ခုဒ္ဒကနိကာယေ
ဇာတက-အဋ္ဌကထာ
(ဆဋ္ဌော ဘာဂေါ)
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
၂၂။ မဟာနိပါတော
֍ * [၅၃၈] ၁။ မူဂပက္ခဇာတကဝဏ္ဏနာ
မာ ပဏ္ဍိစ္စယံ ဝိဘာဝယာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဘိနိက္ခမနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိသိန္နာ ဘဂဝတော နေက္ခမ္မပါရမိံ ဝဏ္ဏယန္တာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနိ မမ ပူရိတပါရမိဿ ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ မဟာဘိနိက္ခမနံ နာမ အနစ္ဆရိယံ။ အဟဉှိ ပုဗ္ဗေ အပရိပက္ကေ ဉာဏေ ပါရမိယော ပူရေန္တောပိ ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ကာသိရဋ္ဌေ ဗာရာဏသိယံ ကာသိရာဇာ နာမ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ သောဠသသဟဿာ ဣတ္ထိယော အဟေသုံ။ တာသု ဧကာပိ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ န လဘိ။ နာဂရာ ‘‘အမှာကံ ရညော ဝံသာနုရက္ခကော ဧကောပိ ပုတ္တော နတ္ထီ’’တိ ရာဇင်္ဂဏေ သန္နိပတိတွာ ကုသဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၀။၁ အာဒယော) အာဂတနယေနေဝ ရာဇာနံ ဧဝမာဟံသု ‘‘ဒေဝ, ပုတ္တံ ပတ္ထေထာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂။)ရာဇာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ သောဠသသဟဿာ ဣတ္ထိယော ‘‘တုမှေ ပုတ္တံ ပတ္ထေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ တာ စန္ဒာဒီနံ ဒေဝတာနံ အာယာစနဥပဋ္ဌာနာဒီနိ ကတွာ ပတ္ထေန္တိယောပိ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ န လဘိံသု။ အဂ္ဂမဟေသီ ပနဿ မဒ္ဒရာဇဓီတာ စန္ဒာဒေဝီ နာမ သီလသမ္ပန္နာ အဟောသိ။ ရာဇာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွမ္ပိ ပုတ္တံ ပတ္ထေဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဥပေါသထံ သမာဒိယိတွာ စူဠသယနေ နိပန္နာဝ အတ္တနော သီလံ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘သစာဟံ အခဏ္ဍသီလာ ဣမိနာ မေ သစ္စေန ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတူ’’တိ သစ္စကိရိယံ အကာသိ။
တဿာ သီလတေဇေန သက္ကဿ ဘဝနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘စန္ဒာဒေဝီ ပုတ္တံ ပတ္ထေတိ, ဟန္ဒာဟံ ပုတ္တံ ဒဿာမီ’’တိ တဿာနုစ္ဆဝိကံ ပုတ္တံ ဥပဓာရေန္တော ဗောဓိသတ္တံ ပဿိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ တဒါဝီသတိဝဿာနိ ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ တတော စုတော ဥဿဒနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ အသီတိဝဿသဟဿာနိ တတ္ထ ပစ္စိတွာ တတော စဝိတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတ္ထာပိ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စဝိတွာ ဥပရိဒေဝလောကံ ဂန္တုကာမော အဟောသိ။ သက္ကော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘မာရိသ, တယိ မနုဿလောကေ ဥပ္ပန္နေ ပါရမိယော စ တေ ပူရိဿန္တိ, မဟာဇနဿ ဝုဍ္ဎိ စ ဘဝိဿတိ, အယံ ကာသိရညော စန္ဒာဒေဝီ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ ပုတ္တံ ပတ္ထေတိ, တဿာ ကုစ္ဆိယံ ဥပ္ပဇ္ဇာဟီ’’တိ ဝတွာ အညေသဉ္စ စဝနဓမ္မာနံ ပဉ္စသတာနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ အဂမာသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပဉ္စဟိ ဒေဝပုတ္တသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ သယံ စန္ဒာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ဣတရေ ပန ဒေဝပုတ္တာ အမစ္စဘရိယာနံ ကုစ္ဆီသု ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိံသု။
တဒါ စန္ဒာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိ ဝဇိရပုဏ္ဏာ ဝိယ အဟောသိ။ သာ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ ရညော အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ဂဗ္ဘဿ ပရိဟာရံ ဒါပေသိ။ သာ ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာ ဒသမာသစ္စယေန ဓညပုညလက္ခဏသမ္ပန္နံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တံ ဒိဝသမေဝ အမစ္စဂေဟေသု ပဉ္စ ကုမာရသတာနိ ဇာယိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော မဟာတလေ နိသိန္နော အဟောသိ။ အထဿ ‘‘ပုတ္တော, တေ ဒေဝ, ဇာတော’’တိ အာရောစယိံသု။ တေသံ ဝစနံ သုတွာ ရညော ပုတ္တပေမံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဆဝိယာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃။)အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ, အဗ္ဘန္တရေ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဟဒယံ သီတလံ ဇာတံ။ သော အမစ္စေ ပုစ္ဆိ ‘‘တုဋ္ဌာ နု ခေါ တုမှေ, မမ ပုတ္တော ဇာတော’’တိ? ‘‘ကိံ ကထေထ, ဒေဝ, မယံ ပုဗ္ဗေ အနာထာ, ဣဒါနိ ပန သနာထာ ဇာတာ, သာမိကော နော လဒ္ဓေါ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ မဟာသေနဂုတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ အာဏာပေသိ ‘‘မမ ပုတ္တဿ ပရိဝါရော လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, ဂစ္ဆ တွံ အမစ္စဂေဟေသု အဇ္ဇ ဇာတာ ဒါရကာ ကိတ္တကာ နာမာတိ ဩလောကေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အမစ္စဂေဟာနိ ဂန္တွာ ဩလောကေန္တော ပဉ္စ ကုမာရသတာနိ ဒိသွာ ပုနာဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ။
ရာဇာ ပဉ္စန္နံ ဒါရကသတာနံ ကုမာရပသာဓနာနိ ပေသေတွာ ပုန ပဉ္စ ဓာတိသတာနိ စ ဒါပေသိ။ မဟာသတ္တဿ ပန အတိဒီဃာဒိဒေါသဝဇ္ဇိတာ အလမ္ဗတ္ထနိယော မဓုရထညာယော စတုသဋ္ဌိ ဓာတိယော အဒါသိ။ အတိဒီဃာယ ဟိ ဣတ္ထိယာ ပဿေ နိသီဒိတွာ ထညံ ပိဝတော ဒါရကဿ ဂီဝါ ဒီဃာ ဟောတိ, အတိရဿာယ ပဿေ နိသီဒိတွာ ထညံ ပိဝန္တော ဒါရကော နိပ္ပီဠိတခန္ဓဋ္ဌိကော ဟောတိ, အတိကိသာယ ပဿေ နိသီဒိတွာ ထညံ ပိဝတော ဒါရကဿ ဦရူ ရုဇ္ဇန္တိ, အတိထူလာယ ပဿေ နိသီဒိတွာ ထညံ ပိဝန္တော ဒါရကော ပက္ခပါဒေါ ဟောတိ, အတိကာဠိကာယ ခီရံ အတိသီတလံ ဟောတိ, အတိဩဒါတာယ ခီရံ အတိဥဏှံ ဟောတိ, လမ္ဗတ္ထနိယာ ပဿေ နိသီဒိတွာ ထညံ ပိဝန္တော ဒါရကော နိပ္ပီဠိတနာသိကော ဟောတိ။ ကာသာနဉ္စ ပန ဣတ္ထီနံ ခီရံ အတိအမ္ဗိလံ ဟောတိ, သာသာနဉ္စ ပန ဣတ္ထီနံ ခီရံ အတိကဋုကာဒိဘေဒံ ဟောတိ, တသ္မာ တေ သဗ္ဗေပိ ဒေါသေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ အလမ္ဗတ္ထနိယော မဓုရထညာယော စတုသဋ္ဌိ ဓာတိယော ဒတွာ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကတွာ စန္ဒာဒေဝိယာပိ ဝရံ အဒါသိ။ သာပိ ဂဟိတကံ ကတွာ ဌပေသိ။
ရာဇာ ကုမာရဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ လက္ခဏပါဌကေ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကတွာ ကုမာရဿ အန္တရာယာဘာဝံ ပုစ္ဆိ။ တေ တဿ လက္ခဏသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဓညပုညလက္ခဏသမ္ပန္နော အယံ ကုမာရော, တိဋ္ဌတု ဧကဒီပေါ, ဒွိသဟဿပရိဝါရာနံ စတုန္နမ္ပိ မဟာဒီပါနံ ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ သမတ္ထော ဟောတိ, နာဿ ကောစိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄။)အန္တရာယော ပညာယတီ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ တုဿိတွာ ကုမာရဿ နာမံ ကရောန္တော ယသ္မာ ကုမာရဿ ဇာတဒိဝသေ သကလကာသိရဋ္ဌေ ဒေဝေါ ဝဿိ, ယသ္မာ စ ရညော စေဝ အမစ္စာနဉ္စ ဟဒယံ သီတလံ ဇာတံ, ယသ္မာ စ တေမယမာနော ဇာတော, တသ္မာ ‘‘တေမိယကုမာရော’’တိဿ နာမံ အကာသိ။ အထ နံ ဓာတိယော ဧကမာသိကံ အလင်္ကရိတွာ ရညော သန္တိကံ အာနယိံသု။ ရာဇာ ပိယပုတ္တံ အာလိင်္ဂိတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ အင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ ရမယမာနော နိသီဒိ။
တသ္မိံ ခဏေ စတ္တာရော စောရာ အာနီတာ။ ရာဇာ တေ ဒိသွာ ‘‘တေသု ဧကဿ စောရဿ သကဏ္ဋကာဟိ ကသာဟိ ပဟာရသဟဿံ ကရောထ, ဧကဿ သင်္ခလိကာယ ဗန္ဓိတွာ ဗန္ဓနာဂါရပဝေသနံ ကရောထ, ဧကဿ သရီရေ သတ္တိပဟာရံ ကရောထ, ဧကဿ သူလာရောပနံ ကရောထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ အထ မဟာသတ္တော ပိတု ဝစနံ သုတွာ ဘီတတသိတော ဟုတွာ ‘‘အဟော မမ ပိတာ ရဇ္ဇံ နိဿာယ အတိဘာရိယံ နိရယဂါမိကမ္မံ အကာသီ’’တိ စိန္တေသိ။ ပုနဒိဝသေ ပန တံ သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ အလင်္ကတသိရိသယနေ နိပဇ္ဇာပေသုံ။ သော ထောကံ နိဒ္ဒါယိတွာ ပဗုဒ္ဓေါ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ သေတစ္ဆတ္တံ ဩလောကေန္တော မဟန္တံ သိရိဝိဘဝံ ပဿိ။ အထဿ ပကတိယာပိ ဘီတတသိတဿ အတိရေကတရံ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ‘‘ကုတော နု ခေါ အဟံ ဣမံ စောရဂေဟံ အာဂတောမှီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ဇာတိဿရဉာဏေန ဒေဝလောကတော အာဂတဘာဝံ ဉတွာ တတော ပရံ ဩလောကေန္တော ဥဿဒနိရယေ ပက္ကဘာဝံ ပဿိ, တတော ပရံ ဩလောကေန္တော တသ္မိံယေဝ နဂရေ ရာဇဘာဝံ အညာသိ။
အထဿ ‘‘အဟံ ဝီသတိဝဿာနိ ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ အသီတိဝဿသဟဿာနိ ဥဿဒနိရယေ ပစ္စိံ, ဣဒါနိ ပုနပိ ဣမသ္မိံယေဝ စောရဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တောမှိ, ပိတာ မေ ဟိယျော စတူသု စောရေသု အာနီတေသု တထာရူပံ ဖရုသံ နိရယသံဝတ္တနိကံ ကထံ ကထေသိ, သစာဟံ ရဇ္ဇံ ကာရေဿာမိ, ပုနပိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တဿ မဟန္တံ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဗောဓိသတ္တဿ ကဉ္စနဝဏ္ဏံ သရီရံ ဟတ္ထေန ပရိမဒ္ဒိတံ ပဒုမံ ဝိယ မိလာတံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏံ အဟောသိ။ သော ‘‘ကထံ နု ခေါ ဣမမှာ စောရဂေဟာ မုစ္စေယျ’’န္တိ စိန္တေန္တော နိပဇ္ဇိ။ အထ နံ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မာတုဘူတပုဗ္ဗာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅။)ဆတ္တေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝဓီတာ အဿာသေတွာ ‘‘တာတ တေမိယကုမာရ, မာ ဘာယိ, မာ သောစိ, မာ စိန္တယိ။ သစေ ဣတော မုစ္စိတုကာမောသိ, တွံ အပီဌသပ္ပီပိ ပီဌသပ္ပီ ဝိယ ဟောဟိ, အဗဓိရောပိ ဗဓိရော ဝိယ ဟောဟိ, အမူဂေါပိ မူဂေါ ဝိယ ဟောဟိ, ဣမာနိ တီဏိ အင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ အတ္တနော ပဏ္ဍိတဘာဝံ မာ ပကာသေဟီ’’တိ ဝတွာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မာ ပဏ္ဍိစ္စယံ ဝိဘာဝယ, ဗာလမတော ဘဝ သဗ္ဗပါဏိနံ၊
သဗ္ဗော တံ ဇနော ဩစိနာယတု, ဧဝံ တဝ အတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ပဏ္ဍိစ္စယန္တိ ပဏ္ဍိစ္စံ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဗာလမတောတိ ဗာလော ဣတိ သမ္မတော။ သဗ္ဗော ဇနောတိ သကလော အန္တောဇနော စေဝ ဗဟိဇနော စ။ ဩစိနာယတူတိ ‘‘နီဟရထေတံ ကာဠကဏ္ဏိ’’န္တိ အဝမညတု, အဝဇာနာတူတိ အတ္ထော။
သော တဿာ ဝစနေန အဿာသံ ပဋိလဘိတွာ –
‘‘ကရောမိ တေ တံ ဝစနံ, ယံ မံ ဘဏသိ ဒေဝတေ၊
အတ္ထကာမာသိ မေ အမ္မ, ဟိတကာမာသိ ဒေဝတေ’’တိ။ –
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ တာနိ တီဏိ အင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာသိ။ သာ စ ဒေဝဓီတာ အန္တရဓာယိ။ ရာဇာ ပုတ္တဿ အနုက္ကဏ္ဌနတ္ထာယ တာနိ ပဉ္စ ကုမာရသတာနိ တဿ သန္တိကေယေဝ ဌပေသိ။ တေ ဒါရကာ ထညတ္ထာယ ရောဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ။ မဟာသတ္တော ပန နိရယဘယတဇ္ဇိတော ‘‘ရဇ္ဇတော မေ သုဿိတွာ မတမေဝ သေယျော’’တိ န ရောဒတိ န ပရိဒေဝတိ။ အထဿ ဓာတိယော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ စန္ဒာဒေဝိယာ အာရောစယိံသု။ သာပိ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ နေမိတ္တကေ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ။ အထ ဗြာဟ္မဏာ အာဟံသု ‘‘ဒေဝ, ကုမာရဿ ပကတိဝေလံ အတိက္ကမိတွာ ထညံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ သော ရောဒမာနော ထနံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ သယမေဝ ပိဝိဿတီ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဓာတိယော ကုမာရဿ ပကတိဝေလံ အတိက္ကမိတွာ ထညံ ဒေန္တိ။ ဒဒမာနာ စ ကဒါစိ ဧကဝါရံ အတိက္ကမိတွာ ဒေန္တိ, ကဒါစိ သကလဒိဝသံ ခီရံ န ဒေန္တိ။
ဝီမံသနကဏ္ဍံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆။)သော နိရယဘယတဇ္ဇိတော သုဿန္တောပိ ထညတ္ထာယ န ရောဒတိ, န ပရိဒေဝတိ။ အထ နံ အရောဒန္တမ္ပိ ဒိသွာ ‘‘ပုတ္တော မေ ဆာတော’’တိ မာတာ ဝါ ထညံ ပါယေတိ, ကဒါစိ ဓာတိယော ဝါ ပါယေန္တိ။ သေသဒါရကာ ထညံ အလဒ္ဓဝေလာယမေဝ ရောဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ။ မဟာသတ္တော ပန နိရယဘယတဇ္ဇိတော န ရောဒတိ, န ပရိဒေဝတိ, န နိဒ္ဒါယတိ, န ဟတ္ထပါဒေ သမိဉ္ဇတိ, န သဒ္ဒံ ကရောတိ။ အထဿ ဓာတိယော ‘‘ပီဌသပ္ပီနံ ဟတ္ထပါဒါ နာမ န ဧဝရူပါ ဟောန္တိ, မူဂါနံ ဟနုကပရိယောသာနံ နာမ န ဧဝရူပံ ဟောတိ, ဗဓိရာနံ ကဏ္ဏသောတာနိ နာမ န ဧဝရူပါနိ ဟောန္တိ, ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေန, ဝီမံသိဿာမ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ခီရေန တာဝ နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ သကလဒိဝသံ ခီရံ န ဒေန္တိ။ သော သုဿန္တောပိ ခီရတ္ထာယ သဒ္ဒံ န ကရောတိ။ အထဿ မာတာ ‘‘ပုတ္တော မေ ဆာတော’’တိ သယမေဝ ထညံ ပါယေတိ။ ဧဝံ အန္တရန္တရာ ခီရံ အဒတွာ ဧကသံဝစ္ဆရံ ဝီမံသန္တာပိဿ အန္တရံ န ပဿိံသု။
တတော အမစ္စာဒယော ရညော အာရောစေသုံ ‘‘ဧကဝဿိကဒါရကာ နာမ ပူဝခဇ္ဇကံ ပိယာယန္တိ, တေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ ပဉ္စ ကုမာရသတာနိ တဿ သန္တိကေယေဝ နိသီဒါပေတွာ နာနာပူဝခဇ္ဇကာနိ ဥပနာမေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ အဝိဒူရေ ဌပေတွာ ‘‘ယထာရုစိ တာနိ ပူဝခဇ္ဇကာနိ ဂဏှထာ’’တိ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တိ။ သေသဒါရကာ ကလဟံ ကရောန္တာ အညမညံ ပဟရန္တာ တံ တံ ဂဟေတွာ ခါဒန္တိ။ မဟာသတ္တော ပန အတ္တာနံ ဩဝဒိတွာ ‘‘တာတ တေမိယကုမာရ, နိရယဘယံ ဣစ္ဆန္တော ပူဝခဇ္ဇကံ ဣစ္ဆာဟီ’’တိ နိရယဘယတဇ္ဇိတော ပူဝခဇ္ဇကံ န ဩလောကေသိ။ ဧဝံ ပူဝခဇ္ဇကေနပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
တတော ‘‘ဒွိဝဿိကဒါရကာ နာမ ဖလာဖလံ ပိယာယန္တိ, တေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ နာနာဖလာနိ ဥပနာမေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ အဝိဒူရေ ဌပေတွာ ဝီမံသိံသု။ သေသဒါရကာ ကလဟံ ကတွာ ယုဇ္ဈန္တာ တံ တံ ဂဟေတွာ ခါဒန္တိ။ သော နိရယဘယတဇ္ဇိတော တမ္ပိ န ဩလောကေသိ။ ဧဝံ ဖလာဖလေနပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
တတော ‘‘တိဝဿိကဒါရကာ နာမ ကီဠနဘဏ္ဍကံ ပိယာယန္တိ, တေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ နာနာသုဝဏ္ဏမယာနိ ဟတ္ထိအဿရူပကာဒီနိ ကာရာပေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ အဝိဒူရေ ဌပေသုံ။ သေသဒါရကာ အညမညံ ဝိလုမ္ပန္တာ ဂဏှိံသု။ မဟာသတ္တော ပန န ကိဉ္စိ ဩလောကေသိ။ ဧဝံ ကီဠနဘဏ္ဍကေနပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇။)တတော ‘‘စတုဝဿိကဒါရကာ နာမ ဘောဇနံ ပိယာယန္တိ, တေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ နာနာဘောဇနာနိ ဥပနာမေသုံ။ သေသဒါရကာ တံ ပိဏ္ဍံ ပိဏ္ဍံ ကတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ။ မဟာသတ္တော ပန အတ္တာနံ ဩဝဒိတွာ ‘‘တာတ တေမိယကုမာရ, အလဒ္ဓဘောဇနာနံ တေ အတ္တဘာဝါနံ ဂဏနာ နာမ နတ္ထီ’’တိ နိရယဘယတဇ္ဇိတော တမ္ပိ န ဩလောကေသိ။ အထဿ မာတာ သယမေဝ ဟဒယေန ဘိဇ္ဇမာနေန ဝိယ အသဟန္တေန သဟတ္ထေန ဘောဇနံ ဘောဇေသိ။ ဧဝံ ဘောဇနေနပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
တတော ‘‘ပဉ္စဝဿိကဒါရကာ နာမ အဂ္ဂိနော ဘာယန္တိ, တေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ ရာဇင်္ဂဏေ အနေကဒွါရယုတ္တံ မဟန္တံ ဂေဟံ ကာရေတွာ တာလပဏ္ဏေဟိ ဆာဒေတွာ တံ သေသဒါရကေဟိ ပရိဝုတံ တဿ မဇ္ဈေ နိသီဒါပေတွာ အဂ္ဂိံ ဒေန္တိ။ သေသဒါရကာ အဂ္ဂိံ ဒိသွာ ဝိရဝန္တာ ပလာယိံသု။ မဟာသတ္တော ပန စိန္တေသိ ‘‘နိရယအဂ္ဂိသန္တာပနတော ဣဒမေဝ အဂ္ဂိသန္တာပနံ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန ဝရတရ’’န္တိ နိရောဓသမာပန္နော မဟာထေရော ဝိယ နိစ္စလောဝ အဟောသိ။ အထ နံ အဂ္ဂိမှိ အာဂစ္ဆန္တေ ဂဟေတွာ အပနေန္တိ။ ဧဝံ အဂ္ဂိနာပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
တတော ‘‘ဆဝဿိကဒါရကာ နာမ မတ္တဟတ္ထိနော ဘာယန္တိ, တေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ ဧကံ ဟတ္ထိံ သုသိက္ခိတံ သိက္ခာပေတွာ ဗောဓိသတ္တံ သေသဒါရကေဟိ ပရိဝုတံ ရာဇင်္ဂဏေ နိသီဒါပေတွာ တံ ဟတ္ထိံ မုဉ္စန္တိ။ သော ကောဉ္စနာဒံ နဒန္တော သောဏ္ဍာယ ဘူမိယံ ပေါထေန္တော ဘယံ ဒဿေန္တော အာဂစ္ဆတိ။ သေသဒါရကာ တံ ဒိသွာ မရဏဘယဘီတာ ဒိသာဝိဒိသာသု ပလာယိံသု။ မဟာသတ္တော ပန မတ္တဟတ္ထိံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘စဏ္ဍနိရယေ ပစ္စနတော စဏ္ဍဟတ္ထိနော ဟတ္ထေ မရဏမေဝ သေယျော’’တိ နိရယဘယတဇ္ဇိတော တတ္ထေဝ နိသီဒိ။ သုသိက္ခိတော ဟတ္ထီ မဟာသတ္တံ ပုပ္ဖကလာပံ ဝိယ ဥက္ခိပိတွာ အပရာပရံ ကတွာ အကိလမေတွာဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဟတ္ထိနာပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
တတော ‘‘သတ္တဝဿိကဒါရကာ နာမ သပ္ပဿ ဘာယန္တိ, တေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ ဗောဓိသတ္တံ သေသဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ရာဇင်္ဂဏေ နိသီဒါပေတွာ ဥဒ္ဓဋဒါဌေ ကတမုခဗန္ဓေ သပ္ပေ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ သေသဒါရကာ တေ ဒိသွာ ဝိရဝန္တာ ပလာယိံသု။ မဟာသတ္တော ပန နိရယဘယံ အာဝဇ္ဇေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈။)‘‘စဏ္ဍသပ္ပဿ မုခေ ဝိနာသမေဝ ဝရတရ’’န္တိ နိရောဓသမာပန္နော မဟာထေရော ဝိယ နိစ္စလောဝ အဟောသိ။ အထဿ သပ္ပေါ သကလသရီရံ ဝေဌေတွာ မတ္ထကေ ဖဏံ ကတွာ အစ္ဆိ။ တဒါပိ သော နိစ္စလောဝ အဟောသိ။ ဧဝံ သပ္ပေနပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
တတော ‘‘အဋ္ဌဝဿိကဒါရကာ နာမ နဋသမဇ္ဇံ ပိယာယန္တိ, တေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ တံ ပဉ္စဒါရကသတေဟိ သဒ္ဓိံ ရာဇင်္ဂဏေ နိသီဒါပေတွာ နဋသမဇ္ဇံ ကာရာပေသုံ။ သေသဒါရကာ တံ နဋသမဇ္ဇံ ဒိသွာ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ ဝဒန္တာ မဟာဟသိတံ ဟသန္တိ။ မဟာသတ္တော ပန ‘‘နိရယေ နိဗ္ဗတ္တကာလေ တဝ ခဏမတ္တမ္ပိ ဟာသော ဝါ သောမနဿံ ဝါ နတ္ထီ’’တိ နိရယဘယံ အာဝဇ္ဇေတွာ နိစ္စလောဝ အဟောသိ, တံ န ဩလောကေသိ။ ဧဝံ နဋသမဇ္ဇေနပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
တတော ‘‘နဝဝဿိကဒါရကာ နာမ အသိနော ဘာယန္တိ, တေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ တံ ပဉ္စဒါရကသတေဟိ သဒ္ဓိံ ရာဇင်္ဂဏေ နိသီဒါပေတွာ ဒါရကာနံ ကီဠနကာလေ ဧကော ပုရိသော ဖလိကဝဏ္ဏံ အသိံ ဂဟေတွာ ပရိဗ္ဘမန္တော နဒန္တော ဝဂ္ဂန္တော တာသေန္တော လင်္ဃန္တော အပ္ဖေါဋေန္တော မဟာသဒ္ဒံ ကရောန္တော ‘‘ကာသိရညော ကိရ ကာဠကဏ္ဏီ ဧကော ပုတ္တော အတ္ထိ, သော ကုဟိံ, သီသမဿ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ အဘိဓာဝတိ။ တံ ပုရိသံ ဒိသွာ သေသဒါရကာ ဘီတတသိတာ ဟုတွာ ဝိရဝန္တာ ဒိသာဝိဒိသာသု ပလာယိံသု။ မဟာသတ္တော ပန နိရယဘယံ အာဝဇ္ဇေတွာ အဇာနန္တော ဝိယ နိသီဒိ။ အထ နံ သော ပုရိသော အသိနာ သီသေ ပရာမသိတွာ ‘‘သီသံ တေ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ တာသေန္တောပိ တာသေတုံ အသက္ကောန္တော အပဂမိ။ ဧဝံ ခဂ္ဂေနပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
တတော ဒသဝဿိကကာလေ ပနဿ ဗဓိရဘာဝဝီမံသနတ္ထံ သိရိသယနေ နိသီဒါပေတွာ သာဏိယာ ပရိက္ခိပါပေတွာ စတူသု ပဿေသု ဆိဒ္ဒါနိ ကတွာ တဿ အဒဿေတွာ ဟေဋ္ဌာသယနေ သင်္ခဓမကေ နိသီဒါပေတွာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သင်္ခေ ဓမာပေန္တိ, ဧကနိန္နာဒံ အဟောသိ။ အမစ္စာ စတူသု ပဿေသု ဌတွာ သာဏိယာ ဆိဒ္ဒေဟိ ဩလောကေန္တာပိ မဟာသတ္တဿ ဧကဒိဝသမ္ပိ သတိသမ္မောသံ ဝါ ဟတ္ထပါဒဝိကာရံ ဝါ ဖန္ဒနမတ္တံ ဝါ န ပဿိံသု။ ဧဝံ ဧကသံဝစ္ဆရံ သင်္ခသဒ္ဒေနပိ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉။)တတော ပရမ္ပိ ဧကာဒသဝဿိကကာလေ ဧကသံဝစ္ဆရံ တထေဝ ဘေရိသဒ္ဒေန ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
တတော ဒွါဒသဝဿိကကာလေ ‘‘ဒီပေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ ‘‘ရတ္တိဘာဂေ အန္ဓကာရေ ဟတ္ထံ ဝါ ပါဒံ ဝါ ဖန္ဒာပေတိ နု ခေါ, နော’’တိ ဃဋေသု ဒီပေ ဇာလေတွာ သေသဒီပေ နိဗ္ဗာပေတွာ ထောကံ အန္ဓကာရေ သယာပေတွာ ဃဋေဟိ ဒီပေ ဥက္ခိပိတွာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အာလောကံ ကတွာ ဣရိယာပထံ ဥပဓာရေန္တိ။ ဧဝံ ဒီပေနပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ ကိဉ္စိ ဖန္ဒနမတ္တမ္ပိ န ပဿိံသု။
တတော တေရသဝဿိကကာလေ ‘‘ဖာဏိတေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ သကလသရီရံ ဖာဏိတေန မက္ခေတွာ ဗဟုမက္ခိကေ ဌာနေ နိပဇ္ဇာပေသုံ။ မက္ခိကာ ဥဋ္ဌဟန္တိ, တာ တဿ သကလသရီရံ ပရိဝါရေတွာ သူစီဟိ ဝိဇ္ဈမာနာ ဝိယ ခါဒန္တိ။ သော နိရောဓသမာပန္နော မဟာထေရော ဝိယ နိစ္စလောဝ အဟောသိ။ ဧဝံ ဖာဏိတေနပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ ကိဉ္စိ ဖန္ဒနမတ္တမ္ပိ န ပဿိံသု။
အထဿ စုဒ္ဒသဝဿိကကာလေ ‘‘ဣဒါနိ ပနေသ မဟလ္လကော ဇာတော သုစိကာမော အသုစိဇိဂုစ္ဆကော, အသုစိနာ နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ တတော ပဋ္ဌာယ နံ နေဝ နှာပေန္တိ န စ အာစမာပေန္တိ။ သော ဥစ္စာရပဿာဝံ ကတွာ တတ္ထေဝ ပလိပန္နော သယတိ။ ဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝေန ပနဿ အန္တရုဓီနံ နိက္ခမနကာလော ဝိယ အဟောသိ, အသုစိဂန္ဓေန မက္ခိကာ ခါဒန္တိ။ သော နိစ္စလောဝ အဟောသိ။ အထ နံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ ဓာတိယော အာဟံသု ‘‘တာတ တေမိယကုမာရ, တွံ မဟလ္လကော ဇာတော, ကော တံ သဗ္ဗဒါ ပဋိဇဂ္ဂိဿတိ, ကိံ န လဇ္ဇသိ, ကသ္မာ နိပန္နောသိ, ဥဋ္ဌာယ တေ သရီရံ ပဋိဇဂ္ဂါဟီ’’တိ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ။ သော တထာရူပေ ပဋိကူလေ ဂူထရာသိမှိ နိမုဂ္ဂေါပိ ဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝေန ယောဇနသတမတ္ထကေ ဌိတာနမ္ပိ ဟဒယုပ္ပတနသမတ္ထဿ ဂူထနိရယဿ ဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝံ အာဝဇ္ဇေတွာ နိစ္စလောဝ အဟောသိ။ ဧဝံ အသုစိနာပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
တတော ပန္နရသဝဿိကကာလေ ‘‘အင်္ဂါရေန နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ အထဿ ဟေဋ္ဌာမဉ္စကေ အဂ္ဂိကပလ္လာနိ ဌပယိံသု ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဥဏှေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀။)ပီဠိတော ဒုက္ခဝေဒနံ အသဟန္တော ဝိပ္ဖန္ဒနာကာရံ ဒဿေယျာ’’တိ။ အထဿ သရီရေ ဖောဋာနိ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ မဟာသတ္တော ‘‘အဝီစိနိရယသန္တာပေါ ယောဇနသတမတ္ထကေ ဖရတိ, တမှာ ဒုက္ခတော ဣဒံ ဒုက္ခံ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန ဝရတရ’’န္တိ အဓိဝါသေတွာ နိစ္စလောဝ အဟောသိ။ အထဿ မာတာပိတရော ဘိဇ္ဇမာနဟဒယာ ဝိယ မနုဿေ ပဋိက္ကမာပေတွာ တံ တတော အဂ္ဂိသန္တာပနတော အပနေတွာ ‘‘တာတ တေမိယကုမာရ, မယံ တဝ အပီဌသပ္ပိအာဒိဘာဝံ ဇာနာမ။ န ဟိ ဧတေသံ ဧဝရူပါနိ ဟတ္ထပါဒကဏ္ဏသောတာနိ ဟောန္တိ, တွံ အမှေဟိ ပတ္ထေတွာ လဒ္ဓပုတ္တကော, မာ နော နာသေဟိ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဝသန္တာနံ ရာဇူနံ သန္တိကေ ဂရဟတော နော မောစေဟီ’’တိ ယာစိံသု။ ဧဝံ သော တေဟိ ယာစိတောပိ အသုဏန္တော ဝိယ ဟုတွာ နိစ္စလောဝ နိပဇ္ဇိ။ အထဿ မာတာပိတရော ရောဒမာနာ ပရိဒေဝမာနာ ပဋိက္ကမန္တိ။ ဧကဒါ မာတာ ဧကိကာ ဥပသင်္ကမိတွာ ယာစတိ, ဧကဒါ ပိတာ ဧကကောဝ ဥပသင်္ကမိတွာ ယာစတိ။ ဧဝံ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
အထဿ သောဠသဝဿိကကာလေ အမစ္စဗြာဟ္မဏာဒယော စိန္တယိံသု ‘‘ပီဌသပ္ပီ ဝါ ဟောတု, မူဂေါ ဝါ ဗဓိရော ဝါ ဟောတု, ဝယေ ပရိဏတေ ရဇနီယေ အရဇ္ဇန္တာ နာမ နတ္ထိ, ဒုဿနီယေ အဒုဿန္တာ နာမ နတ္ထိ, သမယေ သမ္ပတ္တေ ပုပ္ဖဝိကသနံ ဝိယ ဟိ ဓမ္မတာ ဧသာ, နာဋကာနမ္ပိဿ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ တာဟိ နံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ။ တတော ဥတ္တမရူပဓရာ ဒေဝကညာယော ဝိယ ဝိလာသသမ္ပန္နာ နာဋကိတ္ထိယော ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ယာ ကုမာရံ ဟသာပေတုံ ဝါ ကိလေသေဟိ ဗန္ဓိတုံ ဝါ သက္ကောတိ, သာ တဿ အဂ္ဂမဟေသီ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝတွာ ကုမာရံ ဂန္ဓောဒကေန နှာပေတွာ ဒေဝပုတ္တံ ဝိယ အလင်္ကရိတွာ ဒေဝဝိမာနသဒိသေ သိရိဂဗ္ဘေ သုပညတ္တေ သိရိသယနေ အာရောပေတွာ ဂန္ဓဒါမပုပ္ဖဒါမဓူမဝါသစုဏ္ဏာဒီဟိ အန္တောဂဗ္ဘံ ဧကဂန္ဓသမောဒကံ ကတွာ ပဋိက္ကမိံသု။ အထ နံ တာ ဣတ္ထိယော ပရိဝါရေတွာ နစ္စဂီတေဟိ စေဝ မဓုရဝစနာဒီဟိ စ နာနပ္ပကာရေဟိ အဘိရမာပေတုံ ဝါယမိံသု။ သော ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နတာယ တာ ဣတ္ထိယော အနောလောကေတွာ ‘‘ဣမာ ဣတ္ထိယော မမ သရီရသမ္ဖဿံ မာ ဝိန္ဒန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အဿာသပဿာသေ သန္နိရုမ္ဘိ, အထဿ သရီရံ ထဒ္ဓံ အဟောသိ။ တာ တဿ သရီရသမ္ဖဿံ အဝိန္ဒန္တိယော ဟုတွာ ‘‘ထဒ္ဓသရီရော ဧသ, နာယံ မနုဿော,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁။)ယက္ခော ဘဝိဿတီ’’တိ ဘီတတသိတာ ဟုတွာ အတ္တာနံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တိယော ပလာယိံသု။ ဧဝံ နာဋကေနပိ ဧကသံဝစ္ဆရံ အန္တရန္တရာ ဝီမံသန္တာပိဿ နေဝ အန္တရံ ပဿိံသု။
ဧဝံ သောဠသ သံဝစ္ဆရာနိ သောဠသဟိ မဟာဝီမံသာဟိ စေဝ အနေကာဟိ ခုဒ္ဒကဝီမံသာဟိ စ ဝီမံသမာနာပိ တဿ စိတ္တံ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ နာသက္ခိံသု။
ဝီမံသနကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
ရဇ္ဇယာစနကဏ္ဍံ
တတော ရာဇာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ လက္ခဏပါဌကေ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တုမှေ ကုမာရဿ ဇာတကာလေ ‘ဓညပုညလက္ခဏသမ္ပန္နော အယံ ကုမာရော, နာဿ ကောစိ အန္တရာယော ပညာယတီ’တိ မေ ကထယိတ္ထ, ဣဒါနိ ပန သော ပီဌသပ္ပီ မူဂဗဓိရော ဇာတော, ကထာ ဝေါ န သမေတီ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏာ ဝဒိံသု ‘‘မဟာရာဇ, အာစရိယေဟိ အဒိဋ္ဌကံ နာမ နတ္ထိ, အပိစ ခေါ ပန, ဒေဝ, ‘ရာဇကုလေဟိ ပတ္ထေတွာ လဒ္ဓပုတ္တကော ကာဠကဏ္ဏီ’တိ ဝုတ္တေ ‘တုမှာကံ ဒေါမနဿံ သိယာ’တိ န ကထယိမှာ’’တိ။ အထ နေ ရာဇာ ဧဝမာဟ ‘‘ဣဒါနိ ပန ကိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ ကုမာရေ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဝသန္တေ တယော အန္တရာယာ ပညာယိဿန္တိ – ဇီဝိတဿ ဝါ အန္တရာယော, သေတစ္ဆတ္တဿ ဝါ အန္တရာယော, အဂ္ဂမဟေသိယာ ဝါ အန္တရာယော’’တိ။ ‘‘တသ္မာ, ဒေဝ, ပပဉ္စံ အကတွာ အဝမင်္ဂလရထေ အဝမင်္ဂလအဿေ ယောဇေတွာ တတ္ထ နံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပစ္ဆိမဒွါရေန နီဟရိတွာ အာမကသုသာနေ စတုဗ္ဘိတ္တိကံ အာဝါဋံ ခဏိတွာ နိခဏိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ရာဇာ အန္တရာယဘယေန ဘီတော တေသံ ဝစနံ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
တဒါ စန္ဒာဒေဝီ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တုရိတတုရိတာဝ ဧကိကာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဒေဝ, တုမှေဟိ မယှံ ဝရော ဒိန္နော, မယာ စ ဂဟိတကော ကတွာ ဌပိတော, ဣဒါနိ တံ မေ ဒေထာ’’တိ ယာစိ။ ‘‘ဂဏှာဟိ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, ပုတ္တဿ မေ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘ကိံကာရဏာ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ပုတ္တော, တေ ဒေဝိ, ကာဠကဏ္ဏီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ယာဝဇီဝံ အဒဒန္တာပိ သတ္တ ဝဿာနိ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဆ ဝဿာနိ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ပဉ္စ ဝဿာနိ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, စတ္တာရိ ဝဿာနိ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, တီဏိ ဝဿာနိ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဒွေ ဝဿာနိ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂။)‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဧကဝဿံ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, သတ္တ မာသာနိ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဆ မာသာနိ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ပဉ္စ မာသာနိ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, စတ္တာရိ မာသာနိ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, တီဏိ မာသာနိ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဒွေ မာသာနိ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဧကမာသံ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, အဍ္ဎမာသံ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ, ဒေဝီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, သတ္တ ဒိဝသာနိ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓု, ဒေဝိ, ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ သာ တသ္မိံ ခဏေ ပုတ္တံ အလင်္ကာရာပေတွာ ‘‘တေမိယကုမာရဿ ဣဒံ ရဇ္ဇ’’န္တိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ သကလနဂရံ အလင်္ကာရာပေတွာ ပုတ္တံ ဟတ္ထိက္ခန္ဓံ အာရောပေတွာ သေတစ္ဆတ္တံ တဿ မတ္ထကေ ကာရာပေတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပုန အာဂန္တွာ အန္တောနဂရံ ပဝေသေတွာ တံ သိရိသယနေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပိယပုတ္တံ သဗ္ဗရတ္တိံ ယာစိ ‘‘တာတ တေမိယကုမာရ, တံ နိဿာယ သောဠသ ဝဿာနိ နိဒ္ဒံ အလဘိတွာ ရောဒမာနာယ မေ အက္ခီနိ ဥပက္ကာနိ, သောကေန မေ ဟဒယံ ဘိဇ္ဇမာနံ ဝိယ အဟောသိ, အဟံ တဝ အပီဌသပ္ပိအာဒိဘာဝံ ဇာနာမိ, မာ မံ အနာထံ ကရီ’’တိ။ သာ ဣမိနာ ဥပါယေနေဝ ပုနဒိဝသေပိ ပုနဒိဝသေပီတိ ပဉ္စ ဒိဝသာနိ ယာစိ။
ရဇ္ဇယာစနကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
အထ ဆဋ္ဌေ ဒိဝသေ ရာဇာ သုနန္ဒံ နာမ သာရထိံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, သုနန္ဒသာရထိ သွေ ပါတောဝ အဝမင်္ဂလရထေ အဝမင်္ဂလအဿေ ယောဇေတွာ ကုမာရံ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပစ္ဆိမဒွါရေန နီဟရိတွာ အာမကသုသာနေ စတုဗ္ဘိတ္တိကံ အာဝါဋံ ခဏိတွာ တတ္ထ နံ ပက္ခိပိတွာ ကုဒ္ဒါလပိဋ္ဌေန မတ္ထကံ ဘိန္ဒိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ဥပရိ ပံသုံ ဒတွာ ပထဝိဝဍ္ဎနကမ္မံ ကတွာ နှတွာ ဧဟီ’’တိ အာဏာပေသိ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထ ဆဋ္ဌမ္ပိ ရတ္တိံ ဒေဝီ ကုမာရံ ယာစိတွာ ‘‘တာတ တေမိယကုမာရ, တဝ ပိတာ ကာသိရာဇာ တံ သွေ ပါတောဝ အာမကသုသာနေ နိခဏိတုံ အာဏာပေသိ, သွေ ပါတောဝ မရဏံ ပါပုဏိဿသိ ပုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ မဟာသတ္တဿ ‘‘တာတ တေမိယကုမာရ, သောဠသ ဝဿာနိ တယာ ကတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃။)ဝါယာမော ဣဒါနိ မတ္ထကံ ပက္ကော’’တိ စိန္တေန္တဿ အဗ္ဘန္တရေ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ မာတုယာ ပနဿ ဟဒယံ ဘိဇ္ဇမာနံ ဝိယ အဟောသိ, ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘မနောရထော မတ္ထကံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ မာတုယာ သဒ္ဓိံ နာလပိ။
အထဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန ပါတောဝ သုနန္ဒော သာရထိ ရထံ ယောဇေန္တော ဒေဝတာနုဘာဝေန မဟာသတ္တဿ ပါရမိတာနုဘာဝေန စ မင်္ဂလရထေ မင်္ဂလအဿေ ယောဇေတွာ ရထံ ရာဇဒွါရေ ဌပေတွာ မဟာတလံ အဘိရုဟိတွာ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဒေဝိံ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဒေဝိ, မယှံ မာ ကုဇ္ဈ, ရညော အာဏာ’’တိ ဝတွာ ပုတ္တံ အာလိင်္ဂိတွာ နိပန္နံ ဒေဝိံ ပိဋ္ဌိဟတ္ထေန အပနေတွာ ပုပ္ဖကလာပံ ဝိယ ကုမာရံ ဥက္ခိပိတွာ ပါသာဒါ ဩတရိ။ တဒါ စန္ဒာဒေဝီ ဥရံ ပဟရိတွာ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ပရိဒေဝိတွာ မဟာတလေ ဩဟီယိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ဩလောကေတွာ ‘‘မယိ အကထေန္တေ မာတာ ဟဒယေန ဖလိတေန မရိဿတီ’’တိ ကထေတုကာမော ဟုတွာပိ ‘‘သစေ အဟံ ကထေဿာမိ, သောဠသ ဝဿာနိ ကတော ဝါယာမော မေ မောဃော ဘဝိဿတိ, အကထေန္တော ပနာဟံ အတ္တနော စ မာတာပိတူနဉ္စ မဟာဇနဿ စ ပစ္စယော ဘဝိဿာမီ’’တိ အဓိဝါသေသိ။
အထ နံ သာရထိ ရထံ အာရောပေတွာ ‘‘ပစ္ဆိမဒွါရာဘိမုခံ ရထံ ပေသေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ရထံ ပေသေသိ။ တဒါ မဟာသတ္တဿ ပါရမိတာနုဘာဝေန ဒေဝတာဝိဂ္ဂဟိတော ဟုတွာ ရထံ နိဝတ္တာပေတွာ ပါစီနဒွါရာဘိမုခံ ရထံ ပေသေသိ, အထ ရထစက္ကံ ဥမ္မာရေ ပတိဟညိ။ မဟာသတ္တောပိ တဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘မနောရထော မေ မတ္ထကံ ပတ္တော’’တိ သုဋ္ဌုတရံ တုဋ္ဌစိတ္တော အဟောသိ။ ရထော နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဒေဝတာနုဘာဝေန တိယောဇနိကံ ဌာနံ ဂတော။ တတ္ထ ဝနဃဋံ သာရထိဿ အာမကသုသာနံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော ‘‘ဣဒံ ဌာနံ ဖာသုက’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ရထံ မဂ္ဂါ ဩက္ကမာပေတွာ မဂ္ဂပဿေ ဌပေတွာ ရထာ ဩရုယှ မဟာသတ္တဿ အာဘရဏဘဏ္ဍံ ဩမုဉ္စိတွာ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ဧကမန္တံ ဌပေတွာ ကုဒ္ဒါလံ အာဒါယ ရထဿ အဝိဒူရေ ဌာနေ စတုဗ္ဘိတ္တိကံ အာဝါဋံ ခဏိတုံ အာရဘိ။
တတော ဗောဓိသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘အယံ မေ ဝါယာမကာလော, အဟဉှိ သောဠသ ဝဿာနိ ဟတ္ထပါဒေ န စာလေသိံ, ကိံ နု ခေါ မေ ဗလံ အတ္ထိ, ဥဒါဟု နော’’တိ။ သော ဥဋ္ဌာယ ဝါမဟတ္ထေန ဒက္ခိဏဟတ္ထံ, ဒက္ခိဏဟတ္ထေန
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄။)ဝါမဟတ္ထံ ပရာမသန္တော ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေ သမ္ဗာဟိတွာ ရထာ ဩတရိတုံ စိတ္တံ ဥပ္ပါဒေသိ။ တာဝဒေဝဿ ပါဒပတိတဋ္ဌာနေ ဝါတပုဏ္ဏဘသ္တစမ္မံ ဝိယ မဟာပထဝီ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ရထဿ ပစ္ဆိမန္တံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တော ရထာ ဩတရိတွာ ကတိပယေ ဝါရေ အပရာပရံ စင်္ကမိတွာ ‘‘ဣမိနာဝ နိယာမေန ဧကဒိဝသံ ယောဇနသတမ္ပိ မေ ဂန္တုံ ဗလံ အတ္ထီ’’တိ ဉတွာ ‘‘သစေ, သာရထိ, မယာ သဒ္ဓိံ ဝိရုဇ္ဈေယျ, အတ္ထိ နု ခေါ မေ တေန သဟ ပဋိဝိရုဇ္ဈိတုံ ဗလ’’န္တိ ဥပဓာရေန္တော ရထဿ ပစ္ဆိမန္တံ ဂဟေတွာ ကုမာရကာနံ ကီဠနယာနကံ ဝိယ ဥက္ခိပိတွာ ရထံ ပရိဗ္ဘမေန္တော အဋ္ဌာသိ။ အထဿ ‘‘အတ္ထိ မေ တေန သဟ ပဋိဝိရုဇ္ဈိတုံ ဗလ’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ပသာဓနတ္ထာယ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။
တံခဏညေဝ သက္ကဿ ဘဝနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘တေမိယကုမာရဿ မနောရထော မတ္ထကံ ပတ္တော, ဣဒါနိ ပသာဓနတ္ထာယ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ, ကိံ ဧတဿ မာနုသကေန ပသာဓနေနာ’’တိ ဒိဗ္ဗပသာဓနံ ဂါဟာပေတွာ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ ဝိဿကမ္မ ဒေဝပုတ္တ, တွံ ဂစ္ဆ, ကာသိရာဇဿ ပုတ္တံ တေမိယကုမာရံ အလင်္ကရောဟီ’’တိ အာဏာပေသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တာဝတိံသဘဝနတော ဩတရိတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဒသဟိ ဒုဿသဟဿေဟိ ဝေဌနံ ကတွာ ဒိဗ္ဗေဟိ စေဝ မာနုသကေဟိ စ အလင်္ကာရေဟိ သက္ကံ ဝိယ တံ အလင်္ကရိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ သော ဒေဝရာဇလီလာယ သာရထိဿ ခဏနောကာသံ ဂန္တွာ အာဝါဋတီရေ ဌတွာ ပုစ္ဆန္တော တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ နု သန္တရမာနောဝ, ကာသုံ ခဏသိ သာရထိ၊
ပုဋ္ဌော မေ သမ္မ အက္ခာဟိ, ကိံ ကာသုယာ ကရိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ ကာသုန္တိ အာဝါဋံ။
တံ သုတွာ သာရထိ အာဝါဋံ ခဏန္တော ဥဒ္ဓံ အနောလောကေတွာဝ စတုတ္ထံ ဂါထာမာဟ –
‘‘ရညော မူဂေါ စ ပက္ခော စ, ပုတ္တော ဇာတော အစေတသော၊
သောမှိ ရညာ သမဇ္ဈိဋ္ဌော, ပုတ္တံ မေ နိခဏံ ဝနေ’’တိ။
တတ္ထ ပက္ခောတိ ပီဌသပ္ပီ။ ‘‘မူဂေါ’’တိ ဝစနေနေဝ ပနဿ ဗဓိရဘာဝေါပိ သိဇ္ဈတိ ဗဓိရဿ ဟိ ပဋိဝစနံ ကထေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ အစေတသောတိ အစိတ္တကော ဝိယ ဇာတော။ သောဠသ ဝဿာနိ အကထိတတ္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅။)ဧဝမာဟ။ သမဇ္ဈိဋ္ဌောတိ အာဏတ္တော, ပေသိတောတိ အတ္ထော။ နိခဏံ ဝနေတိ ဝနေ နိခဏေယျာသိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘န ဗဓိရော န မူဂေါသ္မိ, န ပက္ခော န စ ဝီကလော၊
အဓမ္မံ သာရထိ ကယိရာ, မံ စေ တွံ နိခဏံ ဝနေ။
‘‘ဦရူ ဗာဟုဉ္စ မေ ပဿ, ဘာသိတဉ္စ သုဏောဟိ မေ၊
အဓမ္မံ သာရထိ ကယိရာ, မံ စေ တွံ နိခဏံ ဝနေ’’တိ။
တတ္ထ န ဗဓိရောတိ သမ္မ သာရထိ, သစေ တံ ရာဇာ ဧဝရူပံ ပုတ္တံ မာရာပေတုံ အာဏာပေသိ, အဟံ ပန ဧဝရူပေါ န ဘဝါမီတိ ဒီပေတုံ ဧဝမာဟ။ မံ စေ တွံ နိခဏံ ဝနေတိ သစေ ဗဓိရဘာဝါဒိဝိရဟိတံ ဧဝရူပံ မံ ဝနေ နိခဏေယျာသိ, အဓမ္မံ ကမ္မံ ကရေယျာသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဦရူ’’တိ ဣဒံ သော ပုရိမဂါထံ သုတွာပိ နံ အနောလောကေန္တမေဝ ဒိသွာ ‘‘အလင်္ကတသရီရမဿ ဒဿေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ။ တဿတ္ထော – သမ္မ သာရထိ, ဣမေ ကဉ္စနကဒလိက္ခန္ဓသဒိသေ ဦရူ, ကနကစ္ဆဝိံ ဗာဟုဉ္စ မေ ပဿ, မဓုရဝစနဉ္စ မေ သုဏာဟီတိ။
တတော သာရထိ ဧဝံ စိန္တေသိ ‘‘ကော နု ခေါ ဧသ, အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ အတ္တာနမေဝ ဝဏ္ဏေတီ’’တိ။ သော အာဝါဋခဏနံ ပဟာယ ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တော တဿ ရူပသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ပုရိသော ကော နု ခေါ, မနုဿော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ’’တိ အဇာနန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒေဝတာ နုသိ ဂန္ဓဗ္ဗော, အဒု သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊
ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော, ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။
အထဿ မဟာသတ္တော အတ္တာနံ အာစိက္ခိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အာဟ –
‘‘နမှိ ဒေဝေါ န ဂန္ဓဗ္ဗော, နမှိ သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊
ကာသိရညော အဟံ ပုတ္တော, ယံ ကာသုယာ နိဟညသိ။
‘‘တဿ ရညော အဟံ ပုတ္တော, ယံ တွံ သမ္မူပဇီဝသိ၊
အဓမ္မံ သာရထိ ကယိရာ, မံ စေ တွံ နိခဏံ ဝနေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆။)‘‘ယဿ ရုက္ခဿ ဆာယာယ, နိသီဒေယျ သယေယျ ဝါ၊
န တဿ သာခံ ဘဉ္ဇေယျ, မိတ္တဒုဗ္ဘော ဟိ ပါပကော။
‘‘ယထာ ရုက္ခော တထာ ရာဇာ, ယထာ သာခါ တထာ အဟံ၊
ယထာ ဆာယူပဂေါ ပေါသော, ဧဝံ တွမသိ သာရထိ၊
အဓမ္မံ သာရထိ ကယိရာ, မံ စေ တွံ နိခဏံ ဝနေ’’တိ။
တတ္ထ နိဟညသီတိ နိဟနိဿသိ။ ယံ တွံ ဧတ္ထ နိဟနိဿာမီတိ သညာယ ကာသုံ ခဏသိ, သော အဟန္တိ ဒီပေတိ။ သော ‘‘ရာဇပုတ္တော အဟ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ န သဒ္ဒဟတိယေဝ, မဓုရကထာယ ပနဿ ဗဇ္ဈိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော အဋ္ဌာသိ။ မိတ္တဒုဗ္ဘောတိ ပရိဘုတ္တဆာယဿ ရုက္ခဿ ပတ္တံ ဝါ သာခံ ဝါ အင်္ကုရံ ဝါ ဘဉ္ဇန္တော မိတ္တဃာတကော ဟောတိ လာမကပုရိသော, ကိမင်္ဂံ ပန သာမိပုတ္တဃာတကော။ ဆာယူပဂေါတိ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဆာယံ ဥပဂတော ပုရိသော ဝိယ ရာဇာနံ နိဿာယ ဇီဝမာနော တွန္တိ ဝဒတိ။
သော ဧဝံ ကထေန္တေပိ ဗောဓိသတ္တေ န သဒ္ဒဟတိယေဝ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘သဒ္ဒဟာပေဿာမိ န’’န္တိ ဒေဝတာနံ သာဓုကာရေန စေဝ အတ္တနော ဃောသေန စ ဝနဃဋံ ဥန္နာဒေန္တော ဒသ မိတ္တပူဇဂါထာ နာမ အာရဘိ –
‘‘ပဟူတဘက္ခော ဘဝတိ, ဝိပ္ပဝုဋ္ဌော သကံဃရာ၊
ဗဟူ နံ ဥပဇီဝန္တိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ။
‘‘ယံ ယံ ဇနပဒံ ယာတိ, နိဂမေ ရာဇဓာနိယော၊
သဗ္ဗတ္ထ ပူဇိတော ဟောတိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ။
‘‘နာဿ စောရာ ပသာဟန္တိ, နာတိမညန္တိ ခတ္တိယာ၊
သဗ္ဗေ အမိတ္တေ တရတိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ။
‘‘အက္ကုဒ္ဓေါ သဃရံ ဧတိ, သဘာယံ ပဋိနန္ဒိတော၊
ဉာတီနံ ဥတ္တမော ဟောတိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ။
‘‘သက္ကတွာ သက္ကတော ဟောတိ, ဂရု ဟောတိ သဂါရဝေါ၊
ဝဏ္ဏကိတ္တိဘတော ဟောတိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇။)‘‘ပူဇကော လဘတေ ပူဇံ, ဝန္ဒကော ပဋိဝန္ဒနံ၊
ယသောကိတ္တိဉ္စ ပပ္ပေါတိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ။
‘‘အဂ္ဂိ ယထာ ပဇ္ဇလတိ, ဒေဝတာဝ ဝိရောစတိ၊
သိရိယာ အဇဟိတော ဟောတိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ။
‘‘ဂါဝေါ တဿ ပဇာယန္တိ, ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဝိရူဟတိ၊
ဝုတ္တာနံ ဖလမသ္နာတိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ။
‘‘ဒရိတော ပဗ္ဗတာတော ဝါ, ရုက္ခတော ပတိတော နရော၊
စုတော ပတိဋ္ဌံ လဘတိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ။
‘‘ဝိရူဠှမူလသန္တာနံ, နိဂြောဓမိဝ မာလုတော၊
အမိတ္တာ နပ္ပသာဟန္တိ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတီ’’တိ။
တတ္ထ သကံ ဃရာတိ သကဃရာ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ န ဒုဗ္ဘတီတိ န ဒုဿတိ။ မိတ္တာနန္တိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ကလျာဏမိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ။ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပူဇိတော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ သီဝလိဝတ္ထုနာ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ။ န ပသာဟန္တီတိ ပသယှကာရံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဣဒံ သံကိစ္စသာမဏေရဝတ္ထုနာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ ‘‘နာတိမညန္တိ ခတ္တိယာ’’တိ ဣဒံ ဇောတိကသေဋ္ဌိဝတ္ထုနာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ တရတီတိ အတိက္ကမတိ။ သဃရန္တိ အတ္တဃရံ။ မိတ္တာနံ ဒုဗ္ဘန္တော အတ္တနော ဃရံ အာဂစ္ဆန္တောပိ ဃဋ္ဋိတစိတ္တော ကုဒ္ဓေါဝ အာဂစ္ဆတိ, အယံ ပန အကုဒ္ဓေါဝ သကဃရံ ဧတိ။ ပဋိနန္ဒိတောတိ ဗဟူနံ သန္နိပါတဋ္ဌာနေ အမိတ္တဒုဗ္ဘိနော ဂုဏကထံ ကထေန္တိ, တာယ သော ပဋိနန္ဒိတော ဟောတိ ပမုဒိတစိတ္တော။
သက္ကတွာ သက္ကတော ဟောတီတိ ပရံ သက္ကတွာ သယမ္ပိ ပရေဟိ သက္ကတော ဟောတိ။ ဂရု ဟောတိ သဂါရဝေါတိ ပရေသု သဂါရဝေါ သယမ္ပိ ပရေဟိ ဂရုကော ဟောတိ။ ဝဏ္ဏကိတ္တိဘတောတိ ဘတဝဏ္ဏကိတ္တိ, ဂုဏဉ္စေဝ ကိတ္တိသဒ္ဒဉ္စ ဥက္ခိပိတွာ စရန္တော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပူဇကောတိ မိတ္တာနံ ပူဇကော ဟုတွာ သယမ္ပိ ပူဇံ လဘတိ။ ဝန္ဒကောတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ကလျာဏမိတ္တာနံ ဝန္ဒကော ဟုတွာ ပုနဗ္ဘဝေ ပဋိဝန္ဒနံ လဘတိ။ ယသောကိတ္တိဉ္စာတိ ဣဿရိယပရိဝါရဉ္စေဝ ဂုဏကိတ္တိဉ္စ ပပ္ပေါတိ။ ဣမာယ ဂါထာယ စိတ္တဂဟပတိနော ဝတ္ထု (ဓ။ ပ။ ၇၃-၇၄) ကထေတဗ္ဗံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈။)ပဇ္ဇလတီတိ ဣဿရိယပရိဝါရေန ပဇ္ဇလတိ။ သိရိယာ အဇဟိတော ဟောတီတိ ဧတ္ထ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဝတ္ထု (ဓ။ ပ။ ၁၁၉-၁၂၀) ကထေတဗ္ဗံ။ အသ္နာတီတိ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ‘‘ပတိဋ္ဌံ လဘတီ’’တိ ဣဒံ စူဠပဒုမဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၂။၈၅-၈၆) ဒီပေတဗ္ဗံ။ ဝိရူဠှမူလသန္တာနန္တိ ဝဍ္ဎိတမူလပါရောဟံ။ အမိတ္တာ နပ္ပသာဟန္တီတိ ဧတ္ထ ကုရရဃရိယသောဏတ္ထေရဿ မာတု ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌစောရဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။
သုနန္ဒော သာရထိ ဧတ္တကာဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တမ္ပိ တံ အသဉ္ဇာနိတွာ ‘‘ကော နု ခေါ အယ’’န္တိ အာဝါဋခဏနံ ပဟာယ ရထသမီပံ ဂန္တွာ တတ္ထ တဉ္စ ပသာဓနဘဏ္ဍဉ္စ ဥဘယံ အဒိသွာ ပုန အာဂန္တွာ ဩလောကေန္တော တံ သဉ္ဇာနိတွာ တဿ ပါဒေသု ပတိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ယာစန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဟိ တံ ပဋိနေဿာမိ, ရာဇပုတ္တ သကံ ဃရံ၊
ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ ဘဒ္ဒန္တေ, ကိံ အရညေ ကရိဿသီ’’တိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘အလံ မေ တေန ရဇ္ဇေန, ဉာတကေဟိ ဓနေန ဝါ၊
ယံ မေ အဓမ္မစရိယာယ, ရဇ္ဇံ လဗ္ဘေထ သာရထီ’’တိ။
တတ္ထ အလန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။
သာရထိ အာဟ –
‘‘ပုဏ္ဏပတ္တံ မံ လာဘေဟိ, ရာဇပုတ္တ ဣတော ဂတော၊
ပိတာ မာတာ စ မေ ဒဇ္ဇုံ, ရာဇပုတ္တ တယီ ဂတေ။
‘‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
တေပိ အတ္တမနာ ဒဇ္ဇုံ, ရာဇပုတ္တ တယီ ဂတေ။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
တေပိ အတ္တမနာ ဒဇ္ဇုံ, ရာဇပုတ္တ တယီ ဂတေ။
‘‘ဗဟုဓညာ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
ဥပါယနာနိ မေ ဒဇ္ဇုံ, ရာဇပုတ္တ တယီ ဂတေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉။)တတ္ထ ပုဏ္ဏပတ္တန္တိ တုဋ္ဌိဒါယံ။ ဒဇ္ဇုန္တိ သတ္တရတနဝဿံ ဝဿန္တာ ဝိယ မမ အဇ္ဈာသယပူရဏံ တုဋ္ဌိဒါယံ ဒဒေယျုံ။ ဣဒံ သော ‘‘အပ္ပေဝ နာမ မယိ အနုကမ္ပာယ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ။ ဝေသိယာနာ စာတိ ဝေဿာ စ။ ဥပါယနာနီတိ ပဏ္ဏာကာရာနိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘ပိတု မာတု စဟံ စတ္တော, ရဋ္ဌဿ နိဂမဿ စ၊
အထော သဗ္ဗကုမာရာနံ, နတ္ထိ မယှံ သကံ ဃရံ။
‘‘အနုညာတော အဟံ မတျာ, သဉ္စတ္တော ပိတရာ မဟံ၊
ဧကောရညေ ပဗ္ဗဇိတော, န ကာမေ အဘိပတ္ထယေ’’တိ။
တတ္ထ ပိတု မာတု စာတိ ပိတရာ စ မာတရာ စ အဟံ စတ္တော။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မတျာတိ သမ္မ သာရထိ, အဟံ သတ္တာဟံ ရဇ္ဇံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝရံ ဂဏှန္တိယာ မာတရာ အနုညာတော နာမ။ သဉ္ဆတ္တောတိ သုဋ္ဌု စတ္တော။ ပဗ္ဗဇိတောတိ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညေ ဝသနတ္ထာယ နိက္ခန္တောတိ အတ္ထော။
ဧဝံ မဟာသတ္တဿ အတ္တနော ဂုဏေ ကထေန္တဿ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ, တတော ပီတိဝေဂေန ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော အာဟ –
‘‘အပိ အတရမာနာနံ, ဖလာသာဝ သမိဇ္ဈတိ၊
ဝိပက္ကဗြဟ္မစရိယောသ္မိ, ဧဝံ ဇာနာဟိ သာရထိ။
‘‘အပိ အတရမာနာနံ, သမ္မဒတ္ထော ဝိပစ္စတိ၊
ဝိပက္ကဗြဟ္မစရိယောသ္မိ, နိက္ခန္တော အကုတောဘယော’’တိ။
တတ္ထ ဖလာသာဝါတိ အတရမာနဿ မမ သောဠသဝဿေဟိ ကတဝါယာမဿ သမိဒ္ဓံ အဇ္ဈာသယဖလံ ဒဿေတုံ ဧဝမာဟ။ ဝိပက္ကဗြဟ္မစရိယောသ္မီတိ နိဋ္ဌပ္ပတ္တမနောရထော။ သမ္မဒတ္ထော ဝိပစ္စတီတိ သမ္မာ ဥပါယေန ကာရဏေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ သမ္ပဇ္ဇတိ။
သာရထိ အာဟ –
‘‘ဧဝံ ဝဂ္ဂုကထော သန္တော, ဝိသဋ္ဌဝစနော စသိ၊
ကသ္မာ ပိတု စ မာတုစ္စ, သန္တိကေ န ဘဏီ တဒါ’’တိ။
တတ္ထ ဝဂ္ဂုကထောတိ သခိလကထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀။)‘‘နာဟံ အသန္ဓိတာ ပက္ခော, န ဗဓိရော အသောတတာ၊
နာဟံ အဇိဝှတာ မူဂေါ, မာ မံ မူဂမဓာရယိ။
‘‘ပုရိမံ သရာမဟံ ဇာတိံ, ယတ္ထ ရဇ္ဇမကာရယိံ၊
ကာရယိတွာ တဟိံ ရဇ္ဇံ, ပါပတ္ထံ နိရယံ ဘုသံ။
‘‘ဝီသတိဉ္စေဝ ဝဿာနိ, တဟိံ ရဇ္ဇမကာရယိံ၊
အသီတိဝဿသဟဿာနိ, နိရယမှိ အပစ္စိသံ။
‘‘တဿ ရဇ္ဇဿဟံ ဘီတော, မာ မံ ရဇ္ဇာဘိသေစယုံ၊
တသ္မာ ပိတု စ မာတုစ္စ, သန္တိကေ န ဘဏိံ တဒါ။
‘‘ဥစ္ဆင်္ဂေ မံ နိသာဒေတွာ, ပိတာ အတ္ထာနုသာသတိ၊
ဧကံ ဟနထ ဗန္ဓထ, ဧကံ ခါရာပတစ္ဆိကံ၊
ဧကံ သူလသ္မိံ ဥပ္ပေထ, ဣစ္စဿ မနုသာသတိ။
‘‘တာယာဟံ ဖရုသံ သုတွာ, ဝါစာယော သမုဒီရိတာ၊
အမူဂေါ မူဂဝဏ္ဏေန, အပက္ခော ပက္ခသမ္မတော၊
သကေ မုတ္တကရီသသ္မိံ, အစ္ဆာဟံ သမ္ပရိပ္လုတော။
‘‘ကသိရဉ္စ ပရိတ္တဉ္စ, တဉ္စ ဒုက္ခေန သံယုတံ၊
ကောမံ ဇီဝိတမာဂမ္မ, ဝေရံ ကယိရာထ ကေနစိ။
‘‘ပညာယ စ အလာဘေန, ဓမ္မဿ စ အဒဿနာ၊
ကောမံ ဇီဝိတမာဂမ္မ, ဝေရံ ကယိရာထ ကေနစိ။
‘‘အပိ အတရမာနာနံ, ဖလာသာဝ သမိဇ္ဈတိ၊
ဝိပက္ကဗြဟ္မစရိယောသ္မိ, ဧဝံ ဇာနာဟိ သာရထိ။
‘‘အပိ အတရမာနာနံ, သမ္မဒတ္ထော ဝိပစ္စတိ၊
ဝိပက္ကဗြဟ္မစရိယောသ္မိ, နိက္ခန္တော အကုတောဘယော’’တိ။
တတ္ထ အသန္ဓိတာတိ သန္ဓီနံ အဘာဝေန။ အသောတတာတိ သောတာနံ အဘာဝေန။ အဇိဝှတာတိ သမ္ပရိဝတ္တနဇိဝှါယ အဘာဝေန မူဂေါ အဟံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁။)န ဘဝါမိ။ ယတ္ထာတိ ယာယ ဇာတိယာ ဗာရာဏသိနဂရေ ရဇ္ဇံ အကာရယိံ။ ပါပတ္ထန္တိ ပါပတံ။ ပတိတော အသ္မီတိ ဝဒတိ။ ရဇ္ဇာဘိသေစယုန္တိ ရဇ္ဇေ အဘိသေစယုံ။ နိသာဒေတွာတိ နိသီဒါပေတွာ။ အတ္ထာနုသာသတီတိ အတ္ထံ အနုသာသတိ။ ခါရာပတစ္ဆိကန္တိ သတ္တီဟိ ပဟရိတွာ ခါရာဟိ ပတစ္ဆိကံ ကရောထ။ ဥပ္ပေထာတိ အာဝုနထ။ ဣစ္စဿ မနုသာသတီတိ ဧဝမဿ အတ္ထံ အနုသာသတိ။ တာယာဟန္တိ တာယော ဝါစာယော အဟံ။ ပက္ခသမ္မတောတိ ပက္ခော ဣတိ သမ္မတော အဟောသိံ။ အစ္ဆာဟန္တိ အစ္ဆိံ အဟံ, အဝသိန္တိ အတ္ထော။ သမ္ပရိပ္လုတောတိ သမ္ပရိကိဏ္ဏော, နိမုဂ္ဂေါ ဟုတွာတိ အတ္ထော။
ကသိရန္တိ ဒုက္ခံ။ ပရိတ္တန္တိ အပ္ပံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မသာရထိ, သစေပိ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ ဒုက္ခမ္ပိ သမာနံ ဗဟုစိရဋ္ဌိတိကံ ဘဝေယျ, ပတ္ထေယျ, ပရိတ္တမ္ပိ သမာနံ သစေ သုခံ ဘဝေယျ, ပတ္ထေယျ, ဣဒံ ပန ကသိရဉ္စ ပရိတ္တဉ္စ သကလေန ဝဋ္ဋဒုက္ခေန သံယုတ္တံ သန္နိဟိတံ ဩမဒ္ဒိတံ။ ကောမန္တိ ကော ဣမံ။ ဝေရန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဝိဓံ ဝေရံ။ ကေနစီတိ ကေနစိ ကာရဏေန။ ပညာယာတိ ဝိပဿနာပညာယ အလာဘေန။ ဓမ္မဿာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ အဒဿနေန။ ပုန ဥဒါနဂါထာယော အဂန္တုကာမတာယ ထိရဘာဝဒဿနတ္ထံ ကထေသိ။
တံ သုတွာ သုနန္ဒော သာရထိ ‘‘အယံ ကုမာရော ဧဝရူပံ ရဇ္ဇသိရိံ ကုဏပံ ဝိယ ဆဍ္ဍေတွာ အတ္တနော အဓိဋ္ဌာနံ အဘိန္ဒိတွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ အရညံ ပဝိဋ္ဌော, မမ ဣမိနာ ဒုဇ္ဇီဝိတေန ကော အတ္ထော, အဟမ္ပိ တေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, ရာဇပုတ္တ တဝန္တိကေ၊
အဝှါယဿု မံ ဘဒ္ဒန္တေ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ မမ ရုစ္စတီ’’တိ။
တတ္ထ တဝန္တိကေတိ တဝ သန္တိကေ။ အဝှါယဿူတိ ‘‘ဧဟိ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ ပက္ကောသဿု။
ဧဝံ တေန ယာစိတောပိ မဟာသတ္တော ‘‘သစာဟံ ဣဒါနေဝ တံ ပဗ္ဗာဇေဿာမိ, မာတာပိတရော ဣဓ နာဂစ္ဆိဿန္တိ, အထ နေသံ ပရိဟာနိ ဘဝိဿတိ, ဣမေ အဿာ စ ရထော စ ပသာဓနဘဏ္ဍဉ္စ ဣဓေဝ နဿိဿန္တိ, ‘ယက္ခော သော, ခါဒိတော နု ခေါ တေန သာရထီ’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂။)ဂရဟာပိ မေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ အတ္တနော စ ဂရဟာမောစနတ္ထံ မာတာပိတူနဉ္စ ဝုဍ္ဎိံ သမ္ပဿန္တော အဿေ စ ရထဉ္စ ပသာဓနဘဏ္ဍဉ္စ တဿ ဣဏံ ကတွာ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ရထံ နိယျာဒယိတွာန, အနဏော ဧဟိ သာရထိ၊
အနဏဿ ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ဧတံ ဣသီဟိ ဝဏ္ဏိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဧတန္တိ ဧတံ ပဗ္ဗဇ္ဇာကရဏံ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဣသီဟိ ဝဏ္ဏိတံ ပသတ္ထံ ထောမိတံ။
တံ သုတွာ သာရထိ ‘‘သစေ မယိ နဂရံ ဂတေ ဧသ အညတ္ထ ဂစ္ဆေယျ, ပိတာ စဿ ဣမံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘ပုတ္တံ မေ ဒဿေဟီ’တိ ပုန အာဂတော ဣမံ န ပဿေယျ, ရာဇဒဏ္ဍံ မေ ကရေယျ, တသ္မာ အဟံ အတ္တနော ဂုဏံ ကထေတွာ အညတ္ထာဂမနတ္ထာယ ပဋိညံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ယဒေဝ တျာဟံ ဝစနံ, အကရံ ဘဒ္ဒမတ္ထု တေ၊
တဒေဝ မေ တွံ ဝစနံ, ယာစိတော ကတ္တုမရဟသိ။
‘‘ဣဓေဝ တာဝ အစ္ဆဿု, ယာဝ ရာဇာနမာနယေ၊
အပ္ပေဝ တေ ပိတာ ဒိသွာ, ပတီတော သုမနော သိယာ’’တိ။
‘‘ကရောမိ တေ တံ ဝစနံ, ယံ မံ ဘဏသိ သာရထိ၊
အဟမ္ပိ ဒဋ္ဌုကာမောသ္မိ, ပိတရံ မေ ဣဓာဂတံ။
‘‘ဧဟိ သမ္မ နိဝတ္တဿု, ကုသလံ ဝဇ္ဇာသိ ဉာတိနံ၊
မာတရံ ပိတရံ မယှံ, ဝုတ္တော ဝဇ္ဇာသိ ဝန္ဒန’’န္တိ။
တတ္ထ ကရောမိ တေတန္တိ ကရောမိ တေ ဧတံ ဝစနံ။ ဧဟိ သမ္မ နိဝတ္တဿူတိ သမ္မ သာရထိ, တတ္ထ ဂန္တွာ ဧဟိ, ဧတ္တောဝ ခိပ္ပမေဝ နိဝတ္တဿု။ ဝုတ္တော ဝဇ္ဇာသီတိ မယာ ဝုတ္တော ဟုတွာ ‘‘ပုတ္တော ဝေါ တေမိယကုမာရော ဝန္ဒတီ’’တိ ဝန္ဒနံ ဝဒေယျာသီတိ အတ္ထော။
ဣတိ ဝတွာ မဟာသတ္တော သုဝဏ္ဏကဒလိ ဝိယ ဩနမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဗာရာဏသိနဂရာဘိမုခေါ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ သာရထိဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃။)သာသနံ အဒါသိ။ သော သာသနံ ဂဟေတွာ ကုမာရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ရထမာရုယှ နဂရာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဿ ပါဒေ ဂဟေတွာန, ကတွာ စ နံ ပဒက္ခိဏံ၊
သာရထိ ရထမာရုယှ, ရာဇဒွါရံ ဥပါဂမီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, ဧဝံ ဝုတ္တော သော သာရထိ, တဿ ကုမာရဿ ပါဒေ ဂဟေတွာ တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ရထံ အာရုယှ ရာဇဒွါရံ ဥပါဂမီတိ။
တသ္မိံ ခဏေ စန္ဒာဒေဝီ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ကာ နု ခေါ မေ ပုတ္တဿ ပဝတ္တီ’’တိ သာရထိဿ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တီ တံ ဧကကံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဥရံ ပဟရိတွာ ပရိဒေဝိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သုညံ မာတာ ရထံ ဒိသွာ, ဧကံ သာရထိမာဂတံ၊
အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ, ရောဒန္တီ နံ ဥဒိက္ခတိ။
‘‘အယံ သော သာရထိ ဧတိ, နိဟန္တွာ မမ အတြဇံ၊
နိဟတော နူန မေ ပုတ္တော, ပထဗျာ ဘူမိဝဍ္ဎနော။
‘‘အမိတ္တာ နူန နန္ဒန္တိ, ပတီတာ နူန ဝေရိနော၊
အာဂတံ သာရထိံ ဒိသွာ, နိဟန္တွာ မမ အတြဇံ။
‘‘သုညံ မာတာ ရထံ ဒိသွာ, ဧကံ သာရထိမာဂတံ၊
အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ, ရောဒန္တီ ပရိပုစ္ဆိ နံ။
‘‘ကိံ နု မူဂေါ ကိံနု ပက္ခော, ကိံနု သော ဝိလပီ တဒါ၊
နိဟညမာနော ဘူမိယာ, တံ မေ အက္ခာဟိ သာရထိ။
‘‘ကထံ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟိ, မူဂပက္ခော ဝိဝဇ္ဇယိ၊
နိဟညမာနော ဘူမိယာ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
တတ္ထ မာတာတိ တေမိယကုမာရဿ မာတာ။ ပထဗျာ ဘူမိဝဍ္ဎနောတိ သော မမ ပုတ္တော ဘူမိဝဍ္ဎနော ဟုတွာ ပထဗျာ နိဟတော နူန။ ရောဒန္တီ ပရိပုစ္ဆိ နန္တိ တံ ရထံ ဧကမန္တံ ဌပေတွာ မဟာတလံ အဘိရုယှ စန္ဒာဒေဝိံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တေ ဌိတံ သာရထိံ ပရိပုစ္ဆိ။ ကိန္နူတိ ကိံ နု သော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄။)မမ ပုတ္တော မူဂေါ ဧဝ ပက္ခော ဧဝ။ တဒါတိ ယဒါ နံ တွံ ကာသုယံ ပက္ခိပိတွာ ကုဒ္ဒါလေန မတ္ထကေ ပဟရိ, တဒါ။ နိဟညမာနော ဘူမိယာတိ တယာ ဘူမိယံ နိဟညမာနော ကိံ နု ဝိလပိ။ တံ မေတိ တံ သဗ္ဗံ အပရိဟာပေတွာ မေ အက္ခာဟိ။ ဝိဝဇ္ဇယီတိ ‘‘အပေဟိ သာရထိ, မာ မံ မာရေဟီ’’တိ ကထံ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟိ စ ဖန္ဒန္တော တံ အပနုဒိ, တံ မေ ကထေဟီတိ အတ္ထော။
တတော သာရထိ အာဟ –
‘‘အက္ခေယျံ တေ အဟံ အယျေ, ဒဇ္ဇာသိ အဘယံ မမ၊
ယံ မေ သုတံ ဝါ ဒိဋ္ဌံ ဝါ, ရာဇပုတ္တဿ သန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ ဒဇ္ဇာသီတိ သစေ အဘယံ ဒဒေယျာသိ, သော ဣဒံ ‘‘သစာဟံ ‘တဝ ပုတ္တော နေဝ မူဂေါ န ပက္ခော မဓုရကထော ဓမ္မကထိကော’တိ ဝက္ခာမိ, အထ ‘ကသ္မာ တံ ဂဟေတွာ နာဂတောသီ’တိ ရာဇာ ကုဒ္ဓေါ ရာဇဒဏ္ဍမ္ပိ မေ ကရေယျ, အဘယံ တာဝ ယာစိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ။
အထ နံ စန္ဒာဒေဝီ အာဟ –
‘‘အဘယံ သမ္မ တေ ဒမ္မိ, အဘီတော ဘဏ သာရထိ၊
ယံ တေ သုတံ ဝါ ဒိဋ္ဌံ ဝါ, ရာဇပုတ္တဿ သန္တိကေ’’တိ။
တတော သာရထိ အာဟ –
‘‘န သော မူဂေါ န သော ပက္ခော, ဝိသဋ္ဌဝစနော စ သော၊
ရဇ္ဇဿ ကိရ သော ဘီတော, အကရာ အာလယေ ဗဟူ။
‘‘ပုရိမံ သရတိ သော ဇာတိံ, ယတ္ထ ရဇ္ဇမကာရယိ၊
ကာရယိတွာ တဟိံ ရဇ္ဇံ, ပါပတ္ထ နိရယံ ဘုသံ။
‘‘ဝီသတိဉ္စေဝ ဝဿာနိ, တဟိံ ရဇ္ဇမကာရယိ၊
အသီတိဝဿသဟဿာနိ, နိရယမှိ အပစ္စိ သော။
‘‘တဿ ရဇ္ဇဿ သော ဘီတော, မာ မံ ရဇ္ဇာဘိသေစယုံ၊
တသ္မာ ပိတု စ မာတုစ္စ, သန္တိကေ န ဘဏီ တဒါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅။)‘‘အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမ္ပန္နော, အာရောဟပရိဏာဟဝါ၊
ဝိသဋ္ဌဝစနော ပညော, မဂ္ဂေ သဂ္ဂဿ တိဋ္ဌတိ။
‘‘သစေ တွံ ဒဋ္ဌုကာမာသိ, ရာဇပုတ္တံ တဝတြဇံ၊
ဧဟိ တံ ပါပယိဿာမိ, ယတ္ထ သမ္မတိ တေမိယော’’တိ။
တတ္ထ ဝိသဋ္ဌဝစနောတိ အပလိဗုဒ္ဓကထော။ အကရာ အာလယေ ဗဟူတိ တုမှာကံ ဝဉ္စနာနိ ဗဟူနိ အကာသိ။ ပညောတိ ပညဝါ။ သစေ တွန္တိ ရာဇာနံ ဓုရံ ကတွာ ဥဘောပိ တေ ဧဝမာဟ။ ယတ္ထ သမ္မတိ တေမိယောတိ ယတ္ထ ဝေါ ပုတ္တော မယာ ဂဟိတပဋိညော ဟုတွာ အစ္ဆတိ, တတ္ထ ပါပယိဿာမိ, ဣဒါနိ ပပဉ္စံ အကတွာ လဟုံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ။
ကုမာရော ပန သာရထိံ ပေသေတွာ ပဗ္ဗဇိတုကာမော အဟောသိ။ တဒါ သက္ကော တဿ မနံ ဉတွာ တသ္မိံ ခဏေ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တ, တေမိယကုမာရော ပဗ္ဗဇိတုကာမော, တွံ တဿ ပဏ္ဏသာလဉ္စ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရဉ္စ မာပေတွာ ဧဟီ’’တိ ပေသေသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝေဂေန ဂန္တွာ တိယောဇနိကေ ဝနသဏ္ဍေ အတ္တနော ဣဒ္ဓိဗလေန ရမဏီယံ အဿမံ မာပေတွာ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနဉ္စ ပေါက္ခရဏိဉ္စ အာဝါဋဉ္စ အကာလဖလသမ္ပန္နံ ရုက္ခဉ္စ ကတွာ ပဏ္ဏသာလသမီပေ စတုဝီသတိဟတ္ထပ္ပမာဏံ စင်္ကမံ မာပေတွာ အန္တောစင်္ကမေ စ ဖလိကဝဏ္ဏံ ရုစိရံ ဝါလုကံ ဩကိရိတွာ သဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ မာပေတွာ ‘‘ယေ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ, တေ ဣမေ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇန္တူ’’တိ ဘိတ္တိယံ အက္ခရာနိ လိခိတွာ စဏ္ဍဝါဠေ စ အမနာပသဒ္ဒေ သဗ္ဗေ မိဂပက္ခိနော စ ပလာပေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
တသ္မိံ ခဏေ မဟာသတ္တော တံ ဒိသွာ သက္ကဒတ္တိယဘာဝံ ဉတွာ, ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ဝတ္ထာနိ အပနေတွာ, ရတ္တဝါကစီရံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ အဇိနစမ္မံ ဧကံသေ ကတွာ ဇဋာမဏ္ဍလံ ဗန္ဓိတွာ ကာဇံ အံသေ ကတွာ ကတ္တရဒဏ္ဍမာဒါယ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိတသိရိံ သမုဗ္ဗဟန္တော အပရာပရံ စင်္ကမိတွာ ‘‘အဟော သုခံ, အဟော သုခ’’န္တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ကဋ္ဌတ္ထရဏေ နိသိန္နော ပဉ္စ အဘိညာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ သာယနှသမယေ ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ စင်္ကမနကောဋိယံ ဌိတကာရရုက္ခတော ပဏ္ဏာနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆။)ဂဟေတွာ, သက္ကဒတ္တိယဘာဇနေ အလောဏကေ အတက္ကေ နိဓူပနေ ဥဒကေ သေဒေတွာ အမတံ ဝိယ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ တတ္ထ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။
ကာသိရာဇာပိ သုနန္ဒသာရထိဿ ဝစနံ သုတွာ မဟာသေနဂုတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ တရမာနရူပေါဝ ဂမနသဇ္ဇံ ကာရေတုံ အာဟ –
‘‘ယောဇယန္တု ရထေ အဿေ, ကစ္ဆံ နာဂါန ဗန္ဓထ၊
ဥဒီရယန္တု သင်္ခပဏဝါ, ဝါဒန္တု ဧကပေါက္ခရာ။
‘‘ဝါဒန္တု ဘေရီ သန္နဒ္ဓါ, ဝဂ္ဂူ ဝါဒန္တု ဒုန္ဒုဘီ၊
နေဂမာ စ မံ အနွေန္တု, ဂစ္ဆံ ပုတ္တနိဝေဒကော။
‘‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ခိပ္ပံ ယာနာနိ ယောဇေန္တု, ဂစ္ဆံ ပုတ္တနိဝေဒကော။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
ခိပ္ပံ ယာနာနိ ယောဇေန္တု, ဂစ္ဆံ ပုတ္တနိဝေဒကော။
‘‘သမာဂတာ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
ခိပ္ပံ ယာနာနိ ယောဇေန္တု, ဂစ္ဆံ ပုတ္တနိဝေဒကော’’တိ။
တတ္ထ ဥဒီရယန္တူတိ သဒ္ဒံ မုဉ္စန္တု။ ဝါဒန္တူတိ ဝဇ္ဇန္တု။ ဧကပေါက္ခရာတိ ဧကမုခဘေရိယော။ သန္နဒ္ဓါတိ သုဋ္ဌု နဒ္ဓါ။ ဝဂ္ဂူတိ မဓုရဿရာ။ ဂစ္ဆန္တိ ဂမိဿာမိ။ ပုတ္တနိဝေဒကောတိ ပုတ္တဿ နိဝေဒကော ဩဝါဒကော ဟုတွာ ဂစ္ဆာမိ။ တံ ဩဝဒိတွာ မမ ဝစနံ ဂါဟာပေတွာ တတ္ထေဝ တံ ရတနရာသိမှိ ဌပေတွာ အဘိသိဉ္စိတွာ အာနေတုံ ဂစ္ဆာမီတိ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။ နေဂမာတိ ကုဋုမ္ဗိကဇနာ။ သမာဂတာတိ သန္နိပတိတာ ဟုတွာ။
ဧဝံ ရညာ အာဏတ္တာ သာရထိနော အဿေ ယောဇေတွာ ရထေ ရာဇဒွါရေ ဌပေတွာ ရညော အာရောစေသုံ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘အဿေ စ သာရထီ ယုတ္တေ, သိန္ဓဝေ သီဃဝါဟနေ၊
ရာဇဒွါရံ ဥပါဂစ္ဆုံ, ယုတ္တာ ဒေဝ ဣမေ ဟယာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇။)တတ္ထ အဿေတိ သိန္ဓဝေ သိန္ဓဝဇာတိကေ သီဃဝါဟနေ ဇဝသမ္ပန္နေ အဿေ အာဒါယ။ သာရထီတိ သာရထိနော။ ယုတ္တေတိ ရထေသု ယောဇိတေ။ ဥပါဂစ္ဆုန္တိ တေ ရထေသု ယုတ္တေ အဿေ အာဒါယ အာဂမံသု, အာဂန္တွာ စ ပန ‘‘ယုတ္တာ, ဒေဝ, ဣမေ ဟယာ’’တိ အာရောစေသုံ။
တတော သာရထီနံ ဝစနံ သုတွာ ရာဇာ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘ထူလာ ဇဝေန ဟာယန္တိ, ကိသာ ဟာယန္တိ ထာမုနာ’’တိ။
တံ သုတွာ သာရထိနောပိ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟံသု –
‘‘ကိသေ ထူလေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ, သံသဋ္ဌာ ယောဇိတာ ဟယာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ဒေဝ, ကိသေ စ ထူလေ စ ဧဝရူပေ အဿေ အဂ္ဂဏှိတွာ ဝယေန ဝဏ္ဏေန ဇဝေန ဗလေန သဒိသာ ဟယာ ယောဇိတာတိ။
အထ ရာဇာ ပုတ္တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တော စတ္တာရော ဝဏ္ဏေ အဋ္ဌာရသ သေနိယော သဗ္ဗဉ္စ ဗလကာယံ သန္နိပါတာပေသိ။ တဿ သန္နိပါတေန္တဿေဝ တယော ဒိဝသာ အတိက္ကန္တာ။ အထ စတုတ္ထေ ဒိဝသေ ကာသိရာဇာ နဂရတော နိက္ခမိတွာ ဂဟေတဗ္ဗယုတ္တကံ ဂါဟာပေတွာ အဿမပဒံ ဂန္တွာ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ပဋိနန္ဒိတော ပဋိသန္ထာရမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ရာဇာ တရမာနော, ယုတ္တမာရုယှ သန္ဒနံ၊
ဣတ္ထာဂါရံ အဇ္ဈဘာသိ, သဗ္ဗာဝ အနုယာထ မံ။
‘‘ဝါဠဗီဇနိမုဏှီသံ, ခဂ္ဂံ ဆတ္တဉ္စ ပဏ္ဍရံ၊
ဥပါဓီ ရထမာရုယှ, သုဝဏ္ဏေဟိ အလင်္ကတာ။
‘‘တတော သ ရာဇာ ပါယာသိ, ပုရက္ခတွာန သာရထိံ၊
ခိပ္ပမေဝ ဥပါဂစ္ဆိ, ယတ္ထ သမ္မတိ တေမိယော။
‘‘တဉ္စ ဒိသွာန အာယန္တံ, ဇလန္တမိဝ တေဇသာ၊
ခတ္တသံဃပရိဗျူဠှံ, တေမိယော ဧတဒဗြဝိ။
‘‘ကစ္စိ နု တာတ ကုသလံ, ကစ္စိ တာတ အနာမယံ၊
သဗ္ဗာ စ ရာဇကညာယော, အရောဂါ မယှ မာတရော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈။)‘‘ကုသလဉ္စေဝ မေ ပုတ္တ, အထော ပုတ္တ အနာမယံ၊
သဗ္ဗာ စ ရာဇကညာယော, အရောဂါ တုယှ မာတရော။
‘‘ကစ္စိ အမဇ္ဇပေါ တာတ, ကစ္စိ တေ သုရမပ္ပိယံ၊
ကစ္စိ သစ္စေ စ ဓမ္မေ စ, ဒါနေ တေ ရမတေ မနော။
‘‘အမဇ္ဇပေါ အဟံ ပုတ္တ, အထော မေ သုရမပ္ပိယံ၊
အထော သစ္စေ စ ဓမ္မေ စ, ဒါနေ မေ ရမတေ မနော။
‘‘ကစ္စိ အရောဂံ ယောဂ္ဂံ တေ, ကစ္စိ ဝဟတိ ဝါဟနံ၊
ကစ္စိ တေ ဗျာဓယော နတ္ထိ, သရီရဿုပတာပနာ။
‘‘အထော အရောဂံ ယောဂ္ဂံ မေ, အထော ဝဟတိ ဝါဟနံ၊
အထော မေ ဗျာဓယော နတ္ထိ, သရီရဿုပတာပနာ။
‘‘ကစ္စိ အန္တာ စ တေ ဖီတာ, မဇ္ဈေ စ ဗဟလာ တဝ၊
ကောဋ္ဌာဂါရဉ္စ ကောသဉ္စ, ကစ္စိ တေ ပဋိသန္ထတံ။
‘‘အထော အန္တာ စ မေ ဖီတာ, မဇ္ဈေ စ ဗဟလာ မမ၊
ကောဋ္ဌာဂါရဉ္စ ကောသဉ္စ, သဗ္ဗံ မေ ပဋိသန္ထတံ။
‘‘သွာဂတံ တေ မဟာရာဇ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
ပတိဋ္ဌပေန္တု ပလ္လင်္ကံ, ယတ္ထ ရာဇာ နိသက္ကတီ’’တိ။
တတ္ထ ဥပါဓီ ရထမာရုယှာတိ သုဝဏ္ဏပါဒုကာ စ ရထံ အာရောပေန္တူတိ အတ္ထော။ ဣမေ တယော ပါဒေ ပုတ္တဿ တတ္ထေဝ အဘိသေကကရဏတ္ထာယ ‘‘ပဉ္စ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ ဂဏှထာ’’တိ အာဏာပေန္တော ရာဇာ အာဟ။ သုဝဏ္ဏေဟိ အလင်္ကတာတိ ဣဒံ ပါဒုကံ သန္ဓာယာဟ။ ဥပါဂစ္ဆီတိ ဥပါဂတော အဟောသိ။ ကာယ ဝေလာယာတိ? မဟာသတ္တဿ ကာရပဏ္ဏာနိ ပစိတွာ နိဗ္ဗာပေန္တဿ နိသိန္နဝေလာယ။ ဇလန္တမိဝ တေဇသာတိ ရာဇတေဇေန ဇလန္တံ ဝိယ။ ခတ္တသံဃပရိဗျူဠှန္တိ ကထာဖာသုကေန အမစ္စသံဃေန ပရိဝုတံ, ခတ္တိယသမူဟေဟိ ဝါ ပရိဝါရိတံ။ ဧတဒဗြဝီတိ ကာသိရာဇာနံ ဗဟိ ခန္ဓာဝါရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉။)နိဝါသာပေတွာ ပဒသာဝ ပဏ္ဏသာလံ အာဂန္တွာ တံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော ဧတံ ဝစနံ အဗြဝိ။
ကုသလံ အနာမယန္တိ ဥဘယေနပိ ပဒေန အာရောဂျမေဝ ပုစ္ဆတိ။ ကစ္စိ အမဇ္ဇပေါတိ ကစ္စိ မဇ္ဇံ န ပိဝသီတိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘အပ္ပမတ္တော’’တိပိ ပါဌော, ကုသလဓမ္မေသု နပ္ပမဇ္ဇသီတိ အတ္ထော။ သုရမပ္ပိယန္တိ သုရာပါနံ အပ္ပိယံ။ ‘‘သုရမပ္ပိယာ’’တိပိ ပါဌော, သုရာ အပ္ပိယာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မေတိ ဒသဝိဓေ ရာဇဓမ္မေ။ ယောဂ္ဂန္တိ ယုဂေ ယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ တေ တဝ အဿဂေါဏာဒိကံ။ ကစ္စိ ဝဟတီတိ ကစ္စိ အရောဂံ ဟုတွာ ဝဟတိ။ ဝါဟနန္တိ ဟတ္ထိအဿာဒိ သဗ္ဗံ ဝါဟနံ။ သရီရဿုပတာပနာတိ သရီရဿ ဥပတာပကရာ။ အန္တာတိ ပစ္စန္တဇနပဒါ။ ဖီတာတိ ဣဒ္ဓါ သုဘိက္ခာ, ဝတ္ထာဘရဏေဟိ ဝါ အန္နပါနေဟိ ဝါ ပရိပုဏ္ဏာ ဂါဠှဝါသာ။ မဇ္ဈေ စာတိ ရဋ္ဌဿ မဇ္ဈေ။ ဗဟလာတိ ဂါမနိဂမာ ဃနဝါသာ။ ပဋိသန္ထတန္တိ ပဋိစ္ဆာဒိတံ ဂုတ္တံ, ပရိပုဏ္ဏံ ဝါ။ ယတ္ထ ရာဇာ နိသက္ကတီတိ ယသ္မိံ ပလ္လင်္ကေ ရာဇာ နိသီဒိဿတိ, တံ ပညာပေန္တူတိ ဝဒတိ။
ရာဇာ မဟာသတ္တေ ဂါရဝေန ပလ္လင်္ကေ န နိသီဒတိ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘သစေ ပလ္လင်္ကေ န နိသီဒတိ, ပဏ္ဏသန္ထာရံ ပညာပေထာ’’တိ ဝတွာ တသ္မိံ ပညတ္တေ နိသီဒနတ္ထာယ ရာဇာနံ နိမန္တေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဓေဝ တေ နိသီဒဿု, နိယတေ ပဏ္ဏသန္ထရေ၊
ဧတ္တော ဥဒကမာဒါယ, ပါဒေ ပက္ခာလယဿု တေ’’တိ။
တတ္ထ နိယတေတိ သုသန္ထတေ။ ဧတ္တောတိ ပရိဘောဂဥဒကံ ဒဿေန္တော အာဟ။
ရာဇာ မဟာသတ္တေ ဂါရဝေန ပဏ္ဏသန္ထာရေပိ အနိသီဒိတွာ ဘူမိယံ ဧဝ နိသီဒိ။ မဟာသတ္တောပိ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ တံ ကာရပဏ္ဏကံ နီဟရိတွာ ရာဇာနံ တေန နိမန္တေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒမ္ပိ ပဏ္ဏကံ မယှံ, ရန္ဓံ ရာဇ အလောဏကံ၊
ပရိဘုဉ္ဇ မဟာရာဇ, ပါဟုနော မေသိဓာဂတော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀။)‘‘န စာဟံ ပဏ္ဏံ ဘုဉ္ဇာမိ, န ဟေတံ မယှ ဘောဇနံ၊
သာလီနံ ဩဒနံ ဘုဉ္ဇေ, သုစိံ မံသူပသေစန’’န္တိ။
တတ္ထ န စာဟန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။
ရာဇာ တထာရူပံ အတ္တနော ရာဇဘောဇနံ ဝဏ္ဏေတွာ တသ္မိံ မဟာသတ္တေ ဂါရဝေန ထောကံ ပဏ္ဏကံ ဟတ္ထတလေ ဌပေတွာ ‘‘တာတ, တွံ ဧဝရူပံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇသီ’’တိ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ပိယကထံ ကထေန္တော နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ စန္ဒာဒေဝီ ဩရောဓေန ပရိဝုတာ ဧကမဂ္ဂေန အာဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ အဿမပဒံ ပတွာ ပိယပုတ္တံ ဒိသွာ တတ္ထေဝ ပတိတွာ ဝိသညီ အဟောသိ။ တတော ပဋိလဒ္ဓဿာသာ ပတိတဋ္ဌာနတော ဥဋ္ဌဟိတွာ အာဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ ပါဒေ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဝန္ဒိတွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ရောဒိတွာ ဝန္ဒနဋ္ဌာနတော ဥဋ္ဌာယ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တဝ ပုတ္တဿ ဘောဇနံ ပဿာဟီ’’တိ ဝတွာ ထောကံ ပဏ္ဏကံ တဿာ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ သေသဣတ္ထီနမ္ပိ ထောကံ ထောကံ အဒါသိ။ တာ သဗ္ဗာပိ ‘‘သာမိ, ဧဝရူပံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇသီ’’တိ ဝဒန္တိယော တံ ဂဟေတွာ အတ္တနော အတ္တနော သီသေ ကတွာ ‘‘အတိဒုက္ကရံ ကရောသိ, သာမီ’’တိ ဝတွာ နမဿမာနာ နိသီဒိံသု။ ရာဇာ ပုန ‘‘တာတ, ဣဒံ မယှံ အစ္ဆရိယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အစ္ဆေရကံ မံ ပဋိဘာတိ, ဧကကမ္ပိ ရဟောဂတံ၊
ဧဒိသံ ဘုဉ္ဇမာနာနံ, ကေန ဝဏ္ဏော ပသီဒတီ’’တိ။
တတ္ထ ဧကကန္တိ တာတ, တံ ဧကကမ္ပိ ရဟောဂတံ ဣမိနာ ဘောဇနေန ယာပေန္တံ ဒိသွာ မမ အစ္ဆရိယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဒိသန္တိ ဧဝရူပံ အလောဏကံ အတက္ကံ နိဓူပနံ ရန္ဓံ ပတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တာနံ ကေန ကာရဏေန ဝဏ္ဏော ပသီဒတီတိ နံ ပုစ္ဆိ။
‘‘ဧကော ရာဇ နိပဇ္ဇာမိ, နိယတေ ပဏ္ဏသန္ထရေ၊
တာယ မေ ဧကသေယျာယ, ရာဇ ဝဏ္ဏော ပသီဒတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁။)‘‘န စ နေတ္တိံသဗန္ဓာ မေ, ရာဇရက္ခာ ဥပဋ္ဌိတာ၊
တာယ မေ သုခသေယျာယ, ရာဇဝဏ္ဏော ပသီဒတိ။
‘‘အတီတံ နာနုသောစာမိ, နပ္ပဇပ္ပါမိနာဂတံ၊
ပစ္စုပ္ပန္နေန ယာပေမိ, တေန ဝဏ္ဏော ပသီဒတိ။
‘‘အနာဂတပ္ပဇပ္ပါယ, အတီတဿာနုသောစနာ၊
ဧတေန ဗာလာ သုဿန္တိ, နဠောဝ ဟရိတော လုတော’’တိ။
တတ္ထ နေတ္တိံသဗန္ဓာတိ ခဂ္ဂဗန္ဓာ။ ရာဇရက္ခာတိ ရာဇာနံ ရက္ခိတာ။ နပ္ပဇပ္ပါမီတိ န ပတ္ထေမိ။ ဟရိတောတိ ဟရိတဝဏ္ဏော။ လုတောတိ လုဉ္စိတွာ အာတပေ ခိတ္တနဠော ဝိယ။
အထ ရာဇာ ‘‘ဣဓေဝ နံ အဘိသိဉ္စိတွာ အာဒါယ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ရဇ္ဇေန နိမန္တေန္တော အာဟ –
‘‘ဟတ္ထာနီကံ ရထာနီကံ, အဿေ ပတ္တီ စ ဝမ္မိနော၊
နိဝေသနာနိ ရမ္မာနိ, အဟံ ပုတ္တ ဒဒါမိ တေ။
‘‘ဣတ္ထာဂါရမ္ပိ တေ ဒမ္မိ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတံ၊
တာ ပုတ္တ ပဋိပဇ္ဇဿု, တွံ နော ရာဇာ ဘဝိဿသိ။
‘‘ကုသလာ နစ္စဂီတဿ, သိက္ခိတာ စာတုရိတ္ထိယော၊
ကာမေ တံ ရမယိဿန္တိ, ကိံ အရညေ ကရိဿသိ။
‘‘ပဋိရာဇူဟိ တေ ကညာ, အာနယိဿံ အလင်္ကတာ၊
တာသု ပုတ္တေ ဇနေတွာန, အထ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိဿသိ။
‘‘ယုဝါ စ ဒဟရော စာသိ, ပဌမုပ္ပတ္တိကော သုသု၊
ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ ဘဒ္ဒန္တေ, ကိံ အရညေ ကရိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ ဟတ္ထာနီကန္တိ ဒသဟတ္ထိတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထာနီကံ နာမ, တထာ ရထာနီကံ။ ဝမ္မိနောတိ ဝမ္မဗဒ္ဓသူရယောဓေ။ ကုသလာတိ ဆေကာ။ သိက္ခိတာတိ အညေသုပိ ဣတ္ထိကိစ္စေသု သိက္ခိတာ။ စာတုရိတ္ထိယောတိ စတုရာ ဝိလာသာ ဣတ္ထိယော, အထ ဝါ စတုရာ နာဂရာ ဣတ္ထိယော, အထ ဝါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂။)စတုရာ နာမ နာဋကိတ္ထိယော။ ပဋိရာဇူဟိ တေ ကညာတိ အညေဟိ ရာဇူဟိ တဝ ရာဇကညာယော အာနယိဿာမိ။ ယုဝါတိ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တော။ ဒဟရောတိ တရုဏော။ ပဌမုပ္ပတ္တိကောတိ ပဌမဝယေန ဥပ္ပတ္တိတော သမုဂ္ဂတော။ သုသူတိ အတိတရုဏော။
ဣတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသတ္တဿ ဓမ္မကထာ ဟောတိ –
‘‘ယုဝါ စရေ ဗြဟ္မစရိယံ, ဗြဟ္မစာရီ ယုဝါ သိယာ၊
ဒဟရဿ ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, ဧတံ ဣသီဟိ ဝဏ္ဏိတံ။
‘‘ယုဝါ စရေ ဗြဟ္မစရိယံ, ဗြဟ္မစာရီ ယုဝါ သိယာ၊
ဗြဟ္မစရိယံ စရိဿာမိ, နာဟံ ရဇ္ဇေန မတ္ထိကော။
‘‘ပဿာမိ ဝေါဟံ ဒဟရံ, အမ္မ တာတ ဝဒန္တရံ၊
ကိစ္ဆာလဒ္ဓံ ပိယံ ပုတ္တံ, အပ္ပတွာဝ ဇရံ မတံ။
‘‘ပဿာမိ ဝေါဟံ ဒဟရိံ, ကုမာရိံ စာရုဒဿနိံ၊
နဝဝံသကဠီရံဝ, ပလုဂ္ဂံ ဇီဝိတက္ခယံ။
‘‘ဒဟရာပိ ဟိ မီယန္တိ, နရာ စ အထ နာရိယော၊
တတ္ထ ကော ဝိဿသေ ပေါသော, ‘ဒဟရောမှီ’တိ ဇီဝိတေ။
‘‘ယဿ ရတျာ ဝိဝသာနေ, အာယု အပ္ပတရံ သိယာ၊
အပ္ပေါဒကေဝ မစ္ဆာနံ, ကိံ နု ကောမာရကံ တဟိံ။
‘‘နိစ္စမဗ္ဘာဟတော လောကော, နိစ္စဉ္စ ပရိဝါရိတော၊
အမောဃာသု ဝဇန္တီသု, ကိံ မံ ရဇ္ဇေဘိသိဉ္စသီ’’တိ။
ကာသိရာဇာ အာဟ –
‘‘ကေန မဗ္ဘာဟတော လောကော, ကေန စ ပရိဝါရိတော၊
ကာယော အမောဃာ ဂစ္ဆန္တိ, တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။
ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘မစ္စုနာဗ္ဘာဟတော လောကော, ဇရာယ ပရိဝါရိတော၊
ရတျော အမောဃာ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ဇာနာဟိ ခတ္တိယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၃။)‘‘ယထာပိ တန္တေ ဝိတတေ, ယံ ယဒေဝူပဝီယတိ၊
အပ္ပကံ ဟောတိ ဝေတဗ္ဗံ, ဧဝံ မစ္စာန ဇီဝိတံ။
‘‘ယထာ ဝါရိဝဟော ပူရော, ဂစ္ဆံ နုပနိဝတ္တတိ၊
ဧဝမာယု မနုဿာနံ, ဂစ္ဆံ နုပနိဝတ္တတိ။
‘‘ယထာ ဝါရိဝဟော ပူရော, ဝဟေ ရုက္ခေပကူလဇေ၊
ဧဝံ ဇရာမရဏေန, ဝုယှန္တေ သဗ္ဗပါဏိနော’’တိ။
တတ္ထ ဗြဟ္မစာရီ ယုဝါ သိယာတိ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တော ယုဝါ ဘဝေယျ။ ဣသီဟိ ဝဏ္ဏိတန္တိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဣသီဟိ ထောမိတံ ပသတ္ထံ။ နာဟံ ရဇ္ဇေန မတ္ထိကောတိ အဟံ ရဇ္ဇေန အတ္ထိကော န ဟောမိ။ အမ္မ တာတ ဝဒန္တရန္တိ ‘‘အမ္မ, တာတာ’’တိ ဝဒန္တံ။ ပလုဂ္ဂန္တိ မစ္စုနာ လုဉ္စိတွာ ဂဟိတံ။ ယဿ ရတျာ ဝိဝသာနေတိ မဟာရာဇ, ယဿ မာတုကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလတော ပဋ္ဌာယ ရတ္တိဒိဝါတိက္ကမေန အပ္ပတရံ အာယု ဟောတိ။ ကောမာရကံ တဟိန္တိ တသ္မိံ ဝယေ တရုဏဘာဝေါ ကိံ ကရိဿတိ။
ကေန မဗ္ဘာဟတောတိ ကေန အဗ္ဘာဟတော။ ဣဒံ ရာဇာ သံခိတ္တေန ဘာသိတဿ အတ္ထံ အဇာနန္တောဝ ပုစ္ဆတိ။ ရတျောတိ ရတ္တိယော။ တာ ဟိ ဣမေသံ သတ္တာနံ အာယုဉ္စ ဝဏ္ဏဉ္စ ဗလဉ္စ ခေပေန္တိယော ဧဝ ဂစ္ဆန္တီတိ အမောဃာ ဂစ္ဆန္တိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ယဒေဝူပဝီယတီတိ ယံ ယံ တန္တံ ဥပဝီယတိ။ ဝေတဗ္ဗန္တိ တန္တသ္မိံ ဝီတေ သေသံ ဝေတဗ္ဗံ ယထာ အပ္ပကံ ဟောတိ, ဧဝံ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ။ နုပနိဝတ္တတီတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ခဏေ ဂတံ ဂတမေဝ ဟောတိ, န ဥပနိဝတ္တတိ။ ဝဟေ ရုက္ခေပကူလဇေတိ ဥပကူလဇေ ရုက္ခေ ဝဟေယျ။
ရာဇာ မဟာသတ္တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ‘‘ကိံ မေ ဃရာဝါသေနာ’’တိ အတိဝိယ ဥက္ကဏ္ဌိတော ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟုတွာ ‘‘နာဟံ တာဝ ပုန နဂရံ ဂမိဿာမိ, ဣဓေဝ ပဗ္ဗဇိဿာမိ။ သစေ ပန မေ ပုတ္တော နဂရံ ဂစ္ဆေယျ, သေတစ္ဆတ္တမဿ ဒဒေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ တံ ဝီမံသိတုံ ပုန ရဇ္ဇေန နိမန္တေန္တော အာဟ –
‘‘ဟတ္ထာနီကံ ရထာနီကံ, အဿေ ပတ္တီ စ ဝမ္မိနော၊
နိဝေသနာနိ ရမ္မာနိ, အဟံ ပုတ္တ ဒဒါမိ တေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၄။)‘‘ဣတ္ထာဂါရမ္ပိ တေ ဒမ္မိ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတံ၊
တာ ပုတ္တ ပဋိပဇ္ဇဿု, တွံ နော ရာဇာ ဘဝိဿသိ။
‘‘ကုသလာ နစ္စဂီတဿ, သိက္ခိတာ စာတုရိတ္ထိယော၊
ကာမေ တံ ရမယိဿန္တိ, ကိံ အရညေ ကရိဿသိ။
‘‘ပဋိရာဇူဟိ တေ ကညာ, အာနယိဿံ အလင်္ကတာ၊
တာသု ပုတ္တေ ဇနေတွာန, အထ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိဿသိ။
‘‘ယုဝါ စ ဒဟရော စာသိ, ပဌမုပ္ပတ္တိကော သုသု၊
ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ ဘဒ္ဒန္တေ, ကိံ အရညေ ကရိဿသိ။
‘‘ကောဋ္ဌာဂါရဉ္စ ကောသဉ္စ, ဝါဟနာနိ ဗလာနိ စ၊
နိဝေသနာနိ ရမ္မာနိ, အဟံ ပုတ္တ ဒဒါမိ တေ။
‘‘ဂေါမဏ္ဍလပရိဗျူဠှော, ဒါသိသံဃပုရက္ခတော၊
ရဇ္ဇံ ကာရေဟိ ဘဒ္ဒန္တေ, ကိံ အရညေ ကရိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ ဂေါမဏ္ဍလပရိဗျူဠှောတိ သုဘင်္ဂီနံ ရာဇကညာနံ မဏ္ဍလေန ပုရက္ခတော။
အထ မဟာသတ္တော ရဇ္ဇေန အနတ္ထိကဘာဝံ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘ကိံ ဓနေန ယံ ခီယေထ, ကိံ ဘရိယာယ မရိဿတိ၊
ကိံ ယောဗ္ဗနေန ဇိဏ္ဏေန, ယံ ဇရာယာဘိဘုယျတိ။
‘‘တတ္ထ ကာ နန္ဒိ ကာ ခိဍ္ဍာ, ကာ ရတီ ကာ ဓနေသနာ၊
ကိံ မေ ပုတ္တေဟိ ဒါရေဟိ, ရာဇ မုတ္တောသ္မိ ဗန္ဓနာ။
‘‘ယောဟံ ဧဝံ ပဇာနာမိ, မစ္စု မေ နပ္ပမဇ္ဇတိ၊
အန္တကေနာဓိပန္နဿ, ကာ ရတီ ကာ ဓနေသနာ။
‘‘ဖလာနမိဝ ပက္ကာနံ, နိစ္စံ ပတနတော ဘယံ၊
ဧဝံ ဇာတာန မစ္စာနံ, နိစ္စံ မရဏတော ဘယံ။
‘‘သာယမေကေ န ဒိဿန္တိ, ပါတော ဒိဋ္ဌာ ဗဟူ ဇနာ၊
ပါတော ဧတေ န ဒိဿန္တိ, သာယံ ဒိဋ္ဌာ ဗဟူ ဇနာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၅။)‘‘အဇ္ဇေဝ ကိစ္စံ အာတပံ, ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊
န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန, မဟာသေနေန မစ္စုနာ။
‘‘စောရာ ဓနဿ ပတ္ထေန္တိ, ရာဇ မုတ္တောသ္မိ ဗန္ဓနာ၊
ဧဟိ ရာဇ နိဝတ္တဿု, နာဟံ ရဇ္ဇေန မတ္ထိကော’’တိ။
တတ္ထ ယံ ခီယေထာတိ မဟာရာဇ, ကိံ တွံ မံ ဓနေန နိမန္တေသိ, ယံ ခီယေထ ခယံ ဂစ္ဆေယျ။ ဓနံ ဝါ ဟိ ပုရိသံ စဇတိ, ပုရိသော ဝါ တံ ဓနံ စဇိတွာ ဂစ္ဆတီတိ သဗ္ဗထာပိ ခယဂါမီယေဝ ဟောတိ, ကိံ တွံ မံ တေန ဓနေန နိမန္တေသိ။ ကိံ ဘရိယာယာတိ ဘရိယာယ ကိံ ကရိဿာမိ, ယာ မယိ ဌိတေယေဝ မရိဿတိ။ ဇိဏ္ဏေနာတိ ဇရာယ အနုပရိတေန အနုဘူတေန။ အဘိဘုယျတီတိ အဘိဘဝိယျတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဧဝံ ဇရာမရဏဓမ္မေ လောကသန္နိဝါသေ။ ကာ နန္ဒီတိ ကာ နာမ တုဋ္ဌိ။ ခိဍ္ဍာတိ ကီဠာ။ ရတီတိ ပဉ္စကာမဂုဏရတိ။ ဗန္ဓနာတိ ကာမဗန္ဓနာ မုတ္တော အသ္မိ, မဟာရာဇာတိ ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ဧဝမာဟ။ မစ္စု မေတိ မမ မစ္စု နပ္ပမဇ္ဇတိ, နိစ္စံ မမ ဝဓာယ အပ္ပမတောယေဝါတိ။ ယော အဟံ ဧဝံ ပဇာနာမိ, တဿ မမ အန္တကေန အဓိပန္နဿ ဝဓိတဿ ကာ နာမ ရတိ, ကာ ဓနေသနာတိ။ နိစ္စန္တိ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ သဒါ ဇရာမရဏတော ဘယမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
အာတပန္တိ ကုသလကမ္မဝီရိယံ။ ကိစ္စန္တိ ကတ္တဗ္ဗံ။ ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေတိ သုဝေ ဝါ ပရသုဝေ ဝါ မရဏံ ဝါ ဇီဝိတံ ဝါ ကော ဇာနေယျ။ သင်္ဂရန္တိ သင်္ကေတံ။ မဟာသေနေနာတိ ပဉ္စဝီသတိဘယဗာတ္တိံသကမ္မကရဏဆန္နဝုတိရောဂပ္ပမုခါဒိဝသေန ပုထုသေနေန။ စောရာ ဓနဿာတိ ဓနတ္ထာယ ဇီဝိတံ စဇန္တာ စောရာ ဓနဿ ပတ္ထေန္တိ နာမ, အဟံ ပန ဓနပတ္ထနာသင်္ခါတာ ဗန္ဓနာ မုတ္တော အသ္မိ, န မေ ဓနေနတ္ထောတိ အတ္ထော။ နိဝတ္တဿူတိ မမ ဝစနေန သမ္မာ နိဝတ္တဿု, ရဇ္ဇံ ပဟာယ နေက္ခမ္မံ ပဋိသရဏံ ကတွာ ပဗ္ဗဇဿု။ ယံ ပန စိန္တေသိ ‘‘ဣမံ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေဿာမီ’’တိ, တံ မာ စိန္တယိ, နာဟံ ရဇ္ဇေန အတ္ထိကောတိ။ ဣတိ မဟာသတ္တဿ ဓမ္မဒေသနာ သဟာနုသန္ဓိနာ မတ္ထကံ ပတ္တာ။
တံ သုတွာ ရာဇာနဉ္စ စန္ဒာဒေဝိဉ္စ အာဒိံ ကတွာ သောဠသသဟဿာ ဩရောဓာ စ အမစ္စာဒယော စ သဗ္ဗေ ပဗ္ဗဇိတုကာမာ အဟေသုံ။ ရာဇာပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၆။)နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ ‘‘ယေ မမ ပုတ္တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတုံ ဣစ္ဆန္တိ, တေ ပဗ္ဗဇန္တူ’’တိ။ သဗ္ဗေသဉ္စ သုဝဏ္ဏကောဋ္ဌာဂါရာဒီနံ ဒွါရာနိ ဝိဝရာပေတွာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ စ မဟာနိဓိကုမ္ဘိယော အတ္ထိ, အတ္ထိကာ ဂဏှန္တူ’’တိ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ အက္ခရာနိ လိခါပေတွာ မဟာထမ္ဘေ ဗန္ဓာပေသိ။ တေ နာဂရာ ယထာပသာရိတေ အာပဏေ စ ဝိဝဋဒွါရာနိ ဂေဟာနိ စ ပဟာယ နဂရတော နိက္ခမိတွာ ရညော သန္တိကံ အာဂမိံသု။ ရာဇာ မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ မဟာသတ္တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ သက္ကဒတ္တိယံ တိယောဇနိကံ အဿမပဒံ ပရိပုဏ္ဏံ အဟောသိ။ မဟာသတ္တော ပဏ္ဏသာလာယော ဝိစာရေသိ, မဇ္ဈေ ဌိတာ ပဏ္ဏသာလာယော ဣတ္ထီနံ ဒါပေသိ။ ကိံကာရဏာ? ဘီရုကဇာတိကာ ဧတာတိ။ ပုရိသာနံ ပန ဗဟိပဏ္ဏသာလာယော ဒါပေသိ။ တာ သဗ္ဗာပိ ပဏ္ဏသာလာယော ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တောဝ မာပေသိ။ တေ စ ဖလဓရရုက္ခေ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တောယေဝ အတ္တနော ဣဒ္ဓိယာ မာပေသိ။ တေ သဗ္ဗေ ဝိဿကမ္မေန နိမ္မိတေသု ဖလဓရရုက္ခေသု ဥပေါသထဒိဝသေ ဘူမိယံ ပတိတပတိတာနိ ဖလာနိ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တိ။ တေသု ယော ကာမဝိတက္ကံ ဝါ ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဝါ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ဝါ ဝိတက္ကေတိ, တဿ မနံ ဇာနိတွာ မဟာသတ္တော အာကာသေ နိသီဒိတွာ မဓုရဓမ္မံ ကထေသိ။ တေ ဇနာ ဗောဓိသတ္တဿ မဓုရဓမ္မံ သုတွာ ဧကဂ္ဂစိတ္တာ ဟုတွာ ခိပ္ပမေဝ အဘိညာ စ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေသုံ။
တဒါ ဧကော သာမန္တရာဇာ ‘‘ကာသိရာဇာ ကိရ ဗာရာဏသိနဂရတော နိက္ခမိတွာ ဝနံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ သုတွာ ‘‘ဗာရာဏသိံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဗာရာဏသိံ ပတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ အလင်္ကတနဂရံ ဒိသွာ ရာဇနိဝေသနံ အာရုယှ သတ္တဝိဓံ ဝရရတနံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကာသိရညော ဣမံ ဓနံ နိဿာယ ဧကေန ဘယေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေန္တော သုရာသောဏ္ဍေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘တုမှာကံ ရညော ဣဓ နဂရေ ဘယံ ဥပ္ပန္နံ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘နတ္ထိ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ။ ‘‘အမှာကံ ရညော ပုတ္တော တေမိယကုမာရော ‘ဗာရာဏသိံ ရဇ္ဇံ န ကရိဿာမီ’တိ အမူဂေါပိ မူဂေါ ဝိယ ဟုတွာ ဣမမှာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဝနံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ, တေန ကာရဏေန အမှာကံ ရာဇာ မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဣမမှာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ တေမိယကုမာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ အာရောစေသုံ။ သာမန္တရာဇာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ တုဿိတွာ ‘‘အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၇။)စိန္တေတွာ ‘‘တာတ, တုမှာကံ ရာဇာ ကတရဒွါရေန နိက္ခန္တော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒေဝ, ပါစီနဒွါရေနာ’’တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ တေနေဝ ပါစီနဒွါရေန နိက္ခမိတွာ နဒီတီရေန ပါယာသိ။
မဟာသတ္တောပိ တဿ အာဂမနံ ဉတွာ ဝနန္တရံ အာဂန္တွာ အာကာသေ နိသီဒိတွာ မဓုရဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ တဿ သန္တိကေယေဝ ပဗ္ဗဇိ။ ဧဝံ အပရေပိ သတ္တ ရာဇာနော ‘‘ဗာရာဏသိနဂရံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ အာဂတာ။ တေပိ ရာဇာနော သတ္တ ရဇ္ဇာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကေယေဝ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဟတ္ထီပိ အရညဟတ္ထီ ဇာတာ, အဿာပိ အရညအဿာ ဇာတာ, ရထာပိ အရညေယေဝ ဝိနဋ္ဌာ, ဘဏ္ဍာဂါရေသု ကဟာပဏေ အဿမပဒေ ဝါလုကံ ကတွာ ဝိကိရိံသု။ သဗ္ဗေပိ အဘိညာသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဇီဝိတပရိယောသာနေ ဗြဟ္မလောကပရာယဏာ အဟေသုံ။ တိရစ္ဆာနဂတာ ဟတ္ထိအဿာပိ ဣသိဂဏေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဆကာမာဝစရလောကေသု နိဗ္ဗတ္တိံသု။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဆတ္တေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝဓီတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ အဟောသိ, သုနန္ဒော သာရထိ သာရိပုတ္တော, မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ, သေသပရိသာ ဗုဒ္ဓပရိသာ, မူဂပက္ခပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဟောသိ’’န္တိ။
မူဂပက္ခဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဌမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၈။) (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၉။)ကောယံ မဇ္ဈေ သမုဒ္ဒသ္မိန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဘိနိက္ခမနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိသိန္နာ တထာဂတဿ မဟာဘိနိက္ခမနံ ဝဏ္ဏယန္တာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ မိထိလာယံ မဟာဇနကော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ ဒွေ ပုတ္တာ အဟေသုံ အရိဋ္ဌဇနကော စ ပေါလဇနကော စာတိ။ တေသု ရာဇာ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ ဥပရဇ္ဇံ အဒါသိ, ကနိဋ္ဌဿ သေနာပတိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ အပရဘာဂေ မဟာဇနကော ကာလမကာသိ။ တဿ သရီရကိစ္စံ ကတွာ ရညော အစ္စယေန အရိဋ္ဌဇနကော ရာဇာ ဟုတွာ ဣတရဿ ဥပရဇ္ဇံ အဒါသိ။ တဿေကော ပါဒမူလိကော အမစ္စော ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဒေဝ, ဥပရာဇာ တုမှေ ဃာတေတုကာမော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တဿ ပုနပ္ပုနံ ကထံ သုတွာ ကနိဋ္ဌဿ သိနေဟံ ဘိန္ဒိတွာ ပေါလဇနကံ သင်္ခလိကာဟိ ဗန္ဓာပေတွာ ရာဇနိဝေသနတော အဝိဒူရေ ဧကသ္မိံ ဂေဟေ ဝသာပေတွာ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ ကုမာရော ‘‘သစာဟံ ဘာတု ဝေရီမှိ, သင်္ခလိကာပိ မေ ဟတ္ထပါဒါ မာ မုစ္စန္တု, ဒွါရမ္ပိ မာ ဝိဝရီယတု, သစေ နော ဝေရီမှိ, သင်္ခလိကာပိ မေ ဟတ္ထပါဒါ မုစ္စန္တု, ဒွါရမ္ပိ ဝိဝရီယတူ’’တိ သစ္စကိရိယမကာသိ။ တာဝဒေဝ သင်္ခလိကာပိ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဆိဇ္ဇိံသု, ဒွါရမ္ပိ ဝိဝဋံ။ သော နိက္ခမိတွာ ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ ဂန္တွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။
ပစ္စန္တဂါမဝါသိနော တံ သဉ္ဇာနိတွာ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ ရာဇာပိ တံ ဂါဟာပေတုံ နာသက္ခိ။ သော အနုပုဗ္ဗေန ပစ္စန္တဇနပဒံ ဟတ္ထဂတံ ကတွာ မဟာပရိဝါရော ဟုတွာ ‘‘အဟံ ပုဗ္ဗေ ဘာတု န ဝေရီ, ဣဒါနိ ပန ဝေရီမှီ’’တိ မဟာဇနပရိဝုတော မိထိလံ ဂန္တွာ ဗဟိနဂရေ ခန္ဓာဝါရံ ကတွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ နဂရဝါသိနော ယောဓာ ‘‘ကုမာရော ကိရ အာဂတော’’တိ သုတွာ ယေဘုယျေန ဟတ္ထိအဿဝါဟနာဒီနိ ဂဟေတွာ တဿေဝ သန္တိကံ အာဂမိံသု, အညေပိ နာဂရာ အာဂမိံသု။ သော ဘာတု သာသနံ ပေသေသိ ‘‘နာဟံ ပုဗ္ဗေ တုမှာကံ ဝေရီ, ဣဒါနိ ပန ဝေရီမှိ, ဆတ္တံ ဝါ မေ ဒေထ, ယုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ။ ရာဇာ တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄၀။)သုတွာ ယုဒ္ဓံ ကာတုံ ဣစ္ဆန္တော အဂ္ဂမဟေသိံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ယုဒ္ဓေ ဇယပရာဇယော နာမ န သက္ကာ ဉာတုံ, သစေ မမ အန္တရာယော ဟောတိ, တွံ ဂဗ္ဘံ ရက္ခေယျာသီ’’တိ ဝတွာ မဟတိယာ သေနာယ ပရိဝုတော နဂရာ နိက္ခမိ။
အထ နံ ယုဒ္ဓေ ပေါလဇနကဿ ယောဓာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသုံ။ တဒါ ‘‘ရာဇာ မတော’’တိ သကလနဂရေ ဧကကောလာဟလံ ဇာတံ။ ဒေဝီပိ တဿ မတဘာဝံ ဉတွာ သီဃံ သီဃံ သုဝဏ္ဏသာရာဒီနိ ဂဟေတွာ ပစ္ဆိယံ ပက္ခိပိတွာ မတ္ထကေ ကိလိဋ္ဌပိလောတိကံ အတ္ထရိတွာ ဥပရိ တဏ္ဍုလေ ဩကိရိတွာ ကိလိဋ္ဌပိလောတိကံ နိဝါသေတွာ သရီရံ ဝိရူပံ ကတွာ ပစ္ဆိံ သီသေ ဌပေတွာ ဒိဝါ ဒိဝဿေဝ နိက္ခမိ, န ကောစိ နံ သဉ္ဇာနိ။ သာ ဥတ္တရဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ကတ္ထစိ အဂတပုဗ္ဗတ္တာ မဂ္ဂံ အဇာနန္တီ ဒိသံ ဝဝတ္ထာပေတုံ အသက္ကောန္တီ ကေဝလံ ‘‘ကာလစမ္ပာနဂရံ နာမ အတ္ထီ’’တိ သုတတ္တာ ‘‘ကာလစမ္ပာနဂရံ ဂမိကာ နာမ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆမာနာ ဧကိကာ သာလာယံ နိသီဒိ။ ကုစ္ဆိမှိ ပနဿာ နိဗ္ဗတ္တသတ္တော န ယော ဝါ သော ဝါ, ပူရိတပါရမီ မဟာသတ္တော နိဗ္ဗတ္တိ။
တဿ တေဇေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘တဿာ ကုစ္ဆိယံ နိဗ္ဗတ္တသတ္တော မဟာပုညော, မယာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ပဋိစ္ဆန္နယောဂ္ဂံ မာပေတွာ တတ္ထ မဉ္စံ ပညာပေတွာ မဟလ္လကပုရိသော ဝိယ ယောဂ္ဂံ ပါဇေန္တော တာယ နိသိန္နသာလာယ ဒွါရေ ဌတွာ ‘‘ကာလစမ္ပာနဂရံ ဂမိကာ နာမ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ, တာတ, ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ယောဂ္ဂံ အာရုယှ နိသီဒ, အမ္မာ’’တိ။ ‘‘တာတ, အဟံ ပရိပုဏ္ဏဂဗ္ဘာ, န သက္ကာ မယာ ယောဂ္ဂံ အဘိရုဟိတုံ, ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဂမိဿာမိ, ဣမိဿာ ပန မေ ပစ္ဆိယာ ဩကာသံ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ, ကိံ ဝဒေသိ, ယောဂ္ဂံ ပါဇေတုံ ဇာနနသမတ္ထော နာမ မယာ သဒိသော နတ္ထိ။ အမ္မ, မာ ဘာယိ, အာရုယှ နိသီဒါ’’တိ။ သာ ‘‘တာတ, သာဓူ’’တိ ဝဒတိ။ သော တဿာ အာရောဟနကာလေ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဝါတပုဏ္ဏဘသ္တစမ္မံ ဝိယ ပထဝိံ ဥန္နာမေတွာ ယောဂ္ဂဿ ပစ္ဆိမန္တေ ပဟရာပေသိ။ သာ အဘိရုယှ သယနေ နိပဇ္ဇိတွာဝ ‘‘အယံ ဒေဝတာ ဘဝိဿတီ’’တိ အညာသိ။ သာ ဒိဗ္ဗသယနေ နိပန္နမတ္တာဝ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄၁။)အထ နံ သက္ကော တိံသယောဇနမတ္ထကေ ဧကံ နဒိံ ပတွာ ပဗောဓေတွာ ‘‘အမ္မ, ဩတရိတွာ နဒိယံ နှာယိတွာ ဥဿီသကေ သာဋကယုဂံ အတ္ထိ, တံ နိဝါသေဟိ, အန္တောယောဂ္ဂေ ပုဋဘတ္တံ အတ္ထိ, တံ ဘုဉ္ဇာဟီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ ကတွာ ပုန နိပဇ္ဇိတွာ သာယနှသမယေ ကာလစမ္ပာနဂရံ ပတွာ ဒွါရဋ္ဋာလကပါကာရေ ဒိသွာ ‘‘တာတ, ကိံ နာမ နဂရမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကာလစမ္ပာနဂရံ, အမ္မာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ, တာတ, နနု အမှာကံ နဂရတော ကာလစမ္ပာနဂရံ သဋ္ဌိယောဇနမတ္ထကေ ဟောတီ’’တိ? ‘‘ဧဝံ, အမ္မ, အဟံ ပန ဥဇုမဂ္ဂံ ဇာနာမီ’’တိ။ အထ နံ ဒက္ခိဏဒွါရသမီပေ ဩတာရေတွာ ‘‘အမ္မ, အမှာကံ ဂါမော ပုရတော အတ္ထိ, တွံ ဂန္တွာ နဂရံ ပဝိသာဟီ’’တိ ဝတွာ ပုရတော ဂန္တွာ ဝိယ သက္ကော အန္တရဓာယိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
ဒေဝီပိ ဧကိကာဝ သာလာယံ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော ကာလစမ္ပာနဂရဝါသီ မန္တဇ္ဈာယကော ဗြာဟ္မဏော ပဉ္စဟိ မာဏဝကသတေဟိ ပရိဝုတော နှာနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တော ဒူရတောဝ ဩလောကေတွာ တံ အဘိရူပံ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ တတ္ထ နိသိန္နံ ဒိသွာ တဿာ ကုစ္ဆိယံ မဟာသတ္တဿာနုဘာဝေန သဟ ဒဿနေနေဝ ကနိဋ္ဌဘဂိနိသိနေဟံ ဥပ္ပါဒေတွာ မာဏဝကေ ဗဟိ ဌပေတွာ ဧကကောဝ သာလံ ပဝိသိတွာ ‘‘ဘဂိနိ, ကတရဂါမဝါသိကာ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘တာတ, မိထိလာယံ အရိဋ္ဌဇနကရညော အဂ္ဂမဟေသီမှီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ, ဣဓ ကသ္မာ အာဂတာသီ’’တိ? ‘‘တာတ, ပေါလဇနကေန ရာဇာ မာရိတော, အထာဟံ ဘီတာ ‘ဂဗ္ဘံ အနုရက္ခိဿာမီ’တိ အာဂတာ’’တိ။ ‘‘အမ္မ, ဣမသ္မိံ ပန တေ နဂရေ ကောစိ ဉာတကော အတ္ထီ’’တိ? ‘‘နတ္ထိ, တာတာ’’တိ။ တေန ဟိ မာ စိန္တယိ, အဟံ ဥဒိစ္စဗြာဟ္မဏော မဟာသာလော ဒိသာပါမောက္ခအာစရိယော, အဟံ တံ ဘဂိနိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမိ, တွံ ‘‘ဘာတိကာ’’တိ မံ ဝတွာ ပါဒေသု ဂဟေတွာ ပရိဒေဝါတိ။ သာ မဟာသဒ္ဒံ ကတွာ တဿ ပါဒေသု ဂဟေတွာ ပရိဒေဝိ။ တေ ဒွေပိ အညမညံ ပရိဒေဝိံသု။
အထဿ အန္တေဝါသိကာ မဟာသဒ္ဒံ သုတွာ ခိပ္ပံ ဥပဓာဝိတွာ ‘‘အာစရိယ, ကိံ တေ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော အာဟ – ‘‘ကနိဋ္ဌဘဂိနီ မေ ဧသာ, အသုကကာလေ နာမ မယာ ဝိနာ ဇာတာ’’တိ။ အထ မာဏဝါ ‘‘တဝ ဘဂိနိံ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ မာ စိန္တယိတ္ထ အာစရိယာ’’တိ အာဟံသု။ သော မာဏဝေ ပဋိစ္ဆန္နယောဂ္ဂံ အာဟရာပေတွာ တံ တတ္ထ နိသီဒါပေတွာ ‘‘တာတာ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄၂။)ဝေါ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏိယာ မမ ကနိဋ္ဌဘဂိနိဘာဝံ ကထေတွာ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကာတုံ ဝဒေထာ’’တိ ဝတွာ ဂေဟံ ပေသေသိ။ တေ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏိယာ ကထေသုံ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏီပိ ဥဏှောဒကေန နှာပေတွာ သယနံ ပညာပေတွာ နိပဇ္ဇာပေသိ။ အထ ဗြာဟ္မဏောပိ နှာတွာ အာဂတော ဘောဇနကာလေ ‘‘ဘဂိနိံ မေ ပက္ကောသထာ’’တိ ပက္ကောသာပေတွာ တာယ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘုဉ္ဇိတွာ အန္တောနိဝေသနေယေဝ တံ ပဋိဇဂ္ဂိ။
သာ န စိရဿေဝ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, ‘‘မဟာဇနကကုမာရော’’တိဿ အယျကသန္တကံ နာမမကာသိ။ သော ဝဍ္ဎမာနော ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ကီဠန္တော ယေ တံ ရောသေန္တိ, တေ အသမ္ဘိန္နခတ္တိယကုလေ ဇာတတ္တာ မဟာဗလဝတာယ စေဝ မာနထဒ္ဓတာယ စ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပဟရတိ။ တဒါ တေ မဟာသဒ္ဒေန ရောဒန္တာ ‘‘ကေန ပဟဋာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဝိဓဝါပုတ္တေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အထ ကုမာရော စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ မံ ‘ဝိဓဝါပုတ္တော’တိ အဘိဏှံ ဝဒန္တိ, ဟောတု, မမ မာတရံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ သော ဧကဒိဝသံ မာတရံ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မ, ကော မယှံ ပိတာ’’တိ? အထ နံ မာတာ ‘‘တာတ, ဗြာဟ္မဏော တေ ပိတာ’’တိ ဝဉ္စေသိ။ သော ပုနဒိဝသေပိ ဒါရကေ ပဟရန္တော ‘‘ဝိဓဝါပုတ္တော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နနု ဗြာဟ္မဏော မေ ပိတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏော ကိံ တေ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တေ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ မံ, ဗြာဟ္မဏော တေ ကိံ ဟောတီ’တိ အဘိဏှံ ဝဒန္တိ, မာတာ မေ ဣဒံ ကာရဏံ ယထာဘူတံ န ကထေသိ, သာ အတ္တနော မနေန မေ န ကထေဿတိ, ဟောတု, ကထာပေဿာမိ န’’န္တိ။ သော ထညံ ပိဝန္တော ထနံ ဒန္တေဟိ ဍံသိတွာ ‘‘အမ္မ, မေ ပိတရံ ကထေဟိ, သစေ န ကထေဿသိ, ထနံ တေ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာ ပုတ္တံ ဝဉ္စေတုံ အသက္ကောန္တီ ‘‘တာတ, တွံ မိထိလာယံ အရိဋ္ဌဇနကရညော ပုတ္တော, ပိတာ တေ ပေါလဇနကေန မာရိတော, အဟံ တံ အနုရက္ခန္တီ ဣမံ နဂရံ အာဂတာ, အယံ ဗြာဟ္မဏော မံ ဘဂိနိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပဋိဇဂ္ဂတီ’’တိ ကထေသိ။ သော တံ သုတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဝိဓဝါပုတ္တော’’တိ ဝုတ္တေပိ န ကုဇ္ဈိ။
သော သောဠသဝဿဗ္ဘန္တရေယေဝ တယော ဝေဒေ စ သဗ္ဗသိပ္ပါနိ စ ဥဂ္ဂဏှိ, သောဠသဝဿိကကာလေ ပန ဥတ္တမရူပဓရော အဟောသိ။ အထ သော ‘‘ပိတု သန္တကံ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မာတရံ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မ, ကိဉ္စိ ဓနံ တေ ဟတ္ထေ အတ္ထိ, ဥဒါဟု နော, အဟံ ဝေါဟာရံ ကတွာ ဓနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄၃။)ဥပ္ပါဒေတွာ ပိတု သန္တကံ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ မာတာ အာဟ – ‘‘တာတ, နာဟံ တုစ္ဆဟတ္ထာ အာဂတာ, တယော မေ ဟတ္ထေ ဓနသာရာ အတ္ထိ, မုတ္တသာရော, မဏိသာရော, ဝဇိရသာရောတိ, တေသု ဧကေကော ရဇ္ဇဂ္ဂဟဏပ္ပမာဏော, တံ ဂဟေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှ, မာ ဝေါဟာရံ ကရီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ, ဣဒမ္ပိ ဓနံ မယှမေဝ ဥပဍ္ဎံ ကတွာ ဒေဟိ, တံ ပန ဂဟေတွာ သုဝဏ္ဏဘူမိံ ဂန္တွာ ဗဟုံ ဓနံ အာဟရိတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ သော ဥပဍ္ဎံ အာဟရာပေတွာ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ သုဝဏ္ဏဘူမိံ ဂမိကေဟိ ဝါဏိဇေဟိ သဒ္ဓိံ နာဝါယ ဘဏ္ဍံ အာရောပေတွာ ပုန နိဝတ္တိတွာ မာတရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အမ္မ, အဟံ သုဝဏ္ဏဘူမိံ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ မာတာ အာဟ – ‘‘တာတ, သမုဒ္ဒေါ နာမ အပ္ပသိဒ္ဓိကော ဗဟုအန္တရာယော, မာ ဂစ္ဆ, ရဇ္ဇဂ္ဂဟဏာယ တေ ဓနံ ဗဟူ’’တိ။ သော ‘‘ဂစ္ဆိဿာမေဝ အမ္မာ’’တိ မာတရံ ဝန္ဒိတွာ ဂေဟာ နိက္ခမ္မ နာဝံ အဘိရုဟိ။
တံ ဒိဝသမေဝ ပေါလဇနကဿ သရီရေ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ, အနုဋ္ဌာနသေယျံ သယိ။ တဒါ သတ္တ ဇင်္ဃသတာနိ နာဝံ အဘိရုဟိံသု။ နာဝါ သတ္တဒိဝသေဟိ သတ္တ ယောဇနသတာနိ ဂတာ။ သာ အတိစဏ္ဍဝေဂေန ဂန္တွာ အတ္တာနံ ဝဟိတုံ နာသက္ခိ, ဖလကာနိ ဘိန္နာနိ, တတော တတော ဥဒကံ ဥဂ္ဂတံ, နာဝါ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ နိမုဂ္ဂါ။ မဟာဇနာ ရောဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ, နာနာဒေဝတာယော နမဿန္တိ။ မဟာသတ္တော ပန နေဝ ရောဒတိ န ပရိဒေဝတိ, န ဒေဝတာယော နမဿတိ, နာဝါယ ပန နိမုဇ္ဇနဘာဝံ ဉတွာ သပ္ပိနာ သက္ခရံ ဩမဒ္ဒိတွာ ကုစ္ဆိပူရံ ခါဒိတွာ ဒွေ မဋ္ဌကသာဋကေ တေလေန တေမေတွာ ဒဠှံ နိဝါသေတွာ ကူပကံ နိဿာယ ဌိတော နာဝါယ နိမုဇ္ဇနသမယေ ကူပကံ အဘိရုဟိ။ မဟာဇနာ မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခာ ဇာတာ, သမန္တာ ဥဒကံ အဍ္ဎူသဘမတ္တံ လောဟိတံ အဟောသိ။ မဟာသတ္တော ကူပကမတ္ထကေ ဌိတောဝ ‘‘ဣမာယ နာမ ဒိသာယ မိထိလနဂရ’’န္တိ ဒိသံ ဝဝတ္ထပေတွာ ကူပကမတ္ထကာ ဥပ္ပတိတွာ မစ္ဆကစ္ဆပေ အတိက္ကမ္မ မဟာဗလဝတာယ ဥသဘမတ္ထကေ ပတိ။ တံ ဒိဝသမေဝ ပေါလဇနကော ကာလမကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မဟာသတ္တော မဏိဝဏ္ဏာသု ဦမီသု ပရိဝတ္တန္တော သုဝဏ္ဏက္ခန္ဓော ဝိယ သမုဒ္ဒံ တရတိ။ သော ယထာ ဧကဒိဝသံ, ဧဝံ သတ္တာဟံ တရတိ, ‘‘ဣဒါနိ ပုဏ္ဏမီဒိဝသော’’တိ ဝေလံ ပန ဩလောကေတွာ လောဏောဒကေန မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ဥပေါသထိကော ဟောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄၄။)တဒါ စ ‘‘ယေ မာတုပဋ္ဌာနာဒိဂုဏယုတ္တာ သမုဒ္ဒေ မရိတုံ အနနုစ္ဆဝိကာ သတ္တာ, တေ ဥဒ္ဓါရေဟီ’’တိ စတူဟိ လောကပါလေဟိ မဏိမေခလာ နာမ ဒေဝဓီတာ သမုဒ္ဒရက္ခိကာ ဌပိတာ ဟောတိ။ သာ သတ္တ ဒိဝသာနိ သမုဒ္ဒံ န ဩလောကေသိ, ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တိယာ ကိရဿာ သတိ ပမုဋ္ဌာ။ ‘‘ဒေဝသမာဂမံ ဂတာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ အထ သာ ‘‘အဇ္ဇ မေ သတ္တမော ဒိဝသော သမုဒ္ဒံ အနောလောကေန္တိယာ, ကာ နု ခေါ ပဝတ္တီ’’တိ ဩလောကေန္တီ မဟာသတ္တံ ဒိသွာ ‘‘သစေ မဟာဇနကကုမာရော သမုဒ္ဒေ နဿိဿ, ဒေဝသမာဂမပဝေသနံ န လဘိဿ’’န္တိ စိန္တေတွာ မဟာသတ္တဿ အဝိဒူရေ အလင်္ကတေန သရီရေန အာကာသေ ဌတွာ မဟာသတ္တံ ဝီမံသမာနာ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကောယံ မဇ္ဈေ သမုဒ္ဒသ္မိံ, အပဿံ တီရမာယုဟေ၊
ကံ တွံ အတ္ထဝသံ ဉတွာ, ဧဝံ ဝါယမသေ ဘုသ’’န္တိ။
တတ္ထ အပဿံ တီရမာယုဟေတိ တီရံ အပဿန္တောဝ အာယူဟတိ ဝီရိယံ ကရောတိ။
အထ မဟာသတ္တော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အဇ္ဇ မေ သတ္တမော ဒိဝသော သမုဒ္ဒံ တရန္တဿ, န မေ ဒုတိယော သတ္တော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ကော နု မံ ဝဒတီ’’တိ အာကာသံ ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘နိသမ္မ ဝတ္တံ လောကဿ, ဝါယာမဿ စ ဒေဝတေ၊
တသ္မာ မဇ္ဈေ သမုဒ္ဒသ္မိံ, အပဿံ တီရမာယုဟေ’’တိ။
တတ္ထ နိသမ္မ ဝတ္တံ လောကဿာတိ အဟံ လောကဿ ဝတ္တကိရိယံ ဒိသွာ ဥပဓာရေတွာ ဝိဟရာမီတိ အတ္ထော။ ဝါယာမဿ စာတိ ဝါယာမဿ စ အာနိသံသံ နိသာမေတွာ ဝိဟရာမီတိ ဒီပေတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ နိသမ္မ ဝိဟရာမိ, ‘‘ပုရိသကာရော နာမ န နဿတိ, သုခေ ပတိဋ္ဌာပေတီ’’တိ ဇာနာမိ, တသ္မာ တီရံ အပဿန္တောပိ အာယူဟာမိ ဝီရိယံ ကရောမိ, န ဥက္ကဏ္ဌာမီတိ။
သာ တဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဥတ္တရိ သောတုကာမာ ဟုတွာ ပုန ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄၅။)‘‘ဂမ္ဘီရေ အပ္ပမေယျသ္မိံ, တီရံ ယဿ န ဒိဿတိ၊
မောဃော တေ ပုရိသဝါယာမော, အပ္ပတွာဝ မရိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ အပ္ပတွာတိ တီရံ အပ္ပတွာယေဝ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘ဒေဝတေ, ကိံ နာမေတံ ကထေသိ, ဝါယာမံ ကတွာ မရန္တောပိ ဂရဟတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အနဏော ဉာတိနံ ဟောတိ, ဒေဝါနံ ပိတုနဉ္စ သော၊
ကရံ ပုရိသကိစ္စာနိ, န စ ပစ္ဆာနုတပ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ အနဏောတိ ဝါယာမံ ကရောန္တော ဉာတီနဉ္စေဝ ဒေဝတာနဉ္စ ဗြဟ္မာနဉ္စ အန္တရေ အနဏော ဟောတိ အဂရဟိတော အနိန္ဒိတော။ ကရံ ပုရိသကိစ္စာနီတိ ယထာ သော ပုဂ္ဂလော ပုရိသေဟိ ကတ္တဗ္ဗာနိ ကမ္မာနိ ကရံ ပစ္ဆာကာလေ န စ အနုတပ္ပတိ, ယထာ နာနုသောစတိ, ဧဝါဟမ္ပိ ဝီရိယံ ကရောန္တော ပစ္ဆာကာလေ နာနုတပ္ပါမိ နာနုသောစာမီတိ အတ္ထော။
အထ နံ ဒေဝဓီတာ ဂါထမာဟ –
‘‘အပါရနေယျံ ယံ ကမ္မံ, အဖလံ ကိလမထုဒ္ဒယံ၊
တတ္ထ ကော ဝါယာမေနတ္ထော, မစ္စု ယဿာဘိနိပ္ပတ’’န္တိ။
တတ္ထ အပါရနေယျန္တိ ဝါယာမေန မတ္ထကံ အပါပေတဗ္ဗံ။ မစ္စု ယဿာဘိနိပ္ပတန္တိ ယဿ အဋ္ဌာနေ ဝါယာမကရဏဿ မရဏမေဝ နိပ္ဖန္နံ, တတ္ထ ကော ဝါယာမေနတ္ထောတိ။
ဧဝံ ဒေဝဓီတာယ ဝုတ္တေ တံ အပ္ပဋိဘာနံ ကရောန္တော မဟာသတ္တော ဥတ္တရိ ဂါထာ အာဟ –
‘‘အပါရနေယျမစ္စန္တံ, ယော ဝိဒိတွာန ဒေဝတေ၊
န ရက္ခေ အတ္တနော ပါဏံ, ဇညာ သော ယဒိ ဟာပယေ။
‘‘အဓိပ္ပါယဖလံ ဧကေ, အသ္မိံ လောကသ္မိ ဒေဝတေ၊
ပယောဇယန္တိ ကမ္မာနိ, တာနိ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ န ဝါ။
‘‘သန္ဒိဋ္ဌိကံ ကမ္မဖလံ, နနု ပဿသိ ဒေဝတေ၊
သန္နာ အညေ တရာမဟံ, တဉ္စ ပဿာမိ သန္တိကေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄၆။)‘‘သော အဟံ ဝါယမိဿာမိ, ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ၊
ဂစ္ဆံ ပါရံ သမုဒ္ဒဿ, ကဿံ ပုရိသကာရိယ’’န္တိ။
တတ္ထ အစ္စန္တန္တိ ယော ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ ဝီရိယံ ကတွာ နိပ္ဖါဒေတုံ န သက္ကာ, အစ္စန္တမေဝ အပါရနေယျ’’န္တိ ဝိဒိတွာ စဏ္ဍဟတ္ထိအာဒယော အပရိဟရန္တော အတ္တနော ပါဏံ န ရက္ခတိ။ ဇညာ သော ယဒိ ဟာပယေတိ သော ယဒိ တာဒိသေသု ဌာနေသု ဝီရိယံ ဟာပေယျ, ဇာနေယျ တဿ ကုသီတဘာဝဿ ဖလံ။ တွံ ယံ ဝါ တံ ဝါ နိရတ္ထကံ ဝဒသီတိ ဒီပေတိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ဇညာ သော ယဒိ ဟာပယ’’န္တိ လိခိတံ, တံ အဋ္ဌကထာသု နတ္ထိ။ အဓိပ္ပါယဖလန္တိ အတ္တနော အဓိပ္ပါယဖလံ သမ္ပဿမာနာ ဧကစ္စေ ပုရိသာ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒီနိ ကမ္မာနိ ပယောဇယန္တိ, တာနိ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ န ဝါ ဣဇ္ဈန္တိ။ ‘‘ဧတ္ထ ဂမိဿာမိ, ဣဒံ ဥဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ ပန ကာယိကစေတသိကဝီရိယံ ကရောန္တဿ တံ ဣဇ္ဈတေဝ, တသ္မာ တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဒဿေတိ။ သန္နာ အညေ တရာမဟန္တိ အညေ ဇနာ မဟာသမုဒ္ဒေ သန္နာ နိမုဂ္ဂါ ဝီရိယံ အကရောန္တာ မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခာ ဇာတာ, အဟံ ပန ဧကကောဝ တရာမိ။ တဉ္စ ပဿာမိ သန္တိကေတိ ဣဒံ မေ ဝီရိယဖလံ ပဿ, မယာ ဣမိနာ အတ္တဘာဝေန ဒေဝတာ နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ, သောဟံ တဉ္စ ဣမိနာ ဒိဗ္ဗရူပေန မမ သန္တိကေ ဌိတံ ပဿာမိ။ ယထာသတ္တိ ယထာဗလန္တိ အတ္တနော သတ္တိယာ စ ဗလဿ စ အနုရူပံ။ ကဿန္တိ ကရိဿာမိ။
တတော ဒေဝတာ တဿ တံ ဒဠှဝစနံ သုတွာ ထုတိံ ကရောန္တီ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော တွံ ဧဝံ ဂတေ ဩဃေ, အပ္ပမေယျေ မဟဏ္ဏဝေ၊
ဓမ္မဝါယာမသမ္ပန္နော, ကမ္မုနာ နာဝသီဒသိ၊
သော တွံ တတ္ထေဝ ဂစ္ဆာဟိ, ယတ္ထ တေ နိရတော မနော’’တိ။
တတ္ထ ဧဝံ ဂတေတိ ဧဝရူပေ ဂမ္ဘီရေ ဝိတ္ထတေ မဟာသမုဒ္ဒေ။ ဓမ္မဝါယာမသမ္ပန္နောတိ ဓမ္မဝါယာမေန သမန္နာဂတော။ ကမ္မုနာတိ အတ္တနော ပုရိသကာရကမ္မေန။ နာဝသီဒသီတိ န အဝသီဒသိ။ ယတ္ထ တေတိ ယသ္မိံ ဌာနေ တဝ မနော နိရတော, တတ္ထေဝ ဂစ္ဆာဟီတိ။
သာ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတ မဟာပရက္ကမ, ကုဟိံ တံ နေမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မိထိလနဂရ’’န္တိ ဝုတ္တေ သာ မဟာသတ္တံ ပုပ္ဖကလာပံ ဝိယ ဥက္ခိပိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄၇။)ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ပရိဂ္ဂယှ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပိယပုတ္တံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တီ ဝိယ အာကာသေ ပက္ခန္ဒိ။ မဟာသတ္တော သတ္တာဟံ လောဏောဒကေန ဥပက္ကသရီရော ဟုတွာ ဒိဗ္ဗဖဿေန ဖုဋ္ဌော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ အထ နံ သာ မိထိလံ နေတွာ အမ္ဗဝနုယျာနေ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ ဒက္ခိဏပဿေန နိပဇ္ဇာပေတွာ ဥယျာနဒေဝတာဟိ တဿ အာရက္ခံ ဂါဟာပေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတာ။
တဒါ ပေါလဇနကဿ ပုတ္တော နတ္ထိ။ ဧကာ ပနဿ ဓီတာ အဟောသိ, သာ သီဝလိဒေဝီ နာမ ပဏ္ဍိတာ ဗျတ္တာ။ အမစ္စာ တမေနံ မရဏမဉ္စေ နိပန္နံ ပုစ္ဆိံသု ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေသု ဒိဝင်္ဂတေသု ရဇ္ဇံ ကဿ ဒဿာမာ’’တိ? အထ နေ ရာဇာ ‘‘တာတာ, မမ ဓီတရံ သီဝလိဒေဝိံ အာရာဓေတုံ သမတ္ထဿ ရဇ္ဇံ ဒေထ, ယော ဝါ ပန စတုရဿပလ္လင်္ကဿ ဥဿီသကံ ဇာနာတိ, ယော ဝါ ပန သဟဿထာမဓနုံ အာရောပေတုံ သက္ကောတိ, ယော ဝါ ပန သောဠသ မဟာနိဓီ နီဟရိတုံ သက္ကောတိ, တဿ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ အမစ္စာ ‘‘ဒေဝ, တေသံ နော နိဓီနံ ဥဒ္ဒါနံ ကထေထာ’’တိ အာဟံသု။ အထ ရာဇာ –
‘‘သူရိယုဂ္ဂမနေ နိဓိ, အထော ဩက္ကမနေ နိဓိ၊
အန္တော နိဓိ ဗဟိ နိဓိ, န အန္တော န ဗဟိ နိဓိ။
‘‘အာရောဟနေ မဟာနိဓိ, အထော ဩရောဟနေ နိဓိ၊
စတူသု မဟာသာလေသု, သမန္တာ ယောဇနေ နိဓိ။
‘‘ဒန္တဂ္ဂေသု မဟာနိဓိ, ဝါလဂ္ဂေသု စ ကေပုကေ၊
ရုက္ခဂ္ဂေသု မဟာနိဓိ, သောဠသေတေ မဟာနိဓီ။
‘‘သဟဿထာမော ပလ္လင်္ကော, သီဝလိအာရာဓနေန စာ’’တိ။ –
မဟာနိဓီဟိ သဒ္ဓိံ ဣတရေသမ္ပိ ဥဒ္ဒါနံ ကထေသိ။ ရာဇာ ဣမံ ကထံ ဝတွာ ကာလမကာသိ။
အမစ္စာ ရညော အစ္စယေန တဿ မတကိစ္စံ ကတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သန္နိပတိတွာ မန္တယိံသု ‘‘အမ္ဘော ရညာ ‘အတ္တနော ဓီတရံ အာရာဓေတုံ သမတ္ထဿ ရဇ္ဇံ ဒါတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ, ကော တံ အာရာဓေတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ။ တေ ‘‘သေနာပတိ ဝလ္လဘော’’တိ ဝတွာ တဿ သာသနံ ပေသေသုံ။ သော သာသနံ သုတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ရဇ္ဇတ္ထာယ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄၈။)အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ရာဇဓီတာယ အာရောစာပေသိ။ သာ တဿ အာဂတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခွဿ သေတစ္ဆတ္တသိရိံ ဓာရေတုံ ဓိတီ’’တိ တဿ ဝီမံသနတ္ထာယ ‘‘ခိပ္ပံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ အာဟ။ သော တဿာ သာသနံ သုတွာ တံ အာရာဓေတုကာမော သောပါနပါဒမူလတော ပဋ္ဌာယ ဇဝေနာဂန္တွာ တဿာ သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သာ ဝီမံသမာနာ ‘‘မဟာတလေ ဇဝေန ဓာဝါ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ရာဇဓီတရံ တောသေဿာမီ’’တိ ဝေဂေန ပက္ခန္ဒိ။ အထ နံ ‘‘ပုန ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သော ပုန ဝေဂေန အာဂတော။ သာ တဿ ဓိတိယာ ဝိရဟိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဧဟိ သမ္မ, ပါဒေ မေ သမ္ဗာဟာ’’တိ အာဟ။ သော တဿာ အာရာဓနတ္ထံ နိသီဒိတွာ ပါဒေ သမ္ဗာဟိ။ အထ နံ သာ ဥရေ ပါဒေန ပဟရိတွာ ဥတ္တာနကံ ပါတေတွာ ‘‘ဣမံ အန္ဓဗာလပုရိသံ ဓိတိဝိရဟိတံ ပေါထေတွာ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ နီဟရထာ’’တိ ဒါသီနံ သညံ အဒါသိ။ တာ တထာ ကရိံသု။ သော တေဟိ ‘‘ကိံ သေနာပတီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘မာ ကထေထ, သာ နေဝ မနုဿိတ္ထီ, ယက္ခိနီ’’တိ အာဟ။ တတော ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဂတော, တမ္ပိ တထေဝ လဇ္ဇာပေသိ။ တထာ သေဋ္ဌိံ, ဆတ္တဂ္ဂါဟံ, အသိဂ္ဂါဟန္တိ သဗ္ဗေပိ တေ လဇ္ဇာပေသိယေဝ။
အထ အမစ္စာ သန္နိပတိတွာ ‘‘ရာဇဓီတရံ အာရာဓေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, သဟဿထာမဓနုံ အာရောပေတုံ သမတ္ထဿ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ အာဟ, တမ္ပိ ကောစိ အာရောပေတုံ နာသက္ခိ။ တတော ‘‘စတုရဿပလ္လင်္ကဿ ဥဿီသကံ ဇာနန္တဿ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ အာဟ, တမ္ပိ ကောစိ န ဇာနာတိ။ တတော သောဠသ မဟာနိဓီ နီဟရိတုံ သမတ္ထဿ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ အာဟ, တေပိ ကောစိ နီဟရိတုံ နာသက္ခိ။ တတော ‘‘အမ္ဘော အရာဇိကံ နာမ ရဋ္ဌံ ပါလေတုံ န သက္ကာ, ကိံ နု ခေါ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ မန္တယိံသု။ အထ နေ ပုရောဟိတော အာဟ – ‘‘ဘော တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ, ဖုဿရထံ နာမ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဖုဿရထေန ဟိ လဒ္ဓရာဇာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ သမတ္ထော ဟောတီ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ နဂရံ အလင်္ကာရာပေတွာ မင်္ဂလရထေ စတ္တာရော ကုမုဒဝဏ္ဏေ အဿေ ယောဇေတွာ ဥတ္တမပစ္စတ္ထရဏံ အတ္ထရိတွာ ပဉ္စ ရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ အာရောပေတွာ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ ပရိဝါရေသုံ။ ‘‘သသာမိကဿ ရထဿ ပုရတော တူရိယာနိ ဝဇ္ဇန္တိ, အသာမိကဿ ပစ္ဆတော ဝဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၄၉။)သဗ္ဗတူရိယာနိ ပစ္ဆတော ဝါဒေထာ’’တိ ဝတွာ သုဝဏ္ဏဘိင်္ကာရေန ရထဓုရဉ္စ ပတောဒဉ္စ အဘိသိဉ္စိတွာ ‘‘ယဿ ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ ပုညံ အတ္ထိ, တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆတူ’’တိ ရထံ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ အထ ရထော ရာဇဂေဟံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဝေဂေန မဟာဝီထိံ အဘိရုဟိ။
သေနာပတိအာဒယော ‘‘ဖုဿရထော မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ စိန္တယိံသု။ သော သဗ္ဗေသံ ဂေဟာနိ အတိက္ကမိတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပါစီနဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဥယျာနာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ အထ နံ ဝေဂေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘နိဝတ္တေထာ’’တိ အာဟံသု။ ပုရောဟိတော ‘‘မာ နိဝတ္တယိတ္ထ, ဣစ္ဆန္တော ယောဇနသတမ္ပိ ဂစ္ဆတု, မာ နိဝါရေထာ’’တိ အာဟ။ ရထော ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အာရောဟနသဇ္ဇော ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ ပုရောဟိတော မဟာသတ္တံ နိပန္နကံ ဒိသွာ အမစ္စေ အာမန္တေတွာ ‘‘အမ္ဘော ဧကော သိလာပဋ္ဋေ နိပန္နကော ပုရိသော ဒိဿတိ, သေတစ္ဆတ္တာနုစ္ဆဝိကာ ပနဿ ဓိတိ အတ္ထီတိ ဝါ နတ္ထီတိ ဝါ န ဇာနာမ, သစေ ဧသ ပုညဝါ ဘဝိဿတိ, အမှေ န ဩလောကေဿတိ, ကာဠကဏ္ဏိသတ္တော သစေ ဘဝိဿတိ, ဘီတတသိတော ဥဋ္ဌာယ ကမ္ပမာနော ဩလောကေဿတိ, တသ္မာ ခိပ္ပံ သဗ္ဗတူရိယာနိ ပဂ္ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ တာဝဒေဝ အနေကသတာနိ တူရိယာနိ ပဂ္ဂဏှိံသု။ တဒါ တူရိယသဒ္ဒေါ သာဂရဃောသော ဝိယ အဟောသိ။
မဟာသတ္တော တေန သဒ္ဒေန ပဗုဇ္ဈိတွာ သီသံ ဝိဝရိတွာ ဩလောကေန္တော မဟာဇနံ ဒိသွာ ‘‘သေတစ္ဆတ္တေန မေ အာဂတေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ ပုန သီသံ ပါရုပိတွာ ပရိဝတ္တိတွာ ဝါမပဿေန နိပဇ္ဇိ။ ပုရောဟိတော တဿ ပါဒေ ဝိဝရိတွာ လက္ခဏာနိ ဩလောကေန္တော ‘‘တိဋ္ဌတု အယံ ဧကော ဒီပေါ, စတုန္နမ္ပိ မဟာဒီပါနံ ရဇ္ဇံ ကာရေတုံ သမတ္ထော ဟောတီ’’တိ ပုန တူရိယာနိ ပဂ္ဂဏှာပေသိ။ အထ မဟာသတ္တော မုခံ ဝိဝရိတွာ ပရိဝတ္တိတွာ ဒက္ခိဏပဿေန နိပဇ္ဇိတွာ မဟာဇနံ ဩလောကေသိ။ တဒါ ပုရောဟိတော ပရိသံ ဥဿာရေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဝကုဇ္ဇော ဟုတွာ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ, ဒေဝ, ရဇ္ဇံ တေ ပါပုဏာတီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘ရာဇာ ဝေါ ကုဟီ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ကာလကတော ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တဿ ပုတ္တော ဝါ ဘာတာ ဝါ နတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နတ္ထိ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ သာဓု ရဇ္ဇံ ကာရေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဥဋ္ဌာယ သိလာပဋ္ဋေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ အထ နံ တတ္ထေဝ အဘိသိဉ္စိံသု။ သော မဟာဇနကော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ သော ရထဝရံ အဘိရုယှ မဟန္တေန သိရိဝိဘဝေန နဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇနိဝေသနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅၀။)အဘိရုဟန္တော ‘‘သေနာပတိအာဒီနံ တာနေဝ ဌာနာနိ ဟောန္တူ’’တိ ဝိစာရေတွာ မဟာတလံ အဘိရုဟိ။
ရာဇဓီတာ ပန ပုရိမသညာယ ဧဝ တဿ ဝီမံသနတ္ထံ ဧကံ ပုရိသံ အာဏာပေသိ ‘‘တာတ, တွံ ဂစ္ဆ, ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ ဝဒေဟိ ‘ဒေဝ, သီဝလိဒေဝီ တုမှေ ပက္ကောသတိ, ခိပ္ပံ ကိရာဂစ္ဆတူ’’’တိ။ သော ဂန္တွာ တထာ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ပဏ္ဍိတော တဿ ဝစနံ သုတွာပိ အဿုဏန္တော ဝိယ ‘‘အဟော သောဘနော ဝတာယံ ပါသာဒေါ’’တိ ပါသာဒမေဝ ဝဏ္ဏေတိ။ သော တံ သာဝေတုံ အသက္ကောန္တော ဂန္တွာ ရာဇဓီတာယ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ ‘‘အယျေ, ရာဇာ တုမှာကံ ဝစနံ န သုဏာတိ, ပါသာဒမေဝ ဝဏ္ဏေတိ, တုမှာကံ ဝစနံ တိဏံ ဝိယ န ဂဏေတီ’’တိ။ သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သော မဟဇ္ဈာသယော ပုရိသော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ပေသေသိ။ ရာဇာပိ အတ္တနော ရုစိယာ ပကတိဂမနေန သီဟော ဝိယ ဝိဇမ္ဘမာနော ပါသာဒံ အဘိရုဟိ။ တသ္မိံ ဥပသင်္ကမန္တေ ရာဇဓီတာ တဿ တေဇေန သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ အာဂန္တွာ ဟတ္ထာလမ္ဗကံ အဒါသိ။
သော တဿာ ဟတ္ထံ ဩလမ္ဗိတွာ မဟာတလံ အဘိရုဟိတွာ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသီဒိတွာ အမစ္စေ အာမန္တေတွာ ‘‘အမ္ဘော, အတ္ထိ ပန ဝေါ ရညာ ကာလံ ကရောန္တေန ကောစိ ဩဝါဒေါ ဒိန္နော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ဝဒေထာ’’တိ အာဟ။ ဒေဝ ‘‘သီဝလိဒေဝိံ အာရာဓေတုံ သမတ္ထဿ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ တေန ဝုတ္တန္တိ။ သီဝလိဒေဝိယာ အာဂန္တွာ ဟတ္ထာလမ္ဗကော ဒိန္နော, အယံ တာဝ အာရာဓိတာ နာမ, အညံ ဝဒေထာတိ။ ဒေဝ ‘‘စတုရဿပလ္လင်္ကဿ ဥဿီသကံ ဇာနိတုံ သမတ္ထဿ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ တေန ဝုတ္တန္တိ။ ရာဇာ ‘‘ဣဒံ ဒုဇ္ဇာနံ, ဥပါယေန သက္ကာ ဇာနိတု’’န္တိ စိန္တေတွာ သီသတော သုဝဏ္ဏသူစိံ နီဟရိတွာ သီဝလိဒေဝိယာ ဟတ္ထေ ဌပေသိ ‘‘ဣမံ ဌပေဟီ’’တိ။ သာ တံ ဂဟေတွာ ပလ္လင်္ကဿ ဥဿီသကေ ဌပေသိ။ ‘‘ခဂ္ဂံ အဒါသီ’’တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။ သော တာယ သညာယ ‘‘ဣဒံ ဥဿီသက’’န္တိ ဉတွာ တေသံ ကထံ အဿုဏန္တော ဝိယ ‘‘ကိံ ကထေထာ’’တိ ဝတွာ ပုန တေဟိ တထာ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဒံ ဇာနိတုံ န ဂရု, ဧတံ ဥဿီသက’’န္တိ ဝတွာ ‘‘အညံ ဝဒေထာ’’တိ အာဟ။ ဒေဝ, ‘‘သဟဿထာမဓနုံ အာရောပေတုံ သမတ္ထဿ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ တေန ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘တေန ဟိ အာဟရထ န’’န္တိ အာဟရာပေတွာ သော ဓနုံ ပလ္လင်္ကေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅၁။)ယထာနိသိန္နောဝ ဣတ္ထီနံ ကပ္ပါသဖောဋနဓနုံ ဝိယ အာရောပေတွာ ‘‘အညံ ဝဒေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒေဝ, သောဠသ မဟာနိဓီ နီဟရိတုံ သမတ္ထဿ ရဇ္ဇံ ဒေထာ’’တိ တေန ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘တေသံ ကိဉ္စိ ဥဒ္ဒါနံ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ နံ ကထေထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သူရိယုဂ္ဂမနေ နိဓီ’’တိ ဥဒ္ဒါနံ ကထယိံသု။ တဿ တံ သုဏန္တဿေဝ ဂဂနတလေ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ သော အတ္ထော ပါကဋော အဟောသိ။
အထ နေ ရာဇာ အာဟ – ‘‘အဇ္ဇ, ဘဏေ, ဝေလာ နတ္ထိ, သွေ နိဓီ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ သော ပုနဒိဝသေ အမစ္စေ သန္နိပါတေတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘တုမှာကံ ရာဇာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဘောဇေသီ’’တိ? ‘‘အာမ, ဒေဝါ’’တိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘သူရိယောတိ နာယံ သူရိယော, သူရိယသဒိသတ္တာ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သူရိယာ နာမ, တေသံ ပစ္စုဂ္ဂမနဋ္ဌာနေ နိဓိနာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တတော ရာဇာ ‘‘တေသု ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု အာဂစ္ဆန္တေသု ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောန္တော ကတရံ ဌာနံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တံ ဌာနံ ခဏိတွာ နိဓိံ နီဟရထာ’’တိ နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ ‘‘ဂမနကာလေ အနုဂစ္ဆန္တော ကတ္ထ ဌတွာ ဥယျောဇေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တတောပိ နိဓိံ နီဟရထာ’’တိ နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ အထ မဟာဇနာ ဥက္ကုဋ္ဌိသဟဿာနိ ပဝတ္တေန္တာ ‘‘သူရိယုဂ္ဂမနေ နိဓီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သူရိယုဂ္ဂမနဒိသာယံ ခဏန္တာ ဝိစရိံသု။ အထော ‘‘ဩက္ကမနေ နိဓီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သူရိယတ္ထင်္ဂမနဒိသာယံ ခဏန္တာ ဝိစရိံသု။ ‘‘ဣဒံ ပန ဓနံ ဣဓေဝ ဟောတိ, အဟော အစ္ဆရိယ’’န္တိ ပီတိသောမနဿံ ပဝတ္တယိံသု။ အန္တောနိဓီတိ ရာဇဂေဟေ မဟာဒွါရဿ အန္တောဥမ္မာရာ နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ ဗဟိ နိဓီတိ ဗဟိဥမ္မာရာ နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ န အန္တော န ဗဟိ နိဓီတိ ဟေဋ္ဌာဥမ္မာရတော နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ အာရောဟနေ နိဓီတိ မင်္ဂလဟတ္ထိံ အာရောဟနကာလေ သုဝဏ္ဏနိဿေဏိယာ အတ္ထရဏဋ္ဌာနတော နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ အထော ဩရောဟနေ နိဓီတိ ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ဩရောဟနဋ္ဌာနတော နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ စတူသု မဟာသာလေသူတိ ဘူမိယံ ကတဥပဋ္ဌာနဋ္ဌာနေ သိရိသယနဿ စတ္တာရော မဉ္စပါဒါ သာလမယာ, တေသံ ဟေဋ္ဌာ စတဿော နိဓိကုမ္ဘိယော နီဟရာပေသိ။ သမန္တာယောဇနေ နိဓီတိ ယောဇနံ နာမ ရထယုဂပမာဏံ, သိရိသယနဿ သမန္တာ ရထယုဂပ္ပမာဏတော နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ ဒန္တဂ္ဂေသု မဟာနိဓီတိ မင်္ဂလဟတ္ထိဋ္ဌာနေ တဿ ဒွိန္နံ ဒန္တာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅၂။)အဘိမုခဋ္ဌာနတော နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ ဝါလဂ္ဂေသူတိ မင်္ဂလဟတ္ထိဋ္ဌာနေ တဿ ဝါလဓိသမ္မုခဋ္ဌာနတော နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ ကေပုကေတိ ကေပုကံ ဝုစ္စတိ ဥဒကံ, မင်္ဂလပေါက္ခရဏိတော ဥဒကံ နီဟရာပေတွာ နိဓိံ ဒဿေသိ။ ရုက္ခဂ္ဂေသု မဟာနိဓီတိ ဥယျာနေ မဟာသာလရုက္ခမူလေ ဌိတမဇ္ဈနှိကသမယေ ပရိမဏ္ဍလာယ ရုက္ခစ္ဆာယာယ အန္တော နိဓိံ နီဟရာပေသိ။ ဧဝံ သောဠသ မဟာနိဓယော နီဟရာပေတွာ ‘‘အညံ ကိဉ္စိ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နတ္ထိ ဒေဝါ’’တိ ဝဒိံသု။ မဟာဇနော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော အဟောသိ။
အထ ရာဇာ ‘‘ဣဒံ ဓနံ ဒါနမုခေ ဝိကိရိဿာမီ’’တိ နဂရမဇ္ဈေ စေဝ စတူသု နဂရဒွါရေသု စာတိ ပဉ္စသု ဌာနေသု ပဉ္စ ဒါနသာလာယော ကာရာပေတွာ မဟာဒါနံ ပဋ္ဌပေသိ, ကာလစမ္ပာနဂရတော အတ္တနော မာတရဉ္စ ဗြာဟ္မဏဉ္စ ပက္ကောသာပေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရံ အကာသိ။ တဿ တရုဏရဇ္ဇေယေဝ သကလံ ဝိဒေဟရဋ္ဌံ ‘‘အရိဋ္ဌဇနကရညော ကိရ ပုတ္တော မဟာဇနကော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ, သော ကိရ ပဏ္ဍိတော ဥပါယကုသလော, ပဿိဿာမ န’’န္တိ ဒဿနတ္ထာယ သင်္ခုဘိတံ အဟောသိ။ တတော တတော ဗဟုံ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ အာဂမိံသု, နာဂရာပိ မဟာဆဏံ သဇ္ဇယိံသု။ ရာဇနိဝေသနေ အတ္ထရဏာဒီနိ သန္ထရိတွာ ဂန္ဓဒါမမာလာဒါမာဒီနိ ဩသာရေတွာ ဝိပ္ပကိဏ္ဏလာဇာကုသုမဝါသဓူမဂန္ဓာကာရံ ကာရေတွာ နာနပ္ပကာရံ ပါနဘောဇနံ ဥပဋ္ဌာပေသုံ။ ရညော ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ ရဇတသုဝဏ္ဏဘာဇနာဒီသု အနေကပ္ပကာရာနိ ခါဒနီယဘောဇနီယမဓုဖာဏိတဖလာဒီနိ ဂဟေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌံသု။ ဧကတော အမစ္စမဏ္ဍလံ နိသီဒိ, ဧကတော ဗြာဟ္မဏဂဏော, ဧကတော သေဋ္ဌိအာဒယော နိသီဒိံသု, ဧကတော ဥတ္တမရူပဓရာ နာဋကိတ္ထိယော နိသီဒိံသု, ဗြာဟ္မဏာပိ သောတ္ထိကာရေန မုခမင်္ဂလိကာနိ ကထေန္တိ, နစ္စဂီတာဒီသု ကုသလာ နစ္စဂီတာဒီနိ ပဝတ္တယိံသု, အနေကသတာနိ တူရိယာနိ ပဝဇ္ဇိံသူ။ တဒါ ရာဇနိဝေသနံ ယုဂန္ဓရဝါတဝေဂေန ပဟဋာ သာဂရကုစ္ဆိ ဝိယ ဧကနိန္နာဒံ အဟောသိ။ ဩလောကိတောလောကိတဋ္ဌာနံ ကမ္ပတိ။
အထ မဟာသတ္တော သေတစ္ဆတ္တဿ ဟေဋ္ဌာ ရာဇာသနေ နိသိန္နောဝ သက္ကသိရိသဒိသံ မဟန္တံ သိရိဝိလာသံ ဩလောကေတွာ အတ္တနော မဟာသမုဒ္ဒေ ကတဝါယာမံ အနုဿရိ။ တဿ ‘‘ဝီရိယံ နာမ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ, သစာဟံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅၃။)မဟာသမုဒ္ဒေ ဝီရိယံ နာကရိဿံ, န ဣမံ သမ္ပတ္တိံ အလဘိဿ’’န္တိ တံ ဝါယာမံ အနုဿရန္တဿ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ပီတိဝေဂေန ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော အာဟ –
‘‘အာသီသေထေဝ ပုရိသော, န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ ပဏ္ဍိတော၊
ပဿာမိ ဝေါဟံ အတ္တာနံ, ယထာ ဣစ္ဆိံ တထာ အဟု။
‘‘အာသီသေထေဝ ပုရိသော, န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ ပဏ္ဍိတော၊
ပဿာမိ ဝေါဟံ အတ္တာနံ, ဥဒကာ ထလမုဗ္ဘတံ။
‘‘ဝါယမေထေဝ ပုရိသော, န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ ပဏ္ဍိတော၊
ပဿာမိ ဝေါဟံ အတ္တာနံ, ယထာ ဣစ္ဆိံ တထာ အဟု။
‘‘ဝါယမေထေဝ ပုရိသော, န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ ပဏ္ဍိတော၊
ပဿာမိ ဝေါဟံ အတ္တာနံ, ဥဒကာ ထလမုဗ္ဘတံ။
‘‘ဒုက္ခူပနီတောပိ နရော သပညော, အာသံ န ဆိန္ဒေယျ သုခါဂမာယ၊
ဗဟူ ဟိ ဖဿာ အဟိတာ ဟိတာ စ, အဝိတက္ကိတာ မစ္စုမုပဗ္ဗဇန္တိ။
‘‘အစိန္တိတမ္ပိ ဘဝတိ, စိန္တိတမ္ပိ ဝိနဿတိ၊
န ဟိ စိန္တာမယာ ဘောဂါ, ဣတ္ထိယာ ပုရိသဿ ဝါ’’တိ။
တတ္ထ အာသီသေထေဝါတိ အာသာဆေဒကမ္မံ အကတွာ အတ္တနော ကမ္မံ အာသံ ကရောထေဝ။ န နိဗ္ဗိန္ဒေယျာတိ ဝီရိယံ ကရောန္တော န နိဗ္ဗိန္ဒေယျ န အလသေယျ။ ယထာ ဣစ္ဆိန္တိ ယထာ ရာဇဘာဝံ ဣစ္ဆိံ, တထေဝ ရာဇာ ဇာတောမှိ။ ဥဗ္ဘတန္တိ နီဟဋံ။ ဒုက္ခူပနီတောတိ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌောပီတိ အတ္ထော။ အဟိတာ ဟိတာ စာတိ ဒုက္ခဖဿာ အဟိတာ, သုခဖဿာ ဟိတာ။ အဝိတက္ကိတာတိ အဝိတက္ကိတာရော အစိန္တိတာရော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တေသု ဖဿေသု အဟိတဖဿေန ဖုဋ္ဌာ သတ္တာ ‘‘ဟိတဖဿောပိ အတ္ထီတိ ဝီရိယံ ကရောန္တာ တံ ပါပုဏန္တီ’’တိ အစိန္တေတွာ ဝီရိယံ န ကရောန္တိ, တေ ဣမဿ အတ္ထဿ အဝိတက္ကိတာရော ဟိတဖဿံ အလဘိတွာဝ မစ္စုမုပဗ္ဗဇန္တိ မရဏံ ပါပုဏန္တိ, တသ္မာ ဝီရိယံ ကတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅၄။)အစိန္တိတမ္ပီတိ ဣမေသံ သတ္တာနံ အစိန္တိတမ္ပိ ဟောတိ, စိန္တိတမ္ပိ ဝိနဿတိ။ မယာပိ ဟိ ‘‘အယုဇ္ဈိတွာဝ ရဇ္ဇံ လဘိဿာမီ’’တိ ဣဒံ အစိန္တိတံ, ‘‘သုဝဏ္ဏဘူမိတော ဓနံ အာဟရိတွာ ယုဇ္ဈိတွာ ပိတု သန္တကံ ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပန စိန္တိတံ, ဣဒါနိ မေ စိန္တိတံ နဋ္ဌံ, အစိန္တိတံ ဇာတံ။ န ဟိ စိန္တာမယာ ဘောဂါတိ ဣမေသံ သတ္တာနဉှိ ဘောဂါ စိန္တာယ အနိပ္ဖဇ္ဇနတော စိန္တာမယာ နာမ န ဟောန္တိ, တသ္မာ ဝီရိယမေဝ ကတ္တဗ္ဗံ။ ဝီရိယဝတော ဟိ အစိန္တိတမ္ပိ ဟောတီတိ။
သော တတော ပဋ္ဌာယ ဒသ ရာဇဓမ္မေ အကောပေတွာ ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ စ ဥပဋ္ဌာသိ။ အပရဘာဂေ သီဝလိဒေဝီ ဓညပုညလက္ခဏသမ္ပန္နံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, ‘‘ဒီဃာဝုကုမာရော’’တိဿ နာမံ ကရိံသု။ တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ ရာဇာ ဥပရဇ္ဇံ ဒတွာ သတ္တဝဿသဟဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဥယျာနပါလေန ဖလာဖလေသု စေဝ နာနာပုပ္ဖေသု စ အာဘတေသု တာနိ ဒိသွာ တုဋ္ဌော ဟုတွာ တဿ သမ္မာနံ ကာရေတွာ ‘‘သမ္မ ဥယျာနပါလ, အဟံ ဥယျာနံ ပဿိဿာမိ, တွံ အလင်္ကရောဟိ န’’န္တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝါ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တထာ ကတွာ ရညော ပဋိဝေဒေသိ။ သော ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော မဟန္တေန ပရိဝါရေန နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဥယျာနဒွါရံ ပါပုဏိ။ တတြ စ ဒွေ အမ္ဗာ အတ္ထိ နီလောဘာသာ။ ဧကော အဖလော, ဧကော ဖလဓရော။ သော ပန အတိမဓုရော, ရညာ အဂ္ဂဖလဿ အပရိဘုတ္တတ္တာ တတော ကောစိ ဖလံ ဂဟေတုံ န ဥဿဟတိ။ ရာဇာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတောဝ တတော ဧကံ ဖလံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိ, တဿ တံ ဇိဝှဂ္ဂေ ဌပိတမတ္တမေဝ ဒိဗ္ဗောဇံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော ‘‘နိဝတ္တနကာလေ ဗဟူ ခါဒိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ ‘‘ရညာ အဂ္ဂဖလံ ပရိဘုတ္တ’’န္တိ ဉတွာ ဥပရာဇာနံ အာဒိံ ကတွာ အန္တမသော ဟတ္ထိမေဏ္ဍအဿမေဏ္ဍာဒယောပိ ဖလံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ အညေ ဖလံ အလဘန္တာ ဒဏ္ဍေဟိ သာခံ ဘိန္ဒိတွာ နိပဏ္ဏမကံသု။ ရုက္ခော ဩဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂေါ အဋ္ဌာသိ, ဣတရော ပန မဏိပဗ္ဗတော ဝိယ ဝိလာသမာနော ဌိတော။
ရာဇာ ဥယျာနာ နိက္ခန္တော တံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ ကိ’’န္တိ အမစ္စေ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ဒေဝေန အဂ္ဂဖလံ ပရိဘုတ္တန္တိ မဟာဇနေန ဝိလုမ္ပိတော ဒေဝါ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဏေ, ဣမဿ ပန နေဝ ပတ္တံ, န ဝဏ္ဏော ခီဏော’’တိ? ‘‘နိပ္ဖလတာယ န ခီဏော, ဒေဝါ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ သံဝေဂံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅၅။)ပဋိလဘိတွာ ‘‘အယံ ရုက္ခော နိပ္ဖလတာယ နီလောဘာသော ဌိတော, အယံ ပန သဖလတာယ ဩဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂေါ ဌိတော။ ဣဒမ္ပိ ရဇ္ဇံ သဖလရုက္ခသဒိသံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပန နိပ္ဖလရုက္ခသဒိသာ။ သကိဉ္စနဿေဝ ဘယံ, နာကိဉ္စနဿ။ တသ္မာ အဟံ ဖလရုက္ခော ဝိယ အဟုတွာ နိပ္ဖလရုက္ခသဒိသော ဘဝိဿာမိ, ဣမံ သမ္ပတ္တိံ စဇိတွာ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဒဠှံ သမာဒါနံ ကတွာ မနံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ပါသာဒဒွါရေ ဌိတောဝ သေနာပတိံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘မဟာသေနာပတိ, အဇ္ဇ မေ ပဋ္ဌာယ ဘတ္တဟာရကဉ္စေဝ မုခေါဒကဒန္တကဋ္ဌဒါယကဉ္စ ဧကံ ဥပဋ္ဌာကံ ဌပေတွာ အညေ မံ ဒဋ္ဌုံ မာ လဘန္တု, ပေါရာဏကဝိနိစ္ဆယာမစ္စေ ဂဟေတွာ ရဇ္ဇံ အနုသာသထ, အဟံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဥပရိပါသာဒတလေ သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပါသာဒမာရုယှ ဧကကောဝ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ ဧဝံ ဂတေ ကာလေ မဟာဇနော ရာဇင်္ဂဏေ သန္နိပတိတွာ မဟာသတ္တံ အဒိသွာ ‘‘န နော ရာဇာ ပေါရာဏကော ဝိယ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အပေါရာဏံ ဝတ ဘော ရာဇာ, သဗ္ဗဘုမ္မော ဒိသမ္ပတိ၊
နဇ္ဇ နစ္စေ နိသာမေတိ, န ဂီတေ ကုရုတေ မနော။
‘‘န မိဂေ နပိ ဥယျာနေ, နပိ ဟံသေ ဥဒိက္ခတိ၊
မူဂေါဝ တုဏှိမာသီနော, န အတ္ထမနုသာသတီ’’တိ။
တတ္ထ မိဂေတိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝစနံ, ပုဗ္ဗေ ဟတ္ထီ ယုဇ္ဈာပေတိ, မေဏ္ဍေ ယုဇ္ဈာပေတိ, အဇ္ဇ တေပိ န ဩလောကေတီတိ အတ္ထော။ ဥယျာနေတိ ဥယျာနကီဠမ္ပိ နာနုဘောတိ။ ဟံသေတိ ပဉ္စပဒုမသဉ္ဆန္နာသု ဥယျာနပေါက္ခရဏီသု ဟံသဂဏံ န ဩလောကေတိ။ မူဂေါဝါတိ ဘတ္တဟာရကဉ္စ ဥပဋ္ဌာကဉ္စ ပုစ္ဆိံသု ‘‘ဘော ရာဇာ, တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ မန္တေတီ’’တိ။ တေ ‘‘န မန္တေတီ’’တိ ဝဒိံသု။ တသ္မာ ဧဝမာဟံသု။
ရာဇာ ကာမေသု အနလ္လီယန္တေန ဝိဝေကနိန္နေန စိတ္တေန အတ္တနော ကုလူပကပစ္စေကဗုဒ္ဓေ အနုဿရိတွာ ‘‘ကော နု ခေါ မေ တေသံ သီလာဒိဂုဏယုတ္တာနံ အကိဉ္စနာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိဿတီ’’တိ တီဟိ ဂါထာဟိ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –
‘‘သုခကာမာ ရဟောသီလာ, ဝဓဗန္ဓာ ဥပါရတာ၊
ကဿ နု အဇ္ဇ အာရာမေ, ဒဟရာ ဝုဒ္ဓါ စ အစ္ဆရေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅၆။)‘‘အတိက္ကန္တဝနထာ ဓီရာ, နမော တေသံ မဟေသိနံ၊
ယေ ဥဿုကမှိ လောကမှိ, ဝိဟရန္တိ မနုဿုကာ။
‘‘တေ ဆေတွာ မစ္စုနော ဇာလံ, တတံ မာယာဝိနော ဒဠှံ၊
ဆိန္နာလယတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ, ကော တေသံ ဂတိမာပယေ’’တိ။
တတ္ထ သုခကာမာတိ နိဗ္ဗာနသုခကာမာ။ ရဟောသီလာတိ ပဋိစ္ဆန္နသီလာ န အတ္တနော ဂုဏပ္ပကာသနာ။ ဒဟရာ ဝုဍ္ဎာ စာတိ ဒဟရာ စေဝ မဟလ္လကာ စ။ အစ္ဆရေတိ ဝသန္တိ။
တဿေဝံ တေသံ ဂုဏေ အနုဿရန္တဿ မဟတီ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အထ မဟာသတ္တော ပလ္လင်္ကတော ဥဋ္ဌာယ ဥတ္တရသီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဥတ္တရဒိသာဘိမုခေါ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဧဝရူပေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ’’တိ နမဿမာနော ‘‘အတိက္ကန္တဝနထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတိက္ကန္တဝနထာတိ ပဟီနတဏှာ။ မဟေသိနန္တိ မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဂုဏေ ဧသိတွာ ဌိတာနံ။ ဥဿုကမှီတိ ရာဂါဒီဟိ ဥဿုက္ကံ အာပန္နေ လောကသ္မိံ။ မစ္စုနော ဇာလန္တိ ကိလေသမာရေန ပသာရိတံ တဏှာဇာလံ။ တတံ မာယာဝိနောတိ အတိမာယာဝိနော။ ကော တေသံ ဂတိမာပယေတိ ကော မံ တေသံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ နိဝါသဋ္ဌာနံ ပါပေယျ, ဂဟေတွာ ဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။
တဿ ပါသာဒေယေဝ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တဿ စတ္တာရော မာသာ အတီတာ။ အထဿ အတိဝိယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ နမိ, အဂါရံ လောကန္တရိကနိရယော ဝိယ ခါယိ, တယော ဘဝါ အာဒိတ္တာ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ သော ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိမုခေန စိတ္တေန ‘‘ကဒါ နု ခေါ ဣမံ သက္ကဘဝနံ ဝိယ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တံ မိထိလံ ပဟာယ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတဝေသဂဟဏကာလော မယှံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ မိထိလဝဏ္ဏနံ နာမ အာရဘိ –
‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, ဝိဘတ္တံ ဘာဂသော မိတံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, ဝိသာလံ သဗ္ဗတောပဘံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, ဗဟုပါကာရတောရဏံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅၈။)‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, ဒဠှမဋ္ဋာလကောဋ္ဌကံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, သုဝိဘတ္တံ မဟာပထံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, သုဝိဘတ္တန္တရာပဏံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, ဂဝါဿရထပီဠိတံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, အာရာမဝနမာလိနိံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, ဥယျာနဝနမာလိနိံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, ပါသာဒဝနမာလိနိံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မိထိလံ ဖီတံ, တိပုရံ ရာဇဗန္ဓုနိံ၊
မာပိတံ သောမနဿေန, ဝေဒေဟေန ယသဿိနာ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ဝေဒေဟေ ဖီတေ, နိစိတေ ဓမ္မရက္ခိတေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ဝေဒေဟေ ဖီတေ, အဇေယျေ ဓမ္မရက္ခိတေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ အန္တေပုရံ ရမ္မံ, ဝိဘတ္တံ ဘာဂသော မိတံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ အန္တေပုရံ ရမ္မံ, သုဓာမတ္တိကလေပနံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅၈။)‘‘ကဒါဟံ အန္တေပုရံ ရမ္မံ, သုစိဂန္ဓံ မနောရမံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ကူဋာဂါရေ စ, ဝိဘတ္တေ ဘာဂသော မိတေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ကူဋာဂါရေ စ, သုဓာမတ္တိကလေပနေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ကူဋာဂါရေ စ, သုစိဂန္ဓေ မနောရမေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ကူဋာဂါရေ စ, လိတ္တေ စန္ဒနဖောသိတေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ သောဏ္ဏပလ္လင်္ကေ, ဂေါနကေ စိတ္တသန္ထတေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မဏိပလ္လင်္ကေ, ဂေါနကေ စိတ္တသန္ထတေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ကပ္ပါသကောသေယျံ, ခေါမကောဋုမ္ဗရာနိ စ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ပေါက္ခရဏီ ရမ္မာ, စက္ကဝါကပကူဇိတာ၊
မန္ဒာလကေဟိ သဉ္ဆန္နာ, ပဒုမုပ္ပလကေဟိ စ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ဟတ္ထိဂုမ္ဗေ စ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
သုဝဏ္ဏကစ္ဆေ မာတင်္ဂေ, ဟေမကပ္ပနဝါသသေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, တောမရင်္ကုသပါဏိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ အဿဂုမ္ဗေ စ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
အာဇာနီယေဝ ဇာတိယာ, သိန္ဓဝေ သီဃဝါဟနေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၅၉။)‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, ဣလ္လိယာစာပဓာရိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ရထသေနိယော, သန္နဒ္ဓေ ဥဿိတဒ္ဓဇေ၊
ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ သောဝဏ္ဏရထေ, သန္နဒ္ဓေ ဥဿိတဒ္ဓဇေ၊
ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ သဇ္ဈုရထေ စ, သန္နဒ္ဓေ ဥဿိတဒ္ဓဇေ၊
ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ အဿရထေ စ, သန္နဒ္ဓေ ဥဿိတဒ္ဓဇေ၊
ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ဩဋ္ဌရထေ စ, သန္နဒ္ဓေ ဥဿိတဒ္ဓဇေ၊
ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ဂေါဏရထေ စ, သန္နဒ္ဓေ ဥဿိတဒ္ဓဇေ၊
ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆၀။)‘‘ကဒါဟံ အဇရထေ စ, သန္နဒ္ဓေ ဥဿိတဒ္ဓဇေ၊
ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မေဏ္ဍရထေ စ, သန္နဒ္ဓေ ဥဿိတဒ္ဓဇေ၊
ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ မိဂရထေ စ, သန္နဒ္ဓေ ဥဿိတဒ္ဓဇေ၊
ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ။
‘‘အာရူဠှေ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ဟတ္ထာရောဟေ စ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
နီလဝမ္မဓရေ သူရေ, တောမရင်္ကုသပါဏိနေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ အဿာရောဟေ စ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
နီလဝမ္မဓရေ သူရေ, ဣလ္လိယာစာပဓာရိနေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ရထာရောဟေ စ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
နီလဝမ္မဓရေ သူရေ, စာပဟတ္ထေ ကလာပိနေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ဓနုဂ္ဂဟေ စ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
နီလဝမ္မဓရေ သူရေ, စာပဟတ္ထေ ကလာပိနေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ရာဇပုတ္တေ စ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
စိတြဝမ္မဓရေ သူရေ, ကဉ္စနာဝေဠဓာရိနေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆၁။)‘‘ကဒါဟံ အရိယဂဏေ စ, ဝတဝန္တေ အလင်္ကတေ၊
ဟရိစန္ဒနလိတ္တင်္ဂေ, ကာသိကုတ္တမဓာရိနေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ အမစ္စဂဏေ စ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတေ၊
ပီတဝမ္မဓရေ သူရေ, ပုရတော ဂစ္ဆမာလိနေ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ သတ္တသတာ ဘရိယာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ သတ္တသတာ ဘရိယာ, သုသညာ တနုမဇ္ဈိမာ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ သတ္တသတာ ဘရိယာ, အဿဝါ ပိယဘာဏိနီ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ သတပလံ ကံသံ, သောဝဏ္ဏံ သတရာဇိကံ၊
ပဟာယ ပဗ္ဗဇိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ ဟတ္ထိဂုမ္ဗာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
သုဝဏ္ဏကစ္ဆာ မာတင်္ဂါ, ဟေမကပ္ပနဝါသသာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, တောမရင်္ကုသပါဏိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ အဿဂုမ္ဗာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
အာဇာနီယာဝ ဇာတိယာ, သိန္ဓဝါ သီဃဝါဟနာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, ဣလ္လိယာစာပဓာရိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ ရထသေနီ, သန္နဒ္ဓါ ဥဿိတဒ္ဓဇာ၊
ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆၂။)‘‘ကဒါဿု မံ သောဏ္ဏရထာ, သန္နဒ္ဓါ ဥဿိတဒ္ဓဇာ၊
ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ သဇ္ဈုရထာ, သန္နဒ္ဓါ ဥဿိတဒ္ဓဇာ၊
ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ အဿရထာ, သန္နဒ္ဓါ ဥဿိတဒ္ဓဇာ၊
ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ ဩဋ္ဌရထာ, သန္နဒ္ဓါ ဥဿိတဒ္ဓဇာ၊
ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ ဂေါဏရထာ, သန္နဒ္ဓါ ဥဿိတဒ္ဓဇာ၊
ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ အဇရထာ, သန္နဒ္ဓါ ဥဿိတဒ္ဓဇာ၊
ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ မေဏ္ဍရထာ, သန္နဒ္ဓါ ဥဿိတဒ္ဓဇာ၊
ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆၃။)‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ မိဂရထာ, သန္နဒ္ဓါ ဥဿိတဒ္ဓဇာ၊
ဒီပါ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃါ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ။
‘‘အာရူဠှာ ဂါမဏီယေဟိ, စာပဟတ္ထေဟိ ဝမ္မိဘိ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ ဟတ္ထာရောဟာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
နီလဝမ္မဓရာ သူရာ, တောမရင်္ကုသပါဏိနော၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ အဿာရောဟာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
နီလဝမ္မဓရာ သူရာ, ဣလ္လိယာစာပဓာရိနော၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ ရထာရောဟာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
နီလဝမ္မဓရာ သူရာ, စာပဟတ္ထာ ကလာပိနော၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ ဓနုဂ္ဂဟာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
နီလဝမ္မဓရာ သူရာ, စာပဟတ္ထာ ကလာပိနော၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ ရာဇပုတ္တာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
စိတြဝမ္မဓရာ သူရာ, ကဉ္စနာဝေဠဓာရိနော၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ အရိယဂဏာ, ဝတဝန္တာ အလင်္ကတာ၊
ဟရိစန္ဒနလိတ္တင်္ဂါ, ကာသိကုတ္တမဓာရိနော၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ အမစ္စဂဏာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
ပီတဝမ္မဓရာ သူရာ, ပုရတော ဂစ္ဆမာလိနော၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆၄။)‘‘ကဒါဿု မံ သတ္တသတာ ဘရိယာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ သတ္တသတာ ဘရိယာ, သုသညာ တနုမဇ္ဈိမာ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဿု မံ သတ္တသတာ ဘရိယာ, အဿဝါ ပိယဘာဏိနီ၊
ယန္တံ မံ နာနုယိဿန္တိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ပတ္တံ ဂဟေတွာန, မုဏ္ဍော သံဃာဋိပါရုတော၊
ပိဏ္ဍိကာယ စရိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ပံသုကူလာနံ, ဥဇ္ဈိတာနံ မဟာပထေ၊
သံဃာဋိံ ဓာရယိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ သတ္တာဟသမ္မေဃေ, ဩဝဋ္ဌော အလ္လစီဝရော၊
ပိဏ္ဍိကာယ စရိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ သဗ္ဗတ္ထ ဂန္တွာ, ရုက္ခာ ရုက္ခံ ဝနာ ဝနံ၊
အနပေက္ခော ဂမိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ဂိရိဒုဂ္ဂေသု, ပဟီနဘယဘေရဝေါ၊
အဒုတိယော ဂမိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ဝီဏံဝ ရုဇ္ဇကော, သတ္တတန္တိံ မနောရမံ၊
စိတ္တံ ဥဇုံ ကရိဿာမိ, တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတိ။
‘‘ကဒါဟံ ရထကာရောဝ, ပရိကန္တံ ဥပါဟနံ၊
ကာမသညောဇနေ ဆေစ္ဆံ, ယေ ဒိဗ္ဗေ ယေ စ မာနုသေ’’တိ။
တတ္ထ ကဒါတိ ကာလပရိဝိတက္ကော။ ဖီတန္တိ ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒီဟိ သုပုပ္ဖိတံ။ ဝိဘတ္တံ ဘာဂသော မိတန္တိ ဆေကေဟိ နဂရမာပကေဟိ ရာဇနိဝေသနာဒီနံ ဝသေန ဝိဘတ္တံ ဒွါရဝီထီနံ ဝသေန ကောဋ္ဌာသတော မိတံ။ တံ ကုဒါဿု ဘဝိဿတီတိ တံ ဧဝရူပံ နဂရံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇနံ ကုဒါ နာမ မေ ဘဝိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆၅။)သဗ္ဗတောပဘန္တိ သမန္တတော အလင်္ကာရောဘာသေန ယုတ္တံ။ ဗဟုပါကာရတောရဏန္တိ ဗဟလေန ပုထုလေန ပါကာရေန စေဝ ဒွါရတောရဏေဟိ စ သမန္နာဂတံ။ ဒဠှမဋ္ဋာလကောဋ္ဌကန္တိ ဒဠှေဟိ အဋ္ဋာလကေဟိ ဒွါရကောဋ္ဌကေဟိ စ သမန္နာဂတံ။ ပီဠိတန္တိ သမာကိဏ္ဏံ။ တိပုရန္တိ တီဟိ ပုရေဟိ သမန္နာဂတံ, တိပါကာရန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တိပုရန္တိ တိက္ခတ္တုံ ပုဏ္ဏံ။ ရာဇဗန္ဓုနီန္တိ ရာဇညတကေဟေဝ ပုဏ္ဏံ။ သောမနဿေနာတိ ဧဝံနာမကေန ဝိဒေဟရာဇေန။
နိစိတေတိ ဓနဓညနိစယာဒိနာ သမ္ပန္နေ။ အဇေယျေတိ ပစ္စာမိတ္တေဟိ အဇေတဗ္ဗေ။ စန္ဒနဖောသိတေတိ လောဟိတစန္ဒနေန ပရိပ္ဖေါသိတေ။ ကောဋုမ္ဗရာနီတိ ကောဋုမ္ဗရရဋ္ဌေ ဥဋ္ဌိတဝတ္ထာနိ။ ဟတ္ထိဂုမ္ဗေတိ ဟတ္ထိဃဋာယော။ ဟေမကပ္ပနဝါသသေတိ ဟေမမယေန သီသာလင်္ကာရသင်္ခါတေန ကပ္ပနေန စ ဟေမဇာလေန စ သမန္နာဂတေ။ ဂါမဏီယေဟီတိ ဟတ္ထာစရိယေဟိ။ အာဇာနီယေဝ ဇာတိယာတိ ဇာတိယာ ကာရဏာကာရဏဇာနနတာယ အာဇာနီယေဝ, တာဒိသာနံ အဿာနံ ဂုမ္ဗေ။ ဂါမဏီယေဟီတိ အဿာစရိယေဟိ။ ဣလ္လိယာစာပဓာရိဘီတိ ဣလ္လိယဉ္စ စာပဉ္စ ဓာရေန္တေဟိ။ ရထသေနိယောတိ ရထဃဋာယော။ သန္နန္ဓေတိ သုဋ္ဌု နဒ္ဓေ။ ဒီပေ အထောပိ ဝေယျဂ္ဃေတိ ဒီပိဗျဂ္ဃစမ္မပရိက္ခိတ္တေ။ ဂါမဏီယေဟီတိ ရထာစရိယေဟိ။ သဇ္ဈုရထေတိ ရဇတရထေ။ အဇရထမေဏ္ဍရထမိဂရထေ သောဘနတ္ထာယ ယောဇေန္တိ။
အရိယဂဏေတိ ဗြာဟ္မဏဂဏေ။ တေ ကိရ တဒါ အရိယာစာရာ အဟေသုံ, တေန တေ ဧဝမာဟ။ ဟရိစန္ဒနလိတ္တင်္ဂေတိ ကဉ္စနဝဏ္ဏေန စန္ဒနေန လိတ္တသရီရေ။ သတ္တသတာ ဘရိယာတိ ပိယဘရိယာယေဝ သန္ဓာယာဟ။ သုသညာတိ သုဋ္ဌု သညိတာ။ အဿဝါတိ သာမိကဿ ဝစနကာရိကာ။ သတပလန္တိ ပလသတေန သုဝဏ္ဏေန ကာရိတံ။ ကံသန္တိ ပါတိံ။ သတရာဇိကန္တိ ပိဋ္ဌိပဿေ ရာဇိသတေန သမန္နာဂတံ။ ယန္တံ မန္တိ အနိတ္ထိဂန္ဓဝနသဏ္ဍေ ဧကမေဝ ဂစ္ဆန္တံ မံ ကဒါ နု တေ နာနုယိဿန္တိ။ သတ္တာဟသမ္မေဃေတိ သတ္တာဟံ သမုဋ္ဌိတေ မဟာမေဃေ, သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကေတိ အတ္ထော။ ဩဝဋ္ဌောတိ ဩနတသီသော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗဒိသံ။ ရုဇ္ဇကောတိ ဝီဏာဝါဒကော။ ကာမသံယောဇနေတိ ကာမသံယောဇနံ။ ဒိဗ္ဗေတိ ဒိဗ္ဗံ။ မာနုသေတိ မာနုသံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆၆။)သော ကိရ ဒသဝဿသဟဿာယုကကာလေ နိဗ္ဗတ္တော သတ္တဝဿသဟဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေတွာ တိဝဿသဟဿာဝသိဋ္ဌေ အာယုမှိ ပဗ္ဗဇိတော။ ပဗ္ဗဇန္တော ပနေသ ဥယျာနဒွါရေ အမ္ဗရုက္ခဿ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရော မာသေ အဂါရေ ဝသိတွာ ‘‘ဣမမှာ ရာဇဝေသာ ပဗ္ဗဇိတဝေသော ဝရတရော, ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥပဋ္ဌာကံ ရဟဿေန အာဏာပေသိ ‘‘တာတ, ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ အန္တရာပဏတော ကာသာယဝတ္ထာနိ စေဝ မတ္တိကာပတ္တဉ္စ ကိဏိတွာ အာဟရာ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ ရာဇာ ကပ္ပကံ ပက္ကောသာပေတွာ ကေသမဿုံ ဩဟာရာပေတွာ ကပ္ပကဿ ဂါမဝရံ ဒတွာ ကပ္ပကံ ဥယျောဇေတွာ ဧကံ ကာသာဝံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ ဧကံ အံသေ ကတွာ မတ္တိကာပတ္တမ္ပိ ထဝိကာယ ဩသာရေတွာ အံသေ လဂ္ဂေသိ။ တတော ကတ္တရဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ မဟာတလေ ကတိပယေ ဝါရေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓလီလာယ အပရာပရံ စင်္ကမိ။ သော တံ ဒိဝသံ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယ ပါသာဒါ ဩတရိတုံ အာရဘိ။
တဒါ သီဝလိဒေဝီ တာ သတ္တသတာ ဝလ္လဘိတ္ထိယော ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘စိရံ ဒိဋ္ဌော နော ရာဇာ, စတ္တာရော မာသာ အတီတာ, အဇ္ဇ နံ ပဿိဿာမ, သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ ယထာဗလံ ဣတ္ထိကုတ္တဟာသဝိလာသေ ဒဿေတွာ ကိလေသဗန္ဓနေန ဗန္ဓိတုံ ဝါယမေယျာထာ’’တိ ဝတွာ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တာဟိ တာဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘ရာဇာနံ ပဿိဿာမာ’’တိ ပါသာဒံ အဘိရုဟန္တီ တံ ဩတရန္တံ ဒိသွာပိ န သဉ္ဇာနိ။ ‘‘ရညော ဩဝါဒံ ဒါတုံ အာဂတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ သညာယ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ မဟာသတ္တောပိ ပါသာဒါ ဩတရိ။ ဣတရာပိ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ သိရိသယနပိဋ္ဌေ ဘမရဝဏ္ဏကေသေ စ ပသာဓနဘဏ္ဍဉ္စ ဒိသွာ ‘‘န သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ, အမှာကံ ပိယသာမိကော ဘဝိဿတိ, ဧထ နံ ယာစိတွာ နိဝတ္တာပေဿာမီ’’တိ မဟာတလာ ဩတရိတွာ ရာဇင်္ဂဏံ သမ္ပာပုဏိ။ ပါပုဏိတွာ စ ပန သဗ္ဗာဟိ တာဟိ သဒ္ဓိံ ကေသေ မောစေတွာ ပိဋ္ဌိယံ ဝိကိရိတွာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဥရံ သံသုမ္ဘိတွာ ‘‘ကသ္မာ ဧဝရူပံ ကမ္မံ ကရောထ, မဟာရာဇာ’’တိ အတိကရုဏံ ပရိဒေဝမာနာ ရာဇာနံ အနုဗန္ဓိ, သကလနဂရံ သင်္ခုဘိတံ အဟောသိ။ တေပိ ‘‘ရာဇာ ကိရ နော ပဗ္ဗဇိတော, ကုတော ပန ဧဝရူပံ ဓမ္မိကရာဇာနံ လဘိဿာမာ’’တိ ရောဒမာနာ ရာဇာနံ အနုဗန္ဓိံသု။ တတြ တာသံ ဣတ္ထီနံ ပရိဒေဝနဉ္စေဝ ပရိဒေဝန္တိယောပိ တာ ပဟာယ ရညော ဂမနဉ္စ အာဝိကရောန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆၇။)‘‘တာ စ သတ္တသတာ ဘရိယာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ကသ္မာ နော ဝိဇဟိဿသိ။
‘‘တာ စ သတ္တသတာ ဘရိယာ, သုသညာ တနုမဇ္ဈိမာ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ကသ္မာ နော ဝိဇဟိဿသိ။
‘‘တာ စ သတ္တသတာ ဘရိယာ, အဿဝါ ပိယဘာဏိနီ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ကသ္မာ နော ဝိဇဟိဿသိ။
‘‘တာ စ သတ္တသတာ ဘရိယာ, သဗ္ဗာလင်္ကာရဘူသိတာ၊
ဟိတွာ သမ္ပဒ္ဒဝီ ရာဇာ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပုရက္ခတော။
‘‘တာ စ သတ္တသတာ ဘရိယာ, သုသညာ တနုမဇ္ဈိမာ၊
ဟိတွာ သမ္ပဒ္ဒဝီ ရာဇာ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပုရက္ခတော။
‘‘တာ စ သတ္တသတာ ဘရိယာ, အဿဝါ ပိယဘာဏိနီ၊
ဟိတွာ သမ္ပဒ္ဒဝီ ရာဇာ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပုရက္ခတော။
‘‘ဟိတွာ သတပလံ ကံသံ, သောဝဏ္ဏံ သတရာဇိကံ၊
အဂ္ဂဟီ မတ္တိကံ ပတ္တံ, တံ ဒုတိယာဘိသေစန’’န္တိ။
တတ္ထ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှာတိ ဗာဟာ ဥက္ခိပိတွာ။ သမ္ပဒ္ဒဝီတိ ဘိက္ခဝေ, သော မဟာဇနကော ရာဇာ, တာ စ သတ္တသတာ ဘရိယာ ‘‘ကိံ နော, ဒေဝ, ပဟာယ ဂစ္ဆသိ, ကော အမှာကံ ဒေါသော’’တိ ဝိလပန္တိယောဝ ဆဍ္ဍေတွာ သမ္ပဒ္ဒဝီ ဂတော, ‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ယာဟီ’’တိ စောဒိယမာနော ဝိယ ပုရက္ခတော ဟုတွာ ဂတောတိ အတ္ထော။ တံ ဒုတိယာဘိသေစနန္တိ ဘိက္ခဝေ, တံ မတ္တိကာပတ္တဂ္ဂဟဏံ ဒုတိယာဘိသေစနံ ကတွာ သော ရာဇာ နိက္ခန္တောတိ။
သီဝလိဒေဝီပိ ပရိဒေဝမာနာ ရာဇာနံ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တီ ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ စိန္တေတွာ မဟာသေနဂုတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, ရညော ပုရတော ဂမနဒိသာဘာဂေ ဇိဏ္ဏဃရဇိဏ္ဏသာလာဒီသု အဂ္ဂိံ ဒေဟိ, တိဏပဏ္ဏာနိ သံဟရိတွာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ဓူမံ ကာရေဟီ’’တိ အာဏာပေသိ။ သော တထာ ကာရေသိ။ သာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ပါဒေသု ပတိတွာ မိထိလာယ အာဒိတ္တဘာဝံ အာရောစေန္တီ ဂါထာဒွယမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆၈။)‘‘ဘေသ္မာ အဂ္ဂိသမာ ဇာလာ, ကောသာ ဍယှန္တိ ဘာဂသော၊
ရဇတံ ဇာတရူပဉ္စ, မုတ္တာ ဝေဠုရိယာ ဗဟူ။
‘‘မဏယော သင်္ခမုတ္တာ စ, ဝတ္ထိကံ ဟရိစန္ဒနံ၊
အဇိနံ ဒန္တဘဏ္ဍဉ္စ, လောဟံ ကာဠာယသံ ဗဟူ၊
ဧဟိ ရာဇ နိဝတ္တဿု, မာ တေတံ ဝိနသာ ဓန’’န္တိ။
တတ္ထ ဘေသ္မာတိ ဘယာနကာ။ အဂ္ဂိသမာ ဇာလာတိ တေသံ တေသံ မနုဿာနံ ဂေဟာနိ အဂ္ဂိ ဂဏှိ, သော ဧသ မဟာဇာလောတိ အတ္ထော။ ကောသာတိ သုဝဏ္ဏရဇတကောဋ္ဌာဂါရာဒီနိ။ ဘာဂသောတိ ကောဋ္ဌာသတော သုဝိဘတ္တာပိ နော ဧတေ အဂ္ဂိနာ ဍယှန္တိ, ဒေဝါတိ။ လောဟန္တိ တမ္ဗလောဟာဒိကံ။ မာ တေတံ ဝိနသာ ဓနန္တိ မာ တေ ဧတံ ဓနံ ဝိနဿတု, ဧဟိ နံ နိဗ္ဗာပေတိ, ပစ္ဆာ ဂမိဿသိ, ‘‘မဟာဇနကော နဂရံ ဍယှမာနံ အနောလောကေတွာဝ နိက္ခန္တော’’တိ တုမှာကံ ဂရဟာ ဘဝိဿတိ, တာယ တေ လဇ္ဇာပိ ဝိပ္ပဋိသာရောပိ ဘဝိဿတိ, ဧဟိ အမစ္စေ အာဏာပေတွာ အဂ္ဂိံ နိဗ္ဗာပေဟိ, ဒေဝါတိ။
အထ မဟာသတ္တော ‘‘ဒေဝိ, ကိံ ကထေသိ, ယေသံ ကိဉ္စနံ အတ္ထိ, တေသံ တံ ဍယှတိ, မယံ ပန အကိဉ္စနာ’’တိ ဒီပေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ယေသံ နော နတ္ထိ ကိဉ္စနံ၊
မိထိလာ ဍယှမာနာယ, န မေ ကိဉ္စိ အဍယှထာ’’တိ။
တတ္ထ ကိဉ္စနန္တိ ယေသံ အမှာကံ ပလိဗုဒ္ဓကိလေသသင်္ခါတံ ကိဉ္စနံ နတ္ထိ, တေ မယံ တေန အကိဉ္စနဘာဝေန သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ။ တေနေဝ ကာရဏေန မိထိလာယ ဍယှမာနာယ န မေ ကိဉ္စိ အဍယှထ, အပ္ပမတ္တကမ္ပိ အတ္တနော ဘဏ္ဍကံ ဍယှမာနံ န ပဿာမီတိ ဝဒတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မဟာသတ္တော ဥတ္တရဒွါရေန နိက္ခမိ။ တာပိဿ သတ္တသတာ ဘရိယာ နိက္ခမိံသု။ ပုန သီဝလိဒေဝီ ဧကံ ဥပါယံ စိန္တေတွာ ‘‘ဂါမဃာတရဋ္ဌဝိလုမ္ပနာကာရံ ဝိယ ဒဿေထာ’’တိ အမစ္စေ အာဏာပေသိ။ တံခဏံယေဝ အာဝုဓဟတ္ထေ ပုရိသေ တတော တတော အာဓာဝန္တေ ပရိဓာဝန္တေ ဝိလုမ္ပန္တေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၆၉။)ဝိယ သရီရေ လာခါရသံ သိဉ္စိတွာ လဒ္ဓပ္ပဟာရေ ဝိယ ဖလကေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဝုယှန္တေ မတေ ဝိယ စ ရညော ဒဿေသုံ။ မဟာဇနော ဥပက္ကောသိ ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေသု ဓရန္တေသုယေဝ ရဋ္ဌံ ဝိလုမ္ပန္တိ, မဟာဇနံ ဃာတေန္တီ’’တိ။ အထ ဒေဝီပိ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တနတ္ထာယ ဂါထမာဟ –
‘‘အဋဝိယော သမုပ္ပန္နာ, ရဋ္ဌံ ဝိဒ္ဓံသယန္တိ တံ၊
ဧဟိ ရာဇ နိဝတ္တဿု, မာ ရဋ္ဌံ ဝိနသာ ဣဒ’’န္တိ။
တတ္ထ အဋဝိယောတိ မဟာရာဇ, တုမှေသု ဓရန္တေသုယေဝ အဋဝိစောရာ သမုပ္ပန္နာ သမုဋ္ဌိတာ, တံ တယာ ဓမ္မရက္ခိတံ တဝ ရဋ္ဌံ ဝိဒ္ဓံသေန္တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘မယိ ဓရန္တေယေဝ စောရာ ဥဋ္ဌာယ ရဋ္ဌံ ဝိဒ္ဓံသေန္တာ နာမ နတ္ထိ, သီဝလိဒေဝိယာ ကိရိယာ ဧသာ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ အပ္ပဋိဘာနံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ယေသံ နော နတ္ထိ ကိဉ္စနံ၊
ရဋ္ဌေ ဝိလုမ္ပမာနမှိ, န မေ ကိဉ္စိ အဟီရထ။
‘‘သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ယေသံ နော နတ္ထိ ကိဉ္စနံ၊
ပီတိဘက္ခာ ဘဝိဿာမ, ဒေဝါ အာဘဿရာ ယထာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိလုမ္ပမာနမှီတိ ဝိလုပ္ပမာနေ။ အာဘဿရာ ယထာတိ ယထာ တေ ဗြဟ္မာနော ပီတိဘက္ခာ ဟုတွာ သမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေန္တိ, တထာ ဝီတိနာမေဿာမာတိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေပိ မဟာဇနော ရာဇာနံ အနုဗန္ဓိယေဝ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘အယံ မဟာဇနော နိဝတ္တိတုံ န ဣစ္ဆတိ, နိဝတ္တေဿာမိ န’’န္တိ။ သော အဍ္ဎဂါဝုတမတ္တံ ဂတကာလေ နိဝတ္တိတွာ မဟာမဂ္ဂေ ဌိတောဝ အမစ္စေ ‘‘ကဿိဒံ ရဇ္ဇ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘တုမှာကံ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ဣမံ လေခံ အန္တရံ ကရောန္တဿ ရာဇဒဏ္ဍံ ကရောထာ’’တိ ကတ္တရဒဏ္ဍေန တိရိယံ လေခံ အာကဍ္ဎိ။ တေန တေဇဝတာ ရညာ ကတံ လေခံ ကောစိ အန္တရံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ မဟာဇနော လေခံ ဥဿီသကေ ကတွာ ဗာဠှပရိဒေဝံ ပရိဒေဝိ။ ဒေဝီပိ တံ လေခံ အန္တရံ ကာတုံ အသက္ကောန္တီ ရာဇာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇၀။)ပိဋ္ဌိံ ဒတွာ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ဥရံ ပဟရိတွာ မဟာမဂ္ဂေ တိရိယံ ပတိတွာ ပရိဝတ္တမာနာ အဂမာသိ။ မဟာဇနော ‘‘လေခသာမိကေဟိ လေခါ ဘိန္နာ’’တိ ဝတွာ ဒေဝိယာ ဂတမဂ္ဂေနေဝ ဂတော။ အထ မဟာသတ္တောပိ ဥတ္တရဟိမဝန္တာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ ဒေဝီပိ သဗ္ဗံ သေနာဝါဟနံ အာဒါယ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဂတာ။ ရာဇာ မဟာဇနံ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တောယေဝ သဋ္ဌိယောဇနမဂ္ဂံ ဂတော။
တဒါ နာရဒေါ နာမ တာပသော ဟိမဝန္တေ သုဝဏ္ဏဂုဟာယံ ဝသိတွာ ပဉ္စာဘိညော ဈာနသုခေန ဝီတိနာမေတွာ သတ္တာဟံ အတိက္ကာမေတွာ ဈာနသုခတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အဟော သုခံ, အဟော သုခ’’န္တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ သော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကောစိ ဇမ္ဗုဒီပတလေ ဣဒံ သုခံ ပရိယေသန္တော’’တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော မဟာဇနကဗုဒ္ဓင်္ကုရံ ဒိသွာ ‘‘ရာဇာ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောပိ သီဝလိဒေဝိပ္ပမုခံ မဟာဇနံ နိဝတ္တေတုံ န သက္ကောတိ, အန္တရာယမ္ပိဿ ကရေယျ, ဣဒါနိ ဂန္တွာ ဘိယျောသော မတ္တာယ ဒဠှသမာဒါနတ္ထံ ဩဝါဒံ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဣဒ္ဓိဗလေန ဂန္တွာ ရညော ပုရတော အာကာသေ ဌိတောဝ တဿ ဥဿာဟံ ဇနေတုံ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိမှေသော မဟတော ဃောသော, ကာ နု ဂါမေဝ ကီဠိယာ၊
သမဏ တေဝ ပုစ္ဆာမ, ကတ္ထေသော အဘိသဋော ဇနော’’တိ။
တဿ တံ သုတွာ ရာဇာ အာဟ –
‘‘မမံ ဩဟာယ ဂစ္ဆန္တံ, ဧတ္ထေသော အဘိသဋော ဇနော၊
သီမာတိက္ကမနံ ယန္တံ, မုနိမောနဿ ပတ္တိယာ၊
မိဿံ နန္ဒီဟိ ဂစ္ဆန္တံ, ကိံ ဇာနမနုပုစ္ဆသီ’’တိ။
တတ္ထ ကိမှေသောတိ ကိမှိ ကေန ကာရဏေန ဧသော ဟတ္ထိကာယာဒိဝသေန မဟတော သမူဟဿ ဃောသော။ ကာ နု ဂါမေဝ ကီဠိယာတိ ကာ နု ဧသာ တယာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆန္တာနံ ဂါမေ ဝိယ ကီဠိ။ ကတ္ထေသောတိ ကိမတ္ထံ ဧသ မဟာဇနော အဘိသဋော သန္နိပတိတော, တံ ပရိဝါရေတွာ အာဂစ္ဆတီတိ ပုစ္ဆိ။ မမန္တိ ယော အဟံ ဧတံ ဇနံ ဩဟာယ ဂစ္ဆာမိ, တံ မံ ဩဟာယ ဂစ္ဆန္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဧသော မဟာဇနော အဘိသဋော အနုဗန္ဓန္တော အာဂတော။ သီမာတိက္ကမနံ ယန္တန္တိ တွံ ပန တံ မံ ကိလေသသီမံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇၁။)အတိက္ကမ္မ အနဂါရိယမုနိဉာဏသင်္ခါတဿ မောနဿ ပတ္တိယာ ယန္တံ, ‘‘ပဗ္ဗဇိတော ဝတမှီ’’တိ နန္ဒိံ အဝိဇဟိတွာ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာဟိ နန္ဒီဟိ မိဿမေဝ ဂစ္ဆန္တံ ကိံ ဇာနန္တော ပုစ္ဆသိ, ဥဒါဟု အဇာနန္တော။ မဟာဇနကော ကိရ ဝိဒေဟရဋ္ဌံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတောတိ ကိံ န သုတံ တယာတိ။
အထဿ သော ဒဠှသမာဒါနတ္ထာယ ပုန ဂါထမာဟ –
‘‘မာဿု တိဏ္ဏော အမညိတ္ထ, သရီရံ ဓာရယံ ဣမံ၊
အတီရဏေယျ ယမိဒံ, ဗဟူ ဟိ ပရိပန္ထယော’’တိ။
တတ္ထ မာဿု တိဏ္ဏော အမညိတ္ထာတိ ဣမံ ဘဏ္ဍုကာသာဝနိဝတ္ထံ သရီရံ ဓာရေန္တော ‘‘ဣမိနာ ပဗ္ဗဇိတလိင်္ဂဂ္ဂဟဏမတ္တေနေဝ ကိလေသသီမံ တိဏ္ဏော အတိက္ကန္တောသ္မီ’’တိ မာ အမညိတ္ထ။ အတီရဏေယျ ယမိဒန္တိ ဣဒံ ကိလေသဇာတံ နာမ န ဧတ္တကေန တီရေတဗ္ဗံ။ ဗဟူ ဟိ ပရိပန္ထယောတိ သဂ္ဂမဂ္ဂံ အာဝရိတွာ ဌိတာ တဝ ဗဟူ ကိလေသပရိပန္ထာတိ။
တတော မဟာသတ္တော တဿ ဝစနံ သုတွာ ပရိပန္ထေ ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ကော နု မေ ပရိပန္ထဿ, မမံ ဧဝံဝိဟာရိနော၊
ယော နေဝ ဒိဋ္ဌေ နာဒိဋ္ဌေ, ကာမာနမဘိပတ္ထယေ’’တိ။
တတ္ထ ယော နေဝ ဒိဋ္ဌေ နာဒိဋ္ဌေတိ ယော အဟံ နေဝ ဒိဋ္ဌေ မနုဿလောကေ, နာဒိဋ္ဌေ ဒေဝလောကေ ကာမာနံ အဘိပတ္ထေမိ, တဿ မမ ဧဝံ ဧကဝိဟာရိနော ကော နု ပရိပန္ထော အဿာတိ ဝဒတိ။
အထဿ သော ပရိပန္ထေ ဒဿေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘နိဒ္ဒါ တန္ဒီ ဝိဇမ္ဘိတာ, အရတီ ဘတ္တသမ္မဒေါ၊
အာဝသန္တိ သရီရဋ္ဌာ, ဗဟူ ဟိ ပရိပန္ထယော’’တိ။
တတ္ထ နိဒ္ဒါတိ ကပိနိဒ္ဒါ။ တန္ဒီတိ အာလသိယံ။ အရတီတိ ဥက္ကဏ္ဌိတာ။ ဘတ္တသမ္မဒေါတိ ဘတ္တပရိဠာဟော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သမဏ, တွံ ပါသာဒိကော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဝုတ္တေ တုယှံ ပဏီတံ ဩဇဝန္တံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿန္တိ, သော တွံ ပတ္တပူရံ အာဒါယ ယာဝဒတ္ထံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ကဋ္ဌတ္ထရဏေ နိပဇ္ဇိတွာ ကာကစ္ဆမာနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇၂။)နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာ အန္တရာ ပဗုဒ္ဓေါ အပရာပရံ ပရိဝတ္တိတွာ ဟတ္ထပါဒေ ပသာရေတွာ ဥဋ္ဌာယ စီဝရဝံသံ ဂဟေတွာ လဂ္ဂစီဝရံ နိဝါသေတွာ အာလသိယော ဟုတွာ နေဝ သမ္မဇ္ဇနိံ အာဒါယ သမ္မဇ္ဇိဿသိ, န ပါနီယံ အာဟရိဿသိ, ပုန နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယိဿသိ, ကာမဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေဿသိ, တဒါ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဥက္ကဏ္ဌိဿသိ, ဘတ္တပရိဠာဟော တေ ဘဝိဿတီတိ။ အာဝသန္တိ သရီရဋ္ဌာတိ ဣမေ ဧတ္တကာ ပရိပန္ထာ တဝ သရီရဋ္ဌကာ ဟုတွာ နိဝသန္တိ, သရီရေယေဝ တေ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ ဒဿေတိ။
အထဿ မဟာသတ္တော ထုတိံ ကရောန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ကလျာဏံ ဝတ မံ ဘဝံ, ဗြာဟ္မဏ မနုသာသတိ၊
ဗြာဟ္မဏ တေဝ ပုစ္ဆာမိ, ကော နု တွမသိ မာရိသာ’’တိ။
တတ္ထ ဗြာဟ္မဏ မနုသာသတီတိ ဗြာဟ္မဏ, ကလျာဏံ ဝတ မံ ဘဝံ အနုသာသတိ။
တတော တာပသော အာဟ –
‘‘နာရဒေါ ဣတိ မေ နာမံ, ကဿပေါ ဣတိ မံ ဝိဒူ၊
ဘောတော သကာသမာဂစ္ဆိံ, သာဓု သဗ္ဘိ သမာဂမော။
‘‘တဿ တေ သဗ္ဗော အာနန္ဒော, ဝိဟာရော ဥပဝတ္တတု၊
ယံ ဦနံ တံ ပရိပူရေဟိ, ခန္တိယာ ဥပသမေန စ။
‘‘ပသာရယ သန္နတဉ္စ, ဥန္နတဉ္စ ပသာရယ၊
ကမ္မံ ဝိဇ္ဇဉ္စ ဓမ္မဉ္စ, သက္ကတွာန ပရိဗ္ဗဇာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဒူတိ ဂေါတ္တေန မံ ‘‘ကဿပေါ’’တိ ဇာနန္တိ။ သဗ္ဘီတိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ သမာဂမော နာမ သာဓု ဟောတီတိ အာဂတောမှိ။ အာနန္ဒောတိ တဿ တဝ ဣမိဿာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အာနန္ဒော တုဋ္ဌိ သောမနဿမေဝ ဟောတု မာ ဥက္ကဏ္ဌိ။ ဝိဟာရောတိ စတုဗ္ဗိဓော ဗြဟ္မဝိဟာရော။ ဥပဝတ္တတူတိ နိဗ္ဗတ္တတု။ ယံ ဦနံ တန္တိ ယံ တေ သီလေန ကသိဏပရိကမ္မေန ဈာနေန စ ဦနံ, တံ ဧတေဟိ သီလာဒီဟိ ပူရယ။ ခန္တိယာ ဥပသမေန စာတိ ‘‘အဟံ ရာဇပဗ္ဗဇိတော’’တိ မာနံ အကတွာ အဓိဝါသနခန္တိယာ စ ကိလေသူပသမေန စ သမန္နာဂတော ဟောဟိ။ ပသာရယာတိ မာ ဥက္ခိပ မာ ပတ္ထရ, ပဇဟာတိ အတ္ထော။ သန္နတဉ္စ ဥန္နတဉ္စာတိ ‘‘ကော နာမာဟ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တံ ဩမာနဉ္စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇၃။)‘‘အဟမသ္မိ ဇာတိသမ္ပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တံ အတိမာနဉ္စ။ ကမ္မန္တိ ဒသကုသလကမ္မပထံ။ ဝိဇ္ဇန္တိ ပဉ္စအဘိညာ-အဋ္ဌသမာပတ္တိဉာဏံ။ ဓမ္မန္တိ ကသိဏပရိကမ္မသင်္ခါတံ သမဏဓမ္မံ။ သက္ကတွာန ပရိဗ္ဗဇာတိ ဧတေ ဂုဏေ သက္ကတွာ ဝတ္တဿု, ဧတေ ဝါ ဂုဏေ သက္ကတွာ ဒဠှံ သမာဒါယ ပရိဗ္ဗဇ, ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပါလေဟိ, မာ ဥက္ကဏ္ဌီတိ အတ္ထော။
ဧဝံ သော မဟာသတ္တံ ဩဝဒိတွာ အာကာသေန သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ တသ္မိံ ဂတေ အပရောပိ မိဂါဇိနော နာမ တာပသော တထေဝ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဩလောကေန္တော ဗောဓိသတ္တံ ဒိသွာ ‘‘မဟာဇနံ နိဝတ္တနတ္ထာယ တဿ ဩဝါဒံ ဒဿာမီ’’တိ တတ္ထေဝါဂန္တွာ အာကာသေ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘ဗဟူ ဟတ္ထီ စ အဿေ စ, နဂရေ ဇနပဒါနိ စ၊
ဟိတွာ ဇနက ပဗ္ဗဇိတော, ကပါလေ ရတိမဇ္ဈဂါ။
‘‘ကစ္စိ နု တေ ဇာနပဒါ, မိတ္တာမစ္စာ စ ဉာတကာ၊
ဒုဗ္ဘိမကံသု ဇနက, ကသ္မာ တေတံ အရုစ္စထာ’’တိ။
တတ္ထ ကပါလေတိ မတ္တိကာပတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, တွံ ဧဝရူပံ ဣဿရိယာဓိပစ္စံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတော ဣမသ္မိံ ကပါလေ ရတိံ အဇ္ဈဂါ အဓိဂတောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာကာရဏံ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမာဟ။ ဒုဗ္ဘိန္တိ ကိံ နု ဧတေ တဝ အန္တရေ ကိဉ္စိ အပရာဓံ ကရိံသု, ကသ္မာ တဝ ဧဝရူပံ ဣဿရိယသုခံ ပဟာယ ဧတံ ကပါလမေဝ အရုစ္စိတ္ထာတိ။
တတော မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘န မိဂါဇိန ဇာတုစ္ဆေ, အဟံ ကဉ္စိ ကုဒါစနံ၊
အဓမ္မေန ဇိနေ ဉာတိံ, န စာပိ ဉာတယော မမ’’န္တိ။
တတ္ထ န မိဂါဇိနာတိ အမ္ဘော မိဂါဇိန ဇာတုစ္ဆေ ဧကံသေနေဝ အဟံ ကဉ္စိ ဉာတိံ ကုဒါစနံ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ အဓမ္မေန န ဇိနာမိ။ တေပိ စ ဉာတယော မံ အဓမ္မေန န ဇိနန္တေဝ, ဣတိ န ကောစိ မယိ ဒုဗ္ဘိံ နာမ အကာသီတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇၄။)ဧဝမဿ ပဉှံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဣဒါနိ ယေန ကာရဏေန ပဗ္ဗဇိတော, တံ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘ဒိသွာန လောကဝတ္တန္တံ, ခဇ္ဇန္တံ ကဒ္ဒမီကတံ၊
ဟညရေ ဗဇ္ဈရေ စေတ္ထ, ယတ္ထ သန္နော ပုထုဇ္ဇနော၊
ဧတာဟံ ဥပမံ ကတွာ, ဘိက္ခကောသ္မိ မိဂါဇိနာ’’တိ။
တတ္ထ ဒိသွာန လောကဝတ္တန္တန္တိ ဝဋ္ဋာနုဂတဿ ဗာလလောကဿ ဝတ္တံ တန္တိံ ပဝေဏိံ အဟမဒ္ဒသံ, တံ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိတောမှီတိ ဒီပေတိ။ ခဇ္ဇန္တံ ကဒ္ဒမီကတန္တိ ကိလေသေဟိ ခဇ္ဇန္တံ တေဟေဝ စ ကဒ္ဒမီကတံ လောကံ ဒိသွာ။ ယတ္ထ သန္နော ပုထုဇ္ဇနောတိ ယမှိ ကိလေသဝတ္ထုမှိ သန္နော လဂ္ဂေါ ပုထုဇ္ဇနော, တတ္ထ လဂ္ဂါ ဗဟူ သတ္တာ ဟညန္တိ စေဝ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ စ ဗဇ္ဈန္တိ။ ဧတာဟန္တိ အဟမ္ပိ သစေ ဧတ္ထ ဗဇ္ဈိဿာမိ, ဣမေ သတ္တာ ဝိယ ဟညိဿာမိ စေဝ ဗဇ္ဈိဿာမိ စာတိ ဧဝံ ဧတဒေဝ ကာရဏံ အတ္တနော ဥပမံ ကတွာ ကဒ္ဒမီကတံ လောကံ ဒိသွာ ဘိက္ခကော ဇာတောတိ အတ္ထော။ မိဂါဇိနာတိ တံ နာမေန အာလပတိ။ ကထံ ပန တေန တဿ နာမံ ဉာတန္တိ? ပဋိသန္ထာရကာလေ ပဌမမေဝ ပုစ္ဆိတတ္တာ။
တာပသော တံ ကာရဏံ ဝိတ္ထာရတော သောတုကာမော ဟုတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ကော နု တေ ဘဂဝါ သတ္ထာ, ကဿေတံ ဝစနံ သုစိ၊
န ဟိ ကပ္ပံ ဝါ ဝိဇ္ဇံ ဝါ, ပစ္စက္ခာယ ရထေသဘ၊
သမဏံ အာဟု ဝတ္တန္တံ, ယထာ ဒုက္ခဿတိက္ကမော’’တိ။
တတ္ထ ကဿေတန္တိ ဧတံ တယာ ဝုတ္တံ သုစိဝစနံ ကဿ ဝစနံ နာမ။ ကပ္ပန္တိ ကပ္ပေတွာ ကပ္ပေတွာ ပဝတ္တိတာနံ အဘိညာသမာပတ္တီနံ လာဘိံ ကမ္မဝါဒိံ တာပသံ။ ဝိဇ္ဇန္တိ အာသဝက္ခယဉာဏဝိဇ္ဇာယ သမန္နာဂတံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ရထေသဘ မဟာရာဇ, န ဟိ ကပ္ပသမဏံ ဝါ ဝိဇ္ဇာသမဏံ ဝါ ပစ္စက္ခာယ တဿောဝါဒံ ဝိနာ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ သက္ကာ။ ယထာ ဒုက္ခဿ အတိက္ကမော ဟောတိ, ဧဝံ ဝတ္တန္တံ သမဏံ အာဟု။ တေသံ ပန ဝစနံ သုတွာ သက္ကာ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ, တသ္မာ ဝဒေဟိ, ကော နု တေ ဘဂဝါ သတ္ထာတိ။
မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘န မိဂါဇိန ဇာတုစ္ဆေ, အဟံ ကဉ္စိ ကုဒါစနံ၊
သမဏံ ဗြာဟ္မဏံ ဝါပိ, သက္ကတွာ အနုပါဝိသိ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇၅။)တတ္ထ သက္ကတွာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဂုဏပုစ္ဆနတ္ထာယ ပူဇေတွာ။ အနုပါဝိသိန္တိ န ကဉ္စိ အနုပဝိဋ္ဌပုဗ္ဗောသ္မိ, န မယာ အညော ကောစိ သမဏော ပုစ္ဆိတပုဗ္ဗောတိ ဝဒတိ။ ဣမိနာ ဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏန္တေနပိ န ကဒါစိ ဩဒိဿကဝသေန ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဂုဏော ပုစ္ဆိတပုဗ္ဗော, တသ္မာ ဧဝမာဟ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ယေန ကာရဏေန ပဗ္ဗဇိတော, တံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒီပေန္တော အာဟ –
‘‘မဟတာ စာနုဘာဝေန, ဂစ္ဆန္တော သိရိယာ ဇလံ၊
ဂီယမာနေသု ဂီတေသု, ဝဇ္ဇမာနေသု ဝဂ္ဂုသု။
‘‘တူရိယတာဠသံဃုဋ္ဌေ, သမ္မတာလသမာဟိတေ၊
သ မိဂါဇိန မဒ္ဒက္ခိံ, ဖလိံ အမ္ဗံ တိရောစ္ဆဒံ၊
ဟညမာနံ မနုဿေဟိ, ဖလကာမေဟိ ဇန္တုဘိ။
‘‘သော ခေါဟံ တံ သိရိံ ဟိတွာ, ဩရောဟိတွာ မိဂါဇိန၊
မူလံ အမ္ဗဿုပါဂစ္ဆိံ, ဖလိနော နိပ္ဖလဿ စ။
‘‘ဖလိံ အမ္ဗံ ဟတံ ဒိသွာ, ဝိဒ္ဓသ္တံ ဝိနဠီကတံ၊
အထေကံ ဣတရံ အမ္ဗံ, နီလောဘာသံ မနောရမံ။
‘‘ဧဝမေဝ နူနမှေပိ, ဣဿရေ ဗဟုကဏ္ဋကေ၊
အမိတ္တာ နော ဝဓိဿန္တိ, ယထာ အမ္ဗော ဖလီ ဟတော။
‘‘အဇိနမှိ ဟညတေ ဒီပိ, နာဂေါ ဒန္တေဟိ ဟညတေ၊
ဓနမှိ ဓနိနော ဟန္တိ, အနိကေတမသန္ထဝံ၊
ဖလီ အမ္ဗော အဖလော စ, တေ သတ္ထာရော ဥဘော မမာ’’တိ။
တတ္ထ ဝဂ္ဂုသူတိ မဓုရဿရေသု တူရိယေသု ဝဇ္ဇမာနေသု။ တူရိယတာဠသံဃုဋ္ဌေတိ တူရိယာနံ တာဠိတေဟိ သံဃုဋ္ဌေ ဥယျာနေ။ သမ္မတာလသမာဟိတေတိ သမ္မေဟိ စ တာလေဟိ စ သမန္နာဂတေ။ သ မိဂါဇိနာတိ မိဂါဇိန, သော အဟံ အဒက္ခိံ။ ဖလိံ အမ္ဗန္တိ ဖလိတံ အမ္ဗရုက္ခန္တိ အတ္ထော။ တိရောစ္ဆဒန္တိ တိရောပါကာရံ ဥယျာနဿ အန္တောဌိတံ ဗဟိပါကာရံ နိဿာယ ဇာတံ အမ္ဗရုက္ခံ။ ဟညမာနန္တိ ပေါထိယမာနံ။ ဩရောဟိတွာတိ ဟတ္ထိက္ခန္ဓာ ဩတရိတွာ။ ဝိနဠီကတန္တိ နိပတ္တနဠံ ကတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇၆။)ဧဝမေဝါတိ ဧဝံ ဧဝ။ ဖလီတိ ဖလသမ္ပန္နော။ အဇိနမှီတိ စမ္မတ္ထာယ စမ္မကာရဏာ။ ဒန္တေဟီတိ အတ္တနော ဒန္တေဟိ, ဟညတေ ဒန္တနိမိတ္တံ ဟညတေတိ အတ္ထော။ ဟန္တီတိ ဟညတိ။ အနိကေတမသန္ထဝန္တိ ယော ပန နိကေတံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ အနိကေတော နာမ သတ္တသင်္ခါရဝတ္ထုကဿ တဏှာသန္ထဝဿ အဘာဝါ အသန္ထဝေါ နာမ, တံ အနိကေတံ အသန္ထဝံ ကော ဟနိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေ သတ္ထာရောတိ တေ ဒွေ ရုက္ခာ မမ သတ္ထာရော အဟေသုန္တိ ဝဒတိ။
တံ သုတွာ မိဂါဇိနော ‘‘အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ရညော ဩဝါဒံ ဒတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ တသ္မိံ ဂတေ သီဝလိဒေဝီ ရညော ပါဒမူလေ ပတိတွာ အာဟ –
‘‘သဗ္ဗော ဇနော ပဗျထိတော, ရာဇာ ပဗ္ဗဇိတော ဣတိ၊
ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ။
‘‘အဿာသယိတွာ ဇနတံ, ဌပယိတွာ ပဋိစ္ဆဒံ၊
ပုတ္တံ ရဇ္ဇေ ဌပေတွာန, အထ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ ပဗျထိတောတိ ဘီတော ဥတြသ္တော။ ပဋိစ္ဆဒန္တိ အမှေ ဍယှမာနေပိ ဝိလုပ္ပမာနေပိ ရာဇာ န ဩလောကေတီတိ ပဗျထိတဿ မဟာဇနဿ အာဝရဏံ ရက္ခံ ဌပေတွာ ပုတ္တံ ဒီဃာဝုကုမာရံ ရဇ္ဇေ ဌပေတွာ အဘိသိဉ္စိတွာ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိဿသီတိ အတ္ထော။
တတော ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘စတ္တာ မယာ ဇာနပဒါ, မိတ္တာမစ္စာ စ ဉာတကာ၊
သန္တိ ပုတ္တာ ဝိဒေဟာနံ, ဒီဃာဝု ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊
တေ ရဇ္ဇံ ကာရယိဿန္တိ, မိထိလာယံ ပဇာပတီ’’တိ။
တတ္ထ သန္တိ ပုတ္တာတိ သီဝလိ သမဏာနံ ပုတ္တာ နာမ နတ္ထိ, ဝိဒေဟရဋ္ဌဝါသီနံ ပန ပုတ္တာ ဒီဃာဝု အတ္ထိ, တေ ရဇ္ဇံ ကာရယိဿန္တိ။ ပဇာပတီတိ ဒေဝိံ အာလပတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇၇။)ဒေဝီ အာဟ ‘‘ဒေဝ, တုမှေသု တာဝ ပဗ္ဗဇိတေသု အဟံ ကိံ ကရောမီ’’တိ။ အထ နံ သော ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ တံ အနုသိက္ခာမိ, ဝစနံ မေ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဟိ တံ အနုသိက္ခာမိ, ယံ ဝါကျံ မမ ရုစ္စတိ၊
ရဇ္ဇံ တုဝံ ကာရယသိ, ပါပံ ဒုစ္စရိတံ ဗဟုံ၊
ကာယေန ဝါစာ မနသာ, ယေန ဂစ္ဆသိ ဒုဂ္ဂတိံ။
‘‘ပရဒိန္နကေန ပရနိဋ္ဌိတေန, ပိဏ္ဍေန ယာပေဟိ သ ဓီရဓမ္မော’’တိ။
တတ္ထ တုဝန္တိ တွံ ပုတ္တဿ ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ ‘‘မမ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇ’’န္တိ ရဇ္ဇံ အနုသာသမာနာ ဗဟုံ ပါပံ ကရိဿသိ။ ဂစ္ဆသီတိ ယေန ကာယာဒီဟိ ကတေန ဗဟုပါပေန ဒုဂ္ဂတိံ ဂမိဿသိ။ သ ဓီရဓမ္မောတိ ပိဏ္ဍိယာလောပေန ယာပေတဗ္ဗံ, ဧသ ပဏ္ဍိတာနံ ဓမ္မောတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော တဿာ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ တေသံ အညမညံ သလ္လပန္တာနံ ဂစ္ဆန္တာနညေဝ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော။ ဒေဝီ ပတိရူပေ ဌာနေ ခန္ဓာဝါရံ နိဝါသာပေသိ။ မဟာသတ္တောပိ ဧကံ ရုက္ခမူလံ ဥပဂတော။ သော တတ္ထ ရတ္တိံ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ဒေဝီပိ ‘‘သေနာ ပစ္ဆတောဝ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝတွာ တဿ ပစ္ဆတောဝ အဟောသိ။ တေ ဘိက္ခာစာရဝေလာယံ ထူဏံ နာမ နဂရံ ပါပုဏိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ အန္တောနဂရေ ဧကော ပုရိသော သူဏတော မဟန္တံ မံသခဏ္ဍံ ကိဏိတွာ သူလေန အင်္ဂါရေသု ပစာပေတွာ နိဗ္ဗာပနတ္ထာယ ဖလကကောဋိယံ ဌပေတွာ အဋ္ဌာသိ။ တဿ အညဝိဟိတဿ ဧကော သုနခေါ တံ အာဒါယ ပလာယိ။ သော ဉတွာ တံ အနုဗန္ဓန္တော ယာဝ ဗဟိဒက္ခိဏဒွါရံ ဂန္တွာ နိဗ္ဗိန္ဒော နိဝတ္တိ။ ရာဇာ စ ဒေဝီ စ သုနခဿ ပုရတော ဂစ္ဆန္တာ ဒွိဓာ အဟေသုံ။ သော ဘယေန မံသခဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိ။
မဟာသတ္တော တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ သုနခေါ ဆဍ္ဍေတွာ အနပေက္ခော ပလာတော, အညောပိဿ သာမိကော န ပညာယတိ, ဧဝရူပေါ အနဝဇ္ဇော ပံသုကူလပိဏ္ဍပါတော နာမ နတ္ထိ, ပရိဘုဉ္ဇိဿာမိ န’’န္တိ။ သော မတ္တိကာပတ္တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇၈။)နီဟရိတွာ တံ မံသခဏ္ဍံ အာဒါယ ပုဉ္ဆိတွာ ပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အာရဘိ။ တတော ဒေဝီ ‘‘သစေ ဧသ ရဇ္ဇေနတ္ထိကော ဘဝေယျ, ဧဝရူပံ ဇေဂုစ္ဆံ ပံသုမက္ခိတံ သုနခုစ္ဆိဋ္ဌကံ န ခါဒေယျ။ သစေ ခါဒေယျ, ဣဒါနေသ အမှာကံ သာမိကော န ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဧဝရူပံ ဇေဂုစ္ဆံ ခါဒသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒေဝိ, တွံ အန္ဓဗာလတာယ ဣမဿ ပိဏ္ဍပါတဿ ဝိသေသံ န ဇာနာသီ’’တိ ဝတွာ တဿေဝ ပတိတဋ္ဌာနံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ အမတံ ဝိယ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ဟတ္ထေ ဓောဝတိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဒေဝီ နိန္ဒမာနာ အာဟ –
‘‘ယောပိ စတုတ္ထေ ဘတ္တကာလေ န ဘုဉ္ဇေ, အဇုဋ္ဌမာရီဝ ခုဒါယ မိယျေ၊
န တွေဝ ပိဏ္ဍံ လုဠိတံ အနရိယံ, ကုလပုတ္တရူပေါ သပ္ပုရိသော န သေဝေ၊
တယိဒံ န သာဓု တယိဒံ န သုဋ္ဌု, သုနခုစ္ဆိဋ္ဌကံ ဇနက ဘုဉ္ဇသေ တုဝ’’န္တိ။
တတ္ထ အဇုဋ္ဌမာရီဝါတိ အနာထမရဏမေဝ။ လုဠိတန္တိ ပံသုမက္ခိတံ။ အနရိယန္တိ အသုန္ဒရံ။ န သေဝေတိ န-ကာရော ပရိပုစ္ဆနတ္ထေ နိပါတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ စတုတ္ထေပိ ဘတ္တကာလေ န ဘုဉ္ဇေယျ, ခုဒါယ မရေယျ, နနု ဧဝံ သန္တေပိ ကုလပုတ္တရူပေါ သပ္ပုရိသော ဧဝရူပံ ပိဏ္ဍံ န တွေဝ သေဝေယျာတိ။ တယိဒန္တိ တံ ဣဒံ။
မဟာသတ္တော အာဟ –
‘‘န စာပိ မေ သီဝလိ သော အဘက္ခော, ယံ ဟောတိ စတ္တံ ဂိဟိနော သုနဿ ဝါ၊
ယေ ကေစိ ဘောဂါ ဣဓ ဓမ္မလဒ္ဓါ, သဗ္ဗော သော ဘက္ခော အနဝယောတိ ဝုတ္တော’’တိ။
တတ္ထ အဘက္ခောတိ သော ပိဏ္ဍပါတော မမ အဘက္ခော နာမ န ဟောတိ။ ယံ ဟောတီတိ ယံ ဂိဟိနော ဝါ သုနဿ ဝါ စတ္တံ ဟောတိ, တံ ပံသုကူလံ နာမ အသာမိကတ္တာ အနဝဇ္ဇမေဝ ဟောတိ။ ယေ ကေစီတိ တသ္မာ အညေပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၇၉။)ယေ ကေစိ ဓမ္မေန လဒ္ဓါ ဘောဂါ, သဗ္ဗော သော ဘက္ခော။ အနဝယောတိ အနုအဝယော, အနုပုနပ္ပုနံ ဩလောကိယမာနောပိ အဝယော ပရိပုဏ္ဏဂုဏော အနဝဇ္ဇော, အဓမ္မလဒ္ဓံ ပန သဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ဇိဂုစ္ဆနီယမေဝါတိ။
ဧဝံ တေ အညမညံ ကထေန္တာဝ ထူဏနဂရဒွါရံ သမ္ပာပုဏိံသု။ တတြ ဒါရိကာသု ကီဠန္တီသု ဧကာ ကုမာရိကာ ခုဒ္ဒကကုလ္လကေန ဝါလုကံ ပပ္ဖေါဋေတိ။ တဿာ ဧကသ္မိံ ဟတ္ထေ ဧကံ ဝလယံ, ဧကသ္မိံ ဒွေ ဝလယာနိ။ တာနိ အညမညံ သံဃဋ္ဋေန္တိ, ဣတရံ နိဿဒ္ဒံ။ ရာဇာ တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘သီဝလိဒေဝီ မမ ပစ္ဆတော စရတိ, ဣတ္ထီ စ နာမ ပဗ္ဗဇိတဿ မလံ, ‘အယံ ပဗ္ဗဇိတွာပိ ဘရိယံ ဇဟိတုံ န သက္ကောတီ’တိ ဂရဟိဿန္တိ မံ။ သစာယံ ကုမာရိကာ ပဏ္ဍိတာ ဘဝိဿတိ, သီဝလိဒေဝိယာ နိဝတ္တနကာရဏံ ကထေဿတိ, ဣမိဿာ ကထံ သုတွာ သီဝလိဒေဝိံ ဥယျောဇေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ကုမာရိကေ ဥပသေနိယေ, နိစ္စံ နိဂ္ဂဠမဏ္ဍိတေ၊
ကသ္မာ တေ ဧကော ဘုဇော ဇနတိ, ဧကော တေ န ဇနတီ ဘုဇော’’တိ။
တတ္ထ ဥပသေနိယေတိ မာတရံ ဥပဂန္တွာ သေနိကေ။ နိဂ္ဂဠမဏ္ဍိတေတိ အဂလိတမဏ္ဍနေန မဏ္ဍနသီလိကေတိ ဝဒတိ။ ဇနတီတိ သဒ္ဒံ ကရောတိ။
ကုမာရိကာ အာဟ –
‘‘ဣမသ္မိံ မေ သမဏ ဟတ္ထေ, ပဋိမုက္ကာ ဒုနီဝရာ၊
သံဃာတာ ဇာယတေ သဒ္ဒေါ, ဒုတိယဿေဝ သာ ဂတိ။
‘‘ဣမသ္မိံ မေ သမဏ ဟတ္ထေ, ပဋိမုက္ကော ဧကနီဝရော၊
သော အဒုတိယော န ဇနတိ, မုနိဘူတောဝ တိဋ္ဌတိ။
‘‘ဝိဝါဒပ္ပတ္တော ဒုတိယော, ကေနေကော ဝိဝဒိဿတိ၊
တဿ တေ သဂ္ဂကာမဿ, ဧကတ္တမုပရောစတ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈၀။)တတ္ထ ဒုနီဝရာတိ ဒွေ ဝလယာနိ။ သံဃာတာတိ သံဟနနတော သံဃဋ္ဋနတောတိ အတ္ထော။ ဂတီတိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒုတိယဿေဝ ဟိ ဧဝရူပါ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သောတိ သော နီဝရော။ မုနိဘူတောဝါတိ ပဟီနသဗ္ဗကိလေသော အရိယပုဂ္ဂလော ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ ဝိဝါဒပ္ပတ္တောတိ သမဏ ဒုတိယကော နာမ ဝိဝါဒမာပန္နော ဟောတိ, ကလဟံ ကရောတိ, နာနာဂါဟံ ဂဏှာတိ။ ကေနေကောတိ ဧကကော ပန ကေန သဒ္ဓိံ ဝိဝဒိဿတိ။ ဧကတ္တမုပရောစတန္တိ ဧကီဘာဝေါ တေ ရုစ္စတု။ သမဏာ နာမ ဘဂိနိမ္ပိ အာဒါယ န စရန္တိ, ကိံ ပန တွံ ဧဝရူပံ ဥတ္တမရူပဓရံ ဘရိယံ အာဒါယ ဝိစရသိ, အယံ တေ အန္တရာယံ ကရိဿတိ, ဣမံ နီဟရိတွာ ဧကကောဝ သမဏကမ္မံ ကရောဟီတိ နံ ဩဝဒတိ။
သော တဿာ ကုမာရိကာယ ဝစနံ သုတွာ ပစ္စယံ လဘိတွာ ဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘သုဏာသိ သီဝလိ ကထာ, ကုမာရိယာ ပဝေဒိတာ၊
ပေသိယာ မံ ဂရဟိတ္ထော, ဒုတိယဿေဝ သာ ဂတိ။
‘‘အယံ ဒွေဓာပထော ဘဒ္ဒေ, အနုစိဏ္ဏော ပထာဝိဟိ၊
တေသံ တွံ ဧကံ ဂဏှာဟိ, အဟမေကံ ပုနာပရံ။
‘‘မာဝစ မံ တွံ ‘ပတိ မေ’တိ, နာဟံ ‘ဘရိယာ’တိ ဝါ ပုနာ’’တိ။
တတ္ထ ကုမာရိယာ ပဝေဒိတာတိ ကုမာရိကာယ ကထိတာ။ ပေသိယာတိ သစာဟံ ရဇ္ဇံ ကာရေယျံ, ဧသာ မေ ပေသိယာ ဝစနကာရိကာ ဘဝေယျ, ဩလောကေတုမ္ပိ မံ န ဝိသဟေယျ။ ဣဒါနိ ပန အတ္တနော ပေသိယံ ဝိယ စ မညတိ, ‘‘ဒုတိယဿေဝ သာ ဂတီ’’တိ မံ ဩဝဒတိ။ အနုစိဏ္ဏောတိ အနုသဉ္စရိတော။ ပထာဝိဟီတိ ပထိကေဟိ။ ဧကန္တိ တဝ ရုစ္စနကံ ဧကံ မဂ္ဂံ ဂဏှ, အဟံ ပန တယာ ဂဟိတာဝသေသံ အပရံ ဂဏှိဿာမိ။ မာဝစ မံ တွန္တိ သီဝလိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပုန မံ ‘‘ပတိ မေ’’တိ မာ အဝစ, အဟံ ဝါ တွံ ‘‘ဘရိယာ မေ’’တိ နာဝစံ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဒေဝ, တုမှေ ဥတ္တမာ, ဒက္ခိဏမဂ္ဂံ ဂဏှထ, အဟံ ဝါမမဂ္ဂံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ထောကံ ဂန္တွာ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ပုနာဂန္တွာ ရညာ သဒ္ဓိံ ကထေန္တီ ဧကတောဝ နဂရံ ပါဝိသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈၁။)‘‘ဣမမေဝ ကထယန္တာ, ထူဏံ နဂရုပါဂမု’’န္တိ။
တတ္ထ နဂရုပါဂမုန္တိ နဂရံ ပဝိဋ္ဌာ။
ပဝိသိတွာ စ ပန မဟာသတ္တော ပိဏ္ဍတ္ထာယ စရန္တော ဥသုကာရဿ ဂေဟဒွါရံ ပတ္တော။ သီဝလိဒေဝီပိ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ သမယေ ဥသုကာရော အင်္ဂါရကပလ္လေ ဥသုံ တာပေတွာ ကဉ္ဇိယေန တေမေတွာ ဧကံ အက္ခိံ နိမီလေတွာ ဧကေန အက္ခိနာ ဩလောကေန္တော ဥဇုံ ကရောတိ။ တံ ဒိသွာ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘သစာယံ ပဏ္ဍိတော ဘဝိဿတိ, မယှံ ဧကံ ကာရဏံ ကထေဿတိ, ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ။ သော ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆတိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ကောဋ္ဌကေ ဥသုကာရဿ, ဘတ္တကာလေ ဥပဋ္ဌိတေ၊
တတြာ စ သော ဥသုကာရော, ဧကံ ဒဏ္ဍံ ဥဇုံ ကတံ၊
ဧကဉ္စ စက္ခုံ နိဂ္ဂယှ, ဇိမှမေကေန ပေက္ခတီ’’တိ။
တတ္ထ ကောဋ္ဌကေတိ ဘိက္ခဝေ, သော ရာဇာ အတ္တနော ဘတ္တကာလေ ဥပဋ္ဌိတေ ဥသုကာရဿ ကောဋ္ဌကေ အဋ္ဌာသိ။ တတြာ စာတိ တသ္မိဉ္စ ကောဋ္ဌကေ။ နိဂ္ဂယှာတိ နိမီလေတွာ။ ဇိမှမေကေနာတိ ဧကေန အက္ခိနာ ဝင်္ကံ သရံ ပေက္ခတိ။
‘‘ဧဝံ နော သာဓု ပဿသိ, ဥသုကာရ သုဏောဟိ မေ၊
ယဒေကံ စက္ခုံ နိဂ္ဂယှ, ဇိမှမေကေန ပေက္ခသီ’’တိ။
တဿတ္ထော – သမ္မ ဥသုကာရ, ဧဝံ နု တွံ သာဓု ပဿသိ, ယံ ဧကံ စက္ခုံ နိမီလေတွာ ဧကေန စက္ခုနာ ဝင်္ကံ သရံ ပေက္ခသီတိ။
အထဿ သော ကထေန္တော အာဟ –
‘‘ဒွီဟိ သမဏ စက္ခူဟိ, ဝိသာလံ ဝိယ ခါယတိ၊
အသမ္ပတွာ ပရမံ လိင်္ဂံ, နုဇုဘာဝါယ ကပ္ပတိ။
‘‘ဧကဉ္စ စက္ခုံ နိဂ္ဂယှ, ဇိမှမေကေန ပေက္ခတော၊
သမ္ပတွာ ပရမံ လိင်္ဂံ, ဥဇုဘာဝါယ ကပ္ပတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈၂။)‘‘ဝိဝါဒပ္ပတ္တော ဒုတိယော, ကေနေကော ဝိဝဒိဿတိ၊
တဿ တေ သဂ္ဂကာမဿ, ဧကတ္တမုပရောစတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝိသာလံ ဝိယာတိ ဝိတ္ထိဏ္ဏံ ဝိယ ဟုတွာ ခါယတိ။ အသမ္ပတွာ ပရမံ လိင်္ဂန္တိ ပရတော ဝင်္ကဋ္ဌာနံ အပ္ပတွာ။ နုဇုဘာဝါယာတိ န ဥဇုဘာဝါယ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဝိသာလေ ခါယမာနေ ပရတော ဥဇုဋ္ဌာနံ ဝါ ဝင်္ကဋ္ဌာနံ ဝါ န ပါပုဏေယျ, တသ္မိံ အသမ္ပတ္တေ အဒိဿမာနေ ဥဇုဘာဝါယ ကိစ္စံ န ကပ္ပတိ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ။ သမ္ပတွာတိ စက္ခုနာ ပတွာ, ဒိသွာတိ အတ္ထော။ ဝိဝါဒပ္ပတ္တောတိ ယထာ ဒုတိယေ အက္ခိမှိ ဥမ္မီလိတေ လိင်္ဂံ န ပညာယတိ, ဝင်္ကဋ္ဌာနမ္ပိ ဥဇုကံ ပညာယတိ, ဥဇုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝင်္ကံ ပညာယတီတိ ဝိဝါဒေါ ဟောတိ, ဧဝံ သမဏဿပိ ဒုတိယော နာမ ဝိဝါဒမာပန္နော ဟောတိ, ကလဟံ ကရောတိ, နာနာဂါဟံ ဂဏှာတိ။ ကေနေကောတိ ဧကော ပန ကေန သဒ္ဓိံ ဝိဝဒိဿတိ။ ဧကတ္တမုပရောစတန္တိ ဧကီဘာဝေါ တေ ရုစ္စတု။ သမဏာ နာမ ဘဂိနိမ္ပိ အာဒါယ န စရန္တိ, ကိံ ပန တွံ ဧဝရူပံ ဥတ္တမရူပဓရံ ဘရိယံ အာဒါယ ဝိစရသိ။ အယံ တေ အန္တရာယံ ကရိဿတိ, ဣမံ နီဟရိတွာ ဧကကောဝ သမဏဓမ္မံ ကရောဟီတိ သော တံ ဩဝဒတိ။
ဧဝမဿ သော ဩဝါဒံ ဒတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ မဟာသတ္တောပိ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ မိဿကဘတ္တံ သံကဍ္ဎိတွာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ပတ္တံ ထဝိကာယ ဩသာရေတွာ သီဝလိဒေဝိံ အာမန္တေတွာ အာဟ –
‘‘သုဏာသိ သီဝလိ ကထာ, ဥသုကာရေန ဝေဒိတာ၊
ပေသိယာ မံ ဂရဟိတ္ထော, ဒုတိယဿေဝ သာ ဂတိ။
‘‘အယံ ဒွေဓာပထော ဘဒ္ဒေ, အနုစိဏ္ဏော ပထာဝိဟိ၊
တေသံ တွံ ဧကံ ဂဏှာဟိ, အဟမေကံ ပုနာပရံ။
‘‘မာဝစ မံ တွံ ‘ပတိ မေ’တိ, နာဟံ ‘ဘရိယာ’တိ ဝါ ပုနာ’’တိ။
တတ္ထ သုဏာသီတိ သုဏ, တွံ ကထာ။ ‘‘ပေသိယာ မ’’န္တိ ဣဒံ ပန ကုမာရိကာယ ဩဝါဒမေဝ သန္ဓာယာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈၃။)သာ ကိရ ‘‘မာဝစ မံ တွံ ‘ပတိ မေ’တိ’’ ဝုတ္တာပိ မဟာသတ္တံ အနုဗန္ဓိယေဝ။ ရာဇာ နံ နိဝတ္တေတုံ န သက္ကောတိ။ မဟာဇနောပိ အနုဗန္ဓိ။ တတော ပန အဋဝီ အဝိဒူရေ ဟောတိ။ မဟာသတ္တော နီလဝနရာဇိံ ဒိသွာ တံ နိဝတ္တေတုကာမော ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တောယေဝ မဂ္ဂသမီပေ မုဉ္ဇတိဏံ အဒ္ဒသ။ သော တတော ဤသိကံ လုဉ္စိတွာ ‘‘ပဿသိ သီဝလိ, အယံ ဣဓ ပုန ဃဋေတုံ န သက္ကာ, ဧဝမေဝ ပုန မယှံ တယာ သဒ္ဓိံ သံဝါသော နာမ ဃဋေတုံ န သက္ကာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘မုဉ္ဇာဝေသိကာ ပဝါဠှာ, ဧကာ ဝိဟရ သီဝလီ’’တိ။
တတ္ထ ဧကာ ဝိဟရာတိ အဟံ ဧကီဘာဝေန ဝိဟရိဿာမိ, တွမ္ပိ ဧကာ ဝိဟရာဟီတိ တဿာ ဩဝါဒမဒါသိ။
တံ သုတွာ သီဝလိဒေဝီ ‘‘ဣတောဒါနိ ပဋ္ဌာယ နတ္ထိ မယှံ မဟာဇနကနရိန္ဒေန သဒ္ဓိံ သံဝါသော’’တိ သောကံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဥရံ ပဟရိတွာ မဟာမဂ္ဂေ ပတိ။ မဟာသတ္တော တဿာ ဝိသညိဘာဝံ ဉတွာ ပဒံ ဝိကောပေတွာ အရညံ ပါဝိသိ။ အမစ္စာ အာဂန္တွာ တဿာ သရီရံ ဥဒကေန သိဉ္စိတွာ ဟတ္ထပါဒေ ပရိမဇ္ဇိတွာ သညံ လဘာပေသုံ။ သာ ‘‘တာတာ, ကုဟိံ ရာဇာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘နနု တုမှေဝ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘ဥပဓာရေထ တာတာ’’တိ။ တေ ဣတော စိတော ဓာဝိတွာ ဝိစိနန္တာပိ မဟာသတ္တံ န ပဿိံသု။ ဒေဝီ မဟာပရိဒေဝံ ပရိဒေဝိတွာ ရညော ဌိတဋ္ဌာနေ စေတိယံ ကာရေတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ နိဝတ္တိ။ မဟာသတ္တောပိ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေယေဝ ပဉ္စ အဘိညာ စ, အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပုန မနုဿပထံ နာဂမိ။ ဒေဝီပိ ဥသုကာရေန သဒ္ဓိံ ကထိတဋ္ဌာနေ, ကုမာရိကာယ သဒ္ဓိံ ကထိတဋ္ဌာနေ, မံသပရိဘောဂဋ္ဌာနေ, မိဂါဇိနေန သဒ္ဓိံ ကထိတဋ္ဌာနေ, နာရဒေန သဒ္ဓိံ ကထိတဋ္ဌာနေ စာတိ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု စေတိယာနိ ကာရေတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ သေနင်္ဂပရိဝုတာ မိထိလံ ပတွာ အမ္ဗဝနုယျာနေ ပုတ္တဿ အဘိသေကံ ကာရေတွာ တံ သေနင်္ဂပရိဝုတံ နဂရံ ပေသေတွာ သယံ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ တတ္ထေဝ ဥယျာနေ ဝသန္တီ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏာ အဟောသိ။ မဟာသတ္တောပိ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဟုတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈၄။)သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ သမုဒ္ဒရက္ခိကာ ဒေဝဓီတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ အဟောသိ, နာရဒေါ သာရိပုတ္တော, မိဂါဇိနော မောဂ္ဂလ္လာနော, ကုမာရိကာ ခေမာ ဘိက္ခုနီ, ဥသုကာရော အာနန္ဒော, သီဝလိဒေဝီ ရာဟုလမာတာ, ဒီဃာဝုကုမာရော ရာဟုလော, မာတာပိတရော မဟာရာဇကုလာနိ, မဟာဇနကနရိန္ဒော ပန အဟမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဟောသိ’’န္တိ။
မဟာဇနကဇာတကဝဏ္ဏနာ ဒုတိယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈၅။)֍ * [၅၄၀] ၃။ သုဝဏ္ဏသာမဇာတကဝဏ္ဏနာ
ကော နု မံ ဥသုနာ ဝိဇ္ဈီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မာတုပေါသကဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိယံ ကိရ အဋ္ဌာရသကောဋိဝိဘဝဿ ဧကဿ သေဋ္ဌိကုလဿ ဧကပုတ္တကော အဟောသိ မာတာပိတူနံ ပိယော မနာပေါ။ သော ဧကဒိဝသံ ပါသာဒဝရဂတော သီဟပဉ္ဇရံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ဝီထိံ ဩလောကေန္တော ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထံ မဟာဇနံ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဇေတဝနံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘အဟမ္ပိ ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’’တိ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ဂန္ဓမာလာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာဝတ္ထဘေသဇ္ဇပါနကာဒီနိ ဘိက္ခုသံဃဿ ဒါပေတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ စ ဘဂဝန္တံ ပူဇေတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဓမ္မံ သုတွာ ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စ အာနိသံသံ သလ္လက္ခေတွာ ပရိသာယ ဝုဋ္ဌိတာယ ဘဂဝန္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ‘‘မာတာပိတူဟိ အနနုညာတံ ပုတ္တံ တထာဂတာ နာမ န ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ သုတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပုန ဂေဟံ ဂန္တွာ သဂါရဝေန မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘အမ္မတာတာ, အဟံ တထာဂတဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ အထဿ မာတာပိတရော တဿ ဝစနံ သုတွာ ဧကပုတ္တကဘာဝေန သတ္တဓာ ဘိဇ္ဇမာနဟဒယာ ဝိယ ပုတ္တသိနေဟေန ကမ္ပမာနာ ဧဝမာဟံသု ‘‘တာတ ပိယပုတ္တက, တာတ ကုလင်္ကုရ, တာတ နယန, တာတ ဟဒယ, တာတ ပါဏသဒိသ, တယာ ဝိနာ ကထံ ဇီဝါမ, တယိ ပဋိဗဒ္ဓံ နော ဇီဝိတံ။ မယဉှိ တာတ, ဇရာဇိဏ္ဏာ ဝုဍ္ဎာ မဟလ္လကာ, အဇ္ဇ ဝါ သုဝေ ဝါ ပရသုဝေ ဝါ မရဏံ ပါပုဏိဿာမ, တသ္မာ မာ အမှေ ဩဟာယ ဂစ္ဆသိ။ တာတ, ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ အတိဒုက္ကရာ, သီတေန အတ္ထေ သတိ ဥဏှံ လဘတိ, ဥဏှေန အတ္ထေ သတိ သီတံ လဘတိ, တသ္မာ တာတ, မာ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ။
တံ သုတွာ ကုလပုတ္တော ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော ဩနတသီသော ပဇ္ဈာယန္တောဝ နိသီဒိ သတ္တာဟံ နိရာဟာရော။ အထဿ မာတာပိတရော ဧဝံ စိန္တေသုံ ‘‘သစေ နော ပုတ္တော အနနုညာတော, အဒ္ဓါ မရိဿတိ, ပုန န ပဿိဿာမ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဇီဝမာနံ ပုန နံ ပဿိဿာမာ’’တိ။ စိန္တေတွာ စ ပန ‘‘တာတ ပိယပုတ္တက, တံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အနုဇာနာမ, ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ အနုဇာနိံသု။ တံ သုတွာ ကုလပုတ္တော တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ အတ္တနော သကလသရီရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈၆။)ဩဏာမေတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ သတ္ထာ ဧကံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဣမံ ကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ အာဏာပေသိ။ သော တံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ တဿ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟာလာဘသက္ကာရော နိဗ္ဗတ္တိ။ သော အာစရိယုပဇ္ဈာယေ အာရာဓေတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ပဉ္စ ဝဿာနိ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိတွာ ‘‘အဟံ ဣဓ အာကိဏ္ဏော ဝိဟရာမိ, န မေ ဣဒံ ပတိရူပ’’န္တိ ဝိပဿနာဓုရံ ပူရေတုကာမော ဟုတွာ ဥပဇ္ဈာယဿ သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဥပဇ္ဈာယံ ဝန္ဒိတွာ ဇေတဝနာ နိက္ခမိတွာ ဧကံ ပစ္စန္တဂါမံ နိဿာယ အရညေ ဝိဟာသိ။ သော တတ္ထ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တောပိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ မာတာပိတရောပိဿ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ဒုဂ္ဂတာ အဟေသုံ။ ယေ ဟိ တေသံ ခေတ္တံ ဝါ ဝဏိဇ္ဇံ ဝါ ပယောဇေသုံ, တေ ‘‘ဣမသ္မိံ ကုလေ ပုတ္တော ဝါ ဘာတာ ဝါ ဣဏံ စောဒေတွာ ဂဏှန္တော နာမ နတ္ထီ’’တိ အတ္တနော အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ဂဟေတွာ ယထာရုစိ ပလာယိံသု။ ဂေဟေ ဒါသကမ္မကရာဒယောပိ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီနိ ဂဟေတွာ ပလာယိံသု။
အပရဘာဂေ ဒွေ ဇနာ ကပဏာ ဟုတွာ ဟတ္ထေ ဥဒကသိဉ္စနမ္ပိ အလဘိတွာ ဂေဟံ ဝိက္ကိဏိတွာ အဃရာ ဟုတွာ ကာရုညဘာဝံ ပတ္တာ ပိလောတိကံ နိဝါသေတွာ ကပါလဟတ္ထာ ဘိက္ခာယ စရိံသု။ တသ္မိံ ကာလေ ဧကော ဘိက္ခု ဇေတဝနတော နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ သော တဿ အာဂန္တုကဝတ္တံ ကတွာ သုခနိသိန္နကာလေ ‘‘ဘန္တေ, ကုတော အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဇေတဝနာ အာဂတော အာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေ သတ္ထုနော စေဝ မဟာသာဝကာဒီနဉ္စ အာရောဂျံ ပုစ္ဆိတွာ မာတာပိတူနဉ္စ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, သာဝတ္ထိယံ အသုကဿ နာမ သေဋ္ဌိကုလဿ အာရောဂျ’’န္တိ? ‘‘အာဝုသော, မာ တဿ ကုလဿ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အာဝုသော, တဿ ကိရ ကုလဿ ဧကော ပုတ္တော အတ္ထိ, သော ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတော, တဿ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧတံ ကုလံ ပရိက္ခီဏံ, ဣဒါနိ ဒွေ ဇနာ ပရမကာရုညဘာဝံ ပတ္တာ ဘိက္ခာယ စရန္တီ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ရောဒိတုံ အာရဘိ။ ‘‘အာဝုသော, ကိံ ရောဒသီ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ, တေ မယှံ မာတာပိတရော, အဟံ တေသံ ပုတ္တော’’တိ။ ‘‘အာဝုသော, တဝ မာတာပိတရော တံ နိဿာယ ဝိနာသံ ပတ္တာ, ဂစ္ဆ, တေ ပဋိဇဂ္ဂါဟီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈၇။)သော ‘‘အဟံ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တောပိ မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိံ, အဘဗ္ဗော ဘဝိဿာမိ, ကိံ မေ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ, ဂိဟီ ဟုတွာ မာတာပိတရော ပေါသေတွာ ဒါနံ ဒတွာ သဂ္ဂပရာယဏော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အရညာဝါသံ တဿ ထေရဿ နိယျာဒေတွာ ပုနဒိဝသေ အရညာ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဂစ္ဆန္တော သာဝတ္ထိတော အဝိဒူရေ ဇေတဝနပိဋ္ဌိဝိဟာရံ ပါပုဏိ။ တတ္ထ ဒွေ မဂ္ဂါ အဟေသုံ။ တေသု ဧကော မဂ္ဂေါ ဇေတဝနံ ဂစ္ဆတိ, ဧကော သာဝတ္ထိံ။ သော တတ္ထေဝ ဌတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ပဌမံ မာတာပိတရော ပဿာမိ, ဥဒါဟု ဒသဗလ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘မယာ မာတာပိတရော စိရံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ပန မေ ဗုဒ္ဓဒဿနံ ဒုလ္လဘံ ဘဝိဿတိ, တသ္မာ အဇ္ဇမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ဓမ္မံ သုတွာ သွေ ပါတောဝ မာတာပိတရော ပဿိဿာမီ’’တိ သာဝတ္ထိမဂ္ဂံ ပဟာယ သာယနှသမယေ ဇေတဝနံ ပါဝိသိ။ တံ ဒိဝသံ ပန သတ္ထာ ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဩလောကေန္တော ဣမဿ ကုလပုတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ အဒ္ဒသ။ သော တဿာဂမနကာလေ မာတုပေါသကသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၁။၂၀၅) မာတာပိတူနံ ဂုဏံ ဝဏ္ဏေသိ။ သော ပန ဘိက္ခု ပရိသပရိယန္တေ ဌတွာ သတ္ထုဿ ဓမ္မကထံ သုဏန္တော စိန္တေသိ ‘‘အဟံ ဂိဟီ ဟုတွာ မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂိတုံ သက္ကောမီတိ စိန္တေသိံ, သတ္ထာ ပန ‘ပဗ္ဗဇိတောဝ သမာနော ပဋိဇဂ္ဂိတော ဥပကာရကော မာတာပိတူန’န္တိ ဝဒတိ။ သစာဟံ သတ္ထာရံ အဒိသွာ ဂတော, ဧဝရူပါယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပရိဟီနော ဘဝေယျံ။ ဣဒါနိ ပန ဂိဟီ အဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတောဝ သမာနော မာတာပိတရော ပေါသေဿာမီ’’တိ။
သော သလာကဂ္ဂံ ဂန္တွာ သလာကဘတ္တဉ္စေဝ သလာကယာဂုဉ္စ ဂဏှိတွာ ဒွါဒသ ဝဿာနိ အရညေ ဝုတ္ထဘိက္ခု ပါရာဇိကပ္ပတ္တော ဝိယ အဟောသိ။ သော ပါတောဝ သာဝတ္ထိယံ ပဝိသိတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ပဌမံ ယာဂုံ ဂဏှိဿာမိ, ဥဒါဟု မာတာပိတရော ပဿိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကပဏာနံ မာတာပိတူနံ သန္တိကံ တုစ္ဆဟတ္ထေန ဂန္တုံ အယုတ္တ’’န္တိ စိန္တေတွာ ယာဂုံ ဂဟေတွာ ဧတေသံ ပေါရာဏကဂေဟဒွါရံ ဂတော။ မာတာပိတရောပိဿ ယာဂုဘိက္ခံ စရိတွာ ပရဘိတ္တိံ နိဿာယ ဝိဟရန္တိ။ သော ဥပဂန္တွာ နိသိန္နကေ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသောကော အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ တေသံ အဝိဒူရေ အဋ္ဌာသိ။ တေ တံ ဒိသွာပိ န သဉ္ဇာနိံသု။ အထ မာတာ ‘‘ဘိက္ခတ္ထာယ ဌိတော ဘဝိဿတီ’’တိ သညာယ ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ ဒါတဗ္ဗယုတ္တကံ နတ္ထိ, အတိစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ သော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈၈။)တဿာ ကထံ သုတွာ ဟဒယပူရံ သောကံ ဂဟေတွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ တတ္ထေဝ အဋ္ဌာသိ။ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ‘‘အတိစ္ဆထာ’’တိ ဝုစ္စမာနောပိ အဋ္ဌာသိယေဝ။ အထဿ ပိတာ မာတရံ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆ, ဘဒ္ဒေ, ဇာနာဟိ, ပုတ္တော နု ခေါ နော ဧသော’’တိ။ သာ ဥဋ္ဌာယ ဥပဂန္တွာ ဩလောကေန္တီ သဉ္ဇာနိတွာ ပါဒမူလေ ပတိတွာ ပရိဒေဝိ, ပိတာပိဿ တထေဝ အကာသိ, မဟန္တံ ကာရုညံ အဟောသိ။
သောပိ မာတာပိတရော ဒိသွာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အဿူနိ ပဝတ္တေသိ။ သော သောကံ အဓိဝါသေတွာ ‘‘အမ္မတာတာ, မာ စိန္တယိတ္ထ, အဟံ ဝေါ ပေါသေဿာမီ’’တိ မာတာပိတရော အဿာသေတွာ ယာဂုံ ပါယေတွာ ဧကမန္တေ နိသီဒါပေတွာ ပုန ဘိက္ခံ အာဟရိတွာ တေ ဘောဇေတွာ အတ္တနော အတ္ထာယ ဘိက္ခံ ပရိယေသိတွာ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပုန ဘတ္တေနာပုစ္ဆိတွာ ပစ္ဆာ သယံ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဣမိနာ နိယာမေန မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂတိ။ အတ္တနာ လဒ္ဓါနိ ပက္ခိကဘတ္တာဒီနိ တေသံယေဝ ဒတွာ သယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဘမာနော ဘုဉ္ဇတိ, အလဘမာနော န ဘုဉ္ဇတိ, ဝဿာဝါသိကမ္ပိ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ လဘိတွာ တေသံယေဝ ဒေတိ။ တေဟိ ပရိဘုတ္တံ ဇိဏ္ဏပိလောတိကံ ဂဟေတွာ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ရဇိတွာ သယံ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ဘိက္ခလဘနဒိဝသေဟိ ပနဿ အလဘနဒိဝသာ ဗဟူ အဟေသုံ။ အထဿ နိဝါသနပါရုပနံ အတိလူခံ ဟောတိ။
ဣတိ သော မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂန္တောယေဝ အပရဘာဂေ ကိသော ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတော ဓမနိသန္ထတဂတ္တော အဟောသိ။ အထ နံ သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိံသု ‘‘အာဝုသော, ပုဗ္ဗေ တဝ သရီရဝဏ္ဏော သောဘတိ, ဣဒါနိ ပန ကိသော ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတော ဓမနိသန္ထတဂတ္တော, ဗျာဓိ တေ နု ခေါ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ သော ‘‘နတ္ထိ မေ, အာဝုသော, ဗျာဓိ, အပိစ ပန ပလိဗောဓော မေ အတ္ထီ’’တိ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ အထ နံ တေ ဘိက္ခူ အာဟံသု ‘‘အာဝုသော, ဘဂဝါ သဒ္ဓါဒေယျံ ဝိနိပါတေတုံ န ဒေတိ, တွံ ပန သဒ္ဓါဒေယျံ ဂဟေတွာ ဂိဟီနံ ဒဒမာနော အယုတ္တံ ကရောသီ’’တိ။ သော တေသံ ကထံ သုတွာ လဇ္ဇိတော ဩလီယိ။ တေ ဧတ္တကေနပိ အသန္တုဋ္ဌာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘန္တေ, အသုကော နာမ ဘိက္ခု သဒ္ဓါဒေယျံ ဝိနိပါတေတွာ ဂိဟီ ပေါသေတီ’’တိ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တံ ဘိက္ခုံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု သဒ္ဓါဒေယျံ ဂဟေတွာ ဂိဟီ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၈၉။)ပေါသေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ကိရိယံ ဝဏ္ဏေတုကာမော အတ္တနော စ ပုဗ္ဗစရိယံ ပကာသေတုကာမော ‘‘ဘိက္ခု, ဂိဟီ ပေါသေန္တော ကေ ပေါသေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မာတာပိတရော မေ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ သတ္ထာ တဿ ဥဿာဟံ ဇနေတုံ ‘‘သာဓု သာဓု, ဘိက္ခူ’’တိ တိက္ခတ္တုံ သာဓုကာရံ ဒတွာ ‘‘တွံ မမ ဂတမဂ္ဂေ ဌိတော, အဟမ္ပိ ပုဗ္ဗစရိယံ စရန္တော မာတာပိတရော ပေါသေသိ’’န္တိ အာဟ။ သော အဿာသံ ပဋိလဘိ။ သတ္ထာ တာယ ပုဗ္ဗစရိယာယ အာဝိကရဏတ္ထံ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဗာရာဏသိနဂရတော အဝိဒူရေ နဒိယာ ဩရိမတီရေ ဧကော နေသာဒဂါမော အဟောသိ, ပါရိမတီရေ ဧကော နေသာဒဂါမော။ ဧကေကသ္မိံ ဂါမေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကုလသတာနိ ဝသန္တိ။ ဒွီသုပိ ဂါမေသု ဒွေ နေသာဒဇေဋ္ဌကာ သဟာယကာ အဟေသုံ။ တေ ဒဟရကာလေယေဝ ကတိကဝတ္တံ ကရိံသု ‘‘သစေ အမှေသု ဧကဿ ဓီတာ ဟောတိ, ဧကဿ ပုတ္တော ဟောတိ, တေသံ အာဝါဟဝိဝါဟံ ကရိဿာမာ’’တိ။ အထ ဩရိမတီရေ ဂါမဇေဋ္ဌကဿ ဂေဟေ ပုတ္တော ဇာယိ, ဇာတက္ခဏေယေဝ ဒုကူလေန ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဒုကူလော’’တွေဝဿ နာမံ ကရိံသု။ ဣတရဿ ဂေဟေ ဓီတာ ဇာယိ, တဿာ ပရတီရေ ဇာတတ္တာ ‘‘ပါရိကာ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ တေ ဥဘောပိ အဘိရူပါ ပါသာဒိကာ အဟေသုံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ။ တေ နေသာဒကုလေ ဇာတာပိ ပါဏာတိပါတံ နာမ န ကရိံသု။
အပရဘာဂေ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကံ ဒုကူလကုမာရံ မာတာပိတရော အာဟံသု ‘‘ပုတ္တ, ကုမာရိကံ တေ အာနယိဿာမာ’’တိ။ သော ပန ဗြဟ္မလောကတော အာဂတော သုဒ္ဓသတ္တော ဥဘော ကဏ္ဏေ ပိဓာယ ‘‘န မေ ဃရာဝါသေနတ္ထော အမ္မတာတာ, မာ ဧဝရူပံ အဝစုတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ယာဝတတိယံ ဝုစ္စမာနောပိ န ဣစ္ဆိယေဝ။ ပါရိကာပိ မာတာပိတူဟိ ‘‘အမ္မ, အမှာကံ သဟာယကဿ ပုတ္တော အတ္ထိ, သော အဘိရူပေါ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော, တဿ တံ ဒဿာမာ’’တိ ဝုတ္တာ တထေဝ ဝတွာ ဥဘော ကဏ္ဏေ ပိဒဟိ။ သာပိ ဗြာဟ္မလောကတော အာဂတာ ဃရာဝါသံ န ဣစ္ဆိ။ ဒုကူလကုမာရော ပန တဿာ ရဟဿေန သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘သစေ ပါရိကေ မေထုနဓမ္မေန အတ္ထိကာ, အညဿ ဂေဟံ ဂစ္ဆတု, မယှံ မေထုနဓမ္မေ ဆန္ဒော နတ္ထီ’’တိ။ သာပိ တဿ တထေဝ သာသနံ ပေသေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉၀။)အထ မာတာပိတရော တေသံ အနိစ္ဆမာနာနညေဝ အာဝါဟဝိဝါဟံ ကရိံသု။ တေ ဥဘောပိ ကိလေသသမုဒ္ဒံ အနောတရိတွာ ဒွေ မဟာဗြဟ္မာနော ဝိယ ဧကတောဝ ဝသိံသု။ ဒုကူလကုမာရော ပန မစ္ဆံ ဝါ မိဂံ ဝါ န မာရေတိ, အန္တမသော အာဟဋမံသမ္ပိ န ဝိက္ကိဏာတိ။ အထ နံ မာတာပိတရော ဝဒိံသု ‘‘တာတ, တွံ နေသာဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာပိ နေဝ ဃရာဝါသံ ဣစ္ဆသိ, န ပါဏဝဓံ ကရောသိ, ကိံ နာမ ကမ္မံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘အမ္မတာတာ, တုမှေသု အနုဇာနန္တေသု မယံ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ။ တံ သုတွာ မာတာပိတရော ‘‘တေန ဟိ ပဗ္ဗဇထာ’’တိ ဒွေ ဇနေ အနုဇာနိံသု။ တေ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ဂါမတော နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဂင်္ဂါတီရေန ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ယသ္မိံ ဌာနေ မိဂသမ္မတာ နာမ နဒီ ဟိမဝန္တတော ဩတရိတွာ ဂင်္ဂံ ပတ္တာ, တံ ဌာနံ ဂန္တွာ ဂင်္ဂံ ပဟာယ မိဂသမ္မတာဘိမုခါ အဘိရုဟိံသု။
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကဿ ဘဝနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော ဩလောကေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ဝိဿကမ္မံ အာမန္တေတွာ ‘‘တာတ ဝိဿကမ္မ, ဒွေ မဟာပုရိသာ ဂါမာ နိက္ခမိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိဋ္ဌာ, တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, မိဂသမ္မတာနဒိယာ အဍ္ဎကောသန္တရေ ဧတေသံ ပဏ္ဏသာလဉ္စ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ စ မာပေတွာ ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မူဂပက္ခဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗံ သံဝိဒဟိတွာ အမနာပသဒ္ဒေ မိဂပက္ခိနော ပလာပေတွာ ဧကပဒိကံ ဇင်္ဃမဂ္ဂံ မာပေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ တေပိ တံ မဂ္ဂံ ဒိသွာ တေန မဂ္ဂေန ဂန္တွာ တံ အဿမပဒံ ပါပုဏိံသု။ ဒုကူလပဏ္ဍိတော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရေ ဒိသွာ ‘‘သက္ကေန မယှံ ဒိန္နာ’’တိ သက္ကဒတ္တိယဘာဝံ ဉတွာ သာဋကံ ဩမုဉ္စိတွာ ရတ္တဝါကစီရံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ အဇိနစမ္မံ အံသေ ကတွာ ဇဋာမဏ္ဍလံ ဗန္ဓိတွာ ဣသိဝေသံ ဂဟေတွာ ပါရိကာယပိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အဒါသိ။ ဥဘောပိ ကာမာဝစရမေတ္တံ ဘာဝေတွာ တတ္ထ ဝသိံသု။ တေသံ မေတ္တာနုဘာဝေန သဗ္ဗေပိ မိဂပက္ခိနော အညမညံ မေတ္တစိတ္တမေဝ ပဋိလဘိံသု, န ကောစိ ကဉ္စိ ဝိဟေဌေသိ။ ပါရိကာ တတော ပဋ္ဌာယ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ အာဟရတိ, အဿမပဒံ သမ္မဇ္ဇတိ, သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောတိ။ ဥဘောပိ ဖလာဖလာနိ အာဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တာ တတ္ထ ဝါသံ ကပ္ပယိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉၁။)သက္ကော တေသံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆတိ။ သော ဧကဒိဝသံ အနုဩလောကေန္တော ‘‘ဣမေသံ စက္ခူနိ ပရိဟာယိဿန္တီ’’တိ အန္တရာယံ ဒိသွာ ဒုကူလပဏ္ဍိတံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ, တုမှာကံ အန္တရာယော ပညာယတိ, ပဋိဇဂ္ဂနကံ ပုတ္တံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ, လောကဓမ္မံ ပဋိသေဝထာ’’တိ။ အထ နံ ဒုကူလပဏ္ဍိတော အာဟ – ‘‘သက္က, ကိန္နာမေတံ ကထေသိ, မယံ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တာပိ ဧတံ လောကဓမ္မံ ပုဠဝကဂူထရာသိံ ဝိယ ဇိဂုစ္ဆိမှာ, ဣဒါနိ ပန အရညံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကထံ ဧဝရူပံ ကရိဿာမာ’’တိ။ အထ သက္ကော တံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, သစေ ဧဝံ န ကရောထ, ပါရိကာယ တာပသိယာ ဥတုနိကာလေ နာဘိံ ဟတ္ထေန ပရာမသေယျာထာ’’တိ။ ဒုကူလပဏ္ဍိတော ‘‘ဣဒံ သက္ကာ ကာတု’’န္တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သက္ကော တံ ဝန္ဒိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။
ဒုကူလပဏ္ဍိတောပိ တံ ကာရဏံ ပါရိကာယ အာစိက္ခိတွာ အဿာ ဥတုနိကာလေ နာဘိံ ဟတ္ထေန ပရာမသိ။ တဒါ ဗောဓိသတ္တော ဒေဝလောကတော စဝိတွာ တဿာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သာ ဒသမာသစ္စယေန သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ, တေနေဝဿ ‘‘သုဝဏ္ဏသာမော’’တိ နာမံ ကရိံသု။ ပါရိကာယ ဖလာဖလတ္ထာယ ဝနံ ဂတကာလေ ပဗ္ဗတန္တရေ ကိန္နရိယော ဓာတိကိစ္စံ ကရိံသု။ တေ ဥဘောပိ ဗောဓိသတ္တံ နှာပေတွာ ပဏ္ဏသာလာယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဖလာဖလတ္ထာယ အရညံ ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မိံ ခဏေ ကိန္နရာ ကုမာရံ ဂဟေတွာ ဂိရိကန္ဒရာဒီသု နှာပေတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ အာရုယှ နာနာပုပ္ဖေဟိ အလင်္ကရိတွာ ဟရိတာလမနောသိလာဒီနိ သိလာယံ ဃံသိတွာ နလာဋေ တိလကေ ကတွာ ပုန အာနေတွာ ပဏ္ဏသာလာယံ နိပဇ္ဇာပေသုံ။ ပါရိကာပိ အာဂန္တွာ ပုတ္တံ ထညံ ပါယေသိ။ တံ အပရဘာဂေ ဝဍ္ဎိတွာ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကမ္ပိ အနုရက္ခန္တာ မာတာပိတရော ပဏ္ဏသာလာယံ နိသီဒါပေတွာ သယမေဝ ဝနမူလဖလာဖလတ္ထာယ ဝနံ ဂစ္ဆန္တိ။ မဟာသတ္တော ‘‘မမ မာတာပိတူနံ ကဒါစိ ကောစိဒေဝ အန္တရာယော ဘဝေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ တေသံ ဂတမဂ္ဂံ သလ္လက္ခေသိ။
အထေကဒိဝသံ တေသံ ဝနမူလဖလာဖလံ အာဒါယ သာယနှသမယေ နိဝတ္တန္တာနံ အဿမပဒတော အဝိဒူရေ မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိ။ တေ ဧကံ ရုက္ခမူလံ ပဝိသိတွာ ဝမ္မိကမတ္ထကေ အဋ္ဌံသု။ တဿ စ အဗ္ဘန္တရေ အာသီဝိသော အတ္ထိ။ တေသံ သရီရတော သေဒဂန္ဓမိဿကံ ဥဒကံ ဩတရိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉၂။)တဿ နာသာပုဋံ ပါဝိသိ။ သော ကုဇ္ဈိတွာ နာသာဝါတေန ပဟရိ။ ဒွေပိ အန္ဓာ ဟုတွာ အညမညံ န ပဿိံသု။ ဒုကူလပဏ္ဍိတော ပါရိကံ အာမန္တေတွာ ‘‘ပါရိကေ မမ စက္ခူနိ ပရိဟီနာနိ, အဟံ တံ န ပဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာပိ တထေဝ အာဟ။ တေ ‘‘နတ္ထိ နော ဣဒါနိ ဇီဝိတ’’န္တိ မဂ္ဂံ အပဿန္တာ ပရိဒေဝမာနာ အဋ္ဌံသု။ ‘‘ကိံ ပန တေသံ ပုဗ္ဗကမ္မ’’န္တိ? တေ ကိရ ပုဗ္ဗေ ဝေဇ္ဇကုလေ အဟေသုံ။ အထ သော ဝေဇ္ဇော ဧကဿ မဟာဓနဿ ပုရိသဿ အက္ခိရောဂံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ သော တဿ ကိဉ္စိ ဓနံ န အဒါသိ။ အထ ဝေဇ္ဇော ကုဇ္ဈိတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘရိယာယ အာရောစေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ တဿ အက္ခိရောဂံ ပဋိဇဂ္ဂါမိ, ဣဒါနိ မယှံ ဓနံ န ဒေတိ, ကိံ ကရောမာ’’တိ အာဟ။ သာပိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘န နော တဿ သန္တကေနတ္ထော, ဘေသဇ္ဇံ တဿ ဧကယောဂံ ဒတွာ အက္ခီနိ ကာဏာနိ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တထာ အကာသိ။ သော နစိရဿေဝ အန္ဓော ဟောတိ။ တေသံ ဥဘိန္နမ္ပိ ဣမိနာ ကမ္မေန စက္ခူနိ အန္ဓာနိ ဇာယိံသု။
အထ မဟာသတ္တော ‘‘မမ မာတာပိတရော အညေသု ဒိဝသေသု ဣမာယ ဝေလာယ အာဂစ္ဆန္တိ, ဣဒါနိ တေသံ ပဝတ္တိံ န ဇာနာမိ, ပဋိမဂ္ဂံ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မဂ္ဂံ ဂန္တွာ သဒ္ဒမကာသိ။ တေ တဿ သဒ္ဒံ သဉ္ဇာနိတွာ ပဋိသဒ္ဒံ ကရိတွာ ပုတ္တသိနေဟေန ‘‘တာတ သုဝဏ္ဏသာမ, ဣဓ ပရိပန္ထော အတ္ထိ, မာ အာဂမီ’’တိ ဝဒိံသု။ အထ နေသံ ‘‘တေန ဟိ ဣမံ လဋ္ဌိကောဋိံ ဂဟေတွာ မမ သန္တိကံ ဧထာ’’တိ ဒီဃလဋ္ဌိံ အဒါသိ။ တေ လဋ္ဌိကောဋိံ ဂဟေတွာ တဿ သန္တိကံ အာဂမိံသု။ အထ နေ ‘‘ကေန ကာရဏေန ဝေါ စက္ခူနိ ဝိနဋ္ဌာနီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ မာတာပိတရော အာဟံသု ‘‘တာတ, မယံ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ဣဓ ရုက္ခမူလေ ဝမ္မိကမတ္ထကေ ဌိတာ, တေန ကာရဏေနာ’’တိ။ သော မာတာပိတူနံ ကထံ သုတွာဝ အညာသိ ‘‘တတ္ထ အာသီဝိသေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တေန ကုဒ္ဓေန နာသာဝါတော ဝိဿဋ္ဌော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော မာတာပိတရော ဒိသွာ ရောဒိ စေဝ ဟသိ စ။ အထ နံ တေ ပုစ္ဆိံသု ‘‘ကသ္မာ, တာတ, ရောဒသိ စေဝ ဟသသိ စာ’’တိ? အမ္မတာတာ, ‘‘တုမှာကံ ဒဟရကာလေယေဝ ဧဝံ စက္ခူနိ ဝိနဋ္ဌာနီ’’တိ ရောဒိံ, ‘‘ဣဒါနိ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ လဘိဿာမီ’’တိ ဟသိံ။ အမ္မတာတာ, တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ, အဟံ ဝေါ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီတိ။
သော မာတာပိတရော အဿာသေတွာ အဿမပဒံ အာနေတွာ တေသံ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု စင်္ကမေ ပဏ္ဏသာလာယံ ဝစ္စဋ္ဌာနေ ပဿာဝဋ္ဌာနေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉၃။)စာတိ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ရဇ္ဇုကေ ဗန္ဓိ, တတော ပဋ္ဌာယ တေ အဿမပဒေ ဌပေတွာ သယံ ဝနမူလဖလာဒီနိ အာဟရိတွာ ပဏ္ဏသာလာယံ ဌပေတွာ ပါတောဝ တေသံ ဝသနဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ဃဋံ အာဒါယ မိဂသမ္မတာနဒိံ ဂန္တွာ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ အာဟရိတွာ ဥပဋ္ဌာပေတိ, ဒန္တကဋ္ဌမုခေါဒကာဒီနိ ဒတွာ မဓုရဖလာဖလံ ဒေတိ, တေဟိ ဘုဉ္ဇိတွာ မုခေ ဝိက္ခာလိတေ သယံ ခါဒိတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ မိဂဂဏပရိဝုတော ဖလာဖလတ္ထာယ အရညံ ပါဝိသိ။ ပဗ္ဗတပါဒေ ကိန္နရပရိဝါရော ဖလာဖလံ ဂဟေတွာ သာယနှသမယေ အာဂန္တွာ ဃဋေန ဥဒကံ အာဟရိတွာ ဥဏှောဒကေန တေသံ ယထာရုစိ နှာပနံ ပါဒဓောဝနံ ဝါ ကတွာ အင်္ဂါရကပလ္လံ ဥပနေတွာ ဟတ္ထပါဒေ သေဒေတွာ တေသံ နိသိန္နာနံ ဖလာဖလံ ဒတွာ ခါဒါပေတွာ ပရိယောသာနေ သယံ ခါဒိတွာ သေသကံ ဌပေသိ။ ဣမိနာ နိယာမေနေဝ မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂိ။
တသ္မိံ သမယေ ဗာရာဏသိယံ ပီဠိယက္ခော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သော မိဂမံသလောဘေန မာတရံ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ သန္နဒ္ဓပဉ္စာဝုဓော ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ မိဂေ ဝဓိတွာ မံသံ ခါဒန္တော မိဂသမ္မတာနဒိံ ပတွာ အနုပုဗ္ဗေန သာမဿ ပါနီယဂ္ဂဟဏတိတ္ထံ သမ္ပတ္တော မိဂပဒဝလဉ္ဇံ ဒိသွာ မဏိဝဏ္ဏာဟိ သာခါဟိ ကောဋ္ဌကံ ကတွာ ဓနုံ အာဒါယ ဝိသပီတံ သရံ သန္နဟိတွာ နိလီနောဝ အစ္ဆိ။ မဟာသတ္တောပိ သာယနှသမယေ ဖလာဖလံ အာဟရိတွာ အဿမပဒေ ဌပေတွာ မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ ‘‘ပါနီယံ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဃဋံ ဂဟေတွာ မိဂဂဏပရိဝုတော ဒွေပိ မိဂေ ဧကတော ကတွာ တေသံ ပိဋ္ဌိယံ ပါနီယဃဋံ ဌပေတွာ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ နဒီတိတ္ထံ အဂမာသိ။ ရာဇာ ကောဋ္ဌကေ ဌိတောဝ တံ တထာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘မယာ ဧတ္တကံ ကာလံ ဧဝံ ဝိစရန္တေနပိ မနုဿော နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ဒေဝေါ နု ခေါ ဧသ နာဂေါ နု ခေါ, သစေ ပနာဟံ ဧတံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမိ။ ဒေဝေါ စေ ဘဝိဿတိ, အာကာသံ ဥပ္ပတိဿတိ။ နာဂေါ စေ, ဘူမိယံ ပဝိသိဿတိ။ န ခေါ ပနာဟံ သဗ္ဗကာလံ ဟိမဝန္တေယေဝ ဝိစရိဿာမိ, ဗာရာဏသိံ ဂမိဿာမိ။ တတြ မံ ပုစ္ဆိဿန္တိ ‘အပိ နု ခေါ တေ, မဟာရာဇ, ဟိမဝန္တေ ဝသန္တေန ကိဉ္စိ အဆရိယံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ’န္တိ? တတြာဟံ ‘ဧဝရူပေါ မေ သတ္တော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’တိ ဝက္ခာမိ။ ‘ကော နာမေသော’တိ ဝုတ္တေ သစေ ‘န ဇာနာမီ’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉၄။)ဝက္ခာမိ, အထ ဂရဟိဿန္တိ မံ, တသ္မာ ဧတံ ဝိဇ္ဈိတွာ ဒုဗ္ဗလံ ကတွာ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။
အထ တေသု မိဂေသု ပဌမမေဝ ဩတရိတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဥတ္တိဏ္ဏေသု ဗောဓိသတ္တော ဥဂ္ဂဟိတဝတ္တော မဟာထေရော ဝိယ သဏိကံ ဩတရိတွာ ပဿဒ္ဓဒရထော ပစ္စုတ္တရိတွာ ရတ္တဝါကစီရံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ အဇိနစမ္မံ အံသေ ကတွာ ပါနီယဃဋံ ဥက္ခိပိတွာ ဥဒကံ ပုဉ္ဆိတွာ ဝါမအံသကူဋေ ဌပေသိ။ တသ္မိံ ကာလေ ‘‘ဣဒါနိ ဝိဇ္ဈိတုံ သမယော’’တိ ရာဇာ ဝိသပီတံ သရံ ဥက္ခိပိတွာ မဟာသတ္တံ ဒက္ခိဏပဿေ ဝိဇ္ဈိ, သရော ဝါမပဿေန နိက္ခမိ။ တဿ ဝိဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ မိဂဂဏာ ဘီတာ ပလာယိံသု။ သုဝဏ္ဏသာမပဏ္ဍိတော ပန ဝိဒ္ဓေါပိ ပါနီယဃဋံ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ အနဝသုမ္ဘိတွာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ သဏိကံ ဩတာရေတွာ ဝါလုကံ ဝိယူဟိတွာ ဌပေတွာ ဒိသံ ဝဝတ္ထပေတွာ မာတာပိတူနံ ဝသနဋ္ဌာနဒိသာဘာဂေန သီသံ ကတွာ ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏာယ ဝါလုကာယ သုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ နိပဇ္ဇိတွာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ မမ ဝေရီ နာမ နတ္ထိ, မယှံ မာတာပိတူနဉ္စ ဝေရီ နာမ နတ္ထီ’’တိ မုခေန လောဟိတံ ဆဍ္ဍေတွာ ရာဇာနံ အဒိသွာဝ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကော နု မံ ဥသုနာ ဝိဇ္ဈိ, ပမတ္တံ ဥဒဟာရကံ၊
ခတ္တိယော ဗြာဟ္မဏော ဝေဿော, ကော မံ ဝိဒ္ဓါ နိလီယသီ’’တိ။
တတ္ထ ပမတ္တန္တိ မေတ္တာဘာဝနာယ အနုပဋ္ဌိတသတိံ။ ဣဒဉှိ သော သန္ဓာယ တသ္မိံ ခဏေ အတ္တာနံ ပမတ္တံ နာမ အကာသိ။ ဝိဒ္ဓါတိ ဝိဇ္ဈိတွာ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုန အတ္တနော သရီရမံသဿ အဘက္ခသမ္မတဘာဝံ ဒဿေတုံ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘န မေ မံသာနိ ခဇ္ဇာနိ, စမ္မေနတ္ထော န ဝိဇ္ဇတိ၊
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, ဝိဒ္ဓေယျံ မံ အမညထာ’’တိ။
ဒုတိယဂါထံ ဝတွာ တမေဝ နာမာဒိဝသေန ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော, ကထံ ဇာနေမု တံ မယံ၊
ပုဋ္ဌော မေ သမ္မ အက္ခာဟိ, ကိံ မံ ဝိဒ္ဓါ နိလီယသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉၅။)တတ္ထ အမညထာတိ အယံ ပုရိသော ကေန ကာရဏေန မံ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ အမညိတ္ထာတိ အတ္ထော။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အယံ မယာ ဝိသပီတေန သလ္လေန ဝိဇ္ဈိတွာ ပါတိတောပိ နေဝ မံ အက္ကောသတိ န ပရိဘာသတိ, မမ ဟဒယံ သမ္ဗာဟန္တော ဝိယ ပိယဝစနေန သမုဒါစရတိ, ဂစ္ဆိဿာမိဿ သန္တိက’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂန္တွာ တဿ သန္တိကေ ဌိတောဝ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ရာဇာဟမသ္မိ ကာသီနံ, ပီဠိယက္ခောတိ မံ ဝိဒူ၊
လောဘာ ရဋ္ဌံ ပဟိတွာန, မိဂမေသံ စရာမဟံ။
‘‘ဣဿတ္ထေ စသ္မိ ကုသလော, ဒဠှဓမ္မောတိ ဝိဿုတော၊
နာဂေါပိ မေ န မုစ္စေယျ, အာဂတော ဥသုပါတန’’န္တိ။
တတ္ထ ရာဇာဟမသ္မီတိ ဧဝံ ကိရဿ ဝိတက္ကော အဟောသိ ‘‘ဒေဝါပိ နာဂါပိ မနုဿဘာသာယ ကထေန္တိယေဝ, အဟမေတံ ဒေဝေါတိ ဝါ နာဂေါတိ ဝါ မနုဿောတိ ဝါ န ဇာနာမိ။ သစေ ကုဇ္ဈေယျ, နာသေယျ မံ, ‘ရာဇာ’တိ ဝုတ္တေ ပန အဘာယန္တော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ တသ္မာ အတ္တနော ရာဇဘာဝံ ဇာနာပေတုံ ပဌမံ ‘‘ရာဇာဟမသ္မီ’’တိ အာဟ။ လောဘာတိ မိဂမံသလောဘေန။ မိဂမေသန္တိ မိဂံ ဧသန္တော။ စရာမဟန္တိ စရာမိ အဟံ။ ဒုတိယံ ဂါထံ ပန အတ္တနော ဗလံ ဒီပေတုကာမော ဧဝမာဟ။ တတ္ထ ဣဿတ္ထေတိ ဓနုသိပ္ပေ။ ဒဠှဓမ္မောတိ ဒဠှဓနုံ သဟဿတ္ထာမဓနုံ ဩရောပေတုဉ္စ အာရောပေတုဉ္စ သမတ္ထော။
ဣတိ ရာဇာ အတ္တနော ဗလံ ဝဏ္ဏေတွာ တဿ နာမဂေါတ္တံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော, ကထံ ဇာနေမု တံ မယံ၊
ပိတုနော အတ္တနော စာပိ, နာမဂေါတ္တံ ပဝေဒယာ’’တိ။
တတ္ထ ပဝေဒယာတိ ကထယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉၆။)တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘သစာဟံ ‘ဒေဝနာဂကိန္နရခတ္တိယာဒီသု အညတရောဟမသ္မီ’တိ ကထေယျံ, သဒ္ဒဟေယျေဝ ဧသ, သစ္စမေဝ ပနဿ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟ –
‘‘နေသာဒပုတ္တော ဘဒ္ဒန္တေ, သာမော ဣတိ မံ ဉာတယော၊
အာမန္တယိံသု ဇီဝန္တံ, သွဇ္ဇေဝါဟံ ဂတော သယေ။
‘‘ဝိဒ္ဓေါသ္မိ ပုထုသလ္လေန, သဝိသေန ယထာ မိဂေါ၊
သကမှိ လောဟိတေ ရာဇ, ပဿ သေမိ ပရိပ္လုတော။
‘‘ပဋိဝါမဂတံ သလ္လံ, ပဿ ဓိမှာမိ လောဟိတံ၊
အာတုရော တျာနုပုစ္ဆာမိ, ကိံ မံ ဝိဒ္ဓါ နိလီယသိ။
‘‘အဇိနမှိ ဟညတေ ဒီပိ, နာဂေါ ဒန္တေဟိ ဟညတေ၊
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, ဝိဒ္ဓေယျံ မံ အမညထာ’’တိ။
တတ္ထ ဇီဝန္တန္တိ မံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဇီဝမာနံ ‘‘ဧဟိ သာမ, ယာဟိ သာမာ’’တိ ဉာတယော အာမန္တယိံသု။ သွဇ္ဇေဝါဟံ ဂတောတိ သော အဟံ အဇ္ဇ ဧဝံ ဂတော မရဏမုခေ သမ္ပတ္တော, ပဝိဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ သယေတိ သယာမိ။ ပရိပ္လုတောတိ နိမုဂ္ဂေါ။ ပဋိဝါမဂတန္တိ ဒက္ခိဏပဿေန ပဝိသိတွာ ဝါမပဿေန နိဂ္ဂတန္တိ အတ္ထော။ ပဿာတိ ဩလောကေဟိ မံ။ ဓိမှာမီတိ နိဋ္ဌုဘာမိ, ဣဒံ သော သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ အဝိကမ္ပမာနောဝ လောဟိတံ မုခေန ဆဍ္ဍေတွာ အာဟ။ အာတုရော တျာနုပုစ္ဆာမီ’’တိ ဗာဠှဂိလာနော ဟုတွာ အဟံ တံ အနုပုစ္ဆာမိ။ နိလီယသီတိ ဧတသ္မိံ ဝနဂုမ္ဗေ နိလီနော အစ္ဆသိ။ ဝိဒ္ဓေယျန္တိ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ အမညထာတိ အမညိတ္ထ။
ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ယထာဘူတံ အနာစိက္ခိတွာ မုသာဝါဒံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘မိဂေါ ဥပဋ္ဌိတော အာသိ, အာဂတော ဥသုပါတနံ၊
တံ ဒိသွာ ဥဗ္ဗိဇီ သာမ, တေန ကောဓော မမာဝိသီ’’တိ။
တတ္ထ အာဝိသီတိ အဇ္ဈောတ္ထရိ။ တေန ကာရဏေန မေ ကောဓော ဥပ္ပန္နောတိ ဒီပေတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉၇။)အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘ကိံ ဝဒေသိ, မဟာရာဇ, ဣမသ္မိံ ဟိမဝန္တေ မံ ဒိသွာ ပလာယနမိဂေါ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘ယတော သရာမိ အတ္တာနံ, ယတော ပတ္တောသ္မိ ဝိညုတံ၊
န မံ မိဂါ ဥတ္တသန္တိ, အရညေ သာပဒါနိပိ။
‘‘ယတော နိဓိံ ပရိဟရိံ, ယတော ပတ္တောသ္မိ ယောဗ္ဗနံ၊
န မံ မိဂါ ဥတ္တသန္တိ, အရညေ သာပဒါနိပိ။
‘‘ဘီရူ ကိမ္ပုရိသာ ရာဇ, ပဗ္ဗတေ ဂန္ဓမာဒနေ၊
သမ္မောဒမာနာ ဂစ္ဆာမ, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ။
‘‘န မံ မိဂါ ဥတ္တသန္တိ, အရညေ သာပဒါနိပိ၊
အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန, ဥတြာသန္တိ မိဂါ မမ’’န္တိ။
တတ္ထ န မံ မိဂါတိ ဘော မဟာရာဇ, ယတော ကာလတော ပဋ္ဌာယ အဟံ အတ္တာနံ သရာမိ, ယတော ကာလတော ပဋ္ဌာယ အဟံ ဝိညုဘာဝံ ပတ္တော အသ္မိ ဘဝါမိ, တတော ကာလတော ပဋ္ဌာယ မံ ဒိသွာ မိဂါ နာမ န ဥတ္တသန္တိ။ သာပဒါနိပီတိ ဝါဠမိဂါပိ။ ယတော နိဓိန္တိ ယတော ကာလတော ပဋ္ဌာယ အဟံ ဝါကစီရံ ပရိဟရိံ။ ဘီရူ ကိမ္ပုရိသာတိ မဟာရာဇ, မိဂါ တာဝ တိဋ္ဌန္တု, ကိမ္ပုရိသာ နာမ အတိဘီရုကာ ဟောန္တိ။ ယေ ဣမသ္မိံ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ ဝိဟရန္တိ, တေပိ မံ ဒိသွာ န ဥတ္တသန္တိ, အထ ခေါ မယံ အညမညံ သမ္မောဒမာနာ ဂစ္ဆာမ။ ဥတြာသန္တိ မိဂါ မမန္တိ မမံ ဒိသွာ မိဂါ ဥတြာသေယျုံ, ကေန ကာရဏေန တွံ မံ သဒ္ဒဟာပေဿသီတိ ဒီပေတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘မယာ ဣမံ နိရပရာဓံ ဝိဇ္ဈိတွာ မုသာဝါဒေါ ကထိတော, သစ္စမေဝ ကထယိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘န တံ တသ မိဂေါ သာမ, ကိံ တာဟံ အလိကံ ဘဏေ၊
ကောဓလောဘာဘိဘူတာဟံ, ဥသုံ တေ တံ အဝဿဇိ’’န္တိ။
တတ္ထ န တံ တသာတိ န တံ ဒိသွာ မိဂေါ တသ, န ဘီတောတိ အတ္ထော။ ကိံ တာဟန္တိ ကိံ တေ ဧဝံ ကလျာဏဒဿနဿ သန္တိကေ အဟံ အလိကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉၈။)ဘဏိဿာမိ။ ကောဓလောဘာဘိဘူတာဟန္တိ ကောဓေန စ လောဘေန စ အဘိဘူတော ဟုတွာ အဟံ။ သော ဟိ ပဌမမေဝ မိဂေသု ဥပ္ပန္နေန ကောဓေန ‘‘မိဂေ ဝိဇ္ဈိဿာမီ’’တိ ဓနုံ အာရောပေတွာ ဌိတော ပစ္ဆာ ဗောဓိသတ္တံ ဒိသွာ တဿ ဒေဝတာဒီသု အညတရဘာဝံ အဇာနန္တော ‘‘ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ လောဘံ ဥပ္ပါဒေသိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘နာယံ သုဝဏ္ဏသာမော ဣမသ္မိံ အရညေ ဧကကောဝ ဝသိဿတိ, ဉာတကေဟိပိဿ ဘဝိတဗ္ဗံ, ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကုတော နု သာမ အာဂမ္မ, ကဿ ဝါ ပဟိတော တုဝံ၊
‘ဥဒဟာရော နဒိံ ဂစ္ဆ’, အာဂတော မိဂသမ္မတ’’န္တိ။
တတ္ထ သာမာတိ မဟာသတ္တံ အာလပတိ။ အာဂမ္မာတိ ကုတော ဒေသာ ဣမံ ဝနံ အာဂမိတွာ ‘‘အမှာကံ ဥဒဟာရော ဥဒကံ အာဟရိတုံ နဒိံ ဂစ္ဆာ’’တိ ကဿ ဝါ ပဟိတောကေန ပုဂ္ဂလေန ပေသိတော ဟုတွာ တုဝံ ဣမံ မိဂသမ္မတံ အာဂတောတိ အတ္ထော။
သော တဿ ကထံ သုတွာ မဟန္တံ ဒုက္ခဝေဒနံ အဓိဝါသေတွာ မုခေန လောဟိတံ ဆဍ္ဍေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အန္ဓာ မာတာပိတာ မယှံ, တေ ဘရာမိ ဗြဟာဝနေ၊
တေသာဟံ ဥဒကာဟာရော, အာဂတော မိဂသမ္မတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဘရာမီတိ မူလဖလာဒီနိ အာဟရိတွာ ပေါသေမိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မဟာသတ္တော မာတာပိတရော အာရဗ္ဘ ဝိလပန္တော အာဟ –
‘‘အတ္ထိ နေသံ ဥသာမတ္တံ, အထ သာဟဿ ဇီဝိတံ၊
ဥဒကဿ အလာဘေန, မညေ အန္ဓာ မရိဿရေ။
‘‘န မေ ဣဒံ တထာ ဒုက္ခံ, လဗ္ဘာ ဟိ ပုမုနာ ဣဒံ၊
ယဉ္စ အမ္မံ န ပဿာမိ, တံ မေ ဒုက္ခတရံ ဣတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၉၉။)‘‘န မေ ဣဒံ တထာ ဒုက္ခံ, လဗ္ဘာ ဟိ ပုမုနာ ဣဒံ၊
ယဉ္စ တာတံ န ပဿာမိ, တံ မေ ဒုက္ခတရံ ဣတော။
‘‘သာ နူန ကပဏာ အမ္မာ, စိရရတ္တာယ ရုစ္ဆတိ၊
အဍ္ဎရတ္တေဝ ရတ္တေ ဝါ, နဒီဝ အဝသုစ္ဆတိ။
‘‘သော နူန ကပဏော တာတော, စိရရတ္တာယ ရုစ္ဆတိ၊
အဍ္ဎရတ္တေဝ ရတ္တေ ဝါ, နဒီဝ အဝသုစ္ဆတိ။
‘‘ဥဋ္ဌာနပါဒစရိယာယ, ပါဒသမ္ဗာဟနဿ စ၊
သာမ တာတဝိလပန္တာ, ဟိဏ္ဍိဿန္တိ ဗြဟာဝနေ။
ဣဒမ္ပိ ဒုတိယံ သလ္လံ, ကမ္ပေတိ ဟဒယံ မမံ၊
ယဉ္စ အန္ဓေ န ပဿာမိ, မညေ ဟိဿာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥသာမတ္တန္တိ ဘောဇနမတ္တံ။ ‘‘ဥသာ’’တိ ဟိ ဘောဇနဿ နာမံ တဿ စ အတ္ထိတာယ။ သာဟဿ ဇီဝိတန္တိ ဆဒိဝသမတ္တံ ဇီဝိတန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ အာဟရိတွာ ဌပိတံ ဖလာဖလံ သန္ဓာယာဟ။ အထ ဝါ ဥသာတိ ဥသ္မာ။ တေနေတံ ဒဿေတိ – တေသံ သရီရေ ဥသ္မာမတ္တံ အတ္ထိ, အထ မယာ အာဘတေန ဖလာဖလေန သာဟဿ ဇီဝိတံ အတ္ထီတိ။ မရိဿရေတိ မရိဿန္တီတိ မညာမိ။ ပုမုနာတိ ပုရိသေန, ဧဝရူပဉှိ ဒုက္ခံ ပုရိသေန လဘိတဗ္ဗမေဝါတိ အတ္ထော။ စိရရတ္တာယ ရုစ္ဆတီတိ စိရရတ္တံ ရောဒိဿတိ။ အဍ္ဎရတ္တေ ဝါတိ မဇ္ဈိမရတ္တေ ဝါ။ ရတ္တေ ဝါတိ ပစ္ဆိမရတ္တေ ဝါ။ အဝသုစ္ဆတီတိ ကုန္နဒီ ဝိယ သုဿိဿတီတိ အတ္ထော။ ဥဋ္ဌာနပါဒစရိယာယာတိ မဟာရာဇ, အဟံ ရတ္တိမ္ပိ ဒိဝါပိ ဒွေ တယော ဝါရေ ဥဋ္ဌာယ အတ္တနော ဥဋ္ဌာနဝီရိယေန တေသံ ပါဒစရိယံ ကရောမိ, ဟတ္ထပါဒေ သမ္ဗာဟာမိ, ဣဒါနိ မံ အဒိသွာ မမတ္ထာယ တေ ပရိဟီနစက္ခုကာ ‘‘သာမတာတာ’’တိ ဝိလပန္တာ ကဏ္ဋကေဟိ ဝိဇ္ဈိယမာနာ ဝိယ ဣမသ္မိံ ဝနပ္ပဒေသေ ဟိဏ္ဍိဿန္တိ ဝိစရိဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုတိယံ သလ္လန္တိ ပဌမဝိဒ္ဓဝိသပီတသလ္လတော သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန ဒုက္ခတရံ ဣဒံ ဒုတိယံ တေသံ အဒဿနသောကသလ္လံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀၀။)ရာဇာ တဿ ဝိလာပံ သုတွာ ‘‘အယံ အစ္စန္တံ ဗြဟ္မစာရီ ဓမ္မေ ဌိတော မာတာပိတရော ဘရတိ, ဣဒါနိ ဧဝံ ဒုက္ခပ္ပတ္တောပိ တေသံယေဝ ဝိလပတိ, ဧဝံ ဂုဏသမ္ပန္နေ နာမ မယာ အပရာဓော ကတော, ကထံ နု ခေါ ဣမံ သမဿာသေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘နိရယေ ပစ္စနကာလေ ရဇ္ဇံ ကိံ ကရိဿတိ, ဣမိနာ ပဋိဇဂ္ဂိတနိယာမေနေဝဿ မာတာပိတရော ပဋိဇဂ္ဂိဿာမိ, ဣမဿ မရဏမ္ပိ အမရဏံ ဝိယ ဘဝိဿတီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ အာဟ –
‘‘မာ ဗာဠှံ ပရိဒေဝေသိ, သာမ ကလျာဏဒဿန၊
အဟံ ကမ္မကရော ဟုတွာ, ဘရိဿံ တေ ဗြဟာဝနေ။
‘‘ဣဿတ္ထေ စသ္မိ ကုသလော, ဒဠှဓမ္မောတိ ဝိဿုတော၊
အဟံ ကမ္မကရော ဟုတွာ, ဘရိဿံ တေ ဗြဟာဝနေ။
‘‘မိဂါနံ ဝိဃာသမနွေသံ, ဝနမူလဖလာနိ စ၊
အဟံ ကမ္မကရော ဟုတွာ, ဘရိဿံ တေ ဗြဟာဝနေ။
‘‘ကတမံ တံ ဝနံ သာမ, ယတ္ထ မာတာပိတာ တဝ၊
အဟံ တေ တထာ ဘရိဿံ, ယထာ တေ အဘရီ တုဝ’’န္တိ။
တတ္ထ ဘရိဿံ တေတိ တေ တဝ မာတာပိတရော ဘရိဿာမိ။ မိဂါနန္တိ သီဟာဒီနံ မိဂါနံ ဝိဃာသံ အနွေသန္တော။ ဣဒံ သော ‘‘ဣဿတ္ထေ စသ္မိ ကုသလောတိ ထူလထူလေ မိဂေ ဝဓိတွာ မဓုရမံသေန တဝ မာတာပိတရော ဘရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘မာ, မဟာရာဇ, အမှေ နိဿာယ ပါဏဝဓံ ကရီ’’တိ ဝုတ္တေ ဧဝမာဟ။ ယထာ တေတိ ယထာ တွံ တေ အဘရိ, တထေဝါဟမ္ပိ ဘရိဿာမီတိ။
အထဿ မဟာသတ္တော ‘‘သာဓု, မဟာရာဇ, တေန ဟိ မေ မာတာပိတရော ဘရဿူ’’တိ ဝတွာ မဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တော အာဟ –
‘‘အယံ ဧကပဒီ ရာဇ, ယောယံ ဥဿီသကေ မမ၊
ဣတော ဂန္တွာ အဍ္ဎကောသံ, တတ္ထ နေသံ အဂါရကံ၊
ယတ္ထ မာတာပိတာ မယှံ, တေ ဘရဿု ဣတော ဂတော’’တိ။
တတ္ထ ဧကပဒီတိ ဧကပဒမဂ္ဂေါ။ ဥဿီသကေတိ ယော ဧသ မမ မတ္ထကဋ္ဌာနေ။ အဍ္ဎကောသန္တိ အဍ္ဎကောသန္တရေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀၁။)ဧဝံ သော တဿ မဂ္ဂံ အာစိက္ခိတွာ မာတာပိတူသု ဗလဝသိနေဟေန တထာရူပံ ဝေဒနံ အဓိဝါသေတွာ တေသံ ဘရဏတ္ထာယ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ယာစန္တော ပုန ဧဝမာဟ –
‘‘နမော တေ ကာသိရာဇတ္ထု, နမော တေ ကာသိဝဍ္ဎန၊
အန္ဓာ မာတာပိတာ မယှံ, တေ ဘရဿု ဗြဟာဝနေ။
‘‘အဉ္ဇလိံ တေ ပဂ္ဂဏှာမိ, ကာသိရာဇ နမတ္ထု တေ၊
မာတရံ ပိတရံ မယှံ, ဝုတ္တော ဝဇ္ဇာသိ ဝန္ဒန’’န္တိ။
တတ္ထ ဝုတ္တော ဝဇ္ဇာသီတိ ‘‘ပုတ္တော ဝေါ သုဝဏ္ဏသာမော နဒီတီရေဝိသပီတေန သလ္လေန ဝိဒ္ဓေါ ရဇတပဋ္ဋသဒိသေ ဝါလုကာပုလိနေ ဒက္ခိဏပဿေန နိပန္နော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ တုမှာကံ ပါဒေ ဝန္ဒတီ’’တိ ဧဝံ မဟာရာဇ, မယာ ဝုတ္တော ဟုတွာ မာတာပိတူနံ မေ ဝန္ဒနံ ဝဒေယျာသီတိ အတ္ထော။
ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ မဟာသတ္တောပိ မာတာပိတူနံ ဝန္ဒနံ ပေသေတွာ ဝိသညိတံ ပါပုဏိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာန သော သာမော, ယုဝါ ကလျာဏဒဿနော၊
မုစ္ဆိတော ဝိသဝေဂေန, ဝိသညီ သမပဇ္ဇထာ’’တိ။
တတ္ထ သမပဇ္ဇထာတိ ဝိသညီ ဇာတော။
သော ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဧတ္တကံ ကထေန္တော နိရဿာသော ဝိယ အဟောသိ။ ဣဒါနိ ပနဿ ဝိသဝေဂေန မဒ္ဒိတာ ဘဝင်္ဂစိတ္တသန္တတိ ဟဒယရူပံ နိဿာယ ပဝတ္တိ, ကထာ ပစ္ဆိဇ္ဇိ, မုခံ ပိဟိတံ, အက္ခီနိ နိမီလိတာနိ, ဟတ္ထပါဒါ ထဒ္ဓဘာဝံ ပတ္တာ, သကလသရီရံ လောဟိတေန မက္ခိတံ။ ရာဇာ ‘‘အယံ ဣဒါနေဝ မယာ သဒ္ဓိံ ကထေသိ, ကိံ နု ခေါ’’တိ တဿ အဿာသပဿာသေ ဥပဓာရေသိ။ တေ ပန နိရုဒ္ဓါ, သရီရံ ထဒ္ဓံ ဇာတံ။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘နိရုဒ္ဓေါ ဒါနိ သာမော’’တိ သောကံ သဒ္ဓါရေတုံ အသက္ကောန္တော ဥဘော ဟတ္ထေ မတ္ထကေ ဌပေတွာ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သ ရာဇာ ပရိဒေဝေသိ, ဗဟုံ ကာရုညသဉှိတံ၊
အဇရာမရောဟံ အာသိံ, အဇ္ဇေတံ ဉာမိ နော ပုရေ၊
သာမံ ကာလင်္ကတံ ဒိသွာ, နတ္ထိ မစ္စုဿ နာဂမော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀၂။)‘‘ယဿု မံ ပဋိမန္တေတိ, သဝိသေန သမပ္ပိတော၊
သွဇ္ဇ ဧဝံ ဂတေ ကာလေ, န ကိဉ္စိ မဘိဘာသတိ။
‘‘နိရယံ နူန ဂစ္ဆာမိ, ဧတ္ထ မေ နတ္ထိ သံသယော၊
တဒါ ဟိ ပကတံ ပါပံ, စိရရတ္တာယ ကိဗ္ဗိသံ။
‘‘ဘဝန္တိ တဿ ဝတ္တာရော, ဂါမေ ကိဗ္ဗိသကာရကော၊
အရညေ နိမ္မနုဿမှိ, ကော မံ ဝတ္တုမရဟတိ။
‘‘သာရယန္တိ ဟိ ကမ္မာနိ, ဂါမေ သံဂစ္ဆ မာဏဝါ၊
အရညေ နိမ္မနုဿမှိ, ကော နု မံ သာရယိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ အာသိန္တိ အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ အဇရာမရောမှီတိ သညီ အဟောသိံ။ အဇ္ဇေတန္တိ အဇ္ဇ အဟံ ဣမံ သာမံ ကာလကတံ ဒိသွာ မမဉ္စေဝ အညေသဉ္စ နတ္ထိ မစ္စုဿ နာဂမောတိ တံ မစ္စုဿ အာဂမနံ အဇ္ဇ ဇာနာမိ, ဣတော ပုဗ္ဗေ န ဇာနာမီတိ ဝိလပတိ။ သွဇ္ဇ ဧဝံ ဂတေ ကာလေတိ ယော သဝိသေန သလ္လေန သမပ္ပိတော ဣဒါနေဝ မံ ပဋိမန္တေတိ, သော အဇ္ဇ ဧဝံ ဂတေ ကာလေ ဧဝံ မရဏကာလေ သမ္ပတ္တေ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န ဘာသတိ။ တဒါ ဟီတိ တသ္မိံ ခဏေ သာမံ ဝိဇ္ဈန္တေန မယာ ပါပံ ကတံ။ စိရရတ္တာယ ကိဗ္ဗိသန္တိ တံ ပန စိရရတ္တံ ဝိပစ္စနသမတ္ထံ ဒါရုဏံ ဖရုသံ။
တဿာတိ တဿ ဧဝရူပံ ပါပကမ္မံ ကတွာ ဝိစရန္တဿ။ ဝတ္တာရောတိ နိန္ဒိတာရော ဘဝန္တိ ‘‘ကုဟိံ ဂါမေ ကိန္တိ ကိဗ္ဗိသကာရကော’’တိ။ ဣမသ္မိံ ပန အရညေ နိမ္မနုဿမှိ ကော မံ ဝတ္တုမရဟတိ, သစေ ဟိ ဘဝေယျ, ဝဒေယျာတိ ဝိလပတိ။ သာရယန္တီတိ ဂါမေ ဝါ နိဂမာဒီသု ဝါ သံဂစ္ဆ မာဏဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟူ ပုရိသာ သန္နိပတိတွာ ‘‘အမ္ဘော ပုရိသဃာတက, ဒါရုဏံ တေ ကမ္မံ ကတံ, အသုကဒဏ္ဍံ ပတ္တော နာမ တွ’’န္တိ ဧဝံ ကမ္မာနိ သာရေန္တိ စောဒေန္တိ။ ဣမသ္မိံ ပန နိမ္မနုဿေ အရညေ မံ ကော သာရယိဿတီတိ အတ္တာနံ စောဒေန္တော ဝိလပတိ။
တဒါ ဗဟုသုန္ဒရီ နာမ ဒေဝဓီတာ ဂန္ဓမာဒနဝါသိနီ မဟာသတ္တဿ သတ္တမေ အတ္တဘာဝေ မာတုဘူတပုဗ္ဗာ။ သာ ပုတ္တသိနေဟေန ဗောဓိသတ္တံ နိစ္စံ အာဝဇ္ဇေတိ, တံ ဒိဝသံ ပန ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနာ န တံ အာဝဇ္ဇေတိ။ ‘‘ဒေဝသမာဂမံ ဂတာ’’တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။ သာ တဿ ဝိသညိဘူတကာလေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀၃။)‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ပုတ္တဿ ပဝတ္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇမာနာ အဒ္ဒသ ‘‘အယံ ပီဠိယက္ခော နာမ ရာဇာ မမ ပုတ္တံ ဝိသပီတေန သလ္လေန ဝိဇ္ဈိတွာ မိဂသမ္မတာနဒီတီရေ ဝါလုကာပုလိနေ ဃာတေတွာ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ပရိဒေဝတိ။ သစာဟံ န ဂမိဿာမိ, မမ ပုတ္တော သုဝဏ္ဏသာမော ဧတ္ထေဝ မရိဿတိ, ရညောပိ ဟဒယံ ဖလိဿတိ, သာမဿ မာတာပိတရောပိ နိရာဟာရာ ပါနီယမ္ပိ အလဘန္တာ သုဿိတွာ မရိဿန္တိ။ မယိ ပန ဂတာယ ရာဇာ ပါနီယဃဋံ အာဒါယ တဿ မာတာပိတူနံ သန္တိကံ ဂမိဿတိ, ဂန္တွာ စ ပန ‘‘ပုတ္တော ဝေါ မယာ ဟတော’တိ ကထေဿတိ။ ဧဝဉ္စ ဝတွာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ တေ ပုတ္တဿ သန္တိကံ အာနယိဿတိ။ အထ ခေါ တေ စ အဟဉ္စ သစ္စကိရိယံ ကရိဿာမ, သစ္စဗလေန သာမဿ ဝိသံ ဝိနဿိဿတိ။ ဧဝံ မေ ပုတ္တော ဇီဝိတံ လဘိဿတိ, မာတာပိတရော စ စက္ခူနိ လဘိဿန္တိ, ရာဇာ စ သာမဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ နဂရံ ဂန္တွာ မဟာဒါနံ ဒတွာ သဂ္ဂပရာယဏော ဘဝိဿတိ, တသ္မာ ဂစ္ဆာမဟံ တတ္ထာ’’တိ။ သာ ဂန္တွာ မိဂသမ္မတာနဒီတီရေ အဒိဿမာနေန ကာယေန အာကာသေ ဌတွာ ရညာ သဒ္ဓိံ ကထေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သာ ဒေဝတာ အန္တရဟိတာ, ပဗ္ဗတေ ဂန္ဓမာဒနေ၊
ရညောဝ အနုကမ္ပာယ, ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ။
‘‘အာဂုံ ကိရ မဟာရာဇ, အကရိ ကမ္မဒုက္ကဋံ၊
အဒူသကာ ပိတာပုတ္တာ, တယော ဧကူသုနာ ဟတာ။
‘‘ဧဟိ တံ အနုသိက္ခာမိ, ယထာ တေ သုဂတီ သိယာ၊
ဓမ္မေနန္ဓေ ဝနေ ပေါသ, မညေဟံ သုဂတီ တယာ’’တိ။
တတ္ထ ရညောဝါတိ ရညောယေဝ။ အာဂုံ ကိရာတိ မဟာရာဇ, တွံ မဟာပရာဓံ မဟာပါပံ အကရိ။ ဒုက္ကဋန္တိ ယံ ကတံ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ, တံ လာမကကမ္မံ အကရိ။ အဒူသကာတိ နိဒ္ဒေါသာ။ ပိတာပုတ္တာတိ မာတာ စ ပိတာ စ ပုတ္တော စ ဣမေ တယော ဇနာ ဧကဥသုနာ ဟတာ။ တသ္မိဉှိ ဟတေ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ တဿ မာတာပိတရောပိ ဟတာဝ ဟောန္တိ။ အနုသိက္ခာမီတိ သိက္ခာပေမိ အနုသာသာမိ။ ပေါသာတိ သာမဿ ဌာနေ ဌတွာ သိနေဟံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ သာမော ဝိယ တေ ဥဘော အန္ဓေ ပေါသေဟိ။ မညေဟံ သုဂတီ တယာတိ ဧဝံ တယာ သုဂတိယေဝ ဂန္တဗ္ဗာ ဘဝိဿတီတိ အဟံ မညာမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀၄။)သော ဒေဝတာယ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အဟံ ကိရ တဿ မာတာပိတရော ပေါသေတွာ သဂ္ဂံ ဂမိဿာမီ’’တိ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘ကိံ မေ ရဇ္ဇေန, တေယေဝ ပေါသေဿာမီ’’တိ ဒဠှံ အဓိဋ္ဌာယ ဗလဝပရိဒေဝံ ပရိဒေဝန္တော သောကံ တနုကံ ကတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏသာမော မတော ဘဝိဿတီ’’တိ နာနာပုပ္ဖေဟိ တဿ သရီရံ ပူဇေတွာ ဥဒကေန သိဉ္စိတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ စတူသု ဌာနေသု ဝန္ဒိတွာ တေန ပူရိတံ ဥဒကဃဋံ အာဒါယ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော ဒက္ခိဏဒိသာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သ ရာဇာ ပရိဒေဝိတွာ, ဗဟုံ ကာရုညသဉှိတံ၊
ဥဒကကုမ္ဘမာဒါယ, ပက္ကာမိ ဒက္ခိဏာမုခေါ’’တိ။
ပကတိယာပိ မဟာထာမော ရာဇာ ပါနီယဃဋံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော အဿမပဒံ ကောဋ္ဋေန္တော ဝိယ ပဝိသိတွာ ဒုကူလပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဏသာလာဒွါရံ သမ္ပာပုဏိ။ ဒုကူလပဏ္ဍိတော အန္တော နိသိန္နောဝ တဿ ပဒသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘နာယံ သာမဿ ပဒသဒ္ဒေါ, ကဿ နု ခေါ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ကဿ နု ဧသော ပဒသဒ္ဒေါ, မနုဿဿေဝ အာဂတော၊
နေသော သာမဿ နိဂ္ဃေါသော, ကော နု တွမသိ မာရိသ။
‘‘သန္တဉှိ သာမော ဝဇတိ, သန္တံ ပါဒါနိ နေယတိ၊
နေသော သာမဿ နိဂ္ဃေါသော, ကော နု တွမသိ မာရိသာ’’တိ။
တတ္ထ မနုဿဿေဝါတိ နာယံ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိယက္ခနာဂကိန္နရာနံ, အာဂစ္ဆတော ပန မနုဿဿေဝါယံ ပဒသဒ္ဒေါ, နေသော သာမဿာတိ။ သန္တံ ဟီတိ ဥပသမယုတ္တံ ဧဝ။ ဝဇတီတိ စင်္ကမတိ။ နေယတီတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘သစာဟံ အတ္တနော ရာဇဘာဝံ အကထေတွာ ‘မယာ တုမှာကံ ပုတ္တော မာရိတော’တိ ဝက္ခာမိ, ဣမေ ကုဇ္ဈိတွာ မယာ သဒ္ဓိံ ဖရုသံ ကထေဿန္တိ။ ဧဝံ မေ တေသု ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, အထ နေ ဝိဟေဌေဿာမိ, တံ မမ အကုသလံ ဘဝိဿတိ, ‘ရာဇာ’တိ ပန ဝုတ္တေ အဘာယန္တာ နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ ရာဇဘာဝံ တာဝ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပါနီယမာဠကေ ပါနီယဃဋံ ဌပေတွာ ပဏ္ဏသာလာဒွါရေ ဌတွာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀၅။)‘‘ရာဇာဟမသ္မိ ကာသီနံ, ပီဠိယက္ခောတိ မံ ဝိဒူ၊
လောဘာ ရဋ္ဌံ ပဟိတွာန, မိဂမေသံ စရာမဟံ။
‘‘ဣဿတ္ထေ စသ္မိ ကုသလော, ဒဠှဓမ္မောတိ ဝိဿုတော၊
နာဂေါပိ မေ န မုစ္စေယျ, အာဂတော ဥသုပါတန’’န္တိ။
ဒုကူလပဏ္ဍိတောပိ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘သွာဂတံ တေ မဟာရာဇ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
ဣဿရောသိ အနုပ္ပတ္တော, ယံ ဣဓတ္ထိ ပဝေဒယ။
‘‘တိန္ဒုကာနိ ပိယာလာနိ, မဓုကေ ကာသုမာရိယော၊
ဖလာနိ ခုဒ္ဒကပ္ပါနိ, ဘုဉ္ဇ ရာဇ ဝရံ ဝရံ။
‘‘ဣဒမ္ပိ ပါနီယံ သီတံ, အာဘတံ ဂိရိဂဗ္ဘရာ၊
တတော ပိဝ မဟာရာဇ, သစေ တွံ အဘိကင်္ခသီ’’တိ၊
တဿတ္ထော သတ္တိဂုမ္ဗဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၅၉ အာဒယော) ကထိတော။ ဣဓ ပန ‘‘ဂိရိဂဗ္ဘရာ’’တိ မိဂသမ္မတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ နဒီ ဂိရိဂဗ္ဘရာ နိက္ခန္တတ္တာ ‘‘ဂိရိဂဗ္ဘရာ’’ တွေဝ ဇာတာ။
ဧဝံ တေန ပဋိသန္ထာရေ ကတေ ရာဇာ ‘‘ပုတ္တော ဝေါ မယာ မာရိတော’’တိ ပဌမမေဝ ဝတ္တုံ အယုတ္တံ, အဇာနန္တော ဝိယ ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘နာလံ အန္ဓာ ဝနေ ဒဋ္ဌုံ, ကော နု ဝေါ ဖလမာဟရိ၊
အနန္ဓဿေဝယံ သမ္မာ, နိဝါပေါ မယှ ခါယတီ’’တိ။
တတ္ထ နာလန္တိ တုမှေ အန္ဓာ ဣမသ္မိံ ဝနေ ကိဉ္စိ ဒဋ္ဌုံ န သမတ္ထာ။ ကော နု ဝေါ ဖလမာဟရီတိ ကော နု တုမှာကံ ဣမာနိ ဖလာဖလာနိ အာဟရိ။ နိဝါပေါတိ အယံ သမ္မာ နယေန ဥပါယေန ကာရဏေန ကတော ခါဒိတဗ္ဗယုတ္တကာနံ ပရိသုဒ္ဓါနံ ဖလာဖလာနံ နိဝါပေါ သန္နိစယော အနန္ဓဿ ဝိယ မယှံ ခါယတိ ပညာယတိ ဥပဋ္ဌာတိ။
တံ သုတွာ ဒုကူလပဏ္ဍိတော ‘‘မဟာရာဇ, န မယံ ဖလာဖလာနိ အာဟရာမ, ပုတ္တော ပန နော အာဟရတီ’’တိ ဒဿေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀၆။)‘‘ဒဟရော ယုဝါ နာတိဗြဟာ, သာမော ကလျာဏဒဿနော၊
ဒီဃဿ ကေသာ အသိတာ, အထော သူနဂ္ဂဝေလ္လိတာ။
‘‘သော ဟဝေ ဖလမာဟရိတွာ, ဣတော အာဒါယ ကမဏ္ဍလုံ၊
နဒိံ ဂတော ဥဒဟာရော, မညေ န ဒူရမာဂတော’’တိ။
တတ္ထ နာတိဗြဟာတိ နာတိဒီဃော နာတိရဿော။ သူနဂ္ဂဝေလ္လိတာတိ သူနသင်္ခါတာယ မံသကောဋ္ဋနပေါတ္ထနိယာ အဂ္ဂံ ဝိယ ဝိနတာ။ ကမဏ္ဍလုန္တိ ဃဋံ။ န ဒူရမာဂတောတိ ဣဒါနိ န ဒူရံ အာဂတော, အာသန္နဋ္ဌာနံ အာဂတော ဘဝိဿတီတိ မညာမီတိ အတ္ထော။
တံ သုတွာ ရာဇာ အာဟ –
‘‘အဟံ တံ အဝဓိံ သာမံ, ယော တုယှံ ပရိစာရကော၊
ယံ ကုမာရံ ပဝေဒေထ, သာမံ ကလျာဏဒဿနံ။
‘‘ဒီဃဿ ကေသာ အသိတာ, အထော သူနဂ္ဂဝေလ္လိတာ၊
တေသု လောဟိတလိတ္တေသု, သေတိ သာမော မဟာ ဟတော’’တိ။
တတ္ထ အဝဓိန္တိ ဝိသပီတေန သရေန ဝိဇ္ဈိတွာ မာရေသိံ။ ပဝေဒေထာတိ ကထေထ။ သေတီတိ မိဂသမ္မတာနဒီတီရေ ဝါလုကာပုလိနေ သယတိ။
ဒုကူလပဏ္ဍိတဿ ပန အဝိဒူရေ ပါရိကာယ ပဏ္ဏသာလာ ဟောတိ။ သာ တတ္ထ နိသိန္နာဝ ရညော ဝစနံ သုတွာ တံ ပဝတ္တိံ သောတုကာမာ အတ္တနော ပဏ္ဏသာလတော နိက္ခမိတွာ ရဇ္ဇုကသညာယ ဒုကူလပဏ္ဍိတဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာဟ –
‘‘ကေန ဒုကူလ မန္တေသိ, ‘ဟတော သာမော’တိ ဝါဒိနာ၊
‘ဟတော သာမော’တိ သုတွာန, ဟဒယံ မေ ပဝေဓတိ။
‘‘အဿတ္ထဿေဝ တရုဏံ, ပဝါဠံ မာလုတေရိတံ၊
‘ဟတော သာမော’တိ သုတွာန, ဟဒယံ မေ ပဝေဓတီ’’တိ။
တတ္ထ ဝါဒိနာတိ ‘‘မယာ သာမော ဟတော’’တိ ဝဒန္တေန။ ပဝါဠန္တိ ပလ္လဝံ။ မာလုတေရိတန္တိ ဝါတေန ပဟဋံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀၇။)‘‘ပါရိကေ ကာသိရာဇာယံ, သော သာမံ မိဂသမ္မတေ၊
ကောဓသာ ဥသုနာ ဝိဇ္ဈိ, တဿ မာ ပါပမိစ္ဆိမှာ’’တိ။
တတ္ထ မိဂသမ္မတေတိ မိဂသမ္မတာနဒီတီရေ။ ကောဓသာတိ မိဂေသု ဥပ္ပန္နေန ကောဓေန။ မာ ပါပမိစ္ဆိမှာတိ တဿ မယံ ဥဘောပိ ပါပံ မာ ဣစ္ဆိမှာ။
‘‘ကိစ္ဆာ လဒ္ဓေါ ပိယော ပုတ္တော, ယော အန္ဓေ အဘရီ ဝနေ၊
တံ ဧကပုတ္တံ ဃာတိမှိ, ကထံ စိတ္တံ န ကောပယေ’’တိ။
တတ္ထ ဃာတိမှီတိ ဃာတကေ။
ဒုကူလပဏ္ဍိတော အာဟ –
‘‘ကိစ္ဆာ လဒ္ဓေါ ပိယော ပုတ္တော, ယော အန္ဓေ အဘရီ ဝနေ၊
တံ ဧကပုတ္တံ ဃာတိမှိ, အက္ကောဓံ အာဟု ပဏ္ဍိတာ’’တိ။
တတ္ထ အက္ကောဓန္တိ ကောဓော နာမ နိရယသံဝတ္တနိကော, တသ္မာ တံ ကောဓံ အကတွာ ပုတ္တဃာတကမှိ အက္ကောဓော ဧဝ ကတ္တဗ္ဗောတိ ပဏ္ဍိတာ အာဟု ကထေန္တိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ တေ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဥရံ ပဟရိတွာ မဟာသတ္တဿ ဂုဏေ ဝဏ္ဏေတွာ ဘုသံ ပရိဒေဝိံသု။ အထ နေ ရာဇာ သမဿာသေန္တော အာဟ –
‘‘မာ ဗာဠှံ ပရိဒေဝေထ, ‘ဟတော သာမော’တိ ဝါဒိနာ၊
အဟံ ကမ္မကရော ဟုတွာ, ဘရိဿာမိ ဗြဟာဝနေ။
‘‘ဣဿတ္ထေ စသ္မိ ကုသလော, ဒဠှဓမ္မောတိ ဝိဿုတော၊
အဟံ ကမ္မကရော ဟုတွာ, ဘရိဿာမိ ဗြဟာဝနေ။
‘‘မိဂါနံ ဝိဃာသမနွေသံ, ဝနမူလဖလာနိ စ၊
အဟံ ကမ္မကရော ဟုတွာ, ဘရိဿာမိ ဗြဟာဝနေ’’တိ။
တတ္ထ ဝါဒိနာတိ တုမှေ ‘‘သာမော ဟတော’’တိ ဝဒန္တေန မယာ သဒ္ဓိံ ‘‘တယာ နော ဧဝံ ဂုဏသမ္ပန္နော ပုတ္တော မာရိတော, ဣဒါနိ ကော အမှေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀၈။)ဘရိဿတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ မာ ဗာဠှံ ပရိဒေဝေထ, အဟံ တုမှာကံ ကမ္မကရော ဟုတွာ သာမော ဝိယ တုမှေ ဘရိဿာမီတိ။
ဧဝံ ရာဇာ ‘‘တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ, န မယှံ ရဇ္ဇေနတ္ထော, အဟံ ဝေါ ယာဝဇီဝံ ဘရိဿာမီ’’တိ တေ အဿာသေသိ။ တေ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တာ အာဟံသု –
‘‘နေသ ဓမ္မော မဟာရာဇ, နေတံ အမှေသု ကပ္ပတိ၊
ရာဇာ တွမသိ အမှာကံ, ပါဒေ ဝန္ဒာမ တေ မယ’’န္တိ။
တတ္ထ ဓမ္မောတိ သဘာဝေါ ကာရဏံ ဝါ။ နေတံ အမှေသု ကပ္ပတီတိ ဧတံ တဝ ကမ္မကရဏံ အမှေသု န ကပ္ပတိ န သောဘတိ။ ‘‘ပါဒေ ဝန္ဒာမ တေ မယ’’န္တိ ဣဒံ ပန တေ ပဗ္ဗဇိတလိင်္ဂေ ဌိတာပိ ပုတ္တသောကေန သမဗ္ဘာဟတာယ စေဝ နိဟတမာနတာယ စ ဝဒိံသု။ ‘‘ရညော ဝိဿာသံ ဥပ္ပါဒေတုံ ဧဝမာဟံသူ’’တိပိ ဝဒန္တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အတိဝိယ တုဿိတွာ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ, ဧဝံ ဒေါသကာရကေ နာမ မယိ ဖရုသဝစနမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, ပဂ္ဂဏှန္တိယေဝ မမ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဓမ္မံ နေသာဒါ ဘဏထ, ကတာ အပစိတီ တယာ၊
ပိတာ တွမသိ အမှာကံ, မာတာ တွမသိ ပါရိကေ’’တိ။
တတ္ထ တယာတိ ဧကေကံ ဝဒန္တော ဧဝမာဟ။ ပိတာတိ ဒုကူလပဏ္ဍိတ, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ တွံ မယှံ ပိတုဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌ, အမ္မ ပါရိကေ, တွမ္ပိ မေ မာတုဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌ, အဟံ ပန ဝေါ ပုတ္တဿ သာမဿ ဌာနေ ဌတွာ ပါဒဓောဝနာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရိဿာမိ, မံ ရာဇာတိ အသလ္လက္ခေတွာ သာမောတိ သလ္လက္ခေထာတိ။
တေ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဝန္ဒိတွာ ‘‘မဟာရာဇ, တဝ အမှာကံ ကမ္မကရဏကိစ္စံ နတ္ထိ, အပိစ ခေါ ပန လဋ္ဌိကောဋိယာ နော ဂဟေတွာ အာနေတွာ သာမံ ဒဿေဟီ’’တိ ယာစန္တာ ဂါထာဒွယမာဟံသု –
‘‘နမော တေ ကာသိရာဇတ္ထု, နမော တေ ကာသိဝဍ္ဎန၊
အဉ္ဇလိံ တေ ပဂ္ဂဏှာမ, ယာဝ သာမာနုပါပယ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၀၉။)‘‘တဿ ပါဒေ သမဇ္ဇန္တာ, မုခဉ္စ ဘုဇဒဿနံ၊
သံသုမ္ဘမာနာ အတ္တာနံ, ကာလမာဂမယာမသေ’’တိ။
တတ္ထ ယာဝ သာမာနုပါပယာတိ ယာဝ သာမော ယတ္ထ, တတ္ထ အမှေ အနုပါပယ။ ဘုဇဒဿနန္တိ ကလျာဏဒဿနံ အဘိရူပံ။ သံသုမ္ဘမာနာတိ ပေါထေန္တာ။ ကာလမာဂမယာမသေတိ ကာလကိရိယံ အာဂမေဿာမ။
တေသံ ဧဝံ ကထေန္တာနညေဝ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော။ အထ ရာဇာ ‘‘သစာဟံ ဣဒါနေဝ ဣမေ တတ္ထ နေဿာမိ, တံ ဒိသွာဝ နေသံ ဟဒယံ ဖလိဿတိ, ဣတိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဧတေသံ မတကာလေ အဟံ နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တောယေဝ နာမ, တသ္မာ တေသံ ဂန္တုံ န ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ စတဿော ဂါထာယော အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘ဗြဟာ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏံ, အာကာသန္တံဝ ဒိဿတိ၊
ယတ္ထ သာမော ဟတော သေတိ, စန္ဒောဝ ပတိတော ဆမာ။
‘‘ဗြဟာ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏံ, အာကာသန္တံဝ ဒိဿတိ၊
ယတ္ထ သာမော ဟတော သေတိ, သူရိယောဝ ပတိတော ဆမာ။
‘‘ဗြဟာ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏံ, အာကာသန္တံဝ ဒိဿတိ၊
ယတ္ထ သာမော ဟတော သေတိ, ပံသုနာ ပတိကုန္ထိတော။
‘‘ဗြဟာ ဝါဠမိဂါကိဏ္ဏံ, အာကာသန္တံဝ ဒိဿတိ၊
ယတ္ထ သာမော ဟတော သေတိ, ဣဓေဝ ဝသထဿမေ’’တိ။
တတ္ထ ဗြဟာတိ အစ္စုဂ္ဂတံ။ အာကာသန္တံဝါတိ ဧတံ ဝနံ အာကာသဿ အန္တော ဝိယ ဟုတွာ ဒိဿတိ။ အထ ဝါ အာကာသန္တန္တိ အာကာသမာနံ, ပကာသမာနန္တိ အတ္ထော။ ဆမာတိ ဆမာယံ, ပထဝိယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဆမ’’န္တိပိ ပါဌော, ပထဝိံ ပတိတော ဝိယာတိ အတ္ထော။ ပတိကုန္ထိတောတိ ပရိကိဏ္ဏော, ပလိဝေဌိတောတိ အတ္ထော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁၀။)အထ တေ အတ္တနော ဝါဠမိဂဘယာဘာဝံ ဒဿေတုံ ဂါထမာဟံသု –
‘‘ယဒိ တတ္ထ သဟဿာနိ, သတာနိ နိယုတာနိ စ၊
နေဝမှာကံ ဘယံ ကောစိ, ဝနေ ဝါဠေသု ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။
တတ္ထ ကောစီတိ ဣမသ္မိံ ဝနေ ကတ္ထစိ ဧကသ္မိံ ပဒေသေပိ အမှာကံ ဝါဠေသု ဘယံ နာမ နတ္ထိ။
ရာဇာ တေ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကောန္တော ဟတ္ထေသု ဂဟေတွာ တတ္ထ နေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော အန္ဓာနမာဒါယ, ကာသိရာဇာ ဗြဟာဝနေ၊
ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ပက္ကာမိ, ယတ္ထ သာမော ဟတော အဟူ’’တိ။
တတ္ထ တတောတိ တဒါ။ အန္ဓာနန္တိ အန္ဓေ။ အဟူတိ အဟောသိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဌာနေ သော နိပန္နော, တတ္ထ နေသီတိ အတ္ထော။
သော အာနေတွာ စ ပန သာမဿ သန္တိကေ ဌပေတွာ ‘‘အယံ ဝေါ ပုတ္တော’’တိ အာစိက္ခိ။ အထဿ ပိတာ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ မာတာ ပါဒေ ဂဟေတွာ ဦရူသု ဌပေတွာ နိသီဒိတွာ ဝိလပိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒိသွာန ပတိတံ သာမံ, ပုတ္တကံ ပံသုကုန္ထိတံ၊
အပဝိဒ္ဓံ ဗြဟာရညေ, စန္ဒံဝ ပတိတံ ဆမာ။
‘‘ဒိသွာန ပတိတံ သာမံ, ပုတ္တကံ ပံသုကုန္ထိတံ၊
အပဝိဒ္ဓံ ဗြဟာရညေ, သူရိယံဝ ပတိတံ ဆမာ။
‘‘ဒိသွာန ပတိတံ သာမံ, ပုတ္တကံ ပံသုကုန္ထိတံ၊
အပဝိဒ္ဓံ ဗြဟာရညေ, ကလူနံ ပရိဒေဝယုံ။
‘‘ဒိသွာန ပတိတံ သာမံ, ပုတ္တကံ ပံသုကုန္ထိတံ၊
ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ပက္ကန္ဒုံ, ‘အဓမ္မော ကိရ ဘော’ဣတိ။
‘‘ဗာဠှံ ခေါ တွံ ပမတ္တောသိ, သာမ ကလျာဏဒဿန၊
ယော အဇ္ဇေဝံ ဂတေ ကာလေ, န ကိဉ္စိ မဘိဘာသသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁၁။)‘‘ဗာဠှံ ခေါ တွံ ပဒိတ္တောသိ, သာမ ကလျာဏဒဿန၊
ယော အဇ္ဇေဝံ ဂတေ ကာလေ, န ကိဉ္စိ မဘိဘာသသိ။
‘‘ဗာဠှံ ခေါ တွံ ပကုဒ္ဓေါသိ, သာမ ကလျာဏဒဿန၊
ယော အဇ္ဇေဝံ ဂတေ ကာလေ, န ကိဉ္စိ မဘိဘာသတိ။
‘‘ဗာဠှံ ခေါ တွံ ပသုတ္တောသိ, သာမ ကလျာဏဒဿန၊
ယော အဇ္ဇေဝံ ဂတေ ကာလေ, န ကိဉ္စိ မဘိဘာသသိ။
‘‘ဗာဠှံ ခေါ တွံ ဝိမနောသိ, သာမ ကလျာဏဒဿန၊
ယော အဇ္ဇေဝံ ဂတေ ကာလေ, န ကိဉ္စိ မဘိဘာသသိ။
‘‘ဇဋံ ဝလိနံ ပံသုဂတံ, ကောဒါနိ သဏ္ဌပေဿတိ၊
သာမော အယံ ကာလကတော, အန္ဓာနံ ပရိစာရကော။
‘‘ကော မေ သမ္မဇ္ဇမာဒါယ, သမ္မဇ္ဇိဿတိ အဿမံ၊
သာမော အယံ ကာလကတော, အန္ဓာနံ ပရိစာရကော။
‘‘ကောဒါနိ နှာပယိဿတိ, သီတေနုဏှောဒကေန စ၊
သာမော အယံ ကာလကတော, အန္ဓာနံ ပရိစာရကော။
‘‘ကောဒါနိ ဘောဇယိဿတိ, ဝနမူလဖလာနိ စ၊
သာမော အယံ ကာလကတော, အန္ဓာနံ ပရိစာရကော’’တိ။
တတ္ထ အပဝိဒ္ဓန္တိ ရညာ နိရတ္ထကံ ဆဍ္ဍိတံ။ အဓမ္မော ကိရ ဘော ဣတီတိ အယုတ္တံ ကိရ ဘော, အဇ္ဇ ဣမသ္မိံ လောကေ ဝတ္တတိ။ ပမတ္တောတိ တိခိဏသုရံ ပိဝိတွာ ဝိယ မတ္တော ပမတ္တော ပမာဒံ အာပန္နော။ ပဒိတ္တောတိ ဒပ္ပိတော။ ‘‘ပကုဒ္ဓေါသိ ဝိမနောသီ’’တိ သဗ္ဗံ ဝိလာပဝသေန ဘဏန္တိ။ ဇဋန္တိ တာတ, အမှာကံ ဇဋာမဏ္ဍလံ။ ဝလိနံ ပံသုဂတန္တိ ယဒါ အာကုလံ မလဂ္ဂဟိတံ ဘဝိဿတိ။ ကောဒါနီတိ ဣဒါနိ ကော သဏ္ဌပေဿတိ, သောဓေတွာ ဥဇုံ ကရိဿတီတိ။
အထဿ မာတာ ဗဟုံ ဝိလပိတွာ တဿ ဥရေ ဟတ္ထံ ဌပေတွာ သန္တာပံ ဥပဓာရေန္တီ ‘‘ပုတ္တဿ မေ သန္တာပေါ ပဝတ္တတိယေဝ, ဝိသဝေဂေန ဝိသညိတံ အာပန္နော ဘဝိဿတိ, နိဗ္ဗိသဘာဝတ္ထာယ စဿ သစ္စကိရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သစ္စကိရိယမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁၂။)‘‘ဒိသွာန ပတိတံ သာမံ, ပုတ္တကံ ပံသုကုန္ထိတံ၊
အဋ္ဋိတာ ပုတ္တသောကေန, မာတာ သစ္စံ အဘာသထ။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, ဓမ္မစာရီ ပုရေ အဟု၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, ဗြဟ္မစာရီ ပုရေ အဟု၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, သစ္စဝါဒီ ပုရေ အဟု၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, မာတာပေတ္တိဘရော အဟု၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိကော၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, ပါဏာ ပိယတရော မမ၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယံ ကိဉ္စိတ္ထိ ကတံ ပုညံ, မယှဉ္စေဝ ပိတုစ္စ တေ၊
သဗ္ဗေန တေန ကုသလေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတူ’’တိ။
တတ္ထ ယေန သစ္စေနာတိ ယေန ဘူတေန သဘာဝေန။ ဓမ္မစာရီတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မစာရီ။ သစ္စဝါဒီတိ ဟသိတဝသေနပိ မုသာဝါဒံ န ဝဒတိ။ မာတာပေတ္တိဘရောတိ အနလသော ဟုတွာ ရတ္တိန္ဒိဝံ မာတာပိတရော ဘရိ။ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိကောတိ ဇေဋ္ဌာနံ မာတာပိတူနံ သက္ကာရကာရကော ဟောတိ။
ဧဝံ မာတရာ သတ္တဟိ ဂါထာဟိ သစ္စကိရိယာယ ကတာယ သာမော ပရိဝတ္တိတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထဿ ပိတာ ‘‘ဇီဝတိ မေ ပုတ္တော, အဟမ္ပိဿ သစ္စကိရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ တထေဝ သစ္စကိရိယမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒိသွာန ပတိတံ သာမံ, ပုတ္တကံ ပံသုကုန္ထိတံ၊
အဋ္ဋိတော ပုတ္တသောကေန, ပိတာ သစ္စံ အဘာသထ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁၃။)‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, ဓမ္မစာရီ ပုရေ အဟု၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, ဗြဟ္မစာရီ ပုရေ အဟု၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, သစ္စဝါဒီ ပုရေ အဟု၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, မာတာပေတ္တိဘရော အဟု၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိကော၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယေန သစ္စေနယံ သာမော, ပါဏာ ပိယတရော မမ၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘ယံ ကိဉ္စိတ္ထိ ကတံ ပုညံ, မယှဉ္စေဝ မာတုစ္စ တေ၊
သဗ္ဗေန တေန ကုသလေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတူ’’တိ။
ဧဝံ ပိတရိ သစ္စကိရိယံ ကရောန္တေ မဟာသတ္တော ပရိဝတ္တိတွာ ဣတရေန ပဿေန နိပဇ္ဇိ။ အထဿ တတိယံ သစ္စကိရိယံ ဒေဝတာ အကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အဟ –
‘‘သာ ဒေဝတာ အန္တရဟိတာ, ပဗ္ဗတေ ဂန္ဓမာဒနေ၊
သာမဿ အနုကမ္ပာယ, ဣမံ သစ္စံ အဘာသထ။
‘‘ပဗ္ဗတျာဟံ ဂန္ဓမာဒနေ, စိရရတ္တနိဝါသိနီ၊
န မေ ပိယတရော ကောစိ, အညော သာမေန ဝိဇ္ဇတိ၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘သဗ္ဗေ ဝနာ ဂန္ဓမယာ, ပဗ္ဗတေ ဂန္ဓမာဒနေ၊
ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ဝိသံ သာမဿ ဟညတု။
‘‘တေသံ လာလပ္ပမာနာနံ, ဗဟုံ ကာရုညသဉှိတံ၊
ခိပ္ပံ သာမော သမုဋ္ဌာသိ, ယုဝါ ကလျာဏဒဿနော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁၄။)တတ္ထ ပဗ္ဗတျာဟန္တိ ပဗ္ဗတေ အဟံ။ သဗ္ဗေ ဝနာ ဂန္ဓမယာတိ သဗ္ဗေ ရုက္ခာ ဂန္ဓမယာ။ န ဟိ တတ္ထ အဂန္ဓော နာမ ကောစိ ရုက္ခော အတ္ထိ။ တေသန္တိ ဘိက္ခဝေ, တေသံ ဥဘိန္နံ လာလပ္ပမာနာနညေဝ ဒေဝတာယ သစ္စကိရိယာယ ပရိယောသာနေ ခိပ္ပံ သာမော ဥဋ္ဌာသိ, ပဒုမပတ္တတော ဥဒကံ ဝိယဿ ဝိသံ ဝိနိဝတ္တေတွာ အာဗာဓော ဝိဂတော, ဣဓ နု ခေါ ဝိဒ္ဓေါ, ဧတ္ထ နု ခေါ ဝိဒ္ဓေါတိ ဝိဒ္ဓဋ္ဌာနမ္ပိ န ပညာယိ။
ဣတိ မဟာသတ္တဿ နိရောဂဘာဝေါ, မာတာပိတူနဉ္စ စက္ခုပဋိလာဘော, အရုဏုဂ္ဂမနဉ္စ, ဒေဝတာနုဘာဝေန တေသံ စတုန္နံ အဿမေယေဝ ပါကဋဘာဝေါ စာတိ သဗ္ဗံ ဧကက္ခဏေယေဝ အဟောသိ။ မာတာပိတရော ‘‘စက္ခူနိ နော လဒ္ဓါနိ, သုဝဏ္ဏသာမော စ အရောဂေါ ဇာတော’’တိ အတိရေကတရံ တုဿိံသု။ အထ နေ သာမပဏ္ဍိတော ဂါထံ အဘာသိ –
‘‘သာမောဟမသ္မိ ဘဒ္ဒံ ဝေါ, သောတ္ထိနာမှိ သမုဋ္ဌိတော၊
မာ ဗာဠှံ ပရိဒေဝေထ, မဉ္စုနာဘိဝဒေထ မ’’န္တိ။
တတ္ထ သောတ္ထိနာမှိ သမုဋ္ဌိတောတိ သောတ္ထိနာ သုခေန ဥဋ္ဌိတော အမှိ ဘဝါမိ။ မဉ္ဇုနာတိ မဓုရဿရေန မံ အဘိဝဒေထ။
အထ သော ရာဇာနံ ဒိသွာ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘သွာဂတံ တေ မဟာရာဇ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
ဣဿရောသိ အနုပ္ပတ္တော, ယံ ဣဓတ္ထိ ပဝေဒယ။
‘‘တိန္ဒုကာနိ ပိယာလာနိ, မဓုကေ ကာသုမာရိယော၊
ဖလာနိ ခုဒ္ဒကပ္ပါနိ, ဘုဉ္ဇ ရာဇ ဝရံ ဝရံ။
‘‘အတ္ထိ မေ ပါနီယံ သီတံ, အာဘတံ ဂိရိဂဗ္ဘရာ၊
တတော ပိဝ မဟာရာဇ, သစေ တွံ အဘိကင်္ခသီ’’တိ။
ရာဇာပိ တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ အာဟ –
‘‘သမ္မုယှာမိ ပမုယှာမိ, သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ၊
ပေတံ တံ သာမ မဒ္ဒက္ခိံ, ကော နု တွံ သာမ ဇီဝသီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁၅။)တတ္ထ ပေတန္တိ သာမ အဟံ တံ မတံ အဒ္ဒသံ။ ကော နု တွန္တိ ကထံ နု တွံ ဇီဝိတံ ပဋိလဘသီတိ ပုစ္ဆိ။
မဟာသတ္တော ‘‘အယံ ရာဇာ မံ ‘မတော’တိ သလ္လက္ခေသိ, အမတဘာဝမဿ ပကာသေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘အပိ ဇီဝံ မဟာရာဇ, ပုရိသံ ဂါဠှဝေဒနံ၊
ဥပနီတမနသင်္ကပ္ပံ, ဇီဝန္တံ မညတေ မတံ။
‘‘အပိ ဇီဝံ မဟာရာဇ, ပုရိသံ ဂါဠှဝေဒနံ၊
တံ နိရောဓဂတံ သန္တံ, ဇီဝန္တံ မညတေ မတ’’န္တိ။
တတ္ထ အပိ ဇီဝန္တိ ဇီဝမာနံ အပိ။ ဥပနီတမနသင်္ကပ္ပန္တိ ဘဝင်္ဂဩတိဏ္ဏစိတ္တာစာရံ။ ဇီဝန္တန္တိ ဇီဝမာနမေဝ ‘‘ဧသော မတော’’တိ မညတိ။ နိရောဓဂတန္တိ အဿာသပဿာသနိရောဓံ သမာပန္နံ သန္တံ ဝိဇ္ဇမာနံ မံ ဧဝံ လောကော မတံ ဝိယ ဇီဝန္တမေဝ မညတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မဟာသတ္တော ရာဇာနံ အတ္ထေ ယောဇေတုကာမော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပုန ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယော မာတရံ ပိတရံ ဝါ, မစ္စော ဓမ္မေန ပေါသတိ၊
ဒေဝါပိ နံ တိကိစ္ဆန္တိ, မာတာပေတ္တိဘရံ နရံ။
‘‘ယော မာတရံ ပိတရံ ဝါ, မစ္စော ဓမ္မေန ပေါသတိ၊
ဣဓေဝ နံ ပသံသန္တိ, ပေစ္စ သဂ္ဂေ ပမောဒတီ’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အစ္ဆရိယံ ဝတ, ဘော, မာတာပေတ္တိဘရဿ ဇန္တုနော ဥပ္ပန္နရောဂံ ဒေဝတာပိ တိကိစ္ဆန္တိ, အတိဝိယ အယံ သာမော သောဘတီ’’တိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ယာစန္တော အာဟ –
‘‘ဧသ ဘိယျော ပမုယှာမိ, သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ၊
သရဏံ တံ သာမ ဂစ္ဆာမိ, တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဘိယျောတိ ယသ္မာ တာဒိသေ ပရိသုဒ္ဓသီလဂုဏသမ္ပန္နေ တယိ အပရဇ္ဈိံ, တသ္မာ အတိရေကတရံ သမ္မုယှာမိ။ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါတိ သရဏံ ဂစ္ဆန္တဿ မေ တွံ သရဏံ ဘဝ, ပတိဋ္ဌာ ဟောဟိ, ဒေဝလောကဂါမိမဂ္ဂံ ကရောဟီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁၆။)အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘သစေပိ, မဟာရာဇ, ဒေဝလောကံ ဂန္တုကာမောသိ, မဟန္တံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမောသိ, ဣမာသု ဒသရာဇဓမ္မစရိယာသု ဝတ္တဿူ’’တိ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဒသ ရာဇဓမ္မစရိယဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မာတာပိတူသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ပုတ္တဒါရေသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မိတ္တာမစ္စေသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဝါဟနေသု ဗလေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဂါမေသု နိဂမေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ရဋ္ဌေသု ဇနပဒေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, သမဏဗြာဟ္မဏေသု စ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မိဂပက္ခီသု ခတ္တိယ၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, ဓမ္မော စိဏ္ဏော သုခါဝဟော၊
ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာန, ရာဇ သဂ္ဂံ ဂမိဿသိ။
‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, သဣန္ဒာ ဒေဝါ သဗြဟ္မကာ၊
သုစိဏ္ဏေန ဒိဝံ ပတ္တာ, မာ ဓမ္မံ ရာဇ ပါမဒေါ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁၇။)တာသံ အတ္ထော တေသကုဏဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတောဝ။ ဧဝံ မဟာသတ္တော တဿ ဒသ ရာဇဓမ္မေ ဒေသေတွာ ဥတ္တရိပိ ဩဝဒိတွာ ပဉ္စ သီလာနိ အဒါသိ။ သော တဿ ဩဝါဒံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ခမာပေတွာ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂပရာယဏော အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ယာဝဇီဝံ မာတာပိတရော ပရိစရိတွာ မာတာပိတူဟိ သဒ္ဓိံ ပဉ္စ အဘိညာ စ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော စ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။
သတ္ထာ ဣဒံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတူနံ ပေါသနံ နာမ ပဏ္ဍိတာနံ ဝံသော’’တိ ဝတွာ သစ္စာနိ ပကာသေတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ, သစ္စပရိယောသာနေ မာတုပေါသကဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ။
တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ, ဒေဝဓီတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ, သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ, ဒုကူလပဏ္ဍိတော မဟာကဿပေါ, ပါရိကာ ဘဒ္ဒကာပိလာနီ ဘိက္ခုနီ, သုဝဏ္ဏသာမပဏ္ဍိတော ပန အဟမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဟောသိန္တိ။
သုဝဏ္ဏသာမဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁၈။) (ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၁၉။)အစ္ဆေရံ ဝတ လောကသ္မိန္တိ ဣဒံ သတ္ထာ မိထိလံ ဥပနိဿာယ မဃဒေဝအမ္ဗဝနေ ဝိဟရန္တော သိတပါတုကမ္မံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ သတ္ထာ သာယနှသမယေ သမ္ဗဟုလေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ တသ္မိံ အမ္ဗဝနေ စာရိကံ စရမာနော ဧကံ ရမဏီယံ ဘူမိပ္ပဒေသံ ဒိသွာ အတ္တနော ပုဗ္ဗစရိယံ ကထေတုကာမော ဟုတွာ သိတပါတုကမ္မံ ကတွာ အာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန သိတပါတုကမ္မကာရဏံ ပုဋ္ဌော ‘‘အာနန္ဒ, အယံ ဘူမိပ္ပဒေသော ပုဗ္ဗေ မယာ မဃဒေဝရာဇကာလေ ဈာနကီဠှံ ကီဠန္တေန အဇ္ဈာဝုဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ မိထိလနဂရေ မဃဒေဝေါ နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ သော စတုရာသီတိဝဿသဟဿာနိ ကုမာရကီဠှံ ကီဠိ, စတုရာသီတိဝဿသဟဿာနိ ဥပရဇ္ဇံ ကာရေသိ, စတုရာသီတိဝဿသဟဿာနိ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တော ‘‘ယဒါ မေ သမ္မ ကပ္ပက, သိရသ္မိံ ပလိတာနိ ပဿေယျာသိ, တဒါ မေ အာရောစေယျာသီ’’တိ အာဟ။ အပရဘာဂေ ကပ္ပကော ပလိတာနိ ဒိသွာ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ပလိတံ သုဝဏ္ဏသဏ္ဍာသေန ဥဒ္ဓရာပေတွာ ဟတ္ထတလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပလိတံ ဩလောကေတွာ မစ္စုရာဇေန အာဂန္တွာ နလာဋေ လဂ္ဂံ ဝိယ မရဏံ သမ္ပဿမာနော ‘‘ဣဒါနိ မေ ပဗ္ဗဇိတကာလော’’တိ ကပ္ပကဿ ဂါမဝရံ ဒတွာ ဇေဋ္ဌပုတ္တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆ, အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ ကာရဏာ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ –
‘‘ဥတ္တမင်္ဂရုဟာ မယှံ, ဣမေ ဇာတာ ဝယောဟရာ၊
ပါတုဘူတာ ဒေဝဒူတာ, ပဗ္ဗဇ္ဇာသမယော မမာ’’တိ။ –
ဝတွာ ပုတ္တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိတွာ ‘‘တာတ, တွမ္ပိ ဧဝရူပံ ပလိတံ ဒိသွာဝ ပဗ္ဗဇေယျာသီ’’တိ တံ ဩဝဒိတွာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ အမ္ဗဝနေ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ စတုရာသီတိဝဿသဟဿာနိ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပုတ္တောပိဿ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ပဗ္ဗဇိတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။ တထာ တဿ ပုတ္တော, တထာ တဿ ပုတ္တောတိ ဧဝံ ဒွီဟိ ဦနာနိ စတုရာသီတိခတ္တိယသဟဿာနိ သီသေ ပလိတံ ဒိသွာဝ ဣမသ္မိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂၀။)အမ္ဗဝနေ ပဗ္ဗဇိတွာ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။
တေသံ သဗ္ဗပဌမံ နိဗ္ဗတ္တော မဃဒေဝရာဇာ ဗြဟ္မလောကေ ဌိတောဝ အတ္တနော ဝံသံ ဩလောကေန္တော ဒွီဟိ ဦနာနိ စတုရာသီတိခတ္တိယသဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိတာနိ ဒိသွာ တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ ‘‘ဣတော နု ခေါ ပရံ ပဝတ္တိဿတိ, န ပဝတ္တိဿတီ’’တိ ဩလောကေန္တော အပ္ပဝတ္တနဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မမ ဝံသံ အဟမေဝ ဃဋေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တတော စဝိတွာ မိထိလနဂရေ ရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိတွာ ဒသမာသစ္စယေန မာတု ကုစ္ဆိတော နိက္ခမိ။ ရာဇာ တဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ နေမိတ္တကေ ဗြာဟ္မဏေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ။ တေ တဿ လက္ခဏာနိ ဩလောကေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အယံ ကုမာရော တုမှာကံ ဝံသံ ဃဋေန္တော ဥပ္ပန္နော။ တုမှာကဉှိ ဝံသော ပဗ္ဗဇိတဝံသော, ဣမဿ ပရတော နာဂမိဿတီ’’တိ ဝဒိံသု။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အယံ ကုမာရော ရထစက္ကနေမိ ဝိယ မမ ဝံသံ ဃဋေန္တော ဇာတော, တသ္မာ တဿ ‘နိမိကုမာရော’တိ နာမံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘နိမိကုမာရော’’တိဿ နာမံ အကာသိ။
သော ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဒါနေ သီလေ ဥပေါသထကမ္မေ စ အဘိရတော အဟောသိ။ အထဿ ပိတာ ပုရိမနယေနေဝ ပလိတံ ဒိသွာ ကပ္ပကဿ ဂါမဝရံ ဒတွာ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ နိယျာဒေတွာ အမ္ဗဝနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗြဟ္မလောကပရာယဏော အဟောသိ။ နိမိရာဇာ ပန ဒါနဇ္ဈာသယတာယ စတူသု နဂရဒွါရေသု နဂရမဇ္ဈေ စာတိ ပဉ္စသု ဌာနေသု ပဉ္စ ဒါနသာလာယော ကာရာပေတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေသိ။ ဧကေကာယ ဒါနသာလာယ သတသဟဿံ သတသဟဿံ ကတွာ ဒေဝသိကံ ပဉ္စ ပဉ္စ ကဟာပဏသတသဟဿာနိ ပရိစ္စဇိ, နိစ္စံ ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခိ, ပက္ခဒိဝသေသု ဥပေါသထံ သမာဒိယိ, မဟာဇနမ္ပိ ဒါနာဒီသု ပုညေသု သမာဒပေသိ, သဂ္ဂမဂ္ဂံ အာစိက္ခိတွာ နိရယဘယေန တဇ္ဇေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဿ ဩဝါဒေ ဌိတာ မနုဿာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ တတော စုတာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု, ဒေဝလောကော ပရိပူရိ, နိရယော တုစ္ဆော ဝိယ အဟောသိ။ တဒါ တာဝတိံသဘဝနေ ဒေဝသံဃာ သုဓမ္မာယံ ဒေဝသဘာယံ သန္နိပတိတွာ ‘‘အဟော, ဝတ အမှာကံ အာစရိယော နိမိရာဇာ, တံ နိဿာယ မယံ ဣမံ ဗုဒ္ဓညဏေနပိ အပရိစ္ဆိန္ဒနီယံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝါမာ’’တိ ဝတွာ မဟာသတ္တဿ ဂုဏေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂၁။)ဝဏ္ဏယိံသု။ မနုဿလောကေပိ မဟာသမုဒ္ဒပိဋ္ဌေ အာသိတ္တတေလံ ဝိယ မဟာသတ္တဿ ဂုဏကထာ ပတ္ထရိ။ သတ္ထာ တမတ္ထံ အာဝိဘူတံ ကတွာ ဘိက္ခုသံဃဿ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘အစ္ဆေရံ ဝတ လောကသ္မိံ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝိစက္ခဏာ၊
ယဒါ အဟု နိမိရာဇာ, ပဏ္ဍိတော ကုသလတ္ထိကော။
‘‘ရာဇာ သဗ္ဗဝိဒေဟာနံ, အဒါ ဒါနံ အရိန္ဒမော၊
တဿ တံ ဒဒတော ဒါနံ, သင်္ကပ္ပေါ ဥဒပဇ္ဇထ၊
ဒါနံ ဝါ ဗြဟ္မစရိယံ ဝါ, ကတမံ သု မဟပ္ဖလ’’န္တိ။
တတ္ထ ယဒါ အဟူတိ ဘိက္ခဝေ, ယဒါ ပဏ္ဍိတော အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ကုသလတ္ထိကော နိမိရာဇာ အဟောသိ, တဒါ ဒေဝမနုဿာ ‘‘အစ္ဆေရံ ဝတ, ဘော, ဧဝရူပါပိ နာမ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓဉာဏေ မဟာဇနဿ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ သာဓယမာနာ လောကသ္မိံ ဝိစက္ခဏာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝံ တဿ ဂုဏကထံ ကထေသုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယထာ အဟူ’’တိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – ယထာ အဟု နိမိရာဇာ ပဏ္ဍိတော ကုသလတ္ထိကောယေဝ, တထာရူပါ မဟာဇနဿ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝိစက္ခဏာ။ ယံ တေသံ ဥပ္ပန္နံ, တံ အစ္ဆေရံ ဝတ လောကသ္မိန္တိ။ ဣတိ သတ္ထာ သယမေဝ အစ္ဆရိယဇာတော ဧဝမာဟ။ သဗ္ဗဝိဒေဟာနန္တိ သဗ္ဗဝိဒေဟရဋ္ဌဝါသီနံ။ ကတမံ သူတိ ဧတေသု ဒွီသု ကတမံ နု ခေါ မဟပ္ဖလန္တိ အတ္ထော။
သော ကိရ ပန္နရသီဥပေါသထဒိဝသေ ဥပေါသထိကော ဟုတွာ သဗ္ဗာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ သိရိသယနပိဋ္ဌေ နိပန္နောဝ ဒွေ ယာမေ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ပဗုဒ္ဓေါ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ‘‘အဟံ မဟာဇနဿ အပရိမာဏံ ဒါနမ္ပိ ဒေမိ, သီလမ္ပိ ရက္ခာမိ, ဒါနဿ နု ခေါ မဟန္တံ ဖလံ, ဥဒါဟု ဗြဟ္မစရိယဿာ’’တိ စိန္တေတွာ အတ္တနော ကင်္ခံ ဆိန္ဒိတုံ နာသက္ခိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကဿ ဘဝနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော တံ တထာ ဝိတက္ကေန္တံ ဒိသွာ ‘‘ကင်္ခမဿ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ ဧကကောဝ သီဃံ အာဂန္တွာ သကလနိဝေသနံ ဧကောဘာသံ ကတွာ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ အာကာသေ ဌတွာ တေန ပုဋ္ဌော ဗျာကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂၂။)‘‘တဿ သင်္ကပ္ပမညာယ, မဃဝါ ဒေဝကုဉ္ဇရော၊
သဟဿနေတ္တော ပါတုရဟု, ဝဏ္ဏေန ဝိဟနံ တမံ။
‘‘သလောမဟဋ္ဌော မနုဇိန္ဒော, ဝါသဝံ အဝစာ နိမိ၊
ဒေဝတာ နုသိ ဂန္ဓဗ္ဗော, အဒု သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ။
‘‘န စ မေ တာဒိသော ဝဏ္ဏော, ဒိဋ္ဌော ဝါ ယဒိ ဝါ သုတော၊
အာစိက္ခ မေ တွံ ဘဒ္ဒန္တေ, ကထံ ဇာနေမု တံ မယံ။
‘‘သလောမဟဋ္ဌံ ဉတွာန, ဝါသဝေါ အဝစာ နိမိံ၊
သက္ကောဟမသ္မိ ဒေဝိန္ဒော, အာဂတောသ္မိ တဝန္တိကေ၊
အလောမဟဋ္ဌော မနုဇိန္ဒ, ပုစ္ဆ ပဉှံ ယမိစ္ဆသိ။
‘‘သော စ တေန ကတောကာသော, ဝါသဝံ အဝစာ နိမိ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ မဟာရာဇ, သဗ္ဗဘူတာနမိဿရ၊
‘ဒါနံ ဝါ ဗြဟ္မစရိယံ ဝါ, ကတမံသု မဟပ္ဖလံ’။
‘‘သော ပုဋ္ဌော နရဒေဝေန, ဝါသဝေါ အဝစာ နိမိံ၊
ဝိပါကံ ဗြဟ္မစရိယဿ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန, ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ၊
မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ, ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတိ။
‘‘န ဟေတေ သုလဘာ ကာယာ, ယာစယောဂေန ကေနစိ၊
ယေ ကာယေ ဥပပဇ္ဇန္တိ, အနာဂါရာ တပဿိနော’’တိ။
တတ္ထ သလောမဟဋ္ဌောတိ ဘိက္ခဝေ, သော နိမိရာဇာ ဩဘာသံ ဒိသွာ အာကာသံ ဩလောကေန္တော တံ ဒိဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတံ ဒိသွာဝ ဘယေန လောမဟဋ္ဌော ဟုတွာ ‘‘ဒေဝတာ နုသိ ဂန္ဓဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆိ။ အလောမဟဋ္ဌောတိ နိဗ္ဘယော အဟဋ္ဌလောမော ဟုတွာ ပုစ္ဆ, မဟာရာဇာတိ။ ဝါသဝံ အဝစာတိ တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ သက္ကံ အဝေါစ။ ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတောတိ ဘိက္ခဝေ, သော သက္ကော အတီတေ အတ္တနာ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဗြဟ္မစရိယဿ ဝိပါကံ ဇာနန္တော တဿ အဇာနတော အက္ခာသိ။
ဟီနေနာတိအာဒီသု ပုထုတိတ္ထာယတနေ မေထုနဝိရတိမတ္တံ သီလံ ဟီနံ နာမ, တေန ခတ္တိယကုလေ ဥပပဇ္ဇတိ။ ဈာနဿ ဥပစာရမတ္တံ မဇ္ဈိမံ နာမ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂၃။)တေန ဒေဝတ္တံ ဥပပဇ္ဇတိ။ အဋ္ဌသမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနံ ပန ဥတ္တမံ နာမ, တေန ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတိ, တံ ဗာဟိရကာ နိဗ္ဗာနန္တိ ကထေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ ဣမသ္မိံ ပန ဗုဒ္ဓသာသနေ ပရိသုဒ္ဓသီလဿ ဘိက္ခုနော အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပတ္ထေန္တဿ ဗြဟ္မစရိယစေတနာ ဟီနတာယ ဟီနံ နာမ, တေန ယထာပတ္ထိတေ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ပရိသုဒ္ဓသီလဿ ဘိက္ခုနော အဋ္ဌသမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနံ မဇ္ဈိမံ နာမ, တေန ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ပရိသုဒ္ဓသီလဿ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တုပ္ပတ္တိ ဥတ္တမံ နာမ, တေန ဝိသုဇ္ဈတီတိ။ ဣတိ သက္ကော ‘‘မဟာရာဇ, ဒါနတော သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန ဗြဟ္မစရိယဝါသောဝ မဟပ္ဖလော’’တိ ဝဏ္ဏေတိ။ ကာယာတိ ဗြဟ္မဃဋာ။ ယာစယောဂေနာတိ ယာစနယုတ္တကေန ယညယုတ္တကေန ဝါတိ ဥဘယတ္ထာပိ ဒါယကဿေဝေတံ နာမံ။ တပဿိနောတိ တပနိဿိတကာ။
ဣမာယ ဂါထာယ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿေဝ မဟပ္ဖလဘာဝံ ဒီပေတွာ ဣဒါနိ ယေ အတီတေ မဟာဒါနံ ဒတွာ ကာမာဝစရံ အတိက္ကမိတုံ နာသက္ခိံသု, တေ ရာဇာနော ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘ဒုဒီပေါ သာဂရော သေလော, မုဇကိန္ဒော ဘဂီရသော၊
ဥသိန္ဒရော ကဿပေါ စ, အသကော စ ပုထုဇ္ဇနော။
‘‘ဧတေ စညေ စ ရာဇာနော, ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ ဗဟူ၊
ပုထုယညံ ယဇိတွာန, ပေတတ္တံ နာတိဝတ္တိသု’’န္တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, ပုဗ္ဗေ ဗာရာဏသိယံ ဒုဒီပေါ နာမ ရာဇာ ဒါနံ ဒတွာ မရဏစက္ကေန ဆိန္နော ကာမာဝစရေယေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ တထာ သာဂရာဒယော အဋ္ဌာတိ ဧတေ စ အညေ စ ဗဟူ ရာဇာနော စေဝ ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ စ ပုထုယညံ ယဇိတွာန အနေကပ္ပကာရံ ဒါနံ ဒတွာ ကာမာဝစရဘူမိသင်္ခါတံ ပေတတ္တံ နာတိဝတ္တိံသူတိ အတ္ထော။ ကာမာဝစရဒေဝတာ ဟိ ရူပါဒိနော ကိလေသဝတ္ထုဿ ကာရဏာ ပရံ ပစ္စာသီသနတော ကပဏတာယ ‘‘ပေတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂၄။)‘‘ယေ အဒုတိယာ န ရမန္တိ ဧကိကာ, ဝိဝေကဇံ ယေ န လဘန္တိ ပီတိံ၊
ကိဉ္စာပိ တေ ဣန္ဒသမာနဘောဂါ, တေ ဝေ ပရာဓီနသုခါ ဝရာကာ’’တိ။
ဧဝမ္ပိ ဒါနဖလတော ဗြဟ္မစရိယဖလဿေဝ မဟန္တဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဗြဟ္မစရိယဝါသေန ပေတဘဝနံ အတိက္ကမိတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတာပသေ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘အထ ယီမေ အဝတ္တိံသု, အနာဂါရာ တပဿိနော၊
သတ္တိသယော ယာမဟနု, သောမယာမော မနောဇဝေါ။
‘‘သမုဒ္ဒေါ မာဃော ဘရတော စ, ဣသိ ကာလပုရက္ခတော၊
အင်္ဂီရသော ကဿပေါ စ, ကိသဝစ္ဆော အကတ္တိ စာ’’တိ။
တတ္ထ အဝတ္တိံသူတိ ကာမာဝစရံ အတိက္ကမိံသု။ တပဿိနောတိ သီလတပဉ္စေဝ သမာပတ္တိတပဉ္စ နိဿိတာ။ သတ္တိသယောတိ ယာမဟနုအာဒယော သတ္တ ဘာတရောဝ သန္ဓာယာဟ။ အင်္ဂီရသာဒီဟိ စတူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဒသေတေ အဝတ္တိံသု အတိက္ကမိံသူတိ အတ္ထော။
ဧဝံ တာဝ သုတဝသေနေဝ ဒါနဖလတော ဗြဟ္မစရိယဝါသဿေဝ မဟပ္ဖလတံ ဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ အာဟရန္တော အာဟ –
‘‘ဥတ္တရေန နဒီ သီဒါ, ဂမ္ဘီရာ ဒုရတိက္ကမာ၊
နဠဂ္ဂိဝဏ္ဏာ ဇောတန္တိ, သဒါ ကဉ္စနပဗ္ဗတာ။
‘‘ပရူဠှကစ္ဆာ တဂရာ, ရူဠှကစ္ဆာ ဝနာ နဂါ၊
တတြာသုံ ဒသသဟဿာ, ပေါရာဏာ ဣသယော ပုရေ။
‘‘အဟံ သေဋ္ဌောသ္မိ ဒါနေန, သံယမေန ဒမေန စ၊
အနုတ္တရံ ဝတံ ကတွာ, ပကိရစာရီ သမာဟိတေ။
‘‘ဇာတိမန္တံ အဇစ္စဉ္စ, အဟံ ဥဇုဂတံ နရံ၊
အတိဝေလံ နမဿိဿံ, ကမ္မဗန္ဓူ ဟိ မာဏဝါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂၅။)‘‘သဗ္ဗေ ဝဏ္ဏာ အဓမ္မဋ္ဌာ, ပတန္တိ နိရယံ အဓော၊
သဗ္ဗေ ဝဏ္ဏာ ဝိသုဇ္ဈန္တိ, စရိတွာ ဓမ္မမုတ္တမ’’န္တိ။
တတ္ထ ဥတ္တရေနာတိ မဟာရာဇ, အတီတေ ဥတ္တရဟိမဝန္တေ ဒွိန္နံ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတာနံ အန္တရေ ပဝတ္တာ သီဒါ နာမ နဒီ ဂမ္ဘီရာ နာဝါဟိပိ ဒုရတိက္ကမာ အဟောသိ။ ကိံ ကာရဏာ? သာ ဟိ အတိသုခုမောဒကာ, သုခုမတ္တာ ဥဒကဿ အန္တမသော မောရပိဉ္ဆ-မတ္တမ္ပိ တတ္ထ ပတိတံ နံ သဏ္ဌာတိ, ဩသီဒိတွာ ဟေဋ္ဌာတလမေဝ ဂစ္ဆတိ။ တေနေဝ သာ သီဒါ နာမ အဟောသိ။ တေ ပန တဿာ တီရေသု ကဉ္စနပဗ္ဗတာ သဒါ နဠဂ္ဂိဝဏ္ဏာ ဟုတွာ ဇောတန္တိ ဩဘာသန္တိ။ ပရူဠှကစ္ဆာ တဂရာတိ တဿာ ပန နဒိယာ တီရေ ကစ္ဆာ ပရူဠှတဂရာ အဟေသုံ တဂရဂန္ဓသုဂန္ဓိနော။ ရူဠှကစ္ဆာ ဝနာ နဂါတိ ယေ တတ္ထ အညေပိ ပဗ္ဗတာ, တေသမ္ပိ အန္တရေ ကစ္ဆာ ရူဠှဝနာ အဟေသုံ, ပုပ္ဖဖလူပဂရုက္ခသဉ္ဆန္နာတိ အတ္ထော။ တတြာသုန္တိ တသ္မိံ ဧဝံ ရမဏီယေ ဘူမိဘာဂေ ဒသသဟဿာ ဣသယော အဟေသုံ။ တေ သဗ္ဗေပိ အဘိညာသမာပတ္တိလာဘိနောဝ။ တေသု ဘိက္ခာစာရဝေလာယ ကေစိ ဥတ္တရကုရုံ ဂစ္ဆန္တိ, ကေစိ မဟာဇမ္ဗုဒီပေ ဇမ္ဗုဖလံ အာဟရန္တိ, ကေစိ ဟိမဝန္တေယေဝ မဓုရဖလာဖလာနိ အာဟရိတွာ ခါဒန္တိ, ကေစိ ဇမ္ဗုဒီပတလေ တံ တံ နဂရံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧကောပိ ရသတဏှာဘိဘူတော နတ္ထိ, ဈာနသုခေနေဝ ဝီတိနာမေန္တိ။ တဒါ ဧကော တာပသော အာကာသေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ပုရောဟိတဿ ဂေဟဒွါရံ ပါပုဏိ။ သော တဿ ဥပသမေ ပသီဒိတွာ အန္တောနိဝေသနံ အာနေတွာ ဘောဇေတွာ ကတိပါဟံ ပဋိဇဂ္ဂန္တော ဝိဿာသေ ဥပ္ပန္နေ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ ကုဟိံ ဝသထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ နာမာဝုသော’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တုမှေ ဧကကောဝ တတ္ထ ဝသထ, ဥဒါဟု အညေပိ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘ကိံ ဝဒေသိ, အာဝုသော, တသ္မိံ ပဒေသေ ဒသသဟဿာ ဣသယော ဝသန္တိ, သဗ္ဗေဝ အဘိညာသမာပတ္တိလာဘိနော’’တိ။ တဿ တေသံ ဂုဏံ သုတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ နမိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, မမ္ပိ တတ္ထ နေတွာ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ။ ‘‘အာဝုသော, တွံ ရာဇပုရိသော, န တံ သက္ကာ ပဗ္ဗာဇေတု’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, အဇ္ဇာဟံ ရာဇာနံ အာပုစ္ဆိဿာမိ, တုမှေ သွေပိ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ။ သော အဓိဝါသေသိ။
ဣတရောပိ ဘုတ္တပါတရာသော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, ဒေဝ, ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ ပဗ္ဗဇိဿသီ’’တိ? ‘‘ကာမေသု ဒေါသံ နေက္ခမ္မေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂၆။)စ အာနိသံသံ ဒိသွာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ပဗ္ဗဇာဟိ, ပဗ္ဗဇိတောပိ မံ ဒဿေယျာသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တွာ ပုတ္တဒါရံ အနုသာသိတွာ သဗ္ဗံ သာပတေယျံ ဒဿေတွာ အတ္တနော ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရံ ဂဟေတွာ တာပသဿ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တောဝ နိသီဒိ။ တာပသောပိ တထေဝ အာကာသေနာဂန္တွာ အန္တောနဂရံ ပဝိသိတွာ တဿ ဂေဟံ ပါဝိသိ။ သော တံ သက္ကစ္စံ ပရိဝိသိတွာ ‘‘ဘန္တေ, မယာ ကထံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ သော တံ ဗဟိနဂရံ နေတွာ ဟတ္ထေ အာဒါယ အတ္တနော အာနုဘာဝေန တတ္ထ နေတွာ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပုနဒိဝသေ တံ တတ္ထေဝ ဌပေတွာ ဘတ္တံ အာဟရိတွာ ဒတွာ ကသိဏပရိကမ္မံ အာစိက္ခိ။ သော ကတိပါဟေနေဝ အဘိညာသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ သယမေဝ ပိဏ္ဍာယ စရတိ။
သော အပရဘာဂေ ‘‘အဟံ ရညော အတ္တာနံ ဒဿေတုံ ပဋိညံ အဒါသိံ, ဒဿေဿာမဿ အတ္တာန’’န္တိ စိန္တေတွာ တာပသေ ဝန္ဒိတွာ အာကာသေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ဘိက္ခံ စရန္တော ရာဇဒွါရံ ပါပုဏိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ သဉ္ဇာနိတွာ အန္တောနိဝေသနံ ပဝေသေတွာ သက္ကာရံ ကတွာ ‘‘ဘန္တေ, ကုဟိံ ဝသထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဥတ္တရဟိမဝန္တပဒေသေ ကဉ္စနပဗ္ဗတန္တရေ ပဝတ္တာယ သီဒါနဒိယာ တီရေ, မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန, ဘန္တေ, ဧကကောဝ တတ္ထ ဝသထ, ဥဒါဟု အညေပိ အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ, မဟာရာဇ, တတ္ထ ဒသသဟဿာ ဣသယော ဝသန္တိ, သဗ္ဗေဝ အဘိညာသမာပတ္တိလာဘိနော’’တိ? ရာဇာ တေသံ ဂုဏံ သုတွာ သဗ္ဗေသံ ဘိက္ခံ ဒါတုကာမော အဟောသိ။ အထ နံ ရာဇာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ, အဟံ တေသံ ဣသီနံ ဘိက္ခံ ဒါတုကာမောမှိ, ကိံ ကရောမီ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, တေ ဣသယော ဇိဝှါဝိညေယျရသေ အဂိဒ္ဓါ, န သက္ကာ ဣဓာနေတု’’န္တိ။ ‘‘ဘန္တေ, တုမှေ နိဿာယ တေ ဘောဇေဿာမိ, ဥပါယံ မေ အာစိက္ခထာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, မဟာရာဇ, သစေ တေသံ ဒါနံ ဒါတုကာမောသိ, ဣတော နိက္ခမိတွာ သီဒါနဒီတီရေ ဝသန္တော တေသံ ဒါနံ ဒေဟီ’’တိ။
သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သဗ္ဗူပကရဏာနိ ဂါဟာပေတွာ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိတွာ အတ္တနော ရဇ္ဇသီမံ ပါပုဏိ။ အထ နံ တာပသော အတ္တနော အာနုဘာဝေန သဒ္ဓိံ သေနာယ သီဒါနဒီတီရံ နေတွာ နဒီတီရေ ခန္ဓာဝါရံ ကာရာပေတွာ အာကာသေန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ ပစ္စာဂမိ။ အထ နံ ရာဇာ သက္ကစ္စံ ဘောဇေတွာ ‘‘သွေ, ဘန္တေ, ဒသသဟဿေ ဣသယော အာဒါယ ဣဓေဝ အာဂစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ သော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂၇။)‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ တေသံ ဣသီနံ အာရောစေသိ ‘‘မာရိသာ, ဗာရာဏသိရာဇာ ‘တုမှာကံ ဘိက္ခံ ဒဿာမီ’တိ အာဂန္တွာ သီဒါနဒီတီရေ နိသိန္နော သွေ ဝေါ နိမန္တေတိ, တဿာနုကမ္ပာယ ခန္ဓာဝါရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အာကာသေန ဂန္တွာ ခန္ဓာဝါရဿ အဝိဒူရေ ဩတရိံသု။ ရာဇာ တေ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ခန္ဓာဝါရံ ပဝေသေတွာ ပညတ္တာသနေသု နိသီဒါပေတွာ ဣသိဂဏံ ပဏီတေနာဟာရေန သန္တပ္ပေတွာ တေသံ ဣရိယာပထေ ပသန္နော သွာတနာယပိ နိမန္တေသိ။ ဧတေနုပါယေန ဒသန္နံ တာပသသဟဿာနံ ဒသဝဿသဟဿာနိ ဒါနံ အဒါသိ။ ဒဒန္တော စ တသ္မိံယေဝ ပဒေသေ နဂရံ မာပေတွာ သဿကမ္မံ ကာရေသိ။ န ခေါ ပန, မဟာရာဇ, တဒါ သော ရာဇာ အညော အဟောသိ, အထ ခေါ အဟံ သေဋ္ဌောသ္မိ ဒါနေန, အဟမေဝ ဟိ တဒါ ဒါနေန သေဋ္ဌော ဟုတွာ တံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဣမံ ပေတလောကံ အတိက္ကမိတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတုံ နာသက္ခိံ။ မယာ ဒိန္နံ ပန ဒါနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သဗ္ဗေဝ တေ တာပသာ ကာမာဝစရံ အတိက္ကမိတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ, ဣမိနာပေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယဝါသောဝ မဟပ္ဖလော’’တိ။
ဧဝံ ဒါနေန အတ္တနော သေဋ္ဌဘာဝံ ပကာသေတွာ ဣတရေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ တေသံ ဣသီနံ ဂုဏံ ပကာသေတိ။ တတ္ထ သံယမေနာတိ သီလေန။ ဒမေနာတိ ဣန္ဒြိယဒမေန။ အနုတ္တရန္တိ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ နိရန္တရံ ဥတ္တမံ ဝတံ သမာဒါနံ စရိတွာ။ ပကိရစာရီတိ ဂဏံ ပကိရိတွာ ပဋိက္ခိပိတွာ ပဟာယ ဧကစာရိကေ, ဧကီဘာဝံ ဂတေတိ အတ္ထော။ သမာဟိတေတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓီဟိ သမာဟိတစိတ္တေ။ ဧဝရူပေ အဟံ တပဿိနော ဥပဋ္ဌဟိန္တိ ဒဿေတိ။ အဟံ ဥဇုဂတန္တိ အဟံ, မဟာရာဇ, တေသံ ဒသသဟဿာနံ ဣသီနံ အန္တရေ ကာယဝင်္ကာဒီနံ အဘာဝေန ဥဇုဂတံ ဧကမ္ပိ နရံ ဟီနဇစ္စော ဝါ ဟောတု ဇာတိသမ္ပန္နော ဝါ, ဇာတိံ အဝိစာရေတွာ တေသံ ဂုဏေသု ပသန္နမာနသော ဟုတွာ သဗ္ဗမေဝ အတိဝေလံ နမဿိဿံ, နိစ္စကာလမေဝ နမဿိဿန္တိ ဝဒတိ။ ကိံ ကာရဏာ? ကမ္မဗန္ဓူ ဟိ မာဏဝါတိ, သတ္တာ ဟိ နာမေတေ ကမ္မဗန္ဓူ ကမ္မပဋိသရဏာ, တေနေဝ ကာရဏေန သဗ္ဗေ ဝဏ္ဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂၈။)ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘ကိဉ္စာပိ, မဟာရာဇ, ဒါနတော ဗြဟ္မစရိယမေဝ မဟပ္ဖလံ, ဒွေပိ ပနေတေ မဟာပုရိသဝိတက္ကာဝ, တသ္မာ ဒွီသုပိ အပ္ပမတ္တောဝ ဟုတွာ ဒါနဉ္စ ဒေဟိ, သီလဉ္စ ရက္ခာဟီ’’တိ တံ ဩဝဒိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာန မဃဝါ, ဒေဝရာဇာ သုဇမ္ပတိ၊
ဝေဒေဟမနုသာသိတွာ, သဂ္ဂကာယံ အပက္ကမီ’’တိ။
တတ္ထ အပက္ကမီတိ ပက္ကမိ, သုဓမ္မာဒေဝသဘာယံ နိသိန္နမေဝ အတ္တာနံ ဒဿေသီတိ အတ္ထော။
အထ နံ ဒေဝဂဏာ အာဟံသု ‘‘မဟာရာဇ, နနု န ပညာယိတ္ထ, ကုဟိံ ဂတတ္ထာ’’တိ? ‘‘မာရိသာ မိထိလာယံ နိမိရညော ဧကာ ကင်္ခါ ဥပ္ပဇ္ဇိ, တဿ ပဉှံ ကထေတွာ တံ ရာဇာနံ နိက္ကင်္ခံ ကတွာ အာဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပုန တံ ကာရဏံ ဂါထာယ ကထေတုံ အာဟ –
‘‘ဣမံ ဘောန္တော နိသာမေထ, ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ၊
ဓမ္မိကာနံ မနုဿာနံ, ဝဏ္ဏံ ဥစ္စာဝစံ ဗဟုံ။
‘‘ယထာ အယံ နိမိရာဇာ, ပဏ္ဍိတော ကုသလတ္ထိကော၊
ရာဇာ သဗ္ဗဝိဒေဟာနံ, အဒါ ဒါနံ အရိန္ဒမော။
‘‘တဿ တံ ဒဒတော ဒါနံ, သင်္ကပ္ပေါ ဥဒပဇ္ဇထ၊
ဒါနံ ဝါ ဗြဟ္မစရိယံ ဝါ, ကတမံ သု မဟပ္ဖလ’’န္တိ။
တတ္ထ ဣမန္တိ ဓမ္မိကာနံ ကလျာဏဓမ္မာနံ မနုဿာနံ မယာ ဝုစ္စမာနံ သီလဝသေန ဥစ္စံ ဒါနဝသေန အဝစံ ဗဟုံ ဣမံ ဝဏ္ဏံ နိသာမေထ သုဏာထာတိ အတ္ထော။ ယထာ အယန္တိ အယံ နိမိရာဇာ ယထာ အတိဝိယ ပဏ္ဍိတောတိ။
ဣတိ သော အပရိဟာပေတွာ ရညော ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ ဒေဝသံဃာ ရာဇာနံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဟုတွာ ‘‘အမှာကံ နိမိရာဇာ အာစရိယော, တဿောဝါဒေ ဌတွာ တံ နိဿာယ အမှေဟိ အယံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ, မယံ ဒဋ္ဌုကာမမှာ, တံ ပက္ကောသာပေဟိ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝဒိံသု။ သက္ကော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ မာတလိံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သမ္မ မာတလိ, ဝေဇယန္တရထံ ယောဇေတွာ မိထိလံ ဂန္တွာ နိမိရာဇာနံ ဒိဗ္ဗယာနေ အာရောပေတွာ အာနေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ရထံ ယောဇေတွာ ပါယာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၂၉။)သက္ကဿ ပန ဒေဝေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တဿ မာတလိံ အာဏာပေန္တဿ စ ရထံ ယောဇေန္တဿ စ မနုဿဂဏနာယ မာသော အတိက္ကန္တော။ ဣတိ နိမိရညော ပုဏ္ဏမာယံ ဥပေါသထိကဿ ပါစီနသီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ မဟာတလေ နိသီဒိတွာ အမစ္စဂဏပရိဝုတဿ သီလံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ပါစီနလောကဓာတုတော ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေန စန္ဒမဏ္ဍလေန သဒ္ဓိံယေဝ သော ရထော ပညာယတိ။ မနုဿာ ဘုတ္တသာယမာသာ ဃရဒွါရေသု နိသီဒိတွာ သုခကထံ ကထေန္တာ ‘‘အဇ္ဇ ဒွေ စန္ဒာ ဥဂ္ဂတာ’’တိ အာဟံသု။ အထ နေသံ သလ္လပန္တာနညေဝ ရထော ပါကဋော အဟောသိ။ မဟာဇနော ‘‘နာယံ, စန္ဒော, ရထော’’တိ ဝတွာ အနုက္ကမေန သိန္ဓဝသဟဿယုတ္တေ မာတလိသင်္ဂါဟကေ ဝေဇယန္တရထေ စ ပါကဋေ ဇာတေ ‘‘ကဿ နု ခေါ ဣဒံ ဒိဗ္ဗယာနံ အာဂစ္ဆတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘န ကဿစိ အညဿ, အမှာကံ ရာဇာ ဓမ္မိကော, သက္ကေန ဝေဇယန္တရထော ပေသိတော ဘဝိဿတိ, အမှာကံ ရညောဝ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ တုဋ္ဌပ္ပဟဋ္ဌော ဂါထမာဟ –
‘‘အဗ္ဘုတော ဝတ လောကသ္မိံ, ဥပ္ပဇ္ဇိ လောမဟံသနော၊
ဒိဗ္ဗော ရထော ပါတုရဟု, ဝေဒေဟဿ ယသဿိနော’’တိ။
တတ္ထ အဗ္ဘုတောတိ အဘူတပုဗ္ဗော။ အစ္ဆရိယောတိ တေ ဝိမှယဝသေနေဝမာဟံသု။
တဿ ပန မဟာဇနဿ ဧဝံ ကထေန္တဿေဝ မာတလိ ဝါတဝေဂေန အာဂန္တွာ ရထံ နိဝတ္တေတွာ သီဟပဉ္ဇရဥမ္မာရေ ပစ္ဆာဘာဂေန ဌပေတွာ အာရောဟဏသဇ္ဇံ ကတွာ အာရောဟဏတ္ထာယ ရာဇာနံ နိမန္တေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒေဝပုတ္တော မဟိဒ္ဓိကော, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
နိမန္တယိတ္ထ ရာဇာနံ, ဝေဒေဟံ မိထိလဂ္ဂဟံ။
‘‘ဧဟိမံ ရထမာရုယှ, ရာဇသေဋ္ဌ ဒိသမ္ပတိ၊
ဒေဝါ ဒဿနကာမာ တေ, တာဝတိံသာ သဣန္ဒကာ၊
သရမာနာ ဟိ တေ ဒေဝါ, သုဓမ္မာယံ သမစ္ဆရေ’’တိ။
တတ္ထ မိထိလဂ္ဂဟန္တိ မိထိလာယံ ပတိဋ္ဌိတဂေဟံ, စတူဟိ ဝါ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ မိထိလာယံ သင်္ဂါဟကံ။ သမစ္ဆရေတိ တဝေဝ ဂုဏကထံ ကထေန္တာ နိသိန္နာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃၀။)တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဒေဝလောကဉ္စ ပဿိဿာမိ, မာတလိဿ စ မေ သင်္ဂဟော ကတော ဘဝိဿတိ, ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အန္တေပုရဉ္စ မဟာဇနဉ္စ အာမန္တေတွာ ‘‘အဟံ နစိရဿေဝ အာဂမိဿာမိ, တုမှေ အပ္ပမတ္တာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ရထံ အဘိရုဟိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော ရာဇာ တရမာနော, ဝေဒေဟော မိထိလဂ္ဂဟော၊
အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာန, ပမုခေါ ရထမာရုဟိ။
‘‘အဘိရူဠှံ ရထံ ဒိဗ္ဗံ, မာတလိ ဧတဒဗြဝိ၊
ကေန တံ နေမိ မဂ္ဂေန, ရာဇသေဋ္ဌ ဒိသမ္ပတိ၊
ယေန ဝါ ပါပကမ္မန္တာ, ပုညကမ္မာ စ ယေ နရာ’’တိ။
တတ္ထ ပမုခေါတိ ဥတ္တမော, အဘိမုခေါ ဝါ, မဟာဇနဿ ပိဋ္ဌိံ ဒတွာ အာရူဠှောတိ အတ္ထော။ ယေန ဝါတိ ယေန မဂ္ဂေန ဂန္တွာ ယတ္ထ ပါပကမ္မန္တာ ဝသန္တိ, တံ ဌာနံ သက္ကာ ဒဋ္ဌုံ, ယေန ဝါ ဂန္တွာ ယေ ပုညကမ္မာ နရာ ဝသန္တိ, တေသံ ဌာနံ သက္ကာ ဒဋ္ဌုံ, ဧတေသု ဒွီသု ကေန မဂ္ဂေန တံ နေမိ။ ဣဒံ သော သက္ကေန အနာဏတ္တောပိ အတ္တနော ဒူတဝိသေသဒဿနတ္ထံ အာဟ။
အထ နံ ရာဇာ ‘‘မယာ ဒွေ ဌာနာနိ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနိ, ဒွေပိ ပဿိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ဥဘယေနေဝ မံ နေဟိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ယေန ဝါ ပါပကမ္မန္တာ, ပုညကမ္မာ စ ယေ နရာ’’တိ။
တတော မာတလိ ‘‘ဒွေပိ ဧကပဟာရေနေဝ န သက္ကာ ဒဿေတုံ, ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော ပုန ဂါထမာဟ –
‘‘ကေန တံ ပဌမံ နေမိ, ရာဇသေဋ္ဌ ဒိသမ္ပတိ၊
ယေန ဝါ ပါပကမ္မန္တာ, ပုညကမ္မာ စ ယေ နရာ’’တိ။
နိရယကဏ္ဍံ
တတော ရာဇာ ‘‘အဟံ အဝဿံ ဒေဝလောကံ ဂမိဿာမိ, နိရယံ တာဝ ပဿိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘နိရယေ တာဝ ပဿာမိ, အာဝါသေ ပါပကမ္မိနံ၊
ဌာနာနိ လုဒ္ဒကမ္မာနံ, ဒုဿီလာနဉ္စ ယာ ဂတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃၁။)တတ္ထ ယာ ဂတီတိ ယာ ဧတေသံ နိဗ္ဗတ္တိ, တဉ္စ ပဿာမီတိ။
အထဿ ဝေတရဏိံ နဒိံ တာဝ ဒဿေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဒဿေသိ မာတလိ ရညော, ဒုဂ္ဂံ ဝေတရဏိံ နဒိံ၊
ကုထိတံ ခါရသံယုတ္တံ, တတ္တံ အဂ္ဂိသိခူပမ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝေတရဏိန္တိ ဘိက္ခဝေ, မာတလိ ရညော ကထံ သုတွာ နိရယာဘိမုခံ ရထံ ပေသေတွာ ကမ္မပစ္စယေ ဥတုနာ သမုဋ္ဌိတံ ဝေတရဏိံ နဒိံ တာဝ ဒဿေသိ။ တတ္ထ နိရယပါလာ ဇလိတာနိ အသိသတ္တိတောမရဘိန္ဒိဝါလမုဂ္ဂရာဒီနိ အာဝုဓာနိ ဂဟေတွာ နေရယိကသတ္တေ ပဟရန္တိ ဝိဇ္ဈန္တိ ဝိဟေဌေန္တိ။ တေ တံ ဒုက္ခံ အသဟန္တာ ဝေတရဏိယံ ပတန္တိ။ သာ ဥပရိ ဘိန္ဒိဝါလပ္ပမာဏာဟိ သကဏ္ဋကာဟိ ဝေတ္တလတာဟိ သဉ္ဆန္နာ။ တေ တတ္ထ ဗဟူနိ ဝဿသဟဿာနိ ပစ္စိံသု။ တေသု ပဇ္ဇလန္တေသု ခုရဓာရာတိခိဏေသု ကဏ္ဋကေသု ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကာ ဟောန္တိ။ တေသံ ဟေဋ္ဌာ တာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏာနိ ပဇ္ဇလိတအယသူလာနိ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ နေရယိကသတ္တာ ဗဟုံ အဒ္ဓါနံ ဝီတိနာမေတွာ ဝေတ္တလတာဟိ ဂဠိတွာ သူလေသု ပတိတွာ ဝိဒ္ဓသရီရာ သူလေသု အာဝုဏိတမစ္ဆာ ဝိယ စိရံ ပစ္စန္တိ။ တာနိ သူလာနိပိ ပဇ္ဇလန္တိ, နေရယိကသတ္တာပိ ပဇ္ဇလန္တိ။ သူလာနံ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကပိဋ္ဌေ ဇလိတာနိ ခုရဓာရာသဒိသာနိ တိခိဏာနိ အယောပေါက္ခရပတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တေ သူလေဟိ ဂဠိတွာ အယပေါက္ခရပတ္တေသု ပတိတွာ စိရံ ဒုက္ခဝေဒနံ အနုဘဝန္တိ။ တတော ခါရောဒကေ ပတန္တိ, ဥဒကံ ပဇ္ဇလတိ, နေရယိကသတ္တာပိ ပဇ္ဇလန္တိ, ဓူမောပိ ဥဋ္ဌဟတိ။ ဥဒကဿ ပန ဟေဋ္ဌာ နဒီတလံ ခုရဓာရာဟိ သဉ္ဆန္နံ။ တေ ‘‘ဟေဋ္ဌာ နု ခေါ ကီဒိသ’’န္တိ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတွာ ခုရဓာရာသု ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကာ ဟောန္တိ။ တေ တံ မဟာဒုက္ခံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တာ မဟန္တံ ဘေရဝံ ဝိရဝန္တာ ဝိစရန္တိ။ ကဒါစိ အနုသောတံ ဝုယှန္တိ, ကဒါစိ ပဋိသောတံ။ အထ နေ တီရေ ဌိတာ နိရယပါလာ ဥသုသတ္တိတောမရာဒီနိ ဥက္ခိပိတွာ မစ္ဆေ ဝိယ ဝိဇ္ဈန္တိ။ တေ ဒုက္ခဝေဒနာပ္ပတ္တာ မဟာဝိရဝံ ရဝန္တိ။ အထ နေ ပဇ္ဇလိတေဟိ အယဗဠိသေဟိ ဥဒ္ဓရိတွာ ပရိကဍ္ဎိတွာ ပဇ္ဇလိတအယပထဝိယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ တေသံ မုခေ တတ္တံ အယောဂုဠှံ ပက္ခိပန္တိ။
ဣတိ နိမိရာဇာ ဝေတရဏိယံ မဟာဒုက္ခပီဠိတေ နေရယိကသတ္တေ ဒိသွာ ဘီတတသိတော သင်္ကမ္ပိတဟဒယော ဟုတွာ ‘‘ကိံ နာမေတေ သတ္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃၂။)ပါပကမ္မံ အကံသူ’’တိ မာတလိံ ပုစ္ဆိ။ သောပိဿ ဗျာကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော အာဟ –
‘‘နိမီ ဟဝေ မာတလိမဇ္ဈဘာသထ, ဒိသွာ ဇနံ ပတမာနံ ဝိဒုဂ္ဂေ၊
ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနာ ဝေတရဏိံ ပတန္တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယေ ဒုဗ္ဗလေ ဗလဝန္တာ ဇီဝလောကေ, ဟိံ သန္တိ ရောသေန္တိ သုပါပဓမ္မာ၊
တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ, တေမေ ဇနာ ဝေတရဏိံ ပတန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဝိန္ဒတီတိ အဟံ အတ္တနော အနိဿရော ဟုတွာ ဘယသန္တကော ဝိယ ဇာတော။ ဒိသွာတိ ပတမာနံ ဒိသွာ။ ဇာနန္တိ ဘိက္ခဝေ, သော မာတလိ သယံ ဇာနန္တော တဿ အဇာနတော အက္ခာသိ။ ဒုဗ္ဗလေတိ သရီရဗလဘောဂဗလအာဏာဗလဝိရဟိတေ။ ဗလဝန္တာတိ တေဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတာ။ ဟိံသန္တီတိ ပါဏိပ္ပဟာရာဒီဟိ ကိလမေန္တိ။ ရောသေန္တီတိ နာနပ္ပကာရေဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တိ ဃဋေန္တိ။ ပသဝေတွာတိ ဇနေတွာ, ကတွာတိ အတ္ထော။
ဧဝံ မာတလိ တဿ ပဉှံ ဗျာကရိတွာ ရညာ ဝေတရဏိနိရယေ ဒိဋ္ဌေ တံ ပဒေသံ အန္တရဓာပေတွာ ပုရတော ရထံ ပေသေတွာ သုနခါဒီဟိ ခါဒနဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ တံ ဒိသွာ ဘီတေန ရညာ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ဗျာကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃၃။)‘‘သာမာ စ သောဏာ သဗလာ စ ဂိဇ္ဈာ, ကာကောလသံဃာ အဒန္တိ ဘေရဝါ၊
ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိံမကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနေ ကာကောလသံဃာ အဒန္တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယေ ကေစိမေ မစ္ဆရိနော ကဒရိယာ, ပရိဘာသကာ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ၊
ဟိံ သန္တိ ရောသေန္တိ သုပါပဓမ္မာ, တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ၊
တေမေ ဇနေ ကာကောလသံဃာ အဒန္တီ’’တိ။
ဣတော ပရေသု ပဉှေသု စေဝ ဗျာကရဏေသု စ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ သာမာတိ ရတ္တဝဏ္ဏာ။ သောဏာတိ သုနခါ။ သဗလာ စာတိ ကဗရဝဏ္ဏာ စ, သေတကာဠပီတလောဟိတဝဏ္ဏာ စာတိ ဧဝံ ပဉ္စဝဏ္ဏသုနခေ ဒဿေတိ။ တေ ကိရ မဟာဟတ္ထိပ္ပမာဏာ ဇလိတအယပထဝိယံ နေရယိကသတ္တေ မိဂေ ဝိယ အနုဗန္ဓိတွာ ပိဏ္ဍိကမံသေသု ဍံသိတွာ တေသံ တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ သရီရံ ဇလိတအယပထဝိယံ ပါတေတွာ မဟာရဝံ ရဝန္တာနံ ဒွီဟိ ပုရိမပါဒေဟိ ဥရံ အက္ကမိတွာ အဋ္ဌိမေဝ သေသေတွာ မံသံ လုဉ္စိတွာ ခါဒန္တိ။ ဂိဇ္ဈာတိ မဟာဘဏ္ဍသကဋပ္ပမာဏာ လောဟတုဏ္ဍာ ဂိဇ္ဈာ။ ဧတေ တေသံ ကဏယသဒိသေဟိ တုဏ္ဍေဟိ အဋ္ဌီနိ ဘိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ ခါဒန္တိ။ ကာကောလသံဃာတိ လောဟတုဏ္ဍကာကဂဏာ။ တေ အတိဝိယ ဘယာနကာ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌေ ခါဒန္တိ။ ယေမေ ဇနေတိ ယေ ဣမေ နေရယိကသတ္တေ ကာကောလသံဃာ ခါဒန္တိ, ဣမေ နု မစ္စာ ကိံ နာမ ပါပံ အကံသူတိ ပုစ္ဆိ။ မစ္ဆရိနောတိ အညေသံ အဒါယကာ။ ကဒရိယာတိ ပရေ ဒေန္တေပိ ပဋိသေဓကာ ထဒ္ဓမစ္ဆရိနော။ သမဏဗြာဟ္မဏာနန္တိ သမိတဗာဟိတပါပါနံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃၄။)‘‘သဇောတိဘူတာ ပထဝိံ ကမန္တိ, တတ္တေဟိ ခန္ဓေဟိ စ ပေါထယန္တိ၊
ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနာ ခန္ဓဟတာ သယန္တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယေ ဇီဝလောကသ္မိ သုပါပဓမ္မိနော, နရဉ္စ နာရိဉ္စ အပါပဓမ္မံ၊
ဟိံ သန္တိ ရောသေန္တိ သုပါပဓမ္မာ, တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ၊
တေမေ ဇနာ ခန္ဓဟတာ သယန္တီ’’တိ။
တတ္ထ သဇောတိဘူတာတိ ပဇ္ဇလိတသရီရာ။ ပထဝိန္တိ ပဇ္ဇလိတံ နဝယောဇနဗဟလံ အယပထဝိံ။ ကမန္တီတိ အက္ကမန္တိ။ ခန္ဓေဟိ စ ပေါထယန္တီတိ နိရယပါလာ အနုဗန္ဓိတွာ တာလပ္ပမာဏေဟိ ဇလိတအယက္ခန္ဓေဟိ ဇင်္ဃာဒီသု ပဟရိတွာ ပါတေတွာ တေဟေဝ ခန္ဓေဟိ ပေါထယန္တိ, စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောန္တိ။ သုပါပဓမ္မိနောတိ အတ္တနာ သုဋ္ဌု ပါပဓမ္မာ ဟုတွာ။ အပါပဓမ္မန္တိ သီလာစာရာဒိသမ္ပန္နံ, နိရပရာဓံ ဝါ။
‘‘အင်္ဂါရကာသုံ အပရေ ဖုဏန္တိ, နရာ ရုဒန္တာ ပရိဒဍ္ဎဂတ္တာ၊
ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိံ မကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနာ အင်္ဂါရကာသုံ ဖုဏန္တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃၅။)‘‘ယေ ကေစိ ပူဂါယ ဓနဿ ဟေတု, သက္ခိံ ကရိတွာ ဣဏံ ဇာပယန္တိ၊
တေ ဇာပယိတွာ ဇနတံ ဇနိန္ဒ, တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ၊
တေမေ ဇနာ အင်္ဂါရကာသုံ ဖုဏန္တီ’’တိ။
တတ္ထ အင်္ဂါရကာသုန္တိ သမ္မ မာတလိ, ကေ နာမေတေ အပရေ ဝဇံ အပဝိသန္တိယော ဂါဝေါ ဝိယ သမ္ပရိဝါရေတွာ နိရယပါလေဟိ ဇလိတအယဂုဠေဟိ ပေါထိယမာနာ အင်္ဂါရကာသုံ ပတန္တိ။ တတြ စ နေသံ ယာဝ ကဋိပ္ပမာဏာ နိမုဂ္ဂါနံ မဟတီဟိ အယပစ္ဆီဟိ အာဒါယ ဥပရိအင်္ဂါရေ ဩကိရန္တိ, အထ နေ အင်္ဂါရေ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ အသက္ကောန္တာ ရောဒန္တာ ဒဍ္ဎဂတ္တာ ဖုဏန္တိ ဝိဓုနန္တိ, ကမ္မဗလေန ဝါ အတ္တနော သီသေ အင်္ဂါရေ ဖုဏန္တိ ဩကိရန္တီတိ အတ္ထော။ ပူဂါယ ဓနဿာတိ ဩကာသေ သတိ ဒါနံ ဝါ ဒဿာမ, ပူဇံ ဝါ ပဝတ္တေဿာမ, ဝိဟာရံ ဝါ ကရိဿာမာတိ သံကဍ္ဎိတွာ ဌပိတဿ ပူဂသန္တကဿ ဓနဿ ဟေတု။ ဇာပယန္တီတိ တံ ဓနံ ယထာရုစိ ခါဒိတွာ ဂဏဇေဋ္ဌကာနံ လဉ္ဇံ ဒတွာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ ဧတ္တကံ ဝယကရဏံ ဂတံ, အသုကဋ္ဌာနေ အမှေဟိ ဧတ္တကံ ဒိန္န’’န္တိ ကူဋသက္ခိံ ကရိတွာ တံ ဣဏံ ဇာပယန္တိ ဝိနာသေန္တိ။
‘‘သဇောတိဘူတာ ဇလိတာ ပဒိတ္တာ, ပဒိဿတိ မဟတီ လောဟကုမ္ဘီ၊
ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနာ အဝံသိရာ လောဟကုမ္ဘိံ ပတန္တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယေ သီလဝန္တံ သမဏံ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ, ဟိံသန္တိ ရောသေန္တိ သုပါပဓမ္မာ၊
တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ, တေမေ ဇနာ အဝံသိရာ လောဟကုမ္ဘိံ ပတန္တီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃၆။)တတ္ထ ပဒိတ္တာတိအာဒိတ္တာ။ မဟတီတိ ပဗ္ဗတပ္ပမာဏာ ကပ္ပေန သဏ္ဌိတလောဟရသေန သမ္ပုဏ္ဏာ။ အဝံသိရာတိ ဘယာနကေဟိ နိရယပါလေဟိ ဥဒ္ဓံပါဒေ အဓောသိရေ ကတွာ ခိပိယမာနာ တံ လောဟကုမ္ဘိံ ပတန္တိ။ သီလဝန္တန္တိ သီလအာစာရဂုဏသမ္ပန္နံ။
‘‘လုဉ္စန္တိ ဂီဝံ အထ ဝေဌယိတွာ, ဥဏှောဒကသ္မိံ ပကိလေဒယိတွာ၊
ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနာ လုတ္တသိရာ သယန္တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယေ ဇီဝလောကသ္မိ သုပါပဓမ္မိနော, ပက္ခီ ဂဟေတွာန ဝိဟေဌယန္တိ တေ၊
ဝိဟေဌယိတွာ သကုဏံ ဇနိန္ဒ, တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ၊
တေမေ ဇနာ လုတ္တသိရာ သယ’’န္တိ။
တတ္ထ လုဉ္စန္တီတိ ဥပ္ပါဋေန္တိ။ အထ ဝေဌယိတွာတိ ဇလိတလောဟယောတ္တေဟိ အဓောမုခံ ဝေဌယိတွာ။ ဥဏှောဒကသ္မိန္တိ ကပ္ပေန သဏ္ဌိတလောဟဥဒကသ္မိံ။ ပကိလေဒယိတွာတိ တေမေတွာ ခိပိတွာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သမ္မ မာတလိ, ယေသံ ဣမေ နိရယပါလာ ဇလိတလောဟယောတ္တေဟိ ဂီဝံ ဝေဌေတွာ တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ သရီရံ ဩနာမေတွာ တံ ဂီဝံ သမ္ပရိဝတ္တကံ လုဉ္စိတွာ ဇလိတအယဒဏ္ဍေဟိ အာဒါယ ဧကသ္မိံ ဇလိတလောဟရသေ ပက္ခိပိတွာ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ဟောန္တိ, တာယ စ ဂီဝါယ လုဉ္စိတာယ ပုန သီသေန သဒ္ဓိံ ဂီဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ။ ကိံ နာမေတေ ကမ္မံ ကရိံသု? ဧတေ ဟိ မေ ဒိသွာ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ပက္ခီ ဂဟေတွာန ဝိဟေဌယန္တီတိ မဟာရာဇ, ယေ ဇီဝလောကသ္မိံ သကုဏေ ဂဟေတွာ ပက္ခေ လုဉ္စိတွာ ဂီဝံ ဝေဌေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ခါဒန္တိ ဝါ ဝိက္ကိဏန္တိ ဝါ, တေ ဣမေ လုတ္တသိရာ သယန္တီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃၇။)‘‘ပဟူတတောယာ အနိဂါဓကူလာ, နဒီ အယံ သန္ဒတိ သုပ္ပတိတ္ထာ၊
ဃမ္မာဘိတတ္တာ မနုဇာ ပိဝန္တိ, ပီတဉ္စ တေသံ ဘုသ ဟောတိ ပါနိ။
‘‘ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ, ပီတဉ္စ တေသံ ဘုသ ဟောတိ ပါနိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယေ သုဒ္ဓဓညံ ပလာသေန မိဿံ, အသုဒ္ဓကမ္မာ ကယိနော ဒဒန္တိ၊
ဃမ္မာဘိတတ္တာန ပိပါသိတာနံ, ပီတဉ္စ တေသံ ဘုသ ဟောတိ ပါနီ’’တိ။
တတ္ထ အနိဂါဓကူလာတိ အဂမ္ဘီရတီရာ။ သုပ္ပတိတ္ထာတိ သောဘနေဟိ တိတ္ထေဟိ ဥပေတာ။ ဘုသ ဟောတီတိ ဝီဟိဘုသံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ပါနီတိ ပါနီယံ။ တသ္မိံ ကိရ ပဒေသေ ပဟူတသလိလာ ရမဏီယာ နဒီ သန္ဒတိ, နေရယိကသတ္တာ အဂ္ဂိသန္တာပေန တတ္တာ ပိပါသံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ဇလိတလောဟပထဝိံ မဒ္ဒန္တာ တံ နဒိံ ဩတရန္တိ, တင်္ခဏညေဝ တီရာ ပဇ္ဇလန္တိ, ပါနီယံ ဘုသပလာသဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဇ္ဇလတိ။ တေ ပိပါသံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တာ တံ ဇလိတံ ဘုသပလာသံ ခါဒန္တိ။ တံ တေသံ သကလသရီရံ ဈာပေတွာ အဓောဘာဂေန နိက္ခမတိ။ တေ တံ ဒုက္ခံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တိ။ သုဒ္ဓဓညန္တိ ဝီဟိအာဒိသတ္တဝိဓံ ပရိသုဒ္ဓဓညံ။ ပလာသေန မိဿန္တိ ပလာသေန ဝါ ဘုသေန ဝါ ဝါလုကာမတ္တိကာဒီဟိ ဝါ မိဿကံ ကတွာ။ အသုဒ္ဓကမ္မာတိ ကိလိဋ္ဌကာယဝစီမနောကမ္မာ။ ကယိနောတိ ‘‘သုဒ္ဓဓညံ ဒဿာမီ’’တိ ကယိကဿ ဟတ္ထတော မူလံ ဂဟေတွာ တထာရူပံ အသုဒ္ဓဓညံ ဒဒန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃၈။)‘‘ဥသူဟိ သတ္တီဟိ စ တောမရေဟိ, ဒုဘယာနိ ပဿာနိ တုဒန္တိ ကန္ဒတံ၊
ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနာ သတ္တိဟတာ သယန္တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယေ ဇီဝလောကသ္မိံ အသာဓုကမ္မိနော, အဒိန္နမာဒါယ ကရောန္တိ ဇီဝိကံ၊
ဓညံ ဓနံ ရဇတံ ဇာတရူပံ, အဇေဠကဉ္စာပိ ပသုံ မဟိံသံ၊
တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ, တေမေ ဇနာ သတ္တိဟတာ သယန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဒုဘယာနီတိ ဥဘယာနိ။ တုဒန္တီတိ ဝိဇ္ဈန္တိ။ ကန္ဒတန္တိ ကန္ဒန္တာနံ။ ဖရုသာ နိရယပါလာ အရညေ လုဒ္ဒါ မိဂံ ဝိယ သမ္ပရိဝါရေတွာ ဥသုအာဒီဟိ နာနာဝုဓေဟိ ဒွေ ပဿာနိ တုဒန္တိ, သရီရံ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ပုရာဏပဏ္ဏံ ဝိယ ခါယတိ။ အဒိန္နမာဒါယာတိပရသန္တကံ သဝိညာဏကာဝိညာဏကံ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီဟိ စေဝ ဝဉ္စနာယ စ ဂဟေတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တိ။
‘‘ဂီဝါယ ဗဒ္ဓါ ကိဿ ဣမေ ပုနေကေ, အညေ ဝိကန္တာ ဗိလကတာ သယန္တိ၊
ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနာ ဗိလကတာ သယန္တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၃၉။)‘‘ဩရဗ္ဘိကာ သူကရိကာ စ မစ္ဆိကာ, ပသုံ မဟိံသဉ္စ အဇေဠကဉ္စ၊
ဟန္တွာန သူနေသု ပသာရယိံသု, တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ၊
တေမေ ဇနာ ဗိလကတာ သယန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဂီဝါယ ဗဒ္ဓါတိ မဟန္တေဟိ ဇလိတလောဟယောတ္တေဟိ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ အာကဍ္ဎိတွာ အယပထဝိယံ ပါတေတွာ နာနာဝုဓေဟိ ကောဋ္ဋိယမာနေ ဒိသွာ ပုစ္ဆိ။ အညေ ဝိကန္တာတိ အညေ ပန ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္နာ။ ဗိလကတာတိ ဇလိတေသု အယဖလကေသု ဌပေတွာ မံသံ ဝိယ ပေါတ္ထနိယာ ကောဋ္ဋေတွာ ပုဉ္ဇကတာ ဟုတွာ သယန္တိ။ မစ္ဆိကာတိ မစ္ဆဃာတကာ။ ပသုန္တိ ဂါဝိံ။ သူနေသု ပသာရယိံသူတိ မံသံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိကကပ္ပနတ္ထံ သူနာပဏေသု ဌပေသုံ။
‘‘ရဟဒေါ အယံ မုတ္တကရီသပူရော, ဒုဂ္ဂန္ဓရူပေါ အသုစိ ပူတိ ဝါတိ၊
ခုဒါပရေတာ မနုဇာ အဒန္တိ, ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ, ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ၊
ယေမေ ဇနာ မုတ္တကရီသဘက္ခာ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိ ဇာနတော။
‘‘ယေ ကေစိမေ ကာရဏိကာ ဝိရောသကာ, ပရေသံ ဟိံသာယ သဒါ နိဝိဋ္ဌာ၊
တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ, မိတ္တဒ္ဒုနော မီဠှမဒန္တိ ဗာလာ’’တိ၊
တတ္ထ ခုဒါပရေတာ မနုဇာ အဒန္တီတိ ဧတေ နေရယိကာ သတ္တာ ဆာတကေန ဖုဋ္ဌာ ခုဒံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တာ ပက္ကုထိတံ ဓူမာယန္တံ ပဇ္ဇလန္တံ ကပ္ပေန သဏ္ဌိတံ ပုရာဏမီဠှံ ပိဏ္ဍံ ပိဏ္ဍံ ကတွာ အဒန္တိ ခါဒန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄၀။)ကာရဏိကာတိ ကာရဏကာရကာ။ ဝိရောသကာတိ မိတ္တသုဟဇ္ဇာနမ္ပိ ဝိဟေဌကာ။ မိတ္တဒ္ဒုနောတိ ယေ တေသညေဝ ဂေဟေ ခါဒိတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ သယိတွာ ပုန မာသကဟာပဏံ နာမ အာဟရာပေန္တိ, လဉ္ဇံ ဂဏှန္တိ, တေ မိတ္တဒူသကာ ဗာလာ ဧဝရူပံ မီဠှံ ခါဒန္တိ, မဟာရာဇာတိ။
‘‘ရဟဒေါ အယံ လောဟိတပုဗ္ဗပူရော, ဒုဂ္ဂန္ဓရူပေါ အသုစိ ပူတိ ဝါတိ၊
ဃမ္မာဘိတတ္တာ မနုဇာ ပိဝန္တိ, ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ, ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ၊
ယေမေ ဇနာ လောဟိတပုဗ္ဗဘက္ခာ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယေ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ ဇီဝလောကေ, ပါရာဇိကာ အရဟန္တေ ဟနန္တိ၊
တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ, တေမေ ဇနာ လောဟိတပုဗ္ဗဘက္ခာ’’တိ။
တတ္ထ ဃမ္မာဘိတတ္တာတိ သန္တာပေန ပီဠိတာ။ ပါရာဇိကာတိ ပရာဇိတာ ဇရာဇိဏ္ဏေ မာတာပိတရော ဃာတေတွာ ဂိဟိဘာဝေယေဝ ပါရာဇိကံ ပတ္တာ။ အရဟန္တေတိ ပူဇာဝိသေသဿ အနုစ္ဆဝိကေ။ ဟနန္တီတိ ဒုက္ကရကာရကေ မာတာပိတရော မာရေန္တိ။ အပိစ ‘‘အရဟန္တေ’’တိ ပဒေန ဗုဒ္ဓသာဝကေပိ သင်္ဂဏှာတိ။
အပရသ္မိမ္ပိ ဥဿဒနိရယေ နိရယပါလာ နေရယိကာနံ တာလပ္ပမာဏေန ဇလိတအယဗဠိသေန ဇိဝှံ ဝိဇ္ဈိတွာ အာကဍ္ဎိတွာ တေ သတ္တေ ဇလိတအယပထဝိယံ ပါတေတွာ ဥသဘစမ္မံ ဝိယ ပတ္ထရိတွာ သင်္ကုသတေန ဟနန္တိ။ တေ ထလေ ခိတ္တမစ္ဆာ ဝိယ ဖန္ဒန္တိ, တဉ္စ ဒုက္ခံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တာ ရောဒန္တာ ပရိဒေဝန္တာ မုခေန ခေဠံ မုဉ္စန္တိ။ တသ္မိံ ရာဇာ မာတလိနာ ဒဿိတေ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄၁။)‘‘ဇိဝှ စ ပဿ ဗဠိသေန ဝိဒ္ဓံ, ဝိဟတံ ယထာ သင်္ကုသတေန စမ္မံ၊
ဖန္ဒန္တိ မစ္ဆာဝ ထလမှိ ခိတ္တာ, မုဉ္စန္တိ ခေဠံ ရုဒမာနာ ကိမေတေ။
‘‘ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနာ ဝင်္ကဃသ္တာ သယန္တီ’’တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယေ ကေစိ သန္ဓာနဂတာ မနုဿာ, အဂ္ဃေန အဂ္ဃံ ကယံ ဟာပယန္တိ၊
ကူဋေန ကူဋံ ဓနလောဘဟေတု, ဆန္နံ ယထာ ဝါရိစရံ ဝဓာယ။
‘‘န ဟိ ကူဋကာရိဿ ဘဝန္တိ တာဏာ, သကေဟိ ကမ္မေဟိ ပုရက္ခတဿ၊
တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ, တေမေ ဇနာ ဝင်္ကဃသ္တာ သယန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ကိမေတေတိ ကိံကာရဏာ ဧတေ။ ဝင်္ကဃသ္တာတိ ဂိလိတဗဠိသာ။ သန္ဓာနဂတာတိ သန္ဓာနံ မရိယာဒံ ဂတာ, အဂ္ဃါပနကဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ အတ္ထော။ အဂ္ဃေန အဂ္ဃန္တိ တံ တံ အဂ္ဃံ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ ဟတ္ထိအဿာဒီနံ ဝါ ဇာတရူပရဇတာဒီနံ ဝါ တေသံ တေသံ သဝိညာဏကာဝိညာဏကာနံ အဂ္ဃံ ဟာပေန္တိ။ ကယန္တိ တံ ဟာပေန္တာ ကာယိကာနံ ကယံ ဟာပေန္တိ, သတေ ဒါတဗ္ဗေ ပဏ္ဏာသံ ဒါပေန္တိ, ဣတရံ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဘဇိတွာ ဂဏှန္တိ။ ကူဋေန ကူဋန္တိ တုလာကူဋာဒီသု တံ တံ ကူဋံ။ ဓနလောဘဟေတူတိ ဓနလောဘေန ဧတံ ကူဋကမ္မံ ကရောန္တိ။ ဆန္နံ ယထာ ဝါရိစရံ ဝဓာယာတိ တံ ပန ကမ္မံ ကရောန္တာပိ မဓုရဝါစာယ တထာ ကတဘာဝံ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄၂။)ယထာ ဝါရိစရံ မစ္ဆံ ဝဓာယ ဥပဂစ္ဆန္တာ ဗဠိသံ အာမိသေန ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ တံ ဝဓေန္တိ, ဧဝံ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ တံ ကမ္မံ ကရောန္တိ။ န ဟိ ကူဋကာရိဿာတိ ပဋိစ္ဆန္နံ မမ ကမ္မံ, န တံ ကောစိ ဇာနာတီတိ မညမာနဿ ဟိ ကူဋကာရိဿ တာဏာ နာမ န ဟောန္တိ။ သော တေဟိ ကမ္မေဟိ ပုရက္ခတော ပတိဋ္ဌံ န လဘတိ။
‘‘နာရီ ဣမာ သမ္ပရိဘိန္နဂတ္တာ, ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တိ ဘုဇေ ဒုဇစ္စာ၊
သမ္မက္ခိတာ လောဟိတပုဗ္ဗလိတ္တာ, ဂါဝေါ ယထာ အာဃာတနေ ဝိကန္တာ၊
တာ ဘူမိဘာဂသ္မိံ သဒါ နိခါတာ, ခန္ဓာတိဝတ္တန္တိ သဇောတိဘူတာ။
‘‘ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမာ နု နာရိယော ကိမကံသု ပါပံ, ယာ ဘူမိဘာဂသ္မိံ သဒါ နိခါတာ၊
ခန္ဓာတိဝတ္တန္တိ သဇောတိဘူတာ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ကောလိတ္ထိယာယော ဣဓ ဇီဝလောကေ, အသုဒ္ဓကမ္မာ အသတံ အစာရုံ၊
တာ ဒိတ္တရူပါ ပတိ ဝိပ္ပဟာယ, အညံ အစာရုံ ရတိခိဍ္ဍဟေတု၊
တာ ဇီဝလောကသ္မိံ ရမာပယိတွာ, ခန္ဓာတိဝတ္တန္တိ သဇောတိဘူတာ’’တိ။
တတ္ထ နာရီတိ ဣတ္ထိယော။ သမ္ပရိဘိန္နဂတ္တာတိ သုဋ္ဌု သမန္တတော ဘိန္နသရီရာ။ ဒုဇစ္စာတိ ဒုဇ္ဇာတိကာ ဝိရူပါ ဇေဂုစ္ဆာ။ အာဃာတနေတိ ဂါဝဃာတဋ္ဌာနေ။ ဝိကန္တာတိ ဆိန္နသီသာ ဂါဝေါ ဝိယ ပုဗ္ဗလောဟိတလိတ္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄၃။)ဟုတွာ။ သဒါ နိခါတာတိ နိစ္စံ ဇလိတအယပထဝိယံ ကဋိမတ္တံ ပဝေသေတွာ နိခဏိတွာ ဌပိတာ ဝိယ ဌိတာ။ ခန္ဓာတိဝတ္တန္တီတိ သမ္မ မာတလိ, တာ နာရိယော ဧတေ ပဗ္ဗတက္ခန္ဓာ အတိက္ကမန္တိ။ တာသံ ကိရ ဧဝံ ကဋိပ္ပမာဏံ ပဝိသိတွာ ဌိတကာလေ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဇလိတအယပဗ္ဗတော သမုဋ္ဌဟိတွာ အသနိ ဝိယ ဝိရဝန္တော အာဂန္တွာ သရီရံ သဏှကရဏီ ဝိယ ပိသန္တော ဂစ္ဆတိ။ တသ္မိံ အတိဝတ္တိတွာ ပစ္ဆိမပဿေ ဌိတေ ပုန စ တာသံ သရီရံ ပါတု ဘဝတိ။ တာ ဒုက္ခံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တိယော ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တိ။ သေသဒိသာသု ဝုဋ္ဌိတေသု ဇလိတပဗ္ဗတေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဒွေ ပဗ္ဗတာ သမုဋ္ဌာယ ဥစ္ဆုဃဋိကံ ဝိယ ပီဠေန္တိ, လောဟိတံ ပက္ကုထိတံ သန္ဒတိ။ ကဒါစိ တယော ပဗ္ဗတာ သမုဋ္ဌာယ ပီဠေန္တိ။ ကဒါစိ စတ္တာရော ပဗ္ဗတာ သမုဋ္ဌာယ တာသံ သရီရံ ပီဠေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓာတိဝတ္တန္တီ’’တိ။
ကောလိတ္ထိယာယောတိ ကုလေ ပတိဋ္ဌိတာ ကုလဓီတရော။ အသတံ အစာရုန္တိ အသညတကမ္မံ ကရိံသု။ ဒိတ္တရူပါတိ သဌရူပါ ဓုတ္တဇာတိကာ ဟုတွာ။ ပတိ ဝိပ္ပဟာယာတိ အတ္တနော ပတိံ ပဇဟိတွာ။ အစာရုန္တိ အဂမံသု။ ရတိခိဍ္ဍဟေတူတိ ကာမရတိဟေတု စေဝ ခိဍ္ဍာဟေတု စ။ ရမာပယိတွာတိ ပရပုရိသေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော စိတ္တံ ရမာပယိတွာ ဣဓ ဥပပန္နာ။ အထ တာသံ သရီရံ ဣမေ ခန္ဓာတိဝတ္တန္တိ သဇောတိဘူတာတိ။
‘‘ပါဒေ ဂဟေတွာ ကိဿ ဣမေ ပုနေကေ, အဝံသိရာ နရကေ ပါတယန္တိ၊
ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနာ အဝံသိရာ နရကေ ပါတယန္တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄၄။)‘‘ယေ ဇီဝလောကသ္မိံ အသာဓုကမ္မိနော, ပရဿ ဒါရာနိ အတိက္ကမန္တိ၊
တေ တာဒိသာ ဥတ္တမဘဏ္ဍထေနာ, တေမေ ဇနာ အဝံသိရာ နရကေ ပါတယန္တိ။
‘‘တေ ဝဿပူဂါနိ ဗဟူနိ တတ္ထ, နိရယေသု ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ဝေဒယန္တိ၊
န ဟိ ပါပကာရိဿ ဘဝန္တိ တာဏာ, သကေဟိ ကမ္မေဟိ ပုရက္ခတဿ၊
တေ လုဒ္ဒကမ္မာ ပသဝေတွ ပါပံ, တေမေ ဇနာ အဝံသိရာ နရကေ ပါတယန္တီ’’တိ။
တတ္ထ နရကေတိ ဇလိတအင်္ဂါရပုဏ္ဏေ မဟာအာဝါဋေ။ တေ ကိရ ဝဇံ အပဝိသန္တိယော ဂါဝေါ ဝိယ နိရယပါလေဟိ နာနာဝုဓာနိ ဂဟေတွာ ဝိဇ္ဈိယမာနာ ပေါထိယမာနာ ယဒါ တံ နရကံ ဥပဂစ္ဆန္တိ, အထ တေ နိရယပါလာ ဥဒ္ဓံပါဒေ ကတွာ တတ္ထ ပါတယန္တိ ခိပန္တိ။ ဧဝံ တေ ပါတိယမာနေ ဒိသွာ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမာဟ။ ဥတ္တမဘဏ္ဍထေနာတိ မနုဿေဟိ ပိယာယိတဿ ဝရဘဏ္ဍဿ ထေနကာ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မာတလိသင်္ဂါဟကော တံ နိရယံ အန္တရဓာပေတွာ ရထံ ပုရတော ပေသေတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ပစ္စနဋ္ဌာနံ နိရယံ ဒဿေသိ။ တေန ပုဋ္ဌော စဿ ဝိယာကာသိ။
‘‘ဥစ္စာဝစာမေ ဝိဝိဓာ ဥပက္ကမာ, နိရယေသု ဒိဿန္တိ သုဃောရရူပါ၊
ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု ပါပံ, ယေမေ ဇနာ အဓိမတ္တာ ဒုက္ခာ တိဗ္ဗာ၊
ခရာ ကဋုကာ ဝေဒနာ ဝေဒယန္တိ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပါပကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄၅။)‘‘ယေ ဇီဝလောကသ္မိံ သုပါပဒိဋ္ဌိနော, ဝိဿာသကမ္မာနိ ကရောန္တိ မောဟာ၊
ပရဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု သမာဒပေန္တိ, တေ ပါပဒိဋ္ဌိံ ပသဝေတွ ပါပံ၊
တေမေ ဇနာ အဓိမတ္တာ ဒုက္ခာ တိဗ္ဗာ, ခရာ ကဋုကာ ဝေဒနာ ဝေဒယန္တီ’’တိ။
တတ္ထ ဥစ္စာဝစာမေတိ ဥစ္စာ အဝစာ ဣမေ, ခုဒ္ဒကာ စ မဟန္တာ စာတိ အတ္ထော။ ဥပက္ကမာတိ ကာရဏပ္ပယောဂါ။ သုပါပဒိဋ္ဌိနောတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာယ ဒသဝတ္ထုကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သုဋ္ဌု ပါပဒိဋ္ဌိနော။ ဝိဿာသကမ္မာနီတိ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိဿာသေန တန္နိဿိတာ ဟုတွာ နာနာဝိဓာနိ ပါပကမ္မာနိ ကရောန္တိ။ တေမေတိ တေ ဣမေ ဇနာ ဧဝရူပံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တိ။
ဣတိ ရညော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ပစ္စနနိရယံ အာစိက္ခိ။ ဒေဝလောကေပိ ဒေဝဂဏာ ရညော အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကယမာနာ သုဓမ္မာယံ ဒေဝသဘာယံ နိသီဒိံသုယေဝ။ သက္ကောပိ ‘‘ကိံ နု ခေါ, မာတလိ, စိရာယတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘မာတလိ, အတ္တနော ဒူတဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘မဟာရာဇ, အသုကကမ္မံ ကတွာ အသုကနိရယေ နာမ ပစ္စန္တီ’တိ နိရယေ ဒဿေန္တော ဝိစရတိ, နိမိရညော ပန အပ္ပမေဝ အာယု ခီယေထ, နိရယဒဿနံ နာဿ ပရိယန္တံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ ဧကံ မဟာဇဝံ ဒေဝပုတ္တံ ပေသေသိ ‘‘တွံ ‘သီဃံ ရာဇာနံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆတူ’တိ မာတလိဿ ဝဒေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဇဝေန ဂန္တွာ အာရောစေသိ။ မာတလိ, တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘န သက္ကာ စိရာယိတု’’န္တိ ရညော ဧကပဟာရေနေဝ စတူသု ဒိသာသု ဗဟူ နိရယေ ဒဿေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘ဝိဒိတာနိ တေ မဟာရာဇ, အာဝါသံ ပါပကမ္မိနံ၊
ဌာနာနိ လုဒ္ဒကမ္မာနံ, ဒုဿီလာနဉ္စ ယာ ဂတိ၊
ဥယျာဟိ ဒါနိ ရာဇီသိ, ဒေဝရာဇဿ သန္တိကေ’’တိ။
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, ဣမံ ပါပကမ္မီနံ သတ္တာနံ အာဝါသံ ဒိသွာ လုဒ္ဒကမ္မာနဉ္စ ဌာနာနိ တယာ ဝိဒိတာနိ။ ဒုဿီလာနဉ္စ ယာ ဂတိ နိဗ္ဗတ္တိ, သာပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄၆။)တေ ဝိဒိတာ။ ဣဒါနိ ဒေဝရာဇဿ သန္တိကေ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ဒဿနတ္ထံ ဥယျာဟိ ဂစ္ဆာဟိ, မဟာရာဇာတိ။
နိရယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
သဂ္ဂကဏ္ဍံ
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မာတလိ ဒေဝလောကာဘိမုခံ ရထံ ပေသေသိ။ ရာဇာ ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆန္တော ဒွါဒသယောဇနိကံ မဏိမယံ ပဉ္စထူပိကံ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ ဥယျာနပေါက္ခရဏိသမ္ပန္နံ ကပ္ပရုက္ခပရိဝုတံ ဗီရဏိယာ ဒေဝဓီတာယ အာကာသဋ္ဌကဝိမာနံ ဒိသွာ, တဉ္စ ဒေဝဓီတရံ အန္တောကူဋာဂါရေ သယနပိဋ္ဌေ နိသိန္နံ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝုတံ မဏိသီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဩလောကေန္တိံ ဒိသွာ မာတလိံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ။ ဣတရောပိဿ ဗျာကာသိ။
‘‘ပဉ္စထူပံ ဒိဿတိဒံ ဝိမာနံ, မာလာပိဠန္ဓာ သယနဿ မဇ္ဈေ၊
တတ္ထစ္ဆတိ နာရီ မဟာနုဘာဝါ, ဥစ္စာဝစံ ဣဒ္ဓိ ဝိကုဗ္ဗမာနာ။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
အယံ နု နာရီ ကိမကာသိ သာဓုံ, ယာ မောဒတိ သဂ္ဂပတ္တာ ဝိမာနေ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယဒိ တေ သုတာ ဗီရဏီ ဇီဝလောကေ, အာမာယဒါသီ အဟု ဗြာဟ္မဏဿ၊
သာ ပတ္တကာလံ အတိထိံ ဝိဒိတွာ, မာတာဝ ပုတ္တံ သကိမာဘိနန္ဒီ၊
သံယမာ သံဝိဘာဂါ စ, သာ ဝိမာနသ္မိ မောဒတီ’’တိ။
တတ္ထ ပဉ္စထူပန္တိ ပဉ္စဟိ ကူဋာဂါရေဟိ သမန္နာဂတံ။ မာလာပိဠန္ဓာတိ မာလာဒီဟိ သဗ္ဗာဘရဏေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတာတိ အတ္ထော။ တတ္ထစ္ဆတီတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄၇။)တသ္မိံ ဝိမာနေ အစ္ဆတိ။ ဥစ္စာဝစံ ဣဒ္ဓိ ဝိကုဗ္ဗမာနာတိ နာနပ္ပကာရံ ဒေဝိဒ္ဓိံ ဒဿယမာနာ။ ဒိသွာတိ ဧတံ ဒိသွာ ဌိတံ မံ ဝိတ္တိ ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတိ, ဝိတ္တိသန္တကော ဝိယ ဟောမိ တုဋ္ဌိယာ အတိဘူတတ္တာတိ အတ္ထော။ အာမာယဒါသီတိ ဂေဟဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဇာတဒါသီ။ အဟု ဗြာဟ္မဏဿာတိ သာ ကိရ ကဿပဒသဗလဿ ကာလေ ဧကဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဒါသီ အဟောသိ။ သာ ပတ္တကာလန္တိ တေန ဗြာဟ္မဏေန အဋ္ဌ သလာကဘတ္တာနိ သံဃဿ ပရိစ္စတ္တာနိ အဟေသုံ။ သော ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘သွေ ပဋ္ဌာယ ဧကေကဿ ဘိက္ခုဿ ဧကေကံ ကဟာပဏဂ္ဃနကံ ကတွာ အဋ္ဌ သလာကဘတ္တာနိ သမ္ပာဒေယျာသီ’’တိ ဗြာဟ္မဏိံ အာဟ။ သာ ‘‘သာမိ, ဘိက္ခု နာမ ဓုတ္တော, နာဟံ သက္ခိဿာမီ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ ဓီတရောပိဿ ပဋိက္ခိပိံသု။ သော ဒါသိံ ‘‘သက္ခိဿသိ အမ္မာ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘သက္ခိဿာမိ အယျာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သက္ကစ္စံ ယာဂုခဇ္ဇကဘတ္တာဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ သလာကံ လဘိတွာ အာဂတံ ပတ္တကာလံ အတိထိံ ဝိဒိတွာ ဟရိတဂေါမယုပလိတ္တေ ကတပုပ္ဖုပဟာရေ သုပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ ယထာ နာမ ဝိပ္ပဝါသာ အာဂတံ ပုတ္တံ မာတာ သကိံ အဘိနန္ဒတိ, တထာ နိစ္စကာလံ အဘိနန္ဒတိ, သက္ကစ္စံ ပရိဝိသတိ, အတ္တနော သန္တကမ္ပိ ကိဉ္စိ ဒေတိ။ သံယမာ သံဝိဘာဂါ စာတိ သာ သီလဝတီ အဟောသိ စာဂဝတီ စ, တသ္မာ တေန သီလေန စေဝ စာဂေန စ ဣမသ္မိံ ဝိမာနေ မောဒတိ။ အထ ဝါ သံယမာတိ ဣန္ဒြိယဒမနာ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မာတလိ ပုရတော ရထံ ပေသေတွာ သောဏဒိန္နဒေဝပုတ္တဿ သတ္တ ကနကဝိမာနာနိ ဒဿေသိ။ သော တာနိ စ တဿ စ သိရိသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ တေန ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိ။ ဣတရောပိဿ ဗျာကာသိ။
‘‘ဒဒ္ဒလ္လမာနာ အာဘေန္တိ, ဝိမာနာ သတ္တ နိမ္မိတာ၊
တတ္ထ ယက္ခော မဟိဒ္ဓိကော, သဗ္ဗာဘရဏဘူသိတော၊
သမန္တာ အနုပရိယာတိ, နာရီဂဏပုရက္ခတော။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
အယံ နု မစ္စော ကိမကာသိ သာဓုံ, ယော မောဒတိ သဂ္ဂပတ္တော ဝိမာနေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄၈။)‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘သောဏဒိန္နော ဂဟပတိ, ဧသ ဒါနပတီ အဟု၊
ဧသ ပဗ္ဗဇိတုဒ္ဒိဿ, ဝိဟာရေ သတ္တ ကာရယိ။
‘‘သက္ကစ္စံ တေ ဥပဋ္ဌာသိ, ဘိက္ခဝေါ တတ္ထ ဝါသိကေ၊
အစ္ဆာဒနဉ္စ ဘတ္တဉ္စ, သေနာသနံ ပဒီပိယံ၊
အဒါသိ ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသီ, သဒါ သီလေသု သံဝုတော၊
သံယမာ သံဝိဘာဂါ စ, သော ဝိမာနသ္မိ မောဒတီ’’တိ။
တတ္ထ ဒဒ္ဒလ္လမာနာတိ ဇလမာနာ။ အာဘေန္တီတိ တရုဏသူရိယော ဝိယ ဩဘာသန္တိ။ တတ္ထာတိ တေသု ပဋိပါဋိယာ ဌိတေသု သတ္တသု ဝိမာနေသု။ ယက္ခောတိ ဧကော ဒေဝပုတ္တော။ သောဏဒိန္နောတိ မဟာရာဇ, အယံ ပုဗ္ဗေ ကဿပဒသဗလဿ ကာလေ ကာသိရဋ္ဌေ အညတရသ္မိံ နိဂမေ သောဏဒိန္နော နာမ ဂဟပတိ ဒါနပတိ အဟောသိ။ သော ပဗ္ဗဇိတေ ဥဒ္ဒိဿ သတ္တ ဝိဟာရကုဋိယော ကာရေတွာ တတ္ထ ဝါသိကေ ဘိက္ခူ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌာသိ, ဥပေါသထဉ္စ ဥပဝသိ, နိစ္စံ သီလေသု စ သံဝုတော အဟောသိ။ သော တတော စဝိတွာ ဣဓူပပန္နော မောဒတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပါဋိဟာရိယပက္ခန္တိ ဣဒံ ပန အဋ္ဌမီဥပေါသထဿ ပစ္စုဂ္ဂမနာနုဂမနဝသေန သတ္တမိနဝမိယော, စာတုဒ္ဒသီပန္နရသီနံ ပစ္စုဂ္ဂမနာနုဂမနဝသေန တေရသီပါဋိပဒေ စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။
ဧဝံ သောဏဒိန္နဿ ကတကမ္မံ ကထေတွာ ပုရတော ရထံ ပေသေတွာ ဖလိကဝိမာနံ ဒဿေသိ။ တံ ဥဗ္ဗေဓတော ပဉ္စဝီသတိယောဇနံ အနေကသတေဟိ သတ္တရတနမယတ္ထမ္ဘေဟိ သမန္နာဂတံ, အနေကသတကူဋာဂါရပဋိမဏ္ဍိတံ, ကိင်္ကိဏိကဇာလာပရိက္ခိတ္တံ, သမုဿိတသုဝဏ္ဏရဇတမယဓဇံ, နာနာပုပ္ဖဝိစိတ္တဥယျာနဝနဝိဘူသိတံ, ရမဏီယပေါက္ခရဏိသမန္နာဂတံ, နစ္စဂီတဝါဒိတာဒီသု ဆေကာဟိ အစ္ဆရာဟိ သမ္ပရိကိဏ္ဏံ။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ တာသံ အစ္ဆရာနံ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိ, ဣတရောပိဿ ဗျာကာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၄၉။)‘‘ပဘာသတိ မိဒံ ဗျမှံ, ဖလိကာသု သုနိမ္မိတံ၊
နာရီဝရဂဏာကိဏ္ဏံ, ကူဋာဂါရဝရောစိတံ၊
ဥပေတံ အန္နပါနေဟိ, နစ္စဂီတေဟိ စူဘယံ။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု သာဓုံ, ယာ မောဒရေ သဂ္ဂပတ္တာ ဝိမာနေ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယာ ကာစိ နာရိယော ဣဓ ဇီဝလောကေ, သီလဝန္တိယော ဥပါသိကာ၊
ဒါနေ ရတာ နိစ္စံ ပသန္နစိတ္တာ, သစ္စေ ဌိတာ ဥပေါသထေ အပ္ပမတ္တာ၊
သံယမာ သံဝိဘာဂါ စ, တာ ဝိမာနသ္မိ မောဒရေ’’တိ။
တတ္ထ ဗျမှန္တိ ဝိမာနံ, ပါသာဒေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဖလိကာသူတိ ဖလိကဘိတ္တီသု။ နာရီဝရဂဏာကိဏ္ဏန္တိ ဝရနာရိဂဏေဟိ အာကိဏ္ဏံ။ ကူဋာဂါရဝရောစိတန္တိ ဝရကူဋာဂါရေဟိ ဩစိတံ သမောစိတံ, ဝဍ္ဎိတန္တိ အတ္ထော။ ဥဘယန္တိ ဥဘယေဟိ။ ‘‘ယာ ကာစီ’’တိ ဣဒံ ကိဉ္စာပိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တံ, တာ ပန ကဿပဗုဒ္ဓသာသနေ ဗာရာဏသိယံ ဥပါသိကာ ဟုတွာ ဂဏဗန္ဓနေန ဧတာနိ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ ပုညာနိ ကတွာ တံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အထဿ သော ပုရတော ရထံ ပေသေတွာ ဧကံ ရမဏီယံ မဏိဝိမာနံ ဒဿေသိ။ တံ သမေ ဘူမိဘာဂေ ပတိဋ္ဌိတံ ဥဗ္ဗေဓသမ္ပန္နံ မဏိပဗ္ဗတော ဝိယ ဩဘာသမာနံ တိဋ္ဌတိ, ဒိဗ္ဗဂီတဝါဒိတနိန္နာဒိတံ ဗဟူဟိ ဒေဝပုတ္တေဟိ သမ္ပရိကိဏ္ဏံ။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ တေသံ ဒေဝပုတ္တာနံ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိ, ဣတရောပိဿ ဗျာကာသိ။
‘‘ပဘာသတိ မိဒံ ဗျမှံ, ဝေဠုရိယာသု နိမ္မိတံ၊
ဥပေတံ ဘူမိဘာဂေဟိ, ဝိဘတ္တံ ဘာဂသော မိတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅၀။)‘‘အာဠမ္ဗရာ မုဒိင်္ဂါ စ, နစ္စဂီတာ သုဝါဒိတာ၊
ဒိဗ္ဗာ သဒ္ဒါ နိစ္ဆရန္တိ, သဝနီယာ မနောရမာ။
‘‘နာဟံ ဧဝံဂတံ ဇာတု, ဧဝံသုရုစိရံ ပုရေ၊
သဒ္ဒံ သမဘိဇာနာမိ, ဒိဋ္ဌံ ဝါ ယဒိ ဝါ သုတံ။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု သာဓုံ, ယေ မောဒရေ သဂ္ဂပတ္တာ ဝိမာနေ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ယေ ကေစိ မစ္စာ ဣဓ ဇီဝလောကေ, သီလဝန္တာ ဥပါသကာ၊
အာရာမေ ဥဒပါနေ စ, ပပါ သင်္ကမနာနိ စ၊
အရဟန္တေ သီတိဘူတေ, သက္ကစ္စံ ပဋိပါဒယုံ။
‘‘စီဝရံ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ, ပစ္စယံ သယနာသနံ၊
အဒံသု ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသုံ, သဒါ သီလေသု သံဝုတာ၊
သံယမာ သံဝိဘာဂါ စ, တေ ဝိမာနသ္မိ မောဒရေ’’တိ။
တတ္ထ ဝေဠုရိယာသူတိ ဝေဠုရိယဘိတ္တီသု။ ဘူမိဘာဂေဟီတိ ရမဏီယေဟိ ဘူမိဘာဂေဟိ ဥပေတံ။ အာဠမ္ဗရာ မုဒိင်္ဂါ စာတိ ဧတေ ဒွေ ဧတ္ထ ဝဇ္ဇန္တိ။ နစ္စဂီတာ သုဝါဒိတာတိ နာနပ္ပကာရာနိ နစ္စာနိ စေဝ ဂီတာနိ စ အပရေသမ္ပိ တူရိယာနံ သုဝါဒိတာနိ စေတ္ထ ပဝတ္တန္တိ။ ဧဝံဂတန္တိ ဧဝံ မနောရမဘာဝံ ဂတံ။ ‘‘ယေ ကေစီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ကာမံ အနိယမေတွာ ဝုတ္တံ, တေ ပန ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ဗာရာဏသိဝါသိနော ဥပါသကာ ဟုတွာ ဂဏဗန္ဓနေန ဧတာနိ ပုညာနိ ကတွာ တံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅၁။)ပဋိပါဒယုန္တိ ပဋိပါဒယိံသု, တေသံ အဒံသူတိ အတ္ထော။ ပစ္စယန္တိ ဂိလာနပစ္စယံ။ အဒံသူတိ ဧဝံ နာနပ္ပကာရကံ ဒါနံ အဒံသူတိ။
ဣတိဿ သော တေသံ ကတကမ္မံ အာစိက္ခိတွာ ပုရတော ရထံ ပေသေတွာ အပရမ္ပိ ဖလိကဝိမာနံ ဒဿေသိ။ တံ အနေကကူဋာဂါရပဋိမဏ္ဍိတံ, နာနာကုသုမသဉ္ဆန္နဒိဗ္ဗတရုဏဝနပဋိမဏ္ဍိတတီရာယ, ဝိဝိဓဝိဟင်္ဂမနိန္နာဒိတာယ နိမ္မလသလိလာယ နဒိယာ ပရိက္ခိတ္တံ, အစ္ဆရာဂဏပရိဝုတဿေကဿ ပုညဝတော နိဝါသဘူတံ။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ တဿ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိ, ဣတရောပိဿ ဗျာကာသိ။
‘‘ပဘာသတိ မိဒံ ဗျမှံ, ဖလိကာသု သုနိမ္မိတံ၊
နာရီဝရဂဏာကိဏ္ဏံ, ကူဋာဂါရဝရောစိတံ။
‘‘ဥပေတံ အန္နပါနေဟိ, နစ္စဂီတေဟိ စူဘယံ၊
နဇ္ဇော စာနုပရိယာတိ, နာနာပုပ္ဖဒုမာယုတာ။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
အယံ နု မစ္စော ကိံမကာသိ သာဓုံ, ယော မောဒတီ သဂ္ဂပတ္တော ဝိမာနေ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘မိထိလာယံ ဂဟပတိ, ဧသ ဒါနပတီ အဟု၊
အာရာမေ ဥဒပါနေ စ, ပပါ သင်္ကမနာနိ စ၊
အရဟန္တေ သီတိဘူတေ, သက္ကစ္စံ ပဋိပါဒယိ။
‘‘စီဝရံ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ, ပစ္စယံ သယနာသနံ၊
အဒါသိ ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅၂။)‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသီ, သဒါ သီလေသု သံဝုတော၊
သံယမာ သံဝိဘာဂါ စ, သော ဝိမာနသ္မိ မောဒတီ’’တိ။
တတ္ထ နဇ္ဇောတိ ဝစနဝိပလ္လာသော, ဧကာ နဒီ တံ ဝိမာနံ ပရိက္ခိပိတွာ ဂတာတိ အတ္ထော။ နာနာပုပ္ဖဒုမာယုတာတိ သာ နဒီ နာနာပုပ္ဖေဟိ ဒုမေဟိ အာယုတာ။ မိထိလာယန္တိ ဧသ မဟာရာဇ, ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ မိထိလနဂရေ ဧကော ဂဟပတိ ဒါနပတိ အဟောသိ။ သော ဧတာနိ အာရာမရောပနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္တောတိ။
ဧဝမဿ တေန ကတကမ္မံ အာစိက္ခိတွာ ပုရတော ရထံ ပေသေတွာ အပရမ္ပိ ဖလိကဝိမာနံ ဒဿေသိ။ တံ ပုရိမဝိမာနတော အတိရေကာယ နာနာပုပ္ဖဖလသဉ္ဆန္နာယ တရုဏဝနဃဋာယ သမန္နာဂတံ။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ တာယ သမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတဿ ဒေဝပုတ္တဿ ကတကမ္မံ ပုစ္ဆိ, ဣတရောပိဿ ဗျာကာသိ။
‘‘ပဘာသတိ မိဒံ ဗျမှံ, ဖလိကာသု သုနိမ္မိတံ၊
နာရီဝရဂဏာကိဏ္ဏံ, ကူဋာဂါရဝရောစိတံ။
‘‘ဥပေတံ အန္နပါနေဟိ, နစ္စဂီတေဟိ စူဘယံ၊
နဇ္ဇော စာနုပရိယာတိ, နာနာပုပ္ဖဒုမာယုတာ။
‘‘ရာဇာယတနာ ကပိတ္ထာ စ, အမ္ဗာ သာလာ စ ဇမ္ဗုယော၊
တိန္ဒုကာ စ ပိယာလာ စ, ဒုမာ နိစ္စဖလာ ဗဟူ။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
အယံ နု မစ္စော ကိမကာသိ သာဓုံ, ယော မောဒတီ သဂ္ဂပတ္တော ဝိမာနေ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘မိထိလာယံ ဂဟပတိ, ဧသ ဒါနပတီ အဟု၊
အာရာမေ ဥဒပါနေ စ, ပပါ သင်္ကမနာနိ စ၊
အရဟန္တေ သီတိဘူတေ, သက္ကစ္စံ ပဋိပါဒယိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅၃။)‘‘စီဝရံ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ, ပစ္စယံ သယနာသနံ၊
အဒါသိ ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသီ, သဒါ သီလေသု သံဝုတော၊
သံယမာ သံဝိဘာဂါ စ, သော ဝိမာနသ္မိ မောဒတီ’’တိ။
တတ္ထ မိထိလာယန္တိ ဧသ, မဟာရာဇ, ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ မိထိလနဂရေ ဧကော ဂဟပတိ ဒါနပတိ အဟောသိ။ သော ဧတာနိ ပုညာနိ ကတွာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္တောတိ။
ဧဝမဿ တေန ကတကမ္မံ အာစိက္ခိတွာ ပုရတော ရထံ ပေသေတွာ ပုရိမသဒိသမေဝ အပရမ္ပိ ဝေဠုရိယဝိမာနံ ဒဿေတွာ တတ္ထ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တဿ ဒေဝပုတ္တဿ ကတကမ္မံ ပုဋ္ဌော အာစိက္ခိ။
‘‘ပဘာသတိ မိဒံ ဗျမှံ, ဝေဠုရိယာသု နိမ္မိတံ၊
ဥပေတံ ဘူမိဘာဂေဟိ, ဝိဘတ္တံ ဘာဂသော မိတံ။
‘‘အာဠမ္ဗရာ မုဒိင်္ဂါ စ, နစ္စဂီတာ သုဝါဒိတာ၊
ဒိဗျာ သဒ္ဒါ နိစ္ဆရန္တိ, သဝနီယာ မနောရမာ။
‘‘နာဟံ ဧဝံဂတံ ဇာတု, ဧဝံသုရုစိရံ ပုရေ၊
သဒ္ဒံ သမဘိဇာနာမိ, ဒိဋ္ဌံ ဝါ ယဒိ ဝါ သုတံ။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
အယံ နု မစ္စော ကိမကာသိ သာဓုံ, ယော မောဒတီ သဂ္ဂပတ္တော ဝိမာနေ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘ဗာရာဏသိယံ ဂဟပတိ, ဧသ ဒါနပတီ အဟု၊
အာရာမေ ဥဒပါနေ စ, ပပါ သင်္ကမနာနိ စ၊
အရဟန္တေ သီတိဘူတေ, သက္ကစ္စံ ပဋိပါဒယိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅၄။)‘‘စီဝရံ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ, ပစ္စယံ သယနာသနံ၊
အဒါသိ ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသီ, သဒါ သီလေသု သံဝုတော၊
သံယမာ သံဝိဘာဂါ စ, သော ဝိမာနသ္မိ မောဒတီ’’တိ။
အထဿ ပုရတော ရထံ ပေသေတွာ ဗာလသူရိယသန္နိဘံ ကနကဝိမာနံ ဒဿေတွာ တတ္ထ နိဝါသိနော ဒေဝပုတ္တဿ သမ္ပတ္တိံ ပုဋ္ဌော အာစိက္ခိ။
‘‘ယထာ ဥဒယမာဒိစ္စော, ဟောတိ လောဟိတကော မဟာ၊
တထူပမံ ဣဒံ ဗျမှံ, ဇာတရူပဿ နိမ္မိတံ။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
အယံ နု မစ္စော ကိမကာသိ သာဓုံ, ယော မောဒတီ သဂ္ဂပတ္တော ဝိမာနေ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘သာဝတ္ထိယံ ဂဟပတိ, ဧသ ဒါနပတီ အဟု၊
အာရာမေ ဥဒပါနေ စ, ပပါ သင်္ကမနာနိ စ၊
အရဟန္တေ သီတိဘူတေ, သက္ကစ္စံ ပဋိပါဒယိ။
‘‘စီဝရံ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ, ပစ္စယံ သယနာသနံ၊
အဒါသိ ဥဇုဘူတေသု, ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။
‘‘စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ, ယာ စ ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ၊
ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ, အဋ္ဌင်္ဂသုသမာဂတံ။
‘‘ဥပေါသထံ ဥပဝသီ, သဒါ သီလေသု သံဝုတော၊
သံယမာ သံဝိဘာဂါ စ, သော ဝိမာနသ္မိ မောဒတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅၅။)တတ္ထ ဥဒယမာဒိစ္စောတိ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တော အာဒိစ္စော။ သာဝတ္ထိယန္တိ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ သာဝတ္ထိနဂရေ ဧကော ဂဟပတိ ဒါနပတိ အဟောသိ။ သော ဧတာနိ ပုညာနိ ကတွာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ပတ္တောတိ။
ဧဝံ တေန ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ဝိမာနာနံ ကထိတကာလေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘မာတလိ, အတိဝိယ စိရာယတီ’’တိ အပရမ္ပိ ဇဝနဒေဝပုတ္တံ ပေသေသိ။ သော ဝေဂေန ဂန္တွာ အာရောစေသိ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘န သက္ကာ ဣဒါနိ စိရာယိတု’’န္တိ စတူသု ဒိသာသု ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဗဟူနိ ဝိမာနာနိ ဒဿေသိ။ ရညာ စ တတ္ထ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တာနံ ဒေဝပုတ္တာနံ ကတကမ္မံ ပုဋ္ဌော အာစိက္ခိ။
‘‘ဝေဟာယသာမေ ဗဟုကာ, ဇာတရူပဿ နိမ္မိတာ၊
ဒဒ္ဒလ္လမာနာ အာဘေန္တိ, ဝိဇ္ဇုဝဗ္ဘဃနန္တရေ။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမေ နု မစ္စာ ကိမကံသု သာဓုံ, ယေ မောဒရေ သဂ္ဂပတ္တာ ဝိမာနေ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘သဒ္ဓါယ သုနိဝိဋ္ဌာယ, သဒ္ဓမ္မေ သုပ္ပဝေဒိတေ၊
အကံသု သတ္ထု ဝစနံ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ၊
တေသံ ဧတာနိ ဌာနာနိ, ယာနိ တွံ ရာဇ ပဿသီ’’တိ။
တတ္ထ ဝေဟာယသာမေတိ ဝေဟာယသာ ဣမေ အာကာသေယေဝ သဏ္ဌိတာ။ အာကာသဋ္ဌကဝိမာနာ ဣမေတိ ဝဒတိ။ ဝိဇ္ဇုဝဗ္ဘဃနန္တရေတိ ဃနဝလာဟကန္တရေ ဇလမာနာ ဝိဇ္ဇု ဝိယ။ သုနိဝိဋ္ဌာယာတိ မဂ္ဂေန အာဂတတ္တာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာယ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – မဟာရာဇ, ဧတေ ပုရေ နိယျာနိကေ ကဿပဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပရိသုဒ္ဓသီလာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တာ သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကတွာ အရဟတ္တံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တာ တတော စုတာ ဣမေသု ကနကဝိမာနေသု ဥပ္ပန္နာ။ ဧတေသံ ကဿပဗုဒ္ဓသာဝကာနံ တာနိ ဌာနာနိ, ယာနိ တွံ, မဟာရာဇ, ပဿသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅၆။)ဧဝမဿ အာကာသဋ္ဌကဝိမာနာနိ ဒဿေတွာ သက္ကဿ သန္တိကံ ဂမနတ္ထာယ ဥဿာဟံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘ဝိဒိတာနိ တေ မဟာရာဇ, အာဝါသံ ပါပကမ္မိနံ၊
အထော ကလျာဏကမ္မာနံ, ဌာနာနိ ဝိဒိတာနိ တေ၊
ဥယျာဟိ ဒါနိ ရာဇီသိ, ဒေဝရာဇဿ သန္တိကေ’’တိ။
တတ္ထ အာဝါသန္တိ မဟာရာဇ, တယာ ပဌမမေဝ နေရယိကာနံ အာဝါသံ ဒိသွာ ပါပကမ္မာနံ ဌာနာနိ ဝိဒိတာနိ, ဣဒါနိ ပန အာကာသဋ္ဌကဝိမာနာနိ ပဿန္တေန အထော ကလျာဏကမ္မာနံ ဌာနာနိ ဝိဒိတာနိ, ဣဒါနိ ဒေဝရာဇဿ သန္တိကေ သမ္ပတ္တိံ ဒဋ္ဌုံ ဥယျာဟိ ဂစ္ဆာဟီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပုရတော ရထံ ပေသေတွာ သိနေရုံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေ သတ္တ ပရိဘဏ္ဍပဗ္ဗတေ ဒဿေသိ။ တေ ဒိသွာ ရညာ မာတလိဿ ပုဋ္ဌဘာဝံ အာဝိကရောန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘သဟဿယုတ္တံ ဟယဝါဟိံ, ဒိဗ္ဗယာနမဓိဋ္ဌိတော၊
ယာယမာနော မဟာရာဇာ, အဒ္ဒါ သီဒန္တရေ နဂေ၊
ဒိသွာနာမန္တယီ သူတံ, ဣမေ ကေ နာမ ပဗ္ဗတာ’’တိ။
တတ္ထ ဟယဝါဟိန္တိ ဟယေဟိ ဝါဟိယမာနံ။ ဒိဗ္ဗယာနမဓိဋ္ဌိတောတိ ဒိဗ္ဗယာနေ ဌိတော ဟုတွာ။ အဒ္ဒါတိ အဒ္ဒသ။ သီဒန္တရေတိ သီဒါမဟာသမုဒ္ဒဿ အန္တရေ။ တသ္မိံ ကိရ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကံ သုခုမံ, မောရပိဉ္ဆမတ္တမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ သီဒတေဝ, တသ္မာ သော ‘‘သီဒါမဟာသမုဒ္ဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ အန္တရေ။ နဂေတိ ပဗ္ဗတေ။ ကေ နာမာတိ ကေ နာမ နာမေန ဣမေ ပဗ္ဗတာတိ။
ဧဝံ နိမိရညာ ပုဋ္ဌော မာတလိ ဒေဝပုတ္တော အာဟ –
‘‘သုဒဿနော ကရဝီကော, ဤသဓရော ယုဂန္ဓရော၊
နေမိန္ဓရော ဝိနတကော, အဿကဏ္ဏော ဂိရီ ဗြဟာ။
‘‘ဧတေ သီဒန္တရေ နဂါ, အနုပုဗ္ဗသမုဂ္ဂတာ၊
မဟာရာဇာနမာဝါသာ, ယာနိ တွံ ရာဇ ပဿသီ’’တိ။
တတ္ထ သုဒဿနောတိ အယံ, မဟာရာဇ, ဧတေသံ သဗ္ဗဗာဟိရော သုဒဿနော ပဗ္ဗတော နာမ, တဒနန္တရေ ကရဝီကော နာမ, သော သုဒဿနတော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅၇။)ဥစ္စတရော။ ဥဘိန္နမ္ပိ ပန တေသံ အန္တရေ ဧကောပိ သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ ကရဝီကဿ အနန္တရေ ဤသဓရော နာမ, သော ကရဝီကတော ဥစ္စတရော။ တေသမ္ပိ အန္တရေ ဧကော သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ ဤသဓရဿ အနန္တရေ ယုဂန္ဓရော နာမ, သော ဤသဓရတော ဥစ္စတရော။ တေသမ္ပိ အန္တရေ ဧကော သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ ယုဂန္ဓရဿ အနန္တရေ နေမိန္ဓရော နာမ, သော ယုဂန္ဓရတော ဥစ္စတရော။ တေသမ္ပိ အန္တရေ ဧကော သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ နေမိန္ဓရဿ အနန္တရေ ဝိနတကော နာမ, သော နေမိန္ဓရတော ဥစ္စတရော။ တေသမ္ပိ အန္တရေ ဧကော သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ ဝိနတကဿ အနန္တရေ အဿကဏ္ဏော နာမ, သော ဝိနတကတော ဥစ္စတရော။ တေသမ္ပိ အန္တရေ ဧကော သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ အနုပုဗ္ဗသမုဂ္ဂတာတိ ဧတေ သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေ သတ္တ ပဗ္ဗတာ အနုပဋိပါဋိယာ သမုဂ္ဂတာ သောပါနသဒိသာ ဟုတွာ ဌိတာ။ ယာနီတိ ယေ တွံ, မဟာရာဇ, ဣမေ ပဗ္ဗတေ ပဿသိ, ဧတေ စတုဏ္ဏံ မဟာရာဇာနံ အာဝါသာတိ။
ဧဝမဿ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကံ ဒဿေတွာ ပုရတော ရထံ ပေသေတွာ တာဝတိံသဘဝနဿ စိတ္တကူဋဒွါရကောဋ္ဌကံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ ဣန္ဒပဋိမာ ဒဿေသိ။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ ပုစ္ဆိ, ဣတရောပိဿ ဗျာကာသိ။
‘‘အနေကရူပံ ရုစိရံ, နာနာစိတြံ ပကာသတိ၊
အာကိဏ္ဏံ ဣန္ဒသဒိသေဟိ, ဗျဂ္ဃေဟေဝ သုရက္ခိတံ။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမံ နု ဒွါရံ ကိမဘညမာဟု, မနောရမံ ဒိဿတိ ဒူရတောဝ။
‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘‘စိတြကူဋော’တိ ယံ အာဟု, ဒေဝရာဇပဝေသနံ၊
သုဒဿနဿ ဂိရိနော, ဒွါရဉှေတံ ပကာသတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅၈။)‘‘အနေကရူပံ ရုစိရံ, နာနာစိတြံ ပကာသတိ၊
အာကိဏ္ဏံ ဣန္ဒသဒိသေဟိ, ဗျဂ္ဃေဟေဝ သုရက္ခိတံ၊
ပဝိသေတေန ရာဇီသိ, အရဇံ ဘူမိမက္ကမာ’’တိ။
တတ္ထ အနေကရူပန္တိ အနေကဇာတိကံ။ နာနာစိတြန္တိ နာနာရတနစိတြံ။ ပကာသတီတိ ကိံ နာမ ဧတံ ပညာယတိ။ အာကိဏ္ဏန္တိ သမ္ပရိပုဏ္ဏံ။ ဗျဂ္ဃေဟေဝ သုရက္ခိတန္တိ ယထာ နာမ ဗျဂ္ဃေဟိ ဝါ သီဟေဟိ ဝါ မဟာဝနံ, ဧဝံ ဣန္ဒသဒိသေဟေဝ သုရက္ခိတံ။ တာသဉ္စ ပန ဣန္ဒပဋိမာနံ အာရက္ခဏတ္ထာယ ဌပိတဘာဝေါ ဧကကနိပါတေ ကုလာဝကဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁။၃၁) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ကိံမဘညမာဟူတိ ကိန္နာမံ ဝဒန္တိ။ ပဝေသနန္တိ နိက္ခမနပ္ပဝေသနတ္ထာယ နိမ္မိတံ။ သုဒဿနဿာတိ သောဘနဒဿနဿ သိနေရုဂိရိနော။ ဒွါရံ ဟေတန္တိ ဧတံ သိနေရုမတ္ထကေ ပတိဋ္ဌိတဿ ဒသသဟဿယောဇနိကဿ ဒေဝနဂရဿ ဒွါရံ ပကာသတိ, ဒွါရကောဋ္ဌကော ပညာယတီတိ အတ္ထော။ ပဝိသေတေနာတိ ဧတေန ဒွါရေန ဒေဝနဂရံ ပဝိသ။ အရဇံ ဘူမိမက္ကမာတိ အရဇံ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယံ နာနာပုပ္ဖေဟိ သမာကိဏ္ဏံ ဒိဗ္ဗဘူမိံ ဒိဗ္ဗယာနေန အက္ကမ, မဟာရာဇာတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မာတလိ ရာဇာနံ ဒေဝနဂရံ ပဝေသေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သဟဿယုတ္တံ ဟယဝါဟိံ, ဒိဗ္ဗယာနမဓိဋ္ဌိတော၊
ယာယမာနော မဟာရာဇာ, အဒ္ဒါ ဒေဝသဘံ ဣဒ’’န္တိ။
သော ဒိဗ္ဗယာနေ ဌိတောဝ ဂစ္ဆန္တော သုဓမ္မာဒေဝသဘံ ဒိသွာ မာတလိံ ပုစ္ဆိ, သောပိဿ အာစိက္ခိ။
‘‘ယထာ သရဒေ အာကာသေ, နီလောဘာသော ပဒိဿတိ၊
တထူပမံ ဣဒံ ဗျမှံ, ဝေဠုရိယာသု နိမ္မိတံ။
‘‘ဝိတ္တီ ဟိ မံ ဝိန္ဒတိ သူတ ဒိသွာ, ပုစ္ဆာမိ တံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဣမံ နု ဗျမှံ ကိမဘညမာဟု, မနောရမံ ဒိဿတိ ဒူရတောဝ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၅၉။)‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ဝိပါကံ ပုညကမ္မာနံ, ဇာနံ အက္ခာသိဇာနတော။
‘‘‘သုဓမ္မာ’ ဣတိ ယံ အာဟု, ပဿေသာ ဒိဿတေ သဘာ၊
ဝေဠုရိယာရုစိရာ စိတြာ, ဓာရယန္တိ သုနိမ္မိတာ။
‘‘အဋ္ဌံသာ သုကတာ ထမ္ဘာ, သဗ္ဗေ ဝေဠုရိယာမယာ၊
ယတ္ထ ဒေဝါ တာဝတိံသာ, သဗ္ဗေ ဣန္ဒပုရောဟိတာ။
‘‘အတ္ထံ ဒေဝမနုဿာနံ, စိန္တယန္တာ သမစ္ဆရေ၊
ပဝိသေတေန ရာဇီသိ, ဒေဝါနံ အနုမောဒနန္တိ။
တတ္ထ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ, ဒေဝသဘံ အဒ္ဒသာတိ အတ္ထော။ ပဿေသာတိ ပဿ ဧသာ။ ဝေဠုရိယာ ရုစိရာတိ ရုစိရဝေဠုရိယာ။ စိတြာတိ နာနာရတနဝိစိတြာ။ ဓာရယန္တီတိ ဣမံ သဘံ ဧတေ အဋ္ဌံသာဒိဘေဒါ သုကတာ ထမ္ဘာ ဓာရယန္တိ။ ဣန္ဒပုရောဟိတာတိ ဣန္ဒံ ပုရောဟိတံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ ဒေဝမနုဿာနံ အတ္ထံ စိန္တယန္တာ အစ္ဆန္တိ။ ပဝိသေတေနာတိ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ယတ္ထ ဒေဝါ အညမညံ အနုမောဒန္တာ အစ္ဆန္တိ, တံ ဌာနံ ဒေဝါနံ အနုမောဒနံ ပဝိသ။
ဒေဝါပိ ခေါ တဿာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တာဝ နိသီဒိံသု။ တေ ‘‘ရာဇာ အာဂတော’’တိ သုတွာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓဝါသပုပ္ဖဟတ္ထာ ယာဝ စိတ္တကူဋဒွါရကောဋ္ဌကာ ပဋိမဂ္ဂံ ဂန္တွာ မဟာသတ္တံ ဒိဗ္ဗဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယန္တာ သုဓမ္မာဒေဝသဘံ အာနယိံသု။ ရာဇာ ရထာ ဩတရိတွာ ဒေဝသဘံ ပါဝိသိ။ ဒေဝါ အာသနေန နိမန္တယိံသု။ သက္ကောပိ အာသနေန စေဝ ကာမေဟိ စ နိမန္တေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တံ ဒေဝါ ပဋိနန္ဒိံသု, ဒိသွာ ရာဇာနမာဂတံ၊
သွာဂတံ တေ မဟာရာဇ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
နိသီဒ ဒါနိ ရာဇီသိ, ဒေဝရာဇဿ သန္တိကေ။
‘‘သက္ကောပိ ပဋိနန္ဒိတ္ထ, ဝေဒေဟံ မိထိလဂ္ဂဟံ၊
နိမန္တယိတ္ထ ကာမေဟိ, အာသနေန စ ဝါသဝေါ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆၀။)‘‘သာဓု ခေါသိ အနုပ္ပတ္တော, အာဝါသံ ဝသဝတ္တိနံ၊
ဝသ ဒေဝေသု ရာဇီသိ, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိသု၊
တာဝတိံသေသု ဒေဝေသု, ဘုဉ္ဇ ကာမေ အမာနုသေ’’တိ။
တတ္ထ ပဋိနန္ဒိံသူတိ သမ္ပိယာယိံသု, ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာဝ ဟုတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိသူတိ သဗ္ဗေသံ ကာမာနံ သမိဒ္ဓိယုတ္တေသု။
ဧဝံ သက္ကေန ဒိဗ္ဗကာမေဟိ စေဝ အာသနေန စ နိမန္တိတော ရာဇာ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ –
‘‘ယထာ ယာစိတကံ ယာနံ, ယထာ ယာစိတကံ ဓနံ၊
ဧဝံ သမ္ပဒမေဝေတံ, ယံ ပရတော ဒါနပစ္စယာ။
‘‘န စာဟမေတမိစ္ဆာမိ, ယံ ပရတော ဒါနပစ္စယာ၊
သယံကတာနိ ပုညာနိ, တံ မေ အာဝေဏိကံ ဓနံ။
‘‘သောဟံ ဂန္တွာ မနုဿေသု, ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟုံ၊
ဒါနေန သမစရိယာယ, သံယမေန ဒမေန စ၊
ယံ ကတွာ သုခိတော ဟောတိ, န စ ပစ္ဆာနုတပ္ပတီ’’တိ။
တတ္ထ ယံ ပရတော ဒါနပစ္စယာတိ ယံ ပရတော တဿ ပရဿ ဒါနပစ္စယာ တေန ဒိန္နတ္တာ လဗ္ဘတိ, တံ ယာစိတကသဒိသံ ဟောတိ, တသ္မာ နာဟံ ဧတံ ဣစ္ဆာမိ။ သယံကတာနီတိ ယာနိ ပန မယာ အတ္တနာ ကတာနိ ပုညာနိ, တမေဝ မမ ပရေဟိ အသာဓာရဏတ္တာ အာဝေဏိကံ ဓနံ အနုဂါမိယဓနံ။ သမစရိယာယာတိ တီဟိ ဒွါရေဟိ သမစရိယာယ။ သံယမေနာတိ သီလရက္ခဏေန။ ဒမေနာတိ ဣန္ဒြိယဒမေန။
ဧဝံ မဟာသတ္တော ဒေဝါနံ မဓုရသဒ္ဒေန ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောယေဝ မနုဿဂဏနာယ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဌတွာ ဒေဝဂဏံ ကောသေတွာ ဒေဝဂဏမဇ္ဈေ ဌိတောဝ မာတလိဿ ဂုဏံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘ဗဟူပကာရော နော ဘဝံ, မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊
ယော မေ ကလျာဏကမ္မာနံ, ပါပါနံ ပဋိဒဿယီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆၁။)တတ္ထ ယော မေ ကလျာဏကမ္မာနံ, ပါပါနံ ပဋိဒဿယီတိ ယော ဧသ မယှံ ကလျာဏကမ္မာနံ ဒေဝါနဉ္စ ဌာနာနိ ပါပကမ္မာနံ နေရယိကာနဉ္စ ပါပါနိ ဌာနာနိ ဒဿေသီတိ အတ္ထော။
သဂ္ဂကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
အထ ရာဇာ သက္ကံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ, မဟာရာဇ, မနုဿလောကံ ဂန္တု’’န္တိ အာဟ။ သက္ကော ‘‘တေန ဟိ, သမ္မ မာတလိ, နိမိရာဇာနံ တတ္ထေဝ မိထိလံ နေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ရထံ ဥပဋ္ဌာပေသိ။ ရာဇာ ဒေဝဂဏေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ ဒေဝေ နိဝတ္တာပေတွာ ရထံ အဘိရုဟိ။ မာတလိ ရထံ ပေသေန္တော ပါစီနဒိသာဘာဂေန မိထိလံ ပါပုဏိ။ မဟာဇနော ဒိဗ္ဗရထံ ဒိသွာ ‘‘ရာဇာ နော အာဂတော’’တိ ပမုဒိတော အဟောသိ။ မာတလိ မိထိလံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ သီဟပဉ္ဇရေ မဟာသတ္တံ ဩတာရေတွာ ‘‘ဂစ္ဆာမဟံ, မဟာရာဇာ’’တိ အာပုစ္ဆိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ မဟာဇနောပိ ရာဇာနံ ပရိဝါရေတွာ ‘‘ကီဒိသော, ဒေဝ, ဒေဝလောကော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ရာဇာ ဒေဝတာနဉ္စ သက္ကဿ စ ဒေဝရညော သမ္ပတ္တိံ ဝဏ္ဏေတွာ ‘‘တုမှေပိ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောထ, ဧဝံ တသ္မိံ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိဿထာ’’တိ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။
သော အပရဘာဂေ ကပ္ပကေန ပလိတဿ ဇာတဘာဝေ အာရောစိတေ ပလိတံ သုဝဏ္ဏသဏ္ဍာသေန ဥဒ္ဓရာပေတွာ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ကပ္ပကဿ ဂါမဝရံ ဒတွာ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟုတွာ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ တေန စ ‘‘ကသ္မာ, ဒေဝ, ပဗ္ဗဇိဿသီ’’တိ ဝုတ္တေ –
‘‘ဥတ္တမင်္ဂရုဟာ မယှံ, ဣမေ ဇာတာ ဝယောဟရာ၊
ပါဟုဘူတာ ဒေဝဒူတာ, ပဗ္ဗဇ္ဇာသမယော မမာ’’တိ။ –
ဂါထံ ဝတွာ ပုရိမရာဇာနော ဝိယ ပဗ္ဗဇိတွာ တသ္မိံယေဝ အမ္ဗဝနေ ဝိဟရန္တော စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေတွာ ဗြဟ္မလောကူပဂေါ အဟောသိ။ တဿေဝံ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ အာဝိကရောန္တော သတ္ထာ ဩသာနဂါထမာဟ –
‘‘ဣဒံ ဝတွာ နိမိရာဇာ, ဝေဒေဟော မိထိလဂ္ဂဟော၊
ပုထုယညံ ယဇိတွာန, သံယမံ အဇ္ဈုပါဂမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆၂။)တတ္ထ ဣဒံ ဝတွာတိ ‘‘ဥတ္တမင်္ဂရုဟာ မယှ’’န္တိ ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ။ ပုထုယညံ ယဇိတွာနာတိ မဟာဒါနံ ဒတွာ။ သံယမံ အဇ္ဈုပါဂမီတိ သီလသံယမံ ဥပဂတော။
ပုတ္တော ပနဿ ကာဠာရဇနကော နာမ တံ ဝံသံ ဥပစ္ဆိန္ဒိ။
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ, ပုဗ္ဗေပိ တထာဂတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒါ သက္ကော အနုရုဒ္ဓေါ အဟောသိ, မာတလိ အာနန္ဒော, စတုရာသီတိ ခတ္တိယသဟဿာနိ ဗုဒ္ဓပရိသာ, နိမိရာဇာ ပန အဟမေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အဟောသိ’’န္တိ။
နိမိဇာတကဝဏ္ဏနာ စတုတ္ထာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆၃။)ပဉ္စာလော သဗ္ဗသေနာယာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပညာပါရမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဧကဒိဝသဉှိ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိသိန္နာ တထာဂတဿ ပညာပါရမိံ ဝဏ္ဏယန္တာ နိသီဒိံသု ‘‘မဟာပညော, အာဝုသော, တထာဂတော ပုထုပညော ဂမ္ဘီရပညော ဟာသပညော ဇဝနပညော တိက္ခပညော နိဗ္ဗေဓိကပညော ပရပ္ပဝါဒမဒ္ဒနော, အတ္တနော ပညာနုဘာဝေန ကူဋဒန္တာဒယော ဗြာဟ္မဏေ, သဘိယာဒယော ပရိဗ္ဗာဇကေ, အင်္ဂုလိမာလာဒယော စောရေ, အာဠဝကာဒယော ယက္ခေ, သက္ကာဒယော ဒေဝေ, ဗကာဒယော ဗြဟ္မာနော စ ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသေဝနေ အကာသိ, ဗဟုဇနကာယေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဒတွာ မဂ္ဂဖလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ, ဧဝံ မဟာပညော, အာဝုသော, သတ္ထာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော ဣဒါနေဝ ပညဝါ, အတီတေပိ အပရိပက္ကေ ဉာဏေ ဗောဓိဉာဏတ္ထာယ စရိယံ စရန္တောပိ ပညဝါယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
အတီတေ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ မိထိလာယံ ဝေဒေဟော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ အတ္ထဓမ္မာနုသာသကာ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ အဟေသုံ သေနကော, ပုက္ကုသော, ကာမိန္ဒော, ဒေဝိန္ဒော စာတိ။ တဒါ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ပစ္စူသကာလေ ဧဝရူပံ သုပိနံ အဒ္ဒသ – ရာဇင်္ဂဏေ စတူသု ကောဏေသု စတ္တာရော အဂ္ဂိက္ခန္ဓာ မဟာပါကာရပ္ပမာဏာ ဥဋ္ဌာယ ပဇ္ဇလန္တိ။ တေသံ မဇ္ဈေ ခဇ္ဇောပနကပ္ပမာဏော အဂ္ဂိက္ခန္ဒော ဥဋ္ဌဟိတွာ တင်္ခဏညေဝ စတ္တာရော အဂ္ဂိက္ခန္ဓေ အတိက္ကမိတွာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဥဋ္ဌာယ သကလစက္ကဝါဠံ ဩဘာသေတွာ ဌိတော, ဘူမိယံ ပတိတော သာသပဗီဇမတ္တမ္ပိ ပညာယတိ။ တံ သဒေဝကာ လောကာ သမာရကာ သဗြဟ္မကာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေန္တိ, မဟာဇနော ဇာလန္တရေနေဝ စရတိ, လောမကူပမတ္တမ္ပိ ဥဏှံ န ဂဏှာတိ။ ရာဇာ ဣမံ သုပိနံ ဒိသွာ ဘီတတသိတော ဥဋ္ဌာယ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော နိသိန္နကောဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေသိ။
စတ္တာရောပိ ပဏ္ဍိတာ ပါတောဝါဂန္တွာ ‘‘ကစ္စိ, ဒေဝ, သုခံ သယိတ္ထာ’’တိ သုခသေယျံ ပုစ္ဆိံသု။ သော ‘‘ကုတော မေ သုခသေယျံ လဒ္ဓ’’န္တိ ဝတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆၄။)‘‘ဧဝရူပေါ မေ သုပိနော ဒိဋ္ဌော’’တိ သဗ္ဗံ ကထေသိ။ အထ နံ သေနကပဏ္ဍိတော ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, မင်္ဂလသုပိနော ဧသ, ဝုဒ္ဓိ ဝေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ ကာရဏာ အာစရိယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မဟာရာဇ, အမှေ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတေ အဘိဘဝိတွာ အညော ဝေါ ပဉ္စမော ပဏ္ဍိတော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, မယဉှိ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ စတ္တာရော အဂ္ဂိက္ခန္ဓာ ဝိယ, တေသံ မဇ္ဈေ ဥပ္ပန္နော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဝိယ အညော ပဉ္စမော ပဏ္ဍိတော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, သော သဒေဝကေ လောကေ အသဒိသော ဘဝိဿတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဣဒါနိ ပနေသ ကုဟိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘မဟာရာဇ, အဇ္ဇ တဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေန ဝါ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနေန ဝါ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ အတ္တနော သိပ္ပဗလေန ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌော ဝိယ ဗျာကာသိ။ ရာဇာပိ တတော ပဋ္ဌာယ တံ ဝစနံ အနုဿရိ။
မိထိလာယံ ပန စတူသု ဒွါရေသု ပါစီနယဝမဇ္ဈကော, ဒက္ခိဏယဝမဇ္ဈကော, ပစ္ဆိမယဝမဇ္ဈကော, ဥတ္တရယဝမဇ္ဈကောတိ စတ္တာရော ဂါမာ အဟေသုံ။ တေသု ပါစီနယဝမဇ္ဈကေ သိရိဝဍ္ဎနော နာမ သေဋ္ဌိ ပဋိဝသတိ, သုမနဒေဝီ နာမဿ ဘရိယာ အဟောသိ။ မဟာသတ္တော တံ ဒိဝသံ ရညာ သုပိနဿ ဒိဋ္ဌဝေလာယ တာဝတိံသဘဝနတော စဝိတွာ တဿာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ တသ္မိံယေဝ ကာလေ အပရေပိ ဒေဝပုတ္တသဟဿာ တာဝတိံသဘဝနတော စဝိတွာ တသ္မိံယေဝ ဂါမေ သေဋ္ဌာနုသေဋ္ဌီနံ ကုလေသု ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိံသု။ သုမနဒေဝီပိ ဒသမာသစ္စယေန သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော မနုဿလောကံ ဩလောကေန္တော မဟာသတ္တဿ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣမံ ဗုဒ္ဓင်္ကုရံ သဒေဝကေ လောကေ ပါကဋံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟာသတ္တဿ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တက္ခဏေ အဒိဿမာနကာယေန ဂန္တွာ တဿ ဟတ္ထေ ဧကံ ဩသဓဃဋိကံ ဌပေတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ မဟာသတ္တော တံ မုဋ္ဌိံ ကတွာ ဂဏှိ။ တသ္မိံ ပန မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တေ မာတု အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ဒုက္ခံ နာဟောသိ, ဓမကရဏတော ဥဒကမိဝ သုခေန နိက္ခမိ။
သာ တဿ ဟတ္ထေ ဩသဓဃဋိကံ ဒိသွာ ‘‘တာတ, ကိံ တေ လဒ္ဓ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဩသဓံ, အမ္မာ’’တိ ဒိဗ္ဗောသဓံ မာတု ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ ဌပေတွာ စ ပန ‘‘အမ္မ, ဣဒံ ဩသဓံ ယေန ကေနစိ အာဗာဓေန အာဗာဓိကာနံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ သာ တုဋ္ဌပဟဋ္ဌာ သိရိဝဍ္ဎနသေဋ္ဌိနော အာရောစေသိ။ တဿ ပန သတ္တဝဿိကော သီသာဗာဓော အတ္ထိ။ သော တုဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဟုတွာ ‘‘အယံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆၅။)မာတုကုစ္ဆိတော ဇာယမာနော ဩသဓံ ဂဟေတွာ အာဂတော, ဇာတက္ခဏေယေဝ မာတရာ သဒ္ဓိံ ကထေသိ, ဧဝရူပေန ပုညဝတာ ဒိန္နံ ဩသဓံ မဟာနုဘာဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ ဩသဓံ ဂဟေတွာ နိသဒါယံ ဃံသိတွာ ထောကံ နလာဋေ မက္ခေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ တဿ သတ္တဝဿိကော သီသာဗာဓော ပဒုမပတ္တတော ဥဒကံ ဝိယ နိဝတ္တိတွာ ဂတော။ သော ‘‘မဟာနုဘာဝံ ဩသဓ’’န္တိ သောမနဿပ္ပတ္တော အဟောသိ။ မဟာသတ္တဿ ဩသဓံ ဂဟေတွာ အာဂတဘာဝေါ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋော ဇာတော။ ယေ ကေစိ အာဗာဓိကာ, သဗ္ဗေ သေဋ္ဌိဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဩသဓံ ယာစန္တိ။ သဗ္ဗေသံ နိသဒါယံ ဃံသိတွာ ထောကံ ဂဟေတွာ ဥဒကေန အာဠောလေတွာ ဒေတိ။ ဒိဗ္ဗောသဓေန သရီရေ မက္ခိတမတ္တေယေဝ သဗ္ဗာဗာဓာ ဝူပသမ္မန္တိ။ သုခိတာ မနုဿာ ‘‘သိရိဝဍ္ဎနသေဋ္ဌိနော ဂေဟေ ဩသဓဿ မဟန္တော အာနုဘာဝေါ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တာ ပက္ကမိံသု။ မဟာသတ္တဿ ပန နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ မဟာသေဋ္ဌိ ‘‘မမ ပုတ္တဿ အယျကာဒီနံ န နာမေန အတ္ထော အတ္ထိ, ဇာယမာနဿ ဩသဓံ ဂဟေတွာ အာဂတတ္တာ ဩသဓနာမကောဝ ဟောတူ’’တိ ဝတွာ ‘‘မဟောသဓကုမာရော’’တွေဝဿ နာမမကာသိ။
ဣဒဉ္စဿ အဟောသိ ‘‘မမ ပုတ္တော မဟာပုညော, န ဧကကောဝ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ, ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဇာတဒါရကေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သော ဩလောကာပေန္တော ဒါရကသဟဿာနံ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ သုတွာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကုမာရကာနံ ပိဠန္ဓနာနိ ဒတွာ ဓာတိယော ဒါပေသိ ‘‘ပုတ္တဿ မေ ဥပဋ္ဌာကာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံယေဝ တေသံ မင်္ဂလဋ္ဌာနေ မင်္ဂလံ ကာရေသိ။ ဒါရကေ အလင်္ကရိတွာ မဟာသတ္တဿ ဥပဋ္ဌာတုံ အာနေန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော တေဟိ သဒ္ဓိံ ကီဠန္တော ဝဍ္ဎိတွာ သတ္တဝဿိကကာလေ သုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ အဘိရူပေါ အဟောသိ။ အထဿ ဂါမမဇ္ဈေ တေဟိ သဒ္ဓိံ ကီဠန္တဿ ဟတ္ထိအဿာဒီသု အာဂစ္ဆန္တေသု ကီဠာမဏ္ဍလံ ဘိဇ္ဇတိ။ ဝါတာတပပဟရဏကာလေ ဒါရကာ ကိလမန္တိ။ ဧကဒိဝသဉ္စ တေသံ ကီဠန္တာနံယေဝ အကာလမေဃော ဥဋ္ဌဟိ။ တံ ဒိသွာ နာဂဗလော ဗောဓိသတ္တော ဓာဝိတွာ ဧကသာလံ ပါဝိသိ။ ဣတရေ ဒါရကာ ပစ္ဆတော ဓာဝန္တာ အညမညဿ ပါဒေသု ပဟရိတွာ ဥပက္ခလိတွာ ပတိတာ ဇဏ္ဏုကဘေဒါဒီနိ ပါပုဏိံသု။ ဗောဓိသတ္တောပိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကီဠာသာလံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ ဝါတေ ဝါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆၆။)ဝဿေ ဝါ အာတပေ ဝါ အာဂတေ န ကိလမိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ တေ ဒါရကေ အာဟ – ‘‘သမ္မာ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝါတေ ဝါ ဝဿေ ဝါ အာတပေ ဝါ အာဂတေ ဌာနနိသဇ္ဇသယနက္ခမံ ဧကံ သာလံ ကာရေဿာမ, ဧကေကံ ကဟာပဏံ အာဟရထာ’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။
မဟာသတ္တော မဟာဝဍ္ဎကိံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သာလံ ကရောဟီ’’တိ သဟဿံ အဒါသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သဟဿံ ဂဟေတွာ ခါဏုကဏ္ဋကေ ကောဋ္ဋေတွာ ဘူမိံ သမံ ကာရေတွာ သုတ္တံ ပသာရေသိ။ မဟာသတ္တော တဿ သုတ္တပသာရဏဝိဓာနံ အနာရာဓေန္တော ‘‘အာစရိယ, ဧဝံ အပသာရေတွာ သာဓုကံ ပသာရေဟီ’’တိ အာဟ။ သာမိ, အဟံ အတ္တနော သိပ္ပါနုရူပေန ပသာရေသိံ, ဣတော အညံ န ဇာနာမီတိ။ ‘ဧတ္တကံ အဇာနန္တော တွံ အမှာကံ ဓနံ ဂဟေတွာ သာလံ ကထံ ကရိဿသိ, အာဟရ, သုတ္တံ ပသာရေတွာ တေ ဒဿာမီ’’တိ အာဟရာပေတွာ သယံ သုတ္တံ ပသာရေသိ။ တံ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တဿ ပသာရိတံ ဝိယ အဟောသိ။ တတော ဝဍ္ဎကိံ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပသာရေတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ? ‘‘န သက္ခိဿာမီ’’တိ။ ‘‘မမ ဝိစာရဏာယ ပန ကာတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ။ ‘‘သက္ခိဿာမိ, သာမီ’’တိ။ မဟာသတ္တော ယထာ တဿာ သာလာယ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ အနာထာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဧကသ္မိံ အနာထာနံ ဣတ္ထီနံ ဝိဇာယနဋ္ဌာနံ, ဧကသ္မိံ အာဂန္တုကသမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ, ဧကသ္မိံ အာဂန္တုကမနုဿာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ, ဧကသ္မိံ အာဂန္တုကဝါဏိဇာနံ ဘဏ္ဍဋ္ဌပနဋ္ဌာနံ ဟောတိ, တထာ သဗ္ဗာနိ ဌာနာနိ ဗဟိမုခါနိ ကတွာ သာလံ ဝိစာရေသိ။ တတ္ထေဝ ကီဠာမဏ္ဍလံ, တတ္ထေဝ ဝိနိစ္ဆယံ, တတ္ထေဝ ဓမ္မသဘံ ကာရေသိ။ ကတိပါဟေနေဝ နိဋ္ဌိတာယ သာလာယ စိတ္တကာရေ ပက္ကောသာပေတွာ သယံ ဝိစာရေတွာ ရမဏီယံ စိတ္တကမ္မံ ကာရေသိ။ သာလာ သုဓမ္မာဒေဝသဘာပဋိဘာဂါ အဟောသိ။
တတော ‘‘န ဧတ္တကေန သာလာ သောဘတိ, ပေါက္ခရဏိံ ပန ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပေါက္ခရဏိံ ခဏာပေတွာ ဣဋ္ဌကဝဍ္ဎကိံ ပက္ကောသာပေတွာ သယံ ဝိစာရေတွာ သဟဿဝင်္ကံ သတတိတ္ထံ ပေါက္ခရဏိံ ကာရေသိ။ သာ ပဉ္စဝိဓပဒုမသဉ္ဆန္နာ နန္ဒာပေါက္ခရဏီ ဝိယ အဟောသိ။ တဿာ တီရေ ပုပ္ဖဖလဓရေ နာနာရုက္ခေ ရောပါပေတွာ နန္ဒနဝနကပ္ပံ ဥယျာနံ ကာရေသိ။ တမေဝ စ သာလံ နိဿာယ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနဉ္စေဝ အာဂန္တုကဂမိကာဒီနဉ္စ ဒါနဝတ္တံ ပဋ္ဌပေသိ။ တဿ သာ ကိရိယာ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆၇။)အဟောသိ။ ဗဟူ မနုဿာ ဩသရန္တိ။ မဟာသတ္တော သာလာယ နိသီဒိတွာ သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တာနံ ကာရဏာကာရဏံ ယုတ္တာယုတ္တံ ကထေသိ, ဝိနိစ္ဆယံ ဌပေသိ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒကာလော ဝိယ အဟောသိ။
ဝေဒေဟရာဇာပိ သတ္တဝဿစ္စယေန ‘‘စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ ‘အမှေ အဘိဘဝိတွာ ပဉ္စမော ပဏ္ဍိတော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’တိ မေ ကထယိံသု, ကတ္ထ သော ဧတရဟီ’’တိ သရိတွာ ‘‘တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဇာနာထာ’’တိ စတူဟိ ဒွါရေဟိ စတ္တာရော အမစ္စေ ပေသေသိ။ သေသဒွါရေဟိ နိက္ခန္တာ အမစ္စာ မဟာသတ္တံ န ပဿိံသု။ ပါစီနဒွါရေန နိက္ခန္တော အမစ္စော ပန သာလာဒီနိ ဒိသွာ ‘‘ပဏ္ဍိတေန နာမ ဣမိဿာ သာလာယ ကာရကေန ဝါ ကာရာပကေန ဝါ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ မနုဿေ ပုစ္ဆိ ‘‘အယံ သာလာ ကတရဝဍ္ဎကိနာ ကတာ’’တိ? မနုဿာ ‘‘နာယံ ဝဍ္ဎကိနာ ကတာ, သိရိဝဍ္ဎနသေဋ္ဌိပုတ္တေန မဟောသဓပဏ္ဍိတေန အတ္တနော ပညာဗလေန ဝိစာရေတွာ ကတာ’’တိ ဝဒိံသု။ ‘‘ကတိဝဿော ပန ပဏ္ဍိတော’’တိ? ‘‘ပရိပုဏ္ဏသတ္တဝဿော’’တိ။ အမစ္စော ရညာ ဒိဋ္ဌသုပိနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝဿံ ဂဏေတွာ ‘‘ရညော ဒိဋ္ဌသုပိနေန သမေတိ, အယမေဝ သော ပဏ္ဍိတော’’တိ ရညော ဒူတံ ပေသေသိ ‘‘ဒေဝ, ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမေ သိရိဝဍ္ဎနသေဋ္ဌိပုတ္တော မဟောသဓပဏ္ဍိတော နာမ သတ္တဝဿိကောဝ သမာနော ဧဝရူပံ နာမ သာလံ ဝိစာရေသိ, ပေါက္ခရဏိံ ဥယျာနဉ္စ ကာရေသိ, ဣမံ ပဏ္ဍိတံ ဂဟေတွာ အာနေမီ’’တိ။ ရာဇာ တံ ကထံ သုတွာဝ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟုတွာ သေနကံ ပက္ကောသာပေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ကိံ, အာစရိယ, အာနေမ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သော လာဘံ မစ္ဆရာယန္တော ‘‘မဟာရာဇ, သာလာဒီနံ ကာရာပိတမတ္တေန ပဏ္ဍိတော နာမ န ဟောတိ, ယော ကောစိ ဧတာနိ ကာရေတိ, အပ္ပမတ္တကံ ဧတ’’န္တိ အာဟ။ သော တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေနာ’’တိ တုဏှီ ဟုတွာ ‘‘တတ္ထေဝ ဝသန္တော ပဏ္ဍိတံ ဝီမံသတူ’’တိ အမစ္စဿ ဒူတံ ပဋိပေသေသိ။ တံ သုတွာ အမစ္စော တတ္ထေဝ ဝသန္တော ပဏ္ဍိတံ ဝီမံသိ။
သတ္တဒါရကပဉှော
တတြိဒံ ဝီမံသနုဒ္ဒါနံ –
‘‘မံသံ ဂေါဏော ဂန္ထိ သုတ္တံ, ပုတ္တော ဂေါတော ရထေန စ၊
ဒဏ္ဍော သီသံ အဟီ စေဝ, ကုက္ကုဋော မဏိ ဝိဇာယနံ၊
ဩဒနံ ဝါလုကဉ္စာပိ, တဠာကုယျာနံ ဂဒြဘော မဏီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆၈။)တတ္ထ မံသန္တိ ဧကဒိဝသံ ဗောဓိသတ္တေ ကီဠာမဏ္ဍလံ ဂစ္ဆန္တေ ဧကော သေနော သူနဖလကတော မံသပေသိံ ဂဟေတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ တံ ဒိသွာ ဒါရကာ ‘‘မံသပေသိံ ဆဍ္ဍာပေဿာမာ’’တိ သေနံ အနုဗန္ဓိံသု။ သေနော ဣတော စိတော စ ဓာဝတိ။ တေ ဥဒ္ဓံ ဩလောကေတွာ တဿ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တာ ပါသာဏာဒီသု ဥပက္ခလိတွာ ကိလမန္တိ။ အထ နေ ပဏ္ဍိတော အာဟ ‘‘ဆဍ္ဍာပေဿာမိ န’’န္တိ။ ‘‘ဆဍ္ဍာပေဟိ သာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ပဿထာ’’တိ သော ဥဒ္ဓံ အနောလောကေတွာဝ ဝါတဝေဂေန ဓာဝိတွာ သေနဿ ဆာယံ အက္ကမိတွာ ပါဏိံ ပဟရိတွာ မဟာရဝံ ရဝိ။ တဿ တေဇေန သော သဒ္ဒေါ သေနဿ ကုစ္ဆိယံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ နိစ္ဆာရိတော ဝိယ အဟောသိ။ သော ဘီတော မံသံ ဆဍ္ဍေသိ။ မဟာသတ္တော ဆဍ္ဍိတဘာဝံ ဉတွာ ဆာယံ ဩလောကေန္တောဝ ဘူမိယံ ပတိတုံ အဒတွာ အာကာသေယေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ မဟာဇနော နဒန္တော ဝဂ္ဂန္တော အပ္ဖေါဋေန္တော မဟာသဒ္ဒံ အကာသိ။ အမစ္စော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ရညော ဒူတံ ပေသေသိ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဣမိနာ ဥပါယေန မံသပေသိံ ဆဍ္ဍာပေသိ, ဣဒံ ဒေဝေါ ဇာနာတူ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ သေနကံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, သေနက, အာနေမ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ? သော စိန္တေသိ ‘‘တဿ ဣဓာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ မယံ နိပ္ပဘာ ဘဝိဿာမ, အတ္ထိဘာဝမ္ပိ နော ရာဇာ န ဇာနိဿတိ, န တံ အာနေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ဗလဝလာဘမစ္ဆရိယတာယ ‘‘မဟာရာဇ, ဧတ္တကေန ပဏ္ဍိတော နာမ န ဟောတိ, အပ္ပမတ္တကံ ကိဉ္စိ ဧတ’’န္တိ အာဟ။ ရာဇာ မဇ္ဈတ္တောဝ ဟုတွာ ‘‘တတ္ထေဝ နံ ဝီမံသတူ’’တိ ပုန ပေသေသိ။
ဂေါဏောတိ ဧကော ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမဝါသီ ပုရိသော ‘‘ဝဿေ ပတိတေ ကသိဿာမီ’’တိ ဂါမန္တရတော ဂေါဏေ ကိဏိတွာ အာနေတွာ ဂေဟေ ဝသာပေတွာ ပုနဒိဝသေ ဂေါစရတ္ထာယ တိဏဘူမိံ အာနေတွာ ဂေါဏပိဋ္ဌေ နိသိန္နော ကိလန္တရူပေါ ဩတရိတွာ ရုက္ခမူလေ နိပန္နောဝ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော စောရော ဂေါဏေ ဂဟေတွာ ပလာယိ။ သော ပဗုဇ္ဈိတွာ ဂေါဏေ အပဿန္တော ဣတော စိတော စ ဩလောကေတွာ ဂေါဏေ ဂဟေတွာ ပလာယန္တံ စောရံ ဒိသွာ ဝေဂေန ပက္ခန္ဒိတွာ ‘‘ကုဟိံ မေ ဂေါဏေ နေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မမ ဂေါဏေ အတ္တနော ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ နေမီ’’တိ။ တေသံ ဝိဝါဒံ သုတွာ မဟာဇနော သန္နိပတိ။ ပဏ္ဍိတော တေသံ သာလာဒွါရေန ဂစ္ဆန္တာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဥဘောပိ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ ကိရိယံ ဒိသွာဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၆၉။)‘‘အယံ စောရော, အယံ ဂေါဏသာမိကော’’တိ ဇာနာတိ။ ဇာနန္တောပိ ‘‘ကသ္မာ ဝိဝဒထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဂေါဏသာမိကော အာဟ – ‘‘သာမိ, ဣမေ အဟံ အသုကဂါမတော အသုကဿ နာမ ဟတ္ထတော ကိဏိတွာ အာနေတွာ ဂေဟေ ဝသာပေတွာ ဂေါစရတ္ထာယ တိဏဘူမိံ နေသိံ, တတ္ထ မမ ပမာဒံ ဒိသွာ အယံ ဂေါဏေ ဂဟေတွာ ပလာယိ။ သွာဟံ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော ဣမံ ဒိသွာ အနုဗန္ဓိတွာ ဂဏှိံ, အသုကဂါမဝါသိနော မယာ ဧတေသံ ကိဏိတွာ ဂဟိတဘာဝံ ဇာနန္တီ’’တိ။ စောရော ပန ‘‘မမေတေ ဃရဇာတိကာ, အယံ မုသာ ဘဏတီ’’တိ အာဟ။
အထ နေ ပဏ္ဍိတော ‘‘အဟံ ဝေါ အဍ္ဍံ ဓမ္မေန ဝိနိစ္ဆိနိဿာမိ, ဌဿထ မေ ဝိနိစ္ဆယေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, သာမိ, ဌဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မဟာဇနဿ မနံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဌမံ စောရံ ပုစ္ဆိ ‘‘တယာ ဣမေ ဂေါဏာ ကိံ ခါဒါပိတာ ကိံ ပါယိတာ’’တိ? ‘‘ယာဂုံ ပါယိတာ တိလပိဋ္ဌဉ္စ မာသေ စ ခါဒါပိတာ’’တိ။ တတော ဂေါဏသာမိကံ ပုစ္ဆိ။ သော အာဟ – ‘‘သာမိ, ကုတော မေ ဒုဂ္ဂတဿ ယာဂုအာဒီနိ လဒ္ဓါနိ, တိဏမေဝ ခါဒါပိတာ’’တိ။ ပဏ္ဍိတော တေသံ ကထံ ပရိသံ ဂါဟာပေတွာ ပိယင်္ဂုပတ္တာနိ အာဟရာပေတွာ ကောဋ္ဋာပေတွာ ဥဒကေန မဒ္ဒါပေတွာ ဂေါဏေ ပါယေသိ။ ဂေါဏာ တိဏမေဝ ဆဍ္ဍယိံသု။ ပဏ္ဍိတော ‘‘ပဿထေတ’’န္တိ မဟာဇနဿ ဒဿေတွာ စောရံ ပုစ္ဆိ ‘‘တွံ စောရောသိ, န စောရောသီ’’တိ? သော ‘‘စောရောမှီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ မာ ဧဝရူပမကာသီ’’တိ ဩဝဒိ။ ဗောဓိသတ္တဿ ပရိသာ ပန တံ ဟတ္ထပါဒေဟိ ကောဋ္ဋေတွာ ဒုဗ္ဗလမကာသိ။ အထ နံ ပဏ္ဍိတော ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မေယေဝ တာဝ ဣမံ ဒုက္ခံ လဘသိ, သမ္ပရာယေ ပန နိရယာဒီသု မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိဿသိ, သမ္မ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပဇဟေတံ ကမ္မ’’န္တိ ဝတွာ တဿ ပဉ္စ သီလာနိ အဒါသိ။ အမစ္စော တံ ပဝတ္တိံ ယထာဘူတံ ရညော အာရောစာပေသိ။ ရာဇာ သေနကံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, သေနက, အာနေမ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ။ ‘‘ဂေါဏအဍ္ဍံ နာမ, မဟာရာဇ, ယေ ကေစိ ဝိနိစ္ဆိနန္တိ, အာဂမေဟိ တာဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာ မဇ္ဈတ္တော ဟုတွာ ပုန တထေဝ သာသနံ ပေသေသိ။ သဗ္ဗဋ္ဌာနေသုပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတော ပရံ ပန ဥဒ္ဒါနမတ္တမေဝ ဝိဘဇိတွာ ဒဿယိဿာမာတိ။
ဂန္ထီတိ ဧကာ ဒုဂ္ဂတိတ္ထီ နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ ဂန္ထိကေ ဗန္ဓိတွာ ကတံ သုတ္တဂန္ထိတပိဠန္ဓနံ ဂီဝတော မောစေတွာ သာဋကဿ ဥပရိ ဌပေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇၀။)နှာယိတုံ ပဏ္ဍိတေန ကာရိတပေါက္ခရဏိံ ဩတရိ။ အပရာ တရုဏိတ္ထီ တံ ဒိသွာ လောဘံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဥက္ခိပိတွာ ‘‘အမ္မ, အတိဝိယ သောဘနံ ဣဒံ ကိတ္တကေန တေ ကတံ, အဟမ္ပိ အတ္တနော ဧဝရူပံ ကရိဿာမိ, ဂီဝါယ ပိဠန္ဓိတွာ ပမာဏံ တာဝဿ ဥပဓာရေမီ’’တိ ဝတွာ တာယ ဥဇုစိတ္တတာယ ‘‘ဥပဓာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဂီဝါယ ပိဠန္ဓိတွာ ပက္ကာမိ။ ဣတရာ တံ ဒိသွာ သီဃံ ဥတ္တရိတွာ သာဋကံ နိဝါသေတွာ ဥပဓာဝိတွာ ‘‘ကဟံ မေ ပိဠန္ဓနံ ဂဟေတွာ ပလာယိဿသီ’’တိ သာဋကေ ဂဏှိ။ ဣတရာ ‘‘နာဟံ တဝ သန္တကံ ဂဏှာမိ, မမ ဂီဝါယမေဝ ပိဠန္ဓန’’န္တိ အာဟ။ မဟာဇနော တံ သုတွာ သန္နိပတိ။ ပဏ္ဍိတော ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ကီဠန္တော တာသံ ကလဟံ ကတွာ သာလာဒွါရေန ဂစ္ဆန္တီနံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိံ သဒ္ဒေါ ဧသော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ဥဘိန္နံ ကလဟကာရဏံ သုတွာ ပက္ကောသာပေတွာ အာကာရေနေဝ စောရိဉ္စ အစောရိဉ္စ ဉတွာပိ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဟံ ဝေါ ဓမ္မေန ဝိနိစ္ဆိနိဿာမိ, မမ ဝိနိစ္ဆယေ ဌဿထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဌဿာမ, သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဌမံ စောရိံ ပုစ္ဆိ ‘‘တွံ ဣမံ ပိဠန္ဓနံ ပိဠန္ဓန္တီ ကတရဂန္ဓံ ဝိလိမ္ပသီ’’တိ? ‘‘အဟံ နိစ္စံ သဗ္ဗသံဟာရကံ ဝိလိမ္ပာမီ’’တိ။ သဗ္ဗသံဟာရကော နာမ သဗ္ဗဂန္ဓေဟိ ယောဇေတွာ ကတဂန္ဓော။ တတော ဣတရံ ပုစ္ဆိ။ သာ အာဟ ‘‘ကုတော, သာမိ, လဒ္ဓေါ ဒုဂ္ဂတာယ မယှံ သဗ္ဗသံဟာရကော, အဟံ နိစ္စံ ပိယင်္ဂုပုပ္ဖဂန္ဓမေဝ ဝိလိမ္ပာမီ’’တိ။ ပဏ္ဍိတော ဥဒကပါတိံ အာဟရာပေတွာ တံ ပိဠန္ဓနံ တတ္ထ ပက္ခိပါပေတွာ ဂန္ဓိကံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧတံ ဂန္ဓံ ဥပသိင်္ဃိတွာ အသုကဂန္ဓဘာဝံ ဇာနာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ဥပသိင်္ဃန္တော ပိယင်္ဂုပုပ္ဖဘာဝံ ဉတွာ ဣမံ ဧကကနိပါတေ ဂါထမာဟ –
‘‘သဗ္ဗသံဟာရကော နတ္ထိ, သုဒ္ဓံ ကင်္ဂု ပဝါယတိ၊
အလိကံ ဘာသတိယံ ဓုတ္တီ, သစ္စမာဟု မဟလ္လိကာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁၀)၊
တတ္ထ ဓုတ္တီတိ ဓုတ္တိကာ။ အာဟူတိ အာဟ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။
ဧဝံ မဟာသတ္တော တံ ကာရဏံ မဟာဇနံ ဇာနာပေတွာ ‘‘တွံ စောရီသိ, န စောရီသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ စောရိဘာဝံ ပဋိဇာနာပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မဟာသတ္တဿ ပဏ္ဍိတဘာဝေါ ပါကဋော ဇာတော။
သုတ္တန္တိ ဧကာ ကပ္ပါသက္ခေတ္တရက္ခိကာ ဣတ္ထီ ကပ္ပါသက္ခေတ္တံ ရက္ခန္တီ တတ္ထေဝ ပရိသုဒ္ဓံ ကပ္ပါသံ ဂဟေတွာ သုခုမသုတ္တံ ကန္တိတွာ ဂုဠံ ကတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇၁။)ဥစ္ဆင်္ဂေ ဌပေတွာ ဂါမံ အာဂစ္ဆန္တီ ‘‘ပဏ္ဍိတဿ ပေါက္ခရဏိယံ နှာယိဿာမီ’’တိ တီရံ ဂန္တွာ သာဋကံ မုဉ္စိတွာ သာဋကဿ ဥပရိ သုတ္တဂုဠံ ဌပေတွာ ဩတရိတွာ ပေါက္ခရဏိယံ နှာယတိ။ အပရာ တံ ဒိသွာ လုဒ္ဓစိတ္တတာယ တံ ဂဟေတွာ ‘‘အဟော မနာပံ သုတ္တံ, အမ္မ, တယာ ကတ’’န္တိ အစ္ဆရံ ပဟရိတွာ ဩလောကေန္တီ ဝိယ ဥစ္ဆင်္ဂေ ကတွာ ပက္ကာမိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ပဏ္ဍိတော ပဌမံ စောရိံ ပုစ္ဆိ ‘‘တွံ ဂုဠံ ကရောန္တီ အန္တော ကိံ ပက္ခိပိတွာ အကာသီ’’တိ? ‘‘ကပ္ပါသဖလဋ္ဌိမေဝ သာမီ’’တိ။ တတော ဣတရံ ပုစ္ဆိ။ သာ ‘‘သာမိ တိမ္ဗရုအဋ္ဌိ’’န္တိ အာဟ။ သော ဥဘိန္နံ ဝစနံ ပရိသံ ဂါဟာပေတွာ သုတ္တဂုဠံ နိဗ္ဗေဌာပေတွာ တိမ္ဗရုအဋ္ဌိံ ဒိသွာ တံ စောရိဘာဝံ သံပဋိစ္ဆာပေသိ။ မဟာဇနော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ‘‘သုဝိနိစ္ဆိတော အဍ္ဍော’’တိ သာဓုကာရသဟဿာနိ ပဝတ္တေသိ။
ပုတ္တောတိ ဧကဒိဝသံ ဧကာ ဣတ္ထီ ပုတ္တံ အာဒါယ မုခဓောဝနတ္ထာယ ပဏ္ဍိတဿ ပေါက္ခရဏိံ ဂန္တွာ ပုတ္တံ နှာပေတွာ အတ္တနော သာဋကေ နိသီဒါပေတွာ အတ္တနော မုခံ ဓောဝိတုံ ဩတရိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကာ ယက္ခိနီ တံ ဒါရကံ ဒိသွာ ခါဒိတုကာမာ ဟုတွာ ဣတ္ထိဝေသံ ဂဟေတွာ ‘‘သဟာယိကေ, သောဘတိ ဝတာယံ ဒါရကော, တဝေသော ပုတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပါယေမိ န’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ပါယေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တံ ဂဟေတွာ ထောကံ ကီဠာပေတွာ အာဒါယ ပလာယိ။ ဣတရာ တံ ဒိသွာ ဓာဝိတွာ ‘‘ကုဟိံ မေ ပုတ္တံ နေသီ’’တိ ဂဏှိ။ ယက္ခိနီ ‘‘ကုတော တယာ ပုတ္တော လဒ္ဓေါ, မမေသော ပုတ္တော’’တိ အာဟ။ တာ ကလဟံ ကရောန္တိယော သာလာဒွါရေန ဂစ္ဆန္တိ။ ပဏ္ဍိတော တံ ကလဟသဒ္ဒံ သုတွာ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ တာ တဿ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ တံ သုတွာ မဟာသတ္တော အက္ခီနံ အနိမိသတာယ စေဝ ရတ္တတာယ စ နိရာသင်္ကတာယ စ ဆာယာယ အဘာဝတာယ စ ‘‘အယံ ယက္ခိနီ’’တိ ဉတွာပိ ‘‘မမ ဝိနိစ္ဆယေ ဌဿထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဌဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘူမိယံ လေခံ ကဍ္ဎယိတွာ လေခါမဇ္ဈေ ဒါရကံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ယက္ခိနိံ ဟတ္ထေသု, မာတရံ ပါဒေသု ဂါဟာပေတွာ ‘‘ဒွေပိ ကဍ္ဎိတွာ ဂဏှထ, ကဍ္ဎိတုံ သက္ကောန္တိယာ ဧဝ ပုတ္တော’’တိ အာဟ။
တာ ဥဘောပိ ကဍ္ဎိံသု။ ဒါရကော ကဍ္ဎိယမာနော ဒုက္ခပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဝိရဝိ။ မာတာ ဟဒယေန ဖလိတေန ဝိယ ဟုတွာ ပုတ္တံ မုဉ္စိတွာ ရောဒမာနာ အဋ္ဌာသိ။ ပဏ္ဍိတော မဟာဇနံ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္ဘော, ဒါရကေ, မာတု ဟဒယံ မုဒုကံ ဟောတိ, ဥဒါဟု အမာတူ’’တိ။ ‘‘မာတု ဟဒယံ မုဒုကံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဒါနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇၂။)ဒါရကံ ဂဟေတွာ ဌိတာ မာတာ ဟောတိ, ဥဒါဟု ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဌိတာ’’တိ? ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဌိတာ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘ဣမံ ပန ဒါရကစောရိံ တုမှေ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ အထ နေ ပဏ္ဍိတော အာဟ – ‘‘ယက္ခိနီ ဧသာ, ဧတံ ခါဒိတုံ ဂဏှီ’’တိ။ ‘‘ကထံ ဇာနာသိ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘အက္ခီနံ အနိမိသတာယ စေဝ ရတ္တတာယ စ နိရာသင်္ကတာယ စ ဆာယာယ အဘာဝေန စ နိက္ကရုဏတာယ စာ’’တိ။ အထ နံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ? ‘‘ယက္ခိနီမှိ သာမီ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ ဣမံ ဒါရကံ ဂဏှီ’’တိ? ‘‘ခါဒိတုံ ဂဏှာမိ, သာမီ’’တိ။ ‘‘အန္ဓဗာလေ, တွံ ပုဗ္ဗေပိ ပါပကမ္မံ ကတွာ ယက္ခိနီ ဇာတာသိ, ဣဒါနိ ပုနပိ ပါပံ ကရောသိ, အဟော အန္ဓဗာလာသီ’’တိ ဝတွာ တံ ပဉ္စသီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧဝရူပံ ပါပကမ္မံ မာ အကာသီ’’တိ ဝတွာ တံ ဥယျောဇေသိ။ ဒါရကမာတာပိ ဒါရကံ လဘိတွာ ‘‘စိရံ ဇီဝတု သာမီ’’တိ ပဏ္ဍိတံ ထောမေတွာ ပုတ္တံ အာဒါယ ပက္ကာမိ။
ဂေါတောတိ ဧကော ကိရ လကုဏ္ဍကတ္တာ ဂေါတော, ကာဠဝဏ္ဏတာ စ ကာဠောတိ ဂေါတကာဠော နာမ ပုရိသော သတ္တသံဝစ္ဆရာနိ ကမ္မံ ကတွာ ဘရိယံ လဘိ။ သာ နာမေန ဒီဃတာလာ နာမ။ သော ဧကဒိဝသံ တံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပူဝခါဒနီယံ ပစာဟိ, မာတာပိတရော ဒဋ္ဌုံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ တေ မာတာပိတူဟီ’’တိ တာယ ပဋိက္ခိတ္တောပိ ယာဝတတိယံ ဝတွာ ပူဝခါဒနီယံ ပစာပေတွာ ပါထေယျဉ္စေဝ ပဏ္ဏာကာရဉ္စ အာဒါယ တာယ သဒ္ဓိံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော အန္တရာမဂ္ဂေ ဥတ္တာနဝါဟိနိံ ဧကံ နဒိံ အဒ္ဒသ။ တေ ပန ဒွေပိ ဥဒကဘီရုကဇာတိကာဝ, တသ္မာ တံ ဥတ္တရိတုံ အဝိသဟန္တာ တီရေ အဋ္ဌံသု။ တဒါ ဒီဃပိဋ္ဌိ နာမေကော ဒုဂ္ဂတပုရိသော အနုဝိစရန္တော တံ ဌာနံ ပါပုဏိ။ အထ နံ တေ ဒိသွာ ပုစ္ဆိံသု ‘‘သမ္မ, အယံ နဒီ ဂမ္ဘီရာ ဥတ္တာနာ’’တိ။ သော တေသံ ကထံ သုတွာ ဥဒကဘီရုကဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သမ္မ, အယံ နဒီ ဂမ္ဘီရာ ဗဟုစဏ္ဍမစ္ဆာကိဏ္ဏာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သမ္မ, ကထံ တွံ ဂမိဿသီ’’တိ? သော အာဟ – ‘‘သံသုမာရမကရာနံ အမှေဟိ ပရိစယော အတ္ထိ, တေန တေ အမှေ န ဝိဟေဌေန္တီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ, သမ္မ, အမှေပိ နေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထဿ တေ ခဇ္ဇဘောဇနံ အဒံသု။ သော ကတဘတ္တကိစ္စော ‘‘သမ္မ, ကံ ပဌမံ နေမီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော အာဟ – ‘‘တဝ သဟာယိကံ ပဌမံ နေဟိ, မံ ပစ္ဆာ နေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တံ ခန္ဓေ ကတွာ ပါထေယျဉ္စေဝ ပဏ္ဏာကာရဉ္စ ဂဟေတွာ နဒိံ ဩတရိတွာ ထောကံ ဂန္တွာ ဥက္ကုဋိကော နိသီဒိတွာ ပက္ကာမိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇၃။)ဂေါတကာဠော တီရေ ဌိတောဝ ‘‘ဂမ္ဘီရာဝတာယံ နဒီ, ဧဝံ ဒီဃဿပိ နာမ ဧဝရူပါ, မယှံ ပန အပသယှာဝ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ ဣတရောပိ တံ နဒီမဇ္ဈံ နေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ တံ ပေါသေဿာမိ, သမ္ပန္နဝတ္ထာလင်္ကာရာ ဒါသိဒါသပရိဝုတာ ဝိစရိဿသိ, ကိံ တေ အယံ လကုဏ္ဍကဝါမနကော ကရိဿတိ, မမ ဝစနံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သာ တဿ ဝစနံ သုတွာဝ အတ္တနော သာမိကေ သိနေဟံ ဘိန္ဒိတွာ တံခဏညေဝ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟုတွာ ‘‘သာမိ, သစေ မံ န ဆဍ္ဍေဿသိ, ကရိဿာမိ တေ ဝစန’’န္တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကိံ ဝဒေသိ, အဟံ တံ ပေါသေဿာမီ’’တိ။ တေ ပရတီရံ ဂန္တွာ ဥဘောပိ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ‘‘ဂေါတကာဠံ ပဟာယ တိဋ္ဌ တွ’’န္တိ ဝတွာ တဿ ပဿန္တဿေဝ ခါဒနီယံ ခါဒန္တာ ပက္ကမိံသု။ သော ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဧကတော ဟုတွာ မံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယန္တိ မညေ’’တိ အပရာပရံ ဓာဝန္တော ထောကံ ဩတရိတွာ ဘယေန နိဝတ္တိတွာ ပုန တေသု ကောပေန ‘‘ဇီဝါမိ ဝါ မရာမိ ဝါ’’တိ ဥလ္လင်္ဃိတွာ နဒိယံ ပတိတော ဥတ္တာနဘာဝံ ဉတွာ နဒိံ ဥတ္တရိတွာ ဝေဂေန တံ ပါပုဏိတွာ ‘‘အမ္ဘော ဒုဋ္ဌစောရ, ကုဟိံ မေ ဘရိယံ နေသီ’’တိ အာဟ။ ဣတရောပိ တံ ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌဝါမနက, ကုတော တဝ ဘရိယာ, မမေသာ ဘရိယာ’’တိ ဝတွာ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ ခိပိ။ သော ဒီဃတာလံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ’’တိဋ္ဌ တွံ ကုဟိံ ဂစ္ဆသိ, သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ ကမ္မံ ကတွာ လဒ္ဓဘရိယာ မေသီ’’တိ ဝတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကလဟံ ကရောန္တော သာလာယ သန္တိကံ ပါပုဏိ။ မဟာဇနော သန္နိပတိ။
ပဏ္ဍိတော ‘‘ကိံ သဒ္ဒေါ နာမေသော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေ ဥဘောပိ ပက္ကောသာပေတွာ ဝစနပ္ပဋိဝစနံ သုတွာ ‘‘မမ ဝိနိစ္ဆယေ ဌဿထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဌဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဌမံ ဒီဃပိဋ္ဌိံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တွံ ကောနာမောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒီဃပိဋ္ဌိကော နာမ, သာမီ’’တိ။ ‘‘ဘရိယာ တေ ကာ နာမာ’’တိ? သော တဿာ နာမံ အဇာနန္တော အညံ ကထေသိ။ ‘‘မာတာပိတရော တေ ကေ နာမာ’’တိ? ‘‘အသုကာ နာမာ’’တိ။ ‘‘ဘရိယာယ ပန တေ မာတာပိတရော ကေ နာမာ’’တိ? သော အဇာနိတွာ အညံ ကထေသိ။ တဿ ကထံ ပရိသံ ဂါဟာပေတွာ တံ အပနေတွာ ဣတရံ ပက္ကောသာပေတွာ ပုရိမနယေနေဝ သဗ္ဗေသံ နာမာနိ ပုစ္ဆိ။ သော ယထာဘူတံ ဇာနန္တော အဝိရဇ္ဈိတွာ ကထေသိ။ တမ္ပိ အပနေတွာ ဒီဃတာလံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တွံ ကာ နာမာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒီဃတာလာ နာမ သာမီ’’တိ။ ‘‘သာမိကော တေ ကောနာမော’’တိ? သာ အဇာနန္တီ အညံ ကထေသိ။ ‘‘မာတာပိတရော တေ ကေ နာမာ’’တိ။ ‘‘အသုကာ နာမ သာမီ’’တိ။ ‘‘သာမိကဿ ပန တေ မာတာပိတရော ကေ နာမာ’’တိ? သာပိ ဝိလပန္တီ အညံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇၄။)ကထေသိ။ ဣတရေ ဒွေ ပက္ကောသာပေတွာ မဟာဇနံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ ဣမိဿာ ဒီဃပိဋ္ဌိဿ ဝစနေန သမေတိ, ဥဒါဟု ဂေါတကာဠဿာ’’တိ။ ‘‘ဂေါတကာဠဿ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘အယံ ဧတိဿာ သာမိကော, ဣတရော စောရော’’တိ။ အထ နံ ‘‘စောရောသိ, န စောရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ, သာမိ, စောရောမှီ’’တိ စောရဘာဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ပဏ္ဍိတဿ ဝိနိစ္ဆယေန ဂေါတကာဠော အတ္တနော ဘရိယံ လဘိတွာ မဟာသတ္တံ ထောမေတွာ တံ အာဒါယ ပက္ကာမိ။ ပဏ္ဍိတော ဒီဃပိဋ္ဌိမာဟ ‘‘မာ ပုန ဧဝမကာသီ’’တိ။
ရထေန စာတိ ဧကဒိဝသံ ဧကော ပန ပုရိသော ရထေ နိသီဒိတွာ မုခဓောဝနတ္ထာယ နိက္ခမိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော အာဝဇ္ဇေန္တော ပဏ္ဍိတံ ဒိသွာ ‘‘မဟောသဓဗုဒ္ဓင်္ကုရဿ ပညာနုဘာဝံ ပါကဋံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မနုဿဝေသေနာဂန္တွာ ရထဿ ပစ္ဆာဘာဂံ ဂဟေတွာ ပါယာသိ။ ရထေ နိသိန္နော ပုရိသော ‘‘တာတ, ကေနတ္ထေနာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘တုမှေ ဥပဋ္ဌာတု’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ယာနာ ဩရုယှ သရီရကိစ္စတ္ထာယ ဂတော။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော ရထံ အဘိရုဟိတွာ ဝေဂေန ပါဇေသိ။ ရထသာမိကော ပန သရီရကိစ္စံ ကတွာ နိက္ခန္တော သက္ကံ ရထံ ဂဟေတွာ ပလာယန္တံ ဒိသွာ ဝေဂေန ဂန္တွာ ‘‘တိဋ္ဌ တိဋ္ဌ, ကုဟိံ မေ ရထံ နေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တဝ ရထော အညော ဘဝိဿတိ, အယံ ပန မမ ရထော’’တိ ဝုတ္တေ တေန သဒ္ဓိံ ကလဟံ ကရောန္တော သာလာဒွါရံ ပတ္တော။ ပဏ္ဍိတော ‘‘ကိံ နာမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ တေ ပက္ကောသာပေတွာ အာဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ နိဗ္ဘယတာယ စေဝ အက္ခီနံ အနိမိသတာယ စ ‘‘အယံ သက္ကော, အယံ ရထသာမိကော’’တိ အညာသိ, ဧဝံ သန္တေပိ ဝိဝါဒကာရဏံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘မမ ဝိနိစ္ဆယေ ဌဿထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာမ, ဌဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ရထံ ပါဇေဿာမိ, တုမှေ ဒွေပိ ရထံ ပစ္ဆတော ဂဟေတွာ ဂစ္ဆထ, ရထသာမိကော န ဝိဿဇ္ဇေဿတိ, ဣတရော ဝိဿဇ္ဇေဿတီ’’တိ ဝတွာ ပုရိသံ အာဏာပေသိ ‘‘ရထံ ပါဇေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။
ဣတရေပိ ဒွေ ပစ္ဆတော ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ရထသာမိကော ထောကံ ဂန္တွာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဌိတော, သက္ကော ပန ရထေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ရထေနေဝ သဒ္ဓိံ နိဝတ္တိ။ ပဏ္ဍိတော မနုဿေ အာစိက္ခိ ‘‘အယံ ပုရိသော ထောကံ ဂန္တွာ ရထံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဌိတော, အယံ ပန ရထေန သဒ္ဓိံ ဓာဝိတွာ ရထေနေဝ သဒ္ဓိံ နိဝတ္တိ, နေဝဿ သရီရေ သေဒဗိန္ဒုမတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, အဿာသပဿာသောပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇၅။)နတ္ထိ, အဘီတော အနိမိသနေတ္တော, ဧသ သက္ကော ဒေဝရာဇာ’’တိ။ အထ နံ ‘‘သက္ကော ဒေဝရာဇာသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ အာဂတောသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တဝေဝ ပညာပကာသနတ္ထံ ပဏ္ဍိတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ မာ ပုန ဧဝမကာသီ’’တိ ဩဝဒတိ။ သက္ကောပိ သက္ကာနုဘာဝံ ဒဿေန္တော အာကာသေ ဌတွာ ‘‘သုဝိနိစ္ဆိတော ပဏ္ဍိတေန အဍ္ဍော’’တိ ပဏ္ဍိတဿ ထုတိံ ကတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ တဒါ သော အမစ္စော သယမေဝ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘မဟာရာဇ, ပဏ္ဍိတေန ဧဝံ ရထအဍ္ဍော သုဝိနိစ္ဆိတော, သက္ကောပိ တေန ပရာဇိတော, ကသ္မာ ပုရိသဝိသေသံ န ဇာနာသိ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သေနကံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, သေနက, အာနေမ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ။ သော လာဘမစ္ဆရေန ‘‘မဟာရာဇ, ဧတ္တကေန ပဏ္ဍိတော နာမ န ဟောတိ, အာဂမေထ တာဝ ဝီမံသိတွာ ဇာနိဿာမာ’’တိ အာဟ။
သတ္တဒါရကပဉှော နိဋ္ဌိတော။
ဂဒြဘပဉှော
ဒဏ္ဍောတိ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ‘‘ပဏ္ဍိတံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ ခဒိရဒဏ္ဍံ အာဟရာပေတွာ တတော ဝိဒတ္ထိံ ဂဟေတွာ စုန္ဒကာရေ ပက္ကောသာပေတွာ သုဋ္ဌု လိခါပေတွာ ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမံ ပေသေသိ ‘‘ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမဝါသိနော ကိရ ပဏ္ဍိတာ, ‘ဣမဿ ခဒိရဒဏ္ဍဿ ဣဒံ အဂ္ဂံ, ဣဒံ မူလ’န္တိ ဇာနန္တု, အဇာနန္တာနံ သဟဿဒဏ္ဍော’’တိ။ ဂါမဝါသိနော သန္နိပတိတွာ ဇာနိတုံ အသက္ကောန္တာ သေဋ္ဌိနော ကထယိံသု ‘‘ကဒါစိ မဟောသဓပဏ္ဍိတော ဇာနေယျ, ပက္ကောသာပေတွာ တံ ပုစ္ဆထာ’’တိ။ သေဋ္ဌိ ပဏ္ဍိတံ ကီဠာမဏ္ဍလာ ပက္ကောသာပေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘တာတ, မယံ ဇာနိတုံ န သက္ကောမ, အပိ နု တွံ သက္ခိဿသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တံ သုတွာ ပဏ္ဍိတော စိန္တေသိ ‘‘ရညော ဣမဿ အဂ္ဂေန ဝါ မူလေန ဝါ ပယောဇနံ နတ္ထိ, မမ ဝီမံသနတ္ထာယ ပေသိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ စိန္တေတွာ စ ပန ‘‘အာဟရထ, တာတ, ဇာနိဿာမီ’’တိ အာဟရာပေတွာ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာဝ ‘‘ဣဒံ အဂ္ဂံ ဣဒံ မူလ’’န္တိ ဉတွာပိ မဟာဇနဿ ဟဒယဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဥဒကပါတိံ အာဟရာပေတွာ ခဒိရဒဏ္ဍကဿ မဇ္ဈေ သုတ္တေန ဗန္ဓိတွာ သုတ္တကောဋိယံ ဂဟေတွာ ခဒိရဒဏ္ဍကံ ဥဒကပိဋ္ဌေ ဌပေသိ။ မူလံ ဘာရိယတာယ ပဌမံ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိ။ တတော မဟာဇနံ ပုစ္ဆိ ‘‘ရုက္ခဿ နာမ မူလံ ဘာရိယံ ဟောတိ, ဥဒါဟု အဂ္ဂ’’န္တိ? ‘‘မူလံ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ တေန ဟိ ဣမဿ ပဌမံ နိမုဂ္ဂံ ပဿထ, ဧတံ မူလန္တိ ဣမာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇၆။)သညာယ အဂ္ဂဉ္စ မူလဉ္စ အာစိက္ခိ။ ဂါမဝါသိနော ‘‘ဣဒံ အဂ္ဂံ ဣဒံ မူလ’’န္တိ ရညော ပဟိဏိံသု။ ရာဇာ ‘‘ကော ဣမံ ဇာနာတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သိရိဝဍ္ဎနသေဋ္ဌိနော ပုတ္တော မဟောသဓပဏ္ဍိတော’’တိ သုတွာ ‘‘ကိံ, သေနက, အာနေမ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အဓိဝါသေဟိ, ဒေဝ, အညေနပိ ဥပါယေန နံ ဝီမံသိဿာမာတိ။
သီသန္တိ အထေကဒိဝသံ ဣတ္ထိယာ စ ပုရိသဿ စာတိ ဒွေ သီသာနိ အာဟရာပေတွာ ‘‘ဣဒံ ဣတ္ထိသီသံ, ဣဒံ ပုရိသသီသန္တိ ဇာနန္တု, အဇာနန္တာနံ သဟဿဒဏ္ဍော’’တိ ပဟိဏိံသု။ ဂါမဝါသိနော အဇာနန္တာ ပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိံသု။ သော ဒိသွာဝ အညာသိ။ ကထံ ဇာနာတိ? ပုရိသသီသေ ကိရ သိဗ္ဗိနီ ဥဇုကာဝ ဟောတိ, ဣတ္ထိသီသေ သိဗ္ဗိနီ ဝင်္ကာ ဟောတိ, ပရိဝတ္တိတွာ ဂစ္ဆတိ။ သော ဣမိနာ အဘိညာဏေန ‘‘ဣဒံ ဣတ္ထိယာ သီသံ, ဣဒံ ပုရိသဿ သီသ’’န္တိ အာစိက္ခိ။ ဂါမဝါသိနောပိ ရညော ပဟိဏိံသု။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။
အဟီတိ အထေကဒိဝသံ သပ္ပဉ္စ သပ္ပိနိဉ္စ အာဟရာပေတွာ ‘‘အယံ သပ္ပေါ, အယံ သပ္ပိနီတိ ဇာနန္တု, အဇာနန္တာနံ သဟဿဒဏ္ဍော’’တိ ဝတွာ ဂါမဝါသီနံ ပေသေသုံ။ ဂါမဝါသိနော အဇာနန္တာ ပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိံသု။ သော ဒိသွာဝ ဇာနာတိ။ သပ္ပဿ ဟိ နင်္ဂုဋ္ဌံ ထူလံ ဟောတိ, သပ္ပိနိယာ တနုကံ ဟောတိ, သပ္ပဿ သီသံ ပုထုလံ ဟောတိ, သပ္ပိနိယာ တနုကံ ဟောတိ, သပ္ပဿ အက္ခီနိ မဟန္တာနိ, သပ္ပိနိယာ ခုဒ္ဒကာနိ, သပ္ပဿ သောဝတ္တိကော ပရာဗဒ္ဓေါ ဟောတိ, သပ္ပိနိယာ ဝိစ္ဆိန္နကော။ သော ဣမေဟိ အဘိညာဏေဟိ ‘‘အယံ သပ္ပေါ, အယံ သပ္ပိနီ’’တိ အာစိက္ခိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ကုက္ကုဋောတိ အထေကဒိဝသံ ‘‘ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမဝါသိနော အမှာကံ သဗ္ဗသေတံ ပါဒဝိသာဏံ သီသကကုဓံ တယော ကာလေ အနတိက္ကမိတွာ နဒန္တံ ဥသဘံ ပေသေန္တု, နော စေ ပေသေန္တိ, သဟဿဒဏ္ဍော’’တိ ပဟိဏိံသု။ တေ အဇာနန္တာ ပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိံသု။ သော အာဟ – ‘‘ရာဇာ ဝေါ သဗ္ဗသေတံ ကုက္ကုဋံ အာဟရာပေသိ, သော ဟိ ပါဒနခသိခတာယ ပါဒဝိသာဏော နာမ, သီသစူဠတာယ သီသကကုဓော နာမ, တိက္ခတ္တုံ ဝဿနတော တယော ကာလေ အနတိက္ကမိတွာ နဒတိ နာမ, တသ္မာ ဧဝရူပံ ကုက္ကုဠံ ပေသေထာ’’တိ အာဟ။ တေ ပေသယိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇၇။)မဏီတိ သက္ကေန ကုသရညော ဒိန္နော မဏိက္ခန္ဓော အဋ္ဌသု ဌာနေသု ဝင်္ကော ဟောတိ။ တဿ ပုရာဏသုတ္တံ ဆိန္နံ, ကောစိ ပုရာဏသုတ္တံ နီဟရိတွာ နဝသုတ္တံ ပဝေသေတုံ န သက္ကောတိ, တသ္မာ ဧကဒိဝသံ ‘‘ဣမသ္မာ မဏိက္ခန္ဓာ ပုရာဏသုတ္တံ နီဟရိတွာ နဝသုတ္တံ ပဝေသေန္တူ’’တိ ပေသယိံသု။ ဂါမဝါသိနော ပုရာဏသုတ္တံ နီဟရိတွာ နဝသုတ္တံ ပဝေသေတုံ အသက္ကောန္တာ ပဏ္ဍိတဿ အာစိက္ခိံသု။ သော ‘‘မာ စိန္တယိတ္ထ, မဓုံ အာဟရထာ’’တိ အာဟရာပေတွာ မဏိနော ဒွီသု ပဿေသု မဓုနာ ဆိဒ္ဒံ မက္ခေတွာ ကမ္ဗလသုတ္တံ ဝဋ္ဋေတွာ ကောဋိယံ မဓုနာ မက္ခေတွာ ထောကံ ဆိဒ္ဒေ ပဝေသေတွာ ကိပိလ္လိကာနံ နိက္ခမနဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ ကိပိလ္လိကာ မဓုဂန္ဓေန နိက္ခမိတွာ မဏိမှိ ပုရာဏသုတ္တံ ခါဒမာနာ ဂန္တွာ ကမ္ဗလသုတ္တကောဋိယံ ဍံသိတွာ ကဍ္ဎန္တာ ဧကေန ပဿေန နီဟရိံသု။ ပဏ္ဍိတော ပဝေသိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ရညော ဒေထာ’’တိ ဂါမဝါသီနံ အဒါသိ။ တေ ရညော ပေသယိံသု။ သော ပဝေသိတဥပါယံ သုတွာ တုဿိ။
ဝိဇာယနန္တိ အထေကဒိဝသံ ရညော မင်္ဂလဥသဘံ ဗဟူ မာသေ ခါဒါပေတွာ မဟောဒရံ ကတွာ ဝိသာဏာနိ ဓောဝိတွာ တေလေန မက္ခေတွာ ဟလိဒ္ဒိယာ နှာပေတွာ ဂါမဝါသီနံ ပဟိဏိံသု ‘‘တုမှေ ကိရ ပဏ္ဍိတာ, အယဉ္စ ရညော မင်္ဂလဥသဘော ပတိဋ္ဌိတဂဗ္ဘော, ဧတံ ဝိဇာယာပေတွာ သဝစ္ဆကံ ပေသေထ, အပေသေန္တာနံ သဟဿဒဏ္ဍော’’တိ။ ဂါမဝါသိနော ‘‘န သက္ကာ ဣဒံ ကာတုံ, ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမာ’’တိ ပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိံသု။ သော ‘‘ဣမိနာ ဧကေန ပဉှပဋိဘာဂေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘သက္ခိဿထ ပနေကံ ရညာ သဒ္ဓိံ ကထနသမတ္ထံ ဝိသာရဒံ ပုရိသံ လဒ္ဓု’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ဂရု ဧတံ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ နံ ပက္ကောသထာ’’တိ။ တေ ပက္ကောသိံသု။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘ဧဟိ, ဘော ပုရိသ, တွံ တဝ ကေသေ ပိဋ္ဌိယံ ဝိကိရိတွာ နာနပ္ပကာရံ ဗလဝပရိဒေဝံ ပရိဒေဝန္တော ရာဇဒွါရံ ဂစ္ဆ, အညေဟိ ပုစ္ဆိတောပိ ကိဉ္စိ အဝတွာဝ ပရိဒေဝ, ရညာ ပန ပက္ကောသာပေတွာ ပရိဒေဝကာရဏံ ပုစ္ဆိတောဝ သမာနော ‘ပိတာ မေ ဒေဝ ဝိဇာယိတုံ န သက္ကောတိ, အဇ္ဇ သတ္တမော ဒိဝသော, ပဋိသရဏံ မေ ဟောဟိ, ဝိဇာယနုပါယမဿ ကရောဟီ’တိ ဝတွာ ရညာ ‘ကိံ ဝိလပသိ အဋ္ဌာနမေတံ, ပုရိသာ နာမ ဝိဇာယန္တာ နတ္ထီ’တိ ဝုတ္တေ ‘သစေ ဒေဝ, ဧဝံ နတ္ထိ, အထ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇၈။)ကသ္မာ ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမဝါသိနော ကထံ မင်္ဂလဥသဘံ ဝိဇာယာပေဿန္တီ’တိ ဝဒေယျာသီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တထာ အကာသိ။ ရာဇာ ‘‘ကေနိဒံ ပဉှပဋိဘာဂံ စိန္တိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတေနာ’’တိ သုတွာ တုဿိ။
ဩဒနန္တိ အပရသ္မိံ ဒိဝသေ ‘‘ပဏ္ဍိတံ ဝီမံသိဿာမာ’’တိ ‘‘ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမဝါသိနော အမှာကံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အမ္ဗိလောဒနံ ပစိတွာ ပေသေန္တု။ တတြိမာနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ – န တဏ္ဍုလေဟိ, န ဥဒကေန, န ဥက္ခလိယာ, န ဥဒ္ဓနေန, န အဂ္ဂိနာ, န ဒါရူဟိ, န ဣတ္ထိယာ န ပုရိသေန, န မဂ္ဂေနာတိ။ အပေသေန္တာနံ သဟဿဒဏ္ဍော’’တိ ပဟိဏိံသု။ ဂါမဝါသိနော တံ ကာရဏံ အဇာနန္တာ ပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိံသု။ သော ‘‘မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘န တဏ္ဍုလေဟီတိ ကဏိကံ ဂါဟာပေတွာ, န ဥဒကေနာတိ ဟိမံ ဂါဟာပေတွာ, န ဥက္ခလိယာတိ အညံ နဝမတ္တိကာဘာဇနံ ဂါဟာပေတွာ, န ဥဒ္ဓနေနာတိ ခါဏုကေ ကောဋ္ဋာပေတွာ, န အဂ္ဂိနာတိ ပကတိအဂ္ဂိံ ပဟာယ အရဏိအဂ္ဂိံ ဂါဟာပေတွာ, န ဒါရူဟီတိ ပဏ္ဏာနိ ဂါဟာပေတွာ အမ္ဗိလောဒနံ ပစာပေတွာ နဝဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ လဉ္ဆိတွာ, န ဣတ္ထိယာ န ပုရိသေနာတိ ပဏ္ဍကေန ဥက္ခိပါပေတွာ, န မဂ္ဂေနာတိ မဟာမဂ္ဂံ ပဟာယ ဇင်္ဃမဂ္ဂေန ရညော ပေသေထာ’’တိ အာဟ။ တေ တထာ ကရိံသု။ ရာဇာ ‘‘ကေန ပနေသ ပဉှော ဉာတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတေနာ’’တိ သုတွာ တုဿိ။
ဝါလုကန္တိ အပရသ္မိံ ဒိဝသေ ပဏ္ဍိတဿ ဝီမံသနတ္ထံ ဂါမဝါသီနံ ပဟိဏိံသု ‘‘ရာဇာ ဒေါလာယ ကီဠိတုကာမော, ရာဇကုလေ ပုရာဏယောတ္တံ ဆိန္နံ, ဧကံ ဝါလုကယောတ္တံ ဝဋ္ဋေတွာ ပေသေန္တု, အပေသေန္တာနံ သဟဿဒဏ္ဍော’’တိ။ တေ ပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိံသု။ ပဏ္ဍိတော ‘‘ဣမိနာပိ ပဉှပဋိဘာဂေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဂါမဝါသိနော အဿာသေတွာ ဝစနကုသလေ ဒွေ တယော ပုရိသေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ, ရာဇာနံ ဝဒေထ ‘ဒေဝ, ဂါမဝါသိနော တဿ ယောတ္တဿ တနုကံ ဝါ ထူလံ ဝါ ပမာဏံ န ဇာနန္တိ, ပုရာဏဝါလုကယောတ္တတော ဝိဒတ္ထိမတ္တံ ဝါ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ ဝါ ခဏ္ဍံ ပေသေထ, တံ ဩလောကေတွာ တေန ပမာဏေန ဝဋ္ဋေဿန္တီ’တိ။ သစေ, ဝေါ ရာဇာ ‘အမှာကံ ဃရေ ဝါလုကယောတ္တံ နာမ န ကဒါစိ သုတပုဗ္ဗ’န္တိ ဝဒတိ, အထ နံ ‘သစေ, မဟာရာဇ, ဝေါ ဧဝရူပံ န သက္ကာ ကာတုံ, ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမဝါသိနော ကထံ ကရိဿန္တီ’တိ ဝဒေယျာထာ’’တိ ပေသေသိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ ရာဇာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၇၉။)‘‘ကေန စိန္တိတံ ပဉှပဋိဘာဂ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတေနာ’’တိ သုတွာ တုဿိ။
တဠာကန္တိ အပရသ္မိံ ဒိဝသေ ပဏ္ဍိတဿ ဝီမံသနတ္ထံ ‘‘ရာဇာ ဥဒကကီဠံ ကီဠိတုကာမော, ပဉ္စဝိဓပဒုမသစ္ဆန္နံ ပေါက္ခရဏိံ ပေသေန္တု, အပေသေန္တာနံ သဟဿဒဏ္ဍော’’တိ ဂါမဝါသီနံ ပေသယိံသု။ တေ ပဏ္ဍိတဿ အာရောစေသုံ။ သော ‘‘ဣမိနာပိ ပဉှပဋိဘာဂေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဝစနကုသလေ ကတိပယေ မနုဿေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧထ တုမှေ ဥဒကကီဠံ ကီဠိတွာ အက္ခီနိ ရတ္တာနိ ကတွာ အလ္လကေသာ အလ္လဝတ္ထာ ကဒ္ဒမမက္ခိတသရီရာ ယောတ္တဒဏ္ဍလေဍ္ဍုဟတ္ထာ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ဒွါရေ ဌိတဘာဝံ ရညော အာရောစာပေတွာ ကတောကာသာ ပဝိသိတွာ ‘မဟာရာဇ, တုမှေဟိ ကိရ ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမဝါသိနော ပေါက္ခရဏိံ ပေသေန္တူတိ ပဟိတာ မယံ တုမှာကံ အနုစ္ဆဝိကံ မဟန္တံ ပေါက္ခရဏိံ အာဒါယ အာဂတာ။ သာ ပန အရညဝါသိကတ္တာ နဂရံ ဒိသွာ ဒွါရပါကာရပရိခါအဋ္ဋာလကာဒီနိ ဩလောကေတွာ ဘီတတသိတာ ယောတ္တာနိ ဆိန္ဒိတွာ ပလာယိတွာ အရညမေဝ ပဝိဋ္ဌာ, မယံ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပေါထေန္တာပိ နိဝတ္တေတုံ န သက္ခိမှာ, တုမှာကံ အရညာ အာနီတံ ပုရာဏပေါက္ခရဏိံ ပေသေထ, တာယ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ဟရိဿာမာ’တိ ဝတွာ ရညာန ကဒါစိ မမ အရညတော အာနီတပေါက္ခရဏီ နာမ ဘူတပုဗ္ဗာ, န စ မယာ ကဿစိ ယောဇေတွာ အာဟရဏတ္ထာယ ပေါက္ခရဏီ ပေသိတပုဗ္ဗာ’တိ ဝုတ္တေ ‘သစေ, ဒေဝ, ဝေါ ဧဝံ န သက္ကာ ကာတုံ, ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမဝါသိနော ကထံ ပေါက္ခရဏိံ ပေသေဿန္တီ’တိ ဝဒေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ပေသေသိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ ရာဇာ ပဏ္ဍိတေန ဉာတဘာဝံ သုတွာ တုဿိ။
ဥယျာနန္တိ ပုနေကဒိဝသံ ‘‘မယံ ဥယျာနကီဠံ ကီဠိတုကာမာ, အမှာကဉ္စ ပုရာဏဥယျာနံ ပရိဇိဏ္ဏံ, ဩဘဂ္ဂံ ဇာတံ, ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမဝါသိနော သုပုပ္ဖိတတရုဏရုက္ခသဉ္ဆန္နံ နဝဥယျာနံ ပေသေန္တူ’’တိ ပဟိဏိံသု။ ဂါမဝါသိနော ပဏ္ဍိတဿ အာရောစေသုံ။ ပဏ္ဍိတော ‘‘ဣမိနာပိ ပဉှပဋိဘာဂေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ တေ သမဿာသေတွာ မနုဿေ ပေသေတွာ ပုရိမနယေနေဝ ကထာပေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈၀။)တဒါပိ ရာဇာ တုဿိတွာ သေနကံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, သေနက, အာနေမ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ။ သော လာဘမစ္ဆရိယေန ‘‘ဧတ္တကေန ပဏ္ဍိတော နာမ န ဟောတိ, အာဂမေထ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတော သတ္တဒါရကပဉှေဟိ မမ မနံ ဂဏှိ, ဧဝရူပေသုပိဿ ဂုယှပဉှဝိဿဇ္ဇနေသု စေဝ ပဉှပဋိဘာဂေသု စ ဗုဒ္ဓဿ ဝိယ ဗျာကရဏံ, သေနကော ဧဝရူပံ ပဏ္ဍိတံ အာနေတုံ န ဒေတိ, ကိံ မေ သေနကေန, အာနေဿာမိ န’’န္တိ။ သော မဟန္တေန ပရိဝါရေန တံ ဂါမံ ပါယာသိ။ တဿ မင်္ဂလအဿံ အဘိရုဟိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ အဿဿ ပါဒေါ ဖလိတဘူမိယာ အန္တရံ ပဝိသိတွာ ဘိဇ္ဇိ။ ရာဇာ တတောဝ နိဝတ္တိတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ အထ နံ သေနကော ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘မဟာရာဇ, ပဏ္ဍိတံ ကိံ အာနေတုံ ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမံ အဂမိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘အာမ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေ မံ အနတ္ထကာမံ ကတွာ ပဿထ, ‘အာဂမေထ တာဝါ’တိ ဝုတ္တေပိ အတိတုရိတာ နိက္ခမိတ္ထ, ပဌမဂမနေနေဝ မင်္ဂလအဿဿ ပါဒေါ ဘိန္နော’’တိ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ တုဏှီ ဟုတွာ ပုနေကဒိဝသံ တေန သဒ္ဓိံ မန္တေသိ ‘‘ကိံ, သေနက, အာနေမ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ။ ဒေဝ, သယံ အဂန္တွာ ဒူတံ ပေသေထ ‘‘ပဏ္ဍိတ, အမှာကံ တဝ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တာနံ အဿဿ ပါဒေါ ဘိန္နော, အဿတရံ ဝါ နော ပေသေတု သေဋ္ဌတရံ ဝါ’’တိ။ ‘‘ယဒိ အဿတရံ ပေသေဿတိ, သယံ အာဂမိဿတိ။ သေဋ္ဌတရံ ပေသေန္တော ပိတရံ ပေသေဿတိ, အယမေကော နော ပဉှော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တထာ ကတွာ ဒူတံ ပေသေသိ။ ပဏ္ဍိတော ဒူတဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ရာဇာ မမဉ္စေဝ ပိတရဉ္စ ပဿိတုကာမော’’တိ စိန္တေတွာ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘တာတ, ရာဇာ တုမှေ စေဝ မမဉ္စ ဒဋ္ဌုကာမော, တုမှေ ပဌမတရံ သေဋ္ဌိသဟဿပရိဝုတာ ဂစ္ဆထ, ဂစ္ဆန္တာ စ တုစ္ဆဟတ္ထာ အဂန္တွာ နဝသပ္ပိပူရံ စန္ဒနကရဏ္ဍကံ အာဒါယ ဂစ္ဆထ။ ရာဇာ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘ဂဟပတိ ပတိရူပံ အာသနံ ဉတွာ နိသီဒါဟီ’တိ ဝက္ခတိ, အထ တုမှေ တထာရူပံ အာသနံ ဉတွာ နိသီဒေယျာထ။ တုမှာကံ နိသိန္နကာလေ အဟံ အာဂမိဿာမိ, ရာဇာ မယာပိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘ပဏ္ဍိတ, တဝါနုရူပံ အာသနံ ဉတွာ နိသီဒါ’တိ ဝက္ခတိ, အထာဟံ တုမှေ ဩလောကေဿာမိ, တုမှေ တာယ သညာယ အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ‘တာတ မဟောသဓ, ဣမသ္မိံ အာသနေ နိသီဒါ’တိ ဝဒေယျာထ, အဇ္ဇ နော ဧကော ပဉှော မတ္ထကံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈၁။)ပါပုဏိဿတီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂန္တွာ အတ္တနော ဒွါရေ ဌိတဘာဝံ ရညော အာရောစာပေတွာ ‘‘ပဝိသတူ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။
ရာဇာ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ဂဟပတိ, တဝပုတ္တော မဟောသဓပဏ္ဍိတော ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆတိ, ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆတီ’’တိ သုတွာ တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ အတ္တနော ယုတ္တာသနံ ဉတွာ နိသီဒါ’’တိ အာဟ။ သော အတ္တနော ယုတ္တာသနံ ဉတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ မဟာသတ္တောပိ အလင်္ကတပဋိယတ္တော ဒါရကသဟဿပရိဝုတော အလင်္ကတရထေ နိသီဒိတွာ နဂရံ ပဝိသန္တော ပရိခါပိဋ္ဌေ စရမာနံ ဧကံ ဂဒြဘံ ဒိသွာ ထာမသမ္ပန္နေ မာဏဝေ ပေသေသိ ‘‘အမ္ဘော, ဧတံ ဂဒြဘံ အနုဗန္ဓိတွာ ယထာ သဒ္ဒံ န ကရောတိ, ဧဝမဿ မုခဗန္ဓနံ ကတွာ ကိလဉ္ဇေန ဝေဌေတွာ တသ္မိံ ဧကေနတ္ထရဏေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အံသေနာဒါယ အာဂစ္ဆထာ’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ ဗောဓိသတ္တောပိ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နဂရံ ပါဝိသိ။ မဟာဇနော ‘‘ဧသ ကိရ သိရိဝဍ္ဎနသေဋ္ဌိနော ပုတ္တော မဟောသဓပဏ္ဍိတော နာမ, ဧသ ကိရ ဇာယမာနော ဩသဓဃဋိကံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဇာတော, ဣမိနာ ကိရ ဧတ္တကာနံ ဝီမံသနပဉှာနံ ပဉှပဋိဘာဂေါ ဉာတော’’တိ မဟာသတ္တံ အဘိတ္ထဝန္တော ဩလောကေန္တောပိ တိတ္တိံ န ဂစ္ဆတိ။ သော ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ပဋိဝေဒေသိ။ ရာဇာ သုတွာဝ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ‘‘မမ ပုတ္တော မဟောသဓပဏ္ဍိတော ခိပ္ပံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ အာဟ။ သော ဒါရကသဟဿပရိဝုတော ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာဝ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတ, ပတိရူပံ အာသနံ ဉတွာ နိသီဒါ’’တိ အာဟ။ အထ သော ပိတရံ ဩလောကေသိ။ အထဿ ပိတာပိ ဩလောကိတသညာယ ဥဋ္ဌာယ ‘‘ပဏ္ဍိတ, ဣမသ္မိံ အာသနေ နိသီဒါ’’တိ အာဟ။ သော တသ္မိံ အာသနေ နိသီဒိ။
တံ တတ္ထ နိသိန္နံ ဒိသွာဝ သေနကပုက္ကုသကာမိန္ဒဒေဝိန္ဒာ စေဝ အညေ စ အန္ဓဗာလာ ပါဏိံ ပဟရိတွာ မဟာဟသိတံ ဟသိတွာ ‘‘ဣမံ အန္ဓဗာလံ ‘ပဏ္ဍိတော’တိ ဝဒိံသု, သော ပိတရံ အာသနာ ဝုဋ္ဌာပေတွာ သယံ နိသီဒတိ, ဣမံ ‘ပဏ္ဍိတော’တိ ဝတ္တုံ အယုတ္တ’’န္တိ ပရိဟာသံ ကရိံသု။ ရာဇာပိ ဒုမ္မုခေါ အနတ္တမနော အဟောသိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈၂။)ဒုမ္မုခတ္ထာ’’တိ? ‘‘အာမ ပဏ္ဍိတ, ဒုမ္မုခေါမှိ, သဝနမေဝ တေ မနာပံ, ဒဿနံ ပန အမနာပံ ဇာတ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘ပိတရံ အာသနာ ဝုဋ္ဌာပေတွာ နိသိန္နတ္တာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တွံ, မဟာရာဇ, ‘သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ပုတ္တေဟိ ပိတရောဝ ဥတ္တမာ’တိ မညသီ’’တိ။ ‘‘အာမ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘နနု, မဟာရာဇ, တုမှေဟိ အမှာကံ ‘အဿတရံ ဝါ ပေသေတု သေဋ္ဌတရံ ဝါ’တိ သာသနံ ပဟိတ’’န္တိ ဝတွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ တေ မာဏဝေ ဩလောကေတွာ ‘‘တုမှေဟိ ဂဟိတံ ဂဒြဘံ အာနေထာ’’တိ အာဏာပေတွာ ရညော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အယံ ဂဒြဘော ကိံ အဂ္ဃတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပဏ္ဍိတ, သစေ ဥပကာရကော, အဋ္ဌ ကဟာပဏေ အဂ္ဃတီ’’တိ။ ‘‘ဣမံ ပဋိစ္စ ဇာတော အာဇာနီယဝဠဝါယ ကုစ္ဆိမှိ ဝုဋ္ဌအဿတရော ကိံ အဂ္ဃတီ’’တိ? ‘‘အနဂ္ဃေါ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, ကသ္မာ ဧဝံ ကထေထ, နနု တုမှေဟိ ဣဒါနေဝ ဝုတ္တံ ‘သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု ပုတ္တေဟိ ပိတရောဝ ဥတ္တမာ’တိ။ သစေ တံ သစ္စံ, တုမှာကံ ဝါဒေ အဿတရတော ဂဒြဘောဝ ဥတ္တမော ဟောတိ, ကိံ ပန, မဟာရာဇ, တုမှာကံ ပဏ္ဍိတာ ဧတ္တကမ္ပိ ဇာနိတုံ အသက္ကောန္တာ ပါဏိံ ပဟရိတွာ ဟသန္တိ, အဟော တုမှာကံ ပဏ္ဍိတာနံ ပညာသမ္ပတ္တိ, ကုတော ဝေါ ဧတေ လဒ္ဓါ’’တိ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတေ ပရိဟသိတွာ ရာဇာနံ ဣမာယ ဧကကနိပါတေ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘ဟံစိ တုဝံ ဧဝမညသိ ‘သေယျော, ပုတ္တေန ပိတာ’တိ ရာဇသေဋ္ဌ၊
ဟန္ဒဿတရဿ တေ အယံ, အဿတရဿ ဟိ ဂဒြဘော ပိတာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁၁)၊
တဿတ္ထော – ယဒိ, တွံ ရာဇသေဋ္ဌ, သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု သေယျော ပုတ္တေန ပိတာတိ ဧဝံ မညသိ, တဝ အဿတရတောပိ အယံ ဂဒြဘော သေယျော ဟောတု။ ကိံ ကာရဏာ? အဿတရဿ ဟိ ဂဒြဘော ပိတာတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မဟာသတ္တော အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, သစေ ပုတ္တတော ပိတာ သေယျော, မမ ပိတရံ ဂဏှထ။ သစေ ပိတိတော ပုတ္တော သေယျော, မံ ဂဏှထ တုမှာကံ အတ္ထာယာ’’တိ။ ရာဇာ သောမနဿပ္ပတ္တော အဟောသိ။ သဗ္ဗာ ရာဇပရိသာပိ ‘‘သုကထိတော ပဏ္ဍိတေန ပဉှော’’တိ ဥန္နဒန္တာ သာဓုကာရသဟဿာနိ အဒံသု, အင်္ဂုလိဖောဋာ စေဝ စေလုက္ခေပါ စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈၃။)ပဝတ္တိံသု။ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာပိ ဒုမ္မုခါ ပဇ္ဈာယန္တာဝ အဟေသုံ။ နနု မာတာပိတူနံ ဂုဏံ ဇာနန္တော ဗောဓိသတ္တေန သဒိသော နာမ နတ္ထိ, အထ သော ကသ္မာ ဧဝမကာသီတိ? န သော ပိတု အဝမာနနတ္ထာယ, ရညာ ပန ‘‘အဿတရံ ဝါ ပေသေတု သေဋ္ဌတရံ ဝါ’’တိ ပေသိတံ, တသ္မာ တဿေဝ ပဉှဿ အာဝိဘာဝတ္ထံ အတ္တနော စ ပဏ္ဍိတဘာဝဿ ဉာပနတ္ထံ စတုန္နဉ္စ ပဏ္ဍိတာနံ အပ္ပဋိဘာနကရဏတ္ထံ ဧဝမကာသီတိ။
ဂဒြဘပဉှော နိဋ္ဌိတော။
ဧကူနဝီသတိမပဉှော
ရာဇာ တုဿိတွာ ဂန္ဓောဒကပုဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏဘိင်္ကာရံ အာဒါယ ‘‘ပါစီနယဝမဇ္ဈကဂါမံ ရာဇဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇတူ’’တိ သေဋ္ဌိဿ ဟတ္ထေ ဥဒကံ ပါတေတွာ ‘‘သေသသေဋ္ဌိနော ဧတဿေဝ ဥပဋ္ဌာကာ ဟောန္တူ’’တိ ဝတွာ ဗောဓိသတ္တဿ မာတု စ သဗ္ဗာလင်္ကာရေ ပေသေတွာ ဂဒြဘပဉှေ ပသန္နော ဗောဓိသတ္တံ ပုတ္တံ ကတွာ ဂဏှိတုံ သေဋ္ဌိံ အဝေါစ – ‘‘ဂဟပတိ, မဟောသဓပဏ္ဍိတံ မမ ပုတ္တံ ကတွာ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, အတိတရုဏော အယံ, အဇ္ဇာပိဿ မုခေ ခီရဂန္ဓော ဝါယတိ, မဟလ္လကကာလေ တုမှာကံ သန္တိကေ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘ဂဟပတိ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧတသ္မိံ နိရာလယော ဟောဟိ, အယံ အဇ္ဇတဂ္ဂေ မမ ပုတ္တော, အဟံ မမ ပုတ္တံ ပေါသေတုံ သက္ခိဿာမိ, ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ တံ ဥယျောဇေသိ။ သော ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ပဏ္ဍိတံ အာလိင်္ဂိတွာ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ‘‘တာတ, အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ ဩဝါဒမဿ အဒါသိ။ သောပိ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘တာတ, မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ အဿာသေတွာ ပိတရံ ဥယျောဇေသိ။ ရာဇာ ပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိ ‘‘တာတ, အန္တောဘတ္တိကော ဘဝိဿသိ, ဥဒါဟု ဗဟိဘတ္တိကော’’တိ။ သော ‘‘မဟာ မေ ပရိဝါရော, တသ္မာ ဗဟိဘတ္တိကေန မယာ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဗဟိဘတ္တိကော ဘဝိဿာမိ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ အထဿ ရာဇာ အနုရူပံ ဂေဟံ ဒါပေတွာ ဒါရကသဟဿံ အာဒိံ ကတွာ ပရိဗ္ဗယံ ဒါပေတွာ သဗ္ဗပရိဘောဂေ ဒါပေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌာသိ။
ရာဇာပိ နံ ဝီမံသိတုကာမော အဟောသိ။ တဒါ စ နဂရဿ ဒက္ခိဏဒွါရတော အဝိဒူရေ ပေါက္ခရဏိတီရေ ဧကသ္မိံ တာလရုက္ခေ ကာကကုလာဝကေ မဏိရတနံ အဟောသိ။ တဿ ဆာယာ ပေါက္ခရဏိယံ ပညာယိ။ မဟာဇနော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈၄။)‘‘ပေါက္ခရဏိယံ မဏိ အတ္ထီ’’တိ ရညော အာရောစေသိ။ သော သေနကံ အာမန္တေတွာ ‘‘ပေါက္ခရဏိယံ ကိရ မဏိရတနံ ပညာယတိ, ကထံ တံ ဂဏှာပေဿာမာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဥဒကံ နီဟရာပေတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ, အာစရိယ, ဧဝံ ကရောဟီ’’တိ တဿေဝ ဘာရမကာသိ။ သော ဗဟူ မနုဿေ သန္နိပါတာပေတွာ ဥဒကဉ္စ ကဒ္ဒမဉ္စ နီဟရာပေတွာ ဘူမိံ ဘိန္ဒိတွာပိ မဏိံ နာဒ္ဒသ။ ပုန ပုဏ္ဏာယ ပေါက္ခရဏိယာ မဏိစ္ဆာယာ ပညာယိ။ သော ပုနပိ တထာ ကတွာ န စ အဒ္ဒသ။ တတော ရာဇာ ပဏ္ဍိတံ အာမန္တေတွာ ‘‘တာတ, ပေါက္ခရဏိယံ ဧကော မဏိ ပညာယတိ, သေနကော ဥဒကဉ္စ ကဒ္ဒမဉ္စ နီဟရာပေတွာ ဘူမိံ ဘိန္ဒိတွာပိ နာဒ္ဒသ, ပုန ပုဏ္ဏာယ ပေါက္ခရဏိယာ ပညာယတိ, သက္ခိဿသိ တံ မဏိံ ဂဏှာပေတု’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘နေတံ, မဟာရာဇ, ဂရု, ဧထ ဒဿေဿာမီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တဿ ဝစနံ တုဿိတွာ ‘‘ပဿိဿာမိ အဇ္ဇ ပဏ္ဍိတဿ ဉာဏဗလ’’န္တိ မဟာဇနပရိဝုတော ပေါက္ခရဏိတီရံ ဂတော။
မဟာသတ္တော တီရေ ဌတွာ မဏိံ ဩလောကေန္တော ‘‘နာယံ မဏိ ပေါက္ခရဏိယံ, တာလရုက္ခေ ကာကကုလာဝကေ မဏိနာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဉတွာ ‘‘နတ္ထိ, ဒေဝ, ပေါက္ခရဏိယံ မဏီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နနု ဥဒကေ ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ဥဒကပါတိံ အာဟရာ’’တိ ဥဒကပါတိံ အာဟရာပေတွာ ‘‘ပဿထ, ဒေဝ, နာယံ မဏိ ပေါက္ခရဏိယံယေဝ ပညာယတိ, ပါတိယမ္ပိ ပညာယတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတ, ကတ္ထ ပန မဏိနာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝ, ပေါက္ခရဏိယမ္ပိ ပါတိယမ္ပိ ဆာယာဝ ပညာယတိ, န မဏိ, မဏိ ပန တာလရုက္ခေ ကာကကုလာဝကေ အတ္ထိ, ပုရိသံ အာဏာပေတွာ အာဟရာပေဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ကတွာ မဏိံ အာဟရာပေသိ။ သော အာဟရိတွာ ပဏ္ဍိတဿ အဒါသိ။ ပဏ္ဍိတော တံ ဂဟေတွာ ရညော ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ တံ ဒိသွာ မဟာဇနော ပဏ္ဍိတဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ သေနကံ ပရိဘာသန္တော ‘‘မဏိရတနံ တာလရုက္ခေ ကာကကုလာဝကေ အတ္ထိ, သေနကဗာလော ဗဟူ မနုဿေ ပေါက္ခရဏိမေဝ ဘိန္ဒာပေသိ, ပဏ္ဍိတေန နာမ မဟောသဓသဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မဟာသတ္တဿ ထုတိမကာသိ။ ရာဇာပိဿ တုဋ္ဌော အတ္တနော ဂီဝါယ ပိဠန္ဓနံ မုတ္တာဟာရံ ဒတွာ ဒါရကသဟဿာနမ္ပိ မုတ္တာဝလိယော ဒါပေသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ စ ပရိဝါရဿ စ ဣမိနာ ပရိဟာရေန ဥပဋ္ဌာနံ အနုဇာနီတိ။
ဧကူနဝီသတိမပဉှော နိဋ္ဌိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈၅။)ကကဏ္ဋကပဉှော
ပုနေကဒိဝသံ ရာဇာ ပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံ ဥယျာနံ အဂမာသိ။ တဒါ ဧကော ကကဏ္ဋကော တောရဏဂ္ဂေ ဝသတိ။ သော ရာဇာနံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဩတရိတွာ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ တဿ တံ ကိရိယံ ဩလောကေတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတ, အယံ ကကဏ္ဋကော ကိံ ကရောတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ မဟာသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေ သေဝတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သစေ ဧဝံ အမှာကံ သေဝတိ, ဧတဿ မာ နိပ္ဖလော ဟောတု, ဘောဂမဿ ဒါပေဟီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, တဿ ဘောဂေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, ခါဒနီယမတ္တံ အလမေတဿာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနေသ, ခါဒတီ’’တိ? ‘‘မံသံ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိတ္တကံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘ကာကဏိကမတ္တဂ္ဃနကံ ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ဧကံ ပုရိသံ အာဏာပေသိ ‘‘ရာဇဒါယော နာမ ကာကဏိကမတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ, ဣမဿ နိဗဒ္ဓံ အဍ္ဎမာသဂ္ဃနကံ မံသံ အာဟရိတွာ ဒေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ တထာ အကာသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဥပေါသထေ မာဃာတေ မံသံ အလဘိတွာ တမေဝ အဍ္ဎမာသကံ ဝိဇ္ဈိတွာ သုတ္တေန အာဝုနိတွာ တဿ ဂီဝါယံ ပိဠန္ဓိ။ အထဿ တံ နိဿာယ မာနော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ ဒိဝသမေဝ ရာဇာ ပုန မဟောသဓေန သဒ္ဓိံ ဥယျာနံ အဂမာသိ။ သော ရာဇာနံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာပိ ဓနံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နမာနဝသေန ‘‘ဝေဒေဟ, တွံ နု ခေါ မဟဒ္ဓနော, အဟံ နု ခေါ’’တိ ရညာ သဒ္ဓိံ အတ္တာနံ သမံ ကရောန္တော အနောတရိတွာ တောရဏဂ္ဂေယေဝ သီသံ စာလေန္တော နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာ တဿ တံ ကိရိယံ ဩလောကေတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတ, ဧသ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အဇ္ဇ န ဩတရတိ, ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘နာယံ ပုရေ ဥန္နမတိ, တောရဏဂ္ဂေ ကကဏ္ဋကော၊
မဟောသဓ ဝိဇာနာဟိ, ကေန ထဒ္ဓေါ ကကဏ္ဋကော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၃၉)၊
တတ္ထ ဥန္နမတီတိ ယထာ အဇ္ဇ အနောတရိတွာ တောရဏဂ္ဂေယေဝ သီသံ စာလေန္တော ဥန္နမတိ, ဧဝံ ပုရေ န ဥန္နမတိ။ ကေန ထဒ္ဓေါတိ ကေန ကာရဏေန ထဒ္ဓဘာဝံ အာပန္နောတိ။
ပဏ္ဍိတော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဥပေါသထေ မာဃာတေ မံသံ အလဘန္တေန ရာဇပုရိသေန ဂီဝါယ ဗဒ္ဓံ အဍ္ဎမာသကံ နိဿာယ တဿ မာနေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဉတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အလဒ္ဓပုဗ္ဗံ လဒ္ဓါန, အဍ္ဎမာသံ ကကဏ္ဋကော၊
အတိမညတိ ရာဇာနံ, ဝေဒေဟံ မိထိလဂ္ဂဟ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၄၀)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈၆။)ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ တံ ပုရိသံ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ။ သော ယထာဘူတံ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘ကဉ္စိ အပုစ္ဆိတွာဝ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန ဝိယ ပဏ္ဍိတေန ကကဏ္ဋကဿ အဇ္ဈာသယော ဉာတော’’တိ အတိဝိယ ပသီဒိတွာ ပဏ္ဍိတဿ စတူသု ဒွါရေသု သုင်္ကံ ဒါပေသိ။ ကကဏ္ဋကဿ ပန ကုဇ္ဈိတွာ ဝတ္တံ ဟာရေတုံ အာရဘိ။ ပဏ္ဍိတော ပန ‘‘မာ ဟာရေဟိ မဟာရာဇာ’’တိ တံ နိဝါရေသိ။
ကကဏ္ဋကပဉှော နိဋ္ဌိတော။
သိရိကာဠကဏ္ဏိပဉှော
အထေကော မိထိလဝါသီ ပိင်္ဂုတ္တရော နာမ မာဏဝေါ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ဒိသာပါမောက္ခာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ သိက္ခန္တော ခိပ္ပမေဝ သိက္ခိ။ သော အနုယောဂံ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆာမဟ’’န္တိ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိ။ တသ္မိံ ပန ကုလေ ‘‘သစေ ဝယပ္ပတ္တာ ဓီတာ ဟောတိ, ဇေဋ္ဌန္တေဝါသိကဿ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ ဝတ္တံဝ, တသ္မာ တဿ အာစရိယဿ ဝယပ္ပတ္တာ ဧကာ ဓီတာ အတ္ထိ, သာ အဘိရူပါ ဒေဝစ္ဆရာပဋိဘာဂါ။ အထ နံ အာစရိယော ‘‘ဓီတရံ တေ, တာတ, ဒဿာမိ, တံ အာဒါယ ဂမိဿသီ’’တိ အာဟ။ သော ပန မာဏဝေါ ဒုဗ္ဘဂေါ ကာဠကဏ္ဏီ, ကုမာရိကာ ပန မဟာပုညာ။ တဿ တံ ဒိသွာ စိတ္တံ န အလ္လီယတိ။ သော တံ အရောစေန္တောပိ ‘‘အာစရိယဿ ဝစနံ န ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အာစရိယော ဓီတရံ တဿ အဒါသိ။ သော ရတ္တိဘာဂေ အလင်္ကတသိရိသယနေ နိပန္နော တာယ အာဂန္တွာ သယနံ အဘိရုဠှမတ္တာယ အဋ္ဋီယမာနော ဟရာယမာနော ဇိဂုစ္ဆမာနော ပကမ္ပမာနော ဩတရိတွာ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇိ။ သာပိ ဩတရိတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ နိပဇ္ဇိ, သော ဥဋ္ဌာယ သယနံ အဘိရုဟိ။ သာပိ ပုန သယနံ အဘိရုဟိ, သော ပုန သယနာ ဩတရိတွာ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇိ။ ကာဠကဏ္ဏီ နာမ သိရိယာ သဒ္ဓိံ န သမေတိ။ ကုမာရိကာ သယနေယေဝ နိပဇ္ဇိ, သော ဘူမိယံ သယိ။
ဧဝံ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ တံ အာဒါယ အာစရိယံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိ, အန္တရာမဂ္ဂေ အာလာပသလ္လာပမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ။ အနိစ္ဆမာနာဝ ဥဘောပိ မိထိလံ သမ္ပတ္တာ။ အထ ပိင်္ဂုတ္တရော နဂရာ အဝိဒူရေ ဖလသမ္ပန္နံ ဥဒုမ္ဗရရုက္ခံ ဒိသွာ ခုဒါယ ပီဠိတော တံ အဘိရုဟိတွာ ဖလာနိ ခါဒိ။ သာပိ ဆာတဇ္ဈတ္တာ ရုက္ခမူလံ ဂန္တွာ ‘‘သာမိ, မယှမ္ပိ ဖလာနိ ပါတေထာ’’တိ အာဟ။ ကိံ တဝ ဟတ္ထပါဒါ နတ္ထိ, သယံ အဘိရုဟိတွာ ခါဒါတိ။ သာ အဘိရုဟိတွာ ခါဒိ။ သော တဿာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈၇။)အဘိရုဠှဘာဝံ ဉတွာ ခိပ္ပံ ဩတရိတွာ ရုက္ခံ ကဏ္ဋကေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ‘‘မုတ္တောမှိ ကာဠကဏ္ဏိယာ’’တိ ဝတွာ ပလာယိ။ သာပိ ဩတရိတုံ အသက္ကောန္တီ တတ္ထေဝ နိသီဒိ။ အထ ရာဇာ ဥယျာနေ ကီဠိတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ နိသိန္နော သာယနှသမယေ နဂရံ ပဝိသန္တော တံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ ‘‘သပရိဂ္ဂဟာ, အပရိဂ္ဂဟာ’’တိ ပုစ္ဆာပေသိ။ သာပိ ‘‘အတ္ထိ မေ, သာမိ, ကုလဒတ္တိကော ပတိ, သော ပန မံ ဣဓ နိသီဒါပေတွာ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာတော’’တိ အာဟ။ အမစ္စော တံ ကာရဏံ ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘အသာမိကဘဏ္ဍံ နာမ ရညော ပါပုဏာတီ’’တိ တံ ဩတာရေတွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓံ အာရောပေတွာ နိဝေသနံ နေတွာ အဘိသိဉ္စိတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သာ တဿ ပိယာ အဟောသိ မနာပါ။ ဥဒုမ္ဗရရုက္ခေ လဒ္ဓတ္တာ ‘‘ဥဒုမ္ဗရဒေဝီ’’တွေဝဿာ နာမံ သဉ္ဇာနိံသု။
အထေကဒိဝသံ ရညော ဥယျာနဂမနတ္ထာယ ဒွါရဂါမဝါသိကေဟိ မဂ္ဂံ ပဋိဇဂ္ဂါပေသုံ။ ပိင်္ဂုတ္တရောပိ ဘတိံ ကရောန္တော ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ ကုဒ္ဒါလေန မဂ္ဂံ တစ္ဆိ။ မဂ္ဂေ အနိဋ္ဌိတေယေဝ ရာဇာ ဥဒုမ္ဗရဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ ရထေ နိသီဒိတွာ နိက္ခမိ။ ဥဒုမ္ဗရဒေဝီ ကာဠကဏ္ဏိံ မဂ္ဂံ တစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဧဝရူပံ သိရိံ ဓာရေတုံ နာသက္ခိ အယံ ကာဠကဏ္ဏီ’’တိ တံ ဩလောကေန္တီ ဟသိ။ ရာဇာ ဟသမာနံ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ကသ္မာ ဟသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဒေဝ, အယံ မဂ္ဂတစ္ဆကော ပုရိသော မယှံ ပေါရာဏကသာမိကော, ဧသ မံ ဥဒုမ္ဗရရုက္ခံ အာရောပေတွာ ကဏ္ဋကေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဂတော, ဣမာဟံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဧဝရူပံ သိရိံ ဓာရေတုံ နာသက္ခိ ကာဠကဏ္ဏီ အယ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဟသိန္တိ။ ရာဇာ ‘‘တွံ မုသာဝါဒံ ကထေသိ, အညံ ကဉ္စိ ပုရိသံ ဒိသွာ တယာ ဟသိတံ ဘဝိဿတိ, တံ မာရေဿာမီ’’တိ အသိံ အဂ္ဂဟေသိ။ သာ ဘယပ္ပတ္တာ ‘‘ဒေဝ, ပဏ္ဍိတေ တာဝ ပုစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သေနကံ ပုစ္ဆိ ‘‘သေနက, ဣမိဿာ ဝစနံ တွံ သဒ္ဒဟသီ’’တိ။ ‘‘န သဒ္ဒဟာမိ, ဒေဝ, ကော နာမ ဧဝရူပံ ဣတ္ထိရတနံ ပဟာယ ဂမိဿတီ’’တိ။ သာ တဿ ကထံ သုတွာ အတိရေကတရံ ဘီတာ အဟောသိ။ အထ ရာဇာ ‘‘သေနကော ကိံ ဇာနာတိ, ပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ ပုစ္ဆန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣတ္ထီ သိယာ ရူပဝတီ, သာ စ သီလဝတီ သိယာ၊
ပုရိသော တံ န ဣစ္ဆေယျ, သဒ္ဒဟာသိ မဟောသဓာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၈၃)၊
တတ္ထ သီလဝတီတိ အာစာရဂုဏသမ္ပန္နာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈၈။)‘‘သဒ္ဒဟာမိ မဟာရာဇ, ပုရိသော ဒုဗ္ဘဂေါ သိယာ၊
သိရီ စ ကာဠကဏ္ဏီ စ, န သမေန္တိ ကုဒါစန’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၈၄)၊
တတ္ထ န သမေန္တီတိ သမုဒ္ဒဿ ဩရိမတီရပါရိမတီရာနိ ဝိယ စ ဂဂနတလပထဝိတလာနိ ဝိယ စ န သမာဂစ္ဆန္တိ။
ရာဇာ တဿ ဝစနေန တံ ကာရဏံ သုတွာ တဿာ န ကုဇ္ဈိ, ဟဒယမဿ နိဗ္ဗာယိ။ သော တဿ တုဿိတွာ ‘‘သစေ ပဏ္ဍိတော နာဘဝိဿ, အဇ္ဇာဟံ ဗာလသေနကဿ ကထာယ ဧဝရူပံ ဣတ္ထိရတနံ ဟီနော အဿံ, တံ နိဿာယ မယာ ဧသာ လဒ္ဓါ’’တိ သတသဟဿေန ပူဇံ ကာရေသိ။ ဒေဝီပိ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဒေဝ, ပဏ္ဍိတံ နိဿာယ မယာ ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ, ဣမာဟံ ကနိဋ္ဌဘာတိကဋ္ဌာနေ ဌပေတုံ ဝရံ ယာစာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု, ဒေဝိ, ဂဏှာဟိ, ဒမ္မိ တေ ဝရ’’န္တိ။ ‘‘ဒေဝ, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ မမ ကနိဋ္ဌံ ဝိနာ ကိဉ္စိ မဓုရရသံ န ခါဒိဿာမိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ဝေလာယ ဝါ အဝေလာယ ဝါ ဒွါရံ ဝိဝရာပေတွာ ဣမဿ မဓုရရသံ ပေသေတုံ လဘနကဝရံ ဂဏှာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘဒ္ဒေ, ဣမဉ္စ ဝရံ ဂဏှာဟီ’’တိ။
သိရိကာဠကဏ္ဏိပဉှော နိဋ္ဌိတော။
မေဏ္ဍကပဉှော
အပရသ္မိံ ဒိဝသေ ရာဇာ ကတပါတရာသော ပါသာဒဿ ဒီဃန္တရေ စင်္ကမန္တော ဝါတပါနန္တရေန ဩလောကေန္တော ဧကံ ဧဠကဉ္စ သုနခဉ္စ မိတ္တသန္ထဝံ ကရောန္တံ အဒ္ဒသ။ သော ကိရ ဧဠကော ဟတ္ထိသာလံ ဂန္တွာ ဟတ္ထိဿ ပုရတော ခိတ္တံ အနာမဋ္ဌတိဏံ ခါဒိ။ အထ နံ ဟတ္ထိဂေါပကာ ပေါထေတွာ နီဟရိံသု။ သော ဝိရဝိတွာ ပလာယိ။ အထ နံ ဧကော ပုရိသော ဝေဂေနာဂန္တွာ ပိဋ္ဌိယံ ဒဏ္ဍေန တိရိယံ ပဟရိ။ သော ပိဋ္ဌိံ ဩနာမေတွာ ဝေဒနာပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဂန္တွာ ရာဇဂေဟဿ မဟာဘိတ္တိံ နိဿာယ ပိဋ္ဌိကာယ နိပဇ္ဇိ။ တံ ဒိဝသမေဝ ရညော မဟာနသေ အဋ္ဌိစမ္မာဒီနိ ခါဒိတွာ ဝဍ္ဎိတသုနခေါ ဘတ္တကာရကေ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ ဗဟိ ဌတွာ သရီရေ သေဒံ နိဗ္ဗာပေန္တေ မစ္ဆမံသဂန္ဓံ ဃာယိတွာ တဏှံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၈၉။)မဟာနသံ ပဝိသိတွာ ဘာဇနပိဓာနံ ပါတေတွာ မံသံ ခါဒိ။ အထ ဘတ္တကာရကော ဘာဇနသဒ္ဒေန ပဝိသိတွာ တံ ဒိသွာ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ တံ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပေါထေသိ။ သော ခါဒိတမံသံ မုခေနေဝ ဆဍ္ဍေတွာ ဝိရဝိတွာ နိက္ခမိ။ ဘတ္တကာရကောပိ တဿ နိက္ခန္တဘာဝံ ဉတွာ အနုဗန္ဓိတွာ ပိဋ္ဌိယံ ဒဏ္ဍေန တိရိယံ ပဟရိ။ သော ဝေဒနာပ္ပတ္တော ပိဋ္ဌိံ ဩနာမေတွာ ဧကံ ပါဒံ ဥက္ခိပိတွာ ဧဠကဿ နိပန္နဋ္ဌာနမေဝ ပါဝိသိ။ အထ နံ ဧဠကော ‘‘သမ္မ, ကိံ ပိဋ္ဌိံ ဩနာမေတွာ အာဂစ္ဆသိ, ကိံ တေ ဝါတော ဝိဇ္ဈတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သုနခေါပိ ‘‘တွမ္ပိ ပိဋ္ဌိံ ဩနာမေတွာ နိပန္နောသိ, ကိံ တေ ဝါတော ဝိဇ္ဈတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေ အညမညံ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။
အထ နံ ဧဠကော ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ ပန တွံ ပုန ဘတ္တဂေဟံ ဂန္တုံ သက္ခိဿသိ သမ္မာ’’တိ? ‘‘န သက္ခိဿာမိ, သမ္မ, ဂတဿ မေ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘တွံ ပန ပုန ဟတ္ထိသာလံ ဂန္တုံ သက္ခိဿသီ’’တိ။ ‘‘မယာပိ တတ္ထ ဂန္တုံ န သက္ကာ, ဂတဿ မေ ဇီဝိတံ နတ္ထီ’’တိ။ တေ ‘‘ကထံ နု ခေါ မယံ ဣဒါနိ ဇီဝိဿာမာ’’တိ ဥပါယံ စိန္တေသုံ။ အထ နံ ဧဠကော အာဟ – ‘‘သစေ မယံ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိတုံ သက္ကောမ, အတ္ထေကော ဥပါယော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ကထေဟီ’’တိ။ ‘‘သမ္မ, တွံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထိသာလံ ယာဟိ, ‘‘နာယံ တိဏံ ခါဒတီ’’တိ တယိ ဟတ္ထိဂေါပကာ အာသင်္ကံ န ကရိဿန္တိ, တွံ မမ တိဏံ အာဟရေယျာသိ။ အဟမ္ပိ ဘတ္တဂေဟံ ပဝိသိဿာမိ, ‘‘နာယံ မံသခါဒကော’’တိ ဘတ္တကာရကော မယိ အာသင်္ကံ န ကရိဿတိ, အဟံ တေ မံသံ အာဟရိဿာမီ’’တိ။ တေ ‘‘သုန္ဒရော ဥပါယော’’တိ ဥဘောပိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ သုနခေါ ဟတ္ထိသာလံ ဂန္တွာ တိဏကလာပံ ဍံသိတွာ အာဂန္တွာ မဟာဘိတ္တိပိဋ္ဌိကာယ ဌပေသိ။ ဣတရောပိ ဘတ္တဂေဟံ ဂန္တွာ မံသခဏ္ဍံ မုခပူရံ ဍံသိတွာ အာနေတွာ တတ္ထေဝ ဌပေသိ။ သုနခေါ မံသံ ခါဒိ, ဧဠကော တိဏံ ခါဒိ။ တေ ဣမိနာ ဥပါယေန သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ မဟာဘိတ္တိပိဋ္ဌိကာယ ဝသန္တိ။ ရာဇာ တေသံ မိတ္တသန္ထဝံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဝတ မေ ကာရဏံ ဒိဋ္ဌံ, ဣမေ ပစ္စာမိတ္တာ ဟုတွာပိ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တိ။ ဣဒံ ကာရဏံ ဂဟေတွာ ပဉှံ ကတွာ ပဉ္စ ပဏ္ဍိတေ ပုစ္ဆိဿာမိ, ဣမံ ပဉှံ အဇာနန္တံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေဿာမိ, တံ ဇာနန္တဿ ‘ဧဝရူပေါ ပဏ္ဍိတော နတ္ထီ’တိ မဟာသက္ကာရံ ကရိဿာမိ။ အဇ္ဇ တာဝ အဝေလာ, သွေ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတကာလေ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ သော ပုနဒိဝသေ ပဏ္ဍိတေသု အာဂန္တွာ နိသိန္နေသု ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉၀။)‘‘ယေသံ န ကဒါစိ ဘူတပုဗ္ဗံ, သချံ သတ္တပဒမ္ပိမသ္မိ လောကေ၊
ဇာတာ အမိတ္တာ ဒုဝေ သဟာယာ, ပဋိသန္ဓာယ စရန္တိ ကိဿ ဟေတူ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၂။၉၄)၊
တတ္ထ ပဋိသန္ဓာယာတိ သဒ္ဒဟိတွာ ဃဋိတာ ဟုတွာ။
ဣဒဉ္စ ပန ဝတွာ ပုန ဧဝမာဟ –
‘‘ယဒိ မေ အဇ္ဇ ပါတရာသကာလေ, ပဉှံ န သက္ကုဏေယျာထ ဝတ္တုမေတံ၊
ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇယိဿာမိ ဝေါ သဗ္ဗေ, န ဟိ မတ္ထော ဒုပ္ပညဇာတိကေဟီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၂။၉၅)၊
တဒါ ပန သေနကော အဂ္ဂါသနေ နိသိန္နော အဟောသိ, ပဏ္ဍိတော ပန ပရိယန္တေ နိသိန္နော။ သော တံ ပဉှံ ဥပဓာရေန္တော တမတ္ထံ အဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ရာဇာ ဒန္ဓဓာတုကော ဣမံ ပဉှံ စိန္တေတွာ သင်္ခရိတုံ အသမတ္ထော, ကိဉ္စိဒေဝ, တေန ဒိဋ္ဌံ ဘဝိဿတိ, ဧကဒိဝသံ ဩကာသံ လဘန္တော ဣမံ ပဉှံ နီဟရိဿာမိ, သေနကော ကေနစိ ဥပါယေန အဇ္ဇေကဒိဝသမတ္တံ အဓိဝါသာပေတူ’’တိ။ ဣတရေပိ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ အန္ဓကာရဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌာ ဝိယ န ကိဉ္စိ ပဿိံသု။ သေနကော ‘‘ကာ နု ခေါ မဟောသဓဿ ပဝတ္တီ’’တိ ဗောဓိသတ္တံ ဩလောကေသိ။ သောပိ တံ ဩလောကေသိ။ သေနကော ဗောဓိသတ္တဿ ဩလောကိတာကာရေနေဝ တဿ အဓိပ္ပါယံ ဉတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတဿပိ န ဥပဋ္ဌာတိ, တေနေကဒိဝသံ ဩကာသံ ဣစ္ဆတိ, ပူရေဿာမိဿ မနောရထ’’န္တိ စိန္တေတွာ ရညာ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသေန မဟာဟသိတံ ဟသိတွာ ‘‘ကိံ, မဟာရာဇ, သဗ္ဗေဝ အမှေ ပဉှံ ကထေတုံ အသက္ကောန္တေ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေဿသိ, ဧတမ္ပိ ‘ဧကော ဂဏ္ဌိပဉှော’တိ တွံ သလ္လက္ခေသိ, န မယံ ဧတံ ကထေတုံ န သက္ကောမ, အပိစ ခေါ ထောကံ အဓိဝါသေဟိ။ ဂဏ္ဌိပဉှော ဧသ, န သက္ကောမ မဟာဇနမဇ္ဈေ ကထေတုံ, ဧကမန္တေ စိန္တေတွာ ပစ္ဆာ တုမှာကံ ကထေဿာမ, ဩကာသံ နော ဒေဟီ’’တိ မဟာသတ္တံ ဩလောကေတွာ ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉၁။)‘‘မဟာဇနသမာဂမမှိ ဃောရေ, ဇနကောလာဟလသင်္ဂမမှိ ဇာတေ၊
ဝိက္ခိတ္တမနာ အနေကစိတ္တာ, ပဉှံ န သက္ကုဏောမ ဝတ္တုမေတံ။
‘‘ဧကဂ္ဂစိတ္တာဝ ဧကမေကာ, ရဟသိ ဂတာ အတ္ထံ နိစိန္တယိတွာ၊
ပဝိဝေကေ သမ္မသိတွာန ဓီရာ, အထ ဝက္ခန္တိ ဇနိန္ဒ ဧတမတ္ထ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၂။၉၆-၉၇)၊
တတ္ထ သမ္မသိတွာနာတိ ကာယစိတ္တဝိဝေကေ ဌိတာ ဣမေ ဓီရာ ဣမံ ပဉှံ သမ္မသိတွာ အထ ဝေါ ဧတံ အတ္ထံ ဝက္ခန္တိ။
ရာဇာ တဿ ကထံ သုတွာ အနတ္တမနော ဟုတွာပိ ‘‘သာဓု စိန္တေတွာ ကထေထ, အကထေန္တေ ပန ဝေါ ပဗ္ဗာဇေဿာမီ’’တိ တဇ္ဇေသိယေဝ။ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ ပါသာဒါ ဩတရိံသု။ သေနကော ဣတရေ အာဟ – ‘‘သမ္မာ, ရာဇာ သုခုမပဉှံ ပုစ္ဆိ, အကထိတေ မဟန္တံ ဘယံ ဘဝိဿတိ, သပ္ပါယဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သမ္မာ ဥပဓာရေထာ’’တိ။ တေ အတ္တနော အတ္တနော ဂေဟံ ဂတာ။ ပဏ္ဍိတောပိ ဥဋ္ဌာယ ဥဒုမ္ဗရဒေဝိယာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဒေဝိ, အဇ္ဇ ဝါ ဟိယျော ဝါ ရာဇာ ကတ္ထ စိရံ အဋ္ဌာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘တာတ, ဒီဃန္တရေ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တော စင်္ကမတီ’’တိ။ တတော ပဏ္ဍိတော စိန္တေသိ ‘‘ရညာ ဣမိနာ ပဿေန ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ ဗဟိ ဩလောကေန္တော ဧဠကသုနခါနံ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဒိသွာ ရညာ ပဉှော အဘိသင်္ခတော’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဂေဟံ ဂတော။ ဣတရေပိ တယော စိန္တေတွာ ကိဉ္စိ အဒိသွာ သေနကဿ သန္တိကံ အဂမံသု။ သော တေ ပုစ္ဆိ ‘‘ဒိဋ္ဌော ဝေါ ပဉှော’’တိ။ ‘‘န ဒိဋ္ဌော အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ရာဇာ ဝေါ ပဗ္ဗာဇေဿတိ, ကိံ ကရိဿထာ’’တိ? ‘‘တုမှေဟိ ပန ဒိဋ္ဌော’’တိ? ‘‘အဟမ္ပိ န ပဿာမီ’’တိ။ ‘‘တုမှေသု အပဿန္တေသု မယံ ကိံ ပဿာမ, ရညော ပန သန္တိကေ ‘စိန္တေတွာ ကထေဿာမာ’တိ သီဟနာဒံ နဒိတွာ အာဂတမှာ, အကထိတေ အမှေ ရာဇာ ကုဇ္ဈိဿတိ, ကိံ ကရောမ, အယံ ပဉှော န သက္ကာ အမှေဟိ ဒဋ္ဌုံ, ပဏ္ဍိတေန ပန သတဂုဏံ သဟဿဂုဏံ သတသဟဿဂုဏံ ကတွာ စိန္တိတော ဘဝိဿတိ, ဧထ တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ တေ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ ဗောဓိသတ္တဿ ဃရဒွါရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉၂။)အာဂတဘာဝံ အာရောစာပေတွာ ‘‘ပဝိသန္တု ပဏ္ဍိတာ’’တိ ဝုတ္တေ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ ဌိတာ မဟာသတ္တံ ပုစ္ဆိံသု ‘‘ကိံ ပန, ပဏ္ဍိတ, စိန္တိတော ပဉှော’’တိ? ‘‘အာမ, စိန္တိတော, မယိ အစိန္တေန္တေ အညော ကော စိန္တယိဿတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ပဏ္ဍိတ အမှာကမ္ပိ ကထေထာ’’တိ။
ပဏ္ဍိတော ‘‘သစာဟံ ဧတေသံ န ကထေဿာမိ, ရာဇာ တေ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေဿတိ, မံ ပန သတ္တဟိ ရတနေဟိ ပူဇေဿတိ, ဣမေ အန္ဓဗာလာ မာ ဝိနဿန္တု, ကထေဿာမိ တေသ’’န္တိ စိန္တေတွာ တေ စတ္တာရောပိ နီစာသနေ နိသီဒါပေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှာပေတွာ ရညာ ဒိဋ္ဌတံ အဇာနာပေတွာ ‘‘ရညာ ပုစ္ဆိတကာလေ ဧဝံ ကထေယျာထာ’’တိ စတုန္နမ္ပိ စတဿော ဂါထာယော ဗန္ဓိတွာ ပါဠိမေဝ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ ဥယျောဇေသိ။ တေ ဒုတိယဒိဝသေ ရာဇုပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိံသု။ ရာဇာ သေနကံ ပုစ္ဆိ ‘‘ဉာတော တေ, သေနက, ပဉှော’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, မယိ အဇာနန္တေ အညော ကော ဇာနိဿတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ကထေဟီ’’တိ။ ‘‘သုဏာထ ဒေဝါ’’တိ သော ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေနေဝ ဂါထမာဟ –
‘‘ဥဂ္ဂပုတ္တရာဇပုတ္တိယာနံ, ဥရဗ္ဘဿ မံသံ ပိယံ မနာပံ၊
န သုနခဿ တေ အဒေန္တိ မံသံ, အထ မေဏ္ဍဿ သုဏေန သချမဿာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၂။၉၈)၊
တတ္ထ ဥဂ္ဂပုတ္တရာဇပုတ္တိယာနန္တိ ဥဂ္ဂတာနံ အမစ္စပုတ္တာနဉ္စေဝ ရာဇပုတ္တာနဉ္စ။
ဂါထံ ဝတွာပိ သေနကော အတ္ထံ န ဇာနာတိ။ ရာဇာ ပန အတ္တနော ဒိဋ္ဌဘာဝေန ပဇာနာတိ, တသ္မာ ‘‘သေနကေန တာဝ ဉာတော’’တိ ပုက္ကုသံ ပုစ္ဆိ။ သောပိဿ ‘‘ကိံ အဟမ္ပိ အပဏ္ဍိတော’’တိ ဝတွာ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေနေဝ ဂါထမာဟ –
‘‘စမ္မံ ဝိဟနန္တိ ဧဠကဿ, အဿပိဋ္ဌတ္ထရဿုခဿ ဟေတု၊
န စ တေ သုနခဿ အတ္ထရန္တိ, အထ မေဏ္ဍဿ သုဏေန သချမဿာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၂။၉၉)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉၃။)တဿပိ အတ္ထော အပါကဋောယေဝ။ ရာဇာ ပန အတ္တနော ပါကဋတ္တာ ‘‘ဣမိနာပိ ပုက္ကုသေန ဉာတော’’တိ ကာမိန္ဒံ ပုစ္ဆိ။ သောပိ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေနေဝ ဂါထမာဟ –
‘‘အာဝေလ္လိတသိင်္ဂိကော ဟိ မေဏ္ဍော, န စ သုနခဿ ဝိသာဏကာနိ အတ္ထိ၊
တိဏဘက္ခော မံသဘောဇနော စ, အထ မေဏ္ဍဿ သုဏေန သချမဿာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၂။၁၀၀)၊
ရာဇာ ‘‘ဣမိနာပိ ဉာတော’’တိ ဒေဝိန္ဒံ ပုစ္ဆိ။ သောပိ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေနေဝ ဂါထမာဟ –
‘‘တိဏမာသိ ပလာသမာသိ မေဏ္ဍော, န စ သုနခေါ တိဏမာသိ နော ပလာသံ၊
ဂဏှေယျ သုဏော သသံ ဗိဠာရံ, အထ မေဏ္ဍဿ သုဏေန သချမဿာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၂။၁၀၁)၊
တတ္ထ တိဏမာသိ ပလာသမာသီတိ တိဏခါဒကော စေဝ ပဏ္ဏခါဒကော စ။ နော ပလာသန္တိ ပဏ္ဏမ္ပိ န ခါဒတိ။
အထ ရာဇာ ပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိ – ‘‘တာတ, တွမ္ပိ ဣမံ ပဉှံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, အဝီစိတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ မံ ဌပေတွာ ကော အညော ဧတံ ဇာနိဿတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ကထေဟီ’’တိ။ ‘‘သုဏ မဟာရာဇာ’’တိ တဿ ပဉှဿ အတ္တနော ပါကဋဘာဝံ ပကာသေန္တော ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အဋ္ဌဍ္ဎပဒေါ စတုပ္ပဒဿ, မေဏ္ဍော အဋ္ဌနခေါ အဒိဿမာနော၊
ဆာဒိယမာဟရတီ အယံ ဣမဿ, မံသံ အာဟရတီ အယံ အမုဿ။
‘‘ပါသာဒဝရဂတော ဝိဒေဟသေဋ္ဌော, ဝီတိဟာရံ အညမညဘောဇနာနံ၊
အဒ္ဒက္ခိ ကိရ သက္ခိကံ ဇနိန္ဒော, ဗုဘုက္ကဿ ပုဏ္ဏံမုခဿ စေတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၂။၁၀၂-၁၀၃)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉၄။)တတ္ထ အဋ္ဌဍ္ဎပဒေါတိ ဗျဉ္ဇနကုသလတာယ ဧဠကဿ စတုပ္ပါဒံ သန္ဓာယာဟ။ မေဏ္ဍောတိ ဧဠကော။ အဋ္ဌနခေါတိ ဧကေကသ္မိံ ပါဒေ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ခုရာနံ ဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ အဒိဿမာနောတိ မံသံ အာဟရဏကာလေ အပညာယမာနော။ ဆာဒိယန္တိ ဂေဟစ္ဆဒနံ။ တိဏန္တိ အတ္ထော။ အယံ ဣမဿာတိ သုနခေါ ဧဠကဿ။ ဝီတိဟာရန္တိ ဝီတိဟရဏံ။ အညမညဘောဇနာနန္တိ အညမညဿ ဘောဇနာနံ။ မေဏ္ဍော ဟိ သုနခဿ ဘောဇနံ ဟရတိ, သော တဿ ဝီတိဟရတိ, သုနခေါပိ တဿ ဟရတိ, ဣတရော ဝီတိဟရတိ။ အဒ္ဒက္ခီတိ တံ တေသံ အညမညဘောဇနာနံ ဝီတိဟရဏံ သက္ခိကံ အတ္တနော ပစ္စက္ခံ ကတွာ အဒ္ဒသ။ ဗုဘုက္ကဿာတိ ဘုဘူတိ သဒ္ဒကရဏသုနခဿ။ ပုဏ္ဏံမုခဿာတိ မေဏ္ဍဿ။ ဣမေသံ ဧတံ မိတ္တသန္ထဝံ ရာဇာ သယံ ပဿီတိ။
ရာဇာ ဣတရေဟိ ဗောဓိသတ္တံ နိဿာယ ဉာတဘာဝံ အဇာနန္တော ‘‘ပဉ္စ ပဏ္ဍိတာ အတ္တနော အတ္တနော ဉာဏဗလေန ဇာနိံသူ’’တိ မညမာနော သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘လာဘာ ဝတ မေ အနပ္ပရူပါ, ယဿ မေဒိသာ ပဏ္ဍိတာ ကုလမှိ၊
ပဉှဿ ဂမ္ဘီရဂတံ နိပုဏမတ္ထံ, ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ သုဘာသိတေန ဓီရာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၂။၁၀၄)၊
တတ္ထ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီတိ သုဘာသိတေန တေ ဝိဒိတွာ ကထေန္တိ။
အထ နေသံ ‘‘တုဋ္ဌေန နာမ တုဋ္ဌာကာရော ကတ္တဗ္ဗော’’တိ တံ ကရောန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဿတရိရထဉ္စ ဧကမေကံ, ဖီတံ ဂါမဝရဉ္စ ဧကမေကံ၊
သဗ္ဗေသံ ဝေါ ဒမ္မိ ပဏ္ဍိတာနံ, ပရမပ္ပတီတမနော သုဘာသိတေနာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၂။၁၀၅)၊
ဣတိ ဝတွာ တေသံ တံ သဗ္ဗံ ဒါပေသိ။
ဒွါဒသနိပါတေ မေဏ္ဍကပဉှော နိဋ္ဌိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉၅။)သိရိမန္တပဉှော
ဥဒုမ္ဗရဒေဝီ ပန ဣတရေဟိ ပဏ္ဍိတံ နိဿာယ ပဉှဿ ဉာတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ရညာ မုဂ္ဂံ မာသေန နိဗ္ဗိသေသကံ ကရောန္တေန ဝိယ ပဉ္စန္နံ သမကောဝ သက္ကာရော ကတော, နနု မယှံ ကနိဋ္ဌဿ ဝိသေသံ သက္ကာရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိ ‘‘ဒေဝ, ကေန ဝေါ ပဉှော ကထိတော’’တိ? ‘‘ပဉ္စဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ, ဘဒ္ဒေ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, စတ္တာရော ဇနာ တံ ပဉှံ ကံ နိဿာယ ဇာနိံသူ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ, ဘဒ္ဒေ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ကိံ တေ ဇာနန္တိ, ပဏ္ဍိတော ပန ‘မာ နဿန္တု ဣမေ ဗာလာ’တိ ပဉှံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ, တုမှေ သဗ္ဗေသံ သမကံ သက္ကာရံ ကရောထ, အယုတ္တမေတံ, ပဏ္ဍိတဿ ဝိသေသကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘အတ္တာနံ နိဿာယ ဉာတဘာဝံ န ကထေသီ’’တိ ပဏ္ဍိတဿ တုဿိတွာ အတိရေကတရံ သက္ကာရံ ကာတုကာမော စိန္တေသိ ‘‘ဟောတု မမ ပုတ္တံ ဧကံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ကထိတကာလေ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော ပဉှံ စိန္တေန္တော သိရိမန္တပဉှံ စိန္တေတွာ ဧကဒိဝသံ ပဉ္စန္နံ ပဏ္ဍိတာနံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ သုခနိသိန္နကာလေ သေနကံ အာဟ – ‘‘သေနက, ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆ ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ သိရိမန္တပဉှေ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပညာယုပေတံ သိရိယာ ဝိဟီနံ, ယသဿိနံ ဝါပိ အပေတပညံ၊
ပုစ္ဆာမိ တံ သေနက ဧတမတ္ထံ, ကမေတ္ထ သေယျော ကုသလာ ဝဒန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၈၃)၊
တတ္ထ ကမေတ္ထ သေယျောတိ ဣမေသု ဒွီသု ကတရံ ပဏ္ဍိတာ သေယျောတိ ဝဒန္တိ။
အယဉ္စ ကိရ ပဉှော သေနကဿ ဝံသာနုဂတော, တေန နံ ခိပ္ပမေဝ ကထေသိ –
‘‘ဓီရာ စ ဗာလာ စ ဟဝေ ဇနိန္ဒ, သိပ္ပူပပန္နာ စ အသိပ္ပိနော စ၊
သုဇာတိမန္တောပိ အဇာတိမဿ, ယသဿိနော ပေသကရာ ဘဝန္တိ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညော နိဟီနော သိရီမာဝ သေယျော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၈၄)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉၆။)တတ္ထ ပညော နိဟီနောတိ ပညဝါ နိဟီနော, ဣဿရောဝ ဥတ္တမောတိ အတ္ထော။
ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဣတရေ တယော အပုစ္ဆိတွာ သံဃနဝကံ ဟုတွာ နိသိန္နံ မဟောသဓပဏ္ဍိတံ အာဟ –
‘‘တုဝမ္ပိ ပုစ္ဆာမိ အနောမပည, မဟောသဓ ကေဝလဓမ္မဒဿိ၊
ဗာလံ ယသဿိံ ပဏ္ဍိတံ အပ္ပဘောဂံ, ကမေတ္ထ သေယျော ကုသလာ ဝဒန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၈၅)၊
တတ္ထ ကေဝလဓမ္မဒဿီတိ သဗ္ဗဓမ္မဒဿိ။
အထဿ မဟာသတ္တော ‘‘သုဏ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ ကထေသိ –
‘‘ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကရောတိ ဗာလော, ဣဓမေဝ သေယျော ဣတိ မညမာနော၊
ဣဓလောကဒဿီ ပရလောကမဒဿီ, ဥဘယတ္ထ ဗာလော ကလိမဂ္ဂဟေသိ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညောဝ သေယျော န ယသဿိ ဗာလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၈၆)၊
တတ္ထ ဣဓမေဝ သေယျောတိ ဣဓလောကေ ဣဿရိယမေဝ မယှံ သေဋ္ဌန္တိ မညမာနော။ ကလိမဂ္ဂဟေသီတိ ဗာလော ဣဿရိယမာနေန ပါပကမ္မံ ကတွာ နိရယာဒိံ ဥပပဇ္ဇန္တော ပရလောကေ စ ပုန တတော အာဂန္တွာ နီစကုလေ ဒုက္ခဘာဝံ ပတွာ နိဗ္ဗတ္တမာနော ဣဓလောကေ စာတိ ဥဘယတ္ထ ပရာဇယမေဝ ဂဏှာတိ။ ဧတမ္ပိ ကာရဏံ အဟံ ဒိသွာ ပညာသမ္ပန္နောဝ ဥတ္တမော, ဣဿရော ပန ဗာလော န ဥတ္တမောတိ ဝဒါမိ။
ဧဝံ ဝုတ္တေ ရာဇာ သေနကံ ဩလောကေတွာ ‘‘နနု မဟောသဓော ပညဝန္တမေဝ ဥတ္တမောတိ ဝဒတီ’’တိ အာဟ။ သေနကော ‘‘မဟာရာဇ, မဟောသဓော ဒဟရော, အဇ္ဇာပိဿ မုခေ ခီရဂန္ဓော ဝါယတိ, ကိမေသ ဇာနာတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉၇။)‘‘နိသိပ္ပမေတံ ဝိဒဓာတိ ဘောဂံ, န ဗန္ဓုဝါ န သရီရဝဏ္ဏော ယော၊
ပဿေဠမူဂံ သုခမေဓမာနံ, သိရီ ဟိ နံ ဘဇတေ ဂေါရဝိန္ဒံ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညော နိဟီနော သိရီမာဝ သေယျော’’တိ။
တတ္ထ ဧဠမူဂန္တိ ပဂ္ဃရိတလာလမုခံ။ ဂေါရဝိန္ဒန္တိ သော ကိရ တသ္မိံယေဝ နဂရေ အသီတိကောဋိဝိဘဝေါ သေဋ္ဌိ ဝိရူပေါ။ နာဿ ပုတ္တော န စ ဓီတာ, န ကိဉ္စိ သိပ္ပံ ဇာနာတိ။ ကထေန္တဿပိဿ ဟနုကဿ ဥဘောဟိပိ ပဿေဟိ လာလာဓာရာ ပဂ္ဃရတိ။ ဒေဝစ္ဆရာ ဝိယ ဒွေ ဣတ္ထိယော သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ ဝိဘူသိတာ သုပုပ္ဖိတာနိ နီလုပ္ပလာနိ ဂဟေတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ဌိတာ တံ လာလံ နီလုပ္ပလေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ နီလုပ္ပလာနိ ဝါတပါနေန ဆဍ္ဍေန္တိ။ သုရာသောဏ္ဍာပိ ပါနာဂါရံ ပဝိသန္တာ နီလုပ္ပလေဟိ အတ္ထေ သတိ တဿ ဂေဟဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘သာမိ ဂေါရဝိန္ဒ, သေဋ္ဌီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သော တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဝါတပါနေ ဌတွာ ‘‘ကိံ, တာတာ’’တိ ဝဒတိ။ အထဿ လာလာဓာရာ ပဂ္ဃရတိ။ တာ ဣတ္ထိယော တံ နီလုပ္ပလေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ နီလုပ္ပလာနိ အန္တရဝီထိယံ ခိပန္တိ။ သုရာဓုတ္တာ တာနိ ဂဟေတွာ ဥဒကေန ဝိက္ခာလေတွာ ပိဠန္ဓိတွာ ပါနာဂါရံ ပဝိသန္တိ။ ဧဝံ သိရိသမ္ပန္နော အဟောသိ။ သေနကော တံ ဥဒါဟရဏံ ကတွာ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ကီဒိသံ, တာတ, မဟောသဓပဏ္ဍိတာ’’တိ အာဟ။ ပဏ္ဍိတော ‘‘ဒေဝ, ကိံ သေနကော ဇာနာတိ, ဩဒနသိတ္ထဋ္ဌာနေ ကာကော ဝိယ ဒဓိံ ပါတုံ အာရဒ္ဓသုနခေါ ဝိယ စ ယသမေဝ ပဿတိ, သီသေ ပတန္တံ မဟာမုဂ္ဂရံ န ပဿတိ, သုဏ, ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘လဒ္ဓါ သုခံ မဇ္ဇတိ အပ္ပပညော, ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌောပိ ပမောဟမေတိ၊
အာဂန္တုနာ ဒုက္ခသုခေန ဖုဋ္ဌော, ပဝေဓတိ ဝါရိစရောဝ ဃမ္မေ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညောဝ သေယျော န ယသဿိ ဗာလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၈၈)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉၈။)တတ္ထ သုခန္တိ ဣဿရိယသုခံ လဘိတွာ ဗာလော ပမဇ္ဇတိ, ပမတ္တော သမာနော ပါပံ ကရောတိ။ ဒုက္ခေနာတိ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခေန။ အာဂန္တုနာတိ န အဇ္ဈတ္တိကေန။ သတ္တာနဉှိ သုခမ္ပိ ဒုက္ခမ္ပိ အာဂန္တုကမေဝ, န နိစ္စပဝတ္တံ။ ဃမ္မေတိ ဥဒကာ ဥဒ္ဓရိတွာ အာတပေ ခိတ္တမစ္ဆော ဝိယ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ကီဒိသံ အာစရိယာ’’တိ အာဟ။ သေနကော ‘‘ဒေဝ, ကိမေသ ဇာနာတိ, တိဋ္ဌန္တု တာဝ မနုဿာ, အရညေ ဇာတရုက္ခေသုပိ ဖလသမ္ပန္နမေဝ ဗဟူ ဝိဟင်္ဂမာ ဘဇန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဒုမံ ယထာ သာဒုဖလံ အရညေ, သမန္တတော သမဘိသရန္တိ ပက္ခီ၊
ဧဝမ္ပိ အဍ္ဎံ သဓနံ သဘောဂံ, ဗဟုဇ္ဇနော ဘဇတိ အတ္ထဟေတု၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညော နိဟီနော သိရီမာဝ သေယျော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၈၉)၊
တတ္ထ ဗဟုဇ္ဇနောတိ မဟာဇနော။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ကီဒိသံ တာတာ’’တိ အာဟ။ ပဏ္ဍိတော ‘‘ကိမေသ မဟောဒရော ဇာနာတိ, သုဏ, ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘န သာဓု ဗလဝါ ဗာလော, သာဟသာ ဝိန္ဒတေ ဓနံ၊
ကန္ဒန္တမေတံ ဒုမ္မေဓံ, ကဍ္ဎန္တိ နိရယံ ဘုသံ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညောဝ သေယျော န ယသဿိ ဗာလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၉၀)၊
တတ္ထ သာဟသာတိ သာဟသေန သာဟသိကကမ္မံ ကတွာ ဇနံ ပီဠေတွာ ဓနံ ဝိန္ဒတိ။ အထ နံ နိရယပါလာ ကန္ဒန္တမေဝ ဒုမ္မေဓံ ဗလဝဝေဒနံ နိရယံ ကဍ္ဎန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၁၉၉။)ပုန ရညာ ‘‘ကိံ သေနကာ’’တိ ဝုတ္တေ သေနကော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာ ကာစိ နဇ္ဇော ဂင်္ဂမဘိဿဝန္တိ, သဗ္ဗာဝ တာ နာမဂေါတ္တံ ဇဟန္တိ၊
ဂင်္ဂါ သမုဒ္ဒံ ပဋိပဇ္ဇမာနာ, န ခါယတေ ဣဒ္ဓိံ ပညောပိ လောကေ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညော နိဟီနော သိရီမာဝ သေယျော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၉၁)၊
တတ္ထ နဇ္ဇောတိ နိန္နာ ဟုတွာ သန္ဒမာနာ အန္တမသော ကုန္နဒိယောပိ ဂင်္ဂံ အဘိဿဝန္တိ။ ဇဟန္တီတိ ဂင်္ဂါတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ, အတ္တနော နာမဂေါတ္တံ ဇဟန္တိ။ န ခါယတေတိ သာပိ ဂင်္ဂါ သမုဒ္ဒံ ပဋိပဇ္ဇမာနာ န ပညာယတိ, သမုဒ္ဒေါတွေဝ နာမံ လဘတိ။ ဧဝမေဝ မဟာပညောပိ ဣဿရသန္တိကံ ပတ္တော န ခါယတိ န ပညာယတိ,သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌဂင်္ဂါ ဝိယ ဟောတိ။
ပုန ရာဇာ ‘‘ကိံ ပဏ္ဍိတာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သုဏ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ယမေတမက္ခာ ဥဒဓိံ မဟန္တံ, သဝန္တိ နဇ္ဇော သဗ္ဗကာလမသင်္ချံ၊
သော သာဂရော နိစ္စမုဠာရဝေဂေါ, ဝေလံ န အစ္စေတိ မဟာသမုဒ္ဒေါ။
‘‘ဧဝမ္ပိ ဗာလဿ ပဇပ္ပိတာနိ, ပညံ န အစ္စေတိ သိရီ ကဒါစိ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညောဝ သေယျော န ယသဿိ ဗာလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၉၂-၉၃)၊
တတ္ထ ယမေတမက္ခာတိ ယံ ဧတံ အက္ခာသိ ဝဒေသိ။ အသင်္ချန္တိ အဂဏနံ။ ဝေလံ န အစ္စေတီတိ ဥဠာရဝေဂေါပိ ဟုတွာ ဦမိသဟဿံ ဥက္ခိပိတွာပိ ဝေလံ အတိက္ကမိတုံ န သက္ကောတိ, ဝေလံ ပတွာ အဝဿံ သဗ္ဗာ ဦမိယော ဘိဇ္ဇန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ဗာလဿ ပဇပ္ပိတာနီတိ ဗာလဿ ဝစနာနိပိ ဧဝမေဝ ပညဝန္တံ အတိက္ကမိတုံ န သက္ကောန္တိ, တံ ပတွာဝ ဘိဇ္ဇန္တိ။ ပညံ န အစ္စေတီတိ ပညဝန္တံ သိရိမာ နာမ နာတိက္ကမတိ။ န ဟိ ကောစိ မနုဇော အတ္ထာနတ္ထေ ဥပ္ပန္နကင်္ခေါ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀၀။)တံဆိန္ဒနတ္ထာယ ပညဝန္တံ အတိက္ကမိတွာ ဗာလဿ ဣဿရဿ ပါဒမူလံ ဂစ္ဆတိ, ပညဝန္တဿ ပန ပါဒမူလေယေဝ ဝိနိစ္ဆယော နာမ လဗ္ဘတီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ကထံ သေနကာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သုဏ, ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အသညတော စေပိ ပရေသမတ္ထံ, ဘဏာတိ သန္ဓာနဂတော ယသဿီ၊
တဿေဝ တံ ရူဟတိ ဉာတိမဇ္ဈေ, သိရီ ဟိ နံ ကာရယတေ န ပညာ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညော နိဟီနော သိရီမာဝ သေယျော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၉၄)၊
တတ္ထ အသညတော စေပီတိ ဣဿရော ဟိ သစေပိ ကာယာဒီဟိ အသညတော ဒုဿီလော။ သန္ဓာနဂတောတိ ဝိနိစ္ဆယေ ဌိတော ဟုတွာ ပရေသံ အတ္ထံ ဘဏတိ, တသ္မိံ ဝိနိစ္ဆယမဏ္ဍလေ မဟာပရိဝါရပရိဝုတဿ မုသာဝါဒံ ဝတွာ သာမိကမ္ပိ အဿာမိကံ ကရောန္တဿ တဿေဝ တံ ဝစနံ ရုဟတိ။ သိရီ ဟိ နံ တထာ ကာရယတေ န ပညာ, တသ္မာ ပညော နိဟီနော, သိရိမာဝ သေယျောတိ ဝဒါမိ။
ပုန ရညာ ‘‘ကိံ, တာတာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဏ္ဍိတော ‘‘သုဏ, ဒေဝ, ဗာလသေနကော ကိံ ဇာနာတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပရဿ ဝါ အတ္တနော ဝါပိ ဟေတု, ဗာလော မုသာ ဘာသတိ အပ္ပပညော၊
သော နိန္ဒိတော ဟောတိ သဘာယ မဇ္ဈေ, ပစ္ဆာပိ သော ဒုဂ္ဂတိဂါမီ ဟောတိ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညောဝ သေယျော န ယသဿိ ဗာလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၉၅)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀၁။)‘‘အတ္ထမ္ပိ စေ ဘာသတိ ဘူရိပညော, အနာဠှိယော အပ္ပဓနော ဒလိဒ္ဒေါ၊
န တဿ တံ ရူဟတိ ဉာတိမဇ္ဈေ, သိရီ စ ပညာဏဝတော န ဟောတိ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညော နိဟီနော သိရီမာဝ သေယျော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၉၆)၊
တတ္ထ အတ္ထမ္ပီတိ ကာရဏမ္ပိ စေ ဘာသတိ။ ဉာတိမဇ္ဈေတိ ပရိသမဇ္ဈေ။ ပညာဏဝတောတိ မဟာရာဇ, ပညာဏဝန္တဿ သိရိသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ပကတိယာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ သိရီ နာမ န ဟောတိ။ သော ဟိ တဿ သန္တိကေ သူရိယုဂ္ဂမနေ ခဇ္ဇောပနကော ဝိယ ခါယတီတိ ဒဿေတိ။
ပုန ရညာ ‘‘ကီဒိသံ, တာတာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဏ္ဍိတော ‘‘ကိံ ဇာနာတိ, သေနကော, ဣဓလောကမတ္တမေဝ ဩလောကေတိ, န ပရလောက’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပရဿ ဝါ အတ္တနော ဝါပိ ဟေတု, န ဘာသတိ အလိကံ ဘူရိပညော၊
သော ပူဇိတော ဟောတိ သဘာယ မဇ္ဈေ, ပစ္ဆာပိ သော သုဂ္ဂတိဂါမီ ဟောတိ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညောဝ သေယျော န ယသဿိ ဗာလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၉၇)၊
တတော သေနကော ဂါထမာဟ –
‘‘ဟတ္ထီ ဂဝါဿာ မဏိကုဏ္ဍလာ စ, ထိယော စ ဣဒ္ဓေသု ကုလေသု ဇာတာ၊
သဗ္ဗာဝ တာ ဥပဘောဂါ ဘဝန္တိ, ဣဒ္ဓဿ ပေါသဿ အနိဒ္ဓိမန္တော၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညော နိဟီနော သိရီမာဝ သေယျော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၉၈)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀၂။)တတ္ထ ဣဒ္ဓဿာတိ ဣဿရဿ။ အနိဒ္ဓိမန္တောတိ န ကေဝလံ တာ နာရိယောဝ, အထ ခေါ သဗ္ဗေ အနိဒ္ဓိမန္တောပိ သတ္တာ တဿ ဥပဘောဂါ ဘဝန္တိ။
တတော ပဏ္ဍိတော ‘‘ကိံ ဧသ ဇာနာတီ’’တိ ဝတွာ ဧကံ ကာရဏံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အသံဝိဟိတကမ္မန္တံ, ဗာလံ ဒုမ္မေဓမန္တိနံ၊
သိရီ ဇဟတိ ဒုမ္မေဓံ, ဇိဏ္ဏံဝ ဥရဂေါ တစံ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ၊
ပညောဝ သေယျော န ယသဿိ ဗာလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၉၉)၊
တတ္ထ ‘‘သိရီ ဇဟတီ’’တိ ပဒဿ စေတိယဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၈။၄၅ အာဒယော) အတ္ထော ဝဏ္ဏေတဗ္ဗော။
အထ သေနကော ရညာ ‘‘ကီဒိသ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝ, ကိံ ဧသ တရုဏဒါရကော ဇာနာတိ, သုဏာထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတံ အပ္ပဋိဘာနံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပဉ္စ ပဏ္ဍိတာ မယံ ဘဒ္ဒန္တေ, သဗ္ဗေ ပဉ္ဇလိကာ ဥပဋ္ဌိတာ၊
တွံ နော အဘိဘုယျ ဣဿရောသိ, သက္ကောဝ ဘူတပတိ ဒေဝရာဇာ၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညော နိဟီနော သိရီမာဝ သေယျော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၀၀)၊
ဣဒံ ကိရ သုတွာ ရာဇာ ‘‘သာဓုရူပံ သေနကေန ကာရဏံ အာဘတံ, သက္ခိဿတိ နု ခေါ မေ ပုတ္တော ဣမဿ ဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ အညံ ကာရဏံ အာဟရိတု’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကီဒိသံ ပဏ္ဍိတာ’’တိ အာဟ။ သေနကေန ကိရ ဣမသ္မိံ ကာရဏေ အာဘတေ ဌပေတွာ ဗောဓိသတ္တံ အညော တံ ဝါဒံ ဘိန္ဒိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ မဟာသတ္တော အတ္တနော ဉာဏဗလေန တဿ ဝါဒံ ဘိန္ဒန္တော ‘‘မဟာရာဇ, ကိမေသ ဗာလော ဇာနာတိ, ယသမေဝ ဩလောကေတိ, ပညာယ ဝိသေသံ န ဇာနာတိ, သုဏာထာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀၃။)‘‘ဒါသောဝ ပညဿ ယသဿိ ဗာလော, အတ္ထေသု ဇာတေသု တထာဝိဓေသု၊
ယံ ပဏ္ဍိတော နိပုဏံ သံဝိဓေတိ, သမ္မောဟမာပဇ္ဇတိ တတ္ထ ဗာလော၊
ဧတမ္ပိ ဒိသွာန အဟံ ဝဒါမိ, ပညောဝ သေယျော န ယသဿိ ဗာလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၀၁)၊
တတ္ထ အတ္ထေသူတိ ကိစ္စေသု ဇာတေသု။ သံဝိဓေတီတိ သံဝိဒဟတိ။
ဣတိ မဟာသတ္တော သိနေရုပါဒတော သုဝဏ္ဏဝါလုကံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိယ ဂဂနတလေ ပုဏ္ဏစန္ဒံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ စ နယကာရဏံ ဒဿေသိ။ ဧဝံ မဟာသတ္တေန ပညာနုဘာဝံ ဒဿေတွာ ကထိတေ ရာဇာ သေနကံ အာဟ – ‘‘ကီဒိသံ, သေနက, သက္ကောန္တော ဥတ္တရိပိ ကထေဟီ’’တိ။ သော ကောဋ္ဌေ ဌပိတဓညံ ဝိယ ဥဂ္ဂဟိတကံ ခေပေတွာ အပ္ပဋိဘာနော မင်္ကုဘူတော ပဇ္ဈာယန္တော နိသီဒိ။ သစေ ဟိ သော အညံ ကာရဏံ အာဟရေယျ, န ဂါထာသဟဿေနပိ ဣမံ ဇာတကံ နိဋ္ဌာယေထ။ တဿ ပန အပ္ပဋိဘာနဿ ဌိတကာလေ ဂမ္ဘီရံ ဩဃံ အာနေန္တော ဝိယ မဟာသတ္တော ဥတ္တရိပိ ပညမေဝ ဝဏ္ဏေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဒ္ဓါ ဟိ ပညာဝ သတံ ပသတ္ထာ, ကန္တာ သိရီ ဘောဂရတာ မနုဿာ၊
ဉာဏဉ္စ ဗုဒ္ဓါနမတုလျရူပံ, ပညံ န အစ္စေတိ သိရီ ကဒါစီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၀၂)၊
တတ္ထ သတန္တိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ သပ္ပုရိသာနံ။ ဘောဂရတာတိ မဟာရာဇ, ယသ္မာ အန္ဓဗာလမနုဿာ ဘောဂရတာဝ, တသ္မာ တေသံ သိရီ ကန္တာ။ ယသော နာမေသ ပဏ္ဍိတေဟိ ဂရဟိတော ဗာလာနံ ကန္တောတိ စာယံ အတ္ထော ဘိသဇာတကေန (ဇာ။ ၁။၁၄။၇၈ အာဒယော) ဝဏ္ဏေတဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓါနန္တိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနဉ္စ ဉာဏံ။ ကဒါစီတိ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ ဉာဏဝန္တံ သိရီ နာမ နာတိက္ကမတိ, ဒေဝါတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ မဟာသတ္တဿ ပဉှဗျာကရဏေန တုဋ္ဌော ဃနဝဿံ ဝဿေန္တော ဝိယ မဟာသတ္တံ ဓနေန ပူဇေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀၄။)‘‘ယံ တံ အပုစ္ဆိမှ အကိတ္တယီ နော, မဟောသဓ ကေဝလဓမ္မဒဿီ၊
ဂဝံ သဟဿံ ဥသဘဉ္စ နာဂံ, အာဇညယုတ္တေ စ ရထေ ဒသ ဣမေ၊
ပဉှဿ ဝေယျာကရဏေန တုဋ္ဌော, ဒဒါမိ တေ ဂါမဝရာနိ သောဠသာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၀၃)၊
တတ္ထ ဥသဘဉ္စ နာဂန္တိ တဿ ဂဝံ သဟဿဿ ဥသဘံ ကတွာ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ အာရောဟနီယံ နာဂံ ဒမ္မီတိ။
ဝီသတိနိပါတေ သိရိမန္တပဉှော နိဋ္ဌိတော။
ဆန္နပထပဉှော
တတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသတ္တဿ ယသော မဟာ အဟောသိ။ တံ သဗ္ဗံ ဥဒုမ္ဗရဒေဝီယေဝ ဝိစာရေသိ။ သာ တဿ သောဠသဝဿိကကာလေ စိန္တေသိ ‘‘မမ ကနိဋ္ဌော မဟလ္လကော ဇာတော, ယသောပိဿ မဟာ အဟောသိ, အာဝါဟမဿ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သာ ရညော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓု ဇာနာပေဟိ န’’န္တိ အာဟ။ သာ တံ ဇာနာပေတွာ တေန သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ‘‘တေန ဟိ, တာတ, တေ ကုမာရိကံ အာနေမီ’’တိ အာဟ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘ကဒါစိ ဣမေဟိ အာနီတာ မမ န ရုစ္စေယျ, သယမေဝ တာဝ ဥပဓာရေမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဒေဝိ, ကတိပါဟံ မာ ကိဉ္စိ ရညော ဝဒေထ, အဟံ ဧကံ ကုမာရိကံ သယံ ပရိယေသိတွာ မမ စိတ္တရုစိတံ တုမှာကံ အာစိက္ခိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ကရောဟိ, တာတာ’’တိ။ သော ဒေဝိံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဃရံ ဂန္တွာ သဟာယကာနံ သညံ ဒတွာ အညာတကဝေသေန တုန္နဝါယဥပကရဏာနိ ဂဟေတွာ ဧကကောဝ ဥတ္တရဒွါရေန နိက္ခမိတွာ ဥတ္တရယဝမဇ္ဈကံ ပါယာသိ။ တဒါ ပန တတ္ထ ဧကံ ပေါရာဏသေဋ္ဌိကုလံ ပရိက္ခီဏံ အဟောသိ။ တဿ ကုလဿ ဓီတာ အမရာဒေဝီ နာမ အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ သဗ္ဗလက္ခဏသမ္ပန္နာ ပုညဝတီ။ သာ တံ ဒိဝသံ ပါတောဝ ယာဂုံ ပစိတွာ အာဒါယ ‘‘ပိတု ကသနဋ္ဌာနံ ဂမိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ တမေဝ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ မဟာသတ္တော တံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဒိသွာ ‘‘သဗ္ဗလက္ခဏသမ္ပန္နာယံ ဣတ္ထီ, သစေ အပရိဂ္ဂဟာ, ဣမာယ မေ ပါဒပရိစာရိကာယ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀၅။)သာပိ တံ ဒိသွာဝ ‘‘သစေ ဧဝရူပဿ ပုရိသဿ ဂေဟေ ဘဝေယျံ, သက္ကာ မယာ ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌာပေတု’’န္တိ စိန္တေသိ။
အထ မဟာသတ္တော – ‘‘ဣမိဿာ သပရိဂ္ဂဟာပရိဂ္ဂဟဘာဝံ န ဇာနာမိ, ဟတ္ထမုဋ္ဌိယာ နံ ပုစ္ဆိဿာမိ, သစေ ဧသာ ပဏ္ဍိတာ ဘဝိဿတိ, ဇာနိဿတိ။ နော စေ, န ဇာနိဿတိ, ဣဓေဝ နံ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒူရေ ဌိတောဝ ဟတ္ထမုဋ္ဌိမကာသိ။ သာပိ ‘‘အယံ မမ သသာမိကာသာမိကဘာဝံ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဉတွာ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ သော အပရိဂ္ဂဟဘာဝံ ဉတွာ သမီပံ ဂန္တွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကာ နာမ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ, အဟံ အတီတေ ဝါ အနာဂတေ ဝါ ဧတရဟိ ဝါ ယံ နတ္ထိ, တန္နာမိကာ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, လောကေ အမရာ နာမ နတ္ထိ, တွံ အမရာ နာမ ဘဝိဿသီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ, သာမီ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကဿ ယာဂုံ ဟရိဿသီ’’တိ? ‘‘ပုဗ္ဗဒေဝတာယ, သာမီ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပုဗ္ဗဒေဝတာ နာမ မာတာပိတရော, တဝ ပိတု ယာဂုံ ဟရိဿသိ မညေ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ, သာမီ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တဝ ပိတာ ကိံ ကရောတီ’’တိ? ‘‘သာမိ, ဧကံ ဒွိဓာ ကရောတီ’’တိ။ ‘‘ဧကဿ ဒွိဓာကရဏံ နာမ ကသနံ, တဝ ပိတာ ကသတီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ, သာမီ’’တိ။ ‘‘ကတရသ္မိံ ပန ဌာနေ တေ ပိတာ ကသတီ’’တိ? ‘‘ယတ္ထ သကိံ ဂတာ န ဧန္တိ, တသ္မိံ ဌာနေ, သာမီ’’တိ။ ‘‘သကိံ ဂတာနံ န ပစ္စာဂမနဋ္ဌာနံ နာမ သုသာနံ, သုသာနသန္တိကေ ကသတိ, ဘဒ္ဒေ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ, သာမီ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဇ္ဇေဝ ဧဿသီ’’တိ။ ‘‘သစေ ဧဿတိ, န ဧဿာ’’မိ။ ‘‘နော စေ ဧဿတိ, ဧဿာမိ, သာမီ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ပိတာ တေ မညေ နဒီပါရေ ကသတိ, ဥဒကေ ဧန္တေ န ဧဿသိ, အနေန္တေ ဧဿသီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ, သာမီ’’တိ။ ဧတ္တကံ နာမ မဟာသတ္တော အာလာပသလ္လာပံ ကရောတိ။
အထ နံ အမရာဒေဝီ ‘‘ယာဂုံ ပိဝိဿသိ, သာမီ’’တိ နိမန္တေသိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ပဌမမေဝ ပဋိက္ခိပနံ နာမ အဝမင်္ဂလ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘အာမ, ပိဝိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာ ပန ယာဂုဃဋံ ဩတာရေသိ။ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘သစေ ပါတိံ အဓောဝိတွာ ဟတ္ထဓောဝနံ အဒတွာ ဒဿတိ, ဧတ္ထေဝ နံ ပဟာယ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သာ ပန ပါတိံ ဓောဝိတွာ ပါတိယာ ဥဒကံ အာဟရိတွာ ဟတ္ထဓောဝနံ ဒတွာ တုစ္ဆပါတိံ ဟတ္ထေ အဋ္ဌပေတွာ ဘူမိယံ ဌပေတွာ ဃဋံ အာလုဠေတွာ ယာဂုယာ ပူရေသိ, တတ္ထ ပန သိတ္ထာနိ မဟန္တာနိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော အာဟ ‘‘ကိံ, ဘဒ္ဒေ, အတိဗဟလာ ယာဂူ’’တိ။ ‘‘ဥဒကံ န လဒ္ဓံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀၆။)သာမီ’’တိ။ ‘‘ကေဒါရေ ဥဒကံ န လဒ္ဓံ ဘဝိဿတိ မညေ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ, သာမီ’’တိ။ သာ ပိတု ယာဂုံ ဌပေတွာ ဗောဓိသတ္တဿ အဒါသိ။ သော ယာဂုံ ပိဝိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တုယှံ မာတု ဂေဟံ ဂမိဿာမိ, မဂ္ဂံ မေ အာစိက္ခာ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ မဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တီ ဧကကနိပါတေ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေန သတ္တုဗိလင်္ဂါ စ, ဒိဂုဏပလာသော စ ပုပ္ဖိတော၊
ယေန ဒဒါမိ တေန ဝဒါမိ, ယေန န ဒဒါမိ န တေန ဝဒါမိ၊
ဧသ မဂ္ဂေါ ယဝမဇ္ဈကဿ, ဧတံ အန္နပထံ ဝိဇာနာဟီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁၂)၊
တဿတ္ထော – ‘‘သာမိ, အန္တောဂါမံ ပဝိသိတွာ ဧကံ သတ္တုအာပဏံ ပဿိဿသိ, တတော ကဉ္ဇိကာပဏံ, တေသံ ပုရတော ဒိဂုဏပဏ္ဏော ကောဝိဠာရော သုပုပ္ဖိတော, တသ္မာ တွံ ယေန သတ္တုဗိလင်္ဂါ စ ကောဝိဠာရော စ ပုပ္ဖိတော, တေန ဂန္တွာ ကောဝိဠာရမူလေ ဌတွာ ဒက္ခိဏံ ဂဏှ ဝါမံ မုဉ္စ, ဧသ မဂ္ဂေါ ယဝမဇ္ဈကဿ ယဝမဇ္ဈကဂါမေ ဌိတဿ အမှာကံ ဂေဟဿ, ဧတံ ဧဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ မယာ ဝုတ္တံ ဆန္နပထံ ပဋိစ္ဆန္နပထံ ဆန္နပထံ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နကာရဏံ ဝိဇာနာဟီ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ယေန ဒဒါမီတိ ယေန ဟတ္ထေန ဒဒါမိ, ဣဒံ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, ဣတရံ ဝါမဟတ္ထံ။ ဧဝံ သာ တဿ မဂ္ဂံ အာစိက္ခိတွာ ပိတု ယာဂုံ ဂဟေတွာ အဂမာသိ။
ဆန္နပထပဉှော နိဋ္ဌိတော။
အမရာဒေဝိပရိယေသနာ
သောပိ တာယ ကထိတမဂ္ဂေနေဝ တံ ဂေဟံ ဂတော။ အထ နံ အမရာဒေဝိယာ မာတာ ဒိသွာ အာသနံ ဒတွာ ‘‘ယာဂုံ ပိဝိဿသိ, သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ, ကနိဋ္ဌဘဂိနိယာ မေ အမရာဒေဝိယာ ထောကာ ယာဂု မေ ဒိန္နာ’’တိ။ တံ သုတွာ သာ ‘‘ဓီတု မေ အတ္ထာယ အာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ အညာသိ။ မဟာသတ္တော တေသံ ဒုဂ္ဂတဘာဝံ ဇာနန္တောပိ ‘‘အမ္မ, အဟံ တုန္နဝါယော, ကိဉ္စိ သိဗ္ဗိတဗ္ဗယုတ္တကံ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္ထိ, သာမိ, မူလံ ပန နတ္ထီ’’တိ? ‘‘အမ္မ မူလေန ကမ္မံ နတ္ထိ, အာနေဟိ, သိဗ္ဗိဿာမိ န’’န္တိ။ သာ ဇိဏ္ဏသာဋကာနိ အာဟရိတွာ အဒါသိ။ ဗောဓိသတ္တော အာဟဋာဟဋံ နိဋ္ဌာပေသိယေဝ။ ပုညဝတော ဟိ ကိရိယာ နာမ သမိဇ္ဈတိယေဝ။ အထ နံ အာဟ ‘‘အမ္မ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀၇။)ဝီထိဘာဂေန အာရောစေယျာသီ’’တိ။ သာ သကလဂါမံ အာရောစေသိ။ မဟာသတ္တော တုန္နဝါယကမ္မံ ကတွာ ဧကာဟေနေဝ သဟဿံ ကဟာပဏံ ဥပ္ပါဒေသိ။ မဟလ္လိကာပိဿ ပါတရာသဘတ္တံ ပစိတွာ ဒတွာ ‘‘တာတ, သာယမာသံ ကိတ္တကံ ပစာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ, ယတ္တကာ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဘုဉ္ဇန္တိ, တေသံ ပမာဏေနာ’’တိ။ သာ အနေကသူပဗျဉ္ဇနံ ဗဟုဘတ္တံ ပစိ။ အမရာဒေဝီပိ သာယံ သီသေန ဒါရုကလာပံ, ဥစ္ဆင်္ဂေန ပဏ္ဏံ အာဒါယ အရညတော အာဂန္တွာ ပုရဂေဟဒွါရေ ဒါရုကလာပံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္ဆိမဒွါရေန ဂေဟံ ပါဝိသိ။ ပိတာပိဿာ သာယတရံ အာဂမာသိ။ မဟာသတ္တော နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိ။ ဣတရာ မာတာပိတရော ဘောဇေတွာ ပစ္ဆာ သယံ ဘုဉ္ဇိတွာ မာတာပိတူနံ ပါဒေ ဓောဝိတွာ မဟာသတ္တဿ ပါဒေ ဓောဝိ။
သော တံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ကတိပါဟံ တတ္ထေဝ ဝသိ။ အထ နံ ဝီမံသန္တော ဧကဒိဝသံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဍ္ဎနာဠိကတဏ္ဍုလေ ဂဟေတွာ တတော မယှံ ယာဂုဉ္စ ပူဝဉ္စ ဘတ္တဉ္စ ပစာဟီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဏ္ဍုလေ ကောဋ္ဋေတွာ မူလတဏ္ဍုလေဟိ ဘတ္တံ, မဇ္ဈိမတဏ္ဍုလေဟိ ယာဂုံ, ကဏကာဟိ ပူဝံ ပစိတွာ တဒနုရူပံ သူပဗျဉ္ဇနံ သမ္ပာဒေတွာ မဟာသတ္တဿ သဗျဉ္ဇနံ ယာဂုံ အဒါသိ။ သာ ယာဂု မုခေ ဌပိတမတ္တာဝ သတ္တ ရသဟရဏိသဟဿာနိ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သော တဿာ ဝီမံသနတ္ထမေဝ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ယာဂုံ ပစိတုံ အဇာနန္တီ ကိမတ္ထံ မမ တဏ္ဍုလေ နာသေသီ’’တိ ကုဒ္ဓေါ ဝိယ သဟ ခေဠေန နိဋ္ဌုဘိတွာ ဘူမိယံ ပါတေသိ။ သာ တဿ အကုဇ္ဈိတွာဝ ‘‘သာမိ, သစေ ယာဂု န သုန္ဒရာ, ပူဝံ ခါဒါ’’တိ ပူဝံ အဒါသိ။ တမ္ပိ တထေဝ အကာသိ။ ‘‘သစေ, သာမိ, ပူဝံ န သုန္ဒရံ, ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇာ’’တိ ဘတ္တံ အဒါသိ။ ဘတ္တမ္ပိ တထေဝ ကတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တွံ ပစိတုံ အဇာနန္တီ မမ သန္တကံ ကိမတ္ထံ နာသေသီ’’တိ ကုဒ္ဓေါ ဝိယ တီဏိပိ ဧကတော မဒ္ဒိတွာ သီသတော ပဋ္ဌာယ သကလသရီရံ လိမ္ပိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ, ဒွါရေ နိသီဒါဟီ’’တိ အာဟ။ သာ အကုဇ္ဈိတွာဝ ‘‘သာဓု, သာမီ’’တိ ဂန္တွာ တထာ အကာသိ။ သော တဿာ နိဟတမာနဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သာ အကုဇ္ဈိတွာ ဧကဝစနေနေဝ အာဂတာ။ မဟာသတ္တော ပန အာဂစ္ဆန္တော ကဟာပဏသဟဿေန သဒ္ဓိံ ဧကသာဋကယုဂံ တမ္ဗူလပသိဗ္ဗကေ ဌပေတွာ အာဂတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀၈။)အထ သော တံ သာဋကံ နီဟရိတွာ တဿာ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တဝ သဟာယိကာဟိ သဒ္ဓိံ နှာယိတွာ ဣမံ သာဋကံ နိဝါသေတွာ ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ အကာသိ။
ပဏ္ဍိတော ဥပ္ပါဒိတဓနဉ္စ, အာဘတဓနဉ္စ သဗ္ဗံ တဿာ မာတာပိတူနံ ဒတွာ သမဿာသေတွာ သသုရေ အာပုစ္ဆိတွာ တံ အာဒါယ နဂရာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ အန္တရာမဂ္ဂေ တဿာ ဝီမံသနတ္ထာယ ဆတ္တဉ္စ ဥပါဟနဉ္စ ဒတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဣမံ ဆတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တာနံ ဓာရေဟိ, ဥပါဟနံ အဘိရုဟိတွာ ယာဟီ’’တိ။ သာ တံ ဂဟေတွာ တထာ အကတွာ အဗ္ဘောကာသေ သူရိယသန္တာပေ ဆတ္တံ အဓာရေတွာ ဝနန္တေ ဓာရေတွာ ဂစ္ဆတိ, ထလဋ္ဌာနေ ဥပါဟနံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ဥဒကဋ္ဌာနံ သမ္ပတ္တကာလေ အဘိရုဟိတွာ ဂစ္ဆတိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ ကာရဏံ ဒိသွာ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, ဘဒ္ဒေ, ထလဋ္ဌာနေ ဥပါဟနံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ဥဒကဋ္ဌာနေ အဘိရုဟိတွာ ဂစ္ဆသိ, သူရိယသန္တာပေ ဆတ္တံ အဓာရေတွာ ဝနန္တေ ဓာရေတွာ’’တိ? သာ အာဟ – ‘‘သာမိ, ထလဋ္ဌာနေ ကဏ္ဋကာဒီနိ ပဿာမိ, ဥဒကဋ္ဌာနေ မစ္ဆကစ္ဆပကဏ္ဋကာဒီနိ န ပဿာမိ, တေသု ပါဒေ ပဝိဋ္ဌေသု ဒုက္ခဝေဒနာ ဘဝေယျ, အဗ္ဘောကာသေ သုက္ခရုက္ခကဏ္ဋကာဒီနိ နတ္ထိ, ဝနန္တရံ ပဝိဋ္ဌာနံ ပန သုက္ခရုက္ခဒဏ္ဍာဒိကေသု မတ္ထကေ ပတိတေသု ဒုက္ခဝေဒနာ ဘဝေယျ, တသ္မာ တာနိ ပဋိဃာတနတ္ထာယ ဧဝံ ကရောမီ’’တိ။
ဗောဓိသတ္တော ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ တဿာ ကထံ သုတွာ တုဿိတွာ ဂစ္ဆန္တော ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဖလသမ္ပန္နံ ဧကံ ဗဒရရုက္ခံ ဒိသွာ ဗဒရရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ သာ ဗဒရရုက္ခမူလေ နိသိန္နံ မဟာသတ္တံ ဒိသွာ ‘‘သာမိ, အဘိရုဟိတွာ ဗဒရဖလံ ဂဟေတွာ ခါဒါဟိ, မယှမ္ပိ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ ကိလမာမိ, အဘိရုဟိတုံ န သက္ကောမိ, တွမေဝ အဘိရုဟာ’’တိ။ သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဗဒရရုက္ခံ အဘိရုယှ သာခန္တရေ နိသီဒိတွာ ဖလံ ဩစိနိ။ ဗောဓိသတ္တော တံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဖလံ မယှံ ဒေဟီ’’တိ။ သာ ‘‘အယံ ပုရိသော ပဏ္ဍိတော ဝါ အပဏ္ဍိတော ဝါ ဝီမံသိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ အာဟ ‘‘သာမိ, ဥဏှဖလံ ခါဒိဿသိ, ဥဒါဟု သီတဖလ’’န္တိ? သော တံ ကာရဏံ အဇာနန္တော ဝိယ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဥဏှဖလေန မေ အတ္ထော’’တိ။ သာ ဖလာနိ ဘူမိယံ ခိပိတွာ ‘‘သာမိ, ခါဒါ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော တံ ဂဟေတွာ ဓမေန္တော ခါဒိ။ ပုန ဝီမံသမာနော နံ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, သီတလံ မေ ဒေဟီ’’တိ။ အထ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၀၉။)သာ ဗဒရဖလာနိ တိဏဘူမိယာ ဥပရိ ခိပိ။ သော တံ ဂဟေတွာ ခါဒိတွာ ‘‘အယံ ဒါရိကာ အတိဝိယ ပဏ္ဍိတာ’’တိ စိန္တေတွာ တုဿိ။ အထ မဟာသတ္တော တံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဗဒရရုက္ခတော ဩတရာဟီ’’တိ။ သာ မဟာသတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ရုက္ခတော ဩတရိတွာ ဃဋံ ဂဟေတွာ နဒိံ ဂန္တွာ ဥဒကံ အာနေတွာ မဟာသတ္တဿ အဒါသိ။ မဟာသတ္တော ပိဝိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ တတော ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တော နဂရမေဝ သမ္ပတ္တော။
အထ သော တံ ဝီမံသနတ္ထာယ ဒေါဝါရိကဿ ဂေဟေ ဌပေတွာ ဒေါဝါရိကဿ ဘရိယာယ အာစိက္ခိတွာ အတ္တနော နိဝေသနံ ဂန္တွာ ပုရိသေ အာမန္တေတွာ ‘‘အသုကဂေဟေ ဣတ္ထိံ ဌပေတွာ အာဂတောမှိ, ဣမံ သဟဿံ အာဒါယ ဂန္တွာ တံ ဝီမံသထာ’’တိ သဟဿံ ဒတွာ ပေသေသိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ သာ အာဟ – ‘‘ဣဒံ မမ သာမိကဿ ပါဒရဇမ္ပိ န အဂ္ဃတီ’’တိ။ တေ အာဂန္တွာ ပဏ္ဍိတဿ အာရောစေသုံ။ ပုနပိ ယာဝတတိယံ ပေသေတွာ စတုတ္ထေ ဝါရေ မဟာသတ္တော တေယေဝ ‘‘တေန ဟိ နံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ကဍ္ဎန္တာ အာနေထာ’’တိ အာဟ။ တေ တထာ ကရိံသု။ သာ မဟာသတ္တံ မဟာသမ္ပတ္တိယံ ဌိတံ န သဉ္ဇာနိ, နံ ဩလောကေတွာ စ ပန ဟသိ စေဝ ရောဒိ စ။ သော ဥဘယကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘သာမိ, အဟံ ဟသမာနာ တဝ သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ‘အယံ အကာရဏေန န လဒ္ဓါ, ပုရိမဘဝေ ကုသလံ ကတွာ လဒ္ဓါ, အဟော ပုညာနံ ဖလံ နာမာ’တိ ဟသိံ။ ရောဒမာနာ ပန ‘ဣဒါနိ ပရဿ ရက္ခိတဂေါပိတဝတ္ထုမှိ အပရဇ္ဈိတွာ နိရယံ ဂမိဿတီ’တိ တယိ ကာရုညေန ရောဒိ’’န္တိ။
သော တံ ဝီမံသိတွာ သုဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ နံ တတ္ထေဝ နေထာ’’တိ ဝတွာ ပေသေတွာ ပုန တုန္နဝါယဝေသံ ဂဟေတွာ ဂန္တွာ တာယ သဒ္ဓိံ သယိတွာ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ရာဇကုလံ ပဝိသိတွာ ဥဒုမ္ဗရဒေဝိယာ အာရောစေသိ။ သာ ရညော အာရောစေတွာ အမရာဒေဝိံ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ မဟာယောဂ္ဂေ နိသီဒါပေတွာ မဟန္တေန သက္ကာရေန မဟာသတ္တဿ ဂေဟံ နေတွာ မင်္ဂလံ ကာရေသိ။ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ သဟဿမူလံ ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ။ ဒေါဝါရိကေ အာဒိံ ကတွာ သကလနဂရဝါသိနော ပဏ္ဏာကာရေ ပဟိဏိံသု။ အမရာဒေဝီပိ ရညာ ပဟိတံ ပဏ္ဏာကာရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁၀။)ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ ရညော ပေသေသိ။ ဧတေနုပါယေန သကလနဂရဝါသီနမ္ပိ ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေတွာ နဂရံ သင်္ဂဏှိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မဟာသတ္တော တာယ သဒ္ဓိံ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တော ရညော အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသိ။
အမရာဒေဝိပရိယေသနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဗ္ဗရတနထေနဝဏ္ဏနာ
အထေကဒိဝသံ သေနကော ဣတရေ တယော အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတေ အာမန္တေသိ ‘‘အမ္ဘော, မယံ ဂဟပတိပုတ္တဿ မဟောသဓဿေဝ နပ္ပဟောမ, ဣဒါနိ ပန တေန အတ္တနာ ဗျတ္တတရာ ဘရိယာ အာနီတာ, ကိန္တိ နံ ရညော အန္တရေ ပရိဘိန္ဒေယျာမာ’’တိ။ ‘‘အာစရိယ, မယံ ကိံ ဇာနာမ, တွံယေဝ ဇာနာဟီ’’တိ။ ‘‘ဟောတု မာ စိန္တယိတ္ထ, အတ္ထေကော ဥပါယော, အဟံ ရညော စူဠာမဏိံ ထေနေတွာ အာဟရိဿာမိ, ပုက္ကုသ, တွံ သုဝဏ္ဏမာလံ အာဟရ, ကာမိန္ဒ, တွံ ကမ္ဗလံ, ဒေဝိန္ဒ, တွံ သုဝဏ္ဏပါဒုကန္တိ ဧဝံ မယံ စတ္တာရောပိ ဥပါယေန တာနိ အာဟရိဿာမ, တတော အမှာကံ ဂေဟေ အဋ္ဌပေတွာ ဂဟပတိပုတ္တဿ ဂေဟံ ပေသေဿာမာ’’တိ။ အထ ခေါ တေ စတ္တာရောပိ တထာ ကရိံသု။ တေသု သေနကော တာဝ စူဠာမဏိံ တက္ကဃဋေ ပက္ခိပိတွာ ဒါသိယာ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ပေသေသိ ‘‘ဣမံ တက္ကဃဋံ အညေသံ ဂဏှန္တာနံ အဒတွာ သစေ မဟောသဓဿ ဂေဟေ ဂဏှာတိ, ဃဋေနေဝ သဒ္ဓိံ ဒေဟီ’’တိ။ သာ ပဏ္ဍိတဿ ဃရဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘တက္ကံ ဂဏှထ, တက္ကံ ဂဏှထာ’’တိ အပရာပရံ စရတိ။
အမရာဒေဝီ ဒွါရေ ဌိတာ တဿာ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘အယံ အညတ္ထ န ဂစ္ဆတိ, ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေနာ’’တိ ဣင်္ဂိတသညာယ ဒါသိယော ပဋိက္ကမာပေတွာ သယမေဝ ‘‘အမ္မ, ဧဟိ တက္ကံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပက္ကောသိတွာ တဿာ အာဂတကာလေ ဒါသီနံ သညံ ဒတွာ တာသု အနာဂစ္ဆန္တီသု ‘‘ဂစ္ဆ, အမ္မ, ဒါသိယော ပက္ကောသာဟီ’’တိ တမေဝ ပေသေတွာ တက္ကဃဋေ ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ မဏိံ ဒိသွာ တံ ဒါသိံ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မ, တွံ ကဿ သန္တကာ’’တိ? ‘‘အယျေ, သေနကပဏ္ဍိတဿ ဒါသီမှီ’’တိ။ တတော တဿာ နာမံ တဿာ စ မာတုယာ နာမံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အမ္မ, ဣမံ တက္ကံ ကတိမူလ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အယျေ, စတုနာဠိက’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ, အမ္မ, ဣမံ တက္ကံ မေ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အယျေ, တုမှေသု ဂဏှန္တီသု မူလေန မေ ကော အတ္ထော, ဃဋေနေဝ သဒ္ဓိံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ယာဟီ’’တိ တံ ဥယျောဇေတွာ သာ ‘‘အသုကမာသေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁၁။)အသုကဒိဝသေ သေနကာစရိယော အသုကာယ နာမ ဒါသိယာ ဓီတာယ အသုကာယ နာမ ဟတ္ထေ ရညော စူဠာမဏိံ ပဟေနကတ္ထာယ ပဟိဏီ’’တိ ပဏ္ဏေ လိခိတွာ တက္ကံ ဂဏှိ။ ပုက္ကုသောပိ သုဝဏ္ဏမာလံ သုမနပုပ္ဖစင်္ကောဋကေ ဌပေတွာ သုမနပုပ္ဖေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ တထေဝ ပေသေသိ။ ကာမိန္ဒောပိ ကမ္ဗလံ ပဏ္ဏပစ္ဆိယံ ဌပေတွာ ပဏ္ဏေဟိ ဆာဒေတွာ ပေသေသိ။ ဒေဝိန္ဒောပိ သုဝဏ္ဏပါဒုကံ ယဝကလာပန္တရေ ဗန္ဓိတွာ ပေသေသိ။ သာ သဗ္ဗာနိပိ တာနိ ဂဟေတွာ ပဏ္ဏေ အက္ခရာနိ အာရောပေတွာ မဟာသတ္တဿ အာစိက္ခိတွာ ဌပေသိ။
တေပိ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ, ဒေဝ, တုမှေ စူဠာမဏိံ န ပိဠန္ဓထာ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ ‘‘ပိဠန္ဓိဿာမိ အာဟရထာ’’တိ ပုရိသေ အာဟ။ တေ မဏိံ န ပဿိံသု, ဣတရာနိပိ န ပဿိံသုယေဝ။ အထ တေ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ ‘‘ဒေဝ, တုမှာကံ အာဘရဏာနိ မဟောသဓဿ ဂေဟေ အတ္ထိ, သော တာနိ သယံ ဝဠဉ္ဇေတိ, ပဋိသတ္တု တေ မဟာရာဇ, ဂဟပတိပုတ္တော’’တိ တံ ဘိန္ဒိံသု။ အထဿ အတ္ထစရကာ မနုဿာ သီဃံ ဂန္တွာ အာရောစေသုံ။ သော ‘‘ရာဇာနံ ဒိသွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ ရာဇာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ကော ဇာနိဿတိ, ကိံ ဘဝိဿတိ ကိံ ကရိဿတီ’’တိ အတ္တာနံ ပဿိတုံ နာဒါသိ။ ပဏ္ဍိတော ရညော ကုဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ အတ္တနော နိဝေသနမေဝ ဂတော။ ရာဇာ ‘‘နံ ဂဏှထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ ပဏ္ဍိတော အတ္ထစရကာနံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘မယာ အပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အမရာဒေဝိယာ သညံ ဒတွာ အညာတကဝေသေန နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဒက္ခိဏယဝမဇ္ဈကဂါမံ ဂန္တွာ တသ္မိံ ကုမ္ဘကာရကမ္မံ အကာသိ။ နဂရေ ‘‘ပဏ္ဍိတော ပလာတော’’တိ ဧကကောလာဟလံ ဇာတံ။
သေနကာဒယောပိ စတ္တာရော ဇနာ တဿ ပလာတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မာ စိန္တယိတ္ထ, မယံ ကိံ အပဏ္ဍိတာ’’တိ အညမညံ အဇာနာပေတွာဝ အမရာဒေဝိယာ ပဏ္ဏာကာရံ ပဟိဏိံသု သာ တေဟိ စတူဟိ ပေသိတပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ ‘‘အသုက-အသုကဝေလာယ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝတွာ ဧကံ ကူပံ ခဏာပေတွာ ဂူထရာသိနော သဟ ဥဒကေန တတ္ထ ပူရေတွာ ဂူထကူပဿ ဥပရိတလေ ယန္တဖလကာဟိ ပိဒဟိတွာ ကိဠဉ္ဇေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သဗ္ဗံ နိဋ္ဌာပေသိ။ အထ သေနကော သာယနှသမယေ နှတွာ အတ္တာနံ အလင်္ကရိတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဂေဟံ အဂမာသိ။ သော ဃရဒွါရေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁၂။)ဌတွာ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေသိ။ သာ ‘‘ဧဟိ, အာစရိယာ’’တိ အာဟ။ သော ဂန္တွာ တဿာ သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ။ သာ ဧဝမာဟ – ‘‘သာမိ, ဣဒါနိ အဟံ တဝ ဝသံ ဂတာ, အတ္တနော သရီရံ အနှာယိတွာ သယိတုံ အယုတ္တ’’န္တိ။ သော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သာ နိက္ခမိတွာ ဥဒကပူရံ ဃဋံ ဂဟေတွာ အာသိတ္တာ ဝိယ ‘‘ဧဟိ, အာစရိယ, နှာနတ္ထာယ ဖလကာနိ အာရုဟာ’’တိ ဝတွာ တဿ ဖလကာနိ အဘိရုယှ ဌိတကာလေ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ဖလကကောဋိယံ အက္ကမိတွာ ဂူထကူပေ ပါတေသိ။
ပုက္ကုသောပိ သာယနှသမယေ နှတွာ အလင်္ကရိတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဃရဒွါရေ ဌတွာ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေသိ။ ဧကာ ပရိစာရိကာ ဣတ္ထီ အမရာဒေဝိယာ အာရောစေသိ။ သာ တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဧဟိ, အာစရိယ, အတ္တနော သရီရံ အနှာယိတွာ သယိတုံ အယုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သာ နိက္ခမိတွာ ဥဒကပူရံ ဃဋံ ဂဟေတွာ အာသိဉ္စမာနာ ဝိယ ‘‘ဧဟိ, အာစရိယ, နှာနတ္ထာယ ဖလကာနိ အဘိရုဟာ’’တိ အာဟ။ တဿ ဖလကာနိ အဘိရုယှ ဌိတကာလေ သာ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ဖလကာနိ အာကဍ္ဎိတွာ ဂူထကူပေ ပါတေသိ။ ပုက္ကုသံ သေနကော ‘‘ကော ဧသော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ ပုက္ကုသော’’တိ။ ‘‘တွံ ကော နာမ မနုဿော’’တိ? ‘‘အဟံ သေနကော’’တိ အညမညံ ပုစ္ဆိတွာ အဋ္ဌံသု။ တထာ ဣတရေ ဒွေပိ တတ္ထေဝ ပါတေသိ။ သဗ္ဗေပိ တေ ဇေဂုစ္ဆေ ဂူထကူပေ အဋ္ဌံသု။ သာ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ တတော ဥက္ခိပါပေတွာ, စတ္တာရောပိ ဇနေ ခုရမုဏ္ဍေ ကာရာပေတွာ တဏ္ဍုလာနိ ဂါဟာပေတွာ ဥဒကေန တေမေတွာ ကောဋ္ဋာပေတွာ စုဏ္ဏံ ဗဟလယာဂုံ ပစာပေတွာ မဒ္ဒိတွာ သီသတော ပဋ္ဌာယ သကလသရီရံ ဝိလိမ္ပာပေတွာ တူလပိစူနိ ဂါဟာပေတွာ တထေဝ သီသတော ပဋ္ဌာယ ဩကိရာပေတွာ မဟာဒုက္ခံ ပါပေတွာ ကိလဉ္ဇကုစ္ဆိယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဝေဌေတွာ ရညော အာရောစေတုကာမာ ဟုတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ စတ္တာရိ ရတနာနိ ဂါဟာပေတွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ – ‘‘ဒေဝ, သေတဝါနရံ နာမ မဟာပဏ္ဏာကာရံ ပဋိဂ္ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ စတ္တာရိ ကိလဉ္ဇာနိ ရညော ပါဒမူလေ ဌပါပေသိ။ အထ ရာဇာ ဝိဝရာပေတွာ သေတမက္ကဋသဒိသေ စတ္တာရောပိ ဇနေ ပဿိ။ အထ သဗ္ဗေ မနုဿာ ‘‘အဟော အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ, အဟော မဟာသေတဝါနရာ’’တိ ဝတွာ မဟာဟသိတံ ဟသိံသု။ တေ စတ္တာရောပိ မဟာလဇ္ဇာ အဟေသုံ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁၃။)အထ အမရာဒေဝီ အတ္တနော သာမိနော နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ကထေန္တီ ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘ဒေဝ, မဟောသဓပဏ္ဍိတော န စောရော, ဣမေ စတ္တာရောဝ စောရာ။ ဧတေသု ဟိ သေနကော မဏိစောရော, ပုက္ကုသော သုဝဏ္ဏမာလာစောရော, ကာမိန္ဒော ကမ္ဗလစောရော, ဒေဝိန္ဒော သုဝဏ္ဏပါဒုကာစောရော။ ဣမေ စောရာ အသုကမာသေ အသုကဒိဝသေ အသုကဒါသိဓီတာနံ အသုကဒါသီနံ ဟတ္ထေ ဣမာနိ ရတနာနိ ပဟိဏန္တိ။ ဣမံ ပဏ္ဏံ ပဿထ, အတ္တနော သန္တကဉ္စ ဂဏှထ, စောရေ စ, ဒေဝ, ပဋိစ္ဆထာ’’တိ။ သာ စတ္တာရောပိ ဇနေ မဟာဝိပ္ပကာရံ ပါပေတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဂေဟမေဝ ဂတာ။ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ ပလာတဘာဝေန တသ္မိံ အာသင်္ကာယ စ အညေသံ ပဏ္ဍိတပတိမန္တီနံ အဘာဝေန စ တေသံ ကိဉ္စိ အဝတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတာ နှာပေတွာ အတ္တနော ဂေဟာနိ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပေသေသိ။ စတ္တာရော ဇနာ မဟာဝိပ္ပကာရံ ပတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဂေဟမေဝ ဂတာ။
သဗ္ဗရတနထေနာ နိဋ္ဌိတာ။
ခဇ္ဇောပနကပဉှော
အထဿ ဆတ္တေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ဗောဓိသတ္တဿ ဓမ္မဒေသနံ အဿုဏန္တီ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ အာဝဇ္ဇမာနာ တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတဿ အာနယနကာရဏံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဆတ္တပိဏ္ဍိကံ ဝိဝရိတွာ ရာဇာနံ စတုက္ကနိပါတေ ဒေဝတာယ ပုစ္ဆိတပဉှေ အာဂတေ ‘‘ဟန္တိ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟီ’’တိအာဒိကေ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ ရာဇာ အဇာနန္တော ‘‘အဟံ န ဇာနာမိ, အညေ ပဏ္ဍိတေ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဧကဒိဝသံ ဩကာသံ ယာစိတွာ ပုနဒိဝသေ ‘‘အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ စတုန္နံ ပဏ္ဍိတာနံ သာသနံ ပေသေသိ။ တေဟိ ‘‘မယံ ခုရမုဏ္ဍာ ဝီထိံ ဩတရန္တာ လဇ္ဇာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာ စတ္တာရော နာဠိပဋ္ဋေ ပေသေသိ ‘‘ဣမေ သီသေသု ကတွာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ။ တဒါ ကိရ တေ နာဠိပဋ္ဋာ ဥပ္ပန္နာ။ တေ အာဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိံသု။ အထ ရာဇာ ‘‘သေနက, အဇ္ဇ ရတ္တိဘာဂေ ဆတ္တေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ မံ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆိ, အဟံ ပန အဇာနန္တော ‘ပဏ္ဍိတေ ပုစ္ဆိဿာမီ’တိ အဝစံ, ကထေဟိ မေ တေ ပဉှေ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟန္တိ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟိ, မုခဉ္စ ပရိသုမ္ဘတိ၊
သ ဝေ ရာဇ ပိယော ဟောတိ, ကံ တေန တွာဘိပဿသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၁၉၇)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁၄။)သေနကော အဇာနန္တော ‘‘ကိံ ဟန္တိ, ကထံ ဟန္တီ’’တိ တံ တံ ဝိလပိတွာ နေဝ အန္တံ ပဿိ, န ကောဋိံ ပဿိ။ သေသာပိ အပ္ပဋိဘာနာ အဟေသုံ။ အထ ရာဇာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ပုန ရတ္တိဘာဂေ ဒေဝတာယ ‘‘ပဉှော တေ ဉာတော’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘မယာ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ ပုဋ္ဌာ, တေပိ န ဇာနိံသူ’’တိ အာဟ။ ဒေဝတာ ‘‘ကိံ တေ ဇာနိဿန္တိ, ဌပေတွာ မဟောသဓပဏ္ဍိတံ အညော ကောစိ ဧတေ ပဉှေ ကထေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ သစေ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ဧတေ ပဉှေ န ကထာပေဿသိ, ဣမိနာ တေ ဇလိတေန အယကူဋေန သီသံ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ ရာဇာနံ တဇ္ဇေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အဂ္ဂိနာ အတ္ထေ သတိ ခဇ္ဇောပနကံ ဓမိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ခီရေန အတ္ထေ သတိ ဝိသာဏံ ဒုဟိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ပဉ္စကနိပါတေ ခဇ္ဇောပနကပဉှံ ဥဒါဟရိ –
‘‘ကော နု သန္တမှိ ပဇ္ဇောတေ, အဂ္ဂိပရိယေသနံ စရံ၊
အဒ္ဒက္ခိ ရတ္တိ ခဇ္ဇောတံ, ဇာတဝေဒံ အမညထ။
‘‘သွဿ ဂေါမယစုဏ္ဏာနိ, အဘိမတ္ထံ တိဏာနိ စ၊
ဝိပရီတာယ သညာယ, နာသက္ခိ ပဇ္ဇလေတဝေ။
‘‘ဧဝမ္ပိ အနုပါယေန, အတ္ထံ န လဘတေ မိဂေါ၊
ဝိသာဏတော ဂဝံ ဒေါဟံ, ယတ္ထ ခီရံ န ဝိန္ဒတိ။
‘‘ဝိဝိဓေဟိ ဥပါယေဟိ, အတ္ထံ ပပ္ပေါန္တိ မာဏဝါ၊
နိဂ္ဂဟေန အမိတ္တာနံ, မိတ္တာနံ ပဂ္ဂဟေန စ။
‘‘သေနာမောက္ခပလာဘေန, ဝလ္လဘာနံ နယေန စ၊
ဇဂတိံ ဇဂတိပါလာ, အာဝသန္တိ ဝသုန္ဓရ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၅။၇၅-၇၉)၊
တတ္ထ သန္တမှိ ပဇ္ဇောတေတိ အဂ္ဂိမှိ သန္တေ။ စရန္တိ စရန္တော။ အဒ္ဒက္ခီတိ ပဿိ, ဒိသွာ စ ပန ဝဏ္ဏသာမညတာယ ခဇ္ဇောပနကံ ‘‘ဇာတဝေဒေါ အယံ ဘဝိဿတီ’’တိ အမညိတ္ထ။ သွဿာတိ သော အဿ ခဇ္ဇောပနကဿ ဥပရိ သုခုမာနိ ဂေါမယစုဏ္ဏာနိ စေဝ တိဏာနိ စ။ အဘိမတ္ထန္တိ ဟတ္ထေဟိ ဃံသိတွာ အာကိရန္တော ဇဏ္ဏုကေဟိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာယ မုခေန ဓမန္တော ဇာလေဿာမိ နန္တိ ဝိပရီတာယ သညာယ ဝါယမန္တောပိ ဇာလေတုံ နာသက္ခိ။ မိဂေါတိ မိဂသဒိသော အန္ဓဗာလော ဧဝံ အနုပါယေန ပရိယေသန္တော အတ္ထံ န လဘတိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိသာဏေ ခီရမေဝ နတ္ထိ, တတော ဂါဝိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁၅။)ဒုဟန္တော ဝိယ စ အတ္ထံ န ဝိန္ဒတိ။ သေနာမောက္ခပလာဘေနာတိ သေနာမောက္ခာနံ အမစ္စာနံ လာဘေန။ ဝလ္လဘာနန္တိ ပိယမနာပါနံ ဝိဿာသိကာနံ အမစ္စာနံ နယေန စ။ ဝသုန္ဓရန္တိ ဝသုသင်္ခါတာနံ ရတနာနံ ဓာရဏတော ဝသုန္ဓရန္တိ လဒ္ဓနာမံ ဇဂတိံ ဇဂတိပါလာ ရာဇာနော အာဝသန္တိ။
န တေ တယာ သဒိသာ ဟုတွာ အဂ္ဂိမှိ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝ ခဇ္ဇောပနကံ ဓမန္တိ။ မဟာရာဇ, တွံ ပန အဂ္ဂိမှိ သတိ ခဇ္ဇောပနကံ ဓမန္တော ဝိယ, တုလံ ဆဍ္ဍေတွာ ဟတ္ထေန တုလယန္တော ဝိယ, ခီရေန အတ္ထေ ဇာတေ ဝိသာဏတော ဒုဟန္တော ဝိယ စ, သေနကာဒယော ပုစ္ဆသိ, ဧတေ ကိံ ဇာနန္တိ။ ခဇ္ဇောပနကသဒိသာ ဟေတေ။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓသဒိသော မဟောသဓော ပညာယ ဇလတိ, တံ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆ။ ဣမေ တေ ပဉှေ အဇာနန္တဿ ဇီဝိတံ နတ္ထီတိ ရာဇာနံ တဇ္ဇေတွာ အန္တရဓာယိ။
ခဇ္ဇောပနကပဉှော နိဋ္ဌိတော။
ဘူရိပဉှော
အထ ရာဇာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော ပုနဒိဝသေ စတ္တာရော အမစ္စေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတာ, တုမှေ စတ္တာရော စတူသု ရထေသု ဌတွာ စတူဟိ နဂရဒွါရေဟိ နိက္ခမိတွာ ယတ္ထ မမ ပုတ္တံ မဟောသဓပဏ္ဍိတံ ပဿထ, တတ္ထေဝဿ သက္ကာရံ ကတွာ ခိပ္ပံ အာနေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ တေပိ စတ္တာရော ဧကေကေန ဒွါရေန နိက္ခမိံသု။ တေသု တယော ဇနာ ပဏ္ဍိတံ န ပဿိံသု။ ဒက္ခိဏဒွါရေန နိက္ခန္တော ပန ဒက္ခိဏယဝမဇ္ဈကဂါမေ မဟာသတ္တံ မတ္တိကံ အာဟရိတွာ အာစရိယဿ စက္ကံ ဝဋ္ဋေတွာ မတ္တိကာမက္ခိတသရီရံ ပလာလပိဋ္ဌကေ နိသီဒိတွာ မုဋ္ဌိံ မုဋ္ဌိံ ကတွာ အပ္ပသူပံ ယဝဘတ္တံ ဘုဉ္ဇမာနံ ပဿိ။ ကသ္မာ ပနေသ ဧတံ ကမ္မံ အကာသီတိ? ရာဇာ ကိရ ‘‘နိဿံသယံ ပဏ္ဍိတော ရဇ္ဇံ ဂဏှိဿတီ’’တိ အာသင်္ကတိ။ ‘‘သော ‘ကုမ္ဘကာရကမ္မေန ဇီဝတီ’တိ သုတွာ နိရာသင်္ကော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧဝမကာသီတိ။ သော အမစ္စံ ဒိသွာ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အဇ္ဇ မယှံ ယသော ပုန ပါကတိကော ဘဝိဿတိ, အမရာဒေဝိယာ သမ္ပာဒိတံ နာနဂ္ဂရသဘောဇနမေဝ ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂဟိတံ ယဝဘတ္တပိဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ ဥဋ္ဌာယ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ သော အမစ္စော တံ ဥပသင်္ကမိ။ သော ပန သေနကပက္ခိကော, တသ္မာ နံ ဃဋေန္တော ‘‘ပဏ္ဍိတ, အာစရိယသေနကဿ ဝစနံ နိယျာနိကံ, တဝ နာမ ယသေ ပရိဟီနေ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁၆။)တထာရူပါ ပညာ ပတိဋ္ဌာ ဟောတုံ နာသက္ခိ, ဣဒါနိ မတ္တိကာမက္ခိတော ပလာလပိဋ္ဌေ နိသီဒိတွာ ဧဝရူပံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇသီ’’တိ ဝတွာ ဒသကနိပါတေ ဘူရိပဉှေ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သစ္စံ ကိရ, တွံ အပိ ဘူရိပည, ယာ တာဒိသီ သိရီ ဓိတီ မတီ စ၊
န တာယတေဘာဝဝသူပနိတံ, ယော ယဝကံ ဘုဉ္ဇသိ အပ္ပသူပ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၄၅)၊
တတ္ထ သစ္စံ ကိရာတိ ယံ အာစရိယသေနကော အာဟ, တံ ကိရ သစ္စမေဝ။ သိရီတိ ဣဿရိယံ။ ဓိတီတိ အဗ္ဘောစ္ဆိန္နဝီရိယံ။ န တာယတေဘာဝဝသူပနိတန္တိ အဘာဝဿ အဝုဍ္ဎိယာ ဝသံ ဥပနီတံ တံ န ရက္ခတိ န ဂေါပေတိ, ပတိဋ္ဌာ ဟောတုံ န သက္ကောတိ။ ယဝကန္တိ ယဝဘတ္တံ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘အန္ဓဗာလ, အဟံ အတ္တနော ပညာဗလေန ပုန တံ ယသံ ပါကတိကံ ကာတုကာမော ဧဝံ ကရောမီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘သုခံ ဒုက္ခေန ပရိပါစယန္တော, ကာလာကာလံ ဝိစိနံ ဆန္ဒဆန္နော၊
အတ္ထဿ ဒွါရာနိ အဝါပုရန္တော, တေနာဟံ တုဿာမိ ယဝေါဒနေန။
‘‘ကာလဉ္စ ဉတွာ အဘိဇီဟနာယ, မန္တေဟိ အတ္ထံ ပရိပါစယိတွာ၊
ဝိဇမ္ဘိဿံ သီဟဝိဇမ္ဘိတာနိ, တာယိဒ္ဓိယာ ဒက္ခသိ မံ ပုနာပီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၄၆-၁၄၇)၊
တတ္ထ ဒုက္ခေနာတိ ဣမိနာ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခေန အတ္တနော ပေါရာဏကသုခံ ပဋိပါကတိကကရဏေန ပရိပါစယန္တောဝဍ္ဎေန္တော။ ကာလာကာလန္တိ အယံ ပဋိစ္ဆန္နော ဟုတွာ စရဏကာလော, အယံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နောတိ ဧဝံ ကာလဉ္စ အကာလဉ္စ ဝိစိနန္တော ရညော ကုဒ္ဓကာလေ ဆန္နေန စရိတဗ္ဗန္တိ ဉတွာ ဆန္ဒေန အတ္တနော ရုစိယာ ဆန္နော ပဋိစ္ဆန္နော ဟုတွာ ကုမ္ဘကာရကမ္မေန ဇီဝန္တော အတ္တနော အတ္ထဿ ကာရဏသင်္ခါတာနိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁၇။)ဒွါရာနိ အဝါပုရန္တော ဝိဟရာမိ, တေန ကာရဏေနာဟံ ယဝေါဒနေန တုဿာမီတိ အတ္ထော။ အဘိဇီဟနာယာတိ ဝီရိယကရဏဿ။ မန္တေဟိ အတ္ထံ ပရိပါစယိတွာတိ အတ္တနော ဉာဏဗလေန မမ ယသံ ဝဍ္ဎေတွာ မနောသိလာတလေ ဝိဇမ္ဘမာနော သီဟော ဝိယ ဝိဇမ္ဘိဿံ, တာယ ဣဒ္ဓိယာ မံ ပုနပိ တွံ ပဿိဿသီတိ။
အထ နံ အမစ္စော အာဟ – ‘‘ပဏ္ဍိတ, ဆတ္တေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ရာဇာနံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ရာဇာ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတေ ပုစ္ဆိ။ တေသု ဧကောပိ တံ ပဉှံ ကထေတုံ နာသက္ခိ, တသ္မာ ရာဇာ တဝ သန္တိကံ မံ ပဟိဏီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ပညာယ အာနုဘာဝံ ကသ္မာ န ပဿသိ, ဧဝရူပေ ဟိ ကာလေ န ဣဿရိယံ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ, ပညာသမ္ပန္နောဝ ပတိဋ္ဌာ ဟောတီ’’တိ မဟာသတ္တော ပညာယ အာနုဘာဝံ ဝဏ္ဏေသိ။ အမစ္စော ရညာ ‘‘ပဏ္ဍိတံ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ သက္ကာရံ ကတွာ အာနေထာ’’တိ ဒိန္နံ ကဟာပဏသဟဿံ မဟာသတ္တဿ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတော ကိရ မယာ ပေသကာရကမ္မံ ကာရိတော’’တိ ဘယံ အာပဇ္ဇိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘မာ ဘာယိ, အာစရိယ, ဗဟူပကာရော တွံ အမှာက’’န္တိ အဿာသေတွာ သဟဿံ ဒတွာ မတ္တိကာမက္ခိတေနေဝ သရီရေန ရထေ နိသီဒိတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ အမစ္စော ရညော အာရောစေတွာ ‘‘တာတ, ကုဟိံ ပဏ္ဍိတော ဒိဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒေဝ, ဒက္ခိဏယဝမဇ္ဈကဂါမေ ကုမ္ဘကာရကမ္မံ ကတွာ ဇီဝတိ, တုမှေ ပက္ကောသထာတိ သုတွာဝ အနှာယိတွာ မတ္တိကာမက္ခိတေနေဝ သရီရေန အာဂတော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘သစေ မယှံ ပစ္စတ္ထိကော အဿ, ဣဿရိယဝိဓိနာ စရေယျ, နာယံ မမ ပစ္စတ္ထိကော’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မမ ပုတ္တဿ ‘အတ္တနော ဃရံ ဂန္တွာ နှတွာ အလင်္ကရိတွာ မယာ ဒိန္နဝိဓာနေန အာဂစ္ဆတူ’တိ ဝဒေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ပဏ္ဍိတော တထာ ကတွာ အာဂန္တွာ ‘‘ပဝိသတူ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ပဏ္ဍိတံ ဝီမံသန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သုခီပိ ဟေကေ န ကရောန္တိ ပါပံ, အဝဏ္ဏသံသဂ္ဂဘယာ ပုနေကေ၊
ပဟူ သမာနော ဝိပုလတ္ထစိန္တီ, ကိံ ကာရဏာ မေ န ကရောသိ ဒုက္ခ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၄၈)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁၈။)တတ္ထ သုခီတိ ပဏ္ဍိတ, ဧကစ္စေ ‘‘မယံ သုခိနော သမ္ပန္နဣဿရိယာ, အလံ နော ဧတ္တကေနာ’’တိ ဥတ္တရိ ဣဿရိယကာရဏာ ပါပံ န ကရောန္တိ, ဧကစ္စေ ‘‘ဧဝရူပဿ နော ယသဒါယကဿ သာမိကဿ အပရဇ္ဈန္တာနံ အဝဏ္ဏော ဘဝိဿတီ’’တိ အဝဏ္ဏသံသဂ္ဂဘယာ န ကရောန္တိ။ ဧကော န သမတ္ထော ဟောတိ, ဧကော မန္ဒပညော, တွံ ပန သမတ္ထော စ ဝိပုလတ္ထစိန္တီ စ, ဣစ္ဆန္တော ပန သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇမ္ပိ ကာရေယျာသိ။ ကိံ ကာရဏာ မမ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဒုက္ခံ န ကရောသီတိ။
အထ နံ ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘န ပဏ္ဍိတာ အတ္တသုခဿ ဟေတု, ပါပါနိ ကမ္မာနိ သမာစရန္တိ၊
ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌာ ခလိတာပိ သန္တာ, ဆန္ဒာ စ ဒေါသာ န ဇဟန္တိ ဓမ္မ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၄၉)၊
တတ္ထ ခလိတာပီတိ သမ္ပတ္တိတော ခလိတွာ ဝိပတ္တိယံ ဌိတသဘာဝါ ဟုတွာပိ။ န ဇဟန္တိ ဓမ္မန္တိ ပဝေဏိယဓမ္မမ္ပိ သုစရိတဓမ္မမ္ပိ န ဇဟန္တိ။
ပုန ရာဇာ တဿ ဝီမံသနတ္ထံ ခတ္တိယမာယံ ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယေန ကေနစိ ဝဏ္ဏေန, မုဒုနာ ဒါရုဏေန ဝါ၊
ဥဒ္ဓရေ ဒီနမတ္တာနံ, ပစ္ဆာ ဓမ္မံ သမာစရေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၅၀)၊
တတ္ထ ဒီနန္တိ ဒုဂ္ဂတံ အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရိတွာ သမ္ပတ္တိယံ ဌပေယျာတိ။
အထဿ မဟာသတ္တော ရုက္ခူပမံ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယဿ ရုက္ခဿ ဆာယာယ, နိသီဒေယျ သယေယျ ဝါ၊
န တဿ သာခံ ဘဉ္ဇေယျ, မိတ္တဒုဗ္ဘော ဟိ ပါပကော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၅၁)၊
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ – ‘‘မဟာရာဇ, ယဒိ ပရိဘုတ္တရုက္ခဿ သာခံ ဘဉ္ဇန္တောပိ မိတ္တဒုဗ္ဘီ ဟောတိ, ယေဟိ တုမှေဟိ မမ ပိတာ ဥဠာရေ ဣဿရိယေ ပတိဋ္ဌာပိတော, အဟဉ္စ မဟန္တေန အနုဂ္ဂဟေန အနုဂ္ဂဟိတော, တေသု တုမှေသု အပရဇ္ဈန္တော အဟံ ကထံ နာမ မိတ္တဒုဗ္ဘော န ဘဝေယျ’’န္တိ သဗ္ဗထာပိ အတ္တနော အမိတ္တဒုဗ္ဘိဘာဝံ ကထေတွာ ရညော စိတ္တာစာရံ စောဒေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၁၉။)‘‘ယဿာပိ ဓမ္မံ ပုရိသော ဝိဇညာ, ယေ စဿ ကင်္ခံ ဝိနယန္တိ သန္တော၊
တံ ဟိဿ ဒီပဉ္စ ပရာယဏဉ္စ, န တေန မေတ္တိံ ဇရယေထ ပညော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၅၂)၊
တဿတ္ထော – မဟာရာဇ, ယဿ အာစရိယဿ သန္တိကာ ယော ပုရိသော အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ဓမ္မံ ကာရဏံ ဇာနေယျ, ယေ စဿ သန္တော ဥပ္ပန္နံ ကင်္ခံ ဝိနယန္တိ, တံ တဿ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဒီပဉ္စေဝ ပရာယဏဉ္စ, တာဒိသေန အာစရိယေန သဒ္ဓိံ ပဏ္ဍိတော မိတ္တဘာဝံ နာမ န ဇီရေယျ န နာသေယျ။
ဣဒါနိ တံ ဩဝဒန္တော ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘အလသော ဂိဟီ ကာမဘောဂီ န သာဓု, အသညတော ပဗ္ဗဇိတော န သာဓု၊
ရာဇာ န သာဓု အနိသမ္မကာရီ, ယော ပဏ္ဍိတော ကောဓနော တံ န သာဓု။
‘‘နိသမ္မ ခတ္တိယော ကယိရာ, နာနိသမ္မ ဒိသမ္ပတိ၊
နိသမ္မကာရိနော ရာဇ, ယသော ကိတ္တိ စ ဝဍ္ဎတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၅၃-၁၅၄)၊
တတ္ထ န သာဓူတိ န သုန္ဒရော။ အနိသမ္မကာရီတိ ကိဉ္စိ သုတွာ အနုပဓာရေတွာ အတ္တနော ပစ္စက္ခံ အကတွာ ကာရကော။ ယသော ကိတ္တိ စာတိ ဣဿရိယပရိဝါရော စ ဂုဏကိတ္တိ စ ဧကန္တေန ဝဍ္ဎတီတိ။
ဘူရိပဉှော နိဋ္ဌိတော။
ဒေဝတာပဉှော
ဧဝံ ဝုတ္တေ ရာဇာ မဟာသတ္တံ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ရာဇပလ္လင်္ကေ နိသီဒါပေတွာ သယံ နီစာသနေ နိသီဒိတွာ အာဟ – ‘‘ပဏ္ဍိတ, သေတစ္ဆတ္တေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ မံ စတ္တာရော ပဉှေ ပုစ္ဆိ, တေ အဟံ န ဇာနာမိ။ စတ္တာရောပိ ပဏ္ဍိတာ န ဇာနိံသု, ကထေဟိ မေ, တာတ, တေ ပဉှေ’’တိ။ မဟာရာဇ, ဆတ္တေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ဝါ ဟောတု, စာတုမဟာရာဇိကာဒယော ဝါ ဟောန္တု, ယေန ကေနစိ ပုစ္ဆိတပဉှံ အဟံ ကထေတုံ သက္ကောမိ။ ဝဒ, မဟာရာဇ, ဒေဝတာယ ပုစ္ဆိတပဉှေတိ။ အထ ရာဇာ ဒေဝတာယ ပုစ္ဆိတနိယာမေနေဝ ကထေန္တော ပဌမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂၀။)‘‘ဟန္တိ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟိ, မုခဉ္စ ပရိသုမ္ဘတိ၊
သ ဝေ ရာဇ ပိယော ဟောတိ, ကံ တေန တွာဘိပဿသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၁၉၇)၊
တတ္ထ ဟန္တီတိ ပဟရတိ။ ပရိသုမ္ဘတီတိ ပဟရတိယေဝ။ သ ဝေတိ သော ဧဝံ ကရောန္တော ပိယော ဟောတိ။ ကံ တေန တွာဘိပဿသီတိ တေန ပဟရဏကာရဏေန ပိယံ ကတမံ ပုဂ္ဂလံ တွံ, ရာဇ, အဘိပဿသီတိ။
မဟာသတ္တဿ တံ ကထံ သုတွာဝ ဂဂနတလေ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ အတ္ထော ပါကဋော အဟောသိ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘သုဏ, မဟာရာဇ, ယဒါ ဟိ မာတုအင်္ကေ နိပန္နော ဒဟရကုမာရော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ကီဠန္တော မာတရံ ဟတ္ထပါဒေဟိ ပဟရတိ, ကေသေ လုဉ္စတိ, မုဋ္ဌိနာ မုခံ ပဟရတိ, တဒါ နံ မာတာ ‘စောရပုတ္တက, ကထံ တွံ နော ဧဝံ ပဟရသီ’တိအာဒီနိ ပေမသိနေဟဝသေနေဝ ဝတွာ ပေမံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ အာလိင်္ဂိတွာ ထနန္တရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ မုခံ ပရိစုမ္ဗတိ။ ဣတိ သော တဿာ ဧဝရူပေ ကာလေ ပိယတရော ဟောတိ, တထာ ပိတုနောပီ’’တိ ဧဝံ ဂဂနမဇ္ဈေ သူရိယံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ ပါကဋံ ကတွာ ပဉှံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ ဒေဝတာ ဆတ္တပိဏ္ဍိကံ ဝိဝရိတွာ နိက္ခမိတွာ ဥပဍ္ဎံ သရီရံ ဒဿေတွာ ‘‘သုကထိတော ပဏ္ဍိတေန ပဉှော’’တိ မဓုရဿရေန သာဓုကာရံ ဒတွာ ရတနစင်္ကောဋကံ ပူရေတွာ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖဂန္ဓဝါသေဟိ ဗောဓိသတ္တံ ပူဇေတွာ အန္တရဓာယိ။ ရာဇာပိ ပဏ္ဍိတံ ပုပ္ဖါဒီဟိ ပူဇေတွာ ဣတရံ ပဉှံ ယာစိတွာ ‘‘ဝဒ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အက္ကောသတိ ယထာကာမံ, အာဂမဉ္စဿ ဣစ္ဆတိ၊
သ ဝေ ရာဇ ပိယော ဟောတိ, ကံ တေန တွာဘိပဿသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၁၉၈)၊
အထဿ မဟာသတ္တော – ‘‘မဟာရာဇ, မာတာ ဝစနပေသနံ ကာတုံ သမတ္ထံ သတ္တဋ္ဌဝဿိကံ ပုတ္တံ ‘တာတ, ခေတ္တံ ဂစ္ဆ, အန္တရာပဏံ ဂစ္ဆာ’တိအာဒီနိ ဝတွာ ‘အမ္မ, သစေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒဿသိ, ဂမိဿာမီ’တိ ဝုတ္တေ ‘သာဓု, ပုတ္တ, ဂဏှာဟီ’တိ ဝတွာ ဒေတိ။ သော ဒါရကော တံ ခါဒိတွာ ဗဟိ ဂန္တွာ ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ကီဠိတွာ မာတုပေသနံ န ဂစ္ဆတိ။ မာတရာ ‘‘တာတ, ဂစ္ဆာဟီ’တိ ဝုတ္တေ သော မာတရံ ‘အမ္မ, တွံ သီတာယ ဃရစ္ဆာယာယ နိသီဒသိ, ကိံ ပန အဟံ တဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂၁။)ဗဟိ ပေသနကမ္မံ ကရိဿာမိ, အဟံ တံ ဝဉ္စေမီ’တိ ဝတွာ ဟတ္ထဝိကာရမုခဝိကာရေ ကတွာ ဂတော။ သာ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိတွာ ဒဏ္ဍကံ ဂဟေတွာ ‘တွံ မမ သန္တကံ ခါဒိတွာ ခေတ္တေ ကိစ္စံ ကာတုံ န ဣစ္ဆသီ’တိ တဇ္ဇေန္တီ ဝေဂေန ပလာယန္တံ အနုဗန္ဓိတွာ ပါပုဏိတုံ အသက္ကောန္တီ ‘စောရာ တံ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဆိန္ဒန္တူ’တိအာဒီနိ ဝတွာ ယထာကာမံ အက္ကောသတိ ပရိဘာသတိ။ ယံ ပန မုခေန ဘဏတိ, တထာ ဟဒယေ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န ဣစ္ဆတိ, အာဂမနဉ္စဿ ဣစ္ဆတိ, သော ဒိဝသဘာဂံ ကီဠိတွာ သာယံ ဂေဟံ ပဝိသိတုံ အဝိသဟန္တော ဉာတကာနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆတိ။ မာတာပိဿ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တီ အနာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘ပဝိသိတုံ န ဝိသဟတိ မညေ’တိ သောကဿ ဟဒယံ ပူရေတွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ဉာတိဃရေ ဥပဓာရေန္တီ ပုတ္တံ ဒိသွာ အာလိင်္ဂိတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ‘တာတ ပိယပုတ္တက, မမ ဝစနံ ဟဒယေ ဌပေသီ’တိ အတိရေကတရံ ပေမံ ဥပ္ပါဒေသိ။ ဧဝံ, မဟာရာဇ, မာတုယာ ကုဒ္ဓကာလေ ပုတ္တော ပိယတရော နာမ ဟောတီ’’တိ ဒုတိယံ ပဉှံ ကထေသိ။ ဒေဝတာ တထေဝ ပူဇေသိ။
ရာဇာပိ ပူဇေတွာ တတိယံ ပဉှံ ယာစိတွာ ‘‘ဝဒ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ တတိယံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဗ္ဘက္ခာတိ အဘူတေန, အလိကေနာဘိသာရယေ၊
သ ဝေ ရာဇ ပိယော ဟောတိ, ကံ တေန တွာဘိပဿသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၁၉၉)၊
အထဿ မဟာသတ္တော ‘‘ရာဇ, ယဒါ ဥဘော ဇယမ္ပတိကာ ရဟောဂတာ လောကဿာဒရတိယာ ကီဠန္တာ ‘ဘဒ္ဒေ, တဝ မယိ ပေမံ နတ္ထိ, ဟဒယံ တေ ဗဟိ ဂတ’န္တိ ဧဝံ အညမညံ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တိ, အလိကေန သာရေန္တိ စောဒေန္တိ, တဒါ တေ အတိရေကတရံ အညမညံ ပိယာယန္တိ။ ဧဝမဿ ပဉှဿ အတ္ထံ ဇာနာဟီ’’တိ ကထေသိ။ ဒေဝတာ တထေဝ ပူဇေသိ။
ရာဇာပိ ပူဇေတွာ ဣတရံ ပဉှံ ယာစိတွာ ‘‘ဝဒ, မဟာရာဇာ’’တိ ဝုတ္တေ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂၂။)‘‘ဟရံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ, ဝတ္ထသေနာသနာနိ စ၊
အညဒတ္ထုဟရာ သန္တာ, တေ ဝေ ရာဇ ပိယာ ဟောန္တိ၊
ကံ တေန တွာဘိပဿသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၂၀၀)၊
အထဿ မဟာသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, အယံ ပဉှော ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏေ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ သဒ္ဓါနိ ဟိ ကုလာနိ ဣဓလောကပရလောကံ သဒ္ဒဟိတွာ ဒေန္တိ စေဝ ဒါတုကာမာနိ စ ဟောန္တိ, တာနိ တထာရူပေ သမဏဗြာဟ္မဏေ ယာစန္တေပိ လဒ္ဓံ ဟရန္တေ ဘုဉ္ဇန္တေပိ ဒိသွာ ‘အမှေယေဝ ယာစန္တိ, အမှာကံယေဝ သန္တကာနိ အန္နပါနာဒီနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’တိ တေသု အတိရေကတရံ ပေမံ ကရောန္တိ။ ဧဝံ ခေါ, မဟာရာဇ, အညဒတ္ထုဟရာ သန္တာ ဧကံသေန ယာစန္တာ စေဝ လဒ္ဓံ ဟရန္တာ စ သမာနာ ပိယာ ဟောန္တီ’’တိ ကထေသိ။ ဣမသ္မိံ ပန ပဉှေ ကထိတေ ဒေဝတာ တထေဝ ပူဇေတွာ သာဓုကာရံ ဒတွာ သတ္တရတနပူရံ ရတနစင်္ကောဋကံ ‘‘ဂဏှ, မဟာပဏ္ဍိတာ’’တိ မဟာသတ္တဿ ပါဒမူလေ ခိပိ။ ရာဇာပိဿ အတိရေကတရံ ပူဇံ ကရောန္တော အတိဝိယ ပသီဒိတွာ သေနာပတိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ မဟာသတ္တဿ ယသော မဟာ အဟောသိ။
ဒေဝတာပဉှော နိဋ္ဌိတော။
ပဉ္စပဏ္ဍိတပဉှော
ပုန တေ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ ‘‘အမ္ဘော, ဂဟပတိပုတ္တော ဣဒါနိ မဟန္တတရော ဇာတော, ကိံ ကရောမာ’’တိ မန္တယိံသု။ အထ နေ သေနကော အာဟ – ‘‘ဟောတု ဒိဋ္ဌော မေ ဥပါယော, မယံ ဂဟပတိပုတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘ရဟဿံ နာမ ကဿ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ပုစ္ဆိဿာမ, သော ‘န ကဿစိ ကထေတဗ္ဗ’န္တိ ဝက္ခတိ။ အထ နံ ‘ဂဟပတိပုတ္တော တေ, ဒေဝ, ပစ္စတ္ထိကော ဇာတော’တိ ပရိဘိန္ဒိဿာမာ’’တိ။ တေ စတ္တာရောပိ ပဏ္ဍိတာ တဿ ဃရံ ဂန္တွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတ, ပဉှံ ပုစ္ဆိတုကာမမှာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပုစ္ဆထာ’’တိ ဝုတ္တေ သေနကော ပုစ္ဆိ ‘‘ပဏ္ဍိတ, ပုရိသေန နာမ ကတ္ထ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘သစ္စေ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘သစ္စေ ပတိဋ္ဌိတေန ကိံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘ဓနံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘ဓနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘မန္တော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။ ‘‘မန္တံ ဂဟေတွာ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘အတ္တနော ရဟဿံ ပရဿ န ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေ ‘‘သာဓု ပဏ္ဍိတာ’’တိ ဝတွာ တုဋ္ဌမာနသာ ဟုတွာ ‘‘ဣဒါနိ ဂဟပတိပုတ္တဿ ပိဋ္ဌိံ ပဿိဿာမာ’’တိ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘မဟာရာဇ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂၃။)ဂဟပတိပုတ္တော တေ ပစ္စတ္ထိကော ဇာတော’’တိ ဝဒိံသု။ ‘‘နာဟံ တုမှာကံ ဝစနံ သဒ္ဒဟာမိ, န သော မယှံ ပစ္စတ္ထိကော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သစ္စံ, မဟာရာဇ, သဒ္ဒဟထ, အသဒ္ဒဟန္တော ပန တမေဝ ပုစ္ဆထ ‘‘ပဏ္ဍိတ, အတ္တနော ရဟဿံ နာမ ကဿ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ? သစေ ပစ္စတ္ထိကော န ဘဝိဿတိ, ‘‘အသုကဿ နာမ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝက္ခတိ။ သစေ ပစ္စတ္ထိကော ဘဝိဿတိ, ‘‘ကဿစိ န ကထေတဗ္ဗံ, မနောရထေ ပရိပုဏ္ဏေ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝက္ခတိ။ တဒါ အမှာကံ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ နိက္ကင်္ခါ ဘဝေယျာထာတိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဧကဒိဝသံ သဗ္ဗေသု သမာဂန္တွာ နိသိန္နေသု ဝီသတိနိပါတေ ပဉ္စပဏ္ဍိတပဉှေ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပဉ္စ ပဏ္ဍိတာ သမာဂတာတ္ထ, ပဉှာ မေ ပဋိဘာတိ တံ သုဏာထ၊
နိန္ဒိယမတ္ထံ ပသံသိယံ ဝါ, ကဿေဝါဝိကရေယျ ဂုယှမတ္ထ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၁၅)၊
ဧဝံ ဝုတ္တေ သေနကော ‘‘ရာဇာနမ္ပိ အမှာကံယေဝ အဗ္ဘန္တရေ ပက္ခိပိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘တွံ အာဝိကရောဟိ ဘူမိပါလ, ဘတ္တာ ဘာရသဟော တုဝံ ဝဒေတံ၊
တဝ ဆန္ဒရုစီနိ သမ္မသိတွာ, အထ ဝက္ခန္တိ ဇနိန္ဒ ပဉ္စ ဓီရာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၁၆)၊
တတ္ထ ဘတ္တာတိ တွံ အမှာကံ သာမိကော စေဝ ဥပ္ပန္နဿ စ ဘာရဿ သဟော, ပဌမံ တာဝ တွမေဝ ဧတံ ဝဒေဟိ။ တဝ ဆန္ဒရုစီနီတိ ပစ္ဆာ တဝ ဆန္ဒဉ္စေဝ ရုစ္စနကာရဏာနိ စ သမ္မသိတွာ ဣမေ ပဉ္စ ပဏ္ဍိတာ ဝက္ခန္တိ။
အထ ရာဇာ အတ္တနော ကိလေသဝသိကတာယ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယာ သီလဝတီ အနညထေယျာ, ဘတ္တုစ္ဆန္ဒဝသာနုဂါ ပိယာ မနာပါ၊
နိန္ဒိယမတ္ထံ ပသံသိယံ ဝါ, ဘရိယာယာဝိကရေယျ ဂုယှမတ္ထ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၁၇)၊
တတ္ထ အနညထေယျာတိ ကိလေသဝသေန အညေန န ထေနိတဗ္ဗာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂၄။)တတော သေနကော ‘‘ဣဒါနိ ရာဇာနံ အမှာကံ အဗ္ဘန္တရေ ပက္ခိပိမှာ’’တိ တုဿိတွာ သယံကတကာရဏမေဝ ဒီပေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော ကိစ္ဆဂတဿ အာတုရဿ, သရဏံ ဟောတိ ဂတီ ပရာယဏဉ္စ၊
နိန္ဒိယမတ္ထံ ပသံသိယံ ဝါ, သခိနောဝါဝိကရေယျ ဂုယှမတ္ထ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၁၈)၊
အထ ရာဇာ ပုက္ကုသံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကထံ, ပုက္ကုသ, ပဿသိ, နိန္ဒိယံ ဝါ ပသံသိယံ ဝါ ရဟဿံ ကဿ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ? သော ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဇေဋ္ဌော အထ မဇ္ဈိမော ကနိဋ္ဌော, ယော စေ သီလသမာဟိတော ဌိတတ္တော၊
နိန္ဒိယမတ္ထံ ပသံသိယံ ဝါ, ဘာတုဝါဝိကရေယျ ဂုယှမတ္ထ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၁၉)၊
တတ္ထ ဌိတတ္တောတိ ဌိတသဘာဝေါ နိဗ္ဗိသေဝနော။
တတော ရာဇာ ကာမိန္ဒံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကထံ ကာမိန္ဒ ပဿသိ, ရဟဿံ ကဿ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ? သော ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော ဝေ ပိတုဟဒယဿ ပဒ္ဓဂူ, အနုဇာတော ပိတရံ အနောမပညော၊
နိန္ဒိယမတ္ထံ ပသံသိယံ ဝါ, ပုတ္တဿာဝိကရေယျ ဂုယှမတ္ထ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၂၀)၊
တတ္ထ ပဒ္ဓဂူတိ ပေသနကာရကော ယော ပိတုဿ ပေသနံ ကရောတိ, ပိတု စိတ္တဿ ဝသေ ဝတ္တတိ, ဩဝါဒက္ခမော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အနုဇာတောတိ တယော ပုတ္တာ အတိဇာတော စ အနုဇာတော စ အဝဇာတော စာတိ။ အနုပ္ပန္နံ ယသံ ဥပ္ပါဒေန္တော အတိဇာတော, ကုလဘာရော အဝဇာတော, ကုလပဝေဏိရက္ခကော ပန အနုဇာတော။ တံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂၅။)တတော ရာဇာ ဒေဝိန္ဒံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကထံ ဒေဝိန္ဒ, ပဿသိ, ရဟဿံ ကဿ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ? သော အတ္တနော ကတကာရဏမေဝ ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မာတာ ဒွိပဒါဇနိန္ဒသေဋ္ဌ, ယာ နံ ပေါသေတိ ဆန္ဒသာ ပိယေန၊
နိန္ဒိယမတ္ထံ ပသံသိယံ ဝါ, မာတုယာဝိကရေယျ ဂုယှမတ္ထ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၂၁)၊
တတ္ထ ဒွိပဒါဇနိန္ဒသေဋ္ဌာတိ ဒွိပဒါနံ သေဋ္ဌ, ဇနိန္ဒ။ ဆန္ဒသာ ပိယေနာတိ ဆန္ဒေန စေဝ ပေမေန စ။
ဧဝံ တေ ပုစ္ဆိတွာ ရာဇာ ပဏ္ဍိတံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကထံ ပဿသိ, ပဏ္ဍိတ, ရဟဿံ ကဿ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ယာဝ အတ္တနော ဣစ္ဆိတံ န နိပ္ဖဇ္ဇတိ, တာဝ ပဏ္ဍိတော အဓိဝါသေယျ, ကဿစိ န ကထေယျာ’’တိ သော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဂုယှဿ ဟိ ဂုယှမေဝ သာဓု, န ဟိ ဂုယှဿ ပသတ္ထမာဝိကမ္မံ၊
အနိပ္ဖန္နတာ သဟေယျ ဓီရော, နိပ္ဖန္နောဝ ယထာသုခံ ဘဏေယျာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၂၂)၊
တတ္ထ အနိပ္ဖန္နတာတိ မဟာရာဇ, ယာဝ အတ္တနော ဣစ္ဆိတံ န နိပ္ဖဇ္ဇတိ, တာဝ ပဏ္ဍိတော အဓိဝါသေယျ, န ကဿစိ ကထေယျာတိ။
ပဏ္ဍိတေန ပန ဧဝံ ဝုတ္တေ ရာဇာ အနတ္တမနော အဟောသိ။ သေနကော ရာဇာနံ ဩလောကေသိ, ရာဇာပိ သေနကမုခံ ဩလောကေသိ။ ဗောဓိသတ္တော တေသံ ကိရိယံ ဒိသွာဝ ဇာနိ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော ဇနာ ပဌမမေဝ မံ ရညော အန္တရေ ပရိဘိန္ဒိံသု, ဝီမံသနဝသေန ပဉှော ပုစ္ဆိတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ တေသံ ပန ကထေန္တာနညေဝ သူရိယော အတ္ထင်္ဂတော, ဒီပါ ဇလိတာ။ ပဏ္ဍိတော ‘‘ရာဇကမ္မာနိ နာမ ဘာရိယာနိ, န ပညာယတိ ‘ကိံ ဘဝိဿတီ’တိ, ခိပ္ပမေဝ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခမိတွာ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေသု ဧကော ‘သဟာယကဿ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂၆။)အာဟ, ဧကော ‘ဘာတုဿ, ဧကော ပုတ္တဿ, ဧကော မာတု ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ အာဟ။ ဣမေဟိ ဧတံ ကတမေဝ ဘဝိဿတိ, ဒိဋ္ဌမေဝ ကထိတန္တိ မညာမိ, ဟောတု အဇ္ဇေဝ ဧတံ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ တေ ပန စတ္တာရောပိ အညေသု ဒိဝသေသု ရာဇကုလာ နိက္ခမိတွာ ရာဇနိဝေသနဒွါရေ ဧကဿ ဘတ္တအမ္ဗဏဿ ပိဋ္ဌေ နိသီဒိတွာ ကိစ္စကရဏီယာနိ မန္တေတွာ ဃရာနိ ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မာ ပဏ္ဍိတော ‘‘အဟံ ဧတေသံ စတုန္နံ ရဟဿံ အမ္ဗဏဿ ဟေဋ္ဌာ နိပဇ္ဇိတွာ ဇာနိတုံ သက္ကုဏေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ တံ အမ္ဗဏံ ဥက္ခိပါပေတွာ အတ္ထရဏံ အတ္ထရာပေတွာ အမ္ဗဏဿ ဟေဋ္ဌာ ပဝိသိတွာ ပုရိသာနံ သညံ အဒါသိ ‘‘တုမှေ စတူသု ပဏ္ဍိတေသု မန္တေတွာ ဂတေသု အာဂန္တွာ မံ အာနေယျာထာ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပက္ကမိံသု။ သေနကောပိ ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, အမှာကံ ဝစနံ န သဒ္ဒဟထ, ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ အနိသာမေတွာဝ ဘီတတသိတော ဟုတွာ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရောမ, သေနက ပဏ္ဍိတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ပပဉ္စံ အကတွာ ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ ဂဟပတိပုတ္တံ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သေနက, ဌပေတွာ တုမှေ အညော မမ အတ္ထကာမော နာမ နတ္ထိ, တုမှေ အတ္တနော သုဟဒေ ဂဟေတွာ ဒွါရန္တရေ ဌတွာ ဂဟပတိပုတ္တဿ ပါတောဝ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တဿ ခဂ္ဂေန သီသံ ဆိန္ဒထာ’’တိ အတ္တနော ခဂ္ဂရတနံ အဒါသိ။ တေ ‘‘သာဓု, ဒေဝ, မာ ဘာယိ, မယံ တံ မာရေဿာမာ’’တိ ဝတွာ နိက္ခမိတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌာ နော ပစ္စာမိတ္တဿ ပိဋ္ဌီ’’တိ ဘတ္တအမ္ဗဏဿ ပိဋ္ဌေ နိသီဒိံသု။ တတော သေနကော အာဟ ‘‘အမ္ဘော, ကော ဂဟပတိပုတ္တံ မာရေဿတီ’’တိ။ ဣတရေ ‘‘တုမှေယေဝ အာစရိယ, မာရေထာ’’တိ တဿေဝ ဘာရံ ကရိံသု။
အထ နေ သေနကော ပုစ္ဆိ ‘‘တုမှေ ‘ရဟဿံ နာမ အသုကဿ အသုကဿ ကထေတဗ္ဗ’န္တိ ဝဒထ, ကိံ ဝေါ ဧတံ ကတံ, ဥဒါဟု ဒိဋ္ဌံ သုတ’’န္တိ? ‘‘ကတံ ဧတံ, အာစရိယာ’’တိ။ တုမှေ ‘‘ရဟဿံ နာမ သဟာယကဿ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒထ, ‘‘ကိံ ဝေါ ဧတံ ကတံ, ဥဒါဟု ဒိဋ္ဌံ သုတ’’န္တိ? ‘‘ကတံ ဧတံ မယာ’’တိ? ‘‘ကထေထ, အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ရဟဿေ ရညာ ဉာတေ ဇီဝိတံ မေ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘မာ ဘာယထ အာစရိယ, ဣဓ တုမှာကံ ရဟဿဘေဒကော နတ္ထိ, ကထေထာ’’တိ။ သော နခေန အမ္ဗဏံ ကောဋ္ဋေတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣမဿ ဟေဋ္ဌာ ဂဟပတိပုတ္တော’’တိ အာဟ။ ‘‘အာစရိယ, ဂဟပတိပုတ္တော အတ္တနော ဣဿရိယေန ဧဝရူပံ ဌာနံ န ပဝိသိဿတိ, ဣဒါနိ ယသေန မတ္တော ဘဝိဿတိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂၇။)ကထေထ တုမှေ’’တိ။ သေနကော တာဝ အတ္တနော ရဟဿံ ကထေန္တော အာဟ – ‘‘တုမှေ ဣမသ္မိံ နဂရေ အသုကံ နာမ ဝေသိံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘အာမ, အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ သာ ပညာယတီ’’တိ။ ‘‘န ပညာယတိ, အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘အဟံ သာလဝနုယျာနေ တာယ သဒ္ဓိံ ပုရိသကိစ္စံ ကတွာ တဿာ ပိဠန္ဓနေသု လောဘေန တံ မာရေတွာ တဿာယေဝ သာဋကေန ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ အာဟရိတွာ အမှာကံ ဃရေ အသုကဘူမိကာယ အသုကေ နာမ ဂဗ္ဘေ နာဂဒန္တကေ လဂ္ဂေသိံ, ဝဠဉ္ဇေတုံ ၃ ဝိသဟာမိ, ပုရာဏဘာဝမဿ ဩလောကေမိ, ဧဝရူပံ အပရာဓကမ္မံ ကတွာ မယာ ဧကဿ သဟာယကဿ ကထိတံ, န တေန ကဿစိ ကထိတပုဗ္ဗံ, ဣမိနာ ကာရဏေန ‘သဟာယကဿ ဂုယှံ ကထေတဗ္ဗ’န္တိ မယာ ကထိတ’’န္တိ။ ပဏ္ဍိတော တဿ ရဟဿံ သာဓုကံ ဝဝတ္ထပေတွာ သလ္လက္ခေသိ။
ပုက္ကုသောပိ အတ္တနော ရဟဿံ ကထေန္တော အာဟ – ‘‘မမ ဦရုယာ ကုဋ္ဌံ အတ္ထိ, ကနိဋ္ဌော မေ ပါတောဝ ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ တံ ဓောဝိတွာ ဘေသဇ္ဇေန မက္ခေတွာ ဥပရိ ပိလောတိကံ ဒတွာ ဗန္ဓတိ။ ရာဇာ မယိ မုဒုစိတ္တော ‘ဧဟိ ပုက္ကုသာ’တိ မံ ပက္ကောသိတွာ ယေဘုယျေန မမ ဦရုယာယေဝ သယတိ, သစေ ပန ဧတံ ရာဇာ ဇာနေယျ, မံ မာရေယျ။ တံ မမ ကနိဋ္ဌံ ဌပေတွာ အညော ဇာနန္တော နာမ နတ္ထိ, တေန ကာရဏေန ‘ရဟဿံ နာမ ဘာတု ကထေတဗ္ဗ’န္တိ မယာ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ကာမိန္ဒောပိ အတ္တနော ရဟဿံ ကထေန္တော အာဟ – ‘‘မံ ကာဠပက္ခေ ဥပေါသထဒိဝသေ နရဒေဝေါ နာမ ယက္ခော ဂဏှာတိ, အဟံ ဥမ္မတ္တကသုနခေါ ဝိယ ဝိရဝါမိ, သွာဟံ တမတ္ထံ ပုတ္တဿ ကထေသိံ။ သော မမ ယက္ခေန ဂဟိတဘာဝံ ဉတွာ မံ အန္တောဂေဟဂဗ္ဘေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ နိက္ခမိတွာ မမ သဒ္ဒံ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ ဒွါရေ သမဇ္ဇံ ကာရေသိ, ဣမိနာ ကာရဏေန ‘ရဟဿံ နာမ ပုတ္တဿ ကထေတဗ္ဗ’န္တိ မယာ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တတော တယောပိ ဒေဝိန္ဒံ ပုစ္ဆိံသု။ သော အတ္တနော ရဟဿံ ကထေန္တော အာဟ – ‘‘မယာ မဏိပဟံသနကမ္မံ ကရောန္တေန ရညော သန္တကံ သက္ကေန ကုသရညော ဒိန္နံ, သိရိပဝေသနံ မင်္ဂလမဏိရတနံ ထေနေတွာ မာတုယာ ဒိန္နံ။ သာ ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ မမ ရာဇကုလံ ပဝိသနကာလေ တံ မယှံ ဒေတိ, အဟံ တေန မဏိနာ သိရိံ ပဝေသေတွာ ရာဇနိဝေသနံ ဂစ္ဆာမိ။ ရာဇာ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ အကထေတွာ ပဌမတရံ မယာ သဒ္ဓိံ ကထေသိ။ ဒေဝသိကံ အဋ္ဌ, သောဠသ, ဒွတ္တိံသ, စတုသဋ္ဌိ ကဟာပဏေ မမ ပရိဗ္ဗယတ္ထာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂၈။)ဒေတိ။ သစေ တဿ မဏိရတနဿ ဆန္နဘာဝံ ရာဇာ ဇာနေယျ, မယှံ ဇီဝိတံ နတ္ထိ, ဣမိနာ ကာရဏေန ‘ရဟဿံ နာမ မာတု ကထေတဗ္ဗ’န္တိ မယာ ဝုတ္တ’’န္တိ။
မဟာသတ္တော သဗ္ဗေသမ္ပိ ဂုယှံ အတ္တနော ပစ္စက္ခံ အကာသိ။ တေ ပန အတ္တနော ဥဒရံ ဖာလေတွာ အန္တံ ဗာဟိရံ ကရောန္တာ ဝိယ ရဟဿံ အညမညံ ကထေတွာ ‘‘တုမှေ အပ္ပမတ္တာ ပါတောဝ အာဂစ္ဆထ, ဂဟပတိပုတ္တံ မာရေဿာမာ’’တိ ဥဋ္ဌာယ ပက္ကမိံသု။ တေသံ ဂတကာလေ ပဏ္ဍိတဿ ပုရိသာ အာဂန္တွာ အမ္ဗဏံ ဥက္ခိပိတွာ မဟာသတ္တံ အာဒါယ ပက္ကမိံသု။ သော ဃရံ ဂန္တွာ နှတွာ အလင်္ကရိတွာ သုဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘အဇ္ဇ မေ ဘဂိနီ ဥဒုမ္ဗရဒေဝီ ရာဇဂေဟတော သာသနံ ပေသေဿတီ’’တိ ဉတွာ ဒွါရေ ပစ္စာယိကံ ပုရိသံ ဌပေသိ ‘‘ရာဇဂေဟတော အာဂတံ သီဃံ ပဝေသေတွာ မမ ဒဿေယျာသီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သယနပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာပိ သယနပိဋ္ဌေ နိပန္နောဝ ပဏ္ဍိတဿ ဂုဏံ သရိတွာ ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတော သတ္တဝဿိကကာလတော ပဋ္ဌာယ မံ ဥပဋ္ဌဟန္တော န ကိဉ္စိ မယှံ အနတ္ထံ အကာသိ, ဒေဝတာယ ပုစ္ဆိတပဉှေပိ ပဏ္ဍိတေ အသတိ ဇီဝိတံ မေ လဒ္ဓံ န သိယာ။ ဝေရိပစ္စာမိတ္တာနံ ဝစနံ ဂဟေတွာ ‘အသမဓုရံ ပဏ္ဍိတံ မာရေထာ’တိ ခဂ္ဂံ ဒေန္တေန အယုတ္တံ မယာ ကတံ, သွေ ဒါနိ နံ ပဿိတုံ န လဘိဿာမီ’’တိ သောကံ ဥပ္ပါဒေသိ။ သရီရတော သေဒါ မုစ္စိံသု။ သော သောကသမပ္ပိတော စိတ္တဿာဒံ န လဘိ။ ဥဒုမ္ဗရဒေဝီပိ တေန သဒ္ဓိံ ဧကသယနဂတာ တံ အာကာရံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မယှံ ကောစိ အပရာဓော အတ္ထိ, ဥဒါဟု ဒေဝဿ ကိဉ္စိ သောကကာရဏံ ဥပ္ပန္နံ, ပုစ္ဆိဿာမိ တာဝ န’’န္တိ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ကိံ တွံ ဝိမနောသိ ရာဇသေဋ္ဌ, ဒွိပဒဇနိန္ဒ ဝစနံ သုဏောမ မေတံ၊
ကိံ စိန္တယမာနော ဒုမ္မနောသိ, နူန ဒေဝ အပရာဓော အတ္ထိ မယှ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၂၃)၊
အထ ရာဇာ ကထေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ပဏှေ ဝဇ္ဈော မဟောသဓောတိ, အာဏတ္တော မေ ဝမာယ ဘူရိပညော၊
တံ စိန္တယမာနော ဒုမ္မနောသ္မိ, န ဟိ ဒေဝီ အပရာဓော အတ္ထိ တုယှ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၂၄)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၂၉။)တတ္ထ အာဏတ္တောတိ ဘဒ္ဒေ, စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ ‘‘မဟောသဓော မမ ပစ္စတ္ထိကော’’တိ ကထယိံသု။ မယာ တထတော အဝိစိနိတွာ ‘‘ဝဓေထ န’’န္တိ ဘူရိပညော ဝဓာယ အာဏတ္တော။ တံ ကာရဏံ စိန္တယမာနော ဒုမ္မနောသ္မီတိ။
တဿာ တဿ ဝစနံ သုတွာဝ မဟာသတ္တေ သိနေဟေန ပဗ္ဗတမတ္တော သောကော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တတော သာ စိန္တေသိ ‘‘ဧကေန ဥပါယေန ရာဇာနံ အဿာသေတွာ ရညော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမနကာလေ မမ ကနိဋ္ဌဿ သာသနံ ပဟိဏိဿာမီ’’တိ။ အထ သာ ‘‘မဟာရာဇ, တယာဝေတံ ကတံ ဂဟပတိပုတ္တံ မဟန္တေ ဣဿရိယေ ပတိဋ္ဌာပေန္တေန, တုမှေဟိ သော သေနာပတိဋ္ဌာနေ ဌပိတော, ဣဒါနိ ကိရ သော တုမှာကံယေဝ ပစ္စတ္ထိကော ဇာတော, န ခေါ ပန ပစ္စတ္ထိကော ခုဒ္ဒကော နာမ အတ္ထိ, မာရေတဗ္ဗောဝ, တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ ရာဇာနံ အဿာသေသိ။ သော တနုဘူတသောကော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ ဒေဝီ ဥဋ္ဌာယ ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ‘‘တာတ မဟောသဓ, စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ တံ ပရိဘိန္ဒိံသု, ရာဇာ ကုဒ္ဓေါ သွေ ဒွါရန္တရေ တံ ဝဓာယ အာဏာပေသိ, သွေ ရာဇကုလံ မာ အာဂစ္ဆေယျာသိ, အာဂစ္ဆန္တော ပန နဂရံ ဟတ္ထဂတံ ကတွာ သမတ္ထော ဟုတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ မောဒကဿ အန္တော ပက္ခိပိတွာ မောဒကံ သုတ္တေန ဝေဌေတွာ နဝဘာဇနေ ကတွာ ဆာဒေတွာ လဉ္ဆေတွာ အတ္ထစာရိကာယ ဒါသိယာ အဒါသိ ‘‘ဣမံ မောဒကံ ဂဟေတွာ မမ ကနိဋ္ဌဿ ဒေဟီ’’တိ။ သာ တထာ အကာသိ။ ‘‘ရတ္တိံ ကထံ နိက္ခန္တာ’’တိ န စိန္တေတဗ္ဗံ။ ရညာ ပဌမမေဝ ဒေဝိယာ ဝရော ဒိန္နော, တေန န နံ ကောစိ နိဝါရေသိ။ ဗောဓိသတ္တော ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ နံ ဥယျောဇေသိ။ သာ ပုန အာဂန္တွာ ဒိန္နဘာဝံ အာရောစေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဒေဝီ အာဂန္တွာ ရညာ သဒ္ဓိံ နိပဇ္ဇိ။ မဟာသတ္တောပိ မောဒကံ ဘိန္ဒိတွာ ပဏ္ဏံ ဝါစေတွာ တမတ္ထံ ဉတွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ဝိစာရေတွာ သယနေ နိပဇ္ဇိ။
ဣတရေပိ စတ္တာရော ဇနာ ပါတောဝ ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဒွါရန္တရေ ဌတွာ ပဏ္ဍိတံ အပဿန္တာ ဒုမ္မနာ ဟုတွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ ပဏ္ဍိတာ မာရိတော ဝေါ ဂဟပတိပုတ္တော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ပဿာမ, ဒေဝါ’’တိ အာဟံသု။ မဟာသတ္တောပိ အရုဏုဂ္ဂမနေယေဝ နဂရံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ အာရက္ခံ ဌပေတွာ မဟာဇနပရိဝုတော ရထံ အာရုယှ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ရာဇဒွါရံ အဂမာသိ။ ရာဇာ သီဟပဉ္ဇရံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ဗဟိ ဩလောကေန္တော အဋ္ဌာသိ။ အထ မဟာသတ္တော ရထာ ဩတရိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘သစေ အယံ မမ ပစ္စတ္ထိကော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃၀။)ဘဝေယျ, န မံ ဝန္ဒေယျာ’’တိ။ အထ နံ ပက္ကောသာပေတွာ ရာဇာ အာသနေ နိသီဒိ။ မဟာသတ္တောပိ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ စတ္တာရောပိ ပဏ္ဍိတာ တတ္ထေဝ နိသီဒိံသု။ အထ နံ ရာဇာ ကိဉ္စိ အဇာနန္တော ဝိယ ‘‘တာတ, တွံ ဟိယျော ဂန္တွာ ဣဒါနိ အာဂစ္ဆသိ, ကိံ မံ ပရိစ္စဇသီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဘိဒေါသဂတော ဒါနိ ဧဟိသိ, ကိံ သုတွာ ကိံ သင်္ကတေ မနော တေ၊
ကော တေ ကိမဝေါစ ဘူရိပည, ဣင်္ဃ ဝစနံ သုဏောမ ဗြူဟိ မေတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၂၅)၊
တတ္ထ အဘိဒေါသဂတောတိ ဟိယျော ပဌမယာမေ ဂတော ဣဒါနိ အာဂတော။ ကိံ သင်္ကတေတိ ကိံ အာသင်္ကတေ။ ကိမဝေါစာတိ ကိံ ရညော သန္တိကံ မာ ဂမီတိ တံ ကောစိ အဝေါစ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, တယာ မေ စတုန္နံ ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ ဂဟေတွာ ဝဓော အာဏတ္တော, တေနာဟံ န ဧမီ’’တိ စောဒေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပဏှေ ဝဇ္ဈော မဟောသဓောတိ, ယဒိ တေ မန္တယိတံ ဇနိန္ဒ ဒေါသံ၊
ဘရိယာယ ရဟောဂတော အသံသိ, ဂုယှံ ပါတုကတံ သုတံ မမေတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၂၆)၊
တတ္ထ ယဒိ တေတိ ယသ္မာ တယာ။ မန္တယိတန္တိ ကထိတံ။ ဒေါသန္တိ အဘိဒေါသံ, ရတ္တိဘာဂေတိ အတ္ထော။ ကဿ ကထိတန္တိ? ဘရိယာယ။ တွဉှိ ဟိယျော တဿာ ဣမမတ္ထံ ရဟောဂတော အသံသိ။ ဂုယှံ ပါတုကတန္တိ တဿာ ဧဝရူပံ အတ္တနော ရဟဿံ ပါတုကတံ။ သုတံ မမေတန္တိ မယာ ပနေတံ တသ္မိံ ခဏေယေဝ သုတံ။
ရာဇာ တံ သုတွာ ‘‘ဣမာယ တင်္ခဏညေဝ သာသနံ ပဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ကုဒ္ဓေါ ဒေဝိံ ဩလောကေသိ။ တံ ဉတွာ မဟာသတ္တော ‘‘ကိံ, ဒေဝ, ဒေဝိယာ ကုဇ္ဈထ, အဟံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ သဗ္ဗံ ဇာနာမိ။ ဒေဝ, တုမှာကံ တာဝ ရဟဿံ ဒေဝိယာ ကထိတံ ဟောတု, အာစရိယသေနကဿ ပုက္ကုသာဒီနံ ဝါ ရဟဿံ မမ ကေန ကထိတံ, အဟံ ဧတေသမ္ပိ ရဟဿံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃၁။)ဇာနာမိယေဝါ’’တိ သေနကဿ တာဝ ရဟဿံ ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယံ သာလဝနသ္မိံ သေနကော, ပါပကမ္မံ အကာသိ အသဗ္ဘိရူပံ၊
သခိနောဝ ရဟောဂတော အသံသိ, ဂုယှံ ပါတုကတံ သုတံ မမေတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၂၇)၊
တတ္ထ အသဗ္ဘိရူပန္တိ အသာဓုဇာတိကံ လာမကံ အကုသလကမ္မံ အကာသိ။ ဣမသ္မိံယေဝ ဟိ နဂရေ အသုကံ နာမ ဝေသိံ သာလဝနုယျာနေ ပုရိသကိစ္စံ ကတွာ တံ မာရေတွာ အလင်္ကာရံ ဂဟေတွာ တဿာယေဝ သာဋကေန ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ အတ္တနော ဃရေ အသုကဋ္ဌာနေ နာဂဒန္တကေ လဂ္ဂေတွာ ဌပေသိ။ သခိနောဝါတိ အထ နံ, မဟာရာဇ, ဧကဿ သဟာယကဿ ရဟောဂတော ဟုတွာ အက္ခာသိ, တမ္ပိ မယာ သုတံ။ နာဟံ ဒေဝဿ ပစ္စတ္ထိကော, သေနကောယေဝ။ ယဒိ တေ ပစ္စတ္ထိကေန ကမ္မံ အတ္ထိ, သေနကံ ဂဏှာပေဟီတိ။
ရာဇာ သေနကံ ဩလောကေတွာ ‘‘သစ္စံ, သေနကာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ တဿ ဗန္ဓနာဂါရပ္ပဝေသနံ အာဏာပေသိ။ ပဏ္ဍိတော ပုက္ကုသဿ ရဟဿံ ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပုက္ကုသပုရိသဿ တေ ဇနိန္ဒ, ဥပ္ပန္နော ရောဂေါ အရာဇယုတ္တော၊
ဘာတုစ္စ ရဟောဂတော အသံသိ, ဂုယှံ ပါတုကတံ သုတံ မမေတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၂၈)၊
တတ္ထ အရာဇယုတ္တောတိ မဟာရာဇ, ဧတဿ ကုဋ္ဌရောဂေါ ဥပ္ပန္နော, သော ရာဇာနံ ပတ္တုံ အယုတ္တော, ဆုပနာနုစ္ဆဝိကော န ဟောတိ။ တုမှေ စ ‘‘ပုက္ကုသဿ ဦရု မုဒုကော’’တိ ယေဘုယျေန တဿ ဦရုမှိ နိပဇ္ဇထ။ သော ပနေသ ဝဏဗန္ဓပိလောတိကာယ ဖဿော, ဒေဝါတိ။
ရာဇာ တမ္ပိ ဩလောကေတွာ ‘‘သစ္စံ ပုက္ကုသာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ တမ္ပိ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသာပေသိ။ ပဏ္ဍိတော ကာမိန္ဒဿပိ ရဟဿံ ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃၂။)‘‘အာဗာဓောယံ အသဗ္ဘိရူပေါ, ကာမိန္ဒော နရဒေဝေန ဖုဋ္ဌော၊
ပုတ္တဿ ရဟောဂတော အသံသိ, ဂုယှံ ပါတုကတံ သုတံ မမေတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၂၉)၊
တတ္ထ အသဗ္ဘိရူပေါတိ ယေန သော အာဗာဓေန ဖုဋ္ဌော ဥမ္မတ္တကသုနခေါ ဝိယ ဝိရဝတိ, သော နရဒေဝယက္ခာဗာဓော အသဗ္ဘိဇာတိကော လာမကော, ရာဇကုလံ ပဝိသိတုံ န ယုတ္တော, မဟာရာဇာတိ ဝဒတိ။
ရာဇာ တမ္ပိ ဩလောကေတွာ ‘‘သစ္စံ ကာမိန္ဒာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ တမ္ပိ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသာပေသိ။ ပဏ္ဍိတော ဒေဝိန္ဒဿပိ ရဟဿံ ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အဋ္ဌဝင်္ကံ မဏိရတနံ ဥဠာရံ, သက္ကော တေ အဒဒါ ပိတာမဟဿ၊
ဒေဝိန္ဒဿ ဂတံ တဒဇ္ဇ ဟတ္ထံ, မာတုစ္စ ရဟောဂတော အသံသိ၊
ဂုယှံ ပါတုကတံ သုတံ မမေတ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၃၀)၊
တတ္ထ ပိတာမဟဿာတိ တဝ ပိတာမဟဿ ကုသရာဇဿ။ တဒဇ္ဇ ဟတ္ထန္တိ တံ မင်္ဂလသမ္မတံ မဏိရတနံ အဇ္ဇ ဒေဝိန္ဒဿ ဟတ္ထဂတံ, မဟာရာဇာတိ။
ရာဇာ တမ္ပိ ဩလောကေတွာ ‘‘သစ္စံ ဒေဝိန္ဒာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ တမ္ပိ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝေသာပေသိ။ ဧဝံ ‘‘ဗောဓိသတ္တံ ဝဓိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ သဗ္ဗေပိ တေ ဗန္ဓနာဂါရံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘မဟာရာဇ, ဣမိနာ ကာရဏေနာဟံ ‘အတ္တနော ဂုယှံ ပရဿ န ကထေတဗ္ဗ’န္တိ ဝဒါမိ, ဝဒန္တာ ပန မဟာဝိနာသံ ပတ္တာ’’တိ ဝတွာ ဥတ္တရိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဂုယှဿ ဟိ ဂုယှမေဝ သာဓု, န ဂုယှဿ ပသတ္ထမာဝိကမ္မံ၊
အနိပ္ဖန္နတာ သဟေယျ ဓီရော, နိပ္ဖန္နောဝ ယထာသုခံ ဘဏေယျ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃၃။)‘‘န ဂုယှမတ္ထံ ဝိဝရေယျ, ရက္ခေယျ နံ ယထာ နိဓိံ၊
န ဟိ ပါတုကတော သာဓု, ဂုယှော အတ္ထော ပဇာနတာ။
‘‘ထိယာ ဂုယှံ န သံသေယျ, အမိတ္တဿ စ ပဏ္ဍိတော၊
ယော စာမိသေန သံဟီရော, ဟဒယတ္ထေနော စ ယော နရော။
‘‘ဂုယှမတ္ထံ အသမ္ဗုဒ္ဓံ, သမ္ဗောဓယတိ ယော နရော၊
မန္တဘေဒဘယာ တဿ, ဒါသဘူတော တိတိက္ခတိ။
‘‘ယာဝန္တော ပုရိသဿတ္ထံ, ဂုယှံ ဇာနန္တိ မန္တိနံ၊
တာဝန္တော တဿ ဥဗ္ဗေဂါ, တသ္မာ ဂုယှံ န ဝိဿဇေ။
‘‘ဝိဝိစ္စ ဘာသေယျ ဒိဝါ ရဟဿံ, ရတ္တိံ ဂိရံ နာတိဝေလံ ပမုဉ္စေ၊
ဥပဿုတိကာ ဟိ သုဏန္တိ မန္တံ, တသ္မာ မန္တော ခိပ္ပမုပေတိ ဘေဒ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၃၁-၃၃၆)၊
တတ္ထ အမိတ္တဿ စာတိ ဣတ္ထိယာ စ ပစ္စတ္ထိကဿ စ န ကထေယျ။ သံဟီရောတိ ယော စ ယေန ကေနစိ အာမိသေန သံဟီရတိ ဥပလာပတိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ, တဿပိ န သံသေယျ။ ဟဒယတ္ထေနောတိ ယော စ အမိတ္တော မိတ္တပတိရူပကော မုခေန အညံ ကထေတိ, ဟဒယေန အညံ စိန္တေတိ, တဿပိ န သံသေယျ။ အသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ပရေဟိ အညာတံ။ ‘‘အသမ္ဗောဓ’’န္တိပိ ပါဌော, ပရေသံ ဗောဓေတုံ အယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တိတိက္ခတီတိ တဿ အက္ကောသမ္ပိ ပရိဘာသမ္ပိ ပဟာရမ္ပိ ဒါသော ဝိယ ဟုတွာ အဓိဝါသေတိ။ မန္တိနန္တိ မန္တိတံ, မန္တီနံ ဝါ အန္တရေ ယာဝန္တော ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ တာဝန္တောတိ တေ ဂုယှဇာနနကေ ပဋိစ္စ တတ္တကာ တဿ ဥဗ္ဗေဂါ သန္တာသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ န ဝိဿဇေတိ န ဝိဿဇ္ဇေယျ ပရံ န ဇာနာပေယျ။ ဝိဝိစ္စာတိ သစေ ဒိဝါ ရဟဿံ မန္တေတုကာမော ဟောတိ, ဝိဝိတ္တံ ဩကာသံ ကာရေတွာ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ မန္တေယျ။ နာတိဝေလန္တိ ရတ္တိံ ရဟဿံ ကထေန္တော ပန အတိဝေလံ မရိယာဒါတိက္ကန္တံ မဟာသဒ္ဒံ ကရောန္တော ဂိရံ နပ္ပမုဉ္စေယျ။ ဥပဿုတိကာ ဟီတိ မန္တနဋ္ဌာနံ ဥပဂန္တွာ တိရောကုဋ္ဋာဒီသု ဌတွာ သောတာရော။ တသ္မာတိ မဟာရာဇ, တေန ကာရဏေန သော မန္တော ခိပ္ပမေဝ ဘေဒမုပါဂမီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃၄။)ရာဇာ မဟာသတ္တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘ဧတေ သယံ ရာဇဝေရိနော ဟုတွာ ပဏ္ဍိတံ မမ ဝေရိံ ကရောန္တီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ နေ နဂရာ နိက္ခမာပေတွာ သူလေသု ဝါ ဥတ္တာသေထ, သီသာနိ ဝါ တေသံ ဆိန္ဒထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ တေသု ပစ္ဆာဗာဟံ ဗန္ဓိတွာ စတုက္ကေ စတုက္ကေ ကသာဟိ ပဟာရသဟဿံ ဒတွာ နီယမာနေသု ပဏ္ဍိတော ‘‘ဒေဝ, ဣမေ တုမှာကံ ပေါရာဏကာ အမစ္စာ, ခမထ နေသံ အပရာဓ’’န္တိ ရာဇာနံ ခမာပေသိ။ ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ တေ ပက္ကောသာပေတွာ တဿေဝ ဒါသေ ကတွာ အဒါသိ။ သော ပန တေ တတ္ထေဝ ဘုဇိဿေ အကာသိ။ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ မမ ဝိဇိတေ မာ ဝသန္တူ’’တိ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မံ အာဏာပေသိ။ ပဏ္ဍိတော ‘‘ခမထ, ဒေဝ, ဧတေသံ အန္ဓဗာလာနံ ဒေါသ’’န္တိ ခမာပေတွာ တေသံ ဌာနန္တရာနိ ပုန ပါကတိကာနိ ကာရေသိ။ ရာဇာ ‘‘ပစ္စာမိတ္တေသုပိ တာဝဿ ဧဝရူပါ မေတ္တာ ဘဝတိ, အညေသု ဇနေသု ကထံ န ဘဝိဿတီ’’တိ ပဏ္ဍိတဿ အတိဝိယ ပသန္နော အဟောသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ ဥဒ္ဓတဒါဌာ ဝိယ သပ္ပါ နိဗ္ဗိသာ ဟုတွာ ကိဉ္စိ ကထေတုံ နာသက္ခိံသု။
ပဉ္စပဏ္ဍိတပဉှော နိဋ္ဌိတော။
နိဋ္ဌိတာ စ ပရိဘိန္ဒကထာ။
ယုဒ္ဓပရာဇယကဏ္ဍံ
တတော ပဋ္ဌာယ ပဏ္ဍိတောဝ ရညော အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသတိ။ သော စိန္တေသိ ‘‘ရညော သေတဆတ္တမတ္တမေဝ, ရဇ္ဇံ ပန အဟမေဝ ဝိစာရေမိ, မယာ အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော နဂရေ မဟာပါကာရံ နာမ ကာရေသိ, တထာ အနုပါကာရဉ္စ ဒွါရဋ္ဋာလကေ အန္တရဋ္ဋာလကေ ဥဒကပရိခံ ကဒ္ဒမပရိခံ သုက္ခပရိခန္တိ တိဿော ပရိခါယော ကာရေသိ, အန္တောနဂရေ ဇိဏ္ဏဂေဟာနိ ပဋိသင်္ခရာပေသိ, မဟာပေါက္ခရဏိယော ကာရေတွာ တာသု ဥဒကနိဓာနံ ကာရေသိ, နဂရေ သဗ္ဗကောဋ္ဌာဂါရာနိ ဓညဿ ပူရာပေသိ, ဟိမဝန္တပ္ပဒေသတော ကုလုပကတာပသေဟိ ကုဒြူသကုမုဒဗီဇာနိ အာဟရာပေသိ, ဥဒကနိဒ္ဓမနာနိ သောဓာပေတွာ တတ္ထ ရောပါပေသိ, ဗဟိနဂရေပိ ဇိဏ္ဏသာလာပဋိသင်္ခရဏကမ္မံ ကာရေသိ။ ကိံ ကာရဏာ? အနာဂတဘယပဋိဗာဟနတ္ထံ။ တတော တတော အာဂတဝါဏိဇကေပိ ‘‘သမ္မာ, တုမှေ ကုတော အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကဋ္ဌာနတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တုမှာကံ ရညာ ကိံ ပိယ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ သမ္မာနံ ကာရေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃၅။)ဥယျောဇေတွာ အတ္တနော ဧကသတေ ယောဓေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သမ္မာ, မယာ ဒိန္နေ ပဏ္ဏာကာရေ ဂဟေတွာ ဧကသတရာဇဓာနိယော ဂန္တွာ ဣမေ ပဏ္ဏာကာရေ အတ္တနော ပိယကာမတာယ တေသံ ရာဇူနံ ဒတွာ တေယေဝ ဥပဋ္ဌဟန္တာ တေသံ ကိရိယံ ဝါ မန္တံ ဝါ ဉတွာ မယှံ သာသနံ ပေသေန္တာ တတ္ထေဝ ဝသထ, အဟံ ဝေါ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ကေသဉ္စိ ကုဏ္ဍလေ, ကေသဉ္စိ ပါဒုကာယော, ကေသဉ္စိ ခဂ္ဂေ, ကေသဉ္စိ သုဝဏ္ဏမာလာယော အက္ခရာနိ ဆိန္ဒိတွာ ‘‘ယဒါ မမ ကိစ္စံ အတ္ထိ, တဒါ ပညာယန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တေသံ ဟတ္ထေ ဒတွာ ပေသေသိ။ တေ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ တေသံ တေသံ ရာဇူနံ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ‘‘ကေနတ္ထေနာဂတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တုမှေဝ ဥပဋ္ဌာတုံ အာဂတမှာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကုတော အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုဋ္ဌာ အာဂတဋ္ဌာနံ အဝတွာ အညာနိ ဌာနာနိ အာစိက္ခိတွာ ‘‘တေန ဟိ သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ ဥပဋ္ဌဟန္တာ တေသံ အဗ္ဘန္တရိကာ အဟေသုံ။
တဒါ ကပိလရဋ္ဌေ သင်္ခဗလကော နာမ ရာဇာ အာဝုဓာနိ သဇ္ဇာပေသိ, သေနံ သင်္ကဍ္ဎိ။ တဿ သန္တိကေ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသော ပဏ္ဍိတဿ သာသနံ ပေသေသိ ‘‘သာမိ, မယံ ဣဓ ပဝတ္တိံ ‘ဣဒံ နာမ ကရိဿတီ’တိ န ဇာနာမ, အာဝုဓာနိ သဇ္ဇာပေတိ, သေနံ သင်္ကဍ္ဎတိ, တုမှေ ပုရိသဝိသေသေ ပေသေတွာ ဣဒံ ပဝတ္တိံ တထတော ဇာနာထာ’’တိ။ အထ မဟာသတ္တော သုဝပေါတကံ အာမန္တေတွာ ‘‘သမ္မ, ကပိလရဋ္ဌေ သင်္ခဗလကော နာမ ရာဇာ အာဝုဓာနိ သဇ္ဇာပေသိ, တွံ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘ဣမံ နာမ ကရောတီ’တိ တထတော ဉတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ အာဟိဏ္ဍိတွာ မယှံ ပဝတ္တိံ အာဟရာဟီ’’တိ ဝတွာ မဓုလာဇေ ခါဒါပေတွာ မဓုပါနီယံ ပါယေတွာ သတပါကသဟဿပါကေဟိ တေလေဟိ ပက္ခန္တရံ မက္ခေတွာ ပါစီနသီဟပဉ္ဇရေ ဌတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သောပိ တတ္ထ ဂန္တွာ တဿ ပုရိသဿ သန္တိကာ တဿ ရညော ပဝတ္တိံ တထတော ဉတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ကပိလရဋ္ဌေ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရံ ပါပုဏိ။ တဒါ တတ္ထ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တဿ ကေဝဋ္ဋော နာမ ဗြာဟ္မဏော အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသတိ, ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော။ သော ပစ္စူသကာလေ ပဗုဇ္ဈိတွာ ဒီပါလောကေန အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တံ သိရိဂဗ္ဘံ ဩလောကေန္တော အတ္တနော မဟန္တံ ယသံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မမ ယသော, ကဿ သန္တကော’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘န အညဿ သန္တကော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃၆။)စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ, ဧဝရူပံ ပန ယသဒါယကံ ရာဇာနံ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂရာဇာနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, အဟဉ္စ အဂ္ဂပုရောဟိတော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပါတောဝ နှတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ အလင်္ကရိတွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘မဟာရာဇ, သုခံ သယထာ’’တိ သုခသေယျံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာနံ ‘‘ဒေဝ, မန္တေတဗ္ဗံ အတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဝဒ, အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, အန္တောနဂရေ ရဟော နာမ န သက္ကာ လဒ္ဓုံ, ဥယျာနံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, အာစရိယာ’’တိ ရာဇာ တေန သဒ္ဓိံ ဥယျာနံ ဂန္တွာ ဗလကာယံ ဗဟိ ဌပေတွာ အာရက္ခံ ကာရေတွာ ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ မင်္ဂလသိလာပဋ္ဋေ နိသီဒိ။
တဒါ သုဝပေါတကောပိ တံ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေန, အဇ္ဇ ပဏ္ဍိတဿ အာစိက္ခိတဗ္ဗယုတ္တကံ ကိဉ္စိ သုဏိဿာမီ’’တိ ဥယျာနံ ပဝိသိတွာ မင်္ဂလသာလရုက္ခဿ ပတ္တန္တရေ နိလီယိတွာ နိသီဒိ။ ရာဇာ ‘‘ကထေထ, အာစရိယာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ, တဝ ကဏ္ဏေ ဣတော ကရောဟိ, စတုက္ကဏ္ဏောဝ မန္တော ဘဝိဿတိ။ သစေ, မဟာရာဇ, မမ ဝစနံ ကရေယျာသိ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ တံ အဂ္ဂရာဇာနံ ကရောမီ’’တိ။ သော မဟာတဏှတာယ တဿ ဝစနံ သုတွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ ‘‘ကထေထ, အာစရိယ, ကရိဿာမိ တေ ဝစန’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဒေဝ, မယံ သေနံ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ပဌမံ ခုဒ္ဒကနဂရံ ရုမ္ဘိတွာ ဂဏှိဿာမ, အဟဉှိ စူဠဒွါရေန နဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဝက္ခာမိ – မဟာရာဇ, တဝ ယုဒ္ဓေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, ကေဝလံ အမှာကံ ရညော သန္တကော ဟောဟိ, တဝ ရဇ္ဇံ တဝေဝ ဘဝိဿတိ, ယုဇ္ဈန္တော ပန အမှာကံ ဗလဝါဟနဿ မဟန္တတာယ ဧကန္တေန ပရာဇိဿသီ’’တိ။ ‘‘သစေ မေ ဝစနံ ကရိဿတိ, သင်္ဂဏှိဿာမ နံ။ နော စေ, ယုဇ္ဈိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ဒွေ သေနာ ဂဟေတွာ အညံ နဂရံ ဂဏှိဿာမ, တတော အညန္တိ ဧတေနုပါယေန သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ‘ဇယပါနံ ပိဝိဿာမာ’တိ ဝတွာ ဧကသတရာဇာနော အမှာကံ နဂရံ အာနေတွာ ဥယျာနေ အာပါနမဏ္ဍပံ ကာရေတွာ တတ္ထ နိသိန္နေ ဝိသမိဿကံ သုရံ ပါယေတွာ သဗ္ဗေပိ တေ ရာဇာနော ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ ဧကသတရာဇဓာနီသု ရဇ္ဇံ အမှာကံ ဟတ္ထဂတံ ကရိဿာမ။ ဧဝံ တွံ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂရာဇာ ဘဝိဿသီ’’တိ။ သောပိ ‘‘သာဓု, အာစရိယ, ဧဝံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘မဟာရာဇ, စတုက္ကဏ္ဏော မန္တော နာမ, အယဉှိ မန္တော န သက္ကာ အညေန ဇာနိတုံ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃၇။)တသ္မာ ပပဉ္စံ အကတွာ သီဃံ နိက္ခမထာ’’တိ။ ရာဇာ တုဿိတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
သုဝပေါတကော တံ သုတွာ တေသံ မန္တပရိယောသာနေ သာခါယံ ဩလမ္ဗကံ ဩတာရေန္တော ဝိယ ကေဝဋ္ဋဿ သီသေ ဆကဏပိဏ္ဍံ ပါတေတွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ မုခံ ဝိဝရိတွာ ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တဿ အပရမ္ပိ မုခေ ပါတေတွာ ‘‘ကိရိ ကိရီ’’တိ သဒ္ဒံ ဝိရဝန္တော သာခတော ဥပ္ပတိတွာ ‘‘ကေဝဋ္ဋ, တွံ စတုက္ကဏ္ဏမန္တောတိ မညသိ, ဣဒါနေဝ ဆက္ကဏ္ဏော ဇာတော, ပုန အဋ္ဌကဏ္ဏော ဘဝိတွာ အနေကသတကဏ္ဏောပိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဂဏှထ, ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တာနညေဝ ဝါတဝေဂေန မိထိလံ ဂန္တွာ ပဏ္ဍိတဿ နိဝေသနံ ပါဝိသိ။ တဿ ပန ဣဒံ ဝတ္တံ – သစေ ကုတောစိ အာဘတသာသနံ ပဏ္ဍိတဿေဝ ကထေတဗ္ဗံ ဟောတိ, အထဿ အံသကူဋေ ဩတရတိ, သစေ အမရာဒေဝိယာပိ သောတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဥစ္ဆင်္ဂေ ဩတရတိ, သစေ မဟာဇနေန သောတဗ္ဗံ, ဘူမိယံ ဩတရတိ။ တဒါ သော ပဏ္ဍိတဿ အံသကူဋေ ဩတရိ။ တာယ သညာယ ‘‘ရဟဿေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မဟာဇနော ပဋိက္ကမိ။ ပဏ္ဍိတော တံ ဂဟေတွာ ဥပရိပါသာဒတလံ အဘိရုယှ ‘‘ကိံ တေ, တာတ, ဒိဋ္ဌံ သုတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သော ‘‘အဟံ, ဒေဝ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဝိစရန္တော အညဿ ရညော သန္တိကေ ကိဉ္စိ ဂုယှံ န ပဿာမိ, ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရေ ပန စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ ပုရောဟိတော ကေဝဋ္ဋော နာမ ဗြာဟ္မဏော ရာဇာနံ ဥယျာနံ နေတွာ စတုက္ကဏ္ဏမန္တံ ဂဏှိ။ အထာဟံ သာခန္တရေ နိသီဒိတွာ တေသံ မန္တံ သုဏိတွာ မန္တပရိယောသာနေ တဿ သီသေ စ မုခေ စ ဆကဏပိဏ္ဍံ ပါတေတွာ အာဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗံ ကထေသိ။ ‘ရညာ သမ္ပဋိစ္ဆိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆိ, ဒေဝါ’’တိ အာဟ။
အထဿ ပဏ္ဍိတော ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ သက္ကာရံ ကရိတွာ တံ မုဒုပစ္စတ္ထရဏေ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေ သုဋ္ဌု သယာပေတွာ ‘‘ကေဝဋ္ဋော မမ မဟောသဓဿ ပဏ္ဍိတဘာဝံ န ဇာနာတိ မညေ, အဟံ န ဒါနိဿ မန္တဿ မတ္ထကံ ပါပုဏိတုံ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ နဂရတော ဒုဂ္ဂတကုလာနိ နီဟရာပေတွာ ဗဟိ နိဝါသာပေသိ, ရဋ္ဌဇနပဒဒွါရဂါမေသု သမိဒ္ဓါနိ ဣဿရိယကုလာနိ အာဟရိတွာ အန္တောနဂရေ နိဝါသာပေသိ, ဗဟုံ ဓနဓညံ ကာရေသိ။ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တောပိ ကေဝဋ္ဋဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ သေနင်္ဂပရိဝုတော ဂန္တွာ ဧကံ ခုဒ္ဒကနဂရံ ပရိက္ခိပိ။ ကေဝဋ္ဋောပိ ဝုတ္တနယေနေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃၈။)တတ္ထ ပဝိသိတွာ တံ ရာဇာနံ သညာပေတွာ အတ္တနော သန္တကမကာသိ။ ဒွေ သေနာ ဧကတော ကတွာ တတော အညံ နဂရံ ရုမ္ဘတိ။ ဧတေနုပါယေန ပဋိပါဋိယာ သဗ္ဗာနိ တာနိ နဂရာနိ ဂဏှိ။ ဧဝံ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော ကေဝဋ္ဋဿ ဩဝါဒေ ဌိတော, ဌပေတွာ ဝေဒေဟရာဇာနံ သေသရာဇာနော သကလဇမ္ဗုဒီပေ အတ္တနော သန္တကေ အကာသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ ပန ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာ ‘‘စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တေန ဧတ္တကာနိ နဂရာနိ ဂဟိတာနိ, အပ္ပမတ္တော ဟောတူ’’တိ နိစ္စံ သာသနံ ပဟိဏိံသု။ သောပိ တေသံ ‘‘အဟံ ဣဓ အပ္ပမတ္တော ဝသာမိ, တုမှေပိ အနုက္ကဏ္ဌန္တာ အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ ဝသထာ’’တိ ပဋိပေသေသိ။
စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော သတ္တဒိဝသသတ္တမာသာဓိကေဟိ သတ္တသံဝစ္ဆရေဟိ ဝိဒေဟရဇ္ဇံ ဝဇ္ဇေတွာ သေသံ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ကေဝဋ္ဋံ အာဟ – ‘‘အာစရိယ, မိထိလာယံ ဝိဒေဟရဇ္ဇံ ဂဏှာမာ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, မဟောသဓပဏ္ဍိတဿ ဝသနနဂရေ ရဇ္ဇံ ဂဏှိတုံ န သက္ခိဿာမ။ သော ဟိ ဧဝံ ဉာဏသမ္ပန္နော ဧဝံ ဥပါယကုသလော’’တိ သော ဝိတ္ထာရေတွာ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ မဟောသဓဿ ဂုဏေ ကထေသိ။ အယဉှိ သယမ္ပိ ဥပါယကုသလောဝ, တသ္မာ ‘‘မိထိလနဂရံ နာမ ဒေဝ အပ္ပမတ္တကံ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ အမှာကံ ပဟောတိ, ကိံ နော ဧတေနာ’’တိ ဥပါယေနေဝ ရာဇာနံ သလ္လက္ခာပေသိ။ သေသရာဇာနောပိ ‘‘မယံ မိထိလရဇ္ဇံ ဂဟေတွာဝ ဇယပါနံ ပိဝိဿာမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေဝဋ္ဋော တေပိ နိဝါရေတွာ ‘‘ဝိဒေဟရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ကိံ ကရိဿာမ, သောပိ ရာဇာ အမှာကံ သန္တကောဝ, တသ္မာ နိဝတ္တထာ’’တိ တေ ဥပါယေနေဝ ဗောဓေသိ။ တေ တဿ ဝစနံ သုတွာ နိဝတ္တိံသု။ မဟာသတ္တဿ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာ သာသနံ ပေသယိံသု ‘‘ဗြဟ္မဒတ္တော ဧကသတရာဇပရိဝုတော မိထိလံ အာဂစ္ဆန္တောဝ နိဝတ္တိတွာ အတ္တနော နဂရမေဝ ဂတော’’တိ။ သောပိ တေသံ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ တဿ ကိရိယံ ဇာနန္တူ’’တိ ပဋိပေသေသိ။ ဗြဟ္မဒတ္တောပိ ကေဝဋ္ဋေန သဒ္ဓိံ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ မန္တေတွာ ‘‘ဇယပါနံ ပိဝိဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ဥယျာနံ အလင်္ကရိတွာ စာဋိသတေသု စာဋိသဟဿေသု သုရံ ဌပေထ, နာနာဝိဓာနိ စ မစ္ဆမံသာဒီနိ ဥပနေထာ’’တိ သေဝကေ အာဏာပေသိ။ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာ တံ ပဝတ္တိံ ပဏ္ဍိတဿ အာရောစေသုံ။ တေ ပန ‘‘ဝိသေန သုရံ ယောဇေတွာ ရာဇာနော မာရေတုကာမော’’တိ န ဇာနိံသု။ မဟာသတ္တော ပန သုဝပေါတကဿ သန္တိကာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၃၉။)သုတတ္တာ တထတော ဇာနိတွာ ‘‘နေသံ သုရာပါနဒိဝသံ တထတော ဇာနိတွာ မမ ပေသေထာ’’တိ ပဋိသာသနံ ပေသေသိ။ တေ တထာ ကရိံသု။
ပဏ္ဍိတော ‘‘မာဒိသေ ဓရမာနေ ဧတ္တကာနံ ရာဇူနံ မရဏံ အယုတ္တံ, အဝဿယော နေသံ ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သဟဇာတံ ယောဓသဟဿံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သမ္မာ, စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော ကိရ ဥယျာနံ အလင်္ကာရာပေတွာ ဧကသတရာဇပရိဝုတော သုရံ ပါတုကာမော, တုမှေ တတ္ထ ဂန္တွာ ရာဇူနံ အာသနေသု ပညတ္တေသု ကိသ္မိဉ္စိ အနိသိန္နေယေဝ ‘စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ အနန္တရံ မဟာရဟံ အာသနံ အမှာကံ ရညောဝ ဒေထာ’တိ ဝဒန္တာ ဂဟေတွာ တေသံ ပုရိသေဟိ ‘တုမှေ ကဿ ပုရိသာ’တိ ဝုတ္တေ ‘ဝိဒေဟရာဇဿာ’တိ ဝဒေယျာထ။ တေ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ‘မယံ သတ္တဒိဝသသတ္တမာသာဓိကာနိ သတ္တဝဿာနိ ရဇ္ဇံ ဂဏှန္တာ ဧကဒိဝသမ္ပိ ဝိဒေဟရာဇာနံ န ပဿာမ, ကိံ ရာဇာ နာမေသ, ဂစ္ဆထ ပရိယန္တေ အာသနံ ဂဏှထာ’တိ ဝဒန္တာ ကလဟံ ကရိဿန္တိ။ အထ တုမှေ ‘ဌပေတွာ ဗြဟ္မဒတ္တံ အညော အမှာကံ ရညော ဥတ္တရိတရော ဣဓ နတ္ထီ’တိ ကလဟံ ဝဍ္ဎေတွာ အမှာကံ ရညော အာသနမတ္တမ္ပိ အလဘန္တာ ‘န ဒါနိ ဝေါ သုရံ ပါတုံ မစ္ဆမံသံ ခါဒိတုံ ဒဿာမာ’တိ နဒန္တာ ဝဂ္ဂန္တာ မဟာဃောသံ ကရောန္တာ တေသံ သန္တာသံ ဇနေန္တာ မဟန္တေဟိ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍေဟိ သဗ္ဗစာဋိယော ဘိန္ဒိတွာ မစ္ဆမံသံ ဝိပ္ပကိရိတွာ အပရိဘောဂံ ကတွာ ဇဝေန သေနာယ အန္တရံ ပဝိသိတွာ ဒေဝနဂရံ ပဝိဋ္ဌာ အသုရာ ဝိယ ဥလ္လောဠံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ‘မယံ မိထိလနဂရေ မဟောသဓပဏ္ဍိတဿ ပုရိသာ, သက္ကောန္တာ အမှေ ဂဏှထာ’တိ တုမှာကံ အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ ပေသေသိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝန္ဒိတွာ သန္နဒ္ဓပဉ္စာဝုဓာ နိက္ခမိတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ နန္ဒနဝနမိဝ အလင်္ကတဥယျာနံ ပဝိသိတွာ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တေ ဧကသတရာဇပလ္လင်္ကေ အာဒိံ ကတွာ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တံ သိရိဝိဘဝံ ဒိသွာ မဟာသတ္တေန ဝုတ္တနိယာမေနေဝ သဗ္ဗံ ကတွာ မဟာဇနံ သင်္ခေါဘေတွာ မိထိလာဘိမုခါ ပက္ကမိံသု။ ရာဇပုရိသာပိ တံ ပဝတ္တိံ တေသံ ရာဇူနံ အာရောစေသုံ။ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တောပိ ‘‘ဧဝရူပဿ နာမ မေ ဝိသယောဂဿ အန္တရာယော ကတော’’တိ ကုဇ္ဈိ။ ရာဇာနောပိ ‘‘အမှာကံ ဇယပါနံ ပါတုံ နာဒါသီ’’တိ ကုဇ္ဈိံသု။ ဗလကာယာပိ ‘‘မယံ အမူလကံ သုရံ ပါတုံ န လဘိမှာ’’တိ ကုဇ္ဈိံသု။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄၀။)စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော တေ ရာဇာနော အာမန္တေတွာ ‘‘ဧထ, ဘော, မိထိလံ ဂန္တွာ ဝိဒေဟရာဇဿ ခဂ္ဂေန သီသံ ဆိန္ဒိတွာ ပါဒေဟိ အက္ကမိတွာ နိသိန္နာ ဇယပါနံ ပိဝိဿာမ, သေနံ ဂမနသဇ္ဇံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ပုန ရဟောဂတော ကေဝဋ္ဋဿပိ ဧတမတ္ထံ ကထေတွာ ‘‘အမှာကံ ဧဝရူပဿ မန္တဿ အန္တရာယကရံ ပစ္စာမိတ္တံ ဂဏှိဿာမ, ဧကသတရာဇူနံ အဋ္ဌာရသအက္ခောဘဏိသင်္ခါယ သေနာယ ပရိဝုတာ ဂစ္ဆာမ, ဧထ, အာစရိယာ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏော အတ္တနော ပဏ္ဍိတဘာဝေန စိန္တေသိ ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတံ ဇိနိတုံ နာမ န သက္ကာ, အမှာကံယေဝ လဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ, နိဝတ္တာပေဿာမိ န’’န္တိ။ အထ နံ ဧဝမာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, န ဧသ ဝိဒေဟရာဇဿ ထာမော, မဟောသဓပဏ္ဍိတဿ သံဝိဓာနမေတံ, မဟာနုဘာဝေါ ပနေသ, တေန ရက္ခိတာ မိထိလာ သီဟရက္ခိတဂုဟာ ဝိယ န သက္ကာ ကေနစိ ဂဟေတုံ, ကေဝလံ အမှာကံ လဇ္ဇနကံ ဘဝိဿတိ, အလံ တတ္ထ ဂမနေနာ’’တိ။ ရာဇာ ပန ခတ္တိယမာနေန ဣဿရိယမဒေန မတ္တော ဟုတွာ ‘‘ကိံ သော ကရိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဧကသတရာဇပရိဝုတော အဋ္ဌာရသအက္ခောဘဏိသင်္ခါယ သေနာယ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိ။ ကေဝဋ္ဋောပိ အတ္တနော ကထံ ဂဏှာပေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ရညော ပစ္စနီကဝုတ္တိ နာမ အယုတ္တာ’’တိ တေန သဒ္ဓိံယေဝ နိက္ခမိ။ တေပိ ယောဓာ ဧကရတ္တေနေဝ မိထိလံ ပတွာ အတ္တနာ ကတကိစ္စံ ပဏ္ဍိတဿ ကထယိံသု။ ပဌမံ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာပိဿ သာသနံ ပဟိဏိံသု။ ‘‘စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော ‘ဝိဒေဟရာဇာနံ ဂဏှိဿာမီ’တိ ဧကသတရာဇပရိဝုတော အာဂစ္ဆတိ, ပဏ္ဍိတော အပ္ပမတ္တော ဟောတု, အဇ္ဇ အသုကဋ္ဌာနံ နာမ အာဂတော, အဇ္ဇ အသုကဋ္ဌာနံ, အဇ္ဇ နဂရံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ ပဏ္ဍိတဿ နိဗဒ္ဓံ ပေသေန္တိယေဝ။ တံ သုတွာ မဟာသတ္တော အပ္ပမတ္တော အဟောသိ။ ဝိဒေဟရာဇာ ပန ‘‘ဗြဟ္မဒတ္တော ကိရ ဣမံ နဂရံ ဂဟေတုံ အာဂစ္ဆတီ’’တိ ပရမ္ပရဃောသေန အဿောသိ။
အထ ဗြဟ္မဒတ္တော အဂ္ဂပဒေါသေယေဝ ဥက္ကာသတသဟဿေန ဓာရိယမာနေန အာဂန္တွာ သကလနဂရံ ပရိဝါရေသိ။ အထ နံ ဟတ္ထိပါကာရရထပါကာရာဒီဟိ ပရိက္ခိပါပေတွာ တေသု တေသု ဌာနေသု ဗလဂုမ္ဗံ ဌပေသိ။ မနုဿာ ဥန္နာဒေန္တာ အပ္ဖေါဋေန္တာ သေဠေန္တာ နစ္စန္တာ ဂဇ္ဇန္တာ တဇ္ဇေန္တာ မဟာဃောသံ ကရောန္တာ အဋ္ဌံသု။ ဒီပေါဘာသေန စေဝ အလင်္ကာရောဘာသေန စ သကလသတ္တယောဇနိကာ မိထိလာ ဧကောဘာသာ အဟောသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄၁။)ဟတ္ထိအဿရထတူရိယာနံ သဒ္ဒေန ပထဝိယာ ဘိဇ္ဇနကာလော ဝိယ အဟောသိ။ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ ဥလ္လောဠသဒ္ဒံ သုတွာ အဇာနန္တာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘မဟာရာဇ, ဥလ္လောဠသဒ္ဒေါ ဇာတော, န ခေါ ပန မယံ ဇာနာမ, ကိံ နာမေတံ, ဝီမံသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော နု ခေါ အာဂတော ဘဝေယျာ’’တိ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ ဩလောကေန္တော တဿာဂမနဘာဝံ ဉတွာ ဘီတတသိတော ‘‘နတ္ထိ အမှာကံ ဇီဝိတံ, သဗ္ဗေ နော ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေဿတီ’’တိ တေဟိ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော နိသီဒိ။ မဟာသတ္တော ပန တဿာဂတဘာဝံ ဉတွာ သီဟော ဝိယ အဆမ္ဘိတော သကလနဂရေ အာရက္ခံ သံဝိဒဟိတွာ ‘‘ရာဇာနံ အဿာသေဿာမီ’’တိ ရာဇနိဝေသနံ အဘိရုဟိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာဝ ပဋိလဒ္ဓဿာသော ဟုတွာ ‘‘ဌပေတွာ မမ ပုတ္တံ မဟောသဓပဏ္ဍိတံ အညော မံ ဣမမှာ ဒုက္ခာ မောစေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထီ’’တိ စိန္တေတွာ တေန သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော အာဟ –
‘‘ပဉ္စာလော သဗ္ဗသေနာယ, ဗြဟ္မဒတ္တောယမာဂတော၊
သာယံ ပဉ္စာလိယာ သေနာ, အပ္ပမေယျော မဟောသဓ။
‘‘ဝီထိမတီ ပတ္တိမတီ, သဗ္ဗသင်္ဂါမကောဝိဒါ၊
ဩဟာရိနီ သဒ္ဒဝတီ, ဘေရိသင်္ခပ္ပဗောဓနာ။
‘‘လောဟဝိဇ္ဇာလင်္ကာရာဘာ, ဓဇိနီ ဝါမရောဟိနီ၊
သိပ္ပိယေဟိ သုသမ္ပန္နာ, သူရေဟိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ။
‘‘ဒသေတ္ထ ပဏ္ဍိတာ အာဟု, ဘူရိပညာ ရဟောဂမာ၊
မာတာ ဧကာဒသီ ရညော, ပဉ္စာလိယံ ပသာသတိ။
‘‘အထေတ္ထေကသတံ ခတျာ, အနုယန္တာ ယသဿိနော၊
အစ္ဆိန္နရဋ္ဌာ ဗျထိတာ, ပဉ္စာလိယံ ဝသံ ဂတာ။
‘‘ယံဝဒါ တက္ကရာ ရညော, အကာမာ ပိယဘာဏိနော၊
ပဉ္စာလမနုယာယန္တိ, အကာမာ ဝသိနော ဂတာ။
‘‘တာယ သေနာယ မိထိလာ, တိသန္ဓိပရိဝါရိတာ၊
ရာဇဓာနီ ဝိဒေဟာနံ, သမန္တာ ပရိခညတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄၂။)‘‘ဥဒ္ဓံ တာရကဇာတာဝ, သမန္တာ ပရိဝါရိတာ၊
မဟောသဓ ဝိဇာနာဟိ, ကထံ မောက္ခော ဘဝိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ သဗ္ဗသေနာယာတိ သဗ္ဗာယ ဧကသတရာဇနာယိကာယ အဋ္ဌာရသအက္ခောဘဏိသင်္ခါယ သေနာယ သဒ္ဓိံ အာဂတော ကိရ, တာတာတိ ဝဒတိ။ ပဉ္စာလိယာတိ ပဉ္စာလရညော သန္တကာ။ ဝီထိမတီတိ ဝီထိယာ အာနီတေ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တေန ဝဍ္ဎကိဂဏေန သမန္နာဂတာ။ ပတ္တိမတီတိ ပဒသဉ္စရေန ဗလကာယေန သမန္နာဂတာ။ သဗ္ဗသင်္ဂါမကောဝိဒါတိ သဗ္ဗသင်္ဂါမေ ကုသလာ။ ဩဟာရိနီတိ ပရသေနာယ အန္တရံ ပဝိသိတွာ အပညာယန္တာဝ ပရသီသံ အာဟရိတုံ သမတ္ထာ။ သဒ္ဒဝတီတိ ဒသဟိ သဒ္ဒေဟိ အဝိဝိတ္တာ။ ဘေရိသင်္ခပ္ပဗောဓနာတိ ‘‘ဧထ ယာထ ယုဇ္ဈထာ’’တိအာဒီနိ တတ္ထ ဝစီဘေဒေန ဇာနာပေတုံ န သက္ကာ, တာဒိသာနိ ပနေတ္ထ ကိစ္စာနိ ဘေရိသင်္ခသဒ္ဒေဟေဝ ဗောဓေန္တီတိ ဘေရိသင်္ခပ္ပဗောဓနာ။ လောဟဝိဇ္ဇာလင်္ကာရာဘာတိ ဧတ္ထ လောဟဝိဇ္ဇာတိ လောဟသိပ္ပါနိ။ သတ္တရတနပဋိမဏ္ဍိတာနံ ကဝစစမ္မဇာလိကာသီသကရေဏိကာဒီနံ ဧတံ နာမံ။ အလင်္ကာရာတိ ရာဇမဟာမတ္တာဒီနံ အလင်္ကာရာ။ တသ္မာ လောဟဝိဇ္ဇာဟိ စေဝ အလင်္ကာရေဟိ စ ဘာသတီတိ လောဟဝိဇ္ဇာလင်္ကာရာဘာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဓဇိနီတိ သုဝဏ္ဏာဒိပဋိမဏ္ဍိတေဟိ နာနာဝတ္ထသမုဇ္ဇလေဟိ ရထာဒီသု သမုဿိတဓဇေဟိ သမန္နာဂတာ။ ဝါမရောဟိနီတိ ဟတ္ထီ စ အဿေ စ အာရောဟန္တာ ဝါမပဿေန အာရောဟန္တိ, တေန ‘‘ဝါမရောဟိနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေဟိ သမန္နာဂတာ, အပရိမိတဟတ္ထိအဿသမာကိဏ္ဏာတိ အတ္ထော။ သိပ္ပိယေဟီတိ ဟတ္ထိသိပ္ပအဿသိပ္ပါဒီသု အဋ္ဌာရသသု သိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတ္တေဟိ သုဋ္ဌု သမန္နာဂတာ သုသမာကိဏ္ဏာ။ သူရေဟီတိ တာတ, ဧသာ ကိရ သေနာ သီဟသမာနပရက္ကမေဟိ သူရယောဓေဟိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ။
အာဟူတိ ဒသ ကိရေတ္ထ သေနာယ ပဏ္ဍိတာတိ ဝဒန္တိ။ ဘူရိပညာတိ ပထဝိသမာယ ဝိပုလာယ ပညာယ သမန္နာဂတာ။ ရဟောဂမာတိ ရဟော ဂမနသီလာ ရဟော နိသီဒိတွာ မန္တနသီလာ။ တေ ကိရ ဧကာဟဒွီဟံ စိန္တေတုံ လဘန္တာ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေတုံ အာကာသေ ဂဏှိတုံ သမတ္ထာ။ ဧကာဒသီတိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄၃။)တေဟိ ကိရ ပဏ္ဍိတေဟိ အတိရေကတရပညာ ပဉ္စာလရညော မာတာ။ သာ တေသံ ဧကာဒသီ ဟုတွာ ပဉ္စာလိယံ သေနံ ပသာသတိ အနုသာသတိ။
ဧကဒိဝသံ ကိရေကော ပုရိသော ဧကံ တဏ္ဍုလနာဠိဉ္စ ပုဋကဘတ္တဉ္စ ကဟာပဏသဟဿဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘နဒိံ တရိဿာမီ’’တိ ဩတိဏ္ဏော နဒိမဇ္ဈံ ပတွာ တရိတုံ အသက္ကောန္တော တီရေ ဌိတေ မနုဿေ ဧဝမာဟ – ‘‘အမ္ဘော, မမ ဟတ္ထေ ဧကာ တဏ္ဍုလနာဠိ ပုဋကဘတ္တံ ကဟာပဏသဟဿဉ္စ အတ္ထိ, ဣတော ယံ မယှံ ရုစ္စတိ, တံ ဒဿာမိ။ ယော သက္ကောတိ, သော မံ ဥတ္တာရေတူ’’တိ။ အထေကော ထာမသမ္ပန္နော ပုရိသော ဂါဠှံ နိဝါသေတွာ နဒိံ ဩဂါဟေတွာ တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ပရတီရံ ဥတ္တာရေတွာ ‘‘ဒေဟိ မေ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သော တဏ္ဍုလနာဠိံ ဝါ ပုဋကဘတ္တံ ဝါ ဂဏှာဟီ’’တိ။ ‘‘သမ္မ, အဟံ ဇီဝိတံ အဂဏေတွာ တံ ဥတ္တာရေသိံ, န မေ ဧတေဟိ အတ္ထော, ကဟာပဏံ မေ ဒေဟီ’’တိ။ အဟံ ‘‘ဣတော မယှံ ယံ ရုစ္စတိ, တံ ဒဿာမီ’’တိ အဝစံ, ဣဒါနိ မယှံ ယံ ရုစ္စတိ, တံ ဒမ္မိ, ဣစ္ဆန္တော ဂဏှာတိ။ သော သမီပေ ဌိတဿ ဧကဿ ကထေသိ။ သောပိ တံ ‘‘ဧသ အတ္တနော ရုစ္စနကံ တဝ ဒေတိ, ဂဏှာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘အဟံ န ဂဏှိဿာမီ’’တိ တံ အာဒါယ ဝိနိစ္ဆယံ ဂန္တွာ ဝိနိစ္ဆယာမစ္စာနံ အာရောစေသိ။ တေပိ သဗ္ဗံ သုတွာ တထေဝါဟံသု။ သော တေသံ ဝိနိစ္ဆယေန အတုဋ္ဌော ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ရာဇာပိ ဝိနိစ္ဆယာမစ္စေ ပက္ကောသာပေတွာ တေသံ သန္တိကေ ဥဘိန္နံ ဝစနံ သုတွာ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ အဇာနန္တော အတ္တနော ဇီဝိတံ ပဟာယ နဒိံ ဩတိဏ္ဏံ ပရဇ္ဇာပေသိ။
တသ္မိံ ခဏေ ရညော မာတာ စလာကဒေဝီ နာမ အဝိဒူရေ နိသိန္နာ အဟောသိ။ သာ ရညော ဒုဗ္ဗိနိစ္ဆိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘တာတ, ဣမံ အဍ္ဍံ ဉတွာဝ သုဋ္ဌု ဝိနိစ္ဆိတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ, အဟံ ဧတ္တကံ ဇာနာမိ။ သစေ တုမှေ ဥတ္တရိတရံ ဇာနာထ, တုမှေဝ ဝိနိစ္ဆိနထာ’’တိ။ သာ ‘‘ဧဝံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တံ ပုရိသံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧဟိ, တာတ, တဝ ဟတ္ထဂတာနိ တီဏိပိ ဘူမိယံ ဌပေဟီ’’တိ ပဋိပါဋိယာ ဌပါပေတွာ ‘‘တာတ, တွံ ဥဒကေ ဝုယှမာနော ဣမဿ ကိံ ကထေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣဒံ နာမယျေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ တဝ ရုစ္စနကံ ဂဏှာ’’တိ အာဟ။ သော သဟဿတ္ထဝိကံ ဂဏှိ။ အထ နံ သာ ထောကံ ဂတကာလေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတ, သဟဿံ တေ ရုစ္စတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ, ရုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တာတ, တယာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄၄။)‘ဣတော ယံ မယှံ ရုစ္စတိ, တံ ဒဿာမီ’တိ ဣမဿ ဝုတ္တံ, န ဝုတ္တ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝုတ္တံ ဒေဝီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ဣမံ သဟဿံ ဧတဿ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဒါပေသိ။ သော ရောဒန္တော ပရိဒေဝန္တော အဒါသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ အမစ္စာ စ တုဿိတွာ သာဓုကာရံ ပဝတ္တယိံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ တဿာ ပဏ္ဍိတဘာဝေါ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋော ဇာတော။ တံ သန္ဓာယ ဝိဒေဟရာဇာ ‘‘မာတာ ဧကာဒသီ ရညော’’တိ အာဟ။
ခတျာတိ ခတ္တိယာ။ အစ္ဆိန္နရဋ္ဌာတိ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တေန အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟိတရဋ္ဌာ။ ဗျထိတာတိ မရဏဘယဘီတာ အညံ ဂဟေတဗ္ဗဂဟဏံ အပဿန္တာ။ ပဉ္စာလိယံ ဝသံ ဂတာတိ ဧတဿ ပဉ္စာလရညော ဝသံ ဂတာတိ အတ္ထော။ သာမိဝစနတ္ထေ ဟိ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ယံဝဒါ တက္ကရာတိ ယံ မုခေန ဝဒန္တိ, တံ ရညော ကာတုံ သက္ကောန္တာဝ။ ဝသိနော ဂတာတိ ပုဗ္ဗေ သယံဝသိနော ဣဒါနိ ပနဿ ဝသံ ဂတာတိ အတ္ထော။ တိသန္ဓီတိ ပဌမံ ဟတ္ထိပါကာရေန ပရိက္ခိတ္တာ, တတော ရထပါကာရေန, တတော အဿပါကာရေန, တတော ယောဓပတ္တိပါကာရေန ပရိက္ခိတ္တာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ သင်္ခေပေဟိ တိသန္ဓီဟိ ပရိဝါရိတာ။ ဟတ္ထိရထာနဉှိ အန္တရံ ဧကော သန္ဓိ, ရထအဿာနံ အန္တရံ ဧကော သန္ဓိ, အဿပတ္တီနံ အန္တရံ ဧကော သန္ဓိ။ ပရိခညတီတိ ခနီယတိ။ ဣမဉှိ ဣဒါနိ ဥပ္ပါဋေတွာ ဂဏှိတုကာမာ ဝိယ သမန္တတော ခနန္တိ။ ဥဒ္ဓံ တာရကဇာတာဝါတိ တာတ, ယာယ သေနာယ သမန္တာ ပရိဝါရိတာ, သာ အနေကသတသဟဿဒဏ္ဍဒီပိကာဟိ ဥဒ္ဓံ တာရကဇာတာ ဝိယ ခါယတိ။ ဝိဇာနာဟီတိ တာတ မဟောသဓပဏ္ဍိတ, အဝီစိတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ အညော တယာ သဒိသော ဥပါယကုသလော ပဏ္ဍိတော နာမ နတ္ထိ, ပဏ္ဍိတဘာဝေါ နာမ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု ပညာယတိ, တသ္မာ တွမေဝ ဇာနာဟိ, ကထံ အမှာကံ ဣတော ဒုက္ခာ ပမောက္ခော ဘဝိဿတီတိ။
ဣမံ ရညော ကထံ သုတွာ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ရာဇာ အတိဝိယ မရဏဘယဘီတော, ဂိလာနဿ ခေါ ပန ဝေဇ္ဇော ပဋိသရဏံ, ဆာတဿ ဘောဇနံ, ပိပါသိတဿ ပါနီယံ, ဣမဿပိ မံ ဌပေတွာ အညံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, အဿာသေဿာမိ န’’န္တိ။ အထ မဟာသတ္တော မနောသိလာတလေ နဒန္တော သီဟော ဝိယ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇ, ရဇ္ဇသုခံ အနုဘဝ, အဟံ လေဍ္ဍုံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄၅။)ဂဟေတွာ ကာကံ ဝိယ, ဓနုံ ဂဟေတွာ မက္ကဋံ ဝိယ စ, ဣမံ အဋ္ဌာရသအက္ခောဘဏိသင်္ခံ သေနံ ဥဒရေ ဗန္ဓသာဋကာနမ္ပိ အဿာမိကံ ကတွာ ပလာပေဿာမီ’’တိ ဝတွာ နဝမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ပါဒေ ဒေဝ ပသာရေဟိ, ဘုဉ္ဇ ကာမေ ရမဿု စ၊
ဟိတွာ ပဉ္စာလိယံ သေနံ, ဗြဟ္မဒတ္တော ပလာယိတီ’’တိ။
တဿတ္ထော – ‘‘ဒေဝ, တွံ ယထာသုခံ အတ္တနော ရဇ္ဇသုခသင်္ခါတေ တေ ပါဒေ ပသာရေဟိ, ပသာရေန္တော စ သင်္ဂါမေ စိတ္တံ အကတွာ ဘုဉ္ဇ, ကာမေ ရမဿု စ, ဧသ ဗြဟ္မဒတ္တော ဣမံ သေနံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိဿတီ’’တိ။
ဧဝံ ပဏ္ဍိတော ရာဇာနံ သမဿာသေတွာ ဝန္ဒိတွာ ရာဇနိဝေသနာ နိက္ခမိတွာ နဂရေ ဆဏဘေရိံ စရာပေတွာ နာဂရေ အာဟ – ‘‘အမ္ဘော, တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ, သတ္တာဟံ မာလာဂန္ဓဝိလေပနပါနဘောဇနာဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ ဆဏကီဠံ ပဋ္ဌပေထ။ တတ္ထ တတ္ထ မနုဿာ ယထာရူပံ မဟာပါနံ ပိဝန္တု, ဂန္ဓဗ္ဗံ ကရောန္တု, ဝါဒေန္တု ဝဂ္ဂန္တု သေဠေန္တု နဒန္တု နစ္စန္တု ဂါယန္တု အပ္ဖေါဋေန္တု, ပရိဗ္ဗယော ပန ဝေါ မမ သန္တကောဝ ဟောတု, အဟံ မဟောသဓပဏ္ဍိတော နာမ, ပဿိဿထ မေ အာနုဘာဝ’’န္တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ တဒါ ဂီတဝါဒိတာဒိသဒ္ဒံ ဗဟိနဂရေ ဌိတာ သုဏန္တိ, စူဠဒွါရေန မနုဿာ နဂရံ ပဝိသန္တိ။ ဌပေတွာ ပဋိသတ္တုံ ဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌံ န ဂဏှန္တိ, တသ္မာ သဉ္စာရော န ဆိဇ္ဇတိ, နဂရံ ပဝိဋ္ဌမနုဿာ ဆဏကီဠနိဿိတံ ဇနံ ပဿန္တိ။
စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တောပိ နဂရေ ကောလာဟလံ သုတွာ အမစ္စေ ဧဝမာဟ – ‘‘အမ္ဘော, အမှေသု အဋ္ဌာရသအက္ခောဘဏိယာ သေနာယ နဂရံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေသု နဂရဝါသီနံ ဘယံ ဝါ သာရဇ္ဇံ ဝါ နတ္ထိ, အာနန္ဒိတာ သောမနဿပ္ပတ္တာ အပ္ဖေါဋေန္တိ နဒန္တိ သေဠေန္တိ နစ္စန္တိ ဂါယန္တိ, ကိံ နာမေတ’’န္တိ? အထ နံ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာ မုသာဝါဒံ ကတွာ ဧဝမာဟံသု ‘‘ဒေဝ, မယံ ဧကေန ကမ္မေန စူဠဒွါရေန နဂရံ ပဝိသိတွာ ဆဏနိဿိတံ မဟာဇနံ ဒိသွာ ပုစ္ဆိမှာ ‘အမ္ဘော, သကလဇမ္ဗုဒီပရာဇာနော အာဂန္တွာ တုမှာကံ နဂရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတာ, တုမှေ ပန အတိပမတ္တာ, ကိံ နာမေတ’န္တိ? တေ ဧဝမာဟံသု ‘အမ္ဘော, အမှာကံ ရညော ကုမာရကာလေ ဧကော မနောရထော အဟောသိ သကလဇမ္ဗုဒီပရာဇူဟိ နဂရေ ပရိဝါရိတေ ဆဏံ ကရိဿာမီတိ, တဿ အဇ္ဇ မနောရထော မတ္ထကံ ပတ္တော, တသ္မာ ဆဏဘေရိံ စရာပေတွာ သယံ မဟာတလေ မဟာပါနံ ပိဝတီ’’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄၆။)ရာဇာ တေသံ ကထံ သုတွာ ကုဇ္ဈိတွာ သေနံ အာဏာပေသိ – ‘‘ဘောန္တော, ဂစ္ဆထ, ခိပ္ပံ ဣတော စိတော စ နဂရံ အဝတ္ထရိတွာ ပရိခံ ဘိန္ဒိတွာ ပါကာရံ မဒ္ဒန္တာ ဒွါရဋ္ဋာလကေ ဘိန္ဒန္တာ နဂရံ ပဝိသိတွာ သကဋေဟိ ကုမ္ဘဏ္ဍာနိ ဝိယ မဟာဇနဿ သီသာနိ ဂဏှထ, ဝိဒေဟရညော သီသံ အာဟရထာ’’တိ။ တံ သုတွာ သူရယောဓာ နာနာဝုဓဟတ္ထာ ဒွါရသမီပံ ဂန္တွာ ပဏ္ဍိတဿ ပုရိသေဟိ သက္ခရဝါလုကကလလသိဉ္စနပါသာဏပတနာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတာ ပဋိက္ကမန္တိ။ ‘‘ပါကာရံ ဘိန္ဒိဿာမာ’’တိ ပရိခံ ဩတိဏ္ဏေပိ အန္တရဋ္ဋာလကေသု ဌိတာ ဥသုသတ္တိတောမရာဒီဟိ ဝိဇ္ဈန္တာ မဟာဝိနာသံ ပါပေန္တိ။ ပဏ္ဍိတဿ ယောဓာ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ ယောဓေ ဟတ္ထဝိကာရာဒီနိ ဒဿေတွာ နာနပ္ပကာရေဟိ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ တဇ္ဇေန္တိ။ ‘‘တုမှေ ကိလမန္တာ ဘတ္တံ အလဘန္တာ ထောကံ ပိဝိဿထ ခါဒိဿထာ’’တိ သုရာပိဋ္ဌကာနိ စေဝ မစ္ဆမံသသူလာနိ စ ပသာရေတွာ သယမေဝ ပိဝန္တိ ခါဒန္တိ, အနုပါကာရေ စင်္ကမန္တိ။ ဣတရေ ကိဉ္စိ ကာတုံ အသက္ကောန္တာ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဒေဝ, ဌပေတွာ ဣဒ္ဓိမန္တေ အညေဟိ နိဒ္ဓရိတုံ န သက္ကာ’’တိ ဝဒိံသု။
ရာဇာ စတုပဉ္စာဟံ ဝသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗယုတ္တကံ အပဿန္တော ကေဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆိ ‘‘အာစရိယ, နဂရံ ဂဏှိတုံ န သက္ကောမ, ဧကောပိ ဥပသင်္ကမိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ, ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကေဝဋ္ဋော ‘‘ဟောတု, မဟာရာဇ, နဂရံ နာမ ဗဟိဥဒကံ ဟောတိ, ဥဒကက္ခယေန နံ ဂဏှိဿာမ, မနုဿာ ဥဒကေန ကိလမန္တာ ဒွါရံ ဝိဝရိဿန္တီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဥဒကံ ပဝေသေတုံ န ဒေန္တိ။ ပဏ္ဍိတဿ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ကဏ္ဍေ ဗန္ဓိတွာ တံ ပဝတ္တိံ ပေသေသုံ။ တေနပိ ပဌမမေဝ အာဏတ္တံ ‘‘ယော ယော ကဏ္ဍေ ပဏ္ဏံ ပဿတိ, သော သော မေ အာဟရတူ’’တိ။ အထေကော ပုရိသော တံ ဒိသွာ ပဏ္ဍိတဿ ဒဿေသိ။ သော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘န မေ ပဏ္ဍိတဘာဝံ ဇာနန္တီ’’တိ သဋ္ဌိဟတ္ထံ ဝေဠုံ ဒွိဓာ ဖာလေတွာ ပရိသုဒ္ဓံ သောဓာပေတွာ ပုန ဧကတော ကတွာ စမ္မေန ဗန္ဓိတွာ ဥပရိ ကလလေန မက္ခေတွာ ဟိမဝန္တတော ဣဒ္ဓိမန္တတာပသေဟိ အာနီတံ ကုဒြူသကုမုဒဗီဇံ ပေါက္ခရဏိတီရေ ကလလေသု ရောပါပေတွာ ဥပရိ ဝေဠုံ ဌပါပေတွာ ဥဒကဿ ပူရာပေသိ။ ဧကရတ္တေနေဝ ဝဍ္ဎိတွာ ပုပ္ဖံ ဝေဠုမတ္ထကတော ဥဂ္ဂန္တွာ ရတနမတ္တံ အဋ္ဌာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄၇။)အထ နံ ဥပ္ပါဋေတွာ ‘‘ဣဒံ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ ဒေထာ’’တိ အတ္တနော ပုရိသာနံ ဒါပေသိ။ တေ တဿ ဒဏ္ဍကံ ဝလယံ ကတွာ ‘‘အမ္ဘော, ဗြဟ္မဒတ္တဿ ပါဒမူလိကာ ဆာတကေန မာ မရိတ္ထ, ဂဏှထေတံ ဥပ္ပလံ ပိဠန္ဓိတွာ ဒဏ္ဍကံ ကုစ္ဆိပူရံ ခါဒထာ’’တိ ဝတွာ ခိပိံသု။ တမေကော ပဏ္ဍိတဿ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသော ဥဋ္ဌာယ ဂဏှိ, အထ တံ ရညော သန္တိကံ အာဟရိတွာ ‘‘ပဿထ, ဒေဝ, ဣမဿ ဒဏ္ဍကံ, န နော ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝံ ဒီဃဒဏ္ဍကော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ‘‘မိနထ န’’န္တိ ဝုတ္တေ ပဏ္ဍိတဿ ပုရိသာ သဋ္ဌိဟတ္ထံ ဒဏ္ဍကံ အသီတိဟတ္ထံ ကတွာ မိနိံသု။ ပုန ရညာ ‘‘ကတ္ထေတံ ဇာတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဧကော မုသာဝါဒံ ကတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဒေဝ, အဟံ ဧကဒိဝသံ ပိပါသိတော ဟုတွာ ‘သုရံ ပိဝိဿာမီ’တိ စူဠဒွါရေန နဂရံ ပဝိဋ္ဌော, နာဂရာနံ ဥဒကကီဠတ္ထာယ ကတံ မဟာပေါက္ခရဏိံ ပဿိံ, မဟာဇနော နာဝါယ နိသီဒိတွာ ပုပ္ဖါနိ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ဣဒံ တီရပ္ပဒေသေ ဇာတံ, ဂမ္ဘီရဋ္ဌာနေ ဇာတဿ ပန ဒဏ္ဍကော သတဟတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ကေဝဋ္ဋံ အာဟ – ‘‘အာစရိယ, န သက္ကာ ဥဒကက္ခယေန ဣဒံ ဂဏှိတုံ, ဟရထေကံ ဥပါယ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဓညက္ခယေန ဂဏှိဿာမ, နဂရံ နာမ ဗဟိဓညံ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ ဟောတု အာစရိယာတိ, ပဏ္ဍိတော ပုရိမနယေနေဝ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘န မေ ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏော ပဏ္ဍိတဘာဝံ ဇာနာတီ’’တိ အနုပါကာရမတ္ထကေ ကလလံ ကတွာ ဝီဟိံ တတ္ထ ရောပါပေသိ။ ဗောဓိသတ္တာနံ အဓိပ္ပါယော နာမ သမိဇ္ဈတီတိ ဝီဟီ ဧကရတ္တေနေဝ ဝုဋ္ဌာယ ပါကာရမတ္ထကေ နီလာ ဟုတွာ ပညာယန္တိ။ တံ ဒိသွာ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော ‘‘အမ္ဘော, ကိမေတံ ပါကာရမတ္ထကေ နီလံ ဟုတွာ ပညာယတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ပဏ္ဍိတဿ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသော ရညော ဝစနံ မုခတော ဇိဝှံ လုဉ္စန္တော ဝိယ ဂဟေတွာ ‘‘ဒေဝ, ဂဟပတိပုတ္တော မဟောသဓပဏ္ဍိတော အနာဂတဘယံ ဒိသွာ ပုဗ္ဗေဝ ရဋ္ဌတော ဓညံ အာဟရာပေတွာ ကောဋ္ဌာဂါရာဒီနိ ပူရာပေတွာ သေသဓညံ ပါကာရပဿေ နိက္ခိပါပေသိ။ တေ ကိရ ဝီဟယော အာတပေန သုက္ခန္တာ ဝဿေန တေမေန္တာ တတ္ထေဝ သဿံ ဇနေသုံ။ အဟံ ဧကဒိဝသံ ဧကေန ကမ္မေန စူဠဒွါရေန ပဝိသိတွာ ပါကာရမတ္ထကေ ဝီဟိရာသိတော ဝီဟိံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဝီထိယံ ဆဍ္ဍေန္တေ ပဿိံ။ အထ တေ မံ ပရိဟာသန္တာ ‘ဆာတောသိ မညေ,ဝီဟိံ-
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄၈။)သာဋကဒသန္တေ ဗန္ဓိတွာ တဝ ဂေဟံ ဟရိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ပစာပေတွာ ဘုဉ္ဇာဟီ’တိ ဝဒိံသူ’’တိ အာရောစေသိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ကေဝဋ္ဋံ ‘‘အာစရိယ, ဓညက္ခယေနပိ ဂဏှိတုံ န သက္ကာ, အယမ္ပိ အနုပါယော’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, ဒါရုက္ခယေန ဂဏှိဿာမ, နဂရံ နာမ ဗဟိဒါရုကံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ဟောတု, အာစရိယာ’’တိ။ ပဏ္ဍိတော ပုရိမနယေနေဝ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ပါကာရမတ္ထကေ ဝီဟိံ အတိက္ကမိတွာ ပညာယမာနံ ဒါရုရာသိံ ကာရေသိ။ ပဏ္ဍိတဿ မနုဿာ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ ပုရိသေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဟာသံ ကရောန္တာ ‘‘သစေ ဆာတတ္ထ, ယာဂုဘတ္တံ ပစိတွာ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ မဟန္တမဟန္တာနိ ဒါရူနိ ခိပိံသု။ ရာဇာ ‘‘ပါကာရမတ္ထကေန ဒါရူနိ ပညာယန္တိ, ကိမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဒေဝ, ဂဟပတိပုတ္တော ကိရ မဟောသဓပဏ္ဍိတော အနာဂတဘယံ ဒိသွာ ဒါရူနိ အာဟရာပေတွာ ကုလာနံ ပစ္ဆာဂေဟေသု ဌပါပေတွာ အတိရေကာနိ ပါကာရံ နိဿာယ ဌပါပေသီ’’တိ ဥပနိက္ခိတ္တကာနညေဝ သန္တိကာ ဝစနံ သုတွာ ကေဝဋ္ဋံ အာဟ – ‘‘အာစရိယ, ဒါရုက္ခယေနပိ န သက္ကာ အမှေဟိ ဂဏှိတုံ, အာဟရထေကံ ဥပါယ’’န္တိ။ ‘‘မာ စိန္တယိတ္ထ, မဟာရာဇ, အညော ဥပါယော အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘အာစရိယ, ကိံ ဥပါယော နာမေသ, နာဟံ တဝ ဥပါယဿ အန္တံ ပဿာမိ, န သက္ကာ အမှေဟိ ဝေဒေဟံ ဂဏှိတုံ, အမှာကံ နဂရမေဝ ဂမိဿာမာ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, ‘စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော ဧကသတခတ္တိယေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေဒေဟံ ဂဏှိတုံ နာသက္ခီ’တိ အမှာကံ လဇ္ဇနကံ ဘဝိဿတိ, ကိံ ပန မဟောသဓောဝ ပဏ္ဍိတော, အဟမ္ပိ ပဏ္ဍိတောယေဝ, ဧကံ လေသံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ လေသော နာမ, အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ဓမ္မယုဒ္ဓံ နာမ ကရိဿာမ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိမေတံ ဓမ္မယုဒ္ဓံ နာမာ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ န သေနာ ယုဇ္ဈိဿန္တိ, ဒွိန္နံ ပန ရာဇူနံ ဒွေ ပဏ္ဍိတာ ဧကဋ္ဌာနေ ဘဝိဿန္တိ။ တေသု ယော ဝန္ဒိဿတိ, တဿ ပရာဇယော ဘဝိဿတိ။ မဟောသဓော ပန ဣမံ မန္တံ န ဇာနာတိ, အဟံ မဟလ္လကော, သော ဒဟရော, မံ ဒိသွာဝ ဝန္ဒိဿတိ, တဒါ ဝိဒေဟော ပရာဇိတော နာမ ဘဝိဿတိ, အထ မယံ ဝိဒေဟံ ပရာဇေတွာ အတ္တနော နဂရမေဝ ဂမိဿာမ, ဧဝံ နော လဇ္ဇနကံ န ဘဝိဿတိ။ ဣဒံ ဓမ္မယုဒ္ဓံ နာမာ’’တိ။
ပဏ္ဍိတော တမ္ပိ ရဟဿံ ပုရိမနယေနေဝ ဉတွာ ‘‘သစေ ကေဝဋ္ဋဿ ပရဇ္ဇာမိ, နာဟံ ပဏ္ဍိတောသ္မီ’’တိ စိန္တေသိ။ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တောပိ ‘‘သောဘနော, အာစရိယ, ဥပါယော’’တိ ဝတွာ ‘‘သွေ ဓမ္မယုဒ္ဓံ ဘဝိဿတိ, ဒွိန္နမ္ပိ ပဏ္ဍိတာနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၄၉။)ဓမ္မေန ဇယပရာဇယော ဘဝိဿတိ။ ယော ဓမ္မယုဒ္ဓံ န ကရိဿတိ, သောပိ ပရာဇိတော နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ ပဏ္ဏံ လိခါပေတွာ စူဠဒွါရေန ဝေဒေဟဿ ပေသေသိ။ တံ သုတွာ ဝေဒေဟော ပဏ္ဍိတံ ပက္ကောသာပေတွာ တမတ္ထံ အာစိက္ခိ။ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ပဏ္ဍိတော ‘‘သာဓု, ဒေဝ, သွေ ပါတောဝ ပစ္ဆိမဒွါရေ ဓမ္မယုဒ္ဓမဏ္ဍလံ သဇ္ဇေဿန္တိ, ‘ဓမ္မယုဒ္ဓမဏ္ဍလံ အာဂစ္ဆတူ’တိ ပေသေထာ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ရာဇာ အာဂတဒူတဿေဝ ဟတ္ထေ ပဏ္ဏကံ အဒါသိ။ ပဏ္ဍိတော ပုနဒိဝသေ ‘‘ကေဝဋ္ဋဿေဝ ပရာဇယော ဟောတူ’’တိ ပစ္ဆိမဒွါရေ ဓမ္မယုဒ္ဓမဏ္ဍလံ သဇ္ဇာပေသိ။ တေပိ ခေါ ဧကသတပုရိသာ ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပဏ္ဍိတဿ အာရက္ခတ္ထာယ ကေဝဋ္ဋံ ပရိဝါရယိံသု။ တေပိ ဧကသတရာဇာနော ဓမ္မယုဒ္ဓမဏ္ဍလံ ဂန္တွာ ပါစီနဒိသံ ဩလောကေန္တာ အဋ္ဌံသု, တထာ ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏောပိ။
ဗောဓိသတ္တော ပန ပါတောဝ ဂန္ဓောဒကေန နှတွာ သတသဟဿဂ္ဃနကံ ကာသိကဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ‘‘ပဝိသတု မေ ပုတ္တော’’တိ ဝုတ္တေ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌတွာ ‘‘ကုဟိံ ဂမိဿသိ, တာတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဓမ္မယုဒ္ဓမဏ္ဍလံ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘ဒေဝ, ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏံ မဏိရတနေန ဝဉ္စေတုကာမောမှိ, အဋ္ဌဝင်္ကံ မဏိရတနံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဂဏှ, တာတာ’’တိ။ သော တံ ဂဟေတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ရာဇနိဝေသနာ ဩတိဏ္ဏော သဟဇာတေဟိ ယောဓသဟဿေဟိ ပရိဝုတော နဝုတိကဟာပဏသဟဿဂ္ဃနကံ သေတသိန္ဓဝယုတ္တံ ရထဝရမာရုယှ ပါတရာသဝေလာယ ဒွါရသမီပံ ပါပုဏိ။ ကေဝဋ္ဋော ပန ‘‘ဣဒါနိ အာဂမိဿတိ, ဣဒါနိ အာဂမိဿတီ’’တိ တဿာဂမနံ ဩလောကေန္တောယေဝ အဋ္ဌာသိ, ဩလောကနေန ဒီဃဂီဝတံ ပတ္တော ဝိယ အဟောသိ, သူရိယတေဇေန သေဒါ မုစ္စန္တိ။ မဟာသတ္တောပိ မဟာပရိဝါရတာယ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ အဇ္ဈောတ္ထရန္တော ကေသရသီဟော ဝိယ အဆမ္ဘိတော ဝိဂတလောမဟံသော ဒွါရံ ဝိဝရာပေတွာ နဂရာ နိက္ခမ္မ ရထာ ဩရုယှ သီဟော ဝိယ ဝိဇမ္ဘမာနော ပါယာသိ။ ဧကသတရာဇာနောပိ တဿ ရူပသိရိံ ဒိသွာ ‘‘ဧသ ကိရ သိရိဝဍ္ဎနသေဋ္ဌိပုတ္တော မဟောသဓပဏ္ဍိတော ပညာယ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဒုတိယော’’တိ ဥက္ကုဋ္ဌိသဟဿာနိ ပဝတ္တယိံသု။
သောပိ မရုဂဏပရိဝုတော ဝိယ သက္ကော အနောမေန သိရိဝိဘဝေန တံ မဏိရတနံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ကေဝဋ္ဋာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ ကေဝဋ္ဋောပိ တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅၀။)ဒိသွာဝ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ပဏ္ဍိတ မဟောသဓ, မယံ ဒွေ ပဏ္ဍိတာ, အမှာကံ တုမှေ နိဿာယ ဧတ္တကံ ကာလံ ဝသန္တာနံ တုမှေဟိ ပဏ္ဏာကာရမတ္တမ္ပိ န ပေသိတပုဗ္ဗံ, ကသ္မာ ဧဝမကတ္ထာ’’တိ? အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘ပဏ္ဍိတ, တုမှာကံ အနုစ္ဆဝိကံ ပဏ္ဏာကာရံ ဩလောကေန္တာ အဇ္ဇ မယံ ဣမံ မဏိရတနံ လဘိမှာ, ဟန္ဒ, ဣမံ မဏိရတနံ ဂဏှထ, ဧဝရူပံ နာမ အညံ မဏိရတနံ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သော တဿ ဟတ္ထေ ဇလမာနံ မဏိရတနံ ဒိသွာ ‘‘ဒါတုကာမော မေ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တေန ဟိ, ပဏ္ဍိတ, ဒေဟီ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ဂဏှာဟိ, အာစရိယာ’’တိ ခိပိတွာ ပသာရိတဟတ္ထဿ အင်္ဂုလီသု ပါတေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဂရုံ မဏိရတနံ အင်္ဂုလီဟိ ဓာရေတုံ နာသက္ခိ။ မဏိရတနံ ပရိဂဠိတွာ မဟာသတ္တဿ ပါဒမူလေ ပတိ။ ဗြာဟ္မဏော လောဘေန ‘‘ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ တဿ ပါဒမူလေ ဩဏတော အဟောသိ။ အထဿ မဟာသတ္တော ဥဋ္ဌာတုံ အဒတွာ ဧကေန ဟတ္ထေန ခန္ဓဋ္ဌိကေ, ဧကေန ပိဋ္ဌိကစ္ဆာယံ ဂဟေတွာ ‘‘ဥဋ္ဌေထ အာစရိယ, ဥဋ္ဌေထ အာစရိယ, အဟံ အတိဒဟရော တုမှာကံ နတ္တုမတ္တော, မာ မံ ဝန္ဒထာ’’တိ ဝဒန္တော အပရာပရံ ကတွာ မုခံ ဘူမိယံ ဃံသိတွာ လောဟိတမက္ခိတံ ကတွာ ‘‘အန္ဓဗာလ, တွံ မမ သန္တိကာ ဝန္ဒနံ ပစ္စာသီသသီ’’တိ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ ခိပိ။ သော ဥသဘမတ္တေ ဌာနေ ပတိတွာ ဥဋ္ဌာယ ပလာယိ။ မဏိရတနံ ပန မဟာသတ္တဿ မနုဿာယေဝ ဂဏှိံသု။
ဗောဓိသတ္တဿ ပန ‘‘ဥဋ္ဌေထ အာစရိယ, ဥဋ္ဌေထ အာစရိယ, မာ မံ ဝန္ဒထာ’’တိ ဝစီဃောသော သကလပရိသံ ဆာဒေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ‘‘ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏော မဟောသဓဿ ပါဒေ ဝန္ဒတီ’’တိ ပုရိသာပိဿ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဥန္နာဒါဒီနိ အကံသု။ ဗြဟ္မဒတ္တံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေပိ တေ ရာဇာနော ကေဝဋ္ဋံ မဟာသတ္တဿ ပါဒမူလေ ဩဏတံ အဒ္ဒသံသုယေဝ။ တေ ‘‘အမှာကံ ပဏ္ဍိတေန မဟောသဓော ဝန္ဒိတော, ဣဒါနိ ပရာဇိတမှာ, န နော ဇီဝိတံ ဒဿတီ’’တိ အတ္တနော အတ္တနော အဿေ အဘိရုဟိတွာ ဥတ္တရပဉ္စာလာဘိမုခါ ပလာယိတုံ အာရဘိံသု။ တေ ပလာယန္တေ ဒိသွာ ဗောဓိသတ္တဿ ပုရိသာ ‘‘စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော ဧကသတခတ္တိယေ ဂဟေတွာ ပလာယတီ’’တိ ပုန ဥက္ကုဋ္ဌိမကံသု။ တံ သုတွာ တေ ရာဇာနော မရဏဘယဘီတာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပလာယန္တာ သေနင်္ဂံ ဘိန္ဒိံသု။ ဗောဓိသတ္တဿ ပုရိသာပိ နဒန္တာ ဝဂ္ဂန္တာ သုဋ္ဌုတရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅၁။)ကောလာဟလမကံသု။ မဟာသတ္တော သေနင်္ဂပရိဝုတော နဂရမေဝ ပါဝိသိ။ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ သေနာပိ တိယောဇနမတ္တံ ပက္ခန္ဒိ။
ကေဝဋ္ဋော အဿံ အဘိရုယှ နလာဋေ လောဟိတံ ပုဉ္ဆမာနော သေနံ ပတွာ အဿပိဋ္ဌိယံ နိသိန္နောဝ ‘‘ဘောန္တော မာ ပလာယထ, ဘောန္တော မာ ပလာယထ, နာဟံ ဂဟပတိပုတ္တံ ဝန္ဒာမိ, တိဋ္ဌထ တိဋ္ဌထာ’’တိ အာဟ။ သေနာ အသဒ္ဒဟန္တာ အဋ္ဌတွာ အာဂစ္ဆန္တံ ကေဝဋ္ဋံ အက္ကောသန္တာ ပရိဘာသန္တာ ‘‘ပါပဓမ္မ ဒုဋ္ဌဗြာဟ္မဏ, ‘ဓမ္မယုဒ္ဓံ နာမ ကရိဿာမီ’တိ ဝတွာ နတ္တုမတ္တံ အပ္ပဟောန္တမ္ပိ ဝန္ဒတိ, နတ္ထိ တဝ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ကထံ အသုဏန္တာ ဝိယ ဂစ္ဆန္တေဝ။ သော ဝေဂေန ဂန္တွာ သေနံ ပါပုဏိတွာ ‘‘ဘောန္တော ဝစနံ သဒ္ဒဟထ မယှံ, နာဟံ တံ ဝန္ဒာမိ, မဏိရတနေန မံ ဝဉ္စေသီ’’တိ သဗ္ဗေပိ တေ ရာဇာနော နာနာကာရဏေဟိ သမ္ဗောဓေတွာ အတ္တနော ကထံ ဂဏှာပေတွာ တထာ ဘိန္နံ သေနံ ပဋိနိဝတ္တေသိ။ သာ ပန တာဝ မဟတီ သေနာ သစေ ဧကေကပံသုမုဋ္ဌိံ ဝါ ဧကေကလေဍ္ဍုံ ဝါ ဂဟေတွာ နဂရာဘိမုခါ ခိပေယျ, ပရိခံ ပူရေတွာ ပါကာရပ္ပမာဏာ ရာသိ ဘဝေယျ။ ဗောဓိသတ္တာနံ ပန အဓိပ္ပါယော နာမ သမိဇ္ဈတိယေဝ, တသ္မာ ဧကောပိ ပံသုမုဋ္ဌိံ ဝါ လေဍ္ဍုံ ဝါ နဂရာဘိမုခံ ခိပန္တော နာမ နာဟောသိ။ သဗ္ဗေပိ တေ နိဝတ္တိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ခန္ဓာဝါရဋ္ဌာနမေဝ ပစ္စာဂမိံသု။
ရာဇာ ကေဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ ကရောမ, အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, ကဿစိ စူဠဒွါရေန နိက္ခမိတုံ အဒတွာ သဉ္စာရံ ဆိန္ဒာမ, မနုဿာ နိက္ခမိတုံ အလဘန္တာ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ဒွါရံ ဝိဝရိဿန္တိ, အထ မယံ ပစ္စာမိတ္တံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ။ ပဏ္ဍိတော တံ ပဝတ္တိံ ပုရိမနယေနေဝ ဉတွာ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေသု စိရံ ဣဓေဝ ဝသန္တေသု ဖာသုကံ နာမ နတ္ထိ။ ဥပါယေနေဝ တေ ပလာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ‘‘မန္တေန တေ ပလာပေဿာမီ’’တိ ဧကံ မန္တကုသလံ ဥပဓာရေန္တော အနုကေဝဋ္ဋံ နာမ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အာစရိယ, အမှာကံ ဧကံ ကမ္မံ နိဒ္ဓရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ကရောမ, ပဏ္ဍိတ, ဝဒေဟီ’’တိ။ ‘‘အာစရိယ, တုမှေ အနုပါကာရေ ဌတွာ အမှာကံ မနုဿာနံ ပမာဒံ ဩလောကေတွာ အန္တရန္တရာ ဗြဟ္မဒတ္တဿ မနုဿာနံ ပူဝမစ္ဆမံသာဒီနိ ခိပိတွာ ‘‘အမ္ဘော, ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ခါဒထ မာ ဥက္ကဏ္ဌထ, အညံ ကတိပါဟံ ဝသိတုံ ဝါယမထ, နဂရဝါသိနော ပဉ္ဇရေ ဗဒ္ဓကုက္ကုဋာ ဝိယ ဥက္ကဏ္ဌိတာ နစိရဿေဝ ဝေါ ဒွါရံ ဝိဝရိဿန္တိ။ အထ တုမှေ ဝေဒေဟဉ္စ ဒုဋ္ဌဂဟပတိပုတ္တဉ္စ ဂဏှိဿထာ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅၂။)ဝဒေယျာထ။ အမှာကံ မနုဿာ တံ ကထံ သုတွာ တုမှေ အက္ကောသိတွာ တဇ္ဇေတွာ ဗြဟ္မဒတ္တဿ မနုဿာနံ ပဿန္တာနညေဝ တုမှေ ဟတ္ထပါဒေသု ဂဟေတွာ ဝေဠုပေသိကာဒီဟိ ပဟရန္တာ ဝိယ ဟုတွာ ကေသေ ဩဟာရေတွာ ပဉ္စ စူဠာ ဂါဟာပေတွာ ဣဋ္ဌကစုဏ္ဏေန ဩကိရာပေတွာ ကဏဝီရမာလံ ကဏ္ဏေ ကတွာ ကတိပယပဟာရေ ဒတွာ ပိဋ္ဌိယံ ရာဇိယော ဒဿေတွာ ပါကာရံ အာရောပေတွာ သိက္ကာယ ပက္ခိပိတွာ ယောတ္တေန ဩတာရေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ မန္တဘေဒက, စောရာ’’တိ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ မနုဿာနံ ဒဿန္တိ။ တေ တံ ရညော သန္တိကံ အာနေဿန္တိ။ ရာဇာ တံ ဒိသွာ ‘‘ကော တေ အပရာဓော’’တိ ပုစ္ဆိဿတိ။ အထဿ ဧဝံ ဝဒေယျာထ ‘‘မဟာရာဇ, မယှံ ပုဗ္ဗေ ယသော မဟန္တော, ဂဟပတိပုတ္တော မန္တဘေဒကော’’တိ မံ ကုဇ္ဈိတွာ ရညော ကထေတွာ သဗ္ဗံ မေ ဝိဘဝံ အစ္ဆိန္ဒိ, ‘‘အဟံ မမ ယသဘေဒကဿ ဂဟပတိပုတ္တဿ သီသံ ဂဏှာပေဿာမီ’’တိ တုမှာကံ မနုဿာနံ ဥက္ကဏ္ဌိတမောစနေန ဧတေသံ ဌိတာနံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ဒေမိ။ ဧတ္တကေန မံ ပေါရာဏဝေရံ ဟဒယေ ကတွာ ဣမံ ဗျသနံ ပါပေသိ။ ‘‘တံ သဗ္ဗံ တုမှာကံ မနုဿာ ဇာနန္တိ, မဟာရာဇာ’’တိ နာနပ္ပကာရေဟိ တံ သဒ္ဒဟာပေတွာ ဝိဿာသေ ဥပ္ပန္နေ ဝဒေယျာထ ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေ မမံ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ မာ စိန္တယိတ္ထ။ ဣဒါနိ ဝေဒေဟဿ စ ဂဟပတိပုတ္တဿ စ ဇီဝိတံ နတ္ထိ, အဟံ ဣမသ္မိံ နဂရေ ပါကာရဿ ထိရဋ္ဌာနဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနဉ္စ ပရိခါယံ ကုမ္ဘီလာဒီနံ အတ္ထိဋ္ဌာနဉ္စ နတ္ထိဋ္ဌာနဉ္စ ဇာနာမိ, န စိရဿေဝ ဝေါ နဂရံ ဂဟေတွာ ဒဿာမီ’’တိ။ အထ သော ရာဇာ သဒ္ဒဟိတွာ တုမှာကံ သက္ကာရံ ကရိဿတိ, သေနာဝါဟနဉ္စ ပဋိစ္ဆာပေဿတိ။ အထဿ သေနံ ဝါဠကုမ္ဘီလဋ္ဌာနေသုယေဝ ဩတာရေယျာထ။ တဿ သေနာ ကုမ္ဘီလဘယေန န ဩတရိဿတိ, တဒါ တုမှေ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှာကံ သေနာယ, ဒေဝ, ဂဟပတိပုတ္တေန လဉ္ဇော ဒိန္နော, သဗ္ဗေ ရာဇာနော စ အာစရိယကေဝဋ္ဋဉ္စ အာဒိံ ကတွာ န ကေနစိ လဉ္ဇော အဂ္ဂဟိတော နာမ အတ္ထိ။ ကေဝလံ ဧတေ တုမှေ ပရိဝါရေတွာ စရန္တိ, သဗ္ဗေ ပန ဂဟပတိပုတ္တဿ သန္တကာဝ, အဟမေကောဝ တုမှာကံ ပုရိသော။ သစေ မေ န သဒ္ဒဟထ, သဗ္ဗေ ရာဇာနော အလင်္ကရိတွာ မံ ဒဿနာယ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ပေသေထ။ ‘‘အထ နေသံ ဂဟပတိပုတ္တေန အတ္တနော နာမရူပံ လိခိတွာ ဒိန္နေသု ဝတ္ထာလင်္ကာရခဂ္ဂါဒီသု အက္ခရာနိ ဒိသွာ နိဋ္ဌံ ဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ ဝဒေယျာထ။ သော တထာ ကတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅၃။)တာနိ ဒိသွာ နိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ဘီတတသိတော တေ ရာဇာနော ဥယျောဇေတွာ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရောမ ပဏ္ဍိတာ’’တိ တုမှေ ပုစ္ဆိဿတိ။ တမေနံ တုမှေ ဧဝံ ဝဒေယျာထ ‘‘မဟာရာဇ, ဂဟပတိပုတ္တော ဗဟုမာယော။ သစေ အညာနိ ကတိပယဒိဝသာနိ ဝသိဿထ, သဗ္ဗံ ဝေါ သေနံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကတွာ တုမှေ ဂဏှိဿတိ။ တသ္မာ ပပဉ္စံ အကတွာ အဇ္ဇေဝ မဇ္ဈိမယာမာနန္တရေ အဿပိဋ္ဌိယံ နိသီဒိတွာ ပလာယိဿာမ, မာ နော ပရဟတ္ထေ မရဏံ ဟောတူ’’တိ။ သော တုမှာကံ ဝစနံ သုတွာ တထာ ကရိဿတိ။ တုမှေ တဿ ပလာယနဝေလာယ နိဝတ္တိတွာ အမှာကံ မနုဿေ ဇာနာပေယျာထာတိ။
တံ သုတွာ အနုကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏော ‘‘သာဓု ပဏ္ဍိတ, ကရိဿာမိ တေ ဝစန’’န္တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ကတိပယပဟာရေ သဟိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ပဏ္ဍိတ, မမ ဇီဝိတဉ္စ ဟတ္ထပါဒေ စ ဌပေတွာ သေသံ အတ္တနော ရုစိဝသေန ကရောဟီ’’တိ။ သော တဿ ဂေဟေ မနုဿာနံ သက္ကာရံ ကာရေတွာ အနုကေဝဋ္ဋံ ဝုတ္တနယေန ဝိပ္ပကာရံ ပါပေတွာ ယောတ္တေန ဩတာရေတွာ ဗြဟ္မဒတ္တမနုဿာနံ ဒါပေသိ။ အထ တေ တံ ဂဟေတွာ တဿ ဒဿေသုံ။ ရာဇာ တံ ဝီမံသိတွာ သဒ္ဒဟိတွာ သက္ကာရမဿ ကတွာ သေနံ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ သောပိ တံ ဝါဠကုမ္ဘီလဋ္ဌာနေသုယေဝ ဩတာရေတိ။ မနုဿာ ကုမ္ဘီလေဟိ ခဇ္ဇမာနာ အဋ္ဋာလကဋ္ဌိတေဟိ မနုဿေဟိ ဥသုသတ္တိတောမရေဟိ ဝိဇ္ဈိယမာနာ မဟာဝိနာသံ ပါပုဏန္တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ကောစိ ဘယေန ဥပဂန္တုံ န သက္ကောတိ။ အနုကေဝဋ္ဋော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှာကံ အတ္ထာယ ယုဇ္ဈနကာ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗေဟိ လဉ္ဇော ဂဟိတော, အသဒ္ဒဟန္တော ပက္ကောသာပေတွာ နိဝတ္ထဝတ္ထာဒီသု အက္ခရာနိ ဩလောကေထာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ကတွာ သဗ္ဗေသံ ဝတ္ထာဒီသု အက္ခရာနိ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေဟိ လဉ္ဇော ဂဟိတော’’တိ နိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ‘‘အာစရိယ, ဣဒါနိ ကိံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဒေဝ, အညံ ကာတဗ္ဗံ နတ္ထိ။ သစေ ပပဉ္စံ ကရိဿထ, ဂဟပတိပုတ္တော ဝေါ ဂဏှိဿတိ, အာစရိယကေဝဋ္ဋောပိ ကေဝလံ နလာဋေ ဝဏံ ကတွာ စရတိ, လဉ္ဇော ပန ဧတေနပိ ဂဟိတော။ အယဉှိ မဏိရတနံ ဂဟေတွာ တုမှေ တိယောဇနံ ပလာပေသိ, ပုန သဒ္ဒဟာပေတွာ နိဝတ္တေသိ, အယမ္ပိ ပရိဘိန္ဒကောဝ။ ဧကရတ္တိဝါသောပိ မယှံ န ရုစ္စတိ, အဇ္ဇေဝ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ ပလာယိတုံ ဝဋ္ဋတိ, မံ ဌပေတွာ အညော တဝ သုဟဒယော နာမ နတ္ထီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅၄။)ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ အာစရိယ တုမှေယေဝ မေ အဿံ ကပ္ပေတွာ ယာနသဇ္ဇံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။
ဗြာဟ္မဏော တဿ နိစ္ဆယေန ပလာယနဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မာ ဘာယိ, မဟာရာဇာ’’တိ အဿာသေတွာ ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာနံ ‘‘အဇ္ဇ ရာဇာ ပလာယိဿတိ, မာ နိဒ္ဒါယိတ္ထာ’’တိ ဩဝါဒံ ဒတွာ ရညော အဿော ယထာ အာကဍ္ဎိတော သုဋ္ဌုတရံ ပလာယတိ, ဧဝံ အဝကပ္ပနာယ ကပ္ပေတွာ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ ‘‘ကပ္ပိတော, ဒေဝ, အဿော, ဝေလံ ဇာနာဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ အဿံ အဘိရုဟိတွာ ပလာယိ။ အနုကေဝဋ္ဋောပိ အဿံ အဘိရုဟိတွာ တေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ထောကံ ဂန္တွာ နိဝတ္တော။ အဝကပ္ပနာယ ကပ္ပိတအဿော အာကဍ္ဎိယမာနောပိ ရာဇာနံ ဂဟေတွာ ပလာယိ။ အနုကေဝဋ္ဋော သေနာယ အန္တရံ ပဝိသိတွာ ‘‘စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော ပလာတော’’တိ ဥက္ကုဋ္ဌိမကာသိ။ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာပိ အတ္တနော မနုဿေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပဃောသိံသု။ သေသရာဇာနော တံ သုတွာ ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတော ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ နိက္ခန္တော ဘဝိဿတိ, န နော ဒါနိ ဇီဝိတံ ဒဿတီ’’တိ ဘီတတသိတာ ဥပဘောဂပရိဘောဂဘဏ္ဍာနိပိ အနောလောကေတွာ ဣတော စိတော စ ပလာယိံသု။ မနုဿာ ‘‘ရာဇာနော ပလာယန္တီ’’တိ သုဋ္ဌုတရံ ဥပဃောသိံသု။ တံ သုတွာ ဒွါရဋ္ဋာလကာဒီသု ဌိတာပိ ဥန္နာဒိံသု အပ္ဖေါဋယိံသု။ ဣတိ တသ္မိံ ခဏေ ပထဝီ ဝိယ ဘိဇ္ဇမာနာ သမုဒ္ဒေါ ဝိယ သင်္ခုဘိတော သကလနဂရံ အန္တော စ ဗဟိ စ ဧကနိန္နာဒံ အဟောသိ။ အဋ္ဌာရသအက္ခောဘဏိသင်္ခါ မနုဿာ ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတေန ကိရ ဗြဟ္မဒတ္တော ဧကသတရာဇာနော စ ဂဟိတာ’’တိ မရဏဘယဘီတာ အတ္တနော အတ္တနော ဥဒရဗဒ္ဓသာဋကမ္ပိ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယိံသု။ ခန္ဓာဝါရဋ္ဌာနံ တုစ္ဆံ အဟောသိ။ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော ဧကသတေ ခတ္တိယေ ဂဟေတွာ အတ္တနော နဂရမေဝ ဂတော။ ပုနဒိဝသေ ပန ပါတောဝ နဂရဒွါရာနိ ဝိဝရိတွာ ဗလကာယာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ မဟာဝိလောပံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ကရောမ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ မဟာသတ္တဿ အာရောစယိံသု။ သော အာဟ – ‘‘ဧတေဟိ ဆဍ္ဍိတံ ဓနံ အမှာကံ ပါပုဏာတိ, သဗ္ဗေသံ ရာဇူနံ သန္တကံ အမှာကံ ရညော, ဒေထ, သေဋ္ဌီနဉ္စ ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏဿ စ သန္တကံ အမှာကံ အာဟရထ, အဝသေသံ ပန နဂရဝါသိနော ဂဏှန္တူ’’တိ။ တေသံ မဟဂ္ဃရတနဘဏ္ဍမေဝ အာဟရန္တာနံ အဍ္ဎမာသော ဝီတိဝတ္တော။ သေသံ ပန စတူဟိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅၅။)မာသေဟိ အာဟရိံသု။ မဟာသတ္တော အနုကေဝဋ္ဋဿ မဟန္တံ သက္ကာရမကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စ ကိရ မိထိလဝါသိနော ဗဟူ ဟိရညသုဝဏ္ဏာ ဇာတာ။ ဗြဟ္မဒတ္တဿပိ တေဟိ ရာဇူဟိ သဒ္ဓိံ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရေ ဝသန္တဿ ဧကဝဿံ အတီတံ။
ဗြဟ္မဒတ္တဿ ယုဒ္ဓပရာဇယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
သုဝကဏ္ဍံ
အထေကဒိဝသံ ကေဝဋ္ဋော အာဒါသေ မုခံ ဩလောကေန္တော နလာဋေ ဝဏံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒံ ဂဟပတိပုတ္တဿ ကမ္မံ, တေနာဟံ ဧတ္တကာနံ ရာဇူနံ အန္တရေ လဇ္ဇာပိတော’’တိ စိန္တေတွာ သမုပ္ပန္နကောဓော ဟုတွာ ‘‘ကဒါ နု ခွဿ ပိဋ္ဌိံ ပဿိတုံ သမတ္ထော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော, အမှာကံ ရညော ဓီတာ ပဉ္စာလစန္ဒီ နာမ ဥတ္တမရူပဓရာ ဒေဝစ္ဆရာပဋိဘာဂါ, တံ ဝိဒေဟရညော ဒဿာမာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဝေဒေဟံ ကာမေန ပလောဘေတွာ ဂိလိတဗဠိသံ ဝိယ မစ္ဆံ သဒ္ဓိံ မဟောသဓေန အာနေတွာ ဥဘော တေ မာရေတွာ ဇယပါနံ ပိဝိဿာမာ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ဒေဝ, ဧကော မန္တော အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘အာစရိယ, တဝ မန္တံ နိဿာယ ဥဒရဗဒ္ဓသာဋကဿပိ အဿာမိနော ဇာတမှာ, ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿသိ, တုဏှီ ဟောဟီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, ဣမိနာ ဥပါယေန သဒိသော အညော နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဘဏာဟီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, အမှေဟိ ဒွီဟိယေဝ ဧကတော ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ဥပရိပါသာဒတလံ အာရောပေတွာ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, ဝိဒေဟရာဇာနံ ကိလေသေန ပလောဘေတွာ ဣဓာနေတွာ သဒ္ဓိံ ဂဟပတိပုတ္တေန မာရေဿာမာ’’တိ။ ‘‘သုန္ဒရော, အာစရိယ, ဥပါယော, ကထံ ပန တံ ပလောဘေတွာ အာနေဿာမာ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, ဓီတာ ဝေါ ပဉ္ဆာလစန္ဒီ ဥတ္တမရူပဓရာ, တဿာ ရူပသမ္ပတ္တိံ စာတုရိယဝိလာသေန ကဝီဟိ ဂီတံ ဗန္ဓာပေတွာ တာနိ ကဗ္ဗာနိ မိထိလာယံ ဂါယာပေတွာ ‘ဧဝရူပံ ဣတ္ထိရတနံ အလဘန္တဿ ဝိဒေဟနရိန္ဒဿ ကိံ ရဇ္ဇေနာ’တိ တဿ သဝနသံသဂ္ဂေနေဝ ပဋိဗဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ အဟံ တတ္ထ ဂန္တွာ ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပေဿာမိ။ သော မယိ ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပေတွာ အာဂတေ ဂိလိတဗဠိသော ဝိယ မစ္ဆော ဂဟပတိပုတ္တံ ဂဟေတွာ အာဂမိဿတိ, အထ နေ မာရေဿာမာ’’တိ။
ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ တုဿိတွာ ‘‘သုန္ဒရော ဥပါယော, အာစရိယ, ဧဝံ ကရိဿာမာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တံ ပန မန္တံ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ သယနပါလိကာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅၆။)သာဠိကာ သုတွာ ပစ္စက္ခမကာသိ။ ရာဇာ နိပုဏေ ကဗ္ဗကာရေ ပက္ကောသာပေတွာ ဗဟုံ ဓနံ ဒတွာ ဓီတရံ တေသံ ဒဿေတွာ ‘‘တာတာ, ဧတိဿာ ရူပသမ္ပတ္တိံ နိဿာယ ကဗ္ဗံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ တေ အတိမနောဟရာနိ ဂီတာနိ ဗန္ဓိတွာ ရာဇာနံ သာဝယိံသု။ ရာဇာ တုဿိတွာ ဗဟုံ ဓနံ တေသံ အဒါသိ။ ကဝီနံ သန္တိကာ နဋာ သိက္ခိတွာ သမဇ္ဇမဏ္ဍလေ ဂါယိံသု။ ဣတိ တာနိ ဝိတ္ထာရိတာနိ အဟေသုံ။ တေသု မနုဿာနံ အန္တရေ ဝိတ္ထာရိတတ္တံ ဂတေသု ရာဇာ ဂါယကေ ပက္ကောသာပေတွာ အာဟ – ‘‘တာတာ, တုမှေ မဟာသကုဏေ ဂဟေတွာ ရတ္တိဘာဂေ ရုက္ခံ အဘိရုယှ တတ္ထ နိသိန္နာ ဂါယိတွာ ပစ္စူသကာလေ တေသံ ဂီဝါသု ကံသတာလေ ဗန္ဓိတွာ တေ ဥပ္ပါတေတွာ ဩတရထာ’’တိ။ သော ကိရ ‘‘ပဉ္စာလရညော ဓီတု သရီရဝဏ္ဏံ ဒေဝတာပိ ဂါယန္တီ’’တိ ပါကဋဘာဝကရဏတ္ထံ တထာ ကာရေသိ။ ပုန ရာဇာ ကဝီ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတာ, ဣဒါနိ တုမှေ ‘ဧဝရူပါ ကုမာရိကာ ဇမ္ဗုဒီပတလေ အညဿ ရညော နာနုစ္ဆဝိကာ, မိထိလာယံ ဝေဒေဟရညော အနုစ္ဆဝိကာ’တိ ရညော စ ဣဿရိယံ ဣမာယ စ ရူပံ ဝဏ္ဏေတွာ ဂီတာနိ ဗန္ဓထာ’’တိ အာဟ။ တေ တထာ ကတွာ ရညော အာရောစယိံသု။
ရာဇာ တေသံ ဓနံ ဒတွာ ပုန ဂါယကေ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တာတာ, မိထိလံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဣမိနာဝ ဥပါယေန ဂါယထာ’’တိ ပေသေသိ။ တေ တာနိ ဂါယန္တာ အနုပုဗ္ဗေန မိထိလံ ဂန္တွာ သမဇ္ဇမဏ္ဍလေ ဂါယိံသု။ တာနိ သုတွာ မဟာဇနော ဥက္ကုဋ္ဌိသဟဿာနိ ပဝတ္တေတွာ တေသံ ဗဟုံ ဓနံ အဒါသိ။ တေ ရတ္တိသမယေ ရုက္ခေသုပိ ဂါယိတွာ ပစ္စူသကာလေ သကုဏာနံ ဂီဝါသု ကံသတာလေ ဗန္ဓိတွာ ဩတရန္တိ။ အာကာသေ ကံသတာလသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ပဉ္စာလရာဇဓီတု သရီရဝဏ္ဏံ ဒေဝတာပိ ဂါယန္တီ’’တိ သကလနဂရေ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ ရာဇာ သုတွာ ဂါယကေ ပက္ကောသာပေတွာ အန္တောနိဝေသနေ သမဇ္ဇံ ကာရေတွာ ‘‘ဧဝရူပံ ကိရ ဥတ္တမရူပဓရံ ဓီတရံ စူဠနိရာဇာ မယှံ ဒါတုကာမော’’တိ တုဿိတွာ တေသံ ဗဟုံ ဓနံ အဒါသိ။ တေ အာဂန္တွာ ဗြဟ္မဒတ္တဿ အာရောစေသုံ။ အထ နံ ကေဝဋ္ဋော အာဟ – ‘‘ဣဒါနိ, မဟာရာဇ, ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပနတ္ထာယ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, အာစရိယ, ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘ထောကံ ပဏ္ဏာကာရ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂဏှာ’’တိ ဒါပေသိ။ သော တံ အာဒါယ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဝေဒေဟရဋ္ဌံ ပါပုဏိ။ တဿာဂမနံ သုတွာ နဂရေ ဧကကောလာဟလံ ဇာတံ ‘‘စူဠနိရာဇာ ကိရ ဝေဒေဟော စ မိတ္တသန္ထဝံ ကရိဿန္တိ, စူဠနိရာဇာ အတ္တနော ဓီတရံ အမှာကံ ရညော
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅၇။)ဒဿတိ, ကေဝဋ္ဋော ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပေတုံ ဧတီ’’တိ။ ဝေဒေဟရာဇာပိ သုဏိ, မဟာသတ္တောပိ, သုတွာန ပနဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘တဿာဂမနံ မယှံ န ရုစ္စတိ, တထတော နံ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ သော စူဠနိသန္တိကေ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာနံ သာသနံ ပေသေသိ ‘‘ဣမမတ္ထံ တထတော ဇာနိတွာ ပေသေန္တူ’’တိ။ အထ တေ ‘‘မယမေတံ တထတော န ဇာနာမ, ရာဇာ စ ကေဝဋ္ဋော စ သယနဂဗ္ဘေ နိသီဒိတွာ မန္တေန္တိ, ရညော ပန သယနပါလိကာ သာဠိကာ သကုဏိကာ ဧတမတ္ထံ ဇာနေယျာ’’တိ ပဋိပေသယိံသု။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘ယထာ ပစ္စာမိတ္တာနံ ဩကာသော န ဟောတိ, ဧဝံ သုဝိဘတ္တံ ကတွာ သုသဇ္ဇိတံ နဂရံ အဟံ ကေဝဋ္ဋဿ ဒဋ္ဌုံ န ဒဿာမီ’’တိ။ သော နဂရဒွါရတော ယာဝ ရာဇဂေဟာ, ရာဇဂေဟတော စ ယာဝ အတ္တဂေဟာ, ဂမနမဂ္ဂံ ဥဘောသု ပဿေသု ကိလဉ္ဇေဟိ ပရိက္ခိပါပေတွာ မတ္ထကေပိ ကိလဉ္ဇေဟိ ပဋိစ္ဆာဒါပေတွာ စိတ္တကမ္မံ ကာရာပေတွာ ဘူမိယံ ပုပ္ဖါနိ ဝိကိရိတွာ ပုဏ္ဏဃဋေ ဌပါပေတွာ ကဒလိယော ဗန္ဓာပေတွာ ဓဇေ ပဂ္ဂဏှာပေသိ။ ကေဝဋ္ဋော နဂရံ ပဝိသိတွာ သုဝိဘတ္တံ နဂရံ အပဿန္တော ‘‘ရညာ မေ မဂ္ဂေါ အလင်္ကာရာပိတော’’တိ စိန္တေတွာ နဂရဿ အဒဿနတ္ထံ ကတဘာဝံ န ဇာနိ။ သော ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဒိသွာ ပဏ္ဏာကာရံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ရညာ ကတသက္ကာရသမ္မာနော အာဂတကာရဏံ အာရောစေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ရာဇာ သန္ထဝကာမော တေ, ရတနာနိ ပဝေစ္ဆတိ၊
အာဂစ္ဆန္တု ဣတော ဒူတာ, မဉ္ဇုကာ ပိယဘာဏိနော။
‘‘ဘာသန္တု မုဒုကာ ဝါစာ, ယာ ဝါစာ ပဋိနန္ဒိတာ၊
ပဉ္စာလော စ ဝိဒေဟော စ, ဥဘော ဧကာ ဘဝန္တု တေ’’တိ။
တတ္ထ သန္ထဝကာမောတိ မဟာရာဇ, အမှာကံ ရာဇာ တယာ သဒ္ဓိံ မိတ္တသန္ထဝံ ကာတုကာမော။ ရတနာနီတိ ဣတ္ထိရတနံ အတ္တနော ဓီတရံ အာဒိံ ကတွာ တုမှာကံ သဗ္ဗရတနာနိ ဒဿတိ။ အာဂစ္ဆန္တူတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ကိရ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရတော ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ မဓုရဝစနာ ပိယဘာဏိနော ဒူတာ ဣဓ အာဂစ္ဆန္တု, ဣတော စ တတ္ထ ဂစ္ဆန္တု။ ဧကာ ဘဝန္တူတိ ဂင်္ဂေါဒကံ ဝိယ ယမုနောဒကေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒန္တာ ဧကသဒိသာဝ ဟောန္တူတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅၈။)ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အမှာကံ ရာဇာ အညံ မဟာမတ္တံ ပေသေတုကာမော ဟုတွာပိ ‘အညော မနာပံ ကတွာ သာသနံ အာရောစေတုံ န သက္ခိဿတီ’တိ မံ ပေသေသိ ‘အာစရိယ, တုမှေ ရာဇာနံ သာဓုကံ ပဗောဓေတွာ အာဒါယ အာဂစ္ဆထာ’တိ, ဂစ္ဆထ ရာဇသေဋ္ဌ အဘိရူပဉ္စ ကုမာရိကံ လဘိဿထ, အမှာကဉ္စ ရညာ သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝေါ ပတိဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ အာဟ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ တုဋ္ဌမာနသော ‘‘ဥတ္တမရူပဓရံ ကိရ ကုမာရိကံ လဘိဿာမီ’’တိ သဝနသံသဂ္ဂေန ဗဇ္ဈိတွာ ‘‘အာစရိယ, တုမှာကဉ္စ ကိရ မဟောသဓပဏ္ဍိတဿ စ ဓမ္မယုဒ္ဓေ ဝိဝါဒေါ အဟောသိ, ဂစ္ဆထ ပုတ္တံ မေ ပဿထ, ဥဘောပိ ပဏ္ဍိတာ အညမညံ ခမာပေတွာ မန္တေတွာ ဧထာ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ကေဝဋ္ဋော ‘‘ပဿိဿာမိ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ တံ ပဿိတုံ အဂမာသိ။ မဟာသတ္တောပိ တံ ဒိဝသံ ‘‘တေန မေ ပါပဓမ္မေန သဒ္ဓိံ သလ္လာပေါ မာ ဟောတူ’’တိ ပါတောဝ ထောကံ သပ္ပိံ ပိဝိ, ဂေဟမ္ပိဿ ဗဟလေန အလ္လဂေါမယေန လေပါပေသိ, ထမ္ဘေ တေလေန မက္ခေသိ, တဿ နိပန္နမဉ္စကံ ဌပေတွာ သေသာနိ မဉ္စပီဌာဒီနိ နီဟရာပေသိ။
သော မနုဿာနံ သညမဒါသိ ‘‘တာတာ, ဗြာဟ္မဏေ ကထေတုံ အာရဒ္ဓေ ဧဝံ ဝဒေယျာထ ‘ဗြာဟ္မဏ, မာ ပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံ ကထယိတ္ထ, အဇ္ဇ တေန တိခိဏသပ္ပိ ပိဝိတ’န္တိ။ မယိ စ တေန သဒ္ဓိံ ကထနာကာရံ ကရောန္တေပိ ‘ဒေဝ တိခိဏသပ္ပိ တေ ပိဝိတံ, မာ ကထေထာ’တိ မံ နိဝါရေထာ’’တိ။ ဧဝံ ဝိစာရေတွာ မဟာသတ္တော ရတ္တပဋံ နိဝါသေတွာ သတ္တသု ဒွါရကောဋ္ဌကေသု မနုဿေ ဌပေတွာ သတ္တမေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ပဋမဉ္စကေ နိပဇ္ဇိ။ ကေဝဋ္ဋောပိဿ ပဌမဒွါရကောဋ္ဌကေ ဌတွာ ‘‘ကဟံ ပဏ္ဍိတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ တေ မနုဿာ ‘‘ဗြာဟ္မဏ, မာ သဒ္ဒမကရိ, သစေပိ အာဂစ္ဆိတုကာမော, တုဏှီ ဟုတွာ ဧဟိ, အဇ္ဇ ပဏ္ဍိတေန တိခိဏသပ္ပိ ပီတံ, မဟာသဒ္ဒံ ကာတုံ န လဗ္ဘတီ’’တိ အာဟံသု။ သေသဒွါရကောဋ္ဌကေသုပိ နံ တထေဝ အာဟံသု။ သော သတ္တမဒွါရကောဋ္ဌကံ အတိက္ကမိတွာ ပဏ္ဍိတဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ပဏ္ဍိတော ကထနာကာရံ ဒဿေသိ။ အထ နံ မနုဿာ ‘‘ဒေဝ, မာ ကထယိတ္ထ, တိခိဏသပ္ပိ တေ ပီတံ, ကိံ တေ ဣမိနာ ဒုဋ္ဌဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ ကထိတေနာ’’တိ ဝတွာ ဝါရယိံသု။ ဣတိ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ နေဝ နိသီဒိတုံ, န အာသနံ နိဿာယ ဌိတဋ္ဌာနံ လဘိ, အလ္လဂေါမယံ အက္ကမိတွာ အဋ္ဌာသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၅၉။)အထ နံ ဩလောကေတွာ ဧကော အက္ခီနိ နိမီလိ, ဧကော ဘမုကံ ဥက္ခိပိ, ဧကော ကပ္ပရံ ကဏ္ဍူယိ။ သော တေသံ ကိရိယံ ဩလောကေတွာ မင်္ကုဘူတော ‘‘ဂစ္ဆာမဟံ ပဏ္ဍိတာ’’တိ ဝတွာ အပရေန ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌဗြာဟ္မဏ, ‘မာ သဒ္ဒမကာသီ’တိ ဝုတ္တော သဒ္ဒမေဝ ကရောသိ, အဋ္ဌီနိ တေ ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ဘီတတသိတော ဟုတွာ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေသိ။ အထ နံ အညော ဝေဠုပေသိကာယ ပိဋ္ဌိယံ တာလေသိ, အညော ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ ခိပိ, အညော ပိဋ္ဌိယံ ဟတ္ထတလေန ပဟရိ။ သော ဒီပိမုခါ မုတ္တမိဂေါ ဝိယ ဘီတတသိတော နိက္ခမိတွာ ရာဇဂေဟံ ဂတော။ ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘အဇ္ဇ မမ ပုတ္တော ဣမံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တုဋ္ဌော ဘဝိဿတိ, ဒွိန္နံ ပဏ္ဍိတာနံ မဟတိယာ ဓမ္မသာကစ္ဆာယ ဘဝိတဗ္ဗံ, အဇ္ဇ ဥဘော အညမညံ ခမာပေဿန္တိ, လာဘာ ဝတ မေ’’တိ။ သော ကေဝဋ္ဋံ ဒိသွာ ပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနာကာရံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ကထံ နု ကေဝဋ္ဋ မဟောသဓေန, သမာဂမော အာသိ တဒိင်္ဃ ဗြူဟိ၊
ကစ္စိ တေ ပဋိနိဇ္ဈတ္တော, ကစ္စိ တုဋ္ဌော မဟောသဓော’’တိ။
တတ္ထ ပဋိနိဇ္ဈတ္တောတိ ဓမ္မယုဒ္ဓမဏ္ဍလေ ပဝတ္တဝိဂ္ဂဟဿ ဝူပသမနတ္ထံ ကစ္စိ တွံ တေန, သော စ တယာ နိဇ္ဈတ္တော ခမာပိတော။ ကစ္စိ တုဋ္ဌောတိ ကစ္စိ တုမှာကံ ရညာ ပေသိတံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တုဋ္ဌောတိ။
တံ သုတွာ ကေဝဋ္ဋော ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေ ‘ပဏ္ဍိတော’တိ တံ ဂဟေတွာ ဝိစရထ, တတော အသပ္ပုရိသတရော နာမ နတ္ထီ’’တိ ဂါထမာဟ –
‘‘အနရိယရူပေါ ပုရိသော ဇနိန္ဒ, အသမ္မောဒကော ထဒ္ဓေါ အသဗ္ဘိရူပေါ၊
ယထာ မူဂေါ စ ဗဓိရော စ, န ကိဉ္စိတ္ထံ အဘာသထာ’’တိ။
တတ္ထ အသဗ္ဘိရူပေါတိ အပဏ္ဍိတဇာတိကော။ န ကိဉ္စိတ္ထန္တိ မယာ သဟ ကိဉ္စိ အတ္ထံ န ဘာသိတ္ထ, တေနေဝ နံ အပဏ္ဍိတောတိ မညာမီတိ ဗောဓိသတ္တဿ အဂုဏံ ကထေသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆၀။)ရာဇာ တဿ ဝစနံ အနဘိနန္ဒိတွာ အပ္ပဋိက္ကောသိတွာ တဿ စ တေန သဒ္ဓိံ အာဂတာနဉ္စ ပရိဗ္ဗယဉ္စေဝ နိဝါသဂေဟဉ္စ ဒါပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆထာစရိယ, ဝိဿမထာ’’တိ တံ ဥယျောဇေတွာ ‘‘မမ ပုတ္တော ပဏ္ဍိတော ပဋိသန္ထာရကုသလော, ဣမိနာ ကိရ သဒ္ဓိံ နေဝ ပဋိသန္ထာရံ အကာသိ, န တုဋ္ဌိံ ပဝေဒေသိ။ ကိဉ္စိ တေန အနာဂတဘယံ ဒိဋ္ဌံ ဘဝိဿတီ’’တိ သယမေဝ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ –
‘‘အဒ္ဓါ ဣဒံ မန္တပဒံ သုဒုဒ္ဒသံ, အတ္ထော သုဒ္ဓေါ နရဝိရိယေန ဒိဋ္ဌော၊
တထာ ဟိ ကာယော မမ သမ္ပဝေဓတိ, ဟိတွာ သယံ ကော ပရဟတ္ထမေဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဣဒန္တိ ယံ မမ ပုတ္တေန ဒိဋ္ဌံ, အဒ္ဓါ ဣဒံ မန္တပဒံ အညေန ဣတရပုရိသေန သုဒုဒ္ဒသံ။ နရဝိရိယေနာတိ ဝီရိယဝန္တေန မဟောသဓပဏ္ဍိတေန သုဒ္ဓေါ အတ္ထော ဒိဋ္ဌော ဘဝိဿတိ။ သယန္တိ သကံ ရဋ္ဌံ ဟိတွာ ကော ပရဟတ္ထံ ဂမိဿတိ။
‘‘မမ ပုတ္တေန ဗြာဟ္မဏဿ အာဂမနေ ဒေါသော ဒိဋ္ဌော ဘဝိဿတိ။ အယဉှိ အာဂစ္ဆန္တော န မိတ္တသန္ထဝတ္ထာယ အာဂမိဿတိ, မံ ပန ကာမေန ပလောဘေတွာ နဂရံ နေတွာ ဂဏှနတ္ထာယ အာဂတေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တံ အနာဂတဘယံ ဒိဋ္ဌံ ဘဝိဿတိ ပဏ္ဍိတေနာ’’တိ တဿ တမတ္ထံ အာဝဇ္ဇေတွာ ဘီတတသိတဿ နိသိန္နကာလေ စတ္တာရော ပဏ္ဍိတာ အာဂမိံသု။ ရာဇာ သေနကံ ပုစ္ဆိ ‘‘သေနက, ရုစ္စတိ တေ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရံ ဂန္တွာ စူဠနိရာဇဿ ဓီတု အာနယန’’န္တိ? ကိံ ကထေထ မဟာရာဇ, န ဟိ သိရိံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဒဏ္ဍေန ပဟရိတွာ ပလာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ တုမှေ တတ္ထ ဂန္တွာ တံ ဂဏှိဿထ, ဌပေတွာ စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တံ အညော တုမှေဟိ သမော ဇမ္ဗုဒီပတလေ န ဘဝိဿတိ။ ကိံ ကာရဏာ? ဇေဋ္ဌရာဇဓီတာယ ဂဟိတတ္တာ။ သော ဟိ ‘‘သေသရာဇာနော မမ မနုဿာ, ဝေဒေဟော ဧကောဝ မယာ သဒိသော’’တိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဥတ္တမရူပဓရံ ဓီတရံ တုမှာကံ ဒါတုကာမော ဇာတော, ကရောထဿ ဝစနံ။ မယမ္ပိ တုမှေ နိဿာယ ဝတ္ထာလင်္ကာရေ လဘိဿာမာတိ။ ရာဇာ သေသေပိ ပုစ္ဆိ။ တေပိ တထေဝ ကထေသုံ။ တဿ တေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တဿေဝ ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏော အတ္တနော နိဝါသဂေဟာ နိက္ခမိတွာ ‘‘ရာဇာနံ အာမန္တေတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဂန္တွာ ‘‘မဟာရာဇ, န သက္ကာ အမှေဟိ ပပဉ္စံ ကာတုံ, ဂမိဿာမ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆၁။)မယံ နရိန္ဒာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တဿ သက္ကာရံ ကတွာ တံ ဥယျောဇေသိ။ မဟာသတ္တော တဿ ဂမနဘာဝံ ဉတွာ နှတွာ အလင်္ကရိတွာ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ပုတ္တော မေ မဟောသဓပဏ္ဍိတော မဟာမန္တီ မန္တပါရင်္ဂတော အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အတ္ထံ ဇာနာတိ။ အမှာကံ တတ္ထ ဂန္တုံ ယုတ္တဘာဝံ ဝါ အယုတ္တဘာဝံ ဝါ ပဏ္ဍိတော ဇာနိဿတီ’’တိ။ သော အတ္တနာ ပဌမံ စိန္တိတံ အဝတွာ ရာဂရတ္တော မောဟမူဠှော ဟုတွာ တံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဆန္နဉှိ ဧကာဝ မတီ သမေတိ, ယေ ပဏ္ဍိတာ ဥတ္တမဘူရိပတ္တာ၊
ယာနံ အယာနံ အထ ဝါပိ ဌာနံ, မဟောသဓ တွမ္ပိ မတိံ ကရောဟီ’’တိ။
တတ္ထ ဆန္နန္တိ ပဏ္ဍိတ, ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏဿ စ မမ စ ဣမေသဉ္စ စတုန္နန္တိ ဆန္နံ အမှာကံ ဧကာဝ မတိ ဧကောယေဝ အဇ္ဈာသယော ဂင်္ဂေါဒကံ ဝိယ ယမုနောဒကေန သံသန္ဒတိ သမေတိ။ ယေ မယံ ဆပိ ဇနာ ပဏ္ဍိတာ ဥတ္တမဘူရိပတ္တာ, တေသံ နော ဆန္နမ္ပိ စူဠနိရာဇဓီတု အာနယနံ ရုစ္စတီတိ။ ဌာနန္တိ ဣဓေဝ ဝါသော။ မတိံ ကရောဟီတိ အမှာကံ ရုစ္စနကံ နာမ အပ္ပမာဏံ, တွမ္ပိ စိန္တေဟိ, ကိံ အမှာကံ အာဝါဟတ္ထာယ တတ္ထ ယာနံ, ဥဒါဟု အယာနံ, အဒု ဣဓေဝ ဝါသော ရုစ္စတီတိ။
တံ သုတွာ ပဏ္ဍိတော ‘‘အယံ ရာဇာ အတိဝိယ ကာမဂိဒ္ဓေါ အန္ဓဗာလဘာဝေန ဣမေသံ စတုန္နံ ဝစနံ ဂဏှာတိ, ဂမနေ ဒေါသံ ကထေတွာ နိဝတ္တေဿာမိ န’’နိ စိန္တေတွာ စတဿော ဂါထာယော အဘာသိ –
‘‘ဇာနာသိ ခေါ ရာဇ မဟာနုဘာဝေါ, မဟဗ္ဗလော စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တော၊
ရာဇာ စ တံ ဣစ္ဆတိ မာရဏတ္ထံ, မိဂံ ယထာ ဩကစရေန လုဒ္ဒေါ။
‘‘ယထာပိ မစ္ဆော ဗဠိသံ, ဝင်္ကံ မံသေန ဆာဒိတံ၊
အာမဂိဒ္ဓေါ န ဇာနာတိ, မစ္ဆော မရဏမတ္တနော။
‘‘ဧဝမေဝ တုဝံ ရာဇ, စူဠနေယျဿ ဓီတရံ၊
ကာမဂိဒ္ဓေါ န ဇာနာသိ, မစ္ဆောဝ မရဏမတ္တနော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆၂။)‘‘သစေ ဂစ္ဆသိ ပဉ္စာလံ, ခိပ္ပမတ္တံ ဇဟိဿသိ၊
မိဂံ ပန္ထာနုဗန္ဓံဝ, မဟန္တံ ဘယမေဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ရာဇာတိ ဝိဒေဟံ အာလပတိ။ မဟာနုဘာဝေါတိ မဟာယသော။ မဟဗ္ဗလောတိ အဋ္ဌရသအက္ခောဘဏိသင်္ခေန ဗလေန သမန္နာဂတော။ မာရဏတ္ထန္တိ မာရဏဿ အတ္ထာယ။ ဩကစရေနာတိ ဩကစာရိကာယ မိဂိယာ။ လုဒ္ဒေါ ဟိ ဧကံ မိဂိံ သိက္ခာပေတွာ ရဇ္ဇုကေန ဗန္ဓိတွာ အရညံ နေတွာ မိဂါနံ ဂေါစရဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သာ ဗာလမိဂံ အတ္တနော သန္တိကံ အာနေတုကာမာ သကသညာယ ရာဂံ ဇနေန္တီ ဝိရဝတိ။ တဿာ သဒ္ဒံ သုတွာ ဗာလမိဂေါ မိဂဂဏပရိဝုတော ဝနဂုမ္ဗေ နိပန္နော သေသမိဂီသု သညံ အကတွာ တဿာ သဒ္ဒဿဝနသံသဂ္ဂေန ဗဒ္ဓေါ ဝုဋ္ဌာယ နိက္ခမိတွာ ဂီဝံ ဥက္ခိပိတွာ ကိလေသဝသေန တံ မိဂိံ ဥပဂန္တွာ လုဒ္ဒဿ ပဿံ ဒတွာ တိဋ္ဌတိ။ တမေနံ သော တိခိဏာယ သတ္တိယာ ဝိဇ္ဈိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတိ။ တတ္ထ လုဒ္ဒေါ ဝိယ စူဠနိရာဇာ, ဩကစာရိကာ ဝိယ အဿ ဓီတာ, လုဒ္ဒဿ ဟတ္ထေ အာဝုဓံ ဝိယ ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏော။ ဣတိ ယထာ ဩကစရေန လုဒ္ဒေါ မိဂံ မာရဏတ္ထာယ ဣစ္ဆတိ, ဧဝံ သောပိ ရာဇာ တံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထော။
အာမဂိဒ္ဓေါတိ ဗျာမသတဂမ္ဘီရေ ဥဒကေ ဝသန္တောပိ တသ္မိံ ဗဠိသဿ ဝင်္ကဋ္ဌာနံ ဆာဒေတွာ ဌိတေ အာမသင်္ခါတေ အာမိသေ ဂိဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဗဠိသံ ဂိလတိ, အတ္တနော မရဏံ န ဇာနာတိ။ ဓီတရန္တိ စူဠနိဗာဠိသိကဿ ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏဿ ဝစနဗဠိသံ ဆာဒေတွာ ဌိတံ အာမိသသဒိသံ။ တဿ ရညော ဓီတရံ ကာမဂိဒ္ဓေါ ဟုတွာ မစ္ဆော အတ္တနော မရဏသင်္ခါတံ အာမိသံ ဝိယ န ဇာနာသိ။ ပဉ္စာလန္တိ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရံ။ အတ္တန္တိ အတ္တာနံ။ ပန္ထာနုဗန္ဓန္တိ ယထာ ဂါမဒွါရမဂ္ဂံ အနုဗန္ဓမိဂံ မဟန္တံ ဘယမေဿတိ, တဉှိ မိဂံ မာရဏတ္ထာယ အာဝုဓာနိ ဂဟေတွာ နိက္ခန္တေသု မနုဿေသု ယေ ယေ ပဿန္တိ, တေ တေ မာရေန္တိ, ဧဝံ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရံ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ တံ မဟန္တံ မရဏဘယံ ဧဿတိ ဥပဂမိဿတီတိ။
ဧဝံ မဟာသတ္တော စတူဟိ ဂါထာဟိ ရာဇာနံ နိဂ္ဂဏှိတွာ ကထေသိ။ သော ရာဇာ တေန အတိဝိယ နိဂ္ဂဟိတောဝ ‘‘အယံ မံ အတ္တနော ဒါသံ ဝိယ မညတိ,
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆၃။)ရာဇာတိ သညမ္ပိ န ကရောတိ, အဂ္ဂရာဇေန ‘ဓီတရံ ဒဿာမီ’တိ မမ သန္တိကံ ပေသိတံ ဉတွာ ဧကမ္ပိ မင်္ဂလပဋိသံယုတ္တံ ကထံ အကထေတွာ မံ ‘ဗာလမိဂေါ ဝိယ, ဂိလိတဗဠိသမစ္ဆော ဝိယ ပန္ထာနုဗန္ဓမိဂေါ ဝိယ, မရဏံ ပါပုဏိဿတီ’တိ ဝဒတီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘မယမေဝ ဗာလမှသေ ဧဠမူဂါ, ယေ ဥတ္တမတ္ထာနိ တယီ လပိမှာ၊
ကိမေဝ တွံ နင်္ဂလကောဋိဝဍ္ဎော, အတ္ထာနိ ဇာနာသိ ယထာပိ အညေ’’တိ။
တတ္ထ ဗာလမှသေတိ ဗာလာမှ။ ဧဠမူဂါတိ လာလမုခါ မယမေဝ။ ဥတ္တမတ္ထာနီတိ ဥတ္တမဣတ္ထိရတနပဋိလာဘကာရဏာနိ။ တယီ လဝိမှာတိ တဝ သန္တိကေ ကထယိမှာ။ ကိမေဝါတိ ဂရဟတ္ထေ နိပါတော။ နင်္ဂလကောဋိဝဍ္ဎောတိ ဂဟပတိပုတ္တော ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ နင်္ဂလကောဋိံ ဝဟန္တောယေဝ ဝဍ္ဎတိ, တမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘တွံ ဂဟပတိကမ္မမေဝ ဇာနာသိ, န ခတ္တိယာနံ မင်္ဂလကမ္မ’’န္တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပါယေနေဝမာဟ။ အညေတိ ယထာ ကေဝဋ္ဋော ဝါ သေနကာဒယော ဝါ အညေ ပဏ္ဍိတာ ဣမာနိ ခတ္တိယာနံ မင်္ဂလတ္ထာနိ ဇာနန္တိ, တထာ တွံ တာနိ ကိံ ဇာနာသိ, ဂဟပတိကမ္မဇာနနမေဝ တဝါနုစ္ဆဝိကန္တိ။
ဣတိ နံ အက္ကောသိတွာ ပရိဘာသိတွာ ‘‘ဂဟပတိပုတ္တော မမ မင်္ဂလန္တရာယံ ကရောတိ, နီဟရထ န’’န္တိ နီဟရာပေတုံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣမံ ဂလေ ဂဟေတွာန, နာသေထ ဝိဇိတာ မမ၊
ယော မေ ရတနလာဘဿ, အန္တရာယာယ ဘာသတီ’’တိ။
သော ရညော ကုဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သစေ ခေါ ပန မံ ကောစိ ရညော ဝစနံ ဂဟေတွာ ဟတ္ထေ ဝါ ဂီဝါယ ဝါ ပရာမသေယျ, တံ မေ အလံ အဿ ယာဝဇီဝံ လဇ္ဇိတုံ, တသ္မာ သယမေဝ နိက္ခမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ဂတော။ ရာဇာပိ ကေဝလံ ကောဓဝသေနေဝ ဝဒတိ, ဗောဓိသတ္တေ ပန ဂရုစိတ္တတာယ န ကဉ္စိ တထာ ကာတုံ အာဏာပေသိ။ အထ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ ရာဇာ ဗာလော အတ္တနော ဟိတာဟိတံ န
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆၄။)ဇာနာတိ, ကာမဂိဒ္ဓေါ ဟုတွာ ‘တဿ ဓီတရံ လဘိဿာမိယေဝါ’တိ အနာဂတဘယံ အဇာနိတွာ ဂစ္ဆန္တော မဟာဝိနာသံ ပါပုဏိဿတိ။ နာဿ ကထံ ဟဒယေ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဗဟုပကာရော မေ ဧသ မဟာယသဒါယကော, ဣမဿ မယာ ပစ္စယေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဌမံ ခေါ ပန သုဝပေါတကံ ပေသေတွာ တထတော ဉတွာ ပစ္ဆာ အဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သုဝပေါတကံ ပေသေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော စ သော အပက္ကမ္မ, ဝေဒေဟဿ ဥပန္တိကာ၊
အထ အာမန္တယီ ဒူတံ, မာဓရံ သုဝပဏ္ဍိတံ။
‘‘ဧဟိ သမ္မ ဟရိတပက္ခ, ဝေယျာဝစ္စံ ကရောဟိ မေ၊
အတ္ထိ ပဉ္စာလရာဇဿ, သာဠိကာ သယနပါလိကာ။
‘‘တံ ဗန္ဓနေန ပုစ္ဆဿု, သာ ဟိ သဗ္ဗဿ ကောဝိဒါ၊
သာ တေသံ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ, ရညော စ ကောသိယဿ စ။
‘‘အာမောတိ သော ပဋိဿုတွာ, မာဓရော သုဝပဏ္ဍိတော၊
အဂမာသိ ဟရိတပက္ခော, သာဠိကာယ ဥပန္တိကံ။
‘‘တတော စ ခေါ သော ဂန္တွာန, မာဓရော သုဝပဏ္ဍိတော၊
အထာမန္တယိ သုဃရံ, သာဠိကံ မဉ္ဇုဘာဏိကံ။
‘‘ကစ္စိ တေ သုဃရေ ခမနီယံ, ကစ္စိ ဝေဿေ အနာမယံ၊
ကစ္စိ တေ မဓုနာ လာဇာ, လဗ္ဘတေ သုဃရေ တုဝံ။
‘‘ကုသလဉ္စေဝ မေ သမ္မ, အထော သမ္မ အနာမယံ၊
အထော မေ မဓုနာ လာဇာ, လဗ္ဘတေ သုဝပဏ္ဍိတ။
‘‘ကုတော နု သမ္မ အာဂမ္မ, ကဿ ဝါ ပဟိတော တုဝံ၊
န စ မေသိ ဣတော ပုဗ္ဗေ, ဒိဋ္ဌော ဝါ ယဒိ ဝါ သုတော’’တိ။
တတ္ထ ဟရိတပက္ခာတိ ဟရိတပတ္တသမာနပက္ခာ။ ဝေယျာဝစ္စန္တိ ‘‘ဧဟိ, သမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ အာဂန္တွာ အင်္ကေ နိသိန္နံ ‘‘သမ္မ, အညေန မနုဿဘူတေန ကာတုံ အသက္ကုဏေယျံ မမေကံ ဝေယျာဝဋိကံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆၅။)‘‘ကိံ ကရောမိ, ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သမ္မ, ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏဿ ဒူတေယျေနာဂတကာရဏံ ဌပေတွာ ရာဇာနဉ္စ ကေဝဋ္ဋဉ္စ အညေ န ဇာနန္တိ, ဥဘောဝ ရညော သယနဂဗ္ဘေ နိသိန္နာ မန္တယိံသု။ တဿ ပန အတ္ထိ ပဉ္စာလရာဇဿ သာဠိကာ သယနပါလိကာ။ သာ ကိရ တံ ရဟဿံ ဇာနာတိ, တွံ တတ္ထ ဂန္တွာ တာယ သဒ္ဓိံ မေထုနပဋိသံယုတ္တံ ဝိဿာသံ ကတွာ တေသံ တံ ရဟဿံ ဗန္ဓနေန ပုစ္ဆဿု။ တံ သာဠိကံ ပဋိစ္ဆန္နေ ပဒေသေ ယထာ တံ ကောစိ န ဇာနာတိ, ဧဝံ ပုစ္ဆ။ သစေ ဟိ တေ ကောစိ သဒ္ဒံ သုဏာတိ, ဇီဝိတံ တေ နတ္ထိ, တသ္မာ ပဋိစ္ဆန္နေ ဌာနေ သဏိကံ ပုစ္ဆာ’’တိ။ သာ တေသံ သဗ္ဗန္တိ သာ တေသံ ရညော စ ကောသိယဂေါတ္တဿ စ ကေဝဋ္ဋဿာတိ ဒွိန္နမ္ပိ ဇနာနံ သဗ္ဗံ ရဟဿံ ဇာနာတိ။
အာမောတီတိ ဘိက္ခဝေ, သော သုဝပေါတကော ပဏ္ဍိတေန ပုရိမနယေနေဝ သက္ကာရံ ကတွာ ပေသိတော ‘‘အာမော’’တိ တဿ ပဋိဿုတွာ မဟာသတ္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဝိဝဋသီဟပဉ္ဇရေန နိက္ခမိတွာ ဝါတဝေဂေန သိဝိရဋ္ဌေ အရိဋ္ဌပုရံ နာမ ဂန္တွာ တတ္ထ ပဝတ္တိံ သလ္လက္ခေတွာ သာဠိကာယ သန္တိကံ ဂတော။ ကထံ? သော ဟိ ရာဇနိဝေသနဿ ကဉ္စနထုပိကာယ နိသီဒိတွာ ရာဂနိဿိတံ မဓုရရဝံ ရဝိ။ ကိံ ကာရဏာ? ဣမံ သဒ္ဒံ သုတွာ သာဠိကာ ပဋိရဝိဿတိ, တာယ သညာယ တဿာ သန္တိကံ ဂမိဿာမီတိ။ သာပိ တဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ရာဇသယနဿ သန္တိကေ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေ နိသိန္နာ ရာဂရတ္တစိတ္တာ ဟုတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဋိရဝိ။ သော ထောကံ ဂန္တွာ ပုနပ္ပုနံ သဒ္ဒံ ကတွာ တာယ ကတသဒ္ဒါနုသာရေန ကမေန သီဟပဉ္ဇရဥမ္မာရေ ဌတွာ ပရိဿယာဘာဝံ ဩလောကေတွာ တဿာ သန္တိကံ ဂတော။ အထ နံ သာ ‘‘ဧဟိ, သမ္မ, သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေ နိသီဒါ’’တိ အာဟ။ သော ဂန္တွာ နိသီဒိ။ အာမန္တယီတိ ဧဝံ သော ဂန္တွာ မေထုနပဋိသံယုတ္တံ ဝိဿာသံ ကတ္တုကာမော ဟုတွာ တံ အာမန္တေသိ။ သုဃရန္တိ ကဉ္စနပဉ္ဇရေ ဝသနတာယ သုန္ဒရဃရံ။ ဝေဿေတိ ဝေဿိကေ ဝေဿဇာတိကေ။ သာဠိကာ ကိရ သကုဏေသု ဝေဿဇာတိကာ နာမ, တေန တံ ဧဝံ အာလပတိ။ တုဝန္တိ သုဃရေ တံ ပုစ္ဆာမိ ‘‘ကစ္စိ တေ မဓုနာ သဒ္ဓိံ လာဇာ လဗ္ဘတီ’’တိ။ အာဂမ္မာတိ သမ္မ, ကုတော အာဂန္တွာ ဣဓ ပဝိဋ္ဌောတိ ပုစ္ဆတိ။ ကဿ ဝါတိ ကေန ဝါ ပေသိတော တွံ ဣဓာဂတောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆၆။)သော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သစာဟံ ‘မိထိလတော အာဂတော’တိ ဝက္ခာမိ, ဧသာ မရဏမာပန္နာပိ မယာ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသံ န ကရိဿတိ။ သိဝိရဋ္ဌေ ခေါ ပန အရိဋ္ဌပုရံ သလ္လက္ခေတွာ အာဂတော, တသ္မာ မုသာဝါဒံ ကတွာ သိဝိရာဇေန ပေသိတော ဟုတွာ တတော အာဂတဘာဝံ ကထေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘အဟောသိံ သိဝိရာဇဿ, ပါသာဒေ သယနပါလကော၊
တတော သော ဓမ္မိကော ရာဇာ, ဗဒ္ဓေ မောစေသိ ဗန္ဓနာ’’တိ။
တတ္ထ ဗဒ္ဓေတိ အတ္တနော ဓမ္မိကတာယ သဗ္ဗေ ဗဒ္ဓကေ ဗန္ဓနာ မောစေသိ။ ဧဝံ မောစေန္တော မမ္ပိ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘မုဉ္စထ န’’န္တိ မောစာပေသိ။ သောဟံ ဝိဝဋာ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရာ နိက္ခမိတွာပိ ဗဟိပါသာဒေ ယတ္ထိစ္ဆာမိ, တတ္ထ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ သုဝဏ္ဏပဉ္ဇရေယေဝ ဝသာမိ။ ယထာ တွံ, န ဧဝံ နိစ္စကာလံ ပဉ္ဇရေယေဝ အစ္ဆာမီတိ။
အထဿ သာ အတ္တနော အတ္ထာယ သုဝဏ္ဏတဋ္ဋကေ ဌပိတေ မဓုလာဇေ စေဝ မဓုရောဒကဉ္စ ဒတွာ ‘‘သမ္မ, တွံ ဒူရတော အာဂတော, ကေနတ္ထေန ဣဓာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော တဿာ ဝစနံ သုတွာ ရဟဿံ သောတုကာမော မုသာဝါဒံ ကတွာ အာဟ –
‘‘တဿ မေကာ ဒုတိယာသိ, သာဠိကာ မဉ္ဇုဘာဏိကာ၊
တံ တတ္ထ အဝဓီ သေနော, ပေက္ခတော သုဃရေ မမာ’’တိ။
တတ္ထ တဿ မေကာတိ တဿ မယှံ ဧကာ။ ဒုတိယာသီတိ ပုရာဏဒုတိယိကာ အဟောသိ။
အထ နံ သာ ပုစ္ဆိ ‘‘ကထံ ပန တေ ဘရိယံ သေနော အဝဓီ’’တိ? သော တဿာ အာစိက္ခန္တော ‘‘သုဏ ဘဒ္ဒေ, ဧကဒိဝသံ အမှာကံ ရာဇာ ဥဒကကီဠံ ဂစ္ဆန္တော မမ္ပိ ပက္ကောသိ။ အထာဟံ ဘရိယံ အာဒါယ တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ကီဠိတွာ သာယနှသမယေ တေနေဝ သဒ္ဓိံ ပစ္စာဂန္တွာ ရညာ သဒ္ဓိံယေဝ ပါသာဒံ အဘိရုယှ သရီရံ သုက္ခာပနတ္ထာယ ဘရိယံ အာဒါယ သီဟပဉ္ဇရေန နိက္ခမိတွာ ကူဋာဂါရကုစ္ဆိယံ နိသီဒိံ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော သေနော ကူဋာဂါရာ နိက္ခန္တော အမှေ ဂဏှိတုံ ပက္ခန္ဒိ။ အဟံ မရဏဘယဘီတော ဝေဂေန ပလာယိံ။ သာ ပန တဒါ ဂရုဂဗ္ဘာ အဟောသိ, တသ္မာ ဝေဂေန ပလာယိတုံ နာသက္ခိ။ အထ သော မယှံ ပဿန္တဿေဝ တံ မာရေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆၇။)အာဒါယ ဂတော။ အထ မံ တဿာ သောကေန ရောဒမာနံ ဒိသွာ အမှာကံ ရာဇာ ‘သမ္မ, ကိံ ရောဒသီ’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ ‘မာ ဗာဠှံ, သမ္မ, ရောဒသိ, အညံ ဘရိယံ ပရိယေသာဟီ’တိ ဝတွာ ‘ကိံ, ဒေဝ, အညာယ အနာစာရာယ ဒုဿီလာယ ဘရိယာယ အာနီတာယ, တတောပိ ဧကကေနေဝ စရိတုံ ဝရ’န္တိ ဝုတ္တေ ‘သမ္မ, အဟံ ဧကံ သကုဏိကံ သီလာစာရသမ္ပန္နံ အဿောသိံ, တဝ ဘရိယာယ သဒိသမေဝ။ စူဠနိရာဇဿ ဟိ သယနပါလိကာ သာဠိကာ ဧဝရူပါ, တွံ တတ္ထ ဂန္တွာ တဿာ မနံ ပုစ္ဆိတွာ ဩကာသံ ကာရေတွာ သစေ တေ ရုစ္စတိ, အာဂန္တွာ အမှာကံ အာစိက္ခ။ အထာဟံ ဝေါ ဝိဝါဟံ ကတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန တံ အာနေဿာမာ’တိ ဝတွာ မံ ဣဓ ပဟိဏိ, တေနမှိ ကာရဏေနာဂတော’’တိ ဝတွာ ဂါထံ အာဟ –
‘‘တဿာ ကာမာ ဟိ သမ္မတ္တော, အာဂတောသ္မိ တဝန္တိ ကေ၊
သစေ ကရေယျ ဩကာသံ, ဥဘယောဝ ဝသာမသေ’’တိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ သောမနဿပ္ပတ္တာ အဟောသိ။ ဧဝံ သန္တေပိ အတ္တနော ပိယဘာဝံ အဇာနာပေတွာ အနိစ္ဆမာနာ ဝိယ အာဟ –
‘‘သုဝေါဝ သုဝိံ ကာမေယျ, သာဠိကော ပန သာဠိကံ၊
သုဝဿ သာဠိကာယေဝ, သံဝါသော ဟောတိ ကီဒိသော’’တိ။
တတ္ထ သုဝေါတိ သမ္မ သုဝပဏ္ဍိတ, သုဝေါဝ သုဝိံ ကာမေယျ။ ကီဒိသောတိ အသမာနဇာတိကာနံ သံဝါသော နာမ ကီဒိသော ဟောတိ။ သုဝေါ ဟိ သမာနဇာတိကံ သုဝိံ ဒိသွာ စိရသန္ထဝမ္ပိ သာဠိကံ ဇဟိဿတိ, သော ပိယဝိပ္ပယောဂေါ မဟတော ဒုက္ခာယ ဘဝိဿတိ, အသမာနဇာတိကာနံ သံဝါသော နာမ န သမေတီတိ။
ဣတရော တံ သုတွာ ‘‘အယံ မံ န ပဋိက္ခိပတိ, ပရိဟာရမေဝ ကရောတိ, အဒ္ဓါ မံ ဣစ္ဆိဿတိ, နာနာဝိဓာဟိ နံ ဥပမာဟိ သဒ္ဒဟာပေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ယောယံ ကာမေ ကာမယတိ, အပိ စဏ္ဍာလိကာမပိ၊
သဗ္ဗော ဟိ သဒိသော ဟောတိ, နတ္ထိ ကာမေ အသာဒိသော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆၈။)တတ္ထ စဏ္ဍာလိကာမပီတိ စဏ္ဍာလိကံ အပိ။ သဒိသောတိ စိတ္တသဒိသတာယ သဗ္ဗော သံဝါသော သဒိသောဝ ဟောတိ။ ကာမသ္မိဉှိ စိတ္တမေဝ ပမာဏံ, န ဇာတီတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ မနုဿေသု တာဝ နာနာဇာတိကာနံ သမာနဘာဝဒဿနတ္ထံ အတီတံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘အတ္ထိ ဇမ္ပာဝတီ နာမ, မာတာ သိဝိဿ ရာဇိနော၊
သာ ဘရိယာ ဝါသုဒေဝဿ, ကဏှဿ မဟေသီ ပိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဇမ္ပာဝတီတိ သိဝိရညော မာတာ ဇမ္ပာဝတီ နာမ စဏ္ဍာလီ အဟောသိ။ သာ ကဏှာယနဂေါတ္တဿ ဒသဘာတိကာနံ ဇေဋ္ဌကဿ ဝါသုဒေဝဿ ပိယာ မဟေသီ အဟောသိ။ သော ကိရေကဒိဝသံ ဒွါရဝတိတော နိက္ခမိတွာ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော နဂရံ ပဝိသန္တိံ ဧကမန္တေ ဌိတံ အဘိရူပံ ဧကံ စဏ္ဍာလိကံ ဒိသွာဝ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ ‘‘ကိံ ဇာတိကာ’’တိ ပုစ္ဆာပေတွာ ‘‘စဏ္ဍာလဇာတိကာ’’တိ သုတွာပိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ အသာမိကဘာဝံ ပုစ္ဆာပေတွာ ‘‘အသာမိကာ’’တိ သုတွာ တံ အာဒါယ တတော နိဝတ္တိတွာ နိဝေသနံ နေတွာ အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ သာ သိဝိံ နာမ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သော ပိတု အစ္စယေန ဒွါရဝတိယံ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။
ဣတိ သော ဣမံ ဥဒါဟရဏံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝရူပေါပိ နာမ ခတ္တိယော စဏ္ဍာလိယာ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ, အမှေသု တိရစ္ဆာနဂတေသု ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ, အညမညံ သံဝါသရောစနံယေဝ ပမာဏ’’န္တိ ဝတွာ အပရမ္ပိ ဥဒါဟရဏံ အာဟရန္တော အာဟ –
‘‘ရဋ္ဌဝတီ ကိမ္ပုရိသီ, သာပိ ဝစ္ဆံ အကာမယိ၊
မနုဿော မိဂိယာ သဒ္ဓိံ, နတ္ထိ ကာမေ အသာဒိသော’’တိ။
တတ္ထ ဝစ္ဆန္တိ ဧဝံနာမကံ တာပသံ။ ကထံ ပန သာ တံ ကာမေသီတိ? အတီတသ္မိဉှိ ဧကော ဗြာဟ္မဏော ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ မဟန္တံ ယသံ ပဟာယ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တေ ပဏ္ဏသာလံ မာပေတွာ ဝသိ။ တဿ ပဏ္ဏသာလတော အဝိဒူရေ ဧကိဿာ ဂုဟာယ ဗဟူ ကိန္နရာ ဝသန္တိ။ တတ္ထေဝ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၆၉။)ဧကော မက္ကဋကော ဒွါရေ ဝသတိ။ သော ဇာလံ ဝိနေတွာ တေသံ သီသံ ဘိန္ဒိတွာ လောဟိတံ ပိဝတိ။ ကိန္နရာ နာမ ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ ဘီရုကဇာတိကာ။ သောပိ မက္ကဋကော အတိဝိသာလော။ တေ တဿ ကိဉ္စိ ကာတုံ အသက္ကောန္တာ တံ တာပသံ ဥပသင်္ကမိတွာ ကတပဋိသန္ထာရာ အာဂတကာရဏံ ပုဋ္ဌာ ‘‘ဒေဝ, ဧကော မက္ကဋကော ဇီဝိတံ နော ဟနတိ, တုမှေ ဌပေတွာ အမှာကံ အညံ ပဋိသရဏံ န ပဿာမ, တံ မာရေတွာ အမှာကံ သောတ္ထိဘာဝံ ကရောဟီ’’တိ အာဟံသု။ တံ သုတွာ တာပသော ‘‘အပေထ န မာဒိသာ ပါဏာတိပါတံ ကရောန္တီ’’တိ အပသာဒေသိ။ တေသု ရဋ္ဌဝတီ နာမ ကိန္နရီ အဘိရူပါ ပါသာဒိကာ အသာမိကာ အဟောသိ။ တေ တံ အလင်္ကရိတွာ တာပသဿ သန္တိကံ နေတွာ ‘‘ဒေဝ, အယံ တေ ပါဒပရိစာရိကာ ဟောတု, အမှာကံ ပစ္စာမိတ္တံ ဝဓေဟီ’’တိ အာဟံသု။ တာပသော တံ ဒိသွာဝ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတွာ တာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေတွာ ဂုဟာဒွါရေ ဌတွာ ဂေါစရတ္ထာယ နိက္ခန္တံ မက္ကဋကံ မုဂ္ဂရေန ပေါထေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တော ပုတ္တဓီတာဟိ ဝဍ္ဎိတွာ တတ္ထေဝ ကာလမကာသိ။ ဧဝံ သာ တံ ကာမေသိ။ သုဝပေါတကော ဣမံ ဥဒါဟရဏံ အာဟရိတွာ ‘‘ဝစ္ဆတာပသော တာဝ မနုဿော ဟုတွာ တိရစ္ဆာနဂတာယ ကိန္နရိယာ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ, ကိမင်္ဂံ ပန အမှာကံ? မယဉှိ ဥဘော ပက္ခိနောဝ တိရစ္ဆာနဂတာဝါ’’တိ ဒီပေန္တော ‘‘မနုဿော မိဂိယာ သဒ္ဓိ’’န္တိ အာဟ။ ဧဝံ မနုဿာ တိရစ္ဆာနဂတာဟိ သဒ္ဓိံ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တိ, နတ္ထိ ကာမေ အသာဒိသော နာမ, စိတ္တမေဝ ပမာဏန္တိ ကထေသိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘သာမိ, စိတ္တံ နာမ သဗ္ဗကာလံ ဧကသဒိသံ န ဟောတိ, ပိယဝိပ္ပယောဂဿ ဘာယာမီ’’တိ အာဟ။ သောပိ သုဝပေါတကော ဣတ္ထိမာယာသု ကုသလော, တေန တံ ဝီမံသန္တော ပုန ဂါထမာဟ –
‘‘ဟန္ဒ ခွါဟံ ဂမိဿာမိ, သာဠိကေ မဉ္ဇုဘာဏိကေ၊
ပစ္စက္ခာနုပဒဉှေတံ, အတိမညသိ နူန မ’’န္တိ။
တတ္ထ ပစ္စက္ခာနုပဒံ ဟေတန္တိ ယံ တွံ ဝဒေသိ, သဗ္ဗမေတံ ပစ္စက္ခာနဿ အနုပဒံ, ပစ္စက္ခာနကာရဏံ ပစ္စက္ခာနကောဋ္ဌာသော ပနေသ။ အတိမညသိ နူန မန္တိ ‘‘နူန မံ ဣစ္ဆတိ အယ’’န္တိ တွံ မံ အတိက္ကမိတွာ မညသိ, မယှံ သာရံ န
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇၀။)ဇာနာသိ။ အဟဉှိ ရာဇပူဇိတော, န မယှံ ဘရိယာ ဒုလ္လဘာ, အညံ ဘရိယံ ပရိယေသိဿာမီတိ။
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာဝ ဘိဇ္ဇမာနဟဒယာ ဝိယ တဿ သဟ ဒဿနေနေဝ ဥပ္ပန္နကာမရတိယာ အနုဍယှမာနာ ဝိယ ဟုတွာပိ အတ္တနော ဣတ္ထိမာယာယ အနိစ္ဆမာနာ ဝိယ ဟုတွာ ဒိယဍ္ဎံ ဂါထမာဟ –
‘‘န သိရီ တရမာနဿ, မာဓရ သုဝပဏ္ဍိတ၊
ဣဓေဝ တာဝ အစ္ဆဿု, ယာဝ ရာဇာန ဒက္ခသိ၊
သောဿိ သဒ္ဒံ မုဒိင်္ဂါနံ, အာနုဘာဝဉ္စ ရာဇိနော’’တိ။
တတ္ထ န သိရီတိ သမ္မ သုဝပဏ္ဍိတ, တရမာနဿ သိရီ နာမ န ဟောတိ, တရမာနေန ကတကမ္မံ န သောဘတိ, ‘‘ဃရာဝါသော စ နာမေသ အတိဂရုကော’’တိ စိန္တေတွာ တုလေတွာ ကာတဗ္ဗော။ ဣဓေဝ တာဝ အစ္ဆဿု, ယာဝ မဟန္တေန ယသေန သမန္နာဂတံ အမှာကံ ရာဇာနံ ပဿိဿသိ။ သောဿီတိ သာယနှသမယေ ကိန္နရိသမာနလီလာဟိ ဥတ္တမရူပဓရာဟိ နာရီဟိ ဝဇ္ဇမာနာနံ မုဒိင်္ဂါနံ အညေသဉ္စ ဂီတဝါဒိတာနံ သဒ္ဒံ တွံ သုဏိဿသိ, ရညော စ အာနုဘာဝံ မဟန္တံ သိရိသောဘဂ္ဂံ ပဿိဿသိ။ ‘‘သမ္မ, ကိံ တွံ တုရိတောသိ, ကိံ လေသမ္ပိ န ဇာနာသိ, အစ္ဆဿု တာဝ, ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမာ’’တိ။
အထ တေ သာယနှသမနန္တရေ မေထုနသံဝါသံ ကရိံသု, သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ပိယသံဝါသံ ဝသိံသု။ အထ နံ သုဝပေါတကော ‘‘န ဣဒါနေသာ မယှံ ရဟဿံ ဂုဟိဿတိ, ဣဒါနိ နံ ပုစ္ဆိတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သာဠိကေ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ, သာမီ’’တိ? ‘‘အဟံ ကိဉ္စိ တေ ဝတ္တုကာမောမှီ’’တိ။ ‘‘ဝဒ, သာမီ’’တိ။ ‘‘ဟောတု, အဇ္ဇ အမှာကံ မင်္ဂလဒိဝသော, အညတရသ္မိံ ဒိဝသေ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သစေ မင်္ဂလပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ဘဝိဿတိ, ကထေဟိ။ နော စေ, မာ ကထေဟိ သာမီ’’တိ။ ‘‘မင်္ဂလကထာဝေသာ, ဘဒ္ဒေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ကထေဟီ’’တိ။ အထ နံ ‘‘ဘဒ္ဒေ, သစေ သောတုကာမာ ဘဝိဿသိ, ကထေဿာမိ တေ’’တိ ဝတွာ တံ ရဟဿံ ပုစ္ဆန္တော ဒိယဍ္ဎံ ဂါထမာဟ –
‘‘ယော နု ခွါယံ တိဗ္ဗော သဒ္ဒေါ, တိရောဇနပဒေ သုတော၊
ဓီတာ ပဉ္စာလရာဇဿ, ဩသဓီ ဝိယ ဝဏ္ဏိနီ၊
တံ ဒဿတိ ဝိဒေဟာနံ, သော ဝိဝါဟော ဘဝိဿတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇၁။)တဿတ္ထော – ယော နု ခေါ အယံ သဒ္ဒေါ တိဗ္ဗော ဗဟလော, တိရောဇနပဒေ သုတော ပရရဋ္ဌေသု ဇနပဒေသု ဝိဿုတော ပညာတော ပါကဋော ပတ္ထဋော။ ကိန္တိ? ဓီတာ ပဉ္စာလရာဇဿ ဩသဓီတာရကာ ဝိယ ဝိရောစမာနာ တာယ ဧဝ သမာနဝဏ္ဏိနီ အတ္ထိ, တံ သော ဝိဒေဟာနံ ဒဿတိ, သော ဝိဝါဟော ဘဝိဿတိ။ ယော သော ဧဝံ ပတ္ထဋော သဒ္ဒေါ, အဟံ တံ သုတွာ စိန္တေသိံ ‘‘အယံ ကုမာရိကာ ဥတ္တမရူပဓရာ, ဝိဒေဟရာဇာပိ စူဠနိရညော ပဋိသတ္တု အဟောသိ။ အညေ ဗဟူ ရာဇာနော စူဠနိဗြဟ္မဒတ္တဿ ဝသဝတ္တိနော သန္တိ, တေသံ အဒတွာ ကိံ ကာရဏာ ဝိဒေဟဿ ဓီတရံ ဒဿတီ’’တိ?
သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘သာမိ, ကိံ ကာရဏာ မင်္ဂလဒိဝသေ အဝမင်္ဂလံ ကထေသီ’’တိ? ‘‘အဟံ, ဘဒ္ဒေ, ‘မင်္ဂလ’န္တိ ကထေမိ, တွံ ‘အဝမင်္ဂလ’န္တိ ကထေသိ, ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ? ‘‘သာမိ, အမိတ္တာနမ္ပိ တေသံ ဧဝရူပါ မင်္ဂလကိရိယာ မာ ဟောတူ’’တိ။ ‘‘ကထေဟိ တာဝ ဘဒ္ဒေ’’တိ။ ‘‘သာမိ, န သက္ကာ ကထေတု’’န္တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒေ, တယာ ဝိဒိတံ ရဟဿံ မမ အကထိတကာလတော ပဋ္ဌာယ နတ္ထိ အမှာကံ သမဂ္ဂသံဝါသော’’တိ။ သာ တေန နိပ္ပီဠိယမာနာ ‘‘တေန ဟိ, သာမိ, သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဒိသော မာ အမိတ္တာနံ, ဝိဝါဟော ဟောတု မာဓရ၊
ယထာ ပဉ္စာလရာဇဿ, ဝေဒေဟေန ဘဝိဿတီ’’တိ။
ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ပုန တေန ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကသ္မာ ဧဝရူပံ ကထံ ကထေသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ သုဏာဟိ, ဧတ္ထ ဒေါသံ တေ ကထေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘အာနယိတွာန ဝေဒေဟံ, ပဉ္စာလာနံ ရထေသဘော၊
တတော နံ ဃာတယိဿတိ, နဿ သခီ ဘဝိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ တတော နံ ဃာတယိဿတီတိ ယဒါ သော ဣမံ နဂရံ အာဂတော ဘဝိဿတိ, တဒါ တေန သဒ္ဓိံ သခိဘာဝံ မိတ္တဓမ္မံ န ကရိဿတိ, ဒဋ္ဌုမ္ပိဿ ဓီတရံ န ဒဿတိ။ ဧကော ကိရဿ ပန အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော မဟောသဓပဏ္ဍိတော နာမ အတ္ထိ, တေန သဒ္ဓိံ တံ ဃာတေဿတိ။ တေ ဥဘော ဇနေ ဃာတေတွာ ဇယပါနံ ပိဝိဿာမာတိ ကေဝဋ္ဋော ရညာ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ တံ ဂဏှိတွာ အာဂန္တုံ ဂတောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇၂။)ဧဝံ သာ ဂုယှမန္တံ နိဿေသံ ကတွာ သုဝပဏ္ဍိတဿ ကထေသိ။ တံ သုတွာ သုဝပဏ္ဍိတော ‘‘အာစရိယော ကေဝဋ္ဋော ဥပါယကုသလော, အစ္ဆရိယံ တဿ ရညော ဧဝရူပေန ဥပါယေန ဃာတန’’န္တိ ကေဝဋ္ဋံ ဝဏ္ဏေတွာ ‘‘ဧဝရူပေန အဝမင်္ဂလေန အမှာကံ ကော အတ္ထော, တုဏှီဘူတာ သယာမာ’’တိ ဝတွာ အာဂမနကမ္မဿ နိပ္ဖတ္တိံ ဉတွာ တံ ရတ္တိံ တာယ သဒ္ဓိံ ဝသိတွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ သိဝိရဋ္ဌံ ဂန္တွာ မနာပါယ ဘရိယာယ လဒ္ဓဘာဝံ သိဝိရညော ဒေဝိယာ စ အာရောစေဿာမီ’’တိ ဂမနံ အနုဇာနာပေတုံ အာဟ –
‘‘ဟန္ဒ ခေါ မံ အနုဇာနာဟိ, ရတ္တိယော သတ္တမတ္တိယော၊
ယာဝါဟံ သိဝိရာဇဿ, အာရောစေမိ မဟေသိနော၊
လဒ္ဓေါ စ မေ အာဝသထော, သာဠိကာယ ဥပန္တိက’’န္တိ။
တတ္ထ မဟေသိနောတိ မဟေသိယာ စဿ။ အာဝသထောတိ ဝသနဋ္ဌာနံ။ ဥပန္တိကန္တိ အထ နေ ‘‘ဧထ တဿာ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ဣဓာနေတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန တံ ဂဟေတွာ ဂမိဿာမိ, ယာဝ မမာဂမနံ, တာဝ မာ ဥက္ကဏ္ဌီတိ။
တံ သုတွာ သာဠိကာ တေန ဝိယောဂံ အနိစ္ဆမာနာပိ တဿ ဝစနံ ပဋိက္ခိပိတုံ အသက္ကောန္တီ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟန္ဒ ခေါ တံ အနုဇာနာမိ, ရတ္တိယော သတ္တမတ္တိယော၊
သစေ တွံ သတ္တရတ္တေန, နာဂစ္ဆသိ မမန္တိကေ၊
မညေ ဩက္ကန္တသတ္တံ မံ, မတာယ အာဂမိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ မညေ ဩက္ကန္တသတ္တံ မန္တိ ဧဝံ သန္တေ အဟံ မံ အပဂတဇီဝိတံ သလ္လက္ခေမိ။ သော တွံ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ အနာဂစ္ဆန္တော မယိ မတာယ အာဂမိဿသိ, တသ္မာ မာ ပပဉ္စံ အကာသီတိ။
ဣတရောပိ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကိံ ဝဒေသိ, မယှမ္ပိ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ တံ အပဿန္တဿ ကုတော ဇီဝိတ’’န္တိ ဝါစာယ ဝတွာ ဟဒယေန ပန ‘‘ဇီဝ ဝါ တွံ မရ ဝါ, ကိံ တယာ မယှ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဥဋ္ဌာယ ထောကံ သိဝိရဋ္ဌာဘိမုခေါ ဂန္တွာ နိဝတ္တိတွာ မိထိလံ ဂန္တွာ ပဏ္ဍိတဿ အံသကူဋေ ဩတရိတွာ မဟာသတ္တေန ပန တာယ သညာယ ဥပရိပါသာဒံ အာရောပေတွာ ပုဋ္ဌော သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇၃။)ပဏ္ဍိတဿ အာရောစေသိ။ သောပိဿ ပုရိမနယေနေဝ သဗ္ဗံ သက္ကာရမကာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော စ ခေါ သော ဂန္တွာန, မာဓရော သုဝပဏ္ဍိတော၊
မဟောသဓဿ အက္ခာသိ, သာဠိကာဝစနံ ဣဒ’’န္တိ။
တတ္ထ သာဠိကာဝစနံ ဣဒန္တိ ဣဒံ သာဠိကာယ ဝစနန္တိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေသီတိ။
သုဝခဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
မဟာဥမင်္ဂကဏ္ဍံ
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော စိန္တေသိ ‘‘ရာဇာ မမ အနိစ္ဆမာနဿေဝ ဂမိဿတိ, ဂန္တွာ စ ပန မဟာဝိနာသံ ပါပုဏိဿတိ။ အထ မယှံ ‘ဧဝရူပဿ နာမ ယသဒါယကဿ ရညော ဝစနံ ဟဒယေ ကတွာ တဿ သင်္ဂဟံ နာကာသီ’တိ ဂရဟာပိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ, မာဒိသေ ပဏ္ဍိတေ ဝိဇ္ဇမာနေ ကိံကာရဏာ ဧသ နဿိဿတိ, အဟံ ရညော ပုရေတရမေဝ ဂန္တွာ စူဠနိံ ဒိသွာ သုဝိဘတ္တံ ကတွာ ဝိဒေဟရညော နိဝါသတ္ထာယ နဂရံ မာပေတွာ ဂါဝုတမတ္တံ ဇင်္ဃဥမင်္ဂံ, အဍ္ဎယောဇနိကဉ္စ မဟာဥမင်္ဂံ, ကာရေတွာ စူဠနိရညော ဓီတရံ အဘိသိဉ္စိတွာ အမှာကံ ရညောပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ အဋ္ဌာရသအက္ခောဘဏိသင်္ခေဟိ ဗလေဟိ ဧကသတရာဇူသု ပရိဝါရေတွာ ဌိတေသွေဝ အမှာကံ ရာဇာနံ ရာဟုမုခတော စန္ဒံ ဝိယ မောစေတွာ အာဒါယာဂမနံ နာမ မမ ဘာရော’’တိ။ တဿေဝံ စိန္တေန္တဿ သရီရေ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ပီတိဝေဂေန ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ဣမံ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ –
‘‘ယဿေဝ ဃရေ ဘုဉ္ဇေယျ ဘောဂံ, တဿေဝ အတ္ထံ ပုရိသော စရေယျာ’’တိ။
တဿတ္ထော – ယဿ ရညော သန္တိကေ ပုရိသော မဟန္တံ ဣဿရိယံ လဘိတွာ ဘောဂံ ဘုဉ္ဇေယျ, အက္ကောသန္တဿပိ ပဟရန္တဿပိ ဂလေ ဂဟေတွာ နိက္ကဍ္ဎန္တဿပိ တဿေဝ အတ္ထံ ဟိတံ ဝုဍ္ဎိံ ပဏ္ဍိတော ကာယဒွါရာဒီဟိ တီဟိ ဒွါရေဟိ စရေယျ။ န ဟိ မိတ္တဒုဗ္ဘိကမ္မံ ပဏ္ဍိတေဟိ ကာတဗ္ဗန္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇၄။)ဣတိ စိန္တေတွာ သော နှတွာ အလင်္ကရိတွာ မဟန္တေန ယသေန ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော အာဟ – ‘‘ကိံ, ဒေဝ, ဂစ္ဆိဿထ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရ’’န္တိ? ‘‘အာမ, တာတ, ပဉ္စာလစန္ဒိံ အလဘန္တဿ မမ ကိံ ရဇ္ဇေန, မာ မံ ပရိစ္စဇိ, မယာ သဒ္ဓိံယေဝ ဧဟိ။ တတ္ထ အမှာကံ ဂတကာရဏာ ဒွေ အတ္ထာ နိပ္ဖဇ္ဇိဿန္တိ, ဣတ္ထိရတနဉ္စ လစ္ဆာမိ, ရညာ စ မေ သဒ္ဓိံ မေတ္တိ ပတိဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ။ အထ နံ ပဏ္ဍိတော ‘‘တေန ဟိ, ဒေဝ, အဟံ ပုရေ ဂန္တွာ တုမှာကံ နိဝေသနာနိ မာပေဿာမိ, တုမှေ မယာ ပဟိတသာသနေန အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ ဝဒန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဟန္ဒာဟံ ဂစ္ဆာမိ ပုရေ ဇနိန္ဒ, ပဉ္စာလရာဇဿ ပုရံ သုရမ္မံ၊
နိဝေသနာနိ မာပေတုံ, ဝေဒေဟဿ ယသဿိနော။
‘‘နိဝေသနာနိ မာပေတွာ, ဝေဒေဟဿ ယသဿိနော၊
ယဒါ တေ ပဟိဏေယျာမိ, တဒါ ဧယျာသိ ခတ္တိယာ’’တိ။
တတ္ထ ဝေဒေဟဿာတိ တဝ ဝိဒေဟရာဇဿ။ ဧယျာသီတိ အာဂစ္ဆေယျာသီတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘န ကိရ မံ ပဏ္ဍိတော ပရိစ္စဇတီ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ အာဟ – ‘‘တာတ, တဝ ပုရေ ဂစ္ဆန္တဿ ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘ဗလဝါဟနံ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ယတ္တကံ ဣစ္ဆသိ, တတ္တကံ ဂဏှ, တာတာ’’တိ။ ‘‘စတ္တာရိ ဗန္ဓနာဂါရာနိ ဝိဝရာပေတွာ စောရာနံ သင်္ခလိကဗန္ဓနာနိ ဘိန္ဒာပေတွာ တေပိ မယာ သဒ္ဓိံ ပေသေထ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ယထာရုစိ ကရောဟိ, တာတာ’’တိ။ မဟာသတ္တော ဗန္ဓနာဂါရဒွါရာနိ ဝိဝရာပေတွာ သူရေ မဟာယောဓေ ဂတဋ္ဌာနေ ကမ္မံ နိပ္ဖါဒေတုံ သမတ္ထေ နီဟရာပေတွာ ‘‘မံ ဥပဋ္ဌဟထာ’’တိ ဝတွာ တေသံ သက္ကာရံ ကာရေတွာ ဝဍ္ဎကိကမ္မာရစမ္မကာရဣဋ္ဌကပါသာဏကာရစိတ္တကာရာဒယော နာနာသိပ္ပကုသလာ အဋ္ဌာရသ သေနိယော အာဒါယ ဝါသိဖရသုကုဒ္ဒါလခဏိတ္တိအာဒီနိ ဗဟူနိ ဥပကရဏာနိ ဂါဟာပေတွာ မဟာဗလကာယပရိဝုတော နဂရာ နိက္ခမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇၅။)‘‘တတော စ ပါယာသိ ပုရေ မဟောသဓော, ပဉ္စာလရာဇဿ ပုရံ သုရမ္မံ၊
နိဝေသနာနိ မာပေတုံ, ဝေဒေဟဿ ယသဿိနော’’တိ။
မဟာသတ္တောပိ ဂစ္ဆန္တော ယောဇနန္တရေ ယောဇနန္တရေ ဧကေကံ ဂါမံ နိဝေသေတွာ ဧကေကံ အမစ္စံ ‘‘တုမှေ ရညော ပဉ္စာလစန္ဒိံ ဂဟေတွာ နိဝတ္တနကာလေ ဟတ္ထိအဿရထေ ကပ္ပေတွာ ရာဇာနံ အာဒါယ ပစ္စာမိတ္တေ ပဋိဗာဟန္တာ ခိပ္ပံ မိထိလံ ပါပေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ဌပေသိ။ ဂင်္ဂါတီရံ ပန ပတွာ အာနန္ဒကုမာရံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘အာနန္ဒ, တွံ တီဏိ ဝဍ္ဎကိသတာနိ အာဒါယ ဥဒ္ဓံဂင်္ဂံ ဂန္တွာ သာရဒါရူနိ ဂါဟာပေတွာ တိသတမတ္တာ နာဝါ မာပေတွာ နဂရဿတ္ထာယ တတ္ထေဝ တစ္ဆာပေတွာ သလ္လဟုကာနံ ဒါရူနံ နာဝါယ ပူရာပေတွာ ခိပ္ပံ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ပေသေသိ။ သယံ ပန နာဝါယ ဂင်္ဂံ တရိတွာ ဩတိဏ္ဏဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ပဒသညာယေဝ ဂဏေတွာ ‘‘ဣဒံ အဍ္ဎယောဇနဋ္ဌာနံ, ဧတ္ထ မဟာဥမင်္ဂေါ ဘဝိဿတိ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ ရညော နိဝေသနနဂရံ ဘဝိဿတိ, ဣတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ရာဇဂေဟာ ဂါဝုတမတ္တေ ဌာနေ ဇင်္ဃဥမင်္ဂေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ နဂရံ ပါဝိသိ။ စူဠနိရာဇာ ဗောဓိသတ္တဿ အာဂမနံ သုတွာ ‘‘ဣဒါနိ မေ မနောရထော မတ္ထကံ ပါပုဏိဿတိ, ပစ္စာမိတ္တာနံ ပိဋ္ဌိံ ပဿိဿာမိ, ဣမသ္မိံ အာဂတေ ဝေဒေဟောပိ န စိရဿေဝ အာဂမိဿတိ, အထ နေ ဥဘောပိ မာရေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပတလေ ဧကရဇ္ဇံ ကရိဿာမီ’’တိ ပရမတုဋ္ဌိံ ပတ္တော အဟောသိ။ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိ ‘‘ဧသ ကိရ မဟောသဓပဏ္ဍိတော, ဣမိနာ ကိရ ဧကသတရာဇာနော လေဍ္ဍုနာ ကာကာ ဝိယ ပလာပိတာ’’တိ။
မဟာသတ္တော နာဂရေသု အတ္တနော ရူပသမ္ပတ္တိံ ပဿန္တေသုယေဝ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ ရညော ပဋိဝေဒေတွာ ‘‘ပဝိသတူ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝိသိတွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ ရာဇာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘တာတ, ရာဇာ ကဒါ အာဂမိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မယာ ပေသိတကာလေ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တွံ ပန ကိမတ္ထံ အာဂတောသီ’’တိ။ ‘‘အမှာကံ ရညော နိဝေသနံ မာပေတုံ, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ။ အထဿ သေနာယ ပရိဗ္ဗယံ ဒါပေတွာ မဟာသတ္တဿ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကာရေတွာ နိဝေသနဂေဟံ ဒါပေတွာ ‘‘တာတ, ယာဝ တေ ရာဇာ နာဂစ္ဆတိ, တာဝ အနုက္ကဏ္ဌမာနော အမှာကမ္ပိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇၆။)ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ကရောန္တောဝ ဝသာဟိ တွ’’န္တိ အာဟ။ သော ကိရ ရာဇနိဝေသနံ အဘိရုဟန္တောဝ မဟာသောပါနပါဒမူလေ ဌတွာ ‘‘ဣဓ ဇင်္ဃဥမင်္ဂဒွါရံ ဘဝိဿတီ’’တိ သလ္လက္ခေသိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘ရာဇာ ‘အမှာကမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ကရောဟီ’တိ ဝဒတိ, ဥမင်္ဂေ ခဏိယမာနေ ယထာ ဣဒံ သောပါနံ န ဩသက္ကတိ, တထာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အထ ရာဇာနံ ဧဝမာဟ – ‘‘ဒေဝ, အဟံ ပဝိသန္တော သောပါနပါဒမူလေ ဌတွာ နဝကမ္မံ ဩလောကေန္တော မဟာသောပါနေ ဒေါသံ ပဿိံ။ သစေ တေ ရုစ္စတိ, အဟံ ဒါရူနိ လဘန္တော မနာပံ ကတွာ အတ္ထရေယျ’’န္တိ။ ‘‘သာဓု, ပဏ္ဍိတ, အတ္ထရာဟီ’’တိ။ သော ‘‘ဣဓ ဥမင်္ဂဒွါရံ ဘဝိဿတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ တံ ပေါရာဏသောပါနံ ဟရိတွာ ယတ္ထ ဥမင်္ဂဒွါရံ ဘဝိဿတိ, တတ္ထ ပံသုနော အပတနတ္ထာယ ဖလကသန္ထာရံ ကာရေတွာ ယထာ သောပါနံ န ဩသက္ကတိ, ဧဝံ နိစ္စလံ ကတွာ သောပါနံ အတ္ထရိ။ ရာဇာ တံ ကာရဏံ အဇာနန္တော ‘‘မမ သိနေဟေန ကရောတီ’’တိ မညိ။
ဧဝံ တံ ဒိဝသံ တေနေဝ နဝကမ္မေန ဝီတိနာမေတွာ ပုနဒိဝသေ ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘ဒေဝ, သစေ အမှာကံ ရညော ဝသနဋ္ဌာနံ ဇာနေယျာမ, မနာပံ ကတွာ ပဋိဇဂ္ဂေယျာမာ’’တိ။ သာဓု, ပဏ္ဍိတ, ဌပေတွာ မမ နိဝေသနံ သကလနဂရေ ယံ နိဝေသနံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဂဏှာတိ။ မဟာရာဇ, မယံ အာဂန္တုကာ, တုမှာကံ ဗဟူ ဝလ္လဘာ ယောဓာ, တေ အတ္တနော အတ္တနော ဂေဟေသု ဂယှမာနေသု အမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကလဟံ ကရိဿန္တိ။ ‘‘တဒါ, ဒေဝ, တေဟိ သဒ္ဓိံ မယံ ကိံ ကရိဿာမာ’’တိ? ‘‘တေသံ ဝစနံ မာ ဂဏှ။ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဌာနမေဝ ဂဏှာပေဟီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, တေ ပုနပ္ပုနံ အာဂန္တွာ တုမှာကံ ကထေဿန္တိ, တေန တုမှာကံ စိတ္တသုခံ န လဘိဿတိ။ သစေ ပန ဣစ္ဆေယျာထ, ယာဝ မယံ နိဝေသနာနိ ဂဏှာမ, တာဝ အမှာကံယေဝ မနုဿာ ဒေါဝါရိကာ အဿု။ တတော တေ ဒွါရံ အလဘိတွာ နာဂမိဿန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ တုမှာကမ္ပိ စိတ္တသုခံ လဘိဿတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။
မဟာသတ္တော သောပါနပါဒမူလေ သောပါနသီသေ မဟာဒွါရေတိ သဗ္ဗတ္ထ အတ္တနော မနုဿေယေဝ ဌပေတွာ ‘‘ကဿစိ ပဝိသိတုံ မာ အဒတ္ထာ’’တိ ဝတွာ အထ ရညော မာတု နိဝေသနံ ဂန္တွာ ‘‘ဘိန္ဒနာကာရံ ဒဿေထာ’’တိ မနုဿေ အာဏာပေသိ။ တေ ဒွါရကောဋ္ဌကာလိန္ဒတော ပဋ္ဌာယ ဣဋ္ဌကာ စ မတ္တိကာ စ အပနေတုံ အာရဘိံသု။ ရာဇမာတာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ အာဂန္တွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇၇။)‘‘ကိဿ, တာတာ, မမ ဂေဟံ ဘိန္ဒထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတော ဘိန္ဒာပေတွာ အတ္တနော ရညော နိဝေသနံ ကာတုကာမော’’တိ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဣဓေဝ ဝသထာ’’တိ။ ‘‘အမှာကံ ရညော မဟန္တံ ဗလဝါဟနံ, ဣဒံ နပ္ပဟောတိ, အညံ မဟန္တံ ဂေဟံ ကရိဿာမာ’’တိ။ ‘‘တုမှေ မံ န ဇာနာထ, အဟံ ရာဇမာတာ, ဣဒါနိ ပုတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ ‘‘မယံ ရညော ဝစနေန ဘိန္ဒာမ, သက္ကောန္တီ ဝါရေဟီ’’တိ။ သာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဣဒါနိ ဝေါ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ရာဇဒွါရံ အဂမာသိ။ အထ နံ ‘‘မာ ပဝိသာ’’တိ ဒေါဝါရိကာ ဝါရယိံသု။ ‘‘အဟံ ရာဇမာတာ’’တိ။ ‘‘န မယံ တံ ဇာနာမ, မယံ ရညာ ‘ကဿစိ ပဝိသိတုံ မာ အဒတ္ထာ’တိ အာဏတ္တာ, ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ။ သာ ဂဟေတဗ္ဗဂဟဏံ အပဿန္တီ နိဝတ္တိတွာ အတ္တနော နိဝေသနံ ဩလောကေန္တီ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဧကော ပုရိသော ‘‘ကိံ ဣဓ ကရောသိ, ဂစ္ဆသိ, န ဂစ္ဆသီ’’တိ ဂီဝါယ ဂဟေတွာ ဘူမိယံ ပါတေသိ။
သာ စိန္တေသိ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေ ရညော အာဏတ္တာ ဘဝိဿန္တိ, ဣတရထာ ဧဝံ ကာတုံ န သက္ခိဿန္တိ, ပဏ္ဍိတဿေဝ သန္တိကံ ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ သာ ဂန္တွာ ‘‘တာတ မဟောသဓ, ကသ္မာ မမ နိဝေသနံ ဘိန္ဒာပေသီ’’တိ အာဟ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ န ကထေသိ, သန္တိကေ ဌိတော ပုရိသော ပနဿ ‘‘ဒေဝိ, ကိံ ကထေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ, မဟောသဓပဏ္ဍိတော ကသ္မာ မမ ဂေဟံ ဘိန္ဒာပေတီ’’တိ? ‘‘ဝေဒေဟရညော ဝသနဋ္ဌာနံ ကာတု’’န္တိ။ ‘‘ကိံ, တာတ, ဧဝံ မဟန္တေ နဂရေ အညတ္ထ နိဝေသနဋ္ဌာနံ န လဗ္ဘတီ’’တိ မညတိ။ ‘‘ဣမံ သတသဟဿံ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ အညတ္ထ ဂေဟံ ကာရေတူ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဒေဝိ, တုမှာကံ ဂေဟံ ဝိဿဇ္ဇာပေဿာမိ, လဉ္ဇဿ ဂဟိတဘာဝံ မာ ကဿစိ ကထယိတ္ထ။ မာ နော အညေပိ လဉ္ဇံ ဒတွာ ဂေဟာနိ ဝိဿဇ္ဇာပေတုကာမာ အဟေသု’’န္တိ။ သာဓု, တာတ, ‘‘ရညော မာတာ လဉ္ဇံ အဒါသီ’’တိ မယှမ္ပိ လဇ္ဇနကမေဝ, တသ္မာ န ကဿစိ ကထေဿာမီတိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ တဿာ သန္တိကာ သတသဟဿံ ဂဟေတွာ ဂေဟံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ ကေဝဋ္ဋဿ ဂေဟံ အဂမာသိ။ သောပိ ဒွါရံ ဂန္တွာ ဝေဠုပေသိကာဟိ ပိဋ္ဌိစမ္မုပ္ပါဋနံ လဘိတွာ ဂဟေတဗ္ဗဂဟဏံ အပဿန္တော ပုန ဂေဟံ ဂန္တွာ သတသဟဿမေဝ အဒါသိ။ ဧတေနုပါယေန သကလနဂရေ ဂေဟဋ္ဌာနံ ဂဏှန္တေန လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ လဒ္ဓကဟာပဏာနညေဝ နဝ ကောဋိယော ဇာတာ။
မဟာသတ္တော သကလနဂရံ ဝိစရိတွာ ရာဇကုလံ အဂမာသိ။ အထ နံ ရာဇာ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, ပဏ္ဍိတ, လဒ္ဓံ တေ ဝသနဋ္ဌာန’’န္တိ? ‘‘မဟာရာဇ, အဒေန္တာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇၈။)နာမ နတ္ထိ, အပိစ ခေါ ပန ဂေဟေသု ဂယှမာနေသု ကိလမန္တိ။ တေသံ ပိယဝိပ္ပယောဂံ ကာတုံ အမှာကံ အယုတ္တံ။ ဗဟိနဂရေ ဂါဝုတမတ္တေ ဌာနေ ဂင်္ဂါယ စ နဂရဿ စ အန္တရေ အသုကဋ္ဌာနေ အမှာကံ ရညော ဝသနနဂရံ ကရိဿာမီ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အန္တောနဂရေ ယုဇ္ဈိတုမ္ပိ ဒုက္ခံ, နေဝ သကသေနာ, န ပရသေနာ ဉာတုံ သက္ကာ။ ဗဟိနဂရေ ပန သုခံ ယုဒ္ဓံ ကာတုံ, တသ္မာ ဗဟိနဂရေယေဝ တေ ကောဋ္ဋေတွာ မာရေဿာမာ’’တိ တုဿိတွာ ‘‘သာဓု, ပဏ္ဍိတ, တယာ သလ္လက္ခိတဋ္ဌာနေယေဝ ကာရေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ ကာရေဿာမိ, တုမှာကံ ပန မနုဿေဟိ ဒါရုပဏ္ဏာဒီနံ အတ္ထာယ အမှာကံ နဝကမ္မဋ္ဌာနံ နာဂန္တဗ္ဗံ။ အာဂစ္ဆန္တာ ဟိ ကလဟံ ကရိဿန္တိ, တေနေဝ တုမှာကဉ္စ အမှာကဉ္စ စိတ္တသုခံ န ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ပဏ္ဍိတ, တေန ပဿေန နိသဉ္စာရံ ကာရေဟီ’’တိ။ ‘‘ဒေဝ, အမှာကံ ဟတ္ထီ ဥဒကာဘိရတာ ဥဒကေယေဝ ကီဠိဿန္တိ။ ဥဒကေ အာဝိလေ ဇာတေ ‘မဟောသဓဿ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ပသန္နံ ဥဒကံ ပါတုံ န လဘာမာ’တိ သစေ နာဂရာ ကုဇ္ဈိဿန္တိ, တမ္ပိ သဟိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ရာဇာ ‘‘ဝိဿတ္ထာ တုမှာကံ ဟတ္ထီ ကီဠန္တူ’’တိ ဝတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘ယော ဣတော နိက္ခမိတွာ မဟောသဓဿ နဂရမာပိတဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, တဿ သဟဿဒဏ္ဍော’’တိ။
မဟာသတ္တော ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနော ပရိသံ အာဒါယ နိက္ခမိတွာ ယထာပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေ နဂရံ မာပေတုံ အာရဘိ။ ပါရဂင်္ဂါယ ဝဂ္ဂုလိံ နာမ ဂါမံ ကာရေတွာ ဟတ္ထိအဿရထဝါဟနဉ္စေဝ ဂေါဗလိဗဒ္ဒဉ္စ တတ္ထ ဌပေတွာ နဂရကရဏံ ဝိစာရေန္တော ‘‘ဧတ္တကာ ဣဒံ ကရောန္တူ’’တိ သဗ္ဗကမ္မာနိ ဝိဘဇိတွာ ဥမင်္ဂကမ္မံ ပဋ္ဌပေသိ။ မဟာဥမင်္ဂဒွါရံ ဂင်္ဂါတိတ္ထေ အဟောသိ။ သဋ္ဌိမတ္တာနိ ယောဓသတာနိ မဟာဥမင်္ဂံ ခဏန္တိ။ မဟန္တေဟိ စမ္မပသိဗ္ဗကေဟိ ဝါလုကပံသုံ ဟရိတွာ ဂင်္ဂါယ ပါတေန္တိ။ ပါတိတပါတိတံ ပံသုံ ဟတ္ထီ မဒ္ဒန္တိ, ဂင်္ဂါ အာဠုလာ သန္ဒတိ။ နဂရဝါသိနော ‘‘မဟောသဓဿ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ ပသန္နံ ဥဒကံ ပါတုံ န လဘာမ, ဂင်္ဂါ အာဠုလာ သန္ဒတိ, ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အထ နေသံ ပဏ္ဍိတဿ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာ အာရောစေန္တိ ‘‘မဟောသဓဿ ကိရ ဟတ္ထီ ဥဒကံ ကီဠန္တာ ဂင်္ဂါယ ကဒ္ဒမံ ကရောန္တိ, တေန ဂင်္ဂါ အာဠုလာ သန္ဒတီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၇၉။)ဗောဓိသတ္တာနံ အဓိပ္ပါယော နာမ သမိဇ္ဈတိ, တသ္မာ ဥမင်္ဂေ မူလာနိ ဝါ ခါဏုကာနိ ဝါ မရုမ္ဗာနိ ဝါ ပါသာဏာနိ ဝါ သဗ္ဗေပိ ဘူမိယံ ပဝိသိံသု။ ဇင်္ဃဥမင်္ဂဿ ဒွါရံ တသ္မိံယေဝ နဂရေ အဟောသိ။ တီဏိ ပုရိသသတာနိ ဇင်္ဃဥမင်္ဂံ ခဏန္တိ, စမ္မပသိဗ္ဗကေဟိ ပံသုံဟရိတွာ တသ္မိံ နဂရေ ပါတေန္တိ။ ပါတိတပါတိတံ ဥဒကေန မဒ္ဒါပေတွာ ပါကာရံ စိနန္တိ, အညာနိ ဝါ ကမ္မာနိ ကရောန္တိ။ မဟာဥမင်္ဂဿ ပဝိသနဒွါရံ နဂရေ အဟောသိ အဋ္ဌာရသဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ယန္တယုတ္တဒွါရေန သမန္နာဂတံ။ တဉှိ ဧကာယ အာဏိယာ အက္ကန္တာယ ပိဓီယတိ, ဧကာယ အာဏိယာ အက္ကန္တာယ ဝိဝရီယတိ။ မဟာဥမင်္ဂဿ ဒွီသု ပဿေသု ဣဋ္ဌကာဟိ စိနိတွာ သုဓာကမ္မံ ကာရေသိ, မတ္ထကေ ဖလကေန ဆန္နံ ကာရေတွာ ဥလ္လောကံ မတ္တိကာယ လိမ္ပာပေတွာ သေတကမ္မံ ကာရေတွာ စိတ္တကမ္မံ ကာရေသိ။ သဗ္ဗာနိ ပနေတ္ထ အသီတိ မဟာဒွါရာနိ စတုသဋ္ဌိ စူဠဒွါရာနိ အဟေသုံ, သဗ္ဗာနိ ယန္တယုတ္တာနေဝ။ ဧကာယ အာဏိယာ အက္ကန္တာယ သဗ္ဗာနေဝ ပိဓီယန္တိ, ဧကာယ အာဏိယာ အက္ကန္တာယ သဗ္ဗာနေဝ ဝိဝရီယန္တိ။ ဒွီသု ပဿေသု အနေကသတဒီပါလယာ အဟေသုံ, တေပိ ယန္တယုတ္တာယေဝ။ ဧကသ္မိံ ဝိဝရိယမာနေ သဗ္ဗေ ဝိဝရီယန္တိ, ဧကသ္မိံ ပိဓီယမာနေ သဗ္ဗေ ပိဓီယန္တိ။ ဒွီသု ပဿေသု ဧကသတာနံ ခတ္တိယာနံ ဧကသတသယနဂဗ္ဘာ အဟေသုံ။ ဧကေကသ္မိံ ဂဗ္ဘေ နာနာဝဏ္ဏပစ္စတ္ထရဏတ္ထတံ ဧကေကံ မဟာသယနံ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တံ, ဧကေကံ မဟာသယနံ နိဿာယ ဧကေကံ မာတုဂါမရူပကံ ဥတ္တမရူပဓရံ ပတိဋ္ဌိတံ။ တံ ဟတ္ထေန အပရာမသိတွာ ‘‘မနုဿရူပ’’န္တိ န သက္ကာ ဉာတုံ, အပိစ ဥမင်္ဂဿ ဥဘောသု ပဿေသု ကုသလာ စိတ္တကာရာ နာနပ္ပကာရံ စိတ္တကမ္မံ ကရိံသု။ သက္ကဝိလာသသိနေရုသတ္တပရိဘဏ္ဍစက္ကဝါဠသာဂရသတ္တမဟာသရ- စတုမဟာဒီပ-ဟိမဝန္တ-အနောတတ္တသရ-မနောသိလာတလ စန္ဒိမသူရိယ-စာတုမဟာရာဇိကာဒိဆကာမာဝစရသမ္ပတ္တိယောပိ သဗ္ဗာ ဥမင်္ဂေယေဝ ဒဿယိံသု။ ဘူမိယံ ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏာ ဝါလုကာ ဩကိရိံသု, ဥပရိ ဥလ္လောကပဒုမာနိ ဒဿေသုံ။ ဥဘောသု ပဿေသု နာနပ္ပကာရေ အာပဏေပိ ဒဿယိံသု။ တေသု တေသု ဌာနေသု ဂန္ဓဒါမပုပ္ဖဒါမာဒီနိ ဩလမ္ဗေတွာ သုဓမ္မာဒေဝသဘံ ဝိယ ဥမင်္ဂံ အလင်္ကရိံသု။
တာနိပိ ခေါ တီဏိ ဝဍ္ဎကိသတာနိ တီဏိ နာဝါသတာနိ ဗန္ဓိတွာ နိဋ္ဌိတပရိကမ္မာနံ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရာနံ ပူရေတွာ ဂင်္ဂါယ အာဟရိတွာ ပဏ္ဍိတဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈၀။)အာရောစေသုံ။ တာနိ သော နဂရေ ဥပယောဂံ နေတွာ ‘‘မယာ အာဏတ္တဒိဝသေယေဝ အာဟရေယျာထာ’’တိ ဝတွာ နာဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ဌပါပေသိ။ နဂရေ ဥဒကပရိခါ, ကဒ္ဒမပရိခါ, သုက္ခပရိခါတိ တိဿော ပရိခါယော ကာရေသိ။ အဋ္ဌာရသဟတ္ထော ပါကာရော ဂေါပုရဋ္ဋာလကော ရာဇနိဝေသနာနိ ဟတ္ထိသာလာဒယော ပေါက္ခရဏိယောတိ သဗ္ဗမေတံ နိဋ္ဌံ အဂမာသိ။ ဣတိ မဟာဥမင်္ဂေါ ဇင်္ဃဥမင်္ဂေါ နဂရန္တိ သဗ္ဗမေတံ စတူဟိ မာသေဟိ နိဋ္ဌိတံ။ အထ မဟာသတ္တော စတုမာသစ္စယေန ရညော အာဂမနတ္ထာယ ဒူတံ ပါဟေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘နိဝေသနာနိ မာပေတွာ, ဝေဒေဟဿ ယသဿိနော၊
အထဿ ပါဟိဏီ ဒူတံ, ဝေဒေဟံ မိထိလဂ္ဂဟံ၊
ဧဟိ ဒါနိ မဟာရာဇ, မာပိတံ တေ နိဝေသန’’န္တိ။
တတ္ထ ပါဟိဏီတိ ပေသေသိ။
ရာဇာ ဒူတဿ ဝစနံ သုတွာ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟုတွာ မဟန္တေန ပရိဝါရေန နဂရာ နိက္ခမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော စ ရာဇာ ပါယာသိ, သေနာယ စတုရင်္ဂိယာ၊
အနန္တဝါဟနံ ဒဋ္ဌုံ, ဖီတံ ကပိလိယံ ပုရ’’န္တိ။
တတ္ထ အနန္တဝါဟနန္တိ အပရိမိတဟတ္ထိအဿာဒိဝါဟနံ။ ကပိလိယံ ပုရန္တိ ကပိလရဋ္ဌေ မာပိတံ နဂရံ။
သော အနုပုဗ္ဗေန ဂန္တွာ ဂင်္ဂါတီရံ ပါပုဏိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ အတ္တနာ ကတနဂရံ ပဝေသေသိ။ သော တတ္ထ ပါသာဒဝရဂတော နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ထောကံ ဝိဿမိတွာ သာယနှသမယေ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဉာပေတုံ စူဠနိရညော ဒူတံ ပေသေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော စ ခေါ သော ဂန္တွာန, ဗြဟ္မဒတ္တဿ ပါဟိဏိ၊
အာဂတောသ္မိ မဟာရာဇ, တဝ ပါဒါနိ ဝန္ဒိတုံ။
‘‘ဒဒါဟိ ဒါနိ မေ ဘရိယံ, နာရိံ သဗ္ဗင်္ဂသောဘိနိံ၊
သုဝဏ္ဏေန ပဋိစ္ဆန္နံ, ဒါသီဂဏပုရက္ခတ’’န္တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈၁။)တတ္ထ ဝန္ဒိတုန္တိ ဝေဒေဟော မဟလ္လကော, စူဠနိရာဇာ တဿ ပုတ္တနတ္တမတ္တောပိ န ဟောတိ, ကိလေသဝသေန မုစ္ဆိတော ပန ဟုတွာ ‘‘ဇာမာတရေန နာမ သသုရော ဝန္ဒနီယော’’တိ စိန္တေတွာ တဿ စိတ္တံ အဇာနန္တောဝ ဝန္ဒနသာသနံ ပဟိဏိ။ ဒဒါဟိ ဒါနီတိ အဟံ တယာ ‘‘ဓီတရံ ဒဿာမီ’’တိ ပက္ကောသာပိတော, တံ မေ ဣဒါနိ ဒေဟီတိ ပဟိဏိ။ သုဝဏ္ဏေန ပဋိစ္ဆန္နန္တိ သုဝဏ္ဏာလင်္ကာရေန ပဋိမဏ္ဍိတံ။
စူဠနိရာဇာ ဒူတဿ ဝစနံ သုတွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ‘‘ဣဒါနိ မေ ပစ္စာမိတ္တော ကုဟိံ ဂမိဿတိ, ဥဘိန္နမ္ပိ နေသံ သီသာနိ ဆိန္ဒိတွာ ဇယပါနံ ပိဝိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ကေဝလံ သောမနဿံ ဒဿေန္တော ဒူတဿ သက္ကာရံ ကတွာ အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘သွာဂတံ တေဝ ဝေဒေဟ, အထော တေ အဒုရာဂတံ၊
နက္ခတ္တညေဝ ပရိပုစ္ဆ, အဟံ ကညံ ဒဒါမိ တေ၊
သုဝဏ္ဏေန ပဋိစ္ဆန္နံ, ဒါသီဂဏပုရက္ခတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဝေဒေဟာတိ ဝေဒေဟဿ သာသနံ သုတွာ တံ ပုရတော ဌိတံ ဝိယ အာလပတိ။ အထ ဝါ ‘‘ဧဝံ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဝုတ္တန္တိ ဝဒေဟီ’’တိ ဒူတံ အာဏာပေန္တော ဧဝမာဟ။
တံ သုတွာ ဒူတော ဝေဒေဟဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဒေဝ, မင်္ဂလကိရိယာယ အနုစ္ဆဝိကံ နက္ခတ္တံ ကိရ ဇာနာဟိ, ရာဇာ တေ ဓီတရံ ဒေတီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘အဇ္ဇေဝ နက္ခတ္တံ သောဘန’’န္တိ ပုန ဒူတံ ပဟိဏိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော စ ရာဇာ ဝေဒေဟော, နက္ခတ္တံ ပရိပုစ္ဆထ၊
နက္ခတ္တံ ပရိပုစ္ဆိတွာ, ဗြဟ္မဒတ္တဿ ပါဟိဏိ။
‘‘ဒဒါဟိ ဒါနိ မေ ဘရိယံ, နာရိံ သဗ္ဗင်္ဂသောဘိနိံ၊
သုဝဏ္ဏေန ပဋိစ္ဆန္နံ, ဒါသီဂဏပုရက္ခတ’’န္တိ။
စူဠနိရာဇာပိ –
‘‘ဒဒါမိ ဒါနိ တေ ဘရိယံ, နာရိံ သဗ္ဗင်္ဂသောဘိနိံ၊
သုဝဏ္ဏေန ပဋိစ္ဆန္နံ, ဒါသီဂဏပုရက္ခတ’’န္တိ။ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈၂။)ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ‘‘ဣဒါနိ ပေသေမိ, ဣဒါနိ ပေသေမီ’’တိ မုသာဝါဒံ ကတွာ ဧကသတရာဇူနံ သညံ အဒါသိ ‘‘အဋ္ဌာရသအက္ခောဘဏိသင်္ခါယ သေနာယ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗေ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ ဟုတွာ နိက္ခမန္တု, အဇ္ဇ ဥဘိန္နမ္ပိ ပစ္စတ္ထိကာနံ သီသာနိ ဆိန္ဒိတွာ သွေ ဇယပါနံ ပိဝိဿာမာ’’တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ နိက္ခမိံသု။ သယံ နိက္ခန္တော ပန မာတရံ စလာကဒေဝိဉ္စ အဂ္ဂမဟေသိံ, နန္ဒာဒေဝိဉ္စ, ပုတ္တံ ပဉ္စာလစန္ဒဉ္စ, ဓီတရံ ပဉ္စာလစန္ဒိဉ္စာတိ စတ္တာရော ဇနေ ဩရောဓေဟိ သဒ္ဓိံ ပါသာဒေ နိဝါသာပေတွာ နိက္ခမိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ဝေဒေဟရညော စေဝ တေန သဒ္ဓိံ အာဂတသေနာယ စ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကာရေသိ။ ကေစိ မနုဿာ သုရံ ပိဝန္တိ, ကေစိ မစ္ဆမံသာဒီနိ ခါဒန္တိ, ကေစိ ဒူရမဂ္ဂါ အာဂတတ္တာ ကိလန္တာ သယန္တိ။ ဝိဒေဟရာဇာ ပန သေနကာဒယော စတ္တာရော ပဏ္ဍိတေ ဂဟေတွာ အမစ္စဂဏပရိဝုတော အလင်္ကတမဟာတလေ နိသီဒိ။
စူဠနိရာဇာပိ အဋ္ဌာရသအက္ခောဘဏိသင်္ခါယ သေနာယ သဗ္ဗံ တံ နဂရံ တိသန္တိံ စတုသင်္ခေပံ ပရိက္ခိပိတွာ အနေကသတသဟဿာဟိ ဥက္ကာဟိ ဓာရိယမာနာဟိ အရုဏေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေယေဝ ဂဟဏသဇ္ဇော ဟုတွာ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဉတွာ မဟာသတ္တော အတ္တနော ယောဓာနံ တီဏိ သတာနိ ပေသေသိ ‘‘တုမှေ ဇင်္ဃဥမင်္ဂေန ဂန္တွာ ရညော မာတရဉ္စ အဂ္ဂမဟေသိဉ္စ ပုတ္တဉ္စ ဓီတရဉ္စ ဇင်္ဃဥမင်္ဂေန အာနေတွာ မဟာဥမင်္ဂေန နေတွာ ဥမင်္ဂဒွါရတော ဗဟိ အကတွာ အန္တောဥမင်္ဂေယေဝ ဌပေတွာ ယာဝ အမှာကံ အာဂမနာ ရက္ခန္တာ တတ္ထ ဌတွာ အမှာကံ အာဂမနကာလေ ဥမင်္ဂါ နီဟရိတွာ ဥမင်္ဂဒွါရေ မဟာဝိသာလမာဠကေ ဌပေထာ’’တိ။ တေ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဇင်္ဃဥမင်္ဂေန ဂန္တွာ သောပါနပါဒမူလေ ဖလကသန္ထရဏံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ သောပါနပါဒမူလေ သောပါနသီသေ မဟာတလေတိ ဧတ္တကေ ဌာနေ အာရက္ခမနုဿေ စ ခုဇ္ဇာဒိပရိစာရိကာယော စ ဟတ္ထပါဒေသု ဗန္ဓိတွာ မုခဉ္စ ပိဒဟိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ရညော ပဋိယတ္တံ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ကိဉ္စိ ခါဒိတွာ ကိဉ္စိ ဘိန္ဒိတွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကတွာ အပရိဘောဂံ ကတွာ ဆဍ္ဍေတွာ ဥပရိပါသာဒံ အဘိရုဟိံသု။ တဒါ စလာကဒေဝီ နန္ဒာဒေဝိဉ္စ ရာဇပုတ္တဉ္စ ရာဇဓီတရဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ မညမာနာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဧကသယနေယေဝ သယာပေသိ။ တေ ယောဓာ ဂဗ္ဘဒွါရေ ဌတွာ ပက္ကောသိံသု။ သာ နိက္ခမိတွာ ‘‘ကိံ, တာတာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဒေဝိ, အမှာကံ ရာဇာ ဝေဒေဟဉ္စ မဟောသဓဉ္စ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈၃။)သကလဇမ္ဗုဒီပေ ဧကရဇ္ဇံ ကတွာ ဧကသတရာဇပရိဝုတော မဟန္တေန ယသေန အဇ္ဇ မဟာဇယပါနံ ပိဝန္တော တုမှေ စတ္တာရောပိ ဇနေ ဂဟေတွာ အာနေဟီ’’တိ အမှေ ပဟိဏီတိ။
တေပိ တေသံ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ ပါသာဒါ ဩတရိတွာ သောပါနပါဒမူလံ အဂမိံသု။ အထ နေ ဂဟေတွာ ဇင်္ဃဥမင်္ဂံ ပဝိသိံသု။ တေ အာဟံသု ‘‘မယံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဣဓ ဝသန္တာ ဣမံ ဝီထိံ န ဩတိဏ္ဏပုဗ္ဗာ’’တိ။ ‘‘ဒေဝိ, ဣမံ ဝီထိံ န သဗ္ဗဒါ ဩတရန္တိ, မင်္ဂလဝီထိ နာမေသာ, အဇ္ဇ မင်္ဂလဒိဝသဘာဝေန ရာဇာ ဣမိနာ မဂ္ဂေန အာနေတုံ အာဏာပေသီ’’တိ။ တေ တေသံ ဝစနံ သဒ္ဒဟိံသု။ အထေကစ္စေ တေ စတ္တာရော ဂဟေတွာ ဂစ္ဆိံသု။ ဧကစ္စေ နိဝတ္တိတွာ ရာဇနိဝေသနေ ရတနဂဗ္ဘေ ဝိဝရိတွာ ယထိစ္ဆိတံ ရတနသာရံ ဂဟေတွာ အာဂမိံသု။ ဣတရေပိ စတ္တာရော ခတ္တိယာ ပုရတော မဟာဥမင်္ဂံ ပတွာ အလင်္ကတဒေဝသဘံ ဝိယ ဥမင်္ဂံ ဒိသွာ ‘‘ရညော အတ္ထာယ သဇ္ဇိတ’’န္တိ သညံ ကရိံသု။ အထ နေ ဂင်္ဂါယ အဝိဒူရဌာနံ နေတွာ အန္တောဥမင်္ဂေယေဝ အလင်္ကတဂဗ္ဘေ နိသီဒါပေတွာ ဧကစ္စေ အာရက္ခံ ဂဟေတွာ အစ္ဆိံသု။ ဧကစ္စေ တေသံ အာနီတဘာဝံ ဉာပေတုံ ဂန္တွာ ဗောဓိသတ္တဿ အာရောစေသုံ။ သော တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဣဒါနိ မေ မနောရထော မတ္ထကံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ သောမနဿဇာတော ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာပိ ကိလေသာတုရတာယ ‘‘ဣဒါနိ မေ ဓီတရံ ပေသေဿတိ, ဣဒါနိ မေ ဓီတရံ ပေသေဿတီ’’တိ ပလ္လင်္ကတော ဥဋ္ဌာယ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တော အနေကေဟိ ဥက္ကာသတသဟဿေဟိ ဧကောဘာသံ ဇာတံ နဂရံ မဟတိယာ သေနာယ ပရိဝုတံ ဒိသွာ အာသင်္ကိတပရိသင်္ကိတော ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဟတ္ထီ အဿာ ရထာ ပတ္တီ, သေနာ တိဋ္ဌန္တိ ဝမ္မိတာ၊
ဥက္ကာ ပဒိတ္တာ ဈာယန္တိ, ကိံ နု မညန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။
တတ္ထ ကိံ နု မညန္တီတိ စူဠနိရာဇာ အမှာကံ တုဋ္ဌော, ဥဒါဟု ကုဒ္ဓေါ, ကိံ နု ပဏ္ဍိတာ မညန္တီတိ ပုစ္ဆိ။
တံ သုတွာ သေနကော အာဟ – ‘‘မာ စိန္တယိတ္ထ, မဟာရာဇ, အတိဗဟူ ဥက္ကာ ပညာယန္တိ, ရာဇာ တုမှာကံ ဒါတုံ ဓီတရံ ဂဟေတွာ ဧတိ မညေ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈၄။)ပုက္ကုသောပိ ‘‘တုမှာကံ အာဂန္တုကသက္ကာရံ ကာတုံ အာရက္ခံ ဂဟေတွာ ဌိတော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ တေသံ ယံ ယံ ရုစ္စတိ, တံ တံ ကထယိံသု။ ရာဇာ ပန ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ သေနာ တိဋ္ဌန္တု, အသုကဋ္ဌာနေ အာရက္ခံ ဂဏှထ, အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ ဝဒန္တာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဩလောကေန္တော သန္နဒ္ဓပဉ္စာဝုဓံ သေနံ ပဿိတွာ မရဏဘယဘီတော ဟုတွာ မဟာသတ္တဿ ကထံ ပစ္စာသီသန္တော ဣတရံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဟတ္ထီ အဿာ ရထာ ပတ္တီ, သေနာ တိဋ္ဌန္တိ ဝမ္မိတာ၊
ဥက္ကာ ပဒိတ္တာ ဈာယန္တိ, ကိံ နု ကာဟန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။
တတ္ထ ကိံ နု ကာဟန္တိ ပဏ္ဍိတာတိ ပဏ္ဍိတ, ကိံ နာမ စိန္တေသိ, ဣမာ သေနာ အမှာကံ ကိံ ကရိဿန္တီတိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘ဣမံ အန္ဓဗာလံ ထောကံ သန္တာသေတွာ ပစ္ဆာ မမ ပညာဗလံ ဒဿေတွာ အဿာသေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ရက္ခတိ တံ မဟာရာဇ, စူဠနေယျော မဟဗ္ဗလော၊
ပဒုဋ္ဌော ဗြဟ္မဒတ္တေန, ပါတော တံ ဃာတယိဿတီ’’တိ။
တံ သုတွာ သဗ္ဗေ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ဇာတာ။ ရညော ကဏ္ဍော သုဿိ မုခေ ခေဠော ပရိဆိဇ္ဇိ, သရီရေ ဒါဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော မရဏဘယဘီတော ပရိဒေဝန္တော ဒွေ ဂါထာ အာဟ –
‘‘ဥဗ္ဗေဓတိ မေ ဟဒယံ, မုခဉ္စ ပရိသုဿတိ၊
နိဗ္ဗုတိံ နာဓိဂစ္ဆာမိ, အဂ္ဂိဒဍ္ဎောဝ အာတပေ။
‘‘ကမ္မာရာနံ ယထာ ဥက္ကာ, အတ္ထော ဈာယတိ နော ဗဟိ၊
ဧဝမ္ပိ ဟဒယံ မယှံ, အန္တော ဈာယတိ နော ဗဟီ’’တိ။
တတ္ထ ဥဗ္ဗေဓတီတိ တာတ မဟောသဓပဏ္ဍိတ, ဟဒယံ မေ မဟာဝါတပ္ပဟရိတံ ဝိယ ပလ္လဝံ ကမ္ပတိ။ အန္တော ဈာယတီတိ သော ‘‘ဥက္ကာ ဝိယ မယှံ ဟဒယမံသံ အဗ္ဘန္တရေ ဈာယတိ, ဗဟိ ပန န ဈာယတီ’’တိ ပရိဒေဝတိ။
မဟာသတ္တော တဿ ပရိဒေဝိတသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အယံ အန္ဓဗာလော အညေသု ဒိဝသေသု မမ ဝစနံ န အကာသိ, ဘိယျော နံ နိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈၅။)‘‘ပမတ္တော မန္တနာတီတော, ဘိန္နမန္တောသိ ခတ္တိယ၊
ဣဒါနိ ခေါ တံ တာယန္တု, ပဏ္ဍိတာ မန္တိနော ဇနာ။
‘‘အကတွာမစ္စဿ ဝစနံ, အတ္ထကာမဟိတေသိနော၊
အတ္တပီတိရတော ရာဇာ, မိဂေါ ကူဋေဝ ဩဟိတော။
‘‘ယထာပိ မစ္ဆော ဗဠိသံ, ဝင်္ကံ မံသေန ဆာဒိတံ၊
အာမဂိဒ္ဓေါ န ဇာနာတိ, မစ္ဆော မရဏမတ္တနော။
‘‘ဧဝမေဝ တုဝံ ရာဇ, စူဠနေယျဿ ဓီတရံ၊
ကာမဂိဒ္ဓေါ န ဇာနာသိ, မစ္ဆောဝ မရဏမတ္တနော။
‘‘သစေ ဂစ္ဆသိ ပဉ္စာလံ, ခိပ္ပမတ္တံ ဇဟိဿသိ၊
မိဂံ ပန္ထာနုဗန္ဓံဝ, မဟန္တံ ဘယမေဿတိ။
‘‘အနရိယရူပေါ ပုရိသော ဇနိန္ဒ, အဟီဝ ဥစ္ဆင်္ဂဂတော ဍသေယျ၊
န တေန မိတ္တိံ ကယိရာထ ဓီရော, ဒုက္ခော ဟဝေ ကာပုရိသေန သင်္ဂမော။
‘‘ယဒေဝ ဇညာ ပုရိသံ ဇနိန္ဒ, သီလဝါယံ ဗဟုဿုတော၊
တေနေဝ မိတ္တိံ ကယိရာထ ဓီရော, သုခေါ ဟဝေ သပ္ပုရိသေန သင်္ဂမော’’တိ။
တတ္ထ ပမတ္တောတိ မဟာရာဇ, တွံ ကာမေန ပမတ္တော။ မန္တနာတီတောတိ မယာ အနာဂတဘယံ ဒိသွာ ပညာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ မန္တိတမန္တနံ အတိက္ကမန္တော။ ဘိန္နမန္တောတိ မန္တနာတိက္ကန္တတ္တာယေဝ ဘိန္နမန္တော, ယော ဝါ တေ သေနကာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မန္တော ဂဟိတော, ဧသော ဘိန္နောတိပိ ဘိန္နမန္တောသိ ဇာတော။ ပဏ္ဍိတာတိ ဣမေ သေနကာဒယော စတ္တာရော ဇနာ ဣဒါနိ တံ ရက္ခန္တု, ပဿာမိ နေသံ ဗလန္တိ ဒီပေတိ။ အကတွာမစ္စဿာတိ မမ ဥတ္တမအမစ္စဿ ဝစနံ အကတွာ။ အတ္တပီတိရတောတိ အတ္တနော ကိလေသပီတိယာ အဘိရတော ဟုတွာ။ မိဂေါ ကူဋေဝ ဩဟိတောတိ ယထာ နာမ နိဝါပလောဘေန အာဂတော မိဂေါ ကူဋပါသေ ဗဇ္ဈတိ, ဧဝံ မမ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈၆။)‘‘ပဉ္စာလစန္ဒိံ လဘိဿာမီ’’တိ ကိလေသလောဘေန အာဂန္တွာ ဣဒါနိ ကူဋပါသေ ဗဒ္ဓေါ မိဂေါ ဝိယ ဇာတောသီတိ။
‘‘ယထာပိ မစ္စော’’တိ ဂါထာဒွယံ ‘‘တဒါ မယာ အယံ ဥပမာ အာဘတာ’’တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစေ ဂစ္ဆသီ’’တိ ဂါထာပိ ‘‘န ကေဝလံ ဧတ္တကမေဝ, ဣမမ္ပိ အဟံ အာဟရိ’’န္တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တာ။ အနရိယရူပေါတိ ကေဝဋ္ဋဗြာဟ္မဏသဒိသော အသပ္ပုရိသဇာတိကော နိလ္လဇ္ဇပုရိသော။ န တေန မိတ္တိန္တိ တာဒိသေန သဒ္ဓိံ မိတ္တိဓမ္မံ န ကယိရာထ, တွံ ပန ကေဝဋ္ဋေန သဒ္ဓိံ မိတ္တိဓမ္မံ ကတွာ တဿ ဝစနံ ဂဏှိ။ ဒုက္ခောတိ ဧဝရူပေန သဒ္ဓိံ သင်္ဂမော နာမ ဧကဝါရမ္ပိ ကတော ဣဓလောကေပိ ပရလောကေပိ မဟာဒုက္ခာဝဟနတော ဒုက္ခော နာမ ဟောတိ။ ယဒေဝါတိ ယံ ဧဝ, အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သုခေါတိ ဣဓလောကေပိ ပရလောကေပိ သုခေါယေဝ။
အထ နံ ‘‘ပုန ဧဝရူပံ ကရိဿတီ’’တိ သုဋ္ဌုတရံ နိဂ္ဂဏှန္တော ပုဗ္ဗေ ရညာ ကထိတကထံ အာဟရိတွာ ဒဿေန္တော –
‘‘ဗာလော တုဝံ ဧဠမူဂေါသိ ရာဇ, ယော ဥတ္တမတ္ထာနိ မယီ လပိတ္ထော၊
ကိမေဝဟံ နင်္ဂလကောဋိဝဍ္ဎော, အတ္ထာနိ ဇာနာမိ ယထာပိ အညေ။
‘‘ဣမံ ဂလေ ဂဟေတွာန, နာသေထ ဝိဇိတာ မမ၊
ယော မေ ရတနလာဘဿ, အန္တရာယာယ ဘာသတီ’’တိ။ –
ဣမာ ဒွေ ဂါထာ ဝတွာ ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ ဂဟပတိပုတ္တော, ယထာ တဝ အညေ သေနကာဒယော ပဏ္ဍိတာ အတ္ထာနိ ဇာနန္တိ, တထာ ကိမေဝ အဟံ ဇာနိဿံ, အဂေါစရော ဧသ မယှံ, ဂဟပတိသိပ္ပမေဝါဟံ ဇာနာမိ, အယံ အတ္ထော သေနကာဒီနံ ပဏ္ဍိတာနံ ပါကဋော ဟောတိ, အဇ္ဇ တေ အဋ္ဌာရသအက္ခောဘဏိသင်္ခါယ သေနာယ ပရိဝါရိတဿ သေနကာဒယော အဝဿယာ ဟောန္တု, မံ ပန ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ နိက္ကဍ္ဎိတုံ အာဏာပေသိ, ဣဒါနိ မံ ကသ္မာ ပုစ္ဆသီ’’တိ ဧဝံ သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ပဏ္ဍိတော မယာ ကထိတဒေါသမေဝ ကထေတိ။ ပုဗ္ဗေဝ ဟိ ဣဒံ အနာဂတဘယံ ဇာနိ, တေန မံ အတိဝိယ နိဂ္ဂဏှာတိ, န
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈၇။)ခေါ ပနာယံ ဧတ္တကံ ကာလံ နိက္ကမ္မကောဝ အစ္ဆိဿတိ, အဝဿံ ဣမိနာ မယှံ သောတ္ထိဘာဝေါ ကတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ အထ နံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘မဟောသဓ အတီတေန, နာနုဝိဇ္ဈန္တိ ပဏ္ဍိတာ,
ကိံ မံ အဿံဝ သမ္ဗဒ္ဓံ, ပတောဒေနေဝ ဝိဇ္ဈသိ။
‘‘သစေ ပဿသိ မောက္ခံ ဝါ, ခေမံ ဝါ ပန ပဿသိ၊
တေနေဝ မံ အနုသာသ, ကိံ အတီတေန ဝိဇ္ဈသီ’’တိ။
တတ္ထ နာနုဝိဇ္ဈန္တီတိ အတီတဒေါသံ ဂဟေတွာ မုခသတ္တီဟိ န ဝိဇ္ဈန္တိ။ အဿံဝ သမ္ဗဒ္ဓန္တိ သတ္တုသေနာယ ပရိဝုတတ္တာ သုဋ္ဌု ဗန္ဓိတွာ ဌပိတံ အဿံ ဝိယ ကိံ မံ ဝိဇ္ဈသိ။ တေနေဝ မန္တိ ဧဝံ တေ မောက္ခော ဘဝိဿတိ, ဧဝံ ခေမန္တိ တေနေဝ သောတ္ထိဘာဝေန မံ အနုသာသ အဿာသေဟိ, တဉှိ ဌပေတွာ အညံ မေ ပဋိသရဏံ နတ္ထီတိ။
အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ ရာဇာ အတိဝိယ အန္ဓဗာလော, ပုရိသဝိသေသံ န ဇာနာတိ, ထောကံ ကိလမေတွာ ပစ္ဆာ တဿ အဝဿယော ဘဝိဿမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘အတီတံ မာနုသံ ကမ္မံ, ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ၊
န တံ သက္ကောပိ မောစေတုံ, တွံ ပဇာနဿု ခတ္တိယ။
‘‘သန္တိ ဝေဟာယသာ နာဂါ, ဣဒ္ဓိမန္တော ယသဿိနော၊
တေပိ အာဒါယ ဂစ္ဆေယျုံ, ယဿ ဟောန္တိ တထာဝိဓာ။
‘‘သန္တိ ဝေဟာယသာ အဿာ, ဣဒ္ဓိမန္တော ယသဿိနော၊
တေပိ အာဒါယ ဂစ္ဆေယျုံ, ယဿ ဟောန္တိ တထာဝိဓာ။
‘‘သန္တိ ဝေဟာယသာ ပက္ခီ, ဣဒ္ဓိမန္တော ယသဿိနော၊
တေပိ အာဒါယ ဂစ္ဆေယျုံ, ယဿ ဟောန္တိ တထာဝိဓာ။
‘‘သန္တိ ဝေဟာယသာ ယက္ခာ, ဣဒ္ဓိမန္တော ယသဿိနော၊
တေပိ အာဒါယ ဂစ္ဆေယျုံ, ယဿ ဟောန္တိ တထာဝိဓာ။
‘‘အတီတံ မာနုသံ ကမ္မံ, ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ၊
န တံ သက္ကောမိ မောစေတုံ, အန္တလိက္ခေန ခတ္တိယာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈၈။)တတ္ထ ကမ္မန္တိ မဟာရာဇ, ဣဒံ ဣတော တဝ မောစနံ နာမ အတီတံ, မနုဿေဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ အတီတံ။ ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝန္တိ နေဝ ကာတုံ, န သမ္ဘဝိတုံ သက္ကာ။ န တံ သက္ကောမီတိ အဟံ တံ ဣတော မောစေတုံ န သက္ကောမိ။ တွံ ပဇာနဿု ခတ္တိယာတိ မဟာရာဇ, တွမေဝေတ္ထ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနဿု။ ဝေဟာယသာတိ အာကာသေန ဂမနသမတ္ထာ။ နာဂါတိ ဟတ္ထိနော။ ယဿာတိ ယဿ ရညော။ တထာဝိဓာတိ ဆဒ္ဒန္တကုလေ ဝါ ဥပေါသထကုလေ ဝါ ဇာတာ နာဂါ ဟောန္တိ, တံ ရာဇာနံ တေ အာဒါယ ဂစ္ဆေယျုံ။ အဿာတိ ဝလာဟကအဿရာဇကုလေ ဇာတာ အဿာ။ ပက္ခီတိ ဂရုဠှံ သန္ဓာယာဟ။ ယက္ခာတိ သာတာဂိရာဒယော ယက္ခာ။ အန္တလိက္ခေနာတိ အန္တလိက္ခေန မောစေတုံ န သက္ကောမိ, တံ အာဒါယ အာကာသေန မိထိလံ နေတုံ န သက္ကောမီတိ အတ္ထော။
ရာဇာ တံ သုတွာ အပ္ပဋိဘာနော နိသီဒိ။ အထ သေနကော စိန္တေသိ ‘‘ဣဒါနိ ရညော စေဝ အမှာကဉ္စ ဌပေတွာ ပဏ္ဍိတံ အညံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, ရာဇာ ပနဿ ကထံ သုတွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ, အဟံ ပဏ္ဍိတံ ယာစိဿာမီ’’တိ။ သော ယာစန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘အတီရဒဿီ ပုရိသော, မဟန္တေ ဥဒကဏ္ဏဝေ၊
ယတ္ထ သော လဘတေ ဂါဓံ, တတ္ထ သော ဝိန္ဒတေ သုခံ။
‘‘ဧဝံ အမှဉ္စ ရညော စ, တွံ ပတိဋ္ဌာ မဟောသဓ၊
တွံ နောသိ မန္တိနံ သေဋ္ဌော, အမှေ ဒုက္ခာ ပမောစယာ’’တိ။
တတ္ထ အတီရဒဿီတိ သမုဒ္ဒေ ဘိန္နနာဝေါ တီရံ အပဿန္တော။ ယတ္ထာတိ ဦမိဝေဂဗ္ဘာဟတော ဝိစရန္တော ယမှိ ပဒေသေ ပတိဋ္ဌံ လဘတိ။ ပမောစယာတိ ပုဗ္ဗေပိ မိထိလံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတကာလေ တယာဝ ပမောစိတမှာ, ဣဒါနိပိ တွမေဝ အမှေ ဒုက္ခာ မောစေဟီတိ ယာစိ။
အထ နံ နိဂ္ဂဏှန္တော မဟာသတ္တော ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –
‘‘အတီတံ မာနုသံ ကမ္မံ, ဒုက္ကရံ ဒုရဘိသမ္ဘဝံ၊
န တံ သက္ကောမိ မောစေတုံ, တွံ ပဇာနဿု သေနကာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၈၉။)တတ္ထ ပဇာနဿု သေနကာတိ သေနက, အဟံ န သက္ကောမိ, တွံ ပန ဣမံ ရာဇာနံ အာကာသေန မိထိလံ နေဟီတိ။
ရာဇာ ဂဟေတဗ္ဗဂဟဏံ အပဿန္တော မရဏဘယတဇ္ဇိတော မဟာသတ္တေန သဒ္ဓိံ ကထေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ကဒါစိ သေနကောပိ ကိဉ္စိ ဥပါယံ ဇာနေယျ, ပုစ္ဆိဿာမိ တာဝ န’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သုဏောဟိ မေတံ ဝစနံ, ပဿ သေနံ မဟဗ္ဘယံ၊
သေနကံ ဒါနိ ပုစ္ဆာမိ, ကိံ ကိစ္စံ ဣဓ မညသီ’’တိ။
တတ္ထ ကိံ ကိစ္စန္တိ ကိံ ကာတဗ္ဗယုတ္တကံ ဣဓ မညသိ, မဟောသဓေနမှိ ပရိစ္စတ္တော, ယဒိ တွံ ဇာနာသိ, ဝဒေဟီတိ။
တံ သုတွာ သေနကော ‘‘မံ ရာဇာ ဥပါယံ ပုစ္ဆတိ, သောဘနော ဝါ ဟောတု မာ ဝါ, ကထေဿာမိ ဧကံ ဥပါယ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အဂ္ဂိံ ဝါ ဒွါရတော ဒေမ, ဂဏှာမသေ ဝိကန္တနံ၊
အညမညံ ဝဓိတွာန, ခိပ္ပံ ဟိဿာမ ဇီဝိတံ၊
မာ နော ရာဇာ ဗြဟ္မဒတ္တော, စိရံ ဒုက္ခေန မာရယီ’’တိ။
တတ္ထ ဒွါရတောတိ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ တတ္ထ အဂ္ဂိံ ဒေမ။ ဝိကန္တနန္တိ အညမညံ ဝိကန္တနံ သတ္ထံ ဂဏှာမ။ ဟိဿာမာတိ ဇီဝိတံ ခိပ္ပံ ဇဟိဿာမ, အလင်္ကတပါသာဒေါယေဝ နော ဒါရုစိတကော ဘဝိဿတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အနတ္တမနော ‘‘အတ္တနော ပုတ္တဒါရဿ ဧဝရူပံ စိတကံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ပုက္ကုသာဒယော ပုစ္ဆိ။ တေပိ အတ္တနော ပတိရူပါ ဗာလကထာယေဝ ကထယိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
‘‘သုဏောဟိ မေတံ ဝစနံ, ပဿ သေနံ မဟဗ္ဘယံ၊
ပုက္ကုသံ ဒါနိ ပုစ္ဆာမိ, ကိံ ကိစ္စံ ဣဓ မညသိ။
‘‘ဝိသံ ခါဒိတွာ မီယာမ, ခိပ္ပံ ဟိဿာမ ဇီဝိတံ၊
မာ နော ရာဇာ ဗြဟ္မဒတ္တော, စိရံ ဒုက္ခေန မာရယိ။
‘‘သုဏောဟိ မေတံ ဝစနံ, ပဿ သေနံ မဟဗ္ဘယံ၊
ကာမိန္ဒံ ဒါနိ ပုစ္ဆာမိ, ကိံ ကိစ္စံ ဣဓ မညသိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၀။)‘‘ရဇ္ဇုယာ ဗဇ္ဈ မီယာမ, ပပါတာ ပပတာမသေ၊
မာ နော ရာဇာ ဗြဟ္မဒတ္တော, စိရံ ဒုက္ခေန မာရယိ။
‘‘သုဏောဟိ မေတံ ဝစနံ, ပဿ သေနံ မဟဗ္ဘယံ၊
ဒေဝိန္ဒံ ဒါနိ ပုစ္ဆာမိ, ကိံ ကိစ္စံ ဣဓ မညသိ။
‘‘အဂ္ဂိံ ဝါ ဒွါရတော ဒေမ, ဂဏှာမသေ ဝိကန္တနံ၊
အညမညံ ဝဓိတွာန, ခိပ္ပံ ဟိဿာမ ဇီဝိတံ၊
န နော သက္ကောတိ မောစေတုံ, သုခေနေဝ မဟောသဓော’’တိ။
အပိစ ဧတေသု ဒေဝိန္ဒော ‘‘အယံ ရာဇာ ကိံ ကရောတိ, အဂ္ဂိမှိ သန္တေ ခဇ္ဇောပနကံ ဓမတိ, ဌပေတွာ မဟောသဓံ အညော ဣဓ သောတ္ထိဘာဝံ ကာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ, အယံ တံ အပုစ္ဆိတွာ အမှေ ပုစ္ဆတိ, မယံ ကိံ ဇာနာမာ’’တိ စိန္တေတွာ အညံ ဥပါယံ အပဿန္တော သေနကေန ကထိတမေဝ ကထေတွာ မဟာသတ္တံ ဝဏ္ဏေန္တော ဒွေ ပါဒေ အာဟ။ တတြာယံ အဓိပ္ပါယော – ‘‘မဟာရာဇ, မယံ သဗ္ဗေပိ ပဏ္ဍိတမေဝ ယာစာမ။ သစေ ပန ယာစိယမာနောပိ န နော သက္ကောတိ မောစေတုံ သုခေနေဝ မဟောသဓော, အထ သေနကဿ ဝစနံ ကရိဿာမာ’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တဿ ကထိတဒေါသံ သရိတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကထေတုံ အသက္ကောန္တော တဿ သုဏန္တဿေဝ ပရိဒေဝန္တော အာဟ –
‘‘ယထာ ကဒလိနော သာရံ, အနွေသံ နာဓိဂစ္ဆတိ၊
ဧဝံ အနွေသမာနာ နံ, ပဉှံ နဇ္ဈဂမာမသေ။
‘‘ယထာ သိမ္ဗလိနော သာရံ, အနွေသံ နာဓိဂစ္ဆတိ၊
ဧဝံ အနွေသမာနာ နံ, ပဉှံ နဇ္ဈဂမာမသေ။
‘‘အဒေသေ ဝတ နော ဝုဋ္ဌံ, ကုဉ္ဇရာနံ ဝနောဒကေ၊
သကာသေ ဒုမ္မနုဿာနံ, ဗာလာနံ အဝိဇာနတံ။
‘‘ဥဗ္ဗေဓတိ မေ ဟဒယံ, မုခဉ္စ ပရိသုဿတိ၊
နိဗ္ဗုတိံ နာဓိဂစ္ဆာမိ, အဂ္ဂိဒဍ္ဎောဝ အာတပေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၁။)‘‘ကမ္မာရာနံ ယထာ ဥက္ကာ, အန္တော ဈာယတိ နော ဗဟိ၊
ဧဝမ္ပိ ဟဒယံ မယှံ, အန္တော ဈာယတိ နော ဗဟီ’’တိ။
တတ္ထ ကဒလိနောတိ ယထာ ကဒလိက္ခန္ဓဿ နိဿာရတ္တာ သာရတ္ထိကော ပုရိသော အနွေသန္တောပိ တတော သာရံ နာဓိဂစ္ဆတိ, ဧဝံ မယံ ဣမမှာ ဒုက္ခာ မုစ္စနုပါယံ ပဉှံ ပဉ္စ ပဏ္ဍိတေ ပုစ္ဆိတွာ အနွေသမာနာပိ ပဉှံ နဇ္ဈဂမာမသေ။ အမှေဟိ ပုစ္ဆိတံ ဥပါယံ အဇာနန္တာ အဿုဏန္တာ ဝိယ ဇာတာ, မယံ တံ ပဉှံ နာဓိဂစ္ဆာမ။ ဒုတိယဂါထာယပိ ဧသေဝ နယော။ ကုဉ္ဇရာနံ ဝနောဒကေတိ ယထာ ကုဉ္ဇရာနံ နိရုဒကေ ဌာနေ ဝုဋ္ဌံ အဒေသေ ဝုဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ, တေ ဟိ တထာရူပေ နိရုဒကေ ဝနဂဟနေ ပဒေသေ ဝသန္တာ ခိပ္ပမေဝ ပစ္စာမိတ္တာနံ ဝသံ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ အမှေဟိပိ ဣမေသံ ဒုမ္မနုဿာနံ ဗာလာနံ သန္တိကေ ဝသန္တေဟိ အဒေသေ ဝုဋ္ဌံ။ ဧတ္တကေသု ဟိ ပဏ္ဍိတေသု ဧကောပိ မေ ဣဒါနိ ပဋိသရဏံ နတ္ထီတိ နာနာဝိဓေန ဝိလပတိ။
တံ သုတွာ ပဏ္ဍိတော ‘‘အယံ ရာဇာ အတိဝိယ ကိလမတိ။ သစေ နံ န အဿာသေဿာမိ, ဟဒယေန ဖလိတေန မရိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ အဿာသေသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တတော သော ပဏ္ဍိတော ဓီရော, အတ္ထဒဿီ မဟောသဓော၊
ဝေဒေဟံ ဒုက္ခိတံ ဒိသွာ, ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။
‘‘မာ တွံ ဘာယိ မဟာရာဇ, မာ တွံ ဘာယိ ရထေသဘ၊
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, ရာဟုဂ္ဂဟံဝ စန္ဒိမံ။
‘‘မာ တွံ ဘာယိ မဟာရာဇ, မာ တွံ ဘာယိ ရထေသဘ၊
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, ရာဟုဂ္ဂဟံဝ သူရိယံ။
‘‘မာ တွံ ဘာယိ မဟာရာဇ, မာ တွံ ဘာယိ ရထေသဘ၊
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, ပင်္ကေ သန္နံဝ ကုဉ္ဇရံ။
‘‘မာ တွံ ဘာယိ မဟာရာဇ, မာ တွံ ဘာယိ ရထေသဘ၊
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, ပေဠာဗဒ္ဓံဝ ပန္နဂံ။
‘‘မာ တွံ ဘာယိ မဟာရာဇ, မာ တွံ ဘာယိ ရထေသဘ၊
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, ပက္ခိံ ဗဒ္ဓံဝ ပဉ္ဇရေ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၂။)‘‘မာ တွံ ဘာယိ မဟာရာဇ, မာ တွံ ဘာယိ ရထေသဘ၊
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, မစ္ဆေ ဇာလဂတေရိဝ။
‘‘မာ တွံ ဘာယိ မဟာရာဇ, မာ တွံ ဘာယိ ရထေသဘ၊
အဟံ တံ မောစယိဿာမိ, သယောဂ္ဂဗလဝါဟနံ။
‘‘မာ တွံ ဘာယိ မဟာရာဇ, မာ တွံ ဘာယိ ရထေသဘ၊
ပဉ္စာလံ ဝါဟယိဿာမိ, ကာကသေနံဝ လေဍ္ဍုနာ။
‘‘အဒု ပညာ ကိမတ္ထိယာ, အမစ္စော ဝါပိ တာဒိသော၊
ယော တံ သမ္ဗာဓပက္ခန္ဒံ, ဒုက္ခာ န ပရိမောစယေ’’တိ။
တတ္ထ ဣဒန္တိ ဒဝဍာဟဒဍ္ဎေ အရညေ ဃနဝဿံ ဝဿာပေန္တော ဝိယ နံ အဿာသေန္တော ဣဒံ ‘‘မာ တွံ ဘာယိ, မဟာရာဇာ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ အဗြဝိ။ တတ္ထ သန္နန္တိ လဂ္ဂံ။ ပေဠာဗဒ္ဓန္တိ ပေဠာယ အဗ္ဘန္တရဂတံ သပ္ပံ။ ပဉ္စာလန္တိ ဧတံ ဧဝံ မဟန္တိမ္ပိ ပဉ္စာလရညော သေနံ။ ဝါဟယိဿာမီတိ ပလာပေဿာမိ။ အဒူတိ နာမတ္ထေ နိပါတော, ပညာ နာမ ကိမတ္ထိယာတိ အတ္ထော။ အမစ္စော ဝါပိ တာဒိသောတိ တာဒိသော ပညာယ သမ္ပန္နော အမစ္စော ဝါပိ ကိမတ္ထိယော, ယော တံ ဧဝံ မရဏသမ္ဗာဓပ္ပတ္တံ ဒုက္ခာ န ပရိမောစယေ။ မဟာရာဇ, အဟံ ပဌမတရံ အာဂစ္ဆန္တော နာမ ကိမတ္ထံ အာဂတောတိ မညသိ။ မာ ဘာယိ, အဟံ တံ ဣမမှာ ဒုက္ခာ မောစယိဿာမီတိ အဿာသေသိ။
သောပိ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဣဒါနိ မေ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ အဿာသံ ပဋိလဘိ။ ဗောဓိသတ္တေန သီဟနာဒေ ကတေ သဗ္ဗေ စ တုဿိံသု။ အထ နံ သေနကော ပုစ္ဆိ ‘‘ပဏ္ဍိတ, တွံ သဗ္ဗေ အမှေ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော ကေနုပါယေန ဂမိဿသီ’’တိ? ‘‘အလင်္ကတဥမင်္ဂေန နေဿာမိ, တုမှေ ဂမနသဇ္ဇာ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ဥမင်္ဂဒွါရဝိဝရဏတ္ထံ ယောဓေ အာဏာပေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဧထ မာဏဝါ ဥဋ္ဌေထ, မုခံ သောဓေထ သန္ဓိနော၊
ဝေဒေဟော သဟမစ္စေဟိ, ဥမင်္ဂေန ဂမိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ မာဏဝါတိ တရုဏာဓိဝစနံ။ မုခံ သောဓေထာတိ ဥမင်္ဂဒွါရံ ဝိဝရထ။ သန္ဓိနောတိ ဃရသန္ဓိနော စ ဒွါရံ သောဓေထ, ဧကသတာနံ သယနဂဗ္ဘာနံ ဒွါရံ ဝိဝရထ, အနေကသတာနံ ဒီပါလယာနံ ဒွါရံ ဝိဝရထာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၃။)တေ ဥဋ္ဌာယ ဥမင်္ဂဒွါရံ ဝိဝရိံသု။ သကလော ဥမင်္ဂေါ ဧကောဘာသော အလင်္ကတဒေဝသဘာ ဝိယ ဝိရောစိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘တဿ တံ ဝစနံ သုတွာ, ပဏ္ဍိတဿာနုစာရိနော၊
ဥမင်္ဂဒွါရံ ဝိဝရိံသု, ယန္တယုတ္တေ စ အဂ္ဂဠေ’’တိ။
တတ္ထ အနုစာရိနောတိ ဝေယျာဝစ္စကရာ။ ယန္တယုတ္တေ စ အဂ္ဂဠေတိ သူစိဃဋိကသမ္ပန္နာနိ စ ဒွါရကဝါဋာနိ။
တေ ဥမင်္ဂဒွါရံ ဝိဝရိတွာ မဟာသတ္တဿ အာရောစေသုံ။ သော ရညော သညမဒါသိ ‘‘ကာလော, ဒေဝ, ပါသာဒါ ဩတရထာ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ဩတရိ။ အထ သေနကော သီသတော နာဠိပဋ္ဋံ အပနေတွာ သာဋကံ ဩမုဉ္စိတွာ ကစ္ဆံ ဒဠှံ ဗန္ဓိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ဒိသွာ ‘‘သေနက, ကိံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပဏ္ဍိတ, ဥမင်္ဂေန ဂစ္ဆန္တေဟိ နာမ ဝေဌနံ မောစေတွာ ကစ္ဆံ ဒဠှံ ဗန္ဓိတွာ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘သေနက, ‘ဥမင်္ဂံ ပဝိသန္တော ဩနမိတွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ပတိဋ္ဌာယ ပဝိသိဿာမီ’တိ မာ သညမကာသိ။ သစေ ဟတ္ထိနာ ဂန္တုကာမောသိ, ဟတ္ထိံ အဘိရုယှ ဂစ္ဆာဟိ။ သစေ အဿေန ဂန္တုကာမောသိ, အဿံ အဘိရုယှ ဂစ္ဆာဟိ။ ဥစ္စော ဥမင်္ဂေါ အဋ္ဌာရသဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဝိသာလဒွါရော, တွံ ယထာရုစိယာ အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တော ရညော ပုရတော ဂစ္ဆာဟီ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော ကိရ သေနကဿ ဂမနံ ပုရတော ဝိစာရေတွာ ရာဇာနံ မဇ္ဈေ ကတွာ သယံ ပစ္ဆတော အဟောသိ။ ကိံ ကာရဏာ? ရာဇာ အလင်္ကတဥမင်္ဂံ ဩလောကေန္တော မာ သဏိကံ အဂမာသီတိ။ ဥမင်္ဂေ မဟာဇနဿ ယာဂုဘတ္တခါဒနီယာဒီနိ အပ္ပမာဏာနိ အဟေသုံ။ တေ မနုဿာ ခါဒန္တာ ပိဝန္တာ ဥမင်္ဂံ ဩလောကေန္တာ ဂစ္ဆန္တိ။ မဟာသတ္တော ‘‘ယာထ မဟာရာဇ, ယာထ မဟာရာဇာ’’တိ စောဒေန္တော ပစ္ဆတော ယာတိ။ ရာဇာ အလင်္ကတဒေဝသဘံ ဝိယ ဥမင်္ဂံ ဩလောကေန္တော ယာတိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ပုရတော သေနကော ယာတိ, ပစ္ဆတော စ မဟောသဓော၊
မဇ္ဈေ စ ရာဇာ ဝေဒေဟော, အမစ္စပရိဝါရိတော’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၄။)ရညော အာဂတဘာဝံ ဉတွာ တေ မာဏဝါ ရာဇမာတရဉ္စ ဒေဝိဉ္စ ပုတ္တဉ္စ ဓီတရဉ္စ ဥမင်္ဂါ နီဟရိတွာ မဟာဝိသာလမာဠကေ ဌပေသုံ။ ရာဇာပိ ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥမင်္ဂါ နိက္ခမိ။ တေ ရာဇာနဉ္စ ပဏ္ဍိတဉ္စ ဒိသွာ ‘‘နိဿံသယံ ပရဟတ္ထံ ဂတမှာ, အမှေ ဂဟေတွာ အာဂတေဟိ ပဏ္ဍိတဿ ပုရိသေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိံသု။ စူဠနိရာဇာပိ ကိရ ဝေဒေဟရညော ပလာယနဘယေန ဂင်္ဂါတော ဂါဝုတမတ္တဋ္ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ သော သန္နိသိန္နာယ ရတ္တိယာ တေသံ ဝိရဝံ သုတွာ ‘‘နန္ဒာဒေဝိယာ ဝိယ သဒ္ဒေါ’’တိ ဝတ္တုကာမောပိ ‘‘ကုဟိံ နန္ဒာဒေဝိံ ပဿိဿသီ’’တိ ပရိဟာသဘယေန န ကိဉ္စိ အာဟ။ မဟာသတ္တော ပန တသ္မိံ ဌာနေ ပဉ္စာလစန္ဒိံ ကုမာရိကံ ရတနရာသိမှိ ဌပေတွာ အဘိသိဉ္စိတွာ ‘‘မဟာရာဇ, တွံ ဣမိဿာ ကာရဏာ အာဂတော, အယံ တေ အဂ္ဂမဟေသီ ဟောတူ’’တိ အာဟ။ တီဏိ နာဝါသတာနိ ဥပဋ္ဌာပေသုံ, ရာဇာ ဝိသာလမာဠကာ ဩတရိတွာ အလင်္ကတနာဝံ အဘိရုဟိ။ တေပိ စတ္တာရော ခတ္တိယာ နာဝံ အဘိရုဟိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဥမင်္ဂါ နိက္ခမိတွာန, ဝေဒေဟော နာဝမာရုဟိ၊
အဘိရုဠှဉ္စ တံ ဉတွာ, အနုသာသိ မဟောသဓော။
‘‘အယံ တေ သသုရော ဒေဝ, အယံ သဿု ဇနာဓိပ၊
ယထာ မာတု ပဋိပတ္တိ, ဧဝံ တေ ဟောတု သဿုယာ။
‘‘ယထာပိ နိယကော ဘာတာ, သဥဒရိယော ဧကမာတုကော၊
ဧဝံ ပဉ္စာလစန္ဒော တေ, ဒယိတဗ္ဗော ရထေသဘ။
‘‘အယံ ပဉ္စာလစန္ဒီ တေ, ရာဇပုတ္တီ အဘိစ္ဆိတာ၊
ကာမံ ကရောဟိ တေ တာယ, ဘရိယာ တေ ရထေသဘာ’’တိ။
တတ္ထ အနုသာသီတိ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘ကဒါစိ ဧသော ကုဇ္ဈိတွာ စူဠနိရညော မာတရံ မာရေယျ, အဘိရူပါယ နန္ဒာဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေယျ, ရာဇကုမာရံ ဝါ မာရေယျ, ပဋိညမဿ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ တသ္မာ ‘‘အယံ တေ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော အနုသာသိ။ တတ္ထ အယံ တေ သသုရောတိ အယံ တဝ သသုရဿ စူဠနိရညော ပုတ္တော ပဉ္စာလစန္ဒိယာ ကနိဋ္ဌဘာတိကော, အယံ တေ ဣဒါနိ သသုရော။ အယံ သဿူတိ အယံ ဣမိဿာ မာတာ နန္ဒာဒေဝီ နာမ တဝ သဿု။ ယထာမာတူတိ ယထာ မာတု ပုတ္တာ ဝတ္တပ္ပဋိဝတ္တံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၅။)ကရောန္တိ, ဧဝံ တေ ဧတိဿာ ဟောတု, ဗလဝတိံ မာတုသညံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတွာ မာ နံ ကဒါစိ လောဘစိတ္တေန ဩလောကေဟိ။ နိယကောတိ အဇ္ဈတ္တိကော ဧကပိတရာ ဇာတော။ ဧကမာတုကောတိ ဧကမာတရာ ဇာတော။ ဒယိတဗ္ဗောတိ ပိယာယိတဗ္ဗော။ ဘရိယာတိ အယံ တေ ဘရိယာ, မာ ဧတိဿာ အဝမာနံ အကာသီတိ ရညော ပဋိညံ ဂဏှိ။
ရာဇာပိ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ ရာဇမာတရံ ပန အာရဗ္ဘ ကိဉ္စိ န ကထေသိ။ ကိံ ကာရဏာ? တဿာ မဟလ္လကဘာဝေနေဝ။ ဣဒံ ပန သဗ္ဗံ ဗောဓိသတ္တော တီရေ ဌတွာဝ ကထေသိ။ အထ နံ ရာဇာ မဟာဒုက္ခတော မုတ္တတာယ ဂန္တုကာမော ဟုတွာ ‘‘တာတ, တွံ တီရေ ဌိတောဝ ကထေသီ’’တိ ဝတွာ ဂါထမာဟ –
‘‘အာရုယှ နာဝံ တရမာနော, ကိံ နု တီရမှိ တိဋ္ဌသိ၊
ကိစ္ဆာ မုတ္တာမှ ဒုက္ခတော, ယာမ ဒါနိ မဟောသဓာ’’တိ။
မဟာသတ္တော ‘‘ဒေဝ, တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဂမနံ နာမ မယှံ အယုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘နေသ ဓမ္မော မဟာရာဇ, ယောဟံ သေနာယ နာယကော၊
သေနင်္ဂံ ပရိဟာပေတွာ, အတ္တာနံ ပရိမောစယေ။
‘‘နိဝေသနမှိ တေ ဒေဝ, သေနင်္ဂံ ပရိဟာပိတံ၊
တံ ဒိန္နံ ဗြဟ္မဒတ္တေန, အာနယိဿံ ရထေသဘာ’’တိ။
တတ္ထ ဓမ္မောတိ သဘာဝေါ။ နိဝေသနမှီတိ တံ နဂရံ သန္ဓာယာဟ။ ပရိမောစယေတိ ပရိမောစေယျံ။ ပရိဟာပိတန္တိ ဆဍ္ဍိတံ။ တေသု ဟိ မနုဿေသု ဒူရမဂ္ဂံ အာဂတတ္တာ ကေစိ ကိလန္တာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တာ ကေစိ ခါဒန္တာ ပိဝန္တာ အမှာကံ နိက္ခန္တဘာဝမ္ပိ န ဇာနိံသု, ကေစိ ဂိလာနာ။ မယာ သဒ္ဓိံ စတ္တာရော မာသေ ကမ္မံ ကတွာ မမ ဥပကာရကာ မနုဿာ စေတ္ထ ဗဟူ, န သက္ကာ မယာ ဧကမနုဿမ္ပိ ဆဍ္ဍေတွာ ဂန္တုံ, အဟံ ပန နိဝတ္တိတွာ သဗ္ဗမ္ပိ တံ တဝ သေနံ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဒိန္နံ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓံ အာနေဿာမိ။ တုမှေ, မဟာရာဇ, ကတ္ထစိ အဝိလမ္ဗန္တာ သီဃံ ဂစ္ဆထ။ မယာ ဧဝါ အန္တရာမဂ္ဂေ ဟတ္ထိဝါဟနာဒီနိ ဌပိတာနိ, ကိလန္တကိလန္တာနိ ပဟာယ သမတ္ထသမတ္ထေဟိ သီဃံ မိထိလမေဝ ပဝိသထာတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၆။)‘‘အပ္ပသေနော မဟာသေနံ, ကထံ ဝိဂ္ဂယှ ဌဿသိ၊
ဒုဗ္ဗလော ဗလဝန္တေန, ဝိဟညိဿသိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဂ္ဂယှာတိ ပရိပ္ဖရိတွာ။ ဝိဟညိဿသီတိ ဟညိဿသိ။
တတော ဗောဓိသတ္တော အာဟ –
‘‘အပ္ပသေနောပိ စေ မန္တီ, မဟာသေနံ အမန္တိနံ၊
ဇိနာတိ ရာဇာ ရာဇာနော, အာဒိစ္စောဝုဒယံ တမ’’န္တိ။
တတ္ထ မန္တီတိ မန္တာယ သမန္နာဂတော ပညဝါ ဥပါယကုသလော။ အမန္တိနန္တိ အနုပါယကုသလံ ဇိနာတိ, ပညဝါ ဒုပ္ပညံ ဇိနာတိ။ ရာဇာ ရာဇာနောတိ ဧကောပိ စ ဧဝရူပေါ ရာဇာ ဗဟူပိ ဒုပ္ပညရာဇာနော ဇိနာတိယေဝ။ ယထာ ကိန္တိ? အာဒိစ္စောဝုဒယံ တမန္တိ, ယထာ အာဒိစ္စော ဥဒယန္တော တမံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ အာလောကံ ဒဿေတိ, ဧဝံ ဇိနာတိ စေဝ သူရိယော ဝိယ ဝိရောစတိ စ။
ဣဒံ ဝတွာ မဟာသတ္တော ရာဇာနံ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ’’တိ ဝန္ဒိတွာ ဥယျောဇေသိ။ သော ‘‘မုတ္တော ဝတမှိ အမိတ္တဟတ္ထတော, ဣမိဿာ စ လဒ္ဓတ္တာ မနောရထောပိ မေ မတ္ထကံ ပတ္တော’’တိ ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏေ အာဝဇ္ဇေတွာ ဥပ္ပန္နပီတိပါမောဇ္ဇော ပဏ္ဍိတဿ ဂုဏေ သေနကဿ ကထေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘သုသုခံ ဝတ သံဝါသော, ပဏ္ဍိတေဟီတိ သေနက၊
ပက္ခီဝ ပဉ္ဇရေ ဗဒ္ဓေ, မစ္ဆေ ဇာလဂတေရိဝ၊
အမိတ္တဟတ္ထတ္တဂတေ, မောစယီ နော မဟောသဓော’’တိ။
တတ္ထ သုသုခံ ဝတာတိ အတိသုခံ ဝတ ဣဒံ, ယော သံဝါသော ပဏ္ဍိတေဟိ။ ဣတီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အမိတ္တဟတ္ထဂတေ မောစယိ နော မဟောသဓော, တသ္မာ, သေနက, ဝဒါမိ။ သုသုခံ ဝတ ဣဒံ, ယော ဧသ ပဏ္ဍိတေဟိ သံဝါသောတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၇။)တံ သုတွာ သေနကောပိ ပဏ္ဍိတဿ ဂုဏေ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘ဧဝမေတံ မဟာရာဇ, ပဏ္ဍိတာ ဟိ သုခါဝဟာ၊
ပက္ခီဝ ပဉ္ဇရေ ဗဒ္ဓေ, မစ္ဆေ ဇာလဂတေရိဝ၊
အမိတ္တဟတ္ထတ္တဂတေ, မောစယီ နော မဟောသဓော’’တိ။
အထ ဝေဒေဟရာဇာ နဒိံ ဥတ္တရိတွာ ယောဇနန္တရေ ယောဇနန္တရေ မဟာသတ္တေန ကာရိတဂါမံ သမ္ပတ္တော။ တတြဿ ဗောဓိသတ္တေန ဌပိတမနုဿာ ဟတ္ထိဝါဟနာဒီနိ စေဝ အန္နပါနာဒီနိ စ အဒံသု။ သော ကိလန္တေ ဟတ္ထိအဿရထာဒယော ဌပေတွာ ဣတရေ အာဒါယ တေဟိ သဒ္ဓိံ အညံ ဂါမံ ပါပုဏိ။ ဧတေနုပါယေန ယောဇနသတိကံ မဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ မိထိလံ ပါဝိသိ။ မဟာသတ္တောပိ ဥမင်္ဂဒွါရံ ဂန္တွာ အတ္တနာ သန္နဒ္ဓခဂ္ဂံ ဩမုဉ္စိတွာ ဥမင်္ဂဒွါရေ ဝါလုကံ ဝိယူဟိတွာ ဌပေသိ။ ဌပေတွာ စ ပန ဥမင်္ဂံ ပဝိသိတွာ ဥမင်္ဂေန ဂန္တွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ ပါသာဒံ အဘိရုယှ ဂန္ဓောဒကေန နှတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သယနဝရဂတော ‘‘မနောရထော မေ မတ္ထကံ ပတ္တော’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော နိပဇ္ဇိ။ အထ တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန စူဠနိရာဇာ သေနင်္ဂံ ဝိစာရယမာနော တံ နဂရံ ဥပါဂမိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ရက္ခိတွာ ကသိဏံ ရတ္တိံ, စူဠနေယျော မဟဗ္ဗလော၊
ဥဒေန္တံ အရုဏုဂ္ဂသ္မိံ, ဥပကာရိံ ဥပါဂမိ။
‘‘အာရုယှ ပဝရံ နာဂံ, ဗလဝန္တံ သဋ္ဌိဟာယနံ၊
ရာဇာ အဝေါစ ပဉ္စာလော, စူဠနေယျော မဟဗ္ဗလော။
‘‘သန္နဒ္ဓေါ မဏိဝမ္မေန, သရမာဒါယ ပါဏိနာ၊
ပေသိယေ အဇ္ဈဘာသိတ္ထ, ပုထုဂုမ္ဗေ သမာဂတေ’’တိ။
တတ္ထ ကသိဏန္တိ သကလံ နိဿေသံ။ ဥဒေန္တန္တိ ဥဒေန္တေ။ ဥပကာရိန္တိ ပဉ္စာလနဂရံ ဥပါဒါယ မဟာသတ္တေနကာရိတတ္တာ ‘‘ဥပကာရီ’’တိ လဒ္ဓနာမကံ တံ နဂရံ ဥပါဂမိ။ အဝေါစာတိ အတ္တနော သေနံ အဝေါစ။ ပေသိယေတိ အတ္တနော ပေသနကာရကေ။ အဇ္ဈဘာသိတ္ထာတိ အဓိအဘာသိတ္ထ, ပုရေတရမေဝ အဘာသိတ္ထ, ပုထုဂုမ္ဗေတိ ဗဟူသု သိပ္ပေသု ပတိဋ္ဌိတေ အနေကသိပ္ပဇာနနကေတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၈။)‘‘ဟတ္ထာရောဟေ အနီကဋ္ဌေ, ရထိကေ ပတ္တိကာရကေ၊
ဥပါသနမှိ ကတဟတ္ထေ, ဝါလဝေဓေ သမာဂတေ’’တိ။
တတ္ထ ဥပါသနမှီတိ ဓနုသိပ္ပေ။ ကတဟတ္ထေတိ အဝိရဇ္ဈနဝေဓိတာယ သမ္ပန္နဟတ္ထေ။
ဣဒါနိ ရာဇာ ဝေဒေဟံ ဇီဝဂ္ဂါဟံ ဂဏှာပေတုံ အာဏာပေန္တော အာဟ –
‘‘ပေသေထ ကုဉ္ဇရေ ဒန္တီ, ဗလဝန္တေ သဋ္ဌိဟာယနေ၊
မဒ္ဒန္တု ကုဉ္ဇရာ နဂရံ, ဝေဒေဟေန သုမာပိတံ။
‘‘ဝစ္ဆဒန္တမုခါ သေတာ, တိက္ခဂ္ဂါ အဋ္ဌိဝေဓိနော၊
ပဏုန္နာ ဓနုဝေဂေန, သမ္ပတန္တုတရီတရာ။
‘‘မာဏဝါ ဝမ္မိနော သူရာ, စိတြဒဏ္ဍယုတာဝုဓာ၊
ပက္ခန္ဒိနော မဟာနာဂါ, ဟတ္ထီနံ ဟောန္တု သမ္မုခါ။
‘‘သတ္တိယော တေလဓောတာယော, အစ္စိမန္တာ ပဘဿရာ၊
ဝိဇ္ဇောတမာနာ တိဋ္ဌန္တု, သတရံသီဝ တာရကာ။
‘‘အာဝုဓဗလဝန္တာနံ, ဂုဏိကာယူရဓာရိနံ၊
ဧတာဒိသာနံ ယောဓာနံ, သင်္ဂါမေ အပလာယိနံ၊
ဝေဒေဟော ကုတော မုစ္စိဿတိ, သစေ ပက္ခီဝ ကာဟိတိ။
‘‘တိံသ မေ ပုရိသနာဝုတျော, သဗ္ဗေဝေကေကနိစ္စိတာ၊
ယေသံ သမံ န ပဿာမိ, ကေဝလံ မဟီမံ စရံ။
‘‘နာဂါ စ ကပ္ပိတာ ဒန္တီ, ဗလဝန္တော သဋ္ဌိဟာယနာ၊
ယေသံ ခန္ဓေသု သောဘန္တိ, ကုမာရာ စာရုဒဿနာ။
‘‘ပီတာလင်္ကာရာ ပီတဝသနာ, ပီတုတ္တရနိဝါသနာ၊
နာဂခန္ဓေသု သောဘန္တိ, ဒေဝပုတ္တာဝ နန္ဒနေ။
‘‘ပါဌီနဝဏ္ဏာ နေတ္တိံသာ, တေလဓောတာ ပဘဿရာ၊
နိဋ္ဌိတာ နရဓီရေဘိ, သမဓာရာ သုနိဿိတာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၂၉၉။)‘‘ဝေလ္လာလိနော ဝီတမလာ, သိက္ကာယသမယာ ဒဠာ၊
ဂဟိတာ ဗလဝန္တေဘိ, သုပ္ပဟာရပ္ပဟာရိဘိ။
‘‘သုဝဏ္ဏထရုသမ္ပန္နာ, လောဟိတကစ္ဆုပဓာရိတာ၊
ဝိဝတ္တမာနာ သောဘန္တိ, ဝိဇ္ဇူဝဗ္ဘဃနန္တရေ။
‘‘ပဋာကာ ဝမ္မိနော သူရာ, အသိစမ္မဿ ကောဝိဒါ၊
ဓနုဂ္ဂဟာ သိက္ခိတရာ, နာဂခန္ဓေ နိပါတိနော။
‘‘ဧတာဒိသေဟိ ပရိက္ခိတ္တော, နတ္ထိ မောက္ခော ဣတော တဝ၊
ပဘာဝံ တေ န ပဿာမိ, ယေန တွံ မိထိလံ ဝဇေ’’တိ။
တတ္ထ ဒန္တီတိ သမ္ပန္နဒန္တေ။ ဝစ္ဆဒန္တမုခါတိ နိခါဒနသဒိသမုခါ။ ပဏုန္နာတိ ဝိဿဋ္ဌာ။ သမ္ပတန္တုတရီတရာတိ ဧဝရူပါ သရာ ဣတရီတရာ သမ္ပတန္တု သမာဂစ္ဆန္တု။ ဃနမေဃဝဿံ ဝိယ သရဝဿံ ဝဿထာတိ အာဏာပေသိ။ မာဏဝါတိ တရုဏယောဓာ။ ဝမ္မိနောတိ ဝမ္မဟတ္ထာ။ စိတြဒဏ္ဍယုတာဝုဓာတိ စိတြဒဏ္ဍယုတ္တေဟိ အာဝုဓေဟိ သမန္နာဂတာ။ ပက္ခန္ဒိနောတိ သင်္ဂါမပက္ခန္ဒိကာ။ မဟာနာဂါတိ မဟာနာဂေသု ကောဉ္စနာဒံ ကတွာ အာဂစ္ဆန္တေသုပိ နိစ္စလာ ဌတွာ တေသံ ဒန္တေ ဂဟေတွာ လုဉ္စိတုံ သမတ္ထာ ယောဓာ။ သတရံသီဝ တာရကာတိ သတရံသီ ဝိယ ဩသဓိတာရကာ။ အာဝုဓဗလဝန္တာနန္တိ အာဝုဓဗလေန ယုတ္တာနံ သမန္နာဂတာနံ။ ဂုဏိကာယူရဓာရိနန္တိ ဂုဏိ ဝုစ္စတိ ကဝစံ, ကဝစာနိ စေဝ ကာယူရာဘရဏာနိ စ ဓာရေန္တာနံ, ကဝစသင်္ခါတာနိ ဝါ ကာယူရာနိ ဓာရေန္တာနံ။ သစေ ပက္ခီဝ ကာဟိတီတိ သစေပိ ပက္ခီ ဝိယ အာကာသေ ပက္ခန္ဒနံ ကရိဿတိ, တထာပိ ကိံ မုစ္စိဿတီတိ ဝဒတိ။
တိံသ မေ ပုရိသနာဝုတျောတိ ပုရိသာနံ တိံသသဟဿာနိ နဝုတိသတာနိ တိံသနာဝုတျောတိ ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗေဝေကေကနိစ္စိတာတိ ဧတ္တကာ မယှံ ပရေသံ ဟတ္ထတော အာဝုဓံ ဂဟေတွာ ပစ္စာမိတ္တာနံ သီသပါတနသမတ္ထာ ဧကေကံ ဝိစိနိတွာ ဂဟိတာ အနိဝတ္တိနော ယောဓာတိ ဒဿေတိ။ ကေဝလံ မဟီမံ စရန္တိ သကလမ္ပိ ဣမံ မဟိံ စရန္တော ယေသံ သမံ သဒိသံ န ပဿာမိ, ကုတော ဥတ္တရိတရံ, တေယေဝ မေ ယောဓာ ဧတ္တကာတိ ဒဿေတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀၀။)စာရုဒဿနာတိ စာရု ဝုစ္စတိ သုဝဏ္ဏံ, သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာတိ အတ္ထော။ ပီတာလင်္ကာရာတိ ပီတဝဏ္ဏသုဝဏ္ဏာလင်္ကာရာ။ ပီတဝသနာတိ ပီတဝဏ္ဏသုဝဏ္ဏဝတ္ထာ။ ပီတုတ္တရနိဝါသနာတိ ပီတဥတ္တရာသင်္ဂနိဝတ္ထာ။ ပါဌီနဝဏ္ဏာတိ ပါသာဏမစ္ဆသဒိသာ။ နေတ္တိံသာတိ ခဂ္ဂါ။ နရဓီရေဘီတိ ပဏ္ဍိတပုရိသေဟိ။ သုနိဿိတာတိ သုနိသိတာ အတိတိခိဏာ။
ဝေလ္လာလိနောတိ ဌိတမဇ္ဈနှိကေ သူရိယော ဝိယ ဝိဇ္ဇောတမာနာ။ သိက္ကာယသမယာတိ သတ္တ ဝါရေ ကောဉ္စသကုဏေ ခါဒါပေတွာ ဂဟိတေန သိက္ကာယသေန ကတာ။ သုပ္ပဟာရပ္ပဟာရိဘီတိ ဒဠှပ္ပဟာရေဟိ ယောဓေဟိ။ လောဟိတကစ္ဆုပဓာရိတာတိ လောဟိတဝဏ္ဏာယ ကောသိယာ သမန္နာဂတာ။ ပဋာကာတိ အာကာသေ ပရိဝတ္တနသမတ္ထာ။ သူရာတိ ဇာတိသူရာ။ အသိစမ္မဿ ကောဝိဒါတိ ဧတေသံ ဂဟဏေ ကုသလာ။ ဓနုဂ္ဂဟာတိ ဓနုဂ္ဂဟကာ။ သိက္ခိတရာတိ ဧတသ္မိံ ဓနုဂ္ဂဟဏေ အတိဝိယ သိက္ခိတာ။ နာဂခန္ဓေ နိပါတိနောတိ ဟတ္ထိက္ခန္ဓေ ခဂ္ဂေန ဆိန္ဒိတွာ နိပါတနသမတ္ထာ။ နတ္ထိ မောက္ခောတိ အမ္ဘော, ဝေဒေဟ, တွံ ပဌမံ တာဝ ဂဟပတိပုတ္တဿာနုဘာဝေန မုတ္တောသိ, ဣဒါနိ ပန နတ္ထိ တဝ မောက္ခောတိ ဝဒတိ။ ပဘာဝံ တေတိ ဣဒါနိ တေ ရာဇာနုဘာဝံ န ပဿာမိ, ယေန တွံ မိထိလံ ဂမိဿသိ ခိပ္ပံ, ဇာလေ ပဝိဋ္ဌမစ္ဆော ဝိယ ဇာတောသီတိ။
စူဠနိရာဇာ ဝေဒေဟံ တဇ္ဇေန္တော ‘‘ဣဒါနိ နံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝဇိရင်္ကုသေန နာဂံ စောဒေန္တော ‘‘ဂဏှထ, ဘိန္ဒထ, ဝိဇ္ဈထာ’’တိ သေနံ အာဏာပေန္တော ဥပကာရိနဂရံ အဝတ္ထရန္တော ဝိယ ဥပါဂမိ။ အထ နံ မဟာသတ္တဿ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာ ‘‘ကော ဇာနာတိ, ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကေ ဂဟေတွာ ပရိဝါရယိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဗောဓိသတ္တော သိရိသယနာ ဝုဋ္ဌာယ ကတသရီရပ္ပဋိဇဂ္ဂနော ဘုတ္တပါတရာသော အလင်္ကတပ္ပဋိယတ္တော သတသဟဿဂ္ဃနကံ ကာသိကဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ရတ္တကမ္ဗလံ ဧကံသေ ကရိတွာ သတ္တရတနဝိစိတ္တံ ဝလဉ္ဇနဒဏ္ဍကံ အာဒါယ သုဝဏ္ဏပါဒုကံ အာရုယှ ဒေဝစ္ဆရာယ ဝိယ အလင်္ကတဣတ္ထိယာ ဝါလဗီဇနိယာ ဗီဇိယမာနော အလင်္ကတပါသာဒေ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတွာ စူဠနိရညော အတ္တာနံ ဒဿေန္တော သက္ကဒေဝရာဇလီလာယ အပရာပရံ စင်္ကမိ။ စူဠနိရာဇာပိ တဿ ရူပသိရိံ ဩလောကေတွာ စိတ္တံ ပသာဒေတုံ နာသက္ခိ, ‘‘ဣဒါနိ နံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀၁။)တုရိတတုရိတောဝ ဟတ္ထိံ ပေသေသိ။ ပဏ္ဍိတော စိန္တေသိ ‘‘အယံ ‘ဝေဒေဟော မေ လဒ္ဓေါ’တိ သညာယ တုရိတတုရိတောဝ အာဂစ္ဆတိ, န ဇာနာတိ အတ္တနော ပုတ္တဒါရံ ဂဟေတွာ အမှာကံ ရညော ဂတဘာဝံ, သုဝဏ္ဏာဒါသသဒိသံ မမ မုခံ ဒဿေတွာ ကထေဿာမိ တေန သဒ္ဓိ’’န္တိ။ သော ဝါတပါနေ ဌိတောဝ မဓုရဿရံ နိစ္ဆာရေတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘ကိံ နု သန္တရမာနောဝ, နာဂံ ပေသေသိ ကုဉ္ဇရံ၊
ပဟဋ္ဌရူပေါ အာပတသိ, သိဒ္ဓတ္ထောသ္မီတိ မညသိ။
‘‘ဩဟရေတံ ဓနုံ စာပံ, ခုရပ္ပံ ပဋိသံဟရ၊
ဩဟရေတံ သုဘံ ဝမ္မံ, ဝေဠုရိယမဏိသန္ထတ’’န္တိ။
တတ္ထ ကုဉ္ဇရန္တိ သေဋ္ဌံ။ ပဟဋ္ဌရူပေါတိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌစိတ္တော သောမနဿဇာတော။ အာပတသီတိ အာဂစ္ဆသိ။ သိဒ္ဓတ္ထောသ္မီတိ နိပ္ဖန္နတ္ထောသ္မိ, မနောရထော မေ မတ္ထကံ ပတ္တောတိ မညသိ။ ဩဟရေတန္တိ ဣမံ စာပသင်္ခါတံ ဓနုံ ဩဟရ, အဝဟရ, ဆဍ္ဍေဟိ, ကော နု တေ ဧတေနတ္ထော။ ပဋိသံဟရာတိ အပနေတွာ အညဿ ဝါ ဒေဟိ, ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ ဌာနေ ဌပေဟိ, ကိံ ခုရပ္ပေန ကရိဿသိ။ ဝမ္မန္တိ ဧတံ ဝမ္မမ္ပိ အပနေဟိ။ ဣဒံ တယာ ဟိယျော ပဋိမုက္ကံ ဘဝိဿတိ, ဆဍ္ဍေဟိ နံ, မာ တေ သရီရံ ဥပ္ပဏ္ဍုကံ အဟောသိ, အကိလမေတွာ ပါတောဝ နဂရံ ပဝိသာဟီတိ ရညာ သဒ္ဓိံ ကေဠိမကာသိ။
သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဂဟပတိပုတ္တော မယာ သဒ္ဓိံ ကေဠိံ ကရောတိ, အဇ္ဇ တေ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ တံ တဇ္ဇေန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ပသန္နမုခဝဏ္ဏောသိ, မှိတပုဗ္ဗဉ္စ ဘာသသိ၊
ဟောတိ ခေါ မရဏကာလေ, ဧဒိသီ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါ’’တိ။
တတ္ထ မှိတပုဗ္ဗဉ္စာတိ ပဌမံ မှိတံ ကတွာ ပစ္ဆာ ဘာသန္တော မှိတပုဗ္ဗမေဝ ဘာသသိ, မံ ကိသ္မိဉ္စိ န ဂဏေသိ။ ဟောတိ ခေါတိ မရဏကာလေ နာမ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါ ဟောတိယေဝ, တသ္မာ တွံ ဝိရောစသိ, အဇ္ဇ တေ သီသံ ဆိန္ဒိတွာ ဇယပါနံ ပိဝိဿာမာတိ။
ဧဝံ တဿ တေန သဒ္ဓိံ ကထနကာလေ မဟာဗလကာယော မဟာသတ္တဿ ရူပသိရိံ ဒိသွာ ‘‘အမ္ဘော, အမှာကံ ရာဇာ မဟောသဓပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀၂။)မန္တေတိ, ကိံ နု ခေါ ကထေသိ, ဧတေသံ ကထံ သုဏိဿာမာ’’တိ ရညော သန္တိကမေဝ အဂမာသိ။ ပဏ္ဍိတောပိ တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘န မံ ‘မဟောသဓပဏ္ဍိတော’တိ ဇာနာသိ။ နာဟံ အတ္တာနံ မာရေတုံ ဒဿာမိ, မန္တော တေ, ဒေဝ, ဘိန္နော, ကေဝဋ္ဋေန စ တယာ စ ဟဒယေန စိန္တိတံ န ဇာတံ, မုခေန ကထိတမေဝ ဇာတ’’န္တိ ပကာသေန္တော အာဟ –
မောဃံ တေ ဂဇ္ဇိတံ ရာဇ, ဘိန္နမန္တောသိ ခတ္တိယ၊
ဒုဂ္ဂဏှောသိ တယာ ရာဇာ, ခဠုင်္ကေနေဝ သိန္ဓဝေါ။
‘‘တိဏ္ဏော ဟိယျော ရာဇာ ဂင်္ဂံ, သာမစ္စော သပရိဇ္ဇနော၊
ဟံသရာဇံ ယထာ ဓင်္ကော, အနုဇ္ဇဝံ ပတိဿသီ’’တိ။
တတ္ထ ဘိန္နမန္တောသီတိ ယော တယာ ကေဝဋ္ဋေန သဒ္ဓိံ သယနဂဗ္ဘေ မန္တော ဂဟိတော, တံ မန္တံ န ဇာနာတီတိ မာ သညံ ကရိ, ပဂေဝ သော မယာ ဉာတော, ဘိန္နမန္တော အသိ ဇာတော။ ဒုဂ္ဂဏှောသိ တယာတိ မဟာရာဇ, တယာ အမှာကံ ရာဇာ အဿခဠုင်္ကေန သိန္ဓဝေါ ဝိယ ဒုဂ္ဂဏှောသိ, ခဠုင်္ကံ အာရုဠှေန ဇဝသမ္ပန္နံ အာဇာနီယံ အာရုယှ ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဂဟေတုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။ ခဠုင်္ကော ဝိယ ဟိ ကေဝဋ္ဋော, တံ အာရုဠှပုရိသော ဝိယ တွံ, ဇဝသမ္ပန္နော သိန္ဓဝေါ ဝိယ အဟံ, တံ အာရုဠှပုရိသော ဝိယ အမှာကံ ရာဇာတိ ဒဿေတိ။ တိဏ္ဏော ဟိယျောတိ ဟိယျောဝ ဥတ္တိဏ္ဏော။ သော စ ခေါ သာမစ္စော သပရိဇနော, န ဧကကောဝ ပလာယိတွာ ဂတော။ အနုဇ္ဇဝန္တိ သစေ ပန တွံ တံ အနုဇဝိဿသိ အနုဗန္ဓိဿသိ, အထ ယထာ သုဝဏ္ဏဟံသရာဇံ အနုဇဝန္တော ဓင်္ကော အန္တရာဝ ပတိဿတိ, ဧဝံ ပတိဿသိ, အန္တရာဝ ဝိနာသံ ပါပုဏိဿသီတိ ဝဒတိ။
ဣဒါနိ သော အဆမ္ဘိတကေသရသီဟော ဝိယ ဥဒါဟရဏံ အာဟရန္တော အာဟ –
‘‘သိင်္ဂါလာ ရတ္တိဘာဂေန, ဖုလ္လံ ဒိသွာန ကိံသုကံ၊
မံသပေသီတိ မညန္တာ, ပရိဗျူဠှာ မိဂါဓမာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀၃။)‘‘ဝီတိဝတ္တာသု ရတ္တီသု, ဥဂ္ဂတသ္မိံ ဒိဝါကရေ၊
ကိံ သုကံ ဖုလ္လိတံ ဒိသွာ, အာသစ္ဆိန္နာ မိဂါဓမာ။
‘‘ဧဝမေဝ တုဝံ ရာဇ, ဝေဒေဟံ ပရိဝါရိယ၊
အာသစ္ဆိန္နော ဂမိဿသိ, သိင်္ဂါလာ ကိံသုကံ ယထာ’’တိ။
တတ္ထ ဒိသွာနာတိ စန္ဒာလောကေန ဩလောကေတွာ။ ပရိဗျူဠှာတိ ပါတောဝ မံသပေသိံ ခါဒိတွာ ဂမိဿာမာတိ ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌံသု။ ဝီတိဝတ္တာသူတိ တေ ယာသု ယာသု ရတ္တီသု ဧဝံ အဋ္ဌံသု, တာသု တာသု ရတ္တီသု အတီတာသု။ ဒိသွာတိ သူရိယာလောကေန ကိံသုကံ ဒိသွာ ‘‘န ဣဒံ မံသ’’န္တိ ဉတွာ ဆိန္နာသာ ဟုတွာ ပလာယိံသု။ သိင်္ဂါလာတိ ယထာ သိင်္ဂါလာ ကိံသုကံ ပရိဝါရေတွာ အာသစ္ဆိန္နာ ဂတာ, ဧဝံ တုဝမ္ပိ ဣဓ ဝေဒေဟရညော နတ္ထိဘာဝံ ဉတွာ အာသစ္ဆိန္နော ဟုတွာ ဂမိဿသိ, သေနံ ဂဟေတွာ ပလာယိဿသီတိ ဒီပေတိ။
ရာဇာ တဿ အဆမ္ဘိတဝစနံ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဂဟပတိပုတ္တော အတိသူရော ဟုတွာ ကထေသိ, နိဿံသယံ ဝေဒေဟော ပလာတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော အတိဝိယ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဂဟပတိပုတ္တံ နိဿာယ ဥဒရသာဋကဿပိ အဿာမိကာ ဇာတာ, ဣဒါနိ တေန အမှာကံ ဟတ္ထဂတော ပစ္စာမိတ္တော ပလာပိတော, ဗဟုဿ ဝတ နော အနတ္ထဿ ကာရကော, ဥဘိန္နံ ကတ္တဗ္ဗကာရဏံ ဣမဿေဝ ကရိဿာမီ’’တိ တဿ ကာရဏံ ကာတုံ အာဏာပေန္တော အာဟ –
‘‘ဣမဿ ဟတ္ထေ ပါဒေ စ, ကဏ္ဏနာသဉ္စ ဆိန္ဒထ၊
ယော မေ အမိတ္တံ ဟတ္ထဂတံ, ဝေဒေဟံ ပရိမောစယိ။
‘‘ဣမံ မံသံဝ ပါတဗျံ, သူလေ ကတွာ ပစန္တု နံ၊
ယော မေ အမိတ္တံ ဟတ္ထဂတံ, ဝေဒေဟံ ပရိမောစယိ။
‘‘ယထာပိ အာသဘံ စမ္မံ, ပထဗျာ ဝိတနီယတိ၊
သီဟဿ အထော ဗျဂ္ဃဿ, ဟောတိ သင်္ကုသမာဟတံ။
‘‘ဧဝံ တံ ဝိတနိတွာန, ဝေဓယိဿာမိ သတ္တိယာ၊
ယော မေ အမိတ္တံ ဟတ္ထဂတံ, ဝေဒေဟံ ပရိမောစယီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀၄။)တတ္ထ ပါတဗျန္တိ ပါစယိတဗ္ဗံ ပစိတဗ္ဗယုတ္တကံ မိဂါဒီနံ မံသံ ဝိယ ဣမံ ဂဟပတိပုတ္တံ သူလေ အာဝုဏိတွာ ပစန္တု။ သီဟဿ အထော ဗျဂ္ဃဿာတိ ဧတေသဉ္စ ယထာ စမ္မံ သင်္ကုသမာဟတံ ဟောတိ, ဧဝံ ဟောတု။ ဝေဓယိဿာမီတိ ဝိဇ္ဈာပေဿာမိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ဟသိတံ ကတွာ ‘‘အယံ ရာဇာ အတ္တနော ဒေဝိယာ စ ဗန္ဓဝါနဉ္စ မယာ မိထိလံ ပဟိတဘာဝံ န ဇာနာတိ, တေန မေ ဣမံ ကမ္မကာရဏံ ဝိစာရေတိ, ကောဓဝသေန ခေါ ပန မံ ဥသုနာ ဝါ ဝိဇ္ဈေယျ, အညံ ဝါ အတ္တနော ရုစ္စနကံ ကရေယျ, သောကာတုရံ ဣမံ ဝေဒနာပ္ပတ္တံ ကတွာ ဟတ္ထိပိဋ္ဌေယေဝ ဝိသညိံ နံ နိပဇ္ဇာပေတုံ တံ ကာရဏံ အာရောစေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘သစေ မေ ဟတ္ထေ ပါဒေ စ, ကဏ္ဏနာသဉ္စ ဆေစ္ဆသိ၊
ဧဝံ ပဉ္စာလစန္ဒဿ, ဝေဒေဟော ဆေဒယိဿတိ။
‘‘သစေ မေ ဟတ္ထေ ပါဒေ စ, ကဏ္ဏနာသဉ္စ ဆေစ္ဆသိ၊
ဧဝံ ပဉ္စာလစန္ဒိယာ, ဝေဒေဟော ဆေဒယိဿတိ။
‘‘သစေ မေ ဟတ္ထေ ပါဒေ စ, ကဏ္ဏနာသဉ္စ ဆေစ္ဆသိ၊
ဧဝံ နန္ဒာယ ဒေဝိယာ, ဝေဒေဟော ဆေဒယိဿတိ။
‘‘သစေ မေ ဟတ္ထေ ပါဒေ စ, ကဏ္ဏနာသဉ္စ ဆေစ္ဆသိ၊
ဧဝံ တေ ပုတ္တဒါရဿ, ဝေဒေဟော ဆေဒယိဿတိ။
‘‘သစေ မံသံဝ ပါတဗျံ, သူလေ ကတွာ ပစိဿသိ၊
ဧဝံ ပဉ္စာလစန္ဒဿ, ဝေဒေဟော ပါစယိဿတိ။
‘‘သစေ မံသံဝ ပါတဗျံ, သူလေ ကတွာ ပစိဿသိ၊
ဧဝံ ပဉ္စာလစန္ဒိယာ, ဝေဒေဟော ပါစယိဿတိ။
‘‘သစေ မံသံဝ ပါတဗျံ, သူလေ ကတွာ ပစိဿသိ၊
ဧဝံ နန္ဒာယ ဒေဝိယာ, ဝေဒေဟော ပါစယိဿတိ။
‘‘သစေ မံသံဝ ပါတဗျံ, သူလေ ကတွာ ပစိဿသိ၊
ဧဝံ တေ ပုတ္တဒါရဿ, ဝေဒေဟော ပါစယိဿတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀၅။)‘‘သစေ မံ ဝိတနိတွာန, ဝေဓယိဿသိ သတ္တိယာ၊
ဧဝံ ပဉ္စာလစန္ဒဿ, ဝေဒေဟော ဝေဓယိဿတိ။
‘‘သစေ မံ ဝိတနိတွာန, ဝေဓယိဿသိ သတ္တိယာ၊
ဧဝံ ပဉ္စာလစန္ဒိယာ, ဝေဒေဟော ဝေဓယိဿတိ။
‘‘သစေ မံ ဝိတနိတွာန, ဝေဓယိဿသိ သတ္တိယာ၊
ဧဝံ နန္ဒာယ ဒေဝိယာ, ဝေဒေဟော ဝေဓယိဿတိ။
‘‘သစေ မံ ဝိတနိတွာန, ဝေဓယိဿသိ သတ္တိယာ၊
ဧဝံ တေ ပုတ္တဒါရဿ, ဝေဒေဟော ဝေဓယိဿတိ၊
ဧဝံ နော မန္တိတံ ရဟော, ဝေဒေဟေန မယာ သဟ။
‘‘ယထာပိ ပလသတံ စမ္မံ, ကောန္တိမန္တာသုနိဋ္ဌိတံ၊
ဥပေတိ တနုတာဏာယ, သရာနံ ပဋိဟန္တဝေ။
‘‘သုခါဝဟော ဒုက္ခနုဒေါ, ဝေဒေဟဿ ယသဿိနော၊
မတိံ တေ ပဋိဟညာမိ, ဥသုံ ပလသတေန ဝါ’’တိ။
တတ္ထ ဆေဒယိဿတီတိ ‘‘ပဏ္ဍိတဿ ကိရ စူဠနိနာ ဟတ္ထပါဒါ ဆိန္နာ’’တိ သုတွာဝ ဆေဒယိဿတိ။ ပုတ္တဒါရဿာတိ မမ ဧကဿ ဆိန္ဒနပစ္စယာ တဝ ဒွိန္နံ ပုတ္တာနဉ္စေဝ အဂ္ဂမဟေသိယာ စာတိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဇနာနံ အမှာကံ ရာဇာ ဆေဒယိဿတိ။ ဧဝံ နော မန္တိတံ ရဟောတိ မဟာရာဇ, မယာ စ ဝေဒေဟရာဇေန စ ဧဝံ ရဟသိ မန္တိတံ ‘‘ယံ ယံ ဣဓ မယှံ စူဠနိရာဇာ ကာရေတိ, တံ တံ တတ္ထ တဿ ပုတ္တဒါရာနံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ပလသတန္တိ ပလသတပ္ပမာဏံ ဗဟူ ခါရေ ခါဒါပေတွာ မုဒုဘာဝံ ဥပနီတံ စမ္မံ။ ကောန္တိမန္တာသုနိဋ္ဌိတန္တိ ကောန္တိမန္တာ ဝုစ္စတိ စမ္မကာရသတ္ထံ, တာယ ကန္တနလိခိတာနံ ဝသေန ကတတ္တာ သုဋ္ဌု နိဋ္ဌိတံ။ တနုတာဏာယာတိ ယထာ တံ စမ္မံ သင်္ဂါမေ သရာနံ ပဋိဟန္တဝေ သရီရတာဏံ ဥပေတိ, သရေ ပဋိဟနိတွာ သရီရံ ရက္ခတိ။ သုခါဝဟောတိ မဟာရာဇ, အဟမ္ပိ အမှာကံ ရညော ပစ္စာမိတ္တာနံ ဝါရဏတ္ထေန တံ သရပရိတ္တာဏစမ္မံ ဝိယ သုခါဝဟော။ ဒုက္ခနုဒေါတိ ကာယိကသုခစေတသိကသုခဉ္စ အာဝဟာမိ, ဒုက္ခဉ္စ နုဒေမိ။ မတိန္တိ တသ္မာ တဝ မတိံ ပညံ ဥသုံ တေန ပလသတစမ္မေန ဝိယ အတ္တနော မတိယာ ပဋိဟနိဿာမီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀၆။)တံ သုတွာ ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ဂဟပတိပုတ္တော ကိံ ကထေတိ, ယထာ ကိရ အဟံ ဧတဿ ကရိဿာမိ, ဧဝံ ဝေဒေဟရာဇာ မမ ပုတ္တဒါရာနံ ကမ္မကာရဏံ ကရိဿတိ, န ဇာနာတိ မမ ပုတ္တဒါရာနံ အာရက္ခဿ သုသံဝိဟိတဘာဝံ, ‘ဣဒါနိ မာရေဿတီ’တိ မရဏဘယေန ဝိလပတိ, နာဿ ဝစနံ သဒ္ဒဟာမီ’’တိ။ မဟာသတ္တော ‘‘အယံ မံ မရဏဘယေန ကထေတီတိ မညတိ, ဇာနာပေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ဣင်္ဃ ပဿ မဟာရာဇ, သုညံ အန္တေပုရံ တဝ၊
ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, တဝ မာတာ စ ခတ္တိယ၊
ဥမင်္ဂါ နီဟရိတွာန, ဝေဒေဟဿုပနာမိတာ’’တိ။
တတ္ထ ဥမင်္ဂါတိ မဟာရာဇ, မယာ အတ္တနော မာဏဝေ ပေသေတွာ ပါသာဒါ ဩတရာပေတွာ ဇင်္ဃဥမင်္ဂေန အာဟရာပေတွာ မဟာဥမင်္ဂါ နီဟရိတွာ ဗန္ဓဝါ တေ ဝေဒေဟဿ ဥပနာမိတာတိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ပဏ္ဍိတော အတိဝိယ ဒဠှံ ကတွာ ကထေတိ, မယာ စ ရတ္တိဘာဂေ ဂင်္ဂါပဿေ နန္ဒာဒေဝိယာ သဒ္ဒေါ ဝိယ သုတော, မဟာပညော ပဏ္ဍိတော ကဒါစိ သစ္စံ ဘဏေယျာ’’တိ။ သော ဥပ္ပန္နဗလဝသောကောပိ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ အသောစန္တော ဝိယ ဧကံ အမစ္စံ ပက္ကောသာပေတွာ ဇာနနတ္ထာယ ပေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘ဣင်္ဃ အန္တေပုရံ မယှံ, ဂန္တွာန ဝိစိနာထ နံ၊
ယထာ ဣမဿ ဝစနံ, သစ္စံ ဝါ ယဒိ ဝါ မုသာ’’တိ။
သော သပရိဝါရော ရာဇနိဝေသနံ ဂန္တွာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ အန္တော ပဝိသိတွာ ဟတ္ထပါဒေ ဗန္ဓိတွာ မုခဉ္စ ပိဒဟိတွာ နာဂဒန္တကေသု ဩလဂ္ဂိတေ အန္တေပုရပါလကေ စ ခုဇ္ဇဝါမနကာဒယော စ ဘာဇနာနိ ဘိန္ဒိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိပ္ပကိဏ္ဏခါဒနီယဘောဇနီယဉ္စ ရတနဃရဒွါရာနိ ဝိဝရိတွာ ကတရတနဝိလောပံ ဝိဝဋဒွါရံ သိရိဂဗ္ဘဉ္စ ယထာဝိဝဋေဟိ ဧဝ ဝါတပါနေဟိ ပဝိသိတွာ စရမာနံ ကာကဂဏဉ္စ ဆဍ္ဍိတဂါမသဒိသံ သုသာနဘူမိယံ ဝိယ စ နိဿိရိကံ ရာဇနိဝေသနဉ္စ ဒိသွာ ပုနာဂန္တွာ ရညော အာရောစေန္တော အာဟ –
‘‘ဧဝမေတံ မဟာရာဇ, ယထာ အာဟ မဟောသဓော၊
သုညံ အန္တေပုရံ သဗ္ဗံ, ကာကပဋ္ဋနကံ ယထာ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀၇။)တတ္ထ ကာကပဋ္ဋနကံ ယထာတိ မစ္ဆဂန္ဓေန အာဂတေဟိ ကာကဂဏေဟိ သမာကိဏ္ဏော သမုဒ္ဒတီရေ ဆဍ္ဍိတဂါမကော ဝိယ။
တံ သုတွာ ရာဇာ စတုန္နံ ဇနာနံ ပိယဝိပ္ပယောဂသမ္ဘဝေန သောကေန ကမ္ပမာနော ‘‘ဣဒံ မမ ဒုက္ခံ ဂဟပတိပုတ္တံ နိဿာယ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဒဏ္ဍေန ဃဋ္ဋိတော အာသီဝိသော ဝိယ ဗောဓိသတ္တဿ အတိဝိယ ကုဇ္ဈိ။ မဟာသတ္တော တဿာကာရံ ဒိသွာ ‘‘အယံ ရာဇာ မဟာယသော ကဒါစိ ကောဓဝသေန ‘ကိံ မမ ဧတေဟီ’တိ ခတ္တိယမာနေန မံ ဝိဟေဌေယျ, ယံနူနာဟံ နန္ဒာဒေဝိံ ဣမိနာ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဝိယ ကရောန္တော တဿာ သရီရဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေယျံ။ အထ သော တံ အနုဿရိတွာ ‘သစာဟံ မဟောသဓံ မာရေဿာမိ, ဧဝရူပံ ဣတ္ထိရတနံ န လဘိဿာမိ, အမာရေန္တော ပုန တံ လဘိဿာမီ’တိ အတ္တနော ဘရိယာယ သိနေဟေန န ကိဉ္စိ မယှံ ကရိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ အတ္တနော အနုရက္ခဏတ္ထံ ပါသာဒေ ဌိတောဝ ရတ္တကမ္ဗလန္တရာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဗာဟုံ နီဟရိတွာ တဿာ ဂတမဂ္ဂါစိက္ခနဝသေန ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
‘‘ဣတော ဂတာ မဟာရာဇ, နာရီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနာ၊
ကောသမ္ဗဖလကသုဿောဏီ, ဟံသဂဂ္ဂရဘာဏိနီ။
‘‘ဣတော နီတာ မဟာရာဇ, နာရီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘနာ၊
ကောသေယျဝသနာ သာမာ, ဇာတရူပသုမေခလာ။
‘‘သုရတ္တပါဒါ ကလျာဏီ, သုဝဏ္ဏမဏိမေခလာ၊
ပါရေဝတက္ခီ သုတနူ, ဗိမ္ဗောဋ္ဌာ တနုမဇ္ဈိမာ။
‘‘သုဇာတာ ဘုဇလဋ္ဌီဝ, ဝေဒီဝ တနုမဇ္ဈိမာ၊
ဒီဃဿာ ကေသာ အသိတာ, ဤသကဂ္ဂပဝေလ္လိတာ။
‘‘သုဇာတာ မိဂဆာပါဝ, ဟေမန္တဂ္ဂိသိခါရိဝ၊
နဒီဝ ဂိရိဒုဂ္ဂေသု, သဉ္ဆန္နာ ခုဒ္ဒဝေဠုဘိ။
‘‘နာဂနာသူရု ကလျာဏီ, ပရမာ တိမ္ဗရုတ္ထနီ၊
နာတိဒီဃာ နာတိရဿာ, နာလောမာ နာတိလောမသာ’’တိ။
တတ္ထ ဣတောတိ ဥမင်္ဂံ ဒဿေတိ။ ကောသမ္ဗဖလကသုဿောဏီတိ ဝိသာလကဉ္စနဖလကံ ဝိယ သုန္ဒရသောဏီ။ ဟံသဂဂ္ဂရဘာဏိနီတိ ဂေါစရတ္ထာယ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀၈။)ဝိစရန္တာနံ ဟံသပေါတကာနံ ဝိယ ဂဂ္ဂရေန မဓုရေန သရေန သမန္နာဂတာ။ ကောသေယျဝသနာတိ ကဉ္စနခစိတကောသေယျဝတ္ထဝသနာ။ သာမာတိ သုဝဏ္ဏသာမာ။ ပါရေဝတက္ခီတိ ပဉ္စသု ပသာဒေသု ရတ္တဋ္ဌာနေ ပါရေဝတသကုဏိသဒိသက္ခီ။ သုတနူတိ သောဘနသရီရာ။ ဗိမ္ဗောဋ္ဌာတိ ဗိမ္ဗဖလံ ဝိယ သုရဇ္ဇိတမဋ္ဌောဋ္ဌပရိယောသာနာ။ တနုမဇ္ဈိမာတိ ကရမိတတနုမဇ္ဈိမာ။ သုဇာတာ ဘုဇလဋ္ဌီဝါတိ ဝိဇမ္ဘနကာလေ ဝါတေရိတရတ္တပလ္လဝဝိလာသိနီ သုဇာတာ ဘုဇလတာ ဝိယ ဝိရောစတိ။ ဝေဒီဝါတိ ကဉ္စနဝေဒိ ဝိယ တနုမဇ္ဈိမာ။ ဤသကဂ္ဂပဝေလ္လိတာတိ ဤသကံ အဂ္ဂေသု ဩနတာ။ ဤသကဂ္ဂပဝေလ္လိတာ ဝါ နေတ္တိံသာယ အဂ္ဂံ ဝိယ ဝိနတာ။
မိဂဆာပါဝါတိ ပဗ္ဗတသာနုမှိ သုဇာတာ ဧကဝဿိကဗျဂ္ဃပေါတိကာ ဝိယ ဝိလာသကုတ္တိယုတ္တာ။ ဟေမန္တဂ္ဂိသိခါရိဝါတိ ဩဘာသသမ္ပန္နတာယ ဟေမန္တေ အဂ္ဂိသိခါ ဝိယ သောဘတိ။ ခုဒ္ဒဝေဠုဘီတိ ယထာ ခုဒ္ဒကေဟိ ဥဒကဝေဠူဟိ သဉ္ဆန္နာ နဒီ သောဘတိ, ဧဝံ တနုကလောမာယ လောမရာဇိယာ သောဘတိ။ ကလျာဏီတိ ဆဝိမံသကေသနှာရုအဋ္ဌီနံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓေန ကလျာဏေန သမန္နာဂတာ။ ပရမာ တိမ္ဗရုတ္ထနီတိ တိမ္ဗရုတ္ထနီ ပရမာ ဥတ္တမာ, သုဝဏ္ဏဖလကေ ဌပိတသုဝဏ္ဏဝဏ္ဏတိမ္ဗရုဖလဒွယမိဝဿာ သုသဏ္ဌာနသမ္ပန္နံ နိရန္တရံ ထနယုဂလံ။
ဧဝံ မဟာသတ္တေ တဿာ ရူပသိရိံ ဝဏ္ဏေန္တေဝ တဿ သာ ပုဗ္ဗေ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ ဝိယ အဟောသိ, ဗလဝသိနေဟံ ဥပ္ပါဒေသိ။ အထဿ သိနေဟုပ္ပတ္တိဘာဝံ ဉတွာ မဟာသတ္တော အနန္တရံ ဂါထမာဟ –
‘‘နန္ဒာယ နူန မရဏေန, နန္ဒသိ သိရိဝါဟန၊
အဟဉ္စ နူန နန္ဒာ စ, ဂစ္ဆာမ သမသာဓန’’န္တိ။
တတ္ထ သိရိဝါဟနာတိ သိရိသမ္ပန္နဝါဟန မဟာရာဇ, နူန တွံ ဧဝံ ဥတ္တမရူပဓရာယ နန္ဒာယ မရဏေန နန္ဒသီတိ ဝဒတိ။ ဂစ္ဆာမာတိ သစေ ဟိ တွံ မံ မာရေဿသိ, ဧကံသေနေဝ အမှာကံ ရာဇာ နန္ဒံ မာရေဿတိ။ ဣတိ နန္ဒာ စ အဟဉ္စ ယမဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမ, ယမော အမှေ ဥဘော ဒိသွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၀၉။)နန္ဒံ မယှမေဝ ဒဿတိ, တဿ တုယှံ မံ မာရေတွာ တာဒိသံ ဣတ္ထိရတနံ အလဘန္တဿ ကိံ ရဇ္ဇေန, နာဟံ အတ္တနော မရဏေန ပရိဟာနိံ ပဿာမိ, ဒေဝါတိ။
ဣတိ မဟာသတ္တော ဧတ္တကေ ဌာနေ နန္ဒမေဝ ဝဏ္ဏေသိ, န ဣတရေ တယော ဇနေ။ ကိံကာရဏာ? သတ္တာ ဟိ နာမ ပိယဘရိယာသု ဝိယ သေသေသု အာလယံ န ကရောန္တိ, မာတရံ ဝါ သရန္တော ပုတ္တဓီတရောပိ သရိဿတီတိ တသ္မာ တမေဝ ဝဏ္ဏေသိ, ရာဇမာတရံ ပန မဟလ္လိကာဘာဝေန န ဝဏ္ဏေသိ။ ဉာဏသမ္ပန္နေ မဟာသတ္တေ မဓုရဿရေန ဝဏ္ဏေန္တေယေဝ နန္ဒာဒေဝီ အာဂန္တွာ ရညော ပုရတော ဌိတာ ဝိယ အဟောသိ။ တတော ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘ဌပေတွာ မဟောသဓံ အညော မမ ဘရိယံ အာနေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ အထဿ နံ သရန္တဿ သောကော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အထ နံ မဟာသတ္တော ‘‘မာ စိန္တယိတ္ထ, မဟာရာဇ, ဒေဝီ စ တေ ပုတ္တော စ မာတာ စ တယောပိ အာဂစ္ဆိဿန္တိ, မမ ဂမနမေဝေတ္ထ ပမာဏံ, တသ္မာ တွံ အဿာသံ ပဋိလဘ, နရိန္ဒာ’’တိ ရာဇာနံ အဿာသေသိ။ အထ ရာဇာ စိန္တေသိ ‘‘အဟံ အတ္တနော နဂရံ သုရက္ခိတံ သုဂေါပိတံ ကာရာပေတွာ ဣမံ ဥပကာရိနဂရံ ဧတ္တကေန ဗလဝါဟနေန ပရိက္ခိပိတွာဝ ဌိတော။ အယံ ပန ပဏ္ဍိတော ဧဝံ သုဂေါပိတာပိ မမ နဂရာ ဒေဝိဉ္စ မေ ပုတ္တဉ္စ မာတရဉ္စ အာနေတွာ ဝေဒေဟဿ ဒါပေသိ။ အမှေသု စ ဧဝံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေသွေဝ ဧကဿပိ အဇာနန္တဿ ဝေဒေဟံ သသေနာဝါဟနံ ပလာပေသိ။ ကိံ နု ခေါ ဒိဗ္ဗမာယံ ဇာနာတိ, ဥဒါဟု စက္ခုမောဟန’’န္တိ။ အထ နံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ဒိဗ္ဗံ အဓီယသေ မာယံ, အကာသိ စက္ခုမောဟနံ၊
ယော မေ အမိတ္တံ ဟတ္ထဂတံ, ဝေဒေဟံ ပရိမောစယီ’’တိ။
တံ သုတွာ မဟာသတ္တော ‘‘အဟံ ဒိဗ္ဗမာယံ ဇာနာမိ, ပဏ္ဍိတာ ဟိ နာမ ဒိဗ္ဗမာယံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဘယေ သမ္ပတ္တေ အတ္တာနမ္ပိ ပရမ္ပိ ဒုက္ခတော မောစယန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အာဟ –
‘‘အဓီယန္တိ မဟာရာဇ, ဒိဗ္ဗမာယိဓ ပဏ္ဍိတာ၊
တေ မောစယန္တိ အတ္တာနံ, ပဏ္ဍိတာ မန္တိနော ဇနာ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁၀။)‘‘သန္တိ မာဏဝပုတ္တာ မေ, ကုသလာ သန္ဓိဆေဒကာ၊
ယေသံ ကတေန မဂ္ဂေန, ဝေဒဟော မိထိလံ ဂတော’’တိ။
တတ္ထ ဒိဗ္ဗမာယိဓာတိ ဒိဗ္ဗမာယံ ဣဓ။ မာဏဝပုတ္တာတိ ဥပဋ္ဌာကတရုဏယောဓာ။ ယေသံ ကတေနာတိ ယေဟိ ကတေန။ မဂ္ဂေနာတိ အလင်္ကတဥမင်္ဂေန။
တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အလင်္ကတဥမင်္ဂေန ကိရ ဂတော, ကီဒိသော နု ခေါ ဥမင်္ဂေါ’’တိ ဥမင်္ဂံ ဒဋ္ဌုကာမော အဟောသိ။ အထဿ ဣစ္ဆိတံ ဉတွာ မဟာသတ္တော ‘‘ရာဇာ ဥမင်္ဂံ ဒဋ္ဌုကာမော, ဒဿေဿာမိဿ ဥမင်္ဂ’’န္တိ ဒဿေန္တော အာဟ –
‘‘ဣင်္ဃ ပဿ မဟာရာဇ, ဥမင်္ဂံ သာဓု မာပိတံ၊
ဟတ္ထီနံ အထ အဿာနံ, ရထာနံ အထ ပတ္တိနံ၊
အာလောကဘူတံ တိဋ္ဌန္တံ, ဥမင်္ဂံ သာဓု မာပိတ’’န္တိ။
တတ္ထ ဟတ္ထီနန္တိ ဣဋ္ဌကကမ္မစိတ္တကမ္မဝသေန ကတာနံ ဧတေသံ ဟတ္ထိအာဒီနံ ပန္တီဟိ ဥပသောဘိတံ အလင်္ကတဒေဝသဘာသဒိသံ ဧကောဘာသံ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တံ ဥမင်္ဂံ ပဿ, ဒေဝါတိ။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ‘‘မဟာရာဇ, မမ ပညာယ မာပိတေ စန္ဒဿ စ သူရိယဿ စ ဥဋ္ဌိတဋ္ဌာနေ ဝိယ ပါကဋေ အလင်္ကတဥမင်္ဂေ အသီတိမဟာဒွါရာနိ စတုသဋ္ဌိစူဠဒွါရာနိ ဧကသတသယနဂဗ္ဘေ အနေကသတဒီပဂဗ္ဘေ စ ပဿ, မယာ သဒ္ဓိံ သမဂ္ဂေါ သမ္မောဒမာနော ဟုတွာ အတ္တနော ဗလေန သဒ္ဓိံ ဥပကာရိနဂရံ ပဝိသ, ဒေဝါ’’တိ နဂရဒွါရံ ဝိဝရာပေသိ။ ရာဇာ ဧကသတရာဇပရိဝါရော နဂရံ ပါဝိသိ။ မဟာသတ္တော ပါသာဒါ ဩရုယှ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ သပရိဝါရံ အာဒါယ ဥမင်္ဂံ ပါဝိသိ။ ရာဇာ အလင်္ကတဒေဝသဘံ ဝိယ ဥမင်္ဂံ ဒိသွာ ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏေ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
‘‘လာဘာ ဝတ ဝိဒေဟာနံ, ယဿိမေဒိသာ ပဏ္ဍိတာ၊
ဃရေ ဝသန္တိ ဝိဇိတေ, ယထာ တွံသိ မဟောသဓာ’’တိ။
တတ္ထ ဝိဒေဟာနန္တိ ဧဝရူပါနံ ပဏ္ဍိတာနံ အာကရဿ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနဘူတဿ ဝိဒေဟာနံ ဇနပဒဿ လာဘာ ဝတ။ ယဿိမေဒိသာတိ ယဿ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁၁။)ဣမေ ဧဝရူပါ ပဏ္ဍိတာ ဥပါယကုသလာ သန္တိကေ ဝါ ဧကဃရေ ဝါ ဧကဇနပဒေ ဝါ ဧကရဋ္ဌေ ဝါ ဝသန္တိ, တဿပိ လာဘာ ဝတ။ ယထာ တွံသီတိ ယထာ တွံ အသိ, တာဒိသေန ပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံယေဝ ဧကရဋ္ဌေ ဝါ ဧကဇနပဒေ ဝါ ဧကနဂရေ ဝါ ဧကဃရေ ဝါ ဝသိတုံ လဘန္တိ။ တေသံ ဝိဒေဟရဋ္ဌဝါသီနဉ္စေဝ မိထိလနဂရဝါသီနဉ္စ တယာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝသိတုံ လဘန္တာနံ လာဘာ ဝတာတိ ဝဒတိ။
အထဿ မဟာသတ္တော ဧကသတသယနဂဗ္ဘေ ဒဿေတိ။ ဧကဿ ဒွါရေ ဝိဝဋေ သဗ္ဗေသံ ဝိဝရီယတိ။ ဧကဿ ဒွါရေ ပိဒဟိတေ သဗ္ဗေသံ ပိဓီယတိ။ ရာဇာ ဥမင်္ဂံ ဩလောကေန္တော ပုရတော ဂစ္ဆတိ, ပဏ္ဍိတော ပန ပစ္ဆတော။ သဗ္ဗာ သေနာ ဥမင်္ဂမေဝ ပါဝိသိ။ ရာဇာ ဥမင်္ဂတော နိက္ခမိ။ ပဏ္ဍိတော တဿ နိက္ခန္တဘာဝံ ဉတွာ သယံ နိက္ခမိတွာ အညေသံ နိက္ခမိတုံ အဒတွာ ဥမင်္ဂဒွါရံ ပိဒဟန္တော အာဏိံ အက္ကမိ။ တာဝဒေဝ အသီတိမဟာဒွါရာနိ စတုသဋ္ဌိစူဠဒွါရာနိ ဧကသတသယနဂဗ္ဘဒွါရာနိ အနေကသတဒီပဂဗ္ဘဒွါရာနိ စ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ပိဒဟိံသု။ သကလော ဥမင်္ဂေါ လောကန္တရိယနိရယော ဝိယ အန္ဓကာရော အဟောသိ။ မဟာဇနော ဘီတတသိတော အဟောသိ။ မဟာသတ္တော ဟိယျော ဥမင်္ဂံ ပဝိသန္တော ယံ ခဂ္ဂံ ဝါလုကေ ဌပေသိ, တံ ဂဟေတွာ ဘူမိတော အဋ္ဌာရသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ အာကာသံ ဥလ္လင်္ဃိတွာ ဩရုယှ ရာဇာနံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အသိံ ဥဂ္ဂိရိတွာ တာသေတွာ ‘‘မဟာရာဇ, သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ကဿ ရဇ္ဇ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သော ဘီတော ‘‘တုယှမေဝ ပဏ္ဍိတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘အဘယံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မာ ဘာယိတ္ထ, မဟာရာဇ, နာဟံ တံ မာရေတုကာမတာယ ခဂ္ဂံ ပရာမသိံ, မမ ပညာနုဘာဝံ ဒဿေတုံ ပရာမသိ’’န္တိ ခဂ္ဂံ ရညော အဒါသိ။ အထ နံ ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ‘‘မဟာရာဇ, သစေ မံ မာရေတုကာမောသိ, ဣဒါနေဝ ဣမိနာ ခဂ္ဂေန မာရေဟိ။ အထ အဘယံ ဒါတုကာမော, အဘယံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ပဏ္ဍိတ, မယာ တုယှမ္ပိ အဘယံ ဒိန္နမေဝ, တွံ မာ စိန္တယီ’’တိ အသိံ ဌပေတွာ ဥဘောပိ အညမညံ အဒုဗ္ဘာယ သပထံ ကရိံသု။
အထ ရာဇာ ဗောဓိသတ္တံ အာဟ – ‘‘ပဏ္ဍိတ, ဧဝံ ဉာဏဗလသမ္ပန္နော ဟုတွာ ရဇ္ဇံ ကသ္မာ န ဂဏှာသီ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ, အဟံ ဣစ္ဆမာနော အဇ္ဇေဝ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရာဇာနော မာရေတွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှေယျံ, ပရံ မာရေတွာ စ ယသဂ္ဂဟဏံ နာမ ပဏ္ဍိတေဟိ န ပသတ္ထ’’န္တိ။ ‘‘ပဏ္ဍိတ, မဟာဇနော ဒွါရံ အလဘမာနော ပရိဒေဝတိ, ဥမင်္ဂဒွါရံ ဝိဝရိတွာ မဟာဇနဿ ဇီဝိတဒါနံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁၂။)ဒေဟီ’’တိ။ သော ဒွါရံ ဝိဝရိ, သကလော ဥမင်္ဂေါ ဧကောဘာသော အဟောသိ။ မဟာဇနော အဿာသံ ပဋိလဘိ။ သဗ္ဗေ ရာဇာနော အတ္တနော သေနာယ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိတွာ ပဏ္ဍိတဿ သန္တိကံ အာဂမိံသု။ သော ရညာ သဒ္ဓိံ ဝိသာလမာဠကေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ တေ ရာဇာနော အာဟံသု ‘‘ပဏ္ဍိတ, တံ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ, သစေ မုဟုတ္တံ ဥမင်္ဂဒွါရံ န ဝိဝရိတ္ထ, သဗ္ဗေသံ နော တတ္ထေဝ မရဏံ အဘဝိဿာ’’တိ။ ‘‘န မဟာရာဇာနော ဣဒါနေဝ တုမှေဟိ မညေဝ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ, ပုဗ္ဗေပိ လဒ္ဓံယေဝါ’’တိ။ ‘‘ကဒါ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ? ‘‘ဌပေတွာ အမှာကံ နဂရံ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရံ ဂန္တွာ ဥယျာနေ ဇယပါနံ ပါတုံ သုရာယ ပဋိယတ္တကာလံ သရထာ’’တိ? ‘‘အာမ, ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ တဒါ ဧသ ရာဇာ ကေဝဋ္ဋေန သဒ္ဓိံ ဒုမ္မန္တိတေန ဝိသယောဇိတာယ သုရာယ စေဝ မစ္ဆမံသေဟိ စ တုမှေ မာရေတုံ ကိစ္စမကာသိ။ အထာဟံ ‘‘မာဒိသေ ပဏ္ဍိတေ ဓရမာနေ ဣမေ အနာထမရဏံ မာ မရန္တူ’’တိ အတ္တနော ယောဓေ ပေသေတွာ သဗ္ဗဘာဇနာနိ ဘိန္ဒာပေတွာ ဧတေသံ မန္တံ ဘိန္ဒိတွာ တုမှာကံ ဇီဝိတဒါနံ အဒါသိန္တိ။
တေ သဗ္ဗေပိ ဥဗ္ဗိဂ္ဂမာနသာ ဟုတွာ စူဠနိရာဇာနံ ပုစ္ဆိံသု ‘‘သစ္စံ ကိရ, မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အာမ, မယာ ကေဝဋ္ဋဿ ကထံ ဂဟေတွာ ကတံ, သစ္စမေဝ ပဏ္ဍိတော ကထေတီ’’တိ။ တေ သဗ္ဗေပိ မဟာသတ္တံ အာလိင်္ဂိတွာ ‘‘ပဏ္ဍိတ, တွံ သဗ္ဗေသံ နော ပတိဋ္ဌာ ဇာတော, တံ နိဿာယ မယံ ဇီဝိတံ လဘိမှာ’’တိ သဗ္ဗပသာဓနေဟိ မဟာသတ္တဿ ပူဇံ ကရိံသု။ ပဏ္ဍိတော ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ, ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂဿေဝ ဧသ ဒေါသော, ဣမေ ရာဇာနော ခမာပေထာ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘မယာ ဒုပ္ပုရိသံ နိဿာယ တုမှာကံ ဧဝရူပံ ကတံ, ဧသ မယှံ ဒေါသော, ခမထ မေ ဒေါသံ, ပုန ဧဝရူပံ န ကရိဿာမီ’’တိ ခမာပေသိ။ တေ အညမညံ အစ္စယံ ဒေသေတွာ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ အဟေသုံ။ အထ ရာဇာ ဗဟူနိ ခါဒနီယဘောဇနီယဂန္ဓမာလာဒီနိ အာဟရာပေတွာ သဗ္ဗေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တာဟံ ဥမင်္ဂေယေဝ ကီဠိတွာ နဂရံ ပဝိသိတွာ မဟာသတ္တဿ မဟာသက္ကာရံ ကာရေတွာ ဧကသတရာဇပရိဝုတော မဟာတလေ နိသီဒိတွာ ပဏ္ဍိတံ အတ္တနော သန္တိကေ ဝသာပေတုကာမတာယ အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁၃။)‘‘ဝုတ္တိဉ္စ ပရိဟာရဉ္စ, ဒိဂုဏံ ဘတ္တဝေတနံ၊
ဒဒါမိ ဝိပုလေ ဘောဂေ, ဘုဉ္ဇ ကာမေ ရမဿု စ၊
မာ ဝိဒေဟံ ပစ္စဂမာ, ကိံ ဝိဒေဟော ကရိဿတီ’’တိ။
တတ္ထ ဝုတ္တိန္တိ ယသနိဿိတံ ဇီဝိတဝုတ္တိံ။ ပရိဟာရန္တိ ဂါမနိဂမဒါနံ။ ဘတ္တန္တိ နိဝါပံ။ ဝေတနန္တိ ပရိဗ္ဗယံ။ ဘောဂေတိ အညေပိ တေ ဝိပုလေ ဘောဂေ ဒဒါမိ။
ပဏ္ဍိတော တံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ –
‘‘ယော စဇေထ မဟာရာဇ, ဘတ္တာရံ ဓနကာရဏာ၊
ဥဘိန္နံ ဟောတိ ဂါရယှော, အတ္တနော စ ပရဿ စ၊
ယာဝ ဇီဝေယျ ဝေဒေဟော, နာညဿ ပုရိသော သိယာ။
‘‘ယော စဇေထ မဟာရာဇ, ဘတ္တာရံ ဓနကာရဏာ၊
ဥဘိန္နံ ဟောတိ ဂါရယှော, အတ္တနော စ ပရဿ စ၊
ယာဝ တိဋ္ဌေယျ ဝေဒေဟော, နာညဿ ဝိဇိတေ ဝသေ’’တိ။
တတ္ထ အတ္တနော စ ပရဿ စာတိ ဧဝရူပဉှိ ‘‘ဓနကာရဏာ မယာ အတ္တနော ဘတ္တာရံ ပရိစ္စဇန္တေန ပါပံ ကတ’’န္တိ အတ္တာပိ အတ္တာနံ ဂရဟတိ, ‘‘ဣမိနာ ဓနကာရဏာ အတ္တနော ဘတ္တာ ပရိစ္စတ္တော, ပါပဓမ္မော အယ’’န္တိ ပရောပိ ဂရဟတိ။ တသ္မာ န သက္ကာ တသ္မိံ ဓရန္တေ မယာ အညဿ ဝိဇိတေ ဝသိတုန္တိ။
အထ နံ ရာဇာ အာဟ – ‘‘တေန ဟိ, ပဏ္ဍိတ, တဝ ရညော ဒိဝင်္ဂတကာလေ ဣဓာဂန္တုံ ပဋိညံ ဒေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ဒေဝ, အဟံ ဇီဝန္တော အာဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထဿ ရာဇာ သတ္တာဟံ မဟာသက္ကာရံ ကတွာ သတ္တာဟစ္စယေန ပုန အာပုစ္ဆနကာလေ ‘‘အဟံ တေ, ပဏ္ဍိတ, ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒန္တော ဂါထမာဟ –
‘‘ဒမ္မိ နိက္ခသဟဿံ တေ, ဂါမာသီတိဉ္စ ကာသိသု၊
ဒါသိသတာနိ စတ္တာရိ, ဒမ္မိ ဘရိယာသတဉ္စ တေ၊
သဗ္ဗံ သေနင်္ဂမာဒါယ, သောတ္ထိံ ဂစ္ဆ မဟောသဓာ’’တိ။
တတ္ထ နိက္ခသဟဿန္တိ ပဉ္စသုဝဏ္ဏေန နိက္ခေန နိက္ခာနံ သဟဿံ။ ဂါမာတိ ယေ ဂါမာ သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ သဟဿသဟဿုဋ္ဌာနကာ, တေ စ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁၄။)ဂါမေ တေ ဒမ္မိ။ ကာသိသူတိ ကာသိရဋ္ဌေ။ တံ ဝိဒေဟရဋ္ဌဿ အာသန္နံ, တသ္မာ တတ္ထဿ အသီတိဂါမေ အဒါသိ။
သောပိ ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, တုမှေ ဗန္ဓဝါနံ မာ စိန္တယိတ္ထ, အဟံ မမ ရညော ဂမနကာလေယေဝ ‘မဟာရာဇ, နန္ဒာဒေဝိံ မာတုဋ္ဌာနေ ဌပေယျာသိ, ပဉ္စာလစန္ဒံ ကနိဋ္ဌဋ္ဌာနေ’တိ ဝတွာ ဓီတာယ တေ အဘိသေကံ ဒါပေတွာ ရာဇာနံ ဥယျောဇေသိံ, မာတရဉ္စ ဒေဝိဉ္စ ပုတ္တဉ္စ သီဃမေဝ ပေသေဿာမီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု, ပဏ္ဍိတာ’’တိ အတ္တနော ဓီတု ဒါတဗ္ဗာနိ ဒါသိဒါသဝတ္ထာလင်္ကာရသုဝဏ္ဏဟိရညအလင်္ကတဟတ္ထိအဿရထာဒီနိ ‘‘ဣမာနိ တဿာ ဒဒေယျာသီ’’တိ မဟာသတ္တံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ သေနာဝါဟနဿ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ဝိစာရေန္တော အာဟ –
‘‘ယာဝ ဒဒန္တု ဟတ္ထီနံ, အဿာနံ ဒိဂုဏံ ဝိဓံ၊
တပ္ပေန္တု အန္နပါနေန, ရထိကေ ပတ္တိကာရကေ’’တိ။
တတ္ထ ယာဝါတိ န ကေဝလံ ဒိဂုဏမေဝ, ယာဝ ပဟောတိ, တာဝ ဟတ္ထီနဉ္စ အဿာနဉ္စ ယဝဂေါဓုမာဒိဝိဓံ ဒေထာတိ ဝဒတိ။ တပ္ပေန္တူတိ ယတ္တကေန တေ အန္တရာမဂ္ဂေ အကိလန္တာ ဂစ္ဆန္တိ, တတ္တကံ ဒေန္တာ တပ္ပေန္တု။
ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ပဏ္ဍိတံ ဥယျောဇေန္တော အာဟ –
‘‘ဟတ္ထီ အဿေ ရထေ ပတ္တီ, ဂစ္ဆေဝါဒါယ ပဏ္ဍိတ၊
ပဿတု တံ မဟာရာဇာ, ဝေဒေဟော မိထိလံ ဂတ’’န္တိ။
တတ္ထ မိထိလံ ဂတန္တိ သောတ္ထိနာ တံ မိထိလနဂရံ သမ္ပတ္တံ ပဿတု။
ဣတိ သော ပဏ္ဍိတဿ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကတွာ ဥယျောဇေသိ။ တေပိ ဧကသတရာဇာနော မဟာသတ္တဿ သက္ကာရံ ကတွာ ဗဟုံ ပဏ္ဏာကာရံ အဒံသု။ တေသံ သန္တိကေ ဥပနိက္ခိတ္တကပုရိသာပိ ပဏ္ဍိတမေဝ ပရိဝါရယိံသု။ သော မဟန္တေန ပရိဝါရေန ပရိဝုတော မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ အန္တရာမဂ္ဂေယေဝ စူဠနိရညာ ဒိန္နဂါမတော အာယံ အာဟရာပေတုံ ပုရိသေ ပေသေတွာ ဝိဒေဟရဋ္ဌံ သမ္ပာပုဏိ။ သေနကောပိ ကိန္တရာမဂ္ဂေ အတ္တနော ပုရိသံ ဌပေသိ ‘‘စူဠနိရညော ပုန အာဂမနံ ဝါ အနာဂမနံ ဝါ ဇာနိတွာ ယဿ ကဿစိ အာဂမနဉ္စ မယှံ အာရောစေယျာသီ’’တိ။ သော တိယောဇနမတ္ထကေယေဝ မဟာသတ္တံ ဒိသွာ အာဂန္တွာ ‘‘ပဏ္ဍိတော မဟန္တေန ပရိဝါရေန အာဂစ္ဆတီ’’တိ သေနကဿ အာရောစေသိ။ သော တံ သုတွာ ရာဇကုလံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁၅။)အဂမာသိ။ ရာဇာပိ ပါသာဒတလေ ဌိတော ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တော မဟတိံ သေနံ ဒိသွာ ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတဿ သေနာ မန္ဒာ, အယံ အတိဝိယ မဟတီ သေနာ ဒိဿတိ, ကိံ နု ခေါ စူဠနိရာဇာ အာဂတော သိယာ’’တိ ဘီတတသိတော တမတ္ထံ ပုစ္ဆန္တော အာဟ –
‘‘ဟတ္ထီ အဿာ ရထာ ပတ္တီ, သေနာ ပဒိဿတေ မဟာ၊
စတုရင်္ဂိနီ ဘီသရူပါ, ကိံ နု မညသိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။
အထဿ သေနကော တမတ္ထံ အာရောစေန္တော အာဟ –
‘‘အာနန္ဒော တေ မဟာရာဇ, ဥတ္တမော ပဋိဒိဿတိ၊
သဗ္ဗံ သေနင်္ဂမာဒါယ, သောတ္ထိံ ပတ္တော မဟောသဓော’’တိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အာဟ – ‘‘သေနက, ပဏ္ဍိတဿ သေနာ မန္ဒာ, အယံ ပန မဟတီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, စူဠနိရာဇာ တေန ပသာဒိတော ဘဝိဿတိ, တေနဿ ပသန္နေန ဒိန္နာ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ရာဇာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ ‘‘နဂရံ အလင်္ကရိတွာ ပဏ္ဍိတဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောန္တူ’’တိ။ နာဂရာ တထာ ကရိံသု။ ပဏ္ဍိတော နဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ ရာဇာ ဥဋ္ဌာယ အာလိင်္ဂိတွာ ပလ္လင်္ကဝရဂတော ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တော အာဟ –
‘‘ယထာ ပေတံ သုသာနသ္မိံ, ဆဍ္ဍေတွာ စတုရော ဇနာ၊
ဧဝံ ကပိလယျေ တျမှ, ဆဍ္ဍယိတွာ ဣဓာဂတာ။
‘‘အထ တွံ ကေန ဝဏ္ဏေန, ကေန ဝါ ပန ဟေတုနာ၊
ကေန ဝါ အတ္ထဇာတေန, အတ္တာနံ ပရိမောစယီ’’တိ။
တတ္ထ စတုရော ဇနာတိ ပဏ္ဍိတ, ယထာ နာမ ကာလကတံ စတုရော ဇနာ မဉ္စကေန သုသာနံ နေတွာ တတ္ထ ဆဍ္ဍေတွာ အနပေက္ခာ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ကပိလယျေ ရဋ္ဌေ တံ ဆဍ္ဍေတွာ မယံ ဣမာဂတာတိ အတ္ထော။ ကေန ဝဏ္ဏေနာတိ ကေန ကာရဏေန။ ဟေတုနာတိ ပစ္စယေန။ အတ္ထဇာတေနာတိ အတ္ထေန။ အတ္တာနံ ပရိမောစယီတိ အမိတ္တဟတ္ထဂတော ကေန ကာရဏေန ပစ္စယေန ကေန အတ္ထေန တွံ အတ္တာနံ ပရိမောစေသီတိ ပုစ္ဆတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁၆။)‘‘အတ္ထံ အတ္ထေန ဝေဒေဟ, မန္တံ မန္တေန ခတ္တိယ၊
ပရိဝါရယိံ ရာဇာနံ, ဇမ္ဗုဒီပံဝ သာဂရော’’တိ။
တဿတ္ထော – အဟံ, မဟာရာဇ, တေန စိန္တိတံ အတ္ထံ အတ္တနော စိန္တိတေန အတ္ထေန, တေန စ မန္တိတံ မန္တံ အတ္တနော မန္တိတေန မန္တေန ပရိဝါရေသိံ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတ္တကမေဝ, ဧကသတရာဇပရိဝါရံ ပန တံ ရာဇာနံ ဇမ္ဗုဒီပံ သာဂရော ဝိယ ပရိဝါရယိဿန္တိ။ သဗ္ဗံ အတ္တနော ကတကမ္မံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေသိ။
တံ သုတွာ ရာဇာ အတိဝိယ တုဿိ။ အထဿ ပဏ္ဍိတော စူဠနိရညာ အတ္တနော ဒိန္နံ ပဏ္ဏာကာရံ အာစိက္ခန္တော အာဟ –
‘‘ဒိန္နံ နိက္ခသဟဿံ မေ, ဂါမာသီတိ စ ကာသိသု၊
ဒါသိသတာနိ စတ္တာရိ, ဒိန္နံ ဘရိယာသတဉ္စ မေ၊
သဗ္ဗံ သေနင်္ဂမာဒါယ, သောတ္ထိနာမှိ ဣဓာဂတော’’တိ။
တတော ရာဇာ အတိဝိယ တုဋ္ဌပဟဋ္ဌော မဟာသတ္တဿ ဂုဏံ ဝဏ္ဏေန္တော တမေဝ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –
‘‘သုသုခံ ဝတ သံဝါသော, ပဏ္ဍိတေဟီတိ သေနက၊
ပက္ခီဝ ပဉ္ဇရေ ဗဒ္ဓေ မစ္ဆေ ဇာလဂတေရိဝ၊
အမိတ္တဟတ္ထတ္တဂတေ, မောစယီ နော မဟောသဓော’’တိ။
သေနကောပိ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော တမေဝ ဂါထမာဟ –
‘‘ဧဝမေတံ မဟာရာဇ, ပဏ္ဍိတာ ဟိ သုခါဝဟာ၊
ပက္ခီဝ ပဉ္ဇရေ ဗဒ္ဓေ, မစ္ဆေ ဇာလဂတေရိဝ၊
အမိတ္တဟတ္ထတ္တဂတေ, မောစယီ နော မဟောသဓော’’တိ။
အထ ရာဇာ နဂရေ ဆဏဘေရိံ စရာပေတွာ ‘‘သတ္တာဟံ မဟာဆဏံ ကရောန္တု, ယေသံ မယိ သိနေဟော အတ္ထိ, တေ သဗ္ဗေ ပဏ္ဍိတဿ သက္ကာရံ သမ္မာနံ ကရောန္တူ’’တိ အာဏာပေန္တော အာဟ –
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁၇။)‘‘အာဟညန္တု သဗ္ဗဝီဏာ, ဘေရိယော ဒိန္ဒိမာနိ စ၊
ဓမေန္တု မာဂဓာ သင်္ခါ, ဝဂ္ဂူ နဒန္တု ဒုန္ဒုဘီ’’တိ။
တတ္ထ အာဟညန္တူတိ ဝါဒိယန္တု။ မာဂဓာ သင်္ခါတိ မဂဓရဋ္ဌေ သဉ္ဇာတာ သင်္ခါ။ ဒုန္ဒုဘီတိ မဟာဘေရိယော။
အထ တေ နာဂရာ စ ဇာနပဒါ စ ပကတိယာပိ ပဏ္ဍိတဿ သက္ကာရံ ကာတုကာမာ ဘေရိသဒ္ဒံ သုတွာ အတိရေကတရံ အကံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
‘‘ဩရောဓာ စ ကုမာရာ စ, ဝေသိယာနာ စ ဗြာဟ္မဏာ၊
ဗဟုံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ, ပဏ္ဍိတဿာဘိဟာရယုံ။
‘‘ဟတ္ထာရောဟာ အနီကဋ္ဌာ, ရထိကာ ပတ္တိကာရကာ၊
ဗဟုံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ, ပဏ္ဍိတဿာဘိဟာရယုံ။
‘‘သမာဂတာ ဇာနပဒါ, နေဂမာ စ သမာဂတာ၊
ဗဟုံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ, ပဏ္ဍိတဿာဘိဟာရယုံ။
‘‘ဗဟုဇနော ပသန္နောသိ, ဒိသွာ ပဏ္ဍိတမာဂတံ၊
ပဏ္ဍိတမှိ အနုပ္ပတ္တေ, စေလုက္ခေပေါ အဝတ္တထာ’’တိ။
တတ္ထ ဩရောဓာတိ ဥဒုမ္ဗရဒေဝိံ အာဒိံ ကတွာ အန္တေပုရိကာ။ အဘိဟာရယုန္တိ အဘိဟာရာပေသုံ, ပဟိဏိံသူတိ အတ္ထော။ ဗဟုဇနောတိ ဘိက္ခဝေ, နဂရဝါသိနော စ စတုဒွါရဂါမဝါသိနော စ ဇနပဒဝါသိနော စာတိ ဗဟုဇနော ပသန္နော အဟောသိ။ ဒိသွာ ပဏ္ဍိတမာဂတန္တိ ပဏ္ဍိတံ မိထိလံ အာဂတံ ဒိသွာ။ အဝတ္တထာတိ ပဏ္ဍိတမှိ မိထိလံ အနုပ္ပတ္တေ ‘‘အယံ နော ပဌမမေဝ ပစ္စာမိတ္တဝသံ ဂတံ ရာဇာနံ မောစေတွာ ပေသေတွာ ပစ္ဆာ ဧကသတရာဇာနော အညမညံ ခမာပေတွာ သမဂ္ဂေ ကတွာ စူဠနိံ ပသာဒေတွာ တေန ဒိန္နံ မဟန္တံ ယသံ အာဒါယ အာဂတော’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တေန ဇနေန ပဝတ္တိတော စေလုက္ခေပေါ ပဝတ္တထ။
အထ မဟာသတ္တော ဆဏာဝသာနေ ရာဇကုလံ အာဂန္တွာ ‘‘မဟာရာဇ, စူဠနိရညော မာတရဉ္စ ဒေဝိဉ္စ ပုတ္တဉ္စ သီဃံ ပေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု, တာတ, ပေသေဟီ’’တိ။ သော တေသံ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ မဟန္တံ သက္ကာရံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁၈။)ကတွာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာဂတသေနာယပိ သက္ကာရံ သမ္မာနံ ကာရေတွာ တေ တယော ဇနေ မဟန္တေန ပရိဝါရေန အတ္တနော ပုရိသေဟိ သဒ္ဓိံ ပေသေသိ။ ရညာ အတ္တနော ဒိန္နာ သတဘရိယာ စ စတ္တာရိ ဒါသိသတာနိ စ နန္ဒာဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ ပေသေသိ, အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာဂတသေနမ္ပိ တေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ပေသေသိ။ တေ မဟန္တေန ပရိဝါရေန ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရံ ပါပုဏိံသု။ အထ ရာဇာ မာတရံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကိံ, အမ္မ, ဝေဒေဟရာဇေန တေ သင်္ဂဟော ကတော’’တိ? ‘‘ကိံ တာတ, ကထေသိ, မံ ဒေဝတာဌာနေ ဌပေတွာ သက္ကာရမကာသိ, နန္ဒာဒေဝိမ္ပိ မာတုဋ္ဌာနေ ဌပေသိ, ပဉ္စာလစန္ဒံ ကနိဋ္ဌဘာတိကဋ္ဌာနေ ဌပေသီ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ အတိဝိယ တုဿိတွာ ဗဟုံ ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တေ ဥဘောပိ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ ဝသိံသူတိ။
မဟာဥမင်္ဂခဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။
ဒကရက္ခသပဉှော
ပဉ္စာလစန္ဒီ ဝိဒေဟရညာ ပိယာ အဟောသိ မနာပါ။ သာ ဒုတိယေ သံဝစ္ဆရေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တဿ ဒသမေ သံဝစ္ဆရေ ဝေဒေဟရာဇာ ကာလမကာသိ။ ဗောဓိသတ္တော တဿ ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ ‘‘ဒေဝ, အဟံ တဝ အယျကဿ စူဠနိရညော သန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ အာပုစ္ဆိ။ ပဏ္ဍိတ, မာ မံ ဒဟရံ ဆဍ္ဍေတွာ ဂမိတ္ထ, အဟံ တံ ပိတုဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ သက္ကာရံ ကရိဿာမီတိ။ ပဉ္စာလစန္ဒီပိ နံ ‘‘ပဏ္ဍိတ, တုမှာကံ ဂတကာလေ အညံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ, မာ ဂမိတ္ထာ’’တိ ယာစိ။ သောပိ ‘‘မယာ ရညော ပဋိညာ ဒိန္နာ, န သက္ကာ အဂန္တု’’န္တိ မဟာဇနဿ ကလုနံ ပရိဒေဝန္တဿေဝ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကေ ဂဟေတွာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရံ ဂတော။ ရာဇာ တဿာဂမနံ သုတွာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ မဟန္တေန သက္ကာရေန နဂရံ ပဝေသေတွာ မဟန္တံ ဂေဟံ ဒတွာ ဌပေတွာ ပဌမဒိန္နေ အသီတိဂါမေ န အညံ ဘောဂံ အဒါသိ။ သော တံ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌာသိ။
တဒါ ဘေရီ နာမ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ရာဇဂေဟေ ဘုဉ္ဇတိ, သာ ပဏ္ဍိတာ ဗျတ္တာ။ တာယ မဟာသတ္တော န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, ‘‘မဟောသဓပဏ္ဍိတော ကိရ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ သဒ္ဒမေဝ သုဏာတိ။ တေနပိ သာ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ, ‘‘ဘေရီ နာမ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ရာဇဂေဟေ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ သဒ္ဒမေဝ သုဏာတိ။ နန္ဒာဒေဝီ ပန ‘‘ပိယဝိပ္ပယောဂံ ကတွာ အမှေ ကိလမာပေသီ’’တိ ဗောဓိသတ္တေ အနတ္တမနာ အဟောသိ။ သာ ပဉ္စသတာ ဝလ္လဘိတ္ထိယော အာဏာပေသိ ‘‘မဟောသဓဿ ဧကံ ဒေါသံ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၁၉။)ဥပဓာရေတွာ ရညော အန္တရေ ပရိဘိန္ဒိတုံ ဝါယမထာ’’တိ။ တာ တဿ အန္တရံ ဩလောကေန္တိယော ဝိစရန္တိ။
အထေကဒိဝသံ သာ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဘုဉ္ဇိတွာ ရာဇဂေဟာ နိက္ခန္တီ ဗောဓိသတ္တံ ရာဇုပဋ္ဌာနံ အာဂစ္ဆန္တံ ရာဇင်္ဂဏေ ပဿိ။ သော တံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သာ ‘‘အယံ ကိရ ပဏ္ဍိတော, ဇာနိဿာမိ တာဝဿ ပဏ္ဍိတဘာဝံ ဝါ အပဏ္ဍိတဘာဝံ ဝါ’’တိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တီ ဗောဓိသတ္တံ ဩလောကေတွာ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ သာ ကိရ ‘‘ကီဒိသံ, ပဏ္ဍိတ, ရာဇာ တံ ပရဒေသတော အာနေတွာ ဣဒါနိ ပဋိဇဂ္ဂတိ, န ပဋိဇဂ္ဂတီ’’တိ မနသာဝ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘အယံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ မံ ပဉှံ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဉတွာ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဟတ္ထမုဋ္ဌိံ အကာသိ။ သော ကိရ ‘‘အယျေ, မမ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ပက္ကောသိတွာ ဣဒါနိ ရာဇာ ဂါဠှမုဋ္ဌိဝ ဇာတော, န မေ အပုဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ဒေတီ’’တိ မနသာဝ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သာ တံ ကာရဏံ ဉတွာ ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ အတ္တနော သီသံ ပရာမသိ။ တေန ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘ပဏ္ဍိတ, သစေ ကိလမသိ, မယံ ဝိယ ကသ္မာ န ပဗ္ဗဇသီ’’တိ? တံ ဉတွာ မဟာသတ္တော အတ္တနော ကုစ္ဆိံ ပရာမသိ။ တေန ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘အယျေ, မမ ပေါသိတဗ္ဗာ ပုတ္တဒါရာ ဗဟုတရာ, တေန န ပဗ္ဗဇာမီ’’တိ။ ဣတိ သာ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ အတ္တနော အာဝါသမေဝ အဂမာသိ။ မဟာသတ္တောပိ တံ ဝန္ဒိတွာ ရာဇုပဋ္ဌာနံ ဂတော။
နန္ဒာဒေဝိယာ ပယုတ္တာ ဝလ္လဘိတ္ထိယော သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတာ တံ ကိရိယံ ဒိသွာ စူဠနိရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဒေဝ, မဟောသဓော ဘေရိပရိဗ္ဗာဇိကာယ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ တုမှာကံ ရဇ္ဇံ ဂဏှိတုကာမော, တုမှာကံ ပစ္စတ္ထိကော ဟောတီ’’တိ ပရိဘိန္ဒိံသု။ ရာဇာ အာဟ – ‘‘ကိံ ဝေါ ဒိဋ္ဌံ ဝါ သုတံ ဝါ’’တိ? မဟာရာဇ, ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဘုဉ္ဇိတွာ ဩတရန္တီ မဟောသဓံ ဒိသွာ ရာဇာနံ ဟတ္ထတလံ ဝိယ ခလမဏ္ဍလံ ဝိယ စ သမံ ကတွာ ‘‘ရဇ္ဇံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကာတုံ သက္ကောသီ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ မဟောသဓောပိ ခဂ္ဂဂ္ဂဟဏာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ကတိပါဟစ္စယေန သီသံ ဆိန္ဒိတွာ ရဇ္ဇံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကရိဿာမီ’’တိ မုဋ္ဌိံ အကာသိ။ သာ ‘‘သီသမေဝ ဆိန္ဒာဟီ’’တိ အတ္တနော ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ သီသံ ပရာမသိ။ မဟောသဓော ‘‘မဇ္ဈေယေဝ နံ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ ကုစ္ဆိံ ပရာမသိ။ အပ္ပမတ္တာ, မဟာရာဇ, ဟောထ, မဟောသဓံ ဃာတေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ သော တာသံ ကထံ သုတွာ စိန္တေသိ ‘‘န သက္ကာ ပဏ္ဍိတေန မယိ ဒုဿိတုံ, ပရိဗ္ဗာဇိကံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂၀။)သော ပုနဒိဝသေ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ဘုတ္တကာလေ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ ‘‘အယျေ, ကစ္စိ တေ မဟောသဓပဏ္ဍိတော ဒိဋ္ဌော’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, ဟိယျော ဣတော ဘုဉ္ဇိတွာ နိက္ခန္တိယာ ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ‘‘ကောစိ ပန ဝေါ ကထာသလ္လာပေါ အဟောသီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ, သလ္လာပေါ နတ္ထိ, ‘သော ပန ပဏ္ဍိတော’တိ သုတွာ ‘သစေ ပဏ္ဍိတော, ဣဒံ ဇာနိဿတီ’တိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ နံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တီ ‘‘ပဏ္ဍိတ, ကစ္စိ တေ ရာဇာ ပသာရိတဟတ္ထော, န သင်္ကုစိတဟတ္ထော, ကစ္စိ တေ သင်္ဂဏှာတီ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေသိံ။ ပဏ္ဍိတော – ‘‘ရာဇာ မမ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ပက္ကောသိတွာ ဣဒါနိ ကိဉ္စိ န ဒေတီ’’တိ မုဋ္ဌိမကာသိ။ အထာဟံ – ‘‘သစေ ကိလမသိ, မယံ ဝိယ ကသ္မာ န ပဗ္ဗဇသီ’’တိ သီသံ ပရာမသိံ။ သော – ‘‘မမ ပေါသေတဗ္ဗာ ပုတ္တဒါရာ ဗဟုတရာ, တေန န ပဗ္ဗဇာမီ’’တိ အတ္တနော ကုစ္ဆိံ ပရာမသီတိ။ ‘‘ပဏ္ဍိတော, အယျေ, မဟောသဓော’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, ပထဝိတလေ ပညာယ တေန သဒိသော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ရာဇာ တဿာ ကထံ သုတွာ တံ ဝန္ဒိတွာ ဥယျောဇေသိ။ တဿာ ဂတကာလေ ပဏ္ဍိတော ရာဇုပဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌော။ အထ နံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကစ္စိ တေ, ပဏ္ဍိတ, ဘေရီ နာမ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဒိဋ္ဌာ’’တိ? ‘‘အာမ, မဟာရာဇ, ဟိယျော ဣတော နိက္ခန္တိံ ပဿိံ, သာ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဧဝံ မံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ, အဟဉ္စဿာ တထေဝ ဝိဿဇ္ဇေသိ’’န္တိ တာယ ကထိတနိယာမေနေဝ ကထေသိ။ ရာဇာ တံ ဒိဝသံ ပသီဒိတွာ ပဏ္ဍိတဿ သေနာပတိဋ္ဌာနံ အဒါသိ, သဗ္ဗကိစ္စာနိ တမေဝ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ တဿ ယသော မဟာ အဟောသိ။
ရညော ဒိန္နယသာနန္တရမေဝ သော စိန္တေသိ ‘‘ရညာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မယှံ အတိမဟန္တံ ဣဿရိယံ ဒိန္နံ, ရာဇာနော ခေါ ပန မာရေတုကာမာပိ ဧဝံ ကရောန္တိယေဝ, ယံနူနာဟံ ‘မမ သုဟဒယော ဝါ နော ဝါ’တိ ရာဇာနံ ဝီမံသေယျံ, န ခေါ ပနညော ဇာနိတုံ သက္ခိဿတိ, ဘေရီ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဉာဏသမ္ပန္နာ, သာ ဧကေနုပါယေန ဇာနိဿတီ’’တိ။ သော ဗဟူနိ ဂန္ဓမာလာဒီနိ ဂဟေတွာ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ အာဝါသံ ဂန္တွာ တံ ပူဇယိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အယျေ, တုမှေဟိ ရညော မမ ဂုဏကထာယ ကထိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ရာဇာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ မယှံ အတိမဟန္တံ ယသံ ဒေတိ, တံ ခေါ ပန ‘သဘာဝေန ဝါ ဒေတိ, နော ဝါ’တိ န ဇာနာမိ, သာဓု ဝတဿ, သစေ ဧကေနုပါယေန ရညော မယိ သိနေဟဘာဝံ ဇာနေယျာထာ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ပုနဒိဝသေ ရာဇဂေဟံ ဂစ္ဆမာနာ ဒကရက္ခသပဉှံ နာမ စိန္တေသိ။ ဧဝံ ကိရဿာ အဟောသိ ‘‘အဟံ စရပုရိသော ဝိယ ဟုတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂၁။)ဥပါယေန ရာဇာနံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ‘ပဏ္ဍိတဿ သုဟဒယော ဝါ, နော ဝါ’တိ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ သာ ဂန္တွာ ကတဘတ္တကိစ္စာ နိသီဒိ။ ရာဇာပိ နံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တဿာ ဧတဒဟောသိ ‘‘သစေ ရာဇာ ပဏ္ဍိတဿ ဥပရိ ဒုဟဒယော ဘဝိဿတိ, ပဉှံ ပုဋ္ဌော အတ္တနော ဒုဟဒယဘာဝံ မဟာဇနမဇ္ဈေယေဝ ကထေဿတိ, တံ အယုတ္တံ, ဧကမန္တေ နံ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ သာ ‘‘ရဟော ပစ္စာသီသာမိ, မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ မနုဿေ ပဋိက္ကမာပေသိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ, တံ ပဉှံ ပုစ္ဆာမီ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆ, အယျေ, ဇာနန္တော ကထေဿာမီ’’တိ။ အထ သာ ဒကရက္ခသပဉှေ ပဌမံ ဂါထမာဟ –
‘‘သစေ ဝေါ ဝုယှမာနာနံ, သတ္တန္နံ ဥဒကဏ္ဏဝေ၊
မနုဿဗလိမေသာနော, နာဝံ ဂဏှေယျ ရက္ခသော၊
အနုပုဗ္ဗံ ကထံ ဒတွာ, မုဉ္စေသိ ဒကရက္ခသာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၂၄)၊
တတ္ထ သတ္တန္နန္တိ တုမှာကံ မာတာ စ နန္ဒာဒေဝီ စ တိခိဏမန္တိကုမာရော စ ဓနုသေခသဟာယော စ ပုရောဟိတော စ မဟောသဓော စ တုမှေ စာတိ ဣမေသံ သတ္တန္နံ။ ဥဒကဏ္ဏဝေတိ ဂမ္ဘီရဝိတ္ထတေ ဥဒကေ။ မနုဿဗလိမေသာနောတိ မနုဿဗလိံ ဂဝေသန္တော။ ဂဏှေယျာတိ ထာမသမ္ပန္နော ဒကရက္ခသော ဥဒကံ ဒွိဓာ ကတွာ နိက္ခမိတွာ တံ နာဝံ ဂဏှေယျ, ဂဟေတွာ စ ပန ‘‘မဟာရာဇ, ဣမေ ဆ ဇနေ မမ အနုပဋိပါဋိယာ ဒေဟိ, တံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမီ’’တိ ဝဒေယျ။ အထ တွံ အနုပုဗ္ဗံ ကထံ ဒတွာ မုဉ္စေသိ ဒကရက္ခသာ, ကံ ပဌမံ ဒတွာ…ပေ… ကံ ဆဋ္ဌံ ဒတွာ ဒကရက္ခသတော မုဉ္စေယျာသီတိ?
တံ သုတွာ ရာဇာ အတ္တနော ယထာဇ္ဈာသယံ ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –
‘‘မာတရံ ပဌမံ ဒဇ္ဇံ, ဘရိယံ ဒတွာန ဘာတရံ၊
တတော သဟာယံ ဒတွာန, ပဉ္စမံ ဒဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ၊
ဆဋ္ဌာဟံ ဒဇ္ဇမတ္တာနံ, နေဝ ဒဇ္ဇံ မဟောသဓ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၂၅)၊
တတ္ထ ဆဋ္ဌာဟန္တိ အယျေ, ပဉ္စမေ ခါဒိတေ အထာဟံ ‘‘ဘော ဒကရက္ခသ, မုခံ ဝိဝရာ’’တိ ဝတွာ တေန မုခေ ဝိဝဋေ ဒဠှံ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ ဣမံ ရဇ္ဇသိရိံ အဂဏေတွာ ‘‘ဣဒါနိ မံ ခါဒါ’’တိ တဿ မုခေ ပတေယျံ, န တွေဝ ဇီဝမာနော မဟောသဓပဏ္ဍိတံ ဒဒေယျန္တိ, ဧတ္တကေန အယံ ပဉှော နိဋ္ဌိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂၂။)ဧဝံ ဉာတံ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ရညော မဟာသတ္တေ သုဟဒယတံ, န ပန ဧတ္တကေနေဝ ပဏ္ဍိတဿ ဂုဏော စန္ဒော ဝိယ ပါကဋော ဟောတိ။ တေနဿာ ဧတဒဟောသိ ‘‘အဟံ မဟာဇနမဇ္ဈေ ဧတေသံ ဂုဏံ ကထယိဿာမိ, ရာဇာ တေသံ အဂုဏံ ကထေတွာ ပဏ္ဍိတဿ ဂုဏံ ကထေဿတိ, ဧဝံ ပဏ္ဍိတဿ ဂုဏော နဘေ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ ပါကဋော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သာ သဗ္ဗံ အန္တေပုရဇနံ သန္နိပါတာပေတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပုန ရာဇာနံ တမေဝ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ တေန တထေဝ ဝုတ္တေ ‘‘မဟာရာဇ, တွံ ‘မာတရံ ပဌမံ ဒဿာမီ’တိ ဝဒသိ, မာတာ နာမ မဟာဂုဏာ, တုယှဉ္စ မာတာ န အညေသံ မာတုသဒိသာ။ ဗဟူပကာရာ တေ ဧသာ’’တိ တဿာ ဂုဏံ ကထေန္တီ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ပေါသေတာ တေ ဇနေတ္တီ စ, ဒီဃရတ္တာနုကမ္ပိကာ၊
ဆဗ္ဘီ တယိ ပဒုဿတိ, ပဏ္ဍိတာ အတ္ထဒဿိနီ၊
အညံ ဥပနိသံ ကတွာ, ဝဓာ တံ ပရိမောစယိ။
‘‘တံ တာဒိသိံ ပါဏဒဒိံ, ဩရသံ ဂဗ္ဘဓာရိနိံ၊
မာတရံ ကေန ဒေါသေန, ဒဇ္ဇာသိ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၂၆-၂၂၇)၊
တတ္ထ ပေါသေတာတိ ဒဟရကာလေ ဒွေ တယော ဝါရေ နှာပေတွာ ပါယေတွာ ဘောဇေတွာ တံ ပေါသေသိ။ ဒီဃရတ္တာနုကမ္ပိကာတိ စိရကာလံ မုဒုနာ ဟိတစိတ္တေန အနုကမ္ပိကာ။ ဆမ္ဘီ တယိ ပဒုဿတီတိ ယဒါ တယိ ဆမ္ဘီ နာမ ဗြာဟ္မဏော ပဒုဿိ, တဒါ သာ ပဏ္ဍိတာ အတ္ထဒဿိနီ အညံ တဝ ပဋိရူပကံ ကတွာ တံ ဝဓာ ပရိမောစယိ။
စူဠနိဿ ကိရ မဟာစူဠနီ နာမ ပိတာ အဟောသိ။ သာ ဣမဿ ဒဟရကာလေ ပုရောဟိတေန သဒ္ဓိံ မေထုနံ ပဋိသေဝိတွာ ရာဇာနံ ဝိသေန မာရာပေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ တဿ အဂ္ဂမဟေသီ ဟုတွာ ဧကဒိဝသံ ‘‘အမ္မ, ဆာတောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ပုတ္တဿ ဖာဏိတေန သဒ္ဓိံ ပူဝခဇ္ဇကံ ဒါပေသိ။ အထ နံ မက္ခိကာ ပရိဝါရယိံသု, သော ‘‘ဣမံ နိမ္မက္ခိကံ ကတွာ ခါဒိဿာမီ’’တိ ထောကံ ပဋိက္ကမိတွာ ဘူမိယံ ဖာဏိတဗိန္ဒူနိ ပါတေတွာ အတ္တနော သန္တိကေ မက္ခိကာ ပေါထေတွာ ပလာပေသိ။ တာ ဂန္တွာ ဣတရံ ဖာဏိတံ ပရိဝါရယိံသု။ သော နိမ္မက္ခိကံ ကတွာ ခဇ္ဇကံ ခါဒိတွာ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂၃။)ဟတ္ထံ ဓောဝိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ပက္ကာမိ။ ဗြာဟ္မဏော တဿ တံ ကိရိယံ ဒိသွာ စိန္တေသိ ‘‘အယံ ဒါရကော ဣဒါနေဝ နိမ္မက္ခိကံ ဖာဏိတံ ခါဒတိ, ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော မမ ရဇ္ဇံ န ဒဿတိ, ဣဒါနေဝ နံ မာရေဿာမီ’’တိ။ သော ဒေဝိယာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။
သာ ‘‘သာဓူ, ဒေဝ, အဟံ တယိ သိနေဟေန အတ္တနော သာမိကမ္ပိ မာရေသိံ, ဣမိနာ မေ ကော အတ္ထော, မဟာရာဇ, ဧကမ္ပိ အဇာနာပေတွာ ရဟဿေန နံ မာရေဿာမီ’’တိ ဗြာဟ္မဏံ ဝဉ္စေတွာ ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ ပဏ္ဍိတံ ဥပါယကုသလံ ဘတ္တကာရကံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သမ္မ, မမ ပုတ္တော စူဠနိကုမာရော စ တဝ ပုတ္တော ဓနုသေခကုမာရော စ ဧကဒိဝသံ ဇာတာ ဧကတော ကုမာရပရိဟာရေန ဝဍ္ဎိတာ ပိယသဟာယကာ, ဆဗ္ဘိဗြာဟ္မဏော မမ ပုတ္တံ မာရေတုကာမော, တွံ တဿ ဇီဝိတဒါနံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာဓု, ဒေဝိ, ကိံ ကရောမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မမ ပုတ္တော အဘိဏှံ တဝ ဂေဟေ ဟောတု, တွဉ္စ တေ စ ကတိပါဟံ နိရာသင်္ကဘာဝတ္ထာယ မဟာနသေယေဝ သုပထ။ တတော နိရာသင်္ကဘာဝံ ဉတွာ တုမှာကံ သယနဋ္ဌာနေ ဧဠကဋ္ဌီနိ ဌပေတွာ မနုဿာနံ သယနဝေလာယ မဟာနသေ အဂ္ဂိံ ဒတွာ ကဉ္စိ အဇာနာပေတွာ မမ ပုတ္တဉ္စ တဝ ပုတ္တဉ္စ ဂဟေတွာ အဂ္ဂဒွါရေနေဝ နိက္ခမိတွာ တိရောရဋ္ဌံ ဂန္တွာ မမ ပုတ္တဿ ရာဇပုတ္တဘာဝံ အနာစိက္ခိတွာ ဇီဝိတံ အနုရက္ခာဟီ’’တိ အာဟ။
သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထဿ သာ ရတနသာရံ အဒါသိ။ သော တထာ ကတွာ ကုမာရဉ္စ ပုတ္တဉ္စ အာဒါယ မဒ္ဒရဋ္ဌေ သာဂလနဂရံ ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော ပေါရာဏဘတ္တကာရကံ အပနေတွာ တဿ တံ ဌာနံ အဒါသိ။ ဒွေပိ ကုမာရာ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ရာဇနိဝေသနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ရာဇာ ‘‘ကဿေတေ ပုတ္တာ ကုမာရာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဘတ္တကာရကော ‘‘မယှံ ပုတ္တာ’’တိ အာဟ။ ‘‘နနု ဒွေ အသဒိသာ’’တိ? ‘‘ဒွိန္နံ ဣတ္ထီနံ ပုတ္တာ, ဒေဝါ’’တိ။ တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ဝိဿာသိကာ ဟုတွာ မဒ္ဒရညော ဓီတာယ သဒ္ဓိံ ရာဇနိဝေသနေယေဝ ကီဠန္တိ။ အထ စူဠနိကုမာရော စ ရာဇဓီတာ စ အဘိဏှဒဿနေန အညမညံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ အဟေသုံ။ ကီဠနဋ္ဌာနေ ကုမာရော ရာဇဓီတရံ ဂေဏ္ဍုကမ္ပိ ပါသကမ္ပိ အာဟရာပေတိ။ အနာဟရန္တိံ သီသေ ပဟရတိ, သာ ရောဒတိ။ အထဿာ သဒ္ဒံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ကေန မေ ဓီတာ ပဟဋာ’’တိ ဝဒတိ။ ဓာတိယော အာဂန္တွာ ပုစ္ဆန္တိ။ ကုမာရိကာ ‘‘သစာဟံ ‘ဣမိနာ ပဟဋာမှီ’တိ
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂၄။)ဝက္ခာမိ, ပိတာ မေ ဧတဿ ရာဇဒဏ္ဍံ ကရိဿတီ’’တိ သိနေဟေန န ကထေတိ, ‘‘နာဟံ ကေနစိ ပဟဋာ’’တိ ဝဒတိ။
အထေကဒိဝသံ မဒ္ဒရာဇာ နံ ပဟရန္တံ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာနဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘အယံ ကုမာရော န စ ဘတ္တကာရကေန သဒိသော အဘိရူပေါ ပါသာဒိကော အတိဝိယ အဆမ္ဘိတော, န ဣမိနာ ဧတဿ ပုတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ တံ ပရိဂ္ဂဏှိ။ ဓာတိယော ကီဠနဋ္ဌာနေ ခါဒနီယံ အာဟရိတွာ ရာဇဓီတာယ ဒေန္တိ, သာ အညေသမ္ပိ ဒါရကာနံ ဒေတိ။ တေ ဇဏ္ဏုနာ ပတိဋ္ဌာယ ဩနတာ ဂဏှန္တိ။ စူဠနိကုမာရော ပန ဌိတကောဝ တဿာ ဟတ္ထတော အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှာတိ။ ရာဇာပိ တံ ကိရိယံ အဒ္ဒသ။ အထေကဒိဝသံ စူဠနိကုမာရဿ ဂေဏ္ဍုကော ရညော စူဠသယနဿ ဟေဋ္ဌာ ပါဝိသိ။ ကုမာရော တံ ဂဏှန္တော အတ္တနော ဣဿရမာနေန ‘‘ဣမဿ ပစ္စန္တရညော ဟေဋ္ဌာသယနေ န ပဝိသာမီ’’တိ တံ ဒဏ္ဍကေန နီဟရိတွာ ဂဏှိ။ ရာဇာ တမ္ပိ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘နိစ္ဆယေနေသ န ဘတ္တကာရကဿ ပုတ္တော’’တိ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ကဿေသော ပုတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မယှံ ပုတ္တော, ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အဟံ တဝ ပုတ္တဉ္စ အပုတ္တဉ္စ ဇာနာမိ, သဘာဝံ မေ ကထေဟိ, နော စေ ကထေသိ, ဇီဝိတံ တေ နတ္ထီ’’တိ ခဂ္ဂံ ဥဂ္ဂိရိ။ သော မရဏဘယဘီတော ‘‘ကထေမိ, ဒေဝ, ရဟော ပန ပစ္စာသီသာမီ’’တိ ဝတွာ ရညာ ဩကာသေ ကတေ အဘယံ ယာစိတွာ ယထာဘူတံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ တထတော ဉတွာ အတ္တနော ဓီတရံ အလင်္ကရိတွာ တဿ ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ အဒါသိ။
ဣမေသံ ပန ပလာတဒိဝသေ ‘‘ဘတ္တကာရကော စ စူဠနိကုမာရော စ ဘတ္တကာရကဿ ပုတ္တော စ မဟာနသေ ပဒိတ္တေယေဝ ဒဍ္ဎာ’’တိ သကလနဂရေ ဧကကောလာဟလံ အဟောသိ။ စလာကဒေဝီပိ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏဿ အာရောစေသိ ‘‘ဒေဝ, တုမှာကံ မနောရထော မတ္ထကံ ပတ္တော, တေ ကိရ တယောပိ ဘတ္တဂေဟေယေဝ ဒဍ္ဎာ’’တိ။ သော တုဋ္ဌဟဋ္ဌော အဟောသိ။ စလာကဒေဝီပိ ‘‘စူဠနိကုမာရဿ အဋ္ဌီနီ’’တိ ဧဠကဿ အဋ္ဌီနိ အာဟရာပေတွာ ဗြာဟ္မဏဿ ဒဿေတွာ ဆဍ္ဍာပေသိ။ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ‘‘အညံ ဥပနိသံ ကတွာ, ဝဓာ တံ ပရိမောစယီ’’တိ အာဟ။ သာ ဟိ ဧဠကဿ အဋ္ဌီနိ ‘‘မနုဿအဋ္ဌီနီ’’တိ ဒဿေတွာ တံ ဝဓာ မောစေသိ။ ဩရသန္တိ ယာယ တွံ ဥရေ ကတွာ ဝဍ္ဎိတော, တံ ဩရသံ ပိယံ မနာပံ။ ဂဗ္ဘဓာရိနိန္တိ ယာယ တွံ ကုစ္ဆိနာ ဓာရိတော, တံ ဧဝရူပံ မာတရံ ကေန ဒေါသေန ဒကရက္ခသဿ ဒဿသီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂၅။)တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အယျေ, ဗဟူ မမ မာတု ဂုဏာ, အဟဉ္စဿာ မမ ဥပကာရဘာဝံ ဇာနာမိ, တတောပိ ပန မမေဝ ဂုဏာ ဗဟုတရာ’’တိ မာတု အဂုဏံ ကထေန္တော ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ –
‘‘ဒဟရာ ဝိယလင်္ကာရံ, ဓာရေတိ အပိဠန္ဓနံ၊
ဒေါဝါရိကေ အနီကဋ္ဌေ, အတိဝေလံ ပဇဂ္ဃတိ။
‘‘အထောပိ ပဋိရာဇူနံ, သယံ ဒူတာနိ သာသတိ၊
မာတရံ တေန ဒေါသေန, ဒဇ္ဇာဟံ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၂၈-၂၂၉)၊
တတ္ထ ဒဟရာ ဝိယာတိ မဟလ္လိကာပိ ဟုတွာ တရုဏီ ဝိယ။ ဓာရေတိ အပိဠန္ဓနန္တိ ပိဠန္ဓိတုံ အယုတ္တံ အလင်္ကာရံ ဓာရေတိ။ သာ ကိရ ဝဇိရပူရိတံ ကဉ္စနမေခလံ ပိဠန္ဓိတွာ ရညော အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ မဟာတလေ နိသိန္နကာလေ အပရာပရံ စင်္ကမတိ, မေခလာသဒ္ဒေန ရာဇနိဝေသနံ ဧကနိန္နာဒံ ဟောတိ။ ပဇဂ္ဃတီတိ ဧသာ ဒေါဝါရိကေ စ ဟတ္ထိအာစရိယာဒိကေ အနီကဋ္ဌေ စ, ယေ ဧတိဿာ ဥစ္ဆိဋ္ဌကမ္ပိ ဘုဉ္ဇိတုံ အယုတ္တရူပါ, တေပိ အာမန္တေတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ အတိဝေလံ မဟာဟသိတံ ဟသတိ။ ပဋိရာဇူနန္တိ အညေသံ ရာဇူနံ။ သယံ ဒူတာနိ သာသတီတိ မမ ဝစနေန သယံ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ဒူတေပိ ပေသေတိ ‘‘မမ မာတာ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇနဝယသ္မိံယေဝ ဌိတာ, အသုကရာဇာ ကိရ အာဂန္တွာ တံ အာနေတူ’’တိ။ တေ ‘‘မယံ ရညော ဥပဋ္ဌာကာ, ကသ္မာ နော ဧဝံ ဝဒေသီ’’တိ ပဋိပဏ္ဏာနိ ပေသေန္တိ။ တေသု ပရိသမဇ္ဈေ ဝါစိယမာနေသု မမ သီသံ ဆိန္ဒနကာလော ဝိယ ဟောတိ, မာတရံ တေန ဒေါသေန ဒကရက္ခသဿ ဒဿာမီတိ။
အထ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ‘‘မဟာရာဇ, မာတရံ တာဝ ဣမိနာ ဒေါသေန ဒေဟိ, ဘရိယာ ပန တေ ဗဟူပကာရာ’’တိ တဿာ ဂုဏံ ကထေန္တီ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ဣတ္ထိဂုမ္ဗဿ ပဝရာ, အစ္စန္တံ ပိယဘာဏိနီ၊
အနုဂ္ဂတာ သီလဝတီ, ဆာယာဝ အနပါယိနီ။
‘‘အက္ကောဓနာ ပုညဝတီ, ပဏ္ဍိတာ အတ္ထဒဿိနီ၊
ဥဗ္ဗရိံ ကေန ဒေါသေန, အဇ္ဇာသိ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၃၀-၂၃၁)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂၆။)တတ္ထ ဣတ္ထိဂုမ္ဗဿာတိ ဣတ္ထိဂဏဿ။ အနုဂ္ဂတာတိ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ အနုဂတာ။ ‘‘အက္ကောဓနာ’’တိအာဒိကေန ပနဿာ ဂုဏေ ကထေတိ။ မဒ္ဒရဋ္ဌေ သာဂလနဂရေ ဝသနကာလေ ပဟဋာပိ တဝ အာဏာကရဏဘယေန တယိ သိနေဟေန မာတာပိတူနံ န ကထေသိ, ဧဝမေသာ အက္ကောဓနာ ပုညဝတီ ပဏ္ဍိတာ အတ္ထဒဿိနီတိ။ ဣဒံ ဒဟရကာလေ အက္ကောဓနာဒိဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ ဥဗ္ဗရိန္တိ ဩရောဓံ။ ဧဝံ ဂုဏသမ္ပန္နံ နန္ဒာဒေဝိံ ကေန ဒေါသေန ဒကရက္ခသဿ ဒဿသီတိ ဝဒတိ။
သော တဿာ အဂုဏံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘ခိဍ္ဍာရတိသမာပန္နံ, အနတ္ထဝသမာဂတံ၊
သာ မံ သကာန ပုတ္တာနံ, အယာစံ ယာစတေ ဓနံ။
‘‘သောဟံ ဒဒါမိ သာရတ္တော, ဗဟုံ ဥစ္စာဝစံ ဓနံ၊
သုဒုစ္စဇံ စဇိတွာန, ပစ္ဆာ သောစာမိ ဒုမ္မနော၊
ဥဗ္ဗရိံ တေန ဒေါသေန, ဒဇ္ဇာဟံ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၃၂-၂၃၃)၊
တတ္ထ အနတ္ထဝသမာဂတန္တိ တာယ ခိဍ္ဍာရတိယာ ကာမကီဠာယ အနတ္ထကာရကာနံ ကိလေသာနံ ဝသံ အာဂတံ မံ ဝိဒိတွာ။ သာ မန္တိ သာ နန္ဒာဒေဝီ မံ။ သကာန ပုတ္တာနန္တိ ယံ မယာ အတ္တနော ပုတ္တဓီတာနဉ္စ ဘရိယာနဉ္စ ဒိန္နံ ပိဠန္ဓနံ, တံ အယာစိတဗ္ဗရူပံ ‘‘မယှံ ဒေဟီ’’တိ ယာစတိ။ ပစ္ဆာ သောစာမီတိ သာ ဒုတိယဒိဝသေ ‘‘ဣမာနိ ပိဠန္ဓနာနိ ရညာ မေ ဒိန္နာနိ, အာဟရထေတာနီ’’တိ တေသံ ရောဒန္တာနံ ဩမုဉ္စိတွာ ဂဏှာတိ။ အထာဟံ တေ ရောဒမာနေ မမ သန္တိကံ အာဂတေ ဒိသွာ ပစ္ဆာ သောစာမိ။ ဧဝံ ဒေါသကာရိကာ ဧသာ။ ဣမိနာ နံ ဒေါသေန ဒကရက္ခသဿ ဒဿာမီတိ။
အထ နံ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ‘‘ဣမံ တာဝ ဣမိနာ ဒေါသေန ဒေဟိ, ကနိဋ္ဌော ပန တေ တိခိဏမန္တိကုမာရော ဥပကာရကော, တံ ကေန ဒေါသေန ဒဿတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တီ အာဟ –
‘‘ယေနောစိတာ ဇနပဒါ, အာနီတာ စ ပဋိဂ္ဂဟံ၊
အာဘတံ ပရရဇ္ဇေဘိ, အဘိဋ္ဌာယ ဗဟုံ ဓနံ။
ဓနုဂ္ဂဟာနံ ပဝရံ, သူရံ တိခိဏမန္တိနံ၊
ဘာတရံ ကေန ဒေါသေန, ဒဇ္ဇာသိ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၃၄-၂၃၅)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂၇။)တတ္ထ ဩစိတာတိ ဝဍ္ဎိတာ။ ပဋိဂ္ဂဟန္တိ ယေန စ တုမှေ ပရဒေသေ ဝသန္တာ ပုန ဂေဟံ အာနီတာ။ အဘိဋ္ဌာယာတိ အဘိဘဝိတွာ။ တိခိဏမန္တိနန္တိ တိခိဏပညံ။
သော ကိရ မာတု ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ ဝသနကာလေ ဇာတော။ အထဿ ဝယပ္ပတ္တဿ ဗြာဟ္မဏော ခဂ္ဂံ ဟတ္ထေ ဒတွာ ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ မံ ဥပဋ္ဌဟာ’’တိ အာဟ။ သော ဗြာဟ္မဏံ ‘‘ပိတာ မေ’’တိ သညာယ ဥပဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဧကော အမစ္စော ‘‘ကုမာရ, န တွံ ဧတဿ ပုတ္တော, တဝ ကုစ္ဆိဂတကာလေ စလာကဒေဝီ ရာဇာနံ မာရေတွာ ဧတဿ ဆတ္တံ ဥဿာပေသိ, တွံ မဟာစူဠနိရညော ပုတ္တော’’တိ အာဟ။ သော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဧကေန ဥပါယေန နံ မာရေဿာမီ’’တိ ရာဇကုလံ ပဝိသန္တော တံ ခဂ္ဂံ ဧကဿ ပါဒမူလိကဿ ဒတွာ အပရံ ‘‘တွံ ရာဇဒွါရေ ‘မမေသော ခဂ္ဂေါ’တိ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဝိဝါဒံ ကရေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပါဝိသိ။ တေ ကလဟံ ကရိံသု။ သော ‘‘ကိံ ဧသ ကလဟော’’တိ ဧကံ ပုရိသံ ပေသေသိ။ သော အာဂန္တွာ ‘‘ခဂ္ဂတ္ထာယာ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏော တံ သုတွာ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ သော ကိရ တုမှေဟိ မမ ဒိန္နခဂ္ဂေါ ပရဿ သန္တကောတိ။ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ, တာတ, တေန ဟိ အာဟရာပေဟိ, သဉ္ဇာနိဿာမိ န’’န္တိ အာဟ။ သော တံ အာဟရာပေတွာ ကောသတော နိက္ကဍ္ဎိတွာ ‘‘ပဿထာ’’တိ တံ သဉ္ဈာနာပေန္တော ဝိယ ဥပဂန္တွာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ တဿ သီသံ ဆိန္ဒိတွာ အတ္တနော ပါဒမူလေ ပါတေသိ။ တတော ရာဇဂေဟံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ နဂရံ အလင်္ကရိတွာ တဿ အဘိသေကေ ဥပနီတေ မာတာ စူဠနိကုမာရဿ မဒ္ဒရဋ္ဌေ ဝသနဘာဝံ အာစိက္ခိ။ တံ သုတွာ ကုမာရော သေနင်္ဂပရိဝုတော တတ္ထ ဂန္တွာ ဘာတရံ အာနေတွာ ရဇ္ဇံ ပဋိစ္ဆာပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တံ ‘‘တိခိဏမန္တီ’’တိ သဉ္ဇာနိံသု။ ပရိဗ္ဗာဇိကာ တံ ‘‘ဧဝရူပံ ဘာတရံ ကေန ဒေါသေန ဒကရက္ခသဿ ဒဇ္ဇာသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။
‘‘ယေနောစိတာ ဇနပဒါ, အာနီတာ စ ပဋိဂ္ဂဟံ၊
အာဘတံ ပရရဇ္ဇေဘိ, အဘိဋ္ဌာယ ဗဟုံ ဓနံ။
‘‘ဓနုဂ္ဂဟာနံ ပဝရော, သူရော တိခိဏမန္တိ စ၊
မယာယံ သုခိတော ရာဇာ, အတိမညတိ ဒါရကော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂၈။)‘‘ဥပဋ္ဌာနမ္ပိ မေ အယျေ, န သော ဧတိ ယထာ ပုရေ၊
ဘာတရံ တေန ဒေါသေန, ဒဇ္ဇာဟံ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၃၆-၂၃၈)၊
တတ္ထ ပရရဇ္ဇေဘီတိ ဣမဿ ပရရဇ္ဇတော စ ဗဟု ဓနံ အာဘတံ, အယဉ္စ ပရရဇ္ဇေ ဝသန္တော ပုန ဣမံ ဂေဟံ အာနေတွာ ‘‘ဧသ မယာ မဟတိ ယသေ ပတိဋ္ဌာပိတော’’တိ ဝဒတိ။ ယထာ ပုရေတိ ပုဗ္ဗေ ပါတောဝ အာဂစ္ဆတိ, ဣဒါနိ ပန န တထာ ဧတိ။ ဣမိနာ နံ ဒေါသေန ဒကရက္ခသဿ ဒဿာမီတိ။
အထ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ‘‘ဘာတု တာဝ ကော ဒေါသော ဟောတု, ဓနုသေခကုမာရော ပန တယိ သိနေဟဂုဏယုတ္တော ဗဟူပကာရော’’တိ တဿ ဂုဏံ ကထေန္တီ အာဟ –
‘‘ဧကရတ္တေန ဥဘယော, တွဉ္စေဝ ဓနုသေခ စ၊
ဥဘော ဇာတေတ္ထ ပဉ္စာလာ, သဟာယာ သုသမာဝယာ။
‘‘စရိယာ တံ အနုဗန္ဓိတ္ထော, ဧကဒုက္ခသုခေါ တဝ၊
ဥဿုက္ကော တေ ဒိဝါရတ္တိံ, သဗ္ဗကိစ္စေသု ဗျာဝဋော၊
သဟာယံ ကေန ဒေါသေန, ဒဇ္ဇာသိ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၃၉-၂၄၀)၊
တတ္ထ ဓနုသေခစာတိ ဓနုသေခေါ စ, ဓနုသေခကုမာရော စာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ ဣဓေဝ နဂရေ။ ပဉ္စာလာတိ ဥတ္တရပဉ္စာလနဂရေ ဇာတတ္တာ ဧဝံဝေါဟာရာ။ သုသမာဝယာတိ သုဋ္ဌု သမဝယာ။ စရိယာ တံ အနုဗန္ဓိတ္ထောတိ ဒဟရကာလေ ဇနပဒစာရိကာယ ပက္ကန္တံ တံ အနုဗန္ဓိ, ဆာယာဝ န ဝိဇဟိ။ ဥဿုက္ကောတိ တဝ ကိစ္စေသု ရတ္ထိန္ဒိဝံ ဥဿုက္ကော ဆန္ဒဇာတော နိစ္စံ ဗျာဝဋော။ တံ ကေန ဒေါသေန ဒကရက္ခသဿ ဒဿသီတိ။
အထဿ ရာဇာ ဒေါသံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘စရိယာ မံ အယံ အယျေ, ပဇဂ္ဃိတ္ထော မယာ သဟ၊
အဇ္ဇာပိ တေန ဝဏ္ဏေန, အတိဝေလံ ပဇဂ္ဃတိ။
‘‘ဥဗ္ဗရိယာပိဟံ အယျေ, မန္တယာမိ ရဟောဂတော၊
အနာမန္တော ပဝိသတိ, ပုဗ္ဗေ အပ္ပဋိဝေဒိတော။
‘‘လဒ္ဓဒွါရော ကတောကာသော, အဟိရိကံ အနာဒရံ၊
သဟာယံ တေန ဒေါသေန, ဒဇ္ဇာဟံ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၄၁-၂၄၃)၊
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၂၉။)တတ္ထ အဇ္ဇာပိ တေန ဝဏ္ဏေနာတိ ယထာ စရိယာယ ပုဗ္ဗေ မံ အနုဗန္ဓန္တော မယာ အနာထေန သဒ္ဓိံ ဧကတောဝ ဘုဉ္ဇန္တော သယန္တော ဟတ္ထံ ပဟရိတွာ မဟာဟသိတံ ဟသိ, အဇ္ဇာပိ တထေဝ ဟသတိ, ဒုဂ္ဂတကာလေ ဝိယ မံ မညတိ။ အနာမန္တောတိ ရဟော နန္ဒာဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ မန္တေန္တေပိ မယိ အဇာနာပေတွာ သဟသာဝ ပဝိသတိ။ ဣမိနာ ဒေါသေန တံ အဟိရိကံ အနာဒရံ ဒကရက္ခသဿ ဒဿာမီတိ။
အထ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ‘‘မဟာရာဇ, တဝ သဟာယကဿ တာဝ ဧသော ဒေါသော ဟောတု, ပုရောဟိတော ပန တဝ ဗဟူပကာရော’’တိ တဿ ဂုဏံ ကထေန္တီ အာဟ –
‘‘ကုသလော သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ, ရုတညူ အာဂတာဂမော၊
ဥပ္ပါတေ သုပိနေ ယုတ္တော, နိယျာနေ စ ပဝေသနေ။
‘‘ပဋ္ဌော ဘူမန္တလိက္ခသ္မိံ, နက္ခတ္တပဒကောဝိဒေါ၊
ဗြာဟ္မဏံ ကေန ဒေါသေန, ဒဇ္ဇာသိ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၄၄-၂၄၅)၊
တတ္ထ သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ‘‘ဣမိနာ နိမိတ္တေန ဣဒံ ဘဝိဿတိ, ဣမိနာ ဣဒ’’န္တိ ဧဝံ သဗ္ဗနိမိတ္တေသု ကုသလော။ ရုတညူတိ သဗ္ဗရဝံ ဇာနာတိ။ ဥပ္ပါတေတိ စန္ဒဂ္ဂါဟသူရိယဂ္ဂါဟဥက္ကာပါတဒိသာဍာဟာဒိကေ ဥပ္ပါတေ။ သုပိနေ ယုတ္တောတိ သုပိနေ စ တဿ နိပ္ဖတ္တိဇာနနဝသေန ယုတ္တော။ နိယျာနေ စ ပဝေသနေတိ ဣမိနာ နက္ခတ္တေန နိယျာယိတဗ္ဗံ, ဣမိနာ ပဝိသိတဗ္ဗန္တိ ဇာနာတိ။ ပဋ္ဌောတိ ဆေကော ပဋိဗလော, ဘူမိယဉ္စ အန္တလိက္ခေ စ ဒေါသဂုဏေ ဇာနိတုံ သမတ္ထော။ နက္ခတ္တပဒကောဝိဒေါတိ အဋ္ဌဝီသတိယာ နက္ခတ္တကောဋ္ဌာသေသု ဆေကော။ တံ ကေန ဒေါသေန ဒကရက္ခသဿ ဒဿသီတိ။
ရာဇာ တဿ ဒေါသံ ကထေန္တော အာဟ –
‘‘ပရိသာယမ္ပိ မေ အယျေ, ဥမ္မီလေတွာ ဥဒိက္ခတိ၊
တသ္မာ အစ္စဘမုံ လုဒ္ဒံ, ဒဇ္ဇာဟံ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၄၆)၊
တဿတ္ထော – အယျေ, ဧသ မံ ပရိသမဇ္ဈေ ဩလောကေန္တောပိ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ကုဒ္ဓေါ ဝိယ ဥဒိက္ခတိ, တသ္မာ ဧဝံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတဘမုံ အမနာပေန ဥက္ခိတ္တဘမုကံ ဝိယ လုဒ္ဒံ ဘယာနကံ တံ အဟံ ဒကရက္ခသဿ ဒဿာမီတိ။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၃၀။)တတော ပရိဗ္ဗာဇိကာ ‘‘မဟာရာဇ, တွံ ‘မာတရံ အာဒိံ ကတွာ ဣမေ ပဉ္စ ဒကရက္ခသဿ ဒမ္မီ’တိ ဝဒသိ, ‘ဧဝရူပဉ္စ သိရိဝိဘဝံ အဂဏေတွာ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ မဟောသဓဿ ဒမ္မီ’တိ ဝဒသိ, ကံ တဿ ဂုဏံ ပဿသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တီ ဣမာ ဂါထာယော အာဟ –
‘‘သသမုဒ္ဒပရိယာယံ, မဟိံ သာဂရကုဏ္ဍလံ၊
ဝသုန္ဓရံ အာဝသတိ, အမစ္စပရိဝါရိတော။
‘‘စာတုရန္တော မဟာရဋ္ဌော, ဝိဇိတာဝီ မဟဗ္ဗလော၊
ပထဗျာ ဧကရာဇာသိ, ယသော တေ ဝိပုလံ ဂတော။
‘‘သောဠသိတ္ထိသဟဿာနိ, အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ၊
နာနာဇနပဒါ နာရီ, ဒေဝကညူပမာ သုဘာ။
‘‘ဧဝံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နံ, သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနံ၊
သုခိတာနံ ပိယံ ဒီဃံ, ဇီဝိတံ အာဟု ခတ္တိယ။
‘‘အထ တွံ ကေန ဝဏ္ဏေန, ကေန ဝါ ပန ဟေတုနာ၊
ပဏ္ဍိတံ အနုရက္ခန္တော, ပါဏံ စဇသိ ဒုစ္စဇ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၄၇-၂၅၁)၊
တတ္ထ သသမုဒ္ဒပရိယာယန္တိ သမုဒ္ဒမရိယာဒသင်္ခါတေန သမုဒ္ဒပရိက္ခေပေန သမန္နာဂတံ။ သာဂရကုဏ္ဍလန္တိ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတဿ သာဂရဿ ကုဏ္ဍလဘူတံ။ ဝိဇိတာဝီတိ ဝိဇိတသင်္ဂါမော။ ဧကရာဇာတိ အညဿ အတ္တနော သဒိသဿ ရညော အဘာဝတော ဧကောဝ ရာဇာ။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမာနံ သမိဒ္ဓိယာ သမန္နာဂတာနံ။ သုခိတာနန္တိ ဧဝရူပါနံ သုခိတာနံ သတ္တာနံ ဧဝံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နံ ဇီဝိတံ ဒီဃမေဝ ပိယံ, န တေ အပ္ပံ ဇီဝိတမိစ္ဆန္တီတိ ပဏ္ဍိတာ ဝဒန္တိ။ ပါဏန္တိ ဧဝရူပံ အတ္တနော ဇီဝိတံ ကသ္မာ ပဏ္ဍိတံ အနုရက္ခန္တော စဇသီတိ။
ရာဇာ တဿာ ကထံ သုတွာ ပဏ္ဍိတဿ ဂုဏံ ကထေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –
‘‘ယတောပိ အာဂတော အယျေ, မမ ဟတ္ထံ မဟောသဓော၊
နာဘိဇာနာမိ ဓီရဿ, အဏုမတ္တမ္ပိ ဒုက္ကဋံ။
‘‘သစေ စ ကိသ္မိစိ ကာလေ, မရဏံ မေ ပုရေ သိယာ၊
သော မေ ပုတ္တေ ပပုတ္တေ စ, သုခါပေယျ မဟောသဓော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၃၁။)‘‘အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ, သဗ္ဗမတ္ထမ္ပိ ပဿတိ၊
အနာပရာဓကမ္မန္တံ, န ဒဇ္ဇံ ဒကရက္ခိနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၅၂-၂၅၄)၊
တတ္ထ ကိသ္မိစီတိ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ။ သုခါပေယျာတိ သုခသ္မိံယေဝ ပတိဋ္ဌာပေယျ။ သဗ္ဗမတ္ထန္တိ ဧသ အနာဂတဉ္စ ပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ အတီတဉ္စ သဗ္ဗံ အတ္ထံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေါ ဝိယ ပဿတိ။ အနာပရာဓကမ္မန္တန္တိ ကာယကမ္မာဒီသု အပရာဓရဟိတံ။ န ဒဇ္ဇန္တိ အယျေ, ဧဝံ အသမဓုရံ ပဏ္ဍိတံ နာဟံ ဒကရက္ခသဿ ဒဿာမီတိ ဧဝံ သော မဟာသတ္တဿ ဂုဏေ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိယ ဥက္ခိပိတွာ ကထေသိ။
ဣတိ ဣမံ ဇာတကံ ယထာနုသန္ဓိပ္ပတ္တံ။ အထ ပရိဗ္ဗာဇိကာ စိန္တေသိ ‘‘ဧတ္တကေနပိ ပဏ္ဍိတဿ ဂုဏာ ပါကဋာ န ဟောန္တိ, သကလနဂရဝါသီနံ မဇ္ဈေ သာဂရပိဋ္ဌေ အာသိတ္တတေလံ ဝိပ္ပကိရန္တီ ဝိယ တဿ ဂုဏေ ပါကဋေ ကရိဿာမီ’’တိ ရာဇာနံ ဂဟေတွာ ပါသာဒါ ဩရုယှ ရာဇင်္ဂဏေ အာသနံ ပညပေတွာ တတ္ထ နိသီဒါပေတွာ နာဂရေ သန္နိပါတာပေတွာ ပုန ရာဇာနံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒကရက္ခသဿ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ တေန ဟေဋ္ဌာ ကထိတနိယာမေနေဝ ကထိတကာလေ နာဂရေ အာမန္တေတွာ အာဟ –
‘‘ဣဒံ သုဏာထ ပဉ္စာလာ, စူဠနေယျဿ ဘာသိတံ၊
ပဏ္ဍိတံ အနုရက္ခန္တော, ပါဏံ စဇတိ ဒုစ္စဇံ။
‘‘မာတု ဘရိယာယ ဘာတုစ္စ, သခိနော ဗြာဟ္မဏဿ စ၊
အတ္တနော စာပိ ပဉ္စာလော, ဆန္နံ စဇတိ ဇီဝိတံ။
‘‘ဧဝံ မဟတ္ထိကာ ပညာ, နိပုဏာ သာဓုစိန္တိနီ၊
ဒိဋ္ဌဓမ္မဟိတတ္ထာယ, သမ္ပရာယသုခါယ စာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၂၅၅-၂၅၇)၊
တတ္ထ မဟတ္ထိကာတိ မဟန္တံ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ဌိတာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဟိတတ္ထာယာတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဟိတတ္ထာယ စ ပရလောကေ သုခတ္ထာယ စ ဟောတီတိ။
ဣတိ သာ ရတနဃရဿ မဏိက္ခန္ဓေန ကူဋံ ဂဏှန္တီ ဝိယ မဟာသတ္တဿ ဂုဏေဟိ ဒေသနာကူဋံ ဂဏှီတိ။
ဒကရက္ခသပဉှော နိဋ္ဌိတော။
(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၆၊၃၃၂။)သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒါနေဝ တထာဂတော ပညဝါ, ပုဗ္ဗေပိ ပညဝါယေဝါ’’တိ ဇာတကံ သမောဓာနေန္တော ဩသာနဂါထာ အာဟ –
‘‘ဘေရီ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာသိ, ပိတာ သုဒ္ဓေါဒနော အဟု၊
မာတာ အာသိ မဟာမာယာ, အမရာ ဗိမ္ဗသုန္ဒရီ။
‘‘သုဝေါ အဟောသိ အာနန္ဒော, သာရိပုတ္တော စ စူဠနီ၊
ဒေဝဒတ္တော စ ကေဝဋ္ဋော, စလာကာ ထုလ္လနန္ဒိနီ။
‘‘ပဉ္စာလစန္ဒီ သုန္ဒရီ, သာဠိကာ မလ္လိကာ အဟု၊
အမ္ဗဋ္ဌော အာသိ ကာမိန္ဒော, ပေါဋ္ဌပါဒေါ စ ပုက္ကုသော။
‘‘ပိလောတိကော စ ဒေဝိန္ဒော, သေနကော အာသိ ကဿပေါ၊
ဥဒုမ္ဗရာ မင်္ဂလိကာ, ဝေဒေဟော ကာဠုဒါယကော၊
မဟောသဓော လောကနာထော, ဧဝံ ဓာရေထ ဇာတက’’န္တိ။
ဥမင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ ပဉ္စမာ။
(ဆဋ္ဌော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။)
Comments
Post a Comment