝ ဇောတိ ပါဝကောတိ ဩဘာသေန္တီ ဇောတိရိဝ ဇလန္တီ ပါဝကော ဝိယ စ တိဋ္ဌသိ, သမန္တတော ဩဘာသေန္တီ ဇလန္တီ တိဋ္ဌသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဇောတီ’’တိ စ စန္ဒိမသူရိယနက္ခတ္တတာရကရူပါနံ သာဓာရဏနာမံ။ ဝရတနူတိ ဥတ္တမရူပဓရေ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနေ။ တတော ဧဝ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၂။)အနောမဒဿနေ အလာမကဒဿနေ, ဒဿနီယေ ပါသာဒိကေတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ နု ကာယာ အနဓိဝရံ ဥပါဂမီတိ ကုတော နာမ ဒေဝကာယတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ပယိရုပါသနာယ ဥပဂဉ္ဆိ ဥပဂတာသိ။
ဧဝံ ထေရေန ပုစ္ဆိတာ သာ ဒေဝတာ အတ္တာနံ အာဝိကရောန္တီ –
‘‘ကာမဂ္ဂပတ္တာနံ ယမာဟုနုတ္တရံ, နိမ္မာယ နိမ္မာယ ရမန္တိ ဒေဝတာ၊
တသ္မာ ကာယာ အစ္ဆရာ ကာမဝဏ္ဏိနီ, ဣဓာဂတာ အနဓိဝရံ နမဿိတု’’န္တိ။ –
ဂါထမာဟ။
֍ * ၁၃၉။ တတ္ထ ကာမဂ္ဂပတ္တာနံ ယမာဟုနုတ္တရန္တိ ကာမူပဘောဂေဟိ အဂ္ဂဘာဝံ ပတ္တာနံ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ ဒေဝါနံ ယံ ဒေဝကာယံ ယသေန ဘောဂါဒိဝသေန စ အနုတ္တရန္တိ ဝဒန္တိ, တတော ကာယာ။ နိမ္မာယ နိမ္မာယ ရမန္တိ ဒေဝတာတိ နိမ္မာနရတိဒေဝတာ အတ္တနာ ယထာရုစိတေ ကာမေ သယံ နိမ္မိနိတွာ နိမ္မိနိတွာ ရမန္တိ ကီဠန္တိ လဠန္တာ အဘိရမန္တိ။ တသ္မာ ကာယာတိ တသ္မာ နိမ္မာနရတိဒေဝနိကာယာ။ ကာမဝဏ္ဏိနီတိ ကာမရူပဓရာ ယထိစ္ဆိတရူပဓာရိနီ။ ဣဓာဂတာတိ ဣဓ ဣမသ္မိံ မနုဿလောကေ, ဣမံ ဝါ မနုဿလောကံ အာဂတာ။
ဧဝံ ဒေဝတာယ အတ္တနော နိမ္မာနရတိဒေဝတာဘာဝေ ကထိတေ ပုန ထေရော တဿာ ပုရိမဘဝံ တတ္ထ ကတပုညကမ္မံ လဒ္ဓိဉ္စ ကထာပေတုကာမော –
‘‘ကိံ တွံ ပုရေ သုစရိတမာစရီဓ, ကေနစ္ဆသိ တွံ အမိတယသာ သုခေဓိတာ၊
ဣဒ္ဓီ စ တေ အနဓိဝရာ ဝိဟင်္ဂမာ, ဝဏ္ဏော စ တေ ဒသ ဒိသာ ဝိရောစတိ။
‘‘ဒေဝေဟိ တွံ ပရိဝုတာ သက္ကတာ စသိ,
ကုတော စုတာ သုဂတိဂတာသိ ဒေဝတေ၊
ကဿ ဝါ တွံ ဝစနကရာနုသာသနိံ,
အာစိက္ခ မေ တွံ ယဒိ ဗုဒ္ဓသာဝိကာ’’တိ။ – ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ၊
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၃။)֍ * ၁၄၀။ တတ္ထ အာစရီတိ ဒီဃံ ကတွာ ဝုတ္တံ, ဥပစိနီတိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တံ, ဣဓ ဝါ ဣမသ္မိံ ဒေဝတ္တဘာဝေ။ ကေနစ္ဆသီတိ ကေန ပုညကမ္မေန အဿတ္ထာ အစ္ဆသိ။ ‘‘ကေနာသိ တွ’’န္တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ အမိတယသာတိ န မိတယသာ အနပ္ပကပရိဝါရာ။ သုခေဓိတာတိ သုခေန ဝဍ္ဎိတာ, သုပရိဗြူဟိတဒိဗ္ဗသုခါတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓီတိ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေါ။ အနဓိဝရာတိ အဓိကာ ဝိသိဋ္ဌာ အညာ ဧတိဿာ နတ္ထီတိ အနဓိဝရာ, အတိဥတ္တမာတိ အတ္ထော။ ဝိဟင်္ဂမာတိ ဝေဟာသဂါမိနီ။ ဒသ ဒိသာတိ ဒသပိ ဒိသာ။ ဝိရောစတီတိ ဩဘာသေတိ။
֍ * ၁၄၁။ ပရိဝုတာ သက္ကတာ စသီတိ သမန္တတော ပရိဝါရိတာ သမ္ဘာဝိတာ စ အသိ။ ကုတော စုတာ သုဂတိဂတာသီတိ ပဉ္စသု ဂတီသု ကတရဂတိတော စုတာ ဟုတွာ သုဂတိံ ဣမံ ဒေဝဂတိံ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဥပဂတာ အသိ။ ကဿ ဝါ တွံ ဝစနကရာနုသာသနိန္တိ ကဿ နု ဝါ သတ္ထု သာသနေ ပါဝစနေ ဩဝါဒါနုသာသနိသမ္ပဋိစ္ဆနေန တွံ ဝစနကရာ အသီတိ ယောဇနာ။ ကဿ ဝါ တွံ သတ္ထု ဝစနကရာ အနုသာသကဿ အနုသိဋ္ဌိယံ ပတိဋ္ဌာနေနာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ အနုဒ္ဒေသိကဝသေန တဿာ လဒ္ဓိံ ပုစ္ဆိတွာ ပုန ဥဒ္ဒေသိကဝသေန ‘‘အာစိက္ခ မေ တွံ ယဒိ ဗုဒ္ဓသာဝိကာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓသာဝိကာတိ သဗ္ဗမ္ပိ ဉေယျဓမ္မံ သယမ္ဘုဉာဏေန ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဿဝနန္တေ ဇာတာတိ ဗုဒ္ဓသာဝိကာ။
ဧဝံ ထေရေန ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ကထေန္တီ ဒေဝတာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘နဂန္တရေ နဂရဝရေ သုမာပိတေ, ပရိစာရိကာ ရာဇဝရဿ သိရိမတော၊
နစ္စေ ဂီတေ ပရမသုသိက္ခိတာ အဟုံ, သိရိမာတိ မံ ရာဇဂဟေ အဝေဒိံသု။
‘‘ဗုဒ္ဓေါ စ မေ ဣသိနိသဘော ဝိနာယကော, အဒေသယီ သမုဒယဒုက္ခနိစ္စတံ၊
အသင်္ခတံ ဒုက္ခနိရောဓ သဿတံ, မဂ္ဂဉ္စိမံ အကုဋိလမဉ္ဇသံ သိဝံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၄။)‘‘သုတွာနဟံ အမတပဒံ အသင်္ခတံ, တထာဂတဿနဓိဝရဿ သာသနံ၊
သီလေသွဟံ ပရမသုသံဝုတာ အဟုံ, ဓမ္မေ ဌိတာ နရဝရဗုဒ္ဓဒေသိတေ။
‘‘ဉတွာနဟံ ဝိရဇပဒံ အသင်္ခတံ, တထာဂတေနနဓိဝရေန ဒေသိတံ၊
တတ္ထေဝဟံ သမထသမာဓိမာဖုသိံ, သာယေဝ မေ ပရမနိယာမတာ အဟု။
‘‘လဒ္ဓါနဟံ အမတဝရံ ဝိသေသနံ, ဧကံသိကာ အဘိသမယေ ဝိသေသိယ၊
အသံသယာ ဗဟုဇနပူဇိတာ အဟံ, ခိဍ္ဍာရတိံ ပစ္စနုဘောမနပ္ပကံ။
‘‘ဧဝံ အဟံ အမတဒသမှိ ဒေဝတာ, တထာဂတဿနဓိဝရဿ သာဝိကာ၊
ဓမ္မဒ္ဒသာ ပဌမဖလေ ပတိဋ္ဌိတာ, သောတာပန္နာ န စ ပန မတ္ထိ ဒုဂ္ဂတိ။
‘‘သာ ဝန္ဒိတုံ အနဓိဝရံ ဥပါဂမိံ, ပါသာဒိကေ ကုသလရတေ စ ဘိက္ခဝေါ၊
နမဿိတုံ သမဏသမာဂမံ သိဝံ, သဂါရဝါ သိရိမတော ဓမ္မရာဇိနော။
‘‘ဒိသွာ မုနိံ မုဒိတမနမှိ ပီဏိတာ, တထာဂတံ နရဝရဒမ္မသာရထိံ၊
တဏှစ္ဆိဒံ ကုသလရတံ ဝိနာယကံ, ဝန္ဒာမဟံ ပရမဟိတာနုကမ္ပက’’န္တိ။
֍ * ၁၄၂။ တတ္ထ နဂန္တရေတိ ဣသိဂိလိဝေပုလ္လဝေဘာရပဏ္ဍဝဂိဇ္ဈကူဋသင်္ခါတာနံ ပဉ္စန္နံ ပဗ္ဗတာနံ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ, ယတော တံ နဂရံ ‘‘ဂိရိဗ္ဗဇ’’န္တိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၅။)ဝုစ္စတိ။ နဂရဝရေတိ ဥတ္တမနဂရေ, ရာဇဂဟံ သန္ဓာယာဟ။ သုမာပိတေတိ မဟာဂေါဝိန္ဒပဏ္ဍိတေန ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဝိဓိနာ သမ္မဒေဝ နိဝေသိတေ။ ပရိစာရိကာတိ သံဂီတပရိစရိယာယ ဥပဋ္ဌာယိကာ။ ရာဇဝရဿာတိ ဗိမ္ဗိသာရမဟာရာဇဿ။ သိရိမတောတိ ဧတ္ထ ‘‘သိရီတိ ဗုဒ္ဓိပုညာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အထ ဝါ ပုညနိဗ္ဗတ္တာ သရီရသောဘဂ္ဂါဒိသမ္ပတ္တိ ကတပုညံ နိဿယတိ, ကတပုညေဟိ ဝါ နိဿီယတီတိ ‘‘သိရီ’’တိ ဝုစ္စတိ, သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သိရိမာ, တဿ သိရိမတော။ ပရမသုသိက္ခိတာတိ အတိဝိယ သမ္မဒေဝ စ သိက္ခိတာ။ အဟုန္တိ အဟောသိံ။ အဝေဒိံသူတိ အညာသုံ။
֍ * ၁၄၃။ ဣသိနိသဘောတိ ဂဝသတဇေဋ္ဌကော ဥသဘော, ဂဝသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော, ဝဇသတဇေဋ္ဌကော ဝါ ဥသဘော, ဝဇသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော, သဗ္ဗဂဝသေဋ္ဌော သဗ္ဗပရိဿယသဟော သေတော ပါသာဒိကော မဟာဘာရဝဟော အသနိသတသဒ္ဒေဟိပိ အသမ္ပကမ္ပိယော နိသဘော။ ရထာ သော အတ္တနော နိသဘဗလေန သမန္နာဂတော စတူဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ ကေနစိ ပရိဿယေန အကမ္ပိယော အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ ဘဂဝါ ဒသဟိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇပါဒေဟိ အဋ္ဌပရိသပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ ပစ္စတ္ထိကေန ပစ္စာမိတ္တေန အကမ္ပိယော အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ နိသဘော ဝိယာတိ နိသဘော။ သီလာဒီနံ ဓမ္မက္ခန္ဓာနံ ဧသနဋ္ဌေန ‘‘ဣသီ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရေသု သေက္ခာသေက္ခဣသီသု နိသဘော, ဣသီနံ ဝါ နိသဘော, ဣသိ စ သော နိသဘော စာတိ ဝါ ဣသိနိသဘော။ ဝေနေယျသတ္တေ ဝိနေတီတိ ဝိနာယကော, နာယကဝိရဟိတောတိ ဝါ ဝိနာယကော, သယမ္ဘူတိ အတ္ထော။
အဒေသယီ သမုဒယဒုက္ခနိစ္စတန္တိ သမုဒယသစ္စဿ စ ဒုက္ခသစ္စဿ စ အနိစ္စတံ ဝယဓမ္မတံ အဘာသိ။ တေန ‘‘ယံကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ အတ္တနော အဘိသမယဉာဏဿ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတိ။ သမုဒယဒုက္ခနိစ္စတန္တိ ဝါ သမုဒယသစ္စဉ္စ ဒုက္ခသစ္စဉ္စ အနိစ္စတဉ္စ။ တတ္ထ သမုဒယသစ္စဒုက္ခသစ္စဂ္ဂဟဏေန ဝိပဿနာယ ဘူမိံ ဒဿေတိ, အနိစ္စတာဂဟဏေန တဿာ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတိ။ သင်္ခါရာနဉှိ အနိစ္စာကာရေ ဝိဘာဝိတေ ဒုက္ခာကာရော အနတ္တာကာရောပိ ဝိဘာဝိတောယေဝ ဟောတိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၆။)တံနိဗန္ဓနတ္တာ တေသံ။ တေနာဟ ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅)။ အသင်္ခတံ ဒုက္ခနိရောဓသဿတန္တိ ကေနစိ ပစ္စယေန န သင်္ခတန္တိ အသင်္ခတံ, သဗ္ဗကာလံ တထဘာဝေန သဿတံ, သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိရောဓဘာဝတော ဒုက္ခနိရောဓံ အရိယသစ္စဉ္စ မေ အဒေသယီတိ ယောဇနာ။ မဂ္ဂဉ္စိမံ အကုဋိလမဉ္ဇသံ သိဝန္တိ အန္တဒွယပရိဝဇ္ဇနေန ကုဋိလဘာဝကရာနံ မာယာဒီနံ ကာယဝင်္ကာဒီနဉ္စ ပဟာနေန အကုဋိလံ, တတော ဧဝ အဉ္ဇသံ, အသိဝဘာဝကရာနံ ကာမရာဂါဒီနံ သမုစ္ဆိန္ဒနေန သိဝံ နိဗ္ဗာနံ။ မဂ္ဂန္တိ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ, ကိလေသေ ဝါ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ လဒ္ဓနာမံ ဣဒံ တုမှာကဉ္စ မမဉ္စ ပစ္စက္ခဘူတံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါသင်္ခါတံ အရိယသစ္စဉ္စ မေ အဒေသယီတိ ယောဇနာ။
֍ * ၁၄၄။ သုတွာနဟံ အမတပဒံ အသင်္ခတံ, တထာဂတဿနဓိဝရဿ သာသနန္တိ ဧတ္ထ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – တထာ အာဂမနာဒိအတ္ထေန တထာဂတဿ, သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဘာဝတော အနဓိဝရဿ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အမတပဒံ အသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ ဥဒ္ဒိဿ ဒေသိတတ္တာ, အမတဿ ဝါ နိဗ္ဗာနဿ ပဋိပဇ္ဇနုပါယတ္တာ ကေနစိပိ အသင်္ခရဏီယတ္တာ စ အမတပဒံ အသင်္ခတံ သာသနံ သဒ္ဓမ္မံ အဟံ သုတွာနာတိ။ သီလေသွဟန္တိ သီလေသု နိပ္ဖါဒေတဗ္ဗေသု အဟံ။ ပရမသုသံဝုတာတိ အတိဝိယ သမ္မဒေဝ သံဝုတာ။ အဟုန္တိ အဟောသိံ။ ဓမ္မေ ဌိတာတိ ပဋိပတ္တိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတာ။
֍ * ၁၄၅။ ဉတွာနာတိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန ဇာနိတွာ။ တတ္ထေဝါတိ တသ္မိံယေဝ ခဏေ, တသ္မိံယေဝ ဝါ အတ္တဘာဝေ။ သမထသမာဓိမာဖုသိန္တိ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ သမုစ္ဆေဒဝသေန သမနတော ဝူပသမနတော ပရမတ္ထသမထဘူတံ လောကုတ္တရသမာဓိံ အာဖုသိံ အဓိဂစ္ဆိံ။ ယဒိပိ ယသ္မိံ ခဏေ နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယော, တသ္မိံယေဝ ခဏေ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာဘိသမယော, အာရမ္မဏပဋိဝေဓံ ပန ဘာဝနာပဋိဝေဓဿေဝ ပုရိမသိဒ္ဓိကာရဏံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေတုံ –
‘‘ဉတွာနဟံ ဝိရဇပဒံ အသင်္ခတံ, တထာဂတေနနဓိဝရေန ဒေသိတံ’’။
တတ္ထေဝဟံ ‘သမထသမာဓိမာဖုသိ’န္တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀)။ ဉတွာနာတိ ဝါ သမာနကာလဝသေန ဝုတ္တန္တိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၇။)ဝေဒိတဗ္ဗံ ယထာ ‘‘နိဟန္တွာန တမံ သဗ္ဗံ, အာဒိစ္စော နဘမုဂ္ဂတော’’တိ။ သာယေဝါတိ ယာ လောကုတ္တရသမာဓိဖုသနာ လဒ္ဓါ, သာယေဝ။ ပရမနိယာမတာတိ ပရမာ ဥတ္တမာ မဂ္ဂနိယာမတာ။
֍ * ၁၄၆။ ဝိသေသနန္တိ ပုထုဇ္ဇနေဟိ ဝိသေသကံ ဝိသိဋ္ဌဘာဝသာဓကံ။ ဧကံသိကာတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ, သွာက္ခာတော ဓမ္မော, သုပ္ပဋိပန္နော သံဃော’’တိ ဧကံသဂါဟဝတီ ရတနတ္တယေ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆာ။ အဘိသမယေ ဝိသေသိယာတိ သစ္စပဋိဝေဓဝသေန ဝိသေသံ ပတွာ။ ‘‘ဝိသေသိနီ’’တိပိ ပဌန္တိ, အဘိသမယဟေတု ဝိသေသဝတီတိ အတ္ထော။ အသံသယာတိ သောဠသဝတ္ထုကာယ အဋ္ဌဝတ္ထုကာယ စ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟီနတ္တာ အပဂတသံသယာ။ ‘‘အသံသိယာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ ဗဟုဇနပူဇိတာတိ သုဂတီဟိ ပရေဟိ ပတ္ထနီယဂုဏာတိ အတ္ထော။ ခိဍ္ဍာရတိန္တိ ခိဍ္ဍာဘူတံ ရတိံ, အထ ဝါ ခိဍ္ဍဉ္စ ရတိဉ္စ ခိဍ္ဍာဝိဟာရဉ္စ ရတိသုခဉ္စ။
֍ * ၁၄၇။ အမတဒသမှီတိ အမတဒသာ နိဗ္ဗာနဒဿာဝိနီ အမှိ။ ဓမ္မဒ္ဒသာတိ စတုသစ္စဓမ္မံ ဒိဋ္ဌဝတီ။ သောတာပန္နာတိ အရိယမဂ္ဂသောတံ အာဒိတော ပတ္တာ။ န စ ပန မတ္ထိ ဒုဂ္ဂတီတိ န စ ပန မေ အတ္ထိ ဒုဂ္ဂတိ အဝိနိပါတဓမ္မတ္တာ။
֍ * ၁၄၈။ ပါသာဒိကေတိ ပသာဒါဝဟေ။ ကုသလရတေတိ ကုသလေ အနဝဇ္ဇဓမ္မေ နိဗ္ဗာနေ ရတေ။ ဘိက္ခဝေါတိ ဘိက္ခူ နမဿိတုံ ဥပါဂမိန္တိ ယောဇနာ။ သမဏသမာဂမံ သိဝန္တိ သမဏာနံ သမိတပါပါနံ ဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ သိဝဉ္စ ဓမ္မံ ခေမံ သမာဂမံ သင်္ဂမံ ပယိရုပါသိတုံ ဥပါဂမိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သိရိမတော ဓမ္မရာဇိနောတိ ဘုမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ။ သိရိမတိ ဓမ္မရာဇိနီတိ အတ္ထော။ ဧဝမေဝ စ ကေစိ ပဌန္တိ။
֍ * ၁၄၉။ မုဒိတမနမှီတိ မောဒိတမနာ အမှိ။ ပီဏိတာတိ တုဋ္ဌာ, ပီတိရသဝသေန ဝါ တိတ္တာ။ နရဝရဒမ္မသာရထိန္တိ နရဝရော စ သော အဂ္ဂပုဂ္ဂလတ္တာ, ဒမ္မာနံ ဒမေတဗ္ဗာနံ ဝေနေယျာနံ နိဗ္ဗာနာဘိမုခံ သာရဏတော ဒမ္မသာရထိ စာတိ နရဝရဒမ္မသာရထိ, တံ။ ပရမဟိတာနုကမ္ပကန္တိ ပရမေန ဥတ္တမေန ဟိတေန သဗ္ဗသတ္တာနံ အနုကမ္ပကံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၈။)ဧဝံ သိရိမာ ဒေဝဓီတာ အတ္တနော လဒ္ဓိပဝေဒနမုခေန ရတနတ္တယေ ပသာဒံ ပဝေဒေတွာ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသံဃဉ္စ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတာ။ ဘဂဝါ တမေဝ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခု အရဟတ္တံ ပါပုဏိ, သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာ ဓမ္မဒေသနာ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။
သိရိမာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၇။ ကေသကာရီဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဣဒံ ဝိမာနံ ရုစိရံ ပဘဿရန္တိ ကေသကာရီဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ဗာရာဏသိယံ ဝိဟရတိ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဗာရာဏသိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ တေ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟဒွါရသမီပေန ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မိဉ္စ ဂေဟေ ဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာ ကေသကာရီ နာမ ဂေဟဒွါရသမီပေ မာတု သီသတော ဦကာ ဂဏှန္တီ တေ ဘိက္ခူ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ မာတရံ အာဟ ‘‘အမ္မ, ဣမေ ပဗ္ဗဇိတာ ပဌမေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတာ အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ သုခုမာလာ ကေနစိ ပါရိဇုညေန အနဘိဘူတာ မညေ, ကသ္မာ နု ခေါ ဣမေ ဣမသ္မိံယေဝ ဝယေ ပဗ္ဗဇန္တီ’’တိ? တံ မာတာ အာဟ ‘‘အတ္ထိ, အမ္မ, သကျပုတ္တော သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတော ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော, သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလျာဏံ မဇ္ဈေကလျာဏံ ပရိယောသာနကလျာဏံ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ, ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတိ, တဿ ဣမေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇန္တီ’’တိ။
တေန စ သမယေန အာဂတဖလော ဝိညာတသာသနော အညတရော ဥပါသကော တာယ ဝီထိယာ ဂစ္ဆန္တော တံ ကထံ သုတွာ တာသံ သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏီ အာဟ ‘‘ဧတရဟိ ခေါ ဥပါသက ဗဟူ ကုလပုတ္တာ မဟန္တံ ဘောဂက္ခန္ဓံ မဟန္တံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ ပဟာယ သကျသမယေ ပဗ္ဗဇန္တိ, တေ ကိံ နု ခေါ အတ္ထဝသံ သမ္ပဿန္တာ ပဗ္ဗဇန္တီ’’တိ? တံ သုတွာ ဥပါသကော ‘‘ကာမေသု အာဒီနဝံ, နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ သမ္ပဿန္တာ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၇၉။)ဉာဏဗလာနုရူပံ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ကထေသိ, တိဏ္ဏဉ္စ ရတနာနံ ဂုဏေ ပကာသေသိ, ပဉ္စန္နံ သီလာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သမ္ပရာယိကဉ္စ ဂုဏာနိသံသံ ပဝေဒေသိ။ အထ ဗြာဟ္မဏဓီတာ တံ ‘‘ကိံ အမှေဟိပိ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာယ တယာ ဝုတ္တေ ဂုဏာနိသံသေ အဓိဂန္တုံ သက္ကာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘သဗ္ဗသာဓာရဏာ ဣမေ ဓမ္မာ ဘဂဝတာ ဘာသိတာ, ကသ္မာ န သက္ကာ’’တိ ဝတွာ တဿာ သရဏာနိ စ သီလာနိ စ အဒါသိ။ သာ ဂဟိတသရဏာ သမာဒိန္နသီလာ စ ဟုတွာ ပုန အာဟ ‘‘ကိံ ဣတော ဥတ္တရိ အညမ္ပိ ကရဏီယံ အတ္ထီ’’တိ။ သော တဿာ ဝိညုဘာဝံ သလ္လက္ခေန္တော ‘‘ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ သရီရသဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ဒွတ္တိံသာကာရကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတွာ ကာယေ ဝိရာဂံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဥပရိ အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မိယာ ကထာယ သံဝေဇေတွာ ဝိပဿနာမဂ္ဂံ အာစိက္ခိတွာ ဂတော။ သာ တေန ဝုတ္တနယံ သဗ္ဗံ မနသိ ကတွာ ပဋိကူလမနသိကာရေ သမာဟိတစိတ္တာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ န စိရဿေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ အထာပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ သက္ကဿ ဒေဝရညော ပရိစာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ, သတသဟဿဉ္စဿာ အစ္ဆရာပရိဝါရော အဟောသိ။ တံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဒိသွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော ပမုဒိတဟဒယော –
‘‘ဣဒံ ဝိမာနံ ရုစိရံ ပဘဿရံ, ဝေဠုရိယထမ္ဘံ သတတံ သုနိမ္မိတံ၊
သုဝဏ္ဏရုက္ခေဟိ သမန္တမောတ္ထတံ, ဌာနံ မမံ ကမ္မဝိပါကသမ္ဘဝံ။
‘‘တတြူပပန္နာ ပုရိမစ္ဆရာ ဣမာ, သတံ သဟဿာနိ သကေန ကမ္မုနာ၊
တုဝံသိ အဇ္ဈုပဂတာ ယသဿိနီ, ဩဘာသယံ တိဋ္ဌသိ ပုဗ္ဗဒေဝတာ။
‘‘သသီ အဓိဂ္ဂယှ ယထာ ဝိရောစတိ, နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာဂဏံ၊
တထေဝ တွံ အစ္ဆရာသင်္ဂဏံ ဣမံ, ဒဒ္ဒလ္လမာနာ ယသသာ ဝိရောစသိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈၀။)‘‘ကုတော နု အာဂမ္မ အနောမဒဿနေ, ဥပပန္နာ တွံ ဘဝနံ မမံ ဣဒံ၊
ဗြဟ္မံဝ ဒေဝါ တိဒသာ သဟိန္ဒကာ, သဗ္ဗေ န တပ္ပါမသေ ဒဿနေန တ’’န္တိ။ –
စတူဟိ ဂါထာဟိ တာယ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိ။
֍ * ၁၅၀။ တတ္ထ ဣဒံ ဝိမာနန္တိ ယသ္မိံ ဝိမာနေ သာ ဒေဝတာ ဥပ္ပန္နာ, တံ အတ္တနော ဝိမာနံ သန္ဓာယာဟ။ သတတန္တိ သဗ္ဗကာလံ ရုစိရံ ပဘဿရန္တိ ယောဇနာ။ သတတန္တိ ဝါ သမ္မာတတံ, အတိဝိယ ဝိတ္ထိဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ သမန္တမောတ္ထတန္တိ သမန္တတော အဝတ္ထတံ ဆာဒိတံ။ ဌာနန္တိ ဝိမာနမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တဉှိ တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ကတပုညာတိ ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ကမ္မဝိပါကသမ္ဘဝန္တိ ကမ္မဝိပါကဘာဝေန သမ္ဘူတံ, ကမ္မဝိပါကေန ဝါ သဟ သမ္ဘူတံ။ မမန္တိ ဣဒံ မမ ဌာနံ မမ ကမ္မဝိပါကသမ္ဘဝန္တိ ဒွီဟိပိ ပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၅၁။ တတြူပပန္နာတိ ဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – တတြ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ဝိမာနေ ဥပပန္နာတိ နိဗ္ဗတ္တာ ပဂေဝ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပုဗ္ဗဒေဝတာ ဣမာ ပုရိမာ အစ္ဆရာယော ပရိမာဏတော သတံ သဟဿာနိ။ တုဝံသီတိ တွံ အသိ သကေန ကမ္မုနာ အဇ္ဈုပဂတာ ဥပပန္နာ။ ယသဿိနီတိ ပရိဝါရသမ္ပန္နာ, တေနေဝ သကေန ကမ္မုနာ ကမ္မာနုဘာဝေန ဩဘာသယန္တီ ဝိရောစမာနာ တိဋ္ဌသီတိ။
֍ * ၁၅၂။ ဣဒါနိ တမေဝ ဩဘာသနံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သသီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယထာ သသလဉ္ဆနယောဂေန ‘‘သသီ’’တိ, နက္ခတ္တေဟိ အဓိကဂုဏတာယ ‘‘နက္ခတ္တရာဇာ’’တိ စ လဒ္ဓနာမော စန္ဒော သဗ္ဗံ တာရကာဂဏံ အဓိဂ္ဂယှ အဘိဘဝိတွာ ဝိရောစတိ ဝိရာဇတိ, တထေဝ တွံ ဣမံ အစ္ဆရာနံ ဒေဝကညာနံ ဂဏံ သမူဟံ အတ္တနော ယသသာ ဒဒ္ဒလ္လမာနာ အတိဝိယ ဝိဇ္ဇောတမာနာ ဝိရောစသီတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣမာ’’တိ ‘‘ဣမ’’န္တိ စ နိပါတမတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရာဂဏံ တထေဝ တွ’’န္တိ ပဌန္တိ။
֍ * ၁၅၃။ ဣဒါနိ တဿာ ဒေဝတာယ ပုရိမဘဝံ တတ္ထ ကတပုညဉ္စ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကုတော နု အာဂမ္မာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကုတော နု အာဂမ္မာတိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈၁။)ကုတော နု ဘဝတော ကုတော နု ပုညကမ္မတော ကာရဏဘူတတော ဣဒံ မမ ဘဝနံ အာဂမ္မ ဘဒ္ဒေ အနောမဒဿနေ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနေ တွံ ဥပပန္နာ ဥပ္ပတ္တိဂဟဏဝသေန ဥပဂတာ။ ‘‘အနောမဒဿနေ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ပကာသေန္တော ‘‘ဗြဟ္မံဝ ဒေဝါ တိဒသာ သဟိန္ဒကာ, သဗ္ဗေ န တပ္ပါမသေ ဒဿနေန တ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာ ဗြဟ္မာနံ သဟမ္ပတိံ သနင်္ကုမာရံ ဝါ ဥပဂတံ သဟ ဣန္ဒေနာတိ သဟိန္ဒကာ တာဝတိံသာ ဒေဝါ ပဿန္တာ ဒဿနေန န တပ္ပန္တိ, ဧဝံ တဝ ဒဿနေန မယံ သဗ္ဗေ ဒေဝါ န တပ္ပါမသေတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ပန သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန ပုစ္ဆိတာ သာ ဒေဝတာ တမတ္ထံ ပကာသေန္တီ –
‘‘ယမေတံ သက္က အနုပုစ္ဆသေ မမံ, ကုတော စုတာ တွံ ဣဓ အာဂတာတိ၊
ဗာရာဏသီ နာမ ပုရတ္ထိ ကာသိနံ, တတ္ထ အဟောသိံ ပုရေ ကေသကာရိကာ။
‘‘ဗုဒ္ဓေ စ ဓမ္မေ စ ပသန္နမာနသာ, သံဃေ စ ဧကန္တဂတာ အသံသယာ၊
အခဏ္ဍသိက္ခာပဒါ အာဂတပ္ဖလာ, သမ္ဗောဓိဓမ္မေ နိယတာ အနာမယာ’’တိ။ –
ဂါထဒွယမာဟ။
၁၅၄-၅။ တတ္ထ ယမေတန္တိ ယံ ဧတံ ပဉှန္တိ အတ္ထော။ အနုပုစ္ဆသေတိ အနုကူလဘာဝေန ပုစ္ဆသိ။ မမန္တိ မံ။ ပုရတ္ထီတိ ပုရံ အတ္ထိ။ ကာသိနန္တိ ကာသိရဋ္ဌဿ။ ကေသကာရိကာတိ ပုရိမတ္တဘာဝေ အတ္တနော နာမံ ဝဒတိ။ ဗုဒ္ဓေ စ ဓမ္မေ စာတိအာဒိနာ အတ္တနော ပုညံ ဝိဘာဝေတိ။
ပုန သက္ကော တဿာ တံ ပုညသမ္ပတ္တိဉ္စ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိဉ္စ အနုမောဒမာနော –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈၂။)‘‘တန္တျာဘိနန္ဒာမသေ သွာဂတဉ္စ တေ,
ဓမ္မေန စ တွံ ယသသာ ဝိရောစသိ၊
ဗုဒ္ဓေ စ ဓမ္မေ စ ပသန္နမာနသေ,
သံဃေ စ ဧကန္တဂတေ အသံသယေ၊
အခဏ္ဍသိက္ခာပဒေ အာဂတပ္ဖလေ,
သမ္ဗောဓိဓမ္မေ နိယတေ အနာမယေ’’တိ။ – အာဟ၊
֍ * ၁၅၆။ တတ္ထ တန္တျာဘိနန္ဒာမသေတိ တံ တေ ဒုဝိဓမ္ပိ သမ္ပတ္တိံ အဘိနန္ဒာမ အနုမောဒါမ။ သွာဂတဉ္စ တေတိ တုယှဉ္စ ဣဓာဂမနံ သွာဂတံ, အမှာကံ ပီတိသောမနဿသံဝဒ္ဓနမေဝ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
တံ ပန ပဝတ္တိံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာယသ္မတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ ကထေသိ, ထေရော ဘဂဝတော နိဝေဒေသိ။ ဘဂဝါ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ သဒေဝကဿ လောကဿ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။
ကေသကာရီဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ ဝိမာနဝတ္ထုသ္မိံ
သတ္တရသဝတ္ထုပဋိမဏ္ဍိတဿ
ပဌမဿ ပီဌဝဂ္ဂဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ စိတ္တလတာဝဂ္ဂေါ
၁။ ဒါသိဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဒုတိယဝဂ္ဂေ အပိ သက္ကောဝ ဒေဝိန္ဒောတိ ဒါသိဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေ သာဝတ္ထိဝါသီ အညတရော ဥပါသကော သမ္ဗဟုလေဟိ ဥပါသကေဟိ သဒ္ဓိံ သာယနှသမယံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ ပရိသာယ ဝုဋ္ဌိတာယ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ အဟံ, ဘန္တေ, သံဃဿ စတ္တာရိ နိစ္စဘတ္တာနိ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ဘဂဝါ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈၃။)တဒနုစ္ဆဝိကံ ဓမ္မကထံ ကထေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော ‘‘မယာ, ဘန္တေ, သံဃဿ စတ္တာရိ နိစ္စဘတ္တာနိ ပညတ္တာနိ။ သွေ ပဋ္ဌာယ အယျာ မမ ဂေဟံ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဘတ္တုဒ္ဒေသကဿ အာရောစေတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တွာ ဒါသိယာ တမတ္ထံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘တတ္ထ တယာ နိစ္စကာလံ အပ္ပမတ္တာယ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ပကတိယာဝ သာ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာ ပုညကာမာ သီလဝတီ, တသ္မာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ကာလဿေဝ ဥဋ္ဌာယ ပဏီတံ အန္နပါနံ ပဋိယာဒေတွာ ဘိက္ခူနံ နိသီဒနဋ္ဌာနံ သုသမ္မဋ္ဌံ သုပရိဘဏ္ဍကံ ကတွာ အာသနာနိ ပညာပေတွာ ဘိက္ခူ ဥပဂတေ တတ္ထ နိသီဒါပေတွာ ဝန္ဒိတွာ ဂန္ဓပုပ္ဖဓူပဒီပေဟိ ပူဇေတွာ သက္ကစ္စံ ပရိဝိသတိ။
အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ကတဘတ္တကိစ္စေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟ ‘‘ကထံ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဣတော ဇာတိအာဒိဒုက္ခတော ပရိမုတ္တိ ဟောတီ’’တိ။ ဘိက္ခူ တဿာ သရဏာနိ စ ပဉ္စ သီလာနိ စ ဒတွာ ကာယသဘာဝံ ပကာသေတွာ ပဋိကူလမနသိကာရေ နိယောဇေသုံ, အပရေ အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မကထံ ကထေသုံ။ သာ သောဠသ ဝဿာနိ သီလံ ရက္ခန္တီ အန္တရန္တရာ ယောနိသော မနသိကရောန္တီ ဧကဒိဝသံ ဓမ္မဿဝနသပ္ပါယံ လဘိတွာ ဉာဏဿ စ ပရိပက္ကတ္တာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆာကာသိ။ သာ အပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ သက္ကဿ ဒေဝရညော ဝလ္လဘာ ပရိစာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ သဋ္ဌိတူရိယသဟဿေဟိ ပရိစရိယမာနာ အစ္ဆရာသတသဟဿပရိဝုတာ မဟန္တံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ ပမုဒါ မောဒမာနာ သပရိဝါရာ ဥယျာနာဒီသု ဝိစရတိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒိသွာ –
‘‘အပိ သက္ကောဝ ဒေဝိန္ဒော, ရမ္မေ စိတ္တလတာဝနေ၊
သမန္တာ အနုပရိယာသိ, နာရီဂဏပုရက္ခတာ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈၄။)မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ,
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ပုစ္ဆိ၊
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ဒါသီ အဟောသိံ ပရပေဿိယာ ကုလေ။
‘‘ဥပါသိကာ စက္ခုမတော, ဂေါတမဿ ယသဿိနော၊
တဿာ မေ နိက္ကမော အာသိ, သာသနေ တဿ တာဒိနော။
‘‘ကာမံ ဘိဇ္ဇတုယံ ကာယော, နေဝ အတ္ထေတ္ထ သဏ္ဌနံ၊
သိက္ခာပဒါနံ ပဉ္စန္နံ, မဂ္ဂေါ သောဝတ္ထိကော သိဝေါ။
‘‘အကဏ္ဋကော အဂဟနော, ဥဇု သဗ္ဘိ ပဝေဒိတော၊
နိက္ကမဿ ဖလံ ပဿ, ယထိဒံ ပါပုဏိတ္ထိကာ။
‘‘အာမန္တနိကာ ရညောမှိ, သက္ကဿ ဝသဝတ္တိနော၊
သဋ္ဌိ တူရိယသဟဿာနိ, ပဋိဗောဓံ ကရောန္တိ မေ။
‘‘အာလမ္ဗော ဂဂ္ဂရော ဘီမော, သာဓုဝါဒီ စ သံသယော၊
ပေါက္ခရော စ သုဖဿော စ, ဝီဏာမောက္ခာ စ နာရိယော။
‘‘နန္ဒာ စေဝ သုနန္ဒာ စ, သောဏဒိန္နာ သုစိမှိတာ၊
အလမ္ဗုသာ မိဿကေသီ စ, ပုဏ္ဍရီကာတိ ဒါရုဏီ။
‘‘ဧဏီဖဿာ သုဖဿာ စ, သုဘဒ္ဒါ မုဒုဝါဒိနီ၊
ဧတာ စညာ စ သေယျာသေ, အစ္ဆရာနံ ပဗောဓိကာ။
‘‘တာ မံ ကာလေနုပါဂန္တွာ, အဘိဘာသန္တိ ဒေဝတာ၊
ဟန္ဒ နစ္စာမ ဂါယာမ, ဟန္ဒ တံ ရမယာမသေ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈၅။)‘‘နယိဒံ အကတပုညာနံ, ကတပုညာနမေဝိဒံ၊
အသောကံ နန္ဒနံ ရမ္မံ, တိဒသာနံ မဟာဝနံ။
‘‘သုခံ အကတပုညာနံ, ဣဓ နတ္ထိ ပရတ္ထ စ၊
သုခဉ္စ ကတပုညာနံ, ဣဓ စေဝ ပရတ္ထ စ။
‘‘တေသံ သဟဗျကာမာနံ, ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟုံ၊
ကတပုညာ ဟိ မောဒန္တိ, သဂ္ဂေ ဘောဂသမင်္ဂိနော’’တိ။ – ဒေဝတာ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊
֍ * ၁၅၇။ တတ္ထ အပိ သက္ကောဝ ဒေဝိန္ဒောတိ အပိသဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနာယံ, ဣဝသဒ္ဒေါ ဣကာရလောပံ ကတွာ ဝုတ္တော ဥပမာယံ, တသ္မာ ယထာ နာမ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒောတိ အတ္ထော။ သက္ကသမဘာဝေါ တိဿာ ဒေဝတာယ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော။ ကေစိ ‘‘အပီတိ နိပါတမတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ စိတ္တလတာဝနေတိ စိတ္တာယ နာမ ဒေဝဓီတာယ ပုညာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တေ, စိတ္တာနံ ဝါ ဝိစိတ္တပုပ္ဖဖလာဒိဝိသေသယုတ္တာနံ သန္တာနကဝလ္လိအာဒီနံ တတ္ထ ယေဘုယျတာယ စိတ္တလတာဝနန္တိ လဒ္ဓနာမေ ဒေဝုယျာနေ။
֍ * ၁၆၁။ ပရပေဿိယာတိ ပရေသံ ကုလေ တသ္မိံ တသ္မိံ ကိစ္စေ ပေသနိယာ, ပရေသံ ဝေယျာဝစ္စကာရီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၆၂။ တဿာ မေ နိက္ကမော အာသိ, သာသနေ တဿ တာဒိနောတိ တဿာ ဒါသိယာပိ သမာနာယ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမတော ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဥပါသိကာ ဟုတွာ သောဠသ ဝဿာနိ သီလံ ရက္ခန္တိယာ ကမ္မဋ္ဌာနဉ္စ မနသိ ကရောန္တိယာ မနသိကာရာနုဘာဝေန မေ မယှံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခါတေ ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏသမ္ပတ္တိယာ တာဒိနော သတ္ထု သာသနေ တပ္ပရိယာပန္နောယေဝ သံကိလေသပက္ခတော နိက္ကမနေန ‘‘နိက္ကမော’’တိ လဒ္ဓနာမော သမ္မာဝါယာမော အာသိ အဟောသိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။
၁၆၃-၄။ တဿ ပန နိက္ကမဿ ပုဗ္ဗဘာဂဿ ပဝတ္တာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမံ ဘိဇ္ဇတုယံ ကာယော, နေဝ အတ္ထေတ္ထ သဏ္ဌနန္တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈၆။)တဿတ္ထော – ယဒိပိ မေ အယံ ကာယော ဘိဇ္ဇတု ဝိနဿတု, တတ္ထ ကိဉ္စိမတ္တမ္ပိ အပေက္ခံ အကရောန္တီ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေ နေဝ အတ္ထိ, မေ ဝီရိယဿ သဏ္ဌနံ သိထိလီကရဏန္တိ ဝီရိယံ သမုတ္တေဇေန္တီ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေသိန္တိ။
ဣဒါနိ တထာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ ဒဿေန္တီ –
‘‘သိက္ခာပဒါနံ ပဉ္စန္နံ, မဂ္ဂေါ သောဝတ္ထိကော သိဝေါ၊
အကဏ္ဋကော အဂဟနော, ဥဇု သဗ္ဘိ ပဝေဒိတော၊
နိက္ကမဿ ဖလံ ပဿ, ယထိဒံ ပါပုဏိတ္ထိကာ’’တိ။ – အာဟ၊
တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယော နိစ္စသီလဝသေန သမာဒိန္နာနံ ပဉ္စန္နံ သိက္ခာပဒါနံ သိက္ခာကောဋ္ဌာသာနံ ဥပနိဿယဘာဝေန လဒ္ဓတ္တာ တေသံ ပရိပူရိတတ္တာ စ သိက္ခာပဒါနံ ပဉ္စန္နံ သမ္ဗန္ဓီဘူတော, ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နော, တဿ သဗ္ဗာကာရေန သောတ္ထိဘာဝသမ္ပာဒနတော သုန္ဒရတ္ထဘာဝတော စ သောဝတ္ထိကော သောတ္ထိကော, သံကိလေသဓမ္မေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ ခေမပ္ပတ္တိဟေတုတာယ စ သိဝေါ, ရာဂကဏ္ဋကာဒီနံ အဘာဝေန အကဏ္ဋကော, ကိလေသဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတဂဟနသမုစ္ဆေဒနတော အဂဟနော, သဗ္ဗဇိမှဝင်္ကကုဋိလဘာဝါပဂမဟေတုတာယ ဥဇု, ဗုဒ္ဓါဒီဟိ သပ္ပုရိသေဟိ ပကာသိတတ္တာ သဗ္ဘိ ပဝေဒိတော အရိယမဂ္ဂေါ, တံ ယထာ ယေန ဥပါယဘူတေန ဣတ္ထိကာ ဒွင်္ဂုလဗဟလဗုဒ္ဓိကာပိ သမာနာ ပါပုဏိံ, တဿ နိက္ကမဿ ယထာဝုတ္တဝီရိယဿ ဣဒံ ဖလံ ပဿာတိ သက္ကံ အာလပတိ။
֍ * ၁၆၅။ အာမန္တနိကာ ရညောမှိ, သက္ကဿ ဝသဝတ္တိနောတိ သယံဝသီဘာဝေန ဝတ္တနတော, ဒွီသု ဒေဝလောကေသု အတ္တနော ဝသံ ဣဿရိယံ ဝတ္တေတီတိ ဝါ ဝသဝတ္တီ, တဿ ဝသဝတ္တိနော သက္ကဿ ဒေဝရညော အာမန္တနိကာ အာလာပသလ္လာပယောဂ္ဂါ, ကီဠနကာလေ ဝါ တေန အာမန္တေတဗ္ဗာ အမှိ, နိက္ကမဿ ဝီရိယဿ ဖလံ ပဿာတိ ယောဇနာ။ အာတတဝိတတာဒိဘေဒေန ပဉ္စ တူရိယင်္ဂါနိ ဒွါဒသဟိ ပါဏိဘာဂေဟိ ဧကတော ပဝဇ္ဇမာနာနိ သဋ္ဌိ ဟောန္တိ, တာနိ ပန သဟဿမတ္တာနိ ပယိရုပါသနဝသေန ဥပဋ္ဌိတာနိ သန္ဓာယာဟ ‘‘သဋ္ဌိ တူရိယသဟဿာနိ, ပဋိဗောဓံ ကရောန္တိ မေ’’တိ။ တတ္ထ ပဋိဗောဓန္တိ ပီတိသောမနဿာနံ ပဗောဓနံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈၇။)၁၆၆-၈။ အာလမ္ဗောတိအာဒိ တူရိယဝါဒကာနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ဧကဒေသတော နာမဂ္ဂဟဏန္တိ ဝဒန္တိ, တူရိယာနံ ပနေတံ နာမဂ္ဂဟဏံ။ ဝီဏာမောက္ခာဒိကာ ဒေဝဓီတာ။ သုစိမှိတာတိ သုဒ္ဓမိဟိတာ, နာမမေဝ ဝါ ဧတံ။ မုဒုဝါဒိနီတိ မုဒုနာဝ ဝဒတီတိ မုဒုဝါဒိနီ, မုဒုကံ အတိဝိယ ဝါဒနသီလာ, နာမမေဝ ဝါ။ သေယျာသေတိ သေယျတရာ။ အစ္ဆရာနန္တိ အစ္ဆရာသု သင်္ဂီတေ ပါသံသတရာ။ ပဗောဓိကာတိ ပဗောဓနကရာ။
֍ * ၁၆၉။ ကာလေနာတိ ယုတ္တပ္ပတ္တကာလေန။ အဘိဘာသန္တီတိ အဘိမုခါ, အဘိရတာ ဝါ ဟုတွာ ဘာသန္တိ။ ယထာ စ ဘာသန္တိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟန္ဒ နစ္စာမ ဂါယာမ, ဟန္ဒ တံ ရမယာမသေ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၇၀။ ဣဒန္တိ ဣဒံ မယာ လဒ္ဓဋ္ဌာနံ။ အသောကန္တိ ဣဋ္ဌကန္တပိယမနာပါနံယေဝ ရူပါဒီနံ သမ္ဘဝတော ဝိသောကံ။ တတော ဧဝ သဗ္ဗကာလံ ပမောဒသံဝဒ္ဓနတော နန္ဒနံ။ တိဒသာနံ မဟာဝနန္တိ တာဝတိံသဒေဝါနံ မဟန္တံ မဟနီယဉ္စ ဥယျာနံ။
֍ * ၁၇၁။ ဧဝရူပါ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ နာမ ပုညကမ္မဝသေနေဝါတိ ဩဒိဿကနယေန ဝတွာ ပနု အနောဒိဿကနယေန ဒဿေန္တီ ‘‘သုခံ အကတပုညာန’’န္တိ ဂါထမာဟ။
֍ * ၁၇၂။ ပုန အတ္တနာ လဒ္ဓဿ ဒိဗ္ဗဋ္ဌာနဿ ပရေဟိ သာဓာရဏကာမတာဝသေန ဓမ္မံ ကထေန္တီ ‘‘တေသံ သဟဗျကာမာန’’န္တိ ဩသာနဂါထမာဟ။ တေသန္တိ တာဝတိံသဒေဝါနံ။ သဟဗျကာမာနန္တိ သဟဘာဝံ ဣစ္ဆန္တေဟိ, ကတ္တုအတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ သဟ ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ သဟဝေါ, တဿ ဘာဝေါ သဟဗျံ ယထာ ဝီရဿ ဘာဝေါ ဝီရိယန္တိ။
ဧဝံ ထေရော ဒေဝတာယ အတ္တနော ပုညကမ္မေ အာဝိကတေ တဿာ သပရိဝါရာယ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဒေဝလောကတော အာဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ သဒေဝကဿ လောကဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
ဒါသိဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈၈။)၂။ လခုမာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ လခုမာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ဗာရာဏသိယံ ဝိဟရန္တေ ကေဝဋ္ဋဒွါရံ နာမ ဗာရာဏသိနဂရဿ ဧကံ ဒွါရံ, တဿ အဝိဒူရေ နိဝိဋ္ဌဂါမောပိ ‘‘ကေဝဋ္ဋဒွါရ’’န္တေွဝ ပညာယိတ္ထ။ တတ္ထ လခုမာ နာမ ဧကာ ဣတ္ထီ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာ တေန ဒွါရေန ပဝိသန္တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဂေဟံ နေတွာ ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ ဒတွာ တေနေဝ ပရိစယေန သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎမာနာယ အာသနသာလံ ကာရေတွာ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌာနံ ဘိက္ခူနံ အာသနံ ဥပနေတိ, ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌပေတိ။ ယဉ္စ ဩဒနကုမ္မာသဍာကာဒိ အတ္တနော ဂေဟေ ဝိဇ္ဇတိ, တံ ဘိက္ခူနံ ဒေတိ။ သာ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာယ သမာဟိတာ ဟုတွာ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တီ ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ န စိရဿေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ မဟတိ ဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ, အစ္ဆရာသဟဿဉ္စဿာ ပရိဝါရော အဟောသိ။ သာ တတ္ထ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ ပမောဒမာနာ ဝိစရတိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒေဝစာရိကံ စရန္တော ‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာ’’တိအာဒိဂါထာဟိ ပုစ္ဆီတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၈၉။)‘‘ကေဝဋ္ဋဒွါရာ နိက္ခမ္မ, အဟု မယှံ နိဝေသနံ၊
တတ္ထ သဉ္စရမာနာနံ, သာဝကာနံ မဟေသိနံ။
‘‘ဩဒနံ ကုမ္မာသံ ဍာကံ, လောဏသောဝီရကဉ္စဟံ၊
အဒါသိံ ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသိဿံ, သဒါ သီလေသု သံဝုတာ၊
သညမာ သံဝိဘာဂါ စ, ဝိမာနံ အာဝသာမဟံ။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတာ, မုသာဝါဒါ စ သညတာ၊
ထေယျာ စ အတိစာရာ စ, မဇ္ဇပါနာ စ အာရကာ။
‘‘ပဉ္စသိက္ခာပဒေ ရတာ, အရိယသစ္စာန ကောဝိဒါ၊
ဥပါသိကာ စက္ခုမတော, ဂေါတမဿ ယသဿိနော။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
မမ စ, ဘန္တေ, ဝစနေန ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒေယျာသိ ‘‘လခုမာ နာမ, ဘန္တေ, ဥပါသိကာ ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒတီ’’တိ။ အနစ္ဆရိယံ ခေါ ပနေတံ, ဘန္တေ, ယံ မံ ဘဂဝါ အညတရသ္မိံ သာမညဖလေ ဗျာကရေယျ။ တံ ဘဂဝါ သကဒါဂါမိဖလေ ဗျာကာသီတိ။
֍ * ၁၇၇။ တတ္ထ ကေဝဋ္ဋဒွါရာ နိက္ခမ္မာတိ ကေဝဋ္ဋဒွါရတော နိက္ခမနဋ္ဌာနေ။
֍ * ၁၇၈။ ဍာကန္တိ တဏ္ဍုလေယျကာဒိသာကဗျဉ္ဇနံ။ လောဏသောဝီရကန္တိ ဓညရသာဒီဟိ ဗဟူဟိ သမ္ဘာရေဟိ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ ဧကံ ပါနကံ။ ‘‘အာစာမကဉ္ဇိကလောဏူဒက’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။
ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာဝသာနေ သာ ထေရဿ ဓမ္မဒေသနာယ သကဒါဂါမိဖလံ ပါပုဏိ။ သေသံ ဥတ္တရာဝိဓာနေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
လခုမာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉၀။)၃။ အာစာမဒါယိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပိဏ္ဍာယ တေ စရန္တဿာတိ အာစာမဒါယိကာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ရာဇဂဟေ အညတရံ ကုလံ အဟိဝါတရောဂေန ဥပဒ္ဒုတံ အဟောသိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေ ဇနာ မတာ ဌပေတွာ ဧကံ ဣတ္ထိံ။ သာ ဂေဟံ ဂေဟဂတဉ္စ သဗ္ဗံ ဓနဓညံ ဆဍ္ဍေတွာ မရဏဘယဘီတာ ဘိတ္တိဆိဒ္ဒေန ပလာတာ အနာထာ ဟုတွာ ပရဂေဟံ ဂန္တွာ တဿ ပိဋ္ဌိပဿေ ဝသတိ။ တသ္မိံ ဂေဟေ မနုဿာ ကရုဏာယန္တာ ဥက္ခလိအာဒီသု အဝသိဋ္ဌံ ယာဂုဘတ္တအာစာမာဒိံ တဿာ ဒေန္တိ။ သာ တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ။
တေန စ သမယေန အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌိတော ‘‘ကံ နု ခေါ အဟံ အဇ္ဇ အာဟာရပဋိဂ္ဂဟဏေန အနုဂ္ဂဟေဿာမိ, ဒုဂ္ဂတိတော စ ဒုက္ခတော စ မောစေဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော တံ ဣတ္ထိံ အာသန္နမရဏံ နိရယသံဝတ္တနိကဉ္စဿာ ကမ္မံ ကတောကာသံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မယိ ဂတေ အတ္တနာ လဒ္ဓံ အာစာမံ ဒဿတိ, တေနေဝ နိမ္မာနရတိဒေဝလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, ဧဝံ နိရယူပပတ္တိတော မောစေတွာ ဟန္ဒာဟံ ဣမိဿာ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ နိပ္ဖါဒေဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ တဿာ နိဝေသနဋ္ဌာနာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ။ အထ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အညာတကဝေသေန အနေကရသံ အနေကသူပဗျဉ္ဇနံ ဒိဗ္ဗာဟာရံ ဥပနေသိ။ တံ ဉတွာ ထေရော ‘‘ကောသိယ, တွံ ကတကုသလော, ကသ္မာ ဧဝံ ကရောသိ, မာ ဒုဂ္ဂတာနံ ကပဏာနံ သမ္ပတ္တိံ ဝိလုမ္ပီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။
သာ ထေရံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မဟာနုဘာဝေါ ထေရော, ဣမဿ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ဣဓ နတ္ထိ, ဣဒဉ္စ ကိလိဋ္ဌဘာဇနဂတံ တိဏစုဏ္ဏရဇာနုကိဏ္ဏံ အလောဏံ သီတလံ အပ္ပရသံ အာစာမကဉ္ဇိယမတ္တံ ဧဒိသဿ ဒါတုံ န ဥဿဟာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အတိစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ ထေရော ဧကပဒနိက္ခေပမတ္တံ အပသက္ကိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဂေဟဝါသိနော မနုဿာ ဘိက္ခံ ဥပနေသုံ, ထေရော န သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ သာ ဒုဂ္ဂတိတ္ထီ ‘‘မမေဝ အနုဂ္ဂဟတ္ထာယ ဣဓာဂတော, မမ သန္တကမေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတုကာမော’’တိ ဉတွာ ပသန္နမာနသာ အာဒရဇာတာ တံ အာစာမံ ထေရဿ ပတ္တေ အာကိရိ။ ထေရော တဿာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉၁။)ပသာဒသံဝဒ္ဓနတ္ထံ ဘုဉ္ဇနာကာရံ ဒဿေသိ, မနုဿာ အာသနံ ပညာပေသုံ။ ထေရော တတ္ထ နိသီဒိတွာ တံ အာစာမံ ဘုဉ္ဇိတွာ ပိဝိတွာ ဩနီတပတ္တပါဏီ အနုမောဒနံ ကတွာ တံ ဒုဂ္ဂတိတ္ထိံ ‘‘တွံ ဣတော တတိယေ အတ္တဘာဝေ မမ မာတာ အဟောသီ’’တိ ဝတွာ ဂတော။ သာ တေန ထေရေ အတိပသာဒဉ္စ ဥပ္ပါဒေတွာ တဿာ ရတ္တိယာ ပဌမယာမေ ကာလံ ကတွာ နိမ္မာနရတီနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇိ။ အထ သက္ကော ဒေဝရာဇာ တဿာ ကာလကတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ ဥပ္ပန္နာ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော တာဝတိံသေသု အဒိသွာ ရတ္တိယာ မဇ္ဈိမယာမေ အာယသ္မန္တံ မဟာကဿပံ ဥပသင်္ကမိတွာ တဿာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆန္တော –
‘‘ပိဏ္ဍာယ တေ စရန္တဿ, တုဏှီဘူတဿ တိဋ္ဌတော၊
ဒလိဒ္ဒါ ကပဏာ နာရီ, ပရာဂါရံ အပဿိတာ။
‘‘ယာ တေ အဒါသိ အာစာမံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ၊
သာ ဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ, ကံ နု သာ ဒိသတံ ဂတာ’’တိ။ –
ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ။
֍ * ၁၈၅။ တတ္ထ ပိဏ္ဍာယာတိ ပိဏ္ဍပါတတ္ထာယ။ တုဏှီဘူတဿ တိဋ္ဌတောတိ ဣဒံ ပိဏ္ဍာယ စရဏာကာရဒဿနံ, ဥဒ္ဒိဿ တိဋ္ဌတောတိ အတ္ထော။ ဒလိဒ္ဒါတိ ဒုဂ္ဂတာ။ ကပဏာတိ ဝရာကီ။ ‘‘ဒလိဒ္ဒါ’’တိ ဣမိနာ တဿာ ဘောဂပါရိဇုညံ ဒဿေတိ, ‘‘ကပဏာ’’တိ ဣမိနာ ဉာတိပါရိဇုညံ။ ပရာဂါရံ အပဿိတာတိ ပရဂေဟံ နိဿိတာ, ပရေသံ ဃရေ ဗဟိပိဋ္ဌိဆဒနံ နိဿာယ ဝသန္တီ။
֍ * ၁၈၆။ ကံ နု သာ ဒိသတံ ဂတာတိ ဆသု ကာမဒေဝလောကေသု ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ကံ နာမ ဒိသံ ဂတာ။ ဣတိ သက္ကော ‘‘ထေရေန တထာ ကတာနုဂ္ဂဟာ ဥဠာရာယ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဘာဂိနီ, န စ ဒိဿတီ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဒွီသု ဒေဝလောကေသု အပဿန္တော သံသယာပန္နော ပုစ္ဆတိ။
အထဿ ထေရော –
‘‘ပိဏ္ဍာယ မေ စရန္တဿ, တုဏှီဘူတဿ တိဋ္ဌတော၊
ဒလိဒ္ဒါ ကပဏာ နာရီ, ပရာဂါရံ အပဿိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉၂။)‘‘ယာ မေ အဒါသိ အာစာမံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ၊
သာ ဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ, ဝိပ္ပမုတ္တာ ဣတော စုတာ။
‘‘နိမ္မာနရတိနော နာမ, သန္တိ ဒေဝါ မဟိဒ္ဓိကာ၊
တတ္ထ သာ သုခိတာ နာရီ, မောဒတာစာမဒါယိကာ’’တိ။ –
ပုစ္ဆိတနိယာမေနေဝ ပဋိဝစနံ ဒေန္တော တဿာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ကထေသိ။
֍ * ၁၈၈။ တတ္ထ ဝိပ္ပမုတ္တာတိ တတော မနုဿဒေါဘဂ္ဂိယတော ပရမကာရုညဝုတ္တိတော ဝိပ္ပမုတ္တာ အပဂတာ။
֍ * ၁၈၉။ မောဒတာစာမဒါယိကာတိ အာစာမမတ္တဒါယိကာ, သာပိ နာမ ပဉ္စမေ ကာမသဂ္ဂေ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ မောဒတိ, ပဿ တာဝ ခေတ္တသမ္ပတ္တိဖလန္တိ ဒဿေတိ။
ပုန သက္ကော တဿာ ဒါနဿ မဟပ္ဖလတံ မဟာနိသံသတဉ္စ သုတွာ တံ ထောမေန္တော –
‘‘အဟော ဒါနံ ဝရာကိယာ, ကဿပေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ၊
ပရာဘတေန ဒါနေန, ဣဇ္ဈိတ္ထ ဝတ ဒက္ခိဏာ။
‘‘ယာ မဟေသိတ္တံ ကာရေယျ, စက္ကဝတ္တိဿ ရာဇိနော၊
နာရီ သဗ္ဗင်္ဂကလျာဏီ, ဘတ္တု စာနောမဒဿိကာ၊
ဧတဿာစာမဒါနဿ, ကလံ နာဂ္ဃတိ သောဠသိံ။
‘‘သုတံ နိက္ခာ သတံ အဿာ, သတံ အဿတရီရထာ၊
သတံ ကညာသဟဿာနိ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ၊
ဧတဿာစာမဒါနဿ, ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိံ။
‘‘သတံ ဟေမဝတာ နာဂါ, ဤသာဒန္တာ ဥရူဠှဝါ၊
သုဝဏ္ဏကစ္ဆာ မိတင်္ဂါ, ဟေမကပ္ပနဝါသသာ၊
ဧတဿာစာမဒါနဿ, ကလံ နာဂစ္ဆန္တိ သောဠသိံ။
‘‘စတုန္နမပိ ဒီပါနံ, ဣဿရံ ယောဓ ကာရယေ၊
ဧတဿာစာမဒါနဿ, ကလံ နာဂ္ဃတိ သောဠသိ’’န္တိ။ – အာဟ၊
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉၃။)֍ * ၁၉၀။ တတ္ထ အဟောတိ အစ္ဆရိယတ္ထေ နိပါတော။ ဝရာကိယာတိ ကပဏိယာ။ ပရာဘတေနာတိ ပရတော အာနီတေန, ပရေသံ ဃရတော ဥစ္ဆာစရိယာယ လဒ္ဓေနာတိ အတ္ထော။ ဒါနေနာတိ ဒါတဗ္ဗေန အာစာမမတ္တေန ဒေယျဓမ္မေန။ ဣဇ္ဈိတ္ထ ဝတ ဒက္ခိဏာတိ ဒက္ခိဏာ ဒါနံ အဟော နိပ္ဖဇ္ဇိတ္ထ, အဟော မဟပ္ဖလာ မဟာဇုတိကာ မဟာဝိပ္ဖါရာ အဟုဝတ္ထာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၉၁။ ဣဒါနိ ‘‘ဣတ္ထိရတနာဒီနိပိ တဿ ဒါနဿ သတဘာဂမ္ပိ သဟဿဘာဂမ္ပိ န ဥပေန္တီ’’တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယာ မဟေသိတ္တံ ကာရေယျာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗင်္ဂကလျာဏီတိ ‘‘နာတိဒီဃာ နာတိရဿာ နာတိကိသာ နာတိထူလာ နာတိကာဠီ နာစ္စောဒါတာ အတိက္ကန္တာ မာနုသဝဏ္ဏံ အပ္ပတ္တာ ဒိဗ္ဗဝဏ္ဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ သဗ္ဗေဟိ အင်္ဂေဟိ ကာရဏေဟိ, သဗ္ဗေဟိ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ ကလျာဏီ သောဘနာ သုန္ဒရာ။ ဘတ္တု စာနောမဒဿိကာတိ သာမိကဿ အလာမကဒဿနာ သာတိသယံ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ။ ဧတဿာစာမဒါနဿ, ကလံ နာဂ္ဃတိ သောဠသိန္တိ ဧတဿ ဧတာယ ဒိန္နဿ အာစာမဒါနဿ ဖလံ သောဠသဘာဂံ ကတွာ တတော ဧကံ ဘာဂံ ပုန သောဠသဘာဂံ ကတွာ ဂဟိတဘာဂသင်္ခါတံ သောဠသိံ ကလံ စက္ကဝတ္တိရညော ဣတ္ထိရတနဘာဝေါပိ နာဂ္ဃတိ နာနုဘောတိ န ပါပုဏာတိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏဿ ပဉ္စဒသဓရဏံ နိက္ခ’’န္တိ ဝဒန္တိ, ‘‘သတဓရဏ’’န္တိ အပရေ။
֍ * ၁၉၃။ ဟေမဝတာတိ ဟိမဝတိ ဇာတာ, ဟေမဝတဇာတိကာ ဝါ။ တေ ဟိ မဟန္တာ ထာမဇဝသမ္ပန္နာ စ ဟောန္တိ။ ဤသာဒန္တာတိ ရထီသာသဒိသဒန္တာ, ထောကံယေဝ အဝနတဒန္တာတိ အတ္ထော။ တေန ဝိသာလကဒါဌီဘာဝံ နိဝါရေတိ။ ဥရူဠှဝါတိ ထာမဇဝပရက္ကမေဟိ ဗြူဟန္တော, မဟန္တံ ယုဒ္ဓကိစ္စံ ဝဟိတုံ သမတ္ထာတိ အတ္ထော။ သုဝဏ္ဏကစ္ဆာတိ ဟေမမယဂီဝေယျကပဋိမုက္ကာ။ ကစ္ဆသီသေန ဟိ သဗ္ဗံ ဟတ္ထိယောဂ္ဂံ ဝဒတိ။ ဟေမကပ္ပနဝါသသာတိ သုဝဏ္ဏခစိတဂဇတ္ထရဏကင်္ကနာဒိဟတ္ထာလင်္ကာရသမ္ပန္နာ။
֍ * ၁၉၄။ စတုန္နမပိ ဒီပါနံ ဣဿရန္တိ ဒွိသဟဿပရိတ္တဒီပပရိဝါရာနံ ဇမ္ဗုဒီပါဒီနံ စတုန္နံ မဟာဒီပါနံ ဣဿရိယံ။ တေန သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ သကလံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဝဒတိ။ ယံ ပနေတ္ထ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉၄။)ဣဓ သက္ကေန ဒေဝရာဇေန အတ္တနာ စ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ အာယသ္မာ မဟာကဿပတ္ထေရော ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
အာစာမဒါယိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စဏ္ဍာလိဝိမာနဝဏ္ဏနာ
စဏ္ဍာလိ ဝန္ဒ ပါဒါနီတိ စဏ္ဍာလိဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရန္တော ပစ္စူသဝေလာယံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ လောကံ ဩလောကေန္တော အဒ္ဒသ တသ္မိံယေဝ နဂရေ စဏ္ဍာလာဝသထေ ဝသန္တိံ ဧကံ မဟလ္လိကံ စဏ္ဍာလိံ ခီဏာယုကံ, နိရယသံဝတ္တနိကဉ္စဿာ ကမ္မံ ဥပဋ္ဌိတံ။ သော မဟာကရုဏာယ သမုဿာဟိတမာနသော ‘‘သဂ္ဂသံဝတ္တနိကံ ကမ္မံ ကာရေတွာ တေနဿာ နိရယူပပတ္တိံ နိသေဓေတွာ သဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ။ တေန စ သမယေန သာ စဏ္ဍာလီ ဒဏ္ဍံ ဩလုဗ္ဘ နဂရတော နိက္ခမန္တီ ဘဂဝန္တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ အဘိမုခီ ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါပိ တဿာ ဂမနံ နိဝါရေန္တော ဝိယ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော သတ္ထု စိတ္တံ ဉတွာ တဿာ စ အာယုပရိက္ခယံ ဘဂဝတော ဝန္ဒနာယ တံ နိယောဇေန္တော –
‘‘စဏ္ဍာလိ ဝန္ဒ ပါဒါနိ, ဂေါတမဿ ယသဿိနော၊
တမေဝ အနုကမ္ပာယ, အဋ္ဌာသိ ဣသိသတ္တမော။
‘‘အဘိပ္ပသာဒေဟိ မနံ, အရဟန္တမှိ တာဒိနိ၊
ခိပ္ပံ ပဉ္ဇလိကာ ဝန္ဒ, ပရိတ္တံ တဝ ဇီဝိတ’’န္တိ။ – ဂါထာဒွယမာဟ၊
֍ * ၁၉၅။ တတ္ထ စဏ္ဍာလီတိ ဇာတိအာဂတေန နာမေန တံ အာလပတိ။ ဝန္ဒာတိ အဘိဝါဒယ။ ပါဒါနီတိ သဒေဝကဿ လောကဿ သရဏာနိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉၅။)စရဏာနိ။ တမေဝ အနုကမ္ပာယာတိ တမေဝ အနုဂ္ဂဏှနတ္ထံ, အပါယူပပတ္တိတော နိသေဓေတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာပနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အဋ္ဌာသီတိ နဂရမ္ပိ အပဝိသိတွာ ဌိတော။ ဣသိသတ္တမောတိ လောကိယသေက္ခာသေက္ခပစ္စေကဗုဒ္ဓဣသီဟိ ဥတ္တမော ဥက္ကဋ္ဌတမော, အထ ဝါ ဗုဒ္ဓဣသီနံ ဝိပဿိအာဒီနံ သတ္တမောတိ ဣသိသတ္တမော။
֍ * ၁၉၆။ အဘိပ္ပသာဒေဟိ မနန္တိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ’’တိ တဝ စိတ္တံ ပသာဒေဟိ။ အရဟန္တမှိ တာဒိနီတိ အာရကတ္တာ ကိလေသာနံ, တေသံယေဝ အရီနံ ဟတတ္တာ, သံသာရစက္ကဿ အရာနံ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာနံ အရဟတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ စ အရဟန္တေ, ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ တာဒိမှိ။ ခိပ္ပံ ပဉ္ဇလိကာ ဝန္ဒာတိ သီဃံယေဝ ပဂ္ဂဟိတအဉ္ဇလိကာ ဟုတွာ ဝန္ဒဿု။ ကသ္မာတိ စေ? ပရိတ္တံ တဝ ဇီဝိတန္တိ, ဣဒါနေဝ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတ္တာ ပရိတ္တံ အတိဣတ္တရံ။
ဣတိ ထေရော ဂါထာဒွယေန ဘဂဝတော ဂုဏေ ပကိတ္တေန္တော အတ္တနော အာနုဘာဝေ ဌတွာ တဿာ စ ခီဏာယုကတာဝိဘာဝနေန သံဝေဇေန္တော သတ္ထု ဝန္ဒနာယ နိယောဇေသိ။ သာ စ တံ သုတွာ သံဝေဂဇာတာ သတ္ထရိ ပသန္နမာနသာဝ ဟုတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ကတွာ နမဿမာနာ ဗုဒ္ဓဂတာယ ပီတိယာ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ ‘‘အလမေတ္တကမေတိဿာ သဂ္ဂူပပတ္တိယာ’’တိ နဂရံ ပါဝိသိ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန။ အထ နံ ဧကာ ဘန္တာ ဂါဝီ တရုဏဝစ္ဆာ တတော ဧဝ အဘိဓာဝန္တီ သိင်္ဂေန ပဟရိတွာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ။ တံ သဗ္ဗံ ဒဿေတုံ သင်္ဂီတိကာရာ –
‘‘စောဒိတာ ဘာဝိတတ္တေန, သရီရန္တိမဓာရိနာ၊
စဏ္ဍာလီ ဝန္ဒိ ပါဒါနိ, ဂေါတမဿ ယသဿိနော။
‘‘တမေနံ အဝဓီ ဂါဝီ, စဏ္ဍာလိံ ပဉ္ဇလိံ ဌိတံ၊
နမဿမာနံ သမ္ဗုဒ္ဓံ, အန္ဓကာရေ ပဘင်္ကရ’’န္တိ။ – ဂါထာဒွယမာဟံသု၊
֍ * ၁၉၈။ တတ္ထ ပဉ္ဇလိံ ဌိတံ နမဿမာနံ သမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဂတေပိ ဘဂဝတိ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏာယ ပီတိယာ သမာဟိတာ ဟုတွာ သမ္မုခါ ဝိယ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉၆။)နမဿမာနံ ဌိတံ။ အန္ဓကာရေတိ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရေန သကလေန ကိလေသန္ဓကာရေန စ အန္ဓကာရေ လောကေ။ ပဘင်္ကရန္တိ ဉာဏောဘာသကရံ။
သာ စ တတော စုတာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ, အစ္ဆရာနံ သတသဟဿံ စဿာ ပရိဝါရော အဟောသိ။ တဒဟေဝ စ သာ သဟ ဝိမာနေန အာဂန္တွာ ဝိမာနတော ဩတရိတွာ အာယသ္မန္တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိ။ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ –
‘‘ခီဏာသဝံ ဝိဂတရဇံ အနေဇံ, ဧကံ အရညမှိ ရဟော နိသိန္နံ၊
ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တာ ဥပသင်္ကမိတွာ, ဝန္ဒာမိ တံ ဝီရ မဟာနုဘာဝ’’န္တိ။ –
ဒေဝတာ အာဟ။ တံ ထေရော ပုစ္ဆိ –
‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဇလိတာ မဟာယသာ, ဝိမာနမောရုယှ အနေကစိတ္တာ၊
ပရိဝါရိတာ အစ္ဆရာသင်္ဂဏေန, ကာ တွံ သုဘေ ဒေဝတေ ဝန္ဒသေ မမ’’န္တိ။
֍ * ၂၀၀။ တတ္ထ ဇလိတာတိ အတ္တနော သရီရပ္ပဘာယ ဝတ္ထာဘရဏာဒီနံ ဩဘာသေန စ ဇလန္တီ ဇောတေန္တီ။ မဟာယသာတိ မဟာပရိဝါရာ။ ဝိမာနမောရုယှာတိ ဝိမာနတော ဩရုယှ။ အနေကစိတ္တာတိ အနေကဝိဓစိတ္တတာယုတ္တာ။ သုဘေတိ သုဘဂုဏေ။ မမန္တိ မံ။
ဧဝံ ထေရေန ပုစ္ဆိတာ ပုန သာ –
‘‘အဟံ ဘဒ္ဒန္တေ စဏ္ဍာလီ, တယာ ဝီရေန ပေသိတာ၊
ဝန္ဒိံ အရဟတော ပါဒေ, ဂေါတမဿ ယသဿိနော။
‘‘သာဟံ ဝန္ဒိတွာ ပါဒါနိ, စုတာ စဏ္ဍာလယောနိယာ၊
ဝိမာနံ သဗ္ဗတော ဘဒ္ဒံ, ဥပပန္နမှိ နန္ဒနေ။
‘‘အစ္ဆရာနံ သတသဟဿံ, ပုရက္ခတွာန တိဋ္ဌတိ၊
တာသာဟံ ပဝရာ သေဋ္ဌာ, ဝဏ္ဏေန ယသသာယုနာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉၇။)‘‘ပဟူတကတကလျာဏာ, သမ္ပဇာနာ ပဋိဿတာ၊
မုနိံ ကာရုဏိကံ လောကေ, တံ ဘန္တေ ဝန္ဒိတုမာဂတာ’’တိ။ –
စတဿော ဂါထာယော အာဟ။
၂၀၁-၄။ တတ္ထ ပေသိတာတိ ‘‘စဏ္ဍာလိ, ဝန္ဒ ပါဒါနီ’’တိအာဒိနာ ဝန္ဒနာယ ဥယျောဇိတာ။ ယဒိပိ တံ ဝန္ဒနာမယံ ပုညံ ပဝတ္တိက္ခဏဝသေန ပရိတ္တံ, ခေတ္တမဟန္တတာယ ပန ဖလမဟန္တတာယ စ အတိဝိယ မဟန္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဟူတကတကလျာဏာ’’တိ။ တထာ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏာယ ပီတိယာ ပဝတ္တိက္ခဏေ ပညာယ သတိယာ စ ဝိသဒဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သမ္ပဇာနာ ပဋိဿတာ’’တိ။ ပုန –
‘‘ဣဒံ ဝတွာန စဏ္ဍာလီ, ကတညူ ကတဝေဒိနီ၊
ဝန္ဒိတွာ အရဟတော ပါဒေ, တတ္ထေဝန္တရဓာယထာ’’တိ။ –
ဂါထာ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဌပိတာ။
֍ * ၂၀၅။ တတ္ထ စဏ္ဍာလီတိ စဏ္ဍာလီဘူတပုဗ္ဗာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ, ဒေဝလောကေ စ ဣဒမာစိဏ္ဏံ, ယံ မနုဿလောကေ နိရုဠှသမညာယ ဝေါဟာရော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
အာယသ္မာ ပန မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဣမံ ပဝတ္တိံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
စဏ္ဍာလိဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဘဒ္ဒိတ္ထိဝိမာနဝဏ္ဏနာ
နီလာ ပီတာ စ ကာဠာ စာတိ ဘဒ္ဒိတ္ထိဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ တေန စ သမယေန ကိမိလနဂရေ ရောဟကော နာမ ဂဟပတိပုတ္တော အဟောသိ သဒ္ဓေါ ပသန္နော သီလာစာရသမ္ပန္နော။ တသ္မိံယေဝ စ နဂရေ တေန သမာနမဟာဘောဂေ ကုလေ ဧကာ ဒါရိကာ အဟောသိ သဒ္ဓါ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉၈။)ပသန္နာ ပကတိယာပိ ဘဒ္ဒတာယ ဘဒ္ဒါတိ နာမေန။ အထ ရောဟကဿ မာတာပိတရော တံ ကုမာရိံ ဝါရေတွာ တာဒိသေ ကာလေ တံ အာနေတွာ အာဝါဟဝိဝါဟံ အကံသု။ တေ ဥဘောပိ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တိ။ သာ အတ္တနော အာစာရသမ္ပတ္တိယာ ‘‘ဘဒ္ဒိတ္ထီ’’တိ တသ္မိံ နဂရေ ပါကဋာ ပညာတာ အဟောသိ။
တေန စ သမယေန ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ပဉ္စသတပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရာ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာ ကိမိလနဂရံ ပါပုဏိံသု။ ရောဟကော တေသံ တတ္ထ ဂတဘာဝံ ဉတွာ သောမနဿဇာတော ထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ သွာတနာယ နိမန္တေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန သပရိဝါရေ တေ သန္တပ္ပေတွာ သပုတ္တဒါရော တေဟိ ဒေသိတံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ တေသံ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌဟန္တော သရဏာနိ ဂဏှိ, ပဉ္စ သီလာနိ သမာဒိယိ။ ဘရိယာ ပနဿ အဋ္ဌမီစာတုဒ္ဒသီပန္နရသီပါဋိဟာရိယပက္ခေသု ဥပေါသထံ ဥပဝသိ, ဝိသေသတော သီလာစာရသမ္ပန္နာ အဟောသိ ဒေဝတာဟိ စ အနုကမ္ပိတာ။ တာယ ဧဝ စ ဒေဝတာနုကမ္ပာယ အတ္တနော ဥပရိ ပတိတံ မိစ္ဆာပဝါဒံ နိရံကတွာ သုဝိသုဒ္ဓသီလာစာရတာယ အတိဝိယ လောကေ ပတ္ထဋယသာ အဟောသိ။
သာ ဟိ သယံ ကိမိလနဂရေ ဌိတာ အတ္တနော သာမိကဿ ဝဏိဇ္ဇာဝသေန တက္ကသိလာယံ ဝသန္တဿ, ဥဿဝဒိဝသေ သဟာယေဟိ ဥဿာဟိတဿ နက္ခတ္တကီဠာစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဃရဒေဝတာယ အတ္တနော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန တံ တတ္ထ နေတွာ သာမိကေန သဟ ယောဇိတာ တေနေဝ သမာဂမေန ပတိဋ္ဌိတဂဗ္ဘာ ဟုတွာ ဒေဝတာယ ကိမိလနဂရံ ပဋိနီတာ, အနုက္ကမေန ဂဗ္ဘိနိဘာဝေ ပါကဋေ ဇာတေ သဿုအာဒီဟိ ‘‘အတိစာရိနီ’’တိ အာသင်္ကိတာ, တာယ ဧဝ ဒေဝတာယ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဂင်္ဂါမဟောဃေ ကိမိလနဂရံ ဩတ္ထရန္တေ ဝိယ ဥပဋ္ဌာပိတေ အတ္တနော ပတိဗ္ဗတာဘာဝသံသူစကေန သစ္စာဓိဋ္ဌာနပုဗ္ဗကေန သပထေန ဝါတဝေဂသမုဋ္ဌိတဝီစိဇာလံ ဂင်္ဂါမဟောဃံ အတ္တနော ဥပရိ အာပတိတံ အာယဿဉ္စ နိဝတ္တေတွာ, သာမိကေန သမာဂတာပိ တေန ပုဗ္ဗေ သဿုအာဒီဟိ ဝိယ အာသင်္ကိတာ တက္ကသိလာယံ တေန ဒိန္နံ နာမမုဒ္ဒိတံ သညာဏဉ္စ အပ္ပေန္တီ, တံ အာသင်္ကံ နိရံကတွာ ဘတ္တုနော
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၉၉။)ဉာတိဇနဿ စ မဟာဇနဿ စ သမ္ဘာဝနီယာ ဇာတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုဝိသုဒ္ဓသီလာစာရတာယ အတိဝိယ လောကေ ပတ္ထဋယသာ အဟောသီ’’တိ။
သာ အပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဥပ္ပန္နာ။ အထ ဘဂဝတိ သာဝတ္ထိတော တာဝတိံသဘဝနံ ဂန္တွာ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ နိသိန္နေ, ဒေဝပရိသာယ စ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာယ ဘဒ္ဒိတ္ထီပိ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဘဂဝါ ဒသသဟဿိလောကဓာတူသု သန္နိပတိတာယ ဒေဝဗြဟ္မပရိသာယ မဇ္ဈေ တာယ ဒေဝတာယ ကတပုညကမ္မံ ပုစ္ဆန္တော –
‘‘နီလာ ပီတာ စ ကာဠာ စ, မဉ္ဇိဋ္ဌာ အထ လောဟိတာ၊
ဥစ္စာဝစာနံ ဝဏ္ဏာနံ, ကိဉ္ဇက္ခပရိဝါရိတာ။
‘‘မန္ဒာရဝါနံ ပုပ္ဖါနံ, မာလံ ဓာရေသိ မုဒ္ဓနိ၊
နယိမေ အညေသု ကာယေသ, ရုက္ခာ သန္တိ သုမေဓသေ။
‘‘ကေန ကာယံ ဥပပန္နာ, တာဝတိံသံ ယသဿိနီ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ – အာဟ၊
၂၀၆-၇။ တတ္ထ နီလာ ပီတာ စ ကာဠာ စ, မဉ္ဇိဋ္ဌာ အထ လောဟိတာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တတ္ထသမုစ္စယော, သော နီလာ စ ပီတာ စာတိအာဒိနာ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ အထာတိ အညတ္ထေ နိပါတော။ တေန ဩဒါတာဒိကေ အဝုတ္တဝဏ္ဏေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စ-သဒ္ဒေါ ဝါ အဝုတ္တတ္ထသမုစ္စယော။ အထာတိ ဣတိ-သဒ္ဒတ္ထေ နိပါတော။ ဥစ္စာဝစာနံ ဝဏ္ဏာနန္တိ ဧတ္ထ ဥစ္စာဝစာနန္တိ ဝိဘတ္တိယာ အလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဥစ္စာဝစဝဏ္ဏာနံ နာနာဝိဓဝဏ္ဏာနန္တိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏာနန္တိ ဝါ ဝဏ္ဏဝန္တာနံ။ ကိဉ္ဇက္ခပရိဝါရိတာတိ ကိဉ္ဇက္ခေဟိ ပရိဝါရိတာနံ။ သာမိအတ္ထေ ဟိ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – နီလာ စ ပီတာ စ ကာဠာ စ မဉ္ဇိဋ္ဌာ စ လောဟိတာ စ အထ အညေ ဩဒါတာဒယော စာတိ ဣမေသံ ဝသေန ဥစ္စာဝစဝဏ္ဏာနံ တထာဘူတေဟိယေဝ ကိဉ္ဇက္ခေဟိ ကေသရေဟိ ပရိဝါရိတာနံ ဝိစိတ္တသဏ္ဌာနာဒိတာယ ဝါ ဥစ္စာဝစာနံ ယထာဝုတ္တဝဏ္ဏဝန္တာနံ မန္ဒာရဝရုက္ခသမ္ဘူတတာယ မန္ဒာရဝါနံ ပုပ္ဖါနံ မာလံ တေဟိ ကတံ မာလာဂုဏံ တွံ ဒေဝတေ အတ္တနော သီသေ ဓာရေသိ ပိဠန္ဓသီတိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀၀။)ယတော ရုက္ခတော တာနိ ပုပ္ဖါနိ, တေသံ ဝိသေသဝဏ္ဏတာယ အနညသာဓာရဏတံ ဒဿေတုံ ‘‘နယိမေ အညေသု ကာယေသု, ရုက္ခာ သန္တိ သုမေဓသေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမေတိ ယထာဝုတ္တဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိယုတ္တာ ပုပ္ဖဝန္တော ရုက္ခာ န သန္တီတိ ယောဇနာ။ ကာယေသူတိ ဒေဝနိကာယေသု။ သုမေဓသေတိ သုန္ဒရပညေ။
တတ္ထ နီလာတိ ဣန္ဒနီလမဟာနီလာဒိမဏိရတနာနံ ဝသေန နီလောဘာသာ။ ပီတာတိ ပုပ္ဖရာဂကက္ကေတနပုလကာဒိမဏိရတနာနဉ္စေဝ သိင်္ဂီသုဝဏ္ဏဿ စ ဝသေန ပီတောဘာသာ။ ကာဠာတိ အသ္မကဥပလကာဒိမဏိရတနာနံ ဝသေန ကဏှောဘာသာ။ မဉ္ဇိဋ္ဌာတိ ဇောတိရသဂေါမုတ္တကဂေါမေဒကာဒိမဏိရတနာနံ ဝသေန မဉ္ဇိဋ္ဌောဘာသာ။ လောဟိတာတိ ပဒုမရာဂလောဟိတင်္ကပဝါဠရတနာဒီနံ ဝသေန လောဟိတောဘာသာ။ ကေစိ ပန နီလာဒိပဒါနိ ‘‘ရုက္ခာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘နီလာ ရုက္ခာ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတွာ ဝဒန္တိ။ ရုက္ခာပိ ဟိ နီလာဒိဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နတ္တာ နီလာဒိယောဂတော နီလာဒိဝေါဟာရံ လဘန္တီတိ တေဟိ ‘‘နီလာ…ပေ… လောဟိတာ…ပေ… နယိမေ အညေသု ကာယေသု ရုက္ခာ သန္တိ သုမေဓသေတိ, ယတော တွံ ဥစ္စာဝစာနံ ဝဏ္ဏာနံ ကိဉ္ဇက္ခပရိဝါရိတာနံ မန္ဒာရဝါနံ ပုပ္ဖါနံ မာလံ ဓာရေသီ’’တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယထာဒိဋ္ဌေ ဝဏ္ဏဝိသေသယုတ္တေ ပုပ္ဖေ ကိတ္တေတွာ တေသံ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနေန ရုက္ခာနံ အာဝေနိကဘာဝဒဿနံ ပဌမနယော, ရုက္ခာနံ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနေန ပုပ္ဖါနံ အာဝေနိကဘာဝဒဿနံ ဒုတိယနယော။ ပဌမနယေ ဝဏ္ဏာဒယော သရူပေန ဂဟိတာ, ဒုတိယနယေ နိဿယမုခေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။
֍ * ၂၀၈။ ကေနာတိ ကေန ပုညကမ္မေန, ကာယံ တာဝတိံသန္တိ ယောဇနာ။ ပုစ္ဆိတာစိက္ခာတိ ပုစ္ဆိတာ တွံ အာစိက္ခ ကထေဟိ။
ဧဝံ ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတာ သာ ဒေဝတာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘ဘဒ္ဒိတ္ထိကာတိ မံ အညံသု, ကိမိလာယံ ဥပါသိကာ၊
သဒ္ဓါ သီလေန သမ္ပန္နာ, သံဝိဘာဂရတာ သဒါ။
‘‘အစ္ဆာဒနဉ္စ ဘတ္တဉ္စ, သေနာသနံ ပဒီပိယံ၊
အဒါသိံ ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀၁။)‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသိဿံ, သဒါ သီလေသု သံဝုတာ၊
သညမာ သံဝိဘာဂါ စ, ဝိမာနံ အာဝသာမဟံ။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတာ, မုသာဝါဒါ စ သညတာ၊
ထေယျာ စ အတိစာရာ စ, မဇ္ဇပါနာ စ အာရကာ။
‘‘ပဉ္စသိက္ခာပဒေ ရတာ, အရိယသစ္စာန ကောဝိဒါ၊
ဥပါသိကာ စက္ခုမတော, အပ္ပမာဒဝိဟာရိနီ၊
ကတာဝါသာ ကတကုသလာ တတော စုတာ, သယံပဘာ အနုဝိစရာမိ နန္ဒနံ။
‘‘ဘိက္ခူ စာဟံ ပရမဟိတာနုကမ္ပကေ, အဘောဇယိံ တပဿိယုဂံ မဟာမုနိံ၊
ကတာဝါသာ ကတကုသလာ တတော စုတာ, သယံပဘာ အနုဝိစရာမိ နန္ဒနံ။
‘‘အဋ္ဌင်္ဂိကံ အပရိမိတံ သုခါဝဟံ, ဥပေါသထံ သတတမုပါဝသိံ အဟံ၊
ကတာဝါသာ ကတကုသလာ တတော စုတာ, သယံပဘာ အနုဝိစရာမိ နန္ဒန’’န္တိ။
၂၀၉-၂၁၄။ တတ္ထ ဘဒ္ဒိတ္ထိကာတိ မံ အညံသု, ကိမိလာယံ ဥပါသိကာတိ အာစာရသမ္ပတ္တိယာ သစ္စကိရိယာယ ဥဗ္ဗတ္တမာနမဟောဃနိဝတ္တနေန အခဏ္ဍသီလာတိ သဉ္ဇာတနိစ္ဆယာ ဘဒ္ဒါ သုန္ဒရာ အယံ ဣတ္ထီ, တသ္မာ ‘‘ဘဒ္ဒိတ္ထိကာ ဥပါသိကာ’’တိ စ မံ ကိမိလနဂရဝါသိနော ဇာနိံသု။ သဒ္ဓါ သီလေန သမ္ပန္နာတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
အပိစ ‘‘သဒ္ဓါ’’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓါဓနံ, ‘‘သံဝိဘာဂရတာ, အစ္ဆာဒနဉ္စ ဘတ္တဉ္စ, သေနာသနံ ပဒီပိယံ။ အဒါသိံ ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ’’တိ ဣမိနာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀၂။)စာဂဓနံ, ‘‘သီလေန သမ္ပန္နာ, စတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ…ပေ… ပဉ္စသိက္ခာပဒေ ရတာ’’တိ ဣမိနာ သီလဓနံ ဟိရိဓနံ ဩတ္တပ္ပဓနဉ္စ, ‘‘အရိယသစ္စာန ကောဝိဒါ’’တိ ဣမိနာ သုတဓနံ ပညာဓနဉ္စ ဒဿိတန္တိ သာ အတ္တနော သတ္တဝိဓအရိယဓနပဋိလာဘံ။ ‘‘ဥပါသိကာ စက္ခုမတော…ပေ… အနုဝိစရာမိ နန္ဒန’’န္တိ ဣမိနာ တဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သမ္ပရာယိကဉ္စ အာနိသံသံ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ကတာဝါသာတိ နိပ္ဖါဒိတသုစရိတာဝါသာ။ သုစရိတကမ္မဉှိ တဒတ္တေ အာယတိဉ္စ သုခါဝါသဟေတုတာယ ‘‘သုခဝိဟာရဿ အာဝါသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ကတကုသလာ’’တိ။
֍ * ၂၁၅။ ပုဗ္ဗေ အနာမသိတခေတ္တဝိသေသံ အတ္တနော ဒါနမယံ ပုညံ ဝတွာ ဣဒါနိ တဿ အာယတနဂတတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိက္ခူ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဘိက္ခူတိ အနဝသေသဘိန္နကိလေသတာယ ဘိက္ခူ။ ပရမဟိတာနုကမ္ပကေတိ ပရမံ အတိဝိယ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိနာ ဟိတေန အနုဂ္ဂါဟကေ။ အဘောဇယိန္တိ ပဏီတေန ဘောဇနေန ဘောဇေသိံ။ တပဿိယုဂန္တိ ဥတ္တမေန တပသာ သဗ္ဗကိလေသမလံ တာပေတွာ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌိတတ္တာ တပဿိဘူတံ ယုဂံ။ မဟာမုနိန္တိ တတော ဧဝ မဟာဣသိဘူတံ, မဟတော ဝါ အတ္တနော ဝိသယဿ မဟန္တေနေဝ ဉာဏေန မုနနတော ပရိစ္ဆိန္ဒနတော မဟာမုနိံ။ သဗ္ဗမေတံ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။
֍ * ၂၁၆။ အပရိမိတံ သုခါဝဟန္တိ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ, ဘိက္ခဝေ, န သုကရံ အက္ခာနေန ပါပုဏိတုံ ယာဝ သုခါ သဂ္ဂါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၅) ဝစနတော ဘဂဝတောပိ ဝစနပထာတီတပရိမာဏရဟိတသုခနိဗ္ဗတ္တကံ အတ္တနော ဝါ အာနုဘာဝေန အပရိမိတသုခါဝဟံ သုခဿ အာဝဟနကံ။ သတတန္တိ သဗ္ဗကာလံ။ တံ တံ ဥပေါသထရက္ခဏဒိဝသံ အဟာပေတွာ, တံ တံ ဝါ ဥပေါသထရက္ခဏဒိဝသံ အခဏ္ဍံ ကတွာ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ သတတံ ဝါ သဗ္ဗကာလံ သုခါဝဟန္တိ ယောဇနာ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
အထ ဘဂဝါ မာတုဒေဝပုတ္တပ္ပမုခါနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုဝါသီနံ ဒေဝဗြဟ္မသံဃာနံ တယော မာသေ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေတွာ မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ ဘဒ္ဒိတ္ထိဝိမာနံ ဘိက္ခူနံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ သမ္ပတ္တပရိသာယ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
ဘဒ္ဒိတ္ထိဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀၃။)၆။ သောဏဒိန္နာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ သောဏဒိန္နာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန စ သမယေန နာဠန္ဒာယံ သောဏဒိန္နာ နာမ ဧကာ ဥပါသိကာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ဘိက္ခူနံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟန္တီ သုဝိသုဒ္ဓနိစ္စသီလာ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ ဥပေါသထမ္ပိ ဥပဝသတိ။ သာ ဓမ္မသဝနသပ္ပါယံ ပဋိလဘိတွာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဗြူဟန္တီ သောတာပန္နာ အဟောသိ။ အထ အညတရေန ရောဂေန ဖုဋ္ဌာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ဣမာဟိ တီဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘သောဏဒိန္နာတိ မံ အညံသု…ပေ… ဂေါတမဿ ယသဿိနော။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ဒေဝတာ ဗျာကာသိ။ တံ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
သောဏဒိန္နာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀၄။)၇။ဥပေါသထာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ဥပေါသထာဝိမာနံ။ ဣဓ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ သာကေတေ ဥပေါသထာ နာမ ဧကာ ဥပါသိကာတိ အယမေဝ ဝိသေသော, သေသံ အနန္တရဝိမာနသဒိသံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘ဥပေါသထာတိ မံ အညံသု, သာကေတာယံ ဥပါသိကာ…ပေ…
ဥပါသိကာ စက္ခုမတော, ဂေါတမဿ ယသဿိနော။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ဒေဝတာ ဗျာကာသိ။ ပုန အတ္တနော ဧကံ ဒေါသံ ဒဿေန္တီ –
‘‘အဘိက္ခဏံ နန္ဒနံ သုတွာ, ဆန္ဒော မေ ဥဒပဇ္ဇထ၊
တတ္ထ စိတ္တံ ပဏိဓာယ, ဥပပန္နာမှိ နန္ဒနံ။
‘‘နာကာသိံ သတ္ထု ဝစနံ, ဗုဒ္ဓဿာဒိစ္စဗန္ဓုနော၊
ဟီနေ စိတ္တံ ပဏိဓာယ, သာမှိ ပစ္ဆာနုတာပိနီ’’တိ။ – ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ၊
֍ * ၂၃၃။ တတ္ထ ဥပေါသထာတိ မံ အညံသူတိ ‘‘ဥပေါသထာ’’တိ ဣမိနာ နာမေန မံ မနုဿာ ဇာနိံသု။ သာကေတာယန္တိ သာကေတနဂရေ။
֍ * ၂၄၁။ အဘိက္ခဏန္တိ အဘိဏှံ။ နန္ဒနံ သုတွာတိ ‘‘တာဝတိံသဘဝနေ နန္ဒနဝနံ နာမ ဧဒိသဉ္စ ဧဒိသဉ္စာ’’တိ တတ္ထ နာနာဝိဓံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ သုတွာ။ ဆန္ဒောတိ တန္နိဗ္ဗတ္တကပုညကမ္မဿ ကာရဏဘူတော ကုသလစ္ဆန္ဒော, တတြူပပတ္တိယာ ပတ္ထနာဘူတော တဏှာဆန္ဒော ဝါ။ ဥဒပဇ္ဇထာတိ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ။ တတ္ထာတိ တာဝတိံသဘဝနေ, နန္ဒနာပဒေသေနပိ ဟိ တံ ဒေဝလောကံ ဝဒတိ။ ဥပပန္နာမှီတိ ဥပ္ပန္နာ နိဗ္ဗတ္တာ အမှိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀၅။)֍ * ၂၄၂။ နာကာသိံ သတ္ထု ဝစနန္တိ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ဘဝံ ဝဏ္ဏေမီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၁။၃၂၀-၃၂၁) သတ္ထာရာ ဝုတ္တဝစနံ န ကရိံ, ဘဝေသု ဆန္ဒရာဂံ န ပဇဟိန္တိ အတ္ထော။ အာဒိစ္စော ဂေါတမဂေါတ္တော, ဘဂဝါပိ ဂေါတမဂေါတ္တောတိ သဂေါတ္တတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဿာဒိစ္စဗန္ဓုနော’’တိ။ အထ ဝါ အာဒိစ္စဿ ဗန္ဓု အာဒိစ္စဗန္ဓု, ဘဂဝါ။ တံ ပဋိစ္စ တဿ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ အာဒိစ္စော ဝါ ဗန္ဓု ဧတဿ ဩရသပုတ္တဘာဝတောတိ အာဒိစ္စဗန္ဓု, ဘဂဝါ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘ယော အန္ဓကာရေ တမသီ ပဘင်္ကရော, ဝေရောစနော မဏ္ဍလီ ဥဂ္ဂတေဇော၊
မာ ရာဟု ဂိလီ စရမန္တလိက္ခေ, ပဇံ မမံ ရာဟု ပမုဉ္စ သူရိယ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၉၁)၊
ဟီနေတိ လာမကေ။ အတ္တနော ဘဝါဘိရတိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သာမှီတိ သာ အမှိ။
ဧဝံ တာယ ဒေဝတာယ ဘဝါဘိရတိနိမိတ္တေ ဥပ္ပန္နဝိပ္ပဋိသာရေ ပဝေဒိတေ ထေရော ဘဝဿ ပရိစ္ဆိန္နာယုဘာဝဝိဘာဝနမုခေန အာယတိံ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌတွာ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမတိက္ကမော ကာတုံ သုကရော, သဗ္ဗသော ခီဏာသဝဘာဝေါ နာမ မဟာနိသံသောတိ စ သမဿာသေတုံ –
‘‘ကီဝ စိရံ ဝိမာနမှိ, ဣဓ ဝစ္ဆသုပေါသထေ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ယဒိ ဇာနာသိ အာယုနော’’တိ။ –
ဂါထမာဟ။ ပုန သာ –
‘‘သဋ္ဌိ ဝဿသဟဿာနိ, တိဿော စ ဝဿကောဋိယော၊
ဣဓ ဌတွာ မဟာမုနိ, ဣတော စုတာ ဂမိဿာမိ၊
မနုဿာနံ သဟဗျတ’’န္တိ။ – အာဟ၊
‘‘မာ တွံ ဥပေါသထေ ဘာယိ, သမ္ဗုဒ္ဓေနာသိ ဗျာကတာ၊
သောတာပန္နာ ဝိသေသယိ, ပဟီနာ တဝ ဒုဂ္ဂတီ’’တိ။ –
ဣမာယ ဂါထာယ သမုတ္တေဇေသိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀၆။)၂၄၃-၄။ တတ္ထ ကီဝ စိရန္တိ ကိတ္တကံ အဒ္ဓါနံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဒေဝလောကေ, ဣဓ ဝါ ဝိမာနသ္မိံ။ အာယု နောတိ အာယု, နောတိ နိပါတမတ္တံ။ အာယုနော ဝါ စိရာစိရဘာဝံ, အထ ဝါ ယဒိ ဇာနာသိ အာယုနောတိ အတ္ထော။ မဟာမုနီတိ ထေရံ အာလပတိ။
֍ * ၂၄၅။ မာ တွံ ဥပေါသထေ ဘာယီတိ ဘဒ္ဒေ ဥပေါသထေ တွံ မာ ဘာယိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓေနာသိ ဗျာကတာ။ ကိန္တိ? သောတာပန္နာ ဝိသေသယီတိ။ မဂ္ဂဖလသညိတံ ဝိသေသံ ယာတာ အဓိဂတာ, တသ္မာ ပဟီနာ တဝ သဗ္ဗာပိ ဒုဂ္ဂတီတိ ဣမမ္ပိ ဝိသေသံ ယာတာတိ ဝိသေသယိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဥပေါသထာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈-၉။ နိဒ္ဒါ-သုနိဒ္ဒါဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဋ္ဌမနဝမဝိမာနာနိ ရာဇဂဟနိဒါနာနိ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ယထာက္ကမံ ‘‘နိဒ္ဒါ နာမ ဥပါသိကာ…ပေ… ဂေါတမဿ ယသဿိနော။ တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… သုနိဒ္ဒါ နာမ ဥပါသိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဂါထာသုပိ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စေသု ပေါတ္ထကေသု ပါဠိ ပေယျာလဝသေန ဌပိတာတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘နိဒ္ဒါတိ မမံ အညံသု, ရာဇဂဟသ္မိံ ဥပါသိကာ…ပေ…
ဂေါတမဿ ယသဿိနော။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန…ပေ… သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀၇။)‘‘သုနိဒ္ဒါတိ မံ အညံသု, ရာဇဂဟသ္မိံ ဥပါသိကာ…ပေ…
ဂေါတမဿ ယသဿိနော။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
နိဒ္ဒါ-သုနိဒ္ဒါဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ပဌမဘိက္ခာဒါယိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ဘိက္ခာဒါယိကာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန စ သမယေန ဥတ္တရမဓုရာယံ အညတရာ ဣတ္ထီ ခီဏာယုကာ ဟောတိ အပါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ။ ဘဂဝါ ပစ္စူသဝေလာယံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ လောကံ ဝေါလောကေန္တော တံ ဣတ္ထိံ အပါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ ဒိသွာ မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော တံ သုဂတိယံ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော ဧကော အဒုတိယော မဓုရံ အဂမာသိ။ ဂန္တွာ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဗဟိနဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ တေန သမယေန သာ ဣတ္ထီ ဂေဟေ အာဟာရံ သမ္ပာဒေတွာ ဧကမန္တေ ပဋိသာမေတွာ ဃဋံ ဂဟေတွာ ဥဒကတိတ္ထံ ဂန္တွာ နှာယိတွာ ဃဋေန ဥဒကံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ဂစ္ဆန္တီ အန္တရာမဂ္ဂေ ဘဂဝန္တံ ပဿိတွာ ‘‘အပိ, ဘန္တေ, ပိဏ္ဍော လဒ္ဓေါ’’တိ ဝတွာ ‘‘လဘိဿာမီ’’တိ စ ဘဂဝတာ ဝုတ္တေ အလဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ဃဋံ ဌပေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿာမိ, အဓိဝါသေထာ’’တိ အာဟ။ အဓိဝါသေသိ ဘဂဝါ တုဏှီဘာဝေန။ သာ ဘဂဝတော အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ ပဌမတရံ ဂန္တွာ သိတ္တသမ္မဋ္ဌေ ပဒေသေ အာသနံ ပညာပေတွာ ဘဂဝတော ပဝေသနံ ဥဒိက္ခမာနာ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ အထ သာ ဘဂဝန္တံ ဘောဇေသိ။ ဘဂဝါ ကတဘတ္တကိစ္စော ဩနီတပတ္တပါဏီ တဿာ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သာ အနုမောဒနံ သုတွာ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေန္တီ ယာဝ စက္ခုပထသမတိက္ကမာ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ အဝိဇဟန္တီ နမဿမာနာ အဋ္ဌာသိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀၈။)သာ ကတိပယဒိဝသာတိက္ကမေနေဝ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ, အစ္ဆရာသဟဿဉ္စဿာ ပရိဝါရော အဟောသိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန…ပေ… ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ၊
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ,
ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေ။
‘‘အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ, ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊
တဿ အဒါသဟံ ဘိက္ခံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ဒေဝတာ ဗျာကာသိ။ သေသံ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
ပဌမဘိက္ခာဒါယိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ဒုတိယဘိက္ခာဒါယိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ဒုတိယဘိက္ခာဒါယိကာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ။ တတ္ထ အညတရာ ဣတ္ထီ သဒ္ဓါ ပသန္နာ အညတရံ ခီဏာသဝတ္ထေရံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ အတ္တနော ဂေဟံ ပဝေသေတွာ ဘောဇနံ အဒါသိ။ သာ အပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သေသံ အနန္တရဝိမာနသဒိသမေဝ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၀၉။)‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန…ပေ… သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
ဒုတိယဘိက္ခာဒါယိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ ဝိမာနဝတ္ထုသ္မိံ
ဧကာဒသဝတ္ထုပဋိမဏ္ဍိတဿ ဒုတိယဿ စိတ္တလတာဝဂ္ဂဿ
အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပါရိစ္ဆတ္တကဝဂ္ဂေါ
၁။ ဥဠာရဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပါရိစ္ဆတ္တကဝဂ္ဂေ ဥဠာရော တေ ယသော ဝဏ္ဏောတိ ဥဠာရဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ။ တေန သမယေန ရာဇဂဟေ အာယသ္မတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ ဥပဋ္ဌာကကုလေ ဧကာ ဒါရိကာ ဒါနဇ္ဈာသယာ ဒါနသံဝိဘာဂရတာ အဟောသိ။ သာ ယံ တသ္မိံ ဂေဟေ ပုရေဘတ္တံ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ အတ္တနာ လဒ္ဓပဋိဝီသတော ဥပဍ္ဎံ ဒေတိ, ဥပဍ္ဎံ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, အဒတွာ ပန န ဘုဉ္ဇတိ, ဒက္ခိဏေယျေ အပဿန္တီပိ ဌပေတွာ ဒိဋ္ဌကာလေ ဒေတိ, ယာစကာနမ္ပိ ဒေတိယေဝ။ အထဿာ မာတာ ‘‘မမ ဓီတာ ဒါနဇ္ဈာသယာ ဒါနသံဝိဘာဂရတာ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ တဿာ ဒိဂုဏံ ဘာဂံ ဒေတိ။ ဒေန္တီ စ ဧကသ္မိံ ဘာဂေ တာယ သံဝိဘာဂေ ကတေ ပုန အပရံ ဒေတိ, သာ တတောပိ သံဝိဘာဂံ ကရောတိယေဝ။
ဧဝံ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ တံ ဝယပ္ပတ္တံ မာတာပိတရော တသ္မိံယေဝ နဂရေ အညတရသ္မိံ ကုလေ ကုမာရဿ အဒံသု။ တံ ပန ကုလံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကံ ဟောတိ အဿဒ္ဓံ အပ္ပသန္နံ။ အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ရာဇဂဟေ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁၀။)သပဒါနံ ပိဏ္ဍာယ စရမာနော တဿာ ဒါရိကာယ သသုရဿ ဂေဟဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ သာ ဒါရိကာ ပသန္နစိတ္တာ ‘‘ပဝိသထ ဘန္တေ’’တိ ပဝေသေတွာ ဝန္ဒိတွာ သဿုယာ ဌပိတံ ပူဝံ တံ အပဿန္တီ ‘‘တဿာ ကထေတွာ အနုမောဒါပေဿာမီ’’တိ ဝိဿာသေန ဂဟေတွာ ထေရဿ အဒါသိ, ထေရော အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ ဒါရိကာ ‘‘တုမှေဟိ ဌပိတံ ပူဝံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ အဒါသိ’’န္တိ သဿုယာ ကထေသိ။ သာ တံ သုတွာ ‘‘ကိန္နာမိဒံ ပါဂဗ္ဘိယံ, အယံ မမ သန္တကံ အနာပုစ္ဆိတွာဝ သမဏဿ အဒါသီ’’တိ တံ ကဋတဋာယမာနာ ကောဓာဘိဘူတာ ယုတ္တာယုတ္တံ အစိန္တေန္တီ ပုရတော ဌိတံ မုသလခဏ္ဍံ ဂဟေတွာ အံသကူဋေ ပဟရိ။ သာ သုခုမာလတာယ ပရိက္ခီဏာယုကတာယ စ တေနေဝ ပဟာရေန ဗလဝဒုက္ခာဘိဘူတာ ဟုတွာ ကတိပါဟေနေဝ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာ သတိပိ အညသ္မိံ သုစရိတကမ္မေ ထေရဿ ကတဒါနမေဝ သာတိသယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာသိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂန္တွာ –
‘‘ဥဠာရော တေ ယသော ဝဏ္ဏော, သဗ္ဗာ ဩဘာသတေ ဒိသာ၊
နာရိယော နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ, ဒေဝပုတ္တာ အလင်္ကတာ။
‘‘မောဒေန္တိ ပရိဝါရေန္တိ, တဝ ပူဇာယ ဒေဝတေ၊
သောဝဏ္ဏာနိ ဝိမာနာနိ, တဝိမာနိ သုဒဿနေ။
‘‘တုဝံသိ ဣဿရာ တေသံ, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနီ၊
အဘိဇာတာ မဟန္တာသိ, ဒေဝကာယေ ပမောဒသိ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
တီဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ။
֍ * ၂၈၆။ တတ္ထ ယသောတိ ပရိဝါရော။ ဝဏ္ဏောတိ ဝဏ္ဏနိဘာ သရီရောဘာသော။ ‘‘ဥဠာရော’’တိ ပန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ တဿာ ဒေဝတာယ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိ စ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ တာသု ‘‘ဥဠာရော တေ ဝဏ္ဏော’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ ဝိသယဝသေန ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗာ ဩဘာသတေ ဒိသာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဠာရော တေ ယသော’’တိ ဝုတ္တံ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိံ ဝတ္ထုဝသေန ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘နာရိယော
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁၁။)နစ္စန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗာ ဩဘာသတေ ဒိသာတိ သဗ္ဗာသု ဒိသာသု ဝိဇ္ဇောတတေ, သဗ္ဗာ ဝါ ဒိသာ ဩဘာသယတေ, ဝိဇ္ဇောတယတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဩဘာသတေ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဩဘာသန္တေ’’တိ ကေစိ ဝစနဝိပလ္လာသေန အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တေဟိ ‘‘ဝဏ္ဏေနာ’’တိ ဝိဘတ္တိ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗာ။ ဝဏ္ဏေနာတိ စ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ, ဝဏ္ဏေန ဟေတုဘူတေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗာ ဒိသာ’’တိ စ ဇာတိဝသေန ဒိသာသာမညေ အပေက္ခိတေ ဝစနဝိပလ္လာသေနပိ ပယောဇနံ နတ္ထိ။ နာရိယောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အလင်္ကတာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဒေဝပုတ္တာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တေန နာရိယော ဒေဝပုတ္တာ စာတိ သမုစ္စယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၂၈၇။ မောဒေန္တီတိ ပမောဒယန္တိ။ ပူဇာယာတိ ပူဇနတ္ထံ ပူဇာနိမိတ္တံ ဝါ, နစ္စန္တိ ဂါယန္တီတိ ယောဇနာ။ တဝိမာနီတိ တဝ ဣမာနိ။
֍ * ၂၈၈။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနီတိ သဗ္ဗေဟိ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ, သဗ္ဗေဟိ ဝါ တယာ ကာမိတေဟိ ဣစ္ဆိတေဟိ ဝတ္ထူဟိ သမိဒ္ဓါ။ အဘိဇာတာတိ သုဇာတာ။ မဟန္တာသီတိ မဟတီ မဟာနုဘာဝါ အသိ။ ဒေဝကာယေ ပမောဒသီတိ ဣမသ္မိံ ဒေဝနိကာယေ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိဟေတုကေန ပရမေန ပမောဒနေန ပမောဒသိ။
ဧဝံ ထေရေန ပုစ္ဆိတာ သာ ဒေဝတာ တမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေသိ –
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေ၊
ဒုဿီလကုလေ သုဏိသာ အဟောသိံ, အဿဒ္ဓေသု ကဒရိယေသု အဟံ။
‘‘သဒ္ဓါ သီလေန သမ္ပန္နာ, သံဝိဘာဂရတာ သဒါ၊
ပိဏ္ဍာယ စရမာနဿ, အပူဝံ တေ အဒါသဟံ။
‘‘တဒါဟံ သဿုယာစိက္ခိံ, ‘သမဏော အာဂတော ဣဓ၊
တဿ အဒါသဟံ ပူဝံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ’။
‘‘ဣတိဿာ သဿု ပရိဘာသိ, အဝိနီတာသိ တွံ ဝဓု၊
န မံ သမ္ပုစ္ဆိတုံ ဣစ္ဆိ, ‘သမဏဿ ဒဒါမဟံ’။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁၂။)‘‘တတော မေ သဿု ကုပိတာ, ပဟာသိ မုသလေန မံ၊
ကူဋင်္ဂစ္ဆိ အဝဓိ မံ, နာသက္ခိံ ဇီဝိတုံ စိရံ။
‘‘အဟံ ကာယဿ ဘေဒါ, ဝိပ္ပမုတ္တာ တတော စုတာ၊
ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ, ဥပပန္နာ သဟဗျတံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၂၈၉။ တတ္ထ အဿဒ္ဓေသူတိ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ စ အဘာဝေန အဿဒ္ဓေသု, ထဒ္ဓမစ္ဆရိယတာယ ကဒရိယေသု သဿုအာဒီသု အဟံ သဒ္ဓါ သီလေန သမ္ပန္နာ အဟောသိန္တိ ယောဇနာ။
၂၉၀-၁။ အပူဝန္တိ ကပလ္လပူဝံ။ တေတိ နိပါတမတ္တံ။ သဿုယာ အာစိက္ခိံ ဂဟိတဘာဝဉာပနတ္ထဉ္စ အနုမောဒနတ္ထဉ္စာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၂၉၂။ ဣတိဿာတိ ဧတ္ထ အဿာတိ နိပါတမတ္တံ။ သမဏဿ ဒဒါမဟန္တိ အဟံ သမဏဿ အပူဝံ ဒဒါမီတိ။ ယသ္မာ န မံ သမ္ပုစ္ဆိတုံ ဣစ္ဆိ, တသ္မာ တွံ ဝဓု အဝိနီတာသီတိ သဿု ပရိဘာသီတိ ယောဇနာ။
֍ * ၂၉၃။ ပဟာသီတိ ပဟရိ။ ကူဋင်္ဂစ္ဆိ အဝဓိ မန္တိ ဧတ္ထ ကူဋန္တိ အံသကူဋံ ဝုတ္တံ ပုရိမပဒလောပေန, ကူဋမေဝ အင်္ဂန္တိ ကူဋင်္ဂံ, တံ ဆိန္ဒတီတိ ကူဋင်္ဂစ္ဆိ။ ဧဝံ ကောဓာဘိဘူတာ ဟုတွာ မံ အဝဓိ, မမ အံသကူဋံ ဆိန္ဒိ, တေနေဝ ဥပက္ကမေန မတတ္တာ မံ မာရေသီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နာသက္ခိံ ဇီဝိတုံ စိရ’’န္တိ။
֍ * ၂၉၄။ ဝိပ္ပမုတ္တာတိ တတော ဒုက္ခတော သုဋ္ဌု မုတ္တာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဥဠာရဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁၃။)၂။ ဥစ္ဆုဒါယိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဩဘာသယိတွာ ပထဝိံ သဒေဝကန္တိ ဥစ္ဆုဒါယိကာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ အနန္တရဝိမာနေ ဝုတ္တသဒိသံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဣဓ ဥစ္ဆု ဒိန္နာ, သဿုယာ စ ပီဌကေန ပဟဋာ, တင်္ခဏညေဝ မတာ တာဝတိံသေသု ဥပ္ပန္နာ, တဿံယေဝ ရတ္တိယံ ထေရဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတာ, ကေဝလကပ္ပံ ဂိဇ္ဈကူဋံ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဩဘာသေန္တီ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ပဉ္ဇလိကာ နမဿမာနာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ထေရော –
‘‘ဩဘာသယိတွာ ပထဝိံ သဒေဝကံ, အတိရောစသိ စန္ဒိမသူရိယာ ဝိယ၊
သိရိယာ စ ဝဏ္ဏေန ယသေန တေဇသာ, ဗြဟ္မာဝ ဒေဝေ တိဒသေ သဟိန္ဒကေ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဥပ္ပလမာလဓာရိနီ, အာဝေဠိနီ ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစေ၊
အလင်္ကတေ ဥတ္တမဝတ္ထဓာရိနီ, ကာ တွံ သုဘေ ဒေဝတေ ဝန္ဒသေ မမံ။
‘‘ကိံ တွံ ပုရေ ကမ္မမကာသိ အတ္တနာ, မနုဿဘူတာ ပုရိမာယ ဇာတိယာ၊
ဒါနံ သုစိဏ္ဏံ အထ သီလသံယမံ, ကေနူပပန္နာ သုဂတိံ ယသဿိနီ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ။
၂၉၆-၇။ တတ္ထ ဩဘာသယိတွာ ပထဝိံ သဒေဝကန္တိ စန္ဒိမသူရိယရသ္မိသမ္မိဿေဟိ သိနေရုပဿဝိနိဂ္ဂတေဟိ ပဘာဝိသရေဟိ ဝိဇ္ဇောတယမာနတာယ ဒေဝေန အာကာသေန သဟာတိ သဒေဝကံ ဥပဂတဘူမိဘာဂဘူတံ ဣမံ ပထဝိံ ဝိဇ္ဇောတေတွာ, ဧကောဘာသံ ဧကပဇ္ဇောတံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဩဘာသယိတွာ ပထဝိံ စန္ဒိမသူရိယာ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ အတိရောစသီတိ အတိက္ကမိတွာ ရောစသိ။ တံ ပန အတိရောစနံ ကေန ကိံ ဝိယ ကေန ဝါတိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁၄။)အာဟ ‘‘သိရိယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သိရိယာတိ သောဘဂ္ဂါဒိသောဘာဝိသေသေန။ တေဇသာတိ အတ္တနော အာနုဘာဝေန။ အာဝေဠိနီတိ ရတနမယပုပ္ဖါဝေဠဝတီ။
ဧဝံ ထေရေန ပုစ္ဆိတာ ဒေဝတာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဝိဿဇ္ဇေသိ –
‘‘ဣဒါနိ ဘန္တေ ဣမမေဝ ဂါမံ, ပိဏ္ဍာယ အမှာကံ ဃရံ ဥပါဂမိ၊
တတော တေ ဥစ္ဆုဿ အဒါသိ ခဏ္ဍိကံ, ပသန္နစိတ္တာ အတုလာယ ပီတိယာ။
‘‘သဿု စ ပစ္ဆာ အနုယုဉ္ဇတေ မမံ, ကဟံ နု ဥစ္ဆုံ ဝဓုကေ အဝါကိရိ၊
န ဆဍ္ဍိတံ နော ပန ခါဒိတံ မယာ, သန္တဿ ဘိက္ခုဿ သယံ အဒါသဟံ။
‘‘တုယှံ နွိဒံ ဣဿရိယံ အထော မမ, ဣတိဿာ သဿု ပရိဘာသတေ မမံ၊
ပီဌံ ဂဟေတွာ ပဟာရံ အဒါသိ မေ, တတော စုတာ ကာလကတာမှိ ဒေဝတာ။
‘‘တဒေဝ ကမ္မံ ကုသလံ ကတံ မယာ, သုခဉ္စ ကမ္မံ အနုဘောမိ အတ္တနာ၊
ဒေဝေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိစာရယာမဟံ, မောဒါမဟံ ကာမဂုဏေဟိ ပဉ္စဟိ။
‘‘တဒေဝ ကမ္မံ ကုသလံ ကတံ မယာ, သုခဉ္စ ကမ္မံ အနုဘောမိ အတ္တနာ၊
ဒေဝိန္ဒဂုတ္တာ တိဒသေဟိ ရက္ခိတာ, သမပ္ပိတာ ကာမဂုဏေဟိ ပဉ္စဟိ။
‘‘ဧတာဒိသံ ပုညဖလံ အနပ္ပကံ, မဟာဝိပါကာ မမ ဥစ္ဆုဒက္ခိဏာ၊
ဒေဝေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိစာရယာမဟံ, မောဒါမဟံ ကာမဂုဏေဟိ ပဉ္စဟိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁၅။)‘‘ဧတာဒိသံ ပုညဖလံ အနပ္ပကံ, မဟာဇုတိကာ မမ ဥစ္ဆုဒက္ခိဏာ၊
ဒေဝိန္ဒဂုတ္တာ တိဒသေဟိ ရက္ခိတာ, သဟဿနေတ္တောရိဝ နန္ဒနေ ဝနေ။
‘‘တုဝဉ္စ ဘန္တေ အနုကမ္ပကံ ဝိဒုံ, ဥပေစ္စ ဝန္ဒိံ ကုသလဉ္စ ပုစ္ဆိသံ၊
တတော တေ ဥစ္ဆုဿ အဒါသိ ခဏ္ဍိကံ, ပသန္နစိတ္တာ အတုလာယ ပီတိယာ’’တိ။
֍ * ၂၉၉။ တတ္ထ ဣဒါနီတိ အနန္တရာတီတဒိဝသတ္တာ အာဟ, အဓုနာတိ အတ္ထော။ ဣမမေဝ ဂါမန္တိ ဣမသ္မိံယေဝ ဂါမေ, ရာဇဂဟံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဂါမောပိ နိဂမောပိ နဂရမ္ပိ ‘ဂါမော’ ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဘုမ္မတ္ထေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ဥပါဂမီတိ ဥပဂတော အဟောသိ။ အတုလာယာတိ အနုပမာယ, အပ္ပမာဏာယ ဝါ။
֍ * ၃၀၀။ အဝါကိရီတိ အပနေသိ ဆဍ္ဍေသိ, ဝိနာသေသိ ဝါ။ သန္တဿာတိ သာဓုရူပဿ သန္တကိလေသဿ ပရိဿမမပ္ပတ္တဿ ဝါ။
֍ * ၃၀၁။ တုယှံ နူတိ နု-သဒ္ဒေါ အနတ္တမနတာသူစနေ နိပါတော, သော ‘‘မမာ’’တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘မမ နူ’’တိ။ ဣဒံ ဣဿရိယန္တိ ဂေဟေ အာဓိပစ္စံ သန္ဓာယာဟ။ တတော စုတာတိ တတော မနုဿလောကတော စုတာ။ ယသ္မာ ဌိတဋ္ဌာနတော အပဂတာပိ ‘‘စုတာ’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္မာ စုတိံ ဝိသေသေတုံ ‘‘ကာလကတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာလကတာပိ စ န ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိဗ္ဗတ္တာ, အပိစ ခေါ ဒေဝတ္တံ ဥပဂတာတိ ဒဿေန္တီ အာဟ ‘‘အမှိ ဒေဝတာ’’တိ။
֍ * ၃၀၂။ တဒေဝ ကမ္မံ ကုသလံ ကတံ မယာတိ တဒေဝ ဥစ္ဆုခဏ္ဍဒါနမတ္တံ ကုသလံ ကမ္မံ ကတံ မယာ, အညံ န ဇာနာမီတိ အတ္ထော။ သုခဉ္စ ကမ္မန္တိ သုခဉ္စ ကမ္မဖလံ။ ကမ္မဖလဉှိ ဣဓ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဥတ္တရပဒလောပေန, ကာရဏောပစာရေန ဝါ ‘‘ကုသလာနံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁၆။)သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)။ အနုဘောမိ သကံ ပုည’’န္တိ (ဝိ။ ဝ။ ၁၃၃) စ အာဒီသု ဝိယ။ ကမ္မန္တိ ဝါ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, ကမ္မေနာတိ အတ္ထော။ ကမ္မေ ဝါ ဘဝံ ကမ္မံ ယထာ ကမ္မန္တိ။ အထ ဝါ ကာမေတဗ္ဗတာယ ကမ္မံ။ တဉှိ သုခရဇနီယဘာဝတော ကာမူပသံဟိတံ ကာမေတဗ္ဗန္တိ ကမနီယံ။ အတ္တနာတိ အတ္တနာ ဧဝ, သယံဝသိတာယ သေရိဘာဝေန သယမေဝါတိ အတ္ထော။ ပရိစာရယာမဟံ အတ္တာနန္တိ ပုရိမဂါထာယ ‘‘အတ္တနာ’’တိ ဝုတ္တံ ပဒံ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန ‘‘အတ္တာန’’န္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
၃၀၃-၅။ ဒေဝိန္ဒဂုတ္တာတိ ဒေဝိန္ဒေန သက္ကေန ဂုတ္တာ, ဒေဝိန္ဒော ဝိယ ဝါ ဂုတ္တာ မဟာပရိဝါရတာယ။ သမပ္ပိတာတိ သုဋ္ဌု အပ္ပိတာ သမန္နာဂတာ။ မဟာဝိပါကာတိ ဝိပုလဖလာ။ မဟာဇုတိကာတိ မဟာတေဇာ, မဟာနုဘာဝါတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၀၆။ တုဝန္တိ တံ။ အနုကမ္ပကန္တိ ကာရုဏိကံ။ ဝိဒုန္တိ သပ္ပညံ, သာဝကပါရမိယာ မတ္ထကံ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဥပေစ္စာတိ ဥပဂန္တွာ။ ဝန္ဒိန္တိ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန အဘိဝါဒယိံ။ ကုသလဉ္စ အာရောဂျ ပုစ္ဆိသံ အပုစ္ဆိံ, အတုလာယ ပီတိယာ ဣဒဉ္စ ကုသလံ အနုဿရာမီတိ အဓိပ္ပါယော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဥစ္ဆုဒါယိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပလ္လင်္ကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပလ္လင်္ကသေဋ္ဌေ မဏိသောဏ္ဏစိတ္တေတိ ပလ္လင်္ကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန စ သမယေန သာဝတ္ထိယံ အညတရဿ ဥပါသကဿ ဓီတာ ကုလပဒေသာဒိနာ သဒိသဿ တတ္ထေဝ အညတရဿ ကုလပုတ္တဿ ဒိန္နာ, သာ စ ဟောတိ အက္ကောဓနာ သီလာစာရသမ္ပန္နာ ပတိဒေဝတာ သမာဒိန္နပဉ္စသီလာ, ဥပေါသထေ သက္ကစ္စံ ဥပေါသထသီလာနိ စ ရက္ခတိ။ သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂန္တွာ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁၇။)‘‘ပလ္လင်္ကသေဋ္ဌေ မဏိသောဏ္ဏစိတ္တေ, ပုပ္ဖါဘိကိဏ္ဏေ သယနေ ဥဠာရေ၊
တတ္ထစ္ဆသိ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, ဥစ္စာဝစာ ဣဒ္ဓိ ဝိကုဗ္ဗမာနာ။
‘‘ဣမာ စ တေ အစ္ဆရာယော သမန္တတော, နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ ပမောဒယန္တိ၊
ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တာသိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
သာပိဿ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, အဍ္ဎေ ကုလေ သုဏိသာ အဟောသိံ၊
အက္ကောဓနာ ဘတ္တု ဝသာနုဝတ္တိနီ, ဥပေါသထေ အပ္ပမတ္တာ အဟောသိံ။
‘‘မနုဿဘူတာ ဒဟရာ အပါပိကာ, ပသန္နစိတ္တာ ပတိမာဘိရာဓယိံ၊
ဒိဝါ စ ရတ္တော စ မနာပစာရိနီ, အဟံ ပုရေ သီလဝတီ အဟောသိံ။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတာ အစောရိကာ, သံသုဒ္ဓကာယာ သုစိဗြဟ္မစာရိနီ၊
အမဇ္ဇပါ နော စ မုသာ အဘာဏိံ, သိက္ခာပဒေသု ပရိပူရကာရိနီ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, ပသန္နမာနသာ အဟံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁၈။)‘‘အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ အနုဓမ္မစာရိနီ, ဥပေါသထံ ပီတိမနာ ဥပါဝသိံ၊
ဣမဉ္စ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂဝရေဟုပေတံ, သမာဒိယိတွာ ကုသလံ သုခုဒြယံ၊
ပတိမှိ ကလျာဏီ ဝသာနုဝတ္တိနီ, အဟောသိံ ပုဗ္ဗေ သုဂတဿ သာဝိကာ။
‘‘ဧတာဒိသံ ကုသလံ ဇီဝလောကေ, ကမ္မံ ကရိတွာန ဝိသေသဘာဂိနီ၊
ကာယဿ ဘေဒါ အဘိသမ္ပရာယံ, ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တာ သုဂတိမှိ အာဂတာ။
‘‘ဝိမာနပါသာဒဝရေ မနောရမေ, ပရိဝါရိတာ အစ္ဆရာသင်္ဂဏေန၊
သယံပဘာ ဒေဝဂဏာ ရမေန္တိ မံ, ဒီဃာယုကိံ ဒေဝဝိမာနမာဂတ’’န္တိ။
֍ * ၃၀၇။ တတ္ထ ပလ္လင်္ကသေဋ္ဌေတိ ပလ္လင်္ကဝရေ ဥတ္တမပလ္လင်္ကေ။ တံယေဝဿ သေဋ္ဌတံ ဒဿေတုံ ‘‘မဏိသောဏ္ဏစိတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ, ဝိဝိဓရတနရံသိဇာလသမုဇ္ဇလေဟိ မဏီဟိ စေဝ သုဝဏ္ဏေန စ ဝိစိတ္တေ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ‘‘သယနေ’’တိ စ ဝုတ္တေ သယိတဗ္ဗဋ္ဌာနဘူတေ ပလ္လင်္ကသေဋ္ဌေ။
֍ * ၃၀၈။ တေတိ တုယှံ သမန္တတော။ ‘‘ပမောဒယန္တီ’’တိ ပဒံ ပန အပေက္ခိတွာ ‘‘တ’’န္တိ ဝိဘတ္တိ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗာ။ ပမောဒယန္တီတိ ဝါ ပမောဒနံ ကရောန္တိ, ပမောဒနံ တုယှံ ဥပ္ပါဒေန္တီတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၁၀။ ဒဟရာ အပါပိကာတိ ဒဟရာပိ အပါပိကာ။ ‘‘ဒဟရာသု ပါပိကာ’’တိ ဝါ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ‘‘ဒဟရဿာပါပိကာ’’တိပိ ပဌန္တိ, ဒဟရဿ သာမိကဿ အပါပိကာ, သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌာနေန အနတိစရိယာယ စ ဘဒ္ဒိကာတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပသန္နစိတ္တာ’’တိအာဒိ။ အဘိရာဓယိန္တိ အာရာဓေသိံ။ ရတ္တောတိ ရတ္တိယံ။
֍ * ၃၁၁။ အစောရိကာတိ စောရိယရဟိတာ, အဒိန္နာဒါနာ ပဋိဝိရတာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိရတာ စ စောရိယာ’’တိပိ ပါဌော, ထေယျတော စ ဝိရတာတိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၁၉။)အတ္ထော။ သံသုဒ္ဓကာယာတိ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တတာယ သမ္မဒေဝ သုဒ္ဓကာယာ, တတော ဧဝ သုစိဗြဟ္မစာရိနီ သာမိကတော အညတ္ထ အဗြဟ္မစရိယာသမ္ဘဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –
‘‘မယဉ္စ ဘရိယာ နာတိက္ကမာမ,
အမှေပိ ဘရိယာ နာတိက္ကမန္တိ၊
အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမ,
တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ နိ မိယျရေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၇)၊
အထ ဝါ သုစိဗြဟ္မစာရိနီတိ သုစိနော သုဒ္ဓဿ ဗြဟ္မဿ သေဋ္ဌဿ ဥပေါသထသီလဿ, မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဝါ အနုရူပဿ ပုဗ္ဗဘာဂဗြဟ္မစရိယဿ ဝသေန သုစိဗြဟ္မစာရိနီ။
֍ * ၃၁၃။ အနုဓမ္မစာရိနီတိ အရိယာနံ ဓမ္မဿ အနုဓမ္မံ စရဏသီလာ။ ဣမဉ္စ အနန္တရံ ဝုတ္တံ နိဒ္ဒေါသတာယ အရိယံ, အဋ္ဌင်္ဂဝရေဟိ အဋ္ဌဟိ ဥတ္တမင်္ဂေဟိ အရိယတ္တာ ဧဝ ဝါ အရိယဋ္ဌင်္ဂဝရေဟိ ဥပေတံ အာရောဂျဋ္ဌေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန စ ကုသလံ သုခဝိပါကတာယ သုခါနိသံသတာယ စ သုခုဒြယံ ဥပါဝသိန္တိ ယောဇနာ။
֍ * ၃၁၄။ ဝိသေသဘာဂိနီတိ ဝိသေသဿ ဒိဗ္ဗဿ သမ္ပတ္တိဘဝဿ ဘာဂိနီ။ သုဂတိမှိ အာဂတာတိ သုဂတိံ အာဂတာ ဥပဂတာ, သုဂတိမှိ ဝါ သုဂတိယံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယံ အာဂတာ။ ‘‘သုဂတိဉှိ အာဂတာ’’တိပိ ပါဌော။ တတ္ထ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ, ဟေတုအတ္ထော ဝါ, ယသ္မာ သုဂတိံ အာဂတာ, တသ္မာ ဝိသေသဘာဂိနီတိ ယောဇနာ။
֍ * ၃၁၅။ ဝိမာနပါသာဒဝရေတိ ဝိမာနေသု ဥတ္တမပါသာဒေ, ဝိမာနသင်္ခါတေ ဝါ အဂ္ဂပါသာဒေ, ဝိမာနေ ဝါ ဝိဂတမာနေ အပ္ပမာဏေ မဟန္တေ ဝရပါသာဒေ ပရိဝါရိတာ အစ္ဆရာသင်္ဂဏေန သယံပဘာ ပမောဒါမိ, ‘‘အမှီ’’တိ ဝါ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒီဃာယုကိန္တိ ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဒေဝေဟိ ဒီဃတရာယုကတာယ တတြူပပန္နေဟိ အနပ္ပါယုကတာယ စ ဒီဃာယုကိံ မံ ယထာဝုတ္တံ ဒေဝဝိမာနမာဂတံ ဥပဂတံ ဒေဝဂဏာ ရမေန္တီတိ ယောဇနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပလ္လင်္ကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂၀။)၄။ လတာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
လတာ စ သဇ္ဇာ ပဝရာ စ ဒေဝတာတိ လတာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန စ သမယေန သာဝတ္ထိဝါသိနော အညတရဿ ဥပါသကဿ ဓီတာ လတာ နာမ ပဏ္ဍိတာ ဗျတ္တာ မေဓာဝိနီ ပတိကုလံ ဂတာ ဘတ္တု သဿုသသုရာနဉ္စ မနာပစာရိနီ ပိယဝါဒိနီ ပရိဇနဿ သင်္ဂဟကုသလာ ဂေဟေ ကုဋုမ္ဗဘာရဿ နိတ္ထရဏသမတ္ထာ အက္ကောဓနာ သီလာစာရသမ္ပန္နာ ဒါနသံဝိဘာဂရတာ အခဏ္ဍပဉ္စသီလာ ဥပေါသထရက္ခဏေ စ အပ္ပမတ္တာ အဟောသိ။ သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ ဝေဿဝဏဿ မဟာရာဇဿ ဓီတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ လတာတွေဝ နာမေန။ အညာပိ တဿာ သဇ္ဇာ, ပဝရာ, အစ္စိမတီ, သုတာတိ စတဿော ဘဂိနိယော အဟေသုံ။ တာ ပဉ္စပိ သက္ကေန ဒေဝရာဇေန အာနေတွာ နာဋကိတ္ထိဘာဝေန ပရိစာရိကဋ္ဌာနေ ဌပိတာ။ လတာ ပနဿ နစ္စဂီတာဒီသု ဆေကတာယ ဣဋ္ဌတရာ အဟောသိ။
တာသံ ဧကတော သမာဂန္တွာ သုခနိသဇ္ဇာယ နိသိန္နာနံ သင်္ဂီတနေပုညံ ပဋိစ္စ ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပန္နော။ တာ သဗ္ဗာပိ ဝေဿဝဏဿ မဟာရာဇဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိံသု ‘‘တာတ, ကတမာ အမှာကံ နစ္စာဒီသု ကုသလာ’’တိ? သော ဧဝမာဟ ‘‘ဂစ္ဆထ ဓီတရော အနောတတ္တဒဟတီရေ ဒေဝသမာဂမေ သင်္ဂီတံ ပဝတ္တေထ, တတ္ထ ဝေါ ဝိသေသော ပါကဋော ဘဝိဿတီ’’တိ။ တာ တထာ အကံသု။ တတ္ထ ဒေဝပုတ္တာ လတာယ နစ္စမာနာယ အတ္တနော သဘာဝေန ဌာတုံ နာသက္ခိံသု, သဉ္ဇာတပဟာသာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ နိရန္တရံ သာဓုကာရံ ဒေန္တာ ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒေ စေလုက္ခေပေ စ ပဝတ္တေန္တာ ဟိမဝန္တံ ကမ္ပယမာနာ ဝိယ မဟန္တံ ကောလာဟလမကံသု။ ဣတရာသု ပန နစ္စန္တီသု သိသိရကာလေ ကောကိလာ ဝိယ တုဏှီဘူတာ နိသီဒိံသု။ ဧဝံ တတ္ထ သင်္ဂီတေ လတာယ ဝိသေသော ပါကဋော အဟောသိ။
အထ တာသံ ဒေဝဓီတာနံ သုတာယ ဒေဝဓီတာယ ဧတဒဟောသိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ အယံ လတာ အမှေ အဘိဘုယျ တိဋ္ဌတိ ဝဏ္ဏေန စေဝ ယသသာ စ, ယံနူနာဟံ လတာယ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ။ သာ တံ ပုစ္ဆိ။ ဣတရာပိ တဿာ ဧတမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ ဝေဿဝဏမဟာရာဇာ ဒေဝစာရိကဝသေန ဥပဂတဿ အာယသ္မတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ အာစိက္ခိ။ ထေရော တမတ္ထံ ပုစ္ဆာယ မူလကာရဏတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော အာရောစေန္တော –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂၁။)‘‘လတာ စ သဇ္ဇာ ပဝရာ စ ဒေဝတာ, အစ္စိမတီ ရာဇဝရဿ သိရီမတော၊
သုတာ စ ရညော ဝေဿဝဏဿ ဓီတာ, ရာဇီမတီ ဓမ္မဂုဏေဟိ သောဘထ။
‘‘ပဉ္စေတ္ထ နာရိယော အာဂမံသု နှာယိတုံ, သီတောဒကံ ဥပ္ပလိနိံ သိဝံ နဒိံ၊
တာ တတ္ထ နှာယိတွာ ရမေတွာ ဒေဝတာ, နစ္စိတွာ ဂါယိတွာ သုတာ လတံ ဗြဝိ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဥပ္ပလမာလဓာရိနိ, အာဝေဠိနိ ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစေ၊
တိမိရတမ္ဗက္ခိ နဘေဝ သောဘနေ, ဒီဃာယုကီ ကေန ကတော ယသော တဝ။
‘‘ကေနာသိ ဘဒ္ဒေ ပတိနော ပိယတရာ, ဝိသိဋ္ဌကလျာဏိတရဿု ရူပတော၊
ပဒက္ခိဏာ နစ္စနဂီတဝါဒိတေ, အာစိက္ခ နော တွံ နရနာရိပုစ္ဆိတာ’’တိ။ –
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ဥဠာရဘောဂေ ကုလေ သုဏိသာ အဟောသိံ၊
အက္ကောဓနာ ဘတ္တု ဝသာနုဝတ္တိနီ, ဥပေါသထေ အပ္ပမတ္တာ အဟောသိံ။
‘‘မနုဿဘူတာ ဒဟရာ အပါပိကာ, ပသန္နစိတ္တာ ပတိမာဘိရာဓယိံ၊
သဒေဝရံ သဿသုရံ သဒါသကံ, အဘိရာဓယိံ တမှိ ကတော ယသော မမ။
‘‘သာဟံ တေန ကုသလေန ကမ္မုနာ, စတုဗ္ဘိ ဌာနေဟိ ဝိသေသမဇ္ဈဂါ၊
အာယုဉ္စ ဝဏ္ဏဉ္စ သုခံ ဗလဉ္စ, ခိဍ္ဍာရတိံ ပစ္စနုဘောမနပ္ပကံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂၂။)‘‘သုတံ နု တံ ဘာသတိ ယံ အယံ လတာ, ယံ နော အပုစ္ဆိမှ အကိတ္တယီ နော၊
ပတိနော ကိရမှာကံ ဝိသိဋ္ဌ နာရီနံ, ဂတီ စ တာသံ ပဝရာ စ ဒေဝတာ။
‘‘ပတီသု ဓမ္မံ ပစရာမ သဗ္ဗာ, ပတိဗ္ဗတာ ယတ္ထ ဘဝန္တိ ဣတ္ထိယော၊
ပတီသု ဓမ္မံ ပစရိတွာ သဗ္ဗာ, လစ္ဆာမသေ ဘာသတိ ယံ အယံ လတာ။
‘‘သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတသာနုဂေါစရော, မဟိန္ဓရံ ပဗ္ဗတမာဝသိတွာ၊
ပသယှ ဟန္တွာ ဣတရေ စတုပ္ပဒေ, ခုဒ္ဒေ မိဂေ ခါဒတိ မံသဘောဇနော။
‘‘တထေဝ သဒ္ဓါ ဣဓ အရိယသာဝိကာ, ဘတ္တာရံ နိဿာယ ပတိံ အနုဗ္ဗတာ၊
ကောဓံ ဝဓိတွာ အဘိဘုယျ မစ္ဆရံ, သဂ္ဂမှိ သာ မောဒတိ ဓမ္မစာရိနီ’’တိ။ –
လတာယ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အာဟ။
֍ * ၃၁၆။ တတ္ထ လတာ စ သဇ္ဇာ ပဝရာ အစ္စိမတီ သုတာတိ တာသံ နာမံ။ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ ရာဇဝရဿာတိ စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ ဝရဿ သေဋ္ဌဿ ဒေဝရာဇဿ။ သက္ကဿ ပရိစာရိကာတိ အဓိပ္ပါယော။ ရညောတိ မဟာရာဇဿ။ တေနာဟ ‘‘ဝေဿဝဏဿ ဓီတာ’’တိ, ဣဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ, ဝစနဝိပလ္လာသော ဝါ, ဓီတရောတိ အတ္ထော။ ရာဇတိ ဝိဇ္ဇောတတီတိ ရာဇီ, ရာဇီတိ မတာ ပညာတာ ရာဇီမတီ, ဣဒံ တာသံ သဗ္ဗာသံ ဝိသေသနံ။ နာမမေဝ ဧတံ ဧကိဿာ ဒေဝတာယာတိ ကေစိ, တေသံ မတေန ‘‘ပဝရာ’’တိ သဗ္ဗာသံ ဝိသေသနမေဝ။ ဓမ္မဂုဏေဟီတိ ဓမ္မိယေဟိ ဓမ္မတော အနပေတေဟိ ဂုဏေဟိ, ယထာဘုစ္စဂုဏေဟီတိ အတ္ထော။ သောဘထာတိ ဝိရောစထ။
֍ * ၃၁၇။ ပဉ္စေတ္ထ နာရိယောတိ ပဉ္စ ယထာဝုတ္တနာမာ ဒေဝဓီတရော ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ ဟိမဝန္တပဒေသေ။ သီတောဒကံ ဥပ္ပလိနိံ သိဝံ နဒိန္တိ အနောတတ္တဒဟတော နိက္ခန္တနဒိမုခံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နစ္စိတွာ ဂါယိတွာတိ ပိတု
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂၃။)ဝေဿဝဏဿ အာဏာယ ဒေဝသမာဂမေ တာဟိ ကတဿ နစ္စဂီတဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သုတာ လတံ ဗြဝီတိ သုတာ ဒေဝဓီတာ လတံ အတ္တနော ဘဂိနိံ ကထေသိ။ ‘‘သုတာ လတံ ဗြဝု’’န္တိပိ ပဌန္တိ, သုတာ ဓီတရော ဝေဿဝဏဿ မဟာရာဇဿ လတံ ကထေသုန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၃၁၈။ တိမိရတမ္ဗက္ခီတိ နိစုလကေသရဘာသသဒိသေဟိ တမ္ဗရာဇီဟိ သမန္နာဂတက္ခိ။ နဘေဝ သောဘနေတိ နဘံ ဝိယ သောဘမာနေ, သရဒသမယေ အဗ္ဘမဟိကာဒိဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ နဘံ ဝိယ သုဝိသုဒ္ဓင်္ဂပစ္စင်္ဂတာယ ဝိရာဇမာနေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ နဘေဝါတိ နဘေ ဧဝ, သမုစ္စယတ္ထော ဧဝ-သဒ္ဒေါ, အာကာသဋ္ဌဝိမာနေသု ဟိမဝန္တယုဂန္ဓရာဒိဘူမိပဋိဗဒ္ဓဋ္ဌာနေသု စာတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ သောဘမာနေတိ အတ္ထော။ ကေန ကတောတိ ကေန ကီဒိသေန ပုညေန နိဗ္ဗတ္တိတော။ ယသောတိ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ စ။ ကိတ္တိသဒ္ဒဂ္ဂဟဏေန စ ကိတ္တိသဒ္ဒဟေတုဘူတာ ဂုဏာ ဂယှန္တိ။
֍ * ၃၁၉။ ပတိနော ပိယတရာတိ သာမိနော ပိယတရာ သာမိဝလ္လဘာ။ တေနဿာ သုဘဂတံ ဒဿေတိ။ ဝိသိဋ္ဌကလျာဏိတရဿူ ရူပတောတိ ရူပသမ္ပတ္တိယာ ဝိသိဋ္ဌာ ဥတ္တမာ ကလျာဏိတရာ သုန္ဒရတရာ, အဿူတိ နိပါတမတ္တံ။ ‘‘ဝိသိဋ္ဌကလျာဏိတရာသိ ရူပတော’’တိ စ ပဌန္တိ။ ပဒက္ခိဏာတိ ပကာရေဟိ, ဝိသေသေန ဝါ ဒက္ခိဏာ ကုသလာ။ နစ္စနဂီတဝါဒိတေတိ ဧတ္ထ နစ္စနာတိ ဝိဘတ္တိလောပေါ ကတော, နစ္စေ စ ဂီတေ စ ဝါဒိတေ စာတိ အတ္ထော။ နရနာရိပုစ္ဆိတာတိ ဒေဝပုတ္တေဟိ ဒေဝဓီတာဟိ စ ‘‘ကဟံ လတာ, ကိံ ကရောတိ လတာ’’တိ ရူပဒဿနတ္ထဉ္စေဝ သိပ္ပဒဿနတ္ထဉ္စ ပုစ္ဆိတာ။
֍ * ၃၂၁။ နိစ္စံ ကာယေန အသံသဋ္ဌတာယ ဒေဝေါ ဝိယ ရမေတိ, ဒုတိယော ဝရောတိ ဝါ ဒေဝရော, ဘတ္တု ကနိဋ္ဌဘာတာ, သဟ ဒေဝရေနာတိ သဒေဝရံ။ သဿု စ သသုရော စ သသုရာ, သဟ သသုရေဟီတိ သဿသုရံ။ သဟ ဒါသေဟိ ဒါသီဟိ စာတိ သဒါသကံ ပတိမာဘိရာဓယိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တမှိ ကတောတိ တမှိ ကုလေ, ကာလေ ဝါ သုဏိသာကာလေ ကတော ယသော တန္နိဗ္ဗတ္တကပုညဿ နိဗ္ဗတ္တနေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ မမာတိ ဣဒံ ‘‘ကတော’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘မယာ’’တိ ပရိဏာမေတဗ္ဗံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂၄။)֍ * ၃၂၂။ စတုဗ္ဘိ ဌာနေဟီတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ, စတူသု ဝါ ဌာနေသု နိမိတ္တဘူတေသု။ ဝိသေသမဇ္ဈဂါတိ အညာဟိ အတိသယံ အဓိဂတာ။ အာယုဉ္စ ဝဏ္ဏဉ္စ သုခံ ဗလဉ္စာတိ ‘‘စတူဟိ ဌာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာနံ သရူပတော ဒဿနံ။ အာယုအာဒယော ဧဝ ဟိဿာ အညာဟိ ဝိသိဋ္ဌသဘာဝတာယ ဝိသေသာ တဿာ တထာ သမ္ဘာဝနာဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတာယ ဟေတုဘာဝတော ‘‘ဌာန’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသမဇ္ဈဂါ။ ကီဒိသံ? အာယုဉ္စ ဝဏ္ဏဉ္စ သုခဉ္စ ဗလဉ္စာတိ ယောဇနာ။
֍ * ၃၂၃။ သုတံ နု တံ ဘာသတိ ယံ အယံ လတာတိ အယံ လတာ အမှာကံ ဇေဋ္ဌဘဂိနီ ယံ ဘာသတိ, တံ တုမှေဟိ သုတံ နု ကိံ အသုတ’’န္တိ ဣတရာ တိဿော ဘဂိနိယော ပုစ္ဆတိ။ ယံ နောတိ ယံ အမှာကံ သံသယိတံ။ နောတိ နိပါတမတ္တံ, ပုန နောတိ အမှာကံ, အဝဓာရဏေ ဝါ ‘‘န နော သမံ အတ္ထီ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ ၂၂၆) ဝိယ, တေန အကိတ္တယိယေဝ, အဝိပရီတံ ဗျာကာသိယေဝါတိ အတ္ထော။ ပတိနော ကိရမှာကံ ဝိသိဋ္ဌ နာရီနံ, ဂတီ စ တာသံ ပဝရာ စ ဒေဝတာတိ အနတ္ထတော ပါလနတော ပတိနော သာမိကာ နာ အမှာကံ နာရီနံ ဣတ္ထီနံ ဝိသိဋ္ဌာ ဂတိ စ တာသံ ပဋိသရဏဉ္စ, တာသံ မာတုဂါမာနံ သရဏတော ပဝရာ ဥတ္တမာ ဒေဝတာ စ သမ္မဒေဝ အာရာဓိတာ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ ဟိတသုခါဝဟာတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၂၄။ ပတီသု ဓမ္မံ ပစရာမ သဗ္ဗာတိ သဗ္ဗာဝ မယံ ပတီသု အတ္တနော သာမိကေသု ပုဗ္ဗုဋ္ဌာနာဒိကံ စရိတဗ္ဗဓမ္မံ ပစရာမ။ ယတ္ထာတိ ယံ နိမိတ္တံ, ယသ္မိံ ဝါ ပတီသု စရိတဗ္ဗဓမ္မေ စရိယမာနေ ဣတ္ထိယော ပတိဗ္ဗတာ နာမ ဘဝန္တိ။ လစ္ဆာမသေ ဘာသတိ ယံ အယံ လတာတိ အယံ လတာ ယံ သမ္ပတ္တိံ ဧတရဟိ လဘတီတိ ဘာသတိ, တံ သမ္ပတ္တိံ ပတီသု ဓမ္မံ ပစရိတွာတိ လဘိဿာမ။
֍ * ၃၂၅။ ပဗ္ဗတသာနုဂေါစရောတိ ပဗ္ဗတဝနသဏ္ဍစာရီ။ မဟိန္ဓရံ ပဗ္ဗတမာဝသိတွာတိ မဟိံ ဓာရေတီတိ မဟိန္ဓရနာမကံ ပဗ္ဗတံ အစလံ အာဝသိတွာ အဓိဝသိတွာ, တတ္ထ ဝသန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘အာဝသိတွာ’’တိ ဟိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ဘုမ္မတ္ထေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ပသယှာတိ အဘိဘဝိတွာ။ ခုဒ္ဒေတိ ဗလဝသေနနိဟီနေ ပမာဏတော ပန မဟန္တေ ဟတ္ထိအာဒိကေပိ မိဂေ သော ဟန္တိယေဝ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂၅။)֍ * ၃၂၆။ တထေဝါတိ ဂါထာယ အယံ ဥပမာသံသန္ဒနေန သဒ္ဓိံ အတ္ထယောဇနာ – ယထာ သီဟော အတ္တနော နိဝါသဂေါစရဋ္ဌာနဘူတံ ပဗ္ဗတံ နိဿာယ ဝသန္တော အတ္တနော ယထိစ္ဆိတမတ္ထံ သာဓေတိ, ဧဝမေဝ သာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ အရိယသာဝိကာ ဃာသစ္ဆာဒနာဒီဟိ ဘရဏတော ပေါသနတော ဘတ္တာရံ ပတိံ သာမိကံ နိဿာယ ဝသန္တီ သဗ္ဗတ္ထာပိ ပတိအနုကူလတာသင်္ခါတေန ဝတေန တံ အနုဗ္ဗတာ ပရိဇနာဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇနကံ ကောဓံ ဝဓိတွာ ပဇဟိတွာ ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထူသု ဥပ္ပဇ္ဇနကံ မစ္ဆေရံ အဘိဘုယျ အဘိဘဝိတွာ အနုပ္ပါဒေတွာ ပတိဗ္ဗတာဓမ္မဿ စ ဥပါသိကာဓမ္မဿ စ သမ္မဒေဝ စရဏတော ဓမ္မစာရိနီ သာ သဂ္ဂမှိ ဒေဝလောကေ မောဒတိ, ပမောဒံ အာပဇ္ဇတီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
လတာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဂုတ္တိလဝိမာနဝဏ္ဏနာ
သတ္တတန္တိံ သုမဓုရန္တိ ဂုတ္တိလဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ရာဇဂဟေ ဝိဟရန္တေ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တာဝတိံသဘဝနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ပဋိပါဋိယာ ဌိတေသု ဆတ္တိံသာယ ဝိမာနေသု ဆတ္တိံသ ဒေဝဓီတရော ပစ္စေကံ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရာ မဟတိံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တိယော ဒိသွာ တာဟိ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မံ ‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာ’’တိအာဒီဟိ တီဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပါဋိယာ ပုစ္ဆိ။ တာပိ တဿ ပုစ္ဆာနန္တရံ ‘‘ဝတ္ထုတ္တမဒါယိကာ နာရီ’’တိအာဒိနာ ဗျာကရိံသု။ အထ ထေရော တတော မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ ဘဂဝါ ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန, တာ ဒေဝတာ န ကေဝလံ တယာ ဧဝ ပုစ္ဆိတာ ဧဝံ ဗျာကရိံသု, အထ ခေါ ပုဗ္ဗေ မယာပိ ပုစ္ဆိတာ ဧဝမေဝ ဗျာကရိံသူ’’တိ ဝတွာ ထေရေန ယာစိတော အတီတံ အတ္တနော ဂုတ္တိလာစရိယံ ကထေသိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဂန္ဓဗ္ဗကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဂန္ဓဗ္ဗသိပ္ပေ ပရိယောဒါတသိပ္ပတာယ တိမ္ဗရုနာရဒသဒိသော သဗ္ဗဒိသာသု ပါကဋော ပညာတာ အာစရိယော အဟောသိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂၆။)နာမေန ဂုတ္တိလော နာမ။ သော အန္ဓေ ဇိဏ္ဏေ မာတာပိတရော ပေါသေသိ။ တဿ သိပ္ပနိပ္ဖတ္တိံ သုတွာ ဥဇ္ဇေနိဝါသီ မုသိလော နာမ ဂန္ဓဗ္ဗော ဥပဂန္တွာ တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ‘‘ကသ္မာ အာဂတောသီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘တုမှာကံ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတု’’န္တိ အာဟ။ ဂုတ္တိလာစရိယော တံ ဩလောကေတွာ လက္ခဏကုသလတာယ ‘‘အယံ ပုရိသော ဝိသမဇ္ဈာသယော ကက္ခဠော ဖရုသော အကတညူ ဘဝိဿတိ, န သင်္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဩကာသံ နာကာသိ။ သော တဿ မာတာပိတရော ပယိရုပါသိတွာ တေဟိ ယာစာပေသိ။ ဂုတ္တိလာစရိယော မာတာပိတူဟိ နိပ္ပီဠိယမာနော ‘‘ဂရုဝစနံ အလင်္ဃနီယ’’န္တိ တဿ သိပ္ပံ ပဋ္ဌပေတွာ ဝိဂတမစ္ဆရိယတာယ ကာရုဏိကတာယ စ အာစရိယမုဋ္ဌိံ အကတွာ အနဝသေသတော သိပ္ပံ သိက္ခာပေသိ။
သောပိ မေဓာဝိတာယ ပုဗ္ဗေကတပရိစယတာယ အကုသီတတာယ စ န စိရဿေဝ ပရိယောဒါတသိပ္ပေါ ဟုတွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဗာရာဏသီ ဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂနဂရံ, ယံနူနာဟံ ဣဓ သရာဇိကာယ ပရိသာယ သိပ္ပံ ဒဿေယျံ, ဧဝါဟံ အာစရိယတောပိ ဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော ပညာတော ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော အာစရိယဿ အာရောစေသိ ‘‘အဟံ ရညော ပုရတော သိပ္ပံ ဒဿေတုကာမော, ရာဇာနံ မံ ဒဿေထာ’’တိ။ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ မမ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပေါ ပတိဋ္ဌံ လဘတူ’’တိ ကရုဏာယမာနော တံ ရညော သန္တိကံ နေတွာ ‘‘မဟာရာဇ ဣမဿ မေ အန္တေဝါသိကဿ ဝီဏာယ ပဂုဏတံ ပဿထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ တဿ ဝီဏာဝါဒနံ သုတွာ ပရိတုဋ္ဌော တံ ဂန္တုကာမံ နိဝါရေတွာ ‘‘မမေဝ သန္တိကေ ဝသ, အာစရိယဿ ဒိန္နကောဋ္ဌာသတော ဥပဍ္ဎံ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ မုသိလော ‘‘နာဟံ အာစရိယတော ဟာယာမိ, သမမေဝ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ရညာ ‘‘မာ ဧဝံ ဘဏိ, အာစရိယော နာမ မဟန္တော, ဥပဍ္ဎမေဝ တုယှံ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မမ စ အာစရိယဿ စ သိပ္ပံ ပဿထာ’’တိ ဝတွာ ရာဇဂေဟတော နိက္ခမိတွာ ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ မမ စ ဂုတ္တိလာစရိယဿ စ ရာဇင်္ဂဏေ သိပ္ပဒဿနံ ဘဝိဿတိ, တံ ပဿိတုကာမာ ပဿန္တူ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အာဟိဏ္ဍန္တော ဥဂ္ဃေါသေသိ။
မဟာသတ္တော တံ သုတွာ ‘‘အယံ တရုဏော ထာမဝါ, အဟံ ပန ဇိဏ္ဏော ဒုဗ္ဗလော, ယဒိ ပန မေ ပရာဇယော ဘဝေယျ, မတံ မေ ဇီဝိတာ သေယျံ,
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂၇။)တသ္မာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ မရိဿာမီ’’တိ အရညံ ဂတော မရဏဘယတဇ္ဇိတော ပဋိနိဝတ္တိ။ ပုန မရိတုကာမော ဟုတွာ ဂန္တွာ ပုနပိ မရဏဘယေန ပဋိနိဝတ္တိ။ ဧဝံ ဂမနာဂမနံ ကရောန္တဿ တံ ဌာနံ ဝိဂတတိဏံ အဟောသိ။ အထ ဒေဝရာဇာ မဟာသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒိဿမာနရူပေါ အာကာသေ ဌတွာ ဧဝမာဟ ‘‘အာစရိယ, ကိံ ကရောသီ’’တိ။ မဟာသတ္တော –
‘‘သတ္တတန္တိံ သုမဓုရံ, ရာမဏေယျံ အဝါစယိံ၊
သော မံ ရင်္ဂမှိ အဝှေတိ, သရဏံ မေ ဟောဟိ ကောသိယာ’’တိ။ –
အတ္တနော စိတ္တဒုက္ခံ ပဝေဒေသိ။
တဿတ္ထော – အဟံ ဒေဝရာဇ မုသိလံ နာမ အန္တေဝါသိကံ သတ္တန္နံ တန္တီနံ အတ္ထိတာယ ဆဇ္ဇာဒိသတ္တဝိဓသရဒီပနတော စ သတ္တတန္တိံ, တံ ဝိသယံ ကတွာ ယထာရဟံ ဒွါဝီသတိယာ သုတိဘေဒါနံ အဟာပနတော သုဋ္ဌု မဓုရန္တိ သုမဓုရံ, ယထာဓိဂတာနံ သမပညာသာယ မုစ္ဆနာနံ ပရိဗျတ္တတာယ သရဿ စ ဝီဏာယ စ အညမညသံသန္ဒနေန သုဏန္တာနံ အတိဝိယ မနောရမဘာဝတော ရာမဏေယျံ, သရဂတာဒိဝိဘာဂတော ဆဇ္ဇာဒိစတုဗ္ဗိဓံ ဂန္ဓဗ္ဗံ အဟာပေတွာ ဂန္ဓဗ္ဗသိပ္ပံ အဝါစယိန္တိ ဝါစေသိံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိံ သိက္ခာပေသိံ။ သော မုသိလော အန္တေဝါသီ သမာနော မံ အတ္တနော အာစရိယံ ရင်္ဂမှိ ရင်္ဂမဏ္ဍလေ အဝှေတိ သာရမ္ဘဝသေန အတ္တနော ဝိသေသံ ဒဿေတုံ သံဃဋ္ဋိယတိ, ‘‘ဧဟိ သိပ္ပံ ဒဿေဟီ’’တိ မံ အာစိက္ခိ, တဿ မေ တွံ ကောသိယ ဒေဝရာဇ သရဏံ အဝဿယော ဟောဟီတိ။
တံ သုတွာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘မာ ဘာယိ အာစရိယ, အဟံ တေ သရဏံ ပရာယဏ’’န္တိ ဒဿေန္တော –
‘‘အဟံ တေ သရဏံ ဟောမိ, အဟမာစရိယပူဇကော၊
န တံ ဇယိဿတိ သိဿော, သိဿမာစရိယ ဇေဿသီ’’တိ။ –
အာဟ။ သက္ကဿ ကိရ ဒေဝရညော ပုရိမတ္တဘာဝေ မဟာသတ္တော အာစရိယော အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘အဟမာစရိယပူဇကော’’တိ။ အဟံ အာစရိယာနံ ပူဇကော, န မုသိလော ဝိယ ယုဂဂ္ဂါဟီ, မာဒိသေသု အန္တေဝါသိကေသု ဌိတေသု တာဒိသဿ အာစရိယဿ ကထံ ပရာဇယော, တသ္မာ န တံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂၈။)ဇယိဿတိ သိဿော, အညဒတ္ထု သိဿံ မုသိလံ အာစရိယ တွမေဝ ဇယိဿသိ, သော ပန ပရာဇိတော ဝိနာသံ ပါပုဏိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘အဟံ သတ္တမေ ဒိဝသေ သာကစ္ဆာမဏ္ဍလံ အာဂမိဿာမိ, တုမှေ ဝိဿတ္ထာ ဝါဒေထာ’’တိ သမဿာသေတွာ ဂတော။
သတ္တမေ ပန ဒိဝသေ ရာဇာ သပရိဝါရော ရာဇသဘာယံ နိသီဒိ။ ဂုတ္တိလာစရိယော စ မုသိလော စ သိပ္ပဒဿနတ္ထံ သဇ္ဇာ ဟုတွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော အတ္တနော လဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ ဝီဏာ ဝါဒယိံသု။ သက္ကော အာဂန္တွာ အန္တလိက္ခေ အဋ္ဌာသိ။ တံ မဟာသတ္တောဝ ပဿတိ, ဣတရေ ပန န ပဿန္တိ။ ပရိသာ ဒွိန္နမ္ပိ ဝါဒနေ သမစိတ္တာ အဟောသိ။ သက္ကော ဂုတ္တိလံ ‘‘ဧကံ တန္တိံ ဆိန္ဒာ’’တိ အာဟ။ ဆိန္နာယပိ တန္တိယာ ဝီဏာ တထေဝ မဓုရနိဂ္ဃေါသာ အဟောသိ။ ဧဝံ ‘‘ဒုတိယံ, တတိယံ, စတုတ္ထံ, ပဉ္စမံ, ဆဋ္ဌံ, သတ္တမံ ဆိန္ဒာ’’တိ အာဟ, တာသု ဆိန္နာသုပိ ဝီဏာ မဓုရနိဂ္ဃေါသာဝ အဟောသိ။ တံ ဒိသွာ မုသိလော ပရာဇိတဘူတရူပေါ ပတ္တက္ခန္ဓော အဟောသိ, ပရိသာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ စေလုက္ခေပေ ကရောန္တီ ဂုတ္တိလဿ သာဓုကာရမဒါသိ။ ရာဇာ မုသိလံ သဘာယ နီဟရာပေသိ, မဟာဇနော လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဟရန္တော မုသိလံ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ။
သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော မဟာပုရိသေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒနီယံ ကတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတော။ တံ ဒေဝတာ ‘‘မဟာရာဇ, ကုဟိံ ဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘မဟာရာဇ, မယံ ဂုတ္တိလာစရိယံ ပဿိဿာမ, သာဓု နော တံ ဣဓာနေတွာ ဒဿေဟီ’’တိ အာဟံသု။ သက္ကော ဒေဝါနံ ဝစနံ သုတွာ မာတလိံ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆ ဝေဇယန္တရထေန အမှာကံ ဂုတ္တိလာစရိယံ အာနေဟိ, ဒေဝတာ တံ ဒဿနကာမာ’’တိ, သော တထာ အကာသိ။ သက္ကော မဟာသတ္တေန သဒ္ဓိံ သမ္မောဒနီယံ ကတွာ ဧဝမာဟ ‘‘အာစရိယ, ဝီဏံ ဝါဒယ, ဒေဝတာ သောတုကာမာ’’တိ။ ‘‘မယံ သိပ္ပူပဇီဝိနော, ဝေတနေန ဝိနာ သိပ္ပံ န ဒဿေမာ’’တိ။ ‘‘ကီဒိသံ ပန ဝေတနံ ဣစ္ဆသီ’’တိ။ ‘‘နာညေန မေ ဝေတနေန ကိစ္စံ အတ္ထိ, ဣမာသံ ပန ဒေဝတာနံ အတ္တနာ အတ္တနာ ပုဗ္ဗေကတကုသလကထနမေဝ မေ ဝေတနံ ဟောတူ’’တိ အာဟ။ တာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ အထ မဟာသတ္တော ပါဋေက္ကံ တာဟိ တဒါ ပဋိလဒ္ဓသမ္ပတ္တိကိတ္တနမုခေန တဿာ ဟေတုဘူတံ ပုရိမတ္တဘာဝေ ကတံ သုစရိတံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဝိယ ပုစ္ဆန္တော ‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာ’’တိအာဒိဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ။ တာပိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၂၉။)‘‘ဝတ္ထုတ္တမဒါယိကာ နာရီ’’တိအာဒိနာ ယထာ ဧတရဟိ ထေရဿ, ဧဝမေဝ တဿ ဗျာကရိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန တာ ဒေဝတာ န ကေဝလံ တယာ ဧဝ ပုစ္ဆိတာ ဧဝံ ဗျာကရိံသု, အထ ခေါ ပုဗ္ဗေ မယာပိ ပုစ္ဆိတာ ဧဝမေဝ ဗျာကရိံသူ’’တိ။
တာ ကိရ ဣတ္ထိယော ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတာ တံ တံ ပုညံ အကံသု။ တတ္ထ ဧကာ ဣတ္ထီ ဝတ္ထံ အဒါသိ, ဧကာ သုမနမာလံ, ဧကာ ဂန္ဓံ, ဧကာ ဥဠာရာနိ ဖလာနိ, ဧကာ ဥစ္ဆုရသံ, ဧကာ ဘဂဝတော စေတိယေ ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကံ အဒါသိ, ဧကာ ဥပေါသထံ ဥပဝသိ, ဧကာ ဥပကဋ္ဌာယ ဝေလာယ နာဝါယ ဘုဉ္ဇန္တဿ ဘိက္ခုနော ဥဒကံ အဒါသိ, ဧကာ ကောဓနာနံ သဿုသသုရာနံ အက္ကောဓနာ ဥပဋ္ဌာနံ အကာသိ, ဧကာ ဒါသီ ဟုတွာ အတန္ဒိတာစာရာ အဟောသိ, ဧကော ပိဏ္ဍစာရိကဿ ဘိက္ခုနော ခီရဘတ္တံ အဒါသိ, ဧကာ ဖာဏိတံ အဒါသိ, ဧကာ ဥစ္ဆုခဏ္ဍံ အဒါသိ, ဧကာ တိမ္ဗရုသကံ အဒါသိ, ဧကာ ကက္ကာရိကံ အဒါသိ, ဧကာ ဧဠာလုကံ အဒါသိ, ဧကာ ဝလ္လိဖလံ အဒါသိ, ဧကာ ဖာရုသကံ အဒါသိ, ဧကာ အင်္ဂါရကပလ္လံ အဒါသိ, ဧကာ သာကမုဋ္ဌိံ အဒါသိ, ဧကာ ပုပ္ဖကမုဋ္ဌိံ အဒါသိ, ဧကာ မူလကလာပံ အဒါသိ, ဧကာ နိမ္ဗမုဋ္ဌိံ အဒါသိ, ဧကာ ကဉ္ဇိကံ အဒါသိ, ဧကာ တိလပိညာကံ အဒါသိ, ဧကာ ကာယဗန္ဓနံ အဒါသိ, ဧကာ အံသဗဒ္ဓကံ အဒါသိ, ဧကာ အာယောဂပဋ္ဋံ အဒါသိ, ဧကာ ဝိဓူပနံ, ဧကာ တာလဝဏ္ဋံ, ဧကာ မောရဟတ္ထံ, ဧကာ ဆတ္တံ, ဧကာ ဥပါဟနံ, ဧကာ ပူဝံ, ဧကာ မောဒကံ, ဧကာ သက္ခလိကံ အဒါသိ။ တာ ဧကေကာ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရာ ပဟတိယာ ဒေဝိဒ္ဓိယာ ဝိရာဇမာနာ တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကဿ ဒေဝရာဇဿ ပရိစာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တာ ဂုတ္တိလာစရိယေန ပုစ္ဆိတာ ‘‘ဝတ္ထုတ္တမဒါယိကာ နာရီ’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ အတ္တနာ ကတကုသလံ ပဋိပါဋိယာ ဗျာကရိံသု။
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃၀။)‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘ဝတ္ထုတ္တမဒါယိကာ နာရီ, ပဝရာ ဟောတိ နရေသု နာရီသု၊
ဧဝံ ပိယရူပဒါယိကာ မနာပံ, ဒိဗ္ဗံ သာ လဘတေ ဥပေစ္စ ဌာနံ။
‘‘တဿာ မေ ပဿ ဝိမာနံ, အစ္ဆရာ ကာမဝဏ္ဏိနီဟမသ္မိ၊
အစ္ဆရာသဟဿဿာဟံ, ပဝရာ ပဿ ပုညာနံ ဝိပါကံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတာ ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
(ယထာ စ ဧတ္ထ, ဧဝံ ဥပရိ သဗ္ဗဝိမာနေသု ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။)
‘‘ပုပ္ဖုတ္တမဒါယိကာ နာရီ, ပဝရာ ဟောတိ နရေသု နာရီသု…ပေ…။
‘‘ဂန္ဓုတ္တမဒါယိကာ နာရီ, ပဝရာ ဟောတိ နရေသု နာရီသု…ပေ…။
‘‘ရသုတ္တမဒါယိကာ နာရီ…ပေ…။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃၁။)‘‘ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကံ အဟမဒါသိံ,ကဿပဿ ဘဂဝတော ထူပမှိ…ပေ…။
‘‘ဘိက္ခူ စ အဟံ ဘိက္ခုနိယော စ, အဒ္ဒသာသိံ ပန္ထပဋိပန္နေ၊
တေသာဟံ ဓမ္မံ သုတွာန, ဧကူပေါသထံ ဥပဝသိဿံ။
‘‘တဿာ မေ ပဿ ဝိမာနံ…ပေ…။
‘‘ဥဒကေ ဌိတာ ဥဒကမဒါသိံ, ဘိက္ခုနော စိတ္တေန ဝိပ္ပသန္နေန…ပေ…။
‘‘သဿုဉ္စာဟံ သသုရဉ္စ, စဏ္ဍိကေ ကောဓနေ စ ဖရုသေ စ၊
အနုသူယိကာ ဥပဋ္ဌာသိံ, အပ္ပမတ္တာ သကေန သီလေန…ပေ…။
‘‘ပရကမ္မကရီ အာသိံ, အတ္ထေနာတန္ဒိတာ ဒါသီ၊
အက္ကောဓနာနတိမာနိနီ, သံဝိဘာဂိနီ ကကဿ ဘာဂဿ…ပေ…။
‘‘ခီရောဒနံ အဟမဒါသိံ, ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ၊
ဧဝံ ကရိတွာ ကမ္မံ, သုဂတိံ ဥပပဇ္ဇ မောဒါမိ…ပေ…။
‘‘ဥစ္ဆုခဏ္ဍိကံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
‘‘တိမ္ဗရုသကံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
‘‘ကက္ကာရိကံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
‘‘ဧဠာလုကံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
‘‘ဝလ္လိဖလံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
‘‘ဖာရုသကံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
‘‘ဟတ္ထပ္ပတာပကံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
‘‘သာကမုဋ္ဌိံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
‘‘ပုပ္ဖကမုဋ္ဌိံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃၂။)֍ * ၅၀၉။ ‘‘နိမ္ဗမုဋ္ဌိံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၅၁၇။ ‘‘အမ္ဗကဉ္ဇိကံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၅၂၅။ ‘‘ဒေါဏိနိမ္မဇ္ဇနိံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၅၃၃။ ‘‘ကာယဗန္ဓနံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၅၄၁။ ‘‘အံသဗဒ္ဓကံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၅၄၉။ ‘‘အာယောဂပဋ္ဋံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၅၅၇။ ‘‘ဝိဓူပနံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၅၆၅။ ‘‘တာလဝဏ္ဋံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၅၇၃။ ‘‘မောရဟတ္ထံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၅၈၁။ ‘‘ဆတ္တံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၅၈၉။ ‘‘ဥပါဟနံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၆၀၅။ ‘‘မောဒကံ အဟမဒါသိံ…ပေ…။
֍ * ၆၁၃။ ‘‘သက္ခလိကံ အဟမဒါသိံ, ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ…ပေ…။
‘‘တဿာ မေ ပဿ ဝိမာနံ, အစ္ဆရာ ကာမဝဏ္ဏိနီဟမသ္မိံ၊
အစ္ဆရာသဟဿဿာဟံ, ပဝရာ ပဿ ပုညာနံ ဝိပါကံ။
֍ * ၆၁၅။ ‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော တာဟိ ဒေဝတာဟိ ကတသုစရိတေ ဗျာကတေ တုဋ္ဌမာနသော သမ္မောဒနံ ကရောန္တော အတ္တနော စ သုစရိတစရဏေ ယုတ္တပယုတ္တတံ ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယတဉ္စ ပဝေဒေန္တော အာဟ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃၃။)‘‘သွာဂတံ ဝတ မေ အဇ္ဇ, သုပ္ပဘာတံ သုဟုဋ္ဌိတံ၊
ယံ အဒ္ဒသာမိ ဒေဝတာယော, အစ္ဆရာ ကာမဝဏ္ဏိနိယော။
‘‘ဣမာသာဟံ ဓမ္မံ သုတွာ, ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟုံ၊
ဒါနေန သမစရိယာယ, သညမေန ဒမေန စ၊
သွာဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ, ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစရေ’’တိ။
֍ * ၃၃၃။ တတ္ထ ဝတ္ထုတ္တမဒါယိကာတိ ဝတ္ထာနံ ဥတ္တမံ သေဋ္ဌံ, ဝတ္ထေသု ဝါ ဗဟူသု ဥစ္စိနိတွာ ဂဟိတံ ဥက္ကံသဂတံ ပဝရံ ကောဋိဘူတံ ဝတ္ထံ ဝတ္ထုတ္တမံ, တဿ ဒါယိကာ။ ‘‘ပုပ္ဖုတ္တမဒါယိကာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပိယရူပဒါယိကာတိ ပိယသဘာဝဿ ပိယဇာတိကဿ စ ဝတ္ထုနော ဒါယိကာ။ မနာပန္တိ မနဝဍ္ဎနကံ။ ဒိဗ္ဗန္တိ ဒိဝိ ဘဝတ္တာ ဒိဗ္ဗံ။ ဥပေစ္စာတိ ဥပဂန္တွာ စေတေတွာ, ‘‘ဧဒိသံ လဘေယျ’’န္တိ ပကပ္ပေတွာတိ အတ္ထော။ ဌာနန္တိ ဝိမာနာဒိကံ ဌာနံ, ဣဿရိယံ ဝါ။ ‘‘မနာပါ’’တိပိ ပါဌော, အညေသံ မနဝဍ္ဎနကာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၃၄။ ပဿ ပုညာနံ ဝိပါကန္တိ ဝတ္ထုတ္တမဒါနဿ နာမ ဣဒမီဒိသံ ဖလံ ပဿာတိ အတ္တနာ လဒ္ဓသမ္ပတ္တိံ သမ္ဘာဝေန္တီ ဝဒတိ။
֍ * ၃၄၁။ ပုပ္ဖုတ္တမဒါယိကာတိ ရတနတ္တယပူဇာဝသေန ပုပ္ဖုတ္တမဒါယိကာ, တထာ ဂန္ဓုတ္တမဒါယိကာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပုပ္ဖုတ္တမံ သုမနပုပ္ဖါဒိ, ဂန္ဓုတ္တမံ စန္ဒနဂန္ဓာဒိ, ဖလုတ္တမံ ပနသဖလာဒိ, ရသုတ္တမံ ဂေါရသသပ္ပိအာဒိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၃၇၃။ ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကန္တိ ဂန္ဓေန ပဉ္စင်္ဂုလိကဒါနံ။ ကဿပဿ ဘဂဝတော ထူပမှီတိ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ယောဇနိကေ ကနကထူပေ။
֍ * ၃၈၁။ ပန္ထပဋိပန္နေတိ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တေ။ ဧကူပေါသထန္တိ ဧကဒိဝသံ ဥပေါသထဝါသံ။
֍ * ၃၈၉။ ဥဒကမဒါသိန္တိ မုခဝိက္ခာလနတ္ထံ ပိဝနတ္ထဉ္စ ဥဒကံ ပါနီယံ အဒါသိံ။
֍ * ၃၉၇။ စဏ္ဍိကေတိ စဏ္ဍေ။ အနုသူယိကာတိ ဥသူယာ ရဟိတာ။
֍ * ၄၀၅။ ပရကမ္မကရီတိ ပရေသံ ဝေယျာဝစ္စကာရိနီ။ အတ္ထေနာတိ အတ္ထကိစ္စေန။ သံဝိဘာဂိနီ သကဿ ဘာဂဿာတိ အတ္ထိကာနံ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဘာဂဿ သံဝိဘဇနသီလာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃၄။)֍ * ၄၁၃။ ခီရောဒနန္တိ ခီရသမ္မိဿံ ဩဒနံ, ခီရေန သဒ္ဓိံ ဩဒနံ ဝါ။
֍ * ၄၃၇။ တိမ္ဗရုသကန္တိ တိဏ္ဍုကဖလံ။ တိပုသသဒိသာ ဧကာ ဝလ္လိဇာတိ တိမ္ဗရုသံ, တဿ ဖလံ တိမ္ဗရုသကန္တိ ဝဒန္တိ။
֍ * ၄၄၅။ ကက္ကာရိကန္တိ ခုဒ္ဒကေဠာလုကံ, တိပုသန္တိ စ ဝဒန္တိ။
֍ * ၄၇၇။ ဟတ္ထပ္ပတာပကန္တိ မန္ဒာမုခိံ။
֍ * ၅၁၇။ အမ္ဗကဉ္ဇိကန္တိ အမ္ဗိလကဉ္ဇိကံ။
֍ * ၅၂၅။ ဒေါဏိနိမ္မဇ္ဇနိန္တိ သတေလံ တိလပိညာကံ။
֍ * ၅၅၇။ ဝိဓူပနန္တိ စတုရဿဗီဇနိံ။
֍ * ၅၆၅။ တာလဝဏ္ဋန္တိ တာလပတ္တေဟိ ကတမဏ္ဍလဗီဇနိံ။
֍ * ၅၇၃။ မောရဟတ္ထန္တိ မယူရပိဉ္ဆေ ဟိ ကတံ မကသဗီဇနိံ။
֍ * ၆၁၇။ သွာဂတံ ဝတ မေတိ မယှံ ဣဓာဂမနံ သောဘနံ ဝတ အဟော သုန္ဒရံ။ အဇ္ဇ သုပ္ပဘာတံ သုဟုဋ္ဌိတန္တိ အဇ္ဇ မယှံ ရတ္တိယာ သုဋ္ဌု ပဘာတံ သမ္မဒေဝ ဝိဘာယနံ ဇာတံ, သယနတော ဥဋ္ဌာနမ္ပိ သုဟုဋ္ဌိတံ သုဋ္ဌု ဥဋ္ဌိတံ။ ကိံ ကာရဏာတိ အာဟ ‘‘ယံ အဒ္ဒသာမိ ဒေဝတာယော’’တိအာဒိ။
֍ * ၆၁၈။ ဓမ္မံ သုတွာတိ ကမ္မဖလဿ ပစ္စက္ခကရဏဝသေန တုမှေဟိ ကတံ ကုသလံ ဓမ္မံ သုတွာ။ ကာဟာမီတိ ကရိဿာမိ။ သမစရိယာယာတိ ကာယသမာစာရိကဿ သုစရိတဿ စရဏေန။ သညမေနာတိ သီလသံဝရေန။ ဒမေနာတိ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဒမေန။ ဣဒါနိ တဿ ကုသလဿ အတ္တနော လောကဿ စ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယတံ ဒဿေတုံ ‘‘သွာဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ, ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစရေ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဧဝမယံ ယဒိပိ ဝတ္ထုတ္တမဒါယိကာဝိမာနာဒိဝသေန ဆတ္တိံသဝိမာနသင်္ဂဟာ ဒေသနာ အာယသ္မတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ ဝိယ ဂုတ္တိလာစရိယဿာပိ ဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တာတိ ‘‘ဂုတ္တိလဝိမာန’’န္တေွဝ သင်္ဂဟံ အာရုဠှာ, ဝိမာနာနိ ပန ဣတ္ထိပဋိဗဒ္ဓါနီတိ ဣတ္ထိဝိမာနေယေဝ သင်္ဂဟိတာနိ။ တာ ပန
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃၅။)ဣတ္ထိယော ကဿပဿ ဒသဗလဿ ကာလေ ယထာဝုတ္တဓမ္မစရဏေ အပရာပရုပ္ပန္နစေတနာဝသေန ဒုတိယတ္တဘာဝတော ပဋ္ဌာယ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ ဧဝ သံသရန္တိယော အမှာကမ္ပိ ဘဂဝတော ကာလေ တာဝတိံသဘဝနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တာ, အာယသ္မတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ ကမ္မသရိက္ခတာယ ဂုတ္တိလာစရိယေန ပုစ္ဆိတကာလေ ဝိယ ဗျာကရိံသူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဂုတ္တိလဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဒဒ္ဒလ္လဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဒဒ္ဒလ္လမာနာ ဝဏ္ဏေနာတိ ဒဒ္ဒလ္လဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန စ သမယေန နာလကဂါမကေ အာယသ္မတော ရေဝတတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကဿ အညတရဿ ကုဋုမ္ဗိကဿ ဒွေ ဓီတရော အဟေသုံ, ဧကာ ဘဒ္ဒါ နာမ, ဣတရာ သုဘဒ္ဒါ နာမ။ တာသု ဘဒ္ဒါ ပတိကုလံ ဂတာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာ ဝဉ္ဈာ စ အဟောသိ။ သာ သာမိကံ အာဟ ‘‘မမ ကနိဋ္ဌာ သုဘဒ္ဒါ နာမ အတ္ထိ, တံ အာနေဟိ, သစဿာ ပုတ္တော ဘဝေယျ, သော မမပိ ပုတ္တော သိယာ, အယဉ္စ ကုလဝံသော န နဿေယျာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တထာ အကာသိ။
အထ ဘဒ္ဒါ သုဘဒ္ဒံ ဩဝဒိ ‘‘သုဘဒ္ဒေ, ဒါနသံဝိဘာဂရတာ ဓမ္မစရိယာယ အပ္ပမတ္တာ ဟောဟိ, ဧဝံ တေ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော သမ္ပရာယိကော စ အတ္ထော ဟတ္ထဂတော ဧဝ ဟောတီ’’တိ။ သာ တဿာ ဩဝါဒေ ဌတွာ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇမာနာ ဧကဒိဝသံ အာယသ္မန္တံ ရေဝတတ္ထေရံ အတ္တဋ္ဌမံ နိမန္တေသိ။ ထေရော သုဘဒ္ဒါယ ပုညူပစယံ အာကင်္ခန္တော သံဃုဒ္ဒေသဝသေန သတ္တ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ တဿာ ဂေဟံ အဂမာသိ။ သာ ပသန္နစိတ္တာ အာယသ္မန္တံ ရေဝတတ္ထေရံ တေ စ ဘိက္ခူ ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန သဟတ္ထာ သန္တပ္ပေသိ, ထေရော အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ နိမ္မာနရတီနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇိ။ ဘဒ္ဒါ ပန ပုဂ္ဂလေသု ဒါနာနိ ဒတွာ သက္ကဿ ဒေဝါနမိန္ဒဿ ပရိစာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။
အထ သုဘဒ္ဒါ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘ကေန နု ခေါ အဟံ ပုညေန ဣဓူပပန္နာ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တီ ‘‘ဘဒ္ဒါယ ဩဝါဒေ ဌတွာ သံဃဂတာယ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃၆။)ဒက္ခိဏာယ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ သမ္ပတ္တာ, ဘဒ္ဒါ နု ခေါ ကဟံ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဩလောကေန္တီ တံ သက္ကဿ ပရိစာရိကာဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒိသွာ အနုကမ္ပမာနာ တဿာ ဝိမာနံ ပါဝိသိ။ အထ နံ ဘဒ္ဒါ –
‘‘ဒဒ္ဒလ္လမာနာ ဝဏ္ဏေန, ယသသာ စ ယသဿိနီ၊
သဗ္ဗေ ဒေဝေ တာဝတိံသေ, ဝဏ္ဏေန အတိရောစသိ။
‘‘ဒဿနံ နာဘိဇာနာမိ, ဣဒံ ပဌမဒဿနံ၊
ကသ္မာ ကာယာ နု အာဂမ္မ, နာမေန ဘာသသေ မမ’’န္တိ။ –
ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ။ သာပိ တဿာ –
‘‘အဟံ ဘဒ္ဒေ သုဘဒ္ဒါသိံ, ပုဗ္ဗေ မာနုသကေ ဘဝေ၊
သဟဘရိယာ စ တေ အာသိံ, ဘဂိနီ စ ကနိဋ္ဌိကာ။
‘‘သာ အဟံ ကာယဿ ဘေဒါ, ဝိပ္ပမုတ္တာ တတော စုတာ၊
နိမ္မာနရတီနံ ဒေဝါနံ, ဥပပန္နာ သဟဗျတ’’န္တိ။ – ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ၊
၆၁၉-၂၀။ တတ္ထ ဝဏ္ဏေနာတိ ဝဏ္ဏာဒိသမ္ပတ္တိယာ။ ဒဿနံ နာဘိဇာနာမီတိ ဣတော ပုဗ္ဗေ တဝ ဒဿနံ နာဘိဇာနာမိ, တွံ မယာ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပဌမဒဿန’’န္တိ။ ကသ္မာ ကာယာ နု အာဂမ္မ, နာမေန ဘာသသေ မမန္တိ ကတရဒေဝနိကာယတော အာဂန္တွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ’’တိ နာမေန မံ အာလပသိ။
֍ * ၆၂၁။ အဟံ ဘဒ္ဒေတိ ဧတ္ထ ဘဒ္ဒေတိ အာလပနံ။ သုဘဒ္ဒါသိန္တိ အဟံ သုဘဒ္ဒါ နာမ တဝ ဘဂိနီ ကနိဋ္ဌိကာ အာသိံ အဟောသိံ, တတ္ထ ပုဗ္ဗေ မာနုသကေ ဘဝေ သဟဘရိယာ သမာနဘရိယာ တေ တယာ ဧကဿေဝ ဘရိယာ, တဝ ပတိနော ဧဝ ဘရိယာ, အာသိန္တိ အတ္ထော။ ပုန ဘဒ္ဒါ –
‘‘ပဟူတကတကလျာဏာ, တေ ဒေဝေ ယန္တိ ပါဏိနော၊
ယေသံ တွံ ကိတ္တယိဿသိ, သုဘဒ္ဒေ ဇာတိမတ္တနော။
‘‘အထ တွံ ကေန ဝဏ္ဏေန, ကေန ဝါ အနုသာသိတာ၊
ကီဒိသေနေဝ ဒါနေန, သုဗ္ဗတေန ယသဿိနီ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃၇။)‘‘ယသံ ဧတာဒိသံ ပတ္တာ, ဝိသေသံ ဝိပုလမဇ္ဈဂါ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
တီဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ။ ပုန သုဘဒ္ဒါ –
‘‘အဋ္ဌေဝ ပိဏ္ဍပါတာနိ, ယံ ဒါနံ အဒဒံ ပုရေ၊
ဒက္ခိဏေယျဿ သံဃဿ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ဗျာကာသိ။
֍ * ၆၂၃။ တတ္ထ ပဟူတကတကလျာဏာ တေ ဒေဝေ ယန္တီတိ ပဟူတကတကလျာဏာ မဟာပုညာ တေ နိမ္မာနရတိနော ဒေဝေ ယန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ဂစ္ဆန္တိ ပါဏိနော သတ္တာ, ယေသံ နိမ္မာနရတီနံ ဒေဝါနံ အန္တရေ တွံ အတ္တနော ဇာတိံ ကိတ္တယိဿသိ ကထေသီတိ ယောဇနာ။
֍ * ၆၂၄။ ကေန ဝဏ္ဏေနာတိ ကေန ကာရဏေန။ ကီဒိသေနေဝါတိ ဧဝသဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော, ကီဒိသေန စာတိ အတ္ထော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သုဗ္ဗတေနာတိ သုန္ဒရေန ဝတေန, သုဝိသုဒ္ဓေန သီလေနာတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၂၆။ အဋ္ဌေဝ ပိဏ္ဍပါတာနီတိ အဋ္ဌန္နံ ဘိက္ခူနံ ဒိန္နပိဏ္ဍပါတေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အဒဒန္တိ အဒါသိံ။
ဧဝံ သုဘဒ္ဒါယ ကထိတေ ပုန ဘဒ္ဒါ –
‘‘အဟံ တယာ ဗဟုတရေ ဘိက္ခူ, သညတေ ဗြဟ္မစာရယော၊
တပ္ပေသိံ အန္နပါနေန, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တယာ ဗဟုတရံ ဒတွာ, ဟီနကာယူပဂါ အဟံ၊
ကထံ တွံ အပ္ပတရံ ဒတွာ, ဝိသေသံ ဝိပုလမဇ္ဈဂါ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
ပုစ္ဆိ။ တတ္ထ တယာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ။ ပုန သုဘဒ္ဒါ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃၈။)‘‘မနောဘာဝနီယော ဘိက္ခု, သန္ဒိဋ္ဌော မေ ပုရေ အဟု၊
တာဟံ ဘတ္တေန နိမန္တေသိံ, ရေဝတံ အတ္တနဋ္ဌမံ။
‘‘သော မေ အတ္ထပုရေက္ခာရော, အနုကမ္ပာယ ရေဝတော၊
သံဃေ ဒေဟီတိ မံဝေါစ, တဿာဟံ ဝစနံ ကရိံ။
‘‘သာ ဒက္ခိဏာ သံဃဂတာ, အပ္ပမေယျေ ပတိဋ္ဌိတာ၊
ပုဂ္ဂလေသု တယာ ဒိန္နံ, န တံ တဝ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။ –
အတ္တနာ ကတကမ္မံ ကထေသိ။
֍ * ၆၃၁။ တတ္ထ မနောဘာဝနီယောတိ မနဝဍ္ဎနကော ဥဠာရဂုဏတာယ သမ္ဘာဝနီယော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ နိမန္တနဝသေန ဗောဓိတော ကထိတော။ တေနာဟ ‘‘တာဟံ ဘတ္တေန နိမန္တေသိံ, ရေဝတံ အတ္တနဋ္ဌမ’’န္တိ, တံ မနောဘာဝနီယံ အယျံ ရေဝတံ အတ္တနဋ္ဌမံ ဘတ္တေန အဟံ နိမန္တေသိံ။
၆၃၂-၃။ သော မေ အတ္ထပုရေက္ခာရောတိ သော အယျော ရေဝတော ဒါနဿ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန မမ အတ္ထပုရေက္ခာရော ဟိတေသီ။ သံဃေ ဒေဟီတိ မံဝေါစာတိ ‘‘ယဒိ တွံ သုဘဒ္ဒေ အဋ္ဌန္နံ ဘိက္ခူနံ ဒါတုကာမာ, ယသ္မာ ပုဂ္ဂလဂတာယ ဒက္ခိဏာယ သံဃဂတာ ဧဝ ဒက္ခိဏာ မဟပ္ဖလတရာ, တသ္မာ သံဃေ ဒေဟိ, သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါနံ ဒေဟီ’’တိ မံ အဘာသိ။ တန္တိ တံ ဒါနံ။
ဧဝံ သုဘဒ္ဒါယ ဝုတ္တေ ဘဒ္ဒါ တမတ္ထံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တီ ဥတ္တရိ စ တထာ ပဋိပဇ္ဇိတုကာမာ –
‘‘ဣဒါနေဝါဟံ ဇာနာမိ, သံဃေ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ၊
သာဟံ ဂန္တွာ မနုဿတ္တံ, ဝဒညူ ဝီတမစ္ဆရာ၊
သံဃေ ဒါနာနိ ဒဿာမိ, အပ္ပမတ္တာ ပုနပ္ပုန’’န္တိ။ –
ဂါထမာဟ။ သုဘဒ္ဒါ ပန အတ္တနော ဒေဝလောကမေဝ ဂတာ။ အထ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော သဗ္ဗေ ဒေဝေ တာဝတိံသေ အတ္တနော သရီရောဘာသေန အဘိဘုယျ ဝိရောစမာနံ သုဘဒ္ဒံ ဒေဝဓီတရံ ဒိသွာ တဉ္စ တာသံ ကထာသလ္လာပံ သုတွာ တာဝဒေဝ စ သုဘဒ္ဒါယ အန္တရဟိတာယ တံ ‘‘အယံ နာမာ’’တိ အဇာနန္တော –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၃၉။)‘‘ကာ ဧသာ ဒေဝတာ ဘဒ္ဒေ, တယာ မန္တယတေ သဟ၊
သဗ္ဗေ ဒေဝေ တာဝတိံသေ, ဝဏ္ဏေန အတိရောစတီ’’တိ။ –
ဘဒ္ဒံ ပုစ္ဆိ။ သာပိဿ –
‘‘မနုဿဘူတာ ဒေဝိန္ဒ, ပုဗ္ဗေ မာနုသကေ ဘဝေ၊
သဟဘရိယာ စ မေ အာသိ, ဘဂိနီ စ ကနိဋ္ဌိကာ,
သံဃေ ဒါနာနိ ဒတွာန, ကတပုညာ ဝိရောစတီ’’တိ။ –
ကထေသိ။ အထ သက္ကော တဿာ သံဃဂတာယ ဒက္ခိဏာယ မဟပ္ဖလဘာဝံ ဒဿေန္တော ဓမ္မံ ကထေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဓမ္မေန ပုဗ္ဗေ ဘဂိနီ, တယာ ဘဒ္ဒေ ဝိရောစတိ၊
ယံ သံဃမှိ အပ္ပမေယျေ, ပတိဋ္ဌာပေသိ ဒက္ခိဏံ။
‘‘ပုစ္ဆိတော ဟိ မယာ ဗုဒ္ဓေါ, ဂိဇ္ဈကူဋမှိ ပဗ္ဗတေ၊
ဝိပါကံ သံဝိဘာဂဿ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘ယဇမာနာနံ မနုဿာနံ, ပုညပေက္ခာန ပါဏိနံ၊
ကရောတံ ဩပဓိကံ ပုညံ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘တံ မေ ဗုဒ္ဓေါ ဝိယာကာသိ, ဇာနံ ကမ္မဖလံ သကံ၊
ဝိပါကံ သံဝိဘာဂဿ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘စတ္တာရော စ ပဋိပန္နာ, စတ္တာရော စ ဖလေ ဌိတာ၊
ဧသ သံဃော ဥဇုဘူတော, ပညာသီလသမာဟိတော။
‘‘ယဇမာနာနံ မနုဿာနံ, ပုညပေက္ခာန ပါဏိနံ၊
ကရောတံ ဩပဓိကံ ပုညံ, သံဃေ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘ဧသော ဟိ သံဃော ဝိပုလော မဟဂ္ဂတော, ဧသပ္ပမေယျော ဥဒဓီဝ သာဂရော၊
ဧတေ ဟိ သေဋ္ဌာ နရဝီရသာဝကာ, ပဘင်္ကရာ ဓမ္မမုဒီရယန္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၀။)‘‘တေသံ သုဒိန္နံ သုဟုတံ သုယိဋ္ဌံ, ယေ သံဃမုဒ္ဒိဿ ဒဒန္တိ ဒါနံ၊
သာ ဒက္ခိဏာ သံဃဂတာ ပတိဋ္ဌိတာ, မဟပ္ဖလာ လောကဝိဒူန ဝဏ္ဏိတာ။
‘‘ဧတာဒိသံ ယညမနုဿရန္တာ, ယေ ဝေဒဇာတာ ဝိစရန္တိ လောကေ၊
ဝိနေယျ မစ္ဆေရမလံ သမူလံ, အနိန္ဒိတာ သဂ္ဂမုပေန္တိ ဌာန’’န္တိ။
֍ * ၆၃၇။ တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ ကာရဏေန ဉာယေန ဝါ။ တယာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ။ ဣဒါနိ တံ ‘‘ဓမ္မေနာ’’တိ ဝုတ္တကာရဏံ ဒဿေတုံ ယံ သံဃမှိ အပ္ပမေယျေ, ပတိဋ္ဌာပေသိ ဒက္ခိဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပမေယျေတိ ဂုဏာနုဘာဝဿ အတ္တနိ ကတာနံ ကာရာနံ ဖလဝိသေသဿ စ ဝသေန ပမိနိတုံ အသက္ကုဏေယျေ။
၆၃၈-၉။ အယဉ္စ အတ္ထော ဘဂဝတော သမ္မုခါ စ သုတော, သမ္မုခါ စ ပဋိဂ္ဂဟိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပုစ္ဆိတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယဇမာနာနန္တိ ဒဒန္တာနံ။ ပုညပေက္ခာန ပါဏိနန္တိ အနုနာသိကလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော, ပုညဖလံ အာကင်္ခန္တာနံ သတ္တာနံ။ ဩပဓိကန္တိ ဥပဓိ နာမ ခန္ဓာ, ဥပဓိဿ ကရဏသီလံ, ဥပဓိပယောဇနန္တိ ဝါ ဩပဓိကံ, အတ္တဘာဝဇနကံ ပဋိသန္ဓိပဝတ္တိဝိပါကဒါယကံ။
֍ * ၆၄၀။ ဇာနံ ကမ္မဖလံ သကန္တိ သတ္တာနံ သကံ သကံ ယထာသကံ ပုညံ ပုညဖလဉ္စ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ဇာနန္တော။ သကန္တိ ဝါ ယကာရဿ ကကာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ, သယံ အတ္တနာတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၁။ ပဋိပန္နာတိ ပဋိပဇ္ဇမာနာ, မဂ္ဂဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ဥဇုဘူတောတိ ဥဇုပဋိပတ္တိယာ ဥဇုဘာဝံ ပတ္တော ဒက္ခိဏေယျော ဇာတော။ ပညာသီလသမာဟိတောတိ ပညာယ သီလေန စ သမာဟိတော, ဒိဋ္ဌိသီလသမ္ပန္နော အရိယာယ ဒိဋ္ဌိယာ အရိယေန သီလေန စ သမန္နာဂတော။ တေနာပိဿ ပရမတ္ထသံဃဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဃဋိတတ္တာ ဟိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၁။)သံဃော။ အထ ဝါ သမာဟိတံ သမာဓိ, ပညာ သီလံ သမာဟိတဉ္စ အဿ အတ္ထီတိ ပညာသီလသမာဟိတော။ တေနဿ သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓတ္တယသမ္ပန္နတာယ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဝိဘာဝေတိ။
֍ * ၆၄၃။ ဝိပုလော မဟဂ္ဂတောတိ ဂုဏေဟိ မဟတ္တံ ဂတောတိ မဟဂ္ဂတော, တတော ဧဝ အတ္တနိ ကတာနံ ကာရာနံ ဖလဝေပုလ္လဟေတုတာယ ဝိပုလော။ ဥဒဓီဝ သာဂရောတိ ယထာ ဥဒကံ ဧတ္ထ ဓီယတီတိ ‘‘ဥဒဓီ’’တိ လဒ္ဓနာမော သာဂရော, ‘‘ဧတ္တကာနိ ဥဒကာဠှကာနီ’’တိအာဒိနာ ဥဒကတော အပ္ပမေယျော, ဧဝမေသ ဂုဏတောတိ အတ္ထော။ ဧတေ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ နိပါတော, ဧတေ ဧဝ သေဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သံဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါ, တထာဂတသာဝကသံဃော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၅။၃၂)။
နရဝီရသာဝကာတိ နရေသု ဝီရိယသမ္ပန္နဿ နရဿ သာဝကာ။ ပဘင်္ကရာတိ လောကဿ ဉာဏာလောကကရာ။ ဓမ္မမုဒီရယန္တီတိ ဓမ္မံ ဥဒ္ဒိသန္တိ။ ကထံ? ဓမ္မသာမိနာ ဟိ ဓမ္မပဇ္ဇောတော အရိယသံဃေ ဌပိတော။
֍ * ၆၄၄။ ယေ သံဃမုဒ္ဒိဿ ဒဒန္တိ ဒါနန္တိ ယေ သတ္တာ အရိယသံဃံ ဥဒ္ဒိဿ သမ္မုတိသံဃေ အန္တမသော ဂေါတြဘုပုဂ္ဂလေသုပိ ဒါနံ ဒဒန္တိ, တံ ဒါနံ သံဝိဘာဂဝသေန ဒိန္နမ္ပိ သုဒိန္နံ, အာဟုနပါဟုနဝသေန ဟုတမ္ပိ သုဟုတံ, မဟာယာဂဝသေန ယိဋ္ဌမ္ပိ သုယိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သာ ဒက္ခိဏာ သံဃဂတာ ပတိဋ္ဌိတာ မဟပ္ဖလာ လောကဝိဒူန ဝဏ္ဏိတာတိ, လောကဝိဒူဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ‘‘န တွေဝါဟံ, အာနန္ဒ, ကေနစိ ပရိယာယေန သံဃဂတာယ ဒက္ခိဏာယ ပါဋိပုဂ္ဂလိကံ ဒက္ခိဏံ မဟပ္ဖလတရံ ဝဒါမိ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၀)။ ပုညံ အာကင်္ခမာနာနံ, သံဃော ဝေ ယဇတံ မုခံ (မ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ သု။ နိ။ ၅၇၄၊ မဟာဝ။ ၃၀၀)။ အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၇၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၉၇) စ အာဒိနာ မဟပ္ဖလတာ ဝဏ္ဏိတာ ပသတ္ထာ ထောမိတာတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၅။ ဤဒိသံ ယညမနုဿရန္တာတိ ဧတာဒိသံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ အတ္တနာ ကတံ ဒါနံ အနုဿရန္တာ။ ဝေဒဇာတာတိ ဇာတသောမနဿာ။ ဝိနေယျ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၂။)မစ္ဆေရမလံ သမူလန္တိ မစ္ဆေရမေဝ စိတ္တဿ မလိနဘာဝကရဏတော မစ္ဆေရမလံ, အထ ဝါ မစ္ဆေရဉ္စ အညံ ဣဿာလောဘဒေါသာဒိမလဉ္စာတိ မစ္ဆေရမလံ။ တဉ္စ အဝိဇ္ဇာဝိစိကိစ္ဆာဝိပလ္လာသာဒီဟိ သဟ မူလေဟီတိ သမူလံ ဝိနေယျ ဝိနယိတွာ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ အနိန္ဒိတွာ သဂ္ဂမုပေန္တိ ဌာနန္တိ ယောဇနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဣမံ ပန သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ‘‘ဒဒ္ဒလ္လမာနာ ဝဏ္ဏေနာ’’တိအာဒိနာ အာယသ္မတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ အာစိက္ခိ, အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဘဂဝတော အာရောစေသိ, ဘဂဝါ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။
ဒဒ္ဒလ္လဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ပေသဝတီဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဖလိကရဇတဟေမဇာလဆန္နန္တိ ပေသဝတီဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန မဂဓေသု နာလကဂါမေ ဧကသ္မိံ ဂဟပတိမဟာသာရကုလေ ပေသဝတီ နာမ ကုလသုဏှာ အဟောသိ။ သာ ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော ယောဇနိကေ ကနကထူပေ ကယိရမာနေ ဒါရိကာ ဟုတွာ မာတရာ သဒ္ဓိံ စေတိယဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ မာတရံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ ဣမေ, အမ္မ, ကရောန္တီ’’တိ? ‘‘စေတိယံ ကာတုံ သုဝဏ္ဏိဋ္ဌကာ ကရောန္တီ’’တိ။ တံ သုတွာ ဒါရိကာ ပသန္နမာနသာ မာတရံ အာဟ – ‘‘အမ္မ, မမ ဂီဝါယ ဣဒံ သောဝဏ္ဏမယံ ခုဒ္ဒကပိဠန္ဓနံ အတ္ထိ, ဣမာဟံ စေတိယတ္ထာယ ဒေမီ’’တိ။ မာတာ ‘‘သာဓု ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ တံ ဂီဝတော ဩမုဉ္စိတွာ သုဝဏ္ဏကာရဿ ဟတ္ထေ အဒါသိ ‘‘ဣဒံ ဣမာယ ဒါရိကာယ ပရိစ္စဇိတံ, ဣမမ္ပိ ပက္ခိပိတွာ ဣဋ္ဌကံ ကရောဟီ’’တိ။ သုဝဏ္ဏကာရော တထာ အကာသိ။ သာ ဒါရိကာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တေနေဝ ပုညကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သုဂတိယံယေဝ အပရာပရံ သံသရန္တီ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ နာလကဂါမေ နိဗ္ဗတ္တာ အနုက္ကမေန ဒွါဒသဝဿိကာ ဇာတာ။
သာ ဧကဒိဝသံ မာတရာ ပေသိတံ မူလံ ဂဟေတွာ တေလတ္ထာယ အညတရံ အာပဏံ အဂမာသိ။ တသ္မိဉ္စ အာပဏေ အညတရော ကုဋုမ္ဗိယပုတ္တော
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၃။)ပိတရာ နိဒဟိတွာ ဌပိတံ ဗဟုံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ မုတ္တာမဏိရတနာနိ စ ဂဟေတုံ ဥဒ္ဓရန္တော အာပဏိကော ကမ္မဗလေန ကထလပါသာဏသက္ခရရူပေန ဥပဋ္ဌဟန္တာနိ ဒိသွာ တတော ဧကဒေသံ ‘‘ပုညဝန္တာနံ ဝသေန ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝီမံသိတုံ ရာသိံ ကတွာ ဌပေသိ။ အထ နံ သာ ဒါရိကာ ဒိသွာ ‘‘ကသ္မာ အာပဏေ ရတနာနိ ဧဝံ ဌပိတာနိ, နနု နာမ သမ္မဒေဝ ပဋိသာမေတဗ္ဗာနီ’’တိ အာဟ။ အာပဏိကော တံ သုတွာ ‘‘မဟာပုညာ အယံ ဒါရိကာ, ဣမိဿာ ဝသေန သဗ္ဗမိဒံ ဟိရညာဒိ ဧဝ ဟုတွာ အမှာကံ ဝိနိယောဂံ ဂမိဿတိ, သင်္ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ တဿာ မာတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဣမံ ဒါရိကံ မယှံ ပုတ္တဿတ္ထာယ ဒေဟီ’’တိ ဝါရေတွာ ဗဟုဓနံ ဒတွာ အာဝါဟဝိဝါဟံ ကတွာ တံ အတ္တနော ဂေဟံ အာနေသိ။ အထဿာ သီလာစာရံ ဉတွာ ဘဏ္ဍာဂါရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ကိံ ဧတ္ထ ပဿသီ’’တိ ဝတွာ တာယ ‘‘ဟိရညသုဝဏ္ဏမဏိမေဝ ရာသိကတံ ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧတာနိ အမှာကံ ကမ္မဗလေန အန္တရဓာယန္တာနိ တဝ ပုညဝိသေသေန ပုန ဝိသေသာနိ ဇာတာနိ, တသ္မာ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ သဗ္ဗံ တွံယေဝ ဝိစာရေဟိ, တယာ ဒိန္နမေဝ မယံ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ ဝတွာ တတော ပဘုတိ တံ ‘‘ပေသဝတီ’’တိ ဝေါဟရိံသု။
တေန စ သမယေန အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ အတ္တနော အာယုသင်္ခါရာနံ ပရိက္ခီဏဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မယှံ မာတုယာ ရူပသာရိဗြာဟ္မဏိယာ ပေါသာဝနိကမူလံ ဒတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပရိနိဗ္ဗာနံ အနုဇာနာပေတွာ သတ္ထု အာဏာယ မဟန္တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ အနေကေဟိ ထုတိသဟဿေဟိ ဘဂဝန္တံ ထောမေတွာ ယာဝ ဒဿနဝိသယာတိက္ကမာ အဘိမုခေါဝ အပက္ကမိတွာ ပုန ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ဝိဟာရာ နိက္ခမ္မ ဘိက္ခုသံဃဿ ဩဝါဒံ ဒတွာ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သမဿာသေတွာ စတဿောပိ ပရိသာ နိဝတ္တေတွာ အနုက္ကမေန နာလကဂါမံ ပတွာ မာတရံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပစ္စူသသမယေ ဇာတောဝရကေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ပရိနိဗ္ဗုတဿ စဿ သရီရသက္ကာရကရဏဝသေန ဒေဝါ စေဝ မနုဿာ စ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသုံ, အဂရုစန္ဒနာဒီဟိ ဟတ္ထသတုဗ္ဗေဓံ စိတကမကံသု။
ပေသဝတီပိ ထေရဿ ပရိနိဗ္ဗာနံ သုတွာ ‘‘ဂန္တာ ပူဇေဿာမီ’’တိ သုဝဏ္ဏပုပ္ဖေဟိ ဂန္ဓဇာတေဟိ စ ပူရိတာနိ စင်္ကောဋကာနိ ဂါဟာပေတွာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၄။)ဂန္တုကာမာ သသုရံ အာပုစ္ဆိတွာ တေန ‘‘တွံ ဂရုဘာရာ, တတ္ထ စ မဟာဇနသမ္မဒ္ဒေါ, ပုပ္ဖဂန္ဓာနိ ပေသေတွာ ဣဓေဝ ဟောဟီ’’တိ ဝုတ္တာပိ သဒ္ဓါဇာတာ ‘‘ယဒိပိ မေ တတ္ထ ဇီဝိတန္တရာယော သိယာ, ဂန္တာဝ ပူဇာသက္ကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ တံ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာ သပရိဝါရာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇေတွာ ကတဉ္ဇလီ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ထေရံ ပူဇေတုံ အာဂတာနံ ရာဇပရိသာနံ ဟတ္ထီ မတ္တော ဟုတွာ တံ ပဒေသံ ဥပဂဉ္ဆိ။ တံ ဒိသွာ မရဏဘယဘီတေသု မနုဿေသု ပလာယန္တေသု ဇနသမ္မဒ္ဒေန ပတိတံ ပေသဝတိံ မဟာဇနော အက္ကမိတွာ မာရေသိ။ သာ ပူဇာသက္ကာရံ ကတွာ ထေရဂတာယ သဒ္ဓါယ သမ္ပန္နစိတ္တာ ဧဝ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ, အစ္ဆရာသဟဿဉ္စဿာ ပရိဝါရော အဟောသိ။
သာ တာဝဒေဝ အတ္တနော ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကီဒိသေန နု ခေါ ပုညေန မယာ ဧသာ လဒ္ဓါ’’တိ, တဿာ ဟေတုံ ဥပဓာရေန္တီ ထေရံ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ ပူဇာသက္ကာရံ ဒိသွာ, ရတနတ္တယေ အဘိပ္ပသန္နမာနသာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတုံ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝုတာ သဋ္ဌိသကဋဘာရာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတတ္တဘာဝါ သုမဟတိယာ ဒေဝိဒ္ဓိယာ စန္ဒော ဝိယ စ သူရိယော ဝိယ စ ဒသ ဒိသာ ဩဘာသယမာနာ သဟ ဝိမာနေန အာဂန္တွာ ဝိမာနတော ဩရုယှ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ တေန စ သမယေန အာယသ္မာ ဝင်္ဂီသော ဘဂဝတော သမီပေ နိသိန္နော ဘဂဝန္တံ ဧဝမာဟ ‘‘ပဋိဘာတိ မံ ဘဂဝါ ဣမိဿာ ဒေဝတာယ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိတု’’န္တိ။ ‘‘ပဋိဘာတု တံ, ဝင်္ဂီသာ’’တိ ဘဂဝါ အဝေါစ။ အထ အာယသ္မာ ဝင်္ဂီသော တာယ ဒေဝတာယ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိတုကာမော ပဌမံ တာဝဿာ ဝိမာနံ သံဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
‘‘ဖလိကရဇတဟေမဇာလဆန္နံ, ဝိဝိဓစိတြတလမဒ္ဒသံ သုရမ္မံ၊
ဗျမှံ သုနိမ္မိတံ တောရဏူပပန္နံ, ရုစကုပကိဏ္ဏမိဒံ သုဘံ ဝိမာနံ။
‘‘ဘာတိ စ ဒသ ဒိသာ နဘေဝ သုရိယော, သရဒေ တမောနုဒေါ သဟဿရံသီ၊
တထာ တပတိ မိဒံ တဝ ဝိမာနံ, ဇလမိဝ ဓူမသိခေါ နိသေ နဘဂ္ဂေ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၅။)‘‘မုသတီဝ နယနံ သတေရတာဝ, အာကာသေ ဌပိတမိဒံ မနုညံ၊
ဝီဏာမုရဇသမ္မတာဠဃုဋ္ဌံ, ဣဒ္ဓံ ဣန္ဒပုရံ ယထာ တဝေဒံ။
‘‘ပဒုမကုမုဒုပ္ပလကုဝလယံ, ယောဓိကဗန္ဓုကနောဇကာ စ သန္တိ၊
သာလကုသုမိတပုပ္ဖိတာ အသောကာ, ဝိဝိဓဒုမဂ္ဂသုဂန္ဓသေဝိတမိဒံ။
‘‘သဠလလဗုဇဘုဇကသံယုတ္တာ, ကုသကသုဖုလ္လိတလတာဝလမ္ဗိနီဟိ၊
မဏိဇာလသဒိသာ ယသဿိနီ, ရမ္မာ ပေါက္ခရဏီ ဥပဋ္ဌိတာ တေ။
‘‘ဥဒကရုဟာ စ ယေတ္ထိ ပုပ္ဖဇာတာ, ထလဇာ ယေ စ သန္တိ ရုက္ခဇာတာ၊
မာနုသကာမာနုဿကာ စ ဒိဗ္ဗာ, သဗ္ဗေ တုယှံ နိဝေသနမှိ ဇာတာ။
‘‘ကိဿ သံယမဒမဿယံ ဝိပါကော, ကေနာသိ ကမ္မဖလေနိဓူပပန္နာ၊
ယထာ စ တေ အဓိဂတမိဒံ ဝိမာနံ, တဒနုပဒံ အဝစာသိဠာရပမှေ’’တိ။
֍ * ၆၄၆။ တတ္ထ ဖလိကရဇတဟေမဇာလဆန္နန္တိ ဖလိကမဏီဟိ ရဇတဟေမဇာလေဟိ စ ဆာဒိတံ, ဖလိကမဏိမယာဟိ ဘိတ္တီဟိ ရဇတဟေမမယေဟိ ဇာလေဟိ စ သမန္တတော ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ဆာဒိတံ, ဝိဝိဓဝဏ္ဏာနံ ဝိစိတ္တသန္နိဝေသာနဉ္စ တလာနံ ဘူမီနံ ဝသေန ဝိဝိဓစိတြတလံ အဒ္ဒသံ ပဿိံ။ သုရမ္မန္တိ သုဋ္ဌု ရမဏီယံ။ ဝိဟရိတုကာမာ ဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဗျမှံ, ဘဝနံ။ တောရဏူပပန္နန္တိ ဝိဝိဓမာလာကမ္မာဒိဝိစိတ္တေန သတ္တရတနမယေန တောရဏေန ဥပေတံ။ တောရဏန္တိ ဝါ ဒွါရကောဋ္ဌကပါသာဒဿ နာမံ, တေန စ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၆။)အနေကဘူမကေန ဝိစိတ္တာကာရေန တံ ဝိမာနံ ဥပေတံ။ ရုစကုပတိဏ္ဏန္တိ သုဝဏ္ဏဝါလိကာဟိ ဩကိဏ္ဏင်္ဂဏံ။ ဝါလိကသဒိသာ ဟိ သုဝဏ္ဏခဏ္ဍာ ရုစာ နာမ, ရုစမေဝ ရုစကန္တိ ဝုတ္တံ။ သုဘန္တိ သောဘတိ, သုဋ္ဌု ဘာတီတိ ဝါ သုဘံ။ ဝိမာနန္တိ ဝိသိဋ္ဌမာနံ, ပမာဏတော မဟန္တန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၆၄၇။ ဘာတီတိ ဇောတတိ ဥဇ္ဇလတိ။ နဘေဝ သုရိယောတိ အာကာသေ အာဒိစ္စော ဝိယ။ သရဒေတိ သရဒသမယေ။ တမောနုဒေါတိ အန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသနော။ တထာ တပတိ မိဒန္တိ ယထာ သရဒကာလေ သဟဿရံသီ သူရိယော, တထာ တပတိ ဒိဗ္ဗတိ ဣဒံ တဝ ဝိမာနံ, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဇလမိဝ ဓူမသိခေါတိ ဇလန္တော အဂ္ဂိ ဝိယ။ အဂ္ဂိ ဟိ တဿ အဂ္ဂတော ဓူမော ပညာယတီတိ ‘‘ဓူမသိခေါ ဓူမကေတူ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ နိသေတိ နိသတိ, ရတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ နဘဂ္ဂေတိ နဘကောဋ္ဌာသေ, အာကာသပဒေသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘နဂဂ္ဂေ’’တိ ဝါ ပါဌော, ပဗ္ဗတသိခရေတိ အတ္ထော။ ဣဒံ တဝ ဝိမာနန္တိ ယောဇနာ။
֍ * ၆၄၈။ မုသတီဝ နယနန္တိ အတိဝိယ အတ္တနော ပဘဿရတာယ ပဋိဟနန္တံ ဒဿနကိစ္စံ ကာတုံ အဒေန္တံ ဩလောကေန္တာနံ စက္ခုံ မုသတိ ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘သတေရတာဝါ’’တိ, ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဝီဏာမုရဇသမ္မတာဠဃုဋ္ဌန္တိ မဟတီအာဒိဝီဏာနံ ဘေရိအာဒိပဋဟာနံ ဟတ္ထတာဠကံသတာဠာနဉ္စ သဒ္ဒေဟိ ဃောသိတံ ဧကနိန္နာဒံ။ ဣဒ္ဓန္တိ ဒေဝပုတ္တေဟိ ဒေဝဓီတာဟိ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ စ သမိဒ္ဓံ။ ဣန္ဒပုရံ ယထာတိ သုဒဿနနဂရံ ဝိယ။
֍ * ၆၄၉။ ပဒုမာနိ စ ကုမုဒါနိ စ ဥပ္ပလာနိ စ ကုဝလယာနိ စ ပဒုမကုမုဒုပ္ပလကုဝလယန္တိ ဧကတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ အတ္ထီတိ ဝစနံ ပရိဏာမေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဒုမဂ္ဂဟဏေန ပုဏ္ဍရီကမ္ပိ ဂဟိတံ, ကုမုဒဂ္ဂဟဏေန သေတရတ္တဘေဒါနိ သဗ္ဗာနိ ကုမုဒါနိ, ဥပ္ပလဂ္ဂဟဏေန ရတ္တဥပ္ပလံ သဗ္ဗာ ဝါ ဥပ္ပလဇာတိ, ကုဝလယဂ္ဂဟဏေန နီလုပ္ပလမေဝ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယောဓိကဗန္ဓုကနောဇကာ စ သန္တီတိ စ-ကာရော နိပါတမတ္တံ, ယောဓိကဗန္ဓုဇီဝကအနောဇကရုက္ခာ စ သန္တီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘အနောဇကာပိ သန္တီ’’တိ ပါဌံ ဝတွာ ‘‘အနောဇကာပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ သာလကုသုမိတပုပ္ဖိတာ အသောကာတိ သာလာ ကုသုမိတာ ပုပ္ဖိတာ အသောကာတိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၇။)ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဝိဓဒုမဂ္ဂသုဂန္ဓသေဝိတမိဒန္တိ နာနာဝိဓာနံ ဥတ္တမရုက္ခာနံ သောဘနေဟိ ဂန္ဓေဟိ သေဝိတံ ပရိဘာဝိတံ ဣဒံ တေ ဝိမာနန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၆၅၀။ သဠလလဗုဇဘုဇကသံယုတ္တာတိ တီရေ ဌိတေဟိ သဠလေဟိ လဗုဇေဟိ ဘုဇကရုက္ခေဟိ စ သဟိတာ။ ဘုဇကော နာမ ဧကော သုဂန္ဓရုက္ခော ဒေဝလောကေ စ ဂန္ဓမာဒနေ စ အတ္ထိ, အညတ္ထ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။ ကုသကသုဖုလ္လိတလတာဝလမ္ဗိနီဟီတိ ကုသကေဟိ တာလနာဠိကေရာဒီဟိ တိဏဇာတီဟိ ဩလမ္ဗမာနာဟိ သန္တာနကဝလ္လိအာဒီဟိ သုဋ္ဌု ကုသုမိတလတာဟိ စ သံယုတ္တာတိ ယောဇနာ။ မဏိဇာလသဒိသာတိ မဏိဇာလသဒိသဇလာ။ ‘‘မဏိဇလသဒိသာ’’တိပိ ပါဠိ, မဏိသဒိသဇလာတိ အတ္ထော။ ယသဿိနီတိ ဒေဝတာယ အာလပနံ။ ဥပဋ္ဌိတာ တေတိ ယထာဝုတ္တဂုဏာ ရမဏီယာ ပေါက္ခရဏီ တဝ ဝိမာနသမီပေ ဌိတာ။
֍ * ၆၅၁။ ဥဒကရုဟာတိ ယထာဝုတ္တေ ပဒုမာဒိကေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယေတ္ထီတိ ယေ အတ္ထိ။ ထလဇာတိ ယောဓိကာဒိကာ။ ယေ စ သန္တီတိ ယေ အညေပိ ရုက္ခဇာတာ ပုပ္ဖူပဂါ စ ဖလူပဂါ စ, တေပိ တဝ ဝိမာနသမီပေ သန္တိယေဝ။
֍ * ၆၅၂။ ကိဿ သံယမဒမဿယံ ဝိပါကောတိ ကာယသံယမာဒီသု ကီဒိသဿ သံယမဿ, ဣန္ဒြိယဒမနာဒီသု ကီဒိသဿ ဒမဿ အယံ ဝိပါကော။ ကေနာသီတိ အညမေဝ ဥပပတ္တိနိဗ္ဗတ္တကံ, အညံ ဥပဘောဂသုခနိဗ္ဗတ္တကံ ဟောတီတိ ‘‘ကေနာသိ ကမ္မဖလေနိဓူပပန္နာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ယထာ စ တေ အဓိဂတမိဒံ ဝိမာန’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ကမ္မဖလေနာတိ ကမ္မဖလေန ဝိပစ္စိတုံ အာရဒ္ဓေနာတိ ဝစနသေသော, ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ တဒနုပဒံ အဝစာသီတိ တံ ကမ္မံ မယာ ဝုတ္တပဒဿ အနုပဒံ အနုရူပပဒံ ကတွာ ကထေယျာသိ။ အဠာရပမှေတိ ဗဟလသံဟတပခုမေ, ဂေါပခုမေတိ အဓိပ္ပါယော။
‘‘ယထာ စ မေ အဓိဂတမိဒံ ဝိမာနံ, ကောဉ္စမယူရစကောရ သံဃစရိတံ၊
ဒိဗျပိလဝဟံသရာဇစိဏ္ဏံ, ဒိဇကာရဏ္ဍဝကောကိလာဘိနဒိတံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၈။)‘‘နာနာသန္တာနကပုပ္ဖရုက္ခဝိဝိဓာ, ပါဋလိဇမ္ဗုအသောကရုက္ခဝန္တံ၊
ယထာ စ မေ အဓိဂတမိဒံ ဝိမာနံ, တံ တေ ပဝေဒယာမိ သုဏောဟိ ဘန္တေ။
‘‘မဂဓဝရပုရတ္ထိမေန, နာလကဂါမော နာမ အတ္ထိ ဘန္တေ၊
တတ္ထ အဟောသိံ ပုရေ သုဏိသာ, ပေသဝတီတိ တတ္ထ ဇာနိံသု မမံ။
‘‘သာဟမပစိတတ္ထဓမ္မကုသလံ, ဒေဝမနုဿပူဇိတံ မဟန္တံ၊
ဥပတိဿံ နိဗ္ဗုတမပ္ပမေယျံ, မုဒိတမနာ ကုသုမေဟိ အဗ္ဘုကိရိံ။
‘‘ပရမဂတိဂတဉ္စ ပူဇယိတွာ, အန္တိမဒေဟဓရံ ဣသိံ ဥဠာရံ၊
ပဟာယ မာနုသကံ သမုဿယံ, တိဒသဂတာ ဣဓ မာဝသာမိ ဌာန’’န္တိ။
֍ * ၆၅၃။ တတ္ထ ကောဉ္စမယူရစကောရသံဃစရိတန္တိ သာရသသိခဏ္ဍိကုမ္ဘကာရကုက္ကုဋဂဏေဟိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရိတံ။ ဒိဗျပိလဝဟံသရာဇစိဏ္ဏန္တိ ဥဒကေ ပိလဝိတွာ ဝိစရဏတော ‘‘ပိလဝါ’’တိ လဒ္ဓနာမေဟိ ဥဒကသကုဏေဟိ ဟံသရာဇေဟိ စ တဟိံ တဟိံ ဝိစရိတံ။ ဒိဇကာရဏ္ဍဝကောကိလာဘိနဒိတန္တိ ကာရဏ္ဍဝေဟိ ကာဒမ္ဗေဟိ ကောကိလေဟိ အညေဟိ စ ဒိဇေဟိ အဘိနာဒိတံ။
֍ * ၆၅၄။ နာနာသန္တာနကပုပ္ဖရုက္ခဝိဝိဓာတိ နာနာဝိဓသာခါပသာခဝန္တာ နာနာပုပ္ဖရုက္ခာ နာနာသန္တာနကပုပ္ဖရုက္ခာ, တေဟိ ဝိဝိဓံ စိတ္တာကာရံ ဝိစိတ္တသန္နိဝေသံ နာနာသန္တာနကပုပ္ဖရုက္ခဝိဝိဓာ။ ‘‘ဝိဝိဓ’’န္တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဝိဝိဓာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သန္တာနကာတိ ဟိ ကာမဝလ္လိယော, နာနာဝိဓပုပ္ဖရုက္ခာ စ ဝိဝိဓာ ဧတ္ထ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၄၉။)သန္တိ, တေဟိ ဝါ ဝိဝိဓန္တိ နာနာသန္တာနကပုပ္ဖရုက္ခဝိဝိဓာ။ ‘‘နာနာသန္တာနကပုပ္ဖရုက္ခဝိဝိဓံ, ပါဋလိဇမ္ဗုအသောကရုက္ခဝန္တ’’န္တိ စ ကေစိ ပဌန္တိ။ တေဟိ ‘‘ပုပ္ဖရုက္ခာ သန္တီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုပ္ဖရုက္ခာ’’တိ ဝါ အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသော, ပုပ္ဖရက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၆၅၅။ မဂဓဝရပုရတ္ထိမေနာတိ မဂဓဝရေ ပုရတ္ထိမေန, အဘိသမ္ဗောဓိဋ္ဌာနတာယ ဥတ္တမေ မဂဓရဋ္ဌေ ပုရတ္ထိမဒိသာယ။ တတ္ထ အဟောသိံ ပုရေ သုဏိသာတိ ပုဗ္ဗေ အဟံ တသ္မိံ နာလကဂါမေ ဧကသ္မိံ ဂဟပတိကုလေ သုဏိသာ သုဏှာ အဟောသိံ။
֍ * ၆၅၆။ သာတိ သယံ။ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ ကုသလောတိ အတ္ထဓမ္မကုသလော, ဘဂဝါ။ အပစိတော အတ္ထဓမ္မကုသလော ဧတေနာတိ အပစိတတ္ထဓမ္မကုသလော, ဓမ္မသေနာပတိ, တံ။ အပစိတံ ဝါ အပစယော, နိဗ္ဗာနံ, တသ္မိံ အဝသိဋ္ဌအတ္ထဓမ္မေ စ ကုသလံ, အပစိတေ ဝါ ပူဇနီယေ အတ္ထေ ဓမ္မေ နိရောဓေ မဂ္ဂေ စ ကုသလံ။ မဟန္တေဟိ ဥဠာရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တံ။ ကုသုမေဟီတိ ရတနမယေဟိ ဣတရေဟိ စ ကုသုမေဟိ။
֍ * ၆၅၇။ ပရမဂတိဂတန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ပတ္တံ။ သမုဿယန္တိ သရီရံ။ တိဒသဂတာတိ တိဒသဘဝနံ ဂတာ, တာဝတိံသံ ဒေဝနိကာယံ ဥပပန္နာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဒေဝလောကေ။ အာဝသာမိ ဌာနန္တိ ဣမံ ဝိမာနံ အဓိဝသာမိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဧဝံ အာယသ္မတာ ဝင်္ဂီသေန ဒေဝတာယ စ ကထိတကထာမဂ္ဂံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဘဂဝါ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
ပေသဝတီဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၀။)၈။ မလ္လိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပီတဝတ္ထေ ပီတဓဇေတိ မလ္လိကာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနမာဒိံ ကတွာ ယာဝ သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝိနယနာ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ ကုသိနာရာယံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လရာဇူနံ သာလဝနေ ယမကသာလာနမန္တရေ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ပစ္စူသဝေလာယံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ လောကနာထေ ဒေဝမနုဿေဟိ တဿ သရီရပူဇာယ ကယိရမာနာယ တဒါ ကုသိနာရာယံ ဝသမာနာ ဗန္ဓုလမလ္လဿ ဘရိယာ မလ္လရာဇပုတ္တီ မလ္လိကာ နာမ ဥပါသိကာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ဝိသာခါယ မဟာဥပါသိကာယ ပသာဓနသဒိသံ အတ္တနော မဟာလတာပသာဓနံ ဂန္ဓောဒကေန ဓောဝိတွာ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေန မဇ္ဇိတွာ အညဉ္စ ဗဟုံ ဂန္ဓမာလာဒိံ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော သရီရံ ပူဇေသိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရတော ပန မလ္လိကာဝတ္ထု ဓမ္မပဒဝဏ္ဏနာယံ အာဂတမေဝ။
သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ, တေန ပူဇာနုဘာဝေန အဿာ အညေဟိ အသာဓာရဏာ ဥဠာရာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ အဟောသိ။ ဝတ္ထာလင်္ကာရဝိမာနာနိ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလာနိ ဝိသေသတော သိင်္ဂီသုဝဏ္ဏောဘာသာနိ အတိဝိယ ပဘဿရာနိ သဗ္ဗာ ဒိသာ အာသိဉ္စမာနာဝ သုဝဏ္ဏရသဓာရာပိဉ္ဇရာ ကရောန္တိ။ အထာယသ္မာ နာရဒေါ ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တံ ဒိသွာ ဥပဂဉ္ဆိ။ သာ တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ သော တံ –
‘‘ပီတဝတ္ထေ ပီတဓဇေ, ပီတာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
ပီတန္တရာဟိ ဝဂ္ဂူဟိ, အပိဠန္ဓာဝ သောဘသိ။
‘‘ကာ ကမ္ဗုကာယူရဓရေ, ကဉ္စနာဝေဠဘူသိတေ၊
ဟေမဇာလကသဉ္ဆန္နေ, နာနာရတနမာလိနီ။
‘‘သောဝဏ္ဏမယာ လောဟိတင်္ဂမယာ စ, မုတ္တာမယာ ဝေဠုရိယမယာ စ၊
မသာရဂလ္လာ သဟလောဟိတင်္ဂါ, ပါရေဝတက္ခီဟိ မဏီဟိ စိတ္တတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၁။)‘‘ကောစိ ကောစိ ဧတ္ထ မယူရသုဿရော, ဟံသဿရညော ကရဝီကသုဿရော၊
တေသံ သရော သုယျတိ ဝဂ္ဂုရူပေါ, ပဉ္စင်္ဂိကံ တူရိယမိဝပ္ပဝါဒိတံ။
‘‘ရထော စ တေ သုဘော ဝဂ္ဂု, နာနာရတနစိတ္တိတော၊
နာနာဝဏ္ဏာဟိ ဓာတူဟိ, သုဝိဘတ္တောဝ သောဘတိ။
‘‘တသ္မိံ ရထေ ကဉ္စနဗိမ္ဗဝဏ္ဏေ, ယာ တွံ ဌိတာ ဘာသသိမံ ပဒေသံ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ – ပုစ္ဆိ၊
֍ * ၆၅၈။ တတ္ထ ပီတဝတ္ထေတိ ပရိသုဒ္ဓစာမီကရပဘဿရတာယ ပီတောဘာသနိဝါသနေ။ ပီတဓဇေတိ ဝိမာနဒွါရေ ရထေ စ သမုဿိတဟေမမယဝိပုလကေတုဘာဝတော ပီတောဘာသဓဇေ။ ပီတာလင်္ကာရဘူသိတေတိ ပီတောဘာသေဟိ အာဘရဏေဟိ အလင်္ကတေ။ သတိပိ အလင်္ကာရာနံ နာနာဝိဓရံသိဇာလသမုဇ္ဇလဝိဝိဓရတနဝိစိတ္တဘာဝေ တာဒိသသုစရိတဝိသေသနိဗ္ဗတ္တတာယ ပန သုပရိသုဒ္ဓစာမီကရမရီစိဇာလဝိဇ္ဇောတိတတ္တာ ဝိသေသတော ပီတနိဘာသာနိ တဿာ အာဘရဏာနိ အဟေသုံ။ ပီတန္တရာဟီတိ ပီတဝဏ္ဏေဟိ ဥတ္တရိယေဟိ။ ‘‘သန္တရုတ္တရပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၅၂၃-၅၂၄) နိဝါသနေ အန္တရသဒ္ဒေါ အာဂတော, ဣဓ ပန ‘‘အန္တရသာဋကာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဥတ္တရိယေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အန္တရာ ဥတ္တရိယံ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ ဥပသံဗျာနန္တိ ပရိယာယသဒ္ဒါ ဧတေ။ ဝဂ္ဂူဟီတိ သောဘနေဟိ သဏှမဋ္ဌေဟိ။ အပိဠန္ဓာဝ သောဘသီတိ တွံ ဣမေဟိ အလင်္ကာရေဟိ အနလင်္ကတာပိ အတ္တနော ရူပသမ္ပတ္တိယာဝ သောဘသိ။ တေ ပန အလင်္ကာရာ တဝ သရီရံ ပတွာ သောဘန္တိ, တသ္မာ အနလင်္ကတာပိ တွံ အလင်္ကတသဒိသီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၆၅၉။ ကာ ကမ္ဗုကာယူရဓရေတိ ကာ တွံ ကတရဒေဝနိကာယပရိယာပန္နာ သုဝဏ္ဏမယပရိဟာရကဓရေ, သုဝဏ္ဏမယကေယူရဓရေ ဝါ။ ကမ္ဗုပရိဟာရကန္တိ စ ဟတ္ထာလင်္ကာရဝိသေသော ဝုစ္စတိ, ကာယူရန္တိ ဘုဇာလင်္ကာရဝိသေသော။ အထ ဝါ ကမ္ဗူတိ သုဝဏ္ဏံ, တသ္မာ ကမ္ဗုကာယူရဓရေ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၂။)သုဝဏ္ဏမယဗာဟာဘရဏဓရေတိ အတ္ထော။ ကဉ္စနာဝေဠဘူသိတေတိ ကဉ္စနမယာဝေဠပိဠန္ဓနဘူသိတေ။ ဟေမဇာလကသဉ္ဆန္နေတိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတေန ဟေမမယေန ဇာလကေန ဆာဒိတသရီရေ။ နာနာရတနမာလိနီတိ နက္ခတ္တမာလာယ ဝိယ ကာဠပက္ခရတ္တိယံ သီသေ ပဋိမုက္ကာဟိ ဝိဝိဓာဟိ ရတနာဝလီဟိ နာနာရတနမာလိနီ ကာ တွန္တိ ပုစ္ဆတိ။
֍ * ၆၆၀။ သောဝဏ္ဏမယာတိအာဒိ ယာဟိ ရတနမာလာဟိ သာ ဒေဝတာ နာနာရတနမာလိနီတိ ဝုတ္တာ, တာသံ ဒဿနံ။ တတ္ထ သောဝဏ္ဏမယာတိ သိင်္ဂီသုဝဏ္ဏမယာ မာလာ။ လောဟိတင်္ဂမယာတိ ပဒုမရာဂါဒိရတ္တမဏိမယာ။ မသာရဂလ္လာတိ မသာရဂလ္လမဏိမယာ။ သဟလောဟိတင်္ဂါတိ လောဟိတင်္ဂမဏိမယာဟိ သဒ္ဓိံ ကဗရမဏိမယာ စေဝ လောဟိတင်္ဂသင်္ခါတရတ္တမဏိမယာ စာတိ အတ္ထော။ ပါရေဝတက္ခီဟိ မဏီဟိ စိတ္တတာတိ ပါရေဝတက္ခိသဒိသေဟိ မဏီဟိ ယထာဝုတ္တမဏီဟိ စ သင်္ခတစိတ္တဘာဝါ ဣမာ တဝ ကေသဟတ္ထေ ရတနမာလာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၆၆၁။ ကောစိ ကောစီတိ ဧကစ္စော ဧကစ္စော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု မာလာဒါမေသု။ မယူရသုဿရောတိ မယူရော ဝိယ သုန္ဒရနာဒေါ။ ဟံသဿရညောတိ ဟံသဿရော အညော, ဟံသသဒိသဿရော အပရော။ ကရဝီကသုဿရောတိ ကရဝီကော ဝိယ သောဘနဿရော။ တေသံ မာလာဒါမာနံ ယထာ မယူရဿရော, ဟံသဿရော, ကရဝီကဿရော, ဧဝံ ဝဂ္ဂုရူပေါ မဓုရာကာရော သရော သုယျတိ။ ကိမိဝ? ပဉ္စင်္ဂိကံ တူရိယမိဝပ္ပဝါဒိတံ။ ယထာ ကုသလေန ဝါဒိတေ ပဉ္စင်္ဂိကေ တူရိယေ, ဧဝံ တေသံ သရော သုယျတိ, ဝဂ္ဂုရူပေါတိ အတ္ထော။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ။
֍ * ၆၆၂။ နာနာဝဏ္ဏာဟိ ဓာတူဟီတိ အနေကရူပါဟိ အက္ခစက္ကဤသာဒိအဝယဝဓာတူဟိ။ သုဝိဘတ္တောဝ သောဘတီတိ အဝယဝါနံ အညမညံ ယုတ္တပ္ပမာဏတာယ ဝိဘတ္တိဝိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ စ သုဝိဘတ္တောဝ ဟုတွာ ဝိရာဇတိ။ အထ ဝါ သုဝိဘတ္တောဝါတိ ကေဝလံ ကမ္မနိဗ္ဗတ္တောပိ သုသိက္ခိတေန သိပ္ပါစရိယေန ဝိဘတ္တောဝ ဝိရစိတော ဝိယ သောဘတီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၆၃။ ကဉ္စနဗိမ္ဗဝဏ္ဏေတိ သာတိသယံ ပီတောဘာသတာယ ကဉ္စနဗိမ္ဗကသဒိသေ တသ္မိံ ရထေ။ ကဉ္စနဗိမ္ဗဝဏ္ဏေတိ ဝါ တဿာ ဒေဝတာယ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၃။)အာလပနံ, ဂန္ဓောဒကေန ဓောဝိတွာ ဇာတိဟိင်္ဂုလကရသေန မဇ္ဇိတွာ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေန မဇ္ဇိတကဉ္စနပဋိမာသဒိသေတိ အတ္ထော။ ဘာသသိမံ ပဒေသန္တိ ဣမံ သကလမ္ပိ ဘူမိပဒေသံ ဘာသယသိ ဝိဇ္ဇောတယသိ။
ဧဝံ ထေရေန ပုစ္ဆိတာ သာပိ ဒေဝတာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘သောဝဏ္ဏဇာလံ မဏိသောဏ္ဏစိတ္တိတံ, မုတ္တာစိတံ ဟေမဇာလေန ဆန္နံ၊
ပရိနိဗ္ဗုတေ ဂေါတမေ အပ္ပမေယျေ, ပသန္နစိတ္တာ အဟမာဘိရောပယိံ။
‘‘တာဟံ ကမ္မံ ကရိတွာန, ကုသလံ ဗုဒ္ဓဝဏ္ဏိတံ၊
အပေတသောကာ သုခိတာ, သမ္ပမောဒါမနာမယာ’’တိ။
֍ * ၆၆၄။ တတ္ထ သောဝဏ္ဏဇာလန္တိ သရီရပ္ပမာဏေန ကတံ သုဝဏ္ဏမယံ ဇာလံ။ မဏိသောဏ္ဏစိတ္တိတန္တိ သီသာဒိဋ္ဌာနေသု သီသူပဂဂီဝူပဂါဒိအာဘရဏဝသေန နာနာဝိဓေဟိ မဏီဟိ စ သုဝဏ္ဏေန စ စိတ္တိတံ။ မုတ္တာစိတန္တိ အန္တရန္တရာ အာဗဒ္ဓါဟိ မုတ္တာဝလီဟိ အာစိတံ။ ဟေမဇာလေန ဆန္နန္တိ ဟေမမယေန ပဘာဇာလေန ဆန္နံ။ တဉှိ နာနာဝိဓေဟိ မဏီဟိ စေဝ သုဝဏ္ဏေန စ စိတ္တိတံ မုတ္တာဝလီဟိ အာစိတမ္ပိ သုပရိသုဒ္ဓဿ ရတ္တသုဝဏ္ဏဿေဝ ယေဘုယျတာယ ဒိဝါကရကိရဏသမ္ဖဿတော အတိဝိယ ပဘဿရေန ဟေမမယေန ပဘာဇာလေန သဉ္ဆာဒိတံ ဧကောဘာသံ ဟုတွာ ကဉ္စနာဒါသံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ ပရိနိဗ္ဗုတေတိ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတေ။ ဂေါတမေတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန နိဒ္ဒိသတိ။ အပ္ပမေယျေတိ ဂုဏာနုဘာဝတော ပမိနိတုံ အသက္ကုဏေယျေ။ ပသန္နစိတ္တာတိ ကမ္မဖလဝိသယာယ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏာယ စ သဒ္ဓါယ ပသန္နမာနသာ။ အဘိရောပယိန္တိ ပူဇာဝသေန သရီရေ ရောပေသိံ ပဋိမုဉ္စိံ။
֍ * ၆၆၅။ တာဟန္တိ တံ အဟံ။ ကုသလန္တိ ကုစ္ဆိတသလနာဒိအတ္ထေန ကုသလံ။ ဗုဒ္ဓဝဏ္ဏိတန္တိ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပသတ္ထံ။ အပေတသောကာတိ သောကဟေတူနံ ဘောဂဗျသနာဒီနံ အဘာဝေန အပဂတသောကာ။ တေန စိတ္တဒုက္ခာဘာဝမာဟ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၄။)သုခိတာတိ သဉ္ဇာတသုခါ သုခပ္ပတ္တာ။ ဧတေန သရီရဒုက္ခာဘာဝံ ဝဒတိ။ စိတ္တဒုက္ခာဘာဝေန စဿာ ပမောဒါပတ္တိ, သရီရဒုက္ခာဘာဝေန အရောဂတာ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပမောဒါမနာမယာ’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယဉ္စ အတ္ထော တဒါ အတ္တနာ ဒေဝတာယ စ ကထိတနိယာမေနေဝ သင်္ဂီတိကာလေ အာယသ္မတာ နာရဒေန ဓမ္မသင်္ဂါဟကာနံ အာရောစိတော, တေ စ တံ တထေဝ သင်္ဂဟံ အာရောပယိံသူတိ။
မလ္လိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဝိသာလက္ခိဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ကာ နာမ တွံ ဝိသာလက္ခီတိ ဝိသာလက္ခိဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ရညာ အဇာတသတ္တုနာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓါ ဘဂဝတာ သရီရဓာတုယော ဂဟေတွာ ရာဇဂဟေ ထူပေ စ မဟေ စ ကတေ ရာဇဂဟဝါသိနီ ဧကာ မာလာကာရဓီတာ သုနန္ဒာ နာမ ဥပါသိကာ အရိယသာဝိကာ သောတာပန္နာ ပိတုံ ဂေဟတော ပေသိတံ ဗဟုံ မာလဉ္စ ဂန္ဓဉ္စ ပေသေတွာ ဒေဝသိကံ စေတိယေ ပူဇံ ကာရေသိ, ဥပေါသထဒိဝသေသု ပန သယမေဝ ဂန္တွာ ပူဇံ အကာသိ။ သာ အပရဘာဂေ အညတရေန ရောဂေန ဖုဋ္ဌာ ကာလံ ကတွာ သက္ကဿ ဒေဝရညော ပရိစာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထေကဒိဝသံ သာ သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန သဟ စိတ္တလတာဝနံ ပါဝိသိ။ တတ္ထ စ အညာသံ ဒေဝတာနံ ပဘာ ပုပ္ဖါဒီနံ ပဘာဟိ ပဋိဟတာ ဟုတွာ ဝိစိတ္တဝဏ္ဏာ ဟောတိ, သုနန္ဒာယ ပန ပဘာ တာဟိ အနဘိဘူတာ သဘာဝေနေဝ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ တာယ ကတသုစရိတံ ဉာတုကာမော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘ကာ နာမ တွံ ဝိသာလက္ခိ, ရမ္မေ စိတ္တလတာဝနေ၊
သမန္တာ အနုပရိယာသိ, နာရီဂဏပုရက္ခတာ။
‘‘ယဒါ ဒေဝါ တာဝတိံသာ, ပဝိသန္တိ ဣမံ ဝနံ၊
သယောဂ္ဂါ သရထာ သဗ္ဗေ, စိတြာ ဟောန္တိ ဣဓာဂတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၅။)‘‘တုယှဉ္စ ဣဓ ပတ္တာယ, ဥယျာနေ ဝိစရန္တိယာ၊
ကာယေ န ဒိဿတီ စိတ္တံ, ကေန ရူပံ တဝေဒိသံ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။
֍ * ၆၆၆။ တတ္ထ ကာ နာမ တွန္တိ ပုရိမတ္တဘာဝေ ကာ နာမ ကီဒိသီ နာမ တွံ, ယတ္ထ ကတေန သုစရိတေန အယံ တေ ဤဒိသီ အာနုဘာဝသမ္ပတ္တိ အဟောသီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝိသာလက္ခီတိ ဝိပုလလောစနေ။
֍ * ၆၆၇။ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ ဣမံ ဝနန္တိ ဣမံ စိတ္တလတာနာမကံ ဥပဝနံ။ စိတြာ ဟောန္တီတိ ဣမသ္မိံ စိတ္တလတာဝနေ ဝိစိတ္တပဘာသံသဂ္ဂေန အတ္တနော သရီရဝတ္ထာလင်္ကာရာဒီနံ ပကတိဩဘာသတောပိ ဝိသိဋ္ဌဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဝိစိတြာကာရာ ဟောန္တိ။ ဣဓာဂတာတိ ဣဓ အာဂတာ သမ္ပတ္တာ, ဣဓ ဝါ အာဂမနဟေတု။
֍ * ၆၆၈။ ဣဓ ပတ္တာယာတိ ဣမံ ဌာနံ သမ္ပတ္တာယ ဥပဂတာယ။ ကေန ရူပံ တဝေဒိသန္တိ ကေန ကာရဏေန တဝ ရူပံ သရီရံ ဧဒိသံ ဧဝရူပံ, စိတ္တလတာဝနဿ ပဘံ အဘိဘဝန္တံ တိဋ္ဌတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧဝံ သက္ကေန ပုဋ္ဌာ သာ ဒေဝတာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘ယေန ကမ္မေန ဒေဝိန္ဒ, ရူပံ မယှံ ဂတီ စ မေ၊
ဣဒ္ဓိ စ အာနုဘာဝေါ စ, တံ သုဏောဟိ ပုရိန္ဒဒ။
‘‘အဟံ ရာဇဂဟေ ရမ္မေ, သုနန္ဒာ နာမုပါသိကာ၊
သဒ္ဓါ သီလေန သမ္ပန္နာ, သံဝိဘာဂရတာ သဒါ။
‘‘အစ္ဆာဒနဉ္စ ဘတ္တဉ္စ, သေနာသနံ ပဒီပိယံ၊
အဒါသိံ ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသိဿံ, သဒါ သီလေသု သံဝုတာ၊
သညမာ သံဝိဘာဂါ စ, ဝိမာနံ အာဝသာမဟံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၆။)‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတာ, မုသာဝါဒါ စ သညတာ၊
ထေယျာ စ အတိစာရာ စ, မဇ္ဇပါနာ စ အာရကာ။
‘‘ပဉ္စသိက္ခာပဒေ ရတာ, အရိယသစ္စာန ကောဝိဒါ၊
ဥပါသိကာ စက္ခုမတော, ဂေါတမဿ ယသဿိနော။
‘‘တဿာ မေ ဉာတိကုလာ ဒါသီ, သဒါ မာလာဘိဟာရတိ၊
တာဟံ ဘဂဝတော ထူပေ, သဗ္ဗမေဝါဘိရောပယိံ။
‘‘ဥပေါသထေ စဟံ ဂန္တွာ, မာလာဂန္ဓဝိလေပနံ၊
ထူပသ္မိံ အဘိရောပေသိံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တေန ကမ္မေန ဒေဝိန္ဒ, ရူပံ မယှံ ဂတီ စ မေ၊
ဣဒ္ဓိ စ အာနုဘာဝေါ စ, ယံ မာလံ အဘိရောပယိံ။
‘‘ယဉ္စ သီလဝတီ အာသိံ, န တံ တာဝ ဝိပစ္စတိ၊
အာသာ စ ပန မေ ဒေဝိန္ဒ, သကဒါဂါမိနီ သိယ’’န္တိ။
֍ * ၆၆၉။ တတ္ထ ဂတီတိ အယံ ဒေဝဂတိ, နိဗ္ဗတ္တိ ဝါ။ ဣဒ္ဓီတိ အယံ ဒေဝိဒ္ဓိ, အဓိပ္ပါယသမိဇ္ဈနံ ဝါ။ အာနုဘာဝေါတိ ပဘာဝေါ။ ပုရိန္ဒဒါတိ သက္ကံ အာလပတိ။ သော ဟိ ပုရေ ဒါနံ အဒါသီတိ ‘‘ပုရိန္ဒဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၆၇၆။ ဉာတိကုလာတိ ပိတု ဂေဟံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သဒါ မာလာဘိဟာရတီတိ သဒါ သဗ္ဗကာလံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဉာတိကုလတော ဒါသိယာ ပုပ္ဖံ မယှံ အဘိဟရီယတိ။ သဗ္ဗမေဝါဘိရောပယိန္တိ မယှံ ပိဠန္ဓနတ္ထာယ ပိတုဂေဟတော အာဟဋံ မာလံ အညဉ္စ ဂန္ဓာဒိံ သဗ္ဗမေဝ အတ္တနာ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဘဂဝတော ထူပေ ပူဇနဝသေန အဘိရောပယိံ ပူဇံ ကာရေသိံ။
၆၇၇-၈။ ဥပေါသထေ စဟံ ဂန္တွာတိ ဥပေါသထဒိဝသေ အဟမေဝ ထူပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ။ ယံ မာလံ အဘိရောပယိန္တိ ယံ တဒါ ဘဂဝတော ထူပေ မာလာဂန္ဓာဘိရောပနံ ကတံ, တေန ကမ္မေနာတိ ယောဇနာ။
֍ * ၆၇၉။ န တံ တာဝ ဝိပစ္စတီတိ ယံ သီလဝတီ အာသိံ, တံ သီလရက္ခဏံ တံ ရက္ခိတံ သီလံ ပူဇာမယပုညဿ ဗလဝဘာဝေန အလဒ္ဓေါကာသံ န တာဝ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၇။)ဝိပစ္စတိ, န ဝိပစ္စိတုံ အာရဒ္ဓံ, အပရသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ တဿ ဝိပါကောတိ အတ္ထော။ အာသာ စ ပန မေ ဒေဝိန္ဒ, သကဒါဂါမိနီ သိယန္တိ ‘‘ကထံ နု ခေါ အဟံ သကဒါဂါမိနီ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနာ စ မေ ဒေဝိန္ဒ, အရိယဓမ္မဝိသယာဝ, န ဘဝဝိသေသဝိသယာ။ သာ ပန သပ္ပိမဏ္ဍံ ဣစ္ဆတော ဒဓိတော ပစိတံ ဝိယ အနိပ္ဖါဒိနီတိ ဒဿေတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဣမံ ပန အတ္ထံ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အတ္တနာ စ တာယ ဒေဝဓီတာယ စ ဝုတ္တနိယာမေနေဝ အာယသ္မတော ဝင်္ဂီသတ္ထေရဿ အာရောစေသိ။ အာယသ္မာ ဝင်္ဂီသော သင်္ဂီတိကာလေ ဓမ္မသင်္ဂါဟကာနံ မဟာထေရာနံ အာရောစေသိ, တေ စ တံ တထေဝ သင်္ဂီတိံ အာရောပယိံသူတိ။
ဝိသာလက္ခိဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ပါရိစ္ဆတ္တကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပါရိစ္ဆတ္တကေ ကောဝိဠာရေတိ ပါရိစ္ဆတ္တကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန သာဝတ္ထိဝါသီ အညတရော ဥပါသကော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ, သွာတနာယ နိမန္တေတွာ, အတ္တနော ဂေဟဒွါရေ မဟန္တံ မဏ္ဍပံ သဇ္ဇေတွာ သာဏိပါကာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပရိ ဝိတာနံ ဗန္ဓိတွာ ဓဇပဋာကာဒယော ဥဿာပေတွာ နာနာဝိရာဂဝဏ္ဏာနိ ဝတ္ထာနိ ဂန္ဓဒါမမာလာဒါမာနိ စ ဩလမ္ဗေတွာ သိတ္တသမ္မဋ္ဌေ ပဒေသေ အာသနာနိ ပညာပေတွာ ဘဂဝတော ကာလံ အာရောစေသိ။ အထ ဘဂဝါ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဒေဝဝိမာနံ ဝိယ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ မဏ္ဍပံ ပဝိသိတွာ သဟဿရံသီ ဝိယ အဏ္ဏဝကုစ္ဆိံ ဩဘာသယမာနော ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ ဥပါသကော ဂန္ဓပုပ္ဖဓူမဒီပေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။
တေန စ သမယေန အညတရာ ကဋ္ဌဟာရိကာ ဣတ္ထီ အန္ဓဝနေ သုပုပ္ဖိတံ အသောကရုက္ခံ ဒိသွာ သပလ္လဝင်္ကုရာနိ ပိဏ္ဍီကတာနိ ဗဟူနိ အသောကပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တီ, ဘဂဝန္တံ တတ္ထ နိသိန္နံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တာ အာသနဿ သမန္တတော တေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ပုပ္ဖသန္ထရံ သန္ထရန္တီ, ဘဂဝတော ပူဇံ ကတွာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၈။)ဝန္ဒိတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ နမဿမာနာ အဂမာသိ။ သာ အပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ, အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရာ ယေဘုယျေန နန္ဒနဝနေ နစ္စန္တီ ဂါယန္တီ ပါရိစ္ဆတ္တကမာလာ ဂန္ထေန္တီ ပမောဒမာနာ ကီဠန္တီ သုခံ အနုဘဝတိ။ အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တာဝတိံသဘဝနံ ဂန္တွာ တံ ဒိသွာ တာယ ကတကမ္မံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘ပါရိစ္ဆတ္တကေ ကောဝိဠာရေ, ရမဏီယေ မနောရမေ၊
ဒိဗ္ဗမာလံ ဂန္ထမာနာ, ဂါယန္တီ သမ္ပမောဒသိ။
‘‘တဿာ တေ နစ္စမာနာယ, အင်္ဂမင်္ဂေဟိ သဗ္ဗသော၊
ဒိဗ္ဗာ သဒ္ဒါ နိစ္ဆရန္တိ, သဝနီယာ မနောရမာ။
‘‘တဿာ တေ နစ္စမာနာယ, အင်္ဂမင်္ဂေဟိ သဗ္ဗသော၊
ဒိဗ္ဗာ ဂန္ဓာ ပဝါယန္တိ, သုစိဂန္ဓာ မနောရမာ။
‘‘ဝိဝတ္တမာနာ ကာယေန, ယာ ဝေဏီသု ပိဠန္ဓနာ၊
တေသံ သုယျတိ နိဂ္ဃေါသော, တူရိယေ ပဉ္စင်္ဂိကေ ယထာ။
‘‘ဝဋံသကာ ဝါတဓုတာ, ဝါတေန သမ္ပကမ္ပိတာ၊
တေသံ သုယျတိ နိဂ္ဃေါသော, တူရိယေ ပဉ္စင်္ဂိကေ ယထာ။
‘‘ယာပိ တေ သိရသ္မိံ မာလာ, သုစိဂန္ဓာ မနောရမာ၊
ဝါတိ ဂန္ဓော ဒိသာ သဗ္ဗာ, ရုက္ခော မဉ္ဇူသကော ယထာ။
‘‘ဃာယသေ တံ သုစိဂန္ဓံ, ရူပံ ပဿသိ အမာနုသံ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။
֍ * ၆၈၀။ တတ္ထ ပါရိစ္ဆတ္တကေ ကောဝိဠာရေတိ ပါရိစ္ဆတ္တကနာမကေ ကောဝိဠာရပုပ္ဖေ အာဒါယ ဒိဗ္ဗမာလံ ဂန္ထမာနာတိ ယောဇနာ။ ယဉှိ လောကိယာ ‘‘ပါရိဇာတ’’န္တိ ဝဒန္တိ, တံ မာဂဓဘာသာယ ‘‘ပါရိစ္ဆတ္တက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကောဝိဠာရောတိ စ ကောဝိဠာရဇာတိကော, သော စ မနုဿလောကေပိ ဒေဝလောကေပိ ကောဝိဠာရော, တဿာပိ ဇာတီတိ ဝဒန္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၅၉။)֍ * ၆၈၁။ တဿာ ပန ဒေဝတာယ နစ္စနကာလေ အင်္ဂဘာရဝသေန သရီရတော စ ပိဠန္ဓနတော စ အတိဝိယ မဓုရော သဒ္ဒေါ နိစ္ဆရတိ, ဂန္ဓော သဒါ သဗ္ဗာ ဒိသာပိ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ။ တေနာဟ ‘‘တဿာ တေ နစ္စမာနာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဝနီယာတိ သောတုံ ယုတ္တာ, သဝနဿ ဝါ ဟိတာ, ကဏ္ဏသုခါတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၈၃။ ဝိဝတ္တမာနာ ကာယေနာတိ တဝ ကာယေန သရီရေန ပရိဝတ္တမာနေန, ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ ယာ ဝေဏီသု ပိဠန္ဓနာတိ ယာနိ တေ ကေသဝေဏီသု ပိဠန္ဓနာနိ, ဝိဘတ္တိလောပေါ စေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဝါ။
֍ * ၆၈၄။ ဝဋံသကာတိ ရတနမယာ ကဏ္ဏိကာ ဝဋံသကာတိ အတ္ထော။ ဝါတဓုတာတိ မန္ဒေန မာလုတေန ဓူပယမာနာ။ ဝါတေန သမ္ပကမ္ပိတာတိ ဝါတေန သမန္တတော ဝိသေသတော ကမ္ပိတာ စလိတာ။ အထ ဝါ ဝဋံသကာ ဝါတဓုတာ, ဝါတေန သမ္ပကမ္ပိတာတိ အဝါတေရိတာပိ ဝါတေရိတာပိ ယေ တေ ဝဋံသကာ ကမ္ပိတာ, တေသံ သုယျတိ နိဂ္ဃေါသောတိ အတ္ထယောဇနာ။
֍ * ၆၈၅။ ဝါတိ ဂန္ဓော ဒိသာ သဗ္ဗာတိ တဿာ တေ သိရသ္မိံ ဒိဗ္ဗမာလာယ ဂန္ဓော ဝါယတိ သဗ္ဗာ ဒိသာ။ ယထာ ကိံ? ရုက္ခော မဉ္ဇူသကော ယထာတိ, ယထာ နာမ မဉ္ဇူသကော ရုက္ခော သုပုပ္ဖိတော အတ္တနော ဂန္ဓေန ဗဟူနိ ယောဇနာနိ ဖရမာနော သဗ္ဗာ ဒိသာ ဝါယတိ, ဧဝံ တဝ သိရသ္မိံ ပိဠန္ဓနမာလာယ ဂန္ဓောတိ အတ္ထော။ သော ကိရ ရုက္ခော ဂန္ဓမာဒနေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဥပေါသထကရဏမဏ္ဍလမာဠကမဇ္ဈေ တိဋ္ဌတိ။ ယတ္တကာနိ ဒေဝလောကေ စ မနုဿလောကေ စ သုရဘိကုသုမာနိ, တာနိ တဿ သာခဂ္ဂေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တေန သော အတိဝိယ သုဂန္ဓော ဟောတိ။ ဧဝံ တာယ ဒေဝတာယ ပိဠန္ဓနမာလာယ ဂန္ဓောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ရုက္ခော မဉ္ဇူသကော ယထာ’’တိ။
֍ * ၆၈၆။ ယဒိပိ တဿ သဂ္ဂဿ ဆဖဿာယတနိကဘာဝတော သဗ္ဗာနိပိ တတ္ထ အာရမ္မဏာနိ ပိယရူပါနိယေဝ, ဂန္ဓရူပါနံ ပန သဝိသေသာနံ တဿာ ဒေဝတာယ လာဘိဘာဝတော ‘‘ဃာယသေ တံ သုစိဂန္ဓံ, ရူပံ ပဿသိ အမာနုသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆၀။)အထ ဒေဝတာ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘ပဘဿရံ အစ္စိမန္တံ, ဝဏ္ဏဂန္ဓေန သံယုတံ၊
အသောကပုပ္ဖမာလာဟံ, ဗုဒ္ဓဿ ဥပနာမယိံ။
‘‘တာဟံ ကမ္မံ ကရိတွာန, ကုသလံ ဗုဒ္ဓဝဏ္ဏိတံ၊
အပေတသောကာ သုခိတာ, သမ္ပမောဒါမနာမယာ’’တိ။
֍ * ၆၈၇။ တတ္ထ သုဓောတပဝါဠသံဃာတသန္နိဘဿ ကိဉ္ဇက္ခကေသရသမုဒါယေန ဘာဏုရံသိဇာလဿ ဝိယ အသောကပုပ္ဖုတ္တမဿ တဒါ ဥပဋ္ဌိတတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဘဿရံ အစ္စိမန္တ’’န္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တာယ ဒေဝတာယ အတ္တနော သုစရိတကမ္မေ ကထိတေ သပရိဝါရာယ တဿာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ တတော မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ ဘဂဝတော တံ ပဝတ္တိံ ကထေသိ။ ဘဂဝါ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တမဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
ပါရိစ္ဆတ္တကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ ဝိမာနဝတ္ထုသ္မိံ
ဒသဝတ္ထုပဋိမဏ္ဍိတဿ
တတိယဿ ပါရိစ္ဆတ္တကဝဂ္ဂဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မဉ္ဇိဋ္ဌကဝဂ္ဂေါ
၁။ မဉ္ဇိဋ္ဌကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
မဉ္ဇိဋ္ဌကဝဂ္ဂေ မဉ္ဇိဋ္ဌကေ ဝိမာနသ္မိန္တိ မဉ္ဇိဋ္ဌကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တတ္ထ အညတရော ဥပါသကော ဘဂဝန္တံ နိမန္တေတွာ အနန္တရဝိမာနေ ဝုတ္တနယေနေဝ မဏ္ဍပံ သဇ္ဇေတွာ တတ္ထ နိသိန္နံ သတ္ထာရံ ပူဇေတွာ ဒါနံ ဒေတိ။ တေန စ သမယေန အညတရာ ကုလဒါသီ အန္ဓဝနေ သုပုပ္ဖိတံ သာလရုက္ခံ ဒိသွာ တတ္ထ ပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆၁။)ဟီရေဟိ အာဝုဏိတွာ ဝဋံသကေ ကတွာ ပုန ဗဟူနိ မုတ္တပုပ္ဖါနိ အဂ္ဂပုပ္ဖါနိ စ ဂဟေတွာ နဂရံ ပဝိဋ္ဌာ။ တသ္မိံ မဏ္ဍပေ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတကုစ္ဆိံ ဩဘာသယမာနံ ဗာလသူရိယံ ဝိယ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိသိန္နံ, ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တာ တေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ပူဇေန္တီ ဝဋံသကာနိ အာသနဿ သမန္တတော ဌပေတွာ ဣတရာနိ စ ပုပ္ဖါနိ ဩကိရိတွာ သက္ကစ္စံ ဝန္ဒိတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အဂမာသိ။ သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ, တတ္ထ တဿာ ရတ္တဖလိကမယံ ဝိမာနံ, တဿ စ ပုရတော သုဝဏ္ဏဝါလုကာသန္ထတဘူမိဘာဂံ မဟန္တံ သာလဝနံ ပါတုရဟောသိ။ သာ ယဒါ ဝိမာနတော နိက္ခမိတွာ သာလဝနံ ပဝိသတိ, တဒါ သာလသာခါ ဩနမိတွာ တဿာ ဥပရိ ကုသုမာနိ ဩကိရန္တိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဥပဂန္တွာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိ –
‘‘မဉ္ဇိဋ္ဌကေ ဝိမာနသ္မိံ, သောဏ္ဏဝါလုကသန္ထတေ၊
ပဉ္စင်္ဂိကေန တူရိယေန, ရမသိ သုပ္ပဝါဒိတေ။
‘‘တမှာ ဝိမာနာ ဩရုယှ, နိမ္မိတာ ရတနာမယာ၊
ဩဂါဟသိ သာလဝနံ, ပုပ္ဖိတံ သဗ္ဗကာလိကံ။
‘‘ယဿ ယဿေဝ သာလဿ, မူလေ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
သော သော မုဉ္စတိ ပုပ္ဖါနိ, ဩနမိတွာ ဒုမုတ္တမော။
‘‘ဝါတေရိတံ သာလဝနံ, အာဓုတံ ဒိဇသေဝိတံ၊
ဝါတိ ဂန္ဓော ဒိသာ သဗ္ဗာ, ရုက္ခော မဉ္ဇူသကော ယထာ။
‘‘ဃာယသေ တံ သုစိဂန္ဓံ, ရူပံ ပဿသိ အမာနုသံ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။
֍ * ၆၈၉။ တတ္ထ မဉ္ဇိဋ္ဌကေ ဝိမာနသ္မိန္တိ ရတ္တဖလိကမယေ ဝိမာနေ။ သိန္ဒုဝါရကဏဝီရမကုလသဒိသဝဏ္ဏဉှိ ‘‘မဉ္ဇိဋ္ဌက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သောဏ္ဏဝါလုကသန္ထတေတိ သမန္တတော ဝိပ္ပကိဏ္ဏာဟိ သုဝဏ္ဏဝါလုကာဟိ သန္ထတဘူမိဘာဂေ။ ရမသိ သုပ္ပဝါဒိတေတိ သုဋ္ဌု ပဝါဒိတေန ပဉ္စင်္ဂိကေန တူရိယေန အဘိရမသိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆၂။)֍ * ၆၉၀။ နိမိတ္တာ ရတနာမယာတိ တဝ သုစရိတသိပ္ပိနာ အဘိနိမ္မိတာ ရတနမယာ ဝိမာနာ။ ဩဂါဟသီတိ ပဝိသသိ။ သဗ္ဗကာလိကန္တိ သဗ္ဗကာလေ သုခံ သဗ္ဗဥတုသပ္ပါယံ, သဗ္ဗကာလေ ပုပ္ဖနကံ ဝါ။
֍ * ၆၉၂။ ဝါတေရိတန္တိ ယထာ ပုပ္ဖါနိ ဩကိရန္တိ, ဧဝံ ဝါတေန ဤရိတံ စလိတံ။ အာဓုတန္တိ မန္ဒေန မာလုတေန သဏိကသဏိကံ ဝိဓူပယမာနံ။ ဒိဇသေဝိတန္တိ မယူရကောကိလာဒိသကုဏသံဃေဟိ ဥပသေဝိတံ။
ဧဝံ ထေရေန ပုဋ္ဌာ သာ ဒေဝတာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ဒါသီ အယိရကုလေ အဟုံ၊
ဗုဒ္ဓံ နိသိန္နံ ဒိသွာန, သာလပုပ္ဖေဟိ ဩကိရိံ။
‘‘ဝဋံသကဉ္စ သုကတံ, သာလပုပ္ဖမယံ အဟံ၊
ဗုဒ္ဓဿ ဥပနာမေသိံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တာဟံ ကမ္မံ ကရိတွာန, ကုသလံ ဗုဒ္ဓဝဏ္ဏိတံ၊
အပေတသောကာ သုခိတာ, သမ္ပမောဒါမနာမယာ’’တိ။
၆၉၄-၅။ တတ္ထ အယိရကုလေတိ အယျကုလေ, သာမိကဂေဟေတိ အတ္ထော။ အဟုန္တိ အဟောသိံ။ ဩကိရိန္တိ ပုပ္ဖေဟိ ဝိပ္ပကိရိံ။ ဥပနာမေသိန္တိ ပူဇာဝသေန ဥပနာမေသိံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော သပရိဝါရာယ တဿာ ဒေဝတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ ဘဂဝတော တမတ္ထံ နိဝေဒေသိ။ ဘဂဝါ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တမဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာ သဒေဝကဿ လောကဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
မဉ္ဇိဋ္ဌကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆၃။)၂။ ပဘဿရဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပဘဿရဝရဝဏ္ဏနိဘေတိ ပဘဿရဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ။ တေန စ သမယေန ရာဇဂဟေ အညတရော ဥပါသကော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေ အဘိပ္ပသန္နော ဟောတိ။ တဿေကာ ဓီတာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ, သာပိ ထေရေ ဂရုစိတ္တီကာရဗဟုလာ ဟောတိ။ အထေကဒိဝသံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော တံ ကုလံ ဥပသင်္ကမိ။ သာ ထေရံ ဒိသွာ သောမနဿဇာတာ အာသနံ ပညာပေတွာ ထေရေ တတ္ထ နိသိန္နေ သုမနမာလာယ ပူဇေတွာ မဓုရံ ဂုဠဖာဏိတံ ထေရဿ ပတ္တေ အာကိရိ, ထေရော အနုမောဒိတုကာမော နိသီဒိ။ သာ ဃရာဝါသဿ ဗဟုကိစ္စတာယ အနောကာသတံ ပဝေဒေတွာ ‘‘အညသ္မိံ ဒိဝသေ ဓမ္မံ သောဿာမီ’’တိ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ဥယျောဇေသိ။ တဒဟေဝ စ သာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဥပသင်္ကမိတွာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘ပဘဿရဝရဝဏ္ဏနိဘေ, သုရတ္တဝတ္ထဝသနေ၊
မဟိဒ္ဓိကေ စန္ဒနရုစိရဂတ္တေ,
ကာ တွံ သုဘေ ဒေဝတေ ဝန္ဒသေ မမံ။
‘‘ပလ္လင်္ကော စ တေ မဟဂ္ဃေါ, နာနာရတနစိတ္တိတော ရုစိရော၊
ယတ္ထ တွံ နိသိန္နာ ဝိရောစသိ, ဒေဝရာဇာရိဝ နန္ဒနေ ဝနေ။
‘‘ကိံ တွံ ပုရေ သုစရိတမာစရီ ဘဒ္ဒေ, ကိဿ ကမ္မဿ ဝိပါကံ၊
အနုဘောသိ ဒေဝလောကသ္မိံ, ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ၊
ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။
֍ * ၆၉၇။ တတ္ထ ပဘဿရဝရဝဏ္ဏနိဘေတိ နိဘာတိ ဒိဗ္ဗတီတိ နိဘာ, ဝဏ္ဏောဝ နိဘာ ဝဏ္ဏနိဘာ, အတိဝိယ ဩဘာသနတော ပဘဿရာ ဆဝိဒေါသာဘာဝေန ဝရာ ဥတ္တမာ ဝဏ္ဏနိဘာ ဧတိဿာတိ ပဘဿရဝရဝဏ္ဏနိဘာ။ အာမန္တနဝသေန ‘‘ပဘဿရဝရဝဏ္ဏနိဘေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုရတ္တဝတ္ထဝသနေတိ သုဋ္ဌု ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထေ။ စန္ဒနရုစိရဂတ္တေတိ စန္ဒနာနုလိတ္တံ ဝိယ ရုစိရဂတ္တေ, ဂေါသီတစန္ဒနေန ဗဟလတရာနုလိတ္တံ ဝိယ သုရတ္တမနုညသရီရာဝယဝေတိ အတ္ထော, စန္ဒနာနုလေပေန ဝါ ရုစိရဂတ္တေ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆၄။)ဧဝံ ထေရေန ပုဋ္ဌာ ဒေဝတာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘ပိဏ္ဍာယ တေ စရန္တဿ, မာလံ ဖာဏိတဉ္စ အဒဒံ ဘန္တေ၊
တဿ ကမ္မဿိဒံ ဝိပါကံ, အနုဘောမိ ဒေဝလောကသ္မိံ။
‘‘ဟောတိ စ မေ အနုတာပေါ, အပရဒ္ဓံ ဒုက္ခိတဉ္စ မေ ဘန္တေ၊
သာဟံ ဓမ္မံ နာဿောသိံ, သုဒေသိတံ ဓမ္မရာဇေန။
‘‘တံ တံ ဝဒါမိ ဘဒ္ဒန္တေ, ယဿ မေ အနုကမ္ပိယော ကောစိ၊
ဓမ္မေသု တံ သမာဒပေထ, သုဒေသိတံ ဓမ္မရာဇေန။
‘‘ယေသံ အတ္ထိ သဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓေ, ဓမ္မေ စ သံဃရတနေ၊
တေ မံ အတိဝိရောစန္တိ, အာယုနာ ယသသာ သိရိယာ။
‘‘ပတာပေန ဝဏ္ဏေန ဥတ္တရိတရာ, အညေ မဟိဒ္ဓိကတရာ မယာ ဒေဝါ’’တိ။
֍ * ၇၀၀။ တတ္ထ မာလန္တိ သုမနပုပ္ဖံ။ ဖာဏိတန္တိ ဥစ္ဆုရသံ ဂဟေတွာ ကတဖာဏိတံ။
֍ * ၇၀၁။ အနုတာပေါတိ ဝိပ္ပဋိသာရော။ တဿ ကာရဏမာဟ ‘‘အပရဒ္ဓံ ဒုက္ခတဉ္စ မေ ဘန္တေ’’တိ။ ဣဒါနိ တံ သရူပတော ဒဿေတိ ‘‘သာဟံ ဓမ္မံ နာဿောသိ’’န္တိ, သာ အဟံ တဒါ တဝ ဒေသေတုကာမဿ ဓမ္မံ န သုဏိံ။ ကီဒိသံ? သုဒေသိတံ ဓမ္မရာဇေနာတိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အာဒိကလျာဏာဒိတာယ ဧကန္တနိယျာနိကတာယ စ သွာခါတန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၇၀၂။ တန္တိ တသ္မာ ဓမ္မရာဇေန သုဒေသိတတ္တာ အသဝနဿ စ မာဒိသာနံ အနုတာပဟေတုဘာဝတော။ တန္တိ တုဝံ, တုယှန္တိ အတ္ထော။ ယဿာတိ ယော အဿ။ အနုကမ္ပိယောတိ အနုကမ္ပိတဗ္ဗော။ ကောစီတိ ယော ကောစိ။ ဓမ္မေသူတိ သီလာဒိဓမ္မေသု။ ‘‘ဓမ္မေ ဟီ’’တိ ဝါ ပါဌော, သာသနဓမ္မေတိ အတ္ထော။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ, ဝစနဝိပလ္လာသော ဝါ။ တန္တိ အနုကမ္ပိတဗ္ဗပုဂ္ဂလံ။ သုဒေသိတန္တိ သုဋ္ဌု ဒေသိတံ။
၇၀၃-၄။ တေ မံ အတိဝိရောစန္တီတိ တေ ရတနတ္တယေ ပသန္နာ ဒေဝပုတ္တာ မံ အတိက္ကမိတွာ ဝိရောစန္တိ။ ပတာပေနာတိ တေဇသာ အာနုဘာဝေန။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆၅။)အညေတိ ယေ အညေ။ မယာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ။ ဝဏ္ဏေန ဥတ္တရိတရာ မဟိဒ္ဓိကတရာ စ ဒေဝါ, တေ ရတနတ္တယေ အဘိပ္ပသန္နာယေဝါတိ ဒဿေတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပဘဿရဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ နာဂဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အလင်္ကတာ မဏိကဉ္စနာစိတန္တိ နာဂဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ဗာရာဏသိယံ ဝိဟရတိ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ။ တေန သမယေန ဗာရာဏသိဝါသိနီ ဧကာ ဥပါသိကာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ သီလာစာရသမ္ပန္နာ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဝတ္ထယုဂံ ဝါယာပေတွာ သုပရိဓောတံ ကာရာပေတွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဧဝမာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု, ဘန္တေ ဘဂဝါ, ဣမံ ဝတ္ထယုဂံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ယံ မမ အဿ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ။ ဘဂဝါ တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တဿာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, သာ ဒေသနာဝသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂေဟံ အဂမာသိ။ သာ န စိရဿေဝ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဥပ္ပန္နာ သက္ကဿ ဒေဝရာဇဿ ပိယာ အဟောသိ ဝလ္လဘာ ယသုတ္တရာ နာမ နာမေန။ တဿာ ပုညာနုဘာဝေန ဟေမဇာလသဉ္ဆန္နော ကုဉ္ဇရဝရော နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ စ ခန္ဓေ မဏိမယော မဏ္ဍပေါ, မဇ္ဈေ သုပညတ္တရတနပလ္လင်္ကော နိဗ္ဗတ္တိ, ဒွီသု ဒန္တေသု စဿ ကမလကုဝလယုဇ္ဇလာ ရမဏီယာ ဒွေ ပေါက္ခရဏိယော ပါတုရဟေသုံ။ တတ္ထ ပဒုမကဏ္ဏိကာသု ဌိတာ ဒေဝဓီတာ ပဂ္ဂဟိတပဉ္စင်္ဂိကတူရိယာ နစ္စန္တိ စေဝ ဂါယန္တိ စ။
သတ္ထာ ဗာရာဏသိယံ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတွာ ယေန သာဝတ္ထိ တေန စာရိကံ ပက္ကာမိ။ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ပတွာ တတြ သုဒံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ အထ သာ ဒေဝတာ အတ္တနာ အနုဘုယျမာနံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ တဿာ ကာရဏံ ဥပဓာရေန္တီ ‘‘သတ္ထု ဝတ္ထယုဂဒါနကာရဏ’’န္တိ ဉတွာ သဉ္ဇာတသောမနဿာ ဘဂဝတိ ပသာဒဗဟုမာနာ ဝန္ဒိတုကာမာ အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတာ အာကာသေန အာဂန္တွာ တတော ဩတရိတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တံ အာယသ္မာ ဝင်္ဂီသော ဘဂဝတော အနုညာယ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆၆။)‘‘အလင်္ကတာ မဏိကဉ္စနာစိတံ, သောဝဏ္ဏဇာလစိတံ မဟန္တံ၊
အဘိရုယှ ဂဇဝရံ သုကပ္ပိတံ, ဣဓာဂမာ ဝေဟာယသံ အန္တလိက္ခေ။
‘‘နာဂဿ ဒန္တေသု ဒုဝေသု နိမ္မိတာ, အစ္ဆောဒကာ ပဒုမိနိယော သုဖုလ္လာ၊
ပဒုမေသု စ တူရိယဂဏာ ပဘိဇ္ဇရေ, ဣမာ စ နစ္စန္တိ မနောဟရာယော။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တာသိ မဟာနုဘာဝေ, မနုဿဘူတာ ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၇၀၅။ တတ္ထ အလင်္ကတာတိ သဗ္ဗာဘရဏဝိဘူသိတာ။ မဏိကဉ္စနာစိတန္တိ တေဟိ ဒိဗ္ဗမာနေဟိ မဏိသုဝဏ္ဏေဟိ အာစိတံ။ သောဝဏ္ဏဇာလစိတန္တိ ဟေမဇာလသဉ္ဆန္နံ။ မဟန္တန္တိ ဝိပုလံ။ သုကပ္ပိတန္တိ ဂမနသန္နာဟဝသေန သုဋ္ဌု သန္နဒ္ဓံ။ ဝေဟာယသန္တိ ဝေဟာယသဘူတေ ဟတ္ထိပိဋ္ဌေ။ အန္တလိက္ခေတိ အာကာသေ, ‘‘အလင်္ကတမဏိကဉ္စနာစိတ’’န္တိပိ ပါဌော။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဒေဝတေ, တွံ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကတာ အလင်္ကတမဏိကဉ္စနာစိတံ, အတိဝိယ ဒိဗ္ဗမာနေဟိ မဏီဟိ ကဉ္စနေဟိ စ အလင်္ကရဏဝသေန ခစိတံ, ဟေမဇာလေဟိ ကုမ္ဘာလင်္ကာရာဒိဘေဒေဟိ ဟတ္ထာလင်္ကာရေဟိ စိတံ အာမုတ္တံ မဟန္တံ အတိဝိယ ဗြဟန္တံ ဥတ္တမံ ဂဇံ အာရုယှ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိယာ နိသိန္နာ အာကာသေနေဝ ဣဓ အမှာကံ သန္တိကံ အာဂတာတိ။
֍ * ၇၀၆။ နာဂဿ ဒန္တေသု ဒုဝေသု နိမ္မိတာတိ ဧရာဝဏဿ ဝိယ နာဂရာဇဿ ဣမဿ ဒွီသု ဒန္တေသု ဒွေ ပေါက္ခရဏိယော သုစရိတသိပ္ပိနာ သုဋ္ဌု ဝိရစိတာ။ တူရိယဂဏာတိ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသမူဟာ။ ပဘိဇ္ဇရေတိ ဒွါဒသန္နံ လယဘေဒါနံ ဝသေန ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘ပဝဇ္ဇရေ’’တိ စ ပဌန္တိ, ပကာရေဟိ ဝါဒီယန္တီတိ အတ္ထော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆၇။)ဧဝံ ထေရေန ပုဋ္ဌာ ဒေဝတာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဝိဿဇ္ဇေသိ –
‘‘ဗာရာဏသိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ဗုဒ္ဓဿဟံ ဝတ္ထယုဂံ အဒါသိံ၊
ပါဒါနိ ဝန္ဒိတွာ ဆမာ နိသီဒိံ, ဝိတ္တာ စဟံ အဉ္ဇလိကံ အကာသိံ။
‘‘ဗုဒ္ဓေါ စ မေ ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစော, အဒေသယိ သမုဒယဒုက္ခနိစ္စတံ၊
အသင်္ခတံ ဒုက္ခနိရောဓသဿတံ, မဂ္ဂံ အဒေသယိ ယတော ဝိဇာနိသံ။
‘‘အပ္ပါယုကီ ကာလကတာ တတော စုတာ, ဥပပန္နာ တိဒသဂဏံ ယသဿိနီ၊
သက္ကဿဟံ အညတရာ ပဇာပတိ, ယသုတ္တရာ နာမ ဒိသာသု ဝိဿုတာ’’တိ။
၇၀၈-၉။ တတ္ထ ဆမာတိ ဘူမိယံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဝိတ္တာတိ တုဋ္ဌာ။ ယတောတိ ယတော သတ္ထု သာမုက္ကံသိကဓမ္မဒေသနတော။ ဝိဇာနိသန္တိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိံ။
֍ * ၇၁၀။ အပ္ပါယုကီတိ ‘‘ဤဒိသံ နာမ ဥဠာရံ ပုညံ ကတွာ န တယာ ဧတသ္မိံ ဒုက္ခဗဟုလေ မနုဿတ္တဘာဝေ ဧဝံ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ သဉ္ဇာတာဘိသန္ဓိနာ ဝိယ ပရိက္ခယံ ဂတေန ကမ္မုနာ အပ္ပါယုကာ သမာနာ။ အညတရာ ပဇာပတီတိ သောဠသသဟဿာနံ မဟေသီနံ အညတရာ။ ဒိသာသု ဝိဿုတာတိ ဒွီသု ဒေဝလောကေသု သဗ္ဗဒိသာသု ပါကဋာ ပညာတာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
နာဂဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆၈။)၄။ အလောမဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ အလောမဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ဝိဟရန္တော ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဗာရာဏသိံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ တတ္ထေကာ အလောမာ နာမ ဒုဂ္ဂတိတ္ထီ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တာ အညံ ဒါတဗ္ဗံ အပဿန္တီ ‘‘ဤဒိသမ္ပိ ဘဂဝတော ဒိန္နံ မယှံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပရိဘိန္နဝဏ္ဏံ အလောဏံ သုက္ခကုမ္မာသံ ဥပနေသိ, ဘဂဝါ ပဋိဂ္ဂဟေသိ။ သာ တံ ဒါနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သောမနဿံ ပဝေဒေသိ, သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန…ပေ… ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ပုစ္ဆိ။ သာပိ တဿ ဗျာကာသိ, တံ ဒဿေတုံ –
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ – ဝုတ္တံ၊
‘‘အဟဉ္စ ဗာရာဏသိယံ, ဗုဒ္ဓဿာဒိစ္စဗန္ဓုနော၊
အဒါသိံ သုက္ခကုမ္မာသံ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘သုက္ခာယ အလောဏိကာယ စ, ပဿ ဖလံ ကုမ္မာသပိဏ္ဍိယာ၊
အလောမံ သုခိတံ ဒိသွာ, ကော ပုညံ န ကရိဿတိ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၇၁၆။ တတ္ထ အလောမံ သုခိတံ ဒိသွာတိ အလောမမ္ပိ နာမ သုက္ခကုမ္မာသမတ္တံ ဒတွာ ဧဝံ ဒိဗ္ဗသုခေန သုခိတံ ဒိသွာ။ ကော ပုညံ န ကရိဿတီတိ ကော နာမ အတ္တနော ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တော ပုညံ န ကရိဿတီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
အလောမဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၆၉။)၅။ ကဉ္ဇိကဒါယိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ကဉ္ဇိကဒါယိကာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ အန္ဓကဝိန္ဒေ ဝိဟရတိ။ တေန စ သမယေန ဘဂဝတော ကုစ္ဆိယံ ဝါတရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာမန္တေသိ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ အာနန္ဒ, ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ မယှံ ဘေသဇ္ဇတ္ထံ ကဉ္ဇိကံ အာဟရာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ဘန္တေ’’တိ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတော ပဋိဿုဏိတွာ မဟာရာဇဒတ္တိယံ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကဝေဇ္ဇဿ နိဝေသနဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ ဝေဇ္ဇဿ ဘရိယာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ထေရံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကီဒိသေန ဝေါ, ဘန္တေ, ဘေသဇ္ဇေန အတ္ထော’’တိ။ သာ ကိရ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာ ‘‘ဘေသဇ္ဇေန ပယောဇနေ သတိ ထေရော ဣဓာဂစ္ဆတိ, န ဘိက္ခတ္ထ’’န္တိ သလ္လက္ခေသိ။ ‘‘ကဉ္ဇိကေနာ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘န ယိဒံ ဘေသဇ္ဇံ မယှံ အယျဿ, တထာ ဟေသ ဘဂဝတော ပတ္တော, ဟန္ဒာဟံ လောကနာထဿ အနုစ္ဆဝိကံ ကဉ္ဇိကံ သမ္ပာဒေမီ’’တိ သောမနဿဇာတာ သဉ္ဇာတဗဟုမာနာ ဗဒရယူသေန ယာဂုံ သမ္ပာဒေတွာ ပတ္တံ ပူရေတွာ တဿ ပရိဝါရဘာဝေန အညဉ္စ ဘောဇနံ ပဋိယာဒေတွာ ပေသေသိ။ တံ ပရိဘုတ္တမတ္တဿေဝ ဘဂဝတော သော အာဗာဓော ဝူပသမိ။ သာ အပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ မဟတိံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ မောဒတိ။ အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တံ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရေန ဝိစရန္တိံ ဒိသွာ တာယ ကတကမ္မံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန …ပေ… ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
သာပိ ဗျာကာသိ။
‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ အန္ဓကဝိန္ဒမှိ, ဗုဒ္ဓဿာဒိစ္စဗန္ဓုနော၊
အဒါသိံ ကောလသမ္ပာကံ, ကဉ္ဇိကံ တေလဓူပိတံ။
‘‘ပိပ္ဖလျာ လသုဏေန စ, မိဿံ လာမဉ္ဇကေန စ၊
အဒါသိံ ဥဇုဘူတသ္မိံ, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
‘‘ယာ မဟေသိတ္တံ ကာရေယျ, စက္ကဝတ္တိဿ ရာဇိနော၊
နာရီ သဗ္ဗင်္ဂကလျာဏီ, ဘတ္တု စာနောမဒဿိကာ၊
ဧကဿ ကဉ္ဇိကဒါနဿ, ကလံ နာဂ္ဃတိ သောဠသိံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၀။)‘‘သတံ နိက္ခာ သတံ အဿာ, သတံ အဿတရီရထာ၊
သတံ ကညာသဟဿာနိ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ၊
ဧကဿ ကဉ္ဇိကဒါနဿ, ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိံ။
‘‘သတံ ဟေမဝတာ နာဂါ, ဤသာဒန္တာ ဥရူဠှဝါ၊
သုဝဏ္ဏကစ္ဆာ မာတင်္ဂါ, ဟေမကပ္ပနဝါသသာ,
ဧကဿ ကဉ္ဇိကဒါနဿ, ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိံ။
‘‘စတုန္နမပိ ဒီပါနံ, ဣဿရံ ယောဓ ကာရယေ၊
ဧကဿ ကဉ္ဇိကဒါနဿ, ကလံ နာဂ္ဃတိ သောဠသိ’’န္တိ။
၇၂၃-၄။ တတ္ထ အဒါသိံ ကောလသမ္ပာပကံ, ကဉ္ဇိကံ တေလဓူပိတန္တိ ဗဒရမောဒကကသာဝေ စတုဂုဏောဒကသမောဒိတေ ပါကေန စတုတ္ထဘာဂါဝသိဋ္ဌံ ယာဂုံ ပစိတွာ တံ တိကဋုကအဇမောဒဟိင်္ဂုဇီရကလသုဏာဒီဟိ ကဋုကဘဏ္ဍေဟိ အဘိသင်္ခရိတွာ သုဓူပိတံ ကတွာ လာမဉ္ဇဂန္ဓံ ဂါဟာပေတွာ ပသန္နစိတ္တေန ဘဂဝတော ပတ္တေ အာကိရိတွာ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဒါသိံ, ထေရဿ ဟတ္ထေ ပတိဋ္ဌပေသိန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ –
‘‘ပိပ္ဖလျာ လသုဏေန စ, မိဿံ လာမဉ္ဇကေန စ၊
အဒါသိံ ဥဇုဘူတသ္မိံ, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ’’တိ။
သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဧဝံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တာယ ဒေဝတာယ အတ္တနာ သမုပစိတသုစရိတကမ္မေ အာဝိကတေ သပရိဝါရာယ တဿာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
ကဉ္ဇိကဒါယိကာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၁။)၆။ ဝိဟာရဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ဝိဟာရဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန ဝိသာခါ မဟာဥပါသိကာ အညတရသ္မိံ ဥဿဝဒိဝသေ ဥယျာနေ ဝိစရဏတ္ထံ သဟာယိကာဟိ ပရိဇနေန စ ဥဿာဟိတာ သုနှာတာနုလိတ္တာ သုဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ မဟာလတာပသာဓနံ ပိဠန္ဓိတွာ ပဉ္စမတ္တေဟိ သဟာယိကာသတေဟိ ပရိဝါရိတာ မဟန္တေန ဣဿရိယေန မဟတာ ပရိစ္ဆေဒေန ဂေဟတော နိက္ခမ္မ ဥယျာနံ ဥဒ္ဒိဿ ဂစ္ဆန္တီ စိန္တေသိ ‘‘ဗာလဒါရိကာယ ဝိယ ကိံ မေ မောဃကီဠိတေန, ဟန္ဒာဟံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ မနောဘာဝနီယေ စ အယျေ ဝန္ဒိဿာမိ, ဓမ္မဉ္စ သောဿာမီ’’တိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဧကမန္တေ ဌတွာ မဟာလတာပိဠန္ဓနံ ဩမုဉ္စိတွာ တံ ဒါသိယာ ဟတ္ထေ ဒတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တဿာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။
သာ ဓမ္မံ သုတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ မနောဘာဝနီယေ စ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတွာ ဝိဟာရတော နိက္ခမိတွာ ထောကံ ဂန္တွာ ဒါသိံ အာဟ ‘‘ဟန္ဒ ဇေ အာဘရဏံ ပိဠန္ဓိဿာမီ’’တိ။ သာ တံ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ဗန္ဓိတွာ ဝိဟာရေ ဌပေတွာ တဟံ တဟံ ဝိစရိတွာ ဂမနကာလေ ဝိဿရိတွာ ဂတတ္တာ ‘‘ဝိဿရိတံ မယာ, တိဋ္ဌ အယျေ အာဟရိဿာမီ’’တိ နိဝတ္တိတုကာမာ အဟောသိ။ ဝိသာခါ ‘‘သစေ ဇေ ဝိဟာရေ ဌပေတွာ ဝိဿရိတံ, တဿ ဝိဟာရဿေဝ အတ္ထာယ တံ ပရိစ္စဇိဿာမီ’’တိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော အဓိပ္ပါယံ ပဝေဒေန္တီ ‘‘ဝိဟာရံ, ဘန္တေ, ကာရေဿာမိ, အဓိဝါသေတု မေ ဘဂဝါ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ အာဟ။ အဓိဝါသေသိ ဘဂဝါ တုဏှီဘာဝေန။
သာ တံ ပိဠန္ဓနံ သတသဟဿာဓိကနဝကောဋိအဂ္ဃနကံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အာယသ္မတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနေန နဝကမ္မာဓိဋ္ဌာယကေန သုဝိဘတ္တဘိတ္တိထမ္ဘတုလာဂေါပါနသိကဏ္ဏိကဒွါရဗာဟဝါတပါန သောပါနာဒိဂေဟာဝယဝံ မနောဟရံ သုဝိကပ္ပိတကဋ္ဌကမ္မရမဏီယံ သုပရိကမ္မကတသုဓာကမ္မံ မနုညံ သုဝိရစိတမာလာကမ္မလတာကမ္မာဒိစိတ္တကမ္မဝိစိတ္တံ သုပရိနိဋ္ဌိတမဏိကုဋ္ဋိမ သဒိသဘူမိတလံ ဒေဝဝိမာနသဒိသံ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ ပဉ္စ ဂဗ္ဘသတာနိ, ဥပရိဘူမိယံ ပဉ္စ ဂဗ္ဘသတာနီတိ ဂဗ္ဘသဟဿပဋိမဏ္ဍိတံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၂။)ဘိက္ခုသံဃဿ စ ဝသနာနုစ္ဆဝိကံ မဟန္တံ ပါသာဒံ တဿ ပရိဝါရပါသာဒသဟဿဉ္စ တေသံ ပရိဝါရဘာဝေန ကုဋိမဏ္ဍပစင်္ကမနာဒီနိ စ ကာရေန္တီ နဝဟိ မာသေဟိ ဝိဟာရံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ပရိနိဋ္ဌိတေ စ ဝိဟာရေ နဝဟေဝ ဟိရညကောဋီဟိ ဝိဟာရမဟံ ကာရေန္တီ ပဉ္စမတ္တေဟိ သဟာယိကာသတေဟိ သဒ္ဓိံ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ တဿ သမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ သောမနဿဇာတာ သဟာယိကာ အာဟ ‘‘ဣမံ ဧဝရူပံ ပါသာဒံ ကာရေန္တိယာ ယံ မယာ ပုညံ ပသုတံ, တံ အနုမောဒထ, ပတ္တိဒါနံ ဝေါ ဒမ္မီ’’တိ။ ‘‘အဟော သာဓု အဟော သာဓူ’’တိ ပသန္နစိတ္တာ သဗ္ဗာပိ အနုမောဒိံသု။
တတ္ထ အညတရာ ဥပါသိကာ ဝိသေသတော တံ ပတ္တိဒါနံ မနသာကာသိ။ သာ န စိရဿေဝ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာ ပုညာနုဘာဝေန အနေကကူဋာဂါရပါကာရဥယျာနပေါက္ခရဏိအာဒိပဋိမဏ္ဍိတံ သောဠသယောဇနာယာမဝိတ္ထာရဗ္ဗေဓံ အတ္တနော ပဘာယ ယောဇနသတံ ဖရန္တံ အာကာသစာရိံ မဟန္တံ ဝိမာနံ ပါတုရဟောသိ။ သာ ဂစ္ဆန္တီပိ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရာ သဟ ဝိမာနေန ဂစ္ဆတိ။ ဝိသာခါ ပန မဟာဥပါသိကာ ဝိပုလပရိစ္စာဂတာယ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိယာ စ နိမ္မာနရတီသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ သုနိမ္မိတဒေဝရာဇဿ အဂ္ဂမဟေသိဘာဝံ သမ္ပာပုဏိ။ အထာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓေါ ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တံ ဝိသာခါယ သဟာယိကံ တာဝတိံသဘဝနေ ဥပ္ပန္နံ ဒိသွာ –
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘တဿာ တေ နစ္စမာနာယ, အင်္ဂမင်္ဂေဟိ သဗ္ဗသော၊
ဒိဗ္ဗာ သဒ္ဒါ နိစ္ဆရန္တိ, သဝနီယာ မနောရမာ။
‘‘တဿာ တေ နစ္စမာနာယ, အင်္ဂမင်္ဂေဟိ သဗ္ဗသော၊
ဒိဗ္ဗာ ဂန္ဓာ ပဝါယန္တိ, သုစိဂန္ဓာ မနောရမာ။
‘‘ဝိဝတ္တမာနာ ကာယေန, ယာ ဝေဏီသု ပိဠန္ဓနာ၊
တေသံ သုယျတိ နိဂ္ဃေါသော, တူရိယေ ပဉ္စင်္ဂိကေ ယထာ။
‘‘ဝဋံသကာ ဝါတဓုတာ, ဝါတေန သမ္ပကမ္ပိတာ၊
တေသံ သုယျတိ နိဂ္ဃေါသော, တူရိယေ ပဉ္စင်္ဂိကေ ယထာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၃။)‘‘ယာပိ တေ သိရသ္မိံ မာလာ, သုစိဂန္ဓာ မနောရမာ၊
ဝါတိ ဂန္ဓော ဒိသာ သဗ္ဗာ, ရုက္ခော မဉ္ဇူသကော ယထာ။
‘‘ဃာယသေ တံ သုစိဂန္ဓံ, ရူပံ ပဿသိ အမာနုသံ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ။ သာပိ တဿ ဧဝံ ဗျာကာသိ –
‘‘သာဝတ္ထိယံ မယှံ သခီ ဘဒန္တေ, သံဃဿ ကာရေသိ မဟာဝိဟာရံ၊
တတ္ထပ္ပသန္နာ အဟမာနုမောဒိံ, ဒိသွာ အဂါရဉ္စ ပိယဉ္စ မေတံ။
‘‘တာယေဝ မေ သုဒ္ဓနုမောဒနာယ, လဒ္ဓံ ဝိမာနဗ္ဘုတဒဿနေယျံ၊
သမန္တတော သောဠသယောဇနာနိ, ဝေဟာယသံ ဂစ္ဆတိ ဣဒ္ဓိယာ မမ။
‘‘ကူဋာဂါရာ နိဝေသာ မေ, ဝိဘတ္တာ ဘာဂသော မိတာ၊
ဒဒ္ဒလ္လမာနာ အာဘန္တိ, သမန္တာ သတယောဇနံ။
‘‘ပေါက္ခရညော စ မေ ဧတ္ထ, ပုထုလောမနိသေဝိတာ၊
အစ္ဆောဒကာ ဝိပ္ပသန္နာ, သောဏ္ဏဝါလုကသန္ထတာ။
‘‘နာနာပဒုမသဉ္ဆန္နာ, ပုဏ္ဍရီကသမောတတာ၊
သုရဘီ သမ္ပဝါယန္တိ, မနုညာ မာလုတေရိတာ။
‘‘ဇမ္ဗုယော ပနသာ တာလာ, နာဠိကေရဝနာနိ စ၊
အန္တောနိဝေသနေ ဇာတာ, နာနာရုက္ခာ အရောပိမာ။
‘‘နာနာတူရိယသံဃုဋ္ဌံ, အစ္ဆရာဂဏဃောသိတံ၊
ယောပိ မံ သုပိနေ ပဿေ, သောပိ ဝိတ္တော သိယာ နရော။
‘‘ဧတာဒိသံ အဗ္ဘုတဒဿနေယျံ, ဝိမာနံ သဗ္ဗသော ပဘံ၊
မမ ကမ္မေ ဟိ နိဗ္ဗတ္တံ, အလံ ပုညာနိ ကာတဝေ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၄။)֍ * ၇၃၆။ တတ္ထ သာဝတ္ထိယံ မယှံ သခီ ဘဒန္တေ, သံဃဿ ကာရေသိ မဟာဝိဟာရန္တိ ဘန္တေ အနုရုဒ္ဓ, သာဝတ္ထိယာ သမီပေ ပါစီနပဿေ မယှံ မမ သက္ခီ သဟာယိကာ ဝိသာခါ မဟာဥပါသိကာ အာဂတာဂတံ စာတုဒ္ဒိသံ ဘိက္ခုသံဃံ ဥဒ္ဒိဿ နဝဟိရညကောဋိပရိစ္စာဂေန ပုဗ္ဗာရာမံ နာမ မဟန္တံ ဝိဟာရံ ကာရေသိ။ တတ္ထပ္ပသန္နာ အဟမာနုမောဒိန္တိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ကတပရိယောသိတေ သံဃဿ နိယျာဒိယမာနေ တာယ ကတေ ပတ္တိဒါနေ ‘‘အဟော ဌာနေ ဝတ ပရိစ္စာဂေါ ကတော’’တိ ပသန္နာ ရတနတ္တယေ ကမ္မဖလေ စ သဉ္ဇာတပသာဒါ အဟံ အနုမောဒိံ။ ဝတ္ထုဝသေန တဿာ အနုမောဒနာယ ဥဠာရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိသွာ အဂါရဉ္စ ပိယဉ္စ မေတ’’န္တိ အာဟ။ သဟဿဂဗ္ဘံ အတိဝိယ ရမဏီယံ ဒေဝဝိမာနသဒိသံ တဉ္စ အဂါရံ မဟန္တံ ပါသာဒံ ပိယဉ္စ မေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ တာဒိသံ မဟန္တံ ဓနပရိစ္စာဂံ ဒိသွာ အနုမောဒိန္တိ ယောဇနာ။
֍ * ၇၃၇။ တာယေဝ မေ သုဒ္ဓနုမောဒနာယာတိ ယထာဝုတ္တာယ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂါဘာဝေန သုဒ္ဓါယ ကေဝလာယ အနုမောဒနာယေဝ။ လဒ္ဓံ ဝိမာနဗ္ဘုတဒဿနေယျန္တိ မယှံ ပုဗ္ဗေ ဤဒိသဿ အဘူတပုဗ္ဗတာယ အဗ္ဘုတံ သမန္တဘဒ္ဒကဘာဝေန အတိဝိယ သုရူပတာယ စ ဒဿနေယျံ ဣမံ ဝိမာနံ လဒ္ဓံ အဓိဂတံ။ ဧဝံ တဿ ဝိမာနဿ အဘိရူပတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပမာဏမဟတ္တံ ပဘာဝမဟတ္တံ ဥပဘောဂဝတ္ထုမဟတ္တဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘သမန္တတော သောဠသယောဇနာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဒ္ဓိယာ မမာတိ မမ ပုညိဒ္ဓိယာ။
֍ * ၇၃၉။ ပေါက္ခရညောတိ ပေါက္ခရဏိယော။ ပုထုလောမနိသေဝိတာတိ ဒိဗ္ဗမစ္ဆေဟိ ဥပသေဝိတာ။
֍ * ၇၄၀။ နာနာပဒုမသဉ္ဆန္နာတိ သတပတ္တသဟဿပတ္တာဒိဘေဒေဟိ နာနာဝိဓေဟိ ရတ္တပဒုမေဟိ ရတ္တကမလေဟိ စ သဉ္ဆာဒိတာ။ ပုဏ္ဍရီကသမောတတာတိ နာနာဝိဓေဟိ သေတကမလေဟိ သမန္တတော အဝတတာ, နာနာရုက္ခာ အရောပိမာ သုရဘီ သမ္ပဝါယန္တီတိ ယောဇနာ။
֍ * ၇၄၂။ သောပီတိ သော သုပိနဒဿာဝီပိ။ ဝိတ္တောတိ တုဋ္ဌော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၅။)֍ * ၇၄၃။ သဗ္ဗသော ပဘန္တိ သမန္တတော ဩဘာသမာနံ။ ကမ္မေ ဟီတိ ကမ္မနိမိတ္တံ။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ စေတနာနံ ဝါ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ဗဟုဘာဝတော ‘‘ကမ္မေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အလန္တိ ယုတ္တံ။ ကာတဝေတိ ကာတုံ။
ဣဒါနိ ထေရော ဝိသာခါယ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ကထာပေတုကာမော ဣမံ ဂါထမာဟ –
လဒ္ဓံ ဝိမာနဗ္ဘုတဒဿနေယျံ၊
ယာ စေဝ သာ ဒါနမဒါသိ နာရီ,
တဿာ ဂတိံ ဗြူဟိ ကုဟိံ ဥပ္ပန္နာ သာ’’တိ။
֍ * ၇၄၄။ တတ္ထ ယာ စေဝ သာ ဒါနမဒါသိ နာရီတိ ယဿ ဒါနဿ အနုမောဒနာယ တွံ ဤဒိသံ သမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘိ, တံ ဒါနံ ယာ စေဝ သာ နာရီ အဒါသီတိ ဝိသာခံ မဟာဥပါသိကံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တာယ ဧဝ ဒေဝတာယ တဿာ သမ္ပတ္တိံ ကထာပေတုကာမော အာဟ ‘‘တဿာ ဂတိံ ဗြူဟိ ကုဟိံ ဥပ္ပန္နာ သာ’’တိ။ တဿာ ဂတိန္တိ တာယ နိဗ္ဗတ္တဒေဝဂတိံ။
ဣဒါနိ ထေရေန ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဒဿေန္တီ အာဟ –
‘‘ယာ သာ အဟု မယှံ သခီ ဘဒန္တေ, သံဃဿ ကာရေသိ မဟာဝိဟာရံ၊
ဝိညာတဓမ္မာ သာ အဒါသိ ဒါနံ, ဥပ္ပန္နာ နိမ္မာနရတီသု ဒေဝေသု။
‘‘ပဇာပတီ တဿ သုနိမ္မိတဿ,
အစိန္တိယော ကမ္မဝိပါက တဿာ၊
ယမေတံ ပုစ္ဆသိ ‘ကုဟိံ ဥပ္ပန္နာ သာ’တိ,
တံ တေ ဝိယာကာသိံ အနညထာ အဟ’’န္တိ။
֍ * ၇၄၅။ တတ္ထ ဝိညာတဓမ္မာတိ ဝိညာတသာသနဓမ္မာ, ပဋိဝိဒ္ဓစတုသစ္စဓမ္မာတိ အတ္ထော။
֍ * ၇၄၆။ သုနိမ္မိတဿာတိ သုနိမ္မိတဿ ဒေဝရာဇဿ။ အစိန္တိယော ကမ္မဝိပါက တဿာတိ ဝိဘတ္တိလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော, တဿာ မမ သခိယာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၆။)နိဗ္ဗာနရတီသု နိဗ္ဗတ္တာယ ကမ္မဝိပါကော ပုညကမ္မဿ ဝိပါကဘူတာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ အစိန္တိယာ အပ္ပမေယျာတိ အတ္ထော။ အနညထာတိ အဝိပရီတံ ယထာသဘာဝတော။ ကထံ ပနာယံ တဿာ သမ္ပတ္တိံ အညာသီတိ? သုဘဒ္ဒါ ဝိယ ဘဒ္ဒါယ, ဝိသာခါပိ ဒေဝဓီတာ ဣမိဿာ သန္တိကံ အဂမာသိ။
ဣဒါနိ ဒေဝဓီတာ ထေရံ အညေသမ္ပိ ဒါနသမာဒပနေ နိယောဇေန္တီ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေသိ –
‘‘တေနဟညေပိ သမာဒပေထ, သံဃဿ ဒါနာနိ ဒဒါထ ဝိတ္တာ၊
ဓမ္မဉ္စ သုဏာထ ပသန္နမာနသာ, သုဒုလ္လဘော လဒ္ဓေါ မနုဿလာဘော။
‘‘ယံ မဂ္ဂံ မဂ္ဂါဓိပတီ အဒေသယိ, ဗြဟ္မဿရော ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစော၊
သံဃဿ ဒါနာနိ ဒဒါထ ဝိတ္တာ, မဟပ္ဖလာ ယတ္ထ ဘဝန္တိ ဒက္ခိဏာ။
‘‘ယေ ပုဂ္ဂလာ အဋ္ဌ သတံ ပသတ္ထာ, စတ္တာရိ ဧတာနိ ယုဂါနိ ဟောန္တိ၊
တေ ဒက္ခိဏေယျာ သုဂတဿ သာဝကာ, ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနိ။
‘‘စတ္တာရော စ ပဋိပန္နာ, စတ္တာရော စ ဖလေ ဌိတာ၊
ဧသ သံဃော ဥဇုဘူတော, ပညာသီလသမာဟိတော။
‘‘ယဇမာနာနံ မနုဿာနံ, ပုညပေက္ခာန ပါဏိနံ၊
ကရောတံ ဩပဓိကံ ပုညံ, သံဃေ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘ဧသော ဟိ သံဃော ဝိပုလော မဟဂ္ဂတော, ဧသပ္ပမေယျော ဥဒဓီဝ သာဂရော၊
ဧတေ ဟိ သေဋ္ဌာ နရဝီရသာဝကာ, ပဘင်္ကရာ ဓမ္မမုဒီရယန္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၇။)‘‘တေသံ သုဒိန္နံ သုဟုတံ သုယိဋ္ဌံ, ယေ သံဃမုဒ္ဒိဿ ဒဒန္တိ ဒါနံ၊
သာ ဒက္ခိဏာ သံဃဂတာ ပတိဋ္ဌိတာ, မဟပ္ဖလာ လောကဝိဒူန ဝဏ္ဏိတာ။
‘‘ဧတာဒိသံ ယညမနုဿရန္တာ, ယေ ဝေဒဇာတာ ဝိစရန္တိ လောကေ၊
ဝိနေယျ မစ္ဆေရမလံ သမူလံ, အနိန္ဒိတာ သဂ္ဂမုပေန္တိ ဌာန’’န္တိ။
֍ * ၇၄၇။ တတ္ထ တေနဟညေပီတိ တေနဟိ အညေပိ။ တေနာတိ စ တေန ကာရဏေန, ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ ‘‘သမာဒပေထာ’’တိ ဝတွာ သမာဒပနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘သံဃဿ ဒါနာနိ ဒဒါထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌဟိ အက္ခဏေဟိ ဝဇ္ဇိတံ မနုဿဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သုဒုလ္လဘော လဒ္ဓေါ မနုဿလာဘော’’တိ။ တတ္ထ အဋ္ဌ အက္ခဏာ နာမ တယော အပါယာ အရူပါ အသညသတ္တာ ပစ္စန္တဒေသော ဣန္ဒြိယာနံ ဝေကလ္လံ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကတာ အပါတုဘာဝေါ ဗုဒ္ဓဿာတိ။
֍ * ၇၄၈။ ယံ မဂ္ဂန္တိ ယံ ခေတ္တဝိသေသေ ကတံ ဒါနံ, တံ ဧကန္တေန သုဂတိသမ္ပာပနတော သုဂတိဂါမိမဂ္ဂံ အပါယမဂ္ဂတော ဇဂ္ဃမဂ္ဂါဒိတော စ အတိဝိယ သေဋ္ဌဘာဝေန မဂ္ဂါဓိပန္တိ ကတွာ။ ဒါနမ္ပိ ဟိ သဒ္ဓါဟိရိယော ဝိယ ‘‘ဒေဝလောကဂါမိမဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –
‘‘သဒ္ဓါ ဟိရိယံ ကုသလဉ္စ ဒါနံ, ဓမ္မာ ဧတေ သပ္ပုရိသာနုယာတာ၊
ဧတဉှိ မဂ္ဂံ ဒိဝိယံ ဝဒန္တိ, ဧတေန ဟိ ဂစ္ဆတိ ဒေဝလောက’’န္တိ။(အ။ နိ။ ၈။၃၂၊ ကထာ။ ၄၈၀)၊
‘‘မဂ္ဂါဓိပတီ’’တိ ဝါ ပါဌော, တဿ အရိယမဂ္ဂေန သဒေဝကဿ လောကဿ အဓိပတိဘူတော သတ္ထာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သံဃဿ ဒါနာနိ ဒဒါထာတိအာဒိနာ ပုနပိ ဒက္ခိဏေယျေသု ဒါနသံဝိဘာဂေ နိယောဇေန္တီ အာဟ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၈။)֍ * ၇၄၉။ ဣဒါနိ တံ ဒက္ခိဏေယျံ အရိယသံဃံ သရူပတော ဒဿေန္တီ ‘‘ယေ ပုဂ္ဂလာ အဋ္ဌ သတံ ပသတ္ထာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယေတိ အနိယမိတနိဒ္ဒေသော။ ပုဂ္ဂလာတိ သတ္တာ။ အဋ္ဌာတိ တေသံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ တေ ဟိ စတ္တာရော စ ပဋိပန္နာ စတ္တာရော စ ဖလေ ဌိတာတိ အဋ္ဌ ဟောန္တိ။ သတံ ပသတ္ထာတိ သပ္ပုရိသေဟိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ အညေဟိ စ ဒေဝမနုဿေဟိ ပဿတ္ထာ။ ကသ္မာ? သဟဇာတသီလာဒိဂုဏယောဂတော။ တေသဉှိ စမ္ပကဗကုလကုသုမာဒီနံ ဝိယ သဟဇာတဝဏ္ဏဂန္ဓာဒယော သဟဇာတသီလသမာဓိအာဒယော ဂုဏာ, တေန တေ ဝဏ္ဏဂန္ဓာဒိသမ္ပန္နာနိ ဝိယ ပုပ္ဖါနိ ဒေဝမနုဿာနံ သတံ ပိယာ မနာပါ ပါသံသိယာ စ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ပုဂ္ဂလာ အဋ္ဌ သတံ ပသတ္ထာ’’တိ။ တေ ပန သင်္ခေပတော သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌောတိ ဧကံ ယုဂံ, ဧဝံ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌောတိ ဧကံ ယုဂန္တိ စတ္တာရိ ယုဂါနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘စတ္တာရိ ဧတာနိ ယုဂါနိ ဟောန္တိ တေ ဒက္ခိဏေယျာ’’တိ။ တေတိ ပုဗ္ဗေ အနိယမတော ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ နိယမေတွာ ဒဿနံ။ တေ ဟိ သဗ္ဗေပိ ကမ္မံ ကမ္မဖလဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ ဒါတဗ္ဗဒေယျဓမ္မသင်္ခါတံ ဒက္ခိဏံ အရဟန္တီတိ ဒက္ခိဏေယျာ ဂုဏဝိသေသယောဂေန ဒါနဿ မဟပ္ဖလဘာဝသာဓနတော။ သုဂတဿ သာဝကာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မသဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတာယ တံ ဓမ္မံ သုဏန္တီတိ သာဝကာ။ ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနီတိ ဧတေသု သုဂတဿ သာဝကေသု အပ္ပကာနိပိ ဒါနာနိ ဒိန္နာနိ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိယာ မဟပ္ဖလာနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သံဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါ, တထာဂတသာဝကသံဃော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၅။၃၂၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။
֍ * ၇၅၀။ စတ္တာရော စ ပဋိပန္နာတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ဣဓ ပန အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓေါ အတ္တနာ ဒေဝတာယ စ ဝုတ္တမတ္ထံ မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
ဝိဟာရဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၇၉။)၇။ စတုရိတ္ထိဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ စတုရိတ္ထိဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တေ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တာဝတိံသဘဝနံ ဂတော။ သော တတ္ထ ပဋိပါဋိယာ ဌိတေသု စတူသု ဝိမာနေသု စတဿော ဒေဝဓီတရော ပစ္စေကံ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တိယော ဒိသွာ တာဟိ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆန္တော –
֍ * ၇၅၅။ ‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန…ပေ…ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပါဋိယာ ပုစ္ဆိ။ တာပိ တဿ ပုစ္ဆာနန္တရံ ပဋိပါဋိယာ ဗျာကရိံသု။ တံ ဒဿေတုံ –
֍ * ၇၅၈။ ‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ…ပေ…ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ။
တာ ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဧသိကာနာမကေ ရဋ္ဌေ ပဏ္ဏကတေ နာမ နဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တာ ဝယပ္ပတ္တာ တသ္မိံယေဝ နဂရေ ပတိကုလံ ဂတာ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တိ။ တာသု ဧကာ အညတရံ ပိဏ္ဍစာရိကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တာ ဣန္ဒီဝရကလာပံ အဒါသိ, အပရာ အညဿ နီလုပ္ပလဟတ္ထကံ အဒါသိ, အပရာ ပဒုမဟတ္ထကံ အဒါသိ, အပရာ သုမနမကုဠာနိ အဒါသိ။ တာ အပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိံသု, တာသံ အစ္ဆရာသဟဿံ ပရိဝါရော အဟောသိ။ တာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ တတော စုတာ တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန အပရာပရံ တတ္ထေဝ သံသရန္တိယော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ တတ္ထေဝ ဥပ္ပန္နာ ဝုတ္တနယေန အာယသ္မတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတာ။ တာသု ဧကာ အတ္တနာ ကတံ ပုဗ္ဗကမ္မံ ထေရဿ ကထေန္တီ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၀။)‘‘ဣန္ဒီဝရာနံ ဟတ္ထကံ အဟမဒါသိံ, ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ၊
ဧသိကာနံ ဥဏ္ဏတသ္မိံ, နဂရဝရေ ပဏ္ဏကတေ ရမ္မေ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
အာဟ။ အပရာ –
‘‘နီလုပ္ပလဟတ္ထကံ အဟမဒါသိံ, ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ၊
ဧသိကာနံ ဥဏ္ဏတသ္မိံ, နဂရဝရေ ပဏ္ဏကတေ ရမ္မေ။
֍ * ၇၆၇။ ‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
အာဟ။ အပရာ –
‘‘ဩဒါတမူလကံ ဟရိတပတ္တံ, ဥဒကသ္မိံ သရေ ဇာတံ အဟမဒါသိံ၊
ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ, ဧသိကာနံ ဥဏ္ဏတသ္မိံ၊
နဂရဝရေ ပဏ္ဏကတေ ရမ္မေ။
֍ * ၇၇၄။ ‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
‘‘အဟံ သုမနာ သုမနဿ သုမနမကုဠာနိ, ဒန္တဝဏ္ဏာနိ အဟမဒါသိံ၊
ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ, ဧသိကာနံ ဥဏ္ဏတသ္မိံ၊
နဂရဝရေ ပဏ္ဏကတေ ရမ္မေ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၁။)֍ * ၇၈၁။ ‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
အာဟ။
֍ * ၇၅၉။ တတ္ထ ဣန္ဒီဝရာနံ ဟတ္ထကန္တိ ဥဒ္ဒါလကပုပ္ဖဟတ္ထံ ဝါတဃာတကပုပ္ဖကလာပံ။ ဧသိကာနန္တိ ဧသိကာရဋ္ဌဿ။ ဥဏ္ဏတသ္မိံ နဂရဝရေတိ ဥဏ္ဏတေ ဘူမိပဒေသေ နိဝိဋ္ဌေ မေဃောဒရံ လိဟန္တေဟိ ဝိယ အစ္စုဂ္ဂတေဟိ ပါသာဒကူဋာဂါရာဒီဟိ ဥဏ္ဏတေ ဥတ္တမနဂရေ။ ပဏ္ဏကတေတိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။
֍ * ၇၆၆။ နီလုပ္ပလဟတ္ထကန္တိ ကုဝလယကလာပံ။
֍ * ၇၇၃။ ဩဒါတမူလကန္တိ သေတမူလံ, ဘိသမူလာနံ ဓဝလတာယ ဝုတ္တံ, ပဒုမကလာပံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဟရိတပတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟရိတပတ္တန္တိ နီလပတ္တံ။ အဝိဇဟိတမကုဠပတ္တဿ ဟိ ပဒုမဿ ဗာဟိရပတ္တာနိ ဟရိတဝဏ္ဏာနိ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဥဒကသ္မိံ သရေ ဇာတန္တိ သရေ ဥဒကမှိ ဇာတံ, သရောရုဟန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၇၈၀။ သုမနာတိ ဧဝံနာမာ။ သုမနဿာတိ သုန္ဒရစိတ္တဿ။ သုမနမကုဠာနီတိ ဇာတိသုမနပုပ္ဖမကုဠာနိ။ ဒန္တဝဏ္ဏာနီတိ သဇ္ဇုကံ ဥလ္လိခိတဟတ္ထိဒန္တသဒိသဝဏ္ဏာနိ။
ဧဝံ တာဟိ အတ္တနာ ကတကမ္မေ ကထိတေ ထေရော တာသံ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေတွာ သစ္စာနိ ပကာသေသိ။ သစ္စပရိယောသာနေ သာ သဗ္ဗာပိ သဟပရိဝါရာ သောတာပန္နာ အဟေသုံ။ ထေရော တံ ပဝတ္တိံ မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဓမ္မဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။
စတုရိတ္ထိဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၂။)၈။ အမ္ဗဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဒိဗ္ဗံ တေ အမ္ဗဝနံ ရမ္မန္တိ အမ္ဗဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန သာဝတ္ထိယံ အညတရာ ဥပါသိကာ အာဝါသဒါနဿ မဟပ္ဖလတံ မဟာနိသံသတဉ္စ သုတွာ ဆန္ဒဇာတာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧဝမာဟ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ အာဝါသံ ကာရေတုကာမာ, ဣစ္ဆာမိ တာဒိသံ ဩကာသံ, အာစိက္ခတူ’’တိ။ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာဏာပေသိ, ဘိက္ခူ တဿာ ဩကာသံ ဒဿေသုံ။ သာ တတ္ထ ရမဏီယံ အာဝါသံ ကာရေတွာ တဿ သမန္တတော အမ္ဗရုက္ခေ ရောပေသိ။ သော အာဝါသော သမန္တတော အမ္ဗပန္တီဟိ ပရိက္ခိတ္တော ဆာယူဒကသမ္ပန္နော မုတ္တာဇာလသဒိသဝါလုကာကိဏ္ဏပဏ္ဍရဘူမိဘာဂေါ အတိဝိယ မနောဟရော အဟောသိ။ သာ တံ ဝိဟာရံ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ဝတ္ထေဟိ ပုပ္ဖဒါမဂန္ဓဒါမာဒီဟိ စ ဒေဝဝိမာနံ ဝိယ အလင်္ကရိတွာ တေလပဒီပံ အာရောပေတွာ အမ္ဗရုက္ခေ စ အဟတေဟိ ဝတ္ထေဟိ ဝေဌေတွာ သံဃဿ နိယျာဒေသိ။
သာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿာ မဟန္တံ ဝိမာနံ ပါတုရဟောသိ အမ္ဗဝနပရိက္ခိတ္တံ။ သာ တတ္ထ အစ္ဆရာဂဏပရိဝါရိတာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝတိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဥပဂန္တွာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘ဒိဗ္ဗံ တေ အမ္ဗဝနံ ရမ္မံ, ပါသာဒေတ္ထ မဟလ္လကော၊
နာနာတူရိယသံဃုဋ္ဌော, အစ္ဆရာဂဏဃောသိတော။
‘‘ပဒီပေါ စေတ္ထ ဇလတိ, နိစ္စံ သောဝဏ္ဏယော မဟာ၊
ဒုဿဖလေဟိ ရုက္ခေဟိ, သမန္တာ ပရိဝါရိတော။
֍ * ၇၈၅။ ‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၇၈၇။ ‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ပုရိမာယ ဇာတိယာ မနုဿလောကေ၊
ဝိဟာရံ သံဃဿ ကာရေသိံ, အမ္ဗေဟိ ပရိဝါရိတံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၃။)‘‘ပရိယောသိတေ ဝိဟာရေ, ကာရေန္တေ နိဋ္ဌိတေ မဟေ၊
အမ္ဗေဟိ ဆာဒယိတွာန, ကတွာ ဒုဿမယေ ဖလေ။
‘‘ပဒီပံ တတ္ထ ဇာလေတွာ, ဘောဇယိတွာ ဂဏုတ္တမံ၊
နိယျာဒေသိံ တံ သံဃဿ, ပသန္နာ သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တေန မေ အမ္ဗဝနံ ရမ္မံ, ပါသာဒေတ္ထ မဟလ္လကော၊
နာနာတူရိယသံဃုဋ္ဌော, အစ္ဆရာဂဏဃောသိတော။
‘‘ပဒီပေါ စေတ္ထ ဇလတိ, နိစ္စံ သောဝဏ္ဏယော မဟာ၊
ဒုဿဖလေဟိ ရုက္ခေဟိ, သမန္တာ ပရိဝါရိတော။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
သာ ဒေဝတာ ဗျာကာသိ။
֍ * ၇၈၃။ တတ္ထ မဟလ္လကောတိ မဟန္တော အာယာမဝိတ္ထာရေဟိ ဥဗ္ဗေဓေန စ ဝိပုလော, ဥဠာရတမောတိ အတ္ထော။ အစ္ဆရာဂဏဃောသိတောတိ တံ ပမောဒိတုံ သင်္ဂီတိဝသေန စေဝ ပိယသလ္လာပဝသေန စ အစ္ဆရာသံဃေန သမုဂ္ဃေါသိတော။
֍ * ၇၈၄။ ပဒီပေါ စေတ္ထ ဇလတီတိ သူရိယရသ္မိသမုဇ္ဇလကိရဏဝိတာနော ရတနပ္ပဒီပေါ စ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ပါသာဒေ အဘိဇလတိ။ ဒုဿဖလေဟီတိ ဒုဿာနိ ဖလာနိ ဧတေသန္တိ ဒုဿဖလာ။ တေဟိ သမုဂ္ဂိရိယမာနဒိဗ္ဗဝတ္ထေဟီတိ အတ္ထော။
֍ * ၇၈၉။ ကာရေန္တေ နိဋ္ဌိတေ မဟေတိ ကတပရိယောသိတဿ ဝိဟာရဿ မဟေ ပူဇာယ ကရီယမာနာယ စ။ ကတွာ ဒုဿမယေ ဖလေတိ ဒုဿေယေဝ တေသံ အမ္ဗာနံ ဖလံ ကတွာ။
֍ * ၇၉၀။ ဂဏုတ္တမန္တိ ဂဏာနံ ဥတ္တမံ ဘဂဝတော သာဝကသံဃံ။ နိယျာဒေသိန္တိ သမ္ပဋိစ္ဆာပေသိံ, အဒါသိန္တိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
အမ္ဗဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၄။)၉။ ပီတဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပီတဝတ္ထေ ပီတဓဇေတိ ပီတဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ရညာ အဇာတသတ္တုနာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓါ ဘဂဝတော သရီရဓာတုယော ဂဟေတွာ ထူပေ စ မဟေ စ ကတေ ရာဇဂဟဝါသိနီ အညတရာ ဥပါသိကာ ပါတောဝ ကတသရီရပဋိဇဂ္ဂနာ ‘‘သတ္ထု ထူပံ ပူဇေဿာမီ’’တိ ယထာလဒ္ဓါနိ စတ္တာရိ ကောသာတကီပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ သဒ္ဓါဝေဂေန သမုဿာဟိတမာနသာ မဂ္ဂပရိဿယံ အနုပဓာရေတွာဝ ထူပါဘိမုခီ ဂစ္ဆတိ။ အထ နံ တရုဏဝစ္ဆာ ဂါဝီ အဘိဓာဝန္တီ ဝေဂေန အာပတိတွာ သိင်္ဂေန ပဟရိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ။ သာ တာဝဒေဝ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တန္တီ သက္ကဿ ဒေဝရညော ဥယျာနကီဠာယ ဂစ္ဆန္တဿ ပရိဝါရဘူတာနံ အဍ္ဎတိယာနံ နာဋကကောဋီနံ မဇ္ဈေ အတ္တနော သရီရပဘာယ တာ သဗ္ဗာ အဘိဘဝန္တီ သဟ ရထေန ပါတုရဟောသိ။ တံ ဒိသွာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဝိမှိတစိတ္တော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဇာတော ‘‘ကီဒိသေန နု ခေါ ဩဠာရိကေန ကမ္မုနာ အယံ ဧဒိသိံ သုမဟတိံ ဒေဝိဒ္ဓိမုပါဂတာ’’တိ တံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘ပီတဝတ္ထေ ပီတဓဇေ, ပီတာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
ပီတစန္ဒနလိတ္တင်္ဂေ, ပီတဥပ္ပလမာလိနီ။
‘‘ပီတပါသာဒသယနေ, ပီတာသနေ ပီတဘာဇနေ၊
ပီတဆတ္တေ ပီတရထေ, ပီတဿေ ပီတဗီဇနေ။
‘‘ကိံ ကမ္မမကရီ ဘဒ္ဒေ, ပုဗ္ဗေ မာနုသကေ ဘဝေ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။
သာပိဿ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘ကောသာတကီ နာမ လတတ္ထိ ဘန္တေ, တိတ္တိကာ အနဘိစ္ဆိတာ၊
တဿာ စတ္တာရိ ပုပ္ဖါနိ, ထူပံ အဘိဟရိံ အဟံ။
‘‘သတ္ထု သရီရမုဒ္ဒိဿ, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ၊
နာဿ မဂ္ဂံ အဝေက္ခိဿံ, န တဂ္ဂမနသာ သတီ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၅။)‘‘တတော မံ အဝဓီ ဂါဝီ, ထူပံ အပတ္တမာနသံ၊
တဉ္စာဟံ အဘိသဉ္စေယျံ, ဘိယျော နူန ဣတော သိယာ။
‘‘တေန ကမ္မေန ဒေဝိန္ဒ, မဃဝါ ဒေဝကုဉ္ဇရ၊
ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ, တဝ သဟဗျမာဂတာ’’တိ။
၇၉၅-၆။ တတ္ထ ပီတစန္ဒနလိတ္တင်္ဂေတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေန စန္ဒနေန အနုလိတ္တသရီရေ။ ပီတပါသာဒသယနေတိ သဗ္ဗသောဝဏ္ဏမယေန ပါသာဒေန သုဝဏ္ဏပရိက္ခိတ္တေဟိ သယနေဟိ စ သမန္နာဂတေ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ ပီတသဒ္ဒေန သုဝဏ္ဏမေဝ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ * ၇၉၈။ လတတ္ထီတိ လတာ အတ္ထိ။ ဘန္တေတိ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ဂါရဝေန အာလပတိ။ အနဘိစ္ဆိတာတိ န အဘိကင်္ခိတာ။
֍ * ၇၉၉။ သရီရန္တိ သရီရဘူတံ ဓာတုံ။ အဝယဝေ စာယံ သမုဒါယဝေါဟာရော ယထာ ‘‘ပဋော ဍဍ္ဎော, သမုဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော’’တိ စ။ အဿာတိ ဂေါရူပဿ။ မဂ္ဂန္တိ အာဂမနမဂ္ဂံ။ န အဝေက္ခိဿန္တိ န ဩလောကယိံ။ ကသ္မာ? န တဂ္ဂမနသာ သတီတိ, တဿံ ဂါဝိယံ ဂတမနာ ဌပိတမနာ န ဟောန္တီ, အညဒတ္ထု ဘဂဝတော ထူပဂတမနာ ဧဝ သမာနာတိ အတ္ထော။ ‘‘တဒင်္ဂမနသာ သတီ’’တိ စ ပါဌော, တဒင်္ဂေ တဿ ဘဂဝတော ဓာတုယာ အင်္ဂေ မနော ဧတိဿာတိ တဒင်္ဂမနသာ။ ဧဝံဘူတာ အဟံ တဒါ တဿာ မဂ္ဂံ နာဝေက္ခိဿန္တိ ဒဿေတိ။
֍ * ၈၀၀။ ထူပံ အပတ္တမာနသန္တိ ထူပံ စေတိယံ အသမ္ပတ္တအဇ္ဈာသယံ, မနသိ ဘဝေါတိ ဟိ မာနသော, အဇ္ဈာသယော မနောရထော။ ‘‘ထူပံ ဥပဂန္တွာ ပုပ္ဖေဟိ ပူဇေဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နမနောရထဿ အသမ္ပုဏ္ဏတာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ထူပံ စေတိယံ ပန ပုပ္ဖေဟိ ပူဇနစိတ္တံ သိဒ္ဓမေဝ, ယေန သာ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္န။ တဉ္စာဟံ အဘိသဉ္စေယျန္တိ တဉ္စေ အဟံ အဘိသဉ္စိနေယျံ, ပုပ္ဖပူဇနေန ဟိ ပုညံ အဟံ ထူပံ အဘိဂန္တွာ ယထာဓိပ္ပါယံ ပူဇနေန သမ္မဒေဝ စိနေယျံ ဥပစိနေယျန္တိ အတ္ထော။ ဘိယျော နူန ဣတော သိယာတိ ဣတော ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိတောပိ ဘိယျော ဥပရိ ဥတ္တရိတရာ သမ္ပတ္တိ သိယာတိ မညေတိ အတ္ထော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၆။)֍ * ၈၀၁။ မဃဝါ ဒေဝကုဉ္ဇရာတိ အာလပနံ။ တတ္ထ ဒေဝကုဉ္ဇရာတိ သဗ္ဗဗလပရက္ကမာဒိဝိသေသေဟိ ဒေဝေသု ကုဉ္ဇရသဒိသော။ သဟဗျန္တိ သဟဘာဝံ။
‘‘ဣဒံ သုတွာ တိဒသာဓိပတိ, မဃဝါ ဒေဝကုဉ္ဇရော၊
တာဝတိံသေ ပသာဒေန္တော, မာတလိံ ဧတဒဗြဝီ’’တိ။ –
ဣဒံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကဝစနံ။ တတော သက္ကော မာတလိပမုခဿ ဒေဝဂဏဿ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေသိ –
‘‘ပဿ မာတလိ အစ္ဆေရံ, စိတ္တံ ကမ္မဖလံ ဣဒံ၊
အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ဒေယျံ, ပုညံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။
‘‘နတ္ထိ စိတ္တေ ပသန္နမှိ, အပ္ပကာ နာမ ဒက္ခိဏာ၊
တထာဂတေ ဝါ သမ္ဗုဒ္ဓေ, အထ ဝါ တဿ သာဝကေ။
‘‘ဧဟိ မာတလိ အမှေပိ, ဘိယျော ဘိယျော မဟေမသေ၊
တထာဂတဿ ဓာတုယော, သုခေါ ပုညာနမုစ္စယော။
‘‘တိဋ္ဌန္တေ နိဗ္ဗုတေ စာပိ, သမေ စိတ္တေ သမံ ဖလံ၊
စေတောပဏိဓိဟေတုဟိ, သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိံ။
‘‘ဗဟူနံ ဝတ အတ္ထာယ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တထာဂတာ၊
ယတ္ထ ကာရံ ကရိတွာန, သဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တိ ဒါယကာ’’တိ။
֍ * ၈၀၂။ တတ္ထ ပသာဒေန္တောတိ ပသန္နေ ကရောန္တော, ရတနတ္တယေ သဒ္ဓံ ဥပ္ပါဒေန္တောတိ အတ္ထော။
֍ * ၈၀၃။ စိတ္တန္တိ ဝိစိတ္တံ အစိန္တေယျံ။ ကမ္မဖလန္တိ ဒေယျဓမ္မဿ အနုဠာရတ္တေပိ ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ စ စိတ္တသမ္ပတ္တိယာ စ ဥဠာရဿ ပုညကမ္မဿ ဖလံ ပဿာတိ ယောဇနာ။ အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ဒေယျံ, ပုညံ ဟောတိ မဟပ္ဖလန္တိ ဧတ္ထ ကတန္တိ ကာရဝသေန သက္ကာရဝသေန အာယတနေ ဝိနိယုတ္တံ။ ဒေယျန္တိ ဒါတဗ္ဗဝတ္ထုံ။ ပုညန္တိ တထာပဝတ္တံ ပုညကမ္မံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၇။)֍ * ၈၀၄။ ဣဒါနိ ယတ္ထ အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ပုညံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ, တံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘နတ္ထိ စိတ္တေ ပသန္နမှီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။
၈၀၅-၆။ အမှေပီတိ မယမ္ပိ။ မဟေမသေတိ မဟာမသေ ပူဇာမသေ။ စေတောပဏိဓိဟေတု ဟီတိ အတ္တနော စိတ္တဿ သမ္မဒေဝ ဌပနနိမိတ္တံ, အတ္တသမ္မာပဏိဓာနေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘န တံ မာတာပိတာ ကယိရာ, အညေ ဝါပိ စ ဉာတကာ၊
သမ္မာ ပဏိဟိတံ စိတ္တံ, သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၄၃)၊
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဥယျာနကီဠာယ ဥဿာဟံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ တတောဝ ပဋိနိဝတ္တိတွာ အတ္တနာ အဘိဏှံ ပူဇနေယျဋ္ဌာနဘူတေ စူဠာမဏိစေတိယေ သတ္တာဟံ ပူဇံ အကာသိ။ အထ အပရေန သမယေန ဒေဝစာရိကံ ဂတဿ အာယသ္မတော နာရဒတ္ထေရဿ တံ ပဝတ္တိံ ဂါထာဟေဝ ကထေသိ, ထေရော ဓမ္မသင်္ဂါဟကာနံ အာရောစေသိ, တေ တထာ နံ သင်္ဂဟံ အာရောပေသုန္တိ။
ပီတဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ ဥစ္ဆုဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဩဘာသယိတွာ ပထဝိံ သဒေဝကန္တိ ဥစ္ဆုဝိမာနံ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဥစ္ဆုဝိမာနေန ပါဠိတော စ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိတော စ သဒိသမေဝ။ ကေဝလံ တတ္ထ သဿု သုဏိသံ ပီဌကေန ပဟရိတွာ မာရေသိ, ဣဓ ပန လေဍ္ဍုနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ဝတ္ထုနော ပန ဘိန္နတ္တာ ဥဘယမ္ပိ ဝိသုံယေဝ သင်္ဂဟံ အာရုဠှန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘ဩဘာသယိတွာ ပထဝိံ သဒေဝကံ, အတိရောစသိ စန္ဒိမသူရိယာ ဝိယ၊
သိရိယာ စ ဝဏ္ဏေန ယသေန တေဇသာ, ဗြဟ္မာဝ ဒေဝေ တိဒသေ သဟိန္ဒကေ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၈။)‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဥပ္ပလမာလဓာရိနီ, အာဝေဠိနီ ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစေ၊
အလင်္ကတေ ဥတ္တမဝတ္ထဓာရိနီ, ကာ တွံ သုဘေ ဒေဝတေ ဝန္ဒသေ မမံ။
‘‘ကိံ တွံ ပုရေ ကမ္မမကာသိ အတ္တနာ, မနုဿဘူတာ ပုရိမာယ ဇာတိယာ၊
ဒါနံ သုစိဏ္ဏံ အထ သီလသညမံ, ကေနုပပန္နာ သုဂတိံ ယသဿိနီ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ပုစ္ဆိ။ တတော ဒေဝတာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘ဣဒါနိ ဘန္တေ ဣမမေဝ ဂါမံ, ပိဏ္ဍာယ အမှာကံ ဃရံ ဥပါဂမိ၊
တတော တေ ဥစ္ဆုဿ အဒါသိံ ခဏ္ဍိကံ, ပသန္နစိတ္တာ အတုလာယ ပီတိယာ။
‘‘သဿု စ ပစ္ဆာ အနုယုဉ္ဇတေ မမံ, ကဟံ နု ဥစ္ဆုံ ဝဓုကေ အဝါကိရိ၊
န ဆဍ္ဍိတံ နော ပန ခါဒိတံ မယာ, သန္တဿ ဘိက္ခုဿ သယံ အဒါသဟံ။
‘‘‘တုယှံ နွိဒံ ဣဿရိယံ အထော မမ’, ဣတိဿာ သဿု ပရိဘာသတေ မမံ၊
လေဍ္ဍုံ ဂဟေတွာ ပဟာရံ အဒါသိ မေ, တတော စုတာ ကာလကတာမှိ ဒေဝတာ။
‘‘တဒေဝ ကမ္မံ ကုသလံ ကတံ မယာ, သုခဉ္စ ကမ္မံ အနုဘောမိ အတ္တနာ၊
ဒေဝေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိစာရယာမဟံ, မောဒါမဟံ ကာမဂုဏေဟိ ပဉ္စဟိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၈၉။)‘‘တဒေဝ ကမ္မံ ကုသလံ ကတံ မယာ, သုခဉ္စ ကမ္မံ အနုဘောမိ အတ္တနာ၊
ဒေဝိန္ဒဂုတ္တာ တိဒသေဟိ ရက္ခိတာ, သမပ္ပိတာ ကာမဂုဏေဟိ ပဉ္စဟိ။
‘‘ဧတာဒိသံ ပုညဖလံ အနပ္ပကံ, မဟာဝိပါကာ မမ ဥစ္ဆုဒက္ခိဏာ၊
ဒေဝေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိစာရယာမဟံ, မောဒါမဟံ ကာမဂုဏေဟိ ပဉ္စဟိ။
‘‘ဧတာဒိသံ ပုညဖလံ အနပ္ပကံ, မဟာဇုတိကာ မမ ဥစ္ဆုဒက္ခိဏာ၊
ဒေဝိန္ဒဂုတ္တာ တိဒသေဟိ ရက္ခိတာ, သဟဿနေတ္တောရိဝ နန္ဒနေ ဝနေ။
‘‘တုဝဉ္စ ဘန္တေ အနုကမ္ပကံ ဝိဒုံ, ဥပေစ္စ ဝန္ဒိံ ကုသလဉ္စ ပုစ္ဆိသံ၊
တတော တေ ဥစ္ဆုဿ အဒါသိံ ခဏ္ဍိကံ, ပသန္နစိတ္တာ အတုလာယ ပီတိယာ’’တိ။
သေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ။
ဥစ္ဆုဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ဝန္ဒနဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ဝန္ဒနဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ တေန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ အညတရသ္မိံ ဂါမကာဝါသေ ဝဿံ ဝသိတွာ ဝုတ္ထဝဿာ ပဝါရေတွာ သေနာသနံ ပဋိသာမေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ သာဝတ္ထိံ ဥဒ္ဒိဿ ဘဂဝန္တံ ဒဿနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တာ အညတရဿ ဂါမဿ မဇ္ဈေန အတိက္ကမန္တိ။ တတ္ထ အညတရာ ဣတ္ထီ တေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တာ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ သိရသ္မိံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ယာဝ ဒဿနူပစာရာ ပသာဒသောမ္မာနိ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေန္တီ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၀။)အဋ္ဌာသိ။ သာ အပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ။ အထ နံ တတ္ထ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တိံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ –
֍ * ၈၁၉။ ‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန…ပေ…ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၈၂၂။ ‘‘သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတာ, ဒိသွာန သမဏေ သီလဝန္တေ၊
ပါဒါနိ ဝန္ဒိတွာ မနံ ပသာဒယိံ, ဝိတ္တာ စဟံ အဉ္ဇလိကံ အကာသိံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ။
֍ * ၈၂၃။ တတ္ထ သမဏေတိ သမိတပါပေ။ သီလဝန္တေတိ သီလဂုဏယုတ္တေ။ မနံ ပသာဒယိန္တိ ‘‘သာဓုရူပါ ဝတိမေ အယျာ ဓမ္မစာရိနော သမစာရိနော ဗြဟ္မစာရိနော’’တိ တေသံ ဂုဏေ အာရဗ္ဘ စိတ္တံ ပသာဒေသိံ။ ဝိတ္တာ စဟံ အဉ္ဇလိကံ အကာသိန္တိ တုဋ္ဌာ သောမနဿဇာတာ အဟံ ဝန္ဒိံ။ ပေသလာနံ ဘိက္ခူနံ ပသာဒဝိကသိတာနိ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဒဿနမတ္တမ္ပိ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဗဟူပကာရံ, ပဂေဝ ဝန္ဒနာတိ။ တေနာဟ ‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော’’တိအာဒိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဝန္ဒနဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ရဇ္ဇုမာလာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ရဇ္ဇုမာလာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန ဂယာဂါမကေ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာ တသ္မိံယေဝ ဂါမေ ဧကဿ ဗြာဟ္မဏကုမာရဿ ဒိန္နာ ပတိကုလံ ဂတာ, တသ္မိံ ဂေဟေ ဣဿရိယံ ဝတ္တေန္တီ တိဋ္ဌတိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၁။)သာ တသ္မိံ ဂေဟေ ဒါသိယာ ဓီတရံ ဒိသွာ န သဟတိ။ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ကောဓေန တဋတဋာယမာနာ အက္ကောသတိ ပရိဘာသတိ, ခဋကဉ္စဿာ ဒေတိ။ ယဒါ ပန သာ ဝယပ္ပတ္တိယာ ကိစ္စသမတ္ထာ ဇာတာ, တဒါ နံ ဇဏ္ဏုကပ္ပရမုဋ္ဌီဟိ ပဟရတေဝ ယထာ တံ ပုရိမဇာတီသု ဗဒ္ဓါဃာတာ။
သာ ကိရ ဒါသီ ကဿပဒသဗလဿ ကာလေ တဿာ သာမိနီ အဟောသိ, ဣတရာ ဒါသီ။ သာ တံ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ မုဋ္ဌိအာဒီဟိ စ အဘိဏှံ အဘိဟနတိ။ သာ တေန နိဗ္ဗိန္နာ ယထာဗလံ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ‘‘အနာဂတေ အဟံ သာမိနီ ဟုတွာ ဣမိဿာ ဥပရိ ဣဿရိယံ ဝတ္တေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ဌပေသိ။ အထ သာ ဒါသီ တတော စုတာ အပရာပရံ သံသရန္တီ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ဝုတ္တနယေန ဂယာဂါမကေ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပတိကုလံ ဂတာ, ဣတရာပိ တဿာ ဒါသီ အဟောသိ။ ဧဝံ ဗဒ္ဓါဃာတတာယ သာ တံ ဝိဟေဌေတိ။
ဧဝံ ဝိဟေဌေန္တီ အကာရဏေနေဝ ကေသေသု ဂဟေတွာ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ သုဟတံ ဟနိ။ သာ နှာပိတသာလံ ဂန္တွာ ခုရမုဏ္ဍံ ကာရေတွာ အဂမာသိ။ သာမိနီ ‘‘ကိံ ဇေ ဒုဋ္ဌဒါသိ မုဏ္ဍနမတ္တေန တဝ ဝိပ္ပမောက္ခော’’တိ ရဇ္ဇုံ သီသေ ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ နံ ဂဟေတွာ ဩဏမေတွာ ဃာတေတိ, တဿာ တဉ္စ ရဇ္ဇုံ အပနေတုံ န ဒေတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒါသိယာ ‘‘ရဇ္ဇုမာလာ’’တိ နာမံ အဟောသိ။
အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ရဇ္ဇုမာလာယ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ, တဿာ စ ဗြာဟ္မဏိယာ သရဏေသု သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာနံ ဒိသွာ အရညံ ပဝိသိတွာ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော။ ရဇ္ဇုမာလာပိ ခေါ ဒိဝသေ ဒိဝသေ တာယ တထာ ဝိဟေဌိယမာနာ ‘‘ကိံ မေ ဣမိနာ ဒုဇ္ဇီဝိတေနာ’’တိ နိဗ္ဗိန္နရူပါ ဇီဝိတေ မရိတုကာမာ ဃဋံ ဂဟေတွာ ဥဒကတိတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီ ဝိယ ဂေဟတော နိက္ခန္တာ အနုက္ကမေန ဝနံ ပဝိသိတွာ ဘဂဝတော နိသိန္နရုက္ခဿ အဝိဒူရေ အညတရဿ ရုက္ခဿ သာခါယ ရဇ္ဇုံ ဗန္ဓိတွာ ပါသံ ကတွာ ဥဗ္ဗန္ဓိတုကာမာ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တီ အဒ္ဒသ ဘဂဝန္တံ တတ္ထ နိသိန္နံ ပါသာဒိကံ ပသာဒနီယံ ဥတ္တမဒမထသမထမနုပ္ပတ္တံ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တံ။ ဒိသွာ ဗုဒ္ဓဂါရဝေန
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၂။)အာကဍ္ဎိယမာနဟဒယာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဂဝါ မာဒိသာနမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ယမဟံ သုတွာ ဣတော ဒုဇ္ဇီဝိတတော မုစ္စေယျ’’န္တိ စိန္တေသိ။
အထ ဘဂဝါ တဿာ စိတ္တာစာရံ ဩလောကေတွာ ‘‘ရဇ္ဇုမာလေ’’တိ အာဟ။ သာ တံ သုတွာ အမတေန ဝိယ အဘိသိတ္တာ ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋ္ဌာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တဿာ ဘဂဝါ အနုပုဗ္ဗိကထာနုပုဗ္ဗကံ စတုသစ္စကထံ ကထေသိ, သာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သတ္ထာ ‘‘ဝဋ္ဋတိ ဧတ္တကော ရဇ္ဇုမာလာယ အနုဂ္ဂဟော, ဣဒါနေသာ ကေနစိ အပ္ပဓံသိယာ ဇာတာ’’တိ အရညတော နိက္ခမိတွာ ဂါမဿ အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ ရဇ္ဇုမာလာပိ အတ္တာနံ ဝိနိပါတေတုံ အဘဗ္ဗတာယ ခန္တိမေတ္တာနုဒ္ဒယသမ္ပန္နတာယ စ ‘‘ဗြာဟ္မဏီ မံ ဟနတု ဝါ ဝိဟေဌေတု ဝါ ယံ ဝါ တံ ဝါ ကရောတူ’’တိ ဃဋေန ဥဒကံ ဂဟေတွာ ဂေဟံ အဂမာသိ။ သာမိကော ဂေဟဒွါရေ ဌိတော တံ ဒိသွာ ‘‘တွံ အဇ္ဇ ဥဒကတိတ္ထံ ဂတာ စိရာယိတွာ အာဂတာ, မုခဝဏ္ဏော စ တေ အတိဝိယ ဝိပ္ပသန္နော, တွဉ္စ အညေန အာကာရေန ဥပဋ္ဌာသိ, ကိံ ဧတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သာ တဿ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။
ဗြာဟ္မဏော တဿာ ဝစနံ သုတွာ တုဿိတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ရဇ္ဇုမာလာယ ဥပရိ ‘‘တယာ န ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ သုဏိသာယ ဝတွာ တုဋ္ဌမာနသော သီဃတရံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ သာဒရေန ကတပဋိသန္ထာရော သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ အတ္တနော ဂေဟံ အာနေတွာ ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန ပရိဝိသိတွာ ဘဂဝန္တံ ဘုတ္တာဝိံ ဩနီတပတ္တပါဏိံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ, သုဏိသာပိဿ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ဂယာဂါမဝါသိနောပိ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အပ္ပေကစ္စေ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု, အပ္ပေကစ္စေ သမ္မောဒနီယံ ကတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။
သတ္ထာ ရဇ္ဇုမာလာယ တဿာ စ ဗြာဟ္မဏိယာ ပုရိမဇာတီသု ကတကမ္မံ ဝိတ္ထာရတော ကထေတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ အနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏီ စ မဟာဇနော စ တတ္ထ သန္နိပတိတော သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌဟိ။ သတ္ထာ အာသနာ ဥဋ္ဌဟိတွာ သာဝတ္ထိမေဝ အဂမာသိ။ ဗြာဟ္မဏော ရဇ္ဇုမာလံ ဓီတုဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ တဿ သုဏိသာ ရဇ္ဇုမာလံ ပိယစက္ခူဟိ ဩလောကေန္တီ ယာဝဇီဝံ မနာပေနေဝ သိနေဟေန ပရိဟရိ။ ရဇ္ဇုမာလာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ, အစ္ဆရာသဟဿဉ္စဿာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၃။)ပရိဝါရော အဟောသိ။ သာ သဋ္ဌိသကဋဘာရပ္ပမာဏေဟိ ဒိဗ္ဗာဘရဏေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတတ္တဘာဝါ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝုတ္တာ နန္ဒနဝနာဒီသု မဟတိံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနာ ပမုဒိတမနာ ဝိစရတိ။ အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒေဝစာရိကံ ဂတော တံ မဟန္တေန ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန မဟတိယာ ဒေဝိဒ္ဓိယာ ဝိဇ္ဇောတမာနံ ဒိသွာ တာယ ကတကမ္မံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ။
‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊
ဟတ္ထေ ပါဒေ စ ဝိဂ္ဂယှ, နစ္စသိ သုပ္ပဝါဒိတေ။
‘‘တဿာ တေ နစ္စမာနာယ, အင်္ဂမင်္ဂေဟိ သဗ္ဗသော၊
ဒိဗ္ဗာ သဒ္ဒါ နိစ္ဆရန္တိ, သဝနီယာ မနောရမာ။
‘‘တဿာ တေ နစ္စမာနာယ, အင်္ဂမင်္ဂေဟိ သဗ္ဗသော၊
ဒိဗ္ဗာ ဂန္ဓာ ပဝါယန္တိ, သုစိဂန္ဓာ မနောရမာ။
‘‘ဝိဝတ္တမာနာ ကာယေန, ယာ ဝေဏီသု ပိဠန္ဓနာ၊
တေသံ သုယျတိ နိဂ္ဃေါသော, တူရိယေ ပဉ္စင်္ဂိကေ ယထာ။
‘‘ဝဋံသကာ ဝါတဓုတာ, ဝါတေန သမ္ပကမ္ပိတာ၊
တေသံ သုယျတိ နိဂ္ဃေါသော, တူရိယေ ပဉ္စင်္ဂိကေ ယထာ။
‘‘ယာပိ တေ သိရသ္မိံ မာလာ, သုစိဂန္ဓာ မနောရမာ၊
ဝါတိ ဂန္ဓော ဒိသာ သဗ္ဗာ, ရုက္ခော မဉ္ဇူသကော ယထာ။
‘‘ဃာယသေ တံ သုစိဂန္ဓံ, ရူပံ ပဿသိ အမာနုသံ၊
ဒေဝတေ ပုစ္ဆိတာစိက္ခ, ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။
֍ * ၈၂၆။ တတ္ထ ဟတ္ထေ ပါဒေ စ ဝိဂ္ဂယှာတိ ဟတ္ထေ စ ပါဒေ စ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ဂဟေတွာ, ပုပ္ဖမုဋ္ဌိပုပ္ဖဉ္ဇလိအာဒိဘေဒဿ သာခါဘိနယဿ ဒဿနဝသေန ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ဟတ္ထေ, စ, သမပါဒါဒီနမ္ပိ ဌာနဝိသေသာနံ ဒဿနဝသေန ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ ပါဒေ စ ဥပါဒိယိတွာတိ အတ္ထော။ စ-သဒ္ဒေန သာခါဘိနယံ သင်္ဂဏှာတိ။ နစ္စသီတိ နဋသိ။ ယာ တွန္တိ ယာ ဝုတ္တနယဝသေန နစ္စံ ကရောသီတိ အတ္ထော။ သုပ္ပဝါဒိတေတိ သုန္ဒရေ ပဝဇ္ဇနေ သတိ တဝ နစ္စဿ အနုရူပဝသေန ဝီဏာဝံသမုဒိင်္ဂတာဠာဒိကေ ဝါဒိယမာနေ, ပဉ္စင်္ဂိကေ တူရိယေ ပဂ္ဂယှမာနေတိ အတ္ထော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာဝိမာနေ ဝုတ္တနယမေဝ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၄။)ဧဝံ ထေရေန ပုစ္ဆိတာ သာ ဒေဝတာ အတ္တနော ပုရိမဇာတိအာဒိံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘ဒါသီ အဟံ ပုရေ အာသိံ, ဂယာယံ ဗြာဟ္မဏဿဟံ၊
အပ္ပပုညာ အလက္ခိကာ, ရဇ္ဇုမာလာတိ မံ ဝိဒုံ။
‘‘အက္ကောသာနံ ဝဓာနဉ္စ, တဇ္ဇနာယ စ ဥဂ္ဂတာ၊
ကုဋံ ဂဟေတွာ နိက္ခမ္မ, အဂဉ္ဆိံ ဥဒဟာရိယာ။
‘‘ဝိပထေ ကုဋံ နိက္ခိပိတွာ, ဝနသဏ္ဍံ ဥပါဂမိံ၊
‘ဣဓေဝါဟံ မရိဿာမိ, ကော အတ္ထော ဇီဝိတေန မေ’။
‘‘ဒဠှံ ပါသံ ကရိတွာန, အာသုမ္ဘိတွာန ပါဒပေ၊
တတော ဒိသာ ဝိလောကေသိံ, ‘ကော နု ခေါ ဝနမဿိတော’။
‘‘တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ, သဗ္ဗလောကဟိတံ မုနိံ၊
နိသိန္နံ ရုက္ခမူလသ္မိံ, ဈာယန္တံ အကုတောဘယံ။
‘‘တဿာ မေ အဟု သံဝေဂေါ, အဗ္ဘုတော လောမဟံသနော၊
‘ကော နု ခေါ ဝနမဿိတော, မနုဿော ဥဒါဟု ဒေဝတာ’။
‘‘ပါသာဒိကံ ပသာဒနီယံ, ဝနာ နိဗ္ဗနမာဂတံ၊
ဒိသွာ မနော မေ ပသီဒိ, နာယံ ယာဒိသကီဒိသော။
‘‘ဂုတ္တိန္ဒြိယော ဈာနရတော, အဗဟိဂ္ဂတမာနသော၊
ဟိတော သဗ္ဗဿ လောကဿ, ဗုဒ္ဓေါ အယံ ဘဝိဿတိ။
‘‘ဘယဘေရဝေါ ဒုရာသဒေါ, သီဟောဝ ဂုဟမဿိတော၊
ဒုလ္လဘာယံ ဒဿနာယ, ပုပ္ဖံ ဩဒုမ္ဗရံ ယထာ။
‘‘သော မံ မုဒူဟိ ဝါစာဟိ, အာလပိတွာ တထာဂတော၊
ရဇ္ဇုမာလေတိ မံဝေါစ, သရဏံ ဂစ္ဆ တထာဂတံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၅။)‘‘တာဟံ ဂိရံ သုဏိတွာန, နေလံ အတ္ထဝတိံ သုစိံ၊
သဏှံ မုဒုဉ္စ ဝဂ္ဂုဉ္စ, သဗ္ဗသောကာပနူဒနံ။
‘‘ကလ္လစိတ္တဉ္စ မံ ဉတွာ, ပသန္နံ သုဒ္ဓမာနသံ၊
ဟိတော သဗ္ဗဿ လောကဿ, အနုသာသိ တထာဂတော။
‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ မံဝေါစ, အယံ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ၊
ဒုက္ခနိရောဓော မဂ္ဂေါ စ, အဉ္ဇသော အမတောဂဓော။
‘‘အနုကမ္ပကဿ ကုသလဿ, ဩဝါဒမှိ အဟံ ဌိတာ၊
အဇ္ဈဂါ အမတံ သန္တိံ, နိဗ္ဗာနံ ပဒမစ္စုတံ။
‘‘သာဟံ အဝဋ္ဌိတာပေမာ, ဒဿနေ အဝိကမ္ပိနီ၊
မူလဇာတာယ သဒ္ဓါယ, ဓီတာ ဗုဒ္ဓဿ ဩရသာ။
‘‘သာဟံ ရမာမိ ကီဠာမိ, မောဒါမိ အကုတောဘယာ၊
ဒိဗ္ဗမာလံ ဓာရယာမိ, ပိဝါမိ မဓုမဒ္ဒဝံ။
‘‘သဋ္ဌိတူရိယသဟဿာနိ, ပဋိဗောဓံ ကရောန္တိ မေ၊
အာဠမ္ဗော ဂဂ္ဂရော ဘီမော, သာဓုဝါဒီ စ သံသယော။
‘‘ပေါက္ခရော စ သုဖဿော စ, ဝိဏာမောက္ခာ စ နာရိယော၊
နန္ဒာ စေဝ သုနန္ဒာ စ, သောဏဒိန္နာ သုစိမှိတာ။
‘‘အလမ္ဗုသာ မိဿကေသီ စ, ပုဏ္ဍရီကာတိဒါရုဏီ၊
ဧဏီဖဿာ သုဖဿာ စ, သုဘဒ္ဒါ မုဒုဝါဒိနီ။
‘‘ဧတာ စညာ စ သေယျာသေ, အစ္ဆရာနံ ပဗောဓိကာ၊
တာ မံ ကာလေနုပါဂန္တွာ, အဘိဘာသန္တိ ဒေဝတာ။
‘‘ဟန္ဒ နစ္စာမ ဂါယာမ, ဟန္ဒ တံ ရမယာမသေ၊
နယိဒံ အကတပုညာနံ, ကတပုညာနမေဝိဒံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၆။)‘‘အသောကံ နန္ဒနံ ရမ္မံ, တိဒသာနံ မဟာဝနံ၊
သုခံ အကတပုညာနံ, ဣဓ နတ္ထိ ပရတ္ထ စ။
‘‘သုခဉ္စ ကတပုညာနံ, ဣဓ စေဝ ပရတ္ထ စ၊
တေသံ သဟဗျကာမာနံ, ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟုံ၊
ကတပုညာ ဟိ မောဒန္တိ, သဂ္ဂေ ဘောဂသမင်္ဂိနော။
‘‘ဗဟူနံ ဝတ အတ္ထာယ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တထာဂတာ၊
ဒက္ခိဏေယျာ မနုဿာနံ, ပုညက္ခေတ္တာနမာကရာ၊
ယတ္ထ ကာရံ ကရိတွာန, သဂ္ဂေ မောဒန္တိ ဒါယကာ’’တိ။
֍ * ၈၃၃။ တတ္ထ ဒါသီ အဟံ ပုရေ အာသိန္တိ ပုရေ ပုရိမဇာတိယံ အဟံ အန္တောဇာတာ ဒါသီ အဟောသိံ။ တတ္ထ ကဿာတိ အာဟ ‘‘ဂယာယံ ဗြာဟ္မဏဿဟ’’န္တိ, ဂယာနာမကေ ဂါမေ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ။ ဟန္တိ နိပါတမတ္တံ။ အပ္ပပုညာတိ မန္ဒဘာဂျာ အပုညာ။ အလက္ခိကာတိ နိဿိရိကာ ကာလကဏ္ဏီ။ ရဇ္ဇုမာလာတိ မံ ဝိဒုန္တိ, ကေသေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎနပရိကဍ္ဎနဒုက္ခေန မုဏ္ဍကေ ကတေ ပုနပိ တဒတ္ထမေဝ သီသေ ဒဠှံ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတရဇ္ဇုကုဏ္ဍလကဝသေန ‘‘ရဇ္ဇုမာလာ’’တိ မံ မနုဿာ ဇာနိံသု။
֍ * ၈၃၄။ ဝဓာနန္တိ တာဠနာနံ။ တဇ္ဇနာယာတိ ဘယသံတဇ္ဇနေန။ ဥဂ္ဂတာတိ ဥဂ္ဂတာယ ဒေါမနဿုပ္ပတ္တိယာ။ ဥဒဟာရိယာတိ ဥဒကဟာရိကာ, ဥဒကံ အာဟရန္တီ ဝိယ ဟုတွာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၈၃၅။ ဝိပထေတိ အပထေ, မဂ္ဂတော အပက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ ကွတ္ထောတိ ကော အတ္ထော။ သောယေဝ ဝါ ပါဌော။
֍ * ၈၃၆။ ဒဠှံ ပါသံ ကရိတွာနာတိ ဗန္ဓနပါသံ ထိရံ အစ္ဆိဇ္ဇနကံ ကတွာ။ အာသုမ္ဘိတွာန ပါဒပေတိ ဝိဋပေ လဂ္ဂနဝသေန ပါဒပေ ရုက္ခေ ခိပိတွာ။ တတော ဒိသာ ဝိလောကေသိံ, ကော နု ခေါ ဝနမဿိတောတိ ဣမံ ဝနံ ပဝိသနဝသေန အဿိတော နု ခေါ ကောစိ အတ္ထိ, ယတော မေ မရဏန္တရာယော သိယာတိ အဓိပ္ပါယော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၇။)֍ * ၈၃၇။ သမ္ဗုဒ္ဓန္တိအာဒိ တဒါ တဿာ တာဒိသေ နိစ္ဆယေ အသတိပိ သဘာဝဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – သယမေဝ သမ္မဒေဝ စ သဗ္ဗဿာပိ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗဿ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္ဗုဒ္ဓံ, မဟာကရုဏာယောဂေန ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နဿ သဗ္ဗဿာပိ လောကဿ ဧကန္တဟိတတ္တာ သဗ္ဗလောကဟိတံ, ဥဘယလောကံ မုနနတော မုနိံ, နိသဇ္ဇာဝသေန ကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ ဌာနာ စာဝနာဘာဝေန စ နိသိန္နံ, အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စ ဈာယန္တံ, ဗောဓိမူလေယေဝ ဘယဟေတူနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ကုတောစိပိ ဘယာဘာဝတော အကုတောဘယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၈၃၈။ သံဝေဂေါ နာမ သဟောတ္တပ္ပံ ဉာဏံ, သော တဿာ ဘဂဝတော ဒဿနေန ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တေနာဟ ‘‘တဿာ မေ အဟု သံဝေဂေါ’’တိ။
֍ * ၈၃၉။ ပါသာဒိကန္တိ ပသာဒါဝဟံ, ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာကေတုမာလာလင်္ကတာယ သမန္တပါသာဒိကာယ အတ္တနော သရီရသောဘာသမ္ပတ္တိယာ ရူပကာယဒဿနဗျာဝဋဿ ဇနဿ သာဓုဘာဝတော ပသာဒသံဝဍ္ဎနန္တိ အတ္ထော။ ပသာဒနီယန္တိ ဒသဗလ-စတုဝေသာရဇ္ဇဆအသာဓာရဏဉာဏ-အဋ္ဌာရသာဝေဏိက-ဗုဒ္ဓဓမ္မပဘုတိအပရိမာဏဂုဏသမန္နာဂတာယ ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိယာ သရိက္ခကဇနဿ ပသီဒိတဗ္ဗယုတ္တံ, ပါသာဒိကန္တိ အတ္ထော။ ဝနာတိ ကိလေသဝနတော အပက္ကမိတွာ။ နိဗ္ဗနမာဂတန္တိ နိတ္တဏှဘာဝံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဥပဂတံ အဓိဂတံ။ ယာဒိသကီဒိသောတိ ယော ဝါ သော ဝါ, ပစုရဇနောတိ အတ္ထော။
၈၄၀-၄၁။ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ အဂ္ဂမဂ္ဂဂေါပနာယ ဂေါပိတတ္တာ ဂုတ္တိန္ဒြိယော။ အဂ္ဂဖလဇ္ဈာနာဘိရတိယာ ဈာနရတော။ တတော ဧဝ ဗဟိဘူတေဟိ ရူပါဒိအာရမ္မဏေဟိ အပက္ကမိတွာ ဝိသယဇ္ဈတ္တေ နိဗ္ဗာနေ စ ဩဂါဠှစိတ္တတာယ အဗဟိဂ္ဂတမာနသော။ မိစ္ဆာဂါဟမောစနဘယေန ဝိပလ္လာသဝန္တေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေဟိ ဘာယိတဗ္ဗတော တေသဉ္စ ဘယဇနနတော ဘယဘေရဝေါ။ ပယောဂါသယဝိပန္နေဟိ အနုပဂမနီယတော စ ကေနစိပိ အနာသာဒနီယတော စ ဒုရာသဒေါ။ ဒုလ္လဘာယန္တိ ဒုလ္လဘော အယံ။ ဒဿနာယာတိ ဒဋ္ဌုမ္ပိ။ ပုပ္ဖံ ဩဒုမ္ဗရံ ယထာတိ ယထာ နာမ ဥဒုမ္ဗရေ ဘဝံ ပုပ္ဖံ ဒုလ္လဘဒဿနံ, ကဒါစိဒေဝ ဘဝေယျ, န ဝါ ဘဝေယျ, ဧဝံ ဤဒိသဿ ဥတ္တမပုဂ္ဂလဿာတိ အတ္ထော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၈။)֍ * ၈၄၂။ သော တထာဂတော မုဒူဟိ ဝါစာဟိ သဏှာယ ဝါစာယ ‘‘ရဇ္ဇုမာလေ’’တိ မံ အာလပိတွာ အာမန္တေတွာ သရဏံ ဂစ္ဆ တထာဂတန္တိ ‘‘တထာ အာဂတော’’တိအာဒိနာ တထာဂတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာတိ မံ အဝေါစ အဘာသီတိ ယောဇနာ။
၈၄၃-၄။ တာဟန္တိ တံ အဟံ။ ဂိရန္တိ ဝါစံ။ နေလန္တိ နိဒ္ဒေါသံ။ အတ္ထဝတိန္တိ အတ္ထယုတ္တံ သာတ္ထံ, ဧကန္တဟိတံ ဝါ။ ဝစီသောစေယျတာယ သုစိံ။ အကက္ခဠတာယ သဏှံ။ ဝေနေယျာနံ မုဒုဘာဝကရတ္တာ မုဒု။ သဝနီယဘာဝေန ဝဂ္ဂုံ။ သဗ္ဗသောကာပနူဒနန္တိ ဉာတိဗျသနာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ သဗ္ဗဿာပိ သောကဿ ဝိနောဒနံ ဂိရံ သုတွာန ပသန္နစိတ္တာ အဟောသိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗမေတံ ဒါနကထံ အာဒိံ ကတွာ ဥဿက္ကိတွာ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တိတံ ဘဂဝတော အနုပုဗ္ဗိကထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကလ္လစိတ္တဉ္စ မံ ဉတွာ’’တိအာဒိ။
တတ္ထ ကလ္လစိတ္တန္တိ ကမ္မနိယစိတ္တံ, ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တိတဒေသနာယ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ စိတ္တဒေါသာနံ ဝိဂတတ္တာ ဥပရိဒေသနာယ ဘာဇနဘာဝူပဂမနေန ကမ္မက္ခမစိတ္တံ, ဘာဝနာကမ္မဿ ယောဂ္ဂစိတ္တန္တိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပသန္နံ သုဒ္ဓမာနသ’’န္တိ။ တတ္ထ ‘‘ပသန္န’’န္တိ ဣမိနာ အဿဒ္ဓိယာပဂမမာဟ, ‘‘သုဒ္ဓမာနသ’’န္တိ ဣမိနာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိအပဂမနေန မုဒုစိတ္တတံ ဥဒဂ္ဂစိတ္တတဉ္စ ဒဿေတိ။ အနုသာသီတိ ဩဝဒိ, သာမုက္ကံသိကာယ ဓမ္မဒေသနာယ သဟ ဥပါယေန ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော ဥပဒိသီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ။ အနုသာသိတာကာရဒဿနဉှေတံ။
֍ * ၈၄၅။ တတ္ထ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ မံဝေါစာတိ ဣဒံ တဏှာဝဇ္ဇံ တေဘူမကံ ဓမ္မဇာတံ ဗာဓကသဘာဝတ္တာ ကုစ္ဆိကံ ဟုတွာ တုစ္ဆသဘာဝတ္တာ တထတ္တာ စ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ မယှံ အဘာသိ။ အယံ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါတိ အယံ အာမတဏှာဒိဘေဒါ တဏှာ ယထာဝုတ္တဿ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ ပဘဝေါ ဥပ္ပတ္တိ ဟေတု သမုဒယော အရိယသစ္စန္တိ။ ဒုက္ခနိရောဓောတိ ဒုက္ခဿ သန္တိဘာဝေါ အသင်္ခတဓာတု နိရောဓော အရိယသစ္စန္တိ။ အန္တဒွယဿ ပရိဝဇ္ဇနတော အဉ္ဇသော နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါဘာဝတော အမတောဂဓော မဂ္ဂေါ အရိယသစ္စန္တိ မံ အဝေါစာတိ သမ္ဗန္ဓော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၁၉၉။)֍ * ၈၄၆။ ကုသလဿာတိ ဩဝါဒဒါနေ ဝေနေယျဒမနေ ဆေကဿ, အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယာ ဝါ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ အနဝဇ္ဇဿ။ ဩဝါဒမှိ အဟံ ဌိတာတိ ယထာဝုတ္တေ ဩဝါဒေ အနုသိဋ္ဌိယံ သိက္ခာတ္တယပါရိပူရိယာ သစ္စပဋိဝေဓေန အဟံ ပတိဋ္ဌိတာ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈဂါ အမတံ သန္တိံ, နိဗ္ဗာနံ ပဒမစ္စုတ’’န္တိ, ဣဒံ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌာနဿ ကာရဏဝစနံ။ ယာ နိစ္စတာယ မရဏာဘာဝတော အမတံ, သဗ္ဗဒုက္ခဝူပသမတာယ သန္တိံ, အဓိဂတာနံ အစဝနဟေတုတာယ အစ္စုတံ နိဗ္ဗာနံ ပဒံ အဇ္ဈဂါ အဓိဂဉ္ဆိ, သာ ဧကံသေန သတ္ထု ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌိတာ နာမာတိ။
֍ * ၈၄၇။ အဝဋ္ဌိတာပေမာတိ ဒဠှဘတ္တီ ရတနတ္တယေ နိစ္စလပသာဒသိနေဟာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဒဿနေ အဝိကမ္ပိနီ, ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ, သွာက္ခာတော ဓမ္မော, သုပ္ပဋိပန္နော သံဃော’’တိ ဧတသ္မိံ သမ္မာဒဿနေ အစလာ ကေနစိ အစာလနီယာ။ ကေန ပနေတံ အဝိကမ္ပနန္တိ အာဟ ‘‘မူလဇာတာယ သဒ္ဓါယာ’’တိ။ အယံ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၇၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၉၇၊ အ။ နိ။ ၉။၂၇) သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ, ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မာ’တိအာဒိနာ တဿ ဓမ္မေ, ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော ဘဂဝတော သာဝကသံဃော’’တိအာဒိနာ တဿ သံဃေ စ သစ္စာဘိသမယသင်္ခါတေန မူလေန ဇာတမူလာ သဒ္ဓါ, တာယ အဟံ အဝိကမ္ပိနီတိ ဒဿေတိ။ တတော ဧဝ ဓီတာ ဗုဒ္ဓဿ ဩရသာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဥရေ ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတိတာယ ဩရသပုတ္တီ။
֍ * ၈၄၈။ သာဟံ ရမာမီတိ သာ အဟံ တဒါ အရိယာယ ဇာတိယာ ဣဒါနိ ဒေဝူပပတ္တိယာ အာဂတာ မဂ္ဂရတိယာ ဖလရတိယာ စ ရမာမိ, ကာမဂုဏရတိယာ ကီဠာမိ, ဥဘယေနာပိ မောဒါမိ။ အတ္တာနုဝါဒဘယာဒီနံ အပဂတတ္တာ အကုတောဘယာ။ မဓုမဒ္ဒဝန္တိ မဓုသင်္ခါတံ မဒ္ဒဝကရံ, နစ္စနဂါယနကာလေသု သရီရဿ သရဿ စ မုဒုဘာဝါဝဟံ ဂန္ဓပါနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။‘‘မဓုမာဒဝ’’န္တိပိ ပဌန္တိ, အာဒဝံ ယာဝဒဝံ ယာဝဒေဝ ဒဝတ္ထံ မဓုရံ ပိဝါမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၈၄၉။ ပုညက္ခေတ္တာနမာကရာတိ သဒေဝကဿ လောကဿ ပုညက္ခေတ္တဘူတာနံ အရိယာနံ မဂ္ဂဖလဋ္ဌာနံ အရိယသံဃဿ အာကရာ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ တထာဂတာ။ ယထာတိ ယသ္မိံ ပုညက္ခေတ္တေ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၀။)အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော အတ္တနာ စ ဒေဝတာယ စ ပဝတ္တိတံ ဣမံ ကထာသလ္လာပံ မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
ရဇ္ဇုမာလာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ ဝိမာနဝတ္ထုသ္မိံ
ဒွါဒသဝတ္ထုပဋိမဏ္ဍိတဿ
စတုတ္ထဿ မဉ္ဇိဋ္ဌကဝဂ္ဂဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတာ စ ဣတ္ထိဝိမာနဝဏ္ဏနာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၁။)၂။ ပုရိသဝိမာနံ
၅။ မဟာရထဝဂ္ဂေါ
၁။ မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တဝိမာနဝဏ္ဏနာ
မဟာရထဝဂ္ဂေ ကော မေ ဝန္ဒတိ ပါဒါနီတိ မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ စမ္ပာယံ ဝိဟရတိ ဂဂ္ဂရာယ ပေါက္ခရဏိယာ တီရေ။ သော ပစ္စူသဝေလာယံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ဝေနေယျဗန္ဓဝေ သတ္တေ ဝေါလောကေန္တော အဒ္ဒသ ‘‘အဇ္ဇ မယိ သာယနှသမယေ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ ဧကော မဏ္ဍူကော မမ သရေ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တော ပရူပက္ကမေန မရိတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မဟတာ ဒေဝပရိဝါရေန မဟာဇနဿ ပဿန္တဿေဝ အာဂမိဿတိ, တတ္ထ ဗဟူနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတီ’’တိ ဒိသွာ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ စမ္ပာနဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ, ဘိက္ခူနံ သုလဘပိဏ္ဍပါတံ ကတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဘိက္ခူသု ဝတ္တံ ဒဿေတွာ, အတ္တနော အတ္တနော ဒိဝါဋ္ဌာနံ ဂတေသု ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဒိဝသဘာဂံ ခေပေတွာ, သာယနှသမယေ စတူသု ပရိသာသု သန္နိပတိတာသု သုရဘိဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ တင်္ခဏာနုရူပေန ပါဋိဟာရိယေန ပေါက္ခရဏိတီရေ ဓမ္မသဘာမဏ္ဍပံ ပဝိသိတွာ အလင်္ကတဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နော မနောသိလာတလေ သီဟနာဒံ နဒန္တော အဆမ္ဘီတကေသရသီဟော ဝိယ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ ဗြဟ္မဿရံ နိစ္ဆာရေန္တော အစိန္တေယျေန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန အနုပမာယ ဗုဒ္ဓလီလာယ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ အာရဘိ။
တသ္မိဉ္စ ခဏေ ဧကော မဏ္ဍူကော ပေါက္ခရဏိတော အာဂန္တွာ ‘‘ဓမ္မော ဧသော ဝုစ္စတီ’’တိ ဓမ္မသညာယ သရေ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တော ပရိသပရိယန္တေ နိပဇ္ဇိ။ အထေကော ဝစ္ဆပါလော တံ ပဒေသံ အာဂတော သတ္ထာရံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ပရိသဉ္စ ပရမေန ဥပသမေန ဓမ္မံ သုဏန္တံ ဒိသွာ တဂ္ဂတမာနသော ဒဏ္ဍမောလုဗ္ဘ တိဋ္ဌန္တော မဏ္ဍူကံ အနောလောကေတွာ တဿ သီသေ သန္နိရုမ္ဘိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သော ဓမ္မသညာယ ပသန္နစိတ္တော တာဝဒေဝ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒွါဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၂။)သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါ ဝိယ တတ္ထ အစ္ဆရာသံဃပရိဝုတံ အတ္တာနံ ဒိသွာ ‘‘ကုတော နု ခေါ ဣဓ အဟံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ပုရိမဇာတိံ ဒိသွာ ‘‘အဟမ္ပိ နာမ ဣဓ ဥပ္ပဇ္ဇိံ, ဤဒိသဉ္စ သမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘိံ, ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ အကာသိ’’န္တိ ဥပဓာရေန္တော အညံ န အဒ္ဒသ အညတြ ဘဂဝတော သရေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟာ။ သော တာဝဒေဝ သဟ ဝိမာနေန အာဂန္တွာ ဝိမာနတော ဩတရိတွာ, မဟာဇနဿ ပဿန္တဿေဝ မဟတာ ပရိဝါရေန မဟန္တေန ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန ဥပသင်္ကမိတွာ, ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဘဂဝါ ဇာနန္တောဝ မဟာဇနဿ ကမ္မဖလံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဉ္စ ပစ္စက္ခံ ကာတုံ –
‘‘ကော မေ ဝန္ဒတိ ပါဒါနိ, ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလံ၊
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန, သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာ’’တိ။ –
ပုစ္ဆိ။ တတ္ထ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခမနုဿာဒီသု ကော, ကတမောတိ အတ္ထော။ မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဤဒိသာယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဣမိနာ ဤဒိသေန ပရိဝါရေန ပရိစ္ဆေဒေန စ။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန သုန္ဒရေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန, သရီရဝဏ္ဏနိဘာယာတိ အတ္ထော။
အထ ဒေဝပုတ္တော အတ္တနော ပုရိမဇာတိအာဒိံ အာဝိ ကရောန္တော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘မဏ္ဍူကောဟံ ပုရေ အာသိံ, ဥဒကေ ဝါရိဂေါစရော၊
တဝ ဓမ္မံ သုဏန္တဿ, အဝဓီ ဝစ္ဆပါလကော။
‘‘မုဟုတ္တံ စိတ္တပသာဒဿ, ဣဒ္ဓိံ ပဿ ယသဉ္စ မေ၊
အာနုဘာဝဉ္စ မေ ပဿ, ဝဏ္ဏံ ပဿ ဇုတိဉ္စ မေ။
‘‘ယေ စ တေ ဒီဃမဒ္ဓါနံ, ဓမ္မံ အဿောသုံ ဂေါတမ၊
ပတ္တာ တေ အစလဋ္ဌာနံ, ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစရေ’’တိ။
֍ * ၈၅၈။ တတ္ထ ပုရေတိ ပုရိမဇာတိယံ။ ဥဒကေတိ ဣဒံ တဒါ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဒဿနံ။ ဥဒကေ မဏ္ဍူကောတိ ဧတေန ဥဒ္ဓုမာယိကာဒိကဿ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၃။)ထလေ မဏ္ဍူကဿ နိဝတ္တနံ ကတံ ဟောတိ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော, ဂေါစရော ဝိယာတိ ဂေါစရော, ဃာသေသနဋ္ဌာနံ။ ဝါရိ ဥဒကံ ဂေါစရော ဧတဿာတိ ဝါရိဂေါစရော။ ဥဒကစာရီပိ ဟိ ကောစိ ကစ္ဆပါဒိ အဝါရိဂေါစရောပိ ဟောတီတိ ‘‘ဝါရိဂေါစရော’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ တဝ ဓမ္မံ သုဏန္တဿာတိ ဗြဟ္မဿရေန ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ ဒေသေန္တဿ တဝ ဓမ္မံ ‘‘ဓမ္မော ဧသော ဝုစ္စတီ’’တိ သရေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန သုဏန္တဿ, အနာဒရေ စေတံ သာမိဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝဓီ ဝစ္ဆပါလကောတိ ဝစ္ဆေ ရက္ခန္တော ဂေါပါလဒါရကော မမ သမီပံ အာဂန္တွာ ဒဏ္ဍမောလုဗ္ဘိတွာ တိဋ္ဌန္တော မမ သီသေ ဒဏ္ဍံ သန္နိရုမ္ဘိတွာ မံ မာရေသိ။
֍ * ၈၅၉။ မုဟုတ္တံ စိတ္တပသာဒဿာတိ တဝ ဓမ္မေ မုဟုတ္တမတ္တံ ဥပ္ပန္နဿ စိတ္တပသာဒဿ ဟေတုဘူတဿ ဣဒ္ဓိန္တိ သမိဒ္ဓိံ, ဒိဗ္ဗဝိဘူတိန္တိ အတ္ထော။ ယသန္တိ ပရိဝါရံ။ အာနုဘာဝန္တိ ကာမဝဏ္ဏိတာဒိဒိဗ္ဗာနုဘာဝံ။ ဝဏ္ဏန္တိ သရီရဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ။ ဇုတိန္တိ ဒွါဒသယောဇနာနိ ဖရဏသမတ္ထံ ပဘာဝိသေသံ။
֍ * ၈၆၀။ ယေတိ ယေ သတ္တာ။ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ တေတိ တဝ။ ဒီဃမဒ္ဓါနန္တိ ဗဟုဝေလံ။ အဿောသုန္တိ သုဏိံသု။ ဂေါတမာတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ အစလဋ္ဌာနန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဂေါတမ ဘဂဝါ အဟံ ဝိယ ဣတ္တရမေဝ ကာလံ အသုဏိတွာ ယေ ပန ကတပုညာ စိရံ ကာလံ တဝ ဓမ္မံ အဿောသုံ သောတုံ လဘိံသု, တေ ဒီဃရတ္တံ သံသာရဗျသနာဘိဘူတာ ဣမေ သတ္တာ ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစေယျုံ, တံ အသောကံ သဿတဘာဝေန အစလံ သန္တိပဒံ ပတ္တာ ဧဝ, န တေသံ တဿ ပတ္တိယာ အန္တရာယောတိ။
အထဿ ဘဂဝါ သမ္ပတ္တပရိသာယ စ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သော ဒေဝပုတ္တော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဒေဝပုတ္တော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ စ အဉ္ဇလိံ ကတွာ သဟ ပရိဝါရေန ဒေဝလောကမေဝ ဂတောတိ။
မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၄။)၂။ ရေဝတီဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥဋ္ဌေဟိ ရေဝတေ သုပါပဓမ္မေတိ ရေဝတီဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ဗာရာဏသိယံ ဝိဟရတိ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ။ တေန သမယေန ဗာရာဏသိယံ သဒ္ဓါသမ္ပန္နဿ ကုလဿ ပုတ္တော နန္ဒိယော နာမ ဥပါသကော အဟောသိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နော ဒါယကော ဒါနပတိ သံဃုပဋ္ဌာကော။ အထဿ မာတာပိတရော သမ္မုခဂေဟတော မာတုလဓီတရံ ရေဝတိံ နာမ ကညံ အာနေတုကာမာ အဟေသုံ။ သာ ပန အဿဒ္ဓါ အဒါနသီလာ, နန္ဒိယော တံ န ဣစ္ဆိ။ တဿ မာတာ ရေဝတိံ အာဟ ‘‘အမ္မ, တွံ ဣမံ ဂေဟံ အာဂန္တွာ ဘိက္ခုသံဃဿ နိသီဒနဋ္ဌာနံ ဟရိတေန ဂေါမယေန ဥပလိမ္ပိတွာ အာသနာနိ ပညာပေဟိ, အာဓာရကေ ဌပေဟိ, ဘိက္ခူနံ အာဂတကာလေ ဝန္ဒိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ နိသီဒါပေတွာ ဓမကရဏေန ပါနီယံ ပရိဿာဝေတွာ ဘုတ္တကာလေ ပတ္တာနိ ဓောဝါဟိ, ဧဝံ မေ ပုတ္တဿ အာရာဓိကာ ဘဝိဿသီ’’တိ။ သာ တထာ အကာသိ။ အထ နံ ‘‘ဩဝါဒက္ခမာ ဇာတာ’’တိ ပုတ္တဿ အာရောစေတွာ တေန ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ဒိဝသံ ဌပေတွာ အာဝါဟံ ကရိံသု။
အထ နံ နန္ဒိယော အာဟ ‘‘သစေ ဘိက္ခုသံဃံ မာတာပိတရော စ မေ ဥပဋ္ဌဟိဿသိ, ဧဝံ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဝသိတုံ လဘိဿသိ, အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ကိဉ္စိ ကာလံ သဒ္ဓါ ဝိယ ဟုတွာ ဘတ္တာရံ အနဝတ္တေန္တီ ဒွေ ပုတ္တေ ဝိဇာယိ။ နန္ဒိယဿ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ ဂေဟေ သဗ္ဗိဿရိယံ တဿာ ဧဝ အဟောသိ။ နန္ဒိယောပိ မဟာဒါနပတိ ဟုတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ပဋ္ဌပေသိ, ကပဏဒ္ဓိကာဒီနမ္ပိ ဂေဟဒွါရေ ပါကဝတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ။ ဣသိပတနမဟာဝိဟာရေ စတူဟိ ဂဗ္ဘေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတံ စတုသာလံ ကာရေတွာ မဉ္စပီဌာဒီနိ အတ္ထရာပေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ တထာဂတဿ ဟတ္ထေ ဒက္ခိဏောဒကံ ပါတေတွာ နိယျာဒေသိ, သဟ ဒက္ခိဏောဒကဒါနေန တာဝတိံသဘဝနေ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ သမန္တာ ဒွါဒသယောဇနိကော ယောဇနသတုဗ္ဗေဓော သတ္တရတနမယော အစ္ဆရာဂဏသဟဿသံဃုဋ္ဌော ဒိဗ္ဗပါသာဒေါ ဥဂ္ဂဉ္ဆိ။
အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တံ ပါသာဒံ ဒိသွာ အတ္တာနံ ဝန္ဒိတုံ အာဂတေ ဒေဝပုတ္တေ ပုစ္ဆိ ‘‘ကဿာယံ ပါသာဒေါ’’တိ?
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၅။)‘‘ဣမဿ, ဘန္တေ, ပါသာဒဿ သာမိကော မနုဿလောကေ ဗာရာဏသိယံ နန္ဒိယော နာမ ကုဋုမ္ဗိယပုတ္တော သံဃဿ ဣသိပတနမဟာဝိဟာရေ စတုသာလံ ကာရေသိ, တဿာယံ နိဗ္ဗတ္တော ပါသာဒေါ’’တိ အာဟံသု။ ပါသာဒေ နိဗ္ဗတ္တဒေဝစ္ဆရာယောပိ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ, မယံ ဗာရာဏသိယံ နန္ဒိယဿ နာမ ဥပါသကဿ ပရိစာရိကာ ဘဝိတုံ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာ, တဿ ဧဝံ ဝဒေထ ‘‘တုယှံ ပရိစာရိကာ ဘဝိတုံ နိဗ္ဗတ္တာ, ဒေဝတာယော တယိ စိရာယန္တေ ဥက္ကဏ္ဌိတာ, ဒေဝလောကသမ္ပတ္တိ နာမ မတ္တိကာဘာဇနံ ဘိန္ဒိတွာ သုဝဏ္ဏဘာဇနဿ ဂဟဏံ ဝိယ အတိမနာပ’န္တိ ဝတွာ ဣဓာဂမနတ္ထာယ တဿ ဝဒေထာ’’တိ အာဟံသု။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ သဟသာ ဒေဝလောကတော အာဂန္တွာ စတုပရိသမဇ္ဈေ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ ‘‘နိဗ္ဗတ္တတိ နု ခေါ, ဘန္တေ, ကတပုညာနံ မနုဿလောကေ ဌိတာနံယေဝ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တီ’’တိ? ‘‘နနု တေ, မောဂ္ဂလ္လာန, နန္ဒိယဿ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ သာမံ ဒိဋ္ဌာ, ကသ္မာ မံ ပုစ္ဆသီ’’တိ? ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ, နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ။ အထဿ သတ္ထာ ‘‘ယထာ စိရံ ဝိပ္ပဝသိတွာ အာဂတံ ပုရိသံ မိတ္တဗန္ဓဝါ အဘိနန္ဒန္တိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ကတပုညံ ပုဂ္ဂလံ ဣတော ပရလောကံ ဂတံ သကာနိ ပုညာနိ သမ္ပတ္တိဟတ္ထေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီ’’တိ ဒဿေန္တော –
‘‘စိရပ္ပဝါသိံ ပုရိသံ, ဒူရတော သောတ္ထိမာဂတံ၊
ဉာတိမိတ္တာ သုဟဇ္ဇာ စ, အဘိနန္ဒန္တိ အာဂတံ။
‘‘တထေဝ ကတပုညမ္ပိ, အသ္မာ လောကာ ပရံ ဂတံ၊
ပုညာနိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ, ပိယံ ဉာတီဝ အာဂတ’’န္တိ။ – ဂါထာ အဘာသိ၊
နန္ဒိယော တံ သုတွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ဒါနာနိ ဒေတိ, ပုညာနိ ကရောတိ, သော ဝဏိဇ္ဇာယ ဂစ္ဆန္တော ရေဝတိံ အာဟ ‘‘ဘဒ္ဒေ, မယာ ပဋ္ဌပိတံ သံဃဿ ဒါနံ အနာထာနံ ပါကဝတ္တဉ္စ တွံ အပ္ပမတ္တာ ပဝတ္တေယျာသီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိ။ သော ပဝါသဂတောပိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဝါသံ ကပ္ပေတိ, တတ္ထ တတ္ထ ဘိက္ခူနံ အနာထာနဉ္စ ယထာဝိဘဝံ ဒါနံ ဒေတိယေဝ။ တဿ အနုကမ္ပာယ ခီဏာသဝါ ဒူရတောပိ အာဂန္တွာ ဒါနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ။ ရေဝတီ ပန တသ္မိံ ဂတေ ကတိပါဟမေဝ ဒါနံ ပဝတ္တေတွာ အနာထာနံ ဘတ္တံ ဥပစ္ဆိန္ဒိ, ဘိက္ခူနမ္ပိ ဘတ္တံ ကဏာဇကံ ဗိလင်္ဂဒုတိယံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၆။)အဒါသိ။ ဘိက္ခူနံ ဘုတ္တဋ္ဌာနေ အတ္တနာ ဘုတ္တာဝသေသာနိ သိတ္ထာနိ မစ္ဆမံသခဏ္ဍမိဿကာနိ စလကဋ္ဌိကာနိ စ ပကိရိတွာ မနုဿာနံ ဒဿေတိ ‘‘ပဿထ သမဏာနံ ကမ္မံ, သဒ္ဓါဒေယျံ နာမ ဧဝံ ဆဍ္ဍေန္တီ’’တိ။
အထ နန္ဒိယော ဝေါဟာရကသိဒ္ဓိ ယထာလာဘော အာဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ရေဝတိံ ဂေဟတော နီဟရိတွာ ဂေဟံ ပါဝိသိ။ ဒုတိယဒိဝသေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ နိစ္စဘတ္တံ အနာထဘတ္တဉ္စ သမ္မဒေဝ ပဝတ္တေသိ, အတ္တနော သဟာယေဟိ ဥပနီတံ ရေဝတိံ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာယ ဌပေသိ။ သော အပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ အတ္တနော ဝိမာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ ရေဝတီ ပန သဗ္ဗံ ဒါနံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ဣမေသံ ဝသေန မယှံ လာဘသက္ကာရော ပရိဟာယီ’’တိ ဘိက္ခုသံဃံ အက္ကောသန္တီ ပရိဘာသန္တီ ဝိစရတိ။ အထ ဝေဿဝဏော ဒွေ ယက္ခေ အာဏာပေသိ ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘဏေ, ဗာရာဏသိနဂရေ ဥဂ္ဃေါသထ ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ရေဝတီ ဇီဝန္တီယေဝ နိရယေ ပက္ခိပီယတီ’တိ’’။ တံ သုတွာ မဟာဇနော သံဝေဂဇာတော ဘီတတသိတော အဟောသိ။
အထ ရေဝတီ ပန ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ ဒွါရံ ထကေတွာ နိသီဒိ။ သတ္တမေ ဒိဝသေ တဿာ ပါပကမ္မသဉ္စောဒိတေန ဝေဿဝဏေန ရညာ အာဏတ္တာ ဇလိတကပိလကေသမဿုကာ စိပိဋဝိရူပနာသိကာ ပရိဏတဒါဌာ လောဟိတက္ခာ သဇလဓရသမာနဝဏ္ဏာ အတိဝိယ ဘယာနကရူပါ ဒွေ ယက္ခာ ဥပဂန္တွာ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, ရေဝတေ, သုပါပဓမ္မေ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ နာနာဗာဟာသု ဂဟေတွာ ‘‘မဟာဇနော ပဿတူ’’တိ သကလနဂရေ ဝီထိတော ဝီထိံ ပရိဗ္ဘမာပေတွာ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ တာဝတိံသဘဝနံ နေတွာ နန္ဒိယဿ ဝိမာနံ သမ္ပတ္တိဉ္စဿာ ဒဿေတွာ တံ ဝိလပန္တိံယေဝ ဥဿဒနိရယသမီပံ ပါပေသုံ။ တံ ယမပုရိသာ ဥဿဒနိရယေ ခိပိံသု။ တေနာဟ –
‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ရေဝတေ သုပါပဓမ္မေ, အပါရုတဒွါရေ အဒါနသီလေ၊
နေဿာမ တံ ယတ္ထ ထုနန္တိ ဒုဂ္ဂတာ, သမပ္ပိတာ နေရယိကာ ဒုခေနာ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၇။)တတ္ထ ဥဋ္ဌေဟီတိ ဥဋ္ဌဟ, န ဒါနေသ ပါသာဒေါ တံ နိရယဘယတော ရက္ခိတုံ သက္ကောတိ, တသ္မာ သီဃံ ဥဋ္ဌဟိတွာ အာဂစ္ဆာဟီတိ အတ္ထော။ ရေဝတေတိ တံ နာမေန အာလပတိ။ သုပါပဓမ္မေတိအာဒိနာ ဥဋ္ဌာနဿ ကာရဏံ ဝဒတိ။ ယသ္မာ တွံ အရိယာနံ အက္ကောသနပရိဘာသနာဒိနာ သုဋ္ဋု လာမကပါပဓမ္မာ, ယသ္မာ စ အပါရုတံ ဒွါရံ နိရယဿ တဝ ပဝေသနတ္ထံ, တသ္မာ ဥဋ္ဌေဟီတိ။ အဒါနသီလေတိ ကဿစိ ကိဉ္စိ န ဒါနသီလေ ကဒရိယေ မစ္ဆရိနီ, ဣဒမ္ပိ ဥဋ္ဌာနဿေဝ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ဒါနသီလာနံ အမစ္ဆရီနံ တဝ သာမိကသဒိသာနံ သုဂတိယံ နိဝါသော, တာဒိသာနံ ပန အဒါနသီလာနံ မစ္ဆရီနံ နိရယေ နိဝါသော, တသ္မာ ဥဋ္ဌေဟိ, မုဟုတ္တမတ္တမ္ပိ တဝ ဣဓ ဌာတုံ န ဒဿာမီတိ အဓိပ္ပါယော။ ယတ္ထ ထုနန္တိ ဒုဂ္ဂတာတိ ဒုက္ခဂတတ္တာ ဒုဂ္ဂတာ။ နေရယိကာတိ နိရယဒုက္ခေန သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ယသ္မိံ နိရယေ ထုနန္တိ, ယာဝ ပါပကမ္မံ န ဗျန္တိ ဟောတိ, တာဝ နိက္ခမိတုံ အလဘန္တာ နိတ္ထုနန္တိ, တတ္ထ တံ နေဿာမ နယိဿာမ ခိပိဿာမာတိ ယောဇနာ။
‘‘ဣစ္စေဝ ဝတွာန ယမဿ ဒူတာ, တေ ဒွေ ယက္ခာ လောဟိတက္ခာ ဗြဟန္တာ၊
ပစ္စေကဗာဟာသု ဂဟေတွာ ရေဝတံ, ပက္ကာမယုံ ဒေဝဂဏဿ သန္တိကေ’’တိ။ –
ဣဒံ သင်္ဂီတိကာရဝစနံ။
တတ္ထ ဣစ္စေဝ ဝတွာနာတိ ဣတိ ဧဝ ‘‘ဥဋ္ဌေဟီ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ, ဝစနသမနန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။ ယမဿ ဒူတာတိ အပ္ပဋိသေဓနိယတဿ ယမဿ ရညော ဒူတသဒိသာ။ ဝေဿဝဏေန ဟိ တေ ပေသိတာ။ တထာ ဟိ တေ တာဝတိံသဘဝနံ နယိံသု။ ကေစိ ‘‘န ယမဿ ဒူတာ’’တိ န-ကာရံ ‘‘ယမဿာ’’တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓိတွာ ‘‘ဝေဿဝဏဿ ဒူတာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ, တံ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ န ယမဒူတတာယ ဝေဿဝဏဿ ဒူတာတိ သိဇ္ဈတိ။ ယဇန္တိ တတ္ထ ဗလိံ ဥပဟရန္တီတိ ယက္ခာ။ လောဟိတက္ခာတိ ရတ္တနယနာ။ ယက္ခာနဉှိ နေတ္တာနိ အတိလောဟိတာနိ ဟောန္တိ။ ဗြဟန္တာတိ မဟန္တာ။ ပစ္စေကဗာဟာသူတိ ဧကော ဧကဗာဟာယံ, ဣတရော ဣတရဗာဟာယန္တိ ပစ္စေကံ ဗာဟာသု။ ရေဝတန္တိ ရေဝတိံ။ ရေဝတာတိပိ တဿာ နာမမေဝ။ တထာ ဟိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၈။)‘‘ရေဝတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပက္ကာမယုန္တိ ပက္ကာမေသုံ, ဥပနေသုန္တိ အတ္ထော။ ဒေဝဂဏဿာတိ တာဝတိံသဘဝနေ ဒေဝသံဃဿ။
ဧဝံ တေဟိ ယက္ခေဟိ တာဝတိံသဘဝနံ နေတွာ နန္ဒိယဝိမာနဿ အဝိဒူရေ ဌပိတာ ရေဝတီ တံ သူရိယမဏ္ဍလသဒိသံ အတိဝိယ ပဘဿရံ ဒိသွာ –
‘‘အာဒိစ္စဝဏ္ဏံ ရုစိရံ ပဘဿရံ, ဗျမှံ သုဘံ ကဉ္စနဇာလဆန္နံ၊
ကဿေတမာကိဏ္ဏဇနံ ဝိမာနံ, သုရိယဿ ရံသီရိဝ ဇောတမာနံ။
‘‘နာရီဂဏာ စန္ဒနသာရလိတ္တာ, ဥဘတော ဝိမာနံ ဥပသောဘယန္တိ၊
တံ ဒိဿတိ သုရိယသမာနဝဏ္ဏံ, ကော မောဒတိ သဂ္ဂပတ္တော ဝိမာနေ’’တိ။ –
တေ ယက္ခေ ပုစ္ဆိ။ တေပိ တဿာ –
‘‘ဗာရာဏသိယံ နန္ဒိယော နာမာသိ, ဥပါသကော အမစ္ဆရီ ဒါနပတိ ဝဒညူ၊
တဿေတမာကိဏ္ဏဇနံ ဝိမာနံ, သူရိယဿ ရံသီရိဝ ဇောတမာနံ။
‘‘နာရီဂဏာ စန္ဒနသာရလိတ္တာ, ဥဘတော ဝိမာနံ ဥပသောဘယန္တိ၊
တံ ဒိဿတိ သူရိယသမာနဝဏ္ဏံ, သော မောဒတိ သဂ္ဂပတ္တော ဝိမာနေ’’တိ။ –
အာစိက္ခိံသု။
֍ * ၈၆၈။ တတ္ထ စန္ဒနသာရလိတ္တာတိ သာရဘူတေန စန္ဒနဂန္ဓေန အနုလိတ္တသရီရာ။ ဥဘတော ဝိမာနန္တိ ဝိမာနံ ဥဘတော အန္တော စေဝ ဗဟိ စ သင်္ဂီတာဒီဟိ ဥပေစ္စ သောဘယန္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၀၉။)‘‘နန္ဒိယဿာဟံ ဘရိယာ, အဂါရိနီ သဗ္ဗကုလဿ ဣဿရာ၊
ဘတ္တု ဝိမာနေ ရမိဿာမိ ဒါနဟံ, န ပတ္ထယေ နိရယံ ဒဿနာယာ’’တိ။ –
အာဟ။ တတ္ထ အဂါရိနီတိ ဂေဟသာမိနီ။ ‘‘ဘရိယာ သဂါမိနီ’’တိပိ ပဌန္တိ, ဘရိယာ သဟဂါမိနီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗကုလဿ ဣဿရာ ဘတ္တူတိ မမ ဘတ္တု နန္ဒိယဿ သဗ္ဗကုဋုမ္ဗိကဿ ဣဿရာ သာမိနီ အဟောသိံ, တသ္မာ ဣဒါနိပိ ဝိမာနေ ဣဿရာ ဘဝိဿာမီတိ အာဟ။ ဝိမာနေ ရမိဿာမိ ဒါနဟန္တိ ဧဝံ ပလောဘေတုမေဝ ဟိ တံ တေ တတ္ထ နေသုံ။ န ပတ္ထယေ နိရယံ ဒဿနာယာတိ ယံ ပန နိရယံ မံ တုမှေ နေတုကာမာ, တံ နိရယံ ဒဿနာယပိ န ပတ္ထယေ, ကုတော ပဝိသိတုန္တိ ဝဒတိ။
ဧဝံ ဝဒန္တိမေဝ ‘‘တွံ တံ ပတ္ထေဟိ ဝါ မာ ဝါ, ကိံ တဝ ပတ္ထနာယာ’’တိ နိရယသမီပံ နေတွာ –
‘‘ဧသော တေ နိရယော သုပါပဓမ္မေ, ပုညံ တယာ အကတံ ဇီဝလောကေ၊
န ဟိ မစ္ဆရီ ရောသကော ပါပဓမ္မော, သဂ္ဂူပဂါနံ လဘတိ သဟဗျတ’’န္တိ။ –
ဂါထမာဟံသု။ တဿတ္ထော – ဧသော တဝ နိရယော, တယာ ဒီဃရတ္တံ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိတဗ္ဗဋ္ဌာနဘူတော။ ကသ္မာ? ပုညံ တယာ အကတံ ဇီဝလောကေ, ယသ္မာ မနုဿလောကေ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ တယာ ပုညံ နာမ န ကတံ, ဧဝံ အကတပုညော ပန တာဒိသော သတ္တော မစ္ဆရီ အတ္တနော သမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏေန မစ္ဆရေန သမန္နာဂတော, ပရေသံ ရောသုပ္ပါဒနေန ရောသကော, လောဘာဒီဟိ ပါပဓမ္မေဟိ သမင်္ဂီဘာဝတော ပါပဓမ္မော သဂ္ဂူပဂါနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတံ သဟဘာဝံ န လဘတီတိ ယောဇနာ။
ဧဝံ ပန ဝတွာ တေ ဒွေ ယက္ခာ တတ္ထေဝန္တရဓာယိံသု။ တံသဒိသေ ပန ဒွေ နိရယပါလေ သံသဝကေ နာမ ဂူထနိရယေ ပက္ခိပိတုံ အာကဍ္ဎန္တေ ပဿိတွာ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁၀။)‘‘ကိံ နု ဂူထဉ္စ မုတ္တဉ္စ, အသုစိ ပဋိဒိဿတိ၊
ဒုဂ္ဂန္ဓံ ကိမိဒံ မီဠှံ, ကိမေတံ ဥပဝါယတီ’’တိ။ –
‘‘ဧသ သံသဝကော နာမ, ဂမ္ဘီရော သတပေါရိသော၊
ယတ္ထ ဝဿသဟဿာနိ, တုဝံ ပစ္စသိ ရေဝတေ’’တိ။ –
တသ္မိံ ကထိတေ တတ္ထ အတ္တနော နိဗ္ဗတ္တိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ပုစ္ဆန္တီ –
‘‘ကိံ နု ကာယေန ဝါစာယ, မနသာ ဒုက္ကဋံ ကတံ၊
ကေန သံသဝကော လဒ္ဓေါ, ဂမ္ဘီရော သတပေါရိသော’’တိ။ – အာဟ၊
‘‘သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ စာပိ, အညေ ဝါပိ ဝနိဗ္ဗကေ၊
မုသာဝါဒေန ဝဉ္စေသိ, တံ ပါပံ ပကတံ တယာ’’တိ။ –
တဿာ တံ ကမ္မံ ကထေတွာ ပုန တေ –
‘‘တေန သံသဝကော လဒ္ဓေါ, ဂမ္ဘီရော သတပေါရိသော၊
တတ္ထေ ဝဿသဟဿာနိ, တုဝံ ပစ္စသိ ရေဝတေ’’တိ။ –
အာဟံသု။ တတ္ထ သံသဝကော နာမာတိ နိစ္စကာလံ ဂူထမုတ္တာဒိအသုစိဿ သံသဝနတော ပဂ္ဃရဏတော သံသဝကော နာမ။
န ကေဝလံ တုယှံ ဣဓ သံသဝကလာဘော ဧဝ, အထ ခေါ ဧတ္ထ အနေကာနိ ဝဿသဟဿာနိ ပစ္စိတွာ ဥတ္တိဏ္ဏာယ ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိလာဘောပီတိ ဒဿေတုံ –
‘‘ဟတ္ထေပိ ဆိန္ဒန္တိ အထောပိ ပါဒေ, ကဏ္ဏေပိ ဆိန္ဒန္တိ အထောပိ နာသံ၊
အထောပိ ကာကောဠဂဏာ သမေစ္စ, သင်္ဂမ္မ ခါဒန္တိ ဝိဖန္ဒမာန’’န္တိ။ –
တတ္ထ လဒ္ဓဗ္ဗကာရဏံ အာဟံသု။ တတ္ထ ကာကောဠဂဏာတိ ကာကသံဃာ။ တေ ကိရဿာ တိဂါဝုတပ္ပမာဏေ သရီရေ အနေကသတာနိ အနေကသဟဿာနိ ပတိတွာ တာလက္ခန္ဓပရိမာဏေဟိ သုနိသိတဂ္ဂေဟိ အယောမယေဟိ မုခတုဏ္ဍေဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဝိဇ္ဈိတွာ ခါဒန္တိ, မံသံ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနေ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁၁။)ကမ္မဗလေန ပူရတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကာကောဠဂဏာ သမေစ္စ, သင်္ဂမ္မ ခါဒန္တိ ဝိဖန္ဒမာန’’န္တိ။
ပုန သာ မနုဿလောကံ ပစ္စာနယနာယ ယာစနာဒိဝသေန တံ တံ ဝိပ္ပလပိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သာဓု ခေါ မံ ပဋိနေထ, ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟုံ၊
ဒါနေန သမစရိယာယ, သံယမေန ဒမေန စ၊
ယံ ကတွာ သုခိတာ ဟောန္တိ, န စ ပစ္ဆာနုတပ္ပရေ’’တိ။
ပုန နိရယပါလာ –
‘‘ပုရေ တုဝံ ပမဇ္ဇိတွာ, ဣဒါနိ ပရိဒေဝသိ၊
သယံ ကတာနံ ကမ္မာနံ, ဝိပါကံ အနုဘောဿသီ’’တိ။ –
အာဟံသု။ ပုန သာ အာဟ –
‘‘ကော ဒေဝလောကတော မနုဿလောကံ, ဂန္တွာန ပုဋ္ဌော မေ ဧဝံ ဝဒေယျ၊
နိက္ခိတ္တဒဏ္ဍေသု ဒဒါထ ဒါနံ, အစ္ဆာဒနံ သေယျမထန္နပါနံ၊
န ဟိ မစ္ဆရီ ရောသကော ပါပဓမ္မော, သဂ္ဂူပဂါနံ လဘတိ သဟဗျတံ။
‘‘သာဟံ နူန ဣတော ဂန္တွာ, ယောနိံ လဒ္ဓါန မာနုသိံ၊
ဝဒညူ သီလသမ္ပန္နာ, ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟုံ၊
ဒါနေန သမစရိယာယ, သံယမေန ဒမေန စ။
‘‘အာရာမာနိ စ ရောပိဿံ, ဒုဂ္ဂေ သင်္ကမာနိ စ၊
ပပဉ္စ ဥဒပါနဉ္စ, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသိဿံ, သဒါ သီလေသု သံဝုတာ၊
န စ ဒါနေ ပမဇ္ဇိဿံ, သာမံ ဒိဋ္ဌမိဒံ မယာ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁၂။)‘‘ဣစ္စေဝံ ဝိပ္ပလပန္တိံ, ဖန္ဒမာနံ တတော တတော၊
ခိပိံသု နိရယေ ဃောရေ, ဥဒ္ဓံပါဒံ အဝံသိရ’’န္တိ။ –
ဣဒံ သင်္ဂီတိကာရဝစနံ။ ပုန သာ –
‘‘အဟံ ပုရေ မစ္ဆရိနီ အဟောသိံ, ပရိဘာသိကာ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ၊
ဝိတထေန စ သာမိကံ ဝဉ္စယိတွာ, ပစ္စာမဟံ နိရယေ ဃောရရူပေ’’တိ။ –
ဩသာနဂါထမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အဟံ ပုရေ မစ္ဆရိနီ’’တိ ဂါထာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာယ ဝုတ္တာ, ဣတရာ အနိဗ္ဗတ္တာယ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။
ဘိက္ခူ ရေဝတိယာ ယက္ခေဟိ ဂဟေတွာ နီတဘာဝံ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ တံ သုတွာ ဘဂဝါ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဣမံ ဝတ္ထုံ ကထေတွာ ဥပရိ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ ကာမဉ္စေတံ ရေဝတီပဋိဗဒ္ဓါယ ကထာယ ယေဘုယျဘာဝတော ‘‘ရေဝတီဝိမာန’’န္တိ ဝေါဟရီယတိ, ယသ္မာ ပန ရေဝတီ ဝိမာနဒေဝတာ န ဟောတိ, နန္ဒိယဿ ပန ဒေဝပုတ္တဿ ဝိမာနာဒိသမ္ပတ္တိပဋိသံယုတ္တဉ္စေတံ, တသ္မာ ပုရိသဝိမာနေသွေဝ သင်္ဂဟံ အာရောပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ရေဝတီဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ယော ဝဒတံ ပဝရော မနုဇေသူတိ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန သေတဗျာယံ အညတရဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကိစ္ဆာလဒ္ဓေါ ပုတ္တော ဆတ္တော နာမ ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ပိတရာ ပေသိတော ဥက္ကဋ္ဌံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏဿ ပေါက္ခရသာတိဿ သန္တိကေ မေဓာဝိတာယ အနလသတာယ စ န စိရေနေဝ မန္တေ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာနိ စ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဗြာဟ္မဏသိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ ပတ္တော။ သော အာစရိယံ အဘိဝါဒေတွာ ‘‘မယာ တုမှာကံ သန္တိကေ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁၃။)သိပ္ပံ သိက္ခိတံ, ကိံ ဝေါ ဂရုဒက္ခိဏံ ဒေမီ’’တိ အာဟ။ အာစရိယော ‘‘ဂရုဒက္ခိဏာ နာမ အန္တေဝါသိကဿ ဝိဘဝါနုရူပါ, ကဟာပဏသဟဿမာနေဟီ’’တိ အာဟ။ ဆတ္တမာဏဝေါ အာစရိယံ အဘိဝါဒေတွာ သေတဗျံ ဂန္တွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ တေဟိ အဘိနန္ဒိယမာနော ကတပဋိသန္ထာရော တမတ္ထံ ပိတု အာရောစေတွာ ‘‘ဒေထ မေ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ, အဇ္ဇေဝ ဒတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ တံ မာတာပိတရော ‘‘တာတ, အဇ္ဇ ဝိကာလော, သွေ ဂမိဿသီ’’တိ ဝတွာ ကဟာပဏေ နီဟရိတွာ ဘဏ္ဍိကံ ဗန္ဓာပေတွာ ဌပေသုံ။ စောရာ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ဆတ္တမာဏဝကဿ ဂမနမဂ္ဂေ အညတရသ္မိံ ဝနဂဟနေ နိလီနာ အစ္ဆိံသု ‘‘မာဏဝံ မာရေတွာ ကဟာပဏေ ဂဏှိဿာမာ’’တိ။
ဘဂဝါ ပစ္စူသသမယေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဆတ္တမာဏဝကဿ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာနံ, စောရေဟိ မာရိတဿ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံ, တတော သဟ ဝိမာနေန အာဂတဿ တတ္ထ သန္နိပတိတပရိသာယ စ ဓမ္မာဘိသမယံ ဒိသွာ ပဌမတရမေဝ ဂန္တွာ မာဏဝကဿ ဂမနမဂ္ဂေ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ မာဏဝေါ အာစရိယဓနံ ဂဟေတွာ သေတဗျတော ဥက္ကဋ္ဌာဘိမုခေါ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဘဂဝန္တံ နိသိန္နံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ‘‘ကုဟိံ ဂမိဿသီ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တော ‘‘ဥက္ကဋ္ဌံ, ဘော ဂေါတမ, ဂမိဿာမိ မယှံ အာစရိယဿ ပေါက္ခရသာတိဿ ဂရုဒက္ခိဏံ ဒါတု’’န္တိ အာဟ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘ဇာနာသိ ပန တွံ, မာဏဝ, တီဏိ သရဏာနိ, ပဉ္စ သီလာနီ’’တိ ဝတွာ တေန ‘‘နာဟံ ဇာနာမိ, ကိမတ္ထိယာနိ ပနေတာနိ ကီဒိသာနိ စာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒမီဒိသ’’န္တိ သရဏဂမနဿ သီလသမာဒါနဿ စ ဖလာနိသံသံ ဝိဘာဝေတွာ ‘‘ဥဂ္ဂဏှာဟိ တာဝ, မာဏဝက, သရဏဂမနဝိဓိ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သာဓု ဥဂ္ဂဏှိဿာမိ, ကထေထ ဘန္တေ ဘဂဝါ’’တိ တေန ယာစိတော တဿ ရုစိယာ အနုရူပံ ဂါထာဗန္ဓဝသေန သရဏဂမနဝိဓိံ ဒဿေန္တော –
‘‘ယော ဝဒတံ ပဝရော မနုဇေသု, သကျမုနီ ဘဂဝါ ကတကိစ္စော၊
ပါရဂတော ဗလဝီရိယသမင်္ဂီ, တံ သုဂတံ သရဏတ္ထမုပေဟိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁၄။)‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောကံ, ဓမ္မမသင်္ခတမပ္ပဋိကူလံ၊
မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တံ, ဓမ္မမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟိ။
‘‘ယတ္ထ စ ဒိန္န မဟပ္ဖလမာဟု, စတူသု သုစီသု ပုရိသယုဂေသု၊
အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလ ဓမ္မဒသာ တေ, သံဃမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ –
֍ * ၈၈၆။ တတ္ထ ယောတိ အနိယမိတဝစနံ, တဿ ‘‘တ’’န္တိ ဣမိနာ နိယမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဒတန္တိ ဝဒန္တာနံ။ ပဝရောတိ သေဋ္ဌော, ကထိကာနံ ဥတ္တမော ဝါဒီဝရောတိ အတ္ထော။ မနုဇေသူတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။ ဘဂဝါ ပန ဒေဝမနုဿာနမ္ပိ ဗြဟ္မာနမ္ပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ ပဝရောယေဝ, ဘဂဝတော စ စရိမဘဝေ မနုဿေသု ဥပ္ပန္နတာယ ဝုတ္တံ ‘‘မနုဇေသူ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သကျမုနီ’’တိ။ သကျကုလပ္ပသုတတာယ သကျော, ကာယမောနေယျာဒီဟိ သမန္နာဂတတော အနဝသေသဿ စ ဉေယျဿ မုနနတော မုနိ စာတိ သကျမုနိ။ ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ။ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကာတဗ္ဗဿ ပရိညာဒိပဘေဒဿ သောဠသဝိဓဿ ကိစ္စဿ ကတတ္တာ နိပ္ဖါဒိတတ္တာ ကတကိစ္စော။ ပါရံ သက္ကာယဿ ပရတီရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတော သယမ္ဘုဉာဏေန အဓိဂတောတိ ပါရဂတော။ အသဒိသေန ကာယဗလေန, အနညသာဓာရဏေန ဉာဏဗလေန, စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယေန စ သမန္နာဂတတ္တာ ဗလဝီရိယသမင်္ဂီ။ သောဘနဂမနတ္တာ, သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ, သမ္မာ ဂတတ္တာ, သမ္မာ စ ဂဒိတတ္တာ သုဂတော။ တံ သုဂတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ သရဏတ္ထံ သရဏာယ ပရာယဏာယ အပါယဒုက္ခဝဋ္ဋဒုက္ခပရိတ္တာဏာယ ဥပေဟိ ဥပဂစ္ဆ, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ အဟိတနိဝတ္တနေန ဟိတသံဝဍ္ဎနေန ‘‘အယံ မေ ဘဂဝါ သရဏံ တာဏံ လေဏံ ပရာယဏံ ဂတိ ပဋိသရဏ’’န္တိ ဘဇ သေဝ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ဝါ ဗုဇ္ဈဿူတိ အတ္ထော။
֍ * ၈၈၇။ ရာဂဝိရာဂန္တိ အရိယမဂ္ဂမာဟ။ တေန ဟိ အရိယာ အနာဒိကာလဘာဝိတမ္ပိ ရာဂံ ဝိရဇ္ဇေန္တိ။ အနေဇမသောကန္တိ အရိယဖလံ။ တဉှိ ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ အဝသိဋ္ဌာနဉ္စ သောကနိမိတ္တာနံ ကိလေသာနံ သဗ္ဗသော
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁၅။)ပဋိပ္ပဿမ္ဘနတော ‘‘အနေဇံ အသောက’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မန္တိ သဘာဝဓမ္မံ။ သဘာဝတော ဂဟေတဗ္ဗဓမ္မော ဟေသ ယဒိဒံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ, န ပရိယတ္တိဓမ္မော ဝိယ ပညတ္တိဓမ္မဝသေန။ ဓမ္မန္တိ ဝါ ပရမတ္ထဓမ္မံ, နိဗ္ဗာနန္တိ အတ္ထော။ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတံ သင်္ခတံ, န သင်္ခတန္တိ အသင်္ခတံ။ တဒေဝ နိဗ္ဗာနံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိပိ ပဋိကူလန္တိ အပ္ပဋိကူလံ။ သဝနဝေလာယံ ဥပပရိက္ခဏဝေလာယံ ပဋိပဇ္ဇနဝေလာယန္တိ သဗ္ဗဒါပိ ဣဋ္ဌမေဝါတိ မဓုရံ။ သဗ္ဗညုတညာဏသန္နိဿယာယ ပဋိဘာနသမ္ပဒါယ ပဝတ္တိတတ္တာ သုပ္ပဝတ္တိဘာဝတော နိပုဏဘာဝတော စ ပဂုဏံ။ ဝိဘဇိတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ ခန္ဓာဒိဝသေန ကုသလာဒိဝသေန ဥဒ္ဒေသာဒိဝသေန စ သုဋ္ဌု ဝိဘဇနတော သုဝိဘတ္တံ။ တီဟိပိ ပဒေဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မမေဝ ဝဒတိ။ တေနေဝ ဟိဿ အာပါထကာလေ ဝိယ ဝိမဒ္ဒနကာလေပိ ကထေန္တဿ ဝိယ သုဏန္တဿာပိ သမ္မုခီဘာဝတော ဥဘတောပစ္စက္ခတာယ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဣမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မန္တိ ယထာဝပဋိပဇ္ဇန္တေ အပါယဒုက္ခပါတတော ဓာရဏတ္ထေန ဓမ္မံ, ဣဒံ စတုဗ္ဗိဓဿာပိ ဓမ္မဿ သာဓာရဏဝစနံ။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ဟိ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာနမတ္တာယပိ ယထာဝပဋိပတ္တိယာ အပါယဒုက္ခပါတတော ဓာရေတိ ဧဝ။ ဣမဿ စ အတ္ထဿ ဣဒမေဝ ဝိမာနံ သာဓကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာဓာရဏဘာဝေန ယထာဝုတ္တဓမ္မဿ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဒဿေန္တော ပုန ‘‘ဣမ’’န္တိ အာဟ။
֍ * ၈၈၈။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ အရိယသံဃေ။ ဒိန္နန္တိ ပရိစ္စတ္တံ အန္နာဒိဒေယျဓမ္မံ။ ဒိန္န မဟပ္ဖလန္တိ ဂါထာသုခတ္ထံ အနုနာသိကလောပေါ ကတော။ အစ္စန္တမေဝ ကိလေသာသုစိတော ဝိသုဇ္ဈနေန သုစီသု ‘‘သောတာပန္နော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၆၀) ဝုတ္တေသု စတူသု ပုရိသယုဂေသု။ အဋ္ဌာတိ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌေသု ယုဂဠေ အကတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟဏေန အဋ္ဌ ပုဂ္ဂလာ။ ဂါထာသုခတ္ထမေဝ စေတ္ထ ‘‘ပုဂ္ဂလ ဓမ္မဒသာ’’တိ ရဿံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ဓမ္မဒသာတိ စတုသစ္စဓမ္မဿ နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ စ ပစ္စက္ခတော ဒဿနကာ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝေန သံဃံ။
ဧဝံ ဘဂဝတာ တီဟိ ဂါထာဟိ သရဏဂုဏသန္ဒဿနေန သဒ္ဓိံ သရဏဂမနဝိဓိမှိ ဝုတ္တေ မာဏဝေါ တံတံသရဏဂုဏာနုဿရဏမုခေန သရဏဂမနဝိဓိနော အတ္တနော ဟဒယေ ဌပိတဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော တဿာ တဿာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁၆။)ဂါထာယ အနန္တရံ ‘‘ယော ဝဒတံ ပဝရော’’တိအာဒိနာ တံ တံ ဂါထံ ပစ္စနုဘာသိ။ ဧဝံ ပစ္စနုဘာသိတွာ ဌိတဿ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ သရူပတော ဖလာနိသံသတော စ ဝိဘာဝေတွာ တေသံ သမာဒါနဝိဓိံ ကထေသိ။ သော တမ္ပိ သုဋ္ဌု ဥပဓာရေတွာ ပသန္နမာနသော ‘‘ဟန္ဒာဟံ ဘဂဝါ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ရတနတ္တယဂုဏံ အနုဿရန္တော တံယေဝ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ဘဂဝါပိ ‘‘အလံ ဣမဿ ဧတ္တကံ ကုသလံ ဒေဝလောကူပပတ္တိယာ’’တိ ဇေတဝနမေဝ အဂမာသိ။
မာဏဝဿ ပန ပသန္နစိတ္တဿ ရတနတ္တယဂုဏံ သလ္လက္ခဏဝသေန ‘‘သရဏံ ဥပေမီ’’တိ ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပါဒတာယ သရဏေသု စ, ဘဂဝတာ ဝုတ္တနယေန ပဉ္စန္နံ သီလာနံ အဓိဋ္ဌာနေန သီလေသု စ ပတိဋ္ဌိတဿ တေနေဝ နယေန ရတနတ္တယဂုဏေ အနုဿရန္တဿေဝ ဂစ္ဆန္တဿ စောရာ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိံသု။ သော တေ အဂဏေတွာ ရတနတ္တယဂုဏေ အနုဿရန္တောယေဝ ဂစ္ဆတိ။ တဉ္စေကော စောရော ဂုမ္ဗန္တရံ ဥပနိဿာယ ဌိတော ဝိသပီတေန သရေန သဟသာဝ ဝိဇ္ဈိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ကဟာပဏဘဏ္ဍိကံ ဂဟေတွာ အတ္တနော သဟာယေဟိ သဒ္ဓိံ ပက္ကာမိ။ မာဏဝေါ ပန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓေါ ဝိယ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝုတော သဋ္ဌိသကဋဘာရာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတတ္တဘာဝေါ နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ဝိမာနဿ အာဘာ သာတိရေကာနိ ဝီသတိယောဇနာနိ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ။
အထ မာဏဝံ ကာလကတံ ဒိသွာ သေတဗျဂါမဝါသိနော မနုဿာ သေတဗျံ ဂန္တွာ တဿ မာတာပိတူနံ ဥက္ကဋ္ဌဂါမဝါသိနော စ ဥက္ကဋ္ဌံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏဿ ပေါက္ခရသာတိဿ ကထေသုံ။ တံ သုတွာ တဿ မာတာပိတရော ဉာတိမိတ္တာ ဗြာဟ္မဏော စ ပေါက္ခရသာတိ သပရိဝါရာ အဿုမုခါ ရောဒမာနာ တံ ပဒေသံ အဂမံသု, ယေဘုယျေန သေတဗျဝါသိနော စ ဥက္ကဋ္ဌဝါသိနော စ ဣစ္ဆာနင်္ဂလဝါသိနော စ သန္နိပတိံသု, မဟာသမာဂမော အဟောသိ။ အထ မာဏဝဿ မာတာပိတရော မဂ္ဂဿ အဝိဒူရေ စိတကံ သဇ္ဇေတွာ သရီရကိစ္စံ ကာတုံ အာရဘိံသု။
အထ ဘဂဝါ စိန္တေသိ ‘‘မယိ ဂတေ ဆတ္တမာဏဝေါ မံ ဝန္ဒိတုံ အာဂမိဿတိ, အာဂတဉ္စ တံ ကတကမ္မံ ကထာပေန္တော ကမ္မဖလံ ပစ္စက္ခံ ကာရေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ, ဧဝံ မဟာဇနဿ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ တံ ပဒေသံ ဥပဂန္တွာ အညတရသ္မိံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁၇။)ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော။ အထ ဆတ္တမာဏဝဒေဝပုတ္တောပိ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, တဿာ ကာရဏံ ဥပဓာရေန္တော သရဏဂမနဉ္စ သီလသမာဒါနဉ္စ ဒိသွာ, ဝိမှယဇာတော ဘဂဝတိ သဉ္ဇာတပသာဒဗဟုမာနော ‘‘ဣဒါနေဝါဟံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တဉ္စ ဘိက္ခုသံဃဉ္စ ဝန္ဒိဿာမိ, ရတနတ္တယဂုဏေ စ မဟာဇနဿ ပါကဋေ ကရိဿာမီ’’တိ ကတညုတံ နိဿာယ သကလံ တံ အရညပဒေသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တော, သဟ ဝိမာနေန အာဂန္တွာ ဝိမာနတော ဩရုယှ မဟတာ ပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ ဒိဿမာနရူပေါ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝတော ပါဒေသု သိရသာ နိပတန္တော အဘိဝါဒေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ မဟာဇနော ‘‘ကော နု ခေါ အယံ ဒေဝေါ ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ’’တိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဇာတော ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေသိ။ ဘဂဝါ တေန ကတပုညကမ္မံ ပါကဋံ ကာတုံ –
‘‘န တထာ တပတိ နဘေ သူရိယော, စန္ဒော စ န ဘာသတိ န ဖုဿော၊
ယထာ အတုလမိဒံ မဟပ္ပဘာသံ, ကော နု တွံ တိဒိဝါ မဟိံ ဥပါဂါ။
‘‘ဆိန္ဒတိ ရံသီ ပဘင်္ကရဿ, သာဓိကဝီသတိယောဇနာနိ အာဘာ၊
ရတ္တိမပိ ယထာ ဒိဝံ ကရောတိ, ပရိသုဒ္ဓံ ဝိမလံ သုဘံ ဝိမာနံ။
‘‘ဗဟုပဒုမဝိစိတြပုဏ္ဍရီကံ, ဝေါကိဏ္ဏံ ကုသုမေဟိ နေကစိတ္တံ၊
အရဇဝိရဇဟေမဇာလဆန္နံ, အာကာသေ တပတိ ယထာပိ သူရိယော။
‘‘ရတ္တမ္ဗရပီတဝါသသာဟိ, အဂရုပိယင်္ဂုစန္ဒနုဿဒါဟိ၊
ကဉ္စနတနုသန္နိဘတ္တစာဟိ, ပရိပူရံ ဂဂနံဝ တာရကာဟိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁၈။)‘‘နရနာရိယော ဗဟုကေတ္ထနေကဝဏ္ဏာ, ကုသုမဝိဘူသိတာဘရဏေတ္ထ သုမနာ၊
အနိလပမုဉ္စိတာ ပဝန္တိ သုရဘိံ, တပနိယဝိတတာ သုဝဏ္ဏဆန္နာ။
‘‘ကိဿ သံယမဿ အယံ ဝိပါကော, ကေနာသိ ကမ္မဖလေနိဓူပပန္နော၊
ယထာ စ တေ အဓိဂတမိဒံ ဝိမာနံ, တဒနုပဒံ အဝစာသိ ဣဂ္ဃ ပုဋ္ဌော’’တိ။ –
တံ ဒေဝပုတ္တံ ပဋိပုစ္ဆိ။
֍ * ၈၈၆။ တတ္ထ တပတီတိ ဒိပ္ပတိ။ နဘေတိ အာကာသေ။ ဖုဿောတိ ဖုဿတာရကာ။ အတုလန္တိ အနုပမံ, အပ္ပမာဏံ ဝါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဣဒံ တဝ ဝိမာနံ အနုပမံ အပ္ပမာဏံ ပဘဿရဘာဝေန တတော ဧဝ မဟပ္ပဘာသံ အာကာသေ ဒိပ္ပတိ, န တထာ တာရကရူပါနိ ဒိပ္ပန္တိ, န စန္ဒော, တာနိ တာဝ တိဋ္ဌန္တု, နာပိ သူရိယော ဒိပ္ပတိ, ဧဝံဘူတော ကော နု တွံ ဒေဝလောကတော ဣမံ ဘူမိပဒေသံ ဥပဂတော, တံ ပါကဋံ ကတွာ ဣမဿ မဟာဇနဿ ကထေဟီတိ။
֍ * ၈၉၀။ ဆိန္ဒတီတိ ဝိစ္ဆိန္ဒတိ, ပဝတ္တိတုံ အဒေန္တော ပဋိဟနတီတိ အတ္ထော။ ရံသီတိ ရသ္မိယော။ ပဘင်္ကရဿာတိ သူရိယဿ။ တဿ စ ဝိမာနဿ ပဘာ သမန္တတော ပဉ္စဝီသတိ ယောဇနာနိ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ။ တေနာဟ ‘‘သာဓိကဝီသတိယောဇနာနိ အာဘာ’’တိ။ ရတ္တိမပိ ယထာ ဒိဝံ ကရောတီတိ အတ္တနော ပဘာယ အန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တံ ရတ္တိဘာဂမ္ပိ ဒိဝသဘာဂံ ဝိယ ကရောတိ။ ပရိသမန္တတော အန္တော စေဝ ဗဟိ စ သုဒ္ဓတာယ ပရိသုဒ္ဓံ။ သဗ္ဗသော မလာဘာဝေန ဝိမလံ။ သုန္ဒရတာယ သုဘံ။
֍ * ၈၉၁။ ဗဟုပဒုမဝိစိတြပုဏ္ဍရီကန္တိ ဗဟုဝိဓရတ္တကမလဉ္စေဝ ဝိစိတ္တဝဏ္ဏသေတကမလဉ္စ။ သေတကမလံ ပဒုမံ, ရတ္တကမလံ ပုဏ္ဍရီကန္တိ ဝဒန္တိ။ ဝေါကိဏ္ဏံ ကုသုမေဟီတိ အညေဟိ စ နာနာဝိဓေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သမောကိဏ္ဏံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၁၉။)နေကစိတ္တန္တိ မာလာကမ္မလတာကမ္မာဒိနာနာဝိဓဝိစိတ္တံ။ အရဇဝိရဇဟေမဇာလဆန္နန္တိ သယံ အပဂတရဇံ ဝိရဇေန နိဒ္ဒေါသေန ကဉ္စနဇာလေန ဆာဒိတံ။
֍ * ၈၉၂။ ရတ္တမ္ဗရပီတဝါသသာဟီတိ ရတ္တဝတ္ထာဟိ စေဝ ပီတဝတ္ထာဟိ စ။ ဧကာ ဟိ ရတ္တံ ဒိဗ္ဗဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ပီတံ ဥတ္တရိယံ ကရောတိ, အပရာ ပီတံ နိဝါသေတွာ ရတ္တံ ဥတ္တရိယံ ကရောတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ရတ္တမ္ဗရပီတဝါသသာဟီ’’တိ။ အဂရုပိယင်္ဂုစန္ဒနုဿဒါဟီတိ အဂရုဂန္ဓေန ပိယင်္ဂုမာလာဟိ စန္ဒနဂန္ဓေဟိ စ ဥဿဒါဟိ, ဥဿန္နဒိဗ္ဗာဂရုဂန္ဓာဒိကာဟီတိ အတ္ထော။ ကဉ္စနတနုသန္နိဘတ္တစာဟီတိ ကနကသဒိသသုခုမစ္ဆဝီဟိ။ ပရိပူရန္တိ တဟံ တဟံ ဝိစရန္တီဟိ သင်္ဂီတိပသုတာဟိ စ ပရိပုဏ္ဏံ။
֍ * ၈၉၃။ ဗဟုကေတ္ထာတိ ဗဟုကာ ဧတ္ထ။ အနေကဝဏ္ဏာတိ နာနာရူပါ။ ကုသမဝိဘူသိတာဘရဏာတိ ဝိသေသတော သုရဘိဝါယနတ္ထံ ဒိဗ္ဗကုသုမေဟိ အလင်္ကတဒိဗ္ဗာဘရဏာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝိမာနေ။ သုမနာတိ သုန္ဒရမနာ ပမုဒိတစိတ္တာ။ အနိလပမုဉ္စိတာ ပဝန္တိ သုရဘိန္တိ အနိလေန ပမုဉ္စိတဂန္ဓာနံ ပုပ္ဖါနံ ဝါယုနာ ဝိမုတ္တပတ္တပုဋံ ဝိယ ဝိဗန္ဓတာယ ဝိကသိတတာယ စ သုဂန္ဓံ ပဝါယန္တိ။ ‘‘အနိလပဓူပိတာ’’တိပိ ပဌန္တိ, ဝါတေန မန္ဒံ အာဝုယှမာနာ ဟေမမယပုပ္ဖါတိ အတ္ထော။ ကနကစီရကာဒီဟိ ဝေဏိအာဒီသု ဩတတတာယ တပနိယဝိတတာ။ ယေဘုယျေန ကဉ္စနာဘရဏေဟိ အစ္ဆာဒိတသရီရတာယ သုဝဏ္ဏဆန္နာ။ နရနာရိယောတိ ဒေဝပုတ္တာ ဒေဝဓီတရော စ ဗဟုကာ ဧတ္ထ တဝ ဝိမာနေတိ ဒဿေတိ။
֍ * ၈၉၄။ ဣင်္ဃာတိ စောဒနတ္ထေ နိပါတော ပုဋ္ဌောတိ ပုစ္ဆိတော ဣမဿ မဟာဇနဿ ကမ္မဖလပစ္စက္ခဘာဝါယာတိ အဓိပ္ပါယော။
တတော ဒေဝပုတ္တော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘သယမိဓ ပထေ သမေစ္စ မာဏဝေန, သတ္ထာနုသာသိ အနုကမ္ပမာနော၊
တဝ ရတနဝရဿ ဓမ္မံ သုတွာ, ကရိဿာမီတိ စ ဗြဝိတ္ထ ဆတ္တော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂၀။)‘‘ဇိနဝရပဝရံ ဥပေဟိ သရဏံ, ဓမ္မဉ္စာပိ တထေဝ ဘိက္ခုသံဃံ၊
နောတိ ပဌမံ အဝေါစဟံ ဘန္တေ, ပစ္ဆာ တေ ဝစနံ တထေဝကာသိံ။
‘‘မာ စ ပါဏဝဓံ ဝိဝိဓံ စရဿု အသုစိံ,
န ဟိ ပါဏေသု အသညတံ အဝဏ္ဏယိံသု သပ္ပညာ၊
နောတိ ပဌမံ အဝေါစဟံ ဘန္တေ, ပစ္ဆာ တေ ဝစနံ တထေဝကာသိံ။
‘‘မာ စ ပရဇနဿ ရက္ခိတမ္ပိ, အာဒါတဗ္ဗမမညိထော အဒိန္နံ၊
နောတိ ပဌမံ အဝေါစဟံ ဘန္တေ, ပစ္ဆာ တေ ဝစနံ တထေဝကာသိံ။
‘‘မာ စ ပရဇနဿ ရက္ခိတာယော, ပရဘရိယာ အဂမာ အနရိယမေတံ၊
နောတိ ပဌမံ အဝေါစဟံ ဘန္တေ, ပစ္ဆာ တေ ဝစနံ တထေဝကာသိံ။
‘‘မာ စ ဝိတထံ အညထာ အဘာဏိ, န ဟိ မုသာဝါဒံ အဝဏ္ဏယိံသု သပ္ပညာ၊
နောတိ ပဌမံ အဝေါစဟံ ဘန္တေ, ပစ္ဆာ တေ ဝစနံ တထေဝကာသိံ။
‘‘ယေန စ ပုရိသဿ အပေတိ သညာ, တံ မဇ္ဇံ ပရိဝဇ္ဇယဿု သဗ္ဗံ၊
နောတိ ပဌမံ အဝေါစဟံ ဘန္တေ, ပစ္ဆာ တေ ဝစနံ တထေဝကာသိံ။
‘‘သွာဟံ ဣဓ ပဉ္စ သိက္ခာ ကရိတွာ, ပဋိပဇ္ဇိတွာ တထာဂတဿ ဓမ္မေ၊
ဒွေပထမဂမာသိံ စောရမဇ္ဈေ, တေ မံ တတ္ထ ဝဓိံသု ဘောဂဟေတု။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂၁။)‘‘ဧတ္တကမိဒံ အနုဿရာမိ ကုသလံ, တတော ပရံ န မေ ဝိဇ္ဇတိ အညံ၊
တေန သုစရိတေန ကမ္မုနာဟံ, ဥပ္ပန္နော တိဒိဝေသု ကာမကာမီ။
‘‘ပဿ ခဏမုဟုတ္တသညမဿ, အနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝိပါကံ၊
ဇလမိဝ ယသသာ သမေက္ခမာနာ, ဗဟုကာမံ ပိဟယန္တိ ဟီနကမ္မာ။
‘‘ပဿ ကတိပယာယ ဒေသနာယ, သုဂတိဉ္စမှိ ဂတော သုခဉ္စ ပတ္တော၊
ယေ စ တေ သတတံ သုဏန္တိ ဓမ္မံ, မညေ တေ အမတံ ဖုသန္တိ ခေမံ။
‘‘အပ္ပမ္ပိ ကတံ မဟာဝိပါကံ, ဝိပုလံ ဟောတိ တထာဂတဿ ဓမ္မေ၊
ပဿ ကတပုညတာယ ဆတ္တော, ဩဘာသေတိ ပထဝိံ ယထာပိ သူရိယော။
‘‘ကိမိဒံ ကုသလံ ကိမာစရေမ, ဣစ္စေကေ ဟိ သမေစ္စ မန္တယန္တိ၊
တေ မယံ ပုနရေဝ လဒ္ဓ မာနုသတ္တံ, ပဋိပန္နာ ဝိဟရေမု သီလဝန္တော။
‘‘ဗဟုကာရော အနုကမ္ပကော စ သတ္ထာ, ဣတိ မေ သတိ အဂမာ ဒိဝါ ဒိဝဿ၊
သွာဟံ ဥပဂတောမှိ သစ္စနာမံ, အနုကမ္ပဿု ပုနပိ သုဏေမှ ဓမ္မံ။
‘‘ယေ စိဓ ပဇဟန္တိ ကာမရာဂံ, ဘဝရာဂါနုသယဉ္စ ပဟာယ မောဟံ၊
န စ တေ ပုန မုပေန္တိ ဂဗ္ဘသေယျံ, ပရိနိဗ္ဗာနဂတာ ဟိ သီတိဘူတာ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂၂။)֍ * ၈၉၅။ တတ္ထ သယမိဓ ပထေ သမေစ္စ မာဏဝေနာတိ ဣဓ ဣမသ္မိံ ပထေ မဟာမဂ္ဂေ သယမေဝ ဥပဂတေန မာဏဝေန ဗြာဟ္မဏကုမာရေန သမေစ္စ သမာဂန္တွာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ သတ္တာနံ ယထာရဟမနုသာသနတော သတ္ထာ ဘဂဝါ, တွံ ယံ မာဏဝံ ယထာဓမ္မံ အနုသာသိ အနုကမ္ပမာနော အနုဂ္ဂဏှန္တော, တဝ ရတနဝရဿ အဂ္ဂရတနဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ, တံ ဓမ္မံ သုတွာ ဣတိ ဧဝံ ကရိဿာမိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမီတိ, သော ဆတ္တော ဆတ္တနာမကော မာဏဝေါ ဗြဝိတ္ထ ကထေသီတိ ပဒယောဇနာ။
֍ * ၈၉၆။ ဧဝံ ယထာပုစ္ဆိတံ ကမ္မံ ကာရဏတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တံ သရူပတော ဝိဘာဂတော စ ဒဿေန္တော သတ္ထာရာ သမာဒပိတဘာဝံ အတ္တနာ စ တတ္ထ ပစ္ဆာ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇိနဝရပဝရ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နောတိ ပဌမံ အဝေါစဟံ ဘန္တေတိ ဘန္တေ ဘဂဝါ ‘‘သရဏဂမနံ ဇာနာသီ’’တိ တယာ ဝုတ္တော ‘‘နော’’တိ န ‘‘ဇာနာမီ’’တိ ပဌမံ အဝေါစံ အဟံ။ ပစ္ဆာ တေ ဝစနံ တထေဝကာသိန္တိ ပစ္ဆာ တယာ ဝုတ္တံ ကထံ ပရိဝတ္တေန္တော တဝ ဝစနံ တထေဝ အကာသိံ ပဋိပဇ္ဇိံ, တီဏိပိ သရဏာနိ ဥပဂစ္ဆိန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၈၉၇။ ဝိဝိဓန္တိ ဥစ္စာဝစံ, အပ္ပသာဝဇ္ဇံ မဟာသာဝဇ္ဇဉ္စာတိ အတ္ထော။ မာ စရဿူတိ မာ အကာသိ။ အသုစိန္တိ ကိလေသာသုစိမိဿတာယ န သုစိံ။ ပါဏေသု အသညတန္တိ ပါဏဃာတတော အဝိရတံ။ န ဟိ အဝဏ္ဏယိံသူတိ န ဟိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ပစ္စူပ္ပန္နကာလတ္ထေ ဟိ ဣဒံ အတီတကာလဝစနံ။ အထ ဝါ ‘‘အဝဏ္ဏယိံသူ’’တိ ဧကဒေသေန သကလဿ ကာလဿ ဥပလက္ခဏံ, တသ္မာ ယထာ န ဝဏ္ဏယိံသု အတီတမဒ္ဓါနံ, ဧဝံ ဧတရဟိပိ န ဝဏ္ဏယန္တိ, အနာဂတေပိ န ဝဏ္ဏယိဿန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
၈၉၈-၉၀၀။ ပရဇနဿ ရက္ခိတန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတဝတ္ထု။ တေနာဟ ‘‘အဒိန္န’’န္တိ။ မာ အဂမာတိ မာ အဇ္ဈာစရိ။ ဝိတထန္တိ အတထံ, မုသာတိ အတ္ထော။ အညထာတိ အညထာဝ, ဝိတထသညီ ဧဝံ ဝိတထန္တိ ဇာနန္တော ဧဝံ မာ ဘဏီတိ အတ္ထော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂၃။)֍ * ၉၀၁။ ယေနာတိ ယေန မဇ္ဇေန, ပီတေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ အပေတီတိ ဝိဂစ္ဆတိ။ သညာတိ ဓမ္မသညာ, လောကသညာ ဧဝ ဝါ။ သဗ္ဗန္တိ အနဝသေသံ, ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၉၀၂။ သွာဟန္တိ သော တဒါ ဆတ္တမာဏဝဘူတော အဟံ။ ဣဓ ဣမသ္မိံ မဂ္ဂပဒေသေ, ဣမသ္မိံ ဝါ တဝ သာသနေ။ တေနာဟ ‘‘တထာဂတဿ ဓမ္မေ’’တိ။ ပဉ္စ သိက္ခာတိ ပဉ္စ သီလာနိ။ ကရိတွာတိ အာဒိယိတွာ, အဓိဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ ဒွေပထန္တိ ဒွိန္နံ ဂါမသီမာနံ ဝေမဇ္ဈဘူတံ ပထံ, သီမန္တရိကပထန္တိ အတ္ထော။ တေတိ တေ စောရာ။ တတ္ထာတိ သီမန္တရိကမဂ္ဂေ။ ဘောဂဟေတူတိ အာမိသကိဉ္စိက္ခနိမိတ္တံ။
֍ * ၉၀၃။ တတောတိ ယထာဝုတ္တကုသလတော ပရံ ဥပရိ အညံ ကုသလံ န ဝိဇ္ဇတိ န ဥပလဗ္ဘတိ, ယမဟံ အနုဿရေယျန္တိ အတ္ထော။ ကာမကာမီတိ ယထိစ္ဆိတကာမဂုဏသမင်္ဂီ။
֍ * ၉၀၄။ ခဏမုဟုတ္တသညမဿာတိ ခဏမုဟုတ္တမတ္တံ ပဝတ္တသီလဿ။ အနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိယာတိ ယထာဓိဂတဿ ဖလဿ အနုရူပဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ ဘဂဝါ ပဿ, တုယှံ ဩဝါဒဓမ္မဿ ဝါ အနုရူပါယ ဓမ္မပဋိပတ္တိယာ ဝုတ္တနိယာမေနေဝ သရဏဂမနဿ သီလသမာဒါနဿ စာတိ အတ္ထော။ ဇလမိဝ ယသသာတိ ဣဒ္ဓိယာ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စ ဇလန္တံ ဝိယ။ သမေက္ခမာနာတိ ပဿန္တာ။ ဗဟုကာတိ ဗဟဝေါ။ ပိဟယန္တီတိ ‘‘ကထံ နု ခေါ မယံ ဧဒိသာ ဘဝေယျာမာ’’တိ ပတ္ထေန္တိ။ ဟီနကမ္မာတိ မမ သမ္ပတ္တိတော နိဟီနဘောဂါ။
֍ * ၉၀၅။ ကတိပယာယာတိ အပ္ပိကာယ။ ယေတိ ယေ ဘိက္ခူ စေဝ ဥပါသကာဒယော စ။ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ တေတိ တဝ။ သတတန္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ။
֍ * ၉၀၆။ ဝိပုလန္တိ ဥဠာရဖလံ ဝိပုလာနုဘာဝံ။ တထာဂတဿ ဓမ္မေတိ တထာဂတဿ သာသနေ ဩဝါဒေ ဌတွာ ကတန္တိ ယောဇနာ။ ဧဝံ အနုဒ္ဒေသိကဝသေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ အတ္တုဒ္ဒေသိကဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ပဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဿာတိ ဘဂဝန္တံ ဝဒတိ, အတ္တာနမေဝ ဝါ အညံ ဝိယ စ ကတွာ ဝဒတိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂၄။)֍ * ၉၀၇။ ကိမိဒံ ကုသလံ ကိမာစရေမာတိ ကုသလံ နာမေတံ ကိံသဘာဝံ ကီဒိသံ, ကထံ ဝါ တံ အာစရေယျာမ။ ဣစ္စေကေ ဟိ သမေစ္စ မန္တယန္တီတိ ဧဝမေကေ သမေစ္စ သမာဂန္တွာ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေန္တာ ဝိယ သိနေရုံ ဥက္ခိပန္တာ ဝိယ စ သုဒုက္ကရံ ကတွာ မန္တယန္တိ ဝိစာရေန္တိ, မယံ ပန အကိစ္ဆေနေဝ ပုနပိ ကုသလံ အာစရေယျာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနေဝါဟ ‘‘မယ’’န္တိအာဒိ။
֍ * ၉၀၈။ ဗဟုကာရောတိ ဗဟူပကာရော, မဟာဥပကာရော ဝါ။ အနုကမ္ပကောတိ ကာရုဏိကော။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဣတီတိ ဧဝံ, ဘဂဝတော အတ္တနိ ပဋိပန္နာကာရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ မေ သတီတိ မယိ သတိ ဝိဇ္ဇမာနေ, စောရေဟိ အဝဓိတေ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဒိဝါ ဒိဝဿာတိ ဒိဝသဿပိ ဒိဝါ, ကာလဿေဝါတိ အတ္ထော။ သွာဟန္တိ သော ဆတ္တမာဏဝဘူတော အဟံ။ သစ္စနာမန္တိ ‘‘ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာမေဟိ အဝိတထနာမံ ဘူတတ္ထနာမံ။ အနုကမ္ပဿူတိ အနုဂ္ဂဏှာဟိ။ ပုနပီတိ ဘိယျောပိ သုဏေမု, တဝ ဓမ္မံ သုဏေယျာမယေဝါတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဒေဝပုတ္တော သဗ္ဗမေတံ ကတညုတာဘာဝေ ဌတွာ သတ္ထု ပယိရုပါသနေ စ ဓမ္မဿဝနေ စ အတိတ္တိမေဝ ဒီပေန္တော ဝဒတိ။ ဘဂဝါ ဒေဝပုတ္တဿ စ တတ္ထ သန္နိပတိတပရိသာယ စ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေသိ။ အထ နေသံ အလ္လစိတ္တတံ ဉတွာ သာမုက္ကံသိကံ ဓမ္မဒေသနံ ပကာသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဒေဝပုတ္တော စေဝ မာတာပိတရော စဿ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု, မဟတော စ ဇနကာယဿ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။
֍ * ၉၀၉။ ပဌမဖလေ ပတိဋ္ဌိတော ဒေဝပုတ္တော ဥပရိမဂ္ဂေသု အတ္တနော ဂရုစိတ္တီကာရံ, တဒဓိဂမဿ စ မဟာနိသံသတံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယေ စိဓ ပဇဟန္တိ ကာမရာဂ’’န္တိ ပရိယောသာနဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယေ ဣဓ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဌိတာ ပဇဟန္တိ အနဝသေသတော သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ ကာမရာဂံ, န စ တေ ပုန ဥပေန္တိ ဂဗ္ဘသေယျံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ ယေ စ ပန ပဟာယ မောဟံ သဗ္ဗသော သမုဂ္ဃါတေတွာ ဘဝရာဂါနုသယဉ္စ ပဇဟန္တိ, တေ ပုန ဥပေန္တိ ဂဗ္ဘသေယျန္တိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ပရိနိဗ္ဗာနဂတာ ဟိ သီတိဘူတာ, တေ ဟိ ဥတ္တမပုရိသာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂၅။)အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဂတာ ဧဝံ ဣဓေဝ သဗ္ဗဝေဒယိတာနံ သဗ္ဗပရိဠာဟာနံ ဗျန္တိဘာဝေန သီတိဘူတာ။
ဣတိ ဒေဝပုတ္တော အတ္တနော အရိယသောတသမာပန္နဘာဝံ ပဝေဒေန္တော အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဟေတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ အပစိတိံ ဒဿေတွာ မာတာပိတရော အာပုစ္ဆိတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတော, သတ္ထာပိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဂတော သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန။ မာဏဝဿ ပန မာတာပိတရော ဗြာဟ္မဏော ပေါက္ခရသာတိ သဗ္ဗော စ မဟာဇနော ဘဂဝန္တံ အနုဂန္တွာ နိဝတ္တိ။ ဘဂဝါ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သန္နိပတိတာယ ပရိသာယ ဣမံ ဝိမာနံ ဝိတ္ထာရတော ကထေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ကက္ကဋကရသဒါယကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနန္တိ ကက္ကဋကရသဒါယကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု အာရဒ္ဓဝိပဿကော ကဏ္ဏသူလေန ပီဠိတော အကလ္လသရီရတာယ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတုံ နာသက္ခိ, ဝေဇ္ဇေဟိ ဝုတ္တဝိဓိနာ ဘေသဇ္ဇေ ကတေပိ ရောဂေါ န ဝူပသမိ။ သော ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ‘‘ကက္ကဋကရသဘောဇနံ သပ္ပါယ’’န္တိ ဉတွာ အာဟ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ ဘိက္ခု မဂဓခေတ္တေ ပိဏ္ဍာယ စရာဟီ’’တိ။
သော ဘိက္ခု ‘‘ဒီဃဒဿိနာ အဒ္ဓါ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သာဓု ဘန္တေ’’တိ ဘဂဝတော ပဋိဿုဏိတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ မဂဓခေတ္တံ ဂန္တွာ အညတရဿ ခေတ္တပါလဿ ကုဋိယာ ဒွါရေ ပိဏ္ဍာယ အဋ္ဌာသိ။ သော စ ခေတ္တပါလော ကက္ကဋကရသံ သမ္ပာဒေတွာ ဘတ္တဉ္စ ပစိတွာ ‘‘ထောကံ ဝိဿမိတွာ ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ နိသိန္နော ထေရံ ဒိသွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ကုဋိကာယံ နိသီဒါပေတွာ ကက္ကဋကရသဘတ္တံ အဒါသိ။ ထေရဿ တံ ဘတ္တံ ထောကံ ဘုတ္တဿယေဝ ကဏ္ဏသူလံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ, ဃဋသတေန နှာတော ဝိယ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂၆။)အဟောသိ။ သော သပ္ပါယာဟာရဝသေန စိတ္တဖာသုကံ လဘိတွာ ဝိပဿနာဝသေန စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေန္တော အပရိယောသိတေယေဝ ဘောဇနေ အနဝသေသတော အာသဝေ ခေပေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာယ ခေတ္တပါလံ အာဟ ‘‘ဥပါသက, တဝ ပိဏ္ဍပါတဘောဇနေန မယှံ ရောဂေါ ဝူပသန္တော, ကာယစိတ္တံ ကလ္လံ ဇာတံ, တွမ္ပိ ဣမဿ ပုညဿ ဖလေန ဝိဂတကာယစိတ္တဒုက္ခော ဘဝိဿသီ’’တိ ဝတွာ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။
ခေတ္တပါလော အပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒွါဒသယောဇနိကေ မဏိထမ္ဘေ ကနကဝိမာနေ သတ္တသတကူဋာဂါရပဋိမဏ္ဍိတေ ဝေဠုရိယမယဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တိ, ဒွါရေ စဿ ယထူပစိတကမ္မသံသူစကော မုတ္တာသိက္ကာဂတော သုဝဏ္ဏကက္ကဋကော ဩလမ္ဗမာနော အဋ္ဌာသိ။ အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန တတ္ထ ဂတော တံ ဒိသွာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ, သမန္တတော ဒွါဒသ ယောဇနာနိ၊
ကူဋာဂါရာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ, ဝေဠုရိယထမ္ဘာ ရုစကတ္ထတာ သုဘာ။
‘‘တတ္ထစ္ဆသိ ပိဝသိ ခါဒသိ စ, ဒိဗ္ဗာ စ ဝီဏာ ပဝဒန္တိ ဝဂ္ဂုံ၊
ဒိဗ္ဗာ ရသာ ကာမဂုဏေတ္ထ ပဉ္စ, နာရိယော စ နစ္စန္တိ သုဝဏ္ဏဆန္နာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝ မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတော ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝေါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
သောပိဿ ဗျာကာသိ, တံ ဒဿေတုံ –
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတော၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ – ဝုတ္တံ၊
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂၇။)‘‘သတိသမုပ္ပါဒကရော, ဒွါရေ ကက္ကဋကော ဌိတော၊
နိဋ္ဌိတော ဇာတရူပဿ, သောဘတိ ဒသပါဒကော။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတော ယမကာသိ ပုညံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝေါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၉၁၀။ တတ္ထ ဥစ္စန္တိ အစ္စုဂ္ဂတံ။ မဏိထူဏန္တိ ပဒုမရာဂါဒိမဏိမယထမ္ဘံ။ သမန္တတောတိ စတူသုပိ ပဿေသု။ ရုစကတ္ထတာတိ တဿံ တဿံ ဘူမိယံ သုဝဏ္ဏဖလကေဟိ အတ္ထတာ။
֍ * ၉၁၁။ ပိဝသိ ခါဒသိ စာတိ ကာလေန ကာလံ ဥပယုဇ္ဇမာနံ ဂန္ဓပါနံ သုဓာဘောဇနဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပဝဒန္တီတိ ပဝဇ္ဇန္တိ။ ဒိဗ္ဗာ ရသာ ကာမဂုဏေတ္ထ ပဉ္စာတိ ဒိဗ္ဗာ ရသာ အနပ္ပကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ တဝ ဝိမာနေ သံဝိဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ သုဝဏ္ဏဆန္နာတိ ဟေမာဘရဏဝိဘူသိတာ။
֍ * ၉၁၅။ သတိသမုပ္ပါဒကရောတိ သတုပ္ပါဒကရော, ယေန ပုညကမ္မေန အယံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ မယာ လဒ္ဓါ, တတ္ထ သတုပ္ပါဒဿ ကာရကော, ‘‘ကက္ကဋကရသဒါနေန အယံ တယာ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ’’တိ ဧဝံ သတုပ္ပါဒံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ နိဋ္ဌိတော ဇာတရူပဿာတိ ဇာတရူပေန သိဒ္ဓေါ ဇာတရူပမယော။ ဧကမေကသ္မိံ ပဿေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဒသ ပါဒါ ဧတဿာတိ ဒသပါဒကော ဒွါရေ ကက္ကဋကော ဌိတော သောဘတိ။ သော ဧဝ မမ ပုညကမ္မံ တာဒိသာနံ မဟေသီနံ ဝိဘာဝေတိ, န ဧတ္ထ မယာ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေနာဟ ‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော’’တိအာဒိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ကက္ကဋကရသဒါယကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂၈။)၅။ ဒွါရပါလကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏန္တိ ဒွါရပါလကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန စ သမယေန ရာဇဂဟေ အညတရော ဥပါသကော စတ္တာရိ နိစ္စဘတ္တာနိ သံဃဿ ဒေတိ။ တဿ ပန ဂေဟံ ပရိယန္တေ ဌိတံ စောရဘယေန ယေဘုယျေန ပိဟိတဒွါရမေဝ ဟောတိ။ ဘိက္ခူ ဂန္တွာ ကဒါစိ ဒွါရဿ ပိဟိတတ္တာ ဘတ္တံ အလဒ္ဓါဝ ပဋိဂစ္ဆန္တိ။ ဥပါသကော ဘရိယံ အာဟ ‘‘ကိံ, ဘဒ္ဒေ, အယျာနံ သက္ကစ္စံ ဘိက္ခာ ဒီယတီ’’တိ? သာ အာဟ ‘‘ဧကေသု ဒိဝသေသု အယျာ နာဂမိံသူ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏ’’န္တိ? ‘‘ဒွါရဿ ပိဟိတတ္တာ မညေ’’တိ။ တံ သုတွာ ဥပါသကော သံဝေဂပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဧကံ ပုရိသံ ဒွါရပါလံ ကတွာ ဌပေသိ ‘‘တွံ အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ ဒွါရံ ရက္ခန္တော နိသီဒ, ယဒါ စ အယျာ အာဂမိဿန္တိ, တဒါ တေ ပဝေသေတွာ ပဝိဋ္ဌာနံ နေသံ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏအာသနပညာပနာဒိ သဗ္ဗံ ယုတ္တပယုတ္တံ ဇာနာဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ တထာ ကရောန္တော ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ဥပ္ပန္နသဒ္ဓေါ ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟိတွာ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌဟိ, သက္ကစ္စံ ဘိက္ခူ ဥပဋ္ဌဟိ။
အပရဘာဂေ နိစ္စဘတ္တဒါယကော ဥပါသကော ကာလံ ကတွာ ယာမေသု နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒွါရပါလော ပန သက္ကစ္စံ ဘိက္ခူနံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ပရဿ ပရိစ္စာဂေ ဝေယျာဝစ္စကရဏေန အနုမောဒနေန စ တာဝတိံသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တဿ ဒွါဒသယောဇနိကံ ကနကဝိမာနန္တိအာဒိ သဗ္ဗံ ကက္ကဋကဝိမာနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဂါထာ ဧဝမာဂတာ –
‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ, သမန္တတော ဒွါဒသ ယောဇနာနိ၊
ကူဋာဂါရာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ, ဝေဠုရိယထမ္ဘာ ရုစကတ္ထတာ သုဘာ။
‘‘တတ္ထစ္ဆသိ ပိဝသိ ခါဒသိ စ, ဒိဗ္ဗာ စ ဝီဏာ ပဝဒန္တိ ဝဂ္ဂုံ၊
ဒိဗ္ဗာ ရသာ ကာမဂုဏေတ္ထ ပဉ္စ, နာရိယော စ နစ္စန္တိ သုဝဏ္ဏဆန္နာ။
֍ * ၉၂၀။ ‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၂၉။)֍ * ၉၂၂။ ‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘ဒိဗ္ဗံ မမံ ဝဿသဟဿမာယု, ဝါစာဘိဂီတံ မနသာ ပဝတ္တိတံ၊
ဧတ္တာဝတာ ဌဿတိ ပုညကမ္မော, ဒိဗ္ဗေဟိ ကာမေဟိ သမင်္ဂိဘူတော။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၉၂၃။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗံ မမံ ဝဿသဟဿမာယူတိ ယသ္မိံ ဒေဝနိကာယေ သယံ ဥပ္ပန္နော, တေသံ တာဝတိံသဒေဝါနံ အာယုပ္ပမာဏမေဝ ဝဒတိ။ တေသဉှိ မနုဿာနံ ဂဏနာယ ဝဿသတံ ဧကော ရတ္တိဒိဝေါ, တာယ ရတ္တိယာ တိံသရတ္တိကော မာသော, တေန မာသေန ဒွါဒသမာသိကော သံဝစ္ဆရော, တေန သံဝစ္ဆရေန သဟဿသံဝစ္ဆရာနိ အာယု, တံ မနုဿာနံ ဂဏနာယ တိဿော ဝဿကောဋိယော သဋ္ဌိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ ဟောန္တိ။ ဝါစာဘိဂီတန္တိ ဝါစာယ အဘိဂီတံ, ‘‘အာဂစ္ဆန္တု အယျာ, ဣဒံ အာသနံ ပညတ္တံ, ဣဓ နိသီဒထာ’’တိအာဒိနာ, ‘‘ကိံ အယျာနံ သရီရဿ အာရောဂျံ, ကိံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဖာသုက’’န္တိအာဒိနာ ပဋိသန္ထာရဝသေန စ ဝါစာယ ကထိတမတ္တံ။ မနသာ ပဝတ္တိတန္တိ ‘‘ဣမေ အယျာ ပေသလာ ဗြဟ္မစာရိနော ဓမ္မစာရိနော’’တိအာဒိနာ စိတ္တေန ပဝတ္တိတံ ပသာဒမတ္တံ, န ပန မမ သန္တကံ ကိဉ္စိ ပရိစ္စတ္တံ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ဧဝံ ကထနမတ္တေန ပသာဒမတ္တေနပိ။ ဌဿတိ ပုညကမ္မောတိ ကတပုညော နာမ ဟုတွာ ဒေဝလောကေ ဌဿတိ စိရံ ပဝတ္တိဿတိ, တိဋ္ဌန္တော စ ဒိဗ္ဗေဟိ ကာမေဟိ သမင်္ဂီဘူတော တသ္မိံ ဒေဝနိကာယေ ဒေဝါနံ ဝလဉ္ဇနိယာမေနေဝ ဒိဗ္ဗေဟိ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမင်္ဂီဘူတော သမန္နာဂတော ဟုတွာ ဣန္ဒြိယာနိ ပရိစာရေန္တော ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဒွါရပါလကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃၀။)၆။ ပဌမကရဏီယဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏန္တိ ကရဏီယဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန သာဝတ္ထိဝါသီ ဧကော ဥပါသကော နှာနောပကရဏာနိ ဂဟေတွာ အစိရဝတိံ ဂန္တွာ နှတွာ အာဂစ္ဆန္တော ဘဂဝန္တံ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟ ‘‘ဘန္တေ ကေန နိမန္တိတာ’’တိ။ ဘဂဝါ တုဏှီ အဟောသိ။ သော ကေနစိ အနိမန္တိတဘာဝံ ဉတွာ အာဟ ‘‘အဓိဝါသေတု မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဘတ္တံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ။ အဓိဝါသေသိ ဘဂဝါ တုဏှီဘာဝေန။ သော ဘဂဝန္တံ အတ္တနော ဂေဟံ နေတွာ ဗုဒ္ဓါရဟံ အာသနံ ပညာပေတွာ တတ္ထ ဘဂဝန္တံ နိသီဒါပေတွာ ပဏီတေန အန္နပါနေန သန္တပ္ပေသိ။ ဘဂဝါ ကတဘတ္တကိစ္စော တဿ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သေသံ အနန္တရဝိမာနသဒိသံ။ တေန ဝုတ္တံ –
֍ * ၉၂၆။ ‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ…ပေ… နာရိယော စ နစ္စန္တိ သုဝဏ္ဏဆန္နာ။
֍ * ၉၂၈။ ‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၉၃၀။ ‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘ကရဏီယာနိ ပုညာနိ, ပဏ္ဍိတေန ဝိဇာနတာ၊
သမ္မဂ္ဂတေသု ဗုဒ္ဓေသု, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
‘‘အတ္ထာယ ဝတ မေ ဗုဒ္ဓေါ, အရညာ ဂါမမာဂတော၊
ကတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ, တာဝတိံသူပဂေါ အဟံ။
֍ * ၉၃၃။ ‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၉၃၁။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတေနာတိ သပ္ပညေန။ ဝိဇာနတာတိ အတ္တနော ဟိတာဟိတံ ဇာနန္တေန။ သမ္မဂ္ဂတေသူတိ သမ္မာပဋိပန္နေသု, ဗုဒ္ဓေသူတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃၁။)֍ * ၉၃၂။ အတ္ထာယာတိ ဟိတာယ, ဝုဍ္ဎိယာ ဝါ။ အရညာတိ ဝိဟာရတော, ဇေတဝနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တာဝတိံသူပဂေါတိ တာဝတိံသဒေဝကာယံ, တာဝတိံသဘဝနံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ဥပဂတော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ကရဏီယဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ဒုတိယကရဏီယဝိမာနဝဏ္ဏနာ
သတ္တမဝိမာနံ ဆဋ္ဌဝိမာနသဒိသံ။ ကေဝလံ တတ္ထ ဥပါသကေန ဘဂဝတော အာဟာရော ဒိန္နော, ဣဓ အညတရဿ ထေရဿ။ ဧသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ, သမန္တတော ဒွါဒသ ယောဇနာနိ၊
ကူဋာဂါရာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ, ဝေဠုရိယထမ္ဘာ ရုစကတ္ထတာ သုဘာ။
‘‘တတ္ထစ္ဆသိ ပိဝသိ ခါဒသိ စ, ဒိဗ္ဗာ စ ဝီဏာ ပဝဒန္တိ ဝဂ္ဂုံ၊
ဒိဗ္ဗာ ရသာ ကာမဂုဏေတ္ထ ပဉ္စ, နာရိယော စ နစ္စန္တိ သုဝဏ္ဏဆန္နာ။
֍ * ၉၃၇။ ‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီတိ။
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘ကရဏီယာနိ ပုညာနိ, ပဏ္ဍိတေန ဝိဇာနတာ၊
သမ္မဂ္ဂတေသု ဘိက္ခူသု, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃၂။)‘‘အတ္ထာယ ဝတ မေ ဘိက္ခု, အရညာ ဂါမမာဂတော၊
တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ, တာဝတိံသူပဂေါ အဟံ။
֍ * ၉၄၂။ ‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
ဒုတိယကရဏီယဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ပဌမသူစိဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနန္တိ သူစိဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ စီဝရကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ, အတ္ထော စ ဟောတိ သူစိယာ။ သော ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ကမ္မာရဿ ဂေဟဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ ကမ္မာရော အာဟ ‘‘ကေန, ဘန္တေ, အတ္ထော’’တိ? ‘‘စီဝရကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ အတ္ထိ, သူစိယာ အတ္ထော’’တိ။ ကမ္မာရော ပသန္နမာနသော ကတပရိယောသိတာ ဒွေ သူစိယော ဒတွာ ‘‘ပုနပိ, ဘန္တေ, သူစိယာ အတ္ထေ သတိ မမ အာစိက္ခေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိ။ ထေရော တဿ အနုမောဒနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သော အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အထ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တံ ဒေဝပုတ္တံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၉၄၈။ ‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘ယံ ဒဒါတိ န တံ ဟောတိ, ယဉ္စေဝ ဒဇ္ဇာ တဉ္စေဝ သေယျော၊
သူစိ ဒိန္နာ သူစိမေဝ သေယျော။
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃၃။)֍ * ၉၄၉။ တတ္ထ ယံ ဒဒါတီတိ ယာဒိသံ ဒေယျဓမ္မံ ဒဒါတိ။ န တံ ဟောတီတိ တဿ တာဒိသမေဝ ဖလံ န ဟောတိ။ အထ ခေါ ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ စ စိတ္တသမ္ပတ္တိယာ စ တတော ဝိပုလတရံ ဥဠာရတရမေဝ ဖလံ ဟောတိ။ တသ္မာ ယဉ္စေဝ ဒဇ္ဇာ တဉ္စေဝ သေယျောတိ ယံကိဉ္စိဒေဝ ဝိဇ္ဇမာနံ ဒဇ္ဇာ ဒဒေယျ, တဉ္စေဝ တဒေဝ သေယျော, ယဿ ကဿစိ အနဝဇ္ဇဿ ဒေယျဓမ္မဿ ဒါနမေဝ သေယျော, ကသ္မာ? မယာ ဟိ သူစိ ဒိန္နာ သူစိမေဝ သေယျော, သူစိဒါနမေဝ မယှံ သေယျံ ဇာတံ, ယတော အယမီဒိသီ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါတိ အဓိပ္ပါယော။
သူစိဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဒုတိယသူစိဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏန္တိ ဒုတိယသူစိဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန ရာဇဂဟဝါသီ ဧကော တုန္နကာရကော ဝိဟာရပေက္ခကော ဟုတွာ ဝေဠုဝနံ ဂတော။ တတ္ထ အညတရံ ဘိက္ခုံ ဝေဠုဝနေ ကတသူစိယာ စီဝရံ သိဗ္ဗန္တံ ဒိသွာ သူစိဃရေန သဒ္ဓိံ သူစိယော အဒါသိ။ သေသံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယမေဝ။
‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ပုစ္ဆိ၊
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, ပုရိမဇာတိယာ မနုဿလောကေ။
‘‘အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဘိက္ခုံ, ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ၊
တဿ အဒါသဟံ သူစိံ, ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
တံ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဒုတိယသူစိဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃၄။)၁၀။ ပဌမနာဂဝိမာနဝဏ္ဏနာ
သုသုက္ကခန္ဓံ အဘိရုယှ နာဂန္တိ နာဂဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တာဝတိံသဘဝနံ ဥပဂတော။ တတ္ထ အဒ္ဒသ အညတရံ ဒေဝပုတ္တံ သဗ္ဗသေတံ မဟန္တံ ဒိဗ္ဗနာဂံ အဘိရုယှ မဟန္တေန ပရိဝါရေန မဟတာ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ, သဗ္ဗာ ဒိသာ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဩဘာသယမာနံ။ ဒိသွာ ယေန သော ဒေဝပုတ္တော တေနုပသင်္ကမိ။ အထ သော ဒေဝပုတ္တော တတော ဩရုယှ အာယသ္မန္တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ အဘိဝါဒေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ အထ ထေရော –
‘‘သုသုက္ကခန္ဓံ အဘိရုယှ နာဂံ, အကာစိနံ ဒန္တိံ ဗလိံ မဟာဇဝံ၊
အဘိရုယှ ဂဇဝရံ သုကပ္ပိတံ, ဣဓာဂမာ ဝေဟာယသံ အန္တလိက္ခေ။
‘‘နာဂဿ ဒန္တေသု ဒုဝေသု နိမ္မိတာ, အစ္ဆောဒကာ ပဒုမိနိယော သုဖုလ္လာ၊
ပဒုမေသု စ တူရိယဂဏာ ပဝဇ္ဇရေ, ဣမာ စ နစ္စန္တိ မနောဟရာယော။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ, မနုဿဘူတော ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝေါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
တဿ သမ္ပတ္တိကိတ္တနမုခေန ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိ။
֍ * ၉၆၁။ တတ္ထ သုသုက္ကခန္ဓန္တိ သုဋ္ဌု သေတခန္ဓံ။ ကိဉ္စာပိ တဿ နာဂဿ စတ္တာရော ပါဒါ, ဝတ္ထိကောသံ, မုခပ္ပဒေသော, ဥဘော ကဏ္ဏာ, ဝါလဓီတိ ဧတ္တကံ မုဉ္စိတွာ သဗ္ဗော ကာယော သေတောဝ, ခန္ဓပ္ပဒေသဿ ပန သာတိသယံ ဓဝလတရတာယ ဝုတ္တံ ‘‘သုသုက္ကခန္ဓ’’န္တိ။ နာဂန္တိ ဒိဗ္ဗံ ဟတ္ထိနာဂံ။ အကာစိနန္တိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃၅။)နိဒ္ဒေါသံ, သဗလလဝင်္ကတိလကာဒိဆဝိဒေါသဝိရဟိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အာဇာနီယ’’န္တိပိ ပါဠိ, အာဇာနီယလက္ခဏူပေတန္တိ အတ္ထော။ ဒန္တိန္တိ ဝိပုလရုစိရဒန္တဝန္တံ။ ဗလိန္တိ ဗလဝန္တံ မဟာဗလံ။ မဟာဇဝန္တိ အတိဇဝံ သီဃဂါမိံ။ ပုန အဘိရုယှာတိ ဧတ္ထ အနုနာသိကလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, အဘိရုယှံ အာရောဟနီယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဧဝံ ပန ထေရေန ပုဋ္ဌော ဒေဝပုတ္တော အတ္တနာ ကတကမ္မံ ကထေန္တော –
‘‘အဋ္ဌေဝ မုတ္တပုပ္ဖါနိ, ကဿပဿ မဟေသိနော၊
ထူပသ္မိံ အဘိရောပေသိံ, ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ၊
တဿတ္ထော – အဟံ ပုဗ္ဗေ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ယောဇနိကေ ကနကထူပေ ဝဏ္ဋတော မုစ္စိတွာ ဂစ္ဆမူလေ ပတိတာနိ အဋ္ဌ မုတ္တပုပ္ဖါနိ လဘိတွာ တာနိ ဂဟေတွာ ပူဇနဝသေန ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ အဘိရောပေသိံ ပူဇေသိံ။
အတီတေ ကိရ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပရိနိဗ္ဗုတေ ယောဇနိကေ ကနကထူပေ စ ကာရိတေ သပရိဝါရော ကိကီ ကာသိရာဇာ စ နာဂရာ စ နေဂမာ စ ဇာနပဒါ စ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပုပ္ဖပူဇံ ကရောန္တိ။ တေသု တထာ ကရောန္တေသု ပုပ္ဖါနိ မဟဂ္ဃါနိ ဒုလ္လဘာနိ စ အဟေသုံ။ အထေကော ဥပါသကော မာလာကာရဝီထိယံ ဝိစရိတွာ ဧကမေကေန ကဟာပဏေန ဧကမေကမ္ပိ ပုပ္ဖံ အလဘန္တော အဋ္ဌ ကဟာပဏာနိ ဂဟေတွာ ပုပ္ဖါရာမံ ဂန္တွာ မာလာကာရံ အာဟ ‘‘ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ ကဟာပဏေဟိ အဋ္ဌ ပုပ္ဖါနိ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘နတ္ထယျော ပုပ္ဖါနိ, သမ္မဒေဝ ဥပဓာရေတွာ ဩစိနိတွာ ဒိန္နာနီ’’တိ။ ‘‘အဟံ ဩလောကေတွာ ဂဏှာမီ’’တိ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ, အာရာမံ ပဝိသိတွာ ဂဝေသာဟီ’’တိ။ သော ပဝိသိတွာ ဂဝေသန္တော ပတိတာနိ အဋ္ဌ ပုပ္ဖါနိ လဘိတွာ မာလာကာရံ အာဟ ‘‘ဂဏှ, တာတ, ကဟာပဏာနီ’’တိ။ ‘‘တဝ ပုညေန လဒ္ဓါနိ, နာဟံ ကဟာပဏာနိ ဂဏှာမီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘နာဟံ မုဓာ ပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော ပူဇံ ကရိဿာမီ’’တိ ကဟာပဏာနိ တဿ ပုရတော ဌပေတွာ ပုပ္ဖါနိ ဂဟေတွာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃၆။)စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာ ပသန္နစိတ္တော ပူဇံ အကာသိ။ သော အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပုနပိ ဒေဝလောကေ, ပုနပိ ဒေဝလောကေတိ ဧဝံ အပရာပရံ ဒေဝေသုယေဝ သံသရန္တော တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန ဣမသ္မိမ္ပိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ တာဝတိံသေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ သန္ဓာယ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ အဒ္ဒသ အညတရံ ဒေဝပုတ္တ’’န္တိအာဒိ။
တံ ပနေတံ ပဝတ္တိံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
နာဂဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ဒုတိယနာဂဝိမာနဝဏ္ဏနာ
မဟန္တံ နာဂံ အဘိရုယှာတိ ဒုတိယနာဂဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန ရာဇဂဟေ အညတရော ဥပါသကော သဒ္ဓေါ ပသန္နော ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌိတော ဥပေါသထဒိဝသေသု ဥပေါသထသီလံ သမာဒိယိတွာ ပုရေဘတ္တံ အတ္တနော ဝိဘဝါနုရူပံ ဘိက္ခူနံ ဒါနာနိ ဒတွာ သယံ ဘုဉ္ဇိတွာ သုဒ္ဓဝတ္ထနိဝတ္ထော သုဒ္ဓုတ္တရာသင်္ဂေါ ပစ္ဆာဘတ္တံ ယေဘုယျေန အဋ္ဌ ပါနာနိ ဂါဟာပေတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခုသံဃဿ နိယျာဒေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မံ သုဏာတိ။ ဧဝံ သော သက္ကစ္စံ ဒါနမယံ သီလမယဉ္စ ဗဟုံ သုစရိတံ ဥပစိနိတွာ ဣတော စုတော တာဝတိံသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တဿ ပုညာနုဘာဝေန သဗ္ဗသေတော မဟန္တော ဒိဗ္ဗော ဟတ္ထိနာဂေါ ပါတုရဟောသိ။ သော တံ အဘိရုယှ မဟန္တေန ပရိဝါရေန မဟန္တေန ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန ကာလေန ကာလံ ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆတိ။
အထေကဒိဝသံ ကတညုတာယ စောဒိယမာနော အဍ္ဎရတ္တိသမယေ တံ ဒိဗ္ဗနာဂံ အဘိရုယှ မဟတာ ပရိဝါရေန ‘‘ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ ဒေဝလောကတော အာဂန္တွာ ကေဝလကပ္ပံ ဝေဠုဝနံ ဩဘာသေတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩရုယှ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဘိဝါဒေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဧကမန္တံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃၇။)အဋ္ဌာသိ။ တံ ဘဂဝတော သမီပေ ဌိတော အာယသ္မာ ဝင်္ဂီသော ဘဂဝတော အနုညာယ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘မဟန္တံ နာဂံ အဘိရုယှ, သဗ္ဗသေတံ ဂဇုတ္တမံ၊
ဝနာ ဝနံ အနုပရိယာသိ, နာရီဂဏပုရက္ခတော၊
ဩဘာသေန္တော ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
တတ္ထာ ပုစ္ဆိတော သောပိ တဿ ဂါထာဟိ ဧဝ ဗျာကာသိ။
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော, ဝင်္ဂီသေနေဝ ပုစ္ဆိတော၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, ဥပါသကော စက္ခုမတော အဟောသိံ၊
ပါဏာတိပါတာ ဝိရတော အဟောသိံ, လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယိဿံ။
‘‘အမဇ္ဇပေါ နော စ မုသာ အဘာဏိံ, သကေန ဒါရေန စ တုဋ္ဌော အဟောသိံ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တော, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ။
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
တတ္ထ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ, သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဒုတိယနာဂဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃၈။)၁၂။ တတိယနာဂဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ကော နု ဒိဗ္ဗေန ယာနေနာတိ တတိယနာဂဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ။ တေန သမယေန တယော ခီဏာသဝတ္ထေရာ ဂါမကာဝါသေ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆိံသု။ တေ ဝုတ္ထဝဿာ ပဝါရေတွာ ‘‘ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိဿာမာ’’တိ ရာဇဂဟံ ဥဒ္ဒိဿ ဂစ္ဆန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ သာယံ အညတရသ္မိံ ဂါမကေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဗြာဟ္မဏဿ ဥစ္ဆုခေတ္တသမီပံ ဂန္တွာ ဥစ္ဆုပါလံ ပုစ္ဆိံသု ‘‘အာဝုသော, သက္ကာ အဇ္ဇ ရာဇဂဟံ ပါပုဏိတု’’န္တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဘန္တေ, ဣတော အဍ္ဎယောဇနေ ရာဇဂဟံ, ဣဓေဝ ဝသိတွာ သွေ ဂစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အတ္ထေတ္ထ ကောစိ ဝသနယောဂ္ဂေါ အာဝါသော’’တိ? ‘‘နတ္ထိ, ဘန္တေ, အဟံ ပန ဝေါ ဝသနဋ္ဌာနံ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ ထေရာ အဓိဝါသေသုံ။
သော ဥစ္ဆူသုယေဝ ယထာဌိတေသု သာခါမဏ္ဍပါကာရေန ဒဏ္ဍကာနိ ဗန္ဓိတွာ ဥစ္ဆုပဏ္ဏေဟိ ဆာဒေတွာ ဟေဋ္ဌာ ပလာလံ အတ္ထရိတွာ ဧကဿ ထေရဿ အဒါသိ, ဒုတိယဿ ထေရဿ တီဟိ ဥစ္ဆူဟိ ဒဏ္ဍကသင်္ခေပေန ဗန္ဓိတွာ တိဏေန ဆာဒေတွာ ဟေဋ္ဌာ စ တိဏသန္ထရံ ကတွာ အဒါသိ, ဣတရဿ အတ္တနော ကုဋိယံ ဒွေ တယော ဒဏ္ဍကေ သာခါယော စ နီဟရိတွာ စီဝရေန ပဋိစ္ဆာဒေန္တော စီဝရကုဋိံ ကတွာ အဒါသိ။ တေ တတ္ထ ဝသိံသု။ အထ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ ကာလဿေဝ ဘတ္တံ ပစိတွာ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မုခေါဒကဉ္စ ဒတွာ သဟ ဥစ္ဆုရသေန ဘတ္တံ အဒါသိ။ တေသံ ဘုဉ္ဇိတွာ အနုမောဒနံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ ဧကေကံ ဥစ္ဆုံ အဒါသိ ‘‘မယှံ ဘာဂေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော ထောကံ မဂ္ဂံ ထေရေ အနုဂန္တွာ နိဝတ္တန္တော အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စဉ္စ ဒါနဉ္စ အာရဗ္ဘ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေန္တော နိဝတ္တိ။
ခေတ္တသာမိကော ပန ဂစ္ဆန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိပထေန အာဂစ္ဆန္တော ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိ ‘‘ကုတော ဝေါ ဥစ္ဆု လဒ္ဓါ’’တိ? ‘‘ဥစ္ဆုပါလကေန ဒိန္နာ’’တိ။ တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ကုပိတော အနတ္တမနော တဋတဋာယမာနော ကောဓာဘိဘူတော တဿ ပိဋ္ဌိတော ဥပဓာဝိတွာ မုဂ္ဂရေန တံ ပဟရန္တော ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ။ သော အတ္တနာ ကတပုညကမ္မမေဝ အနုဿရန္တော ကာလံ ကတွာ သုဓမ္မာဒေဝသဘာယံ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ပုညာနုဘာဝေန သဗ္ဗသေတော မဟန္တော ဒိဗ္ဗဝရဝါရဏော နိဗ္ဗတ္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၃၉။)ဥစ္ဆုပါလကဿ မရဏံ သုတွာ တဿ မာတာပိတရော စေဝ ဉာတိမိတ္တာ စ အဿုမုခါ ရောဒမာနာ တံ ဌာနံ အဂမံသု, သဗ္ဗေ စ ဂါမဝါသိနော သန္နိပတိံသု။ တတြဿ မာတာပိတရော သရီရကိစ္စံ ကာတုံ အာရဘိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ သော ဒေဝပုတ္တော တံ ဒိဗ္ဗဟတ္ထိံ အဘိရုဟိတွာ သဗ္ဗတာဠာဝစရပရိဝုတော ပဉ္စင်္ဂိကေန တူရိယေန ပဝဇ္ဇမာနေန မဟန္တေန ပရိဝါရေန မဟတိယာ ဒေဝိဒ္ဓိယာ ဒေဝလောကတော အာဂန္တွာ တာယ ပရိသာယ ဒိဿမာနရူပေါ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ တတ္ထ ပဏ္ဍိတဇာတိကော ပုရိသော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ တေန ကတပုညကမ္မံ ပုစ္ဆိ –
‘‘ကော နု ဒိဗ္ဗေန ယာနေန, သဗ္ဗသေတေန ဟတ္ထိနာ၊
တူရိယတာဠိတနိဂ္ဃေါသော, အန္တလိက္ခေ မဟီယတိ။
‘‘ဒေဝတာ နုသိ ဂန္ဓဗ္ဗော, အဒု သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊
အဇာနန္တာ တံ ပုစ္ဆာမ, ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။
သောပိဿ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဧတမတ္ထံ ဗျာကာသိ –
‘‘နာမှိ ဒေဝေါ န ဂန္ဓဗ္ဗော, နာပိ သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊
သုဓမ္မာ နာမ ယေ ဒေဝါ, တေသံ အညတရော အဟ’’န္တိ။
‘‘ပုစ္ဆာမ ဒေဝံ သုဓမ္မံ, ပုထုံ ကတွာန အဉ္ဇလိံ၊
ကိံ ကတွာ မာနုသေ ကမ္မံ, သုဓမ္မံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ – ပုနပိ ပုစ္ဆိ၊
‘‘ဥစ္ဆာဂါရံ တိဏာဂါရံ, ဝတ္ထာဂါရဉ္စ ယော ဒဒေ၊
တိဏ္ဏံ အညတရံ ဒတွာ, သုဓမ္မံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ။ – ပုနပိ ဗျာကာသိ၊
֍ * ၉၇၆။ တတ္ထ တူရိယတာဠိတနိဂ္ဃေါသောတိ တာဠိတပဉ္စင်္ဂိတဒိဗ္ဗတူရိယနိဂ္ဃေါသော အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝဇ္ဇမာနဒိဗ္ဗတူရိယသဒ္ဒေါ။ အန္တလိက္ခေ မဟီယတီတိ အာကာသေ ဌတွာ အာကာသဋ္ဌေနေဝ မဟတာ ပရိဝါရေန ပူဇီယတိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄၀။)֍ * ၉၇၇။ ဒေဝတာ နုသီတိ ဒေဝတာ နု အသိ, ကိံ နု တွံ ဒေဝေါသီတိ အတ္ထော။ ဂန္ဓဗ္ဗောတိ ဂန္ဓဗ္ဗကာယိကဒေဝေါ အသီတိ အတ္ထော။ အဒု သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါတိ ဥဒါဟု ပုရေ ဒဒါတီတိ ‘‘ပုရိန္ဒဒေါ’’တိ ဝိဿုတော သက္ကော နုသိ, အထ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အသီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ သတိပိ သက္ကဂန္ဓဗ္ဗာနံ ဒေဝဘာဝေ တေသံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ဂေါဗလိဗဒ္ဓဉာယေန တဒညဒေဝဝါစကော ဒေဝသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ * ၉၇၈။ အထ ဒေဝပုတ္တော ‘‘ဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ပုစ္ဆာသဘာဂေန ဟောတီ’’တိ တေဟိ ပုစ္ဆိတံ ဒေဝဂန္ဓဗ္ဗသက္ကဘာဝံ ပဋိက္ခိပိတွာ အတ္တာနံ အာစိက္ခန္တော ‘‘နမှိ ဒေဝေါ န ဂန္ဓဗ္ဗော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နမှိ ဒေဝေါတိ တယာ အာသင်္ကိတော ယော ကောစိ ဒေဝေါ န ဟောမိ န ဂန္ဓဗ္ဗော န သက္ကော, အပိစ ခေါ သုဓမ္မာ နာမ ယေ ဒေဝါ, တေသံ အညတရော အဟံ, သုဓမ္မာ ဒေဝတာ နာမ တာဝတိံသဒေဝနိကာယဿေဝ အညတရဒေဝနိကာယော။ သော ကိရ ဥစ္ဆုပါလော တေသံ ဒေဝါနံ သမ္ပတ္တိံ သုတွာ ပဂေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပဏိဓာယ ဌိတောတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။
֍ * ၉၇၉။ ပုထုန္တိ မဟန္တံ, ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာတိ အတ္ထော။ သက္ကစ္စကိရိယာဒီပနတ္ထဉှေတံ ဝုတ္တံ။
֍ * ၉၈၀။ သုဓမ္မာဒေဝယာနံ ပုဋ္ဌော ဒေဝပုတ္တော ကကဏ္ဋကနိမိတ္တံ ဝဒန္တော ဝိယ ဒိဋ္ဌမတ္တမေဝ ဂဟေတွာ အတ္တနာ ကတပုညံ အာစိက္ခန္တော ‘‘ဥစ္ဆာဂါရ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ တိဏ္ဏံ အညတရံ ဒတွာတိ ယဒိပိ မယာ တီဏိ အဂါရာနိ ဒိန္နာနိ, တီသု ပန အညတရေနာတိ အယမတ္ထောပိ သိဇ္ဈတီတိ နယဂ္ဂါဟေန ဒေဝပုတ္တော ဧဝမာဟ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။
ဧဝံ သော တေန ပုစ္ဆိ တမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ရတနတ္တယဂုဏံ ပကာသေန္တော မာတာပိတူဟိ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒနံ ကတွာ ဒေဝလောကမေဝ ဂတော။ မနုဿာ ဒေဝပုတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ဘဂဝတိ ဘိက္ခုသံဃေ စ သဉ္ဇာတပသာဒဗဟုမာနာ ဗဟုံ ဒါနူပကရဏံ သဇ္ဇေတွာ သကဋာနံ ပူရေတွာ ဝေဠုဝနံ ဂန္တွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ သတ္ထု တံ ပဝတ္တိံ အာရောစယိံသု။ သတ္ထာ တံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ တထေဝ ဝတွာ တမေဝ အတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄၁။)ကတွာ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေတွာ တေ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တေ စ ပတိဋ္ဌိတသဒ္ဓါ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဂါမံ ဥပဂန္တွာ ဥစ္ဆုပါလဿ မတဋ္ဌာနေ ဝိဟာရံ ကာရယိံသူတိ။
တတိယနာဂဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ စူဠရထဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဒဠှဓမ္မာ နိသာရဿာတိ စူဠရထဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဓာတုဝိဘာဂံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ သတ္ထု ထူပေသု ပတိဋ္ဌာပိယမာနေသု မဟာကဿပတ္ထေရပ္ပမုခေသု ဓမ္မံ သင်္ဂါယိတုံ ဥစ္စိနိတွာ ဂဟိတေသု သာဝကေသု ယာဝ ဝဿူပဂမနာ ဝေနေယျာပေက္ခာယ အတ္တနော အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ တတ္ထ တတ္ထ ဝသန္တေသု အာယသ္မာ မဟာကစ္စာယနော ပစ္စန္တဒေသေ အညတရသ္မိံ အရညာယတနေ ဝိဟရတိ။ တေန သမယေန အဿကရဋ္ဌေ ပေါတလိနဂရေ အဿကရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ, တဿ ဇေဋ္ဌာယ ဒေဝိယာ ပုတ္တော သုဇာတော နာမ ကုမာရော သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော ကနိဋ္ဌာယ ဒေဝိယာ နိဗန္ဓနေန ပိတရာ ရဋ္ဌတော ပဗ္ဗာဇိတော အရညံ ပဝိသိတွာ ဝနစရကေ နိဿာယ အရညေ ဝသတိ။ သော ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သီလမတ္တေ ပတိဋ္ဌိတော ပုထုဇ္ဇနကာလကိရိယံ ကတွာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ အပရာပရံ သုဂတိယံယေဝ ပရိဗ္ဘမန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ဘဂဝတော အဘိသမ္ဗောဓိတော တိံသဝဿေ အဿကရဋ္ဌေ အဿကရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘သုဇာတော’’တိဿ နာမံ အဟောသိ။ သော မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဝဍ္ဎတိ။
တဿ ပန မာတရိ ကာလကတာယ ရာဇာ အညံ ရာဇဓီတရံ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သာပိ အပရေန သမယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တဿာ ရာဇာ ပုတ္တံ ဒိသွာ ပသန္နော ‘‘ဘဒ္ဒေ, တယာ ဣစ္ဆိတံ ဝရံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝရံ အဒါသိ။ သာ ဂဟိတကံ ကတွာ ဌပေတွာ ယဒါ သုဇာတကုမာရော သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော ဇာတော, တဒါ ရာဇာနံ အာဟ ‘‘ဒေဝ, တုမှေဟိ မမ ပုတ္တံ ဒိသွာ တုဋ္ဌစိတ္တေဟိ ဝရော ဒိန္နော, တံ ဣဒါနိ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘ဂဏှ,
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄၂။)ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘မယှံ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘နဿ, ဝသလိ, မမ ဇေဋ္ဌပုတ္တေ ဒေဝကုမာရသဒိသေ သုဇာတကုမာရေ ဌိတေ ကသ္မာ ဧဝံ ဝဒသီ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ ဒေဝီ ပုနပ္ပုနံ နိဗန္ဓနံ ကရောန္တီ မနံ အလဘိတွာ ဧကဒိဝသံ အာဟ ‘‘ဒေဝ, ယဒိ သစ္စေ တိဋ္ဌသိ, ဒေဟိ ဧဝါ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘အနုပဓာရေတွာ မယာ ဣမိဿာ ဝရော ဒိန္နော, အယဉ္စ ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ သုဇာတကုမာရံ ပက္ကောသိတွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ အဿူနိ ပဝတ္တေသိ။ ကုမာရော ပိတရံ သောစမာနံ ဒိသွာ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော အဿူနိ ပဝတ္တေတွာ ‘‘အနုဇာနာဟိ, ဒေဝ, အဟံ အညတ္ထ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ရညာ ‘‘အညံ တေ နဂရံ မာပေဿာမိ, တတ္ထ ဝသေယျာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ကုမာရော န ဣစ္ဆိ။ ‘‘မမ သဟာယာနံ ရာဇူနံ သန္တိကေ ပေသေဿာမီ’’တိ စ ဝုတ္တေ တမ္ပိ နာနုဇာနိ။ ကေဝလံ ‘‘ဒေဝ, အရညံ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ပုတ္တံ အာလိင်္ဂိတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ‘‘မမစ္စယေန ဣဓာဂန္တွာ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌဟာ’’တိ ဝတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။
သော အရညံ ပဝိသိတွာ ဝနစရကေ နိဿာယ ဝသန္တော ဧကဒိဝသံ မိဂဝံ ဂတော။ တဿ သမဏကာလေ သဟာယဝရော ဧကော ဒေဝပုတ္တော ဟိတေသိတာယ မိဂရူပေန တံ ပလောဘေန္တော ဓာဝိတွာ အာယသ္မတော မဟာကစ္စာယနဿ ဝသနဋ္ဌာနသမီပံ ပတွာ အန္တရဓာယိ။ သော ‘‘ဣမံ မိဂံ ဣဒါနိ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဥပဓာဝန္တော ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပတွာ တံ အပဿန္တော ဗဟိ ပဏ္ဏသာလာယ ထေရံ နိသိန္နံ ဒိသွာ တဿ သမီပေ စာပကောဋိံ ဩလုဗ္ဘ အဋ္ဌာသိ။ ထေရော တံ ဩလောကေတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ တဿ ပဝတ္တိံ ဉတွာ အနုဂ္ဂဏှန္တော အဇာနန္တော ဝိယ သင်္ဂဟံ ကရောန္တော –
‘‘ဒဠှဓမ္မာ နိသာရဿ, ဓနုံ ဩလုဗ္ဘ တိဋ္ဌသိ၊
ခတ္တိယော နုသိ ရာဇညော, အဒု လုဒ္ဒေါ ဝနေစရော’’တိ။ –
ပုစ္ဆိ။ တတ္ထ ဒဠှဓမ္မာတိ ဒဠှဓနု။ ဒဠှဓနု နာမ ဒွိသဟဿထာမံ ဝုစ္စတိ။ ဒွိသဟဿထာမန္တိ စ ယဿ အာရောပိတဿ ဇိယာယ ဗဒ္ဓေါ လောဟသီသာဒီနံ ဘာရော ဒဏ္ဍေ ဂဟေတွာ ယာဝ ကဏ္ဍပ္ပမာဏာ ဥက္ခိတ္တဿ ပထဝိတော မုစ္စတိ။ နိသာရဿာတိ နိရတိသယသာရဿ ဝိသိဋ္ဌသာရဿ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄၃။)ရုက္ခဿ ဓနုံ, သာရတရရုက္ခမယံ ဓနုန္တိ အတ္ထော။ ဩလုဗ္ဘာတိ သန္နိရုမ္ဘိတွာ။ ရာဇညောတိ ရာဇကုမာရော။ ဝနေစရောတိ ဝနစရော။
အထ သော အတ္တာနံ အာဝိကရောန္တော –
‘‘အဿကာဓိပတိဿာဟံ, ဘန္တေ ပုတ္တော ဝနေစရော၊
နာမံ မေ ဘိက္ခု တေ ဗြူမိ, သုဇာတော ဣတိ မံ ဝိဒူ။
‘‘မိဂေ ဂဝေသမာနောဟံ, ဩဂါဟန္တော ဗြဟာဝနံ၊
မိဂံ တဉ္စေဝ နာဒ္ဒက္ခိံ, တဉ္စ ဒိသွာ ဌိတော အဟ’’န္တိ။ –
အာဟ။ တတ္ထ အဿကာဓိပတိဿာတိ အဿကရဋ္ဌာဓိပတိနော အဿကရာဇဿ။ ဘိက္ခူတိ ထေရံ အာလပတိ။ မိဂေ ဂဝေသမာနောတိ မိဂသူကရာဒိကေ ဂဝေသန္တော, မိဂဝံ စရန္တောတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ထေရော တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော –
‘‘သွာဂတံ တေ မဟာပုည, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
ဧတ္တော ဥဒကမာဒါယ, ပါဒေ ပက္ခာလယဿု တေ။
‘‘ဣဒမ္ပိ ပါနီယံ သီတံ, အာဘတံ ဂိရိဂဗ္ဘရာ၊
ရာဇပုတ္တ တတော ပိတွာ, သန္ထတသ္မိံ ဥပါဝိသာ’’တိ။ – အာဟ၊
֍ * ၉၈၄။ တတ္ထ အဒုရာဂတန္တိ ဒုရာဂမနဝဇ္ဇိတံ, မဟာပုည, တေ ဣဓာဂမနံ သွာဂတံ, န တေ အပ္ပကမ္ပိ ဒုရာဂမနံ အတ္ထိ တုယှဉ္စ မယှဉ္စ ပီတိသောမနဿဇနနတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘အဓုနာဂတ’’န္တိပိ ပါဌော, ဣဒါနိ အာဂမနန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၉၈၅။ သန္ထတသ္မိံ ဥပါဝိသာတိ အနန္တရဟိတာယ ဘူမိယာ အနိသီဒိတွာ အမုကသ္မိံ တိဏသန္ထာရကေ နိသီဒါတိ။
တတော ရာဇကုမာရော ထေရဿ ပဋိသန္ထာရံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ကလျာဏီ ဝတ တေ ဝါစာ, သဝနီယာ မဟာမုနိ၊
နေလာ အတ္ထဝတီ ဝဂ္ဂု, မန္တွာ အတ္ထဉ္စ ဘာသသိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄၄။)‘‘ကာ တေ ရတိ ဝနေ ဝိဟရတော, ဣသိနိသဘ ဝဒေဟိ ပုဋ္ဌော၊
တဝ ဝစနပထံ နိသာမယိတွာ, အတ္ထဓမ္မပဒံ သမာစရေမသေ’’တိ။
֍ * ၉၈၆။ တတ္ထ ကလျာဏီတိ သုန္ဒရာ သောဘနာ။ သဝနီယာတိ သောတုံ ယုတ္တာ။ နေလာတိ နိဒ္ဒေါသာ။ အတ္ထဝတီတိ အတ္ထယုတ္တာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိနာ ဟိတေန ဥပေတာ။ ဝဂ္ဂူတိ မဓုရာ။ မန္တွာတိ ဇာနိတွာ ပညာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ အတ္ထန္တိ အတ္ထတော အနပေတံ ဧကန္တဟိတာဝဟံ။
֍ * ၉၈၇။ ဣသိနိသဘာတိ ဣသီသု နိသဘ အာဇာနီယသဒိသ။ ဝစနပထန္တိ ဝစနံ။ ဝစနမေဝ ဟိ အတ္ထာဓိဂမဿ ဥပါယဘာဝတော ‘‘ဝစနပထ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထဓမ္မပဒံ သမာစရေမသေတိ ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ အတ္ထာဝဟံ သီလာဒိဓမ္မကောဋ္ဌာသံ ပဋိပဇ္ဇာမသေ။
ဣဒါနိ ထေရော အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိံ တဿ အနုစ္ဆဝိကံ ဝဒန္တော –
‘‘အဟိံသာ သဗ္ဗပါဏီနံ, ကုမာရမှာက ရုစ္စတိ၊
ထေယျာ စ အတိစာရာ စ, မဇ္ဇပါနာ စ အာရတိ။
‘‘အာရတိ သမစရိယာ စ, ဗာဟုသစ္စံ ကတညုတာ၊
ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ပါသံသာ, ဓမ္မာ ဧတေ ပသံသိယာ’’တိ။ – အာဟ၊
֍ * ၉၈၉။ တတ္ထ အာရတိ သမစရိယာ စာတိ ယထာဝုတ္တာ စ ပါပဓမ္မတော အာရတိ, ပဋိဝိရတိ ကာယသမတာဒိသမစရိယာ စ။ ဗာဟုသစ္စန္တိ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စံ။ ကတညုတာတိ ပရေဟိ အတ္တနော ကတဿ ဥပကာရဿ ဇာနနာ။ ပါသံသာတိ အတ္ထကာမေဟိ ကုလပုတ္တေဟိ ပကာရတော အာသံသိတဗ္ဗာ။ ဓမ္မာ ဧတေတိ ဧတေ ယထာဝုတ္တာ အဟိံသာဒိဓမ္မာ။ ပသံသိယာတိ ဝိညူဟိ ပသံသိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ ထေရော တဿ အနုစ္ဆဝိကံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဝတွာ အနာဂတံသဉာဏေန အာယုသင်္ခါရေ ဩလောကေန္တော ‘‘ပဉ္စမာသမတ္တမေဝါ’’တိ ဒိသွာ တံ သံဝေဇေတွာ ဒဠှံ တတ္ထ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄၅။)‘‘သန္တိကေ မရဏံ တုယှံ, ဩရံ မာသေဟိ ပဉ္စဟိ၊
ရာဇပုတ္တ ဝိဇာနာဟိ, အတ္တာနံ ပရိမောစယာ’’တိ။
တတ္ထ အတ္တာနံ ပရိမောစယာတိ အတ္တာနံ အပါယဒုက္ခတော မောစေဟိ။
တတော ကုမာရော အတ္တနော မုတ္တိယာ ဥပါယံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ကတမံ သွာဟံ ဇနပဒံ ဂန္တွာ, ကိံ ကမ္မံ ကိဉ္စ ပေါရိသံ၊
ကာယ ဝါ ပန ဝိဇ္ဇာယ, ဘဝေယျံ အဇရာမရော’’တိ။
တတ္ထ ကတမံ သွာဟန္တိ ကတမံ သု အဟံ, ကတမံ နူတိ အတ္ထော။ ကိံ ကမ္မံ ကိဉ္စ ပေါရိသန္တိ ကတွာတိ ဝစနသေသော။ ပေါရိသန္တိ ပုရိသကိစ္စံ။
တတော ထေရော တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဣမာ ဂါထာယော အဝေါစ –
‘‘န ဝိဇ္ဇတေ သော ပဒေသော, ကမ္မံ ဝိဇ္ဇာ စ ပေါရိသံ၊
ယတ္ထ ဂန္တွာ ဘဝေ မစ္စော, ရာဇပုတ္တာဇရာမရော။
‘‘မဟဒ္ဓနာ မဟာဘောဂါ, ရဋ္ဌဝန္တောပိ ခတ္တိယာ၊
ပဟူတဓနဓညာသေ, တေပိ နော အဇရာမရာ။
‘‘ယဒိ တေ သုတာ အန္ဓကဝေဏ္ဍုပုတ္တာ, သူရာ ဝီရာ ဝိက္ကန္တပ္ပဟာရိနော၊
တေပိ အာယုက္ခယံ ပတ္တာ, ဝိဒ္ဓသ္တာ သဿတီသမာ။
‘‘ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ ဝေဿာ, သုဒ္ဒါ စဏ္ဍာလပုက္ကုသာ၊
ဧတေ စညေ စ ဇာတိယာ, တေပိ နော အဇရာမရာ။
‘‘ယေ မန္တံ ပရိဝတ္တေန္တိ, ဆဠင်္ဂံ ဗြဟ္မစိန္တိတံ၊
ဧတေ စညေ စ ဝိဇ္ဇာယ, တေပိ နော အဇရာမရာ။
‘‘ဣသယော စာပိ ယေ သန္တာ, သညတတ္တာ တပဿိနော၊
သရီရံ တေပိ ကာလေန, ဝိဇဟန္တိ တပဿိနော။
‘‘ဘာဝိတတ္တာပိ အရဟန္တော, ကတကိစ္စာ အနာသဝါ၊
နိက္ခိပန္တိ ဣမံ ဒေဟံ, ပုညပါပပရိက္ခယာ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄၆။)֍ * ၉၉၂။ တတ္ထ ယတ္ထ ဂန္တွာတိ ယံ ပဒေသံ ဂန္တွာ ကမ္မံ ဝိဇ္ဇံ ပေါရိသဉ္စ ကာယပယောဂေန ဣတရပယောဂေန စ ဥပဂန္တွာ ပါပုဏိတွာ ဘဝေယျ အဇရာမရောတိ အတ္ထော။
֍ * ၉၉၃။ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ကောဋိသတာဒိပရိမာဏံ သံဟရိတွာ ဌပိတံ မဟန္တံ ဓနံ ဧတေသန္တိ မဟဒ္ဓနာ။ ကုမ္ဘတ္တယာဒိကဟာပဏပရိဗ္ဗယော မဟန္တော ဘောဂေါ ဧတေသန္တိ မဟာဘောဂါ။ ရဋ္ဌဝန္တောတိ ရဋ္ဌသာမိကာ, အနေကယောဇနပရိမာဏံ ရဋ္ဌံ ပသာသန္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ခတ္တိယာတိ ခတ္တိယဇာတိကာ။ ပဟူတဓနဓညာသေတိ မဟာဓနဓညသန္နိစယာ, အတ္တနော ပရိသာယ စ သတ္တဋ္ဌသံဝစ္ဆရပဟောနကဓနဓညသန္နိစယာ။ တေပိ နော အဇရာမရာတိ ဇရာမရဏဓမ္မာ ဧဝ, မဟဒ္ဓနတာဒီနိပိ တေသံ ဥပရိ နိပတန္တံ ဇရာမရဏံ နိဝတ္တေတုံ န သက္ကောန္တီတိ အတ္ထော။
֍ * ၉၉၄။ အန္ဓကဝေဏ္ဍုပုတ္တာတိ အန္ဓကဝေဏ္ဍုဿ ပုတ္တာတိ ပညာတာ။ သူရာတိ သတ္တိမန္တော။ ဝီရာတိ ဝီရိယဝန္တော။ ဝိက္ကန္တပ္ပဟာရိနောတိ သူရဝီရဘာဝေနေဝ ပဋိသတ္တုဗလံ ဝိက္ကမ္မ ပသယှ ပဟရဏသီလာ။ ဝိဒ္ဓသ္တာတိ ဝိနဋ္ဌာ။ သဿတီသမာတိ ကုလပရမ္ပရာယ သဿတီဟိ စန္ဒသူရိယာဒီဟိ သမာနာ, တေပိ အစိရကာလပဝတ္တကုလနွယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၉၉၅။ ဇာတိယာတိ အတ္တနော ဇာတိယာ, ဝိသိဋ္ဌတရာ ပန ဇာတိပိ နေသံ ဇရာမရဏံ နိဝတ္တေတုံ န သက္ကောတီတိ အတ္ထော။
֍ * ၉၉၆။ မန္တန္တိ ဝေဒံ။ ဆဠင်္ဂန္တိ ကပ္ပဗျာကရဏနိရုတ္တိသိက္ခာဆန္ဒောဝိစိတိဇောတိသတ္ထသင်္ခါတေဟိ ဆဟိ အင်္ဂေဟိ ဆဠင်္ဂံ။ ဗြဟ္မစိန္တိတန္တိ ဗြဟ္မေဟိ အဋ္ဌကာဒီဟိ စိန္တိတံ ပညာစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ။
֍ * ၉၉၇။ သန္တာတိ ဥပသန္တကာယဝစီကမ္မန္တာ။ သညတတ္တာတိ သညတစိတ္တာ။ တပဿိနောတိ တပနိဿိတာ။
ဣဒါနိ ကုမာရော အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗံ ဝဒန္တော –
‘‘သုဘာသိတာ အတ္ထဝတီ, ဂါထာယော တေ မဟာမုနိ၊
နိဇ္ဈတ္တောမှိ သုဘဋ္ဌေန, တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄၇။)အာဟ။ တတ္ထ နိဇ္ဈတ္တောမှီတိ နိဇ္ဈာပိတော ဓမ္မောဇသညာယ သညတ္တိဂတော အမှိ။ သုဘဋ္ဌေနာတိ သုဋ္ဌု ဘာသိတေန။
တတော ထေရော တံ အနုသာသန္တော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘မာ မံ တွံ သရဏံ ဂစ္ဆ, တမေဝ သရဏံ ဝဇ၊
သကျပုတ္တံ မဟာဝီရံ, ယမဟံ သရဏံ ဂတော’’တိ။
တတော ရာဇကုမာရော အာဟ –
‘‘ကတရသ္မိံ သော ဇနပဒေ, သတ္ထာ တုမှာက မာရိသ၊
အဟမ္ပိ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆိဿံ, ဇိနံ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလ’’န္တိ။
ပုန ထေရော အာဟ –
‘‘ပုရတ္ထိမသ္မိံ ဇနပဒေ, ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝေါ၊
တတ္ထာသိ ပုရိသာဇညော, သော စ ခေါ ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ။
တတ္ထ ထေရေန နိသိန္နပဒေသတော မဇ္ဈိမဒေသဿ ပါစီနဒိသာဘာဂတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရတ္ထိမသ္မိံ ဇနပဒေ’’တိ။
ဧဝံ သော ရာဇပုတ္တော ထေရဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပသန္နမာနသော သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌဟိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သစေ ဟိ ဗုဒ္ဓေါ တိဋ္ဌေယျ, သတ္ထာ တုမှာက မာရိသ၊
ယောဇနာနိ သဟဿာနိ, ဂစ္ဆေယျံ ပယိရုပါသိတုံ။
‘‘ယတော စ ခေါ ပရိနိဗ္ဗုတော, သတ္ထာ တုမှာက မာရိသ၊
နိဗ္ဗုတမ္ပိ မဟာဝီရံ, ဂစ္ဆာမိ သရဏံ အဟံ။
‘‘ဥပေမိ သရဏံ ဗုဒ္ဓံ, ဓမ္မဉ္စာပိ အနုတ္တရံ၊
သံဃဉ္စ နရဒေဝဿ, ဂစ္ဆာမိ သရဏံ အဟံ။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရမာမိ ခိပ္ပံ, လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယာမိ၊
အမဇ္ဇပေါ နော စ မုသာ ဘဏာမိ, သကေန ဒါရေန စ ဟောမိ တုဋ္ဌော’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄၈။)ဧဝံ ပန တံ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌိတံ ထေရော ဧဝမာဟ ‘‘ရာဇကုမာရ, တုယှံ ဣဓ အရညဝါသေန အတ္ထော နတ္ထိ, န စိရံ တဝ ဇီဝိတံ, ပဉ္စမာသဗ္ဘန္တရေ ဧဝ ကာလံ ကရိဿသိ, တသ္မာ တဝ ပိတု သန္တိကမေဝ ဂန္တွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏော ဘဝေယျာသီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော သန္တိကေ ဓာတုယော ဒတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော ဂစ္ဆန္တော ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, တုမှာကံ ဝစနေန ဣတော ဂမိဿာမိ, တုမှေဟိပိ မယှံ အနုကမ္ပာယ တတ္ထ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ထေရဿ အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပိတု နဂရံ ဂန္တွာ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ရညော နိဝေဒေသိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ သပရိဝါရော ဥယျာနံ ဂန္တွာ ကုမာရံ အာလိင်္ဂိတွာ အန္တေပုရံ နေတွာ အဘိသိဉ္စိတုကာမော အဟောသိ။ ကုမာရော ‘‘ဒေဝ, မယှံ အပ္ပကံ အာယု, ဣတော စတုန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန မရဏံ ဘဝိဿတိ, ကိံ မေ ရဇ္ဇေန, တုမှေ နိဿာယ ပုညမေဝ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ထေရဿ ဂုဏံ ရတနတ္တယဿ စ အာနုဘာဝံ ပဝေဒေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ သံဝေဂပ္ပတ္တော ရတနတ္တယေ စ ထေရေ စ ပသန္နမာနသော မဟန္တံ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရဿ သန္တိကေ ဒူတံ ပါဟေသိ။ ထေရောပိ ရာဇာနံ မဟာဇနဉ္စ အနုဂ္ဂဏှန္တော အာဂစ္ဆိ။ ရာဇာ စ သပရိဝါရော ဒူရတောဝ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ထေရံ ဝိဟာရံ ပဝေသေတွာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟန္တော သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌဟိ။ ကုမာရော စ သီလာနိ သမာဒိယိတွာ ထေရံ ဘိက္ခူ စေဝ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟန္တော ဒါနာနိ ဒဒန္တော ဓမ္မံ သုဏန္တော စတုန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ပုညာနုဘာဝေန သတ္တရတနပဋိမဏ္ဍိတော သတ္တယောဇနပ္ပမာဏော ရထော ဥပ္ပဇ္ဇိ, အနေကာနိ စဿ အစ္ဆရာသဟဿာနိ ပရိဝါရော အဟောသိ။
ရာဇာ ကုမာရဿ သရီရသက္ကာရံ ကတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ စ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ စေတိယဿ ပူဇံ အကာသိ, တတ္ထ မဟာဇနော သန္နိပတိ, ထေရောပိ သပရိဝါရော တံ ပဒေသံ ဥပဂဉ္ဆိ။ အထ ဒေဝပုတ္တော အတ္တနာ ကတကုသလကမ္မံ ဩလောကေတွာ ကတညုတာယ ‘‘ဂန္တွာ ထေရံ ဝန္ဒိဿာမိ, သာသနဂုဏေ စ ပါကဋေ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒိဗ္ဗရထံ အာရုယှ မဟတာ ပရိဝါရေန ဒိဿမာနရူပေါ အာဂန္တွာ ရထာ ဩရုယှ ထေရဿ ပါဒေ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၄၉။)ဝန္ဒိတွာ ပိတရာ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ထေရံ ပယိရုပါသမာနော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ တံ ထေရော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘သဟဿရံသီဝ ယထာမဟပ္ပဘော, ဒိသံ ယထာ ဘာတိ နဘေ အနုက္ကမံ၊
တထာပကာရော တဝါယံ မဟာရထော, သမန္တတော ယောဇနသတ္တမာယတော။
‘‘သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေဟိ သမန္တမောတ္ထဋော, ဥရဿ မုတ္တာဟိ မဏီဟိ စိတ္တိတော၊
လေခါ သုဝဏ္ဏဿ စ ရူပိယဿ စ, သောဘေန္တိ ဝေဠုရိယမယာ သုနိမ္မိတာ။
‘‘သီသဉ္စိဒံ ဝေဠုရိယဿ နိမ္မိတံ, ယုဂဉ္စိဒံ လောဟိတကာယ စိတ္တိတံ၊
ယုတ္တာ သုဝဏ္ဏဿ စ ရူပိယဿ စ, သောဘန္တိ အဿာ စ ဣမေ မနောဇဝါ။
‘‘သော တိဋ္ဌသိ ဟေမရထေ အဓိဋ္ဌိတော, ဒေဝါနမိန္ဒောဝ သဟဿဝါဟနော၊
ပုစ္ဆာမိ တာဟံ ယသဝန္တ ကောဝိဒံ, ကထံ တယာ လဒ္ဓေါ အယံ ဥဠာရော’’တိ။
֍ * ၁၀၀၇။ တတ္ထ သဟဿရံသီတိ သူရိယော။ သော ဟိ အနေကသဟဿရံသိမန္တတာယ ‘‘သဟဿရံသီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာမဟပ္ပဘောတိ အတ္တနော မဟတ္တဿ အနုရူပပ္ပဘော။ ယထာ ဟိ မဟတ္တေန သူရိယမဏ္ဍလေန သဒိသံ ဇောတိမဏ္ဍလံ နတ္ထိ, ဧဝံ ပဘာယပိ။ တထာ ဟိ တံ ဧကသ္မိံ ခဏေ တီသု မဟာဒီပေသု အာလောကံ ဖရန္တံ တိဋ္ဌတိ။ ဒိသံ ယထာ ဘာတိ နဘေ အနုက္ကမန္တိ နဘေ အာကာသေ ယထေဝ ဒိသံ အနုက္ကမန္တော ဂစ္ဆန္တော ယထာ ယေန ပကာရေန ဘာတိ ဒိဗ္ဗတိ ဇောတတိ။ တထာပကာရောတိ တာဒိသာကာရော။ တဝါယန္တိ တဝ အယံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၀။)֍ * ၁၀၀၈။ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေဟီတိ သုဝဏ္ဏမယေဟိ ပဋ္ဋေဟိ။ သမန္တမောတ္ထဋော သမန္တတော ဆာဒိတော။ ဥရဿာတိ ဥရော အဿ, ရထဿ ဥရောတိ စ ဤသာမူလံ ဝဒတိ။ လေခါတိ ဝေဠုရိယမယာ မာလာကမ္မလတာကမ္မာဒိလေခါ။ တာသံ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေသု စ ရဇတပဋ္ဋေသု စ ဒိဿမာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သုဝဏ္ဏဿ စ ရူပိယဿ စာ’’တိ။ သောဘေန္တီတိ ရထံ သောဘယန္တိ။
֍ * ၁၀၀၉။ သီသန္တိ ရထကုဗ္ဗရသီသံ။ ဝေဠုရိယဿ နိမ္မိတန္တိ ဝေဠုရိယေန နိမ္မိတံ, ဝေဠုရိယမဏိမယန္တိ အတ္ထော။ လောဟိတကာယာတိ လောဟိတကမဏိနာ, ယေန ကေနစိ ရတ္တမဏိနာ ဝါ။ ယုတ္တာတိ ယောဇိတာ, အထ ဝါ ယောတ္တာ သုဝဏ္ဏဿ စ ရူပိယဿ စာတိ သုဝဏ္ဏမယာ စ ရူပိယမယာ စ ယောတ္တာ, သင်္ခလိကာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၀၁၀။ အဓိဋ္ဌိတောတိ အတ္တနော ဒေဝိဒ္ဓိယာ သကလမိဒံ ဌာနံ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ သဟဿဝါဟနောတိ သဟဿယုတ္တဝါဟနော, သဟဿအာဇာနီယယုတ္တရထော ဒေဝါနမိန္ဒော ယထာတိ အဓိပ္ပါယော။ ယသဝန္တာတိ အာလပနံ, ယသဿီတိ အတ္ထော။ ကောဝိဒန္တိ ကုသလဉာဏဝန္တံ, ရထာရောဟနေ ဝါ ဆေကံ။ အယံ ဥဠာရောတိ အယံ ဥဠာရော မဟန္တော ယသောတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧဝံ ထေရေန ပုဋ္ဌော ဒေဝပုတ္တော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘သုဇာတော နာမဟံ ဘန္တေ, ရာဇပုတ္တော ပုရေ အဟုံ၊
တွဉ္စ မံ အနုကမ္ပာယ, သညမသ္မိံ နိဝေသယိ။
‘‘ခီဏာယုကဉ္စ မံ ဉတွာ, သရီရံ ပါဒါသိ သတ္ထုနော၊
ဣမံ သုဇာတ ပူဇေဟိ, တံ တေ အတ္ထာယ ဟေဟိတိ။
‘‘တာဟံ ဂန္ဓေဟိ မာလေဟိ, ပူဇယိတွာ သမုယျုတော၊
ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ, ဥပပန္နောမှိ နန္ဒနံ။
‘‘နန္ဒနေ စ ဝနေ ရမ္မေ, နာနာဒိဇဂဏာယုတေ၊
ရမာမိ နစ္စဂီတေဟိ, အစ္ဆရာဟိ ပုရက္ခတော’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၁။)၁၀၁၂-၃။ တတ္ထ သရီရန္တီ သရီရဓာတုံ။ ဟေဟိတီတိ ဘဝိဿတိ။ သမုယျုတောတိ သမ္မာ ဥယျုတ္တော, ယုတ္တပ္ပယုတ္တောတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဒေဝပုတ္တော ထေရေန ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ကထေတွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပိတရံ အာပုစ္ဆိတွာ ရထံ အာရုယှ ဒေဝလောကမေဝ ဂတော။ ထေရောပိ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ သာ ဓမ္မကထာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။ အထ ထေရော တံ သဗ္ဗံ အတ္တနာ စ တေန စ ကထိတနိယာမေနေဝ သင်္ဂီတိကာလေ ဓမ္မသင်္ဂါဟကာနံ အာရောစေသိ, တေ စ တံ တထာ သင်္ဂဟံ အာရောပေသုန္တိ။
စူဠရထဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ မဟာရထဝိမာနဝဏ္ဏနာ
သဟဿယုတ္တံ ဟယဝါဟနံ သုဘန္တိ မဟာရထဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန စ သမယေန အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တာဝတိံသဘဝနေ ဂေါပါလဿ နာမ ဒေဝပုတ္တဿ အတ္တနော ဝိမာနတော နိက္ခမိတွာ သဟဿယုတ္တံ မဟန္တံ ဒိဗ္ဗရထံ အဘိရုယှ မဟန္တေန ပရိဝါရေန မဟတိယာ ဒေဝိဒ္ဓိယာ ဥယျာနကီဠနတ္ထံ ဂစ္ဆန္တဿ အဝိဒူရေ ပါတုရဟောသိ။ တံ ဒိသွာ ဒေဝပုတ္တော သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနော သဟသာ ရထတော ဩရုယှ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။
တဿိဒံ ပုဗ္ဗကမ္မံ – သော ကိရ ဝိပဿိံ ဘဂဝန္တံ သုဝဏ္ဏမာလာယ ပူဇေတွာ ‘‘ဣမဿ ပုညဿ အာနုဘာဝေန မယှံ ဘဝေ ဘဝေ သောဝဏ္ဏမယာ ဥရစ္ဆဒမာလာ နိဗ္ဗတ္တတူ’’တိ ကတပဏိဓာနာယ အနေကကပ္ပေသု သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တိယာ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကိကိဿ ကာသိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တာယ ယထာပဏိဓာနံ သုဝဏ္ဏမာလာလာဘေန ‘‘ဥရစ္ဆဒမာလာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ ဒေဝကညာသဒိသာယ ရာဇဓီတာယ အာစရိယော ဂေါပါလော နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ သသာဝကသံဃဿ ကဿပဿ ဘဂဝတော အသဒိသဒါနာဒီနိ မဟာဒါနာနိ ပဝတ္တေတွာ ဣန္ဒြိယာနံ အပရိပက္ကဘာဝေန အတ္တာနံ ရာဇဓီတရဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ သတ္ထာရာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၂။)ဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာပိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော ပုထုဇ္ဇနကာလကိရိယမေဝ ကတွာ ယထူပစိတပုညာနုဘာဝေန တာဝတိံသေသု ယောဇနသတိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ, အနေကကောဋိအစ္ဆရာပရိဝါရော အဟောသိ, သတ္တရတနမယော စဿ သဟဿယုတ္တော သုဝိဘတ္တဘိတ္တိဝိစိတ္တော သိနိဒ္ဓမဓုရနိဂ္ဃေါသော အတ္တနော ပဘာသမုဒယေန အဝဟသန္တော ဝိယ ဒိဝင်္ကရမဏ္ဍလံ ဒိဗ္ဗော အာဇညရထော နိဗ္ဗတ္တိ။
သော တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ အပရာပရံ ဒေဝေသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန ယထာဝုတ္တသမ္ပတ္တိဝိဘဝေါ ဂေါပါလော ဧဝ နာမ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ တာဝတိံသေသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တေန စ သမယေန အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော…ပေ… အဉ္ဇလိံ သိရသိ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသီ’’တိ။
ဧဝံ ပန ဥပသင်္ကမိတွာ ဌိတံ တံ ဒေဝပုတ္တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘သဟဿယုတ္တံ ဟယဝါဟနံ သုဘံ, အာရုယှိမံ သန္ဒနံ နေကစိတ္တံ၊
ဥယျာနဘူမိံ အဘိတော အနုက္ကမံ, ပုရိန္ဒဒေါ ဘူတပတီဝ ဝါသဝေါ။
‘‘သောဝဏ္ဏမယာ တေ ရထကုဗ္ဗရာ ဥဘော, ဖလေဟိ အံသေဟိ အတီဝ သင်္ဂတာ၊
သုဇာတဂုမ္ဗာ နရဝီရနိဋ္ဌိတာ, ဝိရောစတိ ပန္နရသေဝ စန္ဒော။
‘‘သုဝဏ္ဏဇာလာဝတတော ရထော အယံ, ဗဟူဟိ နာနာရတနေဟိ စိတ္တိတော၊
သုနန္ဒိဃောသော စ သုဘဿရော စ, ဝိရောစတီ စာမရဟတ္ထဗာဟုဘိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၃။)‘‘ဣမာ စ နာဘျော မနသာဘိနိမ္မိတာ, ရထဿ ပါဒန္တရမဇ္ဈဘူသိတာ၊
ဣမာ စ နာဘျော သတရာဇိစိတ္တိတာ, သတေရတာ ဝိဇ္ဇုရိဝပ္ပဘာသရေ။
‘‘အနေကစိတ္တာဝတတော ရထော အယံ, ပုထူ စ နေမီ စ သဟဿရံသိကော၊
တေသံ သရော သုယျတိ ဝဂ္ဂုရူပေါ, ပဉ္စင်္ဂိကံ တူရိယမိဝပ္ပဝါဒိတံ။
‘‘သိရသ္မိံ စိတ္တံ မဏိစန္ဒကပ္ပိတံ, သဒါ ဝိသုဒ္ဓံ ရုစိရံ ပဘဿရံ၊
သုဝဏ္ဏရာဇီဟိ အတီဝ သင်္ဂတံ, ဝေဠုရိယရာဇီဝ အတီဝ သောဘတိ။
‘‘ဣမေ စ ဝါဠီ မဏိစန္ဒကပ္ပိတာ, အာရောဟကမ္ဗူ သုဇဝါ ဗြဟူပမာ၊
ဗြဟာ မဟန္တာ ဗလိနော မဟာဇဝါ, မနော တဝညာယ တထေဝ သိံသရေ။
‘‘ဣမေ စ သဗ္ဗေ သဟိတာ စတုက္ကမာ, မနော တဝညာယ တထေဝ သိံသရေ၊
သမံ ဝဟန္တီ မုဒုကာ အနုဒ္ဓတာ, အာမောဒမာနာ တုရဂါနမုတ္တမာ။
‘‘ဓုနန္တိ ဝဂ္ဂန္တိ ပတန္တိ စမ္ဗရေ, အဗ္ဘုဒ္ဓုနန္တာ သုကတေ ပိဠန္ဓနေ၊
တေသံ သရော သုယျတိ ဝဂ္ဂုရူပေါ, ပဉ္စင်္ဂိကံ တူရိယမိဝပ္ပဝါဒိတံ။
‘‘ရထဿ ဃောသော အပိဠန္ဓနာန စ, ခုရဿ နာဒေါ အဘိဟိံသနာယ စ၊
ဃောသော သုဝဂ္ဂူ သမိတဿ သုယျတိ, ဂန္ဓဗ္ဗတူရိယာနိ ဝိစိတြသံဝနေ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၄။)‘‘ရထေ ဌိတာတာ မိဂမန္ဒလောစနာ, အာဠာရပမှာ ဟသိတာ ပိယံဝဒါ၊
ဝေဠုရိယဇာလာဝတတာ တနုစ္ဆဝါ, သဒေဝ ဂန္ဓဗ္ဗသူရဂ္ဂပူဇိတာ။
‘‘တာ ရတ္တရတ္တမ္ဗရပီတဝါသသာ, ဝိသာလနေတ္တာ အဘိရတ္တလောစနာ၊
ကုလေ သုဇာတာ သုတနူ သုစိမှိတာ, ရထေ ဌိတာ ပဉ္ဇလိကာ ဥပဋ္ဌိတာ။
‘‘တာ ကမ္ဗုကေယူရဓရာ သုဝါသသာ, သုမဇ္ဈိမာ ဦရုထနူပပန္နာ၊
ဝဋ္ဋင်္ဂုလိယော သုမုခါ သုဒဿနာ, ရထေ ဌိတာ ပဉ္ဇလိကာ ဥပဋ္ဌိတာ။
‘‘အညာ သုဝေဏီ သုသု မိဿကေသိယော, သမံ ဝိဘတ္တာဟိ ပဘဿရာဟိ စ၊
အနုဗ္ဗတာ တာ တဝ မာနသေ ရတာ, ရထေ ဌိတာ ပဉ္ဇလိကာ ဥပဋ္ဌိတာ။
‘‘အာဝေဠိနိယော ပဒုမုပ္ပလစ္ဆဒါ, အလင်္ကတာ စန္ဒနသာရဝါသိတာ၊
အနုဗ္ဗတာ တာ တဝ မာနသေ ရတာ, ရထေ ဌိတာ ပဉ္ဇလိကာ ဥပဋ္ဌိတာ။
‘‘တာ မာလိနိယော ပဒုမုပ္ပလစ္ဆဒါ, အလင်္ကတာ စန္ဒနသာရဝါသိတာ၊
အနုဗ္ဗတာ တာ တဝ မာနသေ ရတာ, ရထေ ဌိတာ ပဉ္ဇလိကာ ဥပဋ္ဌိတာ။
‘‘ကဏ္ဌေသု တေ ယာနိ ပိဠန္ဓနာနိ, ဟတ္ထေသု ပါဒေသု တထေဝ သီသေ၊
ဩဘာသယန္တီ ဒသ သဗ္ဗသော ဒိသာ, အဗ္ဘုဒ္ဒယံ သာရဒိကောဝ ဘာဏုမာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၅။)‘‘ဝါတဿ ဝေဂေန စ သမ္ပကမ္ပိတာ, ဘုဇေသု မာလာ အပိဠန္ဓနာနိ စ၊
မုဉ္စန္တိ ဃောသံ ရုစိရံ သုစိံ သုဘံ, သဗ္ဗေဟိ ဝိညူဟိ သုတဗ္ဗရူပံ။
‘‘ဥယျာနဘူမျာ စ ဒုဝဒ္ဓတော ဌိတာ, ရထာ စ နာဂါ တူရိယာနိ စ သရော၊
တမေဝ ဒေဝိန္ဒ ပမောဒယန္တိ, ဝီဏာ ယထာ ပေါက္ခရပတ္တဗာဟုဘိ။
‘‘ဣမာသု ဝီဏာသု ဗဟူသု ဝဂ္ဂူသု, မနုညရူပါသု ဟဒယေရိတံ ပီတိံ၊
ပဝဇ္ဇမာနာသု အတီဝ အစ္ဆရာ, ဘမန္တိ ကညာ ပဒုမေသု သိက္ခိတာ။
‘‘ယဒါ စ ဂီတာနိ စ ဝါဒိတာနိ စ, နစ္စာနိ စိမာနိ သမေန္တိ ဧကတော၊
အထေတ္ထ နစ္စန္တိ အထေတ္ထ အစ္ဆရာ, ဩဘာသယန္တီ ဥဘတော ဝရိတ္ထိယော။
‘‘သော မောဒသိ တူရိယဂဏပ္ပဗောဓနော, မဟီယမာနော ဝဇိရာဝုဓောရိဝ၊
ဣမာသု ဝီဏာသု ဗဟူသု ဝဂ္ဂူသု, မနုညရူပါသု ဟဒယေရိတံ ပီတိံ။
‘‘ကိံ တွံ ပုရေ ကမ္မမကာသိ အတ္တနာ, မနုဿဘူတော ပုရိမာယ ဇာတိယာ၊
ဥပေါသထံ ကံ ဝါ တုဝံ ဥပါဝသိ, ကံ ဓမ္မစရိယံ ဝတမာဘိရောစယိ။
‘‘နယီဒမပ္ပဿ ကတဿ ကမ္မုနော, ပုဗ္ဗေ သုစိဏ္ဏဿ ဥပေါသထဿ ဝါ၊
ဣဒ္ဓါနုဘာဝေါ ဝိပုလော အယံ တဝ, ယံ ဒေဝသံဃံ အဘိရောစသေ ဘုသံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၆။)‘‘ဒါနဿ တေ ဣဒံ ဖလံ, အထော သီလဿ ဝါ ပန၊
အထော အဉ္ဇလိကမ္မဿ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
֍ * ၁၀၁၅။ တတ္ထ သဟဿယုတ္တန္တိ သဟဿေန ယုတ္တံ, သဟဿံ ဝါ ယုတ္တံ ယောဇိတံ ဧတသ္မိန္တိ သဟဿယုတ္တံ။ ကဿ ပနေတံ သဟဿန္တိ? ‘‘ဟယဝါဟန’’န္တိ အနန္တရံ ဝုစ္စမာနတ္တာ ဟယာနန္တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတေဝ။ ဟယာ ဝါဟနံ ဧတဿာတိ ဟယဝါဟနံ။ ကေစိ ပန ‘‘သဟဿယုတ္တဟယဝါဟန’’န္တိ အနုနာသိကလောပံ ဧကမေဝ သမာသပဒံ ကတွာ ဝဏ္ဏေန္တိ, ဧတသ္မိံ ပက္ခေ ဟယဝါဟနံ ဝိယ ဝါဟနန္တိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ဟယဝါဟနသဟဿယုတ္တံ ယုတ္တဟယဝါဟနသဟဿန္တိ ဟိ အတ္ထော။ အပရေ ပန ‘‘သဟဿယုတ္တန္တိ သဟဿဒိဗ္ဗာဇညယုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သန္ဒနန္တိ ရထံ။ နေကစိတ္တန္တိ အနေကစိတ္တံ နာနာဝိဓဝိစိတ္တဝန္တံ။ ဥယျာနဘူမိံ အဘိတောတိ ဥယျာနဘူမိယာ သမီပေ။ ‘‘အဘိတော’’တိ ဟိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ သာမိအတ္ထေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဥယျာနဘူမျာ’’တိပိ ပဌန္တိ, တေ သဒ္ဒနယမ္ပိ အနုပဓာရေန္တာ ပဌန္တိ။ အနုက္ကမန္တိ ဂစ္ဆန္တော ပုရိန္ဒဒေါ ဘူတပတီဝ ဝါသဝေါ ဝိရောစသီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၁၀၁၆။ သောဝဏ္ဏမယာတိ သုဝဏ္ဏမယာ။ တေတိ တဝ။ ရထကုဗ္ဗရာ ဥဘောတိ ရထဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဝေဒိကာ။ ယော ဟိ ရထဿ သောဘနတ္ထဉ္စေဝ ဥပရိ ဌိတာနံ ဂုတ္တတ္ထဉ္စ ဥဘောသု ပဿေသု ဝေဒိကာကာရေန ပရိက္ခေပေါ ကရီယတိ, တဿ ပုရိမဘာဂေ ဥဘောသု ပဿေသု ယာဝ ရထီသာ, တာဝ ဟတ္ထေဟိ ဂဟဏယောဂ္ဂေါ ရထဿ အဝယဝဝိသေသော, ဣဓ သော ဧဝ ကုဗ္ဗရောတိ အဓိပ္ပေတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥဘော’’တိ။ အညတ္ထ ပန ရထီသာ ကုဗ္ဗရောတိ ဝုစ္စတိ။ ဖလေဟီတိ ရထူပတ္ထမ္ဘဿ ဒက္ခိဏဝါမဘေဒေဟိ ဒွီဟိ ဖလေဟိ, ပရိယန္တာဝေတ္ထ ဖလာတိ ဝုတ္တာ။ အံသေဟီတိ ကုဗ္ဗရဖလေ ပတိဋ္ဌိတေဟိ ဟေဋ္ဌိမအံသေဟိ။ အတီဝ သင်္ဂတာတိ အတိဝိယ သုဋ္ဌု သင်္ဂတာ သုဖဿိတာ နိဗ္ဗိဝရာ။ ဣဒဉ္စ သိပ္ပိဝိရစိတေ ကိတ္တိမရထေ လဗ္ဘမာနဝိသေသံ တတ္ထ အာရောပေတွာ ဝုတ္တံ။ သော ပန အပေါရိသတာယ အကိတ္တိမော သယံဇာတော ကေနစိ အဃဋိတောယေဝ။ သုဇာတဂုမ္ဗာတိ သုသဏ္ဌိတထမ္ဘကသမုဒါယာ။ ယေ ဟိ ဝေဒိကာယ နိရန္တရံ ဌိတာ သုသဏ္ဌိတဃဋကာဒိအဝယဝဝိသေသဝန္တော ထမ္ဘကသမုဒါယာ,
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၇။)တေသံ ဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ ‘‘သုဇာတဂုမ္ဗာ’’တိ။ နရဝီရနိဋ္ဌိတာတိ သိပ္ပါစရိယေဟိ နိဋ္ဌာပိတသဒိသာ။ သိပ္ပါစရိယာ ဟိ အတ္တနော သရီရခေဒံ အစိန္တေတွာ ဝီရိယဗလေန သိပ္ပဿ သုဋ္ဌု ဝိစာရဏတော နရေသု ဝီရိယဝန္တောတိ ဣဓ ‘‘နရဝီရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ နရဝီရာတိ ဝါ ဒေဝပုတ္တဿ အာလပနံ။ နိဋ္ဌိတာတိ ပရိယောသိတာ ပရိပုဏ္ဏသောဘာတိသယာ။ ‘‘နရဝီရနိမ္မိတာ’’တိ ဝါ ပါဌော, နရေသု ဓိတိသမ္ပန္နေဟိ နိမ္မိတသဒိသာတိ အတ္ထော။ ဧဝံဝိဓကုဗ္ဗရတာယ အယံ တဝ ရထော ဝိရောစတိ။ ကိံ ဝိယ? ပန္နရသေဝ စန္ဒော, သုက္ကပက္ခေ ပန္နရသိယံ ပရိပုဏ္ဏကာလေ စန္ဒိမာ ဝိယ။
֍ * ၁၀၁၇။ သုဝဏ္ဏဇာလာဝတတောတိ သုဝဏ္ဏဇာလကေဟိ အဝတတော ဆာဒိတော။ ‘‘သုဝဏ္ဏဇာလာဝိတတော’’တိပိ ပါဌော, ဂဝစ္ဆိတောတိ အတ္ထော။ ဗဟူဟီတိ အနေကေဟိ။ နာနာရတနေဟီတိ ပဒုမရာဂဖုဿရာဂါဒိနာနာဝိဓရတနေဟိ။ သုနန္ဒိဃောသောတိ သုဋ္ဌု နန္ဒိတဗ္ဗဃောသော, သဝနီယမဓုရနိန္နာဒေါတိ အတ္ထော။ သုနန္ဒိဃောသောတိ ဝါ သုဋ္ဌု ကတနန္ဒိဃောသော, နစ္စနာဒီနံ ဒဿနာဒီသု ပဝတ္တိတသာဓုကာရသဒ္ဒါဒိဝသေန ကတပမောဒနိန္နာဒေါတိ အတ္ထော, ‘‘ကာလေန ကာလံ အာသီဝါဒနဝသေန သုဋ္ဌု ပယုတ္တနန္ဒိဃောသော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ သုဘဿရောတိ သုဋ္ဌု အတိဝိယ ဩဘာသနသဘာဝေါ, တတ္ထ ဝါ ပဝတ္တမာနာနံ ဒေဝတာနံ သောဘနေန ဂီတဝါဒိတဿရေန သုဘဿရော။ စာမရဟတ္ထဗာဟုဘီတိ စာမရဟတ္ထယုတ္တဗာဟူဟိ ဣတော စိတော စ ဗီဇယမာန စာမရကလာပေဟိ ဒေဝတာနံ ဘုဇေဟိ, တထာဘူတာဟိ ဒေဝတာဟိ ဝါ ဝိရောစတိ။
֍ * ၁၀၁၈။ နာဘျောတိ ရထစက္ကာနံ နာဘိယော။ မနသာဘိနိမ္မိတာတိ ‘‘ဣမေ ဤဒိသာ ဟောန္တူ’’တိ စိတ္တေန နိမ္မိတသဒိသာ။ ရထဿ ပါဒန္တရမဇ္ဈဘူသိတာတိ ရထဿ ပါဒါနံ ရထစက္ကာနံ အန္တေန နေမိနာ နာနာရတနသမုဇ္ဇလေန အရာနံ ဝေမဇ္ဈေန စ မဏ္ဍိတာ။ သတရာဇိစိတ္တိတာတိ အနေကဝဏ္ဏာဟိ အနေကသတာဟိ ရာဇီဟိ လေခါဟိ စိတ္တိတာ ဝိစိတ္တဘာဝံ ဂတာ။ သတေရတာ ဝိဇ္ဇုရိဝါတိ သတေရတသင်္ခါတဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ ပဘာသရေ ဝိဇ္ဇောတန္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၈။)֍ * ၁၀၁၉။ အနေကစိတ္တာဝတတောတိ အနေကေဟိ မာလာကမ္မာဒိစိတ္တေဟိ အဝတတော သမောကိဏ္ဏော။ ‘‘အနေကစိတ္တာဝိတတော’’တိပိ ပဌန္တိ, သောယေဝ အတ္ထော, ဂါထာသုခတ္ထံ ပန ဒီဃကရဏံ။ ပုထူ စ နေမီ စာတိ ပုထုလနေမိ စ, ဧကော စ-ကာရော နိပါတမတ္တံ။ သဟဿရံသိကောတိ အနေကသဟဿရံသိကော။ ‘‘သဟဿရံသိယော’’တိပိ ပါဠိ။ အပရေ ပန ‘‘နတာ ရံသိယော’’တိ စ ပဌန္တိ, တတ္ထ နတာတိ အဇိယဓနုဒဏ္ဍကော ဝိယ ဩဏတာ နေမိပ္ပဒေသာ။ သဟဿရံသိယောတိ သူရိယမဏ္ဍလံ ဝိယ ဝိပ္ဖုရန္တကိရဏဇာလာ။ တေသန္တိ ဩလမ္ဗမာနကိင်္ကိဏိကဇာလာနံ နေမိပ္ပဒေသာနံ။
֍ * ၁၀၂၀။ သိရသ္မိန္တိ သီသေ, ရထဿ သီသေတိ အတ္ထော။ သိရော ဝါ အသ္မိံ ရထေ။ စိတ္တန္တိ ဝိစိတ္တံ။ မဏိစန္ဒကပ္ပိတန္တိ မဏိမယမဏ္ဍလာနုဝိဒ္ဓံ စန္ဒမဏ္ဍလသဒိသေန မဏိနာ အနုဝိဒ္ဓံ။ ရုစိရံ ပဘဿရန္တိ ဣမိနာ တဿ စန္ဒမဏ္ဍလသဒိသတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ, သဒါ ဝိသုဒ္ဓန္တိ ဣမိနာ ပနဿ စန္ဒမဏ္ဍလတောပိ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ သုဝဏ္ဏရာဇီဟီတိ အန္တရန္တရာ ဝဋ္ဋာကာရေန သဏ္ဌိတာဟိ သုဝဏ္ဏလေခါဟိ။ သင်္ဂတန္တိ သဟိတံ။ ဝေဠုရိယရာဇီဝါတိ အန္တရန္တရာ သုဝဏ္ဏရာဇီဟိ ခစိတမဏိမဏ္ဍလတ္တာ ဝေဠုရိယရာဇီဟိ ဝိယ သောဘတိ။ ‘‘ဝေဠုရိယရာဇီဟီ’’တိ စ ပဌန္တိ။
֍ * ၁၀၂၁။ ဝါဠီတိ ဝါဠဝန္တော သမ္ပန္နဝါဠဓိနော, အဿေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ‘‘ဝါဇီ’’တိ ဝါ ပါဌော။ မဏိစန္ဒကပ္ပိတာတိ စာမရောလမ္ဗနဋ္ဌာနေသု မဏိမယစန္ဒကာနုဝိဒ္ဓါ။ အာရောဟကမ္ဗူတိ ဥစ္စာ စေဝ တဒနုရူပပရိဏာဟာ စ, အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပန္နာတိ အတ္ထော။ သုဇဝါတိ သုန္ဒရဇဝါ ဇဝဝန္တော မဟာဇဝါ, သောဘနဂတိကာတိ အတ္ထော။ ဗြဟူပမာတိ ဗြဟာ ဝိယ ပမိနိတဗ္ဗာ, အတ္တနော ပမာဏတော အဓိကာ ဝိယ ပညာယန္တာတိ အတ္ထော။ ဗြဟာတိ ဝုဍ္ဎာ ပဝဍ္ဎသဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂါ။ မဟန္တာတိ မဟာနုဘာဝါ မဟိဒ္ဓိကာ။ ဗလိနောတိ သရီရဗလေန စ ဥဿာဟဗလေန စ ဗလဝန္တော။ မဟာဇဝါတိ သီဃဝေဂါ။ မနော တဝညာယာတိ တဝ စိတ္တံ ဉတွာ။ တထေဝါတိ စိတ္တာနုရူပမေဝ။ သိံသရေတိ သံသပ္ပရေ, ပဝတ္တရေတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၀၂၂။ ဣမေတိ ယထာဝုတ္တအဿေ သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗေတိ သဟဿမတ္တာပိ။ သဟိတာတိ သမာနဇဝတာယ သမာနဂမနတာယ စ ဂတိယံ သဟိတာ, အညမညံ အနူနာဓိကဂမနာတိ အတ္ထော။ စတူဟိ ပါဒေဟိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၅၉။)ကမန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ စတုက္ကမာ။ သမံ ဝဟန္တီတိ ‘‘သဟိတာ’’တိ ပဒေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကရောတိ။ မုဒုကာတိ မုဒုသဘာဝါ, ဘဒြာ အာဇာနီယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အနုဒ္ဓတာ’’တိ, ဥဒ္ဓတရဟိတာ ခေါဘံ အကရောန္တာတိ အတ္ထော။ အာမောဒမာနာတိ ပမောဒမာနာ, အခဠုင်္ကတာယ အညမညံ ရထိကာဒီနဉ္စ တုဋ္ဌိံ ပဝေဒယန္တာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၀၂၃။ ဓုနန္တီတိ စာမရဘာရံ ကေသရဘာရံ ဝါလဓိဉ္စ ဝိဓုနန္တိ။ ဝဂ္ဂန္တီတိ ကဒါစိ ပဒေ ပဒံ နိက္ခိပန္တာ ဝဂ္ဂနေန ဂမနေန ဂစ္ဆန္တိ။ ပတန္တီတိ ကဒါစိ ပဝတ္တန္တိ, လင်္ဃန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပ္လဝန္တီ’’တိ စ ကေစိ ပဌန္တိ, သောယေဝတ္ထော။ အဗ္ဘုဒ္ဓုနန္တာတိ ကမ္မသိပ္ပိနာ သုကတေ သုဋ္ဌု နိမ္မိတေ ခုဒ္ဒကဃဏ္ဋာဒိအဿာလင်္ကာရေ အဘိဥဒ္ဓုနန္တာ အဓိကံ ဥဒ္ဓုနန္တာ။ တေသန္တိ တေသံ ပိဠန္ဓနာနံ။
֍ * ၁၀၂၄။ ရထဿ ဃောသောတိ ယထာဝုတ္တော ရထနိဂ္ဃေါသော။ အပိဠန္ဓနာန စာတိ အ-ကာရော နိပါတမတ္တံ။ ပိဠန္ဓနာနံ အာဘရဏာနံ။ အပိဠန္ဓနန္တိ စ အာဘရဏပရိယာယောတိ ဝါ ဝဒန္တိ, ရထဿာနံ အာဘရဏာနဉ္စဃောသောတိ အတ္ထော။ ခုရဿနာဒေါတိ တုရင်္ဂါနံ ခုရနိပါတသဒ္ဒေါ။ ကိဉ္စာပိ အဿာ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တိ, မဓုရဿ ပန ခုရနိပါတသဒ္ဒဿ ဥပလဒ္ဓိဟေတုဘူတေန ကမ္မုနာ တေသံ ခုရနိက္ခေပေ ခုရနိက္ခေပေ ပဋိဃာတော လဗ္ဘတီတိ ဝဒန္တိ။ အဘိဟိံသနာယ စာတိ အဿာနံ အဓိကဟိံသနေန စ, အန္တရန္တရာ အဿေဟိ ပဝတ္တိတဟေသနေန စာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဘိဟေသနာယ စာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ သမိတဿာတိ သမုဒိတဿ ဒိဗ္ဗဇနဿ ဃောသော စ သုဝဂ္ဂု သုမဓုရံ သုယျတိ။ ကိံ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဂန္ဓဗ္ဗတူရိယာနိ ဝိစိတြသံဝနေ’’တိ, စိတြလတာဝနေ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တာနံ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယာနိ ဝိယ။ တူရိယသန္နိဿိတော ဟိ သဒ္ဒေါ ‘‘တူရိယာနီ’’တိ ဝုတ္တော နိဿယဝေါဟာရေန။ ‘‘ဂန္ဓဗ္ဗတူရိယာန စ ဝိစိတြသံဝနေ’’တိ စ ပါဌော, ‘‘တူရိယာနဉ္စ’’ဣတိ အနုနာသိကံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အပရေ ‘‘ဂန္ဓဗ္ဗတူရိယာနိ ဝိစိတြပဝနေ’’တိ ပဌန္တိ။
֍ * ၁၀၂၅။ ရထေ ဌိတာတာတိ ရထေ ဌိတာ ဧတာ။ မိဂမန္ဒလောစနာတိ မိဂစ္ဆာပိကာနံ ဝိယ မုဒုသိနိဒ္ဓဒိဋ္ဌိနိပါတာ။ အာဠာရပမှာတိ ဗဟလသင်္ဂတပခုမာ, ဂေါပခုမာတိ အတ္ထော။ ဟသိတာတိ ပဟသိတာ, ပဟံသိတမုခါတိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆၀။)အတ္ထော။ ပိယံဝဒါတိ ပိယဝါဒိနိယော။ ဝေဠုရိယဇာလာဝတတာတိ ဝေဠုရိယမဏိမယေန ဇာလေန ဆာဒိတသရီရာ။ တနုစ္ဆဝါတိ သုခုမစ္ဆဝိယော။ သဒေဝါတိ သဒါ ဧဝ သဗ္ဗကာလမေဝ။ ဂန္ဓဗ္ဗသူရဂ္ဂပူဇိတာတိ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝတာဟိ စေဝ အပရာဟိ စ အဂ္ဂဒေဝတာဟိ လဒ္ဓပူဇာ။
֍ * ၁၀၂၆။ တာ ရတ္တရတ္တမ္ဗရပီတဝါသသာတိ ရဇနီယရူပါ စ ရတ္တပီတဝတ္ထာ စ။ အဘိရတ္တလောစနာတိ ဝိသေသတော ရတ္တရာဇီဟိ ဥပသောဘိတနယနာ။ ကုလေ သုဇာတာတိ သိန္ဓဝကုလေ သုဇာတာ ဝိသိဋ္ဌဒေဝနိကာယေ သမ္ဘဝါ။ သုတနူတိ သုန္ဒရသရီရာ။ သုစိမှိတာတိ သုဒ္ဓသိတကရဏာ။
֍ * ၁၀၂၇။ တာ ကမ္ဗုကေယူရဓရာတိ သုဝဏ္ဏမယကေယူရဓရာ။ သုမဇ္ဈိမာတိ ဝိလဂ္ဂမဇ္ဈာ။ ဦရုထနူပပန္နာတိ သမ္ပန္နဦရုထနာ, ကဒလိက္ခန္ဓသဒိသဦရု စေဝ သမုဂ္ဂသဒိသထနာ စ။ ဝဋ္ဋင်္ဂုလိယောတိ အနုပုဗ္ဗတော ဝဋ္ဋင်္ဂုလိယော။ သုမုခါတိ သုန္ဒရမုခါ, ပမုဒိတမုခါ ဝါ။ သုဒဿနာတိ ဒဿနီယာ။
֍ * ၁၀၂၈။ အညာတိ ဧကစ္စာ။ သုဝေဏီတိ သုန္ဒရကေသဝေဏိယော။ သုသူတိ ဒဟရာ။ မိဿကေသိယောတိ ရတ္တမာလာဒီဟိ မိဿိတကေသဝဋ္ဋိယော။ ကထံ? သမံ ဝိဘတ္တာဟိ ပဘဿရာဟိ စာတိ, သမံ အညမညသဒိသံ နာနာဝိဘတ္တိဝသေန ဝိဘတ္တာဟိ သုဝဏ္ဏစီရာဒိခစိတာဟိ ဣန္ဒနီလမဏိအာဒယော ဝိယ ပဘဿရာဟိ ကေသဝဋ္ဋီဟိ မိဿိတကေသိယောတိ ယောဇနာ။ အနုဗ္ဗတာတိ အနုကူလကိရိယာ။ တာတိ အစ္ဆရာယော။
֍ * ၁၀၂၉။ စန္ဒနသာရဝေါသိတာတိ သာရဘူတေန ဒိဗ္ဗစန္ဒနေန ဥလ္လိတ္တာ ဝိစ္ဆုရိတာ။
֍ * ၁၀၃၁။ ကဏ္ဌေသူတိအာဒိနာ ဂီဝူပဂဟတ္ထူပဂပါဒူပဂသီသူပဂါဒိအာဘရဏာနိ ဒဿေတိ။ ဩဘာသယန္တီတိ ကဏ္ဌေသု ယာနိ ပိဠန္ဓနာနိ, တေဟိ ဩဘာသယန္တီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အဗ္ဘုဒ္ဒယန္တိ အဘိဥဂ္ဂစ္ဆန္တော, ‘‘အဗ္ဘုဒ္ဒသ’’န္တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ သာရဒိကောတိ သရဒကာလိကော။ ဘာဏုမာတိ သူရိယော။ သော ဟိ အဗ္ဘာဒိဒေါသဝိရဟေန ဒသပိ ဒိသာ သုဋ္ဌု ဩဘာသေတိ။
֍ * ၁၀၃၂။ ဝါတဿ ဝေဂေန စာတိ မနုညဂန္ဓူပဟာရံ သဒ္ဒူပဟာရဉ္စ ကရောန္တေန ဥပဟရန္တေန ဝိယ ဝါယန္တေန ဝါတဿ ဝေဂေန ရထတုရင်္ဂဝေဂေန စ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆၁။)မုဉ္စန္တီတိ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ။ ရုစိရန္တိ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယာနိ ဝိယ ဥပရူပရိ ရုစိဒါယကံ။ သုစိန္တိ သုဒ္ဓံ အသံသဋ္ဌံ။ သုဘန္တိ မနုညံ။ သဗ္ဗေဟိ ဝိညူဟိ သုတဗ္ဗရူပန္တိ သဗ္ဗေဟိပိ ဝိညုဇာတိကေဟိ ဂန္ဓဗ္ဗသမယညူဟိ သောတဗ္ဗံ သဝနီယံ ဥတ္တမသဘာဝံ ဃောသံ မုဉ္စန္တီတိ ယောဇနာ။
֍ * ၁၀၃၃။ ဥယျာနဘူမျာတိ ဥယျာနဘူမိယံ။ ဒုဝဒ္ဓတောတိ ဒွီဟိ အဒ္ဓပဿေဟိ။ ‘‘ဒုဘတော စ ဌိတာ’’တိပိ ပဌန္တိ, သောယေဝတ္ထော။ ရထာတိ ရထေ။ နာဂါတိ နာဂေ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဟိ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ သရောတိ ရထနာဂတူရိယာနိ ပဋိစ္စ နိဗ္ဗတ္တော သရော။ ဒေဝိန္ဒာတိ ဒေဝပုတ္တံ အာလပတိ။ ဝီဏာ ယထာ ပေါက္ခရပတ္တဗာဟုဘီတိ ယထာ ဝီဏာ သမ္မဒေဝ ယောဇိတေဟိ ဒေါဏိပတ္တဗာဟုဒဏ္ဍေဟိ တံတံမုစ္ဆနာနုရူပံ အဝဋ္ဌိတေဟိ ဝါဒိယမာနာ သုဏန္တံ ဇနံ ပမောဒေတိ, ဧဝံ တံ ရထာဒယော အတ္တနော သရေန ပမောဒယန္တိ။ သုသိက္ခိတဘာဝေန ပေါက္ခရဘာဝံ သုန္ဒရဘာဝံ ပတ္တေဟိ ဝီဏာဝါဒကဿ ဟတ္ထေဟိ ပဝါဒိတာ ဝီဏာ ယထာ မဟာဇနံ ပမောဒေတိ, ဧဝံ တံ ရထာဒယော အတ္တနော သရေန ပမောဒယန္တီတိ။
֍ * ၁၀၃၄။ ဣမာသု ဝီဏာသူတိ ဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဣမာသု ဥဇုကောဋိဝင်္ကဗြဟတီနန္ဒိနီတိသရအာဒိဘေဒါသု ဗဟူသု ဝီဏာသု သိနိဒ္ဓမဓုရဿရတာယ ဝဂ္ဂူသု တတော ဧဝ မနုညရူပါသု ဟဒယေရိတံ ဟဒယင်္ဂမံ ဟဒယဟာရိနိံ ပီတိံ ပီတိနိမိတ္တံ ပဝဇ္ဇမာနာသု ပဝါဒိယမာနာသု အစ္ဆရာ ဒေဝ ကညာ ပီတိဝေဂုက္ခိတ္တတာယ အတ္တနော သုသိက္ခိတတာယ စ ဒိဗ္ဗ ပဒုမေသု ဘမန္တိ နစ္စံ ဒဿေန္တိယော သဉ္စရန္တိ။
֍ * ၁၀၃၅။ ဣမာနီတိ ဣဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ဣမာနိ ဂီတာနိ, ဣမာနိ ဝါဒိတာနိ, ဣမာနိ နစ္စာနိ စာ’’တိ။ သမေန္တိ ဧကတောတိ ဧကဇ္ဈံ သမရသာနိ ဟောန္တိ။ အထ ဝါ သမေန္တိ ဧကတောတိ ဧကတော ဧကဇ္ဈံ သမာနိ သမရသာနိ ကရောန္တိ, တန္တိဿရံ ဂီတဿရေန, ဂီတဿရဉ္စ တန္တိဿရေန သံသန္ဒန္တိယော နစ္စနေန ယထာဓိဂတေ ဟဿာဒိရသေ အပရိဟာပေန္တိယော သမေန္တိ သမာနေန္တီတိ အတ္ထော။ အတ္ထေတ္ထ နစ္စန္တိ အထေတ္ထ အစ္ဆရာ ဩဘာသယန္တီတိ ဧဝံ ဂီတာဒီနိ သမရသေ ကရောန္တိယော အထ အညာ ဧကစ္စာ အစ္ဆရာ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ တဝ ရထေ နစ္စန္တိ, အထ အညာ ဝရိတ္ထိယော ဥတ္တမိတ္ထိယော နစ္စံ ပဿန္တိယော အတ္တနော သရီရောဘာသေန စေဝ ဝတ္ထာဘရဏဩဘာသေန စ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆၂။)ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ပဒေသေ ဥဘတော ဒွီသု ပဿေသု ဒသပိ ဒိသာ ကေဝလံ ဩဘာသယန္တိ ဝိဇ္ဇောတယန္တီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၀၃၆။ သောတိ သော တွံ ဧဝံဘူတော။ တူရိယဂဏပ္ပဗောဓနောတိ ဒိဗ္ဗတူရိယသမူဟေန ကတပီတိပဗောဓနော။ မဟီယမာနောတိ ပူဇီယမာနော။ ဝဇိရာဝုဓောရိဝါတိ ဣန္ဒော ဝိယ။
֍ * ၁၀၃၇။ ဥပေါသထံ ကံ ဝါ တုဝံ ဥပါဝသီတိ အညေဟိပိ ဥပေါသထော ဥပဝသီယတိ, တွံ ကံ ဝါ ကီဒိသံ နာမ ဥပေါသထံ ဥပဝသီတိ ပုစ္ဆတိ။ ဓမ္မစရိယန္တိ ဒါနာဒိပုညပဋိပတ္တိံ။ ဝတန္တိ ဝတသမာဒါနံ။ အဘိရောစယီတိ အဘိရောစေသိ, ရုစ္စိတွာ ပူရေသီတိ အတ္ထော။ ‘‘အဘိရာဓယီ’’တိပိ ပါဌော, သာဓေသိ နိပ္ဖါဒေသီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၀၃၈။ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ, ဣဒံ ဝါ ဖလန္တိ အဓိပ္ပါယော။ အဘိရောစသေတိ အဘိဘဝိတွာ ဝိဇ္ဇောတသိ။
ဧဝံ မဟာထေရေန ပုဋ္ဌော ဒေဝပုတ္တော တမတ္ထံ အာစိက္ခိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတော၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။
‘‘ဇိတိန္ဒြိယံ ဗုဒ္ဓမနောမနိက္ကမံ, နရုတ္တမံ ကဿပမဂ္ဂပုဂ္ဂလံ၊
အဝါပုရန္တံ အမတဿ ဒွါရံ, ဒေဝါတိဒေဝံ သတပုညလက္ခဏံ။
‘‘တမဒ္ဒသံ ကုဉ္ဇရမောဃတိဏ္ဏံ, သုဝဏ္ဏသိင်္ဂီနဒဗိမ္ဗသာဒိသံ၊
ဒိသွာန တံ ခိပ္ပမဟုံ သုစီမနော, တမေဝ ဒိသွာန သုဘာသိတဒ္ဓဇံ။
‘‘တမန္နပါနံ အထဝါပိ စီဝရံ, သုစိံ ပဏီတံ ရသသာ ဥပေတံ၊
ပုပ္ဖါဘိကိဏ္ဏမှိ သကေ နိဝေသနေ, ပတိဋ္ဌပေသိံ သ အသင်္ဂမာနသော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆၃။)‘‘တမန္နပါနေန စ စီဝရေန စ, ခဇ္ဇေန ဘောဇ္ဇေန စ သာယနေန စ၊
သန္တပ္ပယိတွာ ဒွိပဒါနမုတ္တမံ, သော သဂ္ဂသော ဒေဝပုရေ ရမာမဟံ။
‘‘ဧတေနုပါယေန ဣမံ နိရဂ္ဂဠံ, ယညံ ယဇိတွာ တိဝိဓံ ဝိသုဒ္ဓံ၊
ပဟာယဟံ မာနုသကံ သမုဿယံ, ဣန္ဒူပမော ဒေဝပုရေ ရမာမဟံ။
‘‘အာယုဉ္စ ဝဏ္ဏဉ္စ သုခံ ဗလဉ္စ, ပဏီတရူပံ အတိကင်္ခတာ မုနိ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဗဟုံ သုသင်္ခတံ, ပတိဋ္ဌပေတဗ္ဗမသင်္ဂမာနသေ။
‘‘နယိမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိံ ဝါ ပန, ဗုဒ္ဓေန သေဋ္ဌော ဝ သမော ဝ ဝိဇ္ဇတိ၊
အာဟုနေယျာနံ ပရမာဟုတိံ ဂတော, ပုညတ္ထိကာနံ ဝိပုလပ္ဖလေသိန’’န္တိ။
֍ * ၁၀၄၁။ တတ္ထ ဇိတိန္ဒြိယန္တိ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဗောဓိမူလေယေဝ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဇိတတ္တာ နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝဿ ကတတ္တာ ဇိတိန္ဒြိယံ။ အဘိညေယျာဒီနံ အဘိညေယျာဒိဘာဝတော အနဝသေသတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓံ။ ပုရိပုဏ္ဏဝီရိယတာယ အနောမနိက္ကမံ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဝီရိယဿ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဿ စ ပါရိပူရိယာတိ အတ္ထော။ နရုတ္တမန္တိ နရာနံ ဥတ္တမံ ဒွိပဒုတ္တမံ။ ကဿပန္တိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန ဝဒတိ။ အဝါပုရန္တံ အမတဿ ဒွါရန္တိ ကောဏာဂမနဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနတော ပဘုတိ ပိဟိတံ နိဗ္ဗာနမဟာနဂရဿ ဒွါရံ အရိယမဂ္ဂံ ဝိဝရန္တံ။ ဒေဝါတိဒေဝန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒေဝါနံ အတိဒေဝံ။ သတပုညလက္ခဏန္တိ အနေကသတပုညဝသေန နိဗ္ဗတ္တမဟာပုရိသလက္ခဏံ။
֍ * ၁၀၄၂။ ကုဉ္ဇရန္တိ ကိလေသပဋိသတ္တုနိမ္မဒ္ဒနေန ကုဉ္ဇရသဒိသံ, မဟာနာဂန္တိ အတ္ထော။ စတုန္နံ ဩဃာနံ သံသာရမဟောဃဿ တရိတတ္တာ ဩဃတိဏ္ဏံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆၄။)သုဝဏ္ဏသိင်္ဂီနဒဗိမ္ဗသာဒိသန္တိ သိင်္ဂီသုဝဏ္ဏဇမ္ဗုနဒသုဝဏ္ဏရူပသဒိသံ, ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစန္တိ အတ္ထော။ ဒိသွာန တံ ခိပ္ပမဟုံ သုစီမနောတိ တံ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ခိပ္ပံ တာဝဒေဝ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ’’တိ ပသာဒဝသေန ကိလေသမလာပဂမနေန သုစိမနော ဝိသုဒ္ဓမနော အဟောသိံ, တဉ္စ ခေါ တမေဝ ဒိသွာန တံ ဒိသွာ ဧဝ။ သုဘာသိတဒ္ဓဇန္တိ ဓမ္မဒ္ဓဇံ။
֍ * ၁၀၄၃။ တမန္နပါနန္တိ တမှိ ဘဂဝတိ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ။ အထဝါပိ စီဝရန္တိ အထ စီဝရမ္ပိ။ ရသသာ ဥပေတန္တိ ရသေန ဥပေတံ သာဒုရသံ, ဥဠာရန္တိ အတ္ထော။ ပုပ္ဖါဘိကိဏ္ဏမှီတိ ဂန္ထိတေဟိ စ အဂန္ထိကေဟိ စ ပုပ္ဖေဟိ ဩလမ္ဗနဝသေန သန္ထရဏဝသေန စ အဘိကိဏ္ဏေ။ ပတိဋ္ဌပေသိန္တိ ပဋိပါဒေသိံ အဒါသိံ။ အသင်္ဂမာနသောတိ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂစိတ္တော သော အဟန္တိ ယောဇနာ။
֍ * ၁၀၄၄။ သဂ္ဂသောတိ အပရာပရူပပတ္တိဝသေန သဂ္ဂေ သဂ္ဂေ, တတ္ထာပိ စ ဒေဝပုရေ သုဒဿနမဟာနဂရေ။ ရမာမီတိ ကီဠာမိ မောဒါမိ။
֍ * ၁၀၄၅။ ဧတေနုပါယေနာတိ ဂေါပါလဗြာဟ္မဏကာလေ သသာဝကသံဃဿ ကဿပဘဂဝတော ယထာ အသဒိသဒါနံ အဒါသိံ, ဧတေန ဥပါယေန။ ဣမံ နိရဂ္ဂဠံ ယညံ ယဇိတွာ တိဝိဓံ ဝိသုဒ္ဓန္တိ အနာဝဋဒွါရတာယ မုတ္တစာဂတာယ စ နိရဂ္ဂဠံ, တီသုပိ ကာလေသု တီဟိ ဒွါရေဟိ ကရဏကာရာပနာနုဿရဏဝိဓီဟိ သမ္ပန္နတာယ တိဝိဓံ, တတ္ထ သံကိလေသာဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓံ အပရိမိတဓနပရိစ္စာဂဘာဝေန မဟာစာဂတာယ ယညံ ယဇိတွာ, မဟာဒါနံ ဒတွာတိ အတ္ထော။ တံ ပန ဒါနံ စိရကတမ္ပိ ခေတ္တဝတ္ထုစိတ္တာနံ ဥဠာရတာယ အန္တရန္တရာ အနုဿရဏေန အတ္တနော ပါကဋံ အာသန္နံ ပစ္စက္ခံ ဝိယ ဥပဋ္ဌိတံ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ဣမ’’န္တိ။
֍ * ၁၀၄၆။ ဧဝံ ဒေဝပုတ္တော အတ္တနာ ကတကမ္မံ ထေရဿ ကထေတွာ ဣဒါနိ တာဒိသာယ သမ္ပတ္တိယာ ပရေပိ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမတံ တထာဂတေ စ ဥတ္တမံ အတ္တနော ပသာဒဗဟုမာနံ ပဝေဒေန္တော ‘‘အာယုဉ္စ ဝဏ္ဏဉ္စာ’’တိအာဒိနာ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ အဘိကင်္ခတာတိ ဣစ္ဆန္တေန။ မုနီတိ ထေရံ အာလပတိ။
֍ * ၁၀၄၇။ နယိမသ္မိံ လောကေတိ ဒေဝပုတ္တော အတ္တနော ပစ္စက္ခဘူတံ လောကံ ဝဒတိ။ ပရသ္မိန္တိ တတော အညသ္မိံ။ ဧတေန သဗ္ဗေပိ သဒေဝကေ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆၅။)လောကေ ဒဿေတိ။ သမော စ ဝိဇ္ဇတီတိ သေဋ္ဌော တာဝ တိဋ္ဌတု, သမော ဧဝ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အာဟုနေယျာနံ ပရမာဟုတိံ ဂတောတိ ဣမသ္မိံ လောကေ ယတ္တကာ အာဟုနေယျာ နာမ, တေသု သဗ္ဗေသု ပရမာဟုတိံ ပရမံ အာဟုနေယျဘာဝံ ဂတော။ ‘‘ဒက္ခိဏေယျာနံ ပရမဂ္ဂတံ ဂတော’’တိ ဝါ ပါဌော, တတ္ထ ပရမဂ္ဂတန္တိ ပရမံ အဂ္ဂဘာဝံ, အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ကေသန္တိ အာဟ ‘‘ပုညတ္ထိကာနံ ဝိပုလပ္ဖလေသိန’’န္တိ, ပုညေန အတ္ထိကာနံ ဝိပုလံ မဟန္တံ ပုညဖလံ ဣစ္ဆန္တာနံ, တထာဂတော ဧဝ လောကဿ ပုညက္ခေတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာဟုနေယျာနံ ပရမဂ္ဂတံ ဂတော’’တိ ပဌန္တိ, သောယေဝတ္ထော။
ဧဝံ ကထေန္တမေဝ တံ ထေရော ကလ္လစိတ္တံ မုဒုစိတ္တံ ဝိနီဝရဏစိတ္တံ ဥဒဂ္ဂစိတ္တံ ပသန္နစိတ္တဉ္စ ဉတွာ သစ္စာနိ ပကာသေသိ။ သော သစ္စပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ အထ ထေရော မနုဿလောကံ အာဂန္တွာ ဘဂဝတော တမတ္ထံ အတ္တနာ စ ဒေဝပုတ္တေန စ ကထိတနိယာမေနေဝ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ တမတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိယာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
မဟာရထဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒကဋ္ဌကထာယ ဝိမာနဝတ္ထုသ္မိံ
စုဒ္ဒသဝတ္ထုပဋိမဏ္ဍိတဿ
ပဉ္စမဿ မဟာရထဝဂ္ဂဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ပါယာသိဝဂ္ဂေါ
၁။ ပဌမအဂါရိယဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ယထာ ဝနံ စိတ္တလတံ ပဘာသတီတိ အဂါရိယဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန ရာဇဂဟေ ဧကံ ကုလံ ဥဘတောပသန္နံ ဟောတိ သီလာစာရသမ္ပန္နံ ဩပါနဘူတံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ။ တေ ဒွေ ဇယမ္ပတိကာ ရတနတ္တယံ ဥဒ္ဒိဿ ယာဝဇီဝံ ပုညာနိ ကတွာ တတော စုတာ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိံသု, တေသံ ဒွါဒသယောဇနိကံ ကနကဝိမာနံ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေ တတ္ထ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆၆။)အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနောတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘ယထာ ဝနံ စိတ္တလတံ ပဘာသတိ, ဥယျာနသေဋ္ဌံ တိဒသာနမုတ္တမံ၊
တထူပမံ တုယှမိဒံ ဝိမာနံ, ဩဘာသယံ တိဋ္ဌတိ အန္တလိက္ခေ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ, မနုဿဘူတော ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝေါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ထေရော ပုစ္ဆိ။
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတော၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟဉ္စ ဘရိယာ စ မနုဿလောကေ, ဩပါနဘူတာ ဃရမာဝသိမှ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တာ, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒမှ။
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဗျာကာသိ။ ဂါထာသုပိ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။
ပဌမအဂါရိယဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆၇။)၂။ ဒုတိယအဂါရိယဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ယထာ ဝနံ စိတ္တလတန္တိ ဒုတိယအဂါရိယဝိမာနံ။ ဧတ္ထာပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ အနန္တရသဒိသာဝ။
‘‘ယထာ ဝနံ စိတ္တလတံ ပဘာသတိ, ဥယျာနသေဋ္ဌံ တိဒသာနမုတ္တမံ၊
တထူပမံ တုယှမိဒံ ဝိမာနံ, ဩဘာသယံ တိဋ္ဌတိ အန္တလိက္ခေ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ,
မနုဿဘူတော ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝေါ,
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ပုစ္ဆိ၊
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟဉ္စ ဘရိယာ စ မနုဿလောကေ, ဩပါနဘူတာ ဃရမာဝသိမှ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တာ, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒမှ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဗျာကာသိ။ ဂါထာသုပိ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။
ဒုတိယအဂါရိယဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဖလဒါယကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏန္တိ ဖလဒါယကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန ရညော ဗိမ္ဗိသာရဿ အကာလေ အမ္ဗဖလာနိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော အာရာမပါလံ အာဟ – ‘‘မယှံ ခေါ, ဘဏေ, အမ္ဗဖလေသု ဣစ္ဆာ ဥပ္ပန္နာ, တသ္မာ အမ္ဗာနိ မေ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆၈။)အာနေတွာ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, နတ္ထိ အမ္ဗေသု အမ္ဗဖလံ, အပိစာဟံ တထာ ကရောမိ, သစေ ဒေဝေါ ကိဉ္စိ ကာလံ အာဂမေတိ, ယထာ အမ္ဗာ န စိရဿေဝ ဖလံ ဂဏှန္တီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘဏေ, တထာ ကရောဟီ’’တိ။ အာရာမပါလော အာရာမံ ဂန္တွာ အမ္ဗရုက္ခမူလေသု ပံသုံ အပနေတွာ တာဒိသံ ပံသုံ အာကိရိ, တာဒိသဉ္စ ဥဒကံ အာသိဉ္စိ, ယထာ န စိရဿေဝ အမ္ဗရုက္ခာ သစ္ဆိန္နပတ္တာ အဟေသုံ။ အထ နံ ပံသုံ အပနေတွာ ဖာရုသကကသဋမိဿကံ ပါကတိကံ ပံသုံ အာကိရိတွာ သာဓုကံ ဥဒကံ အဒါသိ။ တဒါ အမ္ဗရုက္ခာ န စိရေနေဝ ကောရကိတာ ပလ္လဝိတာ ကုဋမလကဇာတာ ဟုတွာ ပုပ္ဖိံသု, အထ သလာဋုကဇာတာ ဟုတွာ ဖလာနိ ဂဏှိံသု။ တတ္ထေကသ္မိံ အမ္ဗရုက္ခေ ပဌမတရံ စတ္တာရိ ဖလာနိ မနောသိလာစုဏ္ဏပိဉ္ဇရဝဏ္ဏာနိ သမ္ပန္နဂန္ဓရသာနိ ပရိဏတာနိ အဟေသုံ။
သော တာနိ ဂဟေတွာ ‘‘ရညော ဒဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အာယသ္မန္တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ ပိဏ္ဍာယ စရမာနံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘ဣမာနိ အမ္ဗာနိ အဂ္ဂဖလဘူတာနိ ဣမဿ အယျဿ ဒဿာမိ, ကာမံ မံ ရာဇာ ဟနတု ဝါ ပဗ္ဗာဇေတု ဝါ, ရညော ဟိ ဒိန္နေ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ပူဇာမတ္တံ အပ္ပမတ္တကံ ဖလံ, အယျဿ ဒိန္နေ ပန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမ္ပိ သမ္ပရာယိကမ္ပိ အပရိမာဏံ ဖလံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေတွာ တာနိ ဖလာနိ ထေရဿ ဒတွာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ရညော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ရာဇပုရိသေ အာဏာပေသိ ‘‘ဝီမံသထ တာဝ, ဘဏေ, ယထာယံ အာဟာ’’တိ။ ထေရော ပန တာနိ ဖလာနိ ဘဂဝတော ဥပနာမေသိ။ ဘဂဝါ တေသု ဧကံ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ, ဧကံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ, ဧကံ မဟာကဿပတ္ထေရဿ ဒတွာ ဧကံ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိ။ ပုရိသာ တံ ပဝတ္တိံ ရညော အာရောစေသုံ။
ရာဇာ တံ သုတွာ ‘‘ဓီရော ဝတာယံ ပုရိသော, ယော အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ပုညပသုတော အဟောသိ, အတ္တနော ပရိဿမဉ္စ ဌာနဂတမေဝ အကာသီ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော တဿ ဧကံ ဂါမဝရံ ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒီနိ စ ဒတွာ ‘‘ယံ တယာ ဘဏေ အမ္ဗဖလဒါနေန ပုညံ ပသုတံ, တတော မေ ပတ္တိံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ဒေမိ, ဒေဝ, ယထာသုခံ ပတ္တိံ ဂဏှာဟီ’’တိ အဝေါစ။ အာရာမပါလော အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၆၉။)ဥပ္ပဇ္ဇိ, တဿ သောဠသယောဇနိကံ ကနကဝိမာနံ နိဗ္ဗတ္တိ သတ္တသတကူဋာဂါရပဋိမဏ္ဍိတံ။ တံ ဒိသွာ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ပုစ္ဆိ –
‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ, သမန္တတော သောဠသ ယောဇနာနိ၊
ကူဋာဂါရာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ, ဝေဠုရိယထမ္ဘာ ရုစကတ္ထတာ သုဘာ။
‘‘တတ္ထစ္ဆသိ ပိဝသိ ခါဒသိ စ, ဒိဗ္ဗာ စ ဝီဏာ ပဝဒန္တိ ဝဂ္ဂုံ၊
အဋ္ဌဋ္ဌကာ သိက္ခိတာ သာဓုရူပါ, ဒိဗ္ဗာ စ ကညာ တိဒသစရာ ဥဠာရာ၊
နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ ပမောဒယန္တိ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘ဖလဒါယီ ဖလံ ဝိပုလံ လဘတိ, ဒဒမုဇုဂတေသု ပသန္နမာနသော၊
သော ဟိ ပမောဒတိ သဂ္ဂဂတော တိဒိဝေ, အနုဘောတိ စ ပုညဖလံ ဝိပုလံ။
‘‘တဝေဝါဟံ မဟာမုနိ, အဒါသိံ စတုရော ဖလေ။
‘‘တသ္မာ ဟိ ဖလံ အလမေဝ ဒါတုံ, နိစ္စံ မနုဿေန သုခတ္ထိကေန၊
ဒိဗ္ဗာနိ ဝါ ပတ္ထယတာ သုခါနိ, မနုဿသောဘဂ္ဂတမိစ္ဆတာ ဝါ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇၀။)ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – သောပိဿ ဗျာကာသိ၊
֍ * ၁၀၆၁။ တတ္ထ အဋ္ဌဋ္ဌကာတိ ဧကေကသ္မိံ ကူဋာဂါရေ အဋ္ဌဋ္ဌကာ စတုသဋ္ဌိပရိမာဏာ။ သာဓုရူပါတိ ရူပသမ္ပတ္တိယာ စ သီလာစာရသမ္ပတ္တိယာ စ သိက္ခာသမ္ပတ္တိယာ စ သုန္ဒရသဘာဝါ။ ဒိဗ္ဗာ စ ကညာတိ ဒေဝစ္ဆရာယော။ တိဒသစရာတိ တိဒသေသု သုခါစာရာ သုခဝိဟာရိနိယော။ ဥဠာရာတိ ဥဠာရဝိဘဝါ။
֍ * ၁၀၆၄။ ဖလဒါယီတိ အတ္တနာ အမ္ဗဖလဿ ဒိန္နတ္တာ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဖလန္တိ ပုညဖလံ။ ဝိပုလန္တိ မဟန္တံ လဘတိ မနုဿလောကေ ပတိဋ္ဌိတောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒဒန္တိ ဒဒန္တော ဒါနဟေတု။ ဥဇုဂတေသူတိ ဥဇုပဋိပန္နေသု။ သဂ္ဂဂတောတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန သဂ္ဂံ ဂတော, တတ္ထာပိ တိဒိဝေ တာဝတိံသဘဝနေ အနုဘောတိ စ ပုညဖလံ ဝိပုလံ ယထာဟံ, ဧဝံ အညောပီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၀၆၆။ တသ္မာတိ ယသ္မာ စတုန္နံ ဖလာနံ ဒါနမတ္တေန ဤဒိသီ သမ္ပတ္တိ အဓိဂတာ, တသ္မာ။ အလမေဝ ယုတ္တမေဝ။ နိစ္စန္တိ သဗ္ဗကာလံ။ ဒိဗ္ဗာနီတိ ဒေဝလောကပရိယာပန္နာနိ။ မနုဿသောဘဂ္ဂတန္တိ မနုဿေသု သုဘဂဘာဝံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဖလဒါယကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပဌမဥပဿယဒါယကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
စန္ဒော ယထာ ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေတိ ဥပဿယဒါယကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု ဂါမကာဝါသေ ဝဿံ ဝသိတွာ ဝုတ္ထဝဿော ပဝါရေတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတုံ ရာဇဂဟံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ သာယံ အညတရံ ဂါမံ ပဝိသိတွာ ဝသနဋ္ဌာနံ ပရိယေသန္တော အညတရံ ဥပါသကံ ဒိသွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဥပါသက, ဣမသ္မိံ ဂါမေ အတ္ထိ ကိဉ္စိ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဝသနယောဂ္ဂဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဥပါသကော ပသန္နစိတ္တော ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇၁။)ထေရဿ ဝသနယောဂ္ဂံ ဌာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တတ္ထ အာသနံ ပညာပေတွာ ပါဒေါဒကံ ပါဒပီဌံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ထေရံ ပဝေသေတွာ တသ္မိံ ပါဒေ ဓောဝန္တေ ပဒီပံ ဥဇ္ဇာလေတွာ မဉ္စေ ပစ္စတ္ထရဏာနိ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ သွာတနာယ စ နိမန္တေတွာ ထေရဿ ဒုတိယဒိဝသေ ဘောဇေတွာ ပါနကတ္ထာယ ဂုဠပိဏ္ဍဉ္စ ဒတွာ ထေရံ ဂစ္ဆန္တံ အနုဂန္တွာ နိဝတ္တိ။ သော အပရေန သမယေန သဟ ဘရိယာယ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒွါဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ –
‘‘စန္ဒော ယထာ ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေ, ဩဘာသယံ ဂစ္ဆတိ အန္တလိက္ခေ၊
တထူပမံ တုယှမိဒံ ဝိမာနံ, ဩဘာသယံ တိဋ္ဌတိ အန္တလိက္ခေ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ, မနုဿဘူတော ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝေါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
သော ဒေဝပုတ္တော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟဉ္စ ဘရိယာ စ မနုဿလောကေ, ဥပဿယံ အရဟတော အဒမှ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တာ, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒမှ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
တတ္ထ ဂါထာသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ၊
ပဌမဥပဿယဒါယကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇၂။)၅။ ဒုတိယဥပဿယဒါယကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
သူရိယော ယထာ ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေတိ ဒုတိယဥပဿယဒါယကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဂါမကာဝါသေ ဝဿံ ဝသိတွာ ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ ရာဇဂဟံ ဥဒ္ဒိဿ ဂစ္ဆန္တာ သာယံ အညတရံ ဂါမံ သမ္ပာပုဏိံသု။ သေသံ အနန္တရဝိမာနသဒိသမေဝ။
‘‘သူရိယော ယထာ ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေ…ပေ…။
(ယထာ ပုရိမဝိမာနံ, တထာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ၊)
‘‘ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
တတ္ထ ဂါထာသုပိ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ၊
ဒုတိယဥပဿယဒါယကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဘိက္ခာဒါယကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနန္တိ ဘိက္ခာဒါယကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော အညတရံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော ဧကဿ ဃရဒ္ဓါရေ အဋ္ဌာသိ။ တတ္ထ အညတရော ပုရိသော ဓောတဟတ္ထပါဒေါ ‘‘ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ နိသိန္နော ဘောဇနံ ဥပနေတွာ ပါတိယာ ပက္ခိတ္တေ တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ပါတိယာ ဘတ္တံ တဿ ဘိက္ခုနော ပတ္တေ အာကိရန္တော တေန ‘‘ဧကဒေသမေဝ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တောပိ သဗ္ဗမေဝ အာကိရိ။ သော ဘိက္ခု အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သော ပုရိသော ‘‘ဆာတဇ္ဈတ္တဿ ဘိက္ခုနော မယာ အဘုဉ္ဇိတွာ ဘတ္တံ ဒိန္န’’န္တိ အနုဿရန္တော ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိလဘိ။ သော အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဒွါဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဒေဝစာရိကံ စရန္တော မဟတိယာ ဒေဝိဒ္ဓိယာ ဝိရောစမာနံ ဒိသွာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇၃။)‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ, သမန္တတော ဒွါဒသ ယောဇနာနိ၊
ကူဋာဂါရာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ, ဝေဠုရိယထမ္ဘာ ရုစကတ္ထတာ သုဘာ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
သောပိ တဿ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, ဒိသွာန ဘိက္ခုံ တသိတံ ကိလန္တံ၊
ဧကာဟံ ဘိက္ခံ ပဋိပါဒယိဿံ, သမင်္ဂိ ဘတ္တေန တဒါ အကာသိံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ… ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၁၀၈၄။ တတ္ထ ဧကာဟံ ဘိက္ခန္တိ ဧကံ အဟံ ဘိက္ခာမတ္တံ, ဧကံ ဘတ္တဝဍ္ဎိတကန္တိ အတ္ထော။ ပဋိပါဒယိဿန္တိ ပဋိပါဒေသိံ အဒါသိံ။ သမင်္ဂိ ဘတ္တေနာတိ ဘတ္တေန သမင်္ဂီဘူတံ, လဒ္ဓဘိက္ခန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ မဟာထေရော တေန ဒေဝပုတ္တေန အတ္တနော သုစရိတကမ္မေ ပကာသိတေ သပရိဝါရဿ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မနုဿလောကမာဂတော, တံ ပဝတ္တိံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကထေသိ။ သတ္ထာ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တမဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
ဘိက္ခာဒါယကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇၄။)၇။ ယဝပါလကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနန္တိ ယဝပါလကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန ရာဇဂဟေ အညတရော ဒုဂ္ဂတဒါရကော ယဝခေတ္တံ ရက္ခတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပါတရာသတ္ထာယ ကုမ္မာသံ လဘိတွာ ‘‘ခေတ္တံ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ တံ ကုမ္မာသံ ဂဟေတွာ ယဝခေတ္တံ ဂန္တွာ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ အညတရော ခီဏာသဝတ္ထေရော မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော ဥပကဋ္ဌေ ကာလေ တံ ဌာနံ ပတွာ ယဝပါလကေန နိသိန္နံ ရုက္ခမူလံ ဥပသင်္ကမိ။ ယဝပါလကော ဝေလံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကစ္စိ, ဘန္တေ, အာဟာရော လဒ္ဓေါ’’တိ အာဟ။ ထေရော တုဏှီ အဟောသိ။ သော အလဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဘန္တေ, ဥပကဋ္ဌာ ဝေလာ, ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န သက္ကာ, မယှံ အနုကမ္ပာယ ဣမံ ကုမ္မာသံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝတွာ ထေရဿ တံ ကုမ္မာသံ အဒါသိ။ ထေရော တံ အနုကမ္ပန္တော တဿ ပဿန္တဿေဝ တံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သောပိ ဒါရကော ‘‘သုဒိန္နံ ဝတ မယာ ဤဒိသဿ ကုမ္မာသဒါနံ ဒဒန္တေနာ’’တိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ –
‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
သောပိ တဿ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
֍ * ၁၀၈၉။ ‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, အဟောသိံ ယဝပါလကော၊
အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဘိက္ခုံ, ဝိပ္ပသန္နမနာဝိလံ။
‘‘တဿ အဒါသဟံ ဘာဂံ, ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ၊
ကုမ္မာသပိဏ္ဍံ ဒတွာန, မောဒါမိ နန္ဒနေ ဝနေ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇၅။)ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
တတ္ထ ဂါထာသုပိ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။
ယဝပါလကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ပဌမကုဏ္ဍလီဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အလင်္ကတော မလျဓရော သုဝတ္ထောတိ ကုဏ္ဍလီဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ သပရိဝါရာ ကာသီသု စာရိကံ စရန္တာ သူရိယတ္ထင်္ဂမနဝေလာယံ အညတရံ ဝိဟာရံ ပါပုဏိံသု။ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တဿ ဝိဟာရဿ ဂေါစရဂါမေ အညတရော ဥပါသကော ထေရေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပါဒဓောဝနံ ပါဒဗ္ဘဉ္ဇနတေလံ မဉ္စပီဌံ ပစ္စတ္ထရဏံ ပဒီပိယဉ္စ ဥပနေတွာ သွာတနာယ စ နိမန္တေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ, ထေရာ တဿ အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကမိံသု။ သော အပရေန သမယေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဒွါဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ –
‘‘အလင်္ကတော မလျဓရော သုဝတ္ထော, သုကုဏ္ဍလီ ကပ္ပိတကေသမဿု၊
အာမုတ္တဟတ္ထာဘရဏော ယသဿီ, ဒိဗ္ဗေ ဝိမာနမှိ ယထာပိ စန္ဒိမာ။
‘‘ဒိဗ္ဗာ စ ဝီဏာ ပဝဒန္တိ ဝဂ္ဂုံ, အဋ္ဌဋ္ဌကာ သိက္ခိတာ သာဓုရူပါ၊
ဒိဗ္ဗာ စ ကညာ တိဒသစရာ ဥဠာရာ, နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ ပမောဒယန္တိ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇၆။)သောပိ တဿ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
֍ * ၁၀၉၇။ ‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, ဒိသွာန သမဏေ သီလဝန္တေ၊
သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏေ ယသဿီ, ဗဟုဿုတေ တဏှက္ခယူပပန္နေ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တော, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၁၀၉၄။ တတ္ထ သုကုဏ္ဍလီတိ သုန္ဒရေဟိ ကုဏ္ဍလေဟိ အလင်္ကတကဏ္ဏော။ ‘‘သကုဏ္ဍလီ’’တိပိ ပါဌော, သဒိသံ ကုဏ္ဍလံ သကုဏ္ဍလံ, တံ အဿ အတ္ထီတိ သကုဏ္ဍလီ, ယုတ္တကုဏ္ဍလီ အညမညဉ္စ တုယှဉ္စ အနုစ္ဆဝိကကုဏ္ဍလီတိ အတ္ထော။ ကပ္ပိတကေသမဿူတိ သမ္မာကပ္ပိတကေသမဿု။ အာမုတ္တဟတ္ထာဘရဏောတိ ပဋိမုက္ကအင်္ဂုလိယာဒိဟတ္ထာဘရဏော။
֍ * ၁၀၉၈။ တဏှက္ခယူပပန္နေတိ တဏှက္ခယံ အရဟတ္တံ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဥပဂတေ, အဓိဂတဝန္တေတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပဌမကုဏ္ဍလီဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ဒုတိယကုဏ္ဍလီဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အလင်္ကတော မလျဓရော သုဝတ္ထောတိ ဒုတိယကုဏ္ဍလီဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ကာသီသု ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာတိအာဒိ သဗ္ဗံ အနန္တရသဒိသမေဝ။
‘‘အလင်္ကတော မလျဓရော သုဝတ္ထော, သုကုဏ္ဍလီ ကပ္ပိတကေသမဿု၊
အာမုတ္တဟတ္ထာဘရဏော ယသဿီ, ဒိဗ္ဗေ ဝိမာနမှိ ယထာပိ စန္ဒိမာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇၇။)‘‘ဒိဗ္ဗာ စ ဝီဏာ ပဝဒန္တိ ဝဂ္ဂုံ၊
အဋ္ဌဋ္ဌကာ သိက္ခိတာ သာဓုရူပါ၊
ဒိဗ္ဗာ စ ကညာ တိဒသစရာ ဥဠာရာ, နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ ပမောဒယန္တိ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ပုစ္ဆိ၊
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, ဒိသွာန သမဏေ သာဓုရူပေ၊
သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏေ ယသဿီ, ဗဟုဿုတေ သီလဝန္တေ ပသန္နေ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တော, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
ဂါထာသုပိ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။
ဒုတိယကုဏ္ဍလီဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ (ဥတ္တရ) ပါယာသိဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ယာ ဒေဝရာဇဿ သဘာ သုဓမ္မာတိ ဥတ္တရဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဓာတုဝိဘာဂေ စ ကတေ တတ္ထ တတ္ထ ထူပေသု ပတိဋ္ဌာပိယမာနေသု ဓမ္မဝိနယံ သင်္ဂါယိတုံ ဥစ္စိနိတွာ ဂဟိတေသု မဟာကဿပပ္ပမုခေသု မဟာထေရေသု ယာဝ ဝဿူပဂမနာ အညေသု စ ထေရေသု အတ္တနော အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ တတ္ထ တတ္ထ ဝသန္တေသု အာယသ္မာ ကုမာရကဿပေါ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ သေတဗျနဂရံ ဂန္တွာ သိံသပါဝနေ ဝသိ။ အထ ပါယာသိ ရာဇညော ထေရဿ တတ္ထ ဝသနဘာဝံ သုတွာ မဟတာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇၈။)ဇနကာယေန ပရိဝုတော တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ နိသိန္နော အတ္တနော ဒိဋ္ဌိဂတံ ပဝေဒေသိ။ အထ နံ ထေရော စန္ဒိမသူရိယူဒါဟရဏာဒီဟိ ပရလောကဿ အတ္ထိဘာဝံ ပကာသေန္တော အနေကဝိဟိတဟေတူပမာလင်္ကတံ ဒိဋ္ဌိဂဏ္ဌိဝိနိဝေဌနံ နာနာနယဝိစိတ္တံ ပါယာသိသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၆ အာဒယော) ဒေသေတွာ တံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါယံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။
သော ဝိသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိကော ဟုတွာ သမဏဗြာဟ္မဏကပဏဒ္ဓိကာဒီနံ ဒါနံ ဒေန္တော အနုဠာရဇ္ဈာသယတာယ လူခံ အဒါသိ ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တံ ကဏာဇကံ ဗိလင်္ဂဒုတိယံ သာဏာနိ စ ဝတ္ထာနိ။ ဧဝံ ပန အသက္ကစ္စဒါနံ ဒတွာ ကာယဿ ဘေဒါ ဟီနကာယံ ဥပပဇ္ဇိ စာတုမဟာရာဇိကာနံ သဟဗျတံ။ တဿ ပန ကိစ္စာကိစ္စေသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဥတ္တရော နာမ မာဏဝေါ အဟောသိ ဒါနေ ဗျာဝဋော။ သော သက္ကစ္စဒါနံ ဒတွာ တာဝတိံသကာယံ ဥပပန္နော, တဿ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဝိမာနံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ကတညုတံ ဝိဘာဝေန္တော သဟ ဝိမာနေန ကုမာရကဿပတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝိမာနတော ဩရုယှ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ တံ ထေရော –
‘‘ယာ ဒေဝရာဇဿ သဘာ သုဓမ္မာ, ယတ္ထစ္ဆတိ ဒေဝသံဃော သမဂ္ဂေါ၊
တထူပမံ တုယှမိဒံ ဝိမာနံ, ဩဘာသယံ တိဋ္ဌတိ အန္တလိက္ခေ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ – ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ၊
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, ရညော ပါယာသိဿ အဟောသိံ မာဏဝေါ၊
လဒ္ဓါ ဓနံ သံဝိဘာဂံ အကာသိံ, ပိယာ စ မေ သီလဝန္တော အဟေသုံ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တော, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၇၉။)ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
သော ဒေဝပုတ္တော တဿ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ။
֍ * ၁၁၀၈။ တတ္ထ ဒေဝရာဇဿာတိ သက္ကဿ။ သဘာ သုဓမ္မာတိ ဧဝံနာမကံ သန္ထာဂါရံ။ ယတ္ထာတိ ယဿံ သဘာယံ။ အစ္ဆတီတိ နိသီဒတိ။ ဒေဝသံဃောတိ တာဝတိံသဒေဝကာယော။ သမဂ္ဂေါတိ သဟိတော သန္နိပတိတော။
֍ * ၁၁၁၁။ ပါယာသိဿ အဟောသိံ မာဏဝေါတိ ပါယာသိရာဇညဿ ကိစ္စာကိစ္စကရော ဒဟရတာယ မာဏဝေါ, နာမေန ပန ဥတ္တရော နာမ အဟောသိံ။ သံဝိဘာဂံ အကာသိန္တိ အဟမေဝ အဘုဉ္ဇိတွာ ယထာလဒ္ဓံ ဓနံ ဒါနမုခေ ပရိစ္စဇနဝသေန သံဝိဘဇနံ အကာသိံ။ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပရိစ္စဇန္တောတိ ဝစနသေသော။ အထ ဝါ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ။ ကထံ? သက္ကစ္စံ။ ကီဒိသံ? အန္နဉ္စ ပါနဉ္စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
(ဥတ္တရ) ပါယာသိဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ ဝိမာနဝတ္ထုသ္မိံ
ဒသဝတ္ထုပဋိမဏ္ဍိတဿ ဆဋ္ဌဿ ပါယာသိဝဂ္ဂဿ
အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ သုနိက္ခိတ္တဝိမာနဝဂ္ဂေါ
၁။ စိတ္တလတာဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ယထာ ဝနံ စိတ္တလတံ ပဘာသတီတိ စိတ္တလတာဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန သာဝတ္ထိယံ အညတရော ဥပါသကော ဒလိဒ္ဒေါ အပ္ပဘောဂေါ ပရေသံ ကမ္မံ ကတွာ ဇီဝတိ။ သော သဒ္ဓေါ ပသန္နော ဇိဏ္ဏေ ဝုဍ္ဎေ မာတာပိတရော ပေါသေန္တော ‘‘ဣတ္ထိယော နာမ ပတိကုလေ ဌိတာ ဣဿရိယံ ကရောန္တိ, သဿုသသုရာနံ မနာပစာရိနိယော ဒုလ္လဘာ’’တိ မာတာပိတူနံ စိတ္တဒုက္ခံ ပရိဟရန္တော ဒါရပရိဂ္ဂဟံ အကတွာ သယမေဝ နေ ဥပဋ္ဌဟတိ, သီလာနိ ရက္ခတိ, ဥပေါသထံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈၀။)ဥပဝသတိ, ယထာဝိဘဝံ ဒါနာနိ ဒေတိ။ သော အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဒွါဒသယောဇနိကေ ဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဂန္တွာ ကတကမ္မံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ –
‘‘ယထာ ဝနံ စိတ္တလတံ ပဘာသတိ, ဥယျာနသေဋ္ဌံ တိဒသာနမုတ္တမံ၊
တထူပမံ တုယှမိဒံ ဝိမာနံ, ဩဘာသယံ တိဋ္ဌတိ အန္တလိက္ခေ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, ဒလိဒ္ဒေါ အတာဏော ကပဏော ကမ္မကရော အဟောသိံ၊
ဇိဏ္ဏေ စ မာတာပိတရော အဘာရိံ, ပိယာ စ မေ သီလဝန္တော အဟေသုံ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တော, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
သောပိ တဿ ဗျာကာသိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
စိတ္တလတာဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈၁။)၂။ နန္ဒနဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ယထာ ဝနံ နန္ဒနံ ပဘာသတီတိ နန္ဒနဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန သာဝတ္ထိယံ အညတရော ဥပါသကောတိအာဒိ သဗ္ဗံ အနန္တရဝိမာနသဒိသံ။ အယံ ပန ဒါရပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ မာတာပိတရော ပေါသေသီတိ အယမေဝ ဝိသေသော။
ယထာ ဝနံ နန္ဒနံ ပဘာသတိ, ဥယျာနသေဋ္ဌံ တိဒသာနမုတ္တမံ၊
တထူပမံ တုယှမိဒံ ဝိမာနံ, ဩဘာသယံ တိဋ္ဌတိ အန္တလိက္ခေ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ…ပေ…ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီတိ။
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, ဒလိဒ္ဒေါ အတာဏော ကပဏော ကမ္မကရော အဟောသိံ၊
ဇိဏ္ဏေ စ မာတာပိတရော အဘာရိံ, ပိယာ စ မေ သီလဝန္တော အဟေသုံ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တော, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ။
‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ။ တတ္ထ ဂါထာသုပိ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။
နန္ဒနဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈၂။)၃။ မဏိထူဏဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနန္တိ မဏိထူဏဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ထေရာ ဘိက္ခူ အရညာယတနေ ဝိဟရန္တိ။ တေသံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ဂမနမဂ္ဂေ ဧကော ဥပါသကော ဝိသမံ သမံ ကရောတိ, ကဏ္ဋကေ နီဟရတိ, ဂစ္ဆဂုမ္ဗေ အပနေတိ, ဥဒကကာလေ မာတိကာသု သေတုံ ဗန္ဓတိ, ဝိဝနဋ္ဌာနေသု ဆာယာရုက္ခေ ရောပေတိ, ဇလာသယေသု မတ္တိကံ ဥဒ္ဓရိတွာ တေ ပုထုလဂမ္ဘီရေ ကရောတိ, တိတ္ထေ သမ္ပာဒေတိ, ယထာဝိဘဝံ ဒါနံ ဒေတိ, သီလံ ရက္ခတိ။ သော အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဒွါဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဥပသင်္ကမိတွာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ –
‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ, သမန္တတော ဒွါဒသ ယောဇနာနိ၊
ကူဋာဂါရာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ, ဝေဠုရိယထမ္ဘာ ရုစကတ္ထတာ သုဘာ။
‘‘တတ္ထစ္ဆသိ ပိဝသိ ခါဒသိ စ, ဒိဗ္ဗာ စ ဝီဏာ ပဝဒန္တိ ဝဂ္ဂုံ၊
ဒိဗ္ဗာ ရသာ ကာမဂုဏေတ္ထ ပဉ္စ, နာရိယော စ နစ္စန္တိ သုဝဏ္ဏစ္ဆန္နာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
သောပိ တဿ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, ဝိဝနေ ပထေ သင်္ကမနံ အကာသိံ၊
အာရာမရုက္ခာနိ စ ရောပယိဿံ, ပိယာ စ မေ သီလဝန္တော အဟေသုံ၊
အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ပသန္နစိတ္တော, သက္ကစ္စ ဒါနံ ဝိပုလံ အဒါသိံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈၃။)‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၁၁၃၁။ တတ္ထ ဝိဝနေတိ အရညေ။ အာရာမရုက္ခာနိ စာ အာရာမဘူတေ ရုက္ခေ, အာရာမံ ကတွာ တတ္ထ ရုက္ခေ ရောပေသိန္တိ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယမေဝ။
မဏိထူဏဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ သုဝဏ္ဏဝိမာနဝဏ္ဏနာ
သောဝဏ္ဏမယေ ပဗ္ဗတသ္မိန္တိ သုဝဏ္ဏဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ အန္ဓကဝိန္ဒေ ဝိဟရတိ။ တေန သမယေန အညတရော ဥပါသကော သဒ္ဓေါ ပသန္နော ဝိဘဝသမ္ပန္နော တဿ ဂါမဿ အဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ မုဏ္ဍကပဗ္ဗတေ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နံ ဘဂဝတော ဝသနာနုစ္ဆဝိကံ ဂန္ဓကုဋိံ ကာရေတွာ တတ္ထ ဘဂဝန္တံ ဝသာပေန္တော သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟိ, သယဉ္စ နိစ္စသီလေ ပတိဋ္ဌိတော သုဝိသုဒ္ဓသီလသံဝရော ဟုတွာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ကမ္မာနုဘာဝသံသူစကံ နာနာရတနရံသိဇာလသမုဇ္ဇလံ ဝိစိတ္တဝေဒိကာပရိက္ခိတ္တံ ဝိဝိဓဝိပုလာလင်္ကာရောပသောဘိတံ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိတ္ထမ္ဘသောပါနံ အာရာမရမဏီယကံ ကဉ္စနပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဝိမာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒေဝစာရိကံ စရန္တော ဒိသွာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ –
‘‘သောဝဏ္ဏမယေ ပဗ္ဗတသ္မိံ, ဝိမာနံ သဗ္ဗတောပဘံ၊
ဟေမဇာလပဋိစ္ဆန္နံ, ကိင်္ကိဏိဇာလကပ္ပိတံ။
‘‘အဋ္ဌံသာ သုကတာ ထမ္ဘာ, သဗ္ဗေ ဝေဠုရိယာမယာ၊
ဧကမေကာယ အံသိယာ, ရတနာ သတ္တ နိမ္မိတာ။
‘‘ဝေဠူရိယသုဝဏ္ဏဿ, ဖလိကာ ရူပိယဿ စ၊
မသာရဂလ္လမုတ္တာဟိ, လောဟိတင်္ဂမဏီဟိ စ။
‘‘စိတြာ မနောရမာ ဘူမိ, န တတ္ထုဒ္ဓံသတီ ရဇော၊
ဂေါပါနသီဂဏာ ပီတာ, ကူဋံ ဒါရေန္တိ နိမ္မိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈၄။)‘‘သောပါနာနိ စ စတ္တာရိ, နိမ္မိတာ စတုရော ဒိသာ၊
နာနာရတနဂဗ္ဘေဟိ, အာဒိစ္စောဝ ဝိရောစတိ။
‘‘ဝေဒိယာ စတဿော တတ္ထ, ဝိဘတ္တာ ဘာဂသော မိတာ၊
ဒဒ္ဒလ္လမာနာ အာဘန္တိ, သမန္တာ စတုရော ဒိသာ။
‘‘တသ္မိံ ဝိမာနေ ပဝရေ, ဒေဝပုတ္တော မဟပ္ပဘော၊
အတိရောစသိ ဝဏ္ဏေန, ဥဒယန္တောဝ ဘာဏုမာ။
‘‘ဒါနဿ တေ ဣဒံ ဖလံ, အထော သီလဿ ဝါ ပန၊
အထော အဉ္ဇလိကမ္မဿ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
သောပိဿ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ –
֍ * ၁၁၄၂။ ‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ… ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ အန္ဓကဝိန္ဒသ္မိံ, ဗုဒ္ဓဿာဒိစ္စဗန္ဓုနော၊
ဝိဟာရံ သတ္ထု ကာရေသိံ, ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။
‘‘တတ္ထ ဂန္ဓဉ္စ မာလဉ္စ, ပစ္စယဉ္စ ဝိလေပနံ၊
ဝိဟာရံ သတ္ထု အဒါသိံ, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ၊
တေန မယှံ ဣဒံ လဒ္ဓံ, ဝသံ ဝတ္တေမိ နန္ဒနေ။
‘‘နန္ဒနေ စ ဝနေ ရမ္မေ, နာနာဒိဇဂဏာယုတေ၊
ရမာမိ နစ္စဂီတေဟိ, အစ္ဆရာဟိ ပုရက္ခတော’’တိ။
֍ * ၁၁၃၄။ တတ္ထ သဗ္ဗတောပဘန္တိ သဗ္ဗဘာဂေဟိ ပဘာသန္တံ ပဘာမုဉ္စနကံ။ ကိင်္ကိဏိဇာလကပ္ပိတန္တိ ကပ္ပိတကိင်္ကိဏိကဇာလံ။
֍ * ၁၁၃၅။ သဗ္ဗေ ဝေဠုရိယာမယာတိ သဗ္ဗေ ထမ္ဘာ ဝေဠုရိယမဏိမယာ။ တတ္ထ ပန ဧကမေကာယ အံသိယာတိ အဋ္ဌံသေသု ထမ္ဘေသု ဧကမေကသ္မိံ အံသဘာဂေ။ ရတနာ သတ္တ နိမ္မိတာတိ သတ္တရတနကမ္မနိမ္မိတာ, ဧကေကော အံသော သတ္တရတနမယောတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၁၃၆။ ‘‘ဝေဠူရိယသုဝဏ္ဏဿာ’’တိအာဒိနာ နာနာရတနာနိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဝေဠူရိယသုဝဏ္ဏဿာတိ ဝေဠုရိယေန စ သုဝဏ္ဏေန စ နိမ္မိတာ,
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈၅။)စိတြာတိ ဝါ ယောဇနာ။ ကရဏတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ ဖလိကာ ရူပိယဿ စာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ မသာရဂလ္လမုတ္တာဟီတိ ကဗရမဏီဟိ။ လောဟိတင်္ဂမဏီဟိ စာတိ ရတ္တမဏီဟိ။
֍ * ၁၁၃၇။ န တတ္ထုဒ္ဓံသတီ ရဇောတိ မဏိမယဘူမိကတ္တာ န တသ္မိံ ဝိမာနေ ရဇော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဂေါပါနသီဂဏာတိ ဂေါပါနသီသမူဟာ။ ပီတာတိ ပီတဝဏ္ဏာ, သုဝဏ္ဏမယာ စေဝ ဖုဿရာဂါဒိမဏိမယာ စာတိ အတ္ထော။ ကူဋံ ဓာရေန္တီတိ သတ္တရတနမယံ ကဏ္ဏိကံ ဓာရေန္တိ။
၁၁၃၈-၉။ နာနာရတနဂဗ္ဘေဟီတိ နာနာရတနမယေဟိ ဩဝရကေဟိ။ ဝေဒိယာတိ ဝေဒိကာ။ စတဿောတိ စတူသု ဒိသာသု စတဿော။ တေနာဟ ‘‘သမန္တာ စတုရော ဒိသာ’’တိ။
֍ * ၁၁၄၀။ မဟပ္ပဘောတိ မဟာဇုတိကော။ ဥဒယန္တောတိ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တော။ ဘာဏုမာတိ အာဒိစ္စော။
֍ * ၁၁၄၃။ သေဟိ ပါဏိဘီတိ ကာယသာရံ ပုညံ ပသဝန္တော အတ္တနော ပါဏီဟိ တံ တံ ကိစ္စံ ကရောန္တော ဝိဟာရံ သတ္ထု ကာရေသိန္တိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ သေဟိ ပါဏိဘီတိ တတ္ထ အန္ဓကဝိန္ဒသ္မိံ ဂန္ဓဉ္စ မာလဉ္စ ပစ္စယဉ္စ ဝိလေပနဉ္စ ပူဇာဝသေန။ ယထာ ကထံ? ဝိဟာရဉ္စ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ သတ္ထုနော အဒါသိံ ပူဇေသိံ နိယျာဒေသိံ စာတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၁၁၄၄။ တေနာတိ တေန ယထာဝုတ္တေန ပုညကမ္မေန ကာရဏဘူတေန။ မယှန္တိ မယာ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ ပုညဖလံ, ဣဒံ ဝါ ဒိဗ္ဗံ အာဓိပတေယျံ။ တေနာဟ ‘‘ဝသံ ဝတ္တေမီ’’တိ။
֍ * ၁၁၄၅။ နန္ဒနေတိ နန္ဒိယာ ဒိဗ္ဗသမိဒ္ဓိယာ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ဣမသ္မိံ ဒေဝလောကေ, တတ္ထာပိ ဝိသေသတော နန္ဒနေ ဝနေ ရမ္မေ, ဧဝံ ရမဏီယေ ဣမသ္မိံ နန္ဒနေ ဝနေ ရမာမီတိ ယောဇနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဧဝံ ဒေဝတာယ အတ္တနော ပုညကမ္မေ အာဝိကတေ ထေရော သပရိဝါရဿ တဿ ဒေဝပုတ္တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဘဂဝတော တမတ္ထံ နိဝေဒေသိ။ ဘဂဝါ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
သုဝဏ္ဏဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈၆။)၅။ အမ္ဗဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏန္တိ အမ္ဗဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန ရာဇဂဟေ အညတရော ဒုဂ္ဂတပုရိသော ပရေသံ ဘတ္တဝေတနဘတော ဟုတွာ အမ္ဗဝနံ ရက္ခတိ။ သော ဧကဒိဝသံ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ ဂိမှသမယေ သူရိယာတပသန္တတ္တေ ဥဏှဝါလိကာနိပ္ပီဠိတေ ဝိပ္ဖန္ဒမာနမရီစိဇာလဝိတ္ထတေ ဘူမိပ္ပဒေသေ တဿ အမ္ဗာရာမဿ အဝိဒူရေန မဂ္ဂေန သေဒါဂတေန ဂတ္တေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနော ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမာဟ ‘‘မဟာ အယံ, ဘန္တေ, ဃမ္မပရိဠာဟော, အတိဝိယ ပရိဿန္တရူပေါ ဝိယ ဒိဿတိ, သာဓု, ဘန္တေ, အယျော ဣမံ အမ္ဗာရာမံ ပဝိသိတွာ မုဟုတ္တံ ဝိဿမိတွာ အဒ္ဓါနပရိဿမံ ပဋိဝိနောဒေတွာ ဂစ္ဆထ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ။ ထေရော ဝိသေသတော တဿ စိတ္တပ္ပသာဒံ ပရိဗြူဟေတုကာမော တံ အာရာမံ ပဝိသိတွာ အညတရဿ အမ္ဗရုက္ခဿ မူလေ နိသီဒိ။
ပုန သော ပုရိသော အာဟ ‘‘သစေ, ဘန္တေ, နှာယိတုကာမတ္ထ, အဟံ ဣတော ကူပတော ဥဒကံ ဥဒ္ဓရိတွာ တုမှေ နှာပေဿာမိ, ပါနီယဉ္စ ဒဿာမီ’’တိ။ ထေရောပိ အဓိဝါသေသိ တုဏှီဘာဝေန။ သော ကူပတော ဥဒကံ ဥဒ္ဓရိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ထေရံ နှာပေသိ, နှာပေတွာ စ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ နိသိန္နဿ ပါနီယံ ဥပနေသိ။ ထေရော ပါနီယံ ပိဝိတွာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထော တဿ ပုရိသဿ ဥဒကဒါနေ စေဝ နှာပနေ စ အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ အထ သော ပုရိသော ‘‘ဃမ္မာဘိတတ္တဿ ဝတ ထေရဿ ဃမ္မပရိဠာဟံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေသိံ, ဗဟုံ ဝတ မယာ ပုညံ ပသုတ’’န္တိ ဥဠာရပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ သော အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဥပသင်္ကမိတွာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ကတပုညံ ပုစ္ဆိ။
‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ, သမန္တတော ဒွါဒသ ယောဇနာနိ၊
ကူဋာဂါရာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ, ဝေဠုရိယထမ္ဘာ ရုစကတ္ထတာ သုဘာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈၇။)‘‘တတ္ထစ္ဆသိ ပိဝသိ ခါဒသိ စ, ဒိဗ္ဗာ စ ဝီဏာ ပဝဒန္တိ ဝဂ္ဂုံ၊
ဒိဗ္ဗာ ရသာ ကာမဂုဏေတ္ထ ပဉ္စ, နာရိယော စ နစ္စန္တိ သုဝဏ္ဏဆန္နာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ, ပတပန္တေ ဒိဝင်္ကရေ၊
ပရေသံ ဘတကော ပေါသော, အမ္ဗာရာမမသိဉ္စတိ။
‘‘အထ တေနာဂမာ ဘိက္ခု, သာရိပုတ္တောတိ ဝိဿုတော၊
ကိလန္တရူပေါ ကာယေန, အကိလန္တောဝ စေတသာ။
‘‘တဉ္စ ဒိသွာန အာယန္တံ, အဝေါစံ အမ္ဗသိဉ္စကော၊
သာဓု တံ ဘန္တေ နှာပေယျံ, ယံ မမဿ သုခါဝဟံ။
‘‘တဿ မေ အနုကမ္ပာယ, နိက္ခိပိ ပတ္တစီဝရံ၊
နိသီဒိ ရုက္ခမူလသ္မိံ, ဆာယာယ ဧကစီဝရော။
‘‘တဉ္စ အစ္ဆေန ဝါရိနာ, ပသန္နမာနသော နရော၊
နှာပယီ ရုက္ခမူလသ္မိံ, ဆာယာယ ဧကစီဝရံ။
‘‘အမ္ဗော စ သိတ္တော သမဏော စ နှာပိတော,
မယာ စ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပကံ၊
ဣတိ သော ပီတိယာ ကာယံ, သဗ္ဗံ ဖရတိ အတ္တနော။
‘‘တဒေဝ ဧတ္တကံ ကမ္မံ, အကာသိံ တာယ ဇာတိယာ၊
ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ, ဥပပန္နောမှိ နန္ဒနံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈၈။)‘‘နန္ဒနေ စ ဝနေ ရမ္မေ, နာနာဒိဇဂဏာယုတေ၊
ရမာမိ နစ္စဂီတေဟိ, အစ္ဆရာဟိ ပုရက္ခတော’’တိ။ –
သောပိ တဿ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ဗျာကာသိ။
֍ * ၁၁၅၁။ တတ္ထ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေတိ အာသာဠှိမာသေ။ ပတပန္တေတိ အတိဝိယ ဒိပ္ပန္တေ, သဗ္ဗသော ဥဏှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တေတိ အတ္ထော။ ဒိဝင်္ကရေတိ ဒိဝါကရေ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အသိဉ္စတီတိ သိဉ္စတိ, -ကာရော နိပါတမတ္တံ, သိဉ္စတိ အမ္ဗရုက္ခမူလေသု ဓုဝံ ဇလသေကံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အသိဉ္စထာ’’တိ စ ပါဌော, သိဉ္စိတ္ထာတိ အတ္ထော။ ‘‘အသိဉ္စဟ’’န္တိ စ ပဌန္တိ, ပရေသံ ဘတကော ပေါသော ဟုတွာ တဒါ အမ္ဗာရာမံ အသိဉ္စိံ အဟန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၁၁၅၂။ တေနာတိ ယေန ဒိသာဘာဂေန သော အမ္ဗာရာမော, တေန အဂမာ အဂဉ္ဆိ။ အကိလန္တောဝ စေတသာတိ စေတောဒုက္ခဿ မဂ္ဂေနေဝ ပဟီနတ္တာ စေတသာ အကိလန္တောပိ သမာနော ကိလန္တုရူပေါ ကာယေန တေန မဂ္ဂေန အဂမာတိ ယောဇနာ။
၁၁၅၃-၄။ အဝေါစံ အဟံ တဒါ အမ္ဗသိဉ္စကော ဟုတွာတိ ယောဇနာ။ ဧကစီဝရောတိ နှာယိတုကာမောတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၁၁၅၆။ ဣတီတိ ဧဝံ ‘‘အမ္ဗော စ သိတ္တော, သမဏော စ နှာပိတော, မယာ စ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပကံ, ဧကေနေဝ ပယောဂေန တိဝိဓောပိ အတ္ထော သာဓိတော’’တိ ဣမိနာကာရေန ပဝတ္တာယ ပီတိယာ သော ပုရိသော အတ္တနော သဗ္ဗံ ကာယံ ဖရတိ, နိရန္တရံ ဖုဋံ ကရောတီတိ ယောဇနာ။ အတီတတ္ထေ စေတံ ဝတ္တမာနဝစနံ, ဖရီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၁၅၇။ တဒေဝ ဧတ္တကံ ကမ္မန္တိ တံ ဧတ္တကံ ဧဝံ ပါနီယဒါနမတ္တကံ ကမ္မံ အကာသိံ, တာယ တဿံ ဇာတိယံ အညံ နာနုဿရာမီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
အမ္ဗဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၈၉။)၆။ ဂေါပါလဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဒိသွာန ဒေဝံ ပဋိပုစ္ဆိ ဘိက္ခူတိ ဂေါပါလဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ။ တေန သမယေန ရာဇဂဟဝါသီ အညတရော ဂေါပါလကော ပါတရာသတ္ထာယ ပိလောတိကာယ ပုဋဗဒ္ဓံ ကုမ္မာသံ ဂဟေတွာ နဂရတော နိက္ခမိတွာ ဂါဝီနံ စရဏဋ္ဌာနဘူတံ ဂေါစရဘူမိံ သမ္ပာပုဏိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ‘‘အယံ ဣဒါနေဝ ကာလံ ကရိဿတိ, မယှဉ္စ ကုမ္မာသံ ဒတွာ တာဝတိံသေသု ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ စ ဉတွာ တဿ သမီပံ အဂမာသိ။ သော ဝေလံ ဩလောကေတွာ ထေရဿ ကုမ္မာသံ ဒါတုကာမော အဟောသိ။ တေန စ သမယေန ဂါဝိယော မာသက္ခေတ္တံ ပဝိသန္တိ။ အထ သော ဂေါပါလော စိန္တေသိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ထေရဿ ကုမ္မာသံ ဒဒေယျံ, ဥဒါဟု ဂါဝိယော မာသက္ခေတ္တတော နီဟရေယျ’’န္တိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘မာသသာမိကာ မံ ယံ ဣစ္ဆန္တိ, တံ ကရောန္တု, ထေရေ ပန ဂတေ ကုမ္မာသဒါနန္တရာယော မေ သိယာ, ဟန္ဒာဟံ ပဌမံ အယျဿ ကုမ္မာသံ ဒဿာမီ’’တိ တံ ထေရဿ ဥပနေသိ။ ပဋိဂ္ဂဟေသိ ထေရော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ။
အထ နံ ဂါဝိယော နိဝတ္တေတုံ ပရိဿယံ အနောလောကေတွာ ဝေဂေန ဥပဓာဝန္တံ ပါဒေန ဖုဋ္ဌော အာသီဝိသော ဍံသိ။ ထေရောပိ တံ အနုကမ္ပမာနော တံ ကုမ္မာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အာရဘိ။ ဂေါပါလကောပိ ဂါဝိယော နိဝတ္တေတွာ အာဂတော ထေရံ ကုမ္မာသံ ပရိဘုဉ္ဇန္တံ ဒိသွာ ပသန္နစိတ္တော ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေန္တော နိသီဒိ။ တာဝဒေဝဿ သကလသရီရံ ဝိသံ အဇ္ဈောတ္ထရိ။ မုဟုတ္တမေဝ ဝေဂေ မုဒ္ဓပတ္တေ ကာလမကာသိ, ကာလကတော စ တာဝတိံသေသု ဒွါဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒိသွာ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပုစ္ဆိ –
‘‘ဒိသွာန ဒေဝံ ပဋိပုစ္ဆိ ဘိက္ခု, ဥစ္စေ ဝိမာနမှိ စိရဋ္ဌိတိကေ၊
အာမုတ္တဟတ္ထာဘရဏံ ယသဿိံ, ဒိဗ္ဗေ ဝိမာနမှိ ယထာပိ စန္ဒိမာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉၀။)‘‘အလင်္ကတော မလျဓရော သုဝတ္ထော, သုကုဏ္ဍလီ ကပ္ပိတကေသမဿု၊
အာမုတ္တဟတ္ထာဘရဏော ယသဿီ, ဒိဗ္ဗေ ဝိမာနမှိ ယထာပိ စန္ဒိမာ။
‘‘ဒိဗ္ဗာ စ ဝီဏာ ပဝဒန္တိ ဝဂ္ဂုံ၊ အဋ္ဌဋ္ဌကာ သိက္ခိတာ သာဓုရူပါ၊
ဒိဗ္ဗာ စ ကညာ တိဒသစရာ ဥဠာရာ, နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ ပမောဒယန္တိ။
‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ…ပေ…
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
သောပိ တဿ ဗျာကာသိ –
֍ * ၁၁၆၃။ ‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ…ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ မနုဿေသု မနုဿဘူတော, သင်္ဂမ္မ ရက္ခိဿံ ပရေသံ ဓေနုယော၊
တတော စ အာဂါ သမဏော မမန္တိကေ, ဂါဝေါ စ မာသေ အဂမံသု ခါဒိတုံ။
‘‘ဒွယဇ္ဇ ကိစ္စံ ဥဘယဉ္စ ကာရိယံ, ဣစ္စေဝဟံ ဘန္တေ တဒါ ဝိစိန္တယိံ၊
တတော စ သညံ ပဋိလဒ္ဓ ယောနိသော, ‘ဒဒါမိ ဘန္တေ’တိ ခိပိံ အနန္တကံ။
‘‘သော မာသခေတ္တံ တုရိတော အဝါသရိံ, ပုရာ အယံ ဘဉ္ဇတိ ယဿိဒံ ဓနံ၊
တတော စ ကဏှော ဥရဂေါ မဟာဝိသော, အဍံသိ ပါဒေ တုရိတဿ မေ သတော။
‘‘သွာဟံ အဋ္ဋောမှိ ဒုက္ခေန ပီဠိတော, ဘိက္ခု စ တံ သာမံ မုဉ္စိတွာနန္တကံ၊
အဟာသိ ကုမ္မာသံ မမာနုကမ္ပယာ, တတော စုတော ကာလကတောမှိ ဒေဝတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉၁။)‘‘တဒေဝ ကမ္မံ ကုသလံ ကတံ မယာ, သုခဉ္စ ကမ္မံ အနုဘောမိ အတ္တနာ၊
တယာ ဟိ ဘန္တေ အနုကမ္ပိတော ဘုသံ, ကတညုတာယ အဘိဝါဒယာမိ တံ။
‘‘သဒေဝကေ လောကေ သမာရကေ စ, အညော မုနိ နတ္ထိ တယာနုကမ္ပကော၊
တယာ ဟိ ဘန္တေ အနုကမ္ပိတော ဘုသံ, ကတညုတာယ အဘိဝါဒယာမိ တံ။
‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိံ ဝါ ပန, အညော မုနီ နတ္ထိ တယာနုကမ္ပကော၊
တယာ ဟိ ဘန္တေ အနုကမ္ပိတော ဘုသံ, ကတညုတာယ အဘိဝါဒယာမိ တ’’န္တိ။
အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော အတ္တနာ စ ဒေဝတာယ စ ကထိတနိယာမေနေဝ တံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ သတ္ထာ တမတ္ထံ ပစ္စနုဘာသိတွာ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ‘‘ဒိသွာန ဒေဝံ ပဋိပုစ္ဆိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။
֍ * ၁၁၅၉။ တတ္ထ ဒေဝန္တိ ဂေါပါလဒေဝပုတ္တံ။ ဘိက္ခူတိ အာယသ္မန္တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ သန္ဓာယ သတ္ထာ ဝဒတိ။ သော ဟိ သဗ္ဗသော ဘိန္နကိလေသတာယ ဘိက္ခု။ ဝိမာနဿ ဗဟုကာလာဝဋ္ဌာယိတာယ ကပ္ပဋ္ဌိတိကတာယ ဧဝ ဝါ ‘‘စိရဋ္ဌိတိကေ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘စိရဋ္ဌိတိက’’န္တိပိ ကေစိ ပဌန္တိ။ တဉှိ ‘‘ဒေဝ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ သောပိ ဟိ သဋ္ဌိသတသဟဿာဓိကာ တိဿော ဝဿကောဋိယော တတ္ထ အဝဋ္ဌာနတော ‘‘စိရဋ္ဌိတိကေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ ယထာပိ စန္ဒိမာတိ ယထာ စန္ဒိမာ ဒေဝပုတ္တော ကန္တသီတလမနောဟရကိရဏဇာလသမုဇ္ဇလေ အတ္တနော ဒိဗ္ဗေ ဝိမာနမှိ ဝိရောစတိ, ဧဝံ ဝိရောစမာနန္တိ ဝစနသေသာ။
֍ * ၁၁၆၀။ အလင်္ကတောတိအာဒိ တဿ ဒေဝပုတ္တဿ ထေရေန ပုစ္ဆိတာကာရဒဿနံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉၂။)֍ * ၁၁၆၄။ သင်္ဂမ္မာတိ သင်္ဂမေတွာ, သင်္ဂမ္မာတိ ဝါ သင်္ဂဟေတွာ။ ဟေတွတ္ထောပိ ဟိ ဣဓ အန္တောနီတော, ဗဟူ ဧကတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ အာဂါတိ အာဂဉ္ဆိ။ မာသေတိ မာသသဿာနိ။
֍ * ၁၁၆၅။ ဒွယဇ္ဇာတိ ဒွယံ အဇ္ဇ ဧတရဟိ ကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။ ဥဘယဉ္စ ကာရိယန္တိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပရိယာယဝစနံ။ သညန္တိ ဓမ္မသညံ။ တေနာဟ ‘‘ယောနိသော’’တိ ပဋိလဒ္ဓါတိ ပဋိလဘိတွာ။ ခိပိန္တိ ပနိဂ္ဂါဟာပနဝသေန ဟတ္ထေ ခိပိံ။ အနန္တကန္တိ နန္တကံ ကုမ္မာသံ ပက္ခိပိတွာ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတံ ပိလောတိကံ။ အ-ကာရော စေတ္ထ နိပါတမတ္တံ။
֍ * ၁၁၆၆။ သောတိ သော အဟံ။ တုရိတောတိ တုရိတော သမ္ဘမန္တော။ အဝါသရိန္တိ ဥပဂစ္ဆိ, ပါဝိသိံ ဝါ။ ပုရာ အယံ ဘဉ္ဇတိ ယဿိဒံ ဓနန္တိ ယဿ ခေတ္တသာမိကဿ ဣဒံ မာသသဿံ ဓနံ, တံ အယံ ဂေါဂဏော ဘဉ္ဇတိ ပုရာ တဿ ဘဉ္ဇနတော, အာမဒ္ဒနတော ပုရေတရမေဝါတိ အတ္ထော။ တတောတိ တတ္ထ။ တုရိတဿ မေ သတောတိ သမ္ဘမန္တဿ မေ သမာနဿ, သဟသာ ဂမနေန မဂ္ဂေ ကဏှသပ္ပံ အနောလောကေတွာ ဂတဿာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၁၁၆၇။ အဋ္ဋောမှိ ဒုက္ခေန ပီဠိတောတိ တေန အာသီဝိသဍံသနေန အဋ္ဋော အဋ္ဋိတော ဥပဒ္ဒုတော မရဏဒုက္ခေန ဗာဓိတော ဘဝါမိ။ အဟာသီတိ အဇ္ဈောဟရိ, ပရိဘုဉ္ဇီတိ အတ္ထော။ တတော စုတော ကာလကတောမှိ ဒေဝတာတိ တတော မနုဿတ္တဘာဝတော စုတော မရဏကာလပ္ပတ္တိယာ, တတ္ထ ဝါ အာယုသင်္ခါရဿ ခေပနသင်္ခါတဿ ကာလဿ ကတတ္တာ ကာလကတော, တဒနန္တရမေဝ စ အမှိ ဒေဝတာ ဒေဝတ္တဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဒေဝတာ ဟောမီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၁၆၉။ တယာတိ တယာ သဒိသော အညော မုနိ မောနေယျဂုဏယုတ္တော ဣသိ နတ္ထိ။ တယာတိ ဝါ နိဿက္ကေ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဂေါပါလဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉၃။)၇။ ကဏ္ဍကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ပုဏ္ဏမာသေ ယထာ စန္ဒောတိ ကဏ္ဍကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန စ သမယေန အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တာဝတိံသဘဝနံ ဂတော။ တသ္မိံ ခဏေ ကဏ္ဍကော ဒေဝပုတ္တော သကဘဝနတော နိက္ခမိတွာ ဒိဗ္ဗယာနံ အဘိရုဟိတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန မဟတိယာ ဒေဝိဒ္ဓိယာ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော အာယသ္မန္တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနော သဟသာ ယာနတော ဩရုယှ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ သိရသ္မိံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ထေရော –
‘‘ပုဏ္ဏမာသေ ယထာ စန္ဒော, နက္ခတ္တပရိဝါရိတော၊
သမန္တာ အနုပရိယာတိ, တာရကာဓိပတီ သသီ။
‘‘တထူပမံ ဣဒံ ဗျမှံ, ဒိဗ္ဗံ ဒေဝပုရမှိ စ၊
အတိရောစတိ ဝဏ္ဏေန, ဥဒယန္တောဝ ရံသိမာ။
‘‘ဝေဠူရိယသုဝဏ္ဏဿ, ဖလိကာ ရူပိယဿ စ၊
မသာရဂလ္လမုတ္တာဟိ, လောဟိတင်္ဂမဏီဟိ စ။
‘‘စိတြာ မနောရမာ ဘူမိ, ဝေဠူရိယဿ သန္ထတာ၊
ကူဋာဂါရာ သုဘာ ရမ္မာ, ပါသာဒေါ တေ သုမာပိတော။
‘‘ရမ္မာ စ တေ ပေါက္ခရဏီ, ပုထုလောမနိသေဝိတာ၊
အစ္ဆောဒကာ ဝိပ္ပသန္နာ, သောဏ္ဏဝါလုကသန္ထတာ။
‘‘နာနာပဒုမသဉ္ဆန္နာ, ပုဏ္ဍရီကသမောတတာ၊
သုရဘိံ သမ္ပဝါယန္တိ, မနုညာ မာတုတေရိတာ။
‘‘တဿာ တေ ဥဘတော ပဿေ, ဝနဂုမ္ဗာ သုမာပိတာ၊
ဥပေတာ ပုပ္ဖရုက္ခေဟိ, ဖလရုက္ခေဟိ စူဘယံ။
‘‘သောဝဏ္ဏပါဒေ ပလ္လင်္ကေ, မုဒုကေ ဂေါနကတ္ထတေ၊
နိသိန္နံ ဒေဝရာဇံဝ, ဥပတိဋ္ဌန္တိ အစ္ဆရာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉၄။)‘‘သဗ္ဗာဘရဏသဉ္ဆန္နာ, နာနာမာလာဝိဘူသိတာ၊
ရမေန္တိ တံ မဟိဒ္ဓိကံ, ဝသဝတ္တီဝ မောဒသိ။
‘‘ဘေရိသင်္ခမုဒိင်္ဂါဟိ, ဝီဏာဟိ ပဏဝေဟိ စ၊
ရမသိ ရတိသမ္ပန္နော, နစ္စဂီတေ သုဝါဒိတေ။
‘‘ဒိဗ္ဗာ တေ ဝိဝိဓာ ရူပါ, ဒိဗ္ဗာ သဒ္ဒါ အထော ရသာ၊
ဂန္ဓာ စ တေ အဓိပ္ပေတာ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ စ မနောရမာ။
‘‘တသ္မိံ ဝိမာနေ ပဝရေ, ဒေဝပုတ္တ မဟပ္ပဘော၊
အတိရောစသိ ဝဏ္ဏေန, ဥဒယန္တောဝ ဘာဏုမာ။
‘‘ဒါနဿ တေ ဣဒံ ဖလံ, အထော သီလဿ ဝါ ပန၊
အထော အဉ္ဇလိကမ္မဿ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။ –
အဓိဂတသမ္ပတ္တိကိတ္တနမုခေန ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိ။
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတော၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘အဟံ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ, သာကိယာနံ ပုရုတ္တမေ၊
သုဒ္ဓေါဒနဿ ပုတ္တဿ, ကဏ္ဍကော သဟဇော အဟံ။
‘‘ယဒါ သော အဍ္ဎရတ္တာယံ, ဗောဓာယ မဘိနိက္ခမိ၊
သော မံ မုဒူဟိ ပါဏီဟိ, ဇာလိတမ္ဗနခေဟိ စ။
‘‘သတ္ထိံ အာကောဋယိတွာန, ဝဟ သမ္မာတိ စဗြဝိ၊
‘အဟံ လောကံ တာရယိဿံ, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ’။
‘‘တံ မေ ဂိရံ သုဏန္တဿ, ဟာသော မေ ဝိပုလော အဟု၊
ဥဒဂ္ဂစိတ္တော သုမနော, အဘိသီသိံ တဒါ အဟံ။
‘‘အဘိရူဠှဉ္စ မံ ဉတွာ, သကျပုတ္တံ မဟာယသံ၊
ဥဒဂ္ဂစိတ္တော မုဒိတော, ဝဟိဿံ ပုရိသုတ္တမံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉၅။)‘‘ပရေသံ ဝိဇိတံ ဂန္တွာ, ဥဂ္ဂတသ္မိံ ဒိဝါကရေ၊
မမံ ဆန္နဉ္စ ဩဟာယ, အနပေက္ခော သော အပက္ကမိ။
‘‘တဿ တမ္ဗနခေ ပါဒေ, ဇိဝှါယ ပရိလေဟိသံ၊
ဂစ္ဆန္တဉ္စ မဟာဝီရံ, ရုဒမာနော ဥဒိက္ခိသံ။
‘‘အဒဿနေနဟံ တဿ, သကျပုတ္တဿ သိရီမတော၊
အလတ္ထံ ဂရုကာဗာဓံ, ခိပ္ပံ မေ မရဏံ အဟု။
‘‘တဿေဝ အာနုဘာဝေန, ဝိမာနံ အာဝသာမိဒံ၊
သဗ္ဗကာမဂုဏောပေတံ, ဒေဝေါ ဒေဝပုရမှိဝ။
‘‘ယဉ္စ မေ အဟုဝါ ဟာသော, သဒ္ဒံ သုတွာန ဗောဓိယာ၊
တေနေဝ ကုသလမူလေန, ဖုသိဿံ အာသဝက္ခယံ။
‘‘သစေ ဟိ ဘန္တေ ဂစ္ဆေယျာသိ, သတ္ထု ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ၊
မမာပိ နံ ဝစနေန, သိရသာ ဝဇ္ဇာသိ ဝန္ဒနံ။
‘‘အဟမ္ပိ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆိဿံ, ဇိနံ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလံ၊
ဒုလ္လဘံ ဒဿနံ ဟောတိ, လောကနာထာန တာဒိန’’န္တိ။ –
သောပိ အတ္တနာ ကတကမ္မံ ကထေသိ။ အယဉှိ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တေန သဟဇာတော ကဏ္ဍကော အဿရာဇာ အဟောသိ။ သော အဘိနိက္ခမနသမယေ အဘိရုဠှော တေနေဝ ရတ္တာဝသေသေန တီဏိ ရဇ္ဇာနိ မဟာပုရိသံ အတိက္ကမာပေတွာ အနောမာနဒီတီရံ သမ္ပာပေသိ။ အထ သော မဟာသတ္တေန သူရိယေ ဥဂ္ဂတေ ဃဋိကာရမဟာဗြဟ္မုနာ ဥပနီတာနိ ပတ္တစီဝရာနိ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဆန္နေန သဒ္ဓိံ ကပိလဝတ္ထုံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဿဇ္ဇိတော။ သိနေဟဘာရိကေန ဟဒယေန မဟာပုရိသဿ ပါဒေ အတ္တနော ဇိဝှါယ လေဟိတွာ ပသာဒသောမ္မာနိ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ယာဝ ဒဿနပထာ ဩလောကေန္တော ဒဿနူပစာရံ ပန အတိက္ကန္တေ လောကနာထေ ‘‘ဧဝံဝိဓံ နာမ လောကဂ္ဂနာယကံ မဟာပုရိသံ အဟံ ဝဟိံ, သဖလံ ဝတ မေ သရီရံ အဟောသီ’’တိ ပသန္နမာနသော ဟုတွာ ပုန စိရကာလံ သင်္ဂတဿ ပေမဿ ဝသေန ဝိယောဂဒုက္ခံ အသဟန္တော ဘာဝိနိယာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉၆။)ဝသေန ဓမ္မတာယ စောဒိယမာနော ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဏ္ဏမာသေ ယထာ စန္ဒော…ပေ… အဟံ ကပိလဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိအာဒိ။
֍ * ၁၁၇၁။ တတ္ထ ပုဏ္ဏမာသေတိ ပုဏ္ဏမာသိယံ သုက္ကပက္ခေ ပန္နရသိယံ။ တာရကာဓိပတီတိ တာရကာနံ အဓိပတိ။ သသီတိ သသလဉ္ဆနဝါ။ ‘‘တာရကာဓိပ ဒိဿတီ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ, တေသံ တာရကာဓိပါတိ အဝိဘတ္တိကနိဒ္ဒေသော, တာရကာနံ အဓိပေါ ဟုတွာ ဒိဿတိ အနုပရိယာတိ စာတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
֍ * ၁၁၇၂။ ဒိဗ္ဗံ ဒေဝပုရမှိ စာတိ ဒေဝပုရသ္မိမ္ပိ ဒိဗ္ဗံ။ ယထာ မနုဿာနံ ဌာနတော ဒေဝပုရံ ဥတ္တမံ, ဧဝံ ဒေဝပုရတော စာပိ ဣဒံ တဝ ဝိမာနံ ဥတ္တမန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အတိရောစတိ ဝဏ္ဏေန, ဥဒယန္တောဝ ရံသိမာ’’တိ, ဥဂ္ဂစ္ဆန္တော သူရိယော ဝိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၁၇၃။ ဝေဠူရိယသုဝဏ္ဏဿာတိ ဝေဠုရိယေန သုဝဏ္ဏေန စ ဣဒံ ဗျမှံ နိမ္မိတန္တိ ဝစနသေသေန ယောဇနာ။ ဖလိကာတိ ဖလိကမဏိနာ။
֍ * ၁၁၇၅။ ပေါက္ခရဏီတိ ပေါက္ခရဏိယော။
၁၁၇၇-၈။ တဿာတိ တဿာ ပေါက္ခရဏိယာ။ ဝနဂုမ္ဗာတိ ဥယျာနေ သုပုပ္ဖဂစ္ဆေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဒေဝရာဇံဝါတိ သက္ကံ ဝိယ။ ဥပတိဋ္ဌန္တီတိ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောန္တိ။
֍ * ၁၁၇၉။ သဗ္ဗာဘရဏသဉ္ဆန္နာတိ သဗ္ဗေဟိ ဣတ္ထာလင်္ကာရေဟိ ပဋိစ္ဆာဒိတာ, သဗ္ဗသော ဝိဘူသိတသရီရာတိ အတ္ထော။ ဝသဝတ္တီဝါတိ ဝသဝတ္တိဒေဝရာဇာ ဝိယ။
֍ * ၁၁၈၀။ ဘေရိသင်္ခမုဒိင်္ဂါဟီတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ, ဘေရီဟိ စ သင်္ခေဟိ စ မုဒိင်္ဂေဟိ စာတိ ယောဇနာ။ ရတိသမ္ပန္နောတိ ဒိဗ္ဗာယ ရတိယာ သမင်္ဂီဘူတော။ နစ္စဂီတေ သုဝါဒိတေတိ နစ္စေ စ ဂီတေ စ သုန္ဒရေ ဝါဒိတေ စ, နစ္စနေ စ ဂါယနေ စ သုန္ဒရေ ဝါဒိတေ စ ဟေတုဘူတေ။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟိ ဧတံ ဘုမ္မံ, ပဝတ္တိတေတိ ဝါ ဝစနသေသော။
֍ * ၁၁၈၁။ ဒိဗ္ဗာ တေ ဝိဝိဓာ ရူပါတိ ဒေဝလောကပရိယာပန္နာ နာနပ္ပကာရာ စက္ခုဝိညေယျာ ရူပါ တုယှံ အဓိပ္ပေတာ ယထာဓိပ္ပေတာ မနော-
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉၇။)ရမာ ဝိဇ္ဇန္တီတိ ကိရိယာပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒိဗ္ဗာ သဒ္ဒါတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ * ၁၁၈၅။ ကဏ္ဍကော သဟဇော အဟန္တိ ဧတ္ထ အဟန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ‘‘အဟူ’’တိ ကေစိ ပဋ္ဌန္တိ, ကဏ္ဍကော နာမ အဿရာဇာ မဟာသတ္တေန သဟ ဧကသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ ဇာတတ္တာ သဟဇော အဟောသိန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၁၁၈၆။ အဍ္ဎရတ္တာယန္တိ အဍ္ဎရတ္တိယံ, မဇ္ဈိမယာမသမယေတိ အတ္ထော။ ဗောဓာယ မဘိနိက္ခမီတိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, အဘိသမ္ဗောဓိအတ္ထံ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမီတိ အတ္ထော။ မုဒူဟိ ပါဏီဟီတိ မုဒုဟတ္ထတံ မဟာပုရိသလက္ခဏံ ဝဒတိ။ ဇာလိတမ္ဗနခေဟီတိ ဇာလဝန္တေဟိ အဘိလောဟိတနခေဟိ။ တေန ဇာလဟတ္ထတံ မဟာပုရိသလက္ခဏံ တမ္ဗနခတံ အနုဗျဉ္ဇနဉ္စ ဒဿေတိ။
֍ * ၁၁၈၇။ သတ္ထိ နာမ ဇင်္ဃာ, ဣဓ ပန သတ္ထိနော အာသန္နဋ္ဌာနဘူတော ဦရုပ္ပဒေသော ‘‘သတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တော။ အာကောဋယိတွာနာတိ အပ္ပေါဌေတွာ။ ‘‘ဝဟ သမ္မာ’’တိ စဗြဝီတိ ‘‘သမ္မ ကဏ္ဍက, အဇ္ဇေကရတ္တိံ မံ ဝဟ, မယှံ ဩပဝုယှံ ဟောဟီ’’တိ စ ကထေသိ။ ဝဟနေ ပန ပယောဇနံ တဒါ မဟာသတ္တေန ဒဿိတံ ဝဒန္တော ‘‘အဟံ လောကံ တာရယိဿံ, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမ’’န္တိ အာဟ။ တေန ‘‘အဟံ ဥတ္တမံ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတ္တော အဓိဂတော ဟုတွာ သဒေဝကံ လောကံ သံသာရမဟောဃတော တာရယိဿာမိ, တသ္မာ နယိဒံ ဂမနံ ယံကိဉ္စီတိ စိန္တေယျာသီ’’တိ ဂမနေ ပယောဇနဿ အနုတ္တရဘာဝံ ဒဿေတိ။
၁၁၈၈-၉။ ဟာသောတိ တုဋ္ဌိ။ ဝိပုလောတိ မဟာဥဠာရော။ အဘိသီသိန္တိ အာသိသိံ ဣစ္ဆိံ သမ္ပဋိစ္ဆိံ။ အဘိရူဠှဉ္စ မံ ဉတွာ, သကျပုတ္တံ မဟာယသန္တိ ပတ္ထဋဝိပုလယသံ သကျရာဇပုတ္တံ မဟာသတ္တံ မံ အဘိရုယှ နိသိန္နံ ဇာနိတွာ။ ဝဟိဿန္တိ နေသိံ။
၁၁၉၀-၉၁။ ပရေသန္တိ ပရရာဇူနံ။ ဝိဇိတန္တိ ဒေသံ ပရရဇ္ဇံ။ ဩဟာယာတိ ဝိဿဇ္ဇိတွာ။ အပက္ကမီတိ အပက္ကမိတုံ အာရဘိ။ ‘‘ပရိဗ္ဗဇီ’’တိ စ ပဌန္တိ။ ပရိလေဟိသန္တိ ပရိတော လေဟိံ။ ဥဒိက္ခိသန္တိ ဩလောကေသိံ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉၈။)၁၁၉၂-၃။ ဂရုကာဗာဓန္တိ ဂရုကံ ဗာဠှံ အာဗာဓံ, မရဏန္တိကံ ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ခိပ္ပံ မေ မရဏံ အဟူ’’တိ။ သော ဟိ အနေကာသု ဇာတီသု မဟာသတ္တေန ဒဠှဘတ္တိကော ဟုတွာ အာဂတော, တသ္မာ ဝိယောဂဒုက္ခံ သဟိတုံ နာသက္ခိ, ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂန္တုံ နိက္ခန္တော’’တိ ပန သုတွာ နိရာမိသံ ဥဠာရံ ပီတိသောမနဿဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇိ, တေန မရဏာနန္တရံ တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ, ဥဠာရာ စဿ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော ပါတုရဟေသုံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တဿေဝ အာနုဘာဝေနာ’’တိ, ဌာနဂတဿ ပသာဒမယပုညဿ ဗလေန။ ဒေဝေါ ဒေဝပုရမှိဝါတိ တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဝိယ။
֍ * ၁၁၉၄။ ယဉ္စ မေ အဟုဝါ ဟာသော, သဒ္ဒံ သုတွာန ဗောဓိယာတိ ‘‘ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမ’’န္တိ ပဌမတရံ ဗောဓိသဒ္ဒံ သုတွာ တဒါ မယှံ ဟာသော အဟု, ယံ ဟာသဿ ဘဝနံ သုဿနံ, တေနေဝ ကုသလမူလေန တေနေဝ ကုသလဗီဇေန ဖုသိဿန္တိ ဖုသိဿာမိ ပါပုဏိဿာမိ။
֍ * ၁၁၉၅။ ဧဝံ ဒေဝပုတ္တော ယထာဓိဂတာယ အနာဂတာယ ဘဝသမ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတံ အတ္တနော ကုသလကမ္မံ ကထေန္တော ဣဒါနိ အတ္တနာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တုကာမောပိ ပုရေတရံ ထေရေန သတ္ထု ဝန္ဒနံ ပေသေန္တော ‘‘သစေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သစေ ဂစ္ဆေယျာသီတိ ယဒိ ဂမိဿသိ။ ‘‘သစေ ဂစ္ဆသီ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ, သော ဧဝတ္ထော။ မမာပိ နံ ဝစနေနာတိ န ကေဝလံ တဝ သဘာဝေနေဝ, အထ ခေါ မမာပိ ဝစနေန ဘဂဝန္တံ။ ဝဇ္ဇာသီတိ ဝဒေယျာသိ, မမာပိ သိရသာ ဝန္ဒနန္တိ ယောဇနာ။
֍ * ၁၁၉၆။ ယဒိပိ ဒါနိ ဝန္ဒနဉ္စ ပေသေမိ, ပေသေတွာ ဧဝ ပန န တိဋ္ဌာမီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဟမ္ပိ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆိဿံ, ဇိနံ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလ’’န္တိ။ ဂမနေ ပန ဒဠှတရံ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုလ္လဘံ ဒဿနံ ဟောတိ, လောကနာထာန တာဒိန’’န္တိ အာဟ။
‘‘သော ကတညူ ကတဝေဒီ, သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိ၊
သုတွာ ဂိရံ စက္ခုမတော, ဓမ္မစက္ခုံ ဝိသောဓယိ။
‘‘ဝိသောဓေတွာ ဒိဋ္ဌိဂတံ, ဝိစိကိစ္ဆံ ဝတာနိ စ၊
ဝန္ဒိတွာ သတ္ထုနော ပါဒေ, တတ္ထေဝန္တရဓာယထာ’’တိ။ –
ဣမာ ဒွေ ဂါထာ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဌပိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၂၉၉။)֍ * ၁၁၉၇။ တတ္ထ သုတွာ ဂိရံ စက္ခုမတောတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ သုတွာ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ။ ဝိသောဓယီတိ အဓိဂစ္ဆိ။ အဓိဂမောယေဝ ဟိ တဿ ဝိသောဓနံ။
֍ * ၁၁၉၈။ ဝိသောဓေတွာ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ဒိဋ္ဌိဂတံ သမုဂ္ဃါတေတွာ။ ဝိစိကိစ္ဆံ ဝတာနိ စာတိ သောဠသဝတ္ထုကံ အဋ္ဌဝတ္ထုကဉ္စ ဝိစိကိစ္ဆဉ္စ ‘‘သီလဗ္ဗတေဟိ သုဒ္ဓီ’’တိ ပဝတ္တနကသီလဗ္ဗတပရာမာသေ စ ဝိသောဓယီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဟိ သဟ ပရိယာယေဟိ တထာ ပဝတ္တာ ပရာမာသာ ‘‘ဝတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ကဏ္ဍကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ အနေကဝဏ္ဏဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အနေကဝဏ္ဏံ ဒရသောကနာသနန္တိ အနေကဝဏ္ဏဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တာဝတိံသဘဝနံ အဂမာသိ။ အထ နံ အနေကဝဏ္ဏော ဒေဝပုတ္တော ဒိသွာ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနော ဥပသင်္ကမိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။ ထေရော –
‘‘အနေကဝဏ္ဏံ ဒရသောကနာသနံ, ဝိမာနမာရုယှ အနေကစိတ္တံ၊
ပရိဝါရိတော အစ္ဆရာသင်္ဂဏေန, သုနိမ္မိတော ဘူတပတီဝ မောဒသိ။
‘‘သမဿမော နတ္ထိ ကုတော ပနုတ္တရော, ယသေန ပုညေန စ ဣဒ္ဓိယာ စ၊
သဗ္ဗေ စ ဒေဝါ တိဒသဂဏာ သမေစ္စ, တံ တံ နမဿန္တိ သသိံဝ ဒေဝါ၊
ဣမာ စ တေ အစ္ဆရာယော သမန္တတော, နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ ပမောဒယန္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၀။)‘‘ဒေဝိဒ္ဓိပတ္တောသိ မဟာနုဘာဝေါ,
မနုဿဘူတော ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝေါ,
ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။ –
အဓိဂတသမ္ပတ္တိကိတ္တနမုခေန ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိ။ တံ ဒဿေတုံ –
֍ * ၁၂၀၂။ ‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော…ပေ…ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလ’’န္တိ။ –
‘‘အဟံ ဘဒန္တေ အဟုဝါသိ ပုဗ္ဗေ, သုမေဓနာမဿ ဇိနဿ သာဝကော၊
ပုထုဇ္ဇနော အနနုဗောဓောဟမသ္မိ, သော သတ္တ ဝဿာနိ ပရိဗ္ဗဇိဿဟံ။
‘‘သောဟံ သုမေဓဿ ဇိနဿ သတ္ထုနော, ပရိနိဗ္ဗုတဿောဃတိဏ္ဏဿ တာဒိနော၊
ရတနုစ္စယံ ဟေမဇာလေန ဆန္နံ, ဝန္ဒိတွာ ထူပသ္မိံ မနံ ပသာဒယိံ။
‘‘န မာသိ ဒါနံ န စ မတ္ထိ ဒါတုံ, ပရေ စ ခေါ တတ္ထ သမာဒပေသိံ၊
ပူဇေထ နံ ပူဇနီယဿ ဓာတုံ, ဧဝံ ကိရ သဂ္ဂမိတော ဂမိဿထ။
‘‘တဒေဝ ကမ္မံ ကုသလံ ကတံ မယာ,
သုခဉ္စ ဒိဗ္ဗံ အနုဘောမိ အတ္တနာ၊
မောဒါမဟံ တိဒသဂဏဿ မဇ္ဈေ,
န တဿ ပုညဿ ခယမ္ပိ အဇ္ဈဂ’’န္တိ။ – ကထေသိ၊
ဣတော ကိရ တိံသကပ္ပသဟဿေ သုမေဓော နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သဒေဝကံ လောကံ ဧကောဘာသံ ကတွာ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စော ပရိနိဗ္ဗုတော, မနုဿေဟိ စ ဘဂဝတော ဓာတုံ ဂဟေတွာ ရတနစေတိယေ ကတေ အညတရော ပုရိသော သတ္ထု သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္တ ဝဿာနိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၁။)ဗြဟ္မစရိယံ စရိတွာ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ ကုက္ကုစ္စကော ဟုတွာ ဥပ္ပဗ္ဗဇိ။ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတော စ သံဝေဂဗဟုလတာယ ဓမ္မစ္ဆန္ဒဝန္တတာယ စ စေတိယင်္ဂဏေ သမ္မဇ္ဇနပရိဘဏ္ဍာဒီနိ ကရောန္တော နိစ္စသီလဥပေါသထသီလာနိ ရက္ခန္တော ဓမ္မံ သုဏန္တော အညေ စ ပုညကိရိယာယ သမာဒပေန္တော ဝိစရိ။ သော အာယုပရိယောသာနေ ကာလကတော တာဝတိံသေသု နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ပုညကမ္မဿ ဥဠာရဘာဝေန မဟေသက္ခော မဟာနုဘာဝေါ သက္ကာဒီဟိ ဒေဝတာဟိ သက္ကတပူဇိတော ဟုတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စုတော အပရာပရံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘အနေကဝဏ္ဏော’’တိ နံ ဒေဝတာ သဉ္ဇာနိံသု။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အထ နံ အနေကဝဏ္ဏော ဒေဝပုတ္တော…ပေ… န တဿ ပုညဿ ခယမ္ပိ အဇ္ဈဂန္တိ ကထေသီ’’တိ။
֍ * ၁၁၉၉။ တတ္ထ အနေကဝဏ္ဏန္တိ နီလပီတာဒိဝသေန ဝိဝိဓဝဏ္ဏတာယ အနန္တရဝိမာနာဒီနံ ဝိဝိဓသဏ္ဌာနတာယ စ နာနာဝိဓဝဏ္ဏံ။ ဒရသောကနာသနန္တိ သီတလဘာဝေန ဒရထပရိဠာဟာနံ ဝိနောဒနတော မနုညတာယ ဒဿနီယတာယ စ သောကဿ အနောကာသတော ဒရသောကနာသနံ။ အနေကစိတ္တန္တိ နာနာဝိဓစိတ္တရူပံ။ သုနိမ္မိတော ဘူတပတီဝါတိ တာဝတိံသကာယိကောပိ ဥဠာရဒိဗ္ဗဘောဂတာယ သုနိမ္မိတဒေဝရာဇာ ဝိယ မောဒသိ တုဿသိ အဘိရမသိ။
֍ * ၁၂၀၀။ သမဿမောတိ သမော ဧဝ ဟုတွာ သမော, နိဗ္ဗရိယာယေန သဒိသော တေ တုယှံ နတ္ထိ, ကုတော ပန ကေန ကာရဏေန ဥတ္တရိ အဓိကော ကော နာမ သိယာ။ ကေန ပန သမတာ ဥတ္တရိတရတာ စာတိ အာဟ ‘‘ယသေန ပုညေန စ ဣဒ္ဓိယာ စာ’’တိ။ တတ္ထ ယသေနာတိ ပရိဝါရေန။ ဣဒ္ဓိယာတိ အာနုဘာဝေန။ ယသေနာတိ ဝါ ဣဿရိယေန, ဣဒ္ဓိယာတိ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသေနာတိ ဝါ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိယာ, ဣဒ္ဓိယာတိ ယထိစ္ဆိ တဿ ကာမဂုဏဿ ဣဇ္ဈနေန။ ယသေနာတိ ဝါ ကိတ္တိဃောသေန, ဣဒ္ဓိယာတိ သမိဒ္ဓိယာ။ ပုညေနာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တာဝသိဋ္ဌပုညဖလေန, ပုညကမ္မေနေဝ ဝါ။
‘‘သဗ္ဗေ စ ဒေဝါ’’တိ သာမညတော ဂဟိတမတ္ထံ ‘‘တိဒသဂဏာ’’တိ ဣမိနာ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စဿ ပစ္စေကံ နိပစ္စကာရံ ကရောန္တာပိ ပမုဒိတာ န
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၂။)ကရောန္တိ, န ဧဝမေတဿ။ ဧတဿ ပန ပမုဒိတာပိ ကရောန္တိယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမေစ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ တန္တိ တံ တွံ။ သသိံဝ ဒေဝါတိ ယထာ နာမ သုက္ကပက္ခပါဋိပဒိယံ ဒိဿမာနံ သသိံ စန္ဒံ မနုဿာ ဒေဝါ စ အာဒရဇာတာ နမဿန္တိ, ဧဝံ တံ သဗ္ဗေပိ တိဒသဂဏာ နမဿန္တီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၂၀၃။ ဘဒန္တေတိ ထေရံ ဂါရဝဗဟုမာနေန သမုဒါစရတိ။ အဟုဝါသိန္တိ အဟောသိံ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဇာတိယံ။ သုမေဓနာမဿ ဇိနဿ သာဝကောတိ သုမေဓောတိ ဧဝံ ပါကဋနာမဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဒဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတဘာဝေန သာဝကော။ ပုထူဇ္ဇနောတိ အနရိယော။ တတ္ထာပိ သစ္စာနံ အနုဗောဓမတ္တဿာပိ အဘာဝေန အနနုဗောဓော။ သော သတ္တ ဝဿာနိ ပရိဗ္ဗဇိဿဟန္တိ သော အဟံ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဂုဏမတ္တေန ဝိစရိံ, ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ နာဓိဂစ္ဆိန္တိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၁၂၀၄။ ရတနုစ္စယန္တိ မဏိကနကာဒိရတနေဟိ ဥစ္စိတံ ဥဿိတရတနစေတိယံ။ ဟေမဇာလေန ဆန္နန္တိ သမန္တတော ဥပရိ စ ကဉ္စနဇာလေန ပဋိစ္ဆာဒိတံ။ ဝန္ဒိတွာတိ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန တတ္ထ တတ္ထ ပဏာမံ ကတွာ။ ထူပသ္မိံ မနံ ပသာဒယိန္တိ ‘‘သဗ္ဗညုဂုဏာဓိဋ္ဌာနာယ ဝတ ဓာတုယာ အယံ ထူပေါ’’တိ ထူပသ္မိံ စိတ္တံ ပသာဒေသိံ။
֍ * ၁၂၀၅။ န မာသိ ဒါနန္တိ မေ မယာ ကတံ ဒါနံ နာသိ နာဟောသိ။ ကသ္မာ ပန? န စ မေတ္ထိ ဒါတုန္တိ မေ မမ ပရိဂ္ဂဟဘူတံ ဒါနံ ဒါတုံ န အတ္ထိ, န ကိဉ္စိ ဒေယျဝတ္ထု ဝိဇ္ဇတိ, ပရေ စ ခေါ သတ္တေ တတ္ထ ဒါနေ သမာဒပေသိံ။ ‘‘ပရေသဉ္စ တတ္ထ သမာဒပေသိ’’န္တိ စ ပဌန္တိ, တတ္ထ ပရေသန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပူဇေထ နန္တိအာဒိ သမာဒပနာကာရဒဿနံ, တံ ဓာတုန္တိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ကိရာတိ ကိရ-သဒ္ဒေါ အနုဿဝတ္ထော။
֍ * ၁၂၀၆။ န တဿ ပုညဿ ခယမ္ပိ အဇ္ဈဂန္တိ တဿ တဒါ သုမေဓံ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ကတဿ ပုညကမ္မဿ ပရိက္ခယံ နာဓိဂစ္ဆိံ, တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသံ ပစ္စနုဘောမီတိ ဒဿေတိ။ ယံ ပနေတ္ထ န ဝုတ္တံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အနေကဝဏ္ဏဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၃။)၉။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝိမာနဝဏ္ဏနာ
အလင်္ကတော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီတိ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန သာဝတ္ထိဝါသီ ဧကော ဗြာဟ္မဏော အဒ္ဓေါ မဟဒ္ဓနော မဟာဘောဂေါ အဿဒ္ဓေါ အပ္ပသန္နော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ကဿစိ ကိဉ္စိ န ဒေတိ, အဒါနတော ဧဝ ‘‘အဒိန္နပုဗ္ဗကော’’တိ ပညာယိတ္ထ။ သော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဘာဝေန စ လုဒ္ဓဘာဝေန စ တထာဂတံ ဝါ တထာဂတသာဝကံ ဝါ ဒဋ္ဌုမ္ပိ န ဣစ္ဆတိ။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလံ နာမ အတ္တနော ပုတ္တဉ္စ သိက္ခာပေသိ ‘‘တာတ, တယာ သမဏော ဂေါတမော တဿ သာဝကာ စ န ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ န ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ။ သောပိ တထာ အကာသိ။ အထဿ ပုတ္တော ဂိလာနော အဟောသိ, ဗြာဟ္မဏော ဓနက္ခယဘယေန ဘေသဇ္ဇံ န ကာရေသိ, ရောဂေ ပန ဝဍ္ဎိတေဝ ဝေဇ္ဇေ ပက္ကောသိတွာ ဒဿေသိ။ ဝေဇ္ဇာ တဿ သရီရံ ဩလောကေတွာ ‘‘အတေကိစ္ဆော’’တိ တံ ဉတွာ အပက္ကမိံသု။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ပုတ္တေ အဗ္ဘန္တရေ မတေ နီဟရဏံ ဒုက္ခ’’န္တိ ပုတ္တံ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကေ နိပဇ္ဇာပေသိ။
ဘဂဝါ ရတ္တိယာ ပစ္စူသသမယေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ လောကံ ဝေါလောကေန္တော အဒ္ဒသ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီမာဏဝံ ခီဏာယုကံ တဒဟေဝ စဝနဓမ္မံ, နိရယသံဝတ္တနိကဉ္စဿ ကမ္မံ ကတောကာသံ။ ‘‘သစေ ပနာဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ, သော မယိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပိတရံ အာဠာဟနေ ရောဒမာနံ ဥပဂန္တွာ သံဝေဇေဿတိ, ဧဝံ သော စ တဿ ပိတာ စ မမ သန္တိကံ အာဂမိဿတိ, မဟာဇနကာယော သန္နိပတိဿတိ တတ္ထ မယာ ဓမ္မေ ဒေသိတေ မဟာဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပန ဉတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန သဒ္ဓိံ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီမာဏဝဿ ပိတု ဂေဟသမီပေ ဌတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တာ ဒိသွာ မာဏဝေါ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဣတော စိတော စ ဝိလောကေန္တော အဒ္ဒသ ဘဂဝန္တံ ဒန္တံ ဂုတ္တံ သန္တိန္ဒြိယံ ဒွတ္တိံသာယ မဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ အသီတိယာ အနုဗျဉ္ဇနေဟိ ဗျာမပ္ပဘာယ ကေတုမာလာယ စ ဝိဇ္ဇောတမာနံ အနုပမာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ အစိန္တေယျေန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဝိရောစမာနံ။ ဒိသွာ တဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ နု ခေါ ဘဂဝါ ဣဓာနုပ္ပတ္တော, ယဿာယံ ရူပသမ္ပဒါ အတ္တနော တေဇသာ သူရိယမ္ပိ အဘိဘဝတိ, ကန္တဘာဝေန စန္ဒိမံ,
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၄။)ဥပသန္တဘာဝေန သဗ္ဗေပိ သမဏဗြာဟ္မဏေ, ဥပသမေန နာမ ဧတ္ထေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ, အယမေဝ စ မညေ ဣမသ္မိံ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော, မမေဝ စ အနုကမ္ပာယ ဣဓာနုပ္ပတ္တော’’တိ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏာယ ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋသရီရော အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ ပဋိသံဝေဒေန္တော ပသန္နစိတ္တော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ နိပဇ္ဇိ။ တံ ဒိသွာ ဘဂဝါ ‘‘အလံ ဣမဿ ဧတ္တကေန သဂ္ဂူပပတ္တိယာ’’တိ ပက္ကာမိ။
သောပိ တံ ပီတိသောမနဿံ အဝိဇဟန္တောဝ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသေသု ဒွါဒသယောဇနိကေ ဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပိတာ ပနဿ သရီရသက္ကာရံ ကရိတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ပစ္စူသဝေလာယံ အာဠာဟနံ ဂန္တွာ ‘‘ဟာ ဟာ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိ, ဟာ ဟာ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ’’တိ ပရိဒေဝမာနော အာဠာဟနံ အနုပရိက္ကမန္တော ရောဒတိ။ ဒေဝပုတ္တော အတ္တနော ဝိဘဝသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကုတော နု ခေါ အဟံ ဣဓာဂတော ကိဉ္စ ကမ္မံ ကတွာ’’တိ ဥပဓာရေန္တော အတ္တနော ပုရိမတ္တဘာဝံ ဉတွာ တတ္ထ စ မရဏကာလေ ဘဂဝတိ ပဝတ္တိတံ စိတ္တပ္ပသာဒံ မနောဟရံ အဉ္ဇလိကရဏမတ္တံ ဒိသွာ ‘‘အဟော မဟာနုဘာဝါ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော’’တိ သာတိသယံ တထာဂတေ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒဗဟုမာနော ‘‘အဒိန္နပုဗ္ဗကဗြာဟ္မဏော နု ခေါ ကိံ ကရောတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော အာဠာဟနေ ရောဒမာနံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မယှံ ပုဗ္ဗေ ဘေသဇ္ဇမတ္တမ္ပိ အကတွာ ဣဒါနိ နိရတ္ထကံ အာဠာဟနေ ရောဒတိ, ဟန္ဒ နံ သံဝေဇေတွာ ကုသလေ ပတိဋ္ဌာပေဿာမီ’’တိ ဒေဝလောကတော အာဂန္တွာ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီရူပေန ရောဒမာနော ‘‘ဟာ ဟာ စန္ဒ, ဟာ ဟာ သူရိယာ’’တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တော ပိတု သမီပေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ‘‘အယံ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ အာဂတော’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘အလင်္ကတော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ, မာလဓာရီ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒသိ, ဝနမဇ္ဈေ ကိံ ဒုက္ခိတော တုဝ’’န္တိ။
တတ္ထ အလင်္ကတောတိ ဝိဘူသိတော။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီတိ သရီရပ္ပဒေသဿ အဃံသနတ္ထံ မာလာလတာဒယော အဒဿေတွာ မဋ္ဌာကာရေနေဝ ကတကုဏ္ဍလော။ အထ ဝါ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီတိ ဝိသုဒ္ဓကုဏ္ဍလော, တာပေတွာ ဇာတိဟိင်္ဂုလိကာယ မဇ္ဇိတွာ ဓောဝိတွာ သူကရလောမေန မဇ္ဇိတကုဏ္ဍလောတိ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၅။)အတ္ထော။ မာလဓာရီတိ မာလံ ဓာရေန္တော, ပိဠန္ဓိတမာလောတိ အတ္ထော။ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါတိ ရတ္တစန္ဒနေန သဗ္ဗသော အနုလိတ္တဂတ္တော။ ကိန္တိ ပုစ္ဆာဝစနံ။ ဒုက္ခိတောတိ ဒုက္ခပ္ပတ္တော။ ကိံဒုက္ခိတောတိ ဝါ ဧကမေဝ ပဒံ, ကေန ဒုက္ခေန ဒုက္ခိတောတိ အတ္ထော။
အထ နံ ဒေဝပုတ္တော အာဟ –
‘‘သောဝဏ္ဏမယော ပဘဿရော, ဥပ္ပန္နော ရထပဉ္ဇရော မမ၊
တဿ စက္ကယုဂံ န ဝိန္ဒာမိ, တေန ဒုက္ခေန ဇဟာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
အထ နံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘သောဝဏ္ဏမယံ မဏိမယံ, လောဟိတကမယံ အထ ရူပိယမယံ၊
အာစိက္ခ မေ ဘဒ္ဒမာဏဝ, စက္ကယုဂံ ပဋိပါဒယာမိ တေ’’တိ။
တံ သုတွာ မာဏဝေါ ‘‘အယံ ပုတ္တဿ ဘေသဇ္ဇံ အကတွာ ပုတ္တပတိရူပကံ မံ ဒိသွာ ရောဒန္တော ‘သုဝဏ္ဏာဒိမယံ ရထစက္ကံ ကရောမီ’တိ ဝဒတိ, ဟောတု နိဂ္ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကီဝ မဟန္တံ မေ စက္ကယုဂံ ကရိဿသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယာဝ မဟန္တံ အာကင်္ခသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘စန္ဒိမသူရိယေဟိ မေ အတ္ထော, တေ မေ ဒေဟီ’’တိ ယာစန္တော –
‘‘သော မာဏဝေါ တဿ ပါဝဒိ, စန္ဒသူရိယာ ဥဘယေတ္ထ ဒိဿရေ၊
သောဝဏ္ဏမယော ရထော မမ, တေန စက္ကယုဂေန သောဘတီ’’တိ။
အထ နံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘ဗာလော ခေါ တွံ အသိ မာဏဝ, ယော တွံ ပတ္ထယသေ အပတ္ထိယံ၊
မညာမိ တုဝံ မရိဿသိ, န ဟိ တွံ လစ္ဆသိ စန္ဒသူရိယေ’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၆။)အထ နံ မာဏဝေါ ‘‘ကိံ ပန ပညာယမာနဿတ္ထာယ ရောဒန္တော ဗာလော ဟောတိ, ဥဒါဟု အပညာယမာနဿာ’’တိ ဝတွာ –
‘‘ဂမနာဂမနမ္ပိ ဒိဿတိ, ဝဏ္ဏဓာတု ဥဘယတ္ထ ဝီထိယာ၊
ပေတော ကာလကတော န ဒိဿတိ, ကော နိဓ ကန္ဒတံ ဗာလျတရော’’တိ။
တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ယုတ္တံ ဧသ ဝဒတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ –
‘‘သစ္စံ ခေါ ဝဒေသိ မာဏဝ, အဟမေဝ ကန္ဒတံ ဗာလျတရော၊
စန္ဒံ ဝိယ ဒါရကော ရုဒံ, ပေတံ ကာလကတာဘိပတ္ထယိ’’န္တိ။ –
ဝတွာ တဿ ကထာယ နိဿောကော ဟုတွာ မာဏဝဿ ထုတိံ ကရောန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အာဒိတ္တံ ဝတ မံ သန္တံ, ဃတသိတ္တံဝ ပါဝကံ၊
ဝါရိနာ ဝိယ ဩသိဉ္စံ, သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာပယေ ဒရံ။
‘‘အဗ္ဗဟီ ဝတ မေ သလ္လံ, သောကံ ဟဒယနိဿိတံ၊
ယော မေ သောကပရေတဿ, ပုတ္တသောကံ အပါနုဒိ။
‘‘သွာဟံ အဗ္ဗူဠှသလ္လောသ္မိ, သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော၊
န သောစာမိ န ရောဒါမိ, တဝ သုတွာန မာဏဝါ’’တိ။
၁၂၀၈-၁၀။ တတ္ထ ရထပဉ္ဇရောတိ ရထူပတ္ထံ။ န ဝိန္ဒာမီတိ န လဘာမိ။ ဘဒ္ဒမာဏဝါတိ အာလပနံ။ ပဋိပါဒယာမီတိ သမ္ပာဒေတွာ ဒဒါမိ, မာ စက္ကယုဂါဘာဝေန ဇီဝိတံ ဇဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥဘယေတ္ထ ဒိဿရေတိ ဥဘောပိ ဧတ္ထ စန္ဒသူရိယာ အာကာသေ ဒိဿန္တိ။ ယ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော, ဥဘယေ ဧတ္ထာတိ ဝါ ပဒဝိဘာဂေါ။
֍ * ၁၂၁၂။ ဂမနာဂမနန္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဩဂမနုဂ္ဂမနဝသေန စန္ဒသူရိယာနံ ဂမနံ အာဂမနဉ္စ ဒိဿတိ။ ‘‘ဂမနောဂမန’’န္တိပိ ပါဠိ, ဥဂ္ဂမနံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၇။)ဩဂမနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏဓာတူတိ သီတိဘာဝဝိသိဋ္ဌာ ကန္တဘာဝဘာသုရာ, ဥဏှဘာဝဝိသိဋ္ဌာ တိက္ခဘာဝဘာသုရာ စ ဝဏ္ဏနိဘာ။ ဥဘယတ္ထာတိ စန္ဒေ သူရိယေ စာတိ ဒွီသုပိ ဝဏ္ဏဓာတု ဒိဿတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝီထိယာတိ ပဝတ္တနဝီထိယံ အာကာသေ, နာဂဝီထိယာဒိဝီထိယံ ဝါ။ ‘‘ဥဘယေတ္ထာ’’တိပိ ပါဌော, ဥဘယေ ဧတ္ထာတိ ပဒဝိသန္ဓိ။ ဗာလျတရောတိ ဗာလတရော အတိသယေန ဗာလော။
֍ * ၁၂၁၃။ ဣမံ ပန ကထံ သုတွာ ‘‘အလဗ္ဘနီယဝတ္ထုံ ဝတာဟံ ပတ္ထေတွာ ကေဝလံ သောကဂ္ဂိနာ ဍယှာမိ, ကိံ မေ နိရတ္ထကေန အနယဗျသနေနာ’’တိ ပဋိသင်္ခါနေ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဒေဝပုတ္တော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီရူပံ ပဋိသံဟရိတွာ အတ္တနော ဒိဗ္ဗရူပေနေဝ အဋ္ဌာသိ။ ဗြာဟ္မဏော ပန တံ အနောလောကေတွာ မာဏဝဝေါဟာရေနေဝ ဝေါဟရန္တော ‘‘သစ္စံ ခေါ ဝဒေသိ မာဏဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စန္ဒံ ဝိယ ဒါရကော ရုဒန္တိ စန္ဒံ အဘိပတ္ထယံ ရုဒန္တော ဒါရကော ဝိယာတိ အတ္ထော။ ကာလကတာဘိပတ္ထယိန္တိ ကာလကတံ အဘိပတ္ထယိံ။ ‘‘အဘိပတ္ထယ’’န္တိပိ ပါဌော။
၁၂၁၄-၅။ အာဒိတ္တန္တိ သောကဂ္ဂိနာ အာဒိတ္တံ။ နိဗ္ဗာပယေ ဒရန္တိ နိဗ္ဗာပယိ ဒရထံ သောကပရိဠာဟံ။ အဗ္ဗဟီတိ ဥဒ္ဓရိ။
အထ ဗြာဟ္မဏော သောကံ ဝိနောဒေတွာ အတ္တနော ဥပဒေသဒါယကံ ဒိဗ္ဗရူပေန ဌိတံ ဒိသွာ ‘‘ကော နာမ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော –
‘‘ဒေဝတာ နုသိ ဂန္ဓဗ္ဗော, အဒု သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊
ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော, ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။ –
အာဟ။ သောပိ တဿ –
‘‘ယဉ္စ ကန္ဒသိ ယဉ္စ ရောဒသိ, ပုတ္တံ အာဠာဟနေ သယံ ဒဟိတွာ၊
သွာဟံ ကုသလံ ကရိတွာ ကမ္မံ, တိဒသာနံ သဟဗျတံ ဂတော’’တိ။ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၈။)အတ္တာနံ ကထေသိ။ တတ္ထ ယဉ္စ ကန္ဒသိ ယဉ္စ ရောဒသီတိ ယံ တဝ ပုတ္တံ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိံ ဥဒ္ဒိဿ ရောဒသိ, အဿူနိ မုဉ္စသိ။
အထ နံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ –
‘‘အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ နာဒ္ဒသာမ, ဒါနံ ဒဒန္တဿ သကေ အဂါရေ၊
ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ တာဒိသံ, ကေန ကမ္မေန ဂတောသိ ဒေဝလောက’’န္တိ။
တတ္ထ ‘‘ဥပေါသထကမ္မံ ဝါ တာဒိသံ နာဒ္ဒသာမာ’’တိ ယောဇနာ။
အထ နံ မာဏဝေါ အာဟ –
‘‘အာဗာဓိကောဟံ ဒုက္ခိတော ဂိလာနော, အာတုရရူပေါမှိ သကေ နိဝေသနေ၊
ဗုဒ္ဓံ ဝိဂတရဇံ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ, အဒ္ဒက္ခိံ သုဂတံ အနောမပညံ။
‘‘သွာဟံ မုဒိတမနော ပသန္နစိတ္တော, အဉ္ဇလိံ အကရိံ တထာဂတဿ၊
တာဟံ ကုသလံ ကရိတွာန ကမ္မံ, တိဒသာနံ သဟဗျတံ ဂတော’’တိ။
၁၂၂၀-၂၁။ တတ္ထ အာဗာဓိကောတိ အာဗာဓသမင်္ဂီ။ ဒုက္ခိတောတိ တေနေဝ အာဗာဓိကဘာဝေန ဇာတဒုက္ခော။ ဂိလာနောတိ ဂိလာယမာနောတိ အတ္ထော။ အာတုရရူပေါတိ ဒုက္ခဝေဒနာဘိတုန္နကာယော။ ဝိဂတရဇန္တိ ဝိဂတရာဂါဒိရဇံ။ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခန္တိ သဗ္ဗသော သံသယာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆံ။ အနောမပညန္တိ ပရိပုဏ္ဏပညံ, သဗ္ဗညုန္တိ အတ္ထော။ အကရိန္တိ အကာသိံ။ တာဟန္တိ တံ အဟံ။
ဧဝံ တသ္မိံ ကထေန္တေယေဝ ဗြာဟ္မဏဿ သကလသရီရံ ပီတိယာ ပရိပူရိ။ သော တံ ပီတိံ ပဝေဒေန္တော –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၀၉။)အဉ္ဇလိကမ္မဿ အယမီဒိသော ဝိပါကော၊
အဟမ္ပိ မုဒိတမနော ပသန္နစိတ္တော,
အဇ္ဇေဝ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဝဇာမီ’’တိ။ – အာဟ၊
တတ္ထ အနဘိဏှပ္ပဝတ္တိတာယ အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယောဂ္ဂန္တိ အစ္ဆရိယံ, အဘူတပုဗ္ဗတာယ အဗ္ဘုတံ။ ဥဘယေနပိ ဝိမှယာဝဟတံယေဝ ဒဿေတွာ ‘‘အဟမ္ပိ မုဒိတမနော ပသန္နစိတ္တော, အဇ္ဇေဝ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဝဇာမီ’’တိ အာဟ။
အထ နံ ဒေဝပုတ္တော သရဏဂမနေ သီလသမာဒါနေ စ နိယောဇေန္တော –
‘‘အဇ္ဇေဝ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဝဇာဟိ, ဓမ္မဉ္စ သံဃဉ္စ ပသန္နစိတ္တော၊
တထေဝ သိက္ခာယ ပဒါနိ ပဉ္စ, အခဏ္ဍဖုလ္လာနိ သမာဒိယဿု။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရမဿု ခိပ္ပံ, လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယဿု၊
အမဇ္ဇပေါ မာ စ မုသာ ဘဏာဟိ, သကေန ဒါရေန စ ဟောဟိ တုဋ္ဌော’’တိ။ –
ဂါထာဒွယမာဟ။
֍ * ၁၂၂၃။ တတ္ထ တထေဝါတိ ယထာ ပသန္နစိတ္တော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ’’တိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဝဇေသိ, တထေဝ ‘‘သွာက္ခာတော ဓမ္မော, သုပ္ပဋိပန္နော သံဃော’’တိ ပသန္နစိတ္တော ဓမ္မဉ္စ သံဃဉ္စ သရဏံ ဝဇာဟိ။ ယထာ ဝါ ပသန္နစိတ္တော ရတနတ္တယံ သရဏံ ဝဇေသိ, တထေဝ ‘‘အယံ ဧကံသတော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အဘိသမ္ပရာယဉ္စ ဟိတသုခါဝဟော’’တိ ပသန္နစိတ္တော သိက္ခာယ အဓိသီလသိက္ခာယ ပဒါနိ ကောဋ္ဌာသဘူတာနိ အဓိစိတ္တအဓိပညာသိက္ခာယ ဝါ ဥပါယဘူတာနိ ပဉ္စသီလာနိ အဝိကောပနတော စ အသံကိလိဿနတော စ အခဏ္ဍဖုလ္လာနိ သမာဒိယဿု, သမာဒါယ ဝတ္တဿူတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဒေဝပုတ္တေန သရဏဂမနေ သီလသမာဒါနေ စ နိယောဇိတော ဗြာဟ္မဏော တဿ ဝစနံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၀။)‘‘အတ္ထကာမောသိ မေ ယက္ခ, ဟိတကာမောသိ ဒေဝတေ၊
ကရောမိ တုယှံ ဝစနံ, တွံသိ အာစရိယော မမာ’’တိ။ –
ဂါထံ ဝတွာ တတ္ထ ပတိဋ္ဌဟန္တော –
‘‘ဥပေမိ သရဏံ ဗုဒ္ဓံ, ဓမ္မဉ္စာပိ အနုတ္တရံ၊
သံဃဉ္စ နရဒေဝဿ, ဂစ္ဆာမိ သရဏံ အဟံ။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရမာမိ ခိပ္ပံ, လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယာမိ၊
အမဇ္ဇပေါ နော စ မုသာ ဘဏာမိ, သကေန ဒါရေန စ ဟောမိ တုဋ္ဌော’’တိ။ –
ဂါထာဒွယမာဟ။ တမ္ပိ သုဝိညေယျမေဝ။
တတော ဒေဝပုတ္တော ‘‘ကတံ မယာ ဗြာဟ္မဏဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ, ဣဒါနိ သယမေဝ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိဿတီ’’တိ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိ။ ဗြာဟ္မဏောပိ ခေါ ဘဂဝတိ သဉ္ဇာတပသာဒဗဟုမာနော ဒေဝတာယ စ စောဒိယမာနော ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ ဥပသင်္ကမိဿာမီ’’တိ ဝိဟာရာဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ။ တံ ဒိသွာ မဟာဇနော ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ဧတ္တကံ ကာလံ တထာဂတံ အနုပသင်္ကမိတွာ အဇ္ဇ ပုတ္တသောကေန ဥပသင်္ကမတိ, ကီဒိသီ နု ခေါ ဓမ္မဒေသနာ ဘဝိဿတီ’’တိ တံ အနုဗန္ဓိ။
ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧဝမာဟ ‘‘သက္ကာ နု ခေါ ဘော ဂေါတမ ကိဉ္စိ ဒါနံ အဒတွာ သီလံ ဝါ အရက္ခိတွာ ကေဝလံ တုမှေသု ပသာဒမတ္တေန သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တိတု’’န္တိ။ ‘‘နနု, ဗြာဟ္မဏ, အဇ္ဇ ပစ္စူသဝေလာယံ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိနာ ဒေဝပုတ္တေန အတ္တနော ဒေဝလောကူပပတ္တိကာရဏံ တုယှံ ကထိက’’န္တိ ဘဂဝါ အဝေါစ။ တသ္မိံ ခဏေ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဒေဝပုတ္တော သဟ ဝိမာနေန အာဂန္တွာ ဒိဿမာနရူပေါ ဝိမာနတော ဩရုယှ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဘဂဝါ တဿံ ပရိသတိ တေန ဒေဝပုတ္တေန ကတသုစရိတံ ကထေတွာ ပရိသာယ စိတ္တကလ္လတံ ဉတွာ သာမုက္ကံသိကံ ဓမ္မဒေသနံ အကာသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဒေဝပုတ္တော စ ဗြာဟ္မဏော စ သန္နိပတိတပရိသာ စာတိ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၁။)၁၀။ သေရီသကဝိမာနဝဏ္ဏနာ
သုဏောထ ယက္ခဿ စ ဝါဏိဇာန စာတိ သေရီသကဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ အာယသ္မာ ကုမာရကဿပေါ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ သေတဗျနဂရံ သမ္ပတ္တော။ တတ္ထ ပါယာသိရာဇညံ အတ္တနော သန္တိကံ ဥပဂတံ ဝိပရီတဂ္ဂါဟတော ဝိဝေစေတွာ သမ္မာဒဿနေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ပုညပသုတော ဟုတွာ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဒါနံ ဒေန္တော တတ္ထ အကတပရိစယတာယ အသက္ကစ္စံ ဒါနံ ဒတွာ အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ စာတုမဟာရာဇိကဘဝနေ သုညေ သေရီသကေ ဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။
အတီတေ ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဧကော ခီဏာသဝတ္ထေရော အညတရသ္မိံ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဗဟိဂါမေ ဒေဝသိကံ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဘတ္တကိစ္စံ အကာသိ။ တံ ဒိသွာ ဧကော ဂေါပါလကော ‘‘အယျော သူရိယာတပေန ကိလမတီ’’တိ ပသန္နစိတ္တော စတူဟိ သိရီသထမ္ဘေဟိ သာခါမဏ္ဍပံ ကတွာ အဒါသိ, မဏ္ဍပဿ သမီပေ သိရီသရုက္ခံ ရောပေသီတိ စ ဝဒန္တိ။ သော ကာလံ ကတွာ တေနေဝ ပုညကမ္မေန စာတုမဟာရာဇိကေသု နိဗ္ဗတ္တိ, တဿ ပုရိမကမ္မဿ သူစကံ ဝိမာနဒွါရေ သိရီသဝနံ နိဗ္ဗတ္တိ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သဗ္ဗကာလံ ဥပသောဘမာနံ, တေန တံ ဝိမာနံ ‘‘သေရီသက’’န္တိ ပညာယိတ္ထ။ သော စ ဒေဝပုတ္တော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝေသု စေဝ မနုဿေသု စ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေ ယသတ္ထေရဿ စတူသု ဝိမလာဒီသု ဂိဟိသဟာယေသု ဂဝမ္ပတိ နာမ ဟုတွာ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာယ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌိတော ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေန တံ သုညဝိမာနံ ဒိသွာ အဘိဏှံ ဒိဝါဝိဟာရံ ဂစ္ဆတိ။
သော အပရဘာဂေ ပါယာသိဒေဝပုတ္တံ တတ္ထ ဒိသွာ ‘‘ကောသိ တွံ, အာဝုသော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေန ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ပါယာသိရာဇညော ဣဓူပပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နနု တွံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ဝိပရီတဒဿနော ကထမိဓူပပန္နော’’တိ အာဟ။ အထ နံ ပါယာသိဒေဝပုတ္တော ‘‘အယျေနမှိ ကုမာရကဿပတ္ထေရေန မိစ္ဆာဒဿနတော ဝိဝေစိတော, ပုညကိရိယာနံ အသက္ကစ္စကာရိတာယ ပန သုညေ ဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တော။ သာဓု, ဘန္တေ, မနုဿလောကံ ဂတကာလေ မမ ပရိဇနဿ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၂။)အာရောစေထ ‘ပါယာသိရာဇညော အသက္ကစ္စံ ဒါနံ ဒတွာ သုညံ သေရီသကဝိမာနံ ဥပပန္နော, တုမှေ ပန သက္ကစ္စံ ပုညာနိ ကတွာ တတြူပပတ္တိယာ စိတ္တံ ပဏိဒဟထာ’’တိ။ ထေရော တဿာနုကမ္ပာယ တထာ အကာသိ။ တေပိ ထေရဿ ဝစနံ သုတွာ တထာ စိတ္တံ ပဏိဓာယ ပုညာနိ ကတွာ သေရီသကေ ဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ သေရီသကဒေဝပုတ္တံ ပန ဝေဿဝဏမဟာရာဇာ မရုဘူမိယံ ဆာယူဒကရဟိတေ မဂ္ဂေ မဂ္ဂပဋိပန္နာနံ မနုဿာနံ အမနုဿပရိပန္ထ မောစနတ္ထံ မဂ္ဂရက္ခကံ ဌပေသိ။
အထ အပရေန သမယေန အင်္ဂမဂဓဝါသိနော ဝါဏိဇာ သကဋသဟဿံ ဘဏ္ဍဿ ပူရေတွာ သိန္ဓုသောဝီရဒေသံ ဂစ္ဆန္တာ မရုကန္တာရေ ဒိဝါ ဥဏှဘယေန မဂ္ဂံ အပ္ပဋိပဇ္ဇိတွာ ရတ္တိံ နက္ခတ္တသညာယ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ တေ မဂ္ဂမူဠှာ ဟုတွာ အညံ ဒိသံ အဂမံသု။ တေသံ အန္တရေ ဧကော ဥပါသကော အဟောသိ သဒ္ဓေါ ပသန္နော သီလသမ္ပန္နော အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နော မာတာပိတူနံ ဥပဋ္ဌာနတ္ထံ ဝဏိဇ္ဇာယ ဂတော။ တံ အနုဂ္ဂဏှန္တော သေရီသကဒေဝပုတ္တော သဟ ဝိမာနေန အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ ဒဿေတွာ စ ပန ‘‘ကသ္မာ တုမှေ ဣမံ ဆာယူဒကရဟိတံ ဝါလုကာကန္တာရံ ပဋိပန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေ စဿ တတ္ထ အတ္တနော အာဂတပ္ပကာရံ ကထေသုံ, တဒတ္ထဒီပနာ ဒေဝပုတ္တဿ ဝါဏိဇာနဉ္စ ဝစနပဋိဝစနဂါထာ ဟောန္တိ။ အာဒိတော ပန ဒွေ ဂါထာ တာသံ သမ္ဗန္ဓဒဿနတ္ထံ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဌပိတာ –
‘‘သုဏောထ ယက္ခဿ စ ဝါဏိဇာန စ, သမာဂမော ယတ္ထ တဒါ အဟောသိ၊
ယထာ ကထံ ဣတရိတရေန စာပိ, သုဘာသိတံ တဉ္စ သုဏာထ သဗ္ဗေ။
‘‘ယော သော အဟု ရာဇာ ပါယာသိ နာမ, ဘုမ္မာနံ သဟဗျဂတော ယသဿီ၊
သော မောဒမာနောဝ သကေ ဝိမာနေ, အမာနုသော မာနုသေ အဇ္ဈဘာသီ’’တိ။
၁၂၂၈-၉။ တတ္ထ သုဏောထာတိ သဝနာဏတ္တိကဝစနံ။ ယံ မယံ ဣဒါနိ ဘဏာမ, တံ သုဏောထာတိ။ ယက္ခဿာတိ ဒေဝဿ။ ဒေဝေါ ဟိ မနုဿာနံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၃။)ဧကစ္စာနံ ဒေဝါနဉ္စ ပူဇနီယဘာဝတော ‘‘ယက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အပိစ သက္ကောပိ စတ္တာရော မဟာရာဇာနောပိ ဝေဿဝဏပါရိသဇ္ဇာပိ ပုရိသောပိ ‘‘ယက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ ‘‘အတိဗာဠှံ ခေါ အယံ ယက္ခော ပမတ္တော ဝိဟရတိ, ယံနူနာဟံ ဣမံ ယက္ခံ သံဝေဇေယျ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၉၃) သက္ကော ‘‘ယက္ခော’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘စတ္တာရော ယက္ခာ ခဂ္ဂဟတ္ထာ’’တိအာဒီသု မဟာရာဇာနော။ ‘‘သန္တိ ဟိ, ဘန္တေ, ဥဠာရာ ယက္ခာ ဘဂဝတော အပ္ပသန္နာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၆) ဝေဿဝဏပါရိသဇ္ဇာ။ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ယက္ခဿ သုဒ္ဓီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၄၈၂) ပုရိသော။ ဣဓ ပန ဝေဿဝဏပါရိသဇ္ဇော အဓိပ္ပေတော။ ဝါဏိဇာန စာတိ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ အနုနာသိကလောပံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သမာဂမောတိ သမောဓာနံ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝဏ္ဏုပထေ။ တဒါတိ တသ္မိံ မဂ္ဂမူဠှာ ဟုတွာ ဂမနကာလေ။ ဣတရိတရေန စာပီတိ ဣတရီတရဉ္စာပိ, ဣဒံ ယထာတိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – သေရီသကဒေဝပုတ္တဿ ဝါဏိဇာနဉ္စ တဒါ ယတ္ထ သမာဂမော အဟောသိ, တံ သုဏောထ, ယထာ ဝါပိ တေဟိ အညမညံ သုဘာသိတံ သုလပိတံ ကထံ ပဝတ္တိတံ, တဉ္စ သဗ္ဗေ ဩဟိတစိတ္တာ သုဏာထာတိ။ ဘုမ္မာနန္တိ ဘုမ္မဒေဝါနံ။
ဣဒါနိ ယက္ခဿ ပုစ္ဆာဂါထာယော ဟောန္တိ –
‘‘ဝင်္ကေ အရညေ အမနုဿဋ္ဌာနေ, ကန္တာရေ အပ္ပေါဒကေ အပ္ပဘက္ခေ၊
သုဒုဂ္ဂမေ ဝဏ္ဏုပထဿ မဇ္ဈေ, ဝင်္ကံဘယာ နဋ္ဌမနာ မနုဿာ။
‘‘နယိဓ ဖလာ မူလမယာ စ သန္တိ, ဥပါဒါနံ နတ္ထိ ကုတောဓ ဘက္ခော၊
အညတြ ပံသူဟိ စ ဝါလုကာဟိ စ, တတ္တာဟိ ဥဏှာဟိ စ ဒါရုဏာဟိ စ။
‘‘ဥဇ္ဇင်္ဂလံ တတ္တမိဝံ ကပါလံ, အနာယသံ ပရလောကေန တုလျံ၊
လုဒ္ဒါနမာဝါသမိဒံ ပုရာဏံ, ဘူမိပ္ပဒေသော အဘိသတ္တရူပေါ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၄။)‘‘အထ တုမှေ ကေန ဝဏ္ဏေန, ကိမာသမာနာ ဣမံ ပဒေသဉှိ၊
အနုပဝိဋ္ဌာ သဟသာ သမေစ္စ, လောဘာ ဘယာ အထ ဝါ သမ္ပမူဠှာ’’တိ။
֍ * ၁၂၃၀။ တတ္ထ ဝင်္ကေတိ သံသယဋ္ဌာနေ။ ယတ္ထ ပဝိဋ္ဌာနံ ‘‘ဇီဝိဿာမ နု ခေါ, မရိဿာမ နု ခေါ’’တိ ဇီဝိတေ သံသယော ဟောတိ, တာဒိသေ အရညေ။ အမနုဿဋ္ဌာနေတိ အမနုဿာနံ ပိသာစာဒီနံ သဉ္စရဏဋ္ဌာနေ, မနုဿာနံ ဝါ အဂေါစရဋ္ဌာနေ။ ကန္တာရေတိ နိရုဒကေ ဣရိဏေ, ကံ တာရေန္တိ နယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဟိ ကန္တာရော, ဥဒကံ ဂဟေတွာ တရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပေါဒကေ’’တိ။ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ အဘာဝတ္ထော ‘‘အပ္ပိစ္ဆော အပ္ပနိဂ္ဃေါသော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၃၊ စူဠဝ။ ၄၅၆) ဝိယ။ ဝဏ္ဏုပထဿ မဇ္ဈေတိ ဝါလုကာကန္တာရမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ ဝင်္ကံဘယာတိ ဝင်္ကေဟိ ဘီတာ။ ဝင်္ကေဟိ ဘယံ ဧတေသန္တိ ‘‘ဝင်္ကဘယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာသုခတ္ထံ သာနုနာသိကံ ကတွာ ‘‘ဝင်္ကံဘယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ ဝါလုကာကန္တာရပဝေသနတော ပုဗ္ဗေ တေသံ ဥပ္ပန္နဘယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နဋ္ဌမနာတိ မဂ္ဂသတိဝိပ္ပဝါသေန နဋ္ဌမာနသာ, မဂ္ဂမူဠှာတိ အတ္ထော။ မနုဿာတိ တေသံ အာလပနံ။
֍ * ၁၂၃၁။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ မရုကန္တာရေ။ ဖလာတိ အမ္ဗဇမ္ဗုတာလနာဠိကေရာဒိဖလာနိ န သန္တီတိ ယောဇနာ။ မူလမယာ စာတိ မူလာနိယေဝ မူလမယာ, ဝလ္လိကန္ဒာဒီနိ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဥပါဒါနံ နတ္ထီတိ ကိဉ္စာပိ ကိဉ္စိ ဘက္ခံ နတ္ထိ, ဥပါဒါနံ ဝါ ဣန္ဓနံ, အဂ္ဂိဿ ဣန္ဓနမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, ကုတော ကေန ကာရဏေန ဣဓ မရုကန္တာရေ ဘက္ခော သိယာတိ အတ္ထော။ ယံ ပန အတ္ထိ တတ္ထ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အညတြ ပံသူဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၁၂၃၂။ ဥဇ္ဇင်္ဂလန္တိ ဇင်္ဂလံ ဝုစ္စတိ လူခဓူသရော အနုဒကော ဘူမိပ္ပဒေသော, တံ ပန ဌာနံ ဇင်္ဂလတောပိ ဥက္ကံသေန ဇင်္ဂလန္တိ အာဟ ‘‘ဥဇ္ဇင်္ဂလ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္တမိဝံ ကပါလ’’န္တိ, တတ္တံ အယောကပါလသဒိသန္တိ အတ္ထော။ ဂါထာသုခတ္ထဉ္စေတ္ထ သာနုနာသိကံ ကတွာ ဝုတ္တံ, တတ္တမိဝဣစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အနာယသန္တိ နတ္ထိ ဧတ္ထ အာယော သုခန္တိ အနာယံ, တတော ဧဝ ဇီဝိတံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၅။)သီယတိ ဝိနာသေတီတိ အနာယသံ။ အထ ဝါ န အာယသန္တိ အနာယသံ။ ပရလောကေနာတိ နရကေန တုလျံ။ နရကဉှိ သတ္တာနံ ဧကန္တာနတ္ထတာယ ပရဘူတော ပဋိသတ္တုဘူတော လောကောတိ ဝိသေသတော ‘‘ပရလောကော’’တိ ဝုစ္စတိ, သမန္တတော အယောမယတ္တာ အာယသဉ္စ, ဣဒံ ပန တဒဘာဝတော အနာယသံ, မဟတော ဒုက္ခဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ပရလောကသဒိသန္တိ ဒဿေတိ, ‘‘အနဿယ’’န္တိ စ ကေစိ ပဌန္တိ, သုခဿ အပ္ပတိဋ္ဌာနဘူတန္တိ အတ္ထော။ လုဒ္ဒါနမာဝါသမိဒံ ပုရာဏန္တိ ဣဒံ ဌာနံ စိရကာလတော ပဋ္ဌာယ လုဒ္ဒါနံ ဒါရုဏာနံ ပိသာစာဒီနံ အာဝါသဘူတံ။ အဘိသတ္တရူပေါတိ ‘‘ဧဝံ လူခေါ ဃောရာကာရော ဟောတူ’’တိ ပေါရာဏေဟိ ဣသီဟိ သပိတသဒိသော, ဒိန္နသပေါ ဝိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၂၃၃။ ကေန ဝဏ္ဏေနာတိ ကေန ကာရဏေန။ ကိမာသမာနာတိ ကိံ ပစ္စာသီသန္တာ။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ ‘‘ပဒေသမ္ပီ’’တိ စ ပဌန္တိ, ဣမမ္ပိ နာမ ပဒေသန္တိ အတ္ထော။ သဟသာ သမေစ္စာတိ သဟသာ အာဒီနဝါနိသံသေ အဝိစာရေတွာ သမဝါယေန အနုပဝိဋ္ဌာ သပ္ပဝိဋ္ဌာ။ လောဘာ ဘယာ အထ ဝါ ကေနစိ အနတ္ထကာမေန ပလောဘိတာ လောဘတော ကေနစိ အမနုဿာဒိနာ ပရိပါတိတာ ဘယာ ဝါ။ အထ ဝါ သမ္ပမူဠှာတိ မဂ္ဂဝိပ္ပနဋ္ဌာ ဣမံ ပဒေသံ အနုပဝိဋ္ဌာတိ ယောဇနာ။
ဣဒါနိ ဝါဏိဇာ အာဟံသု –
‘‘မဂဓေသု အင်္ဂေသု စ သတ္ထဝါဟာ, အာရောပယိတွာ ပဏိယံ ပုထုတ္တံ၊
တေ ယာမသေ သိန္ဓုသောဝီရဘူမိံ, ဓနတ္ထိကာ ဥဒ္ဒယံ ပတ္ထယာနာ။
‘‘ဒိဝါ ပိပါသံနဓိဝါသယန္တာ, ယောဂ္ဂါနုကမ္ပဉ္စ သမေက္ခမာနာ၊
ဧတေန ဝေဂေန အာယာမ သဗ္ဗေ, ရတ္တိံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နာ ဝိကာလေ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၆။)‘‘တေ ဒုပ္ပယာတာ အပရဒ္ဓမဂ္ဂါ, အန္ဓာကုလာ ဝိပ္ပနဋ္ဌာ အရညေ၊
သုဒုဂ္ဂမေ ဝဏ္ဏုပထဿ မဇ္ဈေ, ဒိသံ န ဇာနာမ ပမူဠှစိတ္တာ။
‘‘ဣဒဉ္စ ဒိသွာန အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ, ဝိမာနသေဋ္ဌဉ္စ တဝဉ္စ ယက္ခ၊
တတုတ္တရိံ ဇီဝိတမာသမာနာ, ဒိသွာ ပတီတာ သုမနာ ဥဒဂ္ဂါ’’တိ။
֍ * ၁၂၃၄။ တတ္ထ မဂဓေသု အင်္ဂေသု စ သတ္ထဝါဟာတိ မဂဓရဋ္ဌေ စ အင်္ဂရဋ္ဌေ စ ဇာတာ သံဝဍ္ဎာ တံနိဝါသိနော သတ္ထေ သတ္ထဿ စ ဝါဟနကာ သတ္ထကာ စေဝ သတ္ထသာမိကာ စ။ ပဏိယန္တိ ဘဏ္ဍံ။ တေတိ တေ မယံ။ ယာမသေတိ ဂစ္ဆာမ။ သိန္ဓုသောဝီရဘူမိန္တိ သိန္ဓုဒေသံ သောဝီရဒေသဉ္စ။ ဥဒ္ဒယန္တိ အာနိသံသံ အတိရေကလာဘံ။
֍ * ၁၂၃၅။ အနဓိဝါသယန္တာတိ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တာ။ ယောဂ္ဂါနုကမ္ပန္တိ ဂေါဏာဒီနံ သတ္တာနံ အနုဂ္ဂဟံ။ ဧတေန ဝေဂေနာတိ ဣမိနာ ဇဝေန, ယေန တဝ ဒဿနတော ပုဗ္ဗေ အာယာမ အာဂတမှ။ ရတ္တိံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နာတိ ရတ္တိယံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နာ။ ဝိကာလေတိ အကာလေ အဝေလာယံ။
֍ * ၁၂၃၆။ ဒုပ္ပယာတာတိ ဒုဋ္ဌု ပယာတာ အပထေ ဂတာ, တတော ဧဝ အပရဒ္ဓမဂ္ဂါ။ အန္ဓာကုလာတိ အန္ဓာ ဝိယ အာကုလာ, မဂ္ဂဇာနနသမတ္ထဿ ပညာစက္ခုနော အဘာဝေန အန္ဓာ, တတော ဧဝ အာကုလာ, ဝိပ္ပနဋ္ဌာ စ မဂ္ဂသမ္မူဠှတာယ။ ဒိသန္တိ ဂန္တဗ္ဗဒိသံ, ယဿံ ဒိသာယံ သိန္ဓုသောဝီရဒေသော, တံ ဒိသံ။ ပမူဠှစိတ္တာတိ ဒိသာသံသယသုမူဠှစိတ္တာ။
֍ * ၁၂၃၇။ တဝဉ္စာတိ တုဝဉ္စ။ ယက္ခာတိ အာလပနံ။ တတုတ္တရိံ ဇီဝိတမာသမာနာတိ ယော ‘‘ဣတော ပရံ အမှာကံ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ ဇီဝိတသံသယော ဥပ္ပန္နော, ဣဒါနိ တတော ဥတ္တရိမ္ပိ ဇီဝိတံ အာသီသန္တာ။ ဒိသွာတိ ဒဿနဟေတု။ ပတီတာတိ ပဟဋ္ဌာ။ သုမနာတိ သောမနဿပ္ပတ္တာ။ ဥဒဂ္ဂါတိ ဥဒဂ္ဂါယ ပီတိယာ ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၇။)ဧဝံ ဝါဏိဇေဟိ အတ္တနော ပဝတ္တိယာ ပကာသိတာယ ပုန ဒေဝပုတ္တော ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘ပါရံ သမုဒ္ဒဿ ဣမဉ္စ ဝဏ္ဏုံ, ဝေတ္တာစရံ သင်္ကုပထဉ္စ မဂ္ဂံ၊
နဒိယော ပန ပဗ္ဗတာနဉ္စ ဒုဂ္ဂါ, ပုထုဒ္ဒိသာ ဂစ္ဆထ ဘောဂဟေတု။
‘‘ပက္ခန္ဒိယာန ဝိဇိတံ ပရေသံ, ဝေရဇ္ဇကေ မာနုသေ ပေက္ခမာနာ၊
ယံ ဝေါ သုတံ ဝါ အထ ဝါပိ ဒိဋ္ဌံ, အစ္ဆေရကံ တံ ဝေါ သုဏောမ တာတာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ပါရံ သမုဒ္ဒဿာတိ သမုဒ္ဒဿ ပရတီရံ, ဣမဉ္စ ဤဒိသံ, ဝဏ္ဏုံ ဝဏ္ဏုပထံ ဝေတ္တလတာ ဗန္ဓိတွာ အာစရိတဗ္ဗတော ဝေတ္တာစရံ မဂ္ဂံ, သင်္ကုကေ ခါဏုကေ ကောဋ္ဋေတွာ ဂန္တဗ္ဗတော သင်္ကုပထံ မဂ္ဂံ, နဒိယော ပန စန္ဒဘာဂါဒိကာ, ပဗ္ဗတာနဉ္စ ဝိသမပ္ပဒေသာတိ ဧဝံ ဒုဂ္ဂါ ပုထုဒ္ဒိသာ ဘောဂနိမိတ္တံ ဂစ္ဆထ, ဧဝံ ဂစ္ဆန္တာ စ ပက္ခန္ဒိယာန ပက္ခန္ဒိတွာ အနုပဝိသိတွာ, ပရေသံ ရာဇူနံ ဝိဇိတံ တတ္ထ ဝေရဇ္ဇကေ ဝိဒေသဝါသိကေ မနုဿေ ပေက္ခမာနာ ဂစ္ဆထ, ဧဝံဘူတေဟိ ဝေါ တုမှေဟိ ယံ သုတံ ဝါ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌံ ဝါ အစ္ဆေရကံ အစ္ဆရိယံ, တံ ဝေါ သန္တိကေ တာတာ ဝါဏိဇာ သုဏောမာတိ အတ္တနော ဝိမာနဿ အစ္ဆရိယဘာဝံ တေဟိ ကထာပေတုကာမော ပုစ္ဆတိ။
ဧဝံ ဒေဝပုတ္တေန ပုဋ္ဌာ ဝါဏိဇာ အာဟံသု –
‘‘ဣတောပိ အစ္ဆေရတရံ ကုမာရ, န နော သုတံ ဝါ အထ ဝါပိ ဒိဋ္ဌံ၊
အတီတမာနုသကမေဝ သဗ္ဗံ, ဒိသွာ န တပ္ပါမ အနောမဝဏ္ဏံ။
‘‘ဝေဟာယသံ ပေါက္ခရညော သဝန္တိ, ပဟူတမလျာ ဗဟုပုဏ္ဍရီကာ၊
ဒုမာ စိမေ နိစ္စဖလူပပန္နာ, အတီဝ ဂန္ဓာ သုရဘိံ ပဝါယန္တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၈။)‘‘ဝေဠူရိယထမ္ဘာ သတမုဿိတာသေ, သိလာပဝါဠဿ စ အာယတံသာ၊
မသာရဂလ္လာ သဟလောဟိတင်္ဂါ, ထမ္ဘာ ဣမေ ဇောတိရသာမယာသေ။
‘‘သဟဿထမ္ဘံ အတုလာနုဘာဝံ, တေသူပရိ သာဓုမိဒံ ဝိမာနံ၊
ရတနန္တရံ ကဉ္စနဝေဒိမိဿံ, တပနီယပဋ္ဋေဟိ စ သာဓုဆန္နံ။
‘‘ဇမ္ဗောနဒုတ္တတ္တမိဒံ သုမဋ္ဌော, ပါသာဒသောပါနဖလူပပန္နော၊
ဒဠှော စ ဝဂ္ဂု စ သုသင်္ဂတော စ, အတီဝ နိဇ္ဈာနခမော မနုညော။
‘‘ရတနန္တရသ္မိံ ဗဟုအန္နပါနံ, ပရိဝါရိတော အစ္ဆရာသင်္ဂဏေန၊
မုရဇအာလမ္ဗရတူရိယဃုဋ္ဌော, အဘိဝန္ဒိတောသိ ထုတိဝန္ဒနာယ။
‘‘သော မောဒသိ နာရိဂဏပ္ပဗောဓနော, ဝိမာနပါသာဒဝရေ မနောရမေ၊
အစိန္တိယော သဗ္ဗဂုဏူပပန္နော, ရာဇာ ယထာ ဝေဿဝဏော နဠိနျာ။
‘‘ဒေဝေါ နု အာသိ ဥဒဝါသိ ယက္ခော,
ဥဒါဟု ဒေဝိန္ဒော မနုဿဘူတော၊
ပုစ္ဆန္တိ တံ ဝါဏိဇာ သတ္ထဝါဟာ,
အာစိက္ခ ကော နာမ တုဝံသိ ယက္ခော’’တိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၁၉။)၁၂၄၀-၂။ တတ္ထ ကုမာရာတိ ပဌမဝယေ ဌိတတ္တာ ဒေဝပုတ္တံ အာလပတိ။ သဗ္ဗန္တိ ဒေဝပုတ္တံ တဿ ဝိမာနပဋိဗဒ္ဓဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပေါက္ခရညောတိ ပေါက္ခရဏိယော။ သတမုဿိတာသေတိ သတရတနုဗ္ဗေဓာ။ သိလာပဝါဠဿာတိ သိလာယ ပဝါဠဿ စ, သိလာမယာ ပဝါဠမယာတိ အတ္ထော။ အာယတံသာတိ ဒီဃံသာ။ အထ ဝါ အာယတာ ဟုတွာ အဋ္ဌသောဠသဒွတ္တိံသာဒိအံသဝန္တော။
֍ * ၁၂၄၂။ တေသူပရီတိ တေသံ ထမ္ဘာနံ ဥပရိ။ သာဓုမိဒန္တိ သုန္ဒရံ ဣဒံ တဝ ဝိမာနံ။ ရတနန္တရန္တိ ရတနန္တရဝန္တံ, ဘိတ္တိထမ္ဘသောပါနာဒီသု နာနာဝိဓေဟိ အညေဟိ ရတနေဟိ ယုတ္တံ။ ကဉ္စနဝေဒိမိဿန္တိ သုဝဏ္ဏမယာယ ဝေဒိကာယ သဟိတံ ပရိက္ခိတ္တံ။ တပနီယပဋ္ဋေဟိ စ သာဓုဆန္နန္တိ တပနီယမယေဟိ အနေကရတနမယေဟိ စ ဆဒနေဟိ တတ္ထ တတ္ထ သုဋ္ဌု ဆာဒိတံ။
֍ * ၁၂၄၄။ ဇမ္ဗောနဒုတ္တတ္တမိဒန္တိ ဣဒံ တဝ ဝိမာနံ ယေဘုယျေန ဥတ္တတ္တဇမ္ဗုနဒဘာသုရံ။ သုမဋ္ဌော ပါသာဒသောပါနဖလူပပန္နောတိ တဿ စ သော သော ပဒေသော သုမဋ္ဌော သုဋ္ဌု မဇ္ဇိတော, တေဟိ တေဟိ အနန္တရပါသာဒေဟိ သောပါနဝိသေသေဟိ ရမဏီယေဟိ ဖလကေဟိ စ ယုတ္တော။ ဒဠှောတိ ထိရော။ ဝဂ္ဂူတိ အဘိရူပေါ သမုဂ္ဂတော။ သုသင်္ဂတောတိ သုဋ္ဌု သင်္ဂတာဝယဝေါ အညမညာနုရူပပါသာဒါဝယဝေါ။ အတီဝ နိဇ္ဈာနခမောတိ ပဘဿရဘာဝေပိ အတိဝိယ ဩလောကနက္ခမော။ မနုညောတိ မနောရမော။
֍ * ၁၂၄၅။ ရတနန္တရသ္မိန္တိ ရတနမယေ, ရတနဘူတေ ဝါ သာရဘူတေ ဝိမာနဿ အဗ္ဘန္တရေ။ ဗဟုအန္နပါနန္တိ ပေသလံ ပဟူတံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဝိဇ္ဇတိ, ဥပလဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပါယော။ မုရဇအာလမ္ဗရတူရိယဃုဋ္ဌောတိ မုဒိင်္ဂါနံ အာလမ္ဗရာနံ အဝသိဋ္ဌတူရိယာနဉ္စ သဒ္ဒေဟိ နိစ္စဃောသိတော။ အဘိဝန္ဒိတောသီတိ နမဿိတော, ထောမိတော ဝါ အသိ။ တေနာဟ ‘‘ထူတိဝန္ဒနာယာ’’တိ။
֍ * ၁၂၄၆။ အစိန္တိယောတိ အစိန္တေယျာနုဘာဝေါ။ နဠိနျာတိ ဧဝံနာမကေ ကီဠနဋ္ဌာနေ ယထာ ဝေဿဝဏော မဟာရာဇာ, ဧဝံ တွံ မောဒသီတိ ယောဇနာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂၀။)֍ * ၁၂၄၇။ အာသီတိ အသိ ဘဝသိ။ ဒေဝိန္ဒောတိ သက္ကော ဒေဝရာဇာ။ မနုဿဘူတောတိ မနုဿေသု ဘူတော မနုဿဇာတိကော။ ယက္ခောတိ ဒေဝါဒိဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာပိ ယက္ခဘာဝံ အာသင်္ကန္တာ ဝဒန္တိ။
ဣဒါနိ သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တာနံ ဇာနာပေန္တော –
‘‘သေရီသကော နာမ အဟမှိ ယက္ခော, ကန္တာရိယော ဝဏ္ဏုပထမှိ ဂုတ္တော၊
ဣမံ ပဒေသံ အဘိပါလယာမိ, ဝစနကရော ဝေဿဝဏဿ ရညော’’တိ။ –
အာဟ။ တတ္ထ အဟမှီ ယက္ခောတိ အဟံ ယက္ခော အမှိ။ ကန္တာရိယောတိ အာရက္ခဏတ္ထံ ကန္တာရေ နိယုတ္တော။ ဂုတ္တောတိ ဂေါပကော။ တေနာဟ ‘‘အဘိပါလယာမီ’’တိ။
ဣဒါနိ ဝါဏိဇာ တဿ ကမ္မာဒီနိ ပုစ္ဆန္တာ အာဟံသု –
‘‘အဓိစ္စလဒ္ဓံ ပရိဏာမဇံ တေ, သယံကတံ ဥဒါဟု ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ၊
ပုစ္ဆန္တိ တံ ဝါဏိဇာ သတ္ထဝါဟာ, ကထံ တယာ လဒ္ဓမိဒံ မနုည’’န္တိ။
တတ္ထ အဓိစ္စလဒ္ဓန္တိ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိကံ, ယဒိစ္ဆကံ လဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ပရိဏာမဇံ တေတိ နိယတိသင်္ဂတိဘာဝပရိဏတံ, ကာလပရိဏတံ ဝါ။ သယံကတန္တိ တယာ သယမေဝ ကတံ, ဒေဝိဒ္ဓိယာ တယာ သယမေဝ နိဗ္ဗတ္တိတန္တိ အတ္ထော။ ဥဒါဟု ဒေဝေဟိ ဒိန္နန္တိ တယာ အာရာဓိတေဟိ ဒေဝေဟိ ပသာဒဝသေန နိဿဋ္ဌံ။
ဣဒါနိ ဒေဝပုတ္တော စတုရောပိ ပကာရေ ပဋိက္ခိပိတွာ ပုညမေဝ အပဒိသန္တော –
‘‘နာဓိစ္စလဒ္ဓံ န ပရိဏာမဇံ မေ, န သယံကတံ န ဟိ ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ၊
သကေဟိ ကမ္မေဟိ အပါပကေဟိ, ပုညေဟိ မေ လဒ္ဓမိဒံ မနုည’’န္တိ။ –
ဂါထမာဟ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂၁။)တံ သုတွာ ဝါဏိဇာ ပုန ‘‘နာဓိစ္စလဒ္ဓ’’န္တိ ဂါထာယံ ပုညာဓိကမေဝ တေ စတုရော ပကာရေ အာရောပေတွာ ပုညဿ စ သရူပံ ပုစ္ဆိံသု –
‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ, ကိဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊
ပုစ္ဆန္တိ တံ ဝါဏိဇာ သတ္ထဝါဟာ, ကထံ တယာ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာန’’န္တိ။
တတ္ထ ဝတန္တိ ဝတသမာဒါနံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ သေဋ္ဌစရိယံ။
ပုန ဒေဝပုတ္တော တေ ပဋိက္ခိပိတွာ အတ္တာနံ ယထူပစိတံ ပုညဉ္စ ဒဿေန္တော –
‘‘မမံ ပါယာသီတိ အဟု သမညာ, ရဇ္ဇံ ယဒါ ကာရယိံ ကောသလာနံ၊
နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ ကဒရိယော ပါပဓမ္မော, ဥစ္ဆေဒဝါဒီ စ တဒါ အဟောသိံ။
‘‘သမဏော စ ခေါ အာသိ ကုမာရကဿပေါ, ဗဟုဿုတော စိတ္တကထီ ဥဠာရော၊
သော မေ တဒါ ဓမ္မကထံ အဘာသိ, ဒိဋ္ဌိဝိသူကာနိ ဝိနောဒယီ မေ။
‘‘တာဟံ တဿ ဓမ္မကထံ သုဏိတွာ, ဥပါသကတ္တံ ပဋိဝေဒယိဿံ၊
ပါဏာတိပါတာ ဝိရတော အဟောသိံ, လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယိဿံ၊
အမဇ္ဇပေါ နော စ မုသာ အဘာဏိံ, သကေန ဒါရေန စ အဟောသိံ တုဋ္ဌော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂၂။)‘‘တံ မေ ဝတံ တံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ, တဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊
တေဟေဝ ကမ္မေဟိ အပါပကေဟိ, ပုညေဟိ မေ လဒ္ဓမိဒံ ဝိမာန’’န္တိ။ –
အာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။
အထ ဝါဏိဇာ ဒေဝပုတ္တံ ဝိမာနဉ္စဿ ပစ္စက္ခတော ဒိသွာ ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟိတွာ အတ္တနော ကမ္မဖလေ သဒ္ဓံ ပဝေဒေန္တာ –
‘‘သစ္စံ ကိရာဟံသု နရာ သပညာ, အနညထာ ဝစနံ ပဏ္ဍိတာနံ၊
ယဟိံ ယဟိံ ဂစ္ဆတိ ပုညကမ္မော, တဟိံ တဟိံ မောဒတိ ကာမကာမီ။
‘‘ယဟိံ ယဟိံ သောကပရိဒ္ဒဝေါ စ, ဝဓော စ ဗန္ဓော စ ပရိက္ကိလေသော၊
တဟိံ တဟိံ ဂစ္ဆတိ ပါပကမ္မော, န မုစ္စတိ ဒုဂ္ဂတိယာ ကဒါစီ’’တိ။ –
ဂါထာဒွယံ အဝေါစုံ။ တတ္ထ သောကပရိဒ္ဒဝေါတိ သောကော စ ပရိဒေဝေါ စ။ ပရိက္ကိလေသောတိ ဝုတ္တာ အနတ္ထုပ္ပတ္တိ။
ဧဝံ တေသု ကထေန္တေသုယေဝ ဝိမာနဒွါရေ သိရီသရုက္ခတော ပရိပါကေန မုတ္တဗန္ဓနာ ပရိပက္ကာ သိပါဋိကာ ပတိ, တေန ဒေဝပုတ္တော သပရိဇနော ဒေါမနဿပ္ပတ္တော အဟောသိ။ တံ ဒိသွာ ဝါဏိဇာ –
‘‘သမ္မူဠှရူပေါဝ ဇနော အဟောသိ, အသ္မိံ မုဟုတ္တေ ကလလီကတောဝ၊
ဇနဿိမဿ တုယှဉ္စ ကုမာရ, အပ္ပစ္စယော ကေန နု ခေါ အဟောသီ’’တိ။ –
ဂါထမာဟံသု။ တတ္ထ သမ္မူဠှရူပေါဝါတိ သောကဝသေန သဗ္ဗသော မူဠှသဘာဝေါ ဝိယ။ ဇနောတိ ဒေဝဇနော။ အသ္မိံ မုဟုတ္တေတိ ဣမသ္မိံ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂၃။)မုဟုတ္တမတ္တေ။ ကလလီကတောတိ ကလလံ ဝိယ ကတော, ကလလနိဿိတဥဒကီဘူတော ဝိယ အာဝိလောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဇနဿိမဿ တုယှဉ္စာတိ ဣမဿ တဝ ပရိဇနဿ တုယှဉ္စ။ အပ္ပစ္စယောတိ ဒေါမနဿံ။
တံ သုတွာ ဒေဝပုတ္တော –
‘‘ဣမေ စ သိရီသဝနာ တာတာ, ဒိဗ္ဗာ ဂန္ဓာ သုရဘီ သမ္ပဝန္တိ၊
တေ သမ္ပဝါယန္တိ ဣမံ ဝိမာနံ, ဒိဝါ စ ရတ္တော စ တမံ နိဟန္တွာ။
‘‘ဣမေသဉ္စ ခေါ ဝဿသတစ္စယေန, သိပါဋိကာ ဖလတိ ဧကမေကာ၊
မာနုဿကံ ဝဿသတံ အတီတံ, ယဒဂ္ဂေ ကာယမှိ ဣဓူပပန္နော။
‘‘ဒိသွာနဟံ ဝဿသတာနိ ပဉ္စ,
အသ္မိံ ဝိမာနေ ဌတွာန တာတာ၊
အာယုက္ခယာ ပုညက္ခယာ စဝိဿံ,
တေနေဝ သောကေန ပမုစ္ဆိတောသ္မီ’’တိ။ – အာဟ၊
֍ * ၁၂၅၆။ တတ္ထ သိရီသဝနာတိ သိရီသဝိပိနတော။ တာတာတိ ဝါဏိဇေ အာလပတိ။ ဣမေ တုမှာကံ မယှဉ္စ ပစ္စက္ခဘူတာ ဒိဗ္ဗာ ဂန္ဓာ သုရဘီ အတိဝိယ သုဂန္ဓာယေဝ သမန္တတော ပဝန္တိ ပဝါယန္တိ။ တေ ဒိဗ္ဗာ ဂန္ဓာ ဧဝံ ဝါယန္တာ ဣမံ ဝိမာနံ သမ္ပဝါယန္တိ သမ္မဒေဝ ဂန္ဓံ ဂါဟာပေန္တိ, န ကေဝလံ သမ္ပဝါယနမေဝ, အထ ခေါ အတ္တနော ပဘာယ တမမ္ပိ နိဟန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဝါ စ ရတ္တော စ တမံ နိဟန္တွာ’’တိ။
၁၂၆၀-၆၁။ ဣမေသန္တိ သိရီသာနံ။ သိပါဋိကာတိ ဖလကုဋ္ဌိလိကာ။ ဖလတီတိ ပစ္စိတွာ ဝဏ္ဋတော မုစ္စတိ, ပုဋဘေဒံ ဝါ ပတွာ သိဿတိ။ မာနုဿကံ ဝဿသတံ အတီတန္တိ ယသ္မာ ဝဿသတဿ အစ္စယေန ဣမဿ သိရီသဿ သိပါဋိကာ ဖလတိ, အယဉ္စ ဖလိတာ, တသ္မာ မယှံ မာနုဿကံ ဝဿသတံ အတီတံ။ ယဒဂ္ဂေ ယတော ပဋ္ဌာယ, ကာယမှိ ဣဓ ဣမသ္မိံ ဒေဝနိကာယေ
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂၄။)ဥပပန္နော နိဗ္ဗတ္တော။ မယှဉ္စ ဒေဝဂဏနာယ ပဉ္စ ဝဿသတာနိ အာယု, တသ္မာ ခီယတိ မေ အာယူတိ သောကဝသေန သမ္ပမူဠှောတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိသွာနဟံ ဝဿသတာနိ ပဉ္စ…ပေ… တေနေဝ သောကေန ပမုစ္ဆိတောသ္မီ’’တိ။
အထ နံ ဝါဏိဇာ သမဿာသေန္တော –
‘‘ကထံ နု သောစေယျ တထာဝိဓော သော, လဒ္ဓါ ဝိမာနံ အတုလံ စိရာယ၊
ယေ စာပိ ခေါ ဣတ္တရမုပပန္နာ, တေ နူန သောစေယျုံ ပရိတ္တပုညာ’’တိ။ –
အာဟံသု။ တတ္ထ ယာဒိသေဟိ အပ္ပါယုကေဟိ မရဏံ ပဋိစ္စ သောစိတဗ္ဗံ သိယာ, တာဒိသော ပန ဧဝံ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝသမ္ပန္နော နဝုတိဝဿသတသဟဿာယုကော ကထံ နု သောစေယျ, န သောစိတဗ္ဗမေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
ဒေဝပုတ္တော တတ္တကေနေဝ သမဿာသေတွာ တေသံ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော တေသဉ္စ ဥပဒေသံ ဒေန္တော –
‘‘အနုစ္ဆဝိံ ဩဝဒိယဉ္စ မေတံ, ယံ မံ တုမှေ ပေယျဝါစံ ဝဒေထ၊
တုမှေ စ ခေါ တာတာ မယာနုဂုတ္တာ, ယေဟိစ္ဆကံ တေန ပလေထ သောတ္ထိ’’န္တိ။ –
ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အနုစ္ဆဝိန္တိ အနုစ္ဆဝိကံ, တုမှာကမေဝ တံ ယုတ္တရူပံ။ ဩဝဒိယဉ္စ မေတန္တိ မေ မယှံ တုမှေဟိ ဩဝဒိယံ ဩဝါဒဝသေန ဝတ္တဗ္ဗမေတံ။ ယံ ယသ္မာ, မံ မယှံ, တုမှေ ‘‘ကထံ နု သောစေယျ’’န္တိအာဒိနာ ပေယျဝါစံ ပိယဝစနံ ဝဒေထ။ ယံ ဝါ ပေယျဝါစာယ ဝဒနံ ကထနံ, တံ တုမှာကမေဝ အနုစ္ဆဝိကန္တိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ ယံ ယသ္မာ တုမှေ ပေယျဝါစံ ဝဒေထ, တသ္မာ အနုစ္ဆဝိကံ ဩဝဒိယဉ္စ ဩဝဒိတဗ္ဗံ ဩဝါဒါနုရူပံ ကာတဗ္ဗဉ္စ မေ မယာ ကတံ, ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘တုမှေ စ ခေါ တာတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မယာနုဂုတ္တာတိ ဣမသ္မိံ အမနုဿပရိဂ္ဂဟေ မရုကန္တာရေ ယာဝ ကန္တာရာတိက္ကမာ မယာ အနုဂုတ္တာ ရက္ခိတာ, ယေနိစ္ဆကံ ယထာရုစိတေန, သောတ္ထိံ ခေမေန, ပလေထ ဂစ္ဆထာတိ အတ္ထော။
အထ ဝါဏိဇာ ကတညုဘာဝံ ပကာသေန္တာ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂၅။)‘‘ဂန္တွာ မယံ သိန္ဓုသောဝီရဘူမိံ, ဓနတ္ထိကာ ဥဒ္ဒယံ ပတ္ထယာနာ၊
ယထာပယောဂါ ပရိပုဏ္ဏစာဂါ, ကာဟာမ သေရီသမဟံ ဥဠာရန္တိ။ –
ဂါထမာဟံသု။ တတ္ထ ယထာပယောဂါတိ ဣဒါနိ ကတပဋိညာနုရူပပယောဂါ။ ပရိပုဏ္ဏစာဂါတိ သမတ္တစာဂါ, ဥဠာရဿ မဟဿ ပရိယတ္တပရိစ္စာဂါ။ မဟန္တိ ဥဿဝပူဇံ။
ပုန ဒေဝပုတ္တော မဟကရဏံ ပဋိက္ခိပန္တော ကတ္တဗ္ဗေသု စ တေ နိယောဇေန္တော –
‘‘မာ စေဝ သေရီသမဟံ အကတ္ထ, သဗ္ဗဉ္စ ဝေါ ဘဝိဿတိ ယံ ဝဒေထ၊
ပါပါနိ ကမ္မာနိ ဝိဝဇ္ဇယာထ, ဓမ္မာနုယောဂဉ္စ အဓိဋ္ဌဟာထာ’’တိ။ –
ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယံ ဝဒေထာတိ ယံ တုမှေ ခေမေန သိန္ဓုသောဝီရဒေသပတ္တိံ တတ္ထ စ ဝိပုလံ ဥဒ္ဒယံ လာဘံ ပစ္စာသီသန္တာ ‘‘ဂန္တွာ မယ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒထ။ သဗ္ဗံ တံ ဝေါ တုမှာကံ တထေဝ ဘဝိဿတိ, တတ္ထ နိက္ကင်္ခါ ဟောထ, တုမှေ ပန ဣတော ပဋ္ဌာယ ပါပါနိ ကမ္မာနိ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဝိဝဇ္ဇယာထ ပရိဝဇ္ဇေထ။ ဓမ္မာနုယောဂန္တိ ဒါနာဒိကုသလဓမ္မဿ အနုယုဉ္ဇနံ။ အဓိဋ္ဌဟာထာတိ အနုသိက္ခထ ဣဒံ သေရီသကမဟန္တိ ဒဿေတိ။
ယံ ပန ဥပါသကံ အနုဂ္ဂဏှန္တော တေသံ ရက္ခာဝရဏံ ကာတုကာမော အဟောသိ, တဿ ဂုဏံ ကိတ္တေတွာ တံ တေသံ ဥဒ္ဒိသန္တော ဣမာ ဂါထာယော အာဟ –
‘‘ဥပါသကော အတ္ထိ ဣမမှိ သံဃေ, ဗဟုဿုတော သီလဝတူပပန္နော၊
သဒ္ဓေါ စ စာဂီ စ သုပေသလော စ, ဝိစက္ခဏော သန္တုသိတော မုတီမာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂၆။)‘‘သဉ္ဇာနမာနော န မုသာ ဘဏေယျ, ပရူပဃာတာယ န စေတယေယျ၊
ဝေဘူတိကံ ပေသုဏံ နော ကရေယျ, သဏှဉ္စ ဝါစံ သခိလံ ဘဏေယျ။
‘‘သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော ဝိနီတော, အပါပကော အဓိသီလေ ဝိသုဒ္ဓေါ၊
သော မာတရံ ပိတရဉ္စာပိ ဇန္တု, ဓမ္မေန ပေါသေတိ အရိယဝုတ္တိ။
‘‘မညေ သော မာတာပိတူနံ ကာရဏာ, ဘောဂါနိ ပရိယေသတိ န အတ္တဟေတု၊
မာတာပိတူနဉ္စ ယော အစ္စယေန, နေက္ခမ္မပေါဏော စရိဿတိ ဗြဟ္မစရိယံ။
‘‘ဥဇူ အဝင်္ကော အသဌော အမာယော, န လေသကပ္ပေန စ ဝေါဟရေယျ၊
သော တာဒိသော သုကတကမ္မကာရီ, ဓမ္မေ ဌိတော ကိန္တိ လဘေထ ဒုက္ခံ။
‘‘တံကာရဏာ ပါတုကတောမှိ အတ္တနာ, တသ္မာ ဓမ္မံ ပဿထ ဝါဏိဇာသေ၊
အညတြ တေနိဟ ဘသ္မီ ဘဝေထ, အန္ဓာကုလာ ဝိပ္ပနဋ္ဌာ အရညေ၊
တံ ခိပ္ပမာနေန လဟုံ ပရေန, သုခေါ ဟဝေ သပ္ပုရိသေန သင်္ဂမော’’တိ။
֍ * ၁၂၆၆။ တတ္ထ သံဃေတိ သတ္တသမူဟေ။ ဝိစက္ခဏောတိ တတ္ထ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗတာယ ကုသလော။ သန္တုသိတောတိ သန္တုဋ္ဌော။ မုတီမာတိ ကမ္မဿကတဉာဏာဒိနာ ဣဓလောကပရလောကဟိတာနံ မုနနတော မုတိမာ။
֍ * ၁၂၆၇။ သဉ္ဇာနမာနော န မုသာ ဘဏေယျာတိ သမ္ပဇာနမုသာ န ဘာသေယျ။ ဝေဘူတိကန္တိ သဟိတာနံ ဝိနာဘာဝကရဏတော ‘‘ဝေဘူတိက’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ပိသုဏံ, နော ကရေယျ န ဝဒေယျ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂၇။)֍ * ၁၂၆၈။ သပ္ပတိဿောတိ ပတိဿယော ဂရုဋ္ဌာနိယေသု နိဝါတဝုတ္တိကတ္တာ သောရစ္စံ, သဟ ပတိဿေနာတိ သပ္ပတိဿော။ အဓိသီလေတိ ဥပါသကေန ရက္ခိတဗ္ဗအဓိသီလသိက္ခာယ။ အရိယဝုတ္တီတိ ပရိသုဒ္ဓဝုတ္တိ။
֍ * ၁၂၆၉။ နေက္ခမ္မပေါဏောတိ နိဗ္ဗာနနိန္နော။ စရိဿတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ စရိဿတိ။
֍ * ၁၂၇၀။ လေသကပ္ပေနာတိ ကပ္ပိယလေသေန။ န စ ဝေါဟရေယျာတိ မာယာသာဌေယျဝသေန ဝစနံ န နိစ္ဆာရေယျ။ ဓမ္မေ ဌိတော ကိန္တိ လဘေထ ဒုက္ခန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန ဓမ္မေ ဌိတော ဓမ္မစာရီ သမစာရီ ကိန္တိ ကေန ပကာရေန ဒုက္ခံ လဘေထ ပါပုဏေယျ။
֍ * ၁၂၇၁။ တံကာရဏာတိ တန္နိမိတ္တံ တဿ ဥပါသကဿ ဟေတု။ ပါတုကတောမှိ အတ္တနာတိ သယမေဝ တုမှာကံ အဟံ ပါတုရဟောသိံ။ ‘‘အတ္တာန’’န္တိပိ ပါဌော, မမ အတ္တာနံ တုမှာကံ ပါတွာကာသိန္တိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အဟံ ဓမ္မံ အပစာယမာနော တံ ရက္ခန္တော တုမှေပိ ရက္ခာမိ, တသ္မာ ဓမ္မံ ပဿထ ဓမ္မမေဝ စရိတဗ္ဗံ ကတွာ ဩလောကေထ။ အညတြ တေနိဟ ဘသ္မီ ဘဝေထာတိ တေန ဥပါသကေန ဝိနာ စေ အာဂတာ, ဣမသ္မိံ မရုကန္တာရေ အနာထာ အပ္ပဋိသရဏာ ဘသ္မဘာဝံ ဂစ္ဆေယျာထ။ ခိပ္ပမာနေနာတိ ဧဝံ ခိပ္ပန္တေန ဝမ္ဘန္တေန ပီဠန္တေန။ လဟုန္တိ သုကရံ။ ပရေနာတိ အဓိကံ, အညေန ဝါ။ တသ္မာ သုခေါ ဟဝေ သပ္ပုရိသေန သင်္ဂမောတိ။ သော ဟိ ခန္တိသောရစ္စေ နိဝိဋ္ဌော ကေနစိ ကိဉ္စိ ဝုတ္တောပိ န ပဋိပ္ဖရတီတိ အဓိပ္ပါယော။
ဧဝံ သာမညတော ကိတ္တိတံ သရူပတော ဉာတုကာမာ ဝါဏိဇာ –
‘‘ကိံ နာမ သော ကိဉ္စ ကရောတိ ကမ္မံ,
ကိံ နာမဓေယျံ ကိံ ပန တဿ ဂေါတ္တံ၊
မယမ္ပိ နံ ဒဋ္ဌုကာမမှ ယက္ခ, ယဿာနုကမ္ပာယ ဣဓာဂတောသိ၊
လာဘာ ဟိ တဿ ယဿ တုဝံ ပိဟေသီ’’တိ။ –
ဂါထမာဟံသု။ တတ္ထ ကိံ နာမ သောတိ နာမတော သော ဇန္တု သတ္တော ကော နာမ။ ကိဉ္စ ကရောတိ ကမ္မန္တိ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒီသု ကီဒိသံ ကမ္မံ ကရောတိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂၈။)ကိံ နာမဓေယျန္တိ မာတာပိတူဟိ ကတံ ပန ‘‘တိဿော ဖုဿော’’တိအာဒီသု တဿ ကိံ နာမဓေယျံ, ‘‘ဘဂ္ဂဝေါ ဘာရဒွါဇော’’တိအာဒီသု ကိံ ဝါ တဿ ဂေါတ္တံ။ ယဿ တုဝံ ပိဟေသီတိ ယံ တုဝံ ပိယာယသိ။
ဣဒါနိ ဒေဝပုတ္တော တံ နာမဂေါတ္တာဒိဝသေန ဒဿေန္တော –
ဥပါသကော ကောစ္ဆဖလူပဇီဝီ၊
ဇာနာထ နံ တုမှာကံ ပေသိယော သော,
မာ ခေါ နံ ဟီဠိတ္ထ သုပေသလော သော’’တိ။ –
အာဟ။ တတ္ထ ကပ္ပကောတိ နှာပိတော။ သမ္ဘဝနာမဓေယျောတိ သမ္ဘဝေါတိ ဧဝံနာမော။ ကောစ္ဆဖလူပဇီဝီတိ ကောစ္ဆဉ္စ ဖလဉ္စ ဥပနိဿာယ ဇီဝနကော။ တတ္ထ ကောစ္ဆံ နာမ အာဠကာဒိသဏ္ဌာပနတ္ထံ ကေသာဒီနံ ဥလ္လိခနသာဓနံ။ ပေသိယော ပေသနကာရကော ဝေယျာဝစ္စကရော။
ဣဒါနိ ဝါဏိဇာ တံ သဉ္ဇာနိတွာ အာဟံသု –
‘‘ဇာနာမသေ ယံ တွံ ပဝဒေသိ ယက္ခ, န ခေါ နံ ဇာနာမ သ ဧဒိသောတိ၊
မယမ္ပိ နံ ပူဇယိဿာမ ယက္ခ, သုတွာန တုယှံ ဝစနံ ဥဠာရ’’န္တိ။
တတ္ထ ဇာနာမသေတိ ယံ တွံ ဝဒေသိ, တံ မယံ သရူပတော ဇာနာမ။ ဧဒိသောတိ ဂုဏတော ပန ယထာ တယာ ကိတ္တိတံ, ဧဝံ ဧဒိသောတိ တံ န ခေါ ဇာနာမ, ယထာ တံ အဝိဒ္ဒသုနောတိ အဓိပ္ပါယော။
ဣဒါနိ ဒေဝပုတ္တော တေ အတ္တနော ဝိမာနံ အာရောပေတွာ အနုသာသနတ္ထံ –
‘‘ယေ ကေစိ ဣမသ္မိံ သတ္ထေ မနုဿာ, ဒဟရာ မဟန္တာ အထဝါပိ မဇ္ဈိမာ၊
သဗ္ဗေဝ တေ အာလမ္ဗန္တု ဝိမာနံ, ပဿန္တု ပုညာနံ ဖလံ ကဒရိယာ’’တိ။ –
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၂၉။)ဂါထမာဟ။ တတ္ထ မဟန္တာတိ ဝုဍ္ဎာ။ အာလမ္ဗန္တူတိ အာရောဟန္တု။ ကဒရိယာတိ မစ္ဆရိနော အဒါနသီလာ။
ဣဒါနိ ပရိယောသာနေ ဆ ဂါထာ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဝုတ္တာ –
‘‘တေ တတ္ထ သဗ္ဗေဝ အဟံ ပုရေတိ, တံ ကပ္ပကံ တတ္ထ ပုရက္ခတွာ၊
သဗ္ဗေဝ တေ အာလမ္ဗိံသု ဝိမာနံ, မသက္ကသာရံ ဝိယ ဝါသဝဿ။
‘‘တေ တတ္ထ သဗ္ဗေဝ အဟံ ပုရေတိ, ဥပါသကတ္တံ ပဋိဝေဒယိံသု၊
ပါဏာတိပါတာ ဝိရတာ အဟေသုံ, လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယိံသု၊
အမဇ္ဇပါ နော စ မုသာ ဘဏိံသု, သကေန ဒါရေန စ အဟေသုံ တုဋ္ဌာ။
‘‘တေ တတ္ထ သဗ္ဗေဝ အဟံ ပုရေတိ, ဥပါသကတ္တံ ပဋိဝေဒယိတွာ၊
ပက္ကာမိ သတ္ထော အနုမောဒမာနော, ယက္ခိဒ္ဓိယာ အနုမတော ပုနပ္ပုနံ။
‘‘ဂန္တွာန တေ သိန္ဓုသောဝီရဘူမိံ, ဓနတ္ထိကာ ဥဒ္ဒယံ ပတ္ထယာနာ၊
ယထာပယောဂါ ပရိပုဏ္ဏလာဘာ, ပစ္စာဂမုံ ပါဋလိပုတ္တမက္ခတံ။
‘‘ဂန္တွာန တေ သံဃရံ သောတ္ထိဝန္တော, ပုတ္တေဟိ ဒါရေဟိ သမင်္ဂိဘူတာ၊
အာနန္ဒီ ဝိတ္တာ သုမနာ ပတီတာ, အကံသု သေရီသမဟံ ဥဠာရံ၊
သေရီသကံ တေ ပရိဝေဏံ မာပယိံသု။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၃၀။)‘‘ဧတာဒိသာ သပ္ပုရိသာန သေဝနာ, မဟတ္ထိကာ ဓမ္မဂုဏာန သေဝနာ၊
ဧကဿ အတ္ထာယ ဥပါသကဿ, သဗ္ဗေဝ သတ္တာ သုခိတာ အဟေသု’’န္တိ။
֍ * ၁၂၇၆။ တတ္ထ အဟံ ပုရေတိ အဟံ ပုရိမံ အဟံ ပုရိမန္တိ အဟမဟံကရာတိ အတ္ထော။ ‘‘တေ တတ္ထ သဗ္ဗေဝါ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘သဗ္ဗေဝ တေ’’တိ ဝစနံ ‘‘သဗ္ဗေဝ တေ ယထာ ဝိမာနဿ အာရုဟနေ ဥဿုက္ကဇာတာ အဟေသုံ, တထာ သဗ္ဗေဝ တံ အာရုဟိံသု, န ကဿစိ အာရုဟနေ အန္တရာယော အဟောသီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ မသက္ကသာရံ ဝိယ ဝါသဝဿာတိ ‘‘မသက္ကသာရ’’န္တိ စ တာဝတိံသဘဝနံ ဝုစ္စတိ, သဗ္ဗံ ဝါ ဒေဝဘဝနံ, ဣဓ ပန သက္ကဘဝနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘မသက္ကသာရံ ဝိယ ဝါသဝဿာ’’တိ။
၁၂၇၇-၈။ အထ တေ ဝါဏိဇာ ဝိမာနံ ပဿိတွာ ပသန္နစိတ္တာ တဿ ဒေဝပုတ္တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာယ တဿ အာနုဘာဝေန သောတ္ထိနာ ဣစ္ဆိတံ ဒေသံ အဂမံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေ တတ္ထ သဗ္ဗေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အနုမတော ပက္ကာမိ သတ္ထော ယက္ခိဒ္ဓိယာ ပုနပ္ပုနံ အနုမောဒမာနောတိ ယောဇနာ။ ကေန ပန အနုမတောတိ? ယက္ခေနာတိ ပါကဋောယမတ္ထော။
֍ * ၁၂၇၉။ ယထာပယောဂါတိ ယထာအဇ္ဈာသယံ ကတပယောဂါ။ ပရိပုဏ္ဏလာဘာတိ သမိဒ္ဓလာဘာ။ အက္ခတန္တိ အနုပဒ္ဒုတံ ပါဋလိပုတ္တံ။ အက္ခတန္တိ ဝါ အနာဗာဓံ အနုပ္ပီဠံ, အနန္တရာယေနာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၂၈၀။ သံဃရန္တိ သကံ ဂေဟံ။ သောတ္ထိဝန္တောတိ သောတ္ထိဘာဝေန ယုတ္တာ ခေမိနော။ အာနန္ဒီတိအာဒီဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ သောမနဿိတဘာဝမေဝ ဝဒတိ။ သေရီသကံ တေ ပရိဝေဏံ မာပယိံသူတိ ကတညုတာယ ဌတွာ ပဋိဿဝမောစနတ္ထဉ္စ ဒေဝပုတ္တဿ နာမေန သေရီသကံ နာမ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝေဏိယတော ပေက္ခိတဗ္ဗတော ပရိဝေဏံ ပါသာဒကူဋာဂါရရတ္တိဋ္ဌာနာဒိသမ္ပန္နံ ပါကာရပရိက္ခိတ္တံ ဒွါရကောဋ္ဌကယုတ္တံ အာဝါသံ အကံသု။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၃၁။)֍ * ၁၂၈၁။ ဧတာဒိသာတိ ဧဒိသီ, ဧဝံ အနတ္ထပဋိဗာဟိနီ အတ္ထသာဓိကာ စ။ မဟတ္ထိကာတိ မဟာပယောဇနာ မဟာနိသံသာ။ ဓမ္မဂုဏာနန္တိ အဝိပရီတဂုဏာနံ။ ဧကဿ သတ္တဿ ဟိတတ္ထံ သဗ္ဗေဝ သတ္တာ သဗ္ဗေ ဧဝ တေ သတ္ထပရိယာပန္နာ သတ္တာ, သုခိတာ သုခပ္ပတ္တာ ခေမပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။
သမ္ဘဝေါ ပန ဥပါသကော ပါယာသိဿ ဒေဝပုတ္တဿ တေသဉ္စ ဝါဏိဇာနံ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ပဝတ္တံ ဂါထာဗန္ဓံ သုတနိယာမေနေဝ ဥဂ္ဂဟေတွာ ထေရာနံ အာရောစေသိ။ ပါယာသိဒေဝပုတ္တော အာယသ္မတော သမ္ဘဝတ္ထေရဿ ကထေသီတိ အပရေ။ တံ ယသတ္ထေရပ္ပမုခါ မဟာထေရာ ဒုတိယသင်္ဂီတိယံ သင်္ဂဟံ အာရောပေသုံ။ သမ္ဘဝေါ ပန ဥပါသကော မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။
သေရီသကဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ သုနိက္ခိတ္တဝိမာနဝဏ္ဏနာ
ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနန္တိ သုနိက္ခိတ္တဝိမာနံ။ တဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ။ တေန သမယေန အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒေဝစာရိကံ စရန္တော တာဝတိံသဘဝနံ ဥပဂတော။ တသ္မိဉ္စ ခဏေ အညတရော ဒေဝပုတ္တော အတ္တနော ဝိမာနဒွါရေ ဌိတော အာယသ္မန္တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနော ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ။
သော ကိရ အတီတေ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ သရီရဓာတုယော ပက္ခိပိတွာ ယောဇနိကေ ကနကထူပေ စ ကတေ စတဿော ပရိသာ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဂန္ဓပုပ္ဖဓူပါဒီဟိ စေတိယေ ပူဇံ ကရောန္တိ, တတ္ထ အညတရော ဥပါသကော အညေသု ပုပ္ဖပူဇံ ကတွာ ဂတေသု တေဟိ ပူဇိတဋ္ဌာနေ ဒုန္နိက္ခိတ္တာနိ ပုပ္ဖါနိ ဒိသွာ တတ္ထေဝ တာနိ သမ္မဒေဝ ဌပေန္တော သန္နိဝေသဝသေန ဒဿနီယံ ပါသာဒိကံ ဝိဘတ္တိဝိသေသယုတ္တံ ပုပ္ဖပူဇံ အကာသိ။ ကတွာ စ ပန ဧတံ အာရမ္မဏံ ဂဏှန္တော သတ္ထု ဂုဏေ အနုဿရိတွာ ပသန္နစိတ္တော တံ ပုညံ ဟဒယေ ဌပေသိ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၃၂။)သော အပရဘာဂေ ကာလံ ကတွာ တဿေဝ ကမ္မဿ အာနုဘာဝေန တာဝတိံသဘဝနေ ဒွါဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ, မဟာနုဘာဝေါ မဟာ စဿ ပရိဝါရော အဟောသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မိဉ္စ ခဏေ အညတရော ဒေဝပုတ္တော…ပေ… အဋ္ဌာသီ’’တိ။ အထ နံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိကိတ္တနမုခေန ကတသုစရိတကမ္မံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ပုစ္ဆိ –
‘‘ဥစ္စမိဒံ မဏိထူဏံ ဝိမာနံ, သမန္တတော ဒွါဒသယောဇနာနိ၊
ကူဋာဂါရာ သတ္တသတာ ဥဠာရာ, ဝေဠုရိယထမ္ဘာ ရုစကတ္ထတာ သုဘာ။
‘‘တတ္ထစ္ဆသိ ပိဝသိ ခါဒသိ စ, ဒိဗ္ဗာ စ ဝီဏာ ပဝဒန္တိ ဝဂ္ဂုံ၊
ဒိဗ္ဗာ ရသာ ကာမဂုဏေတ္ထ ပဉ္စ, နာရိယော စ နစ္စန္တိ သုဝဏ္ဏဆန္နာ။
‘‘ကေန တေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝ မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတော ကိမကာသိ ပုညံ၊
ကေနာသိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝေါ, ဝဏ္ဏော စ တေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
သောပိ တဿ အတ္တနော ကတကမ္မံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ ကထေသိ။ တံ ဒဿေန္တာ သင်္ဂီတိကာရာ အာဟံသု –
‘‘သော ဒေဝပုတ္တော အတ္တမနော, မောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတော၊
ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, ယဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ’’။
‘‘ဒုန္နိက္ခိတ္တံ မာလံ သုနိက္ခိပိတွာ, ပတိဋ္ဌပေတွာ သုဂတဿ ထူပေ၊
မဟိဒ္ဓိကော စမှိ မဟာနုဘာဝေါ, ဒိဗ္ဗေဟိ ကာမေဟိ သမင်္ဂိဘူတော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၃၃။)‘‘တေန မေတာဒိသော ဝဏ္ဏော, တေန မေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ၊
ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ မေ ဘောဂါ, ယေ ကေစိ မနသော ပိယာ။
‘‘အက္ခာမိ တေ ဘိက္ခု မဟာနုဘာဝ, မနုဿဘူတော ယမဟံ အကာသိံ၊
တေနမှိ ဧဝံ ဇလိတာနုဘာဝေါ, ဝဏ္ဏော စ မေ သဗ္ဗဒိသာ ပဘာသတီ’’တိ။
֍ * ၁၂၈၇။ တတ္ထ ဒုန္နိက္ခိတ္တံ မာလန္တိ စေတိယေ ပူဇာကရဏဋ္ဌာနေ နိရန္တရဋ္ဌပနာဒိနာ ရစနာဝိသေသေန အဋ္ဌပေတွာ ယထာနိက္ခိတ္တတာယ န သုဋ္ဌု နိက္ခိတ္တံ, ဝါတေန ဝါ ပဟရိတွာ ဒုန္နိက္ခိတ္တံ ပုပ္ဖံ။ သုနိက္ခိပိတွာတိ သုဋ္ဌု နိက္ခိပိတွာ ရစနာဝိသေသေန ဒဿနီယံ ပါသာဒိကံ ကတွာ နိက္ခိပိယ။ ပတိဋ္ဌပေတွာတိ ဝိဘတ္တိဝိသေသာဒိဝသေန ပုပ္ဖံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ။ တံ ဝါ ပုပ္ဖံ နိက္ခိပန္တော သတ္ထု စေတိယံ ဥဒ္ဒိဿ မမ သန္တာနေ ကုသလဓမ္မံ ပတိဋ္ဌာပေတွာတိ ဧဝံ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ဧဝံ ဒေဝပုတ္တေန အတ္တနော သုစရိတကမ္မေ ပကာသိတေ ထေရော တဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ အာဂန္တွာ ဘဂဝတော တမတ္ထံ နိဝေဒေသိ။ ဘဂဝါ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ သမ္ပတ္တမဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။
သုနိက္ခိတ္တဝိမာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ ဝိမာနဝတ္ထုသ္မိံ
ဧကာဒသဝတ္ထုပဋိမဏ္ဍိတဿ သတ္တမဿ
သုနိက္ခိတ္တဝဂ္ဂဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတာ စ ပုရိသဝိမာနဝဏ္ဏနာ။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၃၄။)နိဂမနကထာ
ဒေဝတာနံ ဝိမာနာဒိ-သမ္ပတ္တိံ တဿ ကာရဏံ၊
ပကာသယန္တီ သတ္တာနံ, သဗ္ဗလောကဟိတာဝဟာ။
အပ္ပကာနမ္ပိ ကာရာနံ, ယာ ဝိဘာဝေတိ ဒေသနာ၊
ဥဠာရဖလတံ စိတ္တ-ခေတ္တသမ္ပတ္တိယောဂတော။
ယံ ကထာဝတ္ထုကုသလာ, သုပရိညာတဝတ္ထုကာ၊
ဝိမာနဝတ္ထုဣစ္စေဝ, သင်္ဂါယိံသု မဟေသယော။
တဿ အတ္ထံ ပကာသေတုံ, ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယံ၊
သန္နိဿာယ သမာရဒ္ဓါ, အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ မယာ။
ယာ တတ္ထ ပရမတ္ထာနံ, တတ္ထ တတ္ထ ယထာရဟံ၊
ပကာသနာ ပရမတ္ထ-ဒီပနီ နာမ နာမတော။
သမ္ပတ္တာ ပရိနိဋ္ဌာနံ, အနာကုလဝိနိစ္ဆယာ၊
သာ သတ္တရသမတ္တာယ, ပါဠိယာ ဘာဏဝါရတော။
ဣတိ တံ သင်္ခရောန္တေန, ယံ တံ အဓိဂတံ မယာ၊
ပုညံ တဿာနုဘာဝေန, လောကနာထဿ သာသနံ။
ဩဂါဟေတွာ ဝိသုဒ္ဓါယ, သီလာဒိပဋိပတ္တိယာ၊
သဗ္ဗေပိ ဒေဟိနော ဟောန္တု, ဝိမုတ္တိရသဘာဂိနော။
စိရံ တိဋ္ဌတု လောကသ္မိံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနံ၊
တသ္မိံ သဂါရဝါ နိစ္စံ, ဟောန္တု သဗ္ဗေပိ ပါဏိနော။
(ဝိမာန၊ဋ္ဌ၊၃၃၅။)သမ္မာ ဝဿတု ကာလေန, ဒေဝေါပိ ဇဂတီပတိ၊
သဒ္ဓမ္မနိရတော လောကံ, ဓမ္မေနေဝ ပသာသတူတိ။
ဣတိ ဗဒရတိတ္ထဝိဟာရဝါသိနာ အာစရိယဓမ္မပါလေန
ကတာယ
ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ
ဝိမာနဝတ္ထုအတ္ထဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝိမာနဝတ္ထု-အဋ္ဌကထာ သမတ္တာ။
Comments
Post a Comment