ခုဒ္ဒကနိကာယ
ဗုဒ္ဓဝံသ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
အနန္တဉာဏံ ကရုဏာလယံ လယံ, မလဿ ဗုဒ္ဓံ သုသမာဟိတံ ဟိတံ၊
နမာမိ ဓမ္မံ ဘဝသံဝရံ ဝရံ, ဂုဏာကရဉ္စေဝ နိရင်္ဂဏံ ဂဏံ။
ပညာယ သေဋ္ဌော ဇိနသာဝကာနံ, ယံ ဓမ္မသေနာပတိ ဓမ္မရာဇံ၊
အပုစ္ဆိ သတ္ထာရမပါရပါရဂုံ, နိရင်္ဂဏံ ဉာတိဂဏဿ မဇ္ဈေ။
သုဗုဒ္ဓဝံသေနိဓ ဗုဒ္ဓဝံသော, ဝိသုဒ္ဓဝံသေန ဝိနာယကေန၊
ဟတာဝကာသေန ပကာသိတော ယော, သမာဓိဝါသေန တထာဂတေန။
ယာဝဇ္ဇကာလာ အဝိနာသယန္တာ, ပါဠိက္ကမဉ္စေဝ စ ပါဠိယတ္ထံ၊
ကထာနုသန္ဓိံ သုဂတဿ ပုတ္တာ, ယထာသုတံယေဝ သမာဟရိံသု။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂။)တဿေဝ သမ္ဗုဒ္ဓဝရနွယဿ, သဒါ ဇနာနံ သဝနာမတဿ၊
ပသာဒပညာဇနနဿ ယသ္မာ, သံဝဏ္ဏနာနုက္ကမတော ပဝတ္တာ။
သက္ကစ္စသဒ္ဓမ္မရတေန ဗုဒ္ဓသီဟေန သီလာဒိဂုဏောဒိတေန၊
အာယာစိတောဟံ သုစိရမ္ပိ ကာလံ, တသ္မာဿ သံဝဏ္ဏနမာရဘိဿံ။
သဒါ ဇနာနံ ကလိနာသနဿ, စိရဋ္ဌိတတ္ထံ ဇိနသာသနဿ၊
မမာပိ ပုညောဒယဝုဒ္ဓိယတ္ထံ, ပသာဒနတ္ထဉ္စ မဟာဇနဿ။
မဟာဝိဟာရာဂတပါဠိမဂ္ဂသန္နိဿိတာ သင်္ကရဒေါသဟီနာ၊
သမာသတောယံ ပန ဗုဒ္ဓဝံသသံဝဏ္ဏနာ ဟေဿတိ သာရဘူတာ။
သောတဗ္ဗရူပံ ပန ဗုဒ္ဓဝံသကထာယ အညံ ဣဓ နတ္ထိ ယသ္မာ၊
ပသာဒနံ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ရတာနံ, ပဝါဟနံ ပါပမဟာမလဿ။
တသ္မာ ဟိ သက္ကစ္စသမာဓိယုတ္တာ, ဝိဟာယ ဝိက္ခေပမနညစိတ္တာ၊
သံဝဏ္ဏနံ ဝဏ္ဏယတော သုဝဏ္ဏံ, နိဓာယ ကဏ္ဏံ မဓုရံ သုဏာထ။
သဗ္ဗမ္ပိ ဟိတွာ ပန ကိစ္စမညံ, သက္ကစ္စ မစ္စေနိဓ နိစ္စကာလံ၊
သောတုံ ကထေတုမ္ပိ ဗုဓေန ယုတ္တာ, ကထာ ပနာယံ အတိဒုလ္လဘာတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃။)တတ္ထ ‘‘ဗုဒ္ဓဝံသသံဝဏ္ဏနာ ဟေဿတိ သာရဘူတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓဝံသော တာဝ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗော။ တတြိဒံ ဝဝတ္ထာနံ – ဣတော ဟေဋ္ဌာ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကေသု စတူသု အသင်္ချေယျေသု ဥပ္ပန္နာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပန္နကပ္ပါဒိပရိစ္ဆေဒဝသေန ပဝေဏိဝိတ္ထာရကထာ ‘‘ဗုဒ္ဓဝံသော နာမာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သွာယံ ကပ္ပပရိစ္ဆေဒေါ နာမပရိစ္ဆေဒေါ ဂေါတ္တပရိစ္ဆေဒေါ ဇာတိပရိစ္ဆေဒေါ နဂရပရိစ္ဆေဒေါ ပိတုပရိစ္ဆေဒေါ မာတုပရိစ္ဆေဒေါ ဗောဓိရုက္ခပရိစ္ဆေဒေါ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနပရိစ္ဆေဒေါ အဘိသမယပရိစ္ဆေဒေါ သာဝကသန္နိပါတပရိစ္ဆေဒေါ အဂ္ဂသာဝကပရိစ္ဆေဒေါ ဥပဋ္ဌာကပရိစ္ဆေဒေါ အဂ္ဂသာဝိကာပရိစ္ဆေဒေါ ပရိဝါရဘိက္ခုပရိစ္ဆေဒေါ ရံသိပရိစ္ဆေဒေါ သရီရပ္ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ ဗောဓိသတ္တာဓိကာရပရိစ္ဆေဒေါ ဗျာကရဏပရိစ္ဆေဒေါ ဗောဓိသတ္တပဓာနပရိစ္ဆေဒေါ အာယုပရိစ္ဆေဒေါ ပရိနိဗ္ဗာနပရိစ္ဆေဒေါတိ ဣမေဟိ ပါဠိယာ အာဂတေဟိ ဗာဝီသတိယာ ပရိစ္ဆေဒေဟိ ပရိစ္ဆိန္နော ဝဝတ္ထိတော။
ပါဠိအနာရုဠှော ပန သမ္ဗဟုလဝါရောပေတ္ထ အာနေတဗ္ဗော။ သော အဂါရဝါသပရိစ္ဆေဒေါ ပါသာဒတ္တယပရိစ္ဆေဒေါ နာဋကိတ္ထိပရိစ္ဆေဒေါ အဂ္ဂမဟေသိပရိစ္ဆေဒေါ ပုတ္တပရိစ္ဆေဒေါ ယာနပရိစ္ဆေဒေါ အဘိနိက္ခမနပရိစ္ဆေဒေါ ပဓာနပရိစ္ဆေဒေါ ဥပဋ္ဌာကပရိစ္ဆေဒေါ ဝိဟာရပရိစ္ဆေဒေါတိ ဒသဓာ ဝဝတ္ထိတော ဟောတိ။
တံ သမ္ဗဟုလဝါရမ္ပိ, ယထာဋ္ဌာနေ မယံ ပန၊
ဒဿေတွာဝ ဂမိဿာမ, တတ္ထ တတ္ထ သမာသတော။
သော ဧဝံ ဝဝတ္ထိတော ပန –
ကေနာယံ ဒေသိတော ကတ္ထ, ကဿတ္ထာယ စ ဒေသိတော၊
ကိမတ္ထာယ ကဒါ ကဿ, ဝစနံ ကေန စာဘတော။
သဗ္ဗမေတံ ဝိဓိံ ဝတွာ, ပုဗ္ဗမေဝ သမာသတော၊
ပစ္ဆာဟံ ဗုဒ္ဓဝံသဿ, ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏနန္တိ။
တတ္ထ ကေနာယံ ဒေသိတောတိ အယံ ဗုဒ္ဓဝံသော ကေန ဒေသိတော? သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရေန ဒသဗလေန စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒေန
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄။)ဓမ္မရာဇေန ဓမ္မဿာမိနာ တထာဂတေန သဗ္ဗညုနာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတော။
ကတ္ထ ဒေသိတောတိ? ကပိလဝတ္ထုမဟာနဂရေ နိဂြောဓာရာမမဟာဝိဟာရေ ပရမရုစိရသန္ဒဿနေ ဒေဝမနုဿနယနနိပါတဘူတေ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမန္တေန ဒေသိတော။
ကဿတ္ထာယ စ ဒေသိတောတိ? ဒွါသီတိယာ ဉာတိသဟဿာနံ အနေကကောဋီနဉ္စ ဒေဝမနုဿာနံ အတ္ထာယ ဒေသိတော။
ကိမတ္ထာယ ဒေသိတောတိ? စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထာယ ဒေသိတော။
ကဒါ ဒေသိတောတိ ဘဂဝါ ဟိ ပဌမဗောဓိယံ ဝီသတိဝဿာနိ အနိဗဒ္ဓဝါသော ဟုတွာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဖာသုကံ ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဂန္တွာ ဝသိ။ ကထံ? ပဌမံ ဝဿံ ဣသိပတနေ ဓမ္မစက္ကံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃ အာဒယော၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ပဝတ္တေတွာ အဋ္ဌာရသ ဗြဟ္မကောဋိယော အမတပါနံ ပါယေတွာ ဗာရာဏသိံ ဥပနိဿာယ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ဝသိ။ ဒုတိယံ ဝဿံ ရာဇဂဟံ ဥပနိဿာယ ဝေဠုဝနေ မဟာဝိဟာရေ။ တတိယစတုတ္ထာနိပိ တတ္ထေဝ။ ပဉ္စမံ ဝေသာလိံ ဥပနိဿာယ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယံ။ ဆဋ္ဌံ မကုလပဗ္ဗတေ။ သတ္တမံ တာဝတိံသဘဝနေ။ အဋ္ဌမံ ဘဂ္ဂေသု သံသုမာရဂိရိံ ဥပနိဿာယ ဘေသကဠာဝနေ။ နဝမံ ကောသမ္ဗိယံ။ ဒသမံ ပါလိလေယျကဝနသဏ္ဍေ။ ဧကာဒသမံ နာဠာယံ ဗြာဟ္မဏဂါမေ။ ဒွါဒသမံ ဝေရဉ္ဇာယံ။ တေရသမံ စာလိယပဗ္ဗတေ။ စုဒ္ဒသမံ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ။ ပဉ္စဒသမံ ကပိလဝတ္ထုမဟာနဂရေ။ သောဠသမံ အာဠဝကံ ဒမေတွာ စတုရာသီတိပါဏသဟဿာနိ အမတပါနံ ပါယေတွာ အာဠဝိယံ။ သတ္တရသမံ ရာဇဂဟေယေဝ။ အဋ္ဌာရသမံ စာလိယပဗ္ဗတေယေဝ။ တထာ ဧကူနဝီသတိမံ ဝီသတိမံ ပန ဝဿံ ရာဇဂဟေယေဝ ဝသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဘဂဝါ ဟိ ပဌမဗောဓိယံ ဝီသတိဝဿာနိ အနိဗဒ္ဓဝါသော ဟုတွာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဖာသုကံ ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ ဂန္တွာ ဝသီ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ပန သာဝတ္ထိံယေဝ ဥပနိဿာယ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ စ ပုဗ္ဗာရာမေ စ ဓုဝပရိဘောဂဝသေန ဝသိ။
ယဒါ ပန သတ္ထာ ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ပဌမံ ဝဿံ ဝသိတွာ ဝုဋ္ဌဝဿော ပဝါရေတွာ ဥရုဝေလံ ဂန္တွာ တတ္ထ တယော မာသေ ဝသန္တော တေဘာတိကဇဋိလေ ဒမေတွာ ဘိက္ခုသဟဿေဟိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅။)ကတပရိဝါရော ဖုဿမာသပုဏ္ဏမာယံ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဒွေ မာသေ တတ္ထေဝ ဝသိ, တဒါ ဗာရာဏသိတော နိက္ခန္တဿ ပနဿ ပဉ္စ မာသာ ဇာတာ။ သကလော ဟေမန္တော အတိက္ကန္တော။ ဥဒါယိတ္ထေရဿ အာဂတဒိဝသတော သတ္တဋ္ဌဒိဝသာ ဝီတိဝတ္တာ။ သော ပန ဖဂ္ဂုနီပုဏ္ဏမာသိယံ စိန္တေသိ – ‘‘အတိက္ကန္တော ဟေမန္တော, ဝသန္တကာလော အနုပ္ပတ္တော, သမယော တထာဂတဿ ကပိလပုရံ ဂန္တု’’န္တိ။ သော ဧဝံ စိန္တေတွာ ကုလနဂရဂမနတ္ထာယ သဋ္ဌိမတ္တာဟိ ဂါထာဟိ ဂမနဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေသိ။ အထ သတ္ထာ စဿ ဝစနံ သုတွာ ဉာတိသင်္ဂဟံ ကာတုကာမော ဟုတွာ အင်္ဂမဂဓဝါသီနံ ကုလပုတ္တာနံ ဒသဟိ သဟဿေဟိ ကပိလဝတ္ထုဝါသီနံ ဒသဟိ သဟဿေဟီတိ သဗ္ဗေဟေဝ ဝီသတိယာ ခီဏာသဝသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ရာဇဂဟတော နိက္ခမိတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယောဇနံ ဂစ္ဆန္တော ရာဇဂဟတော သဋ္ဌိယောဇနံ ကပိလဝတ္ထုပုရံ ဒွီဟိ မာသေဟိ သမ္ပာပုဏိတွာ တတ္ထ ဉာတီနံ ဝန္ဒာပနတ္ထံ ယမကပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။ တဒါယံ ဗုဒ္ဓဝံသော ဒေသိတော။
ကဿ ဝစနန္တိ? သာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ အသာဓာရဏံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ ဝစနံ။
ကေနာဘတောတိ? အာစရိယပရမ္ပရာယ အာဘတော။ အယဉှိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဘဒ္ဒဇီ တိဿော ကောသိယပုတ္တော သိဂ္ဂဝေါ မောဂ္ဂလိပုတ္တော သုဒတ္တော ဓမ္မိကော ဒါသကော သောဏကော ရေဝတောတိ ဧဝမာဒီဟိ ယာဝ တတိယသင်္ဂီတိကာလာ အာဘတော, တတော ဥဒ္ဓမ္ပိ တေသံယေဝ သိဿာနုသိဿေဟီတိ ဧဝံ တာဝ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝဇ္ဇကာလာ အာဘတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧတ္တာဝတာ –
‘‘ကေနာယံ ဒေသိတော ကတ္ထ, ကဿတ္ထာယ စ ဒေသိတော၊
ကိမတ္ထာယ ကဒါ ကဿ, ဝစနံ ကေန စာဘတော’’တိ။ –
အယံ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆။)နိဒါနကထာ
ဗာဟိရနိဒါနံ
ဧဝံ အာဘတဿ ပနဿ ဣဒါနိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ, သာ ပနာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ ဒူရေနိဒါနံ အဝိဒူရေနိဒါနံ သန္တိကေနိဒါနန္တိ, ဣမာနိ တီဏိ နိဒါနာနိ ဒဿေတွာဝ ဝဏ္ဏိတာ သုဝဏ္ဏိတာ နာမ ဟောတိ။ ယေ စ နံ သုဏန္တိ, တေဟိ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဝိညာတတ္တာ သုဝိညာတာဝ ဟောတိ, တသ္မာ တာနိ နိဒါနာနိ ဒဿေတွာဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။
တတ္ထ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ တာဝ တေသံ နိဒါနာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတြာယံ သင်္ခေပတော အတ္ထဒီပနာ – ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ ပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရဿ မဟာသတ္တဿ ယာဝ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝါ စဝိတွာ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ, တာဝ ပဝတ္တာ ကထာ ဒူရေနိဒါနံ နာမ။ တုသိတဘဝနတော စဝိတွာ ယာဝ ဗောဓိမဏ္ဍေ သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပတ္တိ, တာဝ ပဝတ္တာ ကထာ အဝိဒူရေနိဒါနံ နာမ။ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ စ, ‘‘ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ’’တိ စ, ‘‘ဝေသာလိယံ ဝိဟရတိ မဟာဝနေ ကူဋာဂါရသာလာယ’’န္တိ စ ဧဝံ မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပတ္တိတော ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနမဉ္စာ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘဂဝါ ယတ္ထ ယတ္ထ ဝိဟာသိ, တံ တံ သန္တိကေနိဒါနံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ သင်္ခေပေနေဝ တိဏ္ဏံ ဒူရာဝိဒူရသန္တိကေနိဒါနာနံ ဝသေန ဗာဟိရနိဒါနဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ ဟောတီတိ။
အဗ္ဘန္တရနိဒါနံ
၁။ ရတနစင်္ကမနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ
ဣဒါနိ ပန –
‘‘ဗြဟ္မာ စ လောကာဓိပတီ သဟမ္ပတီ, ကတဉ္ဇလီ အနဓိဝရံ အယာစထ၊
သန္တီဓ သတ္တာပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ, ဒေသေဟိ ဓမ္မံ အနုကမ္ပိမံ ပဇ’’န္တိ။ –
အာဒိနယပ္ပဝတ္တဿ အဗ္ဘန္တရနိဒါနဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇။)ဧတ္ထ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ’’တိအာဒိသုတ္တန္တေသု ဝိယ – ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သက္ကေသု ဝိဟရတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ နိဂြောဓာရာမေ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ ဗုဒ္ဓဝံသံ အပုစ္ဆီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန နိဒါနံ အဝတွာ ကသ္မာ ‘‘ဗြဟ္မာ စ လောကာဓိပတီ သဟမ္ပတီ, ကတဉ္ဇလီ အနဓိဝရံ အယာစထာ’’တိအာဒိနာ နယေန နိဒါနံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ဘဂဝတော သဗ္ဗဓမ္မဒေသနာကာရဏဘူတာယ ဗြဟ္မုနော ဓမ္မဒေသနာယာစနာယ သန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ။
‘‘ကဒါယံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ, အဇ္ဈိဋ္ဌော ဗြဟ္မုနာ ဇိနော၊
ကဒါ ကတ္ထ စ ကေနာယံ, ဂါထာ ဟိ သမုဒီရိတာ’’တိ။
ဝုစ္စတေ – ဗုဒ္ဓဘူတဿ ပန ဘဂဝတော အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ သတ္ထာ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ ဗြဟ္မုနာ အဇ္ဈိဋ္ဌော အာယာစိတော။ တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – မဟာပုရိသော ကိရ ကတာဘိနီဟာရော မဟာဘိနိက္ခမနဒိဝသေ ဝိဝဋပါကဋဗီဘစ္ဆသယနာသနစေဋိကာ နာဋကိတ္ထိယော ဒိသွာ အတီဝ သံဝိဂ္ဂဟဒယော ပဋေကဒေသာဝစ္ဆန္နံ ဆန္နံ အာမန္တေတွာ – ‘‘အရိနရဝရမန္ထကံ ကဏ္ဍကံ နာမ တုရင်္ဂဝရမာဟရာ’’တိ ကဏ္ဍကံ အာဟရာပေတွာ ဆန္နသဟာယော ဝရတုရင်္ဂမာရုယှ နဂရဒွါရေ အဓိဝတ္ထာယ ဒေဝတာယ နဂရဒွါရေ ဝိဝဋေ နဂရတော နိက္ခမိတွာ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ တေန ရတ္တာဝသေသေန အတိက္ကမိတွာ အနောမသတ္တော အနောမာယ နာမ နဒိယာ တီရေ ဌတွာ ဆန္နမေဝမာဟ – ‘‘ဆန္န, တွံ မမ ဣမာနိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနိ အာဘရဏာနိ ကဏ္ဍကဉ္စ ဝရတုရင်္ဂမာဒါယ ကပိလပုရံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဆန္နံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အသိတောရဂနီလုပ္ပလသဒိသေနာသိနာ သကေသမကုဋံ ဆိန္ဒိတွာ အာကာသေ ဥက္ခိပိတွာ ဒေဝဒတ္တိယံ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ သယမေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရမာနော အနိလဗလသမုဒ္ဓုတတရင်္ဂဘင်္ဂံ အသင်္ဂံ ဂင်္ဂံ နဒိံ ဥတ္တရိတွာ မဏိဂဏရံသိဇာလဝိဇ္ဇောတိတရာဇဂဟံ ရာဇဂဟံ နာမ နဂရံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ဣဿရိယမဒမတ္တံ ဇနံ ပရိဟာသေန္တော ဝိယ စ ဥဒ္ဓတဝေသဿ ဇနဿ လဇ္ဇမုပ္ပါဒယမာနော ဝိယ စ ဝယကန္တီဟိ နာဂရဇနဟဒယာနိ အတ္တနိ ဗန္ဓန္တော ဝိယ စ ဒွတိံသဝရမဟာပုရိသလက္ခဏဝိရာဇိတာယ ရူပသိရိယာ သဗ္ဗဇနနယနာနိ ဝိလုမ္ပမာနော ဝိယ စ ရူပီပါဒသဉ္စရော ပုညသဉ္စယော ဝိယ စ ပဗ္ဗတော ဝိယ စ ဂမနေန နိဿင်္ဂေါ သန္တိန္ဒြိယော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈။)သန္တမာနသော ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနော ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ယာပနမတ္တံ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ နဂရတော နိက္ခမိတွာ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတပဿေ ဆာယူဒကသမ္ပန္နေ သုစိဘူမိဘာဂေ ပရမရမဏီယေ ပဝိဝိတ္တေ ဩကာသေ နိသီဒိတွာ ပဋိသင်္ခါနဗလေန မိဿကဘတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ပဏ္ဍဝဂိရာနုသာရေန ဗိမ္ဗိသာရေန မဂဓမဟာရာဇေန မဟာပုရိသဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ နာမဂေါတ္တံ ပုစ္ဆိတွာ တေန ပမုဒိတဟဒယေန ‘‘မမ ရဇ္ဇဘာဂံ ဂဏှာဟီ’’တိ ရဇ္ဇေန နိမန္တိယမာနော – ‘‘အလံ, မဟာရာဇ, န မယှံ ရဇ္ဇေနတ္ထော အဟံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ လောကဟိတတ္ထာယ ပဓာနမနုယုဉ္ဇိတွာ လောကေ ဝိဝဋစ္ဆဒေါ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမီတိ နိက္ခန္တော’’တိ ဝတွာ တေန စ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ သဗ္ဗပဌမံ မမ ဝိဇိတံ ဩသရေယျာထာ’’တိ ဝုတ္တော ‘သာဓူ’တိ တဿ ပဋိညံ ဒတွာ အာဠာရဉ္စ ဥဒကဉ္စ ဥပသင်္ကမိတွာ တေသံ ဓမ္မဒေသနာယ သာရံ အဝိန္ဒန္တော တတော ပက္ကမိတွာ ဥရုဝေလာယံ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကံ ကရောန္တောပိ အမတံ အဓိဂန္တုံ အသက္ကောန္တော ဩဠာရိကာဟာရပဋိသေဝနေန သရီရံ သန္တပ္ပေသိ။
တဒါ ပန ဥရုဝေလာယံ သေနာနိဂမေ သေနာနိဂမကုဋုမ္ဗိကဿ ဓီတာ သုဇာတာ နာမ ဒါရိကာ ဝယပ္ပတ္တာ ဧကသ္မိံ နိဂြောဓရုက္ခေ ပတ္ထနမကာသိ – ‘‘သစာဟံ သမဇာတိကံ ကုလဃရံ ဂန္တွာ ပဌမဂဗ္ဘေ ပုတ္တံ လဘိဿာမိ, ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ။ တဿာ သာ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈိ။ သာ ဝေသာခပုဏ္ဏမဒိဝသေ ‘‘အဇ္ဇ ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ ပါတောဝ ပါယာသံ အနာယာသံ ပရမမဓုရံ သမ္ပဋိပါဒေသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ တဒဟေဝ ကတသရီရပဋိဇဂ္ဂနော ဘိက္ခာစာရကာလံ အာဂမယမာနော ပါတောဝ ဂန္တွာ တသ္မိံ နိဂြောဓရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ အထ ခေါ ပုဏ္ဏာ နာမ ဒါသီ တဿာ ဓာတီ ရုက္ခမူလသောဓနတ္ထာယ ဂတာ ဗောဓိသတ္တံ ပါစီနလောကဓာတုံ ဩလောကယမာနံ နိသိန္နံ သဉ္ဈာပ္ပဘာနုရဉ္ဇိတဝရကနကဂိရိသိခရသဒိသသရီရသောဘံ တိမိရနိကရနိဓာနကရံ ကမလဝနဝိကသနကရံ ဃနဝိဝရမုပဂတံ ဒိဝသကရမိဝ တရုဝရမုပဂတံ မုနိဒိဝသကရမဒ္ဒသ။ သရီရတော စဿ နိက္ခန္တာဟိ ပဘာဟိ သကလဉ္စ တံ ရုက္ခံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဒိသွာ တဿာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အဇ္ဇ အမှာကံ ဒေဝတာ ရုက္ခတော ဩရုယှ သဟတ္ထေနေဝ ဗလိံ ပဋိဂ္ဂဟေတုကာမာ ဟုတွာ နိသိန္နာ’’တိ။ သာ ဝေဂေန ဂန္တွာ သုဇာတာယ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉။)တတော သုဇာတာ သဉ္ဇာတသဒ္ဓါ ဟုတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေန အလင်္ကရိတွာ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပရမမဓုရဿ မဓုပါယာသဿ ပူရေတွာ အပရာယ သုဝဏ္ဏပါတိယာ ပိဒဟိတွာ သီသေနာဒါယ နိဂြောဓရုက္ခာဘိမုခီ အဂမာသိ။ သာ ဂစ္ဆန္တီ ဒူရတောဝ တံ ဗောဓိသတ္တံ ရုက္ခဒေဝတမိဝ သကလံ တံ ရုက္ခံ သရီရပ္ပဘာယ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ကတွာ ပုညသဉ္စယမိဝ ရူပဝန္တံ နိသိန္နံ ဒိသွာ ပီတိသောမနဿဇာတာ သုဇာတာ ‘‘ရုက္ခဒေဝတာ’’တိ သညာယ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဩနတောနတာ ဂန္တွာ သီသတော တံ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဩတာရေတွာ မဟာသတ္တဿ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ – ‘‘ယထာ မမ မနောရထော နိပ္ဖန္နော, ဧဝံ တုမှာကမ္ပိ နိပ္ဖဇ္ဇတူ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။
အထ ခေါ ဗောဓိသတ္တောပိ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဂဟေတွာ နေရဉ္ဇရာယ နဒိယာ တီရံ ဂန္တွာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဿ နာမ တိတ္ထဿ တီရေ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဌပေတွာ နှတွာ ပစ္စုတ္တရိတွာ ဧကူနပညာသပိဏ္ဍေ ကရောန္တော တံ ပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ – ‘‘သစာဟံ အဇ္ဇ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမိ, အယံ သုဝဏ္ဏပါတိ ပဋိသောတံ ဂစ္ဆတူ’’တိ ခိပိ။ သာ ပါတိ ပဋိသောတံ ဂန္တွာ ကာဠဿ နာမ နာဂရာဇဿ ဘဝနံ ပဝိသိတွာ တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ ထာလကာနိ ဥက္ခိပိတွာ တေသံ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌာသိ။
မဟာသတ္တော တတ္ထေဝ ဝနသဏ္ဍေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ သောတ္ထိယေန နာမ တိဏဟာရကေန မဟာပုရိသဿ အာကာရံ ဉတွာ ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ဗောဓိမဏ္ဍမာရုယှ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေ အဋ္ဌာသိ။ သော ပန ပဒေသော ပဒုမိနိပတ္တေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ အကမ္ပိတ္ထ။ မဟာပုရိသော – ‘‘အယံ ပဒေသော မမ ဂုဏံ ဓာရေတုံ အသမတ္ထော’’တိ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂမဂမာသိ။ သောပိ တထေဝ ကမ္ပိတ္ထ။ ပုန ဥတ္တရဒိသာဘာဂမဂမာသိ။ သောပိ တထေဝ ကမ္ပိတ္ထ။ ပုန ပုရတ္ထိမဒိသာဘာဂမဂမာသိ။ တတ္ထ ပလ္လင်္ကပ္ပမာဏဋ္ဌာနံ နိစ္စလံ အဟောသိ။ မဟာပုရိသော – ‘‘ဣဒံ ဌာနံ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနဋ္ဌာန’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ တာနိ တိဏာနိ အဂ္ဂေ ဂဟေတွာ စာလေသိ။ တာနိ တူလိကဂ္ဂေန ပရိစ္ဆိန္နာနိ ဝိယ အဟေသုံ။ ဗောဓိသတ္တော – ‘‘ဗောဓိံ အပတွာဝ ဣမံ ပလ္လင်္ကံ န ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဗောဓိက္ခန္ဓံ ပိဋ္ဌိတော ကတွာ ပုရတ္ထာဘိမုခေါ နိသီဒိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀။)တင်္ခဏညေဝ သဗ္ဗလောကာဘိဟာရော မာရော ဗာဟုသဟဿံ မာပေတွာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကံ ဟိမဂိရိသိခရသဒိသံ ဂိရိမေခလံ နာမ အရိဝရဝါရဏံ ဝရဝါရဏံ အဘိရုယှ နဝယောဇနိကေန ဓနုအသိဖရသုသရသတ္တိသဗလေနာတိဗဟလေန မာရဗလေန သမ္ပရိဝုတော သမန္တာ ပဗ္ဗတော ဝိယ အဇ္ဈောတ္ထရန္တော မဟာသပတ္တံ ဝိယ မဟာသတ္တံ သမုပါဂမိ။ မဟာပုရိသော သူရိယေ ဓရန္တေယေဝ အတိတုမူလံ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ဝိကသိတဇယသုမနကုသုမသဒိသဿ စီဝရဿ ဥပရိ ပတမာနေဟိ ရတ္တပဝါလင်္ကုရသဒိသရုစိရဒဿနေဟိ ဗောဓိရုက္ခင်္ကုရေဟိ ပီတိယာ ဝိယ ပူဇိယမာနော ဧဝ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ လဘိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ သမ္မသန္တော အရုဏောဒယေ ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ –
‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ, သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊
ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော, ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။
‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ, ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ, ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊
ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ, တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄) –
ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တာဟံ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသေဝနေန ဝီတိနာမေတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဒေဝတာနံ ကင်္ခံ ဉတွာ တာသံ ကင်္ခါဝိဓမနတ္ထံ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ တာသံ ကင်္ခံ ဝိဓမိတွာ ပလ္လင်္ကတော ဤသကံ ပါစီနနိဿိတေ ဥတ္တရဒိသာဘာဂေ ဌတွာ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဝတ မေ ပလ္လင်္ကေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓ’’န္တိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပူရိတာနံ ပါရမီနံ ဖလာဓိဂမဋ္ဌာနံ ပလ္လင်္ကဉ္စေဝ ဗောဓိရုက္ခဉ္စ အနိမိသေဟိ အက္ခီဟိ ဩလောကယမာနော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ, တံ ဌာနံ အနိမိသစေတိယံ နာမ ဇာတံ။
အထ ပလ္လင်္ကဿ စ ဌိတဋ္ဌာနဿ စ အန္တရေ ပုရတ္ထိမပစ္ဆိမတော အာယတေ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမန္တော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ, တံ ဌာနံ ရတနစင်္ကမစေတိယံ နာမ ဇာတံ။ တတော ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ ဒေဝတာ ရတနဃရံ နာမ မာပေသုံ, တတ္ထ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဝိသေသတော စေတ္ထ အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနံ ဝိစိနန္တော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ။ တံ ဌာနံ ရတနဃရစေတိယံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁။)နာမ ဇာတံ။ ဧဝံ ဗောဓိသမီပေယေဝ စတ္တာရိ သတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ပဉ္စမေ သတ္တာဟေ ဗောဓိရုက္ခမူလာ ယေန အဇပါလနိဂြောဓော တေနုပသင်္ကမိ၊ တတ္ထာပိ ဓမ္မံ ဝိစိနန္တောယေဝ ဝိမုတ္တိသုခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တော အဇပါလနိဂြောဓေ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ။
ဧဝံ အပရံ သတ္တာဟံ မုစလိန္ဒေ နိသီဒိ။ တဿ နိသိန္နမတ္တဿေဝ ဘဂဝတော သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ပူရေန္တော မဟာအကာလမေဃော ဥဒပါဒိ။ တသ္မိံ ပန ဥပ္ပန္နေ မုစလိန္ဒော နာဂရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မဟာမေဃော သတ္ထရိ မယှံ ဘဝနံ ပဝိဋ္ဌမတ္တေ ဥပ္ပန္နော ဝါသာဂါရမဿ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သတ္တရတနမယံ ဒေဝဝိမာနသဒိသံ ဒိဗ္ဗဝိမာနံ နိမ္မိနိတုံ သမတ္ထောပိ ဧဝံ ကတေ – ‘‘န မယှံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတိ, ဒသဗလဿ ကာယဝေယျာဝစ္စံ ကရိဿာမီ’’တိ အတိမဟန္တံ အတ္တဘာဝံ ကတွာ သတ္ထာရံ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပရိ မဟန္တံ ဖဏံ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဘဂဝါ ပရိက္ခေပဿ အန္တောဝ မဟတိ ဩကာသေ သဗ္ဗရတနမယေ ပစ္စဂ္ဃပလ္လင်္ကေ ဥပရိ ဝိနိဂ္ဂလန္တဝိဝိဓသုရဘိကုသုမဒါမဝိတာနေ ဝိဝိဓသုရဘိဂန္ဓဝါသိတေ ဂန္ဓကုဋိယံ ဝိဟရန္တော ဝိယ ဝိဟာသိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ တံ သတ္တာဟံ တတ္ထ ဝီတိနာမေတွာ တတော အပရံ သတ္တာဟံ ရာဇာယတနေ နိသီဒိ။ တတ္ထာပိ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒိယေဝ။ ဧတ္တာဝတာ သတ္တသတ္တာဟာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ အဟေသုံ။ ဧတ္ထန္တရေ ဘဂဝါ ဈာနသုခေန ဖလသုခေန စ ဝီတိနာမေသိ။
အထဿ သတ္တသတ္တာဟာတိက္ကမေ – ‘‘မုခံ ဓောဝိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အဂဒဟရီတကံ အာဟရိတွာ အဒါသိ။ အထဿ သက္ကော နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မုခဓောဝနဥဒကဉ္စ အဒါသိ။ တတော ဘဂဝါ ဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ အနောတတ္တဒဟောဒကေန မုခံ ဓောဝိတွာ ရာဇာယတနမူလေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ သမယေ စတူဟိ လောကပါလေဟိ ဥပနီတေ ပစ္စဂ္ဃေ သေလမယေ ပတ္တေ တပုဿဘလ္လိကာနံ ဝါဏိဇာနံ မန္ထဉ္စ မဓုပိဏ္ဍိကဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ပစ္စာဂန္တွာ အဇပါလနိဂြောဓရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ အထဿ တတ္ထ နိသိန္နမတ္တဿေဝ အတ္တနာ အဓိဂတဿ ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏော – ‘‘အဓိဂတော ခေါ မျာယံ ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော အတက္ကာဝစရော နိပုဏော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၈၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇) ပရေသံ ဓမ္မံ အဒေသေတုကာမတာကာရပ္ပတ္တော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂။)အထ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ ဒသဗလဿ စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ – ‘‘နဿတိ ဝတ, ဘော, လောကော, ဝိနဿတိ ဝတ, ဘော, လောကော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၂၊ မဟာဝ။ ၈) ဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဗြဟ္မဂဏပရိဝုတော သက္ကသုယာမသန္တုသိတပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီဟိ အနုဂတော အာဂန္တွာ ဘဂဝတော ပုရတော ပါတုရဟောသိ။ သော အတ္တနော ပတိဋ္ဌာနတ္ထာယ ပထဝိံ နိမ္မိနိတွာ ဒက္ခိဏံ ဇာဏုမဏ္ဍလံ ပထဝိယံ နိဟန္တွာ ဇလဇာမလာဝိကလကမလမကုလသဒိသံ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလမဉ္ဇလိံ သိရသ္မိံ ကတွာ – ‘‘ဒေသေတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဓမ္မံ, ဒေသေတု သုဂတော ဓမ္မံ, သန္တိ သတ္တာ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ, အဿဝနတာ ဓမ္မဿ ပရိဟာယန္တိ, ဘဝိဿန္တိ ဓမ္မဿ အညာတာရော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၈) –
‘‘ပါတုရဟောသိ မဂဓေသု ပုဗ္ဗေ, ဓမ္မော အသုဒ္ဓေါ သမလေဟိ စိန္တိတော၊
အပါပုရေတံ အမတဿ ဒွါရံ, သုဏန္တု ဓမ္မံ ဝိမလေနာနုဗုဒ္ဓံ။
‘‘သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော, ယထာပိ ပဿေ ဇနတံ သမန္တတော၊
တထူပမံ ဓမ္မမယံ သုမေဓ, ပါသာဒမာရုယှ သမန္တစက္ခု၊
သောကာဝတိဏ္ဏံ ဇနတမပေတသောကော, အဝေက္ခဿု ဇာတိဇရာဘိဘူတံ။
‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ဝီရ ဝိဇိတသင်္ဂါမ, သတ္ထဝါဟ အနဏ ဝိစရ လောကေ၊
ဒေသဿု ဘဂဝါ ဓမ္မံ, အညာတာရော ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၈) –
‘‘နနု တုမှေဟိ ‘ဗုဒ္ဓေါ ဗောဓေယျံ တိဏ္ဏော တာရေယျံ မုတ္တော မောစေယျ’’န္တိ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃။)‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေန, ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ၊
သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, တာရယိဿံ သဒေဝက’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၅) –
ပတ္ထနံ ကတွာ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗညုဘာဝံ ပတ္တောတိ စ, ‘‘တုမှေဟိ ဓမ္မေ အဒေသိယမာနေ ကော ဟိ နာမ အညော ဓမ္မံ ဒေသေဿတိ, ကိမညံ လောကဿ သရဏံ တာဏံ လေဏံ ပရာယန’’န္တိ စ ဧဝမာဒီဟိ အနေကေဟိ နယေဟိ ဘဂဝန္တံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ အယာစိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဗုဒ္ဓဘူတဿ ပန ဘဂဝတော အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ သတ္ထာ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ ဗြဟ္မုနာ အာယာစိတော’’တိ။
ဣဒါနိ ‘‘ကဒါ ကတ္ထ စ ကေနာယံ, ဂါထာ ဟိ သမုဒီရိတာ’’တိ ဣမေသံ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနာယ ဩကာသော အနုပ္ပတ္တော။ တတ္ထ ကဒါ ဝုတ္တာတိ? ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တာ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမေသာ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓေ (စူဠဝ။ ၄၃၇) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကတ္ထ ကေန ဝုတ္တာတိ? ဘဂဝတိ ကိရ ပရိနိဗ္ဗုတေ ရာဇဂဟနဂရေ ဝေဘာရပဗ္ဗတပဿေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာဒွါရေ ဝိဇိတသဗ္ဗသတ္တုနာ အဇာတသတ္တုနာ မဂဓမဟာရာဇေန ဓမ္မသင်္ဂါယနတ္ထံ ကာရိတေ ပရိပုဏ္ဏစန္ဒမဏ္ဍလသင်္ကာသေ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍေ မဏ္ဍပေ ဓမ္မာသနဂတေနာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ‘‘ဗြဟ္မာ စ လောကာဓိပတီ’’တိ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ ဂါထာသမ္ဗန္ဓော။
ဧတ္တာဝတာ –
‘‘ကဒါယံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ, အဇ္ဈိဋ္ဌော ဗြဟ္မုနာ ဇိနော၊
ကဒါ ကတ္ထ စ ကေနာယံ, ဂါထာ ဟိ သမုဒီရိတာ’’တိ။ –
အယမ္ပိ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။ ဧဝံ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓေန ဝုတ္တာယ ပနဿာ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ။
တတ္ထ ဗြဟ္မာတိ ဗြူဟိတော တေဟိ တေဟိ ဂုဏဝိသေသေဟီတိ ဗြဟ္မာ။ အယံ ပန ဗြဟ္မ-သဒ္ဒေါ မဟာဗြဟ္မဗြာဟ္မဏတထာဂတမာတာပိတုသေဋ္ဌာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဒွိသဟဿော ဗြဟ္မာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၆၆) မဟာဗြဟ္မာတိ အဓိပ္ပေတော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄။)‘‘တမောနုဒေါ ဗုဒ္ဓေါ သမန္တစက္ခု, လောကန္တဂူ သဗ္ဗဘဝါတိဝတ္တော၊
အနာသဝေါ သဗ္ဗဒုက္ခပ္ပဟီနော, သစ္စဝှယော ဗြဟ္မေ ဥပါသိတော မေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၁၃၉) –
ဧတ္ထ ဗြာဟ္မဏော။ ‘‘ဗြဟ္မာတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဧတ္ထ တထာဂတော။ ‘‘ဗြဟ္မာတိ မာတာပိတရော ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ဝုစ္စရေ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၁၊ ၄။၆၃၊ ဣတိဝု။ ၁၀၆၊ ဇာ။ ၂။၂၀။၁၈၁) ဧတ္ထ မာတာပိတရော။ ‘‘ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ အ။ နိ။ ၄။၈၊ ၅။၁၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄) ဧတ္ထ သေဋ္ဌော အဓိပ္ပေတော။ ဣဓ ပန ပဌမဇ္ဈာနံ ပဏီတံ ဘာဝေတွာ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တော ကပ္ပါယုကော မဟာဗြဟ္မာ အဓိပ္ပေတော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃)။ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, ဗြဟ္မာ စ အညေ စ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ဗြဟ္မာနော စာတိ အတ္ထော, ပဒပူရဏမတ္တော ဝါ။ လောကာဓိပတီတိ ဧတ္ထ လောကောတိ သင်္ခါရလောကော သတ္တလောကော ဩကာသလောကောတိ တယော လောကာ။ တေသု ဣဓ သတ္တလောကော အဓိပ္ပေတော။ တဿ ဣဿရော အဓိပတီတိ လောကာဓိပတိ, လောကေကဒေသဿာပိ အဓိပတိ လောကာဓိပတီတိ ဝုစ္စတိ ဒေဝါဓိပတိ နရာဓိပတိ ဝိယ။
သဟမ္ပတီတိ သော ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ သဟကော နာမ ထေရော ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဇီဝိတပရိယောသာနေ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ ကပ္ပါယုကမဟာဗြဟ္မာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော, တတြ ပန နံ ‘‘သဟမ္ပတိ ဗြဟ္မာ’’တိ သဉ္ဇာနန္တိ။ ‘‘သဟကပတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုဿရာဂမံ ကတွာ ရုဠှီဝသေန ‘‘သဟမ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကတဉ္ဇလီတိ ကတဉ္ဇလိကော, အဉ္ဇလိပုဋံ သိရသိ ကတွာတိ အတ္ထော။ အနဓိဝရန္တိ အစ္စန္တဝရော အဓိဝရော နာဿ အတ္ထီတိ အနဓိဝရော, န တတော အဓိကော ဝရော အတ္ထီတိ ဝါ အနဓိဝရော, အနုတ္တရောတိ အတ္ထော, တံ အနဓိဝရံ။ အယာစထာတိ အယာစိတ္ထ အဇ္ဈေသိ။
ဣဒါနိ ယဿတ္ထာယ သော ဘဂဝန္တံ အယာစိ, တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သန္တီဓ သတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သန္တီတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တိ, ဗုဒ္ဓစက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တာ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ အယံ ဒေသာပဒေသေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅။)နိပါတော။ သွာယံ ကတ္ထစိ သာသနံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော, ဣဓ ဒုတိယော သမဏော, ဣဓ တတိယော သမဏော, ဣဓ စတုတ္ထော သမဏော, သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ကတ္ထစိ ဩကာသံ, ယထာဟ –
‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿ, ဒေဝဘူတဿ မေ သတော၊
ပုနရာယု စ မေ လဒ္ဓေါ, ဧဝံ ဇာနာဟိ မာရိသာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၉) –
ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တမေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဘုတ္တာဝီ အဿံ ပဝါရိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀)။ ကတ္ထစိ လောကံ ဥပါဒါယ, ယထာဟ – ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခါယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀)။ ဣဓာပိ လောကမေဝ ဥပါဒါယ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေတိ အတ္ထော။ သတ္တာတိ ရူပါဒီသု ခန္ဓေသု ဆန္ဒရာဂေန သတ္တာ ဝိသတ္တာ အာသတ္တာ လဂ္ဂါ လဂိတာတိ သတ္တာ, သတ္တာတိ ပါဏိနော ဝုစ္စန္တိ။ ရုဠှီသဒ္ဒေန ပန ဝီတရာဂေသုပိ အယံ ဝေါဟာရော ဝတ္တတိယေဝ။
အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ အပ္ပံ ပရိတ္တံ ရာဂဒေါသမောဟရဇံ ဧတေသံ ဧဝံသဘာဝါ စ တေတိ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ, အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇမေဝ ဝါ ယေသံ တေ အပ္ပရဇက္ခာ, တေ အပ္ပရဇက္ခသဘာဝါ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေသံ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာနံ။ ‘‘သတ္တာန’’န္တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ – ‘‘ဒေသေဟိ ဓမ္မ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒေသေဟီတိ အာယာစနဝစနမေတံ, ဒေသေဟိ ကထေဟိ ဥပဒိသာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ အယံ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပရိယတ္တိသမာဓိပညာပကတိသဘာဝသုညတာပုညအာပတ္တိဉေယျစတုသစ္စဓမ္မာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ – ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတိ သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏံ…ပေ… ဝေဒလ္လ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၁၀၂) ပရိယတ္တိယံ ဒိဿတိ။ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု သမာဓိမှိ။
‘‘ယဿေတေ စတုရော ဓမ္မာ, ဝါနရိန္ဒ ယထာ တဝ၊
သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ, ဒိဋ္ဌံ သော အတိဝတ္တတီ’’တိ။ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆။)အာဒီသု (ဇာ။ ၁။၂။၁၄၇) ပညာယ။ ‘‘ဇာတိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ, အထော မရဏဓမ္မိနော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၃၉) ပကတိယံ။ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ, အကုသလာ ဓမ္မာ, အဗျာကတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ) သဘာဝေ။ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တိ ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၂၁) သုညတာယံ။ ‘‘ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၈၄၊ ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂၊ ၁။၁၅။၃၈၅) ပုညေ။ ‘‘ဒွေ အနိယတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု အာပတ္တိယံ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဉေယျေ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော ပတ္တဓမ္မော ဝိဒိတဓမ္မော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၉၊ မဟာဝ။ ၂၇, ၅၇) စတုသစ္စဓမ္မေ။ ဣဓာပိ စတုသစ္စဓမ္မေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။သုတ္တနိက္ခေပဝဏ္ဏနာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍ ၁)။ အနုကမ္ပာတိ အနုကမ္ပံ အနုဒ္ဒယံ ကရောဟိ။ ဣမန္တိ ပဇံ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ။ ပဇန္တိ ပဇာတတ္တာ ပဇာ, တံ ပဇံ, သတ္တနိကာယံ သံသာရဒုက္ခတော မောစေဟီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကေစိ ပန –
‘‘ဘဂဝါတိ လောကာဓိပတီ နရုတ္တမော,
ကတဉ္ဇလီ ဗြဟ္မဂဏေဟိ ယာစိတော’’တိ။ –
ပဌန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗသော အယံ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။
အထ ဘဂဝတော တံ ဗြဟ္မုနော သဟမ္ပတိဿ အာယာစနဝစနံ သုတွာ အပရိမိတသမယသမုဒိတကရုဏာဗလဿ ဒသဗလဿ ပရဟိတကရဏနိပုဏမတိစာရဿ သဗ္ဗသတ္တေသု ဩကာသကရဏမတ္တေန မဟာကရုဏာ ဥဒပါဒိ။ တံ ပန ဘဂဝတော ကရုဏုပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာလေ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ –
‘‘သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏဿ တာဒိနော, ဇုတိန္ဓရဿန္တိမဒေဟဓာရိနော၊
တထာဂတဿပ္ပဋိပုဂ္ဂလဿ, ဥပ္ပဇ္ဇိ ကာရုညတာ သဗ္ဗသတ္တေ’’တိ။ –
အယံ ဂါထာ ဌပိတာ။
တတ္ထ သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏဿာတိ သမ္ပန္နံ နာမ တိဝိဓံ ပရိပုဏ္ဏသမင်္ဂိမဓုရဝသေန။ တတ္ထ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇။)‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရံ, သုဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ကောသိယ၊
ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ, န နံ ဝါရေတုမုဿဟေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁) –
ဣဒံ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နံ နာမ။ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပဂတော သမုပဂတော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဣဒံ သမင်္ဂိသမ္ပန္နံ နာမ။ ‘‘ဣမိဿာ, ဘန္တေ, မဟာပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမတလံ သမ္ပန္နံ, သေယျထာပိ ခုဒ္ဒမဓုံ အနီလကံ, ဧဝမဿာဒ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၈) ဣဒံ မဓုရသမ္ပန္နံ နာမ။ ဣဓ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နမ္ပိ သမင်္ဂိသမ္ပန္နမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၄)။ ဝိဇ္ဇာတိ ပဋိပက္ခဓမ္မေ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိန္ဒိတဗ္ဗဋ္ဌေန စ ဝိဇ္ဇာ။ တာ ပန တိဿောပိ ဝိဇ္ဇာ အဋ္ဌပိ ဝိဇ္ဇာ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဘယဘေရဝသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၅၀ အာဒယော) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အဋ္ဌ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇၈ အာဒယော)။ တတြ ဟိ ဝိပဿနာဉာဏေန မနောမယိဒ္ဓိယာ စ သဟ ဆ အဘိညာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ ဝုတ္တာ။ စရဏန္တိ သီလသံဝရော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ သဒ္ဓါ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ ဗာဟုသစ္စံ အာရဒ္ဓဝီရိယတာ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာ ပညာသမ္ပန္နတာ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနီတိ ဣမေ ပန္နရသ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမေယေဝ ဟိ ပန္နရသ ဓမ္မာ ယသ္မာ ဧတေဟိ စရတိ အရိယသာဝကော ဂစ္ဆတိ အမတံ ဒိသံ, တသ္မာ ‘‘စရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓ, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော သီလဝါ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄) သဗ္ဗံ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဇ္ဇာ စ စရဏဉ္စ ဝိဇ္ဇာစရဏာနိ, သမ္ပန္နာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဝိဇ္ဇာစရဏာနိ ယဿ သောယံ သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏော, ဝိဇ္ဇာစရဏေဟိ သမ္ပန္နော သမင်္ဂီဘူတော, သမန္နာဂတောတိ ဝါ သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏော။ ဥဘယထာပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတေဝ, တဿ သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏဿ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)။
တာဒိနောတိ ‘‘ဣဋ္ဌေပိ တာဒီ အနိဋ္ဌေပိ တာဒီ’’တိအာဒိနာ နယေန မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၃၈, ၁၉၂) အာဂတတာဒိလက္ခဏေန တာဒိနော, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု အဝိကာရဿ တာဒိသဿာတိ အတ္ထော။ ဇုတိန္ဓရဿာတိ ဇုတိမတော, ယုဂန္ဓရေ သရဒသမယေ သမုဒိတဒိဝသကရာတိရေကတရသဿိရိကသရီရဇုတိဝိသရဓရဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဓရဿာ’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈။)‘‘စတ္တာရော လောကေ ပဇ္ဇောတာ, ပဉ္စမေတ္ထ န ဝိဇ္ဇတိ၊
ဒိဝါ တပတိ အာဒိစ္စော, ရတ္တိမာဘာတိ စန္ဒိမာ။
‘‘အထ အဂ္ဂိ ဒိဝါရတ္တိံ, တတ္ထ တတ္ထ ပဘာသတိ၊
သမ္ဗုဒ္ဓေါ တပတံ သေဋ္ဌော, ဧသာ အာဘာ အနုတ္တရာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၆, ၈၅)၊
တသ္မာ ဥဘယထာပိ သရီရပညာဇုတိဝိသရဓရဿာတိ အတ္ထော။ အန္တိမဒေဟဓာရိနောတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမသရီရဓာရိနော, အပုနဗ္ဘဝဿာတိ အတ္ထော။
တထာဂတဿာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကတမေဟိ အဋ္ဌဟိ? တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော, တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော, တထဒဿိတာယ တထာဂတော, တထဝါဒိတာယ တထာဂတော, တထာကာရိတာယ တထာဂတော, အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ။
ကထံ ဘဂဝါ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ ယေန အဘိနီဟာရေန ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တုပေက္ခာပါရမိံ ပူရေတွာ ဣမာ ဒသ ပါရမိယော ဒသ ဥပပါရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတ္တိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ အင်္ဂပရိစ္စာဂံ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ ဓနရဇ္ဇပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂန္တိ ဣမေ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ ယထာ ဝိပဿိအာဒယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဂတာ, တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာဟ –
‘‘ယထေဝ လောကမှိ ဝိပဿိအာဒယော, သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊
တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော, တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ’’တိ။
ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာ ဝိပဿိအာဒယော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရာဘိမုခါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ, တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာဟ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉။)‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ဂဝမ္ပတီ ယထာ, သမေဟိ ပါဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရံ၊
သော ဝိက္ကမီ သတ္တပဒါနိ ဂေါတမော, သေတဉ္စ ဆတ္တံ အနုဓာရယုံ မရူ။
‘‘ဂန္တွာန သော သတ္တပဒါနိ ဂေါတမော, ဒိသာ ဝိလောကေသိ သမာ သမန္တတော၊
အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဂိရမဗ္ဘုဒီရယီ, သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။
ကထံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? သဗ္ဗေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သလက္ခဏံ သာမညလက္ခဏဉ္စ တထံ အဝိတထံ ဉာဏဂတိယာ အာဂတော အဝိရဇ္ဈိတွာ ပတ္တော အနုဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော။
‘‘သဗ္ဗေသံ ပန ဓမ္မာနံ, သကသာမညလက္ခဏံ၊
တထမေဝါဂတော ယသ္မာ, တသ္မာ သတ္ထာ တထာဂတော’’တိ။
ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ, ဘိက္ခဝေ, တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။
‘‘တထနာမာနိ သစ္စာနိ, အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ နာယကော၊
တသ္မာ တထာနံ သစ္စာနံ, သမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော’’။
ကထံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝါ ဟိ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုသောတဃာဏဇိဝှါကာယမနောဒွါရေသု အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တံ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏံ တထာဂတော သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပဿတီတိ, ဧဝံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော။ အထ ဝါ ယံ လောကေ တထံ, တံ လောကဿ တထေဝ ဒဿေတိ။ တတောပိ ဘဂဝါ တထာဂတော။ ဧတ္ထ တထဒဿိအတ္ထေ ‘‘တထာဂတော’’တိ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀။)‘‘တထာကာရေန ယော ဓမ္မေ, ဇာနာတိ အနုပဿတိ၊
တထဒဿီတိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, တသ္မာ ဝုတ္တော တထာဂတော’’။
ကထံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော? ယဉ္စ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ပရိနိဗ္ဗာနဿ စ အန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏကာလေ သုတ္တာဒိနဝင်္ဂသင်္ဂဟိတံ ဘာသိတံ လပိတံ တထာဂတေန, သဗ္ဗံ တံ ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ တထမေဝ အဝိတထမေဝ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ယဉ္စ, စုန္ဒ, ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ, သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ, နော အညထာ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
ဧတ္ထ ပန ဂဒအတ္ထော ဟိ ဂတသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော။ အာဂဒနံ အာဂဒေါ, ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ တထာဂတော။ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ဝုတ္တော။
‘‘တထာဝါဒီ ဇိနော ယသ္မာ, တထဓမ္မပ္ပကာသကော၊
တထာမာဂဒနဉ္စဿ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓေါ တထာဂတော’’။
ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝါ ဟိ ယံ ယံ ဝါစံ အဘာသိ, တံ တံ ဧဝ ကာယေန ကရောတိ, ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ, ကာယဿပိ ဝါစာ။ တေနေဝါဟ –
‘‘ယထာ ဝါဒီ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော တထာ ကာရီ, ယထာ ကာရီ တထာ ဝါဒီ…ပေ… တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၊ စူဠနိ။ ပေါသာလမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၃)။
ယထာ စ ဝါစာ ဂတာ, ကာယောပိ တထာ ဂတော, ယထာ ကာယော ဂတော, ဝါစာပိ တထာ ဂတာ။ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။
‘‘ယထာ ဝါစာ ဂတာ တဿ, တထာ ကာယော ဂတော ယတော၊
တထာဝါဒိတာယ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, သတ္ထာ တသ္မာ တထာဂတော’’။
ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေနပိ,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁။)န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ, အထ ခေါ အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော။ တေနေဝါဟ –
‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ…ပေ… တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထု ဒသော ဝသဝတ္တီ, တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ပေါသာလမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၃)။
တတြေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ။ ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ ဝိယ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ, ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနတော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ အဂဒေါ အဿာတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။
‘‘တထော အဝိပရီတော စ, အဂဒေါ ယဿ သတ္ထုနော၊
ဝသဝတ္တီတိ သော တေန, ဟောတိ သတ္ထာ တထာဂတော’’။
အပ္ပဋိပုဂ္ဂလဿာတိ ပဋိပုဂ္ဂလဝိရဟိတဿ, အညော ကောစိ ‘‘အဟံ ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဧဝံ ပဋိညံ ဒါတုံ သမတ္ထော နာမဿ ပုဂ္ဂလော, နတ္ထီတိ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော, တဿ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလဿ။ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ ဥပ္ပန္နော ဥဒပါဒိ။ ကာရုညတာတိ ကရုဏာယ ဘာဝေါ ကာရုညတာ။ သဗ္ဗသတ္တေတိ နိရဝသေသသတ္တပရိယာဒါနဝစနံ, သကလေ သတ္တနိကာယေတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ အယမ္ပိ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။
အထ ဘဂဝါ ဗြဟ္မုနာ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ အာယာစိတော သတ္တေသု ကာရုညတံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတုကာမော မဟာဗြဟ္မာနံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘အပါရုတာ တေသံ အမတဿ ဒွါရာ, ယေ သောတဝန္တော ပမုဉ္စန္တု သဒ္ဓံ၊
ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ န ဘာသိံ, ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၇၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉)၊
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂။)အထ ခေါ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ ‘‘ကတာဝကာသော ခေါမှိ ဘဂဝတာ ဓမ္မဒေသနာယာ’’တိ ဉတွာ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ကတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဗြဟ္မဂဏပရိဝုတော ပက္ကာမိ။ အထ သတ္ထာ တဿ ဗြဟ္မုနော ပဋိညံ ဒတွာ – ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ မဟာဝ။ ၁၀) စိန္တေန္တော – ‘‘အာဠာရော ပဏ္ဍိတော သော ဣမံ ဓမ္မံ ခိပ္ပံ အာဇာနိဿတီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပုန ဩလောကေန္တော တဿ သတ္တာဟံ ကာလင်္ကတဘာဝံ ဉတွာ ဥဒကဿ စ အဘိဒေါသကာလင်္ကတဘာဝံ ဉတွာ ပုန – ‘‘ကဟံ နု ခေါ ဧတရဟိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တီ’’တိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ’’တိ ဉတွာ အာသာဠှိယံ ပဘာတာယ ရတ္တိယာ ကာလဿေဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အဋ္ဌာရသယောဇနိကံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပကံ နာမ အာဇီဝကံ ဒိသွာ တဿ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝမာဝိကတွာ တံဒိဝသမေဝ သာယနှသမယေ ဣသိပတနမဂမာသိ။ တတ္ထ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝံ ပကာသေတွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနဂတော ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃ အာဒယော၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဒေသေသိ။
တေသု အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရော ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ သုတ္တပရိယောသာနေ အဋ္ဌာရသဟိ ဗြဟ္မကောဋီဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တတ္ထေဝ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ ဝပ္ပတ္ထေရံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန သဗ္ဗေ တေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပုန ပဉ္စမိယံ ပက္ခဿ ပဉ္စပိ တေ ထေရေ သန္နိပါတေတွာ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တန္တံ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉၊ မဟာဝ။ ၂၀ အာဒယော) ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ပဉ္စပိ ထေရာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။
အထ သတ္ထာ တတ္ထေဝ ယသဿ ကုလပုတ္တဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ ဂေဟံ ပဟာယ နိက္ခန္တံ ဒိသွာ – ‘‘ဧဟိ ယသာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆) ပက္ကောသိတွာ တသ္မိညေဝ ရတ္တိဘာဂေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပုနဒိဝသေ အရဟတ္တေ စ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အပရေပိ တဿ သဟာယကေ စတုပဏ္ဏာသဇနေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဧဝံ လောကေ ဧကသဋ္ဌိယာ အရဟန္တေသု ဇာတေသု သတ္ထာ ဝုဋ္ဌဝဿော ပဝါရေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ဧတဒဝေါစ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃။)‘‘ပရတ္ထံ စတ္တနော အတ္ထံ, ကရောန္တာ ပထဝိံ ဣမံ၊
ဗျာဟရန္တာ မနုဿာနံ, ဓမ္မံ စရထ ဘိက္ခဝေါ။
‘‘ဝိဟရထ ဝိဝိတ္တေသု, ပဗ္ဗတေသု ဝနေသု စ၊
ပကာသယန္တာ သဒ္ဓမ္မံ, လောကဿ သတတံ မမ။
‘‘ကရောန္တာ ဓမ္မဒူတေယျံ, ဝိချာပယထ ဘိက္ခဝေါ၊
သန္တိ အတ္ထာယ သတ္တာနံ, သုဗ္ဗတာ ဝစနံ မမ။
‘‘သဗ္ဗံ ပိဒဟထ ဒွါရံ, အပါယာနမနာသဝါ၊
သဂ္ဂမောက္ခဿ မဂ္ဂဿ, ဒွါရံ ဝိဝရထာသမာ။
‘‘ဒေသနာပဋိပတ္တီဟိ, ကရုဏာဒိဂုဏာလယာ၊
ဗုဒ္ဓိံ သဒ္ဓဉ္စ လောကဿ, အဘိဝဍ္ဎေထ သဗ္ဗသော။
‘‘ဂိဟီနမုပကရောန္တာနံ, နိစ္စမာမိသဒါနတော၊
ကရောထ ဓမ္မဒါနေန, တေသံ ပစ္စူပကာရကံ။
‘‘သမုဿယထ သဒ္ဓမ္မံ, ဒေသယန္တာ ဣသိဒ္ဓဇံ၊
ကတကတ္တဗ္ဗကမ္မန္တာ, ပရတ္ထံ ပဋိပဇ္ဇထာ’’တိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဘဂဝါ တေ ဘိက္ခူ ဒိသာသု ဝိဿဇ္ဇေတွာ သယံ ဥရုဝေလံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ကပ္ပါသိကဝနသဏ္ဍေ တိံသ ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယကုမာရေ ဝိနေသိ။ တေသု ယော သဗ္ဗပစ္ဆိမကော, သော သောတာပန္နော, သဗ္ဗသေဋ္ဌော အနာဂါမီ, ဧကောပိ အရဟာ ဝါ ပုထုဇ္ဇနော ဝါ နာဟောသိ။ တေပိ သဗ္ဗေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဒိသာသု ပေသေတွာ သယံ ဥရုဝေလံ ဂန္တွာ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနိ ဒဿေတွာ ဥရုဝေလကဿပါဒယော သဟဿဇဋိလပရိဝါရေ တေဘာတိကဇဋိလေ ဒမေတွာ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ပဗ္ဗာဇေတွာ ဂယာသီသေ နိသီဒါပေတွာ အာဒိတ္တပရိယာယဒေသနာယ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈၊ မဟာဝ။ ၅၄) အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တေန အရဟန္တသဟဿေန ဘဂဝါ ပရိဝုတော ‘‘ဗိမ္ဗိသာရဿ ရညော ပဋိညံ မောစေဿာမီ’’တိ ရာဇဂဟနဂရူပစာရေ လဋ္ဌိဝနုယျာနံ နာမ အဂမာသိ။ တတော ဥယျာနပါလကော ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ – ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ သုတွာ ဒွါဒသနဟုတေဟိ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကေဟိ ပရိဝုတော ဒသဗလံ ဃနဝိဝရဂတမိဝ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄။)ဒိဝသကရံ ဝနဝိဝရဂတံ မုနိဝရဒိဝသကရံ ဥပသင်္ကမိတွာ စက္ကာလင်္ကတတလေသု ဇလဇာမလာဝိကလကမလကောမလေသု ဒသဗလဿ ပါဒေသု မကုဋမဏိဇုတိဝိသရဝိဇ္ဇောတိနာ သိရသာ နိပတိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ။
အထ ခေါ တေသံ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ကိံ နု ခေါ မဟာသမဏော ဥရုဝေလကဿပေ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ, ဥဒါဟု ဥရုဝေလကဿပေါ မဟာသမဏေ’’တိ? အထ ခေါ ဘဂဝါ တေသံ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ ထေရံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘ကိမေဝ ဒိသွာ ဥရုဝေလဝါသိ, ပဟာသိ အဂ္ဂိံ ကိသကောဝဒါနော၊
ပုစ္ဆာမိ တံ ကဿပ ဧတမတ္ထံ, ကထံ ပဟီနံ တဝ အဂ္ဂိဟုတ္တ’’န္တိ။ (မဟာဝ။ ၅၅)၊
ထေရော ဘဂဝတော အဓိပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ –
‘‘ရူပေ စ သဒ္ဒေ စ အထော ရသေ စ, ကာမိတ္ထိယော စာဘိဝဒန္တိ ယညာ၊
ဧတံ မလန္တီ ဥပဓီသု ဉတွာ, တသ္မာ န ယိဋ္ဌေ န ဟုတေ အရဉ္ဇိ’’န္တိ။ (မဟာဝ။ ၅၅) –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ အတ္တနော သာဝကဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ တထာဂတဿ ပါဒေသု သိရသာ နိပတိတွာ – ‘‘သတ္ထာ မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ, သာဝကောဟမသ္မီ’’တိ ဝတွာ ဧကတာလဒွိတာလ…ပေ… သတ္တတာလပ္ပမာဏံ ဝေဟာသံ သတ္တက္ခတ္တုံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပါဋိဟာရိယံ ကတွာ အာကာသတော ဩရုယှ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။
အထ ခေါ မဟာဇနော တဿ တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ – ‘‘အဟော မဟာနုဘာဝါ ဗုဒ္ဓါ နာမ, ဧဝံ ထာမဂတဒိဋ္ဌိကော အတ္တာနံ ‘အရဟာ အဟ’န္တိ မညမာနော ဥရုဝေလကဿပေါပိ ဒိဋ္ဌိဇာလံ ဘိန္ဒိတွာ တထာဂတေန ဒမိတော’’တိ ဒသဗလဿ ဂုဏကထံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ – ‘‘နာဟမိဒါနိယေဝ ဣမံ ဥရုဝေလကဿပံ ဒမေမိ, အတီတေပိ ဧသ မယာ ဒမိတောယေဝါ’’တိ အာဟ။ အထ ခေါ သော မဟာဇနော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ, ဣဒါနိ အမှေဟိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅။)ဧသ ဒမိတော ဒိဋ္ဌော, ကထံ ပနေသ အတီတေ ဘဂဝတာ ဒမိတော’’တိ။ တတော သတ္ထာ တေန မဟာဇနေန ယာစိတော ဘဝန္တရေန ပဋိစ္ဆန္နံ မဟာနာရဒကဿပဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၁၅၃) ကထေတွာ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပကာသေသိ။ တတော သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတွာ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ဧကာဒသနဟုတေဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ, ဧကနဟုတံ ဥပါသကတ္တံ ပဋိဝေဒေသိ။ ရာဇာ သရဏံ ဂန္တွာ သွာတနာယ ဘဂဝန္တံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန နိမန္တေတွာ ဘဂဝန္တံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။
ပုနဒိဝသေ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသဟဿပရိဝုတော မရုဂဏပရိဝုတော ဝိယ ဒသသတနယနော ဒေဝရာဇာ, ဗြဟ္မဂဏပရိဝုတော ဝိယ မဟာဗြဟ္မာ ရာဇဂဟံ ပါဝိသိ။ ရာဇာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါနံ ဒတွာ ဘောဇနပရိယောသာနေ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, တီဏိ ရတနာနိ ဝိနာ ဝသိတုံ န သက္ခိဿာမိ, ဝေလာယ ဝါ အဝေလာယ ဝါ ဘဂဝတော သန္တိကံ အာဂမိဿာမိ, လဋ္ဌိဝနံ နာမ အတိဒူရေ, ဣဒံ ပန အမှာကံ ဝေဠုဝနံ နာမ ဥယျာနံ ပဝိဝေကကာမာနံ နာတိဒူရံ နစ္စာသန္နံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ နိဇ္ဇနသမ္ဗာဓံ ပဝိဝေကသုခံ ဆာယူဒကသမ္ပန္နံ သီတလသိလာတလသမလင်္ကတံ ပရမရမဏီယဘူမိဘာဂံ သုရဘိကုသုမတရုဝရနိရန္တရံ ရမဏီယပါသာဒဟမ္မိယဝိမာနဝိဟာရဍ္ဎုယောဂမဏ္ဍပါဒိပဋိမဏ္ဍိတံ။ ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတု နဝတပနင်္ဂါရသင်္ကာသေန သုဝဏ္ဏဘိင်္ဂါရေန သုရဘိကုသုမဝါသိတံ မဏိဝဏ္ဏဥဒကံ ဂဟေတွာ ဝေဠုဝနာရာမံ ပရိစ္စဇန္တော ဒသဗလဿ ဟတ္ထေ ဥဒကံ ပါတေသိ။ တသ္မိံ အာရာမပဋိဂ္ဂဟဏေ ‘‘ဗုဒ္ဓသာသနဿ မူလာနိ ဩတိဏ္ဏာနီ’’တိ ပီတိဝသံ ဂတာ နစ္စန္တီ ဝိယ အယံ မဟာပထဝီ ကမ္ပိ။ ဇမ္ဗုဒီပေ ပန ဌပေတွာ ဝေဠုဝနမဟာဝိဟာရံ အညံ ပထဝိံ ကမ္ပေတွာ ဂဟိတသေနာသနံ နာမ နတ္ထိ။ အထ သတ္ထာ ဝေဠုဝနာရာမံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ရညော ဝိဟာရဒါနာနုမောဒနမကာသိ –
‘‘အာဝါသဒါနဿ ပနာနိသံသံ, ကော နာမ ဝတ္တုံ, ပုရိသော သမတ္ထော၊
အညတြ ဗုဒ္ဓါ ပန လောကနာထာ, ယုတ္တော မုခါနံ နဟုတေန စာပိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆။)‘‘အာယုဉ္စ ဝဏ္ဏဉ္စ သုခံ ဗလဉ္စ, ဝရံ ပသတ္ထံ ပဋိဘာနမေဝ၊
ဒဒါတိ နာမာတိ ပဝုစ္စတေ သော, ယော ဒေတိ သံဃဿ နရော ဝိဟာရံ။
‘‘ဒါတာ နိဝါသဿ နိဝါရဏဿ, သီတာဒိနော ဇီဝိတုပဒ္ဒဝဿ၊
ပါလေတိ အာယုံ ပန တဿ ယသ္မာ, အာယုပ္ပဒေါ ဟောတိ တမာဟု သန္တော။
‘‘အစ္စုဏှသီတေ ဝသတော နိဝါသေ, ဗလဉ္စ ဝဏ္ဏော ပဋိဘာ န ဟောတိ၊
တသ္မာ ဟိ သော ဒေတိ ဝိဟာရဒါတာ, ဗလဉ္စ ဝဏ္ဏံ ပဋိဘာနမေဝ။
‘‘ဒုက္ခဿ သီတုဏှသရီသပါ စ, ဝါတာတပါဒိပ္ပဘဝဿ လောကေ၊
နိဝါရဏာ နေကဝိဓဿ နိစ္စံ, သုခပ္ပဒေါ ဟောတိ ဝိဟာရဒါတာ။
‘‘သီတုဏှဝါတာတပဍံသဝုဋ္ဌိ, သရီသပါဝါဠမိဂါဒိဒုက္ခံ၊
ယသ္မာ နိဝါရေတိ ဝိဟာရဒါတာ, တသ္မာ သုခံ ဝိန္ဒတိ သော ပရတ္ထ။
‘‘ပသန္နစိတ္တော ဘဝဘောဂဟေတုံ, မနောဘိရာမံ မုဒိတော ဝိဟာရံ၊
ယော ဒေတိ သီလာဒိဂုဏောဒိတာနံ, သဗ္ဗံ ဒဒေါ နာမ ပဝုစ္စတေ သော။
‘‘ပဟာယ မစ္ဆေရမလံ သလောဘံ, ဂုဏာလယာနံ နိလယံ ဒဒါတိ၊
ခိတ္တောဝ သော တတ္ထ ပရေဟိ သဂ္ဂေ, ယထာဘတံ ဇာယတိ ဝီတသောကော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇။)‘‘ဝရေ စာရုရူပေ ဝိဟာရေ ဥဠာရေ, နရော ကာရယေ ဝါသယေ တတ္ထ ဘိက္ခူ၊
ဒဒေယျန္နပါနဉ္စ ဝတ္ထဉ္စ နေသံ, ပသန္နေန စိတ္တေန သက္ကစ္စ နိစ္စံ။
‘‘တသ္မာ မဟာရာဇ ဘဝေသု ဘောဂေ, မနောရမေ ပစ္စနုဘုယျ ဘိယျော၊
ဝိဟာရဒါနဿ ဖလေန သန္တံ, သုခံ အသောကံ အဓိဂစ္ဆ ပစ္ဆာ’’တိ။
ဣစ္စေဝံ မုနိရာဇာ နရရာဇဿ ဗိမ္ဗိသာရဿ ဝိဟာရဒါနာနုမောဒနံ ကတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဘိက္ခုသံဃပရိဝုတော ပရမဒဿနီယာယ အတ္တနော သရီရပ္ပဘာယ သုဝဏ္ဏရသသေကပိဉ္ဆရာနိ ဝိယ နဂရဝနဝိမာနာဒီနိ ကုရုမာနော အနောပမာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ အနန္တာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝေဠုဝနမဟာဝိဟာရမေဝ ပါဝိသီတိ။
‘‘အကီဠနေ ဝေဠုဝနေ ဝိဟာရေ, တထာဂတော တတ္ထ မနောဘိရာမေ၊
နာနာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ ဓီရော, ဝေနေယျကာနံ သမုဒိက္ခမာနော’’။
အထေဝံ ဘဂဝတိ တသ္မိံ ဝိဟရန္တေ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာ ‘‘ပုတ္တော မေ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကံ ကတွာ ပရမာဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ရာဇဂဟံ ပတွာ ဝေဠုဝနမဟာဝိဟာရေ ဝိဟရတီ’’တိ သုတွာ အညတရံ မဟာမစ္စံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဧဟိ, ဘဏေ, ပုရိသသဟဿပရိဝါရော ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ မမ ဝစနေန ‘ပိတာ ဝေါ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာ တံ ဒဋ္ဌုကာမော’တိ ဝတွာ ပုတ္တံ မေ ဂဏှိတွာ ဧဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ရညော ပဋိဿုဏိတွာ ပုရိသသဟဿပရိဝါရော သဋ္ဌိယောဇနမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဓမ္မဒေသနဝေလာယ ဝိဟာရံ ပါဝိသိ။ သော ‘‘တိဋ္ဌတု တာဝ ရညာ ပဟိတသာသန’’န္တိ ပရိသပရိယန္တေ ဌိတော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ယထာဌိတောဝ သဒ္ဓိံ ပုရိသသဟဿေန အရဟတ္တံ ပတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ ဘဂဝါ – ‘‘ဧထ, ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ တေ သဗ္ဗေ တင်္ခဏညေဝ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ ဝဿသဋ္ဌိကတ္ထေရာ ဝိယ အာကပ္ပသမ္ပန္နာ ဟုတွာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေသုံ။ ရာဇာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈။)‘‘နေဝ ဂတော အာဂစ္ဆတိ, န စ သာသနံ သုယျတီ’’တိ စိန္တေတွာ တေနေဝ နီဟာရေန နဝက္ခတ္တုံ အမစ္စေ ပေသေသိ။ တေသု နဝသု ပုရိသသဟဿေသု ဧကောပိ ရညော နာရောစေသိ, န သာသနံ ဝါ ပဟိဏိ။ သဗ္ဗေ အရဟတ္တံ ပတွာဝ ပဗ္ဗဇိံသု။
အထ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘ကော နု ခေါ မမ ဝစနံ ကရိဿတီ’’တိ သဗ္ဗရာဇဗလံ ဩလောကေန္တော ဥဒါယိံ အဒ္ဒသ။ သော ကိရ ရညော သဗ္ဗတ္ထသာဓကော အမစ္စော အဗ္ဘန္တရိကော အတိဝိဿာသိကော ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကဒိဝသေယေဝ ဇာတော သဟပံသုကီဠိတော သဟာယော။ အထ နံ ရာဇာ အာမန္တေသိ – ‘‘တာတ ဥဒါယိ, အဟံ မမ ပုတ္တံ ဒဋ္ဌုကာမော နဝပုရိသသဟဿာနိ ပေသေသိံ, ဧကပုရိသောပိ အာဂန္တွာ သာသနမတ္တမ္ပိ အာရောစေတာ နတ္ထိ, ဒုဇ္ဇာနော ခေါ ပန မေ ဇီဝိတန္တရာယော, အဟံ ဇီဝမာနောဝ ပုတ္တံ ဒဋ္ဌုမိစ္ဆာမိ။ သက္ခိဿသိ မေ ပုတ္တံ ဒဿေတု’’န္တိ? သော ‘‘သက္ခိဿာမိ, ဒေဝ, သစေ ပဗ္ဗဇိတုံ လဘိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ, တွံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝါ အပဗ္ဗဇိတွာ ဝါ မယှံ ပုတ္တံ ဒဿေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ရညော သာသနံ အာဒါယ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သဒ္ဓိံ ပုရိသသဟဿေန အရဟတ္တံ ပတွာ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေ ပတိဋ္ဌာယ ဖဂ္ဂုနီပုဏ္ဏမာသိယံ စိန္တေသိ – ‘‘အတိက္ကန္တော ဟေမန္တော, ဝသန္တသမယော အနုပ္ပတ္တော, သုပုပ္ဖိတာ ဝနသဏ္ဍာ, ပဋိပဇ္ဇနက္ခမော မဂ္ဂေါ, ကာလော ဒသဗလဿ ဉာတိသင်္ဂဟံ ကာတု’’န္တိ စိန္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ သဋ္ဌိမတ္တာဟိ ဂါထာဟိ ဘဂဝတော ကုလနဂရံ ဂမနတ္ထာယ ဂမနဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေသိ –
‘‘အင်္ဂါရိနော ဒါနိ ဒုမာ ဘဒန္တေ, ဖလေသိနော ဆဒနံ ဝိပ္ပဟာယ၊
တေ အစ္စိမန္တောဝ ပဘာသယန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉။)‘‘ဒုမာ ဝိစိတ္တာ သုဝိရာဇမာနာ, ရတ္တင်္ကုရေဟေဝ စ ပလ္လဝေဟိ၊
ရတနုဇ္ဇလမဏ္ဍပသန္နိဘာသာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သုပုပ္ဖိတဂ္ဂါ ကုသုမေဟိ ဘူသိတာ, မနုညဘူတာ သုစိသာဓုဂန္ဓာ၊
ရုက္ခာ ဝိရောစန္တိ ဥဘောသု ပဿေသု, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဖလေဟိနေကေဟိ သမိဒ္ဓိဘူတာ, ဝိစိတ္တရုက္ခာ ဥဘတောဝကာသေ၊
ခုဒ္ဒံ ပိပါသမ္ပိ ဝိနောဒယန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝိစိတ္တမာလာ သုစိပလ္လဝေဟိ, သုသဇ္ဇိတာ မောရကလာပသန္နိဘာ၊
ရုက္ခာ ဝိရောစန္တိ ဥဘောသု ပဿေသု, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝိရောစမာနာ ဖလပလ္လဝေဟိ, သုသဇ္ဇိတာ ဝါသနိဝါသဘူတာ၊
တောသေန္တိ အဒ္ဓါနကိလန္တသတ္တေ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သုဖုလ္လိတဂ္ဂါ ဝနဂုမ္ဗနိဿိတာ, လတာ အနေကာ သုဝိရာဇမာနာ၊
တောသေန္တိ သတ္တေ မဏိမဏ္ဍပါဝ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘လတာ အနေကာ ဒုမနိဿိတာဝ, ပိယေဟိ သဒ္ဓိံ သဟိတာ ဝဓူဝ၊
ပလောဘယန္တီ ဟိ သုဂန္ဓဂန္ဓာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀။)‘‘ဝိစိတ္တနီလာဒိမနုညဝဏ္ဏာ, ဒိဇာ သမန္တာ အဘိကူဇမာနာ၊
တောသေန္တိ မဉ္ဇုဿရတာ ရတီဟိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘မိဂါ စ နာနာ သုဝိရာဇမာနာ, ဥတ္တုင်္ဂကဏ္ဏာ စ မနုညနေတ္တာ၊
ဒိသာ သမန္တာ မဘိဓာဝယန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘မနုညဘူတာ စ မဟီ သမန္တာ, ဝိရာဇမာနာ ဟရိတာဝ သဒ္ဒလာ၊
သုပုပ္ဖိရုက္ခာ မောဠိနိဝလင်္ကတာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သုသဇ္ဇိတာ မုတ္တမယာဝ ဝါလုကာ, သုသဏ္ဌိတာ စာရုသုဖဿဒါတာ၊
ဝိရောစယန္တေဝ ဒိသာ သမန္တာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သမံ သုဖဿံ သုစိဘူမိဘာဂံ, မနုညပုပ္ဖေါဒယဂန္ဓဝါသိတံ၊
ဝိရာဇမာနံ သုစိမဉ္စ သောဘံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သုသဇ္ဇိတံ နန္ဒနကာနနံဝ, ဝိစိတ္တနာနာဒုမသဏ္ဍမဏ္ဍိတံ၊
သုဂန္ဓဘူတံ ပဝနံ သုရမ္မံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သရာ ဝိစိတ္တာ ဝိဝိဓာ မနောရမာ, သုသဇ္ဇိတာ ပင်္ကဇပုဏ္ဍရီကာ၊
ပသန္နသီတောဒကစာရုပုဏ္ဏာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁။)‘‘သုဖုလ္လနာနာဝိဓပင်္ကဇေဟိ, ဝိရာဇမာနာ သုစိဂန္ဓဂန္ဓာ၊
ပမောဒယန္တေဝ နရာမရာနံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သုဖုလ္လပင်္ကေရုဟသန္နိသိန္နာ, ဒိဇာ သမန္တာ မဘိနာဒယန္တာ၊
မောဒန္တိ ဘရိယာဟိ သမင်္ဂိနော တေ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သုဖုလ္လပုပ္ဖေဟိ ရဇံ ဂဟေတွာ, အလီ ဝိဓာဝန္တိ ဝိကူဇမာနာ၊
မဓုမှိ ဂန္ဓော ဝိဒိသံ ပဝါယတိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘အဘိန္နနာဒါ မဒဝါရဏာ စ, ဂိရီဟိ ဓာဝန္တိ စ ဝါရိဓာရာ၊
သဝန္တိ နဇ္ဇော သုဝိရာဇိတာဝ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဂိရီ သမန္တာဝ ပဒိဿမာနာ, မယူရဂီဝါ ဣဝ နီလဝဏ္ဏာ၊
ဒိသာ ရဇိန္ဒာဝ ဝိရောစယန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘မယူရသံဃာ ဂိရိမုဒ္ဓနသ္မိံ, နစ္စန္တိ နာရီဟိ သမင်္ဂိဘူတာ၊
ကူဇန္တိ နာနာမဓုရဿရေဟိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သုဝါဒိကာ နေကဒိဇာ မနုညာ, ဝိစိတ္တပတ္တေဟိ ဝိရာဇမာနာ၊
ဂိရိမှိ ဌတွာ အဘိနာဒယန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂။)‘‘သုဖုလ္လပုပ္ဖါကရမာဘိကိဏ္ဏာ, သုဂန္ဓနာနာဒလလင်္ကတာ စ၊
ဂိရီ ဝိရောစန္တိ ဒိသာ သမန္တာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဇလာသယာ နေကသုဂန္ဓဂန္ဓာ, သုရိန္ဒဥယျာနဇလာသယာဝ၊
သဝန္တိ နဇ္ဇော သုဝိရာဇမာနာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝိစိတ္တတိတ္ထေဟိ အလင်္ကတာ စ, မနုညနာနာမိဂပက္ခိပါသာ၊
နဇ္ဇော ဝိရောစန္တိ သုသန္ဒမာနာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဥဘောသု ပဿေသု ဇလာသယေသု, သုပုပ္ဖိတာ စာရုသုဂန္ဓရုက္ခာ၊
ဝိဘူသိတဂ္ဂါ သုရသုန္ဒရီ စ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သုဂန္ဓနာနာဒုမဇာလကိဏ္ဏံ, ဝနံ ဝိစိတ္တံ သုရနန္ဒနံဝ၊
မနောဘိရာမံ သတတံ ဂတီနံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သမ္ပန္နနာနာသုစိအန္နပါနာ, သဗျဉ္ဇနာ သာဒုရသေန ယုတ္တာ၊
ပထေသု ဂါမေ သုလဘာ မနုညာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝိရာဇိတာ အာသိ မဟီ သမန္တာ, ဝိစိတ္တဝဏ္ဏာ ကုသုမာသနဿ၊
ရတ္တိန္ဒဂေါပေဟိ အလင်္ကတာဝ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃။)‘‘ဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဒိဂုဏေဟိ ယုတ္တာ, သမ္ဗုဒ္ဓရာဇံ အဘိပတ္ထယန္တာ၊
ဗဟူဟိ တတ္ထေဝ ဇနာ သမန္တာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝိစိတြအာရာမသုပေါက္ခရညော, ဝိစိတြနာနာပဒုမေဟိ ဆန္နာ၊
ဘိသေဟိ ခီရံဝ ရသံ ပဝါယတိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝိစိတြနီလစ္ဆဒနေနလင်္ကတာ, မနုညရုက္ခာ ဥဘတောဝကာသေ၊
သမုဂ္ဂတာ သတ္တသမူဟဘူတာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝိစိတြနီလဗ္ဘမိဝါယတံ ဝနံ, သုရိန္ဒလောကေ ဣဝ နန္ဒနံ ဝနံ၊
သဗ္ဗောတုကံ သာဓုသုဂန္ဓပုပ္ဖံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သုဘဉ္ဇသံ ယောဇနယောဇနေသု, သုဘိက္ခဂါမာ သုလဘာ မနုညာ၊
ဇနာဘိကိဏ္ဏာ သုလဘန္နပါနာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ပဟူတဆာယူဒကရမ္မဘူတာ, နိဝါသိနံ သဗ္ဗသုခပ္ပဒါတာ၊
ဝိသာလသာလာ စ သဘာ စ ဗဟူ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝိစိတ္တနာနာဒုမသဏ္ဍမဏ္ဍိတာ, မနုညဥယျာနသုပေါက္ခရညော၊
သုမာပိတာ သာဓုသုဂန္ဓဂန္ဓာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄။)‘‘ဝါတော မုဒူသီတလသာဓုရူပေါ, နဘာ စ အဗ္ဘာ ဝိဂတာ သမန္တာ၊
ဒိသာ စ သဗ္ဗာဝ ဝိရောစယန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ပထေ ရဇောနုဂ္ဂမနတ္ထမေဝ, ရတ္တိံ ပဝဿန္တိ စ မန္ဒဝုဋ္ဌီ၊
နဘေ စ သူရော မုဒုကောဝ တာပေါ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘မဒပ္ပဗာဟာ မဒဟတ္ထိသံဃာ, ကရေဏုသံဃေဟိ သုကီဠယန္တိ၊
ဒိသာ ဝိဓာဝန္တိ စ ဂဇ္ဇယန္တာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝနံ သုနီလံ အဘိဒဿနီယံ, နီလဗ္ဘကူဋံ ဣဝ ရမ္မဘူတံ၊
ဝိလောကိတာနံ အတိဝိမှနီယံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝိသုဒ္ဓမဗ္ဘံ ဂဂနံ သုရမ္မံ, မဏိမယေဟိ သမလင်္ကတာဝ၊
ဒိသာ စ သဗ္ဗာ အတိရောစယန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဂန္ဓဗ္ဗဝိဇ္ဇာဓရကိန္နရာ စ, သုဂီတိယန္တာ မဓုရဿရေန၊
စရန္တိ တသ္မိံ ပဝနေ သုရမ္မေ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ကိလေသသံဃဿ ဘိတာသကေဟိ, တပဿိသံဃေဟိ နိသေဝိတံ ဝနံ၊
ဝိဟာရအာရာမသမိဒ္ဓိဘူတံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၅။)‘‘သမိဒ္ဓိနာနာဖလိနော ဝနန္တာ, အနာကုလာ နိစ္စမနောဘိရမ္မာ၊
သမာဓိပီတိံ အဘိဝဍ္ဎယန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘နိသေဝိတံ နေကဒိဇေဟိ နိစ္စံ, ဂါမေန ဂါမံ သတတံ ဝသန္တာ၊
ပုရေ ပုရေ ဂါမဝရာ စ သန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝတ္ထန္နပါနံ သယနာသနဉ္စ, ဂန္ဓဉ္စ မာလဉ္စ ဝိလေပနဉ္စ၊
တဟိံ သမိဒ္ဓါ ဇနတာ ဗဟူ စ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ပုညိဒ္ဓိယာ သဗ္ဗယသဂ္ဂပတ္တာ, ဇနာ စ တသ္မိံ သုခိတာ သမိဒ္ဓါ၊
ပဟူတဘောဂါ ဝိဝိဓာ ဝသန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘နဘေ စ အဗ္ဘာ သုဝိသုဒ္ဓဝဏ္ဏာ, ဒိသာ စ စန္ဒော သုဝိရာဇိတောဝ၊
ရတ္တိဉ္စ ဝါတော မုဒုသီတလော စ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘စန္ဒုဂ္ဂမေ သဗ္ဗဇနာ ပဟဋ္ဌာ, သကင်္ဂဏေ စိတြကထာ ဝဒန္တာ၊
ပိယေဟိ သဒ္ဓိံ အဘိမောဒယန္တိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘စန္ဒဿ ရံသီဟိ နဘံ ဝိရောစိ, မဟီ စ သံသုဒ္ဓမနုညဝဏ္ဏာ၊
ဒိသာ စ သဗ္ဗာ ပရိသုဒ္ဓရူပါ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၆။)‘‘ဒူရေ စ ဒိသွာ ဝရစန္ဒရံသိံ, ပုပ္ဖိံသု ပုပ္ဖါနိ မဟီတလသ္မိံ၊
သမန္တတော ဂန္ဓဂုဏတ္ထိကာနံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘စန္ဒဿ ရံသီဟိ ဝိလိမ္ပိတာဝ, မဟီ သမန္တာ ကုသုမေနလင်္ကတာ၊
ဝိရောစိ သဗ္ဗင်္ဂသုမာလိနီဝ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ကုစန္တိ ဟတ္ထီပိ မဒေန မတ္တာ, ဝိစိတ္တပိဉ္ဆာ စ ဒိဇာ သမန္တာ၊
ကရောန္တိ နာဒံ ပဝနေ သုရမ္မေ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ပထဉ္စ သဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇနက္ခမံ, ဣဒ္ဓဉ္စ ရဋ္ဌံ သဓနံ သဘောဂံ၊
သဗ္ဗတ္ထုတံ သဗ္ဗသုခပ္ပဒါနံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘ဝနဉ္စ သဗ္ဗံ သုဝိစိတ္တရူပံ, သုမာပိတံ နန္ဒနကာနနံဝ၊
ယတီန ပီတိံ သတတံ ဇနေတိ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘အလင်္ကတံ ဒေဝပုရံဝ ရမ္မံ, ကပီလဝတ္ထုံ ဣတိ နာမဓေယျံ၊
ကုလနဂရံ ဣဓ သဿိရိကံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘မနုညအဋ္ဋာလဝိစိတ္တရူပံ, သုဖုလ္လပင်္ကေရုဟသဏ္ဍမဏ္ဍိတံ၊
ဝိစိတ္တပရိခါဟိ ပုရံ သုရမ္မံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၇။)‘‘ဝိစိတ္တပါကာရဉ္စ တောရဏဉ္စ, သုဘင်္ဂဏံ ဒေဝနိဝါသဘူတံ၊
မနုညဝီထိ သုရလောကသန္နိဘံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘အလင်္ကတာ သာကိယရာဇပုတ္တာ, ဝိရာဇမာနာ ဝရဘူသနေဟိ၊
သုရိန္ဒလောကေ ဣဝ ဒေဝပုတ္တာ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘သုဒ္ဓေါဒနော မုနိဝရံ အဘိဒဿနာယ, အမစ္စပုတ္တေ ဒသဓာ အပေသယိ၊
ဗလေန သဒ္ဓိံ မဟတာ မုနိန္ဒ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘နေဝါဂတံ ပဿတိ နေဝ ဝါစံ, သောကာဘိဘူတံ နရဝီရသေဋ္ဌံ၊
တောသေတုမိစ္ဆာမိ နရာဓိပတ္တံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘တံဒဿနေနဗ္ဘုတပီတိရာသိ, ဥဒိက္ခမာနံ ဒွိပဒါနမိန္ဒံ၊
တောသေဟိ တံ မုနိန္ဒ ဂုဏသေဋ္ဌံ, သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။
‘‘အာသာယ ကဿတေ ခေတ္တံ, ဗီဇံ အာသာယ ဝပ္ပတိ၊
အာသာယ ဝါဏိဇာ ယန္တိ, သမုဒ္ဒံ ဓနဟာရကာ၊
ယာယ အာသာယ တိဋ္ဌာမိ, သာ မေ အာသာ သမိဇ္ဈတု။
‘‘နာတိသီတံ နာတိဥဏှံ, နာတိဒုဗ္ဘိက္ခဆာတကံ၊
သဒ္ဒလာ ဟရိတာ ဘူမိ, ဧသ ကာလော မဟာမုနီ’’တိ။
အထ နံ သတ္ထာ – ‘‘ကိံ နု ခေါ, ဥဒါယိ, ဂမနဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ပိတာ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာ ဒဋ္ဌုကာမော, ကရောထ ဉာတကာနံ သင်္ဂဟ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု, ဥဒါယိ, ကရိဿာမိ ဉာတိသင်္ဂဟံ, တေန ဟိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၈။)ဘိက္ခုသံဃဿ အာရောစေဟိ, ဂမိယဝတ္တံ ပူရေဿန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ထေရော ဘိက္ခုသံဃဿ အာရောစေသိ။
သတ္ထာ အင်္ဂမဂဓဝါသီနံ ကုလပုတ္တာနံ ဒသဟိ သဟဿေဟိ, ကပိလဝတ္ထုဝါသီနံ ဒသဟိ သဟဿေဟီတိ သဗ္ဗေဟေဝ ဝီသတိယာ ခီဏာသဝဘိက္ခုသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ရာဇဂဟာ နိက္ခမိတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယောဇနံ ယောဇနံ ဂစ္ဆန္တော ဒွီဟိ မာသေဟိ ကပိလဝတ္ထုပုရံ သမ္ပာပုဏိ။ သာကိယာပိ အနုပ္ပတ္တေယေဝ ဘဂဝတိ – ‘‘အမှာကံ ဉာတိသေဋ္ဌံ ပဿိဿာမာ’’တိ ဘဂဝတော ဝသနဋ္ဌာနံ ဝီမံသမာနာ ‘‘နိဂြောဓသက္ကဿာရာမော ရမဏီယော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ သဗ္ဗံ ပဋိဇဂ္ဂနဝိဓိံ ကာရေတွာ ဂန္ဓပုပ္ဖဟတ္ထာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောန္တာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ သမလင်္ကတဂတ္တာ ဂန္ဓပုပ္ဖစုဏ္ဏာဒီဟိ ပူဇယမာနာ ဘဂဝန္တံ ပုရက္ခတွာ နိဂြောဓာရာမမေဝ အဂမံသု။
တတြ ဘဂဝါ ဝီသတိယာ ခီဏာသဝသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ သာကိယာ ပန မာနဇာတိကာ မာနတ္ထဒ္ဓါ, ‘‘သိဒ္ဓတ္ထကုမာရော အမှေဟိ ဒဟရတရော, အမှာကံ ကနိဋ္ဌော ဘာတာ, ပုတ္တော, ဘာဂိနေယျော, နတ္တာ’’တိ စိန္တေတွာ ဒဟရဒဟရေ ရာဇကုမာရေ အာဟံသု – ‘‘တုမှေ ဝန္ဒထ, မယံ တုမှာကံ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော နိသီဒိဿာမာ’’တိ။ တေသွေဝံ နိသိန္နေသု ဘဂဝါ တေသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ – ‘‘ဣမေ ဉာတကာ အတ္တနော မောဃဇိဏ္ဏဘာဝေန န မံ ဝန္ဒန္တိ, န ပနေတေ ဇာနန္တိ ‘ဗုဒ္ဓေါ နာမ ကီဒိသော, ဗုဒ္ဓဗလံ နာမ ကီဒိသ’န္တိ ဝါ, ‘ဗုဒ္ဓေါ နာမ ဧဒိသော, ဗုဒ္ဓဗလံ နာမ ဧဒိသ’န္တိ ဝါ, ဟန္ဒာဟံ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဗလံ ဣဒ္ဓိဗလဉ္စ ဒဿေန္တော ပါဋိဟာရိယဉ္စ ကရေယျံ, အာကာသေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝိတ္ထတံ သဗ္ဗရတနမယံ စင်္ကမံ မာပေတွာ တတ္ထ စင်္ကမန္တော မဟာဇနဿ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ဓမ္မဉ္စ ဒေသေယျ’’န္တိ စိန္တေသိ။ တေန ဝုတ္တံ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဘဂဝတော ပရိဝိတက္ကဒဿနတ္ထံ –
‘‘န ဟေတေ ဇာနန္တိ သဒေဝမာနုသာ, ဗုဒ္ဓေါ အယံ ကီဒိသကော နရုတ္တမော၊
ဣဒ္ဓိဗလံ ပညာဗလဉ္စ ကီဒိသံ, ဗုဒ္ဓဗလံ လောကဟိတဿ ကီဒိသံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၉။)‘‘န ဟေတေ ဇာနန္တိ သဒေဝမာနုသာ, ဗုဒ္ဓေါ အယံ ဧဒိသကော နရုတ္တမော၊
ဣဒ္ဓိဗလံ ပညာဗလဉ္စ ဧဒိသံ, ဗုဒ္ဓဗလံ လောကဟိတဿ ဧဒိသံ။
‘‘ဟန္ဒာဟံ ဒဿယိဿာမိ, ဗုဒ္ဓဗလမနုတ္တရံ၊
စင်္ကမံ မာပယိဿာမိ, နဘေ ရတနမဏ္ဍိတ’’န္တိ။
တတ္ထ န ဟေတေ ဇာနန္တီတိ န ဟိ ဧတေ ဇာနန္တိ။ န-ကာရော ပဋိသေဓတ္ထော။ ဟိ-ကာရော ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ ယသ္မာ ပနေတေ မမ ဉာတိအာဒယော ဒေဝမနုဿာ မယာ ဗုဒ္ဓဗလေ စ ဣဒ္ဓိဗလေ စ အနာဝိကတေ န ဇာနန္တိ ‘‘ဧဒိသော ဗုဒ္ဓေါ, ဧဒိသံ ဣဒ္ဓိဗလ’’န္တိ, တသ္မာ အဟံ မမ ဗုဒ္ဓဗလဉ္စ ဣဒ္ဓိဗလဉ္စ ဒဿေယျန္တိ အတ္ထော။ သဒေဝမာနုသာတိ ဧတ္ထ ဒေဝါတိ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။ သဟ ဒေဝေဟီတိ သဒေဝါ။ ကေ တေ? မာနုသာ, သဒေဝါ ဧဝ မာနုသာ သဒေဝမာနုသာ။ အထ ဝါ ဒေဝေါတိ သမ္မုတိဒေဝေါ, သုဒ္ဓေါဒနော ရာဇာ အဓိပ္ပေတော။ သဟ ဒေဝေန ရညာ သုဒ္ဓေါဒနေနာတိ သဒေဝါ။ မာနုသာတိ ဉာတိမာနုသာ, သဒေဝါ သသုဒ္ဓေါဒနာ မာနုသာ သဒေဝမာနုသာ သရာဇာနော ဝါ ဧတေ မမ ဉာတိမာနုသာ မမ ဗလံ န ဝိဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ သေသဒေဝါပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိယေဝ။ သဗ္ဗေပိ ဒေဝါ ဒေဝနဋ္ဌေန ‘‘ဒေဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဒေဝနံ နာမ ဓာတုအတ္ထော ကီဠာဒိ။ အထ ဝါ ဒေဝါ စ မာနုသာ စ ဒေဝမာနုသာ, သဟ ဒေဝမာနုသေဟိ သဒေဝမာနုသာ။ ကေ တေ? လောကာတိ ဝစနသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓေါတိ စတုသစ္စဓမ္မေ ဗုဒ္ဓေါ အနုဗုဒ္ဓေါတိ ဗုဒ္ဓေါ။ ယထာဟ –
‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ, ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊
ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓေါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၆၃)၊
ဣဓ ပန ကတ္တုကာရကေ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဓိဂတဝိသေသေဟိ ဒေဝမနုဿေဟိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝတ သော ဘဂဝါ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဉာတတ္တာ ဗုဒ္ဓေါ။ ဣဓ ကမ္မကာရကေ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဗုဒ္ဓမဿ အတ္ထီတိ ဝါ ဗုဒ္ဓေါ, ဗုဒ္ဓဝန္တောတိ အတ္ထော။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကီဒိသကောတိ ကီဒိသော ကိံသရိက္ခကော ကိံသဒိသော ကိံဝဏ္ဏော ကိံသဏ္ဌာနော ဒီဃော ဝါ ရဿော ဝါတိ အတ္ထော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၀။)နရုတ္တမောတိ နရာနံ နရေသု ဝါ ဥတ္တမော ပဝရော သေဋ္ဌောတိ နရုတ္တမော။ ဣဒ္ဓိဗလန္တိ ဧတ္ထ ဣဇ္ဈနံ ဣဒ္ဓိ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စ ဣဒ္ဓိ။ အထ ဝါ ဣဇ္ဈန္တိ တာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ။ သာ ပန ဒသဝိဓာ ဟောတိ။ ယထာဟ –
‘‘ဣဒ္ဓိယောတိ ဒသ ဣဒ္ဓိယော။ ကတမာ ဒသ? အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ, ဝိကုဗ္ဗနာ ဣဒ္ဓိ, မနောမယာ ဣဒ္ဓိ, ဉာဏဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ, သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ, အရိယာ ဣဒ္ဓိ, ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ, ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ, ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ, တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀)။
တာသံ ဣဒံ နာနတ္တံ – ပကတိယာ ဧကော ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇေတိ, သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ ‘‘ဗဟုကော ဟောမီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀) ဧဝံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ ဣဒ္ဓိ အဓိဋ္ဌာနဝသေန နိပ္ဖန္နတ္တာ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ တဿာယမတ္ထော – အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ သစေ သတံ ဣစ္ဆတိ ‘‘သတံ ဟောမိ, သတံ ဟောမီ’’တိ ကာမာဝစရပရိကမ္မစိတ္တေဟိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ပုန အာဝဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာတိ, အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဟေဝ သတံ ဟောတိ။ သဟဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
တတ္ထ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ နိမိတ္တာရမ္မဏံ ပရိကမ္မစိတ္တာနိ သတာရမ္မဏာနိ ဝါ သဟဿာဒီသု အညတရာရမ္မဏာနိ ဝါ, တာနိ စ ခေါ ဝဏ္ဏဝသေန, နော ပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ သတာရမ္မဏမေဝ, တံ ပန အပ္ပနာစိတ္တံ ဝိယ ဂေါတြဘုအနန္တရမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဈာနိကံ။ သော ပန ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ ကုမာရဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ နာဂဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ။ သုပဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဝါ…ပေ… ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဝါ ဒဿေတီတိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၃) ဧဝံ အာဂတာ ဣဒ္ဓိ ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနဝိကာရဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ နာမ။
‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတိ ရူပိံ မနောမယံ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂိံ အဟီနိန္ဒြိယ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၄) ဣမိနာ နယေန အာဂတာ ဣဒ္ဓိ သရီရဿေဝ အဗ္ဘန္တရေ အညဿ မနောမယဿ သရီရဿ နိပ္ဖတ္တိဝသေန ပဝတ္တတ္တာ မနောမယိဒ္ဓိ နာမ။
ဉာဏုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တင်္ခဏေ ဝါ တေန အတ္တဘာဝေန ပဋိလဘိတဗ္ဗအရဟတ္တဉာဏာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၁။)ဝိသေသော ဉာဏဝိပ္ဖါရော ဣဒ္ဓိ နာမ။ အာယသ္မတော ဗာကုလဿ စ အာယသ္မတော သံကိစ္စဿ စ ဉာဏဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ, တေသံ ဝတ္ထု စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၂၆)။
သမာဓိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တင်္ခဏေ ဝါ သမထာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ (ဥဒါ။ ၃၄), အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝဿ သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၇), အာယသ္မတော ခါဏုကောဏ္ဍညဿ သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရဝတ္ထု), ဥတ္တရာယ ဥပါသိကာယ သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။ဥတ္တရာဥပါသိကာဝတ္ထု၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၂), သာမာဝတိယာ ဥပါသိကာယ သမာဓိဝိပ္ဖါရာ ဣဒ္ဓီတိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာမာဝတီဝတ္ထု၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁) တေသံ ဝတ္ထူနေတ္ထ ကထေတဗ္ဗာနိ, ဂန္ထဝိတ္ထာရဒေါသပရိဟာရတ္ထံ ပန မယာ န ဝိတ္ထာရိတာနိ။
ကတမာ အရိယာ ဣဒ္ဓိ? ဣဓ ဘိက္ခု သစေ အာကင်္ခတိ ‘‘ပဋိက္ကူလေ အပ္ပဋိက္ကူလသညီ ဝိဟရေယျ’’န္တိ အပ္ပဋိက္ကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ, သစေ အာကင်္ခတိ ‘‘အပ္ပဋိက္ကူလေ ပဋိက္ကူလသညီ ဝိဟရေယျ’’န္တိ ပဋိက္ကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ…ပေ… ဥပေက္ခကော တတ္ထ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနောတိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၇)။ အယဉှိ စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ အရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော အရိယာ ဣဒ္ဓိ နာမ။
ကတမာ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ? သဗ္ဗေသံ ပက္ခီနံ သဗ္ဗေသံ ဒေဝါနံ ပဌမကပ္ပိကာနံ မနုဿာနံ ဧကစ္စာနဉ္စ ဝိနိပါတိကာနံ ဝေဟာသဂမနာဒိကာ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ ကတမာ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ? ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ဝေဟာသံ ဂစ္ဆတိ သဒ္ဓိံ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ။ ဇဋိလကဿ ဂဟပတိဿ အသီတိဟတ္ထော သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော နိဗ္ဗတ္တိ။ အယံ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ နာမ။ ဃောသကဿ ဂဟပတိနော (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ကုမ္ဘဃောသကသေဋ္ဌိဝတ္ထု) သတ္တသု ဌာနေသု မာရဏတ္ထာယ ဥပက္ကမေ ကတေပိ အရောဂဘာဝေါ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဿ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထု) အဋ္ဌကရီသမတ္တေ ပဒေသေ သတ္တရတနမယာနံ မေဏ္ဍကာနံ ပါတုဘာဝေါ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။
ကတမာ ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ? ဝိဇ္ဇာဓရာ ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပ္ပိတွာ ဝေဟာသံ ဂစ္ဆန္တိ, အာကာသေ အန္တလိက္ခေ ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေန္တိ…ပေ… ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဒဿေန္တီတိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၈)။ အာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ တံ တံ ကမ္မံ ကတွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၂။)နိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော ‘သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီ’တိ အယံ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ နာမ။ ဣမိဿာ ဒသဝိဓာယ ဣဒ္ဓိယာ ဗလံ ဣဒ္ဓိဗလံ နာမ, ဣဒံ မယှံ ဣဒ္ဓိဗလံ န ဇာနန္တီတိ အတ္ထော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၅ အာဒယော)။
ပညာဗလန္တိ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဝိသေသဒါယကံ အရဟတ္တမဂ္ဂပညာဗလံ အဓိပ္ပေတံ, တမ္ပိ ဧတေ န ဇာနန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဆန္နံ အသာဓာရဏဉာဏာနမေတံ အဓိဝစနံ ပညာဗလ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဗုဒ္ဓဗလန္တိ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓဗလံ နာမ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ, ဒသဗလဉာဏာနိ ဝါ။ တတ္ထ ဒသဗလဉာဏာနိ နာမ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏံ, အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နကမ္မဝိပါကဇာနနဉာဏံ, သဗ္ဗတ္ထဂါမိနိပဋိပဒါဉာဏံ, အနေကဓာတုနာနာဓာတုလောကဇာနနဉာဏံ, နာနာဓိမုတ္တိကဉာဏံ, အာသယာနုသယဉာဏံ, ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနံ သံကိလေသဝေါဒါနဝုဋ္ဌာနေသု ယထာဘူတဉာဏံ, ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ, စုတူပပါတဉာဏံ, အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ ဣမာနိ ဒသ။ ဣမေသံ ဒသန္နံ ဉာဏာနံ အဓိဝစနံ ဗုဒ္ဓဗလန္တိ။ ဧဒိသန္တိ ဤဒိသံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
ဟန္ဒာတိ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယသ္မာ ပနေတေ မမ ဉာတကာ ဗုဒ္ဓဗလံ ဝါ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဝါ န ဇာနန္တိ, ကေဝလံ အတ္တနော မောဃဇိဏ္ဏဘာဝံ နိဿာယ မာနဝသေန သဗ္ဗလောကဇေဋ္ဌသေဋ္ဌံ မံ န ဝန္ဒန္တိ။ တသ္မာ တေသံ မာနကေတု အတ္ထိ, တံ ဘဉ္ဇိတွာ ဝန္ဒနတ္ထံ ဗုဒ္ဓဗလံ ဒဿေယျန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒဿယိဿာမီတိ ဒဿေယျံ။ ‘‘ဒဿေဿာမီ’’တိ စ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ဗုဒ္ဓဗလန္တိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ, ဗုဒ္ဓဉာဏဝိသေသံ ဝါ။ အနုတ္တရန္တိ နိရုတ္တရံ။ စင်္ကမန္တိ စင်္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတိ။ မာပယိဿာမီတိ မာပေယျံ။ ‘‘စင်္ကမနံ မာပေဿာမီ’’တိ စ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ နဘေတိ အာကာသေ။ သဗ္ဗရတနမဏ္ဍိတန္တိ သဗ္ဗေဟိ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနေဟိ မုတ္တာ-မဏိ-ဝေဠုရိယ-သင်္ခ-သိလာ-ပဝါဠ-ရဇတ-သုဝဏ္ဏ-မသာရဂလ္လ-လောဟိတင်္ကေဟိ ဒသဟိ ဒသဟိ မဏ္ဍိတော အလင်္ကတော သဗ္ဗရတနမဏ္ဍိတော, တံ သဗ္ဗရတနမဏ္ဍိတံ။ ‘‘နဘေ ရတနမဏ္ဍိတ’’န္တိ ပဌန္တိ ကေစိ။
အထေဝံ ဘဂဝတာ စိန္တိတမတ္တေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝါသိနော ဘုမ္မာဒယော ဒေဝါ ပမုဒိတဟဒယာ သာဓုကာရမဒံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၃။)‘‘ဘုမ္မာ မဟာရာဇိကာ တာဝတိံသာ, ယာမာ စ ဒေဝါ တုသိတာ စ နိမ္မိတာ၊
ပရနိမ္မိတာ ယေပိ စ ဗြဟ္မကာယိကာ, အာနန္ဒိတာ ဝိပုလမကံသု ဃောသ’’န္တိ။ –
အာဒိဂါထာယော ဌပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတ္ထ ဘုမ္မာတိ ဘုမ္မဋ္ဌာ, ပါသာဏပဗ္ဗတဝနရုက္ခာဒီသု ဌိတာ။ မဟာရာဇိကာတိ မဟာရာဇပက္ခိကာ။ ဘုမ္မဋ္ဌာနံ ဒေဝတာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ အာကာသဋ္ဌကဒေဝတာ, တတော အဗ္ဘဝလာဟကာ ဒေဝတာ, တတော ဥဏှဝလာဟကာ ဒေဝတာ, တတော သီတဝလာဟကာ ဒေဝတာ, တတော ဝဿဝလာဟကာ ဒေဝတာ, တတော ဝါတဝလာဟကာ ဒေဝတာ, တတော စတ္တာရော မဟာရာဇာနော, တတော တာဝတိံသာ, တတော ယာမာ, တတော တုသိတာ, တတော နိမ္မာနရတီ, တတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ, တတော ဗြဟ္မကာယိကာ, တတော ဗြဟ္မပုရောဟိတာ, တတော မဟာဗြဟ္မာနော, တတော ပရိတ္တာဘာ, တတော အပ္ပမာဏာဘာ, တတော အာဘဿရာ, တတော ပရိတ္တသုဘာ, တတော အပ္ပမာဏသုဘာ, တတော သုဘကိဏှာ, တတော ဝေဟပ္ဖလာ, တတော အဝိဟာ, တတော အတပ္ပါ, တတော သုဒဿာ, တတော သုဒဿီ, တတော အကနိဋ္ဌာ ဒေဝတာ သဒ္ဒံ သုတွာ မဟန္တံ သဒ္ဒံ အကံသု။ အသညိနော စ အရူပါဝစရသတ္တေ စ ဌပေတွာ သောတာယတနပဝတ္တိဋ္ဌာနေ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿနာဂါဒယော ပီတိဝသံ ဂတဟဒယာ ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒမကံသူတိ အတ္ထော။ အာနန္ဒိတာတိ ပမုဒိတဟဒယာ, သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဝိပုလန္တိ ပုထုလံ။
အထ သတ္ထာ စိန္တိတသမနန္တရမေဝ ဩဒါတကသိဏသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ – ‘‘ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အာလောကော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဟေဝ အာလောကော အဟောသိ ပထဝိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဩဘာသိတာ စ ပထဝီ သဒေဝကာ, ပုထူ စ လောကန္တရိကာ အသံဝုတာ၊
တမော စ တိဗ္ဗော ဝိဟတော တဒါ အဟု, ဒိသွာန အစ္ဆေရကံ ပါဋိဟီရ’’န္တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၄။)တတ္ထ ဩဘာသိတာတိ ပကာသိတာ။ ပထဝီတိ ဧတ္ထာယံ ပထဝီ စတုဗ္ဗိဓာ – ကက္ခဠပထဝီ, သသမ္ဘာရပထဝီ, နိမိတ္တပထဝီ, သမ္မုတိပထဝီတိ။ တာသု ‘‘ကတမာ စာဝုသော, အဇ္ဈတ္တိကာ ပထဝီဓာတု? ယံ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တံ ကက္ခဠံ ခရိဂတ’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၇၃) ဝုတ္တာ အယံ ကက္ခဠပထဝီ နာမ။ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ပထဝိံ ခဏေယျ ဝါ ခဏာပေယျ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၅) ဝုတ္တာ သသမ္ဘာရပထဝီ, ယေ စ ကေသာဒယော ဝီသတိ ကောဋ္ဌာသာ, အယောလောဟာဒယော စ ဗာဟိရာ၊ သာပိ ဝဏ္ဏာဒီဟိ သမ္ဘာရေဟိ သဒ္ဓိံ ပထဝီတိ သသမ္ဘာရပထဝီ နာမ။ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀) နိမိတ္တပထဝီ ‘‘အာရမ္မဏပထဝီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ပထဝီကသိဏဈာနလာဘီ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အာဂမနဝသေန ‘‘ပထဝီဒေဝေါ’’တိ နာမံ လဘတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အာပေါ စ ဒေဝါ ပထဝီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၀) အယံ သမ္မုတိပထဝီ, ပညတ္တိပထဝီ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဓ ပန သသမ္ဘာရပထဝီ အဓိပ္ပေတာ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂ ပထဝီဝါရဝဏ္ဏနာ)။
သဒေဝကာတိ သဒေဝလောကာ။ ‘‘သဒေဝတာ’’တိပိ ပါဌော အတ္ထိ စေ သုန္ဒရတရံ, သဒေဝကော မနုဿလောကော ဩဘာသိတောတိ အတ္ထော။ ပုထူတိ ဗဟူ။ လောကန္တရိကာတိ အသုရကာယနရကာနမေတံ အဓိဝစနံ, တာ ပန တိဏ္ဏံ စက္ကဝါဠာနံ အန္တရာ ဧကာ လောကန္တရိကာ ဟောတိ, တိဏ္ဏံ သကဋစက္ကာနံ အညမညံ အာဟစ္စ ဌိတာနံ မဇ္ဈေ ဩကာသော ဝိယ ဧကေကော လောကန္တရိကနိရယော, ပရိမာဏတော အဋ္ဌယောဇနသဟဿော ဟောတိ။ အသံဝုတာတိ ဟေဋ္ဌာ အပ္ပတိဋ္ဌာ။ တမော စာတိ အန္ဓကာရော။ တိဗ္ဗောတိ ဗဟလော ဃနော။ စန္ဒိမသူရိယာလောကာဘာဝတော နိစ္စန္ဓကာရောဝ ဟောတိ။ ဝိဟတောတိ ဝိဒ္ဓသ္တော။ တဒါတိ ယဒါ ပန ဘဂဝါ သတ္တေသု ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ပါဋိဟာရိယကရဏတ္ထံ အာလောကံ ဖရိ, တဒါ သော တမော တိဗ္ဗော လောကန္တရိကာသု ဌိတော, ဝိဟတော ဝိဒ္ဓသ္တော အဟောသီတိ အတ္ထော။
အစ္ဆေရကန္တိ အစ္ဆရာပဟရဏယောဂ္ဂံ, ဝိမှယဝသေန အင်္ဂုလီဟိ ပဟရဏယောဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ပါဋိဟီရန္တိ ပဋိပက္ခဟရဏတော ပါဋိဟီရံ။ ပဋိဟရတိ သတ္တာနံ ဒိဋ္ဌိမာနောပဂတာနိ စိတ္တာနီတိ ဝါ ပါဋိဟီရံ, အပ္ပသန္နာနံ သတ္တာနံ ပသာဒံ ပဋိအာဟရတီတိ ဝါ ပါဋိဟီရံ။ ‘‘ပါဋိဟေရ’’န္တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ဧတ္ထ အာလောကဝိဓာနဝိသေသဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဒိသွာန
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၅။)အစ္ဆေရကံ ပါဋိဟီရန္တိ ဧတ္ထ ဒေဝါ စ မနုဿာ စ လောကန္တရိကာသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာပိ စ တံ ဘဂဝတော ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပရမပ္ပီတိသောမနဿံ အဂမံသူတိ ဣဒံ ဝစနံ အာဟရိတွာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဣတရထာ န ပုဗ္ဗေန ဝါ ပရံ, န ပရေန ဝါ ပုဗ္ဗံ ယုဇ္ဇတိ။
ဣဒါနိ န ကေဝလံ မနုဿလောကေသုယေဝ အာလောကော အတ္ထိ, သဗ္ဗတ္ထ တိဝိဓေပိ သင်္ခါရသတ္တောကာသသင်္ခါတေ လောကေ အာလောကောယေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ –
‘‘သဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသေ,
အာဘာ ဥဠာရာ ဝိပုလာ အဇာယထ၊
ဣမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိဉ္စောဘယသ္မိံ,
အဓော စ ဥဒ္ဓံ တိရိယဉ္စ ဝိတ္ထတ’’န္တိ။ – အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ၊
တတ္ထ ဒေဝါတိ သမ္မုတိဒေဝါ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ သဗ္ဗေပိ ဒေဝါ ဣဓ သင်္ဂဟိတာ။ ဒေဝါ စ ဂန္ဓဗ္ဗာ စ မနုဿာ စ ရက္ခသာ စ ဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသာ။ သဟ ဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသေဟီတိ သဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသော။ ကော ပန သော? လောကော, တသ္မိံ သဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသေ လောကေ။ အာဘာတိ အာလောကော။ ဥဠာရာတိ ဧတ္ထာယံ ဥဠာရ-သဒ္ဒေါ မဓုရသေဋ္ဌဝိပုလာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဥဠာရာနိ ခါဒနီယဘောဇနီယာနိ ခါဒန္တိ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၆၆) မဓုရေ ဒိဿတိ။ ‘‘ဥဠာရာယ ခေါ ပန ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော ပသံသာယ သမဏံ ဂေါတမံ ပသံသတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၈၈) သေဋ္ဌေ။ ‘‘အတိက္ကမ္မ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ အပ္ပမာဏော ဥဠာရော ဩဘာသော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၁) ဝိပုလေ။ သွာယံ ဣဓ သေဋ္ဌေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၄၂၊ ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၁)။ ဝိပုလာတိ အပ္ပမာဏာ။ အဇာယထာတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ ဥဒပါဒိ ပဝတ္တိတ္ထ။ ဣမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိဉ္စာတိ ဣမသ္မိံ မနုဿလောကေ စ ပရသ္မိံ ဒေဝလောကေ စာတိ အတ္ထော။ ဥဘယသ္မိန္တိ တဒုဘယသ္မိံ, အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒီသု ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓော စာတိ အဝီစိအာဒီသု နိရယေသု။ ဥဒ္ဓန္တိ ဘဝဂ္ဂတောပိ ဥဒ္ဓံ အဇဋာကာသေပိ။ တိရိယဉ္စာတိ တိရိယတောပိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု။ ဝိတ္ထတန္တိ ဝိသဋံ။ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ လောကဉ္စ ပဒေသဉ္စ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၆။)အာဘာ ပဝတ္တိတ္ထာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တိရိယဉ္စ ဝိတ္ထတန္တိ တိရိယတော ဝိတ္ထတံ မဟန္တံ, အပ္ပမာဏံ ပဒေသံ အာဘာ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသီတိ အတ္ထော။
အထ ဘဂဝါ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု အာလောကဖရဏံ ကတွာ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ အာဝဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန အာကာသမဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ တေသံ ဉာတီနံ သီသေသု ပါဒပံသုံ ဩကိရမာနော ဝိယ မဟတိယာ ဒေဝမနုဿပရိသာယ မဇ္ဈေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတိ။ တံ ပန ပါဠိတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆) –
‘‘ကတမံ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟီရေ ဉာဏံ? ဣဓ တထာဂတော ယမကပါဋိဟီရံ ကရောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ပုရတ္ထိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ပစ္ဆိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ပစ္ဆိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ပုရတ္ထိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏအက္ခိတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဝါမအက္ခိတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမအက္ခိတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဒက္ခိဏအက္ခိတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဝါမကဏ္ဏသောတတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမကဏ္ဏသောတတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဝါမနာသိကာသောတတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမနာသိကာသောတတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏအံသကူဋတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဝါမအံသကူဋတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမအံသကူဋတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဒက္ခိဏအံသကူဋတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏဟတ္ထတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဝါမဟတ္ထတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမဟတ္ထတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဒက္ခိဏဟတ္ထတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏပဿတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဝါမပဿတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၇။)ဝါမပဿတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဒက္ခိဏပဿတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏပါဒတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဝါမပါဒတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမပါဒတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဒက္ခိဏပါဒတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဧကေကလောမတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ – ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ နီလာနံ ပီတကာနံ လောဟိတကာနံ ဩဒါတာနံ မဉ္ဇိဋ္ဌာနံ ပဘဿရာနံ။
‘‘ဘဂဝါ စင်္ကမတိ, နိမ္မိတော တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ ဘဂဝါ တိဋ္ဌတိ, နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ ဘဂဝါ နိသီဒတိ, နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ ဘဂဝါ သေယျံ ကပ္ပေတိ, နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ။ နိမ္မိတော စင်္ကမတိ, ဘဂဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ နိမ္မိတော တိဋ္ဌတိ, ဘဂဝါ စင်္ကမတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ နိမ္မိတော နိသီဒတိ, ဘဂဝါ စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ နိမ္မိတော သေယျံ ကပ္ပေတိ, ဘဂဝါ စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ, ဣဒံ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟီရေ ဉာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ’’။
တဿ ပန ဘဂဝတော တေဇောကသိဏသမာပတ္တိဝသေန ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ။ အာပေါကသိဏသမာပတ္တိဝသေန ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ပုန ဥဒကဓာရာယ ပဝတ္တဋ္ဌာနတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, အဂ္ဂိက္ခန္ဓဿ ပဝတ္တဋ္ဌာနတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတုံ, ‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသေဝ နယော သေသပဒေသုပိ။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပနေတ္ထ ဥဒကဓာရာယ အသမ္မိဿောဝ အဟောသိ။ တထာ ဥဒကဓာရာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓေန။ ရသ္မီသု ပန ဒုတိယာ ဒုတိယာ ရသ္မိ ပုရိမာယ ပုရိမာယ ယမကာ ဝိယ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တတိ။ ဒွိန္နဉ္စ စိတ္တာနံ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၈။)နာမ နတ္ထိ, ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဘဝင်္ဂပရိဝါသဿ လဟုကတာယ ပဉ္စဟာကာရေဟိ စိဏ္ဏဝသိတာယ ဧတာ ရသ္မိယော ဧကက္ခဏေ ဝိယ ပဝတ္တန္တိ, တဿာ ပန ရသ္မိယာ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မာဓိဋ္ဌာနာနိ ဝိသုံယေဝ။ နီလရသ္မိအတ္ထာယ ဟိ ဘဂဝါ နီလကသိဏံ သမာပဇ္ဇတိ။ ပီတရသ္မိအာဒီနံ အတ္ထာယ ပီတကသိဏာဒီနိ သမာပဇ္ဇတိ။
ဧဝံ ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟီရေ ကယိရမာနေ သကလဿာပိ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဿ အလင်္ကာရကရဏကာလော ဝိယ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သတ္တုတ္တမော အနဓိဝရော ဝိနာယကော, သတ္ထာ အဟူ ဒေဝမနုဿပူဇိတော၊
မဟာနုဘာဝေါ သတပုညလက္ခဏော, ဒဿေသိ အစ္ဆေရကံ ပါဋိဟီရ’’န္တိ။
တတ္ထ သတ္တုတ္တမောတိ အတ္တနော သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗေသု သတ္တေသု ဥတ္တမော ပဝရော သေဋ္ဌောတိ သတ္တုတ္တမော, သတ္တာနံ ဝါ ဥတ္တမော သတ္တုတ္တမော။ သတ္တန္တိ ဟိ ဉာဏဿ နာမံ, တေန ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇဆအသာဓာရဏဉာဏသင်္ခါတေန သတ္တေန သေဋ္ဌော ဥတ္တမောတိ သတ္တုတ္တမော, သမာနာဓိကရဏဝသေန သတ္တော ဥတ္တမောတိ ဝါ သတ္တုတ္တမော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဥတ္တမသတ္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဥတ္တမ-သဒ္ဒဿ ပုဗ္ဗနိပါတပါဌတော။ န ပနေသ ဘေဒေါ အနိယမတော ဗဟုလဝစနတော စ နရုတ္တမပုရိသုတ္တမနရဝရာဒိ-သဒ္ဒါ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ သတ္တံ ဥတ္တမံ ယဿ သော သတ္တုတ္တမော, ဣဓာပိ စ ဥတ္တမ-သဒ္ဒဿ ပုဗ္ဗနိပါတော ဘဝတိ။ ဥတ္တမသတ္တောတိ ဝိသေသနဿ ပုဗ္ဗနိပါတပါဌတော ‘‘စိတ္တဂူ ပဒ္ဓဂူ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယာတိ နာယံ ဒေါသော။ ဥဘယဝိသေသနတော ဝါ အာဟိတဂ္ဂိအာဒိပါဌော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိနာယကောတိ ဗဟူဟိ ဝိနယနူပါယေဟိ သတ္တေ ဝိနေတိ ဒမေတီတိ ဝိနာယကော။ သတ္ထာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တေ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ အဟူတိ အဟောသိ။ ဒေဝမနုဿပူဇိတောတိ ဒိဗ္ဗေဟိ ပဉ္စကာမဂုဏေဟိ ဒိဗ္ဗန္တိ ကီဠန္တီတိ ဒေဝါ။ မနဿ ဥဿန္နတ္တာ မနုဿာ, ဒေဝါ စ မနုဿာ စ ဒေဝမနုဿာ,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၄၉။)ဒေဝမနုဿေဟိ ပူဇိတော ဒေဝမနုဿပူဇိတော။ ပုပ္ဖါဒိပူဇာယ စ ပစ္စယပူဇာယ စ ပူဇိတော, အပစိတောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပန ဒေဝမနုဿာနမေဝ ဂဟဏံ ကတံ, နနု ဘဂဝါ တိရစ္ဆာနဂတေဟိပိ အာရဝါဠကာဠာပလာလဓနပါလပါလိလေယျကနာဂါဒီဟိ သာတာဂိရာဠဝကဟေမဝတသူစိလောမခရလောမယက္ခာဒီဟိ ဝိနိပါတဂတေဟိပိ ပူဇိတောယေဝါတိ? သစ္စမေဝေတံ, ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သဗ္ဗပုဂ္ဂလပရိစ္ဆေဒဝသေန စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာနုဘာဝေါတိ မဟတာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန သမန္နာဂတော။ သတပုညလက္ခဏောတိ အနန္တေသု စက္ကဝါဠေသု သဗ္ဗေ သတ္တာ ဧကေကံ ပုညကမ္မံ သတက္ခတ္တုံ ကရေယျုံ ဧတ္တကေဟိ ဇနေဟိ ကတကမ္မံ ဗောဓိသတ္တော သယမေဝ ဧကကော သတဂုဏံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ တသ္မာ ‘‘သတပုညလက္ခဏော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကေစိ ပန ‘‘သတေန သတေန ပုညကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တဧကေကလက္ခဏော’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ယော ကောစိ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝေယျာ’’တိ တံ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဒဿေသီတိ သဗ္ဗေသံ ဒေဝမနုဿာနံ အတိဝိမှယကရံ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ။
အထ သတ္ထာ အာကာသေ ပါဋိဟာရိယံ ကတွာ မဟာဇနဿ စိတ္တာစာရံ ဩလောကေတွာ တဿ အဇ္ဈာသယာနုကူလံ ဓမ္မကထံ စင်္ကမန္တော ကထေတုကာမော အာကာသေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝိတ္ထတံ သဗ္ဗရတနမယံ ရတနစင်္ကမံ မာပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သော ယာစိတော ဒေဝဝရေန စက္ခုမာ, အတ္ထံ သမေက္ခိတွာ တဒါ နရုတ္တမော၊
စင်္ကမံ မာပယိ လောကနာယကော, သုနိဋ္ဌိတံ သဗ္ဗရတနနိမ္မိတ’’န္တိ။
တတ္ထ သောတိ သော သတ္ထာ။ ယာစိတောတိ ပဌမမေဝ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ ဓမ္မဒေသနာယ ယာစိတောတိ အတ္ထော။ ဒေဝဝရေနာတိ သဟမ္ပတိဗြဟ္မုနာ။ စက္ခုမာတိ ဧတ္ထ စက္ခတီတိ စက္ခု, သမဝိသမံ ဝိဘာဝယတီတိ အတ္ထော။ တံ ပန စက္ခု ဒုဝိဓံ – ဉာဏစက္ခု, မံသစက္ခူတိ။ တတ္ထ ဉာဏစက္ခု ပဉ္စဝိဓံ – ဗုဒ္ဓစက္ခု, ဓမ္မစက္ခု, သမန္တစက္ခု, ဒိဗ္ဗစက္ခု, ပညာစက္ခူတိ။ တေသု ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ အာသယာနုသယဉာဏဉ္စေဝ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏဉ္စ, ယံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၉၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉) အာဂတံ။ ဓမ္မစက္ခု နာမ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅၀။)ဟေဋ္ဌိမာ တယော မဂ္ဂါ တီဏိ စ ဖလာနိ, ယံ ‘‘ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၅၅၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၆၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) အာဂတံ။ သမန္တစက္ခု နာမ သဗ္ဗညုတညာဏံ, ယံ ‘‘တထူပမံ ဓမ္မမယံ, သုမေဓ, ပါသာဒမာရုယှ သမန္တစက္ခူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၀၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၂၊ ၂။၃၃၈၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၈) အာဂတံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ အာလောကဝဍ္ဎနေန ဥပ္ပန္နာဘိညာစိတ္တေန သမ္ပယုတ္တဉာဏံ, ယံ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈, ၂၈၄, ၃၈၅, ၄၃၂၊ ၂။၃၄၁၊ ၃။၈၂, ၂၆၁၊ မဟာဝ။ ၁၀) အာဂတံ။ ပညာစက္ခု နာမ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒိ, ဉာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၂၊ မဟာဝ။ ၁၅၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒိဉာဏံ ပညာစက္ခူတိ အာဂတံ။
မံသစက္ခု နာမ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄, ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃၊ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅, ၄၆၇) ဧတ္ထ ပသာဒမံသစက္ခု ဝုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၃)။ တံ ပန ဒုဝိဓံ – သသမ္ဘာရစက္ခု ပသာဒစက္ခူတိ။ တေသု ယွာယံ အက္ခိကူပကေ အက္ခိပတ္တကေဟိ ပရိဝါရိတော မံသပိဏ္ဍော ယတ္ထ စတဿော ဓာတုယော ဝဏ္ဏဂန္ဓရသောဇာ သမ္ဘဝေါ ဇီဝိတံ ဘာဝေါ စက္ခုပသာဒေါ ကာယပသာဒေါတိ သင်္ခေပတော တေရသ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန သမ္ဘဝမာနာနိ စတုသမုဋ္ဌာနာနိ ဆတ္တိံသ ဇီဝိတံ ဘာဝေါ စက္ခုပသာဒေါ ကာယပသာဒေါတိ ဣမေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ စတ္တာရော စာတိ သသမ္ဘာရာ ဟောန္တိ, ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။ ယံ ပန သေတမဏ္ဍလပရိစ္ဆိန္နေန ကဏှမဏ္ဍလေန ပရိဝါရိတေ ဒိဋ္ဌမဏ္ဍလေ သန္နိဝိဋ္ဌံ ရူပဒဿနသမတ္ထံ ပသာဒမတ္တံ, ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ သဗ္ဗာနိ ပနေတာနိ ဧကဝိဓာနိ အနိစ္စတော သင်္ခတတော, ဒုဝိဓာနိ သာသဝါနာသဝတော လောကိယလောကုတ္တရတော, တိဝိဓာနိ ဘူမိတော ဥပါဒိဏ္ဏတ္တိကတော, စတုဗ္ဗိဓာနိ ဧကန္တပရိတ္တအပ္ပမာဏာနိယတာရမ္မဏတော, ပဉ္စဝိဓာနိ ရူပနိဗ္ဗာနာရူပသဗ္ဗာရမ္မဏာနာရမ္မဏဝသေန, ဆဗ္ဗိဓာနိ ဟောန္တိ ဗုဒ္ဓစက္ခာဒိဝသေန။ ဣစ္စေဝမေတာနိ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ စက္ခူနိ အဿ ဘဂဝတော သန္တီတိ ဘဂဝါ စက္ခုမာတိ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထံ သမေက္ခိတွာတိ စင်္ကမံ မာပေတွာ, ဓမ္မဒေသနာနိမိတ္တံ ဒေဝမနုဿာနံ ဟိတတ္ထံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဥပဓာရေတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ မာပယီတိ မာပေသိ။ လောကနာယကောတိ သဂ္ဂမောက္ခာဘိမုခံ လောကံ နယတီတိ လောကနာယကော။ သုနိဋ္ဌိတန္တိ သုဋ္ဌု နိဋ္ဌိတံ, ပရိယောသိတန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗရတနနိမ္မိတန္တိ ဒသဝိဓရတနမယံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅၁။)ဣဒါနိ ဘဂဝတော တိဝိဓပါဋိဟာရိယသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ –
‘‘ဣဒ္ဓီ စ အာဒေသနာနုသာသနီ, တိပါဋိဟီရေ ဘဂဝါ ဝသီ အဟု၊
စင်္ကမံ မာပယိ လောကနာယကော, သုနိဋ္ဌိတံ သဗ္ဗရတနနိမ္မိတ’’န္တိ။ – ဝုတ္တံ၊
တတ္ထ ဣဒ္ဓီတိ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ နာမ။ တံ ပန ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတိ, ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတီတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၇၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀)။ အာဒေသနာတိ ပရဿ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ ကထနံ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယံ, တံ သာဝကာနဉ္စ ဗုဒ္ဓါနဉ္စ သတတဓမ္မဒေသနာ။ အနုသာသနီတိ အနုသာသနိပါဋိဟာရိယံ, တဿ တဿ အဇ္ဈာသယာနုကူလမောဝါဒေါတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဧတာနိ တီဏိ ပါဋိဟာရိယာနိ။ တတ္ထ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယေန အနုသာသနိပါဋိဟာရိယံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ အာစိဏ္ဏံ, အာဒေသနာပါဋိဟာရိယေန အနုသာသနိပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မသေနာပတိဿ, အနုသာသနိပါဋိဟာရိယံ ပန ဗုဒ္ဓါနံ သတတဓမ္မဒေသနာ။ တိပါဋိဟီရေတိ ဧတေသု တီသု ပါဋိဟာရိယေသူတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိ ဣဒံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ, ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊
ဂရုဂါရဝယုတ္တော သော, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)၊
ဝသီတိ ဧတသ္မိံ တိဝိဓေပိ ပါဋိဟာရိယေ ဝသိပ္ပတ္တော, စိဏ္ဏဝသီတိ အတ္ထော။ ဝသိယော နာမ ပဉ္စ ဝသိယော – အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏသင်္ခါတာ။ တတြ ယံ ယံ ဈာနံ ယထိစ္ဆကံ ယဒိစ္ဆကံ ယာဝတိစ္ဆကံ အာဝဇ္ဇတိ အာဝဇ္ဇနာယ ဒန္ဓာယိတတ္တံ နတ္ထီတိ သီဃံ အာဝဇ္ဇေတုံ သမတ္ထတာ အာဝဇ္ဇနဝသီ နာမ။ တထာ ယံ ယံ ဈာနံ ယထိစ္ဆကံ…ပေ… သမာပဇ္ဇတိ သမာပဇ္ဇနာယ ဒန္ဓာယိတတ္တံ နတ္ထီတိ သီဃံ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ။ ဒီဃံ ကာလံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသီ နာမ။ တထေဝ လဟုံ ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသီ နာမ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅၂။)ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ ပန ပစ္စဝေက္ခဏဇဝနာနေဝ ဟောန္တိ တာနိ အာဝဇ္ဇနာနန္တရာနေဝ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အာဝဇ္ဇနဝသိယာ ဧဝ ဝုတ္တာနိ။ ဣတိ ဣမာသု ပဉ္စသု ဝသီသု စိဏ္ဏဝသိတာ ဝသီ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တိပါဋိဟီရေ ဘဂဝါ ဝသီ အဟူ’’တိ။
ဣဒါနိ တဿ ရတနစင်္ကမဿ နိမ္မိတဝိဓာနဿ ဒဿနတ္ထံ –
‘‘ဒသသဟဿီလောကဓာတုယာ, သိနေရုပဗ္ဗတုတ္တမေ၊
ထမ္ဘေဝ ဒဿေသိ ပဋိပါဋိယာ, စင်္ကမေ ရတနာမယေ’’တိ။ – အာဒိဂါထာယော ဝုတ္တာ၊
တတ္ထ ဒသသဟဿီလောကဓာတုယာတိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု။ သိနေရုပဗ္ဗတုတ္တမေတိ မဟာမေရုသင်္ခါတေ သေဋ္ဌပဗ္ဗတေ။ ထမ္ဘေဝါတိ ထမ္ဘေ ဝိယ ဒသစက္ကဝါဠသဟဿေသု ယေ သိနေရုပဗ္ဗတာ, တေ ပဋိပါဋိယာ ဌိတေ သုဝဏ္ဏထမ္ဘေ ဝိယ ကတွာ တေသံ ဥပရိ စင်္ကမံ မာပေတွာ ဒဿေသီတိ အတ္ထော။ ရတနာမယေတိ ရတနမယေ။
֍ * ၁၃။ ဒသသဟဿီ အတိက္ကမ္မာတိ ရတနစင်္ကမံ ပန ဘဂဝါ မာပေန္တော တဿ ဧကံ ကောဋိံ သဗ္ဗပရိယန္တံ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိံ ဧကံ ကောဋိံ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတံ ကတွာ မာပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဒသသဟဿီ အတိက္ကမ္မ, စင်္ကမံ မာပယီ ဇိနော၊
သဗ္ဗသောဏ္ဏမယာ ပဿေ, စင်္ကမေ ရတနာမယေ’’တိ။
တတ္ထ ဇိနောတိ ကိလေသာရိဇယနတော ဇိနော။ သဗ္ဗသောဏ္ဏမယာ ပဿေတိ တဿ ပန ဧဝံ နိမ္မိတဿ စင်္ကမဿ ဥဘယပဿေသု သုဝဏ္ဏမယာ ပရမရမဏီယာ မရိယာဒဘူမိ အဟောသိ, မဇ္ဈေ မဏိမယာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ * ၁၄။ တုလာသံဃာဋာတိ တုလာယုဂဠာ, တာ နာနာရတနမယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနုဝဂ္ဂါတိ အနုရူပါ။ သောဝဏ္ဏဖလကတ္ထတာတိ သောဝဏ္ဏမယေဟိ ဖလကေဟိ အတ္ထတာ, တုလာသံဃာတာနံ ဥပရိ သုဝဏ္ဏမယော ပဒရစ္ဆဒေါတိ အတ္ထော။ ဝေဒိကာ သဗ္ဗသောဝဏ္ဏာတိ ဝေဒိကာ ပန သဗ္ဗာပိ သုဝဏ္ဏမယာ, ယာ ပနေသာ စင်္ကမနပရိက္ခေပဝေဒိကာ, သာ ဧကာဝ အညေဟိ ရတနေဟိ အသမ္မိဿာတိ အတ္ထော။ ဒုဘတော ပဿေသု နိမ္မိတာတိ ဥဘောသု ပဿေသု နိမ္မိတာ။ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅၃။)֍ * ၁၅။ မဏိမုတ္တာဝါလုကာကိဏ္ဏာတိ မဏိမုတ္တာမယဝါလုကာကိဏ္ဏာ။ အထ ဝါ မဏယော စ မုတ္တာ စ ဝါလုကာ စ မဏိမုတ္တာဝါလုကာ။ တာဟိ မဏိမုတ္တာဝါလုကာဟိ အာကိဏ္ဏာ သန္ထတာတိ မဏိမုတ္တာဝါလုကာကိဏ္ဏာ။ နိမ္မိတောတိ ဣမိနာကာရေန နိမ္မိတော ကတော။ ရတနာမယောတိ သဗ္ဗရတနမယော, စင်္ကမောတိ အတ္ထော။ ဩဘာသေတိ ဒိသာ သဗ္ဗာတိ သဗ္ဗာပိ ဒသ ဒိသာ ဩဘာသေတိ ပကာသေတိ။ သတရံသီဝါတိ သဟဿရံသိအာဒိစ္စော ဝိယ။ ဥဂ္ဂတောတိ ဥဒိတော။ ယထာ ပန အဗ္ဘုဂ္ဂတော သဟဿရံသိ သဗ္ဗာပိ ဒသ ဒိသာ ဩဘာသေတိ, ဧဝမေဝ ဧသောပိ သဗ္ဗရတနမယော စင်္ကမော ဩဘာသေတီတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ပန နိဋ္ဌိတေ စင်္ကမေ တတ္ထ ဘဂဝတော ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ –
‘‘တသ္မိံ စင်္ကမနေ ဓီရော, ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏော၊
ဝိရောစမာနော သမ္ဗုဒ္ဓေါ, စင်္ကမေ စင်္ကမီ ဇိနော။
‘‘ဒိဗ္ဗံ မန္ဒာရဝံ ပုပ္ဖံ, ပဒုမံ ပါရိဆတ္တကံ၊
စင်္ကမနေ ဩကိရန္တိ, သဗ္ဗေ ဒေဝါ သမာဂတာ။
‘‘ပဿန္တိ တံ ဒေဝသံဃာ, ဒသသဟဿီ ပမောဒိတာ၊
နမဿမာနာ နိပတန္တိ, တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ပမောဒိတာ’’တိ။ – ဂါထာယော ဝုတ္တာ၊
တတ္ထ ဓီရောတိ ဓိတိယုတ္တော။ ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတလာဒီဟိ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ ဒိဗ္ဗန္တိ ဒေဝလောကေ ဘဝံ ဇာတံ ဒိဗ္ဗံ။ ပါရိဆတ္တကန္တိ ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ ကောဝိဠာရရုက္ခဿ နိဿန္ဒေန သမန္တာ ယောဇနသတပရိမာဏော ပရမဒဿနီယော ပါရိစ္ဆတ္တကရုက္ခော နိဗ္ဗတ္တိ။ ယသ္မိံ ပုပ္ဖိတေ သကလံ ဒေဝနဂရံ ဧကသုရဘိဂန္ဓဝါသိတံ ဟောတိ, တဿ ကုသုမရေဏုဩကိဏ္ဏာနိ နဝကနကဝိမာနာနိ ပိဉ္ဇရာနိ ဟုတွာ ခါယန္တိ။ ဣမဿ ပန ပါရိစ္ဆတ္တကရုက္ခဿ ပုပ္ဖဉ္စ ပါရိစ္ဆတ္တကန္တိ ဝုတ္တံ။ စင်္ကမေ ဩကိရန္တီတိ တသ္မိံ ရတနစင်္ကမေ အဝကိရန္တိ, တေန ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပုပ္ဖေန တသ္မိံ စင်္ကမေ စင်္ကမမာနံ ဘဂဝန္တံ ပူဇေန္တီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေ ဒေဝါတိ ကာမာဝစရဒေဝါဒယော ဒေဝါ။ တေနာဟ ‘‘ပဿန္တိ တံ ဒေဝသံဃာ’’တိ။ တံ ဘဂဝန္တံ ရတနစင်္ကမနေ စင်္ကမန္တံ သကေသု အာလယေသုပိ ပဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဒသသဟဿီတိ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, ဒသသဟဿိယံ ဒေဝသံဃာ တံ ပဿန္တီတိ အတ္ထော။ ပမောဒိတာတိ ပမုဒိတာ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅၄။)နိပတန္တီတိ သန္နိပတန္တိ။ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာတိ ပီတိဝသေန တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ။ ပမောဒိတာတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗေဟိ တာဝတိံသာဒိဒေဝေဟိ သဒ္ဓိန္တိ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဣတရထာ ပုနရုတ္တိဒေါသတော န မုစ္စတိ။ အထ ဝါ ပမောဒိတာ တံ ဘဂဝန္တံ ပဿန္တိ, တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ပမောဒိတာ တဟိံ တဟိံ သန္နိပတန္တီတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ယေ ပဿိံသု ယေ သန္နိပတိံသု, တေ သရူပတော ဒဿေတုံ –
‘‘တာဝတိံသာ စ ယာမာ စ, တုသိတာ စာပိ ဒေဝတာ၊
နိမ္မာနရတိနော ဒေဝါ, ယေ ဒေဝါ ဝသဝတ္တိနော၊
ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ သုမနာ, ပဿန္တိ လောကနာယကံ။
‘‘သဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသာ, နာဂါ သုပဏ္ဏာ အထ ဝါပိ ကိန္နရာ၊
ပဿန္တိ တံ လောကဟိတာနုကမ္ပကံ, နဘေဝ အစ္စုဂ္ဂတစန္ဒမဏ္ဍလံ။
‘‘အာဘဿရာ သုဘကိဏှာ, ဝေဟပ္ဖလာ အကနိဋ္ဌာ စ ဒေဝတာ၊
သုသုဒ္ဓသုက္ကဝတ္ထဝသနာ, တိဋ္ဌန္တိ ပဉ္ဇလီကတာ။
‘‘မုဉ္စန္တိ ပုပ္ဖံ ပန ပဉ္စဝဏ္ဏိကံ, မန္ဒာရဝံ စန္ဒနစုဏ္ဏမိဿိတံ၊
ဘမေန္တိ စေလာနိ စ အမ္ဗရေ တဒါ, အဟော ဇိနော လောကဟိတာနုကမ္ပကော’’တိ။ –
ဣမာ ဂါထာယော ဝုတ္တာ။
တတ္ထ ဥဒဂ္ဂစိတ္တာတိ ပီတိသောမနဿဝသေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ။ သုမနာတိ ဥဒဂ္ဂစိတ္တတ္တာ ဧဝ သုမနာ။ လောကဟိတာနုကမ္ပကန္တိ လောကဟိတဉ္စ လောကာနုကမ္ပကဉ္စ။ လောကဟိတေန ဝါ အနုကမ္ပကံ လောကဟိတာနုကမ္ပကံ။ နဘေဝ အစ္စုဂ္ဂတစန္ဒမဏ္ဍလန္တိ ဧတ္ထ အာကာသေ အဘိနဝေါဒိတံ ပရိပုဏ္ဏံ သဗ္ဗောပဒ္ဒဝဝိနိမုတ္တံ သရဒသမယေ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝိရောစမာနံ နယနာနန္ဒကရံ ပဿန္တီတိ အတ္ထော။
အာဘဿရာတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တာဘအပ္ပမာဏာဘအာဘဿရာပရိတ္တမဇ္ဈိမပဏီတဘေဒေန ဒုတိယဇ္ဈာနေနာဘိနိဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗေဝ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅၅။)ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုဘကိဏှာတိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနေဝ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ပရိတ္တသုဘအပ္ပမာဏသုဘသုဘကိဏှာပရိတ္တာဒိဘေဒေန တတိယဇ္ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗေဝ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝေဟပ္ဖလာတိ ဝိပုလာ ဖလာတိ ဝေဟပ္ဖလာ။ တေ စတုတ္ထဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တာ အသညသတ္တေဟိ ဧကတလဝါသိနော။ ဟေဋ္ဌာ ပန ပဌမဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တာ ဗြဟ္မကာယိကာဒယော ဒဿိတာ။ တသ္မာ ဣဓ န ဒဿိတာ။ စက္ခုသောတာနမဘာဝတော အသညသတ္တာ စ အရူပိနော စ ဣဓ န ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အကနိဋ္ဌာ စ ဒေဝတာတိ ဣဓာပိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဝိဟာတပ္ပသုဒဿာသုဒဿိအကနိဋ္ဌသင်္ခါတာ ပဉ္စပိ သုဒ္ဓါဝါသာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုသုဒ္ဓသုက္ကဝတ္ထဝသနာတိ သုဋ္ဌု သုဒ္ဓါနိ သုသုဒ္ဓါနိ သုက္ကာနိ ဩဒါတာနိ။ သုသုဒ္ဓါနိ သုက္ကာနိ ဝတ္ထာနိ နိဝတ္ထာနိ စေဝ ပါရုတာနိ စ ယေဟိ တေ သုသုဒ္ဓသုက္ကဝတ္ထဝသနာ, ပရိဒဟိတပရိသုဒ္ဓပဏ္ဍရဝတ္ထာတိ အတ္ထော။ ‘‘သုသုဒ္ဓသုက္ကဝသနာ’’တိပိ ပါဌော။ ပဉ္ဇလီကတာတိ ကတပဉ္ဇလိကာ ကမလမကုလသဒိသံ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ကတွာ တိဋ္ဌန္တိ။
မုဉ္စန္တီတိ ဩကိရန္တိ။ ပုပ္ဖံ ပနာတိ ကုသုမံ ပန။ ‘‘ပုပ္ဖါနိ ဝါ’’တိပိ ပါဌော, ဝစနဝိပရိယာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, အတ္ထော ပနဿ သောယေဝ။ ပဉ္စဝဏ္ဏိကန္တိ ပဉ္စဝဏ္ဏံ – နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌကဝဏ္ဏဝသေန ပဉ္စဝဏ္ဏံ။ စန္ဒနစုဏ္ဏမိဿိတန္တိ စန္ဒနစုဏ္ဏေန မိဿိတံ။ ဘမေန္တိ စေလာနီတိ ဘမယန္တိ ဝတ္ထာနိ။ အဟော ဇိနော လောကဟိတာနုကမ္ပကောတိ ‘‘အဟော ဇိနော လောကဟိတော အဟော စ လောကဟိတာနုကမ္ပကော အဟော ကာရုဏိကော’’တိ ဧဝမာဒီနိ ထုတိဝစနာနိ ဥဂ္ဂိရန္တာ။ မုဉ္စန္တိ ပုပ္ဖံ ဘမယန္တိ စေလာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဣဒါနိ တေဟိ ပယုတ္တာနိ ထုတိဝစနာနိ ဒဿေတုံ ဣမာ ဂါထာယော ဝုတ္တာ –
‘‘တုဝံ သတ္ထာ စ ကေတူ စ, ဓဇော ယူပေါ စ ပါဏိနံ၊
ပရာယနော ပတိဋ္ဌာ စ, ဒီပေါ စ ဒွိပဒုတ္တမော။
‘‘ဒသသဟဿီလောကဓာတုယာ, ဒေဝတာယော မဟိဒ္ဓိကာ၊
ပရိဝါရေတွာ နမဿန္တိ, တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ပမောဒိတာ။
‘‘ဒေဝတာ ဒေဝကညာ စ, ပသန္နာ တုဋ္ဌမာနသာ၊
ပဉ္စဝဏ္ဏိကပုပ္ဖေဟိ, ပူဇယန္တိ နရာသဘံ။
‘‘ပဿန္တိ တံ ဒေဝသံဃာ, ပသန္နာ တုဋ္ဌမာနသာ၊
ပဉ္စဝဏ္ဏိကပုပ္ဖေဟိ, ပူဇယန္တိ နရာသဘံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅၆။)‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ လောကေ, အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊
န မေဒိသံ ဘူတပုဗ္ဗံ, အစ္ဆေရံ လောမဟံသနံ။
‘‘သကသကမှိ ဘဝနေ, နိသီဒိတွာန ဒေဝတာ၊
ဟသန္တိ တာ မဟာဟသိတံ, ဒိသွာနစ္ဆေရကံ နဘေ။
‘‘အာကာသဋ္ဌာ စ ဘူမဋ္ဌာ, တိဏပန္ထနိဝါသိနော၊
ကတဉ္ဇလီ နမဿန္တိ, တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ပမောဒိတာ။
‘‘ယေပိ ဒီဃာယုကာ နာဂါ, ပုညဝန္တော မဟိဒ္ဓိကော၊
ပမောဒိတာ နမဿန္တိ, ပူဇယန္တိ နရုတ္တမံ။
‘‘သင်္ဂီတိယော ပဝတ္တေန္တိ, အမ္ဗရေ အနိလဉ္ဇသေ၊
စမ္မနဒ္ဓါနိ ဝါဒေန္တိ, ဒိသွာနစ္ဆေရကံ နဘေ။
‘‘သင်္ခါ စ ပဏဝါ စေဝ, အထောပိ ဍိဏ္ဍိမာ ဗဟူ၊
အန္တလိက္ခသ္မိံ ဝဇ္ဇန္တိ, ဒိသွာနစ္ဆေရကံ နဘေ။
‘‘အဗ္ဘုတော ဝတ နော အဇ္ဇ, ဥပ္ပဇ္ဇိ လောမဟံသနော၊
ဓုဝမတ္ထသိဒ္ဓိံ လဘာမ, ခဏော နော ပဋိပါဒိတော။
‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ တေသံ သုတွာန, ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ တာဝဒေ၊
ဗုဒ္ဓေါ ဗုဒ္ဓေါတိ ကထယန္တာ, တိဋ္ဌန္တိ ပဉ္ဇလီကတာ။
‘‘ဟိင်္ကာရာ သာဓုကာရာ စ, ဥက္ကုဋ္ဌိ သမ္ပဟံသနံ၊
ပဇာ စ ဝိဝိဓာ ဂဂနေ, ဝတ္တန္တိ ပဉ္ဇလီကတာ။
‘‘ဂါယန္တိ သေဠေန္တိ စ ဝါဒယန္တိ စ, ဘုဇာနိ ပေါထေန္တိ စ နစ္စယန္တိ စ၊
မုဉ္စန္တိ ပုပ္ဖံ ပန ပဉ္စဝဏ္ဏိကံ, မန္ဒာရဝံ စန္ဒနစုဏ္ဏမိဿိတံ။
‘‘ယထာ တုယှံ မဟာဝီရ, ပါဒေသု စက္ကလက္ခဏံ၊
ဓဇဝဇိရပဋာကာ, ဝဍ္ဎမာနင်္ကုသာစိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣဓလောကပရလောကဟိတတ္ထံ သာသတီတိ သတ္ထာ။ ကေတူတိ ကေတုနော အပစိတိကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ကေတု ဝိယာတိ ကေတု။ ဓဇောတိ ဣန္ဒဓဇော သမုဿယဋ္ဌေန ဒဿနီယဋ္ဌေန စ တုဝံ ဓဇော ဝိယာတိ ဓဇောတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅၇။)အထ ဝါ ယထာ ဟိ လောကေ ယဿ ကဿစိ ဓဇံ ဒိသွာဝ – ‘‘အယံ ဓဇော ဣတ္ထန္နာမဿာ’’တိ ဓဇဝါ ဓဇီတိ ပညာယတိ, ဧဝမေဝ ဘဂဝါ ပညာနိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာဝ နိဗ္ဗာနာဓိဂမော ပညာယတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဓဇော ယူပေါ စာ’’တိ။ ကူဋဒန္တသုတ္တေ ဝုတ္တာနံ ဒါနာဒိအာသဝက္ခယဉာဏပရိယောသာနာနံ သဗ္ဗယာဂါနံ ယဇနတ္ထာယ သမုဿိတော ယူပေါ တုဝန္တိ အတ္ထော။ ပရာယနောတိ ပဋိသရဏံ။ ပတိဋ္ဌာတိ ယထာ မဟာပထဝီ သဗ္ဗပါဏီနံ အာဓာရဘာဝေန ပတိဋ္ဌာ နိဿယဘူတာ, ဧဝံ တုဝမ္ပိ ပတိဋ္ဌာဘူတာ။ ဒီပေါ စာတိ ပဒီပေါ။ ယထာ စတုရင်္ဂေ တမသိ ဝတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ အာရောပိတော ပဒီပေါ ရူပသန္ဒဿနော ဟောတိ။ ဧဝံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရေ ဝတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ပရမတ္ထသန္ဒဿနော ပဒီပေါ တုဝန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ မဟာသမုဒ္ဒေ ဘိန္နနာဝါနံ သတ္တာနံ သမုဒ္ဒဒီပေါ ယထာ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ, ဧဝံ တုဝမ္ပိ သံသာရသာဂရေ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌေ ဩသီဒန္တာနံ ပါဏီနံ ဒီပေါ ဝိယာတိ ဒီပေါတိ အတ္ထော။
ဒွိပဒုတ္တမောတိ ဒွိပဒါနံ ဥတ္တမော ဒွိပဒုတ္တမော, ဧတ္ထ ပန နိဒ္ဓါရဏလက္ခဏဿ အဘာဝတော ဆဋ္ဌီသမာသဿ ပဋိသေဓော နတ္ထိ, နိဒ္ဓါရဏလက္ခဏာယ ဆဋ္ဌိယာ သမာသော ပဋိသိဒ္ဓေါ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ပန အပဒါနံ ဒွိပဒါနံ စတုပ္ပဒါနံ ဗဟုပ္ပဒါနံ ရူပီနံ အရူပီနံ သညီနံ အသညီနံ နေဝသညီနာသညီနံ ဥတ္တမောဝ။ ကသ္မာ ပနိဓ ‘‘ဒွိပဒုတ္တမော’’တိ ဝုတ္တောတိ စေ? သေဋ္ဌတရဝသေန။ ဣမသ္မိဉှိ လောကေ သေဋ္ဌော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အပဒစတုပ္ပဒဗဟုပ္ပဒေသုပိ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ ဒွိပဒေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကတရဒွိပဒေသူတိ? မနုဿေသု စေဝ ဒေဝေသု စ။ မနုဿေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော တိသဟဿိမဟာသဟဿိလောကဓာတု ဝသေ ကတ္တုံ သမတ္ထော ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဒေဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒသသဟဿိလောကဓာတု ဝသဝတ္တီ မဟာဗြဟ္မာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သော တဿ ကပ္ပိယကာရကော ဝါ အာရာမိကော ဝါ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ တတောပိ သေဋ္ဌတရဝသေန ‘‘ဒွိပဒုတ္တမော’’တိ ဝုတ္တော။
ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာတိ ဒသသဟဿိသင်္ခါတာယ လောကဓာတုယာ။ မဟိဒ္ဓိကာတိ မဟတိယာ ဣဒ္ဓိယာ ယုတ္တာ, မဟာနုဘာဝါတိ အတ္ထော။ ပရိဝါရေတွာတိ ဘဂဝန္တံ သမန္တတော ပရိက္ခိပိတွာ။ ပသန္နာတိ သဉ္ဇာတသဒ္ဓါ။ နရာသဘန္တိ နရပုင်္ဂဝံ။ အဟော အစ္ဆရိယန္တိ ဧတ္ထ အန္ဓဿ ပဗ္ဗတာရောဟနံ ဝိယ နိစ္စံ န ဟောတီတိ အစ္ဆရိယံ, အစ္ဆရာယောဂ္ဂန္တိ ဝါ အစ္ဆရိယံ, ‘‘အဟော, ဣဒံ ဝိမှယ’’န္တိ အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅၈။)အဗ္ဘုတန္တိ အဘူတပုဗ္ဗံ အဘူတန္တိ အဗ္ဘုတံ။ ဥဘယမ္ပေတံ ဝိမှယာဝဟဿာဓိဝစနံ။ လောမဟံသနန္တိ လောမာနံ ဥဒ္ဓဂ္ဂဘာဝကရဏံ။ န မေဒိသံ ဘူတပုဗ္ဗန္တိ န မယာ ဤဒိသံ ဘူတပုဗ္ဗံ, အဗ္ဘုတံ ဒိဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌန္တိ ဝစနံ အာဟရိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အစ္ဆေရန္တိ အစ္ဆရိယံ။
သကသကမှိ ဘဝနေတိ အတ္တနော အတ္တနော ဘဝနေ။ နိသီဒိတွာနာတိ ဥပဝိဿ။ ဒေဝတာတိ ဣဒံ ပန ဝစနံ ဒေဝါနမ္ပိ ဒေဝဓီတာနမ္ပိ သာဓာရဏဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟသန္တိတာတိ တာ ဒေဝတာ မဟာဟသိတံ ဟသန္တိ, ပီတိဝသံ ဂတဟဒယတာယ မိဟိတမတ္တံ အကတွာ အဋ္ဋဟာသံ ဟသန္တီတိ အတ္ထော။ နဘေတိ အာကာသေ။
အာကာသဋ္ဌာတိ အာကာသေ ဝိမာနာဒီသု ဌိတာ, ဧသေဝ နယော ဘူမဋ္ဌေသုပိ။ တိဏပန္ထနိဝါသိနောတိ တိဏဂ္ဂေသု စေဝ ပန္ထေသု စ နိဝါသိနော။ ပုညဝန္တောတိ မဟာပုညာ။ မဟိဒ္ဓိကာတိ မဟာနုဘာဝါ။ သင်္ဂီတိယော ပဝတ္တေန္တီတိ ဒေဝနာဋကသင်္ဂီတိယော ပဝတ္တေန္တိ, တထာဂတံ ပူဇနတ္ထာယ ပယုဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ အမ္ဗရေတိ အာကာသေ။ အနိလဉ္ဇသေတိ အနိလပထေ, အမ္ဗရဿ အနေကတ္ထတ္တာ ‘‘အနိလဉ္ဇသေ’’တိ ဝုတ္တံ, ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။ စမ္မနဒ္ဓါနီတိ စမ္မဝိနဒ္ဓါနိ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော, ဒေဝဒုန္ဒုဘိယောတိ အတ္ထော။ ဝါဒေန္တီတိ ဝါဒယန္တိ ဒေဝတာ။
သင်္ခါတိ ဓမနသင်္ခါ။ ပဏဝါတိ တနုမဇ္ဈတုရိယဝိသေသာ။ ဍိဏ္ဍိမာတိ တိဏဝါခုဒ္ဒကဘေရိယော ဝုစ္စန္တိ။ ဝဇ္ဇန္တီတိ ဝါဒယန္တိ။ အဗ္ဘုတော ဝတ နောတိ အစ္ဆရိယော ဝတ နု။ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ ဥပ္ပန္နော။ လောမဟံသနောတိ လောမဟံသနကရော။ ဓုဝန္တိ ယသ္မာ ပန အဗ္ဘုတော အယံ သတ္ထာ လောကေ ဥပ္ပန္နော, တသ္မာ ဓုဝံ အဝဿံ အတ္ထသိဒ္ဓိံ လဘာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ လဘာမာတိ လဘိဿာမ။ ခဏောတိ အဋ္ဌက္ခဏဝိရဟိတော နဝမော ခဏောတိ အတ္ထော။ နောတိ အမှာကံ။ ပဋိပါဒိတောတိ ပဋိလဒ္ဓေါ။
ဗုဒ္ဓေါတိ တေသံ သုတွာနာတိ ဗုဒ္ဓေါတိ ဣဒံ ဝစနံ သုတွာ တေသံ ဒေဝါနံ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ပီတိ ဥဒပါဒီတိ အတ္ထော။ တာဝဒေတိ တသ္မိံ ကာလေ။ ဟိင်္ကာရာတိ ဟိင်္ကာရသဒ္ဒါ, ဟိံဟိန္တိ ယက္ခာဒယော ပဟဋ္ဌကာလေ ကရောန္တိ။ သာဓုကာရာတိ သာဓုကာရသဒ္ဒါ စ ပဝတ္တန္တိ။ ဥက္ကုဋ္ဌီတိ ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒေါ စ ဥန္နာဒသဒ္ဒေါ စာတိ အတ္ထော။ ပဇာတိ ဒေဝါဒယော အဓိပ္ပေတာ။ ကေစိ ‘‘ပဋာကာ ဝိဝိဓာ ဂဂနေ ဝတ္တန္တီ’’တိ ပဌန္တိ။ ဂါယန္တီတိ ဗုဒ္ဓဂုဏပဋိသံယုတ္တံ ဂီတံ ဂါယန္တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၅၉။)သေဠေန္တီတိ မုခေန သေဠိတသဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ ဝါဒယန္တီတိ မဟတီ ဝိပဉ္စိကာမကရမုခါဒယော ဝီဏာ စ တုရိယာနိ စ တထာဂတဿ ပူဇနတ္ထာယ ဝါဒေန္တိ ပယောဇေန္တိ။ ဘုဇာနိ ပေါထေန္တီတိ ဘုဇေ အပ္ဖေါဋေန္တိ။ လိင်္ဂဝိပရိယာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နစ္စန္တိ စာတိ အညေ စ နစ္စာပေန္တိ သယဉ္စ နစ္စန္တိ။
ယထာ တုယှံ မဟာဝီရ, ပါဒေသု စက္ကလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ယေန ပကာရေန ယထာ။ မဟာဝီရိယေန ယောဂတော မဟာဝီရော။ ပါဒေသု စက္ကလက္ခဏန္တိ တဝ ဥဘောသု ပါဒတလေသု သဟဿာရံ သနေမိကံ သနာဘိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ စက္ကလက္ခဏံ သောဘတီတိ အတ္ထော။ စက္က-သဒ္ဒေါ ပနာယံ သမ္ပတ္တိရထင်္ဂဣရိယာပထဒါနရတနဓမ္မခုရစက္ကလက္ခဏာဒီသု ဒိဿတိ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, စက္ကာနိ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၁) သမ္ပတ္တိယံ ဒိဿတိ။ ‘‘စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁) ရထင်္ဂေ။ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၉) ဣရိယာပထေ။ ‘‘ဒဒံ ဘုဉ္ဇ စ မာ စ ပမာဒေါ, စက္ကံ ဝတ္တယ သဗ္ဗပါဏိန’’န္တိ (ဇာ။ ၁။၇။၁၄၉) ဧတ္ထ ဒါနေ။ ‘‘ဒိဗ္ဗံ စက္ကရတနံ ပါတုဘူတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၃၊ ၃။၈၅၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၆) ဧတ္ထ ရတနစက္ကေ။ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ စက္က’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၆၂၊ ဗု။ ဝံ။ ၂၈။၁၇) ဧတ္ထ ပန ဓမ္မစက္ကေ။ ‘‘ဣစ္ဆာဟတဿ ပေါသဿ, စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁။၁၀၄၊ ၁။၅။၁၀၃) ဧတ္ထ ခုရစက္ကေ, ပဟရဏစက္ကေတိ အတ္ထော။ ‘‘ပါဒတလေသု စက္ကာနိ ဇာတာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၊ ၃။၂၀၀, ၂၀၄၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၆) ဧတ္ထ လက္ခဏေ။ ဣဓာပိ လက္ခဏစက္ကေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၈၇၊ ၂။၄။၈၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၄၄)။ ဓဇဝဇိရပဋာကာ, ဝဍ္ဎမာနင်္ကုသာစိတန္တိ ဓဇေန စ ဝဇိရေန စ ပဋာကာယ စ ဝဍ္ဎမာနေန စ အင်္ကုသေန စ အာစိတံ အလင်္ကတံ ပရိဝါရိတံ ပါဒေသု စက္ကလက္ခဏန္တိ အတ္ထော။ စက္ကလက္ခဏေ ပန ဂဟိတေ သေသလက္ခဏာနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ တထာ အသီတိ အနုဗျဉ္ဇနာနိ ဗျာမပ္ပဘာ စ။ တသ္မာ တေဟိ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာဟိ သမလင်္ကတော ဘဂဝတော ကာယော သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လော ဝိယ ပါရိစ္ဆတ္တကော ဝိကသိတပဒုမံ ဝိယ ကမလဝနံ ဝိဝိဓရတနဝိစိတ္တံ ဝိယ နဝကနကတောရဏံ တာရာမရီစိဝိရာဇိတမိဝ ဂဂနတလံ ဣတော စိတော စ ဝိဓာဝမာနာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနာ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရသ္မိယော မုဉ္စမာနော အတိဝိယ သောဘတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆၀။)ဣဒါနိ ဘဂဝတော ရူပကာယဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ –
‘‘ရူပေ သီလေ သမာဓိမှိ, ပညာယ စ အသာဒိသော၊
ဝိမုတ္တိယာ အသမသမော, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ’’တိ။ – အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ၊
တတ္ထ ရူပေတိ အယံ ရူပ-သဒ္ဒေါ ခန္ဓဘဝနိမိတ္တပစ္စယသရီရဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီသု ဒိဿတိ။ ယထာဟ – ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၆၁၊ ၃။၈၆, ၈၉၊ ဝိဘ။ ၂၊ မဟာဝ။ ၂၂) ဧတ္ထ ရူပက္ခန္ဓေ ဒိဿတိ။ ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၀-၁၆၁၊ ဝိဘ။ ၆၂၄) ဧတ္ထ ရူပဘဝေ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၈၊ မ။ နိ။ ၂။၂၄၉၊ အ။ နိ။ ၁။၄၃၅-၄၄၂၊ ဓ။ သ။ ၂၀၄-၂၀၅) ဧတ္ထ ကသိဏနိမိတ္တေ။ ‘‘သရူပါ, ဘိက္ခဝေ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ နော အရူပါ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၈၃) ဧတ္ထ ပစ္စယေ။ ‘‘အာကာသော ပရိဝါရိတော ရူပန္တေွဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၆) ဧတ္ထ သရီရေ။ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄, ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁, ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅) ဧတ္ထ ဝဏ္ဏေ။ ‘‘ရူပပ္ပမာဏော ရူပပ္ပသန္နော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၆၅) ဧတ္ထ သဏ္ဌာနေ။ ဣဓာပိ သဏ္ဌာနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁ ရူပါဒိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ)။ သီလေတိ စတုဗ္ဗိဓေ သီလေ။ သမာဓိမှီတိ တိဝိဓေပိ သမာဓိမှိ။ ပညာယာတိ လောကိယလောကုတ္တရာယ ပညာယ။ အသာဒိသောတိ အသဒိသော အနုပမော။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလဝိမုတ္တိယာ။ အသမသမောတိ အသမာ အတီတာ ဗုဒ္ဓါ တေဟိ အသမေဟိ ဗုဒ္ဓေဟိ သီလာဒီဟိ သမောတိ အသမသမော။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝတော ရူပကာယသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ။
ဣဒါနိ ဘဂဝတော ကာယဗလာဒိံ ဒဿေတုံ –
‘‘ဒသနာဂဗလံ ကာယေ, တုယှံ ပါကတိကံ ဗလံ၊
ဣဒ္ဓိဗလေန အသမော, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ’’တိ။ – ဝုတ္တံ၊
တတ္ထ ဒသနာဂဗလန္တိ ဒသဆဒ္ဒန္တနာဂဗလံ။ ဒုဝိဓဉှိ တထာဂတဿ ဗလံ – ကာယဗလံ, ဉာဏဗလဉ္စာတိ။ တတ္ထ ကာယဗလံ ဟတ္ထိကုလာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ?
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆၁။)‘‘ကာဠာဝကဉ္စ ဂင်္ဂေယျံ, ပဏ္ဍရံ တမ္ဗပိင်္ဂလံ၊
ဂန္ဓမင်္ဂလဟေမဉ္စ, ဥပေါသထဆဒ္ဒန္တိမေ ဒသာ’’တိ။(မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၂၂၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀။၂၁၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၈၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၇၅၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၄၄) –
ဣမာနိ ဒသ ဟတ္ထိကုလာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကာဠာဝကောတိ ပကတိဟတ္ထိကုလံ။ ယံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ ကာယဗလံ, တံ ဧကဿ ကာဠာဝကဿ ဟတ္ထိနော ဗလံ။ ယံ ဒသန္နံ ကာဠာဝကာနံ ဗလံ, တံ ဧကဿ ဂင်္ဂေယျဿာတိ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝ ဆဒ္ဒန္တဗလံ နေတဗ္ဗန္တိ။ ယံ ဒသန္နံ ဆဒ္ဒန္တာနံ ဗလံ, တံ ဧကဿ တထာဂတဿ ဗလံ, နာရာယနဗလံ ဝဇိရဗလန္တိ ဣဒမေဝ ဝုစ္စတိ။ တဒေတံ ပကတိဟတ္ထိဂဏနာယ ဟတ္ထိကောဋိသဟဿာနံ ဗလံ, ပုရိသဂဏနာယ ဒသန္နံ ပုရိသကောဋိသဟဿာနံ ဗလံ ဟောတိ။ ဣဒံ တာဝ တထာဂတဿ ပကတိကာယဗလံ, ဉာဏဗလံ ပန အပ္ပမေယျံ ဒသဗလဉာဏံ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနီတိ ဧဝမာဒိကံ ဉာဏဗလံ။ ဣဓ ပန ကာယဗလံ အဓိပ္ပေတံ။ ကာယေ, တုယှံ ပါကတိကံ ဗလန္တိ တဉ္စ ပန တဝ ကာယေ ပါကတိကဗလန္တိ အတ္ထော။ တသ္မာ ‘‘ဒသနာဂဗလ’’န္တိ ဒသဆဒ္ဒန္တနာဂဗလန္တိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ဉာဏဗလံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒ္ဓိဗလေန အသမော, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣဒ္ဓိဗလေန အသမောတိ ဝိကုဗ္ဗနာဓိဋ္ဌာနာဒိနာ ဣဒ္ဓိဗလေန အသမော အသဒိသော အနုပမော။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေတိ ဒေသနာဉာဏေပိ အသမောတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ‘‘ယော ဧဝမာဒိဂုဏသမန္နာဂတော သတ္ထာ, သော သဗ္ဗလောကေကနာယကော, တံ သတ္ထာရံ နမဿထာ’’တိ တထာဂတဿ ပဏာမနေ နိယောဂဒဿနတ္ထံ –
‘‘ဧဝံ သဗ္ဗဂုဏူပေတံ, သဗ္ဗင်္ဂသမုပါဂတံ၊
မဟာမုနိံ ကာရုဏိကံ, လောကနာထံ နမဿထာ’’တိ။ – ဝုတ္တံ၊
တတ္ထ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရနိဒဿနေ နိပါတော။ သဗ္ဗဂုဏူပေတန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗောတိ အယံ နိရဝသေသဝါစီ။ ဂုဏောတိ အယံ ဂုဏ-သဒ္ဒေါ အနေကေသု
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆၂။)အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဟတာနံ ဝတ္ထာနံ ဒိဂုဏံ သံဃာဋိ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၄၆၊ မဟာဝ။ ၃၄၈) ဧတ္ထ ပဋလတ္ထေ ဒိဿတိ။ ‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ တရယန္တိ ရတ္တိယော, ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄) ဧတ္ထ ရာသတ္ထေ။ ‘‘သတဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) ဧတ္ထ အာနိသံသတ္ထေ။ ‘‘အန္တံ အန္တဂုဏံ’’ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀, ၃၀၂၊ ၂။၁၁၄၊ ၃။၁၅၄, ၃၄၉၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရ) ‘‘ကယိရာ မာလာဂုဏေ ဗဟူ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဧတ္ထ ဗန္ဓနတ္ထေ။ ‘‘အဋ္ဌဂုဏသမုပေတံ, အဘိညာဗလမာဟရိ’’န္တိ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၂၉) ဧတ္ထ သမ္ပတ္တိအတ္ထေ။ ဣဓာပိ သမ္ပတ္တိအတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၄၆၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၆၆၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၆)။ တသ္မာ သဗ္ဗေဟိ လောကိယလောကုတ္တရေဟိ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီဟိ ဥပေတံ သမန္နာဂတန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗင်္ဂသမုပါဂတန္တိ သဗ္ဗေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ ဂုဏင်္ဂေဟိ ဝါ သမုပါဂတံ သမန္နာဂတံ။ မဟာမုနိန္တိ အညေဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီဟိ မုနီဟိ အဓိကဘာဝတော မဟန္တော မုနီတိ ဝုစ္စတိ မဟာမုနိ။ ကာရုဏိကန္တိ ကရုဏာဂုဏယောဂတော ကာရုဏိကံ။ လောကနာထန္တိ သဗ္ဗလောကေကနာထံ, သဗ္ဗလောကေဟိ ‘‘အယံ နော ဒုက္ခောပတာပဿ အာဟန္တာ သမေတာ’’တိ ဧဝမာသီသီယတီတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ဒသဗလဿ သဗ္ဗနိပစ္စာကာရဿ အရဟဘာဝဒဿနတ္ထံ –
‘‘အဘိဝါဒနံ ထောမနဉ္စ, ဝန္ဒနဉ္စ ပသံသနံ၊
နမဿနဉ္စ ပူဇဉ္စ, သဗ္ဗံ အရဟသီ တုဝံ။
‘‘ယေ ကေစိ လောကေ ဝန္ဒနေယျာ, ဝန္ဒနံ အရဟန္တိ ယေ၊
သဗ္ဗသေဋ္ဌော မဟာဝီရ, သဒိသော တေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ – ဝုတ္တံ၊
တတ္ထ အဘိဝါဒနန္တိ အညေဟိ အတ္တနော အဘိဝါဒနကာရာပနံ။ ထောမနန္တိ ပရမ္မုခတော ထုတိ။ ဝန္ဒနန္တိ ပဏာမနံ။ ပသံသနန္တိ သမ္မုခတော ပသံသနံ။ နမဿနန္တိ အဉ္ဇလိကရဏံ, မနသာ နမဿနံ ဝါ။ ပူဇနန္တိ မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒီဟိ ပူဇနဉ္စ။ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သက္ကာရဝိသေသံ တုဝံ အရဟသိ ယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ယေ ကေစိ လောကေ ဝန္ဒနေယျာတိ ယေ ကေစိ လောကေ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ ဝန္ဒနီယာ ဝန္ဒနံ အရဟန္တိ။ ယေတိ ယေ ပန
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆၃။)လောကေ ဝန္ဒနံ အရဟန္တိ။ ဣဒံ ပန ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစနံ။ သဗ္ဗသေဋ္ဌောတိ သဗ္ဗေသံ တေသံ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော, တွံ မဟာဝီရ သဒိသော တေ လောကေ ကောစိ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
အထ ဘဂဝတိ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ ရတနစင်္ကမံ မာပေတွာ တတြ စင်္ကမမာနေ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ပဉ္စဟိ ပရိဝါရဘိက္ခုသတေဟိ။ အထ ထေရော ဘဂဝန္တံ ဩလောကေန္တော အဒ္ဒသ ကပိလပုရေ အာကာသေ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမမာနံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သာရိပုတ္တော မဟာပညော, သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒေါ၊
ဂိဇ္ဈကူဋေ ဌိတောယေဝ, ပဿတိ လောကနာယက’’န္တိ။ – အာဒိ၊
တတ္ထ သာရိပုတ္တောတိ ရူပသာရိယာ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ပုတ္တောတိ သာရိပုတ္တော။ မဟာပညောတိ မဟတိယာ သောဠသဝိဓာယ ပညာယ သမန္နာဂတောတိ မဟာပညော။ သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒေါတိ ဧတ္ထ သမာဓီတိ စိတ္တံ သမံ အာဒဟတိ အာရမ္မဏေ ဌပေတီတိ သမာဓိ။ သော တိဝိဓော ဟောတိ သဝိတက္ကသဝိစာရော အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော အဝိတက္ကအဝိစာရော သမာဓီတိ။ ဈာနန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ တတိယဇ္ဈာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ ဣမေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ မေတ္တာဈာနာဒီနိပိ သင်္ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ, ဈာနမ္ပိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ။ တတ္ထ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဝိပဿနာဉာဏံ ‘‘လက္ခဏူပနိဇ္ဈာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကံ ပန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော ပစ္စနီကဈာပနတော ဝါ ဈာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ သမာဓီသု စ ဈာနေသု စ ကောဝိဒေါတိ သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒေါ, သမာဓိဇ္ဈာနကုသလောတိ အတ္ထော။ ဂိဇ္ဈကူဋေတိ ဧဝံနာမကေ ပဗ္ဗတေ ဌိတောယေဝ ပဿတီတိ ပဿိ။
֍ * ၄၄။ သုဖုလ္လံ သာလရာဇံ ဝါတိ သမဝဋ္ဋက္ခန္ဓံ သမုဂ္ဂတဝိပုလကောမလဖလပလ္လဝင်္ကုရသမလင်္ကတသာခံ သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လံ သာလရာဇံ ဝိယ သီလမူလံ သမာဓိက္ခန္ဓံ ပညာသာခံ အဘိညာပုပ္ဖံ ဝိမုတ္တိဖလံ ဒသဗလသာလရာဇံ ဩလောကေသီတိ ဧဝံ ဩလောကပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ စန္ဒံဝ ဂဂနေ ယထာတိ အဗ္ဘာဟိမဓူမရဇောရာဟုပသဂ္ဂဝိနိမုတ္တံ တာရဂဏပရိဝုတံ သရဒသမယေ ပရိပုဏ္ဏံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆၄။)ဝိယ ရဇနိကရံ သဗ္ဗကိလေသတိမိရဝိဓမနကရံ ဝေနေယျဇနကုမုဒဝနဝိကသနကရံ မုနိဝရရဇနိကရံ ဩလောကေတီတိ အတ္ထော။ ယထာတိ နိပါတမတ္တံ။ မဇ္ဈနှိကေဝ သူရိယန္တိ မဇ္ဈနှိကသမယေ သိရိယာ ပဋုတရကိရဏမာလိနံ အံသုမာလိနမိဝ ဝိရောစမာနံ။ နရာသဘန္တိ နရဝသဘံ။
֍ * ၄၅။ ဇလန္တန္တိ ဒဒ္ဒဠှမာနံ, သရဒသမယံ ပရိပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကစာရုဝဒနသောဘံ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနသမလင်္ကတဝရသရီရံ ပရမာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝိရောစမာနန္တိ အတ္ထော။ ဒီပရုက္ခံ ဝါတိ အာရောပိတဒီပံ ဒီပရုက္ခမိဝ။ တရုဏသူရိယံဝ ဥဂ္ဂတန္တိ အဘိနဝေါဒိတာဒိစ္စမိဝ, သောမ္မဘာဝေန ဇလန္တန္တိ အတ္ထော။ သူရိယဿ တရုဏဘာဝေါ ပန ဥဒယံ ပဋိစ္စ ဝုစ္စတိ။ န ဟိ စန္ဒဿ ဝိယ ဟာနိဝုဒ္ဓိယော အတ္ထိ။ ဗျာမပ္ပဘာနုရဉ္ဇိတန္တိ ဗျာမပ္ပဘာယ အနုရဉ္ဇိတံ။ ဓီရံ ပဿတိ လောကနာယကန္တိ သဗ္ဗလောကေကဓီရံ ပဿတိ နာယကန္တိ အတ္ထော။
အထာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ အတိသီတလသလိလဓရနိကရပရိစုမ္ဗိတကူဋေ နာနာဝိဓသုရဘိတရုကုသုမဝါသိတကူဋေ ပရမရုစိရစိတ္တကူဋေ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဌတွာဝ ဒသဟိ စက္ကဝါဠသဟဿေဟိ အာဂတေဟိ ဒေဝဗြဟ္မဂဏေဟိ ပရိဝုတံ ဘဂဝန္တံ အနုတ္တရာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ အနောပမာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ သဗ္ဗရတနမယေ စင်္ကမေ စင်္ကမမာနံ ဒိသွာ – ‘‘ဟန္ဒာဟံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိဒီပနံ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနံ ယာစေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဝသမာနာနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ သန္နိပါတေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ, ကတကိစ္စာန တာဒိနံ၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, ခဏေန သန္နိပါတယီ’’တိ။
တတ္ထ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနန္တိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ, ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကတကိစ္စာနန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယဘာဝနာဝသေန ပရိနိဋ္ဌိတသောဠသကိစ္စာနန္တိ အတ္ထော။ ခီဏာသဝါနန္တိ ပရိက္ခီဏစတုရာသဝါနံ။ ဝိမလာနန္တိ ဝိဂတမလာနံ, ခီဏာသဝတ္တာ ဝါ ဝိမလာနံ ပရမပရိသုဒ္ဓစိတ္တသန္တာနာနန္တိ အတ္ထော။ ခဏေနာတိ ခဏေယေဝ။ သန္နိပါတယီတိ သန္နိပါတေသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆၅။)ဣဒါနိ တေသံ ဘိက္ခူနံ သန္နိပါတေ ဂမနေ စ ကာရဏံ ဒဿနတ္ထံ –
‘‘လောကပ္ပသာဒနံ နာမ, ပါဋိဟီရံ နိဒဿယိ၊
အမှေပိ တတ္ထ ဂန္တွာန, ဝန္ဒိဿာမ မယံ ဇိနံ။
‘‘ဧထ သဗ္ဗေ ဂမိဿာမ, တုစ္ဆိဿာမ မယံ ဇိနံ၊
ကင်္ခံ ဝိနောဒယိဿာမ, ပဿိတွာ လောကနာယက’’န္တိ။ – ဣမာ ဂါထာယော ဝုတ္တာ၊
တတ္ထ လောကပ္ပသာဒနံ နာမာတိ လောကဿ ပသာဒကရဏတော လောကပ္ပသာဒနံ ပါဋိဟီရံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဥလ္လောကပ္ပသာဒနံ နာမာတိပိ ပါဌော, တဿ လောကဝိဝရဏပါဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန ဥဒ္ဓံ အကနိဋ္ဌဘဝနတော ဟေဋ္ဌာ ယာဝ အဝီစိ ဧတ္ထန္တရေ ဧကာလောကံ ကတွာ ဧတ္ထန္တရေ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ အညမညံ ဒဿနကရဏာဓိဋ္ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ နိဒဿယီတိ ဒဿေသိ။ အမှေပီတိ မယမ္ပိ။ တတ္ထာတိ ယတ္ထ ဘဂဝါ, တတ္ထ ဂန္တွာနာတိ အတ္ထော။ ဝန္ဒိဿာမာတိ မယံ ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒိဿာမ။ ဧတ္ထ ပန အမှေပိ, မယန္တိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ သဒ္ဒါနံ ပုရိမဿ ဂမနကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ပစ္ဆိမဿ ဝန္ဒနကိရိယာယ။ ဣတရထာ ဟိ ပုနရုတ္တိဒေါသတော န မုစ္စတိ။
ဧထာတိ အာဂစ္ဆထ။ ကင်္ခံ ဝိနောဒယိဿာမာတိ ဧတ္ထာဟ – ခီဏာသဝါနံ ပန ကင်္ခါ နာမ ကာစိပိ နတ္ထိ, ကသ္မာ ထေရော ဧဝမာဟာတိ? သစ္စမေဝေတံ, ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သမုစ္ဆေဒံ ဂတာ။ ယထာဟ –
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာတိ? စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပါဒါ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတော စိတ္တုပ္ပါဒေါ အပါယဂမနီယော လောဘော ဒေါသော မောဟော မာနော တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၅ ထောကံ ဝိသဒိသံ)။
န ပနေသာ ဝိစိကိစ္ဆာသင်္ခါတာ ကင်္ခါတိ, ကိန္တု ပညတ္တိအဇာနနံ နာမ။ ထေရော ပန ဘဂဝန္တံ ဗုဒ္ဓဝံသံ ပုစ္ဆိတုကာမော, သော ပန ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဝိသယော, န ပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ, တသ္မာ ထေရော အဝိသယတ္တာ ဧဝမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိနောဒယိဿာမာတိ ဝိနောဒေဿာမ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆၆။)အထ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ထေရဿ ဝစနံ သုတွာ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ သုဝမ္မိတာ ဝိယ မဟာနာဂါ ပဘိန္နကိလေသာ ဆိန္နဗန္ဓနာ အပ္ပိစ္ဆာ သန္တုဋ္ဌာ ပဝိဝိတ္တာ အသံသဋ္ဌာ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသမ္ပန္နာ တရမာနာ သန္နိပတ္တိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သာဓူတိ တေ ပဋိဿုတွာ, နိပကာ သံဝုတိန္ဒြိယာ၊
ပတ္တစီဝရမာဒါယ, တရမာနာ ဥပါဂမု’’န္တိ။
တတ္ထ သာဓူတိ အယံ သာဓု-သဒ္ဒေါ အာယာစနသမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပဟံသနသုန္ဒရာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ – ‘‘သာဓု မေ, ဘန္တေ ဘဂဝါ, သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၉၅၊ ၅။၃၈၂၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅၇) အာယာစနေ ဒိဿတိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေတိ ခေါ သော ဘိက္ခု ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒိတွာ အနုမောဒိတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) သမ္ပဋိစ္ဆနေ။ ‘‘သာဓု သာဓု, သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၉) သမ္ပဟံသနေ။
‘‘သာဓု ဓမ္မရုစိ ရာဇာ, သာဓု ပညာဏဝါ နရော၊
သာဓု မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘော, ပါပဿာကရဏံ သုခ’’န္တိ။ –
အာဒီသု (ဇာ။ ၂။၁၈။၁၀၁) သုန္ဒရေ။ ဣဓ သမ္ပဋိစ္ဆနေ။ တသ္မာ သာဓု သုဋ္ဌူတိ ထေရဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာတိ အတ္ထော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၈၉၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ သုတ္တနိက္ခေပဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၅ အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ)။ နိပကာတိ ပဏ္ဍိတာ ပညဝန္တာ။ သံဝုတိန္ဒြိယာတိ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာ, ဣန္ဒြိယသံဝရသမန္နာဂတာတိ အတ္ထော။ တရမာနာတိ တုရိတာ။ ဥပါဂမုန္တိ ထေရံ ဥပသင်္ကမိံသု။
၅၀-၁။ ဣဒါနိ ဓမ္မသေနာပတိဿ ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ‘‘ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟီ’’တိအာဒိဂါထာယော ဝုတ္တာ တတ္ထ ဒန္တေဟီတိ ကာယေန စ စိတ္တေန စ ဒန္တေဟိ။ ဥတ္တမေ ဒမေတိ အရဟတ္တေ, နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေဟိ ဘိက္ခူဟီတိ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ။ မဟာဂဏီတိ သီလာဒီဟိ စ သင်္ချာဝသေန စ မဟန္တော ဂဏော အဿ အတ္ထီတိ မဟာဂဏီ, နာနာပဒဝသေန ဝါ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ မဟန္တော ဂဏောတိ မဟာဂဏော, မဟာဂဏော အဿ အတ္ထီတိ မဟာဂဏီ။ လဠန္တော ဒေဝေါဝ ဂဂနေတိ ဣဒ္ဓိဝိလာသေန ဝိလာသေန္တော ဒေဝေါ ဝိယ ဂဂနတလေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမီတိ အတ္ထော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆၇။)֍ * ၅၂။ ဣဒါနိ ‘‘တေ ဣတ္ထမ္ဘူတာ ဥပသင်္ကမိံသူ’’တိ ဥပသင်္ကမဝိဓာနဒဿနတ္ထံ ‘‘ဥက္ကာသိတဉ္စ ခိပိတ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဥက္ကာသိတဉ္စာတိ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒဉ္စ။ ခိပိတန္တိ ခိပိတသဒ္ဒဉ္စ။ အဇ္ဈုပေက္ခိယာတိ ဥပေက္ခိတွာ, တံ ဥဘယံ အကတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ သုဗ္ဗတာတိ သုဝိမလဓုတဂုဏာ။ သပ္ပတိဿာတိ သဟပတိဿယာ, နီစဝုတ္တိနောတိ အတ္ထော။
֍ * ၅၃။ သယမ္ဘုန္တိ သယမေဝ အညာပဒေသံ ဝိနာ ပါရမိယော ပူရေတွာ အဓိဂတဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ အတ္ထော။ အစ္စုဂ္ဂတန္တိ အဘိနဝေါဒိတံ။ စန္ဒံ ဝါတိ စန္ဒံ ဝိယ, နဘေ ဇလန္တံ ဘဂဝန္တံ ဂဂနေ စန္ဒံ ဝိယ ပဿန္တီတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဓာပိ ယထာ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တောဝ။
֍ * ၅၄။ ဝိဇ္ဇုံ ဝါတိ ဝိဇ္ဇုဃနံ ဝိယ။ ယဒိ စိရဋ္ဌိတိကာ အစိရပ္ပဘာ အဿ တာဒိသန္တိ အတ္ထော။ ဂဂနေ ယထာတိ အာကာသေ ယထာ, ဣဓာပိ ယထာ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တောဝ။ ဣတော ပရမ္ပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယထာ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ * ၅၅။ ရဟဒမိဝ ဝိပ္ပသန္နန္တိ အတိဂမ္ဘီရဝိတ္ထတံ မဟာရဟဒံ ဝိယ အနာဝိလံ ဝိပ္ပသန္နံ သလိလံ။ သုဖုလ္လံ ပဒုမံ ယထာတိ သုဝိကသိတပဒုမဝနံ ရဟဒမိဝါတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သုဖုလ္လံ ကမလံ ယထာ’’တိပိ ပါဌော, တဿ ကမနီယဘာဝေန သုဖုလ္လံ ကမလဝနမိဝါတိ အတ္ထော။
֍ * ၅၆။ အထ တေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသေနာပတိပ္ပမုခါ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ကတွာ ဒသဗလဿ စက္ကာလင်္ကတတလေသု ပါဒေသု နိပတိံသူတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန, တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ပမောဒိတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နိပတန္တီတိ နိပတိံသု, ဝန္ဒိံသူတိ အတ္ထော။ စက္ကလက္ခဏေတိ စက္ကံ လက္ခဏံ ယသ္မိံ ပါဒေ သော ပါဒေါ စက္ကလက္ခဏော, တသ္မိံ စက္ကလက္ခဏေ။ ဇာတိဝသေန ‘‘ပါဒေ’’တိ ဝုတ္တံ, သတ္ထုနော စက္ကာလင်္ကတတလေသု ပါဒေသု နိပတိံသူတိ အတ္ထော။
֍ * ၅၇။ ဣဒါနိ တေသံ ကေသဉ္စိ ထေရာနံ နာမံ ဒဿေန္တေဟိ ‘‘သာရိပုတ္တော မဟာပညော, ကောရဏ္ဍသမသာဒိသော’’တိအာဒိ ဂါထာယော ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ကောရဏ္ဍသမသာဒိသောတိ ကောရဏ္ဍကုသုမသဒိသဝဏ္ဏော, ယဒိ ဧဝံ ‘‘ကောရဏ္ဍသမော’’တိ ဝါ, ‘‘ကောရဏ္ဍသဒိသော’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ, ကိံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆၈။)ဒွိက္ခတ္တုံ ‘‘သမသာဒိသော’’တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? နာယံ ဒေါသော, တာဒိသော ကောရဏ္ဍသမတ္တာ ကောရဏ္ဍသဒိသဘာဝေနေဝ ကောရဏ္ဍသမသာဒိသော။ န ပနာဓိကဝစနဝသေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ သမာဓိဇ္ဈာနကုသလောတိ ဧတ္ထ အယံ ကုသလ-သဒ္ဒေါ တာဝ အရောဂျာနဝဇ္ဇဆေကသုခဝိပါကာဒီသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ, ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉) အာရောဂျေ ဒိဿတိ။ ‘‘ကတမော ပန, ဘန္တေ, ကာယသမာစာရော ကုသလော? ယော ခေါ, မဟာရာဇ, ကာယသမာစာရော အနဝဇ္ဇော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁) ဧဝမာဒီသု အနဝဇ္ဇေ။ ‘‘ကုသလော တွံ ရထဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၈၇) ဆေကေ။ ‘‘ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၄၃၁ အာဒယော) သုခဝိပါကေ။ ဣဓ ပန ဆေကေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝန္ဒတေတိ ဝန္ဒိတ္ထ။
֍ * ၅၈။ ဂဇ္ဇိတာတိ ဂဇ္ဇန္တီတိ ဂဇ္ဇိတာ။ ကာလမေဃော ဝါတိ နီလသလိလဓရော ဝိယ ဂဇ္ဇိတာ ဣဒ္ဓိဝိသယေတိ အဓိပ္ပါယော။ နီလုပ္ပလသမသာဒိသောတိ နီလကုဝလယသဒိသဝဏ္ဏော။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မောဂ္ဂလ္လာနောတိ ဧဝံ ဂေါတ္တဝသေန လဒ္ဓနာမော ကောလိတော။
֍ * ၅၉။ မဟာကဿပေါပိ စာတိ ဥရုဝေလကဿပနဒီကဿပဂယာကဿပကုမာရကဿပေ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကေ ထေရေ ဥပါဒါယ အယံ မဟာ, တသ္မာ ‘‘မဟာကဿပေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ပိ စာတိ သမ္ဘာဝနသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ဥတ္တတ္တကနကသန္နိဘောတိ သန္တတ္တသုဝဏ္ဏသဒိသဆဝိဝဏ္ဏော။ ဓုတဂုဏေတိ ဧတ္ထ ကိလေသဓုနနတော ဓမ္မော ဓုတော နာမ, ဓုတဂုဏော နာမ ဓုတဓမ္မော။ ကတမော ပန ဓုတဓမ္မော နာမ? အပ္ပိစ္ဆတာ, သန္တုဋ္ဌိတာ, သလ္လေခတာ, ပဝိဝေကတာ, ဣဒမဋ္ဌိကတာတိ ဣမေ ဓုတင်္ဂစေတနာယ ပရိဝါရဘူတာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ‘‘အပ္ပိစ္ဆံယေဝ နိဿာယာ’’တိအာဒိဝစနတော ဓုတဓမ္မာ နာမ။ အထ ဝါ ကိလေသေ ဓုနနတော ဉာဏံ ဓုတံ နာမ, တသ္မိံ ဓုတဂုဏေ။ အဂ္ဂနိက္ခိတ္တောတိ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ကောဋိဘူတောတိ ဌပိတော။ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဓုတဝါဒါနံ ယဒိဒံ မဟာကဿပေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈, ၁၉၁) ဌာနန္တရေ ဌပိတောတိ အတ္ထော။ အယံ ပန အဂ္ဂ-သဒ္ဒေါ အာဒိကောဋိကောဋ္ဌာသသေဋ္ဌာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ – ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ, သမ္မ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၆၉။)ဒေါဝါရိက, အာဝရာမိ ဒါရံ နိဂဏ္ဌာနံ နိဂဏ္ဌီန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၇၀) အာဒိမှိ ဒိဿတိ။ ‘‘တေနေဝ အင်္ဂုလဂ္ဂေန တံ အင်္ဂုလဂ္ဂံ ပရာမသေယျ’’ (ကထာ။ ၄၄၁), ‘‘ဥစ္ဆဂ္ဂံ ဝေဠဂ္ဂ’’န္တိအာဒီသု ကောဋိယံ။ ‘‘အမ္ဗိလဂ္ဂံ ဝါ မဓုရဂ္ဂံ ဝါ’’ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၄) ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဟာရဂ္ဂေန ဝါ ပရိဝေဏဂ္ဂေန ဝါ ဘာဇေတု’’န္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၁၈) ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ…ပေ… တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၄) သေဋ္ဌေ။ သွာယမိဓ သေဋ္ဌေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကောဋိယမ္ပိ ဝတ္တတိ။ ထေရော အတ္တနော ဌာနေ သေဋ္ဌော စေဝ ကောဋိဘူတော စ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဂ္ဂနိက္ခိတ္တော’’တိ, အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ကောဋိဘူတောတိ အတ္ထော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၀ သရဏဂမနကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅)။ ထောမိတောတိ ပသံသိတော ဒေဝမနုဿာဒီဟိ။ သတ္ထု ဝဏ္ဏိတောတိ သတ္ထာရာ ဝဏ္ဏိတော ထုတော, ‘‘ကဿပေါ, ဘိက္ခဝေ, စန္ဒူပမော ကုလာနိ ဥပသင်္ကမတိ အပကဿေဝ ကာယံ အပကဿ စိတ္တံ နိစ္စနဝကော ကုလေသု အပ္ပဂဗ္ဘော’’တိ ဧဝမာဒီဟိ အနေကေဟိ သုတ္တနယေဟိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၆) ဝဏ္ဏိတော ပသတ္ထော, သောပိ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒတီတိ အတ္ထော။
֍ * ၆၀။ ဒိဗ္ဗစက္ခူနန္တိ ဒိဗ္ဗံ စက္ခု ယေသံ အတ္ထိ တေ ဒိဗ္ဗစက္ခူ, တေသံ ဒိဗ္ဗစက္ခူနံ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကာနံ ယဒိဒံ အနုရုဒ္ဓေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈, ၁၉၂)။ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော ဘဂဝတော စူဠပိတုနော အမိတောဒနဿ နာမ သက္ကဿ ပုတ္တော မဟာနာမဿ ကနိဋ္ဌဘာတာ မဟာပုညော ပရမသုခုမာလော, သော အတ္တသတ္တမော နိက္ခမိတွာ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော, တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာနုက္ကမော သံဃဘေဒကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၃၀ အာဒယော) အာဂတောဝ။ အဝိဒူရေ ဝါတိ ဘဂဝတော သန္တိကေယေဝ။
֍ * ၆၁။ အာပတ္တိအနာပတ္တိယာတိ အာပတ္တိယဉ္စ အနာပတ္တိယဉ္စ ကောဝိဒေါ။ သတေကိစ္ဆာယာတိ သပ္ပဋိကမ္မာယပိ အပ္ပဋိကမ္မာယပိ စာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သပ္ပဋိကမ္မာ သာ ဆဗ္ဗိဓာ ဟောတိ, အပ္ပဋိကမ္မာ သာ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ ‘‘အာပတ္တိအနာပတ္တိယာ, သတေကိစ္ဆာယ ကောဝိဒေါ’’တိပိ ပါဌော, သောယေဝ အတ္ထော။ ဝိနယေတိ ဝိနယပိဋကေ။ အဂ္ဂနိက္ခိတ္တောတိ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇၀။)ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာနံ ယဒိဒံ, ဥပါလီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉, ၂၂၈) ဧတဒဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတောတိ အတ္ထော။ ဥပါလီတိ ဥပါလိတ္ထေရော။ သတ္ထု ဝဏ္ဏိတောတိ သတ္ထာရာ ဝဏ္ဏိတော ပသတ္ထော။ ထေရော ကိရ တထာဂတဿေဝ သန္တိကေ ဝိနယပိဋကံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဘာရုကစ္ဆကဝတ္ထုံ (ပါရာ။ ၇၈), အဇ္ဇုကဝတ္ထုံ (ပါရာ။ ၁၅၈), ကုမာရကဿပဝတ္ထုန္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဣမာနိ တီဏိ ဝတ္ထူနိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ကထေသိ။ တသ္မာ ထေရော ဝိနယဓရာနံ အဂ္ဂေါတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန သတ္ထာရာ ဝဏ္ဏိတောတိ ဝုတ္တော။
֍ * ၆၂။ သုခုမနိပုဏတ္ထပဋိဝိဒ္ဓေါတိ ပဋိဝိဒ္ဓသုခုမနိပုဏတ္ထော, ပဋိဝိဒ္ဓဒုဒ္ဒသနိပုဏတ္ထောတိ အတ္ထော။ ကထိကာနံ ပဝရောတိ ဓမ္မကထိကာနံ သေဋ္ဌော။ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မကထိကာနံ ယဒိဒံ ပုဏ္ဏော မန္တာဏိပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈, ၁၉၆) ဧတဒဂ္ဂပါဠိယံ အာရောပိတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကထိကာနံ ပဝရော’’တိ။ ဂဏီတိ သသံဃော။ ထေရဿ ကိရ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတာ ကုလပုတ္တာ ပဉ္စသတာ အဟေသုံ။ သဗ္ဗေပိ တေ ဒသဗလဿ ဇာတဘူမိကာ ဇာတရဋ္ဌဝါသိနော သဗ္ဗေဝ ခီဏာသဝါ သဗ္ဗေဝ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂဏီ’’တိ။ ဣသီတိ ဧသတိ ဂဝေသတိ ကုသလေ ဓမ္မေတိ ဣသိ။ မန္တာဏိယာ ပုတ္တောတိ မန္တာဏိယာ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ပုတ္တော။ ပုဏ္ဏောတိ တဿ နာမံ။ ဝိဿုတောတိ အတ္တနော အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ဝိဿုတော။
အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရော ပန သတ္ထရိ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကေ အနုပုဗ္ဗေန အာဂန္တွာ ရာဇဂဟံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တေ ကပိလဝတ္ထုံ အာဂန္တွာ အတ္တနော ဘာဂိနေယျံ ပုဏ္ဏံ နာမ မာဏဝံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အာပုစ္ဆိတွာ နိဝါသတ္ထာယ သယံ ဆဒ္ဒန္တဒဟံ ဂတော။ ပုဏ္ဏော ပန ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ ထေရေန သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ – ‘‘မယှံ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေတွာဝ ဒသဗလဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ ကပိလပုရေယေဝ ဩဟီနော, သော ယောနိသောမနသိကာရံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ။ ဧတ္ထ ပန အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော စ ဥပါလိတ္ထေရော စ ဣမေ ဒွေ ထေရာ ဘဂဝတော ကပိလဝတ္ထုပုရံ ပဝိသိတွာ ဉာတိသမာဂမဒိဝသေ ပဗ္ဗဇိတာ ဝိယ ဒဿိတာ, တံ ပန ခန္ဓကပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ န သမေတိ။ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇၁။)အထ သတ္ထာ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ စိတ္တာစာရမညာယ အတ္တနော ဂုဏေ ကထေတုမာရဘိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဧတေသံ စိတ္တမညာယ, ဩပမ္မကုသလော မုနိ၊
ကင်္ခစ္ဆေဒေါ မဟာဝီရော, ကထေသိ အတ္တနော ဂုဏ’’န္တိ။
တတ္ထ ဩပမ္မကုသလောတိ ဥပမာယ ကုသလော။ ကင်္ခစ္ဆေဒေါတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ သံသယစ္ဆေဒကော။
ဣဒါနိ တေ အတ္တနော ဂုဏေ ကထေသိ, တေ ဒဿေတုံ –
‘‘စတ္တာရော တေ အသင်္ချေယျာ, ကောဋိ ယေသံ န နာယတိ၊
သတ္တကာယော စ အာကာသော, စက္ကဝါဠာ စနန္တကာ၊
ဗုဒ္ဓဉာဏံ အပ္ပမေယျံ, န သက္ကာ ဧတေ ဝိဇာနိတု’’န္တိ။ – ဝုတ္တံ၊
တတ္ထ စတ္တာရောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဧတေတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗေ အတ္ထေ နိဒဿေတိ။ အသင်္ချေယျာတိ သင်္ချာတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ အသင်္ချေယျာ, ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာတိ အတ္ထော။ ကောဋီတိအာဒိ ဝါ အန္တော ဝါ မရိယာဒါ။ ယေသန္တိ ယေသံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ။ န နာယတီတိ န ပညာယတိ။ ဣဒါနိ တေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ စတ္တာရော အသင်္ချေယျေ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တကာယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတ္တကာယောတိ သတ္တသမူဟော, သတ္တကာယော အနန္တော အပရိမာဏော အပ္ပမေယျော။ တထာ အာကာသော အာကာသဿာပိ အန္တော နတ္ထိ။ တထာ စက္ကဝါဠာနိ အနန္တာနိ ဧဝ။ ဗုဒ္ဓဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏံ အပ္ပမေယျံ။ န သက္ကာ ဧတေ ဝိဇာနိတုန္တိ ယသ္မာ ပနေတေ အနန္တာ, တသ္မာ န သက္ကာ ဝိဇာနိတုံ။
֍ * ၆၅။ ဣဒါနိ သတ္ထာ အတ္တနော ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနေ သဉ္ဇာတစ္ဆရိယဗ္ဘုတာနံ ဒေဝမနုဿာဒီနံ ကိန္နာမေတံ အစ္ဆရိယံ, ဣတောပိ ဝိသိဋ္ဌတရံ အစ္ဆရိယံ အဗ္ဘုတံ အတ္ထိ, မမ တံ သုဏာထာတိ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေန္တော –
‘‘ကိမေတံ အစ္ဆရိယံ လောကေ, ယံ မေ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ၊
အညေ ဗဟူ အစ္ဆရိယာ, အဗ္ဘုတာ လောမဟံသနာ’’တိ။ – အာဒိမာဟ၊
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇၂။)တတ္ထ ကိန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ ဧတန္တိ ဣဒံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ သန္ဓာယာဟ။ ယန္တိ အယံ ယံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယံ တံ အပုစ္ဆိမှ အကိတ္တယီ နော, အညံ တံ ပုစ္ဆာမ တဒိင်္ဃ ဗြူဟီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၅၈၊ မဟာနိ။ ၁၁၀၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာ ၇၇) ဥပယောဂဝစနေ ဒိဿတိ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၈၀၉၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၁) ဧတ္ထ ကာရဏဝစနေ။ ‘‘ယံ ဝိပဿီ ဘဂဝါ ကပ္ပေ ဥဒပါဒီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄) ဧတ္ထ ဘုမ္မေ။ ‘‘ယံ ခေါ မေ, ဘန္တေ, ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ သမ္မုခါ သုတံ သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ, အာရောစေမိ တံ ဘဂဝတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၉၃) ပစ္စတ္တဝစနေ။ ဣဓာပိ ပစ္စတ္တဝစနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄)။ အညေ ဗဟူ မမ အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတဝိသေသာ သန္တီတိ ဒီပေတိ။
ဣဒါနိ တေ အစ္ဆရိယေ ဒဿေန္တော –
‘‘ယဒါဟံ တုသိတေ ကာယေ, သန္တုသိတော နာမဟံ တဒါ၊
ဒသသဟဿီ သမာဂမ္မ, ယာစန္တိ ပဉ္ဇလီ မမ’’န္တိ။ – အာဒိမာဟ၊
တတ္ထ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ တုသိတေ ကာယေတိ တုသိတသင်္ခါတေ ဒေဝနိကာယေ။ ယဒါ ပနာဟံ သမတ္တိံသပါရမိယော ပူရေတွာ ပဉ္စမဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ ဉာတတ္ထစရိယလောကတ္ထစရိယဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာနံ ကောဋိံ ပတွာ သတ္တသတကမဟာဒါနာနိ ဒတွာ သတ္တက္ခတ္တုံ ပထဝိံ ကမ္ပေတွာ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝတော စဝိတွာ ဒုတိယေ စိတ္တဝါရေ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော တဒါပိ သန္တုသိတော နာမ ဒေဝရာဇာ အဟောသိံ။ ဒသသဟဿီ သမာဂမ္မာတိ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာ သန္နိပတိတွာတိ အတ္ထော။ ယာစန္တိ ပဉ္ဇလီ မမန္တိ မံ ဥပသင်္ကမိတွာ, ‘‘မာရိသ, တယာ ဒသ ပါရမိယော ပူရေန္တေန န သက္ကသမ္ပတ္တိံ န မာရ န ဗြဟ္မ န စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေန္တေန ပူရိတာ, လောကနိတ္ထရဏတ္ထာယ ပန ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ထယမာနေန ပူရိတာ, သော တဝ ကာလော, မာရိသ, ဗုဒ္ဓတ္တာယ သမယော, မာရိသ, ဗုဒ္ဓတ္တာယာ’’တိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ, အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) ယာစန္တိ မမန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ကာလော ခေါ တေ မဟာဝီရ, ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊
သဒေဝကံ တာရယန္တော, ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇၃။)တတ္ထ ကာလော တေတိ ကာလော တဝ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဥပ္ပဇ္ဇာတိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှ, ‘‘ဩက္ကမာ’’တိပိ ပါဌော။ သဒေဝကန္တိ သဒေဝကံ လောကန္တိ အတ္ထော။ တာရယန္တောတိ ဧတ္ထ ပါရမိယော ပူရေန္တောပိ တာရယတိ နာမ, ပါရမိယော မတ္ထကံ ပါပေန္တောပိ တာရယတိ နာမ, ဝေဿန္တရတ္တဘာဝတော စဝိတွာ တုသိတပုရေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ သဋ္ဌိဝဿသတသဟဿာဓိကာနိ သတ္တပဏ္ဏာသဝဿကောဋိယော တတ္ထ တိဋ္ဌန္တောပိ တာရယတိ နာမ, ဒေဝတာဟိ ယာစိတော ပဉ္စဝိဓံ မဟာဝိလောကိတံ ဝိလောကေတွာ မဟာမာယာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တောပိ ဒသမာသေ ဂဗ္ဘဝါသံ ဝသန္တောပိ တာရယတိ နာမ, ဧကူနတိံသ ဝဿာနိ အဂါရမဇ္ဈေ တိဋ္ဌန္တောပိ တာရယတိ နာမ။ ရာဟုလဘဒ္ဒဿ ဇာတဒိဝသေ ဆန္နသဟာယော ကဏ္ဍကံ အာရုယှ နိက္ခမန္တောပိ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ အတိက္ကမိတွာ အနောမာယ နာမ နဒိယာ တီရေ ပဗ္ဗဇန္တောပိ တာရယတိ နာမ, ဆဗ္ဗဿာနိ ပဓာနံ ကရောန္တောပိ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ မဟာဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ဒွါဒသင်္ဂံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒံ အနုလောမပဋိလောမတော သမ္မသိတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ တာရယတိ နာမ, သောတာပတ္တိဖလက္ခဏေပိ, သကဒါဂါမိမဂ္ဂက္ခဏေပိ, သကဒါဂါမိဖလက္ခဏေပိ, အနာဂါမိမဂ္ဂက္ခဏေပိ, အနာဂါမိဖလက္ခဏေပိ, အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေပိ, အရဟတ္တဖလက္ခဏေပိ တာရယတိ နာမ, ယဒါ အဋ္ဌာရသဒေဝတာကောဋိသဟဿေဟိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ အမတပါနံ အဒါသိ, တတော ပဋ္ဌာယ တာရယိ နာမာတိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သဒေဝကံ တာရယန္တော, ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။
အထ မဟာသတ္တော ဒေဝတာဟိ ယာစိယမာနောပိ ဒေဝတာနံ ပဋိညံ အဒတွာဝ ကာလဒီပဒေသကုလဇနေတ္တိအာယုပရိစ္ဆေဒဝသေန ပဉ္စဝိဓံ မဟာဝိလောကနံ နာမ ဝိလောကေသိ။ တတ္ထ ‘‘ကာလော နု ခေါ, န ကာလော’’တိ ပဌမံ ကာလံ ဝိလောကေသိ။ တတ္ထ ဝဿသတသဟဿတော ဥဒ္ဓံ အာယုကာလော ကာလော နာမ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ဇာတိဇရာမရဏာဒီနံ အပါကဋတ္တာ, ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ဓမ္မဒေသနာ နာမ တိလက္ခဏမုတ္တာ နာမ နတ္ထိ, တေသံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ ကထေန္တာနံ ‘‘ကိန္နာမေတေ ကထေန္တီ’’တိ န သဒ္ဒဟန္တိ, တတော အဘိသမယော န ဟောတိ, တသ္မိံ အသတိ အနိယျာနိကံ သာသနံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇၄။)ဟောတိ။ တသ္မာ သော အကာလော။ ဝဿသတတော ဦနော အာယုကာလောပိ ကာလော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? တဒါ သတ္တာ ဥဿန္နကိလေသာ ဟောန္တိ, ဥဿန္နကိလေသာနဉ္စ ဒိန္နော ဩဝါဒေါ ဩဝါဒဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ သောပိ အကာလော။ ဝဿသတသဟဿတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ဝဿသတတော ပဋ္ဌာယ ဥဒ္ဓံ အာယုကာလော ကာလော နာမ။ ဣဒါနိ ဝဿသတာယုကာ မနုဿာတိ အထ ဗောဓိသတ္တော ‘‘နိဗ္ဗတ္တိတဗ္ဗကာလော’’တိ အဒ္ဒသ။
တတော ဒီပံ ဩလောကေန္တော ‘‘ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဒီပံ ပဿိ။ တတော ဇမ္ဗုဒီပေါ နာမ မဟာ ဒသယောဇနသဟဿပရိမာဏော, ကတရသ္မိံ နု ခေါ ပဒေသေ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဒေသံ ဝိလောကေန္တော မဇ္ဈိမ ဒေသံ ပဿိ။ တတော ကုလံ ဝိလောကေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ လောကသမ္မတေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဣဒါနိ ခတ္တိယကုလံ လောကသမ္မတံ, တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိဿာမိ, သုဒ္ဓေါဒနော နာမ မေ ရာဇာ ပိတာ ဘဝိဿတီ’’တိ ကုလံ အဒ္ဒသ။ တတော မာတရံ ဝိလောကေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓမာတာ နာမ လောလာ သုရာဓုတ္တာ န ဟောတိ, အခဏ္ဍပဉ္စသီလာတိ အယဉ္စ မဟာမာယာ နာမ ဒေဝီ ဧဒိသာ, အယံ မေ မာတာ ဘဝိဿတီတိ ကိတ္တကံ အဿာ အာယူ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဒသန္နံ မာသာနံ ဥပရိ သတ္တဒိဝသာနိ ပဿိ။ ဣတိ ဣမံ ပဉ္စဝိဓဝိလောကနံ ဝိလောကေတွာ – ‘‘ကာလော မေ, မာရိသ, ဗုဒ္ဓဘာဝါယာ’’တိ ဒေဝတာနံ ပဋိညံ ဒတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စဝိတွာ သကျရာဇကုလေ မာယာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ, အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ, အဝိဒူရေနိဒါနကထာ)။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တုသိတာ ကာယာ စဝိတွာန, ယဒါ ဩက္ကမိ ကုစ္ဆိယံ၊
ဒသသဟဿီလောကဓာတု, ကမ္ပိတ္ထ ဓရဏီ တဒါ’’တိ။ – အာဒိ၊
တတ္ထ ဩက္ကမီတိ ဩက္ကမိံ ပါဝိသိံ။ ကုစ္ဆိယန္တိ မာတုကုစ္ဆိမှိ။ ဒသသဟဿီလောကဓာတု, ကမ္ပိတ္ထာတိ သတော သမ္ပဇာနော ပန ဗောဓိသတ္တော မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမန္တော ဧကူနဝီသတိယာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေသု မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂဿ သောမနဿသဟဂတဉာဏသမ္ပယုတ္တအသင်္ခါရိကကုသလစိတ္တဿ သဒိသ မဟာဝိပါကစိတ္တေန အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယံ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေနေဝ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ တဒါ ဒသသဟဿီလောကဓာတု
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇၅။)သကလာပိ ကမ္ပိ သင်္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပီတိ အတ္ထော။ ဓရဏီတိ ဓာရေတိ သဗ္ဗေ ထာဝရဇင်္ဂမေတိ ဓရဏီ, ပထဝီ။
֍ * ၆၉။ သမ္ပဇာနောဝ နိက္ခမိန္တိ ဧတ္ထ ယဒါ ပနာဟံ သတော သမ္ပဇာနောဝ မာတုကုစ္ဆိတော ဓမ္မာသနတော ဩတရန္တော ဓမ္မကထိကော ဝိယ နိဿေဏိတော ဩတရန္တော ပုရိသော ဝိယ စ ဒွေ ဟတ္ထေ စ ပါဒေ စ ပသာရေတွာ ဌိတကောဝ မာတုကုစ္ဆိသမ္ဘဝေန ကေနစိ အသုစိနာ အမက္ခိတောဝ နိက္ခမိံ။ သာဓုကာရံ ပဝတ္တေန္တီတိ သာဓုကာရံ ပဝတ္တယန္တိ, သာဓုကာရံ ဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ပကမ္ပိတ္ထာတိ ကမ္ပိတ္ထ, ဩက္ကမနေပိ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနေပိ ဒသသဟဿီ ပကမ္ပိတ္ထာတိ အတ္ထော။
֍ * ၇၀။ အထ ဘဂဝါ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိအာဒီသု အတ္တနာ သမသမံ အဒိသွာ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိအာဒီသု အတ္တနော အစ္ဆရိယဒဿနတ္ထံ ‘‘ဩက္ကန္တိ မေ သမော နတ္ထီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဩက္ကန္တီတိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိယံ, ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေတိ အတ္ထော။ မေတိ မယာ။ သမောတိ သဒိသော နတ္ထိ။ ဇာတိတောတိ ဧတ္ထ ဇာယတိ ဧတာယ မာတုယာတိ မာတာ ‘‘ဇာတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တတော ဇာတိတော မာတုယာတိ အတ္ထော။ အဘိနိက္ခမေတိ မာတုကုစ္ဆိတော အဘိနိက္ခမနေ ပသဝေ သတီတိ အတ္ထော။ သမ္ဗောဓိယန္တိ ဧတ္ထ ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဗောဓိ သမ္ဗောဓိ။ အယံ ပန ဗောဓိ-သဒ္ဒေါ ရုက္ခမဂ္ဂနိဗ္ဗာနသဗ္ဗညုတညာဏာဒီသု ဒိဿတိ – ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁) စ, ‘‘အန္တရာ စ ဂယံ အန္တရာ စ ဗောဓိ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁) စ အာဂတဋ္ဌာနေ ဟိ ရုက္ခော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) အာဂတဋ္ဌာနေ မဂ္ဂေါ။ ‘‘ပတွာန ဗောဓိံ အမတံ အသင်္ခတ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗာနံ။ ‘‘ပပ္ပေါတိ ဗောဓိံ ဝရဘူရိမေဓသော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၇) အာဂတဋ္ဌာနေ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဣဓ ပန ဘဂဝတော အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)။ အပရေ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ, တဿံ သမ္ဗောဓိယံ အဟံ သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။
ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ သမ္ဗောဓိံ ပဋိစ္စ အတ္တာနံ ပသံသတီတိ? သဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တာ။ ဘဂဝတော ဟိ သမ္ဗောဓိ သဗ္ဗဂုဏဒါယိကာ သဗ္ဗေပိ နိရဝသေသေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇၆။)ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဒဒါတိ, န ပန အညေသံ။ အညေသံ ပန ကဿစိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အရဟတ္တဖလမေဝ ဒေတိ, ကဿစိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ, ကဿစိ ဆ အဘိညာ, ကဿစိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ, ကဿစိ သာဝကပါရမိဉာဏံ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏမေဝ ဒေတိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ သဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တာ ‘‘သမ္ဗောဓိယံ အဟံ သေဋ္ဌော’’တိ အတ္တာနံ ပသံသတိ။ အပိ စ ဘူမိံ စာလေတွာ သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိ, တသ္မာ ‘‘သမ္ဗောဓိယံ အဟံ သေဋ္ဌော’’တိ ဝဒတိ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေတိ ဧတ္ထ ဓမ္မစက္ကံ ပန ဒုဝိဓံ ဟောတိ – ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စ ဒေသနာဉာဏဉ္စာတိ။ တတ္ထ ပညာပဘာဝိတံ အတ္တနော အရိယဖလာဝဟံ ပဋိဝေဓဉာဏံ, ကရုဏာပဘာဝိတံ သာဝကာနံ အရိယဖလာဝဟံ ဒေသနာဉာဏံ။ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ ကုသလံ ဥပေက္ခာသဟဂတံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ, ဒေသနာဉာဏံ လောကိယံ အဗျာကတံ, ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ။ ဣဓ ပန ဒေသနာဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၄၄)။
֍ * ၇၁။ ဣဒါနိ ဘဂဝတော ဂဗ္ဘောက္ကမနေဝ ပထဝိကမ္ပနာဒိကံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ လောကေ’’တိ ဒေဝတာဟိ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏမဟန္တတာတိ အဟော ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏမဟန္တဘာဝေါ, အဟော ဗုဒ္ဓါနံ မဟာနုဘာဝေါတိ အတ္ထော ဒသသဟဿီလောကဓာတု, ဆပ္ပကာရံ ပကမ္ပထာတိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု မဟာပထဝီ ဆပ္ပကာရံ ပကမ္ပိတ္ထ စလိတ္ထ။ ကထံ? ပုရတ္ထိမတော ဥန္နမတိ ပစ္ဆိမတော ဩနမတိ, ပစ္ဆိမတော ဥန္နမတိ ပုရတ္ထိမတော ဩနမတိ, ဥတ္တရတော ဥန္နမတိ ဒက္ခိဏတော ဩနမတိ, ဒက္ခိဏတော ဥန္နမတိ ဥတ္တရတော ဩနမတိ, မဇ္ဈိမတော ဥန္နမတိ ပရိယန္တတော ဩနမတိ, ပရိယန္တတော ဥန္နမတိ မဇ္ဈိမတော ဩနမတီတိ ဧဝံ ဆပ္ပကာရံ အနိလဗလစလိတဇလတရင်္ဂဘင်္ဂသံဃဋ္ဋိတာ ဝိယ နာဝါ စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာ ပထဝိသန္ဓာရကဇလပရိယန္တာ အစေတနာပိ သမာနာ သစေတနာ ဝိယ အယံ မဟာပထဝီ ပီတိယာ နစ္စန္တီ ဝိယ အကမ္ပိတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဩဘာသော စ မဟာ အာသီတိ အတိက္ကမ္မေဝ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ ဥဠာရော ဩဘာသော အဟောသီတိ အတ္ထော။ အစ္ဆေရံ လောမဟံသနန္တိ အစ္ဆေရဉ္စ လောမဟံသနဉ္စ အဟောသီတိ အတ္ထော။
֍ * ၇၂။ ဣဒါနိ ပထဝိကမ္ပနာလောကပါတုဘာဝါဒီသု အစ္ဆရိယေသု ဝတ္တမာနေသု ဘဂဝတော ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘ဘဂဝါ တမှိ သမယေ’’တိအာဒိဂါထာယော ဝုတ္တာ။ တတ္ထ လောကဇေဋ္ဌောတိ လောကသေဋ္ဌော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇၇။)သဒေဝကန္တိ သဒေဝကဿ လောကဿ, သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒဿယန္တောတိ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေန္တော။
֍ * ၇၃။ စင်္ကမန္တောဝါတိ ဒသလောကဓာတုသဟဿာနိ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဌိတေ တသ္မိံ ရတနမယေ စင်္ကမေ စင်္ကမမာနောဝ ကထေသိ။ လောကနာယကောတိ အထ သတ္ထာ မနောသိလာတလေ သီဟနာဒံ နဒန္တော သီဟော ဝိယ ဂဇ္ဇန္တော ပါဝုဿကမေဃော ဝိယ စ အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ စ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၈၅, ၃၀၁) သဝနီယေန ကမနီယေန ဗြဟ္မဿရေန နာနာနယဝိစိတ္တံ စတုသစ္စပဋိသံယုတ္တံ တိလက္ခဏာဟတံ မဓုရဓမ္မကထံ ကထေသီတိ အတ္ထော။
အန္တရာ န နိဝတ္တေတိ, စတုဟတ္ထေ စင်္ကမေ ယထာတိ ဧတ္ထ သတ္ထာရာ ပန နိမ္မိတဿ တဿ စင်္ကမဿ ဧကာ ကောဋိ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဧကာ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဧဝံ ဌိတေ တသ္မိံ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမမာနော သတ္ထာ ဥဘော ကောဋိယော ပတွာဝ နိဝတ္တတိ, အန္တရာ ဥဘော ကောဋိယော အပတွာ န နိဝတ္တတိ။ ယထာ စတုဟတ္ထပ္ပမာဏေ စင်္ကမေ စင်္ကမမာနော ဥဘော ကောဋိယော သီဃမေဝ ပတွာ နိဝတ္တတိ, ဧဝံ အန္တရာ န နိဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန ဘဂဝါ ဒသသဟဿယောဇနပ္ပမာဏာယာမံ စင်္ကမံ ရဿမကာသိ, တာဝမဟန္တံ ဝါ အတ္တဘာဝံ နိမ္မိနီတိ? န ပနေဝမကာသိ။ အစိန္တေယျော ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ အကနိဋ္ဌဘဝနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဝီစိ, တာဝ ဧကင်္ဂဏာ အဟောသိ။ တိရိယတော စ ဒသစက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဧကင်္ဂဏာနိ အဟေသုံ။ ဒေဝါ မနုဿေ ပဿန္တိ, မနုဿာပိ ဒေဝေ ပဿန္တိ။ ယထာ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ ပကတိယာ စင်္ကမမာနံ ပဿန္တိ, ဧဝံ ဘဂဝန္တံ စင်္ကမမာနံ ပဿိံသူတိ။ ဘဂဝါ ပန စင်္ကမန္တောဝ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အန္တရာသမာပတ္တိဉ္စ သမာပဇ္ဇတိ။
အထ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အပရိမိတသမယသမုပစိတကုသလဗလဇနိတဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏောပသောဘိတံ အသီတာနုဗျဉ္ဇနဝိရာဇိတံ ဝရသရီရံ သရဒသမယေ ပရိပုဏ္ဏံ ဝိယ ရဇနိကရံ သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လံ ဝိယ စ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓံ ပါရိစ္ဆတ္တကံ အဋ္ဌာရသရတနုဗ္ဗေဓံ ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခေပသဿိရိကံ ဝရကနကဂိရိမိဝ ဇင်္ဂမံ အနောပမာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ အနောပမေန ဗုဒ္ဓသိရိဝိလာသေန စင်္ကမန္တံ ဒသသဟဿိဒေဝဂဏပရိဝုတံ ဘဂဝန္တံ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာန
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇၈။)အယံ ပန သကလာပိ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု သန္နိပတိတာ, မဟတိယာ ပနေတ္ထ ဓမ္မဒေသနာယ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနာ ပန ဗဟူပကာရာ ဘဂဝတိ ပသာဒါဝဟာ, ယံနူနာဟံ ဒသဗလဿ အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဝံသံ ပရိပုစ္ဆေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒသနခသမုဇ္ဇလံ ဇလဇာမလာဝိကလ-ကမလ-မကုလသဒိသံ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ကတွာ ဘဂဝန္တံ ‘‘ကီဒိသော တေ မဟာဝီရာ’’တိအာဒိကံ ပရိပုစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သာရိပုတ္တော မဟာပညော, သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒေါ၊
ပညာယ ပါရမိပ္ပတ္တော, ပုစ္ဆတိ လောကနာယကံ။
‘‘ကီဒိသော တေ မဟာဝီရ, အဘိနီဟာရော နရုတ္တမ၊
ကမှိ ကာလေ တယာ ဓီရ, ပတ္ထိတာ ဗောဓိမုတ္တမာ’’တိ။ –
အာဒိ။ ကာ နာမာယံ အနုသန္ဓီတိ? ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ နာမ။ တိဿော ဟိ အနုသန္ဓိယော – ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓီတိ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ အညတရော ဘိက္ခု ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ကိံ နု ခေါ, ဘန္တေ, ဩရိမံ တီရံ ကိံ ပါရိမံ တီရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဧဝံ ပုစ္ဆန္တာနံ ဘဂဝတာ ဝိဿဇ္ဇိတသုတ္တဝသေန ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘အထ ခေါ အညတရဿ ဘိက္ခုနော ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘ဣတိ ကိရ, ဘော, ရူပံ အနတ္တာ, ဝေဒနာ အနတ္တာ, သညာ အနတ္တာ, သင်္ခါရာ အနတ္တာ, ဝိညာဏံ အနတ္တာ, အနတ္တကတာနိ ကမ္မာနိ ကမတ္တာနံ ဖုသိဿန္တီ’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ တဿ ဘိက္ခုနော စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ဌာနံ ခေါ ပနေတံ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဇ္ဇတိ, ယံ ဣဓေကစ္စော မောဃပုရိသော အဝိဒွါ အဝိဇ္ဇာဂတော တဏှာဓိပတေယျေန စေတသာ သတ္ထုသာသနံ အတိဓာဝိတဗ္ဗံ မညေယျ ‘ဣတိ ကိရ, ဘော, ရူပံ အနတ္တာ, ဝေဒနာ အနတ္တာ, သညာ အနတ္တာ, သင်္ခါရာ အနတ္တာ, ဝိညာဏံ အနတ္တာ, အနတ္တကတာနိ ကမ္မာနိ ကမတ္တာနံ ဖုသိဿန္တီ’တိ…ပေ… တံ ကိံ မညထ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၉၀) ဧဝံ ပရေသံ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝသေန အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၇၉။)ယေန ပန ဓမ္မေန အာဒိမှိ ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ, တဿ ဓမ္မဿ အနုရူပဓမ္မဝသေန ဝါ ပဋိက္ခေပဝသေန ဝါ ယေသု သုတ္တေသု ဥပရိဒေသနာ အာဂစ္ဆတိ, တေသံ ဝသေန ယထာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓီ’’တိ။
တတ္ထ ပညာယ ပါရမိပ္ပတ္တောတိ သာဝကပါရမိဉာဏဿ မတ္ထကံ ပတ္တော။ ပုစ္ဆတီတိ အပုစ္ဆိ။ တတ္ထ ပုစ္ဆာ နာမ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ, ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ, ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ, အနုမတိပုစ္ဆာ, ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ ပဉ္စဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထာယံ ထေရဿ ကတမာ ပုစ္ဆာတိ စေ? ယသ္မာ ပနာယံ ဗုဒ္ဓဝံသော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကအသင်္ချေယျောပစိတပုညသမ္ဘာရာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကအသင်္ချေယျောပစိတပုညသမ္ဘာရာနံ ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနဉ္စ ကပ္ပသတသဟဿောပစိတပုညသမ္ဘာရာနံ သေသမဟာသာဝကာနံ ဝါ အဝိသယော, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဝိသယော, တသ္မာ ထေရဿ အဒိဋ္ဌဇောတနာ ပုစ္ဆာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ကီဒိသောတိ ပုစ္ဆနာကာရော, ကိံပကာရောတိ အတ္ထော။ တေတိ တဝ။ အဘိနီဟာရောတိ အဘိနီဟာရော နာမ ဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထံ မာနသံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓဗျာကရဏံ အလဒ္ဓါ န ဥဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဝီရိယမဓိဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇနံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ကီဒိသော တေ မဟာဝီရ, အဘိနီဟာရော နရုတ္တမာ’’တိ။
ကမှိ ကာလေတိ တသ္မိံ ကာလေ။ ပတ္ထိတာတိ ဣစ္ဆိတာ အဘိကင်္ခိတာ, ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဗောဓေယျံ မုတ္တော မောစေယျ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ပဏိဓာနံ ကဒါ ကတန္တိ အပုစ္ဆိ။ ဗောဓီတိ သမ္မာသမ္ဗောဓိ, အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဿ စ သဗ္ဗညုတညာဏဿ စေတံ အဓိဝစနံ။ ဥတ္တမာတိ သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓီဟိ သေဋ္ဌတ္တာ ဥတ္တမာတိ ဝုတ္တာ။ ဥဘိန္နမန္တရာ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။
ဣဒါနိ ဗုဒ္ဓဘာဝကာရကေ ဓမ္မေ ပုစ္ဆန္တော –
‘‘ဒါနံ သီလဉ္စ နေက္ခမ္မံ, ပညာဝီရိယဉ္စ ကီဒိသံ၊
ခန္တိသစ္စမဓိဋ္ဌာနံ, မေတ္တုပေက္ခာ စ ကီဒိသာ။
‘‘ဒသ ပါရမီ တယာ ဓီရ, ကီဒိသီ လောကနာယက၊
ကထံ ဥပပါရမီ ပုဏ္ဏာ, ပရမတ္ထပါရမီ ကထ’’န္တိ။ – အာဟ၊
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈၀။)တတ္ထ ဒါနပါရမိယံ တာဝ ဗာဟိရဘဏ္ဍပရိစ္စာဂေါ ပါရမီ နာမ, အင်္ဂပရိစ္စာဂေါ ဥပပါရမီ နာမ, ဇီဝိတပရိစ္စာဂေါ ပရမတ္ထပါရမီ နာမာတိ။ ဧသ နယော သေသပါရမီသုပိ။ ဧဝံ ဒသ ပါရမိယော ဒသ ဥပပါရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတ္တိံသ ပါရမိယော ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဗောဓိသတ္တဿ ဒါနပါရမိတာယ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ သသပဏ္ဍိတဇာတကေ –
‘‘ဘိက္ခာယ ဥပဂတံ ဒိသွာ, သကတ္တာနံ ပရိစ္စဇိံ၊
ဒါနေန မေ သမော နတ္ထိ, ဧသာ မေ ဒါနပါရမီ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၁၄၃ တဿုဒ္ဒါနံ) –
ဧဝံ ပရံ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ ကရောန္တဿ ဒါနပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ သီလပါရမိတာယ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေနေဝ ပနဿ သင်္ခပါလဇာတကေ –
‘‘သူလေဟိ ဝိနိဝိဇ္ဈန္တေ, ကောဋ္ဋယန္တေပိ သတ္တိဘိ၊
ဘောဇပုတ္တေ န ကုပ္ပါမိ, ဧသာ မေ သီလပါရမီ’’တိ။ (စရိယာ။ ၂။၉၁) –
ဧဝံ အတ္တပရိစ္စာဂံ ကရောန္တဿ သီလပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ မဟာရဇ္ဇံ ပဟာယ နေက္ခမ္မပါရမိယာ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ စူဠသုတသောမဇာတကေ –
‘‘မဟာရဇ္ဇံ ဟတ္ထဂတံ, ခေဠပိဏ္ဍံဝ ဆဍ္ဍယိံ၊
စဇတော န ဟောတိ လဂ္ဂနံ, ဧသာ မေ နေက္ခမ္မပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) –
ဧဝံ နိဿင်္ဂတာယ ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခမန္တဿ နေက္ခမ္မပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ မဟောသဓပဏ္ဍိတကာလာဒီသု ပညာပါရမိယာ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ သတ္တုဘတ္တကပဏ္ဍိတကာလေ –
‘‘ပညာယ ဝိစိနန္တောဟံ, ဗြာဟ္မဏံ မောစယိံ ဒုခါ၊
ပညာယ မေ သမော နတ္ထိ, ဧသာ မေ ပညာပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈၁။)အန္တောဘသ္တဂတံ သပ္ပံ ဒဿေန္တဿ ပညာပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ ဝီရိယပါရမိတာယ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ မဟာဇနကဇာတကေ –
‘‘အတီရဒဿီ ဇလမဇ္ဈေ, ဟတာ သဗ္ဗေဝ မာနုသာ၊
စိတ္တဿ အညထာ နတ္ထိ, ဧသာ မေ ဝီရိယပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) –
ဧဝံ မဟာသမုဒ္ဒံ တရန္တဿ ဝီရိယပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ ခန္တိဝါဒိဇာတကေ –
‘‘အစေတနံဝ ကောဋ္ဋေန္တေ, တိဏှေန ဖရသုနာ မမံ၊
ကာသိရာဇေ န ကုပ္ပါမိ, ဧသာ မေ ခန္တိပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) –
ဧဝံ အစေတနဘာဝေန ဝိယ မဟာဒုက္ခံ အဓိဝါသေန္တဿ ခန္တိပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ မဟာသုတသောမဇာတကေ –
‘‘သစ္စဝါစံနုရက္ခန္တော, စဇိတွာ မမ ဇီဝိတံ၊
မောစေသိံ ဧကသတံ ခတ္တိယေ, ဧသာ မေ သစ္စပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) –
ဧဝံ ဇီဝိတံ စဇိတွာ သစ္စံ အနုရက္ခန္တဿ သစ္စပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ မူဂပက္ခဇာတကေ –
‘‘မာတာ ပိတာ န မေ ဒေဿာ, အတ္တာ မေ န စ ဒေဿိယော၊
သဗ္ဗညုတံ ပိယံ မယှံ, တသ္မာ ဝတံ အဓိဋ္ဌဟိ’’န္တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ စရိယာ ၃။၆၅) –
ဧဝံ ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ဝတံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ အဓိဋ္ဌာနပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
တထာ သုဝဏ္ဏသာမဇာတကေ –
‘‘န မံ ကောစိ ဥတ္တသတိ, နပိ ဘာယာမိ ကဿစိ၊
မေတ္တာဗလေနုပတ္ထဒ္ဓေါ, ရမာမိ ပဝနေ တဒါ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ စရိယာ။ ၃။၁၁၃) –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈၂။)ဧဝံ ဇီဝိတမ္ပိ အနောလောကေတွာ မေတ္တာယန္တဿ မေတ္တာပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။
‘‘သုသာနေ သေယျံ ကပ္ပေမိ, ဆဝဋ္ဌိကံ ဥပနိဓာယဟံ၊
ဂါမဏ္ဍလာ ဥပဂန္တွာ, ရူပံ ဒဿေန္တိနပ္ပက’’န္တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ စရိယာ။ ၃။၁၁၉) –
ဧဝံ ဂါမဒါရကေသု နိဋ္ဌုဘနာဒီဟိ စေဝ မာလာဂန္ဓူပဟာရာဒီဟိ စ သုခဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေန္တေသုပိ ဥပေက္ခံ အနတိဝတ္တန္တဿ ဥပေက္ခာပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန စရိယာပိဋကတော ဂဟေတဗ္ဗော။
ဣဒါနိ ထေရေန ပုဋ္ဌဿ ဘဂဝတော ဗျာကရဏံ ဒဿေန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ –
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, ကရဝီကမဓုရဂိရော၊
နိဗ္ဗာပယန္တော ဟဒယံ, ဟာသယန္တော သဒေဝကံ။
‘‘အတီတဗုဒ္ဓါနံ ဇိနာနံ ဒေသိတံ, နိကီလိတံ ဗုဒ္ဓပရမ္ပရာဂတံ၊
ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဂတာယ ဗုဒ္ဓိယာ, ပကာသယီ လောကဟိတံ သဒေဝကေ’’တိ။ – ဝုတ္တံ၊
တတ္ထ တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသီတိ တေန ဓမ္မသေနာပတိနာ ပုဋ္ဌော ဟုတွာ တဿ ဗျာကာသိ, အတ္တနော အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ အဘိသမ္ဗောဓိပရိယောသာနံ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝံသံ ကထေသီတိ အတ္ထော။ ကရဝီကမဓုရဂိရောတိ ကရဝီကသကုဏဿ ဝိယ မဓုရာ ဂိရာ ယဿ သော ကရဝီကမဓုရဂိရော, ကရဝီကမဓုရမဉ္ဇုဿရောတိ အတ္ထော။ တတြိဒံ ကရဝီကာနံ မဓုရဿရတာ – ကရဝီကသကုဏာ ကိရ မဓုရရသံ အမ္ဗပက္ကံ မုခတုဏ္ဍကေန ပဟရိတွာ ပဂ္ဃရိတံ ဖလရသံ ပိဝိတွာ ပက္ခေန တာဠံ ဒတွာ ဝိကူဇမာနေ စတုပ္ပဒါ မဒမတ္တာ ဝိယ လဠိတုံ အာရဘန္တိ, ဂေါစရပသုတာပိ စတုပ္ပဒဂဏာ မုခဂတာနိပိ တိဏာနိ ဆဍ္ဍေတွာ တံ နာဒံ သုဏန္တိ, ဝါဠမိဂါ ခုဒ္ဒကမိဂေ အနုဗန္ဓမာနာ ဥက္ခိတ္တံ ပါဒံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈၃။)အနိက္ခိပိတွာ စိတ္တကတာ ဝိယ တိဋ္ဌန္တိ, အနုဗန္ဓမိဂါပိ မရဏဘယံ ဟိတွာ တိဋ္ဌန္တိ, အာကာသေ ပက္ခန္ဒန္တာ ပက္ခိနောပိ ပက္ခေ ပသာရေတွာ တိဋ္ဌန္တိ, ဥဒကေ မစ္ဆာပိ ကဏ္ဏပဋလံ အစာလေန္တာ တံ သဒ္ဒံ သုဏမာနာ တိဋ္ဌန္တိ။ ဧဝံ မဓုရဿရာ ကရဝီကာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၆)။ နိဗ္ဗာပယန္တော ဟဒယန္တိ ကိလေသဂ္ဂိသန္တတ္တသဗ္ဗဇနမာနသံ ဓမ္မကထာမတဓာရာယ သီတိဘာဝံ ဇနယန္တောတိ အတ္ထော။ ဟာသယန္တောတိ တောသယန္တော။ သဒေဝကန္တိ သဒေဝကံ လောကံ။
အတီတဗုဒ္ဓါနန္တိ အတီတာနံ ဗုဒ္ဓါနံ။ အမှာကံ ဘဂဝတော အဘိနီဟာရဿ ပုရတော ပန တဏှင်္ကရော မေဓင်္ကရော သရဏင်္ကရော ဒီပင်္ကရောတိ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသံ အပရဘာဂေ ကောဏ္ဍညာဒယော တေဝီသတိ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗေ ဒီပင်္ကရာဒယော စတုဝီသတိ ဗုဒ္ဓါ ဣဓ ‘‘အတီတဗုဒ္ဓါ’’တိ အဓိပ္ပေတာ, တေသံ အတီတဗုဒ္ဓါနံ။ ဇိနာနန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဒေသိတန္တိ ကထိတံ။ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ စတုသစ္စပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မကထံ။ နိကီလိတန္တိ တေသံ စရိတံ ကပ္ပဇာတိဂေါတ္တာယုဗောဓိသာဝကသန္နိပါတဥပဋ္ဌာကမာတာပိတုပုတ္တဘရိယာပရိစ္ဆေဒါဒိကံ နိကီလိတံ နာမ။ ဗုဒ္ဓပရမ္ပရာဂတန္တိ ဒီပင်္ကရဒသဗလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကဿပပရမ္ပရတော အာဂတံ ဒေသိတံ နိကီလိတံ ဝါတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဂတာယ ဗုဒ္ဓိယာတိ ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယောတိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈, ၃၈၄, ၄၂၁၊ ၂။၂၃၃၊ ၃။၈၂၊ ပါရာ။ ၁၂) ဧဝံ ဝိဘတ္တံ ပုဗ္ဗေ နိဝုဋ္ဌက္ခန္ဓသန္တာနသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဂတာ ဥပဂတာ တာယ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဂတာယ ဗုဒ္ဓိယာ, ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေနာတိ အတ္ထော။ ပကာသယီတိ ဗျာကာသိ။ လောကဟိတန္တိ သဗ္ဗလောကဟိတံ ဗုဒ္ဓဝံသံ။ သဒေဝကေတိ သဒေဝကေ လောကေတိ အတ္ထော။
֍ * ၈၀။ အထ ဘဂဝါ ကရုဏာသီတလေန ဟဒယေန သဒေဝကံ လောကံ သဝနေ နိယောဇေန္တော ‘‘ပီတိပါမောဇ္ဇဇနန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပီတိပါမောဇ္ဇဇနနန္တိ ပီတိပါမောဇ္ဇကရံ ပီတိယာ ပုဗ္ဗဘာဂံ ပါမောဇ္ဇံ, ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ ဇနနန္တိ အတ္ထော။ သောကသလ္လဝိနောဒနန္တိ သောကသင်္ခါတာနံ သလ္လာနံ ဝိနောဒနံ ဝိဒ္ဓံသနံ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိပဋိလာဘန္တိ သဗ္ဗာပိ ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိအာဒယော သမ္ပတ္တိယော ပဋိလဘန္တိ ဧတေနာတိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိပဋိလာဘော, တံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိပဋိလာဘံ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနန္တိ အတ္ထော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈၄။)စိတ္တီကတွာတိ စိတ္တေ ကတွာ, ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ သုဏာထာတိ နိသာမေထ နိဗောဓထ။ မေတိ မမ။
֍ * ၈၁။ မဒနိမ္မဒနန္တိ ဇာတိမဒါဒီနံ သဗ္ဗမဒါနံ နိမ္မဒနကရံ။ သောကနုဒန္တိ သောကော နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ စိတ္တသန္တာပေါ။ ကိဉ္စာပိ အတ္ထတော ဒေါမနဿမေဝ ဟောတိ, ဧဝံ သန္တေပိ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏော, စေတသော ပရိနိဇ္ဈာယနရသော, အနုသောစနပစ္စုပဋ္ဌာနော, တံ သောကံ နုဒတီတိ သောကနုဒေါ, တံ သောကနုဒံ။ သံသာရပရိမောစနန္တိ သံသာရဗန္ဓနတော ပရိမောစနကရံ။ ‘‘သံသာရသမတိက္ကမ’’န္တိပိ ပါဌော, တဿ သံသာရသမတိက္ကမကရန္တိ အတ္ထော။
သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခ-သဒ္ဒေါ ဒုက္ခဝေဒနာ-ဒုက္ခဝတ္ထု-ဒုက္ခာရမ္မဏ-ဒုက္ခပစ္စယ-ဒုက္ခဋ္ဌာနာဒီသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂၊ မ။ နိ။ ၁။၃၈၃, ၄၃၀၊ ပါရာ။ ၁၁) ဒုက္ခဝေဒနာယံ ဒိဿတိ။ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ ဇရာပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁) ဒုက္ခဝတ္ထုသ္မိံ။ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ, မဟာလိ, ရူပံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခာနုပတိတံ ဒုက္ခာဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၀) ဒုက္ခာရမ္မဏေ။ ‘‘ဒုက္ခော ပါပဿ ဥစ္စယော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၁၇) ဒုက္ခပစ္စယေ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ, ဘိက္ခဝေ, န သုကရာ အက္ခာနေန ပါပုဏိတံ ယာဝ ဒုက္ခာ နိရယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀) ဒုက္ခဋ္ဌာနေ။ ဣဓ ပနာယံ ဒုက္ခဝတ္ထုသ္မိံ ဒုက္ခပစ္စယေပိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ဇာတိအာဒိသဗ္ဗဒုက္ခက္ခယကရန္တိ အတ္ထော (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂ အာဒယော)။ မဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထ ကုသလတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ, ကိလေသေ ဝါ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ မဂ္ဂေါတိ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနာ ဝုစ္စတိ, တံ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂဘူတံ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနံ။ သက္ကစ္စန္တိ သက္ကစ္စံ စိတ္တီကတွာ, ဩဟိတသောတာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ပဋိပဇ္ဇထာတိ အဓိတိဋ္ဌထ, သုဏာထာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပီတိပါမောဇ္ဇဇနနံ သောကသလ္လဝိနောဒနံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိပဋိလာဘဟေတုဘူတံ ဣမံ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနံ သုတွာ ဣဒါနိ မဒနိမ္မဒနာဒိဂုဏဝိသေသာဝဟံ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယံ ဗုဒ္ဓဘာဝမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇထာတိ သဗ္ဗေသံ ဒေဝမနုဿာနံ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပဏိဓာယ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဣတိ မဓုရတ္ထဝိလာသိနိယာ ဗုဒ္ဓဝံသ-အဋ္ဌကထာယ
ရတနစင်္ကမနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတာ စ သဗ္ဗာကာရေန အဗ္ဘန္တရနိဒါနဿတ္ထဝဏ္ဏနာ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈၅။)၂။ သုမေဓပတ္ထနာကထာဝဏ္ဏနာ
‘‘ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ, စတုရော စ အသင်္ခိယေ၊
အမရံ နာမ နဂရံ, ဒဿနေယျံ မနောရမ’’န္တိ။ –
အာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ ဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာယ ဩကာသော အနုပ္ပတ္တော။ သာ ပနေသာ ဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ သုတ္တနိက္ခေပံ ဝိစာရေတွာ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတိ, တသ္မာ သုတ္တနိက္ခေပဝိစာရဏာ တာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စတ္တာရော ဟိ သုတ္တနိက္ခေပါ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော ပုစ္ဆာဝသိကော အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ။ တတ္ထ ယာနိ သုတ္တာနိ ဘဂဝါ ပရေဟိ အနဇ္ဈိဋ္ဌော ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေန ကထေသိ။ သေယျထိဒံ – အာကင်္ခေယျသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၆၄ အာဒယော) ဝတ္ထသုတ္တန္တိ (မ။ နိ။ ၁။၇၀ အာဒယော) ဧဝမာဒီနိ, တေသံ အတ္တဇ္ဈာသယော နိက္ခေပေါ။
ယာနိ ဝါ ပန ‘‘ပရိပက္ကာ ခေါ ရာဟုလဿ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ, ယံနူနာဟံ ရာဟုလံ ဥတ္တရိံ အာသဝါနံ ခယေ ဝိနေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၁၂၁) ဧဝံ ပရေသံ အဇ္ဈာသယံ ခန္တိံ မနံ ဗုဇ္ဈနကဘာဝဉ္စ ဩလောကေတွာ ပရဇ္ဈာသယဝသေန ကထိတာနိ။ သေယျထိဒံ – ရာဟုလောဝါဒသုတ္တံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃ အာဒယော၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဧဝမာဒီနိ, တေသံ ပရဇ္ဈာသယော နိက္ခေပေါ။
ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ တေ တေ ဒေဝမနုဿာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ။ ဧဝံ ပုဋ္ဌေန ပန ဘဂဝတာ ယာနိ ကထိတာနိ ဒေဝတာသံယုတ္တ (သံ။ နိ။ ၁။၁ အာဒယော) ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တာဒီနိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၈၂ အာဒယော) တေသံ ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါ။
ယာနိ ဝါ ပန ဥပ္ပန္နံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဒေသိတာနိ ဓမ္မဒါယာဒ- (မ။ နိ။ ၁။၂၉ အာဒယော) ပုတ္တမံသူပမာဒီနိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၃), တေသံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော နိက္ခေပေါ။ ဧဝမေတေသု စတူသု သုတ္တနိက္ခေပေသု ဣမဿ ဗုဒ္ဓဝံသဿ ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါ။ ပုစ္ဆာဝသေန ဟိ ဘဂဝတာ အယံ နိက္ခိတ္တော။ ကဿ ပုစ္ဆာဝသေန? အာယသ္မတော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ။ ဝုတ္တဉှေတံ အသ္မိံ နိဒါနသ္မိံ ဧဝ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈၆။)‘‘သာရိပုတ္တော မဟာပညော, သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒေါ၊
ပညာယ ပါရမိပ္ပတ္တော, ပုစ္ဆတိ လောကနာယကံ၊
ကီဒိသော တေ မဟာဝီရ, အဘိနီဟာရော နရုတ္တမာ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၇၄-၇၅) –
အာဒိ။ တေနေသာ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနာ ပုစ္ဆာဝသိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တတ္ထ ကပ္ပေ စ သတသဟဿေတိ ဧတ္ထ ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပနာယံ အဘိသဒ္ဒဟနဝေါဟာရကာလပညတ္တိဆေဒနဝိကပ္ပနလေသသမန္တဘာဝအာယုကပ္ပမဟာကပ္ပါဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဩကပ္ပနီယမေတံ ဘောတော ဂေါတမဿ။ ယထာ တံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) အဘိသဒ္ဒဟနေ ဒိဿတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဝေါဟာရေ။ ‘‘ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) ကာလေ။ ‘‘ဣစ္စာယသ္မာ ကပ္ပေါ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၉၈၊ စူဠနိ။ ကပ္ပမာဏဝပုစ္ဆာ ၁၁၇၊ ကပ္ပမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၆၁) စ, ‘‘နိဂြောဓကပ္ပေါ ဣတိ တဿ နာမံ, တယာ ကတံ ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏဿာ’’တိ စ ဧဝမာဒီသု (သု။ နိ။ ၃၄၆) ပညတ္တိယံ။ ‘‘အလင်္ကတော ကပ္ပိတကေသမဿူ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၃၆၈) ဆေဒနေ။ ‘‘ကပ္ပတိ ဒွင်္ဂုလကပ္ပေါ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၄၆) ဝိကပ္ပေ။ ‘‘အတ္ထိ ကပ္ပေါ နိပဇ္ဇိတု’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၈၀) လေသေ။ ‘‘ကေဝလကပ္ပံ ဇေတဝနံ ဩဘာသေတွာ’’တိအာဒီသု သမန္တဘာဝေ။ ‘‘တိဋ္ဌတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ကပ္ပံ, တိဋ္ဌတု သုဂတော ကပ္ပ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၈၊ ဥဒါ။ ၅၁) ဧတ္ထ အာယုကပ္ပေ။ ‘‘ကီဝ ဒီဃော နု ခေါ, ဘန္တေ, ကပ္ပေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၈-၁၂၉) ဧတ္ထ မဟာကပ္ပေ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သတ္ထုကပ္ပေန ဝတ ကိရ, ဘော, မယံ သာဝကေန သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ န ဇာနိမှာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၀) ဧတ္ထ ပဋိဘာဂေ။ ‘‘ကပ္ပေါ နဋ္ဌော ဟောတိ။ ကပ္ပကတောကာသော ဇိဏ္ဏော ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၁) ဧတ္ထ ဝိနယကပ္ပေ။ ဣဓ ပန မဟာကပ္ပေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ကပ္ပေ စ သတသဟဿေတိ မဟာကပ္ပါနံ သတသဟဿာနန္တိ အတ္ထော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၊ ၃။၂၇၅၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၁၂၈၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။မင်္ဂလသုတ္တ, ဧဝမိစ္စာဒိပါဌဝဏ္ဏနာ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ။၁၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ)။ စတုရော စ အသင်္ခိယေတိ ‘‘စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ’’တိ ဝစနသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေတိ အတ္ထော။ အမရံ နာမ နဂရန္တိ ‘‘အမရ’’န္တိ စ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈၇။)‘‘အမရဝတီ’’တိ စ လဒ္ဓနာမံ နဂရံ အဟောသိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ အညေနာပိ ပကာရေန ဝဏ္ဏယန္တိ, ကိံ တေဟိ, နာမမတ္တံ ပနေတံ တဿ နဂရဿ။ ဒဿနေယျန္တိ သုဝိဘတ္တဝိစိတြ-စစ္စရဒွါရ-စတုက္ကသိင်္ဃာဋိက-ပါကာရ-ပရိက္ခေပပါသာဒ- ဟမ္မိယ-ဘဝန-သမလင်္ကတတ္တာ ဒဿနီယံ။ မနောရမန္တိ သမသုစိပရမရမဏီယဘူမိဘာဂတ္တာ ဆာယူဒကသမ္ပန္နတ္တာ သုလဘာဟာရတ္တာ သဗ္ဗောပကရဏယုတ္တတ္တာ စ သမိဒ္ဓတ္တာ ဒေဝမနုဿာဒီနံ မနော ရမယတီတိ မနောရမံ။
ဒသဟိ သဒ္ဒေဟိ အဝိဝိတ္တန္တိ ဟတ္ထိသဒ္ဒေန အဿသဒ္ဒေန ရထသဒ္ဒေန ဘေရိသဒ္ဒေန သင်္ခသဒ္ဒေန မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေန ဝီဏာသဒ္ဒေန ဂီတသဒ္ဒေန သမ္မတာဠသဒ္ဒေန ‘‘ဘုဉ္ဇထ ပိဝထ ခါဒထာ’’တိ ဒသမေန သဒ္ဒေနာတိ၊ ဣမေဟိ ဒသဟိ သဒ္ဒေဟိ အဝိဝိတ္တံ အဟောသိ, သဗ္ဗကာလံ အနုပမုဿဝသမဇ္ဇနာဋကာ ကီဠန္တီတိ အတ္ထော။ အန္နပါနသမာယုတန္တိ အန္နေန စတုဗ္ဗိဓေနာဟာရေန စ ပါနေန စ သုဋ္ဌု အာယုတံ အန္နပါနသမာယုတံ, ဣမိနာ သုဘိက္ခတာ ဒဿိတာ, ဗဟုအန္နပါနသမာယုတန္တိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ တေ ဒသ သဒ္ဒေ ဝတ္ထုတော ဒဿနတ္ထံ –
‘‘ဟတ္ထိသဒ္ဒံ အဿသဒ္ဒံ, ဘေရိသင်္ခရထာနိ စ၊
ခါဒထ ပိဝထ စေဝ, အန္နပါနေန ဃောသိတ’’န္တိ။ – ဝုတ္တံ၊
တတ္ထ ဟတ္ထိသဒ္ဒန္တိ ဟတ္ထီနံ ကောဉ္စနာဒသဒ္ဒေန, ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ဘေရိသင်္ခရထာနိ စာတိ ဘေရိသဒ္ဒေန စ သင်္ခသဒ္ဒေန စ ရထသဒ္ဒေန စာတိ အတ္ထော။ လိင်္ဂဝိပရိယာသေန ဝုတ္တံ, ‘ခါဒထ ပိဝထာ’တိ ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တေန အန္နပါနပဋိသံယုတ္တေန ဃောသိတံ အဘိနာဒိတန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာဟ – တေသံ ပန သဒ္ဒါနံ ဧကဒေသောဝ ဒဿိတော, န သကလောတိ? န ဧကဒေသော သကလော ဒသဝိဓော ဒဿိတောဝ။ ကထံ? ဘေရိသဒ္ဒေန မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေါ သင်္ဂဟိတော, သင်္ခသဒ္ဒေန ဝီဏာဂီတသမ္မတာဠသဒ္ဒါ သင်္ဂဟိတာတိ ဒသေဝ ဒဿိတာ။
ဧဝံ ဧကေန ပရိယာယေန နဂရသမ္ပတ္တိံ ဝဏ္ဏေတွာ ပုန တမေဝ ဒဿေတုံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈၈။)‘‘နဂရံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နံ, သဗ္ဗကမ္မမုပါဂတံ, သတ္တရတနသမ္ပန္နံ, နာနာဇနသမာကုလံ၊
သမိဒ္ဓံ ဒေဝနဂရံဝ, အာဝါသံ ပုညကမ္မိန’’န္တိ။ – ဝုတ္တံ၊
တတ္ထ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နန္တိ ပါကာရဂေါပုရဋ္ဋာလကာဒိသဗ္ဗနဂရာဝယဝသမ္ပန္နံ, ပရိပုဏ္ဏသဗ္ဗဝိတ္တူပကရဏဓနဓညတိဏကဋ္ဌောဒကန္တိ ဝါ အတ္ထော။ သဗ္ဗကမ္မမုပါဂတန္တိ သဗ္ဗကမ္မန္တေန ဥပဂတံ, သမုပဂတသဗ္ဗကမ္မန္တန္တိ အတ္ထော။ သတ္တရတနသမ္ပန္နန္တိ ပရိပုဏ္ဏမုတ္တာဒိသတ္တရတနံ, စက္ကဝတ္တိနိဝါသဘူမိတော ဝါ ဟတ္ထိရတနာဒီဟိ သတ္တရတနေဟိ သမ္ပန္နံ။ နာနာဇနသမာကုလန္တိ နာနာဝိဓဒေသဘာသေဟိ ဇနေဟိ သမာကုလံ။ သမိဒ္ဓန္တိ မနုဿောပဘောဂသဗ္ဗောပကရဏေဟိ သမိဒ္ဓံ ဖီတံ။ ဒေဝနဂရံ ဝါတိ ဒေဝနဂရံ ဝိယ အာလကမန္ဒာ ဝိယ အမရဝတီ သမိဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဝါသံ ပုညကမ္မိနန္တိ အာဝသန္တိ ဧတ္ထ ပုညကမ္မိနော ဇနာတိ အာဝါသော။ ‘‘အာဝါသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အာဝါသ’’န္တိ လိင်္ဂဘေဒံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပညာယတိ တေနာတိ ပုညံ, ကုလရူပမဟာဘောဂိဿရိယဝသေန ပညာယတီတိ အတ္ထော။ ပုနာတီတိ ဝါ ပုညံ။ သဗ္ဗကုသလမလရဇာပဝါဟကတ္တာ ပုညံ ကမ္မံ ယေသံ အတ္ထိ တေ ပုညကမ္မိနော, တေသံ ပုညကမ္မိနံ အာဝါသဘူတန္တိ အတ္ထော။
တတ္ထ သုမေဓော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပဋိဝသတိ ဥဘတော သုဇာတော မာတိတော စ ပိတိတော စ, သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ အက္ခိတ္တော အနုပကုဋ္ဌော ဇာတိဝါဒေန, အဘိရူပေါ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ သမန္နာဂတော, သော တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ အဟောသိ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာနံ သာက္ခရပ္ပဘေဒါနံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ပဒကော ဝေယျာကရဏော အနဝယော လောကာယတမဟာပုရိသလက္ခဏေသု။ တဿ ပန ဒဟရကာလေယေဝ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ အထဿ ရာသိဝဍ္ဎကော အမစ္စော အာယပေါတ္ထကံ အာဟရိတွာ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဒိဝိဝိဓရတနဘရိတေ ဂဗ္ဘေ ဝိဝရိတွာ – ‘‘ဧတ္ထကံ တေ, ကုမာရ, မာတု သန္တကံ, ဧတ္ထကံ ပိတု သန္တကံ, ဧတ္ထကံ အယျကပယျကာန’’န္တိ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဓနံ အာစိက္ခိတွာ – ‘‘ဧတံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိ နိယျာတေသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပုညာနိ ကရောန္တော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၈၉။)‘‘နဂရေ အမရဝတိယာ, သုမေဓော နာမ ဗြာဟ္မဏော၊
အနေကကောဋိသန္နိစယော, ပဟူတဓနဓညဝါ။
‘‘အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော, တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ၊
လက္ခဏေ ဣတိဟာသေ စ, သဓမ္မေ ပါရမိံ ဂတော’’တိ။
တတ္ထ နဂရေ အမရဝတိယာတိ အမရဝတီသင်္ခါတေ နဂရေ။ သုမေဓော နာမာတိ ဧတ္ထ ‘‘မေဓာ’’တိ ပညာ ဝုစ္စတိ။ သာ တဿ သုန္ဒရာ ပသတ္ထာတိ သုမေဓောတိ ပညာယိတ္ထ။ ဗြာဟ္မဏောတိ ဗြဟ္မံ အဏတိ သိက္ခတီတိ ဗြာဟ္မဏော, မန္တေ သဇ္ဈာယတီတိ အတ္ထော။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ‘‘ဗြဟ္မုနော အပစ္စံ ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဝဒန္တိ။ အရိယာ ပန ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏာတိ။ အနေကကောဋိသန္နိစယောတိ ကောဋီနံ သန္နိစယော ကောဋိသန္နိစယော, အနေကော ကောဋိသန္နိစယော ယဿ သောယံ အနေကကောဋိသန္နိစယော, အနေကကောဋိ ဓနသန္နိစယောတိ အတ္ထော။ ပဟူတဓနဓညဝါတိ ဗဟုလဓနဓညဝါ။ ပုရိမံ ဘူမိဂတဂဗ္ဘဂတဓနဓညဝသေန ဝုတ္တံ, ဣဒံ နိစ္စပရိဘောဂူပဂတဓနဓညဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဇ္ဈာယကောတိ န ဈာယတီတိ အဇ္ဈာယကော, ဈာနဘာဝနာရဟိတောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘န ဒါနိမေ ဈာယန္တီတိ။ န ဒါနိမေ ဈာယန္တီတိ ခေါ, ဝါသေဋ္ဌ, ‘အဇ္ဈာယကာ အဇ္ဈာယကာ’ တွေဝ တတိယံ အက္ခရံ ဥပနိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၃၂) ဧဝံ ပဌမကပ္ပိကကာလေ ဈာနဝိရဟိတာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဂရဟဝစနံ ဥပ္ပန္နံ။ ဣဒါနိ မန္တံ ဈာယတီတိ အဇ္ဈာယကော, မန္တေ ပရိဝတ္တေတီတိ ဣမိနာ အတ္ထေန ပသံသဝစနံ ကတွာ ဝေါဟရန္တိ။ မန္တေ ဓာရေတီတိ မန္တဓရော။ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနန္တိ ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒါနံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ။ အယံ ပန ဝေဒ-သဒ္ဒေါ ဉာဏသောမနဿဂန္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ – ‘‘ယံ ဗြာဟ္မဏံ ဝေဒဂုမာဘိဇညာ, အကိဉ္စနံ ကာမဘဝေ အသတ္တ’’န္တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၆၅) ဉာဏေ ဒိဿတိ။ ‘‘ယေ ဝေဒဇာတာ ဝိစရန္တိ လောကေ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၅၇) သောမနဿေ။ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာန’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၆) ဂန္ထေ။ ဣဓာပိ ဂန္ထေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၅)။ ပါရဂူတိ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ဩဋ္ဌပဟတကရဏမတ္တေန ပါရံ ဂတောတိ ပါရဂူ။ လက္ခဏေတိ ဣတ္ထိလက္ခဏပုရိသလက္ခဏမဟာပုရိသလက္ခဏာဒိကေ လက္ခဏေ။ ဣတိဟာသေတိ ဣတိဟ အာသ, ဣတိဟ အာသာတိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉၀။)ဤဒိသဝစနပဋိသံယုတ္တေ ပုရာဏသင်္ခါတေ ဂန္ထဝိသေသေ။ သဓမ္မေတိ ဗြာဟ္မဏာနံ သကေ ဓမ္မေ, သကေ အာစရိယကေ ဝါ။ ပါရမိံ ဂတောတိ ပါရံ ဂတော, ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော အဟောသီတိ အတ္ထော။
အထေကဒိဝသံ သော ဒသဂုဏဂဏာရာဓိတပဏ္ဍိတော သုမေဓပဏ္ဍိတော ဥပရိပါသာဒဝရတလေ ရဟောဂတော ဟုတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ နိသိန္နော စိန္တေသိ – ‘‘ပုနဗ္ဘဝေ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ နာမ ဒုက္ခံ, တထာ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ သရီရဘေဒနံ, အဟဉ္စ ဇာတိဓမ္မော, ဇရာဓမ္မော, ဗျာဓိဓမ္မော, မရဏဓမ္မော, ဧဝံဘူတေန မယာ အဇာတိံ အဇရံ အဗျာဓိံ အမရဏံ သုခံ သိဝံ နိဗ္ဗာနံ ပရိယေသိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အဝဿံ ဘဝစာရကတော မုစ္စိတွာ နိဗ္ဗာနဂါမိနာ ဧကေန မဂ္ဂေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ရဟောဂတော နိသီဒိတွာ, ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ၊
ဒုက္ခော ပုနဗ္ဘဝေါ နာမ, သရီရဿ စ ဘေဒနံ။
‘‘ဇာတိဓမ္မော ဇရာဓမ္မော, ဗျာဓိဓမ္မော သဟံ တဒါ၊
အဇရံ အမရံ ခေမံ, ပရိယေသိဿာမိ နိဗ္ဗုတိံ။
‘‘ယံနူနိမံ ပူတိကာယံ, နာနာကုဏပပူရိတံ၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆေယျံ, အနပေက္ခော အနတ္ထိကော။
‘‘အတ္ထိ ဟေဟိတိ သော မဂ္ဂေါ, န သော သက္ကာ န ဟေတုယေ၊
ပရိယေသိဿာမိ တံ မဂ္ဂံ, ဘဝတော ပရိမုတ္တိယာ’’တိ။
ဧတ္ထ ပန ဂါထာသမ္ဗန္ဓဉ္စ အနုတ္တာနပဒါနမတ္ထဉ္စ ဝတွာဝ ဂမိဿာမ။ တတ္ထ ရဟောဂတောတိ ရဟသိ ဂတော, ရဟသိ ဌာနေ နိသိန္နော။ ဧဝံ စိန္တေသဟန္တိ ဧဝံ စိန္တေသိံ အဟံ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ စိန္တနာကာရံ ဒဿေတိ။ တဒါတိ တသ္မိံ သုမေဓပဏ္ဍိတကာလေ။ ‘‘ဧဝံ စိန္တေသဟ’’န္တိ ဘဂဝါ ဣမိနာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သုမေဓပဏ္ဍိတံ ဧကတ္တံ ကရောတိ။ တသ္မာ တဒါ သော သုမေဓော အဟမေဝါတိ ပကာသေန္တော ‘‘ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ’’တိ ဘဂဝါ ဥတ္တမပုရိသဝသေနာဟ။ ဇာတိဓမ္မောတိ ဇာတိသဘာဝေါ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ နိဗ္ဗုတိန္တိ နိဗ္ဗာနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉၁။)ယံနူနာတိ ပရိဝိတက္ကနတ္ထေ နိပါတော, ယဒိ ပနာဟန္တိ အတ္ထော။ ပူတိကာယန္တိ ပူတိဘူတံ ကာယံ။ နာနာကုဏပပူရိတန္တိ မုတ္တ-ကရီသ-ပုဗ္ဗလောဟိတ-ပိတ္တ-သေမှ-ခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒိအနေကကုဏပပူရိတံ။ အနပေက္ခောတိ အနာလယော။ အတ္ထီတိ အဝဿံ ဥပလဗ္ဘတိ။ ဟေဟိတီတိ ဘဝိဿတိ, ပရိဝိတက္ကနဝစနမိဒံ။ န သော သက္ကာ န ဟေတုယေတိ တေန မဂ္ဂေန န သက္ကာ န ဘဝိတုံ။ သော ပန မဂ္ဂေါ ဟေတုယေတိ ဟေတုဘာဝါယ န န ဟောတိ, ဟေတုယေဝါတိ အတ္ထော။ ဘဝတော ပရိမုတ္တိယာတိ ဘဝဗန္ဓနဝိမုတ္တိယာတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ အတ္တနာ ပရိဝိတက္ကိတမတ္ထံ သမ္ပာဒယိတုံ ‘‘ယထာပီ’’တိ အာဒိမာဟ။ ယထာ ဟိ လောကေ ဒုက္ခဿ ပဋိပက္ခဘူတံ သုခံ နာမ အတ္ထိ, ဧဝံ ဘဝေ သတိ တပ္ပဋိပက္ခေန ဝိဘဝေနာပိ ဘဝိတဗ္ဗံ, ယထာ စ ဥဏှေ သတိ တဿ ဝူပသမဘူတံ သီတလမ္ပိ အတ္ထိ, ဧဝံ ရာဂါဒိအဂ္ဂီနံ ဝူပသမေန နိဗ္ဗာနေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ပါပဿ လာမကဿ ဓမ္မဿ ပဋိပက္ခဘူတော ကလျာဏော အနဝဇ္ဇဓမ္မောပိ အတ္ထိယေဝ, ဧဝမေဝ ပါပိကာယ ဇာတိယာ သတိ သဗ္ဗဇာတိခေပနတော အဇာတိသင်္ခါတေန နိဗ္ဗာနေနာပိ ဘဝိတဗ္ဗမေဝါတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယထာပိ ဒုက္ခေ ဝိဇ္ဇန္တေ, သုခံ နာမပိ ဝိဇ္ဇတိ၊
ဧဝံ ဘဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ, ဝိဘဝေါပိစ္ဆိတဗ္ဗကော။
‘‘ယထာပိ ဥဏှေ ဝိဇ္ဇန္တေ, အပရံ ဝိဇ္ဇတိ သီတလံ၊
ဧဝံ တိဝိဓဂ္ဂိ ဝိဇ္ဇန္တေ, နိဗ္ဗာနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗကံ။
‘‘ယထာပိ ပါပေ ဝိဇ္ဇန္တေ, ကလျာဏမပိ ဝိဇ္ဇတိ၊
ဧဝမေဝ ဇာတိ ဝိဇ္ဇန္တေ, အဇာတိပိစ္ဆိတဗ္ဗက’’န္တိ။
တတ္ထ ယထာပီတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ သုခန္တိ ကာယိကစေတသိကသုခံ, သုဋ္ဌု ဒုက္ခံ ခဏတီတိ သုခံ။ ဘဝေတိ ဇနနေ။ ဝိဘဝေါတိ အဇနနံ, ဇနနေ ဝိဇ္ဇမာနေ အဇနနဓမ္မောပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ တိဝိဓဂ္ဂိ ဝိဇ္ဇန္တေတိ တိဝိဓေ ရာဂါဒိကေ အဂ္ဂိမှိ ဝိဇ္ဇမာနေတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနန္တိ တဿ တိဝိဓဿ ရာဂါဒိအဂ္ဂိဿ နိဗ္ဗာပနံ ဥပသမနံ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ပါပေတိ အကုသလေ လာမကေ။ ကလျာဏမပီတိ ကုသလမပိ။ ဧဝမေဝါတိ ဧဝမေဝံ။ ဇာတိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉၂။)ဝိဇ္ဇန္တေတိ ဇာတိယာ ဝိဇ္ဇမာနာယာတိ အတ္ထော။ လိင်္ဂဘေဒဉ္စ ဝိဘတ္တိလောပဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အဇာတိပီတိ ဇာတိခေပနံ အဇာတိနိဗ္ဗာနမ္ပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။
အထာဟံ ပရမ္ပိ စိန္တေသိံ – ‘‘ယထာ နာမ ဂူထရာသိမှိ နိမုဂ္ဂေန ပုရိသေန ဒူရတောဝ ကမလကုဝလယပုဏ္ဍရီကသဏ္ဍမဏ္ဍိတံ ဝိမလသလိလံ တဠာကံ ဒိသွာ – ‘ကတရေန နု ခေါ မဂ္ဂေန တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗ’န္တိ တဠာကံ ဂဝေသိတုံ ယုတ္တံ။ ယံ တဿ အဂဝေသနံ, န သော တဿ တဠာကဿ ဒေါသော, တဿ ပုရိသဿေဝ ဒေါသော။ ဧဝမေဝ ကိလေသမလဓောဝနေ အမတမဟာတဠာကေ ဝိဇ္ဇမာနေ ယံ တဿ အဂဝေသနံ, န သော အမတသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနမဟာတဠာကဿ ဒေါသော, ပုရိသဿေဝ ဒေါသော။ ယထာ ပန စောရေဟိ သံပရိဝါရိတော ပုရိသော ပလာယနမဂ္ဂေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သစေ သော န ပလာယတိ, န သော တဿ မဂ္ဂဿ ဒေါသော, တဿ ပုရိသဿေဝ ဒေါသော။ ဧဝမေဝ ကိလေသစောရေဟိ ပရိဝါရေတွာ ဂဟိတဿ ပုရိသဿ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝ နိဗ္ဗာနမဟာနဂရဂါမိမှိ သိဝေ မဟာမဂ္ဂေ တဿ မဂ္ဂဿ အဂဝေသနံ နာမ န မဂ္ဂဿ ဒေါသော, ပုရိသဿေဝ ဒေါသော။ ယထာ ဗျာဓိပီဠိတော ပုရိသော ဝိဇ္ဇမာနေ ဗျာဓိတိကိစ္ဆကေ ဝေဇ္ဇေ သစေ တံ ဝေဇ္ဇံ ဂဝေသိတွာ တံ ဗျာဓိံ န တိကိစ္ဆာပေတိ, န သော ဝေဇ္ဇဿ ဒေါသော, တဿ ပုရိသဿေဝ ဒေါသော။ ဧဝမေဝ ပန ယော ကိလေသဗျာဓိပရိပီဠိတော ကိလေသဝူပသမမဂ္ဂကောဝိဒံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ အာစရိယံ န ဂဝေသတိ, တဿေဝ ဒေါသော, န ကိလေသဗျာဓိဝိနာယကဿ အာစရိယဿ ဒေါသော’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယထာ ဂူထဂတော ပုရိသော, တဠာကံ ဒိသွာန ပူရိတံ၊
န ဂဝေသတိ တံ တဠာကံ, န ဒေါသော တဠာကဿ သော။
‘‘ဧဝံ ကိလေသမလဓောဝံ, ဝိဇ္ဇန္တေ အမတန္တဠေ၊
န ဂဝေသတိ တံ တဠာကံ, န ဒေါသော အမတန္တဠေ။
‘‘ယထာ အရီဟိ ပရိရုဒ္ဓေါ, ဝိဇ္ဇန္တေ ဂမနမ္ပထေ၊
န ပလာယတိ သော ပုရိသော, န ဒေါသော အဉ္ဇသဿ သော။
‘‘ဧဝံ ကိလေသပရိရုဒ္ဓေါ, ဝိဇ္ဇမာနေ သိဝေ ပထေ၊
န ဂဝေသတိ တံ မဂ္ဂံ, န ဒေါသော သိဝမဉ္ဇသေ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉၃။)‘‘ယထာပိ ဗျာဓိတော ပုရိသော, ဝိဇ္ဇမာနေ တိကိစ္ဆကေ၊
န တိကိစ္ဆာပေတိ တံ ဗျာဓိံ, န ဒေါသော သော တိကိစ္ဆကေ။
‘‘ဧဝံ ကိလေသဗျာဓီဟိ, ဒုက္ခိတော ပတိပီဠိတော၊
န ဂဝေသတိ တံ အာစရိယံ, န ဒေါသော သော ဝိနာယကေ’’တိ။
တတ္ထ ဂူထဂတောတိ ဂူထကူပဂတော, ဂူထေန ဂတော မက္ခိတော ဝါ။ ကိလေသမလဓောဝန္တိ ကိလေသမလသောဓနေ, ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ အမတန္တဠေတိ အမတသင်္ခါတဿ တဠာကဿ, သာမိအတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အနုဿရံ ပက္ခိပိတွာ ဝုတ္တံ။ အရီဟီတိ ပစ္စတ္ထိကေဟိ။ ပရိရုဒ္ဓေါတိ သမန္တတော နိရုဒ္ဓေါ။ ဂမနမ္ပထေတိ ဂမနပထေ။ ဆန္ဒာဝိနာသတ္ထံ အနုဿရာဂမနံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ န ပလာယတီတိ ယဒိ န ပလာယေယျ။ သော ပုရိသောတိ သော စောရေဟိ ပရိရုဒ္ဓေါ ပုရိသော။ အဉ္ဇသဿာတိ မဂ္ဂဿ။ မဂ္ဂဿ ဟိ –
‘‘မဂ္ဂေါ ပန္ထော ပထော ပဇ္ဇော, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ၊
နာဝါ ဥတ္တရသေတု စ, ကုလ္လော စ ဘိသိ သင်္ကမော’’တိ။ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၁) –
ဗဟူနိ နာမာနိ။ သွာယမိဓ အဉ္ဇသနာမေန ဝုတ္တော။ သိဝေတိ သဗ္ဗုပဒ္ဒဝါဘာဝတော သိဝေ။ သိဝမဉ္ဇသေတိ သိဝဿ အဉ္ဇသဿာတိ အတ္ထော။ တိကိစ္ဆကေတိ ဝေဇ္ဇေ။ န တိကိစ္ဆာပေတီတိ န တိကိစ္ဆာပေယျ။ န ဒေါသော သော တိကိစ္ဆကေတိ တိကိစ္ဆကဿ ဒေါသော နတ္ထိ, ဗျာဓိတဿေဝ ဒေါသောတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတကာယိကစေတသိကဒုက္ခော။ အာစရိယန္တိ မောက္ခမဂ္ဂါစရိယံ။ ဝိနာယကေတိ အာစရိယဿ။
ဧဝံ ပနာဟံ စိန္တေတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ဧဝံ စိန္တေသိံ – ‘‘ယထာပိ မဏ္ဍနကဇာတိကော ပုရိသော ကဏ္ဌေ အာသတ္တံ ကုဏပံ ဆဍ္ဍေတွာ သုခီ ဂစ္ဆေယျ, ဧဝံ မယာပိ ဣမံ ပူတိကာယံ ဆဍ္ဍေတွာ အနပေက္ခေန နိဗ္ဗာနမဟာနဂရံ ပဝိသိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ နရနာရိယော ဥက္ကာရဘူမိယံ ဥစ္စာရပဿာဝံ ကတွာ န တံ ဥစ္ဆင်္ဂေန ဝါ အာဒါယ ဒသန္တေ ဝါ ဝေဌေတွာ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တိ, အထ ခေါ ဇိဂုစ္ဆမာနာ ဩလောကေတုမ္ပိ အနိစ္ဆန္တာ အနပေက္ခာ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ မယာပိ ဣမံ ပူတိကာယံ အနပေက္ခေန ဆဍ္ဍေတွာ အမတံ နိဗ္ဗာနနဂရံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ စ နာဝိကာ နာမ ဇဇ္ဇရံ နာဝံ ဥဒကဂါဟိနိံ ဆဍ္ဍေတွာ အနပေက္ခာဝ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝမဟမ္ပိ ဣမံ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပဂ္ဃရန္တံ ကာယံ ဆဍ္ဍေတွာ အနပေက္ခော နိဗ္ဗာနမဟာနဂရံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉၄။)ပဝိသိဿာမိ။ ယထာ စ ကောစိ ပုရိသော မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယာဒီနိ နာနာဝိဓာနိ ရတနာနိ အာဒါယ စောရေဟိ သဒ္ဓိံ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တော အတ္တနော ရတနဝိနာသဘယေန တေ စောရေ ဆဍ္ဍေတွာ ခေမံ မဂ္ဂံ ဂဏှာတိ, ဧဝမယမ္ပိ ပူတိကာယော ရတနဝိလောပကစောရသဒိသော။ သစာဟံ ဧတ္ထ တဏှံ ကရိဿာမိ, အရိယမဂ္ဂကုသလဓမ္မရတနာနိ မေ နဿိဿန္တိ, တသ္မာ မယာ ဣမံ မဟာစောရသဒိသံ ကရဇကာယံ ဆဍ္ဍေတွာ နိဗ္ဗာနမဟာနဂရံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယထာပိ ကုဏပံ ပုရိသော, ကဏ္ဌေ ဗဒ္ဓံ ဇိဂုစ္ဆိယ၊
မောစယိတွာန ဂစ္ဆေယျ, သုခီ သေရီ သယံဝသီ။
‘‘တထေဝိမံ ပူတိကာယံ, နာနာကုဏပသဉ္စယံ၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆေယျံ, အနပေက္ခော အနတ္ထိကော။
‘‘ယထာ ဥစ္စာရဋ္ဌာနမှိ, ကရီသံ နရနာရိယော၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆန္တိ, အနပေက္ခာ အနတ္ထိကာ။
‘‘ဧဝမေဝါဟံ ဣမံ ကာယံ, နာနာကုဏပပူရိတံ၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆိဿံ, ဝစ္စံ ကတွာ ယထာ ကုဋိံ။
‘‘ယထာပိ ဇဇ္ဇရံ နာဝံ, ပလုဂ္ဂံ ဥဒဂါဟိနိံ၊
သာမီ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, အနပေက္ခာ အနတ္ထိကာ။
‘‘ဧဝမေဝါဟံ ဣမံ ကာယံ, နဝစ္ဆိဒ္ဒံ ဓုဝဿဝံ၊
ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆိဿံ, ဇိဏ္ဏနာဝံဝ သာမိကာ။
‘‘ယထာပိ ပုရိသော စောရေဟိ, ဂစ္ဆန္တော ဘဏ္ဍမာဒိယ၊
ဘဏ္ဍစ္ဆေဒဘယံ ဒိသွာ, ဆဍ္ဍယိတွာန ဂစ္ဆတိ။
‘‘ဧဝမေဝ ဣမံ ကာယော, မဟာစောရသမော ဝိယ၊
ပဟာယိမံ ဂမိဿာမိ, ကုသလစ္ဆေဒနာဘယာ’’တိ။
တတ္ထ ယထာပိ ကုဏပံ ပုရိသောတိ ယထာပိ ဒဟရော ယုဝါ မဏ္ဍနကဇာတိကော ပုရိသော အဟိကုဏပေန ဝါ ကုက္ကုရကုဏပေန ဝါ မနုဿကုဏပေန ဝါ ကဏ္ဌေ အာသတ္တေန အဋ္ဋီယိတွာ ဟရာယိတွာ ဇိဂုစ္ဆိတွာ တံ ကုဏပံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉၅။)မောစေတွာ ဂစ္ဆေယျ။ သုခီတိ သုခိတော။ သေရီတိ ယထိစ္ဆကဝိဟာရီ။ နာနာကုဏပသဉ္စယန္တိ အနေကဝိဓကုဏပရာသိဘူတံ ‘‘နာနာကုဏပပူရိတ’’န္တိပိ ပါဌော။
ဥစ္စာရဋ္ဌာနမှီတိ ဥစ္စာရေန္တိ ဝစ္စံ ကရောန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥစ္စာရော, ဥစ္စာရော စ သော ဌာနံ စေတိ ဥစ္စာရဋ္ဌာနံ။ အထ ဝါ ဥဿာသိယျတီတိ ဥဿာသော, ဝစ္စဿေတံ နာမံ, တဿ ဌာနံ ဥဿာသဋ္ဌာနံ, တသ္မိံ ဥဿာသဋ္ဌာနမှိ, ဥက္ကာရဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ ဝစ္စံ ကတွာ ယထာ ကုဋိန္တိ ဝစ္စံ ကတွာ ကုဋိံ နရနာရိယော ဝိယာတိ အတ္ထော။
ဇဇ္ဇရန္တိ ဇိဏ္ဏံ။ ပလုဂ္ဂန္တိ ပလုဇ္ဇန္တိံ, ဝိကိရန္တိန္တိ အတ္ထော။ ဥဒဂါဟိနိန္တိ ဥဒကဂါဟိနိံ။ သာမီတိ နာဝါသာမိကာ။ နဝစ္ဆိဒ္ဒန္တိ စက္ခုသောတာဒီဟိ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ဆိဒ္ဒါဝစ္ဆိဒ္ဒေဟိ ယုတ္တတ္တာ နဝစ္ဆိဒ္ဒံ။ ဓုဝဿဝန္တိ ဓုဝနိဿန္ဒံ, နိစ္စံ ပဂ္ဃရဏာသုစိန္တိ အတ္ထော။
ဘဏ္ဍမာဒိယာတိ ယံကိဉ္စိ ရတနာဒိကံ ဘဏ္ဍံ အာဒိယ။ ဘဏ္ဍစ္ဆေဒဘယံ ဒိသွာတိ ဘဏ္ဍဿ အစ္ဆိန္ဒနေန ဘယံ ဒိသွာတိ အတ္ထော။ ဧဝမေဝါတိ သော ဘဏ္ဍမာဒါယ ဂစ္ဆန္တော ပုရိသော ဝိယ။ အယံ ကာယောတိ အယံ ပန ကုစ္ဆိတာနံ ပရမဇေဂုစ္ဆာနံ အာယောတိ ကာယော။ အာယောတိ ဥပတ္တိဋ္ဌာနံ။ အာယန္တိ တတောတိ အာယော, ကုစ္ဆိတာ ကေသာဒယော။ ဣတိ ကုစ္ဆိတာနံ ကေသာဒီနံ အာယောတိ ကာယော။ မဟာစောရသမော ဝိယာတိ စက္ခုအာဒီဟိ ရူပါဒီသု ပိယရူပေသု သာရဇ္ဇနာဒိဝသေန ပါဏာတိပါတာဒိန္နာဒါနာဒိစောရော ဟုတွာ သဗ္ဗကုသလံ ဝိလုမ္ပတီတိ မဟာစောရသမော။ တသ္မာ ယထာ သော ရတနဘဏ္ဍမာဒါယ စောရေဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော ပုရိသော တေ စောရေ ပဟာယ ဂစ္ဆတိ, ဧဝမေဝါဟမ္ပိ ဣမံ မဟာစောရသမံ ကာယံ ပဟာယ အတ္တနော သောတ္ထိဘာဝကရံ မဂ္ဂံ ဂဝေသိတုံ ဂမိဿာမီတိ အတ္ထသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကုသလစ္ဆေဒနာဘယာတိ ကုသလဓမ္မဝိလောပနဘယေနာတိ အတ္ထော။
အထေဝံ သုမေဓပဏ္ဍိတော နာနာဝိဓာဟိ ဥပမာဟိ နေက္ခမ္မကာရဏံ စိန္တေတွာ ပုနပိ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမံ မဟာဓနရာသိံ သံဟရိတွာ မယှံ ပိတုပိတာမဟာဒယော ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တာ ဧကကဟာပဏမ္ပိ ဂဟေတွာ န ဂတာ, မယာ ပန ဂဟေတွာ ဂမနကာရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဂန္တွာ ရညော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉၆။)အာရောစေသိ – ‘‘အဟံ, မဟာရာဇ, ဇာတိဇရာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတဟဒယော အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, မယှံ အနေကကောဋိသတသဟဿံ ဓနံ အတ္ထိ, တံ ဒေဝေါ ပဋိပဇ္ဇတူ’’တိ။ ရာဇာ အာဟ – ‘‘န မယှံ တေ ဓနေန အတ္ထော, တွံယေဝ ယထိစ္ဆကံ ကရောဟီ’’တိ။
သော စ ‘‘သာဓု ဒေဝါ’’တိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ မဟာဇနဿ ဒါနံ ဒတွာ ဝတ္ထုကာမေ စ ကိလေသကာမေ စ ပဟာယ အမရဝရနဂရသဒိသတော အမရနဂရတော နိက္ခမိတွာ ဧကကောဝ နာနာမိဂဂဏဝန္တေ ဟိမဝန္တေ ဓမ္မိကံ နာမ ပဗ္ဗတံ နိဿာယ အဿမံ ကတွာ တတ္ထ ပဏ္ဏသာလံ ကတွာ ပဉ္စဒေါသဝိဝဇ္ဇိတံ စင်္ကမံ မာပေတွာ အဋ္ဌဂုဏသမုပေတံ အဘိညာဗလံ သမာဟရိတုံ နဝဒေါသသမန္နာဂတံ သာဋကံ ပဇဟိတွာ ဒွါဒသဂုဏမုပါဂတံ ဝါကစီရံ နိဝါသေတွာ ပဗ္ဗဇိ။ ဧဝံ ပန သော ပဗ္ဗဇိတော အဋ္ဌဒေါသသမာကိဏ္ဏံ ပဏ္ဏသာလံ ပဟာယ ဒသဂုဏသမန္နာဂတံ ရုက္ခမူလံ ဥပဂန္တွာ သဗ္ဗဓညဝိကတိံ ပဟာယ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဟုတွာ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနစင်္ကမနဝသေန ပဓာနံ ပဒဟန္တော သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေယေဝ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ ပဉ္စန္နဉ္စ အဘိညာနံ လာဘီ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဧဝါဟံ စိန္တယိတွာန, နေကကောဋိသတံ ဓနံ၊
နာထာနာထာနံ ဒတွာန, ဟိမဝန္တမုပါဂမိံ။
‘‘ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေ, ဓမ္မိကော နာမ ပဗ္ဗတော၊
အဿမော သုကတော မယှံ, ပဏ္ဏသာလာ သုမာပိတာ။
‘‘စင်္ကမံ တတ္ထ မာပေသိံ, ပဉ္စဒေါသဝိဝဇ္ဇိတံ။
အဋ္ဌဂုဏသမုပေတံ, အဘိညာဗလမာဟရိံ။
‘‘သာဋကံ ပဇဟိံ တတ္ထ, နဝဒေါသမုပါဂတံ၊
ဝါကစီရံ နိဝါသေသိံ, ဒွါဒသဂုဏမုပါဂတံ။
‘‘အဋ္ဌဒေါသသမာကိဏ္ဏံ, ပဇဟိံ ပဏ္ဏသာလကံ၊
ဥပါဂမိံ ရုက္ခမူလံ, ဂုဏေ ဒသဟုပါဂတံ။
‘‘ဝါပိတံ ရောပိတံ ဓညံ, ပဇဟိံ နိရဝသေသတော၊
အနေကဂုဏသမ္ပန္နံ, ပဝတ္တဖလမာဒိယိံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉၇။)‘‘တတ္ထပ္ပဓာနံ ပဒဟိံ, နိဿဇ္ဇဋ္ဌာနစင်္ကမေ၊
အဗ္ဘန္တရမှိ သတ္တာဟေ, အဘိညာဗလပါပုဏိ’’န္တိ။
တတ္ထ ဧဝါဟန္တိ ဧဝံ အဟံ, ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စိန္တေတွာတိ အတ္ထော။ နာထာနာထာနန္တိ သနာထာနမနာထာနဉ္စ အဍ္ဎာနဉ္စေဝ ဒလိဒ္ဒါနဉ္စ ‘‘အတ္ထိကာ ဂဏှန္တူ’’တိ သဟ ကောဋ္ဌာဂါရေဟိ ဒတွာတိ အတ္ထော။ ဟိမဝန္တဿာဝိဒူရေတိ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတရာဇဿ အဝိဒူရေ သမီပေ။ ဓမ္မိကော နာမ ပဗ္ဗတောတိ ဧဝံနာမကော ပဗ္ဗတော။ ကသ္မာ ပနာယံ ဓမ္မိကောတိ? ယေဘုယျေန ပန ဗောဓိသတ္တာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ တံ ပဗ္ဗတံ ဥပနိဿာယ အဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ သမဏဓမ္မံ အကံသု။ တသ္မာ သမဏဓမ္မဿ နိဿယဘူတတ္တာ ‘‘ဓမ္မိကော’’တွေဝ ပါကဋော အဟောသိ။ အဿမော သုကတော မယှန္တိအာဒိနာ သုမေဓပဏ္ဍိတေန အဿမပဏ္ဏသာလာ စင်္ကမာ သဟတ္ထာ မာပိတာ ဝိယ ဝုတ္တာ, န စ ပန သဟတ္ထာ မာပိတာ, ကိန္တု သက္ကေန ဒေဝေန ပေသိတေ ဝိဿကမ္မုနာ ဒေဝပုတ္တေန နိမ္မိတာ။ ဘဂဝါ ပန တဒါ အတ္တနော ပုညာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တံ တံ သမ္ပဒံ သန္ဓာယ – ‘‘သာရိပုတ္တ, တသ္မိံ ပဗ္ဗတေ –
‘အဿမော သုကတော မယှံ, ပဏ္ဏသာလာ သုမာပိတာ၊
စင်္ကမံ တတ္ထ မာပေသိံ, ပဉ္စဒေါသဝိဝဇ္ဇိတ’’’န္တိ။ – အာဒိမာဟ၊
တတ္ထ ပဏ္ဏသာလာတိ ပဏ္ဏဆဒနသာလာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အဿမပဒေ။ ပဉ္စဒေါသဝိဝဇ္ဇိတန္တိ ပဉ္စဟိ စင်္ကမဒေါသေဟိ ဝိဝဇ္ဇိတံ။ ကတမေ ပဉ္စ စင်္ကမဒေါသာ နာမ? ထဒ္ဓဝိသမတာ, အန္တောရုက္ခတာ, ဂဟနစ္ဆန္နတာ, အတိသမ္ဗာဓတာ, အတိဝိသာလတာတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဒေါသေဟိ ဝိဝဇ္ဇိတံ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဒီဃတော သဋ္ဌိရတနော ဝိတ္ထာရတော ဒိယဍ္ဎရတနော စင်္ကမော ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ပဉ္စဒေါသဝိဝဇ္ဇိတန္တိ ပဉ္စဟိ နီဝရဏဒေါသေဟိ ဝိဝဇ္ဇိတံ ပရိဟီနံ အဘိညာဗလမာဟရိန္တိ ဣမိနာ ဥတ္တရပဒေန သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ, သုမေဓကထာ)။ အဋ္ဌဂုဏသမုပေတန္တိ ‘‘ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒါတေ အနင်္ဂဏေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ မုဒုဘူတေ ကမ္မနိယေ ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဂုဏေဟိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄-၂၄၅၊ မ။ နိ။ ၁။၃၈၄-၃၈၆, ၄၃၁-၄၃၃၊ ပါရာ။ ၁၂-၁၄) သမန္နာဂတံ အဘိညာဗလံ အာဟရိံ အာနေသိန္တိ အတ္ထော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉၈။)ကေစိ ပန ‘‘အဋ္ဌဟိ သမဏသုခေဟိ ဥပေတံ, အဋ္ဌိမာနိ သမဏသုခါနိ နာမ ဓနဓညပရိဂ္ဂဟာဘာဝေါ, အနဝဇ္ဇပိဏ္ဍပါတပရိယေသနဘာဝေါ, နိဗ္ဗုတပိဏ္ဍဘုဉ္ဇနဘာဝေါ, ရဋ္ဌံ ပီဠေတွာ ဓနဓညာဒီသု ဂဏှန္တေသု ရာဇပုရိသေသု ရဋ္ဌပီဠနကိလေသာဘာဝေါ, ဥပကရဏေသု နိစ္ဆန္ဒရာဂဘာဝေါ, စောရဝိလောပနေ နိဗ္ဘယဘာဝေါ, ရာဇရာဇမဟာမတ္တေဟိ အသံသဋ္ဌဘာဝေါ, စတူသု ဒိသာသု အပ္ပဋိဟတဘာဝေါတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ သမဏသုခေဟိ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါန, သုမေဓကထာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဥပေတံ သမုပေတံ အဿမံ မာပေသိ’’န္တိ အဿမေန သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဝဒန္တိ, တံ ပါဠိယာ န သမေတိ။
သာဋကန္တိ ဝတ္ထံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အဿမေ။ နဝဒေါသမုပါဂတန္တိ, သာရိပုတ္တ, တတ္ထ ဝသန္တော အတ္တနော နိဝတ္ထပါရုတံ မဟဂ္ဃသာဋကံ ပဇဟိံ ပရိစ္စဇိံ။ သာဋကံ ပဇဟန္တော စ တတ္ထ နဝ ဒေါသေ ဒိသွာ ပဇဟိန္တိ ဒီပေတိ။ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာနဉှိ သာဋကသ္မိံ နဝ ဒေါသာ ပကာသိတာ။ ကတမေ နဝ? သာဋကဿ မဟဂ္ဃဘာဝေါ, ပရပဋိဗဒ္ဓဘာဝေါ, ပရိဘောဂေန လဟုကံ ကိလိဿနဘာဝေါ, ကိလိဋ္ဌော စ ဓောဝိတဗ္ဗော ပုန ရဇိတဗ္ဗော စ ဟောတိ ပရိဘောဂေန ဇီရဏဘာဝေါ, ဇိဏ္ဏဿ ပုန တုန္နကရဏံ ဝါ အဂ္ဂဠဒါနံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ ပုန ပရိယေသနာယ ဒုရဘိသမ္ဘဝဘာဝေါ, တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာယ အနနုစ္ဆဝိကဘာဝေါ, ပစ္စတ္ထိကာနံ သာဓာရဏဘာဝေါ, ယထာ နံ န ပစ္စတ္ထိကာ ဂဏှန္တိ, ဧဝံ ဂေါပေတဗ္ဗော ဟောတိ ပရိဒဟတော ဝိဘူသနဋ္ဌာနဘာဝေါ, ဂဟေတွာ စရန္တဿ မဟိစ္ဆဘာဝေါတိ ဧတေဟိ နဝဟိ ဒေါသေဟိ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါန, သုမေဓကထာ) ဥပဂတံ သာဋကံ ပဟာယ ဝါကစီရံ နိဝါသေသိန္တိ ဒီပေတိ။ ဝါကစီရန္တိ မုဉ္ဇတိဏံ ဟီရာဟီရံ ကတွာ ဂန္ထေတွာ ကတံ ဝါကမယစီရံ နိဝါသနပါရုပနတ္ထာယ အာဒိယိန္တိ အတ္ထော။ ဒွါဒသဂုဏမုပါဂတန္တိ ဒွါဒသဟိ အာနိသံသေဟိ ဥပေတံ။ ဧတ္ထ ဂုဏ-သဒ္ဒေါ အာနိသံသဋ္ဌော ‘‘သတဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) ဝိယ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဝါကစီရသ္မိံ ဒွါဒသာနိသံသာ အပ္ပဂ္ဃတာ, အပရာယတ္တတာ, သဟတ္ထာ ကာတုံ သက္ကုဏေယျတာ, ပရိဘောဂေန ဇိဏ္ဏေပိ သိဗ္ဗိတဗ္ဗာဘာဝေါ, စောရဘယာဘာဝေါ ပရိယေသန္တဿ သုခေန ကရဏဘာဝေါ, တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာယ သာရုပ္ပဘာဝေါ, သေဝမာနဿ ဝိဘူသနဋ္ဌာနာဘာဝေါ, စီဝရပ္ပစ္စယေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၉၉။)အပ္ပိစ္ဆဘာဝေါ, ပရိဘောဂသုခဘာဝေါ, ဝါကုပ္ပတ္တိယာ သုလဘဘာဝေါ, ဝါကစီရေ နဋ္ဌေပိ အနပေက္ခဘာဝေါတိ ဣမေဟိ ဒွါဒသဟိ ဂုဏေဟိ သမ္ပန္နံ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါန, သုမေဓကထာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)။
အထ သုမေဓပဏ္ဍိတော တတ္ထ ပဏ္ဏသာလာယံ ဝိဟရန္တော ပစ္စူသသမယေ ပစ္စုဋ္ဌာယ အတ္တနော နိက္ခမနကာရဏံ ပစ္စဝေက္ခမာနော ဧဝံ ကိရ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ပန နဝကနကကဋကနူပုရာဒိသံဃဋ္ဋနသဒ္ဒသမ္မိဿိတ-မဓုရဟသိတကထိတဂေဟဇနရမဏီယံ ဥဠာရဝိဘဝသောဘိတံ သုရဝရဘဝနာကာရမဂါရံ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ ပဟာယ ဝိဝေကာရာမတာယ သဗ္ဗဇနပါပပဝါဟနံ တပေါဝနံ ပဝိဋ္ဌောသ္မိ, ဣဓ ပန မေ ပဏ္ဏသာလာယ ဝါသော ဒုတိယော ဃရာဝါသော ဝိယ ဟောတိ, ဟန္ဒာဟံ ရုက္ခမူလေ ဝသေယျ’’န္တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဋ္ဌဒေါသသမာကိဏ္ဏံ, ပဇဟိံ ပဏ္ဏသာလက’’န္တိ။
တတ္ထ အဋ္ဌဒေါသသမာကိဏ္ဏန္တိ အဋ္ဌဟိ ဒေါသေဟိ သမာကိဏ္ဏံ သံယုတ္တံ။ ကတမေဟိ အဋ္ဌဟိ? မဟာသမ္ဘာရေဟိ နိပ္ဖါဒနီယတာ, တိဏပဏ္ဏမတ္တိကာဒီဟိ နိစ္စံ ပဋိဇဂ္ဂနီယတာ, သေနာသနံ နာမ မဟလ္လကဿ ပါပုဏာတီတိ အဝေလာယ ဝုဋ္ဌာပိယမာနဿ စိတ္တေကဂ္ဂတာ န ဟောတီတိ ဝုဋ္ဌာပနီယဘာဝေါ, သီတုဏှဿ ပဋိဃာတေန ကာယဿ သုခုမာလကရဏဘာဝေါ, ဃရံ ပဝိဋ္ဌေန ယံ ကိဉ္စိ ပါပံ သက္ကာ ကာတုန္တိ ဂရဟပဋိစ္ဆာဒနကရဏဘာဝေါ, ‘‘မယှမိဒ’’န္တိ သပရိဂ္ဂဟဘာဝေါ, ဂေဟဿ အတ္ထိဘာဝေါ သဒုတိယကဝါသော, ဦကာမင်္ဂုလဃရဂေါဠိကာဒီနံ သာဓာရဏတာယ ဗဟုသာဓာရဏဘာဝေါတိ ဣတိ ဣမေ အဋ္ဌ အာဒီနဝေ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါန, သုမေဓကထာ) ဒိသွာ မဟာသတ္တော ပဏ္ဏသာလံ ပဇဟိံ။
ဂုဏေ ဒသဟုပါဂတန္တိ ဆန္နံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဒသဟိ ဂုဏေဟိ ဥပေတံ, ရုက္ခမူလံ ဥပဂတောသ္မီတိ အတ္ထော။ ကတမေဟိ ဒသဟိ? အပ္ပသမာရမ္ဘတာ, ဥပဂမနမတ္တမေဝေတ္ထ ဟောတီတိ သုလဘာနဝဇ္ဇတာ, အဘိဏှံ တရုပဏ္ဏဝိကာရဒဿနေန အနိစ္စသညာသမုဋ္ဌာပနတာ, သေနာသနမစ္ဆေရာဘာဝေါ, တတ္ထ ဟိ ပါပံ ကရောန္တော လဇ္ဇတီတိ ပါပကရဏာရဟာဘာဝေါ, ပရိဂ္ဂဟကရဏာဘာဝေါ, ဒေဝတာဟိ သဟ ဝါသော, ဆန္နပဋိက္ခေပေါ, ပရိဘောဂသုခတာ, ရုက္ခမူလသေနာသနဿ ဂတဂတဋ္ဌာနေ သုလဘတာယ အနပေက္ခဘာဝေါတိ ဣတိ ဣမေ ဒသ ဂုဏေ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါန, သုမေဓကထာ) ဒိသွာ ရုက္ခမူလံ ဥပဂတောသ္မီတိ ဝဒတိ။ အာဟ စ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀၀။)‘‘ဝဏ္ဏိတော ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌေန, နိဿယောတိ စ ဘာသိတော၊
နိဝါသော ပဝိဝိတ္တဿ, ရုက္ခမူလသမော ကုတော။
‘‘အာဝါသမစ္ဆေရဟရေ, ဒေဝတာပရိပါလိတေ၊
ပဝိဝိတ္တေ ဝသန္တော ဟိ, ရုက္ခမူလမှိ သုဗ္ဗတော။
‘‘အဘိရတ္တာနိ နီလာနိ, ပဏ္ဍူနိ ပတိတာနိ စ၊
ပဿန္တော တရုပဏ္ဏာနိ, နိစ္စသညံ ပနူဒတိ။
‘‘တသ္မာ ဟိ ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ, ဘာဝနာဘိရတာလယံ၊
ဝိဝိတ္တံ နာတိမညေယျ, ရုက္ခမူလံ ဝိစက္ခဏော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၂)၊
အထ သုမေဓပဏ္ဍိတော ပဏ္ဏသာလာယ ဒိဋ္ဌဒေါသော ဟုတွာ ရုက္ခမူလသေနာသနေ လဒ္ဓါနိသံသော ဝိဟရန္တော ဥတ္တရိပိ စိန္တေသိ – ‘‘အာဟာရတ္ထာယ မေ ဂါမဂမနံ အာဟာရပရိယေသနဒုက္ခံ, နာဟံ ကေနစိ ပါရိဇုညေန နိက္ခမိတွာ အာဟာရတ္ထာယ ပဗ္ဗဇိတော, အာဟာရပရိယေသနမူလဿ စ ဒုက္ခဿ ပမာဏံ နတ္ထိ, ယံနူနာဟံ ပဝတ္တဖလေန ယာပေယျ’’န္တိ။ ဣမံ ပန အတ္ထဝိသေသံ ဒီပေန္တော –
၃၂-၃၃။ ‘‘ဝါပိတံ ရောပိတံ ဓညံ, ပဇဟိံ နိရဝသေသတော။
အနေကဂုဏသမ္ပန္နံ, ပဝတ္တဖလမာဒိယိ’’န္တိ။ – အာဒိမာဟ၊
တတ္ထ ဝါပိတန္တိ ဝပိတွာ နိပ္ဖန္နံ။ ရောပိတန္တိ ရောပိတွာ နိပ္ဖန္နံ, ဝပနရောပနဝသေန ဒုဝိဓာဝ သဿနိပ္ဖတ္တိ, တံ ဒုဝိဓမ္ပိ အတ္တနော အပ္ပိစ္ဆတာယ ပဟာယ ပဝတ္တဖလေန ယာပေသိံ။ ပဝတ္တဖလန္တိ သယမေဝ ပတိတဖလံ။ အာဒိယိန္တိ ပရိဘုဉ္ဇိံ။
‘‘ပဝတ္တဖလသန္တုဋ္ဌော, အပရာယတ္တဇီဝိကော၊
ပဟီနာဟာရလောလုပ္ပေါ, ဟောတိ စာတုဒ္ဒိသော မုနိ။
‘‘ဇဟာတိ ရသတဏှဉ္စ, အာဇီဝေါ တဿ သုဇ္ဈတိ၊
တသ္မာ ဟိ နာတိမညေယျ, ပဝတ္တဖလဘောဇန’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၆ ထောကံ ဝိသဒိသံ) –
ဧဝံ ပဝတ္တမာနော သုမေဓပဏ္ဍိတော နစိရဿေဝ အန္တောသတ္တာဟေ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စ အဘိညာယော စ ပါပုဏိ။ ဣမမတ္ထံ ပကာသေန္တေန
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀၁။)‘‘တတ္ထပ္ပဓာနံ ပဒဟိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အဿမေ။ ပဓာနန္တိ ဝီရိယံ, ဝီရိယဉှိ ပဒဟိတဗ္ဗတော ပဓာနဘာဝကရဏတော ဝါ ‘‘ပဓာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဒဟိန္တိ ဝီရိယမာရဘိံ။ နိဿဇ္ဇဋ္ဌာနစင်္ကမေတိ နိသဇ္ဇာယ စ ဌာနေန စ စင်္ကမေန စ။
သုမေဓပဏ္ဍိတော ပန သေယျံ ပဋိက္ခိပိတွာ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနစင်္ကမေဟေဝ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဝီတိနာမေတွာ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေယေဝ အဘိညာဗလံ ပါပုဏိ။ ဧဝံ ပန အဘိညာဗလံ ပတွာ သုမေဓတာပသေ သမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေန္တေ တဒါ သဗ္ဗဇနသင်္ဂဟကရော မာရဗလဘယံကရော ဉာဏဒီပင်္ကရော ဒီပင်္ကရော နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥဒပါဒိ။
သင်္ခေပေနေဝ တဿာယမာနုပုဗ္ဗိကထာ – အယံ ကိရ ဒီပင်္ကရော နာမ မဟာသတ္တော သမတ္တိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝသဒိသေ အတ္တဘာဝေ ဌိတော ပထဝိကမ္ပနာဒီနိ မဟာဒါနာနိ ဒတွာ အာယုပရိယောသာနေ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာဟိ သန္နိပတိတွာ –
‘‘ကာလော ခေါ တေ မဟာဝီရ, ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊
သဒေဝကံ တာရယန္တော, ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆၇) –
ဝုတ္တေ တတော သော ဒေဝတာနံ ဝစနံ သုတွာ စ ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ တတော စုတော ရမ္မဝတီနဂရေ အတ္တနော ယသဝိဘူတိယာ ဝိဇိတဝါသုဒေဝဿ နရဒေဝဿ သုဒေဝဿ နာမ ရညော ကုလေ သုမေဓာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ အာသာဠှိပုဏ္ဏမိယာ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေန ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ မဟတာ ပရိဝါရေန ပရိဟရိယမာနော မဟာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ မဏိကူဋဂတော ဝိယ ကေနစိ အသုစိနာ အမက္ခိတော ဒသ မာသေ ဝသိတွာ သလိလဓရဝိဝရဂတော သရဒကာလစန္ဒော ဝိယ တဿာ ဥဒရတော နိက္ခမိ။
ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ
တဿ ပန ဒီပင်္ကရကုမာရဿ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေပိ ဝိဇာတက္ခဏေပိ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါဋိဟာရိယာနိ ပါတုရဟေသုံ။ သဗ္ဗသဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တေသု မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမန္တေသု နိက္ခမန္တေသု သမ္ဗုဇ္ဈန္တေသု ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တန္တေသူတိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀၂။)ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု ဒွတ္တိံသ ပါဋိဟာရိယာနိ ပဝတ္တန္တေဝ။ တသ္မာ မယာ ပါကဋတ္တာ ဒီပင်္ကရကုမာရဿ ဇာတိယံ ဒဿိတာနိ –
‘‘ဒီပင်္ကရေ စာရုကရေ ကုမာရေ, သိဝံကရေ သန္တိကရေဝ ဇာတေ၊
ပကမ္ပိ သင်္ကမ္ပိ တဒါ သမန္တာ, သဟဿသင်္ချာ ဒသလောကဓာတု။
‘‘စက္ကဝါဠသဟဿေသု, ဒသသဟဿေဝ ဒေဝတာ၊
ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠသ္မိံ, တဒါ သန္နိပတိံသု တာ။
‘‘ဗောဓိသတ္တံ မဟာသတ္တံ, ဇာတမတ္တန္တု ဒေဝတာ၊
ပဌမံ ပဋိဂ္ဂဏှိံသု, ပစ္ဆာ တံ မနုဇာ ပန။
‘‘အဝါဒိတာ ကေနစိ စမ္မနဒ္ဓါ, သုပေါက္ခရာ ဒုန္ဒုဘိယော စ ဝီဏာ၊
အဃဋ္ဋိတာနာဘရဏာနိ တသ္မိံ, ခဏေ သမန္တာ မဓုရံ ရဝိံသု။
‘‘ဆိဇ္ဇိံသု သဗ္ဗတ္ထ စ ဗန္ဓနာနိ, သယံ ဝိဂစ္ဆိံသု စ သဗ္ဗရောဂါ၊
ရူပါနိ ပဿိံသု စ ဇာတိအန္ဓာ, သဒ္ဒံ သမန္တာ ဗဓိရာ သုဏိံသု။
‘‘အနုဿတိံ ဇာတိဇဠာ မနုဿာ, လဘိံသု ယာနံ ပဒသာဝ ပင်္ဂုလာ၊
ဝိဒေသယာတာ သယမေဝ နာဝါ, သပဋ္ဋနံ သီဃမုပါဂမိံသု။
‘‘အာကာသဋ္ဌံ ဘူမိဂတဉ္စ သဗ္ဗံ, သယံ သမန္တာ ရတနံ ဝိရောစိ၊
နိဗ္ဗာယိ ဃောရေ နိရယေ ဟုတာသော, နဒီသု တောယမ္ပိ စ နပ္ပဝတ္တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀၃။)‘‘လောကန္တရေ ဒုက္ခနိရန္တရေပိ, ပဘာ ဥဠာရာ ဝိပုလာ အဟောသိ၊
တထာ တဒါ သန္တတရင်္ဂမာလော, မဟာသမုဒ္ဒေါ မဓုရောဒကောယံ။
‘‘န ဝါယိ ဝါတော ဖရုသော ခရော ဝါ, သမ္ဖုလ္လပုပ္ဖါ တရဝေါ အဟေသုံ၊
ဝိရောစိ စန္ဒော အဓိကံ သတာရော, န စာပိ ဥဏှော သူရိယော အဟောသိ။
‘‘ခဂါ နဘမှာပိ စ ရုက္ခတော စ, ဟဋ္ဌာဝ ဟေဋ္ဌာ ပထဝိံ ဘဇိံသု၊
မဟာစတုဒ္ဒီပဂတော စ မေဃော, ပဝဿိ တောယံ မဓုရံ သမန္တာ။
‘‘ဌတွာဝ ဒိဗ္ဗေ ဘဝနေ သကသ္မိံ, ပသန္နစိတ္တာ ပန ဒေဝတာယော၊
နစ္စိံသု ဂါယိံသု စ ဝါဒယိံသု, သေဠိံသု တာ ကေဠိမကံသု စေဝ။
‘‘သယံ ကိရ ဒွါရမဟာကဝါဋာ, ခဏေဝ တသ္မိံ ဝိဝဋာ အဟေသုံ၊
မဟာဇနေ နေဝ ခုဒါ ပိပါသာ, ပီဠေသိ လောကံ ကိရ ကဉ္စိ ကဉ္စိ။
‘‘ယေ နိစ္စဝေရာ ပန ပါဏိသံဃာ, တေ မေတ္တစိတ္တံ ပရမံ လဘိံသု၊
ကာကာ ဥလူကေဟိ စရိံသု သဒ္ဓိံ, ကောဏာ ဝရာဟေဟိ အကံသု ကေဠိံ။
‘‘ဃောရာပိ သပ္ပါနမုခါပိ သပ္ပါ, ကီဠိံသု ကာမံ နကုလေဟိ သဒ္ဓိံ၊
ဂဏှိံသု မဇ္ဇာရသိရေသု ယူကာ, ဝိဿတ္ထစိတ္တာ ဃရမူသိကာပိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀၄။)‘‘ဗုဒ္ဓန္တရေနာပိ အလဒ္ဓတောယေ, ပိသာစလောကေ ဝိဂတာ ပိပါသာ၊
ခုဇ္ဇာ အဟေသုံ သမစာရုကာယာ, မူဂါ စ ဝါစံ မဓုရံ လပိံသု။
‘‘ပသန္နစိတ္တာ ပန ပါဏိသံဃာ, တဒညမညံ ပိယမာလပိံသု၊
အဿာ စ ဟေသိံသု ပဟဋ္ဌစိတ္တာ, ဂဇ္ဇိံသု မတ္တာ ဝရဝါရဏာပိ။
‘‘သုရဘိစန္ဒနစုဏ္ဏသမာကုလာ, ကုသုမကုင်္ကုမဓူပသုဂန္ဓိနီ၊
ဝိဝိဓစာရုမဟဒ္ဓဇမာလိနီ, ဒသသဟဿိ အဟောသိ သမန္တတော’’တိ။
တတြ ဟိဿ ဒသသဟဿိလောကဓာတုကမ္ပော သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ဒေဝတာနံ ဧကစက္ကဝါဠေ သန္နိပါတော ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနကာလေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သန္နိပတိတွာ ဓမ္မပဋိဂ္ဂဟဏဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ပဌမံ ဒေဝတာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ စတုန္နံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ ပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ပစ္ဆာ မနုဿာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ စတုန္နံ အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ ပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, စမ္မနဒ္ဓဒုန္ဒုဘီနံ သယမေဝ ဝဇ္ဇနံ မဟန္တိယာ ဓမ္မဘေရိယာ အနုသာဝနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ဝီဏာဘရဏာနံ သယမေဝ ဝဇ္ဇနံ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ဗန္ဓနာနံ သယမေဝ ဆေဒေါ အသ္မိမာနသမုစ္ဆေဒဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, မဟာဇနဿ သဗ္ဗရောဂဝိဂမော စတုသစ္စဖလပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ဇစ္စန္ဓာနံ ရူပဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ဗဓိရာနံ သဒ္ဒဿဝနံ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။
ဇာတိဇဠာနံ အနုဿတုပ္ပါဒေါ စတုသတိပဋ္ဌာနပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ပင်္ဂုလာနံ ပဒသာ ဂမနံ စတုရိဒ္ဓိပါဒပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, ဝိဒေသဂတာနံ နာဝါနံ သပဋ္ဋနာဂမနံ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဓိဂမဿ, ရတနာနံ သယမေဝ ဝိရောစနံ ဓမ္မောဘာသပဋိလာဘဿ, နိရယေ အဂ္ဂိနိဗ္ဗာယနံ ဧကာဒသဂ္ဂိနိဗ္ဗာယနဿ, နဒီသု တောယဿ နပ္ပဝတ္တနံ စတုဝေသာရဇ္ဇပဋိလာဘဿ, လောကန္တရေ အာလောကော အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဓမေတွာ ဉာဏလောကဒဿနဿ,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀၅။)မဟာသမုဒ္ဒဿ မဓုရောဒကတာ နိဗ္ဗာနရသေန ဧကရသဘာဝဿ, ဝါတဿ အဝါယနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဘေဒနဿ, တရူနံ ပုပ္ဖိတဘာဝေါ ဝိမုတ္တိပုပ္ဖေဟိ ပုပ္ဖိတဘာဝဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။
စန္ဒဿ အတိဝိရောစနံ ဗဟုဇနကန္တတာယ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, သူရိယဿ နာတိဥဏှဝိမလဘာဝေါ ကာယိကစေတသိကသုခုပ္ပတ္တိယာ, ခဂါနံ နဂါဒီဟိ ပထဝိဂမနံ ဩဝါဒံ သုတွာ မဟာဇနဿ ပါဏေဟိ သရဏဂမနဿ, မဟတော စတုဒ္ဒီပဂတမေဃဿ ပဝဿနံ မဟတော ဓမ္မဝဿဿ, ဒေဝတာနံ သကသကဘဝနေသွေဝ ဌတွာ နစ္စာဒီဟိ ကီဠနံ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ပတွာ ဥဒါနုဒါနဿ, ဒွါရကဝါဋာနံ သယမေဝ ဝိဝရဏံ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဒွါရဝိဝရဏဿ, ခုဒါပီဠနဿ အဘာဝေါ ဝိမုတ္တိသုခေန သုခိတဘာဝဿ, ဝေရီနံ မေတ္တစိတ္တပဋိလာဘော စတုဗြဟ္မဝိဟာရပဋိလာဘဿ, ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ ဧကဓဇမာလိတာ အရိယဓဇမာလိတာယ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ, သေသဝိသေသာ ပန သေသဗုဒ္ဓဂုဏပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အထ ဒီပင်္ကရကုမာရော မဟတိယာ သမ္ပတ္တိယာ ပရိစာရိယမာနော အနုက္ကမေန ဘဒ္ဒံ ယောဗ္ဗနံ ပတွာ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အနုစ္ဆဝိကေသု တီသု ပါသာဒေသု ဒေဝလောကသိရိံ ဝိယ ရဇ္ဇသိရိမနုဘဝန္တော ဥယျာနကီဠာယ ဂမနသမယေ အနုက္ကမေန ဇိဏ္ဏဗျာဓိမတသင်္ခါတေ တယော ဒေဝဒူတေ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ နိဝတ္တိတွာ သုဒဿနနဂရသဒိသဝိဘဝသောဘံ ရမ္မဝတီ နာမ နဂရံ ပါဝိသိ။ နဂရံ ပဝိသိတွာ ပုန စတုတ္ထဝါရေ ဟတ္ထာစရိယံ ပက္ကောသာပေတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘အဟံ, တာတ, ဥယျာနဒဿနတ္ထာယ နိက္ခမိဿာမိ ဟတ္ထိယာနာနိ ကပ္ပါပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ ပဋိသုဏိတွာ စတုရာသီတိဟတ္ထိသဟဿာနိ ကပ္ပါပေသိ။ အထ ဝိဿကမ္မော နာမ ဒေဝပုတ္တော ဗောဓိသတ္တံ နာနာဝိရာဂဝသနနိဝါသနံ အာမုက္ကမုတ္တာဟာရကေယူရံ ရုစိရနဝကနကကဋကမကုဋကုဏ္ဍလဓရံ ပရမသုရဘိကုသုမမာလသမလင်္ကတသိရောရုဟံ သမလင်္ကရိ ကိရ။ အထ ဒီပင်္ကရကုမာရော ဒေဝကုမာရော ဝိယ စတုရာသီတိယာ ဟတ္ထိသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော မဟတာ ဗလကာယေန ပရိဝုတော ရတိဇနနံ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩရုယှ တံ ဥယျာနမနုသဉ္စရိတွာ ပရမရုစိရဒဿနေ သကဟဒယသီတလေ သိလာတလေ နိသီဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀၆။)ဥပ္ပါဒေသိ။ တင်္ခဏညေဝ သုဒ္ဓါဝါသခီဏာသဝေါ မဟာဗြဟ္မာ အဋ္ဌ သမဏပရိက္ခာရေ အာဒါယ မဟာပုရိသဿ စက္ခုပထေ ပါတုရဟောသိ။
မဟာပုရိသော တံ ဒိသွာ – ‘‘ကိမိဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ, ‘‘သမဏပရိက္ခာရော’’တိ သုတွာ အလင်္ကာရဘဏ္ဍံ ဩမုဉ္စိတွာ ပသာဓနဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ မင်္ဂလခဂ္ဂမာဒါယ သဒ္ဓိံ မကုဋေန ကေသေ ဆိန္ဒိတွာ အန္တလိက္ခေ အာကာသေ ဥက္ခိပိ။ အထ သက္ကော ဒေဝရာဇာ သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကေန တံ ကေသမကုဋံ အာဒါယ သိနေရုမုဒ္ဓနိ တိယောဇနပ္ပမာဏံ ဣန္ဒနီလမဏိမယံ မကုဋစေတိယံ နာမ အကာသိ။ အထ မဟာပုရိသော ဒေဝဒတ္တိယံ အရဟတ္တဓဇံ ကာသာဝံ ပရိဒဟိတွာ သာဋကယုဂံ အာကာသေ ခိပိ။ တံ ဗြဟ္မာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဗြဟ္မလောကေ ဒွါဒသယောဇနိကံ သဗ္ဗရတနမယံ စေတိယမကာသိ။ ဒီပင်္ကရကုမာရံ ပန ပဗ္ဗဇန္တံ ဧကာ ပုရိသကောဋိ အနုပဗ္ဗဇိ။ တာယ ပန ပရိသာယ ပရိဝုတော ဗောဓိသတ္တော ဒသ မာသေ ပဓာနစရိယံ အစရိ။ အထ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ အညတရံ နဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။
တသ္မိံ ကိရ နဂရေ တံဒိဝသံ ဒေဝတာနံ ဗလိကရဏတ္ထာယ နိရုဒကပါယာသံ ပစိံသု။ တဿ ပန မဟာသတ္တဿ သပရိသဿ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿ မနုဿာ အဒံသု။ တံ ကိရ သဗ္ဗေသံ ကောဋိသင်္ချာယာနံ ဘိက္ခူနံ ပရိယတ္တံ အဟောသိ။ မဟာပုရိသဿ ပန ပတ္တေ ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗောဇံ ပက္ခိပိံသု။ တံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌာယ ဂဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သုနန္ဒေန နာမာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ပိပ္ဖလိဗောဓိရုက္ခမူလံ ဂန္တွာ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ နဝုတိဟတ္ထံ ဗောဓိက္ခန္ဓံ ပိဋ္ဌိတော ကတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။
တတော မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ရတ္တိယာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ အနုလောမပဋိလောမဝသေန ပစ္စယာကာရံ သမ္မသိတွာ အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အဘိနိဝိသိတွာ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ဒိသွာ ယာဝ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရုဏောဒယေ အရိယမဂ္ဂေန သကလဗုဒ္ဓဂုဏေ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဗုဒ္ဓသီဟနာဒံ နဒိတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိသမီပေယေဝ ဝီတိနာမေတွာ ဗြဟ္မုနော ဓမ္မဒေသနံ ပဋိညာယ သုနန္ဒာရာမေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာ ကောဋိသတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ ဓမ္မာမတံ ပါယေတွာ စတုဒ္ဒီပိကမဟာမေဃော ဝိယ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀၇။)ဓမ္မဝဿံ ဝဿေန္တော မဟာဇနဿ ဗန္ဓနမောက္ခံ ကရောန္တော ဇနပဒစာရိကံ ဝိစရိ။
တဒါ ကိရ သုမေဓပဏ္ဍိတော သမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေန္တော နေဝ ပထဝိကမ္ပနမဒ္ဒသ န တာနိ နိမိတ္တာနိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဧဝံ မေ သိဒ္ဓိပ္ပတ္တဿ, ဝသီဘူတဿ သာသနေ၊
ဒီပင်္ကရော နာမ ဇိနော, ဥပ္ပဇ္ဇိ လောကနာယကော။
‘‘ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ စ ဇာယန္တေ, ဗုဇ္ဈန္တေ ဓမ္မဒေသနေ၊
စတုရော နိမိတ္တေ နာဒ္ဒသံ, ဈာနရတိသမပ္ပိတော’’တိ။
တတ္ထ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒဿေတိ။ မေတိ မမ။ သိဒ္ဓိပ္ပတ္တဿာတိ ပဉ္စာဘိညာသိဒ္ဓိပ္ပတ္တဿ။ ဝသီဘူတဿာတိ ဘူတဝသိဿ, စိဏ္ဏဝသီဘာဝမုပဂတဿာတိ အတ္ထော။ သာသနေတိ ဝိဝေကမာနသာနံ သာသနေ, အနာဒရလက္ခဏေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇိနောတိ ကိလေသာရိဇယနေန ဇိနော။
ဥပ္ပဇ္ဇန္တေတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ။ ဇာယန္တေတိ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနေ။ ဗုဇ္ဈန္တေတိ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈန္တေ။ ဓမ္မဒေသနေတိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ။ စတုရော နိမိတ္တေတိ စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ။ ဒီပင်္ကရဿ ဒသဗလဿ ပဋိသန္ဓိ-ဇာတိ-ဗောဓိ-ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေသု စတူသု ဌာနေသု ဒသသဟဿိလောကဓာတုကမ္ပနာဒီနိ နိမိတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာဟ – တာနိ ပန ဗဟူနိ နိမိတ္တာနိ, ကသ္မာ ‘‘စတုရော နိမိတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ, အယုတ္တံ နနူတိ? နာယုတ္တံ, ယဒိပိ ဧတာနိ ဗဟူနိ နိမိတ္တာနိ, စတူသု ဌာနေသု ပန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘စတုရော နိမိတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာဒ္ဒသန္တိ နာဒ္ဒသိံ။ ဣဒါနိ တေသံ စတုန္နံ နိမိတ္တာနံ အဒဿနေ ကာရဏံ နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘ဈာနရတိသမပ္ပိတော’’တိ အာဟ။ ဈာနရတီတိ သမာပတ္တိသုခဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဈာနရတိယာ သမပ္ပိတတ္တာ သမင်္ဂီဘူတတ္တာ တာနိ နိမိတ္တာနိ နာဒ္ဒသန္တိ အတ္ထော။
အထ တသ္မိံ ကာလေ ဒီပင်္ကရဒသဗလော စတူဟိ ခီဏာသဝသတသဟဿေဟိ ပရိဝုတော အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရမာနော ပရမရမ္မံ ရမ္မံ နာမ နဂရံ ပတွာ သုဒဿနမဟာဝိဟာရေ ပဋိဝသတိ။ ရမ္မနဂရဝါသိနော ‘‘ဒီပင်္ကရော ကိရ ဒသဗလော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀၈။)အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရမာနော ရမ္မနဂရံ ပတွာ သုဒဿနမဟာဝိဟာရေ ပဋိဝသတီ’’တိ သုတွာ သပ္ပိအာဒီနိ ဘေသဇ္ဇာနိ ဂဟေတွာ ဘုတ္တပါတရာသာ သုဒ္ဓုတ္တရာသင်္ဂါ ပုပ္ဖဓူပဂန္ဓဟတ္ထာ ယေန ဗုဒ္ဓေါ တေနုပသင်္ကမိံသု, ဥပသင်္ကမိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ အတိမဓုရံ ဓမ္မကထံ သုတွာ သွာတနာယ ဘဂဝန္တံ နိမန္တေတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဒသဗလံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကမိံသု။
တေ ပုနဒိဝသေ အသဒိသမဟာဒါနံ သဇ္ဇေတွာ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ ဝိမလကောမလေဟိ နီလုပ္ပလေဟိ ဆာဒေတွာ စတုဇ္ဇာတိဂန္ဓေန ပရိဘဏ္ဍံ ကာရေတွာ လာဇပဉ္စမာနိ သုရဘိကုသုမာနိ ဝိကိရိတွာ မဏ္ဍပဿ စတူသု ကောဏေသု သီတလမဓုရဝါရိပုဏ္ဏာ စာဋိယော ဌပေတွာ ကဒလိပဏ္ဏေဟိ ပိဒဟိတွာ မဏ္ဍပေါပရိ ဇယသုမနကုသုမသဒိသံ ပရမရုစိရဒဿနံ စေလဝိတာနံ ဗန္ဓိတွာ သုဝဏ္ဏမဏိရဇတတာရကာဟိ ရစယိတွာ တတ္ထ ဂန္ဓဒါမပုပ္ဖဒါမပတ္တဒါမရတနဒါမာနိ ဩလမ္ဗေတွာ ဓူပေဟိ ဒုဒ္ဒိနံ ကတွာ သကလဉ္စ တံ ရမ္မံ ရမ္မနဂရံ သမ္မဋ္ဌံ သဖလကဒလိယော စ ပုပ္ဖသမလင်္ကတေ ပုဏ္ဏဃဋေ စ ဌပါပေတွာ နာနာဝိရာဂါ ဓဇပဋာကာယော စ သမုဿာပေတွာ မဟာဝီထိယာ ဥဘောသု ပဿေသု သာဏိပါကာရေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ အာဂမနမဂ္ဂံ အလင်္ကရောန္တာ ဥဒကပရိဘိန္နဋ္ဌာနေသု ပံသုံ ပက္ခိပိတွာ စိက္ခလ္လကမ္ပိ ပထဝိံ အသမံ သမံ ကတွာ မုတ္တာသဒိသာဟိ ဝါလုကာဟိ အာကိရန္တိ, လာဇပဉ္စမေဟိ စ ပုပ္ဖေဟိ အာကိရန္တိ, သဖလကဒလိကမုကေ စ ပတိဋ္ဌာပေန္တိ။
အထ တသ္မိံ ကာလေ သုမေဓတာပသော အတ္တနော အဿမပဒတော ဥဂ္ဂန္တွာ ရမ္မနဂရဝါသီနံ တေသံ မနုဿာနံ ဥပရိဘာဂေန အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော တေ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌေ မဂ္ဂံ သောဓေန္တေ စ အလင်္ကရောန္တေ စ ဒိသွာ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ စိန္တေတွာ သဗ္ဗေသံ ပဿန္တာနညေဝ အာကာသတော ဩရုယှ ဧကမန္တေ ဌတွာ တေ မနုဿေ ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္ဘော! ကဿတ္ထာယ တုမှေ ဣမံ မဂ္ဂံ သောဓေထာ’’တိ? တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပစ္စန္တဒေသဝိသယေ, နိမန္တေတွာ တထာဂတံ၊
တဿ အာဂမနံ မဂ္ဂံ, သောဓေန္တိ တုဋ္ဌမာနသာ။
‘‘အဟံ တေန သမယေန, နိက္ခမိတွာ သကဿမာ၊
ဓုနန္တော ဝါကစီရာနိ, ဂစ္ဆာမိ အမ္ဗရေ တဒါ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၀၉။)‘‘ဝေဒဇာတံ ဇနံ ဒိသွာ, တုဋ္ဌဟဋ္ဌံ ပမောဒိတံ၊
ဩရောဟိတွာန ဂဂနာ, မနုဿေ ပုစ္ဆိ တာဝဒေ။
‘‘တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ပမုဒိတော, ဝေဒဇာတော မဟာဇနော၊
ကဿ သောဓီယတိ မဂ္ဂေါ, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယန’’န္တိ။
တတ္ထ ပစ္စန္တဒေသဝိသယေတိ မဇ္ဈိမဒေသဿေဝ ဧကပဿေ ပစ္စန္တဒေသသညိတေ ဇနပဒေ။ တဿ အာဂမနံ မဂ္ဂန္တိ တေန အာဂန္တဗ္ဗံ မဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ အဟံ တေန သမယေနာတိ အဟံ တသ္မိံ သမယေ, ဘုမ္မတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သကဿမာတိ အတ္တနော အဿမပဒတော နိက္ခမိတွာ။ ဓုနန္တောတိ ဩဓုနန္တော။ ‘‘တေန သမယေန’’ စ, ‘‘တဒါ’’ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ ဧကတ္ထတ္တာ ပုရိမဿ နိက္ခမနကိရိယာယ ပစ္ဆိမဿ စ ဂမနကိရိယာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဣတရထာ ပုနရုတ္တိဒေါသာ န မုစ္စတိ။ တဒါတိ တသ္မိံ သမယေ။
ဝေဒဇာတန္တိ သဉ္ဇာတသောမနဿံ။ တုဋ္ဌဟဋ္ဌံ ပမောဒိတန္တိ ဣမာနိ တီဏိ ပဒါနိ အညမညဝေဝစနာနိ အညမညဿ အတ္ထဒီပနာနိ။ အထ ဝါ သုခေန တုဋ္ဌံ, ပီတိယာ ဟဋ္ဌံ, ပါမောဇ္ဇေန ပမုဒိတံ။ ဩရောဟိတွာနာတိ ဩတရိတွာ။ မနုဿေ ပုစ္ဆီတိ မာနုသေ ပုစ္ဆိ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တာဝဒေတိ တဒါ, တင်္ခဏေယေဝါတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ပမုဒိတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အယံ မဟာဇနော တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ပမောဒိတဟဒယော ဟုတွာ မဂ္ဂံ သောဓေတိ, ကိံ ကာရဏာ သောဓေတိ, ကဿတ္ထာယ ဝါ သောဓေတီတိ? ဧဝံ ‘‘သောဓေတိ’’ သဒ္ဒံ အာဟရိတွာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဣတရထာ န ယုဇ္ဇတိ။ သောဓီယတီတိ သုဒ္ဓဘာဝေါ ကရီယတိ။ မဂ္ဂေါ အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနန္တိ မဂ္ဂဿေဝေတာနိ ဝေဝစနာနိ။
ဧဝံ တေန သုမေဓတာပသေန ပုဋ္ဌာ တေ မနုဿာ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ သုမေဓ, ကိံ န ဇာနာထ ဒီပင်္ကရော နာမ ဗုဒ္ဓေါ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ဇနပဒစာရိကံ စရမာနော အနုက္ကမေန အမှာကံ နဂရံ ပတွာ သုဒဿနမဟာဝိဟာရေ ပဋိဝသတိ, မယံ တံ ဘဂဝန္တံ နိမန္တယိတွာ တဿေဝ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာဂမနမဂ္ဂံ သောဓေမာ’’တိ။ တတော တံ သုတွာ သုမေဓပဏ္ဍိတော စိန္တေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ခေါ ပနေသ ဃောသောပိ ဒုလ္လဘော, ပဂေဝ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ, တေန ဟိ မယာပိ ဣမေဟိ မနုဿေဟိ သဒ္ဓိံ ဒသဗလဿ အာဂမနမဂ္ဂံ သောဓေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၀။)မနုဿေ အာဟ – ‘‘သစေ, ဘော, တုမှေ ဣမံ မဂ္ဂံ ဗုဒ္ဓဿ သောဓေထ, မယှမ္ပိ ဧကံ ဩကာသံ ဒေထ, အဟမ္ပိ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဗုဒ္ဓဿ မဂ္ဂံ သောဓေဿာမီ’’တိ။ တတော တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ – ‘‘အယံ သုမေဓပဏ္ဍိတော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’’တိ ဇာနမာနာ ဒုဗ္ဗိသောဓနံ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ အတိဝိယ ဝိသမံ ဧကံ ဩကာသံ သလ္လက္ခေတွာ – ‘‘ဣမံ ဩကာသံ တုမှေ သောဓေထ အလင်္ကရောထ စာ’’တိ အဒံသု။ တတော သုမေဓပဏ္ဍိတော ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ ဥပ္ပါဒေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ပန ဣမံ ဩကာသံ ဣဒ္ဓိယာ ပရမဒဿနီယံ ကာတုံ ပဟောမိ, ဧဝံ ကတေ ပန မံ န ပရိတောသေဿတိ။ အဇ္ဇ ပန မယာ ကာယဝေယျာဝစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပံသုံ အာဟရိတွာ တံ ပဒေသံ ပူရေတိ။
တဿ ပန တသ္မိံ ပဒေသေ အသောဓိတေ ဝိပ္ပကတေယေဝ ရမ္မနဂရဝါသိနော မနုဿာ ဘဂဝတော ကာလမာရောစေသုံ – ‘‘နိဋ္ဌိတံ, ဘန္တေ, ဘတ္တ’’န္တိ။ ဧဝံ တေဟိ ကာလေ အာရောစိတေ ဒသဗလော ဇယသုမနကုသုမသဒိသဝဏ္ဏံ ဒုပဋ္ဋစီဝရံ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ နိဝါသေတွာ တဿုပရိ သုဝဏ္ဏပါမင်္ဂေန ဇယသုမနကုသုမကလာပံ ပရိက္ခိပန္တော ဝိယ ဝိဇ္ဇုလတာသဿိရိကံ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ကနကဂိရိသိခရမတ္ထကေ လာခါရသံ ပရိသိဉ္စန္တော ဝိယ သုဝဏ္ဏစေတိယံ ပဝါဠဇာလေန ပရိက္ခိပန္တော ဝိယ စ သုဝဏ္ဏဂ္ဃိကံ ရတ္တကမ္ဗလေန ပဋိမုဉ္စန္တော ဝိယ စ သရဒသမယရဇနိကရံ ရတ္တဝလာဟကေန ပဋိစ္ဆာဒေန္တော ဝိယ စ လာခါရသေန တိန္တကိံသုကကုသုမသဒိသဝဏ္ဏံ ရတ္တဝရပံသုကူလစီဝရံ ပါရုပိတွာ ဂန္ဓကုဋိဒွါရတော ကဉ္စနဂုဟတော သီဟော ဝိယ နိက္ခမိတွာ ဂန္ဓကုဋိပမုခေ အဋ္ဌာသိ။ အထ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရယိံသု။ တေ ပန ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ ဘိက္ခူ ဧဝရူပါ အဟေသုံ –
‘‘အပ္ပိစ္ဆာ ပန သန္တုဋ္ဌာ, ဝတ္တာရော ဝစနက္ခမာ၊
ပဝိဝိတ္တာ အသံသဋ္ဌာ, ဝိနီတာ ပါပဂရဟိနော။
‘‘သဗ္ဗေပိ သီလသမ္ပန္နာ, သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒါ၊
ပညာဝိမုတ္တိသမ္ပန္နာ, တိပဉ္စစရဏာယုတာ။
‘‘ခီဏာသဝါ ဝသိပ္ပတ္တာ, ဣဒ္ဓိမန္တော ယသဿိနော၊
သန္တိန္ဒြိယာ ဒမပ္ပတ္တာ, သုဒ္ဓါ ခီဏပုနဗ္ဘဝါ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၁။)ဣတိ ဘဂဝါ သယံ ဝီတရာဂေါ ဝီတရာဂေဟိ ဝီတဒေါသော ဝီတဒေါသေဟိ ဝီတမောဟော ဝီတမောဟေဟိ ပရိဝုတော အတိဝိယ ဝိရောစိတ္ထ။ အထ သတ္ထာ မဟာနုဘာဝါနံ ခီဏာသဝါနံ ဆဠဘိညာနံ စတူဟိ သတသဟဿေဟိ ပရိဝုတော မရုဂဏပရိဝုတော ဒသသတနယနော ဝိယ ဗြဟ္မဂဏပရိဝုတော ဟာရိတမဟာဗြဟ္မာ ဝိယ စ အပရိမိတသမယသမုပစိတကုသလဗလဇနိတာယ အနောပမာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ တာရာဂဏပရိဝုတော သရဒသမယရဇနိကရော ဝိယ စ ဂဂနတလံ တံ မဂ္ဂံ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ ပဋိပဇ္ဇိ။
‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာယ ပဘာယ ဓီရော, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ ကိရ မဂ္ဂရုက္ခေ၊
သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ ကုသုမေ ကရောန္တော, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ပဋိပဇ္ဇိ မဂ္ဂံ’’။
သုမေဓတာပသောပိ တေန အလင်္ကတပဋိယတ္တေန မဂ္ဂေန အာဂစ္ဆန္တဿ ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏပဋိမဏ္ဍိတံ အသီတိယာ အနုဗျဉ္ဇနေဟိ အနုရဉ္ဇိတံ ဗျာမပ္ပဘာယ ပရိက္ခေပံ သဿိရိကံ ဣန္ဒနီလမဏိသဒိသံ အာကာသေ နာနပ္ပကာရာ ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တံ ရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ အတ္တဘာဝံ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေတွာ – ‘‘အဇ္ဇ မယာ ဒသဗလဿ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ, ‘‘မာ ဘဂဝါ ကလလေ အက္ကမိ, မဏိမယဖလကသေတုံ အက္ကမန္တော ဝိယ သဒ္ဓိံ စတူဟိ ခီဏာသဝသတသဟဿေဟိ မမ ပိဋ္ဌိံ အက္ကမန္တော ဂစ္ဆတု, တံ မေ ဘဝိဿတိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ ကေသေ မောစေတွာ အဇိနဇဋာဝါကစီရာနိ ကာဠဝဏ္ဏေ ကလလေ ပတ္ထရိတွာ တတ္ထေဝ ကလလပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တေ မေ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကံသု, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ အနုတ္တရော၊
ဒီပင်္ကရော နာမ ဇိနော, ဥပ္ပဇ္ဇိ လောကနာယကော၊
တဿ သောဓီယတိ မဂ္ဂေါ, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ။
‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ဝစနံ သုတွာန, ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ တာဝဒေ၊
ဗုဒ္ဓေါ ဗုဒ္ဓေါတိ ကထယန္တော, သောမနဿံ ပဝေဒယိံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၂။)‘‘တတ္ထ ဌတွာ ဝိစိန္တေသိံ, တုဋ္ဌော သံဝိဂ္ဂမာနသော၊
ဣဓ ဗီဇာနိ ရောပိဿံ, ခဏော ဝေ မာ ဥပစ္စဂါ။
‘‘ယဒိ ဗုဒ္ဓဿ သောဓေထ, ဧကောကာသံ ဒဒါထ မေ၊
အဟမ္ပိ သောဓယိဿာမိ, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ။
‘‘အဒံသု တေ မမောကာသံ, သောဓေတုံ အဉ္ဇသံ တဒါ၊
ဗုဒ္ဓေါ ဗုဒ္ဓေါတိ စိန္တေန္တော, မဂ္ဂံ သောဓေမဟံ တဒါ။
‘‘အနိဋ္ဌိတေ မမောကာသေ, ဒီပင်္ကရော မဟာမုနိ၊
စတူဟိ သတသဟဿေဟိ, ဆဠဘိညေဟိ တာဒိဟိ၊
ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟိ, ပဋိပဇ္ဇိ အဉ္ဇသံ ဇိနော။
‘‘ပစ္စုဂ္ဂမနာ ဝတ္တန္တိ, ဝဇ္ဇန္တိ ဘေရိယော ဗဟူ၊
အာမောဒိတာ နရမရူ, သာဓုကာရံ ပဝတ္တယုံ။
‘‘ဒေဝါ မနုဿေ ပဿန္တိ, မနုဿာပိ စ ဒေဝတာ၊
ဥဘောပိ တေ ပဉ္ဇလိကာ, အနုယန္တိ တထာဂတံ။
‘‘ဒေဝါ ဒိဗ္ဗေဟိ တုရိယေဟိ, မနုဿာ မာနုသေဟိ စ၊
ဥဘောပိ တေ ဝဇ္ဇယန္တာ, အနုယန္တိ တထာဂတံ။
‘‘ဒိဗ္ဗံ မန္ဒာရဝံ ပုပ္ဖံ, ပဒုမံ ပါရိဆတ္တကံ၊
ဒိသောဒိသံ ဩကိရန္တိ, အာကာသနဘဂတာ မရူ။
‘‘ဒိဗ္ဗံ စန္ဒနစုဏ္ဏဉ္စ, ဝရဂန္ဓဉ္စ ကေဝလံ၊
ဒိသောဒိသံ ဩကိရန္တိ, အာကာသနဘဂတာ မရူ။
‘‘စမ္ပကံ သရလံ နီပံ, နာဂပုန္နာဂကေတလံ၊
ဒိသောဒိသံ ဥက္ခိပန္တိ, ဘူမိတလဂတာ နရာ။
‘‘ကေသေ မုဉ္စိတွာဟံ တတ္ထ, ဝါကစီရဉ္စ စမ္မကံ၊
ကလလေ ပတ္ထရိတွာန, အဝကုဇ္ဇော နိပဇ္ဇဟံ။
‘‘အက္ကမိတွာန မံ ဗုဒ္ဓေါ, သဟ သိဿေဟိ ဂစ္ဆတု၊
မာ နံ ကလလေ အက္ကမိတ္ထ, ဟိတာယ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၃။)တတ္ထ ဝိယာကံသူတိ ဗျာကရိံသု။ ‘‘ဒီပင်္ကရော နာမ ဇိနော, တဿ သောဓီယတိ ပထော’’တိပိ ပါဌော။ သောမနဿံ ပဝေဒယိန္တိ သောမနဿမနုဘဝိန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဌတွာတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ အာကာသတော ဩတရိ, တတ္ထေဝ ဌတွာ။ သံဝိဂ္ဂမာနသောတိ ပီတိဝိမှိတမာနသော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဒီပင်္ကရေ ပုညက္ခေတ္တေ။ ဗီဇာနီတိ ကုသလဗီဇာနိ။ ရောပိဿန္တိ ရောပိဿာမိ။ ခဏောတိ အဋ္ဌက္ခဏဝိရဟိတော နဝမော ခဏသန္နိပါတော။ အတိဒုလ္လဘော သော မယာ ပဋိလဒ္ဓေါ။ ဝေတိ နိပါတမတ္တံ။ မာ ဥပစ္စဂါတိ သော မာ အစ္စဂမာ, မာ အတိက္ကမီတိ အတ္ထော။ ဒဒါထာတိ ဒေထ။ တေတိ ယေ မေ ပုဋ္ဌာ မနုဿာ, တေတိ အတ္ထော။ သောဓေမဟံ တဒါတိ သောဓေမိ အဟံ တဒါ။ အနိဋ္ဌိတေတိ အပရိယောသိတေ ဝိပ္ပကတေ။ ခီဏာသဝေဟီတိ ဧတ္ထ စတ္တာရော အာသဝါ – ကာမာသဝေါ, ဘဝါသဝေါ, ဒိဋ္ဌာသဝေါ, အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ (စူဠနိ။ ဇတုကဏ္ဏိမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၆၉) ဣမေ စတ္တာရော အာသဝါ ယေသံ ခီဏာ ပဟီနာ သမုစ္ဆိန္နာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကာ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာ, တေ ခီဏာသဝါ, တေဟိ ခီဏာသဝေဟိ။ ခီဏာသဝတ္တာယေဝ ဝိမလေဟိ။
ဒေဝါ မနုဿေ ပဿန္တီတိ ဧတ္ထ ဒေဝါနံ မနုဿဒဿနေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ, ပကတိဒဿနဝသေန ပန ယထာ မနုဿာ ဣဓ ဌတွာ ပဿန္တိ, ဧဝံ ဒေဝါပိ မနုဿေ ပဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဒေဝတာတိ ဒေဝေ။ ဥဘောပီတိ ဥဘော ဒေဝမနုဿာ။ ပဉ္ဇလိကာတိ ကတပဉ္ဇလိကာ, ဥဘောပိ ဟတ္ထေ သိရသိ ပတိဋ္ဌာပေတွာတိ အတ္ထော။ အနုယန္တိ တထာဂတန္တိ တထာဂတဿ ပစ္ဆတော ယန္တိ, အနုယောဂေ သတိ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဟောတီတိ လက္ခဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနုယန္တိ တထာဂတ’’န္တိ။ ဝဇ္ဇယန္တာတိ ဝါဒေန္တာ။
မန္ဒာရဝန္တိ မန္ဒာရဝပုပ္ဖံ။ ဒိသောဒိသန္တိ ဒိသတော ဒိသတော။ ဩကိရန္တီတိ အဝကိရန္တိ။ အာကာသနဘဂတာတိ အာကာသသင်္ခါတေ နဘသိ ဂတာ။ အထ ဝါ အာကာသံ ဂတာ သဂ္ဂဂတာဝ။ ‘‘နဘော’’တိ ဟိ သဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ။ မရူတိ အမရာ။ သရလန္တိ သရလတရုကုသုမံ။ နီပန္တိ ကဒမ္ဗပုပ္ဖံ။ နာဂပုန္နာဂကေတကန္တိ နာဂပုန္နာဂကေတကပုပ္ဖါနိ စ။ ဘူမိတလဂတာတိ ဘူမိဂတာ။
ကေသေ မုဉ္စိတွာဟန္တိ အဟံ ကေသေ ဗဒ္ဓါ ကလာပကုဋိလဇဋာ မုဉ္စိတွာ, ဝိပ္ပကိရိတွာတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ မယှံ ဒိန္နေ ဩကာသေ။ စမ္မကန္တိ စမ္မက္ခဏ္ဍံ။ ကလလေတိ စိက္ခလ္လကဒ္ဒမေ။ အဝကုဇ္ဇောတိ အဓောမုခေါ ဟုတွာ။ နိပဇ္ဇဟန္တိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၄။)နိပဇ္ဇိံ အဟံ။ မာ နန္တိ ဧတ္ထ မာတိ ပဋိသေဓတ္ထေ နိပါတော။ နန္တိ ပဒပူရဏတ္ထေ နိပါတော, ဗုဒ္ဓေါ ကလလေ မာ အက္ကမိတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဟိတာယ မေ ဘဝိဿတီတိ တံ ကလလေ အနက္ကမနံ ဒီဃရတ္တံ မမ ဟိတတ္ထာယ ဘဝိဿတီတိ။ ‘‘သုခါယ မေ ဘဝိဿတီ’’တိပိ ပါဌော။
တတော သုမေဓပဏ္ဍိတော ကလလပိဋ္ဌေ နိပန္နော ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဣစ္ဆေယျံ သဗ္ဗကိလေသေ ဈာပေတွာ သံဃနဝကော ဟုတွာ ရမ္မနဂရံ ပဝိသေယျံ, အညာတကဝေသေန ပန မေ ကိလေသေ ဈာပေတွာ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ ကိစ္စံ နတ္ထိ, ယံနူနာဟံ ဒီပင်္ကရဒသဗလော ဝိယ ပရမာဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ဓမ္မနာဝံ အာရောပေတွာ မဟာဇနံ သံသာရသာဂရာ ဥတ္တာရေတွာ ပစ္ဆာ ပရိနိဗ္ဗာယေယျံ, ဣဒံ မေ ပတိရူပ’’န္တိ။ တတော အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အဘိနီဟာရံ ကတွာ နိပဇ္ဇိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပထဝိယံ နိပန္နဿ, ဧဝံ မေ အာသိ စေတသော၊
ဣစ္ဆမာနော အဟံ အဇ္ဇ, ကိလေသေ ဈာပယေ မမ။
‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေန, ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ၊
သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, ဗုဒ္ဓေါ ဟေဿံ သဒေဝကေ။
‘‘ကိံ မေ ဧကေန တိဏ္ဏေန, ပုရိသေန ထာမဒဿိနာ၊
သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, သန္တာရေဿံ သဒေဝကံ။
‘‘ဣမိနာ မေ အဓိကာရေန, ကတေန ပုရိသုတ္တမေ၊
သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ, တာရေမိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘သံသာရသောတံ ဆိန္ဒိတွာ, ဝိဒ္ဓံသေတွာ တယော ဘဝေ၊
ဓမ္မနာဝံ သမာရုယှ, သန္တာရေဿံ သဒေဝက’’န္တိ။
တတ္ထ ပထဝိယံ နိပန္နဿာတိ ပုထဝိယာ နိပန္နဿ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ စေတသောတိ စေတသော ပရိဝိတက္ကော အဟောသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧဝံ မေ အာသိ စေတနာ’’တိပိ ပါဌော။ ဣစ္ဆမာနောတိ အာကင်္ခမာနော။ ကိလေသေတိ ကိလိဿန္တိ ဥပတာပေန္တီတိ ကိလေသာ, ရာဂါဒယော ဒသ။ ဈာပယေတိ ဈာပေယျံ, မမ ကိလေသေ ဈာပယေ အဟန္တိ အတ္ထော။
ကိန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ အညာတဝေသေနာတိ အပါကဋဝေသေန, အဝိညာတေန ပဋိစ္ဆန္နေန။ ဣဓ ပန ဘိက္ခူ ဝိယ အာသဝက္ခယံ ကတွာ ကိံ, ဗုဒ္ဓကရေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၅။)ဓမ္မေ ပူရေတွာ ပဋိသန္ဓိဇာတိဗောဓိဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေသု မဟာပထဝိကမ္ပနံ ကတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဗောဓေတာ, တိဏ္ဏော တာရေတာ, မုတ္တော မောစေတာ ဘဝေယျန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သဒေဝကေတိ သဒေဝကေ လောကေ။
ထာမဒဿိနာတိ အတ္တနော ထာမဗလံ ပဿမာနေန။ သန္တာရေဿန္တိ သန္တာရေဿာမိ။ သဒေဝကန္တိ သဒေဝကံ သတ္တနိကာယံ, သဒေဝကံ လောကံ ဝါ။ အဓိကာရေနာတိ အဓိဝိသိဋ္ဌေန ကာရေန, ဗုဒ္ဓဿ မမ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ကလလပိဋ္ဌေ သယနေနာဓိကာရေနာတိ အတ္ထော။
သံသာရသောတန္တိ ကမ္မကိလေသဝသေန ယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိနဝသတ္တာဝါသေသု ဣတော စိတော စ သံသရဏံ သံသာရော။ ယထာဟ –
‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာနဉ္စ၊
အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ, သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅ အပသာဒနာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါပဒနိဒ္ဒေသ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၄, ၅၈၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၇, ၉၉၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၆၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၇)၊
သံသာရော စ သော သောတံ စေတိ သံသာရသောတံ, တံ သံသာရသောတံ။ အထ ဝါ သံသာရဿ သောတံ သံသာရသောတံ, သံသာရကာရဏံ တဏှာသောတံ ဆိန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ တယော ဘဝေတိ ကာမရူပါရူပဘဝေ။ တိဘဝနိဗ္ဗတ္တကကမ္မကိလေသာ တယော ဘဝါတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဓမ္မနာဝန္တိ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ။ သော ဟိ စတုရောဃုတ္တရဏဋ္ဌေန ‘‘ဓမ္မနာဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမာရုယှာတိ အာရုယှ။ သန္တာရေဿန္တိ သန္တာရေဿာမိ။ ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ထေန္တဿ –
‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ, ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊
ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ, အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊
အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ, အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတိ’’။
တတ္ထ မနုဿတ္တန္တိ မနုဿတ္တဘာဝေယေဝ ဌတွာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ထေန္တဿ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ, န နာဂဇာတိအာဒီသု ဌိတာနံ။ ကသ္မာတိ စေ? အဟေတုကဘာဝတော။
လိင်္ဂသမ္ပတ္တီတိ မနုဿတ္တဘာဝေ ဝတ္တမာနဿာပိ ပုရိသလိင်္ဂေ ဌိတဿေဝ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ, န ဣတ္ထိယာ ဝါ ပဏ္ဍကနပုံသကဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ ဝါ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၆။)သမိဇ္ဈတိ။ ကသ္မာတိ စေ? လက္ခဏပါရိပူရိယာ အဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ, ဘိက္ခဝေ, အနဝကာသော, ယံ ဣတ္ထီ အရဟံ အဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၀၊ အ။ နိ။ ၁။၂၇၉၊ ဝိဘ။ ၈၀၉) ဝိတ္ထာရော။ တသ္မာ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဌိတဿ မနုဿဇာတိကဿာပိ ပတ္ထနာ န သမိဇ္ဈတိ။
ဟေတူတိ ပုရိသဿာပိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဟေတုသမ္ပန္နဿေဝ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ, နော ဣတရဿ။
သတ္ထာရဒဿနန္တိ သစေ ဇီဝမာနကဗုဒ္ဓဿေဝ သန္တိကေ ပတ္ထေတိ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ။ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ စေတိယဿ သန္တိကေ ဝါ ဗောဓိရုက္ခမူလေ ဝါ ပဋိမာယ ဝါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဝါ သန္တိကေ ပတ္ထနာ န သမိဇ္ဈတိ။ ကသ္မာ? ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗကေ ဉတွာ ကမ္မဝိပါကပရိစ္ဆေဒကဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဗျာကာတုံ အသမတ္ထတ္တာ။ တသ္မာ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေယေဝ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ။
ပဗ္ဗဇ္ဇာတိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပတ္ထေန္တဿာပိ ကမ္မကိရိယဝါဒီသု တာပသေသု ဝါ ဘိက္ခူသု ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿေဝ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ, နော ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌိတဿ။ ကသ္မာ? ပဗ္ဗဇိတာယေဝ ဟိ ဗောဓိသတ္တာ သမ္ဗောဓိံ အဓိဂစ္ဆန္တိ, န ဂဟဋ္ဌာ။ တသ္မာ အာဒိမှိ ပဏိဓာနကာလေပိ ပဗ္ဗဇိတေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။
ဂုဏသမ္ပတ္တီတိ ပဗ္ဗဇိတဿာပိ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ပဉ္စာဘိညဿေဝ သမိဇ္ဈတိ, န ပန ဣမာယ ဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဝိရဟိတဿ။ ကသ္မာ? နိဂ္ဂုဏဿ တဒဘာဝတော။
အဓိကာရောတိ ဂုဏသမ္ပန္နေနာပိ ယေန အတ္တနော ဇီဝိတံ ဗုဒ္ဓါနံ ပရိစ္စတ္တံ ဟောတိ, တဿ ဣမိနာ အဓိကာရေန သမ္ပန္နဿေဝ သမိဇ္ဈတိ, န ဣတရဿ။
ဆန္ဒတာတိ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နဿာပိ ယဿ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာနံ အတ္ထာယ မဟန္တော ဆန္ဒော ဝါယာမော စ ဥဿာဟော စ ပရိယေဋ္ဌိ စ, တဿေဝ သမိဇ္ဈတိ, န ဣတရဿ။ တတြိဒံ ဆန္ဒမဟန္တတာယ ဩပမ္မံ – သစေ ဟိ ဧဝမဿ, ‘‘ယော ပန သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ဧကောဒကီဘူတံ အတ္တနော ဗာဟုဗလေန ဥတ္တရိတွာ ပါရံ ဂန္တုံ သမတ္ထော, သော ဗုဒ္ဓတ္တံ ပါပုဏာတိ။ ယော ပနိမံ အတ္တနော ဒုက္ကရံ န မညတိ ‘အဟံ ဣမံ ဥတ္တရိတွာ ပါရံ ဂမိဿာမီ’’’တိ ဧဝံ မဟတာ ဆန္ဒေန ဥဿာဟေန သမန္နာဂတော ဟောတိ, တဿ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ, န ဣတရဿ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါန, သုမေဓကထာ၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ)။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၇။)သုမေဓပဏ္ဍိတော ပန ဣမေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာဝ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အဘိနီဟာရံ ကတွာ နိပဇ္ဇိ။ ဒီပင်္ကရောပိ ဘဂဝါ အာဂန္တွာ သုမေဓပဏ္ဍိတဿ သီသဘာဂေ ဌတွာ ကလလပိဋ္ဌေ နိပန္နံ သုမေဓတာပသံ ဒိသွာ – ‘‘အယံ တာပသော ဗုဒ္ဓတ္တာယ အဘိနီဟာရံ ကတွာ နိပန္နော, ဣဇ္ဈိဿတိ နု ခေါ ဧတဿ ပတ္ထနာ, ဥဒါဟု နော’’တိ အနာဂတံသဉာဏံ ပေသေတွာ ဥပဓာရေန္တော – ‘‘ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ အတိက္ကမိတွာ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ဌိတကောဝ ပရိသမဇ္ဈေ ဗျာကာသိ – ‘‘ပဿထ နော, တုမှေ ဘိက္ခဝေ, ဣမံ ဥဂ္ဂတပံ တာပသံ ကလလပိဋ္ဌေ နိပန္န’’န္တိ။ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’တိ။ အယံ ဗုဒ္ဓတ္တာယ အဘိနီဟာရံ ကတွာ နိပန္နော, သမိဇ္ဈိဿတိ ဣမဿ တာပသဿ ပတ္ထနာ, အယဉှိ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဘဝိဿတိ။ တသ္မိံ ပနဿ အတ္တဘာဝေ ကပိလဝတ္ထု နာမ နဂရံ နိဝါသော ဘဝိဿတိ, မဟာမာယာ နာမ ဒေဝီ မာတာ, သုဒ္ဓေါဒနော နာမ ရာဇာ ပိတာ, ဥပတိဿော စ ကောလိတော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, အာနန္ဒော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ခေမာ စ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ ဘဝိဿန္တိ။ အယံ ပရိပက္ကဉာဏော ဟုတွာ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ မဟာပဓာနံ ပဒဟိတွာ နိဂြောဓမူလေ သုဇာတာယ နာမ ကုမာရိယာ ဒိန္နံ ပါယာသံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နေရဉ္ဇရာယ တီရေ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ အဿတ္ထရုက္ခမူလေ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိဿတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဒီပင်္ကရော လောကဝိဒူ, အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊
ဥဿီသကေ မံ ဌတွာန, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘ပဿထ ဣမံ တာပသံ, ဇဋိလံ ဥဂ္ဂတာပနံ၊
အပရိမေယျိတော ကပ္ပေ, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဘဝိဿတိ။
‘‘အဟူ ကပိလဝှယာ ရမ္မာ, နိက္ခမိတွာ တထာဂတော၊
ပဓာနံ ပဒဟိတွာန, ကတွာ ဒုက္ကရကာရိကံ။
‘‘အဇပါလရုက္ခမူလသ္မိံ, နိသီဒိတွာ တထာဂတော၊
တတ္ထ ပါယာသံ ပဂ္ဂယှ, နေရဉ္ဇရမုပေဟိတိ။
‘‘နေရဉ္ဇရာယ တီရမှိ, ပါယာသံ အဒ သော ဇိနော၊
ပဋိယတ္တဝရမဂ္ဂေန, ဗောဓိမူလမုပေဟိတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၈။)‘‘တတော ပဒက္ခိဏံ ကတွာ, ဗောဓိမဏ္ဍံ အနုတ္တရော၊
အဿတ္ထရုက္ခမူလမှိ, ဗုဇ္ဈိဿတိ မဟာယသော။
‘‘ဣမဿ ဇနိကာ မာတာ, မာယာ နာမ ဘဝိဿတိ၊
ပိတာ သုဒ္ဓေါဒနော နာမ, အယံ ဟေဿတိ ဂေါတမော။
‘‘အနာသဝါ ဝီတရာဂါ, သန္တစိတ္တာ သမာဟိတာ၊
ကောလိတော ဥပတိဿော စ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တိ သာဝကာ၊
အာနန္ဒော နာမုပဋ္ဌာကော, ဥပဋ္ဌိဿတိမံ ဇိနံ။
‘‘ခေမာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ စ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တိ သာဝိကာ၊
အနာသဝါ ဝီတရာဂါ, သန္တစိတ္တာ သမာဟိတာ။
‘‘ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, အဿတ္ထောတိ ပဝုစ္စတိ၊
စိတ္တော စ ဟတ္ထာဠဝကော, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တုပဋ္ဌကာ၊
ဥတ္တရာ နန္ဒမာတာ စ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တုပဋ္ဌိကာ’’တိ။
တတ္ထ လောကဝိဒူတိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ ပန လောကဝိဒူ။ ဘဂဝါ ဟိ သဘာဝတော သမုဒယတော နိရောဓတော နိရောဓူပါယတောတိ သဗ္ဗထာပိ လောကံ အဝေဒိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ တသ္မာ လောကဝိဒူတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –
‘‘တသ္မာ ဟဝေ လောကဝိဒူ သုမေဓော, လောကန္တဂူ ဝူသိတဗြဟ္မစရိယော၊
လောကဿ အန္တံ သမိတာဝိ ဉတွာ, နာသီသတီ လောကမိမံ ပရဉ္စာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၆)၊
အပိ စ တယော လောကာ – သင်္ခါရလောကော, သတ္တလောကော, ဩကာသလောကောတိ။ တတ္ထ သင်္ခါရလောကော နာမ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ပထဝိအာဒယော ဓမ္မာ။ သတ္တလောကော နာမ သညိနော အသညိနော နေဝသညိနာသညိနော စ သတ္တာ။ ဩကာသလောကော နာမ သတ္တာနံ နိဝါသဋ္ဌာနံ။ ဣမေ ပန တယောပိ လောကာ ဘဂဝတာ ယထာသဘာဝတော ဝိဒိတာ, တသ္မာ လောကဝိဒူတိ ဝုစ္စတိ။ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟောတိ ဒါနာနံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ အရဟတ္တာ ဒက္ခိဏေယျတ္တာ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော။ ဥဿီသကေ မံ ဌတွာနာတိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၁၉။)မမ သီသသမီပေ ဌတွာ။ ဣဒံ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝစနံ အဗြဝီတိ အတ္ထော။ ဇဋိလန္တိ ဇဋာ အဿ သန္တီတိ ဇဋိလော, တံ ဇဋိလံ။ ဥဂ္ဂတာပနန္တိ ဥဂ္ဂတာပသံ။ အဟူတိ အဟနိ, အထာတိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ကပိလဝှယာတိ ကပိလအဝှယာ အဘိဓာနာ။ ရမ္မာတိ ရမဏီယတော။ ပဓာနန္တိ ဝီရိယံ။ ဧဟိတီတိ ဧဿတိ ဂမိဿတိ။ သေသဂါထာသု ဥတ္တာနမေဝါတိ။
တတော သုမေဓပဏ္ဍိတော – ‘‘မယှံ ကိရ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ သဉ္ဇာတသောမနဿော အဟောသိ။ မဟာဇနော ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ ဝစနံ သုတွာ – ‘‘သုမေဓတာပသော ကိရ ဗုဒ္ဓဗီဇင်္ကုရော’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော အဟောသိ။ ဧဝဉ္စဿ အဟောသိ – ‘‘ယထာ နာမ ပုရိသော နဒိံ တရန္တော ဥဇုကေန တိတ္ထေန တရိတုံ အသက္ကောန္တော ဟေဋ္ဌာတိတ္ထေန ဥတ္တရတိ, ဧဝမေဝ မယံ ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ သာသနေ မဂ္ဂဖလံ အလဘမာနာ အနာဂတေ ယဒါ တွံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ, တဒါ တဝ သမ္မုခါ မဂ္ဂဖလံ သစ္ဆိကာတုံ သမတ္ထာ ဘဝေယျာမာ’’တိ ပတ္ထနံ အကံသု။ ဒီပင်္ကရဒသဗလော ဗောဓိသတ္တံ မဟာသတ္တံ ပသံသိတွာ အဋ္ဌဟိ ပုပ္ဖမုဋ္ဌီဟိ ပူဇေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ တေပိ စတုသတသဟဿာ ခီဏာသဝါ ဗောဓိသတ္တံ ပုပ္ဖေဟိ စ ဂန္ဓေဟိ စ ပူဇေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကမိံသု။ ဒေဝမနုဿာ ပန တထေဝ ပူဇေတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကမိံသု။
အထ သဗ္ဗလောကမတိဒီပင်္ကရော ဒီပင်္ကရော ဘဂဝါ စတူဟိ ခီဏာသဝသတသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ရမ္မနဂရဝါသီဟိ ပူဇိယမာနော ဒေဝတာဟိ အဘိဝန္ဒိယမာနော သဉ္ဈာပ္ပဘာနုရဉ္ဇိတဝရကနကဂိရိသိခရော ဝိယ ဇင်္ဂမမာနော အနေကေသု ပါဋိဟာရိယေသု ဝတ္တမာနေသု တေန အလင်္ကတပဋိယတ္တေန မဂ္ဂေန ဂန္တွာ နာနာသုရဘိကုသုမဂန္ဓဝါသိတံ စုဏ္ဏသမ္မောဒဂန္ဓံ သမုဿိတဓဇပဋာကံ ဂန္ဓာနုဗဒ္ဓဟဒယေဟိ ဘမရဂဏေဟိ ဂုမ္ဗဂုမ္ဗာယမာနံ ဓူပန္ဓကာရံ အမရပုရသဒိသသောဘံ အဘိရမ္မံ ရမ္မနဂရံ ပဝိသိတွာ ပညတ္တေ မဟာရဟေ ဗုဒ္ဓါသနေ ယုဂန္ဓရမတ္ထကေ သရဒသမယရုစိရကရရဇနိကရော တိမိရနိကရနိဓနကရော ကမလဝနဝိကသနကရော ဒိဝသကရော ဝိယ ဒသဗလဒိဝသကရော နိသီဒိ။ ဘိက္ခုသံဃောပိ ပဋိပါဋိယာ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိ။ ရမ္မနဂရဝါသိနော ပန ဥပါသကာ သဒ္ဓါဒိဂုဏသမ္ပန္နာ နာနာဝိဓခဇ္ဇာဒီဟိ သမလင်္ကတံ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသသမ္ပန္နံ အသဒိသံ သုခနိဒါနံ ဒါနံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ အဒံသု။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၀။)အထ ခေါ ဗောဓိသတ္တော ဒသဗလဿ ဗျာကရဏံ သုတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ကရတလဂတမိဝ မညမာနော ပမုဒိတဟဒယော သဗ္ဗေသု ပဋိက္ကန္တေသု သယနာ ဝုဋ္ဌာယ – ‘‘ပါရမိယော ဝိစိနိဿာမီ’’တိ ပုပ္ဖရာသိမတ္ထကေ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ နိသီဒိ။ ဧဝံ နိသိန္နေ မဟာသတ္တေ သကလဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ သာဓုကာရံ ဒတွာ – ‘‘အယျ သုမေဓတာပသ, ပေါရာဏကဗောဓိသတ္တာနံ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ – ‘ပါရမိယော ဝိစိနိဿာမီ’တိ နိသိန္နကာလေ ယာနိ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ နာမ ပညာယန္တိ, တာနိ သဗ္ဗာနိပိ အဇ္ဇ ပါတုဘူတာနိ နိဿံသယေန တွံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ, မယမေတံ ဇာနာမ – ‘ယဿေတာနိ နိမိတ္တာနိ ပညာယန္တိ, သော ဧကန္တေနေဝ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ’ တသ္မာ တွံ အတ္တနော ဝီရိယံ ဒဠှံ ကတွာ ပဂ္ဂဏှာ’’တိ ဗောဓိသတ္တံ နာနပ္ပကာရာဟိ ထုတီဟိ အဘိတ္ထဝိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဣဒံ သုတွာန ဝစနံ, အသမဿ မဟေသိနော၊
အာမောဒိတာ နရမရူ, ဗုဒ္ဓဗီဇံ ကိရ အယံ။
‘‘ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒါ ဝတ္တန္တိ, အပ္ဖေါဋေန္တိ ဟသန္တိ စ၊
ကတဉ္ဇလီ နမဿန္တိ, ဒသသဟဿီ သဒေဝကာ။
‘‘ယဒိမဿ လောကနာထဿ, ဝိရဇ္ဈိဿာမ သာသနံ၊
အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ, ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘ယထာ မနုဿာ နဒိံ တရန္တာ, ပဋိတိတ္ထံ ဝိရဇ္ဈိယ၊
ဟေဋ္ဌာတိတ္ထေ ဂဟေတွာန, ဥတ္တရန္တိ မဟာနဒိံ။
‘‘ဧဝမေဝ မယံ သဗ္ဗေ, ယဒိ မုဉ္စာမိမံ ဇိနံ၊
အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ, ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘ဒီပင်္ကရော လောကဝိဒူ, အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော၊
မမ ကမ္မံ ပကိတ္တေတွာ, ဒက္ခိဏံ ပါဒမုဒ္ဓရိ။
‘‘ယေ တတ္ထာသုံ ဇိနပုတ္တာ, ပဒက္ခိဏမကံသု မံ၊
ဒေဝါ မနုဿာ အသုရာ စ, အဘိဝါဒေတွာန ပက္ကမုံ။
‘‘ဒဿနံ မေ အတိက္ကန္တေ, သသံဃေ လောကနာယကေ၊
သယနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာန, ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိံ တဒါ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၁။)‘‘သုခေန သုခိတော ဟောမိ, ပါမောဇ္ဇေန ပမောဒိတော၊
ပီတိယာ စ အဘိဿန္နော, ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိံ တဒါ။
‘‘ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ, ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ၊
ဝသီဘူတော အဟံ ဈာနေ, အဘိညာသု ပါရမိံ ဂတော။
‘‘သဟဿိယမှိ လောကမှိ, ဣသယော နတ္ထိ မေ သမာ၊
အသမော ဣဒ္ဓိဓမ္မေသု, အလဘိံ ဤဒိသံ သုခံ။
‘‘ပလ္လင်္ကာဘုဇနေ မယှံ, ဒသသဟဿာဓိဝါသိနော၊
မဟာနာဒံ ပဝတ္တေသုံ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ယာ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တာနံ, ပလ္လင်္ကဝရမာဘုဇေ၊
နိမိတ္တာနိ ပဒိဿန္တိ, တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿရေ။
‘‘သီတံ ဗျပဂတံ ဟောတိ, ဥဏှဉ္စ ဥပသမ္မတိ၊
တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ဒသသဟဿီ လောကဓာတု, နိဿဒ္ဒါ ဟောန္တိ နိရာကုလာ၊
တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘မဟာဝါတာ န ဝါယန္တိ, န သန္ဒန္တိ သဝန္တိယော၊
တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ထလဇာ ဒကဇာ ပုပ္ဖါ, သဗ္ဗေ ပုပ္ဖန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ ပုပ္ဖိတာ သဗ္ဗေ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘လတာ ဝါ ယဒိ ဝါ ရုက္ခာ, ဖလဘာရာ ဟောန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ ဖလိတာ သဗ္ဗေ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘အာကာသဋ္ဌာ စ ဘူမဋ္ဌာ, ရတနာ ဇောတန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ ရတနာ ဇောတန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘မာနုဿကာ စ ဒိဗ္ဗာ စ, တုရိယာ ဝဇ္ဇန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇုဘော အဘိရဝန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ဝိစိတ္တပုပ္ဖါ ဂဂနာ, အဘိဝဿန္တိ တာဝဒေ၊
တေပိ အဇ္ဇ ပဝဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၂။)‘‘မဟာသမုဒ္ဒေါ အာဘုဇတိ, ဒသသဟဿီ ပကမ္ပတိ၊
တေပဇ္ဇုဘော အဘိရဝန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘နိရယေပိ ဒသသဟဿေ, အဂ္ဂီ နိဗ္ဗန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ နိဗ္ဗုတာ အဂ္ဂီ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ဝိမလော ဟောတိ သူရိယော, သဗ္ဗာ ဒိဿန္တိ တာရကာ၊
တေပိ အဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘အနောဝဋ္ဌေန ဥဒကံ, မဟိယာ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိ တာဝဒေ၊
တမ္ပဇ္ဇုဗ္ဘိဇ္ဇတေ မဟိယာ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘တာရာဂဏာ ဝိရောစန္တိ, နက္ခတ္တာ ဂဂနမဏ္ဍလေ၊
ဝိသာခါ စန္ဒိမာယုတ္တာ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ဗိလာသယာ ဒရီသယာ, နိက္ခမန္တိ သကာသယာ၊
တေပဇ္ဇ အာသယာ ဆုဒ္ဓါ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘န ဟောန္တိ အရတီ သတ္တာနံ, သန္တုဋ္ဌာ ဟောန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ သဗ္ဗေ သန္တုဋ္ဌာ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ရောဂါ တဒုပသမ္မန္တိ, ဇိဃစ္ဆာ စ ဝိနဿသိ၊
တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ရောဂါ တဒါ တနု ဟောတိ, ဒေါသော မောဟော ဝိနဿသိ၊
တေပဇ္ဇ ဝိဂတာ သဗ္ဗေ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ဘယံ တဒါ န ဘဝတိ, အဇ္ဇပေတံ ပဒိဿတိ၊
တေန လိင်္ဂေန ဇာနာမ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ရဇောနုဒ္ဓံသတီ ဥဒ္ဓံ, အဇ္ဇပေတံ ပဒိဿတိ၊
တေန လိင်္ဂေန ဇာနာမ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘အနိဋ္ဌဂန္ဓော ပက္ကမတိ, ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ပဝါယတိ၊
သောပဇ္ဇ ဝါယတီ ဂန္ဓော, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၃။)‘‘သဗ္ဗေ ဒေဝါ ပဒိဿန္တိ, ဌပယိတွာ အရူပိနော၊
တေပဇ္ဇ သဗ္ဗေ ဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ယာဝတာ နိရယာ နာမ, သဗ္ဗေ ဒိဿန္တိ တာဝဒေ၊
တေပဇ္ဇ သဗ္ဗေ ဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ကုဋ္ဋာ ကဝါဋာ သေလာ စ, န ဟောန္တာဝရဏာ တဒါ၊
အာကာသဘူတာ တေပဇ္ဇ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘စုတီ စ ဥပပတ္တီ စ, ခဏေ တသ္မိံ န ဝိဇ္ဇတိ၊
တာနိပဇ္ဇ ပဒိဿန္တိ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသိ။
‘‘ဒဠှံ ပဂ္ဂဏှ ဝီရိယံ, မာ နိဝတ္တ အဘိက္ကမ၊
မယမ္ပေတံ ဝိဇာနာမ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ ဣဒံ သုတွာန ဝစနန္တိ ဣဒံ ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော ဗောဓိသတ္တဿ ဗျာကရဏဝစနံ သုတွာ။ အသမဿာတိ သမဿ သဒိသဿ အဘာဝတော အသမဿ။ ယထာဟ –
‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ, သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတိ၊
သဒေဝကသ္မိံ လောကသ္မိံ, နတ္ထိ မေ ပဋိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၁၁)၊
မဟေသိနောတိ မဟန္တေ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓေ ဧသိ ဂဝေသီတိ မဟေသီ, တဿ မဟေသိနော။ နရမရူတိ နရာ စ အမရာ စ, ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော ပနာယံ သဗ္ဗေပိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ နာဂသုပဏ္ဏယက္ခာဒယောပိ အာမောဒိတာဝ။ ဗုဒ္ဓဗီဇံ ကိရ အယန္တိ အယံ ကိရ ဗုဒ္ဓင်္ကုရော ဥပ္ပန္နောတိ အာမောဒိတာတိ အတ္ထော။
ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒါတိ ဥန္နာဒသဒ္ဒါ ဝတ္တန္တိ။ အပ္ဖေါဋေန္တီတိ ဟတ္ထေဟိ ဗာဟာ အဘိဟနန္တိ။ ဒသသဟဿီတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယော။ သဒေဝကာတိ သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝကာ ဒသသဟဿီ နမဿန္တီတိ အတ္ထော။ ယဒိမဿာတိ ယဒိ ဣမဿ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဝိရဇ္ဈိဿာမာတိ ယဒိ န သမ္ပာပုဏိဿာမ။ အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေတိ အနာဂတေ ကာလေ။ ဟေဿာမာတိ ဘဝိဿာမ။ သမ္မုခါတိ သမ္မုခီဘူတာ။ ဣမန္တိ ဣမဿ, သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၄။)နဒိံ တရန္တာတိ နဒီတရဏကာ, ‘‘နဒိတရန္တာ’’တိပိ ပါဌော။ ပဋိတိတ္ထန္တိ ပဋိမုခတိတ္ထံ။ ဝိရဇ္ဈိယာတိ ဝိရဇ္ဈိတွာ။ ယဒိ မုဉ္စာမာတိ ယဒိ ဣမံ ဘဂဝန္တံ မုဉ္စိတွာ အကတကိစ္စာ ဂမိဿာမာတိ အတ္ထော။ မမ ကမ္မံ ပကိတ္တေတွာတိ မမ ဘာဝိတမတ္ထံ ဗျာကရိတွာ။ ဒက္ခိဏံ ပါဒမုဒ္ဓရီတိ ဒက္ခိဏံ ပါဒံ ဥက္ခိပိ, ‘‘ကတပဒက္ခိဏော’’တိပိ ပါဌော။
ဇိနပုတ္တာတိ ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော သာဝကာ။ ဒေဝါ မနုဿာ အသုရာ စ, အဘိဝါဒေတွာန ပက္ကမုန္တိ ဒေဝါဒယော သဗ္ဗေပိ ဣမေ မံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇေတွာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပဉ္စင်္ဂါ ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တိတွာ ပုနပ္ပုနံ ဩလောကေတွာ မဓုရတ္ထဗျဉ္ဇနာဟိ နာနပ္ပကာရာဟိ ထုတီဟိ ဝဏ္ဏေန္တာ ပက္ကမိံသု။ ‘‘နရာ နာဂါ စ ဂန္ဓဗ္ဗာ, အဘိဝါဒေတွာန ပက္ကမု’’န္တိပိ ပါဌော။
ဒဿနံ မေ အတိက္ကန္တေတိ မမ ဒဿနဝိသယံ ဘဂဝတိ အတိက္ကန္တေ။ ‘‘ဇဟိတေ ဒဿနူပစာရေ’’တိပိ ပါဌော။ သသံဃေတိ သဒ္ဓိံ သံဃေန သသံဃော, တသ္မိံ သသံဃေ။ သယနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာနာတိ နိပန္နဋ္ဌာနတော ကလလတော ဥဋ္ဌဟိတွာ။ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိန္တိ ကတပလ္လင်္ကော ဟုတွာ ပုပ္ဖရာသိမှိ နိသီဒိန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဟဋ္ဌော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန, အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိံ တဒါ’’တိပိ ပါဌော, သော ဥတ္တာနတ္ထောဝ။
ပီတိယာ စ အဘိဿန္နောတိ ပီတိပရိပ္ဖုဋော။ ဝသီဘူတောတိ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တော။ ဈာနေတိ ရူပါဝစရာရူပါဝစရဈာနေသု။ သဟဿိယမှီတိ ဒသသဟဿိယံ။ လောကမှီတိ လောကဓာတုယာ။ မေ သမာတိ မယာ သဒိသာ။ အဝိသေသေန ‘‘မေ သမာ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ နိယမေန္တော ‘‘အသမော ဣဒ္ဓိဓမ္မေသူ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣဒ္ဓိဓမ္မေသူတိ ပဉ္စသု ဣဒ္ဓိဓမ္မေသူတိ အတ္ထော။ အလဘိန္တိ ပဋိလဘိံ။ ဤဒိသံ သုခန္တိ ဤဒိသံ သောမနဿံ။
အထ သုမေဓတာပသော ဒသဗလဿ ဗျာကရဏံ သုတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ကရတလဂတကာလမိဝ မညမာနော ပမုဒိတဟဒယော ဒသသု လောကဓာတုသဟဿေသု သုဒ္ဓါဝါသမဟာဗြဟ္မာနော အတီတဗုဒ္ဓဒဿာဝိနော နိယတဗောဓိသတ္တာနံ ဗျာကရဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနပါဋိဟာရိယဒဿနေန တထာဂတဝစနဿ အဝိတထတံ ပကာသေန္တော မံ ပရိတောသယန္တာ ဣမာ ဂါထာယော အာဟံသူတိ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘ပလ္လင်္ကာဘုဇနေ မယှ’’န္တိအာဒိမာဟ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၅။)တတ္ထ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေ မယှန္တိ မမ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဒသသဟဿာဓိဝါသိနောတိ ဒသသဟဿိဝါသိနော မဟာဗြဟ္မာနော။ ယာ ပုဗ္ဗေတိ ယာနိ ပုဗ္ဗေ, ဝိဘတ္တိလောပံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပလ္လင်္ကဝရမာဘုဇေတိ ဝရပလ္လင်္ကာဘုဇနေ။ နိမိတ္တာနိ ပဒိဿန္တီတိ နိမိတ္တာနိ ပဒိဿိံသူတိ အတ္ထော။ အတီတဝစနေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝတ္တမာနဝစနံ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ, အတီတဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿရေတိ ပုဗ္ဗေပိ နိယတဗောဓိသတ္တာနံ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေ ယာနိ နိမိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု, တာနိ နိမိတ္တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿရေ။ တသ္မာ တွံ ဓုဝမေဝ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီတိ အတ္ထော။ န ပန တာနိယေဝ နိမိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု, တံသဒိသတ္တာ ‘‘တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿရေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သီတန္တိ သီတတ္တံ။ ဗျပဂတန္တိ ဂတံ ဝိဂတံ။ တာနီတိ သီတဝိဂမနဥဏှုပသမနာနီတိ အတ္ထော။ နိဿဒ္ဒါတိ အသဒ္ဒါ အနိဂ္ဃေါသာ။ နိရာကုလာတိ အနာကုလာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ န သန္ဒန္တီတိ န ဝဟန္တိ နပ္ပဝတ္တန္တိ။ သဝန္တိယောတိ နဒိယော။ တာနီတိ အဝါယနအသန္ဒနာနိ။ ထလဇာတိ ပထဝိတလပဗ္ဗတရုက္ခေသု ဇာတာနိ။ ဒကဇာတိ ဩဒကာနိ ပုပ္ဖါနိ။ ပုပ္ဖန္တီတိ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တာနံ ပုပ္ဖိံသု, အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေပဇ္ဇ ပုပ္ဖိတာနီတိ တာနိ ပုပ္ဖါနိ အဇ္ဇ ပုပ္ဖိတာနီတိ အတ္ထော။
ဖလဘာရာတိ ဖလဓရာ။ တေပဇ္ဇာတိ တေပိ အဇ္ဇ, ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ‘‘တေပီ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘လတာ ဝါ ရုက္ခာ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဖလိတာတိ သဉ္ဇာတဖလာ။ အာကာသဋ္ဌာ စ ဘူမဋ္ဌာ စာတိ အာကာသဂတာ စ ဘူမိဂတာ စ ရတနာနီတိ မုတ္တာဒီနိ ရတနာနိ။ ဇောတန္တီတိ ဩဘာသန္တိ။ မာနုဿကာတိ မနုဿာနံ သန္တကာ မာနုဿကာ။ ဒိဗ္ဗာတိ ဒေဝါနံ သန္တကာ ဒိဗ္ဗာ။ တုရိယာတိ အာတတံ ဝိတတံ အာတတဝိတတံ သုသိရံ ဃနန္တိ ပဉ္စ တုရိယာနိ။ တတ္ထ အာတတံ နာမ စမ္မပရိယောနဒ္ဓေသု ဘေရိအာဒီသု ဧကတလတုရိယံ။ ဝိတတံ နာမ ဥဘယတလံ။ အာတတဝိတတံ နာမ သဗ္ဗတော ပရိယောနဒ္ဓံ မဟတိဝလ္လကိအာဒိကံ။ သုသိရံ နာမ ဝံသာဒိကံ။ ဃနံ နာမ သမ္မတာဠာဒိကံ။ ဝဇ္ဇန္တီတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝဇ္ဇိံသု, အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဥပရိ ဤဒိသေသု ဝစနေသုပိ။ အဘိရဝန္တီတိ တတြ တတြ ကုသလေဟိ သုမုဉ္စိတာ သုပ္ပတာဠိတာ သုဝါဒိတာ ဝိယ အဘိရဝန္တိ, အဘိနဒန္တီတိ အတ္ထော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၆။)ဝိစိတ္တပုပ္ဖါတိ ဝိစိတြာနိ နာနာဂန္ဓဝဏ္ဏာနိ ပုပ္ဖါနိ။ အဘိဝဿန္တီတိ အဘိဝဿိံသု, နိပတိံသူတိ အတ္ထော။ တေပီတိ တာနိပိ ဝိစိတြပုပ္ဖါနိ အဘိဝဿန္တာနိ ပဒိဿန္တိ, ဒေဝဗြဟ္မဂဏေဟိ ဩကိရိယမာနာနီတိ အဓိပ္ပါယော။ အာဘုဇတီတိ ဩသက္ကတိ။ တေပဇ္ဇုဘောတိ တေပိ အဇ္ဇ ဥဘော မဟာသမုဒ္ဒဒသသဟဿိယော။ အဘိရဝန္တီတိ အဘိနဒန္တိ။ နိရယေတိ နိရယေသု။ ဒသသဟဿာတိ အနေကဒသသဟဿာ။ နိဗ္ဗန္တီတိ သမ္မန္တိ, သန္တိံ ဥပေန္တီတိ အတ္ထော။ တာရကာတိ နက္ခတ္တာနိ။ တေပိ အဇ္ဇ ပဒိဿန္တီတိ တေပိ သူရိယဿ ဝိမလဘာဝါ တာရကာ အဇ္ဇ ဒိဝါ ဒိဿန္တိ။
အနောဝဋ္ဌေနာတိ အနောဝဋ္ဌေ, ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ အထ ဝါ အနောဝဋ္ဌေတိ အနဘိဝဋ္ဌေပိ။ နာတိ နိပါတမတ္တံ ‘‘သုတွာ န ဒူတဝစန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ တမ္ပဇ္ဇုဗ္ဘိဇ္ဇတေတိ တမ္ပိ ဥဒကံ အဇ္ဇ ဥဗ္ဘိဇ္ဇတိ, ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌဟတီတိ အတ္ထော။ မဟိယာတိ ပထဝိယာ, နိဿက္ကဝစနံ။ တာရာဂဏာတိ ဂဟနက္ခတ္တာဒယော သဗ္ဗေ တာရဂဏာ။ နက္ခတ္တာတိ နက္ခတ္တတာရကာ စ။ ဂဂနမဏ္ဍလေတိ သကလဂဂနမဏ္ဍလံ ဝိရောစန္တီတိ အတ္ထော။ ဗိလာသယာတိ ဗိလာသယာ အဟိနကုလကုမ္ဘီလဂေါဓာဒယော။ ဒရီသယာတိ ဈရာသယာ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ နိက္ခမန္တီတိ နိက္ခမိံသု။ သကာသယာတိ အတ္တနော အတ္တနော အာသယတော။ ‘‘တဒါသယာ’’တိပိ ပါဌော။ တဿ တဒါ တသ္မိံ ကာလေ, အာသယတော, ဗိလတောတိ အတ္ထော။ ဆုဒ္ဓါတိ သုဆုဒ္ဓါ သုဝုဒ္ဓါရိတာ, နိက္ခန္တာတိ အတ္ထော။
အရတီတိ ဥက္ကဏ္ဌာ။ သန္တုဋ္ဌာတိ ပရမေန သန္တုဋ္ဌေန သန္တုဋ္ဌာ။ ဝိနဿတီတိ ဝိဂစ္ဆတိ။ ရာဂေါတိ ကာမရာဂေါ။ တဒါ တနု ဟောတီတိ ဩရမတ္တကော ဟောတိ, ဣမိနာ ပရိယုဋ္ဌာနာဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဝိဟတာတိ ဝိနဋ္ဌာ။ တဒါတိ ပုဗ္ဗေ, ဗောဓိသတ္တာနံ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေတိ အတ္ထော။ န ဘဝတီတိ န ဟောတိ။ အဇ္ဇပေတန္တိ အဇ္ဇ တဝ ပလ္လင်္ကာဘုဇနေပိ ဧတံ ဘယံ န ဟောတေဝါတိ အတ္ထော။ တေန လိင်္ဂေန ဇာနာမာတိ တေန ကာရဏေန သဗ္ဗေဝ မယံ ဇာနာမ, ယံ တွံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီတိ အတ္ထော။
အနုဒ္ဓံသတီတိ န ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ အနိဋ္ဌဂန္ဓောတိ ဒုဂ္ဂန္ဓော။ ပက္ကမတီတိ ပက္ကမိ ဝိဂစ္ဆိ။ ပဝါယတီတိ ပဝါယိ။ သောပဇ္ဇာတိ သောပိ ဒိဗ္ဗဂန္ဓော အဇ္ဇ။ ပဒိဿန္တီတိ ပဒိဿိံသု။ တေပဇ္ဇာတိ တေပိ သဗ္ဗေ ဒေဝါ အဇ္ဇ။ ယာဝတာတိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၇။)ပရိစ္ဆေဒနတ္ထေ နိပါတော, ယတ္တကာတိ အတ္ထော။ ကုဋ္ဋာတိ ပါကာရာ။ န ဟောန္တာဝရဏာတိ အာဝရဏကရာ န အဟေသုံ။ တဒါတိ ပုဗ္ဗေ။ အာကာသဘူတာတိ တေ ကုဋ္ဋကဝါဋပဗ္ဗတာ အာဝရဏံ တိရောကရဏံ ကာတုံ အသက္ကောန္တာ, အဇဋာကာသဘူတာတိ အတ္ထော။ စုတီတိ မရဏံ။ ဥပပတ္တီတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ။ ခဏေတိ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တာနံ ပလ္လင်္ကာဘုဇနက္ခဏေ။ န ဝိဇ္ဇတီတိ နာဟောသိ။ တာနိပဇ္ဇာတိ တာနိပိ အဇ္ဇ စဝနဘဝနာနီတိ အတ္ထော။ မာ နိဝတ္တီတိ မာ ပဋိက္ကမိ။ အဘိက္ကမာတိ ပရက္ကမ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
တတော သုမေဓပဏ္ဍိတော ဒီပင်္ကရဿ ဒသဗလဿ စ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာနဉ္စ ဝစနံ သုတွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ သဉ္ဇာတုဿာဟော ဟုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ အမောဃဝစနာ, နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနံ ကထာယ အညထတ္တံ။ ယထာ ဟိ အာကာသေ ခိတ္တဿ လေဍ္ဍုဿ ပတနံ ဓုဝံ, ဇာတဿ မရဏံ, အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ သူရိယဿ အဗ္ဘုဂ္ဂမနံ, အာသယာ နိက္ခန္တဿ သီဟဿ သီဟနာဒနဒနံ, ဂရုဂဗ္ဘာယ ဣတ္ထိယာ ဘာရမောရောပနံ ဓုဝံ အဝဿမ္ဘာဝီ, ဧဝမေဝ ဗုဒ္ဓါနံ ဝစနံ နာမ ဓုဝံ အမောဃံ, အဒ္ဓါ အဟံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ သုတွာ, ဒသသဟဿီနစူဘယံ၊
တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ပမုဒိတော, ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒါ။
‘‘အဒွေဇ္ဈဝစနာ ဗုဒ္ဓါ, အမောဃဝစနာ ဇိနာ၊
ဝိတထံ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနံ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝါမဟံ။
‘‘ယထာ ခိတ္တံ နဘေ လေဍ္ဍု, ဓုဝံ ပတတိ ဘူမိယံ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ, ဝစနံ ဓုဝသဿတံ၊
ဝိတထံ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနံ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝါမဟံ။
‘‘ယထာပိ သဗ္ဗသတ္တာနံ, မရဏံ ဓုဝသဿတံ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ, ဝစနံ ဓုဝသဿတံ၊
ဝိတထံ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနံ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝါမဟံ။
‘‘ယထာ ရတ္တိက္ခယေ ပတ္တေ, သူရိယုဂ္ဂမနံ ဓုဝံ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ, ဝစနံ ဓုဝသဿတံ၊
ဝိတထံ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနံ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝါမဟံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၈။)‘‘ယထာ နိက္ခန္တသယနဿ, သီဟဿ နဒနံ ဓုဝံ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ, ဝစနံ ဓုဝသဿတံ၊
ဝိတထံ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနံ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝါမဟံ။
‘‘ယထာ အာပန္နသတ္တာနံ, ဘာရမောရောပနံ ဓုဝံ၊
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ, ဝစနံ ဓုဝသဿတံ၊
ဝိတထံ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနံ, ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝါမဟ’’န္တိ။
တတ္ထ ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ သုတွာ, ဒသသဟဿီ န စူဘယန္တိ ဒီပင်္ကရသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ စ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာနဉ္စ ဝစနံ သုတွာ။ ဥဘယန္တိ ဥဘယေသံ, သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, ဥဘယဝစနံ ဝါ။ ဧဝံ စိန္တေသဟန္တိ ဧဝံ စိန္တေသိံ အဟံ။
အဒွေဇ္ဈဝစနာတိ ဒွေဓာ အပ္ပဝတ္တဝစနာ, ဧကံသဝစနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အစ္ဆိဒ္ဒဝစနာ’’တိပိ ပါဌော, တဿ နိဒ္ဒေါသဝစနာတိ အတ္ထော။ အမောဃဝစနာတိ အဝိတထဝစနာ။ ဝိတထန္တိ ဝိတထဝစနံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝါမဟန္တိ အဟံ ဧကံသေနေဝ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမီတိ နိယတဝသေန အဝဿမ္ဘာဝိဝသေန စ ဝတ္တမာနဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သူရိယုဂ္ဂမနန္တိ သူရိယဿ ဥဒယနံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဓုဝသဿတန္တိ ဧကံသဘာဝီ စေဝ သဿတဉ္စ။ နိက္ခန္တသယနဿာတိ သယနတော နိက္ခန္တဿ။ အာပန္နသတ္တာနန္တိ ဂရုဂဗ္ဘာနံ, ဂဗ္ဘိနီနန္တိ အတ္ထော။ ဘာရမောရောပနန္တိ ဘာရဩရောပနံ, ဂဗ္ဘဿ ဩရောပနန္တိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ သေသမေတ္ထာပိ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
‘‘သွာဟံ အဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ကတသန္နိဋ္ဌာနော ဗုဒ္ဓကာရကေ ဓမ္မေ ဥပဓာရေတုံ – ‘‘ကဟံ နု ခေါ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာ’’တိ, ဥဒ္ဓံ အဓော ဒိသာသု ဝိဒိသာသူတိ အနုက္ကမေန သကလံ ဓမ္မဓာတုံ ဝိစိနန္တော ပုဗ္ဗေ ပေါရာဏကေဟိ ဗောဓိသတ္တေဟိ အာသေဝိတနိသေဝိတံ ပဌမံ ဒါနပါရမိံ ဒိသွာ ဧဝံ အတ္တာနံ ဩဝဒိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပဌမံ ဒါနပါရမိံ ပူရေယျာသိ။ ယထာ ဟိ နိကုဇ္ဇိတော ဥဒကကုမ္ဘော နိဿေသံ ကတွာ ဥဒကံ ဝမတိယေဝ န ပစ္စာဟရတိ, ဧဝမေဝ ဓနံ ဝါ ယသံ ဝါ ပုတ္တဒါရံ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ဝါ အနောလောကေတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယာစကာနံ သဗ္ဗံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ နိဿေသံ ကတွာ ဒဒမာနော ဗောဓိမူလေ နိသီဒိတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ပဌမံ ဒါနပါရမိံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၂၉။)‘‘ဟန္ဒ ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေ, ဝိစိနာမိ ဣတော စိတော၊
ဥဒ္ဓံ အဓော ဒသ ဒိသာ, ယာဝတာ ဓမ္မဓာတုယာ။
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, ပဌမံ ဒါနပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အနုစိဏ္ဏံ မဟာပထံ။
‘‘ဣမံ တွံ ပဌမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
ဒါနပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
‘‘ယထာပိ ကုမ္ဘော သမ္ပုဏ္ဏော, ယဿ ကဿစိ အဓော ကတော၊
ဝမတေဝုဒကံ နိဿေသံ, န တတ္ထ ပရိရက္ခတိ။
‘‘တထေဝ ယာစကေ ဒိသွာ, ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမေ၊
ဒဒါဟိ ဒါနံ နိဿေသံ, ကုမ္ဘော ဝိယ အဓော ကတော’’တိ။
တတ္ထ ဟန္ဒာတိ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေတိ ဗုဒ္ဓတ္တကရေ ဓမ္မေ။ ဗုဒ္ဓတ္တကရာ နာမ ဓမ္မာ ဒါနပါရမိတာဒယော ဒသ ဓမ္မာ။ ဝိစိနာမီတိ ဝိစိနိဿာမိ, ဝီမံသိဿာမိ ဥပပရိက္ခိဿာမီတိ အတ္ထော။ ဣတော စိတောတိ ဣတော ဣတော, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ တတ္ထ ဝိစိနာမီတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓန္တိ ဒေဝလောကေ။ အဓောတိ မနုဿလောကေ။ ဒသ ဒိသာတိ ဒသသု ဒိသာသု၊ ကတ္ထ နု ခေါ တေ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယံ ဒိသာသု ဝိဒိသာသူတိ အဓိပ္ပါယော။ ယာဝတာ ဓမ္မဓာတုယာတိ ဧတ္ထ ယာဝတာတိ ပရိစ္ဆေဒဝစနံ။ ဓမ္မဓာတုယာတိ သဘာဝဓမ္မဿ, ပဝတ္တနီတိ ဝစနသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယာဝတိကာ သဘာဝဓမ္မာနံ ကာမရူပါရူပဓမ္မာနံ ပဝတ္တိ, တာဝတိကံ ဝိစိနိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဝိစိနန္တောတိ ဝီမံသန္တော ဥပပရိက္ခန္တော။ ပုဗ္ဗကေဟီတိ ပေါရာဏေဟိ ဗောဓိသတ္တေဟိ။ အနုစိဏ္ဏန္တိ အဇ္ဈာစိဏ္ဏံ အာသေဝိတံ။ သမာဒိယာတိ သမာဒိယနံ ကရောဟိ, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ အယံ ပဌမံ ဒါနပါရမီ ပူရေတဗ္ဗာ မယာတိ ဧဝံ သမာဒိယာတိ အတ္ထော။ ဒါနပါရမိတံ ဂစ္ဆာတိ ဒါနပါရမိံ ဂစ္ဆ, ပူရယာတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသီတိ ဗောဓိမူလမုပဂန္တွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတ္တုံ ဣစ္ဆသိ စေ။ ယဿ ကဿစီတိ ဥဒကဿ ဝါ ခီရဿ ဝါ ယဿ ကဿစိ သမ္ပုဏ္ဏော။ သမ္ပုဏ္ဏသဒ္ဒယောဂေ သတိ သာမိဝစနံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀။)ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ကရဏတ္ထေ ဝါ သာမိဝစနံ, ယေန ကေနစီတိ အတ္ထော။ အဓော ကတောတိ ဟေဋ္ဌာမုခီကတော။ န တတ္ထ ပရိရက္ခတီတိ တသ္မိံ ဝမနေ န ပရိရက္ခတိ, နိဿေသံ ဥဒကံ ဝမတေဝါတိ အတ္ထော။ ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမေတိ ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတေ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ကုမ္ဘော ဝိယ အဓော ကတောတိ ဟေဋ္ဌာမုခီကတော ဝိယ ကုမ္ဘော။ ယာစကေ ဥပဂတေ ဒိသွာ – ‘‘တွံ, သုမေဓ, အတ္တနော အနဝသေသေတွာ သဗ္ဗဓနပရိစ္စာဂေန ဒါနပါရမိံ, အင်္ဂပရိစ္စာဂေန ဥပပါရမိံ, ဇီဝိတပရိစ္စာဂေန ပရမတ္ထပါရမိဉ္စ ပူရေဟီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဩဝဒိ။
အထဿ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကေဟိ ဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော ဒုတိယံ သီလပါရမိံ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ သီလပါရမိံ ပူရေယျာသိ။ ယထာ စမရီ မိဂေါ နာမ ဇီဝိတမ္ပိ အနောလောကေတွာ အတ္တနော ဝါလမေဝ ရက္ခတိ, ဧဝံ တွမ္ပိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဇီဝိတမ္ပိ အနောလောကေတွာ သီလမေဝ ရက္ခန္တော ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဒုတိယံ သီလပါရမိံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, ဒုတိယံ သီလပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
‘‘ဣမံ တွံ ဒုတိယံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
သီလပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
‘‘ယထာပိ စမရီ ဝါလံ, ကိသ္မိဉ္စိ ပဋိလဂ္ဂိတံ၊
ဥပေတိ မရဏံ တတ္ထ, န ဝိကောပေတိ ဝါလဓိံ။
‘‘တထေဝ တွံ စတူသု ဘူမီသု, သီလာနိ ပရိပူရယ၊
ပရိရက္ခ သဗ္ဗဒါ သီလံ, စမရီ ဝိယ ဝါလဓိ’’န္တိ။
တတ္ထ န ဟေတေတိ န ဟိ ဧတေယေဝ။ ဗောဓိပါစနာတိ မဂ္ဂပရိပါစနာ သဗ္ဗညုတညာဏပရိပါစနာ ဝါ။ ဒုတိယံ သီလပါရမိန္တိ သီလံ နာမ သဗ္ဗေသံ ကုသလဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာ, သီလေ ပတိဋ္ဌိတော ကုသလဓမ္မေဟိ န ပရိဟာယတိ,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃၁။)သဗ္ဗေပိ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏေ ပဋိလဘတိ။ တသ္မာ သီလပါရမီ ပူရေတဗ္ဗာတိ ဒုတိယံ သီလပါရမိံ အဒ္ဒက္ခိန္တိ အတ္ထော။
အာသေဝိတနိသေဝိတန္တိ ဘာဝိတဉ္စေဝ ဗဟုလီကတဉ္စ။ စမရီတိ စမရီ မိဂေါ။ ကိသ္မိဉ္စီတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ရုက္ခလတာကဏ္ဋကာဒီသု အညတရသ္မိံ။ ပဋိလဂ္ဂိတန္တိ ပဋိဝိလဂ္ဂိတံ။ တတ္ထာတိ ယတ္ထ ဝိလဂ္ဂိတံ, တတ္ထေဝ ဌတွာ မရဏံ ဥပဂစ္ဆတိ။ န ဝိကောပေတီတိ န ဆိန္ဒတိ။ ဝါလဓိန္တိ ဝါလံ ဆိန္ဒိတွာ န ဂစ္ဆတိ, တတ္ထေဝ မရဏံ ဥပေတီတိ အတ္ထော။
စတူသု ဘူမီသု သီလာနီတိ စတူသု ဌာနေသု ဝိဘတ္တသီလာနိ, ပါတိမောက္ခသံဝရဣန္ဒြိယသံဝရအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယသန္နိဿိတဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဘူမိဝသေန ပန ဒွီသုယေဝ ဘူမီသု ပရိယာပန္နံ တမ္ပိ စတုသီလမေဝါတိ။ ပရိပူရယာတိ ခဏ္ဍဆိဒ္ဒသဗလာဒိအဘာဝေန ပရိပူရယ။ သဗ္ဗဒါတိ သဗ္ဗကာလံ။ စမရီ ဝိယာတိ စမရီ မိဂေါ ဝိယ။ သေသမေတ္ထာပိ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
အထဿ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကေဟိ ဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော တတိယံ နေက္ခမ္မပါရမိံ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ နေက္ခမ္မပါရမိမ္ပိ ပူရေယျာသိ။ ယထာပိ သုစိရံ ဗန္ဓနာဂါရေ ဝသမာနော ပုရိသော န တတ္ထ သိနေဟံ ကရောတိ, အထ ခေါ ဥက္ကဏ္ဌိတော အဝသိတုကာမော ဟောတိ, ဧဝမေဝ တွမ္ပိ သဗ္ဗဘဝေ ဗန္ဓနာဂါရသဒိသေ ကတွာ ပဿ, သဗ္ဗဘဝေဟိ ဥက္ကဏ္ဌိတော မုစ္စိတုကာမော ဟုတွာ နေက္ခမ္မာဘိမုခေါဝ ဟောတိ, ဧဝံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ တတိယံ နေက္ခမ္မပါရမိံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, တတိယံ နေက္ခမ္မပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
‘‘ဣမံ တွံ တတိယံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
နေက္ခမ္မပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
‘‘ယထာ အန္ဒုဃရေ ပုရိသော, စိရဝုဋ္ဌော ဒုခဋ္ဋိတော၊
န တတ္ထ ရာဂံ ဇနေတိ, မုတ္တိံယေဝ ဂဝေသတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃၂။)‘‘တထေဝ တွံ သဗ္ဗဘဝေ, ပဿ အန္ဒုဃရေ ဝိယ၊
နေက္ခမ္မာဘိမုခေါ ဟောတိ, ဘဝတော ပရိမုတ္တိယာ’’တိ။
တတ္ထ အန္ဒုဃရေတိ ဗန္ဓနာဂါရေ။ စိရဝုဋ္ဌောတိ စိရကာလံ ဝုဋ္ဌော။ ဒုခဋ္ဋိတောတိ ဒုက္ခပီဠိတော။ န တတ္ထ ရာဂံ ဇနေတီတိ တတ္ထ အန္ဒုဃရေ ရာဂံ သိနေဟံ န ဇနေတိ န ဥပ္ပါဒေတိ။ ‘‘ဣမံ အန္ဒုဃရံ မုဉ္စိတွာ နာဟံ အညတ္ထ ဂမိဿာမီ’’တိ ဧဝံ တတ္ထ ရာဂံ န ဇနေတိ, ကိန္တု မုတ္တိံယေဝ မောက္ခမေဝ ဂဝေသတီတိ အဓိပ္ပါယော။ နေက္ခမ္မာဘိမုခေါတိ နိက္ခမနာဘိမုခေါ ဟောတိ။ ဘဝတောတိ သဗ္ဗဘဝေဟိ။ ပရိမုတ္တိယာတိ ပရိမောစနတ္ထာယ။ နေက္ခမ္မာဘိမုခေါ ဟုတွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသီ’’တိပိ ပါဌော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
အထဿ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော စတုတ္ထံ ပညာပါရမိံ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပညာပါရမိမ္ပိ ပူရေယျာသိ။ ဟီနမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌေသု ကဉ္စိ အဝဇ္ဇေတွာ သဗ္ဗေပိ ပဏ္ဍိတေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆေယျာသိ။ ယထာပိ ပိဏ္ဍစာရိကော ဘိက္ခု ဟီနာဒိဘေဒေသု ကုလေသု ကိဉ္စိ ကုလံ အဝိဝဇ္ဇေတွာ ပဋိပါဋိယာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ခိပ္ပံ ယာပနမတ္တံ လဘတိ, ဧဝမေဝ တွမ္ပိ သဗ္ဗေ ပဏ္ဍိတေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆန္တော ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ စတုတ္ထံ ပညာပါရမိံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, စတုတ္ထံ ပညာပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
‘‘ဣမံ တွံ စတုတ္ထံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
ပညာပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
‘‘ယထာ ဟိ ဘိက္ခု ဘိက္ခန္တော, ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမေ၊
ကုလာနိ န ဝိဝဇ္ဇေန္တော, ဧဝံ လဘတိ ယာပနံ။
‘‘တထေဝ တွံ သဗ္ဗကာလံ, ပရိပုစ္ဆံ ဗုဓံ ဇနံ၊
ပညာယ ပါရမိံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃၃။)တတ္ထ ဘိက္ခန္တောတိ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော။ ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမေတိ ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမာနိ ကုလာနီတိ အတ္ထော။ လိင်္ဂဝိပရိယာသော ကတော။ န ဝိဝဇ္ဇေန္တောတိ န ပရိဟရန္တော, ဃရပဋိပါဋိံ မုဉ္စိတွာ စရန္တော ဝိဝဇ္ဇေတိ နာမ, ဧဝမကတွာတိ အတ္ထော။ ယာပနန္တိ ယာပနမတ္တံ ပါဏဓာရဏံ အာဟာရံ လဘတီတိ အတ္ထော။ ပရိပုစ္ဆန္တိ – ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ကုသလံ, ကိံ အကုသလံ၊ ကိံ သာဝဇ္ဇံ, ကိံ အနဝဇ္ဇ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၄, ၂၁၆) နယေန တတ္ထ တတ္ထ အဘိညာတေ ပဏ္ဍိတေ ဇနေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပရိပုစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ဗုဓံ ဇနန္တိ ပဏ္ဍိတံ ဇနံ။ ‘‘ဗုဓေ ဇနေ’’တိပိ ပါဌော။ ပညာယ ပါရမိန္တိ ပညာယ ပါရံ။ ‘‘ပညာပါရမိတံ ဂန္တွာ’’တိပိ ပါဌော။ သေသမေတ္ထာပိ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
အထဿ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော ပဉ္စမံ ဝီရိယပါရမိံ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဝီရိယပါရမိမ္ပိ ပူရေယျာသိ။ ယထာပိ သီဟော မိဂရာဇာ သဗ္ဗဣရိယာပထေသု ဒဠှဝီရိယော ဟောတိ, ဧဝံ တွမ္ပိ သဗ္ဗဘဝေသု သဗ္ဗဣရိယာပထေသု ဒဠှဝီရိယော အနောလီနဝီရိယော သမာနော ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ပဉ္စမံ ဝီရိယပါရမိံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, ပဉ္စမံ ဝီရိယပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
‘‘ဣမံ တွံ ပဉ္စမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
ဝီရိယပါရမိတံ ဂစ္ဆ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
‘‘ယထာပိ သီဟော မိဂရာဇာ, နိသဇ္ဇဋ္ဌာနစင်္ကမေ၊
အလီနဝီရိယော ဟောတိ, ပဂ္ဂဟိတမနော သဒါ။
‘‘တထေဝ တွံ သဗ္ဗဘဝေ, ပဂ္ဂဏှ ဝီရိယံ ဒဠှံ၊
ဝီရိယပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ အလီနဝီရိယောတိ အနောလီနဝီရိယော။ သဗ္ဗဘဝေတိ ဇာတဇာတဘဝေ, သဗ္ဗေသု ဘဝေသူတိ အတ္ထော။ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟုတွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသီတိပိ ပါဌော။ သေသမေတ္ထာပိ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃၄။)အထဿ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော ဆဋ္ဌမံ ခန္တိပါရမိံ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ခန္တိပါရမိံ ပရိပူရေယျာသိ, သမ္မာနနေပိ အဝမာနနေပိ ခမောဝ ဘဝေယျာသိ။ ယထာ ဟိ ပထဝိယံ နာမ သုစိမ္ပိ ပက္ခိပန္တိ အသုစိမ္ပိ, န စ တေန ပထဝီ သိနေဟံ ဝါ ပဋိဃံ ဝါ ကရောတိ, ခမတိ သဟတိ အဓိဝါသေတိယေဝ, ဧဝမေဝ တွမ္ပိ သဗ္ဗေသံ သမ္မာနနာဝမာနနေသု ခမော သမာနော ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဆဋ္ဌမံ ခန္တိပါရမိံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, ဆဋ္ဌမံ ခန္တိပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
‘‘ဣမံ တွံ ဆဋ္ဌမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
တတ္ထ အဒွေဇ္ဈမာနသော, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
‘‘ယထာပိ ပထဝီ နာမ, သုစိမ္ပိ အသုစိမ္ပိ စ၊
သဗ္ဗံ သဟတိ နိက္ခေပံ, န ကရောတိ ပဋိဃံ တယာ။
‘‘တထေဝ တွမ္ပိ သဗ္ဗေသံ, သမ္မာနာဝမာနက္ခမော၊
ခန္တိပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ တတ္ထာတိ တဿံ ခန္တိပါရမိယံ။ အဒွေဇ္ဈမာနသောတိ ဧကံသမာနသော။ သုစိမ္ပီတိ စန္ဒနကုင်္ကုမဂန္ဓမာလာဒိသုစိမ္ပိ။ အသုစိမ္ပီတိ အဟိကုက္ကုရမနုဿကုဏပဂူထမုတ္တခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒိအသုစိမ္ပိ။ သဟတီတိ ခမတိ, အဓိဝါသေတိ။ နိက္ခေပန္တိ နိက္ခိတ္တံ။ ပဋိဃန္တိ ကောဓံ။ တယာတိ တာယ ဝုတ္တိယာ, တာယ နိက္ခိတ္တတာယ ဝါ။ ‘‘ပဋိဃံ ဒယ’’န္တိပိ ပါဌော, တဿ တေန နိက္ခေပေန ပဋိဃာနုရောဓံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ သမ္မာနာဝမာနက္ခမောတိ သဗ္ဗေသံ သမ္မာနနာဝမာနနသဟော တွမ္ပိ ဘဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘တထေဝ တွမ္ပိ သဗ္ဗဘဝေ, သမ္မာနနဝိမာနက္ခမော’’တိပိ ပဌန္တိ။ ‘‘ခန္တိယာ ပါရမိံ ဂန္တွာ’’တိပိ ပါဌော, တဿာ ခန္တိယာ ပါရမိပူရဏဝသေန ဂန္တွာတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထာပိ ဥတ္တာနမေဝါတိ။ ဣတော ပရံ ဧတ္တကမ္ပိ အဝတွာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဝိသေသော အတ္ထိ, တံ တမေဝ ဝတွာ ပါဌန္တရံ ဒဿေတွာ ဂမိဿာမာတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃၅။)အထဿ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော သတ္တမံ သစ္စပါရမိံ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ သစ္စပါရမိမ္ပိ ပူရေယျာသိ, အသနိယာ မတ္ထကေ ပတမာနာယပိ ဓနာဒီနံ အတ္ထာယ ဆန္ဒာဒီနံ ဝသေန သမ္ပဇာနမုသာဝါဒံ နာမ မာ ဘာသိ။ ယထာပိ ဩသဓီတာရကာ နာမ သဗ္ဗဥတူသု အတ္တနော ဂမနဝီထိံ ဝိဇဟိတွာ အညာယ ဝီထိယာ န ဂစ္ဆတိ, သကဝီထိယာဝ ဂစ္ဆတိ, ဧဝမေဝ တွမ္ပိ သစ္စံ ပဟာယ မုသာဝါဒံ နာမ အဝဒန္တောယေဝ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ သတ္တမံ သစ္စပါရမိံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, သတ္တမံ သစ္စပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
‘‘ဣမံ တွံ သတ္တမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
တတ္ထ အဒွေဇ္ဈဝစနော, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
‘‘ယထာပိ ဩသဓီ နာမ, တုလာဘူတာ သဒေဝကေ၊
သမယေ ဥတုဝဿေ ဝါ, န ဝေါက္ကမတိ ဝီထိတော။
‘‘တထေဝ တွမ္ပိ သစ္စေသု, မာ ဝေါက္ကမ ဟိ ဝီထိတော၊
သစ္စပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ တတ္ထာတိ သစ္စပါရမိယံ။ အဒွေဇ္ဈဝစနောတိ အဝိတထဝစနော။ ဩသဓီ နာမာတိ ဩသဓီတာရကာ, ဩသဓဂဟဏေ ဩသဓီတာရကံ ဥဒိတံ ဒိသွာ ဩသဓံ ဂဏှန္တိ။ တသ္မာ ‘‘ဩသဓီတာရကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တုလာဘူတာတိ ပမာဏဘူတာ။ သဒေဝကေတိ သဒေဝကဿ လောကဿ။ သမယေတိ ဝဿသမယေ။ ဥတုဝဿေတိ ဟေမန္တဂိမှေသု။ ‘‘သမယေ ဥတုဝဋ္ဋေ’’တိပိ ပါဌော။ တဿ သမယေတိ ဂိမှေ။ ဥတုဝဋ္ဋေတိ ဟေမန္တေ စ ဝဿာနေ စာတိ အတ္ထော။ န ဝေါက္ကမတိ ဝီထိတောတိ တံ တံ ဥတုမှိ အတ္တနော ဂမနဝီထိတော န ဝေါက္ကမတိ န ဝိဂစ္ဆတိ, ဆ မာသေ ပစ္ဆိမံ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ, ဆ မာသေ ပုဗ္ဗံ ဒိသံ ဂစ္ဆတီတိ။ အထ ဝါ ဩသဓီ နာမာတိ သိင်္ဂိဝေရပိပ္ဖလိမရိစာဒိကံ ဩသဓံ။ န ဝေါက္ကမတီတိ ယံ ယံ ဖလဒါနသမတ္ထံ ဩသဓံ, တံ တံ ဖလဒါနံ ဩက္ကမ္မ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃၆။)အတ္တနော ဖလံ အဒတွာ န နိဝတ္တတိ။ ဝီထိတောတိ ဂမနဝီထိတော, ပိတ္တဟရော ပိတ္တံ ဟရတေဝ, ဝါတဟရော ဝါတံ ဟရတေဝ, သေမှဟရော သေမှံ ဟရတေဝါတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထာပိ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
အထဿ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော အဋ္ဌမံ အဓိဋ္ဌာနပါရမိံ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာနပါရမိမ္ပိ ပူရေယျာသိ, ယံ အဓိဋ္ဌာသိ, တသ္မိံ အဓိဋ္ဌာနေ နိစ္စလော ဘဝေယျာသိ, ယထာ ပဗ္ဗတော နာမ သဗ္ဗဒိသာသု ဝါတေ ပဟရန္တေပိ န ကမ္ပတိ န စလတိ, အတ္တနော ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတိ, ဧဝမေဝ တွမ္ပိ အတ္တနော အဓိဋ္ဌာနေ နိစ္စလော ဟောန္တောဝ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ အဋ္ဌမံ အဓိဋ္ဌာနပါရမိံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, အဋ္ဌမံ အဓိဋ္ဌာနပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
‘‘ဣမံ တွံ အဋ္ဌမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
တတ္ထ တွံ အစလော ဟုတွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
‘‘ယထာပိ ပဗ္ဗတော သေလော, အစလော သုပ္ပတိဋ္ဌိတော၊
န ကမ္ပတိ ဘုသဝါတေဟိ, သကဋ္ဌာနေဝ တိဋ္ဌတိ။
‘‘တတ္ထေဝ တွမ္ပိ အဓိဋ္ဌာနေ, သဗ္ဗဒါ အစလော ဘဝ၊
အဓိဋ္ဌာနပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ သေလောတိ သိလာမယော။ အစလောတိ နိစ္စလော သုပ္ပတိဋ္ဌိတောတိ အစလတ္တာဝ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတော။ ‘‘ယထာပိ ပဗ္ဗတော အစလော, နိခါတော သုပ္ပတိဋ္ဌိတော’’တိပိ ပါဌော။ ဘုသဝါတေဟီတိ ဗလဝဝါတေဟိ။ သကဋ္ဌာနေဝါတိ အတ္တနော ဌာနေယေဝ, ယထာဌိတဋ္ဌာနေယေဝါတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထာပိ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
အထဿ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော နဝမံ မေတ္တာပါရမိံ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ မေတ္တာပါရမိံ ပူရေယျာသိ, ဟိတေသုပိ အဟိတေသုပိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃၇။)ဧကစိတ္တောဝ ဘဝေယျာသိ။ ယထာပိ ဥဒကံ နာမ ပါပဇနဿပိ ကလျာဏဇနဿပိ သီတဘာဝံ ဧကသဒိသံ ကတွာ ဖရတိ, ဧဝမေဝ တွမ္ပိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တစိတ္တေန ဧကစိတ္တောဝ ဟုတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ နဝမံ မေတ္တာပါရမိံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, နဝမံ မေတ္တာပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
‘‘ဣမံ တွံ နဝမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
မေတ္တာယ အသမော ဟောတိ, ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
‘‘ယထာပိ ဥဒကံ နာမ, ကလျာဏေ ပါပကေ ဇနေ၊
သမံ ဖရတိ သီတေန, ပဝါဟေတိ ရဇောမလံ။
‘‘တထေဝ တွံ ဟိတာဟိတေ, သမံ မေတ္တာယ ဘာဝယ၊
မေတ္တာပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ အသမော ဟောဟီတိ မေတ္တာဘာဝနာယ အသဒိသော ဟောဟိ။ တတ္ထ ‘‘တွံ သမသမော ဟောဟီ’’တိပိ ပါဌော, သော ဥတ္တာနတ္ထောဝ။ သမန္တိ တုလျံ။ ဖရတီတိ ဖုသတိ။ ပဝါဟေတီတိ ဝိသောဓေတိ။ ရဇောတိ အာဂန္တုကရဇံ။ မလန္တိ သရီရေ ဥဋ္ဌိတံ သေဒမလာဒိံ။ ‘‘ရဇမလ’’န္တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ဟိတာဟိတေတိ ဟိတေ စ အဟိတေ စ, မိတ္တေ စ အမိတ္တေ စာတိ အတ္ထော။ မေတ္တာယ ဘာဝယာတိ မေတ္တံ ဘာဝယ ဝဍ္ဎေဟိ။ သေသမေတ္ထာပိ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
အထဿ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော ဒသမံ ဥပေက္ခာပါရမိံ ဒိသွာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဥပေက္ခာပါရမိံ ပရိပူရေယျာသိ, သုခေပိ ဒုက္ခေပိ မဇ္ဈတ္တောဝ ဘဝေယျာသိ။ ယထာပိ ပထဝီ နာမ သုစိမ္ပိ အသုစိမ္ပိ စ ပက္ခိပမာနေ မဇ္ဈတ္တာဝ ဟောတိ, ဧဝမေဝ တွမ္ပိ သုခဒုက္ခေသု မဇ္ဈတ္တောဝ ဟောန္တော ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဒသမံ ဥပေက္ခာပါရမိံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃၈။)‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ, ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိဿရေ၊
အညေပိ ဝိစိနိဿာမိ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ။
‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ, ဒသမံ ဥပေက္ခာပါရမိံ၊
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ, အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
‘‘ဣမံ တွံ ဒသမံ တာဝ, ဒဠှံ ကတွာ သမာဒိယ၊
တုလာဘူတော ဒဠှော ဟုတွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။
‘‘ယထာပိ ပထဝီ နာမ, နိက္ခိတ္တံ အသုစိံ သုစိံ၊
ဥပေက္ခတိ ဥဘောပေတေ, ကောပါနုနယဝဇ္ဇိတာ။
‘‘တထေဝ တွံ သုခဒုက္ခေ, တုလာဘူတော သဒါ ဘဝ၊
ဥပေက္ခာပါရမိတံ ဂန္တွာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ တုလာဘူတောတိ မဇ္ဈတ္တဘာဝေ ဌိတော ယထာ တုလာယ ဒဏ္ဍော သမံ တုလိတော သမံ တိဋ္ဌတိ, န နမတိ န ဥန္နမတိ, ဧဝမေဝ တွမ္ပိ သုခဒုက္ခေသု တုလာသဒိသော ဟုတွာ သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိဿသိ။ ကောပါနုနယဝဇ္ဇိတာတိ ပဋိဃာနုရောဓဝဇ္ဇိတာ။ ‘‘ဒယာကောပဝိဝဇ္ဇိတာ’’တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ သေသံ ခန္တိပါရမိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတော သုမေဓပဏ္ဍိတော ဣမေ ဒသ ပါရမိဓမ္မေ ဝိစိနိတွာ တတော ပရံ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ဗောဓိသတ္တေဟိ ပရိပူရေတဗ္ဗာ ဗောဓိပါစနာ ဗုဒ္ဓတ္တကရာ ဓမ္မာ ဧတ္တကာယေဝ, န ဣတော ဘိယျော, ဣမာ ပန ပါရမိယော ဥဒ္ဓံ အာကာသေပိ နတ္ထိ, န ဟေဋ္ဌာ ပထဝိယမ္ပိ, န ပုရတ္ထိမာဒီသု ဒိသာသုပိ အတ္ထိ, မယှံယေဝ ပန ဟဒယမံသန္တရေယေဝ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။ ဧဝံ တာသံ အတ္တနော ဟဒယေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဒိသွာ သဗ္ဗာပိ တာ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ သမ္မသန္တော အနုလောမပဋိလောမံ သမ္မသိ, ပရိယန္တေ ဂဟေတွာ အာဒိမှိ ပါပေသိ, အာဒိမှိ ဂဟေတွာ ပရိယန္တေ ဌပေသိ, မဇ္ဈေ ဂဟေတွာ ဥဘတော ဩသာပေသိ, ဥဘတော ကောဋီသု ဂဟေတွာ မဇ္ဈေ ဩသာပေသိ။ ဗာဟိရဘဏ္ဍပရိစ္စာဂေါ ပါရမိယော နာမ, အင်္ဂပရိစ္စာဂေါ ဥပပါရမိယော နာမ, ဇီဝိတပရိစ္စာဂေါ ပရမတ္ထပါရမိယော နာမာတိ ဒသ ပါရမိယော ဒသ ဥပပါရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတ္တိံသ ပါရမိယော ယမကတေလံ ဝိနိဝဋ္ဋေန္တော ဝိယ သမ္မသိ။ တဿ ဒသ ပါရမိယော သမ္မသန္တဿ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၃၉။)ဓမ္မတေဇေန စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာ ဝိပုလာ အယံ မဟာပထဝီ ဟတ္ထိနာ အက္ကန္တနဠကလာပေါ ဝိယ ဥပ္ပီဠိယမာနံ ဥစ္ဆုယန္တံ ဝိယ စ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝမာနာ သင်္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ။ ကုလာလစက္ကံ ဝိယ တေလယန္တစက္ကံ ဝိယ စ ပရိဗ္ဘမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဧတ္တကာယေဝ တေ လောကေ, ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပါစနာ၊
တတုဒ္ဓံ နတ္ထိ အညတြ, ဒဠှံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌဟ။
‘‘ဣမေ ဓမ္မေ သမ္မသတော, သဘာဝသရသလက္ခဏေ၊
ဓမ္မတေဇေန ဝသုဓာ, ဒသသဟဿီ ပကမ္ပထ။
‘‘စလတီ ရဝတီ ပထဝီ, ဥစ္ဆုယန္တံဝ ပီဠိတံ၊
တေလယန္တေ ယထာ စက္ကံ, ဧဝံ ကမ္ပတိ မေဒနီ’’တိ။
တတ္ထ ဧတ္တကာယေဝါတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဒသန္နံ ပါရမိတာနံ အနူနာဓိကဘာဝဿ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတုဒ္ဓန္တိ တတော ဒသပါရမီဟိ ဥဒ္ဓံ နတ္ထိ။ အညတြာတိ အညံ, လက္ခဏံ သဒ္ဒသတ္ထတော ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတော ဒသပါရမိတော အညော ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မော နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တာသု ဒသသု ပါရမီသု။ ပတိဋ္ဌဟာတိ ပတိဋ္ဌ, ပရိပူရေန္တော တိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။
ဣမေ ဓမ္မေတိ ပါရမိဓမ္မေ။ သမ္မသတောတိ ဥပပရိက္ခန္တဿ, အနာဒရတ္ထေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဘာဝသရသလက္ခဏေတိ သဘာဝသင်္ခါတေန သရသလက္ခဏေန သမ္မသန္တဿာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မတေဇေနာတိ ပါရမိပဝိစယဉာဏတေဇေန။ ဝသုဓာတိ ဝသူတိ ရတနံ ဝုစ္စတိ, တံ ဓာရေတိ ဓီယတိ ဝါ ဧတ္ထာတိ ဝသုဓာ။ ကာ သာ? မေဒနီ။ ပကမ္ပထာတိ ပကမ္ပိတ္ထ။ သုမေဓပဏ္ဍိတေ ပန ပါရမိယော ဝိစိနန္တေ တဿ ဉာဏတေဇေန ဒသသဟဿီ ပကမ္ပိတ္ထာတိ အတ္ထော။
စလတီတိ ဆပ္ပကာရာ ကမ္ပိ။ ရဝတီတိ နဒတိ ဝိကူဇတိ။ ဥစ္ဆုယန္တံဝ ပီဠိတန္တိ နိပ္ပီဠိတံ ဥစ္ဆုယန္တံ ဝိယ။ ‘‘ဂုဠယန္တံဝ ပီဠိတ’’န္တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ တေလယန္တေတိ တေလပီဠနယန္တေ။ ယထာ စက္ကန္တိ စက္ကိကာနံ မဟာစက္ကယန္တံ ဝိယ။ ဧဝန္တိ ယထာ တေလပီဠနစက္ကယန္တံ ပရိဗ္ဘမတိ ကမ္ပတိ, ဧဝံ အယံ မေဒနီ ကမ္ပတီတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄၀။)ဧဝံ မဟာပထဝိယာ ကမ္ပမာနာယ ရမ္မနဂရဝါသိနော မနုဿာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝိသယမာနာ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ ယုဂန္ဓရဝါတဗ္ဘာဟတာ မဟာသာလာ ဝိယ မုစ္ဆိတာ ပပတိံသု။ ဃဋာဒီနိ ကုလာလဘဏ္ဍာနိ ပဝဋ္ဋေန္တာနိ အညမညံ ပဟရန္တာနိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာနိ အဟေသုံ။ မဟာဇနော ဘီတတသိတော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဂဝါ ‘နာဂါဝဋ္ဋော အယံ, ဘူတယက္ခဒေဝတာသု အညတရာဝဋ္ဋော ဝါ’တိ န ဟိ မယံ ဧတံ ဇာနာမ။ အပိ စ ခေါ သဗ္ဗောပိ အယံ မဟာဇနော ဘယေန ဥပဒ္ဒုတော, ကိံ နု ခေါ ဣမဿ လောကဿ ပါပကံ ဘဝိဿတိ, ဥဒါဟု ကလျာဏံ, ကထေထ နော ဧတံ ကာရဏ’’န္တိ ပုစ္ဆိံသု။
အထ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ – ‘‘တုမှေ မာ ဘာယိတ္ထ, မာ ခေါ စိန္တယိတ္ထ, နတ္ထိ ဝေါ ဣတောနိဒါနံ ဘယံ, ယော သော မယာ အဇ္ဇ သုမေဓပဏ္ဍိတော ‘အနာဂတေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’တိ ဗျာကတော, သော ဣဒါနိ ပါရမိယော သမ္မသတိ, တဿ သမ္မသန္တဿ ဓမ္မတေဇေန သကလဒသသဟဿီ လောကဓာတု ဧကပ္ပဟာရေန ကမ္ပတိ စေဝ ဝိရဝတိ စာ’’တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယာဝတာ ပရိသာ အာသိ, ဗုဒ္ဓဿ ပရိဝေသနေ၊
ပဝေဓမာနာ သာ တတ္ထ, မုစ္ဆိတာ သေတိ ဘူမိယံ။
‘‘ဃဋာနေကသဟဿာနိ, ကုမ္ဘီနဉ္စ သတာ ဗဟူ၊
သဉ္စုဏ္ဏမထိတာ တတ္ထ, အညမညံ ပဃဋ္ဋိတာ။
‘‘ဥဗ္ဗိဂ္ဂါ တသိတာ ဘီတာ, ဘန္တာ ဗျထိတမာနသာ၊
မဟာဇနာ သမာဂမ္မ, ဒီပင်္ကရမုပါဂမုံ။
‘‘ကိံ ဘဝိဿတိ လောကဿ, ကလျာဏမထ ပါပကံ၊
သဗ္ဗော ဥပဒ္ဒုတော လောကော, တံ ဝိနောဒေဟိ စက္ခုမ။
‘‘တေသံ တဒါ သညာပေသိ, ဒီပင်္ကရော မဟာမုနိ၊
ဝိဿတ္ထာ ဟောထ မာ ဘာထ, ဣမသ္မိံ ပထဝိကမ္ပနေ။
‘‘ယမဟံ အဇ္ဇ ဗျာကာသိံ, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဘဝိဿတိ၊
ဧသော သမ္မသတီ ဓမ္မံ, ပုဗ္ဗကံ ဇိနသေဝိတံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄၁။)‘‘တဿ သမ္မသတော ဓမ္မံ, ဗုဒ္ဓဘူမိံ အသေသတော၊
တေနာယံ ကမ္ပိတာ ပထဝီ, ဒသသဟဿီ သဒေဝကေ’’တိ။
တတ္ထ ယာဝတာတိ ယာဝတိကာ။ အာသီတိ အဟောသိ။ ‘‘ယာ တဒါ ပရိသာ အာသီ’’တိပိ ပါဌော, တဿ ယာ တတ္ထ ပရိသာ ဌိတာ အာသီတိ အတ္ထော။ ပဝေဓမာနာတိ ကမ္ပမာနာ။ သာတိ သာ ပရိသာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပရိဝေသနဋ္ဌာနေ။ သေတီတိ သယိတ္ထ။
ဃဋာတိ ဃဋာနံ, သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, ဃဋာနံ နေကသဟဿာနီတိ အတ္ထော။ သဉ္စုဏ္ဏမထိတာတိ စုဏ္ဏာ စေဝ မထိတာ စ, မထိတသဉ္စုဏ္ဏာတိ အတ္ထော။ အညမညံ ပဃဋ္ဋိတာတိ အညမညံ ပဟဋာ။ ဥဗ္ဗိဂ္ဂါတိ ဥတြာသဟဒယာ။ တသိတာတိ သဉ္ဇာတတာသာ။ ဘီတာတိ ဘယဘီတာ။ ဘန္တာတိ ဖန္ဒနမာနသာ, ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာနိ ပနေတာနိ အညမညဝေဝစနာနိ။ သမာဂမ္မာတိ သမာဂန္တွာ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
ဥပဒ္ဒုတောတိ ဥပဟတော။ တံ ဝိနောဒေဟီတိ တံ ဥပဒ္ဒုတဘယံ ဝိနောဒေဟိ, ဝိနာသယာတိ အတ္ထော။ စက္ခုမာတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမ။ တေသံ တဒါတိ တေ ဇနေ တဒါ, ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ သညာပေသီတိ ဉာပေသိ ဗောဓေသိ။ ဝိသတ္ထာတိ ဝိဿတ္ထစိတ္တာ။ မာ ဘာထာတိ မာ ဘာယထ။ ယမဟန္တိ ယံ အဟံ သုမေဓပဏ္ဍိတံ။ ဓမ္မန္တိ ပါရမိဓမ္မံ။ ပုဗ္ဗကန္တိ ပေါရာဏံ။ ဇိနသေဝိတန္တိ ဇိနေဟိ ဗောဓိသတ္တကာလေ သေဝိတန္တိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓဘူမိန္တိ ပါရမိဓမ္မံ။ တေနာတိ တေန သမ္မသနကာရဏေန။ ကမ္ပိတာတိ စလိတာ။ သဒေဝကေတိ သဒေဝကေ လောကေ။
တတော မဟာဇနော တထာဂတဿ ဝစနံ သုတွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒီနိ အာဒါယ ရမ္မနဂရတော နိက္ခမိတွာ ဗောဓိသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေတွာ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ရမ္မနဂရမေဝ ပါဝိသိ။ အထ ခေါ ဗောဓိသတ္တော ဒသ ပါရမိယော သမ္မသိတွာ ဝီရိယံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာယ နိသိန္နာသနာ ဝုဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဝစနံ သုတွာ, မနော နိဗ္ဗာယိ တာဝဒေ၊
သဗ္ဗေ မံ ဥပသင်္ကမ္မ, ပုနာပိ မံ အဘိဝန္ဒိသုံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄၂။)‘‘သမာဒိယိတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏံ, ဒဠှံ ကတွာန မာနသံ၊
ဒီပင်္ကရံ နမဿိတွာ, အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိံ တဒါ’’တိ။
တတ္ထ မနော နိဗ္ဗာယီတိ မဟာဇနဿ ပထဝိကမ္ပနေ ဥဗ္ဗိဂ္ဂဟဒယဿ တတ္ထ ကာရဏံ သုတွာ မနော နိဗ္ဗာယိ, သန္တိံ အဂမာသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဇနော နိဗ္ဗာယီ’’တိပိ ပါဌော, သော ဥတ္တာနောယေဝ။ သမာဒိယိတွာတိ သမ္မာ အာဒိယိတွာ, သမာဒါယာတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓဂုဏန္တိ ပါရမိယော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။
အထ ခေါ ဗောဓိသတ္တံ ဒယိတသဗ္ဗသတ္တံ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟန္တံ သကလဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ သန္နိပတိတွာ ဒိဗ္ဗေဟိ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေတွာ – ‘‘အယျ သုမေဓတာပသ, တယာ အဇ္ဇ ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ ပါဒမူလေ မဟတိ ပတ္ထနာ ပတ္ထိတာ, သာ တေ အနန္တရာယေန သမိဇ္ဈတု, မာ တေ တတ္ထ ဘယံ ဝါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ အဟောသိ။ သရီရေ တေ အပ္ပမတ္တကောပိ ရောဂေါ မာ ဥပ္ပဇ္ဇတု, ခိပ္ပံ ပါရမိယော ပူရေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပဋိဝိဇ္ဈ။ ယထာ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂါ ရုက္ခာ သမယေ ပုပ္ဖန္တိ စေဝ ဖလန္တိ စ, တထေဝ တွမ္ပိ တံ သမယံ အနတိက္ကမိတွာ ခိပ္ပံ သမ္ဗောဓိံ ဖုသဿူ’’တိအာဒီနိ ထုတိမင်္ဂလာနိ ပယိရုဒါဟံသု, ဧဝံ ပယိရုဒါဟိတွာ ဗောဓိသတ္တံ အဘိဝါဒေတွာ အတ္တနော အတ္တနော ဒေဝဋ္ဌာနမေဝ အဂမံသု။ ဗောဓိသတ္တောပိ ဒေဝတာဟိ အဘိတ္ထုတော – ‘‘အဟံ ဒသ ပါရမိယော ပူရေတွာ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝီရိယံ ဒဠှံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာယ အာကာသမဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဣသိဂဏဝန္တံ ဟိမဝန္တံ အဂမာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဒိဗ္ဗံ မာနုသကံ ပုပ္ဖံ, ဒေဝါ မာနုသကာ ဥဘော၊
သမောကိရန္တိ ပုပ္ဖေဟိ, ဝုဋ္ဌဟန္တဿ အာသနာ။
‘‘ဝေဒယန္တိ စ တေ သောတ္ထိံ, ဒေဝါ မာနုသကာ ဥဘော၊
မဟန္တံ ပတ္ထိတံ တုယှံ, တံ လဘဿု ယထိစ္ဆိတံ။
‘‘သဗ္ဗီတိယော ဝိဝဇ္ဇန္တု, သောကော ရောဂေါ ဝိနဿတု၊
မာ တေ ဘဝန္တွန္တရာယာ, ဖုသ ခိပ္ပံ ဗောဓိမုတ္တမံ။
‘‘ယထာပိ သမယေ ပတ္တေ, ပုပ္ဖန္တိ ပုပ္ဖိနော ဒုမာ၊
တထေဝ တွံ မဟာဝီရ, ဗုဒ္ဓဉာဏေဟိ ပုပ္ဖသု။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄၃။)‘‘ယထာ ယေ ကေစိ သမ္ဗုဒ္ဓါ, ပူရယုံ ဒသပါရမီ၊
တထေဝ တွံ မဟာဝီရ, ပူရယ ဒသပါရမီ။
‘‘ယထာ ယေ ကေစိ သမ္ဗုဒ္ဓါ, ဗောဓိမဏ္ဍမှိ ဗုဇ္ဈရေ၊
တထေဝ တွံ မဟာဝီရ, ဗုဇ္ဈဿု ဇိနဗောဓိယံ။
‘‘ယထာ ယေ ကေစိ သမ္ဗုဒ္ဓါ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယုံ၊
တထေဝ တွံ မဟာဝီရ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယ။
‘‘ပုဏ္ဏမာယေ ယထာ စန္ဒော, ပရိသုဒ္ဓေါ ဝိရောစတိ၊
တထေဝ တွံ ပုဏ္ဏမနော, ဝိရောစ ဒသသဟဿိယံ။
‘‘ရာဟုမုတ္တော ယထာ သူရိယော, တာပေန အတိရောစတိ၊
တထေဝ လောကာ မုစ္စိတွာ, ဝိရောစ သိရိယာ တုဝံ။
‘‘ယထာ ယာ ကာစိ နဒိယော, ဩသရန္တိ မဟောဒဓိံ၊
ဧဝံ သဒေဝကာ လောကာ, ဩသရန္တု တဝန္တိကေ။
‘‘တေဟိ ထုတပ္ပသတ္ထော သော, ဒသ ဓမ္မေ သမာဒိယ၊
တေ ဓမ္မေ ပရိပူရေန္တော, ပဝနံ ပါဝိသီ တဒါ’’တိ။
တတ္ထ ဒိဗ္ဗန္တိ မန္ဒာရဝပါရိစ္ဆတ္တကသန္တာနကုသေသယာဒိကံ ဒိဗ္ဗကုသုမံ ဒေဝါ မာနုသကာ စ မာနုသပုပ္ဖံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ သမောကိရန္တီတိ မမောပရိ သမောကိရိံသူတိ အတ္ထော။ ဝုဋ္ဌဟန္တဿာတိ ဝုဋ္ဌဟတော။ ဝေဒယန္တီတိ နိဝေဒယိံသု သညာပေသုံ။ သောတ္ထိန္တိ သောတ္ထိဘာဝံ။ ဣဒါနိ ဝေဒယိတာကာရဒဿနတ္ထံ ‘‘မဟန္တံ ပတ္ထိတံ တုယှ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယာ ပန, သုမေဓပဏ္ဍိတ, မဟန္တံ ဌာနံ ပတ္ထိတံ, တံ ယထာပတ္ထိတံ လဘဿူတိ အတ္ထော။
သဗ္ဗီတိယောတိ ဧန္တီတိ ဤတိယော, သဗ္ဗာ ဤတိယော သဗ္ဗီတိယော, ဥပဒ္ဒဝါ။ ဝိဝဇ္ဇန္တူတိ မာ ဟောန္တု။ သောကော ရောဂေါ ဝိနဿတူတိ သောစနသင်္ခါတော သောကော ရုဇနသင်္ခါတော ရောဂေါ စ ဝိနဿတု။ တေတိ တဝ။ မာ ဘဝန္တွန္တရာယာတိ မာ ဘဝန္တု အန္တရာယာ။ ဖုသာတိ အဓိဂစ္ဆ ပါပုဏာဟိ။ ဗောဓိန္တိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဥတ္တမန္တိ သေဋ္ဌံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏဒါယကတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄၄။)သမယေတိ တဿ တဿ ရုက္ခဿ ပုပ္ဖနသမယေ သမ္ပတ္တေတိ အတ္ထော။ ပုပ္ဖိနောတိ ပုပ္ဖနကာ။ ဗုဒ္ဓဉာဏေဟီတိ အဋ္ဌာရသဟိ ဗုဒ္ဓဉာဏေဟိ။ ပုပ္ဖသူတိ ပုပ္ဖဿု။ ပူရယုန္တိ ပူရယိံသု။ ပူရယာတိ ပရိပူရယ။ ဗုဇ္ဈရေတိ ဗုဇ္ဈိံသု။ ဇိနဗောဓိယန္တိ ဇိနာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဗောဓိယာ, သဗ္ဗညုဗောဓိမူလေတိ အတ္ထော။ ပုဏ္ဏမာယေတိ ပုဏ္ဏမာသိယံ။ ပုဏ္ဏမနောတိ ပရိပုဏ္ဏမနောရထော။
ရာဟုမုတ္တောတိ ရာဟုနာ သောဗ္ဘာနုနာ မုတ္တော။ တာပေနာတိ ပတာပေန, အာလောကေန။ လောကာ မုစ္စိတွာတိ လောကဓမ္မေဟိ အလိတ္တော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဝိရောစာတိ ဝိရာဇ။ သိရိယာတိ ဗုဒ္ဓသိရိယာ။ ဩသရန္တီတိ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသန္တိ။ ဩသရန္တူတိ ဥပဂစ္ဆန္တု။ တဝန္တိကေတိ တဝ သန္တိကံ။ တေဟီတိ ဒေဝေဟိ။ ထုတပ္ပသတ္ထောတိ ထုတော စေဝ ပသတ္ထော စ, ထုတေဟိ ဝါ ဒီပင်္ကရာဒီဟိ ပသတ္ထောတိ ထုတပ္ပသတ္ထော။ ဒသ ဓမ္မေတိ ဒသ ပါရမိဓမ္မေ။ ပဝနန္တိ မဟာဝနံ, ဓမ္မိကပဗ္ဗတေ မဟာဝနံ ပါဝိသီတိ အတ္ထော။ သေသဂါထာ သုဥတ္တာနာ ဧဝါတိ။
ဣတိ မဓုရတ္ထဝိလာသိနိယာ ဗုဒ္ဓဝံသ-အဋ္ဌကထာယ
သုမေဓပတ္ထနာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ဒီပင်္ကရဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ရမ္မနဂရဝါသိနောပိ တေ ဥပါသကာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ ပုန ဘဂဝန္တံ ဘုတ္တာဝိံ ဩနီတပတ္တပါဏိံ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေတွာ ဝန္ဒိတွာ ဒါနာနုမောဒနံ သောတုကာမာ ဥပနိသီဒိံသု။ အထ သတ္ထာ တေသံ ပရမမဓုရံ ဟဒယင်္ဂမံ ဒါနာနုမောဒနမကာသိ –
‘‘ဒါနံ နာမ သုခါဒီနံ, နိဒါနံ ပရမံ မတံ၊
နိဗ္ဗာနံ ပန သောပါနံ, ပတိဋ္ဌာတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘ဒါနံ တာဏံ မနုဿာနံ, ဒါနံ ဗန္ဓု ပရာယနံ၊
ဒါနံ ဒုက္ခာဓိပန္နာနံ, သတ္တာနံ ပရမာ ဂတိ။
‘‘ဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေန, ဒါနံ နာဝါတိ ဒီပိတံ၊
ဘယရက္ခဏတော ဒါနံ, နဂရန္တိ စ ဝဏ္ဏိတံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄၅။)‘‘ဒါနံ ဒုရာသဒဋ္ဌေန, ဝုတ္တမာသိဝိသောတိ စ၊
ဒါနံ လောဘမလာဒီဟိ, ပဒုမံ အနုပလိတ္တတော။
‘‘နတ္ထိ ဒါနသမော လောကေ, ပုရိသဿ အဝဿယော၊
ပဋိပဇ္ဇထ တသ္မာ တံ, ကိရိယာဇ္ဈာသယေန စ။
‘‘သဂ္ဂလောကနိဒါနာနိ, ဒါနာနိ မတိမာ ဣဓ၊
ကော ဟိ နာမ နရော လောကေ, န ဒဒေယျ ဟိတေ ရတော။
‘‘သုတွာ ဒေဝေသု သမ္ပတ္တိံ, ကော နရော ဒါနသမ္ဘဝံ၊
န ဒဇ္ဇာ သုခပ္ပဒံ ဒါနံ, ဒါနံ စိတ္တပ္ပမောဒနံ။
‘‘ဒါနေန ပဋိပန္နေန, အစ္ဆရာပရိဝါရိတော၊
ရမတေ သုစိရံ ကာလံ, နန္ဒနေ သုရနန္ဒနေ။
‘‘ပီတိမုဠာရံ ဝိန္ဒတိ ဒါတာ, ဂါရဝမသ္မိံ ဂစ္ဆတိ လောကေ၊
ကိတ္တိမနန္တံ ယာတိ စ ဒါတာ, ဝိဿသနီယော ဟောတိ စ ဒါတာ။
‘‘ဒတွာ ဒါနံ ယာတိ နရော သော, ဘောဂသမိဒ္ဓိံ ဒီဃဉ္စာယု၊
သုဿရတမ္ပိ စ ဝိန္ဒတိ ရူပံ, သဂ္ဂေ သဒ္ဓိံ ကီဠတိ ဒေဝေဟိ၊
ဝိမာနေသု ဌတွာ နာနာ, မတ္တမယူရာဘိရုတေသု။
‘‘စောရာရိရာဇောဒကပါဝကာနံ, ဓနံ အသာဓာရဏမေဝ ဒါနံ၊
ဒဒါတိ တံ သာဝကဉာဏဘူမိံ, ပစ္စေကဘူမိံ ပန ဗုဒ္ဓဘူမိ’’န္တိ။ –
ဧဝမာဒိနာ နယေန ဒါနာနုမောဒနံ ကတွာ ဒါနာနိသံသံ ပကာသေတွာ တဒနန္တရံ သီလကထံ ကထေသိ။ သီလံ နာမေတံ ဣဓလောကပရလောကသမ္ပတ္တီနံ မူလံ။
‘‘သီလံ သုခါနံ ပရမံ နိဒါနံ, သီလေန သီလီ တိဒိဝံ ပယာတိ၊
သီလဉှိ သံသာရမုပါဂတဿ, တာဏဉ္စ လေဏဉ္စ ပရာယနဉ္စ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄၆။)‘‘အဝဿယော သီလသမော ဇနာနံ, ကုတော ပနညော ဣဓ ဝါ ပရတ္ထ၊
သီလံ ဂုဏာနံ ပရမာ ပတိဋ္ဌာ, ယထာ ဓရာ ထာဝရဇင်္ဂမာနံ။
‘‘သီလံ ကိရေဝ ကလျာဏံ, သီလံ လောကေ အနုတ္တရံ၊
အရိယဝုတ္တိသမာစာရော, ယေန ဝုစ္စတိ သီလဝါ’’။ (ဇာ။ ၁။၃။၁၁၈)၊
သီလာလင်္ကာရသမော အလင်္ကာရော နတ္ထိ, သီလဂန္ဓသမော ဂန္ဓော နတ္ထိ, သီလသမံ ကိလေသမလဝိသောဓနံ နတ္ထိ, သီလသမံ ပရိဠာဟူပသမံ နတ္ထိ, သီလသမံ ကိတ္တိဇနနံ နတ္ထိ, သီလသမံ သဂ္ဂါရောဟဏသောပါနံ နတ္ထိ, နိဗ္ဗာနနဂရပ္ပဝေသနေ စ သီလသမံ ဒွါရံ နတ္ထိ။ ယထာဟ –
‘‘သောဘန္တေဝံ န ရာဇာနော, မုတ္တာမဏိဝိဘူသိတာ၊
ယထာ သောဘန္တိ ယတိနော, သီလဘူသနဘူသိတာ။
‘‘သီလဂန္ဓသမော ဂန္ဓော, ကုတော နာမ ဘဝိဿတိ၊
ယော သမံ အနုဝါတေ စ, ပဋိဝါတေ စ ဝါယတိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၉)၊
‘‘န ပုပ္ဖဂန္ဓော ပဋိဝါတမေတိ, န စန္ဒနံ တဂ္ဂရမလ္လိကာ ဝါ၊
သတဉ္စ ဂန္ဓော ပဋိဝါတမေတိ, သဗ္ဗာ ဒိသာ သပ္ပုရိသော ပဝါယတိ။
‘‘စန္ဒနံ တဂရံ ဝါပိ, ဥပ္ပလံ အထ ဝဿိကီ၊
ဧတေသံ ဂန္ဓဇာတာနံ, သီလဂန္ဓော အနုတ္တရော။ (ဓ။ ပ။ ၅၄-၅၅၊ မိ။ ပ။ ၅။၄။၁)၊
‘‘န ဂင်္ဂါ ယမုနာ စာပိ, သရဘူ ဝါ သရသွတီ၊
နိန္နဂါ ဝါစိရဝတီ, မဟီ ဝါပိ မဟာနဒီ။
‘‘သက္ကုဏန္တိ ဝိသောဓေတုံ, တံ မလံ ဣဓ ပါဏိနံ၊
ဝိသောဓယတိ သတ္တာနံ, ယံ ဝေ သီလဇလံ မလံ။
‘‘န တံ သဇလဒါ ဝါတာ, န စာပိ ဟရိစန္ဒနံ၊
နေဝ ဟာရာ န မဏယော, န စန္ဒကိရဏင်္ကုရာ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄၇။)‘‘သမယန္တီဓ သတ္တာနံ, ပရိဠာဟံ သုရက္ခိတံ၊
ယံ သမေတိ ဣဒံ အရိယံ, သီလံ အစ္စန္တသီတလံ။
‘‘အတ္တာနုဝါဒါဒိဘယံ, ဝိဒ္ဓံသယတိ သဗ္ဗဒါ၊
ဇနေတိ ကိတ္တိဟာသဉ္စ, သီလံ သီလဝတော သဒါ။
‘‘သဂ္ဂါရောဟဏသောပါနံ, အညံ သီလသမံ ကုတော၊
ဒွါရံ ဝါ ပန နိဗ္ဗာန, နဂရဿ ပဝေသနေ။
‘‘ဂုဏာနံ မူလဘူတဿ, ဒေါသာနံ ဗလဃာတိနော၊
ဣတိ သီလဿ ဇာနာထ, အာနိသံသမနုတ္တရ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၉)၊
ဧဝံ ဘဂဝါ သီလာနိသံသံ ဒဿေတွာ – ‘‘ဣဒံ ပန သီလံ နိဿာယ အယံ သဂ္ဂေါ လဘတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ တဒနန္တရံ သဂ္ဂကထံ ကထေသိ။ အယံ သဂ္ဂေါ နာမ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ ဧကန္တသုခေါ နိစ္စမေတ္ထ ကီဠာ နိစ္စံ သမ္ပတ္တိယော လဘန္တိ။ စာတုမဟာရာဇိကာ ဒေဝါ နဝုတိဝဿသတသဟဿာနိ ဒိဗ္ဗသုခံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘန္တိ။ တာဝတိံသာ တိဿော ဝဿကောဋိယော သဋ္ဌိ စ ဝဿသတသဟဿာနီတိ ဧဝမာဒိသဂ္ဂဂုဏပဋိသံယုတ္တကထံ ကထေသိ။ ဧဝံ သဂ္ဂကထာယ ပလောဘေတွာ ပုန – ‘‘အယမ္ပိ သဂ္ဂေါ အနိစ္စော အဓုဝေါ န တတ္ထ ဆန္ဒရာဂေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသဉ္စ ပကာသေတွာ အမတပရိယောသာနံ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ ဧဝံ တဿ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဧကစ္စေ သရဏေသု စ ဧကစ္စေ ပဉ္စသီလေသု စ ဧကစ္စေ သောတာပတ္တိဖလေ စ ဧကစ္စေ သကဒါဂါမိဖလေ ဧကစ္စေ အနာဂါမိဖလေ ဧကစ္စေ စတူသုပိ ဖလေသု ဧကစ္စေ တီသု ဝိဇ္ဇာသု ဧကစ္စေ ဆသု အဘိညာသု ဧကစ္စေ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ရမ္မနဂရတော နိက္ခမိတွာ သုဒဿနမဟာဝိဟာရမေဝ ပါဝိသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တဒါ တေ ဘောဇယိတွာန, သသံဃံ လောကနာယကံ၊
ဥပဂစ္ဆုံ သရဏံ တဿ, ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော။
‘‘သရဏာဂမနေ ကဉ္စိ, နိဝေသေတိ တထာဂတော၊
ကဉ္စိ ပဉ္စသု သီလေသု, သီလေ ဒသဝိဓေ ပရံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄၈။)‘‘ကဿစိ ဒေတိ သာမညံ, စတုရော ဖလမုတ္တမေ၊
ကဿစိ အသမေ ဓမ္မေ, ဒေတိ သော ပဋိသမ္ဘိဒါ။
‘‘ကဿစိ ဝရသမာပတ္တိယော, အဋ္ဌ ဒေတိ နရာသဘော၊
တိဿော ကဿစိ ဝိဇ္ဇာယော, ဆဠဘိညာ ပဝေစ္ဆတိ။
‘‘တေန ယောဂေန ဇနကာယံ, ဩဝဒတိ မဟာမုနိ၊
တေန ဝိတ္ထာရိကံ အာသိ, လောကနာထဿ သာသနံ။
‘‘မဟာဟနုသဘက္ခန္ဓော, ဒီပင်္ကရသနာမကော၊
ဗဟူ ဇနေ တာရယတိ, ပရိမောစေတိ ဒုဂ္ဂတိံ။
‘‘ဗောဓနေယျံ ဇနံ ဒိသွာ, သတသဟဿေပိ ယောဇနေ၊
ခဏေန ဥပဂန္တွာန, ဗောဓေတိ တံ မဟာမုနီ’’တိ။
တတ္ထ တေတိ ရမ္မနဂရဝါသိနော ဥပါသကာ။ သရဏန္တိ ဧတ္ထ သရဏံ သရဏဂမနံ သရဏဿ ဂန္တာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သရတိ ဟိံသတိ ဝိနာသေတီတိ သရဏံ, ကိံ တံ? ရတနတ္တယံ။ တံ ပန သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာသံ ဒုက္ခံ ဒုဂ္ဂတိံ ပရိက္ကိလေသံ ဟနတိ ဟိံသတိ ဝိနာသေတီတိ သရဏန္တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ, န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိံ၊
ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ, ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊
‘‘ယေ ကေစိ ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာသေ, န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိံ၊
ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ, ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊
‘‘ယေ ကေစိ သံဃံ သရဏံ ဂတာသေ, န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိံ၊
ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ, ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၄၉။)သရဏဂမနံ နာမ ရတနတ္တယပရာယနာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပါဒေါ။ သရဏဿ ဂန္တာ နာမ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော။ ဧဝံ တာဝ သရဏံ သရဏဂမနံ သရဏဿ ဂန္တာ စာတိ ဣဒံ တယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တဿာတိ တံ ဒီပင်္ကရံ, ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပဂစ္ဆုံ သရဏံ တတ္ထာ’’တိပိ ပါဌော။ သတ္ထုနောတိ သတ္ထာရံ။ သရဏာဂမနေ ကဉ္စီတိ ကဉ္စိ ပုဂ္ဂလံ သရဏဂမနေ နိဝေသေတီတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စာပိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဝုတ္တံ, အတီတကာလဝသေန ပန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ‘‘ကဿစိ သရဏာဂမနေ’’တိပိ ပါဌော, တဿပိ သောယေဝတ္ထော။ ကဉ္စိ ပဉ္စသု သီလေသူတိ ကဉ္စိ ပုဂ္ဂလံ ပဉ္စသု ဝိရတိသီလေသု နိဝေသေသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကဿစိ ပဉ္စသု သီလေသူ’’တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ သီလေ ဒသဝိဓေ ပရန္တိ အပရံ ပုဂ္ဂလံ ဒသဝိဓေ သီလေ နိဝေသေသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကဿစိ ကုသလေ ဒသာ’’တိပိ ပါဌော, တဿ ကဉ္စိ ပုဂ္ဂလံ ဒသ ကုသလဓမ္မေ သမာဒပေသီတိ အတ္ထော။ ကဿစိ ဒေတိ သာမညန္တိ ဧတ္ထ ပရမတ္ထတော သာမညန္တိ မဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –
‘‘ကတမဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, သာမညံ? အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ, သေယျထိဒံ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ…ပေ… သမ္မာသမာဓိ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, သာမည’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၆)။
စတုရော ဖလမုတ္တမေတိ စတ္တာရိ ဥတ္တမာနိ ဖလာနီတိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ လိင်္ဂဝိပရိယာသေန ဝုတ္တံ။ ယထောပနိဿယံ စတ္တာရော မဂ္ဂေ စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနိ ကဿစိ အဒါသီတိ အတ္ထော။ ကဿစိ အသမေ ဓမ္မေတိ ကဿစိ အသဒိသေ စတ္တာရော ပဋိသမ္ဘိဒါဓမ္မေ အဒါသိ။
ကဿစိ ဝရသမာပတ္တိယောတိ ကဿစိ ပန နီဝရဏဝိဂမေန ပဓာနဘူတာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော အဒါသိ။ တိဿော ကဿစိ ဝိဇ္ဇာယောတိ ကဿစိ ပုဂ္ဂလဿ ဥပနိဿယဝသေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏအာသဝက္ခယဉာဏာနံ ဝသေန တိဿော ဝိဇ္ဇာယော။ ဆဠဘိညာ ပဝေစ္ဆတီတိ ဆ အဘိညာယော ကဿစိ အဒါသိ။
တေန ယောဂေနာတိ တေန နယေန တေနာနုက္ကမေန စ။ ဇနကာယန္တိ ဇနသမူဟံ။ ဩဝဒတီတိ ဩဝဒိ။ ကာလဝိပရိယာသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတော ဥပရိပိ ဤဒိသေသု ဝစနေသု အတီတကာလဝသေနေဝ အတ္ထော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၀။)ဂဟေတဗ္ဗော။ တေန ဝိတ္ထာရိကံ အာသီတိ တေန ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော ဩဝါဒေန အနုသာသနိယာ ဝိတ္ထာရိကံ ဝိတ္ထတံ ဝိသာလီဘူတံ သာသနံ အဟောသိ။
မဟာဟနူတိ မဟာပုရိသာနံ ကိရ ဒွေပိ ဟနူနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဒွါဒသိယာ ပက္ခဿ စန္ဒသဒိသာကာရာနိ ဟောန္တီတိ မဟန္တာနိ ဟနူနိ ယဿ သော မဟာဟနု, သီဟဟနူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥသဘက္ခန္ဓောတိ ဥသဘဿေဝ ခန္ဓော ယဿ ဘဝတိ, သော ဥသဘက္ခန္ဓော။ သုဝဋ္ဋိတသုဝဏ္ဏာလိင်္ဂသဒိသရုစိရက္ခန္ဓော သမဝဋ္ဋစာရုက္ခန္ဓောတိ အတ္ထော။ ဒီပင်္ကရသနာမကောတိ ဒီပင်္ကရသနာမော။ ဗဟူ ဇနေ တာရယတီတိ ဗဟူ ဗုဒ္ဓဝေနေယျေ ဇနေ တာရေသိ။ ပရိမောစေတီတိ ပရိမောစေသိ။ ဒုဂ္ဂတိန္တိ ဒုဂ္ဂတိတော။ နိဿက္ကတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။
ဣဒါနိ တာရဏပရိမောစနကရဏာကာရဒဿနတ္ထံ ‘‘ဗောဓနေယျံ ဇန’’န္တိ ဂါထာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဗောဓနေယျံ ဇနန္တိ ဗောဓနေယျံ ပဇံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဒိသွာတိ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ဝါ သမန္တစက္ခုနာ ဝါ ဒိသွာ။ သတသဟဿေပိ ယောဇနေတိ အနေကသတသဟဿေပိ ယောဇနေ ဌိတံ။ ဣဒံ ပန ဒသသဟဿိယံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဒီပင်္ကရော ကိရ သတ္ထာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတွာ ဗောဓိမူလေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ မဟာဗြဟ္မုနော ဓမ္မဇ္ဈေသနံ ပဋိညာယ သုနန္ဒာရာမေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာ ကောဋိသတံ ဒေဝမနုဿာနံ ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ အယံ ပဌမော အဘိသမယော အဟောသိ။
အထ သတ္ထာ အတ္တနော ပုတ္တဿ သမဝဋ္ဋက္ခန္ဓဿ ဥသဘက္ခန္ဓဿ နာမ ဉာဏပရိပါကံ ဉတွာ တံ အတြဇံ ပမုခံ ကတွာ ရာဟုလောဝါဒသဒိသံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဒေဝမနုဿာနံ နဝုတိကောဋိယော ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ အယံ ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။
ပုန ဘဂဝါ အမရဝတီနဂရဒွါရေ မဟာသိရီသရုက္ခမူလေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ မဟာဇနဿ ဗန္ဓနာမောက္ခံ ကတွာ ဒေဝဂဏပရိဝုတော ဒိဝသကရာတိရေကဇုတိဝိသရဘဝနေ တာဝတိံသဘဝနေ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပရမသီတလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာတလေ နိသီဒိတွာ သဗ္ဗဒေဝဂဏပီတိသဉ္ဇနနိံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၁။)အတ္တနော ဇနနိံ သုမေဓာဒေဝိံ ပမုခံ ကတွာ သဗ္ဗလောကဝိဒိတဝိသုဒ္ဓိဒေဝေါ ဒေဝဒေဝေါ ဒီပင်္ကရော ဘဂဝါ သဗ္ဗသတ္တဟိတကရံ ပရမာတိရေကဂမ္ဘီရသုခုမံ ဗုဒ္ဓိဝိသဒကရံ သတ္တပ္ပကရဏံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေတွာ နဝုတိဒေဝကောဋိသဟဿာနံ ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ အယံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပဌမာဘိသမယေ ဗုဒ္ဓေါ, ကောဋိသတမဗောဓယိ၊
ဒုတိယာဘိသမယေ နာထော, နဝုတိကောဋိမဗောဓယိ။
‘‘ယဒါ စ ဒေဝဘဝနမှိ, ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မမဒေသယိ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ဒီပင်္ကရဿ ပန ဘဂဝတော တယော သာဝကသန္နိပါတာ အဟေသုံ။ တတ္ထ သုနန္ဒာရာမေ ကောဋိသတသဟဿာနံ ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
အထာပရေန သမယေန ဒသဗလော စတူဟိ ဘိက္ခုသတသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ဂါမနိဂမနဂရပဋိပါဋိယာ မဟာဇနာနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တော စာရိကံ စရမာနော အနုက္ကမေန ဧကသ္မိံ ပဒေသေ မဟာဇနကတသက္ကာရံ သဗ္ဗလောကဝိဿုတံ အမနုဿပရိဂ္ဂဟိတံ အတိဘယာနကံ ဩလမ္ဗာမ္ဗုဓရပရိစုမ္ဗိတကူဋံ ဝိဝိဓသုရဘိတရုကုသုမဝါသိတကူဋံ နာနာမိဂဂဏဝိစရိတကူဋံ နာရဒကူဋံ နာမ ပရမရမဏီယံ ပဗ္ဗတံ သမ္ပာပုဏိ။ သော ကိရ ပဗ္ဗတော နာရဒေန နာမ ယက္ခေန ပရိဂ္ဂဟိတော အဟောသိ။ တတ္ထ ပန တဿ ယက္ခဿ အနုသံဝစ္ဆရံ မဟာဇနော မနုဿဗလိံ ဥပသံဟရတိ။
အထ ဒီပင်္ကရော ကိရ ဘဂဝါ တဿ မဟာဇနဿ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ တတော ဘိက္ခုသံဃံ စာတုဒ္ဒိသံ ပေသေတွာ အဒုတိယော အသဟာယော မဟာကရုဏာဗလဝသင်္ဂတဟဒယော တဉ္စ ယက္ခံ ဝိနေတုံ တံ နာရဒပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိ။ အထ သော မနုဿဘက္ခော သကဟိတနိရပေက္ခော ပရဝဓဒက္ခော ယက္ခော မက္ခံ အသဟမာနော ကောဓပရေတမာနသော ဒသဗလံ ဘိံသာပေတွာ ပလာပေတုကာမော တံ ပဗ္ဗတံ စာလေသိ။ သော ကိရ ပဗ္ဗတော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၂။)တေန စာလိယမာနော ဘဂဝတော အာနုဘာဝေန တဿေဝ မတ္ထကေ ပတမာနော ဝိယ အဟောသိ။
တတော သော ဘီတော – ‘‘ဟန္ဒ နံ အဂ္ဂိနာ ဈာပေဿာမီ’’တိ မဟန္တံ အတိဘီမဒဿနံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဋိဝါတေ ခိတ္တော ဝိယ အတ္တနောဝ ဒုက္ခံ ဇနေသိ, န ပန ဘဂဝတော စီဝရေ အံသုမတ္တမ္ပိ ဒဍ္ဎုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ ယက္ခော ပန ‘‘သမဏော ဒဍ္ဎော, န ဒဍ္ဎော’’တိ ဩလောကေန္တော ဒသဗလံ သရဒသမယဝိမလကရနိကရံ သဗ္ဗဇနရတိကရံ ရဇနိကရမိဝ သီတလဇလတလဂတကမလကဏ္ဏိကာယ နိသိန္နံ ဝိယ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟော အယံ သမဏော မဟာနုဘာဝေါ, ယံ ယံ ဣမဿာဟံ အနတ္ထံ ကရောမိ, သော သော မမူပရိယေဝ ပတတိ, ဣမံ ပန သမဏံ မုဉ္စိတွာ အညံ မေ ပဋိသရဏံ ပရာယနံ နတ္ထိ, ပထဝိယံ ဥပက္ခလိတာ ပထဝိံယေဝ နိဿာယ ဥဋ္ဌဟန္တိ, ဟန္ဒာဟံ ဣမံယေဝ သမဏံ သရဏံ ဂမိဿာမီ’’တိ။
အထေဝံ ပန သော စိန္တေတွာ ဘဂဝတော စက္ကာလင်္ကတတလေသု ပါဒေသု သိရသာ နိပတိတွာ – ‘‘အစ္စယော မံ, ဘန္တေ, အစ္စဂမာ’’တိ ဝတွာ ဘဂဝန္တံ သရဏမဂမာသိ။ အထဿ ဘဂဝါ အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေသိ။ သော ဒေသနာပရိယောသာနေ ဒသဟိ ယက္ခသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ တသ္မိံ ကိရ ဒိဝသေ သကလဇမ္ဗုဒီပတလဝါသိနော မနုဿာ တဿ ဗလိကမ္မတ္ထံ ဧကေကဂါမတော ဧကေကံ ပုရိသံ အာဟရိံသု။ အညဉ္စ ဗဟုတိလတဏ္ဍုလကုလတ္ထမုဂ္ဂမာသာဒိံ သပ္ပိနဝနီတတေလမဓုဖာဏိတာဒိဉ္စ အာဟရိံသု။ အထ သော ယက္ခော တံ ဒိဝသံ အာဘတတဏ္ဍုလာဒိကံ သဗ္ဗံ တေသံယေဝ ဒတွာ တေ ဗလိကမ္မတ္ထာယ အာနီတမနုဿေ ဒသဗလဿ နိယျာတေသိ။
အထ သတ္ထာ တေ မနုဿေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ အန္တောသတ္တာဟေယေဝ သဗ္ဗေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ မာဃပုဏ္ဏမာယ ကောဋိသတဘိက္ခုမဇ္ဈဂတော စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ သန္နိပါတေ ပါတိမောက္ခမုဒ္ဒိသိ။ စတုရင်္ဂါနိ နာမ သဗ္ဗေဝ ဧဟိဘိက္ခူ ဟောန္တိ, သဗ္ဗေ ဆဠဘိညာ ဟောန္တိ, သဗ္ဗေ အနာမန္တိတာဝ အာဂတာ, ပန္နရသူပေါသထဒိဝသော စာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ နာမ။ အယံ ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၃။)‘‘ပုန နာရဒကူဋမှိ, ပဝိဝေကဂတေ ဇိနေ၊
ခီဏာသဝါ ဝီတမလာ, သမိံသု သတကောဋိယော’’တိ။
တတ္ထ ပဝိဝေကဂတေတိ ဂဏံ ပဟာယ ဂတေ။ သမိံသူတိ သန္နိပတိံသု။
ယဒါ ပန ဒီပင်္ကရော လောကနာယကော သုဒဿနနာမကေ ပဗ္ဗတေ ဝဿာဝါသမုပဂဉ္ဆိ, တဒါ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော မနုဿာ အနုသံဝစ္ဆရံ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇံ ကရောန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ သမဇ္ဇေ သန္နိပတိတာ မနုဿာ ဒသဗလံ ဒိသွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ တတြ ပသီဒိတွာ ပဗ္ဗဇိံသု။ မဟာပဝါရဏဒိဝသေ သတ္ထာ တေသံ အဇ္ဈာသယာနုကူလံ ဝိပဿနာကထံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ တေ သဗ္ဗေ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ ဝိပဿနာနုပုဗ္ဗေန မဂ္ဂါနုပုဗ္ဗေန စ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ အထ သတ္ထာ နဝုတိကောဋိသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ပဝါရေသိ။ အယံ တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယမှိ ကာလေ မဟာဝီရော, သုဒဿနသိလုစ္စယေ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿေဟိ, ပဝါရေသိ မဟာမုနိ။
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ဇဋိလော ဥဂ္ဂတာပနော၊
အန္တလိက္ခမှိ စရဏော, ပဉ္စာဘိညာသု ပါရဂူ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)၊
အယံ ဂါထာ အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင်္ဂဟဋ္ဌကထာယ နိဒါနဝဏ္ဏနာယ ဒီပင်္ကရဗုဒ္ဓဝံသေ လိခိတာ။ ဣမသ္မိံ ပန ဗုဒ္ဓဝံသေ နတ္ထိ။ နတ္ထိဘာဝေါယေဝ ပနဿာ ယုတ္တတရော။ ကသ္မာတိ စေ? ဟေဋ္ဌာ သုမေဓကထာသု ကထိတတ္တာတိ။
ဒီပင်္ကရေ ကိရ ဘဂဝတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ ဒသသဟဿာနဉ္စ ဝီသတိသဟဿာနဉ္စ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိယေဝ။ ဧကဿ ပန ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ စတုန္နန္တိ စ အာဒိဝသေန အဘိသမယာနံ အန္တော နတ္ထိ။ တသ္မာ ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော သာသနံ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဒသဝီသသဟဿာနံ, ဓမ္မာဘိသမယော အဟု၊
ဧကဒွိန္နံ အဘိသမယာ, ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဒသဝီသသဟဿာနန္တိ ဒသသဟဿာနံ ဝီသတိသဟဿာနဉ္စ။ ဓမ္မာဘိသမယောတိ စတုသစ္စဓမ္မပ္ပဋိဝေဓော။ ဧကဒွိန္နန္တိ ဧကဿ စေဝ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၄။)ဒွိန္နဉ္စ, တိဏ္ဏံ စတုန္နံ…ပေ… ဒသန္နန္တိအာဒိနာ နယေန အသင်္ချေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ အသင်္ချေယျာဘိသမယတ္တာ စ ဝိတ္ထာရိကံ မဟန္တပ္ပတ္တံ ဗဟူဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဒေဝမနုဿေဟိ နိယျာနိကန္တိ ဇညံ ဇာနိတဗ္ဗံ အဓိသီလသိက္ခာဒီဟိ ဣဒ္ဓဉ္စ သမာဓိအာဒီဟိ ဖီတဉ္စ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ, ဣဒ္ဓံ ဖီတံ အဟူ တဒါ၊
ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော, သာသနံ သုဝိသောဓိတ’’န္တိ။
တတ္ထ သုဝိသောဓိတန္တိ သုဋ္ဌု ဘဂဝတာ သောဓိတံ ဝိသုဒ္ဓံ ကတံ။ ဒီပင်္ကရံ ကိရ သတ္ထာရံ သဗ္ဗကာလံ ဆဠဘိညာနံ မဟိဒ္ဓိကာနံ ဘိက္ခူနံ စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ ပရိဝါရေန္တိ။ တေန စ သမယေန ယေ သေက္ခာ ကာလကိရိယံ ကရောန္တိ, တေ ဂရဟိတာ ဘဝန္တိ, သဗ္ဗေ ခီဏာသဝါ ဟုတွာဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ တသ္မာ ဟိ တဿ ဘဂဝတော သာသနံ သုပုပ္ဖိတံ သုသမိဒ္ဓံ ခီဏာသဝေဟိ ဘိက္ခူဟိ အတိဝိယ သောဘိတ္ထ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ, ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ၊
ဒီပင်္ကရံ လောကဝိဒုံ, ပရိဝါရေန္တိ သဗ္ဗဒါ။
‘‘ယေ ကေစိ တေန သမယေန, ဇဟန္တိ မာနုသံ ဘဝံ၊
အပ္ပတ္တမာနသာ သေခါ, ဂရဟိတာ ဘဝန္တိ တေ။
‘‘သုပုပ္ဖိတံ ပါဝစနံ, အရဟန္တေဟိ တာဒိဟိ၊
ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟိ, ဥပသောဘတိ သဗ္ဗဒါ’’တိ။
တတ္ထ စတ္တာရိ သတသဟဿာနီတိ ဂဏနာယ ဒဿိတာ ဧဝံ ဒဿိတဂဏနာ ဣမေ ဘိက္ခူတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာတိ ဆဠဘိညာနံ မဟိဒ္ဓိကာနန္တိ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဝါရေန္တိ သဗ္ဗဒါတိ နိစ္စကာလံ ဒသဗလံ ပရိဝါရေန္တိ, ဘဂဝန္တံ မုဉ္စိတွာ ကတ္ထစိ န ဂစ္ဆန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေန သမယေနာတိ တသ္မိံ သမယေ။ အယံ ပန သမယ-သဒ္ဒေါ သမဝါယာဒီသု နဝသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ ယထာဟ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၅။)‘‘သမဝါယေ ခဏေ ကာလေ, သမူဟေ ဟေတုဒိဋ္ဌိသု၊
ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ, ပဋိဝေဓေ စ ဒိဿတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယ၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ မံဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ, ဧဝမိစ္စာဒိပါဌဝဏ္ဏနာ၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၈၄)၊
ဣဓ သော ကာလေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တသ္မိံ ကာလေတိ အတ္ထော။ မာနုသံ ဘဝန္တိ မနုဿဘာဝံ။ အပ္ပတ္တမာနသာတိ အပ္ပတ္တံ အနဓိဂတံ မာနသံ ယေဟိ တေ အပ္ပတ္တမာနသာ။ မာနသန္တိ ရာဂဿ စ စိတ္တဿ စ အရဟတ္တဿ စ အဓိဝစနံ။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော, ယွာယံ စရတိ မာနသော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဟိ ဧတ္ထ ပန ရာဂေါ ‘‘မာနသော’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘စိတ္တံ မနော မာနသံ ဟဒယံ ပဏ္ဍရ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၆၊ ဝိဘ။ ၁၈၄၊ မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၁၄) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘အပ္ပတ္တမာနသော သေခေါ, ကာလံ ကယိရာ ဇနေသုတာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉) ဧတ္ထ အရဟတ္တံ။ ဣဓာပိ အရဟတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅ ကာမာဝစရကုသလနိဒ္ဒေသဝါရကထာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁)။ တသ္မာ အပ္ပတ္တအရဟတ္တဖလာတိ အတ္ထော။ သေခါတိ ကေနဋ္ဌေန သေခါ? သေခဓမ္မပဋိလာဘဋ္ဌေန သေခါ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ, ဘန္တေ, သေခေါ ဟောတီတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သေခါယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော ဟောတိ…ပေ… သေခေန သမ္မာသမာဓိနာ သမန္နာဂတော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သေခေါ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၃)။ အပိ စ သိက္ခန္တီတိ သေခါ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သိက္ခတိ, သိက္ခတီတိ ခေါ, ဘိက္ခု, တသ္မာ သေခေါတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ သိက္ခတိ? အဓိသီလမ္ပိ သိက္ခတိ အဓိစိတ္တမ္ပိ အဓိပညမ္ပိ သိက္ခတီတိ ခေါ, ဘိက္ခု, တသ္မာ သေခေါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၈၆)။
သုပုပ္ဖိတန္တိ သုဋ္ဌု ဝိကသိတံ။ ပါဝစနန္တိ ပသတ္ထံ ဝစနံ, ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တံ ဝါ ဝစနံ ပဝစနံ, ပဝစနမေဝ ပါဝစနံ, သာသနန္တိ အတ္ထော။ ဥပသောဘတီတိ အဘိရာဇတိ အတိဝိရောစတိ။ သဗ္ဗဒါတိ သဗ္ဗကာလံ။ ‘‘ဥပသောဘတိ သဒေဝကေ’’တိပိ ပါဌော။
တဿ ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော ရမ္မဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, သုဒေဝေါ နာမ ခတ္တိယော ပိတာ, သုမေဓာ နာမ ဒေဝီ မာတာ, သုမင်္ဂလော စ တိဿော စာတိ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သာဂတော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, နန္ဒာ စ သုနန္ဒာ စာတိ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော ပိပ္ဖလိရုက္ခော အဟောသိ, အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော, သတသဟဿဝဿာနိ အာယူတိ။ ကိံ ပနိမေသံ ဇာတနဂရာဒီနံ ဒဿနေ ပယောဇနန္တိ စေ? ဝုစ္စတေ – ယဿ ယဒိ နေဝ ဇာတနဂရံ န ပိတာ န မာတာ ပညာယေယျ, ဣမဿ ပန နေဝ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၆။)ဇာတနဂရံ န ပိတာ န မာတာ ပညာယတိ, ဒေဝေါ ဝါ သက္ကော ဝါ ယက္ခော ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ဧသ မညေ, ဒေဝါနမ္ပိ ဤဒိသံ ပါဋိဟာရိယံ အနစ္ဆရိယန္တိ မညမာနာ န သောတဗ္ဗံ န သဒ္ဒဟိတဗ္ဗံ မညေယျုံ, တတော အဘိသမယော န ဘဝေယျ, အသတိ အဘိသမယေ နိရတ္ထကော ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေါ ဘဝေယျ, အနိယျာနိကံ သာသနံ။ တသ္မာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဇာတနဂရာဒိကော ပရိစ္ဆေဒေါ ဒဿေတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဂရံ ရမ္မဝတီ နာမ, သုဒေဝေါ နာမ ခတ္တိယော၊
သုမေဓာ နာမ ဇနိကာ, ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော။
‘‘သုမင်္ဂလော စ တိဿော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
သာဂတော နာမုပဋ္ဌာကော, ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော။
‘‘နန္ဒာ စေဝ သုနန္ဒာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, ပိပ္ဖလီတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘အသီတိဟတ္ထမုဗ္ဗေဓော, ဒီပင်္ကရော မဟာမုနိ၊
သောဘတိ ဒီပရုက္ခောဝ, သာလရာဇာဝ ဖုလ္လိတော။
‘‘သတသဟဿဝဿာနိ, အာယု တဿ မဟေသိနော၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဇောတယိတွာန သဒ္ဓမ္မံ, သန္တာရေတွာ မဟာဇနံ၊
ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောဝ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
‘‘သာ စ ဣဒ္ဓိ သော စ ယသော, တာနိ စ ပါဒေသု စက္ကရတနာနိ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ သုဒေဝေါ နာမ ခတ္တိယောတိ သုဒေဝေါ နာမဿ ခတ္တိယော ပိတာ အဟောသီတိ အတ္ထော။ ဇနိကာတိ ဇနေတ္တိ။ ပိပ္ဖလီတိ ပိလက္ခကပီတနရုက္ခော ဗောဓိ။ အသီတိဟတ္ထမုဗ္ဗေဓောတိ အသီတိဟတ္ထံ ဥစ္စဂ္ဂတော။ ဒီပရုက္ခော ဝါတိ သမ္ပဇ္ဇလိတဒီပမာလာကုလော ဒီပရုက္ခော ဝိယ အာရောဟပရိဏာဟသဏ္ဌာနပါရိပူရိသမ္ပန္နော ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနသမလင်္ကတသရီရော ဝိပ္ဖုရိတရံသိဇာလာဝိသရတာရာဂဏသမုဇ္ဇလမိဝ ဂဂနတလံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၇။)ဘဂဝါ ဓရမာနကာလေ သောဘတီတိ သောဘိတ္ထ။ သာလရာဇာဝ ဖုလ္လိတောတိ ပုပ္ဖိတော သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လော သာလရာဇရုက္ခော ဝိယ စ သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လော ယောဇနသတုဗ္ဗေဓော ပါရိစ္ဆတ္တော ဝိယ စ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဘဂဝါ အတိဝိယ သောဘတိ။
သတသဟဿဝဿာနီတိ ဝဿသတသဟဿာနိ တဿ အာယူတိ အတ္ထော။ တာဝတာ တိဋ္ဌမာနောတိ တာဝတကံ ကာလံ တိဋ္ဌမာနော။ ဇနတန္တိ ဇနသမူဟံ။ သန္တာရေတွာ မဟာဇနန္တိ တာရယိတွာ မဟာဇနံ။ ‘‘သန္တာရေတွာ သဒေဝက’’န္တိပိ ပါဌော, တဿ သဒေဝကံ လောကန္တိ အတ္ထော။ သာ စ ဣဒ္ဓီတိ သာ စ သမ္ပတ္တိ အာနုဘာဝေါ။ သော စ ယသောတိ သော စ ပရိဝါရော။ သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတန္တိ တံ သဗ္ဗံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သမ္ပတ္တိဇာတံ အန္တရဟိတံ အပဂတန္တိ အတ္ထော။ နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာတိ သဗ္ဗေ ပန သင်္ခတဓမ္မာ နနု ရိတ္တာ တုစ္ဆာ, နိစ္စသာရာဒိရဟိတာတိ အတ္ထော။
ဧတ္ထ ပန နဂရာဒိပရိစ္ဆေဒေါ ပါဠိယမာဂတောဝ။ သမ္ဗဟုလဝါရော ပန နာဂတော, သော အာနေတွာ ဒီပေတဗ္ဗော။ သေယျထိဒံ – ပုတ္တပရိစ္ဆေဒေါ, ဘရိယာပရိစ္ဆေဒေါ, ပါသာဒပရိစ္ဆေဒေါ, အဂါရဝါသပရိစ္ဆေဒေါ, နာဋကိတ္ထိပရိစ္ဆေဒေါ, အဘိနိက္ခမနပရိစ္ဆေဒေါ, ပဓာနပရိစ္ဆေဒေါ, ဝိဟာရပရိစ္ဆေဒေါ, ဥပဋ္ဌာကပရိစ္ဆေဒေါတိ။ ဧတေသမ္ပိ ဒီပနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တဿ ပန ဒီပင်္ကရဿ ဘရိယာနံ တိသတသဟဿံ အဟောသိ။ တဿ အဂ္ဂမဟေသီ ပဒုမာ နာမ, တဿ ပန ပုတ္တော ဥသဘက္ခန္ဓော နာမ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဘရိယာ ပဒုမာ နာမ, ဝိဗုဒ္ဓပဒုမာနနာ၊
အတြဇော ဥသဘက္ခန္ဓော, ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော။
‘‘ဟံသာ ကောဉ္စာ မယူရာချာ, ပါသာဒါပိ တယော မတာ၊
ဒသဝဿသဟဿာနိ, အဂါရံ အဝသီ ကိရ။
‘‘ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခန္တော, နန္ဒာရာမေ ဇိနော ဝသီ၊
နန္ဒော နာမဿုပဋ္ဌာကော, လောကာနန္ဒကရော ကိရာ’’တိ။
သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပန ပဉ္စ ဝေမတ္တာနိ ဟောန္တိ အာယုဝေမတ္တံ ပမာဏဝေမတ္တံ ကုလဝေမတ္တံ ပဓာနဝေမတ္တံ ရသ္မိဝေမတ္တန္တိ။ တတ္ထ အာယုဝေမတ္တံ နာမ ကေစိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၈။)ဒီဃာယုကာ ဟောန္တိ ကေစိ အပ္ပါယုကာ။ တထာ ဟိ ဒီပင်္ကရဿ ပန ဘဂဝတော ဝဿသတသဟဿံ အာယုပ္ပမာဏံ အဟောသိ, အမှာကံ ဘဂဝတော ဝဿသတံ။
ပမာဏဝေမတ္တံ နာမ ကေစိ ဒီဃာ ဟောန္တိ ကေစိ ရဿာ။ တထာ ဟိ ဒီပင်္ကရော အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏော အဟောသိ, အမှာကံ ပန ဘဂဝါ အဋ္ဌာရသဟတ္ထပ္ပမာဏော။
ကုလဝေမတ္တံ နာမ ကေစိ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ကေစိ ဗြာဟ္မဏကုလေ။ တထာ ဟိ ဒီပင်္ကရာဒယော ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိံသု, ကကုသန္ဓကောဏာဂမနာဒယော ဗြာဟ္မဏကုလေ။
ပဓာနဝေမတ္တံ နာမ ကေသဉ္စိ ပဓာနံ ဣတ္တရမေဝ ဟောတိ ယထာ ကဿပဿ ဘဂဝတော, ကေသဉ္စိ အဒ္ဓနိယံ အမှာကံ ဘဂဝတော ဝိယ။
ရသ္မိဝေမတ္တံ နာမ မင်္ဂလဿ ဘဂဝတော သရီရသ္မိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ, အမှာကံ ဘဂဝတော ဗျာမမတ္တံ။ တတြ ရသ္မိဝေမတ္တံ အဇ္ဈာသယပဋိဗဒ္ဓံ ဟောတိ။ ယော ယတ္တကံ ဣစ္ဆသိ, တဿ တတ္တကံ သရီရပ္ပဘာ ဖရတိ။ မင်္ဂလဿ ပန ‘‘ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရတူ’’တိ အဇ္ဈာသယော အဟောသိ။ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေသု ပန ကဿစိ ဝေမတ္တံ နာမ နတ္ထိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၂ အာဒယော)။
တထာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ စတ္တာရိ အဝိဇဟိတဋ္ဌာနာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဗောဓိပလ္လင်္ကော အဝိဇဟိတော ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဟောတိ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဋ္ဌာနံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ အဝိဇဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဒေဝေါရောဟဏကာလေ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ပဌမပါဒက္ကမော အဝိဇဟိတောဝ ဟောတိ။ ဇေတဝနေ ဂန္ဓကုဋိယာ စတ္တာရိ မဉ္စပါဒဋ္ဌာနာနိ အဝိဇဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ ဝိဟာရောပိ အဝိဇဟိတောဝ။ သော ပန ခုဒ္ဒကော ဝါ မဟန္တော ဝါ ဟောတိ။
အပရံ ပန အမှာကံယေဝ ဘဂဝတော သဟဇာတပရိစ္ဆေဒဉ္စ နက္ခတ္တပရိစ္ဆေဒဉ္စ ဝိသေသံ။ အမှာကံ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တေန ကိရ သဒ္ဓိံ ရာဟုလမာတာ အာနန္ဒတ္ထေရော ဆန္နော ကဏ္ဍကော အဿရာဇာ နိဓိကုမ္ဘာ မဟာဗောဓိရုက္ခော ကာဠုဒါယီတိ ဣမာနိ သတ သဟဇာတာနိ။ မဟာပုရိသော ကိရ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေနေဝ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမိ, မဟာဘိနိက္ခမနံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၅၉။)နိက္ခမိ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ, ယမကပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။ ဝိသာခနက္ခတ္တေန ဇာတော စ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ စ ပရိနိဗ္ဗုတော စ, မာဃနက္ခတ္တေန တဿ သာဝကသန္နိပါတော စေဝ အာယုသင်္ခါရဝေါသဇ္ဇနဉ္စ အဟောသိ, အဿယုဇနက္ခတ္တေန ဒေဝေါရောဟဏန္တိ ဧတ္တကံ အာဟရိတွာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ အယံ သမ္ဗဟုလဝါရပရိစ္ဆေဒေါ။ သေသဂါထာ သဥတ္တာနာ ဧဝါတိ။
ဣတိ ဘဂဝါ ဒီပင်္ကရော ယာဝတာယုကံ ဌတွာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓကိစ္စံ ကတွာ အနုက္ကမေန အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။
ယသ္မိံ ကိရ ကပ္ပေ ဒီပင်္ကရဒသဗလော ဥဒပါဒိ, တသ္မိံ အညေပိ တဏှင်္ကရော, မေဓင်္ကရော, သရဏင်္ကရောတိ တယော ဗုဒ္ဓါ အဟေသုံ။ တေသံ သန္တိကေ ဗောဓိသတ္တဿ ဗျာကရဏံ နတ္ထိ။ တသ္မာ တေ ဣဓ န ဒဿိတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တမှာ ကပ္ပါ အာဒိတော ပဋ္ဌာယုပ္ပန္နုပ္ပန္နေ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တံ –
‘‘တဏှင်္ကရော မေဓင်္ကရော, အထောပိ သရဏင်္ကရော၊
ဒီပင်္ကရော စ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, ကောဏ္ဍညော ဒွိပဒုတ္တမော။
‘‘မင်္ဂလော စ သုမနော စ, ရေဝတော သောဘိတော မုနိ၊
အနောမဒဿီ ပဒုမော, နာရဒေါ ပဒုမုတ္တရော။
‘‘သုမေဓော စ သုဇာတော စ, ပိယဒဿီ မဟာယသော၊
အတ္ထဒဿီ ဓမ္မဒဿီ, သိဒ္ဓတ္ထော လောကနာယကော။
‘‘တိဿော ဖုဿော စ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, ဝိပဿီ သိခိ ဝေဿဘူ၊
ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော, ကဿပေါ စာပိ နာယကော။
‘‘ဧတေ အဟေသုံ သမ္ဗုဒ္ဓါ, ဝီတရာဂါ သမာဟိတာ၊
သတရံသီဝ ဥပ္ပန္နာ, မဟာတမဝိနောဒနာ၊
ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာဝ, နိဗ္ဗုတာ တေ သသာဝကာ’’တိ။ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ)၊
ဧတ္တာဝတာ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရဝသေန ကတာယ
မဓုရတ္ထဝိလာသိနိယာ ဗုဒ္ဓဝံသ-အဋ္ဌကထာယ
ဒီပင်္ကရဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ပဌမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆၀။)၄။ ကောဏ္ဍညဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ဒီပင်္ကရေ ကိရ ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ သာသနံ ဝဿသတသဟဿံ ပဝတ္တိတ္ထ။ အထ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါနံ သာဝကာနံ အန္တရဓာနေန သာသနမ္ပိဿ အန္တရဓာယိ။ အထဿ အပရဘာဂေ ဧကမသင်္ချေယျမတိက္ကမိတွာ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ ကောဏ္ဍညော နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ သော ပန ဘဂဝါ သောဠသအသင်္ချေယျံ ကပ္ပါနဉ္စ သတသဟဿံ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဗောဓိဉာဏံ ပရိပါစေတွာ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝသဒိသေ အတ္တဘာဝေ ဌတွာ တတော စဝိတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဒေဝတာနံ ပဋိညံ ဒတွာ တုသိတပုရတော စဝိတွာ ရမ္မဝတီနဂရေ သုနန္ဒဿ နာမ ရညော ကုလေ သုဇာတာယ နာမ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ တဿပိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဒီပင်္ကရဗုဒ္ဓဝံသေ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ ဒွတ္တိံသ ပါဋိဟာရိယာနိ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ သော ဒေဝတာဟိ ကတာရက္ခသံဝိဓာနော ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိတွာ သဗ္ဗသတ္တုတ္တရော ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ သဗ္ဗာ စ ဒိသာ ဝိလောကေတွာ အာသဘိံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသိ – ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ, ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ, သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ, အယမန္တိမာ ဇာတိ, နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇)။
တတော ကုမာရဿ နာမကရဏဒိဝသေ နာမံ ကရောန္တာ ‘‘ကောဏ္ဍညော’’တိ နာမမကံသု။ သော ဟိ ဘဂဝါ ကောဏ္ဍညဂေါတ္တော အဟောသိ။ တဿ ကိရ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ – ရာမ, သုရာမ, သုဘနာမကာ ပရမရမဏီယာ။ တေသု တီဏိ သတသဟဿာနိ နာဋကိတ္ထီနံ နစ္စဂီတဝါဒိတကုသလာနံ သဗ္ဗကာလံ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။ တဿ ရုစိဒေဝီ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ။ ဝိဇိတသေနော နာမဿ ပုတ္တော အဟောသိ။ သော ဒသဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။
သော ပန ဇိဏ္ဏဗျာဓိမတပဗ္ဗဇိတေ ဒိသွာ အာဇညရထေန နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဒသ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိ။ ကောဏ္ဍညကုမာရံ ပန ပဗ္ဗဇန္တံ ဒသ ဇနကောဋိယော အနုပဗ္ဗဇိံသု။ သော တေဟိ ပရိဝုတော ဒသ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ သုနန္ဒဂါမေ သမသဟိတဃနပယောဓရာယ ယသောဓရာယ နာမ သေဋ္ဌိဓီတာယ ဒိန္နံ ပရမမဓုရံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဖလပလ္လဝင်္ကုရသမလင်္ကတေ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆၁။)ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ ဂဏံ ပဟာယ သုနန္ဒကာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ သာလကလျာဏိရုက္ခံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပုဗ္ဗဒိသာဘာဂံ ဩလောကေတွာ ဗောဓိရုက္ခံ ပိဋ္ဌိတော ကတွာ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာယ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ရတ္တိယာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ ဝိသောဓေတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ပစ္စယာကာရံ သမ္မသိတွာ အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အဘိနိဝိသိတွာ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ဒိသွာ ယာဝ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ စတ္တာရိ မဂ္ဂဉာဏာနိ စတ္တာရိ စ ဖလဉာဏာနိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ သကလေ စ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပေါ ဗောဓိမူလေ နိသိန္နောဝ –
‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ, သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊
ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော, ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။
‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ, ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ, ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊
ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ, တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ။ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄)၊
‘‘အယောဃနဟတဿေဝ, ဇလတော ဇာတဝေဒသော၊
အနုပုဗ္ဗူပသန္တဿ, ယထာ န ဉာယတေ ဂတိ။
‘‘ဧဝံ သမ္မာ ဝိမုတ္တာနံ, ကာမဗန္ဓောဃတာရိနံ၊
ပညာပေတုံ ဂတီ နတ္ထိ, ပတ္တာနံ အစလံ သုခ’’န္တိ။ (ဥဒါ။ ၈၀) –
ဧဝံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိမူလေယေဝ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေတွာ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ ဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနံ ပဋိစ္စ – ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၄၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၀) ဥပဓာရေန္တော အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတာ ဒသ ဘိက္ခုကောဋိယော အဒ္ဒသ။ ‘‘ဣမေ ပန ကုလပုတ္တာ သမုပစိတကုသလမူလာ မံ ပဗ္ဗဇန္တံ အနုပဗ္ဗဇိတာ မယာ သဒ္ဓိံ ပဓာနံ စရိတွာ မံ ဥပဋ္ဌဟိံသု, ဟန္ဒာဟံ ဣမေသံ သဗ္ဗပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ ဧဝံ ဥပဓာရေတွာ – ‘‘ဣဒါနိ ပန တေ ကတ္ထ ဝသန္တီ’’တိ ဩလောကေန္တော – ‘‘ဣတော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆၂။)အဋ္ဌာရသယောဇနိကေ အရုန္ဓဝတီနဂရေ ဒေဝဝနေ ဝိဟရန္တီ’’တိ ဒိသွာ – ‘‘တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဂမိဿာမီ’’တိ ပတ္တစီဝရမာဒါယ သေယျထာပိ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော သမိဉ္ဇိတံ ဝါ ဗာဟံ ပသာရေယျ, ပသာရိတံ ဝါ ဗာဟံ သမိဉ္ဇေယျ, ဧဝမေဝ ဗောဓိမူလေ အန္တရဟိတော ဒေဝဝနေ ပါတုရဟောသိ။
တသ္မိဉ္စ သမယေ တာ ဒသ ဘိက္ခုကောဋိယော အရုန္ဓဝတီနဂရံ ဥပနိဿာယ ဒေဝဝနေ ဝိဟရန္တိ။ တေ ပန ဘိက္ခူ ဒသဗလံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပသန္နမာနသာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ, ဘဂဝတော ပတ္တစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ, ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေတွာ, သတ္ထု ဂါရဝံ ကတွာ, ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ, ပရိဝါရေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ တတြ ကောဏ္ဍညော ဒသဗလော မုနိဂဏပရိဝုတော ဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နော တိဒသဂဏပရိဝုတော ဒသသတနယနော ဝိယ ဝိမလဂဂနတလဂတော သရဒသမယရဇနိကရော ဝိယ တာရာဂဏပရိဝုတော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ဝိရောစိတ္ထ။ အထ သတ္ထာ တေသံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓနိသေဝိတံ အနုတ္တရံ တိပရိဝဋ္ဋံ ဒွါဒသာကာရံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တံ ကထေတွာ ဒသဘိက္ခုကောဋိပ္ပမုခါ သတသဟဿဒေဝမနုဿကောဋိယော ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဒီပင်္ကရဿ အပရေန, ကောဏ္ဍညော နာမ နာယကော၊
အနန္တတေဇော အမိတယသော, အပ္ပမေယျော ဒုရာသဒေါ။
‘‘ဓရဏူပမော ခမနေန, သီလေန သာဂရူပမော၊
သမာဓိနာ မေရူပမော, ဉာဏေန ဂဂနူပမော။
‘‘ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂ-မဂ္ဂသစ္စပ္ပကာသနံ၊
ပကာသေသိ သဒါ ဗုဒ္ဓေါ ဟိတာယ သဗ္ဗပါဏိနံ။
‘‘ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေန္တေ, ကောဏ္ဍညေ လောကနာယကေ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ ဒီပင်္ကရဿ အပရေနာတိ ဒီပင်္ကရဿ သတ္ထုနော အပရဘာဂေတိ အတ္ထော။ ကောဏ္ဍညော နာမာတိ အတ္တနော ဂေါတ္တဝသေန သမဓိဂတနာမဓေယျော။ နာယကောတိ ဝိနာယကော။ အနန္တတေဇောတိ အတ္တနော သီလဂုဏဉာဏပုညတေဇေန အနန္တတေဇော။ ဟေဋ္ဌတော အဝီစိ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ တိရိယတော အနန္တာ လောကဓာတုယော ဧတ္ထန္တရေ ဧကပုဂ္ဂလောပိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆၃။)တဿ မုခံ ဩလောကေတွာ ဌာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တတေဇော’’တိ။ အမိတယသောတိ အနန္တပရိဝါရော။ တဿ ဟိ ဘဂဝတော ဝဿသတသဟဿာနိ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနသမယံ ဧတ္ထန္တရေ ဘိက္ခုပရိသာယ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နာဟောသိ။ တသ္မာ ‘‘အမိတယသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အမိတဂုဏကိတ္တိပိ ‘‘အမိတယသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အပ္ပမေယျောတိ ဂုဏဂဏပရိမာဏဝသေန နပ္ပမေယျောတိ အပ္ပမေယျော။ ယထာဟ –
‘‘ဗုဒ္ဓေါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ, ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊
ခီယေထ ကပ္ပေါ စိရဒီဃမန္တရေ, ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)၊
တသ္မာ အပ္ပမေယျဂုဏဂဏတ္တာ ‘‘အပ္ပမေယျော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒုရာသဒေါတိ ဒုရုပသင်္ကမနီယော, အာသဇ္ဇ ဃဋ္ဋေတွာ ဥပသင်္ကမိတုမသက္ကုဏေယျဘာဝတော ဒုရာသဒေါ, ဒုရဘိဘဝနီယောတိ အတ္ထော။
ဓရဏူပမောတိ ဓရဏီသမော။ ခမနေနာတိ ခန္တိယာ, စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာ မဟာပထဝီ ဝိယ ပကတိဝါတေန လာဘာလာဘဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီဟိ အကမ္ပနဘာဝတော ‘‘ဓရဏူပမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သီလေန သာဂရူပမောတိ သီလသံဝရေန ဝေလာနာတိက္ကမနဘာဝေန သာဂရသမော။ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒေါ, ဘိက္ခဝေ, ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၁၉၊ စူဠဝ။ ၃၈၄၊ မိ။ ပ။ ၆။၂။၁၀) ဟိ ဝုတ္တံ။
သမာဓိနာ မေရူပမောတိ သမာဓိပဋိပက္ခဘူတဓမ္မဇနိတကမ္ပာဘာဝတော မေရုနာ ဂိရိဝရေန သမော, သဒိသောတိ အတ္ထော။ မေရုဂိရိဝရော ဝိယ ထိရတရသရီရောတိ ဝါ။ ဉာဏေန ဂဂနူပမောတိ ဧတ္ထ ဘဂဝတော ဉာဏဿ အနန္တဘာဝေန အနန္တာကာသေန ဥပမာ ကတာ။ စတ္တာရိ အနန္တာနိ ဝုတ္တာနိ ဘဂဝတာ။ ယထာဟ –
‘‘သတ္တကာယော စ အာကာသော, စက္ကဝါဠာ စနန္တကာ၊
ဗုဒ္ဓဉာဏံ အပ္ပမေယျံ, န သက္ကာ ဧတေ ဝိဇာနိတု’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆၄)၊
တသ္မာ အနန္တဿ ဉာဏဿ အနန္တေန အာကာသေန ဥပမာ ကတာတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆၄။)ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂသစ္စပ္ပကာသနန္တိ ဧတေသံ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂသစ္စာနံ ဂဟဏေန သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနိဒ္ဓိပါဒါပိ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဣန္ဒြိယာဒီနံ စတုသင်္ခေပါနံ ဝသေန သတ္တတ္တိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ပကာသနဓမ္မံ ပကာသေသိ, ဒေသေသီတိ အတ္ထော။ ဟိတာယာတိ ဟိတတ္ထံ။ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေန္တေတိ ဒေသနာဉာဏေ ပဝတ္တိယမာနေ။
တတော အပရဘာဂေ မဟာမင်္ဂလသမာဂမေ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ဒေဝတာယော သုခုမေ အတ္တဘာဝေ မာပေတွာ ဣမသ္မိညေဝ စက္ကဝါဠေ သန္နိပတိံသု။ တတ္ထ ကိရ အညတရော ဒေဝပုတ္တော ကောဏ္ဍညဒသဗလံ မင်္ဂလပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တဿ ဘဂဝါ မင်္ဂလာနိ ကထေသိ။ တတ္ထ နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သောတာပန္နာဒီနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နာဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတော ပရမ္ပိ ဒေသေန္တေ, နရမရူနံ သမာဂမေ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ တတော ပရမ္ပီတိ တတော အပရဘာဂေပိ။ ဒေသေန္တေတိ ဘဂဝတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ။ နရမရူနန္တိ နရာနဉ္စေဝ အမရာနဉ္စ, ယဒါ ပန ဘဂဝါ ဂဂနတလေ တိတ္ထိယမာနမဒ္ဒနံ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တော ဓမ္မံ ဒေသေသိ တဒါ အသီတိကောဋိသဟဿာနိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တီသု ဖလေသု ပတိဋ္ဌိတာ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တိတ္ထိယေ အဘိမဒ္ဒန္တော, ယဒါ ဓမ္မမဒေသယိ၊
အသီတိကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ တဒါ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒါ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တဒါ အသီတိကောဋိသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟူတိ။
ကောဏ္ဍညော ကိရ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဌမဝဿံ စန္ဒဝတီနဂရံ ဥပနိဿာယ စန္ဒာရာမေ ဝိဟာသိ။ တတ္ထ သုစိန္ဓရဿ နာမ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလဿ ပုတ္တော ဘဒ္ဒမာဏဝေါ နာမ ယသောဓရဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော သုဘဒ္ဒမာဏဝေါ စ ကောဏ္ဍညဿ ဗုဒ္ဓဿ သမ္မုခါ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပသန္နမာနသာ ဒသဟိ မာဏဝကသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆၅။)အထ ကောဏ္ဍညော သတ္ထာ ဇေဋ္ဌမာသပုဏ္ဏမာယ သုဘဒ္ဒတ္ထေရပ္ပမုခေန ကောဋိသတသဟဿေန ပရိဝုတော ပါတိမောက္ခမုဒ္ဒိသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တတော အပရဘာဂေ ကောဏ္ဍညသတ္ထုနော ပုတ္တေ ဝိဇိတသေနေ နာမ အရဟတ္တံ ပတ္တေ တံပမုခဿ ကောဋိသဟဿဿ မဇ္ဈေ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ အထာပရေန သမယေန ဒသဗလော ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော ဥဒေနရာဇာနံ နာမ နဝုတိကောဋိဇနပရိဝါရံ ပဗ္ဗာဇေသိ သဒ္ဓိံ တာယ ပရိသာယ။ တသ္မိံ ပန အရဟတ္တံ ပတ္တေ တံပမုခေဟိ နဝုတိယာ အရဟန္တကောဋီဟိ ဘဂဝါ ပရိဝုတော ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, ကောဏ္ဍညဿ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော၊
ဒုတိယော ကောဋိသဟဿာနံ, တတိယော နဝုတိကောဋိန’’န္တိ။
တဒါ ကိရ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ဝိဇိတာဝီ နာမ စက္ကဝတ္တီ ဟုတွာ စန္ဒဝတီနဂရေ ပဋိဝသတိ။ သော ကိရ အနေကနရဝရပရိဝုတော သလိလနိဓိနိဝသနံ သမေရုယုဂန္ဓရံ အပရိမိတဝသုဓရံ ဝသုန္ဓရံ အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန ဓမ္မေန ပရိပါလေတိ။ အထ ကောဏ္ဍညော ဗုဒ္ဓေါပိ ကောဋိသတသဟဿခီဏာသဝပရိဝုတော ဇနပဒစာရိကံ စရမာနော အနုပုဗ္ဗေန စန္ဒဝတီနဂရံ သမ္ပာပုဏိ။
သော ဝိဇိတာဝီ ကိရ ရာဇာ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ကိရ အမှာကံ နဂရံ အနုပ္ပတ္တော’’တိ သုတွာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဘဂဝတော ဝသနဋ္ဌာနံ သံဝိဒဟိတွာ သွာတနာယ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန နိမန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ ဘတ္တဝိဓိံ သုဋ္ဌု ပဋိယာဒေတွာ ကောဋိသတသဟဿသင်္ခဿ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဘဂဝန္တံ ဘောဇေတွာ အနုမောဒနာဝသာနေ – ‘‘ဘန္တေ, တေမာသံ မဟာဇနသင်္ဂဟံ ကရောန္တော ဣဓေဝ ဝသထာ’’တိ ယာစိတွာ တယော မာသေ နိရန္တရံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ အသဒိသမဟာဒါနံ အဒါသိ။
အထ သတ္ထာ ဗောဓိသတ္တံ – ‘‘အနာဂတေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရိတွာ ဓမ္မမဿ ဒေသေသိ။ သော သတ္ထု ဓမ္မကထံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆၆။)သုတွာ ရဇ္ဇံ နိယျာတေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စ စ အဘိညာယော ဥပ္ပါဒေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ဝိဇိတာဝီ နာမ ခတ္တိယော၊
သမုဒ္ဒံ အန္တမန္တေန, ဣဿရိယံ ဝတ္တယာမဟံ။
‘‘ကောဋိသတသဟဿာနံ, ဝိမလာနံ မဟေသိနံ၊
သဟ လောကဂ္ဂနာထေန, ပရမန္နေန တပ္ပယိံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, ကောဏ္ဍညော လောကနာယကော၊
အပရိမေယျိတော ကပ္ပေ, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန, ကတွာ ဒုက္ကရကာရိကံ၊
အဿတ္ထမူလေ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, ဗုဇ္ဈိဿတိ မဟာယသော။
‘‘ဣမဿ ဇနိကာ မာတာ, မာယာ နာမ ဘဝိဿတိ၊
ပိတာ သုဒ္ဓေါဒနော နာမ, အယံ ဟေဿတိ ဂေါတမော။
‘‘ကောလိတော ဥပတိဿော စ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တိ သာဝကာ၊
အာနန္ဒော နာမုပဋ္ဌာကော, ဥပဋ္ဌိဿတိ တံ ဇိနံ။
‘‘ခေမာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ စ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တိ သာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, အဿတ္ထောတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘စိတ္တော စ ဟတ္ထာဠဝကော, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တုပဋ္ဌကာ၊
နန္ဒမာတာ စ ဥတ္တရာ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တုပဋ္ဌိကာ၊
အာယု ဝဿသတံ တဿ, ဂေါတမဿ ယသဿိနော။
‘‘ဣဒံ သုတွာန ဝစနံ, အသမဿ မဟေသိနော၊
အာမောဒိတာ နရမရူ, ဗုဒ္ဓဗီဇံ ကိရ အယံ။
‘‘ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒါ ဝတ္တန္တိ, အပ္ဖေါဋေန္တိ ဟသန္တိ စ၊
ကတဉ္ဇလီ နမဿန္တိ, ဒသသဟဿိဒေဝတာ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆၇။)‘‘ယဒိမဿ လောကနာထဿ, ဝိရဇ္ဈိဿာမ သာသနံ၊
အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ, ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘ယထာ မနုဿာ နဒိံ တရန္တာ, ပဋိတိတ္ထံ ဝိရဇ္ဈိယ၊
ဟေဋ္ဌာတိတ္ထေ ဂဟေတွာန, ဥတ္တရန္တိ မဟာနဒိံ။
‘‘ဧဝမေဝ မယံ သဗ္ဗေ, ယဒိ မုဉ္စာမိမံ ဇိနံ၊
အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ, ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာဟံ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
တမေဝ အတ္ထံ သာဓေန္တော, မဟာရဇ္ဇံ ဇိနေ အဒံ၊
မဟာရဇ္ဇံ ဒဒိတွာန, ပဗ္ဗဇိံ တဿ သန္တိကေ။
‘‘သုတ္တန္တံ ဝိနယံ စာပိ, နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ၊
သဗ္ဗံ ပရိယာပုဏိတွာန, သောဘယိံ ဇိနသာသနံ။
‘‘တတ္ထပ္ပမတ္တော ဝိဟရန္တော, နိသဇ္ဇဋ္ဌာနစင်္ကမေ၊
အဘိညာပါရမိံ ဂန္တွာ, ဗြဟ္မလောကမဂဉ္ဆဟ’’န္တိ။
တတ္ထ အဟံ တေန သမယေနာတိ အဟံ တသ္မိံ သမယေ။ ဝိဇိတာဝီ နာမာတိ ဧဝံနာမကော စက္ကဝတ္တိရာဇာ အဟောသိံ။ သမုဒ္ဒံ အန္တမန္တေနာတိ ဧတ္ထ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ သီမံ မရိယာဒံ ကတွာ ဌိတံ သမုဒ္ဒံ အန္တံ ကတွာ ဣဿရိယံ ဝတ္တယာမီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ န ပါကဋံ ဟောတိ။
ရာဇာ ကိရ စက္ကဝတ္တီ စက္ကရတနာနုဘာဝေန ဝါမပဿေန သိနေရုံ ကတွာ သမုဒ္ဒဿ ဥပရိဘာဂေန အဋ္ဌယောဇနသဟဿပ္ပမာဏံ ပုဗ္ဗဝိဒေဟံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ – ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော, အဒိန္နံ နာဒါတဗ္ဗံ, ကာမေသုမိစ္ဆာ န စရိတဗ္ဗာ, မုသာ န ဘာသိတဗ္ဗာ, မဇ္ဇံ န ပါတဗ္ဗံ, ယထာဘုတ္တဉ္စ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄၊ ၃။၈၅၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၇) ဩဝါဒံ ဒေတိ။ ဧဝံ ဩဝါဒေ ဒိန္နေ တံ စက္ကရတနံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပုရတ္ထိမံ သမုဒ္ဒံ အဇ္ဈောဂါဟတိ။ ယထာ ယထာ စ တံ အဇ္ဈောဂါဟတိ, တထာ တထာ သံခိတ္တဦမိဝိပ္ဖါရံ ဟုတွာ ဩဂစ္ဆမာနံ မဟာသမုဒ္ဒသလိလံ ယောဇနမတ္တံ ဩဂ္ဂန္တွာ အန္တောသမုဒ္ဒံ ဥဘောသု ပဿေသု ဝေဠုရိယမဏိဘိတ္တိ ဝိယ ပရမဒဿနီယံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ ပုရတ္ထိမသာဂရပရိယန္တံ ဂန္တွာ တံ စက္ကရတနံ ပဋိနိဝတ္တတိ။ ပဋိနိဝတ္တမာနေ စ တသ္မိံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆၈။)သာ ပရိသာ အဂ္ဂတော ဟောတိ, မဇ္ဈေ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ အန္တေ စက္ကရတနံ ဟောတိ။ တမ္ပိ ဇလံ ဇလန္တေန ဝိယောဂံ အသဟမာနမိဝ နေမိမဏ္ဍလပရိယန္တံ အဘိဟနန္တမေဝ တီရမုပဂစ္ဆတိ။
ဧဝံ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒပရိယန္တံ ပုဗ္ဗဝိဒေဟံ အဘိဝိဇိနိတွာ ဒက္ခိဏသမုဒ္ဒပရိယန္တံ ဇမ္ဗုဒီပံ ဝိဇေတုကာမော စက္ကရတနဒေသိတေန မဂ္ဂေန ဒက္ခိဏသမုဒ္ဒါဘိမုခေါ ဂစ္ဆတိ။ တံ ဒသသဟဿယောဇနပ္ပမာဏံ ဇမ္ဗုဒီပံ အဘိဝိဇိနိတွာ ဒက္ခိဏသမုဒ္ဒတော ပစ္စုတ္တရိတွာ သတ္တယောဇနသဟဿပ္ပမာဏံ အပရဂေါယာနံ ဝိဇေတုံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂန္တွာ တမ္ပိ သာဂရပရိယန္တံ အဘိဝိဇိနိတွာ ပစ္ဆိမသမုဒ္ဒတောပိ ဥတ္တရိတွာ အဋ္ဌယောဇနသဟဿပ္ပမာဏံ ဥတ္တရကုရုံ ဝိဇေတုံ တထေဝ ဂန္တွာ တံ သမုဒ္ဒပရိယန္တံ ကတွာ တထေဝ အဘိဝိဇိယ ဥတ္တရသမုဒ္ဒတောပိ ပစ္စုတ္တရတိ။ ဧတ္တာဝတာ ရညာ စက္ကဝတ္တိနာ သာဂရပရိယန္တာယ ပထဝိယာ ဣဿရိယံ အဓိဂတံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ သမုဒ္ဒံ အန္တမန္တေန, ဣဿရိယံ ဝတ္တယာမဟ’’န္တိ။
ကောဋိသတသဟဿာနန္တိ ကောဋိသတသဟဿာနိ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဝိမလာနန္တိ ခီဏာသဝါနံ။ သဟ လောကဂ္ဂနာထေနာတိ သဒ္ဓိံ ဒသဗလေန ကောဋိသတသဟဿာနန္တိ အတ္ထော။ ပရမန္နေနာတိ ပဏီတေန အန္နေန။ တပ္ပယိန္တိ တပ္ပေသိံ။ အပရိမေယျိတော ကပ္ပေတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ သတသဟဿကပ္ပါဓိကာနိ တီဏိ အသင်္ချေယျာနိ အတိက္ကမိတွာ ဧကသ္မိံ ဘဒ္ဒကပ္ပေတိ အတ္ထော။
ပဓာနန္တိ ဝီရိယံ။ တမေဝ အတ္ထံ သာဓေန္တောတိ တမေဝ ဗုဒ္ဓကာရကမတ္ထံ ဒါနပါရမိံ ပူရေန္တော သာဓေန္တော နိပ္ဖါဒေန္တောတိ အတ္ထော။ မဟာရဇ္ဇန္တိ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ။ ဇိနေတိ ဘဂဝတိ, သမ္ပဒါနတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဒန္တိ အဒါသိံ။ ဧဝမတ္ထံ သာဓေန္တောတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘မဟာရဇ္ဇံ ဇိနေ ဒဒိ’’န္တိ ပဌန္တိ ကေစိ။ ဒဒိတွာနာတိ စဇိတွာ။ သုတ္တန္တန္တိ သုတ္တန္တပိဋကံ။ ဝိနယန္တိ ဝိနယပိဋကံ။ နဝင်္ဂန္တိ သုတ္တဂေယျာဒိနဝင်္ဂံ။ သောဘယိံ ဇိနသာသနန္တိ အာဂမာဓိဂမေဟိ လောကိယေဟိ သမလင်္ကရိံ။ တတ္ထာတိ တဿ ဘဂဝတော သာသနေ။ အပ္ပမတ္တောတိ သတိသမ္ပန္နော။ ဗြဟ္မလောကမဂဉ္ဆဟန္တိ ဗြဟ္မလောကံ အဂဉ္ဆိံ အဟံ။
ဣမဿ ပန ကောဏ္ဍညဗုဒ္ဓဿ ရမ္မဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, သုနန္ဒော နာမ ရာဇာ ပိတာ, သုဇာတာ နာမ ဒေဝီ မာတာ, ဘဒ္ဒေါ စ သုဘဒ္ဒေါ စ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၆၉။)ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, အနုရုဒ္ဓေါ နာမုပဋ္ဌာကော, တိဿာ စ ဥပတိဿာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, သာလကလျာဏိရုက္ခော ဗောဓိ, အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ, ဝဿသတသဟဿာနိ အာယုပ္ပမာဏံ အဟောသိ, တဿ ရုစိဒေဝီ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ, ဝိဇိတသေနော နာမဿ ပုတ္တော, စန္ဒော နာမုပဋ္ဌာကော ရာဇာ။ စန္ဒာရာမေ ကိရ ဝသီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဂရံ ရမ္မဝတီ နာမ, သုနန္ဒော နာမ ခတ္တိယော၊
သုဇာတာ နာမ ဇနိကာ, ကောဏ္ဍညဿ မဟေသိနော။
‘‘ဘဒ္ဒေါ စေဝ သုဘဒ္ဒေါ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
အနုရုဒ္ဓေါ နာမုပဋ္ဌာကော, ကောဏ္ဍညဿ မဟေသိနော။
‘‘တိဿာ စ ဥပတိဿာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
သာလကလျာဏိကော ဗောဓိ, ကောဏ္ဍညဿ မဟေသိနော။
‘‘သော အဋ္ဌာသီတိ ဟတ္ထာနိ, အစ္စုဂ္ဂတော မဟာမုနိ၊
သောဘတေ ဥဠုရာဇာဝ, သူရိယော မဇ္ဈနှိကေ ယထာ။
‘‘ဝဿသတသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟိ, ဝိစိတ္တာ အာသိ မေဒနီ၊
ယထာ ဟိ ဂဂနမုဠူဘိ, ဧဝံ သော ဥပသောဘထ။
‘‘တေပိ နာဂါ အပ္ပမေယျာ, အသင်္ခေါဘာ ဒုရာသဒါ၊
ဝိဇ္ဇုပါတံဝ ဒဿေတွာ, နိဗ္ဗုတာ တေ မဟာယသာ။
‘‘သာ စ အတုလိယာ ဇိနဿ ဣဒ္ဓိ, ဉာဏပရိဘာဝိတော စ သမာဓိ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ သာလကလျာဏိကောတိ သာလကလျာဏိရုက္ခော, သော ဗုဒ္ဓကာလေ စေဝ စက္ကဝတ္တိကာလေ စ နိဗ္ဗတ္တတိ, နာညဒါ။ သော ဧကာဟေနေဝ ဥဋ္ဌာတိ ကိရ။ ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟိ, ဝိစိတ္တာ အာသိ မေဒနီတိ အယံ မေဒနီ ခီဏာသဝေဟိ ဧကကာသာဝပဇ္ဇောတာ ဝိစိတ္တာ ပရမဒဿနီယာ အဟောသိ။ ယထာ ဟီတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ ဥဠူဘီတိ နက္ခတ္တေဟိ,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇၀။)တာရာဂဏေဟိ ဂဂနတလံ ဝိယ ခီဏာသဝေဟိ ဝိစိတ္တာ အယံ မေဒနီ သောဘိတ္ထာတိ အတ္ထော။
အသင်္ခေါဘာတိ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ အက္ခောဘာ အဝိကာရာ။ ဝိဇ္ဇုပါတံဝ ဒဿေတွာတိ ဝိဇ္ဇုပါတံ ဝိယ ဒဿယိတွာ, ‘‘ဝိဇ္ဇုပ္ပါတံဝါ’’တိပိ ပါဌော။ ကောဏ္ဍညဗုဒ္ဓဿ ကိရ ကာလေ ပရိနိဗ္ဗာယမာနာ ဘိက္ခူ သတ္တတာလပ္ပမာဏမာကာသမဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ အသိတဇလဓရဝိဝရဂတာ ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ သမန္တတော ဝိဇ္ဇောတမာနာ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိရုပါဒါနာ ဒဟနာ ဝိယ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဇ္ဇုပါတံဝ ဒဿေတွာ’’တိ။ အတုလိယာတိ အတုလျာ အသဒိသာ။ ဉာဏပရိဘာဝိတောတိ ဉာဏေန ဝဍ္ဎိတော။ သေသဂါထာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနာ ဧဝါတိ။
‘‘ကောဏ္ဍညော နာမ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, စန္ဒာရာမေ မနောရမေ၊
နိဗ္ဗာယိ စေတိယော တဿ, သတ္တယောဇနိကော ကတော။
‘‘န ဟေဝ ဓာတုယော တဿ, သတ္ထုနော, ဝိကိရိံသု တာ၊
ဌိတာ ဧကဃနာ ဟုတွာ, သုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ’’။
သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော မနုဿာ သမာဂန္တွာ သတ္တယောဇနိကံ သတ္တရတနမယံ ဟရိတာလမနောသိလာယ မတ္တိကာကိစ္စံ တေလသပ္ပီဟိ ဥဒကကိစ္စံ ကတွာ နိဋ္ဌာပေသုန္တိ။
ကောဏ္ဍညဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဒုတိယော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၅။ မင်္ဂလဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ကောဏ္ဍညေ ကိရ သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ သာသနံ ဝဿသတသဟဿံ ပဝတ္တိတ္ထ။ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါနံ သာဝကာနံ အန္တရဓာနေန သာသနမဿ အန္တရဓာယိ။ ကောဏ္ဍညဿ ပန အပရဘာဂေ ဧကမသင်္ချေယျမတိက္ကမိတွာ ဧကသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု မင်္ဂလော, သုမနော, ရေဝတော, သောဘိတောတိ။ တတ္ထ မင်္ဂလော ပန လောကနာယကော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ သောဠသ အသင်္ချေယျာနိ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ပဉ္စသု ပုဗ္ဗနိမိတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇၁။)နာမ ဥဒပါဒိ, တဒါ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ ဒေဝတာယော ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠေ သန္နိပတိတွာ အာယာစန္တိ –
‘‘ကာလော ခေါ တေ မဟာဝီရ, ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊
သဒေဝကံ တာရယန္တော, ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆၇)၊
ဧဝံ ဒေဝေဟိ အာယာစိတော ကတပဉ္စဝိလောကနော တုသိတာ ကာယာ စဝိတွာ သဗ္ဗနဂရုတ္တမေ ဥတ္တရနဂရေ အနုတ္တရဿ ဥတ္တရဿ နာမ ရညော ကုလေ ဥတ္တရာယ နာမ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တဒါ အနေကာနိ ပါဋိဟာရိယာနိ ပါတုရဟုံ။ တာနိ ဒီပင်္ကရဗုဒ္ဓဝံသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တဿာ ဥတ္တရာယ ကိရ မဟာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ သဗ္ဗလောကမင်္ဂလဿ မင်္ဂလဿ မဟာသတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ သရီရပ္ပဘာ ရတ္တိန္ဒိဝံ အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏံ ပဒေသံ ဖရိတွာ စန္ဒာလောကသူရိယာလောကေဟိ အနဘိဘဝနီယာ ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ သာ စ အညေနာလောကေန ဝိနာ အတ္တနော သရီရပ္ပဘာသမုဒယေနေဝ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ အဋ္ဌသဋ္ဌိယာ ဓာတီဟိ ပရိစာရိယမာနာ ဝိစရတိ။
သာ ကိရ ဒေဝတာဟိ ကတာရက္ခာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ပရမသုရဘိကုသုမဖလဓရသာခါဝိဋပေ ကမလကုဝလယသမလင်္ကတေ ရုရု-သီဟ-ဗျဂ္ဃ-ဂဇ-ဂဝယ-မဟိံသပသဒဝိဝိဓမိဂဂဏဝိစရိတေ ပရမရမဏီယေ ဥတ္တရမဓုရုယျာနေ နာမ မင်္ဂလုယျာနေ မင်္ဂလမဟာပုရိသံ ဝိဇာယိ။ သော ဇာတမတ္တောဝ မဟာသတ္တော သဗ္ဗာ ဒိသာ ဝိလောကေတွာ ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ အာသဘိံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသိ။ တသ္မိဉ္စ ခဏေ သကလဒသသဟဿိလောကဓာတူသု ဒေဝတာ ဒိဿမာနသရီရာ ဒိဗ္ဗမာလာဒီဟိ သမလင်္ကတဂတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ဌတွာ ဇယမင်္ဂလထုတိဝစနာနိ သမ္ပဝတ္တေသုံ။ ပါဋိဟာရိယာနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ပနဿ လက္ခဏပါဌကာ သဗ္ဗမင်္ဂလသမ္ပတ္တိယာ ဇာတောတိ ‘‘မင်္ဂလကုမာရော’’ တွေဝ နာမံ ကရိံသု။
တဿ ကိရ ယသဝါ ရုစိမာ သိရိမာတိ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ ယသဝတီဒေဝိပ္ပမုခါနိ တိံသနာဋကိတ္ထိသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တတ္ထ မဟာသတ္တော နဝဝဿသဟဿာနိ ဒိဗ္ဗသုခသဒိသံ သုခံ အနုဘဝိတွာ ယသဝတိယာ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ သီလဝံ နာမ ပုတ္တံ လဘိတွာ စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ အလင်္ကတံ ပဏ္ဍရံ နာမ သုန္ဒရတုရင်္ဂဝရမာရုယှ မဟာဘိနိက္ခမနံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇၂။)နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ ပန ပဗ္ဗဇန္တံ တိဿော မနုဿကောဋိယော အနုပဗ္ဗဇိံသု။ တေဟိ ပရိဝုတော မဟာပုရိသော အဋ္ဌ မာသေ ပဓာနစရိယမစရိ။
တတော ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ဥတ္တရဂါမေ ဥတ္တရသေဋ္ဌိနော ဓီတာယ ဥတ္တရာယ နာမ ဒိန္နံ ပက္ခိတ္တဒိဗ္ဗောဇံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သုရဘိကုသုမာလင်္ကတေ နီလောဘာသေ မနောရမေ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ ဥတ္တရေန နာမ အာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ အသိတဉ္ဇနဂိရိသင်္ကာသံ အက္ကန္တဝရကနကဇာလကူဋံဝ သီတစ္ဆာယံ ဝိဝိဓမိဂဂဏသမ္ပာတဝိရဟိတံ မန္ဒမာလုတေရိတာယ ဃနသာခါယ သမလင်္ကတံ နစ္စန္တမိဝ ပီတိယာ ဝိရောစမာနံ နာဂဗောဓိံ ဥပသင်္ကမိတွာ မတ္တဝရနာဂဂါမီ နာဂဗောဓိံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပုဗ္ဗုတ္တရပဿေ ဌတွာ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ တတ္ထ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ သဗလံ မာရဗလံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ပုဗ္ဗေနိဝါသဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာနိ ပဋိလဘိတွာ ပစ္စယာကာရသမ္မသနံ ကတွာ ခန္ဓေသု အနိစ္စာဒိဝသေန အဘိနိဝိသိတွာ အနုက္ကမေန အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတွာ –
‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ, သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊
ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော, ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။
‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ, ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ, ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊
ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ, တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄) –
မင်္ဂလဿ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အညေဟိ ဗုဒ္ဓေဟိ အဓိကတရာ သရီရပ္ပဘာ အဟောသိ။ ယထာ ပန အညေသံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ သမန္တာ အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏာ ဝါ ဗျာမပ္ပမာဏာ ဝါ သရီရပ္ပဘာ အဟောသိ, န ဧဝံ တဿ။ တဿ ပန ဘဂဝတော သရီရပ္ပဘာ နိစ္စကာလံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ တရုဂိရိဃရပါကာရဃဋကဝါဋာဒယော သုဝဏ္ဏပဋ္ဋပရိယောနဒ္ဓါ ဝိယ အဟေသုံ။ နဝုတိဝဿသတသဟဿာနိ အာယု တဿ အဟောသိ။ ဧတ္တကံ ကာလံ စန္ဒသူရိယတာရကာဒီနံ ပဘာ နတ္ထိ။ ရတ္တိန္ဒိဝပရိစ္ဆေဒေါ န ပညာယိတ္ထ။ ဒိဝါ သူရိယာလောကေန ဝိယ သတ္တာ နိစ္စံ ဗုဒ္ဓါလောကေနေဝ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇၃။)သဗ္ဗကမ္မာနိ ကရောန္တာ ဝိစရိံသု။ သာယံ ပုပ္ဖနကကုသုမာနံ ပါတော စ ရဝနကသကုဏာဒီနဉ္စ ဝသေန လောကော ရတ္တိန္ဒိဝပရိစ္ဆေဒံ သလ္လက္ခေသိ။
ကိံ ပန အညေသံ ဗုဒ္ဓါနံ အယမာနုဘာဝေါ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ။ တေပိ ဟိ အာကင်္ခမာနာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ တတော ဝါ ဘိယျော အာဘာယ ဖရေယျုံ။ မင်္ဂလဿ ပန ဘဂဝတော ပုဗ္ဗပတ္ထနာဝသေန အညေသံ ဗျာမပ္ပဘာ ဝိယ သရီရပ္ပဘာ နိစ္စမေဝ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သော ကိရ ဗောဓိသတ္တကာလေ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝသဒိသေ အတ္တဘာဝေ သပုတ္တဒါရော ဝင်္ကပဗ္ဗတသဒိသေ ပဗ္ဗတေ ဝသိ။ အထေကော သဗ္ဗဇနဝိဟေဌကော ခရဒါဌိကော နာမ မနုဿဘက္ခော မဟေသက္ခော ယက္ခော မဟာပုရိသဿ ဒါနဇ္ဈာသယတံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန ဥပသင်္ကမိတွာ မဟာသတ္တံ ဒွေ ဒါရကေ ယာစိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ဒဒါမိ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တကေ’’တိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဥဒကပရိယန္တံ ပထဝိံ ကမ္ပေန္တော ဒွေ ဒါရကေ အဒါသိ။ အထ ခေါ ယက္ခော တဿ ပဿန္တဿေဝ မဟာပုရိသဿ တံ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏံ ပဟာယ အနလဇာလပိင်္ဂလဝိရူပနယနော ဝိသမဝိရူပကုဋိလဘီမဒါဌော စိပိဋကဝိရူပနာသော ကပိလဖရုသဒီဃကေသော နဝဒဍ္ဎတာလက္ခန္ဓသဒိသကာယော ဟုတွာ တေ ဒါရကေ မုဠာလကလာပံ ဝိယ ဂဟေတွာ ခါဒိ။ မဟာပုရိသဿ ယက္ခံ ဩလောကေတွာ မုခေ ဝိဝဋမတ္တေ အဂ္ဂိဇာလံ ဝိယ လောဟိတဓာရံ ဥဂ္ဂိရန္တံ တဿ မုခံ ဒိသွာပိ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဒေါမနဿံ န ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ‘‘သုဒိန္နံ ဝတ မေ ဒါန’’န္တိ စိန္တယတော ပနဿ သရီရေ မဟန္တံ ပီတိသောမနဿံ ဥဒပါဒိ။ သော ‘‘ဣမဿ မေ နိဿန္ဒေန အနာဂတေ ဣမိနာ နီဟာရေန ရသ္မိယော နိက္ခမန္တူ’’တိ ပတ္ထနမကာသိ။ တဿ တံ ပတ္ထနံ နိဿာယ ဗုဒ္ဓဘူတဿ သရီရတော ရသ္မိယော နိက္ခမိတွာ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဖရိံသု။
အပရမ္ပိ ပုဗ္ဗစရိယံ တဿ အတ္ထိ။ အယံ ကိရ ဗောဓိသတ္တကာလေ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ စေတိယံ ဒိသွာ – ‘‘ဣမဿ ဗုဒ္ဓဿ မမ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒဏ္ဍဒီပိကာဝေဌနနိယာမေန သကလသရီရံ ဝေဌာပေတွာ ရတနမတ္တမကုဠံ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ သုဝဏ္ဏပါတိံ သုဂန္ဓသပ္ပိဿ ပူရာပေတွာ တတ္ထ သဟဿဝဋ္ဋိယော ဇာလေတွာ တံ သီသေနာဒါယ သကလသရီရံ ဇာလာပေတွာ ဇိနစေတိယံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော သကလရတ္တိံ ဝီတိနာမေသိ။ ဧဝံ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝါယမန္တဿ လောမကူပမတ္တမ္ပိ ဥသုမံ န ဂဏှိ။ ပဒုမဂဗ္ဘံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇၄။)ပဝိဋ္ဌကာလော ဝိယ အဟောသိ။ ဓမ္မော ဟိ နာမေသ အတ္တာနံ ရက္ခန္တံ ရက္ခတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –
‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိံ, ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတိ၊
ဧသာနိသံသော ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ, န ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မစာရီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂၊ ၁။၁၅။၃၈၅)၊
ဣမဿာပိ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန တဿ သရီရောဘာသော ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ကောဏ္ဍညဿ အပရေန, မင်္ဂလော နာမ နာယကော၊
တမံ လောကေ နိဟန္တွာန, ဓမ္မောက္ကမဘိဓာရယိ။
‘‘အတုလာသိ ပဘာ တဿ, ဇိနေဟညေဟိ ဥတ္တရိံ၊
စန္ဒသူရိယပ္ပဘံ ဟန္တွာ, ဒသသဟဿီ ဝိရောစတီ’’တိ။
တတ္ထ တမန္တိ လောကန္ဓကာရဉ္စ ဟဒယတမဉ္စ။ နိဟန္တွာနာတိ အဘိဘဝိတွာ။ ဓမ္မောက္ကန္တိ ဧတ္ထ အယံ ပန ဥက္ကာ-သဒ္ဒေါ သုဝဏ္ဏကာရမူသာဒီသု အနေကေသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာဟိ ‘‘သဏ္ဍာသေန ဇာတရူပံ ဂဟေတွာ ဥက္ကာမုခေ ပက္ခိပေယျာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၆၀) အာဂတဋ္ဌာနေ သုဝဏ္ဏကာရာနံ မူသာ ‘‘ဥက္ကာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဥက္ကံ ဗန္ဓေယျ, ဥက္ကံ ဗန္ဓိတွာ ဥက္ကာမုခံ အာလိမ္ပေယျာ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေ ကမ္မာရာနံ အင်္ဂါရကပလ္လံ။ ‘‘ကမ္မာရာနံ ယထာ ဥက္ကာ, အန္တော ဈာယတိ နော ဗဟီ’’တိ (ဇာ။ ၂။၂၂။၆၄၉) အာဂတဋ္ဌာနေ ကမ္မာရုဒ္ဓနံ။ ‘‘ဧဝံဝိပါကော ဥက္ကာပါတော ဘဝိဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄, ၂၀၈) အာဂတဋ္ဌာနေ ဝါယုဝေဂေါ ‘‘ဥက္ကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဥက္ကာသု ဓာရိယမာနာသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၉) အာဂတဋ္ဌာနေ ဒီပိကာ ‘‘ဥက္ကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓာပိ ဒီပိကာ ဥက္ကာတိ အဓိပ္ပေတာ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၆ အာဒယော)။ တသ္မာ ဣဓ ဓမ္မမယံ ဥက္ကံ အဘိဓာရယိ, အဝိဇ္ဇန္ဓကာရပဋိစ္ဆန္နဿ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဘိဘူတဿ လောကဿ ဓမ္မမယံ ဥက္ကံ ဓာရေသီတိ အတ္ထော။
အတုလာသီတိ အတုလျာ အာသိ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော, အညေဟိ ဗုဒ္ဓေဟိ အသဒိသာ အဟောသီတိ အတ္ထော။ ဇိနေဟညေဟီတိ ဇိနေဟိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇၅။)အညေဟိ။ စန္ဒသူရိယပ္ပဘံ ဟန္တွာတိ စန္ဒသူရိယာနံ ပဘံ အဘိဟန္တွာ။ ဒသသဟဿီ ဝိရောစတီတိ စန္ဒသူရိယာလောကံ ဝိနာ ဗုဒ္ဓါလောကေနေဝ ဒသသဟဿီ ဝိရောစတီတိ အတ္ထော။
မင်္ဂလသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ပန အဓိဂတဗောဓိဉာဏော ဗောဓိမူလေယေဝ သတ္တသတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ဗြဟ္မုနော ဓမ္မာယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ – ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ဣမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၄၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၀) ဥပဓာရေန္တော အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဘိက္ခူနံ တိဿော ကောဋိယော ဥပနိဿယသမ္ပန္နံ အဒ္ဒသ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဣမေ ကုလပုတ္တာ မံ ပဗ္ဗဇန္တံ အနုပဗ္ဗဇိတာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ စ, တေ မယာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ဝိဝေကတ္ထိကေန ဝိဿဇ္ဇိတာ သိရိဝဍ္ဎနနဂရံ ဥပနိဿာယ သိရိဝနဂဟနံ ဂန္တွာ ဝိဟရန္တိ, ဟန္ဒာဟံ တတ္ထ ဂန္တွာ ဓမ္မံ တေသံ ဒေသေဿာမီ’’တိ အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဟံသရာဇာ ဝိယ ဂဂနတလမဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ သိရိဝနဂဟနေ ပစ္စုဋ္ဌာသိ။ တေ စ ဘိက္ခူ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အန္တေဝါသိကဝတ္တံ ဒဿေတွာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ တေသံ ဘဂဝါ သဗ္ဗဗုဒ္ဓနိသေဝိတံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တံ ကထေသိ။ တတော တိဿော ဘိက္ခုကောဋိယော အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ ဒေဝမနုဿာနံ ကောဋိသတသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သောပိ ဗုဒ္ဓေါ ပကာသေသိ, စတုရော သစ္စဝရုတ္တမေ၊
တေ တေ သစ္စရသံ ပီတွာ, ဝိနောဒေန္တိ မဟာတမံ။
‘‘ပတွာန ဗောဓိမတုလံ, ပဌမေ ဓမ္မဒေသနေ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ဓမ္မာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ စတုရောတိ စတ္တာရိ။ သစ္စဝရုတ္တမေတိ သစ္စာနိ စ ဝရာနိ စ သစ္စဝရာနိ, သစ္စာနိ ဥတ္တမာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘စတ္တာရော သစ္စဝရုတ္တမေ’’တိပိ ပါဌော, တဿ စတ္တာရိ သစ္စဝရာနိ ဥတ္တမာနီတိ အတ္ထော။ တေ တေတိ တေ တေ ဒေဝမနုဿာ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဝိနီတာ။ သစ္စရသန္တိ စတုသစ္စပဋိဝေဓာမတရသံ ပိဝိတွာ။ ဝိနောဒေန္တိ မဟာတမန္တိ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗံ မောဟတမံ ဝိနောဒေန္တိ, ဝိဒ္ဓံသေန္တီတိ အတ္ထော။ ပတွာနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ ဗောဓိန္တိ ဧတ္ထ ပနာယံ ဗောဓိ-သဒ္ဒေါ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇၆။)‘‘မဂ္ဂေ ဖလေ စ နိဗ္ဗာနေ, ရုက္ခေ ပညတ္တိယံ တထာ၊
သဗ္ဗညုတေ စ ဉာဏသ္မိံ, ဗောဓိသဒ္ဒေါ ပနာဂတော’’။
တထာ ဟိ ပနေသ – ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) မဂ္ဂေ အာဂတော။ ‘‘ဥပသမာယ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၃၊ ၃။၃၂၃၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဧတ္ထ ဖလေ။ ‘‘ပတွာန ဗောဓိံ အမတံ အသင်္ခတ’’န္တိ ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနေ။ ‘‘အန္တရာ စ ဂယံ အန္တရာ စ ဗောဓိ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁) ဧတ္ထ အဿတ္ထရုက္ခေ။ ‘‘ဗောဓိ ခေါ ရာဇကုမာရော ဘောတော ဂေါတမဿ ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒတီ’’တိ ဧတ္ထ (မ။ နိ။ ၂။၃၂၄၊ စူဠဝ။ ၂၆၈) ပညတ္တိယံ။ ‘‘ပပ္ပေါတိ ဗောဓိံ ဝရဘူရိမေဓသော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၇) ဧတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏေ။ ဣဓာပိ သဗ္ဗညုတညာဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေပိ ဝဋ္ဋတိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)။ အတုလန္တိ တုလရဟိတံ ပမာဏာတီတံ, အပ္ပမာဏန္တိ အတ္ထော။ သမ္ဗောဓိံ ပတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ တဿ ဘဂဝတော ပဌမေ ဓမ္မဒေသနေတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
ယဒါ ပန စိတ္တံ နာမ နဂရံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တော စမ္ပကရုက္ခမူလေ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ အမှာကံ ဘဂဝါ ဝိယ တိတ္ထိယာနံ မာနမဒ္ဒနံ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ သုရာသုရယုဝတိရတိသမ္ဘဝနေ ရုစိရနဝကနကရဇတမယဝရဘဝနေ တာဝတိံသဘဝနေ ပါရိစ္ဆတ္တကရုက္ခမူလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာတလေ နိသီဒိတွာ အဘိဓမ္မံ ကထေသိ, တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, အယံ ဒုတိယော အဘိသမယော။ ယဒါ ပန သုနန္ဒော နာမ စက္ကဝတ္တိရာဇာ သုရဘိနဂရေ ပူရိတစက္ကဝတ္တိဝတ္တော ဟုတွာ စက္ကရတနံ ပဋိလဘိ။ တံ ကိရ မင်္ဂလဒသဗလေ လောကေ ဥပ္ပန္နေ စက္ကရတနံ ဌာနာ ဩသက္ကိတံ ဒိသွာ သုနန္ဒော ရာဇာ ဝိဂတာနန္ဒော ဗြာဟ္မဏေ ပရိပုစ္ဆိ – ‘‘ဣမံ စက္ကရတနံ မမ ကုသလေန နိဗ္ဗတ္တံ, ကသ္မာ ဌာနာ ဩသက္ကိတ’’န္တိ? တတော တေ တဿ ရညော ဩသက္ကနကာရဏံ ဗျာကရိံသု။ ‘‘စက္ကဝတ္တိရညော အာယုက္ခယေန ဝါ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနေန ဝါ ဗုဒ္ဓပါတုဘာဝေန ဝါ စက္ကရတနံ ဌာနာ ဩသက္ကတီတိ ဝတွာ တုယှံ ပန, မဟာရာဇ, အာယုက္ခယော နတ္ထိ, အတိဒီဃာယုကော တွံ, မင်္ဂလော ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော, တေန တေ စက္ကရတနံ ဩသက္ကိတ’’န္တိ။ တံ သုတွာ သုနန္ဒော စက္ကဝတ္တိရာဇာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇၇။)သပရိဇနော တံ စက္ကရတနံ သိရသာ ဝန္ဒိတွာ အာယာစိ – ‘‘ယာဝါဟံ တဝါနုဘာဝေန မင်္ဂလဒသဗလံ သက္ကရိဿာမိ, တာဝ တွံ မာ အန္တရဓာယဿူ’’တိ။ အထ နံ စက္ကရတနံ ယထာဌာနေယေဝ အဋ္ဌာသိ။
တတော သမုပါဂတာနန္ဒော သုနန္ဒော စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဆတ္တိံသယောဇနပရိမဏ္ဍလာယ ပရိသာယ ပရိဝုတော သဗ္ဗလောကမင်္ဂလံ မင်္ဂလဒသဗလံ ဥပသင်္ကမိတွာ သသာဝကသံဃံ သတ္ထာရံ မဟာဒါနေန သန္တပ္ပေတွာ အရဟန္တာနံ ကောဋိသတသဟဿာနံ ကာသိကဝတ္ထာနိ ဒတွာ တထာဂတဿ သဗ္ဗပရိက္ခာရေ ဒတွာ သကလလောကဝိမှယကရံ ဘဂဝတော ပူဇံ ကတွာ မင်္ဂလံ သဗ္ဗလောကနာထံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ ဝိမလကမလမကုဠသမမဉ္ဇလိံ သိရသိ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ပုတ္တောပိ တဿ အနုရာဇကုမာရော နာမ တထေဝ နိသီဒိ။
တဒါ သုနန္ဒစက္ကဝတ္တိရာဇပ္ပမုခါနံ တေသံ ဘဂဝါ အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေသိ။ သုနန္ဒော စက္ကဝတ္တီ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အထ သတ္ထာ တေသံ ပုဗ္ဗစရိယံ ဩလောကေန္တော ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ စက္ကဇာလသမလင်္ကတံ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ပသာရေတွာ – ‘‘ဧထ, ဘိက္ခဝေါ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗေ တင်္ခဏံယေဝ ဒုဝင်္ဂုလကေသာ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ ဝဿသဋ္ဌိကတ္ထေရာ ဝိယ အာကပ္ပသမ္ပန္နာ ဟုတွာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရယိံသု။ အယံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သုရိန္ဒဒေဝဘဝနေ, ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မမဒေသယိ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟု။
‘‘ယဒါ သုနန္ဒော စက္ကဝတ္တီ, သမ္ဗုဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမိ၊
တဒါ အာဟနိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, ဓမ္မဘေရိံ ဝရုတ္တမံ။
‘‘သုနန္ဒဿာနုစရာ ဇနတာ, တဒါသုံ နဝုတိကောဋိယော၊
သဗ္ဗေပိ တေ နိရဝသေသာ, အဟေသုံ ဧဟိဘိက္ခုကာ’’တိ။
တတ္ထ သုရိန္ဒဒေဝဘဝနေတိ ပုန ဒေဝိန္ဒဘဝနေတိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ အဘိဓမ္မံ။ အာဟနီတိ အဘိဟနိ။ ဝရုတ္တမန္တိ ဝရော ဘဂဝါ ဥတ္တမံ ဓမ္မဘေရိန္တိ အတ္ထော။ အနုစရာတိ နိဗဒ္ဓစရာ သေဝကာ။ အာသုန္တိ အဟေသုံ။ ‘‘တဒါသိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇၈။)နဝုတိကောဋိယော’’တိပိ ပါဌော။ တဿ ဇနတာ အာသိ, သာ ဇနတာ ကိတ္တကာတိ စေ, နဝုတိကောဋိယောတိ အတ္ထော။
အထ မင်္ဂလေ ကိရ လောကနာထေ မေခလေ ပုရေ ဝိဟရန္တေ တသ္မိံယေဝ ပုရေ သုဒေဝေါ စ ဓမ္မသေနော စ မာဏဝကာ မာဏဝကသဟဿပရိဝါရာ တဿ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိံသု။ မာဃပုဏ္ဏမာယ ဒွီသု အဂ္ဂသာဝကေသု သပရိဝါရေသု အရဟတ္တံ ပတ္တေသု သတ္ထာ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခုဂဏမဇ္ဈေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, အယံ ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန ဥတ္တရာရာမေ နာမ အနုတ္တရေ ဉာတိသမာဂမေ ပဗ္ဗဇိတာနံ ကောဋိသတသဟဿာနံ သမာဂမေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, အယံ ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ သုနန္ဒစက္ကဝတ္တိဘိက္ခုဂဏသမာဂမေ နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ ဘိက္ခူနံ မဇ္ဈေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, အယံ တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, မင်္ဂလဿ မဟေသိနော၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော။
‘‘ဒုတိယော ကောဋိသတသဟဿာနံ, တတိယော နဝုတိကောဋိနံ၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, တဒါ အာသိ သမာဂမော’’တိ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော သုရုစိဗြာဟ္မဏဂါမေ သုရုစိ နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာနံ သာက္ခရပ္ပဘေဒါနံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ပဒကော ဝေယျာကရဏော လောကာယတမဟာပုရိသလက္ခဏေသု အနဝယော အဟောသိ။ သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒသဗလဿ မဓုရဓမ္မကထံ သုတွာ ဘဂဝတိ ပသီဒိတွာ သရဏံ ဂန္တွာ – ‘‘သွေ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ သသာဝကသံဃံ ဘဂဝန္တံ နိမန္တေသိ။ သော ဘဂဝတာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, ကိတ္တကေဟိ ဘိက္ခူဟိ တေ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တော – ‘‘ကိတ္တကာ ပန ဝေါ, ဘန္တေ, ပရိဝါရာ ဘိက္ခူ’’တိ အာဟ။ တဒါ ပဌမသန္နိပါတောဝ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ကောဋိသတသဟဿ’’န္တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ယဒိ ဧဝံ, ဘန္တေ, သဗ္ဗေဟိပိ သဒ္ဓိံ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ နိမန္တေသိ။ သတ္ထာ အဓိဝါသေသိ။
ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ သွာတနာယ နိမန္တေတွာ အတ္တနော ဃရံ ဂစ္ဆန္တော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဧတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ ယာဂုဘတ္တဝတ္ထာဒီနိ ဒါတုံ သက္ကောမိ,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၇၉။)နိသီဒနဋ္ဌာနံ ပန ကထံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တဿ ကိရ သာ စိန္တနာ စတုရာသီတိယောဇနသဟဿပ္ပမာဏေ မေရုမတ္ထကေ ဌိတဿ ဒေဝရာဇဿ ဒသသတနယနဿ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနဿ ဥဏှာကာရံ ဇနေသိ။ အထ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာသနဿ ဥဏှဘာဝံ ဒိသွာ – ‘‘ကော နု ခေါ မံ ဣမမှာ ဌာနာ စာဝေတုကာမော’’တိ သမုပ္ပန္နပရိဝိတက္ကော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ မနုဿလောကံ ဩလောကေန္တော မဟာပုရိသံ ဒိသွာ – ‘‘အယံ မဟာသတ္တော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ တဿ နိသီဒနတ္ထာယ စိန္တေသိ, မယာပိ တတ္ထ ဂန္တွာ ပုညကောဋ္ဌာသံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဍ္ဎကီဝဏ္ဏံ နိမ္မိနိတွာ ဝါသိဖရသုဟတ္ထော မဟာပုရိသဿ ပုရတော ပါတုရဟောသိ။ သော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကဿစိ ဘတိယာ ကတ္တဗ္ဗကမ္မ’’န္တိ အာဟ။
မဟာသတ္တော ဒိသွာ ‘‘ကိံ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မမ အဇာနနသိပ္ပံ နာမ နတ္ထိ, ယော ယော ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ မဏ္ဍပံ ဝါ ပါသာဒံ ဝါ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ နိဝေသနာဒိကံ, တဿ တဿ တံ တံ ကာတုံ သမတ္ထောမှီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မယှံ ကမ္မံ အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ကိံ, အယျာ’’တိ? ‘‘သွာတနာယ မယာ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခူ နိမန္တိတာ, တေသံ နိသီဒနမဏ္ဍပံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘အဟံ နာမ ကရေယျံ, သစေ မေ ဘတိံ ဒါတုံ သက္ခိဿထာ’’တိ။ ‘‘သက္ခိဿာမိ, တာတာ’’တိ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ, သာဓု, ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဧကံ ပဒေသံ ဩလောကေသိ။ သော ဒွါဒသယောဇနပ္ပမာဏော ပဒေသော ကသိဏမဏ္ဍလံ ဝိယ သမတလော ပရမရမဏီယော အဟောသိ။ ပုန သော ‘‘ဧတ္တကေ ဌာနေ သတ္တရတနမယော ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍော မဏ္ဍပေါ ဥဋ္ဌဟတူ’’တိ စိန္တေတွာ ဩလောကေသိ။ တတော တာဝဒေဝ မဏ္ဍပသဒိသော ပထဝိတလံ ဘိန္ဒိတွာ မဏ္ဍပေါ ဥဋ္ဌဟိ။ တဿ သောဝဏ္ဏမယေသု ထမ္ဘေသု ရဇတမယာ ဃဋကာ အဟေသုံ, ရဇတမယေသု ထမ္ဘေသု သောဝဏ္ဏမယာ ဃဋကာ, မဏိတ္ထမ္ဘေသု ပဝါဠမယာ ဃဋကာ, ပဝါဠမယေသု ထမ္ဘေသု မဏိမယာ ဃဋကာ, သတ္တရတနမယေသု ထမ္ဘေသု သတ္တရတနမယာ ဃဋကာ အဟေသုံ။
တတော မဏ္ဍပဿ အန္တရန္တရာပိ ကိင်္ကိဏိကဇာလာ ဩလမ္ဗတူ’’တိ ဩလောကေသိ, သဟ ဩလောကနေန ကိင်္ကိဏိကဇာလာ ဩလမ္ဗိ, ယဿ မန္ဒဝါတေရိတဿ ပဉ္စင်္ဂိကဿေဝ တုရိယဿ ပရမမနောရမော မဓုရော သဒ္ဒေါ နိစ္ဆရတိ, ဒိဗ္ဗသင်္ဂီတိဝတ္တနကာလော ဝိယ အဟောသိ။ ‘‘အန္တရန္တရာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓဒါမပုပ္ဖဒါမပတ္တဒါမသတ္တရတနဒါမာနိ ဩလမ္ဗန္တူ’’တိ စိန္တေသိ, သဟ စိန္တာယ ဒါမာနိ ဩလမ္ဗိံသု။ ‘‘ကောဋိသတသဟဿသင်္ခါနံ ဘိက္ခူနံ အာသနာနိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈၀။)စ ကပ္ပိယမဟဂ္ဃပစ္စတ္ထရဏာနိ အာဓာရကာနိ စ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌဟန္တူ’’တိ စိန္တေသိ, တာဝဒေဝ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ‘‘ကောဏေ ကောဏေ ဧကေကာ ဥဒကစာဋိ ဥဋ္ဌဟတူ’’တိ စိန္တေသိ, တင်္ခဏံယေဝ ဥဒကစာဋိယော ပရမသီတလေန မဓုရေန သုဝိသုဒ္ဓသုဂန္ဓကပ္ပိယဝါရိနာ ပုဏ္ဏာ ကဒလိပဏ္ဏပိဟိတမုခါ ဥဋ္ဌဟိံသု။ သော ဒသသတနယနော ဧတ္တကံ မာပေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ – ‘‘ဧဟိ, အယျ, တဝ မဏ္ဍပံ ဒိသွာ မယှံ ဘတိံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ မဟာပုရိသော ဂန္တွာ တံ မဏ္ဍပံ ဩလောကေသိ။ တဿ ဩလောကေန္တဿေဝ သကလသရီရံ ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ နိရန္တရံ ဖုဋံ အဟောသိ။
အထဿ မဏ္ဍပံ ဩလောကယတော ဧတဒဟောသိ – ‘‘နာယံ မဏ္ဍပေါ မနုဿဘူတေန ကတော, မယှံ အဇ္ဈာသယံ မယှံ ဂုဏံ အာဂမ္မ အဒ္ဓါ သက္ကဿ ဒေဝရညော ဘဝနံ ဥဏှံ အဟောသိ, တတော သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန အယံ မဏ္ဍပေါ နိမ္မိတော’’တိ။ ‘‘န ခေါ ပန မေ ယုတ္တံ ဧဝရူပေ မဏ္ဍပေ ဧကဒိဝသံယေဝ ဒါနံ ဒါတုံ, သတ္တာဟံ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ ဗာဟိရကဒါနံ နာမ တတ္တကမ္ပိ သမာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ ဟဒယံ တုဋ္ဌိံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, အလင်္ကတသီသံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ အဉ္ဇိတာနိ ဝါ အက္ခီနိ ဥပ္ပါဋေတွာ ဟဒယမံသံ ဝါ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ဒိန္နကာလေ ဗောဓိသတ္တာနံ စာဂံ နိဿာယ တုဋ္ဌိ နာမ ဟောတိ။ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တဿ ဟိ သိဝိဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၅၂ အာဒယော) ဒေဝသိကံ ပဉ္စကဟာပဏသတသဟဿာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ စတူသု နဂရဒွါရေသု နဂရမဇ္ဈေတိ ပဉ္စသု ဌာနေသု ဒါနံ ဒေန္တဿ တံ ဒါနံ စာဂတုဋ္ဌိံ ဥပ္ပါဒေတုံ နာသက္ခိ။ ယဒါ ပနဿ ဗြာဟ္မဏဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အက္ခီနိ ယာစိ, တဒါ သော တာနိ စက္ခူနိ ဥပ္ပါဋေတွာ အဒါသိ, ဒဒမာနဿေဝ ဟာသော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စိတ္တဿ အညထတ္တံ နာဟောသိ။ ဧဝံ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ဗာဟိရဒါနံ နိဿာယ တိတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ သောပိ မဟာပုရိသော – ‘‘မယာ ကောဋိသတသဟဿသင်္ခါနံ ဘိက္ခူနံ ဒါနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ တသ္မိံ မဏ္ဍပေ နိသီဒါပေတွာ သတ္တာဟံ ဂဝပါနံ နာမ ဒါနံ အဒါသိ။
ဧတ္ထ ဂဝပါနန္တိ မဟန္တေ မဟန္တေ ကောလမ္ဗေ ခီရဿ ပူရေတွာ ဥဒ္ဓနေသု အာရောပေတွာ ဃနပါကပက္ကေ ခီရေ ထောကထောကေ တဏ္ဍုလေ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကမဓုသက္ခရစုဏ္ဏသပ္ပီဟိ အဘိသင်္ခတဘောဇနံ ဝုစ္စတိ။ ဣဒမေဝ စတုမဓုရဘောဇနန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ မနုဿာယေဝ ပန ပရိဝိသိတုံ နာသက္ခိံသု။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈၁။)ဒေဝါပိ ဧကန္တရိကာ ဟုတွာ ပရိဝိသိံသု။ ဒွါဒသယောဇနပ္ပမာဏမ္ပိ တံ ဌာနံ တေ ဘိက္ခူ ဂဏှိတုံ နပ္ပဟောသိယေဝ, တေ ပန ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော အနုဘာဝေန နိသီဒိံသု။ ပရိယောသာနဒိဝသေ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခူနံ ပတ္တေ ဓောဝါပေတွာ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ သပ္ပိနဝနီတမဓုဖာဏိတာဒီနံ ပူရေတွာ တိစီဝရေဟိ သဒ္ဓိံ အဒါသိ။ တတ္ထ သံဃနဝကဘိက္ခုနာ လဒ္ဓစီဝရသာဋကာ သတသဟဿဂ္ဃနိကာ အဟေသုံ။
အထ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော – ‘‘အယံ မဟာပုရိသော ဧဝရူပံ မဟာဒါနံ အဒါသိ, ကော နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော – ‘‘အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ ဒွိန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဒိသွာ တတော မဟာသတ္တံ အာမန္တေတွာ – ‘‘တွံ ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ အတိက္ကမိတွာ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿသီ’’တိ ဗျာကာသိ။ အထ မဟာပုရိသော ဘဂဝတော ဗျာကရဏံ သုတွာ ပမုဒိတဟဒယော – ‘‘အဟံ ကိရ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမိ, န မေ ဃရာဝါသေန အတ္ထော, ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တထာရူပံ သမ္ပတ္တိံ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ ပဟာယ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အဘိညာ စ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ယာဝတာယုကံ ဌတွာ အာယုပရိယောသာနေ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, သုရုစီ နာမ ဗြာဟ္မဏော၊
အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော, တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ။
‘‘တမဟံ ဥပသင်္ကမ္မ, သရဏံ ဂန္တွာန သတ္ထုနော၊
သမ္ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ သံဃံ, ဂန္ဓမာလေန ပူဇယိံ၊
ပူဇေတွာ ဂန္ဓမာလေန, ဂဝပါနေန တပ္ပယိံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, မင်္ဂလော ဒွိပဒုတ္တမော၊
အပရိမေယျိတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမ’’န္တိ။ –
အဋ္ဌ ဂါထာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈၂။)‘‘တဒါ ပီတိမနုဗြူဟန္တော, သမ္ဗောဓိဝရပတ္တိယာ၊
ဗုဒ္ဓေ ဒတွာန မံ ဂေဟံ, ပဗ္ဗဇိံ တဿ သန္တိကေ။
‘‘သုတ္တန္တံ ဝိနယံ စာပိ, နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ၊
သဗ္ဗံ ပရိယာပုဏိတွာ, သောဘယိံ ဇိနသာသနံ။
‘‘တတ္ထပ္ပမတ္တော ဝိဟရန္တော, ဗြဟ္မံ ဘာဝေတွ ဘာဝနံ၊
အဘိညာပါရမိံ ဂန္တွာ, ဗြဟ္မလောကမဂဉ္ဆဟ’’န္တိ။
တတ္ထ ဂန္ဓမာလေနာတိ ဂန္ဓေဟိ စေဝ မာလေဟိ စ။ ဂဝပါနေနာတိ ဣဒံ ဝုတ္တမေဝ။ ‘‘ဃတပါနေနာ’’တိပိ ကေစိ ပဌန္တိ။ တပ္ပယိန္တိ တပ္ပေသိံ။ ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိန္တိ ဘိယျောပိ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ။ ဒသပါရမိပူရိယာတိ ဒသန္နံ ပါရမီနံ ပူရဏတ္ထာယ။ ပီတိန္တိ ဟဒယတုဋ္ဌိံ။ အနုဗြူဟန္တောတိ ဝဍ္ဎေန္တော။ သမ္ဗောဓိဝရပတ္တိယာတိ ဗုဒ္ဓတ္တပ္ပတ္တိယာ။ ဗုဒ္ဓေ ဒတွာနာတိ ဗုဒ္ဓဿ ပရိစ္စဇိတွာ။ မံ ဂေဟန္တိ မမ ဂေဟံ, သဗ္ဗံ သာပတေယျံ စတုပစ္စယတ္ထာယ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပရိစ္စဇိတွာတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဗုဒ္ဓသာသနေ။ ဗြဟ္မန္တိ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနံ ဘာဝေတွာ။
မင်္ဂလဿ ပန ဘဂဝတော နဂရံ ဥတ္တရံ နာမ အဟောသိ, ပိတာပိဿ ဥတ္တရော နာမ ရာဇာ ခတ္တိယော, မာတာပိ ဥတ္တရာ နာမ, သုဒေဝေါ စ ဓမ္မသေနော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ပါလိတော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, သီဝလာ စ အသောကာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, နာဂရုက္ခော ဗောဓိ, အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ အဟောသိ, နဝုတိဝဿသဟဿံ အာယုပရိမာဏံ, ဘရိယာ ပနဿ ယသဝတီ နာမ, သီဝလော နာမ ပုတ္တော, အဿယာနေန နိက္ခမိ။ ဥတ္တရာရာမေ ဝသိ။ ဥတ္တရော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, တသ္မိံ ပန နဝုတိဝဿသဟဿာနိ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဒသစက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဧကန္ဓကာရာနိ အဟေသုံ။ သဗ္ဗစက္ကဝါဠေသု မနုဿာနံ မဟန္တံ အာရောဒနပရိဒေဝနံ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဥတ္တရံ နာမ နဂရံ, ဥတ္တရော နာမ ခတ္တိယော၊
ဥတ္တရာ နာမ ဇနိကာ, မင်္ဂလဿ မဟေသိနော။
‘‘သုဒေဝေါ ဓမ္မသေနော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
ပါလိတော နာမုပဋ္ဌာကော, မင်္ဂလဿ မဟေသိနော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈၃။)‘‘သီဝလာ စ အသောကာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, နာဂရုက္ခောတိ ဝုစ္စတိ။
‘‘အဋ္ဌာသီတိ ရတနာနိ, အစ္စုဂ္ဂတော မဟာမုနိ၊
တတော နိဒ္ဓါဝတီ ရံသီ, အနေကသတသဟဿိယော။
‘‘နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ယထာပိ သာဂရေ ဦမီ, န သက္ကာ တာ ဂဏေတုယေ၊
တထေဝ သာဝကာ တဿ, န သက္ကာ တေ ဂဏေတုယေ။
‘‘ယာဝ အဋ္ဌာသိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, မင်္ဂလော လောကနာယကော၊
န တဿ သာသနေ အတ္ထိ, သကိလေသမရဏံ တဒါ။
‘‘ဓမ္မောက္ကံ ဓာရယိတွာန, သန္တာရေတွာ မဟာဇနံ၊
ဇလိတွာ ဓုမကေတူဝ, နိဗ္ဗုတော သော မဟာယသော။
‘‘သင်္ခါရာနံ သဘာဝတ္တံ, ဒဿယိတွာ သဒေဝကေ၊
ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောဝ, သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော ယထာ’’တိ။
တတ္ထ တတောတိ တဿ မင်္ဂလဿ သရီရတော။ နိဒ္ဓါဝတီတိ နိဒ္ဓါဝန္တိ, ဝစနဝိပရိယာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရံသီတိ ရသ္မိယော။ အနေကသတသဟဿိယောတိ အနေကသတသဟဿာ။ ဦမီတိ ဝီစိယော တရင်္ဂါ။ ဂဏေတုယေတိ ဂဏေတုံ သင်္ခါတုံ။ ဧတ္တကာ သာဂရေ ဦမိယောတိ ယထာ န သက္ကာ ဂဏေတုံ, ဧဝံ တဿ ဘဂဝတော သာဝကာပိ န သက္ကာ ဂဏေတုံ, အထ ခေါ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာတိ အတ္ထော။ ယာဝါတိ ယာဝတကံ ကာလံ။ သကိလေသမရဏံ တဒါတိ သဟ ကိလေသေဟိ သကိလေသော, သကိလေသဿ မရဏံ သကိလေသမရဏံ, တံ နတ္ထိ။ တဒါ ကိရ တဿ ဘဂဝတော သာသနေ သာဝကာ သဗ္ဗေ အရဟတ္တံ ပတွာယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု။ ပုထုဇ္ဇနာ ဝါ သောတာပန္နာဒယော ဝါ ဟုတွာ န ကာလမကံသူတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘သမ္မောဟမာရဏံ တဒါ’’တိ ပဌန္တိ။
ဓမ္မောက္ကန္တိ ဓမ္မဒီပကံ။ ဓူမကေတူတိ အဂ္ဂိ ဝုစ္စတိ, ဣဓ ပန ပဒီပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော တသ္မာ ပဒီပေါ ဝိယ ဇလိတွာ နိဗ္ဗုတောတိ အတ္ထော။ မဟာယသောတိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈၄။)မဟာပရိဝါရော။ ကေစိ ‘‘နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော’’တိ ပဌန္တိ။ သင်္ခါရာနန္တိ သင်္ခါတဓမ္မာနံ သပ္ပစ္စယဓမ္မာနံ။ သဘာဝတ္တန္တိ အနိစ္စာဒိသာမညလက္ခဏံ။ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော ယထာတိ ယထာ သဟဿကိရဏော ဒိဝသကရော သဗ္ဗံ တမဂဏံ ဝိဓမိတွာ သဗ္ဗဉ္စ လောကံ ဩဘာသေတွာ အတ္ထမုပဂစ္ဆတိ, ဧဝံ မင်္ဂလဒိဝသကရောပိ ဝေနေယျကမလဝနဝိကသနကရော သဗ္ဗံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရလောကတမံ ဝိဓမိတွာ အတ္တနော သရီရပ္ပဘာယ ဇလိတွာ အတ္ထင်္ဂတောတိ အတ္ထော။ သေသဂါထာ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနာ ဧဝါတိ။
မင်္ဂလဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော တတိယော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၆။ သုမနဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ဧဝံ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဧကန္ဓကာရံ ကတွာ တသ္မိံ ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ အပရဘာဂေ နဝုတိဝဿသဟဿာယုကေသု မနုဿေသု အနုက္ကမေန ပရိဟာယိတွာ ဒသဝဿေသု ဇာတေသု ပုန ဝဍ္ဎိတွာ အနုက္ကမေန အသင်္ချေယျာယုကာ ဟုတွာ ပုန ပရိဟာယိတွာ နဝုတိဝဿသဟဿာယုကေသု ဇာတေသု သုမနော နာမ ဗောဓိသတ္တော ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ မေခလနဂရေ သုဒတ္တဿ နာမ ရညော ကုလေ သိရိမာယ နာမ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ ပါဋိဟာရိယာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနေဝ။
သော အနုက္ကမေန ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော သိရိဝဍ္ဎနသောမဝဍ္ဎနဣဒ္ဓိဝဍ္ဎနနာမဓေယျေသု တီသု ပါသာဒေသု တေသဋ္ဌိယာ နာဋကိတ္ထိသတသဟဿေဟိ ပရိစာရိယမာနော သုရယုဝတီဟိ ပရိစာရိယမာနော ဒေဝကုမာရော ဝိယ နဝဝဿသဟဿာနိ ဒိဗ္ဗသုခသဒိသံ ဝိသယသုခမနုဘဝမာနော ဝဋံသိကာယ နာမ ဒေဝိယာ အနုပမံ နာမ နိရုပမံ ပုတ္တံ ဇနေတွာ စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ ပန ပဗ္ဗဇန္တံ တိံသကောဋိယော အနုပဗ္ဗဇိံသု။
သော တေဟိ ပရိဝုတော ဒသမာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ အနောမနိဂမေ အနောမသေဋ္ဌိနော ဓီတာယ အနုပမာယ နာမ ဒိန္နံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈၅။)ပက္ခိတ္တဒိဗ္ဗောဇံ ပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ အနုပမာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ နာဂဗောဓိံ ဥပဂန္တွာ တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အဋ္ဌဟိ တိဏမုဋ္ဌီဟိ တိံသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ ကတွာ တတ္ထ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ နိသီဒိ။ တတော မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄) ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘မင်္ဂလဿ အပရေန, သုမနော နာမ နာယကော၊
သဗ္ဗဓမ္မေဟိ အသမော, သဗ္ဗသတ္တာနမုတ္တမော’’တိ။
တတ္ထ မင်္ဂလဿ အပရေနာတိ မင်္ဂလဿ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ။ သဗ္ဗဓမ္မေဟိ အသမောတိ သဗ္ဗေဟိပိ သီလသမာဓိပညာဓမ္မေဟိ အသမော အသဒိသော။
သုမနော ကိရ ဘဂဝါ ဗောဓိသမီပေယေဝ သတ္တသတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဗြဟ္မာယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ – ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၂၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၄၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၀) ဥပဓာရေန္တော အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတာနံ တိံသကောဋိယော စ အတ္တနော ကနိဋ္ဌဘာတိကံ ဝေမာတိကံ သရဏကုမာရဉ္စ ပုရောဟိတပုတ္တံ ဘာဝိတတ္တမာဏဝကဉ္စ ဥပနိဿယသမ္ပန္နေ ဒိသွာ – ‘‘ဧတေသံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဟံသရာဇာ ဝိယ ဂဂနပထေန မေခလုယျာနေ ဩတရိတွာ ဥယျာနပါလံ ပေသေတွာ အတ္တနော ကနိဋ္ဌဘာတိကံ သရဏကုမာရဉ္စ ပုရောဟိတပုတ္တံ ဘာဝိတတ္တကုမာရဉ္စ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ ပရိဝါရဘူတာ သတ္တတိံသကောဋိယော အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတာ တိံသကောဋိယော စ အညေ စ ဗဟူ ဒေဝမနုဿကောဋိယော စာတိ ဧဝံ ကောဋိသတသဟဿံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေန ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တဒါ အမတဘေရိံ သော, အာဟနီ မေခလေ ပုရေ၊
ဓမ္မသင်္ခသမာယုတ္တံ, နဝင်္ဂံ ဇိနသာသန’’န္တိ။
တတ္ထ အမတဘေရိန္တိ အမတာဓိဂမာယ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ဘေရိံ။ အာဟနီတိ ဝါဒယိ, ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ အတ္ထော။ သာယံ အမတဘေရီ နာမ အမတပရိယောသာနံ နဝင်္ဂံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဓမ္မသင်္ခသမာယုတ္တံ, နဝင်္ဂံ ဇိနသာသန’’န္တိ။ တတ္ထ ဓမ္မသင်္ခသမာယုတ္တန္တိ စတုသစ္စဓမ္မကထာသင်္ခဝရသမာယုတ္တံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈၆။)သုမနော ပန လောကနာယကော အဘိသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိတွာ ပဋိညာနုရူပံ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇမာနော မဟာဇနဿ ဘဝဗန္ဓနမောက္ခတ္ထာယ ကုသလရတနဿ ကိလေသစောရေဟိ ဝိလုပ္ပမာနဿ ပရိတ္တာနတ္ထံ သီလဝိပုလပါကာရံ သမာဓိပရိခါပရိဝါရိတံ ဝိပဿနာဉာဏဒွါရံ သတိသမ္ပဇညဒဠှကဝါဋံ သမာပတ္တိမဏ္ဍပါဒိပဋိမဏ္ဍိတံ ဗောဓိပက္ခိယဇနသမာကုလံ အမတဝရနဂရံ မာပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နိဇ္ဇိနိတွာ ကိလေသေ သော, ပတွာ သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ၊
မာပေသိ နဂရံ သတ္ထာ, သဒ္ဓမ္မပုရဝရုတ္တမ’’န္တိ။
တတ္ထ နိဇ္ဇိနိတွာတိ ဝိဇိနိတွာ အဘိဘုယျ, ကိလေသာဘိသင်္ခါရဒေဝပုတ္တမာရေ ဝိဒ္ဓံသေတွာတိ အတ္ထော။ သောတိ သော သုမနော ဘဂဝါ။ ‘‘ဝိဇိနိတွာ ကိလေသေ ဟီ’’တိပိ ပါဌော။ တတ္ထ ဟိ-ကာရော ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ ပတွာတိ အဓိဂန္တွာ။ ‘‘ပတ္တော’’တိပိ ပါဌော။ နဂရန္တိ နိဗ္ဗာနနဂရံ။ သဒ္ဓမ္မပုရဝရုတ္တမန္တိ သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတံ ပုရဝရေသု ဥတ္တမံ သေဋ္ဌံ ပဓာနဘူတံ။ အထ ဝါ သဒ္ဓမ္မမယေသု ပုရေသု ပဝရေသု ဥတ္တမံ သဒ္ဓမ္မပုရဝရုတ္တမံ။ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘နဂရ’’န္တိ တဿေဝ ဝေဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဋိဝိဒ္ဓဓမ္မသဘာဝါနံ သေက္ခာသေက္ခာနံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ပတိဋ္ဌာနံ ဂေါစရနိဝါသဋ္ဌေန နိဗ္ဗာနံ ‘‘နဂရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ပန သဒ္ဓမ္မဝရနဂရေ သော သတ္ထာ အဝိစ္ဆိန္နံ အကုဋိလံ ဥဇုံ ပုထုလဉ္စ ဝိတ္ထတဉ္စ သတိပဋ္ဌာနမယံ မဟာဝီထိံ မာပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နိရန္တရံ အကုဋိလံ, ဥဇုံ ဝိပုလဝိတ္ထတံ၊
မာပေသိ သော မဟာဝီထိံ, သတိပဋ္ဌာနဝရုတ္တမ’’န္တိ။
တတ္ထ နိရန္တရန္တိ ကုသလဇဝနသဉ္စရဏာနန္တရဘာဝတော နိရန္တရံ။ အကုဋိလန္တိ ကုဋိလဘာဝကရဒေါသဝိရဟိတတော အကုဋိလံ။ ဥဇုန္တိ အကုဋိလတ္တာဝ ဥဇုံ။ ပုရိမပဒဿေဝ အတ္ထဒီပကမိဒံ ဝစနံ။ ဝိပုလဝိတ္ထတန္တိ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ပုထုလဝိတ္ထတံ, ပုထုလဝိတ္ထတဘာဝေါ လောကိယလောကုတ္တရသတိပဋ္ဌာနဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မဟာဝီထိန္တိ မဟာမဂ္ဂံ။ သတိပဋ္ဌာနဝရုတ္တမန္တိ သတိပဋ္ဌာနဉ္စ တံ ဝရေသု ဥတ္တမဉ္စာတိ သတိပဋ္ဌာနဝရုတ္တမံ။ အထ ဝါ ဝရံ သတိပဋ္ဌာနမယံ ဥတ္တမဝီထိန္တိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ တဿ နိဗ္ဗာနမဟာနဂရဿ တဿံ သတိပဋ္ဌာနဝီထိယံ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ဆ အဘိညာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယောတိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈၇။)ဣမာနိ မဟဂ္ဃရတနာနိ ဥဘောသု ပဿေသု ဓမ္မာပဏေ ပသာရေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဖလေ စတ္တာရိ သာမညေ, စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ၊
ဆဠဘိညာဋ္ဌသမာပတ္တီ, ပသာရေသိ တတ္ထ ဝီထိယ’’န္တိ။
ဣဒါနိ ဘဂဝါ ဣမာနိ ရတနဘဏ္ဍာနိ ယေ ပန အပ္ပမတ္တာ သတိမန္တော ပဏ္ဍိတာ ဟိရိဩတ္တပ္ပဝီရိယာဒီဟိ သမန္နာဂတာ, တေ အာဒီယန္တီတိ တေသံ ရတနာနံ ဟရဏူပါယံ ဒဿေန္တော –
‘‘ယေ အပ္ပမတ္တာ အခိလာ, ဟိရိဝီရိယေဟုပါဂတာ၊
တေ တေ ဣမေ ဂုဏဝရေ, အာဒိယန္တိ ယထာသုခ’’န္တိ။ – အာဟ၊
တတ္ထ ယေတိ အနိယမုဒ္ဒေသော။ အပ္ပမတ္တာတိ ပမာဒဿ ပဋိပက္ခဘူတေန သတိယာ အဝိပ္ပဝါသလက္ခဏေန အပ္ပမာဒေန သမန္နာဂတာ။ အခိလာတိ ပဉ္စစေတောခိလရဟိတာ။ ဟိရိဝီရိယေဟုပါဂတာတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဟိရီယတီတိ ဟိရီ, လဇ္ဇာယေတံ အဓိဝစနံ။ ဝီရဿ ဘာဝေါ ဝီရိယံ, တံ ဥဿာဟလက္ခဏံ။ တေဟိ ဟိရိဝီရိယေဟိ ဥပါဂတာ သမန္နာဂတာ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာ။ တေတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ အနိယမုဒ္ဒေသဿ နိယမုဒ္ဒေသော။ ပုန တေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဂုဏရတနဝိသေသေ တေ ကုလပုတ္တာ အာဒိယန္တိ ပဋိလဘန္တိ အဓိဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗံ ပန သုမနော ဘဂဝါ ကတဝိဒိတမနော ဓမ္မဘေရိံ အာဟနိတွာ ဓမ္မနဂရံ မာပေတွာ ဣမိနာ နယေန ပဌမမေဝ သတသဟဿကောဋိယော ဗောဓေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဧဝမေတေန ယောဂေန, ဥဒ္ဓရန္တော မဟာဇနံ၊
ဗောဓေသိ ပဌမံ သတ္ထာ, ကောဋိသတသဟဿိယော’’တိ။
တတ္ထ ဥဒ္ဓရန္တောတိ သံသာရသာဂရတော အရိယမဂ္ဂနာဝါယ သမုဒ္ဓရန္တော။ ကောဋိသတသဟဿိယောတိ သတသဟဿကောဋိယောတိ အတ္ထော။ ဝိပရိယာယေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။
ယဒါ ပန သုမနော လောကနာယကော သုနန္ဒဝတီနဂရေ အမ္ဗရုက္ခမူလေ တိတ္ထိယမဒမာနမဒ္ဒနံ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ သတ္တာနံ ကောဋိသဟဿံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈၈။)ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ အယံ ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယမှိ ကာလေ မဟာဝီရော, ဩဝဒီ တိတ္ထိယေ ဂဏေ၊
ကောဋိသဟဿာ ဘိသမိံသု, ဒုတိယေ ဓမ္မဒေသနေ’’တိ။
တတ္ထ တိတ္ထိယေ ဂဏေတိ တိတ္ထိယဘူတေ ဂဏေ, တိတ္ထိယာနံ ဂဏေ ဝါ ‘‘တိတ္ထိယေ အဘိမဒ္ဒန္တော, ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မမဒေသယီ’’တိ ပဌန္တိ ကေစိ။
ယဒါ ပန ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ဒေဝတာ ဣမသ္မိံ စက္ကဝါဠေ သန္နိပတိတွာ မနုဿာ စ နိရောဓကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘ကထံ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇန္တိ, ကထံ နိရောဓသမာပန္နာ ဟောန္တိ, ကထံ နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တီ’’တိ? ဧဝံ သမာပဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနာဒီသု ဝိနိစ္ဆယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တာ သဟ မနုဿေဟိ ဆသု ကာမာဝစရဒေဝလောကေသု ဒေဝါ စ နဝသု ဗြဟ္မလောကေသု ဗြဟ္မာနော စ ဒွေဠှကဇာတာ ဒွိဓာ အဟေသုံ။ တတော နရသုန္ဒရေန အရိန္ဒမေန နာမ ရညာ သဒ္ဓိံ သာယနှသမယေ သုမနဒသဗလံ သဗ္ဗလောကနာထံ ဥပသင်္ကမိံသု၊ ဥပသင်္ကမိတွာ အရိန္ဒမော ရာဇာ ဘဂဝန္တံ နိရောဓပဉှံ ပုစ္ဆိ။ တတော ဘဂဝတာ နိရောဓပဉှေ ဝိဿဇ္ဇိတေ နဝုတိပါဏကောဋိသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ အယံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယဒါ ဒေဝါ မနုဿာ စ, သမဂ္ဂါ ဧကမာနသာ၊
နိရောဓပဉှံ ပုစ္ဆိံသု, သံသယံ စာပိ မာနသံ။
‘‘တဒါပိ ဓမ္မဒေသနေ, နိရောဓပရိဒီပနေ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တဿ ပန သုမနဿ ဘဂဝတော တယော သာဝကသန္နိပါတာ အဟေသုံ။ တတ္ထ ပဌမသန္နိပါတေ မေခလနဂရံ ဥပနိဿာယ ဝဿံ ဝသိတွာ ပဌမပဝါရဏာယ အရဟန္တာနံ ကောဋိသဟဿေန ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတေန သဒ္ဓိံ ဘဂဝါ ပဝါရေသိ, အယံ ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ အထာပရေန သမယေန သင်္ကဿနဂရဿာဝိဒူရေ အရိန္ဒမရာဇကုသလဗလနိဗ္ဗတ္တေ ယောဇနပ္ပမာဏေ ကနကပဗ္ဗတေ နိသိန္နော သရဒသမယရုစိရကရနိကရော ဒိဝသကရော ဝိယ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတေ မုနိဝရဒိဝသကရော အရိန္ဒမရာဇာနံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၈၉။)ပရိဝါရေတွာ အာဂတာနံ ပုရိသာနံ နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ ဒမေတွာ သဗ္ဗေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ တသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ အရဟတ္တံ ပတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပရိဝုတော စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ သန္နိပါတေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ အယံ ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ယဒါ ပန သက္ကော ဒေဝရာဇာ သုဂတဒဿနတ္ထာယ ဥပသင်္ကမိ, တဒါ သုမနော ဘဂဝါ အသီတိယာ အရဟန္တကောဋိသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, အယံ တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, သုမနဿ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘ဝဿံဝုဋ္ဌဿ ဘဂဝတော, အဘိဃုဋ္ဌေ ပဝါရဏေ၊
ကောဋိသတသဟဿေဟိ, ပဝါရေသိ တထာဂတော။
‘‘တတော ပရံ သန္နိပါတေ, ဝိမလေ ကဉ္စနပဗ္ဗတေ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘ယဒါ သက္ကော ဒေဝရာဇာ, ဗုဒ္ဓဒဿနုပါဂမိ၊
အသီတိကောဋိသဟဿာနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
တတ္ထ အဘိဃုဋ္ဌေ ပဝါရဏေတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, အဘိဃုဋ္ဌာယ ပဝါရဏာယာတိ အတ္ထော။ တတောပရန္တိ တတော အပရဘာဂေ။ ကဉ္စနပဗ္ဗတေတိ ကနကမယေ ပဗ္ဗတေ။ ဗုဒ္ဓဒဿနုပါဂမီတိ ဗုဒ္ဓဒဿနတ္ထမုပါဂမိ။ တဒါ ကိရ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော အတုလော နာမ နာဂရာဇာ အဟောသိ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ။ သော ‘‘လောကေ ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ ဉာတိဂဏပရိဝုတော သကဘဝနာ နိက္ခမိတွာ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခုပရိဝါရဿ သုမနဿ ဘဂဝတော ဒိဗ္ဗေဟိ တုရိယေဟိ ဥပဟာရံ ကာရေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ပစ္စေကဒုဿယုဂါနိ ဒတွာ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာသိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ ‘‘အနာဂတေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, နာဂရာဇာ မဟိဒ္ဓိကော၊
အတုလော နာမ နာမေန, ဥဿန္နကုသလသဉ္စယော။
‘‘တဒါဟံ နာဂဘဝနာ, နိက္ခမိတွာ သဉာတိဘိ၊
နာဂါနံ ဒိဗ္ဗတုရိယေဟိ, သသံဃံ ဇိနမုပဋ္ဌဟိံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉၀။)‘‘ကောဋိသတသဟဿာနံ, အန္နပါနေန တပ္ပယိံ၊
ပစ္စေကဒုဿယုဂံ ဒတွာ, သရဏံ တမုပါဂမိံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, သုမနော လောကနာယကော၊
အပရိမေယျိတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ’’။
ယထာ ကောဏ္ဍညဗုဒ္ဓဝံသေ, ဧဝံ အဋ္ဌ ဂါထာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာတိ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တဿ ပန သုမနဿ ဘဂဝတော မေခလံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, သုဒတ္တော နာမ ရာဇာ ပိတာ, သိရိမာ နာမ ဒေဝီ မာတာ, သရဏော စ ဘာဝိတတ္တော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဥဒေနော နာမုပဋ္ဌာကော, သောဏာ စ ဥပသောဏာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, နာဂရုက္ခော ဗောဓိ, နဝုတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ, နဝုတိယေဝ ဝဿသဟဿာနိ အာယုပ္ပမာဏံ အဟောသိ, ဝဋံသိကာ နာမဿ မဟေသီ ဒေဝီ, အနူပမော နာမ ပုတ္တော အဟောသိ, ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခမိ။ ဥပဋ္ဌာကော အင်္ဂရာဇာ။ အင်္ဂါရာမေ ဝသီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဂရံ မေခလံ နာမ, သုဒတ္တော နာမ ခတ္တိယော၊
သိရိမာ နာမ ဇနိကာ, သုမနဿ မဟေသိနော။
‘‘နဝဝဿသဟဿာနိ, အဂါရံ အဇ္ဈ သော ဝသိ၊
စန္ဒော သုစန္ဒော ဝဋံသော စ, တယော ပါသာဒမုတ္တမာ။
‘‘တေသဋ္ဌိသတသဟဿာနိ, နာရိယော သမလင်္ကတာ၊
ဝဋံသိကာ နာမ နာရီ, အနူပမော နာမ အတြဇော။
‘‘နိမိတ္တေ စတုရော ဒိသွာ, ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခမိ၊
အနူနဒသမာသာနိ, ပဓာနံ ပဒဟီ ဇိနော။
‘‘ဗြဟ္မုနာ ယာစိတော သန္တော, သုမနော လောကနာယကော၊
ဝတ္တိ စက္ကံ မဟာဝီရော, မေခလေ ပုရမုတ္တမေ။
‘‘သရဏော ဘာဝိတတ္တော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
ဥဒေနော နာမုပဋ္ဌာကော, သုမနဿ မဟေသိနော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉၁။)‘‘သောဏာ စ ဥပသောဏာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
သောပိ ဗုဒ္ဓေါ အမိတယသော, နာဂမူလေ အဗုဇ္ဈထ။
‘‘ဝရုဏော စေဝ သရဏော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂုပဋ္ဌကာ၊
စာလာ စ ဥပစာလာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂုပဋ္ဌိကာ။
‘‘ဥစ္စတ္တနေန သော ဗုဒ္ဓေါ, နဝုတိဟတ္ထမုဂ္ဂတော၊
ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော, ဒသသဟဿီ ဝိရောစတိ။
‘‘နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘တာရဏီယေ တာရယိတွာ, ဗောဓနီယေ စ ဗောဓယိ၊
ပရိနိဗ္ဗာယိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, ဥဠုရာဇာဝ အတ္ထမိ။
‘‘တေ စ ခီဏာသဝါ ဘိက္ခူ, သော စ ဗုဒ္ဓေါ အသာဒိသော၊
အတုလပ္ပဘံ ဒဿယိတွာ, နိဗ္ဗုတာ တေ မဟာယသာ။
‘‘တဉ္စ ဉာဏံ အတုလိယံ, တာနိ စ အတုလာနိ ရတနာနိ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ။
‘‘သုမနော ယသဓရော ဗုဒ္ဓေါ, အင်္ဂါရာမမှိ နိဗ္ဗုတော၊
တတ္ထေဝ တဿ ဇိနထူပေါ, စတုယောဇနမုဂ္ဂတော’’တိ။
တတ္ထ ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသောတိ ဝိဝိဓရတနဝိစိတ္တကဉ္စနမယဂ္ဃိကသဒိသရူပသောဘော။ ဒသသဟဿီ ဝိရောစတီတိ တဿ ပဘာယ ဒသသဟဿီပိ လောကဓာတု ဝိရောစတီတိ အတ္ထော။ တာရဏီယေတိ တာရယိတဗ္ဗေ, တာရယိတုံ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဝေနေယျေတိ အတ္ထော။ ဥဠုရာဇာဝါတိ စန္ဒော ဝိယ။ အတ္ထမီတိ အတ္ထင်္ဂတော။ ကေစိ ‘‘အတ္ထံ ဂတော’’တိ ပဌန္တိ။ အသာဒိသောတိ အသဒိသော။ မဟာယသာတိ မဟာကိတ္တိသဒ္ဒါ မဟာပရိဝါရာ စ။ တဉ္စ ဉာဏန္တိ တံ သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စ။ အတုလိယန္တိ အတုလျံ အသဒိသံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သုမနဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော စတုတ္ထော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉၂။)၇။ ရေဝတဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
သုမနဿ ပန ဘဂဝတော အပရဘာဂေ သာသနေ စဿ အန္တရဟိတေ နဝုတိဝဿသဟဿာယုကာ မနုဿာ အနုက္ကမေန ပရိဟာယိတွာ ဒသဝဿာယုကာ ဟုတွာ ပုန အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ အသင်္ချေယျာယုကာ ဟုတွာ ပုန ပရိဟာယမာနာ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာယုကာ အဟေသုံ။ တဒါ ရေဝတော နာမ သတ္ထာ ဥဒပါဒိ။ သောပိ ပါရမိယော ပူရေတွာ အနေကရတနသမုဇ္ဇလိတဘဝနေ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ သဗ္ဗဓနဓညဝတိသုဓညဝတီနဂရေ သဗ္ဗာလင်္ကာရသမလင်္ကတအမိတရုစိရပရိဝါရပရိဝုတဿ သိရိဝိဘဝသမုဒယေနာကုလဿ သဗ္ဗသမိဒ္ဓိဝိပုလဿ ဝိပုလဿ နာမ ရညော ကုလေ သဗ္ဗဇနနယနာလိပါလိသမာကုလာယ သမ္ဖုလ္လနယနကုဝလယသဿိရိကသိနိဒ္ဓဝဒနကမလာကရသောဘာသမုဇ္ဇလာယ သုရုစိရမနောဟရဂုဏဂဏဝိပုလာယ ဝိပုလာယ နာမ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန စိတ္တကူဋပဗ္ဗတတော သုဝဏ္ဏဟံသရာဇာ ဝိယ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။
တဿ ပဋိသန္ဓိယံ ဇာတိယဉ္စ ပါဋိဟာရိယာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနေဝ အဟေသုံ။ သုဒဿနရတနဂ္ဃိအာဝေဠနာမကာ တယော စဿ ပါသာဒါ အဟေသုံ။ သုဒဿနာဒေဝိပ္ပမုခါနိ တေတ္တိံသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။ တာဟိ ပရိဝုတော သော သုရယုဝတီဟိ ပရိဝုတော ဒေဝကုမာရော ဝိယ ဆဗ္ဗဿသဟဿာနိ ဝိသယသုခမနုဘဝမာနော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ သော သုဒဿနာယ နာမ ဒေဝိယာ ဝရုဏေ နာမ တနယေ ဇာတေ စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ နာနာဝိရာဂတနုဝရဝသနနိဝသနော အာမုက္ကမုတ္တာဟာရမဏိကုဏ္ဍလော ဝရကေယူရမကုဋကဋကဓရော ပရမသုရဘိဂန္ဓကုသုမသမလင်္ကတော ပရမရုစိရကရနိကရော သရဒသမယရဇနိကရော ဝိယ တာရာဂဏပရိဝုတော ဝိယ စန္ဒော တိဒသဂဏပရိဝုတော ဝိယ ဒသသတနယနော ဗြဟ္မဂဏပရိဝုတော ဝိယ စ ဟာရိတမဟာဗြဟ္မာ စတုရင်္ဂိနိယာ မဟတိယာ သေနာယ ပရိဝုတော အာဇညရထေန မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ သဗ္ဗာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ ဇလဇာမလာဝိကလနီလကုဝလယဒလသဒိသေနာတိနိသိတေနာတိတိခိဏေနာသိနာ သကေသမကုဋံ ဆိန္ဒိတွာ အာကာသေ ခိပိ။ တံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉၃။)သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တာဝတိံသဘဝနံ နေတွာ သိနေရုမုဒ္ဓနိ သတ္တရတနမယံ စေတိယံ အကာသိ။
မဟာပုရိသော ပန ဒေဝဒတ္တာနိ ကာသာယာနိ ပရိဒဟိတွာ ပဗ္ဗဇိ, ဧကာ စ နံ ပုရိသကောဋိ အနုပဗ္ဗဇိ။ သော တေဟိ ပရိဝုတော သတ္တမာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ အညတရာယ သာဓုဒေဝိယာ နာမ သေဋ္ဌိဓီတာယ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ အညတရေနာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ မတ္တဝရနာဂဂါမီ နာဂဗောဓိံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ တေပဏ္ဏာသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာယ နိသီဒိတွာ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄) ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သုမနဿ အပရေန, ရေဝတော နာမ နာယကော၊
အနုပမော အသဒိသော, အတုလော ဥတ္တမော ဇိနော’’တိ။
ရေဝတော ကိရ သတ္ထာ ဗောဓိသမီပေယေဝ သတ္တသတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဗြဟ္မာယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ – ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၂၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၄၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၀) ဥပဓာရေန္တော အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတဘိက္ခုကောဋိယော အညေ စ ဗဟူ ဒေဝမနုဿေ ဥပနိဿယသမ္ပန္နေ ဒိသွာ အာကာသေန ဂန္တွာ ဝရုဏာရာမေ ဩတရိတွာ တေဟိ ပရိဝုတော ဂမ္ဘီရံ နိပုဏံ တိပရိဝဋ္ဋံ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ အညေန အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာ ဘိက္ခူနံ ကောဋိ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ တီသု မဂ္ဂဖလေသု ပတိဋ္ဌိတာနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သောပိ ဓမ္မံ ပကာသေသိ, ဗြဟ္မုနာ အဘိယာစိတော၊
ခန္ဓဓာတုဝဝတ္ထာနံ, အပ္ပဝတ္တံ ဘဝါဘဝေ’’တိ။
တတ္ထ ခန္ဓဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ နာမရူပဝဝတ္ထာနာဒိဝသေန ဝိဘာဂကရဏံ။ သဘာဝလက္ခဏသာမညလက္ခဏာဒိဝသေန ရူပါရူပဓမ္မပရိဂ္ဂဟော ခန္ဓဓာတုဝဝတ္ထာနံ နာမ။ အထ ဝါ ဖေဏပိဏ္ဍူပမံ ရူပံ ပရိမဒ္ဒနာသဟနတော ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒါဒိဘာဝတော စ ဥဒကပုဗ္ဗုဠကံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉၄။)ဝိယ ဝေဒနာ မုဟုတ္တရမဏီယဘာဝတော, မရီစိကာ ဝိယ သညာ ဝိပ္ပလမ္ဘနတော, ကဒလိက္ခန္ဓော ဝိယ သင်္ခါရာ အသာရကတော, မာယာ ဝိယ ဝိညာဏံ ဝဉ္စနကတော’’တိ ဧဝမာဒိနာပိ နယေန အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေနပိ ခန္ဓဓာတုဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ကမာဒိဝိနိစ္ဆယကထာ)။ အပ္ပဝတ္တံ ဘဝါဘဝေတိ ဧတ္ထ ဘဝေါတိ ဝဍ္ဎိ, အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဘဝေါတိ သဿတဒိဋ္ဌိ, အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ဘဝေါတိ ခုဒ္ဒကဘဝေါ, အဘဝေါတိ မဟာဘဝေါ။ ဘဝေါတိ ကာမဘဝေါ, အဘဝေါတိ ရူပါရူပဘဝေါတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဘဝါဘဝါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၂၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၀၈၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၀)။ တေသံ ဘဝါဘဝါနံ အပ္ပဝတ္တိဟေတုဘူတံ ဓမ္မံ ပကာသေသီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘဝတိ အနေနာတိ ဘဝေါ, တီသု ဘဝေသု ဥပ္ပတ္တိနိမိတ္တံ ကမ္မာဒိကံ။ ဥပပတ္တိဘဝေါ အဘဝေါ နာမ။ ဥဘယတ္ထ နိကန္တိယာ ပဟာနကရံ အပ္ပဝတ္တံ ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ အတ္ထော။ တဿ ပန ရေဝတဗုဒ္ဓဿ တယောဝ အဘိသမယာ အဟေသုံ။ ပဌမော ပနဿ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တော။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တဿာဘိသမယာ တီဏိ, အဟေသုံ ဓမ္မဒေသနေ၊
ဂဏနာယ န ဝတ္တဗ္ဗော, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ တီဏီတိ တယော, လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော, အယံ ပဌမော အဘိသမယော အဟောသိ။
အထာပရေန သမယေန နဂရုတ္တရေ ဥတ္တရေ နဂရေ သဗ္ဗာရိန္ဒမော အရိန္ဒမော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ သော ကိရ ဘဂဝန္တံ အတ္တနော နဂရမနုပ္ပတ္တံ သုတွာ တီဟိ ဇနကောဋီဟိ ပရိဝုတော ဘဂဝတော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ သွာတနာယ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ တိဂါဝုတဝိတ္ထတံ ဒီပပူဇံ ကတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ နိသီဒိ။ အထ ဘဂဝါ တဿ မနောနုကူလံ ဝိစိတ္တနယံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တတ္ထ ဒေဝမနုဿာနံ ကောဋိသဟဿဿ ဒုတိယာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယဒါ အရိန္ဒမံ ရာဇံ, ဝိနေသိ ရေဝတော မုနိ၊
တဒါ ကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
အယံ ဒုတိယော အဘိသမယော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉၅။)အထာပရေန သမယေန ရေဝတော သတ္ထာ ဥတ္တရနိဂမံ နာမ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တော သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိ။ တဒါ ကိရ ဥတ္တရနိဂမဝါသိနော မနုဿာ ယာဂုဘတ္တခဇ္ဇကဘေသဇ္ဇပါနကာဒီနိ အာဟရိတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဘိက္ခူ ပရိပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကုဟိံ, ဘန္တေ, ဘဂဝါ’’တိ? တတော တေသံ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘ဘဂဝါ, အာဝုသော, နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပန္နော’’တိ။ အထာတီတေ တသ္မိံ သတ္တာဟေ ဘဂဝန္တံ နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတံ သရဒသမယေ သူရိယော ဝိယ အတ္တနော အနူပမာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝိရောစမာနံ ဒိသွာ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဂုဏာနိသံသံ ပုစ္ဆိံသု။ ဘဂဝါ စ တေသံ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဂုဏာနိသံသံ ကထေသိ။ တဒါ ဒေဝမနုဿာနံ ကောဋိသတံ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ အယံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သတ္တာဟံ ပဋိသလ္လာနာ, ဝုဋ္ဌဟိတွာ နရာသဘော၊
ကောဋိသတံ နရမရူနံ, ဝိနေသိ ဥတ္တမေ ဖလေ’’တိ။
သုဓညဝတီနဂရေ ပဌမမဟာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ အရဟန္တာနံ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာနံ ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ မေခလနဂရေ ကောဋိသတသဟဿသင်္ခါတာနံ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ အရဟန္တာနံ ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ရေဝတဿ ပန ဘဂဝတော ဓမ္မစက္ကာနုဝတ္တကော ဝရုဏော နာမ အဂ္ဂသာဝကော ပညဝန္တာနံ အဂ္ဂေါ အာဗာဓိကော အဟောသိ။ တတ္ထ ဂိလာနပုစ္ဆနတ္ထာယ သမ္ပတ္တမဟာဇနဿ လက္ခဏတ္တယပရိဒီပကံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ကောဋိသတသဟဿံ ပုရိသာနံ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ စတုရင်္ဂိနိကေ သန္နိပါတေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ အယံ တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, ရေဝတဿ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သုဝိမုတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘အတိက္ကန္တာ ဂဏနပထံ, ပဌမံ ယေ သမာဂတာ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘ယောပိ ပညာယ အသမော, တဿ စက္ကာနုဝတ္တကော၊
သော တဒါ ဗျာဓိတော အာသိ, ပတ္တော ဇီဝိတသံသယံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉၆။)‘‘တဿ ဂိလာနပုစ္ဆာယ, ယေ တဒါ ဥပဂတာ မုနီ၊
ကောဋိသတသဟဿာ အရဟန္တော, တတိယော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
တတ္ထ စက္ကာနုဝတ္တကောတိ ဓမ္မစက္ကာနုဝတ္တကော။ ပတ္တော ဇီဝိတသံသယန္တိ ဧတ္ထ ဇီဝိတေ သံသယံ ဇီဝိတသံသယံ, ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏာတိ ဝါ, န ဝါ ပါပုဏာတီတိ ဧဝံ ဇီဝိတသံသယံ ပတ္တော, ဗျာဓိတဿ ဗလဝဘာဝေန မရတိ, န မရတီတိ ဇီဝိတေ သံသယံ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ယေ တဒါ ဥပဂတာ မုနီတိ ဣတိ ဒီဃဘာဝေ သတိ ဘိက္ခူနံ ဥပရိ ဟောတိ, ရဿေ အနုဿရေန သဒ္ဓိံ ဝရုဏဿ ဥပရိ ဟောတိ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ရမ္မဝတီနဂရေ အတိဒေဝေါ နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ ဗြာဟ္မဏဓမ္မေ ပါရံ ဂတော ရေဝတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ သိလောကသဟဿေန ဒသဗလံ ကိတ္တေတွာ သဟဿဂ္ဃနိကေန ဥတ္တရာသင်္ဂေန ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။ သောပိ နံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ – ‘‘ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ ဒွိန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, အတိဒေဝေါ နာမ ဗြာဟ္မဏော၊
ဥပဂန္တွာ ရေဝတံ ဗုဒ္ဓံ, သရဏံ တဿ ဂဉ္ဆဟံ။
‘‘တဿ သီလံ သမာဓိဉ္စ, ပညာဂုဏမနုတ္တမံ၊
ထောမယိတွာ ယထာထာမံ, ဥတ္တရီယမဒါသဟံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, ရေဝတော လောကနာယကော၊
အပရိမေယျိတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမ’’’န္တိ။ –
အဋ္ဌ ဂါထာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ။
‘‘တဒါပိ တံ ဗုဒ္ဓဓမ္မံ, သရိတွာ အနုဗြူဟယိံ၊
အာဟရိဿာမိ တံ ဓမ္မံ, ယံ မယှံ အဘိပတ္ထိတ’’န္တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉၇။)တတ္ထ သရဏံ တဿ ဂဉ္ဆဟန္တိ တံ သရဏံ အဂဉ္ဆိံ အဟံ, ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ပညာဂုဏန္တိ ပညာသမ္ပတ္တိံ။ အနုတ္တမန္တိ သေဋ္ဌံ။ ‘‘ပညာဝိမုတ္တိဂုဏမုတ္တမ’’န္တိပိ ပါဌော, သော ဥတ္တာနောဝ။ ထောမယိတွာတိ ထောမေတွာ ဝဏ္ဏယိတွာ။ ယထာထာမန္တိ ယထာဗလံ။ ဥတ္တရီယန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂံ။ အဒါသဟန္တိ အဒါသိံ အဟံ။ ဗုဒ္ဓဓမ္မန္တိ ဗုဒ္ဓဘာဝကရံ ဓမ္မံ, ပါရမီဓမ္မန္တိ အတ္ထော။ သရိတွာတိ အနုဿရိတွာ။ အနုဗြူဟယိန္တိ အဘိဝဍ္ဎေသိံ။ အာဟရိဿာမီတိ အာနယိဿာမိ။ တံ ဓမ္မန္တိ တံ ဗုဒ္ဓတ္တံ။ ယံ မယှံ အဘိပတ္ထိတန္တိ ယံ မယာ အဘိပတ္ထိတံ ဗုဒ္ဓတ္တံ, တံ အာဟရိဿာမီတိ အတ္ထော။
တဿ ပန ရေဝတဿ ဘဂဝတော နဂရံ သုဓညဝတီ နာမ အဟောသိ, ပိတာ ဝိပုလော နာမ ခတ္တိယော, မာတာ ဝိပုလာ နာမ, ဝရုဏော စ ဗြဟ္မဒေဝေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သမ္ဘဝေါ နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ဘဒ္ဒါ စ သုဘဒ္ဒါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, နာဂရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, အာယု သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ, သုဒဿနာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ, ဝရုဏော နာမ ပုတ္တော, အာဇညရထေန နိက္ခမိ။
‘‘တဿ ဒေဟာဘိနိက္ခန္တံ, ပဘာဇာလမနုတ္တရံ၊
ဒိဝါ စေဝ တဒါ ရတ္တိံ, နိစ္စံ ဖရတိ ယောဇနံ။
‘‘ဓာတုယော မမ သဗ္ဗာပိ, ဝိကိရန္တူတိ သော ဇိနော၊
အဓိဋ္ဌာသိ မဟာဝီရော, သဗ္ဗသတ္တာနုကမ္ပကော။
‘‘မဟာနာဂဝနုယျာနေ, မဟတော နဂရဿ သော၊
ပူဇိတော နရမရူဟိ, ပရိနိဗ္ဗာယိ ရေဝတော’’တိ။
တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဂရံ သုဓညဝတီ နာမ, ဝိပုလော နာမ ခတ္တိယော၊
ဝိပုလာ နာမ ဇနိကာ, ရေဝတဿ မဟေသိနော။
‘‘ဝရုဏော ဗြဟ္မဒေဝေါ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
သမ္ဘဝေါ နာမုပဋ္ဌာကော, ရေဝတဿ မဟေသိနော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉၈။)‘‘ဘဒ္ဒါ စေဝ သုဘဒ္ဒါ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
သောပိ ဗုဒ္ဓေါ အသမသမော, နာဂမူလေ အဗုဇ္ဈထ။
‘‘ပဒုမော ကုဉ္ဇရော စေဝ, အဟေသုံ အဂ္ဂုပဋ္ဌကာ၊
သိရိမာ စေဝ ယသဝတီ, အဟေသုံ အဂ္ဂုပဋ္ဌိကာ။
‘‘ဥစ္စတ္တနေန သော ဗုဒ္ဓေါ, အသီတိဟတ္ထမုဂ္ဂတော၊
ဩဘာသေတိ ဒိသာ သဗ္ဗာ, ဣန္ဒကေတုဝ ဥဂ္ဂတော။
‘‘တဿ သရီရေ နိဗ္ဗတ္တာ, ပဘာမာလာ အနုတ္တရာ၊
ဒိဝါ ဝါ ယဒိ ဝါ ရတ္တိံ, သမန္တာ ဖရတိ ယောဇနံ။
‘‘သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ ဒိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဒဿယိတွာ ဗုဒ္ဓဗလံ အမတံ လောကေ ပကာသယံ၊
နိဗ္ဗာယိ အနုပါဒါနော, ယထဂ္ဂုပါဒါနသင်္ခယာ။
‘‘သော စ ကာယော ရတနနိဘော, သော စ ဓမ္မော အသာဒိသော၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ ဩဘာသေတီတိ ပကာသယတိ။ ဥဂ္ဂတောတိ ဥဿိတော။ ပဘာမာလာတိ ပဘာဝေလာ။ ယထဂ္ဂီတိ အဂ္ဂိ ဝိယ။ ဥပါဒါနသင်္ခယာတိ ဣန္ဓနက္ခယာ။ သော စ ကာယော ရတနနိဘောတိ သော စ တဿ ဘဂဝတော ကာယော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော။ ‘‘တဉ္စ ကာယံ ရတနနိဘ’’န္တိပိ ပါဌော, လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ သောယေဝ ပနဿတ္ထော။ သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ရေဝတဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ပဉ္စမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၁၉၉။)၈။ သောဘိတဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
တဿ ပန အပရဘာဂေ တဿ သာသနေပိ အန္တရဟိတေ သောဘိတော နာမ ဗောဓိသတ္တော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဒေဝေဟိ အာယာစိတော တုသိတပုရတော စဝိတွာ သုဓမ္မနဂရေ သုဓမ္မရာဇဿ ကုလေ သုဓမ္မာယ နာမ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန သုဓမ္မုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော ပရိသုဒ္ဓဝိရာဇိတဃနမေဃပဋလတော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ နိက္ခမိ။ တဿ ပဋိသန္ဓိယံ ဇာတိယဉ္စ ပါဋိဟာရိယာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ။
သော ဒသဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိတွာ သတ္တတ္တိံသနာဋကိတ္ထိသဟဿာနံ အဂ္ဂါယ အဂ္ဂမဟေသိယာ မခိလဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ သီဟကုမာရေ နာမ ပုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ ပါသာဒေယေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ တတ္ထေဝ အာနာပါနဿတိသမာဓိံ ဘာဝေတွာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ပဋိလဘိတွာ သတ္တာဟံ တတ္ထေဝ ပဓာနစရိယမစရိ။ တတော မခိလမဟာဒေဝိယာ ဒိန္နံ ပရမမဓုရံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အဘိနိက္ခမနတ္ထာယ စိတ္တမုပ္ပါဒေသိ – ‘‘အယံ ပါသာဒေါ အလင်္ကတပဋိယတ္တော မဟာဇနဿ ပဿန္တဿေဝ အာကာသေန ဂန္တွာ ဗောဓိရုက္ခံ မဇ္ဈေကတွာ ပထဝိယံ ဩတရတု, ဣမာ စ ဣတ္ထိယော မယိ ဗောဓိမူလေ နိသိန္နေ အဝုတ္တာ သယမေဝ ပါသာဒတော နိက္ခမန္တူ’’တိ။ သဟစိတ္တုပ္ပါဒါ ပါသာဒေါ စ သုဓမ္မရာဇဘဝနတော ဥပ္ပတိတွာ အသိတဉ္ဇနသင်္ကာသမာကာသမဗ္ဘုဂ္ဂဉ္ဆိ။ သော သမောသရိတသုရဘိကုသုမဒါမသမလင်္ကတပါသာဒတလော သကလမ္ပိ ဂဂနတလံ သမလင်္ကုရုမာနော ဝိယ ကနကရသဓာရာသဒိသရုစိရကရနိကရော ဒိဝသကရော ဝိယ စ သရဒသမယရဇနိကရော ဝိယ စ ဝိရောစမာနော ဝိလမ္ဗမာနဝိဝိဓဝိစိတ္တကိင်္ကိဏိကဇာလော ယဿ ကိရ ဝါတေရိတဿ သုကုသလဇနဝါဒိတဿ ပဉ္စင်္ဂိကဿ တုရိယဿ ဝိယ သဒ္ဒေါ ဝဂ္ဂု စ ရဇနီယော စ ကမနီယော စ အဟောသိ။
ဒူရတော ပဋ္ဌာယ သုယျမာနေန မဓုရေန သရေန သတ္တာနံ သောတာနိ ဩဒဟမာနော ဃရစစ္စရစတုက္ကဝီထိအာဒီသု ဌတွာ ပဝတ္တိတကထာသလ္လာပေသု မနုဿေသု နာတိနီစေန နာတိဥစ္စေန တရုဝရဝနမတ္ထကာဝိဒူရေနာကာသေန
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀၀။)ပလောဘယမာနော ဝိယ တရုဝရသာခါနာနာရတနဇုတိဝိသရသမုဇ္ဇလေန ဝဏ္ဏေန ဇနနယနာနိ အာကဍ္ဎေန္တော ဝိယ စ ပုညာနုဘာဝံ သမုဂ္ဃေါသယန္တော ဝိယ စ ဂဂနတလံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တတ္ထ နာဋကိတ္ထိယောပိ ပဉ္စင်္ဂိကဿ ဝရတုရိယဿ မဓုရေန သရေန ဥပဂါယိံသု စေဝ ဝိလပိံသု စ။ စတုရင်္ဂိနီ ကိရဿ သေနာပိ အလင်္ကာရ-ကာယာဘရဏ-ဇုတိ-သမုဒယ-သမုဇ္ဇောတနာနာဝိရာဂ-သုရဘိကုသုမဝသနာဘရဏသောဘိတာ အမရဝရသေနာ ဝိယ ပရမရုစိရဒဿနာ ဓရဏီ ဝိယ ဂဂနတလေန ပါသာဒံ ပရိဝါရေတွာ အဂမာသိ။
တတော ပါသာဒေါ ဂန္တွာ အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ ဥဇုဝိပုလဝဋ္ဋက္ခန္ဓံ ကုသုမပလ္လဝမကုလသမလင်္ကတံ နာဂရုက္ခံ မဇ္ဈေကတွာ ဩတရိတွာ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟိ။ နာဋကိတ္ထိယော စ ကေနစိ အဝုတ္တာဝ တတော ပါသာဒတော ဩတရိတွာ ပက္ကမိံသု။ အနေကဂုဏသောဘိတော ကိရ သောဘိတောပိ မဟာပုရိသော မဟာဇနကတပရိဝါရောယေဝ ရတ္တိယာ တီသု ယာမေသု တိဿော ဝိဇ္ဇာယော ဥပ္ပါဒေသိ။ မာရဗလံ ပနဿ ဓမ္မတာဗလေနေဝ ယထာဂတမဂမာသိ။ ပါသာဒေါ ပန တတ္ထေဝ အဋ္ဌာသိ။ သောဘိတော ပန ဘဂဝတာ သမ္ဗောဓိံ ပတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ ဗောဓိသမီပေယေဝ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ ဗြဟ္မုနော ဓမ္မဇ္ဈေသနံ ပဋိဇာနိတွာ – ‘‘ကဿ နု ခေါ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော အတ္တနော ဝေမာတိကေ ကနိဋ္ဌဘာတိကေ အသမကုမာရဉ္စ သုနေတ္တကုမာရဉ္စ ဒိသွာ – ‘‘ဣမေ ဒွေ ကုမာရာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ ဂမ္ဘီရံ နိပုဏံ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထာ, ဟန္ဒာဟံ ဣမေသံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ အာကာသေနာဂန္တွာ သုဓမ္မုယျာနေ ဩတရိတွာ ဒွေပိ ကုမာရေ ဥယျာနပါလေန ပက္ကောသာပေတွာ တေဟိ သပရိဝါရေဟိ ပရိဝုတော မဟာဇနမဇ္ဈေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ရေဝတဿ အပရေန, သောဘိတော နာမ နာယကော၊
သမာဟိတော သန္တစိတ္တော, အသမော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။
‘‘သော ဇိနော သကဂေဟမှိ, မာနသံ ဝိနိဝတ္တယိ၊
ပတွာန ကေဝလံ ဗောဓိံ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယိ။
‘‘ယာဝ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိတော, ဘဝဂ္ဂါ စာပိ ဥဒ္ဓတော၊
ဧတ္ထန္တရေ ဧကပရိသာ, အဟောသိ ဓမ္မဒေသနေ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀၁။)‘‘တာယ ပရိသာယ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယိ၊
ဂဏနာယ န ဝတ္တဗ္ဗော, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ သကဂေဟမှီတိ အတ္တနော ဘဝနေယေဝ, အန္တောပါသာဒတလေယေဝါတိ အတ္ထော။ မာနသံ ဝိနိဝတ္တယီတိ စိတ္တံ ပရိဝတ္တေသိ, သကဂေဟေ ဌတွာ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေယေဝ ပုထုဇ္ဇနဘာဝတော စိတ္တံ ဝိနိဝတ္တေတွာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပါပုဏီတိ အတ္ထော။ ဟေဋ္ဌာတိ ဟေဋ္ဌတော။ ဘဝဂ္ဂါတိ အကနိဋ္ဌဘဝနတော။ တာယ ပရိသာယာတိ တဿာ ပရိသာယ မဇ္ဈေ။ ဂဏနာယ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဂဏနပထမတီတာတိ အတ္ထော။ ပဌမာဘိသမယောတိ ပဌမော ဓမ္မာဘိသမယော။ အဟူတိ ဂဏနာယ န ဝတ္တဗ္ဗာ ပရိသာ အဟောသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဌမေ အဘိသမိံသုယေဝါ’’တိပိ ပါဌော, တဿ ပဌမဓမ္မဒေသနေ အဘိသမိံသု ယေ ဇနာ, တေ ဂဏနာယ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
အထာပရေန သမယေန သုဒဿနနဂရဒွါရေ စိတ္တပါဋလိယာ မူလေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ နဝကနကမဏိမယဘဝနေ တာဝတိံသဘဝနေ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာတလေ နိသီဒိတွာ အဘိဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ အယံ ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတော ပရမ္ပိ ဒေသေန္တေ, မရူနဉ္စ သမာဂမေ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
အထာပရေန သမယေန သုဒဿနနဂရေ ဇယသေနော နာမ ရာဇကုမာရော ယောဇနပ္ပမာဏံ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ အသောကဿကဏ္ဏစမ္ပကနာဂပုန္နာဂဝကုလသုရဘိစူတပနသာသနသာလကုန္ဒ- သဟကာရကရဝီရာဒိတရုဝရနိရန္တရံ အာရာမံ ရောပေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ နိယျာတေသိ။ ဒါနာနုမောဒနံ ကတွာ ယာဂံ ဝဏ္ဏေတွာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဒါ ကောဋိသတသဟဿသတ္တနိကာယဿ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ အယံ တတိယာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပုနာပရံ ရာဇပုတ္တော, ဇယသေနော နာမ ခတ္တိယော၊
အာရာမံ ရောပယိတွာန, ဗုဒ္ဓေ နိယျာတယီ တဒါ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀၂။)‘‘တဿ ယာဂံ ပကိတ္တေန္တော, ဓမ္မံ ဒေသေသိ စက္ခုမာ၊
တဒါ ကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ပုန ဥဂ္ဂတော နာမ ရာဇာ သုနန္ဒနဂရေ သုနန္ဒံ နာမ ဝိဟာရံ ကာရေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ အဒါသိ။ တသ္မိံ ဒါနေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ ကောဋိသတံ အရဟန္တာနံ သန္နိပါတော, တေသံ မဇ္ဈေ သောဘိတော ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ အယံ ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန မေခလာနဂရေ ဓမ္မဂဏော ဓမ္မဂဏာရာမံ နာမ ပဝရာရာမံ မဟာဝိဟာရံ ကာရေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒတွာ သဟ သဗ္ဗပရိက္ခာရေဟိ ဒါနံ အဒါသိ။ တသ္မိံ သမာဂမေ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ပဗ္ဗဇိတာနံ နဝုတိယာ အရဟန္တကောဋီနံ သန္နိပါတေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ အယံ ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ယဒါ ပန ဘဂဝါ ဒသသတနယနပုရေ ဝဿံ ဝသိတွာ ပဝါရဏာယ သုရဝရပရိဝုတော ဩတရိ, တဒါ အသီတိယာ အရဟန္တကောဋီဟိ သဒ္ဓိံ စတုရင်္ဂိကေ သန္နိပါတေ ပဝါရေသိ။ အယံ တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, သောဘိတဿ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘ဥဂ္ဂတော နာမ သော ရာဇာ, ဒါနံ ဒေတိ နရုတ္တမေ၊
တမှိ ဒါနေ သမာဂဉ္ဆုံ, အရဟန္တာ သတကောဋိယော။
‘‘ပုနာပရံ ပုရဂဏော, ဒေတိ ဒါနံ နရုတ္တမေ၊
တဒါ နဝုတိကောဋီနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘ဒေဝလောကေ ဝသိတွာန, ယဒါ ဩရောဟတီ ဇိနော၊
တဒါ အသီတိကောဋီနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
တဒါ ကိရ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ရမ္မဝတီနဂရေ ဥဘတော သုဇာတော ‘သုဇာတော’ နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ သောဘိတဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ တေမာသံ မဟာဒါနမဒါသိ။ သောပိ နံ ‘‘အနာဂတေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀၃။)‘‘အဟံ တေန သမယေန, သုဇာတော နာမ ဗြာဟ္မဏော၊
တဒါ သသာဝကံ ဗုဒ္ဓံ, အန္နပါနေန တပ္ပယိံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, သောဘိတော လောကနာယကော၊
အပရိမေယျိတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဟဋ္ဌော သံဝိဂ္ဂမာနသော၊
တမေဝတ္ထမနုပ္ပတ္တိယာ, ဥဂ္ဂံ ဓိတိမကာသဟ’’န္တိ။
တတ္ထ တမေဝတ္ထမနုပ္ပတ္တိယာတိ တဿ ဗုဒ္ဓတ္တဿ အနုပ္ပတ္တိအတ္ထံ, တဿ ပန သောဘိတဗုဒ္ဓဿ – ‘‘အနာဂတေ အယံ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အဝိတထဝစနာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဗုဒ္ဓတ္တပ္ပတ္တိအတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဥဂ္ဂန္တိ တိဗ္ဗံ ဃောရံ။ ဓိတိန္တိ ဝီရိယံ။ အကာသဟန္တိ အကာသိံ အဟံ။
တဿ ပန သောဘိတဿ ဘဂဝတော သုဓမ္မံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ပိတာ သုဓမ္မော နာမ ရာဇာ, မာတာ သုဓမ္မာ နာမ ဒေဝီ, အသမော စ သုနေတ္တော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, အနောမော နာမုပဋ္ဌာကော, နကုလာ စ သုဇာတာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, နာဂရုက္ခော ဗောဓိ, အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ အဟောသိ, နဝုတိဝဿသဟဿာနိ အာယုပ္ပမာဏံ, မခိလာ နာမဿ မဟာဒေဝီ, သီဟကုမာရော နာမ အတြဇော, နာဋကိတ္ထီနံ သတ္တတ္တိံသသဟဿာနိ နဝဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ ပါသာဒေန အဘိနိက္ခမိ။ ဇယသေနော နာမ ရာဇာ ဥပဋ္ဌာကော။ သေတာရာမေ ကိရ ဝသီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သုဓမ္မံ နာမ နဂရံ, သုဓမ္မော နာမ ခတ္တိယော၊
သုဓမ္မာ နာမ ဇနိကာ, သောဘိတဿ မဟေသိနော။
‘‘အသမော စ သုနေတ္တော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
အနောမော နာမုပဋ္ဌာကော, သောဘိတဿ မဟေသိနော။
‘‘နကုလာ စ သုဇာတာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗုဇ္ဈမာနော စ သော ဗုဒ္ဓေါ, နာဂမူလေ အဗုဇ္ဈထ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀၄။)‘‘အဋ္ဌပဏ္ဏာသရတနံ, အစ္စုဂ္ဂတော မဟာမုနိ၊
ဩဘာသေတိ ဒိသာ သဗ္ဗာ, သတရံသီဝ ဥဂ္ဂတော။
‘‘တထာ သုဖုလ္လံ ပဝနံ, နာနာဂန္ဓေဟိ ဓူပိတံ၊
တထေဝ တဿ ပါဝစနံ, သီလဂန္ဓေဟိ ဓူပိတံ။
‘‘ယထာပိ သာဂရော နာမ, ဒဿနေန အတပ္ပိယော၊
တထေဝ တဿ ပါဝစနံ, သဝနေန အတပ္ပိယံ။
‘‘နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဩဝါဒံ အနုသိဋ္ဌိဉ္စ, ဒတွာန သေသကေ ဇနေ၊
ဟုတာသနောဝ တာပေတွာ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
‘‘သော စ ဗုဒ္ဓေါ အသမသမော, တေပိ သာဝကာ ဗလပ္ပတ္တာ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ သတရံသီဝါတိအာဒိစ္စော ဝိယ, သဗ္ဗာ ဒိသာ ဩဘာသေတီတိ အတ္ထော။ ပဝနန္တိ မဟာဝနံ။ ဓူပိတန္တိ ဝါသိတံ ဂန္ဓိတံ။ အတပ္ပိယောတိ အတိတ္တိကရော, အတိတ္တိဇနနော ဝါ။ တာဝဒေတိ တသ္မိံ ကာလေ, တာဝတကံ ကာလန္တိ အတ္ထော။ တာရေသီတိ တာရယီ။ ဩဝါဒန္တိ သကိံ ဝါဒေါ ဩဝါဒေါ နာမ။ အနုသိဋ္ဌိန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဝစနံ အနုသိဋ္ဌိ နာမ။ သေသကေ ဇနေတိ သစ္စပ္ပဋိဝေဓံ အပ္ပတ္တဿ သေသဇနဿ, သာမိအတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဟုတာသနောဝ တာပေတွာတိ အဂ္ဂိ ဝိယ တပ္ပေတွာ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော, ဥပါဒါနက္ခယာ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ အတ္ထော။ သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
သောဘိတဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဆဋ္ဌော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀၅။)၉။ အနောမဒဿီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
သောဘိတဗုဒ္ဓေ ပန ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ အပရဘာဂေ ဧကမသင်္ချေယျံ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒရဟိတံ အဟောသိ။ အတီတေ ပန တသ္မိံ အသင်္ချေယျေ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ တယော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု အနောမဒဿီ, ပဒုမော, နာရဒေါတိ။ တတ္ထ အနောမဒဿီ ဘဂဝါ သောဠသ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒေဝေဟိ အဘိယာစိတော တတော စဝိတွာ စန္ဒဝတိယံ နာမ ရာဇဓာနိယံ ယသဝါ နာမဿ ရညော ကုလေ သမုဿိတစာရုပယောဓရာယ ယသောဓရာယ နာမ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ အနောမဒဿိကုမာရေ ကိရ ယသောဓရာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိဂတေ တဿ ပုညပ္ပဘာဝေန ပဘာ အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဌာနံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ စန္ဒသူရိယပ္ပဘာဟိ အနဘိဘဝနီယာဝ အဟောသိ။ သာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ဗောဓိသတ္တံ သုစန္ဒနုယျာနေ ဝိဇာယိ။ ပါဋိဟာရိယာနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနေဝ။
နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ပနဿ နာမံ ဂဏှန္တာ, ယသ္မာ ဇာတိယံ အာကာသတော သတ္တ ရတနာနိ ပတိံသု, တသ္မာ အနောမာနံ ရတနာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုဘူတတ္တာ ‘‘အနောမဒဿီ’’တိ နာမမကံသု။ သော အနုက္ကမေန ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော ဒိဗ္ဗေဟိ ကာမဂုဏေဟိ ပရိစာရိယမာနော ဒသဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ တဿ ကိရ သိရိ ဥပသိရိ သိရိဝဍ္ဎောတိ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ သိရိမာဒေဝိပ္ပမုခါနိ တေဝီသတိ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။ သော သိရိမာယ ဒေဝိယာ ဥပဝါဏေ နာမ ပုတ္တေ ဇာတေ စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ သိဝိကာယာနေန မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ တိဿော ဇနကောဋိယော အနုပဗ္ဗဇိံသု။
တေဟိ ပရိဝုတော မဟာပုရိသော ဒသ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိ။ တတော ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ အနုပမဗြာဟ္မဏဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ အနုပမသေဋ္ဌိဓီတာယ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ အနောမနာမာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ အဇ္ဇုနရုက္ခဗောဓိံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အဋ္ဌတ္တိံသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာယ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ သမာရံ မာရဗလံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ တီသု ယာမေသု တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပါဒေတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀၆။)‘‘သောဘိတဿ အပရေန, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒုတ္တမော၊
အနောမဒဿီ အမိတယသော, တေဇဿီ ဒုရတိက္ကမော။
‘‘သော ဆေတွာ ဗန္ဓနံ သဗ္ဗံ, ဝိဒ္ဓံသေတွာ တယော ဘဝေ၊
အနိဝတ္တိဂမနံ မဂ္ဂံ, ဒေသေသိ ဒေဝမာနုသေ။
‘‘သာဂရောဝ အသင်္ခေါဘော, ပဗ္ဗတောဝ ဒုရာသဒေါ၊
အာကာသောဝ အနန္တော သော, သာလရာဇာဝ ဖုလ္လိတော။
‘‘ဒဿနေနပိ တံ ဗုဒ္ဓံ, တောသိတာ ဟောန္တိ ပါဏိနော၊
ဗျာဟရန္တံ ဂိရံ သုတွာ, အမတံ ပါပုဏန္တိ တေ’’တိ။
တတ္ထ အနောမဒဿီတိ အနုပမဒဿနော, အမိတဒဿနော ဝါ။ အမိတယသောတိ အမိတပရိဝါရော, အမိတကိတ္တိ ဝါ။ တေဇဿီတိ သီလသမာဓိပညာတေဇေန သမန္နာဂတော။ ဒုရတိက္ကမောတိ ဒုပ္ပဓံသိယော, အညေန ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ကေနစိ ဝါ အတိက္ကမိတုံ အသက္ကုဏေယျောတိ အတ္ထော။ သော ဆေတွာ ဗန္ဓနံ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ ဒသဝိဓံ သံယောဇနံ ဆိန္ဒိတွာ။ ဝိဒ္ဓံသေတွာ တယော ဘဝေတိ တိဘဝူပဂံ ကမ္မံ ကမ္မက္ခယကရဉာဏေန ဝိဒ္ဓံသေတွာ, အဘာဝံ ကတွာတိ အတ္ထော။ အနိဝတ္တိဂမနံ မဂ္ဂန္တိ နိဝတ္တိယာ ပဝတ္တိယာ ပဋိပက္ခဘူတံ နိဗ္ဗာနံ အနိဝတ္တီတိ ဝုစ္စတိ, တံ အနိဝတ္တိံ ဂစ္ဆတိ အနေနာတိ အနိဝတ္တိဂမနော။ တံ အနိဝတ္တိဂမနံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဒေသေသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒဿေတီ’’တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ဒေဝမာနုသေတိ ဒေဝမနုဿာနံ, သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
အသင်္ခေါဘောတိ ခေါဘေတုံ စာလေတုံ အသက္ကုဏေယျောတိ အက္ခောဘိယော။ ယထာ ဟိ သမုဒ္ဒေါ စတုရာသီတိယောဇနသဟဿဂမ္ဘီရော အနေကယောဇနသဟဿဘူတာဝါသော အက္ခောဘိယော, ဧဝံ အက္ခောဘိယောတိ အတ္ထော။ အာကာသောဝ အနန္တောတိ ယထာ ပန အာကာသဿ အန္တော နတ္ထိ, အထ ခေါ အနန္တော အပ္ပမေယျော အပါရော, ဧဝံ ဘဂဝါပိ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ အနန္တော အပ္ပမေယျော အပါရော။ သောတိ သော ဘဂဝါ။ သာလရာဇာဝ ဖုလ္လိတောတိ သဗ္ဗလက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနသမလင်္ကတသရီရတ္တာ သုဖုလ္လိတသာလရာဇာ ဝိယ သောဘတီတိ အတ္ထော။ ဒဿနေနပိ တံ ဗုဒ္ဓန္တိ တဿ ဗုဒ္ဓဿ ဒဿနေနာပီတိ အတ္ထော။ ဤဒိသေသုပိ သာမိဝစနံ ပယုဇ္ဇန္တိ သဒ္ဒသတ္ထဝိဒူ။ တောသိတာတိ ပရိတောသိတာ ပီဏိတာ။ ဗျာဟရန္တန္တိ ဗျာဟရန္တဿ,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀၇။)သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ အမတန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ ပါပုဏန္တီတိ အဓိဂစ္ဆန္တိ။ တေတိ ယေ တဿ ဂိရံ ဓမ္မဒေသနံ သုဏန္တိ, တေ အမတံ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။
ဘဂဝါ ပန ဗောဓိမူလေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ ဗြဟ္မုနာ အာယာစိတော ဓမ္မဒေသနာယ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဩလောကေန္တော အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတေ တိကောဋိသင်္ခေ ဇနေ ဥပနိဿယသမ္ပန္နေ ဒိသွာ – ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ တေ ဧတရဟိ ဝိဟရန္တီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော သုဘဝတီနဂရေ သုဒဿနုယျာနေ ဝိဟရန္တေ ဒိသွာ အာကာသေန ဂန္တွာ သုဒဿနုယျာနေ ဩတရိ။ သော တေဟိ ပရိဝုတော သဒေဝမနုဿာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တတ္ထ ကောဋိသတာနံ ပဌမာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဓမ္မာဘိသမယော တဿ, ဣဒ္ဓေါ ဖီတော တဒါ အဟု၊
ကောဋိသတာနိ အဘိသမိံသု, ပဌမေ ဓမ္မဒေသနေ’’တိ။
တတ္ထ ဖီတောတိ ဖာတိပ္ပတ္တော ဗာဟုဇညဝသေန။ ကောဋိသတာနီတိ ကောဋီနံ သတာနိ ကောဋိသတာနိ။ ‘‘ကောဋိသတယော’’တိပိ ပါဌော, တဿ သတကောဋိယောတိ အတ္ထော။
အထာပရေန သမယေန ဩသဓီနဂရဒွါရေ အသနရုက္ခမူလေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ အသုရေဟိ ဒုရဘိဘဝနေ တာဝတိံသဘဝနေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ နိသိန္နော တေမာသံ အဘိဓမ္မဝဿံ ဝဿာပယိ။ တဒါ အသီတိဒေဝတာကောဋိယော အဘိသမိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတော ပရံ အဘိသမယေ, ဝဿန္တေ ဓမ္မဝုဋ္ဌိယော၊
အသီတိကောဋိယောဘိသမိံသု, ဒုတိယေ ဓမ္မဒေသနေ’’တိ။
တတ္ထ ဝဿန္တေတိ ဗုဒ္ဓမဟာမေဃေ ဝဿန္တေ။ ဓမ္မဝုဋ္ဌိယောတိ ဓမ္မကထာဝဿဝုဋ္ဌိယော။
တတော အပရေန သမယေန မင်္ဂလပဉှာနိဒ္ဒေသေ အဋ္ဌသတ္တတိ ကောဋိယော အဘိသမိံသု။ သော တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀၈။)‘‘တတော ပရမ္ပိ ဝဿန္တေ, တပ္ပယန္တေ စ ပါဏိနံ၊
အဋ္ဌသတ္တတိကောဋီနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ ဝဿန္တေတိ ဓမ္မကထာသလိလဓာရံ ဝဿန္တေ။ တပ္ပယန္တေတိ ဓမ္မာမတဝဿေန တပ္ပယန္တေ, တပ္ပနံ ကရောန္တေ ဘဂဝတီတိ အတ္ထော။
အနောမဒဿိဿပိ ဘဂဝတော တယော သာဝကသန္နိပါတာ အဟေသုံ။ တတ္ထ သောရေယျနဂရေ ဣသိဒတ္တဿ ရညော ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ ပသီဒိတွာ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ အဋ္ဌန္နံ အရဟန္တသတသဟဿာနံ မဇ္ဈေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ အယံ ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ရာဓဝတီနဂရေ သုန္ဒရိန္ဓရဿ နာမ ရညော ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ သတ္တန္နံ အရဟန္တသတသဟဿာနံ မဇ္ဈေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ အယံ ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန သောရေယျနဂရေယေဝ သောရေယျရညာ သဟ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဆန္နံ အရဟန္တသတသဟဿာနံ မဇ္ဈေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ အယံ တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, တဿာပိ စ မဟေသိနော၊
အဘိညာဗလပ္ပတ္တာနံ, ပုပ္ဖိတာနံ ဝိမုတ္တိယာ။
‘‘အဋ္ဌသတသဟဿာနံ, သန္နိပါတော တဒါ အဟု၊
ပဟီနမဒမောဟာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘သတ္တသတသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော၊
အနင်္ဂဏာနံ ဝိရဇာနံ, ဥပသန္တာန တာဒိနံ။
‘‘ဆန္နံ သတသဟဿာနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော၊
အဘိညာဗလပ္ပတ္တာနံ, နိဗ္ဗုတာနံ တပဿိန’’န္တိ။
တတ္ထ တဿာပိ စ မဟေသိနောတိ တဿ မဟေသိနော အနောမဒဿိဿာပိ။ ‘‘တဿာပိ ဒွိပဒုတ္တမော’’တိပိ ပါဌော, တဿပိ ဒွိပဒုတ္တမဿာတိ အတ္ထော။ လက္ခဏံ သဒ္ဒသတ္ထတော ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဘိညာဗလပ္ပတ္တာနန္တိ အဘိညာနံ ဗလပ္ပတ္တာနံ, စိဏ္ဏဝသိတာယ ခိပ္ပနိသန္တိဘာဝေန အဘိညာသု ထိရဘာဝပ္ပတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ပုပ္ဖိတာနန္တိ သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လဘာဝေန အတိဝိယ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာနံ။ ဝိမုတ္တိယာတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၀၉။)အနင်္ဂဏာနန္တိ ဧတ္ထ အယံ အင်္ဂဏ-သဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ကိလေသေသု ဒိဿတိ။ ယထာဟ – ‘‘တတ္ထ ကတမာနိ တီဏိ အင်္ဂဏာနိ? ရာဂေါ အင်္ဂဏံ ဒေါသော အင်္ဂဏံ မောဟော အင်္ဂဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄)။ ‘‘ပါပကာနံ ခေါ ဧတံ, အာဝုသော, အကုသလာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဓိဝစနံ ယဒိဒံ အင်္ဂဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၀)။ ကတ္ထစိ ကိသ္မိဉ္စိ မလေ? ယထာဟ – ‘‘တဿေဝ ရဇဿ ဝါ အင်္ဂဏဿ ဝါ ပဟာနာယ ဝါယမတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၄)။ ကတ္ထစိ တထာရူပေ ဘူမိဘာဂေ ‘‘စေတိယင်္ဂဏံ ဗောဓိယင်္ဂဏံ ရာဇင်္ဂဏ’’န္တိ။ ဣဓ ပန ကိလေသေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ နိက္ကိလေသာနန္တိ အတ္ထော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၇)။ ဝိရဇာနန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ တပဿိနန္တိ ကိလေသက္ခယကရော အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတော တပေါ ယေသံ အတ္ထိ တေ တပဿိနော, တေသံ တပဿီနံ, ခီဏာသဝါနန္တိ အတ္ထော။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ဧကော မဟေသက္ခော ယက္ခသေနာပတိ အဟောသိ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ အနေကကောဋိသတသဟဿာနံ ယက္ခာနံ အဓိပတိ။ သော ‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ အာဂန္တွာ ပရမရုစိရဒဿနံ သတ္တရတနမယံ အဘိရုစိရရဇနိကရမဏ္ဍလသဒိသံ မဏ္ဍပံ နိမ္မိနိတွာ တတ္ထ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ အဒါသိ။ အထ နံ ဘဂဝါ ဘတ္တာနုမောဒနသမယေ ‘‘အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကေ ဧကသ္မိံ အသင်္ချေယျေ အတိက္ကန္တေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ယက္ခော အာသိံ မဟိဒ္ဓိကော၊
နေကာနံ ယက္ခကောဋီနံ, ဝသဝတ္တိမှိ ဣဿရော။
‘‘တဒါပိ တံ ဗုဒ္ဓဝရံ, ဥပဂန္တွာ မဟေသိနံ၊
အန္နပါနေန တပ္ပေသိံ, သသံဃံ လောကနာယကံ။
‘‘သောပိ မံ တဒါ ဗျာကာသိ, ဝိသုဒ္ဓနယနော မုနိ၊
အပရိမေယျိတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဟဋ္ဌော သံဝိဂ္ဂမာနသော၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁၀။)တတ္ထ ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိန္တိ ပါရမိပူရဏတ္ထာယ ဘိယျောပိ ဒဠှတရံ ပရက္ကမမကာသီတိ အတ္ထော။
တဿ ပန အနောမဒဿိဿ ဘဂဝတော စန္ဒဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ယသဝါ နာမ ရာဇာ ပိတာ, ယသောဓရာ နာမ မာတာ, နိသဘော စ အနောမော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဝရုဏော နာမုပဋ္ဌာကော, သုန္ဒရီ စ သုမနာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, အဇ္ဇုနရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, ဝဿသတသဟဿံ အာယု, သိရိမာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ, ဥပဝါဏော နာမဿ ပုတ္တော, ဒသဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ သော သိဝိကာယာနေန နိက္ခမိ။ သိဝိကာယာနေန ဂမနံ ပန သောဘိတဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာယ ပါသာဒဂမနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မကော နာမ ရာဇာ ဥပဋ္ဌာကော။ ဓမ္မာရာမေ ကိရ ဘဂဝါ ဝိဟာသီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဂရံ စန္ဒဝတီ နာမ, ယသဝါ နာမ ခတ္တိယော၊
မာတာ ယသောဓရာ နာမ, အနောမဒဿိဿ သတ္ထုနော။
‘‘နိသဘော စ အနောမော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
ဝရုဏော နာမုပဋ္ဌာကော, အနောမဒဿိဿ သတ္ထုနော။
‘‘သုန္ဒရီ စ သုမနာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, အဇ္ဇုနောတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘အဋ္ဌပဏ္ဏာသရတနံ, အစ္စုဂ္ဂတော မဟာမုနိ၊
ပဘာ နိဒ္ဓါဝတီ တဿ, သတရံသီဝ ဥဂ္ဂတော။
‘‘ဝဿသတသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘သုပုပ္ဖိတံ ပါဝစနံ, အရဟန္တေဟိ တာဒိဟိ၊
ဝီတရာဂေဟိ ဝိမလေဟိ, သောဘိတ္ထ ဇိနသာသနံ။
‘‘သော စ သတ္ထာ အမိတယသော, ယုဂါနိ တာနိ အတုလိယာနိ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁၁။)တတ္ထ ပဘာ နိဒ္ဓါဝတီတိ တဿ သရီရတော ပဘာ နိက္ခမတိ။ သရီရပ္ပဘာ ပနဿ နိစ္စကာလံ ဒွါဒသယောဇနပ္ပမာဏံ ပဒေသံ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ။ ယုဂါနိ တာနီတိ အဂ္ဂသာဝကယုဂါဒီနိ ယုဂဠာနိ။ သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သဗ္ဗမ္ပိ အနိစ္စမုခံ ပဝိဋ္ဌံ ဝိနဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ‘‘နနု ရိတ္တကမေဝ သင်္ခါရာ’’တိပိ ပါဌော, တဿ နနု ရိတ္တကာ တုစ္ဆကာယေဝ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဣမဿ ပန အနောမဒဿိဿ ဘဂဝတော သန္တိကေ သာရိပုတ္တော စ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော စာတိ ဣမေ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ အဂ္ဂသာဝကဘာဝတ္ထာယ ပဏိဓာနမကံသု။ ဣမေသံ ပန ထေရာနံ ဝတ္ထု စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ။ မယာ ဂန္ထဝိတ္ထာရဘယေန န ဥဒ္ဓဋန္တိ။
အနောမဒဿီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော သတ္တမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၁၀။ ပဒုမဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
အနောမဒဿိဿ ပန ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဝဿသတသဟဿာယုကာ မနုဿာ အနုက္ကမေန ပရိဟာယိတွာ ဒသဝဿာယုကာ ဟုတွာ ပုန အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ အသင်္ချေယျာယုကာ ဟုတွာ ပုန ပရိဟာယမာနာ ဝဿသတသဟဿာယုကာ အဟေသုံ။ တထာ ပဒုမော နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သောပိ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ စမ္ပကနဂရေ အသမဿ နာမ ရညော ကုလေ ရူပါဒီဟိ အသမာယ အသမာယ နာမ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန စမ္ပကုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ ဇာတေ ပန ကုမာရေ အာကာသတော သကလဇမ္ဗုဒီပေ သမုဒ္ဒပရိယန္တေ ပဒုမဝဿံ နိပတိ။ တေနဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ နာမံ ဂဏှန္တာ နေမိတ္တကာ စ ဉာတကာ စ ‘‘မဟာပဒုမကုမာရော’’တွေဝ နာမမကံသု။ သော ဒသဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ နန္ဒုတ္တရ-ဝသုတ္တရ-ယသုတ္တရာနာမကာ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ ဥတ္တရာဒေဝိပ္ပမုခါနိ တေတ္တိံသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁၂။)အထ မဟာသတ္တော ဥတ္တရာယ နာမ မဟာဒေဝိယာ ရမ္မကုမာရေ နာမ ဥပ္ပန္နေ စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ အာဇညရထေန မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိ။ တံ ပဗ္ဗဇန္တံ ဧကာ ပုရိသကောဋိ အနုပဗ္ဗဇိ။ သော တေဟိ ပရိဝုတော အဋ္ဌ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ဓညဝတီနဂရေ သုဓညသေဋ္ဌိဿ ဓီတာယ ဓညဝတိယာ နာမ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ မဟာသာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ တိတ္ထကာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ မဟာသောဏဗောဓိံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဋ္ဌတ္တိံသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရကံ ပညပေတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာယ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ တီသု ယာမေသု တိဿော ဝိဇ္ဇာ သစ္ဆိကတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄) ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိသမီပေယေဝ ဝီတိနာမေတွာ ဗြဟ္မုနော အာယာစနံ အဓိဝါသေတွာ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနဘူတေ ပုဂ္ဂလေ ဥပပရိက္ခန္တော အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတေ ကောဋိသင်္ခေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ တင်္ခဏေယေဝ အနိလပထေန ဂန္တွာ ဓညဝတီနဂရသမီပေ ဓနဉ္ဇယုယျာနေ ဩတရိတွာ တေဟိ ပရိဝုတော တေသံ မဇ္ဈေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ ကောဋိသတာနံ အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အနောမဒဿိဿ အပရေန, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒုတ္တမော၊
ပဒုမော နာမ နာမေန, အသမော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။
‘‘တဿာပိ အသမံ သီလံ, သမာဓိပိ အနန္တကော၊
အသင်္ချေယျံ ဉာဏဝရံ, ဝိမုတ္တိပိ အနူပမာ။
‘‘တဿာပိ အတုလတေဇဿ, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ၊
အဘိသမယာ တယော အာသုံ, မဟာတမပဝါဟနာ’’တိ။
တတ္ထ အသမံ သီလန္တိ အညေသံ သီလေန အသဒိသံ, ဥတ္တမံ သေဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ သမာဓိပိ အနန္တကောတိ သမာဓိပိ အပ္ပမေယျော, တဿ အနန္တဘာဝေါ လောကဝိဝရဏယမကပါဋိဟာရိယာဒီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဉာဏဝရန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏံ, အသာဓာရဏဉာဏာနိ ဝါ။ ဝိမုတ္တိပီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိပိ ဘဂဝတော။ အနူပမာတိ ဥပမာဝိရဟိတာ။ အတုလတေဇဿာတိ အတုလဉာဏတေဇဿ။ ‘‘အတုလဉာဏတေဇာ’’တိပိ ပါဌော။ တဿ ‘‘တယော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁၃။)အဘိသမယာ’’တိ ဣမိနာ ဥတ္တရပဒေန သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မဟာတမပဝါဟနာတိ မဟာမောဟဝိနာသကာ, မောဟန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသကာတိ အတ္ထော။
အထာပရေန သမယေန ပဒုမော ဘဂဝါ အတ္တနော ကနိဋ္ဌဘာတရံ သာလကုမာရဉ္စ ဥပသာလကုမာရဉ္စ ဉာတိသမာဂမေ သပရိဝါရေ ပဗ္ဗာဇေတွာ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော နဝုတိ ကောဋိယော ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ ယဒါ ပန ရမ္မတ္ထေရဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တဒါ အသီတိကောဋီနံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပဌမာဘိသမယေ ဗုဒ္ဓေါ, ကောဋိသတမဗောဓယိ၊
ဒုတိယာဘိသမယေ ဓီရော, နဝုတိကောဋိမဗောဓယိ။
‘‘ယဒါ စ ပဒုမော ဗုဒ္ဓေါ, ဩဝဒီ သကမတြဇံ၊
တဒါ အသီတိကောဋီနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ယဒါ ပန သုဘာဝိတတ္တော နာမ ရာဇာ ပဒုမဿ ဗုဒ္ဓဿ ဗုဒ္ဓပဒုမဝဒနဿ သန္တိကေ ကောဋိသတသဟဿပရိဝါရော ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတော, တသ္မိံ သန္နိပါတေ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ပန ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။
အထာပရေန သမယေန မဟာပဒုမော မုနိဝသဘော ဥသဘသမဂတီ ဥသဘဝတီနဂရံ ဥပနိဿာယ ဝဿံ ဥပဂဉ္ဆိ။ နဂရဝါသိနော မနုဿာ ဘဂဝန္တံ ဒဿနကာမာ ဥပသင်္ကမိံသု။ တေသံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တတ္ထ စ ဗဟဝေါ မနုဿာ ပသန္နစိတ္တာ ပဗ္ဗဇိံသု။ တတော ဒသဗလော တေဟိ စ အညေဟိ စ တီဟိ ဘိက္ခုသတသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏံ ပဝါရေသိ။ သော ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ယေ ပန တတ္ထ န ပဗ္ဗဇိံသု, တေ ကထိနာနိသံသံ သုတွာ ပါဋိပဒေ ပဉ္စသု မာသေသု ပဉ္စာနိသံသဒါယကံ ကထိနစီဝရမဒံသု။ တတော တံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသေနာပတိံ အဂ္ဂသာဝကံ ဝိသာလမတိံ သာလတ္ထေရံ ကထိနတ္ထာရတ္ထံ ယာစိတွာ ကထိနစီဝရံ တဿာဒံသု။ ထေရဿ ကထိနစီဝရေ ကယိရမာနေ ဘိက္ခူ သိဗ္ဗနေ သဟာယကာ အဟေသုံ။ ပဒုမော ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ သူစိစ္ဆိဒ္ဒေ သုတ္တာနိ အာဝုနိတွာ အဒါသိ။ နိဋ္ဌိတေ ပန စီဝရေ ဘဂဝါ တီဟိ ဘိက္ခုသတသဟဿေဟိ စာရိကံ ပက္ကာမိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁၄။)အထာပရေန သမယေန သီဟဝိက္ကန္တဂါမီ ပုရိသသီဟော ဝိယ ဗုဒ္ဓသီဟော ဂေါသိင်္ဂသာလဝနသဒိသေ ပရမသုရဘိကုသုမဖလဘာရဝိနမိတသာခါဝိဋပေ ဝိမလကမလကုဝလယသမလင်္ကတေ သိသိရမဓုရဝါရိဝါဟေန ပရိပူရိတေ ရုရု-စမရ-သီဟ-ဗျဂ္ဃ-အဇ-ဟယ-ဂဝယ-မဟိံသာဒိ ဝိဝိဓမိဂဂဏဝိစရိတေ သုရဘိကုသုမဂန္ဓာဝဗဒ္ဓဟဒယာဟိ ဘမရမဓုကရယုဝတီဟိ အနုဘူတပ္ပစာရာဟိ သမန္တတော ဂုမ္ဗဂုမ္ဗာယမာနေ ဖလရသပမုဒိတဟဒယာဟိ ကာကလိသဒိသမဓုရဝိရုတာဟိ ကောကိလဝဓူဟိ ဥပဂီယမာနေ ပရမရမဏီယေ ဝိဝိတ္တေ ဝိဇနေ ယောဂါနုကူလေ ပဝနေ ဝဿာဝါသမုပဂဉ္ဆိ။ တသ္မိံ ဝိဟရန္တံ သပရိဝါရကံ ဒသဗလံ တထာဂတံ ဓမ္မရာဇံ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝိရောစမာနံ ဒိသွာ မနုဿာ တဿ ဓမ္မံ သုတွာ ပသီဒိတွာ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိံသု။ တဒါ ဒွီဟိ ဘိက္ခုသတသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ပဝါရေသိ။ သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, ပဒုမဿ မဟေသိနော၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော။
‘‘ကထိနတ္ထာရသမယေ, ဥပ္ပန္နေ ကထိနစီဝရေ၊
ဓမ္မသေနာပတိတ္ထာယ, ဘိက္ခူ သိဗ္ဗိံသု စီဝရံ။
‘‘တဒါ တေ ဝိမလာ ဘိက္ခူ, ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ၊
တီဏိ သတသဟဿာနိ, သမိံသု အပရာဇိတာ။
‘‘ပုနာပရံ သော နရာသဘော, ပဝနေ ဝါသံ ဥပါဂမိ၊
တဒါ သမာဂမော အာသိ, ဒွိန္နံ သတသဟဿိန’’န္တိ။
တတ္ထ ကထိနတ္ထာရသမယေတိ ကထိနစီဝရတ္ထရဏသမယေ။ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထာယာတိ ဓမ္မသေနာပတိသာလတ္ထေရတ္ထံ။ အပရာဇိတာတိ န ပရာဇိတာ, ဝိဘတ္တိလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သောတိ သော မဟာပဒုမော။ ပဝနေတိ မဟာဝနေ။ ဝါသန္တိ ဝဿာဝါသံ။ ဥပါဂမီတိ ဥပါဂတော။ ဒွိန္နံ သတသဟဿိနန္တိ ဒွိန္နံ သတသဟဿာနံ။ ‘‘တဒါ အာသိ သမာဂမော’’တိပိ ပါဌော ယဒိ အတ္ထိ သုန္ဒရော ဘဝေယျ။
တဒါ တထာဂတေ တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဝသန္တေ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော သီဟော ဟုတွာ သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နံ ဒိသွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁၅။)ပသန္နစိတ္တော ဟုတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿော တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိတွာ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ အဝိဇဟိတွာ ပီတိသုခေနေဝ ဂေါစရာယ အပက္ကမိတွာ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ ကတွာ ပယိရုပါသမာနော အဋ္ဌာသိ။ အထ သတ္ထာ တဿ သတ္တာဟဿ အစ္စယေန နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ နရသီဟော သီဟံ ဩလောကေတွာ – ‘‘ဘိက္ခုသံဃေပိဿ စိတ္တပ္ပသာဒေါ ဟောတူတိ သံဃော အာဂစ္ဆတူ’’တိ စိန္တေသိ။ အနေကကောဋိဘိက္ခူ တာဝဒေဝ အာဂဉ္ဆိံသု။ သီဟော သံဃေပိ စိတ္တံ ပသာဒေသိ။ အထ သတ္ထာ တဿ စိတ္တံ ဩလောကေတွာ – ‘‘အနာဂတေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, သီဟော အာသိံ မိဂါဓိဘူ၊
ပဝိဝေကမနုဗြူဟန္တံ, ပဝနေ အဒ္ဒသံ ဇိနံ။
‘‘ဝန္ဒိတွာ သိရသာ ပါဒေ, ကတွာန တံ ပဒက္ခိဏံ၊
တိက္ခတ္တုံ အဘိနာဒိတွာ, သတ္တာဟံ ဇိနမုပဋ္ဌဟံ။
‘‘သတ္တာဟံ ဝရသမာပတ္တိယာ, ဝုဋ္ဌဟိတွာ တထာဂတော၊
မနသာ စိန္တယိတွာန, ကောဋိဘိက္ခူ သမာနယိ။
‘‘တဒါပိ သော မဟာဝီရော, တေသံ မဇ္ဈေ ဝိယာကရိ၊
အပရိမေယျိတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တတ္ထ ပဝိဝေကမနုဗြူဟန္တန္တိ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပန္နန္တိ အတ္ထော။ ပဒက္ခိဏန္တိ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ။ အဘိနာဒိတွာတိ တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိတွာ။ ဥပဋ္ဌဟန္တိ ဥပဋ္ဌဟိံ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဝရသမာပတ္တိယာတိ နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ။ မနသာ စိန္တယိတွာနာတိ ‘‘သဗ္ဗေပိ ဘိက္ခူ ဣဓ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ မနသာဝ စိန္တေတွာ။ သမာနယီတိ သမာဟရိ။
တဿ ပန ပဒုမဿ ဘဂဝတော စမ္ပကံ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ အသမော နာမ ရာဇာ ပိတာ အဟောသိ, မာတာပိ တဿ အသမာ နာမ,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁၆။)သာလော စ ဥပသာလော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဝရုဏော နာမုပဋ္ဌာကော, ရာဓာ စ သုရာဓာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, မဟာသောဏရုက္ခော ဗောဓိ, အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ, အာယု ဝဿသတသဟဿံ အဟောသိ, ရူပါဒီဟိ ဂုဏေဟိ အနုတ္တရာ ဥတ္တရာ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ, ရမ္မကုမာရော နာမဿ အတိရမ္မော တနယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘စမ္ပကံ နာမ နဂရံ, အသမော နာမ ခတ္တိယော၊
အသမာ နာမ ဇနိကာ, ပဒုမဿ မဟေသိနော။
‘‘သာလော စ ဥပသာလော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
ဝရုဏော နာမုပဋ္ဌာကော, ပဒုမဿ မဟေသိနော။
‘‘ရာဓာ စေဝ သုရာဓာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, မဟာသောဏောတိ ဝုစ္စတိ။
‘‘အဋ္ဌပဏ္ဏာသရတနံ, အစ္စုဂ္ဂတော မဟာမုနိ၊
ပဘာ နိဒ္ဓါဝတီ တဿ, အသမာ သဗ္ဗတော ဒိသာ။
‘‘စန္ဒပ္ပဘာ သူရိယပ္ပဘာ, ရတနဂ္ဂိမဏိပ္ပဘာ၊
သဗ္ဗာပိ တာ ဟတာ ဟောန္တိ, ပတွာ ဇိနပဘုတ္တမံ။
‘‘ဝဿသတသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ပရိပက္ကမာနသေ သတ္တေ, ဗောဓယိတွာ အသေသတော၊
သေသကေ အနုသာသိတွာ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
‘‘ဥရဂေါဝ တစံ ဇိဏ္ဏံ, ဝဒ္ဓပတ္တံဝ ပါဒပေါ၊
ဇဟိတွာ သဗ္ဗသင်္ခါရေ, နိဗ္ဗုတော သော ယထာ သိခီ’’တိ။
တတ္ထ ရတနဂ္ဂိမဏိပ္ပဘာတိ ရတနပ္ပဘာ စ အဂ္ဂိပ္ပဘာ စ မဏိပ္ပဘာ စ။ ဟတာတိ အဘိဘူတာ။ ဇိနပဘုတ္တမန္တိ ဇိနဿ သရီရပ္ပဘံ ဥတ္တမံ ပတွာ ဟတာတိ အတ္ထော။ ပရိပက္ကမာနသေတိ ပရိပက္ကိန္ဒြိယေ ဝေနေယျသတ္တေ။ ဝဒ္ဓပတ္တန္တိ ပုရာဏပတ္တံ။ ပါဒပေါ ဝါတိ ပါဒပေါ ဝိယ။ သဗ္ဗသင်္ခါရေတိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁၇။)သဗ္ဗေပိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေ သင်္ခါရေ။ ‘‘ဟိတွာ သဗ္ဗသင်္ခါရ’’န္တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ယထာ သိခီတိ အဂ္ဂိ ဝိယ နိရုပါဒါနော နိဗ္ဗုတိံ သုဂတော ဂတောတိ။ သေသမေတ္ထ ဂါထာသု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ပဒုမဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော အဋ္ဌမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၁၁။ နာရဒဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ပဒုမဗုဒ္ဓေ ပန ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ သာသနေ စ အန္တရဟိတေ ဝဿသတသဟဿာယုကာ မနုဿာ အနုက္ကမေန ပရိဟာယမာနာ ဒသဝဿာယုကာ အဟေသုံ။ ပုန ဝဍ္ဎိတွာ အသင်္ချေယျာယုကာ ဟုတွာ ပရိဟာယမာနာ နဝုတိဝဿသဟဿာယုကာ အဟေသုံ။ တဒါ ဒသဗလဓရော တေဝိဇ္ဇော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒေါ ဝိမုတ္တိသာရဒေါ နာရဒေါ နာမ နရသတ္တုတ္တမော သတ္ထာ လောကေ ဥဒပါဒိ။ သော စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ ဓညဝတီ နာမ နဂရေ သကဝီရိယဝိဇိတဝါသုဒေဝဿ သုဒေဝဿ နာမ ရညော ကုလေ အဂ္ဂမဟေသိယာ နိရူပမာယ အနောမာယ နာမ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ဓနဉ္ဇယုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ပန နာမကရဏေ ကယိရမာနေ သကလဇမ္ဗုဒီပေ မနုဿာနံ ဥပဘောဂက္ခမာနိ အနုရူပါနိ အာဘရဏာနိ အာကာသတော ကပ္ပရုက္ခာဒီဟိ ပတိံသု။ တေနဿ နရာနံ အရဟာနိ အာဘရဏာနိ အဒါသီတိ ‘‘နာရဒေါ’’တိ နာမံ အကံသု။
သော နဝဝဿသဟဿာနိ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသိ။ ဝိဇိတော ဝိဇိတာဝီ ဝိဇိတာဘိရာမောတိ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အနုစ္ဆဝိကာ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ တဿ နာရဒကုမာရဿ ကုလသီလာစာရရူပသမ္ပန္နံ မနောနုကူလံ ဝိဇိတသေနံ နာမ အတိဝိယ ဓညံ ခတ္တိယကညံ အဂ္ဂမဟေသိံ အကံသု။ တံ အာဒိံ ကတွာ ဝီသတိသဟဿာဓိကံ ဣတ္ထီနံ သတသဟဿံ အဟောသိ။ တဿာ ဝိဇိတသေနာယ ဒေဝိယာ သဗ္ဗလောကာနန္ဒကရေ နန္ဒုတ္တရကုမာရေ နာမ ဇာတေ သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ စတုရင်္ဂိနိယာ မဟတိယာ သေနာယ ပရိဝုတော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁၈။)နာနာဝိရာဂတနုဝရဝသနနိဝသနော အာမုက္ကမုတ္တာဟာရမဏိကုဏ္ဍလော ဝရကေယူရမကုဋကဋကဓရော ပရမသုရဘိဂန္ဓကုသုမသမလင်္ကတော ပဒသာဝ ဥယျာနံ ဂန္တွာ သဗ္ဗာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ သယမေဝ ဝိမလနီလကုဝလယဒလသဒိသေနာတိနိသိတေနာသိနာ ပရမရုစိရရတနဝိစိတ္တံ သကေသမကုဋံ ဆိန္ဒိတွာ ဂဂနတလေ ခိပိ။ တံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တာဝတိံသဘဝနံ နေတွာ တိယောဇနုဗ္ဗေဓံ သိနေရုမုဒ္ဓနိ သတ္တရတနမယံ စေတိယံ အကာသိ။
မဟာပုရိသော ပန ဒေဝဒတ္တာနိ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ ပရိဒဟိတွာ တတ္ထေဝ ဥယျာနေ ပဗ္ဗဇိ။ ပုရိသသတသဟဿာ စ တံ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ သော သတ္တာဟံ တတ္ထေဝ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ဝိဇိတသေနာယ အဂ္ဂမဟေသိယာ ဒိန္နံ ပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ ဥယျာနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ သုဒဿနုယျာနပါလေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ မဟာသောဏဗောဓိံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ နိသီဒိတွာ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ တီသု ယာမေသု တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပါဒေတွာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ဗြဟ္မုနော ယာစိတော ပဋိညံ ဒတွာ ဓနဉ္ဇယုယျာနေ အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတေဟိ သတသဟဿဘိက္ခူဟိ ပရိဝုတော တတ္ထ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပဒုမဿ အပရေန, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒုတ္တမော၊
နာရဒေါ နာမ နာမေန, အသမော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။
‘‘သော ဗုဒ္ဓေါ စက္ကဝတ္တိဿ, ဇေဋ္ဌော ဒယိတဩရသော၊
အာမုက္ကမာလာဘရဏော, ဥယျာနံ ဥပသင်္ကမိ။
‘‘တတ္ထာသိ ရုက္ခော ယသဝိပုလော, အဘိရူပေါ ဗြဟ္မာ သုစိ၊
တမဇ္ဈပ္ပတွာ ဥပနိသီဒိ, မဟာသောဏဿ ဟေဋ္ဌတော။
‘‘တတ္ထ ဉာဏဝရုပ္ပဇ္ဇိ, အနန္တံ ဝဇိရူပမံ၊
တေန ဝိစိနိ သင်္ခါရေ, ဥက္ကုဇ္ဇမဝကုဇ္ဇကံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၁၉။)‘‘တတ္ထ သဗ္ဗကိလေသာနိ, အသေသမဘိဝါဟယိ၊
ပါပုဏီ ကေဝလံ ဗောဓိံ, ဗုဒ္ဓဉာဏေ စ စုဒ္ဒသ။
‘‘ပါပုဏိတွာန သမ္ဗောဓိံ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယိ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ စက္ကဝတ္တိဿာတိ စက္ကဝတ္တိရညော။ ဇေဋ္ဌောတိ ပုဗ္ဗဇော။ ဒယိတဩရသောတိ ဒယိတော ပိယော ဩရသော ပုတ္တော, ဒယိတော ဩရသိ ဂဟေတွာ လာလိတော ပုတ္တော ဒယိတဩရသော နာမ။ အာမုက္ကမာလာဘရဏောတိ အာမုက္ကမုတ္တာဟာရကေယူရကဋကမကုဋကုဏ္ဍလမာလော။ ဥယျာနန္တိ ဗဟိနဂရေ ဓနဉ္ဇယုယျာနံ နာမာရာမံ အဂမာသိ။
တတ္ထာသိ ရုက္ခောတိ တသ္မိံ ဥယျာနေ ဧကော ကိရ ရုက္ခော ရတ္တသောဏော နာမ အဟောသိ။ သော ကိရ နဝုတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော သမဝဋ္ဋက္ခန္ဓော သမ္ပန္နဝိဝိဓဝိဋပသာခေါ နီလဗဟလဝိပုလပလာသော သန္ဒစ္ဆာယော ဒေဝတာဓိဝုဋ္ဌတ္တာ ဝိဂတဝိဝိဓဝိဟဂဂဏသဉ္စာရော ဓရဏီတလတိလကဘူတော တရုရဇ္ဇံ ဝိယ ကုရုမာနော ပရမရမဏီယဒဿနော ရတ္တကုသုမသမလင်္ကတသဗ္ဗသာခေါ ဒေဝမနုဿနယနရသာယနဘူတော အဟောသိ။ ယသဝိပုလောတိ ဝိပုလယသော, သဗ္ဗလောကဝိချာတော အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋော ဝိဿုတောတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘တတ္ထာသိ ရုက္ခော ဝိပုလော’’တိ ပဌန္တိ။ ဗြဟာတိ မဟန္တော, ဒေဝါနံ ပါရိစ္ဆတ္တကသဒိသောတိ အတ္ထော။ တမဇ္ဈပ္ပတွာတိ တံ သောဏရုက္ခံ ပတွာ အဓိပတွာ ဥပဂမ္မာတိ အတ္ထော။ ဟေဋ္ဌတောတိ တဿ ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ။
ဉာဏဝရုပ္ပဇ္ဇီတိ ဉာဏဝရံ ဥဒပါဒိ။ အနန္တန္တိ အပ္ပမေယျံ အပ္ပမာဏံ။ ဝဇိရူပမန္တိ ဝဇိရသဒိသံ တိခိဏံ, အနိစ္စာနုပဿနာဒိကဿ ဝိပဿနာဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ တေန ဝိစိနိ သင်္ခါရေတိ တေန ဝိပဿနာဉာဏေန ရူပါဒိကေ သင်္ခါရေ ဝိစိနိ။ ဥက္ကုဇ္ဇမဝကုဇ္ဇကန္တိ သင်္ခါရာနံ ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ ဝိစိနီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ပစ္စယာကာရံ သမ္မသိတွာ အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အဘိနိဝိသိတွာ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ဒိသွာ ယာဝ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယမဂ္ဂါနုက္ကမေန သကလေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ပဋိလဘီတိ အတ္ထော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂၀။)တတ္ထာတိ သောဏရုက္ခေ။ သဗ္ဗကိလေသာနီတိ သဗ္ဗေပိ ကိလေသေ, လိင်္ဂဝိပရိယာသံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ‘‘တတ္ထ သဗ္ဗကိလေသေဟီ’’တိ ပဌန္တိ။ အသေသန္တိ နိရဝသေသံ။ အဘိဝါဟယီတိ မဂ္ဂေါဓိနာ စ ကိလေသောဓိနာ စ သဗ္ဗေ ကိလေသေ အဘိဝါဟယိ, ဝိနာသမုပနေသီတိ အတ္ထော။ ဗောဓီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ။ ဗုဒ္ဓဉာဏေ စ စုဒ္ဒသာတိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ စုဒ္ဒသ။ တာနိ ကတမာနီတိ? မဂ္ဂဖလဉာဏာနိ အဋ္ဌ, ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနီတိ ဧဝမိမာနိ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ နာမ, စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, တေန အပရာနိပိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ ဒသဗလဉာဏာနိ သကလေ စ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ပါပုဏီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတွာ ဗြဟ္မာယာစနံ အဓိဝါသေတွာ ဓနဉ္ဇယုယျာနေ အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတေ သတသဟဿဘိက္ခူ သမ္မုခေ ကတွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ ကောဋိသတသဟဿဿ ပဌမာဘိသမယော အဟောသိ။ တဒါ ကိရ မဟာဒေါဏနဂရေ ဒေါဏော နာမ နာဂရာဇာ ဂင်္ဂါတီရေ ပဋိဝသတိ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ မဟာဇနေန သက္ကတော ဂရုကတော မာနိတော ပူဇိတော။ သော ယသ္မိံ ဝိသယေ ဇနပဒဝါသိနော မနုဿာ တဿ ဗလိကမ္မံ န ကရောန္တိ, တေသံ ဝိသယံ အဝဿေန ဝါ အတိဝဿေန ဝါ သက္ခရဝဿေန ဝါ ဝိနာသေတိ။
အထ တီရဒဿနော နာရဒေါ သတ္ထာ ဒေါဏဿ နာဂရာဇဿ ဝိနယနေ ဗဟူနံ ပါဏီနံ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ မဟတာ ဘိက္ခုသံဃေန ပရိဝါရိတော တဿ နာဂရာဇဿ နိဝါသဋ္ဌာနမဂမာသိ။ တတော တံ မနုဿာ ဒိသွာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဘဂဝါ, ဧတ္ထ ဃောရဝိသော ဥဂ္ဂတေဇော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ နာဂရာဇာ ပဋိဝသတိ, သော တံ မာ ဝိဟေဌေဿတိ န ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ဘဂဝါ ပန တေသံ ဝစနံ အသုဏန္တော ဝိယ အဂမာသိ။ ဂန္တွာ စ တတ္ထဿ နာဂရာဇဿ သက္ကာရတ္ထာယ ကတေ ပရမသုရဘိဂန္ဓေ ပုပ္ဖသန္ထရေ နိသီဒိ။ မဟာဇနော ကိရ ‘‘နာရဒဿ စ မုနိရာဇဿ ဒေါဏဿ စ နာဂရာဇဿ ဒွိန္နမ္ပိ ယုဒ္ဓံ ပဿိဿာမာ’’တိ သန္နိပတိ။
အထ အဟိနာဂေါ မုနိနာဂံ တထာ နိသိန္နံ ဒိသွာ မက္ခံ အသဟမာနော သန္ဒိဿမာနကာယော ဟုတွာ ပဓူပါယိ။ ဒသဗလောပိ ပဓူပါယိ။ ပုန နာဂရာဇာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂၁။)ပဇ္ဇလိ။ မုနိရာဇာပိ ပဇ္ဇလိ။ အထ သော နာဂရာဇာ ဒသဗလဿ သရီရတော နိက္ခန္တာဟိ ဓူမဇာလာဟိ အတိဝိယ ကိလန္တသရီရော ဒုက္ခံ အသဟမာနော ‘‘ဝိသဝေဂေန နံ မာရေဿာမီ’’တိ ဝိသံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဝိသဿ ဝေဂေန သကလောပိ ဇမ္ဗုဒီပေါ ဝိနဿေယျ။ တံ ပန ဝိသံ ဒသဗလဿ သရီရေ ဧကလောမမ္ပိ ကမ္ပေတုံ နာသက္ခိ။ အထ သော နာဂရာဇာ – ‘‘ကာ နု ခေါ သမဏဿ ပဝတ္တီ’’တိ ဩလောကေန္တော သရဒသမယေ သူရိယံ ဝိယ စန္ဒံ ဝိယ စ ပရိပုဏ္ဏံ ဆဗ္ဗဏ္ဏာဟိ ဗုဒ္ဓရသ္မီဟိ ဝိရောစမာနံ ဝိပ္ပသန္နဝဒနသောဘံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ – ‘‘အဟော! မဟိဒ္ဓိကော ဝတာယံ သမဏော, မယာ ပန အတ္တနော ဗလံ အဇာနန္တေန အပရဒ္ဓ’’န္တိ စိန္တေတွာ တာဏံ ဂဝေသီ ဘဂဝန္တံယေဝ သရဏမုပဂဉ္ဆိ။ အထ နာရဒေါ မုနိရာဇာ တံ နာဂရာဇံ ဝိနေတွာ တတ္ထ သန္နိပတိတဿ မဟာဇနဿ စိတ္တပ္ပသာဒနတ္ထံ ယမကပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။ တဒါ ပါဏီနံ နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ သော ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘မဟာဒေါဏံ နာဂရာဇံ, ဝိနယန္တော မဟာမုနိ၊
ပါဋိဟေရံ တဒါကာသိ, ဒဿယန္တော သဒေဝကေ။
‘‘တဒါ ဒေဝမနုဿာနံ, တမှိ ဓမ္မပ္ပကာသနေ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ, တရိံသု သဗ္ဗသံသယ’’န္တိ။
တတ္ထ ပါဋိဟေရံ တဒါကာသီတိ အကာသိ ယမကပါဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ‘‘တဒါ ဒေဝမနုဿာ ဝါ’’တိပိ ပါဌော။ တတ္ထ ဒေဝမနုဿာနန္တိ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တံ။ တသ္မာ ဒေဝါနံ မနုဿာနဉ္စ နဝုတိကောဋိသဟဿာနီတိ အတ္ထော။ တရိံသူတိ အတိက္ကမိံသု။
ယဒါ ပန အတ္တနော ပုတ္တံ နန္ဒုတ္တရကုမာရံ ဩဝဒိ, တဒါ အသီတိယာ ကောဋိသဟဿာနံ တတိယာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယမှိ ကာလေ မဟာဝီရော, ဩဝဒီ သကမတြဇံ၊
အသီတိကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ယဒါ ပန ထုလ္လကောဋ္ဌိတနဂရေ ဘဒ္ဒသာလော စ ဝိဇိတမိတ္တော စ ဒွေ ဗြာဟ္မဏသဟာယကာ အမတရဟဒံ ဂဝေသမာနာ ပရိသတိ နိသိန္နံ အတိဝိသာရဒံ နာရဒသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အဒ္ဒသံသု။ တေ ဘဂဝတော ကာယေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂၂။)ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာနိ ဒိသွာ – ‘‘အယံ လောကေ ဝိဝဋစ္ဆဒေါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ နိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ဘဂဝတိ သဉ္ဇာတသဒ္ဓါ သပရိဝါရာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေသု ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တေသု ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ကောဋိသတသဟဿမဇ္ဈေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, နာရဒဿ မဟေသိနော၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
ယသ္မိံ သမယေ နာရဒေါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဉာတိသမာဂမေ အတ္တနော ပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဝံသံ ကထေသိ, တဒါ နဝုတိကောဋိဘိက္ခုသဟဿာနံ ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ ဗုဒ္ဓဂုဏံ, သနိဒါနံ ပကာသယိ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ, သမိံသု ဝိမလာ တဒါ’’တိ။
တတ္ထ ဝိမလာတိ ဝိဂတမလာ, ခီဏာသဝါတိ အတ္ထော။
ယဒါ ပန မဟာဒေါဏနာဂရာဇဿ ဝိနယနေ ပသန္နော ဝေရောစနော နာမ နာဂရာဇာ ဂင်္ဂါယ နဒိယာ တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ သတ္တရတနမယံ မဏ္ဍပံ နိမ္မိနိတွာ သပရိဝါရံ ဘဂဝန္တံ တတ္ထ နိသီဒါပေတွာ သပရိဝါရော သဇနပဒေ အတ္တနော ဒါနဂ္ဂဒဿနတ္ထာယ နိမန္တေတွာ နာဂနာဋကာနိ စ တာဠာဝစရေ ဝိဝိဓဝေသာလင်္ကာရဓရေ သန္နိပါတေတွာ မဟာသက္ကာရေန ဘဂဝတော သပရိဝါရဿ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ ဘောဇနာဝသာနေ ဘဂဝါ မဟာဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ အနုမောဒနမကာသိ။ တဒါ ဘတ္တာနုမောဒနေ ဓမ္မံ သုတွာ ပသန္နာနံ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ အသီတိဘိက္ခုသတသဟဿာနံ မဇ္ဈေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယဒါ ဝေရောစနော နာဂေါ, ဒါနံ ဒဒါတိ သတ္ထုနော၊
တဒါ သမိံသု ဇိနပုတ္တာ, အသီတိသတသဟဿိယော’’တိ။
တတ္ထ အသီတိသတသဟဿိယောတိ သတသဟဿာနံ အသီတိယော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂၃။)တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တပဿေ အဿမံ မာပေတွာ ပဉ္စသု အဘိညာသု အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စ စိဏ္ဏဝသီ ဟုတွာ ပဋိဝသတိ။ အထ တသ္မိံ အနုကမ္ပာယ နာရဒေါ ဘဂဝါ အသီတိယာ အရဟန္တကောဋီဟိ ဒသဟိ စ အနာဂါမိဖလဋ္ဌေဟိ ဥပါသကသဟဿေဟိ ပရိဝုတော တံ အဿမပဒံ အဂမာသိ။ တာပသော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာဝ ပမုဒိတဟဒယော သပရိဝါရဿ ဘဂဝတော နိဝါသတ္ထာယ အဿမံ မာပေတွာ သကလရတ္တိံ သတ္ထုဂုဏံ ကိတ္တေတွာ ဘဂဝတော ဓမ္မကထံ သုတွာ ပုနဒိဝသေ ဥတ္တရကုရုံ ဂန္တွာ တတော အာဟာရံ အာဟရိတွာ သပရိဝါရဿ ဗုဒ္ဓဿ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ ဧဝံ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဟိမဝန္တတော အနဂ္ဃံ လောဟိတစန္ဒနံ အာဟရိတွာ တေန လောဟိတစန္ဒနေန ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။ တဒါ နံ ဒသဗလော အမရနရပရိဝုတော ဓမ္မကထံ ကထေတွာ – ‘‘အနာဂတေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ဇဋိလော ဥဂ္ဂတာပနော၊
အန္တလိက္ခစရော အာသိံ, ပဉ္စာဘိညာသု ပါရဂူ။
‘‘တဒါပါဟံ အသမသမံ, သသံဃံ သပရိဇ္ဇနံ၊
အန္နပါနေန တပ္ပေတွာ, စန္ဒနေနာဘိပူဇယိံ။
‘‘သောပိ မံ တဒါ ဗျာကာသိ, နာရဒေါ လောကနာယကော၊
အပရိမေယျိတော ကပ္ပေ, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော ဟာသေတွ မာနသံ၊
အဓိဋ္ဌဟိံ ဝတံ ဥဂ္ဂံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တတ္ထ တဒါပါဟန္တိ တဒါပိ အဟံ။ အသမသမန္တိ အသမာ နာမ အတီတာ ဗုဒ္ဓါ, တေဟိ အသမေဟိ သမံ တုလျံ အသမသမံ။ အထ ဝါ အသမာ ဝိသမာ, သမာ အဝိသမာ သာဓဝေါ, တေသု အသမသမေသု သမော ‘‘အသမသမသမော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ သမသဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အသမာဝိသမသမန္တိ အတ္ထော။ သပရိဇ္ဇနန္တိ သဥပါသကဇနံ။ ‘‘သောပိ မံ တဒါ နရမရူနံ, မဇ္ဈေ ဗျာကာသိ စက္ခုမာ’’တိပိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂၄။)ပါဌော, သော ဥတ္တာနတ္ထောဝ။ ဘိယျော ဟာသေတွ မာနသန္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဟာသေတွာ တောသေတွာ ဟဒယံ။ အဓိဋ္ဌဟိံ ဝတံ ဥဂ္ဂန္တိ ဥဂ္ဂံ ဝတံ အဓိဋ္ဌာသိံ။ ‘‘ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိပိ ပါဌော။
တဿ ပန ဘဂဝတော နာရဒဿ ဓညဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, သုဒေဝေါ နာမ ခတ္တိယော ပိတာ, အနောမာ နာမ မာတာ, ဘဒ္ဒသာလော စ ဇိတမိတ္တော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဝါသေဋ္ဌော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ဥတ္တရာ စ ဖဂ္ဂုနီ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, မဟာသောဏရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ။ တဿ သရီရပ္ပဘာ နိစ္စံ ယောဇနံ ဖရတိ, နဝုတိဝဿသဟဿာနိ အာယု, တဿ ပန ဝိဇိတသေနာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ, နန္ဒုတ္တရကုမာရော နာမဿ ပုတ္တော အဟောသိ, ဝိဇိတော ဝိဇိတာဝီ ဝိဇိတာဘိရာမောတိ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ သော နဝဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ သော ပဒသာဝ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဂရံ ဓညဝတီ နာမ, သုဒေဝေါ နာမ ခတ္တိယော၊
အနောမာ နာမ ဇနိကာ, နာရဒဿ မဟေသိနော။
‘‘ဘဒ္ဒသာလော ဇိတမိတ္တော, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
ဝါသေဋ္ဌော နာမုပဋ္ဌာကော, နာရဒဿ မဟေသိနော။
‘‘ဥတ္တရာ ဖဂ္ဂုနီ စေဝ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, မဟာသောဏောတိ ဝုစ္စတိ။
‘‘အဋ္ဌာသီတိရတနာနိ, အစ္စုဂ္ဂတော မဟာမုနိ၊
ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော, ဒသသဟဿီ ဝိရောစတိ။
‘‘တဿ ဗျာမပ္ပဘာ ကာယာ, နိဒ္ဓါဝတိ ဒိသောဒိသံ၊
နိရန္တရံ ဒိဝါရတ္တိံ, ယောဇနံ ဖရတေ သဒါ။
‘‘န ကေစိ တေန သမယေန, သမန္တာ ယောဇနေ ဇနာ၊
ဥက္ကာပဒီပေ ဥဇ္ဇာလေန္တိ, ဗုဒ္ဓရံသီဟိ ဩတ္ထဋာ။
‘‘နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂၅။)‘‘ယထာ ဥဠူဟိ ဂဂနံ, ဝိစိတ္တံ ဥပသောဘတိ၊
တထေဝ သာသနံ တဿ, အရဟန္တေဟိ သောဘတိ။
‘‘သံသာရသောတံ တရဏာယ, သေသကေ ပဋိပန္နကေ၊
ဓမ္မသေတုံ ဒဠှံ ကတွာ, နိဗ္ဗုတော သော နရာသဘော။
‘‘သောပိ ဗုဒ္ဓေါ အသမသမော, တေပိ ခီဏာသဝါ အတုလတေဇာ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသောတိ ဝိဝိဓရတနဝိစိတ္တကဉ္စနမယဂ္ဃိကသဒိသရူပသောဘော။ ဒသသဟဿီ ဝိရောစတီတိ တဿ ပဘာယ ဒသသဟဿီပိ လောကဓာတု ဝိရောစတိ, ဝိရာဇတီတိ အတ္ထော။ တမေဝတ္ထံ ပကာသေန္တော ဘဂဝါ ‘‘တဿ ဗျာမပ္ပဘာ ကာယာ, နိဒ္ဓါဝတိ ဒိသောဒိသ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ဗျာမပ္ပဘာ ကာယာတိ ဗျာမပ္ပဘာ ဝိယာတိ ဗျာမပ္ပဘာ, အမှာကံ ဘဂဝတော ဗျာမပ္ပဘာ ဝိယာတိ အတ္ထော။
န ကေစီတိ ဧတ္ထ န-ကာရော ပဋိသေဓတ္ထော, တဿ ဥဇ္ဇာလေန္တိ-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥက္ကာတိ ဒဏ္ဍဒီပိကာ။ ဥက္ကာ ဝါ ပဒီပေ ဝါ ကေစိပိ ဇနာ န ဥဇ္ဇာလေန္တိ န ပဇ္ဇာလေန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? ဗုဒ္ဓသရီရပ္ပဘာယ ဩဘာသိတတ္တာ။ ဗုဒ္ဓရံသီဟီတိ ဗုဒ္ဓရသ္မီဟိ။ ဩတ္ထဋာတိ အဓိဂတာ။
ဥဠူဟီတိ တာရာဟိ, ယထာ တာရာဟိ ဂဂနတလံ ဝိစိတ္တံ သောဘတိ, တထေဝ တဿ သာသနံ အရဟန္တေဟိ ဝိစိတ္တံ ဥပသောဘတီတိ အတ္ထော။ သံသာရသောတံ တရဏာယာတိ သံသာရသာဂရဿ တရဏတ္ထံ။ သေသကေ ပဋိပန္နကေတိ အရဟန္တေ ဌပေတွာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ သေသေ သေက္ခပုဂ္ဂလေတိ အတ္ထော။ ဓမ္မသေတုန္တိ မဂ္ဂသေတုံ, သေသပုဂ္ဂလေ သံသာရတော တာရေတုံ ဓမ္မသေတုံ ဌပေတွာ ကတသဗ္ဗကိစ္စော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ အတ္ထော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
နာရဒဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော နဝမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂၆။)၁၂။ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
နာရဒဗုဒ္ဓဿ သာသနံ နဝုတိဝဿသဟဿာနိ ပဝတ္တိတွာ အန္တရဓာယိ။ သော စ ကပ္ပေါ ဝိနဿိတ္ထ။ တတော ပရံ ကပ္ပါနံ အသင်္ချေယျံ ဗုဒ္ဓါ လောကေ န ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ ဗုဒ္ဓသုညော ဝိဂတဗုဒ္ဓါလောကော အဟောသိ။ တတော ကပ္ပေသု စ အသင်္ချေယျေသု ဝီတိဝတ္တေသု ဣတော ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ ဧကော ဝိဇိတမာရော ဩဟိတဘာရော မေရုသာရော အသံသာရော သတ္တသာရော သဗ္ဗလောကုတ္တရော ပဒုမုတ္တရော နာမ ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥဒပါဒိ။ သောပိ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ ဟံသဝတီနဂရေ သဗ္ဗဇနာနန္ဒကရဿာနန္ဒဿ နာမ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ဥဒိတောဒိတကုလေ ဇာတာယ သုဇာတာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သာ ဒေဝတာဟိ ကတာရက္ခာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ဟံသဝတုယျာနေ ပဒုမုတ္တရကုမာရံ ဝိဇာယိ။ ပဋိသန္ဓိယဉ္စဿ ဇာတိယဉ္စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ ပါဋိဟာရိယာနိ အဟေသုံ။
တဿ ကိရ ဇာတိယံ ပဒုမဝဿံ ဝဿိ။ တေနဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ဉာတကာ ‘‘ပဒုမုတ္တရကုမာရော’’တွေဝ နာမံ အကံသု။ သော ဒသဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ နရဝါဟန-ယသဝါဟန-ဝသဝတ္တိနာမကာ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အနုစ္ဆဝိကာ တယော စဿ ပါသာဒါ အဟေသုံ။ ဝသုဒတ္တာဒေဝိပ္ပမုခါနံ ဣတ္ထီနံ သတသဟဿာနိ ဝီသတိသဟဿာနိ စ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။ သော ဝသုဒတ္တာယ ဒေဝိယာ ပုတ္တေ သဗ္ဗဂုဏာနုတ္တရေ ဥတ္တရကုမာရေ နာမ ဥပ္ပန္နေ စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ – ‘‘မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ တဿ စိန္တိတမတ္တေဝ ဝသဝတ္တိနာမကော ပါသာဒေါ ကုမ္ဘကာရစက္ကံ ဝိယ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဒေဝဝိမာနမိဝ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ စ ဂဂနတလေန ဂန္တွာ ဗောဓိရုက္ခံ မဇ္ဈေကရောန္တော သောဘိတဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာယ အာဂတပါသာဒေါ ဝိယ ဘူမိယံ ဩတရိ။
မဟာပုရိသော ကိရ တတော ပါသာဒတော ဩတရိတွာ အရဟတ္တဒ္ဓဇဘူတာနိ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ ဒေဝဒတ္တိယာနိ ပါရုပိတွာ တတ္ထေဝ ပဗ္ဗဇိ။ ပါသာဒေါ ပနာဂန္တွာ သကဋ္ဌာနေယေဝ အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တေန သဟဂတာယ ပရိသာယ ဌပေတွာ ဣတ္ထိယော သဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိံသု။ မဟာပုရိသော တေဟိ သဟ သတ္တာဟံ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂၇။)ဥဇ္ဇေနိနိဂမေ ရုစာနန္ဒသေဋ္ဌိဓီတာယ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ သာယနှသမယေ သုမိတ္တာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ သလလဗောဓိံ ဥပဂန္တွာ တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အဋ္ဌတ္တိံသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာယ သမာရံ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ပဌမေ ယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ ဒုတိယေ ယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ တတိယေ ယာမေ ပစ္စယာကာရံ သမ္မသိတွာ အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အဘိနိဝိသိတွာ ဥဒယဗ္ဗယဝသေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ဒိသွာ ယာဝ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယမဂ္ဂေန သကလဗုဒ္ဓဂုဏေ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ တဒါ ကိရ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဗ္ဘန္တရံ သကလမ္ပိ အလင်္ကရောန္တံ ဝိယ ပဒုမဝဿံ ဝဿိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နာရဒဿ အပရေန, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒုတ္တမော၊
ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော, အက္ခောဘော သာဂရူပမော။
‘‘မဏ္ဍကပ္ပေါ ဝါ သော အာသိ, ယမှိ ဗုဒ္ဓေါ အဇာယထ၊
ဥဿန္နကုသလာ ဇနတာ, တမှိ ကပ္ပေ အဇာယထာ’’တိ။
တတ္ထ သာဂရူပမောတိ သာဂရသဒိသဂမ္ဘီရဘာဝေါ။ မဏ္ဍကပ္ပေါ ဝါ သော အာသီတိ ဧတ္ထ ယသ္မိံ ကပ္ပေ ဒွေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, အယံ မဏ္ဍကပ္ပေါ နာမ။ ဒုဝိဓော ဟိ ကပ္ပေါ သုညကပ္ပေါ အသုညကပ္ပေါ စာတိ။ တတ္ထ သုညကပ္ပေ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓစက္ကဝတ္တိနော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ ဂုဏဝန္တပုဂ္ဂလသုညတ္တာ ‘‘သုညကပ္ပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။
အသုညကပ္ပေါ ပဉ္စဝိဓော – သာရကပ္ပေါ မဏ္ဍကပ္ပေါ ဝရကပ္ပေါ သာရမဏ္ဍကပ္ပေါ ဘဒ္ဒကပ္ပေါတိ။ တတ္ထ ဂုဏသာရရဟိတေ ကပ္ပေ ဂုဏသာရုပ္ပါဒကဿ ဂုဏသာရဇနနဿ ဧကဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပါတုဘာဝေန ‘‘သာရကပ္ပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မိံ ပန ကပ္ပေ ဒွေ လောကနာယကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သော ‘‘မဏ္ဍကပ္ပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မိံ ကပ္ပေ တယော ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တေသု ပဌမော ဒုတိယံ ဗျာကရောတိ, ဒုတိယော တတိယန္တိ, တတ္ထ မနုဿာ ပမုဒိတဟဒယာ အတ္တနာ ပတ္ထိတပဏိဓာနဝသေန ဝရယန္တိ။ တသ္မာ ‘‘ဝရကပ္ပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယတ္ထ ပန
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂၈။)ကပ္ပေ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သော ပုရိမကပ္ပတော ဝိသိဋ္ဌတရတ္တာ သာရတရတ္တာ ‘‘သာရမဏ္ဍကပ္ပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မိံ ကပ္ပေ ပဉ္စ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သော ‘‘ဘဒ္ဒကပ္ပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော ပန အတိဒုလ္လဘော။ တသ္မိံ ပန ကပ္ပေ ယေဘုယျေန သတ္တာ ကလျာဏသုခဗဟုလာ ဟောန္တိ။ ယေဘုယျေန တိဟေတုကာ ကိလေသက္ခယံ ကရောန္တိ, ဒုဟေတုကာ သုဂတိဂါမိနော ဟောန္တိ, အဟေတုကာ ဟေတုံ ပဋိလဘန္တိ။ တသ္မာ သော ကပ္ပေါ ‘‘ဘဒ္ဒကပ္ပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အသုညကပ္ပေါ ပဉ္စဝိဓော’’တိအာဒိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘ဧကော ဗုဒ္ဓေါ သာရကပ္ပေ, မဏ္ဍကပ္ပေ ဇိနာ ဒုဝေ၊
ဝရကပ္ပေ တယော ဗုဒ္ဓါ, သာရမဏ္ဍေ စတုရော ဗုဒ္ဓါ၊
ပဉ္စ ဗုဒ္ဓါ ဘဒ္ဒကပ္ပေ, တတော နတ္ထာဓိကာ ဇိနာ’’တိ။
ယသ္မိံ ပန ကပ္ပေ ပဒုမုတ္တရဒသဗလော ဥပ္ပဇ္ဇိ, သော သာရကပ္ပေါပိ သမာနော ဂုဏသမ္ပတ္တိယာ မဏ္ဍကပ္ပသဒိသတ္တာ ‘‘မဏ္ဍကပ္ပေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဩပမ္မတ္ထေ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥဿန္နကုသလာတိ ဥပစိတပုညာ။ ဇနတာတိ ဇနသမူဟော။
ပဒုမုတ္တရော ပန ပရိသုတ္တရော ဘဂဝါ သတ္တာဟံ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ ဝီတိနာမေတွာ – ‘‘ပထဝိယံ ပါဒံ နိက္ခိပိဿာမီ’’တိ ဒက္ခိဏံ ပါဒံ အဘိနီဟရိ။ အထ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဝိမလကောမလကေသရကဏ္ဏိကာနိ ဇလဇာမလာဝိကလဝိပုလပလာသာနိ ထလဇာနိ ဇလဇာနိ ဥဋ္ဌဟိံသု။ တေသံ ကိရ ဓုရပတ္တာနိ နဝုတိဟတ္ထာနိ ကေသရာနိ တိံသဟတ္ထာနိ ကဏ္ဏိကာ ဒွါဒသဟတ္ထာ ဧကေကဿ နဝဃဋပ္ပမာဏာ ရေဏဝေါ အဟေသုံ။ သတ္ထာ ပန ဥဗ္ဗေဓတော အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထော အဟောသိ။ တဿ ဥဘိန္နံ ဗာဟာနမန္တရံ အဋ္ဌာရသဟတ္ထံ နလာဋံ ပဉ္စဟတ္ထံ ဟတ္ထပါဒါ ဧကာဒသဟတ္ထာ အဟေသုံ။ တဿ ဧကာဒသဟတ္ထေန ပါဒေန ဒွါဒသဟတ္ထာယ ကဏ္ဏိကာယ အက္ကန္တမတ္တာယ နဝဃဋပ္ပမာဏာ ရေဏဝေါ ဥဋ္ဌဟိတွာ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထံ သရီရပ္ပဒေသံ ဥဂ္ဂန္တွာ မနောသိလာစုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏိတံ ဝိယ ကတွာ ပစ္စောတ္ထရန္တိ။ တဒုပါဒါယ သတ္ထာ ပဒုမုတ္တရောတွေဝ လောကေ ပညာယိတ္ထာတိ သံယုတ္တဘာဏကာ ဝဒန္တိ။
အထ သဗ္ဗလောကုတ္တရော ပဒုမုတ္တရော ဘဂဝါ ဗြဟ္မာယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနဘူတေ သတ္တေ ဩလောကေန္တော မိထိလနဂရေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၂၉။)ဒေဝလံ သုဇာတဉ္စာတိ ဒွေ ရာဇပုတ္တေ ဥပနိဿယသမ္ပန္နေ ဒိသွာ တင်္ခဏညေဝ အနိလပထေန ဂန္တွာ မိထိလုယျာနေ ဩတရိတွာ ဥယျာနပါလေန ဒွေပိ ရာဇကုမာရေ ပက္ကောသာပေသိ။ တေပိ စ ‘‘အမှာကံ ပိတုစ္ဆာပုတ္တော ပဒုမုတ္တရကုမာရော ပဗ္ဗဇိတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိတွာ အမှာကံ နဂရံ သမ္ပတ္တော, ဟန္ဒ နံ မယံ ဒဿနာယ ဥပသင်္ကမိဿာမာ’’တိ သပရိဝါရာ ပဒုမုတ္တရံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ တဒါ ဒသဗလော တေဟိ ပရိဝုတော တာရာဂဏပရိဝုတော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ဝိရောစမာနော တတ္ထ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ, တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ ပဌမော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော, ပဌမေ ဓမ္မဒေသနေ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ဓမ္မာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
အထာပရေန သမယေန သရဒတာပသသမာဂမေ မဟာဇနံ နိရယသန္တာပေန သန္တာပေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သတ္တတိံသသတသဟဿသင်္ခေ သတ္တကာယေ ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ, သော ဒုတိယော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတော ပရမ္ပိ ဝဿန္တေ, တပ္ပယန္တေ စ ပါဏိနော၊
သတ္တတ္တိံသသတသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ယဒါ ပန အာနန္ဒမဟာရာဇာ ဝီသတိယာ ပုရိသသဟဿေဟိ ဝီသတိယာ အမစ္စေဟိ စ သဒ္ဓိံ ပဒုမုတ္တရဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ မိထိလနဂရေ ပါတုရဟောသိ။ ပဒုမုတ္တရော စ ဘဂဝါ တေ သဗ္ဗေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ တေဟိ ပရိဝုတော ဂန္တွာ ပိတုသင်္ဂဟံ ကုရုမာနော ဟံသဝတိယာ ရာဇဓာနိယာ ဝသတိ။ တတ္ထ သော အမှာကံ ဘဂဝါ ဝိယ ကပိလပုရေ ဂဂနတလေ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမန္တော ဗုဒ္ဓဝံသံ ကထေသိ, တဒါ ပညာသသတသဟဿာနံ တတိယော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယမှိ ကာလေ မဟာဝီရော, အာနန္ဒံ ဥပသင်္ကမိ၊
ပိတုသန္တိကံ ဥပဂန္တွာ, အာဟနီ အမတဒုန္ဒုဘိံ။
‘‘အာဟတေ အမတဘေရိမှိ, ဝဿန္တေ ဓမ္မဝုဋ္ဌိယာ၊
ပညာသသတသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃၀။)တတ္ထ အာနန္ဒံ ဥပသင်္ကမီတိ ပိတရံ အာနန္ဒရာဇာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာဟနီတိ အဘိဟနိ။ အာဟတေတိ အာဟတာယ။ အမတဘေရိမှီတိ အမတဘေရိယာ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အာသေဝိတေ’’တိပိ ပါဌော, တဿ အာသေဝိတာယာတိ အတ္ထော။ ဝဿန္တေ ဓမ္မဝုဋ္ဌိယာတိ ဓမ္မဝဿံ ဝဿန္တေတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ အဘိသမယကရဏူပါယံ ဒဿေန္တော –
‘‘ဩဝါဒကော ဝိညာပကော, တာရကော သဗ္ဗပါဏိနံ၊
ဒေသနာကုသလော ဗုဒ္ဓေါ, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟု’’န္တိ။ – အာဟ၊
တတ္ထ ဩဝါဒကောတိ သရဏသီလဓုတင်္ဂသမာဒါနဂုဏာနိသံသဝဏ္ဏနာယ ဩဝဒတီတိ ဩဝါဒကော။ ဝိညာပကောတိ စတုသစ္စံ ဝိညာပေတီတိ ဝိညာပကော, ဗောဓကော။ တာရကောတိ စတုရောဃတာရကော။
ယဒါ ပန သတ္ထာ မိထိလနဂရေ မိထိလုယျာနေ ကောဋိသတသဟဿဘိက္ခုဂဏမဇ္ဈေ မာဃပုဏ္ဏမာယ ပုဏ္ဏစန္ဒသဒိသဝဒနော ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, ပဒုမုတ္တရဿ သတ္ထုနော၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
ယဒါ ပန ဘဂဝါ ဝေဘာရပဗ္ဗတကူဋေ ဝဿာဝါသံ ဝသိတွာ ပဗ္ဗတသန္ဒဿနတ္ထံ အာဂတဿ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ပဗ္ဗာဇေတွာ တေဟိ ပရိဝုတော ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ အသမသမော, ဝသိ ဝေဘာရပဗ္ဗတေ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
ပုန ဘဂဝတိ ဂုဏဝတိ တိလောကနာထေ မဟာဇနဿ ဗန္ဓနမောက္ခံ ကုရုမာနေ ဇနပဒစာရိကံ စရမာနေ အသီတိကောဋိသဟဿာနံ ဘိက္ခူနံ သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပုန စာရိကံ ပက္ကန္တေ, ဂါမနိဂမရဋ္ဌတော၊
အသီတိကောဋိသဟဿာနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃၁။)တတ္ထ ဂါမနိဂမရဋ္ဌတောတိ ဂါမနိဂမရဋ္ဌေဟိ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော, တဿ ဂါမနိဂမရဋ္ဌေဟိ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတာနန္တိ အတ္ထော။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော အနေကဓနကောဋိကော ဇဋိလော နာမ မဟာရဋ္ဌိကော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ သစီဝရံ ဝရဒါနမဒါသိ။ သောပိ တံ ဘတ္တာနုမောဒနာဝသာနေ ‘‘အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿမတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ဇဋိလော နာမ ရဋ္ဌိကော၊
သမ္ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ သံဃံ, သဘတ္တံ ဒုဿမဒါသဟံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, သံဃမဇ္ဈေ နိသီဒိယ၊
သတသဟဿေ ဣတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌဟိံ၊
အကာသိံ ဥဂ္ဂဒဠှံ ဓိတိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တတ္ထ သမ္ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ သံဃန္တိ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ, သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ သဘတ္တံ ဒုဿမဒါသဟန္တိ သစီဝရံ ဘတ္တံ အဒါသိံ အဟန္တိ အတ္ထော။ ဥဂ္ဂဒဠဟန္တိ အတိဒဠှံ။ ဓိတိန္တိ ဝီရိယံ အကာသိန္တိ အတ္ထော။
ပဒုမုတ္တရဿ ပန ဘဂဝတော ကာလေ တိတ္ထိယာ နာမ နာဟေသုံ။ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ ဗုဒ္ဓမေဝ သရဏမဂမံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဗျာဟတာ တိတ္ထိယာ သဗ္ဗေ, ဝိမနာ ဒုမ္မနာ တဒါ၊
န တေသံ ကေစိ ပရိစရန္တိ, ရဋ္ဌတော နိစ္ဆုဘန္တိ တေ။
‘‘သဗ္ဗေ တတ္ထ သမာဂန္တွာ, ဥပဂဉ္ဆုံ ဗုဒ္ဓသန္တိကေ၊
တုဝံ နာထော မဟာဝီရ, သရဏံ ဟောဟိ စက္ခုမ။
‘‘အနုကမ္ပကော ကာရုဏိကော, ဟိတေသီ သဗ္ဗပါဏိနံ၊
သမ္ပတ္တေ တိတ္ထိယေ သဗ္ဗေ, ပဉ္စသီလေ ပတိဋ္ဌဟိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃၂။)‘‘ဧဝံ နိရာကုလံ အာသိ, သုညကံ တိတ္ထိယေဟိ တံ၊
ဝိစိတ္တံ အရဟန္တေဟိ, ဝသီဘူတေဟိ တာဒိဟီ’’တိ။
တတ္ထ ဗျာဟတာတိ ဝိဟတမာနဒပ္ပါ။ တိတ္ထိယာတိ ဧတ္ထ တိတ္ထံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တိတ္ထကရော ဝေဒိတဗ္ဗော, တိတ္ထိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဝသေန တရန္တိ ဧတ္ထာတိ တိတ္ထံ, လဒ္ဓိ။ တဿာ လဒ္ဓိယာ ဥပ္ပါဒကော တိတ္ထကရော, တိတ္ထေ ဘဝါ တိတ္ထိယာတိ။ ပဒုမုတ္တရဿ ကိရ ဘဂဝတော ကာလေ တိတ္ထိယာ နာဟေသုံ။ ယေ ပန သန္တိ, တေပိ ဤဒိသာ အဟေသုန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဗျာဟတာ တိတ္ထိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိမနာတိ ဝိရူပမာနသာ။ ဒုမ္မနာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ န တေသံ ကေစိ ပရိစရန္တီတိ တေသံ အညတိတ္ထိယာနံ ကေစိပိ ပုရိသာ ပရိကမ္မံ န ကရောန္တိ, န ဘိက္ခံ ဒေန္တိ, န သက္ကရောန္တိ, န ဂရုံ ကရောန္တိ, န မာနေန္တိ, န ပူဇေန္တိ, န အာသနာ ဝုဋ္ဌဟန္တိ, န အဉ္ဇလိကမ္မံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ရဋ္ဌတောတိ သကလရဋ္ဌတောပိ။ နိစ္ဆုဘန္တီတိ နီဟရန္တိ, ဥဿာဒေန္တိ တေသံ နိဝါသံ န ဒေန္တီတိ အတ္ထော။ တေတိ တိတ္ထိယာ။
ဥပဂဉ္ဆုံ ဗုဒ္ဓသန္တိကေတိ ဧဝံ တေဟိ ရဋ္ဌဝါသီဟိ မနုဿေဟိ ဥဿာဒိယမာနာ သဗ္ဗေပိ အညတိတ္ထိယာ သမာဂန္တွာ ပဒုမုတ္တရဒသဗလမေဝ သရဏမဂမံသု။ ‘‘တွံ အမှာကံ သတ္ထာ နာထော ဂတိ ပရာယနံ သရဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝတွာ သရဏမဂမံသူတိ အတ္ထော။ အနုကမ္ပတီတိ အနုကမ္ပကော။ ကရုဏာယ စရတီတိ ကာရုဏိကော။ သမ္ပတ္တေတိ သမာဂတေ သရဏမုပဂတေ တိတ္ထိယေ။ ပဉ္စသီလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသီတိ အတ္ထော။ နိရာကုလန္တိ အနာကုလံ, အညေဟိ လဒ္ဓိကေဟိ အသမ္မိဿန္တိ အတ္ထော။ သုညကန္တိ သုညံ ရိတ္တံ တေဟိ တိတ္ထိယေဟိ။ တန္တိ တံ ဘဂဝတော သာသနန္တိ ဝစနသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိစိတ္တန္တိ ဝိစိတ္တဝိစိတ္တံ။ ဝသီဘူတေဟီတိ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တေဟိ။
တဿ ပန ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ဟံသဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ ပိတာ ပနဿ အာနန္ဒော နာမ ခတ္တိယော, မာတာ သုဇာတာ နာမ ဒေဝီ, ဒေဝလော စ သုဇာတော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သုမနော နာမုပဋ္ဌာကော, အမိတာ စ အသမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, သလလရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, သရီရပ္ပဘာ စဿ သမန္တာ ဒွါဒသ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃၃။)ယောဇနာနိ ဂဏှိ, ဝဿသတသဟဿံ အာယု အဟောသိ, ဝသုဒတ္တာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ, ဥတ္တရော နာမ ပုတ္တော အဟောသိ။ ပဒုမုတ္တရော ပန ဘဂဝါ ပရမာဘိရာမေ နန္ဒာရာမေ ကိရ ပရိနိဗ္ဗုတော။ ဓာတုယော ပနဿ န ဝိကိရိံသု။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော မနုဿာ သမာဂမ္မ ဒွါဒသယောဇနုဗ္ဗေဓံ သတ္တရတနမယံ စေတိယမကံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဂရံ ဟံသဝတီ နာမ, အာနန္ဒော နာမ ခတ္တိယော၊
သုဇာတာ နာမ ဇနိကာ, ပဒုမုတ္တရဿ သတ္ထုနော။
‘‘ဒေဝလော စ သုဇာတော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
သုမနော နာမုပဋ္ဌာကော, ပဒုမုတ္တရဿ မဟေသိနော။
‘‘အမိတာ စ အသမာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, သလလောတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘အဋ္ဌပဏ္ဏာသရတနံ, အစ္စုဂ္ဂတော မဟာမုနိ၊
ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော, ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏော။
‘‘ကုဋ္ဋာ ကဝါဋာ ဘိတ္တီ စ, ရုက္ခာ နဂသိလုစ္စယာ၊
န တဿာဝရဏံ အတ္ထိ, သမန္တာ ဒွါဒသယောဇနေ။
‘‘ဝဿသတသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘သန္တာရေတွာ ဗဟုဇနံ, ဆိန္ဒိတွာ သဗ္ဗသံသယံ၊
ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောဝ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော’’တိ။
တတ္ထ နဂသိလုစ္စယာတိ နဂသင်္ခါတာ သိလုစ္စယာ။ အာဝရဏန္တိ ပဋိစ္ဆာဒနံ တိရောကရဏံ။ ဒွါဒသယောဇနေတိ သမန္တတော ဒွါဒသယောဇနေ ဌာနေ ဘဂဝတော သရီရပ္ပဘာ ဖရိတွာ ရတ္တိန္ဒိဝံ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။
ဣတော ပဋ္ဌာယ ပါရမိပူရဏာဒိပုနပ္ပုနာဂတမတ္ထံ သင်္ခိပိတွာ ဝိသေသတ္ထမေဝ ဝတွာ ဂမိဿာမ။ ယဒိ ပန ဝုတ္တမေဝ ပုနပ္ပုနံ ဝက္ခာမ, ကဒါ အန္တံ ဂမိဿတိ အယံ သံဝဏ္ဏနာတိ။
ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဒသမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃၄။)၁၃။ သုမေဓဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ပဒုမုတ္တရေ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပရိနိဗ္ဗုတေ သာသနေပိဿ အန္တရဟိတေ သတ္တတိကပ္ပသဟဿာနိ ဗုဒ္ဓါ နုပ္ပဇ္ဇိံသု, ဗုဒ္ဓသုညာနိ အဟေသုံ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ တိံသကပ္ပသဟဿာနံ မတ္ထကေ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ သုမေဓော သုဇာတော စာတိ ဒွေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တတ္ထ အဓိဂတမေဓော သုမေဓော နာမ ဗောဓိသတ္တော ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ သုဒဿနနဂရေ သုဒတ္တဿ နာမ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ သုဒတ္တာယ နာမ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန သုဒဿနုယျာနေ တရုဏဒိဝသကရော ဝိယ သလိလဓရဝိဝရဂတော မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ သော နဝဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ တဿ ကိရ သုစန္ဒန-ကဉ္စန-သိရိဝဍ္ဎနနာမကာ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ သုမနမဟာဒေဝိပ္ပမုခါနိ အဋ္ဌစတ္တာလီသဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ သုမနဒေဝိယာ ပုနဗ္ဗသုမိတ္တေ နာမ ပုတ္တေ ဇာတေ ဟတ္ထိယာနေန မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ မနုဿာနဉ္စ ကောဋိသတမနုပဗ္ဗဇိ။ သော တေဟိ ပရိဝုတော အဍ္ဎမာသံ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ နကုလနိဂမေ နကုလသေဋ္ဌိဓီတာယ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သိရိဝဍ္ဎာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ နီပဗောဓိမူလေ ဝီသတိဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ သမာရံ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိတွာ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိသမီပေယေဝ ဝီတိနာမေတွာ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ ဗြဟ္မုနော ဓမ္မဒေသနာယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ဩလောကေန္တော အတ္တနော ကနိဋ္ဌဘာတိကံ သရဏကုမာရဉ္စ သဗ္ဗကာမိကုမာရဉ္စ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဘိက္ခူနဉ္စ ကောဋိသတံ စတုသစ္စဓမ္မပဋိဝေဓသမတ္ထေ ဒိသွာ အာကာသေန ဂန္တွာ သုဒဿနနဂရသမီပေ သုဒဿနုယျာနေ ဩတရိတွာ ဥယျာနပါလေန အတ္တနော ဘာတိကေ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ ပရိဝါရာနံ မဇ္ဈေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, အယံ ပဌမော အဘိသမယော။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃၅။)‘‘ပဒုမုတ္တရဿ အပရေန, သုမေဓော နာမ နာယကော၊
ဒုရာသဒေါ ဥဂ္ဂတေဇော, သဗ္ဗလောကုတ္တမော မုနိ။
‘‘ပသန္နနေတ္တော သုမုခေါ, ဗြဟာ ဥဇု ပတာပဝါ၊
ဟိတေသီ သဗ္ဗသတ္တာနံ, ဗဟူ မောစေသိ ဗန္ဓနာ။
‘‘ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ ပါပုဏိတွာ, ကေဝလံ ဗောဓိမုတ္တမံ၊
သုဒဿနမှိ နဂရေ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယိ။
‘‘တဿာဘိသမယာ တီဏိ, အဟေသုံ ဓမ္မဒေသနေ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ ဥဂ္ဂတေဇောတိ ဥဂ္ဂတတေဇော။ ပသန္နနေတ္တောတိ သုဋ္ဌု ပသန္နနယနော, ဓောဝိတွာ မဇ္ဇိတွာ ဌပိတမဏိဂုဠိကာ ဝိယ ပသန္နာနိ နေတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တသ္မာ သော ‘‘ပသန္နနေတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ မုဒုသိနိဒ္ဓနီလဝိမလသုခုမပခုမာစိတသုပ္ပသန္နနယနောတိ အတ္ထော။ ‘‘သုပ္ပသန္နပဉ္စနယနော’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သုမုခေါတိ ပရိပုဏ္ဏသရဒသမယစန္ဒသဒိသဝဒနော။ ဗြဟာတိ အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏသရီရတ္တာ ဗြဟာ မဟန္တော, အညေဟိ အသာဓာရဏသရီရပ္ပမာဏောတိ အတ္ထော။ ဥဇူတိ ဗြဟ္မုဇုဂတ္တော ဥဇုမေဝ ဥဂ္ဂတသရီရော ဒေဝနဂရေ သမုဿိတသုဝဏ္ဏတောရဏသဒိသဝရသရီရောတိ အတ္ထော။ ပတာပဝါတိ ဝိဇ္ဇောတမာနသရီရော။ ဟိတေသီတိ ဟိတဂဝေသီ။ အဘိသမယာ တီဏီတိ အဘိသမယာ တယော, လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတောတိ။
ယဒါ ပန ဘဂဝါ ကုမ္ဘကဏ္ဏသဒိသာနုဘာဝံ ကုမ္ဘကဏ္ဏံ နာမ မနုဿဘက္ခံ ယက္ခံ မဟာအဋဝိမုခေ သန္ဒိဿမာနဃောရသရီရံ ဝတ္တနိအဋဝိသဉ္စာရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဝတ္တမာနံ ပစ္စူသသမယေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ လောကံ ဩလောကေန္တော ဒိသွာ ဧကကောဝ အသဟာယော တဿ ယက္ခဿ ဘဝနံ ဂန္တွာ အန္တော ပဝိသိတွာ ပညတ္တေ သိရိသယနေ နိသီဒိ။ အထ ခေါ သော ယက္ခော မက္ခံ အသဟမာနော ဒဏ္ဍာဟတော ဃောရဝိသော အာသိဝိသော ဝိယ သံကုဒ္ဓေါ ဒသဗလံ ဘိံသာပေတုကာမော အတ္တနော အတ္တဘာဝံ ဃောရတရံ ကတွာ ပဗ္ဗတသဒိသံ သီသံ ကတွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃၆။)သူရိယမဏ္ဍလသဒိသာနိ အက္ခီနိ နိမ္မိနိတွာ နင်္ဂလသီသသဒိသာတိဒီဃဝိပုလတိခိဏဒါဌာယော ကတွာ ဩလမ္ဗနီလဝိပုလဝိသမောဒရော တာလက္ခန္ဓသဒိသဗာဟုစိပိဋကဝိရူပဝင်္ကနာသော ပဗ္ဗတဗိလသဒိသဝိပုလရတ္တမုခေါ ထူလပိင်္ဂလခရဖရုသကေသော အတိဘယာနကဒဿနော ဟုတွာ အာဂန္တွာ သုမေဓဿ ဘဂဝတော ပုရတော ဌတွာ ပဓူပါယန္တော ပဇ္ဇလန္တော ပါသာဏပဗ္ဗတဂ္ဂိဇာလ-သလိလ-ကဒ္ဒမ-ဆာရိကာယုဓင်္ဂါရ-ဝါလုကပ္ပကာရာ နဝဝိဓာ ဝဿဝုဋ္ဌိယော ဝဿေတွာပိ ဘဂဝတော လောမဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာလေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ဘဂဝန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ မာရေဿာမီ’’တိ အာဠဝကော ဝိယ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ အယံ ဘဂဝါ ပဉှာဗျာကရဏေန တံ ယက္ခံ ဝိနယမုပနေသိ။ တတော ဒုတိယဒိဝသေ ကိရဿ ရဋ္ဌဝါသိနော မနုဿာ သကဋဘရိတေန ဘတ္တေန သဟ ရာဇကုမာရံ အာဟရိတွာ ယက္ခဿ အဒံသု။ အထ ယက္ခော ရာဇကုမာရံ ဗုဒ္ဓဿ အဒါသိ။ အဋဝိဒွါရေ ဌိတမနုဿာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိံသု။ တဒါ တသ္မိံ သမာဂမေ ဒသဗလော ယက္ခဿ မနောနုကူလံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော။ နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ ပါဏီနံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥပ္ပါဒေသိ, သော ဒုတိယော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပုနာပရံ ကုမ္ဘကဏ္ဏံ, ယက္ခံ သော ဒမယီ ဇိနော၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ယဒါ ပန ဥပကာရိနဂရေ သိရိနန္ဒနုယျာနေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသယိ, တဒါ အသီတိကောဋိသတသဟဿာနံ တတိယော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပုနာပရံ အမိတယသော, စတုသစ္စံ ပကာသယိ၊
အသီတိကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
သုမေဓဿာပိ ဘဂဝတော တယော သာဝကသန္နိပါတာ အဟေသုံ။ ပဌမသန္နိပါတေ သုဒဿနနဂရေ ကောဋိသတခီဏာသဝါ အဟေသုံ။ ပုန ဒေဝကူဋေ ပဗ္ဗတေ ကထိနတ္ထတေ ဒုတိယေ နဝုတိကောဋိယော။ ပုန တတိယေ ဘဂဝတိ စာရိကံ စရမာနေ အသီတိကောဋိယော အဟေသုံ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, သုမေဓဿ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃၇။)‘‘သုဒဿနံ နာမ နဂရံ, ဥပဂဉ္ဆိ ဇိနော ယဒါ၊
တဒါ ခီဏာသဝါ ဘိက္ခူ, သမိံသု သတကောဋိယော။
‘‘ပုနာပရံ ဒေဝကူဋေ, ဘိက္ခူနံ ကထိနတ္ထတေ၊
တဒါ နဝုတိကောဋီနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘ပုနာပရံ ဒသဗလော, ယဒါ စရတိ စာရိကံ၊
တဒါ အသီတိကောဋီနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ဥတ္တရော နာမ သဗ္ဗဇနုတ္တရော မာဏဝေါ ဟုတွာ နိဒဟိတွာ ဌပိတံယေဝ အသီတိကောဋိဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ တဒါ ဒသဗလဿ ဓမ္မံ သုတွာ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ ဘောဇနာနုမောဒနံ ကရောန္တော – ‘‘အနာဂတေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ဥတ္တရော နာမ မာဏဝေါ၊
အသီတိကောဋိယော မယှံ, ဃရေ သန္နိစိတံ ဓနံ။
‘‘ကေဝလံ သဗ္ဗံ ဒတွာန, သသံဃေ လောကနာယကေ၊
သရဏံ တဿူပဂဉ္ဆိံ, ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စာဘိရောစယိံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, ကရောန္တော အနုမောဒနံ၊
တိံသကပ္ပသဟဿမှိ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ’’။
ဗျာကရဏဂါထာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ။
‘‘သုတ္တန္တံ ဝိနယံ စာပိ, နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ၊
သဗ္ဗံ ပရိယာပုဏိတွာန, သောဘယိံ ဇိနသာသနံ။
‘‘တတ္ထပ္ပမတ္တော ဝိဟရန္တော, နိသဇ္ဇဋ္ဌာနစင်္ကမေ၊
အဘိညာပါရမိံ ဂန္တွာ, ဗြဟ္မလောကမဂဉ္ဆဟ’’န္တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃၈။)တတ္ထ သန္နိစိတန္တိ နိဒဟိတံ နိဓာနဝသေန။ ကေဝလန္တိ သကလန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗန္တိ အသေသတော ဒတွာ။ သသံဃေတိ သသံဃဿ။ တဿူပဂဉ္ဆိန္တိ တံ ဥပဂဉ္ဆိံ, ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အဘိရောစယိန္တိ ပဗ္ဗဇိံ။ တိံသကပ္ပသဟဿမှီတိ တိံသကပ္ပသဟဿေသု အတိက္ကန္တေသူတိ အတ္ထော။
တဿ ပန သုမေဓဿ ဘဂဝတော သုဒဿနံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, သုဒတ္တော နာမ ရာဇာ ပိတာ, မာတာ သုဒတ္တာ နာမ, သရဏော စ သဗ္ဗကာမော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သာဂရော နာမုပဋ္ဌာကော, ရာမာ စ သုရာမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, မဟာနီပရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, အာယု နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, နဝဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ, သုမနာ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ, ပုနဗ္ဗသုမိတ္တော နာမ ပုတ္တော, ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခမိ။ သေသံ ဂါထာသု ဒိဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သုဒဿနံ နာမ နဂရံ, သုဒတ္တော နာမ ခတ္တိယော၊
သုဒတ္တာ နာမ ဇနိကာ, သုမေဓဿ မဟေသိနော။
‘‘သရဏော သဗ္ဗကာမော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
သာဂရော နာမုပဋ္ဌာကော, သုမေဓဿ မဟေသိနော။
‘‘ရာမာ စေဝ သုရာမာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, မဟာနီပေါတိ ဝုစ္စတိ။
‘‘အဋ္ဌာသီတိရတနာနိ, အစ္စုဂ္ဂတော မဟာမုနိ၊
ဩဘာသေတိ ဒိသာ သဗ္ဗာ, စန္ဒော တာရဂဏေ ယထာ။
‘‘စက္ကဝတ္တိမဏီ နာမ, ယထာ တပတိ ယောဇနံ၊
တထေဝ တဿ ရတနံ, သမန္တာ ဖရတိ ယောဇနံ။
‘‘နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘တေဝိဇ္ဇဆဠဘိညေဟိ, ဗလပ္ပတ္တေဟိ တာဒိဟိ၊
သမာကုလမိဒံ အာသိ, အရဟန္တေဟိ သာဓုဟိ။
‘‘တေပိ သဗ္ဗေ အမိတယသာ, ဝိပ္ပမုတ္တာ နိရူပဓီ၊
ဉာဏာလောကံ ဒဿယိတွာ, နိဗ္ဗုတာ တေ မဟာယသာ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၃၉။)တတ္ထ စန္ဒော တာရဂဏေ ယထာတိ ယထာ နာမ ဂဂနေ ပရိပုဏ္ဏစန္ဒော တာရာဂဏေ ဩဘာသေတိ ပကာသေတိ, ဧဝမေဝ သဗ္ဗာပိ ဒိသာ ဩဘာသေတီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ’’တိ ပဌန္တိ, သော ဥတ္တာနတ္ထောဝ။
စက္ကဝတ္တိမဏီ နာမာတိ ယထာ နာမ စက္ကဝတ္တိရညော မဏိရတနံ စတုဟတ္ထာယာမံ သကဋနာဘိသမပရိဏာဟံ စတုရာသီတိမဏိသဟဿပရိဝါရံ တာရာဂဏပရိဝုတဿ သရဒသမယပရိပုဏ္ဏရဇနိကရဿ သိရိသမုဒယသောဘံ အဝှယန္တမိဝ ဝေပုလ္လပဗ္ဗတတော ပရမရမဏီယဒဿနံ မဏိရတနမာဂစ္ဆတိ, တဿေဝံ အာဂစ္ဆန္တဿ သမန္တတော ယောဇနပ္ပမာဏံ ဩကာသံ အာဘာ ဖရတိ, ဧဝမေဝ တဿ သုမေဓဿာပိ ဘဂဝတော သရီရတော အာဘာရတနံ သမန္တတော ယောဇနံ ဖရတီတိ အတ္ထော။
တေဝိဇ္ဇဆဠဘိညေဟီတိ တေဝိဇ္ဇေဟိ ဆဠဘိညေဟိ စာတိ အတ္ထော။ ဗလပ္ပတ္တေဟီတိ ဣဒ္ဓိဗလပ္ပတ္တေဟိ။ တာဒိဟီတိ တာဒိဘာဝပ္ပတ္တေဟိ။ သမာကုလန္တိ သင်္ကိဏ္ဏံ ဧကကာသာဝပဇ္ဇောတံ။ ဣဒန္တိ သာသနံ သန္ဓာယာဟ, မဟီတလံ ဝါ။ အမိတယသာတိ အမိတပရိဝါရာ, အတုလကိတ္တိဃောသော ဝါ။ နိရူပဓီတိ စတုရူပဓိဝိရဟိတာ။ သေသမေတ္ထ ဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။
သုမေဓဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဧကာဒသမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၁၄။ သုဇာတဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
တတော တဿာပရဘာဂေ တသ္မိံယေဝ မဏ္ဍကပ္ပေ အနုပုဗ္ဗေန အပရိမိတာယုကေသု သတ္တေသု အနုက္ကမေန ပရိဟာယိတွာ နဝုတိဝဿသဟဿာယုကေသု ဇာတေသု သုဇာတရူပကာယော ပရိသုဒ္ဓဇာတော သုဇာတော နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥဒပါဒိ။ သောပိ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ သုမင်္ဂလနဂရေ ဥဂ္ဂတဿ နာမ ရညော ကုလေ ပဘာဝတိယာ နာမ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ စဿ နာမံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄၀။)ကရောန္တော သကလဇမ္ဗုဒီပေ သဗ္ဗသတ္တာနံ သုခံ ဇနယန္တော ဇာတောတိ ‘‘သုဇာတော’’ တွေဝဿ နာမမကံသု။ သော နဝဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ သိရီ ဥပသိရီ သိရိနန္ဒော စာတိ တဿ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ သိရီနန္ဒာဒေဝိပ္ပမုခါနိ တေဝီသတိ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ သိရီနန္ဒာဒေဝိယာ ဥပသေနေ နာမ ပုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဟံသဝဟံ နာမ ဝရတုရင်္ဂမာရုယှ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ ပန ပဗ္ဗဇန္တံ မနုဿာနံ ကောဋိ အနုပဗ္ဗဇိ။ အထ သော တေဟိ ပရိဝုတော နဝ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ သိရီနန္ဒနနဂရေ သိရီနန္ဒနသေဋ္ဌိဿ ဓီတာယ ဒိန္နံ ပရမမဓုရံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ သုနန္ဒာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ဝေဠုဗောဓိံ ဥပသင်္ကမိတွာ တေတ္တိံသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ သူရိယေ ဓရမာနေယေဝ သမာရံ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနုစိဏ္ဏံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိသမီပေယေဝ ဝီတိနာမေတွာ ဗြဟ္မုနာ အာယာစိတော အတ္တနော ကနိဋ္ဌဘာတိကံ သုဒဿနကုမာရံ ပုရောဟိတပုတ္တံ ဒေဝကုမာရဉ္စ စတုသစ္စဓမ္မပဋိဝေဓသမတ္ထေ ဒိသွာ အာကာသေန ဂန္တွာ သုမင်္ဂလနဂရသမီပေ သုမင်္ဂလုယျာနေ ဩတရိတွာ ဥယျာနပါလေန အတ္တနော ဘာတိကံ သုဒဿနကုမာရံ ပုရောဟိတပုတ္တံ ဒေဝကုမာရဉ္စ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ သပရိဝါရာနံ မဇ္ဈေ နိသိန္နော ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တတ္ထ အသီတိယာ ကောဋီနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ အယံ ပဌမာဘိသမယော အဟောသိ။
ယဒါ ပန ဘဂဝါ သုဒဿနုယျာနဒွါရေ မဟာသာလမူလေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ ဒေဝေသု တာဝတိံသေသု ဝဿာဝါသံ ဥပါဂမိ, တဒါ သတ္တတ္တိံသသတသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ အယံ ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ ယဒါ ပန သုဇာတော ဒသဗလော ပိတုသန္တိကံ အဂမာသိ, တဒါ သဋ္ဌိသတသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ အယံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတ္ထေဝ မဏ္ဍကပ္ပမှိ, သုဇာတော နာမ နာယကော၊
သီဟဟနုသဘက္ခန္ဓော, အပ္ပမေယျော ဒုရာသဒေါ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄၁။)‘‘စန္ဒောဝ ဝိမလော ဗုဒ္ဓေါ, သတရံသီဝ ပတာပဝါ၊
ဧဝံ သောဘတိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, ဇလန္တော သိရိယာ သဒါ။
‘‘ပါပုဏိတွာန သမ္ဗုဒ္ဓေါ, ကေဝလံ ဗောဓိမုတ္တမံ၊
သုမင်္ဂလမှိ နဂရေ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယိ။
‘‘ဒေသေန္တေ ပဝရံ ဓမ္မံ, သုဇာတေ လောကနာယကေ၊
အသီတိကောဋီ အဘိသမိံသု, ပဌမေ ဓမ္မဒေသနေ။
‘‘ယဒါ သုဇာတော အမိတယသော, ဒေဝေ ဝဿံ ဥပါဂမိ၊
သတ္တတ္တိံသသတသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟု။
‘‘ယဒါ သုဇာတော အသမသမော, ဥပဂစ္ဆိ ပိတုသန္တိကံ၊
သဋ္ဌိသတသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ တတ္ထေဝ မဏ္ဍကပ္ပမှီတိ ယသ္မိံ မဏ္ဍကပ္ပေ သုမေဓော ဘဂဝါ ဥပ္ပန္နော, တတ္ထေဝ ကပ္ပေ သုဇာတောပိ ဘဂဝါ ဥပ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ သီဟဟနူတိ သီဟဿ ဝိယ ဟနု အဿာတိ သီဟဟနု။ သီဟဿ ပန ဟေဋ္ဌိမဟနုမေဝ ပုဏ္ဏံ ဟောတိ, န ဥပရိမံ။ အဿ ပန မဟာပုရိသဿ သီဟဿ ဟေဋ္ဌိမဟနု ဝိယ ဒွေပိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဒွါဒသိယံ ပက္ခဿ စန္ဒသဒိသာနိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သီဟဟနူ’’တိ။ ဥသဘက္ခန္ဓောတိ ဥသဘဿေဝ သမပ္ပဝဋ္ဋက္ခန္ဓော, သုဝဋ္ဋိတသုဝဏ္ဏာလိင်္ဂသဒိသက္ခန္ဓောတိ အတ္ထော။ သတရံသီဝါတိ ဒိဝသကရော ဝိယ။ သိရိယာတိ ဗုဒ္ဓသိရိယာ။ ဗောဓိမုတ္တမန္တိ ဥတ္တမံ သမ္ဗောဓိံ။
သုဓမ္မဝတီနဂရေ သုဓမ္မုယျာနေ အာဂတာနံ မနုဿာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သဋ္ဌိသတသဟဿာနိ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ပဗ္ဗာဇေတွာ တေသံ မဇ္ဈေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တတော ပရံ တိဒိဝေါရောဟဏေ ဘဂဝတော ပညာသသတသဟဿာနံ ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန ‘‘သုဒဿနကုမာရော ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ သုတွာ ‘‘မယမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ အာဂတာနိ စတ္တာရိ ပုရိသသတသဟဿာနိ ဂဟေတွာ သုဒဿနတ္ထေရော သုဇာတံ နရာသဘံ ဥပသင်္ကမိ။ တေသံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ သန္နိပါတေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄၂။)‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, သုဇာတဿ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘အဘိညာဗလပ္ပတ္တာနံ, အပ္ပတ္တာနံ ဘဝါဘဝေ၊
သဋ္ဌိသတသဟဿာနိ, ပဌမံ သန္နိပတိံသု တေ။
‘‘ပုနာပရံ သန္နိပါတေ, တိဒိဝေါရောဟဏေ ဇိနေ၊
ပညာသသတသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘ဥပသင်္ကမန္တော နရာသဘံ, သုဒဿနော အဂ္ဂသာဝကော၊
စတူဟိ သတသဟဿေဟိ, သမ္ဗုဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမီ’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပတ္တာနန္တိ ဘဝါဘဝေ အသမ္ပတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အပ္ပဝတ္တာ ဘဝါဘဝေ’’တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ တိဒိဝေါရောဟဏေတိ သဂ္ဂလောကတော ဩတရန္တေ ကတ္တုကာရကေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာရကဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ တိဒိဝေါရောဟဏေတိ တိဒိဝတော ဩတရဏေ။ ဇိနေတိ ဇိနဿ, သာမိအတ္ထေ ဘုမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တဒါ ကိရ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဟုတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ သတ္တဟိ ရတနေဟိ သဒ္ဓိံ စတုမဟာဒီပရဇ္ဇံ ဒတွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ သကလဒီပဝါသိနော ဇနာ ရဋ္ဌုပ္ပါဒံ ဂဟေတွာ အာရာမိကကိစ္စံ သာဓေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ နိစ္စံ မဟာဒါနမဒံသု။ သောပိ နံ သတ္ထာ – ‘‘အနာဂတေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, စတုဒီပမှိ ဣဿရော၊
အန္တလိက္ခစရော အာသိံ, စက္ကဝတ္တီ မဟဗ္ဗလော။
‘‘စတုဒီပေ မဟာရဇ္ဇံ ရတနေ သတ္တ ဥတ္တမေ၊
ဗုဒ္ဓေ နိယျာတယိတွာန, ပဗ္ဗဇိံ တဿ သန္တိကေ။
‘‘အာရာမိကာ ဇနပဒေ, ဥဋ္ဌာနံ ပဋိပိဏ္ဍိယ၊
ဥပနေန္တိ ဘိက္ခုသံဃဿ, ပစ္စယံ သယနာသနံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄၃။)‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, ဒသသဟဿိမှိ ဣဿရော၊
တိံသကပ္ပသဟဿမှိ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ စဝနံ သုတွာ, ဘိယျော ဟာသံ ဇနေသဟံ၊
အဓိဋ္ဌဟိံ ဝတံ ဥဂ္ဂံ, ဒသပါရမိပူရိယာ။
‘‘သုတ္တန္တံ ဝိနယဉ္စာပိ, နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ၊
သဗ္ဗံ ပရိယာပုဏိတွာန, သောဘယိံ ဇိနသာသနံ။
‘‘တတ္ထပ္ပမတ္တော ဝိဟရန္တော, ဗြဟ္မံ ဘာဝေတွ ဘာဝနံ၊
အဘိညာပါရမိံ ဂန္တွာ, ဗြဟ္မလောကမဂဉ္ဆဟ’’န္တိ။
တတ္ထ စတုဒီပမှီတိ သပရိဝါရဒီပါနံ စတုန္နံ မဟာဒီပါနန္တိ အတ္ထော။ အန္တလိက္ခစရောတိ စက္ကရတနံ ပုရက္ခတွာ အာကာသစရော။ ရတနေ သတ္တာတိ ဟတ္ထိရတနာဒီနိ သတ္တ ရတနာနိ။ ဥတ္တမေတိ ဥတ္တမာနိ။ အထ ဝါ ဥတ္တမေ ဗုဒ္ဓေတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိယျာတယိတွာနာတိ ဒတွာန။ ဥဋ္ဌာနန္တိ ရဋ္ဌုပ္ပါဒံ, အာယန္တိ အတ္ထော။ ပဋိပိဏ္ဍိယာတိ ရာသိံ ကတွာ သံကဍ္ဎိတွာ။ ပစ္စယန္တိ စီဝရာဒိဝိဝိဓံ ပစ္စယံ။ ဒသသဟဿိမှိ ဣဿရောတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယံ ဣဿရော, တဒေတံ ဇာတိက္ခေတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနန္တာနံ လောကဓာတူနံ ဣဿရော ဘဂဝါ။ တိံသကပ္ပသဟဿမှီတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ တိံသကပ္ပသဟဿာနံ မတ္ထကေတိ အတ္ထော။
တဿ ပန သုဇာတဿ ဘဂဝတော သုမင်္ဂလံ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ဥဂ္ဂတော နာမ ရာဇာ ပိတာ, ပဘာဝတီ နာမ မာတာ, သုဒဿနော စ သုဒေဝေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, နာရဒေါ နာမုပဋ္ဌာကော, နာဂါ စ နာဂသမာလာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, မဟာဝေဠုရုက္ခော ဗောဓိ, သော ကိရ မန္ဒစ္ဆိဒ္ဒေါ ဃနက္ခန္ဓော ပရမရမဏီယော ဝေဠုရိယမဏိဝဏ္ဏေဟိ ဝိမလေဟိ ပတ္တေဟိ သဉ္ဆန္နဝိပုလသာခေါ မယူရပိဉ္ဆကလာပေါ ဝိယ ဝိရောစိတ္ထ။ တဿ ပန ဘဂဝတော သရီရံ ပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, အာယု နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, သိရီနန္ဒာ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ, ဥပသေနော နာမ ပုတ္တော။ တုရင်္ဂဝရယာနေန နိက္ခမိ။ သော ပန စန္ဒဝတီနဂရေ သိလာရာမေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄၄။)‘‘သုမင်္ဂလံ နာမ နဂရံ, ဥဂ္ဂတော နာမ ခတ္တိယော၊
မာတာ ပဘာဝတီ နာမ, သုဇာတဿ မဟေသိနော။
‘‘သုဒဿနော သုဒေဝေါ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
နာရဒေါ နာမုပဋ္ဌာကော, သုဇာတဿ မဟေသိနော။
‘‘နာဂေါ စ နာဂသမာလာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, မဟာဝေဠူတိ ဝုစ္စတိ။
‘‘သော စ ရုက္ခော ဃနက္ခန္ဓော, အစ္ဆိဒ္ဒေါ ဟောတိ ပတ္တိကော၊
ဥဇု ဝံသော ဗြဟာ ဟောတိ, ဒဿနီယော မနောရမော။
‘‘ဧကက္ခန္ဓော ပဝဍ္ဎိတွာ, တတော သာခါ ပဘိဇ္ဇတိ၊
ယထာ သုဗဒ္ဓေါ မောရဟတ္ထော, ဧဝံ သောဘတိ သော ဒုမော။
‘‘န တဿ ကဏ္ဋကာ ဟောန္တိ, နာပိ ဆိဒ္ဒံ မဟာ အဟု၊
ဝိတ္ထိဏ္ဏသာခေါ အဝိရလော, သန္ဒစ္ဆာယော မနောရမော။
‘‘ပညာသရတနော အာသိ, ဥစ္စတ္တနေန သော ဇိနော၊
သဗ္ဗာကာရဝရူပေတော, သဗ္ဗဂုဏမုပါဂတော။
‘‘တဿ ပဘာ အသမသမာ, နိဒ္ဓါဝတိ သမန္တတော၊
အပ္ပမာဏော အတုလိယော, ဩပမ္မေဟိ အနူပမော။
‘‘နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ယထာပိ သာဂရေ ဦမီ, ဂဂနေ တာရကာ ယထာ၊
ဧဝံ တဒါ ပါဝစနံ, အရဟန္တေဟိ စိတ္တိတံ။
‘‘သော စ ဗုဒ္ဓေါ အသမသမော, ဂုဏာနိ စ တာနိ အတုလိယာနိ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ အစ္ဆိဒ္ဒေါတိ အပ္ပစ္ဆိဒ္ဒေါ။ ‘‘အနုဒရာ ကညာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ‘‘ဆိဒ္ဒံ ဟောတိ ပရိတ္တက’’န္တိ ပဌန္တိ။ ပတ္တိကောတိ ဗဟုပတ္တော,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄၅။)ကာစမဏိဝဏ္ဏေဟိ ပတ္တေဟိ သဉ္ဆန္နောတိ အတ္ထော။ ဥဇူတိ အဝင်္ကော အကုဋိလော။ ဝံသောတိ ဝေဠု။ ဗြဟာတိ သမန္တတော မဟာ။ ဧကက္ခန္ဓောတိ အဝနိရုဟော ဧကော အဒုတိယော စာတိ အတ္ထော။ ပဝဍ္ဎိတွာတိ ဝဍ္ဎိတွာ။ တတော သာခါ ပဘိဇ္ဇတီတိ တတော ဝံသဂ္ဂတော ပဉ္စဝိဓာ သာခါ နိက္ခမိတွာ ပဘိဇ္ဇိတ္ထ။ ‘‘တတော သာခါ ပဘိဇ္ဇထာ’’တိပိ ပါဌော။ သုဗဒ္ဓေါတိ သုဋ္ဌု ပဉ္စဗန္ဓနာကာရေန ဗဒ္ဓေါ။ မောရဟတ္ထောတိ အာတပသန္နိဝါရဏတ္ထံ ကတော ဗဒ္ဓေါ မောရပိဉ္ဆကလာပေါ ဝုစ္စတိ။
န တဿ ကဏ္ဋကာ ဟောန္တီတိ တဿ ဝံသဿ ကဏ္ဋကိနောပိ ရုက္ခဿ ကဏ္ဋကာ နာဟေသုံ။ အဝိရလောတိ အဝိရလသာခါသဉ္ဆန္နော။ သန္ဒစ္ဆာယောတိ ဃနစ္ဆာယော, အဝိရလတ္တာဝ သန္ဒစ္ဆာယောတိ ဝုတ္တော။ ပညာသရတနော အာသီတိ ပညာသဟတ္ထော အဟောသိ။ သဗ္ဗာကာရဝရူပေတောတိ သဗ္ဗေန အာကာရေန ဝရေဟိယေဝ ဥပေတော သဗ္ဗာကာရဝရူပေတော နာမ။ သဗ္ဗဂုဏမုပါဂတောတိ အနန္တရပဒဿေဝ ဝေဝစနမတ္တံ။
အပ္ပမာဏောတိ ပမာဏရဟိတော, ပမာဏံ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝါ အပ္ပမာဏော။ အတုလိယောတိ အတုလော, ကေနစိ အသဒိသောတိ အတ္ထော။ ဩပမ္မေဟီတိ ဥပမိတဗ္ဗေဟိ။ အနူပမောတိ ဥပမာရဟိတော, ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ သဒိသော’’တိ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝတော အနူပမောတိ အတ္ထော။ ဂုဏာနိ စ တာနီတိ ဂုဏာ စ တေ, သဗ္ဗညုတညာဏာဒယော ဂုဏာတိ အတ္ထော။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။
သုဇာတဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဒွါဒသမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၁၅။ ပိယဒဿီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
သုဇာတဿ ပန အပရဘာဂေ ဣတော အဋ္ဌကပ္ပသတာဓိကသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ ပိယဒဿီ, အတ္ထဒဿီ, ဓမ္မဒဿီတိ တယော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တတ္ထ ပိယဒဿီ နာမ ဘဂဝါ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ သုဓညဝတီနဂရေ သုဒတ္တဿ နာမ ရညော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄၆။)အဂ္ဂမဟေသိယာ စန္ဒသဒိသဝဒနာယ စန္ဒာဒေဝိယာ နာမ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ဝရုဏုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ တဿ ပန နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ လောကဿ ပိယာနံ ပါဋိဟာရိယဝိသေသာနံ ဒဿိတတ္တာ ‘‘ပိယဒဿီ’’တွေဝ နာမမကံသု။ သော နဝဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ တဿ ကိရ သုနိမ္မလဝိမလဂိရိဗြဟာနာမကာ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ ဝိမလာမဟာဒေဝိပ္ပမုခါနိ တေတ္တိံသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ ဝိမလာဒေဝိယာ ကဉ္စနဝေဠေ နာမ ပုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ အာဇညရထေန မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ ဧကာ စ နံ ပုရိသကောဋိ အနုပဗ္ဗဇိ။ သော တေဟိ ပရိဝုတော မဟာပုရိသော ဆ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ဝရုဏဗြာဟ္မဏဂါမေ ဝသဘဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာယ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သုဇာတာဇီဝကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ကကုဓဗောဓိံ ဥပသင်္ကမိတွာ တေပညာသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ တတ္ထေဝ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတာနံ အရိယဓမ္မပဋိဝေဓသမတ္ထတံ ဉတွာ အာကာသေန တတ္ထ ဂန္တွာ ဥသဘဝတီနဂရသမီပေ ဥသဘဝတုယျာနေ ဩတရိတွာ ဘိက္ခုကောဋိပရိဝုတော ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ အယံ ပဌမော အဘိသမယော။
ပုန ဥသဘဝတိယာ နာမ နဂရဿ အဝိဒူရေ သုဒဿနပဗ္ဗတေ သုဒဿနော နာမ ဒေဝရာဇာ ပဋိဝသတိ။ သော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော အဟောသိ။ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပန မနုဿာ တဿ အနုသံဝစ္ဆရံ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ဗလိံ ဥပသံဟရန္တိ။ သော သုဒဿနော ဒေဝရာဇာ နရရာဇေန သဒ္ဓိံ ဧကာသနေ နိသီဒိတွာ ဗလိံ သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ အထ ပိယဒဿီ ဘဂဝါ ‘‘တဿ သုဒဿနဿ ဒေဝရာဇဿ တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဝိနောဒေဿာမီ’’တိ တသ္မိံ ဒေဝရာဇေ ယက္ခသမာဂမံ ဂတေ တဿ ဘဝနံ ပဝိသိတွာ သိရိသယနံ အာရုဟိတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော မုဉ္စန္တော ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတေ သရဒသမယေ သူရိယော ဝိယ နိသီဒိ။ တဿ ပရိဝါရပရိစာရိကာ ဒေဝတာယော မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒီဟိ ဒသဗလံ ပူဇေတွာ ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌံသု။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄၇။)သုဒဿနောပိ ဒေဝရာဇာ ယက္ခသမာဂမတော အာဂစ္ဆန္တော အတ္တနော ဘဝနတော ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော နိစ္ဆရန္တေ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အညေသု ပန ဒိဝသေသု မမ ဘဝနဿ ဧဒိသီ အနေကရံသိဇာလသမုဇ္ဇလဝိဘူတိ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ။ ကော နု ခေါ ဣဓ ပဝိဋ္ဌော ဒေဝေါ ဝါ မနုဿော ဝါ’’တိ ဩလောကေန္တော ဥဒယဂိရိသိခရမတ္ထကေ သရဒသမယဒိဝသကရမိဝ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိဇာလေန အဘိဇ္ဇလန္တံ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မုဏ္ဍကသမဏော မမ ပရိဝါရေန ပရိဇနေန ပရိဝုတော ဝရသယနေ နိသိန္နော’’တိ ကောဓာဘိဘူတမာနသော – ‘‘ဟန္ဒာဟံ ဣမဿ အတ္တနော ဗလံ ဒဿေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သကလံ တံ ပဗ္ဗတံ ဧကဇာလမကာသိ။ ‘‘ဣမိနာ အဂ္ဂိဇာလေန ဆာရိကာဘူတော မုဏ္ဍကသမဏော’’တိ ဩလောကေန္တော အနေကရံသိဇာလဝိသရဝိပ္ဖုရိတဝရသရီရံ ပသန္နဝဒနဝဏ္ဏသောဘံ ဝိပ္ပသန္နစ္ဆဝိရာဂံ ဒသဗလမဘိဇ္ဇလန္တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ သမဏော အဂ္ဂိဒါဟံ သဟတိ, ဟန္ဒာဟံ ဣမံ သမဏံ ဥဒကောဃေန ဩသာဒေတွာ မာရေဿာမီ’’တိ အတိဂမ္ဘီရံ ဥဒကောဃံ ဝိမာနာဘိမုခံ ပဝတ္တေသိ။
တတော ဥဒကောဃေန ပုဏ္ဏေ တသ္မိံ ဝိမာနေ နိသိန္နဿ တဿ ဘဂဝတော စီဝရေ အံသုမတ္တံ ဝါ သရီရေ လောမမတ္တံ ဝါ န တေမိတ္ထ။ တတော သုဒဿနော ဒေဝရာဇာ – ‘‘ဣမိနာ သမဏော နိရဿာသော မတော ဘဝိဿတီ’’တိ မန္တွာ ဥဒကံ သင်္ခိပိတွာ ဩလောကေန္တော ဘဂဝန္တံ အသိတဇလဓရဝိဝရဂတံ သရဒသမယရဇနိကရမိဝ ဝိဝိဓရံသိဇာလဝိသရေန ဝိရောစမာနံ သကပရိသပရိဝုတံ နိသိန္နံ ဒိသွာ အတ္တနော မက္ခံ အသဟမာနော – ‘‘ဟန္ဒ မာရေဿာမိ န’’န္တိ ကောဓေန နဝဝိဓအာဝုဓဝဿံ ဝဿေသိ။ အထဿ ဘဂဝတော အာနုဘာဝေန သဗ္ဗာဝုဓာနိ နာနာဝိဓပရမရုစိရဒဿနာ သုရဘိကုသုမမာလာ ဟုတွာ ဒသဗလဿ ပါဒမူလေ နိပတိံသု။
တတော တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ သုဒဿနော ဒေဝရာဇာ ပရမကုပိတမာနသော ဘဂဝန္တံ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေသု ဂဟေတွာ အတ္တနော ဘဝနတော နီဟရိတုကာမော ဥက္ခိပိတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ အတိက္ကမိတွာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ဂန္တွာ – ‘‘ကိံ နု ခေါ သမဏော ဇီဝတိ ဝါ မတော ဝါ’’တိ ဩလောကေန္တော တသ္မိံယေဝ အာသနေ နိသိန္နံ ဒိသွာ – ‘‘အဟော မဟာနုဘာဝေါ အယံ သမဏော, နာဟံ ဣမံ သမဏံ ဣတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ သက္ကောမိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄၈။)ယဒိ ဟိ မံ ကောစိ ဇာနိဿတိ, အနပ္ပကော မေ အယသော ဘဝိဿတိ။ ယာဝိမံ ကောစိ န ပဿတိ, တာဝ နံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။
အထ ဒသဗလော တဿ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ တထာ အဓိဋ္ဌာသိ, ယထာ နံ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ ပဿန္တိ။ တသ္မိဉ္စ ဒိဝသေ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကသတရာဇာနော တဿေဝ ဥပဟာရဒါနတ္ထာယ သန္နိပတိံသု။ တေ ဘဂဝတော ပါဒေ ဂဟေတွာ နိသိန္နံ သုဒဿနံ ဒေဝရာဇာနံ နရရာဇာနော ဒိသွာ – ‘‘အမှာကံ ဒေဝရာဇာ မုနိရာဇဿ ပိယဒဿိဿ သတ္ထုနော ပါဒပရိစရိယံ ကရောတိ, အဟော ဗုဒ္ဓါ နာမ အစ္ဆရိယာ, အဟော ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဝိသိဋ္ဌာ’’တိ ဘဂဝတိ, ပသန္နစိတ္တာ သဗ္ဗေ ဘဂဝန္တံ နမဿမာနာ သိရသ္မိံ အဉ္ဇလိံ ကတွာ အဋ္ဌံသု။ တတ္ထ ပိယဒဿီ ဘဂဝါ တံ သုဒဿနံ ဒေဝရာဇာနံ ပမုခံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဒါ ဒေဝမနုဿာနံ နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သော ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။
ယဒါ ပန နဝယောဇနပ္ပမာဏေ ကုမုဒနဂရေ ဗုဒ္ဓပစ္စတ္ထိကော ဒေဝဒတ္တော ဝိယ သောဏတ္ထေရော နာမ မဟာပဒုမကုမာရေန သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ တဿ ပိတရံ ဃာတေတွာ ပုန ပိယဒဿီဗုဒ္ဓဿ ဝဓာယ နာနပ္ပကာရံ ပယောဂံ ကတွာပိ ဃာတေတုံ အသက္ကောန္တော သော ဒေါဏမုခနာဂရာဇာရောဟံ ပက္ကောသာပေတွာ တံ ပလောဘေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ – ‘‘ယဒါ ပနာယံ သမဏော ပိယဒဿီ ဣမံ နဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ, တဒါ ဒေါဏမုခံ နာမ ဂဇဝရံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပိယဒဿီသမဏံ မာရေဟီ’’တိ။
အထ သော အာရောဟော ဟိတာဟိတဝိစာရဏရဟိတော ရာဇဝလ္လဘော – ‘‘အယံ သမဏော ဌာနန္တရာပိ မံ စာဝေယျာ’’တိ မန္တွာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ဒသဗလဿ နဂရပ္ပဝေသနသမယံ သလ္လက္ခေတွာ သုဇာတမတ္ထကပိဏ္ဍကုမ္ဘနလာဋံ ဓနုသဒိသဒီဃသုဏ္ဍတဋံ သုဝိပုလမုဒုကဏ္ဏံ မဓုပိင်္ဂလနယနံ သုန္ဒရက္ခန္ဓာသနံ အနုဝဋ္ဋဃနဇဃနံ နိစိတဂူဠှဇာဏုအန္တရံ ဤသာသဒိသရုစိရဒန္တံ သုဝါလဓိံ အပစိတမေစကံ သဗ္ဗလက္ခဏသမ္ပန္နံ အသိတဇလဓရသဒိသစာရုဒဿနံ သီဟဝိက္ကန္တလလိတဂါမိနံ ဇင်္ဂမမိဝ ဓရာဓရံ သတ္တပ္ပတိဋ္ဌံ သတ္တဓာ ပဘိန္နံ သဗ္ဗသော ဝိဿဝန္တံ ဝိဂ္ဂဟဝန္တမိဝ အန္တကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပိဏ္ဍကဗဠဉ္ဇနဓူပလေပါဒိဝိသေသေဟိ ဘိယျောပိ မတ္တပ္ပမတ္တံ ကတွာ အရိဝါရဏဝါရဏံ ဧရာဝဏဝါရဏမိဝ အရိဇနဝါရဏံ မုနိဝါရဏံ မာရဏတ္ထာယ ပေသေသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၄၉။)အထ သော ဒွိရဒဝရော မုတ္တမတ္တောဝ ဂဇမဟိံသတုရင်္ဂနရနာရိယော ဟန္တွာ ဟတရုဓိရပရိရဉ္ဇိတသဒန္တကရသရီရော အန္တဇာလပရိယောနဒ္ဓနယနော သကဋကဝါဋကူဋာဂါရဒွါရတောရဏာဒီနိ ဘဉ္ဇိတွာ ကာက-ကုလလ-ဂိဇ္ဈာဒီဟိ အနုပရိယာယမာနော ဟတမဟိံသနရတုရင်္ဂဒိရဒါဒီနံ အင်္ဂါနိ အာလုမ္ပိတွာ မနုဿဘက္ခော ယက္ခော ဝိယ ဘက္ခယန္တော ဒူရတောဝ ဒသဗလံ သိဿဂဏပရိဝုတံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ အနိလဂရုဠသဒိသဝေဂေါ ဝေဂေန ဘဂဝန္တမဘိဂဉ္ဆိ။
အထ ပုရဝါသိနော ပန ဇနာ ဘယသန္တာပပရိပူရိတမာနသာ ပါသာဒပါကာရစယတရူပဂတာ တထာဂတာဘိမုခမဘိဓာဝန္တံ ဒိသွာ ဟာဟာကာရသဒ္ဒမကံသု။ ကေစိ ပန ဥပါသကာ တံ နာနပ္ပကာရေဟိ နယေဟိ နိဝါရယိတုမာရဘိံသု။ အထ သော ဗုဒ္ဓနာဂေါ ဟတ္ထိနာဂမာယန္တမောလောကေတွာ ကရုဏာဝိပ္ဖါရသီတလဟဒယော မေတ္တာယ တံ ဖရိ။ တတော သော ဟတ္ထိနာဂေါ မေတ္တာဖရဏေန မုဒုကတဟဒယသန္တာနော အတ္တနော ဒေါသာပရာဓံ ဉတွာ လဇ္ဇာယ ဘဂဝတော ပုရတော ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ပထဝိယံ ပဝိသန္တော ဝိယ သိရသာ ဘဂဝတော ပါဒေသု နိပတိ။ ဧဝံ နိပန္နော ပန သော တိမိရနိကရသဒိသသရီရော သဉ္ဆာပ္ပဘာနုရဉ္ဇိတဝရကနကဂိရိသိခရသမီပမုပဂတော အသိတသလိလဓရနိကရော ဝိယ ဝိရောစိတ္ထ။
အထေဝံ မုနိရာဇပါဒမူလေ ကရိရာဇာနံ သိရသာ နိပတန္တံ ဒိသွာ နာဂရဇနာ ပရမပီတိပူရိတဟဒယာ သာဓုကာရသီဟနာဒံ ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒံ ပဝတ္တယိံသု။ သုရဘိကုသုမမာလာစန္ဒနဂန္ဓစုဏ္ဏာလင်္ကာရာဒီဟိ တံ အနေကပ္ပကာရံ ပူဇေသုံ။ သမန္တတော စေလုက္ခေပါ ပဝတ္တိံသု။ ဂဂနတလေ သုရဒုန္ဒုဘိယော အဘိနဒိံသု။ အထ ဘဂဝါ တမသိတဂိရိသိခရမိဝ ပါဒမူလေ နိပန္နံ ဒိရဒဝရံ ဩလောကေတွာ အင်္ကုသဓဇဇာလသင်္ခစက္ကာလင်္ကတေန ကရတလေန ဂဇဝရမတ္ထကံ ပရာမသိတွာ တဿ စိတ္တာစာရာနုကူလာယ ဓမ္မဒေသနာယ တံ အနုသာသိ –
‘‘ဂဇဝရ ဝဒတော သုဏောဟိ ဝါစံ, မမ ဟိတမတ္ထယုတဉ္စ တံ ဘဇာဟိ၊
တဝ ဝဓနိရတံ ပဒုဋ္ဌဘာဝံ, အပနယ သန္တမုပေဟိ စာရုဒန္တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅၀။)‘‘လောဘေန ဒေါသေန စ မောဟတော ဝါ, ယော ပါဏိနော ဟိံသတိ ဝါရဏိန္ဒ၊
သော ပါဏဃာတီ သုစိရမ္ပိ ကာလံ, ဒုက္ခံ သုဃောရံ နရကေနုဘောတိ။
‘‘မာကာသိ မာတင်္ဂ ပုနေဝရူပံ, ကမ္မံ ပမာဒေန မဒေန ဝါပိ၊
အဝီစိယံ ဒုက္ခမသယှ ကပ္ပံ, ပပ္ပေါတိ ပါဏံ အတိပါတယန္တော။
‘‘ဒုက္ခံ သုဃောရံ နရကေနုဘောတွာ, မနုဿလောကံ ယဒိ ယာတိ ဘိယျော၊
အပ္ပါယုကော ဟောတိ ဝိရူပရူပေါ, ဝိဟိံသကော ဒုက္ခဝိသေသဘာဂီ။
‘‘ယထာ စ ပါဏာ ပရမံ ပိယာ တေ, မဟာဇနေ ကုဉ္ဇရ မန္ဒနာဂ၊
တထာ ပရဿာပိ ပိယာတိ ဉတွာ, ပါဏာတိပါတော ပရိဝဇ္ဇနီယော။
‘‘ဒေါသေ စ ဟိံသာနိရတေ ဝိဒိတွာ, ပါဏာတိပါတာ ဝိရတေ ဂုဏေ စ၊
ပါဏာတိပါတံ ပရိဝဇ္ဇယ တွံ, သဂ္ဂေ သုခံ ဣစ္ဆသိ စေ ပရတ္ထ။
‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရတော သုဒန္တော, ပိယော မနာပေါ ဘဝတီဓ လောကေ၊
ကာယဿ ဘေဒါ စ ပရံ ပနဿ, သဂ္ဂါဓိဝါသံ ကထယန္တိ ဗုဒ္ဓါ။
‘‘ဒုက္ခာဂမံ နိစ္ဆတိ ကောစိ လောကေ, သဗ္ဗောပိ ဇာတော သုခမေသတေဝ၊
တသ္မာ မဟာနာဂ ဝိဟာယ ဟိံသံ, ဘာဝေဟိ မေတ္တံ ကရုဏဉ္စ ကာလေ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅၁။)အထေဝံ ဒသဗလေနာနုသာသိယမာနော ဒန္တိဝရော သညံ ပဋိလဘိတွာ ပရမဝိနီတော ဝိနယာစာရသမ္ပန္နော သိဿော ဝိယ အဟောသိ။ ဧဝံ သော ပိယဒဿီ ဘဂဝါ အမှာကံ သတ္ထာ ဝိယ ဓနပါလံ ဒေါဏမုခံ ကရိဝရံ ဒမိတွာ တတ္ထ မဟာဇနသမာဂမေ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဒါ အသီတိကောဋိသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ အယံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သုဇာတဿ အပရေန, သယမ္ဘူ လောကနာယကော၊
ဒုရာသဒေါ အသမသမော, ပိယဒဿီ မဟာယသော။
‘‘သောပိ ဗုဒ္ဓေါ အမိတယသော, အာဒိစ္စောဝ ဝိရောစတိ၊
သဗ္ဗံ တမံ နိဟန္တွာန, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယိ။
‘‘တဿာပိ အတုလတေဇဿ, အဟေသုံ အဘိသမယာ တယော၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟု။
‘‘သုဒဿနော ဒေဝရာဇာ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမရောစယိ၊
တဿ ဒိဋ္ဌိံ ဝိနောဒေန္တော, သတ္ထာ ဓမ္မမဒေသယိ။
‘‘ဇနသန္နိပါတော အတုလော, မဟာသန္နိပတီ တဒါ၊
နဝုတိကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟု။
‘‘ယဒါ ဒေါဏမုခံ ဟတ္ထိံ, ဝိနေသိ နရသာရထိ၊
အသီတိကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
သုမင်္ဂလနဂရေ ပါလိတော နာမ ရာဇပုတ္တော စ ပုရောဟိတပုတ္တော သဗ္ဗဒဿိကုမာရော စာတိ ဒွေ သဟာယကာ အဟေသုံ။ တေ ပိယဒဿိမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ စာရိကံ စရန္တေ ‘‘အတ္တနော နဂရံ သမ္ပတ္တော’’တိ သုတွာ ကောဋိသတသဟဿပရိဝါရာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ တဿ ဓမ္မံ သုတွာ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဘဂဝတော ဘတ္တာနုမောဒနာဝသာနေ ကောဋိသတသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တေသံ ပန မဇ္ဈေ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ အထာပရေန သမယေန သုဒဿနဒေဝရာဇဿ သမာဂမေ နဝုတိကောဋိယော အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တေဟိ ပရိဝုတော သတ္ထာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, အယံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅၂။)ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန ဒေါဏမုခဝိနယနေ အသီတိကောဋိယော ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တေသံ မဇ္ဈေ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, အယံ တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, တဿာပိ ပိယဒဿိနော၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော။
‘‘တတော ပရံ နဝုတိကောဋီ, သမိံသု ဧကတော မုနီ၊
တတိယေ သန္နိပါတမှိ, အသီတိကောဋိယော အဟူ’’တိ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ကဿပေါ နာမ ဗြာဟ္မဏမာဏဝေါ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဟုတွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ကောဋိသတသဟဿပရိစ္စာဂေန ပရမာရာမံ သံဃာရာမံ ကာရေတွာ သရဏေသု စ ပဉ္စသီလေသု စ ပတိဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ – ‘‘ဣတော အဋ္ဌာရသကပ္ပသတစ္စယေန ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ကဿပေါ နာမ ဗြာဟ္မဏော၊
အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော, တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ။
‘‘တဿ ဓမ္မံ သုဏိတွာန, ပသာဒံ ဇနယိံ အဟံ၊
ကောဋိသတသဟဿေဟိ, သံဃာရာမံ အမာပယိံ။
‘‘တဿ ဒတွာန အာရာမံ, ဟဋ္ဌော သံဝိဂ္ဂမာနသော၊
သရဏေ ပဉ္စသီလေ စ, ဒဠဟံ ကတွာ သမာဒိယိံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, သံဃမဇ္ဈေ နိသီဒိယ၊
အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅၃။)တတ္ထ သရဏေ ပဉ္စသီလေ စာတိ တီဏိ သရဏာနိ ပဉ္စ သီလာနိ စာတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေတိ ဣတော အဋ္ဌသတာဓိကဿ ကပ္ပသဟဿဿ အစ္စယေနာတိ အတ္ထော။
တဿ ပန ဘဂဝတော သုဓညံ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ ပိတာ သုဒတ္တော နာမ ရာဇာ, မာတာ သုစန္ဒာ နာမ ဒေဝီ, ပါလိတော စ သဗ္ဗဒဿီ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သောဘိတော နာမုပဋ္ဌာကော, သုဇာတာ စ ဓမ္မဒိန္နာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ကကုဓရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, နဝုတိဝဿသဟဿာနိ အာယု, ဝိမလာ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ, ကဉ္စနာဝေဠော နာမ ပုတ္တော, သော အာဇညရထေန နိက္ခမီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သုဓညံ နာမ နဂရံ, သုဒတ္တော နာမ ခတ္တိယော၊
စန္ဒာ နာမာသိ ဇနိကာ, ပိယဒဿိဿ သတ္ထုနော။
‘‘ပါလိတော သဗ္ဗဒဿီ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
သောဘိတော နာမုပဋ္ဌာကော, ပိယဒဿိဿ သတ္ထုနော။
‘‘သုဇာတာ ဓမ္မဒိန္နာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, ကကုဓောတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘သောပိ ဗုဒ္ဓေါ အမိတယသော, ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏော၊
အသီတိဟတ္ထမုဗ္ဗေဓော, သာလရာဇာဝ ဒိဿတိ။
‘‘အဂ္ဂိစန္ဒသူရိယာနံ, နတ္ထိ တာဒိသိကာ ပဘာ၊
ယထာ အဟု ပဘာ တဿ, အသမဿ မဟေသိနော။
‘‘တဿာပိ ဒေဝဒေဝဿ, အာယု တာဝတကံ အဟု၊
နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, လောကေ အဋ္ဌာသိ စက္ခုမာ။
‘‘သောပိ ဗုဒ္ဓေါ အသမသမော, ယုဂါနိပိ တာနိ အတုလိယာနိ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ သာလရာဇာ ဝါတိ သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လော ပရမရမဏီယဒဿနော သမဝဋ္ဋက္ခန္ဓော သာလရာဇာ ဝိယ ဒိဿတိ။ ယုဂါနိပိ တာနီတိ အဂ္ဂသာဝကယုဂါဒီနိ ယုဂဠာနိ။ သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ပိယဒဿီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော တေရသမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅၄။)၁၆။ အတ္ထဒဿီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ပိယဒဿိမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပရိနိဗ္ဗုတေ တဿ သာသနေ စ အန္တရဟိတေ ပရိဟာယိတွာ ဝဍ္ဎိတွာ အပရိမိတာယုကေသု မနုဿေသု အနုက္ကမေန ပရိဟာယိတွာ ဝဿသတသဟဿာယုကေသု ဇာတေသု ပရမတ္ထဒဿီ အတ္ထဒဿီ နာမ ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ ပရမသောဘနေ သောဘနေ နာမ နဂရေ သာဂရဿ နာမ ရညော ကုလေ အဂ္ဂမဟေသိယာ သုဒဿနဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသ မာသေ ဂဗ္ဘေ ဝသိတွာ သုစိန္ဓနုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ မာတုကုစ္ဆိတော မဟာပုရိသေ နိက္ခန္တမတ္တေ သုစိရကာလနိဟိတာနိ ကုလပရမ္ပရာဂတာနိ မဟာနိဓာနာနိ ဓနသာမိကာ ပဋိလဘိံသူတိ တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘အတ္ထဒဿီ’’တိ နာမမကံသု။ သော ဒသဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ အမရဂိရိ-သုရဂိရိ-ဂိရိဝါဟနနာမကာ ပရမသုရဘိဇနကာ တယော စဿ ပါသာဒါ အဟေသုံ။ ဝိသာခါဒေဝိပ္ပမုခါနိ တေတ္တိံသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ ဝိသာခါဒေဝိယာ သေလကုမာရေ နာမ ပုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ သုဒဿနံ နာမ အဿရာဇံ အဘိရုဟိတွာ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ နဝ မနုဿကောဋိယော အနုပဗ္ဗဇိံသု။ တေဟိ ပရိဝုတော သော မဟာပုရိသော အဋ္ဌ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ သုစိန္ဓရနာဂိယာ ဥပဟာရတ္ထာယ အာနီတံ မဓုပါယာသံ မဟာဇနေန သန္ဒိဿမာနသဗ္ဗသရီရာယ နာဂိယာ သဟ သုဝဏ္ဏပါတိယာ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တရုဏတရုသတသမလင်္ကတေ တရုဏသာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ ဓမ္မရုစိနာ မဟာရုစိနာ နာမ နာဂရာဇေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ ကုသတိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ စမ္ပကဗောဓိံ ဥပသင်္ကမိတွာ တေပညာသဟတ္ထာယာမဝိတ္ထတံ ကုသတိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ သမ္ဗောဓိံ ပတွာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိသမီပေယေဝ ဝီတိနာမေတွာ ဗြဟ္မုနော ဓမ္မဒေသနာယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတနဝဘိက္ခုကောဋိယော အရိယဓမ္မပဋိဝေဓသမတ္ထေ ဒိသွာ အာကာသေန ဂန္တွာ အနောမနဂရသမီပေ အနောမုယျာနေ ဩတရိတွာ တေဟိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅၅။)ပရိဝုတော တတ္ထ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ ပဌမော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။
ပုန ဘဂဝတိ လောကနာယကေ ဒေဝလောကစာရိကံ စရိတွာ တတ္ထ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ ကောဋိသတသဟဿာနံ ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ ယဒါ ပန ဘဂဝါ အတ္ထဒဿီ အမှာကံ ဘဂဝါ ဝိယ ကပိလဝတ္ထုပုရံ သောဘနပုရံ ပဝိသိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ တတိယော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတ္ထေဝ မဏ္ဍကပ္ပမှိ, အတ္ထဒဿီ မဟာယသော၊
မဟာတမံ နိဟန္တွာန, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ။
‘‘ဗြဟ္မုနာ ယာစိတော သန္တော, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယိ၊
အမတေန တပ္ပယီ လောကံ, ဒသသဟဿီ သဒေဝကံ။
‘‘တဿာပိ လောကနာထဿ, အဟေသုံ အဘိသမယာ တယော၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟု။
‘‘ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ အတ္ထဒဿီ, စရတိ ဒေဝစာရိကံ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟု။
‘‘ပုနာပရံ ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ, ဒေသေသိ ပိတုသန္တိကေ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ တသ္မိညေဝ ကပ္ပေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ဝရကပ္ပေါ ‘‘မဏ္ဍကပ္ပေါ’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ‘‘ယသ္မိံ ကပ္ပေ တယော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, သော ကပ္ပေါ ဝရကပ္ပေါ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဝရကပ္ပေါ ဣဓ ‘‘မဏ္ဍကပ္ပေါ’’တိ ဝုတ္တော။ နိဟန္တွာနာတိ နိဟနိတွာ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သန္တောတိ သမာနော။ အမတေနာတိ မဂ္ဂဖလာဓိဂမာမတပါနေန။ တပ္ပယီတိ အတပ္ပယိ, ပီဏေသီတိ အတ္ထော။ ဒသသဟဿီတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ။ ဒေဝစာရိကန္တိ ဒေဝါနံ ဝိနယနတ္ထံ ဒေဝလောကစာရိကန္တိ အတ္ထော။
သုစန္ဒကနဂရေ ကိရ သန္တော စ ရာဇပုတ္တော ဥပသန္တော စ ပုရောဟိတပုတ္တော တီသု ဝေဒေသု သဗ္ဗသမယန္တရေသု စ သာရမဒိသွာ နဂရဿ စတူသု
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅၆။)ဒွါရေသု စတ္တာရော ပဏ္ဍိတေ ဝိသာရဒေ စ မနုဿေ ဌပေသုံ – ‘‘ယံ ပန တုမှေ ပဏ္ဍိတံ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ ပဿထ သုဏာထ ဝါ, တံ အမှာကံ အာဂန္တွာ အာရောစေထာ’’တိ။ တေန စ သမယေန အတ္ထဒဿီ လောကနာထော သုစန္ဒကနဂရံ သမ္ပာပုဏိ။ အထ တေဟိ နိဝေဒိတာ ပုရိသာ ဂန္တွာ တေသံ ဒသဗလဿ တတ္ထာဂမနံ ပဋိဝေဒေသုံ။ တတော တေ သန္တောပသန္တာ တထာဂတာဂမနံ သုတွာ ပဟဋ္ဌမာနသာ သဟဿပရိဝါရာ ဒသဗလံ အသမံ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ အဘိဝါဒေတွာ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ အသဒိသံ မဟာဒါနံ ဒတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သကလနဂရဝါသီဟိ မနုဿေဟိ သဒ္ဓိံ ဓမ္မကထံ သုဏိံသု။ တသ္မိံ ကိရ ဒိဝသေ အဋ္ဌနဝုတိသဟဿာနိ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။
ယဒါ ပန ဘဂဝါ အတ္တနော ပုတ္တဿ သေလတ္ထေရဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အဋ္ဌာသီတိသဟဿာနိ ပသာဒေတွာ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ပဗ္ဗာဇေတွာ အရဟတ္တံ ပါပေတွာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန မဟာမင်္ဂလသမာဂမေ မာဃပုဏ္ဏမာယံ ဒေဝမနုဿာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အဋ္ဌသတ္တတိသဟဿာနိ အရဟတ္တံ ပါပေတွာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, တဿာပိ စ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘အဋ္ဌနဝုတိသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော၊
အဋ္ဌာသီတိသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘အဋ္ဌသတ္တတိသဟဿာနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော၊
အနုပါဒါ ဝိမုတ္တာနံ, ဝိမလာနံ မဟေသိန’’န္တိ။
တဒါ ကိရ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော စမ္ပကနဂရေ သုသီမော နာမ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော လောကသမ္မတော အဟောသိ။ သော သဗ္ဗဝိဘဝဇာတံ ဒီနာနာထကပဏဒ္ဓိကာဒီနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဟိမဝန္တသမီပံ ဂန္တွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စ အဘိညာယော စ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅၇။)နိဗ္ဗတ္တေတွာ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ ဟုတွာ မဟာဇနဿ ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနဝဇ္ဇသာဝဇ္ဇဘာဝဉ္စ ဒဿေတွာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒံ အာဂမယမာနော အဋ္ဌာသိ။
အထာပရေန သမယေန အတ္ထဒဿိမှိ လောကနာယကေ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သုဒဿနမဟာနဂရေ အဋ္ဌန္နံ ပရိသာနံ မဇ္ဈေ ဓမ္မာမတဝဿံ ဝဿေန္တေ တဿ ဓမ္မံ သုတွာ သဂ္ဂလောကံ ဂန္တွာ ဒိဗ္ဗာနိ မန္ဒာရဝပဒုမပါရိစ္ဆတ္တကာဒီနိ ပုပ္ဖါနိ ဒေဝလောကတော အာဟရိတွာ အတ္တနော အာနုဘာဝံ ဒဿေန္တော ဒိဿမာနသရီရော စတူသု ဒိသာသု စတုဒ္ဒီပိကမဟာမေဃော ဝိယ ပုပ္ဖဝဿံ ဝဿေတွာ သမန္တတော ပုပ္ဖမဏ္ဍပံ ပုပ္ဖမယဂ္ဃိတောရဏဟေမဇာလာဒီနိ ပုပ္ဖမယာနိ ကတွာ မန္ဒာရဝပုပ္ဖစ္ဆတ္တေန ဒသဗလံ ပူဇေသိ။ သောပိ နံ ဘဂဝါ – ‘‘အနာဂတေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ဇဋိလော ဥဂ္ဂတာပနော၊
သုသီမော နာမ နာမေန, မဟိယာ သေဋ္ဌသမ္မတော။
‘‘ဒိဗ္ဗံ မန္ဒာရဝံ ပုပ္ဖံ, ပဒုမံ ပါရိစ္ဆတ္တကံ၊
ဒေဝလောကာ ဟရိတွာန, သမ္ဗုဒ္ဓမဘိပူဇယိံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, အတ္ထဒဿီ မဟာမုနိ၊
အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဟဋ္ဌော သံဝိဂ္ဂမာနသော၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဇဋိလောတိ ဇဋာ အဿ အတ္ထီတိ ဇဋိလော။ မဟိယာ သေဋ္ဌသမ္မတောတိ သကလေနပိ လောကေန သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ပဝရောတိ ဧဝံ သမ္မတော သမ္ဘာဝိတောတိ အတ္ထော။
တဿ ပန ဘဂဝတော သောဘနံ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ သာဂရော နာမ ရာဇာ ပိတာ, သုဒဿနာ နာမ မာတာ, သန္တော ဥပသန္တော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, အဘယော နာမုပဋ္ဌာကော, ဓမ္မာ စ သုဓမ္မာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, စမ္ပကရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅၈။)သရီရပ္ပဘာ သမန္တတော သဗ္ဗကာလံ ယောဇနမတ္တံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ, အာယု ဝဿသတသဟဿံ, ဝိသာခါ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ, သေလော နာမ ပုတ္တော, အဿယာနေန နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သောဘနံ နာမ နဂရံ, သာဂရော နာမ ခတ္တိယော၊
သုဒဿနာ နာမ ဇနိကာ, အတ္ထဒဿိဿ သတ္ထုနော။
‘‘သန္တော စ ဥပသန္တော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
အဘယော နာမုပဋ္ဌာကော, အတ္ထဒဿိဿ သတ္ထုနော။
‘‘ဓမ္မာ စေဝ သုဓမ္မာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, စမ္ပကောတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘သောပိ ဗုဒ္ဓေါ အသမသမော, အသီတိဟတ္ထမုဂ္ဂတော၊
သောဘတေ သာလရာဇာဝ, ဥဠုရာဇာဝ ပူရိတော။
‘‘တဿ ပါကတိကာ ရံသီ, အနေကသတကောဋိယော၊
ဥဒ္ဓံ အဓော ဒသ ဒိသာ, ဖရန္တိ ယောဇနံ သဒါ။
‘‘သောပိ ဗုဒ္ဓေါ နရာသဘော, သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော မုနိ၊
ဝဿသတသဟဿာနိ, လောကေ အဋ္ဌာသိ စက္ခုမာ။
‘‘အတုလံ ဒဿေတွာ ဩဘာသံ, ဝိရောစေတွာ သဒေဝကေ၊
သောပိ အနိစ္စတံ ပတ္တော, ယထဂ္ဂုပါဒါနသင်္ခယာ’’တိ။
တတ္ထ ဥဠုရာဇာဝ ပူရိတောတိ သရဒသမယပရိပုဏ္ဏဝိမလသကလမဏ္ဍလော တာရကရာဇာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ပါကတိကာတိ ပကတိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ, န အဓိဋ္ဌာနဝသေန။ ယဒါ ဣစ္ဆတိ ဘဂဝါ, တဒါ အနေကကောဋိသတသဟဿေပိ စက္ကဝါဠေ အာဘာယ ဖရေယျ။ ရံသီတိ ရသ္မိယော။ ဥပါဒါနသင်္ခယာတိ ဥပါဒါနက္ခယာ ဣန္ဓနက္ခယာ အဂ္ဂိ ဝိယ။ သောပိ ဘဂဝါ စတုန္နံ ဥပါဒါနာနံ ခယေန အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ အနုပမနဂရေ အနောမာရာမေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ဓာတုယော ပနဿ အဓိဋ္ဌာနေန ဝိကိရိံသု။ သေသမေတ္ထ ဂါထာသု ဥတ္တာနမေဝါတိ။
အတ္ထဒဿီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော စုဒ္ဒသမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၅၉။)၁၇။ ဓမ္မဒဿီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
အတ္ထဒဿိမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပရိနိဗ္ဗုတေ အန္တရကပ္ပေ စ ဝီတိဝတ္တေ အပရိမိတာယုကေသု သတ္တေသု အနုပုဗ္ဗေန ပရိဟာယိတွာ ဝဿသတသဟဿာယုကေသု ဇာတေသု ဓမ္မဒဿီ နာမ သတ္ထာ လောကာလောကကရော လောဘာဒိလောကမလဝိနယကရော လောကေကနာယကော လောကေ ဥဒပါဒိ။ သောပိ ဘဂဝါ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ သရဏနဂရေ သဗ္ဗလောကသရဏဿ သရဏဿ နာမ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ သုနန္ဒာယ နာမ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန သရဏုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော ပါဝုဿကာလေ သလိလဓရဝိဝရဂတော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ နိက္ခမိ။ မဟာပုရိသေ ပန မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တေယေဝ အဓိကရဏဝေါဟာရသတ္ထပေါတ္ထကေသု အဓမ္မိယာ ဝေါဟာရာ သယမေဝ အန္တရဓာယိံသု။ ဓမ္မိကဝေါဟာရာယေဝ အဋ္ဌံသု။ တေနဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘ဓမ္မဒဿီ’’တိ နာမမကံသု။ သော အဋ္ဌဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ တဿ ကိရ အရဇ-ဝိရဇ-သုဒဿနနာမကာ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ ဝိစိကောဠိဒေဝိပ္ပမုခါနံ ဣတ္ထီနံ ဝီသတိသဟဿာဓိကံ သတသဟဿံ အဟောသိ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ ဝိစိကောဠိဒေဝိယာ ပုညဝဍ္ဎနေ နာမ ပုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဒေဝကုမာရော ဝိယ အတိဝိယ သုခုမာလော ဒေဝသမ္ပတ္တိမိဝ သမ္ပတ္တိမနုဘဝမာနော မဇ္ဈိမယာမေ ဝုဋ္ဌာယ သိရိသယနေ နိသိန္နော နိဒ္ဒေါပဂတာနံ ဣတ္ထီနံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ မဟာဘိနိက္ခမနာယ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ။ စိတ္တုပ္ပါဒသမနန္တရမေဝဿ သုဒဿနပါသာဒေါ ဂဂနတလမဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ ပရိဝုတော ဒုတိယော ဒိဝသကရော ဝိယ ဒိဗ္ဗဝိမာနံ ဝိယ စ ဂန္တွာ ရတ္တကုရဝကတရုဗောဓိသမီပေယေဝ ဩတရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ မဟာပုရိသော ကိရ ဗြဟ္မုနာ ဥပနီတာနိ ကာသာယာနိ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ပါသာဒတော ဩတရိတွာ အဝိဒူရေ အဋ္ဌာသိ။ ပါသာဒေါ ပုန အာကာသေန ဂန္တွာ ဗောဓိရုက္ခံ အန္တောကတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာသိ။ ဣတ္ထိယောပိ သပရိဝါရာ ပါသာဒတော ဩတရိတွာ အဍ္ဎဂါဝုတမတ္တံ ဂန္တွာ အဋ္ဌံသု။ တတ္ထ ဣတ္ထိယော စ တာသံ ပရိစာရိကာ စေဋိကာယော စ ဌပေတွာ သဗ္ဗေ မနုဿာ တံ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ ဘိက္ခူနံ ကောဋိသတသဟဿံ အဟောသိ။
အထ ဓမ္မဒဿီ ဗောဓိသတ္တော သတ္တာဟံ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိစိကောဠိဒေဝိယာ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဗဒရဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆၀။)သာယနှသမယေ သိရိဝဍ္ဎနေန နာမ ယဝပါလကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ဗိမ္ဗိဇာလဗောဓိံ ဥပဂန္တွာ တေပဏ္ဏာသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ တတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာဝ ဗောဓိသမီပေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ ကတဗြဟ္မယာစနော အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတဿ ဘိက္ခူနံ ကောဋိသတသဟဿဿ သဒ္ဓမ္မပ္ပဋိဝေဓသမတ္ထတံ ဉတွာ အဋ္ဌာရသယောဇနိကမဂ္ဂံ ဧကာဟေနေဝ ဣသိပတနံ ဂန္တွာ တေဟိ ပရိဝုတော တတ္ထ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ, တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ ပဌမာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတ္ထေဝ မဏ္ဍကပ္ပမှိ, ဓမ္မဒဿီ မဟာယသော၊
တမန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ, အတိရောစတိ သဒေဝကေ။
‘‘တဿာပိ အတုလတေဇဿ, ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ တမန္ဓကာရန္တိ တမသင်္ခါတံ မောဟန္ဓကာရန္တိ အတ္ထော။
ယဒါ ပန တဂရနာမကေ နဂရေ သဉ္ဇယော နာမ ရာဇာ ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မံ ခေမတော စ ဒိသွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ တံ နဝုတိကောဋိယော အနုပဗ္ဗဇိံသု။ တေ သဗ္ဗေယေဝ ပဉ္စာဘိညာအဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော အဟေသုံ။ အထ သတ္ထာ ဓမ္မဒဿီ တေသံ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ အာကာသေန ဂန္တွာ သဉ္ဇယဿ တာပသဿ အဿမပဒံ ဂန္တွာ အာကာသေ ဌတွာ တေသံ တာပသာနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဓမ္မစက္ခုံ ဥပ္ပါဒေသိ, သော ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မဒဿီ, ဝိနေသိ သဉ္ဇယံ ဣသိံ၊
တဒါ နဝုတိကောဋီနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ယဒါ ပန သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဒသဗလဿ ဓမ္မံ သောတုကာမော တံ ဥပသင်္ကမိ, တဒါ အသီတိယာ ကောဋီနံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယဒါ သက္ကော ဥပဂဉ္ဆိ, သပရိသော ဝိနာယကံ၊
တဒါ အသီတိကောဋီနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆၁။)ယဒါ ပန သရဏနဂရေ ဝေမာတိကဘာတိကံ ပဒုမကုမာရံ ဖုဿဒေဝကုမာရဉ္စ သပရိဝါရေ ပဗ္ဗာဇေသိ, တသ္မိံ အန္တောဝဿေ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဘိက္ခူနံ ကောဋိသတသဟဿာနံ မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏံ ပဝါရေသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန ဘဂဝတော ဒေဝလောကတော ဩရောဟဏေ သတကောဋီနံ ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ယဒါ ပန သုဒဿနာရာမေ တေရသန္နံ ဓုတဂုဏာနံ ဂုဏေ အာနိသံသေ ပကာသေတွာ ဟာရိတံ နာမ မဟာသာဝကံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ, တဒါ အသီတိယာ ကောဋီနံ မဇ္ဈေ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တဿာပိ ဒေဝဒေဝဿ, သန္နိပါတာ တယော အဟုံ၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မဒဿီ, သရဏေ ဝဿံ ဥပါဂမိ၊
တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော။
‘‘ပုနာပရံ ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ, ဒေဝတော ဧတိ မာနုသံ၊
တဒါပိ သတကောဋီနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘ပုနာပရံ ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ, ပကာသေသိ ဓုတေ ဂုဏေ၊
တဒါ အသီတိကောဋီနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော’’တိ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဟုတွာ ဒွီသု ဒေဝလောကေသု ဒေဝေဟိ ပရိဝုတော အာဂန္တွာ ဒိဗ္ဗေဟိ ဂန္ဓပုပ္ဖါဒီဟိ ဒိဗ္ဗတုရိယေဟိ စ တထာဂတံ ပူဇေသိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ – ‘‘အနာဂတေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, သက္ကော အာသိံ ပုရိန္ဒဒေါ၊
ဒိဗ္ဗေန ဂန္ဓမာလေန, တုရိယေနာဘိပူဇယိံ။
‘‘သောပိ မံ တဒါ ဗျာကာသိ, ဒေဝမဇ္ဈေ နိသီဒိယ၊
အဋ္ဌာရသေ ကပ္ပသတေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆၂။)‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တဿ ပန ဘဂဝတော သရဏံ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ သရဏော နာမ ရာဇာ ပိတာ, သုနန္ဒာ နာမ မာတာ, ပဒုမော စ ဖုဿဒေဝေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သုနေတ္တော နာမ ဥပဋ္ဌာကော, ခေမာ စ သဗ္ဗနာမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ဗိမ္ဗိဇာလရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ ပနဿ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, အာယု ဝဿသတသဟဿံ, ဝိစိကောဠိဒေဝီ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ, ပုညဝဍ္ဎနော နာမဿ ပုတ္တော, ပါသာဒေန နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သရဏံ နာမ နဂရံ, သရဏော နာမ ခတ္တိယော၊
သုနန္ဒာ နာမ ဇနိကာ, ဓမ္မဒဿိဿ သတ္ထုနော။
‘‘ပဒုမော ဖုဿဒေဝေါ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
သုနေတ္တော နာမုပဋ္ဌာကော, ဓမ္မဒဿိဿ သတ္ထုနော။
‘‘ခေမာ စ သဗ္ဗနာမာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, ဗိမ္ဗိဇာလောတိ ဝုစ္စတိ။
‘‘သောပိ ဗုဒ္ဓေါ အသမသမော, အသီတိဟတ္ထမုဂ္ဂတော၊
အတိရောစတိ တေဇေန, ဒသသဟဿိမှိ ဓာတုယာ။
‘‘သုဖုလ္လော သာလရာဇာဝ, ဝိဇ္ဇူဝ ဂဂနေ ယထာ၊
မဇ္ဈနှိကေဝ သူရိယော, ဧဝံ သော ဥပသောဘထ။
‘‘တဿာပိ အတုလတေဇဿ, သမကံ အာသိ ဇီဝိကံ၊
ဝဿသတသဟဿာနိ, လောကေ အဋ္ဌာသိ စက္ခုမာ။
‘‘ဩဘာသံ ဒဿယိတွာန, ဝိမလံ ကတွာန သာသနံ၊
စဝိ စန္ဒောဝ ဂဂနေ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော’’တိ။
တတ္ထ ဗိမ္ဗိဇာလောတိ ရတ္တကုရဝကရုက္ခော။ ဒသသဟဿိမှိ ဓာတုယာတိ ဒသသဟဿိယာ လောကဓာတုယာ။ ဝိဇ္ဇူဝါတိ ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ။ ဥပသောဘထာတိ ယထာ ဂဂနေ ဝိဇ္ဇု စ မဇ္ဇနှိကေ သူရိယော စ ဥပသောဘတိ, ဧဝံ သော ဘဂဝါ ဥပသောဘိတ္ထာတိ အတ္ထော။ သမကန္တိ သဗ္ဗေဟိ နရသတ္တေဟိ သမမေဝ တဿ အာယု အဟောသီတိ အတ္ထော။ စဝီတိ စုတော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆၃။)စန္ဒောဝါတိ ဂဂနတော စန္ဒိမာ ဝိယ စဝီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဒဿီ ကိရ ဘဂဝါ သာလဝတီနဂရေ ကေသာရာမေ ပရိနိဗ္ဗာယိ သေသမေတ္ထ ဂါထာသု ပါကဋမေဝါတိ။
ဓမ္မဒဿီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ပန္နရသမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၁၈။ သိဒ္ဓတ္ထဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ဓမ္မဒဿိမှိ ဘဂဝတိ ပရိနိဗ္ဗုတေ အန္တရဟိတေ စဿ သာသနေ တသ္မိံ ကပ္ပေ အတီတေ ကပ္ပသဟဿေ စ သတ္တသု ကပ္ပသတေသု စ ဆသု ကပ္ပေသု စ အတိက္ကန္တေသု ဣတော စတုနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ ဧကောဝ လောကတ္ထစရော အဓိဂတပရမတ္ထော သိဒ္ဓတ္ထော နာမ သတ္ထာ လောကေ ပါတုရဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဓမ္မဒဿိဿ အပရေန, သိဒ္ဓတ္ထော လောကနာယကော၊
နိဟနိတွာ တမံ သဗ္ဗံ, သူရိယော အဗ္ဘုဂ္ဂတော ယထာ’’တိ။
သိဒ္ဓတ္ထော ဗောဓိသတ္တောပိ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ ဝေဘာရနဂရေ ဥဒေနဿ နာမ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ သုဖဿာယ နာမ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ဝီရိယုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ ဇာတေ ပန မဟာပုရိသေ သဗ္ဗေသံ အာရဒ္ဓကမ္မန္တာ စ ဣစ္ဆိတာ စ အတ္ထာ သိဒ္ဓိမဂမံသု။ တသ္မာ ပနဿ ဉာတကာ ‘‘သိဒ္ဓတ္ထော’’တိ နာမမကံသု။ သော ဒသဝဿသဟဿာနိ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသိ။ တဿ ကောကာ-သုပ္ပလ-ပဒုမနာမကာ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ သောမနဿာဒေဝိပ္ပမုခါနိ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ သောမနဿာဒေဝိယာ ပုတ္တေ အနုပမကုမာရေ ဥပ္ပန္နေ အာသာဠှိပုဏ္ဏမိယံ သုဝဏ္ဏသိဝိကာယ နိက္ခမိတွာ ဝီရိယုယျာနံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ ကောဋိသတသဟဿမနုဿာ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ မဟာပုရိသော ကိရ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဒသ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ အသဒိသဗြာဟ္မဏဂါမေ သုနေတ္တာယ နာမ ဗြာဟ္မဏကညာယ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆၄။)ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဗဒရဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ ဝရုဏေန နာမ ယဝပါလေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ကဏိကာရဗောဓိံ ဥပဂန္တွာ စတ္တာလီသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဘိက္ခူနံ ကောဋိသတသဟဿာနံ စတုသစ္စပဋိဝေဓသမတ္ထတံ ဒိသွာ အနိလပထေန ဂန္တွာ ဂယာမိဂဒါယေ ဩတရိတွာ တေသံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ, တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ ပဌမော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သောပိ ပတွာန သမ္ဗောဓိံ, သန္တာရေန္တော သဒေဝကံ၊
အဘိဝဿိ ဓမ္မမေဃေန, နိဗ္ဗာပေန္တော သဒေဝကံ။
‘‘တဿာပိ အတုလတေဇဿ, အဟေသုံ အဘိသမယာ တယော၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ သဒေဝကန္တိ သဒေဝကံ လောကံ။ ဓမ္မမေဃေနာတိ ဓမ္မကထာမေဃဝဿေန။ ပုန ဘီမရထနဂရေ ဘီမရထေန နာမ ရညာ နိမန္တိတော နဂရမဇ္ဈေ ကတေ သန္ထာဂါရေ နိသိန္နော ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ သဝနသုခေန ပရမမဓုရေန ပဏ္ဍိတဇနဟဒယင်္ဂမေန အမတာဘိသေကသဒိသေန ဗြဟ္မဿရေန ဒသ ဒိသာ ပရိပူရေန္တော ဓမ္မာမတဒုန္ဒုဘိမာဟနိ, တဒါ နဝုတိကောဋီနံ ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပုနာပရံ ဘီမရထေ, ယဒါ အာဟနိ ဒုန္ဒုဘိံ၊
တဒါ နဝုတိကောဋီနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ယဒါ ပန ဝေဘာရနဂရေ ဉာတိသမာဂမေ ဗုဒ္ဓဝံသံ ဒေသေန္တော နဝုတိကောဋီနံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥပ္ပါဒေသိ, သော တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, ဝေဘာရေ သော ပုရုတ္တမေ၊
တဒါ နဝုတိကောဋီနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
အမရရုစိရဒဿနေ အမရနဂရေ နာမ သမ္ဗလော စ သုမိတ္တော စ ဒွေ ဘာတရော ရဇ္ဇံ ကာရေသုံ။ အထ သိဒ္ဓတ္ထော သတ္ထာ တေသံ ရာဇူနံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆၅။)ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ဂဂနတလေန ဂန္တွာ အမရနဂရမဇ္ဈေ ဩတရိတွာ စက္ကာလင်္ကတတလေဟိ စရဏေဟိ ပထဝိတလံ မဒ္ဒန္တော ဝိယ ပဒစေတိယာနိ ဒဿေတွာ အမရုယျာနံ ဂန္တွာ ပရမရမဏီယေ အတ္တနော ကရုဏာသီတလေ သိလာတလေ နိသီဒိ။ တတော ဒွေပိ ဘာတိကရာဇာနော ဒသဗလဿ ပဒစေတိယာနိ ဒိသွာ ပဒါနိ အနုဂန္တွာ သိဒ္ဓတ္ထံ အဓိဂတပရမတ္ထံ သတ္ထာရံ သဗ္ဗလောကနေတာရံ သပရိဝါရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဘိဝါဒေတွာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ တေသံ ဘဂဝါ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဿ တေ ဓမ္မကထံ သုတွာ သဉ္ဇာတသဒ္ဓါ ဟုတွာ သဗ္ဗေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တေသံ ကောဋိသတာနံ ခီဏာသဝါနံ မဇ္ဈေ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ဝေဘာရနဂရေ ဉာတိသမာဂမေ ပဗ္ဗဇိတာနံ နဝုတိကောဋီနံ မဇ္ဈေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ သုဒဿနဝိဟာရေ သန္နိပတိတာနံ အသီတိကောဋီနံ မဇ္ဈေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, တသ္မိမ္ပိ ဒွိပဒုတ္တမေ၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘ကောဋိသတာနံ နဝုတီနံ, အသီတိယာပိ စ ကောဋိနံ၊
ဧတေ အာသုံ တယော ဌာနာ, ဝိမလာနံ သမာဂမေ’’တိ။
တတ္ထ နဝုတီနံ, အသီတိယာပိ စ ကောဋိနန္တိ နဝုတီနံ ကောဋီနံ အသီတိယာပိ စ ကောဋီနံ သန္နိပါတာ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ ဧတေ အာသုံ တယော ဌာနာတိ ဧတာနိ တီဏိ သန္နိပါတဋ္ဌာနာနိ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဌာနာနေ တာနိ တီဏိ အဟေသု’’န္တိပိ ပါဌော။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော သုရသေနနဂရေ မင်္ဂလော နာမ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ ဝေဒဝေဒင်္ဂါနံ ပါရံ ဂန္တွာ အနေကကောဋိသင်္ခံ ဓနသန္နိစယံ ဒီနာနာထာဒီနံ ပရိစ္စဇိတွာ ဝိဝေကာရာမော ဟုတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနာဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝိဟရန္တော – ‘‘သိဒ္ဓတ္ထော နာမ ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ယာယ ဇမ္ဗုယာ အယံ ဇမ္ဗုဒီပေါ ပညာယတိ, ဣဒ္ဓိယာ တံ ဇမ္ဗုံ ဥပသင်္ကမိတွာ တတော ဖလံ အာဟရိတွာ နဝုတိကောဋိဘိက္ခုပရိဝါရံ သိဒ္ဓတ္ထံ သတ္ထာရံ သုရသေနဝိဟာရေ နိသီဒါပေတွာ ဇမ္ဗုဖလေဟိ သန္တပ္ပေသိ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆၆။)သမ္ပဝါရေသိ။ အထ သတ္ထာ တံ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ – ‘‘ဣတော စတုနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, မင်္ဂလော နာမ တာပသော၊
ဥဂ္ဂတေဇော ဒုပ္ပသဟော, အဘိညာဗလသမာဟိတော။
‘‘ဇမ္ဗုတော ဖလမာနေတွာ, သိဒ္ဓတ္ထဿ အဒါသဟံ၊
ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘ပဿထ ဣမံ တာပသံ, ဇဋိလံ ဥဂ္ဂတာပနံ၊
စတုနဝုတိတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဒုပ္ပသဟောတိ ဒုရာသဒေါ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ တဿ ပန ဘဂဝတော နဂရံ ဝေဘာရံ နာမ အဟောသိ။ ဥဒေနော နာမ ရာဇာ ပိတာ, ဇယသေနောတိပိ တဿေဝ နာမံ, သုဖဿာ နာမ မာတာ, သမ္ဗလော စ သုမိတ္တော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ရေဝတော နာမုပဋ္ဌာကော, သီဝလာ စ သုရာမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ကဏိကာရရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ သဋ္ဌိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ။ ဝဿသတသဟဿံ အာယု, သောမနဿာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ, အနုပမော နာမ ပုတ္တော, သုဝဏ္ဏသိဝိကာယ နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဝေဘာရံ နာမ နဂရံ, ဥဒေနော နာမ ခတ္တိယော၊
သုဖဿာ နာမ ဇနိကာ, သိဒ္ဓိတ္ထဿ မဟေသိနော။
‘‘သမ္ဗလော စ သုမိတ္တော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
ရေဝတော နာမုပဋ္ဌာကော, သိဒ္ဓတ္ထဿ မဟေသိနော။
‘‘သီဝလာ စ သုရာမာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, ကဏိကာရောတိ ဝုစ္စတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆၇။)‘‘သော ဗုဒ္ဓေါ သဋ္ဌိရတနံ, အဟောသိ နဘမုဂ္ဂတော၊
ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော, ဒသသဟဿီ ဝိရောစတိ။
‘‘သောပိ ဗုဒ္ဓေါ အသမသမော, အတုလော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော၊
ဝဿသတသဟဿာနိ, လောကေ အဋ္ဌာသိ စက္ခုမာ။
‘‘ဝိပုလံ ပဘံ ဒဿယိတွာ, ပုပ္ဖါပေတွာန သာဝကေ၊
ဝိလာသေတွာ သမာပတျာ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော’’တိ။
တတ္ထ သဋ္ဌိရတနန္တိ သဋ္ဌိရတနပ္ပမာဏံ နဘံ ဥဂ္ဂတောတိ အတ္ထော။ ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသောတိ နာနာရတနဝိစိတ္တကနကမယအဂ္ဃိယသဒိသဒဿနောတိ အတ္ထော။ ဒသသဟဿီ ဝိရောစတီတိ ဒသသဟဿိယံ ဝိရောစတိ။ ဝိပုလန္တိ ဥဠာရံ ဩဘာသံ။ ပုပ္ဖါပေတွာနာတိ ဈာနာဘိညာမဂ္ဂဖလသမာပတ္တိပုပ္ဖေဟိ ပုပ္ဖိတေ ပရမသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တေ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဝိလာသေတွာတိ ဝိလာသယိတွာ ကီဠိတွာ။ သမာပတျာတိ လောကိယလောကုတ္တရာဟိ သမာပတ္တီဟိ အဘိညာဟိ စ။ နိဗ္ဗုတောတိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတော။
သိဒ္ဓတ္ထော ကိရ သတ္ထာ ကဉ္စနဝေဠုနဂရေ အနောမုယျာနေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တတ္ထေဝဿ ရတနမယံ စတုယောဇနုဗ္ဗေဓံ စေတိယမကံသူတိ။ သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။
သိဒ္ဓတ္ထဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော သောဠသမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၁၉။ တိဿဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
တဿ ပန သိဒ္ဓတ္ထဿ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဧကော ကပ္ပေါ ဗုဒ္ဓသုညော အဟောသိ။ ဣတော ဒွါနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ တိဿော, ဖုဿောတိ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ ဒွေ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တတ္ထ တိဿော နာမ မဟာပုရိသော ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ ခေမကနဂရေ ဇနသန္ဓဿ နာမ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ပဒုမဒလသဒိသနယနာယ ပဒုမာနာမာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆၈။)ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန အနောမုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ သတ္တဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ တဿ ဂုဟာသေလ-နာရိသယ-နိသဘနာမကာ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ သုဘဒ္ဒါဒေဝိပ္ပမုခါနိ တေတ္တိံသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ သုဘဒ္ဒါဒေဝိယာ ပုတ္တေ အာနန္ဒကုမာရေ ဥပ္ပန္နေ သောနုတ္တရံ နာမ အနုတ္တရံ တုရင်္ဂဝရမာရုယှ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ မနုဿာနံ ကောဋိ အနုပဗ္ဗဇိ။ သော တေဟိ ပရိဝုတော အဋ္ဌ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ဝီရနိဂမေ ဝီရသေဋ္ဌိဿ ဓီတာယ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သလလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ ဝိဇိတသင်္ဂါမကေန နာမ ယဝပါလေန ဥပနီတာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ အသနဗောဓိံ ဥပသင်္ကမိတွာ စတ္တာလီသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ တတ္ထ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ သမာရံ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ အဓိဂတသဗ္ဗညုတညာဏော – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိသမီပေယေဝ ဝီတိနာမေတွာ ယသဝတီ နဂရေ ဗြဟ္မဒေဝံ ဥဒယဉ္စ ဒွေ ရာဇပုတ္တေ သပရိဝါရေ ဥပနိဿယသမ္ပန္နေ အာကာသေန ဂန္တွာ ယသဝတီမိဂဒါယေ ဩတရိတွာ ဥယျာနပါလေန ရာဇပုတ္တေ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ သပရိဝါရာနံ အဝိသာရိနာ ဗျာပိနာ မဓုရေန ဗြဟ္မဿရေန ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဝိညာပေန္တောဝ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ, တဒါ ကောဋိသတာနံ ပဌမော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သိဒ္ဓတ္ထဿ အပရေန, အသမော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော၊
အနန္တတေဇော အမိတယသော, တိဿော လောကဂ္ဂနာယကော။
‘‘တမန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ, ဩဘာသေတွာ သဒေဝကံ၊
အနုကမ္ပကော မဟာဝီရော, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ စက္ခုမာ။
‘‘တဿာပိ အတုလာ ဣဒ္ဓိ, အတုလံ သီလံ သမာဓိ စ၊
သဗ္ဗတ္ထ ပါရမိံ ဂန္တွာ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၆၉။)‘‘သော ဗုဒ္ဓေါ ဒသသဟဿိမှိ, ဝိညာပေသိ ဂိရံ သုစိံ၊
ကောဋိသတာနိ အဘိသမိံသု, ပဌမေ ဓမ္မဒေသနေ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု ပါရံ ဂန္တွာ။ ဒသသဟဿိမှီတိ ဒသသဟဿိယံ အထာပရေန သမယေန တိဿေန သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဘိက္ခူနံ ကောဋိ မဟာပုရိသဿ ဂဏဝါသံ ပဟာယ ဗောဓိမူလမုပဂမနသမယေ အညတြ ဂတာ။ သာ တိဿေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတ’’န္တိ သုတွာ ယသဝတီမိဂဒါယံ အာဂန္တွာ ဒသဗလမဘိဝါဒေတွာ တံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိ။ တေသံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တဒါ နဝုတိယာ ကောဋီနံ ဒုတိယာဘိသမယော အဟောသိ။ ပုန မဟာမင်္ဂလသမာဂမေ မင်္ဂလပရိယောသာနေ သဋ္ဌိယာ ကောဋီနံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဒုတိယော နဝုတိကောဋီနံ, တတိယော သဋ္ဌိကောဋိယော၊
ဗန္ဓနာတော ပမောစေသိ, သတ္တေ နရမရူ တဒါ’’တိ။
တတ္ထ ဒုတိယော နဝုတိကောဋီနန္တိ ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ နဝုတိကောဋိပါဏီနန္တိ အတ္ထော။ ဗန္ဓနာတောတိ ဗန္ဓနတော, ဒသဟိ သံယောဇနေဟိ ပရိမောစေသီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ပရိမောစိတေ သတ္တေ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘နရမရူ’’တိ အာဟ။ နရမရူတိ နရာမရေ။
ယသဝတီနဂရေ ကိရ အန္တောဝဿံ ပဗ္ဗဇိတာနံ အရဟန္တာနံ သတသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ပဝါရေသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ဥဘတော သုဇာတဿ သုဇာတဿ နာမ ရညော နာရိဝါဟနကုမာရော နာရိဝါဟနနဂရံ အနုပ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ လောကနာထေ သပရိဝါရော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဒသဗလံ သဘိက္ခုသံဃံ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ အသဒိသဒါနံ ဒတွာ အတ္တနော ရဇ္ဇံ ပုတ္တဿ နိယျာတေတွာ သပရိဝါရော သဗ္ဗလောကာဓိပတိဿ တိဿသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ကိရ သာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ သဗ္ဗဒိသာသု ပါကဋာ အဟောသိ။ တသ္မာ တတော တတော အာဂန္တွာ နာရိဝါဟနကုမာရံ မဟာဇနော အနုပဗ္ဗဇိ။ တဒါ တထာဂတော နဝုတိယာ ဘိက္ခုသတသဟဿဿ မဇ္ဈဂတော ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇၀။)ခေမဝတီနဂရေ ဉာတိသမာဂမေ ဗုဒ္ဓဝံသဓမ္မကထံ သုတွာ အသီတိသတသဟဿာနိ တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု, တေဟိ ပရိဝုတော သုဂတော ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, တိဿေ လောကဂ္ဂနာယကေ၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘ခီဏာသဝသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော၊
နဝုတိသတသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘အသီတိသတသဟဿာနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, ပုပ္ဖိတာနံ ဝိမုတ္တိယာ’’တိ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ယသဝတီနဂရေ သုဇာတော နာမ ရာဇာ ဟုတွာ ဣဒ္ဓံ ဖီတံ ဇနပဒံ အနေကကောဋိဓနသန္နိစယံ အနုရာဂမုပဂတဟဒယဉ္စ ပရိဇနံ တိဏနဠမိဝ ပရိစ္စဇိတွာ ဇာတိအာဒီသု သံဝိဂ္ဂဟဒယော နိက္ခမိတွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ ဟုတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ သုတွာ ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ ဖုဋသရီရော ဟုတွာ သပတိဿော တိဿံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဟန္ဒာဟံ မန္ဒာရဝပါရိစ္ဆတ္တကာဒီဟိ ဒိဗ္ဗကုသုမေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေဿာမီ’’တိ။ အထ သော ဧဝံ စိန္တေတွာ ဣဒ္ဓိယာ သဂ္ဂလောကံ ဂန္တွာ စိတ္တလတာဝနံ ပဝိသိတွာ ပဒုမပါရိစ္ဆတ္တကမန္ဒာရဝါဒီဟိ ဒိဗ္ဗကုသုမေဟိ ရတနမယံ စင်္ကောဋကံ ဂါဝုတပ္ပမာဏံ ပူရေတွာ ဂဟေတွာ ဂဂနတလေန အာဂန္တွာ ဒိဗ္ဗေဟိ သုရဘိကုသုမေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေသိ။ ဧကဉ္စ မဏိဒဏ္ဍကံ သုဝဏ္ဏမယကဏ္ဏိကံ ပဒုမရာဂမဏိမယပဏ္ဏံ သုဂန္ဓကေသရစ္ဆတ္တံ ဝိယ ပဒုမစ္ဆတ္တံ ဘဂဝတော သိရသိ ဓာရယန္တော စတုပရိသမဇ္ဈေ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဘဂဝါ နံ – ‘‘ဣတော ဒွေနဝုတေ ကပ္ပေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, သုဇာတော နာမ ခတ္တိယော၊
မဟာဘောဂံ ဆဍ္ဍယိတွာ, ပဗ္ဗဇိံ ဣသိပဗ္ဗဇံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇၁။)‘‘မယိ ပဗ္ဗဇိတေ သန္တေ, ဥပ္ပဇ္ဇိ လောကနာယကော၊
ဗုဒ္ဓေါတိ သဒ္ဒံ သုတွာန, ပီတိ မေ ဥပပဇ္ဇထ။
‘‘ဒိဗ္ဗံ မန္ဒာရဝံ ပုပ္ဖံ, ပဒုမံ ပါရိဆတ္တကံ၊
ဥဘော ဟတ္ထေဟိ ပဂ္ဂယှ, ဓုနမာနော ဥပါဂမိံ။
‘‘စာတုဝဏ္ဏပရိဝုတံ, တိဿံ လောကဂ္ဂနာယကံ၊
တမဟံ ပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ, မတ္ထကေ ဓာရယိံ ဇိနံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, ဇနမဇ္ဈေ နိသီဒိယ၊
ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တတ္ထ မယိ ပဗ္ဗဇိတေတိ မယိ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဥပဂတေ။ ‘‘မမ ပဗ္ဗဇိတံ သန္တ’’န္တိ ပေါတ္ထကေသု လိခန္တိ, သော ပမာဒလေခေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပပဇ္ဇထာတိ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ထ။ ဥဘော ဟတ္ထေဟီတိ ဥဘေဟိ ဟတ္ထေဟိ။ ပဂ္ဂယှာတိ ဂဟေတွာန။ ဓုနမာနောတိ ဝါကစီရာနိ ဝိဓုနမာနောဝ။ စာတုဝဏ္ဏပရိဝုတန္တိ စတုပရိသပရိဝုတံ, ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏပရိဝုတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘စတုဝဏ္ဏေဟိ ပရိဝုတ’’န္တိ ပဌန္တိ ကေစိ။
တဿ ပန ဘဂဝတော ခေမံ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ ဇနသန္ဓော နာမ ခတ္တိယော ပိတာ, ပဒုမာ နာမ ဇနိကာ, ဗြဟ္မဒေဝေါ စ ဥဒယော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သမင်္ဂေါ နာမုပဋ္ဌာကော, ဖုဿာ စ သုဒတ္တာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, အသနရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ သဋ္ဌိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, ဝဿသတသဟဿံ အာယု, သုဘဒ္ဒါ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ, အာနန္ဒော နာမ ပုတ္တော, တုရင်္ဂယာနေန နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ခေမကံ နာမ နဂရံ, ဇနသန္ဓော နာမ ခတ္တိယော၊
ပဒုမာ နာမ ဇနိကာ, တိဿဿ စ မဟေသိနော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇၂။)‘‘ဗြဟ္မဒေဝေါ စ ဥဒယော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
သမင်္ဂေါ နာမုပဋ္ဌာကော, တိဿဿ စ မဟေသိနော။
‘‘ဖုဿာ စေဝ သုဒတ္တာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, အသနောတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘သော ဗုဒ္ဓေါ သဋ္ဌိရတနော, အဟု ဥစ္စတ္တနေ ဇိနော၊
အနူပမော အသဒိသော, ဟိမဝါ ဝိယ ဒိဿတိ။
‘‘တဿာပိ အတုလတေဇဿ, အာယု အာသိ အနုတ္တရော၊
ဝဿသတသဟဿာနိ, လောကေ အဋ္ဌာသိ စက္ခုမာ။
‘‘ဥတ္တမံ ပဝရံ သေဋ္ဌံ, အနုဘောတွာ မဟာယသံ၊
ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောဝ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
‘‘ဝလာဟကောဝ အနိလေန, သူရိယေန ဝိယ ဥဿဝေါ၊
အန္ဓကာရောဝ ပဒီပေန, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော’’တိ။
တတ္ထ ဥစ္စတ္တနေတိ ဥစ္စဘာဝေန။ ဟိမဝါ ဝိယ ဒိဿတီတိ ဟိမဝါဝ ပဒိဿတိ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ယထာ ယောဇနာနံ သတာနုစ္စော ဟိမဝါ ပဉ္စပဗ္ဗတော သုဒူရေ ဌိတာနမ္ပိ ဥစ္စဘာဝေန စ သောမ္မဘာဝေန စ အတိရမဏီယော ဟုတွာ ဒိဿတိ, ဧဝံ ဘဂဝါပိ ဒိဿတီတိ အတ္ထော။ အနုတ္တရောတိ နာတိဒီဃော နာတိရဿော။ အာယု ဝဿသတသဟဿန္တိ အတ္ထော။ ဥတ္တမံ ပဝရံ သေဋ္ဌန္တိ အညမညဝေဝစနာနိ။ ဥဿဝေါတိ ဟိမဗိန္ဒု ဝလာဟကဥဿဝအန္ဓကာရာ ဝိယ အနိလသူရိယဒီပေဟိ အနိစ္စတာနိလသူရိယဒီပေဟိ ဥပဒ္ဒုတော ပရိနိဗ္ဗုတော သသာဝကော ဘဂဝါတိ အတ္ထော။
တိဿော ကိရ ဘဂဝါ သုနန္ဒဝတီနဂရေ သုနန္ဒာရာမေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ သေသမေတ္ထ ဂါထာသု ပါကဋမေဝါတိ။
တိဿဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော သတ္တရသမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇၃။)၂၀။ ဖုဿဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
တဿ တိဿဿ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ အနုက္ကမေန ပရိဟာယိတွာ ပုန ဝဍ္ဎိတွာ အပရိမိတာယုကာ ဟုတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဟာယိတွာ နဝုတိဝဿသဟဿာယုကေသု ဇာတေသု တသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ ဖုဿော နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သောပိ ဘဂဝါ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ ကာသိကနဂရေ ဇယသေနရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ သိရိမာယ နာမ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန သိရိမုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ သော နဝဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ တဿ ကိရ ဂရုဠပက္ခ-ဟံသ-သုဝဏ္ဏဘာရာတိ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ ကိသာဂေါတမိပ္ပမုခါနိ တိံသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ ကိသာဂေါတမိယာ အနုပမေ နာမ ပုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ အလင်္ကတဂဇဝရက္ခန္ဓဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ ပဗ္ဗဇိတံ ဇနကောဋိ အနုပဗ္ဗဇိ။ သော တေဟိ ပရိဝုတော ဆ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ တတော ဂဏံ ပဟာယ သတ္တာဟံ ဧကစရိယံ အနုဗြူဟယမာနော ဝသိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ အညတရေ နဂရေ အညတရဿ သေဋ္ဌိနော ဓီတာယ သိရိဝဍ္ဎာယ နာမ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သိံသပါဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ သိရိဝဍ္ဎေန နာမ ဥပါသကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ အာမလကဗောဓိံ ဥပသင်္ကမိတွာ သမာရံ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိသမီပေယေဝ ဝီတိနာမေတွာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဘိက္ခူနံ ကောဋီနံ ဓမ္မပဋိဝေဓသမတ္ထတံ ဒိသွာ အာကာသေန ဂန္တွာ သင်္ကဿနဂရေ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ဩတရိတွာ တေသံ မဇ္ဈေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ ပဌမော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတ္ထေဝ မဏ္ဍကပ္ပမှိ, အဟု သတ္ထာ အနုတ္တရော၊
အနူပမော အသမသမော, ဖုဿော လောကဂ္ဂနာယကော။
‘‘သောပိ သဗ္ဗံ တမံ ဟန္တွာ, ဝိဇဋေတွာ မဟာဇဋံ၊
သဒေဝကံ တပ္ပယန္တော, အဘိဝဿိ အမတမ္ဗုနာ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇၄။)‘‘ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေန္တေ, ဖုဿေ နက္ခတ္တမင်္ဂလေ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ တတ္ထေဝ မဏ္ဍကပ္ပမှီတိ ယသ္မိံ ကပ္ပေ ဒွေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, သော ‘‘မဏ္ဍကပ္ပေါ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။ ဝိဇဋေတွာတိ ပဋိဝိဿဇ္ဇေတွာ။ မဟာဇဋန္တိ ဧတ္ထ ဇဋာတိ တဏှာယေတံ အဓိဝစနံ။ သာ ဟိ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သံသိဗ္ဗနတော သုတ္တဂုမ္ဗဇာလပူဝသင်္ခါတာ ဇဋာ ဝိယာတိ ဇဋာတိ ဝုတ္တံ, တံ မဟာဇဋံ။ သဒေဝကန္တိ သဒေဝကံ လောကံ။ အဘိဝဿီတိ ပါဝဿိ။ အမတမ္ဗုနာတိ အမတသင်္ခါတေန ဓမ္မကထာသလိလေန တပ္ပယန္တော ပါဝဿီတိ အတ္ထော။
ယဒါ ပန ဗာရာဏသီနဂရေ သိရိဝဍ္ဎော နာမ ရာဇာ မဟန္တံ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ တေန သဟ ပဗ္ဗဇိတာနံ တာပသာနံ နဝုတိသတသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တေသံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဒါ နဝုတိယာ သတသဟဿာနံ ဒုတိယာဘိသမယော အဟောသိ။ ယဒါ ပန အတ္တနော ပုတ္တဿ အနုပမကုမာရဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တဒါ အသီတိယာ သတသဟဿာနံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဝုတိသတသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟု၊
အသီတိသတသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတော အပရေန သမယေန ကဏ္ဏကုဇ္ဇနဂရေ သုရက္ခိတော ရာဇပုတ္တော စ ပုရောဟိတပုတ္တော ဓမ္မသေနကုမာရော စ ဖုဿေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ အတ္တနော နဂရံ သမ္ပတ္တေ သဋ္ဌိယာ ပုရိသသတသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဒသဗလဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဘဂဝတိ ပသီဒိတွာ တေ သပရိဝါရာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တေသံ သဋ္ဌိယာ ဘိက္ခုသတသဟဿာနံ မဇ္ဈေ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန ကာသိနဂရေ ဇယသေနရညော သဋ္ဌိမတ္တာနံ ဉာတီနံ သမာဂမေ ဗုဒ္ဓဝံသံ ဒေသေသိ, တံ သုတွာ ပညာသသတသဟဿာနိ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တေသံ မဇ္ဈဂတော ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန မဟာမင်္ဂလသမာဂမေ မင်္ဂလကထံ သုတွာ စတ္တာလီသပုရိသသတသဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တေသံ မဇ္ဈဂတော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇၅။)သုဂတော ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, ဖုဿဿပိ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘သဋ္ဌိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော၊
ပညာသသတသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘စတ္တာလီသသတသဟဿာနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော၊
အနုပါဒါ ဝိမုတ္တာနံ, ဝေါစ္ဆိန္နပဋိသန္ဓိန’’န္တိ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော အရိန္ဒမနဂရေ ဝိဇိတာဝီ နာမ ခတ္တိယော ဟုတွာ တဿ ဓမ္မံ သုတွာ ဘဂဝတိ ပသီဒိတွာ တဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ မဟာရဇ္ဇံ ပဟာယ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ တေပိဋကဓရော မဟာဇနဿ ဓမ္မကထံ ကထေသိ, သီလပါရမိဉ္စ ပူရေသိ။ သောပိ နံ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ဝိဇိတာဝီ နာမ ခတ္တိယော၊
ဆဍ္ဍယိတွာ မဟာရဇ္ဇံ, ပဗ္ဗဇိံ တဿ သန္တိကေ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, ဖုဿော လောကဂ္ဂနာယကော၊
ဒွေနဝုတေ ဣတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘ပဓာနံ ပဒဟိတွာန…ပေ… ဒသပါရမိပူရိယာ။
‘‘သုတ္တန္တံ ဝိနယဉ္စာပိ, နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနံ၊
သဗ္ဗံ ပရိယာပုဏိတွာ, သောဘယိံ ဇိနသာသနံ။
‘‘တတ္ထပ္ပမတ္တော ဝိဟရန္တော, ဗြဟ္မံ ဘာဝေတွ ဘာဝနံ၊
အဘိညာပါရမိံ ဂန္တွာ, ဗြဟ္မလောကမဂဉ္ဆဟ’’န္တိ။
တဿ ပန ဘဂဝတော ကာသိကံ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ ဇယသေနော နာမ ရာဇာ ပိတာ, သိရိမာ နာမ မာတာ, သုရက္ခိတော စ ဓမ္မသေနော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သဘိယော နာမုပဋ္ဌာကော, စာလာ စ ဥပစာလာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, အာမလကရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇၆။)အဟောသိ, အာယု နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, ကိသာဂေါတမီ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ, အနုပမော နာမဿ ပုတ္တော, ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ကာသိကံ နာမ နဂရံ, ဇယသေနော နာမ ခတ္တိယော၊
သိရိမာ နာမ ဇနိကာ, ဖုဿဿာပိ မဟေသိနော…ပေ။ …၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, အာမဏ္ဍောတိ ပဝုစ္စတိ…ပေ…။
‘‘အဋ္ဌပဏ္ဏာသရတနံ, သောပိ အစ္စုဂ္ဂတော မုနိ၊
သောဘတေ သတရံသီဝ, ဥဠုရာဇာဝ ပူရိတော။
‘‘နဝုတိဝဿသဟဿာနိ, အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဩဝဒိတွာ ဗဟူ သတ္တေ, သန္တာရေတွာ ဗဟူ ဇနေ၊
သောပိ သတ္ထာ အတုလယသော, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော’’တိ။
တတ္ထ အာမဏ္ဍောတိ အာမလကရုက္ခော။ ဩဝဒိတွာတိ ဩဝါဒံ ဒတွာ, အနုသာသိတွာတိ အတ္ထော။ သောပိ သတ္ထာ အတုလယသောတိ သောပိ သတ္ထာ အမိတယသောတိ အတ္ထော။ ‘‘သော ဇဟိတွာ အမိတယသော’’တိပိ ပါဌော, တဿ သော သဗ္ဗမေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝိသေသံ ဟိတွာတိ အတ္ထော။
ဖုဿော ကိရ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ကုသိနာရာယံ သေနာရာမေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ဓာတုယော ကိရဿ ဝိတ္ထာရိကာ အဟေသုံ။ သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။
ဖုဿဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော အဋ္ဌာရသမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇၇။)၂၁။ ဝိပဿီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ဖုဿဿ ဗုဒ္ဓဿ အပရဘာဂေ သာန္တရကပ္ပေ တသ္မိဉ္စ ကပ္ပေ ဝီတိဝတ္တေ ဣတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဝိဇိတသဗ္ဗကပ္ပေါ ပရဟိတနိရတသင်္ကပ္ပေါ သဗ္ဗတ္ထ ဝိပဿီ ဝိပဿီ နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥဒပါဒိ။ သော ပါရမိယော ပူရေတွာ အနေကရတနမဏိဝိသရသမုဇ္ဇောတိတဘဝနေ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ ဗန္ဓုမတီနဂရေ အနေကဗန္ဓုမတော ဗန္ဓုမတော ရညော ဗန္ဓုမတိယာ နာမ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ခေမေ မိဂဒါယေ မာတုဒရတော အသိတနီရဒရာဇိတော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ နိက္ခမိ။ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ပနဿ လက္ခဏပါဌကာ ဉာတကာ စ ဒိဝါ စ ရတ္တိဉ္စ အန္တရန္တရာ နိမ္မိသသဉ္ဇနိတန္ဓကာရဝိရဟေန ဝိသုဒ္ဓံ ပဿန္တိ, ဝိဝဋေဟိ ဝါ အက္ခီဟိ ပဿတီတိ ‘‘ဝိပဿီ’’တိ နာမမကံသု။ ‘‘ဝိစေယျ ဝိစေယျ ပဿတီတိ ဝိပဿီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သော အဋ္ဌဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ နန္ဒ-သုနန္ဒ-သိရိမာနာမကာ တယော စဿ ပါသာဒါ အဟေသုံ။
သုဒဿနာဒေဝိပ္ပမုခါနံ ဣတ္ထီနံ သတသဟဿံ ဝီသတိ စ သဟဿာနိ အဟေသုံ။ ‘‘သုတနူ’’တိပိ သုဒဿနာ ဝုစ္စတိ။ သော အဋ္ဌဝဿသဟဿာနံ အစ္စယေန စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ သုတနုဒေဝိယာ သမဝဋ္ဋက္ခန္ဓေ နာမ တနယေ ဇာတေ အာဇညရထေန မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ ပုရိသာနံ စတုရာသီတိသတသဟဿာနိ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ သော တေဟိ ပရိဝုတော မဟာပုရိသော အဋ္ဌမာသံ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ သုဒဿနသေဋ္ဌိဓီတာယ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ကုသုမသမလင်္ကတေ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ သုဇာတေန နာမ ယဝပါလကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ပါဋလိဗောဓိံ သမလင်္ကတံ ဒိသွာ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေန တံ ဥပါဂမိ။
တဿာ ပန ပါဋလိယာ သမဝဋ္ဋက္ခန္ဓော တံ ဒိဝသံ ပဏ္ဏာသရတနော ဟုတွာ အဗ္ဘုဂ္ဂတော သာခါ ပဏ္ဏာသရတနာ ဥဗ္ဗေဓေန ရတနသတံ အဟောသိ။ တံဒိဝသမေဝ သာ ပါဋလီ ကဏ္ဏိကာဗဒ္ဓေဟိ ဝိယ ပုပ္ဖေဟိ ပရမသုရဘိဂန္ဓေဟိ မူလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗသဉ္ဆန္နာ အဟောသိ။ ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ဝါယတိ, န ကေဝလံ တဒါ အယမေဝ ပုပ္ဖိတော, ဒသသဟဿိ စက္ကဝါဠေသု
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇၈။)သဗ္ဗေ ပါဋလိယော ပုပ္ဖိတာဝ။ န ကေဝလံ ပါဋလိယောဝ, ဒသသဟဿိစက္ကဝါဠေသု သဗ္ဗရုက္ခဂုမ္ဗလတာယောပိ ပုပ္ဖိံသု။ မဟာသမုဒ္ဒေါပိ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ ကုဝလယုပ္ပလကုမုဒေဟိ သဉ္ဆန္နော သီတလမဓုရသလိလော အဟောသိ။ သဗ္ဗမ္ပိ စ ဒသသဟဿိ စက္ကဝါဠဗ္ဘန္တရံ ဓဇမာလာကုလံ အဟောသိ။ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိမာလာဂုလဝိပ္ပကိဏ္ဏံ နာနာသုရဘိကုသုမသဇ္ဇိတဓရဏီတလံ ဓူပစုဏ္ဏန္ဓကာရံ အဟောသိ။ တံ ဥပဂန္တွာ တေပဏ္ဏာသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာယ – ‘‘ယာဝ ဗုဒ္ဓေါ န ဟောမိ, တာဝ ဣတော န ဥဋ္ဌဟာမီ’’တိ ပဋိညံ ကတွာ နိသီဒိ။ ဧဝံ နိသီဒိတွာ သမာရံ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ မဂ္ဂါနုက္ကမေန စတ္တာရိ မဂ္ဂဉာဏာနိ မဂ္ဂါနန္တရံ စတ္တာရိ ဖလဉာဏာနိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ စ သကလေ စ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဟတ္ထဂတေ ကတွာ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပေါ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသိန္နောဝ –
‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ။ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄)၊
‘‘အယောဃနဟတဿေဝ, ဇလတော ဇာတဝေဒသော၊
အနုပုဗ္ဗူပသန္တဿ, ယထာ န ဉာယတေ ဂတိ။
‘‘ဧဝံ သမ္မာ ဝိမုတ္တာနံ, ကာမဗန္ဓောဃတာရိနံ၊
ပညာပေတုံ ဂတီ နတ္ထိ, ပတ္တာနံ အစလံ သုခ’’န္တိ။ (ဥဒါ။ ၈၀) –
ဧဝံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ ဗောဓိသမီပေယေဝ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ ဗြဟ္မာယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အတ္တနော ဝေမာတိကဿ ဘာတိကဿ ခဏ္ဍကုမာရဿ စ ပုရောဟိတပုတ္တဿ တိဿကုမာရဿ စ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ အာကာသေန ဂန္တွာ ခေမေ မိဂဒါယေ ဩတရိတွာ ဥဘောပိ တေ ဥယျာနပါလေန ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ ပရိဝါရာနံ မဇ္ဈေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ အပရိမိတာနံ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဖုဿဿ စ အပရေန, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒုတ္တမော၊
ဝိပဿီ နာမ နာမေန, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ စက္ခုမာ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၇၉။)‘‘အဝိဇ္ဇံ သဗ္ဗံ ပဒါလေတွာ, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ၊
ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတုံ, ပက္ကာမိ ဗန္ဓုမတီပုရံ။
‘‘ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာ, ဥဘော ဗောဓေသိ နာယကော၊
ဂဏနာယ န ဝတ္တဗ္ဗော, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ ပဒါလေတွာတိ ဘိန္ဒိတွာ, အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဘိန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝတ္တေတွာ စက္ကမာရာမေ’’တိပိ ပါဌော, တဿ အာရာမေတိ ခေမေ မိဂဒါယေတိ အတ္ထော။ ဥဘော ဗောဓေသီတိ အတ္တနော ကနိဋ္ဌဘာတိကံ ခဏ္ဍံ ရာဇပုတ္တံ တိဿဉ္စ ပုရောဟိတပုတ္တန္တိ ဥဘော ဗောဓေသိ။ ဂဏနာယ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဒေဝတာနံ အဘိသမယဝသေန ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
အထာပရေန သမယေန ခဏ္ဍံ ရာဇပုတ္တံ တိဿဉ္စ ပုရောဟိတပုတ္တံ အနုပဗ္ဗဇိတာနိ စတုရာသီတိဘိက္ခုသဟဿာနိ ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ သော ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ပုနာပရံ အမိတယသော, တတ္ထ သစ္စံ ပကာသယိ၊
စတုရာသီတိသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ တတ္ထာတိ ခေမေ မိဂဒါယေတိ အတ္ထော။ ‘‘စတုရာသီတိသဟဿာနိ, သမ္ဗုဒ္ဓမနုပဗ္ဗဇု’’န္တိ ဧတ္ထ ဧတေ ပန စတုရာသီတိသဟဿသင်္ခါတာ ပုရိသာ ဝိပဿိဿ ကုမာရဿ ဥပဋ္ဌာကပုရိသာယေဝ။ တေ ပါတောဝ ဝိပဿိကုမာရဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ကုမာရမဒိသွာ ပါတရာသတ္ထာယ ဂန္တွာ ဘုတ္တပါတရာသာ ‘‘ကုဟိံ ကုမာရော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တတော ‘‘ဥယျာနဘူမိံ ဂတော’’တိ သုတွာ ‘‘တတ္ထေဝ နံ ဒက္ခိဿာမာ’’တိ နိက္ခန္တာ နိဝတ္တမာနံ တဿ သာရထိံ ဒိသွာ ‘‘ကုမာရော ပဗ္ဗဇိတော’’တိ သုတွာ သုတဋ္ဌာနေယေဝ သဗ္ဗာဘရဏာနိ မုဉ္စိတွာ အန္တရာပဏတော ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အာဟရာပေတွာ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ ပဗ္ဗဇိံသု။ ပဗ္ဗဇိတွာ စ တေ ဂန္တွာ မဟာပုရိသံ ပရိဝါရယိံသု။
တတော ဝိပဿီ ဗောဓိသတ္တော ‘‘ပဓာနစရိယံ စရန္တော အာကိဏ္ဏော ဝိဟရာမိ, န ခေါ ပနမေတံ ပါတိရူပံ ယထေဝ မံ ဣမေ ဂိဟိဘူတာ ပုဗ္ဗေ ပရိဝါရေတွာ စရန္တိ, ဣဒါနိပိ တထေဝ ကိံ ဣမိနာ ဂဏေနာ’’တိ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ‘‘အဇ္ဇေဝ ဂစ္ဆာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုန – ‘‘အဇ္ဇ အဝေလာ, သစေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈၀။)ပနာဟံ အဇ္ဇ ဂမိဿာမိ, သဗ္ဗေပိမေ ဇာနိဿန္တိ, သွေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ တံဒိဝသဉ္စ ဥရုဝေလဂါမသဒိသေ ဧကသ္မိံ ဂါမေ ဂါမဝါသိနော မနုဿာ သွာတနာယ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ မဟာပုရိသံ နိမန္တယိံသု။ တေ တေသံ စတုရာသီတိသဟဿာနံ မဟာပုရိသဿ စ ပါယာသမေဝ ပဋိယာဒယိံသု။ အထ ဝိပဿီ မဟာပုရိသော ပုနဒိဝသေ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ တသ္မိံ ဂါမေ တေဟိ ပဗ္ဗဇိတဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဝသနဋ္ဌာနမေဝ အဂမာသိ။ တတြ တေ ပဗ္ဗဇိတာ မဟာပုရိသဿ ဝတ္တံ ဒဿေတွာ အတ္တနော အတ္တနော ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ ပဝိသိံသု။
ဗောဓိသတ္တောပိ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ကာလော နိက္ခမိတု’’န္တိ နိက္ခမိတွာ ပဏ္ဏသာလဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ဗောဓိမဏ္ဍာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ တေ ကိရ ပဗ္ဗဇိတာ သာယံ ဗောဓိသတ္တဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပဏ္ဏသာလံ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နာ – ‘‘အတိဝိကာလော ဇာတော ဥပဓာရေထာ’’တိ ဝတွာ ပဏ္ဏသာလဒွါရံ ဝိဝရိတွာ တံ အပဿန္တာပိ ‘‘ကုဟိံ နု ဂတော မဟာပုရိသော’’တိ နာနုဗန္ဓိံသု။ ‘‘ဂဏဝါသေ နိဗ္ဗိန္နော ဧကော ဝိဟရိတုကာမော မညေ မဟာပုရိသော ဗုဒ္ဓဘူတံယေဝ တံ ပဿိဿာမာ’’တိ အန္တောဇမ္ဗုဒီပါဘိမုခါ စာရိကံ ပက္ကမိံသု။ အထ တေ – ‘‘ဝိပဿိနာ ကိရ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတ’’န္တိ သုတွာ အနုက္ကမေန သဗ္ဗေ တေ ပဗ္ဗဇိတာ ဗန္ဓုမတိယာ ရာဇဓာနိယာ ခေမေ မိဂဒါယေ သန္နိပတိံသု။ တတော တေသံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တဒါ စတုရာသီတိယာ ဘိက္ခုသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သော တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘စတုရာသီတိသဟဿာနိ, သမ္ဗုဒ္ဓံ အနုပဗ္ဗဇုံ၊
တေသမာရာမပတ္တာနံ, ဓမ္မံ ဒေသေသိ စက္ခုမာ။
‘‘သဗ္ဗာကာရေန ဘာသတော, သုတွာ ဥပနိသာဒိနော၊
တေပိ ဓမ္မဝရံ ဂန္တွာ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ စတုရာသီတိသဟဿာနိ, သမ္ဗုဒ္ဓံ အနုပဗ္ဗဇုန္တိ ဧတ္ထ အနုနာ ယောဂတော သမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဥပယောဂဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, သမ္ဗုဒ္ဓဿ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိံသူတိ အတ္ထော။ လက္ခဏံ သဒ္ဒသတ္ထတော ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထ အာရာမပတ္တာန’’န္တိပိ ပါဌော။ ဘာသတောတိ ဝဒတော။ ဥပနိသာဒိနောတိ ဂန္တွာ ဥပနိဿာယ ဓမ္မဒါနံ ဒဒတောတိ အတ္ထော။ တေပီတိ တေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈၁။)စတုရာသီတိသဟဿသင်္ခါတာ ပဗ္ဗဇိတာ ဝိပဿိဿ ဥပဋ္ဌာကဘူတာ။ ဂန္တွာတိ တဿ ဓမ္မံ ဉတွာ။ ဧဝံ တေသံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ ခေမေ မိဂဒါယေ ဝိပဿီသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒွေ စ အဂ္ဂသာဝကေ အနုပဗ္ဗဇိတာနံ ဘိက္ခူနံ အဋ္ဌသဋ္ဌိသတသဟဿာနံ မဇ္ဈေ နိသိန္နော ဝိပဿီ ဘဂဝါ –
‘‘ခန္တီပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ, နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ၊
န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ, န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော။
‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ, ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊
သစိတ္တပရိယောဒပနံ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။
‘‘အနူပဝါဒေါ အနူပဃာတော, ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော၊
မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ, ပန္တဉ္စ သယနာသနံ၊
အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃, ၁၈၄, ၁၈၅) –
ဣမံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ ဣမာ ပန သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဂါထာယော ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ပုန ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဘိက္ခူနံ သတသဟဿာနံ ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ယဒါ ပန ဝိပဿိဿ ဝေမာတိကာ တယော ဘာတရော ပစ္စန္တံ ဝူပသမေတွာ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနကိရိယာယ လဒ္ဓဝရာ ဟုတွာ အတ္တနော နဂရံ နေတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တာ တဿ ဓမ္မံ သုတွာ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေသံ အသီတိသတသဟဿာနံ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဘဂဝါ ခေမေ မိဂဒါယေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, ဝိပဿိဿ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘အဋ္ဌသဋ္ဌိသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော၊
ဘိက္ခုသတသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘အသီတိဘိက္ခုသဟဿာနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော၊
တတ္ထ ဘိက္ခုဂဏမဇ္ဈေ, သမ္ဗုဒ္ဓေါ အတိရောစတီ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈၂။)တတ္ထ အဋ္ဌသဋ္ဌိသတသဟဿာနန္တိ အဋ္ဌသဋ္ဌိသဟဿာဓိကာနံ သတသဟဿဘိက္ခူနန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တတ္ထ ခေမေ မိဂဒါယေ။ ဘိက္ခုဂဏမဇ္ဈေတိ ဘိက္ခုဂဏဿ မဇ္ဈေ။ ‘‘တဿ ဘိက္ခုဂဏမဇ္ဈေ’’တိပိ ပါဌော, တဿ ဘိက္ခုဂဏဿ မဇ္ဈေတိ အတ္ထော။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ အတုလော နာမ နာဂရာဇာ ဟုတွာ အနေကနာဂကောဋိသတသဟဿပရိဝါရော ဟုတွာ သပရိဝါရဿ ဒသဗလဿ အသမဗလသီလဿ ကရုဏာသီတလဟဒယဿ သက္ကာရကရဏတ္ထံ သတ္တရတနမယံ စန္ဒမဏ္ဍလသင်္ကာသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍံ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ တတ္ထ နိသီဒါပေတွာ သတ္တာဟံ ဒိဗ္ဗဝိဘဝါနုရူပံ မဟာဒါနံ ဒတွာ သတ္တရတနခစိတံ မဟာရဟံ သုဝဏ္ဏမယံ နာနာမဏိဇုတိဝိသရသမုဇ္ဇလံ ပီဌံ ဘဂဝတော အဒါသိ။ တဒါ နံ ပီဌာနုမောဒနာဝသာနေ ‘‘ဣတော အယံ ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, နာဂရာဇာ မဟိဒ္ဓိကော၊
အတုလော နာမ နာမေန, ပုညဝန္တော ဇုတိန္ဓရော။
‘‘နေကာနံ နာဂကောဋီနံ, ပရိဝါရေတွာနဟံ တဒါ၊
ဝဇ္ဇန္တော ဒိဗ္ဗတုရိယေဟိ, လောကဇေဋ္ဌံ ဥပါဂမိံ။
‘‘ဥပသင်္ကမိတွာ သမ္ဗုဒ္ဓံ, ဝိပဿိံ လောကနာယကံ၊
မဏိမုတ္တရတနခစိတံ, သဗ္ဗာဘရဏဘူသိတံ၊
နိမန္တေတွာ ဓမ္မရာဇဿ, သုဝဏ္ဏပီဌမဒါသဟံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, သံဃမဇ္ဈေ နိသီဒိယ၊
ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘အဟု ကပိလဝှယာ ရမ္မာ, နိက္ခမိတွာ တထာဂတော၊
ပဓာနံ ပဒဟိတွာန, ကတွာ ဒုက္ကရကာရိကံ။
‘‘အဇပါလရုက္ခမူလသ္မိံ, နိသီဒိတွာ တထာဂတော၊
တတ္ထ ပါယာသံ ပဂ္ဂယှ, နေရဉ္ဇရမုပေဟိတိ။
‘‘နေရဉ္ဇရာယ တီရမှိ, ပါယာသံ အဒ သော ဇိနော၊
ပဋိယတ္တဝရမဂ္ဂေန, ဗောဓိမူလမုပေဟိတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈၃။)‘‘တတော ပဒက္ခိဏံ ကတွာ, ဗောဓိမဏ္ဍံ အနုတ္တရော၊
အဿတ္ထမူလေ သမ္ဗောဓိံ, ဗုဇ္ဈိဿတိ မဟာယသော။
‘‘ဣမဿ ဇနိကာ မာတာ, မာယာ နာမ ဘဝိဿတိ၊
ပိတာ သုဒ္ဓေါဒနော နာမ, အယံ ဟေဿတိ ဂေါတမော။
‘‘အနာသဝါ ဝီတရာဂါ, သန္တစိတ္တာ သမာဟိတာ၊
ကောလိတော ဥပတိဿော စ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တိ သာဝကာ၊
အာနန္ဒော နာမုပဋ္ဌာကော, ဥပဋ္ဌိဿတိမံ ဇိနံ။
‘‘ခေမာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ စ, အဂ္ဂါ ဟေဿန္တိ သာဝိကာ၊
အနာသဝါ ဝီတရာဂါ, သန္တစိတ္တာ သမာဟိတာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, အဿတ္ထောတိ ပဝုစ္စတိ…ပေ…။
‘‘တဿာဟံ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တတ္ထ ပုညဝန္တောတိ ပုညဝါ, သမုပစိတပုညသဉ္စယောတိ အတ္ထော။ ဇုတိန္ဓရောတိ ပဘာယုတ္တော။ နေကာနံ နာဂကောဋီနန္တိ အနေကာဟိ နာဂကောဋီဟိ, ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဝါရေတွာနာတိ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဝဇ္ဇန္တောတိ ဝါဒေန္တော တာဠေန္တော။ မဏိမုတ္တရတနခစိတန္တိ မဏိမုတ္တာဒီဟိ ဝိဝိဓေဟိ ရတနေဟိ ခစိတန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာဘရဏဘူသိတန္တိ သဗ္ဗာဘရဏေဟိ ဝါဠရူပါဒီဟိ ရတနမယေဟိ မဏ္ဍိတန္တိ အတ္ထော။ သုဝဏ္ဏပီဌန္တိ သုဝဏ္ဏမယံ ပီဌံ။ အဒါသဟန္တိ အဒါသိံ အဟံ။
တဿ ပန ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ဗန္ဓုမတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ ဗန္ဓုမာ နာမ ရာဇာ ပိတာ, ဗန္ဓုမတီ နာမ မာတာ, ခဏ္ဍော စ တိဿော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, အသောကော နာမုပဋ္ဌာကော, စန္ဒာ စ စန္ဒမိတ္တာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ပါဋလိရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, သရီရပ္ပဘာ သဗ္ဗကာလံ သတ္တ ယောဇနာနိ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ အသီတိဝဿသဟဿာနိ အာယု, သုတနု နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ, သမဝဋ္ဋက္ခန္ဓော နာမဿ ပုတ္တော, အာဇညရထေန နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈၄။)‘‘နဂရံ ဗန္ဓုမတီ နာမ, ဗန္ဓုမာ နာမ ခတ္တိယော၊
မာတာ ဗန္ဓုမတီ နာမ, ဝိပဿိဿ မဟေသိနော။
‘‘ခဏ္ဍော စ တိဿနာမော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
အသောကော နာမုပဋ္ဌာကော, ဝိပဿိဿ မဟေသိနော။
‘‘စန္ဒာ စ စန္ဒမိတ္တာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, ပါဋလီတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘အသီတိဟတ္ထမုဗ္ဗေဓော, ဝိပဿီ လောကနာယကော၊
ပဘာ နိဒ္ဓါဝတီ တဿ, သမန္တာ သတ္တယောဇနေ။
‘‘အသီတိဝဿသဟဿာနိ, အာယု ဗုဒ္ဓဿ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဗဟုဒေဝမနုဿာနံ, ဗန္ဓနာ ပရိမောစယိ၊
မဂ္ဂါမဂ္ဂဉ္စ အာစိက္ခိ, အဝသေသပုထုဇ္ဇနေ။
‘‘အာလောကံ ဒဿယိတွာန, ဒေသေတွာ အမတံ ပဒံ၊
ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောဝ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
‘‘ဣဒ္ဓိဝရံ ပုညဝရံ, လက္ခဏဉ္စ ကုသုမိတံ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ ဗန္ဓနာတိ ဒေဝမနုဿေ ကာမရာဂသံယောဇနာဒိဗန္ဓနာ မောစေသိ, ဝိကာသေသီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉ္စ အာစိက္ခီတိ ‘‘အမတာဓိဂမာယ အယံ မဂ္ဂေါ ဥစ္ဆေဒသဿတဒိဋ္ဌိဝိရဟိတာ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂေါ ကာယကိလမထာဒိကော နာယံ မဂ္ဂေါ’’တိ သေသပုထုဇ္ဇနေ အာစိက္ခီတိ အတ္ထော။ အာလောကံ ဒဿယိတွာနာတိ မဂ္ဂဉာဏာလောကံ ဝိပဿနာဉာဏာလောကဉ္စ ဒဿယိတွာ။ လက္ခဏဉ္စ ကုသုမိတန္တိ စိတ္တလက္ခဏာဒီဟိ ဖုလ္လိတံ မဏ္ဍိတံ ဘဂဝတော သရီရန္တိ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဂါထာသု ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ဝိပဿီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဧကူနဝီသတိမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈၅။)၂၂။ သိခီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ဝိပဿိဿ အပရဘာဂေ အန္တရဟိတေ စ တသ္မိံ ကပ္ပေ တတော ပရံ ဧကူနသဋ္ဌိယာ ကပ္ပေသု ဗုဒ္ဓါ လောကေ န ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ အပဂတဗုဒ္ဓါလောကော အဟောသိ။ ကိလေသဒေဝပုတ္တမာရာနံ ဧကရဇ္ဇံ အပဂတကဏ္ဋကံ အဟောသိ။ ဣတော ပန ဧကတ္တိံသကပ္ပေ သိနိဒ္ဓသုက္ခသာရဒါရုပစိတော ပဟူတသပ္ပိသိတ္တော နိဓူမော သိခီ ဝိယ သိခီ စ ဝေဿဘူ စာတိ ဒွေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ တတ္ထ သိခီ ပန ဘဂဝါ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ ကုသလကရဏဝတီ အရုဏဝတီနဂရေ ပရမဂုဏဝတော အရုဏဝတော နာမ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ရတ္တကနကပဋိဗိမ္ဗရုစိရပ္ပဘာယ ပဘာဝတိယာ နာမ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသ မာသေ ဝီတိနာမေတွာ နိသဘုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ နေမိတ္တိကာ ပနဿ နာမံ ကရောန္တာ ဥဏှီသဿ သိခါ ဝိယ ဥဂ္ဂတတ္တာ ‘‘သိခီ’’တိ နာမမကံသု။ သော သတ္တဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ သုစန္ဒကသိရီဂိရိယသနာရိဝသဘ နာမကာ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ သဗ္ဗကာမာဒေဝိပ္ပမုခါနိ စတုဝီသတိ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ သဗ္ဗကာမာဒေဝိယာ ဂုဏဂဏာတုလေ အတုလေ နာမ ပုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဟတ္ထိယာနေန ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ သတ္တတိပုရိသသတသဟဿာနိ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ သော တေဟိ ပရိဝုတော အဋ္ဌမာသံ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ သုဒဿနနိဂမေ ပိယဒဿီသေဋ္ဌိနော ဓီတုယာ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တရုဏခဒိရဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ အနောမဒဿိနာ နာမ တာပသေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ ကုသတိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ပုဏ္ဍရီကဗောဓိံ ဥပသင်္ကမိ။ တဿာ ကိရ ပုဏ္ဍရီကဗောဓိယာပိ ပါဋလိယာ ပမာဏမေဝ ပမာဏံ အဟောသိ။ တံဒိဝသမေဝ သော ပဏ္ဏာသရတနက္ခန္ဓော ဟုတွာ အဗ္ဘုဂ္ဂတော, သာခါပိဿ ပဏ္ဏာသရတနမတ္တာဝ။ သော ဒိဗ္ဗေဟိ ဂန္ဓေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နော အဟောသိ။ န ကေဝလံ ပုပ္ဖေဟေဝ, ဖလေဟိပိ သဉ္ဆန္နော အဟောသိ။ တဿ ဧကပဿတော တရုဏာနိ ဖလာနိ ဧကတော မဇ္ဈိမာနိ ဧကတော နာတိပက္ကာနိ ဧကတော ပက္ခိတ္တဒိဗ္ဗောဇာနိ ဝိယ သုရသာနိ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသသမ္ပန္နာနိ တတော တတော ဩလမ္ဗန္တိ။ ယထာ စ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈၆။)သော, ဧဝံ ဒသသဟဿိစက္ကဝါဠေသု ပုပ္ဖူပဂါ ရုက္ခာ ပုပ္ဖေဟိ ဖလူပဂါ ရုက္ခာ ဖလေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတာ အဟေသုံ။
သော တတ္ထ စတုဝီသတိဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌာယ နိသီဒိ။ ဧဝံ နိသီဒိတွာ ဆတ္တိံသ ယောဇနဝိတ္ထတံ သမာရံ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ ဗောဓိသမီပေယေဝ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ ဗြဟ္မာယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတာနံ သတ္တတိယာ ဘိက္ခုသတသဟဿာနံ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ သုရပထေန ဂန္တွာ ဝိဝိဓာဝရဏဝတိယာ အရုဏဝတိယာ ရာဇဓာနိယာ သမီပေ မိဂါဇိနုယျာနေ ဩတရိတွာ တေဟိ မုနိဂဏေဟိ ပရိဝုတော တေသံ မဇ္ဈေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ ကောဋိသတသဟဿာနံ ပဌမော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဝိပဿိဿ အပရေန, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒုတ္တမော၊
သိခိဝှယော အာသိ ဇိနော, အသမော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။
‘‘မာရသေနံ ပမဒ္ဒိတွာ, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ၊
ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ, အနုကမ္ပာယ ပါဏိနံ။
‘‘ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေန္တေ, သိခိမှိ ဇိနပုင်္ဂဝေ၊
ကောဋိသတသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ပုနပိ အရုဏဝတိယာ ရာဇဓာနိယာ သမီပေယေဝ အဘိဘူရာဇပုတ္တဿ စ သမ္ဘဝရာဇပုတ္တဿ စာတိ ဒွိန္နံ သပရိဝါရာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ နဝုတိကောဋိသဟဿာနိ ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ သော ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အပရမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ, ဂဏသေဋ္ဌေ နရုတ္တမေ၊
နဝုတ္တိကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ယဒါ ပန သူရိယဝတီနဂရဒွါရေ စမ္ပကရုက္ခမူလေ တိတ္ထိယမဒမာနဘဉ္ဇနတ္ထံ သဗ္ဗဇနဗန္ဓနမောက္ခတ္ထဉ္စ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တော ဘဂဝါ ဓမ္မံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈၇။)ဒေသေသိ, တဒါ အသီတိကောဋိသဟဿာနံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ယမကပါဋိဟာရိယဉ္စ, ဒဿယန္တေ သဒေဝကေ၊
အသီတိကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
အဘိဘုနာ စ သမ္ဘဝေန စ ရာဇပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတာနံ အရဟန္တာနံ သတသဟဿာနံ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ, အရုဏဝတီနဂရေ ဉာတိသမာဂမေ ပဗ္ဗဇိတာနံ အသီတိယာ ဘိက္ခုသဟဿာနံ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ဓနဉ္ဇယနဂရေ ဓနပါလကနာဂဝိနယနသမယေ ပဗ္ဗဇိတာနံ သတ္တတိယာ ဘိက္ခုသဟဿာနံ မဇ္ဈေ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, သိခိဿာပိ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘ဘိက္ခုသတသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော၊
အသီတိဘိက္ခုသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘သတ္တတိဘိက္ခုသဟဿာနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော၊
အနုပလိတ္တော ပဒုမံဝ, တောယမှိ သမ္ပဝဍ္ဎိတ’’န္တိ။
တတ္ထ အနုပလိတ္တော ပဒုမံဝါတိ တောယေ ဇာတံ တောယေဝ ဝဍ္ဎိတံ ပဒုမံ ဝိယ တောယေန အနုပလိတ္တံ, သောပိ ဘိက္ခုသန္နိပါတော လောကေ ဇာတောပိ လောကဓမ္မေဟိ အနုပလိတ္တော အဟောသီတိ အတ္ထော။
တဒါ ကိရ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ကတ္ထစိ အသံသဋ္ဌော ပရိဘုတ္တနဂရေ အရိန္ဒမော နာမ ရာဇာ ဟုတွာ သိခိမှိ သတ္ထရိ ပရိဘုတ္တနဂရမနုပ္ပတ္တေ သပရိဝါရော ရာဇာ ဘဂဝတော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ပသာဒဝဍ္ဎိတဟဒယနယနသောတော ဒသဗလဿ အမလစရဏကမလယုဂဠေသု သပရိဝါရော သိရသာ အဘိဝန္ဒိတွာ ဒသဗလံ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ ဣဿရိယကုလဝိဘဝသဒ္ဓါနုရူပံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဒုဿဘဏ္ဍာဂါရဒွါရာနိ ဝိဝရာပေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈၈။)ဘိက္ခုသံဃဿ မဟဂ္ဃါနိ ဝတ္ထာနိ အဒါသိ။ အတ္တနော စ ဗလရူပလက္ခဏဇဝသမ္ပန္နဟေမဇာလမာလာသမလင်္ကတံ နဝကနကရုစိရဒဏ္ဍကောသစာမရယုဂဝိရာဇိတံ ဝိပုလမုဒုကဏ္ဏံ စန္ဒရာဇိဝိရာဇိတဝဒနသောဘံ ဧရာဝဏဝါရဏမိဝ အရိဝါရဏံ ဝရဝါရဏံ ဒတွာ ဝါရဏပ္ပမာဏမေဝ ကတွာ ကပ္ပိယဘဏ္ဍဉ္စ အဒါသိ။ သောပိ နံ သတ္ထာ – ‘‘ဣတော ဧကတ္တိံသကပ္ပေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, အရိန္ဒမော နာမ ခတ္တိယော၊
သမ္ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ သံဃံ, အန္နပါနေန တပ္ပယိံ။
‘‘ဗဟုံ ဒုဿဝရံ ဒတွာ, ဒုဿကောဋိံ အနပ္ပကံ၊
အလင်္ကတံ ဟတ္ထိယာနံ, သမ္ဗုဒ္ဓဿ အဒါသဟံ။
‘‘ဟတ္ထိယာနံ နိမ္မိနိတွာ, ကပ္ပိယံ ဥပနာမယိံ၊
ပူရယိံ မာနသံ မယှံ, နိစ္စံ ဒဠှမုပဋ္ဌိတံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, သိခီ လောကဂ္ဂနာယကော၊
ဧကတ္တိံသေ ဣတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘အဟု ကပိလဝှယာ ရမ္မာ…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာဟံ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တတ္ထ နိမ္မိနိတွာတိ တဿ ဟတ္ထိနော ပမာဏေန တုလယိတွာ။ ကပ္ပိယန္တိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ, ဘိက္ခူနံ ယံ ဘဏ္ဍံ ကပ္ပတိ ဂဟေတုံ, တံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ နာမ။ ပူရယိံ မာနသံ မယှန္တိ မမ စိတ္တံ ဒါနပီတိယာ ပူရယိံ, မယှံ ဟာသုပ္ပါဒနသမတ္ထံ အကာသိန္တိ အတ္ထော။ နိစ္စံ ဒဠှမုပဋ္ဌိတန္တိ နိစ္စကာလံ ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ ဒါနဝသေန ဒဠှံ ဥပဋ္ဌိတံ စိတ္တန္တိ အတ္ထော။
တဿ ပန ဘဂဝတော နဂရံ အရုဏဝတီ နာမ အဟောသိ။ အရုဏဝါ နာမ ရာဇာ ပိတာ, ပဘာဝတီ နာမ မာတာ, အဘိဘူ စ သမ္ဘဝေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ခေမင်္ကရော နာမုပဋ္ဌာကော, သခိလာ စ မဒုမာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ပုဏ္ဍရီကရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရဉ္စဿ သတ္တတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၈၉။)အဟောသိ။ သရီရပ္ပဘာ နိစ္စကာလံ ယောဇနတ္တယံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သတ္တတိဝဿသဟဿာနိ အာယု, သဗ္ဗကာမာ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ, အတုလော နာမဿ ပုတ္တော, ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဂရံ အရုဏဝတီ နာမ, အရုဏော နာမ ခတ္တိယော၊
ပဘာဝတီ နာမ ဇနိကာ, သိခိဿာပိ မဟေသိနော။
‘‘အဘိဘူ သမ္ဘဝေါ စေဝ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
ခေမင်္ကရော နာမုပဋ္ဌာကော, သိခိဿာပိ မဟေသိနော။
‘‘သခိလာ စ ပဒုမာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, ပုဏ္ဍရီကောတိ ဝုစ္စတိ။
‘‘သိရိဝဍ္ဎော စ နန္ဒော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂုပဋ္ဌကာ၊
စိတ္တာ စေဝ သုဂုတ္တာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂုပဋ္ဌိကာ။
‘‘ဥစ္စတ္တနေန သော ဗုဒ္ဓေါ, သတ္တတိဟတ္ထမုဂ္ဂတော၊
ကဉ္စနဂ္ဃိယသင်္ကာသော, ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏော။
‘‘တဿာပိ ဗျာမပ္ပဘာ ကာယာ, ဒိဝါရတ္တိံ နိရန္တရံ၊
ဒိသောဒိသံ နိစ္ဆရန္တိ, တီဏိ ယောဇနသော ပဘာ။
‘‘သတ္တတိဝဿသဟဿာနိ, အာယု တဿ မဟေသိနော၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဓမ္မမေဃံ ပဝဿေတွာ, တေမယိတွာ သဒေဝကေ၊
ခေမန္တံ ပါပယိတွာန, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
‘‘အနုဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ, ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏံ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ ပုဏ္ဍရီကောတိ သေတမ္ဗရုက္ခော။ တီဏိ ယောဇနသော ပဘာတိ တီဏိ ယောဇနာနိ ပဘာ နိစ္ဆရန္တီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မမေဃန္တိ ဓမ္မဝဿံ, ဓမ္မဝဿနကော ဗုဒ္ဓမေဃော။ တေမယိတွာတိ ဓမ္မကထာသလိလေန တေမေတွာ, သိဉ္စိတွာတိ အတ္ထော။ သဒေဝကေတိ သဒေဝကေ သတ္တေ။ ခေမန္တန္တိ ခေမန္တံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉၀။)နိဗ္ဗာနံ။ အနုဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နန္တိ တမ္ဗနခတုင်္ဂနာသဝဋ္ဋင်္ဂုလိတာဒီဟိ အသီတိယာ အနုဗျဉ္ဇနေဟိ သမ္ပန္နံ, ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏပဋိမဏ္ဍိတံ ဘဂဝတော သရီရန္တိ အတ္ထော။ သိခီ ကိရ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ သီလဝတီနဂရေ အဿာရာမေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။
‘‘သိခီဝ လောကေ တပသာ ဇလိတွာ, သိခီဝ မေဃာဂမနေ နဒိတွာ၊
သိခီ မဟေသိန္ဓနဝိပ္ပဟီနော, သိခီဝ သန္တိံ သုဂတော ဂတော သော’’။
သိခိဿ ကိရ ဘဂဝတော ဓာတုယော ဧကဂ္ဃနာဝ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု န ဝိပ္ပကိရိံသု။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ပန မနုဿာ တိယောဇနုဗ္ဗေဓံ သတ္တရတနမယံ ဟိမဂိရိသဒိသသောဘံ ထူပမကံသု။ သေသမေတ္ထ ဂါထာသု ပါကဋမေဝါတိ။
သိခီဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဝီသတိမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၂၃။ ဝေဿဘူဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
သိခိဿ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အပရဘာဂေ အန္တရဟိတေ တဿ သာသနေ သတ္တတိဝဿသဟဿာယုကာ မနုဿာ အနုက္ကမေန ပရိဟာယိတွာ ဒသဝဿာယုကာ အဟေသုံ။ ပုန ဝဍ္ဎိတွာ အပရိမိတာယုကာ ဟုတွာ အနုက္ကမေန ပရိဟာယိတွာ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာယုကာ အဟေသုံ။ တဒါ ဝိဇိတမနောဘူ သဗ္ဗလောကာဘိဘူ သယမ္ဘူ ဝေဿဘူ နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥဒပါဒိ။ သော ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ အနောမနဂရေ သုပ္ပတီတဿ သုပ္ပတီတဿ နာမ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ သီလဝတိယာ ယသဝတိယာ နာမ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန အနုပမုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ ဇာယမာနောဝ ဇနံ တောသေန္တော ဝသဘနာဒံ နဒိ။ တသ္မာ ဝသဘနာဒဟေတုတ္တာ တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘ဝေဿဘူ’’တိ နာမမကံသု။ သော ဆဗ္ဗဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ ရုစိ-သုရုစိ-ရတိဝဍ္ဎနနာမကာ တယော ပါသာဒါ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉၁။)တဿ အဟေသုံ။ သုစိတ္တာဒေဝိပ္ပမုခါနိ တိံသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ သုစိတ္တာယ နာမ ဒေဝိယာ သုပ္ပဗုဒ္ဓေ နာမ ကုမာရေ ဥပ္ပန္နေ သုဝဏ္ဏသိဝိကာယ ဥယျာနဒဿနတ္ထာယ ဂန္တွာ ဒေဝဒတ္တာနိ ကာသာယာနိ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ သတ္တတ္တိံသသဟဿာနိ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ အထ သော တေဟိ ပရိဝုတော ဆ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ သုစိတ္တနိဂမေ သန္ဒိဿမာနသရီရာယ သိရိဝဍ္ဎနာယ နာမ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ နရိန္ဒနာဂရာဇေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ သာလဗောဓိံ ပဒက္ခိဏတော ဥပါဂမိ။ တဿာပိ သာလဿ တဒေဝ ပါဋလိယာ ပမာဏမေဝ ပမာဏံ အဟောသိ။ တထေဝ ပုပ္ဖဖလသိရိဝိဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော သာလမူလမုပဂန္တွာ စတ္တာလီသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဝိဂတနီဝရဏံ သဗ္ဗကာမမဒါဝရဏံ အနာဝရဏဉာဏံ ပဋိလဘိတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ တတ္ထေဝ ဝီတိနာမေတွာ အတ္တနော ကနိဋ္ဌဘာတိကဿ သောဏကုမာရဿ ဥတ္တရကုမာရဿ စ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ဒေဝပထေန ဂန္တွာ အနောမနဂရသမီပေ အရုဏုယျာနေ ဩတရိတွာ ဥယျာနပါလေန ကုမာရေ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ သပရိဝါရာနံ မဇ္ဈေ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ အသီတိယာ ကောဋိသဟဿာနံ ပဌမော အဘိသမယော အဟောသိ။
ပုန ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သတ္တတိယာ ကောဋိသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, သော ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ အနောမနဂရေယေဝ ဒိဋ္ဌိဇာလံ ဘိန္ဒန္တော တိတ္ထိယမာနဒ္ဓဇံ ပါတေန္တော မာနမဒံ ဝိဒ္ဓံသေန္တော ဓမ္မဒ္ဓဇံ သမုဿယန္တော နဝုတိယောဇနဝိတ္ထတာယ မနုဿပရိသာယ ပရိမာဏရဟိတာယ ဒေဝပရိသာယ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ ဒေဝမနုဿေ ပသာဒေတွာ သဋ္ဌိကောဋိယော ဓမ္မာမတေန တပ္ပေသိ, သော တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တတ္ထေဝ မဏ္ဍကပ္ပမှိ, အသမော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော၊
ဝေဿဘူ နာမ နာမေန, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နာယကော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉၂။)‘‘အာဒိတ္တံ ဝတ ရာဂဂ္ဂိ, တဏှာနံ ဝိဇိတံ တဒါ၊
နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ။
‘‘ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေန္တေ, ဝေဿဘူလောကနာယကေ၊
အသီတိကောဋိသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟု။
‘‘ပက္ကန္တေ စာရိကံ ရဋ္ဌေ, လောကဇေဋ္ဌေ နရာသဘေ၊
သတ္တတိကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟု။
‘‘မဟာဒိဋ္ဌိံ ဝိနောဒေန္တော, ပါဋိဟေရံ ကရောတိ သော၊
သမာဂတာ နရမရူ, ဒသသဟဿီ သဒေဝကေ။
‘‘မဟာအစ္ဆရိယံ ဒိသွာ, အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊
ဒေဝါ စေဝ မနုဿာ စ, ဗုဇ္ဈရေ သဋ္ဌိကောဋိယော’’တိ။
တတ္ထ အာဒိတ္တန္တိ သကလမိဒံ လောကတ္တယံ သမ္ပဒိတ္တံ။ ရာဂဂ္ဂီတိ ရာဂေန။ တဏှာနံ ဝိဇိတန္တိ တဏှာနံ ဝိဇိတံ ရဋ္ဌံ ဝသဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ဧဝံ ဉတွာတိ အတ္ထော။ နာဂေါဝ ဗန္ဓနံ ဆေတွာတိ ဟတ္ထီ ဝိယ ပူတိလတာဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတွာ သမ္ဗောဓိံ ပတ္တော အဓိဂတော။ ဒသသဟဿီတိ ဒသသဟဿိယံ။ သဒေဝကေတိ သဒေဝကေ လောကေ။ ဗုဇ္ဈရေတိ ဗုဇ္ဈိံသု။
သောဏုတ္တရာနံ ပန ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ သမာဂမေ ပဗ္ဗဇိတာနံ အသီတိယာ အရဟန္တသဟဿာနံ မဇ္ဈေ မာဃပုဏ္ဏမာယံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ပဌမော သန္နိပါတော အဟောသိ။ ယဒါ ပန ဝေဿဘုနာ သဗ္ဗလောကာဘိဘုနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတာ သတ္တတ္တိံသသဟဿသင်္ခါ ဘိက္ခူ ဂဏတော ဩဟီနသမယေ ပက္ကန္တာ, တေ ဝေဿဘုဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိံ သုတွာ သောရေယျံ နာမ နဂရံ အာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ အဒ္ဒသံသု။ တေသံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သဗ္ဗေဝ တေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာယ ပရိသာယ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော ဒုတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။
ယဒါ ပန နာရိဝါဟနနဂရေ ဥပသန္တော နာမ ရာဇပုတ္တော ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, တဿာနုကမ္ပာယ ဘဂဝါ တတ္ထ အဂမာသိ, သောပိ ဘဂဝတော အာဂမနံ သုတွာ သပရိဝါရော ဘဂဝတော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ နိမန္တေတွာ မဟာဒါနံ ဒတွာ တဿ ဓမ္မံ သုတွာ ပသန္နဟဒယော ပဗ္ဗဇိ။ တံ သဋ္ဌိသဟဿသင်္ခါ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉၃။)ပုရိသာ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ တေ တေန သဒ္ဓိံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သော တေဟိ ပရိဝုတော ဝေဿဘူ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ, သော တတိယော သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သန္နိပါတာ တယော အာသုံ, ဝေဿဘုဿ မဟေသိနော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘အသီတိဘိက္ခုသဟဿာနံ, ပဌမော အာသိ သမာဂမော၊
သတ္တတိဘိက္ခုသဟဿာနံ, ဒုတိယော အာသိ သမာဂမော။
‘‘သဋ္ဌိဘိက္ခုသဟဿာနံ, တတိယော အာသိ သမာဂမော၊
ဇရာဒိဘယတီတာနံ, ဩရသာနံ မဟေသိနော’’တိ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော သရဘဝတီနဂရေ ပရမပိယဒဿနော သုဒဿနော နာမ ရာဇာ ဟုတွာ ဝေဿဘုမှိ လောကနာယကေ သရဘနဂရမုပဂတေ တဿ ဓမ္မံ သုတွာ ပသန္နဟဒယော ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ ဇလဇာမလာဝိကလကမလမကုလသဒိသမဉ္ဇလိံ သိရသိ ကတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ သစီဝရံ မဟာဒါနံ ဒတွာ တတ္ထေဝ ဘဂဝတော နိဝါသတ္ထာယ ဂန္ဓကုဋိံ ကတွာ တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဝိဟာရသဟဿံ ကာရေတွာ သဗ္ဗဉ္စ ဝိဘဝဇာတံ ဘဂဝတော သာသနေ ပရိစ္စဇိတွာ တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အာစာရဂုဏသမ္ပန္နော တေရသဓုတဂုဏေသု နိရတော ဗောဓိသမ္ဘာရပရိယေသနာယ ရတော ဗုဒ္ဓသာသနာဘိရတော ဝိဟာသိ။ သောပိ တံ ဘဂဝါ ဗျာကာသိ – ‘‘အနာဂတေ ဣတော ဧကတ္တိံသကပ္ပေ အယံ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, သုဒဿနော နာမ ခတ္တိယော၊
နိမန္တေတွာ မဟာဝီရံ, ဒါနံ ဒတွာ မဟာရဟံ၊
အန္နပါနေန ဝတ္ထေန, သသံဃံ ဇိနပူဇယိံ။
‘‘တဿ ဗုဒ္ဓဿ အသမဿ, စက္ကံ ဝတ္တိတမုတ္တမံ၊
သုတွာန ပဏိတံ ဓမ္မံ, ပဗ္ဗဇ္ဇမဘိရောစယိံ။
‘‘မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ, ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတော၊
ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဂုဏသမ္ပန္နံ, ပဗ္ဗဇိံ ဇိနသန္တိကေ။
‘‘အာစာရဂုဏသမ္ပန္နော, ဝတ္တသီလသမာဟိတော၊
သဗ္ဗညုတံ ဂဝေသန္တော, ရမာမိ ဇိနသာသနေ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉၄။)‘‘သဒ္ဓါပီတိံ ဥပဂန္တွာ, ဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒာမိ သတ္ထရံ၊
ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မယှံ, ဗောဓိယာယေဝ ကာရဏာ။
‘‘အနိဝတ္တမာနသံ ဉတွာ, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဧတဒဗြဝိ၊
ဧကတ္တိံသေ ဣတော ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘အဟု ကပိလဝှယာ ရမ္မာ…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခံ ဣမံ။
‘‘တဿာဟံ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ’’တိ။
တတ္ထ စက္ကံ ဝတ္တိတန္တိ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ။ ပဏီတံ ဓမ္မန္တိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဂုဏသမ္ပန္နန္တိ ဉတွာ ပဗ္ဗဇိန္တိ အတ္ထော။ ဝတ္တသီလသမာဟိတောတိ ဝတ္တေသု စ သီလေသု စ သမာဟိတော။ တေသံ တေသံ ပူရဏေ သမာဟိတောတိ အတ္ထော။ ရမာမီတိ အဘိရမိံ။ သဒ္ဓါပီတိန္တိ သဒ္ဓဉ္စ ပီတိဉ္စ ဥပဂန္တွာ။ ဝန္ဒာမီတိ အဘိဝန္ဒိံ, အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သတ္ထရန္တိ သတ္ထာရံ။ အနိဝတ္တမာနသန္တိ အနောသက္ကိယမာနမာနသံ။
တဿ ပန ဘဂဝတော အနောမံ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ သုပ္ပတီတော နာမဿ ပိတာ ခတ္တိယော, ယသဝတီ နာမ မာတာ, သောဏော စ ဥတ္တရော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဥပသန္တော နာမုပဋ္ဌာကော, ရာမာ စ သမာလာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, သာလရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ သဋ္ဌိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ။ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ အာယု, သုစိတ္တာ နာမဿ ဘရိယာ, သုပ္ပဗုဒ္ဓေါ နာမဿ ပုတ္တော, သုဝဏ္ဏသိဝိကာယ နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အနောမံ နာမ နဂရံ, သုပ္ပတီတော နာမ ခတ္တိယော၊
မာတာ ယသဝတီ နာမ, ဝေဿဘုဿ မဟေသိနော။
‘‘သောဏော စ ဥတ္တရော စေဝ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
ဥပသန္တော နာမုပဋ္ဌာကော, ဝေဿဘုဿ မဟေသိနော။
‘‘ရာမာ စေဝ သမာလာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, မဟာသာလောတိ ဝုစ္စတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉၅။)‘‘သောတ္ထိကော စေဝ ရမ္မော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂုပဋ္ဌကာ၊
ဂေါတမီ သိရိမာ စေဝ, အဟေသုံ အဂ္ဂုပဋ္ဌိကာ။
‘‘သဋ္ဌိရတနမုဗ္ဗေဓော, ဟေမယူပသမူပမော၊
ကာယာ နိစ္ဆရတီ ရသ္မိ, ရတ္တိံဝ ပဗ္ဗတေ သိခီ။
‘‘သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ, အာယု တဿ မဟေသိနော၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ, ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရိကံ ကတွာ, ဝိဘဇိတွာ မဟာဇနံ၊
ဓမ္မနာဝံ ဌပေတွာန, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
‘‘ဒဿနေယျံ သဗ္ဗဇနံ, ဝိဟာရံ ဣရိယာပထံ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ ဟေမယူပသမူပမောတိ သုဝဏ္ဏတ္ထမ္ဘသဒိသောတိ အတ္ထော။ နိစ္ဆရတီတိ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ။ ရသ္မီတိ ပဘာရသ္မိ။ ရတ္တိံဝ ပဗ္ဗတေ သိခီတိ ရတ္တိယံ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ အဂ္ဂိ ဝိယ။ ရံသိဝိဇ္ဇောတာ တဿ ကာယေတိ အတ္ထော။ ဝိဘဇိတွာတိ ဝိဘာဂံ ကတွာ, ဥဂ္ဃဋိတာဒိဝသေန သောတာပန္နာဒိဝသေန စာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မနာဝန္တိ အဋ္ဌင်္ဂမဂ္ဂသင်္ခါတံ ဓမ္မနာဝံ, စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထာယ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ဒဿနေယျန္တိ ဒဿနီယော။ သဗ္ဗဇနန္တိ သဗ္ဗော ဇနော, သသာဝကသံဃော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ အတ္ထော။ ဝိဟာရန္တိ ဝိဟာရော, သဗ္ဗတ္ထ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဝေဿဘူ ကိရ ဘဂဝါ ဥသဘဝတီနဂရေ ခေမေ မိဂဒါယေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ဓာတုယော ပနဿ ဝိပ္ပကိရိံသု။
‘‘ဥသဘဝတိပုရေ ပုရုတ္တမေ, ဇိနဝသဘော ဘဂဝါ ဟိ ဝေဿဘူ၊
ဥပဝနဝိဟရေ မနောရမေ, နိရုပဓိသေသမုပါဂတော ကိရာ’’တိ။
သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဂါထာသု ပါကဋမေဝါတိ။
ဝေဿဘူဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဧကဝီသတိမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉၆။)၂၄။ ကကုသန္ဓဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ဝေဿဘုမှိ သယမ္ဘုမှိ ပရိနိဗ္ဗုတေ တသ္မိံ ပန ကပ္ပေ အတိက္ကန္တေ ဧကူနတ္တိံသကပ္ပေသု ဇိနဒိဝသကရာ နုပ္ပဇ္ဇိံသု။ ဣမသ္မိံ ပန ဘဒ္ဒကပ္ပေ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ ကတမေ စတ္တာရော? ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော ကဿပေါ အမှာကံ ဗုဒ္ဓေါတိ။ မေတ္တေယျော ပန ဘဂဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ။ ဧဝမယံ ကပ္ပေါ ပဉ္စဟိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ ဘဒ္ဒကပ္ပေါတိ ဘဂဝတာ ဝဏ္ဏိတော။ တတ္ထ ကကုသန္ဓော နာမ ဘဂဝါ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ ခေမဝတီနဂရေ ခေမင်္ကရဿ နာမ ရညော အတ္ထဓမ္မာနုသာသကဿ အဂ္ဂိဒတ္တဿ နာမ ပုရောဟိတဿ အဂ္ဂမဟေသိယာ ဝိသာခါယ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ ယဒါ ပန ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏေ သက္ကရောန္တိ ဂရုကရောန္တိ မာနေန္တိ ပူဇေန္တိ, တဒါ ဗောဓိသတ္တာ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။
ယဒါ ပန ဗြာဟ္မဏာ ခတ္တိယေ သက္ကရောန္တိ ဂရုကရောန္တိ မာနေန္တိ ပူဇေန္တိ, တဒါ ခတ္တိယကုလေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တဒါ ကိရ ဗြာဟ္မဏာ ခတ္တိယေဟိ သက္ကရီယန္တိ ဂရုကရီယန္တိ, တသ္မာ သစ္စသန္ဓော ကကုသန္ဓော ဗောဓိသတ္တော ဝိဘဝသိရိသမုဒယေနာကုလေ အနာကုလေ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဥန္နာဒေန္တော ကမ္ပယန္တော ဥဒပါဒိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ ပါဋိဟာရိယာနိ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တတော ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ခေမဝတုယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော သုဝဏ္ဏလတာတော အဂ္ဂိဇာလော ဝိယ နိက္ခမိ။ သော စတ္တာရိ ဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ တဿ ကိရ ကာမကာမဝဏ္ဏကာမသုဒ္ဓိနာမကာ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ ရောစိနီဗြာဟ္မဏီပမုခါနိ တိံသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ ရောစိနိယာ ဗြာဟ္မဏိယာ အနုတ္တရေ ဥတ္တရေ နာမ ကုမာရေ ဥပ္ပန္နေ ပယုတ္တေန အာဇညရထေန မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ စတ္တာလီသသဟဿာနိ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ သော တေဟိ ပရိဝုတော အဋ္ဌ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ သုစိရိန္ဓနိဂမေ ဝဇိရိန္ဓဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာယ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ခဒိရဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ သာယနှသမယေ သုဘဒ္ဒေန နာမ ယဝပါလကေန ဥပနီတာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ သိရီသဗောဓိံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉၇။)ပါဋလိယာ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဒိဗ္ဗဂန္ဓံ ဥပဝါယမာနံ ဥပဂန္တွာ စတုတ္တိံသဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ သမ္ဗောဓိံ ပတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတာနံ စတ္တာလီသာယ ဘိက္ခုသဟဿာနံ သစ္စပ္ပဋိဝေဓသမတ္ထတံ ဒိသွာ ဧကာဟေနေဝ မကိလနဂရသမီပေ သမ္ဘူတံ ဣသိပတနံ နာမ မိဂဒါယံ ပဝိသိတွာ တေသံ မဇ္ဈဂတော ဘဂဝါ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ စတ္တာလီသာယ ကောဋိသဟဿာနံ ပဌမော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။
ပုန ကဏ္ဏကုဇ္ဇနဂရဒွါရေ မဟာသာလရုက္ခမူလေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ တိံသကောဋိသဟဿာနံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥပ္ပါဒေသိ, သော ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ ယဒါ ပန ခေမဝတီနဂရဿာဝိဒူရေ အညတရသ္မိံ ဒေဝါယတနေ အဘိမတနရဒေဝေါ နရဒေဝေါ နာမ ယက္ခော ဒိဿမာနမနုဿသရီရော ဟုတွာ ကန္တာရမဇ္ဈေ ဧကဿ ကမလကုဝလယုပ္ပလသမလင်္ကတသလိလသီတလဿ ပရမမဓုရသိသိရဝါရိနော သဗ္ဗဇနသုရဘိရမဿ သရဿ သမီပေ ဌတွာ ကမလကုဝလယကလ္လဟာရာဒီဟိ သတ္တေ ဥပလာပေတွာ မနုဿေ ခါဒတိ။ တသ္မိံ မဂ္ဂေ ပစ္ဆိန္နေ ဇနသမ္ပာတရဟိတေ မဟာအဋဝိံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ သမ္ပတ္တေ သတ္တေ ခါဒတိ။ သော လောကဝိဿုတော မဟာကန္တာရမဂ္ဂေါ အဟောသိ။ ဥဘတောကန္တာရဒွါရေ ကိရ မဟာဇနကာယော သန္နိပတိတွာ ကန္တာရနိတ္ထရဏတ္ထာယ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဝိဂတဘဝဗန္ဓော ကကုသန္ဓော သတ္ထာ ဧကဒိဝသံ ပစ္စူသသမယေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဉာဏဇာလဿ အန္တောဂတံ တံ မဟေသက္ခံ နရဒေဝယက္ခံ တဉ္စ ဇနသမူဟမဒ္ဒသ။ ဒိသွာ စ ပန ဂဂနတလေန ဂန္တွာ တဿ ဇနကာယဿ ပဿန္တဿေဝ ဘဂဝါ အနေကဝိဟိတံ ပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တော တဿ နရဒေဝယက္ခဿ ဘဝနေ ဩတရိတွာ တဿ မင်္ဂလပလ္လင်္ကေ နိသီဒိ။
အထ ခေါ သော မနုဿဘက္ခော ယက္ခော ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တံ ဣန္ဒဓနုပရိဝုတမိဝ ဒိဝသကရံ မုနိဒိဝသကရံ ပဝနပထေနာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ – ‘‘ဒသဗလော မမာနုကမ္ပာယ ဣဓာဂစ္ဆတီ’’တိ ပသန္နဟဒယော အတ္တနော ပရိဝါရယက္ခေဟိ သဒ္ဓိံ အနေကမိဂဂဏဝန္တံ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ နာနာဝဏ္ဏဂန္ဓာနိ ဇလဇထလဇာနိ ကုသုမာနိ ပရမမနောရမာနိ သုဂန္ဓဂန္ဓေ သမာဟရိတွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉၈။)အတ္တနော ပလ္လင်္ကေ နိသိန္နံ ဝိဂတရန္ဓံ ကကုသန္ဓံ လောကနာယကံ မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒီဟိ ပူဇယိတွာ ထုတိသင်္ဂီတာနိ ပဝတ္တေန္တော သိရသိ အဉ္ဇလိံ ကတွာ နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ။ တတော မနုဿာ တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပသန္နဟဒယာ သမာဂမ္မ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ နမဿမာနာ အဋ္ဌံသု။ အထ အပ္ပဋိသန္ဓော ကကုသန္ဓော ဘဂဝါ အဘိပူဇိတနရဒေဝယက္ခံ နရဒေဝယက္ခံ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓဒဿနေန သမုတ္တေဇေတွာ နိရယကထာယ သန္တာသေတွာ စတုသစ္စကထံ ကထေသိ, တဒါ အပရိမိတာနံ သတ္တာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ, အယံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဝေဿဘုဿ အပရေန, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒုတ္တမော၊
ကကုသန္ဓော နာမ နာမေန, အပ္ပမေယျော ဒုရာသဒေါ။
‘‘ဥဂ္ဃါဋေတွာ သဗ္ဗဘဝံ, စရိယာယ ပါရမိံ ဂတော၊
သီဟောဝ ပဉ္ဇရံ ဘေတွာ, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ။
‘‘ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေန္တေ, ကကုသန္ဓေ လောကနာယကေ၊
စတ္တာလီသကောဋိသဟဿာနံ, ဓမ္မာဘိသမယော အဟု။
‘‘အန္တလိက္ခမှိ အာကာသေ, ယမကံ ကတွာ ဝိကုဗ္ဗနံ၊
တိံသကောဋိသဟဿာနံ, ဗောဓေသိ ဒေဝမာနုသေ။
‘‘နရဒေဝဿ ယက္ခဿ, စတုသစ္စပ္ပကာသနေ၊
ဓမ္မာဘိသမယော တဿ, ဂဏနာတော အသင်္ခိယော’’တိ။
တတ္ထ ဥဂ္ဃါဋေတွာတိ သမူဟနိတွာ။ သဗ္ဗဘဝန္တိ သဗ္ဗံ နဝဝိဓံ ဘဝံ, ဘဝုပ္ပတ္တိနိမိတ္တံ ကမ္မန္တိ အတ္ထော။ စရိယာယ ပါရမိံ ဂတောတိ သဗ္ဗပါရမီနံ ပူရဏဝသေန ပါရံ ဂတော။ သီဟောဝ ပဉ္ဇရံ ဘေတွာတိ သီဟော ဝိယ ပဉ္ဇရံ မုနိကုဉ္ဇရော ဘဝပဉ္ဇရံ ဝိနာသေတွာတိ အတ္ထော။ ကကုသန္ဓဿ ဝိဒ္ဓသ္တဘဝဗန္ဓနဿ ဧကောဝ သာဝကသန္နိပါတော အဟောသိ။ ကဏ္ဏကုဇ္ဇနဂရေ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတေဟိ စတ္တာလီသာယ အရဟန္တသဟဿေဟိ ပရိဝုတော မာဃပုဏ္ဏမာယံ ဘဂဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၂၉၉။)‘‘ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော, ဧကော အာသိ သမာဂမော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘စတ္တာလီသသဟဿာနံ, တဒါ အာသိ သမာဂမော၊
ဒန္တဘူမိမနုပ္ပတ္တာနံ, အာသဝါရိဂဏက္ခယာ’’တိ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ခေမော နာမ ရာဇာ ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သံဃဿ ပတ္တစီဝရံ မဟာဒါနံ ဒတွာ အဉ္ဇနာဒီနိ သဗ္ဗဘေသဇ္ဇာနိ စ အဒါသိ။ အညဉ္စ သမဏပရိက္ခာရံ ဒတွာ တဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ပသန္နဟဒယော ဟုတွာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ သော ပန သတ္ထာ – ‘‘အနာဂတေ ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ခေမော နာမာသိ ခတ္တိယော၊
တထာဂတေ ဇိနပုတ္တေ, ဒါနံ ဒတွာ အနပ္ပကံ။
‘‘ပတ္တဉ္စ စီဝရံ ဒတွာ, အဉ္ဇနံ မဓုလဋ္ဌိကံ၊
ဣမေတံ ပတ္ထိတံ သဗ္ဗံ, ပဋိယာဒေမိ ဝရံ ဝရံ။
‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, ကကုသန္ဓော ဝိနာယကော၊
ဣမမှိ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘အဟု ကပိလဝှယာ ရမ္မာ…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘နဂရံ ခေမဝတီ နာမ, ခေမော နာမာသဟံ တဒါ၊
သဗ္ဗညုတံ ဂဝေသန္တော, ပဗ္ဗဇိံ တဿ သန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ အဉ္ဇနံ ပါကဋမေဝ။ မဓုလဋ္ဌိကန္တိ ယဋ္ဌိမဓုကံ။ ဣမေတန္တိ ဣမံ ဧတံ။ ပတ္ထိတန္တိ ဣစ္ဆိတံ။ ပဋိယာဒေမီတိ ဒဇ္ဇာမိ, အဒါသိန္တိ အတ္ထော။ ဝရံ ဝရန္တိ သေဋ္ဌံ သေဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယဒေတံ ပတ္ထိတ’’န္တိပိ ပါဌော, တဿ ယံ ဣစ္ဆတိ, ဧတံ သဗ္ဗံ အဒါသိန္တိ အတ္ထော။ အယံ သုန္ဒရတရော။
တဿ ပန အဒန္ဓဿ ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော ခေမံ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ အဂ္ဂိဒတ္တော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပိတာ, ဝိသာခါ နာမ ဗြာဟ္မဏီ မာတာ, ဝိဓုရော စ သဉ္ဇီဝေါ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, ဗုဒ္ဓိဇော နာမုပဋ္ဌာကော, သာမာ စ စမ္ပာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, မဟာသိရီသရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ စတ္တာလီသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, သမန္တာ ဒသယောဇနာနိ သရီရပ္ပဘာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀၀။)နိစ္ဆရတိ, စတ္တာလီသဝဿသဟဿာနိ အာယု, ဘရိယာ ပနဿ ရောစိနီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ, ဥတ္တရော နာမ ပုတ္တော, အာဇညရထေန နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဗြာဟ္မဏော အဂ္ဂိဒတ္တော စ, အာသိ ဗုဒ္ဓဿ သော ပိတာ၊
ဝိသာခါ နာမ ဇနိကာ, ကကုသန္ဓဿ သတ္ထုနော။
‘‘ဝသတေ တတ္ထ ခေမေ ပုရေ, သမ္ဗုဒ္ဓဿ မဟာကုလံ၊
နရာနံ ပဝရံ သေဋ္ဌံ, ဇာတိမန္တံ မဟာယသံ။
‘‘ဝိဓုရော စ သဉ္ဇီဝေါ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
ဗုဒ္ဓိဇော နာမုပဋ္ဌာကော, ကကုသန္ဓဿ သတ္ထုနော။
‘‘သာမာ စ စမ္ပာနာမာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, သိရီသောတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘စတ္တာလီသရတနာနိ, အစ္စုဂ္ဂတော မဟာမုနိ၊
ကနကပ္ပဘာ နိစ္ဆရတိ, သမန္တာ ဒသယောဇနံ။
‘‘စတ္တာလီသဝဿသဟဿာနိ, အာယု တဿ မဟေသိနော၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဓမ္မာပဏံ ပသာရေတွာ, နရနာရီနံ သဒေဝကေ၊
နဒိတွာ သီဟနာဒံဝ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
‘‘အဋ္ဌင်္ဂဝစနသမ္ပန္နော, အစ္ဆိဒ္ဒါနိ နိရန္တရံ၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ ဝသတေ တတ္ထ ခေမေ ပုရေတိ အယံ ဂါထာ ကကုသန္ဓဿ ဇာတနဂရသန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မဟာကုလန္တိ ဥဒိတောဒိတံ ဘဂဝတော ပိတုကုလံ။ နရာနံ ပဝရံ သေဋ္ဌန္တိ ဇာတိဝသေန သဗ္ဗမနုဿာနံ ပဝရံ သေဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ဇာတိမန္တန္တိ အဘိဇာတိဝန္တံ, ဥတ္တမာဘိဇာတံ။ မဟာယသန္တိ မဟာပရိဝါရံ, ကိံ တံ ဗုဒ္ဓဿ မဟာကုလံ? တတ္ထ မဟာကုလံ ခေမေ ပုရေ ဝသတေတိပဒေန သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
သမန္တာ ဒသယောဇနန္တိ သမန္တတော ဒသ ယောဇနာနိ ဖရိတွာ နိစ္စကာလံ သရီရတော နိက္ခမိတွာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ပဘာ နိစ္ဆရတီတိ အတ္ထော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀၁။)ဓမ္မာပဏန္တိ ဓမ္မသင်္ခါတံ အာပဏံ။ ပသာရေတွာတိ ဘဏ္ဍဝိက္ကိဏနတ္ထံ နာနာဘဏ္ဍသမိဒ္ဓမာပဏံ ဝိယ ဓမ္မာပဏံ ပသာရေတွာတိ အတ္ထော။ နရနာရီနန္တိ ဝေနေယျနရနာရီနံ ဈာနသမာပတ္တိမဂ္ဂဖလရတနဝိသေသာဓိဂမတ္ထာယ။ သီဟနာဒံ ဝါတိ သီဟနာဒံ ဝိယ, အဘယနာဒံ နဒိတွာ။ အဋ္ဌင်္ဂဝစနသမ္ပန္နောတိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတသရော သတ္ထာ။ အစ္ဆိဒ္ဒါနီတိ ဆိဒ္ဒါဒိဘာဝရဟိတာနိ သီလာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ။ အထ ဝါ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အဝိဝရာနိ သာဝကယုဂဠာဒီနိ။ နိရန္တရန္တိ သတတံ သဗ္ဗကာလံ။ သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတန္တိ သတ္ထာ စ သာဝကယုဂဠာဒီနိ စ တံ သဗ္ဗံ မုနိဘာဝမုပဂန္တွာ အဒဿနဘာဝမုပဂတန္တိ အတ္ထော။
‘‘အပေတဗန္ဓော ကကုသန္ဓဗုဒ္ဓေါ, အဒန္ဓပညော ဂတသဗ္ဗရန္ဓော၊
တိလောကသန္ဓော ကိရ သစ္စသန္ဓော, ခေမေ ပနေ ဝါသမကပ္ပယိတ္ထ’’။
သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။
ကကုသန္ဓဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ဗာဝီသတိမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၂၅။ ကောဏာဂမနဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ကကုသန္ဓဿ ပန ဘဂဝတော အပရဘာဂေ တဿ သာသနေ စ အန္တရဟိတေ သတ္တေသု တိံသဝဿသဟဿာယုကေသု ဇာတေသု ပရဟိတကောဏာဂမနော ကောဏာဂမနော နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥဒပါဒိ။ အထ ဝါ ကနကာဂမနတော ကောဏာဂမနော နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥဒပါဒိ။ တတ္ထ က-ကာရဿ ကောအာဒေသံ ကတွာ န-ကာရဿ ဏာဒေသံ ကတွာ ဧကဿ က-ကာရဿ လောပံ ကတွာ နိရုတ္တိနယေန ကနကဿ ကနကာဒိအာဘရဏဿ အာဂမနံ ပဝဿနံ ယဿ ဘဂဝတော ဥပ္ပန္နကာလေ သော ကောဏာဂမနော နာမ။ ဧတ္ထ ပန အာယု အနုပုဗ္ဗေန ပရိဟီနသဒိသံ ကတံ, န ဧဝံ ပရိဟီနံ, ပုန ဝဍ္ဎိတွာ ပရိဟီနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ ကကုသန္ဓော ဘဂဝါ စတ္တာလီသဝဿသဟဿာယုကကာလေ နိဗ္ဗတ္တော,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀၂။)တံ ပန အာယု ပရိဟာယမာနံ ဒသဝဿကာလံ ပတွာ ပုန အသင်္ချေယျံ ပတွာ တတော ပရိဟာယမာနံ တိံသဝဿသဟဿာယုကကာလေ ဌိတံ, တဒါ ကောဏာဂမနော ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပန္နောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သောပိ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ သောဘဝတီနဂရေ ယညဒတ္တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဘရိယာယ ရူပါဒီဟိ ဂုဏေဟိ အနုတ္တရာယ ဥတ္တရာယ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန သုဘဝတီဥယျာနေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ ဇာယမာနေ ပန တသ္မိံ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဒေဝေါ ကနကဝဿံ ဝဿိ။ တေနဿ ကနကာဂမနကာရဏတ္တာ ‘‘ကနကာဂမနော’’တိ နာမမကံသု။ တံ ပနဿ နာမံ အနုက္ကမေန ပရိဏမမာနံ ကောဏာဂမနော’’တိ ဇာတံ။ သော ပန တီဏိ ဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ တုသိတ-သန္တုသိတ-သန္တုဋ္ဌနာမကာ ပနဿ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ ရုစိဂတ္တာဗြာဟ္မဏီပမုခါနိ သောဠသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ ရုစိဂတ္တာယ ဗြာဟ္မဏိယာ သတ္ထဝါဟေ နာမ ပုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော ဟတ္ထိယာနေန မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိ။ တံ တိံသပုရိသသဟဿာနိ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ သော တေဟိ ပရိဝုတော ဆ မာသေ ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ အဂ္ဂိသောနဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာယ အဂ္ဂိသောနဗြာဟ္မဏကုမာရိယာ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ခဒိရဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ သာယနှသမယေ ဇဋာတိန္ဒုကေန နာမ ယဝပါလေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ဥဒုမ္ဗရဗောဓိံ ပုဏ္ဍရီကေ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဖလဝိဘူတိသမ္ပန္နံ ဒက္ခိဏတော ဥပဂန္တွာ ဝီသတိဟတ္ထဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ မာရဗလံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ဒသဗလဉာဏာနိ ပဋိလဘိတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတာနံ တိံသဘိက္ခုသဟဿာနံ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ဂဂနပထေန ဂန္တွာ သုဒဿနနဂရသမီပေ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ဩတရိတွာ တေသံ မဇ္ဈဂတော ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ, တဒါ တိံသကောဋိသဟဿာနံ ပဌမာဘိသမယော အဟောသိ။
ပုန သုန္ဒရနဂရဒွါရေ မဟာသာလရုက္ခမူလေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ ဝီသတိကောဋိသဟဿာနံ ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ, သော ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ အတ္တနော မာတရံ ဥတ္တရံ ပမုခံ ကတွာ ဒသသု
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀၃။)စက္ကဝါဠသဟဿေသု ဒေဝတာနံ သမာဂတာနံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေန္တေ ဘဂဝတိ ဒသန္နံ ကောဋိသဟဿာနံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ကကုသန္ဓဿ အပရေန, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒုတ္တမော၊
ကောဏာဂမနော နာမ ဇိနော, လောကဇေဋ္ဌော နရာသဘော။
‘‘ဒသ ဓမ္မေ ပူရယိတွာန, ကန္တာရံ သမတိက္ကမိ၊
ပဝါဟိယ မလံ သဗ္ဗံ, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ။
‘‘ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေန္တေ, ကောဏာဂမနနာယကေ၊
တိံသကောဋိသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟု။
‘‘ပါဋိဟီရံ ကရောန္တေ စ, ပရဝါဒပ္ပမဒ္ဒနေ၊
ဝီသတိကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟု။
‘‘တတော ဝိကုဗ္ဗနံ ကတွာ, ဇိနော ဒေဝပုရံ ဂတော၊
ဝသတေ တတ္ထ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, သိလာယ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ။
‘‘ပကရဏေ သတ္တ ဒေသေန္တော, ဝဿံ ဝသတိ သော မုနိ၊
ဒသကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ ဒသ ဓမ္မေ ပူရယိတွာနာတိ ဒသ ပါရမိဓမ္မေ ပူရယိတွာ။ ကန္တာရံ သမတိက္ကမီတိ ဇာတိကန္တာရံ သမတိက္ကမိ။ ပဝါဟိယာတိ ပဝါဟေတွာ။ မလံ သဗ္ဗန္တိ ရာဂါဒိမလတ္တယံ။ ပါဋိဟီရံ ကရောန္တေ စ, ပရဝါဒပ္ပမဒ္ဒနေတိ ပရဝါဒိဝါဒပ္ပမဒ္ဒနေ, ဘဂဝတိ ပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တေတိ အတ္ထော။ ဝိကုဗ္ဗနန္တိ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိံ, သုန္ဒရနဂရဒွါရေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ ဒေဝပုရံ ဂတော တတ္ထ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ ဝသိ။ ကထံ ဝသီတိ? ပကရဏေ သတ္တ ဒေသေန္တောတိ တတ္ထ ဒေဝါနံ သတ္တပ္ပကရဏသင်္ခါတံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေန္တော ဝသိ။ ဧဝံ တတ္ထ အဘိဓမ္မံ ဒေသေန္တေ ဘဂဝတိ ဒသကောဋိသဟဿာနံ ဒေဝါနံ အဘိသမယော အဟောသီတိ အတ္ထော။
ပရိသုဒ္ဓပါရမိပူရဏာဂမနဿ ကောဏာဂမနဿပိ ဧကော သာဝကသန္နိပါတော အဟောသိ။ သုရိန္ဒဝတီနဂရေ သုရိန္ဒဝတုယျာနေ ဝိဟရန္တော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀၄။)ဘိယျသဿ ရာဇပုတ္တဿ စ ဥတ္တရဿ စ ရာဇပုတ္တဿ ဒွိန္နမ္ပိ တိံသသဟဿပရိဝါရာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ သဗ္ဗေဝ တေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ တေသံ မဇ္ဈဂတော မာဃပုဏ္ဏမာယံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တဿာပိ ဒေဝဒေဝဿ, ဧကော အာသိ သမာဂမော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘တိံသဘိက္ခုသဟဿာနံ, တဒါ အာသိ သမာဂမော၊
ဩဃာနမတိက္ကန္တာနံ, ဘိဇ္ဇိတာနဉ္စ မစ္စုယာ’’တိ။
တတ္ထ ဩဃာနန္တိ ကာမောဃာဒီနံ, စတုန္နမောဃာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ယဿ ပန တေ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တံ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ, တေသံ ဩဃာနံ, ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စတုဗ္ဗိဓေ ဩဃေ အတိက္ကန္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဘိဇ္ဇိတာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ မစ္စုယာတိ မစ္စုနော။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော မိထိလနဂရေ ပဗ္ဗတော နာမ ရာဇာ အဟောသိ, တဒါ ‘‘သရဏဂတသဗ္ဗပါဏာဂမနံ ကောဏာဂမနံ မိထိလနဂရမနုပ္ပတ္တ’’န္တိ သုတွာ သပရိဝါရော ရာဇာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဒသဗလံ နိမန္တေတွာ မဟာဒါနံ ဒတွာ တတ္ထ ဘဂဝန္တံ ဝဿာဝါသတ္ထာယ ယာစိတွာ တေမာသံ သသာဝကသံဃံ သတ္ထာရံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ပတ္တုဏ္ဏစီနပဋ္ဋကမ္ဗလကောသေယျဒုကူလကပ္ပါသိကာဒီနိ မဟဂ္ဃါနိ စေဝ သုခုမဝတ္ထာနိ စ သုဝဏ္ဏပါဒုကာ စေဝ အညဉ္စ ဗဟုပရိက္ခာရမဒါသိ။ သောပိ နံ ဘဂဝါ ဗျာကာသိ – ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ဘဒ္ဒကပ္ပေ အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ အထ သော မဟာပုရိသော တဿ ဘဂဝတော ဗျာကရဏံ သုတွာ မဟာရဇ္ဇံ ပရိစ္စဇိတွာ တဿေဝ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တေန သမယေန, ပဗ္ဗတော နာမ ခတ္တိယော၊
မိတ္တာမစ္စေဟိ သမ္ပန္နော, အနန္တဗလဝါဟနော။
‘‘သမ္ဗုဒ္ဓဒဿနံ ဂန္တွာ, သုတွာ ဓမ္မမနုတ္တရံ၊
နိမန္တေတွာ သဇိနသံဃံ, ဒါနံ ဒတွာ ယဒိစ္ဆကံ။
‘‘ပတ္တုဏ္ဏံ စီနပဋ္ဋဉ္စ, ကောသေယျံ ကမ္ဗလမ္ပိ စ၊
သုဝဏ္ဏပါဒုကဉ္စေဝ, အဒါသိံ သတ္ထုသာဝကေ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀၅။)‘‘သောပိ မံ ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကာသိ, သံဃမဇ္ဈေ နိသီဒိယ၊
ဣမမှိ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘အဟု ကပိလဝှယာ ရမ္မာ…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ ဒသပါရမိပူရိယာ။
‘‘သဗ္ဗညုတံ ဂဝေသန္တော, ဒါနံ ဒတွာ နရုတ္တမေ၊
ဩဟာယာဟံ မဟာရဇ္ဇံ, ပဗ္ဗဇိံ ဇိနသန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ အနန္တဗလဝါဟနောတိ ဗဟုကံ အနန္တံ မယှံ ဗလံ အဿဟတ္ထိအာဒိကံ ဝါဟနဉ္စာတိ အတ္ထော။ သမ္ဗုဒ္ဓဒဿနန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓဒဿနတ္ထာယ။ ယဒိစ္ဆကန္တိ ယာဝဒိစ္ဆကံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ သံဃံ စတုဗ္ဗိဓေန အာဟာရေန ‘‘အလမလ’’န္တိ ပဝါရာပေတွာ, ဟတ္ထေန ပိဒဟာပေတွာတိ အတ္ထော။ သတ္ထုသာဝကေတိ သတ္ထုနော စေဝ သာဝကာနဉ္စ အဒါသိံ။ နရုတ္တမေတိ နရုတ္တမဿ။ ဩဟာယာတိ ပဟာယ ပရိစ္စဇိတွာ။
တဿ ပန ကောဏာဂမနဿ ဘဂဝတော သောဘဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ, ယညဒတ္တော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပိတာ, ဥတ္တရာ နာမ ဗြာဟ္မဏီ မာတာ, ဘိယျသော စ ဥတ္တရော စာတိ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သောတ္ထိဇော နာမုပဋ္ဌာကော, သမုဒ္ဒါ စ ဥတ္တရာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, ဥဒုမ္ဗရရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ တိံသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, တိံသဝဿသဟဿာနိ အာယု, ဘရိယာ ပနဿ ရုစိဂတ္တာ နာမ ဗြာဟ္မဏီ, သတ္ထဝါဟော နာမ ပုတ္တော, ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဂရံ သောဘဝတီ နာမ, သောဘော နာမာသိ ခတ္တိယော၊
ဝသတေ တတ္ထ နဂရေ, သမ္ဗုဒ္ဓဿ မဟာကုလံ။
‘‘ဗြာဟ္မဏော ယညဒတ္တော စ, အာသိ ဗုဒ္ဓဿ သော ပိတာ၊
ဥတ္တရာ နာမ ဇနိကာ, ကောဏာဂမနဿ သတ္ထုနော၊
‘‘ဘိယျသော ဥတ္တရော နာမ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
သောတ္ထိဇော နာမုပဋ္ဌာကော, ကောဏာဂမနဿ သတ္ထုနော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀၆။)‘‘သမုဒ္ဒါ ဥတ္တရာ စေဝ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, ဥဒုမ္ဗရောတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘ဥစ္စတ္တနေန သော ဗုဒ္ဓေါ, တိံသဟတ္ထသမုဂ္ဂတော၊
ဥက္ကာမုခေ ယထာ ကမ္ဗု, ဧဝံ ရံသီဟိ မဏ္ဍိတော။
‘‘တိံသဝဿသဟဿာနိ, အာယု ဗုဒ္ဓဿ တာဝဒေ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဓမ္မစေတိံ သမုဿေတွာ, ဓမ္မဒုဿဝိဘူသိတံ၊
ဓမ္မပုပ္ဖဂုဠံ ကတွာ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
‘‘မဟာဝိလာသော တဿ ဇနော, သိရိဓမ္မပ္ပကာသနော၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ ဥက္ကာမုခေတိ ကမ္မာရုဒ္ဓနေ။ ယထာ ကမ္ဗူတိ သုဝဏ္ဏနိက္ခံ ဝိယ။ ဧဝံ ရံသီဟိ မဏ္ဍိတောတိ ဧဝံ ရသ္မီဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော သမလင်္ကတော။ ဓမ္မစေတိံ သမုဿေတွာတိ သတ္တတ္တိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မမယံ စေတိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ။ ဓမ္မဒုဿဝိဘူသိတန္တိ စတုသစ္စဓမ္မပဋာကဝိဘူသိတံ။ ဓမ္မပုပ္ဖဂုဠံ ကတွာတိ ဓမ္မမယပုပ္ဖမာလာဂုဠံ ကတွာ။ မဟာဇနဿ ဝိပဿနာစေတိယင်္ဂဏေ ဌိတဿ နမဿနတ္ထာယ ဓမ္မစေတိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ သသာဝကသံဃော သတ္ထာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ အတ္ထော။ မဟာဝိလာသောတိ မဟာဣဒ္ဓိဝိလာသပ္ပတ္တော။ တဿာတိ တဿ ဘဂဝတော။ ဇနောတိ သာဝကဇနော။ သိရိဓမ္မပ္ပကာသနောတိ လောကုတ္တရဓမ္မပ္ပကာသနော သော ဘဂဝါ စ သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတန္တိ အတ္ထော။
‘‘သုခေန ကောဏာဂမနော ဂတာသဝေါ, ဝိကာမပါဏာဂမနော မဟေသီ၊
ဝနေ ဝိဝေကေ သိရိနာမဓေယျေ, ဝိသုဒ္ဓဝံသာဂမနော ဝသိတ္ထ’’။
သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။
ကောဏာဂမနဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော တေဝီသတိမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀၇။)၂၆။ ကဿပဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ကောဏာဂမနဿ ပန ဘဂဝတော အပရဘာဂေ တဿ သာသနေ စ အန္တရဟိတေ တိံသဝဿသဟဿာယုကာ သတ္တာ အနုပုဗ္ဗေန ပရိဟာယိတွာ ဒသဝဿာယုကာ ဟုတွာ ပုန ဝဍ္ဎိတွာ အပရိမိတာယုကာ ဟုတွာ ပုန အနုပုဗ္ဗေန ပရိဟာယိတွာ ဝီသတိဝဿသဟဿာယုကေသု သတ္တေသု ဇာတေသု အနေကမနုဿပေါ ကဿပေါ နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥဒပါဒိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ အာမကဂန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ)။ သော ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ ဗာရာဏသီနဂရေ ဗြဟ္မဒတ္တဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ဝိပုလဂုဏဝတိယာ ဓနဝတိယာ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ ဂေါတ္တဝသေန ပနဿ ‘‘ကဿပကုမာရော’’တိ နာမမကံသု။ သော ဒွေ ဝဿသဟဿာနိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိ။ ဟံသဝါ ယသဝါ သိရိနန္ဒောတိ တဿ တယော ပါသာဒါ အဟေသုံ။ သုနန္ဒာ နာမ ဗြာဟ္မဏိပ္ပမုခါနိ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဣတ္ထိသဟဿာနိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနိ အဟေသုံ။
သော စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ သုနန္ဒာယ ဗြာဟ္မဏိယာ ဝိဇိတသေနေ နာမ ပုတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ ‘‘မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ အထဿ ပရိဝိတက္ကသမနန္တရမေဝ ပါသာဒေါ ကုလာလစက္ကမိဝ ဘမိတွာ ဂဂနတလမဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပရမရုစိရကရနိကရော သရဒသမယရဇနိကရော ဝိယ တာရာဂဏပရိဝုတော အနေကနရသတပရိဝုတော ဂဂနတလမလင်္ကရောန္တော ဝိယ ပုညာနုဘာဝံ ပကာသေန္တော ဝိယ ဇနနယနဟဒယာနိ အာကဍ္ဎေန္တော ဝိယ ရုက္ခဂ္ဂါနိ ပရံ သောဘယမာနော ဝိယ စ ဂန္တွာ နိဂြောဓဗောဓိံ မဇ္ဈေကတွာ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟိ။ အထ ဗောဓိသတ္တော မဟာသတ္တော ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဒေဝဒတ္တံ အရဟတ္တဒ္ဓဇမာဒါယ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ နာဋကိတ္ထိယော ပါသာဒါ ဩတရိတွာ အဍ္ဎဂါဝုတံ မဂ္ဂံ ဂန္တွာ သပရိဝါရာ သေနာသန္နိဝေသံ ကတွာ နိသီဒိံသု။ တတော ဣတ္ထိပရိစာရိကေ ဌပေတွာ သဟာဂတာ သဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိံသု။
မဟာပုရိသော ကိရ သတ္တာဟံ တေဟိ ပရိဝုတော ပဓာနစရိယံ စရိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ သုနန္ဒာယ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ခဒိရဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ သာယနှသမယေ သောမေန နာမ ယဝပါလကေန ဥပနီတာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ နိဂြောဓဗောဓိံ ဥပဂန္တွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀၈။)ပဉ္စဒသဟတ္ထာယာမဝိတ္ထတံ တိဏသန္ထရံ သန္ထရိတွာ တတ္ထ နိသီဒိတွာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိတွာ – ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ…ပေ… တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ အတ္တနာ သဟ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဘိက္ခူနံ ကောဋိယာ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ဂဂနတလေန ဂန္တွာ ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ဩတရိတွာ တေဟိ ပရိဝုတော တတ္ထ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ တဒါ ဝီသတိယာ ကောဋိသဟဿာနံ ပဌမော ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ကောဏာဂမနဿ အပရေန, သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒုတ္တမော၊
ကဿပေါ နာမ ဂေါတ္တေန, ဓမ္မရာဇာ ပဘင်္ကရော။
‘‘သဉ္ဆဍ္ဍိတံ ကုလမူလံ, ဗဟွန္နပါနဘောဇနံ၊
ဒတွာန ယာစကေ ဒါနံ, ပူရယိတွာန မာနသံ၊
ဥသဘောဝ အာဠကံ ဘေတွာ, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ။
‘‘ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေန္တေ, ကဿပေ လောကနာယကေ၊
ဝီသကောဋိသဟဿာနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ သဉ္ဆဍ္ဍိတန္တိ ဆဍ္ဍိတံ ဥဇ္ဈိတံ ပရိစ္စတ္တံ။ ကုလမူလန္တိ ကုလဃရံ, အပရိမိတဘောဂက္ခန္ဓံ အနေကကောဋိသဟဿဓနသဉ္စယံ ဒသသတနယနဘဝနသဒိသဘောဂံ အတိဒုစ္စဇံ တိဏမိဝ ဆဍ္ဍိတန္တိ အတ္ထော။ ယာစကေတိ ယာစကာနံ ဒတွာ။ အာဠကန္တိ ဂေါဋ္ဌံ, ယထာ ဥသဘော ဂေါဋ္ဌံ ဘိန္ဒိတွာ ယထာသုခံ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ပါပုဏာတိ, ဧဝံ မဟာပုရိသောပိ ဂေဟဗန္ဓနံ ဘိန္ဒိတွာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏီတိ အတ္ထော။
ပုန စတုမာသံ ဇနပဒစာရိကံ စရမာနေ သတ္ထရိ ဒသကောဋိသဟဿာနံ ဒုတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ ယဒါ ပန သုန္ဒရနဂရဒွါရေ အသနရုက္ခမူလေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တော ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တဒါ ပဉ္စန္နံ ကောဋိသဟဿာနံ တတိယော အဘိသမယော အဟောသိ။ ပုန ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ သုရရိပုဒုရဘိဘဝနေ တာဝတိံသဘဝနေ သုဓမ္မာ နာမ ဒေဝသဘာ အတ္ထိ, တတ္ထ နိသီဒိတွာ အတ္တနော မာတရံ ဓနဝတီဒေဝိံ ပမုခံ ကတွာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ ဒေဝတာနံ အနုဂ္ဂဟကရဏတ္ထံ သတ္တပ္ပကရဏံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေန္တော တီဏိ ဒေဝတာကောဋိသဟဿာနိ ဓမ္မာမတံ ပါယေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၀၉။)‘‘စတုမာသံ ယဒါ ဗုဒ္ဓေါ, လောကေ စရတိ စာရိကံ၊
ဒသကောဋိသဟဿာနံ, ဒုတိယာဘိသမယော အဟု။
‘‘ယမကံ ဝိကုဗ္ဗနံ ကတွာ, ဉာဏဓာတုံ ပကိတ္တယိ၊
ပဉ္စကောဋိသဟဿာနံ, တတိယာဘိသမယော အဟု။
‘‘သုဓမ္မာ ဒေဝပုရေ ရမ္မေ, တတ္ထ ဓမ္မံ ပကိတ္တယိ၊
တီဏိကောဋိသဟဿာနံ, ဒေဝါနံ ဗောဓယီ ဇိနော။
‘‘နရဒေဝဿ ယက္ခဿ, အပရေ ဓမ္မဒေသနေ၊
ဧတေသာနံ အဘိသမယာ, ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ’’တိ။
တတ္ထ စတုမာသန္တိ စာတုမာသေ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ စရတီတိ အစရိ။ ယမကံ ဝိကုဗ္ဗနံ ကတွာတိ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ။ ဉာဏဓာတုန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏသဘာဝံ။ ‘‘သဗ္ဗဉာဏဓာတု’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ပကိတ္တယီတိ မဟာဇနဿ ပကာသေသိ။ သုဓမ္မာတိ တာဝတိံသဘဝနေ သုဓမ္မာ နာမ သဘာ အတ္ထိ, တတ္ထ နိသီဒိတွာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ အဘိဓမ္မံ။
တဒါ ကိရ အာနုဘာဝဝိဇိတနရဒေဝေါ နရဒေဝေါ နာမ မဟေသက္ခော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနရဒေဝယက္ခော ဝိယ မဟိဒ္ဓိကော ယက္ခော အဟောသိ။ သော ဇမ္ဗုဒီပေ ဧကသ္မိံ နဂရေ ရညော ယာဒိသံ ရူပံ, တာဒိသံ ရူပသဏ္ဌာနံ သရကုတ္တိံ နိမ္မိနိတွာ တံ ရာဇာနံ မာရေတွာ ခါဒိတွာ သဟအန္တေပုရံ ရဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ အပရိမိတမံသဘောဇနော အဟောသိ။ သော ကိရ ဣတ္ထိဓုတ္တော စ အဟောသိ။ ယဒါ ပန တံ ကုသလာ ဆေကာ ဣတ္ထိယော – ‘‘နာယံ အမှာကံ ရာဇာ, အမနုဿော ဧသော’’တိ ဇာနန္တိ, တဒါ သော လဇ္ဇိတော ဟုတွာ တာ သဗ္ဗာ ခါဒိတွာ အညံ နဂရံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ ဧဝမေဝ သော နရဒေဝယက္ခော မနုဿေ ဘက္ခယန္တော ယဒါ သုန္ဒရနဂရာဘိမုခေါ အဂမာသိ, တဒါ တံ ဒိသွာ နဂရဝါသိနော မနုဿာ မရဏဘယတဇ္ဇိတသန္တာသာ သကနဂရတော နိက္ခမိတွာ တတော တတော ပလာယိံသု။ အထ တေ မနုဿေ ပလာယမာနေ ဒိသွာ ကဿပဒသဗလော တဿ နရဒေဝဿ ယက္ခဿ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ နရဒေဝေါ ဧဝံ ဒေဝဒေဝံ ဌိတံ ဒိသွာ ဝိဿရံ ဃောရံ နာဒံ နဒိတွာ ဘဂဝတော ဘယံ ဥပ္ပါဒေတုံ အသက္ကောန္တော တံ သရဏံ ဂန္တွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တံ ဒမေတွာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ သမ္ပတ္တာနံ နရမရာနံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁၀။)ဂဏနပထာတီတာနံ အဘိသမယော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘နရဒေဝဿ ယက္ခဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အပရေ ဓမ္မဒေသနေတိ အပရသ္မိံ ဓမ္မဒေသနေ။ ဧတေသာနန္တိ ဧတေသံ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
တဿ ပန ကဿပဘဂဝတော ဧကောဝ သာဝကသန္နိပါတော အဟောသိ။ ဗာရာဏသီနဂရေ ပုရောဟိတပုတ္တော တိဿော နာမ အဟောသိ။ သော ကဿပဿ ဗောဓိသတ္တဿ သရီရေ လက္ခဏသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ပိတုနော ဘာသတော သုတွာ – ‘‘နိဿံသယံ ဧသော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ, ဧတဿာဟံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ သံသာရဒုက္ခတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သုဒ္ဓမုနိဂဏဝန္တံ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ပရိဝါရဘူတာနိ ဝီသတိတာပသသဟဿာနိ အဟေသုံ။ သော အပရဘာဂေ ‘‘ကဿပကုမာရော နိက္ခမိတွာ အဘိသမ္ဗောဓိံ အနုပ္ပတ္တော’’တိ သုတွာ သပရိဝါရော အာဂန္တွာ ကဿပဿ ဘဂဝတော သန္တိကေ သပရိဝါရော ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တသ္မိံ သမာဂမေ ကဿပေါ ဘဂဝါ မာဃပုဏ္ဏမာယံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘တဿာပိ ဒေဝဒေဝဿ, ဧကော အာသိ သမာဂမော၊
ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ, သန္တစိတ္တာန တာဒိနံ။
‘‘ဝီသဘိက္ခုသဟဿာနံ, တဒါ အာသိ သမာဂမော၊
အတိက္ကန္တဘဝန္တာနံ, ဟိရိသီလေန တာဒိန’’န္တိ။
တတ္ထ အတိက္ကန္တဘဝန္တာနန္တိ အတိက္ကန္တပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နာဒီနံ, သဗ္ဗေသံ ခီဏာသဝါနမေဝါတိ အတ္ထော။ ဟိရိသီလေန တာဒိနန္တိ ဟိရိယာ စ သီလေန စ သဒိသာနံ။
တဒါ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ဇောတိပါလော နာမ မာဏဝေါ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဘူမိယဉ္စေဝ အန္တလိက္ခေ စ ပါကဋော ဃဋိကာရဿ ကုမ္ဘကာရဿ သဟာယော အဟောသိ။ သော တေန သဒ္ဓိံ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ သော အာရဒ္ဓဝီရိယော တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တပဋိပတ္တိယာ ဗုဒ္ဓသာသနံ သောဘေသိ။ သောပိ တံ သတ္ထာ ဗျာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟံ တဒါ မာဏဝကော, ဇောတိပါလောတိ ဝိဿုတော၊
အဇ္ဈာယကော မန္တဓရော, တိဏ္ဏံ ဝေဒါန ပါရဂူ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁၁။)‘‘လက္ခဏေ ဣတိဟာသေ စ, သဓမ္မေ ပါရမိံ ဂတော၊
ဘူမန္တလိက္ခကုသလော, ကတဝိဇ္ဇော အနဝယော။
‘‘ကဿပဿ ဘဂဝတော, ဃဋိကာရော နာမုပဋ္ဌကော၊
သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော, နိဗ္ဗုတော တတိယေ ဖလေ။
‘‘အာဒါယ မံ ဃဋီကာရော, ဥပဂဉ္ဆိ ကဿပံ ဇိနံ၊
တဿ ဓမ္မံ သုဏိတွာန, ပဗ္ဗဇိံ တဿ သန္တိကေ။
‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟုတွာ, ဝတ္တာဝတ္တေသု ကောဝိဒေါ၊
န ကွစိ ပရိဟာယာမိ, ပူရေသိံ ဇိနသာသနံ။
‘‘ယာဝတာ ဗုဒ္ဓဘဏိတံ, နဝင်္ဂံ ဇိနသာသနံ၊
သဗ္ဗံ ပရိယာပုဏိတွာန, သောဘယိံ ဇိနသာသနံ။
‘‘မမ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ, သောပိ ဗုဒ္ဓေါ ဝိယာကရိ၊
ဣမမှိ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ, အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ။
‘‘အဟု ကပိလဝှယာ ရမ္မာ…ပေ… ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ။
‘‘တဿာပိ ဝစနံ သုတွာ, ဘိယျော စိတ္တံ ပသာဒယိံ၊
ဥတ္တရိံ ဝတမဓိဋ္ဌာသိံ, ဒသပါရမိပူရိယာ။
‘‘ဧဝမဟံ သံသရိတွာ, ပရိဝဇ္ဇေန္တော အနာစရံ၊
ဒုက္ကရဉ္စ ကတံ မယှံ, ဗောဓိယာယေဝ ကာရဏာ’’တိ။
တတ္ထ ဘူမန္တလိက္ခကုသလောတိ ဘူမိသိက္ခာသု စ အန္တလိက္ခေသု စ ဇောတိစက္ကာစာရေ ဇောတိဝိဇ္ဇာယ စ ကုသလောတိ အတ္ထော။ ဥပဋ္ဌကောတိ ဥပဋ္ဌာယကော။ သပ္ပတိဿောတိ သပ္ပတိဿယော။ နိဗ္ဗုတောတိ ဝိနီတော, ဝိဿုတော ဝါ။ တတိယေ ဖလေတိ နိမိတ္တသတ္တမီ, တတိယဖလာဓိဂမဟေတု နိဗ္ဗုတောတိ အတ္ထော။ အာဒါယာတိ မံ ဂဟေတွာ။ ဝတ္တာဝတ္တေသူတိ ခုဒ္ဒကဝတ္တမဟာဝတ္တေသု။ ကောဝိဒေါတိ တေသံ ပူရဏေ ကုသလော။ န ကွစိ ပရိဟာယာမီတိ ကွစိပိ သီလေသု ဝါ သမာဓိသမာပတ္တိအာဒီသု ဝါ ကတ္ထစိ ကုတောပိ န ပရိဟာယာမိ, သဗ္ဗတ္ထ မေ ပရိဟာနိ နာမ န ဝိဇ္ဇတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘န ကောစိ ပရိဟာယာမီ’’တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁၂။)ယာဝတာတိ ပရိစ္ဆေဒဝစနမေတံ, ယာဝတကန္တိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓဘဏိတန္တိ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ သောဘယိန္တိ သောဘေသိံ ပကာသေသိံ။ မမ အစ္ဆရိယန္တိ မမ သမ္မာပဋိပတ္တိံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ အစ္ဆရိယံ အဗ္ဘုတံ ကဿပေါ ဘဂဝါ ဒိသွာတိ အတ္ထော။ သံသရိတွာတိ သံသာရေ သံသရိတွာ။ အနာစရန္တိ အနာစာရံ အကတ္တဗ္ဗံ, အကရဏီယန္တိ အတ္ထော။
တဿ ပန ကဿပဿ ဘဂဝတော ဇာတနဂရံ ဗာရာဏသီ နာမ အဟောသိ, ဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပိတာ, ပရမဂုဏဝတီ ဓနဝတီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ မာတာ, တိဿော စ ဘာရဒွါဇော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ, သဗ္ဗမိတ္တော နာမုပဋ္ဌာကော, အနုဠာ စ ဥရုဝေဠာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ, နိဂြောဓရုက္ခော ဗောဓိ, သရီရံ ဝီသတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အဟောသိ, ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ အာယု, သုနန္ဒာ နာမဿ အဂ္ဂမဟေသီ, ဝိဇိတသေနော နာမ ပုတ္တော, ပါသာဒယာနေန နိက္ခမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘နဂရံ ဗာရာဏသီ နာမ, ကိကီ နာမာသိ ခတ္တိယော၊
ဝသတေ တတ္ထ နဂရေ, သမ္ဗုဒ္ဓဿ မဟာကုလံ။
‘‘ဗြာဟ္မဏော ဗြဟ္မဒတ္တောဝ, အာသိ ဗုဒ္ဓဿ သော ပိတာ၊
ဓနဝတီ နာမ ဇနိကာ, ကဿပဿ မဟေသိနော။
‘‘တိဿော စ ဘာရဒွါဇော စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ၊
သဗ္ဗမိတ္တော နာမုပဋ္ဌာကော, ကဿပဿ မဟေသိနော။
‘‘အနုဠာ ဥရုဝေဠာ စ, အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ၊
ဗောဓိ တဿ ဘဂဝတော, နိဂြောဓောတိ ပဝုစ္စတိ။
‘‘ဥစ္စတ္တနေန သော ဗုဒ္ဓေါ, ဝီသတိရတနုဂ္ဂတော၊
ဝိဇ္ဇုလဋ္ဌီဝ အာကာသေ, စန္ဒောဝ ဂဟပူရိတော။
‘‘ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ, အာယု တဿ မဟေသိနော၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော, တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဓမ္မတဠာကံ မာပယိတွာ, သီလံ ဒတွာ ဝိလေပနံ၊
ဓမ္မဒုဿံ နိဝါသေတွာ, ဓမ္မမာလံ ဝိဘဇ္ဇိယ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁၃။)‘‘ဓမ္မဝိမလမာဒါသံ, ဌပယိတွာ မဟာဇနေ၊
ကေစိ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တာ, ပဿန္တု မေ အလင်္ကရံ။
‘‘သီလကဉ္စုကံ ဒတွာန, ဈာနကဝစဝမ္မိတံ၊
ဓမ္မစမ္မံ ပါရုပိတွာ, ဒတွာ သန္နာဟမုတ္တမံ။
‘‘သတိဖလကံ ဒတွာန, တိခိဏံ ဉာဏကုန္တိမံ၊
ဓမ္မခဂ္ဂဝရံ ဒတွာ, သီလသံသဂ္ဂမဒ္ဒနံ။
‘‘တေဝိဇ္ဇာဘူသနံ ဒတွာန, အာဝေဠံ စတုရော ဖလေ၊
ဆဠဘိညာဘရဏံ ဒတွာ, ဓမ္မပုပ္ဖပိဠန္ဓနံ။
‘‘သဒ္ဓမ္မပဏ္ဍရစ္ဆတ္တံ, ဒတွာ ပါပနိဝါရဏံ၊
မာပယိတွာဘယံ ပုပ္ဖံ, နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
‘‘ဧသော ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, အပ္ပမေယျော ဒုရာသဒေါ၊
ဧသော ဟိ ဓမ္မရတနော, သွာက္ခာတော ဧဟိပဿိကော။
‘‘ဧသော ဟိ သံဃရတနော, သုပ္ပဋိပန္နော အနုတ္တရော၊
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ, နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဇ္ဇုလဋ္ဌီဝါတိ ဃနဘာဝေန သဏ္ဌိတာ ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ။ စန္ဒောဝ ဂဟပူရိတောတိ ပရိဝေသဂဟပရိက္ခိတော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ။ ဓမ္မတဠာကံ မာပယိတွာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မတဠာကံ မာပယိတွာ။ သီလံ ဒတွာ ဝိလေပနန္တိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလသင်္ခါတံ စိတ္တသန္တတိဝိဘူသနတ္ထံ ဝိလေပနံ ဒတွာ။ ဓမ္မဒုဿံ နိဝါသေတွာတိ ဟိရောတ္တပ္ပဓမ္မသင်္ခါတံ သာဋကယုဂံ နိဝါသေတွာ။ ဓမ္မမာလံ ဝိဘဇ္ဇိယာတိ သတ္တတ္တိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မကုသုမမာလံ ဝိဘဇိတွာ။ ဝိဒဟိတွာတိ အတ္ထော။
ဓမ္မဝိမလမာဒါသန္တိ ဝိမလံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသင်္ခါတံ အာဒါသံ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇကုသလာကုသလဓမ္မသလ္လက္ခဏတ္ထံ မဟာဇနဿ ဓမ္မတဠာကတီရေ ဓမ္မာဒါသံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ မဟာဇနေတိ မဟာဇနဿ။ ကေစီတိ ယေ ကေစိ။ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တာတိ သဗ္ဗာကုသလမလဝိလယကရံ အမတမသင်္ခတမနီတိကံ ပရမသန္တံ အစ္စုတိရသံ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တာ ဝိစရန္တိ။ တေ ဣမံ အလင်္ကာရံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁၄။)ဝုတ္တပ္ပကာရံ မယာ ဒဿိတံ ပဿန္တူတိ အတ္ထော။ ‘‘နိဗ္ဗာနမဘိပတ္ထေန္တာ, ပဿန္တု မံ အလင်္ကရ’’န္တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ အလင်္ကရန္တိ ရဿံ ကတွာ ဝုတ္တံ။
သီလကဉ္စုကံ ဒတွာနာတိ ပဉ္စသီလဒသသီလစတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမယံ ကဉ္စုကံ ဒတွာ။ ဈာနကဝစဝမ္မိတန္တိ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနကဝစဗန္ဓံ ဗန္ဓိတွာ။ ဓမ္မစမ္မံ ပါရုပိတွာတိ သတိသမ္ပဇညသင်္ခါတဓမ္မစမ္မံ ပါရုပိတွာ။ ဒတွာ သန္နာဟမုတ္တမန္တိ ဥတ္တမံ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဝီရိယသန္နာဟံ ဒတွာတိ အတ္ထော။ သတိဖလကံ ဒတွာနာတိ ရာဂါဒိဒေါသာရိပါပနိဝါရဏတ္ထံ စတုသတိပဋ္ဌာနဖလကနိဝါရဏံ ဒတွာ။ တိခိဏံ ဉာဏကုန္တိမန္တိ ပဋိဝေဓသမတ္ထံ တိခိဏဝိပဿနာဉာဏကုန္တဝန္တံ, ဝိပဿနာဉာဏနိသိတကုန္တဝရန္တိ အတ္ထော, ကိလေသဗလနိဓနကရသမတ္ထံ ဝါ ယောဂါဝစရယောဓဝရံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မခဂ္ဂဝရံ ဒတွာတိ တဿ ယောဂါဝစရဿ ဝီရိယုပလတလနိသိတဓာရံ မဂ္ဂပညာဝရခဂ္ဂံ ဒတွာ။ သီလသံသဂ္ဂမဒ္ဒနန္တိ အရိယံ လောကုတ္တရသီလံ ကိလေသသံသဂ္ဂမဒ္ဒနတ္ထာယ, ကိလေသနိဃာတနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။
တေဝိဇ္ဇာဘူသနံ ဒတွာတိ တေဝိဇ္ဇာမယံ ဝိဘူသနံ ဒတွာ။ အာဝေဠံ စတုရော ဖလေတိ စတ္တာရိ ဖလာနိ ဝဋံသကံ ကတွာ။ ဆဠဘိညာဘရဏန္တိ အာဘရဏတ္ထာယ အလင်္ကာရကရဏတ္ထာယ ဆ အဘိညာယော ဒတွာ။ ဓမ္မပုပ္ဖပိဠန္ဓနန္တိ နဝလောကုတ္တရဓမ္မသင်္ခါတံ ကုသုမမာလံ ကတွာ။ သဒ္ဓမ္မပဏ္ဍရစ္ဆတ္တံ, ဒတွာ ပါပနိဝါရဏန္တိ အစ္စန္တဝိသုဒ္ဓံ ဝိမုတ္တိသေတစ္ဆတ္တံ သဗ္ဗာကုသလာတပနိဝါရဏံ ဒတွာ။ မာပယိတွာဘယံ ပုပ္ဖန္တိ အဘယပုရဂါမိနံ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂံ ပုပ္ဖံ ကတွာတိ အတ္ထော။
ကဿပေါ ကိရ ဘဂဝါ ကာသိရဋ္ဌေ သေတဗျနဂရေ သေတဗျုယျာနေ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ဓာတုယော ကိရဿ န ဝိကိရိံသု။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော မနုဿာ သန္နိပတိတွာ ဧကေကံ သုဝဏ္ဏိဋ္ဌကံ ကောဋိအဂ္ဃနကံ ရတနဝိစိတ္တံ ဗဟိစိနနတ္ထံ ဧကေကံ အဍ္ဎကောဋိအဂ္ဃနကံ အဗ္ဘန္တရပူရဏတ္ထံ မနောသိလာယ မတ္တိကာကိစ္စံ တေလေန ဥဒကကိစ္စံ ကရောန္တော ယောဇနုဗ္ဗေဓံ ထူပမကံသု။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁၅။)‘‘ကဿပေါပိ ဘဂဝါ ကတကိစ္စော, သဗ္ဗသတ္တဟိတမေဝ ကရောန္တော၊
ကာသိရာဇနဂရေ မိဂဒါယေ, လောကနန္ဒနကရော နိဝသီ’’တိ။
သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။
ဣတိ မဓုရတ္ထဝိလာသိနိယာ ဗုဒ္ဓဝံသ-အဋ္ဌကထာယ
ကဿပဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဧတ္တာဝတာ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
သဗ္ဗာကာရေန နိဋ္ဌိတာ။
၂၇။ ဂေါတမဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ
ဒူရေနိဒါနကထာ
‘‘ဣဒါနိ ယသ္မာ အမှာကံ, ဗုဒ္ဓဝံသဿ ဝဏ္ဏနာ၊
အနုက္ကမေန သမ္ပတ္တာ, တသ္မာယံ တဿ ဝဏ္ဏနာ’’။
တတ္ထ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော ဒီပင်္ကရာဒီနံ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ အဓိကာရံ ကရောန္တော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ အာဂတော။ ကဿပဿ ပန ဘဂဝတော ဩရဘာဂေ ဌပေတွာ ဣမံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အညော ဗုဒ္ဓေါ နာမ နတ္ထိ။ ဣတိ ဒီပင်္ကရာဒီနံ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဗျာကရဏော ပန ဗောဓိသတ္တော ယေနေန –
‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ, ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊
ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ, အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊
အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ, အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) –
ဣမေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရေန ‘‘ဟန္ဒ, ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေ, ဝိစိနာမိ ဣတော စိတော’’တိ ဥဿာဟံ ကတွာ ‘‘ဝိစိနန္တော တဒါဒက္ခိံ, ပဌမံ ဒါနပါရမိ’’န္တိ ဒါနပါရမိတာဒယော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁၆။)ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာ ဒိဋ္ဌာ, တေ ပူရေန္တော ယာဝ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝါ အာဂမိ, အာဂစ္ဆန္တော စ ယေ တေ ကတာဘိနီဟာရာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ အာနိသံသာ သံဝဏ္ဏိတာ –
‘‘ဧဝံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နာ, ဗောဓိယာ နိယတာ နရာ၊
သံသရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ, ကပ္ပကောဋိသတေဟိပိ။
‘‘အဝီစိမှိ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, တထာ လောကန္တရေသု စ၊
နိဇ္ဈာမတဏှာ ခုပ္ပိပါသာ, န ဟောန္တိ ကာဠကဉ္ဇိကာ။
‘‘န ဟောန္တိ ခုဒ္ဒကာ ပါဏာ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ ဒုဂ္ဂတိံ၊
ဇာယမာနာ မနုဿေသု, ဇစ္စန္ဓာ န ဘဝန္တိ တေ။
‘‘သောတဝေကလ္လတာ နတ္ထိ, န ဘဝန္တိ မူဂပက္ခိကာ၊
ဣတ္ထိဘာဝံ န ဂစ္ဆန္တိ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနပဏ္ဍကာ။
‘‘န ဘဝန္တိ ပရိယာပန္နာ, ဗောဓိယာ နိယတာ နရာ၊
မုတ္တာ အာနန္တရိကေဟိ, သဗ္ဗတ္ထ သုဒ္ဓဂေါစရာ။
‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ န သေဝန္တိ, ကမ္မကိရိယဒဿနာ၊
ဝသမာနာပိ သဂ္ဂေသု, အသညံ နူပပဇ္ဇရေ။
‘‘သုဒ္ဓါဝါသေသု ဒေဝေသု, ဟေတု နာမ န ဝိဇ္ဇတိ၊
နေက္ခမ္မနိန္နာ သပ္ပုရိသာ, ဝိသံယုတ္တာ ဘဝါဘဝေ၊
စရန္တိ လောကတ္ထစရိယာယော, ပူရေန္တိ သဗ္ဗပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ)၊
တေ အာနိသံသေ အဓိဂန္တွာဝ အာဂတော။ ဧဝံ အာဂစ္ဆန္တော ဝေဿန္တရတ္တဘာဝေ ဌိတော –
‘‘အစေတနာယံ ပထဝီ, အဝိညာယ သုခံ ဒုခံ၊
သာပိ ဒါနဗလာ မယှံ, သတ္တက္ခတ္တုံ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၁၂၄) –
ဧဝံ မဟာပထဝိကမ္ပနာဒီနိ မဟာပုညာနိ ကတွာ အာယုပရိယောသာနေ တတော စဝိတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁၇။)အဝိဒူရေနိဒါနကထာ
တုသိတပုရေ ဝသမာနေယေဝ ပန ဗောဓိသတ္တေ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ နာမ ဥဒပါဒိ။ လောကသ္မိဉှိ တီဏိ ကောလာဟလာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သေယျထိဒံ – ကပ္ပကောလာဟလံ, ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ, စက္ကဝတ္တိကောလာဟလန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ဝဿသတသဟဿဿ အစ္စယေန ကပ္ပုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ လောကဗျူဟာ နာမ ကာမာဝစရဒေဝါ မုတ္တသိရာ ဝိကိဏ္ဏကေသာ ရုဒမုခါ အဿူနိ ဟတ္ထေဟိ ပုဉ္ဆမာနာ ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထာ အတိဝိယ ဝိရူပဝေသဓာရိနော ဟုတွာ မနုဿပထေ ဝိစရန္တာ ဧဝံ အာရောစေန္တိ – ‘‘မာရိသာ, မာရိသာ, ဣတော ဝဿသတသဟဿဿ အစ္စယေန ကပ္ပုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတိ, အယံ လောကော ဝိနဿိဿတိ, မဟာသမုဒ္ဒေါပိ ဥဿုဿိဿတိ, အယဉ္စ မဟာပထဝီ သိနေရု စ ပဗ္ဗတရာဇာ ဥဍ္ဍယှိဿန္တိ ဝိနဿိဿန္တိ, ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ လောကဝိနာသော ဘဝိဿတိ, မေတ္တံ, မာရိသာ, ဘာဝေထ, ကရုဏံ မုဒိတံ ဥပေက္ခံ, မာရိသာ, ဘာဝေထ, မာတရံ ပိတရံ ဥပဋ္ဌဟထ, ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနော ဟောထာ’’တိ။ ဣဒံ ကပ္ပကောလာဟလံ နာမ။
‘‘ဝဿသဟဿဿ အစ္စယေန ပန သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပဇ္ဇိဿတီ’’တိ လောကပါလဒေဝတာ – ‘‘ဣတော, မာရိသာ, ဝဿသဟဿဿ အစ္စယေန ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဥဂ္ဃေါသေန္တိယော အာဟိဏ္ဍန္တိ။ ဣဒံ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ နာမ။
‘‘ဝဿသတဿ အစ္စယေန စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဒေဝတာ – ‘‘ဣတော, မာရိသာ, ဝဿသတဿ အစ္စယေန စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဥဂ္ဃေါသေန္တိယော အာဟိဏ္ဍန္တိ။ ဣဒံ စက္ကဝတ္တိကောလာဟလံ နာမ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။မင်္ဂလပဉှသမုဋ္ဌာနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ)။
တေသု ဗုဒ္ဓကောလာဟလသဒ္ဒံ သုတွာ သကလဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ ဧကတော သန္နိပတိတွာ – ‘‘အသုကော နာမ သတ္တော ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ ဥပသင်္ကမိတွာ အာယာစန္တိ, အာယာစမာနာ စ တဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တေသု ဥပ္ပန္နေသု အာယာစန္တိ။ တဒါ ပန သဗ္ဗာပိ တာ ဧကေကစက္ကဝါဠေ စတုမဟာရာဇ-သက္က-သုယာမ-သန္တုသိတ-သုနိမ္မိတ-ဝသဝတ္တိ-မဟာဗြဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကစက္ကဝါဠေ သန္နိပတိတွာ တုသိတဘဝနေ ဥပ္ပန္နစုတိနိမိတ္တဿ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ – ‘‘မာရိသ, တုမှေဟိ ဒသ ပါရမိယော ပူရိတာ,
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁၈။)ပူရေန္တေဟိ စ န သက္ကဗြဟ္မသမ္ပတ္တိအာဒိကံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေန္တေဟိ ပူရိတာ, လောကနိတ္ထရဏတ္ထာယ ပန ဝေါ သဗ္ဗညုတံ ပတ္ထေန္တေဟိ ပရိပူရိတာ ဗုဒ္ဓတ္တာယ –
‘‘ကာလော ခေါ တေ မဟာဝီရ, ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊
သဒေဝကံ တာရယန္တော, ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆၇) –
ယာစိံသု။
အထ မဟာသတ္တော ဒေဝတာဟိ ဧဝံ အာယာစိယမာနော ဒေဝတာနံ ပဋိညံ အဒတွာဝ ကာလ-ဒီပ-ဒေသ-ကုလ-ဇနေတ္တိအာယုပရိစ္ဆေဒဝသေန ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေသိ။ တတ္ထ ‘‘ကာလော နု ခေါ, န ကာလော’’တိ ပဌမံ ကာလံ ဝိလောကေသိ။ တတ္ထ ဝဿသတသဟဿတော ဥဒ္ဓံ ဝဍ္ဎိတအာယုကာလော ကာလော နာမ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? တဒါ ဟိ သတ္တာနံ ဇာတိဇရာမရဏာနိ န ပညာယန္တိ, ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ဓမ္မဒေသနာ တိလက္ခဏမုတ္တာ နာမ နတ္ထိ, တေသံ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ ကထေန္တာနံ ‘‘ကိံ နာမေတံ ကထေန္တီ’’တိ နေဝ သောတဗ္ဗံ န သဒ္ဓါတဗ္ဗံ မညန္တိ, တတော အဘိသမယော န ဟောတိ, တသ္မိံ အသတိ အနိယျာနိကံ သာသနံ ဟောတိ။ တသ္မာ သော အကာလော။ ဝဿသတတော ဦနအာယုကာလောပိ ကာလော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? တဒါ သတ္တာ ဥဿန္နကိလေသာ ဟောန္တိ, ဥဿန္နကိလေသာနဉ္စ ဒိန္နောဝါဒေါ ဩဝါဒဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ, ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိ ဝိယ ခိပ္ပံ ဝိဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ သောပိ အကာလော။ ဝဿသတသဟဿတော ပန ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ဝဿသတတော ပဋ္ဌာယ ဥဒ္ဓံ အာယုကာလော ကာလော နာမ။ တဒါ ပန ဝဿသတကာလော အဟောသိ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘နိဗ္ဗတ္တိတဗ္ဗကာလော’’တိ ကာလံ ပဿိ။
တတော ဒီပံ ဩလောကေန္တော သပရိဝါရေ စတ္တာရော မဟာဒီပေ ဩလောကေတွာ – ‘‘တီသု ဒီပေသု ဗုဒ္ဓါ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဒီပံ ပဿိ။
တတော ‘‘ဇမ္ဗုဒီပေါ နာမ မဟာ, ဒသယောဇနသဟဿပရိမာဏော။ ကတရသ္မိံ နု ခေါ ပဒေသေ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဩကာသံ ဩလောကေန္တော မဇ္ဈိမ ဒေသံ ပဿိ။ ‘‘ကပိလဝတ္ထု နာမ နဂရံ, တတ္ထ မယာ နိဗ္ဗတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ နိဋ္ဌမဂမာသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၁၉။)တတော ကုလံ ဝိလောကေန္တော – ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ ဝေဿကုလေ ဝါ သုဒ္ဒကုလေ ဝါ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ လောကသမ္မတေ ပန ခတ္တိယကုလေ ဝါ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဝါ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဧတရဟိ ခတ္တိယကုလံ လောကသမ္မတံ, တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိဿာမိ သုဒ္ဓေါဒနော နာမ ရာဇာ ပိတာ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ကုလံ ပဿိ။
တတော မာတရံ ဝိလောကေန္တော – ‘‘ဗုဒ္ဓမာတာ နာမ လောလာ သုရာဓုတ္တာ န ဟောတိ, ကပ္ပသတသဟဿံ ပန ပူရိတပါရမီ ဇာတိတော ပဋ္ဌာယ အခဏ္ဍပဉ္စသီလာယေဝ ဟောတိ။ အယဉ္စ မဟာမာယာ နာမ ဒေဝီ ဧဒိသီ, အယံ မေ မာတာ ဘဝိဿတိ, ကိတ္တကံ ပနဿာ အာယူတိ, ဒသန္နံ မာသာနံ ဥပရိ သတ္တ ဒိဝသာနီ’’တိ ပဿိ။
ဣတိ ဣမံ ပဉ္စဝိဓံ မဟာဝိလောကနံ ဝိလောကေတွာ – ‘‘ကာလော မေ, မာရိသာ, ဗုဒ္ဓဘာဝါယာ’’တိ ဒေဝါနံ ပဋိညံ ဒတွာ – ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ’’တိ တာ ဒေဝတာ ဥယျောဇေတွာ တုသိတဒေဝတာဟိ ပရိဝုတော တုသိတပုရေ နန္ဒနဝနံ ပါဝိသိ။ သဗ္ဗဒေဝလောကေသု ဟိ နန္ဒနဝနံ အတ္ထိယေဝ။ တတြ နံ ဒေဝတာ – ‘‘ဣတော စုတော သုဂတိံ ဂစ္ဆာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ကတကုသလကမ္မောကာသံ သာရယမာနာ ဝိစရန္တိ။ သော ဧဝံ တာဟိ ဒေဝတာဟိ ကုသလံ သာရယမာနာဟိ ပရိဝုတော တတြ ဝိစရန္တောဝ စဝိတွာ မဟာမာယာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေန ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ မဟာပုရိသဿ ပန မာတု ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဏှနက္ခဏေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သကလဒသသဟဿိလောကဓာတု သင်္ကမ္ပိ။ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါတုရဟေသုံ။
ဧဝံ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ ဗောဓိသတ္တဿ စေဝ ဗောဓိသတ္တမာတုယာ စ ဥပဒ္ဒဝနိဝါရဏတ္ထံ ခဂ္ဂဟတ္ထာ စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တာ အာရက္ခံ ဂဏှိံသု။ ဗောဓိသတ္တဿ မာတု ပုရိသေသု ရာဂစိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇိ, လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာ စ သာ အဟောသိ သုခိနီ အကိလန္တကာယာ။ ဗောဓိသတ္တဉ္စ အတ္တနော ကုစ္ဆိဂတံ ဝိပ္ပသန္နေ မဏိရတနေ အာဝုတပဏ္ဍုသုတ္တံ ဝိယ ပဿတိ။ ယသ္မာ ဗောဓိသတ္တေန ဝသိတကုစ္ဆိ နာမ စေတိယဂဗ္ဘသဒိသာ ဟောတိ, န သက္ကာ အညေန သတ္တေန အာဝသိတုံ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ, တသ္မာ ဗောဓိသတ္တမာတာ သတ္တာဟဇာတေ ဗောဓိသတ္တေ ကာလံ ကတွာ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ယထာ ပန အညာ ဣတ္ထိယော ဒသ မာသေ အပ္ပတွာပိ အတိက္ကမိတွာပိ နိသိန္နာပိ နိပန္နာပိ ဝိဇာယန္တိ, န ဧဝံ ဗောဓိသတ္တမာတာ။ ဗောဓိသတ္တမာတာ ပန ဗောဓိသတ္တံ ဒသ မာသေ ကုစ္ဆိနာ ပရိဟရိတွာ ဌိတာဝ ဝိဇာယတိ။ အယံ ဗောဓိသတ္တမာတု ဓမ္မတာ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂၀။)မဟာမာယာပိ ဒေဝီ ဒသ မာသေ ကုစ္ဆိနာ ဗောဓိသတ္တံ ပရိဟရိတွာ ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာ ဉာတိဃရံ ဂန္တုကာမာ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇဿ အာရောစေသိ – ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, မဟာရာဇ, ဒေဝဒဟနဂရံ ဂန္တု’’န္တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ကပိလဝတ္ထုတော ယာဝ ဒေဝဒဟနဂရာ အဉ္ဇသံ သမံ ကာရေတွာ ကဒလိပုဏ္ဏဃဋကမုကဓဇပဋာကာဒီဟိ အလင်္ကာရာပေတွာ နဝကနကသိဝိကာယ နိသီဒါပေတွာ မဟတိယာ ဝိဘူတိယာ မဟတာ ပရိဝါရေန ပေသေသိ။ ဒွိန္နံ ပန နဂရာနံ အန္တရေ ဥဘယနဂရဝါသီနံ ပရိဘောဂါရဟံ လုမ္ဗိနီဝနံ နာမ မင်္ဂလသာလဝနံ အတ္ထိ, တံ တသ္မိံ သမယေ မူလတော ယာဝ အဂ္ဂသာခါ သဗ္ဗံ ဧကဖာလိဖုလ္လံ အဟောသိ။ သာခန္တရေဟိ စေဝ ပုပ္ဖန္တရေဟိ စ ပရမရတိကရမဓုရမနောရမဝိရုတာဟိ မဒမုဒိတာဟိ အနုဘုတ္တပဉ္စရာဟိ ပရဘတမဓုကရဝဓူဟိ ဥပဂီယမာနသုရနန္ဒနနန္ဒနဝနသဒိသသောဘံ ဝနံ ဒိသွာ ဒေဝိယာ သာလဝနကီဠမနုဘဝိတုံ စိတ္တမုပ္ပဇ္ဇိ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ)။
‘‘ဝိဘူသိတာ ဗာလဇနာတိစာလိနီ, ဝိဘူသိတင်္ဂီ ဝနိတေဝ မာလိနီ၊
သဒါ ဇနာနံ နယနာလိမာလိနီ, ဝိလုမ္ပိနီဝါတိဝိရောစိ လုမ္ဗိနီ’’။
အမစ္စာ ရညော အာရောစေတွာ ဒေဝိံ ဂဟေတွာ တံ လုမ္ဗိနီဝနံ ပဝိသိံသု။ သာ မင်္ဂလသာလမူလံ ဂန္တွာ တဿ ဥဇုသမဝဋ္ဋက္ခန္ဓဿ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝသမလင်္ကတဿ ယံ သာခံ ဂဏှိတုကာမာ အဟောသိ, သာ သာလသာခါ အဗလာ ဇနဟဒယလောလာ သယမေဝ ဝိလမ္ဗမာနာ ဟုတွာ တဿာ ကရတလသ္မိံ သမုပဂတာ။ အထ သာ တံ သာလသာခံ တမ္ဗတုင်္ဂနခုဇ္ဇလေန ကမလဒလဝတ္တိဝဋ္ဋင်္ဂုလိနာ နဝကနကကဋဝလယသောဘိနာ ဒက္ခိဏေန ပရမရတိကရေန ကရေန အဂ္ဂဟေသိ။ သာ တံ သာလသာခံ ဂဟေတွာ ဌိတာ အသိတဇလဓရဝိဝရဂတာ ဗာလစန္ဒလေခါ ဝိယ စ အစိရဋ္ဌိတိကာ အစ္စိပဘာ ဝိယ စ နန္ဒနဝနဇာတာ ဒေဝီ ဝိယ စ ဒေဝီ ဝိရောစိတ္ထ။ တာဝဒေဝ စဿာ ကမ္မဇဝါတာ စလိံသု။ အထဿာ သာဏိပါကာရံ ပရိက္ခိပိတွာ မဟာဇနော ပဋိက္ကမိ။ သာ သာလသာခံ ဂဟေတွာ တိဋ္ဌမာနာယ ဧဝ တဿာ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနံ အဟောသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂၁။)တင်္ခဏံယေဝ စတ္တာရော ဝိသုဒ္ဓစိတ္တာ မဟာဗြဟ္မာနော သုဝဏ္ဏဇာလံ အာဒါယ အာဂန္တွာ တေန သုဝဏ္ဏဇာလေန ဗောဓိသတ္တံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မာတု ပုရတော ဌပေတွာ – ‘‘အတ္တမနာ, ဒေဝိ, ဟောဟိ, မဟေသက္ခော တေ ပုတ္တော ဥပ္ပန္နော’’တိ အာဟံသု။ ယထာ ပန အညေ သတ္တာ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမန္တာ ပဋိက္ကူလေန အသုစိနာ မက္ခိတာ နိက္ခမန္တိ, န ဧဝံ ဗောဓိသတ္တော။ ဗောဓိသတ္တော ပန ဒွေ ဟတ္ထေ ဒွေ ပါဒေ ပသာရေတွာ ဌိတကောဝ မာတုကုစ္ဆိသမ္ဘဝေန ကေနစိ အသုစိနာ အမက္ခိတောဝ သုဒ္ဓေါ ဝိသဒေါ ကာသိကဝတ္ထေ နိက္ခိတ္တမဏိရတနံ ဝိယ ဝိရောစမာနော မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဗောဓိသတ္တဿ စ ဗောဓိသတ္တမာတုယာ စ သက္ကာရတ္ထံ အာကာသတော ဒွေ ဥဒကဓာရာ နိက္ခမိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ စ မာတုယာ စ သရီရေ ဥတုံ ဂါဟာပေသုံ။
အထ နံ သုဝဏ္ဏဇာလေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌိတာနံ ဗြဟ္မာနံ ဟတ္ထတော စတ္တာရော မဟာရာဇာနော မင်္ဂလသမ္မတာယ သုခသမ္ဖဿာယ အဇိနပ္ပဝေဏိယာ ဂဏှိံသု, တေသံ ဟတ္ထတော မနုဿာ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေန ဂဏှိံသု, မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ဩလောကေသိ, အနေကာနိ စက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဧကင်္ဂဏာနိ အဟေသုံ။ တတ္ထ ဒေဝမနုဿာ ဂန္ဓပုပ္ဖမာလာဒီဟိ ပူဇယမာနာ – ‘‘မဟာပုရိသ, တုမှေဟိ သဒိသော ဧတ္ထ နတ္ထိ, ကုတော ဥတ္တရိတရော’’တိ အာဟံသု။ ဧဝံ ဒသ ဒိသာ အနုဝိလောကေတွာ အတ္တနာ သဒိသံ အဒိသွာ ဥတ္တရဒိသာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန အဂမာသိ။ ဂစ္ဆန္တော စ ပထဝိယာ ဧဝ ဂတော, နာကာသေန။ အစေလကောဝ ဂတော, န သစေလကော။ ဒဟရောဝ ဂတော, န သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော။ မဟာဇနဿ ပန အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဝိယ အလင်္ကတပဋိယတ္တော ဝိယ စ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော ဝိယ စ အဟောသိ။ တတော သတ္တမေ ပဒေ ဌတွာ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိအာဒိကံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) အာသဘိံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တော သီဟနာဒံ နဒိ။
ဗောဓိသတ္တော ဟိ တီသု အတ္တဘာဝေသု မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တောဝ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသိ မဟောသဓတ္တဘာဝေ, ဝေဿန္တရတ္တဘာဝေ, ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေတိ။ မဟောသဓတ္တဘာဝေ ကိရဿ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တဿေဝ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာဂန္တွာ စန္ဒနသာရံ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ဂတော, တံ မုဋ္ဌိယံ ကတွာဝ နိက္ခန္တော။ အထ နံ မာတာ – ‘‘တာတ, တွံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂၂။)ကိံ ဂဟေတွာ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဩသဓံ, အမ္မာ’’တိ။ ဣတိ ဩသဓံ ဂဟေတွာ အာဂတတ္တာ ‘‘ဩသဓကုမာရော’’တွေဝဿ နာမမကံသု။
ဝေဿန္တရတ္တဘာဝေ ပန မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တောဝ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ပသာရေတွာ – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ, အမ္မ, ကိဉ္စိ ဂေဟသ္မိံ ဓနံ, ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ ဝဒန္တော နိက္ခမိ။ အထဿ မာတာ – ‘‘သဓနေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တောသိ, တာတာ’’တိ ပုတ္တဿ ဟတ္ထံ အတ္တနော ဟတ္ထတလေ ကတွာ သဟဿတ္ထဝိကံ ဌပေသိ။
ဣမသ္မိံ ပန အတ္တဘာဝေ ဣမံ သီဟနာဒံ နဒီတိ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တော တီသု အတ္တဘာဝေသု မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တောဝ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသိ။ ဇာတက္ခဏေပိဿ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါတုရဟေသုံ။ ယသ္မိံ ပန သမယေ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော လုမ္ဗိနီဝနေ ဇာတော တသ္မိံယေဝ သမယေ ရာဟုလမာတာ ဒေဝီ အာနန္ဒော ဆန္နော ကာဠုဒါယီ အမစ္စော ကဏ္ဍကော အဿရာဇာ မဟာဗောဓိရုက္ခော စတဿော နိဓိကုမ္ဘိယော စ ဇာတာ, တတ္ထ ဧကော ဂါဝုတပ္ပမာဏော ဧကော အဍ္ဎယောဇနပ္ပမာဏော ဧကော တိဂါဝုတပ္ပမာဏော ဧကော ယောဇနပ္ပမာဏော အဟောသိ။ ဣမေ သတ္တ သဟဇာတာ နာမ ဟောန္တိ။
ဥဘယနဂရဝါသိနော မဟာပုရိသံ ဂဟေတွာ ကပိလဝတ္ထုပုရမေဝ အဂမံသု။ တံဒိဝသမေဝ – ‘‘ကပိလဝတ္ထုနဂရေ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇဿ ပုတ္တော ဗောဓိမူလေ နိသီဒိတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ တာဝတိံသဘဝနေ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဒေဝသံဃာ စေလုက္ခေပါဒီနိ ပဝတ္တေန္တာ ကီဠိံသု။ တသ္မိံ သမယေ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇဿ ကုလူပကော အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ ကာဠဒေဝလော နာမ တာပသော ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယ တာဝတိံသဘဝနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသိန္နော တာ ဒေဝတာ တုဋ္ဌမာနသာ ကီဠန္တိယော ဒိသွာ ‘‘ကိံကာရဏာ တုဋ္ဌမာနသာ ပမုဒိတဟဒယာ ကီဠထ, မယှံ တံ ကာရဏံ ကထေထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တတော ဒေဝတာ အာဟံသု – ‘‘မာရိသ, သုဒ္ဓေါဒနရညော ပုတ္တော ဇာတော, သော ဗောဓိမဏ္ဍေ နိသီဒိတွာ ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေဿတိ, တဿ ‘အနန္တရူပံ ဗုဒ္ဓလီဠံ ပဿိတုံ လဘိဿာမာ’တိ ဣမိနာ ကာရဏေန တုဋ္ဌမှာ’’တိ။
အထ တာပသော တာသံ ဒေဝတာနံ ဝစနံ သုတွာ ပရမဒဿနီယရတနာဝလောကတော ဒေဝလောကတော ဩရုယှ နရပတိနိဝေသနံ ပဝိသိတွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂၃။)ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ တတော ကတပဋိသန္ထာရံ ရာဇာနံ – ‘‘ပုတ္တော ကိရ တေ, မဟာရာဇ, ဇာတော, တံ ပဿိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ တနယံ အာဟရာပေတွာ ဒေဝလတာပသံ ဝန္ဒာပေတုံ အဘိဟရိ။ မဟာပုရိသဿ ပါဒါ ပရိဝတ္တိတွာ ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ အသိတဇလဓရကူဋေသု တာပသဿ ဇဋာသု ပတိဋ္ဌဟိံသု။ ဗောဓိသတ္တေန ဟိ တေနတ္တဘာဝေန ဝန္ဒိတဗ္ဗော နာမ အညော နတ္ထိ။ တတော တာပသော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဗောဓိသတ္တဿ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေသိ။ ရာဇာ တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ အတ္တနော ပုတ္တံ ဝန္ဒိ။ တာပသော ဗောဓိသတ္တဿ လက္ခဏသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ – ‘‘ဘဝိဿတိ နု ခေါ ဗုဒ္ဓေါ, ဥဒါဟု န ဘဝိဿတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ဥပဓာရေန္တော – ‘‘နိဿံသယံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ အနာဂတံသဉာဏေန ဉတွာ – ‘‘အစ္ဆရိယပုရိသော အယ’’န္တိ သိတံ အကာသိ။
တတော ‘‘အဟံ ဣမံ ဗုဒ္ဓဘူတံ ဒဋ္ဌုံ လဘိဿာမိ နု ခေါ, နော’’တိ ဥပဓာရေန္တော – ‘‘န လဘိဿာမိ, အန္တရာယေဝ ကာလံ ကတွာ ဗုဒ္ဓသတေနပိ ဗုဒ္ဓသဟဿေနပိ ဂန္တွာ ဗောဓေတုံ အသက္ကုဏေယျေ အရူပဘဝေ နိဗ္ဗတ္တိဿာမီ’’တိ ဒိသွာ – ‘‘ဧဝရူပံ နာမ အစ္ဆရိယပုရိသံ ဗုဒ္ဓဘူတံ ဒဋ္ဌုံ န လဘိဿာမိ, မဟတီ ဝတ မေ ဇာနိ ဘဝိဿတီ’’တိ ပရောဒိ။ မနုဿာ ပန ဒိသွာ – ‘‘အမှာကံ အယျော ဣဒါနေဝ ဟသိတွာ ပုန ရောဒိတုမာရဘိ, ကိံ နု ခေါ, ဘန္တေ, အမှာကံ အယျပုတ္တဿ ကောစိ အန္တရာယော ဘဝိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ တာပသော အာဟ – ‘‘နတ္ထေတဿ အန္တရာယော, နိဿံသယေန ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ တုမှေ ပရောဒိတ္ထာ’’တိ? ‘‘ဧဝရူပံ အစ္ဆရိယပုရိသံ ဗုဒ္ဓဘူတံ ဒဋ္ဌုံ န လဘိဿာမိ, မဟတီ ဝတ မေ ဇာနိ ဘဝိဿတီတိ အတ္တာနံ အနုသောစန္တော ရောဒါမီ’’တိ အာဟ။
တတော ဗောဓိသတ္တံ ပဉ္စမေ ဒိဝသေ သီသံ နှာပေတွာ – ‘‘နာမံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ရာဇဘဝနံ စတုဇ္ဇာတိကဂန္ဓေန ဥပလိမ္ပိတွာ လာဇပဉ္စမာနိ ကုသုမာနိ ဝိကိရိတွာ အသမ္ဘိန္နပါယာသံ ပစာပေတွာ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရင်္ဂတေ အဋ္ဌသတေ ဗြာဟ္မဏေ နိမန္တေတွာ ရာဇဘဝနေ နိသီဒါပေတွာ မဓုပါယာသံ ဘောဇေတွာ သက္ကာရံ ကတွာ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ လက္ခဏာနိ ပရိဂ္ဂါဟာပေသုံ။ တေသု ရာမာဒယော အဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏပဏ္ဍိတာ လက္ခဏပရိဂ္ဂါဟကာ အဟေသုံ။ တေသု သတ္တ ဇနာ ဒွေ အင်္ဂုလိယော ဥက္ခိပိတွာ ဒွေဓာ ဗျာကရိံသု – ‘‘ဣမေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသန္တော ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တီ, ပဗ္ဗဇမာနော ဗုဒ္ဓေါ’’တိ။ တေသံ ပန သဗ္ဗဒဟရော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂၄။)ဂေါတ္တေန ကောဏ္ဍညော နာမ ဗြာဟ္မဏော ဗောဓိသတ္တဿ လက္ခဏဝရသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ – ‘‘ဧတဿ အဂါရမဇ္ဈေ ဌာနကာရဏံ နတ္ထိ, ဧကန္တေနေဝ ဝိဝဋစ္ဆဒေါ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧကမေဝ အင်္ဂုလိံ ဥက္ခိပိတွာ ဧကံသဗျာကရဏံ ဗျာကာသိ။ အထဿ နာမံ ဂဏှန္တာ သဗ္ဗလောကတ္ထသိဒ္ဓိကရတ္တာ သိဒ္ဓတ္ထောတိ နာမမကံသု။
အထ တေ ဗြာဟ္မဏာ အတ္တနော ဃရာနိ ဂန္တွာ ပုတ္တေ အာမန္တေတွာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘အမှေ မဟလ္လကာ, သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇဿ ပုတ္တံ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တံ သမ္ဘာဝေယျာမ ဝါ နော ဝါ, တုမှေ ပန တသ္မိံ ပဗ္ဗဇိတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တေ တဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇထာ’’တိ။ တတော သတ္တပိ ဇနာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ယထာကမ္မံ ဂတာ။ ကောဏ္ဍညမာဏဝေါ အရောဂေါ အဟောသိ။ တဒါ ပန ရာဇာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ – ‘‘ကိံ ဒိသွာ မမ ပုတ္တော ပဗ္ဗဇိဿတီ’’တိ တေ ပုစ္ဆိ။ ‘‘စတ္တာရိ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကတရဉ္စ ကတရဉ္စာ’’တိ? ‘‘ဇိဏ္ဏံ ဗျာဓိတံ မတံ ပဗ္ဗဇိတ’’န္တိ။ ရာဇာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝရူပါနံ မမ ပုတ္တဿ သန္တိကံ အာဂမိတုံ မာ အဒတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ကုမာရဿ စက္ခုပထေ ဇိဏ္ဏပုရိသာဒီနံ အာဂမနနိဝါရဏတ္ထံ စတူသု ဒိသာသု ဂါဝုတဂါဝုတဋ္ဌာနေ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ တံဒိဝသံ မင်္ဂလဋ္ဌာနေ သန္နိပတိတေသု အသီတိယာ ဉာတိကုလသဟဿေသု ဧကမေကော ဧကမေကံ ပုတ္တံ ပဋိဇာနိ – ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓေါ ဝါ ဟောတု ရာဇာ ဝါ, မယံ ဧကမေကံ ပုတ္တံ ဒဿာမ, သစေ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ, ခတ္တိယသမဏေဟေဝ ပရိဝုတော ဝိစရိဿတိ။ သစေ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿတိ, ခတ္တိယကုမာရေဟေဝ ပရိဝုတော ဝိစရိဿတီ’’တိ။ အထ ရာဇာ မဟာပုရိသဿ ပရမရူပသမ္ပန္နာ ဝိဂတသဗ္ဗဒေါသာ စတုသဋ္ဌိ ဓာတိယော အဒါသိ။ ဗောဓိသတ္တော အနန္တေန ပရိဝါရေန မဟတာ သိရိသမုဒယေန ဝဍ္ဎိ။
အထေကဒိဝသံ ရညော ဝပ္ပမင်္ဂလံ နာမ အဟောသိ။ တံဒိဝသံ ရာဇာ မဟတိယာ ဝိဘူတိယာ မဟတာ ပရိဝါရေန နဂရတော နိက္ခမန္တော ပုတ္တမ္ပိ ဂဟေတွာဝ အဂမာသိ။ ကသိကမ္မဋ္ဌာနေ ဧကော ဇမ္ဗုရုက္ခော ပရမရမဏီယော ဃနသန္ဒစ္ဆာယော အဟောသိ။ တဿ ဟေဋ္ဌာ ကုမာရဿ သယနံ ပညာပေတွာ ဥပရိ ဝရကနကတာရာခစိတံ ရတ္တစေလဝိတာနံ ဗန္ဓိတွာ သာဏိပါကာရေန ပရိက္ခိပါပေတွာ အာရက္ခံ ဌပေတွာ ရာဇာ သဗ္ဗာလင်္ကာရံ အလင်္ကရိတွာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော နင်္ဂလကရဏဋ္ဌာနမဂမာသိ။ တတ္ထ ရာဇာ ပရမမင်္ဂလံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂၅။)သုဝဏ္ဏနင်္ဂလံ ဂဏှာတိ, အမစ္စာဒယော ရဇတနင်္ဂလာဒီနိ ဂဏှန္တိ။ တံဒိဝသံ နင်္ဂလသဟဿံ ယောဇီယတိ။ ဗောဓိသတ္တံ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နာ ဓာတိယော – ‘‘ရညော သမ္ပတ္တိံ ပဿိဿာမာ’’တိ အန္တောသာဏိတော ဗဟိ နိက္ခန္တာ။
အထ ဗောဓိသတ္တော ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော ကိဉ္စိ အဒိသွာ သဟသာ ဥဋ္ဌာယ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ အာနာပါနေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ ဓာတိယော ခဇ္ဇဘောဇ္ဇန္တရေ ဝိစရန္တိယော ထောကံ စိရာယိံသု။ သေသရုက္ခာနံ ဆာယာ နိဝတ္တာ, တဿ ပန ဇမ္ဗုရုက္ခဿ ဆာယာ ပရိမဏ္ဍလာ ဟုတွာ တတ္ထေဝ အဋ္ဌာသိ။ ဓာတိတော ပနဿ ‘‘အယျပုတ္တော ဧကကောဝါ’’တိ ဝေဂေန သာဏိပါကာရံ ဥက္ခိပိတွာ ပရိယေသန္တိယော သိရိသယနေ ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နံ တဉ္စ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ဝေဂေန အာဂန္တွာ တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ – ‘‘အယံ ဝေါ, တာတ, ဒုတိယဝန္ဒနာ’’တိ ပုတ္တံ ဝန္ဒိ။
အထ မဟာပုရိသော အနုက္ကမေန သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော အဟောသိ။ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အနုစ္ဆဝိကေ ရမ္မ-သုရမ္မ-သုဘနာမကေ တယော ပါသာဒေ ကာရေသိ။ ဧကံ နဝဘူမိကံ ဧကံ သတ္တဘူမိကံ ဧကံ ပဉ္စဘူမိကံ။ တယောပိ ပါသာဒါ ဥဗ္ဗေဓေန သမပ္ပမာဏာ အဟေသုံ။ ဘူမိကာသု ပန နာနတ္တံ အဟောသိ။
အထ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘ပုတ္တော မေ ဝယပ္ပတ္တော ဆတ္တမဿ ဥဿာပေတွာ ရဇ္ဇသိရိံ ပဿိဿာမီ’’တိ။ သော သာကိယာနံ ပဏ္ဏာနိ ပဟိဏိ ‘‘ပုတ္တော မေ ဝယပ္ပတ္တော, ရဇ္ဇေ နံ ပတိဋ္ဌာပေဿာမိ, သဗ္ဗေ အတ္တနော ဂေဟေသု ဝယပ္ပတ္တာ ဒါရိကာ ဣမံ ဂေဟံ ပေသေန္တူ’’တိ။ တေ ရညော သာသနံ သုတွာ – ‘‘ကုမာရော ကေဝလံ ရူပသမ္ပန္နော, န ကိဉ္စိ သိပ္ပံ ဇာနာတိ, ဒါရဘရဏံ ကာတုံ န သက္ခိဿတိ, န မယံ ဓီတရော ဒဿာမာ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ပုတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဗောဓိသတ္တော – ‘‘ကိံ သိပ္ပံ ဒဿေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သဟဿတ္ထာမံ ဓနုံ အာရောပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, တာတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အာဟရာပေထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ အာဟရာပေတွာ အဒါသိ။ တံ ဓနုံ ပုရိသသဟဿံ အာရောပေတိ, ပုရိသသဟဿံ ဩရောပေတိ။ မဟာပုရိသော တံ သရာသနံ အာဟရာပေတွာ ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နောဝ ဇိယံ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေ ဝေဌာပေတွာ ကဍ္ဎန္တော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေနေဝ ဓနုံ အာရောပေတွာ ဝါမေန ဟတ္ထေန ဒဏ္ဍေ ဂဟေတွာ ဒက္ခိဏေန ဟတ္ထေန ကဍ္ဎိတွာ ဇိယံ ရောပေသိ။ သကလနဂရံ ဥပ္ပတ္တနာကာရပ္ပတ္တံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂၆။)အဟောသိ။ ‘‘ကိံ ဧသော သဒ္ဒေါ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝေါ ဂဇ္ဇတီ’’တိ အာဟံသု။ အထညေ ‘‘တုမှေ န ဇာနာထ, န ဒေဝေါ ဂဇ္ဇတိ, အင်္ဂီရသဿ ကုမာရဿ သဟဿတ္ထာမံ ဓနုံ အာရောပေတွာ ဇိယံ ပေါဌေန္တဿ ဇိယပ္ပဟာရသဒ္ဒေါ ဧသော’’တိ အာဟံသု။ သာကိယာ တံ သုတွာ တာဝတကေနေဝ အာရဒ္ဓစိတ္တာ တုဋ္ဌမာနသာ အဟေသုံ။
အထ မဟာပုရိသော – ‘‘ကိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ အဋ္ဌင်္ဂုလဗဟလံ အယောပဋ္ဋံ ကဏ္ဍေန ဝိဇ္ဈိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ တံ ဝိဇ္ဈိတွာ – ‘‘အညံ ကိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ စတုရင်္ဂုလဗဟလံ အသနဖလကံ ဝိဇ္ဈိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ တမ္ပိ ဝိဇ္ဈိတွာ – ‘‘အညံ ကိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ဝိဒတ္ထိဗဟလံ ဥဒုမ္ဗရဖလကံ ဝိဇ္ဈိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ တမ္ပိ ဝိဇ္ဈိတွာ အညံ ကိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ တတော ‘‘ဝါလုကသကဋာနီ’’တိ အာဟံသု။ မဟာသတ္တော ဝါလုကသကဋမ္ပိ ပလာလသကဋမ္ပိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဥဒကေ ဧကူသဘပ္ပမာဏံ ကဏ္ဍံ ပေသေသိ ထလေ အဋ္ဌဥသဘပ္ပမာဏံ။ အထ နံ ‘‘ဝါတိင်္ဂဏသညာယ ဝါလံ ဝိဇ္ဈိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘တေန ဟိ ယောဇနမတ္တံ ဝါတိင်္ဂဏံ ဗန္ဓာပေထာ’’တိ ဝတွာ ယောဇနမတ္တကေ ဝါတိင်္ဂဏသညာယ ဝါလံ ဗန္ဓာပေတွာ ရတ္တန္ဓကာရေ မေဃပဋလေဟိ ဆန္နာသု ဒိသာသု ကဏ္ဍံ ခိပိ။ တံ ဂန္တွာ ယောဇနမတ္တကေ ဝါလံ ဖာလေတွာ ပထဝိံ ပါဝိသိ။ န ကေဝလံ ဧတ္တကမေဝ, တံဒိဝသံ မဟာပုရိသော လောကေ ဝတ္တမာနံ သိပ္ပံ သဗ္ဗမေဝ ဒဿေသိ။
အထ သာကိယာ အတ္တနော ဓီတရော အလင်္ကရိတွာ ပေသယိံသု။ စတ္တာလီသသဟဿာ နာဋကိတ္ထိယော အဟေသုံ။ ရာဟုလမာတာ ပန ဒေဝီ အဂ္ဂမဟေသီ အဟောသိ။ မဟာပုရိသော ဒေဝကုမာရော ဝိယ သုရယုဝတီဟိ ပရိဝုတော နရယုဝတီဟိ ပရိဝုတော နိပ္ပုရိသေဟိ တုရိယေဟိ ပရိစာရိယမာနော မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနော ဥတုဝါရေန ဥတုဝါရေန တေသု တီသု ပါသာဒေသု ဝိဟရတိ။ အထေကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တော ဥယျာနဘူမိံ ဂန္တုကာမော သာရထိံ အာမန္တေတွာ – ‘‘ရထံ ယောဇေဟိ ဥယျာနဘူမိံ ပဿိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ မဟာရဟံ ဝရရုစိရထိရကုဗ္ဗရဝရတ္တံ ထိရတရနေမိနာဘိံ ဝရကနကရဇတမဏိရတနခစိတဤသာမုခံ နဝကနကရဇတတာရကခစိတနေမိပဿံ သမောသရိတဝိဝိဓသုရဘိကုသုမဒါမသဿိရိကံ ရဝိရထသဒိသဒဿနီယံ ဝရရထံ သမလင်္ကရိတွာ သသိကုမုဒသဒိသဝဏ္ဏေ အနိလဂရုဠဇဝေ အာဇာနီယေ စတ္တာရော မင်္ဂလသိန္ဓဝေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂၇။)ယောဇေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ပဋိဝေဒေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ဒေဝဝိမာနသဒိသံ တံ ရထဝရမာရုယှ ဥယျာနာဘိမုခေါ ပါယာသိ။
အထ ဒေဝတာ ‘‘သိဒ္ဓတ္ထကုမာရဿ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနကာလော အာသန္နော, ပုဗ္ဗနိမိတ္တမဿ ဒဿေဿာမာ’’တိ ဧကံ ဒေဝပုတ္တံ ဇရာဇဇ္ဇရသရီရံ ခဏ္ဍဒန္တံ ပလိတကေသံ ဝင်္ကဂတ္တံ ဒဏ္ဍဟတ္ထံ ပဝေဓမာနံ ကတွာ ဒဿေသုံ။ တံ ဗောဓိသတ္တော စေဝ သာရထိ စ ပဿန္တိ။ တတော ဗောဓိသတ္တော – ‘‘သာရထိ ကော နာမေသ ပုရိသော ကေသာပိဿ န ယထာ အညေသ’’န္တိ မဟာပဒါနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၃ အာဒယော) အာဂတနယေနေဝ ပုစ္ဆိတွာ တဿ ဝစနံ သုတွာ – ‘‘ဓိရတ္ထု ဝတ, ဘော, ဇာတိ, ယတြ ဟိ နာမ ဇာတဿ ဇရာ ပညာယိဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၅, ၄၇) သံဝိဂ္ဂဟဒယော တတောဝ ပဋိနိဝတ္တိတွာ ပါသာဒမေဝ အဘိရုဟိ။
ရာဇာ ‘‘ကိံကာရဏာ မမ ပုတ္တော ပဋိနိဝတ္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဇိဏ္ဏပုရိသံ ဒိသွာ, ဒေဝါ’’တိ။ တတော ကမ္ပမာနမာနသော ရာဇာ အဍ္ဎယောဇနေ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ ပုနေကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တော ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော တာဟိ ဧဝ ဒေဝတာဟိ နိမ္မိတံ ဗျာဓိတဉ္စ ပုရိသံ ဒိသွာ ပုရိမနယေနေဝ ပုစ္ဆိတွာ သံဝိဂ္ဂဟဒယော နိဝတ္တိတွာ ပါသာဒမေဝ အဘိရုဟိ။ ရာဇာ ပုစ္ဆိတွာ နာဋကာနိ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာယ မာနသံ အဿ ဘိန္နံ ကရိဿ’’န္တိ အာရက္ခံ ဝဍ္ဎေတွာ သမန္တတော တိဂါဝုတပ္ပမာဏေ ပဒေသေ အာရက္ခံ ဌပေသိ။
ပုနပိ ဗောဓိသတ္တော ဧကဒိဝသံ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော တထေဝ ဒေဝတာဟိ နိမ္မိတံ ကာလင်္ကတံ ဒိသွာ ပုရိမနယေနေဝ ပုစ္ဆိတွာ သံဝိဂ္ဂဟဒယော နိဝတ္တိတွာ ပါသာဒမဘိရုဟိ။ ရာဇာ နိဝတ္တနကာရဏံ ပုစ္ဆိတွာ ပုန အာရက္ခံ ဝဍ္ဎေတွာ ယောဇနပ္ပမာဏေ ပဒေသေ အာရက္ခံ ဌပေသိ။
ပုနပိ ဗောဓိသတ္တော ဧကဒိဝသံ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော တထေဝ ဒေဝတာဟိ နိမ္မိတံ သုနိဝတ္ထံ သုပါရုတံ ပဗ္ဗဇိတံ ဒိသွာ – ‘‘ကော နာမေသော, သမ္မ, သာရထီ’’တိ သာရထိံ ပုစ္ဆိ။ သာရထိ ကိဉ္စာပိ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒဿ အဘာဝါ ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဂုဏေ ဝါ န ဇာနာတိ, ဒေဝတာနုဘာဝေန ပန ‘‘ပဗ္ဗဇိတော နာမာယံ ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဂုဏံ တဿ ဝဏ္ဏေသိ။
တတော ဗောဓိသတ္တော ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေတွာ တံဒိဝသံ ဥယျာနံ အဂမာသိ။ ဒီဃာယုကာ ဗောဓိသတ္တာ ဝဿသတေ ဝဿသတေ အတိက္ကန္တေ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂၈။)ဇိဏ္ဏာဒီသု ဧကေကံ အဒ္ဒသံသု။ အမှာကံ ပန ဗောဓိသတ္တော အပ္ပါယုကကာလေ ဥပ္ပန္နတ္တာ စတုန္နံ စတုန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော အနုက္ကမေန ဧကေကံ အဒ္ဒသ။ ဒီဃဘာဏကာ ပနာဟု – ‘‘စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဧကဒိဝသေနေဝ ဒိသွာ အဂမာသီ’’တိ။ တတ္ထ ဒိဝသဘာဂံ ကီဠိတွာ ဥယျာနရသမနုဘဝိတွာ မင်္ဂလပေါက္ခရဏိယံ နှတွာ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ မင်္ဂလသိလာတလေ နိသီဒိ အတ္တာနံ အလင်္ကာရာပေတုကာမော။ အထဿ စိတ္တာစာရမညာယ သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန အာဏတ္တော ဝိဿကမ္မော နာမ ဒေဝပုတ္တော အာဂန္တွာ တဿေဝ ကပ္ပကသဒိသော ဟုတွာ ဒိဗ္ဗေဟိ အလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိ။ အထဿ သဗ္ဗာလင်္ကာရသမလင်္ကတဿ သဗ္ဗတာလာဝစရေသု သကာနိ သကာနိ ပဋိဘာနာနိ ဒဿယန္တေသု ဗြာဟ္မဏေသု စ ‘‘ဇယ နန္ဒာ’’တိအာဒိဝစနေဟိ သုတမင်္ဂလိကာဒီသု နာနပ္ပကာရေဟိ မင်္ဂလဝစနတ္ထုတိဃောသေဟိ သမ္ဘာဝေန္တေသု သဗ္ဗာလင်္ကာရသမလင်္ကတံ ရထဝရံ အဘိရုဟိ။ တသ္မိံ သမယေ – ‘‘ရာဟုလမာတာ ပုတ္တံ ဝိဇာတာ’’တိ သုတွာ သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇာ – ‘‘ပုတ္တဿ မေ တုဋ္ဌိံ နိဝေဒေထာ’’တိ သာသနံ ပဟိဏိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ သုတွာ – ‘‘ရာဟု ဇာတော, ဗန္ဓနံ ဇာတ’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ – ‘‘ကိံ မေ ပုတ္တော အဝစာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ မေ နတ္တာ ‘ရာဟုလကုမာရော’တွေဝ နာမံ ဟောတူ’’တိ အာဟ။
ဗောဓိသတ္တောပိ တံ ရထဝရမာရုယှ မဟတာ ပရိဝါရေန အတိမနောရမေန သိရိသောဘဂ္ဂေန နဂရံ ပါဝိသိ။ တသ္မိံ သမယေ ရူပသိရိယာ ဂုဏသမ္ပတ္တိယာ စ အကိသာ ကိသာဂေါတမီ နာမ ခတ္တိယကညာ ဥပရိပါသာဒဝရတလဂတာ နဂရံ ပဝိသန္တဿ ဗောဓိသတ္တဿ ရူပသိရိံ ဒိသွာ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿာ ဟုတွာ –
‘‘နိဗ္ဗုတာ နူန သာ မာတာ, နိဗ္ဗုတော နူန သော ပိတာ၊
နိဗ္ဗုတာ နူန သာ နာရီ, ယဿာယံ ဤဒိသော ပတီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) –
ဗောဓိသတ္တော တံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မေ သုဿဝနံ ဝစနံ သာဝေသိ, အဟဉှိ နိဗ္ဗာနံ ဂဝေသန္တော ဝိစရာမိ, အဇ္ဇေဝ မယာ ဃရာဝါသံ ဆဍ္ဍေတွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၂၉။)နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတွာ နိဗ္ဗာနံ ဂဝေသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘အယံ ဣမိဿာ အာစရိယဘာဂေါ ဟောတူ’’တိ မုတ္တာဟာရံ ကဏ္ဌတော ဩမုဉ္စိတွာ ကိသာဂေါတမိယာ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ပရမရတိကရံ မုတ္တာဟာရံ ပေသေသိ။ သာ ‘‘သိဒ္ဓတ္ထကုမာရော မယိ ပဋိဗဒ္ဓဟဒယော ဟုတွာ ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသီ’’တိ သောမနဿဇာတာ အဟောသိ။
ဗောဓိသတ္တောပိ မဟတာ သိရိသမုဒယေန ပရမရမဏီယံ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ သိရိသယနေ နိပဇ္ဇိ။ တာဝဒေဝ နံ ပရိပုဏ္ဏရဇနိကရသဒိသရုစိရဝရဝဒနာ ဗိမ္ဗဖလသဒိသဒသနဝသနာ သိတဝိမလသမသံဟိတာဝိရဠဝရဒသနာ အသိတနယနကေသပါသာ သုဇာတဉ္ဇနာတိနီလကုဋိလဘမုကာ သုဇာတဟံသသမသံဟိတပယောဓရာ ရတိကရနဝကနကရဇတဝိရစိတဝရမဏိမေခလာ ပရိဂတဝိပုလဃနဇဃနတဋာ ကရိကရသန္နိဘောရုယုဂလာ နစ္စဂီတဝါဒိတေသု ကုသလာ သုရယုဝတိသဒိသရူပသောဘာ ဝရယုဝတိယော မဓုရရဝါနိ တုရိယာနိ ဂဟေတွာ မဟာပုရိသံ သမ္ပရိဝါရေတွာ ရမာပယန္တိယော နစ္စဂီတဝါဒိတာနိ ပယောဇယိံသု။ ဗောဓိသတ္တော ပန ကိလေသေသု ဝိရတ္တစိတ္တတာယ နစ္စဂီတာဒီသု အနဘိရတော မုဟုတ္တံ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။
တာ တံ ဒိသွာ ‘‘ယဿတ္ထာယ နစ္စာဒီနိ မယံ ပယောဇေမ, သော နိဒ္ဒံ ဥပဂတော, ဣဒါနိ ကိမတ္ထံ ကိလမာမာ’’တိ ဂဟိတာနိ တုရိယာနိ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိံသု, ဂန္ဓတေလပ္ပဒီပါ စ ဈာယန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော ပဗုဇ္ဈိတွာ သယနပိဋ္ဌေ ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော အဒ္ဒသ တာ ဣတ္ထိယော တုရိယဘဏ္ဍာနိ အဝတ္ထရိတွာ နိဒ္ဒါယန္တိယော ပဂ္ဃရိတလာလာ ကိလိန္နကပေါလဂတ္တာ, ဧကစ္စာ ဒန္တေ ခါဒန္တိယော, ဧကစ္စာ ကာကစ္ဆန္တိယော, ဧကစ္စာ ဝိပ္ပလပန္တိယော, ဧကစ္စာ ဝိဝဋမုခါ, ဧကစ္စာ အပဂတဝသနရသနာ, ပါကဋဗီဘစ္ဆသမ္ဗာဓဋ္ဌာနာ, ဧကစ္စာ ဝိမုတ္တာကုလသိရောရုဟာ သုသာနရူပရူပံ ဓာရယမာနာ သယိံသု။ မဟာသတ္တော တာသံ တံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ကာမေသု ဝိရတ္တစိတ္တော အဟောသိ။ တဿ ပန အလင်္ကတပဋိယတ္တံ ဒသသတနယနဘဝနသဒိသံ ရုစိရသောဘမ္ပိ ပါသာဒဝရတလံ အပဝိဒ္ဓမတသရီရကုဏပဘရိတံ အာမကသုသာနမိဝ ပရမပဋိက္ကူလံ ဥပဋ္ဌာသိ။ တယောပိ ဘဝါ အာဒိတ္တဘဝနသဒိသာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ ‘‘ဥပဒ္ဒုတံ ဝတ, ဘော, ဥပဿဋ္ဌံ ဝတ ဘော’’တိ စ ဝါစံ ပဝတ္တေသိ။ အတိဝိယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ နမိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃၀။)သော ‘‘အဇ္ဇေဝ မယာ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သိရိသယနတော ဥဋ္ဌာယ ဒွါရသမီပံ ဂန္တွာ – ‘‘ကော ဧတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ဥမ္မာရေ သီသံ ကတွာ နိပန္နော ဆန္နော အာဟ – ‘‘အဟံ, အယျပုတ္တ, ဆန္နော’’တိ။ အထ မဟာပုရိသော – ‘‘အဟံ အဇ္ဇ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတုကာမော, န ကဉ္စိ ပဋိဝေဒိတွာ သီဃမေကံ အတိဇယံ သိန္ဓဝံ ကပ္ပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ အဿဘဏ္ဍကံ ဂဟေတွာ အဿသာလံ ဂန္တွာ ဂန္ဓတေလပ္ပဒီပေသု ဇလန္တေသု သုမနပဋ္ဋဝိတာနဿ ဟေဋ္ဌာ ပရမရမဏီယေ ဘူမိဘာဂေ ဌိတံ အရိမန္ထကံ ကဏ္ဍကံ တုရင်္ဂဝရံ ဒိသွာ – ‘‘အဇ္ဇ မယာ အယျပုတ္တဿ နိက္ခမနတ္ထာယ ဣမမေဝ မင်္ဂလဟယံ ကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကဏ္ဍကံ ကပ္ပေသိ။ သော ကပ္ပိယမာနောဝ အညာသိ – ‘‘အယံ ကပ္ပနာ အတိဂါဠှာ, အညေသု ဒိဝသေသု ဥယျာနကီဠံ ဂမနကာလေ ကပ္ပနာ ဝိယ န ဟောတိ။ နိဿံသယံ အဇ္ဇေဝ အယျပုတ္တော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိဿတီ’’တိ။ တတော တုဋ္ဌမာနသော မဟာဟသိတံ ဟသိ။ သော နာဒေါ တံ သကလကပိလဝတ္ထုပုရံ ဥန္နာဒံ ကရေယျ, ဒေဝတာ ပန သန္နိရုမ္ဘိတွာ န ကဿစိ သောတုံ အဒံသု။
ဗောဓိသတ္တော ‘‘ပုတ္တံ တာဝ ပဿိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဌိတဋ္ဌာနတော ဥဋ္ဌာယ ရာဟုလမာတုယာ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဂဗ္ဘဒွါရံ ဝိဝရိ။ တသ္မိံ ခဏေ အန္တောဂဗ္ဘေ ဂန္ဓတေလပ္ပဒီပေါ ဈာယတိ။ ရာဟုလမာတာ သုမနမလ္လိကာဒီနံ အမ္ဗဏမတ္တေန အတ္တိပ္ပကိဏ္ဏေ ဝရသယနေ ပုတ္တဿ မတ္ထကေ ဟတ္ထံ ဌပေတွာ နိဒ္ဒါယတိ။ ဗောဓိသတ္တော ဥမ္မာရေ ပါဒံ ဌပေတွာ ဌိတကောဝ ဩလောကေတွာ – ‘‘သစာဟံ ဒေဝိယာ ဟတ္ထံ အပနေတွာ မမ ပုတ္တံ ဂဏှိဿာမိ, ဒေဝီ ပဗုဇ္ဈိဿတိ, ဧဝံ မေ အဘိနိက္ခမနဿ အန္တရာယော ဘဝိဿတိ။ ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာဝ အာဂန္တွာ ပုတ္တံ ပဿိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပါသာဒတလတော ဩတရိတွာ အဿဿ သမီပံ ဂန္တွာ ဧဝမာဟ – ‘‘တာတ ကဏ္ဍက, တွံ အဇ္ဇ ဧကရတ္တိံ မံ တာရယ, အဟံ တံ နိဿာယ ဗုဒ္ဓေါ ဟုတွာ သဒေဝကံ လောကံ တာရေဿာမီ’’တိ။ တတော ဥလ္လင်္ဃိတွာ ကဏ္ဍကဿ ပိဋ္ဌိံ အဘိရုဟိ။ ကဏ္ဍကော ဂီဝတော ပဋ္ဌာယ အာယာမတော အဋ္ဌာရသဟတ္ထော ဟောတိ တဒနုရူပေန ဥဗ္ဗေဓေန သမန္နာဂတော ရူပဂ္ဂဇဝဗလသမ္ပန္နော သဗ္ဗသေတော ဓောတသင်္ခသဒိသဒဿနီယဝဏ္ဏော။ တတော ဗောဓိသတ္တော ဝရတုရင်္ဂပိဋ္ဌိဂတော ဆန္နံ အဿဿ ဝါလဓိံ ဂါဟာပေတွာ အဍ္ဎရတ္တသမယေ နဂရဿ မဟာဒွါရံ သမ္ပတ္တော။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃၁။)တဒါ ပန ရာဇာ ပုဗ္ဗေဝ ဗောဓိသတ္တဿ ဂမနပဋိသေဓနတ္ထာယ ဒွီသု ဒွါရကဝါဋေသု ဧကေကံ ပုရိသသဟဿေန ဝိဝရိတဗ္ဗံ ကာရေတွာ တတ္ထ ဗဟုပုရိသေ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ကိရ ပုရိသဂဏနာယ ကောဋိသတသဟဿဿ ဗလံ ဓာရေသိ, ဟတ္ထိဂဏနာယ ကောဋိသဟဿဿ။ တသ္မာ သော စိန္တေသိ – ‘‘ယဒိ ဒွါရံ န ဝိဝရီယတိ, အဇ္ဇ ကဏ္ဍကဿ ပိဋ္ဌေ နိသိန္နော ဆန္နံ ဝါလဓိံ ဂါဟာပေတွာ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ကဏ္ဍကံ ဦရူဟိ နိပ္ပီဠေတွာ အဋ္ဌာရသဟတ္ထံ ပါကာရံ ဥပ္ပတိတွာ အတိက္ကမေယျ’’န္တိ။ ဆန္နော စိန္တေသိ – ‘‘သစေ ဒွါရံ န ဥဂ္ဃါပယတိ, အဟံ အယျပုတ္တံ ခန္ဓေ ကတွာ ကဏ္ဍကံ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန ပရိက္ခိပန္တော ဥပကစ္ဆကေ ကတွာ ဥပ္ပတိတွာ ပါကာရံ အတိက္ကမိဿာမီ’’တိ။ ကဏ္ဍကော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဒွါရေ အဝိဝရိယမာနေ ယထာနိသိန္နမေဝ အယျပုတ္တံ ဂဟိတဝါလဓိနာ ဆန္နေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပတိတွာ ပါကာရဿ ပုရတော ပတိဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ။ ဧဝမေဝ တယော ပုရိသာ စိန္တယိံသု။ ဒွါရေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ မဟာဒွါရံ ဝိဝရိံသု။
တသ္မိံ ခဏေ မာရော ပါပိမာ ‘‘မဟာသတ္တံ နိဝတ္တေဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ ဂဂနတလေ ဌတွာ အာဟ –
‘‘မာ နိက္ခမ မဟာဝီရ, ဣတော တေ သတ္တမေ ဒိနေ၊
ဒိဗ္ဗံ တု စက္ကရတနံ, အဒ္ဓါ ပါတု ဘဝိဿတိ။ –
ဒွိသဟဿပရိတ္တဒီပပရိဝါရာနံ စတုန္နံ မဟာဒီပါနံ ရဇ္ဇံ ကာရေဿသိ, နိဝတ္တ, မာရိသာ’’တိ။ မဟာပုရိသော အာဟ ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ။ အဟံ ဝသဝတ္တီတိ။
‘‘ဇာနာမဟံ မဟာရာဇ, မယှံ စက္ကဿ သမ္ဘဝံ၊
အနတ္ထိကောဟံ ရဇ္ဇေန, ဂစ္ဆ တွံ မာရ မာ ဣဓ။
‘‘သကလံ ဒသသဟဿမ္ပိ, လောကဓာတုမဟံ ပန၊
ဥန္နာဒေတွာ ဘဝိဿာမိ, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဝိနာယကော’’တိ။ –
အာဟ။ သော တတ္ထေဝန္တရဓာယိ။
မဟာသတ္တော ဧကူနတ္တိံသဝဿကာလေ ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍေတွာ စက္ကဝတ္တိသိရိနိဝါသဘူတာ ရာဇဘဝနာ နိက္ခမိတွာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေ ဝတ္တမာနေ နဂရတော နိက္ခမိတွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃၂။)နဂရံ အပလောကေတုကာမော အဟောသိ။ ဝိတက္ကသမနန္တရမေဝ စဿ ကုလာလစက္ကံ ဝိယ သော ဘူမိပ္ပဒေသော ပရိဝတ္တိ။ ယထာဌိတောဝ မဟာသတ္တော ကပိလဝတ္ထုပုရံ ဒိသွာ တဿိံ ဘူမိပ္ပဒေသေ ကဏ္ဍကနိဝတ္တနံ နာမ စေတိယဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဂန္တဗ္ဗမဂါဘိမုခံယေဝ ကဏ္ဍကံ ကတွာ ပါယာသိ မဟတာ သက္ကာရေန ဥဠာရေန သိရိသမုဒယေန။ တဒါ မဟာသတ္တေ ဂစ္ဆန္တေ တဿ ပုရတော ဒေဝတာ သဋ္ဌိ ဥက္ကာသတသဟဿာနိ ဓာရယိံသု, တထာ ပစ္ဆတော သဋ္ဌိ ဒက္ခိဏတော သဋ္ဌိ ဥက္ကာသတသဟဿာနိ, တထာ ဝါမပဿတော။ အပရာ ဒေဝတာ သုရဘိကုသုမမာလာဒါမစန္ဒနစုဏ္ဏစာမရဓဇပဋာကာဟိ သက္ကရောန္တိယော ပရိဝါရေတွာ အဂမံသု။ ဒိဗ္ဗာနိ သင်္ဂီတာနိ အနေကာနိ စ တုရိယာနိ ဝဇ္ဇိံသု။
ဣမိနာ သိရိသမုဒယေန ဂစ္ဆန္တော ဗောဓိသတ္တော ဧကရတ္တေနေဝ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ အတိက္ကမ္မ တိံသယောဇနိကံ မဂ္ဂံ ဂန္တွာ အနောမာနဒီတီရံ သမ္ပာပုဏိ။ အထ ဗောဓိသတ္တော နဒီတီရေ ဌတွာ ဆန္နံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကာ နာမာယံ နဒီ’’တိ? ‘‘အနောမာ နာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အမှာကမ္ပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနောမာ ဘဝိဿတီ’’တိ ပဏှိယာ အဿံ ဃဋ္ဋေန္တော အဿဿ သညံ အဒါသိ။ အဿော ဥလ္လင်္ဃိတွာ အဋ္ဌဥသဘဝိတ္ထာရာယ နဒိယာ ပါရိမတီရေ အဋ္ဌာသိ။ ဗောဓိသတ္တော အဿပိဋ္ဌိတော ဩရုယှ မုတ္တရာသိသဒိသေ ဝါလုကာပုလိနေ ဌတွာ ဆန္နံ အာမန္တေသိ – ‘‘သမ္မ ဆန္န, တွံ မယှံ အာဘရဏာနိ စေဝ ကဏ္ဍကဉ္စ အာဒါယ ဂစ္ဆ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ဆန္နော, ‘‘အဟမ္ပိ, ဒေဝ, ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တော အာဟ – ‘‘န လဗ္ဘာ တယာ ပဗ္ဗဇိတုံ, ဂစ္ဆေဝ တွ’’န္တိ တိက္ခတ္တုံ နိဝါရေတွာ အာဘရဏာနိ စေဝ ကဏ္ဍကဉ္စ ပဋိစ္ဆာပေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ မယှံ ကေသာ သမဏသာရုပ္ပါ န ဟောန္တိ, တေ ခဂ္ဂေန ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ ဒက္ခိဏေန ဟတ္ထေန ပရမနိသိတမသိဝရံ ဂဟေတွာ ဝါမဟတ္ထေန မောဠိယာ သဒ္ဓိံ စူဠံ ဂဟေတွာ ဆိန္ဒိ, ကေသာ ဒွင်္ဂုလမတ္တာ ဟုတွာ ဒက္ခိဏတော အာဝဋ္ဋမာနာ သီသေ အလ္လီယိံသု။ တေသံ ပန ကေသာနံ ယာဝဇီဝံ တဒေဝ ပမာဏံ အဟောသိ, မဿု စ တဒနုရူပံ, ပုန ကေသမဿုဩဟာရဏကိစ္စမ္ပိဿ နာဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တော သဟ မောဠိယာ စူဠံ ဂဟေတွာ – ‘‘သစာဟံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿာမိ, အာကာသေ တိဋ္ဌတု, နော စေ, ဘူမိယံ ပတတူ’’တိ အာကာသေ ခိပိ။ တံ စူဠာမဏိဗန္ဓနံ ယောဇနပ္ပမာဏံ ဌာနံ ဂန္တွာ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃၃။)အထ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဩလောကေန္တော ယောဇနိကေန ရတနစင်္ကောဋကေန တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တာဝတိံသဘဝနေ တိယောဇနံ သတ္တရတနမယံ စူဠာမဏိစေတိယံ နာမ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ယထာဟ –
‘‘ဆေတွာန မောဠိံ ဝရဂန္ဓဝါသိတံ, ဝေဟာယသံ ဥက္ခိပိ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော၊
သဟဿနေတ္တော သိရသာ ပဋိဂ္ဂဟိ, သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋဝရေန ဝါသဝေါ’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၂၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ)၊
ပုန ဗောဓိသတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမာနိ ကာသိကဝတ္ထာနိ မဟဂ္ဃါနိ, န မယှံ သမဏသာရုပ္ပါနီ’’တိ။ အထဿ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ပုရာဏသဟာယကော ဃဋိကာရမဟာဗြဟ္မာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဝိနာသဘာဝါပ္ပတ္တေန မိတ္တဘာဝေန စိန္တေသိ – ‘‘အဇ္ဇ မေ သဟာယကော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တော, သမဏပရိက္ခာရမဿ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ။
‘‘တိစီဝရဉ္စ ပတ္တော စ, ဝါသိ သူစိ စ ဗန္ဓနံ၊
ပရိဿာဝနဉ္စ အဋ္ဌေတေ, ယုတ္တယောဂဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၅၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၄၊ ၂။၃၄၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၈၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅ ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၆) –
ဣမေ အဋ္ဌ သမဏပရိက္ခာရေ အာဟရိတွာ အဒါသိ။ မဟာပုရိသော အရဟဒ္ဓဇံ နိဝါသေတွာ ဥတ္တမံ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝေသံ ဂဟေတွာ သာဋကယုဂလံ အာကာသေ ခိပိ။ တံ မဟာဗြဟ္မာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဗြဟ္မလောကေ ဒွါဒသယောဇနိကံ သဗ္ဗရတနမယံ စေတိယံ ကတွာ တံ အန္တော ပက္ခိပိတွာ ဌပေသိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော – ‘‘ဆန္န, မမ ဝစနေန မာတာပိတူနံ အာရောဂျံ ဝဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ တတော ဆန္နော မဟာပုရိသံ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ ကဏ္ဍကော ပန ဆန္နေန သဒ္ဓိံ မန္တယမာနဿ ဗောဓိသတ္တဿ ဝစနံ သုဏန္တော ဌတွာ – ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ မယှံ ပုန သာမိနော ဒဿန’’န္တိ စက္ခုပထမဿ ဝိဇဟန္တော ဝိယောဂဒုက္ခမဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဟဒယေန ဖလိတေန ကာလံ ကတွာ သုရရိပုဒုရဘိဘဝနေ တာဝတိံသဘဝနေ ကဏ္ဍကော နာမ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ဥပ္ပတ္တိ ဝိမလတ္ထဝိလာသိနိယာ ဝိမာနဝတ္ထုဋ္ဌကထာယ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဆန္နဿ ပဌမံ ဧကောဝ သောကော အဟောသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃၄။)သော ကဏ္ဍကဿ ကာလကိရိယာယ ဒုတိယေန သောကေန ပီဠိယမာနော ရောဒန္တော ပရိဒေဝန္တော ဒုက္ခေန အဂမာသိ။
ဗောဓိသတ္တောပိ ပဗ္ဗဇိတွာ တသ္မိံယေဝ ပဒေသေ အနုပိယံ နာမ အမ္ဗဝနံ အတ္ထိ, တတ္ထေဝ သတ္တာဟံ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုခေန ဝီတိနာမေတွာ တတော ပစ္ဆာ သဉ္ဈာပ္ပဘာနုရဉ္ဇိတသလိလဓရသံဝုတော သရဒသမယေ ပရိပုဏ္ဏရဇနိကရော ဝိယ ကာသာဝဝရသံဝုတော ဧကကောပိ အနေကဇနပရိဝုတော ဝိယ ဝိရောစမာနော တံ ဝနဝါသိမိဂပက္ခီနံ နယနာမတပါနမိဝ ကရောန္တော ဧကစရော သီဟော ဝိယ နရသီဟော မတ္တမာတင်္ဂဝိလာသဂါမီ သမဿာသေန္တော ဝိယ ဝသုန္ဓရံ ပါဒတလေဟိ ဧကဒိဝသေနေဝ တိံသယောဇနိကံ မဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဥတ္တုင်္ဂတရင်္ဂဘင်္ဂံ အသင်္ဂံ ဂင်္ဂံ နဒိံ ဥတ္တရိတွာ ရတနဇုတိဝိသရဝိရာဇိတဝရရုစိရရာဇဂဟံ ရာဇဂဟံ နာမ နဂရံ ပါဝိသိ။ ပဝိသိတွာ စ ပန သပဒါနံ ပိဏ္ဍာယ စရိ။ သကလံ ပန တံ နဂရံ ဗောဓိသတ္တဿ ရူပဒဿနေန ဓနပါလကေ ပဝိဋ္ဌေ တံ နဂရံ ဝိယ အသုရိန္ဒေ ပဝိဋ္ဌေ ဒေဝနဂရံ ဝိယ သင်္ခေါဘမဂမာသိ။ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေ မဟာပုရိသေ နဂရဝါသိနော မနုဿာ မဟာသတ္တဿ ရူပဒဿနေန သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿာ ဇာတဝိမှိတာ ဗောဓိသတ္တဿ ရူပဒဿနာဝဇ္ဇိတဟဒယာ အဟေသုံ။
တေသံ မနုဿာနံ အညတရော အညတရမေဝမာဟ – ‘‘ကိန္နု ယံ, ဘော, ရာဟုဘယေန နိဂူဠှကိရဏဇာလော ပုဏ္ဏစန္ဒော မနုဿလောကမာဂတော’’တိ။ တမညော သိတံ ကတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ကိံ ကထေသိ, သမ္မ, ကဒါ နာမ တယာ ပုဏ္ဏစန္ဒော မနုဿလောကမာဂတော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, နနု ဧသ ကုသုမကေတုကာမဒေဝေါ ဝေသန္တရမာဒါယ အမှာကံ မဟာရာဇဿ နာဂရာနဉ္စ ပရမလီဠာဝိဘူတိံ ဒိသွာ ကီဠိတုမာဂတော’’တိ။ တမညော သိတံ ကတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ကိံ, ဘော, တွံ ဥမ္မတ္တောသိ, နနု ကာမော ဣဿရကောဓဟုတာသနပရိဒဍ္ဎသရီရော သုရပတိဒသသတနယနော ဧသော အမရပုရသညာယ ဣဓာဂတော’’တိ! တမညော ဤသကံ ဟသိတွာ – ‘‘ကိံ ဝဒေသိ, ဘော, တေ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓံ, ကုတော ပနဿ ဒသသတနယနာနိ, ကုတော ဝဇိရံ, ကုတော ဧရာဝဏော။ အဒ္ဓါ ဗြဟ္မာ ဧသ ဗြာဟ္မဏဇနံ ပမတ္တံ ဉတွာ ဝေဒဝေဒင်္ဂါဒီသု နိယောဇနတ္ထာယ အာဂတော’’တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ အပသာဒေတွာ အညော ပဏ္ဍိတဇာတိကော ဧဝမာဟ – ‘‘နေဝါယံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃၅။)ပုဏ္ဏစန္ဒော, န စ ကာမဒေဝေါ, နာပိ ဒသသတနယနော, န စာပိ ဗြဟ္မာ, သဗ္ဗလောကနာယကော သတ္ထာ ဧသ အစ္ဆရိယမနုဿော’’တိ။
ဧဝံ သလ္လပန္တေသု ဧဝ နာဂရေသု ရာဇပုရိသာ ဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ ရညော ဗိမ္ဗိသာရဿ အာရောစေသုံ – ‘‘ဒေဝ, ဒေဝေါ ဝါ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဥဒါဟု နာဂရာဇာ ဝါ ယက္ခော ဝါ ကော နု ဝါ အမှာကံ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရတီ’’တိ။ ရာဇာ တံ သုတွာ ဥပရိပါသာဒတလေ ဌတွာ မဟာပုရိသံ ဒိသွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော ရာဇပုရိသေ အာဏာပေသိ – ‘‘ဂစ္ဆထ, ဘဏေ, တံ ဝီမံသထ, သစေ အမနုဿော ဘဝိဿတိ, နဂရာ နိက္ခမိတွာ အန္တရဓာယိဿတိ, သစေ ဒေဝတာ ဘဝိဿတိ, အာကာသေန ဂမိဿတိ, သစေ နာဂရာဇာ ဘဝိဿတိ, ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ ဂမိဿတိ, သစေ မနုဿော ဘဝိဿတိ, ယထာလဒ္ဓံ ဘိက္ခံ ပရိဘုဉ္ဇိဿတီ’’တိ။
မဟာပုရိသောပိ သန္တိန္ဒြိယော သန္တမာနသော ရူပသောဘာယ မဟာဇနဿ နယနာနိ အာကဍ္ဎေန္တော ဝိယ ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနော မိဿကဘတ္တံ ယာပနမတ္တံ သံဟရိတွာ ပဝိဋ္ဌဒွါရေနေဝ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတစ္ဆာယာယ ပုရတ္ထာဘိမုခေါ နိသီဒိတွာ အာဟာရံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ နိဗ္ဗိကာရော ပရိဘုဉ္ဇိ။ တတော ရာဇပုရိသာ ဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ ရညော အာရောစေသုံ။ တတော ဒူတဝစနံ သုတွာ မဂဓာဓိပတိ ရာဇာ ဗာလဇနေဟိ ဒုရနုသာရော မေရုမန္ဒာရသာရော သတ္တသာရော ဗိမ္ဗိသာရော ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏဿဝနေနေဝ သဉ္ဇာတဒဿနကုတူဟလော ဝေဂေန နဂရတော နိက္ခမိတွာ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတာဘိမုခေါ ဂန္တွာ ယာနာ ဩရုယှ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တေန ကတာနုညော ဗန္ဓုဇနသိနေဟသီတလေ သိလာတလေ နိသီဒိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဣရိယာပထေ ပသီဒိတွာ ကတပဋိသန္ထာရော နာမဂေါတ္တာဒီနိ ပုစ္ဆိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ သဗ္ဗံ ဣဿရိယံ နိယျာတေသိ။ ဗောဓိသတ္တော – ‘‘မယှံ, မဟာရာဇ, ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝါ ကိလေသကာမေဟိ ဝါ အတ္ထော နတ္ထိ။ အဟဉှိ ပရမာဘိသမ္ဗောဓိံ ပတ္ထယန္တော နိက္ခန္တော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ အနေကပ္ပကာရေန ယာစန္တောပိ တဿ စိတ္တံ အလဘိတွာ – ‘‘အဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ, ဗုဒ္ဓဘူတေန ပန တယာ ပဌမံ မမ ဝိဇိတံ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ နဂရံ ပဝိဋ္ဌော။
‘‘အထ ရာဇဂဟံ ဝရရာဇဂဟံ, နရရာဇဝရေ နဂရံ တု ဂတေ၊
ဂိရိရာဇဝရော မုနိရာဇဝရော, မိဂရာဇဂတော သုဂတောပိ ဂတော’’။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃၆။)အထ ဗောဓိသတ္တော အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရမာနော အာဠာရဉ္စ ကာလာမံ ဥဒကဉ္စ ရာမပုတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ – ‘‘နာယံ မဂ္ဂေါ ဗောဓိယာ’’တိ တံ သမာပတ္တိဘာဝနံ အနလင်္ကရိတွာ မဟာပဓာနံ ပဒဟိတုကာမော ဥရုဝေလံ ဂန္တွာ – ‘‘ရမဏီယော ဝတာယံ ဘူမိဘာဂေါ’’တိ တတ္ထေဝ ဝါသံ ဥပဂန္တွာ မဟာပဓာနံ ပဒဟိ။ လက္ခဏပရိဂ္ဂါဟကဗြာဟ္မဏာနံ စတ္တာရော ပုတ္တာ ကောဏ္ဍညော ဗြာဟ္မဏော စာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဇနာ ပဌမံယေဝ ပဗ္ဗဇိတာ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု ဘိက္ခာစရိယံ စရန္တာ တတ္ထ ဗောဓိသတ္တံ သမ္ပာပုဏိံသု။ အထ နံ ဆဗ္ဗဿာနိ မဟာပဓာနံ ပဒဟန္တံ – ‘‘ဣဒါနိ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတိ, ဣဒါနိ ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနာဒိကာယ ဝတ္တပဋိပတ္တိယာ ဥပဋ္ဌဟမာနာ သန္တိကာဝစရာဝဿ အဟေသုံ။ ဗောဓိသတ္တောပိ – ‘‘ကောဋိပ္ပတ္တံ ဒုက္ကရံ ကရိဿာမီ’’တိ ဧကတိလတဏ္ဍုလာဒီဟိ ဝီတိနာမေသိ။ သဗ္ဗသောပိ အာဟာရုပစ္ဆေဒံ အကာသိ။ ဒေဝတာပိ လောမကူပေဟိ ဒိဗ္ဗောဇံ ဥပဟာရယမာနာ ပက္ခိပိံသု။
အထဿ တာယ နိရာဟာရတာယ ပရမကိသဘာဝပ္ပတ္တကာယဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ကာယော ကာဠဝဏ္ဏော အဟောသိ, ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာနိ ပဋိစ္ဆန္နာနိ အဟေသုံ။ အထ ဗောဓိသတ္တော ဒုက္ကရကာရိကာယ အန္တံ ဂန္တွာ – ‘‘နာယံ မဂ္ဂေါ ဗောဓိယာ’’တိ ဩဠာရိကံ အာဟာရံ အာဟာရေတုံ ဂါမနိဂမေသု ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ အာဟာရံ အာဟရိ။ အထဿ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာနိ ပါကတိကာနိ အဟေသုံ, ကာယော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော အဟောသိ။ အထ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ တံ ဒိသွာ – ‘‘အယံ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကံ ကရောန္တောပိ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ နာသက္ခိ, ဣဒါနိ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဩဠာရိကံ အာဟာရံ အာဟရိယမာနော ကိံ သက္ခိဿတိ, ဗာဟုလ္လိကော ဧသ ပဓာနဝိဗ္ဘန္တော, ကိံ နော ဣမိနာ’’တိ မဟာပုရိသံ ပဟာယ ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနံ အဂမံသု။
အထ မဟာပုရိသော ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ဥရုဝေလာယံ သေနာနိဂမေ သေနာကုဋုမ္ဗိကဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တာ သုဇာတာ နာမ ဒါရိကာ အဟောသိ။ တာယ သမ္ပသာဒနဇာတာယ ဒိန္နံ ပက္ခိတ္တဒိဗ္ဗောဇံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဂဟေတွာ နေရဉ္ဇရာယ ပဋိသောတံ ခိပိတွာ ကာဠနာဂရာဇံ သုပန္တံ ဗောဓေသိ။ အထ ဗောဓိသတ္တော နေရဉ္ဇရာတီရေ သုရဘိကုသုမသမလင်္ကတေ နီလောဘာသေ မနောရမေ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃၇။)သာယနှသမယေ ဒေဝတာဟိ အလင်္ကတေန မဂ္ဂေန ဗောဓိရုက္ခာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ ဒေဝနာဂယက္ခသိဒ္ဓါဒယော ဒိဗ္ဗေဟိ မာလာဂန္ဓဝိလေပနေဟိ ပူဇယိံသု။ တသ္မိံ သမယေ သောတ္ထိယော နာမ တိဏဟာရကော တိဏံ အာဒါယ ပဋိပထေ အာဂစ္ဆန္တော မဟာပုရိသဿ အာကာရံ ဉတွာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော အဒါသိ။ ဗောဓိသတ္တော တိဏံ ဂဟေတွာ အသိတဉ္ဇနဂိရိသင်္ကာသံ အာစရန္တမိဝ ဒိနကရဇာလံ သကဟဒယမိဝ ကရုဏာသီတလံ သီတစ္ဆာယံ ဝိဝိဓဝိဟဂဂဏသမ္ပာတဝိရဟိတံ မန္ဒမာရုတေရိတာယ ဃနသာခါယ သမလင်္ကတံ နစ္စန္တမိဝ ပီတိယာ ရဉ္ဇမာနမိဝ စ တရုဂဏာနံ ဝိရောစမာနဝိဇယတရုမဿတ္ထဗောဓိရုက္ခမူလမုပဂန္တွာ အဿတ္ထဒုမရာဇံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပုဗ္ဗုတ္တရဒိသာဘာဂေ ဌိတော တာနိ တိဏာနိ အဂ္ဂေ ဂဟေတွာ စာလေသိ။ တာဝဒေဝ စုဒ္ဒသဟတ္ထော ပလ္လင်္ကော အဟောသိ။ တာနိ စ တိဏာနိ စိတ္တကာရေန လေခါဂဟိတာနိ ဝိယ အဟေသုံ။ ဗောဓိသတ္တော တတ္ထ စုဒ္ဒသဟတ္ထေ တိဏသန္ထရေ တိသန္ဓိပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ သုဝဏ္ဏပီဌေ ဌပိတရဇတက္ခန္ဓံ ဝိယ စ ပညာသဟတ္ထံ ဗောဓိက္ခန္ဓံ ပိဋ္ဌိတော ကတွာ ဥပရိ မဏိဆတ္တေန ဝိယ ဗောဓိသာခါဟိ ဓာရိယမာနော နိသီဒိ။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေ ပနဿ စီဝရေ ဗောဓိအင်္ကုရာ ပတမာနာ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ ပဝါဠာ ဝိယ နိက္ခိတ္တာ ဝိရောစယိံသု။
ဗောဓိသတ္တေ ပန တတ္ထ နိသိန္နေယေဝ ဝသဝတ္တိမာရော ဒေဝပုတ္တော – ‘‘သိဒ္ဓတ္ထကုမာရော မမ ဝိသယမတိက္ကမိတုကာမော, န ဒါနာဟမတိက္ကမိတုမဿ ဒဿာမီ’’တိ မာရဗလဿ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ မာရဗလမာဒါယ နိက္ခမိ။ သာ ကိရ မာရသေနာ မာရဿ ပုရတော ဒွါဒသယောဇနာ အဟောသိ, တထာ ဒက္ခိဏတော စ ဝါမပဿတော စ, ပစ္ဆတော ပန စက္ကဝါဠပရိယန္တံ ကတွာ ဌိတာ, ဥဒ္ဓံ နဝယောဇနုဗ္ဗေဓာ အဟောသိ။ ယဿာ ပန ဥန္နဒန္တိယာ သဒ္ဒေါ နဝယောဇနသဟဿတော ပဋ္ဌာယ ပထဝိဥန္ဒြိယနသဒ္ဒေါ ဝိယ သုယျတိ။ တသ္မိံ သမယေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဝိဇယုတ္တရံ နာမ သင်္ခံ ဓမမာနော အဋ္ဌာသိ။ သော ကိရ သင်္ခေါ ဝီသဟတ္ထသတိကော အဟောသိ။ ပဉ္စသိခေါ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တော တိဂါဝုတာယတံ ဗေဠုဝပဏ္ဍုဝီဏံ အာဒါယ ဝါဒယမာနော မင်္ဂလယုတ္တာနိ ဂီတာနိ ဂါယမာနော အဋ္ဌာသိ။ သုယာမော ဒေဝရာဇာ တိဂါဝုတာယတံ သရဒသမယရဇနိကရသဿိရိကံ ဒိဗ္ဗစာမရံ ဂဟေတွာ မန္ဒံ မန္ဒံ ဗီဇယမာနော အဋ္ဌာသိ။ ဗြဟ္မာ စ သဟမ္ပတိ တိယောဇနဝိတ္ထတံ ဒုတိယမိဝ ပုဏ္ဏစန္ဒံ သေတစ္ဆတ္တံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃၈။)ဘဂဝတော ဥဒ္ဓံ ဓာရေတွာ အဋ္ဌာသိ။ မဟာကာဠောပိ နာဂရာဇာ အသီတိယာ နာဂနာဋကသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ထုတိသင်္ဂီတာနိ ပဝတ္တေန္တော မဟာသတ္တံ နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ။ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ဒေဝတာယော နာနာဝိဓေဟိ သုရဘိကုသုမဒါမဓူပစုဏ္ဏာဒီဟိ ပူဇယမာနာ သာဓုကာရံ ပဝတ္တယမာနာ အဋ္ဌံသု။
အထ မာရော ဒေဝပုတ္တော ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကံ ဟိမဂိရိသိခရသဒိသံ ပရမရုစိရဒဿနံ ဂိရိမေခလံ နာမ ရတနခစိတဝရဝါရဏံ အရိဝါရဏဝါရဏံ အဘိရုဟိတွာ ဗာဟုသဟဿံ မာပေတွာ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန နာနာဝုဓာနိ အဂ္ဂဟာပေသိ။ မာရပရိသာပိ အသိဖရသုသရသတ္တိသဗလာ သမုဿိတဓနုမုသလ-ဖာလ-သင်္ကု-ကုန္တ-တောမရ-ဥပလ-လဂုဠ-ဝလယ-ကဏယ-ကပ္ပဏ-စက္ကကဋကဓာရာရုရု- သီဟ-ခဂ္ဂ-သရဘ-ဝရာဟ-ဗျဂ္ဃ-ဝါနရောရဂ-မဇ္ဇာရောလူကဝဒနာ မဟိံသ-ပသဒ-တုရင်္ဂ-ဒိရဒါဒိဝဒနာ စ နာနာဘီမဝိရူပဗီဘစ္ဆကာယာ မနုဿယက္ခပိသာစသဒိသကာယာ စ မဟာသတ္တံ ဗောဓိသတ္တံ ဗောဓိမူလေ နိသိန္နံ အဇ္ဈောတ္ထရမာနာ ဂန္တွာ ပရိဝါရယိတွာ မာရဿ သန္ဒေသံ သမုဒိက္ခမာနာ အဋ္ဌာသိ။
တတော မာရဗလေ ဗောဓိမဏ္ဍမုပသင်္ကမန္တေယေဝ တေသံ သက္ကာဒီနံ ဧကောပိ ဌာတုံ နာသက္ခိ။ သမ္မုခသမ္မုခဋ္ဌာနေနေဝ ပလာယိံသု။ သက္ကော ပန ဒေဝရာဇာ တံ ဝိဇယုတ္တရသင်္ခံ ပိဋ္ဌိယံ ကတွာ ပလာယိတွာ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ အဋ္ဌာသိ။ မဟာဗြဟ္မာ သေတစ္ဆတ္တံ စက္ကဝါဠကောဋိယံ ဌပေတွာ ဗြဟ္မလောကမေဝ အဂမာသိ။ ကာဠော နာဂရာဇာ သဗ္ဗနာဋကာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ ပဉ္စယောဇနသတိကံ မဉ္ဇေရိကနာဂဘဝနံ ဂန္တွာ ဟတ္ထေန မုခံ ပိဒဟိတွာ နိပဇ္ဇိ။ ဧကဒေဝတာပိ တတ္ထ ဌာတုံ သမတ္ထာ နာမ နာဟောသိ။ မဟာပုရိသော ပန သုညဝိမာနေ မဟာဗြဟ္မာ ဝိယ ဧကကောဝ နိသီဒိ။ ‘‘ဣဒါနိ မာရော အာဂမိဿတီ’’တိ ပဌမမေဝ အနေကရူပါနိ အနိဋ္ဌာနိ ဒုန္နိမိတ္တာနိ ပါတုရဟေသုံ။
‘‘ပမတ္တဗန္ဓုဿ စ ယုဒ္ဓကာလေ, တိလောကဗန္ဓုဿ စ ဝတ္တမာနေ၊
ဥက္ကာ သမန္တာ နိပတိံသု ဃောရာ, ဓူမန္ဓကာရာ စ ဒိသာ အဟေသုံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၃၉။)‘‘အစေတနာယမ္ပိ သစေတနာ ယထာ, ဂတာ ဝိယောဂံ ပတိနေဝ ကာမိနီ၊
လတေဝ ဝါတာဘိဟတာ သသာဂရာ, ပကမ္ပိ နာနာသဓရာ ဓရာ မဟီ။
‘‘အဟေသုမုဒ္ဓူတဇလာ သမုဒ္ဒါ, ဝဟိံသု နဇ္ဇော ပဋိလောမမေဝ၊
ကူဋာနိ နာနာတရုသံဃဋာနိ, ဘေတွာ ဂိရီနံ ပထဝိံ ဘဇိံသု။
‘‘ပဝါယိ ဝါတော ဖရုသော သမန္တာ, နိဃဋ္ဋသဒ္ဒေါ တုမုလော အဟောသိ၊
ဘဇိတ္ထ ဃောရံ ရဝိရန္ဓကာရံ, ကဗန္ဓရူပံ ဂဂနေ စရိတ္ထ။
‘‘ဧဝံပကာရံ အသိဝံ အနိဋ္ဌံ, အာကာသဂံ ဘူမိဂတဉ္စ ဃောရံ၊
အနေကရူပံ ကိရ ဒုန္နိမိတ္တံ, အဟောသိ မာရာဂမနေ သမန္တာ။
‘‘တံ ဒေဝဒေဝံ အဘိဟန္တုကာမံ, ကာမံ တု ဒိသွာ ပန ဒေဝသံဃာ၊
ဟာဟာတိ သဒ္ဒံ အနုကမ္ပမာနာ, အကံသု သဒ္ဓိံ အမရင်္ဂနာဟိ။
‘‘ပစ္ဆာပိ ပဿိံသု သုဒန္တရူပံ, ဒိသာဝိဒိသာသု ပလာယမာနံ၊
သအန္တကံ တံ သဗလံ အနေကံ, ဟတ္ထေ စ ထရူ စ ပါတာ တယိံသု။
‘‘ဝိဟင်္ဂမာနံ ဂရုဠောဝ မဇ္ဈေ, မဇ္ဈေ မိဂါနံ ပရမောဝ သီဟော၊
မဟာယသော မာရဗလဿ မဇ္ဈေ, ဝိသာရဒေါ ဝီတဘယော နိသီဒိ’’။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄၀။)အထ မာရော – ‘‘သိဒ္ဓတ္ထံ ဘိံသာပေတွာ ပလာပေဿာမီ’’တိ ဝါတဝဿံ ပဟရဏဝဿံ ပါသာဏဝဿံ ပုန အင်္ဂါရကုက္ကုဠဝါလုကကလလန္ဓကာရဝုဋ္ဌီဟိ နဝဟိ မာရဣဒ္ဓီဟိ ဗောဓိသတ္တံ ပလာပေတုံ အသက္ကောန္တော ကုဒ္ဓမာနသော – ‘‘ကိံ, ဘဏေ, တိဋ္ဌထ, ဣမံ သိဒ္ဓတ္ထမသိဒ္ဓတ္ထံ ကရောထ, ဂဏှထ ဟနထ ဆိန္ဒထ ဗန္ဓထ န မုဉ္စထ ပလာပေထာ’’တိ မာရပရိသံ အာဏာပေတွာ သယဉ္စ ဂိရိမေခလဿ ခန္ဓေ နိသီဒိတွာ ဧကေန ကရေန သရံ ဘမယန္တော ဗောဓိသတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ – ‘‘ဘော သိဒ္ဓတ္ထ, ဥဋ္ဌဟ ပလ္လင်္ကာ’’တိ အာဟ။ မာရပရိသာပိ မဟာသတ္တဿ အတိဃောရံ ပီဠမကာသိ။ အထ မဟာပုရိသော – ‘‘ကဒါ တေ ပူရိတာ, မာရ, ပလ္လင်္ကတ္ထာယ ပါရမီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ဝတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ပထဝိံ နိန္နာမေသိ။ တင်္ခဏညေဝ စုဒ္ဒသသဟဿာဓိကာနိ ဒသသတသဟဿယောဇနဗဟလာနိ ပထဝိသန္ဓာရကာနိ ဝါတုဒကာနိ ပဌမံ ကမ္ပေတွာ တဒန္တရံ စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာ အယံ မဟာပထဝီ ဆဓာ ပကမ္ပိတ္ထ။ ဥပရိ အာကာသေ အနေကသဟဿာနိ ဝိဇ္ဇုလတာ စ အသနီ စ ဖလိံသု။ အထ ဂိရိမေခလဒိရဒေါ ဇဏ္ဏုကေန ပတိ။ မာရော ဂိရိမေခလက္ခန္ဓေ နိသိန္နော ဘူမိယံ ပတိ။ မာရပရိသာပိ ဒိသာဝိဒိသာသု ဘုသမုဋ္ဌိ ဝိယ ဝိကိရိံသု။
အထ မဟာပုရိသောပိ တံ သမာရံ မာရဗလံ ခန္တိမေတ္တာဝီရိယပညာဒီနံ အတ္တနော ပါရမီနမာနုဘာဝေန ဝိဒ္ဓံသေတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္စူသသမယေ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏေ ပစ္စယာကာရေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တမေဝ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အဓိဂတေန စတုတ္ထမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသေ ခေပေတွာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏေ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ –
‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ, သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊
ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော, ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။
‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ, ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ, ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊
ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ, တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄) –
ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄၁။)သန္တိကေနိဒါနကထာ
ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ နိသိန္နဿ ဘဂဝတော ဧတဒဟောသိ – ‘‘အဟံ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ဣမဿ ပလ္လင်္ကဿ ကာရဏာ သန္ဓာဝိံ, အယံ မေ ပလ္လင်္ကော ဝိဇယပလ္လင်္ကော မင်္ဂလပလ္လင်္ကော, ဧတ္ထ မေ နိသိန္နဿ ယာဝ သင်္ကပ္ပေါ န ပရိပုဏ္ဏော, န တာဝ ဣတော ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ အနေကကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇန္တော သတ္တာဟံ တတ္ထေဝ နိသီဒိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ သတ္တာဟံ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁)။
အထေကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ – ‘‘အဇ္ဇာပိ တာဝ နူန သိဒ္ဓတ္ထဿ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ အတ္ထိ။ ပလ္လင်္ကသ္မိဉှိ အာလယံ န ဝိဇဟတီ’’တိ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ။ အထ သတ္ထာ ဒေဝတာနံ ဝိတက္ကံ ဉတွာ တာသံ ဝိတက္ကူပသမနတ္ထံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ။ ဧဝံ ဣမိနာ ပါဋိဟာရိယေန ဒေဝတာနံ ဝိတက္ကံ ဝူပသမေတွာ ပလ္လင်္ကတော ဤသကံ ပါစီနနိဿိတေ ဥတ္တရဒိသာဘာဂေ ဌတွာ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဝတ မေ ပလ္လင်္ကေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓ’’န္တိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပူရိတာနံ ပါရမီနံ ဖလာဓိဂမနဋ္ဌာနံ ပလ္လင်္ကဉ္စ ဗောဓိရုက္ခဉ္စ အနိမိသေဟိ အက္ခီဟိ ဩလောကယမာနော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ, တံ ဌာနံ အနိမိသစေတိယံ နာမ ဇာတံ။
အထ ပလ္လင်္ကဿ စ ဌိတဋ္ဌာနဿ စ အန္တရာ စင်္ကမံ မာပေတွာ ပုရတ္ထိမပစ္ဆိမတော အာယတေ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမန္တော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ, တံ ဌာနံ ရတနစင်္ကမစေတိယံ နာမ ဇာတံ။
စတုတ္ထေ ပန သတ္တာဟေ ဗောဓိတော ပစ္ဆိမုတ္တရဒိသာဘာဂေ ဒေဝတာ ရတနဃရံ မာပယိံသု။ တတ္ထ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဝိစိနန္တော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ, တံ ပန ဌာနံ ရတနဃရစေတိယံ နာမ ဇာတံ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဗောဓိသမီပေယေဝ စတ္တာရိ သတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ပဉ္စမေ သတ္တာဟေ ဗောဓိရုက္ခမူလာ ယေန အဇပါလနိဂြောဓော တေနုပသင်္ကမိ။ တတြာပိ ဓမ္မံ ဝိစိနန္တော ဝိမုတ္တိသုခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တော နိသီဒိ။
သတ္ထာ တတ္ထ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ မုစလိန္ဒမူလံ အဂမာသိ။ တတ္ထ သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာယ ဥပ္ပန္နာယ သီတာဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ မုစလိန္ဒေန နာဂရာဇေန သတ္တက္ခတ္တုံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိတ္တော အသမ္ဗာဓာယ ဂန္ဓကုဋိယာ ဝိဟရန္တော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄၂။)ဝိယ ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒိယမာနော တတ္ထ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ ရာဇာယတနမူလံ ဥပသင်္ကမိ။ တတ္ထပိ ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒိယမာနောဝ သတ္တာဟံ နိသီဒိ။ ဧတ္တာဝတာ သတ္တ သတ္တာဟာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ။ ဧတ္ထန္တရေ ဘဂဝတော နေဝ မုခဓောဝနံ န သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ နာဟာရကိစ္စံ အဟောသိ, ဖလသုခေနေဝ ဝီတိဝတ္တေသိ။ အထ သတ္တသတ္တာဟမတ္ထကေ ဧကူနပညာသတိမေ ဒိဝသေ သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန ဥပနီတေန နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌေန စ အနောတတ္တဒဟောဒကေန စ မုခံ ဓောဝိတွာ တတ္ထေဝ ရာဇာယတနမူလေ နိသီဒိ။
တသ္မိံ သမယေ တပုဿဘလ္လိကာ နာမ ဒွေ ဝါဏိဇာ ဉာတိသာလောဟိတာယ ဒေဝတာယ သတ္ထု အာဟာရဒါနေ ဥဿာဟိတာ မန္ထဉ္စ မဓုပိဏ္ဍိကဉ္စ အာဒါယ – ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု ဘဂဝါ ဣမံ အာဟာရံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယာ’’တိ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဋ္ဌံသု။ ဘဂဝါ ပါယာသပဋိဂ္ဂဟဏဒိဝသေယေဝ ဒေဝဒတ္တိယဿ ပတ္တဿ အန္တရဟိတတ္တာ – ‘‘န ခေါ တထာဂတာ ဟတ္ထေသု အာဟာရံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ, ကိမှိ နု ခေါ အဟံ ဣမံ ပဋိဂ္ဂဏှေယျ’’န္တိ စိန္တေသိ။ အထဿ ဘဂဝတော အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ စတူဟိ ဒိသာဟိ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဣန္ဒနီလမဏိမယေ စတ္တာရော ပတ္တေ ဥပနာမေသုံ။ ဘဂဝါ တေ ပဋိက္ခိပိ။ ပုန မုဂ္ဂဝဏ္ဏေ သိလာမယေ စတ္တာရော ပတ္တေ ဥပနာမေသုံ။ ဘဂဝါ တေသံ စတုန္နမ္ပိ ဒေဝပုတ္တာနံ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကီဘာဝံ ဥပနေတွာ တသ္မိံ ပစ္စဂ္ဃေ သေလမယေ ပတ္တေ အာဟာရံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အနုမောဒနမကာသိ။ တေ ဒွေ ဘာတရော ဝါဏိဇာ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ သရဏံ ဂန္တွာ ဒွေဝါစိကာ ဥပါသကာ အဟေသုံ။
အထ သတ္ထာ ပုန အဇပါလနိဂြောဓမေဝ ဂန္တွာ နိဂြောဓမူလေ နိသီဒိ။ အထဿ တတ္ထ နိသိန္နမတ္တဿေဝ အဓိဂတဿ ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရတံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏော – ‘‘အဓိဂတော ခေါ မျာယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇) ပရေသံ ဓမ္မံ အဒေသေတုကာမတာကာရပ္ပတ္တော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ။ အထ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ ‘‘နဿတိ ဝတ ဘော လောကော, ဝိနဿတိ ဝတ ဘော လောကော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၆၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၂၊ ၂။၃၃၈၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၈) ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု သက္ကသုယာမသန္တုသိတနိမ္မာနရတိပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိမဟာဗြဟ္မာနော စ ဂဟေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂန္တွာ – ‘‘ဒေသေတု, ဘန္တေ, ဘဂဝါ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၆၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၂၊ ၂။၃၃၈၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၈) နယေန ဓမ္မဒေသနံ အာယာစိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄၃။)အထ သတ္ထာ တဿ ပဋိညံ ဒတွာ – ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ စိန္တေန္တော အာဠာရုဒကာနံ ကာလင်္ကတဘာဝံ ဉတွာ – ‘‘ဗဟူပကာရာ ခေါ မေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ’’တိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ အာရဗ္ဘ မနသိကာရံ ကတွာ – ‘‘ကဟံ နု ခေါ တေ ဧတရဟိ ဝိဟရန္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော – ‘‘ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ’’တိ ဉတွာ – ‘‘တတ္ထ ဂန္တွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေဿာမီ’’တိ ကတိပါဟံ ဗောဓိမဏ္ဍသာမန္တေယေဝ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဝိဟရိတွာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမိယံ ဗာရာဏသိံ ဂမိဿာမီ’’တိ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အဋ္ဌာရသယောဇနမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ အန္တရာမဂ္ဂေ ဟဋ္ဌတုပဂံ ဥပကံ နာမ အာဇီဝကံ ဒိသွာ တဿ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝံ အာစိက္ခိတွာ တံဒိဝသံယေဝ သာယနှသမယေ ဣသိပတနံ အဂမာသိ။
ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ပန တထာဂတံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ – ‘‘အယံ, အာဝုသော, သမဏော ဂေါတမော ပစ္စယဗာဟုလ္လာယ အာဝတ္တော ပရိပုဏ္ဏကာယော ပီဏိန္ဒြိယော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဟုတွာ အာဂစ္ဆတိ, ဣမဿ အဘိဝါဒနာဒီနိ န ကရိဿာမ, အာသနမတ္တံ ပန ပညာပေယျာမာ’’တိ ကတိကံ အကံသု။ ဘဂဝါ တေသံ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ သဗ္ဗသတ္တေသု အနောဓိဿကဝသေန ဖရဏသမတ္ထံ မေတ္တစိတ္တံ သံခိပိတွာ ဩဓိဿကဝသေန မေတ္တစိတ္တေန ဖရိ။ တေ ဘဂဝတော မေတ္တစိတ္တေန ဖုဋ္ဌာ တထာဂတေ ဥပသင်္ကမန္တေ သကာယ ကတိကာယ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ အဘိဝါဒနာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ အကံသု။ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိနယမဟာဝဂ္ဂါဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အထ ဘဂဝါ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝံ တေ ဉာပေတွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တယောဂေ ဝတ္တမာနေ အဋ္ဌာရသဟိ ဗြဟ္မကောဋီဟိ ပရိဝုတော ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ ထေရေ အာမန္တေတွာ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တံ ဒေသေသိ။ တေသု အညာသိကောဏ္ဍညော ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေန္တော သုတ္တပရိယောသာနေ အဋ္ဌာရသဟိ ဗြဟ္မကောဋီဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘အဟမေတရဟိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, ဂေါတမော သကျဝဍ္ဎနော၊
ပဓာနံ ပဒဟိတွာန, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ။
‘‘ဗြဟ္မုနာ ယာစိတော သန္တော, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယိံ၊
အဋ္ဌာရသန္နံ ကောဋီနံ, ပဌမာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄၄။)တတ္ထ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဧတရဟီတိ အသ္မိံ ကာလေ။ သကျဝဍ္ဎနောတိ သာကိယကုလဝဍ္ဎနော။ ‘‘သကျပုင်္ဂဝေါ’’တိပိ ပါဌော။ ပဓာနန္တိ ဝီရိယံ ဝုစ္စတိ။ ပဒဟိတွာနာတိ ဃဋေတွာ ဝါယမိတွာ, ဒုက္ကရကာရိကံ ကတွာတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌာရသန္နံ ကောဋီနန္တိ ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တကထာယ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရပ္ပမုခါနံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဗြဟ္မကောဋီနံ ပဌမာဘိသမယော အဟောသီတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ဘဂဝါ အတီတံ ကထေတွာ အနာဂတံ အဘိသမယံ ကထေန္တော –
‘‘တတော ပရဉ္စ ဒေသေန္တေ, နရဒေဝသမာဂမေ၊
ဂဏနာယ န ဝတ္တဗ္ဗော, ဒုတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။ – အာဒိမာဟ၊
တတ္ထ နရဒေဝသမာဂမေတိ တတော အပရေန သမယေန မဟာမင်္ဂလသမာဂမေ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ဒေဝမနုဿာနံ မဇ္ဈေ မင်္ဂလသုတ္တပရိယောသာနေ (ခု။ ပါ။ ၅။၁ အာဒယော၊ သု။ နိ။ ၂၆၁ အာဒယော) ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာနံ နရဒေဝါနံ။ ဒုတိယာဘိသမယော အဟူတိ ဟေဿတီတိ အတ္ထော။ အနာဂတဝစနေ ဝတ္တဗ္ဗေ သောတပတိတတ္တာ ‘‘အဟူ’’တိ အတီတဝစနံ ဝုတ္တံ, ကာလဝိပရိယာယဝသေန ဝါ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသု ဤဒိသေသု ဝစနေသု စ။ ပုန ရာဟုလောဝါဒသုတ္တန္တဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၃။၄၁၆ အာဒယော) ဂဏနပထဝီတိဝတ္တေ သတ္တေ အဘိသမယာမတပါနံ ပါယေသိ။ အယံ တတိယာဘိသမယော။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဣဓေဝါဟံ ဧတရဟိ, ဩဝဒိံ မမ အတြဇံ၊
ဂဏနာယ န ဝတ္တဗ္ဗော, တတိယာဘိသမယော အဟူ’’တိ။
ဘဂဝတော ကိရ ဧကောဝ သာဝကသန္နိပါတော အဟောသိ။ ဥရုဝေလကဿပါဒီနံ ဇဋိလာနံ သဟဿံ, ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ အဍ္ဎတ္တိယသတာနီတိ ဣမေသံ အဍ္ဎတေဠသသတာနံ သန္နိပါတော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘ဧကောသိ သန္နိပါတော မေ, သာဝကာနံ မဟေသိနံ၊
အဍ္ဎတေဠသသတာနံ, ဘိက္ခူနာသိ သမာဂမော’’တိ။
တတ္ထ ဧကောသီတိ ဧကောဝ အာသိ။ အဍ္ဎတေဠသသတာနန္တိ မမ သာဝကာနံ ပညာသာဓိကာနံ ဒွါဒသသတာနံ။ ဘိက္ခူနာသီတိ ဘိက္ခူနံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄၅။)အာသိ။ တေသံ ပန မဇ္ဈဂတော ဘဂဝါ စတုရင်္ဂသန္နိပါတေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။
အထ ဘဂဝါ အတ္တနော ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော –
‘‘ဝိရောစမာနော ဝိမလော, ဘိက္ခုသံဃဿ မဇ္ဈဂေါ၊
ဒဒါမိ ပတ္ထိတံ သဗ္ဗံ, မဏီဝ သဗ္ဗကာမဒေါ’’တိ။ – အာဒိမာဟ၊
တတ္ထ ဝိရောစမာနောတိ အနန္တဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝိရောစမာနော။ ဝိမလောတိ ဝိဂတရာဂါဒိကိလေသမလော။ မဏီဝ သဗ္ဗကာမဒေါတိ စိန္တာမဏိ ဝိယ သဗ္ဗကာမဒဒေါ အဟမ္ပိ ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ သဗ္ဗံ လောကိယလောကုတ္တရသုခဝိသေသံ ဒေမီတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ပတ္ထိတပတ္ထနံ ဒဿေန္တော –
‘‘ဖလမာကင်္ခမာနာနံ, ဘဝစ္ဆန္ဒဇဟေသိနံ၊
စတုသစ္စံ ပကာသေမိ, အနုကမ္ပာယ ပါဏိန’’န္တိ။ – အာဒိမာဟ၊
တတ္ထ ဖလန္တိ သောတာပတ္တိဖလာဒိကံ စတုဗ္ဗိဓံ ဖလံ။ ဘဝစ္ဆန္ဒဇဟေသိနန္တိ ဘဝတဏှာပဟာယိနံ, ဘဝတဏှံ ပဇဟိတုကာမာနံ။ အနုကမ္ပာယာတိ အနုဒ္ဒယာယ။
֍ * ၈။ ဣဒါနိ စတုသစ္စပ္ပကာသနေ, အဘိသမယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒသဝီသသဟဿာန’’န္တိ အာဒိမာဟ။
တတ္ထ ဒသဝီသသဟဿာနန္တိ ဒသသဟဿာနဉ္စ ဝီသတိသဟဿာနဉ္စ။ ဧကဒွိန္နန္တိအာဒိနာ နယေနာတိ အတ္ထော။ နဝမဒသမဂါထာ ဥတ္တာနတ္ထာဝ။
၁၁-၁၂။ ဧကာဒသမဒွါဒသမဂါထာသု ဣဒါနေတရဟီတိ ဥဘောပိ ဧကတ္ထာ, ဝေနေယျဝသေန ပုရိသပုဂ္ဂလာ ဝိယ ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ ဣဒါနီတိ မယိ ဥပ္ပန္နေ။ ဧတရဟီတိ မယိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ။ အပတ္တမာနသာတိ အပ္ပတ္တအရဟတ္တဖလာ။ အရိယဉ္ဇသန္တိ အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ။ ထောမယန္တာတိ ပသံသန္တာ။ ဗုဇ္ဈိဿန္တီတိ အနာဂတေ စတုသစ္စဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိဿန္တီတိ အတ္ထော။ သံသာရသရိတန္တိ သံသာရသာဂရံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄၆။)ဣဒါနိ အတ္တနော ဇာတနဂရာဒိံ ဒဿေန္တော –
‘‘နဂရံ ကပိလဝတ္ထု မေ, ရာဇာ သုဒ္ဓေါဒနော ပိတာ၊
မယှံ ဇနေတ္တိကာ မာတာ, မာယာဒေဝီတိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ဧကူနတိံသဝဿာနိ, အဂါရံ အဇ္ဈဟံ ဝသိံ၊
ရမ္မော သုရမ္မော သုဘကော, တယော ပါသာဒမုတ္တမာ။
‘‘စတ္တာလီသသဟဿာနိ, နာရိယော သမလင်္ကတာ၊
ဘဒ္ဒကဉ္စနာ နာမ နာရီ, ရာဟုလော နာမ အတြဇော။
‘‘နိမိတ္တေ စတုရော ဒိသွာ, အဿယာနေန နိက္ခမိံ၊
ဆဗ္ဗဿံ ပဓာနစာရံ, အစရိံ ဒုက္ကရံ အဟံ။
‘‘ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ, စက္ကံ ပဝတ္တိတံ မယာ၊
အဟံ ဂေါတမသမ္ဗုဒ္ဓေါ, သရဏံ သဗ္ဗပါဏိနံ။
‘‘ကောလိတော ဥပတိဿော စ, ဒွေ ဘိက္ခူ အဂ္ဂသာဝကာ၊
အာနန္ဒော နာမုပဋ္ဌာကော, သန္တိကာဝစရော မမ၊
ခေမာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ စ, ဘိက္ခုနီ အဂ္ဂသာဝိကာ။
‘‘စိတ္တော ဟတ္ထာဠဝကော စ, အဂ္ဂုပဋ္ဌာကုပါသကာ၊
နန္ဒမာတာ စ ဥတ္တရာ, အဂ္ဂုပဋ္ဌာကုပါသိကာ။
‘‘အဟံ အဿတ္ထမူလမှိ, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ၊
ဗျာမပ္ပဘာ သဒါ မယှံ, သောဠသဟတ္ထမုဂ္ဂတာ။
‘‘အပ္ပံ ဝဿသတံ အာယု, ဣဒါနေတရဟိ ဝိဇ္ဇတိ၊
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနောဟံ, တာရေမိ ဇနတံ ဗဟုံ။
‘‘ဌပယိတွာန ဓမ္မုက္ကံ, ပစ္ဆိမံ ဇနဗောဓနံ၊
အဟမ္ပိ န စိရဿေဝ, သဒ္ဓိံ သာဝကသံဃတော၊
ဣဓေဝ ပရိနိဗ္ဗိဿံ, အဂ္ဂီဝါဟာရသင်္ခယာ’’တိ။ – အာဒိမာဟ၊
မမ ပန ရမ္မသုရမ္မသုဘနာမကာ တယော ပါသာဒါ နဝဘူမိကသတ္တဘူမိကပဉ္စဘူမိကာ, စတ္တာလီသသဟဿာ နာဋကိတ္ထိယော, ယသောဓရာ နာမ မမ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄၇။)အဂ္ဂမဟေသီ, သောဟံ စတ္တာရော နိမိတ္တေ ဒိသွာ အဿယာနေန မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိံ။ တတော ဆဗ္ဗဿာနိ ပဓာနံ ပဒဟိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ဥရုဝေလာယံ သေနာနိဂမေ သေနာကုဋုမ္ဗိကဿ ဓီတာယ သမ္ပသာဒဇာတာယ သုဇာတာယ နာမ ဒိန္နံ မဓုပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သာလဝနေ ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာ သာယနှသမယေ သောတ္ထိယေန နာမ တိဏဟာရကေန ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ အဿတ္ထဗောဓိရုက္ခမူလံ ဥပဂန္တွာ တတ္ထ မာရဗလံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ သမ္ဗောဓိံ ပတ္တောသ္မီတိ သဗ္ဗံ ဗျာကာသိ။
တတ္ထ သဒ္ဓိံ သာဝကသံဃတောတိ သဒ္ဓိံ သာဝကသံဃေန။ ပရိနိဗ္ဗိဿန္တိ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ။ အဂ္ဂီဝါဟာရသင်္ခယာတိ အဂ္ဂိ ဝိယ ဣန္ဓနက္ခယေန ယထာ အဂ္ဂိ နိရုပါဒါနော နိဗ္ဗာယတိ, ဧဝံ အဟမ္ပိ နိရုပါဒါနော ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီတိ အတ္ထော။
၂၃-၄။ တာနိ စ အတုလတေဇာနီတိ အဂ္ဂသာဝကယုဂါဒီနိ တာနိ အသဒိသတေဇာနိ။ ဣမာနိ စ ဒသဗလာနီတိ ဧတာနိ စ သာရီရဒသဗလာနိ ဂုဏဓာရဏော ဒေဟောတိ ဆအသာဓာရဏဉာဏာဒိဂုဏဓရော အယံ ဒေဟော စ။ တမန္တရဟိဿန္တီတိ သဗ္ဗာနိ ဧတာနိ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ အန္တရဓာယိဿန္တိ ဝိနဿိဿန္တိ။ နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရာတိ ဧတ္ထ နနူတိ အယံ အနုမတိအတ္ထေ နိပါတော။ ရိတ္တာတိ နိစ္စသာရဓုဝသာရရဟိတတ္တာ တုစ္ဆာ, သဗ္ဗမေဝ ပန သင်္ခတံ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မံ ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စံ, ဥပ္ပါဒါဒိပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခံ, အဝသဝတ္တနတော အနတ္တာ။ တသ္မာ သင်္ခါရေသု လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အမတမသင်္ခတံ အစ္စုတံ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂစ္ဆထ။ အယံ ဝေါ အမှာကံ အနုသာသနီ ဣဒံ အမှာကံ သာသနံ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာတိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ကိရ ဒေဝတာနံ ကောဋိသတသဟဿဿ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသု။ သေသမဂ္ဂဖလေသု ပတိဋ္ဌိတာ ပန ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ အဟေသုံ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ကပ္ပနာမဇာတိအာဒိဝဝတ္ထိတံ သကလမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝံသံ အာကာသေ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမန္တောဝ ကထေတွာ ဉာတိဇနံ ဝန္ဒာပေတွာ အာကာသတော ဩတရိတွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ ဧဝံ နိသိန္နေ ပန ဘဂဝတိ လောကနာထေ သိခါပ္ပတ္တော ဉာတိသမာဂမော အဟောသိ။ သဗ္ဗေ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄၈။)နိသီဒိံသု။ တတော မဟာမေဃော ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ။ တင်္ခဏေ ဥဒကံ ဟေဋ္ဌာ ဝိရဝန္တံ ဂစ္ဆတိ။ တေမေတုကာမောဝ တေမေတိ, အတေမိတုကာမဿ သရီရေ ဧကဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ န ပတတိ။ တံ ဒိသွာ သဗ္ဗေ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ ဟုတွာ – ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ, အဟော အဗ္ဘုတ’’န္တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ – ‘‘န ဣဒါနေဝ မယှံ ဉာတိသမာဂမေ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ, အတီတေပိ ဝဿီ’’တိ ဣမိဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဝေဿန္တရဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၆၅၅ အာဒယော) ကထေသိ။ သာ ဓမ္မဒေသနာ သာတ္ထိကာ ဇာတာ။ တတော ဘဂဝါ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဝိဟာရံ ပါဝိသိ။
ဣတိ မဓုရတ္ထဝိလာသိနိယာ ဗုဒ္ဓဝံသဋ္ဌကထာယ
ဂေါတမဗုဒ္ဓဝံသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတော ပဉ္စဝီသတိမော ဗုဒ္ဓဝံသော။
၂၈။ ဗုဒ္ဓပကိဏ္ဏကကထာ
၁-၁၈။
‘‘အပရိမေယျိတော ကပ္ပေ, စတုရော အာသုံ ဝိနာယကာ’’တိအာဒိကာ အဋ္ဌာရသဂါထာ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဌပိတာ နိဂမနဂါထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသဂါထာသု သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။
ဝေမတ္တကထာ
ဣမသ္မိံ ပန သကလေပိ ဗုဒ္ဓဝံသေ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ အဋ္ဌ ဝေမတ္တာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကတမာနိ အဋ္ဌ? အာယုဝေမတ္တံ, ပမာဏဝေမတ္တံ, ကုလဝေမတ္တံ, ပဓာနဝေမတ္တံ, ရသ္မိဝေမတ္တံ, ယာနဝေမတ္တံ, ဗောဓိဝေမတ္တံ, ပလ္လင်္ကဝေမတ္တန္တိ။
တတ္ထ အာယုဝေမတ္တံ နာမ ကေစိ ဒီဃာယုကာ ဟောန္တိ ကေစိ အပ္ပါယုကာ။ တထာ ဟိ ဒီပင်္ကရော ကောဏ္ဍညော အနောမဒဿီ ပဒုမော ပဒုမုတ္တရော အတ္ထဒဿီ ဓမ္မဒဿီ သိဒ္ဓတ္ထော တိဿောတိ ဣမေ နဝ ဗုဒ္ဓါ ဝဿသတသဟဿာယုကာ အဟေသုံ။ မင်္ဂလော သုမနော သောဘိတော
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၄၉။)နာရဒေါ သုမေဓော သုဇာတော ပိယဒဿီ ဖုဿောတိ ဣမေ အဋ္ဌ ဗုဒ္ဓါ နဝုတိဝဿသဟဿာယုကာ အဟေသုံ။ ရေဝတော ဝေဿဘူ စာတိ ဣမေ ဒွေ ဗုဒ္ဓါ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာယုကာ အဟေသုံ။ ဝိပဿီ ဘဂဝါ အသီတိဝဿသဟဿာယုကာ အဟောသိ။ သိခီ ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော ကဿပေါတိ ဣမေ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ ယထာက္ကမေန သတ္တတိစတ္တာလီသတိံသဝီသဝဿသဟဿာယုကာ အဟေသုံ။ အမှာကံ ပန ဘဂဝတော ဝဿသတံ အာယုပ္ပမာဏံ အဟောသိ။ ဥပစိတပုညသမ္ဘာရာနံ ဒီဃာယုကသံဝတ္တနိယကမ္မသမုပေတာနမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ ယုဂဝသေန အာယုပ္ပမာဏံ အပ္ပမာဏံ အဟောသိ။ အယံ ပဉ္စဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ အာယုဝေမတ္တံ နာမ။
ပမာဏဝေမတ္တံ နာမ ကေစိ ဒီဃာ ဟောန္တိ ကေစိ ရဿာ။ တထာ ဟိ ဒီပင်္ကရ-ရေဝတ-ပိယဒဿီ-အတ္ထဒဿီ-ဓမ္မဒဿီ-ဝိပဿီဗုဒ္ဓါနံ အသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရပ္ပမာဏံ အဟောသိ။ ကောဏ္ဍည-မင်္ဂလ-နာရဒ-သုမေဓာနံ အဋ္ဌာသီတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ကာယော အဟောသိ။ သုမနဿ နဝုတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ အဟောသိ။ သောဘိတ-အနောမဒဿီ-ပဒုမ-ပဒုမုတ္တရ-ဖုဿဗုဒ္ဓါနံ အဋ္ဌပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ သရီရံ အဟောသိ။ သုဇာတော ပဏ္ဏာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓသရီရော အဟောသိ။ သိဒ္ဓတ္ထ-တိဿ-ဝေဿဘုနော သဋ္ဌိဟတ္ထုဗ္ဗေဓာ အဟေသုံ။ သိခီ သတ္တတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓော အဟောသိ။ ကကုသန္ဓ-ကောဏာဂမန-ကဿပါ ယထာက္ကမေန စတ္တာလီသတိံသဝီသတိဟတ္ထုဗ္ဗေဓာ အဟေသုံ။ အမှာကံ ဘဂဝါ အဋ္ဌာရသဟတ္ထုဗ္ဗေဓော အဟောသိ။ အယံ ပဉ္စဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ ပမာဏဝေမတ္တံ နာမ။
ကုလဝေမတ္တံ နာမ ကေစိ ခတ္တိယကုလေ နိဗ္ဗတ္တိံသု ကေစိ ဗြာဟ္မဏကုလေ။ တထာ ဟိ ကကုသန္ဓကောဏာဂမနကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဗြာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ ဒီပင်္ကရာဒိဂေါတမဗုဒ္ဓပရိယန္တာ ဒွါဝီသတိ ဗုဒ္ဓါ ခတ္တိယကုလေယေဝ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ အယံ ပဉ္စဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ ကုလဝေမတ္တံ နာမ။
ပဓာနဝေမတ္တံ နာမ ဒီပင်္ကရ-ကောဏ္ဍည-သုမန-အနောမဒဿီ-သုဇာတသိဒ္ဓတ္ထ-ကကုသန္ဓာနံ ဒသမာသိကာ ပဓာနစရိယာ။ မင်္ဂလ-သုမေဓတိဿ သိခီနံ အဋ္ဌမာသိကာ။ ရေဝတဿ သတ္တမာသိကာ။ သောဘိတဿ စတ္တာရော မာသာ။ ပဒုမအတ္ထဒဿီ ဝိပဿီနံ အဍ္ဎမာသိကာ။ နာရဒ-ပဒုမုတ္တရ-ဓမ္မဒဿီ-ကဿပါနံ သတ္တာဟာနိ။ ပိယဒဿီ-ဖုဿ-ဝေဿဘူ ကောဏာဂမနာနံ ဆမာသိကာ။ အမှာကံ ဗုဒ္ဓဿ ဆဗ္ဗဿာနိ ပဓာနစရိယာ အဟောသိ။ အယံ ပဓာနဝေမတ္တံ နာမ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၅၀။)ရသ္မိဝေမတ္တံ နာမ မင်္ဂလဿ ကိရ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သရီရသ္မိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ ဒွါဒသယောဇနိကာ အဟောသိ။ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော သတ္တယောဇနိကာ အဟောသိ။ သိခိဿ တိယောဇနပ္ပမာဏာ။ ကကုသန္ဓဿ ဒသယောဇနိကာ။ အမှာကံ ဘဂဝတော သမန္တတော ဗျာမပ္ပမာဏာ။ သေသာနံ အနိယတာ အဟောသိ။ အယံ ရသ္မိဝေမတ္တံ နာမ အဇ္ဈာသယပဋိဗဒ္ဓံ, ယော ယတ္တကံ ဣစ္ဆတိ, တဿ သရီရပ္ပဘာ တတ္တကံ ဖရတိ, ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေ ပန ကဿစိ ဝေမတ္တံ နာမ နတ္ထိ။ အယံ ရသ္မိဝေမတ္တံ နာမ။
ယာနဝေမတ္တံ နာမ ကေစိ ဟတ္ထိယာနေန ကေစိ အဿယာနေန ကေစိ ရထပဒ-ပါသာဒ-သိဝိကာဒီသု အညတရေန နိက္ခမန္တိ။ တထာ ဟိ ဒီပင်္ကရ-သုမန-သုမေဓ-ဖုဿ-သိခီ-ကောဏာဂမနာ ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခမိံသု။ ကောဏ္ဍည-ရေဝတ-ပဒုမ-ပိယဒဿီ-ဝိပဿီ-ကကုသန္ဓာ ရထယာနေန။ မင်္ဂလ-သုဇာတ-အတ္ထဒဿီ-တိဿ-ဂေါတမာ အဿယာနေန။ အနောမဒဿီသိဒ္ဓတ္ထဝေဿဘုနော သိဝိကာယာနေန။ နာရဒေါ ပဒသာ နိက္ခမိ။ သောဘိတ-ပဒုမုတ္တရ-ဓမ္မဒဿီ-ကဿပါ ပါသာဒေန နိက္ခမိံသု။ အယံ ယာနဝေမတ္တံ နာမ။
ဗောဓိဝေမတ္တံ နာမ ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော ကပီတနရုက္ခော ဗောဓိ၊ ကောဏ္ဍညဿ ဘဂဝတော သာလကလျာဏိရုက္ခော, မင်္ဂလ-သုမန-ရေဝတ-သောဘိတာနံ နာဂရုက္ခော, အနောမဒဿိဿ အဇ္ဇုနရုက္ခော, ပဒုမနာရဒါနံ မဟာသောဏရုက္ခော, ပဒုမုတ္တရဿ သလလရုက္ခော, သုမေဓဿ နီပေါ, သုဇာတဿ ဝေဠု, ပိယဒဿိနော ကကုဓော, အတ္ထဒဿိဿ စမ္ပကရုက္ခော, ဓမ္မဒဿိဿ ရတ္တကုရဝကရုက္ခော, သိဒ္ဓတ္ထဿ ကဏိကာရရုက္ခော, တိဿဿ အသနရုက္ခော, ဖုဿဿ အာမလကရုက္ခော, ဝိပဿိဿ ပါဋလိရုက္ခော, သိခိဿ ပုဏ္ဍရီကရုက္ခော, ဝေဿဘုဿ သာလရုက္ခော, ကကုသန္ဓဿ သိရီသရုက္ခော, ကောဏာဂမနဿ ဥဒုမ္ဗရရုက္ခော, ကဿပဿ နိဂြောဓော, ဂေါတမဿ အဿတ္ထောတိ အယံ ဗောဓိဝေမတ္တံ နာမ။
ပလ္လင်္ကဝေမတ္တံ နာမ ဒီပင်္ကရ-ရေဝတ-ပိယဒဿီ-အတ္ထဒဿီ-ဓမ္မဒဿီ-ဝိပဿီနံ တေပဏ္ဏာသဟတ္ထပလ္လင်္ကာ အဟေသုံ၊ ကောဏ္ဍည-မင်္ဂလ-နာရဒ-သုမေဓာနံ သတ္တပဏ္ဏာသဟတ္ထာ၊ သုမနဿ သဋ္ဌိဟတ္ထော ပလ္လင်္ကော အဟောသိ၊ သောဘိတ-အနောမဒဿီ-ပဒုမ-ပဒုမုတ္တရ-ဖုဿာနံ အဋ္ဌတ္တိံသဟတ္ထာ, သုဇာတဿ ဒွတ္တိံသဟတ္ထော, သိဒ္ဓတ္ထ-တိဿ-ဝေဿဘူနံ စတ္တာလီသဟတ္ထာ, သိခိဿ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၅၁။)ဒွတ္တိံသဟတ္ထော, ကကုသန္ဓဿ ဆဗ္ဗီသတိဟတ္ထော, ကောဏာဂမနဿ ဝီသတိဟတ္ထော, ကဿပဿ ပန္နရသဟတ္ထော, ဂေါတမဿ စုဒ္ဒသဟတ္ထော ပလ္လင်္ကော အဟောသိ။ အယံ ပလ္လင်္ကဝေမတ္တံ နာမ။ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဝေမတ္တာနိ နာမ။
အဝိဇဟိတဋ္ဌာနကထာ
သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပန စတ္တာရိ အဝိဇဟိတဋ္ဌာနာနိ နာမ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနဉှိ ဗောဓိပလ္လင်္ကော အဝိဇဟိတော ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဟောတိ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ အဝိဇဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဒေဝေါရောဟဏကာလေ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ပဌမက္ကပါဒဋ္ဌာနံ အဝိဇဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဇေတဝနေ ဂန္ဓကုဋိယာ စတ္တာရိ မဉ္စပါဒဋ္ဌာနာနိ အဝိဇဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ ဝိဟာရော ပန ခုဒ္ဒကောပိ မဟန္တောပိ ဟောတိ။ ဝိဟာရော န ဝိဇဟတိယေဝ, နဂရံ ပန ဝိဇဟတိ။
သဟဇာတပရိစ္ဆေဒ-နက္ခတ္တပရိစ္ဆေဒကထာ
အပရံ ပန အမှာကံယေဝ ဘဂဝတော သဟဇာတပရိစ္ဆေဒဉ္စ နက္ခတ္တပရိစ္ဆေဒဉ္စ ဒီပေသုံ။ အမှာကံ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တေန ကိရ သဒ္ဓိံ ရာဟုလမာတာ အာနန္ဒတ္ထေရော ဆန္နော ကဏ္ဍကော အဿရာဇာ နိဓိကုမ္ဘော မဟာဗောဓိ ကာဠုဒါယီတိ ဣမာနိ သတ္တ သဟဇာတာနိ။ အယံ သဟဇာတပရိစ္ဆေဒေါ။ မဟာပုရိသော ပန ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေနေဝ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမိ, မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိ, ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ, ယမကပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။ ဝိသာခနက္ခတ္တေန ဇာတော စ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ စ ပရိနိဗ္ဗုတော စ။ မာဃနက္ခတ္တေန တဿ သာဝကသန္နိပါတော စ အာယုသင်္ခါရဝေါသဇ္ဇနဉ္စ အဟောသိ။ အဿယုဇနက္ခတ္တေန ဒေဝေါရောဟဏံ။ အယံ နက္ခတ္တပရိစ္ဆေဒေါတိ။
သဓမ္မတာကထာ
ဣဒါနိ ပန သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓါနံ သာဓာရဏဓမ္မတံ ပကာသယိဿာမ။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ သမတ္တိံသဝိဓာ ဓမ္မတာ။ သေယျထိဒံ – ပစ္ဆိမဘဝိကဗောဓိသတ္တဿ သမ္ပဇာနဿ မာတုကုစ္ဆိဩက္ကမနံ, မာတုကုစ္ဆိယံ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ ဗဟိမုခေါလောကနံ, ဌိတာယ ဗောဓိသတ္တမာတုယာ ဝိဇာယနံ, အရညေယေဝ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနံ, ကဉ္စနပဋ္ဋေသု ပတိဋ္ဌိတပါဒါနံ
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၅၂။)ဥတ္တရာဘိမုခါနံ သတ္တပဒဝီတိဟာရာနံ ဂန္တွာ စတုဒ္ဒိသံ ဩလောကေတွာ သီဟနာဒနဒနံ, စတ္တာရိ နိမိတ္တာနိ ဒိသွာ ဇာတမတ္တပုတ္တာနံ မဟာသတ္တာနံ မဟာဘိနိက္ခမနံ, အရဟဒ္ဓဇမာဒါယ ပဗ္ဗဇိတွာ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမေန ပရိစ္ဆေဒေန သတ္တာဟံ ပဓာနစရိယာ, သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏနဒိဝသေ ပါယာသဘောဇနံ, တိဏသန္ထရေ နိသီဒိတွာ သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမော, အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနပရိကမ္မံ, မာရဗလဝိဒ္ဓံသနံ, ဗောဓိပလ္လင်္ကေယေဝ တိဿော ဝိဇ္ဇာ အာဒိံ ကတွာ အသာဓာရဏဉာဏာဒိဂုဏပဋိလာဘော, သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိသမီပေယေဝ ဝီတိနာမနံ, မဟာဗြဟ္မုနော ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ အာယာစနံ, ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနံ, မာဃပုဏ္ဏမာယ စတုရင်္ဂိကသန္နိပါတေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော, ဇေတဝနဋ္ဌာနေ နိဗဒ္ဓဝါသော, သာဝတ္ထိနဂရဒွါရေ ယမကပါဋိဟာရိယကရဏံ, တာဝတိံသဘဝနေ အဘိဓမ္မဒေသနာ, သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဒေဝလောကတော ဩတရဏံ သတတံ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ, ဒွီသု ဝါရေသု ဝေနေယျဇနာဝလောကနံ, ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုမှိ သိက္ခာပဒပညာပနံ ဥပ္ပန္နာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဇာတကကထနံ, ဉာတိသမာဂမေ ဗုဒ္ဓဝံသကထနံ, အာဂန္တုကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပဋိသန္ထာရကရဏံ, နိမန္တိတာနံ ဝုဋ္ဌဝဿာနံ အနာပုစ္ဆာ အဂမနံ, ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပုရေဘတ္တပစ္ဆာဘတ္တပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမယာမကိစ္စကရဏံ, ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေ မံသရသဘောဇနံ, စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတွာ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဣမာ သမတ္တိံသ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မတာတိ။
အနန္တရာယိကဓမ္မကထာ
သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ စတ္တာရော အနန္တရာယိကာ ဓမ္မာ။ ကတမေ စတ္တာရော? ဗုဒ္ဓါနံ ဥဒ္ဒိဿ အဘိဟဋာနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ န သက္ကာ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုံ။ ဗုဒ္ဓါနံ အာယုနော န သက္ကာ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော, ယံ ပရူပက္ကမေန တထာဂတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၄၂)။ ဗုဒ္ဓါနံ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာနံ အသီတိယာ အနုဗျဉ္ဇနာနဉ္စ န သက္ကာ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုံ။ ဗုဒ္ဓရံသီနံ န သက္ကာ ကေနစိ အန္တရာယော ကာတုန္တိ။ ဣမေ စတ္တာရော အနန္တရာယိကာ ဓမ္မာ နာမာတိ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၅၃။)နိဂမနကထာ
ဧတ္တာဝတာ ဂတာ သိဒ္ဓိံ, ဗုဒ္ဓဝံသဿ ဝဏ္ဏနာ၊
သုဝဏ္ဏပဒဝိညာတဝိစိတ္တနယသောဘိတာ။
ပေါရာဏဋ္ဌကထာမဂ္ဂံ, ပါဠိအတ္ထပ္ပကာသကံ၊
အာဒါယေဝ ကတာ ဗုဒ္ဓ-ဝံသဿဋ္ဌကထာ မယာ။
ပပဉ္စတ္ထံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ, မဓုရတ္ထဿ သဗ္ဗသော၊
သမ္ပကာသနတော တသ္မာ, မဓုရတ္ထပ္ပကာသိနီ။
ကာဝီရဇလသမ္ပာတ-ပရိပူတမဟီတလေ၊
ကာဝီရပဋ္ဋနေ ရမ္မေ, နာနာနာရိနရာကုလေ။
ကာရိတေ ကဏှဒါသေန, သဏှဝါစေန သာဓုနာ၊
ဝိဟာရေ ဝိဝိဓာကာရ-စာရုပါကာရဂေါပုရေ။
ဆာယာသလိလသမ္ပန္နေ, ဒဿနီယေ မနောရမေ၊
ဟတဒုဇ္ဇနသမ္ဗာဓေ, ပဝိဝေကသုခေ သိဝေ။
ဝသတာ ဗုဒ္ဓဝံသဿ, မယာ သံဝဏ္ဏနာ ကတာ။
ယထာ ဗုဒ္ဓဝံသဿ သံဝဏ္ဏနာယံ, ဂတာ သာဓု သိဒ္ဓိံ ဝိနာ အန္တရာယံ၊
တထာ ဓမ္မယုတ္တာ ဇနာနံ ဝိတက္ကာ, ဝိနာဝန္တရာယေန သိဒ္ဓိံ ဝဇန္တု။
ဣမံ ဗုဒ္ဓဝံသဿ သံဝဏ္ဏနံ မေ, ကရောန္တေန ယံ ပတ္ထိတံ ပုညဇာတံ၊
သဒါ တဿ ဒေဝါနုဘာဝေန လောကော, ဓုဝံ သန္တမစ္စန္တမတ္ထံ ပယာတံ။
(ဗုဒ္ဓဝံ၊ဋ္ဌ၊၃၅၄။)ဝိနဿန္တု ရောဂါ မနုဿေသု သဗ္ဗေ, ပဝဿန္တု ဒေဝါပိ ဝဿန္တကာလေ၊
သုခံ ဟောတု နိစ္စံ ဝရံ နာရကာပိ, ပိသာစာပယာတာ ပိပါသာ ဘဝန္တု။
သုရာ အစ္ဆရာနံ ဂဏာဒီဟိ သဒ္ဓိံ, စိရံ ဒေဝလောကေ သုခံ စာနုဘောန္တု၊
စိရံ ဌာတု ဓမ္မော မုနိန္ဒဿ လောကေ, သုခံ လောကပါလာ မဟိံ ပါလယန္တု။
ဂရူဟိ ဂီတနာမေန, ဗုဒ္ဓဒတ္တောတိ ဝိဿုတော၊
ထေရော ကတွာ အဋ္ဌကထံ, မဓုရတ္ထဝိလာသိနိံ။
ပေါတ္ထကံ ဌပယိတွေမံ, ပရမ္ပရေ ဟိတာဝဟံ၊
အစိရဋ္ဌိတဘာဝေန, အဟော မစ္စုဝသံ ဂတော။
ဣတိ ဘာဏဝါရဝသေန ဆဗ္ဗီသတိဘာဏဝါရာ, ဂန္ထဝသေန ပဉ္စသတာဓိကဆသဟဿဂန္ထာ, အက္ခရဝသေန တိသဟဿာဓိကာနိ ဒွေသတသဟဿက္ခရာနိ။
အန္တရာယံ ဝိနာ ဧသာ, ယထာ နိဋ္ဌံ ဥပါဂတာ၊
တထာ သိဇ္ဈန္တု သင်္ကပ္ပါ, သတ္တာနံ ဓမ္မနိဿိတာတိ။
ဣတိ မဓုရတ္ထဝိလာသိနီ နာမ
ဗုဒ္ဓဝံသ-အဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Comments
Post a Comment