မဟာနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁။)

ခုဒ္ဒကနိကာယေ

မဟာနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာ

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

အဝိဇ္ဇာလင်္ဂိံ ဃာတေန္တော, နန္ဒိရာဂဉ္စ မူလတော၊

ဘာဝေန္တဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ, ဖုသိ ယော အမတံ ပဒံ။

ပါပုဏိတွာ ဇိနော ဗောဓိံ, မိဂဒါယံ ဝိဂါဟိယ၊

ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာ, ထေရံ ကောဏ္ဍညမာဒိတော။

အဋ္ဌာရသန္နံ ကောဋီနံ, ဗောဓေသိ တာပသော တဟိံ၊

ဝန္ဒေဟံ သိရသာ တဉ္စ, သဗ္ဗသတ္တာနမုတ္တမံ။

တထာ ဓမ္မုတ္တမဉ္စေဝ, သံဃဉ္စာပိ အနုတ္တရံ၊

သံခိတ္တေန ဟိ ယော ဝုတ္တံ, ဓမ္မစက္ကံ ဝိဘာဂသော။

သာရိပုတ္တော မဟာပညော, သတ္ထုကပ္ပေါ ဇိနတြဇော၊

ဓမ္မစက္ကံ ဝိဘာဇေတွာ, မဟာနိဒ္ဒေသမဗြဝိ၊

ပါဌော ဝိသိဋ္ဌော နိဒ္ဒေသော, တံနာမဝိသေသိတော စ။

တံ သာရိပုတ္တံ ဇိနရာဇပုတ္တံ, ထေရံ ထိရာနေကဂုဏာဓိဝါသံ၊

ပညာပဘာဝုဂ္ဂတစာရုကိတ္တိံ, သုနီစဝုတ္တိဉ္စ အထော နမိတွာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂။)

ခမာဒယာဒိယုတ္တေန, ယုတ္တမုတ္တာဒိဝါဒိနာ၊

ဗဟုဿုတေန ထေရေန, ဒေဝေန အဘိယာစိတော။

မဟာဝိဟာရဝါသီနံ, သဇ္ဈာယမှိ ပတိဋ္ဌိတော၊

ဂဟေတဗ္ဗံ ဂဟေတွာန, ပေါရာဏေသု ဝိနိစ္ဆယံ။

အဝေါက္ကမေန္တော သမယံ သကဉ္စ, အနာမသန္တော သမယံ ပရဉ္စ၊

ပုဗ္ဗောပဒေသဋ္ဌကထာနယဉ္စ, ယထာနုရူပံ ဥပသံဟရန္တော။

ဉာဏပ္ပဘေဒါဝဟနဿ တဿ, ယောဂီဟိ နေကေဟိ နိသေဝိတဿ၊

အတ္ထံ အပုဗ္ဗံ အနုဝဏ္ဏယန္တော, သုတ္တဉ္စ ယုတ္တိဉ္စ အနုက္ကမေန္တော။

အာရဘိဿံ သမာသေန, မဟာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနံ၊

သဒ္ဓမ္မဗဟုမာနေန, နာတ္တုက္ကံသနကမျတာ။

ဝက္ခာမဟံ အဋ္ဌကထံ ဇနဿ, ဟိတာယ သဒ္ဓမ္မစိရဋ္ဌိတတ္ထံ၊

သက္ကစ္စ သဒ္ဓမ္မပဇောတိကံ တံ, သုဏာထ ဓာရေထ စ သာဓု သန္တောတိ။

တတ္ထ ‘‘ပါဌော ဝိသိဋ္ဌော နိဒ္ဒေသော, တံနာမဝိသေသိတော စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒုဝိဓော ပါဌော – ဗျဉ္ဇနပါဌော, အတ္ထပါဌော စ။ တေသု ဗျဉ္ဇနပါဌော အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနအာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဗ္ဗိဓော။ အတ္ထပါဌော သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ တီသု ဒွါရေသု ပရိသုဒ္ဓပယောဂဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓကရုဏာနံ စိတ္တေန ပဝတ္တိတဒေသနာ ဝါစာဟိ အကထိတတ္တာ အဒေသိတတ္တာ အက္ခရမိတိ သညိတာ, တံ ပါရာယနိကဗြာဟ္မဏာနံ မနသာ ပုစ္ဆိတပဉှာနံ ဝသေန ဘဂဝတာ ရတနဃရေ နိသီဒိတွာ သမ္မသိတပဋ္ဌာနမဟာပကရဏဝသေန စ အက္ခရံ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃။)

အထ ဝါ အပရိပုဏ္ဏံ ပဒံ အက္ခရမိတိ ဂဟေတဗ္ဗံ ‘‘သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ပေ။ ဝ။ ၈၀၂၊ ဇာ။ ၁။၄။၅၄၊ နေတ္တိ။ ၁၂၀) ဝိယ။ ဧတ္ထ ဟိ သကာရ နကာရ သောကာရာဒီနိ အက္ခရမိတိ, ဧကက္ခရံ ဝါ ပဒံ အက္ခရမိတိ ဧကေ။ ‘‘ယာယံ တဏှာ ပေါနောဘဝိကာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၄၊ ဝိဘ။ ၂၀၃၊ မ။ နိ။ ၃။၃၇၄၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဝိဘတျန္တံ အတ္ထဇောတကံ အက္ခရပိဏ္ဍံ ပဒံ။ ‘‘နာမဉ္စ ရူပဉ္စာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၀၉၊ သု။ နိ။ ၈၇၈၊ မဟာနိ။ ၁၀၇၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသော ၆၊ နေတ္တိ။ ၄၅) ဗဟုအက္ခရေဟိ ယုတ္တံ ပဒံ နာမ။ သံခိတ္တေန ဝုတ္တံ ပဒံ ဝိဘာဝေတိ။ ပဒေန အဘိဟိတံ ဗျဉ္ဇယတိ ဗျတ္တံ ပါကဋံ ကရောတီတိ ဗျဉ္ဇနံ, ဝါကျမေဝ။ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ’’တိ သင်္ခေပေန ကထိတမတ္ထံ။ ‘‘ကတမေ စတ္တာရော? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတံ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေတိ။ ဝီရိယစိတ္တဝီမံသသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတံ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၄၃၁၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၁၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၆၊ အ။ နိ။ ၄။၂၇၆) ပါကဋကရဏဘာဝေန ဗျဉ္ဇနံ နာမ။ ဗျဉ္ဇနဝိဘာဂပကာသော အာကာရော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော ဆန္ဒော? ယော ဆန္ဒော ဆန္ဒိကတာ ကတ္တုကမျတာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဝိဘ။ ၄၃၃) ကထိတဗျဉ္ဇနံ အနေကဝိဓေန ဝိဘာဂကရဏံ အာကာရော နာမ။ အာကာရာဘိဟိတဿ နိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တိ။ ‘‘ဖဿော, ဝေဒနာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁) အာကာရေန ကထိတံ ‘‘ဖုသတီတိ ဖဿော။ ဝေဒိယတီတိ ဝေဒနာ’’တိ နီဟရိတွာ ဝစနံ နိရုတ္တိ နာမ။ နိဗ္ဗစနဝိတ္ထာရော နိဿေသတော ဒေသောတိ နိဒ္ဒေသော, ဝေဒိယတီတိ ဝေဒနာတိ နိဗ္ဗစနလဒ္ဓပဒံ ‘‘သုခါ ဒုက္ခာ အဒုက္ခမသုခါ, သုခယတီတိ သုခါ, ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခာ, နေဝ ဒုက္ခယတိ န သုခယတီတိ အဒုက္ခမသုခါ’’တိ အတ္ထဝိတ္ထာရော နိရဝသေသေန ကထိတတ္တာ နိဒ္ဒေသော နာမ။

ဧဝံ ဆဗ္ဗိဓာနိ ဗျဉ္ဇနပဒါနိ ဇာနိတွာ စ ဆသု အတ္ထပဒေသု သင်္ခေပတော ကာသနာ ဒီပနာ သင်္ကာသနာ, ‘‘မညမာနော ခေါ, ဘိက္ခု, ဗန္ဓော မာရဿ အမညမာနော မုတ္တော ပါပိမတော’’တိ ဧဝမာဒီသု သင်္ခေပေန အတ္ထဒီပနာ သင်္ကာသနာ နာမ။ ဧသော ပန ထေရော ‘‘ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဧဝံ သင်္ခေပံ ကတွာ ဝုတ္တမတ္ထံ ‘အညာတံ ဘဂဝါ, အညာတံ သုဂတာ’’’တိ ကထေတုံ သမတ္ထော ပဋိဝိဇ္ဈိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄။)

ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထံ အာဒိတော ကာသနာ ဒီပနာ ပကာသနာ, ‘‘သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, အာဒိတ္တ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၈) ပစ္ဆာ ကထိတဗ္ဗမတ္ထံ ပဌမဝစနေန ဒီပနာ ပကာသနာ နာမ။ ဧဝံ ပဌမံ ဒီပိတံ အတ္ထံ ပုန ပါကဋံ ကတွာ ဒီပနေန ‘‘ကိဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗံ အာဒိတ္တံ? စက္ခုံ, ဘိက္ခဝေ, အာဒိတ္တံ, ရူပါ အာဒိတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၈) ကထိတေသု ‘‘တိက္ခိန္ဒြိယော သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ပဋိဝိဇ္ဈတီ’’တိ ကထိတတ္တာ ဒွေ အတ္ထပဒါနိ တိက္ခိန္ဒြိယဿ ဥပကာရဝသေန ဝုတ္တာနိ။

သံခိတ္တဿ ဝိတ္ထာရာဘိဓာနံ သကိံ ဝုတ္တဿ စ ပုနပိ အဘိဓာနံ ဝိဝရဏံ, ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) သင်္ခေပေန နိက္ခိတ္တဿ။ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) နိဒ္ဒေသဝသေန ဝိတ္ထာရဏံ ဝိတ္ထာရဝသေန ပုန ကထနံ ဝိဝရဏံ နာမ။

တံ ဝိဘာဂကရဏံ ဝိဘဇနံ, ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) ဝိဝရိတေ ကုသလေ ဓမ္မေ ‘‘တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ, ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁) ဝိဘာဂကရဏံ ဝိဘဇနံ နာမ။ ဝိဝရဿ ဝိတ္ထာရာဘိဓာနေန ဝိဘတ္တဿ စ ဥပမာဘိဓာနေန ပဋိပါဒနံ ဥတ္တာနီကရဏံ, ဝိဝရဏေန ဝိဝရိတတ္ထဿ ‘‘ကတမော တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ? ယော တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဖုသနာ သမ္ဖုသနာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂) အတိဝိဝရိတွာ ကထနဉ္စ ဝိဘဇနေန ဝိဘတ္တဿ ‘‘သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ဂါဝီ နိစ္စမ္မာ, ဧဝမေဝ ခွါဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဖဿာဟာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၃) ဧဝမာဒိဥပမာကထနဉ္စ ဥတ္တာနီကရဏံ နာမ။ ဓမ္မံ သုဏန္တာနံ ဓမ္မဒေသနေန စိတ္တဿ အနေကဝိဓေန သောမနဿဥပ္ပါဒနဉ္စ အတိခိဏဗုဒ္ဓီနံ အနေကဝိဓေန ဉာဏဿ တိခိဏဘာဝကရဏဉ္စ ပညတ္တိ နာမ, တေသံ သုဏန္တာနံ တံစိတ္တတောသနေန တံစိတ္တနိသာမနေန စ ပညာယတီတိ ပညတ္တိ။ တတ္ထ ဘဂဝါ အက္ခရေဟိ သင်္ကာသယတိ, ပဒေဟိ ပကာသယတိ, ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတိ, အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ, နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနီကရောတိ, နိဒ္ဒေသေဟိ ပညာပယတီတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ဧကစ္စေ ဝေနေယျေ ဧကသ္မိံ ဒေသနေ အက္ခရေဟိ အတ္ထသင်္ကာသနံ ကရောန္တိ…ပေ… နိဒ္ဒေသေဟိ အတ္ထပညာပနံ ကရောန္တီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော။

အထ ဝါ အက္ခရေဟိ သင်္ကာသယိတွာ ပဒေဟိ ပကာသယတိ, ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရိတွာ အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ, နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနီကတွာ နိဒ္ဒေသေဟိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅။)

ပညာပယတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဧဝရူပေန ဓမ္မဒေသနေန ဧကစ္စေသု ဌာနေသု ဧကစ္စာနံ ဝေနေယျာနံ ဝိနယတီတိ။

အထ ဝါ အက္ခရေဟိ ဥဂ္ဃါဋယိတွာ ပဒေဟိ ပကာသေန္တော ဝိနယတိ ဥဂ္ဃဋိတညုံ, ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရိတွာ အာကာရေဟိ ဝိဘဇန္တော ဝိနယတိ ဝိပဉ္စိတညုံ, နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနီကတွာ နိဒ္ဒေသေဟိ ပညာပေန္တော ဝိနယတိ နေယျံ။ ဣတိ ဝေနေယျဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗမေဝ။

အတ္ထတော ပနေတ္ထ ကတမော ဗျဉ္ဇနပါဌော, ကတမော အတ္ထပါဌောတိ? ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာနံ ယော အတ္ထာဝဂမကော သဝိညတ္တိကသဒ္ဒေါ, သော ဗျဉ္ဇနပါဌော။ ယော တေန အဘိသမေတဗ္ဗော လက္ခဏရသာဒိသဟိတော ဓမ္မော, သော အတ္ထပါဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုနပိ သန္ဓာယဘာသိတော ဗျဉ္ဇနဘာသိတော သာဝသေသပါဌော အနဝသေသပါဌော နီတော နေယျောတိ ဆဗ္ဗိဓော ပါဌော။ တတ္ထ အနေကတ္ထဝတ္တာ သန္ဓာယဘာသိတော ‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ, ရာဇာနော ဒွေ စ ခတ္တိယေ’’တိ ဧဝမာဒိ (ဓ။ ပ။ ၂၉၄)။ ဧကတ္ထဝတ္တာ ဗျဉ္ဇနဘာသိတော ‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁။၂၊ နေတ္တိ။ ၈၉, ၉၂၊ ပေဋကော။ ၁၄)။ သာဝသေသော ‘‘သဗ္ဗံ, ဘိက္ခဝေ, အာဒိတ္တ’’န္တိ ဧဝမာဒိ (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၈)။ ဝိပရီတော အနဝသေသော ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဧဝမာဒိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသော ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။ ယထာ ဝစနံ, တထာ အဝဂန္တဗ္ဗော နီတော ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိ။ ယုတ္တိယာ အနုဿရိတဗ္ဗော နေယျော ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော ဘိက္ခဝေ’’တိ ဧဝမာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀)။

အတ္ထော ပန အနေကပ္ပကာရော ပါဌတ္ထော သဘာဝတ္ထော ဉာယတ္ထော ပါဌာနုရူပေါ နပါဌာနုရူပေါ သာဝသေသတ္ထော နိရဝသေသတ္ထော နီတတ္ထော နေယျတ္ထော ဣစ္စာဒိ။ တတ္ထ ယော အပ္ပဿတ္ထဿ ဉာပနတ္ထမုစ္စာရိယတေ, သော ပါဌတ္ထော ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀) ဝိယ။ ရူပါရူပဓမ္မာနံ လက္ခဏရသာဒိသဘာဝတ္ထော ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၄၈၅၊ သံ။ နိ။ ၅။၃) ဝိယ။ ယော ဉာယမာနော ဟိတာယ သံဝတ္တတိ, သော ဉာတုံ အရဟတီတိ ဉာယတ္ထော – ‘‘အတ္ထဝါဒီ ဓမ္မဝါဒီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၉, ၁၉၄၊ ၃။၂၃၈၊ မ။ နိ။ ၁။၄၁၁) ဝိယ။ ယထာပါဌံ ဘာသိတော ပါဌာနုရူပေါ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆။)

‘‘စက္ခု, ဘိက္ခဝေ, ပုရာဏကမ္မ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၁၄၆) ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ စက္ခုမပိ ကမ္မန္တိ။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အတ္ထံ ပဋိဗာဟယမာနေန ဝုတ္တော အတ္ထော နပါဌာနုရူပေါ, သော ပါဌတော အနနုညာတော အကတပဋိက္ခေပေါ ဝိယုတ္တော။ သော စ သင်္ဂဟေတဗ္ဗမ္ပိ အသင်္ဂဟေတွာ, ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ကိဉ္စိ အပရိဝဇ္ဇေတွာ ပရိသေသံ ကတွာ ဝုတ္တော သာဝသေသတ္ထော ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ (သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၇)။ သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿ, သဗ္ဗေ ဘာယန္တိ မစ္စုနော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၂၉) ဝိယ။ ဝိပရီတော နိရဝသေသတ္ထော ‘‘သန္ဓာဝိတံ သံသရိတံ မမဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅၊ မဟာဝ။ ၂၈၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၄)။ တတြ, ဘိက္ခဝေ, ကော မန္တာ ကော သဒ္ဓါတာ…ပေ… အညတြ ဒိဋ္ဌပဒေဟီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၆၆) ဝိယ။ သဒ္ဒဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော နီတတ္ထော ‘‘ရူပါ သဒ္ဒါ ရသာ ဂန္ဓာ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ စ မနောရမာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁, ၁၆၅၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဝိယ။ သမ္မုတိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော နေယျတ္ထော ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ဝလာဟကူပမာ ပုဂ္ဂလာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၀၁-၁၀၂) ဝိယ။ ဧဝမိဓ ပါဌဉ္စ အတ္ထဉ္စ ဝိဝရိတွာ ဌိတော အသံဟီရော ဘဝတိ ပရဝါဒီဟိ ဒီဃရတ္တံ တိတ္ထဝါသေန။

ဣတိ အသံဟီရဘာဝေန ယာဝ အာဂမာဓိဂမသမ္ပဒံ, တာဝ ဝတ္တုံ သက္ကောတိ။ သင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန ဟေတုဒါဟရဏာဒီဟိ အဝဗောဓယိတုံ သမတ္ထော။ ဧဝံဝိဓော အတ္တာနဉ္စ ပရဉ္စ သောဓေတုံ သမတ္ထဘာဝေန ဒုဿီလျဒိဋ္ဌိမလဝိရဟိတတ္တာ သုစိ။ ဒုဿီလော ဟိ အတ္တာနံ ဥပဟနတိ, တေန နာဒေယျဝါစော စ ဘဝတိ သဗျောဟာရမာနော ဣဓ နိစ္စာတုရော ဝေဇ္ဇောဝ။ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိ ပရံ ဥပဟနတိ, နာဝဿယော စ ဘဝတိ ဝါဠဂဟာကုလော ဣဝ ကမလသဏ္ဍော။ ဥဘယဝိပန္နော ပန သဗ္ဗထာပိ အနုပါသနီယော ဘဝတိ ဂူထဂတမိဝ ဆဝါလာတံ ဂူထဂတော ဝိယ စ ကဏှသပ္ပေါ။ ဥဘယသမ္ပန္နော ပန သဗ္ဗထာပိ ဥပါသနီယော သေဝိတဗ္ဗော စ ဝိညူဟိ, နိရုပဒ္ဒဝေါ ဣဝ ရတနာကရော, ဧဝံ ဘူတော ဧဝံ အမစ္ဆရော အဟီနာစရိယမုဋ္ဌိ။ သုတ္တသုတ္တာနုလောမအာစရိယဝါဒအတ္တနောမတိသင်္ခါတာနဉ္စ စတုန္နံ အပရိစ္စာဂီ, တေသံ ဝသေန ဗျာချာတော။

‘‘ဧကံသဝစနံ ဧကံ, ဝိဘဇ္ဇဝစနံ ပဒံ၊

တတိယံ ပဋိပုစ္ဆေယျ, စတုတ္ထံ ပန ဌာပယေ’’တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇။)

ဧတေသံ ဝါ အပရိစ္စာဂီ။ တတော ဧဝ သောတူနံ ဟိတေ နိယုတ္တတ္တာ နေသံ အဝဗောဓနံ ပတိ အကိလာသု ဘဝတီတိ။ အာဟ စေတ္ထ –

‘‘ပါဌတ္ထဝိဒသံဟီရော, ဝတ္တာ သုစိ အမစ္ဆရော၊

စတုန္နံ အပရိစ္စာဂီ, ဒေသကဿ ဟိတာနွိတော’’တိ။

ဧတ္ထ ဒေသကဿာတိ ဒေသကော အဿ, ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ဟိတာနွိတောတိ ဟိတေ အနုဂတော ဟိတစိတ္တော။ သော ဧသော သုစိတ္တာ ပိယော, စတုန္နံ အပရိစ္စာဂိတ္တာ ဂရု, အသံဟီရတ္တာ ဘာဝနီယော, ဒေသကတ္တာ ဝတ္တာ, ဟိတာနွိတတ္တာ ဝစနက္ခမော, ပါဌတ္ထဝိဒတ္တာ ဂမ္ဘီရကထံ ကတ္တာ, အမစ္ဆရတ္တာ န စာဋ္ဌာနေ နိယောဇကော ဣတိ –

‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော, ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော၊

ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ, နော စာဋ္ဌာနေ နိယောဇကော’’တိ။ (အ။ နိ။ ၇။၃၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃)၊

‘‘အဘိဟိတော ဒေသကော သော, တာဝ ဒါနိ အဘိဓီယတေ’’။

တတ္ထ ဓမ္မဂရုတ္တာ ကထံ န ပရိဘဝတိ, အာစရိယဂရုတ္တာ ကထိကံ န ပရိဘဝတိ, သဒ္ဓါပညာဒိဂုဏပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ အတ္တာနံ န ပရိဘဝတိ, အသဌာမာယာဝိတ္တာ အမတာဘိမုခတ္တာ စ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘဝတိ, သုမေဓတ္တာ ယောနိသော မနသိ ကရောတီတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဉ္စဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သုဏန္တော သဒ္ဓမ္မံ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? န ကထံ ပရိဘောတိ, န ကထိကံ ပရိဘောတိ, န အတ္တာနံ ပရိဘောတိ, အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဓမ္မံ သုဏာတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တော, ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၅၁)။

တံလက္ခဏပ္ပတ္တတ္တာ ဘာဝနံ ဘဇတီတိ။ အာဟ စေတ္ထ –

‘‘ဓမ္မာစရိယဂရု သဒ္ဓါပညာဒိဂုဏမဏ္ဍိတော၊

အသဌာမာယာဝိကဿ, သုမေဓော အမတာဘိမုခေါ’’။ –

ဣတိ ဝတ္တာ စ သောတာ စ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈။)

ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဗျဉ္ဇနဉ္စ အတ္ထဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယော အတိအဂ္ဂံ ကတွာ ကထိတတ္တာ မဟာသမုဒ္ဒမဟာပထဝီ ဝိယ မဟာ စ သော နိဒ္ဒေသော စာတိ မဟာနိဒ္ဒေသော, တံ မဟာနိဒ္ဒေသံ ဝဏ္ဏယိဿာမိ။

တဒေတံ မဟာနိဒ္ဒေသံ အတ္ထသမ္ပန္နံ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဂမ္ဘီရံ ဂမ္ဘီရတ္ထံ လောကုတ္တရပ္ပကာသကံ သုညတပ္ပဋိသံယုတ္တံ ပဋိပတ္တိမဂ္ဂဖလဝိသေသသာဓနံ ပဋိပတ္တိပဋိပက္ခပဋိသေဓနံ ယောဂါဝစရာနံ ဉာဏဝရရတနာကရဘူတံ ဓမ္မကထိကာနံ ဓမ္မကထာဝိလာသဝိသေသဟေတုဘူတံ သံသာရဘီရုကာနံ ဒုက္ခနိဿရဏတဒုပါယဒဿနေန အဿာသဇနနတ္ထံ တပ္ပဋိပက္ခနာသနတ္ထဉ္စ ဂမ္ဘီရတ္ထာနဉ္စ အနေကေသံ သုတ္တန္တပဒါနံ အတ္ထဝိဝရဏေန သုဇနဟဒယပရိတောသဇနနတ္ထံ, တထာဂတေန အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတသဗ္ဗညုတညာဏမဟာဒီပေါဘာသေန သကလဇနဝိတ္ထတမဟာကရုဏာသိနေဟေန ဝေနေယျဇနဟဒယဂတကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနတ္ထံ သမုဇ္ဇလိတဿ သဒ္ဓမ္မမဟာပဒီပဿ တဒဓိပ္ပါယဝိကာသနသိနေဟပရိသေကေန ပဉ္စဝဿသဟဿမတိစိရသမုဇ္ဇလနမိစ္ဆတာ လောကာနုကမ္ပကေန သတ္ထုကပ္ပေန ဓမ္မရာဇဿ ဓမ္မသေနာပတိနာ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဘာသိတံ သုတွာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ယထာသုတမေဝ သင်္ဂဟံ အာရောပေသိ။

သော ပနေသ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နော, ဒီဃနိကာယော မဇ္ဈိမနိကာယော သံယုတ္တနိကာယော အင်္ဂုတ္တရနိကာယော ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု မဟာနိကာယေသု ခုဒ္ဒကမဟာနိကာယပရိယာပန္နော, သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏံ ဂါထာ ဥဒါနံ ဣတိဝုတ္တကံ ဇာတကံ အဗ္ဘုတဓမ္မံ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သတ္ထုသာသနင်္ဂေသု ယထာသမ္ဘဝံ ဂါထင်္ဂဝေယျာကရဏင်္ဂဒွယသင်္ဂဟိတော။

‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ, ဒွေသဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊

စတုရာသီတိ သဟဿာနိ, ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၂၇) –

ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကတ္ထေရေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧတဒဂ္ဂံ အာရောပိတေန ပဋိညာတာနံ စတုရာသီတိယာ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနံ ဘိက္ခုတော ဂဟိတေသု ဒွီသု ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု အနေကသတဓမ္မက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတော။ တဿ ဒွေ ဝဂ္ဂါ အဋ္ဌကဝဂ္ဂေါ ပါရာယနဝဂ္ဂေါ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဉ္စ, ဧကေကသ္မိံ ဝဂ္ဂေ သောဠသ သောဠသ ကတွာ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဉ္စာတိ တေတ္တိံသ သုတ္တာနိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉။)

ကာမသုတ္တာဒိခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တပရိယောသာနာနိ။ ဧဝံ အနေကဓာ ဝဝတ္ထာပိတဿ ဣမဿ မဟာနိဒ္ဒေသဿ အနုပုဗ္ဗပဒတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမိ။ အယဉှိ မဟာနိဒ္ဒေသော ပါဌတော အတ္ထတော စ ဥဒ္ဒိသန္တေန နိဒ္ဒိသန္တေန စ သက္ကစ္စံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော စ, ဥဂ္ဂဏှန္တေနာပိ သက္ကစ္စံ ဥဂ္ဂဏှိတဗ္ဗော ဓာရေတဗ္ဗော စ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဂမ္ဘီရတ္တာ ဣမဿ မဟာနိဒ္ဒေသဿ လောကဟိတာယ လောကေ စိရဋ္ဌိတတ္ထန္တိ။

၁။ အဋ္ဌကဝဂ္ဂေါ

၁။ ကာမသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

တတ္ထ ကာမသုတ္တံ အာဒိ။ တသ္မိမ္ပိ ‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿာ’’တိ ဂါထာ အာဒိ။ သာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန တိဓာ ဌိတာ။ ‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿာ’’တိ ဧဝမာဒိ ဥဒ္ဒေသော။ ‘‘ကာမာတိ ဥဒ္ဒါနတော ဒွေ ကာမာ – ဝတ္ထုကာမာ စ ကိလေသကာမာ စာ’’တိ နိဒ္ဒေသော။ ‘‘ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ? မနာပိကာ ရူပါ’’တိ ဧဝမာဒိ ပဋိနိဒ္ဒေသော။

֍ * ၁။ တတ္ထ ကာမန္တိ မနာပိယရူပါဒိတေဘူမကဓမ္မသင်္ခါတံ ဝတ္ထုကာမံ။ ကာမယမာနဿာတိ ဣစ္ဆမာနဿ။ တဿ စေတံ သမိဇ္ဈတီတိ တဿ ကာမယမာနဿ သတ္တဿ တံ ကာမသင်္ခါတံ ဝတ္ထု သမိဇ္ဈတိ စေ, သစေ သော တံ လဘတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒ္ဓါ ပီတိမနော ဟောတီတိ ဧကံသံ တုဋ္ဌစိတ္တော ဟောတိ။ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။ မစ္စောတိ သတ္တော။ ယဒိစ္ဆတီတိ ယံ ဣစ္ဆတိ။ ဣဒံ ပန သင်္ခေပတော ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓမတ္တမေဝ, ဝိတ္ထာရော ပန ဥပရိ ပါဠိယံ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ ဣမသ္မိံ, ဧဝံ ဣတော ပရံ သဗ္ဗေသုပီတိ။

ကာမာတိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗပဒံ။ ဥဒ္ဒါနတောတိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပဒံ။ ဥဒ္ဒါနတောတိ ဝဂ္ဂဝသေန ‘‘မစ္ဆုဒ္ဒါနံ ကိနေယျာ’’တိ အာဒီသု ဝိယ။ အထ ဝါ ဥပရူပရိ ဒါနတော ဥဒ္ဒါနံ, ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ သောဓနတော ဗျဝဒါနဋ္ဌေန ဝေါဒါနံ ဝိယ။ ဝိတ္ထာရကရဏဘာဝေန ဝါ။ ကာမာ ဣတိ ပါဌသေသံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဒွေတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀။)

ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ, န ဧကံ, န တယော။ ဝတ္ထုကာမာ စာတိ မနာပိယရူပါဒိဝတ္ထုကာမာ စ။ ဥပတာပနဋ္ဌေန ဝိဗာဓနဋ္ဌေန စ ကိလေသကာမာ စ။ တေသု ဝတ္ထုကာမော ပရိညေယျော, ကိလေသကာမော ပဟာတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဝတ္ထုကာမော ကိလေသကာမေန ပတ္ထယိတဗ္ဗောတိ ကာမီယတီတိ ကာမော။ ကိလေသကာမော ဝတ္ထုကာမာနံ ပစ္စာသီသနဿ ကာရဏဘာဝေန ကာမီယတေ အနေနာတိ ကာမော။ တတ္ထ ရူပါဒိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတော ဝတ္ထုကာမော, သင်္ခါရက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတော ကိလေသကာမော။ ဆဟိ ဝိညာဏေဟိ ဝိဇာနိတဗ္ဗော ဝတ္ထုကာမော, မနောဝိညာဏေန ဇာနိတဗ္ဗော ကိလေသကာမော။ ကိလေသာနံ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေန အာရမ္မဏဋ္ဌေန စ ဝတ္ထုကာမော။

‘‘နေတေ ကာမာ ယာနိ စိတြာနိ လောကေ, သင်္ကပ္ပရာဂေါ ပုရိသဿ ကာမော၊

တိဋ္ဌန္တိ စိတြာနိ တထေဝ လောကေ, အထေတ္ထ ဓီရာ ဝိနယန္တိ ဆန္ဒ’’န္တိ။ (အ။ နိ။ ၆။၆၃)၊

နန္ဒမာဏဝက- (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၈ ဥပ္ပလဝဏ္ဏတ္ထေရီဝတ္ထု) သောရေယျသေဋ္ဌိပုတ္တာဒီနံ (ဓ။ ပ။ ၄၃) ဝတ္ထူနိ စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ကိလေသကာမော တာပနဋ္ဌေန ဗာဓနဋ္ဌေန စ သယံ ကာမေတီတိ ကာမော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ရတ္တော ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ, ပရဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ, ဥဘယဗျာဗာဓာယပိ စေတေတီ’’တိ စ ‘‘ရတ္တော ခေါ, ဗြာဟ္မဏ, ပါဏမ္ပိ ဟနတိ, အဒိန္နမ္ပိ အာဒိယတိ, ပရဒါရမ္ပိ ဂစ္ဆတိ, မုသာပိ ဘဏတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၅၄) စ ဧဝမာဒိ နိဒဿနံ။

တမေဝ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန ဝိတ္ထာရေတွာ ဝတ္တုကာမော – ‘‘ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကတမေတိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ပဉ္စဝိဓာ ဟိ ပုစ္ဆာ, တာသံ ဝိဘာဂေါ ဥပရိ ပါဠိယံယေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ တာသု အယံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ တတ္ထ မနာပိကာတိ မနံ အပ္ပါယန္တိ ဝဒ္ဓေန္တီတိ မနာပါ, မနာပါ ဧဝ မနာပိကာ။ ရူပါတိ ကမ္မစိတ္တဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနဝသေန စတုသမုဋ္ဌာနိကာ ရူပါရမ္မဏာ။ ရူပယန္တီတိ ရူပါ, ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနာ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေန္တီတိ အတ္ထော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁။)

တတ္ထ ကေနဋ္ဌေန ရူပန္တိ? ရုပ္ပနဋ္ဌေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ကိဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ ဝဒေထ? ရုပ္ပတီတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ ‘ရူပ’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကေန ရုပ္ပတိ? သီတေနပိ ရုပ္ပတိ, ဥဏှေနပိ ရုပ္ပတိ, ဇိဃစ္ဆာယပိ ရုပ္ပတိ, ပိပါသာယပိ ရုပ္ပတိ, ဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿေနပိ ရုပ္ပတိ။ ရုပ္ပတီတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ ‘ရူပ’န္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။

တတ္ထ ရုပ္ပတီတိ ကုပ္ပတိ ဃဋ္ဋီယတိ ပီဠီယတိ, ဘိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ သီတေန တာဝ ရုပ္ပနံ လောကန္တရိကနိရယေ ပါကဋံ။ မဟိံသကရဋ္ဌာဒီသုပိ ဟိမပါတသီတလေသု ပဒေသေသု ဧတံ ပါကဋမေဝ။ တတ္ထ ဟိ သတ္တာ သီတေန ဘိန္နဆိန္နသရီရာ ဇီဝိတက္ခယမ္ပိ ပါပုဏန္တိ။

ဥဏှေန ရုပ္ပနံ အဝီစိမဟာနိရယေ ပါကဋံ။ တတ္ထ ဟိ တတ္တာယ လောဟပထဝိယာ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိကရဏကာလေ သတ္တာ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝန္တိ။

ဇိဃစ္ဆာယ ရုပ္ပနံ ပေတ္တိဝိသယေ စေဝ ဒုဗ္ဘိက္ခကာလေ စ ပါကဋံ။ ပေတ္တိဝိသယသ္မိဉှိ သတ္တာ ဒွေ တီဏိ ဗုဒ္ဓန္တရာနိ ကိဉ္စိဒေဝ အာမိသံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ မုခေ ပက္ခိပန္တာ နာမ န ဟောန္တိ, အန္တောဥဒရံ အာဒိတ္တသုသိရရုက္ခော ဝိယ ဟောတိ။ ဒုဗ္ဘိက္ခေ ကဉ္ဇိကမတ္တမ္ပိ အလဘိတွာ မရဏသတ္တာနံ ပမာဏံ နတ္ထိ။

ပိပါသာယ ရုပ္ပနံ ကာလကဉ္ဇိကာဒီသု ပါကဋံ။ တတ္ထ ဟိ သတ္တာ ဒွေ တီဏိ ဗုဒ္ဓန္တရာနိ ဟဒယတေမနမတ္တံ ဝါ ဇိဝှါတေမနမတ္တံ ဝါ ဥဒကဗိန္ဒုမ္ပိ လဒ္ဓုံ န သက္ကောန္တိ။ ‘‘ပါနီယံ ပိဝိဿာမာ’’တိ နဒိံ ဂတာနံ ဇလံ ဝါလုကာတလံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ မဟာသမုဒ္ဒံ ပက္ခန္တာနမ္ပိ သမုဒ္ဒေါ ပိဋ္ဌိပါသာဏောယေဝ ဟောတိ။ တေ သုဿန္တာ ဗလဝဒုက္ခပီဠိတာ ဝိရဝန္တိ။ ဍံသာဒီဟိ ရုပ္ပနံ ဍံသမက္ခိကာဒိဗဟုလေသု ပဒေသေသု ပါကဋံ။ တံ ပန – ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ သနိဒဿနံ? သပ္ပဋိဃ’’န္တိ အာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၆၅၆, ၆၅၈) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။

သပ္ပန္တီတိ သဒ္ဒါ, ဥဒါဟရီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဥတုစိတ္တဝသေန ဒွိသမုဋ္ဌာနိကာ သဒ္ဒါ။ ဂန္ဓယန္တီတိ ဂန္ဓာ, အတ္တနော ဝတ္ထူနိ သူစယန္တီတိ အတ္ထော။ ရသန္တိ တေ သတ္တာတိ ရသာ, အဿာဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ဖုသီယန္တီတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂။)

ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတေ ဂန္ဓာဒယော စတုသမုဋ္ဌာနိကာဝ။ တေသံ ဝိဘာဂေါ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၆၂၂-၆၂၄) ဝိတ္ထာရိတောယေဝ။

တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထရဏာ ပါဝုရဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိယန္တီတိ အတ္ထရဏာ။ သရီရံ ဝေဌေတွာ ပါရုပီယန္တီတိ ပါဝုရဏာ။ အန္တောဇာတာဒယော စတ္တာရော ဒါသီ စ ဒါသော စ ဒါသိဒါသာ။ ခေတ္တံ နာမ ယသ္မိံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ရုဟတိ။ ဝတ္ထု နာမ ယသ္မိံ အပရဏ္ဏံ ရုဟတိ။ ယတ္ထ ဝါ ဥဘယမ္ပိ ရုဟတိ, တံ ခေတ္တံ။ တဒတ္ထာယ ကတဘူမိဘာဂေါ ဝတ္ထု။ ခေတ္တဝတ္ထုသီသေန စေတ္ထ ဝါပီတဠာကာဒီနိပိ သင်္ဂဟိတာနိ။ ဟိရညန္တိ ကဟာပဏော။ သုဝဏ္ဏန္တိ ဇာတရူပံ။ တေသံ ဂဟဏေန လောဟမာသကော ဇတုမာသကော ဒါရုမာသကောတိ သဗ္ဗေပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဂါမနိဂမရာဇဓာနိယောတိ ဧကကုဋိကာဒိ ဂါမော။ အာပဏယုတ္တော နိဂမော။ ဧကဿ ရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ရာဇဓာနီ။ ရဋ္ဌန္တိ ဇနပဒေကဒေသံ။ ဇနပဒေါတိ ကာသိကောသလာဒိဇနပဒေါ။ ကောသောတိ စတုဗ္ဗိဓော ကောသော – ဟတ္ထီ အဿော ရထော ပတ္တိ။ ကောဋ္ဌာဂါရန္တိ တိဝိဓံ ကောဋ္ဌာဂါရံ – ဓနကောဋ္ဌာဂါရံ ဓညကောဋ္ဌာဂါရံ ဝတ္ထကောဋ္ဌာဂါရံ။ ယံ ကိဉ္စီတိ အနဝသေသပရိယာဒါနဝစနံ။ ရဇနီယန္တိ ရဉ္ဇေတုံ ယုတ္တဋ္ဌေန။

ဣတော ပရံ တိကဝသေန ဒဿေတုံ အတီတတ္တိကအဇ္ဈတ္တတ္တိကဟီနတ္တိကဩကာသတ္တိကသံယောဂတ္တိကကာမာဝစရတ္တိကဝသေန ဆတ္တိကေ အာဟ။ တတ္ထ အတီတတ္တိကေ တာဝ အတ္တနော သဘာဝံ ဥပ္ပါဒါဒိက္ခဏံ ဝါ ပတွာ အတိက္ကန္တာတိ အတီတာ။ တဒုဘယမ္ပိ န အာဂတာတိ အနာဂတာ။ တံ တံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နာတိ ပစ္စုပ္ပန္နာ။ ဣဒံ ဘဝေန ပရိစ္ဆန္နံ။ ပဋိသန္ဓိတော ဟိ ပဋ္ဌာယ အတီတဘဝေသု နိဗ္ဗတ္တာ အနန္တရဘဝေ ဝါ နိဗ္ဗတ္တာ ဟောန္တု ကပ္ပကောဋိသတသဟဿမတ္ထကေ ဝါ, သဗ္ဗေ အတီတာယေဝ နာမ။ စုတိတော ပဋ္ဌာယ အနာဂတဘဝေသု နိဗ္ဗတ္တနကာ ကာမာ အနန္တရဘဝေ ဝါ နိဗ္ဗတ္တန္တု ကပ္ပကောဋိသတသဟဿမတ္ထကေ ဝါ, သဗ္ဗေ အနာဂတာယေဝ နာမ။ စုတိပဋိသန္ဓိအန္တရေ ပဝတ္တာ ကာမာ ပစ္စုပ္ပန္နာ နာမ။

အဇ္ဈတ္တတ္တိကေ ‘‘ဧဝံ ပဝတ္တမာနာ မယံ အတ္တာတိ ဂဟဏံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဣမိနာ ဝိယ အဓိပ္ပါယေန အတ္တာနံ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တာ အတ္တနော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃။)

သန္တာနေ ပဝတ္တာ ပါဋိပုဂ္ဂလိကာ ကာမာ အဇ္ဈတ္တာ ကာမာ နာမ။ တတော ဗဟိဘူတာ ပန ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါ ဝါ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ နာမ။ တတိယပဒံ တဒုဘယဝသေန ဝုတ္တံ။

ဟီနတ္တိကေ ဟီနာတိ လာမကာ။ မဇ္ဈိမာတိ ဟီနပဏီတာနံ မဇ္ဈေ ဘဝါတိ မဇ္ဈိမာ။ အဝသေသာ ဥတ္တမဋ္ဌေန ပဏီတာ။ အပိ စ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နေရယိကာနဉှိ ကာမာ ကောဋိပ္ပတ္တာ ဟီနာ နာမ။ တေ ဥပါဒါယ တိရစ္ဆာနေသု နာဂသုပဏ္ဏာနံ ကာမာ ပဏီတာ နာမ။ သေသတိရစ္ဆာနဂတာနံ ကာမာ မဇ္ဈိမာ နာမ။ တေသမ္ပိ ကာမာ ဟီနာ။ တေ ဥပါဒါယ မဟေသက္ခပေတာနံ ကာမာ ပဏီတာ နာမ။ အဝသေသာနံ ကာမာ မဇ္ဈိမာ နာမ။ တေသမ္ပိ ဟီနာ။ တေ ဥပါဒါယ ဇာနပဒါနံ ကာမာ ပဏီတာ နာမ။ ပစ္စန္တဝါသီနံ ကာမာ မဇ္ဈိမာ နာမ။ တေသမ္ပိ ဟီနာ။ တေ ဥပါဒါယ ဂါမဘောဇကာနံ ကာမာ ပဏီတာ နာမ။ တေသံ ပရိစာရိကာနံ ကာမာ မဇ္ဈိမာ နာမ။ တေသမ္ပိ ဟီနာ။ တေ ဥပါဒါယ ဇနပဒသာမိကာနံ ကာမာ ပဏီတာ နာမ။ တေသံ ပရိစာရိကာနံ ကာမာ မဇ္ဈိမာ နာမ။ တေသမ္ပိ ဟီနာ။ တေ ဥပါဒါယ ပဒေသရာဇူနံ ကာမာ ပဏီတာ နာမ။ တေသံ အမစ္စာနံ ကာမာ မဇ္ဈိမာ နာမ။ တေသမ္ပိ ဟီနာ။ တေ ဥပါဒါယ စက္ကဝတ္တိရညော ကာမာ ပဏီတာ နာမ။ တဿ အမစ္စာနံ ကာမာ မဇ္ဈိမာ နာမ။ တဿပိ ဟီနာ။ တေ ဥပါဒါယ ဘုမ္မဒေဝါနံ ကာမာ ပဏီတာ နာမ။ တေသံ ပရိစာရိကာနံ ဒေဝါနံ ကာမာ မဇ္ဈိမာ နာမ။ တေသမ္ပိ ဟီနာ။ တေ ဥပါဒါယ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဒေဝါနံ ကာမာ ပဏီတာတိအာဒိနာ နယေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဒေဝါနံ ကာမာ မတ္ထကပ္ပတ္တာ ပဏီတာ နာမ။ ဧဝံ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဩကာသတ္တိကေ အာပါယိကာ ကာမာတိ အဝဍ္ဎိသင်္ခါတေသု အပဂတအယေသု စတူသု အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တကာမာ အာပါယိကာ။ မနုဿေသု နိဗ္ဗတ္တကာမာ မာနုသိကာ။ ဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တကာမာ ဒိဗ္ဗာ။

သံယောဂတ္တိကေ ပစ္စုပဋ္ဌိတာနံ ကာမာနံ ပရိဘုဉ္ဇနတော ဌပေတွာ နေရယိကေ သေသအပါယသတ္တာနံ မနုဿာနံ စာတုမဟာရာဇိကေ ဒေဝေ ဥပါဒါယ ယာဝ တုသိတကာယိကာနဉ္စ ဒေဝါနံ ကာမာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ကာမာ နာမ။ ပကတိပဋိယတ္တာရမ္မဏတော အတိရေကေန ရမိတုကာမတာကာလေ ယထာရုစိတံ အာရမ္မဏံ နိမ္မိနိတွာ နိမ္မိနိတွာ ရမန္တီတိ နိမ္မာနရတီနံ ဒေဝါနံ ကာမာ နိမ္မိတာ ကာမာ နာမ။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ ပရေဟိ နိမ္မိတေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄။)

အာရမ္မဏေ သေဝန္တီတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ ကာမာ ပရနိမ္မိတာ ကာမာ နာမ။ ပရိဂ္ဂဟိတာတိ ‘‘မယှံ ဧတ’’န္တိ ဂဟိတာ ကာမာ။ အပရိဂ္ဂဟိတာတိ တထာ အပရိဂ္ဂဟိတာ ဥတ္တရကုရုကာနံ ကာမာ။ မမာယိတာတိ တဏှာဝသေန ‘‘မမ ဧတ’’န္တိ ဂဟိတာ။ အမမာယိတာတိ ဝုတ္တပဋိပက္ခာ။

သဗ္ဗေပိ ကာမာဝစရာ ဓမ္မာတိ ‘‘ဟေဋ္ဌတော အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၇) နယေန ဝုတ္တေသု ကာမာဝစရဓမ္မေသု ပရိယာပန္နာ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဥဒ္ဒါနတော ဒွေ ကာမာ, ဝတ္ထုကာမော စ ကိလေသကာမော စာတိ။ တတ္ထ ကိလေသကာမော အတ္ထတော ဆန္ဒရာဂေါ။ ဝတ္ထုကာမော တေဘူမကံ ဝဋ္ဋံ။ ကိလေသကာမော စေတ္ထ ကာမေတီတိ ကာမော။ ဣတရော ကာမီယတီတိ။ ယသ္မိံ ပန ပဒေသေ ဒုဝိဓောပေသော ကာမော ပဝတ္တိဝသေန အဝစရတိ, သော စတုန္နံ အပါယာနံ မနုဿာနံ ဆန္နဉ္စ ဒေဝလောကာနံ ဝသေန ဧကာဒသဝိဓော ပဒေသော ကာမော ဧတ္ထ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရော။ တတ္ထ ပရိယာပန္နဓမ္မေ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကာမာဝစရာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မာ။ ရူပါဝစရာ ဓမ္မာတိ ‘‘ဟေဋ္ဌတော ဗြဟ္မလောကံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော အကနိဋ္ဌေ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၉) နယေန ဝုတ္တာနံ ရူပါဝစရဓမ္မာနံ ဝသေန သဗ္ဗေပိ ဓမ္မာ ရူပါဝစရာ။ အရူပါဝစရာ ဓမ္မာတိ ‘‘ဟေဋ္ဌတော အာကာသာနဉ္စာယတနုပဂေ ဒေဝေ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော နေဝသညာနာသညာယတနုပဂေ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၉၁) နယေန ဝုတ္တာ သဗ္ဗေပိ အရူပါဝစရာ ဓမ္မာ။ တတ္ထ ရူပေ အဝစရန္တီတိ ရူပါဝစရာ။ အရူပေ အဝစရန္တီတိ အရူပါဝစရာ။ တဏှာဝတ္ထုကာတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေန စ တဏှာယ ဝတ္ထုဘူတာ။ တဏှာရမ္မဏာတိ တဏှာပဝတ္တိဝသေန တဏှာယ အာရမ္မဏဘူတာ။ ကာမနီယဋ္ဌေနာတိ ပစ္စာသီသိတဗ္ဗဋ္ဌေန။ ရဇနီယဋ္ဌေနာတိ ရဉ္ဇေတုံ ယုတ္တဋ္ဌေန။ မဒနီယဋ္ဌေနာတိ ကုလမဒါဒိမဒံ ဥပ္ပါဒနီယဋ္ဌေန။

တတ္ထ ‘‘ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ? မနာပိကာ ရူပါ’’တိအာဒိံ ကတွာ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရဇနီယံ ဝတ္ထူ’’တိ ပရိယောသာနံ သဝိညာဏကအဝိညာဏကဝသေန ဝုတ္တံ။ အဝသေသံ ဧကစတုက္ကာဒိကဆတ္တိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဝတ္ထုကာမံ ဒဿေတွာ ကိလေသကာမံ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမေ ကိလေသကာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဆန္ဒောတိ ဒုဗ္ဗလရာဂေါ။ ရာဂေါတိ တတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅။)

ဗလဝတရော။ ဥပရိ တယောပိ ရာဂါ ဣမေဟိ ဗလဝတရာ။ ကာမေသူတိ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု။ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ကာမသင်္ခါတော ဆန္ဒော, န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော, န ဓမ္မစ္ဆန္ဒော။ ကာမနဝသေန ရဇ္ဇနဝသေန စ ကာမောယေဝ ရာဂေါ ကာမရာဂေါ။ ကာမနဝသေန နန္ဒနဝသေန စ ကာမောယေဝ နန္ဒီ ကာမနန္ဒီ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ကာမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တဏှာယနဋ္ဌေန ကာမတဏှာ။ သိနေဟနဋ္ဌေန ကာမသ္နေဟော။ ပရိဍယှနဋ္ဌေန ကာမပရိဠာဟော။ မုစ္ဆနဋ္ဌေန ကာမမုစ္ဆာ။ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန ကာမဇ္ဈောသာနံ။ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဃေဟိ ဩသီဒါပေတီတိ ကာမောဃော။ ဝဋ္ဋသ္မိံ ယောဇေတီတိ ကာမယောဂေါ။ ဒဠှဝသေန တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏံ ဥပါဒါနံ။ စိတ္တံ နီဝရတိ ပရိယောနန္ဓတီတိ နီဝရဏံ။

အဒ္ဒသန္တိ အဒ္ဒက္ခိံ။ ကာမာတိ အာလပနံ။ တေတိ တဝ။ မူလန္တိ ပတိဋ္ဌံ။ သင်္ကပ္ပါတိ ပရိကပ္ပေန။ န တံ သင်္ကပ္ပယိဿာမီတိ တံ ပရိကပ္ပနံ န ကရိဿာမိ။ န ဟောဟိသီတိ န ဘဝိဿသိ။

ဣစ္ဆမာနဿာတိ ပစ္စာသီသန္တဿ။ သာဒိယမာနဿာတိ အဿာဒိယမာနဿ။ ပတ္ထယမာနဿာတိ ပတ္ထနံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ။ ပိဟယမာနဿာတိ ပါပုဏိတုံ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ။ အဘိဇပ္ပမာနဿာတိ တဏှာဝသေန တိတ္တိံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ။ အထ ဝါ အဘိဝဒန္တဿ။

ခတ္တိယဿ ဝါတိအာဒိ စတုဇ္ဇာတိဝသေန ဝုတ္တံ။ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါတိ လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒေဝဿ ဝါ မနုဿဿ ဝါတိ ဥပပတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣဇ္ဈတီတိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ သမိဇ္ဈတီတိ သမ္မာ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ ဣဇ္ဈတိ ဝိသေသရူပပဋိလာဘဝသေန။ လဘတိ ဒဿနီယရူပပဋိလာဘဝသေန။ ပဋိလဘတိ ပသာဒနီယရူပပဋိလာဘဝသေန။ အဓိဂစ္ဆတိ သဏ္ဌာနရူပပဋိလာဘဝသေန။ ဝိန္ဒတိ ဆဝိပ္ပသာဒရူပပဋိလာဘဝသေန။ အထ ဝါ ပုညမဟတ္တေန ဣဇ္ဈတိ။ ဇာတိမဟတ္တေန လဘတိ။ ဣဿရိယမဟတ္တေန ပဋိလဘတိ။ သုခမဟတ္တေန အဓိဂစ္ဆတိ။ သမ္ပတ္တိမဟတ္တေန ဝိန္ဒတီတိ။

ဧကံသဝစနန္တိ ဧကကောဋ္ဌာသဝစနံ။ ‘‘ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ (ပါရာ။ ၃၄၉, ၃၆၇), ဧကံသဗျာကရဏီယော ပဉှော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၂၊ အ။ နိ။ ၄။၄၂) ဝိယ အနေကံသဂဟဏပဋိက္ခေပေါ။ နိဿံသယဝစနန္တိ သံသယဝိရဟိတဝစနံ, သန္ဒေဟပဋိက္ခေပဝစနန္တိ အတ္ထော။ နိက္ကင်္ခါဝစနန္တိ ‘‘ကထမိဒံ ကထမိဒ’’န္တိ ကင်္ခါပဋိက္ခေပဝစနံ။ အဒွေဇ္ဈဝစနန္တိ ဒွိဓာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆။)

ဘာဝံ ဒွေဇ္ဈံ, တံအဘာဝေန အဒွေဇ္ဈဝစနံ။ ဒွိဓာဘာဝဝိရဟိတံ ‘‘အဒွေဇ္ဈဝစနာ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဝိမတိပဋိက္ခေပေါ။ အဒွေဠှကဝစနန္တိ ဒွိဟဒယာဘာဝေန အဒွေဠှကံ။ ‘‘ဣတိဟာသ, ဣတိဟာသာ’’တိ ဒွေဠှကပဋိက္ခေပဝစနံ။ နိယောဂဝစနန္တိ ဧကသ္မိံ အတ္ထေ ဒွေ န ယုဇ္ဇန္တီတိ နိယောဂဝစနံ ဒွိဓာပထပဋိက္ခေပေါ။ အညတ္ထ ပန ‘‘နိယောဂါ အနာဂတာရမ္မဏာ နတ္ထီ’’တိ အာဂတံ။ အပဏ္ဏကဝစနန္တိ ပလာသရဟိတံ သာရဝစနံ အဝိရဒ္ဓကာရဏံ ‘‘အပဏ္ဏကံ ဌာနမေကေ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁။၁) ဝိယ, အပဏ္ဏကမဏိ ဝိယ သပ္ပတိဋ္ဌဝစနံ။ အဝတ္ထာပနဝစနမေတန္တိ ဧတံ ဝစနံ ဩတရိတွာ ပတိဋ္ဌိတံ သန္တိဋ္ဌာပနံ ဌပနံ။

ယာနိ ဣမသ္မိံ မဟာနိဒ္ဒေသေ ဝိဘတ္တိံ အာရောပိတာနိ ပဒါနိ, တာနိ ဝိဘတ္တိံ ဂစ္ဆန္တာနိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဝိဘတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ, နာနာ ဟောန္တာနိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ နာနာ ဘဝန္တိ။ အပရဒီပနာ ပနေတ္ထ ဒွေ ဌာနာနိ ဂစ္ဆန္တိ။ ကထံ? တာနိ ဟိ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝသေန ဝါတိ ဣမေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဝိဘတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ကောဓော ကုဇ္ဈနာ ကုဇ္ဈိတတ္တံ, ဒေါသော ဒုဿနာ ဒုဿိတတ္တ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၆) ဧဝံ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဝိဘတ္တိဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ ဧကောဝ ကောဓော ဗျဉ္ဇနဝသေန ဧဝံ ဝိဘတ္တိံ လဘတိ။ ‘‘ဣဇ္ဈတိ သမိဇ္ဈတိ လဘတိ ပဋိလဘတိ ဂစ္ဆတိ အဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဧဝံ ပန ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝိဘတ္တိဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဏ္ဍိစ္စံ ကောသလ္လံ နေပုညံ ဝေဘဗျာ စိန္တာ ဥပပရိက္ခာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆) ဧဝံ အတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တေသု ပီတိပဒနိဒ္ဒေသေ တာဝ ဣမာ တိဿော ဝိဘတ္တိယော လဗ္ဘန္တိ။ ပီတိ ပါမောဇ္ဇန္တိ ဟိ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဝိဘတ္တိဂမနံ ဟောတိ။ အာမောဒနာ ပမောဒနာ ပဟာသောတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန။ ဝိတ္တိ တုဋ္ဌိ ဩဒဂျံ အတ္တမနတာတိ အတ္ထဝသေန။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒနိဒ္ဒေသေသု ဝိဘတ္တိဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နာနာ ဟောန္တာနိပိ နာမနာနတ္တေန လက္ခဏနာနတ္တေန ကိစ္စနာနတ္တေန ပဋိက္ခေပနာနတ္တေနာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ နာနာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ကတမော တသ္မိံ သမယေ ဗျာပါဒေါ ဟောတိ? ယော တသ္မိံ သမယေ ဒေါသော ဒုဿနာ’’တိ ဧတ္ထ ဗျာပါဒေါတိ ဝါ ဒေါသောတိ ဝါ ဒွေပိ ဧတေ ကောဓော ဧဝ, နာမေန ပန နာနတ္တံ ဂတာတိ ဧဝံ နာမနာနတ္တေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇။)

ရာသဋ္ဌေန စ ပဉ္စပိ ခန္ဓာ ဧကောဝ ခန္ဓော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပန ရူပံ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, ဝေဒနာ ဝေဒယိတလက္ခဏာ, သညာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ, စေတနာ စေတယိတလက္ခဏာ, ဝိညာဏံ ဝိဇာနနလက္ခဏန္တိ ဣမိနာ လက္ခဏနာနတ္တေန ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ လက္ခဏနာနတ္တေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ – ဣဓ ဘိက္ခု အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပါဒါယ…ပေ… စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတိ ပဒဟတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၃၉၀၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၂) ဧကမေဝ ဝီရိယံ ကိစ္စနာနတ္တေန စတူသု ဌာနေသု အာဂတံ။ ဧဝံ ကိစ္စနာနတ္တေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘စတ္တာရော အသဒ္ဓမ္မာ ကောဓဂရုတာ, န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ, မက္ခဂရုတာ, န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ, လာဘဂရုတာ, န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ, သက္ကာရဂရုတာ, န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၄၄) ပန ပဋိက္ခေပနာနတ္တေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣမာနိ ပန စတ္တာရိ နာနတ္တာနိ န ပီတိယာယေဝ လဗ္ဘန္တိ, သဗ္ဗေသုပိ ယထာလာဘဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ ပီတိယာ ဟိ ပီတီတိ နာမံ, စိတ္တဿ စိတ္တန္တိ နာမံ။ ပီတိ စ ဖရဏလက္ခဏာ, ဝေဒနာ ဝေဒယိတလက္ခဏာ, သညာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ, စေတနာ စေတယိတလက္ခဏာ, ဝိညာဏံ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။

တထာ ပီတိ ဖရဏကိစ္စာ, ဝေဒနာ အနုဘဝနကိစ္စာ, သညာ သဉ္ဇာနနကိစ္စာ, စေတနာ စေတယိတကိစ္စာ, ဝိညာဏံ ဝိဇာနနကိစ္စန္တိ ဧဝံ ကိစ္စနာနတ္တေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိက္ခေပနာနတ္တံ ပီတိပဒေ နတ္ထိ။

အလောဘာဒိနိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘အလောဘော အလုဗ္ဘနာ အလုဗ္ဘိတတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၃၅) နယေန လဗ္ဘတီတိ ဧဝံ ပဋိက္ခေပနာနတ္တေန နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒနိဒ္ဒေသေသု လဗ္ဘမာနဝသေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပရဒီပနာ ပန ပဒတ္ထုတိ ဝါ ဟောတိ ဒဠှီကမ္မံ ဝါတိ ဧဝံ ဒွေ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ။ ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဥပ္ပီဠေန္တေန ဝိယ ဟိ သကိမေဝ ‘‘ပီတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဧတံ ပဒံ ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ နာမ န ဟောတိ, ပုနပ္ပုနံ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝသေန ‘‘ပီတိ ပါမောဇ္ဇံ အာမောဒနာ ပမောဒနာ ဟာသော ပဟာသော ဝိတ္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၉) ဝုတ္တေ ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ဒဟရကုမာရံ နဟာပေတွာ မနောရမံ ဝတ္ထံ ပရိဒဟာပေတွာ ပုပ္ဖါနိ ပိဠန္ဓာပေတွာ အက္ခီနိ အဉ္ဇေတွာ အထဿ နလာဋေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈။)

ဧကမေဝ မနောသိလာဗိန္ဒုံ ကရေယျ, န တဿ ဧတ္တာဝတာ စိတ္တတိလကော နာမ ဟောတိ, နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပန ပရိဝါရေတွာ ဗိန္ဒူသု ကတေသု စိတ္တတိလကော နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ သမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပဒတ္ထုတိ နာမ။

ဗျဉ္ဇနဝသေန ပန ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝသေန စ ပုနပ္ပုနံ ဘဏနမေဝ ဒဠှီကမ္မံ နာမ။ ယထာ ဟိ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝါ ‘‘ယက္ခော’’တိ ဝါ ‘‘သပ္ပေါ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ဒဠှီကမ္မံ နာမ န ဟောတိ, ‘‘အာဝုသော အာဝုသော, ဘန္တေ ဘန္တေ, ယက္ခော ယက္ခော, သပ္ပေါ သပ္ပေါ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဒဠှီကမ္မံ နာမ ဟောတိ, ဧဝမေဝ သကိံဒေဝ ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဥပ္ပီဠေန္တေန ဝိယ ‘‘ပီတီ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေ ဒဠှီကမ္မံ နာမ န ဟောတိ, ပုနပ္ပုနံ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝသေန ‘‘ပီတိ ပါမောဇ္ဇံ အာမောဒနာ ပမောဒနာ ဟာသော ပဟာသော ဝိတ္တီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ ဒဠှီကမ္မံ နာမ ဟောတီတိ ဧဝံ အပရဒီပနာ ဒွေ ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ။ ဧတိဿာပိ ဝသေန လဗ္ဘမာနကပဒနိဒ္ဒေသေသု သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ပီနယတီတိ ပီတိ။ သာ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာ, ကာယစိတ္တပီဏနရသာ ဖရဏရသာ ဝါ, ဩဒဂျပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ယာ ပဉ္စကာမဂုဏပဋိသညုတ္တာတိ ယာ ရူပါဒိပဉ္စကာမကောဋ္ဌာသပဋိသံယုတ္တာ ပီတိ, သာ ပီနယတီတိ ပီတိ, ဣဒံ သဘာဝပဒံ။ ပမုဒိတဿ ဘာဝေါ ပါမောဇ္ဇံ။ အာမောဒနာကာရော အာမောဒနာ။ ပမောဒနာကာရော ပမောဒနာ။ ယထာ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနံ ဝါ တေလာနံ ဝါ ဥဏှောဒကသီတောဒကာနံ ဝါ ဧကတော ကရဏံ ‘‘မောဒနာ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမယမ္ပိ ပီတိဓမ္မာနံ ဧကတော ကရဏေန မောဒနာ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပန မဏ္ဍေတွာ ‘‘အာမောဒနာ ပမောဒနာ’’တိ ဝုတ္တာ။

ဟာသေတီတိ ဟာသော။ ပဟာသေတီတိ ပဟာသော, ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိတ္တီတိ ဝိတ္တံ, ဓနဿေတံ နာမံ။ အယံ ပန သောမနဿပစ္စယတ္တာ ဝိတ္တိသရိက္ခတာယ ဝိတ္တိ။ ယထာ ဟိ ဓနိနော ဓနံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ပီတိမတောပိ ပီတိံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ‘‘ဝိတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တုဋ္ဌီတိ သဘာဝသဏ္ဌိတာယ ပီတိယာ ဧတံ နာမံ။ ပီတိမာ ပန ပုဂ္ဂလော ကာယစိတ္တာနံ ဥဂ္ဂတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတတ္တာ ‘‘ဥဒဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဥဒဂ္ဂဿ ဘာဝေါ ဩဒဂျံ။

အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ။ အနဘိရဒ္ဓဿ ဟိ မနော ဒုက္ခပဒဋ္ဌာနတ္တာ န အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ, အဘိရဒ္ဓဿ သုခပဒဋ္ဌာနတ္တာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉။)

အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ, ဣတိ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ, သကမနတာ, သကမနဿ ဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သာ ပန ယသ္မာ န အညဿ ကဿစိ အတ္တနော မနတာ, စိတ္တဿေဝ ပနေသာ ဘာဝေါ စေတသိကော ဓမ္မော, တသ္မာ ‘‘အတ္တမနတာ စိတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တာ။

စိတ္တဝိစိတ္တတာယ စိတ္တံ။ အာရမ္မဏံ မိနမာနံ ဇာနာတီတိ မနော။ မာနသန္တိ မနော ဧဝ, ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော, ယွာယံ စရတိ မာနသော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁) ဟိ ဧတ္ထ ပန သမ္ပယုတ္တကဓမ္မော ‘‘မာနသော’’တိ ဝုတ္တော။

‘‘ကထဉှိ ဘဂဝါ တုယှံ, သာဝကော သာသနေ ရတော၊

အပ္ပတ္တမာနသော သေက္ခော, ကာလံကယိရာ ဇနေ သုတာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉) –

ဧတ္ထ အရဟတ္တံ ‘‘မာနသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန မနော ဧဝ မာနသံ, ဗျဉ္ဇနဝသေန ဟေတံ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။

ဟဒယန္တိ စိတ္တံ။ ‘‘စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမိ, ဟဒယံ ဝါ တေ ဖာလေဿာမီ’’တိ (သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တံ၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၃၇၊ ၂၄၆) ဧတ္ထ ဥရော ‘‘ဟဒယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟဒယာ ဟဒယံ မညေ အညာယ တစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၃) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘ဝက္ကံ ဟဒယ’’န္တိ (ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတိံသာကာရော၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဧတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု။ ဣဓ ပန စိတ္တမေဝ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန ‘‘ဟဒယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တမေဝ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ပဏ္ဍရံ, ဘဝင်္ဂံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ – ‘‘ပဘဿရမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တံ, တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉)။ တတော နိက္ခန္တတ္တာ ပန အကုသလမ္ပိ ဂင်္ဂါယ နိက္ခန္တာ နဒီ ဂင်္ဂါ ဝိယ ဂေါဓာဝရိတော နိက္ခန္တာ ဂေါဓာဝရီ ဝိယ စ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တေွဝ ဝုတ္တံ။

မနော မနာယတနန္တိ ဣဓ ပန မနောဂ္ဂဟဏံ မနဿေဝ အာယတနဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘နယိဒံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ မနဿ အာယတနတ္တာ မနာယတနံ, အထ ခေါ မနော ဧဝ အာယတနံ မနာယတန’’န္တိ။ တတ္ထ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာကရဋ္ဌေန သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘‘ဣဿရာယတနံ, ဝါသုဒေဝါယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝါသဋ္ဌာနံ ‘‘အာယတန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏာယတနံ, ရဇတာယတန’’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ, သေဝန္တိ နံ ဝိဘင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၃၈) သမောသရဏဋ္ဌာနံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀။)

‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတြ တတြေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပါပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၀၂၊ ၅။၂၃၊ မ။ နိ။ ၃။၁၅၈) ကာရဏံ။ ဣဓ ပန သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန သမောသရဏဌာနဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေနာတိ တိဓာပိ ဝဋ္ဋတိ။

ဖဿာဒယော ဟိ ဓမ္မာ ဧတ္ထ သဉ္ဇာယန္တီတိ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေနပိ ဧတံ အာယတနံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာ အာရမ္မဏဘာဝေနေတ္ထ ဩသရန္တီတိ သမောသရဏဌာနဋ္ဌေနပိ အာယတနံ။ ဖဿာဒီနံ ပန သဟဇာတာဒိပစ္စယဋ္ဌေန ကာရဏတ္တာ ကာရဏဋ္ဌေနပိ အာယတနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဒေဝ မနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, မနော ဧဝ ဣန္ဒြိယံ မနိန္ဒြိယံ။

ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ဝိညာဏမေဝ ခန္ဓော ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ တဿ ရာသိအာဒိဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘မဟာဥဒကက္ခန္ဓောတွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၅၁) ဧတ္ထ ဟိ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၅၅၅) ဂုဏဋ္ဌေန။ ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ မဟန္တံ ဒါရုက္ခန္ဓ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁-၂၄၂) ဧတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တဋ္ဌေန။ ဣဓ ပန ရုဠှိတော ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ရာသဋ္ဌေန ဟိ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသော ဧကံ ဝိညာဏံ။ တသ္မာ ယထာ ရုက္ခဿ ဧကဒေသံ ဆိန္ဒန္တော ‘‘ရုက္ခံ ဆိန္ဒတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေဝ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသဘူတံ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏံ ရူဠှိတော ‘‘ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။

တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူတိ တေသံ ဖဿာဒီနံ ဓမ္မာနံ အနုစ္ဆဝိကာ မနောဝိညာဏဓာတု။ ဣမသ္မိဉှိ ပဒေ ဧကမေဝ စိတ္တံ မိနနဋ္ဌေန မနော, ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိညာဏံ, သဘာဝဋ္ဌေန နိဿတ္တဋ္ဌေန ဝါ ဓာတူတိ တီဟိ နာမေဟိ ဝုတ္တံ။ သဟဂတောတိ အဝိဇဟိတော။ သဟဇာတောတိ သဒ္ဓိံ နိဂ္ဂတော။ သံသဋ္ဌောတိ သံသဂ္ဂေါ ဟုတွာ ဌိတော။ သမ္ပယုတ္တောတိ သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တော။ ကတမေဟိ ပကာရေဟီတိ? ဧကုပ္ပါဒါဒီဟိ။ နတ္ထိ ကေစိ ဓမ္မာ ကေဟိစိ ဓမ္မေဟိ သမ္ပယုတ္တာတိ? အာမန္တာ။ ဣတိ ဟိ ဣမဿ ပဉှဿ ပဋိက္ခေပေ ‘‘နနု အတ္ထိ ကေစိ ဓမ္မာ ကေဟိစိ ဓမ္မေဟိ သဟဂတာ သဟဇာတာ သံသဋ္ဌာ ဧကုပ္ပါဒါ ဧကနိရောဓာ ဧကဝတ္ထုကာ ဧကာရမ္မဏာ’’တိ (ကထာ။ ၄၇၃) ဧဝံ ဧကုပ္ပါဒတာဒီနံ ဝသေန သမ္ပယောဂတ္ထော ဝုတ္တော။ ဣတိ ဣမေဟိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁။)

ဧကုပ္ပါဒတာဒီဟိ သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တော သမ္ပယုတ္တော။ ဧကုပ္ပါဒေါတိ ဧကတော ဥပ္ပန္နော, န ဝိနာတိ အတ္ထော။ ဧကနိရောဓောတိ ဧကတော နိရောဓော။ ဧကဝတ္ထုကောတိ ဟဒယဝတ္ထုဝသေန ဧကဝတ္ထုကော။ ဧကာရမ္မဏောတိ ရူပါဒိဝသေန ဧကာရမ္မဏော။

ဧတ္ထ သဟဂတသဒ္ဒေါ တဗ္ဘာဝေ, ဝေါကိဏ္ဏေ, အာရမ္မဏေ, နိဿယေ, သံသဋ္ဌေတိ ပဉ္စသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ ဇိနဝစနေ။ ‘‘ယာယံ တဏှာ ပေါနောဘဝိကာ နန္ဒိရာဂသဟဂတာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၊ ဝိဘ။ ၂၀၃၊ မ။ နိ။ ၃။၃၇၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဧတ္ထ တဗ္ဘာဝေ ဝေဒိတဗ္ဗော, နန္ဒိရာဂဘူတာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာ, ဘိက္ခဝေ, ဝီမံသာ ကောသဇ္ဇသဟဂတာ ကောသဇ္ဇသမ္ပယုတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၈၃၂) ဧတ္ထ ဝေါကိဏ္ဏေ, အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ကောသဇ္ဇေန ဝေါကိဏ္ဏာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ‘‘လာဘီ ဟောတိ ရူပသဟဂတာနံ ဝါ သမာပတ္တီနံ အရူပသဟဂတာနံ ဝါ သမာပတ္တီန’’န္တိ (ပု။ ပ။ ၃-၆) ဧတ္ထ အာရမ္မဏေ, ရူပါရမ္မဏာနံ အရူပါရမ္မဏာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အဋ္ဌိကသညာသဟဂတံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၈) ဧတ္ထ နိဿယေ, အဋ္ဌိကသညံ နိဿာယ အဋ္ဌိကသညံ ဘာဝေတွာ ပဋိလဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒံ သုခံ ဣမာယ ပီတိယာ သဟဂတံ ဟောတိ သဟဇာတံ သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၇၈) ဧတ္ထ သံသဋ္ဌေ, သံမိဿန္တိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိမ္ပိ ဌာနေ သံသဋ္ဌေ အာဂတော။

သဟဇာတသဒ္ဒေါ ‘‘သဟဇာတံ ပုရေဇာတံ ပစ္ဆာဇာတ’’န္တိ (ပဋ္ဌ။ ၁။၁။၄၃၅) ဧတ္ထ ဝိယ သဟဇာတေ။ သံသဋ္ဌသဒ္ဒေါ ‘‘ဂိဟီဟိ သံသဋ္ဌော’’တိ စ, ‘‘ဧဝံ သံသဋ္ဌော, ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၃) စာတိ ဧဝမာဒီသု သံသဂ္ဂေ။ ‘‘ကိသေ ထူလေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ သံသဋ္ဌာ ယောဇိတာ ဟယာ’’တိ (ဇာ။ ၂။၂၂။၇၀) ဧတ္ထ သဒိသေ။

‘‘ပုစိမန္ဒပရိဝါရော, အမ္ဗော တေ ဒဓိဝါဟန၊

မူလံ မူလေန သံသဋ္ဌံ, သာခါ သာခါ နိသေဝရေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၇၂) –

ဧတ္ထ ဥပစိတေ။ ‘‘စိတ္တသံသဋ္ဌာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၅၉) ဧတ္ထ စိတ္တသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ။ ဣဓ ပန ယော ဖလပ္ပဒါနေ အဝိယောဂဓမ္မော ဝိနိဗ္ဘောဂံ အကတွာ ဧကုပ္ပါဒါဒိဓမ္မော ဟုတွာ ‘‘သမ္ပယုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံဝိသယော။ အထ ဝါ ‘‘သဟဂတော’’တိ ဝတွာ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော အာဂတသုတ္တေန ဝိယ သော န ဟောတီတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂။)

ဒဿေတုံ ‘‘သဟဇာတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကတော ဥပ္ပန္နရူပါရူပံ ဝိယ သောပိ န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သံသဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တံ။

ခီရောဒကံ ဝိယ စ သောပိ န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ပယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနိဗ္ဘောဂံ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌေန ဟိ သဟုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ သမ္ပယုတ္တာပိ အတ္ထိ ခီရတေလံ ဝိယ။ တထာ ဝိပ္ပယုတ္တာပိ ခီရတော အပနီတံ နဝနီတံ ဝိယ။ ဧဝံ လက္ခဏသမ္ပယုတ္တော ဧကုပ္ပါဒါဒိလက္ခဏောယေဝ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကုပ္ပါဒေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဧကုပ္ပါဒသဟဇာတာနံ ကိံ နာနတ္တံ? ဥပ္ပါဒေ အန္တရဝိရဟိတော ဧကုပ္ပါဒေါ။ ခီရကာလမုတ္တဿာပိ ဒဓိနော မထနေ မထနေ ပါကဋံ နဝနီတံ ဝိယ ပုရေဘတ္တပစ္ဆာဘတ္တဝသေန ဧကဒိဝသမေဝ ဇာတော ဝိယ သော န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ဧကက္ခဏေ နိဗ္ဗတ္တောတိ သဟဇာတော။ ဧကဝတ္ထုကောတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ဧကပရိစ္ဆေဒေန ဧကဝတ္ထုကော, ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဧကဝတ္ထုကတာ ဝိယ ဌာနန္တရဝိရဟိတော။ ဧကာရမ္မဏောတိ အနိယတေကာရမ္မဏော န စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယာတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

မစ္စောတိ မူလပဒံ။ ရူပါဒီသု သတ္တော လဂ္ဂေါ လဂ္ဂိတောတိ သတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သတ္တော သတ္တောတိ, ဘန္တေ, ဝုစ္စတိ, ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ, ဘန္တေ, ‘သတ္တော’တိ ဝုစ္စတီတိ? ရူပေ ခေါ, ရာဓ, ယော ဆန္ဒော ယော ရာဂေါ ယာ နန္ဒီ ယာ တဏှာ, တတြ သတ္တော တတြ ဝိသတ္တော, တသ္မာ ‘သတ္တော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ မဟာနိ။ ၇)။ သတ္တယောဂေန ဝါ သတ္တော။ သုဂတိဒုဂ္ဂတိံ နရတီတိ နရော။ မနုနော ပုတ္တောတိ မာနဝေါ။ ဥပကရဏေန သယံ ပေါသယတီတိ ပေါသော။ ပုံ ဝုစ္စတိ နိရယော, တံ ဂလတီတိ ပုဂ္ဂလော။ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဓာရေတီတိ ဇီဝေါ။ စုတိတော ဇာတိံ ဂစ္ဆတီတိ ဇာဂု။ ဇိယတီတိ ဇန္တု။ ဣန္ဒြိယေန ဂစ္ဆတီတိ ဣန္ဒဂု။ အထ ဝါ ဣန္ဒဘူတေန ကမ္မုနာ ဂစ္ဆတီတိ ဣန္ဒဂု။ ‘‘ဟိန္ဒဂူ’’တိပိ ပါဠိ။ ဟိန္ဒန္တိ မရဏံ, တံ ဂစ္ဆတီတိ ဟိန္ဒဂု။ မနုတော ဇာတောတိ မနုဇော။ ယံ သာဒိယတီတိ ယံ ရူပါဒိံ အဿာဒိယတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣတော ပရံ ဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမေန္တော တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ…ပေ… လဒ္ဓါ မစ္စော ယဒိစ္ဆတီ’’တိ၊

ဣတော ပရံ ဧတ္တကမ္ပိ အဝတွာ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝက္ခာမ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃။)

֍ * ၂။ တဿ စေ ကာမယာနဿာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ကာမေ ဣစ္ဆမာနဿ, ကာမေန ဝါ ယာယမာနဿ။ ဆန္ဒဇာတဿာတိ ဇာတတဏှဿ။ ဇန္တုနောတိ သတ္တဿ။ တေ ကာမာ ပရိဟာယန္တီတိ တေ ကာမာ ပရိဟာယန္တိ စေ။ သလ္လဝိဒ္ဓေါဝ ရုပ္ပတီတိ အထ သော အယောမယာဒိနာ သလ္လေန ဝိဒ္ဓေါ ဝိယ ပီဠီယတိ။ ဣတော ပရံ ဝုတ္တံ ဝဇ္ဇေတွာ အဝုတ္တေသု ယံ ယံ အနုတ္တာနံ, တံ တဒေဝ ကထယိဿာမိ။

စက္ခုပီဏနံ အာရမ္မဏံ ပါပုဏနဝသေန ယာယတိ ဂစ္ဆတိ။ ဒဿနီယဝသေန ပိယတ္တံ အာရမ္မဏဝသေန အပ္ပါပေတီတိ နိယျတိ။ သဝနီယံ ဟုတွာ ကဏ္ဏသောတပီဏနံ အာရမ္မဏဝသေန ပရိကဍ္ဎတီတိ ဝုယှတိ။ သရိတဗ္ဗံ ဟုတွာ စိတ္တပီဏနံ အာရမ္မဏဝသေန ဂဟေတွာ ဥပသံဟရီယတီတိ သံဟရီယတိ။ ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ ဟတ္ထိနာ ယာယတိ ဂစ္ဆတီတိ ဟတ္ထိယာနေန ဝါ, ဝါဣတိ ဝိကပ္ပတ္ထေ။ အဿေန ယာယတိ ဂစ္ဆတီတိ အဿယာနေန ဝါ။ ဂေါယုတ္တံ ဝယှာဒိယာနံ ဂေါယာနံ, တေန ဂေါယာနေန။ အဇယာနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဋ္ဌဝသေန ဇာတော သဉ္ဇာတော။

အာရမ္မဏပိယတ္တဝသေန နိဗ္ဗတ္တော အဘိနိဗ္ဗတ္တော။ အာရမ္မဏမနာပဘာဝေန ပါတုဘူတော။ အထ ဝါ ကာမရာဂဝသေန ဇာတော သဉ္ဇာတော။ ကာမနန္ဒိဝသေန နိဗ္ဗတ္တော အဘိနိဗ္ဗတ္တော။ ကာမတဏှာဝသေန ကာမသိနေဟဝသေန ကာမစ္ဆန္ဒဝသေန ကာမပရိဠာဟဝသေန စ ပါတုဘူတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တေ ဝါ ကာမာ ပရိဟာယန္တီတိ တေ ဝတ္ထုကာမာဒယော ပရိဟာယန္တိ ဝိဂစ္ဆန္တိ။ သော ဝါ ကာမေဟိ ပရိဟာယတီတိ ဧသော ခတ္တိယာဒိပုဂ္ဂလော ဝတ္ထုကာမာဒိကာမေဟိ ပရိဟာယတိ ဝိဂစ္ဆတိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ မစ္စံ ဝိဇဟန္တိ ဘောဂါ, မစ္စော ဓနေ ပုဗ္ဗတရံ ဇဟာတီ’’တိ (ဇာ။ ၁။၅။၂) ဧဝမာဒီသု ဝိယ။ ကထန္တိ ကေန ပကာရေန။ တိဋ္ဌန္တဿေဝါတိ ဓရန္တဿေဝ။ တေ ဘောဂေတိ တေ ဝတ္ထုကာမာဒယော ဘောဂေ။ ရာဇာနော ဝါတိ ပထဗျာဒိရာဇာနော။ ဟရန္တီတိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တိ, အပဟရန္တိ ဝါ။ စောရာ ဝါတိ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒိကာ။ အဂ္ဂိ ဝါတိ ဒါဝဂ္ဂိအာဒိ။ ဒဟတီတိ ဈာပေတိ ဘသ္မံ ကရောတိ။ ဥဒကံ ဝါတိ ဩဃာဒိဥဒကံ။ ဝဟတီတိ ဂဟေတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပါပေတိ။ အပ္ပိယာ ဝါတိ အကန္တာ အမနာပါ။ ဒါယာဒါ ဟရန္တီတိ ဒါယဇ္ဇဝိရဟိတာ အဿာမိကာ ဟရန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄။)

နိဟိတံ ဝါတိ နိဓာနံ ကတွာ ဌပိတံ။ နာဓိဂစ္ဆတီတိ န ဝိန္ဒတိ န ပဋိလဘတိ, န ပဿတီတိ အတ္ထော။ ဒုပ္ပယုတ္တာတိ ဝိသမပယောဂေန ယောဇိတာ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မန္တာ။ ဘိဇ္ဇန္တီတိ ဘေဒံ ပါပုဏန္တိ, န ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘဉ္ဇန္တိ ရထံ အယာနကာ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၁။၂၉၆) သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကုလေ ဝါ ကုလင်္ဂါရော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ခတ္တိယာဒိကုလေ ကုလဈာပကော ကုလေ အန္တိမပုရိသော နိဗ္ဗတ္တတိ။ ‘‘ကုလင်္ကရော’’တိပိ ပါဠိ။ ယော တေ ဘောဂေ ဝိကိရတီတိ ယော ဧသော ကုလေ ပစ္ဆိမကော တေ ဟိရညာဒိကေ ဘောဂေ ခေပေတိ။ ဝိဓမတီတိ ဝိယောဂံ ကရောတိ, ဒူရေ ခိပတိ။ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ နာသေတိ အဒဿနံ ဂမေတိ။ အထ ဝါ ဣတ္ထိဓုတ္တော ဟုတွာ ဝိကိရတိ။ သုရာဓုတ္တော ဟုတွာ ဝိဓမတိ။ အက္ခဓုတ္တော ဟုတွာ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ ဝိကိရတိ ဝါ ဥပ္ပန္နံ အာယံ အဇာနနေန။ ဝိဓမတိ ဝိဿဇ္ဇနမုခံ အဇာနနေန။ ဝိဒ္ဓံသေတိ ဌပိတဋ္ဌာနေ အာရက္ခံ အသံဝိဓာနေနာတိ ဧဝမာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

အနိစ္စတာယေဝ အဋ္ဌမီတိ ဝိနာသဘာဝေါ ဧဝ အဋ္ဌမော။ ဟာယန္တီတိ အဒဿနံ ယန္တိ။ ပရိဟာယန္တီတိ န ပုန ပညာယန္တိ။ ပရိဓံသေန္တီတိ ဌာနတော အပဂစ္ဆန္တိ။ ပရိပတန္တီတိ ပဂ္ဃရန္တိ။ အန္တရဓာယန္တီတိ အန္တရဓာနံ အဒဿနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝိပ္ပလုဇ္ဇန္တီတိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ အပဂစ္ဆန္တိ။

တိဋ္ဌန္တေဝ တေ ဘောဂေတိ တေသံ ဓနာနံ ဌိတကာလေ ‘‘တိဋ္ဌန္တေ နိဗ္ဗုတေ စာပီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၈၀၆) ဝိယ။ သောတိ သော ဘောဂသာမိကော ပုဂ္ဂလော။ စဝတိ ဒေဝလောကတော။ မရတိ မနုဿလောကတော။ ဝိပ္ပလုဇ္ဇတိ နာဂသုပဏ္ဏာဒိလောကတော။ အထ ဝါ ဟာယတိ ဓညကောဋ္ဌာဂါရဝသေန။ ပရိဟာယတိ ဓနကောဋ္ဌာဂါရဝသေန။ ပရိဓံသတိ ဗလိဗဒ္ဒဟတ္ထိအဿာဒိဝသေန။ ပရိပတတိ ဒါသိဒါသဝသေန။ အန္တရဓာယတိ ဒါရာဘရဏဝသေန။ နဿတိ ဥဒကာဒိဝသေနာတိ ဧကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

အယောမယေနာတိ ကာဠလောဟာဒိနိဗ္ဗတ္တေန။ သလ္လေနာတိ ကဏ္ဍေန။ အဋ္ဌိမယေနာတိ မနုဿဋ္ဌိံ ဌပေတွာ အဝသေသေန။ ဒန္တမယေနာတိ ဟတ္ထိဒန္တာဒိနာ။ ဝိသာဏမယေနာတိ ဂေါဝိသာဏာဒိနာ။ ကဋ္ဌမယေနာတိ ဝေဠုကဋ္ဌာဒိနာ။ ဝိဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တပ္ပကာရသလ္လာနံ အညတရညတရေန ပဟဋော။ ရုပ္ပတီတိ ဝိကိရတိ, ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတိ။ ကုပ္ပတီတိ စလတိ, ကောပံ ဥပ္ပါဒေတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅။)

ဃဋ္ဋီယတီတိ ဃဋ္ဋိတော ဟောတိ။ ပီဠီယတီတိ ပီဠိတော ဟောတိ, လဒ္ဓပ္ပဟာရော ကုပ္ပတိ။ ‘‘တတိယဒိဝသေ သလာကံ ပဝေသေတွာ ဓောဝနကာလေ ဃဋ္ဋီယတိ။ ခါရပ္ပဒါနေ ပီဠီယတိ။ ပဟာရဓောဝနေ ဝါ ရုပ္ပတိ။ တသ္မိံ ဒုက္ခုပ္ပါဒနေ ကုပ္ပတိ။ သလာကပဝေသနေ ပီဠီယတိ။ ခါရပ္ပဒါနေ ဃဋ္ဋီယတီ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ဗျာဓိတောတိ လဒ္ဓပ္ပဟာရော ဟုတွာ ပီဠိတော။ ဒေါမနဿိတောတိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော။ ဝိပရိဏာမညထာဘာဝါတိ ပကတိဘာဝံ ဇဟိတွာ အညထာဘာဝံ ဥပနီတေန, အန္တောသောသာဒိ သောကော စ ဝါစာဝိပ္ပလာပေါ ပရိဒေဝေါ စ ကာယပီဠနာဒိ ဒုက္ခဉ္စ စိတ္တပီဠနာဒိ ဒေါမနဿဉ္စ ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော စ။ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ သောကာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ သမုဒါစာရံ ဂစ္ဆန္တိ။

֍ * ၃။ တတိယဂါထာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယော ပန ဣမေ ကာမေ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂဝိက္ခမ္ဘနေန ဝါ သမုစ္ဆေဒေန ဝါ အတ္တနော ပါဒေန သပ္ပဿ သိရံ ဝိယ ပရိဝဇ္ဇေတိ, သော ဘိက္ခု သဗ္ဗလောကံ ဝိပ္ဖါရေတွာ ဌိတတ္တာ လောကေ ဝိသတ္တိကာသင်္ခါတံ တဏှံ သတော ဟုတွာ သမတိဝတ္တတီတိ။

ယောတိ ဝိဘဇိတဗ္ဗံ ပဒံ။ ယော ယာဒိသောတိအာဒီနိ တဿ ဝိဘဇနပဒါနိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ယောတိ အတ္ထပဒံ။ တဉ္စ အနိယမေန ပုဂ္ဂလံ ဒီပေတိ။ တသ္မာ တဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အနိယမေန ပုဂ္ဂလဒီပကံ ယော-သဒ္ဒမေဝ အာဟ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ယောတိ ယော ကောစီတိ။ ယသ္မာ ယော ယော ကောစိ နာမ, သော အဝဿံ ယထာလိင်္ဂယထာယုတ္တယထာဝိဟိတယထာပ္ပကာရယံဌာနပတ္တယံဓမ္မသမန္နာဂတဝသေန ဧကေနာကာရေန ပညာယတိ, တသ္မာ တံ တတ္ထ ဉာပေတုံ တံ ဘေဒံ ပကာသေန္တော ‘‘ယာဒိသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယာဒိသောတိ လိင်္ဂဝသေန ယာဒိသော ဝါ တာဒိသော ဝါ ဟောတု, ဒီဃော ဝါ ရဿော ဝါ ကာဠော ဝါ ဩဒါတော ဝါ မင်္ဂုရစ္ဆဝိ ဝါ ကိသော ဝါ ထူလော ဝါတိ အတ္ထော။

ယထာယုတ္တောတိ ယောဂဝသေန ယေန ဝါ တေန ဝါ ယုတ္တော ဟောတု, နဝကမ္မယုတ္တော ဝါ ဥဒ္ဒေသယုတ္တော ဝါ ဝါသဓုရယုတ္တော ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာဝိဟိတောတိ ယထာဌပိတော နဝကမ္မာဓိဋ္ဌာယိကာဒိဝသေန။ ယထာပကာရောတိ ယထာပကာရေန ပတိဋ္ဌိတော ပဒီပနာယကာဒိဝသေန။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆။)

ယံဌာနပ္ပတ္တောတိ ယံ ဌာနန္တရံ ပတ္တော သေနာပတိသေဋ္ဌိဋ္ဌာနာဒိဝသေန။ ယံဓမ္မသမန္နာဂတောတိ ယေန ဓမ္မေန ဥပါဂတော ဓုတင်္ဂါဒိဝသေန။

ဝိက္ခမ္ဘနတော ဝါတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓီတိ ကိလေသာနံ ဒူရီကရဏတော ဝါ ဃဋပ္ပဟာရေန သေဝါလာနံ ဝိယ။ သမုစ္ဆေဒတော ဝါတိ ပုန အပ္ပဝတ္တိံ ကတွာ အစ္စန္တတော မဂ္ဂေန ကိလေသာနံ ဥစ္ဆိန္နမူလတော ပဟာနဝသေန သမုစ္ဆေဒတော ဝါ။ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာတိအာဒီနိ ဧကာဒသ ပဒါနိ ဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တာနိ။

ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ ဘာဝေန္တောပီတိအာဒီနိ ဆ ပဒါနိ မရဏဿတိံ ဘာဝေန္တောပိ, ဥပသမာနုဿတိံ ဘာဝေန္တောပီတိ ဣမာနိ စ ဥပစာရဇ္ဈာနဝသေန ဝုတ္တာနိ။ အာနာပါနဿတိံ ဘာဝေန္တောပိ, ကာယဂတာသတိံ ဘာဝေန္တောပိ, ပဌမံ ဈာနံ ဘာဝေန္တောပီတိအာဒီနိ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ ဘာဝေန္တောပီတိ ပရိယောသာနာနိ အပ္ပနာဇ္ဈာနဝသေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာတိ သုနိက္ကန္တံ နိက္ကန္တံ နိမ္မံသံ လောဟိတမက္ခိတံ အဋ္ဌိကင်္ကလံ ဥပမာ ဧတေသံ ကာမာနန္တိ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာ။ အပ္ပဿာဒဋ္ဌေနာတိ ‘‘အပ္ပံ ပရိတ္တံ သုခဿာဒံ အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော’’တိ ဒဿနဋ္ဌေန။ ပဿန္တောတိ ‘‘ယာဝဒေဝ ပန သော ကုက္ကုရော ကိလမထဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿန္တော။ ပရိဝဇ္ဇေတီတိ ဒူရင်္ဂမေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သေယျထာပိ, ဂဟပတိ, ကုက္ကုရော ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလျပရေတော ဂေါဃာတကသူနံ ပစ္စုပဋ္ဌိတော အဿ, တမေနံ ဒက္ခော ဂေါဃာတကော ဝါ ဂေါဃာတကန္တေဝါသီ ဝါ အဋ္ဌိကင်္ကလံ သုနိက္ကန္တံ နိက္ကန္တံ နိမ္မံသံ လောဟိတမက္ခိတံ ဥပသုမ္ဘေယျ။ တံ ကိံ မညသိ, ဂဟပတိ, အပိ နု ခေါ သော ကုက္ကုရော အမှံ အဋ္ဌိကင်္ကလံ သုနိက္ကန္တံ နိက္ကန္တံ နိမ္မံသံ လောဟိတမက္ခိတံ ပလေဟန္တော ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလျံ ပဋိဝိနေယျာ’’တိ? ‘‘နော ဟေတံ, ဘန္တေ’’။ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတု’’? ‘‘အဒုဉှိ, ဘန္တေ, အဋ္ဌိကင်္ကလံ သုနိက္ကန္တံ နိက္ကန္တံ နိမ္မံသံ လောဟိတမက္ခိတံ, ယာဝဒေဝ ပန သော ကုက္ကုရော ကိလမထဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ။ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ, ဂဟပတိ, အရိယသာဝကော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ, အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော’တိ။ ဧဝမေတံ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ဒိသွာ ယာယံ ဥပေက္ခာ နာနတ္တာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇။)

နာနတ္တသိတာ, တံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ယာယံ ဥပေက္ခာ ဧကတ္တာ ဧကတ္တသိတာ, ယတ္ထ သဗ္ဗသော လောကာမိသုပါဒါနာ အပရိသေသာ နိရုဇ္ဈန္တိ, တမေဝူပေက္ခံ ဘာဝေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၂)။

ဂိဇ္ဈာဒီဟိ သာဓာရဏာ မံသပေသိ ဥပမာ ဧတေသန္တိ မံသပေသူပမာ။ ဗဟူနံ သာဓာရဏဋ္ဌေန ဗဟုသာဓာရဏာ။ အာဒိတ္တံ တိဏုက္ကံ ဥပမာ ဧတေသန္တိ တိဏုက္ကူပမာ။ အနုဒဟနဋ္ဌေနာတိ ဟတ္ထာဒိဈာပနဋ္ဌေန။ သာဓိကပေါရိသပ္ပမာဏာ ဝီတစ္စိကာနံ ဝီတဓူမာနံ အင်္ဂါရာနံ ပူရာ အင်္ဂါရကာသု ဥပမာ ဧတေသန္တိ အင်္ဂါရကာသူပမာ။ မဟာပရိဠာဟဋ္ဌေနာတိ မဟန္တပရိတာပနဋ္ဌေန။ အာရာမရာမဏေယျာဒိကံ သုပိနံ ဥပမာ ဧတေသန္တိ သုပိနကူပမာ။ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ အပ္ပတွာ, န ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌနဋ္ဌေန။ ယာစိတေန လဒ္ဓံ ယာနာဒိဘဏ္ဍံ ဥပမာ ဧတေသန္တိ ယာစိတကူပမာ။ တာဝကာလိကဋ္ဌေနာတိ အနိဗန္ဓနဋ္ဌေန။ သမ္ပန္နဖလရုက္ခော ဥပမာ ဧတေသန္တိ ရုက္ခဖလူပမာ။ သမ္ဘဉ္ဇနပရိဘဉ္ဇနဋ္ဌေနာတိ သာခါဘဉ္ဇနဋ္ဌေန စေဝ သမန္တတော ဘဉ္ဇိတွာ ရုက္ခပါတနဋ္ဌေန စ။ အသိ စ သူနာ စ ဥပမာ ဧတေသန္တိ အသိသူနူပမာ။ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေနာတိ ဆိန္ဒနဋ္ဌေန။ သတ္တိသူလံ ဥပမာ ဧတေသန္တိ သတ္တိသူလူပမာ။ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေနာတိ နိပတေတွာ ဂမနဋ္ဌေန။ ဘယဇနနဋ္ဌေန သပ္ပသိရံ ဥပမာ ဧတေသန္တိ သပ္ပသိရူပမာ။ သပ္ပဋိဘယဋ္ဌေနာတိ သဟ အဘိမုခေ ဘယဋ္ဌေန။ ဒုက္ခဇနနံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ ဥပမာ ဧတေသန္တိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူပမာ။ မဟာဘိတာပနဋ္ဌေနာတိ မဟန္တအဘိတာပကာယပီဠာဥပ္ပါဒနဋ္ဌေနာတိ ကာမံ ပရိဝဇ္ဇေတီတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သေယျထာပိ, ဂဟပတိ, ဂိဇ္ဈော ဝါ ကင်္ကော ဝါ ကုလလော ဝါ မံသပေသိံ အာဒါယ ဥဍ္ဍီယေယျ, တမေနံ ဂိဇ္ဈာပိ ကင်္ကာပိ ကုလလာပိ အနုပတိတွာ အနုပတိတွာ ဝိတစ္ဆေယျုံ ဝိဿဇ္ဇေယျုံ။ တံ ကိံ မညသိ, ဂဟပတိ, သစေ သော ဂိဇ္ဈော ဝါ ကင်္ကော ဝါ ကုလလော ဝါ တံ မံသပေသိံ န ခိပ္ပမေဝ ပဋိနိဿဇ္ဇေယျ, သော တတောနိဒါနံ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျ, မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခ’’န္တိ ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’။ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ, ဂဟပတိ, အရိယသာဝကော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘မံသပေသူပမာ ကာမာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ…ပေ… တမေဝူပေက္ခံ ဘာဝေတိ။ သေယျထာပိ, ဂဟပတိ, ပုရိသော အာဒိတ္တံ တိဏုက္ကံ အာဒါယ ပဋိဝါတံ ဂစ္ဆေယျ။ တံ ကိံ မညသိ, ဂဟပတိ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈။)

သစေ သော ပုရိသော တံ အာဒိတ္တံ တိဏုက္ကံ န ခိပ္ပမေဝ ပဋိနိဿဇ္ဇေယျ, တဿ သာ အာဒိတ္တာ တိဏုက္ကာ ဟတ္ထံ ဝါ ဒဟေယျ, ဗာဟုံ ဝါ ဒဟေယျ, အညတရံ ဝါ အညတရံ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ဒဟေယျ, သော တတောနိဒါနံ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျ, မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခ’’န္တိ? ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’။ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ, ဂဟပတိ, အရိယသာဝကော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘တိဏုက္ကူပမာ ကာမာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ…ပေ… တမေဝူပေက္ခံ ဘာဝေတိ။ သေယျထာပိ, ဂဟပတိ, အင်္ဂါရကာသု သာဓိကပေါရိသာ ပူရာ အင်္ဂါရာနံ ဝီတစ္စိကာနံ ဝီတဓူမာနံ။ အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ ဇီဝိတုကာမော အမရိတုကာမော သုခကာမော ဒုက္ခပ္ပဋိက္ကူလော, တမေနံ ဒွေ ဗလဝန္တော ပုရိသာ နာနာဗာဟာသု ဂဟေတွာ အင်္ဂါရကာသုံ ဥပကဍ္ဎေယျုံ။ တံ ကိံ မညသိ ဂဟပတိ, အပိ နု သော ပုရိသော ဣတိ စိတိ စေဝ ကာယံ သန္နာမေယျာ’’တိ? ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’။ ‘‘တံ ကိဿဟေတု’’? ‘‘ဝိဒိတဉှိ, ဘန္တေ, တဿ ပုရိသဿ ‘ဣမဉ္စ အဟံ အင်္ဂါရကာသုံ ပပတိဿာမိ, တတောနိဒါနံ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆိဿာမိ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခ’’’န္တိ။ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ ဂဟပတိ အရိယသာဝကော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘အင်္ဂါရကာသူပမာ ကာမာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ…ပေ… တမေဝူပေက္ခံ ဘာဝေတိ။ သေယျထာပိ, ဂဟပတိ, ပုရိသော သုပိနကံ ပဿေယျ အာရာမရာမဏေယျကံ ဝနရာမဏေယျကံ ဘူမိရာမဏေယျကံ ပေါက္ခရဏိရာမဏေယျကံ, သော ပဋိဗုဒ္ဓေါ န ကိဉ္စိ ပဋိပဿေယျ။ ဧဝမေဝ ခေါ, ဂဟပတိ, အရိယသာဝကော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘သုပိနကူပမာ ကာမာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ…ပေ… တမေဝူပေက္ခံ ဘာဝေတိ။ သေယျထာပိ, ဂဟပတိ, ပုရိသော ယာစိတကံ ဘောဂံ ယာစိတွာ ယာနံ ဝါ ပေါရိသေယျံ ပဝရမဏိကုဏ္ဍလံ။ သော တေဟိ ယာစိတကေဟိ ဘောဂေဟိ ပုရက္ခတော ပရိဝုတော အန္တရာပဏံ ပဋိပဇ္ဇေယျ။ တမေနံ ဇနော ဒိသွာ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘ဘောဂီ ဝတ ဘော ပုရိသော, ဧဝံ ကိရ ဘော ဘောဂိနော ဘောဂါနိ ဘုဉ္ဇန္တီ’တိ။ တမေနံ သာမိကာ ယတ္ထ ယတ္ထေဝ တာနိ ပဿေယျုံ, တတ္ထ တတ္ထေဝ တာနိ ဟရေယျုံ။ တံ ကိံ မညသိ, ဂဟပတိ, အလံ နု ခေါ တဿ ပုရိသဿ အညထတ္တာယာ’’တိ? ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’။ ‘‘တံ ကိဿဟေတု’’? ‘‘သာမိနော ဟိ, ဘန္တေ, တာနိ ဟရန္တီ’’တိ။ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ, ဂဟပတိ, အရိယသာဝကော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉။)

‘ယာစိတကူပမာ ကာမာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ…ပေ… တမေဝူပေက္ခံ ဘာဝေတိ။ သေယျထာပိ, ဂဟပတိ, ဂါမဿ ဝါ နိဂမဿ ဝါ အဝိဒူရေ တိဗ္ဗော ဝနသဏ္ဍော, တတြဿ ရုက္ခော သမ္ပန္နဖလော စ ဥပပန္နဖလော စ။ န စဿု ကာနိစိ ဖလာနိ ဘူမိယံ ပတိတာနိ။ အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ ဖလတ္ထိကော ဖလဂဝေသီ ဖလပရိယေသနံ စရမာနော။ သော တံ ဝနသဏ္ဍံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ တံ ရုက္ခံ ပဿေယျ သမ္ပန္နဖလဉ္စ ဥပပန္နဖလဉ္စ။ တဿ ဧဝမဿ ‘အယံ ခေါ ရုက္ခော သမ္ပန္နဖလော စ ဥပပန္နဖလော စ, နတ္ထိ စ ကာနိစိ ဖလာနိ ဘူမိယံ ပတိတာနိ, ဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ ရုက္ခံ အာရောပိတုံ။ ယံနူနာဟံ ဣမံ ရုက္ခံ အာရောဟိတွာ ယာဝဒတ္ထဉ္စ ခါဒေယျံ, ဥစ္ဆင်္ဂဉ္စ ပူရေယျ’န္တိ? သော တံ ရုက္ခံ အာရောဟိတွာ ယာဝဒတ္ထဉ္စ ခါဒေယျ, ဥစ္ဆင်္ဂဉ္စ ပူရေယျ။ အထ ဒုတိယော ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ ဖလတ္ထိကော ဖလဂဝေသီ ဖလပရိယေသနံ စရမာနော တိဏှံ ကုဌာရိံ အာဒါယ။ သော တံ ဝနသဏ္ဍံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ တံ ရုက္ခံ ပဿေယျ သမ္ပန္နဖလဉ္စ ဥပပန္နဖလဉ္စ။ တဿ ဧဝမဿ ‘အယံ ခေါ ရုက္ခော သမ္ပန္နဖလော စ ဥပပန္နဖလော စ, နတ္ထိ စ ကာနိစိ ဖလာနိ ဘူမိယံ ပတိတာနိ, န ခေါ ပနာဟံ ဇာနာမိ ရုက္ခံ အာရောဟိတုံ။ ယံနူနာဟံ ဣမံ ရုက္ခံ မူလတော ဆေတွာ ယာဝဒတ္ထဉ္စ ခါဒေယျံ, ဥစ္ဆင်္ဂဉ္စ ပူရေယျ’န္တိ။ သော တံ ရုက္ခံ မူလတောဝ ဆိန္ဒေယျ။ တံ ကိံ မညသိ, ဂဟပတိ, အမုကော သော ပုရိသော ပဌမံ ရုက္ခံ အာရူဠှော, သစေ သော န ခိပ္ပမေဝ ဩရောဟေယျ, တဿ သော ရုက္ခော ပပတန္တော ဟတ္ထံ ဝါ ဘဉ္ဇေယျ ပါဒံ ဝါ ဘဉ္ဇေယျ အညတရံ ဝါ အညတရံ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ဘဉ္ဇေယျ, သော တတောနိဒါနံ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆေယျ, မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခ’’န္တိ? ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’။ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ, ဂဟပတိ, အရိယသာဝကော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘ရုက္ခဖလူပမာ ကာမာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပါယာသာ, အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော’တိ။ ဧဝမေတံ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ဒိသွာ ယာယံ ဥပေက္ခာ နာနတ္တာ နာနတ္တသိတာ, တံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ယာယံ ဥပေက္ခာ ဧကတ္တာ ဧကတ္တသိတာ။ ယတ္ထ သဗ္ဗသော လောကာမိသူပါဒါနာ အပရိသေသာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ တမေဝူပေက္ခံ ဘာဝေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၈)။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀။)

ဧဝံ အဋ္ဌိကင်္ကလာဒိကအဂ္ဂိက္ခန္ဓူပမပရိယောသာနတော ဝိပဿနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥပစာရသမာဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ ဘာဝေန္တော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတိ ဧဝ အနုဿတိ။ ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနမှိယေဝ စ ပဝတ္တတ္တာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ကုလပုတ္တဿ အနုရူပါ သတီတိပိ အနုဿတိ။ ဗုဒ္ဓံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ။ အရဟတာဒိဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ, တံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ။ ဘာဝေန္တောတိ ဝဍ္ဎေန္တော ဗျူဟေန္တော။ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ, သွာက္ခာတတာဒိဓမ္မဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သံဃံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ သံဃာနုဿတိ, သုပ္ပဋိပန္နတာဒိသံဃဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သီလံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ သီလာနုဿတိ, အတ္တနော အခဏ္ဍတာဒိသီလဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ စာဂံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ စာဂါနုဿတိ, အတ္တနော မုတ္တစာဂတာဒိစာဂဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဒေဝတာ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဒေဝတာနုဿတိ, ဒေဝတာ သက္ခိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ အတ္တနော သဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာနာပါနေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ သတိ အာနာပါနဿတိ, အာနာပါနနိမိတ္တာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ မရဏံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ သတိ မရဏဿတိ, ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒသင်္ခါတမရဏာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။

ကုစ္ဆိတာနံ ကေသာဒီနံ ပဋိက္ကူလာနံ အာယတ္တာ အာကရတ္တာ ကာယောတိ သင်္ခံ ဂတေ သရီရေ ဂတာ ပဝတ္တာ သတိ ကာယဂတာသတိ, တာဒိသံ ဝါ ကာယံ ဂတာ သတိ ‘‘ကာယဂတသတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿံ အကတွာ ‘‘ကာယဂတာသတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေသာဒိကေသု ကာယကောဋ္ဌာသေသု ပဋိက္ကူလနိမိတ္တာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဥပသမံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ။ ဥပသမာနုဿတိ, သဗ္ဗဒုက္ခူပသမာရမ္မဏာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။

ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဘာဝေန္တော။ ပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဘာဝေန္တော။ သုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ တတိယဇ္ဈာနံ ဘာဝေန္တော။ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဘာဝေန္တော…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနံ ဘာဝေန္တောပိ ကာမေ ပရိဝဇ္ဇေတီတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁။)

ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမုစ္ဆေဒေန ကာမာနံ ပဟာနံ ဒဿေတုံ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဘာဝေန္တောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဂ္ဂသောတဿ အာပဇ္ဇနံ သောတာပတ္တိ, သောတာပတ္တိယာ မဂ္ဂေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ။ အပါယဂမနီယေ ကာမေတိ ယေဟိ အပါယံ ဂစ္ဆန္တိ, တေ အပါယဂမနီယေ ကာမေ သမုစ္ဆေဒတော သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ဘာဝေန္တော ပရိဝဇ္ဇေတိ။ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံယေဝ ဣမံ လောကံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ, တဿ မဂ္ဂေါ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ။ တံ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တော။ ဩဠာရိကေတိ ပရိဠာဟပ္ပတ္တေ။ ပဋိသန္ဓိဝသေနေဝ ကာမဘဝံ နာဂစ္ဆတီတိ အနာဂါမီ, တဿ မဂ္ဂေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ။ တံ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တော။ အနုသဟဂတေတိ သုခုမဘာဝပ္ပတ္တေ။ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ, ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာ, သံသာရစက္ကဿ အရာနံ ဟတတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ စ အရဟံ, အရဟတော ဘာဝေါ အရဟတ္တံ။ ကိံ တံ? အရဟတ္တဖလံ။ အရဟတ္တဿ မဂ္ဂေါ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ။ တံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဘာဝေန္တော။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗေနာကာရေန သဗ္ဗံ။ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သဗ္ဗံ။ အသေသံ နိဿေသန္တိ နိရဝသေသံ ဂန္ဓမတ္တမ္ပိ အဋ္ဌပေတွာ။ အထ ဝါ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ မူလဝသေန။ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗံ အာကာရနိပ္ပဒေသဝသေန။ အသေသံ နိဿေသံ ဘာဝနာနိပ္ပဒေသဝသေန။ တထာ ပုရိမေန ဒုစ္စရိတာဘာဝေန။ ဒုတိယေန ပရိယုဋ္ဌာနာဘာဝေန။ တတိယေန အနုသယာဘာဝေန ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

သပ္ပေါ ဝုစ္စတိ အဟီတိ ယော ကောစိ သရန္တော ဂစ္ဆတိ။ ကေနဋ္ဌေနာတိ ကေန အတ္ထေန။ သံသပ္ပန္တော ဂစ္ဆတီတိ ယသ္မာ သမ္မာ သံသရန္တော ဂစ္ဆတီတိ သပ္ပေါ။ ဘုဇန္တောတိ ဝင်္ကဝင်္ကော ဟုတွာ။ ပန္နသိရောတိ နိပန္နသီသော ဟုတွာ။ သိရေန သုပတီတိ သီသံ ဘောဂန္တရေ ကတွာ သုပနဘာဝေန သိရသာ သုပတီတိ သရီသပေါ။ ဗိလေ သယတီတိ ဗိလာသယော။ ‘‘ဗိလသယော’’တိပိ ပါဠိ, တံ သုန္ဒရံ။ ဂုဟာယံ သေတီတိ ဂုဟာသယော။ ဒါဌာ တဿ အာဝုဓောတိ တဿ သပ္ပဿ ဒုဝေ ဒါဌာ ပဟရဏသတ္ထသင်္ခါတော အာဝုဓော။ ဝိသံ တဿ ဃောရန္တိ တဿ သပ္ပဿ ဗျာပကသင်္ခါတံ ဝိသံ ဒါရုဏံ ကက္ခဠံ။ ဇိဝှါ တဿ ဒုဝိဓာတိ တဿ သပ္ပဿ ဒွေဓာ ဇိဝှါ။ ဒွီဟိ ဇိဝှါဟိ ရသံ သာယတီတိ ဒုဝိဓာဟိ ဇိဝှါဟိ ရသံ ဇာနာတိ အဿာဒံ ဝိန္ဒတိ သာဒိယတီတိ။ ဇီဝိတုံ ကာမယတီတိ ဇီဝိတုကာမော။ အမရိတုံ ကာမယတီတိ အမရိတုကာမော။ သုခံ ကာမယတီတိ သုခကာမော။ ဒုက္ခပ္ပဋိက္ကူလောတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂။)

ဒုက္ခံ အနိစ္ဆမာနော။ ပါဒေနာတိ အတ္တနော ပါဒေန။ သပ္ပသိရန္တိ သပ္ပဿ သီသံ။ ဝဇ္ဇေယျာတိ ဒူရတော ဝဇ္ဇေယျ။ ဝိဝဇ္ဇေယျာတိ တဿ ပမာဏေန။ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ သမန္တတော။ အဘိနိဝဇ္ဇေယျာတိ စတုတ္ထပ္ပမာဏေန။ အထ ဝါ ပုရိမေန သီသတော။ ဒုတိယတတိယေန ဒွီဟိ ပဿေဟိ။ စတုတ္ထေန ပစ္ဆတော။ ‘‘ကာမေ ပန အပ္ပတ္တဿ ပရိယေသနမူလဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝေန ဝဇ္ဇေယျ။ ပတ္တဿ အာရက္ခမူလဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝေန ဝိဝဇ္ဇေယျ။ အညာဏပရိဠာဟဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝေန ပရိဝဇ္ဇေယျ။ ဝိနာသမုခေ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝေန အဘိနိဝဇ္ဇေယျာ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ရဉ္ဇနဝသေန ရာဂေါ။ ဗလဝရဉ္ဇနဋ္ဌေန သာရာဂေါ။ ဝိသယေ သတ္တာနံ အနု အနု နယနတော အနုနယော။ အနုရုဇ္ဈတီတိ အနုရောဓော, ကာမေတီတိ အတ္ထော။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘဝေ သတ္တာ ဧတာယ နန္ဒန္တီတိ နန္ဒီ, သယံ ဝါ နန္ဒတီတိ နန္ဒီ။ နန္ဒီ စ သာ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ စာတိ နန္ဒိရာဂေါ။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ သကိံ ဥပ္ပန္နာ တဏှာ နန္ဒီ, ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ နန္ဒိရာဂေါတိ ဝုစ္စတိ။ စိတ္တဿ သာရာဂေါတိ ယော ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဗလဝရဉ္ဇနဋ္ဌေန သာရာဂေါ’’တိ ဝုတ္တော, သော န သတ္တဿ, စိတ္တဿေဝ သာရာဂေါတိ အတ္ထော။

ဣစ္ဆန္တိ ဧတာယ အာရမ္မဏာနီတိ ဣစ္ဆာ။ ဗဟလကိလေသဘာဝေန မုစ္ဆန္တိ ဧတာယ ပါဏိနောတိ မုစ္ဆာ။ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဂဟဏဝသေန အဇ္ဈောသာနံ။ ဣမိနာ သတ္တာ ဂိဇ္ဈန္တိ ဂေဓံ အာပဇ္ဇန္တီတိ ဂေဓော။ ဗဟလဋ္ဌေန ဝါ ဂေဓော။ ‘‘ဂေဓံ ဝါ ပန ပဝနသဏ္ဍ’’န္တိ ဟိ ဗဟလဋ္ဌေနေဝ ဝုတ္တံ။ အနန္တရပဒံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ, သဗ္ဗတောဘာဂေန ဝါ ဂေဓောတိ ပလိဂေဓော။ သဇ္ဇန္တိ ဧတေနာတိ သင်္ဂေါ။ လဂ္ဂနဋ္ဌေန ဝါ သင်္ဂေါ။ ဩသီဒနဋ္ဌေန ပင်္ကော။ အာကဍ္ဎနဝသေန ဧဇာ။ ‘‘ဧဇာ ဣမံ ပုရိသံ ပရိကဍ္ဎတိ တဿ တဿေဝ ဘဝဿ အဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝဉ္စနဋ္ဌေန မာယာ။ ဝဋ္ဋသ္မိံ သတ္တာနံ ဇနနဋ္ဌေန ဇနိကာ။ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ, စိတ္တမဿ ဝိဓာဝတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝဋ္ဋသ္မိံ သတ္တေ ဒုက္ခေန သံယောဇယမာနာ ဇနေတီတိ သဉ္ဇနနီ။ ဃဋနဋ္ဌေန သိဗ္ဗိနီ။ အယဉှိ ဝဋ္ဋသ္မိံ သတ္တေ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန သိဗ္ဗတိ ဃဋေတိ တုန္နကာရော ဝိယ ပိလောတိကာယ ပိလောတိကံ, တသ္မာ ‘‘ဃဋနဋ္ဌေန သိဗ္ဗိနီ’’တိ ဝုတ္တာ။ အနေကပ္ပကာရံ ဝိသယဇာလံ တဏှာဝိပ္ဖန္ဒိတနိဝေသသင်္ခါတံ ဝါ ဇာလမဿာ အတ္ထီတိ ဇာလိနီ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃။)

အာကဍ္ဎနဋ္ဌေန သီဃသောတာ သရိတာ ဝိယာတိ သရိတာ။ အလ္လဋ္ဌေန ဝါ သရိတာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သရိတာနိ သိနေဟိတာနိ စ သောမနဿာနိ ဘဝန္တိ ဇန္တုနော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၄၁)။ အလ္လာနိ စေဝ သိနိဒ္ဓါနိ စာတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ အနယဗျသနာပါဒနဋ္ဌေန ကုမ္မာနုဗန္ဓသုတ္တကံ ဝိယာတိ သုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သုတ္တန္တိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, နန္ဒိရာဂဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၉)။ ရူပါဒီသု ဝိတ္ထတဋ္ဌေန ဝိသတာ။ တဿ တဿ ပဋိလာဘတ္ထာယ သတ္တေ အာယူဟာပေတီတိ အာယူဟိနီ။ ဥက္ကဏ္ဌိတုံ အပဒါနတော သဟာယဋ္ဌေန ဒုတိယာ။ အယဉှိ သတ္တာနံ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဥက္ကဏ္ဌိတုံ န ဒေတိ, ဂတဂတဋ္ဌာနေ ပိယသဟာယော ဝိယ အဘိရမာပေတိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ –

‘‘တဏှာဒုတိယော ပုရိသော, ဒီဃမဒ္ဓါနသံသရံ၊

ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ, သံသာရံ နာတိဝတ္တတီ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၁၅၊ အ။ နိ။ ၄။၉၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါယာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၇)၊

ပဏိဓာနကဝသေန ပဏိဓိ။ ဘဝနေတ္တီတိ ဘဝရဇ္ဇု။ ဧတာယ ဟိ သတ္တာ ရဇ္ဇုယာ ဂီဝါယံ ဗဒ္ဓါ ဂေါဏာ ဝိယ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ နိယျန္တိ။ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဝနတိ ဘဇတိ အလ္လီယတီတိ ဝနံ, ဝနတိ ယာစတီတိ ဝါ ဝနံ။ ဝနထောတိ ဗျဉ္ဇနေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ အနတ္ထဒုက္ခာနံ ဝါ သမုဋ္ဌာပနဋ္ဌေန ဂဟနဋ္ဌေန စ ဝနံ ဝိယာတိ ဝနံ။ ဗလဝတဏှာယေတံ နာမံ။ ဂဟနတရဋ္ဌေန ပန တတော ဗလဝတရာ ဝနထော နာမ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ဝနံ ဆိန္ဒထ မာ ရုက္ခံ, ဝနတော ဇာယတေ ဘယံ၊

ဆေတွာ ဝနဉ္စ ဝနထဉ္စ, နိဗ္ဗနာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၈၃)၊

သန္ထဝနဝသေန သန္ထဝေါ, သံသဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ သော ဒုဝိဓော – တဏှာသန္ထဝေါ မိတ္တသန္ထဝေါ စ။ တေသု ဣဓ တဏှာသန္ထဝေါ အဓိပ္ပေတော။ သိနေဟဝသေန သ္နေဟော။ အာလယကရဏဝသေန ကမ္ပမာနာ အပေက္ခတီတိ အပေက္ခာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဣမာနိ တေ ဒေဝ စတုရာသီတိ နဂရသဟဿာနိ ကုသာဝတီရာဇဓာနိပ္ပမုခါနိ, ဧတ္ထ ဒေဝ ဆန္ဒံ ဇနေဟိ ဇီဝိတေ အပေက္ခံ ကရောဟီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၆၆)။ အာလယံ ကရောဟီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ ပါဋိယေက္ကေ ပါဋိယေက္ကေ အာရမ္မဏေ ဗန္ဓတီတိ ပဋိဗန္ဓု, ဉာတကဋ္ဌေန ဝါ ပါဋိယေက္ကော ဗန္ဓူတိပိ ပဋိဗန္ဓု။ နိစ္စသန္နိဿိတဋ္ဌေနပိ သတ္တာနံ တဏှာသမော ဗန္ဓု နာမ နတ္ထိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄။)

အာရမ္မဏာနံ အသနတော အာသာ။ အဇ္ဈောတ္ထရဏတော စေဝ တိတ္တိံ အနုဂန္တွာဝ ပရိဘုဉ္ဇနတော စာတိ အတ္ထော။ အာသီသနဝသေန အာသီသနာ။ အာသီသိတဿ ဘာဝေါ အာသီသိတတ္တံ။

ဣဒါနိ တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပါသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာသီသနဝသေန အာသာတိ အာသာယ အတ္ထံ ဂဟေတွာ ရူပေ အာသာ ရူပါသာ။ ဧဝံ နဝပိ ပဒါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ ပဉ္စ ပဉ္စကာမဂုဏဝသေန ဝုတ္တာနိ, ပရိက္ခာရလောဘဝသေန ဆဋ္ဌံ။ တံ ဝိသေသတော ပဗ္ဗဇိတာနံ, တတော ပရာနိ တီဏိ အတိတ္တိယဝတ္ထုဝသေန ဂဟဋ္ဌာနံ။ န ဟိ တေသံ ဓနပုတ္တဇီဝိတေဟိ အညံ ပိယတရံ အတ္ထိ။ ‘‘ဣဒံ မယှံ, ဣဒံ မယှ’’န္တိ ဝါ ‘‘အသုကေန မေ ဣဒံ ဒိန္နံ, ဣဒံ ဒိန္န’’န္တိ ဝါ ဧဝံ သတ္တေ ဇပ္ပါပေတီတိ ဇပ္ပါ။ ပရတော ဒွေ ပဒါနိ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတာနိ, တတော ပရံ အညေနာကာရေန ဝိဘဇိတုံ အာရဒ္ဓတ္တာ ပုန ‘‘ဇပ္ပါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇပ္ပနာကာရော ဇပ္ပနာ။ ဇပ္ပိတဿ ဘာဝေါ ဇပ္ပိတတ္တံ။ ပုနပ္ပုနံ ဝိသယေ လုမ္ပတိ အာကဍ္ဎတီတိ လောလုပေါ, လောလုပဿ ဘာဝေါ လောလုပ္ပံ။ လောလုပ္ပနာကာရော လောလုပ္ပါယနာ။ လောလုပ္ပသမင်္ဂိနော ဘာဝေါ လောလုပ္ပါယိတတ္တံ။

ပုစ္ဆဉ္ဇိကတာတိ ယာယ တဏှာယ လာဘဋ္ဌာနေသု ပုစ္ဆံ စာလယမာနာ သုနခါ ဝိယ ကမ္ပမာနာ ဝိစရန္တိ, တံ တဿာ ကမ္ပနတဏှာယ နာမံ။ သာဓု မနာပမနာပေ ဝိသယေ ကာမေတီတိ သာဓုကာမော, တဿ ဘာဝေါ သာဓုကမျတာ။ မာတာမာတုစ္ဆာတိအာဒိကေ အယုတ္တဋ္ဌာနေ ရာဂေါတိ အဓမ္မရာဂေါ။ ယုတ္တဋ္ဌာနေပိ ဗလဝါ ဟုတွာ ဥပ္ပန္နော လောဘော ဝိသမလောဘော။ ‘‘ရာဂေါ ဝိသမ’’န္တိအာဒိဝစနတော (ဝိဘ။ ၉၂၄) ဝါ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဝါ အယုတ္တဋ္ဌာနေ ဝါ ဥပ္ပန္နော ဆန္ဒရာဂေါ အဓမ္မဋ္ဌေန အဓမ္မရာဂေါ။ ဝိသမဋ္ဌေန ဝိသမလောဘောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာရမ္မဏာနံ နိကာမနဝသေန နိကန္တိ။ နိကာမနာကာရော နိကာမနာ။ ပတ္ထယနဝသေန ပတ္ထနာ။ ပိဟာယနဝသေန ပိဟနာ။ သုဋ္ဌု ပတ္ထနာ သမ္ပတ္ထနာ။ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု တဏှာ ကာမတဏှာ။ ရူပါရူပဘဝေသု တဏှာ ဘဝတဏှာ။ ဥစ္ဆေဒသင်္ခါတေ ဝိဘဝေ တဏှာ ဝိဘဝတဏှာ။ သုဒ္ဓေ ရူပဘဝသ္မိံယေဝ တဏှာ ရူပတဏှာ။ အရူပဘဝေ တဏှာ အရူပတဏှာ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ, နိရောဓေ တဏှာ နိရောဓတဏှာ။ ရူပေ တဏှာ ရူပတဏှာ။ သဒ္ဒေ တဏှာ သဒ္ဒတဏှာ။ ဂန္ဓတဏှာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဩဃာဒယော ဝုတ္တတ္ထာဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅။)

ကုသလဓမ္မေ အာဝရတီတိ အာဝရဏံ။ ဆာဒနဝသေန ဆဒနံ။ သတ္တေ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဗန္ဓတီတိ ဗန္ဓနံ။ စိတ္တံ ဥပဟန္တွာ ကိလိဿတိ သံကိလိဋ္ဌံ ကရောတီတိ ဥပက္ကိလေသော။ ထာမဂတဋ္ဌေန အနု အနု သေတီတိ အနုသယော။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာတီတိ ပရိယုဋ္ဌာနံ, ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပဒါနေန ကုသလဝါရံ ဂဏှာတီတိ အတ္ထော။ ‘‘စောရာ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိံသု, ဓုတ္တာ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိံသူ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၃၀) ဟိ မဂ္ဂံ ဂဏှိံသူတိ အတ္ထော။ ဧဝမိဓာပိ ဂဟဏဋ္ဌေန ပရိယုဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပလိဝေဌနဋ္ဌေန လတာ ဝိယာတိ လတာ။ ‘‘လတာ ဥပ္ပဇ္ဇ တိဋ္ဌတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၄၀) အာဂတဋ္ဌာနေပိ အယံ တဏှာ လတာတိ ဝုတ္တာ။ ဝိဝိဓာနိ ဝတ္ထူနိ ဣစ္ဆတီတိ ဝေဝိစ္ဆံ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ မူလန္တိ ဒုက္ခမူလံ။ တဿေဝ ဒုက္ခဿ နိဒါနန္တိ ဒုက္ခနိဒါနံ။ တံ ဒုက္ခံ ဣတော ပဘဝတီတိ ဒုက္ခပ္ပဘဝေါ။ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ပါသော ဝိယာတိ ပါသော, မာရဿ ပါသော မာရပါသော။ ဒုရုဂ္ဂိလနဋ္ဌေန ဗဠိသံ ဝိယာတိ ဗဠိသံ, မာရဿ ဗဠိသံ မာရဗဠိသံ။ တဏှာဘိဘူတာ မာရဿ ဝိသယံ နာတိက္ကမန္တိ, တေသံ ဥပရိ မာရော ဝသံ ဝတ္တေတီတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန မာရဿ ဝိသယောတိ မာရဝိသယော။ သန္ဒနဋ္ဌေန တဏှာဝ နဒီ တဏှာနဒီ။ အဇ္ဈောတ္ထရဏဋ္ဌေန တဏှာဝ ဇာလံ တဏှာဇာလံ။ ယထာ သုနခါ ဂဒ္ဒူလဗဒ္ဓါ ယဒိစ္ဆကံ နိယျန္တိ, ဧဝံ တဏှာဗဒ္ဓါ သတ္တာတိ ဒဠှဗန္ဓနဋ္ဌေန ဂဒ္ဒူလံ ဝိယာတိ ဂဒ္ဒူလံ, တဏှာဝ ဂဒ္ဒူလံ တဏှာဂဒ္ဒူလံ။ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေန တဏှာဝ သမုဒ္ဒေါ တဏှာသမုဒ္ဒေါ။ အဘိဇ္ဈာယနဋ္ဌေန အဘိဇ္ဈာ။ လုဗ္ဘန္တိ ဧတေန, သယံ ဝါ လုဗ္ဘတိ, လုဗ္ဘနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ လောဘော။ သမ္ပယုတ္တကာနံ အကုသလာနံ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန မူလံ။

ဝိသတ္တိကာတီတိ ဝိသတ္တိကာ ဣတိ။ ကေနဋ္ဌေနာတိ ကေန သဘာဝေန။ ဝိသတာတိ ဝိတ္ထဋာ ရူပါဒီသု။ ဝိသာလာတိ ဝိပုလာ။ ဝိသဋာတိ တေဘူမကဗျာပကဝသေန ဝိသဋာ။ ပုရိမဝစနမေဝ တကာရဿ ဋကာရံ ကတွာ ဗျဉ္ဇနဝိဘာဂံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသက္ကတီတိ ပရိသပ္ပတိ သဟတိ ဝါ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝတ္ထုနာ ပါဒေန တာဠိယမာနောပိ သဟတိ။ ဩသက္ကနံ ဝိပ္ဖန္ဒနံ ဝါ ‘‘ဝိသက္ကန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကုသလာကုသလာနံ ပတီ’’တိ ကေစိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဝိသံဟရတီတိ တထာ တထာ ကာမေသု အာနိသံသံ ပဿန္တီ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နေက္ခမ္မာဘိမုခပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ သံဟရတိ သင်္ခိပတိ, ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ, တံ ဟရတိ, ဝဟတီတိ အတ္ထော။ ဝိသံဝါဒိကာတိ အနိစ္စာဒိံ နိစ္စာဒိတော ဂဏှန္တီ ဝိသံဝါဒိကာ ဟောတိ။ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကဿ ကမ္မဿ ဟေတုဘာဝတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆။)

ဝိသမူလာ, ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဘူတာ ဝေဒနာ မူလံ ဧတိဿာတိ ဝိသမူလာ။ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဝိသံ ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသဖလာ။ ယာယ တဏှာယ ရူပါဒိကဿ ဒုက္ခဿေဝ ပရိဘောဂေါ ဟောတိ, န အမတဿာတိ သာ ‘‘ဝိသပရိဘောဂါ’’တိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ နိရုတ္တိဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တဿာ ဝိသယံ ဒဿေတုကာမော ‘‘ဝိသာလာ ဝါ ပန သာ တဏှာ ရူပေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိသာလာ ဝါ ပနာတိ မဟန္တီ ဧဝ တဏှာယနဋ္ဌေန တဏှာ, ရူပါဒယော ပဉ္စ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဝသေန ဝုတ္တာ။ ကုလေ ဂဏေတိအာဒီနိ ဧကာဒသ ပဒါနိ လောလုပ္ပါဒဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ကာမဓာတုတ္တိကော ကမ္မဝဋ္ဋဝသေန ဝိဘတ္တော, ကာမဘဝတ္တိကော ဝိပါကဝဋ္ဋဝသေန ဝိဘတ္တော, သညာဘဝတ္တိကော သညာဝသေန ဝိဘတ္တော, ဧကဝေါကာရဘဝတ္တိကော ခန္ဓဝသေန ဝိဘတ္တော။ အတီတတ္တိကော ကာလဝသေန, ဒိဋ္ဌစတုက္ကော အာရမ္မဏဝသေန, အပါယတ္တိကော ဩကာသဝသေန, ခန္ဓတ္တိကော နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဝသေန ဝိဘတ္တောတိ ဉာတဗ္ဗံ။ တတြာယံ သင်္ခေပေန အတ္ထဒီပနာ ဝိဘာဝနာ စ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ကာမဓာတု? ဟေဋ္ဌတော အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ ခန္ဓဓာတုအာယတနာ ရူပံ ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရာ ဝိညာဏံ, အယံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု’’ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၇)။

‘‘တတ္ထ ကတမာ ရူပဓာတု? ဟေဋ္ဌတော ဗြဟ္မလောကံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော အကနိဋ္ဌေ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ, အယံ ဝုစ္စတိ ရူပဓာတု’’ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၉)။

‘‘တတ္ထ ကတမာ အရူပဓာတု? ဟေဋ္ဌတော အာကာသာနဉ္စာယတနုပဂေ ဒေဝေ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော နေဝသညာနာသညာယတနုပဂေ ဒေဝေ အန္တောကရိတွာ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ, အယံ ဝုစ္စတိ အရူပဓာတူ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၉၁)။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကာမဓာတူတိ ကာမဘဝေါ, ပဉ္စက္ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တိ။ ရူပဓာတူတိ ရူပဘဝေါ, ပဉ္စက္ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တိ။ အရူပဓာတူတိ အရူပဘဝေါ, စတ္တာရော ခန္ဓာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇။)

အထ ဝါ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန ယုတ္တာ ဓာတု ကာမဓာတု, ကာမသင်္ခါတာ ဝါ ဓာတု ကာမဓာတု။ ကာမံ ပဟာယ ရူပေန ယုတ္တာ ဓာတု ရူပဓာတု, ရူပသင်္ခါတာ ဝါ ဓာတု ရူပဓာတု။ ကာမဉ္စ ရူပဉ္စ ပဟာယ အရူပေန ယုတ္တာ ဓာတု အရူပဓာတု, အရူပသင်္ခါတာ ဝါ ဓာတု အရူပဓာတု။ တာ ဧဝ ဓာတုယော ပုန ဘဝပရိယာယေန ဝုတ္တာ။ ဘဝန္တီတိ ဟိ ဘဝါတိ ဝုစ္စန္တိ။ သညာယ ယုတ္တော ဘဝေါ, သညာဝတံ ဝါ ဘဝေါ, သညာ ဝါ ဧတ္ထ ဘဝေ အတ္ထီတိ သညာဘဝေါ။ သော ကာမဘဝေါ စ အသညာဘဝမုတ္တော ရူပဘဝေါ စ နေဝသညာနာသညာဘဝမုတ္တော အရူပဘဝေါ စ ဟောတိ။

န သညာဘဝေါ အသညာဘဝေါ, သော ရူပဘဝေကဒေသော။ ဩဠာရိကတ္တာဘာဝတော နေဝသညာ, သုခုမတ္တေန သဗ္ဘာဝတော နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ, တာယ ယုတ္တော ဘဝေါ နေဝသညာနာသညာဘဝေါ။ အထ ဝါ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝါ သုခုမာယ စ ဘာဝါ နေဝသညာနာသညာ အသ္မိံ ဘဝေတိ နေဝသညာနာသညာဘဝေါ, သော အရူပဘဝေကဒေသော။ ဧကေန ရူပက္ခန္ဓေန ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ, ဧကော ဝါ ဝေါကာရော, အဿ ဘဝဿာတိ ဧကဝေါကာရဘဝေါ, သော အသညာဘဝေါဝ။ စတူဟိ အရူပက္ခန္ဓေဟိ ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ, စတ္တာရော ဝါ ဝေါကာရာ အဿ ဘဝဿာတိ စတုဝေါကာရဘဝေါ, သော အရူပဘဝေါ ဧဝ။ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ, ပဉ္စ ဝါ ဝေါကာရာ အဿ ဘဝဿာတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ, သော ကာမဘဝေါ စ ရူပဘဝေကဒေသော စ ဟောတိ။ အတီတတ္တိကော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယောဝ။ ဒိဋ္ဌန္တိ စတုသမုဋ္ဌာနိကံ ရူပါရမ္မဏံ။ သုတန္တိ ဒွိသမုဋ္ဌာနိကံ သဒ္ဒါရမ္မဏံ။ မုတန္တိ ဖုသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗာနိ စတုသမုဋ္ဌာနိကာနိ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏာနိ။ ဝိညာတဗ္ဗံ နာမ မနသာ ဇာနိတဗ္ဗံ ဓမ္မာရမ္မဏံ။ တေသု ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု။ ဝိသဋာ ဝိတ္ထတာတိ မဟန္တာ ပတ္ထဋာ။

အပါယလောကေတိ ဝဍ္ဎိသင်္ခါတဿ အယဿ အဘာဝေန အပါယော, တသ္မိံ အပါယလောကေ။ ခန္ဓလောကေတိ ရာသဋ္ဌေန ရူပါဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဧဝ လောကော။ ဓာတုလောကေတိ သုညတဋ္ဌေန စက္ခုဓာတုအာဒယော အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော ဧဝ လောကော။ အာယတနလောကေတိ အာယတနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဒွါဒသာယတနာနိ ဧဝ လောကော။ သဗ္ဗေပိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော, ဝုတ္တပ္ပကာရေ လောကေ ဝိသဋာ ဝိတ္ထဋာတိ ဝိသတ္တိကာ။ သတောတိ သရတီတိ သတော, ပုဂ္ဂလေန သတိ ဝုတ္တာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈။)

တတ္ထ သရဏလက္ခဏာ သတိ။ သရန္တိ တာယ, သယံ ဝါ သရတိ, သရဏမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ သတိ။ သာ ပနေသာ အပိလာပနလက္ခဏာ, အသမ္မောသနရသာ, အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဝိသယာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, ထိရသညာပဒဋ္ဌာနာ, ကာယာဒိသတိပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာ ဝါ။ အာရမ္မဏေ ဒဠှပတိဋ္ဌိတတ္တာ ပန ဧသိကာ ဝိယ, စက္ခုဒွါရာဒီနံ ရက္ခဏတော ဒေါဝါရိကော ဝိယ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဘာဝေန္တော သတော’’တိအာဒိနာ နယေန စတုဗ္ဗိဓံ သတိပဋ္ဌာနမာဟ။ တတ္ထ ကာယေတိ ရူပကာယေ။ ရူပကာယော ဟိ ဣဓ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ကေသာဒီနဉ္စ ဓမ္မာနံ သမူဟဋ္ဌေန ဟတ္ထိကာယရထကာယာဒယော ဝိယ ‘‘ကာယော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ယထာ စ သမူဟဋ္ဌေန, ဧဝံ ကုစ္ဆိတာနံ အာယဋ္ဌေန။ ကုစ္ဆိတာနဉှိ ပရမဇေဂုစ္ဆာနံ သော အာယောတိပိ ကာယော။ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အာယန္တိ တတောတိ အာယော။ ကေ အာယန္တီတိ? ကုစ္ဆိတာ ကေသာဒယော။ ဣတိ ကုစ္ဆိတာနံ ကေသာဒီနံ အာယောတိ ကာယော။

ကာယာနုပဿနာတိ ကာယဿ အနုပဿနာ, ကာယံ ဝါ အနုပဿနာ, ‘‘ကာယေ’’တိ စ ဝတွာပိ ပုန ‘‘ကာယာနုပဿနာ’’တိ ဒုတိယံ ကာယဂ္ဂဟဏံ အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တေန န ကာယေ ဝေဒနာနုပဿနာ စိတ္တဓမ္မာနုပဿနာ ဝါ, အထ ခေါ ကာယာနုပဿနာယေဝါတိ ကာယသင်္ခါတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ကာယာနုပဿနာကာရဿေဝ ဒဿနေန အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ, တထာ န ကာယေ အင်္ဂပစ္စင်္ဂဝိနိမုတ္တဧကဓမ္မာနုပဿနာ, နာပိ ကေသလောမာဒိဝိနိမုတ္တဣတ္ထိပုရိသာနုပဿနာ။ ယောပိ စေတ္ထ ကေသလောမာဒိကော ဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတော ကာယော, တတ္ထာပိ န ဘူတုပါဒါယဝိနိမုတ္တဧကဓမ္မာနုပဿနာ, အထ ခေါ ရထသမ္ဘာရာနုပဿကဿ ဝိယ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမူဟာနုပဿနာ, နဂရာဝယဝါနုပဿကဿ ဝိယ ကေသလောမာဒိသမူဟာနုပဿနာ, ကဒလိက္ခန္ဓပတ္တဝဋ္ဋိဝိနိဘုဇနကဿ ဝိယ ရိတ္တမုဋ္ဌိဝိနိဝေဌကဿ ဝိယ စ ဘူတုပါဒါယသမူဟာနုပဿနာယေဝါတိ သမူဟဝသေနေဝ ကာယသင်္ခါတဿ ဝတ္ထုနော နာနပ္ပကာရတော ဒဿေန္တေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ န ဟေတ္ထ ယထာဝုတ္တသမူဟဝိနိမုတ္တော ကာယော ဝါ ဣတ္ထီ ဝါ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉။)

ပုရိသော ဝါ အညော ဝါ ကောစိ ဓမ္မော ဒိဿတိ, ယထာဝုတ္တဓမ္မသမူဟမတ္တေယေဝ ပန တထာ တထာ သတ္တာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ကရောန္တိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ယံ ပဿတိ န တံ ဒိဋ္ဌံ, ယံ ဒိဋ္ဌံ တံ န ပဿတိ၊

အပဿံ ဗဇ္ဈတေ မူဠှော, ဗဇ္ဈမာနော န မုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆)၊

ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉှိ ဧတသ္မိံ ကာယေ ကာယာနုပဿနာယေဝ, န အညဓမ္မာနုပဿနာ။ ယထာ အနုဒကဘူတာယပိ မရီစိယာ ဥဒကာနုပဿနာ ဟောတိ, န ဧဝံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘဘူတေယေဝ ဣမသ္မိံ ကာယေ နိစ္စသုခတ္တသုဘဘာဝါနုပဿနာ, အထ ခေါ ကာယာနုပဿနာ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘာကာရသမူဟာနုပဿနာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အထ ဝါ ယွာယံ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အရညဂတော ဝါ…ပေ… သော သတောဝ အဿသတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၇) နယေန အဿာသပဿာသာဒိစုဏ္ဏိကဇာတအဋ္ဌိကပရိယောသာနော ကာယော ဝုတ္တော, ယော စ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ သတိပဋ္ဌာနကထာယံ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပထဝီကာယံ အနိစ္စတော အနုပဿတိ။ အာပေါကာယံ။ တေဇောကာယံ။ ဝါယောကာယံ။ ကေသကာယံ။ လောမကာယံ။ ဆဝိကာယံ။ စမ္မကာယံ။ မံသကာယံ။ ရုဟိရကာယံ။ နှာရုကာယံ။ အဋ္ဌိကာယံ။ အဋ္ဌိမိဉ္ဇကာယ’’န္တိ ကာယော ဝုတ္တော, တဿ သဗ္ဗဿ ဣမသ္မိံယေဝ ကာယေ အနုပဿနတော ကာယေ ကာယာနုပဿနာတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အထ ဝါ ကာယေ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗဿ ယဿ ကဿစိ အနုပဿနတော တဿ တဿေဝ ပန ကေသလောမာဒိကဿ နာနာဓမ္မသမူဟဿ အနုပဿနတော ကာယေ ကေသာဒိသမူဟသင်္ခါတကာယာနုပဿနာတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပိ စ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာယေ အနိစ္စတော အနုပဿတိ, နော နိစ္စတော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅) အနုက္ကမေန ပဋိသမ္ဘိဒါယံ အာဂတနယဿ သဗ္ဗဿေဝ အနိစ္စလက္ခဏာဒိနော အာကာရသမူဟသင်္ခါတဿ ကာယဿ အနုပဿနတောပိ ကာယေ ကာယာနုပဿနာတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယံ ပန စတုသတိပဋ္ဌာနသာဓာရဏော အတ္ထော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀။)

သတိပဋ္ဌာနန္တိ တယော သတိပဋ္ဌာနာ သတိဂေါစရောပိ, တိဓာ ပဋိပန္နေသု သာဝကေသု သတ္ထုနော ပဋိဃာနုနယဝီတိဝတ္တတာပိ, သတိပိ။ ‘‘စတုန္နံ, ဘိက္ခဝေ, သတိပဋ္ဌာနာနံ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ ဒေသိဿာမိ, တံ သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ…ပေ… ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ကာယဿ သမုဒယော? အာဟာရသမုဒယာ ကာယသမုဒယော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈) ဟိ သတိဂေါစရော ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ‘‘ကာယော ဥပဋ္ဌာနံ, နော သတိ, သတိ ဥပဋ္ဌာနဉ္စေဝ သတိ စာ’’တိအာဒီသုပိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅)။ တဿတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတိ အသ္မိန္တိ ပဋ္ဌာနံ။ ကာ ပတိဋ္ဌာတိ? သတိ။ သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ, ပဓာနဋ္ဌာနန္တိ ဝါ ပဋ္ဌာနံ, သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ, ဟတ္ထိဋ္ဌာနအဿဋ္ဌာနာဒီနိ ဝိယ။

‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ ယဒရိယော သေဝတိ, ယဒရိယော သေဝမာနော သတ္ထာ ဂဏမနုသာသိတုမရဟတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၄, ၃၁၁) ဧတ္ထ တိဓာ ပဋိပန္နေသု သာဝကေသု သတ္ထုနော ပဋိဃာနုနယဝီတိဝတ္တတာ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ တဿတ္ထော – ပဋ္ဌပေတဗ္ဗတော ပဋ္ဌာနံ, ပဝတ္တယိတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော။ ကေန ပဋ္ဌပေတဗ္ဗောတိ? သတိယာ, သတိယာ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနန္တိ။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ပရိပူရေန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၄၇) ပန သတိယေဝ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဿတ္ထော – ပတိဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာနံ, ဥပဋ္ဌာတိ ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သတိယေဝ ပဋ္ဌာနန္တိ သတိပဋ္ဌာနံ။ အထ ဝါ သရဏဋ္ဌေန သတိ, ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပဋ္ဌာနံ။ ဣတိ သတိ စ သာ ပဋ္ဌာနဉ္စာတိပိ သတိပဋ္ဌာနံ။ ဣဒမိဓ အဓိပ္ပေတံ။ တံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ဘာဝေန္တောတိ ဝဍ္ဎေန္တော။ ဧတ္ထ စ ယံ တိဓာ ပဋိပန္နေသု သာဝကေသု သတ္ထုနော ပဋိဃာနုနယဝီတိဝတ္တတာ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ဣမိနာ သုတ္တေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ ယဒရိယော သေဝတိ, ယဒရိယော သေဝမာနော သတ္ထာ ဂဏမနုသာသိတုမရဟတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၄, ၃၁၁) ဣတိ ခေါ ပနေတံ ဝုတ္တံ, ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။ ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, သတ္ထာ သာဝကာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အနုကမ္ပကော ဟိတေသီ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ‘‘ဣဒံ ဝေါ ဟိတာယ ဣဒံ ဝေါ သုခါယာ’’တိ။ တဿ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁။)

သာဝကာ န သုဿူသန္တိ, န သောတံ ဩဒဟန္တိ, န အညာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေန္တိ, ဝေါက္ကမ္မ စ သတ္ထု သာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ, န စ အနတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ, အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ယဒရိယော…ပေ… မရဟတိ။

‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, သတ္ထာ…ပေ… ဣဒံ ဝေါ သုခါယာတိ။ တဿ ဧကစ္စေ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ…ပေ… ဝတ္တန္တိ။ ဧကစ္စေ သာဝကာ သုဿူသန္တိ…ပေ… န စ ဝေါက္ကမ္မ သတ္ထု သာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ, န စ အနတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ, န စ အတ္တမနော ဟောတိ, န စ အတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ အနတ္တမနတာ စ အတ္တမနတာ စ တဒုဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဒုတိယံ…ပေ…။

‘‘ပုန စပရံ…ပေ… ဣဒံ ဝေါ သုခါယာတိ။ တဿ သာဝကာ သုဿူသန္တိ…ပေ… ဝတ္တန္တိ။ တတြ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော အတ္တမနော စေဝ ဟောတိ, အတ္တမနတဉ္စ ပဋိသံဝေဒေတိ, အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, တတိယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၁)။

ဧဝံ ပဋိဃာနုနယေဟိ အနဝဿုတတာ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ တဒုဘယံ ဝီတိဝတ္တတာ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါနမေဝ ကိရ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာ ဟောတိ, န ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီနန္တိ။

ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿနာတိအာဒီသု ဝေဒနာဒီနံ ပုန ဝစနေ ပယောဇနံ ကာယာနုပဿနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယထာယောဂံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမ္ပိ သာဓာရဏတ္ထော။ သုခါဒီသု အနေကပ္ပဘေဒါသု ဝေဒနာသု ဝိသုံ ဝိသုံ အနိစ္စာဒိတော ဧကေကဝေဒနာနုပဿနာ။ သရာဂါဒိကေ သောဠသပ္ပဘေဒေ စိတ္တေ ဝိသုံ ဝိသုံ အနိစ္စာဒိတော ဧကေကစိတ္တာနုပဿနာ။ ကာယဝေဒနာစိတ္တာနိ ဌပေတွာ သေသတေဘူမကဓမ္မေသု ဝိသုံ ဝိသုံ အနိစ္စာဒိတော ဧကေကဓမ္မာနုပဿနာ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တန္တေ ဝုတ္တနယေန နီဝရဏာဒိဓမ္မာနုပဿနာတိ။ ဧတ္ထ စ ကာယေတိ ဧကဝစနံ, သရီရဿ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၂။)

ဧကတ္တာ။ စိတ္တေတိ ဧကဝစနံ, စိတ္တဿ သဘာဝဘေဒါဘာဝတော ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ ဝေဒနာဒယော အနုပဿိတဗ္ဗာ, တထာနုပဿန္တော ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿနာ, စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿနာ, ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ ဝေဒနာ အနုပဿိတဗ္ဗာ? သုခါ တာဝ ဝေဒနာ ဒုက္ခတော, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သလ္လတော, အဒုက္ခမသုခါ အနိစ္စတော အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ –

‘‘ယော သုခံ ဒုက္ခတော အဒ္ဒ, ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတော၊

အဒုက္ခမသုခံ သန္တံ, အဒ္ဒက္ခိ နံ အနိစ္စတော၊

သ ဝေ သမ္မဒ္ဒသော ဘိက္ခု, ပရိဇာနာတိ ဝေဒနာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၃)၊

သဗ္ဗာ ဧဝ စေတာ ဒုက္ခတောပိ အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ, တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၉)။ သုခဒုက္ခတောပိ စ အနုပဿိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ ‘‘သုခါ ဝေဒနာ ဌိတိသုခါ, ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ။ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဌိတိဒုက္ခာ, ဝိပရိဏာမသုခါ။ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဉာဏသုခါ, အညာဏဒုက္ခာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။ အပိ စ အနိစ္စာဒိသတ္တဝိပဿနာဝသေနာပိ အနုပဿိတဗ္ဗာ။ စိတ္တဓမ္မေသုပိ စိတ္တံ တာဝ အာရမ္မဏာဓိပတိသဟဇာတဘူမိကမ္မဝိပါကကိရိယာဒိနာနတ္တဘေဒါနံ အနိစ္စာဒိသတ္တာနုပဿနာနံ သရာဂါဒိသောဠသဘေဒါနဉ္စ ဝသေန အနုပဿိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မာ သလက္ခဏသာမညလက္ခဏာနံ သုညတဓမ္မဿ အနိစ္စာဒိသတ္တာနုပဿနာနံ သန္တာသန္တာဒီနဉ္စ ဝသေန အနုပဿိတဗ္ဗာ။

ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာစိတ္တေသု လဗ္ဘန္တိ။ အညေနေဝ ဟိ စိတ္တေန ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ, အညေန ဝေဒနံ, အညေန စိတ္တံ, အညေန ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှာတိ, လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တေယေဝ လဗ္ဘန္တီတိ။ အာဒိတော ဟိ ကာယံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတဿ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ ကာယာနုပဿနာ နာမ, တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ကာယာနုပဿီ နာမ။ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယမဂ္ဂံ ပတ္တဿ မဂ္ဂက္ခဏေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ ကာယာနုပဿနာ နာမ, တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ကာယာနုပဿီ နာမ။

ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ စိတ္တံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတဿ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ ဓမ္မာနုပဿနာ နာမ, တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဓမ္မာနုပဿီ နာမ။ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယမဂ္ဂံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၃။)

ပတ္တဿ မဂ္ဂက္ခဏေ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ ဓမ္မာနုပဿနာ နာမ, တာယ သတိယာ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဓမ္မာနုပဿီ နာမ, ဧဝံ တာဝ ဒေသနာ ပုဂ္ဂလေ တိဋ္ဌတိ, ကာယေ ပန ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ ကာယပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ ကာယာနုပဿနာ နာမ။ ဝေဒနာယ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ ဝေဒနာပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ ဝေဒနာနုပဿနာ နာမ။ စိတ္တေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ စိတ္တပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ စိတ္တာနုပဿနာ နာမ။ ဓမ္မေသု ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လာသပ္ပဟာနာ ဓမ္မပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ မဂ္ဂေန သမိဇ္ဈတီတိ ဓမ္မာနုပဿနာ နာမ။ ဣတိ ဧကာဝ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သတိ စတုကိစ္စသာဓကဋ္ဌေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဧကစိတ္တေယေဝ လဗ္ဘန္တီ’’တိ။

ပုန ဥပကာရဝသေန စ အပရိဟီနဝသေန စ ဂုဏဝသေန စ အပရေ တယော စတုက္ကာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ အသတိပရိဝဇ္ဇနာယာတိ န သတိ အသတိ, သတိ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ ဝါ အသတိ, မုဋ္ဌဿတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ပရိဝဇ္ဇနာယာတိ သမန္တတော ဝဇ္ဇနေန။ ဘတ္တနိက္ခိတ္တကာကသဒိသေ ဟိ မုဋ္ဌသတိပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇနေန ဥပဋ္ဌိတသတိပုဂ္ဂလသေဝနေန ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု သတိသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တတာယ စ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သတိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနန္တိ သတိယာ ကာတဗ္ဗာနံ ဓမ္မာနံ။ ကတတ္တာတိ ကတဘာဝေန။ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ကတတ္တာ, ဘာဝိတတ္တာတိ အတ္ထော။ သတိပရိဗန္ဓာနံ ဓမ္မာနံ ဟတတ္တာတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ နာသိတဘာဝေန။ သတိနိမိတ္တာနံ ဓမ္မာနံ အသမ္မုဋ္ဌတ္တာတိ သတိယာ ကာရဏာနံ ကာယာဒိအာရမ္မဏာနံ အနဋ္ဌဘာဝေန။

သတိယာ သမန္နာဂတတ္တာတိ သတိယာ သမ္မာ အာဂတတ္တာ အပရိဟီနတ္တာ စ။ ဝသိတတ္တာတိ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တေန။ ပါဂုညတာယာတိ ပဂုဏဘာဝေန။ အပစ္စောရောဟဏတာယာတိ အနိဝတ္တနဘာဝေန အပစ္စောသက္ကနဘာဝေန။

သတ္တတ္တာတိ သဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ သန္တတ္တာတိ နိဗ္ဗုတသဘာဝတ္တာ။ သမိတတ္တာတိ ကိလေသာနံ ဝူပသမိတဘာဝတ္တာ။ သန္တဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာတိ သပ္ပုရိသဓမ္မေဟိ အပရိဟီနတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါနုဿတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ သရဏကဝသေန သတိ, ဣဒံ သတိယာ သဘာဝပဒံ။ ပုနပ္ပုနံ သရဏတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၄။)

အနုဿရဏဝသေန အနုဿတိ။ အဘိမုခံ ဂန္တွာ ဝိယ သရဏတော ပဋိသရဏဝသေန ပဋိဿတိ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ဝဍ္ဎိတမတ္တမေဝ။ သရဏာကာရော သရဏတာ။ ယသ္မာ ပန သရဏတာတိ တိဏ္ဏံ သရဏာနမ္ပိ နာမံ, တသ္မာ တံ ပဋိသေဓေတုံ ပုန သတိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ သတိသင်္ခါတာ သရဏတာတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ သုတပရိယတ္တဿ ဓာရဏဘာဝတော ဓာရဏတာ။ အနုပဝိသနသင်္ခါတေန ဩဂါဟနဋ္ဌေန အပိလာပနဘာဝေါ အပိလာပနတာ။ ယထာ ဟိ ဥဒကေ လာဗုကဋာဟာဒီနိ ပလဝန္တိ, န အနုပဝိသန္တိ, န တထာ အာရမ္မဏေ သတိ။ အာရမ္မဏဉှိ ဧသာ အနုပဝိသတိ, တသ္မာ ‘‘အပိလာပနတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ စိရကတစိရဘာသိတာနံ န သမ္မုဿနဘာဝတော အသမ္မုဿနတာ။ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏေ ဇောတနလက္ခဏေ စ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ, သတိသင်္ခါတံ ဣန္ဒြိယံ သတိန္ဒြိယံ။ ပမာဒေ န ကမ္ပတီတိ သတိဗလံ။ ယာထာဝသတိ နိယျာနသတိ ကုသလသတီတိ သမ္မာသတိ။ ဗုဇ္ဈနကဿ အင်္ဂေါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ပသဋ္ဌော သုန္ဒရော ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, သတိယေဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။

ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ ဧကမဂ္ဂေါ, အယံ မဂ္ဂေါ န ဒွေဓာပထဘူတောတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဧကေန အယိတဗ္ဗောတိ ဧကာယနော။ ဧကေနာတိ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ဝူပကဋ္ဌေန ပဝိဝိတ္တစိတ္တေန။ အယိတဗ္ဗော ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော, အယန္တိ ဝါ ဧတေနာတိ အယနော, သံသာရတော နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဧကဿ အယနော ဧကာယနော။ ဧကဿာတိ သေဋ္ဌဿ။ သဗ္ဗသတ္တာနံ သေဋ္ဌောဝ ဘဂဝါ, တသ္မာ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ တေန အညေပိ အယန္တိ, ဧဝံ သန္တေပိ ဘဂဝတောဝ သော အယနော တေန ဥပ္ပါဒိတတ္တာ။ ယထာဟ ‘‘သော ဟိ ဗြာဟ္မဏ ဘဂဝါ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒေတာ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅၊ မ။ နိ။ ၃။၇၉)။ အယတီတိ ဝါ အယနော, ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ အယနော ဧကာယနော။ ဣမသ္မိံယေဝ ဓမ္မဝိနယေ ပဝတ္တတိ, န အညတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ခေါ, သုဘဒ္ဒ, ဓမ္မဝိနယေ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄)။ ဒေသနာဘေဒေါယေဝ ဟေသော, အတ္ထတော ပန ဧကောဝ။ အပိ စ ဧကံ အယတီတိ ဧကာယနော။ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာမုခဘာဝနာနယေန ပဝတ္တောပိ အပရဘာဂေ ဧကံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၅။)

‘‘ဧကာယနံ ဇာတိခယန္တဒဿီ, မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ ဟိတာနုကမ္ပီ၊

ဧတေန မဂ္ဂေန တရိံသု ပုဗ္ဗေ, တရိဿန္တိ ယေ စ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄, ၄၀၉)၊

မဂ္ဂေါတိ ကေနဋ္ဌေန မဂ္ဂေါ? နိဗ္ဗာနံ ဂမနဋ္ဌေန, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂနီယဋ္ဌေန စ။ ဥပေတောတိ အာသန္နံ ဂတော။ သမုပေတောတိ တတော အာသန္နတရံ ဂတော။ ဥဘယေနပိ သတိယာ အပရိဟီနောတိ အတ္ထော။ ဥပဂတောတိ ဥပဂန္တွာ ဌိတော။ သမုပဂတောတိ သမ္ပယုတ္တော ဟုတွာ ဌိတော။ ‘‘ဥပါဂတော သမုပါဂတော’’တိပိ ပါဠိ။ ဥဘယေနာပိ သတိသမီပံ အာဂတောတိ အတ္ထော။ ဥပပန္နောတိ အဝိယောဂါပန္နော။ သမုပပန္နောတိ ပရိပုဏ္ဏော။ သမန္နာဂတောတိ အဝိကလော ဝိဇ္ဇမာနော။ ‘‘ဥပေတော သမုပေတောတိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပဝတ္တံ ကထိတံ။ ဥပဂတော သမုပဂတောတိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပဋိဝေဓော။ ဥပပန္နော သမုပပန္နော သမန္နာဂတောတိ တီဟိ ပဒေဟိ ပဋိလာဘော ကထိတော’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

လောကေ ဝါ သာ ဝိသတ္တိကာတိ ယာ ဧသာ အနေကပ္ပကာရေန ဝုတ္တာ ဝိသတ္တိကာ, သာ ခန္ဓလောကေ ဧဝ, န အညတြ ခန္ဓေဟိ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ လောကေ ဝါ တံ ဝိသတ္တိကန္တိ ခန္ဓလောကေ ဧဝ ပဝတ္တံ ဧတံ ဝိသတ္တိကသင်္ခါတံ တဏှံ။ တရတိ ကာမေ ပရိဝဇ္ဇေန္တော။ ဥတ္တရတိ ကိလေသေ ပဇဟန္တော။ ပတရတိ တေသံ ပတိဋ္ဌာဟေတုံ ဆိန္ဒန္တော။ သမတိက္ကမတိ သံသာရံ အတိက္ကမန္တော။ ဝီတိဝတ္တတိ ပဋိသန္ဓိအဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကံ ကရောန္တော။ အထ ဝါ တရတိ ဥတ္တရတိ ကာယာနုပဿနေန။ ပတရတိ ဝေဒနာနုပဿနေန။ သမတိက္ကမတိ စိတ္တာနုပဿနေန။ အထ ဝါ တရတိ သီလေန။ ဥတ္တရတိ သမာဓိနာ။ ပတရတိ ဝိပဿနာယ။ သမတိက္ကမတိ မဂ္ဂေန။ ဝီတိဝတ္တတိ ဖလေနာတိ ဧဝမာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

֍ * ၄။ စတုတ္ထဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယော ဧကံ သာလိခေတ္တာဒိခေတ္တံ ဝါ ဃရဝတ္ထာဒိဝတ္ထုံ ဝါ ကဟာပဏသင်္ခါတံ ဟိရညံ ဝါ ဂေါအဿာဒိဘေဒံ ဂဝါဿံ ဝါ အန္တောဇာတာဒိဒါသေ ဝါ ဘတကာဒိကမ္မကရေ ဝါ ဣတ္ထိသညိတာ ထိယော ဝါ ဉာတိဗန္ဓဝါဒိဗန္ဓူ ဝါ အညေ ဝါ မနာပိယရူပါဒိကေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၆။)

ပုထုကာမေ အနုဂိဇ္ဈတီတိ။ သာလိက္ခေတ္တန္တိ ယတ္ထ သာလိယော ဝိရုဟန္တိ။ ဝီဟိက္ခေတ္တာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝီဟီတိ အဝသေသဝီဟယော။ မောဒယတီတိ မုဂ္ဂေါ။ ဃရဝတ္ထုန္တိ ဃရပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ ကတာကတဘူမိဘာဂေါ။ ကောဋ္ဌကဝတ္ထာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကောဋ္ဌကောတိ ဒွါရကောဋ္ဌာဒိ။ ပုရေတိ ဃရဿ ပုရတော။ ပစ္ဆာတိ ဃရဿ ပစ္ဆတော။ ဧတ္ထ အာရာမေန္တိ စိတ္တံ တောသေန္တီတိ အာရာမော, ပုပ္ဖေနပိ ဖလေနပိ ဆာယာယပိ ဒကေနပိ ရမန္တီတိ အတ္ထော။

ပသုကာဒယောတိ ဧဠကာဒယော။ အန္တောဇာတကောတိ အန္တောဃရဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဇာတော။ ဓနက္ကီတကောတိ ဓနေန ကီဏိတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဂဟိတော။ သာမံ ဝါတိ သယံ ဝါ။ ဒါသဗျန္တိ ဒါသဿ ဘာဝေါ ဒါသဗျံ, တံ ဒါသဗျံ။ ဥပေတီတိ ဥပဂစ္ဆတိ။ အကာမကော ဝါတိ အတ္တနော အရုစိယာ ဝါ ကရမရာနီတော။

တေ စတ္တာရော ပုနပိ ဒဿေတုံ ‘‘အာမာယ ဒါသာပိ ဘဝန္တိ ဟေကေ’’တိ အာဟ။ အာမာယ ဒါသာတိ အန္တောဇာတဒါသာ။ ‘‘ယတ္ထ ဒါသော အာမဇာတော ဌိတော ထုလ္လာနိ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧတေဝ ဝုတ္တာ။ ဓနေန ကီတာတိ ဓနဒါသာ။ သာမဉ္စ ဧကေတိ သယံ ဒါသာ။ ဘယာပဏုန္နာတိ အကာမဒါသာ။ ဘယေန ပဏုန္နာ ခိပိတာ။

ဘတကာတိ ဘတိယာ ဇီဝနကာ။ ကသိကမ္မာဒိကမ္မံ ကရောန္တီတိ ကမ္မကရာ။ ဥပဇီဝိနောတိ သမ္မန္တနာဒိနာ ဥပဂန္တွာ နိဿယံ ကတွာ ဇီဝန္တီတိ ဥပဇီဝိနော။

ဣတ္ထီတိ ထိယတိ ဧတိဿံ ဂဗ္ဘောတိ ဣတ္ထီ။ ပရိဂ္ဂဟောတိ သဟာယီ သဿာမိကာ။ မာတာပိတိဗန္ဓဝါပိ ဉာတိဗန္ဓု။ သဂေါတ္တော ဂေါတ္တဗန္ဓု။ ဧကာစရိယကုလေ ဝါ ဧကဇာတိမန္တံ ဝါ ဥဂ္ဂဟိတမန္တော မန္တဗန္ဓု။ ဓနုသိပ္ပါဒိသဒ္ဓိံ ဥဂ္ဂဟိတကော သိပ္ပဗန္ဓု။ ‘‘မိတ္တဗန္ဓဝါတိပိ ဗန္ဓူ’’တိ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ပါဌော ဒိဿတိ။

ဂိဇ္ဈတီတိ ကိလေသကာမေန ပတ္ထေတိ။ အနုဂိဇ္ဈတီတိ အနု အနု ဂိဇ္ဈတိ ပုနပ္ပုနံ ပတ္ထေတိ။ ပလိဂိဇ္ဈတီတိ သမန္တတော ပတ္ထေတိ။ ပလိဗဇ္ဈတီတိ ဝိသေသေန ပတ္ထေတိ။ ‘‘ဩဠာရိကတ္တေန နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန ဂိဇ္ဈတိ, အနုဂိဇ္ဈတိ, အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟဝသေန ပလိဂိဇ္ဈတိ, ပလိဗဇ္ဈတီ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၇။)

֍ * ၅။ ပဉ္စမဂါထာယံ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – တံ ပုဂ္ဂလံ အဗလချာ ကိလေသာ ဗလီယန္တိ သဟန္တိ မဒ္ဒန္တိ။ သဒ္ဓါဗလာဒိဝိရဟေန ဝါ အဗလံ တံ ပုဂ္ဂလံ အဗလာ ကိလေသာ ဗလီယန္တိ, အဗလတ္တာ ဗလီယန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တံ ကာမဂိဒ္ဓံ ကာမရတ္တံ ကာမပရိယေသန္တဉ္စ သီဟာဒယော စ ပါကဋပရိဿယာ, ကာယဒုစ္စရိတာဒယော စ အပါကဋပရိဿယာ မဒ္ဒန္တိ။ တတော အပါကဋပရိဿယေဟိ အဘိဘူတံ တံ ပုဂ္ဂလံ ဇာတိအာဒိဒုက္ခံ ဘိန္နံ နာဝံ ဥဒကံ ဝိယ အနွေတိ။

အဗလာတိ နတ္ထိ ဧတေသံ ဗလန္တိ အဗလာ, ဗလဝိရဟိတာ။ ဒုဗ္ဗလာတိ မန္ဒပယောဂါဗလေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဝိရဟိတာ။ အပ္ပဗလာတိ အပ္ပံ ပရိတ္တံ ဧတေသံ ဗလန္တိ အပ္ပဗလာ, ယုဇ္ဈိတုံ အသမတ္ထာ။ အပ္ပထာမကာတိ အပ္ပေါ ပရိတ္တော ထာမော ဧတေသံ ဝါယာမော ဥဿာဟောတိ အပ္ပထာမကာ။ ဟီနာ နိဟီနာ ပယောဂဟီနေန။ ဩမကာ ထာမဟီနေန။ လာမကာ ပစ္စယဟီနေန။ ဆတုက္ကာ အဇ္ဈာသယဟီနေန။ ပရိတ္တာ ပတ္တိဟီနေန။ သဟန္တီတိ မဒ္ဒန္တိ ဃဋ္ဋနံ ဥပ္ပါဒေန္တိ။ ပရိသဟန္တီတိ သဗ္ဗတော မဒ္ဒန္တိ။ အဘိဘဝန္တိ အပရာပရံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန။ အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန။ ပရိယာဒိယန္တိ သုဿောသေတွာ ဌာနေန။ မဒ္ဒန္တိ ကုသလုပ္ပတ္တိနိဝါရဏေန။

သဒ္ဓါဗလန္တိ သဒ္ဒဟန္တိ ဧတာယ, သယံ ဝါ သဒ္ဒဟတိ, သဒ္ဒဟနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ သဒ္ဓါ။ သာ သဒ္ဒဟနလက္ခဏာ, ဩကပ္ပနလက္ခဏာ ဝါ, သမ္ပသာဒနရသာ ဥဒကပ္ပသာဒကမဏိ ဝိယ။ ပက္ခန္ဒနရသာ ဝါ ဩဃုတ္တရဏော ဝိယ။ အကာလုသိယပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အဓိမုတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ။ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနာ, သောတာပတ္တိယင်္ဂပဒဋ္ဌာနာ ဝါ။ သာ ဟတ္ထဝိတ္တဗီဇာနိ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အသဒ္ဓိယေ န ကမ္ပတီတိ သဒ္ဓါဗလံ။ ဝီရိယဗလန္တိ ဝီရဿ ဘာဝေါ ဝီရိယံ, ဝီရာနံ ဝါ ကမ္မံ ဝီရိယံ, ဝိဓိနာ ဝါ နယေန ဥပါယေန ဤရယိတဗ္ဗံ ပဝတ္တယိတဗ္ဗန္တိ ဝီရိယံ။ တံ ပနေတံ ဥပတ္ထမ္ဘနလက္ခဏဉ္စ ပဂ္ဂဟဏလက္ခဏဉ္စ ဝီရိယံ, သဟဇာတာနံ ဥပတ္ထမ္ဘနရသံ, အသံသီဒနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ‘‘သံဝိဂ္ဂေါ ယောနိသော ပဒဟတီ’’တိ ဝစနတော (အ။ နိ။ ၄။၁၁၃) သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ, ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ ဝါ။ သမ္မာ အာရဒ္ဓံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ မူလန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကောသဇ္ဇေ န ကမ္ပတီတိ ဝီရိယဗလံ။ သတိယာ လက္ခဏာဒီနိ ဝုတ္တာနေဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၈။)

မုဋ္ဌဿစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သတိဗလံ။ သဟဇာတာနိ သမ္မာ အာဓီယတိ ဌပေတီတိ သမာဓိ။ သော ပါမောက္ခလက္ခဏော အဝိက္ခေပလက္ခဏော ဝါ, သဟဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏေ သမ္ပိဏ္ဍနရသော နှာနိယစုဏ္ဏာနံ ဥဒကံ ဝိယ, ဥပသမပစ္စုပဋ္ဌာနော, ဉာဏပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝါ။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ ပဿတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသတော သုခပဒဋ္ဌာနော နိဝါတေ ပဒီပစ္စီနံ ဌိတိ ဝိယ စေတသော ဌိတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သမာဓိဗလံ။ ပဇာနာတီတိ ပညာ။ ကိံ ပဇာနာတိ? ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၅) နယေန အရိယသစ္စာနိ။ သာ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာ, အက္ခလိတပဋိဝေဓလက္ခဏာ ဝါ ကုသလိဿာသခိတ္တဥသုပဋိဝေဓော ဝိယ, ဝိသယောဘာသနရသာ ပဒီပေါ ဝိယ, အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ။ အဝိဇ္ဇာယ န ကမ္ပတီတိ ပညာဗလံ။ ဟိရိဗလံ ဩတ္တပ္ပဗလန္တိ အဟိရိကေ န ကမ္ပတီတိ ဟိရိဗလံ။ အနောတ္တပ္ပေ န ကမ္ပတီတိ ဩတ္တပ္ပဗလံ။ အယံ ဥဘယဝသေန အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဟိရီယတီတိ ဟိရီ, လဇ္ဇာယေတံ အဓိဝစနံ။ တေဟိ ဧဝ ဩတ္တပ္ပတီတိ ဩတ္တပ္ပံ, ပါပတော ဥဗ္ဗေဂဿေတံ အဓိဝစနံ။

တေသံ နာနာကရဏဒီပနတ္ထံ – ‘‘သမုဋ္ဌာနံ အဓိပတိ, လဇ္ဇာဒိလက္ခဏေန စာ’’တိ ဣမံ မာတိကံ ဌပေတွာ အယံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝုတ္တာ – အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ နာမ, ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ နာမ, လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ နာမ, ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ နာမ, ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ။

တတ္ထ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ – ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ, ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ကထံ? ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ န ဇာတိသမ္ပန္နာနံ ကမ္မံ, ဟီနဇစ္စာနံ ကေဝဋ္ဋာဒီနံ ဣဒံ ကမ္မံ, မာဒိသဿ ဇာတိသမ္ပန္နဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ တာဝ ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ ဒဟရေဟိ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ, မာဒိသဿ ဝယေ ဌိတဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကမ္မံ နာမေတံ ဒုဗ္ဗလဇာတိကာနံ ကမ္မံ, မာဒိသဿ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၉။)

သူရဘာဝသမ္ပန္နဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကမ္မံ နာမေတံ အန္ဓဗာလာနံ ကမ္မံ, န ပဏ္ဍိတာနံ။ မာဒိသဿ ပဏ္ဍိတဿ ဗဟုဿုတဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ။ သမုဋ္ဌာပေတွာ စ ပန အတ္တနော စိတ္တေ ဟိရိံ ပဝေသေတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ နာမ ဟောတိ။ ကထံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ? ‘‘သစေ တွံ ပါပကမ္မံ ကရိဿသိ, စတူသု ပရိသာသု ဂရဟပ္ပတ္တော ဘဝိဿသိ –

‘‘ဂရဟိဿန္တိ တံ ဝိညူ, အသုစိံ နာဂရိကော ယထာ၊

ဝဇ္ဇိတော သီလဝန္တေဟိ, ကထံ ဘိက္ခု ကရိဿသီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာမာဝစရကုသလ ဓမ္မုဒ္ဒေသကထာ) –

ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တော ဟိ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌိတေန ဩတ္တပ္ပေန ပါပကမ္မံ န ကရောတိ, ဧဝံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ နာမ ဟောတိ။

ကထံ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ နာမ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော အတ္တာနံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ‘‘မာဒိသဿ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ဗဟုဿုတဿ ဓုတင်္ဂဓရဿ န ယုတ္တံ ပါပကမ္မံ ကာတု’’န္တိ ပါပံ န ကရောတိ။ ဧဝံ အတ္တာဓိပတိ ဟိရီ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သော အတ္တာနံယေဝ အဓိပတိံ ကရိတွာ အကုသလံ ပဇဟတိ, ကုသလံ ဘာဝေတိ, သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ, အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ, သုဒ္ဓံ အတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာမာဝစရကုသလ ဓမ္မုဒ္ဒေသကထာ၊ အ။ နိ။ ၃။၄၀)။

ကထံ လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ နာမ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော လောကံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ယထာဟ –

‘‘မဟာ ခေါ ပနာယံ လောကသန္နိဝါသော, မဟန္တသ္မိံ ခေါ ပန လောကသန္နိဝါသေ သန္တိ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဣဒ္ဓိမန္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနော, တေ ဒူရတောပိ ပဿန္တိ, အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တိ, စေတသာပိ စိတ္တံ ဇာနန္တိ။ တေပိ မံ ဧဝံ ဇာနေယျုံ ‘ပဿထ ဘော ဣမံ ကုလပုတ္တံ သဒ္ဓါယ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝေါကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပါပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ။ ဒေဝတာပိ ခေါ သန္တိ ဣဒ္ဓိမန္တိနိယော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနိယော, တာ ဒူရတောပိ ပဿန္တိ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၀။)

အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တိ, စေတသာပိ စိတ္တံ ဇာနန္တိ။ တာပိ မံ ဧဝံ ဇာနေယျုံ ‘ပဿထ ဘော ဣမံ ကုလပုတ္တံ သဒ္ဓါယ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝေါကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပါပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ။ သော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဝီရိယံ ဘဝိဿတိ အသလ္လီနံ, ဥပဋ္ဌိတာ သတိ အသမ္မုဋ္ဌာ, ပဿဒ္ဓေါ ကာယော အသာရဒ္ဓေါ, သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂ’န္တိ။ သော လောကံယေဝ အဓိပတိံ ကရိတွာ အကုသလံ ပဇဟတိ, ကုသလံ ဘာဝေတိ, သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ, အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ, သုဒ္ဓံ အတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာမာဝစရကုသလ ဓမ္မုဒ္ဒေသကထာ၊ အ။ နိ။ ၃။၄၀)။

ဧဝံ လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ နာမ ဟောတိ။ ‘‘လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ, ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပ’’န္တိ ဧတ္ထ ပန လဇ္ဇာတိ လဇ္ဇနာကာရော, တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတာ ဟိရီ။ ဘယန္တိ အပါယဘယံ, တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ တဒုဘယမ္ပိ ပါပပရိဝဇ္ဇနေ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဧကစ္စော ဟိ ယထာ နာမ ဧကော ကုလပုတ္တော ဥစ္စာရပဿာဝါဒီနိ ကရောန္တော လဇ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဧကံ ဒိသွာ လဇ္ဇနာကာရပ္ပတ္တော ဘဝေယျ ဟီဠိတော, ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တံ လဇ္ဇီဓမ္မံ ဩက္ကမိတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧကစ္စော အပါယဘယဘီတော ဟုတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။

တတြိဒံ ဩပမ္မံ – ယထာ ဟိ ဒွီသု အယောဂုဠေသု ဧကော သီတလော ဘဝေယျ ဂူထမက္ခိတော, ဧကော ဥဏှော အာဒိတ္တော။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတော သီတလံ ဂူထမက္ခိတတ္တာ ဇိဂုစ္ဆန္တော န ဂဏှာတိ, ဣတရံ ဍာဟဘယေန။ တတ္ထ သီတလဿ ဂူထမက္ခနဇိဂုစ္ဆာယ အဂဏှနံ ဝိယ အဇ္ဈတ္တံ လဇ္ဇီဓမ္မံ ဩက္ကမိတွာ ပါပဿ အကရဏံ, ဥဏှဿ ဍာဟဘယေန အဂဏှနံ ဝိယ အပါယဘယေန ပါပဿ အကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ, ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ဒွယံ ပါပပရိဝဇ္ဇနေ ဧဝ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဧကစ္စော ဟိ ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ သတ္ထုမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ ဒါယဇ္ဇမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ သဗြဟ္မစာရိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏံ ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပါပံ န ကရောတိ။ ဧကစ္စော အတ္တာနုဝါဒဘယံ ပရာနုဝါဒဘယံ ဒဏ္ဍဘယံ ဒုဂ္ဂတိဘယန္တိ စတူဟာကာရေဟိ ဝဇ္ဇဘီရုကဘာဝဒဿာဝိလက္ခဏံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၁။)

ဩတ္တပ္ပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပါပံ န ကရောတိ။ တတ္ထ ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာဒီနိ စေဝ အတ္တာနုဝါဒဘယာဒီနိ စ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေတဗ္ဗာနိ။ ဧဝံ ဝုတ္တံ သတ္တဝိဓံ ဗလံ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ နတ္ထိ, တေ ကိလေသာ တံ ပုဂ္ဂလံ သဟန္တိ…ပေ… ပရိယာဒိယန္တိ မဒ္ဒန္တီတိ။

ဒွေ ပရိဿယာတိ ပါကဋာပါကဋဝသေန ဒွေ ဧဝ ဥပဒ္ဒဝါ, န ဧကံ, န တီဏိ။ တေ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ကတမေ ပါကဋပရိဿယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကောကာတိ ကေကာ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ စောရာတိ စောရိယကမ္မေဟိ ယုတ္တာ။ မာဏဝါတိ သာဟသိကကမ္မေဟိ ယုတ္တာ။ ကတကမ္မာတိ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒိကတစောရိကကမ္မာ။ အကတကမ္မာတိ တံ ကမ္မံ ကာတုံ နိက္ခန္တာ။ ဧတ္ထ အဿူတိ ဘဝေယျုန္တိ အတ္ထော။ စက္ခုရောဂေါတိ စက္ခုသ္မိံ ဥပ္ပန္နရောဂေါ, ရုဇတီတိ ရောဂေါ။ စက္ခုရောဂေါတိအာဒယော ဝတ္ထုဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဗ္ဗတ္တိတပသာဒါနဉှိ ရောဂေါ နာမ နတ္ထိ။ ကဏ္ဏရောဂေါတိ ဗဟိကဏ္ဏရောဂေါ။ မုခရောဂေါတိ မုခေ ဥပ္ပန္နရောဂေါ။ ဒန္တရောဂေါတိ ဒန္တသူလံ။ ကာသောတိ ခယရောဂေါ။ သာသောတိ သွာသော ဥဂ္ဂါရရောဂေါ။ ပိနာသောတိ ဗဟိနာသိကာယ ရောဂေါ။ ဍာဟောတိ အဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇနကော ဥဏှော။ မုစ္ဆာတိ သတိဝိဿဇ္ဇနကာ။ ပက္ခန္ဒိကာတိ လောဟိတပက္ခန္ဒိကာ အတိသာရော။ သူလာတိ အာမသူလာ ကုစ္ဆိဝါတော။ ဝိသူစိကာတိ မဟန္တော ဝိရေစနကော။ ကိလာသောတိ သဗလော။ သောသောတိ သုက္ခနကော သောသဗျာဓိ။ အပမာရောတိ အမနုဿဂ္ဂါဟော ဝေရိယက္ခာဗာဓော။ ဒဒ္ဒူတိ ဒဒ္ဒုပီဠကာ။ ကဏ္ဍူတိ ခုဒ္ဒကပီဠကာ။ ကစ္ဆူတိ မဟာကစ္ဆု။ ရခသာတိ နခေဟိ ဝိလိခိတဋ္ဌာနေ ရောဂေါ။ ‘‘နခသာ’’တိပိ ပါဠိ။ ဝိတစ္ဆိကာတိ ဟတ္ထတလပါဒတလေသု ဟီရံ ဟီရံ ကတွာ ဖာလေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇနကရောဂေါ။ လောဟိတပိတ္တန္တိ သောဏိတပိတ္တံ, ရတ္တပိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဓုမေဟောတိ သရီရဗ္ဘန္တရေ ဥက္ကဋ္ဌရောဂေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အပိ စ မဓုမေဟော အာဗာဓော ဥက္ကဋ္ဌော’’တိ (ပါစိ။ ၁၅)။

အံသာတိ အရိသရောဂေါ။ ပီဠကာတိ လောဟိတပီဠကာ။ ဘဂံ ဒါလယတီတိ ဘဂန္ဒလာ, ဝစ္စမဂ္ဂံ ဖာလေတီတိ အတ္ထော။ ပိတ္တသမုဋ္ဌာနာတိ ပိတ္တေန သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိ ဧတေသန္တိ ပိတ္တသမုဋ္ဌာနာ။ တေ ကိရ ဒွတ္တိံသ ဟောန္တိ။ သေမှသမုဋ္ဌာနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သန္နိပါတိကာတိ ဝါတပိတ္တသေမှာနံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၂။)

သန္နိပါတေန ဧကီဘာဝေန ဥပ္ပန္နာ။ အာဗာဓဋ္ဌေန အာဗာဓာ။ ဥတုပရိဏာမဇာတိ ဥတုပရိဏာမေန။ အစ္စုဏှာတိ သီတေန ဥပ္ပဇ္ဇနကရောဂါ။ ဝိသမပရိဟာရဇာတိ အတိဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာဒိနာ ဝိသမပရိဟာရေန ဇာတာ။ ဩပက္ကမိကာတိ ဝဓဗန္ဓနာဒိနာ ဥပက္ကမေန ဇာတာ။ ကမ္မဝိပါကဇာတိ ဗလဝကမ္မဝိပါကသမ္ဘူတာ။ သီတံ ဥဏှံ…ပေ… သမ္ဖဿောတိ ဣမေ ပါကဋာ ဧဝ။ ဣတိ ဝါတိ ဧဝံ ဝါ။ ဣမေ ဝုစ္စန္တီတိ နိဂမေန္တော အာဟ။

ကတမေ ပဋိစ္ဆန္နပရိဿယာတိ အပါကဋာ အစ္ဆာဒိတဥပဒ္ဒဝါ ကတမေတိ ပုစ္ဆတိ။ တတ္ထ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရစေတနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝစီဒုစ္စရိတန္တိ မုသာဝါဒပိသုဏဝါစာဖရုသဝါစာသမ္ဖပ္ပလာပစေတနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မနောဒုစ္စရိတန္တိ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာယေ ပဝတ္တံ, ကာယတော ဝါ ပဝတ္တံ, ဒုဋ္ဌု စရိတံ, ကိလေသပူတိကတ္တာ ဝါ ဒုဋ္ဌု စရိတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဝစီမနောဒုစ္စရိတေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ကာမီယန္တီတိ ကာမာ, ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ ကာမေသု ဆန္ဒော ကာမစ္ဆန္ဒော။ ကာမယတီတိ ဝါ ကာမော, ကာမော ဧဝ ဆန္ဒော, ကာမစ္ဆန္ဒော န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော, န ဓမ္မစ္ဆန္ဒော ဝါ။ ကာမတဏှာဝ ဧဝံနာမိကာ။ ကုသလဓမ္မေ နီဝရတီတိ နီဝရဏံ, ကာမစ္ဆန္ဒော ဧဝ နီဝရဏံ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဗျာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ, ဗျာပါဒယတိ ဝါ ဝိနယာစာရရူပသမ္ပတ္တိဟိတသုခါဒီနီတိ ဝါ ဗျာပါဒေါ။ ထိနနတာ ထိနံ။ မိဒ္ဓနတာ မိဒ္ဓံ, အနုဿာဟသံဟနနတာ အသတ္တိဝိဃာတတာ စာတိ အတ္ထော။ ထိနဉ္စ မိဒ္ဓဉ္စ ထိနမိဒ္ဓံ။ တတ္ထ ထိနံ အနုဿာဟနလက္ခဏံ, ဝီရိယဝိနောဒနရသံ, သံသီဒနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ မိဒ္ဓံ အကမ္မညတာလက္ခဏံ, ဩနဟနရသံ, လီနဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ပစလာယိကာနိဒ္ဒါပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝါ။ ဥဘယမ္ပိ အရတိတန္ဒီဝိဇမ္ဘိတာဒီသု အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနန္တိ။

ဥဒ္ဓတဿ ဘာဝေါ ဥဒ္ဓစ္စံ။ တံ အဝူပသမလက္ခဏံ ဝါတာဘိဃာတစလဇလံ ဝိယ, အနဝဋ္ဌာနရသံ ဝါတာဘိဃာတစလဓဇပဋာကံ ဝိယ, ဘန္တတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနံ ပါသာဏာဘိဃာတသမုဒ္ဓတဘသ္မံ ဝိယ, စေတသော အဝူပသမော အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနံ။ စိတ္တဝိက္ခေပေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကုစ္ဆိတံ ကတံ ကုကတံ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၃။)

တဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စံ။ တံ ပစ္ဆာနုတာပလက္ခဏံ, ကတာကတာနုသောစနရသံ, ဝိပ္ပဋိသာရပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ကတာကတပဒဋ္ဌာနံ ဒါသဗျံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဓစ္စဉ္စ ကုက္ကုစ္စဉ္စ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ, သဘာဝံ ဝါ ဝိစိနန္တော ဧတာယ ကိစ္ဆတိ ကိလမတီတိ ဝိစိကိစ္ဆာ, သာ သံသယလက္ခဏာ, သံသပ္ပနရသာ, အနိစ္ဆယပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အနေကံသဂ္ဂါဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနာ။ ပဋိပတ္တိအန္တရာယကရာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ရဇ္ဇနလက္ခဏော ရာဂေါ။ ဒုဿနလက္ခဏော ဒေါသော။ မုယှနလက္ခဏော မောဟော။ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓော, စဏ္ဍိက္ကလက္ခဏော ဝါ, အာဃာတကရဏရသော, ဒူသနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဥပနန္ဓနလက္ခဏော ဥပနာဟော, ဝေရအပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနရသော, ကောဓာနုဗန္ဓဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘ပုဗ္ဗကာလံ ကောဓော, အပရကာလံ ဥပနာဟော’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၈၉၁)။

ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏော မက္ခော။ တေသံ ဝိနာသနရသော, တဒစ္ဆာဒနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော, ပရဂုဏေဟိ အတ္တနော ဂုဏာနံ သမီကရဏရသော, ပရေသံ ဂုဏပ္ပမာဏေန ဥပဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနော။

ပရသမ္ပတ္တိခီယနလက္ခဏာ ဣဿာ, တဿ အက္ခမနလက္ခဏာ ဝါ, တတ္ထ အနဘိရတိရသာ, တတော ဝိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အတ္တနော သမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ, အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝံ အက္ခမနရသံ, သင်္ကောစနပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ, တဿ နိဂူဟနရသာ, တဒါဝရဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပ္ပကာသနလက္ခဏံ သာဌေယျံ, တေသံ သမုဒါဟရဏရသံ, သရီရာကာရေဟိပိ တေသံ ဝိဘူတကရဏပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

စိတ္တဿ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝလက္ခဏော ထမ္ဘော, အပ္ပတိဿဝဝုတ္တိရသော, အမဒ္ဒဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏော သာရမ္ဘော, ဝိပစ္စနီကတာရသော, အဂါရဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။

ဥဏ္ဏတိလက္ခဏော မာနော, အဟံကာရရသော, ဥဒ္ဓုမာတဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။ အဗ္ဘုဏ္ဏတိလက္ခဏော အတိမာနော, အတိဝိယ အဟံကာရရသော, အစ္စုဒ္ဓုမာတဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၄။)

မတ္တဘာဝလက္ခဏော မဒေါ, မဒဂ္ဂဟဏရသော, ဥမ္မာဒပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂလက္ခဏော ပမာဒေါ, ဝေါဿဂ္ဂါနုပ္ပဒနရသော, သတိဝိပ္ပဝါသပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ ဧဝံ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ လက္ခဏာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ, ဝိတ္ထာရော ပန ‘‘တတ္ထ ကတမော ကောဓော’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၈၉၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိသေသတော စေတ္ထ အာမိသဂိဒ္ဓေါ အတ္တနာ အလဘန္တော အညဿ လာဘိနော ကုဇ္ဈတိ, တဿ သကိံ ဥပ္ပန္နော ကောဓော ကောဓောယေဝ။ တဒုတ္တရိ ဥပနာဟော။ သော ဧဝံ ကုဒ္ဓေါ ဥပနယှန္တော စ သန္တေပိ အညဿ လာဘိနော ဂုဏံ မက္ခေတိ ‘‘အဟမ္ပိ တာဒိသော’’တိ စ ယုဂဂ္ဂါဟံ ဂဏှာတိ။ အယမဿ မက္ခော စ ပလာသော စ, သော ဧဝံ မက္ခီ ပလာသီ တဿ လာဘသက္ကာရာဒီသု ‘‘ကိံ ဣမဿ ဣမိနာ’’တိ ဣဿတိ ပဒုဿတိ, အယမဿ ဣဿာ။ သစေ ပနဿ ကာစိ သမ္ပတ္တိ ဟောတိ, တဿာ တေန သာဓာရဏဘာဝံ န သဟတိ, ဣဒမဿ မစ္ဆေရံ။ လာဘဟေတု ခေါ ပန အတ္တနော သန္တေပိ ဒေါသေ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, အယမဿ မာယာ။ အသန္တေပိ ဂုဏေ ပကာသေတိ, ဣဒမဿ သာဌေယျံ။ သော ဧဝံ ပဋိပန္နော သစေ ပန ယထာဓိပ္ပါယံ လာဘံ လဘတိ, တေန ထဒ္ဓေါ ဟောတိ အမုဒုစိတ္တော ‘‘န ဣဒံ ဧဝံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဩဝဒိတုံ အသက္ကုဏေယျော, အယမဿ ထမ္ဘော။ သစေ ပန နံ ကောစိ ကိဉ္စိ ဝဒတိ ‘‘န ဣဒံ ဧဝံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ, တေန သာရဒ္ဓစိတ္တော ဟောတိ, ဘာကုဋိကမုခေါ ‘‘ကော မေ တွ’’န္တိ ပသယှဘာဏီ, အယမဿ သာရမ္ဘော။ တတော ထမ္ဘေန ‘‘အဟမေဝ သေယျော’’တိ အတ္တာနံ မညန္တော မာနီ ဟောတိ။ သာရမ္ဘေန ‘‘ကေ ဣမေ’’တိ ပရေ အတိမညန္တော အတိမာနီ, အယမဿ မာနော စ အတိမာနော စ။ သော တေဟိ မာနာတိမာနေဟိ ဇာတိမဒါဒိအနေကရူပံ မဒံ ဇနေတိ, မတ္တော သမာနော ကာမဂုဏာဒိဘေဒေသု ဝတ္ထူသု ပမဇ္ဇတိ, အယမဿ မဒေါ စ ပမာဒေါ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သဗ္ဗေ ကိလေသာတိ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ။ ဥပတာပနဋ္ဌေန ဝိဗာဓနဋ္ဌေန စ ကိလေသာ။ ကိလေသပူတိကတ္တာ ဒုစ္စရိတာ။ ကိလေသဒရထကရဏဋ္ဌေန ဒရထာ။ အန္တောဍာဟာဒိကရဏဋ္ဌေန ပရိဠာဟာ။ သဒါ တာပနဋ္ဌေန သန္တာပါ။ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အဘိသင်္ခရဏဋ္ဌေန စ သဗ္ဗေ အကုသလာဘိသင်္ခါရာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၅။)

ကေနဋ္ဌေနာတိ ကေန အတ္ထေန။ အဘိဘဝနာဒိတိဝိဓံ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိသဟန္တီတိ ပရိဿယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိသဟန္တီတိ ဒုက္ခံ ဥပ္ပါဒေန္တိ အဘိဘဝန္တိ။ ပရိဟာနာယ သံဝတ္တန္တီတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပရိစ္စဇနာယ သံဝတ္တန္တိ။ တတြာသယာတိ တသ္မိံ သရီရေ အကုသလာ ဓမ္မာ အာသယန္တိ နိဝသန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ တေ ပရိဿယာတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒယော ဥပဒ္ဒဝါ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အန္တရာယာယာတိ ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗာနံ သမ္မာပဋိပဒါဒိတော ကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ အန္တရဓာနာယ အဒဿနတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ။ သမ္မာပဋိပဒါယာတိ သုန္ဒရာယ ပသဋ္ဌာယ ဝါ ပဋိပဒါယ, န မိစ္ဆာပဋိပဒါယ။ အနုလောမပဋိပဒါယာတိ အဝိရုဒ္ဓပဋိပဒါယ, န ပဋိလောမပဋိပဒါယ။ အပစ္စနီကပဋိပဒါယာတိ န ပစ္စနီကပဋိပဒါယ, အပစ္စတ္ထိကပဋိပဒါယ။ အနွတ္ထပဋိပဒါယာတိ အတ္ထအနုဂတာယ ပဋိပဒါယ, ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎိတာယ ပဋိပဒါယ။ ယထာ အတ္ထော, တထာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာယ ပဋိပဒါယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အတ္တတ္ထပဋိပဒါယာ’’တိပိ ပါဠိ, တံ န သုန္ဒရံ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒါယာတိ ဓမ္မော နာမ နဝလောကုတ္တရဓမ္မော။ အနုဓမ္မော နာမ ဝိပဿနာဒိ။ တဿ ဓမ္မဿ အနုရူပါ ဓမ္မပဋိပဒါ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒါ, တဿာ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒါယ။

သီလေသု ပရိပူရိကာရိတာယာတိ ပါတိမောက္ခသီလေသု ပါရိပူရိံ ကတွာ ဌိတတာယ။ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာယာတိ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆၊ မ။ နိ။ ၂။၂၄၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၈) နယေန ဝုတ္တေသု မနစ္ဆဋ္ဌေသု ဣန္ဒြိယေသု သုဂေါပိတဒွါရဘာဝဿ။ ဘောဇနေ မတ္တညုတာယာတိ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒီသု ပမာဏယုတ္တတာယ။ အလံသာဋကာဒိံ မုဉ္စိတွာ မိတဘောဇနတာယ။

ဇာဂရိယာနုယောဂဿာတိ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၆၊ မ။ နိ။ ၂။၂၄) ဧဝမာဒိနာ နယေန ပဉ္စ ဇာဂရဏဓမ္မေ အနုယောဂဿ။ သတိသမ္ပဇညဿာတိ သဗ္ဗကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနုယုတ္တာနံ သဗ္ဗယောဂီနံ သဗ္ဗဒါ ဥပကာရကဿ သတိသမ္ပဇညဿ။

သတိပဋ္ဌာနာနန္တိ အာရမ္မဏေသု ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ကန္ဒိတွာ ဥပဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာနံ, သတိယေဝ ပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု ပနဿာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၆။)

အသုဘဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တာကာရဂဟဏဝသေန သုဘသုခနိစ္စတ္တသညာပဟာနကိစ္စသာဓနဝသေန စ ပဝတ္တိတော စတုဓာ ပဘေဒေါ ဟောတိ, တေသံ စတုန္နံ သတိပဋ္ဌာနာနံ။

စတုန္နံ သမ္မပ္ပဓာနာနန္တိ ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ ပဓာနံ, သောဘနံ ပဓာနံ သမ္မပ္ပဓာနံ, သမ္မာ ဝါ ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ သမ္မပ္ပဓာနံ, သောဘနံ ဝါ တံ ကိလေသဝိရူပတ္တဝိရဟတော, ပဓာနဉ္စ ဟိတသုခနိပ္ဖါဒကဋ္ဌေန သေဋ္ဌဘာဝါဝဟနတော, ပဓာနဘာဝကရဏတော စာတိ သမ္မပ္ပဓာနံ, ဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနဉ္စ စတုန္နံ အကုသလကုသလာနံ ပဟာနာနုပ္ပတ္တိဥပ္ပါဒဋ္ဌိတိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တိတော ပနဿ စတုဓာ ပဘေဒေါ ဟောတိ, တေသံ စတုန္နံ သမ္မပ္ပဓာနာနံ။

စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပါဒါနန္တိ ဧတ္ထ ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာသု ဧကေကော ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ, သမိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ။ ပဌမေန အတ္ထေန ဣဒ္ဓိယေဝ ပါဒေါတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ, ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေန အတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ, ပါဒေါတိ ပတိဋ္ဌာ အဓိဂမုပါယောတိ အတ္ထော။ တေန ဟိ ယသ္မာ ဥပရူပရိဝိသေသသင်္ခါတံ ဣဒ္ဓိံ ပဇ္ဇန္တိ ပါပုဏန္တိ, တသ္မာ ပါဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ တေသံ စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ။

သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနန္တိ ဗောဓိယာ, ဗောဓိဿ ဝါ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ယာ ဧသာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ယာယ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာယ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဗုဇ္ဈတီတိ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတိ, စတ္တာရိ ဝါ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတိ, တဿာ ဓမ္မသာမဂ္ဂိသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒီနိ ဝိယ။ ယော ပနေသ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဧတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ အရိယသာဝကော ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၇။)

တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။ တေသံ သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ။

အရိယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿာတိ အရိယောတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော။ အဋ္ဌင်္ဂါနိ အဿာတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ သွာယံ စတုရင်္ဂိကာ ဝိယ သေနာ, ပဉ္စင်္ဂိကံ ဝိယ စ တူရိယံ အင်္ဂမတ္တမေဝ ဟောတိ, အင်္ဂဝိနိမုတ္တော နတ္ထိ။ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတိ, ကိလေသေ ဝါ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ မဂ္ဂေါ, တဿ အရိယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာနုယောဂဿ။ ဣမေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ လောကိယလောကုတ္တရကုသလဓမ္မာနံ။ အန္တရာယာယာတိ လောကုတ္တရကုသလဓမ္မာနံ အန္တရာယာယ အန္တရဓာနာယ လောကိယကုသလဓမ္မာနံ ပရိစ္စာဂါယ။

တေသု လောကုတ္တရကုသလဓမ္မာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနဋ္ဌေန ပရိဿယာ နာမ။ တေ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈမာနာ ဥပဒ္ဒဝံ နာဝဟန္တိ။ တတ္ထေတေတိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဧတေ။ ပါပကာတိ လာမကာ။ အတ္တဘာဝသန္နိဿယာတိ အတ္တဘာဝံ ဥပနိဿာယ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္တဘာဝသန္နိဿယာ။ ဒကေတိ ဥဒကေ။

ဝုတ္တံ ဟေတန္တိ ကထိတဉှိ ဧတံ။ သာန္တေဝါသိကောတိ အန္တေဝါသိကသင်္ခါတေန ကိလေသေန သဟ ဝသတီတိ သာန္တေဝါသိကော။ သာစရိယကောတိ သမုဒါစရဏသင်္ခါတေန ကိလေသေန သဟ ဝသတီတိ သာစရိယကော။

စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ပဿိတွာ။ ဥပရိ သောတေန သဒ္ဒံ သုတွာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သမုဒါစရန္တိ။ သရသင်္ကပ္ပါတိ နာနာရမ္မဏေ သံသရဏဝသေန ဥပ္ပန္နာ ပရိကပ္ပါ။ သံယောဇနိယာတိ အာရမ္မဏဘာဝံ ဥပဂန္တွာ သံယောဇနသမ္ဗန္ဓနေန သံယောဇနာနံ ဟိတာ။ တျဿာတိ တေ ပါပကာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ။ အန္တော ဝသန္တီတိ အဗ္ဘန္တရေ စိတ္တေ နိဝသန္တိ။ အနွာသဝန္တီတိ ကိလေသသန္တာနံ အနုဂန္တွာ ဘုသံ သဝန္တိ အနုဗန္ဓန္တိ။ တေ နန္တိ တံ ပုဂ္ဂလံ ဧတေ အကုသလာ ဓမ္မာ။ သမုဒါစရန္တီတိ သမ္မာ အာစရန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။

ကိလိဿနဋ္ဌေန မလာ။ သတ္တုအတ္ထေန အမိတ္တာ။ ဝေရိအတ္ထေန သပတ္တာ။ ဟနနဋ္ဌေန ဝဓကာ။ ပစ္စာမိတ္တဋ္ဌေန ပစ္စတ္ထိကာ။ အထ ဝါ မလာ သူရိယဿောပက္ကိလေသဝလာဟကာ ဝိယ။ အမိတ္တာ သူရိယဿ ဓူမံ ဝိယ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၈။)

သပတ္တာ သူရိယဿ ဟိမံ ဝိယ။ ဝဓကာ သူရိယဿ ရဇံ ဝိယ။ ပစ္စတ္ထိကာ သူရိယဿ ရာဟု ဝိယ။ ‘‘မလာ သုဝဏ္ဏဿ မလံ ဝိယ စိတ္တပ္ပဘာနာသကာ။ အမိတ္တာ ကာဠလောဟမလံ ဝိယ စိတ္တေ သိနိဒ္ဓဘာဝနာသကာ, သပတ္တာ ယုဂနဒ္ဓံ ယုဇ္ဈန္တာ သပတ္တာ ဝိယ စိတ္တေ ပတိဋ္ဌိတဓမ္မဓံသကာ။ ဝဓကာ မနုဿဃာတကာ ဝိယ ဓမ္မဃာတကာ။ ပစ္စတ္ထိကာ ရညာ ဥပဂတဿ ဝိနာသော ဝိယ မောက္ခမဂ္ဂဿ ပဋိသေဓကာ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

အနတ္ထဇနနောတိ န အတ္ထံ အနတ္ထံ, တံ အနတ္ထံ ဥပ္ပါဒေတီတိ အနတ္ထဇနနော။ ကော သော? လောဘော။ စိတ္တပ္ပကောပနောတိ စိတ္တဿ ပကောပနော စလနော, ကုသလံ နိဝါရေတွာ စိတ္တံ ရုန္ဓတီတိ အတ္ထော။ ဘယမန္တရတော ဇာတန္တိ အဗ္ဘန္တရေ အတ္တနော စိတ္တေယေဝ ဇာတံ, အနတ္ထဇနနာဒိဘယဟေတု။ တံ ဇနော နာဝဗုဇ္ဈတီတိ တံ ဘယံ ဗာလမဟာဇနော အဝဂန္တွာ ဩတရိတွာ န ဇာနာတိ။ အတ္ထန္တိ လုဒ္ဓေါ ပုဂ္ဂလော လောကိယလောကုတ္တရအတ္ထံ န ဇာနာတိ။ ဓမ္မန္တိ တဿ ဟေတုံ။ အန္ဓတမန္တိ ဗဟလန္ဓကာရံ။ ယန္တိ ယသ္မာ, ယံ နရံ ဝါ။ သဟတေတိ အဘိဘဝတိ။

အဇ္ဈတ္တန္တိ သကသန္တာနေ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပုဗ္ဗန္တတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အဟိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဒုက္ခာယ။ တဒုဘယေန အဖာသုဝိဟာရာယ။ အဟိတာယာတိ စေတသိကဒုက္ခတ္ထာယ။ ဒုက္ခာယာတိ ကာယိကဒုက္ခတ္ထာယ။ အဖာသုဝိဟာရာယာတိ တဒုဘယေန န သုခဝိဟာရတ္ထာယ။ အထ ဝါ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဘဝင်္ဂစလနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာ, တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ နာမ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန ပတွာ အနိဝတ္တနဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမာ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

တစသာရံဝ သမ္ဖလန္တိ အတ္တနော ဖလေန နာသိတံ တစသာရသင်္ခါတံ ဝေဠု ဝိယ။ အရတီတိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု ဥက္ကဏ္ဌိတတာ။ ရတီတိ ပဉ္စကာမဂုဏေ အဘိရတိ။ လောမဟံသောတိ ကဏ္ဋကသဒိသော ဟုတွာ ဥဒ္ဓဂ္ဂလောမော။ ဣတောနိဒါနာတိ အယံ အတ္တဘာဝေါ နိဒါနံ ပစ္စယော ဧတေသန္တိ ဣတောနိဒါနာ။ ဣတောဇာတိ ဣတော အတ္တဘာဝတော ဇာတာ။ ဣတော သမုဋ္ဌာယ မနောဝိတက္ကာတိ ယထာ ဒီဃသုတ္တကေန ပါဒေ ဗဒ္ဓံ ကာကံ ကုမာရကာ တဿ သုတ္တဿ ပရိယန္တံ အင်္ဂုလိံ ဝေဌေတွာ ဩဿဇ္ဇန္တိ, သော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၅၉။)

ဒူရံ ဂန္တွာပိ ပုန တေသံ ပါဒမူလေယေဝ ပတတိ, ဧဝမေဝ ဣတော အတ္တဘာဝတော သမုဋ္ဌာယ ပါပဝိတက္ကာ စိတ္တံ ဩဿဇ္ဇန္တိ။

‘‘သာန္တေဝါသိကော’’တိအာဒိကံ ပဌမသုတ္တံ ကိလေသေန သဟဝါသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘တယောမေ, ဘိက္ခဝေ, အန္တရာမလာ’’တိအာဒိကံ ဒုတိယံ ကုသလဓမ္မမလီနကရဏဝသေန အတ္ထာနတ္ထဿ အဇာနနဝသေန စ။ ‘‘တယော ခေါ, မဟာရာဇ, ပုရိသဿ ဓမ္မာ အဇ္ဈတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိအာဒိကံ တတိယံ အတ္တနော နိဿယဃာတနဝသေန။ ‘‘ရာဂေါ စ ဒေါသော စ ဣတောနိဒါနာ’’တိအာဒိကံ စတုတ္ထံ ကိလေသာနံ ပတိဋ္ဌာဒဿနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။

တတော တတော ပရိဿယတောတိ တမှာ တမှာ ဥပဒ္ဒဝါ။ တံ ပုဂ္ဂလန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရကိလေသသမင်္ဂီပုဂ္ဂလံ။ ဒုက္ခံ အနွေတီတိ ဒုက္ခံ အနု ဧတိ မာတု ပစ္ဆတော ခီရပိဝကော ဝိယ။ အနုဂစ္ဆတီတိ သမီပံ ဂစ္ဆတိ စောရဃာတကော ဝိယ ဝဇ္ဈပ္ပတ္တဿ။ အနွာယိကံ ဟောတီတိ သမ္ပတ္တံ ဟောတိ ဓမ္မဂန္ထိကာယ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝိယ။ ဇာတိဒုက္ခန္တိ ဇာတိသဒ္ဒဿ တာဝ အနေကေ အတ္ထာ ပဝေဒိတာ။ ယထာ –

ဘဝေါ ကုလံ နိကာယော စ, သီလံ ပညတ္တိ လက္ခဏံ၊

ပသူတိ သန္ဓိ စေဝါတိ, ဇာတိအတ္ထာ ပဝေဒိတာ။

တထာ ဟိဿ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၂၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁၊ မ။ နိ။ ၂။၂၅၇) ဘဝေါ အတ္ထော။ ‘‘အက္ခိတ္တော အနုပက္ကုဋ္ဌော ဇာတိဝါဒေနာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀၃) ဧတ္ထ ကုလံ။ ‘‘အတ္ထိ, ဝိသာခေ, နိဂဏ္ဌာ နာမ သမဏဇာတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၁) ဧတ္ထ နိကာယော။ ‘‘ယတောဟံ, ဘဂိနိ, အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော နာဘိဇာနာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၁) ဧတ္ထ အရိယသီလံ။ ‘‘တိရိယာ နာမ တိဏဇာတိ နာဘိယာ ဥဂ္ဂန္တွာ နဘံ အာဟစ္စ ဌိတာ အဟောသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၆) ဧတ္ထ ပညတ္တိ။ ‘‘ဇာတိ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (ဓာတု။ ၇၁) ဧတ္ထ သင်္ခတလက္ခဏံ။ ‘‘သမ္ပတိဇာတော, အာနန္ဒ, ဗောဓိသတ္တော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) ဧတ္ထ ပသူတိ။ ‘‘ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၀၃၊ သံ။ နိ။ ၂။၅၃၊ ဝိဘ။ ၂၂၅၊ ကထာ။ ၄၅၀) စ, ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၊ ဝိဘ။ ၁၉၀၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ မ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) စ ဧတ္ထ ပရိယာယတော ပဋိသန္ဓိက္ခဏော, နိပ္ပရိယာယတော ပန တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ယေ ယေ ခန္ဓာ ပါတုဘဝန္တိ, တေသံ တေသံ ပဌမပါတုဘာဝေါ ဇာတိ နာမ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆၀။)

ကသ္မာ ပနေသာ ဇာတိ ဒုက္ခာတိ စေ? အနေကေသံ ဒုက္ခာနံ ဝတ္ထုဘာဝတော။ အနေကာနိ ဟိ ဒုက္ခာနိ။ သေယျထိဒံ – ဒုက္ခဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ သင်္ခါရဒုက္ခံ ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ ပရိယာယဒုက္ခံ နိပ္ပရိယာယဒုက္ခန္တိ။

တတ္ထ ကာယိကစေတသိကာ ဒုက္ခဝေဒနာ သဘာဝတော စ နာမတော စ ဒုက္ခတ္တာ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

သုခဝေဒနာ ဝိပရိဏာမေန ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ။ ဥပေက္ခာဝေဒနာ စေဝ အဝသေသာ စ တေဘူမကာ သင်္ခါရာ ဥဒယဗ္ဗယပီဠိတတ္တာ သင်္ခါရဒုက္ခံ။

ကဏ္ဏသူလဒန္တသူလရာဂဇပရိဠာဟဒေါသမောဟဇပရိဠာဟာဒိ ကာယိကစေတသိကော အာဗာဓော ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိတဗ္ဗတော ဥပက္ကမဿ စ အပါကဋဘာဝတော ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ။ အပါကဋဒုက္ခန္တိပိ ဝုစ္စတိ။

ဒွတ္တိံသကမ္မကာရဏာဒိသမုဋ္ဌာနော အာဗာဓော အပုစ္ဆိတွာဝ ဇာနိတဗ္ဗတော ဥပက္ကမဿ စ ပါကဋဘာဝတော အပ္ပဋိစ္ဆန္နဒုက္ခံ။ ပါကဋဒုက္ခန္တိပိ ဝုစ္စတိ။

ဌပေတွာ ဒုက္ခဒုက္ခံ သေသံ ဒုက္ခသစ္စဝိဘင်္ဂေ အာဂတံ ဇာတိအာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ တဿ တဿ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ပရိယာယဒုက္ခံ။ ဒုက္ခဒုက္ခံ ပန နိပ္ပရိယာယဒုက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ။

တတြာယံ ဇာတိ ယံ တံ ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၄၆ အာဒယော) ဘဂဝတာပိ ဥပမာဝသေန ပကာသိတံ အာပါယိကံ ဒုက္ခံ, ယဉ္စ သုဂတိယမ္ပိ မနုဿလောကေ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကာဒိဘေဒံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခာ။

တတြိဒံ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကာဒိဘေဒံ ဒုက္ခံ – အယဉှိ သတ္တော မာတုကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တမာနော န ဥပ္ပလပဒုမပုဏ္ဍရိကာဒီသု နိဗ္ဗတ္တတိ, အထ ခေါ ဟေဋ္ဌာ အာမာသယဿ ဥပရိ ပက္ကာသယဿ ဥဒရပဋလပိဋ္ဌိကဏ္ဋကာနံ ဝေမဇ္ဈေ ပရမသမ္ဗာဓေ တိဗ္ဗန္ဓကာရေ နာနာကုဏပဂန္ဓပရိဘာဝိတေ အသုစိပရမဒုဂ္ဂန္ဓပဝနဝိစရိတေ အဓိမတ္တဇေဂုစ္ဆေ ကုစ္ဆိပ္ပဒေသေ ပူတိမစ္ဆပူတိကုမ္မာသစန္ဒနိကာဒီသု ကိမိ ဝိယ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သော တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တော ဒသ မာသေ မာတုကုစ္ဆိသမ္ဘဝေန ဥသ္မနာ ပုဋပါကံ ဝိယ ပစ္စမာနော ပိဋ္ဌပိဏ္ဍိ ဝိယ သေဒိယမာနော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆၁။)

သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒိဝိရဟိတော အဓိမတ္တံ ဒုက္ခံ ပစ္စနုဘောတီတိ, ဣဒံ တာဝ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ပန သော မာတု သဟသာ ဥပက္ခလနဂမနနိသီဒနဝုဋ္ဌာနပရိဝတ္တနာဒီသု သုရာဓုတ္တဟတ္ထဂတော ဧဠကော ဝိယ အဟိတုဏ္ဍိကဟတ္ထဂတော သပ္ပပေါတကော ဝိယ စ အာကဍ္ဎနပရိကဍ္ဎနဩဓုနနဒ္ဓုနနာဒိနာ ဥပက္ကမေန အဓိမတ္တံ ဒုက္ခံ အနုဘဝတိ, ယဉ္စ မာတု သီတုဒကပါနကာလေ သီတနရကုပပန္နော ဝိယ ဥဏှယာဂုဘတ္တာဒိအဇ္ဈောဟရဏကာလေ အင်္ဂါရဝုဋ္ဌိသမ္ပရိကိဏ္ဏော ဝိယ လောဏမ္ဗိလာဒိအဇ္ဈောဟရဏကာလေ ခါရာပဋိစ္ဆကာဒိကမ္မကာရဏပတ္တော ဝိယ တိဗ္ဗံ ဒုက္ခံ အနုဘောတိ, ဣဒံ ဂဗ္ဘပရိဟရဏမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ပနဿ မူဠှဂဗ္ဘာယ မာတုယာ မိတ္တာမစ္စသုဟဇ္ဇာဒီဟိပိ အဒဿနာရဟေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ ဆေဒနဖာလနာဒီဟိ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣဒံ ဂဗ္ဘဝိပတ္တိမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ဝိဇာယမာနာယ မာတုယာ ကမ္မဇေဟိ ဝါတေဟိ ပရိဝတ္တေတွာ နရကပပါတံ ဝိယ အတိဘယာနကံ ယောနိမဂ္ဂံ ပဋိပါတိယမာနဿ ပရမသမ္ဗာဓေန စ ယောနိမုခေန တာဠစ္ဆိဂ္ဂဠေန ဝိယ မဟာနာဂဿ နိကဍ္ဎိယမာနဿ နရကသတ္တဿ ဝိယ စ သံဃာတပဗ္ဗတေဟိ ဝိစုဏ္ဏိယမာနဿ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣဒံ ဝိဇာယနမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ပန ဇာတဿ တရုဏဝဏသဒိသသုခုမာလသရီရဿ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏနှာပနဓောဝနစောဠပရိမဇ္ဇနာဒိကာလေ သူစိမုခခုရဓာရာဟိ ဝိဇ္ဈနဖာလနသဒိသံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣဒံ မာတုကုစ္ဆိတော ဗဟိနိက္ခမနမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ပန တတော ပရံ ပဝတ္တိယံ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဝဓေန္တဿ အစေလကဝတာဒိဝသေန အာတာပနပရိတာပနာနုယောဂမနုယုတ္တဿ ကောဓဝသေန အဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဗ္ဗန္ဓန္တဿ စ ဒုက္ခံ ဟောတိ, ဣဒံ အတ္တူပက္ကမမူလကံ ဒုက္ခံ။

ယံ ပန ပရတော ဝဓဗန္ဓနာဒီနိ အနုဘဝန္တဿ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣဒံ ပရူပက္ကမမူလကံ ဒုက္ခန္တိ။

ဣတိ ဣမဿ သဗ္ဗဿာပိ ဒုက္ခဿ အယံ ဇာတိ ဝတ္ထုမေဝ ဟောတိ, ဣဒံ ဇာတိဒုက္ခံ အနွေတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆၂။)

ဇရာဒုက္ခန္တိ ဒုဝိဓာ ဇရာ – သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသမ္မတော သန္တတိယံ ဧကဘဝပရိယာပန္နော ခန္ဓပုရာဏဘာဝေါ စ, သာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ သာ ပနေသာ ဒုက္ခာ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော စေဝ ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ။ ယံ ဟိဒံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသိထိလဘာဝတော ဣန္ဒြိယဝိကာရဝိရူပတာ ယောဗ္ဗနဝိနာသဗလူပဃာတသတိမတိဝိပ္ပဝါသပရပရိဘဝါဒိအနေကပစ္စယံ ကာယိကစေတသိကံ ဒုက္ခမုပ္ပဇ္ဇတိ, ဇရာ တဿ ဝတ္ထု။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘အင်္ဂါနံ သိထိလဘာဝါ, ဣန္ဒြိယာနံ ဝိကာရတော၊

ယောဗ္ဗနဿ ဝိနာသေန, ဗလဿ ဥပဃာတတော။

‘‘ဝိပ္ပဝါသာ သတာဒီနံ, ပုတ္တဒါရေဟိ အတ္တနော၊

အပ္ပသာဒနီယတော စေဝ, ဘိယျော ဗာလတ္တပတ္တိယာ။

‘‘ပပ္ပေါတိ ဒုက္ခံ ယံ မစ္စော, ကာယိကံ မာနသံ တထာ၊

သဗ္ဗမေတံ ဇရာဟေတု, ယသ္မာ တသ္မာ ဇရာ ဒုခါ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၂)၊

ဣဒံ ဇရာဒုက္ခံ အနွေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗျာဓီတိ ဝိဝိဓံ ဒုက္ခံ အာဒဟတိ ဝိဒဟတီတိ ဗျာဓိ။ ဗျာဓယတိ တာပယတိ ကမ္ပယတီတိ ဝါ ဗျာဓိ။

မရဏဒုက္ခန္တိ ဧတ္ထာပိ ဒုဝိဓံ မရဏံ သင်္ခတလက္ခဏဉ္စ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဇရာမရဏံ ဒွီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ဓာတု။ ၇၁)။ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒေါ စ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘နိစ္စံ မရဏတော ဘယ’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၈၁၊ ဇာ။ ၁။၁၁။၈၈)။ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ဇာတိပစ္စယာ မရဏံ ဥပက္ကမမရဏံ သရသမရဏံ အာယုက္ခယမရဏံ ပုညက္ခယမရဏန္တိပိ တဿေဝ နာမံ။ ပုန ခဏိကမရဏံ သမ္မုတိမရဏံ သမုစ္ဆေဒမရဏန္တိ အယမ္ပိ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဝတ္တေ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဘေဒေါ ခဏိကမရဏံ နာမ။ တိဿော မတော ဖုဿော မတောတိ ဣဒံ ပရမတ္ထတော သတ္တဿ အဘာဝါ, သဿံ မတံ, ရုက္ခော မတောတိ ဣဒမ္ပိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ အဘာဝါ သမ္မုတိမရဏံ နာမ။ ခီဏာသဝဿ အပ္ပဋိသန္ဓိကာ ကာလကိရိယာ သမုစ္ဆေဒမရဏံ နာမ။ ဗာဟိရသမ္မုတိမရဏံ ဌပေတွာ ဣတရံ သမ္မုတိမရဏဉ္စ ဣဓ ယထာဝုတ္တပ္ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒနဘာဝေန သင်္ဂဟိတံ, ဒုက္ခဿ ပန ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခံ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆၃။)

‘‘ပါပဿ ပါပကမ္မာဒိ-နိမိတ္တမနုပဿတော၊

ဘဒ္ဒဿာပသဟန္တဿ, ဝိယောဂံ ပိယဝတ္ထုကံ၊

မီယမာနဿ ယံ ဒုက္ခံ, မာနသံ အဝိသေသတော။

‘‘သဗ္ဗေသဉ္စာပိ ယံ သန္ဓိ-ဗန္ဓနစ္ဆေဒနာဒိကံ၊

ဝိတုဇ္ဇမာနမမ္မာနံ, ဟောတိ ဒုက္ခံ သရီရဇံ။

‘‘အသယှမပ္ပတိကာရံ, ဒုက္ခဿေတဿိဒံ ယတော၊

မရဏံ ဝတ္ထု တေနေတံ, ဒုက္ခမိစ္စေဝ ဘာသိတ’’န္တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၃)၊

သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသဒုက္ခန္တိ ဧတ္ထ သောကာဒီသု သောကော နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏော စိတ္တသန္တာပေါ။ ဒုက္ခော ပနဿ ဒုက္ခဒုက္ခတ္တာ စေဝ ဒုက္ခဿ စ ဝတ္ထုဘာဝတော။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘သတ္တာနံ ဟဒယံ သောကော, သလ္လံ ဝိယ ဝိတုဇ္ဇတိ၊

အဂ္ဂိတတ္တောဝ နာရာစော, ဘုသဉ္စ ဍဟတေ ပုန။

‘‘သမာဝဟတိ စ ဗျာဓိ-ဇရာမရဏဘေဒနံ၊

ဒုက္ခမ္ပိ ဝိဝိဓံ ယသ္မာ, တသ္မာ ဒုက္ခောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၄၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၄)၊

ပရိဒေဝေါ နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ ဝစီပလာပေါ။ ဒုက္ခော ပနဿ သံသာရဒုက္ခဘာဝတော ဒုက္ခဝတ္ထုတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ယံ သောကသလ္လဝိဟတော ပရိဒေဝမာနော, ကဏ္ဌောဋ္ဌတာလုတလသောသဇမပ္ပသယှံ၊

ဘိယျောဓိမတ္တမဓိဂစ္ဆတိယေဝ ဒုက္ခံ, ဒုက္ခောတိ တေန ဘဂဝါ ပရိဒေဝမာဟာ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၅)၊

ဒုက္ခံ နာမ ကာယပီဠနလက္ခဏံ ကာယိကံ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခံ ပနဿ ဒုက္ခဒုက္ခတ္တာ စေဝ မာနသဒုက္ခာဝဟနတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပီဠေတိ ကာယိကမိဒံ, ဒုက္ခံ ဒုက္ခဉ္စ မာနသံ ဘိယျော၊

ဇနယတိ ယသ္မာ တသ္မာ, ဒုက္ခန္တိ ဝိသေသတော ဝုတ္တ’’န္တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၆-၁၉၇၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၆)၊

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆၄။)

ဒေါမနဿံ နာမ စိတ္တပီဠနလက္ခဏံ မာနသံ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခံ ပနဿ ဒုက္ခဒုက္ခတ္တာ စေဝ ကာယိကဒုက္ခာဝဟနတော စ။ စေတောဒုက္ခသမပ္ပိတာ ဟိ ကေသေ ပကိရိယ ကန္ဒန္တိ, ဥရာနိ ပတိပိသေန္တိ, အာဝဋ္ဋန္တိ, ဝိဝဋ္ဋန္တိ, ဆိန္နပပါတံ ပပတန္တိ, သတ္ထံ အာဟရန္တိ, ဝိသံ ခါဒန္တိ, ရဇ္ဇုယာ ဥဗ္ဗန္ဓန္တိ, အဂ္ဂိံ ပဝိသန္တိ, နာနပ္ပကာရံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပီဠေတိ ယတော စိတ္တံ, ကာယဿ စ ပီဠနံ သမာဝဟတိ၊

ဒုက္ခန္တိ ဒေါမနဿမ္ပိ, ဒေါမနဿံ တတော အဟူ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၆-၁၉၇၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၇)၊

ဥပါယာသော နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ အဓိမတ္တစေတောဒုက္ခပ္ပဘာဝိတော ဒေါသောယေဝ။ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နော ဧကော ဓမ္မောတိ ဧကေ။ ဒုက္ခော ပနဿ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော စိတ္တံ ပရိဒဟနတော ကာယဿ ဝိဟနနတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘စိတ္တဿ စ ပရိဒဟနာ, ကာယဿ ဝိဟနနတော စ အဓိမတ္တံ၊

ယံ ဒုက္ခမုပါယာသော, ဇနေတိ ဒုက္ခော တတော ဝုတ္တော’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၈၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၈)၊

ဧတ္ထ စ မန္ဒဂ္ဂိနာ အန္တောဘာဇနေ ပါကော ဝိယ သောကော, တိက္ခဂ္ဂိနာ ပစ္စမာနဿ ဘာဇနတော ဗဟိ နိက္ခမနံ ဝိယ ပရိဒေဝေါ, ဗဟိ နိက္ခန္တာဝသေသဿ နိက္ခမိတုမ္ပိ အပ္ပဟောန္တဿ အန္တောဘာဇနေယေဝ ယာဝ ပရိက္ခယာ ပါကော ဝိယ ဥပါယာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

နေရယိကံ ဒုက္ခန္တိ နိရယေ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိကံ ဒုက္ခံ အနွေတိ, တံ ဒေဝဒူတသုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗံ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဇာယေထ နော စေ နရကေသု သတ္တော, တတ္ထဂ္ဂိဒါဟာဒိကမပ္ပသယှံ၊

လဘေထ ဒုက္ခံ နု ကုဟိံ ပတိဋ္ဌံ, ဣစ္စာဟ ဒုက္ခာတိ မုနီဓ ဇာတိ’’န္တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၁)၊

တိရစ္ဆာနယောနိကံ ဒုက္ခန္တိ တိရစ္ဆာနေသု ကသာပတောဒတာဠနဝိဇ္ဈနာဒိကံ အနေကဝိဓံ ဒုက္ခံ အနွေတိ, တံ ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တတော ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆၅။)

‘‘ဒုက္ခံ တိရစ္ဆေသု ကသာပတောဒဒဏ္ဍာဘိဃာတာဒိဘဝံ အနေကံ၊

ယံ တံ ကထံ တတ္ထ ဘဝေယျ ဇာတိံ, ဝိနာ တဟိံ ဇာတိ တတောပိ ဒုက္ခာ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၁)၊

ပေတ္တိဝိသယိကံ ဒုက္ခန္တိ ပေတေသု ပန ခုပ္ပိပါသ ဝါတာတပါဒိနိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခဉ္စ လောကန္တရေ တိဗ္ဗန္ဓကာရေ အသယှသီတာဒိဒုက္ခဉ္စ အနွေတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပေတေသု ဒုက္ခံ ပန ခုပ္ပိပါသာဝါတာတပါဒိပ္ပဘဝံ ဝိစိတ္တံ၊

ယသ္မာ အဇာတဿ န တတ္ထ အတ္ထိ, တသ္မာပိ ဒုက္ခံ မုနိ ဇာတိမာဟ။

‘‘တိဗ္ဗန္ဓကာရေ စ အသယှသီတေ, လောကန္တရေ ယံ အသုရေသု ဒုက္ခံ၊

န တံ ဘဝေ တတ္ထ န စဿ ဇာတိ, ယတော အယံ ဇာတိ တတောပိ ဒုက္ခာ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၁)၊

မာနုသိကံ ဒုက္ခန္တိ မနုဿေသု ဝဓဗန္ဓနာဒိကံ ဒုက္ခံ။ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ ‘‘အယဉှိ သတ္တော မာတုကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တမာနော န ဥပ္ပလပဒုမပုဏ္ဍရိကာဒီသု နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယံ ဇာတိဒုက္ခံ ဝုတ္တံ, ဣဒံ တာဝ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကံ ဒုက္ခံ အနွေတိ။ ဂဗ္ဘေ ဌိတိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ ယံ ပန ‘‘သော မာတု သဟသာ ဥပက္ခလနဂမနနိသီဒနာ’’တိအာဒိနာ နယေန ယံ တိဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဝုတ္တံ, ဣဒံ ဂဗ္ဘေ ဌိတိမူလကံ ဒုက္ခံ အနွေတိ။ ဂဗ္ဘာ ဝုဋ္ဌာနမူလကံ ဒုက္ခန္တိ ‘‘ယံ ပနဿ မူဠှဂဗ္ဘာယ မာတုယာ မိတ္တာမစ္စသုဟဇ္ဇာဒီဟိပိ အဒဿနာရဟေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိနာ နယေန ယံ ဒုက္ခံ ဝုတ္တံ, ဣဒံ မာတုကုစ္ဆိတော ဗဟိ နိက္ခန္တမူလကံ ဒုက္ခံ အနွေတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ယဉ္စာပိ ဂူထနရကေ ဝိယ မာတုဂဗ္ဘေ,

သတ္တော ဝသံ စိရမတော ဗဟိ နိက္ခမနဉ္စ၊

ပပ္ပေါတိ ဒုက္ခမတိဃောရမိဒမ္ပိ နတ္ထိ,

ဇာတိံ ဝိနာ ဣတိပိ ဇာတိ အယဉှိ ဒုက္ခာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆၆။)

‘‘ကိံ ဘာသိတေန ဗဟုနာ နနု ယံ ကုဟိဉ္စိ,

အတ္ထီဓ ကိဉ္စိရပိ ဒုက္ခမိဒံ ကဒါစိ၊

နေဝတ္ထိ ဇာတိဝိရဟေ ယဒတော မဟေသိ,

ဒုက္ခာတိ သဗ္ဗပဌမံ ဣမမာဟ ဇာတိ’’န္တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၄၁)၊

ဇာတဿူပနိဗန္ဓကံ ဒုက္ခန္တိ ဇာတဿ ဥပနိဗန္ဓနံ နှာနလေပနခါဒနပိဝနာဒိဇဂ္ဂနဒုက္ခံ အနွေတိ။ ဇာတဿ ပရာဓေယျကံ ဒုက္ခန္တိ ပရဿ အညဿ အာယတ္တံ ဣဿရိယဒုက္ခံ အနွေတိ။ ‘‘သဗ္ဗံ ပရဝသံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အတ္တူပက္ကမံ ဒုက္ခန္တိ ယံ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဝဓေန္တဿ အစေလကဝတာဒိဝသေန အာတာပနပရိတာပနာနုယောဂမနုယုတ္တဿ ကောဓဝသေန အဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဗ္ဗန္ဓန္တဿ စ ဒုက္ခံ ဟောတိ, ဣဒံ အတ္တူပက္ကမံ ဒုက္ခံ အနွေတိ။ ပရူပက္ကမံ ဒုက္ခန္တိ ယံ ပရတော ဝဓဗန္ဓနာဒီနိ အနုဘဝန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣဒံ ပရူပက္ကမံ ဒုက္ခံ အနွေတိ။ ဒုက္ခဒုက္ခန္တိ ကာယိကစေတသိကာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သဘာဝတော စ နာမတော စ ဒုက္ခတ္တာ ဒုက္ခဒုက္ခံ, ဣဒံ ဒုက္ခဒုက္ခံ အနွေတိ။ သင်္ခါရဒုက္ခန္တိ ဥပေက္ခာဝေဒနာ စေဝ အဝသေသာ စ တေဘူမကသင်္ခါရာ ဥဒယဗ္ဗယပီဠိတတ္တာ သင်္ခါရဒုက္ခံ, ဣဒံ သင်္ခါရဒုက္ခံ အနွေတိ။ ဝိပရိဏာမဒုက္ခန္တိ သုခဝေဒနာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခဿ ဟေတုတော ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ, ဣဒံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခံ အနွေတိ။

မာတုမရဏန္တိ မာတုယာ မရဏံ။ ပိတုမရဏန္တိ ပိတုနော မရဏံ။ ဘာတုမရဏန္တိ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘာတူနံ မရဏံ။ ဘဂိနိမရဏန္တိ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘဂိနီနံ မရဏံ။ ပုတ္တမရဏန္တိ ပုတ္တာနံ မရဏံ။ ဓီတုမရဏန္တိ ဓီတူနံ မရဏံ။ ဉာတိဗျသနံ ဒုက္ခန္တိ ဉာတီနံ ဗျသနံ, စောရရောဂဘယာဒီဟိ ဉာတိက္ခယော, ဉာတိဝိနာသောတိ အတ္ထော။ တေန ဉာတိဗျသနေန ဖုဋ္ဌဿ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ အဘိဘူတဿ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ ဉာတိဗျသနံ ဒုက္ခံ, တံ ဉာတိဗျသနံ ဒုက္ခံ အနွေတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဘောဂါနံ ဗျသနံ ဘောဂဗျသနံ, ရာဇစောရာဒိဝသေန ဘောဂက္ခယော, ဘောဂဝိနာသောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေန တံ ဘောဂဗျသနံ ဒုက္ခံ အနွေတိ။ ရောဂဗျသနန္တိ ရောဂေါ ဧဝ ဗျသနံ ရောဂဗျသနံ။ ရောဂေါ ဟိ အာရောဂျံ ဗျသတိ ဝိနာသေတီတိ ဗျသနံ, ဝုတ္တနယေန တံ ရောဂဗျသနံ ဒုက္ခံ အနွေတိ။ သီလဗျသနံ ဒုက္ခန္တိ သီလဿ ဗျသနံ သီလဗျသနံ, ဒုဿီလျဿေတံ နာမံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆၇။)

ဝုတ္တနယေန တံ သီလဗျသနံ ဒုက္ခံ အနွေတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝိနာသယမာနာ ဥပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဗျသနံ ဒိဋ္ဌိဗျသနံ, ဝုတ္တနယေန တံ ဒိဋ္ဌိဗျသနံ ဒုက္ခံ အနွေတိ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ ဒွေ အနိပ္ဖန္နာနိ, ပစ္ဆိမာနိ တီဏိ နိပ္ဖန္နာနိ တိလက္ခဏာဟတာနိ။ ပုရိမာနိ စ တီဏိ နေဝ ကုသလာနိ နာကုသလာနိ။ သီလဒိဋ္ဌိဗျသနဒွယံ အကုသလံ။

ယထာတိ ဩပမ္မေ။ ဘိန္နံ နာဝန္တိ သိထိလဗန္ဓနံ နာဝံ, ဇဇ္ဇရီဘူတံ ဝါ ပဒရုဂ္ဃါဋိမံ ဝါ။ ဒကမေသိန္တိ ဥဒကဒါယိံ ဥဒကပ္ပဝေသနိံ။ တတော တတော ဥဒကံ အနွေတီတိ တတော တတော ဘိန္နဋ္ဌာနတော ဥဒကံ ပဝိသတိ။ ပုရတောပီတိ နာဝါယ ပုရိမဘာဂတောပိ။ ပစ္ဆတောပီတိ တဿာ ပစ္ဆိမဘာဂတောပိ။ ဟေဋ္ဌတောပီတိ အဓောဘာဂတောပိ။ ပဿတောပီတိ ဥဘယပဿတောပိ။ ယံ အန္တရန္တရာ န ဝုတ္တံ, တံ ပါဌာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တသ္မာ ကာယဂတာသတိအာဒိဘာဝနာယ ဇန္တု, သဒါ သတော ဟုတွာ ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒဝသေန ရူပါဒီသု ဝတ္ထုကာမေသု သဗ္ဗပ္ပကာရမ္ပိ ကိလေသကာမံ ပရိဝဇ္ဇေန္တော ကာမာနိ ပရိဝဇ္ဇေယျ။ ဧဝံ တေ ကာမေ ပဟာယ တပ္ပဟာနကရမဂ္ဂေနေဝ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ တရေယျ တရိတုံ သက္ကုဏေယျ။ တတော ယထာ ပုရိသော ဂရုကံ နာဝံ ဥဒကံ သိဉ္စိတွာ လဟုကာယ နာဝါယ အပ္ပကသိရေနေဝ ပါရဂူ ဘဝေယျ ပါရံ ဂစ္ဆေယျ, ဧဝမေဝံ အတ္တဘာဝနာဝံ ကိလေသူဒကဂရုကံ သိဉ္စိတွာ လဟုကေန အတ္တဘာဝေန ပါရဂူ ဘဝေယျ။ သဗ္ဗဓမ္မပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတော ဘဝေယျ, အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဂစ္ဆေယျ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနေနာတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ ဇာတိအာဒိကံ ဒုက္ခံ ဧတံ ပုဂ္ဂလံ အနွေတိ, တသ္မာ။ တံကာရဏာ တံဟေတူတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မာ ဝုတ္တပ္ပကာရဒုက္ခံ ဧတံ အနွေတိ, တံဟေတု။ ယသ္မာ အနွေတိ တပ္ပစ္စယာ, ယသ္မာ အနွေတိ တံနိဒါနန္တိ ဧဝံ ပဒယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဟေတူတိအာဒီနိ ကာရဏဝေဝစနာနိ။ ကာရဏဉှိ တေန တဿ ဖလံ ဟိနောတိ ပဝတ္တတီတိ ဟေတု။ တံ တံ ပဋိစ္စ ဖလံ ဧတိ ပဝတ္တတီတိ ပစ္စယော။ ‘‘ဟန္ဒ နံ ဂဏှထာ’’တိ ဒဿေန္တံ ဝိယ အတ္တနော ဖလံ နိဒေတီတိ နိဒါနံ။

‘‘တံကာရဏာတိ အကာရဏနိက္ကာရဏပဋိသေဓော။ တံဟေတူတိ အဟေတုမဟာဘူတဟေတုပဋိသေဓော။ တပ္ပစ္စယာတိ အပ္ပစ္စယေန သဒ္ဓိံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆၈။)

အသာဓာရဏပစ္စယပဋိသေဓော။ တံနိဒါနာတိ အနိဒါနေန သဟ အာဂမာဓိဂမနိဒါနပဋိသေဓော’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဧတံ အာဒီနဝံ သမ္ပဿမာနောတိ ဧတံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဥပဒ္ဒဝံ ဝိပဿနာဉာဏေန သမ္မာ ပဿမာနော ဒက္ခမာနော။

သဒါတိ မူလပဒံ။ ပုန သဒါတိ အတ္ထပဒံ။ သဒါတိ သဗ္ဗဒိဝသေ။ သဗ္ဗဒါတိ သဗ္ဗသ္မိံ ကာလေ။ သဗ္ဗကာလန္တိ ပုဗ္ဗဏှာဒိသဗ္ဗကာလံ။ နိစ္စကာလန္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ။ ဓုဝကာလန္တိ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နကာလံ။ သတတန္တိ နိရန္တရံ။ သမိတန္တိ ဧကီဘူတံ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏန္တိ အညေန အသမ္မိဿံ။ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခန္တိ ပဋိပါဋိယာ ဃဋိတံ ‘‘ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခံ အဝိရာဓိတံ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅) ဝိယ။ ဥဒကူမိကဇာတန္တိ နိဗ္ဗတ္တဥဒကဦမိတရင်္ဂံ ဝိယ။ အဝီစီတိ အဝိရဠံ။ သန္တတီတိ အနုပစ္ဆိန္နံ။ သဟိတန္တိ ဃဋိတံ ဧကီဘူတံ ဝါ ‘‘သဟိတံ မေ, အသဟိတံ တေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၀၂) ဝိယ။ ဖဿိတန္တိ ဖုသိတံ ‘‘နိဝါတေ ဖုသိတဂ္ဂလေ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပုရေဘတ္တံ ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ ဒွေ ပဒါနိ ဒိဝါကာလဝိဘာဂဝသေန။ ပုရိမံ ယာမံ မဇ္ဈိမံ ယာမံ ပစ္ဆိမံ ယာမန္တိ တီဏိ ရတ္တိဝိဘာဂဝသေန။ ကာဠေ ဇုဏှေတိ အဍ္ဎမာသဝသေန။ ဝဿေ…ပေ… ဂိမှေတိ တီဏိ ဥတုဝသေန။ ပုရိမေ ဝယောခန္ဓေ…ပေ… ပစ္ဆိမေ ဝယောခန္ဓေတိ တီဏိ ဝယောဝိဘာဂဝသေန ဝုတ္တာနီတိ ဉာတဗ္ဗံ။

သတောတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သတော။ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဘာဝေန္တော သတော’’တိအာဒီနိ ‘‘ဧဝံ သမုစ္ဆေဒတော ကာမေ ပရိဝဇ္ဇေယျာ’’တိ ပရိယောသာနာနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ အပိ စ သတ္တတ္တာ သတောတိ တီသု ဝတ္ထူသု သတ္တဘာဝေန ဝါ တယော ကိလေသေ ပဋိက္ကမာပေတုံ သတ္တိဘာဝေန ဝါ သတတ္တာ သတော။ သန္တတ္တာတိ ကိလေသောပက္ကိလေသေ ပလာပေတွာ ဌာနေန စ အာရမ္မဏေန စ ပမောစေတွာ သန္တတ္တာ သတော။ သမိတတ္တာတိ ဣဋ္ဌဖလဒါယကပုညေန စ အနိဋ္ဌဖလဒါယကပါပေန စ သမိတတ္တာ သတော။ သန္တဓမ္မသမန္နာဂတောတိ သပ္ပုရိသဓမ္မေ ဘဇနတော ဗုဒ္ဓါဒိအရိယပုဂ္ဂလေ သေဝနတော သန္တဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ သတော။

ဝတ္ထုကာမေ ပရိဇာနိတွာတိ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ တေဘူမကေ ဝတ္ထုကာမေ တီရဏပရိညာယ ဇာနိတွာ။ ပဟာယာတိ ကိလေသကာမေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၆၉။)

ပဟာနပရိညာယ ပရိစ္စဇိတွာ။ ပဇဟိတွာတိ ဆဍ္ဍေတွာ။ ကိံ ကစဝရံ ဝိယ ပိဋကေနာတိ? န ဟိ, အပိ စ ခေါ တံ ဝိနောဒေတွာ တရိတွာ ဝိဇ္ဈိတွာ နီဟရိတွာ။ ကိံ ဗလိဗဒ္ဒမိဝ ပတောဒေနာတိ? န ဟိ, အထ ခေါ တံ ဗျန္တိံ ကရိတွာ ဝိဂတန္တံ ကရိတွာ။ ယထာဿ အန္တောပိ နာဝသိဿတိ, အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ, တထာ တံ ကရိတွာ။ ကထံ ပန တံ တထာ ကတန္တိ? အနဘာဝံ ဂဟေတွာ အနု အဘာဝံ ဂမေတွာ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ယထာ သမုစ္ဆိန္နာ ဟောတိ, တထာ ကရိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏာဒီသု။

ကာမောဃန္တိအာဒီသု ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါ အဝသီဒနဋ္ဌေန ‘‘ကာမောဃော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဝေါဃောတိ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ စ။ ဒိဋ္ဌောဃောတိ သဿတဒိဋ္ဌာဒိသဟဂတာ ဘဝေ ပတ္ထနာယေဝ, ဒိဋ္ဌောဃော ဘဝေါဃေ ဧဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ အဝိဇ္ဇောဃော စတူသု သစ္စေသု အညာဏံ။ တတ္ထ ကာမဂုဏေ အဿာဒတော မနသိ ကရောတော အနုပ္ပန္နော စ ကာမောဃော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နော စ ကာမောဃော သံဝဍ္ဎတိ။ မဟဂ္ဂတဓမ္မေ အဿာဒတော မနသိ ကရောတော အနုပ္ပန္နော စ ဘဝေါဃော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နော စ သံဝဍ္ဎတိ။ တေဘူမကဓမ္မေသု စတုဝိပလ္လာသပဒဋ္ဌာနဘာဝေန အနုပ္ပန္နော စ အဝိဇ္ဇောဃော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နော စ သံဝဍ္ဎတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တနယပစ္စနီကတော သုက္ကပက္ခော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။

အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခံ ပဋိပန္နော ကာမောဃံ, အနိမိတ္တဝိမောက္ခံ ပဋိပန္နော ဘဝေါဃံ, သုညတဝိမောက္ခံ ပဋိပန္နော အဝိဇ္ဇောဃဉ္စ တရေယျ။ ပဌမမဂ္ဂဝသေန တရေယျ, ဒုတိယမဂ္ဂဝသေန ဥတ္တရေယျ, တတိယမဂ္ဂဝသေန ပတရေယျ, စတုတ္ထမဂ္ဂဝသေန သမတိက္ကမေယျ, ဖလဝသေန ဝီတိဝတ္တေယျာတိ။ အထ ဝါ ‘‘ကာမောဃဝသေန တရေယျ, ဘဝေါဃဝသေန ဥတ္တရေယျ, ဒိဋ္ဌောဃဝသေန ပတရေယျ, အဝိဇ္ဇောဃဝသေန သမတိက္ကမေယျ, သဗ္ဗောဃဝသေန ဝီတိဝတ္တေယျာ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ဂရုကန္တိ န သလ္လဟုကံ။ ဘာရိကန္တိ ဘာရဘဏ္ဍံ ဧတ္ထ ဌပယန္တီတိ ဘာရိကံ။ ဥဒကံ သိတွာတိ ဥဒကံ သိဉ္စိတွာ။ ဩသိဉ္စိတွာတိ အတိရေကံ သိဉ္စိတွာ။ ဆဍ္ဍေတွာတိ ပါတေတွာ။ လဟုကာယာတိ သလ္လဟုကာယ။ ခိပ္ပန္တိ သီဃံ။ လဟုန္တိ တံခဏံ။ အပ္ပကသိရေနေဝါတိ နိဒုက္ခေနေဝ။ ပါရံ ဝုစ္စတိ အမတံ နိဗ္ဗာနန္တိ သက္ကာယဩရတော ပါရဘူတံ ပါရံ။ တဏှာဝါနတော နိက္ခန္တံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇၀။)

နိဗ္ဗာနံ ကထီယတိ။ ယောသောတိ ယော ဧသော။ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိအာဒိ သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာနမေဝ။ ယသ္မာ ဟိ တံ အာဂမ္မ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိပ္ဖန္ဒိတာနိ သမန္တိ ဝူပသမန္တိ, တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စေတံ အာဂမ္မ သဗ္ဗေ ဥပဓယော ပဋိနိဿဋ္ဌာ ဟောန္တိ, သဗ္ဗာ တဏှာ ခီယန္တိ, သဗ္ဗေ ကိလေသရဇ္ဇာ ဝိရဇ္ဇန္တိ, သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ, တဏှက္ခယော, ဝိရာဂေါ, နိရောဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယာ ပနေသာ တဏှာ ဘဝေန ဘဝံ, ဖလေန ဝါ သဒ္ဓိံ ကမ္မံ ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတီတိ ကတွာ ဝါနန္တိ ဝုစ္စတိ, တတော နိက္ခန္တံ ဝါနတောတိ နိဗ္ဗာနံ။ ပါရံ ဂစ္ဆေယျ နိမိတ္တဝသေန ဧကတော ဝုဋ္ဌာနဂေါတြဘုဉာဏေန နိဗ္ဗာနပါရံ ပါပုဏေယျ။ အဓိဂစ္ဆေယျ နိမိတ္တပဝတ္တေဟိ ဥဘတောဝုဋ္ဌာနမဂ္ဂဉာဏေန နိဗ္ဗာနပါရံ ဝိသေသေန ပါပုဏေယျ။ ဖုသေယျ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဖလစိတ္တဝသေန နိဗ္ဗာနပါရံ ဖုသေယျ။ သစ္ဆိကရေယျ ဂုဏဝသေန ဖုသိတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန နိဗ္ဗာနပါရံ ပစ္စက္ခံ ကရေယျ။ အထ ဝါ ‘‘ပဌမမဂ္ဂေန ပါရံ ဂစ္ဆေယျ, ဒုတိယေန အဓိဂစ္ဆေယျ, တတိယေန ဖုသေယျ, စတုတ္ထေန သစ္ဆိ ကရေယျာ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ယောပိ ပါရံ ဂန္တုကာမောတိ ယော ကောစိ ဝိပဿနာဉာဏေ ဌိတော ပုဂ္ဂလော နိဗ္ဗာနပါရံ ဂန္တုကာမော, သောပိ အဝဿံ တတ္ထ ဂမိဿတီတိ ပါရဂူ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဩတိဏ္ဏောမှိ ဇာတိယာ ဇရာယ မရဏေန သောကေဟိ ပရိဒေဝေဟိ ဒုက္ခေဟိ ဒေါမနဿေဟိ ဥပါယာသေဟီ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဇ္ဈာသယဝသေန ဝိပဿနာယောဂေန စ, သောပိ ပါရဂူ နာမ။ ယောပိ ပါရံ ဂစ္ဆတီတိ ယောပိ မဂ္ဂသမင်္ဂီ နိဗ္ဗာနပါရံ ဂစ္ဆတိ, သောပိ ပါရဂူ နာမ။ ယောပိ ပါရံ ဂတောတိ ယောပိ မဂ္ဂေန ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဖလေ ဌိတော နိဗ္ဗာနပါရင်္ဂတော, သောပိ ပါရဂူ နာမ။

တံ ဇိနဝစနေန ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ဘဂဝတာ – တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒိမာဟ။ အဘိညာပါရဂူတိ အဓိဂတေန ဉာဏေန ဉာတပရိညာယ နိဗ္ဗာနပါရံ ဂန္တုကာမော ဂစ္ဆတိ, ဂတောတိ ပါရဂူ။ ပရိညာပါရဂူတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ တီရဏပရိညာယ သမတိက္ကမိတွာ ဝုတ္တနယေန ပါရဂူ။ ပဟာနပါရဂူတိ သမုဒယပက္ခိကာနံ ကိလေသာနံ ပဟာနပရိညာယ သမတိက္ကမိတွာ ဝုတ္တနယေန ပါရဂူ။ ယော ဟိ သဗ္ဗဓမ္မံ ပရိဇာနာတိ, သော တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနာတိ ဉာတပရိညာယ တီရဏပရိညာယ ပဟာနပရိညာယာတိ။ တတ္ထ ကတမာ ဉာတပရိညာ? သဗ္ဗဓမ္မံ ဇာနာတိ ‘‘ဣမေ အဇ္ဈတ္တိကာ, ဣမေ ဗာဟိရာ, ဣဒမဿ လက္ခဏံ, ဣမာနိ ရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီ’’တိ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇၁။)

အယံ ဉာတပရိညာ။ ကတမာ တီရဏပရိညာ? ဧဝံ ဉာတံ ကတွာ လဗ္ဘမာနဝသေန သဗ္ဗဓမ္မံ တီရေတိ ‘‘အနိစ္စတော ဒုက္ခတော ရောဂတော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၁၂၂), အယံ တီရဏပရိညာ။ ကတမာ ပဟာနပရိညာ? ဧဝံ တီရယိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဓမ္မေသု ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ, အယံ ပဟာနပရိညာတိ။ ဣမာ ပရိညာယော သန္ဓာယ ‘‘သော အဘိညာပါရဂူ ပရိညာပါရဂူ ပဟာနပါရဂူ’’တိ အာဟ။

ဘာဝနာပါရဂူတိ ဘာဝနာယ ကောဋိံ ပတွာ မဂ္ဂဝသေန နိဗ္ဗာနပါရံ ဂတော။ သစ္ဆိကိရိယာပါရဂူတိ ဖလနိဗ္ဗာနဝသေန သစ္ဆိ ကိရိယာဖလနိဗ္ဗာနပါရံ ဂတော။ သမာပတ္တိပါရဂူတိ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ ပါရံ ပတ္တော။ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာဒိသဗ္ဗဓမ္မာနံ။ သဗ္ဗဒုက္ခာနန္တိ ဇာတိဒုက္ခာဒိသဗ္ဗဒုက္ခာနံ။ သဗ္ဗကိလေသာနန္တိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိသဗ္ဗကိလေသာနံ။ အရိယမဂ္ဂါနန္တိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒိစတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ။ နိရောဓဿာတိ နိဗ္ဗာနဿ။ သဗ္ဗသမာပတ္တီနန္တိ သဗ္ဗာသမ္ပိ အဋ္ဌန္နံ ရူပါရူပသမာပတ္တီနံ။ သောတိ သော အရိယော။ ဝသိပ္ပတ္တောတိ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တော။ အထ ဝါ ကန္တဘာဝံ ဣဿရိယဘာဝံ နိပ္ဖန္နဘာဝံ ပတ္တော။ ပါရမိပ္ပတ္တောတိ ပါရမီတိ အဝသာနံ နိဋ္ဌာနံ, ဥတ္တမဘာဝံ ဝါ တံ ပတ္တော။ ကတ္ထ ပတ္တောတိ အာဟ ‘‘အရိယသ္မိံ သီလသ္မိ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အရိယသ္မိံ သီလသ္မိန္တိ နိဒ္ဒေါသေ သီလသ္မိံ။ အရိယသ္မိံ သမာဓိသ္မိန္တိ နိဒ္ဒေါသေ သမာဓိသ္မိံ။ အရိယာယ ပညာယာတိ နိဒ္ဒေါသာယ ပညာယ။ အရိယာယ ဝိမုတ္တိယာတိ နိဒ္ဒေါသာယ ဖလဝိမုတ္တိယာ။ ပုရိမေန ဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ ဂဟိတာ, ဒုတိယေန ဝါယာမသတိသမာဓယော ဂဟိတာ, တတိယေန ဝိတက္ကသမ္မာဒိဋ္ဌိယော ဂဟိတာ, စတုတ္ထေန တံသမ္ပယုတ္တာ သေသဓမ္မာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အန္တဂတောတိ မဂ္ဂေန သင်္ခါရလောကန္တံ ဂတော။ အန္တပ္ပတ္တောတိ တမေဝ လောကန္တံ ဖလေန ပတ္တော။ ကောဋိဂတောတိ မဂ္ဂေန သင်္ခါရကောဋိံ ဂတော။ ကောဋိပ္ပတ္တောတိ တမေဝ ကောဋိံ ဖလေန ပတ္တော။ ပရိယန္တဂတောတိ မဂ္ဂေန ခန္ဓာယတနာဒိလောကပရိယန္တံ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိဝဋုမံ ကတွာ ဂတော။ ပရိယန္တပ္ပတ္တောတိ တမေဝ လောကံ ဖလေန ပရိယန္တံ ကတွာ ပတ္တော။ ဝေါသာနဂတောတိ မဂ္ဂေန အဝသာနံ ဂတော။ ဝေါသာနပ္ပတ္တောတိ ဖလေန အဝသာနံ ပတ္တော။ တာဏဂတောတိ မဂ္ဂေန တာယနံ ဂတော။ တာဏပ္ပတ္တောတိ ဖလေန တာယနံ ပတ္တော။ လေဏဂတောတိ မဂ္ဂေန နိလီယနံ ဂတော။ လေဏပ္ပတ္တောတိ တံ ဖလေန နိလီယနံ ပတ္တော။ သရဏဂတောတိ မဂ္ဂေန ပတိဋ္ဌံ ဂတော။ သရဏပ္ပတ္တောတိ ဖလေန သရဏံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇၂။)

ပတ္တော။ အဘယဂတောတိ မဂ္ဂေန နိဗ္ဘယံ ဂတော။ အဘယပ္ပတ္တောတိ ဖလေန နိဗ္ဘယံ နိဗ္ဗာနံ ပတ္တော။ အစ္စုတဂတောတိ စုတိဝိရဟိတံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂေန ဂတော။ အစ္စုတပ္ပတ္တောတိ တံ ဖလေန ပတ္တော။ အမတဂတောတိ မရဏရဟိတံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂေန ဂတော။ အမတပ္ပတ္တောတိ တံ ဖလေန ပတ္တော။ နိဗ္ဗာနဂတောတိ တဏှာဝါနတော နိက္ခန္တံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂေန ဂတော။ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တောတိ တမေဝ ဖလေန ပတ္တော။ သော ဝုဋ္ဌဝါသောတိ သော အရဟာ ဒသသု အရိယဝါသေသု ဝသိ ပရိဝသိ ဝုဋ္ဌော ဝုဋ္ဌာတိ စ ဝုဋ္ဌဝါသော။ စိဏ္ဏစရဏောတိ သီလေန သဟ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိဏ္ဏဝသီတိ စိဏ္ဏစရဏော။ ဂတဒ္ဓေါတိ သံသာရဒ္ဓါနံ အတိက္ကန္တော။ ဂတဒိသောတိ သုပိနန္တေနပိ အဂတပုဗ္ဗံ နိဗ္ဗာနဒိသံ ဂတော။ ဂတကောဋိကောတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနကောဋိံ ဂတော ဟုတွာ ဌိတော။ ပါလိတဗြဟ္မစရိယောတိ ရက္ခိတဗြဟ္မစရိယော။ ဥတ္တမဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တောတိ ဥတ္တမံ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပတ္တော။ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပေါတိ အကုပ္ပံ အစလနံ အရဟတ္တဖလံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတော။ သစ္ဆိကတနိရောဓောတိ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကတွာ ဌိတော။

ဒုက္ခံ တဿ ပရိညာတန္တိ တိဝိဓံ ဒုက္ခံ တေန သမတိက္ကမိတွာ ပရိစ္ဆိန္နံ။ အဘိညေယျန္တိ သဘာဝလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန သောဘနေန အာကာရေန ဇာနိတဗ္ဗံ။ အဘိညာတန္တိ အဓိကေန ဉာဏေန ဉာတံ။ ပရိညေယျန္တိ သာမညလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန ကိစ္စသမာပန္နဝသေန စ ဗျာပိတွာ ပရိဇာနိတဗ္ဗံ။ ပရိညာတန္တိ သမန္တတော ဉာတံ။ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗန္တိ ပစ္စက္ခံ ကာတဗ္ဗံ။ ဒုဝိဓာ ဟိ သစ္ဆိကိရိယာ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာ စာတိ။

ဥက္ခိတ္တပလိဃောတိ ဧတ္ထ ပလိဃောတိ ဝဋ္ဋမူလိကာ အဝိဇ္ဇာ။ အယဉှိ ဒုက္ခိပနဋ္ဌေန ‘‘ပလိဃော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေသ တဿာ ဥက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘ဥက္ခိတ္တပလိဃော’’တိ ဝုတ္တော။ သံကိဏ္ဏပရိခေါတိ ပရိခါ ဝုစ္စတိ ပုနဗ္ဘဝဒါယကော ဘဝေသု ဇာယနဝသေန စေဝ သံသရဏဝသေန စ ‘‘ဇာတိသံသာရော’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ ပုနဗ္ဘဝက္ခန္ဓာနံ ပစ္စယော ကမ္မာဘိသင်္ခါရော။ သော ဟိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိကရဏဝသေန ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတတ္တာ ‘‘ပရိခါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေသ တဿာ သံကိဏ္ဏတ္တာ ဝိကိဏ္ဏတ္တာ ‘‘သံကိဏ္ဏပရိခေါ’’တိ ဝုတ္တော။ အဗ္ဗူဠှေသိကောတိ ဧသိကာတိ ဝဋ္ဋမူလိကာ တဏှာ။ အယဉှိ ဂမ္ဘီရာနုဂတဋ္ဌေန ‘‘ဧသိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေသ တဿာ အဗ္ဗူဠှတ္တာ လုဉ္စိတွာ ဆဍ္ဍိတတ္တာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇၃။)

‘‘အဗ္ဗူဠှေသိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ နိရဂ္ဂဠောတိ အဂ္ဂဠံ ဝုစ္စန္တိ ဩရမ္ဘာဂဇနကာနိ ကာမဘဝေ ဥပ္ပတ္တိပစ္စယာနိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ။ ဧတာနိ ဟိ မဟာကဝါဋံ ဝိယ နဂရဒွါရံ စိတ္တံ ပိဒဟိတွာ ဌိတတ္တာ ‘‘အဂ္ဂဠ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေနေသ တေသံ နိရဂ္ဂဠတ္တာ ဘိန္နတ္တာ ‘‘နိရဂ္ဂဠော’’တိ ဝုတ္တော။ အရိယောတိ နိက္ကိလေသော ပရိသုဒ္ဓေါ။ ပန္နဒ္ဓဇောတိ ပါတိတမာနဒ္ဓဇော။ ပန္နဘာရောတိ ခန္ဓဘာရကိလေသဘာရအဘိသင်္ခါရဘာရပဉ္စကာမဂုဏဘာရာ ပန္နာ ဩရောပိတာ အဿာတိ ပန္နဘာရော။ အပိ စ ဣဓ မာနဘာရဿေဝ ဩရောပိတတ္တာ ‘‘ပန္နဘာရော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ဝိသံယုတ္တောတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ စ ဝိသံယုတ္တော။ ဣဓ ပန မာနယောဂေနေဝ ဝိသံယုတ္တတ္တာ ‘‘ဝိသံယုတ္တော’’တိ အဓိပ္ပေတော။

ဧတ္တာဝတာ ထေရေန မဂ္ဂေန ကိလေသေ ခေပေတွာ နိရောဓသယနဝရဂတဿ ခီဏာသဝဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဖလသမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ ဝိဟရဏကာလော ဒဿိတော။ ယထာ ဟိ ဒွေ နဂရာနိ ဧကံ စောရနဂရံ, ဧကံ ခေမနဂရံ။ အထ ဧကဿ မဟာယောဓဿ ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ‘‘ယာဝိမံ စောရနဂရံ တိဋ္ဌတိ, တာဝ ခေမနဂရံ ဘယတော န မုစ္စတိ။ စောရနဂရံ အနဂရံ ကရိဿာမီ’’တိ သန္နာဟံ ကတွာ ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ စောရနဂရံ ဥပသင်္ကမိတွာ နဂရဒွါရေ ဥဿာပိတေ ဧသိကတ္ထမ္ဘေ ခဂ္ဂေန ဆိန္ဒိတွာ သဒ္ဓိံ ဒွါရဗာဟာဟိ ကဝါဋံ ဘိန္ဒိတွာ ပလိဃံ ဥက္ခိပိတွာ ပါကာရံ ဘိန္ဒန္တော ပရိခံ သံကိရိတွာ နဂရသောဘနတ္ထာယ ဥဿာပိတေ ဓဇေ ပါတေတွာ နဂရံ အဂ္ဂိနာ ဈာပေတွာ ခေမနဂရံ ပဝိသိတွာ ဥပရိပါသာဒမာရုယှ ဉာတိဂဏပရိဝုတော သုရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇေယျ။ ဧဝံ စောရနဂရံ ဝိယ သက္ကာယော, ခေမနဂရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ, မဟာယောဓော ဝိယ ယောဂါဝစရော။ တဿေဝံ ဟောတိ ‘‘ယာဝ သက္ကာယဝဋ္ဋံ ဝဋ္ဋတိ, တာဝ ဒွတ္တိံသကမ္မကာရဏေဟိ အဋ္ဌနဝုတိရောဂေဟိ ပဉ္စဝီသတိမဟဗ္ဘယေဟိ စ ပရိမုစ္စနံ နတ္ထီ’’တိ။ သော မဟာယောဓော ဝိယ သန္နာဟံ သီလသန္နာဟံ ကတွာ ပညာတိဏှခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ခဂ္ဂေန ဧသိကတ္ထမ္ဘေ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂေန တဏှေသိကံ ဆိန္ဒိတွာ, သော ယောဓော သဒွါရဗာဟကံ နဂရကဝါဋံ ဝိယ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနဂ္ဂဠံ ဥဂ္ဃေါဋေတွာ, သော ယောဓော ပလိဃံ ဝိယ အဝိဇ္ဇာပလိဃံ ဥက္ခိပိတွာ, သော ယောဓော ပါကာရံ ဘိန္ဒန္တော ပရိခံ ဝိယ ကမ္မာဘိသင်္ခါရပါကာရံ ဘိန္ဒန္တော ဇာတိသံသာရပရိခံ သံကိရိတွာ, သော ယောဓော နဂရသောဘနတ္ထာယ ဥဿာပိတေ ဓဇေ ဝိယ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇၄။)

မာနဒ္ဓဇေ ပါတေတွာ သက္ကာယနဂရံ ဈာပေတွာ, သော ယောဓော ခေမနဂရံ ပဝိသိတွာ ဥပရိပါသာဒေ သုရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တော ဝိယ နိဗ္ဗာနနဂရံ ပဝိသိတွာ အမတနိရောဓာရမ္မဏံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ အနုဘဝမာနော ကာလံ ဝီတိနာမေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ (အ။ နိ။ ၅။၇၁) –

‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဥက္ခိတ္တပလိဃော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော အဝိဇ္ဇာ ပဟီနာ ဟောတိ ဥစ္ဆိန္နမူလာ တာလာဝတ္ထုကတာ အနဘာဝံကတာ အာယတိံ အနုပ္ပါဒဓမ္မာ။ ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဥက္ခိတ္တပလိဃော ဟောတိ။

‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သံကိဏ္ဏပရိခေါ ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ပေါနောဘဝိကော ဇာတိသံသာရော ပဟီနော ဟောတိ…ပေ… ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သံကိဏ္ဏပရိခေါ ဟောတိ။

‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အဗ္ဗူဠှေသိကော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော တဏှာ ပဟီနာ ဟောတိ…ပေ… ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အဗ္ဗူဠှေသိကော ဟောတိ။

‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု နိရဂ္ဂဠော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ ပဟီနာနိ ဟောန္တိ…ပေ… ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု နိရဂ္ဂဠော ဟောတိ။

‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အရိယော ပန္နဒ္ဓဇော ပန္နဘာရော ဝိသံယုတ္တော ဟောတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော အသ္မိမာနော ပဟီနော ဟောတိ ဥစ္ဆိန္နမူလော တာလာဝတ္ထုကတော အနဘာဝံကတော အာယတိံ အနုပ္ပါဒဓမ္မော။ ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အရိယော ပန္နဒ္ဓဇော ပန္နဘာရော ဝိသံယုတ္တော ဟောတိ (အ။ နိ။ ၅။၇၁)။

‘‘ဧဝံ ဝိမုတ္တစိတ္တံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုံ သဣန္ဒာ ဒေဝါ သဗြဟ္မကာ သပဇာပတိကာ အနွေသံ နာဓိဂစ္ဆန္တိ ‘ဣဒံနိဿိတံ တထာဂတဿ ဝိညာဏ’’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၆)။

ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနောတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပဉ္စင်္ဂါနိ ဝိဝိဓေဟိ ဥပါယေဟိ ပဇဟိတွာ ဌိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇၅။)

‘‘ကထဉ္စာဝုသော, ဘိက္ခု ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ? ဣဓာဝုသော, ဘိက္ခုနော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီနော ဟောတိ, ဗျာပါဒေါ ပဟီနော ဟောတိ, ထိနမိဒ္ဓံ ပဟီနံ ဟောတိ, ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီနံ ဟောတိ, ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီနာ ဟောတိ။ ဧဝံ ခေါ, အာဝုသော, ဘိက္ခု ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈, ၃၆၀)။

ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတောတိ ဆန္နံ အင်္ဂါနံ ပူရေတွာ ဆသု ဒွါရေသု ရူပါဒိအာရမ္မဏေ ပဋိဃာနုနယံ ဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခာဝသေန သတော သမ္ပဇာနော ဟုတွာ ဝိဟရဏဝသေန ဆဠင်္ဂါနိ ပူရေတွာ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဌိတတ္တာ ‘‘ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတော’’တိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကထဉ္စာဝုသော, ဘိက္ခု ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတော ဟောတိ? ဣဓာဝုသော, ဘိက္ခု စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတိ န ဒုမ္မနော, ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ သောတေန သဒ္ဒံ သုတွာ…ပေ… ဃာနေန ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ, ဇိဝှါယ ရသံ သာယိတွာ, ကာယေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဖုသိတွာ, မနသာ ဓမ္မံ ဝိညာယ နေဝ သုမနော ဟောတိ န ဒုမ္မနော, ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဧဝံ ခေါ, အာဝုသော, ဘိက္ခု ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈, ၃၆၀)။

ဧကာရက္ခောတိ သတိအာရက္ခေန ဧကော ဥတ္တမော အာရက္ခော အဿာတိ ဧကာရက္ခော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကထဉ္စာဝုသော, ဘိက္ခု ဧကာရက္ခော ဟောတိ? ဣဓာဝုသော, ဘိက္ခု သတာရက္ခေန စေတသာ သမန္နာဂတော ဝိဟရတိ။ ဧဝံ ခေါ, အာဝုသော, ဘိက္ခု ဧကာရက္ခော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈, ၃၆၀)။

စတုရာပဿေနောတိ ပညာယ ပဋိသေဝနပရိဝဇ္ဇနဝိနောဒနပဇဟနာနံ ဝသေန စတုန္နံ အပဿယာနံ ဣတော စိတော စ အပရိဝတ္တမာနာနံ ဝသေန စတုရာပဿေနော, တေသံ ပါပုဏိတွာ ဌိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကထဉ္စာဝုသော, ဘိက္ခု စတုရာပဿေနော ဟောတိ? ဣဓာဝုသော, ဘိက္ခု သင်္ခါယေကံ ပဋိသေဝတိ, သင်္ခါယေကံ ပရိဝဇ္ဇေတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇၆။)

သင်္ခါယေကံ ဝိနောဒေတိ, သင်္ခါယေကံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၈, ၃၆၀) နယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ပဏုန္နပစ္စေကသစ္စောတိ ‘‘ဣဒမေဝ ဒဿနံ သစ္စံ, ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ဧဝံ ပါဋိဧက္ကံ ဂဟိတတ္တာ ပစ္စေကသင်္ခါတာနိ ဒိဋ္ဌိသစ္စာနိ ပဏုန္နာနိ နိဟဋာနိ ပဟီနာနိ အဿာတိ ပဏုန္နပစ္စေကသစ္စော။

သမဝယသဋ္ဌေသနောတိ ဧတ္ထ အဝယာတိ အနူနာ။ သဋ္ဌာတိ ဝိဿဋ္ဌာ။ သမ္မာ အဝယာ သဋ္ဌာ ဧသနာ အဿာတိ သမဝယသဋ္ဌေသနော။ သမ္မာ ဝိဿဋ္ဌသဗ္ဗဧသနောတိ အတ္ထော။ ကေဝလီတိ ပရိပုဏ္ဏော။ ဝုသိတဝါတိ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော, ဂရုသံဝါသေ အရိယမဂ္ဂေပိ ဒသသု အရိယဝါသေသုပိ ဝုသိတဝန္တော။ ဥတ္တမပုရိသောတိ ခီဏကိလေသတ္တာ ဝိသေသပုရိသော အာဇညပုရိသော။ ပရမပုရိသောတိ ဥတ္တမပုရိသော, ပရမံ ဝါ ပဋိလာဘံ ပတ္တတ္တာ ဥတ္တမံ ပတ္တဗ္ဗံ အရဟတ္တပဋိလာဘံ ပတ္တော အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘူတော ဥတ္တမပုရိသော, တေနေဝတ္ထေန ပရမပုရိသော။ အနုတ္တရံ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုံ အမတံ ပဋိလာဘံ ပတ္တတ္တာ ပရမပတ္တိပ္ပတ္တော။ အထ ဝါ ‘‘ဃရာဝါသေ အာဒီနဝံ သဉ္ဇာနိတွာ သာသနပဝိသနဝသေန ဥတ္တမပုရိသော။ အတ္တဘာဝေ အာဒီနဝံ သဉ္ဇာနိတွာ ဝိပဿနာပဝိသနဝသေန ပရမပုရိသော။ ကိလေသေ အာဒီနဝံ သဉ္ဇာနိတွာ အရိယဘူမန္တရံ ပဝိဋ္ဌော ပရမပတ္တိပ္ပတ္တောတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

နေဝါစိနတီတိ ကုသလာကုသလာနံ ပဟီနတ္တာ တေသံ ဝိပါကံ န ဝဍ္ဎေတိ။ နာပစိနတီတိ ဖလေ ဌိတတ္တာ န ဝိဒ္ဓံသေတိ။ အပစိနိတွာ ဌိတောတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနေ ဌိတတ္တာ ကိလေသေ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ဌိတော။ ဣတော ပရံ တီဟိပိ ပဒေဟိ မဂ္ဂဖလဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နေဝ ပဇဟတီတိ ပဟာတဗ္ဗာဘာဝေန ကိလေသေ န ပဇဟတိ။ န ဥပါဒိယတီတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီဟိ ဂဟေတဗ္ဗာဘာဝတော တေဟိ န ဂဏှာတိ။ ပဇဟိတွာ ဌိတောတိ စဇိတွာ ဌိတော။ နေဝ သံသိဗ္ဗတီတိ တဏှာဝသေန နေဝ သံသိဗ္ဗတိ။ န ဥဿိနေတီတိ မာနဝသေန န ဥက္ကံသတိ။ ဝိသိနိတွာ ဌိတောတိ တဏှာသံသီဝနံ အကတွာ ဌိတောတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ နေဝ ဝိဓူပေတီတိ ကိလေသဂ္ဂိံ န နိဗ္ဗာပေတိ။ န သန္ဓူပေတီတိ ကိလေသဂ္ဂိံ န ဇာလာပေတိ။ ဝိဓူပေတွာ ဌိတောတိ တံ နိဗ္ဗာပေတွာ ဌိတော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇၇။)

အသေက္ခေန သီလက္ခန္ဓေနာတိ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝေန အသေက္ခေန ဝါစာကမ္မန္တာဇီဝသီလက္ခန္ဓေန သီလရာသိနာ သမန္နာဂတတ္တာ ဌိတော, အပရိဟီနဘာဝေန ဌိတော။ သမာဓိက္ခန္ဓေနာတိ ဝါယာမသတီဟိ သမ္ပယုတ္တေန သမာဓိနာ။ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓေနာတိ ဖလဝိမုတ္တိသမ္ပယုတ္တက္ခန္ဓေန။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓေနာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန။ သစ္စံ သမ္ပဋိပါဒိယိတွာတိ စတုအရိယသစ္စံ သဘာဝဝသေန သကသန္တာနေ သမ္ပာဒိယိတွာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတော။ ဧဇံ သမတိက္ကမိတွာတိ ကမ္ပနတဏှံ အတိက္ကမိတွာ။ ကိလေသဂ္ဂိန္တိ ရာဂါဒိကိလေသဂ္ဂိံ။ ပရိယာဒိယိတွာတိ ခေပေတွာ နိဗ္ဗာပေတွာ။ အပရိဂမနတာယာတိ သံသာရေ အဂမနဘာဝေန ပုနာဂမနာဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ကဋံ သမာဒါယာတိ ဇယဂ္ဂါဟံ ဂဟေတွာ။ မုတ္တိပဋိသေဝနတာယာတိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ မုစ္စိတွာ ရူပါဒိအာရမ္မဏသေဝနဝသေန။ အထ ဝါ သဗ္ဗကိလေသေဟိ မုတ္တဖလသမာပတ္တိသေဝနဝသေန။ မေတ္တာယ ပါရိသုဒ္ဓိယာတိ ဥပက္ကိလေသမုတ္တာယ ပရိသုဒ္ဓဘာဝေ ဌိတာယ မေတ္တာယ ဌိတော။ ကရုဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

အစ္စန္တပါရိသုဒ္ဓိယာတိ အတိက္ကန္တပရိသုဒ္ဓဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓိယာ အန္တံ ပါပုဏိတွာ ဌိတော။ အတမ္မယတာယာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနာ ‘‘တမ္မယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေသံ အဘာဝေါ အတမ္မယတာ, တာယ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနဝိရဟိတတာယ ဌိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သော တာဒိသော လောကဝိဒူ သုမေဓော, သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အတမ္မယော မုနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၀)။ ဧတ္ထာပိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝိရဟိတောတိ အတ္ထော။ ဝိမုတ္တတ္တာတိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ မုတ္တဘာဝေန။ သန္တုဿိတတ္တာတိ ယထာလာဘယထာဗလယထာသာရုပ္ပသန္တောသဝသေန သန္တုဋ္ဌဘာဝေန ဌိတော။

ခန္ဓပရိယန္တေတိ ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓာနံ တီဟိ ပရိညဂ္ဂီဟိ ဈာပေတွာ အန္တေ အဝသာနေ ဌိတော, နတ္ထိ ဧတဿ အန္တောတိ ဝါ ပရိယန္တံ, တသ္မိံ ပရိယန္တေ။ ဓာတုပရိယန္တာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဓာတုပရိယန္တေတိ အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ ပရိယန္တေ။ အာယတနပရိယန္တေတိ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ။ ဂတိပရိယန္တေတိ နိရယာဒိပဉ္စန္နံ ဂတီနံ။ ဥပပတ္တိပရိယန္တေတိ သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု နိဗ္ဗတ္တိယာ။ ပဋိသန္ဓိပရိယန္တေတိ ကာမရူပါရူပဘဝေသု

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇၈။)

ပဋိသန္ဓိယာ။ ဘဝပရိယန္တေတိ ဧကဝေါကာရစတုပဉ္စသညာအသညာနေဝသညာနာသညာကာမရူပအရူပဘဝါနံ။ သံသာရပရိယန္တေတိ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနံ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နပဝတ္တိယာ။ ဝဋ္ဋပရိယန္တေတိ ကမ္မဝိပါကကိလေသဝဋ္ဋာနံ ပရိယန္တေ။ အန္တိမေ ဘဝေတိ အဝသာနေ ဥပပတ္တိဘဝေ။ အန္တိမေ သမုဿယေ ဌိတောတိ အဝသာနေ သမုဿယေ သရီရေ ဌိတော။ အန္တိမဒေဟဓရောတိ အန္တိမံ အဝသာနဒေဟံ သရီရံ ဓာရေတီတိ အန္တိမဒေဟဓရော။ အရဟာတိ အာရကတ္တာ အရီနံ, အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ အရဟာ။

တဿာယံ ပစ္ဆိမကောတိ တဿ ခီဏာသဝဿ အယံ သမုဿယော အတ္တဘာဝေါ အဝသာနော။ စရိမောတိ အပ္ပေါ မန္ဒော စရိမော အာလောပေါ, စရိမံ ကဗဠံ ဝိယ။ ပုန ပဋိသန္ဓိယာ နတ္ထိဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဇာတိမရဏသံသာရော, နတ္ထိ တဿ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ အာဟ။ ဇနနံ ဇာတိ, မရန္တိ တေနာတိ မရဏံ, ခန္ဓာဒီနံ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နာ သံသာရပဝတ္တိ စ တဿ ခီဏာသဝဿ ပုန နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဂါထံ နိဂမေန္တော အာဟ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘တသ္မာ ဇန္တု…ပေ… နာဝံ သိတွာဝ ပါရဂူ’’တိ။

ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ယံ အန္တရန္တရာ န ဝုတ္တံ, တံ ပါဌာနုသာရေန ဂဟေတဗ္ဗံ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

ကာမသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဂုဟဋ္ဌကသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇။ ဒုတိယေ – သတ္တောတိ လဂ္ဂေါ။ ဂုဟာယန္တိ ကာယေ။ ကာယော ဟိ ရာဂါဒီနံ ဝါဠာနံ ဝသနောကာသတော ‘‘ဂုဟာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဗဟုနာဘိဆန္နောတိ ဗဟုနာ ရာဂါဒိကိလေသဇာတေန အဘိစ္ဆန္နော။ ဧတေန အဇ္ဈတ္တဗန္ဓနံ ဝုတ္တံ။ တိဋ္ဌန္တိ ရာဂါဒိဝသေန တိဋ္ဌန္တော။ မောဟနသ္မိံ ပဂါဠှောတိ မောဟနံ ဝုစ္စတိ ကာမဂုဏော။ ဧတ္ထ ဟိ ဒေဝမနုဿာ မုယှန္တိ တေသု အဇ္ဈောဂါဠှာ ဟုတွာ၊ ဧတေန ဗာဟိရဗန္ဓနံ ဝုတ္တံ။ ဒူရေ ဝိဝေကာ ဟိ တထာဝိဓော သောတိ သော တထာရူပေါ နရော တိဝိဓာပိ ကာယဝိဝေကာဒိဝိဝေကာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၇၉။)

ဒူရေ, အနာသန္နေ။ ကိံကာရဏာ? ကာမာ ဟိ လောကေ န ဟိ သုပ္ပဟာယာတိ ယသ္မာ လောကေ ကာမာ သုပ္ပဟာယာ န ဟောန္တိ, တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သတ္တောတိ ဟိ ခေါ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သတ္တော, နရော, မာနဝေါ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကထိတောယေဝ။ ဂုဟာ တာဝ ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဂုဟာ တာဝ ကထေတဗ္ဗာ။ ကာယောတိ ဝါတိအာဒီသု အယံ တာဝ ပဒယောဇနာ – ကာယော ဣတိ ဝါ ဂုဟာ ဣတိ ဝါ…ပေ… ကုမ္ဘော ဣတိ ဝါတိ။ တတ္ထ ကာယောတိ ‘‘ကုစ္ဆိတာနံ အာယောတိ ကာယော’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ သတိပဋ္ဌာနကထာယံ ဝုတ္တောယေဝ။ ရာဂါဒိဝါဠာနံ ဝသနောကာသဋ္ဌေန ဂုဟာ, ‘‘ပဋိစ္ဆာဒနဋ္ဌေနာ’’တိပိ ဧကေ။ ‘‘ဒူရင်္ဂမံ ဧကစရံ, အသရီရံ ဂုဟာသယ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၃၇) ဝိယ။ ရာဂါဒီဟိ ဈာပနဋ္ဌေန ဒေဟော ‘‘တေ ဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂ ထောကံ ဝိသဒိသံ) ဝိယ။ ပမတ္တကရဏဋ္ဌေန သန္ဒေဟော ‘‘ဘိဇ္ဇတိ ပူတိသန္ဒေဟော, မရဏန္တဉှိ ဇီဝိတ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၄၈) ဝိယ။ သံသာရေ သဉ္စရဏဋ္ဌေန နာဝါ ‘‘သိဉ္စ ဘိက္ခု ဣမံ နာဝံ, သိတ္တာ တေ လဟုမေဿတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၃၆၉) ဝိယ။ ဣရိယာပထဿ အတ္ထိဘာဝဋ္ဌေန ရထော ‘‘ရထော သီလပရိက္ခာရော, ဈာနက္ခော စက္ကဝီရိယော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄) ဝိယ။ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ဓဇော ‘‘ဓဇော ရထဿ ပညာဏ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၈၄၁) ဝိယ။

ကိမိကုလာနံ အာဝါသဘာဝေန ဝမ္မိကော ‘‘ဝမ္မိကောတိ ခေါ, ဘိက္ခု, ဣမဿေတံ စာတုမဟာဘူတိကဿ ကာယဿ အဓိဝစန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၅၁) ဝိယ။ ယထေဝ ဟိ ဗာဟိရကော ဝမ္မိကော, ဝမတိ ဝန္တကော ဝန္တုဿယော ဝန္တသိနေဟသမ္ဗဒ္ဓေါတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ‘‘ဝမ္မိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော ဟိ အဟိနကုလဥန္ဒူရဃရဂေါဠိကာဒယော နာနပ္ပကာရေ ပါဏကေ ဝမတီတိ ဝမ္မိကော။ ဥပစိကာဟိ ဝန္တကောတိ ဝမ္မိကော။ ဥပစိကာဟိ ဝမိတွာ မုခတုဏ္ဍကေဟိ ဥက္ခိတ္တပံသုစုဏ္ဏေန ကဋိပ္ပမာဏေနပိ ပေါရိသပ္ပမာဏေနပိ ဥဿိတောတိ ဝမ္မိကော။ ဥပစိကာဟိ ဝန္တခေဠသိနေဟေန အာဗဒ္ဓတာယ သတ္တသတ္တာဟံ ဒေဝေ ဝဿန္တေပိ န ဝိပ္ပကိရီယတိ, နိဒါဃေပိ တတော ပံသုမုဋ္ဌိံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၀။)

ဂဟေတွာ တသ္မိံ မုဋ္ဌိနာ ပီဠိယမာနေ သိနေဟော နိက္ခမတိ, ဧဝံ ဝန္တသိနေဟေန သမ္ဗဒ္ဓေါတိ ဝမ္မိကော။ ဧဝမယံ ကာယောပိ ‘‘အက္ခိမှာ အဂ္ဂိဂူထကော’’တိအာဒိနာ နယေန နာနပ္ပကာရံ အသုစိကလိမလံ ဝမတီတိ ဝမ္မိကော။ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝါ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ နိကန္တိပရိယာဒါနေန အတ္တဘာဝံ ဆဍ္ဍေတွာ ဂတာတိ အရိယေဟိ ဝန္တကောတိပိ ဝမ္မိကော။ ယေဟိ စာယံ တီဟိ အဋ္ဌိသတေဟိ ဥဿိတော နဟာရုသမ္ဗဒ္ဓေါ မံသာဝလေပနော အလ္လစမ္မပရိယောနဒ္ဓေါ ဆဝိရဉ္ဇိတော သတ္တေ ဝဉ္စေတိ, တံ သဗ္ဗံ အရိယေဟိ ဝန္တမေဝါတိ ဝန္တုဿယောတိပိ ဝမ္မိကော။ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ, စိတ္တမဿ ဝိဓာဝတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၅၅-၅၇) ဧဝံ တဏှာယ ဇနိတတ္တာ အရိယေဟိ ဝန္တေနေဝ တဏှာသိနေဟေန သမ္ဗဒ္ဓေါ အယန္တိ ဝန္တသိနေဟေန သမ္ဗဒ္ဓေါတိပိ ဝမ္မိကော။ ယထာ စ ဝမ္မိကဿ အန္တော နာနပ္ပကာရာ ပါဏကာ တတ္ထေဝ ဇာယန္တိ, ဥစ္စာရပဿာဝံ ကရောန္တိ, ဂိလာနာ သယန္တိ, မတာ နိပတန္တိ။ ဣတိ သော တေသံ သူတိဃရံ ဝစ္စကုဋိ ဂိလာနသာလာ သုသာနဉ္စ ဟောတိ။ ဧဝံ ခတ္တိယမဟာသာလာဒီနမ္ပိ ကာယော ‘‘အယံ ဂေါပိတရက္ခိတော မဏ္ဍိတပသာဒိတော မဟာနုဘာဝါနံ ကာယော’’တိ အစိန္တေတွာ ဆဝိနိဿိတာ ပါဏာ စမ္မနိဿိတာ ပါဏာ မံသနိဿိတာ ပါဏာ နဟာရုနိဿိတာ ပါဏာ အဋ္ဌိနိဿိတာ ပါဏာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇနိဿိတာ ပါဏာတိ ဧဝံ ကုလဂဏနာယ အသီတိမတ္တာနိ ကိမိကုလသဟဿာနိ အန္တောကာယသ္မိံယေဝ ဇာယန္တိ, ဥစ္စာရပဿာဝံ ကရောန္တိ, ဂေလညေန အာတုရိတာနိ သယန္တိ, မတာမတာ နိပတန္တိ။ ဣတိ အယမ္ပိ တေသံ ပါဏာနံ သူတိဃရံ ဝစ္စကုဋိ ဂိလာနသာလာ သုသာနဉ္စ ဟောတီတိ ‘‘ဝမ္မိကော’’တိ သင်္ခံ ဂတော။

မနာပါမနာပပတနဋ္ဌေန နဂရံ ‘‘သက္ကာယနဂရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ရောဂါဒီနံ နီဠဘာဝေန ကုလာဝကဘာဝေန နီဠံ ‘‘ရောဂနီဠံ ပဘင်္ဂုရ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၄၈) ဝိယ။ ပဋိသန္ဓိယာ နိဝါသဂေဟဋ္ဌေန ကုဋိ ‘‘ပဉ္စဒွါရာယံ ကုဋိကာယံ ပသက္ကိယာ’’တိအာဒီသု (ထေရဂါ။ ၁၂၅) ဝိယ။ ပူတိဘာဝေန ဂဏ္ဍော ‘‘ရောဂေါတိ ဘိက္ခဝေ, ဂဏ္ဍောတိ ဘိက္ခဝေ, သလ္လောတိ ဘိက္ခဝေ, ကာယဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၁၅) ဝိယ။ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌေန ကုမ္ဘော ‘‘ကုမ္ဘူပမံ ကာယမိမံ ဝိဒိတွာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၄၀) ဝိယ။ ကာယဿေတံ အဓိဝစနန္တိ ဧတံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ စတုမဟာဘူတမယဿ ကုစ္ဆိတဓမ္မာနံ အာယဿ အဓိဝစနံ, ကထနန္တိ အတ္ထော။ ဂုဟာယန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၁။)

သရီရသ္မိံ။ သတ္တောတိ အလ္လီနော။ ဝိသတ္တောတိ ဝဏ္ဏရာဂါဒိဝသေန ဝိဝိဓော အလ္လီနော။ သဏ္ဌာနရာဂဝသေန အာသတ္တော။ တတ္ထေဝ ‘‘သုဘံ သုခ’’န္တိ ဂဟဏဝသေန လဂ္ဂေါ။ အတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန လဂ္ဂိတော။ ပလိဗုဒ္ဓေါတိ ဖဿရာဂဝသေန အမုဉ္စိတွာ ဌိတော။ ဘိတ္တိခိလေတိ ဘိတ္တိယံ အာကောဋိတခါဏုကေ။ နာဂဒန္တေတိ တထေဝ ဟတ္ထိဒန္တသဒိသေ ဝင်္ကဒဏ္ဍကေ။ သတ္တန္တိ ဘိတ္တိခိလေ လဂ္ဂံ။ ဝိသတ္တန္တိ နာဂဒန္တေ လဂ္ဂံ။ အာသတ္တန္တိ စီဝရဝံသေ လဂ္ဂံ။ လဂ္ဂန္တိ စီဝရရဇ္ဇုယာ လဂ္ဂံ။ လဂ္ဂိတန္တိ ပီဌပါဒေ လဂ္ဂံ။ ပလိဗုဒ္ဓန္တိ မဉ္စပါဒေ လဂ္ဂန္တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

လဂ္ဂနာဓိဝစနန္တိ ဝိသေသေန အလ္လီယနကထနံ။ ဆန္နောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ ကိလေသေဟိ ဆာဒိတော။ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ဥပရူပရိ ဆန္နောတိ ဥစ္ဆန္နော။ အာဝုတောတိ အာဝရိတော။ နိဝုတောတိ ဝါရိတော။ ဩဖုတောတိ အဝတ္ထရိတွာ ဆာဒိတော။ ပိဟိတောတိ ဘာဇနေန ဥက္ခလိမုခံ ဝိယ ပလိဂုဏ္ဌိတော။ ပဋိစ္ဆန္နောတိ အာဝဋော။ ပဋိကုဇ္ဇိတောတိ အဓောမုခံ ဌပိတော။ တတ္ထ တိဏပဏ္ဏာဒီဟိ ဆာဒိတံ ဝိယ ဆန္နော။ ဥစ္ဆန္နော နဒိံ အာဝရဏသေတု ဝိယ။ အာဝုတော ဇနသဉ္စရဏမဂ္ဂါဝရဏံ ဝိယ။

ဝိနိဗဒ္ဓေါ မာနဝသေနာတိ နာနာဝိဓေန မာနာတိမာနဝသေန နာနာဝိဓေ အာရမ္မဏေ ဗဒ္ဓေါ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ပရာမဋ္ဌော ဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ပရာမဋ္ဌော အာမသိတွာ ဂဟိတော။ ဝိက္ခေပဂတော ဥဒ္ဓစ္စဝသေနာတိ အာရမ္မဏေ အသန္တိဋ္ဌနဝသေန စိတ္တဝိက္ခေပံ ပတ္တော ဥပဂတော။ အနိဋ္ဌင်္ဂတော ဝိစိကိစ္ဆာဝသေနာတိ ရတနတ္တယာဒီသု ကင်္ခါသင်္ခါတာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဝသေန သန္နိဋ္ဌာနံ အပ္ပတ္တော။ ထာမဂတော အနုသယဝသေနာတိ ဒုန္နီဟရဏအပ္ပဟီနာနုသယဝသေန ထိရဘာဝံ ပတ္တော ဥပဂတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။

ရူပူပယန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌူပယဝသေန ရူပံ ဥပဂန္တွာ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ ဝိညာဏံ တိဋ္ဌမာနံ တိဋ္ဌတီတိ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ ရူပါရမ္မဏံ ဝိညာဏံ တိဋ္ဌန္တံ တိဋ္ဌတိ။ ရူပါရမ္မဏံ ရူပပတိဋ္ဌန္တိ ရူပမေဝ အာရမ္မဏံ အာလမ္ဗိတွာ ရူပမေဝ ပတိဋ္ဌံ ကတွာ။ နန္ဒူပသေစနန္တိ သပ္ပီတိကတဏှောဒကေန အာသိတ္တံ ဝိညာဏံ။ ဝုဒ္ဓိန္တိ ဝုဒ္ဓိဘာဝံ။ ဝိရူဠှိန္တိ ဇဝနဝသေန ဥပရိတော ဝိရူဠှိဘာဝံ။ ဝေပုလ္လန္တိ တဒါရမ္မဏဝသေန ဝေပုလ္လံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၂။)

အတ္ထိ ရာဂေါတိအာဒီနိ လောဘဿေဝ နာမာနိ။ သော ဟိ ရဉ္ဇနဝသေန ရာဂေါ, နန္ဒနဝသေန နန္ဒီ, တဏှာယနဝသေန တဏှာတိ ဝုစ္စတိ။ ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရူဠှန္တိ ကမ္မံ ဇဝါပေတွာ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနသမတ္ထတာယ ပတိဋ္ဌိတဉ္စေဝ ဝိရူဠှဉ္စ။ ယတ္ထာတိ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ဘုမ္မံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ပုရိမပဒေ ဧတံ ဘုမ္မံ။ အတ္ထိ တတ္ထ သင်္ခါရာနံ ဝုဒ္ဓီတိ ဣဒံ ဣမသ္မိံ ဝိပါကဝဋ္ဋေ ဌိတဿ အာယတိံ ဝဋ္ဋဟေတုကေ သင်္ခါရေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ အတ္ထိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ယသ္မိံ ဌာနေ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ အတ္ထိ။ တတ္ထ ပုရိမသုတ္တံ ရူပါဒိအာရမ္မဏလဂ္ဂနဝသေန ဝုတ္တံ, ဒုတိယသုတ္တံ တဒေဝါရမ္မဏံ အဘိနန္ဒနဝသေန ဝုတ္တံ, တတိယံ ဝိညာဏပတိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ, စတုတ္ထံ စတုဗ္ဗိဓအာဟာရဝသေန, ကုသလာကုသလဝိညာဏပတိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။

ယေဘုယျေနာတိ ပါယေန။ မုယှန္တီတိ မောဟံ အာပဇ္ဇန္တိ။ သမ္မုယှန္တီတိ ဝိသေသေန မုယှန္တိ။ သမ္ပမုယှန္တီတိ သဗ္ဗာကာရေန မုယှန္တိ။ အထ ဝါ ရူပါရမ္မဏံ ပဋိစ္စ မုယှန္တိ, သဒ္ဒါရမ္မဏံ ပဋိစ္စ သမ္မုယှန္တိ, မုတာရမ္မဏံ ပဋိစ္စ သမ္ပမုယှန္တိ။ အဝိဇ္ဇာယ အန္ဓီကတာတိ အဋ္ဌသု ဌာနေသု အညာဏာယ အဝိဇ္ဇာယ အန္ဓီကတာ။ ‘‘ဂတာ’’တိ ဝါ ပါဌော, အန္ဓဘာဝံ ဥပဂတာတိ အတ္ထော။ ပဂါဠှောတိ ပဝိဋ္ဌော။ ဩဂါဠှောတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂံ ပဝိဋ္ဌော။ အဇ္ဈောဂါဠှောတိ အဓိဩဂါဟိတွာ အဝတ္ထရိတွာ ဝိသေသေန ပဝိဋ္ဌော နိမုဂ္ဂေါတိ အဓောမုခံ ဟုတွာ ပဝိဋ္ဌော။ အထ ဝါ ဒဿနသံသဂ္ဂေန ဩဂါဠှော။ သဝနသံသဂ္ဂေန အဇ္ဈောဂါဠှော။ ဝစနသံသဂ္ဂေန နိမုဂ္ဂေါ။ သပ္ပုရိသသံသဂ္ဂဝိရဟိတော ဝါ ဩဂါဠှော။ သဒ္ဓမ္မသေဝနဝိရဟိတော ဝါ အဇ္ဈောဂါဠှော။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိဝိရဟိတော ဝါ နိမုဂ္ဂေါ။

ဝိဝေကာတိ ဝိဝိတ္တိ, ဝိဝိစ္စနံ ဝါ ဝိဝေကော။ တယောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ကာယဝိဝေကောတိ ကာယေန ဝိဝိတ္တိ, ဝိနာ အပသက္ကနံ။ စိတ္တဝိဝေကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခနတော ဘိက္ခု။ ဝိဝိတ္တန္တိ သုညံ, အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃေါသန္တိ အတ္ထော။ ဧတဒေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဝိဝိတ္တန္တိ သန္တိကေ စေပိ သေနာသနံ ဟောတိ, တဉ္စ အနာကိဏ္ဏံ ဂဟဋ္ဌေဟိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ, တေန တံ ဝိဝိတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၂၆) ဝုတ္တံ။ သေတိ စေဝ အာသတိ စ ဧတ္ထာတိ သေနာသနံ, မဉ္စပီဌာဒီနမေတမဓိဝစနံ။ တေနာဟ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၃။)

‘‘သေနာသနန္တိ မဉ္စောပိ သေနာသနံ, ပီဌမ္ပိ… ဘိသိပိ… ဗိဗ္ဗောဟနမ္ပိ… ဝိဟာရောပိ… အဍ္ဎယောဂေါပိ… ပါသာဒေါပိ… အဋ္ဋောပိ… မာဠောပိ… လေဏမ္ပိ… ဂုဟာပိ… ရုက္ခမူလမ္ပိ… ဝေဠုဂုမ္ဗောပိ… ယတ္ထ ဝါ ပန ဘိက္ခူ ပဋိက္ကမန္တိ, သဗ္ဗမေတံ သေနာသန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၂၇)။

အပိ စ ဝိဟာရော အဍ္ဎယောဂေါ ပါသာဒေါ ဟမ္မိယံ ဂုဟာတိ ဣဒံ ဝိဟာရသေနာသနံ နာမ။ မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိဗ္ဗောဟနန္တိ ဣဒံ မဉ္စပီဌသေနာသနံ နာမ။ စိမိလိကာ စမ္မခဏ္ဍော တိဏသန္ထာရော ပဏ္ဏသန္ထာရောတိ ဣဒံ သန္ထတသေနာသနံ နာမ။ ယတ္ထ ဝါ ပန ဘိက္ခူ ပဋိက္ကမန္တိ, ဣဒံ ဩကာသသေနာသနံ နာမာတိ ဧဝံ စတုဗ္ဗိဓံ သေနာသနံ ဟောတိ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ သေနာသနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝ။

ဣဓ ပနဿ သကုဏသဒိသဿ စာတုဒ္ဒိသဿ ဘိက္ခုနော အနုစ္ဆဝိကသေနာသနံ ဒဿေန္တော ‘‘အရညံ ရုက္ခမူလ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အရညန္တိ ‘‘နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၂၉) ဣဒံ ဘိက္ခုနီနံ ဝသေန အာဂတံ။ ‘‘အာရညကံ နာမ သေနာသနံ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) ဣဒံ ပန ဣမဿ ဘိက္ခုနော အနုရူပံ။ တဿ လက္ခဏံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁) ဝုတ္တံ။ ရုက္ခမူလန္တိ ယံကိဉ္စိ သန္တစ္ဆာယံ ဝိဝိတ္တံ ရုက္ခမူလံ။ ပဗ္ဗတန္တိ သေလံ။ တတ္ထ ဟိ ဥဒကသောဏ္ဍီသု ဥဒကကိစ္စံ ကတွာ သီတာယ ရုက္ခစ္ဆာယာယ နိသိန္နဿ နာနာဒိသာသု ခါယမာနာသု သီတေန ဝါတေန ဗီဇိယမာနဿ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ။ ကန္ဒရန္တိ ကံ ဝုစ္စတိ ဥဒကံ, တေန ဒါရိတံ, ဥဒကေန ဘိန္နံ ပဗ္ဗတပဒေသံ။ ယံ ‘‘နဒီတုမ္ဗ’’န္တိပိ ‘‘နဒီကုဉ္ဇ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ဟိ ရဇတပဋ္ဋသဒိသာ ဝါလုကာ ဟောတိ, မတ္ထကေ မဏိဝိတာနံ ဝိယ ဝနဂဟနံ, မဏိခန္ဓသဒိသံ ဥဒကံ သန္ဒတိ။ ဧဝရူပံ ကန္ဒရံ ဩရုယှ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ဂတ္တာနိ သီတာနိ ကတွာ ဝါလုကံ ဥဿာပေတွာ ပံသုကူလစီဝရံ ပညပေတွာ နိသိန္နဿ သမဏဓမ္မံ ကရောတော စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ။ ဂိရိဂုဟန္တိ ဒွိန္နံ ပဗ္ဗတာနံ အန္တရံ, ဧကသ္မိံယေဝ ဝါ ဥမင်္ဂသဒိသံ မဟာဝိဝရံ။ သုသာနလက္ခဏံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၄) ဝုတ္တံ။

ဝနပတ္ထန္တိ ဂါမန္တံ အတိက္ကမိတွာ မနုဿာနံ အနုပစာရဋ္ဌာနံ ယတ္ထ န ကသန္တိ န ဝပန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝနပတ္ထန္တိ ဒူရာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစန’’န္တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၅၃၁)။ အဗ္ဘောကာသန္တိ အစ္ဆန္နံ။ အာကင်္ခမာနော ပနေတ္ထ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၄။)

စီဝရကုဋိံ ကတွာ ဝသတိ။ ပလာလပုဉ္ဇန္တိ ပလာလရာသိံ။ မဟာပလာလပုဉ္ဇတော ဟိ ပလာလံ နိက္ကဍ္ဎိတွာ ပဗ္ဘာရလေဏသဒိသေ အာလယေ ကရောန္တိ, ဂစ္ဆဂုမ္ဗာဒီနမ္ပိ ဥပရိ ပလာလံ ပက္ခိပိတွာ ဟေဋ္ဌာ နိသိန္နာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တိ။ သဗ္ဗမေတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယေန ဝိဝိတ္တော ဝိဟရတီ’’တိအာဒိ။ ဧကော စင်္ကမံ အဓိဋ္ဌာတိ ပဝတ္တယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣရိယတီတိ ဣရိယာပထံ ဝတ္တယတိ။ ဝတ္တတီတိ ဣရိယာပထဝုတ္တိံ ဥပ္ပါဒေတိ။ ပါလေတီတိ ဣရိယာပထံ ရက္ခတိ။ ယပေတီတိ ယပယတိ။ ယာပေတီတိ ယာပယတိ။

ပဌမံ ဈာနံ သမာပန္နဿာတိ ကုသလဇ္ဈာနသမင်္ဂိဿ။ နီဝရဏေဟိ စိတ္တံ ဝိဝိတ္တန္တိ ဥပစာရေန နီဝရဏေဟိ ဝိဝိတ္တမ္ပိ သမာနံ အန္တောအပ္ပနာယံ သုဋ္ဌု ဝိဝိတ္တံ နာမ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပန္နဿ နီဝရဏေဟိ စိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခဒုက္ခေဟိ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ သမာပန္နာနန္တိ။ ရူပသညာယာတိ ကုသလဝိပါကကိရိယဝသေန ပဉ္စဒသန္နံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ သညာယ။ ပဋိဃသညာယာတိ စက္ခုရူပါဒိသံဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပန္နာယ ကုသလာကုသလဝိပါကဝသေန ဒွိပဉ္စဝိညာဏသင်္ခါတာယ ပဋိဃသညာယ စ။ နာနတ္တသညာယာတိ နာနာရမ္မဏေ ပဝတ္တာယ စတုစတ္တာလီသကာမာဝစရသညာယ စ စိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ ဟောတိ သုညံ ဟောတိ။

အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမာပန္နဿာတိ ဧတ္ထ နာဿ အန္တောတိ အနန္တံ, အာကာသံ အနန္တံ အာကာသာနန္တံ, အာကာသာနန္တမေဝ အာကာသာနဉ္စံ, တံ အာကာသာနဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါတိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ, ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသာရမ္မဏဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမာပန္နဿ ကုသလကိရိယဈာနံ သမာပန္နဿ။ ရူပသညာယာတိ သညာသီသေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနတော စေဝ တဒါရမ္မဏတော စ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉), တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသုပိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉)။ တသ္မာ ဣဓ ရူပေ သညာ ရူပသညာတိ ဧဝံ သညာသီသေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရူပေ သညာ အဿာတိ ရူပသညံ, ရူပမဿ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၅။)

တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတာယ ကုသလဝိပါကကိရိယာဝသေန ပဉ္စဒသဝိဓာယ ဈာနသင်္ခါတာယ ရူပသညာယ။ ဧတာယ စ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန အဋ္ဌဝိဓာယ အာရမ္မဏသင်္ခါတာယ ရူပသညာယ။

ပဋိဃသညာယာတိ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန သမုပ္ပန္နာ သညာ ပဋိဃသညာ, ရူပသညာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ယထာဟ – ‘‘တတ္ထ ကတမာ ပဋိဃသညာ? ရူပသညာ သဒ္ဒသညာ ဂန္ဓသညာ ရသသညာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသညာ, ဣမာ ဝုစ္စန္တိ ပဋိဃသညာယော’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၃)။ တာ ကုသလဝိပါကာ ပဉ္စ အကုသလဝိပါကာ ပဉ္စာတိ ဧတာယ ပဋိဃသညာယ။

နာနတ္တသညာယာတိ နာနတ္တေ ဂေါစရေ ပဝတ္တာယ သညာယ, နာနတ္တာယ ဝါ သညာယ။ ယထာဟ – ‘‘တတ္ထ ကတမာ နာနတ္တသညာ? အသမာပန္နဿ မနောဓာတုသမင်္ဂိဿ ဝါ မနောဝိညာဏဓာတုသမင်္ဂိဿ ဝါ သညာ သဉ္ဇာနနာ သဉ္ဇာနိတတ္တံ, ဣမာ ဝုစ္စန္တိ နာနတ္တသညာယော’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၄) ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တာ။ တာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ အသမာပန္နဿ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုသင်္ဂဟိတာ သညာ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ။ ယသ္မာ စေသာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ, ဒွါဒသ အကုသလသညာ, ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ, ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ, ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယသညာတိ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသမ္ပိ သညာ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညံ အသဒိသာ, တသ္မာ ‘‘နာနတ္တသညာ’’တိ ဝုတ္တာ, တာယ နာနတ္တသညာယ။

စိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ ဟောတီတိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမာပန္နဿ ရူပသညာပဋိဃသညာနာနတ္တသညာသင်္ခါတာဟိ သညာဟိ ဈာနစိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ ဟောတိ ဝိနာ ဟောတိ အပသက္ကနံ ဟောတိ။ ဝိညာဏဉ္စာယတနန္တိ ဧတဒေဝ ဝိညာဏံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿာတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ, အာကာသေ ပဝတ္တဝိညာဏာရမ္မဏဿ ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ ဈာနံ သမာပန္နဿ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ အာကာသာနဉ္စာယတနသညာယ စိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ ဟောတိ။

အာကိဉ္စညာယတနန္တိ ဧတ္ထ ပန နာဿ ကိဉ္စနန္တိ အကိဉ္စနံ, အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဿ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကိဉ္စနဿ ဘာဝေါ အာကိဉ္စညံ, အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏာပဂမဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ အာကိဉ္စညံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿာတိ အာကိဉ္စညာယတနံ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၆။)

အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာပဂမာရမ္မဏဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပန္နဿ တာယ ဝိညာဏဉ္စာယတနသညာယ စိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ။

နေဝသညာနာသညာယတနန္တိ ဧတ္ထ ပန ယာယ သညာယ ဘာဝတော တံ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ယထာပဋိပန္နဿ သာ သညာ ဟောတိ, တံ တာဝ ဒဿေတုံ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၆၂၀) ‘‘နေဝသညီနာသညီ’’တိ ဥဒ္ဓရိတွာ တညေဝ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ သန္တတော မနသိ ကရောတိ, သင်္ခါရာဝသေသသမာပတ္တိံ ဘာဝေတိ, တေန ဝုစ္စတိ နေဝသညီနာသညီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သန္တတော မနသိ ကရောတီတိ ‘‘သန္တောဝတာယံ သမာပတ္တိ, ယတြ ဟိ နာမ နတ္ထိဘာဝမ္ပိ အာရမ္မဏံ ကရိတွာ ဝသတီ’’တိ ဧဝံ သန္တာရမ္မဏတာယ နံ ‘‘သန္တာ’’တိ မနသိ ကရောတိ။ တံ နေဝသညာနာသညာယတနံ အပ္ပေတွာ နိသိန္နဿ တာယ အာကိဉ္စညာယတနသညာယ ဈာနစိတ္တံ သုညံ ဟောတိ။

သောတာပန္နဿာတိ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တဿ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာတိ ဝီသတိဝတ္ထုကာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ။ ဝိစိကိစ္ဆာယာတိ အဋ္ဌသု ဌာနေသု ကင်္ခါယ။ သီလဗ္ဗတပရာမာသာတိ ‘‘သီလေန သုဒ္ဓိ, ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိ ပရာမသိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌာနုသယာတိ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန သန္တာနေ အနုသယကာ ဒိဋ္ဌာနုသယာ။ တထာ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယာ။ တဒေကဋ္ဌေဟိ စာတိ တေဟိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ ဧကတော ဌိတေဟိ စ။ ဥပတာပေန္တိ ဝိဗာဓေန္တိ စာတိ ကိလေသာ, တေဟိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာဒိကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ သုညံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ‘‘တဒေကဋ္ဌ’’န္တိ ဒုဝိဓံ ဧကဋ္ဌံ ပဟာနေကဋ္ဌံ သဟဇေကဋ္ဌဉ္စ။ အပါယဂမနီယာ ဟိ ကိလေသာ ယာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန န ပဟီယန္တိ, တာဝ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဟိ သဟ ဧကသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဌိတာတိ ပဟာနေကဋ္ဌာ။ ဒသသု ဟိ ကိလေသေသု ဣဓ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာ ဧဝ အာဂတာ။ အနုသယေသု ဒိဋ္ဌာနုသယဝိစိကိစ္ဆာနုသယာ အာဂတာ။ သေသာ ပန အပါယဂမနီယော လောဘော ဒေါသော မောဟော မာနော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ အဋ္ဌ ကိလေသာ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဟိ သဟ ပဟာနေကဋ္ဌာ ဟုတွာ ဒွီဟိ အနုသယေဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ။ ရာဂဒေါသမောဟပမုခေသု ဝါ ဒိယဍ္ဎေသု ကိလေသသဟဿေသု သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌိယာ ပဟီယမာနာယ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီနာ, ဒိဋ္ဌာနုသယဝိစိကိစ္ဆာနုသယေဟိ သဟ အပါယဂမနီယာ သဗ္ဗကိလေသာ ပဟာနေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၇။)

သဟဇေကဋ္ဌာ ပန ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ဝိစိကိစ္ဆာယ စ သဟ ဧကေကသ္မိံ စိတ္တေ ဌိတာ အဝသေသကိလေသာ။

သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဟိ စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိသဟဂတာနိ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတဉ္စာတိ ပဉ္စ စိတ္တာနိ ပဟီယန္တိ။ တတ္ထ ဒွီသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တအသင်္ခါရိကစိတ္တေသု ပဟီယမာနေသု တေဟိ သဟဇာတော လောဘော မောဟော ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ, ဒွီသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တသသင်္ခါရိကစိတ္တေသု ပဟီယမာနေသု တေဟိ သဟဇာတော လောဘော မောဟော ထိနံ ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ, ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတစိတ္တေ ပဟီယမာနေ တေန သဟဇာတော မောဟော ဥဒ္ဓစ္စံ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပန္တိ ဣမေ ကိလေသာ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ပဟီယန္တိ။ တေဟိ ဒုဝိဓေကဋ္ဌေဟိ ကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ ဟောတီတိ မဂ္ဂစိတ္တံ ဝိဝိစ္စတိ, ဖလစိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ ဝိယုတ္တံ အပသက္ကိတံ သုညံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

သကဒါဂါမိဿ ဩဠာရိကာ ကာမရာဂသညောဇနာတိ ဩဠာရိကဘူတာ ကာယဒွါရေ ဝီတိက္ကမဿ ပစ္စယဘာဝေန ထူလဘူတာ မေထုနရာဂသင်္ခါတာ သညောဇနာ။ သော ဟိ ကာမဘဝေ သညောဇေတီတိ ‘‘သညောဇန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဃသညောဇနာတိ ဗျာပါဒသညောဇနာ။ သော ဟိ အာရမ္မဏေ ပဋိဟညတီတိ ‘‘ပဋိဃ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေ ဧဝ ထာမဂတဋ္ဌေန သန္တာနေ အနုသေန္တီတိ အနုသယာ။ အဏုသဟဂတာတိ သုခုမဘူတာ ကာမရာဂသညောဇနာ ပဋိဃသညောဇနာ အဏုသဟဂတာ ကာမရာဂါနုသယာ ပဋိဃာနုသယာတိ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန သန္တာနေ အနုသယနဝသေန သုခုမဘူတာ ကာမရာဂပဋိဃာနုသယာ။ တဒေကဋ္ဌေဟိ စာတိ ဝုတ္တတ္ထေဟိ ဒုဝိဓေကဋ္ဌေဟိ ကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ သုညံ ဟောတိ။

အရဟတောတိ ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာ ‘‘အရဟာ’’တိ လဒ္ဓနာမဿ။ ရူပရာဂါတိ ရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂါ။ အရူပရာဂါတိ အရူပဘဝေ ဆန္ဒရာဂါ။ မာနာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ မာနာ ဧဝ။ တထာ ဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာမာနာနုသယာဒယော အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ။ ဧတေသု ဥဏ္ဏတိလက္ခဏော မာနော။ အဝူပသမလက္ခဏံ ဥဒ္ဓစ္စံ။ အန္ဓဘာဝလက္ခဏာ အဝိဇ္ဇာ။ ရူပရာဂအရူပရာဂဝသေန ပဝတ္တာ ဘဝရာဂါနုသယာ။ တဒေကဋ္ဌေဟိ စာတိ တေဟိ ဧကတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၈။)

ဌိတေဟိ စ ကိလေသေဟိ။ ဗဟိဒ္ဓါ စ သဗ္ဗနိမိတ္တေဟီတိ အဇ္ဈတ္တစိတ္တသန္တာနေ အကုသလက္ခန္ဓေ ဥပါဒါယ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ သင်္ခံ ဂတေဟိ အဇ္ဈတ္တံ မုဉ္စိတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ပဝတ္တေဟိ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တေဟိ မဂ္ဂစိတ္တံ ဝိဝိစ္စတိ ဝိနာ ဟောတိ အပသက္ကတိ, ဖလစိတ္တံ ဝိဝိတ္တံ ဝိယုတ္တံ အပသက္ကိတံ ဟောတိ။

တတ္ထ ကိလေသပဋိပါဋိယာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ စာတိ ဒွိဓာ အနုသယာနံ အဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိလေသပဋိပါဋိယာ ဟိ ကာမရာဂါနုသယပဋိဃာနုသယာနံ တတိယမဂ္ဂေန အဘာဝေါ ဟောတိ, မာနာနုသယဿ စတုတ္ထမဂ္ဂေန, ဒိဋ္ဌာနုသယဝိစိကိစ္ဆာနုသယာနံ ပဌမမဂ္ဂေန, ဘဝရာဂါနုသယာဝိဇ္ဇာနုသယာနံ စတုတ္ထမဂ္ဂေနေဝ။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ပန ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌာနုသယဝိစိကိစ္ဆာနုသယာနံ အဘာဝေါ ဟောတိ, ဒုတိယမဂ္ဂေန ကာမရာဂါနုသယပဋိဃာနုသယာနံ တနုဘာဝေါ, တတိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော အဘာဝေါ, စတုတ္ထမဂ္ဂေန မာနာနုသယဘဝရာဂါနုသယာဝိဇ္ဇာနုသယာနံ အဘာဝေါ ဟောတိ။ စိတ္တဝိဝေကောတိ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရစိတ္တာနံ ကိလေသေဟိ သုညဘာဝေါ, တုစ္ဆဘာဝေါတိ အတ္ထော။

ဥပဓိဝိဝေကောတိ ကိလေသက္ခန္ဓအဘိသင်္ခါရသင်္ခါတာနံ ဥပဓီနံ သုညဘာဝေါ။ ဥပဓိံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပဓိ ဝုစ္စန္တိ ကိလေသာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ရာဂါဒယော ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, တံ ဥပတာပေန္တိ ဝိဗာဓေန္တီတိ ကိလေသာ စ။ ဥပါဒါနဂေါစရာ ရူပါဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ စ။ ဥပါဒါနသမ္ဘူတာ ပုညာပုညအာနေဉ္ဇာ ဘိသင်္ခါရာ စ။ အမတန္တိ နတ္ထိ ဧတဿ မရဏသင်္ခါတံ မတန္တိ အမတံ, ကိလေသဝိသပဋိပက္ခတ္တာ အဂဒန္တိပိ အမတံ။ သံသာရယောနိဂတိဥပပတ္တိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု သံသိဗ္ဗတိ ဝိနတီတိ တဏှာ ‘‘ဝါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ တတ္ထ နတ္ထီတိ နိဗ္ဗာနံ။ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနန္တိ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ အပဂတသရီရာနံ။ နေက္ခမ္မာဘိရတာနန္တိ နေက္ခမ္မေ ကာမာဒိတော နိက္ခန္တေ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကေ အဘိရတာနံ တန္နိန္နာနံ။ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနန္တိ ဥတ္တမပရိသုဒ္ဓဘာဝဖလံ ပါပုဏိတွာ ဌိတာနံ။ ‘‘ဥပက္ကိလေသာဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ, ကိလေသေဟိ မုတ္တဘာဝေန ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနံ။ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ, သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာန’’န္တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ နိရူပဓီနန္တိ ဝိဂတူပဓီနံ။ ဝိသင်္ခါရဂတာနန္တိ သင်္ခါရာရမ္မဏံ စဇိတွာ ဝိဂတသင်္ခါရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏဝသေန ဥပဂတာနံ။ ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တန္တိ ဧတ္ထပိ ဟိ နိဗ္ဗာနမေဝ ‘‘ဝိသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၈၉။)

ဝိဒူရေတိ ဝိဝိဓေ ဒူရေ။ သုဝိဒူရေတိ သုဋ္ဌု ဝိဒူရေ။ န သန္တိကေတိ န သမီပေ။ န သာမန္တာတိ န ဧကပဿေ။ အနာသန္နေတိ အနစ္စန္တသမီပေ။ ဝိဝေကဋ္ဌေတိ အတိဒူရေ, ဝိဂတေတိ အတ္ထော။ တာဒိသောတိ တံသဒိသော။ တဿဏ္ဌိတောတိ တေန အာကာရေန ဌိတော။ တပ္ပကာရောတိ တေန ပကာရေန ဌိတော။ တပ္ပဋိဘာဂေါတိ တံကောဋ္ဌာသိကော။ အထ ဝါ ‘‘အတ္တဘာဝဂုဟာယ လဂ္ဂဘာဝေန တာဒိသော။ ကိလေသေဟိ ဆန္နဘာဝေန တဿဏ္ဌိတော။ မောဟနသ္မိံ ပဂါဠှဘာဝေန တပ္ပကာရော။ တီဟိ ဝိဝေကေဟိ ဒူရဘာဝေန တပ္ပဋိဘာဂေါတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ဒုပ္ပဟာယာတိ သုခေန ပဟာတဗ္ဗာ န ဟောန္တိ။ ဒုစ္စဇ္ဇာတိ သုခေန ဇဟိတုံ န သက္ကာ။ ဒုပ္ပရိစ္စဇ္ဇာတိ သဗ္ဗာကာရေန ဇဟိတုံ န သက္ကာ။ ဒုန္နိမ္မဒယာတိ နိမ္မဒံ အမဒံ ကာတုံ န သက္ကာ။ ဒုဗ္ဗိနိဝေဌယာတိ ဝိနိဝေဌနံ မောစနံ ကာတုံ န သက္ကာ။ ဒုတ္တရာတိ ဥတ္တရိတွာ အတိက္ကန္တုံ န သက္ကာ။ ဒုပ္ပတရာတိ ဝိသေသေတွာ တရိတုံ န သက္ကာ။ ဒုဿမတိက္ကမာတိ ဒုက္ခေန အတိက္ကမိတဗ္ဗာ။ ဒုဗ္ဗိနိဝတ္တာတိ နိဝတ္တေတုံ ဒုက္ခာ။ အထ ဝါ ‘‘ပကတိဝသေန ဒုပ္ပရိစ္စဇ္ဇာ။ ဂေါဏပတာသံ ဝိယ ဒုန္နိမ္မဒယာ။ နာဂပါသံ ဝိယ ဒုဗ္ဗိနိဝေဌယာ။ ဂိမှသမယေ မရုကန္တာရံ ဝိယ ဒုတ္တရာ ဒုပ္ပတရာ။ ဗျဂ္ဃပရိဂ္ဂဟိတာ အဋဝီ ဝိယ ဒုဿမတိက္ကမာ။ သမုဒ္ဒဝီစိ ဝိယ ဒုဗ္ဗိနိဝတ္တာတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

֍ * ၈။ ဧဝံ ပဌမဂါထာယ ‘‘ဒူရေ ဝိဝေကာ ဟိ တထာဝိဓော’’တိ သာဓေတွာ ပုန တထာဝိဓာနံ သတ္တာနံ ဓမ္မတံ အာဝိ ကရောန္တော ‘‘ဣစ္ဆာနိဒါနာ’’တိအာဒိဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဣစ္ဆာနိဒါနာတိ တဏှာဟေတုကာ။ ဘဝသာတဗဒ္ဓါတိ သုခဝေဒနာဒိမှိ ဘဝသာတေန ဗဒ္ဓါ။ တေ ဒုပ္ပမုဉ္စာတိ တေ ဘဝသာတဝတ္ထုဘူတာ ဓမ္မာ။ တေ ဝါ တတ္ထ ဗဒ္ဓါ ဣစ္ဆာနိဒါနာ သတ္တာ ဒုပ္ပမောစယာ။ န ဟိ အညမောက္ခာတိ အညေ စ မောစေတုံ န သက္ကောန္တိ။ ကာရဏဝစနံ ဝါ ဧတံ။ တေ သတ္တာ ဒုပ္ပမုဉ္စာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အညေန မောစေတဗ္ဗာ န ဟောန္တိ။ ယဒိ သတ္တာ မုဉ္စေယျုံ, သကေန ထာမေန မုဉ္စေယျုန္တိ အယမဿ အတ္ထော။ ပစ္ဆာ ပုရေ ဝါပိ အပေက္ခမာနာတိ အနာဂတေ အတီတေ ဝါ ကာမေ အပေက္ခမာနာ။ ဣမေ ဝ ကာမေ ပုရိမေ ဝ ဇပ္ပန္တိ ဣမေ ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နေ ကာမေ ပုရိမေ ဝါ ဒုဝိဓေပိ အတီတာနာဂတေ ဗလဝတဏှာယ ပတ္ထယမာနာ။ ဣမေသဉ္စ ဒွိန္နံ ပဒါနံ ‘‘တေ ဒုပ္ပမုဉ္စာ န ဟိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၀။)

အညမောက္ခာ’’တိ ဣမိနာဝ သဟ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတရထာ အပေက္ခမာနာ ဇပ္ပံ ကိံ ကရောန္တိ, ကိံ ဝါ ကတာတိ န ပညာယေယျုံ။

ဘဝသာတဗဒ္ဓါတိ ဘဝေ သာတံ ဘဝသာတံ, တေန ဘဝသာတေန သုခဿာဒေန ဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ဌိတာ။ တံ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဘဝသာတံ – သုခါ ဝေဒနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယောဗ္ဗနဘာဝေါ ယောဗ္ဗညံ။ အရောဂဘာဝေါ အာရောဂျံ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ပဝတ္တဘာဝေါ ဇီဝိတံ။ လာဘောတိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ လာဘော။ ယသောတိ ပရိဝါရော။ ပသံသာတိ ကိတ္တိ။ သုခန္တိ ကာယိကစေတသိကံ သုခံ။ မနာပိကာ ရူပါတိ မနဝဍ္ဎနကာ ရူပါ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

စက္ခုသမ္ပဒါတိ စက္ခုဿ သမ္ပဒါ။ ‘‘မယှံ စက္ခု သမ္ပန္နံ မဏိဝိမာနေ ဥဂ္ဃါဋိတသီဟပဉ္ဇရံ ဝိယ ခါယတီ’’တိ ဥပ္ပန္နံ သုခဿာဒံ သန္ဓာယ ‘‘စက္ခုသမ္ပဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သောတသမ္ပဒါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သုခါယ ဝေဒနာယ သာတဗဒ္ဓါ…ပေ… ဝိဗဒ္ဓါတိ ဝိဝိဓာကာရေန ဗဒ္ဓါ။ အာဗဒ္ဓါတိ ဝိသေသေန အာဒိတော ဗဒ္ဓါ။ လဂ္ဂါတိ အာရမ္မဏေန သဒ္ဓိံ အပ္ပိတာ။ လဂ္ဂိတာတိ နာဂဒန္တေ ဖာဏိတဝါရကော ဝိယ လဂ္ဂိတာ။ ယမေတ္ထ စ အဝုတ္တံ, တံ သတ္တော ဝိသတ္တောတိအာဒိမှိ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။

န ဟိ အညမောက္ခာတိ န ပရေဟိ မောက္ခာ။ တေ ဝါ ဘဝသာတဝတ္ထူ ဒုပ္ပမုဉ္စာတိ ဘဝေ သုခဿာဒဝတ္ထုဘူတာ ဓမ္မာ တေ မုဉ္စိတုံ ဒုက္ခာ။ သတ္တာ ဝါ ဧတ္တော ဒုမ္မောစယာတိ သတ္တာ ဧဝ ဝါ ဧတသ္မာ ဘဝသာတဝတ္ထုတော မောစေတုံ ဒုက္ခာ။

ဒုရုဒ္ဓရာတိ ဥဒ္ဓရိတုံ ဒုက္ခာ။ ဒုဿမုဒ္ဓရာတိ သမန္တတော ဆိန္နတဋေ နရကာဝါဋေ ပတိတော ဝိယ ဥဒ္ဓံ ကတွာ ဥဒ္ဓရိတုံ ဒုက္ခာ။ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌာပယာတိ ဥဋ္ဌာပေတုံ ဒုက္ခာ။ ဒုဿမုဋ္ဌာပယာတိ သုခုမအတ္တဘာဝံ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာပနံ ဝိယ ဥဿာပေတုံ အတိဝိယ ဒုက္ခာ။

တေ အတ္တနာ ပလိပပလိပန္နာတိ ဂမ္ဘီရကဒ္ဒမေ ယာဝ သီသတော နိမုဂ္ဂါ န သက္ကောန္တိ။ ပရံ ပလိပပလိပန္နံ ဥဒ္ဓရိတုန္တိ အပရံ တထေဝ နိမုဂ္ဂံ ဟတ္ထေ ဝါ သီသေ ဝါ ဂဟေတွာ ဥဒ္ဓရိတွာ ထလေ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န သက္ကောန္တိ။ သော ဝတ စုန္ဒာတိ သောတိ ဝတ္တဗ္ဗာကာရပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော။ တဿ ‘‘ယော’’တိ ဣမံ ဥဒ္ဒေသဝစနံ အာဟရိတွာ ယော အတ္တနာ ပလိပပလိပန္နော, သော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၁။)

ဝတ, စုန္ဒ, ပရံ ပလိပပလိပန္နံ ဥဒ္ဓရိဿတီတိ။ ဧဝံ သေသပဒေသု သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပလိပပလိပန္နောတိ ဂမ္ဘီရကဒ္ဒမေ နိမုဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ။ ယထာ, စုန္ဒ, ကောစိ ပုရိသော ယာဝ သီသတော ဂမ္ဘီရကဒ္ဒမေ နိမုဂ္ဂေါ, ပရမ္ပိ တထေဝ နိမုဂ္ဂံ ဟတ္ထေ ဝါ သီသေ ဝါ ဂဟေတွာ ဥဒ္ဓရိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ န ဟိ တံ ကာရဏမတ္ထိ, ယေန သော တံ ဥဒ္ဓရိတွာ ထလေ ပတိဋ္ဌာပေယျာတိ။ အဒန္တော အဝိနီတော အပရိနိဗ္ဗုတောတိ ဧတ္ထ ပန အနိဗ္ဗိသေဝနတာယ အဒန္တော။ အသိက္ခိတဝိနယတာယ အဝိနီတော။ အနိဗ္ဗုတကိလေသတာယ အပရိနိဗ္ဗုတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော တာဒိသော ပရံ ဒမေဿတိ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကရိဿတိ, ဝိနေဿတိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခာပေဿတိ။ ပရိနိဗ္ဗာပေဿတိ တဿ ကိလေသေ နိဗ္ဗာပေဿတိ။

နတ္ထညော ကောစီတိ အညော ကောစိ ပုဂ္ဂလော မောစေတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။ သကေန ထာမေနာတိ အတ္တနော ဉာဏထာမေန။ ဗလေနာတိ ဉာဏဗလေန။ ဝီရိယေနာတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစေတသိကဝီရိယေန။ ပုရိသပရက္ကမေနာတိ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနေန မဟန္တဝီရိယေန။

နာဟံ သဟိဿာမီတိ အဟံ န သဟိဿာမိ န သက္ကောမိ, န ဝါယမိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပမောစနာယာတိ ပမောစေတုံ။ ကထံကထိန္တိ သကင်္ခံ။ ဓောတကာတိ အာလပနံ။ တရေသီတိ တရေယျာသိ။

‘‘အတ္တနာ ဟိ ကတံ ပါပံ, အတ္တနာ သံကိလိဿတိ၊

အတ္တနာ အကတံ ပါပံ, အတ္တနာဝ ဝိသုဇ္ဈတိ၊

သုဒ္ဓီ အသုဒ္ဓိ ပစ္စတ္တံ, နာညော အညံ ဝိသောဓယေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၆၅၊ ကထာ။ ၇၄၃) –

ဧတ္ထာယမတ္ထော – ယေန အတ္တနာ အကုသလံ ကမ္မံ ကတံ ဟောတိ, သော စတူသု အပါယေသု ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တော အတ္တနာဝ သံကိလိဿတိ။ ယေန ပန အတ္တနာ အကတံ ပါပံ, သော သုဂတိဉ္စေဝ အဂတိဉ္စ ဂစ္ဆန္တော အတ္တနာဝ ဝိသုဇ္ဈတိ။ ကုသလကမ္မသင်္ခါတာ သုဒ္ဓိ အကုသလကမ္မသင်္ခါတာ စ အသုဒ္ဓိ ပစ္စတ္တံ ကာရကသတ္တာနံ အတ္တနိယေဝ ဝိပစ္စတိ။ အညော ပုဂ္ဂလော အညံ ပုဂ္ဂလံ န ဝိသောဓယေ နေဝ ဝိသောဓေတိ, န ကိလေသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တိဋ္ဌတေဝ နိဗ္ဗာနန္တိ အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ တိဋ္ဌတိယေဝ။ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂေါတိ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာတော ပဋ္ဌာယ အရိယမဂ္ဂေါ။ တိဋ္ဌာမဟံ သမာဒပေတာတိ အဟံ ဂဏှာပေတာ ပတိဋ္ဌာပေတာ တိဋ္ဌာမိ။ ဧဝံ ဩဝဒိယမာနာ ဧဝံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၂။)

ဩဝဒိယမာနာ ဧဝံ အနုသာသိယမာနာတိ မယာ ဧဝံ ဩဝဒိယမာနာ ဧဝံ အနုသာသိယမာနာ။ ဧတ္ထ ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝဒန္တော ဩဝဒတိ နာမ, အနုပ္ပန္နေ ဝတ္ထုသ္မိံ အနုသာသန္တော ‘‘အယသောပိ တေ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိဝသေန အနာဂတံ ဒဿေန္တော အနုသာသတိ နာမ။ သမ္မုခါ ဝဒန္တောပိ ဩဝဒတိ နာမ, ပရမ္မုခါ ဒူတသာသနံ ဝါ ပေသေန္တော အနုသာသတိ နာမ။ သကိံ ဝဒန္တောပိ ဩဝဒတိ နာမ, ပုနပ္ပုနံ ဝဒန္တော အနုသာသတိ နာမ။ ဩဝဒန္တော ဧဝ ဝါ အနုသာသတိ နာမ။ အပ္ပေကစ္စေတိ အပိ ဧကစ္စေ, ဧကေတိ အတ္ထော။ အစ္စန္တနိဋ္ဌံ နိဗ္ဗာနံ အာရာဓေန္တီတိ ခယဝယသင်္ခါတံ အန္တံ အတီတန္တိ အစ္စန္တံ, အစ္စန္တဉ္စ တံ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ အပ္ပဝတ္တိဋ္ဌာနတ္တာ နိဋ္ဌဉ္စာတိ အစ္စန္တနိဋ္ဌံ, ဧကန္တနိဋ္ဌံ, သတတနိဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ တံ အစ္စန္တနိဗ္ဗာနံ အာရာဓေန္တိ သမ္ပာဒေန္တိ။ နာရာဓေန္တီတိ န သမ္ပာဒေန္တိ, န ပဋိလဘန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ကျာဟန္တိ ဧတေသု ကိံ အဟံ, ကိံ ကရောမီတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂက္ခာယီတိ ပဋိပဒါမဂ္ဂက္ခာယီ။ အာစိက္ခတိ ကထေတိ။ အတ္တနာ ပဋိပဇ္ဇမာနာ မုဉ္စေယျုန္တိ ပဋိပဇ္ဇန္တာ မယံ မုဉ္စေယျုံ။

အတီတံ ဥပါဒါယာတိ အတီတံ ပဋိစ္စ။ ကထံ ပုရေ အပေက္ခံ ကရောတီတိ ကေန ပကာရေန ဣက္ခံ ဩလောကနံ ကရောတိ။ ဧဝံရူပေါ အဟောသိန္တိ ဒီဃရဿအဏုကထူလာဒိဝသေန ဧဝံဇာတိကော ဧဝရူပေါ အဘဝိံ။ တတ္ထ နန္ဒိံ သမန္နာနေတီတိ တသ္မိံ ရူပါရမ္မဏေ တဏှံ သမ္မာ အာနယတိ ဥပနေတိ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

‘‘ဣတိ မေ စက္ခူ’’တိအာဒယော ဝတ္ထုအာရမ္မဏဝသေန တဏှုပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ။ ဣတိ ရူပါတီတိ ဧဝံ ရူပါ ဣတိ။ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပဋိဗဒ္ဓန္တိ တေသု စက္ခုရူပေသု ဒုဗ္ဗလသင်္ခါတော ဆန္ဒော စ ဗလဝသင်္ခါတော ရာဂေါ စ, တေန ဆန္ဒရာဂေန ပဋိဗဒ္ဓံ အလ္လီနံ။ ဝိညာဏန္တိ ဇဝနစိတ္တံ။ ဆန္ဒရာဂပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဝိညာဏဿာတိ တဿ ဇဝနဝိညာဏဿ ဆန္ဒရာဂေန ဗဒ္ဓဘာဝါ။ တဒဘိနန္ဒတီတိ တံ အာရမ္မဏံ တဏှာဝသေန အဘိနန္ဒတိ။

ယာနိဿ တာနီတိ ယာနိ အဿ တာနိ။ ပုဗ္ဗေတိ အတီတေ။ သဒ္ဓိန္တိ ဧကတော။ ဟသိတလပိတကီဠိတာနီတိ ဒန္တဝိဒံသာဒိဟသိတာနိ စ, ဝစီဘေဒံ ကတွာ လပိတာနိ စ, ကာယခိဍ္ဍာဒိကီဠိတာနိ စ။ တဒဿာဒေတီတိ တံ အဿာဒယတိ အဿာဒံ ဝိန္ဒတိ သာဒိယတိ။ တံ နိကာမေတီတိ တံ နိကာမယတိ ပစ္စာသီသတိ။ ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ တုဋ္ဌိံ ပါပုဏာတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၃။)

သိယန္တိ ဘဝေယျံ။ အပ္ပဋိလဒ္ဓဿ ပဋိလာဘာယာတိ အပ္ပတ္တဿ ပါပုဏနတ္ထာယ။ စိတ္တံ ပဏိဒဟတီတိ စိတ္တံ ဌပေတိ။ စေတသော ပဏိဓာနပစ္စယာတိ စိတ္တဿ ဌပနကာရဏာ။

သီလေန ဝါတိ ပဉ္စသီလာဒိသီလေန ဝါ။ ဝတေန ဝါတိ ဓုတင်္ဂသမာဒါနေန ဝါ။ တပေန ဝါတိ ဝီရိယသမာဒါနေန ဝါ။ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါတိ မေထုနဝိရတိယာ ဝါ။ ဒေဝေါ ဝါတိ မဟာနုဘာဝေါ ဒေဝရာဇာ ဝါ။ ဒေဝညတရော ဝါတိ တေသံ အညတရော ဝါ။

ဇပ္ပန္တာတိ ဂုဏဝသေန ကထေန္တာ။ ပဇပ္ပန္တာတိ ပကာရေန ကထေန္တာ။ အဘိဇပ္ပန္တာတိ ဝိသေသေန ကထေန္တာ, ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ဝဍ္ဎိတံ။

֍ * ၉။ ဧဝံ ပဌမဂါထာယ ‘‘ဒူရေ ဝိဝေကာ ဟိ တထာဝိဓော’’တိ သာဓေတွာ ဒုတိယဂါထာယ စ တထာဝိဓာနံ ဓမ္မတံ အာဝိ ကတွာ ဣဒါနိ တေသံ ပါပကရဏံ အာဝိ ကရောန္တော ‘‘ကာမေသု ဂိဒ္ဓါ’’တိ ဂါထမာဟ။

တဿတ္ထော – တေ သတ္တာ ကာမေသု ပရိဘောဂတဏှာယ ဂိဒ္ဓါ, ပရိယေသနာဒိမနုယုတ္တတ္တာ ပသုတာ, သမ္မောဟမာပန္နတ္တာ ပမူဠှာ, အဝဂမနတာယ မစ္ဆရိယတာယ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဝစနံ အနာဒိယတာယ စ အဝဒါနိယာ, ကာယဝိသမာဒိမှိ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌာ, အန္တကာလေ မရဏ ဒုက္ခူပနီတာ, ‘‘ကိံသု ဘဝိဿာမ ဣတော စုတာသေ’’တိ ပရိဒေဝယန္တီတိ။

ဂိဒ္ဓါတိ ကာမရာဂေန ဂိဒ္ဓါ။ ဂဓိတာတိ သင်္ကပ္ပရာဂေန ပစ္စာသီသမာနာ ဟုတွာ ဂဓိတာ။ မုစ္ဆိတာတိ ကာမတဏှာယ မုစ္ဆာပရေတာ။ အဇ္ဈောသန္နာတိ ကာမနန္ဒိယာ အဓိဩသန္နာ အဇ္ဈောတ္ထဋာ။ လဂ္ဂါတိ ကာမသိနေဟေန အလ္လီနာ။ လဂ္ဂိတာတိ ကာမပရိဠာဟေန ဧကီဘူတာ။ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ကာမသညာယ အာဝဋ္ဋိတာ။ အထ ဝါ ‘‘ဒိဋ္ဌိဒဿနေ ဂိဒ္ဓါ။ အဘိဏှဒဿနေ ဂဓိတာ။ သံသဂ္ဂကိရိယသ္မိံ မုစ္ဆိတာ။ ဝိဿာသကိရိယသ္မိံ အဇ္ဈောသန္နာ။ သိနေဟဝဠဉ္ဇသ္မိံ လဂ္ဂါ။ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိမှိ လဂ္ဂိတာ။ အပရာပရံ အမုဉ္စမာနာ ဟုတွာ ပလိဗုဒ္ဓါ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ဧသန္တီတိ ပစ္စာသီသန္တိ။ ဂဝေသန္တီတိ မဂ္ဂယန္တိ။ ပရိယေသန္တီတိ သဗ္ဗာကာရေန ဣစ္ဆန္တိ ပတ္ထေန္တိ။ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏေ သုဘာသုဘံ အတ္ထိ, နတ္ထီတိ ဧသန္တိ။ သုဘာသုဘာရမ္မဏေ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဝဠဉ္ဇနတ္ထာယ ပိယံ ကရောန္တာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၄။)

ဂဝေသန္တိ။ စိတ္တဝသေန ဧသန္တိ။ ပယောဂဝသေန ဂဝေသန္တိ။ ကရဏဝသေန ပရိယေသန္တိ။ တေ ဒုဝိဓေ ကာမေ ပဋိစ္စ ဩတရိတွာ စရန္တီတိ တစ္စရိတာ။ တေ စ ကာမေ ဗဟုလံ ယေဘုယျေန ဝဍ္ဎေန္တိ ပဝတ္တယန္တီတိ တဗ္ဗဟုလာ။ တေ စ ကာမေ ဂရုံ ကတွာ ရဟန္တီတိ တဂ္ဂရုကာ။ တေသု ကာမေသု နိန္နာ နမိတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတိ တန္နိန္နာ။ တေသု ကာမေသု သန္နိန္နာ ဟုတွာ ဝသန္တီတိ တပ္ပေါဏာ။ တေသု ကာမေသု အဝလမ္ဗိတာ ဟုတွာ တေသုယေဝ နမိတာ ဝသန္တီတိ တပ္ပဗ္ဘာရာ။ တေသု ကာမေသု အဝတ္ထရိတွာ မုစ္ဆာပရေတပ္ပသင်္ဂါ ဟုတွာ ဝဒန္တီတိ တဒဓိမုတ္တာ။ တေ စ ကာမေ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ဝသန္တီတိ တဒဓိပတေယျာ။ အထ ဝါ ‘‘အာရမ္မဏဿ ဣဋ္ဌဘာဝေန တစ္စရိတာ။ အာရမ္မဏဿ ကန္တဘာဝေန တဗ္ဗဟုလာ။ အာရမ္မဏဿ မနာပဘာဝေန တဂ္ဂရုကာ။ အာရမ္မဏဿ ပိယဘာဝေန တန္နိန္နာ။ အာရမ္မဏဿ ကာမုပသံဟိတဘာဝေန တပ္ပေါဏာ။ အာရမ္မဏဿ ရဇနီယဘာဝေန တပ္ပဗ္ဘာရာ။ အာရမ္မဏဿ မုစ္ဆနီယဘာဝေန တဒဓိမုတ္တာ။ အာရမ္မဏဿ ဗန္ဓနီယဘာဝေန တဒဓိပတေယျာ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ရူပေ ပရိယေသန္တီတိအာဒီသု ပရိယေသန္တီတိ အလဒ္ဓဿ လာဘာယ ဧသနဝသေန။ ပဋိလဘန္တီတိ ဟတ္ထဂတဝသေန။ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ ဝဠဉ္ဇနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။ ကလဟံ ဝိဝါဒံ ကရောတီတိ ကလဟကာရကော။ တသ္မိံ နိယုတ္တောတိ ကလဟပသုတော။ ကမ္မကာရကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဂေါစရေ စရန္တောတိ ဝေသိယာဒိဂေါစရေ, သတိပဋ္ဌာနာဒိဂေါစရေ ဝါ စရမာနော။ တေသု နိယုတ္တော ဂေါစရပသုတော။ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဝသေန ဈာနံ အဿ အတ္ထီတိ ဈာယီ။ တသ္မိံ နိယုတ္တော ဈာနပသုတော။

အဝဂစ္ဆန္တီတိ အပါယံ ဂစ္ဆန္တိ။ မစ္ဆရိနောတိ သကသမ္ပတ္တိံ နိဂုဟန္တာ။ ဝစနန္တိ ကထနံ။ ဗျပထန္တိ ဝါကျပထံ။ ဒေသနန္တိ ဝိဿဇ္ဇနဩဝါဒံ။ အနုသိဋ္ဌိန္တိ အနုသာသနိံ။ နာဒိယန္တီတိ န ဂဏှန္တိ န ဂရုံ ကရောန္တိ။ ‘‘န ပဋိဿန္တီ’’တိ ဝါ ပါဌော, သောယေဝ အတ္ထော။ ဝတ္ထုတော မစ္ဆရိယဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဉ္စ မစ္ဆရိယာနိ အာဝါသမစ္ဆရိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဝါသေ မစ္ဆရိယံ အာဝါသမစ္ဆရိယံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၅။)

အာဝါသော နာမ သကလာရာမောပိ ပရိဝေဏမ္ပိ ဧကောဝရကောပိ ရတ္တိဋ္ဌာနာဒီနိပိ။ တေသု ဝသန္တာ သုခံ ဝသန္တိ, ပစ္စယေ လဘန္တိ။ ဧကော ဘိက္ခု ဝတ္တသမ္ပန္နဿေဝ ပေသလဿ ဘိက္ခုနော တတ္ထ အာဂမနံ န ဣစ္ဆတိ, အာဂတောပိ ‘‘ခိပ္ပံ ဂစ္ဆတူ’’တိ စိန္တေသိ, ဣဒံ အာဝါသမစ္ဆရိယံ နာမ။ ဘဏ္ဍနကာရကာဒီနံ ပန တတ္ထ ဝါသံ အနိစ္ဆတော အာဝါသမစ္ဆရိယံ နာမ န ဟောတိ။

ကုလန္တိ ဥပဋ္ဌာကကုလမ္ပိ ဉာတိကုလမ္ပိ။ တတ္ထ အညဿ ဥပသင်္ကမနံ အနိစ္ဆတော ကုလမစ္ဆရိယံ ဟောတိ။ ပါပပုဂ္ဂလဿ ပန ဥပသင်္ကမနံ အနိစ္ဆတောပိ မစ္ဆရိယံ နာမ န ဟောတိ။ သော ဟိ တေသံ ပသာဒဘေဒါယ ပဋိပဇ္ဇတိ။ ပသာဒံ ရက္ခိတုံ သမတ္ထဿေဝ ပန ဘိက္ခုနော တတ္ထ ဥပသင်္ကမနံ အနိစ္ဆတော မစ္ဆရိယံ နာမ ဟောတိ။

လာဘောတိ စတုပစ္စယလာဘောဝ။ တံ အညသ္မိံ သီလဝန္တေယေဝ လဘန္တေ ‘‘မာ လဘတူ’’တိ စိန္တေန္တဿ လာဘမစ္ဆရိယံ ဟောတိ။ ယော ပန သဒ္ဓါဒေယျံ ဝိနိပါတေတိ, အပရိဘောဂဒုပ္ပရိဘောဂါဒိဝသေန ဝိနာသေတိ, ပူတိဘာဝံ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ အညဿ န ဒေတိ, တံ ဒိသွာ ‘‘သစေ ဣမံ ဧသ န လဘေယျ, အညော သီလဝါ လဘေယျ, ပရိဘောဂံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ စိန္တေန္တဿ မစ္ဆရိယံ နာမ နတ္ထိ။

ဝဏ္ဏော နာမ သရီရဝဏ္ဏောပိ ဂုဏဝဏ္ဏောပိ။ တတ္ထ သရီရဝဏ္ဏေ မစ္ဆရီ ‘‘ပရော ပါသာဒိကော ရူပဝါ’’တိ ဝုတ္တေ တံ န ကထေတုကာမော ဟောတိ။ ဂုဏဝဏ္ဏမစ္ဆရီ ပရဿ သီလေန ဓုတင်္ဂေန ပဋိပဒါယ အာစာရေန ဝဏ္ဏံ န ကထေတုကာမော ဟောတိ။

ဓမ္မောတိ ပရိယတ္တိဓမ္မော စ ပဋိဝေဓဓမ္မော စ။ တတ္ထ အရိယသာဝကာ ပဋိဝေဓဓမ္မံ န မစ္ဆရာယန္တိ, အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓဓမ္မေ သဒေဝကဿ လောကဿ ပဋိဝေဓံ ဣစ္ဆန္တိ။ တံ ပန ပဋိဝေဓံ ‘‘ပရေ ဇာနန္တူ’’တိ ဣစ္ဆန္တိ, တန္တိဓမ္မေယေဝ ပန ဓမ္မမစ္ဆရိယံ နာမ ဟောတိ။ တေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ယံ ဂုဠှံ ဂန္ထံ ဝါ ကထာမဂ္ဂံ ဝါ ဇာနာတိ, တံ အညေ န ဇာနာပေတုကာမော ဟောတိ။ ယော ပန ပုဂ္ဂလံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဓမ္မံ ဝါ ဥပပရိက္ခိတွာ ပုဂ္ဂလာနုဂ္ဂဟေန န ဒေတိ, အယံ ဓမ္မမစ္ဆရီ နာမ န ဟောတိ။ တတ္ထ ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလော လောလော ဟောတိ, ကာလေန သမဏော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၆။)

ဟောတိ, ကာလေန ဗြာဟ္မဏော, ကာလေန နိဂဏ္ဌော။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော ပဝေဏိအာဂတံ တန္တိံ သဏှံ သုခုမံ ဓမ္မန္တရံ ဘိန္ဒိတွာ အာလုဠေဿတီ’’တိ န ဒေတိ, အယံ ပုဂ္ဂလံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန န ဒေတိ နာမ။ ယော ပန ‘‘အယံ ဓမ္မော သဏှော သုခုမော, သစာယံ ပုဂ္ဂလော ဂဏှိဿတိ, အညံ ဗျာကရိတွာ အတ္တာနံ အာဝိ ကတွာ နဿိဿတီ’’တိ န ဒေတိ, အယံ ဓမ္မံ ဥပပရိက္ခိတွာ ပုဂ္ဂလာနုဂ္ဂဟေန န ဒေတိ နာမ။ ယော ပန ‘‘သစာယံ ဣမံ ဓမ္မံ ဂဏှိဿတိ, အမှာကံ သမယံ ဘိန္ဒိတုံ သမတ္ထော ဘဝိဿတီ’’တိ န ဒေတိ, အယံ ဓမ္မမစ္ဆရီ နာမ ဟောတိ။

ဣမေသု ပဉ္စသု မစ္ဆရိယေသု အာဝါသမစ္ဆရိယေန တာဝ ယက္ခော ဝါ ပေတော ဝါ ဟုတွာ တဿေဝ အာဝါသဿ သင်္ကာရံ သီသေန ဥက္ခိပိတွာ ဝိစရတိ။ ကုလမစ္ဆရိယေန တသ္မိံ ကုလေ အညေသံ ဒါနမာနနာဒီနိ ကရောန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဘိန္နံ ဝတိဒံ ကုလံ မမာ’’တိ စိန္တယတော လောဟိတမ္ပိ မုခတော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, ကုစ္ဆိဝိရေစနမ္ပိ ဟောတိ, အန္တာနိပိ ခဏ္ဍာခဏ္ဍာနိ ဟုတွာ နိက္ခမန္တိ။ လာဘမစ္ဆရိယေန သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ သန္တကေ လာဘေ မစ္ဆရာယိတွာ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂံ ဝိယ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ယက္ခော ဝါ ပေတော ဝါ မဟာအဇဂရော ဝါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သရီရဝဏ္ဏဂုဏဝဏ္ဏမစ္ဆရေန ပန ပရိယတ္တိဓမ္မမစ္ဆရိယေန စ အတ္တနောဝ ဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေတိ, ပရေသံ ဝဏ္ဏေ ‘‘ကိံ ဝဏ္ဏော ဧသော’’တိ တံ တံ ဒေါသံ ဝဒန္တော ပရိယတ္တိဓမ္မဉ္စ ကဿစိ ကိဉ္စိ အဒေန္တော ဒုဗ္ဗဏ္ဏော စေဝ ဧဠမူဂေါ စ ဟောတိ။

အပိ စ အာဝါသမစ္ဆရိယေန လောဟဂေဟေ ပစ္စတိ, ကုလမစ္ဆရိယေန အပ္ပလာဘော ဟောတိ, လာဘမစ္ဆရိယေန ဂူထနိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ, ဝဏ္ဏမစ္ဆရိယေန ဘဝေ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တဿ ဝဏ္ဏော နာမ န ဟောတိ, ဓမ္မမစ္ဆရိယေန ကုက္ကုဠနိရယေ နိဗ္ဗတ္တတီတိ။

မစ္ဆရာယနဝသေန မစ္ဆရိယံ။ မစ္ဆရာယနာကာရော မစ္ဆရာယနာ။ မစ္ဆရေန အယိတဿ မစ္ဆေရသမင်္ဂိနော ဘာဝေါ မစ္ဆရာယိတတ္တံ။ ‘‘မယှမေဝ ဟောန္တု, မာ အညဿာ’’တိ သဗ္ဗာပိ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယော ဗျာပေတုံ န ဣစ္ဆတီတိ ဝိဝိစ္ဆော, ဝိဝိစ္ဆဿ ဘာဝေါ ဝေဝိစ္ဆံ, မုဒုမစ္ဆရိယဿေတံ နာမံ။ ကဒရိယော ဝုစ္စတိ အနာဒရော, တဿ ဘာဝေါ ကဒရိယံ, ထဒ္ဓမစ္ဆရိယဿေတံ နာမံ။ တေန ဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ပရမ္ပိ ပရေသံ ဒဒမာနံ နိဝါရေတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၇။)

‘‘ကဒရိယော ပါပသင်္ကပ္ပေါ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအနာဒရော၊

ဒဒမာနံ နိဝါရေတိ, ယာစမာနာန ဘောဇန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၂)၊

ယာစကေ ဒိသွာ ကဋုကဘာဝေန စိတ္တံ အဉ္စတိ သင်္ကောစေတီတိ ကဋုကဉ္စုကော, တဿ ဘာဝေါ ကဋုကဉ္စုကတာ။ အပရော နယော – ကဋုကဉ္စုကတာ ဝုစ္စတိ ကဋစ္ဆုဂ္ဂါဟော။ သမတိတ္တိကပုဏ္ဏာယ ဟိ ဥက္ခလိယာ ဘတ္တံ ဂဏှန္တော သဗ္ဗတောဘာဂေန သင်္ကုဋိတေန အဂ္ဂကဋစ္ဆုနာ ဂဏှာတိ ပူရေတွာ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ, ဧဝံ မစ္ဆရိပုဂ္ဂလဿ စိတ္တံ သင်္ကုစတိ, တသ္မိံ သင်္ကုစိတေ ကာယောပိ တထေဝ သင်္ကုစတိ ပဋိကုဋတိ ပဋိနိဝဋ္ဋတိ န သမ္ပသာရီယတီတိ မစ္ဆေရံ ‘‘ကဋုကဉ္စုကတာ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဂ္ဂဟိတတ္တံ စိတ္တဿာတိ ပရေသံ ဥပကာရကရဏေ ဒါနာဒိနာ အာကာရေန ယထာ န သမ္ပသာရီယတိ, ဧဝံ အာဝရိတွာ ဂဟိတဘာဝေါ စိတ္တဿ။ ယသ္မာ ပန မစ္ဆရိပုဂ္ဂလော အတ္တနော သန္တကံ ပရေသံ အဒါတုကာမော ဟောတိ, ပရသန္တကံ ဂဏှိတုကာမော။ တသ္မာ ‘‘ဣဒံ အစ္ဆရိယံ မယှမေဝ ဟောတု, မာ အညဿာ’’တိ ပဝတ္တိဝသေနဿ အတ္တသမ္ပတ္တိနိဂူဟနလက္ခဏတာ ပရသမ္ပတ္တိဂ္ဂဟဏလက္ခဏတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ခန္ဓမစ္ဆရိယမ္ပိ မစ္ဆရိယန္တိ အတ္တနော ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ခါတံ ဥပပတ္တိဘဝံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ‘‘အစ္ဆရိယံ မယှမေဝ ဟောတု, မာ အညဿာ’’တိ ပဝတ္တံ မစ္ဆရိယံ ခန္ဓမစ္ဆရိယံ နာမ။ ဓာတုအာယတနမစ္ဆရိယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါဟောတိ ဂါဟနိစ္ဆယဝသေန ဂဟဏံ။ အဝဒညုတာယာတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ကထိတံ အဇာနနဘာဝေန။ ယာစကာနံ အဒဒမာနော ဟိ တေဟိ ကထိတံ န ဇာနာတိ နာမ။ ဇနာ ပမတ္တာတိ သတိဝိပ္ပဝါသာ ဇနာ။ ဝစနန္တိ သင်္ခေပဝစနံ။ ဗျပ္ပထန္တိ ဝိတ္ထာရဝစနံ။ ဒေသနန္တိ ဥပမံ ဒဿေတွာ အတ္ထသန္ဒဿနဝစနံ။ အနုသိဋ္ဌိန္တိ ပုနပ္ပုနံ သံလက္ခာပနဝစနံ။ အထ ဝါ ဒဿေတွာ ကထနံ ဝစနံ နာမ။ ဂဏှာပေတွာ ကထနံ ဗျပ္ပထံ နာမ။ တောသေတွာ ကထနံ ဒေသနံ နာမ။ ပဒဿေတွာ ကထနံ အနုသိဋ္ဌိ နာမ။ အထ ဝါ ပရိတာပဒုက္ခံ နာသေတွာ ကထနံ ဝစနံ နာမ။ ပရိဠာဟဒုက္ခံ နာသေတွာ ကထနံ ဗျပ္ပထံ နာမ။ အပါယဒုက္ခံ နာသေတွာ ကထနံ ဒေသနံ နာမ။ ဘဝဒုက္ခံ နာသေတွာ ကထနံ အနုသိဋ္ဌိ နာမ။ အထ ဝါ ဒုက္ခသစ္စပရိညာပဋိဝေဓယုတ္တံ ဝစနံ။ သမုဒယသစ္စပဟာနပဋိဝေဓယုတ္တံ ဗျပ္ပထံ။ နိရောဓသစ္စသစ္ဆိကိရိယပဋိဝေဓယုတ္တံ ဒေသနံ။ မဂ္ဂသစ္စဘာဝနာပဋိဝေဓယုတ္တံ အနုသိဋ္ဌီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဧကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၈။)

န သုဿုသန္တီတိ န သုဏန္တိ။ န သောတံ ဩဒဟန္တီတိ သဝနတ္ထံ ကဏ္ဏသောတံ န ဌပေန္တိ။ န အညာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေန္တီတိ ဇာနနတ္ထံ စိတ္တံ န ပတိဋ္ဌပေန္တိ။ အနဿဝါတိ ဩဝါဒံ အသုဏမာနာ။ အဝစနကရာတိ သုဏမာနာပိ ဝစနံ န ကရောန္တီတိ အဝစနကရာ။ ပဋိလောမဝုတ္တိနောတိ ပဋာဏီ ဟုတွာ ပဝတ္တနကာ။ အညေနေဝ မုခံ ကရောန္တီတိ ကရောန္တာပိ မုခံ န ဒေန္တီတိ အတ္ထော။

ဝိသမေတိ ကာယသုစရိတာဒိသမ္မတဿ သမဿ ပဋိပက္ခတ္တာ ဝိသမံ, တသ္မိံ ဝိသမေ။ နိဝိဋ္ဌာတိ ပဝိဋ္ဌာ ဒုန္နီဟရာ။ ကာယကမ္မေတိ ကာယတော ပဝတ္တေ, ကာယေန ဝါ ပဝတ္တေ ကာယကမ္မေ။ ဝစီကမ္မာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

တတ္ထ ကာယကမ္မဝစီကမ္မမနောကမ္မာနိ ဒုစ္စရိတဝသေန ဝိဘတ္တာနိ, ပါဏာတိပါတာဒယော ဒသအကုသလကမ္မပထဝသေန ဝိဘတ္တာတိ ဉာတဗ္ဗံ။ အယံ တာဝေတ္ထ သာဓာရဏပဒဝဏ္ဏနာ, အသာဓာရဏေသု ပန ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏာတိပါတော, ပါဏဝဓော ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါဏောတိ စေတ္ထ ဝေါဟာရတော သတ္တော, ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တသ္မိံ ပန ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိတာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ ပါဏာတိပါတော။ သော ဂုဏဝိရဟိတေသု တိရစ္ဆာနဂတာဒီသု ပါဏေသု ခုဒ္ဒကေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာသရီရေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ, ပယောဂသမတ္တေပိ ဝတ္ထုမဟန္တတာယ။ ဂုဏဝန္တေသု မနုဿာဒီသု အပ္ပဂုဏေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟာဂုဏေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ သရီရဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – ပါဏော ပါဏသညိတာ ဝဓကစိတ္တံ ဥပက္ကမော တေန မရဏန္တိ။ ဆပ္ပယောဂါ – သာဟတ္ထိကော အာဏတ္တိကော နိဿဂ္ဂိယော ထာဝရော ဝိဇ္ဇာမယော ဣဒ္ဓိမယောတိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ အတိပပဉ္စော ဟောတိ, တသ္မာ နံ န ဝိတ္ထာရယိဿာမ။ အညဉ္စ ဧဝရူပံ, အတ္ထိကေဟိ ပန သမန္တပါသာဒိကံ ဝိနယဋ္ဌကထံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) ဩလောကေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၉၉။)

အဒိန္နဿ အာဒါနံ အဒိန္နာဒါနံ, ပရဿ ဟရဏံ ထေယျံ စောရိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အဒိန္နန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ, ယတ္ထ ပရော ယထာကာမကာရိတံ အာပဇ္ဇန္တော အဒဏ္ဍာရဟော အနုပဝဇ္ဇော စ ဟောတိ, တသ္မိံ ပန ပရပရိဂ္ဂဟိတေ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အဒိန္နာဒါနံ။ တံ ဟီနေ ပရသန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, ပဏီတေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုပဏီတတာယ, ဝတ္ထုသမတ္တေ သတိ ဂုဏာဓိကာနံ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ တံ တံ ဂုဏာဓိကံ ဥပါဒါယ တတော တတော ဟီနဂုဏဿ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။

တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – ပရပရိဂ္ဂဟိတံ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ ထေယျစိတ္တံ ဥပက္ကမော တေန ဟရဏန္တိ။ ဆပ္ပယောဂါ သာဟတ္ထိကာဒယောဝ။ တေ စ ခေါ ယထာနုရူပံ ထေယျာဝဟာရော ပသယှာဝဟာရော ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော ပရိကပ္ပါဝဟာရော ကုသာဝဟာရောတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ အဝဟာရာနံ ဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တော။

ကာမေသုမိစ္ဆာစာရောတိ ဧတ္ထ ပန ကာမေသူတိ မေထုနသမာစာရေသု။ မိစ္ဆာစာရောတိ ဧကန္တနိန္ဒိတော လာမကာစာရော။ လက္ခဏတော ပန အသဒ္ဓမ္မသေဝနာဓိပ္ပါယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော။

တတ္ထ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိသာနံ တာဝ မာတုရက္ခိတာ ပိတုရက္ခိတာ မာတာပိတုရက္ခိတာ ဘာတုရက္ခိတာ ဘဂိနိရက္ခိတာ ဉာတိရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ သာရက္ခာ သပရိဒဏ္ဍာတိ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ, ဓနက္ကီတာ ဆန္ဒဝါသိနီ ဘောဂဝါသိနီ ပဋဝါသိနီ ဩဒပတ္တကိနီ ဩဘတစုမ္ဗဋကာ ဒါသီ စ ဘရိယာ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ ဓဇာဟဋာ မုဟုတ္တိကာတိ ဧတာ ဓနက္ကီတာဒယော ဒသာတိ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထီသု ပန ဒွီန္နံ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ ဒသန္နဉ္စ ဓနက္ကီတာဒီနန္တိ ဒွါဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ အညေ ပုရိသာ, ဣဒံ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ။

သော ပနေသ မိစ္ဆာစာရော သီလာဒိဂုဏရဟိတေ အဂမနီယဋ္ဌာနေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၀။)

သမ္ဘာရာ – အဂမနီယဝတ္ထု တသ္မိံ သေဝနစိတ္တံ သေဝနပယောဂေါ မဂ္ဂေန မဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကော ဧဝ။

မုသာတိ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ အတ္ထဘဉ္ဇနကော ဝစီပယောဂေါ ကာယပယောဂေါ ဝါ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန ပနဿ ပရဝိသံဝါဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ အပရော နယော – မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု။ ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ။ လက္ခဏတော ပန အတထံ ဝတ္ထုံ တထတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ သော ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ, တဿ အပ္ပတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ အပိ စ ဂဟဋ္ဌာနံ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ ‘‘နတ္ထီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော, သက္ခိနာ ဟုတွာ အတ္ထဘဉ္ဇနတ္ထံ ဝုတ္တော မဟာသာဝဇ္ဇော။ ပဗ္ဗဇိတာနံ အပ္ပကမ္ပိ တေလံ ဝါ သပ္ပိံ ဝါ လဘိတွာ ဟသာဓိပ္ပါယေန ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ တေလံ နဒီ မညေ သန္ဒတီ’’တိ ပူရဏကထာနယေန ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော, အဒိဋ္ဌံယေဝ ပန ဒိဋ္ဌန္တိအာဒိနာ နယေန ဝဒန္တာနံ မဟာသာဝဇ္ဇော။

တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – အတထံ ဝတ္ထု ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ တဇ္ဇော ဝါယာမော ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောဝ။ သော စ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပရဝိသံဝါဒကကိရိယာကရဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တာယ စေ ကိရိယာယ ပရော တမတ္ထံ ဇာနာတိ, အယံ ကိရိယသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာက္ခဏေယေဝ မုသာဝါဒကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ။

ပိသုဏဝါစာတိအာဒီသု ယာယ ဝါစာယ ယဿ တံ ဝါစံ ဘာသတိ, တဿ ဟဒယေ အတ္တနော ပိယဘာဝံ ပရဿ စ သုညဘာဝံ ကရောတိ, သာ ပိသုဏဝါစာ။ ယာယ ပန အတ္တာနမ္ပိ ပရမ္ပိ ဖရုသံ ကရောတိ, ယာ ဝါစာ သယမ္ပိ ဖရုသာ နေဝ ကဏ္ဏသုခါ န ဟဒယင်္ဂမာ, အယံ ဖရုသဝါစာ။ ယေန သမ္ဖံ ပလပတိ နိရတ္ထကံ, သော သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ တေသံ မူလဘူတာပိ စေတနာ ပိသုဏဝါစာဒိနာမမေဝ လဘတိ, သာ ဧဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ။

တတ္ထ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ပရေသံ ဝါ ဘေဒါယ အတ္တနော ပိယကမျတာယ ဝါ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပိသုဏဝါစာ။ သာ ယဿ ဘေဒံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၁။)

ကရောတိ, တဿ အပ္ပဂုဏာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။

တဿာ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – ဘိန္ဒိတဗ္ဗော ပရော ‘‘ဣတိ ဣမေ နာနာ ဘဝိဿန္တိ ဝိနာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဘေဒပုရေက္ခာရတာ ဝါ, ‘‘ဣတိ အဟံ ပိယော ဘဝိဿာမိ ဝိဿာသိကော’’တိ ဝိယကမျတာ ဝါ, တဇ္ဇော ဝါယာမော, တဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။

ပရဿ မမ္မစ္ဆေဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဧကန္တဖရုသစေတနာ ဖရုသဝါစာ။ မမ္မစ္ဆေဒကောပိ ပယောဂေါ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ။ မာတာပိတရော ဟိ ကဒါစိ ပုတ္တကေ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘စောရာ ဝေါ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကရောန္တူ’’တိ, ဥပ္ပလပတ္တမ္ပိ စ နေသံ ဥပရိ ပတန္တံ န ဣစ္ဆန္တိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စ ကဒါစိ နိဿိတကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကိံ ဣမေ အဟိရိကာ အနောတ္တပ္ပိနော စရန္တိ, နိဒ္ဓမထ နေ’’တိ။ အထ စ နေသံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိံ ဣစ္ဆန္တိ။ ယထာ စ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ, ဧဝံ ဝစနသဏှတာယ အဖရုသဝါစာပိ န ဟောတိ။ န ဟိ မာရာပေတုကာမဿ ‘‘ဣမံ သုခံ သယာပေထာ’’တိ ဝစနံ အဖရုသဝါစာ ဟောတိ, စိတ္တဖရုသတာယ ပနေသာ ဖရုသဝါစာဝ, သာ ယံ သန္ဓာယ ပဝတ္တိတာ။ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ တယော သမ္ဘာရာ – အက္ကောသိတဗ္ဗော ပရော ကုပိတစိတ္တံ အက္ကောသနန္တိ။

အနတ္ထဝိညာပိကာ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ အကုသလစေတနာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ သော အာသေဝနမန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, အာသေဝနမဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိနိရတ္ထကကထာပုရေက္ခာရတာ တထာရူပီကထာကထနဉ္စာတိ။

အဘိဇ္ဈာယတီတိ အဘိဇ္ဈာ, ပရဘဏ္ဍာဘိမုခီ ဟုတွာ တန္နိန္နတာယ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ သာ ‘‘အဟော ဝတ ဣဒံ မမာဿာ’’တိ ဧဝံ ပရဘဏ္ဍာဘိဇ္ဈာယနလက္ခဏာ။ အဒိန္နာဒါနံ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။ တဿာ ဒွေ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – ပရဘဏ္ဍံ အတ္တနော ပရိဏာမနဉ္စာတိ။ ပရဘဏ္ဍဝတ္ထုကေ ဟိ လောဘေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ, ယာဝ ‘‘အဟော ဝတိဒံ မမာဿာ’’တိ အတ္တနော န ပရိဏာမေတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၂။)

ဟိတသုခံ ဗျာပါဒယတီတိ ဗျာပါဒေါ, သော ပရဝိနာသာယ မနောပဒေါသလက္ခဏော။ ဖရုသဝါစာ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော မဟာသာဝဇ္ဇော စ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – ပရသတ္တော စ တဿ စ ဝိနာသစိန္တာတိ။ ပရသတ္တဝတ္ထုကေ ဟိ ကောဓေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ, ယာဝ ‘‘အဟော ဝတာယံ ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျ ဝိနဿေယျာ’’တိ တဿ ဝိနာသံ န စိန္တေသိ။

ယထာဘုစ္စဂဟဏာဘာဝေန မိစ္ဆာ ပဿတီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သာ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝိပရီတဒဿနလက္ခဏာ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။

သညီ, အသညီ, နေဝသညီနာသညီ ဘဝိဿာမာတိ ရူပါဒိဝသေန ကင်္ခန္တိ။ ဘဝိဿာမ နု ခေါ မယန္တိအာဒိနာ အတ္တာနံ ကင်္ခန္တိ။ တတ္ထ ဘဝိဿာမ နု ခေါ။ န နု ခေါ ဘဝိဿာမာတိ တဿ သဿတာကာရဉ္စ ဥစ္ဆေဒါကာရဉ္စ နိဿာယ အနာဂတေ အတ္တာနံ ဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခန္တိ။ ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿာမာတိ ဇာတိလိင်္ဂုပပတ္တိယော နိဿာယ ‘‘ခတ္တိယာ နု ခေါ ဘဝိဿာမ, ဗြာဟ္မဏဝေဿသုဒ္ဒဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတဒေဝမနုဿာနံ အညတရာ’’တိ ကင်္ခန္တိ။ ကထံ နု ခေါ ဘဝိဿာမာတိ သဏ္ဌာနာကာရံ နိဿာယ ‘‘ဒီဃာ နု ခေါ ဘဝိဿာမ, ရဿဩဒါတကဏှပမာဏိကအပ္ပမာဏိကာဒီနံ အညတရာ’’တိ ကင်္ခန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဣဿရနိမ္မာနာဒီနိ နိဿာယ ‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ဘဝိဿာမာ’တိ ဟေတုတော ကင်္ခန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကိံ ဟုတွာ ကိံ ဘဝိဿာမ နု ခေါ မယန္တိ ဇာတိအာဒီနိ နိဿာယ ‘‘ခတ္တိယာ ဟုတွာ နု ခေါ ဗြာဟ္မဏာ ဘဝိဿာမ…ပေ… ဒေဝါ ဟုတွာ မနုဿာ’’တိ အတ္တနော ပရမ္ပရံ ကင်္ခန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ ပန အဒ္ဓါနန္တိ ကာလာဓိဝစနမေတံ။

֍ * ၁၀။ ယသ္မာ ဧတဒေဝ တသ္မာ ဟိ သိက္ခေထ…ပေ… အာဟု ဓီရာတိ။ တတ္ထ သိက္ခေထာတိ တိဿော သိက္ခာ အာဝဇ္ဇေယျ။ ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ။ တတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ သိက္ခာ။ တိဿောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ အဓိသီလသိက္ခာတိ အဓိကံ ဥတ္တမံ သီလန္တိ အဓိသီလံ, အဓိသီလဉ္စ တံ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ စာတိ အဓိသီလသိက္ခာ။ ဧသ နယော အဓိစိတ္တအဓိပညာသိက္ခာသု။

ကတမံ ပနေတ္ထ သီလံ, ကတမံ အဓိသီလံ, ကတမံ စိတ္တံ, ကတမံ အဓိစိတ္တံ, ကတမာ ပညာ, ကတမာ အဓိပညာတိ? ဝုစ္စတေ – ပဉ္စင်္ဂဒသင်္ဂသီလံ တာဝ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၃။)

သီလမေဝ။ တဉှိ ဗုဒ္ဓေ ဥပ္ပန္နေပိ အနုပ္ပန္နေပိ လောကေ ပဝတ္တတိ။ ဥပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တသ္မိံ သီလေ ဗုဒ္ဓါပိ သာဝကာပိ မဟာဇနံ သမာဒပေန္တိ, အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ကမ္မဝါဒိနော စ ဓမ္မိကာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ စက္ကဝတ္တီ စ မဟာရာဇာနော မဟာဗောဓိသတ္တာ စ သမာဒပေန္တိ, သာမမ္ပိ ပဏ္ဍိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ သမာဒိယန္တိ။ တေ တံ ကုသလံ ဓမ္မံ ပရိပူရေတွာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သမ္ပတ္တိံ အနုဘောန္တိ။

ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ပန ‘‘အဓိသီလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သူရိယော ဝိယ ပဇ္ဇောတာနံ သိနေရု ဝိယ ပဗ္ဗတာနံ သဗ္ဗလောကိယသီလာနံ အဓိကဉ္စေဝ ဥတ္တမဉ္စ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေယေဝ စ ပဝတ္တတိ, န ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါ။ န ဟိ တံ ပညတ္တိံ ဥဒ္ဓရိတွာ အညော သတ္တော ဌပေတုံ သက္ကောတိ။ ဗုဒ္ဓါယေဝ ပန သဗ္ဗသော ကာယဝစီဒွါရအဇ္ဈာစာရသောတံ ဆိန္ဒိတွာ တဿ တဿ ဝီတိက္ကမဿ အနုစ္ဆဝိကံ တံ သီလသံဝရံ ပညပေန္တိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရတောပိ စ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တမေဝ သီလံ အဓိသီလံ။

ကာမာဝစရာနိ ပန အဋ္ဌ ကုသလစိတ္တာနိ လောကိယအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တာနိ စ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ စိတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါနုပ္ပါဒေ စဿ ပဝတ္တိ, သမာဒပနံ သမာဒါနဉ္စ သီလေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိပဿနာပါဒကံ အဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တံ ပန ‘‘အဓိစိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ အဓိသီလံ ဝိယ သီလာနံ, သဗ္ဗလောကိယစိတ္တာနံ အဓိကဉ္စေဝ ဥတ္တမဉ္စ, ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒေယေဝ စ ဟောတိ, န ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါ။ တတောပိ စ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ။

‘‘အတ္ထိ ဒိန္နံ အတ္ထိ ယိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (မ။ နိ။ ၂။၉၄) ပန ကမ္မဿကတာဉာဏံ ပညာ။ သာ ဟိ ဗုဒ္ဓေ ဥပ္ပန္နေပိ အနုပ္ပန္နေပိ လောကေ ပဝတ္တတိ။ ဥပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တဿာ ပညာယ ဗုဒ္ဓါပိ သာဝကာပိ မဟာဇနံ သမာဒပေန္တိ, အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ကမ္မဝါဒိနော စ ဓမ္မိကာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ စက္ကဝတ္တီ စ မဟာရာဇာနော မဟာဗောဓိသတ္တာ စ သမာဒပေန္တိ, သာမမ္ပိ ပဏ္ဍိတာ သတ္တာ သမာဒိယန္တိ။ တထာ ဟိ အင်္ကုရော ဒသဝဿသဟဿာနိ မဟာဒါနံ အဒါသိ။ ဝေလာမော ဝေဿန္တရော အညေ စ ဗဟူ ပဏ္ဍိတမနုဿာ မဟာဒါနာနိ အဒံသု။ တေ တံ ကုသလံ ဓမ္မံ ပရိပူရေတွာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိံသု။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၄။)

တိလက္ခဏာကာရပရိစ္ဆေဒကံ ပန ဝိပဿနာဉာဏံ ‘‘အဓိပညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဟိ အဓိသီလအဓိစိတ္တာနိ ဝိယ သီလစိတ္တာနံ, သဗ္ဗလောကိယပညာနံ အဓိကာ စေဝ ဥတ္တမာ စ, န စ ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒါ လောကေ ပဝတ္တတိ။ တတောပိ စ မဂ္ဂဖလပညာဝ အဓိပညာ။

ဣဒါနိ ဧကေကံ ဒဿေန္တော ‘‘ကတမာ အဓိသီလသိက္ခာ – ဣဓ ဘိက္ခု သီလဝါ ဟောတိ, ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဓာတိ ဝစနံ ပုဗ္ဗဘာဂကရဏီယသမ္ပဒါယ သမ္ပန္နဿ သဗ္ဗပကာရသီလပရိပူရကဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္နိဿယဘူတသာသနပရိဒီပနံ, အညသာသနဿ စ တထာဘာဝပဋိသေဓနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော…ပေ… သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉-၁၄၀)။ ဘိက္ခူတိ တဿ သီလဿ ပရိပူရကဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဒီပနံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ဣဒမဿ ပါတိမောက္ခသံဝရေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝပရိဒီပနံ။ ဝိဟရတီတိ ဣဒမဿ တဒနုရူပဝိဟာရသမင်္ဂီဘာဝပရိဒီပနံ။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ဣဒမဿ ပါတိမောက္ခသံဝရဿ ဥပကာရကဓမ္မပရိဒီပနံ။ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ ဣဒမဿ ပါတိမောက္ခတော အစဝနဓမ္မတာပရိဒီပနံ။ သမာဒါယာတိ ဣဒမဿ သိက္ခာပဒါနံ အနဝသေသတော အာဒါနပရိဒီပနံ။ သိက္ခတီတိ ဣဒမဿ သိက္ခာယ သမင်္ဂီဘာဝပရိဒီပနံ။ သိက္ခာပဒေသူတိ ဣဒမဿ သိက္ခိတဗ္ဗဓမ္မပရိဒီပနံ။

တတ္ထ ဘိက္ခူတိ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ဘိက္ခု။ သီလမဿ အတ္ထီတိ သီလဝါတိ ဧတ္ထ သီလန္တိ သီလနဋ္ဌေန သီလံ။ ကိမိဒံ သီလနံ နာမ? သမာဓာနံ ဝါ, ကာယကမ္မာဒီနံ သုသီလျဝသေန အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာတိ အတ္ထော။ ဥပဓာရဏံ ဝါ, ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာဝသေန အာဓာရဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဧတဒေဝ ဟိ ဧတ္ထ အတ္ထဒွယံ သဒ္ဒလက္ခဏဝိဒူ အနုဇာနန္တိ။ အညေ ပန ‘‘အဓိသေဝနဋ္ဌေန အာစာရဋ္ဌေန သီလနဋ္ဌေန သိရဋ္ဌေန သီတလဋ္ဌေန သိဝဋ္ဌေန သီလ’’န္တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။

သီလနံ လက္ခဏံ တဿ, ဘိန္နဿာပိ အနေကဓာ၊

သနိဒဿနတ္တံ ရူပဿ, ယထာ ဘိန္နဿနေကဓာ။

ယထာ ဟိ နီလပီတာဒိဘေဒေနနေကဓာ ဘိန္နဿာပိ ရူပါယတနဿ သနိဒဿနတ္တံ လက္ခဏံ နီလာဒိဘေဒေန ဘိန္နဿာပိ သနိဒဿနဘာဝါနတိက္ကမနတော။ တထာ သီလဿ စေတနာဒိဘေဒေန အနေကဓာ ဘိန္နဿာပိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၅။)

ယဒေတံ ကာယကမ္မာဒီနံ သမာဓာနဝသေန, ကုသလာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာဝသေန ဝုတ္တံ သီလနံ, တဒေဝ လက္ခဏံ စေတနာဒိဘေဒေန ဘိန္နဿာပိ သမာဓာနပတိဋ္ဌာဘာဝါနတိက္ကမနတော။ ဧဝံ လက္ခဏဿ ပနဿ –

ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနတာ, အနဝဇ္ဇဂုဏော တထာ၊

ကိစ္စသမ္ပတ္တိအတ္ထေန, ရသော နာမ ပဝုစ္စတိ။

တသ္မာ ဣဒံ သီလံ နာမ ကိစ္စဋ္ဌေန ရသေန ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနရသံ, သမ္ပတ္တိအတ္ထေန ရသေန အနဝဇ္ဇရသန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနံ, တယိဒံ တဿ ဝိညုဘိ၊

ဩတ္တပ္ပဉ္စ ဟိရီ စေဝ, ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝဏ္ဏိတံ။

တဉှိဒံ သီလံ ‘‘ကာယသောစေယျံ ဝစီသောစေယျံ မနောသောစေယျ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တသောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနံ, သောစေယျဘာဝေန ပစ္စုပဋ္ဌာတိ ဂဟဏဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ ဟိရောတ္တပ္ပဉ္စ ပန တဿ ဝိညူဟိ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝဏ္ဏိတံ, အာသန္နကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဟိရောတ္တပ္ပေ ဟိ သတိ သီလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ တိဋ္ဌတိ စ, အသတိ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ န တိဋ္ဌတိ စာတိ ဧဝံဝိဓေန သီလေန သီလဝါ ဟောတိ။ ဧတံ သီလံ နာမ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝါ ဝိရမန္တဿ, ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ဝါ ပူရေန္တဿ စေတနာဒယော ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ‘‘ကိံ သီလန္တိ? စေတနာ သီလံ, စေတသိကံ သီလံ, သံဝရော သီလံ, အဝီတိက္ကမော သီလ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၉)။

တတ္ထ စေတနာ သီလံ နာမ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝါ ဝိရမန္တဿ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ဝါ ပူရေန္တဿ စေတနာ။ စေတသိကံ သီလံ နာမ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမန္တဿ ဝိရတိ။ အပိ စ စေတနာ သီလံ နာမ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပဇဟန္တဿ သတ္တကမ္မပထစေတနာ။ စေတသိကံ သီလံ နာမ ‘‘အဘိဇ္ဈံ ပဟာယ ဝိဂတာဘိဇ္ဈေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၇) နယေန သံယုတ္တမဟာဝဂ္ဂေ ဝုတ္တာ အနဘိဇ္ဈာဗျာပါဒသမ္မာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ။ သံဝရော သီလန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိဓေန သံဝရော ဝေဒိတဗ္ဗော – ပါတိမောက္ခသံဝရော သတိသံဝရော ဉာဏသံဝရော ခန္တိသံဝရော ဝီရိယသံဝရော။ တဿ နာနာကရဏံ ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အဝီတိက္ကမော သီလန္တိ သမာဒိန္နသီလဿ ကာယိကဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော။ ဧတ္ထ စ သံဝရသီလံ, အဝီတိက္ကမသီလန္တိ ဣဒမေဝ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၆။)

နိပ္ပရိယာယတော သီလံ။ စေတနာသီလံ, စေတသိကံ သီလန္တိ ပရိယာယတော သီလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပါတိမောက္ခန္တိ သိက္ခာပဒသီလံ။ တဉှိ ယော နံ ပါတိ ရက္ခတိ, တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟိ, တသ္မာ ‘‘ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေန သမန္နာဂတော။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ အာစာရေန စေဝ ဂေါစရေန စ သမ္ပန္နော။ အဏုမတ္တေသူတိ အပ္ပမတ္တကေသု။ ဝဇ္ဇေသူတိ အကုသလဓမ္မေသု။ ဘယဒဿာဝီတိ ဘယဒဿီ။ သမာဒါယာတိ သမ္မာ အာဒိယိတွာ။ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ တံ တံ သိက္ခာပဒံ သမာဒိယိတွာ သိက္ခတိ။ အပိ စ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ ယံကိဉ္စိ သိက္ခာပဒေသု သိက္ခာကောဋ္ဌာသေသု သိက္ခိတဗ္ဗံ ကာယိကံ ဝါ စေတသိကံ ဝါ, တံ သဗ္ဗံ သမာဒါယ သိက္ခတိ။

ခုဒ္ဒကော သီလက္ခန္ဓောတိ သံဃာဒိသေသာဒိသာဝသေသော သီလက္ခန္ဓော။ မဟန္တောတိ ပါရာဇိကာဒိနိရဝသေသော။ ယသ္မာ ပန ပါတိမောက္ခသီလေန ဘိက္ခု သာသနေ ပတိဋ္ဌာတိ နာမ, တသ္မာ တံ ‘‘ပတိဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတိဋ္ဌဟတိ ဝါ ဧတ္ထ ဘိက္ခု, ကုသလာ ဓမ္မာ ဧဝ ဝါ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌဟန္တီတိ ပတိဋ္ဌာ။ အယမတ္ထော ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃, ၁၉၂) စ, ‘‘ပတိဋ္ဌာနလက္ခဏံ, မဟာရာဇ, သီလံ သဗ္ဗေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာန’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) စ, ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌိတော ခေါ, မဟာရာဇ…ပေ… သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ န ပရိဟာယန္တီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) စ အာဒိသုတ္တဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

တဒေတံ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိအတ္ထေန အာဒိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘တသ္မာတိဟ တွံ ဥတ္တိယ အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ, သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၂)။ ယထာ ဟိ နဂရဝဍ္ဎကီ နဂရံ မာပေတုကာမော ပဌမံ နဂရဋ္ဌာနံ သောဓေတိ, တတော အပရဘာဂေ ဝီထိစတုက္ကသိင်္ဃာဋကာဒိပရိစ္ဆေဒေန ဝိဘဇိတွာဝ နဂရံ မာပေတိ။ ဧဝမေဝ ယောဂါဝစရော အာဒိတော သီလံ ဝိသောဓေတိ, တတော အပရဘာဂေ သမာဓိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ သစ္ဆိကရောတိ။ ယထာ ဝါ ပန ရဇကော ပဌမံ တီဟိ ခါရေဟိ ဝတ္ထံ ဓောဝိတွာ ပရိသုဒ္ဓေ ဝတ္ထေ ယဒိစ္ဆကံ ရင်္ဂဇာတံ ဥပနေတိ, ယထာ ဝါ ပန ဆေကော စိတ္တကာရော ရူပံ လိခိတုကာမော အာဒိတောဝ ဘိတ္တိပရိကမ္မံ ကရောတိ, တတော အပရဘာဂေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝမေဝ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၇။)

ယောဂါဝစရော အာဒိတောဝ သီလံ ဝိသောဓေတွာ အပရဘာဂေ သမထဝိပဿနာဒယော ဓမ္မေ သစ္ဆိကရောတိ။ တသ္မာ သီလံ ‘‘အာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။

တဒေတံ စရဏသရိက္ခတာယ စရဏံ။ စရဏာတိ ဟိ ပါဒါ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာ ဟိ ဆိန္နစရဏဿ ပုရိသဿ ဒိသံ ဂမနာဘိသင်္ခါရော န ဇာယတိ, ပရိပုဏ္ဏပါဒဿေဝ ဇာယတိ, ဧဝမေဝ ယဿ သီလံ ဘိန္နံ ဟောတိ ခဏ္ဍံ အပရိပုဏ္ဏံ, တဿ နိဗ္ဗာနဂမနာယ ဉာဏဂမနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ။ ယဿ ပန တံ အဘိန္နံ ဟောတိ အခဏ္ဍံ ပရိပုဏ္ဏံ, တဿ နိဗ္ဗာနဂမနာယ ဉာဏဂမနံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ သီလံ ‘‘စရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

တဒေတံ သံယမနဝသေန သံယမော။ သံဝရဏဝသေန သံဝရောတိ ဥဘယေနာပိ သီလသံယမော စေဝ သီလသံဝရော စ ကထိတော။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ သံယမေတိ ဝီတိက္ကမဝိပ္ဖန္ဒနံ, ပုဂ္ဂလံ ဝါ သံယမေတိ ဝီတိက္ကမဝသေန တဿ ဝိပ္ဖန္ဒိတုံ န ဒေတီတိ သံယမော။ ဝီတိက္ကမဿ ပဝေသနဒွါရံ သံဝရတိ ပိဒဟတီတိ သံဝရော။

မောက္ခန္တိ ဥတ္တမံ မုခဘူတံ ဝါ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ စတုဗ္ဗိဓော အာဟာရော မုခေန ပဝိသိတွာ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဖရတိ, ဧဝံ ယောဂိနောပိ စတုဘူမကကုသလံ သီလမုခေန ပဝိသိတွာ အတ္ထသိဒ္ဓိံ သမ္ပာဒေတိ။ တေန ‘‘မောက္ခ’’န္တိ။ ပမုခေ သာဓူတိ ပါမောက္ခံ, ပုဗ္ဗင်္ဂမံ သေဋ္ဌံ ပဓာနန္တိ အတ္ထော။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာတိ စတုဘူမကကုသလာနံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ပါမောက္ခံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ သေဋ္ဌံ ပဓာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ ဝိနာ ဟုတွာ အပက္ကမိတွာ။ ယော ပနာယမေတ္ထ ဧဝကာရော, သော နိယမတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ နိယမတ္ထော, တသ္မာ တသ္မိံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏသမယေ အဝိဇ္ဇမာနာနမ္ပိ ကာမာနံ တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပဋိပက္ခဘာဝံ ကာမပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမံ ဒီပေတိ။ ကထံ? ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ ဧဝဉှိ နိယမေ ကရိယမာနေ ဣဒံ ပညာယတိ, နူနိမဿ ဈာနဿ ကာမာ ပဋိပက္ခဘူတာ, ယေသု သတိ ဣဒံ န ပဝတ္တတိ အန္ဓကာရေ သတိ ပဒီပေါဘာသော ဝိယ, တေသံ ပရိစ္စာဂေနေဝ စဿ အဓိဂမော ဟောတိ ဩရိမတီရပရိစ္စာဂေန ပါရိမတီရဿေဝ။ တသ္မာ နိယမံ ကရောတီတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၈။)

တတ္ထ သိယာ ‘‘ကသ္မာ ပနေသ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ ဝုတ္တော န ဥတ္တရပဒေ, ကိံ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စာပိ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျာ’’တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံနိဿရဏတော ဟိ ပုဗ္ဗပဒေ ဧဝ ဧသ ဝုတ္တော။ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတော ဟိ ကာမရာဂပဋိပက္ခတော စ ဣဒံ ဈာနံ ကာမာနမေဝ နိဿရဏံ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမာနမေတံ နိဿရဏံ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၇၂)။ ဥတ္တရပဒေပိ ပန ယထာ ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော, ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉) ဧတ္ထ ဧဝကာရော အာနေတွာ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဟိ သက္ကာ ဣတော အညေဟိပိ နီဝရဏသင်္ခါတေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ အဝိဝိစ္စ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ။ တသ္မာ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဧဝံ ပဒဒွယေပိ ဧသ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဒဒွယေပိ စ ကိဉ္စာပိ ဝိဝိစ္စာတိ ဣမိနာ သာဓာရဏဝစနေန တဒင်္ဂဝိဝေကာဒယော ကာယဝိဝေကာဒယော စ သဗ္ဗေပိ ဝိဝေကာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ, တထာပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယဝိဝေကစိတ္တဝိဝေကဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ကာယဝိဝေကစိတ္တဝိဝေကသမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိဿရဏဝိဝေကာ။

ကာမေဟီတိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယေ စ ဣဓ ‘‘ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ မနာပိကာ ရူပါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတ္ထုကာမာ ဝုတ္တာ, ယေ စ ဣဓေဝ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော ရာဂေါ ကာမော ဆန္ဒရာဂေါ ကာမော သင်္ကပ္ပေါ ကာမော ရာဂေါ ကာမော သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမော’’တိ ဧဝံ ကိလေသကာမာ ဝုတ္တာ, တေ သဗ္ဗေပိ သင်္ဂဟိတာ ဣစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဝတ္ထုကာမေဟိပိ ဝိဝိစ္စေဝါတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တေန ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။

ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ကိလေသကာမေဟိ သဗ္ဗာကုသလေဟိ ဝါ ဝိဝိစ္စာတိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ တေန စိတ္တဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပုရိမေန စေတ္ထ ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော ဧဝ ကာမသုခပရိစ္စာဂေါ, ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော နေက္ခမ္မသုခပရိဂ္ဂဟော ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ ဧဝံ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမဝိဝေကဝစနတောယေဝ စ ဧတေသံ ပဌမေန သံကိလေသဝတ္ထုပ္ပဟာနံ, ဒုတိယေန သံကိလေသပ္ပဟာနံ။ ပဌမေန လောလဘာဝဿ ဟေတုပရိစ္စာဂေါ, ဒုတိယေန ဗာလဘာဝဿ။ ပဌမေန စ ပယောဂသုဒ္ဓိ, ဒုတိယေန အာသယပေါသနံ ဝိဘာဝိတံ ဟောတီတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၉။)

ဉာတဗ္ဗံ။ ဧသ တာဝ နယော ‘‘ကာမေဟီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာမေသု ဝတ္ထုကာမပက္ခေ။

ကိလေသကာမပက္ခေ ပန ဆန္ဒောတိ စ ရာဂေါတိ စ ဧဝမာဒီဟိ အနေကဘေဒေါ ကာမစ္ဆန္ဒောဝ ‘‘ကာမော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ သော စ အကုသလပရိယာပန္နောပိ သမာနော ‘‘တတ္ထ ကတမော ကာမစ္ဆန္ဒော, ကာမော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဈာနပဋိပက္ခတော ဝိသုံ ဝုတ္တော။ ကိလေသကာမတ္တာ ဝါ ပုရိမပဒေ ဝုတ္တော, အကုသလပရိယာပန္နတ္တာ ဒုတိယပဒေ။ အနေကဘေဒတော စဿ ကာမတောတိ အဝတွာ ကာမေဟီတိ ဝုတ္တံ။ အညေသမ္ပိ စ ဓမ္မာနံ အကုသလဘာဝေ ဝိဇ္ဇမာနေ ‘‘တတ္ထ ကတမေ အကုသလာ ဓမ္မာ, ကာမစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၆၄) ဥပရိဈာနင်္ဂါနံ ပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော နီဝရဏာနေဝ ဝုတ္တာနိ။ နီဝရဏာနိ ဟိ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနိ တေသံ ဈာနင်္ဂါနေဝ ပဋိပက္ခာနိ, ဝိဒ္ဓံသကာနိ ဝိဃာတကာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဋိပက္ခော, ပီတိ ဗျာပါဒဿ, ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿ, သုခံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ, ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယာ’’တိ ပေဋကေ ဝုတ္တံ။

ဧဝမေတ္ထ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဣမိနာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ, ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဣမိနာ ပဉ္စန္နမ္ပိ နီဝရဏာနံ။ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပန ပဌမေန ကာမစ္ဆန္ဒဿ, ဒုတိယေန သေသနီဝရဏာနံ။ တထာ ပဌမေန တီသု အကုသလမူလေသု ပဉ္စကာမဂုဏဘေဒဝိသယဿ လောဘဿ, ဒုတိယေန အာဃာတဝတ္ထုဘေဒါဒိဝိသယာနံ ဒေါသမောဟာနံ။ ဩဃာဒီသု ဝါ ဓမ္မေသု ပဌမေန ကာမောဃကာမယောဂကာမာသဝကာမုပါဒါနအဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထကာမရာဂသံယောဇနာနံ, ဒုတိယေန အဝသေသဩဃယောဂါသဝဥပါဒါနဂန္ထသံယောဇနာနံ။ ပဌမေန စ တဏှာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ, ဒုတိယေန အဝိဇ္ဇာယ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ။ အပိ စ ပဌမေန လောဘသမ္ပယုတ္တအဋ္ဌစိတ္တုပ္ပါဒါနံ, ဒုတိယေန သေသာနံ စတုန္နံ အကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္တာဝတာ စ ပဌမဿ ဈာနဿ ပဟာနင်္ဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သမ္ပယောဂင်္ဂံ ဒဿေတုံ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၀။)

အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏော ဝိတက္ကော, အာရမ္မဏာနုမဇ္ဇနလက္ခဏော ဝိစာရော။ သန္တေပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိယောဂေ ဩဠာရိကဋ္ဌေန ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန စ ဃဏ္ဍာဘိဃာတော ဝိယ စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဝိတက္ကော, သုခုမဋ္ဌေန အနုမဇ္ဇနသဘာဝေန စ ဃဏ္ဍာနုရဝေါ ဝိယ အနုပဗန္ဓော ဝိစာရော။ ဝိပ္ဖါရဝါ စေတ္ထ ဝိတက္ကော ပဌမုပ္ပတ္တိကာလေ ပရိပ္ဖန္ဒနဘူတော စိတ္တဿ, အာကာသေ ဥပ္ပတိတုကာမဿ ပက္ခိနော ပက္ခဝိက္ခေပေါ ဝိယ, ပဒုမာဘိမုခပါတော ဝိယ စ ဂန္ဓာနုဗန္ဓစေတသော ဘမရဿ။ သန္တဝုတ္တိ ဝိစာရော နာတိပရိပ္ဖန္ဒနဘာဝေါ စိတ္တဿ, အာကာသေ ဥပ္ပတိတဿ ပက္ခိနော ပက္ခပ္ပသာရဏံ ဝိယ, ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယ စ ပဒုမာဘိမုခပတိတဿ ဘမရဿ ပဒုမဿ ဥပရိဘာဂေ။

ဒုကနိပါတဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အာကာသေ ဂစ္ဆတော မဟာသကုဏဿ ဥဘောဟိ ပက္ခေဟိ ဝါတံ ဂဟေတွာ ပက္ခေ သန္နိသီဒါပေတွာ ဂမနံ ဝိယ အာရမ္မဏေ စေတသော အဘိနိရောပနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိတက္ကော, ဝါတဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပက္ခေ ဖန္ဒာပယမာနဿ ဂမနံ ဝိယ အနုမဇ္ဇနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိစာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ သော ပန နေသံ ဝိသေသော ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသု ပါကဋော ဟောတိ။ အပိ စ မလဂ္ဂဟိတံ ကံသဘာဇနံ ဧကေန ဟတ္ထေန ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဣတရေန ဟတ္ထေန စုဏ္ဏတေလဝါလဏ္ဍုပကေန ပရိမဇ္ဇန္တဿ ဒဠှဂ္ဂဟဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော။ ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ ကုမ္ဘကာရဿ ဒဏ္ဍပ္ပဟာရေန စက္ကံ ဘမယိတွာ ဘာဇနံ ကရောန္တဿ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော။ ဣတော စိတော စ သဉ္စရဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ မဏ္ဍလံ ကရောန္တဿ မဇ္ဈေ သန္နိရုမ္ဘိတွာ ဌိတကဏ္ဋကော ဝိယ အဘိနိရောပနော ဝိတက္ကော။ ဗဟိ ပရိဗ္ဘမနကဏ္ဋကော ဝိယ အနုမဇ္ဇမာနော ဝိစာရော။ ဣတိ ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေန ဣမိနာ စ ဝိစာရေန သဟ ဝတ္တတိ ရုက္ခော ဝိယ ပုပ္ဖေန စ ဖလေန စာတိ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ဝိဝေကဇန္တိ ဧတ္ထ ဝိဝိတ္တိ ဝိဝေကော, နီဝရဏဝိဂမောတိ အတ္ထော။ ဝိဝိတ္တောတိ ဝါ ဝိဝေကော, နီဝရဏဝိဝိတ္တော ဈာနသမ္ပယုတ္တဓမ္မရာသီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဝိဝေကာ, တသ္မိံ ဝါ ဝိဝေကေ ဇာတန္တိ ဝိဝေကဇံ။ ပီတိသုခန္တိ ဧတ္ထ ပိဏယတီတိ ပီတိ, သာ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာ။ သာ ပနေသာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၁။)

ခုဒ္ဒိကာပီတိ, ခဏိကာပီတိ, ဩက္ကန္တိကာပီတိ, ဥဗ္ဗေဂါပီတိ, ဖရဏာပီတီတိ ပဉ္စဝိဓာ ဟောတိ။

တတ္ထ ခုဒ္ဒိကာပီတိ သရီရေ လောမဟံသမတ္တမေဝ ကာတုံ သက္ကောတိ။ ခဏိကာပီတိ ခဏေ ခဏေ ဝိဇ္ဇုပ္ပါဒသဒိသာ ဟောတိ။ ဩက္ကန္တိကာပီတိ သမုဒ္ဒတီရံ ဝီစိ ဝိယ, ကာယံ ဩက္ကမိတွာ ဩက္ကမိတွာ ဘိဇ္ဇတိ။ ဥဗ္ဗေဂါပီတိ ဗလဝတီ ဟောတိ, ကာယံ ဥဒ္ဓဂ္ဂံ ကတွာ အာကာသေ လင်္ဃာပနပ္ပမာဏပတ္တာ။

ဖရဏာပီတိ အတိဗလဝတီ ဟောတိ။ တာယ ဟိ ဥပ္ပန္နာယ သကလသရီရံ ဓမိတွာ ပူရိတဝတ္ထိ ဝိယ မဟတာ ဥဒကောဃေန ပက္ခန္ဒပဗ္ဗတကုစ္ဆိ ဝိယ စ အနုပရိပ္ဖုဋံ ဟောတိ။ သာ ပနေသာ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဒုဝိဓံ ပဿဒ္ဓိံ ပရိပူရေတိ ကာယပဿဒ္ဓိဉ္စ စိတ္တပဿဒ္ဓိဉ္စ, ပဿဒ္ဓိ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တီ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တီ ဒုဝိဓမ္ပိ သုခံ ပရိပူရေတိ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ, သုခံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တံ တိဝိဓံ သမာဓိံ ပရိပူရေတိ ခဏိကသမာဓိံ ဥပစာရသမာဓိံ အပ္ပနာသမာဓိဉ္စာတိ။ တာသု ယာ အပ္ပနာသမာဓိဿ မူလံ ဟုတွာ ဝဍ္ဎမာနာ သမာဓိသမ္ပယောဂင်္ဂတာ ဖရဏာပီတိ, အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ ပီတီတိ။

ဣတရံ ပန သုခယတီတိ သုခံ, ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုခနံ ဝါ သုခံ, သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ ခဏတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ, သောမနဿဝေဒနာယေတံ နာမံ။ တံ သာတလက္ခဏံ။ သန္တေပိ စ နေသံ ကတ္ထစိ အဝိပ္ပယောဂေ ဣဋ္ဌာရမ္မဏပဋိလာဘတုဋ္ဌိ ပီတိ, ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနံ သုခံ။ ယတ္ထ ပီတိ, တတ္ထ သုခံ, ယတ္ထ သုခံ, တတ္ထ န နိယမတော ပီတိ။ သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ ပီတိ, ဝေဒနာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတံ သုခံ။ ကန္တာရခိန္နဿ ဝနန္တောဒကဒဿနသဝနေသု ဝိယ ပီတိ, ဝနစ္ဆာယပ္ပဝေသနဥဒကပရိဘောဂေသု ဝိယ သုခံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ ပါကဋဘာဝတော စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ အယဉ္စ ပီတိ ဣဒဉ္စ သုခံ အဿ ဈာနဿ, အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဈာနံ ‘‘ပီတိသုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

အထ ဝါ ပီတိ စ သုခဉ္စ ပီတိသုခံ ဓမ္မဝိနယာဒယော ဝိယ။ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ အဿ ဈာနဿ, အသ္မိံ ဝါ ဈာနေ အတ္ထီတိ ဧဝမ္ပိ ဝိဝေကဇံပီတိသုခံ။ ယထေဝ ဟိ ဈာနံ, ဧဝံ ပီတိသုခမ္ပေတ္ထ ဝိဝေကဇမေဝ ဟောတိ, တဉ္စဿ အတ္ထိ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၂။)

တသ္မာ အလောပသမာသံ ကတွာ ဧကပဒေနေဝ ‘‘ဝိဝေကဇံပီတိသုခ’’န္တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

ပဌမန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ပဌမံ, ဣဒံ ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ပဌမံ။ ဈာနန္တိ ဒုဝိဓံ ဈာနံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဉ္စာတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပထဝီကသိဏာဒိအာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယန္တီတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ သင်္ချံ ဂတာ။ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ ပန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ နာမ။ တတ္ထ ဝိပဿနာ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဿ ဥပနိဇ္ဈာနတော လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ ဝိပဿနာယ ကတကိစ္စဿ မဂ္ဂေန ဣဇ္ဈနတော မဂ္ဂေါ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ, ဖလံ ပန နိရောဓသစ္စံ တထလက္ခဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ။ တေသု ဣဓ ပုဗ္ဗဘာဂေ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနံ, လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ အဓိပ္ပေတံ။ တသ္မာ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော စ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတော စ ပစ္စနီကဈာပနတော စ ဈာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဥပဂန္တွာ, ပါပုဏိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသမ္ပာဒယိတွာ ဝါ, နိပ္ဖါဒေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဟရတီတိ တဒနုရူပေန ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဣရိယတိ, ဝုတ္တပ္ပကာရဈာနသမင်္ဂီ ဟုတွာ အတ္တဘာဝဿ ဣရိယနံ ဝုတ္တိံ အဘိနိပ္ဖါဒေတိ။

တံ ပနေတံ ပဌမဇ္ဈာနံ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ တိဝိဓကလျာဏံ, ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နံ။ တတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒော ဗျာပါဒေါ ထိနမိဒ္ဓံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ နီဝရဏာနံ ပဟာနဝသေန ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ ဧတေသု အပ္ပဟီနေသု ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနဿေတာနိ ပဟာနင်္ဂါနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဈာနက္ခဏေ အညေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ပဟီယန္တိ, တထာပိ ဧတာနေဝ ဝိသေသေန ဈာနန္တရာယကရာနိ။ ကာမစ္ဆန္ဒေန ဟိ နာနာဝိသယပ္ပလောဘိတံ စိတ္တံ န ဧကတ္တာရမ္မဏေ သမာဓိယတိ, ကာမစ္ဆန္ဒာဘိဘူတံ ဝါ, တံ န ကာမဓာတုပ္ပဟာနာယ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ ဗျာပါဒေန ဝါ အာရမ္မဏေ ပဋိဟညမာနံ န နိရန္တရံ ပဝတ္တတိ။ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတံ အကမ္မညံ ဟောတိ။ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပရေတံ အဝူပသန္တမေဝ ဟုတွာ ပရိဗ္ဘမတိ။ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပဟတံ ဈာနာဓိဂမသာဓိကံ ပဋိပဒံ နာရောဟတိ။ ဣတိ ဝိသေသေန ဈာနန္တရာယကရတ္တာ ဧတာနေဝ ပဟာနင်္ဂါနီတိ ဝုတ္တာနိ။

ယသ္မာ ပန ဝိတက္ကော အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတိ, ဝိစာရော အနုပဗန္ဓတိ, တေဟိ အဝိက္ခေပါယ သမ္ပာဒိတပယောဂဿ စေတသော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၃။)

ပယောဂသမ္ပတ္တိသမ္ဘဝါ ပီတိ ပီဏနံ သုခဉ္စ ဥပဗြူဟနံ ကရောတိ။ အထဿ သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဧတေဟိ အဘိနိရောပနာနုဗန္ဓနပီဏနုပဗြူဟနေဟိ အနုဂ္ဂဟိတာ ဧကဂ္ဂတာ ဧကတ္တာရမ္မဏေ သမံ သမ္မာ စ အာဓိယတိ။ တသ္မာ ဝိတက္ကော ဝိစာရော ပီတိ သုခံ စိတ္တေကဂ္ဂတာတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပ္ပန္နေသု ဟိ ဧတေသု ပဉ္စသု ဈာနံ ဥပ္ပန္နံ နာမ ဟောတိ။ တေနဿ ဧတာနိ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ တသ္မာ န ဧတေဟိ သမန္နာဂတံ အညဒေဝ ဈာနံ နာမ အတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန အင်္ဂမတ္တဝသေနေဝ စတုရင်္ဂိနီ သေနာ, ပဉ္စင်္ဂိကံ တူရိယံ, အဋ္ဌင်္ဂိကော စ မဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမိဒမ္ပိ အင်္ဂမတ္တဝသေနေဝ ပဉ္စင်္ဂိကန္တိ ဝါ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတာနိ စ ပဉ္စင်္ဂါနိ ကိဉ္စာပိ ဥပစာရက္ခဏေပိ အတ္ထိ, အထ ခေါ ဥပစာရေ ပကတိစိတ္တတော ဗလဝတရာနိ။ ဣဓ ပန ဥပစာရတောပိ ဗလဝတရာနိ ရူပါဝစရလက္ခဏပ္ပတ္တာနိ နိပ္ဖန္နာနိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝိတက္ကော သုဝိသဒေန အာကာရေန အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပယမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိစာရော အတိဝိယ အာရမ္မဏံ အနုမဇ္ဇမာနော။ ပီတိသုခံ သဗ္ဗာဝန္တမ္ပိ ကာယံ ဖရမာနံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘နာဿ ကိဉ္စိ သဗ္ဗာဝတော ကာယဿ ဝိဝေကဇေန ပီတိသုခေန အပ္ဖုဋံ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆)။ စိတ္တေကဂ္ဂတာပိ ဟေဋ္ဌိမမှိ သမုဂ္ဂပဋလေ ဥပရိမံ သမုဂ္ဂပဋလံ ဝိယ အာရမ္မဏေသု ဖုသိတာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အယမေတေသံ ဣတရေဟိ ဝိသေသော။ တတ္ထ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ကိဉ္စာပိ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ပါဌေ န နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, တထာပိ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၆၅) ‘‘ဈာနန္တိ ဝိတက္ကော ဝိစာရော ပီတိ သုခံ စိတ္တေကဂ္ဂတာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ အင်္ဂမေဝ။ ယေန ဟိ အဓိပ္ပါယေန ဘဂဝတာ ဥဒ္ဒေသော ကတော, သောယေဝ တေန ဝိဘင်္ဂေ ပကာသိတောတိ။

တိဝိဓကလျာဏံ

တိဝိဓကလျာဏံ ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နန္တိ ဧတ္ထ ပန အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေနတိဝိဓကလျာဏတာ။ တေသံယေဝ စ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနံ လက္ခဏဝသေန ဒသလက္ခဏသမ္ပန္နတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြာယံ ပါဠိ –

‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒိ, ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ, သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနံ, ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒိ။ အာဒိဿ ကတိ လက္ခဏာနိ? အာဒိဿ တီဏိ လက္ခဏာနိ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၄။)

ယော တဿ ပရိပန္ထော, တတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ, ဝိသုဒ္ဓတ္တာ စိတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ, ပဋိပန္နတ္တာ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ယဉ္စ ပရိပန္ထတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ, ယဉ္စ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ စိတ္တံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ, ယဉ္စ ပဋိပန္နတ္တာ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ။ ပဌမဿ ဈာနဿ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ အာဒိ, အာဒိဿ ဣမာနိ တီဏိ လက္ခဏာနိ။ တေန ဝုစ္စတိ – ‘ပဌမံ ဈာနံ အာဒိကလျာဏဉ္စေဝ ဟောတိ တိလက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စာ’တိ။

‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ။ မဇ္ဈဿ ကတိ လက္ခဏာနိ? မဇ္ဈဿ တီဏိ လက္ခဏာနိ – ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ, သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ, ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ။ ယဉ္စ ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ, ယဉ္စ သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ, ယဉ္စ ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ။ ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ မဇ္ဈေ, မဇ္ဈဿ ဣမာနိ တီဏိ လက္ခဏာနိ။ တေန ဝုစ္စတိ – ‘ပဌမံ ဈာနံ မဇ္ဈေကလျာဏဉ္စေဝ ဟောတိ တိလက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စာ’တိ။

‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနံ။ ပရိယောသာနဿ ကတိ လက္ခဏာနိ? ပရိယောသာနဿ စတ္တာရိ လက္ခဏာနိ – တတ္ထ ဇာတာနံ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ, ဣန္ဒြိယာနံ ဧကရာသဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ, တဒုပဂဝီရိယဝါဟနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ, အာသေဝနဋ္ဌေန သမ္ပဟံသနာ။ ပဌမဿ ဈာနဿ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနံ, ပရိယောသာနဿ ဣမာနိ စတ္တာရိ လက္ခဏာနိ။ တေန ဝုစ္စတိ ‘ပဌမံ ဈာနံ ပရိယောသာနကလျာဏဉ္စေဝ ဟောတိ စတုလက္ခဏသမ္ပန္နဉ္စာ’’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၈)။

‘‘တတြ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ နာမ သသမ္ဘာရိကော ဥပစာရော။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ။ သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒဉ္စေဝ ဟောတိ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတဉ္စ ဉာဏေန စ သမ္ပဟံသိတ’’န္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ အန္တောအပ္ပနာယမေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ, တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ, ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၅။)

ကထံ? ယသ္မိဉှိ ဝါရေ အပ္ပနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မိံ ယော နီဝရဏသင်္ခါတော ကိလေသဂဏော တဿ ဈာနဿ ပရိပန္ထော, တတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ။ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဟုတွာ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ မဇ္ဈိမသမထနိမိတ္တံ နာမ သမပ္ပဝတ္တော အပ္ပနာသမာဓိယေဝ။ တဒနန္တရံ ပန ပုရိမစိတ္တံ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေန တထတ္တံ ဥပဂစ္ဆမာနံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ, ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ တထတ္တုပဂမနေန တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမ။ ဧဝံ တာဝ ပုရိမစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနာကာရနိပ္ဖါဒိကာ ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပ္ပါဒက္ခဏေယေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဿ ပန တဿ ပုန ဝိသောဓေတဗ္ဗာဘာဝတော ဝိသောဓနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထဘာဝူပဂမနေန သမထပဋိပန္နဿ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထပဋိပန္နဘာဝတော ဧဝ စဿ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ပုန ဧကတ္တုပဋ္ဌာနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ ဧဝံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယေ ပနေတေ ဧဝံ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတေ တတ္ထ ဇာတာ သမာဓိပညာသင်္ခါတာ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာ အညမညံ အနတိဝတ္တမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ, ယာနိ စ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာနိ ဟုတွာ ပဝတ္တာနိ, ယဉ္စေသ တဒုပဂံ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝီရိယံ ဝါဟယတိ, ယာ စဿ တသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တာ အာသေဝနာ, သဗ္ဗေပိ တေ အာကာရာ ယသ္မာ ဉာဏေန သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝဉ္စ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ တထာ တထာ သမ္ပဟံသိတတ္တာ ဝိသောဓိတတ္တာ ပရိယောဒါပိတတ္တာ နိပ္ဖန္နာဝ, တသ္မာ ‘‘ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာတိ ဝိတက္ကဿ စ ဝိစာရဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝူပသမာ သမတိက္ကမာ, ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အပါတုဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒုတိယဇ္ဈာနေ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မာ န သန္တိ, အညေယေဝ ဟိ ပဌမဇ္ဈာနေ ဖဿာဒယော, အညေ ဣဓ။ ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၆။)

ဝူပသမာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဣဓ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, ဝိဘင်္ဂေ ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၇၃) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ အတ္တနိ ဇာတံ, အတ္တနော သန္တာနေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။

သမ္ပသာဒနန္တိ သမ္ပသာဒနံ ဝုစ္စတိ သဒ္ဓါ။ သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနမ္ပိ သမ္ပသာဒနံ, နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယ။ ယသ္မာ ဝါ တံ ဈာနံ သမ္ပသာဒနသမန္နာဂတတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝူပသမနေန စ စေတော သမ္ပသာဒယတိ, တသ္မာပိ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ သမ္ပသာဒနံ စေတသောတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ စေတသောတိ ဧတံ ဧကောဒိဘာဝေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

တတြာယံ အတ္ထယောဇနာ – ဧကော ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ, ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရူဠှတ္တာ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဟုတွာ ဥဒေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရဝိရဟိတော ဝါ ဧကော အသဟာယော ဟုတွာတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဥဒါယတီတိ ဥဒိ, ဥဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဧကော စ သော ဥဒိ စာတိ ဧကောဒိ, သမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတိ ဣမံ ဧကောဒိံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဣဒံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဧကောဒိဘာဝံ။ သော ပနာယံ ဧကောဒိ ယသ္မာ စေတသော, န သတ္တဿ, န ဇီဝဿ။ တသ္မာ ဧတံ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

နနု စာယံ သဒ္ဓါ ပဌမဇ္ဈာနေပိ အတ္ထိ, အယဉ္စ ဧကောဒိနာမကော သမာဓိ, အထ ကသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဒုဉှိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန ဝီစိတရင်္ဂသမာကုလမိဝ ဇလံ န သုပ္ပသန္နံ ဟောတိ, တသ္မာ သတိယာပိ သဒ္ဓါယ သမ္ပသာဒနန္တိ န ဝုတ္တံ။ န သုပ္ပသန္နတ္တာယေဝ စေတ္ထ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋော, တသ္မာ ဧကောဒိဘာဝန္တိပိ န ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ဈာနေ ဝိတက္ကဝိစာရပလိဗောဓာဘာဝေန လဒ္ဓေါကာသာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ, ဗလဝသဒ္ဓါသဟာယပဋိလာဘေနေဝ စ သမာဓိပိ ပါကဋော။ တသ္မာ ဣဒမေဝ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အဝိတက္ကံ အဝိစာရန္တိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဧတသ္မိံ, ဧတဿ ဝါ ဝိတက္ကော နတ္ထီတိ အဝိတက္ကံ။ ဣမိနာဝ နယေန အဝိစာရံ။ ဧတ္ထာဟ ‘‘နနု စ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၇။)

‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’တိ ဣမိနာပိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓေါ။ အထ ကသ္မာ ပုန ဝုတ္တံ ‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’’န္တိ? ဝုစ္စတေ – ဧဝမေတံ, သိဒ္ဓေါဝါယမတ္ထော။ န ပနေတံ တဒတ္ထဒီပကံ, နနု အဝေါစုမှ ‘‘ဩဠာရိကဿ ပန ဩဠာရိကဿ အင်္ဂဿ သမတိက္ကမာ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရေသံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’တိ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။

အပိ စ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ သမ္ပသာဒနံ, န ကိလေသကာလုဿိယဿ။ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ ဧကောဒိဘာဝံ, န ဥပစာရဇ္ဈာနမိဝ နီဝရဏပ္ပဟာနာ, န ပဌမဇ္ဈာနမိဝ စ အင်္ဂပါတုဘာဝါတိ ဧဝံ သမ္ပသာဒနဧကောဒိဘာဝါနံ ဟေတုပရိဒီပကမိဒံ ဝစနံ။ တထာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ ဣဒံ အဝိတက္ကံ အဝိစာရံ, န တတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနာနိ ဝိယ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဝိယ စ အဘာဝါတိ, ဧဝံ အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဿ ဟေတုပရိဒီပကဉ္စ, န ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကံ။ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တပရိဒီပကမေဝ ပန ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ။ တသ္မာ ပုရိမံ ဝတွာပိ ပုန ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ။

သမာဓိဇန္တိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဝါ ဇာတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပဌမမ္ပိ သမ္ပယုတ္တသမာဓိတော ဇာတံ, အထ ခေါ အယမေဝ သမာဓိ ‘‘သမာဓီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ, ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘဝိရဟေန အတိဝိယ အစလတ္တာ သုပ္ပသန္နတ္တာ စ။ တသ္မာ ဣမဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဣဒမေဝ ‘‘သမာဓိဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပီတိသုခန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒုတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ဒုတိယံ။ ဣဒံ ဒုတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ဒုတိယံ။

ပီတိယာ စ ဝိရာဂါတိ ဝိရာဂေါ နာမ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ။ ဥဘိန္နံ ပန အန္တရာ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, သော ဝူပသမံ ဝါ သမ္ပိဏ္ဍေတိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ ဝါ။ တတ္ထ ယဒါ ဝူပသမမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, တဒါ ပီတိယာ ဝိရာဂါ စ, ကိဉ္စ ဘိယျော ဝူပသမာ စာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိဿာ စ ယောဇနာယ ဝိရာဂေါ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထော ဟောတိ, တသ္မာ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနာ စ သမတိက္ကမာ စာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒါ ပန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, တဒါ ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ, ကိဉ္စ ဘိယျော ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၈။)

ဣမိဿာ စ ယောဇနာယ ဝိရာဂေါ သမတိက္ကမနတ္ထော ဟောတိ, တသ္မာ ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကာမဉ္စေတေ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ ဝူပသန္တာ, ဣမဿ ပန ဈာနဿ မဂ္ဂပရိဒီပနတ္ထံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထဉ္စေတံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဣဒံ ပညာယတိ ‘‘နူန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမော မဂ္ဂေါ ဣမဿ ဈာနဿာ’’တိ။ ယထာ စ တတိယေ အရိယမဂ္ဂေ အပ္ပဟီနာနမ္ပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပဟာနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၃၂-၁၃၃) ဧဝံ ပဟာနံ ဝုစ္စမာနံ ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ, တဒဓိဂမာယ ဥဿုက္ကာနံ ဥဿာဟဇနကံ, ဧဝမေဝ ဣဓ အဝူပသန္တာနမ္ပိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ, တေနာယမတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ’’တိ။

ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ, သမံ ပဿတိ, အပက္ခပတိတာ ဟုတွာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ တာယ ဝိသဒါယ ဝိပုလာယ ထာမဂတာယ သမန္နာဂတတ္တာ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂီ ‘‘ဥပေက္ခကော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဥပေက္ခာ ပန ဒသဝိဓာ ဟောတိ – ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ ဝီရိယုပေက္ခာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝေဒနုပေက္ခာ ဝိပဿနုပေက္ခာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ ဈာနုပေက္ခာ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာတိ။

တတ္ထ ယာ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတိ န ဒုမ္မနော, ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ (မ။ နိ။ ၆။၁) ဧဝမာဂတာ ခီဏာသဝဿ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇) ဧဝမာဂတာ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ နာမ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၉။)

ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄၇) ဧဝမာဂတာ သဟဇာတာနံ ဓမ္မာနံ မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ကာလေန ကာလံ ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ မနသိ ကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၀၃) ဧဝမာဂတာ အနစ္စာရဒ္ဓနာတိသိထိလဝီရိယသင်္ခါတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဝီရိယုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ? အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) ဧဝမာဂတာ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ ဥပေက္ခာသဟဂတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၅၀) ဧဝမာဂတာ အဒုက္ခမသုခသင်္ခါတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဝေဒနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတံ, တံ ပဇဟတိ, ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၁-၇၂၊ အ။ နိ။ ၇။၅၅) ဧဝမာဂတာ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ဆန္ဒာဒီသု ယေဝါပနကေသု အာဂတာ သဟဇာတာနံ သမဝါဟိတဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’’တိ ဧဝမာဂတာ အဂ္ဂသုခေပိ တသ္မိံ အပက္ခပါတဇနနီ ဥပေက္ခာ, အယံ ဈာနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာန’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၅၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂) ဧဝမာဂတာ သဗ္ဗပစ္စနီကပရိသုဒ္ဓါ ပစ္စနီကဝူပသမနေပိ အဗျာပါရဘူတာ ဥပေက္ခာ, အယံ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ နာမ။

တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ စ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ စ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ စ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စ ဈာနုပေက္ခာ စ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ စ အတ္ထတော ဧကာ, တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ။ တေန တေန အဝတ္ထာဘေဒေန ပနဿာ အယံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၀။)

ဘေဒေါ။ ဧကဿာပိ သတော သတ္တဿ ကုမာရယုဝထေရသေနာပတိရာဇာဒိဝသေန ဘေဒေါ ဝိယ, တသ္မာ တာသု ယတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ, န တတ္ထ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာဒယော။ ယတ္ထ ဝါ ပန ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ, န တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဒယော ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယထာ စေတာသံ အတ္ထတော ဧကီဘာဝေါ, ဧဝံ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ။ ပညာ ဧဝ ဟိ ဧသာ, ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ, ယထာ ဟိ ပုရိသဿ သာယံ ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌံ သပ္ပံ အဇပဒဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ပရိယေသမာနဿ တံ ထုသကောဋ္ဌကေ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘သပ္ပေါ နု ခေါ နော’’တိ အဝလောကေန္တဿ သောဝတ္ထိကတ္တယံ ဒိသွာ နိဗ္ဗေမတိကဿ ‘‘သပ္ပေါ န သပ္ပေါ’’တိ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝမေဝ ယာ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာဉာဏေန လက္ခဏတ္တယေ ဒိဋ္ဌေ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စဘာဝါဒိဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ။ ယထာ ပန တဿ ပုရိသဿ အဇပဒဒဏ္ဍကေန ဂါဠှံ သပ္ပံ ဂဟေတွာ ‘‘ကိန္တာဟံ ဣမံ သပ္ပံ အဝိဟေဌေန္တော အတ္တာနဉ္စ ဣမိနာ အဍံသာပေန္တော မုဉ္စေယျ’’န္တိ မုဉ္စနာကာရမေဝ ပရိယေသတော ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ယာ လက္ခဏတ္တယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ အာဒိတ္တေ ဝိယ တယော ဘဝေ ပဿတော သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ, အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ။ ဣတိ ဝိပဿနုပေက္ခာယ သိဒ္ဓါယ သင်္ခါရုပေက္ခာပိ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ ဣမိနာ ပနေသာ ဝိစိနနဂ္ဂဟဏေသု မဇ္ဈတ္တတာသင်္ခါတေန ကိစ္စေန ဒွိဓာ ဘိန္နာတိ။ ဝီရိယုပေက္ခာ ပန ဝေဒနုပေက္ခာ စ အညမညဉ္စ အဝသေသာဟိ စ အတ္ထတော ဘိန္နာယေဝါတိ။ အာဟ စေတ္ထ –

‘‘မဇ္ဈတ္တဗြဟ္မဗောဇ္ဈင်္ဂဆဠင်္ဂဈာနသုဒ္ဓိယော၊

ဝိပဿနာ စ သင်္ခါရဝေဒနာဝီရိယံ ဣတိ။

‘‘ဝိတ္ထာရတော ဒသောပေက္ခာ-ဆမဇ္ဈတ္တာဒိတော တတော၊

ဒုဝေ ပညာ တတော ဒွီဟိ, စတဿောဝ ဘဝန္တိမာ’’တိ။

ဣတိ ဣမာသု ဥပေက္ခာသု ဈာနုပေက္ခာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ သာ မဇ္ဈတ္တလက္ခဏာ, အနာဘောဂရသာ, အဗျာပါရပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ပီတိဝိရာဂပဒဋ္ဌာနာတိ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘နနု စာယံ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ, သာ စ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ။ တသ္မာ တတြာပိ ‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’တိ ဧဝမယံ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ, သာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာ’’တိ? အပရိဗျတ္တကိစ္စတော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၁။)

အပရိဗျတ္တဉှိ တဿာ တတ္ထ ကိစ္စံ, ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ။ ဣဓ ပနာယံ ဝိတက္ကဝိစာရပီတီဟိ အနဘိဘူတတ္တာ ဥက္ခိတ္တသိရာ ဝိယ ဟုတွာ ပရိဗျတ္တကိစ္စာ ဇာတာ, တသ္မာ ဝုတ္တာတိ။

သတော စ သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္ထ သရတီတိ သတော။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော။ ဣတိ ပုဂ္ဂလေန သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သရဏလက္ခဏာ သတိ, အသမ္မုဿနရသာ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အသမ္မောဟလက္ခဏံ သမ္ပဇညံ, တီရဏရသံ, ပဝိစယပစ္စုပဋ္ဌာနံ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ သတိသမ္ပဇညံ ပုရိမဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ, မုဋ္ဌဿတိဿ ဟိ အသမ္ပဇာနဿ ဥပစာရမတ္တမ္ပိ န သမ္ပဇ္ဇတိ, ပဂေဝ အပ္ပနာ။ ဩဠာရိကတ္တာ ပန တေသံ ဈာနာနံ ဘူမိယံ ဝိယ ပုရိသဿ စိတ္တဿ ဂတိ သုခါ ဟောတိ, အဗျတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စံ။ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနေန ပန သုခုမတ္တာ ဣမဿ ဈာနဿ ပုရိသဿ ခုရဓာရာယံ ဝိယ သတိသမ္ပဇညကိစ္စပရိဂ္ဂဟိတာ ဧဝ စိတ္တဿ ဂတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣဓေဝ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ယထာ ဓေနုပဂေါ ဝစ္ဆော ဓေနုတော အပနီတော အရက္ခိယမာနော ပုနဒေဝ ဓေနုံ ဥပဂစ္ဆတိ, ဧဝမိဒံ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ပီတိတော အပနီတမ္ပိ သတိသမ္ပဇညာရက္ခေန အရက္ခိယမာနံ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယျ, ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ, သုခေ ဝါပိ သတ္တာ သာရဇ္ဇန္တိ။ ဣဒဉ္စ အတိမဓုရသုခံ, တတော ပရံ သုခါဘာဝါ။ သတိသမ္ပဇညာနုဘာဝေန ပနေတ္ထ သုခေ အသာရဇ္ဇနာ ဟောတိ, နော အညထာတိ ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒဿေတုံ ဣဒမိဓေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂိနော သုခပဋိသံဝေဒနာဘောဂေါ နတ္ထိ, ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ။ ယံ ဝါ တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ, တံသမုဋ္ဌာနေနဿ ယသ္မာ အတိပဏီတေန ရူပေန ရူပကာယော ဖုဋော, ယဿ ဖုဋတ္တာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျ, တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ အာဟ။

ဣဒါနိ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ ဧတ္ထ ယံဈာနဟေတု ယံဈာနကာရဏာ တံ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂီပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဒေသေန္တိ ပညပေန္တိ ပဋ္ဌပေန္တိ ဝိဝရန္တိ ဝိဘဇန္တိ ဥတ္တာနီကရောန္တိ ပကာသေန္တိ, ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိန္တိ?

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၂။)

ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ။ တံ တတိယဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကသ္မာ ပန တံ တေ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ? ပသံသာရဟတော။ အယဉှိ ယသ္မာ အတိမဓုရသုခေ သုခပါရမိပ္ပတ္တေပိ တတိယဇ္ဈာနေ ဥပေက္ခကော, န တတ္ထ သုခါဘိသင်္ဂေန အာကဍ္ဎီယတိ။ ယထာ စ ပီတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ သတိမာ။ ယသ္မာ စ အရိယကန္တံ အရိယဇနသေဝိတမေဝ စ အသံကိလိဋ္ဌံ သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ, တသ္မာ ပသံသာရဟော။ ဣတိ ပသံသာရဟတော နံ အရိယာ တေ ဧဝံ ပသံသာဟေတုဘူတေ ဂုဏေ ပကာသေန္တော ‘‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’’တိ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ တတိယံ, ဣဒံ တတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ တတိယံ။

သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာတိ ကာယိကသုခဿ စ ကာယိကဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ။ ပုဗ္ဗေဝါတိ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗေဝ, န စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ခဏေ။ သောမနဿဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စေတသိကသုခဿ စ စေတသိကဒုက္ခဿ စာတိ ဣမေသမ္ပိ ဒွိန္နံ ပုဗ္ဗေဝ အတ္ထင်္ဂမာ, ပဟာနာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကဒါ ပန နေသံ ပဟာနံ ဟောတိ? စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ။ သောမနဿဉှိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယတိ, ဒုက္ခဒေါမနဿသုခါနိ ပဌမဒုတိယတတိယဇ္ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေသု။ ဧဝမေတေသံ ပဟာနက္ကမေန အဝုတ္တာနံ, ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ ပန ဣန္ဒြိယာနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေနေဝ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနံ သုခဒုက္ခသောမနဿဒေါမနဿာနံ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိ ပနေတာနိ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရက္ခဏေယေဝ ပဟီယန္တိ, အထ ကသ္မာ ‘‘ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ဧတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ။ ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ… သုခိန္ဒြိယံ… သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု, သုခဿ စ ပဟာနာ…ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဧတ္ထ စုပ္ပန္နံ သောမနဿိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၀) ဧဝံ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ။ အတိသယနိရောဓတ္တာ။ အတိသယနိရောဓော ဟိ နေသံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု, န နိရောဓောယေဝ။ နိရောဓောယေဝ ပန ဥပစာရက္ခဏေ နာတိသယနိရောဓော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၃။)

တထာ ဟိ နာနာဝဇ္ဇနေ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ နိရုဒ္ဓဿာပိ ဒုက္ခိန္ဒြိယဿ ဍံသမကသာဒိသမ္ဖဿေန ဝါ ဝိသမာသနုပတာပေန ဝါ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ အန္တောအပ္ပနာယံ။ ဥပစာရေ ဝါ နိရုဒ္ဓမ္ပေတံ န သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ, ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ။ အန္တောအပ္ပနာယံ ပန ပီတိဖရဏေန သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတိ, သုခေါက္ကန္တကာယဿ စ သုဋ္ဌု နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ, ပဋိပက္ခေန ဝိဟတတ္တာ။ နာနာဝဇ္ဇနေယေဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ ယသ္မာ ဧတံ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပိ ကာယကိလမထေ စိတ္တုပဃာတေ စ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေ နေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေ။ အပ္ပဟီနာယေဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ဝိတက္ကဝိစာရာတိ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ ဒုတိယဇ္ဈာနေ, ပဟီနပ္ပစ္စယတ္တာ။ တထာ တတိယဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ သုခိန္ဒြိယဿ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋကာယဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ တတိယဇ္ဈာနေ။ တတိယဇ္ဈာနေ ဟိ သုခဿ ပစ္စယဘူတာ ပီတိ သဗ္ဗသော နိရုဒ္ဓါတိ။ တထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ ပဟီနဿာပိ သောမနဿိန္ဒြိယဿ အာသန္နတ္တာ, အပ္ပနာပတ္တာယ ဥပေက္ခာယ အဘာဝေန သမ္မာ အနတိက္ကန္တတ္တာ စ သိယာ ဥပ္ပတ္တိ, န တွေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ။ တသ္မာ ဧဝ စ ‘‘ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အပရိသေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘အထေဝံ တဿ တဿ ဈာနဿုပစာရေ ပဟီနာပိ ဧတာ ဝေဒနာ ဣဓ ကသ္မာ သမာဟဋာ’’တိ? သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ ယာ ဟိ အယံ အဒုက္ခမသုခန္တိ ဧတ္ထ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, သာ သုခုမာ ဒုဗ္ဗိညေယျာ, န သက္ကာ သုခေန ဂဟေတုံ, တသ္မာ ယထာ နာမ ဒုဋ္ဌဿ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဥပသင်္ကမိတွာ ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ဂေါဏဿ သုခဂဟဏတ္ထံ ဂေါပေါ ဧကသ္မိံ ဝဇေ သဗ္ဗာ ဂါဝေါ သမာဟရတိ, အထေကေကံ နီဟရန္တော ပဋိပါဋိယာ အာဂတံ ‘‘အယံ သော ဂဏှထ န’’န္တိ တမ္ပိ ဂါဟာပေတိ, ဧဝမေဝ ဘဂဝါ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ သဗ္ဗာ ဧတာ သမာဟရီတိ။ ဧဝဉှိ သမာဟဋာ ဧတာ ဒဿေတွာ ‘‘ယံ နေဝ သုခံ, န ဒုက္ခံ, န သောမနဿံ, န ဒေါမနဿံ, အယံ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ’’တိ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂါဟယိတုံ။

အပိ စ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ ပစ္စယဒဿနတ္ထဉ္စာပိ ဧတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တဿာ ပစ္စယာ။ ယထာဟ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၄။)

‘‘စတ္တာရော ခေါ, အာဝုသော, ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ။ ဣဓာဝုသော, ဘိက္ခု သုခဿ စ ပဟာနာ …ပေ… စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဣမေ ခေါ, အာဝုသော, စတ္တာရော ပစ္စယာ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာ သမာပတ္တိယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၅၈)။ ယထာ ဝါ အညတ္ထ ပဟီနာပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော တတိယမဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ‘‘တတ္ထ ပဟီနာ’’တိ ဝုတ္တာ, ဧဝံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထမ္ပေတဿ ဈာနဿေတာ ဣဓ ဝုတ္တာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္စယဃာတေန ဝါ ဧတ္ထ ရာဂဒေါသာနံ အတိဒူရဘာဝံ ဒဿေတုမ္ပေတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတာသု ဟိ သုခံ သောမနဿဿ ပစ္စယော, သောမနဿံ ရာဂဿ, ဒုက္ခံ ဒေါမနဿဿ, ဒေါမနဿံ ဒေါသဿ။ သုခါဒိဃာတေန စ တေ သပ္ပစ္စယာ ရာဂဒေါသာ ဟတာတိ အတိဒူရေ ဟောန္တီတိ။

အဒုက္ခမသုခန္တိ ဒုက္ခာဘာဝေန အဒုက္ခံ, သုခါဘာဝေန အသုခံ။ ဧတေနေတ္ထ သုခဒုက္ခပဋိပက္ခဘူတံ တတိယဝေဒနံ ဒီပေတိ, န ဒုက္ခသုခါဘာဝမတ္တံ။ တတိယဝေဒနာ နာမ အဒုက္ခမသုခါ, ဥပေက္ခာတိပိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ, မဇ္ဈတ္တရသာ, အဝိဘူတပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သုခနိရောဓပဒဋ္ဌာနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိံ။ ဣမသ္မိဉှိ ဈာနေ သုပရိသုဒ္ဓါ သတိ, ယာ စ တဿာ သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ, သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ, န အညေန။ တသ္မာ ဧတံ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယာယ စ ဥပေက္ခာယ ဧတ္ထ သတိ ပါရိသုဒ္ဓိ ဟောတိ, သာ အတ္ထတော တတြမဇ္ဈတ္တတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ တာယ သတိယေဝ ပရိသုဒ္ဓါ, အပိ စ ခေါ သဗ္ဗေပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ, သတိသီသေန ပန ဒေသနာ ဝုတ္တာ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အယံ ဥပေက္ခာ ဟေဋ္ဌာပိ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇတိ, ယထာ ပန ဒိဝါ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါ သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယာ အလာဘာ ဒိဝါ ဝိဇ္ဇမာနာပိ စန္ဒလေခါ အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ အပရိယောဒါတာ, ဧဝမယမ္ပိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ အပဋိလာဘာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဘေဒေသု အပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ တဿာ စ အပရိသုဒ္ဓါယ ဒိဝါ အပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၅။)

သတိအာဒယော အပရိသုဒ္ဓါဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တေသု ဧကမ္ပိ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ န ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကဓမ္မတေဇာဘိဘဝါဘာဝါ သဘာဂါယ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာရတ္တိယာ ပဋိလာဘာ အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာစန္ဒလေခါ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓါ, တဿာ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ပရိသုဒ္ဓစန္ဒလေခါယ ပဘာ ဝိယ သဟဇာတာပိ သတိအာဒယော ပရိသုဒ္ဓါ ဟောန္တိ ပရိယောဒါတာ။ တသ္မာ ဣဒမေဝ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုတ္ထန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ စတုတ္ထံ။ ဣဒံ စတုတ္ထံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ စတုတ္ထံ။

ပညဝါ ဟောတီတိ ပညာ အဿ အတ္ထီတိ ပညဝါ။ ဥဒယတ္ထဂါမိနိယာတိ ဥဒယဂါမိနိယာ စေဝ အတ္ထဂါမိနိယာ စ။ သမန္နာဂတောတိ ပရိပုဏ္ဏော။ အရိယာယာတိ နိဒ္ဒေါသာယ။ နိဗ္ဗေဓိကာယာတိ နိဗ္ဗေဓပက္ခိကာယ။ ဒုက္ခက္ခယဂါမိနိယာတိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိယာ။ သော ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဧဝမာဒီသု ‘‘ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ န ဣတော ဘိယျော’’တိ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စံ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေန ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တဿ စ ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တိကံ တဏှံ ‘‘အယံ ဒုက္ခသမုဒယော’’တိ။ တဒုဘယမ္ပိ ယံ ဌာနံ ပတွာ နိရုဇ္ဈတိ, တံ တေသံ အပ္ပဝတ္တိံ နိဗ္ဗာနံ ‘‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ။ တဿ စ သမ္ပာပကံ အရိယမဂ္ဂံ ‘‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေန ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ သရူပတော သစ္စာနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကိလေသဝသေန ပရိယာယတော ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေ အာသဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ တိဿော သိက္ခာယော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တာသံ ပါရိပူရိက္ကမံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမာ တိဿော သိက္ခာယော အာဝဇ္ဇန္တော သိက္ခေယျာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ပစ္စေကံ ပရိပူရေတုံ အာဝဇ္ဇန္တောပိ သိက္ခေယျ, အာဝဇ္ဇိတွာပိ ‘‘အယံ နာမ သိက္ခာ’’တိ ဇာနန္တောပိ သိက္ခေယျ, ဇာနိတွာ ပုနပ္ပုနံ ပဿန္တောပိ သိက္ခေယျ, ပဿိတွာ ယထာဒိဋ္ဌံ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ သိက္ခေယျ, ပစ္စဝေက္ခိတွာ တတ္ထေဝ စိတ္တံ အစလံ ကတွာ ပတိဋ္ဌပေန္တောပိ သိက္ခေယျ, တံတံသိက္ခာသမ္ပယုတ္တသဒ္ဓါဝီရိယသတိသမာဓိပညာဟိ သကသကကိစ္စံ ကရောန္တောပိ သိက္ခေယျ, အဘိညေယျာဘိဇာနနကာလေပိ တံ တံ ကိစ္စံ ကရောန္တောပိ တိဿော သိက္ခာယော သိက္ခေယျ, အဓိသီလံ အာစရေယျ, အဓိစိတ္တံ သမ္မာ စရေယျ, အဓိပညံ သမာဒါယ ဝတ္တေယျ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၆။)

ဣဓာတိ မူလပဒံ။ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒီဟိ ဒသဟိ ပဒေဟိ သိက္ခတ္တယသင်္ခါတံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနမေဝ ကထိတံ။ တဉှိ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ။ တဿေဝ ခမနဝသေန ခန္တိ, ရုစ္စနဝသေန ရုစိ, ဂဟဏဝသေန အာဒါယော, သဘာဝဋ္ဌေန ဓမ္မော, သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိနယော, တဒုဘယေနပိ ဓမ္မဝိနယော, ပဝုတ္တဝသေန ပါဝစနံ, သေဋ္ဌစရိယဋ္ဌေန ဗြဟ္မစရိယံ, အနုသိဋ္ဌိဒါနဝသေန သတ္ထုသာသနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ‘‘ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာ’’တိအာဒီသု ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓဒိဋ္ဌိယာ ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓခန္တိယာ ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓရုစိယာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓအာဒါယေ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဓမ္မေ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဝိနယေ။

‘‘ယေ ခေါ တွံ, ဂေါတမိ, ဓမ္မေ ဇာနေယျာသိ ‘ဣမေ ဓမ္မာ သရာဂါယ သံဝတ္တန္တိ, နော ဝိရာဂါယ, သညောဂါယ သံဝတ္တန္တိ, နော ဝိသညောဂါယ, အာစယာယ သံဝတ္တန္တိ, နော အပစယာယ, မဟိစ္ဆတာယ သံဝတ္တန္တိ, နော အပ္ပိစ္ဆတာယ, အသန္တုဋ္ဌိယာ သံဝတ္တန္တိ, နော သန္တုဋ္ဌိယာ, သင်္ဂဏိကာယ သံဝတ္တန္တိ, နော ပဝိဝေကာယ, ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တန္တိ, နော ဝီရိယာရမ္ဘာယ, ဒုဗ္ဘရတာယ သံဝတ္တန္တိ, နော သုဘရတာယာ’တိ။ ဧကံသေန, ဂေါတမိ, ဓာရေယျာသိ ‘နေသော ဓမ္မော, နေသော ဝိနယော, နေတံ သတ္ထုသာသန’န္တိ။

‘‘ယေ စ ခေါ တွံ, ဂေါတမိ, ဓမ္မေ ဇာနေယျာသိ ‘ဣမေ ဓမ္မာ ဝိရာဂါယ သံဝတ္တန္တိ, နော သရာဂါယ…ပေ… သုဘရတာယ သံဝတ္တန္တိ, နော ဒုဗ္ဘရတာယာ’တိ။ ဧကံသေန, ဂေါတမိ, ဓာရေယျာသိ ‘ဧသော ဓမ္မော, ဧသော ဝိနယော, ဧတံ သတ္ထုသာသန’’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၅၃၊ စူဠဝ။ ၄၀၆) –

ဧဝံ ဝုတ္တေ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဓမ္မဝိနယေ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓပါဝစနေ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဗြဟ္မစရိယေ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓသာသနေတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပိ စေတံ သိက္ခတ္တယသင်္ခါတံ သကလံ သာသနံ ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ စ ဒိဋ္ဌိ။ ဘဂဝတော ခမနဝသေန ခန္တိ။ ရုစ္စနဝသေန ရုစိ။ ဂဟဏဝသေန အာဒါယော။ အတ္တနော ကာရကံ အပါယေသု အပတမာနံ ကတွာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ သောဝ သံကိလေသပက္ခံ ဝိနေတီတိ ဝိနယော။ ဓမ္မော စ သော ဝိနယော စာတိ ဓမ္မဝိနယော။ ကုသလဓမ္မေဟိ ဝါ အကုသလဓမ္မာနံ ဧသ ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော။ တေနေဝ ဝုတ္တံ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၇။)

‘‘ယေ စ ခေါ တွံ, ဂေါတမိ, ဓမ္မေ ဇာနေယျာသိ ‘ဣမေ ဓမ္မာ ဝိရာဂါယ သံဝတ္တန္တိ, နော သရာဂါယ…ပေ… ဧကံသေန ဂေါတမိ ဓာရေယျာသိ ‘ဧသော ဓမ္မော, ဧသော ဝိနယော, ဧတံ သတ္ထုသာသန’’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၅၃၊ စူဠဝ။ ၄၀၆)။

ဓမ္မေန ဝါ ဝိနယော, န ဒဏ္ဍာဒီဟီတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒဏ္ဍေနေကေ ဒမယန္တိ, အင်္ကုသေဟိ ကသာဟိ စ၊

အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန, နာဂေါ ဒန္တော မဟေသိနာ’’တိ။ (စူဠဝ။ ၃၄၂၊ မ။ နိ။ ၂။၃၅၂)၊

တထာ –

‘‘ဓမ္မေန နီယမာနာနံ, ကာ ဥသူယာ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (မဟာဝ။ ၆၃)၊

ဓမ္မာယ ဝါ ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော။ အနဝဇ္ဇဓမ္မတ္ထဉှေသ ဝိနယော, န ဘဝဘောဂါမိသတ္ထံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘နယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ ဇနကုဟနတ္ထ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၅) ဝိတ္ထာရော။ ပုဏ္ဏတ္ထေရောပိ အာဟ ‘‘အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ ခေါ, အာဝုသော, ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၉)။ ဝိသိဋ္ဌံ ဝါ နယတီတိ ဝိနယော။ ဓမ္မတော ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော။ သံသာရဓမ္မတော ဟိ သောကာဒိဓမ္မတော ဝါ ဧသ ဝိသိဋ္ဌံ နိဗ္ဗာနံ နယတိ။ ဓမ္မဿ ဝါ ဝိနယော, န တိတ္ထကရာနန္တိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မဘူတော ဟိ ဘဂဝါ, တဿေဝ ဝိနယော။

ယသ္မာ ဝါ ဓမ္မာ ဧဝ အဘိညေယျာ ပရိညေယျာ ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝေတဗ္ဗာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ စ, တသ္မာ ဧသ ဓမ္မေသု ဝိနယော, န သတ္တေသု န ဇီဝေသု စာတိ ဓမ္မဝိနယော။ သာတ္ထသဗျဉ္ဇနတာဒီဟိ အညေသံ ဝစနတော ပဓာနံ ဝစနန္တိ ပဝစနံ, ပဝစနမေဝ ပါဝစနံ။ သဗ္ဗစရိယာဟိ ဝိသိဋ္ဌစရိယဘာဝေန ဗြဟ္မစရိယံ။ ဒေဝမနုဿာနံ သတ္ထုဘူတဿ ဘဂဝတော သာသနန္တိ သတ္ထုသာသနံ။ သတ္ထုဘူတံ ဝါ သာသနန္တိပိ သတ္ထုသာသနံ။ ‘‘သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာတိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဟိ ဓမ္မဝိနယောဝ သတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယသ္မာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ သဗ္ဗပ္ပကာရဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တကော ဘိက္ခု ဒိဿတိ, န အညတြ, တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ စ ‘‘ဣမသ္မိ’’န္တိ စ အယံ နိယမော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၈။)

ဇီဝန္တိ တေန တံသမ္ပယုတ္တကာ ဓမ္မာတိ ဇီဝိတံ။ အနုပါလနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ။ ဇီဝိတမေဝ ဣန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ တံ ပဝတ္တသန္တတာဓိပတေယျံ ဟောတိ။ လက္ခဏာဒီဟိ ပန အတ္တနာ အဝိနိဘုတ္တာနံ ဓမ္မာနံ အနုပါလနလက္ခဏံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ, တေသံ ပဝတ္တနရသံ, တေသံယေဝ ဌပနပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ယာပယိတဗ္ဗဓမ္မပဒဋ္ဌာနံ။ သန္တေပိ စ အနုပါလနလက္ခဏာဒိမှိ ဝိဓာနေ အတ္ထိက္ခဏေယေဝ တံ တေ ဓမ္မေ အနုပါလေတိ, ဥဒကံ ဝိယ ဥပ္ပလာဒီနိ။ ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပန္နေပိ စ ဓမ္မေ ပါလေတိ, ဓာတိ ဝိယ ကုမာရံ, သယံပဝတ္တိတဓမ္မသမ္ဗန္ဓေနေဝ စ ပဝတ္တတိ, နိယာမကော ဝိယ နာဝံ။ န ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တယတိ, အတ္တနော စ ပဝတ္တယိတဗ္ဗာနဉ္စ အဘာဝါ။ န ဘင်္ဂက္ခဏေ ဌပေတိ, သယံ ဘိဇ္ဇမာနတ္တာ, ခီယမာနော ဝိယ ဝဋ္ဋိသိနေဟော ပဒီပသိခံ, န စ အနုပါလနပဝတ္တနဋ္ဌပနာနုဘာဝဝိရဟိတံ, ယထာဝုတ္တက္ခဏေ တဿ တဿ သာဓနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဌိတိပရိတ္တတာယ ဝါတိ ဌိတိက္ခဏဿ မန္ဒတာယ ထောကတာယ။ အပ္ပကန္တိ မန္ဒံ လာမကံ။ သရသပရိတ္တတာယ ဝါတိ အတ္တနော ပစ္စယဘူတာနံ ကိစ္စာနံ သမ္ပတ္တီနံ ဝါ အပ္ပတာယ ဒုဗ္ဗလတာယ။

တေသံ ဒွိန္နံ ကာရဏံ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထံ ဌိတိပရိတ္တတာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အတီတေ စိတ္တက္ခဏေ ဇီဝိတ္ထာတိ ဧဝမာဒိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ပဝတ္တိယံ စိတ္တဿ နိရုဇ္ဈနကာလေ သဗ္ဗသ္မိံ ရူပါရူပဓမ္မေ အနိရုဇ္ဈန္တေပိ ရူပတော အရူပဿ ပဋ္ဌာနဘာဝေန အရူပဇီဝိတံ သန္ဓာယ, စုတိစိတ္တေန ဝါ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗေသံ ရူပါရူပါနံ နိရုဇ္ဈနဘာဝေန ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ စုတိစိတ္တံ သန္ဓာယ, စတုဝေါကာရဘဝေ ရူပဿ အဘာဝေန စတုဝေါကာရဘဝံ သန္ဓာယ ကထိတ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတီတေ စိတ္တက္ခဏေတိ အတီတစိတ္တဿ ဘင်္ဂက္ခဏသမင်္ဂီကာလေ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ‘‘ဇီဝိတ္ထ’’ ဣတိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတိ။ န ဇီဝတီတိ ‘‘ဇီဝတီ’’တိပိ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတိ။ န ဇီဝိဿတီတိ ‘‘ဇီဝိဿတီ’’တိပိ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတိ။ အနာဂတေ စိတ္တက္ခဏေ ဇီဝိဿတီတိ အနာဂတစိတ္တဿ အနုပ္ပဇ္ဇနက္ခဏသမင်္ဂီကာလေ ‘‘ဇီဝိဿတီ’’တိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတိ။ န ဇီဝတီတိ ‘‘ဇီဝတီ’’တိ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတိ။ န ဇီဝိတ္ထာတိ ‘‘ဇီဝိတ္ထ’’ဣတိပိ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေ စိတ္တက္ခဏေတိ ပစ္စုပ္ပန္နစိတ္တက္ခဏသမင်္ဂီကာလေ။ ဇီဝတီတိ ‘‘ဣဒါနိ ဇီဝတီ’’တိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတိ။ န ဇီဝိတ္ထာတိ ‘‘ဇီဝိတ္ထ’’ဣတိ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတိ။ န ဇီဝိဿတီတိ ‘‘ဇီဝိဿတီ’’တိပိ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၉။)

ဇီဝိတံ အတ္တဘာဝေါ စ သုခဒုက္ခာ စာတိ အယံ ဂါထာ ပဉ္စဝေါကာရဘဝံ အမုဉ္စိတွာ လဗ္ဘမာနာယ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ဂဟိတတ္တာ ပဉ္စဝေါကာရဘဝမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတသီသေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ အတ္တဘာဝေါတိ ရူပက္ခန္ဓော။ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂) ဝုတ္တတ္တာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ အန္တောကရိတွာ သုခဒုက္ခာ စာတိ ဝေဒနာက္ခန္ဓော, စိတ္တံ ဣတိ ဝိညာဏက္ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ဣမေသံ စတုန္နံ ခန္ဓာနံ ကထိတတ္တာယေဝ ခန္ဓလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏဘာဝေန လက္ခဏာကာရဝသေန သညာက္ခန္ဓောပိ ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အရူပဓမ္မံ မုဉ္စိတွာ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာဒိရူပဿ အပ္ပဝတ္တနဘာဝေန ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာတိ အရူပပဓာနဘာဝေါ ကထိတော ဟောတိ။ ကထံ? အသညသတ္တေ ရူပမ္ပိ ဣဓုပစိတကမ္မဗလံ အမုဉ္စိတွာဝ ပဝတ္တတိ, နိရောဓသမာပန္နာနံ ရူပမ္ပိ ပဌမသမာပန္နသမာပတ္တိဗလံ အမုဉ္စိတွာဝ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ အတ္တနော အပ္ပဝတ္တိဋ္ဌာနေပိ ရူပပဝတ္တိံ အတ္တနော သန္တကမေဝ ကတွာ ပဝတ္တနသဘာဝဿ အရူပဓမ္မဿ အတ္တနော ပဝတ္တိဋ္ဌာနေ ရူပပဝတ္တိယာ ပဓာနကာရဏဘာဝေန ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာတိ စိတ္တပဓာနဘာဝေါ ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ပဝတ္တိယံ ရူပပဝတ္တိယာ ပဓာနဘူတစိတ္တနိရောဓေန ရူပေ ဓရမာနေယေဝ ပဝတ္တာနံ နိရောဓော နာမ ဟောတီတိ အရူပဓမ္မဝသေန ဧဝ ‘‘လဟုသော ဝတ္တတေ ခဏော’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ စုတိစိတ္တံ သန္ဓာယ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ကထိယမာနေ သုခဒုက္ခာ စာတိ ကာယိကစေတသိကသုခဝေဒနာ စ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခဝေဒနာ စ စုတိစိတ္တက္ခဏေ အဟောန္တီပိ ဧကသန္တတိဝသေန စုတိစိတ္တေန သဒ္ဓိံ နိရုဇ္ဈတီတိ ကထိတာ။ စတုဝေါကာရဘဝံ ဝါ သန္ဓာယ ကထိတာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? အညသ္မိံ ဌာနေ အတ္တဘာဝေါတိ သညာက္ခန္ဓဿ ဝုတ္တဘာဝေန အတ္တဘာဝေါတိ သညာက္ခန္ဓောဝ ဂဟိတော။ ဗြဟ္မလောကေ ကာယိကသုခဒုက္ခဒေါမနဿံ အဟောန္တမ္ပိ သုခဒုက္ခာ စာတိ ဝေဒနာသာမညတော လဗ္ဘမာနော ဝေဒနာက္ခန္ဓော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ဣမေသု စ တီသု ဝိကပ္ပေသု ကေဝလာတိ ဓုဝသုခသုဘအတ္တာ နတ္ထိ, ကေဝလံ တေဟိ အဝေါမိဿာ။ လဟုသော ဝတ္တတိ ခဏောတိ ဝုတ္တနယေန ဧကစိတ္တက္ခဏိကတာယ လဟုကော အတိပရိတ္တော ဇီဝိတာဒီနံ ခဏော ဝတ္တတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀။)

ဧကတော ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ အပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘စုလ္လာသီတိသဟဿာနီ’’တိ ဂါထမာဟ။ စုလ္လာသီတိသဟဿာနိ, ကပ္ပါ တိဋ္ဌန္တိ ယေ မရူတိ ယေ ဒေဝဂဏာ စတုရာသီတိ ကပ္ပသဟဿာနိ အာယုံ ဂဟေတွာ နေဝသညာနာသညာယတနေ တိဋ္ဌန္တိ။ ‘‘ယေ နရာ’’တိပိ ပါဠိ။ န တွေဝ တေပိ ဇီဝန္တိ, ဒွီဟိ စိတ္တသမောဟိတာတိ တေပိ ဒေဝါ ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ သမောဟိတာ ဧကတော ဟုတွာ ယုဂနဒ္ဓေန စိတ္တေန န တု ဧဝ ဇီဝန္တိ, ဧကေနေကေန စိတ္တေန ဇီဝန္တီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ မရဏကာလံ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယေ နိရုဒ္ဓါတိ ယေ ခန္ဓာ နိရုဒ္ဓါ အတ္ထင်္ဂတာ။ မရန္တဿာတိ မတဿ။ တိဋ္ဌမာနဿ ဝါတိ ဓရမာနဿ ဝါ။ သဗ္ဗေပိ သဒိသာ ခန္ဓာတိ စုတိတော ဥဒ္ဓံ နိရုဒ္ဓက္ခန္ဓာ ဝါ ပဝတ္တေ နိရုဒ္ဓက္ခန္ဓာ ဝါ ပုန ဃဋေတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌေန သဗ္ဗေပိ ခန္ဓာ သဒိသာ။ ဂတာ အပ္ပဋိသန္ဓိကာတိ နိရုဒ္ဓက္ခန္ဓာနံ ပုန အာဂန္တွာ ပဋိသန္ဓာနာဘာဝေန ဂတာ အပ္ပဋိသန္ဓိကာတိ ဝုစ္စန္တိ။

ဣဒါနိ တီသု ကာလေသု နိရုဒ္ဓက္ခန္ဓာနံ နာနတ္တံ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနန္တရာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အနန္တရာ စ ယေ ဘဂ္ဂါ, ယေ စ ဘဂ္ဂါ အနာဂတာတိ ယေ ခန္ဓာ အနန္တရာတီတာ ဟုတွာ ဘိန္နာ နိရုဒ္ဓါ, ယေ စ အနာဂတာ ခန္ဓာ ဘိဇ္ဇိဿန္တိ။ တဒန္တရေတိ တေသံ အန္တရေ နိရုဒ္ဓါနံ ပစ္စုပ္ပန္နခန္ဓာနံ။ ဝေသမံ နတ္ထိ လက္ခဏေတိ ဝိသမဿ ဘာဝေါ ဝေသမံ, တံ ဝေသမံ နတ္ထိ, တေဟိ နာနတ္တံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ လက္ခီယတီတိ လက္ခဏံ, တသ္မိံ လက္ခဏေ။

ဣဒါနိ အနာဂတက္ခန္ဓာနံ ဝတ္တမာနက္ခန္ဓေဟိ အသမ္မိဿဘာဝံ ကထေန္တော ‘‘အနိဗ္ဗတ္တေန န ဇာတော’’တိ ဂါထမာဟ။ အနိဗ္ဗတ္တေန န ဇာတောတိ အဇာတေန အပါတုဘူတေန အနာဂတက္ခန္ဓေန န ဇာတော န နိဗ္ဗတ္တော။ ဧတေန အနာဂတက္ခန္ဓဿ ဝတ္တမာနက္ခန္ဓေန အသမ္မိဿဘာဝံ ကထေသိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေန ဇီဝတီတိ ခဏပစ္စုပ္ပန္နေန ဝတ္တမာနက္ခန္ဓေန ဇီဝတိ။ ဧတေန ဧကက္ခဏေ ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ န ဇီဝတီတိ ကထိတံ။ စိတ္တဘဂ္ဂါ မတောတိ ဒွီဟိ စိတ္တေဟိ ဧကက္ခဏေ အဇီဝနဘာဝေန စိတ္တဘင်္ဂေန မတော။ ‘‘ဥပရိတော စိတ္တဘင်္ဂါ’’တိပိ ပါဠိ, တံ ဥဇုကမေဝ။ ပညတ္တိ ပရမတ္ထိယာတိ ‘‘ရူပံ ဇီရတိ မစ္စာနံ, နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၆) ဝစနက္ကမေန ပဏ္ဏတ္တိမတ္တံ န ဇီရဏသဘာဝေန ပရမာ ဌိတိ ဧတိဿာတိ ပရမတ္ထိယာ, သဘာဝဋ္ဌိတိကာတိ အတ္ထော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၁။)

‘‘ဒတ္တော မတော, မိတ္တော မတော’’တိ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝ ဟိ တိဋ္ဌတိ။ အထ ဝါ ပရမတ္ထိယာတိ ပရမတ္ထိကာ။ ပရမော အတ္ထော ဧတိဿာတိ ပရမတ္ထိကာ။ အဇဋာကာသောတိ ပညတ္တိယာ နတ္ထိဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကထနံ ဝိယ မတောတိ ပညတ္တိ နတ္ထိဓမ္မံ ပဋိစ္စ န ကထိယတိ, ဇီဝိတိန္ဒြိယဘင်္ဂသင်္ခါတံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကထိယတိ။

အနိဓာနဂတာ ဘဂ္ဂါတိ ယေ ခန္ဓာ ဘိန္နာ, တေ နိဓာနံ နိဟိတံ နိစယံ န ဂစ္ဆန္တီတိ အနိဓာနဂတာ။ ပုဉ္ဇော နတ္ထိ အနာဂတေတိ အနာဂတေပိ နေသံ ပုဉ္ဇဘာဝေါ ရာသိဘာဝေါ နတ္ထိ။ နိဗ္ဗတ္တာယေဝ တိဋ္ဌန္တီတိ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဌိတိက္ခဏေ ဝယဓမ္မာဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ကိမိဝ? အာရဂ္ဂေ သာသပူပမာတိ သူစိမုခေ သာသပေါ ဝိယ။

ဣဒါနိ ခန္ဓာနံ ဒဿနဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘နိဗ္ဗတ္တာန’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဓမ္မာနန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နာနံ ခန္ဓာနံ။ ဘင်္ဂေါ နေသံ ပုရက္ခတောတိ ဧတေသံ ဘေဒေါ ပုရတော ကတွာ ဌပိတော။ ပလောကဓမ္မာတိ နဿနသဘာဝါ။ ပုရာဏေဟိ အဓိဿိတာတိ ပုရေ ဥပ္ပန္နေဟိ ခန္ဓေဟိ န မိဿိတာ န သံသဂ္ဂါ။

ဣဒါနိ ခန္ဓာနံ အဒဿနဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အဒဿနတော အာယန္တီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အဒဿနတော အာယန္တီတိ အဒိဿမာနာယေဝ အာဂစ္ဆန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဘင်္ဂါ ဂစ္ဆန္တိဒဿနန္တိ ဘေဒါ ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓံ အဒဿနဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဝိဇ္ဇုပ္ပါဒေါဝ အာကာသေတိ ဝိဝဋာကာသေ ဝိဇ္ဇုလတာနိစ္ဆရဏံ ဝိယ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝယန္တိ စာတိ ပုဗ္ဗန္တတော ဥဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ ဘိဇ္ဇန္တိ စ, နဿန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဒေတိ အာပူရတိ ဝေတိ စန္ဒော’’တိ (ဇာ။ ၁။၅။၃) ဧဝမာဒီသု ဝိယ။

ဧဝံ ဌိတိပရိတ္တတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သရသပရိတ္တတံ ဒဿေန္တော ‘‘ကထံ သရသပရိတ္တတာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဿာသူပနိဗန္ဓံ ဇီဝိတန္တိ အဗ္ဘန္တရပဝိသနနာသိကဝါတပဋိဗဒ္ဓံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ ပဿာသောတိ ဗဟိနိက္ခမနနာသိကဝါတော။ အဿာသပဿာသောတိ တဒုဘယံ။ မဟာဘူတူပနိဗန္ဓန္တိ စတုသမုဋ္ဌာနိကာနံ ပထဝီအာပတေဇဝါယာနံ မဟာဘူတာနံ ပဋိဗဒ္ဓံ ဇီဝိတံ။ ကဗဠီကာရာဟာရူပနိဗန္ဓန္တိ အသိတပီတာဒိကဗဠီကာရအာဟာရေန ဥပနိဗန္ဓံ။ ဥသ္မူပနိဗန္ဓန္တိ ကမ္မဇတေဇောဓာတူပနိဗန္ဓံ။ ဝိညာဏူပနိဗန္ဓန္တိ ဘဝင်္ဂဝိညာဏူပနိဗန္ဓံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အာယု ဥသ္မာ စ ဝိညာဏံ, ယဒါ ကာယံ ဇဟန္တိမ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၉၅)။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၂။)

ဣဒါနိ နေသံ ဒုဗ္ဗလကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘မူလမ္ပိ ဣမေသံ ဒုဗ္ဗလ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မူလမ္ပီတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန မူလဘူတမ္ပိ။ အဿာသပဿာသာနဉှိ ကရဇကာယော မူလံ။ မဟာဘူတာဒီနံ အဝိဇ္ဇာကမ္မတဏှာဟာရာ။ ဣမေသန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ အဿာသာဒီနံ ဇီဝိတိန္ဒြိယပဝတ္တိကာရဏဝသေန ဝုတ္တာနံ။ ဧတေသု ဟိ ဧကေကသ္မိံ အသတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ န တိဋ္ဌတိ။ ဒုဗ္ဗလန္တိ အပ္ပထာမံ။ ပုဗ္ဗဟေတူပီတိ အတီတဇာတိယံ ဣမဿ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ ဟေတုဘူတာ ကာရဏသင်္ခါတာ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရတဏှုပါဒါနဘဝါပိ။ ဣမေသံ ဒုဗ္ဗလာ ယေ ပစ္စယာ တေပိ ဒုဗ္ဗလာတိ ယေ အာရမ္မဏာဒိသာဓာရဏပစ္စယာ။ ပဘာဝိကာတိ ပဓာနံ ဟုတွာ ဥပ္ပါဒိကာ ဘဝတဏှာ။ သဟဘူမီတိ သဟဘဝိကာပိ ရူပါရူပဓမ္မာ။ သမ္ပယောဂါပီတိ ဧကတော ယုတ္တာပိ အရူပဓမ္မာ။ သဟဇာပီတိ သဒ္ဓိံ ဧကစိတ္တေ ဥပ္ပန္နာပိ။ ယာပိ ပယောဇိကာတိ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ယောဇေတုံ နိယုတ္တာတိ ပယောဇိကာ, ဝဋ္ဋမူလကာ တဏှာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၅, ၁၀၅)။ နိစ္စဒုဗ္ဗလာတိ နိရန္တရေန ဒုဗ္ဗလာ။ အနဝဋ္ဌိတာတိ န အဝဋ္ဌိတာ, ဩတရိတွာ န ဌိတာ။ ပရိပါတယန္တိ ဣမေတိ ဣမေ အညမညံ ပါတယန္တိ ခေပယန္တိ။ အညမညဿာတိ အညော အညဿ, ဧကော ဧကဿာတိ အတ္ထော။ ဟိ-ဣတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ နတ္ထိ တာယိတာတိ တာယနော ရက္ခကော နတ္ထိ။ န စာပိ ဌပေန္တိ အညမညန္တိ အညေ အညံ ဌပေတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယောပိ နိဗ္ဗတ္တကော သော န ဝိဇ္ဇတီတိ ယောပိ ဣမေသံ ဥပ္ပါဒကော ဓမ္မော, သော ဣဒါနိ နတ္ထိ။

န စ ကေနစိ ကောစိ ဟာယတီတိ ကောစိ ဧကောပိ ကဿစိ ဝသေန န ပရိဟာယတိ။ ဂန္ဓဗ္ဗာ စ ဣမေ ဟိ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗေ ဟိ ဣမေ ခန္ဓာ သဗ္ဗာကာရေန ဘင်္ဂံ ပါပုဏိတုံ ယုတ္တာ။ ပုရိမေဟိ ပဘာဝိတာ ဣမေတိ ပုဗ္ဗဟေတုပစ္စယေဟိ ဣမေ ဝတ္တမာနကာ ဥပ္ပါဒိကာ။ ယေပိ ပဘာဝိကာတိ ယေပိ ဣမေ ဝတ္တမာနကာ ဥပ္ပါဒကာ ပုဗ္ဗဟေတုပစ္စယာ။ တေ ပုရေ မတာတိ တေ ဝုတ္တပ္ပကာရပစ္စယာ ဝတ္တမာနံ အပါပုဏိတွာ ပဌမမေဝ မရဏံ ပတ္တာ။ ပုရိမာပိ စ ပစ္ဆိမာပိ စာတိ ပုရိမာ ပုဗ္ဗဟေတုပစ္စယာပိ စ ပစ္ဆိမာ ဝတ္တမာနေ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ စ။ အညမညံ န ကဒါစိ မဒ္ဒသံသူတိ အညမညံ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။

စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဒေဝါနန္တိ ဓတရဋ္ဌဝိရူဠှကဝိရူပက္ခကုဝေရသင်္ခါတာ စတုမဟာရာဇာ ဣဿရာ ဧတေသန္တိ စာတုမဟာရာဇိကာ။ ရူပါဒီဟိ ဒိဗ္ဗန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၃။)

ကီဠန္တီတိ ဒေဝါ။ တေ သိနေရုပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈေ ဟောန္တိ။ တေသု အတ္ထိ ပဗ္ဗတဋ္ဌကာပိ, အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာပိ။ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ။ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ မနောပဒေါသိကာ သီတဝလာဟကာ ဥဏှဝလာဟကာ စန္ဒိမာ ဒေဝပုတ္တော သူရိယော ဒေဝပုတ္တောတိ ဧတေ သဗ္ဗေပိ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကဋ္ဌာ ဧဝ တေသံ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဇီဝိတံ။ ဥပါဒါယာတိ ပဋိစ္စ။ ပရိတ္တကန္တိ ဝုဒ္ဓိပဋိသေဓော။ ထောကန္တိ မန္ဒကာလံ, ဒီဃဒိဝသပဋိသေဓော။ ခဏိကန္တိ မန္ဒကာလံ, ကာလန္တရပဋိသေဓော။ လဟုကန္တိ သလ္လဟုကံ, အလသပဋိသေဓော။ ဣတရန္တိ သီဃဗလဝပဋိသေဓော။ အနဒ္ဓနီယန္တိ ကာလဝသေန န အဒ္ဓါနက္ခမံ။ နစိရဋ္ဌိတိကန္တိ ဒိဝသေန စိရံ န တိဋ္ဌတီတိ နစိရဋ္ဌိတိကံ, ဒိဝသပဋိသေဓော။

တာဝတိံသာနန္တိ တေတ္တိံသဇနာ တတ္ထ ဥပပန္နာတိ တာဝတိံသာ။ အပိ စ တာဝတိံသာတိ တေသံ ဒေဝါနံ နာမမေဝါတိပိ ဝုတ္တံ။ တေပိ အတ္ထိ ပဗ္ဗတဋ္ဌကာ, အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာ, တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ။ တထာ ယာမာဒီနံ။ ဧကဒေဝလောကေပိ ဟိ ဒေဝါနံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ အပ္ပတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဒိဗ္ဗသုခံ ယာတာ ပယာတာ သမ္ပတ္တာတိ ယာမာ။ တုဋ္ဌာ ပဟဋ္ဌာတိ တုသိတာ။ ပကတိပဋိယတ္တာရမ္မဏတော အတိရေကေန နိမ္မိတုကာမကာလေ ယထာရုစိတေ ဘောဂေ နိမ္မိနိတွာ ရမန္တီတိ နိမ္မာနရတီ။ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ ပရေဟိ နိမ္မိတေသု ဘောဂေသု ဝသံ ဝတ္တေန္တီတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ။ ဗြဟ္မကာယေ ဗြဟ္မဃဋာယ နိယုတ္တာတိ ဗြဟ္မကာယိကာ။ သဗ္ဗေပိ ပဉ္စဝေါကာရဗြဟ္မာနော ဂဟိတာ။

ဂမနိယောတိ ဂန္ဓဗ္ဗော။ သမ္ပရာယောတိ ပရလောကော။ ယော ဘိက္ခဝေ စိရံ ဇီဝတိ, သော ဝဿသတန္တိ ယော စိရံ တိဋ္ဌမာနော, သော ဝဿသတမတ္တံ တိဋ္ဌတိ။ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျောတိ ဝဿသတတော ဥပရိ တိဋ္ဌမာနော ဒွေ ဝဿသတာနိ တိဋ္ဌမာနော နာမ နတ္ထိ။ ဟီဠေယျ နန္တိ နံ ဇီဝိတံ အဝညာတံ ကရေယျ, လာမကတော စိန္တေယျ။ ‘‘ဟီဠေယျာန’’န္တိ စ ပဌန္တိ။ အစ္စယန္တီတိ အတိက္ကမန္တိ။ အဟောရတ္တာတိ ရတ္တိန္ဒိဝပရိစ္ဆေဒါ။ ဥပရုဇ္ဈတီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ နိရုဇ္ဈတိ, အဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ။ အာယု ခိယျတိ မစ္စာနန္တိ သတ္တာနံ အာယုသင်္ခါရော ခယံ ယာတိ။ ကုန္နဒီနံဝ ဩဒကန္တိ ယထာ ဥဒကစ္ဆိန္နာယ ကုန္နဒိယာ ဥဒကံ, ဧဝံ မစ္စာနံ အာယု ခိယျတိ။ ပရမတ္ထတော ဟိ အတိပရိတ္တော သတ္တာနံ ဇီဝိတက္ခဏော ဧကစိတ္တက္ခဏိကမတ္တောယေဝ။ ယထာ နာမ ရထစက္ကံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၄။)

ပဝတ္တမာနမ္ပိ ဧကေနေဝ နေမိပဒေသေန ပဝတ္တတိ, တိဋ္ဌမာနမ္ပိ ဧကေနေဝ တိဋ္ဌတိ, ဧဝမေဝ ဧကစိတ္တက္ခဏိကံ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ တသ္မိံ စိတ္တေ နိရုဒ္ဓမတ္တေ သတ္တော နိရုဒ္ဓေါတိ ဝုစ္စတိ။

ဓီရာတိ ဓီရာ ဣတိ။ ပုန ဓီရာတိ ပဏ္ဍိတာ။ ဓိတိမာတိ ဓိတိ အဿ အတ္ထီတိ ဓိတိမာ။ ဓိတိသမ္ပန္နာတိ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာ။ ဓီကတပါပါတိ ဂရဟိတပါပါ။ တံယေဝ ပရိယာယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓီ ဝုစ္စတိ ပညာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဇာနာတီတိ ပညာ။ ကိံ ပဇာနာတိ? ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အရိယသစ္စာနိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပညာပနဝသေန ပညာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကိန္တိ ပညာပေတိ? ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ပညာပေတိ။ သာဝ အဝိဇ္ဇာယ အဘိဘဝနတော အဓိပတိယဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယံ, ဒဿနလက္ခဏေ ဝါ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိပိ ဣန္ဒြိယံ, ပညာဝ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ။ သာ ပနေသာ ဩဘာသနလက္ခဏာ, ပဇာနနလက္ခဏာ စ၊ ယထာ ဟိ စတုဘိတ္တိကေ ဂေဟေ ရတ္တိဘာဂေ ဒီပေ ဇလိတေ အန္ဓကာရံ နိရုဇ္ဈတိ, အာလောကော ပါတုဘဝတိ, ဧဝမေဝ ဩဘာသနလက္ခဏာ ပညာ။ ပညောဘာသသမော ဩဘာသော နာမ နတ္ထိ။ ပညဝတော ဟိ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နဿ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ဧကာလောကာ ဟောတိ။ တေနာဟ ထေရော –

‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ပုရိသော အန္ဓကာရေ ဂေဟေ တေလပ္ပဒီပံ ပဝေသေယျ, ပဝိဋ္ဌော ပဒီပေါ အန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသေတိ, ဩဘာသံ ဇနေတိ, အာလောကံ ဝိဒံသေတိ, ပါကဋာနိ စ ရူပါနိ ကရောတိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ, မဟာရာဇ, ပညာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဒ္ဓံသေတိ, ဝိဇ္ဇောဘာသံ ဇနေတိ, ဉာဏာလောကံ ဝိဒံသေတိ, ပါကဋာနိ အရိယသစ္စာနိ ကရောတိ။ ဧဝံ ခေါ, မဟာရာဇ, ဩဘာသနလက္ခဏာ ပညာ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၅)။

ယထာ ပန ဆေကော ဘိသက္ကော အာတုရာနံ သပ္ပါယာသပ္ပါယာနိ ဘောဇနာဒီနိ ဇာနာတိ, ဧဝံ ပညာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ကုသလာကုသလေ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗေ ဟီနပ္ပဏီတကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂအပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ ပဇာနာတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ ‘‘ပဇာနာတိ ပဇာနာတီတိ ခေါ, အာဝုသော, တသ္မာ ပညဝါတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ ပဇာနာတိ? ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ပဇာနာတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉) ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဧဝမဿာ ပဇာနနလက္ခဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၅။)

အပရော နယော – ယထာသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာ ပညာ, အက္ခလိတပဋိဝေဓလက္ခဏာ ဝါ, ကုသလိဿာသခိတ္တဥသုပဋိဝေဓော ဝိယ။ ဝိသယောဘာသရသာ, ပဒီပေါ ဝိယ။ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ။

ခန္ဓဓီရာတိ ပဉ္စသု ခန္ဓေသုဉာဏံ ပဝတ္တေန္တီတိ ခန္ဓဓီရာ။ အဋ္ဌာရသသု ဓာတူသု ဉာဏံ ပဝတ္တေန္တီတိ ဓာတုဓီရာ။ သေသေသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော နေတဗ္ဗော။ တေ ဓီရာ ဧဝမာဟံသူတိ ဧတေ ပဏ္ဍိတာ ဧဝံ ကထယိံသု။ ကထေန္တီတိ ‘‘အပ္ပကံ ပရိတ္တက’’န္တိ ကထယန္တိ။ ဘဏန္တီတိ ‘‘ထောကံ ခဏိက’’န္တိ ဘာသန္တိ။ ဒီပယန္တီတိ ‘‘လဟုကံ ဣတ္တရ’’န္တိ ပတိဋ္ဌပေန္တိ။ ဝေါဟရန္တီတိ ‘‘အနဒ္ဓနိကံ နစိရဋ္ဌိတိက’’န္တိ နာနာဝိဓေန ဗျဝဟရန္တိ။

֍ * ၁၁။ ဣဒါနိ ယေ တထာ န ကရောန္တိ, တေသံ ဗျသနုပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဿာမီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပဿာမီတိ မံသစက္ခုအာဒီဟိ ပေက္ခာမိ။ လောကေတိ အပါယာဒိမှိ။ ပရိဖန္ဒမာနန္တိ ဣတော စိတော စ ဖန္ဒမာနံ။ ပဇံ ဣမန္တိ ဣမံ သတ္တကာယံ။ တဏှာဂတန္တိ တဏှာယ ဂတံ အဘိဘူတံ နိပါတိတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဘဝေသူတိ ကာမဘဝါဒီသု။ ဟီနာ နရာတိ ဟီနကမ္မန္တာ နရာ။ မစ္စုမုခေ လပန္တီတိ အန္တကာလေ သမ္ပတ္တေ မရဏမုခေ ပရိဒေဝန္တိ။ အဝီတတဏှာသေတိ အဝိဂတတဏှာ။ ဘဝါတိ ကာမဘဝါဒိကာ။ ဘဝေသူတိ ကာမဘဝါဒိကေသု။ အထ ဝါ ဘဝါဘဝေသူတိ ဘဝဘဝေသု, ပုနပ္ပုနဘဝေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ပဿာမီတိ မံသစက္ခုနာပိ ပဿာမီတိ ဒုဝိဓံ မံသစက္ခု – သသမ္ဘာရစက္ခု ပသာဒစက္ခူတိ။ တတ္ထ ယောယံ အက္ခိကူပကေ ပတိဋ္ဌိတော ဟေဋ္ဌာ အက္ခိကူပကဋ္ဌိကေန ဥပရိ ဘမုကဋ္ဌိကေန ဥဘတော အက္ခိကူဋေဟိ ဗဟိဒ္ဓါ အက္ခိလောမေဟိ ပရိစ္ဆိန္နော အက္ခိကူပကမဇ္ဈာ နိက္ခန္တေန နှာရုသုတ္တကေန မတ္ထလုင်္ဂေ အာဗဒ္ဓေါ သေတကဏှမဏ္ဍလဝိစိတ္တော မံသပိဏ္ဍော, ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။ ယော ပန ဧတ္ထ သိတော ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓေါ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ, ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ ဣဒမဓိပ္ပေတံ။ တဒေတံ တဿ သသမ္ဘာရစက္ခုနော သေတမဏ္ဍလပရိက္ခိတ္တဿ ကဏှမဏ္ဍလဿ မဇ္ဈေ အဘိမုခေ ဌိတာနံ သရီရသဏ္ဌာနုပ္ပတ္တိပဒေသေ ဒိဋ္ဌမဏ္ဍလေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၆။)

သတ္တသု ပိစုပဋလေသု အာသိတ္တတေလံ ပိစုပဋလာနိ ဝိယ သတ္တက္ခိပဋလာနိ ဗျာပေတွာ ပမာဏတော ဦကာသိရမတ္တံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။

တံ စက္ခတီတိ စက္ခု, တေန မံသစက္ခုနာ ပဿာမိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာတိ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၄) ဧဝံဝိဓေန ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ။ ပညာစက္ခုနာတိ ‘‘ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၅၊ မဟာဝ။ ၁၆) ဧဝံ အာဂတေန ပညာစက္ခုနာ။ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာတိ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃) ဧဝမာဂတေန ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ။ သမန္တစက္ခုနာတိ ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာဣဒ္ဒေသ ၃၂၊ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဧဝမာဂတေန သမန္တစက္ခုနာ။ ပဿာမီတိ မံသစက္ခုနာ ဟတ္ထတလေ ဌပိတာမလကံ ဝိယ ရူပဂတံ မံသစက္ခုနာ။ ဒက္ခာမီတိ သဉ္ဇာနာမိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ စုတူပပါတံ။ ဩလောကေမီတိ အဝလောကေမိ ပညာစက္ခုနာ စတုသစ္စံ။ နိဇ္ဈာယာမီတိ စိန္တေမိ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ သဒ္ဓါပဉ္စမကာနိ ဣန္ဒြိယာနိ။ ဥပပရိက္ခာမီတိ သမန္တတော ဣက္ခာမိ ပရိယေသာမိ သမန္တစက္ခုနာ ပဉ္စ နေယျပထေ။

တဏှာဖန္ဒနာယ ဖန္ဒမာနန္တိ တဏှာစလနာယ စလမာနံ။ ဣတော ပရံ ဒိဋ္ဌိဖန္ဒနာဒိဒိဋ္ဌိဗျသနေန ဒုက္ခေန ဖန္ဒမာနပရိယောသာနံ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။ သမ္ဖန္ဒမာနန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဖန္ဒမာနံ။ ဝိပ္ဖန္ဒမာနန္တိ နာနာဝိဓေန စလမာနံ။ ဝေဓမာနန္တိ ကမ္ပမာနံ။ ပဝေဓမာနန္တိ ပဓာနေန ကမ္ပမာနံ။ သမ္ပဝေဓမာနန္တိ ပုနပ္ပုနံ ကမ္ပမာနံ။ ဥပသဂ္ဂေန ဝါ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။

တဏှာနုဂတန္တိ တဏှာယ အနုပဝိဋ္ဌံ။ တဏှာယာနုသဋန္တိ တဏှာယ အနုပတ္ထဋံ။ တဏှာယာသန္နန္တိ တဏှာယ နိမုဂ္ဂံ။ တဏှာယ ပါတိတန္တိ တဏှာယ ခိတ္တံ။ ‘‘ပရိပါတိတ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ အဘိဘူတန္တိ တဏှာယ မဒ္ဒိတံ အဇ္ဈောတ္ထဋံ။ ပရိယာဒိန္နစိတ္တန္တိ ခေပေတွာ ဂဟိတစိတ္တံ။ အထ ဝါ ဩဃေန ဂတံ ဝိယ တဏှာဂတံ။ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပပစ္စယေဟိ ပတိတွာ ဂတံ ဝိယ တဏှာနုဂတံ။ ဥဒကပိဋ္ဌိံ ဆာဒေတွာ ပတ္ထဋနီလိကာ ဥဒကပိဋ္ဌိ ဝိယ တဏှာနုသဋံ။ ဝစ္စကူပေ နိမုဂ္ဂံ ဝိယ တဏှာယာသန္နံ။ ရုက္ခဂ္ဂတော ပတိတွာ နရကေ ပတိတံ ဝိယ တဏှာပါတိတံ။ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပံ သံယောဂံ ဝိယ တဏှာယ အဘိဘူတံ။ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပပရိဂ္ဂါဟကဿ ဥပ္ပန္နဝိပဿနံ ဝိယ တဏှာယ ပရိယာဒိန္နစိတ္တံ။ အထ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒေန တဏှာဂတံ။ ကာမပိပါသာယ တဏှာနုဂတံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၇။)

ကာမာသဝေန တဏှာနုသဋံ။ ကာမပရိဠာဟေန တဏှာယာသန္နံ။ ကာမဇ္ဈောသာနေန တဏှာယ ပါတိတံ။ ကာမောဃေန တဏှာယ အဘိဘူတံ။ ကာမုပါဒါနေန တဏှာယ ပရိယာဒိန္နစိတ္တန္တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ကာမဘဝေတိ ကာမာဝစရေ။ ရူပဘဝေတိ ရူပါဝစရေ။ အရူပဘဝေတိ အရူပါဝစရေ။ တေသံ နာနတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတံယေဝ။

ဘဝါဘဝေသူတိ ဘဝါဘဝေတိ ဘဝေါတိ ကာမဓာတု။ အဘဝေါတိ ရူပါရူပဓာတု။ အထ ဝါ ဘဝေါတိ ကာမဓာတု ရူပဓာတု။ အဘဝေါတိ အရူပဓာတု။ တေသု ဘဝါဘဝေသု။ ကမ္မဘဝေတိ ကမ္မဝဋ္ဋေ။ ပုနဗ္ဘဝေတိ ပေါနောဘဝိကေ ဝိပါကဝဋ္ဋေ။ ကာမဘဝေတိ ကာမဓာတုယာ။ ကမ္မဘဝေတိ ကမ္မဝဋ္ဋေ။ တတ္ထ ကမ္မဘဝေါ ဘာဝယတီတိ ဘဝေါ။ ကာမဘဝေ ပုနဗ္ဘဝေတိ ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိဘဝေ ဝိပါကဝဋ္ဋေ။ ဝိပါကဘဝေါ ဘဝတီတိ ဘဝေါ။ ရူပဘဝါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကာမဘဝေ ရူပဘဝေ အရူပဘဝေ’’တိ ဩကာသဘဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တီသုပိ ‘‘ကမ္မဘဝေ’’တိ ကမ္မဘဝံ, တထာ ‘‘ပုနဗ္ဘဝေ’’တိ ဥပပတ္တိဘဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပုနပ္ပုနဗ္ဘဝေတိ အပရာပရံ ဥပ္ပတ္တိယံ။ ဂတိယာတိ ပဉ္စဂတိယာ အညတရာယ။ အတ္တဘာဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာတိ အတ္တဘာဝါနံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ။ အဝီတတဏှာတိ မူလပဒံ။ အဝိဂတတဏှာတိ ခဏိကသမာဓိ ဝိယ ခဏိကပ္ပဟာနာဘာဝေန န ဝိဂတာ တဏှာ ဧတေသန္တိ အဝိဂတတဏှာ။ အစတ္တတဏှာတိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနာဘာဝေန အပရိစ္စတ္တတဏှာ။ အဝန္တတဏှာတိ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနာဘာဝေန န ဝန္တတဏှာတိ အဝန္တတဏှာ။ အမုတ္တတဏှာတိ အစ္စန္တသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနာဘာဝေန န မုတ္တတဏှာ။ အပ္ပဟီနတဏှာတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနာဘာဝေန န ပဟီနတဏှာ။ အပ္ပဋိနိဿဋ္ဌတဏှာတိ နိဿရဏပ္ပဟာနာဘာဝေန ဘဝေ ပတိဋ္ဌိတံ အနုသယကိလေသံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ ဌိတတ္တာ အပ္ပဋိနိဿဋ္ဌတဏှာ။

֍ * ၁၂။ ဣဒါနိ ယသ္မာ အဝိဂတတဏှာ ဧဝံ ဖန္ဒန္တိ စ လပန္တိ စ, တသ္မာ တဏှာဝိနယေ သမာဒပေန္တော ‘‘မမာယိတေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ မမာယိတေတိ တဏှာဒိဋ္ဌိမမတ္တေဟိ ‘‘မမ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ။ ပဿထာတိ သောတာရေ အာလပန္တော အာဟ။ ဧတမ္ပီတိ ဧတမ္ပိ အာဒီနဝံ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

ဒွေ မမတ္တာတိ ဒွေ အာလယာ။ ယာဝတာတိ ပရိစ္ဆေဒနိယမတ္ထေ နိပါတော။ တဏှာသင်္ခါတေနာတိ တဏှာကောဋ္ဌာသေန, သင်္ခါ သင်္ခါတန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၈။)

အတ္ထတော ဧကံ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၈၀) ဝိယ။ သီမကတန္တိ အပရိစ္ဆေဒဒေါသဝိရဟိတံ မရိယာဒကတံ ‘‘တိယောဇနပရမံ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ အာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၄၀) ဝိယ။ ဩဓိကတန္တိ ဝစနပရိစ္ဆေဒဒေါသဝိရဟိတံ ပရိစ္ဆေဒကတံ သီမန္တရိကရုက္ခော ဝိယ။ ပရိယန္တကတန္တိ ပရိစ္ဆေဒကတံ။ သီမန္တရိကရုက္ခော ပန ဒွိန္နံ သာဓာရဏံ, အယံ ပန ဧကာဗဒ္ဓတာလပန္တိ ဝိယ ကတန္တိ ပရိယန္တကတံ။ ပရိဂ္ဂဟိတန္တိ ကာလန္တရေပိ ပရာယတ္တံ မုဉ္စိတွာ သဗ္ဗာကာရေန ဂဟိတံ။ မမာယိတန္တိ အာလယကတံ ဝဿူပဂတံ သေနာသနံ ဝိယ။ ဣဒံ မမန္တိ သမီပေ ဌိတံ။ ဧတံ မမန္တိ ဒူရေ ဌိတံ။ ဧတ္တကန္တိ ပရိက္ခာရနိယမနံ ‘‘ဧတ္တကမ္ပိ နပ္ပဋိဘာသေယျာ’’တိ ဝိယ။ ဧတ္တာဝတာတိ ပရိစ္ဆေဒတ္ထေပိ နိပါတနိယမနံ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ခေါ မဟာနာမာ’’တိ ဝိယ။ ကေဝလမ္ပိ မဟာပထဝိန္တိ သကလမ္ပိ မဟာပထဝိံ။

အဋ္ဌသတံ တဏှာဝိစရိတန္တိ အဋ္ဌုတ္တရသတံ တဏှာဂမနဝိတ္ထာရံ။ အဋ္ဌုတ္တရသတံ ကထံ ဟောတီတိ စေ? ရူပတဏှာ…ပေ… ဓမ္မတဏှာတိ ဧဝံ စက္ခုဒွါရာဒီသု ဇဝနဝီထိယာ ပဝတ္တာ တဏှာ ‘‘သေဋ္ဌိပုတ္တော, ဗြာဟ္မဏပုတ္တော’’တိ ဧဝမာဒီသု ပိတိတော လဒ္ဓနာမာ ဝိယ ပိတုသဒိသာရမ္မဏေ ဘူတာ။ ဧတ္ထ စ ရူပါရမ္မဏာ ရူပေ တဏှာတိ ရူပတဏှာ။ သာ ကာမရာဂဘာဝေန ရူပံ အဿာဒေန္တီ ပဝတ္တမာနာ ကာမတဏှာ။ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂဘာဝေန ‘‘ရူပံ နိစ္စံ ဓုဝံ သဿတ’’န္တိ ဧဝံ အဿာဒေန္တီ ပဝတ္တမာနာ ဘဝတဏှာ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂဘာဝေန ‘‘ရူပံ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ ပစ္ဆေဒံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ အဿာဒေန္တီ ပဝတ္တမာနာ ဝိဘဝတဏှာတိ ဧဝံ တိဝိဓာ ဟောတိ။ ယထာ စ ရူပတဏှာ, တထာ သဒ္ဒတဏှာဒယောပီတိ ဧတာနိ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဟောန္တိ။ တာနိ အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသု အဋ္ဌာရသ, ဗဟိဒ္ဓါရူပါဒီသု အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ, ဣတိ အတီတာနိ ဆတ္တိံသ, အနာဂတာနိ ဆတ္တိံသ, ပစ္စုပ္ပန္နာနိ ဆတ္တိံသာတိ အဋ္ဌသတံ။ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယ ‘‘အသ္မီ’’တိ ဟောတိ, ‘‘ဣတ္ထသ္မီ’’တိ ဟောတီတိ ဝါ ဧဝမာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကရူပါဒိနိဿိတာနိ အဋ္ဌာရသ, ဗာဟိရဿုပါဒါယ ဣမိနာ ‘‘အသ္မီ’’တိ ဟောတိ, ဣမိနာ ‘‘ဣတ္ထသ္မီ’’တိ ဟောတီတိ ဗာဟိရရူပါဒိနိဿိတာနိ အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ။ ဣတိ အတီတာနိ ဆတ္တိံသ, အနာဂတာနိ ဆတ္တိံသ, ပစ္စုပ္ပန္နာနိ ဆတ္တိံသာတိ ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာနိ ဟောန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၉။)

ဝီသတိဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌီတိ ရူပါဒီနံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဧကေကမ္ပိ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀-၁၃၁) နယေန စတုဓာ ဂါဟဝသေန ပဝတ္တာနိ ဝတ္ထူနိ ကတွာ ဥပ္ပန္နာ ဝိဇ္ဇမာနဋ္ဌေန သတိ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ။ ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္နံ, နတ္ထိ ယိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, အယာထာဝဒိဋ္ဌိ ဝိရဇ္ဈိတွာ ဂဟဏတော ဝါ ဝိတထာ ဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, အနတ္ထာဝဟတ္တာ ပဏ္ဍိတေဟိ ကုစ္ဆိတာ ဒိဋ္ဌီတိပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သာ အယောနိသော အဘိနိဝေသလက္ခဏာ, ပရာမာသရသာ, မိစ္ဆာဘိနိဝေသပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အရိယာနမဒဿနကာမတာဒိပဒဋ္ဌာနာ, ပရမဝဇ္ဇာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒသဝတ္ထုကာ အန္တဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌီတိ သဿတော လောကော, အသဿတော လောကော, အန္တဝါ လောကော’’တိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဧကေကံ ကောဋ္ဌာသံ ပတိဋ္ဌံ ကတွာ ဂဟဏဝသေန ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ဒသဝတ္ထုကာ အန္တဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ယာ ဧဝရူပါ ဒိဋ္ဌီတိ ယာ ဧဝံဇာတိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ဒိဋ္ဌီသု ဂတံ။ ဣဒံ ဒဿနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂဓတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိဂတံ, ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန ဂဟနံ ဒိဋ္ဌိဂဟနံ တိဏဂဟနဝနဂဟနပဗ္ဗတဂဟနာနိ ဝိယ။ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိကန္တာရံ စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရနိရုဒကကန္တာရဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရာ ဝိယ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိလောမနဋ္ဌေန စ ဒိဋ္ဌိဝိသူကာယိကံ။ မိစ္ဆာဒဿနဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သမ္မာဒဿနံ ဝိနိဝိဇ္ဈတိ စေဝ ဝိလောမေတိ စ။ ကဒါစိ သဿတဿ, ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒဿ ဂဟဏတော ဒိဋ္ဌိယာ ဝိရူပံ ဖန္ဒိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတံ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဟိ ဧကသ္မိံ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ။ ကဒါစိ သဿတံ အနုဿရတိ, ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနန္တိ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ။ သုသုမာရာဒယော ဝိယ ပုရိသံ အာရမ္မဏံ ဒဠှံ ဂဏှာတီတိ ဂါဟော။ ပတိဋ္ဌဟနတော ပတိဋ္ဌာဟော။ အယဉှိ ဗလဝပဝတ္တိဘာဝေန ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဂဏှာတိ။ နိစ္စာဒိဝသေန အဘိနိဝိသတီတိ အဘိနိဝေသော။ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ နိစ္စာဒိဝသေန ပရတော အာမသတီတိ ပရာမာသော။ အနတ္ထာဝဟတ္တာ ကုစ္ဆိတော မဂ္ဂေါ, ကုစ္ဆိတာနံ ဝါ အပါယာနံ မဂ္ဂေါတိ ကုမ္မဂ္ဂေါ။ အယာထာဝပထတော မိစ္ဆာပထော။ ယထာ ဟိ ဒိသာမူဠှေန ‘‘အယံ အသုကဂါမဿ နာမ ပထော’’တိ ဂဟိတောပိ တံ ဂါမံ န သမ္ပာပေတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂတိကေန ‘‘သုဂတိပထော’’တိ ဂဟိတာပိ ဒိဋ္ဌိ သုဂတိံ န ပါပေတီတိ အယာထာဝပထတော မိစ္ဆာပထော။ မိစ္ဆာသဘာဝတော မိစ္ဆတ္တံ။ တတ္ထေဝ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၀။)

ပရိဗ္ဘမနတော တရန္တိ ဧတ္ထ ဗာလာတိ တိတ္ထံ, တိတ္ထဉ္စ တံ အနတ္ထာနဉ္စ အာယတနန္တိ တိတ္ထာယတနံ, တိတ္ထိယာနံ ဝါ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန စ အာယတနန္တိပိ တိတ္ထာယတနံ။ ဝိပရိယေသဘူတော ဂါဟော, ဝိပရိယေသတော ဝါ ဂါဟောတိ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟော။ အသဘာဝဂါဟောတိ ဝိပရီတဂ္ဂါဟော။ ‘‘အနိစ္စေ နိစ္စ’’န္တိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ ဂါဟော ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟော။ အနုပါယဂါဟော မိစ္ဆာဂါဟော။ အယာထာဝကသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ န သဘာဝသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ တထံ ယာထာဝကံ သဘာဝန္တိ ဂါဟော ‘‘အယာထာဝကသ္မိံ ယာထာဝက’’န္တိ ဂါဟော။ ယာဝတာတိ ယတ္တကာ။ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉ အာဒယော) အာဂတာနိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတာနိ။

အစ္ဆေဒသံကိနောပိ ဖန္ဒန္တီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပသယှ ဗလက္ကာရေန ဂဏှိဿန္တီတိ ဥပ္ပန္နသံကိနောပိ စလန္တိ။ အစ္ဆိန္ဒန္တေပီတိ ဝုတ္တနယေန အစ္ဆိဇ္ဇန္တေပိ။ အစ္ဆိန္နေပီတိ ဝုတ္တနယေန အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟိတေပိ။ ဝိပရိဏာမသံကိနောပီတိ ပရိဝတ္တေတွာ အညထာဘာဝေန အာသံကိနောပိ။ ဝိပရိဏာမန္တေပီတိ ဝိပရိဝတ္တနကာလေပိ။ ဝိပရိဏတေပီတိ ဝိပရိဝတ္တိတေပိ။ ဖန္ဒန္တီတိ စလန္တိ။ သမ္ဖန္ဒန္တီတိ သဗ္ဗာကာရေန စလန္တိ။ ဝိပ္ဖန္ဒန္တီတိ ဝိဝိဓာကာရေန ဖန္ဒန္တိ။ ဝေဓန္တီတိ ဘယံ ဒိသွာ ကမ္ပန္တိ။ ပဝေဓန္တီတိ ဆမ္ဘိတတ္တာ ဘယေန ဝိသေသေန ကမ္ပန္တိ။ သမ္ပဝေဓန္တီတိ လောမဟံသနဘယေန သဗ္ဗာကာရေန ကမ္ပန္တိ။ ဖန္ဒမာနေတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ အပ္ပေါဒကေတိ မန္ဒောဒကေ။ ပရိတ္တောဒကေတိ လုဠိတောဒကေ။ ဥဒကပရိယာဒါနေတိ ခီဏောဒကေ။ ဗလာကာဟိ ဝါတိ ဝုတ္တာဝသေသာဟိ ပက္ခိဇာတီဟိ။ ပရိပါတိယမာနာတိ ဝိဟိံသိယမာနာ ဃဋ္ဋိယမာနာ။ ဥက္ခိပိယမာနာတိ ကဒ္ဒမန္တရတော နီဟရိယမာနာ ဂိလိယမာနာ ဝါ။ ခဇ္ဇမာနာတိ ခါဒိယမာနာ။ ဖန္ဒန္တိ ကာကေဟိ။ သမ္ဖန္ဒန္တိ ကုလလေဟိ။ ဝိပ္ဖန္ဒန္တိ ဗလာကာဟိ။ ဝေဓန္တိ တုဏ္ဍေန ဂဟိတကာလေ မရဏဝသေန။ ပဝေဓန္တိ ဝိဇ္ဈနကာလေ။ သမ္ပဝေဓန္တိ မရဏသမီပေ။

ပဿိတွာတိ အဂုဏံ ပဿိတွာ။ တုလယိတွာတိ ဂုဏာဂုဏံ တုလယိတွာ။ တီရယိတွာတိ ဂုဏာဂုဏံ ဝိတ္ထာရေတွာ။ ဝိဘာဝယိတွာတိ ဝတ္ထုဟာနဘာဂိံ မုဉ္စိတွာ ဝဇ္ဇေတွာ။ ဝိဘူတံ ကတွာတိ နိပ္ဖတ္တိံ ပါပေတွာ အာဝေဏိကံ ကတွာ။ အထ ဝါ သံကိဏ္ဏဒေါသံ မောစေတွာ ဝတ္ထုဝိဘာဂကရဏေန ပဿိတွာ။ အပရိစ္ဆေဒဒေါသံ မောစေတွာ ပမာဏကရဏဝသေန တုလယိတွာ။ ဝတ္ထုဒေါသံ မောစေတွာ ဝိဘာဂကရဏဝသေန တီရယိတွာ။ သမ္မောဟဒေါသံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၁။)

မောစယိတွာ အဂ္ဂဝိဘာဂကရဏဝသေန ဝိဘာဝယိတွာ။ ဃနဒေါသံ မောစေတွာ ပကတိဝိဘာဂကရဏေန ဝိဘူတံ ကတွာ။ ပဟာယာတိ ပဇဟိတွာ။ ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာတိ နိဿဇ္ဇိတွာ။ အမမာယန္တောတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အာလယံ အကရောန္တော။ အဂဏှန္တောတိ ဒိဋ္ဌိယာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပညာယ တံ န ဂဏှန္တော။ အပရာမသန္တောတိ ဝိတက္ကေန ဦဟနံ အကရောန္တော။ အနဘိနိဝေသန္တောတိ နိယာမောက္ကန္တိဒိဋ္ဌိဝသေန နပ္ပဝိသန္တော။

အကုဗ္ဗမာနောတိ ပရိဂ္ဂါဟတဏှာဝသေန အကရောန္တော။ အဇနယမာနောတိ ပေါနောဘဝိကတဏှာဝသေန အဇနယမာနော။ အသဉ္ဇနယမာနောတိ ဝိသေသေန အသဉ္ဇနယမာနော။ အနိဗ္ဗတ္တယမာနောတိ ပတ္ထနာတဏှာဝသေန န နိဗ္ဗတ္တယမာနော။ အနဘိနိဗ္ဗတ္တယမာနောတိ သဗ္ဗာကာရေန န အဘိနိဗ္ဗတ္တယမာနော။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ဧတာနိ ပဒါနိ ဝဍ္ဎိတာနိ။ ဧဝမေတ္ထ ပဌမဂါထာယ အဿာဒံ။

֍ * ၁၃။ တတော ပရာဟိ စတူဟိ ဂါထာဟိ အာဒီနဝဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဥပါယံ နိဿရဏံ နိဿရဏာနိသံသဉ္စ ဒဿေတုံ, သဗ္ဗာဟိ ဝါ ဧတာဟိ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဘောသု အန္တေသူ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဥဘောသု အန္တေသူတိ ဖဿဖဿသမုဒယာဒီသု ဒွီသု, ဒွီသု ပရိစ္ဆေဒေသု။ ဝိနေယျ ဆန္ဒန္တိ ဆန္ဒရာဂံ ဝိနေတွာ။ ဖဿံ ပရိညာယာတိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိဖဿံ, ဖဿာနုသာရေန ဝါ တံသမ္ပယုတ္တေ သဗ္ဗေပိ အရူပဓမ္မေ, တေသံ ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏဝသေန ရူပဓမ္မေ စာတိ သကလမ္ပိ နာမရူပံ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ။ အနာနုဂိဒ္ဓေါတိ ရူပါဒီသု သဗ္ဗဓမ္မေသု အဂိဒ္ဓေါ။ ယဒတ္တဂရဟီ တဒကုဗ္ဗမာနောတိ ယံ အတ္တနာ ဂရဟတိ, တံ အကုရုမာနော။ န လိမ္ပတီ ဒိဋ္ဌသုတေသု ဓီရောတိ သော ဧဝရူပေါ ဓိတိသမ္ပန္နော ဓီရော ဒိဋ္ဌေသု စ သုတေသု စ ဓမ္မေသု ဒွိန္နံ လေပါနံ ဧကေနာပိ လေပေန န လိမ္ပတိ, အာကာသမိဝ နိရုပလိတ္တော အစ္စန္တဝေါဒါနပ္ပတ္တော ဟောတိ။

ဖဿော ဧကော အန္တောတိ ဖဿော ဧကပရိစ္ဆေဒေါ။ ဖုသတီတိ ဖဿော။ သွာယံ ဖုသနလက္ခဏော, သံဃဋ္ဋနရသော, သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော, အာပါထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနော။ အယဉှိ အရူပဓမ္မောပိ သမာနော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၂။)

အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ဖုသနလက္ခဏော။ ဧကဒေသေနေဝ အနလ္လီယမာနောပိ ရူပံ ဝိယ စက္ခုံ, သဒ္ဒေါ ဝိယ စ သောတံ စိတ္တံ အာရမ္မဏဉ္စ သံဃဋ္ဋေတီတိ သံဃဋ္ဋနရသော, ဝတ္ထာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနတော ဝါ ဥပ္ပန္နတ္တာ သမ္ပတ္တိအတ္ထေနပိ ရသေန ‘‘သံဃဋ္ဋနရသော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘စတုဘူမကဖဿော နော ဖုသနလက္ခဏော နာမ နတ္ထိ, သံဃဋ္ဋနရသော ပန ပဉ္စဒွါရိကောဝ ဟောတိ။ ပဉ္စဒွါရိကဿ ဟိ ဖုသနလက္ခဏောတိပိ သံဃဋ္ဋနရသောတိပိ နာမံ။ မနောဒွါရိကဿ ဖုသနလက္ခဏောတွေဝ နာမံ, န သံဃဋ္ဋနရသော’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁, ကာမာဝစရကုသလ, ဓမ္မုဒ္ဒေသကထာ)။

ဣဒဉ္စ ဝတွာ ဣဒံ သုတ္တံ (မိ။ ပ။ ၂။၃။၈) အာဘတံ –

‘‘ယထာ, မဟာရာဇ, ဒွေ မေဏ္ဍာ ယုဇ္ဈေယျုံ, ယထာ ဧကော မေဏ္ဍော, ဧဝံ စက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဒုတိယော မေဏ္ဍော, ဧဝံ ရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ တေသံ သန္နိပါတော, ဧဝံ ဖဿော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ဖုသနလက္ခဏော စ ဖဿော သံဃဋ္ဋနရသော စ။ ယထာ, မဟာရာဇ, ဒွေ သမ္မာ ဝဇ္ဇေယျုံ, ဒွေ ပါဏီ ဝဇ္ဇေယျုံ။ ယထာ ဧကော ပါဏိ, ဧဝံ စက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဒုတိယော ပါဏိ, ဧဝံ ရူပံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ တေသံ သန္နိပါတော, ဧဝံ ဖဿော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ ဖုသနလက္ခဏော စ ဖဿော သံဃဋ္ဋနရသော စာ’’တိ ဝိတ္ထာရော။

ယထာ ဝါ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၃၅၂, ၁၃၅၄) စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ စက္ခုအာဒိနာမေန ဝုတ္တာနိ, ဧဝမိဓာပိ တာနိ စက္ခုအာဒိနာမေနေဝ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တသ္မာ ‘‘ဧဝံ စက္ခု ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု ဧဝံ စက္ခုဝိညာဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေ စိတ္တာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနတော ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ ကိစ္စဋ္ဌေနေဝ ရသေန ‘‘သံဃဋ္ဋနရသော’’တိ သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ တိဏ္ဏံ သန္နိပါတသင်္ခါတဿ ပန အတ္တနော ကာရဏဿ ဝသေန ပဝေဒိတတ္တာ သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော။ အယဉှိ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ ဧဝံ ကာရဏဿေဝ ဝသေန ပဝေဒိတောတိ။ ဣမဿ စ သုတ္တပဒဿ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိယာ ဖဿောတိ အယမတ္ထော, န သင်္ဂတိမတ္တမေဝ ဖဿော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၃။)

ဧဝံ ပဝေဒိတတ္တာ ပန တေနေဝါကာရေန ပစ္စုပဋ္ဌာတီတိ ‘‘သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တော။ ဖလဋ္ဌေန ပန ပစ္စုပဋ္ဌာနေနေသ ဝေဒနာပစ္စုပဋ္ဌာနော နာမ ဟောတိ။ ဝေဒနံ ဟေသ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတိ, ဥပ္ပါဒေတီတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပါဒယမာနော စ ယထာ ဗဟိဒ္ဓါ ဥဏှပစ္စယာပိ သမာနာ လာခါသင်္ခါတဓာတုနိဿိတာ ဥသ္မာ အတ္တနော နိဿယေ မုဒုဘာဝကာရီ ဟောတိ, န အတ္တနော ပစ္စယဘူတေပိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝီတစ္စိတင်္ဂါရသင်္ခါတေ ဥဏှဘာဝေ။ ဧဝံ ဝတ္ထာရမ္မဏသင်္ခါတအညပစ္စယောပိ သမာနော စိတ္တနိဿိတတ္တာ အတ္တနော နိဿယဘူတေ စိတ္တေ ဧဝ ဧသ ဝေဒနုပ္ပါဒကော ဟောတိ, န အတ္တနော ပစ္စယဘူတေပိ ဝတ္ထုမှိ အာရမ္မဏေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဇ္ဇေန သမန္နာဟာရေန ပန ဣန္ဒြိယေန စ ပရိက္ခတေ ဝိသယေ အနန္တရာယေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဧသ ‘‘အာပါထဂတဝိသယပဒဋ္ဌာနော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဖဿော ယတော သမုဒေတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော ‘‘ဖဿသမုဒယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၂၂၅)။ အတီတဒုကော ကာလဝသေန ဝုတ္တော။ ဝေဒနာဒုကော ‘‘ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၂) ဝုတ္တတ္တာ ဥပေက္ခာဝေဒနံ သုခမေဝ ကတွာ သုခဒုက္ခဝသေန, နာမရူပဒုကော ရူပါရူပဝသေန, အာယတနဒုကော သံသာရပဝတ္တိဝသေန, သက္ကာယဒုကော ပဉ္စက္ခန္ဓဝသေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သုခယတီတိ သုခါ။ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခာ။ နမနလက္ခဏံ နာမံ။ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ။ စက္ခာယတနာဒီနိ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ။ ရူပါယတနာဒီနိ ဆ ဗာဟိရာနိ။ ရူပက္ခန္ဓာဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဝိဇ္ဇမာနဋ္ဌေန သက္ကာယော။ အဝိဇ္ဇာကမ္မတဏှာအာဟာရဖဿနာမရူပါ သက္ကာယသမုဒယော။

စက္ခုသမ္ဖဿောတိ စက္ခတီတိ စက္ခု, ရူပံ အဿာဒေတိ ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော။ စက္ခုတော ပဝတ္တော သမ္ဖဿော စက္ခုသမ္ဖဿော။ သော ပန အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ သဟဇာတအညမညနိဿယဝိပါကအာဟာရသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန အဋ္ဌဓာ ပစ္စယော ဟောတိ။ သုဏာတီတိ သောတံ။ တံ သသမ္ဘာရသောတဗိလဿ အန္တော တနုတမ္ဗလောမာစိတေ အင်္ဂုလိဝေဌကသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ သောတဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ သောတတော ပဝတ္တော သမ္ဖဿော သောတသမ္ဖဿော။ ဃာနသမ္ဖဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဃာယတီတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၄။)

ဃာနံ။ တံ သသမ္ဘာရဗိလဿ အန္တော အဇပဒသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဃာနဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ ဇီဝိတမဝှါယတီတိ ဇိဝှါ, သာယနဋ္ဌေန ဝါ ဇိဝှါ။ သာ သသမ္ဘာရဇိဝှါယ အတိအဂ္ဂမူလပဿာနိ ဝဇ္ဇေတွာ ဥပရိမတလမဇ္ဈေ ဘိန္နဥပ္ပလဒလဂ္ဂသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဇိဝှါဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနာ တိဋ္ဌတိ။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ကာယော။ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ ယာဝတာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဥပါဒိဏ္ဏပဝတ္တိ နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ ယေဘုယျေန ကာယပ္ပသာဒေါ ကာယဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနော တိဋ္ဌတိ။ မုနာတီတိ မနော, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ မနောတိ သဟာဝဇ္ဇနဘဝင်္ဂံ၊ မနတော ပဝတ္တော သမ္ဖဿော မနောသမ္ဖဿော။

ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ ဖဿံ ဒုဝိဓမေဝ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿော ပဋိဃသမ္ဖဿော’’တိ အာဟ။ မနောဒွါရိကော အဓိဝစနသမ္ဖဿော။ ပဉ္စဒွါရိကော ဝတ္ထာရမ္မဏာဒိပဋိဃေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ပဋိဃသမ္ဖဿော။

သုခဝေဒနာယ အာရမ္မဏေ သုခဝေဒနီယော။ ဒုက္ခဝေဒနာယ အာရမ္မဏေ ဒုက္ခဝေဒနီယော။ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာယ အာရမ္မဏေ အဒုက္ခမသုခဝေဒနီယော။ တတ္ထ သုခယတီတိ သုခံ, ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုဋ္ဌု ဝါ ခနတိ, ခါဒတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ, ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဒုက္ခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ န ဒုက္ခံ န သုခန္တိ အဒုက္ခမသုခံ, မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။

ကုသလောတိအာဒယော ဇာတိဝသေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ကုသလောတိ ဧကဝီသတိကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တော။ အကုသလောတိ ဒွါဒသာကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တော။ အဗျာကတောတိ အဝသေသဝိပါကကိရိယာဗျာကတစိတ္တသမ္ပယုတ္တော။

ပုန ဘဝပ္ပဘေဒဝသေန နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘ကာမာဝစရော’’တိအာဒိမာဟ။ စတုပညာသကာမာဝစရစိတ္တသမ္ပယုတ္တော ကာမာဝစရော။ ကာမံ ပဟာယ ရူပေ အဝစရတီတိ ရူပါဝစရော, ကုသလာဗျာကတဝသေန ပဉ္စဒသရူပါဝစရစိတ္တသမ္ပယုတ္တော။ ကာမဉ္စ ရူပဉ္စ ပဟာယ အရူပေ အဝစရတီတိ အရူပါဝစရော, ကုသလာဗျာကတဝသေန ဒွါဒသာရူပါဝစရစိတ္တသမ္ပယုတ္တော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၅။)

ဣဒါနိ အဘိနိဝေသဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘သုညတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုညတောတိ ရာဂဒေါသမောဟေဟိ သုညတ္တာ သုညတော။ ရာဂဒေါသမောဟနိမိတ္တေဟိ အနိမိတ္တတ္တာ အနိမိတ္တော။ ရာဂဒေါသမောဟပဏိဓီနံ အဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတောတိ ဝုစ္စတိ။

ဣဒါနိ ဝဋ္ဋပရိယာပန္နအပရိယာပန္နဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘လောကိယော’’တိအာဒိမာဟ။ လောကော ဝုစ္စတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝဋ္ဋံ, တသ္မိံ ပရိယာပန္နဘာဝေန လောကေ နိယုတ္တောတိ လောကိယော။ ဥတ္တိဏ္ဏောတိ ဥတ္တရော, လောကေ အပရိယာပန္နဘာဝေန လောကတော ဥတ္တရောတိ လောကုတ္တရော။ ဖုသနာတိ ဖုသနာကာရော။ သမ္ဖုသနာ သမ္ဖုသိတတ္တန္တိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။

ဧဝံ ဉာတံ ကတွာတိ ဧဝံ ပါကဋံ ကတွာ ဇာနန္တော တီရေတိ တီရယတိ, ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗာကာရေန စိန္တေတိ။ အနိစ္စန္တိကတာယ အာဒိအန္တဝန္တတာယ စ အနိစ္စတော တီရေတိ။ ဥပ္ပါဒဝယပဋိပီဠနတာယ ဒုက္ခဝတ္ထုတာယ စ ဒုက္ခတော။ ပစ္စယယာပနီယတာယ ရောဂမူလတာယ စ ရောဂတော။ ဒုက္ခတာသူလယောဂိတာယ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရတာယ ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပရိပက္ကပဘိန္နတာယ စ ဂဏ္ဍတော။ ပီဠာဇနကတာယ အန္တောတုဒနတာယ ဒုန္နီဟရဏီယတာယ စ သလ္လတော။ ဝိဂရဟဏီယတာယ အဝဍ္ဎိအာဝဟနတာယ အဃဝတ္ထုတာယ စ အဃတော။ အသေရိဘာဝဇနကတာယ အာဗာဓပဒဋ္ဌာနတာယ စ အာဗာဓတော။ အဝသတာယ အဝိဓေယျတာယ စ ပရတော။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနတာယ ပလောကတော။ အနေကဗျသနာဝဟနတာယ ဤတိတော။ အဝိဒိတာနံယေဝ ဝိပုလာနံ အနတ္ထာနံ အာဝဟနတော သဗ္ဗူပဒ္ဒဝဝတ္ထုတာယ စ ဥပဒ္ဒဝတော။ သဗ္ဗဘယာနံ အာကရတာယ စ ဒုက္ခဝူပသမသင်္ခါတဿ ပရမဿာသဿ ပဋိပက္ခဘူတတာယ စ ဘယတော။ အနေကေဟိ အနတ္ထေဟိ အနုဗဒ္ဓတာယ ဒေါသူပသဋ္ဌတာယ, ဥပသဂ္ဂေါ ဝိယ အနဓိဝါသနာရဟတာယ စ ဥပသဂ္ဂတော။ ဗျာဓိဇရာမရဏေဟိ စေဝ လာဘာဒီဟိ စ လောကဓမ္မေဟိ ပစလိတတာယ စလတော။ ဥပက္ကမေန စေဝ သရသေန စ ပဘင်္ဂုပဂမနသီလတာယ ပဘင်္ဂုတော။ သဗ္ဗာဝတ္ထာဝိနိပါတိတာယ, ထိရဘာဝဿ စ အဘာဝတာယ အဓုဝတော။ အတာယနတာယ စေဝ အလဗ္ဘနေယျခေမတာယ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၆။)

စ အတာဏတော။ အလ္လီယိတုံ အနရဟတာယ, အလ္လီနာနမ္ပိ စ လေဏကိစ္စာကာရိတာယ အလေဏတော။ နိဿိတာနံ ဘယသာရကတ္တာဘာဝေန အသရဏတော။ ယထာပရိကပ္ပိတေဟိ ဓုဝသုဘသုခတ္တဘာဝေဟိ ရိတ္တတာယ ရိတ္တတော။ ရိတ္တတာယေဝ တုစ္ဆတော, အပ္ပကတ္တာ ဝါ။ အပ္ပကမ္ပိ ဟိ လောကေ ‘‘တုစ္ဆ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သာမိနိဝါသိဝေဒက ကာရကာဓိဋ္ဌာယကဝိရဟိတတာယ သုညတော။

သယဉ္စ အသာမိကဘာဝါဒိတာယ အနတ္တတော။ ပဝတ္တိဒုက္ခတာယ, ဒုက္ခဿ စ အာဒီနဝတာယ အာဒီနဝတော။ အထ ဝါ အာဒီနံ ဝါတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အာဒီနဝေါ, ကပဏမနုဿဿေတံ အဓိဝစနံ။ ခန္ဓာပိ စ ကပဏာယေဝါတိ အာဒီနဝသဒိသတာယ အာဒီနဝတော။ ဇရာယ စေဝ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ပရိဏာမပကတိတာယ ဝိပရိဏာမဓမ္မတော။ ဒုဗ္ဗလတာယ, ဖေဂ္ဂု ဝိယ သုခဘဉ္ဇနီယတာယ စ အသာရကတော။ အဃဟေတုတာယ အဃမူလတော။ မိတ္တမုခသပတ္တော ဝိယ ဝိဿာသဃာတိတာယ ဝဓကတော။ ဝိဂတဘဝတာယ ဝိဘဝသမ္ဘူတတာယ စ ဝိဘဝတော။ အာသဝပဒဋ္ဌာနတာယ သာသဝတော။ ဟေတုပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတတာယ သင်္ခတတော။ မစ္စုမာရကိလေသမာရာနံ အာမိသဘူတတာယ မာရာမိသတော။ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏပကတိတာယ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏဓမ္မတော။ သောကပရိဒေဝဥပါယာသဟေတုတာယ သောကပရိဒေဝဥပါယာသဓမ္မတော။ တဏှာဒိဋ္ဌိဒုစ္စရိတသံကိလေသာနံ ဝိသယဓမ္မတာယ သံကိလေသဓမ္မတော။ အဝိဇ္ဇာကမ္မတဏှာသဠာယတနဝသေန ဥပ္ပတ္တိတော သမုဒယတော။ တေသံ အဘာဝေန အတ္ထင်္ဂမတော။ ဖဿေ ဆန္ဒရာဂဝသေန မဓုရဿာဒေန အဿာဒတော။ ဖဿဿ ဝိပရိဏာမေန အာဒီနဝတော။ ဥဘိန္နံ နိဿရဏေန နိဿရဏတော တီရေတီတိ သဗ္ဗေသု စ ဣမေသု ‘‘တီရေတီ’’တိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပဇဟတီတိ သကသန္တာနတော နီဟရတိ။ ဝိနောဒေတီတိ တုဒတိ။ ဗျန္တိံ ကရောတီတိ ဝိဂတန္တံ ကရောတိ။ အနဘာဝံ ဂမေတီတိ အနု အနု အဘာဝံ ဂမေတိ။ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန ဥစ္ဆိန္နံ တဏှာအဝိဇ္ဇာမယံ မူလမေတေသန္တိ ဥစ္ဆိန္နမူလာ။ တာလဝတ္ထု ဝိယ နေသံ ဝတ္ထု ကတန္တိ တာလာဝတ္ထုကတာ။ ယထာ ဟိ တာလရုက္ခံ သမူလံ ဥဒ္ဓရိတွာ တဿ ဝတ္ထုမတ္တေ တသ္မိံ ပဒေသေ ကတေ န ပုန တဿ တာလဿ ဥပ္ပတ္တိ ပညာယတိ, ဧဝံ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန သမူလေ ရူပါဒိရသေ ဥဒ္ဓရိတွာ တေသံ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဘာဝေန ဝတ္ထုမတ္တေ စိတ္တသန္တာနေ ကတေ သဗ္ဗေပိ တေ ‘‘တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဿေသောတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၇။)

ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧသော ဂေဓော။ သမုစ္ဆိန္နောတိ ဥစ္ဆိန္နော။ ဝူပသန္တောတိ ဖလေန ဝူပသန္တော။ ပဋိပဿဒ္ဓေါတိ ပဋိပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနေန ပဋိပဿမ္ဘိတော။ ဥပသဂ္ဂေန ဝါ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကောတိ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အဘဗ္ဗော။ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎောတိ မဂ္ဂဉာဏဂ္ဂိနာ ဈာပိတော။ အထ ဝါ ဝိသနိက္ခိတ္တံ ဘာဇနေန သဟ ဆဍ္ဍိတံ ဝိယ ဝတ္ထုနာ သဟ ပဟီနော။ မူလစ္ဆိန္နဝိသဝလ္လိ ဝိယ သမူလစ္ဆိန္နောတိ သမုစ္ဆိန္နော။ ဥဒ္ဓနေ ဥဒကံ သိဉ္စိတွာ နိဗ္ဗာပိတအင်္ဂါရံ ဝိယ ဝူပသန္တော။ နိဗ္ဗာပိတအင်္ဂါရေ ပတိတဥဒကဖုသိတံ ဝိယ ပဋိပဿဒ္ဓေါ။ အင်္ကုရုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုစ္ဆိန္နဗီဇံ ဝိယ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကော။ အသနိပါတဝိသရုက္ခော ဝိယ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎောတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ဝီတဂေဓောတိ ဣဒံ သကဘာဝပရိစ္စဇနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝိဂတဂေဓောတိ ဣဒံ အာရမ္မဏေ သာလယဘာဝပရိစ္စဇနဝသေန။ စတ္တဂေဓောတိ ဣဒံ ပုန အနာဒိယနဘာဝဒဿနဝသေန။ မုတ္တဂေဓောတိ ဣဒံ သန္တတိတော ဝိနိမောစနဝသေန။ ပဟီနဂေဓောတိ ဣဒံ မုတ္တဿာပိ ကွစိ အနဝဋ္ဌာနဒဿနဝသေန။ ပဋိနိဿဋ္ဌဂေဓောတိ ဣဒံ အာဒိန္နပုဗ္ဗဿ နိဿဂ္ဂဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝီတရာဂေါ ဝိဂတရာဂေါ စတ္တရာဂေါတိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဂိဇ္ဈနဝသေန ဂေဓော။ ရဉ္ဇနဝသေန ရာဂေါ။ နိစ္ဆာတောတိ နိတ္တဏှော။ ‘‘နိစ္ဆဒေါ’’တိပိ ပါဌော, တဏှာဆဒနဝိရဟိတောတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗုတောတိ နိဗ္ဗုတသဘာဝေါ။ သီတိဘူတောတိ သီတသဘာဝေါ။ သုခပဋိသံဝေဒီတိ ကာယိကစေတသိကသုခံ အနုဘဝနသဘာဝေါ။ ဗြဟ္မဘူတေနာတိ ဥတ္တမသဘာဝေန။ အတ္တနာတိ စိတ္တေန။

ကတတ္တာ စာတိ ပါပကမ္မာနံ ကတဘာဝေန စ။ အကတတ္တာ စာတိ ကုသလာနံ အကတဘာဝေန စ။ ကတံ မေ ကာယဒုစ္စရိတံ, အကတံ မေ ကာယသုစရိတန္တိအာဒယော ဒွါရဝသေန အဝိရတိဝိရတိဝသေန ကမ္မပထဝသေန စ ဝုတ္တာ။ သီလေသုမှိ န ပရိပူရကာရီတိအာဒယော စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဝသေန။ ဇာဂရိယမနနုယုတ္တောတိ ပဉ္စဇာဂရဏဝသေန။ သတိသမ္ပဇညေနာတိ သာတ္ထကာဒိသမ္ပဇညဝသေန။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိအာဒယော ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန။ ဒုက္ခံ မေ အပရိညာတန္တိအာဒယော စတ္တာရော အရိယသစ္စဝသေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေ အတ္ထတော တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ ပါကဋာယေဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၈။)

ဓီရော ပဏ္ဍိတောတိ သတ္တ ပဒါ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ အပိ စ ဒုက္ခေ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဓီရော။ သုခေ အနုပ္ပိလဝဋ္ဌေန ပဏ္ဍိတော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေ ကတပရိစယဋ္ဌေန ပညဝါ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထေ နိစ္စလဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓိမာ။ ဂမ္ဘီရဥတ္တာနတ္ထေ အပစ္စောသက္ကနဋ္ဌေန ဉာဏီ။ ဂုဠှပဋိစ္ဆန္နတ္ထေ ဩဘာသနဋ္ဌေန ဝိဘာဝီ။ နိက္ကိလေသဗျဝဒါနဋ္ဌေန တုလာသဒိသောတိ မေဓာဝီ။ န လိမ္ပတီတိ သဇာတိယာ န လိမ္ပတိ အာကာသေ လေခါ ဝိယ။ န ပလိမ္ပတီတိ ဝိသေသေန န လိမ္ပတိ။ န ဥပလိမ္ပတီတိ သညောဂေါ ဟုတွာပိ န လိမ္ပတိ ဟတ္ထတလေ လေခါ ဝိယ။ အလိတ္တောတိ သညောဂေါ ဟုတွာပိ န ကိလိဿတိ ကာသိကဝတ္ထေ ဌပိတမဏိရတနံ ဝိယ။ အပလိတ္တောတိ ဝိသေသေန န ကိလိဿတိ မဏိရတနေ ပလိဝေဌိတကာသိကဝတ္ထံ ဝိယ။ အနုပလိတ္တောတိ ဥပဂန္တွာပိ န အလ္လီယတိ ပေါက္ခရပတ္တေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ။ နိက္ခန္တောတိ ဗဟိ နိက္ခန္တော ဗန္ဓနာဂါရတော ပလာတော ဝိယ။ နိဿဋောတိ ပါပပဟီနော အမိတ္တဿ ပဋိစ္ဆာပိတကိလိဋ္ဌဝတ္ထု ဝိယ။ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ သုဋ္ဌု မုတ္တော ဂယှူပဂေ ဝတ္ထုမှိ ရတိံ နာသေတွာ ပုန နာဂမနံ ဝိယ။ ဝိသညုတ္တောတိ ကိလေသေဟိ ဧကတော န ယုတ္တော ဗျာဓိနာ မုတ္တဂိလာနော ဝိယ။ ဝိမရိယာဒိကတေန စေတသာတိ ဝိဂတမရိယာဒကတေန စိတ္တေန, သဗ္ဗဘဝေန သဗ္ဗာရမ္မဏေန သဗ္ဗကိလေသေဟိ မုတ္တစိတ္တေနာတိ အတ္ထော။

֍ * ၁၄။ သညံ ပရိညာတိ ဂါထာယ ပန အယံ သင်္ခေပတ္ထော – န ကေဝလဉ္စ ဖဿမေဝ, အပိ စ ခေါ ပန ကာမသညာဒိဘေဒံ သညံ, သညာနုသာရေန ဝါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ နာမရူပံ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ ဣမာယ ပဋိပဒါယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဝိတရေယျ ဩဃံ, တတော သော တိဏ္ဏောဃော တဏှာဒိဋ္ဌိပရိဂ္ဂဟေသု တဏှာဒိဋ္ဌိကိလေသပ္ပဟာနေန အနုပလိတ္တော ခီဏာသဝမုနိ ရာဂါဒိသလ္လာနံ အဗ္ဗူဠှတ္တာ အဗ္ဗူဠှသလ္လော, သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ အပ္ပမတ္တော စရံ, ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ အပ္ပမတ္တော စရန္တော တေန အပ္ပမာဒစာရေန အဗ္ဗူဠှသလ္လော ဟုတွာ သကပရတ္တဘာဝါဒိဘေဒံ နာသီသတိ လောကမိမံ ပရဉ္စ, အညဒတ္ထု စရိမစိတ္တနိရောဓာ နိရုပါဒါနောဝ ဇာတဝေဒေါ ပရိနိဗ္ဗာတီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဓမ္မနေတ္တိဌပနမေဝ ကရောန္တော၊ န တု ဣမာယ ဒေသနာယ မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဥပ္ပါဒေသိ, ခီဏာသဝဿ ဒေသိတတ္တာတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၉။)

နီလာဒိဘေဒံ အာရမ္မဏံ သဉ္ဇာနာတီတိ သညာ။ သာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ ပစ္စာဘိညာဏရသာ။ စတုဘူမိကသညာ ဟိ နောသဉ္ဇာနနလက္ခဏာ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗာ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာဝ။ ယာ ပနေတ္ထ အဘိညာဏေန သဉ္ဇာနာတိ, သာ ပစ္စာဘိညာဏရသာ နာမ ဟောတိ။ တဿာ ဝဍ္ဎကိဿ ဒါရုမှိ အဘိညာဏံ ကတွာ ပုန တေန အဘိညာဏေန တံ ပစ္စာဘိဇာနနကာလေ, ပုရိသဿ ကာဠတိလကာဒိအဘိညာဏံ သလ္လက္ခေတွာ ပုန တေန အဘိညာဏေန ‘‘အသုကော နာမ ဧသော’’တိ တဿ ပစ္စာဘိဇာနနကာလေ, ရညော ပိဠန္ဓနဂေါပကဘဏ္ဍာဂါရိကဿ တသ္မိံ တသ္မိံ ပိဠန္ဓနေ နာမပဏ္ဏကံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘အသုကံ ပိဠန္ဓနံ နာမ အာဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ ဒီပံ ဇာလေတွာ သာရဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ပဏ္ဏံ ဝါစေတွာ တဿ တဿေဝ ပိဠန္ဓနဿ အာဟရဏကာလေ စ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အပရော နယော – သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဟိ သဉ္ဇာနနလက္ခဏာ သညာ, ပုနသဉ္ဇာနနပစ္စယနိမိတ္တကရဏရသာ ဒါရုအာဒီသု တစ္ဆကာဒယော ဝိယ, ယထာဂဟိတနိမိတ္တဝသေန အဘိနိဝေသကရဏပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓော ဝိယ, အာရမ္မဏေ အနောဂါဠှဝုတ္တိတာယ အစိရဋ္ဌာနပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ ဝိဇ္ဇု ဝိယ, ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ တိဏပုရိသကေသု မိဂပေါတကာနံ ပုရိသာတိ ဥပ္ပန္နသညာ ဝိယ။ ယာ ပနေတ္ထ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟောတိ, သာ ဉာဏမေဝ အနုဝတ္တတိ, သသမ္ဘာရပထဝီအာဒီသု သေသဓမ္မာ ပထဝီအာဒီနိ ဝိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကာမပဋိသညုတ္တာ သညာ ကာမသညာ။ ဗျာပါဒပဋိသညုတ္တာ သညာ ဗျာပါဒသညာ။ ဝိဟိံသာပဋိသညုတ္တာ သညာ ဝိဟိံသာသညာ။ တေသု ဒွေ သတ္တေသုပိ သင်္ခါရေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကာမသညာ ဟိ ပိယေ မနာပေ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဝိတက္ကေန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗျာပါဒသညာ အပ္ပိယေ အမနာပေ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဝိနာသနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝိဟိံသာသညာ သင်္ခါရေသု န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သင်္ခါရော ဟိ ဒုက္ခာပေတဗ္ဗော နာမ နတ္ထိ။ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တု ဝါ, ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တု ဝါ, ဝိနဿန္တု ဝါ, မာ ဝါ အဟေသု’’န္တိ စိန္တနကာလေ ပန သတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နေက္ခမ္မပဋိသညုတ္တာ သညာ နေက္ခမ္မသညာ, သာ အသုဘပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရာ ဟောတိ, အသုဘဈာနေ ရူပါဝစရာ, တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရာ။ အဗျာပါဒပဋိသညုတ္တာ သညာ အဗျာပါဒသညာ, သာ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရာ ဟောတိ, မေတ္တာဈာနေ ရူပါဝစရာ, တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၀။)

ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရာ။ အဝိဟိံသာပဋိသညုတ္တာ သညာ အဝိဟိံသာသညာ, သာ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရာ, ကရုဏာဈာနေ ရူပါဝစရာ, တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရာ။ ယဒါ အလောဘော သီသံ ဟောတိ, တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဘဝန္တိ။ ယဒါ မေတ္တာ သီသံ ဟောတိ, တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဘဝန္တိ။ ယဒါ ကရုဏာ သီသံ ဟောတိ, တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဘဝန္တိ။ ရူပါရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ သညာ ရူပသညာ။ သဒ္ဒသညာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒံ တဿာယေဝ အာရမ္မဏတော နာမံ။ အာရမ္မဏာနံ ဝုတ္တတ္တာ စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိဝတ္ထူနိပိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။

ယာ ဧဝရူပါ သညာတိ အညာပိ ‘‘ပဋိဃသမ္ဖဿဇာ သညာ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ သညာ’’တိ ဧဝမာဒိကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ သညာတိပိ ပရိယာယေန ဆဒွါရိကာယေဝ။ တယော ဟိ အရူပိနော ခန္ဓာ သယံ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကာ ဟုတွာ အတ္တနာ သဟဇာတသညာယ ‘‘အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ သညာ’’တိ နာမံ ကရောန္တိ, နိပ္ပရိယာယေန ပန ပဋိဃသမ္ဖဿဇာ သညာ နာမ ပဉ္စဒွါရိကာ သညာ, အဓိဝစနသမ္ဖဿဇာ သညာ နာမ မနောဒွါရိကာ သညာ။ ဧတာ အတိရေကသညာ ပရိဂ္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သညာတိ သဘာဝနာမံ။ သဉ္ဇာနနာတိ သဉ္ဇာနနာကာရော။ သဉ္ဇာနိတတ္တန္တိ သဉ္ဇာနိတဘာဝေါ။

အဝိဇ္ဇောဃန္တိ ပူရေတုံ အယုတ္တဋ္ဌေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိ အဝိန္ဒိယံ နာမ, အလဒ္ဓဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တံ အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ တဗ္ဗိပရီတတော ကာယသုစရိတာဒိ ဝိန္ဒိယံ နာမ, တံ ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ခန္ဓာနံ ရာသဋ္ဌံ, အာယတနာနံ အာယတနဋ္ဌံ, ဓာတူနံ သုညဋ္ဌံ, ဣန္ဒြိယာနံ အဓိပတိယဋ္ဌံ, သစ္စာနံ တထဋ္ဌံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိပိ အဝိဇ္ဇာ။ ဒုက္ခာဒီနံ ပီဠနာဒိဝသေန ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ အတ္ထံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိပိ အဝိဇ္ဇာ။ အန္တဝိရဟိတေ သံသာရေ ယောနိဂတိဘဝဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု သတ္တေ ဇဝါပေတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနေသု ဣတ္ထိပုရိသာဒီသု ဇဝတိ, ဝိဇ္ဇမာနေသု ခန္ဓာဒီသု န ဇဝတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ အပိ စ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ဝတ္ထာရမ္မဏာနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ဆာဒနတောပိ အဝိဇ္ဇာ, တံ အဝိဇ္ဇောဃံ။ ကာမောဃဝသေန ဥတ္တရေယျ။ ဘဝေါဃဝသေန ပတရေယျ။ ဒိဋ္ဌောဃဝသေန သမတိက္ကမေယျ။ အဝိဇ္ဇောဃဝသေန ဝီတိဝတ္တေယျ။ အထ ဝါ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၁။)

သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟာနဝသေန ဥတ္တရေယျ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန ပဟာနဝသေန ပတရေယျ။ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟာနဝသေန သမတိက္ကမေယျ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ပဟာနဝသေန ဝီတိဝတ္တေယျ။ အထ ဝါ ‘‘တရေယျာဒိပဉ္စပဒံ တဒင်္ဂါဒိပဉ္စပဟာနေန ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။

‘‘မောနံ ဝုစ္စတိ ဉာဏ’’န္တိ ဝတွာ တံ ပဘေဒတော ဒဿေတုံ ‘‘ယာ ပညာ ပဇာနနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ ဝုတ္တနယမေဝ ဌပေတွာ ‘‘အမောဟော ဓမ္မဝိစယော’’တိ ပဒံ။ အမောဟော ကုသလေသု ဓမ္မေသု အဘာဝနာယ ပဋိပက္ခော ဘာဝနာဟေတု။ အမောဟေန အဝိပရီတံ ဂဏှာတိ မူဠှဿ ဝိပရီတဂ္ဂဟဏတော။ အမောဟေန ယာထာဝံ ယာထာဝတော ဓာရေန္တော ယထာသဘာဝေ ပဝတ္တတိ။ မူဠှော ဟိ ‘‘တစ္ဆံ အတစ္ဆံ, အတစ္ဆဉ္စ တစ္ဆ’’န္တိ ဂဏှာတိ၊ တထာ ဣစ္ဆိတာလာဘဒုက္ခံ န ဟောတိ။ အမူဠှဿ ‘‘တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’’တိ ဧဝမာဒိပစ္စဝေက္ခဏသမ္ဘဝတော မရဏဒုက္ခံ န ဟောတိ။ သမ္မောဟမရဏဉှိ ဒုက္ခံ, န စ တံ အမူဠှဿ ဟောတိ။ ပဗ္ဗဇိတာနံ သုခသံဝါသော ဟောတိ, တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ န ဟောတိ။ မောဟေန ဟိ နိစ္စသမ္မူဠှာ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ မောဟပဋိပက္ခော စ အမောဟော မောဟဝသေန အမဇ္ဈတ္တဘာဝဿ အဘာဝကရော။ အမောဟေန အဝိဟိံသာသညာ ဓာတုသညာ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇနံ, ပစ္ဆိမဂန္ထဒွယဿ ပဘေဒနဉ္စ ဟောတိ။ ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ သတိပဋ္ဌာနာနိ တဿေဝ အာနုဘာဝေန ဣဇ္ဈန္တိ။ အမောဟော ဒီဃာယုကတာယ ပစ္စယော ဟောတိ။ အမူဠှော ဟိ ဟိတာဟိတံ ဉတွာ အဟိတံ ပရိဝဇ္ဇေန္တော ဟိတဉ္စ ပဋိသေဝမာနော ဒီဃာယုကော ဟောတိ, အတ္တသမ္ပတ္တိယာ အပရိဟီနော ဟောတိ။ အမူဠှော ဟိ အတ္တနော ဟိတမေဝ ကရောန္တော အတ္တာနံ သမ္ပာဒေတိ။ အရိယဝိဟာရဿ ပစ္စယော ဟောတိ, ဥဒါသိနပက္ခေသု နိဗ္ဗုတော ဟောတိ အမူဠှဿ သဗ္ဗာဘိသင်္ဂတာယ အဘာဝတော။ အမောဟေန အနတ္တဒဿနံ ဟောတိ။ အသမ္မူဠှော ဟိ ယာထာဝဂဟဏကုသလော အပရိဏာယကံ ခန္ဓပဉ္စကံ အပရိဏာယကတော ဗုဇ္ဈတိ။ ယထာ စ ဧတေန အနတ္တဒဿနံ, ဧဝံ အတ္တဒဿနံ မောဟေန။ ကော ဟိ နာမ အတ္တသုညတံ ဗုဇ္ဈိတွာ ပုန သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇေယျာတိ။

တေန ဉာဏေန သမန္နာဂတောတိ ဧတေန ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဉာဏေန သမင်္ဂီဘူတော သေက္ခာဒယော မုနိ။ မောနပ္ပတ္တောတိ ပဋိလဒ္ဓဉာဏော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၂။)

မုနိဘာဝံ ပတ္တော။ တီဏီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ မောနေယျာနီတိ မုနိဘာဝကရာ မောနေယျကရာ ပဋိပဒါ ဓမ္မာ။ ကာယမောနေယျန္တိအာဒီသု ဝိညတ္တိကာယရူပကာယဝသေန ပညာပေတဗ္ဗံ ကာယမောနေယျံ။ ဝိညတ္တိဝါစာသဒ္ဒဝါစာဝသေန ပညာပေတဗ္ဗံ ဝစီမောနေယျံ။ မနောဒွါရိကစိတ္တာဒိဝသေန ပညာပေတဗ္ဗံ မနောမောနေယျံ။ တိဝိဓကာယဒုစ္စရိတာနံ ပဟာနန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိဝိဓာနံ ကာယတော ပဝတ္တာနံ ဒုဋ္ဌု စရိတာနံ ပဇဟနံ။ ကာယသုစရိတန္တိ ကာယတော ပဝတ္တံ သုဋ္ဌု စရိတံ။ ကာယာရမ္မဏေ ဉာဏန္တိ ကာယံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အနိစ္စာဒိဝသေန ပဝတ္တံ ကာယာရမ္မဏေ ဉာဏံ။ ကာယပရိညာတိ ကာယံ ဉာတတီရဏပ္ပဟာနပရိညာဟိ ဇာနနဝသေန ပဝတ္တံ ဉာဏံ။ ပရိညာသဟဂတော မဂ္ဂေါတိ အဇ္ဈတ္တိကံ ကာယံ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပါဒိတမဂ္ဂေါ ပရိညာသဟဂတော။ ကာယေ ဆန္ဒရာဂဿ ပဟာနန္တိ ကာယေ တဏှာဆန္ဒရာဂဿ ပဇဟနံ။ ကာယသင်္ခါရနိရောဓောတိ အဿာသပဿာသာနံ နိရောဓော အာဝရဏော, စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ။ ဝစီသင်္ခါရနိရောဓောတိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ နိရောဓော အာဝရဏော, ဒုတိယဇ္ဈာနသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ။ စိတ္တသင်္ခါရနိရောဓောတိ သညာဝေဒနာနံ နိရောဓော အာဝရဏော, သညာဝေဒယိတနိရောဓသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ။

ပဌမဂါထာယ ကာယမုနိန္တိအာဒီသု ကာယဒုစ္စရိတပ္ပဟာနဝသေန ကာယမုနိ။ ဝစီဒုစ္စရိတပ္ပဟာနဝသေန ဝါစာမုနိ။ မနောဒုစ္စရိတပ္ပဟာနဝသေန မနောမုနိ။ သဗ္ဗာကုသလပ္ပဟာနဝသေန အနာသဝမုနိ။ မောနေယျသမ္ပန္နန္တိ ဇာနိတဗ္ဗံ ဇာနိတွာ ဖလေ ဌိတတ္တာ မောနေယျသမ္ပန္နံ။ အာဟု သဗ္ဗပ္ပဟာယိနန္တိ သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟိတွာ ဌိတတ္တာ သဗ္ဗပ္ပဟာယိနံ ကထယန္တိ။

ဒုတိယဂါထာယ နိနှာတပါပကန္တိ ယော အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓသင်္ခါတေ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ အာယတနေ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန ဥပ္ပတ္တိရဟာနိ သဗ္ဗပါပကာနိ မဂ္ဂဉာဏေန နိနှာယ ဓောဝိတွာ ဌိတတ္တာ နိနှာတပါပကံ အာဟူတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တာ အဂါရမုနိနော။ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂတာ အနဂါရမုနိနော။ တတ္ထ သေက္ခာ သေက္ခမုနိနော။ အရဟန္တော အသေက္ခမုနိနော။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပစ္စေကမုနိနော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ မုနိမုနိနော။

ပုန ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာဝသေန ‘‘ကတမေ အဂါရမုနိနော’’တိ အာဟ။ အဂါရိကာတိ ကသိဂေါရက္ခာဒိအဂါရိကကမ္မေ နိယုတ္တာ။ ဒိဋ္ဌပဒါတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၃။)

ဒိဋ္ဌနိဗ္ဗာနာ။ ဝိညာတသာသနာတိ ဝိညာတံ သိက္ခတ္တယသာသနံ ဧတေသန္တိ ဝိညာတသာသနာ။ အနဂါရာတိ ကသိဂေါရက္ခာဒိအဂါရိယကမ္မံ ဧတေသံ နတ္ထီတိ ပဗ္ဗဇိတာ ‘‘အနဂါရာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သတ္တ သေက္ခာတိ သောတာပန္နာဒယော သတ္တ။ တီသု သိက္ခာသု သိက္ခန္တီတိ သေက္ခာ။ အရဟန္တော န သိက္ခန္တီတိ အသေက္ခာ။ တံ တံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ ဧကကာဝ အနာစရိယကာဝ စတုသစ္စံ ဗုဇ္ဈိတဝန္တောတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပစ္စေကမုနိနော။

မုနိမုနိနော ဝုစ္စန္တိ တထာဂတာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော – တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော, တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော, တထဒဿိတာယ တထာဂတော, တထဝါဒိတာယ တထာဂတော, တထာကာရိတာယ တထာဂတော, အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ။

ကထံ ဘဂဝါ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဂတာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေနာဘိနီဟာရေန ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော အာဂတာ, တေနေဝ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။ အထ ဝါ ယထာ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော ဒါနသီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စာဓိဋ္ဌာနမေတ္တုပေက္ခာသင်္ခါတာ ဒသ ပါရမိယော ဒသ ဥပပါရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသပါရမိယော ပူရေတွာ အင်္ဂပရိစ္စာဂံ နယနဓနရဇ္ဇပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂန္တိ ဣမေ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ပူရေတွာ ဗုဒ္ဓိစရိယာယ ကောဋိံ ပတွာ အာဂတာ, တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။ ယထာ စ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ, စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒေ, ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ, ပဉ္စ ဗလာနိ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ, အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ ပူရေတွာ အာဂတာ, တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတော။ ဧဝံ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော။

‘‘ယထာ စ ဒီပင်္ကရဗုဒ္ဓအာဒယော, သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊

တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော, တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ’’တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၄။)

ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော ဂတာ။ ကထဉ္စ တေ ဂတာ? တေ ဟိ သမ္ပတိဇာတာ သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရာဘိမုခါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ။ ယထာဟ –

‘‘သမ္ပတိဇာတော, အာနန္ဒ, ဗောဓိသတ္တော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂစ္ဆတိ, သေတမှိ ဆတ္တေ အနုဓာရိယမာနေ သဗ္ဗာ စ ဒိသာ အနုဝိလောကေတိ, အာသဘိဉ္စ ဝါစံ ဘာသတိ – ‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ, ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ, သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ, အယမန္တိမာ ဇာတိ, နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇)။

တဉ္စဿ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ ယဉှိ သော သမ္ပတိဇာတော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပတိဋ္ဌာတိ, ဣဒမဿ စတုရိဒ္ဓိပါဒပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဥတ္တရမုခဘာဝေါ ပနဿ သဗ္ဗလောကုတ္တရဘာဝဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ သတ္တပဒဝီတိဟာရော သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂရတနပဋိလာဘဿ။ ‘‘သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာ’’တိ (သု။ နိ။ ၆၉၃) ဧတ္ထ ဝုတ္တစာမရုက္ခေပေါ ပန သဗ္ဗတိတ္ထိယနိမ္မဒနဿ။ သေတစ္ဆတ္တဓာရဏံ အရဟတ္တဝိမုတ္တိဝရဝိမလသေတစ္ဆတ္တပဋိလာဘဿ။ သဗ္ဗဒိသာနုဝိလောကနံ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘဿ။ အာသဘိဝါစာဘာသနံ ပန အပ္ပဋိဝတ္တိယဝရဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ တထာ အယံ ဘဂဝါပိ ဂတော။ တဉ္စဿ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ တေသံယေဝ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ဂဝမ္ပတီ ယထာ, သမေဟိ ပါဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရံ၊

သော ဝိက္ကမီ သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော, သေတဉ္စ ဆတ္တံ အနုဓာရယုံ မရူ။

‘‘ဂန္တွာန သော သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော, ဒိသာ ဝိလောကေသိ သမာ သမန္တတော၊

အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဂိရမဗ္ဘုဒီရယိ, သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၇၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈)၊

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၅။)

ဧဝံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

အထ ဝါ ယထာ ပုရိမကာ ဘဂဝန္တော, အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထေဝ နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ…ပေ… ပဌမဇ္ဈာနေန နီဝရဏေ…ပေ… အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညံ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသေ ပဟာယ ဂတော, ဧဝမ္ပိ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? ပထဝီဓာတုယာ ကက္ခဠတ္တလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ, အာပေါဓာတုယာ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏံ, တေဇောဓာတုယာ ဥဏှတ္တလက္ခဏံ, ဝါယောဓာတုယာ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏံ, အာကာသဓာတုယာ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ, ဝိညာဏဓာတုယာ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။

ရူပဿ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ, သညာယ သဉ္ဇာနနလက္ခဏံ, သင်္ခါရာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏံ, ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနလက္ခဏံ။

ဝိတက္ကဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏံ, ဝိစာရဿ အနုမဇ္ဇနလက္ခဏံ, ပီတိယာ ဖရဏလက္ခဏံ, သုခဿ သာတလက္ခဏံ, စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဖဿဿ ဖုသနလက္ခဏံ။

သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခလက္ခဏံ, ဝီရိယိန္ဒြိယဿ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ, သတိန္ဒြိယဿ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမာဓိန္ဒြိယဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ပညိန္ဒြိယဿ ပဇာနနလက္ခဏံ။

သဒ္ဓါဗလဿ အဿဒ္ဓိယေ အကမ္ပိယလက္ခဏံ, ဝီရိယဗလဿ ကောသဇ္ဇေ, သတိဗလဿ မုဋ္ဌဿစ္စေ, သမာဓိဗလဿ ဥဒ္ဓစ္စေ, ပညာဗလဿ အဝိဇ္ဇာယ အကမ္ပိယလက္ခဏံ။

သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဝိစယလက္ခဏံ, ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ, ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဖရဏလက္ခဏံ, ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပသမလက္ခဏံ, သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏံ။

သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒဿနလက္ခဏံ, သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ အဘိနိရောပနလက္ခဏံ, သမ္မာဝါစာယ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏံ, သမ္မာကမ္မန္တဿ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမ္မာအာဇီဝဿ ဝေါဒါနလက္ခဏံ, သမ္မာဝါယာမဿ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ, သမ္မာသတိယာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမ္မာသမာဓိဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၆။)

အဝိဇ္ဇာယ အညာဏလက္ခဏံ, သင်္ခါရာနံ စေတနာလက္ခဏံ, ဝိညာဏဿ ဝိဇာနနလက္ခဏံ, နာမဿ နမနလက္ခဏံ, ရူပဿ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, သဠာယတနဿ အာယတနလက္ခဏံ, ဖဿဿ ဖုသနလက္ခဏံ, ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ, တဏှာယ ဟေတုလက္ခဏံ, ဥပါဒါနဿ ဂဟဏလက္ခဏံ, ဘဝဿ အာယူဟနလက္ခဏံ, ဇာတိယာ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ, ဇရာယ ဇီရဏလက္ခဏံ, မရဏဿ စုတိလက္ခဏံ။

ဓာတူနံ သုညတလက္ခဏံ, အာယတနာနံ အာယတနလက္ခဏံ, သတိပဋ္ဌာနာနံ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ, သမ္မပ္ပဓာနာနံ ပဒဟနလက္ခဏံ, ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ဣဇ္ဈနလက္ခဏံ, ဣန္ဒြိယာနံ အဓိပတိလက္ခဏံ, ဗလာနံ အကမ္ပိယလက္ခဏံ, ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ နိယျာနလက္ခဏံ, မဂ္ဂဿ ဟေတုလက္ခဏံ။

သစ္စာနံ တထလက္ခဏံ, သမထဿ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဝိပဿနာယ အနုပဿနာလက္ခဏံ, သမထဝိပဿနာနံ ဧကရသလက္ခဏံ, ယုဂနဒ္ဓါနံ အနတိဝတ္တနလက္ခဏံ။

သီလဝိသုဒ္ဓိယာ သံဝရဏလက္ခဏံ, စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ အဝိက္ခေပလက္ခဏံ, ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာ ဒဿနလက္ခဏံ, ခယေ ဉာဏဿ သမုစ္ဆေဒလက္ခဏံ, အနုပ္ပါဒေ ဉာဏဿ ပဿဒ္ဓိလက္ခဏံ, ဆန္ဒဿ မူလလက္ခဏံ။

မနသိကာရဿ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ, ဖဿဿ သမောဓာနလက္ခဏံ, ဝေဒနာယ သမောသရဏလက္ခဏံ, သမာဓိဿ ပမုခလက္ခဏံ, သတိယာ အာဓိပတေယျလက္ခဏံ, ပညာယ တတုတ္တရိယလက္ခဏံ, ဝိမုတ္တိယာ သာရလက္ခဏံ, အမတောဂဓဿ နိဗ္ဗာနဿ ပရိယောသာနလက္ခဏံ တထံ အဝိတထံ, ဧတံ တထလက္ခဏံ ဉာဏဂတိယာ အာဂတော အဝိရဇ္ဈိတွာ ပတ္တော အနုပ္ပတ္တောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ –

‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ, ဘိက္ခဝေ, တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ ဝိတ္ထာရော (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀)။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၇။)

တာနိ စ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။

အပိ စ ဇရာမရဏဿ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော…ပေ… သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ တထာ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော…ပေ… ဇာတိယာ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ တံ သဗ္ဗံ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, တဿာပိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော။ ဧဝံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝါ ယံ သဒေဝကေ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗာကာရေန ဇာနာတိ ပဿတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ စ တေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနကပဒဝသေန ဝါ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပါယတနံ? ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၁၆) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝါရေဟိ ဒွိပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ, ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသုပိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒါဒီသု။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ, တမဟံ ဇာနာမိ…ပေ… တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ။ တံ တထာဂတဿ ဝိဒိတံ, တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။

ဧဝံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော။ တတ္ထ တထဒဿီအတ္ထေ တထာဂတောတိ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကထံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော? ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝါ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော စတုန္နံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, ယဉ္စ ရတ္တိံ ယမကသာလာနမန္တရေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၈။)

ကာလေ ပဌမဗောဓိယမ္ပိ မဇ္ဈိမဗောဓိယမ္ပိ ပစ္ဆိမဗောဓိယမ္ပိ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တံ ဂေယျံ…ပေ… ဝေဒလ္လံ။ သဗ္ဗံ တံ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ အနုပဝဇ္ဇံ အနူနမနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ ဒေါသမောဟမဒနိမ္မဒနံ, နတ္ထိ တတ္ထ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ပက္ခလိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ, ဧကနာဠိယာ မိတံ ဝိယ, ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ စ တထမေဝ ဟောတိ အဝိတထံ အနညထံ။ ယထာဟ –

‘‘ယဉ္စ, စုန္ဒ, ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ, သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ နော အညထာ, တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈)။

ဂဒအတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော။

အပိ စ အာဂဒနံ အာဂဒေါ, ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတသ္မိံ အတ္ထေ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ, ကာယဿာပိ ဝါစာ။ တသ္မာ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယထာ ဝါစာ, ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ကာယော, ဝါစာပိ တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ တထာဂတော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယထာဝါဒီ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ ဣတိ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ ‘တသ္မာ တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။

ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေန သမာဓိနာ ပညာယ ဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေန, န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ, အထ ခေါ အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ရာဇာတိရာဇာ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ။ တေနာဟ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅၉။)

‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထုဒသော ဝသဝတ္တီ, တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

တတ္ထေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ။ ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ ဝိယ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသမယော စေဝ ပုညမယော စ အဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။

အပိ စ တထာယ ဂတောတိပိ တထာဂတော, တထံ ဂတောတိပိ တထာဂတော။ ဂတောတိ အဝဂတော, အတီတော ပတ္တော ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သကလံ လောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော, လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော, လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော ပတ္တောတိ တထာဂတော, လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ တေန ယံ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –

‘‘လောကော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော။ လောကသမုဒယော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, လောကသမုဒယော တထာဂတဿ ပဟီနော။ လောကနိရောဓော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, လောကနိရောဓော တထာဂတဿ သစ္ဆိကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ, လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ တထာဂတဿ ဘာဝိတာ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… အနုဝိစရိတံ မနသာ, သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၀။)

တဿ ဧဝမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒမ္ပိ စ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝဒီပေန မုခမတ္တမေဝ။ သဗ္ဗာကာရေန ပန တထာဂတောဝ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝံ ဝဏ္ဏေယျ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗဗုဒ္ဓါ တထာဂတဂုဏေနာပိ သမသမာ, တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဝသေန ‘‘တထာဂတာ’’တိ အာဟ။

အရဟန္တောတိ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ, အရီနံ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ တထာဂတော အရဟံ။ အာရကာ ဟိ သော သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတော မဂ္ဂေန သဝါသနာနံ ကိလေသာနံ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာတိ အာရကတ္တာ အရဟံ။

‘‘သော တတော အာရကာ နာမ, ယဿ ယေနာသမင်္ဂိတာ၊

အသမင်္ဂီ စ ဒေါသေဟိ, နာထော တေနာရဟံ မတော’’။

တေ စာနေန ကိလေသာရယော မဂ္ဂေန ဟတာတိ အရီနံ ဟတတ္တာပိ အရဟံ။

‘‘ယသ္မာ ရာဂါဒိသင်္ခါတာ, သဗ္ဗေပိ အရယော ဟတာ၊

ပညာသတ္ထေန နာထေန, တသ္မာပိ အရဟံ မတော’’။

ယဉ္စေတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘိံ ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာနံ ဇရာမရဏနေမိံ အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ တိဘဝရထေ သမာယောဇိတံ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ သံသာရစက္ကံ, တဿာနေန ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီရိယပါဒေဟိ သီလပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဒ္ဓါဟတ္ထေန ကမ္မက္ခယကရံ ဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေ အရာ ဟတာတိ အရဟံ။

‘‘အရာ သံသာရစက္ကဿ, ဟတာ ဉာဏာသိနာ ယတော၊

လောကနာထေန တေနေသ, ‘အရဟ’န္တိ ပဝုစ္စတိ’’။

အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ စ စီဝရာဒိပစ္စယေ အရဟတိ ပူဇာဝိသေသဉ္စ, တေနေဝ စ ဥပ္ပန္နေ တထာဂတေ ယေ ကေစိ မဟေသက္ခာ ဒေဝမနုဿာ, န တေ အညတ္ထ ပူဇံ ကရောန္တိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ သိနေရုမတ္တေန ရတနဒါမေန တထာဂတံ ပူဇေသိ, ယထာဗလဉ္စ အညေ ဒေဝါ စ မနုဿာ စ ဗိမ္ဗိသာရကောသလရာဇာဒယော။ ပရိနိဗ္ဗုတမ္ပိ စ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဆန္နဝုတိကောဋိဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အသောကမဟာရာဇာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိဝိဟာရသဟဿာနိ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ကော ပန ဝါဒေါ အညေသံ ပူဇာဝိသေသာနန္တိ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာပိ အရဟံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၁။)

‘‘ပူဇာဝိသေသံ သဟ ပစ္စယေဟိ, ယသ္မာ အယံ အရဟတိ လောကနာထော၊

အတ္ထာနုရူပံ အရဟန္တိ လောကေ, တသ္မာ ဇိနော အရဟတိ နာမမေတံ’’။

ယထာ စ လောကေ ယေ ကေစိ ပဏ္ဍိတမာနိနော ဗာလာ အသိလောကဘယေန ရဟော ပါပံ ကရောန္တိ, ဧဝမေသ န ကဒါစိ ပါပံ ကရောတီတိ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝတောပိ အရဟံ။

‘‘ယသ္မာ နတ္ထိ ရဟော နာမ, ပါပကမ္မေသု တာဒိနော၊

ရဟာဘာဝေန တေနေသ, အရဟံ ဣတိ ဝိဿုတော’’။

ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ –

‘‘အာရကတ္တာ ဟတတ္တာ စ, ကိလေသာရီန သော မုနိ၊

ဟတသံသာရစက္ကာရော, ပစ္စယာဒီန စာရဟော၊

န ရဟော ကရောတိ ပါပါနိ, အရဟံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

ယသ္မာ ပန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓါ အရဟတ္တဂုဏေနာပိ သမသမာ, တသ္မာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝသေန ‘‘အရဟန္တော’’တိ အာဟ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, အဘိညေယျေ ဓမ္မေ အဘိညေယျတော, ပရိညေယျေ ဓမ္မေ ပရိညေယျတော, ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဟာတဗ္ဗတော, သစ္ဆိကာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော, ဘာဝေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဘာဝေတဗ္ဗတော။ တေနေဝါဟ –

‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ, ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊

ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓေါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၆၃၊ မ။ နိ။ ၂။၃၉၉)၊

အထ ဝါ စက္ခု ဒုက္ခသစ္စံ, တဿ မူလကာရဏဘာဝေန သမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏှာ သမုဒယသစ္စံ, ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေနာပိ သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓေါ။ ဧသ နယော သောတဃာနဇိဝှါကာယမနေသု။ ဧတေနေဝ စ နယေန ရူပါဒီနိ ဆ အာယတနာနိ, စက္ခုဝိညာဏာဒယော ဆ ဝိညာဏကာယာ, စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဆ ဖဿာ, စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာဒယော ဆ ဝေဒနာ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၂။)

ရူပသညာဒယော ဆ သညာ, ရူပသဉ္စေတနာဒယော ဆ စေတနာ, ရူပတဏှာဒယော ဆ တဏှာကာယာ, ရူပဝိတက္ကာဒယော ဆ ဝိတက္ကာ, ရူပဝိစာရာဒယော ဆ ဝိစာရာ, ရူပက္ခန္ဓာဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ဒသ ကသိဏာနိ, ဒသ အနုဿတိယော, ဥဒ္ဓုမာတကသညာဒိဝသေန ဒသ သညာ, ကေသာဒယော ဒွတ္တိံသာကာရာ, ဒွါဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော, ကာမဘဝါဒယော နဝ ဘဝါ, ပဌမာဒီနိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ, မေတ္တာဘာဝနာဒယော စတဿော အပ္ပမညာယော, စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော, ပဋိလောမတော ဇရာမရဏာဒီနိ, အနုလောမတော အဝိဇ္ဇာဒီနိ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒင်္ဂါနိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

တတြာယံ ဧကပဒယောဇနာ – ဇရာမရဏံ ဒုက္ခသစ္စံ, ဇာတိ သမုဒယသစ္စံ, ဥဘိန္နံ နိဿရဏံ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေန သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓေါ အနုဗုဒ္ဓေါ ပဋိဝိဒ္ဓေါ။ ယံ ဝါ ပန ကိဉ္စိ အတ္ထိ နေယျံ နာမ, သဗ္ဗဿ သမ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဝိမောက္ခန္တိကဉာဏဝသေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ တေသံ ပန ဝိဘာဂေါ ဥပရိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဂုဏေနာပိ သမသမာ, တသ္မာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝသေန ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။

မောနေနာတိ ကာမဉှိ မောနေယျပဋိပဒါသင်္ခါတေန မဂ္ဂဉာဏမောနေန မုနိ နာမ ဟောတိ, ဣဓ ပန တုဏှီဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘န မောနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မူဠှရူပေါတိ တုစ္ဆရူပေါ။ အဝိဒ္ဒသူတိ အဝိညူ။ ဧဝရူပေါ ဟိ တုဏှီဘူတောပိ မုနိ နာမ န ဟောတိ။ အထ ဝါ မောနေယျမုနိ နာမ န ဟောတိ, တုစ္ဆဘာဝေါ စ ပန အညာဏီ စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယော စ တုလံဝ ပဂ္ဂယှာတိ ယထာ ဟိ တုလံ ဂဟေတွာ ဌိတော အတိရေကံ စေ ဟောတိ, ဟရတိ, ဦနံ စေ ဟောတိ, ပက္ခိပတိ၊ ဧဝမေဝ သော အတိရေကံ ဟရန္တော ဝိယ ပါပံ ဟရတိ ပရိဝဇ္ဇေတိ, ဦနကေ ပက္ခိပန္တော ဝိယ ကုသလံ ပရိပူရေတိ။ ဧဝဉ္စ ပန ကရောန္တော သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသင်္ခါတံ ဝရံ ဥတ္တမမေဝ အာဒါယ ပါပါနိ အကုသလကမ္မာနိ ပရိဝဇ္ဇေတိ သ မုနိ နာမာတိ အတ္ထော။ တေန သော မုနီတိ ကသ္မာ ပန သော မုနီတိ စေ? ယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တကာရဏံ, တေန သော မုနီတိ အတ္ထော။ ယော မုနာတိ ဥဘော လောကေတိ ယော ပုဂ္ဂလော ဣမသ္မိံ ခန္ဓာဒိလောကေ တုလံ အာရောပေတွာ မိနန္တော ဝိယ ‘‘ဣမေ အဇ္ဈတ္တိကာ ခန္ဓာ, ဣမေ ဗာဟိရာ’’တိအာဒိနာ နယေန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၃။)

ဣမေ ဥဘော အတ္ထေ မုနာတိ။ မုနိ တေန ပဝုစ္စတီတိ တေန ပန ကာရဏေန ‘‘မုနီ’’တိ ဝုစ္စတိယေဝါတိ အတ္ထော။

အသတဉ္စာတိ ဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယွာယံ အကုသလကုသလပ္ပဘေဒေါ, အသတဉ္စ သတဉ္စ ဓမ္မော, တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဣမသ္မိံ သဗ္ဗလောကေ ပဝိစယဉာဏေန အသတဉ္စ သတဉ္စ ဉတွာ ဓမ္မံ။ တဿ ဉာတတ္တာ ဧဝ, ရာဂါဒိဘေဒတော သတ္တဝိဓံ သင်္ဂံ တဏှာဒိဋ္ဌိဘေဒတော ဒုဝိဓံ ဇာလဉ္စ အတိစ္စ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော, သော တေန မောနသင်္ခါတေန ပဝိစယဉာဏေန သမန္နာဂတတ္တာ မုနိ။ ဒေဝမနုဿေဟိ ပူဇိတောတိ ဣဒံ ပနဿ ထုတိဝစနံ။ သော ဟိ ခီဏာသဝမုနိတ္တာ ဒေဝမနုဿာနံ ပူဇာရဟော ဟောတိ, တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ။

သလ္လန္တိ မူလပဒံ။ သတ္တ သလ္လာနီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ရာဂသလ္လန္တိ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ စ ပီဠာဇနကတာယ အန္တောတုဒနတာယ ဒုန္နီဟရဏတာယ သလ္လဉ္စာတိ ရာဂသလ္လံ။ ဒေါသသလ္လာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဗ္ဗူဠှသလ္လောတိ မူလပဒံ။ အဗ္ဗဟိတသလ္လောတိ နီဟဋသလ္လော။ ဥဒ္ဓတသလ္လောတိ ဥဒ္ဓံ ဟဋသလ္လော ဥဒ္ဓရိတသလ္လော။ သမုဒ္ဓတသလ္လောတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝုတ္တော။ ဥပ္ပါဋိတသလ္လောတိ လုဉ္စိတသလ္လော။ သမုပ္ပါဋိတသလ္လောတိ ဥပသဂ္ဂဝသေနေဝ။

သက္ကစ္စကာရီတိ ဒါနာဒီနံ ကုသလဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒေယျဓမ္မဿ ဝါ သက္ကစ္စကရဏဝသေန သက္ကစ္စကာရီ။ သတတဘာဝကရဏေန သာတစ္စကာရီ။ အဋ္ဌိတကရဏေန အဋ္ဌိတကာရီ။ ယထာ နာမ ကကဏ္ဋကော ထောကံ ဂန္တွာ ထောကံ တိဋ္ဌတိ, န နိရန္တရံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေဝ ယော ပုဂ္ဂလော ဧကဒိဝသံ ဒါနံ ဒတွာ ပူဇံ ဝါ ကတွာ ဓမ္မံ ဝါ သုတွာ သမဏဓမ္မံ ဝါ ကတွာ ပုန စိရဿံ ကရောတိ, တံ န နိရန္တရံ ပဝတ္တေတိ။ သော ‘‘အသာတစ္စကာရီ, အနဋ္ဌိတကာရီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ဧဝံ န ကရောတီတိ အဋ္ဌိတကာရီ။ အနောလီနဝုတ္တိကောတိ နိရန္တရကရဏသင်္ခါတဿ ဝိပ္ဖါရဿ ဘာဝေန န လီနဝုတ္တိကောတိ အနောလီနဝုတ္တိကော။ အနိက္ခိတ္တစ္ဆန္ဒောတိ ကုသလကရဏေ ဝီရိယစ္ဆန္ဒဿ အနိက္ခိတ္တဘာဝေန အနိက္ခိတ္တစ္ဆန္ဒော။ အနိက္ခိတ္တဓုရောတိ ဝီရိယဓုရဿ အနောရောပနေန အနိက္ခိတ္တဓုရော, အနောသက္ကိတမာနသောတိ အတ္ထော။ ယော တတ္ထ ဆန္ဒော စ ဝါယာမော စာတိ ယော တေသု ကုသလဓမ္မေသု ကတ္တုကမျတာဓမ္မစ္ဆန္ဒော စ ပယတ္တသင်္ခါတော ဝါယာမော စ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၄။)

ဥဿဟနဝသေန ဥဿာဟော စ။ အဓိမတ္တုဿဟနဝသေန ဥဿောဠှီ စ။ ဝါယာမော စေသော ပါရံ ဂမနဋ္ဌေန။ ဥဿာဟော စေသော ပုဗ္ဗင်္ဂမနဋ္ဌေန။ ဥဿောဠှီ စေသော အဓိမတ္တဋ္ဌေန။ အပ္ပဋိဝါနိ စာတိ အနိဝတ္တနာ စ။ သတိ စ သမ္ပဇညန္တိ သရတီတိ သတိ။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇညံ, သမန္တတော ပကာရေဟိ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ သပ္ပါယသမ္ပဇညံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ ဣမဿ သမ္ပဇာနဿ ဝသေန ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာတပ္ပန္တိ ကိလေသတာပနဝီရိယံ။ ပဓာနန္တိ ဥတ္တမဝီရိယံ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ကုသလကရဏေ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ။ အနုယောဂေါတိ အနုယုဉ္ဇနံ။ အပ္ပမာဒေါတိ နပ္ပမဇ္ဇနံ, သတိယာ အဝိပ္ပဝါသော။

ဣမံ လောကံ နာသီသတီတိ မူလပဒံ။ သကတ္တဘာဝန္တိ အတ္တနော အတ္တဘာဝံ။ ပရတ္တဘာဝန္တိ ပရလောကေ အတ္တဘာဝံ။ သကရူပဝေဒနာဒယော အတ္တနော ပဉ္စက္ခန္ဓေ, ပရရူပဝေဒနာဒယော စ ပရလောကေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ။ ကာမဓာတုန္တိ ကာမဘဝံ။ ရူပဓာတုန္တိ ရူပဘဝံ။ အရူပဓာတုန္တိ အရူပဘဝံ။ ပုန ရူပါရူပဝသေန ဒုကံ ဒဿေတုံ ကာမဓာတုံ ရူပဓာတုံ ဧကံ ကတွာ, အရူပဓာတုံ ဧကံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဂတိံ ဝါတိ ပတိဋ္ဌာနဝသေန ပဉ္စဂတိ ဝုတ္တာ။ ဥပပတ္တိံ ဝါတိ နိဗ္ဗတ္တိဝသေန စတုယောနိ ဝုတ္တာ။ ပဋိသန္ဓိံ ဝါတိ တိဏ္ဏံ ဘဝါနံ ဃဋနဝသေန ပဋိသန္ဓိ ဝုတ္တာ။ ဘဝံ ဝါတိ ကမ္မဘဝဝသေန။ သံသာရံ ဝါတိ ခန္ဓာဒီနံ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နဝသေန။ ဝဋ္ဋံ ဝါတိ တေဘူမကဝဋ္ဋံ နာသီသတီတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

ဂုဟဋ္ဌကသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒုဋ္ဌဋ္ဌကသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၅။ ဒုဋ္ဌဋ္ဌကေ ပဌမဂါထာယံ တာဝ တတ္ထ ဝဒန္တီတိ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသံဃဉ္စ ဥပဝဒန္တိ။ ဒုဋ္ဌမနာပိ ဧကေ, အထောပိ ဝေ သစ္စမနာတိ ဧကစ္စေ ဒုဋ္ဌစိတ္တာ, ဧကစ္စေ တထသညိနောပိ ဟုတွာ တိတ္ထိယာ တုဋ္ဌစိတ္တာ, ယေ တေသံ သုတွာ သဒ္ဒဟိံသု, တေ သစ္စမနာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝါဒဉ္စ ဇာတန္တိ ဧတံ အက္ကောသဝါဒံ ဥပ္ပန္နံ။ မုနိ နော ဥပေတီတိ အကာရကတာယ စ အကုပ္ပနတာယ စ ဗုဒ္ဓမုနိ န ဥပေတိ။ တသ္မာ မုနီ နတ္ထိ ခိလော ကုဟိဉ္စီတိ တေန ကာရဏေန အယံ မုနိ, ရာဂါဒိခိလေဟိ နတ္ထိ ခိလော ကုဟိဉ္စီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၅။)

ဒုဋ္ဌမနာတိ ဥပ္ပန္နေဟိ ဒေါသေဟိ ဒူသိတစိတ္တာ။ ဝိရုဒ္ဓမနာတိ တေဟိ ကိလေသေဟိ ကုသလဿ ဒွါရံ အဒတွာ အာဝရိတစိတ္တာ။ ပဋိဝိရုဒ္ဓမနာတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ အာဟတမနာတိ ပဋိဃေန အာဟတံ စိတ္တံ ဧတေသန္တိ အာဟတမနာ။ ပစ္စာဟတမနာတိ ဥပသဂ္ဂဝသေနေဝ။ အာဃာတိတမနာတိ ဝိဟိံသာဝသေန အာဃာတိတံ မနံ ဧတေသန္တိ အာဃာတိတမနာ။ ပစ္စာဃာတိတမနာတိ ဥပသဂ္ဂဝသေနေဝ။ အထ ဝါ ‘‘ကောဓဝသေန ဒုဋ္ဌမနာ, ဥပနာဟဝသေန ပဒုဋ္ဌမနာ, မက္ခဝသေန ဝိရုဒ္ဓမနာ, ပဠာသဝသေန ပဋိဝိရုဒ္ဓမနာ, ဒေါသဝသေန အာဟတပစ္စာဟတမနာ, ဗျာပါဒဝသေန အာဃာတိတပစ္စာဃာတိတမနာ။ ပစ္စယာနံ အလာဘေန ဒုဋ္ဌမနာ ပဒုဋ္ဌမနာ, အယသေန ဝိရုဒ္ဓမနာ ပဋိဝိရုဒ္ဓမနာ, ဂရဟေန အာဟတပစ္စာဟတမနာ, ဒုက္ခဝေဒနာသမင်္ဂီဘာဝေန အာဃာတိတပစ္စာဃာတိတမနာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဧကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဥပဝဒန္တီတိ ဂရဟံ ဥပ္ပါဒေန္တိ။ အဘူတေနာတိ အသံဝိဇ္ဇမာနေန။

သဒ္ဒဟန္တာတိ ပသာဒဝသေန သဒ္ဓံ ဥပ္ပါဒေန္တာ။ ဩကပ္ပေန္တာတိ ဂုဏဝသေန ဩတရိတွာ အဝကပ္ပယန္တာ။ အဓိမုစ္စန္တာတိ သမ္ပသာဒနဝသေန သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ တေသံ ကထံ အဓိဝါသေန္တာ။ သစ္စမနာတိ တစ္ဆမနာ။ သစ္စသညိနောတိ တစ္ဆသညိနော။ တထမနာတိ အဝိပရီတမနာ။ ဘူတမနာတိ ဘူတတ္ထမနာ။ ယာထာဝမနာတိ နိစ္စလမနာ။ အဝိပရီတမနာတိ နိစ္ဆယမနာ။ တတ္ထ ‘‘သစ္စမနာ သစ္စသညိနော’’တိ သစ္စဝါဒိဂုဏံ, ‘‘တထမနာ တထသညိနော’’တိ သစ္စသဒ္ဓါဂုဏံ, ‘‘ဘူတမနာ ဘူတသညိနော’’တိ ဌိတဂုဏံ, ‘‘ယာထာဝမနာ ယာထာဝသညိနော’’တိ ပစ္စယိကဂုဏံ, ‘‘အဝိပရီတမနာ အဝိပရီတသညိနော’’တိ အဝိသံဝါဒဂုဏံ ကထိတန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။

ပရတောဃောသောတိ အညေသံ သန္တိကာ ဥပ္ပန္နသဒ္ဒေါ။ အက္ကောသောတိ ဇာတိအာဒီသု ဒသသု အက္ကောသေသု အညတရော။ ယော ဝါဒံ ဥပေတီတိ ယော ပုဂ္ဂလော ဥပဝါဒံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ကာရကော ဝါတိ ကတဒေါသော ဝါ။ ကာရကတာယာတိ ဒေါသဿ ကတဘာဝေန ဝုစ္စမာနောတိ ကထိယမာနော။ ဥပဝဒိယမာနောတိ ဒေါသံ ဥပဝဇ္ဇမာနော။ ကုပ္ပတီတိ ကောပံ ကရောတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၆။)

ခီလဇာတတာပိ နတ္ထီတိ စိတ္တဗန္ဓဘာဝစိတ္တကစဝရဘာဝသင်္ခါတံ ပဋိဃခိလံ ဇာတံ အဿာတိ ခိလဇာတော, တဿ ဘာဝေါ ခိလဇာတတာ, တာပိ နတ္ထိ န သန္တိ။ ပဉ္စပိ စေတောခိလာတိ ကာမေ အဝီတရာဂေါ, ကာယေ အဝီတရာဂေါ, ရူပေ အဝီတရာဂေါ, ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ, အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ ဝတေန ဝါ တပေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ, ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၆) ဧဝရူပါ ပဉ္စပိ စိတ္တဿ ဗန္ဓဘာဝကစဝရဘာဝသင်္ခါတာ စေတောခိလာ နတ္ထိ။

֍ * ၁၆။ ဣမဉ္စ ဂါထံ ဝတွာ ဘဂဝါ အာနန္ဒတ္ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဧဝံ ခုံသေတွာ ဝမ္ဘေတွာ ဝုစ္စမာနာ ဘိက္ခူ, အာနန္ဒ, ကိံ ဝဒန္တီ’’တိ, ‘‘န ကိဉ္စိ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘န, အာနန္ဒ, ‘အဟံ သီလဝါ’တိ သဗ္ဗတ္ထ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗံ။ လောကေ ဟိ နာဘာသမာနံ ဇာနန္တိ, မိဿံ ဗာလေဟိ ပဏ္ဍိတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၄၁) ဝတွာ ‘‘ဘိက္ခူ, အာနန္ဒ, တေ မနုဿေ ဧဝံ ပဋိစောဒေန္တူ’’တိ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ ‘‘အဘူတဝါဒီ နိရယံ ဥပေတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၀၆၊ ဥဒါ။ ၃၈၊ ဣတိဝု။ ၄၈၊ သု။ နိ။ ၆၆၆) ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ။ ထေရော တံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခူ အာဟ – ‘‘မနုဿာ တုမှေဟိ ဣမာယ ဂါထာယ ပဋိစောဒေတဗ္ဗာ’’တိ။ ဘိက္ခူ တထာ အကံသု။ ပဏ္ဍိတမနုဿာ တုဏှီ အဟေသုံ။ ရာဇာပိ ရာဇပုရိသေ သဗ္ဗတ္ထ ပေသေတွာ ယေသံ ဓုတ္တာနံ လဉ္ဇံ ဒတွာ တိတ္ထိယာ တံ မာရာပေသုံ, တေ ဂဟေတွာ နိဂ္ဂယှ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ တိတ္ထိယေ ပရိဘာသိ။ မနုဿာပိ တိတ္ထိယေ ဒိသွာ လေဍ္ဍုနာ ဟနန္တိ, ပံသုနာ ဩကိရန္တိ ‘‘ဘဂဝတော အယသံ ဥပ္ပါဒေသု’’န္တိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော တံ ဒိသွာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ, ဘဂဝါ ထေရဿ ဣမံ ဂါထမဘာသိ ‘‘သကဉှိ ဒိဋ္ဌိံ…ပေ… ဝဒေယျာ’’တိ။

တဿ အတ္ထော – ယာယံ ဒိဋ္ဌိ တိတ္ထိယဇနဿ ‘‘သုန္ဒရိံ မာရေတွာ သမဏာနံ သကျပုတ္တိယာနံ အဝဏ္ဏံ ပကာသေတွာ ဧတေနုပါယေန လဒ္ဓံ သက္ကာရံ သာဒိယိဿာမာ’’တိ သော တံ ဒိဋ္ဌိံ ကထံ အတိက္ကမေယျ? အထ ခေါ သော အယသော တမေဝ တိတ္ထိယဇနံ ပစ္စာဂတော တံ ဒိဋ္ဌိံ အစ္စေတုံ အသက္ကောန္တံ။ ယော ဝါ သဿတာဒိဝါဒီ, သောပိ သကံ ဒိဋ္ဌိံ ကထမစ္စယေယျ, တေန ဒိဋ္ဌိ ဆန္ဒေန အနုနီတော တာယ စ ဒိဋ္ဌိ ရုစိယာ နိဝိဋ္ဌော, အပိ စ ခေါ ပန သယံ သမတ္တာနိ ပကုဗ္ဗမာနော အတ္တနာဝ ပရိပုဏ္ဏာနိ တာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ကရောန္တော ယထာ ဇာနေယျ, တထေဝ ဝဒေယျာတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၇။)

အဝဏ္ဏံ ပကာသယိတွာတိ အဂုဏံ ပါကဋံ ကတွာ။ သက္ကာရန္တိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ သက္ကစ္စကရဏံ။ သမ္မာနန္တိ စိတ္တေန ဗဟုမာနနံ။ ပစ္စာဟရိဿာမာတိ ဧတံ လာဘာဒိံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမ။ ဧဝံဒိဋ္ဌိကာတိ ဧဝံလဒ္ဓိကာ။ ယထာ တံ ‘‘လာဘာဒိံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမာ’’တိ ဧဝံ အယံ လဒ္ဓိ တေသံ အတ္ထိ, တထာ ‘‘အတ္ထိ မေ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဓမ္မော’’တိ ဧတေသံ ခမတိ စေဝ ရုစ္စတိ စ, ဧဝံသဘာဝမေဝ ဝါ တေသံ စိတ္တံ ‘‘အတ္ထိ မေ စိတ္တ’’န္တိ။ တဒါ တေသံ ဒိဋ္ဌိ ဝါ, ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ခန္တိ ဝါ, ဒိဋ္ဌိခန္တီဟိ သဒ္ဓိံ ရုစိ ဝါ, ဒိဋ္ဌိခန္တိရုစီဟိ သဒ္ဓိံ လဒ္ဓိ ဝါ, ဒိဋ္ဌိခန္တိရုစိလဒ္ဓီဟိ သဒ္ဓိံ အဇ္ဈာသယော ဝါ, ဒိဋ္ဌိခန္တိရုစိလဒ္ဓိအဇ္ဈာသယေဟိ သဒ္ဓိံ အဓိပ္ပါယော ဝါ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ…ပေ… ဧဝံအဓိပ္ပါယာ’’တိ အာဟ။ သကံ ဒိဋ္ဌိန္တိ အတ္တနော ဒဿနံ။ သကံ ခန္တိန္တိ အတ္တနော သဟနံ။ သကံ ရုစိန္တိ အတ္တနော ရုစိံ။ သကံ လဒ္ဓိန္တိ အတ္တနော လဒ္ဓိံ။ သကံ အဇ္ဈာသယန္တိ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ။ သကံ အဓိပ္ပါယန္တိ အတ္တနော ဘာဝံ။ အတိက္ကမိတုန္တိ သမတိက္ကမိတုံ။ အထ ခေါ သွေဝ အယသောတိ သော ဧဝ အယသော ဧကံသေန။ တေ ပစ္စာဂတောတိ တေသံ ပတိအာဂတော။ တေတိ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။

အထ ဝါတိ အတ္ထန္တရဒဿနံ။ သဿတောတိ နိစ္စော ဓုဝေါ။ လောကောတိ အတ္တဘာဝေါ။ ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမညန္တိ ဣဒံ ဧဝ တစ္ဆံ တထံ, အညံ တုစ္ဆံ။ သမတ္တာတိ သမ္ပုဏ္ဏာ။ သမာဒိန္နာတိ သမ္မာ အာဒိန္နာ။ ဂဟိတာတိ ဥပဂန္တွာ ဂဟိတာ။

ပရာမဋ္ဌာတိ သဗ္ဗာကာရေန ပရာမသိတွာ ဂဟိတာ။ အဘိနိဝိဋ္ဌာတိ ဝိသေသေန လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌာ။ အသဿတောတိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

အန္တဝါတိ သအန္တော။ အနန္တဝါတိ ဝုဒ္ဓိအနန္တဝါ။ တံ ဇီဝန္တိ သော ဇီဝေါ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ဇီဝေါတိ စ အတ္တာယေဝ။ တထာဂတောတိ သတ္တော, ‘‘အရဟ’’န္တိ ဧကေ။ ပရံ မရဏာတိ မရဏတော ဥဒ္ဓံ, ပရလောကေတိ အတ္ထော။ န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ မရဏတော ဥဒ္ဓံ န ဟောတိ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ မရဏတော ဥဒ္ဓံ ဟောတိ စ န ဟောတိ စ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ဥစ္ဆေဒဝသေန နေဝ ဟောတိ, တက္ကိကဝသေန န န ဟောတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၈။)

သကာယ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒယော ကရဏဝစနံ။ အလ္လီနောတိ ဧကီဘူတော။

သယံ သမတ္တံ ကရောတီတိ အတ္တနာ ဦနဘာဝံ မောစေတွာ သမ္မာ အတ္တံ သမတ္တံ ကရောတိ။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အတိရေကဒေါသံ မောစေတွာ သမ္ပုဏ္ဏံ။ အနောမန္တိ ဟီနဒေါသံ မောစေတွာ အလာမကံ။ အဂ္ဂန္တိ အာဒိံ။ သေဋ္ဌန္တိ ပဓာနံ နိဒ္ဒေါသံ။ ဝိသေသန္တိ ဇေဋ္ဌကံ။ ပါမောက္ခန္တိ အဓိကံ။ ဥတ္တမန္တိ ဝိသေသံ န ဟေဋ္ဌိမံ။ ပဝရံ ကရောတီတိ အတိရေကေန ဥတ္တမံ ကရောတိ။ အထ ဝါ ‘‘အာသယဒေါသမောစနေန အဂ္ဂံ, သံကိလေသဒေါသမောစနေန သေဋ္ဌံ, ဥပက္ကိလေသဒေါသမောစနေန ဝိသေသံ, ပမတ္တဒေါသမောစနေန ပါမောက္ခံ, မဇ္ဈိမဒေါသမောစနေန ဥတ္တမံ, ဥတ္တမမဇ္ဈိမဒေါသမောစနေန ပဝရံ ကရောတီ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ အယံ သတ္ထာ သဗ္ဗညူတိ အယံ အမှာကံ သတ္ထာ သဗ္ဗဇာနနဝသေန သဗ္ဗညူ။ အယံ ဓမ္မော သွာက္ခာတောတိ အယံ အမှာကံ ဓမ္မော သုဋ္ဌု အက္ခာတော။ အယံ ဂဏော သုပ္ပဋိပန္နောတိ အယံ အမှာကံ ဂဏော သုဋ္ဌု ပဋိပန္နော။ အယံ ဒိဋ္ဌိ ဘဒ္ဒိကာတိ အယံ အမှာကံ လဒ္ဓိ သုန္ဒရာ။ အယံ ပဋိပဒါ သုပညတ္တာတိ အယံ အမှာကံ ပုဗ္ဗဘာဂါ အတ္တန္တ ပါဒိပဋိပဒါ သုဋ္ဌု ပညတ္တာ။ အယံ မဂ္ဂေါ နိယျာနိကောတိ အယံ အမှာကံ နိယျာမောက္ကန္တိကော မဂ္ဂေါ နိယျာနိကောတိ သယံ သမတ္တံ ကရောတိ။

ကထေယျ ‘‘သဿတော လောကော’’တိ။ ဘဏေယျ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ။ ဒီပေယျ ‘‘အန္တဝါ လောကော’’တိ။ ဝေါဟရေယျ နာနာဝိဓေန ဂဏှာပေယျ ‘‘ဟောတိ စ န စ ဟောတီ’’တိ။

֍ * ၁၇။ အထ ရာဇာ သတ္တာဟစ္စယေန တံ ကုဏပံ ဆဍ္ဍာပေတွာ သာယနှသမယံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ အာဟ – ‘‘နနု, ဘန္တေ, ဤဒိသေ အယသေ ဥပ္ပန္နေ မယှမ္ပိ အာရောစေတဗ္ဗံ သိယာ’’တိ? ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝါ ‘‘န, မဟာရာဇ, ‘အဟံ သီလဝါ ဂုဏသမ္ပန္နော’တိ ပရေသံ အာရောစေတုံ အရိယာနံ ပဋိရူပ’’န္တိ ဝတွာ တဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ‘‘ယော အတ္တနော သီလဝတာနီတိ အဝသေသဂါထာယော အဘာသိ။

တတ္ထ သီလဝတာနီတိ ပါတိမောက္ခာဒီနိ သီလာနိ, အာရညိကာဒီနိ ဓုတင်္ဂဝတာနိ စ။ အနာနုပုဋ္ဌောတိ အပုစ္ဆိတော။ ပါဝါတိ ဝဒတိ။ အနရိယဓမ္မံ ကုသလာ တမာဟု, ယော အာတုမာနံ သယမေဝ ပါဝါတိ ယော ဧဝံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆၉။)

အတ္တာနံ သယမေဝ ဝဒတိ, တဿ တံ ဝါဒံ ‘‘အနရိယဓမ္မော ဧသော’’တိ ကုသလာ ဧဝံ ကထေန္တိ။

အတ္ထိ သီလဉ္စေဝ ဝတဉ္စာတိ သီလနဋ္ဌေန သီလဉ္စေဝ အတ္ထိ, သမာဒါနဋ္ဌေန ဝတဉ္စ အတ္ထိ, ဝတံ န သီလန္တိ ဝုတ္တတ္ထေန ဝတံ အတ္ထိ, တံ န သီလံ။ ကတမန္တိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဣဓ ဘိက္ခု သီလဝါတိအာဒယော ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ သံဝရဋ္ဌေနာတိ သံဝရဏဋ္ဌေန, ဝီတိက္ကမဒွါရံ ပိဒဟနဋ္ဌေန။ သမာဒါနဋ္ဌေနာတိ တံ တံ သိက္ခာပဒံ သမ္မာ အာဒါနဋ္ဌေန။ အာရညိကင်္ဂန္တိ အရညေ နိဝါသော သီလံ အဿာတိ အာရညိကော, တဿ အင်္ဂံ အာရညိကင်္ဂံ။ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂန္တိ ဘိက္ခာသင်္ခါတာနံ ပရအာမိသပိဏ္ဍာနံ ပါတော ပိဏ္ဍပါတော, ပရေဟိ ဒိန္နာနံ ပိဏ္ဍာနံ ပတ္တေ နိပတနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ပိဏ္ဍပါတံ ဥဉ္ဆတိ တံ တံ ကုလံ ဥပသင်္ကမန္တော ဂဝေသတီတိ ပိဏ္ဍပါတိကော, ပိဏ္ဍာယ ဝါ ပတိတုံ ဝတမေတဿာတိ ပိဏ္ဍပါတီ။ ပတိတုန္တိ စရိတုံ။ ပိဏ္ဍပါတီ ဧဝ ပိဏ္ဍပါတိကော, တဿ အင်္ဂံ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂံ။ အင်္ဂန္တိ ကာရဏံ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ယေန သမာဒါနေန သော ပိဏ္ဍပါတိကော ဟောတိ, တဿေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတေနေဝ နယေန ရထိကာသုသာနသင်္ကာရကူဋာဒီနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပံသူနံ ဥပရိ ဌိတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန တေသု ပံသုကူလမိဝါတိ ပံသုကူလံ။ အထ ဝါ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတီတိ ပံသုကူလံ, ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ လဒ္ဓနိဗ္ဗစနဿ ပံသုကူလဿ ဓာရဏံ ပံသုကူလံ, ပံသုကူလံ သီလမဿာတိ ပံသုကူလိကော, ပံသုကူလိကဿ အင်္ဂံ ပံသုကူလိကင်္ဂံ။ သံဃာဋိဥတ္တရာသင်္ဂအန္တရဝါသကသင်္ခါတံ တိစီဝရံ သီလမဿာတိ တေစီဝရိကော, တေစီဝရိကဿ အင်္ဂံ တေစီဝရိကင်္ဂံ။ သပဒါနစာရိကင်္ဂန္တိ ဒါနံ ဝုစ္စတိ အဝခဏ္ဍနံ, အပေတံ ဒါနတော အပဒါနံ, အနဝခဏ္ဍနန္တိ အတ္ထော။ သဟ အပဒါနေန သပဒါနံ, အဝခဏ္ဍနဝိရဟိတံ, အနုဃရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သပဒါနံ စရိတုံ ဣဒမဿ သီလန္တိ သပဒါနစာရီ, သပဒါနစာရီယေဝ သပဒါနစာရိကော, တဿ အင်္ဂံ သပဒါနစာရိကင်္ဂံ။ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂန္တိ ခလူတိ ပဋိသေဓနတ္ထေ နိပါတော။ ပဝါရိတေန သတာ ပစ္ဆာ လဒ္ဓံ ဘတ္တံ ပစ္ဆာဘတ္တံ နာမ, တဿ ပစ္ဆာဘတ္တဿ ဘောဇနံ ပစ္ဆာဘတ္တဘောဇနံ, တသ္မိံ ပစ္ဆာဘတ္တဘောဇနေ ပစ္ဆာဘတ္တသညံ ကတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ သီလမဿာတိ ပစ္ဆာဘတ္တိကော, န ပစ္ဆာဘတ္တိကော ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကော, သမာဒါနဝသေန ပဋိက္ခိတ္တာတိရိတ္တဘောဇနဿေတံ နာမံ, တဿ အင်္ဂံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇၀။)

ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂံ။ နေသဇ္ဇိကင်္ဂန္တိ သယနံ ပဋိက္ခိပိတွာ နိသဇ္ဇာယ ဝိဟရိတုံ သီလမဿာတိ နေသဇ္ဇိကော, တဿ အင်္ဂံ နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ။ ယထာသန္ထတိကင်္ဂန္တိ ယဒေဝ သန္ထတံ ယထာသန္ထတံ, ‘‘ဣဒံ တုယှံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဧဝံ ပဌမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌသေနာသနဿေတံ အဓိဝစနံ။ တသ္မိံ ယထာသန္ထတေ ဝိဟရိတုံ သီလမဿာတိ ယထာသန္ထတိကော, တဿ အင်္ဂံ ယထာသန္ထတိကင်္ဂံ။ သဗ္ဗာနေဝ ပနေတာနိ တေန တေန သမာဒါနေန ဓုတကိလေသတ္တာ ဓုတဿ ဘိက္ခုနော အင်္ဂါနိ, ကိလေသဓုနနတော ဝါ ဓုတန္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ ဉာဏံ အင်္ဂံ ဧတေသန္တိ ဓုတင်္ဂါနိ။ အထ ဝါ ဓုတာနိ စ တာနိ ပဋိပက္ခာနံ ဓုနနတော အင်္ဂါနိ စ ပဋိပတ္တိယာတိပိ ဓုတင်္ဂါနိ။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ အတ္ထတော ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။ သဗ္ဗာနေဝ စေတာနိ သမာဒါနစေတနာလက္ခဏာနိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ယော သမာဒိယတိ, သော ပုဂ္ဂလော။ ယေန သမာဒိယတိ, စိတ္တစေတသိကာ ဧတေ ဓမ္မာ။ ယာ သမာဒါနစေတနာ, တံ ဓုတင်္ဂံ။ ယံ ပဋိက္ခိပတိ, တံ ဝတ္ထု’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၃)။

သဗ္ဗာနေဝ စ လောလုပ္ပဝိဒ္ဓံသနရသာနိ, နိလ္လောလုပ္ပဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာနိ, အပ္ပိစ္ဆတာဒိအရိယဓမ္မပဒဋ္ဌာနာနိ။ ဧဝမေတ္ထ လက္ခဏာဒီဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝီရိယသမာဒါနမ္ပီတိ ဝီရိယဂ္ဂဟဏမ္ပိ။ ကာမန္တိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ တစော စ နှာရု စာတိ ဆဝိ စ နှာရုဝလ္လိယော စ။ အဋ္ဌိ စာတိ သဗ္ဗာ အဋ္ဌိယော စ။ အဝသိဿတူတိ တိဋ္ဌတု။ ဥပသုဿတု မံသလောဟိတန္တိ သဗ္ဗံ မံသဉ္စ လောဟိတဉ္စ သုက္ခတု။ ‘‘တစော’’တိ ဧကံ အင်္ဂံ, ‘‘နှာရူ’’တိ ဧကံ, ‘‘အဋ္ဌီ’’တိ ဧကံ, ‘‘ဥပသုဿတု မံသလောဟိတ’’န္တိ ဧကံ အင်္ဂံ။ ယံ တန္တိ ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိသထာမေနာတိ ပုရိသဿ ကာယိကေန ဗလေန, ဗလေနာတိ ဉာဏဗလေန။ ဝီရိယေနာတိ စေတသိကဉာဏဝီရိယတေဇေန။ ပရက္ကမေနာတိ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနေန ဥဿာဟပ္ပတ္တဝီရိယေန။ ပတ္တဗ္ဗန္တိ ယံ တံ ပါပုဏိတဗ္ဗံ။ န တံ အပါပုဏိတွာတိ တံ ပတ္တဗ္ဗံ အပ္ပတွာ။ ဝီရိယဿ သဏ္ဌာနံ ဘဝိဿတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဝီရိယဿ သိထိလတ္တံ ဩသီဒနံ န ဘဝိဿတိ။ ‘‘ပဋ္ဌာန’’န္တိပိ ပါဌော, အယမေဝတ္ထော။ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ စိတ္တံ ဥဿာဟံ ဂဏှာပေတိ။ ပဒဟတီတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇၁။)

နာသိဿန္တိ န ခါဒိဿာမိ န ဘုဉ္ဇိဿာမိ။ န ပိဝိဿာမီတိ ယာဂုပါနာဒီနိ န ပိဝိဿာမိ။ ဝိဟာရတော န နိက္ခမေတိ သေနာသနတော ဗဟိ န နိက္ခမေယျံ။ နပိ ပဿံ နိပါတေဿန္တိ ပဿံ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ ဘူမိယံ ဝါ ကဋသန္ထရကေ ဝါ ပါတနံ ဌပနံ န ကရိဿာမိ။ တဏှာသလ္လေ အနူဟတေတိ တဏှာသင်္ခါတေ ကဏ္ဍေ အနုဒ္ဓဋေ, အဝိဂတေတိ အတ္ထော။

ဣမံ ပလ္လင်္ကန္တိ သမန္တတော အာဘုဇိတံ ဦရုဗဒ္ဓါသနံ။ န ဘိန္ဒိဿာမီတိ န ဝိဇဟိဿာမိ။ ယာဝ မေ န အနုပါဒါယာတိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ ဂဟဏံ အဂ္ဂဟေတွာ။ အာသဝေဟီတိ ကာမာသဝါဒီဟိ စတူဟိ အာသဝေဟိ။ ဝိမုစ္စိဿတီတိ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ န မုစ္စိဿတိ။ န တာဝါဟံ ဣမမှာ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီတိ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ရုက္ခမူလာ နိက္ခမိဿာမီတိ ဩကာသဝသေန ဝုတ္တာ။ ဣမသ္မိညေဝ ပုဗ္ဗဏှသမယံ အရိယဓမ္မံ အာဟရိဿာမီတိ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဂိမှေတိ ကာလဝသေန ဝုတ္တာ။ ပုရိမေ ဝယောခန္ဓေတိအာဒယော ဝယဝသေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ အာသနာ န ဝုဋ္ဌဟိဿာမီတိ နိသိန္နာသနာ န ဥဋ္ဌဟိဿာမိ။ အဍ္ဎယောဂါတိ နိကုဏ္ဍဂေဟာ။ ပါသာဒါတိ ဒီဃပါသာဒါ။ ဟမ္မိယာတိ မုဏ္ဍစ္ဆဒနဂေဟာ။ ဂုဟာယာတိ ပံသုဂုဟာယ။ လေဏာတိ မရိယာဒဆိန္နစ္ဆိဒ္ဒါ ပဗ္ဗတလေဏာ။ ကုဋိယာတိ ဥလ္လိတ္တာဒိကုဋိယာ။ ကူဋာဂါရာတိ ကဏ္ဏိကံ အာရောပေတွာ ကတဂေဟတော။ အဋ္ဋာတိ ဒွါရဋ္ဋာလကာ။ မာဠာတိ ဝဋ္ဋဂေဟာ။ ဥဒ္ဒဏ္ဍော နာမ ဧကော ပတိဿယဝိသေသော။ ‘‘တိဆဒနဂေဟော’’တိပိ ဧကေ။ ဥပဋ္ဌာနသာလာတိ သန္နိပါတသာလာ ဘောဇနသာလာ ဝါ။ မဏ္ဍပါဒယော ပါကဋာယေဝ။ အရိယဓမ္မန္တိ အနဝဇ္ဇဓမ္မံ, အရိယာနံ ဝါ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဓမ္မံ။ အာဟရိဿာမီတိ မမ စိတ္တသမီပံ အာနယိဿာမိ သီလေန။ သမာဟရိဿာမီတိ ဝိသေသေန အာနယိဿာမိ သမာဓိနာ။ အဓိဂစ္ဆိဿာမီတိ ပဋိလာဘဝသေန ဂမိဿာမိ တဒင်္ဂေန။ ဖဿယိဿာမီတိ ဖုသိဿာမိ မဂ္ဂေန။ သစ္ဆိကရိဿာမီတိ ပစ္စက္ခံ ကရိဿာမိ ဖလေန။ အထ ဝါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန အာဟရိဿာမိ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန သမာဟရိဿာမိ, အနာဂါမိမဂ္ဂေန အဓိဂစ္ဆိဿာမိ, အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဖဿယိဿာမိ, ပစ္စဝေက္ခဏေန သစ္ဆိကရိဿာမိ။ ဒွီသုပိ နယေသု ဖဿယိဿာမီတိ နာမကာယေန နိဗ္ဗာနံ ဖုသိဿာမီတိ အတ္ထော။

အပုဋ္ဌောတိ မူလပဒံ, တဿ အပုစ္ဆိတောတိ အတ္ထော။ အပုစ္ဆိတောတိ အဇာနာပိတော။ အယာစိတောတိ အနာယာစိတော။ အနဇ္ဈေသိတောတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇၂။)

အနာဏာပိတော, ‘‘န ဣစ္ဆိတော’’တိ ဧကေ။ အပသာဒိတောတိ န ပသာဒါပိတော။ ပါဝဒတီတိ ကထယတိ။ အဟမသ္မီတိ အဟံ အသ္မိ ဘဝါမိ။ ဇာတိယာ ဝါတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဇာတိယာ ဝါ။ ဂေါတ္တေန ဝါတိ ဂေါတမာဒိဂေါတ္တေန ဝါ။ ကောလပုတ္တိယေန ဝါတိ ကုလပုတ္တဘာဝေန ဝါ။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ဝါတိ သရီရသုန္ဒရတာယ ဝါ။ ဓနေန ဝါတိ ဓနသမ္ပတ္တိယာ ဝါ။ အဇ္ဈေနေန ဝါတိ အဇ္ဈာယကရဏေန ဝါ။ ကမ္မာယတနေန ဝါတိ ကမ္မမေဝ ကမ္မာယတနံ, တေန ကမ္မာယတနေန, ကသိဂေါရက္ခကမ္မာဒိနာ ဝါ။ သိပ္ပါယတနေန ဝါတိ ဓနုသိပ္ပါဒိနာ ဝါ။ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနေန ဝါတိ အဋ္ဌာရသဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနေန ဝါ။ သုတေန ဝါတိ ဗဟုဿုတဂုဏေန ဝါ။ ပဋိဘာနေန ဝါတိ ကာရဏာကာရဏပဋိဘာနသင်္ခါတဉာဏေန ဝါ။ အညတရညတရေန ဝါ ဝတ္ထုနာတိ ဇာတိအာဒီနံ ဧကေကေန ဝတ္ထုနာ ဝါ။

ဥစ္စာ ကုလာတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလာ, ဧတေန ဇာတိဂေါတ္တမဟတ္တံ ဒီပေတိ။ မဟာဘောဂကုလာတိ ဂဟပတိမဟာသာလကုလာ, ဧတေန အဍ္ဎမဟတ္တံ ဒီပေတိ။ ဥဠာရဘောဂကုလာတိ အဝသေသဝေဿာဒိကုလာ, ဧတေန ပဟူတဇာတရူပရဇတာဒိံ ဒီပေတိ။ စဏ္ဍာလာပိ ဟိ ဥဠာရဘောဂါ ဟောန္တိ။ ဉာတောတိ ပါကဋော။ ယဿဿီတိ ပရိဝါရသမ္ပန္နော။ သုတ္တန္တိကောတိ သုတ္တန္တေ နိယုတ္တော။ ဝိနယဓရောတိ ဝိနယပိဋကဓရော။ ဓမ္မကထိကောတိ အာဘိဓမ္မိကော။ အာရညိကောတိအာဒယော ဓုတင်္ဂပုဗ္ဗင်္ဂမပဋိပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီတိအာဒယော ရူပါရူပအဋ္ဌသမာပတ္တိယော ဒဿေတွာ ပဋိဝေဓဒဿနဝသေန ဝုတ္တာ။ ပါဝဒတီတိ မူလပဒံ။ ကထေတီတိ ‘‘ပိဋကာစရိယောသ္မီ’’တိ ကထယတိ။ ဘဏတီတိ ‘‘ဓုတင်္ဂိကောမှီ’’တိ ပါကဋံ ကရောတိ။ ဒီပယတီတိ ‘‘ရူပဇ္ဈာနံ လာဘီမှီ’’တိ ပရိဒီပယတိ။ ဝေါဟရတီတိ ‘‘အရူပဇ္ဈာနံ လာဘီမှီ’’တိ ဝါကျဘေဒံ ကရောတိ။

ခန္ဓကုသလာတိ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု သလက္ခဏသာမညလက္ခဏေသု ဆေကာ, ဉာတတီရဏပဟာနဝသေန ကုသလာတိ အတ္ထော။ ဓာတုအာယတနပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ နိဗ္ဗာနကုသလာတိ နိဗ္ဗာနေ ဆေကာ။ အနရိယာနန္တိ န အရိယာနံ။ ဧသော ဓမ္မောတိ ဧသော သဘာဝေါ။ ဗာလာနန္တိ အပဏ္ဍိတာနံ။ အသပ္ပုရိသာနန္တိ န သောဘနပုရိသာနံ။ အတ္တာတိ အတ္တာနံ။

֍ * ၁၈။ သန္တောတိ ရာဂါဒိကိလေသူပသမေန သန္တော။ တထာ အဘိနိဗ္ဗုတတ္တော။ ဣတိ’ဟန္တိ သီလေသု အကတ္ထမာနောတိ ‘‘အဟမသ္မိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇၃။)

သီလသမ္ပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဣတိ သီလေသု အကတ္ထမာနော, သီလနိမိတ္တံ အတ္တုပနာယိကံ ဝါစံ အဘာသမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တမရိယဓမ္မံ ကုသလာ ဝဒန္တီတိ တဿ တံ အကတ္ထနံ ‘‘အရိယဓမ္မော ဧသော’’တိ ဗုဒ္ဓါဒယော ခန္ဓာဒိကုသလာ ဝဒန္တိ။ ယဿုဿဒါ နတ္ထိ ကုဟိဉ္စိ လောကေတိ ယဿ ခီဏာသဝဿ ရာဂါဒယော သတ္တုဿဒါ ကုဟိဉ္စိ လောကေ နတ္ထိ။ တဿ တံ အကတ္ထနံ ‘‘အရိယဓမ္မော ဧသော’’တိ ဧဝံ ကုသလာ ဝဒန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

သန္တောတိ မူလပဒံ။ ရာဂဿ သမိတတ္တာတိ ရဉ္ဇနလက္ခဏဿ ရာဂဿ သမိတဘာဝေန။ ဒေါသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိဇ္ဈာတတ္တာတိ သဗ္ဗပရိဠာဟာနံ ဈာပိတတ္တာ။ နိဗ္ဗုတတ္တာတိ သဗ္ဗသန္တာပါနံ နိဗ္ဗာပိတဘာဝေန။ ဝိဂတတ္တာတိ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရာနံ ဝိဂတဘာဝေန ဒူရဘာဝေန။ ပဋိပဿဒ္ဓတ္တာတိ သဗ္ဗာကာရေန အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကဘာဝေန။ သတ္တန္နံ ဓမ္မာနံ ဘိန္နတ္တာ ဘိက္ခူတိ ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗာနံ သတ္တဓမ္မာနံ ဘိန္ဒိတွာ ဌိတဘာဝေန ဘိက္ခု။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသောတိ ဣမေ တယော ကိလေသာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဘိန္နာ, ရာဂေါ ဒေါသောတိ ဣမေ ဒွေ ကိလေသာ ဩဠာရိကာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန ဘိန္နာ, တေ ဧဝ အဏုသဟဂတာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဘိန္နာ, မောဟော မာနောတိ ဣမေ ဒွေ ကိလေသာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘိန္နာ။ အဝသေသေ ကိလေသေ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိန္နာဿ ဟောန္တိ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ အာဟ။ သံကိလေသိကာတိ ကိလေသပစ္စယာ။ ပေါနောဘဝိကာတိ ပုနဗ္ဘဝဒါယိကာ။ သဒရာတိ ကိလေသဒရထာ ဧတ္ထ သန္တီတိ သဒရာ။ ‘‘သဒ္ဒရာ’’တိပိ ပါဌော, သဟဒရထာတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဝိပါကာတိ ဖလကာလေ ဒုက္ခဒါယိကာ။ အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏိယာတိ အနာဂတေ ဇာတိဇရာမရဏဿ ပစ္စယာ။

ပဇ္ဇေန ကတေန အတ္တနာတိ ဂါထာယ အယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – ယော အတ္တနာ ဘာဝိတေန မဂ္ဂေန ပရိနိဗ္ဗာနံ ဂတော, ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ ပတ္တော, ပရိနိဗ္ဗာနဂတတ္တာ ဧဝ စ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ, ဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိဟာနိဝုဒ္ဓိဥစ္ဆေဒသဿတအပုညပုညပ္ပဘေဒံ ဘဝဉ္စ ဝိဘဝဉ္စ ဝိပ္ပဟာယ မဂ္ဂဝါသံ ဝုသိတဝါ ခီဏပုနဗ္ဘဝေါတိ ဧတေသံ ထုတိဝစနာနံ အရဟော သော ဘိက္ခူတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇၄။)

ဣတိဟန္တိ, ဣဒဟန္တီတိ ဒုဝိဓော ပါဌော။ ဣတီတိ ပဒသန္ဓိအာဒယော သန္ဓာယ ‘‘ဣဒဟ’’န္တိ ပါဌံ န ရောစေန္တိ။ တတ္ထ ဣတီတိ ယံ ဝုတ္တံ။ ပဒသန္ဓီတိ ပဒါနံ သန္ဓိ ပဒသန္ဓိ, ပဒဃဋနန္တိ အတ္ထော။ ပဒသံသဂ္ဂေါတိ ပဒါနံ ဧကီဘာဝေါ။ ပဒပါရိပူရီတိ ပဒါနံ ပရိပူရဏံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ ဧကီဘာဝေါ။ အက္ခရသမဝါယောတိ ဧကီဘူတောပိ အပရိပုဏ္ဏောပိ ဟောတိ, အယံ န ဧဝံ။ အက္ခရာနံ သမဝါယော သန္နိပါတော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အက္ခရသမဝါယော’’တိ အာဟ။ ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာတိ ဗျဉ္ဇနသမုစ္စယော ပဒမီတိ ဝုတ္တာနံ ဗျဉ္ဇနာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ အတ္ထဗျတ္တိကာရဏာနံ ဝါ မဓုရဘာဝတ္တာ ပါဌဿ မုဒုဘာဝေါ။ ပဒါနုပုဗ္ဗတာ မေတန္တိ ပဒါနံ အနုပုဗ္ဗဘာဝေါ ပဒါနုပုဗ္ဗတာ, ပဒပဋိပါဋိဘာဝေါတိ အတ္ထော။ မေတန္တိ ဧတံ။ ကတမန္တိ စေ? ဣတီတိ ဣဒံ။ မေတန္တိ ဧတ္ထ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ ကတ္ထီ ဟောတီတိ ‘‘အဟမသ္မိ သီလသမ္ပန္နော’’တိ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေတွာ ကထနသီလော ဟောတိ။ ကတ္ထတီတိ ဝုတ္တနယေန ကထယတိ။ ဝိကတ္ထတီတိ ဝိဝိဓာ ကထယတိ။ ကတ္ထနာတိ ကထနာ။ အာရတောတိ ဒူရတော ရတော။ ဝိရတောတိ ဌာနသင်္ကန္တိဝသေန ဝိဂတဘာဝေန ရတော။ ပဋိဝိရတောတိ တတော နိဝတ္တိတွာ သဗ္ဗာကာရေန ဝိယုတ္တော ဟုတွာ ရတော။ တတ္ထ ပိသာစံ ဝိယ ဒိသွာ ပလာတော အာရတော။ ဟတ္ထိမှိ မဒ္ဒန္တေ ဝိယ ပရိဓာဝိတွာ ဂတော ဝိရတော။ ယောဓသမ္ပဟာရံ ဝိယ ပေါထေတွာ မဒ္ဒေတွာ ဂတော ပဋိဝိရတော။

ခီဏာသဝဿာတိ ခီဏကိလေသာသဝဿ။ ကမ္မုဿဒေါတိ ပုညာဘိသင်္ခါရအပုညာဘိသင်္ခါရအာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရသင်္ခါတာနံ ကမ္မာနံ ဥဿဒေါ ဥဿန္နတာ။ ယဿိမေတိ ယဿ ခီဏာသဝဿ ဣမေ ဥဿဒါ။

֍ * ၁၉။ ဧဝံ ခီဏာသဝပဋိပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ တိတ္ထိယာနံ ပဋိပတ္တိဉ္စ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပကပ္ပိတာ သင်္ခတာ’’တိ။ တတ္ထ ပကပ္ပိတာတိ ပရိကပ္ပိတာ။ သင်္ခတာတိ ပစ္စယာဘိသင်္ခတာ။ ယဿာတိ ယဿ ကဿစိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ။ ဓမ္မာတိ ဒိဋ္ဌိယော။ ပုရက္ခတာတိ ပုရတော ကတာ။ သန္တီတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ အဝီဝဒါတာတိ အဝေါဒါတာ။ ယဒတ္တနိ ပဿတိ အာနိသံသံ, တံ နိဿိတော ကုပ္ပပဋိစ္စသန္တိန္တိ ယဿေတေ ဒိဋ္ဌိဓမ္မာ ‘ပုရက္ခတာ အဝေါဒါတာ သန္တိ, သော ဧဝံဝိဓော ယသ္မာ အတ္တနိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဉ္စ သက္ကာရာဒိံ, သမ္ပရာယိကဉ္စ ဂတိဝိသေသာဒိံ အာနိသံသံ သမ္ပဿတိ, တသ္မာ တဉ္စ အာနိသံသံ, တဉ္စ ကုပ္ပတာယ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နတာယ စ သမ္မုတိသန္တိတာယ စ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇၅။)

ကုပ္ပပဋိစ္စသန္တိသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌိံ နိဿိတော စ ဟောတိ။ သော တံ နိဿိတတ္တာ အတ္တာနံ ဝါ ဥက္ကံသေယျ, ပရေ ဝါ ဝမ္ဘေယျ အဘူတေဟိပိ ဂုဏဒေါသေဟိ။

သင်္ခတာတိ မူလပဒံ။ သင်္ခတာတိ ပစ္စယေဟိ သမာဂန္တွာ ကတာ။ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ အဘိသင်္ခတာတိ ပစ္စယေဟိ အဘိကတာ။ သဏ္ဌပိတာတိ ပစ္စယဝသေနေဝ သမ္မာ ဌပိတာ။ အနိစ္စာတိ ဟုတွာ အဘာဝေန။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာတိ ဝတ္ထာရမ္မဏံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နာ။ ခယဓမ္မာတိ ကမေန ခယသဘာဝါ။ ဝယဓမ္မာတိ ပဝတ္တိဝသေန ပရိဟာယနသဘာဝါ။ ဝိရာဂဓမ္မာတိ အနိဝတ္တီ ဟုတွာ ဝိဂစ္ဆနသဘာဝါ။ နိရောဓဓမ္မာတိ နိရုဇ္ဈနသဘာဝါ, အနုပ္ပတ္တိဓမ္မာ ဟုတွာ နိရုဇ္ဈနသဘာဝါတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿာတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ဌိတပုဂ္ဂလဿ။

ပုရေက္ခာရာတိ ပုရေ ကတာ။ တဏှာဓဇောတိ ဥဿာပိတဋ္ဌေန တဏှာဓဇော, တဏှာပဋာကာ အဿ အတ္ထီတိ တဏှာဓဇော။ ပုရေစာရိကဋ္ဌေန တဏှာ ဧဝ ကေတု အဿာတိ တဏှာကေတု။ တဏှာဓိပတေယျောတိ ဆန္ဒာဓိပတိဝသေန, တဏှာ အဓိပတိတော အာဂတာတိ ဝါ တဏှာဓိပတေယျော, တဏှာဓိပတိ ဝါ ဧတဿ အတ္ထီတိ တဏှာဓိပတေယျော။ ဒိဋ္ဌိဓဇာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဝေါဒါတာတိ အပရိသုဒ္ဓါ။ သံကိလိဋ္ဌာတိ သယံ ကိလိဋ္ဌာ။ သံကိလေသိကာတိ တပနီယာ။

ဒွေ အာနိသံသေ ပဿတီတိ ဒွေ ဂုဏေ ဒက္ခတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဉ္စ အာနိသံသန္တိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ပစ္စက္ခဓမ္မာနိသံသဉ္စ။ သမ္ပရာယိကန္တိ ပရလောကေ ပတ္တဗ္ဗံ အာနိသံသဉ္စ။ ယံဒိဋ္ဌိကော သတ္ထာ ဟောတီတိ သတ္ထာ ယထာလဒ္ဓိကော ဘဝတိ။ တံဒိဋ္ဌိကာ သာဝကာ ဟောန္တီတိ တဿ ဝစနံ သုဏန္တာ သာဝကာပိ တထာလဒ္ဓိကာ ဟောန္တိ။ သက္ကရောန္တီတိ သက္ကာရပ္ပတ္တံ ကရောန္တိ။ ဂရုံ ကရောန္တီတိ ဂရုကာရပ္ပတ္တံ ကရောန္တိ။ မာနေန္တီတိ မနသာ ပိယာယန္တိ။ ပူဇေန္တီတိ စတုပစ္စယာဘိဟာရပူဇာယ ပူဇေန္တိ။ အပစိတိံ ကရောန္တီတိ အပစိတိပ္ပတ္တံ ကရောန္တိ။ တတ္ထ ယဿ စတ္တာရော ပစ္စယေ သက္ကရိတွာ သုအဘိသင်္ခတေ ပဏီတေ ကတွာ ဒေန္တိ, သော သက္ကတော။ ယသ္မိံ ဂရုဘာဝံ ပဋ္ဌပေတွာ ဒေန္တိ, သော ဂရုကတော။ ယံ မနသာ ပိယာယန္တိ, သော မာနိတော။ ယဿ သဗ္ဗမ္ပေတံ ကရောန္တိ, သော ပူဇိတော။ ယဿ အဘိဝါဒနပစ္စုပဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မာဒိဝသေန ပရမနိပစ္စကာရံ ကရောန္တိ, သော အပစိတော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇၆။)

ကေစိ ‘‘သက္ကရောန္တိ ကာယေန, ဂရုံ ကရောန္တိ ဝါစာယ, မာနေန္တိ စိတ္တေန, ပူဇေန္တိ လာဘေနာ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ အလံ နာဂတ္တာယ ဝါတိ နာဂဘာဝါယ နာဂရာဇဘာဝါယ ဝါ အလံ ပရိယတ္တံ။ သုပဏ္ဏတ္တာယ ဝါတိ သုပဏ္ဏရာဇဘာဝါယ။ ယက္ခတ္တာယ ဝါတိ ယက္ခသေနာပတိဘာဝါယ။ အသုရတ္တာယ ဝါတိ အသုရဘာဝါယ။ ဂန္ဓဗ္ဗတ္တာယ ဝါတိ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝဃဋေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝါယ။ မဟာရာဇတ္တာယ ဝါတိ စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ အညတရဘာဝါယ။ ဣန္ဒတ္တာယ ဝါတိ သက္ကဘာဝါယ။ ဗြဟ္မတ္တာယ ဝါတိ ဗြဟ္မကာယိကာဒီနံ အညတရဘာဝါယ။ ဒေဝတ္တာယ ဝါတိ သမ္မုတိဒေဝါဒီနံ အညတရဘာဝါယ။ သုဒ္ဓိယာတိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ အလံ ပရိယတ္တံ။ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ သဗ္ဗမလရဟိတအစ္စန္တပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ။ ပရိသုဒ္ဓိယာတိ သဗ္ဗာကာရေန ပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ။

တတ္ထ တိရစ္ဆာနယောနိယံ အဓိပစ္စတ္တံ သုဒ္ဓိယာ။ ဒေဝလောကေ အဓိပစ္စတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိယာ။ ဗြဟ္မလောကေ အဓိပစ္စတ္တံ ပရိသုဒ္ဓိယာ။ စတုရာသီတိကပ္ပသဟဿာနိ အတိက္ကမိတွာ မုစ္စနတ္ထံ မုတ္တိယာ။ အန္တရာယာဘာဝေန မုစ္စနတ္ထံ ဝိမုတ္တိယာ။ သဗ္ဗာကာရေန မုတ္တိယာ ပရိမုတ္တိယာ။ သုဇ္ဈန္တီတိ တသ္မိံ သမယေ ပဗ္ဗဇိတဘာဝေန သုဒ္ဓိံ ပါပုဏန္တိ။ ဝိသုဇ္ဈန္တီတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ပဋိပတ္တိယာ ယုတ္တဘာဝေန ဝိဝိဓေန သုဇ္ဈန္တိ။ ပရိသုဇ္ဈန္တီတိ နိပ္ဖတ္တိံ ပါပေတွာ သဗ္ဗာကာရေန သုဇ္ဈန္တိ။ မုစ္စန္တိ တေသံ သမယန္တရဓမ္မေန။ ဝိမုစ္စန္တိ ဧတဿ သတ္ထုနော ဩဝါဒေန။ ပရိမုစ္စန္တိ ဧတဿ သတ္ထုနော အနုသာသနေန။ သုဇ္ဈိဿာမီတိအာဒယော အနာဂတဝသေန ဝုတ္တာ။ အာယတိံ ဖလပါဋိကင်္ခီတိ အနာဂတေ ဝိပါကဖလမာကင်္ခမာနော။ ဣဒံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဣစ္ဆာမတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဂတဉှိ ဣဇ္ဈမာနံ နိရယံ ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဝါ နိပ္ဖါဒေတိ။

အစ္စန္တသန္တီတိ အတိအန္တနိဿရဏသန္တိ။ တဒင်္ဂသန္တီတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဂုဏင်္ဂေန နီဝရဏာဒိအဂုဏင်္ဂံ သမေတီတိ ဈာနံ တဒင်္ဂသန္တိ။ သမ္မုတိသန္တီတိ သမာဟာရဝသေန ဒိဋ္ဌိသန္တိ။ တာ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ကတမာ အစ္စန္တသန္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ အမတံ နိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝမာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ ပဌမံ ဈာနံ သမာပန္နဿ နီဝရဏာ သန္တာ ဟောန္တီတိ ဧဝမာဒယော အန္တော အပ္ပနာယံ အတိသယဝသေန ဝုတ္တာ။ အပိ စ သမ္မုတိသန္တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ, သန္တီတိ ဣတရေ ဒွေ သန္တိယော ပဋိက္ခိပိတွာ သမ္မုတိသန္တိမေဝ ဒီပေတိ။ ကုပ္ပသန္တိန္တိ ဝိပါကဇနကဝသေန ပရိဝတ္တနဝသေန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇၇။)

စလသန္တိံ။ ပကုပ္ပသန္တိန္တိ ဝိသေသေန စလသန္တိံ။ ဧရိတသန္တိန္တိ ကမ္ပနသန္တိံ။ သမေရိတသန္တိန္တိ ဝိသေသေန ကမ္ပိတသန္တိံ။ စလိတသန္တိန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဃဋ္ဋိတသန္တိန္တိ ပီဠိတသန္တိံ။ သန္တိံ နိဿိတောတိ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတံ သန္တိံ နိဿိတော။ အဿိတောတိ အာသိတော ဝိသေသေန နိဿိတော။ အလ္လီနောတိ ဧကီဘူတော။

֍ * ၂၀။ ဧဝံ နိဿိတေ တာဝ ‘‘ဒိဋ္ဌီနိဝေသာ…ပေ… အာဒိယတီ စ ဓမ္မ’’န္တိ တတ္ထ ဒိဋ္ဌီနိဝေသာတိ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသသင်္ခါတာနိ ဒိဋ္ဌိနိဝေသနာနိ။ န ဟိ သွာတိဝတ္တာတိ သုခေန အတိဝတ္တိတဗ္ဗာ န ဟောန္တိ။ ဓမ္မေသု နိစ္ဆေယျ သမုဂ္ဂဟီတန္တိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတေသု တံ တံ သမုဂ္ဂဟိတံ အဘိနိဝိဋ္ဌဓမ္မံ နိစ္ဆိနိတွာ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိနိဝေသာ န ဟိ သွာတိဝတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ နရော တေသု နိဝေသနေသု, နိရဿတီ အာဒိယတီ စ ဓမ္မန္တိ ယသ္မာ န ဟိ သွာတိဝတ္တာ, တသ္မာ နရော တေသုယေဝ ဒိဋ္ဌိနိဝေသနေသု အဇသီလဂေါသီလကုက္ကုရသီလပဉ္စာတပမရုပ္ပပါတဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနကဏ္ဋကာပဿယာဒိဘေဒံ သတ္ထာရံ ဓမ္မက္ခာနံ ဂဏာဒိဘေဒဉ္စ တံ တံ ဓမ္မံ နိရဿတိ စ အာဒိယတိ စ ဇဟတိ စ ဂဏှာတိ စ ဝနမက္ကဋော ဝိယ တံ တံ သာခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံ နိရဿန္တော စ အာဒိယန္တော စ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတ္တာ အသန္တေဟိပိ ဂုဏဒေါသေဟိ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ ယသာယသံ ဥပ္ပါဒေယျ။ ဒုရတိဝတ္တာတိ အတိက္ကမိတုံ ဒုက္ခာ။ ဒုတ္တရာတိ ဒုဥတ္တရာ။ ဒုပ္ပတရာ ဒုဿမတိက္ကမာ ဒုဗ္ဗိနိဝတ္တာတိ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတာ။

နိစ္ဆိနိတွာတိ သဿတဝသေန နိစ္ဆယံ ကတွာ။ ဝိနိစ္ဆိနိတွာတိ အတ္တဝသေန နာနာဝိဓေန ဝိနိစ္ဆယံ ကတွာ။ ဝိစိနိတွာတိ ပရိယေသိတွာ။ ပဝိစိနိတွာတိ အတ္တနိယဝသေန သဗ္ဗာကာရေန ပရိယေသိတွာ။ ‘‘နိစိနိတွာ ဝိစ္စိနိတွာ’’တိပိ ပါဌော။ ဩဓိဂ္ဂါဟောတိ အဝဓိယိတွာ ဂါဟော။ ဗိလဂ္ဂါဟောတိ ကောဋ္ဌာသဝသေန ဂါဟော ‘‘ဗိလသော ဝိဘဇိတွာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၁) ဝိယ။ ဝရဂ္ဂါဟောတိ ဥတ္တမဂါဟော။ ကောဋ္ဌာသဂ္ဂါဟောတိ အဝယဝဝသေန ဂါဟော။ ဥစ္စယဂ္ဂါဟောတိ ရာသိဝသေန ဂါဟော။ သမုစ္စယဂ္ဂါဟောတိ ကောဋ္ဌာသဝသေန ရာသိဝသေန စ ဂါဟော။ ဣဒံ သစ္စန္တိ ဣဒမေဝ သဘာဝံ။ တစ္ဆန္တိ တထဘာဝံ အဝိပရီတသဘာဝံ။ တထန္တိ ဝိပရိဏာမရဟိတံ။ ဘူတန္တိ ဝိဇ္ဇမာနံ။ ယာထာဝန္တိ ယထာသဘာဝံ။ အဝိပရီတန္တိ န ဝိပရီတံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇၈။)

နိရဿတီတိ နိအဿတိ ဝိက္ခိပတိ။ ပရဝိစ္ဆိန္ဒနာယ ဝါတိ ပရေဟိ ဝိဿဇ္ဇာပနေန။ အနဘိသမ္ဘုဏန္တော ဝါတိ အသမ္ပာပုဏန္တော ဝါ အသက္ကောန္တော ဝါ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ပရော ဝိစ္ဆိန္ဒေတီတိ အညော ဝိယောဂံ ကရောတိ။ နတ္ထေတ္ထာတိ နတ္ထိ ဧတ္ထ။ သီလံ အနဘိသမ္ဘုဏန္တောတိ သီလံ အသမ္ပာဒေန္တော။ သီလံ နိရဿတီတိ သီလံ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။

֍ * ၂၁။ ယော ပနာယံ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာဒိဒေါသဓုနနာယ ပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ ဓောနော, တဿ ဓောနဿ ဟိ…ပေ… အနူပယော သော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဓောနဓမ္မသမန္နာဂမာ ဓောနဿ ဓုတသဗ္ဗပါပဿ အရဟတော ကတ္ထစိ လောကေ တေသု တေသု ဘဝေသု သံကပ္ပနာ ဒိဋ္ဌိ နတ္ထိ။ သော တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝါ, ယာယ စ အတ္တနာ ကတံ ပါပကမ္မံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တာ တိတ္ထိယာ မာယာယ ဝါ မာနေန ဝါ ဧဝံ အဂတိံ ဂစ္ဆန္တိ, တမ္ပိ မာယဉ္စ မာနဉ္စ ပဟာယ ဓောနော ရာဂါဒီနံ ဒေါသာနံ ကေန ဂစ္ဆေယျ, ဒိဋ္ဌဓမ္မေ သမ္ပရာယေ ဝါ နိရယာဒီသု ဂတိဝိသေသေသု ကေန သင်္ခံ ဂစ္ဆေယျ, အနူပယော သော, သော ဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိဥပယာနံ ဒွိန္နံ အဘာဝေန အနူပယောတိ။

ကိံ ကာရဏာတိ ကေန ကာရဏေန။ ဓောနာ ဝုစ္စတိ ပညာတိ ဓောနာ ဣတိ ကိံကာရဏာ ပညာ ကထီယတိ။ တာယ ပညာယ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ တာယ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ပညာယ ကာယတော ပဝတ္တံ ဒုဋ္ဌု ကိလေသပူတိကတ္တာ ဝါ စရိတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဓူတဉ္စ ဓောတဉ္စာတိ ကမ္ပိတဉ္စ ဓောဝိတဉ္စ။ သန္ဓောတဉ္စာတိ သမ္မာ ဓောဝိတဉ္စ။ နိဒ္ဓေါတဉ္စာတိ ဝိသေသေန သုဋ္ဌု နိဒ္ဓေါတဉ္စ။ ရာဂေါ ဓုတော စာတိအာဒယော စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။

သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဓုတာ စာတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ကမ္ပိတာ စလိတာ ဓောဝိတာ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိကဿ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဟောတီ’’တိ သုတ္တံ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀) ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ သမ္မာဉာဏေနာတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဉာဏေန, ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန ဝါ။ မိစ္ဆာဉာဏန္တိ ဝိပရီတဉာဏံ အယာထာဝဉာဏံ, ပါပကိရိယာသု ဥပစိန္တာဝသေန ပါပံ ကတွာ ‘‘သုကတံ မယာ’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရေန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇၉။)

စ ဥပ္ပန္နော မောဟော။ သမ္မာဝိမုတ္တိယာ မိစ္ဆာဝိမုတ္တီတိ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ ဝိပရီတာ အယာထာဝဝိမုတ္တိယေဝ စေတောဝိမုတ္တိသညိတာ။

အရဟာ ဣမေဟိ ဓောနေယျေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ရာဂါဒီဟိ ကိလေသေဟိ ဒူရေ ဌိတော အရဟာ ဣမေဟိ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ ကိလေသဓောဝနေဟိ ဓမ္မေဟိ ဥပေတော ဟောတိ။ ဓောနောတိ ဓောနော ပုဂ္ဂလော, တေနေဝ ‘‘သော ဓုတရာဂေါ’’တိအာဒယော အာဟ။

မာယာ ဝုစ္စတိ ဝဉ္စနိကာစရိယာတိ ဝဉ္စနကိရိယံ ဝဉ္စနကရဏံ အဿာ အတ္ထီတိ ဝဉ္စနိကာစရိယာ။ တဿ ပဋိစ္ဆာဒနဟေတူတိ တေသံ ဒုစ္စရိတာနံ အပ္ပကာသနကာရဏာ။ ပါပိကံ ဣစ္ဆံ ပဏိဒဟတီတိ လာမကံ ပတ္ထနံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ‘‘မာ မံ ဇညာ’’တိ ဣစ္ဆတီတိ ‘‘မယှံ ကတံ ပါပံ ပရေ မာ ဇာနိံသူ’’တိ ပစ္စာသီသတိ။ သင်္ကပ္ပေတီတိ ဝိတက္ကံ ဥပ္ပါဒေတိ။ ဝါစံ ဘာသတီတိ ဇာနံယေဝ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝီတိက္ကမန္တော ဘိက္ခု ဘာရိယံ ကရောတိ။ ‘‘အမှာကံ ဝီတိက္ကမဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဥပသန္တော ဝိယ ဘာသတိ။ ကာယေန ပရက္ကမတီတိ ‘‘မယာ ကတံ ဣဒံ ပါပကမ္မံ မာ ကေစိ ဇာနိံသူ’’တိ ကာယေန ဝတ္တံ ကရောတိ။ ဝိဇ္ဇမာနဒေါသပဋိစ္ဆာဒနတော စက္ခုမောဟနမာယာ အဿာတိ မာယာဝီ, မာယာဝိနော ဘာဝေါ မာယာဝိတာ။ ကတွာ ပါပံ ပုန ပဋိစ္ဆာဒနတော အတိစ္စ အဿရတိ ဧတာယ သတ္တောတိ အစ္စသရာ။ ကာယဝါစာကိရိယာဟိ အညထာ ဒဿနတော ဝဉ္စေတီတိ ဝဉ္စနာ။ ဧတာယ သတ္တာ နိကရောန္တီတိ နိကတိ, မိစ္ဆာ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘နာဟံ ဧဝံ ကရောမီ’’တိ ပါပါနံ ဝိက္ခိပနတော နိကိရဏာ။ ‘‘နာဟံ ဧဝံ ကရောမီ’’တိ ပရိဝဇ္ဇနတော ပရိဟရဏာ။ ကာယာဒီဟိ သံဟရဏတော ဂူဟနာ။ သမဘာဂေန ဂူဟနာ ပရိဂူဟနာ။ တိဏပဏ္ဏေဟိ ဝိယ ဂူထံ ကာယဝစီကမ္မေဟိ ပါပံ ဆာဒေတီတိ ဆာဒနာ။ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ဆာဒနာ ပရိစ္ဆာဒနာ။ န ဥတ္တာနိံ ကတွာ ဒဿေတီတိ အနုတ္တာနိကမ္မံ။ န ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတီတိ အနာဝိကမ္မံ။ သုဋ္ဌု ဆာဒနာ ဝေါစ္ဆာဒနာ။ ကတပဋိစ္ဆာဒနဝသေန ပုနပိ ပါပဿ ကရဏတော ပါပကိရိယာ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ကတပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ နာမ ဝုစ္စတိ, ယာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘသ္မပဋိစ္ဆန္နော ဝိယ အင်္ဂါရော, ဥဒကပဋိစ္ဆန္နော ဝိယ ခါဏု, ပိလောတိကပလိဝေဌိတံ ဝိယ စ သတ္ထံ ဟောတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၀။)

ဧကဝိဓေန မာနောတိ ဧကပရိစ္ဆေဒေန ဧကကောဋ္ဌာသေန မာနော။ ယာ စိတ္တဿ ဥန္နတီတိ ယာ စိတ္တဿ အဗ္ဘုဿာပနာ, အယံ မာနောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပုဂ္ဂလံ အနာမသိတွာ နိဗ္ဗတ္တိတမာနောဝ ဝုတ္တော။

အတ္တုက္ကံသနမာနောတိ အတ္တာနံ ဥပရိ ဌပနမာနော။ ပရဝမ္ဘနမာနောတိ ပရေ လာမကကရဏမာနော။ ဣမေ ဒွေ မာနာ ယေဘုယျေန တထာ ပဝတ္တာကာရဝသေန ဝုတ္တာ။

‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိ မာနောတိ ဇာတိအာဒီနိ နိဿာယ ‘‘အဟမသ္မိ သေယျော’’တိ ဥပ္ပန္နော မာနော။ သဒိသမာနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမိမေပိ တယော မာနာ ပုဂ္ဂလဝိသေသံ အနိဿာယ တထာ ပဝတ္တာကာရဝသေန ဝုတ္တာ။ တေသု ဧကေကော တိဏ္ဏမ္ပိ သေယျသဒိသဟီနာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိ မာနော သေယျဿေဝ ယာထာဝမာနော, သေသာနံ အယာထာဝမာနော။ ‘‘သဒိသောဟမသ္မီ’’တိ မာနော သဒိသဿေဝ ယာထာဝမာနော, သေသာနံ အယာထာဝမာနော။ ‘‘ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ မာနော ဟီနဿေဝ ယာထာဝမာနော, သေသာနံ အယာထာဝမာနော။

စတုဗ္ဗိဓေန မာနော လောကဓမ္မဝသေန ဝုတ္တော။ ပဉ္စဝိဓေန မာနော ပဉ္စကာမဂုဏဝသေန ဝုတ္တော။ ဆဗ္ဗိဓေန မာနော စက္ခာဒိသမ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တော။ တတ္ထ မာနံ ဇနေတီတိ မာနံ ဥပ္ပါဒေတိ။

သတ္တဝိဓေန မာနနိဒ္ဒေသေ မာနောတိ ဥန္နမော။ အတိမာနောတိ ‘‘ဇာတိအာဒီဟိ မယာ သဒိသော နတ္ထီ’’တိ အတိက္ကမိတွာ မညနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော။ မာနာတိမာနောတိ ‘‘အယံ ပုဗ္ဗေ မယာ သဒိသော, ဣဒါနိ အဟံ သေဋ္ဌော, အယံ ဟီနတရော’’တိ ဥပ္ပန္နော မာနော။ အယံ ဘာရာတိဘာရော ဝိယ ပုရိမံ သဒိသမာနံ ဥပါဒါယ မာနာတိမာနော နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘မာနာတိမာနော’’တိ အာဟ။ ဩမာနောတိ ဟီနမာနော။ ယော ‘‘ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ မာနော နာမ ဝုတ္တော, အယံ ဩမာနော နာမ။ အပိ စေတ္ထ ‘‘တွံ ဇာတိမာ, ကာကဇာတိ ဝိယ တေ ဇာတိ။ တွံ ဂေါတ္တဝါ, စဏ္ဍာလဂေါတ္တံ ဝိယ တေ ဂေါတ္တံ။ တုယှံ သရော အတ္ထိ, ကာကသရော ဝိယ တေ သရော’’တိ ဧဝံ အတ္တာနံ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ ပဝတ္တနဝသေန အယံ ‘‘ဩမာနော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဓိမာနောတိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ အပ္ပတွာ ပတ္တသညိဿ, စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကတ္တဗ္ဗေ ကိစ္စေ အကတေယေဝ ကတသညိဿ, စတုသစ္စဓမ္မေ အနဓိဂတေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၁။)

အဓိဂတသညိဿ, အရဟတ္တေ အသစ္ဆိကတေ သစ္ဆိကတသညိဿ ဥပ္ပန္နော အဓိဂတမာနော အဓိမာနော နာမ။ အယံ ပန ကဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ကဿ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? အရိယသာဝကဿ တာဝ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပဟီနကိလေသာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏေန သဉ္ဇာတသောမနဿော အရိယဂုဏပဋိဝေဓေ နိက္ကင်္ခေါ, တသ္မာ သောတာပန္နာဒီနံ ‘‘အဟံ သကဒါဂါမီ’’တိအာဒိဝသေန မာနော န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒုဿီလဿ စ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟိ အရိယဂုဏာဓိဂမေ နိရာသောဝ။ သီလဝတောပိ ပရိစ္စတ္တကမ္မဋ္ဌာနဿ နိဒ္ဒါရာမတာဒိမနုယုတ္တဿ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ပရိသုဒ္ဓသီလဿ ပန ကမ္မဋ္ဌာနေ အပ္ပမတ္တဿ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန ဝိတိဏ္ဏကင်္ခဿ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နေ စ သုဒ္ဓသမထလာဘီ သုဒ္ဓဝိပဿနာလာဘီ ဝါ အန္တရာ ဌပေတိ။ သော ဟိ ဒသပိ ဝဿာနိ ဝီသမ္ပိ ဝဿာနိ တိံသမ္ပိ ဝဿာနိ အသီတိပိ ဝဿာနိ ကိလေသသမုဒါစာရံ အပဿန္တော ‘‘အဟံ သောတာပန္နော’’တိ ဝါ ‘‘သကဒါဂါမီ’’တိ ဝါ ‘‘အနာဂါမီ’’တိ ဝါ မညတိ, သမထဝိပဿနာလာဘီ ပန အရဟတ္တေယေဝ ဌပေတိ။ တဿ ဟိ သမာဓိဗလေန ကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘိတာ, ဝိပဿနာဗလေန သင်္ခါရာ သုပရိဂ္ဂဟိတာ, တသ္မာ သဋ္ဌိပိ ဝဿာနိ အသီတိပိ ဝဿာနိ ဝဿသတမ္ပိ ကိလေသာ န သမုဒါစရန္တိ, ခီဏာသဝဿေဝ စိတ္တာစာရော ဟောတိ။ သော ဧဝံ ဒီဃရတ္တံ ကိလေသသမုဒါစာရံ အပဿန္တော အန္တရာ အဋ္ဌတွာဝ ‘‘အရဟာ အဟ’’န္တိ မညတိ။

အသ္မိမာနောတိ ရူပေ အသ္မီတိအာဒိနာ နယေန ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ‘‘အဟံ ရူပါဒယော’’တိ ဥပ္ပန္နော မာနော။ မိစ္ဆာမာနောတိ ပါပကေဟိ ကမ္မာယတနသိပ္ပါယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနသုတပဋိဘာနသီလဗ္ဗတေဟိ, ပါပိကာယ စ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပန္နော မာနော။ တတ္ထ ပါပကံ ကမ္မာယတနံ နာမ ကေဝဋ္ဋမစ္ဆဗန္ဓနေသာဒါနံ ကမ္မံ။ ပါပကံ သိပ္ပါယတနံ နာမ မစ္ဆဇာလခိပကုမီနကရဏေသု စေဝ ပါသဩဍ္ဍနသူလာရောပနာဒီသု စ ဆေကတာ။ ပါပကံ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနံ နာမ ယာ ကာစိ ပရူပဃာတဝိဇ္ဇာ။ ပါပကံ သုတံ နာမ ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိပဋိသံယုတ္တံ။ ပါပကံ ပဋိဘာနံ နာမ ဒုဗ္ဘာသိတယုတ္တံ ကပ္ပနာဋကဝိလပ္ပနာဒိပဋိဘာနံ။ ပါပကံ သီလံ နာမ အဇသီလံ ဂေါသီလံ။ ဝတမ္ပိ အဇဝတဂေါဝတမေဝ။ ပါပိကာ ဒိဋ္ဌိ ပန ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတေသု ယာကာစိ ဒိဋ္ဌိ။ အဋ္ဌဝိဓမာနော ဥတ္တာနတ္ထောယေဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၂။)

နဝဝိဓေန မာနနိဒ္ဒေသေ သေယျဿ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒယော နဝ မာနာ ပုဂ္ဂလံ နိဿာယ ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထ ပန သေယျဿ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိ မာနော ရာဇာနဉ္စေဝ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရာဇာ ဟိ ‘‘ရဋ္ဌေန ဝါ ဓနဝါဟနေဟိ ဝါ ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။ ပဗ္ဗဇိတောပိ ‘‘သီလဓုတင်္ဂါဒီဟိ ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

သေယျဿ ‘‘သဒိသောဟမသ္မီ’’တိ မာနောပိ ဧတေသံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရာဇာ ဟိ ‘‘ရဋ္ဌေန ဝါ ဓနဝါဟနေဟိ ဝါ အညရာဇူဟိ သဒ္ဓိံ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။ ပဗ္ဗဇိတောပိ ‘‘သီလဓုတင်္ဂါဒီဟိ အညေန ဘိက္ခုနာ မယှံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

သေယျဿ ‘‘ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ မာနောပိ ဧတေသံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဿ ဟိ ရညော ရဋ္ဌံ ဝါ ဓနဝါဟနာဒီနိ ဝါ နာတိသမ္ပန္နာနိ ဟောန္တိ, သော ‘‘မယှံ ရာဇာတိ ဝေါဟာရသုခမတ္တကမေဝ, ကိံ ရာဇာ နာမ အဟ’’န္တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။ ပဗ္ဗဇိတောပိ အပ္ပလာဘသက္ကာရော ‘‘အဟံ ဓမ္မကထိကော, ဗဟုဿုတော, မဟာထေရောတိ ကထာမတ္တမေဝ, ကိံ ဓမ္မကထိကော နာမာဟံ, ကိံ ဗဟုဿုတော နာမာဟံ, ကိံ မဟာထေရော နာမာဟံ, ယဿ မေ လာဘသက္ကာရော နတ္ထီ’’တိ ဧတံ မာနံ ကရောတိ။

သဒိသဿ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိ မာနာဒယော အမစ္စာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အမစ္စော ဝါ ဟိ ရဋ္ဌိယော ဝါ ‘‘ဘောဂယာနဝါဟနာဒီဟိ ကော မယာ သဒိသော အညော ရာဇပုရိသော အတ္ထီ’’တိ ဝါ, ‘‘မယှံ အညေဟိ သဒ္ဓိံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဝါ, ‘‘အမစ္စောတိ နာမမေဝ မယှံ, ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ မေ နတ္ထိ, ကိံ အမစ္စော နာမာဟ’’န္တိ ဝါ ဧတေ မာနေ ကရောတိ။

ဟီနဿ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိ မာနာဒယော ဒါသာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဒါသော ဟိ ‘‘မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါ ကော မယာ သဒိသော အညော ဒါသော နာမ အတ္ထိ, အညေ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တာ ကုစ္ဆိဟေတု ဒါသာ နာမ ဇာတာ, အဟံ ပန ပဝေဏီအာဂတတ္တာ သေယျော’’တိ ဝါ, ‘‘ပဝေဏီအာဂတဘာဝေန ဥဘတောသုဒ္ဓိကဒါသတ္တေန အသုကဒါသေန နာမ သဒ္ဓိံ ကိ မယှံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဝါ, ‘‘ကုစ္ဆိဝသေနာဟံ ဒါသဗျံ ဥပဂတော, မာတာပိတုကောဋိယာ ပန မေ ဒါသဋ္ဌာနံ နတ္ထိ, ကိံ ဒါသော နာမ အဟ’’န္တိ ဝါ ဧတေ မာနေ ကရောတိ။ ယထာ စ ဒါသော, ဧဝံ ပုက္ကုသစဏ္ဍာလာဒယောပိ ဧတေ မာနေ ကရောန္တိယေဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၃။)

ဧတ္ထ စ သေယျဿ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိ ဥပ္ပန္နမာနောဝ ယာထာဝမာနော, ဣတရေ ဒွေ အယာထာဝမာနာ။ တထာ သဒိသဿ ‘‘သဒိသောဟမသ္မီ’’တိ, ဟီနဿ ‘‘ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ ဥပ္ပန္နမာနောဝ ယာထာဝမာနော, ဣတရေ ဒွေ အယာထာဝမာနာ။ တတ္ထ ယာထာဝမာနာ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ, အယာထာဝမာနာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ။

ဧတ္ထ စ သေယျဿ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိ မာနော ဥတ္တမဿ ဥတ္တမဋ္ဌေန ‘‘အဟံ သေယျော’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နမာနော, သေယျဿ ‘‘သဒိသောဟမသ္မီ’’တိ မာနော ဥတ္တမဿ သမဋ္ဌေန ‘‘အဟံ သဒိသော’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နမာနော။ သေယျဿ ‘‘ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ မာနော ဥတ္တမဿ လာမကဋ္ဌေန ‘‘အဟံ ဟီနော’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နမာနော။ ဧဝံ သေယျမာနော သဒိသမာနော ဟီနမာနောတိ ဣမေ တယော မာနာ သေယျဿ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သဒိသဿာပိ အဟံ သေယျော, သဒိသော, ဟီနောတိ တယော မာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဟီနဿာပိ အဟံ ဟီနော, သဒိသော, သေယျောတိ တယော မာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

ဒသဝိဓမာနနိဒ္ဒေသေ ဣဓေကစ္စော မာနံ ဇနေတီတိ ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလော မာနံ ဇနယတိ။ ဇာတိယာ ဝါတိ ခတ္တိယဘာဝါဒိဇာတိသမ္ပတ္တိယာ ဝါ။ ဂေါတ္တေန ဝါတိ ဂေါတမဂေါတ္တာဒိနာ ဥက္ကဋ္ဌဂေါတ္တေန ဝါ။ ကောလပုတ္တိယေန ဝါတိ မဟာကုလဘာဝေန ဝါ။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ဝါတိ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နသရီရတာယ ဝါ။ သရီရဉှိ ‘‘ပေါက္ခရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိယာ အဘိရူပဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဓနေန ဝါတိ ဓနသမ္ပန္နဘာဝေန ဝါ, မယှံ နိဓာနဂတဿ ဓနဿ ပမာဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ အဇ္ဈေနေန ဝါတိ အဇ္ဈာယနဝသေန ဝါ။ ကမ္မာယတနေန ဝါတိ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ ဆိန္နပက္ခကာကသဒိသာ, အဟံ ပန မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’’တိ ဝါ, ‘‘အဟံ ယံ ယံ ကမ္မံ ကရောမိ, တံ တံ သမိဇ္ဈတီ’’တိ ဝါ ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တေန ကမ္မာယတနေန ဝါ။ သိပ္ပါယတနေန ဝါတိ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ နိသိပ္ပါ, အဟံ သိပ္ပဝါ’’တိ ဧဝမာဒိနယပ္ပဝတ္တေန သိပ္ပါယတနေန ဝါ။ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနေန ဝါတိ ဣဒံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ သုတေန ဝါတိ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ အပ္ပဿုတာ, အဟံ ပန ဗဟုဿုတော’’တိ ဧဝမာဒိသုတေန ဝါ။ ပဋိဘာနေန ဝါတိ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ အပ္ပဋိဘာနာ, မယှံ ပန ပဋိဘာနပ္ပမာဏံ နတ္ထီ’’တိ ဧဝမာဒိပဋိဘာနေန ဝါ။ အညတရညတရေန ဝါ ဝတ္ထုနာတိ အဝုတ္တေန အညေန ဝတ္ထုနာ ဝါ။ ယော ဧဝရူပေါ မာနောတိ မာနကရဏဝသေန မာနော။ မညနာ မညိတတ္တန္တိ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ဥဿိတဋ္ဌေန ဥန္နတိ။ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၄။)

တံ ပုဂ္ဂလံ ဥန္နာမေတိ ဥက္ခိပိတွာ ဌပေတီတိ ဥန္နာမော။ သမုဿိတဋ္ဌေန ဓဇော။ ဥက္ခိပနဋ္ဌေန စိတ္တံ သမ္ပဂ္ဂဏှာတီတိ သမ္ပဂ္ဂါဟော။ ကေတု ဝုစ္စတိ ဗဟူသု ဓဇေသု အစ္စုဂ္ဂတဓဇော။ မာနောပိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အပရာပရေ ဥပါဒါယ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ကေတု ဝိယာတိ ကေတု, တံ ကေတုံ ဣစ္ဆတီတိ ကေတုကမျံ, တဿ ဘာဝေါ ကေတုကမျတာ။ သာ ပန စိတ္တဿ, န အတ္တနော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကေတုကမျတာ စိတ္တဿာ’’တိ။ မာနသမ္ပယုတ္တဉှိ စိတ္တံ ကေတုံ ဣစ္ဆတိ, တဿ ဘာဝေါ, ကေတုသင်္ခါတော မာနောတိ။ ဓောနော မာယဉ္စ မာနဉ္စ ပဟာယ ပဇဟိတွာ ယော သော ဓောနော အရဟာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝိနောဒနဗျန္တိကရဏာဒိဝသေန ကိလေသေ ပဇဟိတွာ ဌိတော, သော တေန ရာဂါဒိနာ ကိလေသေန ဂစ္ဆေယျ။

နေရယိကောတိ ဝါတိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တကသတ္တောတိ ဝါ။ တိရစ္ဆာနယောနိကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သော ဟေတု နတ္ထီတိ ယေန ဇနကဟေတုနာ ဂတိယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တေယျ, သော ဟေတု နတ္ထိ။ ပစ္စယောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ကာရဏန္တိ ဌာနံ။ ကာရဏဉှိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ အတ္တနော ဖလဿ ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ယေန ဟေတုနာ ယေန ပစ္စယေန ဂတိယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တေယျ, တံ ကာရဏံ နတ္ထိ။

֍ * ၂၂။ ယော ပန နေသံ ဒွိန္နံ ဥပယာနံ ဘာဝေန ဥပယော ဟောတိ, သော ဥပယော ဟိ…ပေ… ဒိဋ္ဌိမိဓေဝ သဗ္ဗန္တိ။ တတ္ထ ဥပယောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿိတော။ ဓမ္မေသု ဥပေတိ ဝါဒန္တိ ‘‘ရတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ဒုဋ္ဌော’’တိ ဝါ ဧဝံ တေသု တေသု ဓမ္မေသု ဥပေတိ ဝါဒံ။ အနူပယံ ကေန ကထံ ဝဒေယျာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနေန ပန အနူပယံ ခီဏာသဝံ ကေန ရာဂေန ဝါ ဒေါသေန ဝါ ကထံ ‘‘ရတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘ဒုဋ္ဌော’’တိ ဝါ ဝဒေယျ။ ဧဝံ အနုပဝဇ္ဇော စ သော ကိံ တိတ္ထိယာ ဝိယ ကတပဋိစ္ဆာဒကော ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပါယော။ အတ္တာ နိရတ္တာ န ဟိ တဿ အတ္ထီတိ တဿ ဟိ အတ္တဒိဋ္ဌိ ဝါ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဝါ နတ္ထိ, ဂဟဏမုဉ္စနံ ဝါပိ အတ္တနိရတ္တသညိတံ နတ္ထိ။ ကိံ ကာရဏာ နတ္ထီတိ စေ? အဓောသိ သော ဒိဋ္ဌိမိဓေဝ သဗ္ဗန္တိ။ ယသ္မာ သော ဣဓေဝ အတ္တဘာဝေ ဉာဏမ္ဗုနာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတံ အဓောသိ ပဇဟိ ဝိနောဒေသီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ အတ္တမနော ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ပက္ကာမီတိ။

ရတ္တောတိ ဝါတိ ရာဂေန ရတ္တောတိ ဝါ။ ဒုဋ္ဌောတိ ဝါတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေ အဘိသင်္ခါရာ အပ္ပဟီနာတိ ယေ ပုညာပုညအာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၅။)

တေ အပ္ပဟီနာ။ အဘိသင်္ခါရာနံ အပ္ပဟီနတ္တာတိ တေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ကမ္မာဘိသင်္ခါရာနံ န ပဟီနဘာဝေန။ ဂတိယာ ဝါဒံ ဥပေတီတိ ပဉ္စန္နံ ဂတီနံ အညတရာယ ကထနံ ဥပဂစ္ဆတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘နေရယိကောတိ ဝါ…ပေ… ဝါဒံ ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဝဒေယျာတိ ကထေယျ။ ဂဟိတံ နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ နတ္ထိ။ မုဉ္စိတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ မုဉ္စိတွာ ဌိတတ္တာ မောစေတဗ္ဗံ နတ္ထိ။

ယဿတ္ထိ ဂဟိတန္တိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂဟိတံ အတ္ထိ။ တဿတ္ထိ မုဉ္စိတဗ္ဗန္တိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ မောစေတဗ္ဗံ အတ္ထိ။ ဥပရိ ပဒါနိ ပရိဝတ္တေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဂဟဏံ မုဉ္စနာ သမတိက္ကန္တောတိ ဂဟဏမောစနာ အရဟာ အတိက္ကန္တော။ ဗုဒ္ဓိပရိဟာနိဝီတိဝတ္တောတိ ဝဍ္ဎိဉ္စ ပရိဟာနိဉ္စ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တော။ သော ဝုဋ္ဌဝါသောတိအာဒိံ ကတွာ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာနီတိ ပရိယောသာနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ အဓောသီတိ ကန္တေသိ။ ဓုနိ သန္ဓုနိ နိဒ္ဓုနီတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

ဒုဋ္ဌဋ္ဌကသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သုဒ္ဓဋ္ဌကသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၂၃။ စတုတ္ထေ သုဒ္ဓဋ္ဌကေ ပဌမဂါထာယ တာဝတ္ထော – န, ဘိက္ခဝေ, ဧဝရူပေန ဒဿနေန သုဒ္ဓိ ဟောတိ, အပိ စ ခေါ ကိလေသမလီနတ္တာ အသုဒ္ဓံ, ကိလေသရောဂါနံ အဓိဂမာ သရောဂမေဝ စန္ဒာဘံ ဗြာဟ္မဏံ, အညံ ဝါ ဧဝရူပံ ဒိသွာ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဗာလော အဘိဇာနာတိ ‘‘ပဿာမိ သုဒ္ဓံ ပရမံ အရောဂံ, တေန စ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေန ဒဿနေန သံသုဒ္ဓိ နရဿ ဟောတီ’’တိ, သော ဧဝံ အဘိဇာနန္တော တံ ဒဿနံ ‘‘ပရမ’’န္တိ ဉတွာ တသ္မိံ ဒဿနေ သုဒ္ဓါနုပဿီ သမာနော တံ ဒဿနံ ‘‘မဂ္ဂဉာဏ’’န္တိ ပစ္စေတိ။ တံ ပန မဂ္ဂဉာဏံ န ဟောတိ။

ပရမံ အာရောဂျပ္ပတ္တန္တိ ဥတ္တမံ နိဗျာဓိံ ပါပုဏိတွာ ဌိတံ။ တာဏပ္ပတ္တန္တိ တထာ ပါလနပ္ပတ္တံ။ လေဏပ္ပတ္တန္တိ နိလီယနပ္ပတ္တံ။ သရဏပ္ပတ္တန္တိ ပတိဋ္ဌာပတ္တံ, ဒုက္ခနာသနံ ဝါ ပတ္တံ။ အဘယပ္ပတ္တန္တိ နိဗ္ဘယဘာဝပ္ပတ္တံ။ အစ္စုတပ္ပတ္တန္တိ နိစ္စလဘာဝံ ပတ္တံ။ အမတပ္ပတ္တန္တိ အမတံ မဟာနိဗ္ဗာနံ ပတ္တံ။ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တန္တိ ဝါနဝိရဟိတံ ပတ္တံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၆။)

အဘိဇာနန္တောတိ ဝိသေသေန ဇာနန္တော။ အာဇာနန္တောတိ အာဇာနမာနော။ ဝိဇာနန္တောတိ အနေကဝိဓေန ဇာနမာနော။ ပဋိဝိဇာနန္တောတိ တံ တံ ပဋိစ္စ ဝိဇာနမာနော။ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောတိ ဟဒယေ ကုရုမာနော။

စက္ခုဝိညာဏံ ရူပဒဿနေနာတိ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပဒဿနံ။ ဉာဏန္တိ ပစ္စေတီတိ ပညာ ဣတိ သဒ္ဒဟတိ။ မဂ္ဂေါတိ ပစ္စေတီတိ ‘‘ဥပါယော’’တိ သဒ္ဒဟတိ။ ပထောတိ သဉ္စာရော။ နီယာနန္တိ ဂဟေတွာ ယာတီတိ နီယာနံ။ ‘‘နိယျာန’’န္တိ ဝါ ပါဌော။

֍ * ၂၄။ ‘‘ဒိဋ္ဌေန စေ သုဒ္ဓီ’’တိ ဒုတိယဂါထာ။ တဿတ္ထော – တေန ရူပဒဿနသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌေန ယဒိ ကိလေသ သုဒ္ဓိ နရဿ ဟောတိ, တေန ဝါ ဉာဏေန သော ယဒိ ဇာတိအာဒိ ဒုက္ခံ ပဇဟာတိ, ဧဝံ သန္တေ အရိယမဂ္ဂတော အညေန အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေနေဝ သော သုဇ္ဈတိ, ရာဂါဒီဟိ ဥပဓီဟိ သဥပဓိကော ဧဝ သမာနော သုဇ္ဈတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပန္နော ဟောတိ, န စ ဧဝံဝိဓော သုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ဒိဋ္ဌီ ဟိ နံ ပါဝ တထာ ဝဒါနံ, သာ နံ ဒိဋ္ဌိယေဝ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော အယ’’န္တိ ကထေတိ, ဒိဋ္ဌိအနုရူပံ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒိနာ နယေန တထာ တထာ ဝဒတီတိ။

ရာဂေန သဟ ဝတ္တတီတိ သရာဂေါ, ရာဂဝါတိ အတ္ထော။ သဒေါသောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

֍ * ၂၅။ န ဗြာဟ္မဏောတိ တတိယဂါထာ။ တဿတ္ထော – ယော ပန ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော ဟောတိ, သော မဂ္ဂေန အဓိဂတာသဝက္ခယော ခီဏာသဝဗြာဟ္မဏော အရိယမဂ္ဂဉာဏတော အညေန အဘိမင်္ဂလသမ္မတရူပသင်္ခါတေ ဒိဋ္ဌေ, တထာဝိဓသဒ္ဒသင်္ခါတေ သုတေ, အဝီတိက္ကမသင်္ခါတေ သီလေ, ဟတ္ထိဝတာဒိဘေဒေ ဝတေ, ပထဝိအာဒိဘေဒေ မုတေ စ ဥပ္ပန္နေန မိစ္ဆာဉာဏေန သုဒ္ဓိံ န အာဟာတိ။ သေသမဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဝဏ္ဏဘဏနာယ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ တေဓာတုက ပုညေ သဗ္ဗသ္မိဉ္စ ပါပေ အနူပလိတ္တော, ကသ္မာ? တဿ ပဟီနတ္တာ တဿ အတ္တဒိဋ္ဌိယာ, ယဿ ကဿစိ ဝါ ဂဟဏဿ ပဟီနတ္တာ အတ္တဉ္ဇဟော, ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ အကရဏတော ‘‘နယိဓ ပကုဗ္ဗမာနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ နံ ဧဝံ ပသံသန္တော အာဟ။ သဗ္ဗဿေဝ စဿ ပုရိမပါဒေန သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော – ပုညေ စ ပါပေ စ အနူပလိတ္တော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၇။)

အတ္တဉ္ဇဟော နယိဓ ပကုဗ္ဗမာနော န ဗြာဟ္မဏော အညတော သုဒ္ဓိမာဟာတိ။ နာတိ ပဋိက္ခေပေါတိ န ဣတိ ပဋိသေဓော။

ဗာဟိတွာ သဗ္ဗပါပကာနီတိ ဂါထာယတ္ထော – ယော စတုတ္ထမဂ္ဂေန ဗာဟိတွာ သဗ္ဗပါပကာနိ ဌိတတ္တော ဌိတောဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗာဟိတပါပတ္တာ ဧဝ စ ဝိမလော ဝိမလဘာဝံ ဗြဟ္မဘာဝံ သေဋ္ဌဘာဝံ ပတ္တော, ပဋိနိဿဋ္ဌသမာဓိဝိက္ခေပကရကိလေသမလေန အဂ္ဂမဂ္ဂဖလသမာဓိနာ သာဓုသမာဟိတော, သံသာရဟေတုသမတိက္ကမေန သံသာရမတိစ္စ ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စတာယ ကေဝလီတိ စ, တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အနိဿိတတ္တာ အနိဿိတောတိ စ, လောကဓမ္မေဟိ နိဗ္ဗိကာရတ္တာ တာဒီတိ စ ပဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ထုတိရဟော သ ဗြဟ္မာ သော ဗြာဟ္မဏောတိ။

အညတြ သတိပဋ္ဌာနေဟီတိ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ မုဉ္စိတွာ။ သမ္မပ္ပဓာနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

သန္တေကေ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ဧကစ္စေ လောကသင်္ကေတေန ‘‘သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရာ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ ဒိဋ္ဌသုဒ္ဓိကာတိ ဒိဋ္ဌေန သုဒ္ဓိံ ဣစ္ဆမာနာ။ တေ ဧကစ္စာနံ ရူပါနံ ဒဿနန္တိ ဧတေ ဒိဋ္ဌသုဒ္ဓိကာ ဧတေသံ ရူပါရမ္မဏာနံ ဩလောကနံ။ မင်္ဂလံ ပစ္စေန္တီတိ ဣဒ္ဓိကာရဏံ ဗုဒ္ဓိကာရဏံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိကာရဏံ ပတိဋ္ဌာပေန္တိ။ အမင်္ဂလံ ပစ္စေန္တီတိ အနိဒ္ဓိကာရဏံ န ဗုဒ္ဓိကာရဏံ န သမ္ပတ္တိကာရဏံ ပတိဋ္ဌာပေန္တိ။ တေ ကာလတော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ ဧတေ ဒိဋ္ဌာဒိမင်္ဂလိကာ ပုရေတရမေဝ ဥဋ္ဌဟိတွာ။ အဘိမင်္ဂလဂတာနီတိ ဝိသေသေန ဝုဍ္ဎိကာရဏဂတာနိ။ ရူပါနိ ပဿန္တီတိ နာနာဝိဓာနိ ရူပါရမ္မဏာနိ ဒက္ခန္တိ။ စာဋကသကုဏန္တိ ဧဝံနာမကံ။ ဖုဿဝေဠုဝလဋ္ဌိန္တိ ဖုဿနက္ခတ္တေန ဥပ္ပန္နံ တရုဏဗေဠုဝလဋ္ဌိံ။ ဂဗ္ဘိနိတ္ထိန္တိ သဂဗ္ဘံ ဣတ္ထိံ။ ကုမာရကံ ခန္ဓေ အာရောပေတွာ ဂစ္ဆန္တန္တိ တရုဏဒါရကံ အံသေ ဥဿာပေတွာ ဂစ္ဆမာနံ။ ပုဏ္ဏဃဋန္တိ ဥဒကပုဏ္ဏဃဋံ။ ရောဟိတမစ္ဆန္တိ ရတ္တရောဟိတမစ္ဆံ။ အာဇညရထန္တိ သိန္ဓဝယုတ္တရထံ။ ဥသဘန္တိ မင်္ဂလဥသဘံ။ ဂေါကပိလန္တိ ကပိလဂါဝိံ။

ပလာလပုဉ္ဇန္တိ ထုသရာသိံ။ တက္ကဃဋန္တိ ဂေါတက္ကာဒိပူရိတစာဋိံ။ ရိတ္တဃဋန္တိ တုစ္ဆဃဋံ။ နဋန္တိ နဋကာဒိံ။ ‘‘ဓုတ္တကိရိယ’’န္တိ ဧကေ။ နဂ္ဂသမဏကန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၈။)

နိစ္စောဠသမဏံ။ ခရန္တိ ဂဒြဘံ။ ခရယာနန္တိ ဂဒြဘယုတ္တံ ဝယှာဒိကံ။ ဧကယုတ္တယာနန္တိ ဧကေန ဝါဟနေန သံယုတ္တံ ယာနံ။ ကာဏန္တိ ဧကက္ခိဥဘယက္ခိကာဏံ။ ကုဏိန္တိ ဟတ္ထကုဏိံ။ ခဉ္ဇန္တိ ခဉ္ဇပါဒံ တိရိယဂတပါဒံ။ ပက္ခဟတန္တိ ပီဌသပ္ပိံ။ ဇိဏ္ဏကန္တိ ဇရာဇိဏ္ဏံ။ ဗျာဓိကန္တိ ဗျာဓိပီဠိတံ။ မတန္တိ ကာလင်္ကတံ။

သုတသုဒ္ဓိကာတိ သောတဝိညာဏေန သုတေန သုဒ္ဓိံ ဣစ္ဆမာနာ။ သဒ္ဒါနံ သဝနန္တိ သဒ္ဒါရမ္မဏာနံ သဝနံ။ ဝဍ္ဎာတိ ဝါတိအာဒယော လောကေ ပဝတ္တသဒ္ဒမတ္တာနိ ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အမင်္ဂလံ ပန ‘‘ကာဏော’’တိအာဒိနာ တေန တေန နာမေန ဝုတ္တသဒ္ဒါယေဝ။ ‘‘ဆိန္ဒ’’န္တိ ဝါတိ ဟတ္ထပါဒါဒိစ္ဆိန္နန္တိ ဝါ။ ‘‘ဘိန္ဒ’’န္တိ ဝါတိ သီသာဒိဘိန္နန္တိ ဝါ။ ‘‘ဒဍ္ဎ’’န္တိ ဝါတိ အဂ္ဂိနာ ဈာပိတန္တိ ဝါ။ ‘‘နဋ္ဌ’’န္တိ ဝါတိ စောရာဒီဟိ ဝိနာသိတန္တိ ဝါ။ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝါတိ န ဝိဇ္ဇတီတိ ဝါ။

သီလသုဒ္ဓိကာတိ သီလေန ဝိသုဒ္ဓိံ ဣစ္ဆနကာ။ သီလမတ္တေနာတိ သံဝရဏမတ္တေန။ သံယမမတ္တေနာတိ ဥပရမမတ္တေန။ သံဝရမတ္တေနာတိ ဒွါရထကနမတ္တေန။ အဝီတိက္ကမမတ္တေနာတိ န အတိက္ကမိတမတ္တေန။ သမဏော မုဏ္ဍိကာပုတ္တောတိ မာတိတော လဒ္ဓနာမံ။ သမ္ပန္နကုသလန္တိ ပရိပုဏ္ဏကုသလံ။ ပရမကုသလန္တိ ဥတ္တမကုသလံ။ ဥတ္တမပတ္တိပ္ပတ္တန္တိ ဥတ္တမံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတဗ္ဗတံ ပတွာ ဌိတံ။ အယောဇ္ဇန္တိ ပရာဇေတုံ အသက္ကုဏေယျံ သမဏံ။

ဝတသုဒ္ဓိကာတိ သမာဒါနေန ဝတေန သုဒ္ဓိံ ဣစ္ဆနကာ။ ဟတ္ထိဝတိကာ ဝါတိ သမာဒိန္နံ ဟတ္ထိဝတံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဟတ္ထိဝတိကာ, သဗ္ဗဟတ္ထိကိရိယံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ကထံ? ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထီဟိ ကာတဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နစိတ္တာ ဟတ္ထီနံ ဂမနာကာရံ တိဋ္ဌနာကာရံ နိသီဒနာကာရံ သယနာကာရံ ဥစ္စာရပဿာဝကရဏာကာရံ, အညေ ဟတ္ထီ ဒိသွာ သောဏ္ဍံ ဥဿာပေတွာ ဂမနာကာရဉ္စ သဗ္ဗံ ကရောန္တီတိ ဟတ္ထိဝတိကာ။ အဿဝတိကာဒီသုပိ လဗ္ဘမာနဝသေန ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေသု အဝသာနေ ဒိသာဝတိကာ ဝါတိ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာနံ နမဿနဝသေန သမာဒိန္နဒိသာဝတိကာ, ဧတေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဝတသမာဒါနံ သမ္ပဇ္ဇမာနံ ဟတ္ထိအာဒီနံ သဟဗျတံ ဥပနေတိ။ သစေ ခေါ ပနဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဟောတိ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလဝတသမာဒါနဗြဟ္မစရိယေန ဒေဝေါ ဝါ ဒေဝညတရော ဝါ ဟောမီ’’တိ စိန္တယန္တဿ နိရယတိရစ္ဆာနယောနီနံ အညတရော ဟောတီတိ ဉာတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ (မ။ နိ။ ၂။၇၉) –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈၉။)

‘‘ဣဓ, ပုဏ္ဏ, ဧကစ္စော ကုက္ကုရဝတံ ဘာဝေတိ ပရိပုဏ္ဏံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ, ကုက္ကုရသီလံ ဘာဝေတိ ပရိပုဏ္ဏံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ, ကုက္ကုရစိတ္တံ ဘာဝေတိ ပရိပုဏ္ဏံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ, ကုက္ကုရာကပ္ပံ ဘာဝေတိ ပရိပုဏ္ဏံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ။ သော ကုက္ကုရဝတံ ဘာဝေတွာ ပရိပုဏ္ဏံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ, ကုက္ကုရသီလံ ဘာဝေတွာ ပရိပုဏ္ဏံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ, ကုက္ကုရစိတ္တံ ဘာဝေတွာ ပရိပုဏ္ဏံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ, ကုက္ကုရာကပ္ပံ ဘာဝေတွာ ပရိပုဏ္ဏံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ ကုက္ကုရာနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇတိ။ သစေ ခေါ ပနဿ ဧဝံဒိဋ္ဌိ ဟောတိ ‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ ဝတေန ဝါ တပေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’တိ, သာဿ ဟောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဿ ခေါ အဟံ, ပုဏ္ဏ, ဒွိန္နံ ဂတီနံ အညတရံ ဂတိံ ဝဒါမိ နိရယံ ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဝါ။ ဣတိ ခေါ, ပုဏ္ဏ, သမ္ပဇ္ဇမာနံ ကုက္ကုရဝတံ ကုက္ကုရာနံ သဟဗျတံ ဥပနေတိ, ဝိပဇ္ဇမာနံ နိရယ’’န္တိ။

ဂန္ဓဗ္ဗဝတိကာဒယော ဂန္ဓဗ္ဗာဒီနံ သဟဗျတံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတတ္တာ နိရယတိရစ္ဆာနယောနိမေဝ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ ဂဟေတဗ္ဗော။

မုတသုဒ္ဓိကာတိ ဖုသိတေန သုဒ္ဓိကာ။ ပထဝိံ အာမသန္တီတိ သသမ္ဘာရိကံ မဟာပထဝိံ ကာယေန ဖုသန္တိ။ ဟရိတန္တိ အလ္လနီလသဒ္ဒလံ။ ဂေါမယန္တိ ဂဝါဒိဂေါမယံ။ ကစ္ဆပန္တိ အဋ္ဌိကစ္ဆပါဒိအနေကဝိဓံ။ ဖာလံ အက္ကမန္တီတိ အယဖာလံ မဒ္ဒန္တိ။ တိလဝါဟန္တိ တိလသကဋံ တိလရာသိံ ဝါ။ ဖုဿတိလံ ခါဒန္တီတိ မင်္ဂလပဋိသံယုတ္တံ တိလံ ခါဒန္တိ။ ဖုဿတေလံ မက္ခေန္တီတိ တထာရူပံ တိလတေလံ သရီရဗ္ဘဉ္ဇနံ ကရောန္တိ။ ဒန္တကဋ္ဌန္တိ ဒန္တပေါဏံ။ မတ္တိကာယ နှာယန္တီတိ ကုင်္ကုဋ္ဌာဒိကာယ သဏှမတ္တိကာယ သရီရံ ဥဗ္ဗဋ္ဋေတွာ နှာယန္တိ။ သာဋကံ နိဝါသေန္တီတိ မင်္ဂလပဋိသံယုတ္တံ ဝတ္ထံ ပရိဒဟန္တိ။ ဝေဌနံ ဝေဌေန္တီတိ သီသဝေဌနံ ပတ္တုဏ္ဏာဒိပဋံ သီသေ ဌပေန္တိ ပဋိမုစ္စန္တိ။

တေဓာတုကံ ကုသလာဘိသင်္ခါရန္တိ ကာမဓာတုရူပဓာတုအရူပဓာတူသု ပဋိသန္ဓိဒါယကံ ကောသလ္လသမ္ဘူတံ ပစ္စယာဘိသင်္ခါရံ။ သဗ္ဗံ အကုသလန္တိ ဒွါဒသဝိဓံ အကောသလ္လသမ္ဘူတံ အကုသလံ။ ယတောတိ ယဒါ။ တေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉၀။)

ဒသဝိဓော ပုညာဘိသင်္ခါရော စ, ဒွါဒသဝိဓော အပုညာဘိသင်္ခါရော စ, စတုဗ္ဗိဓော အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော စ ယထာနုရူပံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပဟီနာ ဟောန္တိ။ အတ္တဒိဋ္ဌိဇဟောတိ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဂဟိတဒိဋ္ဌိံ ဇဟော။ ဂါဟံ ဇဟောတိ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ မာနသမ္ပယုတ္တဂဟဏံ ဇဟော။ ပုန အတ္တဉ္ဇဟောတိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ တဏှာဂဟဏဝသေန စ ဒိဋ္ဌိဂဟဏဝသေန စ ပရာမသိတွာ ဂဟိတံ, ပရတော အာမဋ္ဌဉ္စ, တသ္မိံ အဘိနိဝိဋ္ဌဉ္စ, ဗလဝတဏှာဝသေန ဂိလိတွာ အဇ္ဈောသိတဉ္စ, ဗလဝမုစ္ဆိတဉ္စ။ သဗ္ဗံ တံ စတ္တံ ဟောတီတိအာဒယော ဝုတ္တနယာယေဝ။

֍ * ၂၆။ ဧဝံ ‘‘န ဗြာဟ္မဏော အညတော သုဒ္ဓိမာဟာ’’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ယေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ အညတော သုဒ္ဓိံ ဗြုဝန္တိ, တေသံ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ အနိဗ္ဗာဟကဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ပုရိမံ ပဟာယာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တေဟိ အညတော သုဒ္ဓိဝါဒါ သမာနာပိ ယဿာ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဟီနတ္တာ ဂဟဏမုဉ္စနံ ဟောတိ, တာယ ပုရိမံ သတ္ထာရာဒိံ ပဟာယ အပရံ နိဿိတာ, ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ အနုဂတာ အဘိဘူတာ ရာဂါဒိဘေဒံ န တရန္တိ သင်္ဂံ, တဉ္စ အတရန္တာ တံ တံ ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဏှန္တိ စ နိရဿဇန္တိ စ မက္ကဋောဝ သာခန္တိ။

ပုရိမံ သတ္ထာရံ ပဟာယာတိ ပုရိမဂဟိတံ သတ္ထုပဋိညံ ဝဇ္ဇေတွာ။ ပရံ သတ္ထာရံ နိဿိတာတိ အညံ သတ္ထုပဋိညံ နိဿိတာ အလ္လီနာ။ ပုရိမံ ဓမ္မက္ခာနံ ပဟာယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဧဇာနုဂါတိ တဏှာယ အနုဂါ။ ဧဇာနုဂတာတိ တဏှာယ အနုဂတာ။ ဧဇာနုသဋာတိ တဏှာယ အနုသဋာ ပက္ခန္ဒာ ဝါ။ ဧဇာယ ပန္နာ ပတိတာတိ တဏှာယ နိမုဂ္ဂါ စ နိက္ခိပိတာ စ။

မက္ကဋောတိ ဝါနရော။ အရညေတိ ဝိပိနေ။ ပဝနေတိ မဟာဝနေ။ စရမာနောတိ ဂစ္ဆမာနော။ ဧဝမေဝါတိ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ။ ပုထူတိ နာနာ။ ပုထုဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ နာနာဝိဓာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။ ဂဏှန္တိ စ မုဉ္စန္တိ စာတိ ဂဟဏဝသေန ဂဏှန္တိ စ စဇနဝသေန မုဉ္စန္တိ စ။ အာဒိယန္တိ စ နိရဿဇန္တိ စာတိ ပလိဗောဓံ ကရောန္တိ စ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ စ ခိပန္တိ စ။

֍ * ၂၇။ ပဉ္စမဂါထာယ စ သမ္ဗန္ဓော – ယော စ သော ‘‘ဒိဋ္ဌီ ဟိ နံ ပါဝ တထာ ဝဒါန’’န္တိ ဝုတ္တော, သော သယံ သမာဒါယာတိ။ တတ္ထ သယန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉၁။)

သာမံ။ သမာဒါယာတိ ဂဟေတွာ။ ဝတာနီတိ ဟတ္ထိဝတာဒီနိ။ ဥစ္စာဝစန္တိ အပရာပရံ, ဟီနပဏီတံ ဝါ သတ္ထာရတော သတ္ထာရာဒိံ။ သညသတ္တောတိ ကာမသညာဒီသု လဂ္ဂေါ။ ဝိဒွါ စ ဝေဒေဟိ သမေစ္စ ဓမ္မန္တိ ပရမတ္ထဝိဒွါ စ အရဟာ စတူဟိ မဂ္ဂဉာဏဝေဒေဟိ စတုသစ္စဓမ္မံ အဘိသမေစ္စာတိ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

သာမံ သမာဒါယာတိ သယမေဝ ဂဟေတွာ။ အာဒါယာတိ အာဒိယိတွာ ဂဏှိတွာ။ သမာဒါယာတိ သမ္မာ အာဒါယ။ အာဒိယိတွာတိ ပလိဗောဓံ ကတွာ။ သမာဒိယိတွာတိ သမ္မာ ပလိဗောဓံ ကတွာ။ ဂဏှိတွာတိ အဝိဿဇ္ဇေတွာ။ ပရာမသိတွာတိ ဒဿိတွာ။ အဘိနိဝိသိတွာတိ ပတိဋ္ဌဟိတွာ။ ကာမသညာဒယော ဝုတ္တနယာ ဧဝ။

ဝိဒွါတိ မေဓာဝီ။ ဝိဇ္ဇာဂတောတိ ဝိဇာနနဘာဝံ ဂတော။ ဉာဏီတိ ပညာသမ္ပန္နော။ ဝိဘာဝီတိ ဉာဏေန ဝီမံသကော။ မေဓာဝီတိ အနိစ္စာဒီဟိ တုလိတဉာဏော။ ပညာတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာယေဝ။ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝိစိနာတီတိ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။ ဝီမံသာတိ စတုသစ္စဓမ္မဝိစိနနာ ပညာဝ။ ‘‘ဝီမံသာ ဓမ္မစိန္တနာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တာ။ ဝိပဿနာတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဝိဝိဓာကာရေန ပဿနာ ပညာဝ။ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ သောဘနာ ပသဋ္ဌာ သုန္ဒရာ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ တေဟိ ဝေဒေဟီတိ ဧတေဟေဝ စတူဟိ မဂ္ဂဉာဏေဟိ။ အန္တဂတောတိ ဇာတိဇရာမရဏဿ ပရိယောသာနံ ဂတော။ ကောဋိဂတောတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာဝ။ ဝေဒါနံ ဝါ အန္တဂတောတိ ဇာနိတဗ္ဗာနံ အဝသာနပ္ပတ္တော။ ဝေဒေဟိ ဝါ အန္တဂတောတိ စတူဟိ မဂ္ဂဉာဏဝေဒေဟိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပရိယန္တဘာဝေန အန္တသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ ဂတော။ ဝိဒိတတ္တာတိ ဝိဒိတဘာဝေန ဇာနိတဘာဝေန။

ဝေဒါနိ ဝိစေယျ ကေဝလာနီတိ ဂါထာယ အယမတ္ထော – ယော စတူဟိ မဂ္ဂဉာဏဝေဒေဟိ ကိလေသက္ခယံ ကရောန္တော ဂတော, သော ပရမတ္ထတော ဝေဒဂူ နာမ ဟောတိ။ သောဝ သဗ္ဗ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သတ္ထသညိတာနိ ဝေဒါနိ တာယေဝ မဂ္ဂဘာဝနာယ ကိစ္စတော အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိစေယျ။ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန တမေဝ သဗ္ဗံ ဝေဒမတိစ္စ ယာပိ ဝေဒပစ္စယာ, အညထာ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝေဒနာ, တာသု သဗ္ဗဝေဒနာသု ဝီတရာဂေါ ဟောတိ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကိံ ပတ္တိနမာဟု ဝေဒဂု’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၃၃) ပုဋ္ဌော ‘‘ဣဒံ ပတ္တိန’’န္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉၂။)

အဝတွာ ‘‘ဝေဒါနိ ဝိစေယျ…ပေ… ဝေဒဂူ သော’’တိ အာဟ။ ယသ္မာ ဝါ ယော ပဝိစယပညာယ ဝေဒါနိ ဝိစေယျ, တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန သဗ္ဗံ ဝေဒမတိစ္စ ဝတ္တတိ။ သော သတ္ထသညိတာနိ ဝေဒါနိ ဂတော ဉာတော အတိက္ကန္တောဝ ဟောတိ။ ယော ဝေဒနာသု ဝီတရာဂေါ, သောပိ ဝေဒနာသညိတာနိ ဝေဒါနိ ဂတော အတိက္ကန္တော, အတိဝေဒနံ ဂတောတိပိ ဝေဒဂူ။ တသ္မာ တမ္ပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ပတ္တိန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဝေဒါနိ ဝိစေယျ…ပေ… ဝေဒဂူ သော’’တိ အာဟ။

သမေစ္စာတိ ဉာဏေန သမာဂန္တွာ။ အဘိသမေစ္စာတိ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ ဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ သဗ္ဗေ သပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ။ တေ ဟိ သင်္ခတသင်္ခါရာ နာမ။ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကရီယန္တီတိ သင်္ခါရာ, တေ ဧဝံ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတတ္တာ ‘‘သင်္ခတာ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ တေဘူမကရူပါရူပဓမ္မာ အဘိသင်္ခတသင်္ခါရာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၈၇) အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တာ။ တေပိ ‘‘အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၁, ၂၇၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၆) သင်္ခတသင်္ခါရေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာဂတောယံ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသပုဂ္ဂလော ပုညဉ္စေ သင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရောတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၅၁) အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာဝ အာဂတာ။ တေဘူမိကကုသလာကုသလစေတနာ အဘိသင်္ခရဏကသင်္ခါရာ နာမ။ ‘‘ယာဝတိကာ အဘိသင်္ခါရဿ ဂတိ, တာဝတိကံ ဂန္တွာ အက္ခာဟတံ မညေ အဋ္ဌာသီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၅) အာဂတံ ကာယိကစေတသိကဝီရိယံ ပယောဂါဘိသင်္ခါရော နာမ။ ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နဿ ခေါ, အာဝုသော ဝိသာခ, ဘိက္ခုနော ပဌမံ နိရုဇ္ဈတိ ဝစီသင်္ခါရော, တတော ကာယသင်္ခါရော, တတော စိတ္တသင်္ခါရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၆၄) အာဂတာ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ဝစီသင်္ခါရာ, အဿာသပဿာသာ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ, သညာ စ ဝေဒနာ စ စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ။ ဣဓ ပန သင်္ခတသင်္ခါရာ အဓိပ္ပေတာ။ အနိစ္စာ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန။ ဒုက္ခာ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန။ သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အန္တောကတွာ ဝုတ္တာ။ အနတ္တာ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဧတ္ထ ယံ ပဋိစ္စ ဖလမေတိ, သော ပစ္စယော။ ပဋိစ္စာတိ န ဝိနာ, အပစ္စက္ခိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာတိ အတ္ထော။ အပိစ ဥပကာရကဋ္ဌော ပစ္စယဋ္ဌော။ အဝိဇ္ဇာ စ သာ ပစ္စယော စာတိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယော,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉၃။)

တသ္မာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ။ သင်္ခါရာ သမ္ဘဝန္တီတိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ, ဧဝံ သမ္ဘဝန္တိသဒ္ဒဿ သေသပဒေဟိပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

တတ္ထ ကတမာ အဝိဇ္ဇာ? ဒုက္ခေ အညာဏံ, ဒုက္ခသမုဒယေ အညာဏံ, ဒုက္ခနိရောဓေ အညာဏံ, ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အညာဏံ, ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏံ, အပရန္တေ အညာဏံ, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ အညာဏံ, ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု အညာဏံ။ ကတမေ သင်္ခါရာ? ပုညာဘိသင်္ခါရော အပုညာဘိသင်္ခါရော အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော, ကာယသင်္ခါရော ဝစီသင်္ခါရော စိတ္တသင်္ခါရော, အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ, ပဉ္စ ရူပါဝစရကုသလစေတနာ ပုညာဘိသင်္ခါရော, ဒွါဒသ အကုသလစေတနာ အပုညာဘိသင်္ခါရော, စတဿော အရူပါဝစရကုသလစေတနာ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော, ကာယသဉ္စေတနာ ကာယသင်္ခါရော, ဝစီသဉ္စေတနာ ဝစီသင်္ခါရော, မနောသဉ္စေတနာ စိတ္တသင်္ခါရော။

တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ဣမေ သင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ဟောန္တီ’’တိ? အဝိဇ္ဇာဘာဝေ ဘာဝတော။ ယဿ ဟိ ဒုက္ခာဒီသု အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ အညာဏံ အပ္ပဟီနံ ဟောတိ, သော ဒုက္ခေ တာဝ ပုဗ္ဗန္တာဒီသု စ အညာဏေန သံသာရဒုက္ခံ သုခသညာယ ဂဟေတွာ တဿေဝ ဟေတုဘူတေ တိဝိဓေပိ သင်္ခါရေ အာရဘတိ။ သမုဒယေ အညာဏေန ဒုက္ခဟေတုဘူတေပိ တဏှာပရိက္ခာရေ သင်္ခါရေ သုခဟေတုတော မညမာနော အာရဘတိ။ နိရောဓေ ပန မဂ္ဂေ စ အညာဏေန ဒုက္ခဿ အနိရောဓဘူတေပိ ဂတိဝိသေသေ ဒုက္ခနိရောဓသညီ ဟုတွာ နိရောဓဿ စ အမဂ္ဂဘူတေသုပိ ယညာမရတပါဒီသု နိရောဓမဂ္ဂသညီ ဟုတွာ ဒုက္ခနိရောဓံ ပတ္ထယမာနော ယညာမရတပါဒိမုခေန တိဝိဓေပိ သင်္ခါရေ အာရဘတိ။

အပိ စ သော တာယ စတူသု သစ္စေသု အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇတာယ ဝိသေသတော ဇာတိဇရာရောဂမရဏာဒိအနေကာဒီနဝဝေါကိဏ္ဏမ္ပိ ပုညဖလသင်္ခါတံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခတော အဇာနန္တော တဿ အဓိဂမာယ ကာယဝစီစိတ္တသင်္ခါရဘေဒံ ပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ ဒေဝစ္ဆရကာမကော ဝိယ မရုပ္ပပါတံ။ သုခသမ္မတဿာပိ စ တဿ ပုညဖလဿ အန္တေ မဟာပရိဠာဟဇနိကံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတံ အပ္ပဿာဒတဉ္စ အပဿန္တောပိ တပ္ပစ္စယံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ ပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ သလဘော ဝိယ ဒီပသိခါဘိနိပါတံ, မဓုဗိန္ဒုဂိဒ္ဓေါ ဝိယ စ မဓုလိတ္တသတ္ထဓာရာလေဟနံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉၄။)

ကာမုပသေဝနာဒီသု စ သဝိပါကေသု အာဒီနဝံ အပဿန္တော သုခသညာယ စေဝ ကိလေသာဘိဘူတတာယ စ ဒွါရတ္တယပ္ပဝတ္တမ္ပိ အပုညာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ ဗာလော ဝိယ ဂူထကီဠနံ, မရိတုကာမော ဝိယ စ ဝိသခါဒနံ။ အာရုပ္ပဝိပါကေသု စာပိ သင်္ခါရဝိပရိဏာမဒုက္ခတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော သဿတာဒိဝိပလ္လာသေန စိတ္တသင်္ခါရဘူတံ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရံ အာရဘတိ ဒိသာမူဠှော ဝိယ ပိသာစနဂရာဘိမုခမဂ္ဂဂမနံ။ ဧဝံ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဘာဝတောဝ သင်္ခါရဘာဝေါ, န အဘာဝတော။ တသ္မာ ဇာနိတဗ္ဗမေတံ ‘‘ဣမေ သင်္ခါရာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ဟောန္တီ’’တိ။

ဧတ္ထာဟ – ဂဏှာမ တာဝ ဧတံ ‘‘အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော’’တိ, ကိံ ပနာယမေကာဝ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော, ဥဒါဟု အညေပိ ပစ္စယာ သန္တီတိ? ကိံ ပနေတ္ထ ယဒိ တာဝ ဧကာဝ, ဧကကာရဏဝါဒေါ အာပဇ္ဇတိ။ အထ အညေပိ သန္တိ, ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧကကာရဏနိဒ္ဒေသော နုပပဇ္ဇတီတိ? န နုပပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ –

‘‘ဧကံ န ဧကတော ဣဓ, နာနေကမနေကတောပိ နော ဧကံ၊

ဖလမတ္ထိ အတ္ထိ ပန ဧက-ဟေတုဖလဒီပနေ အတ္ထော’’။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆, သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၀၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၇)၊

ဘဂဝါ ဟိ ကတ္ထစိ ပဓာနတ္တာ, ကတ္ထစိ ပါကဋတ္တာ, ကတ္ထစိ အသာဓာရဏတ္တာ ဒေသနာဝိလာသဿ စ ဝေနေယျာနဉ္စ အနုရူပတော ဧကမေဝ ဟေတုံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဒီပေတိ။ တသ္မာ အယမိဓ အဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ဝတ္ထာရမ္မဏသဟဇာတဓမ္မာဒီသု သင်္ခါရကာရဏေသု ‘‘အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၂) စ, ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အာသဝသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၄) စ ဝစနတော အညေသမ္ပိ တဏှာဒီနံ သင်္ခါရဟေတူနံ ဟေတူတိ ပဓာနတ္တာ, ‘‘အဝိဒွါ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဇ္ဇာဂတော ပုညာဘိသင်္ခါရမ္ပိ အဘိသင်္ခရောတီ’’တိ ပါကဋတ္တာ, အသာဓာရဏတ္တာ စ သင်္ခါရာနံ ဟေတုဘာဝေန ဒီပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေနေဝ စ ဧကေကဟေတုဖလဒီပနပရိဟာရဝစနေန သဗ္ဗတ္ထ ဧကေကဟေတုဖလဒီပနေ ပယောဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။

ဧတ္ထာဟ – ဧဝံ သန္တေပိ ဧကန္တာနိဋ္ဌဖလာယ သာဝဇ္ဇာယ အဝိဇ္ဇာယ ကထံ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရပစ္စယတ္တံ ယုဇ္ဇတိ? န ဟိ နိမ္ဗဗီဇတော ဥစ္ဆု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ကထံ န ယုဇ္ဇိဿတိ? လောကသ္မိဉှိ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉၅။)

‘‘ဝိရုဒ္ဓေါ စာ ဝိရုဒ္ဓေါ စ, သဒိသာသဒိသော တထာ၊

ဓမ္မာနံ ပစ္စယော သိဒ္ဓေါ, ဝိပါကာ ဧဝ တေ စ န’’။

ဣတိ အယံ အဝိဇ္ဇာ ဝိပါကဝသေန ဧကန္တာနိဋ္ဌဖလာ, သဘာဝဝသေန စ သာဝဇ္ဇာပိ သမာနာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဧတေသံ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ယထာနုရူပံ ဌာနကိစ္စသဘာဝဝိရုဒ္ဓါဝိရုဒ္ဓပစ္စယဝသေန, သဒိသာသဒိသပစ္စယဝသေန စ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပိ စ အယံ အညောပိ ပရိယာယော –

‘‘စုတူပပါတေ သံသာရေ, သင်္ခါရာနဉ္စ လက္ခဏေ၊

ယော ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န-ဓမ္မေသု စ ဝိမုယှတိ။

‘‘အဘိသင်္ခရောတိ သော ဧတေ, သင်္ခါရေ တိဝိဓေ ယတော၊

အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယော တေသံ, တိဝိဓာနမ္ပယံ တတော။

‘‘ယထာပိ နာမ ဇစ္စန္ဓော, နရော အပရိဏာယကော၊

ဧကဒါ ယာတိ မဂ္ဂေန, ဥမ္မဂ္ဂေနာပိ ဧကဒါ။

‘‘သံသာရေ သံသရံ ဗာလော, တထာ အပရိဏာယကော၊

ကရောတိ ဧကဒါ ပုညံ, အပုညမပိ ဧကဒါ။

‘‘ယဒါ စ ဉတွာ သော ဓမ္မံ, သစ္စာနိ အဘိသမေဿတိ၊

တဒါ အဝိဇ္ဇူပသမာ, ဥပသန္တော စရိဿတီ’’တိ။

သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏန္တိ ဆဝိညာဏကာယာ စက္ခုဝိညာဏံ သောတဝိညာဏံ ဃာနဝိညာဏံ ဇိဝှါဝိညာဏံ ကာယဝိညာဏံ မနောဝိညာဏံ။ တတ္ထ စက္ခုဝိညာဏံ ကုသလဝိပါကံ အကုသလဝိပါကန္တိ ဒုဝိဓံ။ တထာ သောတဃာနဇိဝှါကာယဝိညာဏာနိ။ မနောဝိညာဏံ ပန ဒွေ ဝိပါကမနောဓာတုယော, တိဿော အဟေတုကဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတုယော, အဋ္ဌ သဟေတုကဝိပါကစိတ္တာနိ, ပဉ္စ ရူပါဝစရဝိပါကစိတ္တာနိ, စတ္တာရိ အရူပါဝစရဝိပါကစိတ္တာနီတိ ဗာဝီသတိဝိဓံ။ ဣတိ သဗ္ဗာနိ ဗာတ္တိံသလောကိယဝိပါကဝိညာဏာနိ။

တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝိညာဏံ သင်္ခါရပစ္စယာ ဟောတီ’’တိ? ဥပစိတကမ္မာဘာဝေ ဝိပါကာဘာဝတော။ ဝိပါကဉှေတံ, ဝိပါကဉ္စ န ဥပစိတကမ္မာဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉၆။)

သဗ္ဗေသံ သဗ္ဗဝိပါကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, န စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဇာနိတဗ္ဗမေတံ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဣဒံ ဝိညာဏံ ဟောတီ’’တိ။ သဗ္ဗမေဝ ဟိ ဣဒံ ပဝတ္တိပဋိသန္ဓိဝသေန ဒွေဓာ ပဝတ္တတိ။ တတ္ထ ဒွေ ပဉ္စဝိညာဏာနိ, ဒွေ မနောဓာတုယော, သောမနဿသဟဂတာ အဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတူတိ ဣမာနိ တေရသ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ပဝတ္တိယံယေဝ ပဝတ္တန္တိ။ သေသာနိ ဧကူနဝီသတိ တီသု ဘဝေသု ယထာနုရူပံ ပဝတ္တိယမ္ပိ ပဋိသန္ဓိယမ္ပိ ပဝတ္တန္တိ။

‘‘လဒ္ဓပ္ပစ္စယမိတိ ဓမ္မ-မတ္တမေတံ ဘဝန္တရမုပေတိ၊

နာဿ တတော သင်္ကန္တိ, န တတော ဟေတုံ ဝိနာ ဟောတိ’’။

ဣတိ ဟေတံ လဒ္ဓပ္ပစ္စယံ ရူပါရူပဓမ္မမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ‘‘ဘဝန္တရမုပေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ, န သတ္တော န ဇီဝေါ။ တဿ စ နာပိ အတီတဘဝတော ဣဓ သင်္ကန္တိ အတ္ထိ, နာပိ တတော ဟေတုံ ဝိနာ ဣဓ ပါတုဘာဝေါ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမံ စဝနတော စုတိ, ပစ္ဆိမံ ဘဝန္တရာဒိပဋိသန္ဓာနတော ပဋိသန္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။

ဧတ္ထာဟ – နနု ဧဝံ အသင်္ကန္တိပါတုဘာဝေ သတိ ယေ ဣမသ္မိံ မနုဿတ္တဘာဝေ ခန္ဓာ, တေသံ နိရုဒ္ဓတ္တာ, ဖလပစ္စယဿ စ ကမ္မဿ တတ္ထ အဂမနတော, အညဿ အညတော စ တံ ဖလံ သိယာ, ဥပဘုဉ္ဇကေ စ အသတိ ကဿ တံ ဖလံ သိယာ, တသ္မာ န သုန္ဒရမိဒံ ဝိဓာနန္တိ? တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘သန္တာနေ ယံ ဖလံ ဧတံ, နာညဿ န စ အညတော၊

ဗီဇာနံ အဘိသင်္ခါရော, ဧတဿတ္ထဿ သာဓကော။

‘‘ဖလဿုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ, သိဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇကသမ္မုတိ၊

ဖလုပ္ပါဒေန ရုက္ခဿ, ယထာ ဖလတိ သမ္မုတီ’’တိ။

ယောပိ ဝဒေယျ ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ ဧတေ သင်္ခါရာ ဝိဇ္ဇမာနာ ဝါ ဖလဿ ပစ္စယာ သိယုံ, အဝိဇ္ဇမာနာ ဝါ။ ယဒိ စ ဝိဇ္ဇမာနာ, ပဝတ္တိက္ခဏေယေဝ နေသံ ဝိပါကေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အထ အဝိဇ္ဇမာနာ, ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ စ နိစ္စံ ဖလာဝဟာ သိယု’’န္တိ။ သော ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗော –

‘‘ကတတ္တာ ပစ္စယာ ဧတေ, န စ နိစ္စံ ဖလာဝဟာ၊

ပါဋိဘောဂါဒိကံ တတ္ထ, ဝေဒိတဗ္ဗံ နိဒဿန’’န္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉၇။)

ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ ဣဓ ဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာ နာမံ, စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပံ ရူပံ။ အဘာဝကဂဗ္ဘသေယျကာနံ အဏ္ဍဇာနဉ္စ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဝတ္ထုဒသကံ ကာယဒသကန္တိ ဝီသတိ ရူပရူပါနိ, တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာတိ ဧတေ တေဝီသတိ ဓမ္မာ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဘာဝကာနံ ဘာဝဒသကံ ပက္ခိပိတွာ တေတ္တိံသ, ဩပပါတိကသတ္တေသု ဗြဟ္မကာယိကာဒီနံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ စက္ခုသောတဝတ္ထုဒသကာနိ ဇီဝိတိန္ဒြိယနဝကဉ္စာတိ ဧကူနစတ္တာလီသ ရူပရူပါနိ, တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာတိ ဧတေ ဗာစတ္တာလီသ ဓမ္မာ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာမဘဝေ ပန သေသဩပပါတိကာနံ, သံသေဒဇာနံ ဝါ သဘာဝကပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယဝတ္ထုဘာဝဒသကာနီတိ သတ္တတိ ရူပရူပါနိ, တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာတိ ဧတေ တေသတ္တတိ ဓမ္မာ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ ဥက္ကံသော, အဝကံသေန ပန တံတံဒသကဝိကလာနံ တဿ တဿ ဝသေန ဟာပေတွာ ဟာပေတွာ ပဋိသန္ဓိယံ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပသင်္ခါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရူပီနံ ပန တယောဝ အရူပိနော ခန္ဓာ။ အသညီနံ ရူပတော ဇီဝိတိန္ဒြိယနဝကမေဝါတိ။ ဧသ တာဝ ပဋိသန္ဓိယံ နယော။

ပဝတ္တေ ပန သဗ္ဗတ္ထ ရူပပဝတ္တိဒေသေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တဿ ဌိတိက္ခဏေ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟ ပဝတ္တဥတုတော ဥတုသမုဋ္ဌာနံ သုဒ္ဓဋ္ဌကံ ပါတုဘဝတိ။ ပဌမဘဝင်္ဂတော ပဘုတိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ သုဒ္ဓဋ္ဌကံ, သဒ္ဒပါတုဘာဝကာလေ ဥတုတော စေဝ စိတ္တတော စ သဒ္ဒနဝကံ, ကဗဠီကာရာဟာရူပဇီဝီနံ အာဟာရသမုဋ္ဌာနံ သုဒ္ဓဋ္ဌကန္တိ ဧဝံ အာဟာရသမုဋ္ဌာနဿ, သုဒ္ဓဋ္ဌကဿ, ဥတုစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ဒွိန္နံ နဝကာနံ ဝသေန ဆဗ္ဗီသတိဝိဓံ, ဧကေကစိတ္တေ တိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝုတ္တကမ္မသမုဋ္ဌာနဉ္စ သတ္တတိဝိဓန္တိ ဆန္နဝုတိဝိဓံ ရူပံ, တယော စ အရူပိနော ခန္ဓာတိ နဝနဝုတိဓမ္မာ ယထာသမ္ဘဝံ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ပဋိသန္ဓိနာမရူပံ ဝိညာဏပစ္စယာ ဟောတီ’’တိ? သုတ္တတော ယုတ္တိတော စ။ သုတ္တေ ဟိ ‘‘စိတ္တာနုပရိဝတ္တိနော ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၆၂) နယေန ဗဟုဓာ ဝေဒနာဒီနံ ဝိညာဏပစ္စယတာ သိဒ္ဓါ။ ယုတ္တိတော ပန –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉၈။)

‘‘စိတ္တဇေန ဟိ ရူပေန, ဣဓ ဒိဋ္ဌေန သိဇ္ဈတိ၊

အဒိဋ္ဌဿာပိ ရူပဿ, ဝိညာဏံ ပစ္စယော ဣတီ’’တိ။

နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနန္တိ နာမံ ဝုတ္တမေဝ။ ဣဓ ပန ရူပံ နိယမတော စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ, ဆ ဝတ္ထူနိ, ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ဧကာဒသဝိဓံ။ သဠာယတနံ ပန စက္ခာယတနံ သောတဃာနဇိဝှါကာယမနာယတနံ။

တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘နာမရူပံ သဠာယတနဿ ပစ္စယော’’တိ? နာမရူပဘာဝေ ဘာဝတော။ တဿ တဿ ဟိ နာမဿ ရူပဿ စ ဘာဝေ တံ တံ အာယတနံ ဟောတိ, န အညထာတိ။

သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿောတိ –

‘‘ဆဠေဝ ဖဿာ သင်္ခေပါ, စက္ခုသမ္ဖဿအာဒယော၊

ဝိညာဏမိဝ ဗာတ္တိံသ, ဝိတ္ထာရေန ဘဝန္တိ တေ’’။

ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာတိ –

‘‘ဒွါရတော ဝေဒနာ ဝုတ္တာ, စက္ခုသမ္ဖဿဇာဒိကာ၊

ဆဠေဝ တာ ပဘေဒေန, ဣဓ ဗာတ္တိံသ ဝေဒနာ’’။

ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာတိ –

‘‘ရူပတဏှာဒိဘေဒေန, ဆ တဏှာ ဣဓ ဒီပိတာ၊

ဧကေကာ တိဝိဓာ တတ္ထ, ပဝတ္တာကာရတော မတာ။

‘‘ဒုက္ခီ သုခံ ပတ္ထယတိ, သုခီ ဘိယျောပိ ဣစ္ဆတိ၊

ဥပေက္ခာ ပန သန္တတ္တာ, သုခမိစ္စေဝ ဘာသိတာ။

‘‘တဏှာယ ပစ္စယာ တသ္မာ, ဟောန္တိ တိဿောပိ ဝေဒနာ၊

ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ, ဣတိ ဝုတ္တာ မဟေသိနာ’’တိ။

တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိ စတ္တာရိ ဥပါဒါနာနိ ကာမုပါဒါနံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ။ ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါတိ ဣဓ ကမ္မဘဝေါ အဓိပ္ပေတော, ဥပပတ္တိဘဝေါ ပန ပဒုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တော။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတီတိ ကမ္မဘဝပစ္စယာ ဇာတိ ပဋိသန္ဓိခန္ဓာနံ ပါတုဘဝေါ။

တတ္ထ သိယာ – ကထံ ပနေတံ ဇာနိတဗ္ဗံ ‘‘ဘဝေါ ဇာတိယာ ပစ္စယော’’တိ စေ? ဗာဟိရပစ္စယသမတ္တေပိ ဟီနပဏီတတာဒိဝိသေသဒဿနတော။ ဗာဟိရာနဉှိ ဇနကဇနနိသုက္ကသောဏိတာဟာရာဒီနံ ပစ္စယာနံ သမတ္တေပိ သတ္တာနံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉၉။)

ယမကာနမ္ပိ သတံ ဟီနပဏီတတာဒိဝိသေသော ဒိဿတိ။ သော စ န အဟေတုကော သဗ္ဗဒါ စ သဗ္ဗေသဉ္စ အဘာဝတော, န ကမ္မဘဝတော အညဟေတုကော တဒဘိနိဗ္ဗတ္တကသတ္တာနံ အဇ္ဈတ္တသန္တာနေ အညဿ ကာရဏဿ အဘာဝတောတိ ကမ္မဘဝဟေတုကောဝ။ ကမ္မဉှိ သတ္တာနံ ဟီနပဏီတတာဒိဝိသေသဿ ဟေတု။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ကမ္မံ သတ္တေ ဝိဘဇတိ ယဒိဒံ ဟီနပဏီတတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၉)။ တသ္မာ ဇာနိတဗ္ဗမေတံ ‘‘ဘဝေါ ဇာတိယာ ပစ္စယော’’တိ။

ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိအာဒီသု ယသ္မာ အသတိ ဇာတိယာ ဇရာမရဏဉ္စေဝ သောကာဒယော စ ဓမ္မာ န ဟောန္တိ, ဇာတိယာ ပန သတိ ဇရာမရဏဉ္စေဝ ဇရာမရဏသင်္ခါတဒုက္ခဓမ္မဖုဋ္ဌဿ ဗာလဿ ဇရာမရဏာဒိသမ္ဗန္ဓာ ဝါ တေန တေန ဒုက္ခဓမ္မေန ဖုဋ္ဌဿ အနဘိသမ္ဗန္ဓာ ဝါ သောကာဒယော စ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ။ သမေစ္စ အဘိသမေစ္စ ဓမ္မန္တိ ဉာဏေန သမာဂန္တွာ စတုသစ္စဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။

ဧဝံ ဒွါဒသပဒိကံ ပစ္စယာကာရပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိဝဋ္ဋဝသေန အဝိဇ္ဇာဒီနံ နိရောဓဒဿနတ္ထံ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓောတိ သမေစ္စ အဘိသမေစ္စ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာတိ အဝိဇ္ဇာယ အနုပ္ပါဒနိရောဓာ ပုန အပ္ပဝတ္တိနိရောဓေန။ သင်္ခါရနိရောဓောတိ သင်္ခါရာနံ အနုပ္ပါဒနိရောဓော ဟောတိ။ ဧဝံ သေသပဒေသုပိ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိအာဒယော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိ ဣမေ တေဘူမကာ ဓမ္မာ သဘာဝလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန သောဘနာကာရေန, အဓိကေန ဉာဏေန ဝါ သဘာဝတော ဇာနိတဗ္ဗာ။ ပရိညေယျာတိ သာမညလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန, ကိစ္စသမာပနဝသေန စ ဗျာပိတွာ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ဣမေ ဓမ္မာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ဣမေ သမုဒယပက္ခိကာ ဓမ္မာ တေန တေန ဂုဏင်္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာ။ ဘာဝေတဗ္ဗာတိ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာတိ ပစ္စက္ခံ ကာတဗ္ဗာ။ ဒုဝိဓာ သစ္ဆိကိရိယာ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ စ အာရမ္မဏသစ္ဆိကိရိယာ စ။ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနန္တိ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ အာယတနာနံ။ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စာတိ ဥပ္ပါဒဉ္စ နိရောဓဉ္စ။

ဘူရိပညောတိ ဘူရိ ဝိယာတိ ဘူရိ, တာယ ဘူရိပညာယ သမန္နာဂတော ဘူရိပညော။ မဟာပညောတိအာဒီသု မဟာပညာဒီဟိ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၀။)

တတြိဒံ မဟာပညာဒီနံ နာနတ္တံ – ကတမာ မဟာပညာ? မဟန္တေ အတ္ထေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ။ မဟန္တေ ဓမ္မေ…ပေ… မဟန္တာ နိရုတ္တိယော… မဟန္တာနိ ပဋိဘာနာနိ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ။ မဟန္တေ သီလက္ခန္ဓေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ။ မဟန္တေ သမာဓိက္ခန္ဓေ…ပေ… ပညာက္ခန္ဓေ… ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓေ… ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ။ မဟန္တာနိ ဌာနာဌာနာနိ…ပေ… မဟာဝိဟာရသမာပတ္တိယော… မဟန္တာနိ အရိယသစ္စာနိ… မဟန္တေ သတိပဋ္ဌာနေ… သမ္မပ္ပဓာနေ… ဣဒ္ဓိပါဒေ… မဟန္တာနိ ဣန္ဒြိယာနိ … ဗလာနိ… ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ… မဟန္တေ အရိယမဂ္ဂေ… မဟန္တာနိ သာမညဖလာနိ… မဟာအဘိညာယော… မဟန္တံ ပရမတ္ထံ နိဗ္ဗာနံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ မဟာပညာ။

ကတမာ ပုထုပညာ? ပုထုနာနာခန္ဓေသု ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ပုထုပညာ။ ပုထုနာနာဓာတူသု…ပေ… ပုထုနာနာအာယတနေသု… ပုထုနာနာပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေသု… ပုထုနာနာသုညတမနုပလဗ္ဘေသု… ပုထုနာနာအတ္ထေသု… ဓမ္မေသု… နိရုတ္တီသု… ပဋိဘာနေသု… ပုထုနာနာသီလက္ခန္ဓေသု… ပုထုနာနာသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓေသု… ပုထုနာနာဌာနာဌာနေသု… ပုထုနာနာဝိဟာရသမာပတ္တီသု… ပုထုနာနာအရိယသစ္စေသု… ပုထုနာနာသတိပဋ္ဌာနေသု… သမ္မပ္ပဓာနေသု… ဣဒ္ဓိပါဒေသု… ဣန္ဒြိယေသု… ဗလေသု… ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု… ပုထုနာနာအရိယမဂ္ဂေသု… သာမညဖလေသု… အဘိညာသု… ပုထုနာနာဇနသာဓာရဏေ ဓမ္မေ သမတိက္ကမ္မ ပရမတ္ထေ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ပုထုပညာ။

ကတမာ ဟာသပညာ? ဣဓေကစ္စော ဟာသဗဟုလော ဝေဒဗဟုလော တုဋ္ဌိဗဟုလော ပါမောဇ္ဇဗဟုလော သီလံ ပရိပူရေတိ။ ဣန္ဒြိယသံဝရံ ပရိပူရေတိ။ ဘောဇနေ မတ္တညုတံ…ပေ… ဇာဂရိယာနုယောဂံ… သီလက္ခန္ဓံ… သမာဓိက္ခန္ဓံ… ပညာက္ခန္ဓံ… ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓံ… ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓံ ပရိပူရေတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော…ပေ… ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဌာနာဌာနံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော ဝိဟာရသမာပတ္တိယော ပရိပူရေတီတိ ဟာသပညာ။ ဟာသဗဟုလော အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဟာသပညာ။ သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေတိ သမ္မပ္ပဓာနေ… ဣဒ္ဓိပါဒေ… ဣန္ဒြိယာနိ… ဗလာနိ… ဗောဇ္ဈင်္ဂေ… အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတီတိ ဟာသပညာ, ဟာသဗဟုလော သာမညဖလာနိ သစ္ဆိကရောတီတိ ဟာသပညာ, အဘိညာယော ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဟာသပညာ, ဟာသဗဟုလော ပရမတ္ထံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတီတိ ဟာသပညာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၁။)

ကတမာ ဇဝနပညာ? ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ, သဗ္ဗံ ရူပံ အနိစ္စတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ဒုက္ခတော, အနတ္တတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ…ပေ… ယာ ကာစိ သညာ… ယေ ကေစိ သင်္ခါရာ… ယံ ကိဉ္စိ ဝိညာဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ…ပေ… ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ, သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ အနိစ္စတော… ဒုက္ခတော… အနတ္တတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ စက္ခုံ…ပေ… ဇရာမရဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စတော… ဒုက္ခတော… အနတ္တတော ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။

ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန, ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေန, အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာတိ တုလယိတွာ တီရယိတွာ ဝိဘာဝယိတွာ ဝိဘူတံ ကတွာ ရူပနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ဝေဒနာ… သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ… စက္ခုံ…ပေ… ဇရာမရဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေန, ဒုက္ခံ ဘယဋ္ဌေန, အနတ္တာ အသာရကဋ္ဌေနာတိ တုလယိတွာ…ပေ… ဝိဘူတံ ကတွာ ဇရာမရဏနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။

ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ တုလယိတွာ…ပေ… ဝိဘူတံ ကတွာ ရူပနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။ ဝေဒနာ…ပေ… သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ… စက္ခုံ…ပေ… ဇရာမရဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အနိစ္စံ…ပေ… နိရောဓဓမ္မန္တိ တုလယိတွာ…ပေ… ဝိဘူတံ ကတွာ ဇရာမရဏနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ခိပ္ပံ ဇဝတီတိ ဇဝနပညာ။

ကတမာ တိက္ခပညာ? ခိပ္ပံ ကိလေသေ ဆိန္ဒတီတိ တိက္ခပညာ။ ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတိ။ ဥပ္ပန္နံ ဗျာပါဒဝိတက္ကံ… ဥပ္ပန္နံ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ… ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ… ဥပ္ပန္နံ ရာဂံ… ဥပ္ပန္နံ ဒေါသံ… မောဟံ… ကောဓံ… ဥပနာဟံ… မက္ခံ… ပဠာသံ… ဣဿံ… မစ္ဆရိယံ… မာယံ… သာဌေယျံ… ထမ္ဘံ… သာရမ္ဘံ… မာနံ… အတိမာနံ… မဒံ… ပမာဒံ… သဗ္ဗေ ကိလေသေ… သဗ္ဗေ ဒုစ္စရိတေ… သဗ္ဗေ အဘိသင်္ခါရေ… သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိကမ္မေ နာဓိဝါသေတိ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ ဗျန္တီကရောတိ အနဘာဝံ ဂမေတီတိ တိက္ခပညာ။ ဧကမှိ အာသနေ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ, စတ္တာရိ စ သာမညဖလာနိ, စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါယော, ဆ အဘိညာယော အဓိဂတာ ဟောန္တိ သစ္ဆိကတာ ဖဿိတာ ပညာယာတိ တိက္ခပညာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၂။)

ကတမာ နိဗ္ဗေဓိကပညာ? ဣဓေကစ္စော သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဥဗ္ဗေဂဗဟုလော ဟောတိ ဥတ္တာသဗဟုလော ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလော အရတိဗဟုလော အနဘိရတိဗဟုလော ဗဟိမုခေါ န ရမတိ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု, အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပဒါလိတပုဗ္ဗံ လောဘက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒါလေတီတိ နိဗ္ဗေဓိကပညာ။ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပဒါလိတပုဗ္ဗံ ဒေါသက္ခန္ဓံ…ပေ… မောဟက္ခန္ဓံ… ကောဓံ… ဥပနာဟံ…ပေ… သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိကမ္မေ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒါလေတီတိ နိဗ္ဗေဓိကပညာ။

֍ * ၂၈။ သ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိသေနိဘူတော, ယံ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌံ ဝ သုတံ မုတံ ဝါတိ သော ဘူရိပညော ခီဏာသဝေါ ယံ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌံ ဝါ သုတံ ဝါ မုတံ ဝါ တေသု သဗ္ဗဓမ္မေသု မာရသေနံ ဝိနာသေတွာ ဌိတဘာဝေန ဝိသေနိဘူတော။ တမေဝ ဒဿိန္တိ တံ ဧဝ ဝိသုဒ္ဓဒဿိံ။ ဝိဝဋံ စရန္တန္တိ တဏှာဆဒနာဒိဝိဂမေန ဝိဝဋံ ဟုတွာ စရန္တံ။ ကေနီဓ လောကသ္မိ ဝိကပ္ပယေယျာတိ ကေန ဣဓ လောကေ တဏှာကပ္ပေန ဝါ ဒိဋ္ဌိကပ္ပေန ဝါ ကောစိ ဝိကပ္ပေယျ, တေသံ ဝါ ပဟီနတ္တာ ရာဂါဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနာတိ။

ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာတိအာဒီသု စတူသု ဂါထာသု အယမတ္ထော – ယသ္မာ အာဒိတောဝ အဂါရိယဘူတေ သတ္တေ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသ ကာမာ မောဟယန္တိ, တေ အဘိဘုယျ အနဂါရိယဘာဝံ ဥပဂတာနံ ပန္တေသု ဝါ သေနာသနေသု, အညတရညတရေသု ဝါ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု အရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ – ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန ခေါ, အာဝုသော, အဘိရတိ ဒုက္ကရာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၃၁)။ တတော တေ ပရပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကတ္တာ ခုပ္ပိပါသာ ဗာဓေတိ, တာယ ဗာဓိတာနံ ပရိယေသန တဏှာ စိတ္တံ ကိလမယတိ, အထ နေသံ ကိလန္တစိတ္တာနံ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမတိ တတော ဝိသေသမနဓိဂစ္ဆန္တာနံ ဒုရဘိသမ္ဘဝေသု အရညဝနပတ္ထေသု သေနာသနေသု ဝိဟရတံ ဥတြာသသညိတာ ဘီရု ဇာယတိ, တေသံ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတာနံ ဒီဃရတ္တံ ဝိဝေကရသမနဿာဒယမာနာနံ ဝိဟရတံ ‘‘န သိယာ နု ခေါ ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ ပဋိပတ္တိယံ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဝိနောဒေတွာ ဝိဟရတံ အပ္ပမတ္တကေန ဝိသေသာဓိဂမေန မာနမက္ခထမ္ဘာ ဇာယန္တိ, တေပိ ဝိနောဒေတွာ ဝိဟရတံ တတော အဓိကတရံ ဝိသေသာဓိဂမံ နိဿာယ လာဘသက္ကာရသိလောကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, လာဘာဒိမုစ္ဆိတာ ဓမ္မပဋိရူပကာနိ ပကာသေန္တာ မိစ္ဆာယသံ အဓိဂန္တွာ တတ္ထ ဌိတာ ဇာတိအာဒီဟိ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တိ, ပရံ ဝမ္ဘေန္တိ။ တသ္မာ ကာမာဒီနံ ပဌမသေနာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၃။)

ဧဝမေတံ ဒသဝိဓံ သေနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ယသ္မာ သာ ကဏှဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ ကဏှဿ နမုစိနော ဥပကာရာယ သံဝတ္တတိ, တသ္မာ နံ ‘‘တဝ သေနာ’’တိ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ – ‘‘ဧသာ နမုစိ တေ သေနာ, ကဏှဿာဘိပ္ပဟာရိနီ’’တိ။ တတ္ထ အဘိပ္ပဟာရိနီတိ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဃာတိနီ နိပ္ပေါထိနီ, အန္တရာယကရီတိ အတ္ထော။ န နံ အသူရော ဇိနာတိ, ဇေတွာဝ လဘတေ သုခန္တိ ဧဝံ တဝ သေနံ အသူရော ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ သာပေက္ခော ပုရိသော န ဇိနာတိ, သူရော ပန ဇိနာတိ, ဇေတွာဝ မဂ္ဂသုခံ ဖလသုခဉ္စ အဓိဂစ္ဆတိ။

ယတော စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟီတိ ယဒါ စတူဟိ နိဒ္ဒေါသနိဗ္ဗာနမဂ္ဂနသင်္ခါတေဟိ မဂ္ဂေဟိ။ မာရသေနာတိ မာရဿ သေနာ ဝစနကရာ ကိလေသာ။ ပဋိသေနိကရာတိ ပဋိပက္ခကရာ။ ဇိတာ စာတိ ပရာဇယမာနာ ဟနိတာ စ။ ပရာဇိတာ စာတိ နိဂ္ဂဟိတာ စ။ ဘဂ္ဂါတိ ဘိန္နာ။ ဝိပ္ပလုဂ္ဂါတိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ။ ပရမ္မုခါတိ ဝိမုခဘာဝံ ပါပိတာ။ ဝိသေနိဘူတောတိ နိက္ကိလေသော ဟုတွာ ဌိတော။

ဝေါဒါတဒဿိန္တိ ဗျဝဒါတဒဿိံ။ တာနိ ဆဒနာနီတိ ဧတာနိ တဏှာဒိကိလေသဆဒနာနိ။ ဝိဝဋာနီတိ ပါကဋီကတာနိ။ ဝိဒ္ဓံသိတာနီတိ ဌိတဋ္ဌာနတော အပဟတာနိ။ ဥဂ္ဃါဋိတာနီတိ ဥပ္ပါဋိတာနိ။ သမုဂ္ဃါဋိတာနီတိ ဝိသေသေန ဥပ္ပါဋိတာနိ။

֍ * ၂၉။ န ကပ္ပယန္တီတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – ကိဉ္စ ဘိယျော? တေ ဟိ တာဒိသာ သန္တော ဒွိန္နံ ကပ္ပါနံ ပုရေက္ခာရာနဉ္စ ကေနစိ န ကပ္ပယန္တိ, န ပုရေက္ခရောန္တိ။ ပရမတ္ထံ အစ္စန္တသုဒ္ဓိံ အဓိဂတတ္တာ အနစ္စန္တသုဒ္ဓိံယေဝ အကိရိယသဿတဒိဋ္ဌိံ ‘‘အစ္စန္တသုဒ္ဓီ’’တိ န တေ ဝဒန္တိ။ အာဒါနဂန္ထံ ဂတိတံ ဝိသဇ္ဇာတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ရူပါဒီနံ အာဒါယကတ္တာ အာဒါနဂန္ထံ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ ဂထိတံ ဗဒ္ဓံ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန ဝိဿဇ္ဇ ဆိန္ဒိတွာ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

အစ္စန္တသုဒ္ဓိန္တိ အစ္စန္တံ ပရမတ္ထံ သုဒ္ဓိံ။ သံသာရသုဒ္ဓိန္တိ သံသာရတော သုဒ္ဓိံ။ အကိရိယဒိဋ္ဌိန္တိ ကရောတော န ကရီယတိ ပါပန္တိ အကိရိယဒိဋ္ဌိံ။ သဿတဝါဒန္တိ ‘‘နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော’’တိ ဝစနံ။ န ဝဒန္တိ န ကထေန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၄။)

ဂန္ထာတိ နာမကာယံ ဂန္ထေန္တိ, စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဃဋေန္တီတိ ဂန္ထာ။ အဘိဇ္ဈာ စ သာ နာမကာယဃဋနဝသေန ဂန္ထော စာတိ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထော။ ဟိတသုခံ ဗျာပါဒယတီတိ ဗျာပါဒေါ။ ဗျာပါဒေါ စ သော ဝုတ္တနယေန ဂန္ထော စာတိ ဗျာပါဒေါ ကာယဂန္ထော။ သီလဗ္ဗတပရာမာသောတိ ‘‘ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၄၃, ၁၂၂၂) ပရတော အာမာသော။ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသောတိ သဗ္ဗညုဘာသိတမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘သဿတော လောကော, ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၄၄) ဣမိနာ အာကာရေန အဘိနိဝေသော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော။ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ ရာဂေါတိ အတ္တနာ အဘိနိဝိသိတွာ ဂဟိတာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဆန္ဒရာဂေါ။ ပရဝါဒေသု အာဃာတောတိ ပရဿ ဝစနေသု ကောပေါ။ အပ္ပစ္စယောတိ အတုဋ္ဌာကာရော။ အတ္တနော သီလံ ဝါတိ အတ္တနာ သမာဒိန္နံ ဂေါသီလာဒိသီလံ ဝါ။ အတ္တနော ဒိဋ္ဌီတိ အတ္တနာ ဂဟိတာ ပရာမဋ္ဌာ ဒိဋ္ဌိ။ တေဟိ ဂန္ထေဟီတိ ဧတေဟိ ဝုတ္တေဟိ နာမကာယဃဋနေဟိ။ ရူပံ အာဒိယန္တီတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကံ ရူပါရမ္မဏံ အာဒိယန္တိ ဂဏှန္တိ။ ဥပါဒိယန္တီတိ ဥပဂန္တွာ ဂဏှန္တိ တဏှာဂဟဏေန။ ပရာမသန္တိ ဒိဋ္ဌိဂဟဏေန။ အဘိနိဝိသန္တိ မာနဂဟဏေန။ ဝဋ္ဋန္တိ တေဘူမကဝဋ္ဋံ။ ဂန္ထေတိ ဗန္ဓနေ။

ဝေါသဇ္ဇိတွာ ဝါတိ သမ္မာ ဝိဿဇ္ဇိတွာ ဝါ။ ဂထိတေတိ ဗန္ဓနေ။ ဂန္ထိတေတိ ဂန္ထနေန ဂန္ထိတေ။ ဝိဗန္ဓေတိ ဝိသေသေန ဗန္ဓေ။ အာဗန္ဓေတိ အနေကဝိဓေန ဗန္ဓေ။ ပလိဗုဒ္ဓေတိ အမုဉ္စိတေ။ ဗန္ဓနေ ပေါဋယိတွာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဗန္ဓနာနိ ပပ္ပေါဋယိတွာ။ ဝိသဇ္ဇာတိ စဇိတွာ။

ဣမေ ပန စတ္တာရော ဂန္ထေ ကိလေသပဋိပါဋိယာပိ အာဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ, မဂ္ဂပဋိပါဋိယာပိ – ကိလေသပဋိပါဋိယာ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထော အရဟတ္တမဂ္ဂေန ပဟီယတိ, ဗျာပါဒေါ ကာယဂန္ထော အနာဂါမိမဂ္ဂေန, သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာယဂန္ထော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ကာယဂန္ထော သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာယဂန္ထော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ကာယဂန္ထော သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန, ဗျာပါဒေါ ကာယဂန္ထော အနာဂါမိမဂ္ဂေန, အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထော အရဟတ္တမဂ္ဂေနာတိ။ ဧတေ စတ္တာရော ဂန္ထာ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဂန္ထေန္တိ ဃဋေန္တီတိ ဂန္ထာ။ တေ စတုပ္ပဘေဒါ အဘိဇ္ဈာယန္တိ ဧတာယ, သယံ ဝါ အဘိဇ္ဈာယတိ, အဘိဇ္ဈာယနမတ္တမေဝ ဝါ ဧသာတိ အဘိဇ္ဈာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၅။)

လောဘောယေဝ နာမကာယံ ဂန္ထေတိ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဃဋေတီတိ ကာယဂန္ထော။ ဗျာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, ဗျာပါဒယတိ ဝါ ဝိနယာစာရရူပသမ္ပတ္တိဟိတသုခါဒီနီတိ ဗျာပါဒေါ။ ‘‘ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိ ပရာမသနံ သီလဗ္ဗတပရာမာသော, သဗ္ဗညုဘာသိတမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘သဿတော လောကော, ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိအာဒိနာ အာကာရေန အဘိနိဝိသတီတိ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော။ ယထာ ဝယှံ ဝါတိအာဒိံ ဝယှာဒိဝိသင်္ခရဏံ ဂန္ထာနံ ဝိယောဂကရဏေ ဥပမံ ဒဿေန္တော အာဟ။

န ဇနေန္တီတိ န ဥပ္ပါဒေန္တိ။ န သဉ္ဇနေန္တီတိ န နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။ နာဘိနိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ န သဉ္ဇနေန္တီတိ ဥပ္ပါဒက္ခဏံ။ န နိဗ္ဗတ္တေန္တိ နာဘိနိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ပဝတ္တိက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

֍ * ၃၀။ သီမာတိဂေါတိ ဂါထာ ဧကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဝုတ္တာ။ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ပနဿာ သမ္ဗန္ဓော, သော ဧဝံ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ သဒ္ဓိံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ကိဉ္စ ဘိယျော? သော ဤဒိသော ဘူရိပညော စတုန္နံ ကိလေသသီမာနံ အတီတတ္တာ သီမာတိဂေါ, ဗာဟိတပါပတ္တာ စ ဗြာဟ္မဏော, ဣတ္ထမ္ဘူတဿ စ တဿ နတ္ထိ, ပရစိတ္တပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေဟိ ဉတွာ ဝါ မံသဒိဗ္ဗစက္ခူဟိ ဒိသွာ ဝါ ကိဉ္စိ သမုဂ္ဂဟီတံ, အဘိနိဝိဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော စ ကာမရာဂါဘာဝတော န ရာဂရာဂီ ရူပါရူပရာဂါဘာဝတော န ဝိရာဂရတ္တော, ယတော ဧဝံဝိဓဿ တဿ ‘‘ဣဒံ ပရမ’’န္တိ ကိဉ္စိ ဣဓ ဥဂ္ဂဟီတံ နတ္ထီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

စတဿော သီမာယောတိ စတ္တာရော ပရိစ္ဆေဒါ။ ဒိဋ္ဌာနုသယောတိ ဒိဋ္ဌိ စ သာ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယော စာတိ ဒိဋ္ဌာနုသယော။ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကေနဋ္ဌေန အနုသယာ? အနုသယနဋ္ဌေန။ ကော ဧသ အနုသယဋ္ဌော နာမာတိ? အပ္ပဟီနဋ္ဌော။ ဧတေ ဟိ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန တဿ တဿ သန္တာနေ အနုသေန္တိ နာမ, တသ္မာ ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ အထာပိ သိယာ – အနုသယဋ္ဌော နာမ အပ္ပဟီနာကာရော, အပ္ပဟီနာကာရော စ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တုံ န ယုဇ္ဇတိ, တသ္မာ န အနုသယာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ တတြိဒံ ပဋိဝစနံ – အပ္ပဟီနာကာရော အနုသယော, အနုသယောတိ ပန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတာ ကိလေသာ ဝုစ္စန္တိ။ သော စိတ္တသမ္ပယုတ္တော သာရမ္မဏော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၆။)

သပ္ပစ္စယဋ္ဌေန သဟေတုကော ဧကန္တာကုသလော အတီတောပိ ဟောတိ အနာဂတောပိ ပစ္စုပ္ပန္နောပိ, တသ္မာ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

တတြိဒံ ပမာဏံ – ပဋိသမ္ဘိဒါယံ တာဝ အဘိသမယကထာယံ (ပဋိ။ မ။ ၃။၂၁) ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နေ ကိလေသေ ပဇဟတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ အနုသယာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝဿ အတ္ထိတာယ ‘‘ထာမဂတော အနုသယံ ပဇဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ မောဟဿ ပဒဘာဇနေ (ဓ။ သ။ ၃၉၀) ‘‘အဝိဇ္ဇာနုသယော အဝိဇ္ဇာပရိယုဋ္ဌာနံ, အဝိဇ္ဇာလင်္ဂီ မောဟော အကုသလမူလံ, အယံ တသ္မိံ သမယေ မောဟော ဟောတီ’’တိ အကုသလစိတ္တေန သဒ္ဓိံ အဝိဇ္ဇာနုသယဿ ဥပ္ပန္နဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ကထာဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုသယာ အဗျာကတာ အနုသယာ အဟေတုကာ အနုသယာ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တာ’’တိ (ကထာ။ ၆၀၅) သဗ္ဗေ ဝါဒါ ပဋိသေဓိတာ။ အနုသယယမကေ သတ္တန္နံ မဟာဝါရာနံ အညတရသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝါရေ ‘‘ယဿ ကာမရာဂါနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ တဿ ပဋိဃာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အနုသေန္တီတိ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ, တံ ဣမိနာ တန္တိပ္ပမာဏေန သုဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယမ္ပိ ‘‘စိတ္တသမ္ပယုတ္တော သာရမ္မဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ။ အနုသယော ဟိ နာမေသ ပရိနိပ္ဖန္နော စိတ္တသမ္ပယုတ္တော အကုသလဓမ္မောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

တတ္ထ ဒိဋ္ဌာနုသယော စတူသု ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေသု, ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတေ, အဝိဇ္ဇာနုသယော ဒွါဒသသု အကုသလစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ၊ တယောပိ အဝသေသတေဘူမကဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေန ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာမောဟာ။ ကာမရာဂါနုသယော စေတ္ထ လောဘသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ, မနာပေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော လောဘော။ ပဋိဃာနုသယော ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ, အမနာပေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒေါသော။ မာနာနုသယော ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ, ဒုက္ခဝေဒနာဝဇ္ဇေသု အဝသေသကာမာဝစရဓမ္မေသု ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု စ အာရမ္မဏဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော မာနော။ ဘဝရာဂါနုသယော စတူသု ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေသု

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၇။)

ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ သဟဇာတဝသေန ဝုတ္တော။ အာရမ္မဏဝသေနေဝ ပန ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော လောဘော ဝုတ္တော။

တတ္ထ ဒိဋ္ဌာနုသယောတိ ဒွါသဋ္ဌိဝိဓာ ဒိဋ္ဌိ။ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယောတိ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ။ တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာတိ သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ဒိဋ္ဌိယာ ဝိစိကိစ္ဆာယ, သဟဇေကဋ္ဌဝသေန ဧကတော ဌိတာ။ မာနာနုသယောတိ နဝဝိဓမာနော။ ပရမတ္ထဉာဏေန ဝါ ဉတွာတိ ပရေသံ စိတ္တာစာရဇာနနပညာယ ဇာနိတွာ, စေတောပရိယဉာဏေန ဇာနိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန ဝါတိ အတီတေ နိဝုဋ္ဌက္ခန္ဓာနုဿရဏဉာဏေန ဇာနိတွာ။ မံသစက္ခုနာ ဝါတိ ပကတိစက္ခုနာ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသေန ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတေန ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿိတွာ။ ရာဂရတ္တာတိ ရာဂေန ရဉ္ဇိတာ။ ယေ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသူတိ ယေ ပဉ္စသု ရူပါဒိဝတ္ထုကာမကောဋ္ဌာသေသု။ ဝိရာဂရတ္တာတိ ဝိရာဂသင်္ခါတာသု ရူပါရူပသမာပတ္တီသု အတိရတ္တာ အလ္လီနာ။ ယတော ကာမရာဂေါ စာတိ ယဒါ ကာမဘဝေ ရာဂေါ စ။ ရူပါရူပရာဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

သုဒ္ဓဋ္ဌကသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပရမဋ္ဌကသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၁။ ပဉ္စမေ ပရမဋ္ဌကသုတ္တေ ပရမန္တိ ဒိဋ္ဌီသု ပရိဗ္ဗသာနောတိ ဣဒံ ပရမန္တိ ဂဟေတွာ သကာယ သကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသမာနော။ ယဒုတ္တရိံ ကုရုတေတိ ယံ အတ္တနော သတ္ထာရာဒိံ သေဋ္ဌံ ကရောတိ။ ဟီနာတိ အညေ တတော သဗ္ဗမာဟာတိ တံ အတ္တနော သတ္ထာရာဒိံ ဌပေတွာ တတော အညေ သဗ္ဗေ ‘‘ဟီနာ ဣမေ’’တိ အာဟ။ တသ္မာ ဝိဝါဒါနိ အဝီတိဝတ္တောတိ တေန ကာရဏေန သော ဒိဋ္ဌိကလဟေ အဝီတိဝတ္တောဝ ဟောတိ။

ဝသန္တီတိ ပဌမုပ္ပန္နဒိဋ္ဌိဝသေန ဝသန္တိ။ ပဝသန္တီတိ ပဝိသိတွာ ဝသန္တိ။ အာဝသန္တီတိ ဝိသေသေန ဝသန္တိ။ ပရိဝသန္တီတိ သဗ္ဗဘာဂေန ဝသန္တိ။ တံ ဥပမာယ သာဓေန္တော ‘‘ယထာ အာဂါရိကာ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဂါရိကာ ဝါတိ ဃရသာမိကာ။ ဃရေသု ဝသန္တီတိ အတ္တနော ဃရေသု အာသင်္ကဝိရဟိတာ ဟုတွာ နိဝသန္တိ။ သာပတ္တိကာ ဝါတိ အာပတ္တိဗဟုလာ။ သကိလေသာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၈။)

ဝါတိ ရာဂါဒိကိလေသဗဟုလာ။ ဥတ္တရိံ ကရောတီတိ အတိရေကံ ကရောတိ။ အယံ သတ္ထာ သဗ္ဗညူတိ ‘အယံ အမှာကံ သတ္ထာ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ’။

သဗ္ဗေ ပရပ္ပဝါဒေ ခိပတီတိ သဗ္ဗာ ပရလဒ္ဓိယော ဆဍ္ဍေတိ။ ဥက္ခိပတီတိ နီဟရတိ။ ပရိက္ခိပတီတိ ပရမ္မုခေ ကရောတိ။ ဒိဋ္ဌိမေဓဂါနီတိ ဒိဋ္ဌိဝိဟေသကာနိ။

֍ * ၃၂။ ဒုတိယဂါထာယတ္ထော – ဧဝံ အဝီတိဝတ္တော စ ယံ ဒိဋ္ဌေ သုတေ သီလဝတေ မုတေတိ ဧတေသု စတူသု ဝတ္ထူသု ဥပ္ပန္နဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေ အတ္တနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အာနိသံသံ ပဿတိ, တဒေဝ သော တတ္ထ သကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အာနိသံသံ ‘‘ဣဒံ သေဋ္ဌ’’န္တိ အဘိနိဝိသိတွာ အညံ သဗ္ဗံ ပရသတ္ထာရာဒိကံ နိဟီနတော ပဿတိ။

ဒွေ အာနိသံသေ ပဿတီတိ ဒွေ ဂုဏေ ဩလောကေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဉ္စာတိ ဒိဋ္ဌေ ပစ္စက္ခေ အတ္တဘာဝေ ဝိပစ္စနကရဏံ။ သမ္ပရာယိကဉ္စာတိ ပရလောကေ ပဋိလဘိတဗ္ဗဂုဏဉ္စ။ ယံဒိဋ္ဌိကော သတ္ထာတိ ယံလဒ္ဓိကော တိတ္ထာယတနသာမိကော။ အလံ နာဂတ္တာယ ဝါတိ နာဂရာဇဘာဝါယ ဝါ ပရိယတ္တံ။ သုပဏ္ဏတ္တာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဒေဝတ္တာယ ဝါတိ သမ္မုတိဒေဝါဒိဘာဝါယ။ အာယတိံ ဖလပါဋိကင်္ခီ ဟောတီတိ အနာဂတေ ဝိပါကဖလံ ပတ္ထယာနော ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌသုဒ္ဓိယာပိ ဒွေ အာနိသံသေ ပဿတီတိ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌရူပါယတနဿ ဝသေန သုဒ္ဓိယာ ဟေတုတ္တာပိ အတ္တနော ဂဟိတဂဟဏေန ဒွေ ဂုဏေ ဩလောကေတိ။ သုတသုဒ္ဓိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

֍ * ၃၃။ တတိယဂါထာယတ္ထော – ဧဝံ ပဿတော စ ယံ အတ္တနော သတ္ထာရာဒိံ နိဿိတော အညံ ပရသတ္ထာရာဒိံ ဟီနံ ပဿတိ, တံ ပန ဒဿနံ ဂန္ထမေဝ ကုသလာ ဝဒန္တိ, ဗန္ဓနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ဧတဒေဝ, တသ္မာ ဟိ ဒိဋ္ဌံ ဝ သုတံ မုတံ ဝါ, သီလဗ္ဗတံ ဘိက္ခု န နိဿယေယျ, နာဘိနိဝေသေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကုသလာတိ ခန္ဓာဒိဇာနနေ ဆေကာ။ ခန္ဓကုသလာတိ ရူပါဒီသု ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ကုသလာ။ ဓာတုအာယတနပဋိစ္စသမုပ္ပါဒသတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ မဂ္ဂကုသလာတိ စတူသု မဂ္ဂေသု။ ဖလကုသလာတိ စတူသု ဖလေသု။ နိဗ္ဗာနကုသလာတိ ဒုဝိဓေ နိဗ္ဗာနေ ဆေကာ။ တေ ကုသလာတိ တေ ဧတေသု

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀၉။)

ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ဆေကာ။ ဧဝံ ဝဒန္တီတိ ဧဝံ ကထေန္တိ။ ဂန္ထော ဧသောတိ ပဿတော စ အတ္တနော သတ္ထာရာဒိနိဿိတဉ္စ အညံ ပရသတ္ထာရာဒိံ ဟီနတော ဒဿနဉ္စ ဂန္ထော ဗန္ဓနော ဧသောတိ ဝဒန္တိ။ လဂ္ဂနံ ဧတန္တိ ဧတံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နာဂဒန္တေ လဂ္ဂိတံ ဝိယ အဓောလမ္ဗနံ။ ဗန္ဓနံ ဧတန္တိ နိစ္ဆိန္ဒိတုံ ဒုက္ခဋ္ဌေန သင်္ခလိကာဒိဗန္ဓနံ ဝိယ ဧတံ ဗန္ဓနံ။ ပလိဗောဓော ဧသောတိ သံသာရတော နိက္ခမိတုံ အပ္ပဒါနဋ္ဌေန ဧသော ပလိဗောဓော။

֍ * ၃၄။ စတုတ္ထဂါထာယတ္ထော – န ကေဝလံ ဒိဋ္ဌသုတာဒီသု န နိဿယေယျ, အပိစ ခေါ ပန အသဉ္ဇာတံ ဥပရူပရိ ဒိဋ္ဌိမ္ပိ လောကသ္မိံ န ကပ္ပယေယျ, န ဇနေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကီဒိသံ? ဉာဏေန ဝါ သီလဝတေန ဝါပိ, သမာပတ္တိဉာဏာဒိဉာဏေန ဝါ သီလဝတေန ဝါ ယာ ကပ္ပိယတိ, ဧတံ ဒိဋ္ဌိံ န ကပ္ပေယျ။ န ကေဝလဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ န ကပ္ပယေယျ, အပိစ ခေါ ပန မာနေနပိ ဇာတိအာဒီဟိ ဝတ္ထူဟိ သမောတိ အတ္တာနမနူပနေယျ, ဟီနော န မညေထ ဝိသေသိ ဝါပီတိ။

အဋ္ဌသမာပတ္တိဉာဏေန ဝါတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ သမ္ပယုတ္တပညာယ ဝါ။ ပဉ္စာဘိညာဉာဏေန ဝါတိ လောကိယာနံ ပဉ္စန္နံ အဘိညာနံ သမ္ပယုတ္တပညာယ ဝါ။ မိစ္ဆာဉာဏေန ဝါတိ ဝိပရီတသဘာဝေန ပဝတ္တာယ ပညာယ အမုတ္တေ မုတ္တံ ပဿာတိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နေန မိစ္ဆာဉာဏေန ဝါ။

֍ * ၃၅။ ပဉ္စမဂါထာယတ္ထော – ဧဝဉှိ ဒိဋ္ဌိံ အကပ္ပေန္တော အမညမာနော စ အတ္တံ ပဟာယ အနုပါဒိယာနော ယံ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတံ, တံ ပဟာယ ပရံ အဂ္ဂဏှန္တော တသ္မိမ္ပိ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဉာဏေ ဒုဝိဓံ နိဿယံ နော ကရောတိ, အကရောန္တော စ သ ဝေ ဝိယတ္တေသု နာနာဒိဋ္ဌိဝသေန ဘိန္နေသု သတ္တေသု န ဝဂ္ဂသာရီ ဆန္ဒာဒိဝသေန အဂစ္ဆနဓမ္မော ဟုတွာ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီသု ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌိံ န ပစ္စေတိ, န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

စတူဟိ ဥပါဒါနေဟီတိ ကာမုပါဒါနာဒီဟိ စတူဟိ ဘုသံ ဂဟဏေဟိ သ ဝေ ဝိယတ္တေသူတိ သော ပုဂ္ဂလော နိစ္ဆိတေသု။ ဘိန္နေသူတိ ဒွိဓာ ဘိန္နေသု။

֍ * ၃၆။ ဣဒါနိ ယော သော ဣမာယ ဂါထာယ ဝုတ္တော ခီဏာသဝေါ, တဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ‘‘ယဿူဘယန္တေ’’တိအာဒိကာ တိဿော ဂါထာယော အာဟ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ ယဿူဘယန္တေတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ ဖဿာဒိဘေဒေ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၀။)

ပဏိဓီတိ တဏှာ။ ဘဝါဘဝါယာတိ ပုနပ္ပုနဘဝါယ။ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါတိ သကတ္တဘာဝါဒိဘေဒေ ဣဓ ဝါ ပရတ္တဘာဝါဒိဘေဒေ ပရတ္ထ ဝါ။

ဖဿော ဧကော အန္တောတိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိကော ဧကော ကောဋ္ဌာသော။ ဖဿသမုဒယောတိ ဝတ္ထာရမ္မဏော။ ယတော သမုဒေတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, သော သမုဒယော။ ဒုတိယော အန္တောတိ ဒုတိယော ကောဋ္ဌာသော။ အတီတန္တိ အတိ ဣတံ အတီတံ, အတိက္ကန္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနာဂတန္တိ န အာဂတံ, အနုပ္ပန္နန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုခါ ဝေဒနာဒယော ဝိသဘာဂဝသေန။ နာမရူပဒုကံ နမနရုပ္ပနဝသေန။ အဇ္ဈတ္တိကာဒယော အဇ္ဈတ္တဗာဟိရဝသေန။ သက္ကာယာဒယော ခန္ဓပဉ္စကာနံ ပဝတ္တိသမုဒယဝသေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သကတ္တဘာဝေါတိ အတ္တနော အတ္တဘာဝေါ။ ပရတ္တဘာဝေါတိ ပရဿ အတ္တဘာဝေါ။

֍ * ၃၇။ ဒုတိယဂါထာယ ဒိဋ္ဌေ ဝါတိ ဒိဋ္ဌသုဒ္ဓိယာ ဝါ။ ဧသ နယော သုတာဒီသု။ သညာတိ သညာသမုဋ္ဌာပိကာ ဒိဋ္ဌိ။

အပရာမသန္တန္တိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီဟိ န ပရာမသန္တံ။ အနဘိနိဝေသန္တန္တိ တေဟေဝ အနဘိနိဝိသန္တံ။

‘‘ဝိနိဗဒ္ဓေါ’’တိ ဝါတိ မာနေန ဝိနိဗဒ္ဓေါတိ ဝါ။ ‘‘ပရာမဋ္ဌော’’တိ ဝါတိ ပရတော နိစ္စသုခသုဘာဒီဟိ ပရာမဋ္ဌောတိ ဝါ။ ဝိက္ခေပဂတောတိ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန။ အနိဋ္ဌင်္ဂတောတိ ဝိစိကိစ္ဆာဝသေန။ ထာမဂတောတိ အနုသယဝသေန။ ဂတိယာတိ ဂန္တဗ္ဗဝသေန။

֍ * ၃၈။ တတိယဂါထာယ ဓမ္မာပိ တေသံ န ပဋိစ္ဆိတာသေတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဓမ္မာပိ တေသံ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ (ဥဒါ။ ၅၄) ဧဝံ န ပဋိစ္ဆိတာ။ ပါရင်္ဂတော န ပစ္စေတိ တာဒီတိ နိဗ္ဗာနပါရံ ဂတော တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနေ ကိလေသေ ပုန နာဂစ္ဆတိ ပဉ္စဟိ စ အာကာရေဟိ တာဒီ ဟောတီတိ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

ဝီသတိဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌီတိ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၂) နယေန ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ စတူဟိ စတူဟိ အာကာရေဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ပတိဋ္ဌံ ကတွာ ပဝတ္တာ ဝိဇ္ဇမာနေ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ။ ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၁။)

‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (ဓ။ သ။ ၁၂၂၁) ဒိဋ္ဌိ။ အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌီတိ ‘‘သဿတော လောကော ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (မ။ နိ။ ၃။၂၇) ဧကေကံ အန္တံ အတ္ထီတိ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ယာ ဧဝရူပါ ဒိဋ္ဌီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာနံ ဧကူနဝီသပဒါနံ သာဓာရဏံ မူလပဒံ။ ယာ ဒိဋ္ဌိ, တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ယာ ဒိဋ္ဌိ, တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဂဟနန္တိ သဗ္ဗေသံ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။ ယာ အယာထာဝဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ, တဒေဝ ဒိဋ္ဌီသု ဂတံ ဒဿနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယာ အန္တောဂတတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဟေဋ္ဌာပိဿ အတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။

ဒွိန္နံ အန္တာနံ ဧကန္တဂတတ္တာတိပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ တတ္ထ သဿတောတိ နိစ္စော။ လောကောတိ အတ္တာ။ ‘‘ဣဓ သရီရံယေဝ နဿတိ, အတ္တာ ပန ဣဓ ပရတ္ထ စ သောယေဝါ’’တိ မညန္တိ။ သော ဟိ သာမညေဝ အာလောကေတီတိ ကတွာ လောကောတိ မညတိ။ အသဿတောတိ အနိစ္စော။ အတ္တာ သရီရေနေဝ သဟ နဿတီတိ မညန္တိ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တေ ကသိဏေ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ တံ ပရိတ္တကသိဏာရမ္မဏံ စေတနံ ‘‘သပရိယန္တော အတ္တာ’’တိ မညန္တိ။ အနန္တ ဝါတိ န အန္တဝါ အပ္ပမာဏေ ကသိဏေ ဈာနံ ဥပ္ပါဒေတွာ တံ အပ္ပမာဏကသိဏာရမ္မဏံ စေတနံ ‘‘အပရိယန္တော အတ္တာ’’တိ မညန္တိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဇီဝေါ စ သရီရဉ္စ တံယေဝ။ ဇီဝေါတိ အတ္တာ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန နပုံသကဝစနံ ကတံ။ သရီရန္တိ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓပဉ္စကံ။ အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရန္တိ အညော ဇီဝေါ အညံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ခန္ဓာ ဣဓေဝ ဝိနဿန္တိ, သတ္တော မရဏတော ပရံ ဟောတိ ဝိဇ္ဇတိ န နဿတိ, တထာဂတောတိ စေတံ သတ္တာဓိဝစနန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘တထာဂတောတိ အရဟာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣမေ န ဟောတီတိ ပက္ခေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဧဝံ ဂဏှန္တိ။ န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ခန္ဓာပိ ဣဓေဝ နဿန္တိ, တထာဂတော စ မရဏတော ပရံ န ဟောတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ဣမေ ဟောတီတိ ပက္ခေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဧဝံ ဂဏှန္တိ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဣမေ ဧကေကပက္ခပရိဂ္ဂဟေ ဒေါသံ ဒိသွာ ဥဘယပက္ခံ ဂဏှန္တိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ ဣမေ ဥဘယပက္ခပရိဂ္ဂဟေ ဥဘယဒေါသာပတ္တိံ ဒိသွာ ‘‘ဟောတိ စ န ဟောတီ’’တိ စ ‘‘နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီ’’တိ စ အမရာဝိက္ခေပပက္ခံ ဂဏှန္တိ။

အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၃) – ‘‘သဿတော လောကော’’တိ ဝါတိအာဒီဟိ ဒသဟာကာရေဟိ ဒိဋ္ဌိပဘေဒေါဝ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သဿတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၂။)

လောကောတိ စ ခန္ဓပဉ္စကံ လောကောတိ ဂဟေတွာ ‘‘အယံ လောကော နိစ္စော ဓုဝေါ သဗ္ဗကာလိကော’’တိ ဂဏှန္တဿ သဿတန္တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အသဿတောတိ တမေဝ လောကံ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီ’’တိ ဂဏှန္တဿ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တကသိဏလာဘိနော သုပ္ပမတ္တေ ဝါ သရာဝမတ္တေ ဝါ ကသိဏေ သမာပန္နဿ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တိတရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘လောကော’’တိ စ ကသိဏပရိစ္ဆေဒန္တေန ‘‘အန္တဝါ’’တိ စ ဂဏှန္တဿ ‘‘အန္တဝါ လောကော’’တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ သာ သဿတဒိဋ္ဌိပိ ဟောတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပိ။ ဝိပုလကသိဏလာဘိနော ပန တသ္မိံ ကသိဏေ သမာပန္နဿ အန္တောသမာပတ္တိယံ ပဝတ္တိတရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘လောကော’’တိ စ ကသိဏပရိစ္ဆေဒန္တေန စ ‘‘အနန္တော’’တိ ဂဏှန္တဿ ‘‘အနန္တဝါ လောကော’’တိ ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ သာ သဿတဒိဋ္ဌိ ဟောတိ, ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိပိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဘေဒနဓမ္မဿ သရီရဿေဝ ‘‘ဇီဝ’’န္တိ ဂဟိတတ္တာ ‘‘သရီရေ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေ ဇီဝမ္ပိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဒုတိယပဒေန သရီရတော အညဿ ဇီဝဿ ဂဟိတတ္တာ ‘‘သရီရေ စ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနေပိ ဇီဝံ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ သဿတဂဟဏာကာရပ္ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဟောတိ တထာဂတောတိအာဒီသု ‘‘သတ္တော တထာဂတော နာမ, သော ပရံ မရဏာ ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော ပဌမာ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ‘‘န ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော ဒုတိယာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ‘‘ဟောတိ စ န စ ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော တတိယာ ဧကစ္စသဿတဒိဋ္ဌိ။ ‘‘နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီ’’တိ ဂဏှတော စတုတ္ထာ အမရာဝိက္ခေပဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဒသဝိဓာ ဒိဋ္ဌိ။ ယထာယောဂံ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စာတိ ဒွိဓာ ဟောတိ။ တာသု ဧကာပိ တေသံ ခီဏာသဝါနံ န ပဋိစ္ဆိတာတိ အတ္ထော။

ယေ ကိလေသာတိ ယေ ကိလေသာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ။ န ပုနေတီတိ န ပုန ဧတိ။ န ပစ္စေတီတိ ပုန နိဗ္ဗတ္တေတွာ န ပဋိဧတိ, န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ ပစ္စဘဝေ နာဂစ္ဆတိ။ ပဉ္စဟာကာရေဟိ တာဒီတိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ဝါ သဒိသော။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ စ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ စ အနုနယပဋိဃံ မုဉ္စိတွာ ဌိတတ္တာ ဒွီသု သဒိသော။ စတ္တာဝီတိ ကိလေသေ စဇိတဝါ။ တိဏ္ဏာဝီတိ သံသာရံ အတိက္ကမိတဝါ။ မုတ္တာဝီတိ ရာဂါဒိတော မုတ္တဝါ။ တံနိဒ္ဒေသာ တာဒီတိ တေန တေန သီလသဒ္ဓါဒိနာ နိဒ္ဒိသိတွာ နိဒ္ဒိသိတွာ ကထေတဗ္ဗတော သဒိသော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၃။)

တံ ပဉ္စဝိဓံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေတုကာမော ‘‘ကထံ အရဟာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေ တာဒီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လာဘေပီတိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ လာဘေပိ။ အလာဘေပီတိ တေသံ အလာဘေပိ။ ယသေပီတိ ပရိဝါရေပိ။ အယသေပီတိ ပရိဝါရဝိပတ္တိယာပိ။ ပသံသာယပီတိ ဝဏ္ဏဘဏနာယပိ။ နိန္ဒာယပီတိ ဂရဟာယပိ။ သုခေပီတိ ကာယိကသုခေပိ။ ဒုက္ခေပီတိ ကာယိကဒုက္ခေပိ။ ဧကဉ္စေ ဗာဟံ ဂန္ဓေန လိမ္ပေယျုန္တိ သစေ ဧကံ ဗာဟံ စတုဇာတိယဂန္ဓေန လေပံ ဥပရူပရိ ဒဒေယျုံ။ ဝါသိယာ တစ္ဆေယျုန္တိ ယဒိ ဧကံ ဗာဟံ ဝဍ္ဎကီ ဝါသိယာ တစ္ဆေတွာ တစ္ဆေတွာ တနုံ ကရေယျုံ။ အမုသ္မိံ နတ္ထိ ရာဂေါတိ အမုသ္မိံ ဂန္ဓလေပနေ သိနေဟော နတ္ထိ န သံဝိဇ္ဇတိ။ အမုသ္မိံ နတ္ထိ ပဋိဃန္တိ အမုသ္မိံ ဝါသိယာ တစ္ဆနေ ပဋိဟနနသင်္ခါတံ ပဋိဃံ ကောပံ နတ္ထိ န သံဝိဇ္ဇတိ။ အနုနယပဋိဃဝိပ္ပဟီနောတိ သိနေဟဉ္စ ကောပဉ္စ ပဇဟိတွာ ဌိတော။ ဥဂ္ဃါတိနိဃာတိဝီတိဝတ္တောတိ အနုနယဝသေန အနုဂ္ဂဟဉ္စ ပဋိဃဝသေန နိဂ္ဂဟဉ္စ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော။ အနုရောဓဝိရောဓသမတိက္ကန္တောတိ အနုနယဉ္စ ပဋိဃဉ္စ သမ္မာ အတိက္ကန္တော။

သီလေ သတီတိ သီလေ သံဝိဇ္ဇမာနေ။ သီလဝါတိ သီလသမ္ပန္နော။ တေန နိဒ္ဒေသံ ကထနံ လဘတီတိ တာဒီ။ သဒ္ဓါယ သတိ သဒ္ဓေါတိ ဧဝမာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

ပရမဋ္ဌကသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဇရာသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၃၉။ ဆဋ္ဌေ ဇရာသုတ္တေ အပ္ပံ ဝတ ဇီဝိတံ ဣဒန္တိ ဣဒံ ဝတ မနုဿာနံ ဇီဝိတံ အပ္ပကံ ပရိတ္တံ ဌိတိပရိတ္တတာယ သရသပရိတ္တတာယာတိ ဂုဟဋ္ဌကသုတ္တေပိ ဝုတ္တနယမေတံ။ ဩရံ ဝဿသတာပိ မိယျတီတိ ဝဿသတာ ဩရံ ကလလာဒိကာလေပိ မိယျတိ။ အတိစ္စာတိ ဝဿသတံ အတိက္ကမိတွာ။ ဇရသာပိ မိယျတီတိ ဇရာယ မိယျတိ။ ဣတော ပရံ ဂုဟဋ္ဌကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၄။)

အပ္ပန္တိ မန္ဒံ။ ဂမနီယော သမ္ပရာယောတိ ပရလောကော ဂန္တဗ္ဗော။ ကလလကာလေပီတိ ဧတ္ထ ကလလကာလံ နာမ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တီဟိ ဇာတိဥဏ္ဏံသူဟိ ကတသုတ္တဂ္ဂေ ဌိတတေလဗိန္ဒုပ္ပမာဏံ အစ္ဆံ ဝိပ္ပသန္နကလလံ ဟောတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘တိလတေလဿ ယထာ ဗိန္ဒု, သပ္ပိမဏ္ဍော အနာဝိလော၊

ဧဝံ ဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂံ, ကလလံ သမ္ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၃၅၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆ ပကိဏ္ဏကကထာ)၊

တသ္မိံ ကလလကာလေပိ။ စဝတီတိ ဇီဝိတံ ဂဠတိ။ မရတီတိ ဇီဝိတဝိယောဂံ အာပဇ္ဇတိ။ အန္တရဓာယတီတိ အဒဿနံ ပါပုဏာတိ။ ဝိပ္ပလုဇ္ဇတီတိ ဆိဇ္ဇတိ။ ‘‘အဏ္ဍဇယောနိယာ စဝတိ။ ဇလာဗုဇယောနိယာ မရတိ။ သံသေဒဇယောနိယာ အန္တရဓာယတိ။ ဩပပါတိကယောနိယာ ဝိပ္ပလုဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ အဗ္ဗုဒကာလေပီတိ အဗ္ဗုဒံ နာမ ကလလတော သတ္တာဟစ္စယေန မံသဓောဝနဥဒကဝဏ္ဏံ ဟောတိ, ကလလန္တိ နာမံ အန္တရဓာယတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘သတ္တာဟံ ကလလံ ဟောတိ, ပရိပက္ကံ သမူဟတံ၊

ဝိဝဋ္ဋမာနံ တဗ္ဘာဝံ, အဗ္ဗုဒံ နာမ ဇာယတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၃၅)၊

တသ္မိံ အဗ္ဗုဒကာလေပိ။ ပေသိကာလေပီတိ တသ္မာပိ အဗ္ဗုဒါ သတ္တာဟစ္စယေန ဝိလီနတိပုသဒိသာ ပေသိ နာမ သဉ္ဇာယတိ။ သာ မရိစဖာဏိတေန ဒီပေတဗ္ဗာ။ ဂါမဒါရိကာ ဟိ သုပက္ကာနိ မရိစာနိ ဂဟေတွာ သာဋကန္တေ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ပီဠေတွာ မဏ္ဍံ အာဒါယ ကပါလေ ပက္ခိပိတွာ အာတပေ ဌပေန္တိ, တံ သုက္ခမာနံ သဗ္ဗဘာဂေဟိ မုစ္စတိ။ ဧဝရူပါ ပေသိ ဟောတိ, အဗ္ဗုဒန္တိ နာမံ အန္တရဓာယတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘သတ္တာဟံ အဗ္ဗုဒံ ဟောတိ, ပရိပက္ကံ သမူဟတံ၊

ဝိဝဋ္ဋမာနံ တဗ္ဘာဝံ, ပေသိ နာမ ပဇာယတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၃၅)၊

တသ္မိံ ပေသိကာလေပိ။ ဃနကာလေပီတိ တတောပိ ပေသိတော သတ္တာဟစ္စယေန ကုက္ကုဋဏ္ဍသဏ္ဌာနော ဃနော နာမ မံသပိဏ္ဍော နိဗ္ဗတ္တတိ, ပေသီတိ နာမံ အန္တရဓာယတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၅။)

‘‘သတ္တာဟံ ပေသိ ဘဝတိ, ပရိပက္ကံ သမူဟတံ၊

ဝိဝဋ္ဋမာနံ တဗ္ဘာဝံ, ဃနောတိ နာမ ဇာယတိ။

‘‘ယထာ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍံ, သမန္တာ ပရိမဏ္ဍလံ၊

ဧဝံ ဃနဿ သဏ္ဌာနံ, နိဗ္ဗတ္တံ ကမ္မပစ္စယာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၃၅)၊

တသ္မိံ ဃနကာလေပိ။ ပသာခကာလေပီတိ ပဉ္စမေ သတ္တာဟေ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဟတ္ထပါဒါနံ သီသဿ စတ္ထာယ ပဉ္စ ပီဠကာ ဇာယန္တိ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ပဉ္စမေ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာဟေ ပဉ္စ ပီဠကာ သဏ္ဌဟန္တိ ကမ္မတော’’တိ။ တသ္မိံ ပသာခကာလေပိ။ တတော ပရံ ဆဋ္ဌသတ္တမာဒီနိ သတ္တာဟာနိ အတိက္ကမ္မ ဒေသနံ သင်္ခိပိတွာ ဒွါစတ္တာလီသသတ္တာဟေ ပရိဏတကာလေ ကေသလောမနခါဒီနံ ဥပ္ပတ္တိကာလဉ္စ။ တဿ စ နာဘိတော ဥဋ္ဌိတော နာဠော မာတု ဥဒရပဋလေန ဧကာဗဒ္ဓေါ ဟောတိ, သော ဥပ္ပလဒဏ္ဍကော ဝိယ ဆိဒ္ဒေါ, တေန အာဟာရရသော သံသရိတွာ အာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ သော ဒသမာသေ ယာပေတိ, တံ သဗ္ဗံ အဝတွာ ‘‘သူတိဃရေ’’တိ အာဟ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ကေသာ လောမာ နခါနိ စ’’၊

‘‘ယဉ္စဿ ဘုဉ္ဇတီ မာတာ, အန္နံ ပါနဉ္စ ဘောဇနံ၊

တေန သော တတ္ထ ယာပေတိ, မာတုကုစ္ဆိဂတော နရော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၅၊ ကထာ။ ၆၉၂)၊

တတ္ထ သူတိဃရေတိ သူတိကဃရေ, ဝိဇာယနဃရေတိ အတ္ထော။ ‘‘သူတိကာဃရေ’’တိ ဝါ ပါဌော, သူတိကာယာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ အဒ္ဓမာသိကောပီတိ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အဒ္ဓမာသော ဧတဿ အတ္ထီတိ အဒ္ဓမာသိကော။ ဒွေမာသိကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဧကံ သံဝစ္ဆရံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သံဝစ္ဆရိကော။ ဥပရိ ဒွေဝဿိကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ယဒါ ဇိဏ္ဏော ဟောတီတိ ယသ္မိံ ကာလေ ဇရာဇိဏ္ဏော ဘဝတိ ဇဇ္ဇရီဘူတော။ ဝုဒ္ဓေါတိ ဝယောဝုဒ္ဓေါ။ မဟလ္လကောတိ ဇာတိမဟလ္လကော။ အဒ္ဓဂတောတိ တယော အဒ္ဓေ အတိက္ကန္တော။ ဝယောအနုပ္ပတ္တောတိ တတိယံ ဝယံ အနုပ္ပတ္တော။ ခဏ္ဍဒန္တောတိ အန္တရန္တရာ ပတိတာ ဒန္တာ ဖာလိတာ စ ဇရာနုဘာဝေန ခဏ္ဍာ ဒန္တာ ဇာတာ အဿာတိ ခဏ္ဍဒန္တော။ ပလိတကေသောတိ ပဏ္ဍရကေသော။ ဝိလူနန္တိ လုဉ္စိတွာ ဂဟိတကေသာ ဝိယ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၆။)

ခလ္လာဋသီသော။ ခလိတသိရောတိ မဟာခလ္လာဋသီသော။ ဝလိနန္တိ သဉ္ဇာတဝလိ။ တိလကာဟတဂတ္တောတိ သေတတိလကကာဠတိလကေဟိ ဝိကိဏ္ဏသရီရော။ ဘောဂ္ဂေါတိ ဘဂ္ဂေါ, ဣမိနာပိဿ ဝင်္ကဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဒဏ္ဍပရာယဏောတိ ဒဏ္ဍပဋိဿရဏော ဒဏ္ဍဒုတိယော။ သော ဇရာယပီတိ သော ပုဂ္ဂလော ဇရာယပိ အဘိဘူတော မရတိ။ နတ္ထိ မရဏမှာ မောက္ခောတိ မရဏတော မုဉ္စနုပါယော နတ္ထိ နုပလဗ္ဘတိ။

ဖလာနမိဝ ပက္ကာနံ, ပါတော ပတနတော ဘယန္တိ ပရိပါကဂတာနံ သိထိလဝဏ္ဋာနံ ပနသဖလာဒိပက္ကာနံ ပစ္စူသကာလေ အဝဿံ ပတိဿန္တီတိ ဖလသာမိကာနံ ဘာယမာနာနံ ဝိယ။ ဧဝံ ဇာတာန မစ္စာနံ, နိစ္စံ မရဏတော ဘယန္တိ ဧဝမေဝ ဥပ္ပန္နာနံ သတ္တာနံ မစ္စုသင်္ခါတမရဏတော သတတံ ကာလံ ဘယံ။

ယထာပိ ကုမ္ဘကာရဿာတိ ယထာ နာမ မတ္တိကာဘာဇနံ ကရောန္တဿ။ ကတံ မတ္တိကဘာဇနန္တိ (သု။ နိ။ ၅၈၂) တေန နိဋ္ဌာပိတဘာဇနံ။ သဗ္ဗံ ဘေဒနပရိယန္တန္တိ ပက္ကာပက္ကံ သဗ္ဗံ ဘေဒနံ ဘိဇ္ဇပရိယန္တံ အဝသာနံ အဿာတိ ဘေဒနပရိယန္တံ။ ဧဝံ မစ္စာန ဇီဝိတန္တိ ဧဝမေဝ သတ္တာနံ အာယုသင်္ခါရံ။

ဒဟရာ စ မဟန္တာ စာတိ တရုဏာ စ မဟလ္လကာ စ။ ယေ ဗာလာ ယေ စ ပဏ္ဍိတာတိ ယေ စ အဿာသပဿာသာယတ္တာ ဇီဝိတာ ဗာလာ ယေ စ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာ ဗုဒ္ဓါဒယော။ သဗ္ဗေ မစ္စုဝသံ ယန္တီတိ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဒဟရာဒယော သဗ္ဗေ မစ္စုနော ဣဿရိယံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။

တေသံ မစ္စုပရေတာနန္တိ ဧတေသံ မစ္စုနာ ပရိဝါရိတာနံ။ ဂစ္ဆတံ ပရလောကတောတိ ဣတော မနုဿလောကတော ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တာနံ။ န ပိတာ တာယတေ ပုတ္တန္တိ ပိတာ ပုတ္တံ န ရက္ခတိ။ ဉာတီ ဝါ ပန ဉာတကေတိ မာတာပိတိပက္ခိကာ ဉာတီ ဝါ တေယေဝ ဉာတကေ ရက္ခိတုံ န သက္ကောန္တိ။

ပေက္ခတညေဝ ဉာတီနန္တိ ဝုတ္တဝိဓာနံယေဝ ဉာတီနံ ပေက္ခန္တာနံယေဝ ဩလောကေန္တာနံယေဝ။ ပဿ လာလပ္ပတံ ပုထူတိ ပဿာတိ အာလပနံ။ လာလပန္တာနံ ဝိလပန္တာနံ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ။ ဧကမေကောဝ မစ္စာနံ, ဂေါဝဇ္ဈော ဝိယ နိယျတီတိ သတ္တာနံ ဧကမေကော ဝဓာယ နိယျမာနဂေါဏော ဝိယ မရဏာယ နိယျတိ ပါပုဏီယတိ။ ဧဝမဗ္ဘာဟတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၇။)

လောကောတိ ဧဝမေဝ သတ္တလောကော ဘုသံ အာဟတော။ မစ္စုနာ စ ဇရာယ စာတိ မရဏေန စ ဇရာယ စ အဘိဘူတော။

֍ * ၄၀။ မမာယိတေတိ မမာယိတဝတ္ထုကာရဏာ။ ဝိနာဘာဝံ သန္တမေဝိဒန္တိ သန္တံ ဝိဇ္ဇမာနံ ဝိနာဘာဝမေဝ ဣဒံ, န သက္ကာ အဝိနာဘာဝေန ဘဝိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သောစန္တီတိ စိတ္တေန သောစနံ ကရောန္တိ။ ကိလမန္တီတိ ကာယေန ကိလမထံ ပါပုဏန္တိ။ ပရိဒေဝန္တီတိ နာနာဝိဓံ ဝါစာဝိလာပံ ဘဏန္တိ။ ဥရတ္တာဠိံ ကန္ဒန္တီတိ ဥရံ တာဠေတွာ တာဠေတွာ ကန္ဒန္တိ။ သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇန္တီတိ သမ္မောဟဘာဝံ ပါပုဏန္တိ။

အနိစ္စောတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန။ သင်္ခတောတိ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ ကတော။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နောတိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိံ ပဋိစ္စ န ပစ္စက္ခာယ သဟ သမ္မာ စ ဥပ္ပန္နော။ ခယဓမ္မောတိ ခယံ ဂမနသဘာဝေါ။ ဝယဓမ္မောတိ ဝယံ ဂမနသဘာဝေါ, ဘင်္ဂဝသေန ဘင်္ဂဂမနသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဝိရာဂဓမ္မောတိ ဝိရဇ္ဇနသဘာဝေါ။ နိရောဓဓမ္မောတိ နိရုဇ္ဈနသဘာဝေါ။ ယွာယံ ပရိဂ္ဂဟောတိ ယော အယံ ပရိဂ္ဂဟော။ ‘‘ယာယ ပရိဂ္ဂဟော’’တိပိ ပါဌော, အယမေဝ ပဒစ္ဆေဒေါ။ နိစ္စောတိ သတတကာလိကော။ ဓုဝေါတိ ထိရော။ သဿတောတိ အစဝနော။ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ ပကတိအဇဟနသဘာဝေါ။ သဿတိ သမံ တထေဝ ဌဿတီတိ စန္ဒသူရိယသိနေရုမဟာသမုဒ္ဒပထဝီပဗ္ဗတာဒယော ဝိယ တိဋ္ဌေယျ။

နာနာဘာဝေါတိ ဇာတိယာ နာနာဘာဝေါ။ ဝိနာဘာဝေါတိ မရဏေန ဝိယောဂဘာဝေါ။ အညထာဘာဝေါတိ သဗ္ဘာဝတော အညထာဘာဝေါ။ ပုရိမာနံ ပုရိမာနံ ခန္ဓာနန္တိ အနန္တရေ ပုရေ ဥပ္ပန္နာနံ ခန္ဓာနံ။ ဝိပရိဏာမညထာဘာဝါတိ ပကတိဘာဝံ ဇဟိတွာ အညထာဘာဝေန။ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာ ခန္ဓာဒယော ပဝတ္တန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

သဗ္ဗံ ဃရာဝါသပလိဗောဓန္တိ သကလံ ဂိဟိဘာဝဇဋံ။ ဉာတိမိတ္တာမစ္စပလိဗောဓန္တိ မာတာပိတုပက္ခိကာ ဉာတီ, မိတ္တာ သဟာယာ, အမစ္စာ ဘစ္စာ။ သန္နိဓိပလိဗောဓန္တိ နိဓာနဇဋံ ဆိန္ဒိတွာ။ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာတိ ကေသေ စ မဿူနိ စ ဩရောပယိတွာ။ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနီတိ ကသာယရသပီတာနိ ဝတ္ထာနိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၈။)

֍ * ၄၁။ မာမကောတိ မမ ဥပါသကော ဘိက္ခု ဝါတိ သင်္ခံ ဂတော, ဗုဒ္ဓါဒီနိ ဝါ ဝတ္ထူနိ မမာယမာနော။

တေသံ တေသံ သတ္တာနန္တိ အနေကေသံ သတ္တာနံ သာဓာရဏနိဒ္ဒေသော။ ‘‘ယညဒတ္တဿ မရဏံ, သောမဒတ္တဿ မရဏ’’န္တိ ဧဝဉှိ ဒိဝသမ္ပိ ကထိယမာနေ နေဝ သတ္တာ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆန္တိ, န သဗ္ဗံ အပရတ္တဒီပနံ သိဇ္ဈတိ။ ဣမေဟိ ပန ဒွီဟိ ပဒေဟိ န ကောစိ သတ္တော အပရိယာဒိန္နော ဟောတိ, န ကိဉ္စိ အပရတ္တာဒီပနံ န သိဇ္ဈတိ။ တမှာ တမှာတိ အယံ ဂတိဝသေန အနေကေသံ နိကာယာနံ သာဓာရဏနိဒ္ဒေသော။ သတ္တနိကာယာတိ သတ္တာနံ နိကာယာ, သတ္တဃဋာ သတ္တသမူဟာတိ အတ္ထော။ စုတီတိ စဝနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓာယ စုတိယာ သာမညဝစနမေတံ။ စဝနတာတိ ဘာဝဝစနေန လက္ခဏနိဒဿနံ။ ဘေဒေါတိ စုတိခန္ဓာနံ ဘင်္ဂုပ္ပတ္တိပရိဒီပနံ။ အန္တရဓာနန္တိ ဃဋဿ ဝိယ ဘိန္နဿ ဘိန္နာနံ ခန္ဓာနံ ယေန ကေနစိ ပရိယာယေန ဌာနာဘာဝပရိဒီပနံ။ မစ္စုမရဏန္တိ မစ္စုသင်္ခါတံ မရဏံ, န ခဏိကမရဏံ။ ကာလော နာမ အန္တကော, တဿ ကိရိယာတိ ကာလံကိရိယာ။ ဧတ္တာဝတာ သမ္မုတိမရဏံ ဒီပိတံ။ ဣဒါနိ ပရမတ္ထေန ဒီပေတုံ ‘‘ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရမတ္ထေန ဟိ ခန္ဓာယေဝ ဘိဇ္ဇန္တိ, န သတ္တော နာမ ကောစိ မရတိ။ ခန္ဓေသု ပန ဘိဇ္ဇမာနေသု သတ္တော မရတိ, ဘိန္နေသု ‘‘မတော’’တိ ဝေါဟာရော ဟောတိ။

ဧတ္ထ စ စတုဝေါကာရပဉ္စဝေါကာရဝသေန ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ, ဧကဝေါကာရဝသေန ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ။ စတုဝေါကာရဝသေန ဝါ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ, သေသဒွယဝသေန ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကသ္မာ? ကာမရူပဘဝဒွယေပိ ရူပကာယသင်္ခါတဿ ကဠေဝရဿ သဗ္ဘာဝတော။ ယသ္မာ ဝါ စာတုမဟာရာဇိကာဒီသု ခန္ဓာ ဘိဇ္ဇန္တေဝ, န ကိဉ္စိ နိက္ခိပန္တိ, တသ္မာ တေသံ ဝသေန ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ, မနုဿာဒီသု ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ။ ဧတ္ထ စ ကဠေဝရဿ နိက္ခေပကရဏတော မရဏံ ‘‘ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿုပစ္ဆေဒေါတိ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓဿေဝ မရဏံ နာမ ဟောတိ, အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဿ မရဏံ နာမ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သဿံ မတံ, ရုက္ခော မတော’’တိ ဣဒံ ပန ဝေါဟာရမတ္တမေဝ။ အတ္ထတော ပန ဧဝရူပါနိ ဝစနာနိ သဿာဒီနံ ခယဝယဘာဝမေဝ ဒီပေန္တိ။ ရူပဂတန္တိ ရူပမေဝ ရူပဂတံ။ ဝေဒနာဂတန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁၉။)

တတ္ထ ပုဗ္ဗေဝ မစ္စန္တိ မစ္စံ ဝါ ဘောဂါ ပုဗ္ဗေဝ ပဌမတရညေဝ ဝိဇဟန္တိ။ မစ္စော ဝါ တေ ဘောဂေ ပုဗ္ဗတရံ ဇဟတိ။ ကာမကာမီတိ စောရရာဇာနံ အာလပတိ။ အမ္ဘော ကာမေ ကာမယမာန ကာမကာမိ ဘောဂိနော နာမ လောကေ အသဿတာ, ဘောဂေသု ဝါ နဋ္ဌေသု ဇီဝမာနာ စ အဘောဂိနော ဟောန္တိ။ ဘောဂေ ဝါ ပဟာယ သယံ နဿန္တိ, တသ္မာ အဟံ မဟာဇနဿ သောကကာလေပိ န သောစာမီတိ အတ္ထော။

ဝိဒိတာ မယာ သတ္တုက လောကဓမ္မာတိ စောရရာဇာနံ အာလပန္တော အာဟ။ အမ္ဘော သတ္တုက မယာ လာဘော အလာဘော ယသော အယသောတိအာဒယော လောကဓမ္မာ ဝိဒိတာ။ ယထေဝ ဟိ စန္ဒော ဥဒေတိ စ ပူရတိ စ ပုန စ ခီယတိ, ယထာ စ သူရိယော အန္ဓကာရံ ဝိဓမေန္တော မဟန္တံ လောကပ္ပဒေသံ တပိတွာန ပုန သာယံ အတ္ထံ ပလေတိ အတ္ထံ ဂစ္ဆတိ န ဒိဿတိ, ဧဝမေဝ ဘောဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ ဝိနဿန္တိ စ, တတ္ထ ကိံ သောကေန, တသ္မာ န သောစာမီတိ အတ္ထော။

တဏှာမညနာယ မညတီတိ တဏှာယ ဇနိတမာနမညနာယ မညတိ။ မာနံ ကရောတိ ဒိဋ္ဌိမညနာယာတိ ဒိဋ္ဌိံ ဥပနိဿယံ ကတွာ ဥပ္ပန္နာယ မညနာယ။ မာနမညနာယာတိ သဟဇာတမာနမညနာယ။ ကိလေသမညနာယာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဥပတာပနဋ္ဌေန ကိလေသမညနာယ မညတိ။

ကုဟာတိ ဝိမှာပကာ။ ထဒ္ဓါတိ ခါဏု ဝိယ ထဒ္ဓါ။ လပါတိ ပစ္စယနိမိတ္တေန လပနကာ။

֍ * ၄၂။ သင်္ဂတန္တိ သမာဂတံ, ဒိဋ္ဌံ ဖုဋ္ဌံ ဝါ။ ပိယာယိတန္တိ ပိယကတံ။

သင်္ဂတန္တိ သမ္မုခီဘူတံ။ သမာဂတန္တိ သမီပံ အာဂတံ။ သမာဟိတန္တိ ဧကီဘူတံ။ သန္နိပတိတန္တိ ပိဏ္ဍိတံ။ သုပိနဂတောတိ သုပိနံ ပဝိဋ္ဌော။ သေနာဗျူဟံ ပဿတီတိ သေနာသန္နိဝေသံ ဒက္ခတိ။ အာရာမရာမဏေယျကန္တိ ပုပ္ဖါရာမာဒီနံ ရမဏီယဘာဝံ။ ဝနရာမဏေယျကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပေတန္တိ ဣတော ပရလောကံ ဂတံ။ ကာလင်္ကတန္တိ မတံ။

֍ * ၄၃။ နာမံယေဝါဝသိဿတိ, အက္ခေယျန္တိ သဗ္ဗံ ရူပါဒိဓမ္မဇာတံ ပဟီယတိ, နာမမတ္တမေဝ တု အဝသိဿတိ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ဓမ္မရက္ခိတော’’တိ ဧဝံ အက္ခာတုံ ကထေတုံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၀။)

ယေ စက္ခုဝိညာဏာဘိသမ္ဘူတာတိ ယေ သယံ စက္ခုဝိညာဏေန အဘိသမ္ဘူတာ ရာသိကတာ ဒိဋ္ဌာ စတုသမုဋ္ဌာနိကာ ရူပါ။ သောတဝိညာဏာဘိသမ္ဘူတာတိ ပရတောဃောသေန သောတဝိညာဏေန ရာသိကတာ သုတာ ဒွိသမုဋ္ဌာနိကာ သဒ္ဒါ။

֍ * ၄၄။ မုနယောတိ ခီဏာသဝမုနယော။ ခေမဒဿိနောတိ နိဗ္ဗာနဒဿိနော။

သောကောတိ သောကနိဒ္ဒေသေ – ဗျသတီတိ ဗျသနံ, ဟိတသုခံ ခိပတိ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ အတ္ထော။ ဉာတီနံ ဗျသနံ ဉာတိဗျသနံ, စောရရောဂဘယာဒီဟိ ဉာတိက္ခယော ဉာတိဝိနာသောတိ အတ္ထော။ တေန ဉာတိဗျသနေန။ ဖုဋ္ဌဿာတိ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ, အဘိဘူတဿ သမန္နာဂတဿာတိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဘောဂါနံ ဗျသနံ ဘောဂဗျသနံ, ရာဇစောရာဒိဝသေန ဘောဂက္ခယော ဘောဂဝိနာသောတိ အတ္ထော။ ရောဂေါယေဝ ဗျသနံ ရောဂဗျသနံ။ ရောဂေါ ဟိ အာရောဂျံ ဗျသတိ ဝိနာသေတီတိ ဗျသနံ။ သီလဿ ဗျသနံ သီလဗျသနံ, ဒုဿိလျဿေတံ နာမံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝိနာသယမာနာ ဥပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဗျသနံ ဒိဋ္ဌိဗျသနံ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ ဒွေ အနိပ္ဖန္နာနိ, ပစ္ဆိမာနိ တီဏိ နိပ္ဖန္နာနိ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတာနိ။ ပုရိမာနိ စ တီဏိ နေဝ ကုသလာနိ နာကုသလာနိ, သီလဒိဋ္ဌိဗျသနဒွယံ အကုသလံ။

အညတရညတရေနာတိ ဂဟိတေသု ဝါ ယေန ကေနစိ အဂ္ဂဟိတေသု ဝါ မိတ္တာမစ္စဗျသနာဒီသု ယေန ကေနစိ။ သမန္နာဂတဿာတိ သမနုဗန္ဓဿ အပရိမုစ္စမာနဿ။ အညတရညတရေန ဒုက္ခဓမ္မေနာတိ ယေန ကေနစိ သောကဒုက္ခဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုနာ။ သောကောတိ သောစနကဝသေန သောကော။ ဣဒံ တေဟိ ကာရဏေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇနကသောကဿ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ သောစနာတိ သောစနာကာရော။ သောစိတတ္တန္တိ သောစိတဘာဝေါ။ အန္တောသောကောတိ အဗ္ဘန္တရသောကော။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတံ။ သော ဟိ အဗ္ဘန္တရံ သုက္ခာပေန္တော ဝိယ ပရိသုက္ခာပေန္တော ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘အန္တောသောကော အန္တောပရိသောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အန္တောဒါဟောတိ အဗ္ဘန္တရဒါဟော။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတံ။ စေတသော ပရိဇ္ဈာယနာတိ စိတ္တဿ ဈာနနာကာရော။ သောကော ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အဂ္ဂိ ဝိယ စိတ္တံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၁။)

ဈာပေတိ ဒဟတိ, ‘‘စိတ္တံ မေ ဈာမံ, န မေ ကိဉ္စိ ပဋိဘာတီ’’တိ ဝဒါပေတိ။ ဒုက္ခိတော မနော ဒုမ္မနော, တဿ ဘာဝေါ ဒေါမနဿံ။ အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန သောကောဝ သလ္လန္တိ သောကသလ္လံ။

ပရိဒေဝနိဒ္ဒေသေ – ‘‘မယှံ ဓီတာ, မယှံ ပုတ္တော’’တိ ဧဝံ အာဒိဿ အာဒိဿ ဒေဝန္တိ ရောဒန္တိ ဧတေနာတိ အာဒေဝေါ။ တံ တံ ဝဏ္ဏံ ပရိကိတ္တေတွာ ပရိကိတ္တေတွာ ဒေဝန္တိ ဧတေနာတိ ပရိဒေဝေါ။ တတော ပရာနိ ဒွေ ဒွေ ပဒါနိ ပုရိမဒွယဿေဝ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဝါစာတိ ဝစနံ။ ပလာပေါတိ တုစ္ဆံ နိရတ္ထကဝစနံ။ ဥပ္ပဍ္ဎဘဏိတအညဘဏိတာဒိဝသေန ဝိရူပေါ ပလာပေါ ဝိပ္ပလာပေါ။ လာလပ္ပေါတိ ပုနပ္ပုနံ လပနံ။ လာလပ္ပနာကာရော လာလပ္ပနာ။ လာလပ္ပိတဿ ဘာဝေါ လာလပ္ပိတတ္တံ။ မစ္ဆရိယာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။

֍ * ၄၅။ သတ္တမဂါထာ ဧဝံ မရဏဗ္ဘာဟတေ လောကေ အနုရူပပဋိပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပတိလီနစရဿာတိ တတော တတော ပတိလီနံ စိတ္တံ ကတွာ စရန္တဿ။ ဘိက္ခုနောတိ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿ ဝါ သေက္ခဿ ဝါ။ သာမဂ္ဂိယမာဟု တဿ တံ, ယော အတ္တာနံ ဘဝနေ န ဒဿယေတိ တဿေတံ ပတိရူပမာဟု, ယော ဧဝံပဋိပန္နော နိရယာဒိဘေဒေ ဘဝနေ အတ္တာနံ န ဒဿယေ။ ဧဝဉှိ သော ဣမမှာ မရဏာ မုစ္စေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။

ပတိလီနစရာ ဝုစ္စန္တီတိ တတော တတော လီနစိတ္တာစာရာ ကထီယန္တိ။ သတ္တ သေက္ခာတိ အဓိသီလာဒီသု တီသု သိက္ခာသု သိက္ခန္တီတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌာ သတ္တ သေက္ခာ။ အရဟာတိ ဖလဋ္ဌော။ သော နိဋ္ဌိတစိတ္တတ္တာ ပတိလီနော။ သေက္ခာနံ ပတိလီနစရဏဘာဝေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေ တတော တတောတိ တေ သတ္တ သေက္ခာ တေဟိ တေဟိ အာရမ္မဏေဟိ စိတ္တံ ပတိလီနေန္တာတိ အတ္တနော စိတ္တံ နိလီနေန္တာ။ ပတိကုဋေန္တာတိ သင်္ကောစေန္တာ။ ပတိဝဋ္ဋေန္တာတိ ကဋသာရကံ ဝိယ အာဘုဇေန္တာ။ သန္နိရုဒ္ဓန္တာတိ သန္နိရုဇ္ဈန္တာ။ သန္နိဂဏှန္တာတိ နိဂ္ဂဟံ ကုရုမာနာ။ သန္နိဝါရေန္တာတိ ဝါရယမာနာ။ ရက္ခန္တာတိ ရက္ခံ ကုရုမာနာ။ ဂေါပေန္တာတိ စိတ္တမဉ္ဇူသာယ ဂေါပယမာနာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၂။)

ဣဒါနိ ဒွါရဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘စက္ခုဒွါရေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စက္ခုဒွါရေတိ စက္ခုဝိညာဏဒွါရေ။ သောတဒွါရာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဘိက္ခုနောတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဿ ဝါ ဘိက္ခုနော, သေက္ခဿ ဝါ ဘိက္ခုနောတိ ဘိက္ခုသဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထံ အဝတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတဘိက္ခုယေဝ ဒဿိတော။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနော စ သော ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ, ကလျာဏော စ သီလာဒိပဋိပတ္တိယုတ္တတ္တာတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏောဝ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော, တဿ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဿ။ အဓိသီလာဒီနိ သိက္ခတီတိ သေက္ခော, တဿ သေက္ခဿ ဝါ သောတာပန္နဿ ဝါ သကဒါဂါမိနော ဝါ အနာဂါမိနော ဝါ။

အာသန္တိ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ။ ယတ္ထာတိ ယေသု မဉ္စပီဌာဒီသု။ မဉ္စောတိအာဒီနိ အာသနဿ ပဘေဒဝစနာနိ။ မဉ္စောပိ ဟိ နိသဇ္ဇာယပိ ဩကာသတ္တာ ဣဓ အာသနေသု ဝုတ္တော, သော ပန မသာရကဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓကုဠီရပါဒကအာဟစ္စပါဒကာနံ အညတရော။ ပီဌမ္ပိ တေသံ အညတရမေဝ။ ဘိသီတိ ဥဏ္ဏဘိသိ စောဠဘိသိ ဝါကဘိသိ တိဏဘိသိ ပဏ္ဏဘိသီနံ အညတရာ။ တဋ္ဋိကာတိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ ဝိနိတွာ ကတာ။ စမ္မခဏ္ဍောတိ နိသဇ္ဇာရဟော ယော ကောစိ စမ္မခဏ္ဍော။ တိဏသန္ထာရာဒယော တိဏာဒီနိ ဂုမ္ဗေတွာ ကတာ။ အသပ္ပါယရူပဒဿနေနာတိ အသပ္ပါယာနံ ဣဋ္ဌရူပါနံ ဩလောကနေန။ ရိတ္တန္တိ အဗ္ဘန္တရတော တုစ္ဆံ။ ဝိဝိတ္တန္တိ ဗဟိဒ္ဓါပဝေသနေန သုညံ။ ပဝိဝိတ္တန္တိ ကောစိ ဂဟဋ္ဌော တတ္ထ နတ္ထီတိ အတိရေကေန သုညံ။ အသပ္ပါယသဒ္ဒဿဝနေပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟီတိ ဣတ္ထိရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟိ ပဉ္စဟိ ကာမကောဋ္ဌာသေဟိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ရူပါ သဒ္ဒါ ရသာ ဂန္ဓာ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ စ မနောရမာ၊

ပဉ္စ ကာမဂုဏာ လောကေ, ဣတ္ထိရူပသ္မိံ ဒိဿရေ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၅။၅၅)၊

ဘဇတောတိ စိတ္တေန သေဝနံ ကရောန္တဿ။ သမ္ဘဇတောတိ သမ္မာ သေဝန္တဿ။ သေဝတောတိ ဥပသင်္ကမန္တဿ။ နိသေဝတောတိ နိဿယံ ကတွာ သေဝန္တဿ။ သံသေဝတောတိ သုဋ္ဌု သေဝန္တဿ။ ပဋိသေဝတောတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပသင်္ကမန္တဿ။

ဂဏသာမဂ္ဂီတိ သမဏာနံ ဧကီဘာဝေါ သမဂ္ဂဘာဝေါ။ ဓမ္မသာမဂ္ဂီတိ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ သမူဟဘာဝေါ။ အနဘိနိဗ္ဗတ္တိသာမဂ္ဂီတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၃။)

အနိဗ္ဗတ္တမာနာနံ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတာနံ အရဟန္တာနံ သမူဟော။ သမဂ္ဂါတိ ကာယေန အဝိယောဂါ။ သမ္မောဒမာနာတိ စိတ္တေန သုဋ္ဌု မောဒမာနာ တုဿမာနာ။ အဝိဝဒမာနာတိ ဝါစာယ ဝိဝါဒံ အကုရုမာနာ။ ခီရောဒကီဘူတာတိ ခီရေန သံသဋ္ဌဥဒကသဒိသာ။

တေ ဧကတော ပက္ခန္ဒန္တီတိ တေ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဧကံ အာရမ္မဏံ ပဝိသန္တိ။ ပသီဒန္တီတိ တသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပသာဒမာပဇ္ဇန္တိ။ အနုပါဒိသေသာယာတိ ဥပါဒိဝိရဟိတာယ။

နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ အမတမဟာနိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ ဦနတ္တံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဥနဘာဝေါ ဦနတ္တံ, အပရိပုဏ္ဏဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ပုဏ္ဏတ္တံ ဝါတိ ပရိပုဏ္ဏဘာဝေါ ပုဏ္ဏတ္တံ, ပုဏ္ဏဘာဝေါ ဝါ န ပညာယတိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

နေရယိကာနန္တိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တနကကမ္မာနံ အတ္ထိဘာဝေန။ နိရယံ အရဟန္တီတိ နေရယိကာ, တေသံ နေရယိကာနံ။ နိရယော ဘဝနန္တိ နိရယော ဧဝ တေသံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဃရံ။ တိရစ္ဆာနယောနိကာနန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တဿေသာ သာမဂ္ဂီတိ တဿ ခီဏာသဝဿ ဧသာ နိဗ္ဗာနသာမဂ္ဂီ။ ဧတံ ဆန္နန္တိ ဧတံ အနုစ္ဆဝိကံ။ ပတိရူပန္တိ သဒိသံ ပဋိဘာဂံ, အသဒိသံ အပ္ပဋိဘာဂံ န ဟောတိ။ အနုစ္ဆဝိကန္တိ ဧတံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဝါ ဓမ္မာနံ, မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသာသနဓမ္မာနံ ဝါ အနုစ္ဆဝိကံ။ တေသံ ဆဝိံ ဆာယံ သုန္ဒရဘာဝံ အနွေတိ အနုဂစ္ဆတိ, အထ ခေါ သန္တိကာဝ တေဟိ ဓမ္မေဟိ အနုစ္ဆဝိကတ္တာ ဧဝ စ အနုလောမံ။ တေသဉ္စ အနုလောမေတိ, အထ ခေါ န ဝိလောမံ န ပစ္စနီကဘာဝေ ဌိတံ။

֍ * ၄၆။ ဣဒါနိ ‘‘ယော အတ္တာနံ ဘဝနေ န ဒဿယေ’’တိ ဧဝံ ခီဏာသဝေါ ဝိဘာဝိတော, တဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဣတော ပရာ တိဿော ဂါထာယော အာဟ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဒွါဒသသု အာယတနေသု။ န ပိယံ ကုဗ္ဗတိ နောပိ အပ္ပိယန္တိ နိဒ္ဒေသေ ပိယာတိ စိတ္တေ ပီတိကရာ။ တေ ဝိဘာဂတော ဒဿေန္တော ‘‘ကတမေ သတ္တာ ပိယာ, ဣဓ ယဿ တေ ဟောန္တီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ယဿ တေတိ ယေ အဿ တေ။ ဟောန္တီတိ ဘဝန္တိ။ အတ္ထကာမာတိ ဝဍ္ဎိကာမာ။ ဟိတကာမာတိ သုခကာမာ။ ဖာသုကာမာတိ သုခဝိဟာရကာမာ။ ယောဂက္ခေမကာမာတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမံ နိဗ္ဘယံ ကာမာ။ မမာယတီတိ မာတာ။ ပိယာယတီတိ ပိတာ။ ဘဇတီတိ ဘာတာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၄။)

ဘဂိနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပုံ တာယတိ ရက္ခတီတိ ပုတ္တော။ ကုလဝံသံ ဓာရေတီတိ ဓီတာ။ မိတ္တာ သဟာယာ။ အမစ္စာ ဘစ္စာ။ ဉာတီ ပိတုပက္ခိကာ။ သာလောဟိတာ မာတိပက္ခိကာ။ ဣမေ သတ္တာ ပိယာတိ ဣမေ သတ္တာ ပီတိဇနကာ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အပ္ပိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

֍ * ၄၇။ ယဒိဒံ ဒိဋ္ဌသုတမုတေသု ဝါတိ ဧတ္ထ ပန ယဒိဒံ ဒိဋ္ဌသုတံ, ဧတ္ထ ဝါ မုတေသု ဝါ ဓမ္မေသု၊ ဧဝံ မုနိ န ဥပလိမ္ပတီတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥဒကထေဝေါတိ ဥဒကဿ ထေဝေါ။ ‘‘ဥဒကတ္ထေဝကော’’တိပိ ပါဌော။ ပဒုမပတ္တေတိ ပဒုမိနိပတ္တေ။

֍ * ၄၈။ ဓောနော န ဟိ တေန မညတိ, ယဒိဒံ ဒိဋ္ဌသုတမုတေသု ဝါတိ အတြာပိ ယဒိဒံ ဒိဋ္ဌသုတံ, တေန ဝတ္ထုနာ န မညတိ, မုတေသု ဝါ ဓမ္မေသု န မညတီတိ ဧဝမေဝ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ သော ရဇ္ဇတိ, နော ဝိရဇ္ဇတီတိ ဗာလပုထုဇ္ဇနော ဝိယ န ရဇ္ဇတိ, ကလျာဏပုထုဇ္ဇနသေက္ခာ ဝိယ န ဝိရဇ္ဇတိ, ရာဂဿ ခီဏတ္တာ ‘‘ဝိရတ္တော’’တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ သေသံ ပါကဋမေဝါတိ။

တာယ ပညာယ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ သမ္ပယုတ္တာယ ပုဗ္ဗဘာဂါယေဝ ဝါ ပညာယ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ယောဂီ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဓုနာတိ။ အယဉ္စ ပုဂ္ဂလော ဝိပန္နဓမ္မံ ဒေသနာဓမ္မေသု ဓုနန္တေသု တံဓမ္မသမင်္ဂီပုဂ္ဂလောပိ ဓုနာတိ နာမ။ တေ စ ဓမ္မေ ပညာယ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေ ဓုနိတုမာရဒ္ဓေါ ဓုတာတိ ဝုစ္စတိ, ယထာ ဘုဉ္ဇိတုမာရဒ္ဓေါ ဘုတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓုတန္တိ ကတ္တုသာဓနံ။ ဓုတံ ပဌမမဂ္ဂေန။ ဓောတံ ဒုတိယမဂ္ဂေန။ သန္ဓောတံ တတိယမဂ္ဂေန။ နိဒ္ဓေါတံ စတုတ္ထမဂ္ဂေန။

ဓောနော ဒိဋ္ဌံ န မညတီတိ အရဟာ မံသစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ရူပါယတနံ န မညတိ တီဟိ မညနာဟိ, ကထံ? ရူပါယတနံ သုဘသညာယ သုခသညာယ စ ပဿန္တော န တတ္ထ ဆန္ဒရာဂံ ဇနေတိ န တံ အဿာဒေတိ နာဘိနန္ဒတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌံ တဏှာမညနာယ န မညတိ။ ‘‘ဣတိ မေ ရူပံ သိယာ အနာဂတမဒ္ဓါန’’န္တိ ဝါ ပနေတ္ထ နန္ဒိံ န သမန္နာနေတိ။ ရူပသမ္ပဒံ ဝါ အာကင်္ခမာနော ဒါနံ န ဒေတိ, သီလံ န သမာဒိယတိ, ဥပေါသထကမ္မံ န ကရောတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၅။)

ဧဝမ္ပိ ဒိဋ္ဌံ တဏှာမညနာယ န မညတိ, အတ္တနော ပန ပရဿ စ ရူပသမ္ပတ္တိဝိပတ္တိံ နိဿာယ မာနံ န ဇနေတိ။ ‘‘ဣမိနာဟံ သေယျောသ္မီတိ ဝါ, သဒိသောသ္မီတိ ဝါ, ဟီနောသ္မီတိ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌံ မာနမညနာယ န မညတိ။ ရူပါယတနံ ပန ‘‘နိစ္စံ ဓုဝံ သဿတ’’န္တိ န မညတိ။ အတ္တာနံ ‘‘အတ္တနိယ’’န္တိ န မညတိ။ မင်္ဂလံ ‘‘အမင်္ဂလ’’န္တိ န မညတိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌိမညနာယ န မညတိ။ ဒိဋ္ဌသ္မိံ န မညတီတိ ရူပသ္မိံ အတ္တာနံ သမနုပဿနနယေန အမညန္တော ဒိဋ္ဌသ္မိံ န မညတိ။ ယထာ ဝါ ထနေ ထညံ, ဧဝံ ရူပသ္မိံ ရာဂါဒယောတိ အမညန္တောပိ ဒိဋ္ဌသ္မိံ န မညတိ။ တသ္မိံယေဝ ပနဿ ဒိဋ္ဌိမညနာယ အမညိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိနေဟံ မာနဉ္စ န ဥပ္ပါဒယတော တဏှာမာနမညနာပိ နတ္ထီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌသ္မိံ န မညတိ။ ဒိဋ္ဌတော န မညတီတိ ဧတ္ထ ပန ဒိဋ္ဌတောတိ နိဿက္ကဝစနံ။ တသ္မာ သဥပကာရဏဿ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒတော ဒိဋ္ဌတော ဥပပတ္တိ ဝါ နိဂ္ဂမနံ ဝါ ဒိဋ္ဌတော ဝါ အညော အတ္တာတိ အမညမာနော ဒိဋ္ဌတော န မညတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယမဿ န ဒိဋ္ဌိမညနာ။ တသ္မိံယေဝ ပနဿ ဒိဋ္ဌိမညနာယ အမညိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိနေဟံ မာနဉ္စ န ဥပ္ပါဒယတော န တဏှာမာနမညနာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒိဋ္ဌာ မေတိ န မညတီတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ တဏှာဝသေန အမမာယမာနော ဒိဋ္ဌံ တဏှာမညနာယ န မညတိ။ သုတန္တိ မံသသောတေနပိ သုတံ, ဒိဗ္ဗသောတေနပိ သုတံ, သဒ္ဒါယတနဿေတံ အဓိဝစနံ။ မုတန္တိ မုတွာ မုနိတွာ စ ဂဟိတံ အာဟစ္စ ဥပဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ဣန္ဒြိယာနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ အညမညံ သံကိလေသေ ဝိညာတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဝိညာတန္တိ မနသာ ဝိညာတံ, သေသာနံ သတ္တာနံ အာယတနာနမေတံ အဓိဝစနံ, ဓမ္မာရမ္မဏဿ ဝါ, ဣဓ ပန သက္ကာယပရိယာပန္နမေဝ လဗ္ဘတိ။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ ဒိဋ္ဌဝါရေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တသုတ္တဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘အသ္မီတိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသ္မီတိ ဘဝါမိ, နိစ္စဿေတံ အဓိဝစနံ။ မညိတမေတန္တိ ဒိဋ္ဌိကပ္ပနံ ဧတံ။ အယမဟမသ္မီတိ အယံ အဟံ အသ္မိ ဘဝါမိ။

အညတြ သတိပဋ္ဌာနေဟီတိ ဌပေတွာ စတုသတိပဋ္ဌာနေ။

သဗ္ဗေ ဗာလပုထုဇ္ဇနာ ရဇ္ဇန္တီတိ သကလာ အန္ဓဗာလာ နာနာဇနာ လဂ္ဂန္တိ။ သတ္တ သေက္ခာ ဝိရဇ္ဇန္တီတိ သောတာပန္နာဒယော သတ္တ အရိယဇနာ ဝိရာဂံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၆။)

အာပဇ္ဇန္တိ။ အရဟာ နေဝ ရဇ္ဇတိ နော ဝိရဇ္ဇတီတိ ကိလေသာနံ ပရိနိဗ္ဗာပိတတ္တာ ဥဘယမ္ပိ န ကရောတိ။ ခယာ ရာဂဿာတိအာဒယော တိဝိဓာပိ နိဗ္ဗာနမေဝ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

ဇရာသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၄၉။ သတ္တမေ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တေ မေထုနမနုယုတ္တဿာတိ မေထုနဓမ္မံ သမာယုတ္တဿ။ ဣတီတိ ဧဝမာဟ။ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနမေတံ။ တိဿောတိ နာမံ တဿ ထေရဿ။ သောပိ ဟိ တိဿောတိ နာမေန။ မေတ္တေယျောတိ ဂေါတ္တံ, ဂေါတ္တဝသေနေဝ ဧသ ပါကဋော အဟောသိ။ တသ္မာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၈၂၁) ဝုတ္တံ – ‘‘တိဿမေတ္တေယျာ နာမ ဒွေ သဟာယာ’’တိ။ ဝိဃာတန္တိ ဥပဃာတံ။ ဗြူဟီတိ အာစိက္ခ။ မာရိသာတိ ပိယဝစနမေတံ, နိဒ္ဒုက္ခာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုတွာန တဝ သာသနန္တိ တဝ ဝစနံ သုတွာ။ ဝိဝေကေ သိက္ခိဿာမသေတိ သဟာယံ အာရဗ္ဘ ဓမ္မဒေသနံ ယာစန္တော ဘဏတိ, သော ပန သိက္ခိတသိက္ခောယေဝ။

မေထုနဓမ္မော နာမာတိ ဣဒံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဿ မေထုနဓမ္မဿ ဥပဒေသပဒံ။ အသဒ္ဓမ္မောတိ အသတံ နီစဇနာနံ ဓမ္မော။ ဂါမဓမ္မောတိ ဂါမဝါသီနံ သေဝနဓမ္မော။ ဝသလဓမ္မောတိ ဝသလာနံ ဓမ္မော, ကိလေသဝဿနတော ဝါ သယမေဝ ဝသလော ဓမ္မောတိ ဝသလဓမ္မော။ ဒုဋ္ဌုလ္လောတိ ဒုဋ္ဌော စ ကိလေသေဟိ ဒုဋ္ဌတ္တာ, ထူလော စ အနိပုဏဘာဝတောတိ ဒုဋ္ဌုလ္လော။ ယသ္မာ စ တဿ ဓမ္မဿ ပရိဝါရဘူတံ ဒဿနမ္ပိ ဂဟဏမ္ပိ အာမသနမ္ပိ ဖုသနမ္ပိ ဃဋ္ဋနမ္ပိ ဒုဋ္ဌုလ္လံ, တသ္မာပိ ဒုဋ္ဌုလ္လော သော မေထုနဓမ္မော။ ဩဒကန္တိကောတိ ဥဒကံ အဿ အန္တေ သုဒ္ဓတ္ထံ အာဒိယတီတိ ဥဒကန္တော, ဥဒကန္တောယေဝ ဩဒကန္တိကော။ ရဟော ပဋိစ္ဆန္နေ ဩကာသေ ကတ္တဗ္ဗတာယ ရဟဿော။ ဝိနယေ ပန ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဩဒကန္တိကံ ရဟဿ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၉) ပါဌော။ တတ္ထ တီသု ပဒေသု ယော သောတိ ပဒံ ပရိဝတ္တေတွာ ယံ တန္တိ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ယံ တံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ, သော မေထုနဓမ္မော, ယံ တံ ဩဒကန္တိကံ သော မေထုနဓမ္မော, ယံ တံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၇။)

ရဟဿံ, သော မေထုနဓမ္မော’’တိ။ ဣဓ ပန ‘‘ယော သော အသဒ္ဓမ္မော, သော မေထုနဓမ္မော…ပေ… ယော သော ရဟဿော, သော မေထုနဓမ္မော’’တိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒွယေန ဒွယေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော ဒွယံဒွယသမာပတ္တိ။ တတ္ထ ယောဇနာ – ယာ သာ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိ, သော မေထုနဓမ္မော နာမာတိ။ ကိံကာရဏာ ဝုစ္စတိ မေထုနဓမ္မောတိ ကေန ကာရဏေန ကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မောတိ ကထီယတိ။ တံ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဥဘိန္နံ ရတ္တာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဘိန္နံ ရတ္တာနန္တိ ဒွိန္နံ ဣတ္ထိပုရိသာနံ ရာဂေန ရဉ္ဇိတာနံ။ သာရတ္တာနန္တိ ဝိသေသေန သုဋ္ဌု ရဉ္ဇိတာနံ။ အဝဿုတာနန္တိ ကိလေသေန တိန္တာနံ။ ပရိယုဋ္ဌိတာနန္တိ ကုသလာစာရံ ပရိယာဒိယိတွာ မဒ္ဒိတွာ ဌိတာနံ ‘‘မဂ္ဂေ စောရာ ပရိယုဋ္ဌိတာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပရိယာဒိန္နစိတ္တာနန္တိ ကုသလစိတ္တံ ပရိယာဒိယိတွာ ခေပေတွာ ဌိတစိတ္တာနံ။ ဥဘိန္နံ သဒိသာနန္တိ ဒွိန္နံ ကိလေသေန သဒိသာနံ။ ဓမ္မောတိ သဘာဝေါ။ တံ ကာရဏာတိ တေန ကာရဏေန။ တံ ဥပမာယ သာဓေန္တော ‘‘ဥဘော ကလဟကာရကာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဘော ကလဟကာရကာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကလဟကာရကာ ဒွေ။ မေထုနကာတိ ဝုစ္စန္တီတိ သဒိသာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဘဏ္ဍနကာရကာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ ဘဏ္ဍနံ ကရောန္တာ။ ဘဿကာရကာတိ ဝါစာကလဟံ ကရောန္တာ။ ဝိဝါဒကာရကာတိ နာနာဝစနံ ကရောန္တာ။ အဓိကရဏကာရကာတိ ဝိနိစ္ဆယပါပုဏနဝိသေသကာရဏံ ကရောန္တာ။ ဝါဒိနောတိ ဝါဒပဋိဝါဒိနော။ သလ္လာပကာတိ ဝါစံ ကထေန္တာ ဧဝမေဝန္တိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။

ယုတ္တဿာတိ သညုတ္တဿ။ ပယုတ္တဿာတိ အာဒရေန ယုတ္တဿ။ အာယုတ္တဿာတိ ဝိသေသေန ယုတ္တဿ။ သမာယုတ္တဿာတိ ဧကတော ယုတ္တဿ။ တစ္စရိတဿာတိ တံစရိတံ ကရောန္တဿ။ တဗ္ဗဟုလဿာတိ တံဗဟုလံ ကရောန္တဿ။ တဂ္ဂရုကဿာတိ တံဂရုံ ကရောန္တဿ။ တန္နိန္နဿာတိ တသ္မိံ နတစိတ္တဿ။ တပ္ပေါဏဿာတိ တသ္မိံ နတကာယဿ။ တပ္ပဗ္ဘာရဿာတိ တသ္မိံ အဘိမုခကာယဿ။ တဒဓိမုတ္တဿာတိ တသ္မိံ အဓိဟရိတဿ။ တဒဓိပတေယျဿာတိ တံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ပဝတ္တဿ။

ဝိဃာတန္တိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသဝစနံ။ ဝိဃာတန္တိ ပီဠနံ။ ဥပဃာတန္တိ သမီပံ ကတွာ ပီဠနံ။ ပီဠနန္တိ ဃဋ္ဋနံ။ ဃဋ္ဋနန္တိ ပီဠနံ။ သဗ္ဗံ အညမညဝေဝစနံ။ ဥပဒ္ဒဝန္တိ ဟိံသနံ။ ဥပသဂ္ဂန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဥပဂန္တွာ ပီဠနာကာရံ။ ဗြူဟီတိ ကထေဟိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၈။)

အာစိက္ခာတိ ဝိဿဇ္ဇေဟိ။ ဒေသေဟီတိ ဒဿေဟိ။ ပညပေဟီတိ ဉာပေဟိ။ ပဋ္ဌပေဟီတိ ဌပေဟိ။ ဝိဝရာတိ ပါကဋံ ကရောဟိ။ ဝိဘဇာတိ ဘာဇေဟိ။ ဥတ္တာနီကရောဟီတိ တီရံ ပါပေဟိ။ ပကာသေဟီတိ ပါကဋံ ကရောဟိ။

တုယှံ ဝစနန္တိ တဝ ဝါစံ။ ဗျပ္ပထန္တိ ဝစနံ။ ဒေသနန္တိ အာစိက္ခနံ။ အနုသာသနန္တိ ဩဝါဒံ။ အနုသိဋ္ဌန္တိ အနုသာသနံ။ သုတွာတိ သောတေန သုတွာ။ သုဏိတွာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ သမ္မာ ဂဟေတွာ။ ဥပဓာရယိတွာတိ အနာသေတွာ။ ဥပလက္ခယိတွာတိ သလ္လက္ခေတွာ။

֍ * ၅၀။ မုဿတေ ဝါပိ သာသနန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိတော ဒုဝိဓမ္ပိ သာသနံ နဿတိ။ ဝါပီတိ ပဒပူရဏမတ္တံ။ ဧတံ တသ္မိံ အနရိယန္တိ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဧတံ အနရိယံ, ယဒိဒံ မိစ္ဆာပဋိပဒါ။ ဂါရဝါဓိဝစနန္တိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသဗ္ဗသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနံ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ, ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊

ဂရု ဂါရဝယုတ္တော သော, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂)၊

စတုဗ္ဗိဓံ ဝါ နာမံ အာဝတ္ထိကံ, လိင်္ဂိကံ, နေမိတ္တိကံ, အဓိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ နာမ လောကိယဝေါဟာရေန ‘‘ယဒိစ္ဆက’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဝစ္ဆော, ဒမ္မော, ဗလီဗဒ္ဓေါတိ ဧဝမာဒိ အာဝတ္ထိကံ, ဒဏ္ဍီ, ဆတ္တီ, သိခီ, ကရီတိ ဧဝမာဒိ လိင်္ဂိကံ, တေဝိဇ္ဇော, ဆဠဘိညောတိ ဧဝမာဒိ နေမိတ္တိကံ, သိရိဝဍ္ဎကော, ဓနဝဍ္ဎကောတိ ဧဝမာဒိ ဝစနတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ ပဝတ္တံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ။ ဣဒံ ပန ဘဂဝါတိ နာမံ နေမိတ္တိကံ, န မဟာမာယာယ, န သုဒ္ဓေါဒနမဟာရာဇေန, န အသီတိယာ ဉာတိသဟဿေဟိ ကတံ, န သက္ကသန္တုသိတာဒီဟိ ဒေဝတာဝိသေသေဟိ ကတံ။ ဝက္ခတိ စ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတံ…ပေ… ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဘဂဝါ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၄)။

‘‘ဘာဂျဝါ ဘဂ္ဂဝါ ယုတ္တော, ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝါ၊

ဘတ္တဝါ ဝန္တဂမနော, ဘဝေသု ဘဂဝါ တတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၄)၊

တတ္ထ –

‘‘ဝဏ္ဏာဂမော ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော, ဒွေ စာပရေ ဝဏ္ဏဝိကာရနာသာ၊

ဓာတူနမတ္ထာတိသယေန ယောဂေါ, တဒုစ္စတေ ပဉ္စဝိဓံ နိရုတ္တိ’’န္တိ။ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂၉။)

ဧဝံ ဝုတ္တနိရုတ္တိလက္ခဏံ ဂဟေတွာ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ‘‘နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာန’’န္တိ ဧတ္ထ ရကာရာဂမော ဝိယ အဝိဇ္ဇမာနဿ အက္ခရဿ အာဂမော ဝဏ္ဏာဂမော နာမ။ ‘‘ဟိံသနာ, ဟိံသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သီဟော’’တိ ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနက္ခရာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော နာမ။ ‘‘နဝေ ဆန္နကေ ဒါနံ ဒိယျတီ’’တိ ဧတ္ထ အကာရဿ ဧကာရာပဇ္ဇနတာ ဝိယ အညက္ခရဿ အညက္ခရာပဇ္ဇနတာ ဝဏ္ဏဝိကာရော နာမ။ ‘‘ဇီဝနဿ မူတော ဇီဝနမူတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဇီမူတော’’တိ ဝကာရနကာရာနံ ဝိနာသော ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနက္ခရဝိနာသော ဝဏ္ဏဝိနာသော နာမ။ ‘‘ဖရုသာဟိ ဝါစာဟိ ပကြုဗ္ဗမာနော အာသဇ္ဇ မံ တွံ ဝဒသိ ကုမာရာ’’တိ ဧတ္ထ ပကြုဗ္ဗမာနောတိ ပဒဿ အဘိဘဝမာနောတိ အတ္ထပဋိပါဒနံ ဝိယ တတ္ထ တတ္ထ ယထာယောဂံ ဝိသေသတ္ထယောဂေါ ဓာတူနံ အတ္ထာတိသယေန ယောဂေါ နာမ။

ဧဝံ နိရုတ္တိလက္ခဏံ ဂဟေတွာ သဒ္ဒနယေန ဝါ ပိသောဒရာဒိနိဿိတော ပတိဋ္ဌာနီတိ ပိသောဒရာဒိပက္ခေပလက္ခဏံ ဂဟေတွာ ယသ္မာ လောကိယလောကုတ္တရသုခါဘိနိဗ္ဗတ္တကံ ဒါနသီလာဒိပါရပ္ပတ္တံ ဘာဂျမဿ အတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘ဘာဂျဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဉာတဗ္ဗံ။

ယသ္မာ ပန လောဘဒေါသမောဟဝိပရီတမနသိကာရအဟိရိကာနောတ္တပ္ပကောဓူပနာဟမက္ခပဠာသဣဿာ- မစ္ဆရိယမာယာသာဌေယျထမ္ဘသာရမ္ဘမာနာတိမာနမဒပမာဒတဏှာအဝိဇ္ဇာတိဝိဓာကုသလမူလဒုစ္စရိတ- သံကိလေသမလဝိသမသညာဝိတက္ကပပဉ္စစတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသအာသဝဂန္ထဩဃယောဂအဂတိ- တဏှုပ္ပါဒုပါဒါနပဉ္စစေတောခီလဝိနိဗန္ဓနီဝရဏာဘိနန္ဒနဆဝိဝါဒမူလတဏှာကာယသတ္တာနုသယ- အဋ္ဌမိစ္ဆတ္တနဝတဏှာမူလကဒသာကုသလကမ္မပထဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတအဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပ္ပဘေသဗ္ဗဒရထ- ပရိဠာဟကိလေသသတသဟဿာနိ, သင်္ခေပတော ဝါ ပဉ္စ ကိလေသခန္ဓအဘိသင်္ခါရဒေဝပုတ္တမစ္စုမာရေ အဘဉ္ဇိ, တသ္မာ ဘဂ္ဂတ္တာ ဧတေသံ ပရိဿယာနံ ‘‘ဘဂ္ဂဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အာဟ စေတ္ထ –

‘‘ဘဂ္ဂရာဂေါ ဘဂ္ဂဒေါသော, ဘဂ္ဂမောဟော အနာသဝေါ၊

ဘဂ္ဂါဿ ပါပကာ ဓမ္မာ, ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၆၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၄)၊

ဘာဂျဝန္တတာယ စဿ သတပုညဇလက္ခဏဝရဿ ရူပကာယသမ္ပတ္တိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ဘဂ္ဂဒေါသတာယ ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိ။ တထာ လောကိယသရိက္ခကာနံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၀။)

ဗဟုမတဘာဝေါ, ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေဟိ အဘိဂမနီယတာ, အဘိဂတာနဉ္စ နေသံ ကာယစိတ္တဒုက္ခာပနယနေ ပဋိဗလဘာဝေါ, အာမိသဒါနဓမ္မဒါနေဟိ ဥပကာရိတာ, လောကိယလောကုတ္တရသုခေဟိ စ သညောဇနသမတ္ထတာ ဒီပိတာ ဟောတိ။

ယသ္မာ စ လောကေ ဣဿရိယဓမ္မယသသိရိကာမပယတ္တေသု ဆသု ဓမ္မေသု ဘဂသဒ္ဒေါ ပဝတ္တတိ, ပရမဉ္စဿ သကစိတ္တေ ဣဿရိယံ, အဏိမာလင်္ဃိမာဒိကံ ဝါ လောကိယသမ္မတံ သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ အတ္ထိ, တထာ လောကုတ္တရော ဓမ္မော, လောကတ္တယဗျာပကော ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတော အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓေါ ယသော, ရူပကာယဒဿနဗျာဝဋဇနနယနပ္ပသာဒဇနနသမတ္ထာ သဗ္ဗာကာရပရိပူရာ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂ သိရီ, ယံ ယံ ဧတေန ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ အတ္တဟိတံ ပရဟိတံ ဝါ, တဿ တဿ တထေဝ အဘိနိပ္ဖန္နတ္တာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖတ္တိသညိတော ကာမော, သဗ္ဗလောကဂရုဘာဝပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော သမ္မာဝါယာမသင်္ခါတော ပယတ္တော စ အတ္ထိ, တသ္မာ ဣမေဟိ ဘဂေဟိ ယုတ္တတ္တာပိ ဘဂါ အဿ သန္တီတိ ဣမိနာ အတ္ထေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ယသ္မာ ပန ကုသလာဒီဟိ ဘေဒေဟိ သဗ္ဗဓမ္မေ, ခန္ဓာယတနဓာတုသစ္စဣန္ဒြိယပဋိစ္စသမုပ္ပါဒါဒီဟိ ဝါ ကုသလာဒိဓမ္မေ, ပီဠနသင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌေန ဝါ ဒုက္ခမရိယသစ္စံ, အာယူဟနနိဒါနသံယောဂပလိဗောဓဋ္ဌေန သမုဒယံ, နိဿရဏဝိဝေကာသင်္ခတအမတဋ္ဌေန နိရောဓံ, နိယျာနိကဟေတုဒဿနာဓိပတေယျဋ္ဌေန မဂ္ဂံ ဝိဘတ္တဝါ, ဝိဘဇိတွာ ဝိဝရိတွာ ဒေသိတဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ဝိဘတ္တဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ယသ္မာ စ ဧသ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကေ သုညတပ္ပဏိဟိတာနိမိတ္တဝိမောက္ခေ အညေ စ လောကိယလောကုတ္တရေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသိ, တသ္မာ ‘‘ဘတ္တဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ယသ္မာ ပန တီသု ဘဝေသု တဏှာသင်္ခါတံ ဂမနံ အနေန ဝန္တံ, တသ္မာ ‘‘ဘဝေသု ဝန္တဂမနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဝသဒ္ဒတော ဘကာရံ ဂမနသဒ္ဒတော ဂကာရံ ဝန္တသဒ္ဒတော ဝကာရဉ္စ ဒီဃံ ကတွာ အာဒါယ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ, ယထာ လောကေ ‘‘မေဟနဿ ခဿ မာလာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မေခလာ’’တိ ဝုစ္စတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၁။)

ပုန အပရမ္ပိ ပရိယာယံ နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘အပိ စ ဘဂ္ဂရာဂေါတိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဂ္ဂေါ ရာဂေါ အဿာတိ ဘဂ္ဂရာဂေါ။ ဘဂ္ဂဒေါသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကဏ္ဍကောတိ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ကိလေသာ ဧဝ။ ဘဇီတိ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဝိဘာဂံ ကတွာ ဘာဇေသိ။ ဝိဘဇီတိ နိဒ္ဒေသဝသေန ဝိဝိဓာ ဘာဇေသိ။ ပဝိဘဇီတိ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန ပကာရေန ဝိဘဇိ။ ဥဂ္ဃဋိတညူနံ ဝသေန ဘဇိ။ ဝိပဉ္စိတညူနံ ဝသေန ဝိဘဇိ။ နေယျာနံ ဝသေန ပဝိဘဇိ။

ဓမ္မရတနန္တိ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ, အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ, ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃) –

ဧဝံ ဝဏ္ဏိတံ ဓမ္မရတနံ တိဝိဓေန ဘာဇေသိ။ ဘဝါနံ အန္တကရောတိ ကာမဘဝါဒီနံ နဝန္နံ ဘဝါနံ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိယန္တံ ပရိဝဋုမံ ကာရကော။ ဘာဝိတကာယောတိ ဝဍ္ဎိတကာယော။ တထာ ဣတရေသုပိ။ ဘဇီတိ သေဝိ။ အရညဝနပတ္ထာနီတိ ဂါမဿ ဝါ နဂရဿ ဝါ ဣန္ဒခီလတော ဗဟိ အရညံ။ ဝနပတ္ထာနိ မနုဿူပစာရာတိက္ကန္တာနိ ဝနသဏ္ဍာနိ။ ပန္တာနီတိ ယတ္ထ မနုဿာ န ကသန္တိ န ဝပန္တိ ဒူရာနိ သေနာသနာနိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝနပတ္တာနီတိ ယသ္မာ ယတ္ထ ဗျဂ္ဃါဒယော အတ္ထိ, တံ ဝနံ တေ ပါလယန္တိ ရက္ခန္တိ, တသ္မာ တေဟိ ရက္ခိတတ္တာ ဝနပတ္တာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေနာသနာနီတိ သေတိ စေဝ အာသတိ စ ဧတ္ထာတိ သေနာသနာနိ။ အပ္ပသဒ္ဒါနီတိ ဝစနသဒ္ဒေန အပ္ပသဒ္ဒါနိ။ အပ္ပနိဂ္ဃေါသာနီတိ ဂါမနဂရနိဂ္ဃေါသသဒ္ဒေန အပ္ပနိဂ္ဃေါသာနိ။ ဝိဇနဝါတာနီတိ အန္တောသဉ္စရဏဇနဿ သရီရဝါတေန ဝိရဟိတာနိ။ ‘‘ဝိဇနဝါဒါနီ’’တိပိ ပါဌော, ‘‘အန္တောဇနဝါဒေန ဝိရဟိတာနီ’’တိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဇနပါတာနီ’’တိပိ ပါဌော, ‘‘ဇနသဉ္စာရဝိရဟိတာနီ’’တိ အတ္ထော။ မနုဿရာဟဿေယျကာနီတိ မနုဿာနံ ရဟဿကရဏဋ္ဌာနာနိ။ ပဋိသလ္လာနသာရုပ္ပါနီတိ ဝိဝေကာနုရူပါနိ။ ဘာဂီ ဝါတိ ‘‘ဘာဂေါ စီဝရာဒိကောဋ္ဌာသော အဿ အတ္ထီ’’တိ ဘာဂီ။ ‘‘ပဋိလာဘဝသေန အတ္ထရသာဒိဘာဂေါ အဿ အတ္ထီ’’တိ ဘာဂီ။ အတ္ထရသဿာတိ ဟေတုဖလသမ္ပတ္တိသင်္ခါတဿ အတ္ထရသဿ။ ဓမ္မရသဿာတိ ဟေတုသမ္ပတ္တိသင်္ခါတဿ ဓမ္မရသဿ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၂၀)။ ဝိမုတ္တိရသဿာတိ ဖလသမ္ပတ္တိသင်္ခါတဿ ဝိမုတ္တိရသဿ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ကိစ္စသမ္ပတ္တိအတ္ထေန, ရသော နာမ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂ မာတိကာဝဏ္ဏနာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၈)။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၂။)

စတုန္နံ ဈာနာနန္တိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနံ။ စတုန္နံ အပ္ပမညာနန္တိ မေတ္တာဒီနံ ဖရဏပ္ပမာဏဝိရဟိတာနံ စတုန္နံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ။ စတုန္နံ အရူပသမာပတ္တီနန္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီနံ စတုန္နံ အရူပဇ္ဈာနာနံ။ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနန္တိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၄၈) နယေန ဝုတ္တာနံ အာရမ္မဏဝိမုတ္တာနံ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ။ အဘိဘာယတနာနန္တိ ဧတ္ထ အဘိဘူတာနိ အာယတနာနိ ဧတေသံ ဈာနာနန္တိ အဘိဘာယတနာနိ, ဈာနာနိ။ အာယတနာနီတိ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနသင်္ခါတာနိ ကသိဏာရမ္မဏာနိ။ ဉာဏုတ္တရိကော ဟိ ပုဂ္ဂလော ဝိသဒဉာဏောတိ ကိံ ဧတ္ထ အာရမ္မဏေ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, န မယိ စိတ္တေကဂ္ဂတာကရဏေ ဘာရော အတ္ထီတိ တာနိ အာရမ္မဏာနိ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတိ။ သဟ နိမိတ္တုပ္ပါဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဥပ္ပါဒိတာနိ ဈာနာနိ အဘိဘာယတနာနီတိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ အဋ္ဌန္နံ အဘိဘာယတနာနံ။ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တီနန္တိ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ အနု အနုပုဗ္ဗံ, အနုပုဗ္ဗံ ဝိဟရိတဗ္ဗတော သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိ, အနုပဋိပါဋိယာ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော, တာသံ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တီနံ။ ဒသန္နံ သညာဘာဝနာနန္တိ ဂိရိမာနန္ဒသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၀) အာဂတာနံ အနိစ္စသညာဒီနံ ဒသန္နံ သညာဘာဝနာနံ။ ဒသန္နံ ကသိဏသမာပတ္တီနန္တိ သကလဋ္ဌေန ကသိဏသင်္ခါတာနံ ပထဝီကသိဏဇ္ဈာနာဒီနံ ဒသန္နံ ဈာနာနံ။ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿာတိ အာနာပါနဿတိသမ္ပယုတ္တသမာဓိဿ။ အသုဘသမာပတ္တိယာတိ အသုဘဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ။ ဒသန္နံ တထာဂတဗလာနန္တိ ဒသဗလဗလာနံ ဒသန္နံ။ စတုန္နံ ဝေသာရဇ္ဇာနန္တိ ဝိသာရဒဘာဝါနံ စတုန္နံ ဝေသာရဇ္ဇာနံ။ စတုန္နံ ပဋိသမ္ဘိဒါနန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနံ စတုန္နံ။ ဆန္နံ အဘိညာဏာနန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒီနံ ဆန္နံ အဘိညာဏာနံ။ ဆန္နံ ဗုဒ္ဓဓမ္မာနန္တိ ‘‘သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တီ’’တိအာဒိနာ (စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ နေတ္တိ။ ၁၅) နယေန ဥပရိ အာဂတာနံ ဆန္နံ ဗုဒ္ဓဓမ္မာနံ။

တတ္ထ စီဝရာဒယော ဘာဂျသမ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တာ။ အတ္ထရသတိကော ပဋိဝေဓဝသေန ဝုတ္တော။ အဓိသီလတိကော ပဋိပတ္တိဝသေန။ ဈာနတ္တိကော ရူပါရူပဇ္ဈာနဝသေန။ ဝိမောက္ခတ္တိကော သမာပတ္တိဝသေန။ သညာစတုက္ကော ဥပစာရပ္ပနာဝသေန။ သတိပဋ္ဌာနာဒယော သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မဝသေန။ တထာဂတဗလာနန္တိအာဒယော အာဝေဏိကဓမ္မဝသေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၃။)

ဣတော ပရံ ဘဂဝါတိ နေတံ နာမန္တိအာဒိ ‘‘အတ္ထမနုဂတာ အယံ ပညတ္တီ’’တိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမဏာ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂတာ။ ဗြာဟ္မဏာ ဘောဝါဒိနော သမိတပါပဗာဟိတပါပါ ဝါ။ ဒေဝတာ သက္ကာဒယော ဗြဟ္မာနော စ။ ဝိမောက္ခန္တိကန္တိ ဝိမောက္ခော အရဟတ္တမဂ္ဂေါ, ဝိမောက္ခဿ အန္တော အရဟတ္တဖလံ, တသ္မိံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ ဝိမောက္ခန္တိကံ နာမံ။ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သိဇ္ဈတိ, အရဟတ္တဖလာဓိဂမေန သိဒ္ဓေါ ဟောတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝေါ ဟောတိ။ တံ နေမိတ္တိကမ္ပိ နာမံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာန’’န္တိ။ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာတိ မဟာဗောဓိရုက္ခမူလေ ယထာဝုတ္တက္ခဏေ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘေန သဟ။ သစ္ဆိကာ ပညတ္တီတိ အရဟတ္တဖလသစ္ဆိကိရိယာယ သဗ္ဗဓမ္မသစ္ဆိကိရိယာယ ဝါ ဇာတာ ပညတ္တိ။ ယဒိဒံ ဘဂဝါတိ ယာ အယံ ဘဂဝါတိ ပညတ္တိ။

ဒွီဟိ ကာရဏေဟီတိ ဒွီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ။ ပရိယတ္တိသာသနန္တိ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ ပဋိပတ္တီတိ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ပဋိပတ္တိ။ ယံ တဿ ပရိယာပုဋန္တိ တေန ပုဂ္ဂလေန ယံ ပရိယာပုဋံ သဇ္ဈာယိတံ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ‘‘ပရိယာပုဋ္ဋ’’န္တိပိ ပါဌော။ သုတ္တန္တိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂနိဒ္ဒေသခန္ဓကပရိဝါရာ, သုတ္တနိပါတေ မင်္ဂလသုတ္တ- (ခု။ ပါ။ ၅။၁ အာဒယော၊ သု။ နိ။ ၂၆၁ အာဒယော) ရတနသုတ္တ- (ခု။ ပါ။ ၆။၁ အာဒယော) တုဝဋကသုတ္တာနိ (သု။ နိ။ ၉၂၁ အာဒယော), အညမ္ပိ စ သုတ္တနာမကံ တထာဂတဝစနံ သုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂေယျန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဝိသေသေန သံယုတ္တကေ သကလောပိ သဂါထာဝဂ္ဂေါ။ ဝေယျာကရဏန္တိ သကလံ အဘိဓမ္မပိဋကံ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ, ယဉ္စ အညမ္ပိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ အသင်္ဂဟိတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ, တံ ‘‘ဝေယျာကရဏ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂါထာတိ ဓမ္မပဒံ, ထေရဂါထာ, ထေရီဂါထာ, သုတ္တနိပါတေ နောသုတ္တနာမိကာ သုဒ္ဓိကဂါထာ စ ‘‘ဂါထာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဒါနန္တိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာပဋိသံယုတ္တာ ဒွေအသီတိ သုတ္တန္တာ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိဝုတ္တကန္တိ ‘‘ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (ဣတိဝု။ ၁ အာဒယော) ဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ ‘‘ဣတိဝုတ္တက’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတကန္တိ အပဏ္ဏကဇာတကာဒီနိ (ဇာ။ ၁။၁။၁) ပဏ္ဏာသာဓိကာနိ ပဉ္စဇာတကသတာနိ ‘‘ဇာတက’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဗ္ဘုတဓမ္မန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၄။)

‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတဓမ္မာ အာနန္ဒေ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၉၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၉) သဗ္ဗေပိ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ သုတ္တန္တာ ‘‘အဗ္ဘုတဓမ္မ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝေဒလ္လန္တိ စူဠဝေဒလ္လ- (မ။ နိ။ ၁။၄၆၀ အာဒယော) မဟာဝေဒလ္လ- (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉ အာဒယော) သမ္မာဒိဋ္ဌိ- (မ။ နိ။ ၁။၈၉ အာဒယော) သက္ကပဉှ- (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၄ အာဒယော) သင်္ခါရဘာဇနိယမဟာပုဏ္ဏမသုတ္တာဒယော (မ။ နိ။ ၃။၈၅ အာဒယော) သဗ္ဗေပိ ဝေဒဉ္စ တုဋ္ဌိဉ္စ လဒ္ဓါ လဒ္ဓါ ပုစ္ဆိတသုတ္တန္တာ ‘‘ဝေဒလ္လ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပရိယတ္တိသာသနန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပရိယတ္တိ, အနုသာသနဋ္ဌေန သာသနန္တိ ကတွာ ပရိယတ္တိသာသနံ။ တမ္ပိ မုဿတီတိ တမ္ပိ ပရိယတ္တိသာသနံ နဿတိ။ သမ္မုဿတီတိ အာဒိတော နဿတိ။ ပရိဗာဟိရော ဟောတီတိ ပရမ္မုခေါ ဟောတိ။

ကတမံ ပဋိပတ္တိသာသနန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မတော ပုဗ္ဗဘာဂေါ တဒတ္ထံ ပဋိပဇ္ဇီယတီတိ ပဋိပတ္တိ။ သာသီယန္တိ ဧတ္ထ ဝေနေယျာတိ သာသနံ။ သမ္မာပဋိပဒါတိအာဒယော ဝုတ္တနယာ ဧဝ။

ပါဏမ္ပိ ဟနတီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယမ္ပိ ဃာတေတိ။ အဒိန္နမ္ပိ အာဒိယတီတိ ပရပရိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ဝတ္ထုံ ဂဏှာတိ။ သန္ဓိမ္ပိ ဆိန္ဒတီတိ ဃရသန္ဓိမ္ပိ ဆိန္ဒတိ။ နိလ္လောပမ္ပိ ဟရတီတိ ဂါမေ ပဟရိတွာ မဟာဝိလောပမ္ပိ ကရောတိ။ ဧကာဂါရိကမ္ပိ ကရောတီတိ ပဏ္ဏာသမတ္တေဟိပိ သဋ္ဌိမတ္တေဟိပိ ပရိဝါရေတွာ ဇီဝဂ္ဂါဟံ ဂဟေတွာပိ ဓနံ အာဟရာပေတိ။ ပရိပန္ထေပိ တိဋ္ဌတီတိ ပန္ထဒူဟနကမ္မံ ကရောတိ။ ပရဒါရမ္ပိ ဂစ္ဆတီတိ ပရဒါရေသု စာရိတ္တံ အာပဇ္ဇတိ။ မုသာပိ ဘဏတီတိ အတ္ထဘဉ္ဇနကံ မုသာပိ ဝဒတိ။ အနရိယဓမ္မောတိ အနရိယသဘာဝေါ။

֍ * ၅၁။ ဧကော ပုဗ္ဗေ စရိတွာနာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတေန ဝါ ဂဏာဝဝဿဂ္ဂဋ္ဌေန ဝါ ပုဗ္ဗေ လောကေ ဝိဟရိတွာ။ ယာနံ ဘန္တံဝ တံ လောကေ, ဟီနမာဟု ပုထုဇ္ဇနန္တိ တံ ဝိဗ္ဘန္တကံ ပုဂ္ဂလံ ယထာ ဟတ္ထိယာနာဒိယာနံ အဒန္တံ ဝိသမမ္ပိ အာရောဟတိ, အာရောဟနကမ္ပိ ဘဉ္ဇတိ, ပပါတေပိ ပပတတိ, ဧဝံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဝိသမာရောဟနေန နိရယာဒီသု, အတ္ထဘဉ္ဇနေန ဇာတိပပါတာဒီသု ပပတနေန စ ယာနံ ဘန္တံဝ ဟီနံ ပုထုဇ္ဇနဉ္စ အာဟူတိ။

ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတေန ဝါတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာကောဋ္ဌာသေန ဝါ ‘‘ပဗ္ဗဇိတော သမဏော’’တိ ဂဏနာရောပနေန ဝါ။ ဂဏာဝဝဿဂ္ဂဋ္ဌေန ဝါတိ ဂဏသင်္ဂဏိကာရာမတံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝဿဂ္ဂဋ္ဌေန ဝါ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၅။)

ဧကော ပဋိက္ကမတီတိ ဧကကောဝ ဂါမတော နိဝတ္တတိ။ ယော နိသေဝတီတိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ အပရေန သမယေနာတိ အညသ္မိံ ကာလေ အပရဘာဂေ။ ဗုဒ္ဓန္တိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓံ။ ဓမ္မန္တိ သွာက္ခာတတာဒိဂုဏယုတ္တံ ဓမ္မံ။ သံဃန္တိ သုပ္ပဋိပန္နတာဒိဂုဏယုတ္တံ သံဃံ။ သိက္ခန္တိ အဓိသီလာဒိသိက္ခိတဗ္ဗံ သိက္ခံ။ ပစ္စက္ခာယာတိ ဗုဒ္ဓါဒိံ ပဋိက္ခိပိတွာ။ ဟီနာယာတိ ဟီနတ္ထာယ ဂိဟိဘာဝါယ။ အာဝတ္တိတွာတိ နိဝတ္တိတွာ။ သေဝတိ ဧကဝါရံ သေဝတိ။ နိသေဝတိ အနေကဝိဓေန သေဝတိ။ သံသေဝတိ အလ္လီယိတွာ သေဝတိ။ ပဋိသေဝတိ ပုနပ္ပုနံ သေဝတိ။

ဘန္တန္တိ ဝိဗ္ဘန္တံ။ အဒန္တန္တိ ဒန္တဘာဝံ အနုပနီတံ။ အကာရိတန္တိ သုသိက္ခိတကိရိယံ အသိက္ခာပိတံ။ အဝိနီတန္တိ န ဝိနီတံ အာစာရသမ္ပတ္တိယာ အသိက္ခိတံ။ ဥပ္ပထံ ဂဏှာတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ယာနံ အဒန္တာတိယုတ္တံ ဘန္တံ ဝိသမမဂ္ဂံ ဥပေတိ။ ဝိသမံ ခါဏုမ္ပိ ပါသာဏမ္ပိ အဘိရုဟတီတိ ဝိသမံ ဟုတွာ ဌိတံ ခရခါဏုမ္ပိ တထာ ပဗ္ဗတပါသာဏမ္ပိ အာရောဟတိ။ ယာနမ္ပိ အာရောဟနကမ္ပိ ဘဉ္ဇတီတိ ဝယှာဒိယာနံ အာရောဟန္တဿ ပါဇေန္တဿ ဟတ္ထပါဒါဒိမ္ပိ ဘိန္ဒတိ။ ပပါတေပိ ပပတတီတိ ဧကတောစ္ဆိန္နပဗ္ဘာရပပါတေပိ ပါတေတိ။ သော ဝိဗ္ဘန္တကောတိ သော ပဋိက္ကန္တကော။ ဘန္တယာနပဋိဘာဂေါတိ အနဝဋ္ဌိတယာနသဒိသော။ ဥပ္ပထံ ဂဏှာတီတိ ကုသလကမ္မပထတော ပဋိက္ကမိတွာ အပါယပထဘူတံ ဥပ္ပထံ မိစ္ဆာမဂ္ဂံ ဥပေတိ။ ဝိသမံ ကာယကမ္မံ အဘိရုဟတီတိ သမဿ ပဋိပက္ခံ ကာယဒုစ္စရိတသင်္ခါတံ ဝိသမံ ကာယကမ္မံ အာရောဟတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ နိရယေ အတ္တာနံ ဘဉ္ဇတီတိ နိရဿာဒသင်္ခါတေ နိရယေ အတ္တဘာဝံ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောတိ။ မနုဿလောကေ အတ္တာနံ ဘဉ္ဇတီတိ ဝိဝိဓကမ္မကာရဏဝသေန ဘဉ္ဇတိ။ ဒေဝလောကေ အတ္တာနံ ဘဉ္ဇတီတိ ပိယဝိပ္ပယောဂါဒိဒုက္ခဝသေန။ ဇာတိပပါတမ္ပိ ပပတတီတိ ဇာတိပပါတေပိ ပါတေတိ။ ဇရာပပါတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ မနုဿလောကေတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတလောကမေဝ ဒဿေတိ။

ပုထုဇ္ဇနာတိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနာတိ –

ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ, ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊

ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ, ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၆။)

သော ဟိ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိပိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ တံ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗဟူနံ နာနပ္ပကာရာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌီနံ အဝိဟတတ္တာ ဝါ တာ ဇနေန္တိ, တာဟိ ဇနိတာတိ ဝါ ပုထုဇ္ဇနာ။ အဝိဟတမေဝတ္ထံ ဇနသဒ္ဒေါ ဝဒတိ။ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ဧတ္ထ ပုထူ နာနာဇနာ သတ္ထုပဋိညာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာတိ ဝစနတ္ထော။ ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ဧတ္ထ ဇနေတဗ္ဗာ ဇနယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဇနာ, ဂတိယော။ ပုထူ ဇနာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ဣတော ပရေ ဇာယန္တိ ဧတေဟီတိ ဇနာ, အဘိသင်္ခါရာဒယော။ တေ ဧတေသံ ဝိဇ္ဇန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ အဘိသင်္ခရဏာဒိအတ္ထော ဧဝ ဝါ ဇနသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နာနာသန္တာပေဟိ သန္တပန္တီတိ ရာဂဂ္ဂိအာဒယော သန္တာပါ။ တေ ဧဝ ဝါ သဗ္ဗေပိ ဝါ ကိလေသာ ပရိဠာဟာ။ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသူတိ ဧတ္ထ ဇာယတီတိ ဇနော, ရာဂေါ ဂေဓောတိ ဧဝမာဒိကော, ပုထု ဇနော ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု ဇာတာ ရတ္တာတိ ဧဝံ ရာဂါဒိအတ္ထော ဧဝ ဝါ ဇနသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပလိဗုဒ္ဓါတိ သမ္ဗဒ္ဓါ။ အာဝုတာတိ အာဝရိတာ။ နိဝုတာတိ ဝါရိတာ။ ဩဝုတာတိ ဥပရိတော ပိဟိတာ။ ပိဟိတာတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန ပိဟိတာ။ ပဋိစ္ဆန္နာတိ အပါကဋာ။ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ အဓောမုခဂတာ။

အထ ဝါ ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထမတီတာနံ အရိယဓမ္မပရမ္မုခါနံ နီစဓမ္မသမာစာရာနံ ဇနာနံ အန္တောဂဓတ္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ပုထု ဝါ အယံ ဝိသုံယေဝ သင်္ခံ ဂတော, ဝိသံသဋ္ဌော သီလသုတာဒိဂုဏယုတ္တေဟိ အရိယေဟိ ဇနောတိပိ ပုထုဇ္ဇနော။

ဧဝံ ယေ တေ –

‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊

အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော, ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ –

ဒွေဝ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, တေသု အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

֍ * ၅၂။ ယသော ကိတ္တိ စာတိ လာဘသက္ကာရော ပသံသာ စ။ ပုဗ္ဗေတိ ပဗ္ဗဇိတဘာဝေ။ ဟာယတေ ဝါပိ တဿ သာတိ တဿ ဝိဗ္ဘန္တကဿ သတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၇။)

သော စ ယသော သာ စ ကိတ္တိ ဟာယတိ။ ဧတမ္ပိ ဒိသွာတိ ဧတမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ယသကိတ္တီနံ လာဘံ ပစ္ဆာ စ ဟာနိံ ဒိသွာ။ သိက္ခေထ မေထုနံ ဝိပ္ပဟာတဝေတိ တိဿော သိက္ခာယော သိက္ခေထ။ ကိံ ကာရဏာ? မေထုနံ ဝိပ္ပဟာတဝေ, မေထုနပ္ပဟာနတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကိတ္တိဝဏ္ဏဂတောတိ ဘဂဝါ ကိတ္တိဝဏ္ဏော, ကိတ္တိသဒ္ဒဉ္စေဝ ဂုဏဉ္စ ဥက္ခိပိတွာ ဝဒန္တော ဟောတီတိ အတ္ထော။ စိတ္တံ နာနာနယေန ကထနံ အဿ အတ္ထီတိ စိတ္တကထီ။ ကလျာဏပဋိဘာနောတိ သုန္ဒရပညော။

ဟာယတီတိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ ပရိဟာယတီတိ သမန္တတော ဟာယတိ။ ပရိဓံသတီတိ အဓောပထဝိံ ပတတိ။ ပရိပတတီတိ သမန္တတော အပဂစ္ဆတိ။ အန္တရဓာယတီတိ အဒဿနံ ယာတိ။ ဝိပ္ပလုဇ္ဇတီတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ။

ခုဒ္ဒကော သီလက္ခန္ဓောတိ ထုလ္လစ္စယာဒိ။ မဟန္တော သီလက္ခန္ဓောတိ ပါရာဇိကသံင်္ဃာဒိသေသော။

မေထုနဓမ္မဿ ပဟာနာယာတိ တဒင်္ဂါဒိပဟာနေန ပဇဟနတ္ထာယ။ ဝူပသမာယာတိ မလာနံ ဝူပသမနတ္ထာယ။ ပဋိနိဿဂ္ဂါယာတိ ပက္ခန္ဒနပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂတ္ထာယ။ ပဋိပဿဒ္ဓိယာတိ ပဋိပဿဒ္ဓိသင်္ခါတဿ ဖလဿ အတ္ထာယ။

֍ * ၅၃။ ယော ဟိ မေထုနံ န ဝိပ္ပဇဟတိ သင်္ကပ္ပေဟိ…ပေ… တထာဝိဓော။ တတ္ထ ပရေတောတိ သမန္နာဂတော။ ပရေသံ နိဂ္ဃေါသန္တိ ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ နိန္ဒာဝစနံ။ မင်္ကု ဟောတီတိ ဒုမ္မနော ဟောတိ။

ကာမသင်္ကပ္ပေနာတိ ကာမပဋိသံယုတ္တေန ဝိတက္ကေန။ ဥပရိဋ္ဌေပိ ဧသေဝ နယော။ ဖုဋ္ဌောတိ ဝိတက္ကေဟိ ဖုသိတော။ ပရေတောတိ အပရိဟီနော။ သမောဟိတောတိ သမ္မာ ဩဟိတော အန္တော ပဝိဋ္ဌော။ ကပဏော ဝိယာတိ ဒုဂ္ဂတမနုဿော ဝိယ။ မန္ဒော ဝိယာတိ အညာဏီ ဝိယ။ မောမူဟော ဝိယာတိ သမ္မောဟဘူတော ဝိယ။ ဈာယတီတိ စိန္တေတိ။ ပဇ္ဈာယတီတိ ဘုသံ စိန္တေတိ။ နိဇ္ဈာယတီတိ အနေကဝိဓေန စိန္တေတိ။ အပဇ္ဈာယတီတိ တတော အပဂန္တွာ စိန္တေတိ။ ဥလူကောတိ ဥလူကသကုဏော။ ရုက္ခသာခါယန္တိ ရုက္ခေ ဥဋ္ဌိတသာခါယ, ဝိဋပေ ဝါ။ မူသိကံ မဂယမာနောတိ မူသိကံ ဂဝေသမာနော, ‘‘မဂ္ဂယမာနော’’တိပိ ပဌန္တိ။ ကောတ္ထူတိ သိင်္ဂါလော။ ဗိဠာရောတိ ဗဗ္ဗု။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၈။)

သန္ဓိသမလသင်္ကဋိရေတိ ဒွိန္နံ ဃရာနံ အန္တရေ စ ဥဒကနိဒ္ဓမနစိက္ခလ္လကစဝရနိက္ခိပနဋ္ဌာနေ စ ထဏ္ဍိလေ စ။ ဝဟစ္ဆိန္နောတိ ပိဋ္ဌိဂီဝမံသစ္ဆိန္နော။ ဣတော ပရာ ဂါထာ ပါကဋသမ္ဗန္ဓာ ဧဝ။

֍ * ၅၄။ တာသု သတ္ထာနီတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ။ တာနိ ဟိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဆေဒနဋ္ဌေန ‘‘သတ္ထာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေသု ဝါယံ ဝိသေသေန တာဝ အာဒိတော မုသာဝစနသတ္ထာနေဝ ကရောတိ, ‘‘ဣမိနာ ကာရဏေနာဟံ ဝိဗ္ဘန္တော’’တိ ဘဏန္တော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဧသ ခွဿ မဟာဂေဓော, မောသဝဇ္ဇံ ပဂါဟတီ’’တိ။ တတ္ထ ဧသ ခွဿာတိ ဧသ ခေါ အဿ။ မဟာဂေဓောတိ မဟာဗန္ဓနံ။ ကတမောတိ စေ? ယဒိဒံ မောသဝဇ္ဇံ ပဂါဟတိ, သွာယံ မုသာဝါဒဇ္ဈောဂါဟော ‘‘မဟာဂေဓော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တီဏိ သတ္ထာနီတိ တယော ဆေဒကာ။ ကာယဒုစ္စရိတံ ကာယသတ္ထံ။ ဝစီသတ္ထာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တံ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ ကာယသတ္ထ’’န္တိ အာဟ။ သမ္ပဇာနမုသာ ဘာသတီတိ ဇာနန္တော တုစ္ဆံ ဝါစံ ဘာသတိ။ အဘိရတော အဟံ ဘန္တေ အဟောသိံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ သာသနေ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အနဘိရတိဝိရဟိတော အဟံ အာသိံ။ မာတာ မေ ပေါသေတဗ္ဗာတိ မာတာ မယာ ပေါသေတဗ္ဗာ။ တေနမှိ ဝိဗ္ဘန္တောတိ ဘဏတီတိ တေန ကာရဏေန ပဋိက္ကန္တော အသ္မီတိပိ ကထေတိ။ ပိတာ မေ ပေါသေတဗ္ဗောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဧသော တဿ မဟာဂေဓောတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧသော မဟာဗန္ဓော။ မဟာဝနန္တိ မဟန္တံ ဒုဋ္ဌဝနံ။ ဂဟနန္တိ ဒုရတိက္ကမံ။ ကန္တာရောတိ စောရကန္တာရာဒိသဒိသော။ ဝိသမောတိ ကဏ္ဋကဝိသမော။ ကုဋိလောတိ ဝင်္ကကဋကသဒိသော။ ပင်္ကောတိ ပလ္လလသဒိသော။ ပလိပေါတိ ကဒ္ဒမသဒိသော။ ပလိဗောဓောတိ မဟာဒုက္ခော။ မဟာဗန္ဓနန္တိ မဟန္တံ ဒုမောစယဗန္ဓနံ။ ယဒိဒံ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါတိ ယော အယံ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ။

သဘဂ္ဂတော ဝါတိ သဘာယံ ဌိတော ဝါ။ ပရိသဂ္ဂတော ဝါတိ ဂါမပရိသာယံ ဌိတော ဝါ။ ဉာတိမဇ္ဈဂတော ဝါတိ ဒါယာဒါနံ မဇ္ဈေ ဌိတော ဝါ။ ပူဂမဇ္ဈဂတော ဝါတိ သေနီနံ မဇ္ဈေ ဌိတော ဝါ။ ရာဇကုလမဇ္ဈဂတော ဝါတိ ရာဇကုလဿ မဇ္ဈေ မဟာဝိနိစ္ဆယေ ဌိတော ဝါ။ အဘိနီတောတိ ပုစ္ဆနတ္ထာယ နီတော။ သက္ခိပုဋ္ဌောတိ သက္ခိံ ကတွာ ပုစ္ဆိတော။ ဧဟမ္ဘော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃၉။)

ပုရိသာတိ အာလပနမေတံ။ အတ္တဟေတု ဝါ ပရဟေတု ဝါတိ အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ ဟတ္ထပါဒါဒိဟေတု ဝါ ဓနဟေတု ဝါ။ အာမိသကိဉ္စိက္ခဟေတု ဝါတိ ဧတ္ထ အာမိသန္တိ လာဘော အဓိပ္ပေတော။ ကိဉ္စိက္ခန္တိ ယံ ဝါ တံ ဝါ အပ္ပမတ္တကံ, အန္တမသော တိတ္တိရဝဋ္ဋကသပ္ပိပိဏ္ဍနဝနီတပိဏ္ဍာဒိမတ္တကဿပိ လာဘဿ ဟေတူတိ အတ္ထော။ သမ္ပဇာနမုသာ ဘာသတီတိ ဇာနန္တောယေဝ မုသာဝါဒံ ကရောတိ။

ပုန အညံ ပရိယာယံ ဒဿေန္တော ‘‘အပိ စ တီဟာကာရေဟိ မုသာဝါဒေါ ဟောတိ, ပုဗ္ဗေဝဿ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီဟာကာရေဟီတိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒဿ အင်္ဂဘူတေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ။ ပုဗ္ဗေဝဿ ဟောတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေယေဝ အဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘မုသာ ဘဏိဿ’’န္တိ။ ဘဏန္တဿ ဟောတီတိ ဘဏမာနဿ ဟောတိ။ ဘဏိတဿ ဟောတီတိ ဘဏိတေ အဿ ဟောတိ။ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ တသ္မိံ ဝုတ္တေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘဏိတဿာတိ ဝုတ္တဝတော နိဋ္ဌိတဝစနဿ ဟောတီတိ။ ယော ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ဇာနာတိ, ဘဏန္တောပိ ဇာနာတိ, ပစ္ဆာပိ ဇာနာတိ ‘‘မုသာ မယာ ဘဏိတ’’န္တိ, သော ဧဝံ ဝဒန္တော မုသာဝါဒကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော ဒဿိတော။ ကိဉ္စာပိ ဒဿိတော, အထ ခေါ အယမေတ္ထ ဝိသေသော – ပုစ္ဆာ တာဝ ဟောတိ, ‘‘မုသာ ဘဏိဿ’’န္တိ ပုဗ္ဗဘာဂေါ အတ္ထိ, ‘‘မုသာ မယာ ဘဏိတ’’န္တိ ပစ္ဆာဘာဂေါ နတ္ထိ။ ဝုတ္တမတ္တမေဝ ဟိ ကောစိ ပမုဿတိ ကိံ တဿ မုသာဝါဒေါ ဟောတိ, န ဟောတီတိ? သာ ဧဝံ အဋ္ဌကထာသု ဝိဿဇ္ဇိတာ – ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘မုသာ ဘဏိဿ’’န္တိ စ, ဘဏန္တဿ ‘‘မုသာ ဘဏာမီ’’တိ စ ဇာနတော ပစ္ဆာဘာဂေ ‘‘မုသာ မယာ ဘဏိတ’’န္တိ န သက္ကာ န ဘဝိတုံ, သစေပိ န ဟောတိ, မုသာဝါဒေါယေဝ။ ပုရိမမေဝ ဟိ အင်္ဂဒွယံ ပမာဏံ။ ယဿာပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘မုသာ ဘဏိဿ’’န္တိ အာဘောဂေါ နတ္ထိ, ဘဏန္တော ပန ‘‘မုသာ ဘဏာမီ’’တိ ဇာနာတိ။ ဘဏိတေပိ ‘‘မုသာ မယာ ဘဏိတ’’န္တိ ဇာနာတိ။ သော မုသာဝါဒေန န ကာရေတဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဟိ ပမာဏတရော။ တသ္မိံ အသတိ ဒဝါ ဘဏိတံ ဝါ, ရဝါ ဘဏိတံ ဝါ ဟောတီတိ။

ဧတ္ထ စ တံဉာဏတာ စ ဉာဏသမောဓာနဉ္စ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗံ။ တံဉာဏတာ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗာတိ ယေန စိတ္တေန ‘‘မုသာ ဘဏိဿ’’န္တိ ဇာနာတိ, တေနေဝ ‘‘မုသာ ဘဏာမီ’’တိ စ, ‘‘မုသာ မယာ ဘဏိတ’’န္တိ စ ဇာနာတီတိ ဧဝံ ဧကစိတ္တေနေဝ တီသု ခဏေသု ဇာနာတီတိ အယံ တံဉာဏတာ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၀။)

န ဟိ သက္ကာ တေနေဝ စိတ္တေန တံ စိတ္တံ ဇာနိတုံ, ယထာ န သက္ကာ တေနေဝ အသိနာ သော အသိ ဆိန္ဒိတုန္တိ။ ပုရိမံ ပုရိမံ ပန စိတ္တံ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ စိတ္တဿ တထာ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော ဟုတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပမာဏံ ပုဗ္ဗဘာဂေါဝ, တသ္မိံ သတိ န ဟေဿတိ၊

သေသဒွယန္တိ နတ္ထေတ, မိတိ ဝါစာ တိဝင်္ဂိကာ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၀၀)၊

ဉာဏသမောဓာနံ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗန္တိ ဧတာနိ တီဏိ စိတ္တာနိ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ န ဂဟေတဗ္ဗာနိ။ ဣဒဉှိ စိတ္တံ နာမ –

‘‘အနိရုဒ္ဓမှိ ပဌမေ, န ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပစ္ဆိမံ၊

နိရန္တရုပ္ပဇ္ဇနတော, ဧကံ ဝိယ ပကာသတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၀၀)၊

ဣတော ပရံ ပန ယွာယံ အဇာနံယေဝ ‘‘ဇာနာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန သမ္ပဇာနမုသာ ဘဏတိ, ယသ္မာ သော ‘‘ဣဒံ အဘူတ’’န္တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကော ဟောတိ, တဿ ဟိ အတ္ထေဝ အယံ လဒ္ဓိ။ တထာ ‘‘ဣဒံ အဘူတ’’န္တိ ဧဝမဿ ခမတိ စေဝ ရုစ္စတိ စ။ ဧဝမဿ သညာ, ဧဝံသဘာဝမေဝ စဿ စိတ္တံ ‘‘ဣဒံ အဘူတ’’န္တိ။ ယဒါ ပန မုသာ ဝတ္တုကာမော ဟောတိ, တဒါ တံ ဒိဋ္ဌိံ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ သဟ ခန္တိံ ဝါ ဒိဋ္ဌိခန္တီဟိ သဒ္ဓိံ ရုစိံ ဝါ ဒိဋ္ဌိခန္တိရုစီဟိ သဒ္ဓိံ သညံ ဝါ ဒိဋ္ဌိခန္တိရုစိသညာဟိ သဒ္ဓိံ ဘာဝံ ဝါ ဝိနိဓာယ နိက္ခိပိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အဘူတံ ကတွာ ဘဏတိ။ တသ္မာ တေသမ္ပိဝသေန အင်္ဂဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိ စ စတူဟာကာရေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စ ဝိနိဓာယ ဒိဋ္ဌိန္တိ ဗလဝဓမ္မဝိနိဓာနဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ ဝိနိဓာယ ခန္တိန္တိအာဒီနိ တတော ဒုဗ္ဗလဒုဗ္ဗလာနံ ဝိနိဓာနဝသေန။ ဝိနိဓာယ သညန္တိ ဣဒံ ပနေတ္ထ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလဓမ္မဝိနိဓာနဝသေန။ သညာမတ္တမ္ပိ နာမ အဝိနိဓာယ သမ္ပဇာနမုသာ ဘာသိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။

֍ * ၅၅။ မန္ဒောဝ ပရိကိဿတီတိ ပါဏဝဓာဒီနိ ကရောန္တော တတောနိဒါနဉ္စ ဒုက္ခမနုဘောန္တော ဘောဂပရိယေသနာရက္ခဏာနိ စ ကရောန္တော မောမူဟော ဝိယ ပရိကိလိဿတိ။

တမေနံ ရာဇာနော ဂဟေတွာ ဝိဝိဓာ ကမ္မကာရဏာ ကာရေန္တီတိ န ရာဇာနော ကရောန္တိ, ရာဇာဓီနပုရိသာ နာနာဝိဓာနိ ကမ္မကာရဏာနိ ကရောန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၁။)

ကသာဟိပိ တာဠေန္တီတိ ကသာဒဏ္ဍကေဟိပိ ဝိတဇ္ဇေန္တိ။ ဝေတ္တေဟီတိ ဝေတ္တလတာဟိ။ အဒ္ဓဒဏ္ဍကေဟီတိ မုဂ္ဂရေဟိ, ပဟာရသာဓနတ္ထံ ဝါ စတုဟတ္ထဒဏ္ဍံ ဒွေဓာ ဆေတွာ ဂဟိတဒဏ္ဍကေဟိ။ ဗိလင်္ဂထာလိကန္တိ ကဉ္ဇိယဥက္ခလိကကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ သီသကပါလံ ဥပ္ပါဋေတွာ တတ္တံ အယောဂုဠံ သဏ္ဍာသေန ဂဟေတွာ တတ္ထ ပက္ခိပန္တိ, တေန မတ္ထလုင်္ဂံ ပက္ကုဋ္ဌိတွာ ဥပရိ ဥတ္တရတိ။ သင်္ခမုဏ္ဍိကန္တိ သင်္ခမုဏ္ဍကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ ဥတ္တရောဋ္ဌဥဘတောကဏ္ဏစူဠိကဂလဝါဋကပရိစ္ဆေဒေန စမ္မံ ဆိန္ဒိတွာ သဗ္ဗကေသေ ဧကတော ဂဏ္ဌိံ ကတွာ ဒဏ္ဍကေန ဝေဌေတွာ ဥပ္ပါဋေန္တိ, သဟ ကေသေဟိ စမ္မံ ဥဋ္ဌဟတိ။ တတော သီသကဋာဟံ ထူလသက္ခရာဟိ ဃံသိတွာ ဓောဝန္တာ သင်္ခဝဏ္ဏံ ကရောန္တိ။ ရာဟုမုခန္တိ ရာဟုမုခကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ သင်္ကုနာ မုခံ ဝိဝရိတွာ အန္တောမုခေ ဒီပံ ဇာလေန္တိ, ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ ဝါ ပဋ္ဌာယ မုခံ နိခါဒနေန ခနန္တိ, လောဟိတံ ပဂ္ဃရိတွာ မုခံ ပူရေတိ။

ဇောတိမာလိကန္တိ သကလသရီရံ တေလပိလောတိကာယ ဝေဌေတွာ အာလိမ္ပေန္တိ။ ဟတ္ထပဇ္ဇောတိကန္တိ ဟတ္ထေ တေလပိလောတိကာယ ဝေဌေတွာ ဒီပံ ဝိယ ပဇ္ဇာလေန္တိ။ ဧရကဝတ္တိကန္တိ ဧရကဝတ္တကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ ဟေဋ္ဌာဂီဝတော ပဋ္ဌာယ စမ္မဝဋ္ဋေ ကန္တိတွာ ဂေါပ္ဖကေ ပါတေန္တိ။ အထ နံ ယောတ္တေဟိ ဗန္ဓိတွာ ကဍ္ဎန္တိ။ သော အတ္တနော စမ္မဝဋ္ဋေ အက္ကမိတွာ အက္ကမိတွာ ပတတိ။ စိရကဝါသိကန္တိ စိရကဝါသိကကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ တထေဝ စမ္မဝဋ္ဋေ ကန္တိတွာ ကဋိယံ ဌပေန္တိ, ကဋိတော ပဋ္ဌာယ ကန္တိတွာ ဂေါပ္ဖကေသု ဌပေန္တိ, ဥပရိမေဟိ ဟေဋ္ဌိမသရီရံ စိရကနိဝါသနနိဝတ္ထံ ဝိယ ဟောတိ။ ဧဏေယျကန္တိ ဧဏေယျကကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ ဥဘောသု ကပ္ပရေသု စ ဥဘောသု ဇဏ္ဏုကေသု စ အယဝလယာနိ ဒတွာ အယသူလာနိ ကောဋ္ဋေန္တိ, သော စတူဟိ အယသူလေဟိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟတိ။ အထ နံ ပရိဝါရေတွာ အဂ္ဂိံ ကရောန္တိ။ ‘‘ဧဏေယျကော ဇောတိပရိဂ္ဂဟော ယထာ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေပိ ဣဒမေဝ ဝုတ္တံ။ တံ သန္ဓိတော သန္ဓိတော သူလာနိ အပနေတွာ စတူဟိ အဋ္ဌိကောဋီဟိယေဝ ဌပေန္တိ။ ဧဝရူပါ ကမ္မကာရဏာ နာမ နတ္ထိ။

ဗဠိသမံသိကန္တိ ဥဘတောမုခေဟိ ဗဠိသေဟိ ပဟရိတွာ စမ္မမံသနှာရူနိ ဥပ္ပါဋေန္တိ။ ကဟာပဏိကန္တိ သကလသရီရံ တိဏှာဟိ ဝါသီဟိ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ ကဟာပဏမတ္တံ ကဟာပဏမတ္တံ ပါတေန္တာ ကောဋ္ဋေန္တိ။ ခါရာပတစ္ဆိကန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၂။)

သရီရံ တတ္ထ တတ္ထ အာဝုဓေဟိ ပဟရိတွာ ကောစ္ဆေဟိ ခါရံ ဃံသေန္တိ, စမ္မမံသနှာရူနိ ပဂ္ဃရိတွာ ပသဝန္တိ, အဋ္ဌိကသင်္ခလိကာဝ တိဋ္ဌတိ။ ပလိဃပရိဝတ္တိကန္တိ ဧကေန ပဿေန နိပဇ္ဇာပေတွာ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒေန အယသူလံ ကောဋ္ဋေတွာ ပထဝိယာ ဧကာဗဒ္ဓံ ကရောန္တိ။ အထ နံ ပါဒေ ဂဟေတွာ အာဝိဉ္ဆန္တိ။ ပလာလပီဌကန္တိ ဆေကာ ကာရဏိကာ ဆဝိစမ္မံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ နိသဒပေါတကာဟိ အဋ္ဌီနိ ဆိန္ဒိတွာ ကေသေသု ဂဟေတွာ ဥက္ခိပန္တိ, မံသရာသိယေဝ ဟောတိ။ အထ နံ ကေသေဟေဝ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဂဏှန္တိ, ပလာလပီဌံ ဝိယ ကတွာ ပလိဝေဌေန္တိ။ သုနခေဟိပီတိ ကတိပယာနိ ဒိဝသာနိ အာဟာရံ အဒတွာ ဆာတသုနခေဟိ ခါဒါပေန္တိ။ တေ မုဟုတ္တေန အဋ္ဌိသင်္ခလိကမေဝ ကရောန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ကိဿတီတိ ဧဝမ္ပိ ဝိဃာတံ ပါပုဏာတိ။ ပရိကိဿတီတိ သဗ္ဗဘာဂေန ဝိဃာတံ ပါပုဏာတိ။ ပရိကိလိဿတီတိ ဥပတာပံ ပါပုဏာတိ။

ပုန အညံ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ ကာမတဏှာယ အဘိဘူတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာမတဏှာယာတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကလောဘေန။ အဘိဘူတောတိ တေန မဒ္ဒိတော။ ပရိယာဒိန္နစိတ္တောတိ ကုသလာစာရံ ခေပေတွာ ဂဟိတစိတ္တော။ ဘောဂေ ပရိယေသန္တောတိ ဓနံ ဂဝေသမာနော။ နာဝါယ မဟာသမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒတီတိ တရဏီသင်္ခါတာယ နာဝါယ မဟန္တံ လောဏသာဂရံ ပဝိသတိ။ သီတဿ ပုရက္ခတောတိ သီတံ ပုရတော ကတွာ။ ဥဏှဿ ပုရက္ခတောတိ ဥဏှံ ပုရတော ကတွာ။ ဍံသာတိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာ။ မကသာတိ မကသာ ဧဝ။ ပီဠိယမာနောတိ ဍံသာဒိသမ္ဖဿေဟိ ဝိဟေသိယမာနော။ ခုပ္ပိပါသာယ မိယျမာနောတိ ခုဒ္ဒါပိပါသာယ မရမာနော။ တိဂုမ္ဗံ ဂစ္ဆတီတိအာဒီနိ မူလပဒံ ဂစ္ဆတီတိပရိယောသာနာနိ စတုဝီသတိ ပဒါနိ ရဋ္ဌနာမေန ဝုတ္တာနိ။ မရုကန္တာရံ ဂစ္ဆတီတိ ဝါလုကကန္တာရံ တာရကသညာယ ဂစ္ဆတိ။ ဇဏ္ဏုပထန္တိ ဇာဏူဟိ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂံ။ အဇပထန္တိ အဇေဟိ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂံ။ မေဏ္ဍပထေပိ ဧသေဝ နယော။

သင်္ကုပထန္တိ ခါဏုကေ ကောဋ္ဋေတွာ တေဟိ ဥဂ္ဂမိတဗ္ဗံ ခါဏုမဂ္ဂံ, တံ ဂစ္ဆန္တော ပဗ္ဗတပါဒေ ဌတွာ အယသိင်္ဃာဋကံ ယောတ္တေန ဗန္ဓိတွာ ဥဒ္ဓံ ခိပိတွာ ပဗ္ဗတေ လဂ္ဂါပေတွာ ယောတ္တေနာရုယှ ဝဇိရဂ္ဂေန လောဟဒဏ္ဍေန ပဗ္ဗတံ ဝိဇ္ဈိတွာ ခါဏုကံ ကောဋ္ဋေတွာ တတ္ထ ဌတွာ သိင်္ဃာဋကံ အာကဍ္ဎိတွာ ပုန ဥပရိ လဂ္ဂါပေတွာ တတ္ထ ဌိတော စမ္မယောတ္တံ ဩလမ္ဗေတွာ တံ အာဒါယ ဩတရိတွာ ဟေဋ္ဌိမခါဏုကေ ဗန္ဓိတွာ ဝါမဟတ္ထေန ယောတ္တံ ဂဟေတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန မုဂ္ဂရံ အာဒါယ ယောတ္တံ ပဟရိတွာ ခါဏုကံ နီဟရိတွာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၃။)

ပုန အဘိရုဟတိ။ ဧတေနုပါယေန ပဗ္ဗတမတ္ထကံ အဘိရုယှ ပရတော ဩတရန္တော ပုရိမနယေနေဝ ပဌမံ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ခါဏုကံ ကောဋ္ဋေတွာ စမ္မပသိဗ္ဗကေ ယောတ္တံ ဗန္ဓိတွာ ခါဏုကေ ဝေဌေတွာ သယံ အန္တောပသိဗ္ဗကေ နိသီဒိတွာ မက္ကဋကာနံ သုတ္တဝိဿဇ္ဇနာကာရေန ယောတ္တံ ဝိနိဝေဌေတွာ ဩတရတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ခါဏုကေ ကောဋ္ဋေတွာ တေဟိ ဥဂ္ဂမိတဗ္ဗံ ခါဏုမဂ္ဂ’’န္တိ။ ဆတ္တပထန္တိ စမ္မဆတ္တေန ဝါတံ ဂါဟာပေတွာ သကုဏေဟိ ဝိယ ဩတရိတဗ္ဗံ မဂ္ဂံ။ ဝံသပထန္တိ ဝေဏုဂုမ္ဗဆေဒနသတ္ထေန ဆိန္ဒိတွာ ရုက္ခံ ဖရသုနာ ကောဋ္ဋေတွာ မဂ္ဂံ ကရောန္တော ဝေဠုဝနေ နိဿေဏိံ ကတွာ ဝေဠုဂုမ္ဗေ အာရုယှ ဝေဠုံ ဆိန္ဒိတွာ အပရဿ ဝေဠုဂုမ္ဗဿ ဥပရိ ပါတေတွာ ဝေဠုဂုမ္ဗမတ္ထကေနေဝ ဂန္တဗ္ဗံ မဂ္ဂံ သန္ဓာယ ‘‘ဝံသပထံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂဝေသန္တော န ဝိန္ဒတိ, အလာဘမူလကမ္ပိ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ အဝိန္ဒနမူလကမ္ပိ ကာယိကစေတသိကံ ဒုက္ခံ ပဋိလဘတိ။

လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။ အာရက္ခမူလကန္တိ ရက္ခဏမူလကမ္ပိ။ ကိန္တိ မေ ဘောဂေတိ ကေန ဥပါယေန မမ ဘောဂေ။ နေဝ ရာဇာနော ဟရေယျုံ…ပေ… န အပ္ပိယာ ဒါယာဒါ ဟရေယျုန္တိ။ ဂေါပယတောတိ မဉ္ဇူသာဒီဟိ ဂေါပယန္တဿ။ ဝိပ္ပလုဇ္ဇန္တီတိ ဝိနဿန္တိ။

֍ * ၅၆။ ဧတမာဒီနဝံ ဉတွာ, မုနိ ပုဗ္ဗာပရေ ဣဓာတိ ဧတံ ‘‘ယသော ကိတ္တိ စ ယာ ပုဗ္ဗေ, ဟာယတေ ဝါပိ တဿ သာ’’တိ ဣတော ပဘုတိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗာပရေ ဣဓ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပုဗ္ဗတော အပရေ သမဏဘာဝတော ဝိဗ္ဘန္တကဘာဝေ အာဒီနဝံ မုနိ ဉတွာ။

ဒဠှံ ကရေယျာတိ နိဒ္ဒေသပဒဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ ထိရံ ကရေယျာတိ အသိထိလံ ကရေယျ။ ဒဠှံ သမာဒါနော အဿာတိ ထိရပဋိညော ဘဝေယျ။ အဝဋ္ဌိတသမာဒါနောတိ သန္နိဋ္ဌာနပဋိညော။

֍ * ၅၇။ ဧတံ အရိယာနမုတ္တမန္တိ ယဒိဒံ ဝိဝေကစရိယာ, ဧတံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ ဥတ္တမံ။ တသ္မာ ဝိဝေကံယေဝ သိက္ခေထာတိ အဓိပ္ပါယော။ န တေန သေဋ္ဌော မညေထာတိ တေန စ ဝိဝေကေန အတ္တာနံ ‘‘သေဋ္ဌော အဟ’’န္တိ န မညေယျ, တေန မာနထဒ္ဓေါ န ဘဝေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၄။)

ဥန္နတိန္တိ ဥဿာပနံ။ ဥန္နမန္တိ ဥဂ္ဂန္တွာ ပဋ္ဌပနံ။ မာနန္တိ အဟံကာရံ။ ထာမန္တိ ဗလက္ကာရံ။ ထမ္ဘန္တိ ထဒ္ဓကရဏံ။ ထဒ္ဓေါတိ အမဒ္ဒဝေါ။ ပတ္ထဒ္ဓေါတိ ဝိသေသေန အမဒ္ဒဝေါ။ ပဂ္ဂဟိတသိရောတိ ဥဋ္ဌိတသီသော။ သာမန္တာတိ န အာရကာ။ အာသန္နေတိ န ဒူရေ။ အဝိဒူရေတိ သမီပေ။ ဥပကဋ္ဌေတိ သန္တိကေ။

֍ * ၅၈။ ရိတ္တဿာတိ ဝိဝိတ္တဿ, ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဝိရဟိတဿ။ ဩဃတိဏ္ဏဿ ပိဟယန္တိ, ကာမေသု ဂဓိတာ ပဇာတိ ဝတ္ထုကာမေသု လဂ္ဂါ သတ္တာ တဿ စတုရောဃတိဏ္ဏဿ ပိဟယန္တိ ဣဏာယိကာ ဝိယ အာဏဏျဿာတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

ရိတ္တဿာတိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ တုစ္ဆဿ။ ဝိဝိတ္တဿာတိ သုညဿ။ ပဝိဝိတ္တဿာတိ ဧကကဿ။ ဣဒါနိ ယေဟိ ရိတ္တော ဟောတိ, တေ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယဒုစ္စရိတေန ရိတ္တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကိလေသပဋိပါဋိယာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာတိ ဒွိဓာ ရိတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိလေသပဋိပါဋိယာ တာဝ ရာဂေါ မောဟော ထမ္ဘော သာရမ္ဘော မာနော မဒေါတိ, ဣမေဟိ ဆဟိ ကိလေသေဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ရိတ္တော ဟောတိ၊ ဒေါသော ကောဓော ဥပနာဟော ပမာဒေါတိ, ဣမေဟိ စတူဟိ ကိလေသေဟိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ရိတ္တော ဟောတိ၊ အတိမာနော မက္ခော ပဠာသော ဣဿာ မစ္ဆရိယံ မာယာ သာဌေယျန္တိ, ဣမေဟိ သတ္တဟိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ရိတ္တော ဟောတိ။

မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ပန သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန အတိမာနော မက္ခော ပဠာသော ဣဿာ မစ္ဆရိယံ မာယာ သာဌေယျန္တိ၊ ဣမေဟိ သတ္တဟိ ရိတ္တော ဟောတိ, အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဒေါသော ကောဓော ဥပနာဟော ပမာဒေါတိ, ဣမေဟိ စတူဟိ ရိတ္တော ဟောတိ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ရာဂေါ မောဟော ထမ္ဘော သာရမ္ဘော မာနော မဒေါတိ, ဣမေဟိ ဆဟိ ရိတ္တော ဟောတိ။ တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ သဗ္ဗကိလေသေဟီတိအာဒိနာ နယေန အဝသေသာပိ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗာ။

ဝတ္ထုကာမေ ပရိဇာနိတွာတိ တေဘူမကေ ဝတ္ထုကာမေ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ သမာပနဝသေန ဇာနိတွာ။ ကိလေသကာမေ ပဟာယာတိ ဆန္ဒာဒယော ကိလေသကာမေ ပဟာနပရိညာယ ဇဟိတွာ။ ဗျန္တိံ ကရိတွာတိ ဝိဂတန္တံ ဝိဂတကောဋိံ ကရိတွာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၅။)

ကာမောဃံ တိဏ္ဏဿာတိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အဝသာနသင်္ခါတံ ကာမောဃံ တရိတွာ ဌိတဿ။ ဘဝေါဃန္တိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ ဒိဋ္ဌောဃန္တိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန။ အဝိဇ္ဇောဃန္တိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ သဗ္ဗံ သံသာရပထန္တိ သဗ္ဗခန္ဓဓာတုအာယတနပဋိပါဋိသင်္ခါတံ ပထံ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ တရိတွာ ဌိတဿ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဥတ္တိဏ္ဏဿ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန နိတ္တိဏ္ဏဿ။ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ကာမဓာတုံ အတိက္ကန္တဿ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗဘဝံ သမတိက္ကန္တဿ။ ဖလသမာပတ္တိဝသေန ဝီတိဝတ္တဿ။ ပါရံဂတဿာတိအာဒီနိ နိဗ္ဗာနဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ယထာ ဣဏာယိကာ အာဏဏျန္တိ ပဝဍ္ဎကဣဏံ အာဒါယ ဝိစရန္တာ အာဏဏျံ။ ပတ္ထေန္တီတိ ပတ္ထနံ ဥပ္ပါဒေန္တိ။ အာဗာဓိကာ အာရောဂျန္တိ ပိတ္တာဒိရောဂါတုရော ဘေသဇ္ဇကိရိယာယ တံရောဂဝူပသမနတ္ထံ အာရောဂျံ။ ယထာ ဗန္ဓနဗဒ္ဓါတိ နက္ခတ္တဒိဝသေ ဗန္ဓနာဂါရေ ဗဒ္ဓပုရိသာ။ ယထာ ဒါသာ ဘုဇိဿန္တိ ယသ္မာ ဘုဇိဿာ ပုရိသာ ယံ ဣစ္ဆန္တိ, တံ ကရောန္တိ, န နံ ကောစိ ဗလက္ကာရေန တတော နိဝတ္တေတိ, တသ္မာ ဒါသာ ဘုဇိဿဘာဝံ ပတ္ထေန္တိ။ ယထာ ကန္တာရဒ္ဓါနပက္ခန္ဒာတိ ယသ္မာ ဗလဝန္တော ပုရိသာ ဟတ္ထဘာရံ ဂဟေတွာ သဇ္ဇာဝုဓာ သပရိဝါရာ ကန္တာရံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ, တေ စောရာ ဒူရတောဝ ဒိသွာ ပလာယန္တိ။ တေ သောတ္ထိနာ ကန္တာရံ နိတ္ထရိတွာ ခေမန္တံ ပတွာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ကန္တာရပက္ခန္ဒာ ခေမန္တဘူမိံ ပတ္ထေန္တိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ တိဿော သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ သစ္ဆာကာသိ။

သဒ္ဓမ္မပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

တိဿမေတ္တေယျသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပသူရသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၅၉။ အဋ္ဌမေ ပသူရသုတ္တနိဒ္ဒေသေ ပဌမဂါထာယ တာဝ သင်္ခေပေါ – ဣမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဓေဝ သုဒ္ဓီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အညေသု ပန ဓမ္မေသု ဝိသုဒ္ဓိံ နာဟု, ဧဝံ ယံ အတ္တနော သတ္ထာရာဒိံ နိဿိတာ, တတ္ထေဝ ‘‘ဧသ ဝါဒေါ သုဘော’’တိ ဧဝံ သုဘဝါဒါ ဟုတွာ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏာ ‘‘သဿတော လောကော’’တိအာဒီသု ပစ္စေကသစ္စေသု နိဝိဋ္ဌာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၆။)

သဗ္ဗေ ပရဝါဒေ ခိပန္တီတိ သဗ္ဗာ ပရလဒ္ဓိယော ဆဍ္ဍေန္တိ။ ဥက္ခိပန္တီတိ ဒူရတော ခိပန္တိ။ ပရိက္ခိပန္တီတိ သမန္တတော ခိပန္တိ။ သုဘဝါဒါတိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ သောဘနဝါဒါတိ ‘‘ဧတံ သုန္ဒရ’’န္တိ ကထေန္တာ။ ပဏ္ဍိတဝါဒါတိ ‘‘ပဏ္ဍိတာ မယ’’န္တိ ဧဝံ ကထေန္တာ။ ထိရဝါဒါတိ ‘‘နိဒ္ဒေါသဝါဒံ ဝဒါမာ’’တိ ကထေန္တာ။ ဉာယဝါဒါတိ ‘‘ယုတ္တဝါဒံ ဝဒါမာ’’တိ ကထေန္တာ။ ဟေတုဝါဒါတိ ‘‘ကာရဏသဟိတံ ဝဒါမာ’’တိ ကထေန္တာ။ လက္ခဏဝါဒါတိ ‘‘သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ ဝဒါမာ’’တိ ဝဒန္တာ။ ကာရဏဝါဒါတိ ‘‘ဥဒါဟရဏယုတ္တဝါဒံ ဝဒါမာ’’တိ ကထေန္တာ။ ဌာနဝါဒါတိ ‘‘ပက္ကမိတုံ အသက္ကုဏေယျဝါဒံ ဝဒါမာ’’တိ ဝဒန္တာ။

နိဝိဋ္ဌာတိ အန္တောပဝိဋ္ဌာ။ ပတိဋ္ဌိတာတိ တတ္ထေဝ ဌိတာ။

֍ * ၆၀။ ဧဝံ နိဝိဋ္ဌာ စ ‘‘တေ ဝါဒကာမာ’’တိ ဒုတိယဂါထာ။ တတ္ထ ဗာလံ ဒဟန္တီ မိထု အညမညန္တိ ‘‘အယံ ဗာလော, အယံ ဗာလော’’တိ ဧဝံ ဒွေပိ ဇနာ အညမညံ ဗာလံ ဒဟန္တိ, ဗာလတော ပဿန္တိ။ ဝဒန္တိ တေ အညသိတာ ကထောဇ္ဇန္တိ တေ အညမညသတ္ထာရာဒိနိဿိတာ ကလဟံ ဝဒန္တိ။ ပသံသကာမာ ကုသလာဝဒါနာတိ ပသံသတ္ထိကာ ဥဘောပိ ‘‘မယံ ကုသလာဝဒါနာ ပဏ္ဍိတဝါဒါ’’တိ ဧဝံ သညိနော ဟုတွာ။

ဝါဒတ္ထိကာတိ ဝါဒေန အတ္ထိကာ။ ဝါဒါဓိပ္ပါယာတိ ဝါဒဇ္ဈာသယာ။ ဝါဒပုရေက္ခာရာတိ ဝါဒမေဝ ပုရတော ကတွာ စရမာနာ။ ဝါဒပရိယေသနံ စရန္တာတိ ဝါဒမေဝ ဂဝေသနံ စရမာနာ။ ဝိဂယှာတိ ပဝိသိတွာ။ ဩဂယှာတိ ဩတရိတွာ။ အဇ္ဈောဂါဟေတွာတိ နိမုဇ္ဇိတွာ။ ပဝိသိတွာတိ အန္တောကတွာ။

အနောဇဝန္တီတိ နိဟီနဩဇဝတီ, တေဇဝိရဟိတာတိ အတ္ထော။ သာ ကထာတိ ဧသာ ဝါစာ။ ကထောဇ္ဇံ ဝဒန္တီတိ နိတ္တေဇံ ဘဏန္တိ။ ဧဝံ ဝဒါနေသု စ တေသု ဧကော နိယမတော ဧဝ။

֍ * ၆၁။ ယုတ္တော ကထာယန္တိ ဂါထာ။ တတ္ထ ယုတ္တော ကထာယန္တိ ဝါဒကထာယ ဥဿုက္ကော။ ပသံသမိစ္ဆံ ဝိနိဃာတိ ဟောတီတိ အတ္တနော ပသံသံ ဣစ္ဆန္တော ‘‘ကထံ နု ခေါ နိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပုဗ္ဗေဝ ဝါဒါ ကထံကထီ ဝိနိဃာတီ ဟောတိ။ အပါဟတသ္မိန္တိ ပဉှဝီမံသကေဟိ ‘‘အတ္ထာပဂတံ တေ ဘဏိတံ, ဗျဉ္ဇနာပဂတံ တေ ဘဏိတ’’န္တိအာဒိနာ နယေန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၇။)

အပဟရိတေ ဝါဒေ။ နိန္ဒာယ သော ကုပ္ပတီတိ ဧဝံ အပါဟတသ္မိဉ္စ ဝါဒေ ဥပ္ပန္နာယ နိန္ဒာယ သော ကုပ္ပတိ။ ရန္ဓမေသီတိ ယဿ ရန္ဓမေဝ ဂဝေသန္တော။

ထောမနန္တိ ဝဏ္ဏဘဏနံ။ ကိတ္တိန္တိ ပါကဋကရဏံ။ ဝဏ္ဏဟာရိယန္တိ ဂုဏဝဍ္ဎနံ။ ပုဗ္ဗေဝ သလ္လာပါတိ သလ္လာပတော ပုရေတရမေဝ။ ‘‘ကထမိဒံ ကထမိဒ’’န္တိ ကထံကထာ အဿ အတ္ထီတိ ကထံကထီ။ ဇယော နု ခေါ မေတိ မမ ဇယော။ ကထံ နိဂ္ဂဟန္တိ ကေန ပကာရေန နိဂ္ဂဏှနံ။ ပဋိကမ္မံ ကရိဿာမီတိ မမ လဒ္ဓိံ ပရိသုဒ္ဓိံ ကရိဿာမိ။ ဝိသေသန္တိ အတိရေကံ။ ပဋိဝိသေသန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဝိသေသံ။ အာဝေဌိယံ ကရိဿာမီတိ ပရိဝေဌနံ ကရိဿာမိ။ နိဗ္ဗေဌိယန္တိ မမ နိဗ္ဗေဌနံ မောစနံ နိက္ခမနံ။ ဆေဒန္တိ ဝါဒဆိန္ဒနံ။ မဏ္ဍလန္တိ ဝါဒသံဃာတံ။ ပါရိသဇ္ဇာတိ ပရိစာရိကာ။ ပါသာရိကာတိ ကာရဏိတာ။ အပဟရန္တီတိ ပဋိဗာဟန္တိ။

အတ္ထာပဂတန္တိ အတ္ထတော အပဂတံ, အတ္ထော နတ္ထီတိ။ အတ္ထတော အပဟရန္တီတိ အတ္ထမှာ ပဋိဗာဟန္တိ။ အတ္ထော တေ ဒုန္နိတောတိ တဝ အတ္ထော န သမ္မာ ဥပနီတော။ ဗျဉ္ဇနံ တေ ဒုရောပိတန္တိ တဝ ဗျဉ္ဇနံ ဒုပ္ပတိဋ္ဌာပိတံ။ နိဂ္ဂဟော တေ အကတောတိ တယာ နိဂ္ဂဟော န ကတော။ ပဋိကမ္မံ တေ ဒုက္ကဋန္တိ တယာ အတ္တနော လဒ္ဓိပတိဋ္ဌာပနံ ဒုဋ္ဌု ကတံ။ ဝိသမကထံ ဒုက္ကထိတန္တိ န သမ္မာ ကထိတံ။ ဒုဗ္ဘဏိတန္တိ ဘဏန္တေနပိ ဒုဋ္ဌု ဘဏိတံ။ ဒုလ္လပိတန္တိ န သမ္မာ ဝိဿဇ္ဇိတံ။ ဒုရုတ္တန္တိ အညထာ ဘဏိတံ။ ဒုဗ္ဘာသိတန္တိ ဝိရူပံ ဘာသိတံ။

နိန္ဒာယာတိ ဂရဟဏေန။ ဂရဟာယာတိ ဒေါသကထနေန။ အကိတ္တိယာတိ အဂုဏကထနေန။ အဝဏ္ဏဟာရိကာယာတိ အဂုဏဝဍ္ဎနေန။

ကုပ္ပတီတိ ပကတိဘာဝံ ဇဟေတွာ စလတိ။ ဗျာပဇ္ဇတီတိ ဒေါသဝသေန ပူတိဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ။ ပတိဋ္ဌီယတီတိ ကောဓဝသေန ဂဏဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ ကောပဉ္စာတိ ကုပိတဘာဝံ။ ဒေါသဉ္စာတိ ဒူသနံ။ အပစ္စယဉ္စာတိ အတုဋ္ဌာကာရဉ္စ။ ပါတုကရောတီတိ ပါကဋံ ကရောတိ။ ရန္ဓမေသီတိ အန္တရဂဝေသီ။ ဝိရန္ဓမေသီတိ ဆိဒ္ဒဂဝေသီ။ အပရဒ္ဓမေသီတိ ဂုဏံ အပနေတွာ ဒေါသမေဝ ဂဝေသီ။ ခလိတမေသီတိ ပက္ခလနဂဝေသီ။ ဂဠိတမေသီတိ ပတနဂဝေသီ။ ‘‘ဃဋ္ဋိတမေသီ’’တိပိ ပါဌော, တဿ ပီဠနဂဝေသီတိ အတ္ထော။ ဝိဝရမေသီတိ ဒေါသဂဝေသီ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၈။)

֍ * ၆၂။ န ကေဝလဉ္စ သော ကုပ္ပတိ, အပိစ ခေါ ပန ‘‘ယမဿ ဝါဒ’’န္တိ ဂါထာ။ တတ္ထ ပရိဟီနမာဟု, အပါဟတန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိတော အပါဟတံ ပရိဟီနံ ဝဒန္တိ။ ပရိဒေဝတီတိ တတောနိမိတ္တံ သော ‘‘အညံ မယာ အာဝဇ္ဇိတ’’န္တိအာဒီဟိ ဝိပ္ပလပတိ။ သောစတီတိ ‘‘တဿ ဇယော’’တိအာဒီနိ အာရဗ္ဘ သောစတိ။ ‘‘ဥပစ္စဂါ မ’’န္တိ အနုတ္ထုနာတီတိ ‘‘သော မံ ဝါဒေန ဝါဒံ အတိက္ကန္တော’’တိအာဒိနာ နယေန သုဋ္ဌုတရံ ဝိပ္ပလပတိ။

ပရိဟာပိတန္တိ န ဝဍ္ဎိတံ။ အညံ မယာ အာဝဇ္ဇိတန္တိ အညံ ကာရဏံ မယာ အဝနမိတံ။ စိန္တိတန္တိ ဝီမံသိတံ။ မဟာပက္ခောတိ မဟန္တော ဉာတိပက္ခော ဧတဿာတိ မဟာပက္ခော။ မဟာပရိသောတိ မဟာပရိစာရိကပရိသော။ မဟာပရိဝါရောတိ မဟာဒါသဒါသိပရိဝါရော။ ပရိသာ စာယံ ဝဂ္ဂါတိ အယဉ္စ ပရိသာ ဝဂ္ဂါ, န ဧကာ။ ပုန ဘဉ္ဇိဿာမီတိ ပုန ဘိန္ဒိဿာမိ။

֍ * ၆၃။ ဧတေ ဝိဝါဒါ သမဏေသူတိ ဧတ္ထ ပန သမဏာ ဝုစ္စန္တိ ဗာဟိရပရိဗ္ဗာဇကာ။ ဧတေသု ဥဂ္ဃါတိနိဃာတိ ဟောတီတိ ဧတေသု ဝါဒေသု ဇယပရာဇယာဒိဝသေန စိတ္တဥဂ္ဃါတနိဃာတံ ဝါ ပါပုဏန္တော ဥဂ္ဃါတိ စ နိဃာတိ စ ဟောတိ။ ဝိရမေ ကထောဇ္ဇန္တိ ပဇဟေယျ ကလဟံ။ န ဟညဒတ္ထတ္ထိ ပသံသလာဘာတိ န ဟိ ဧတ္ထ ပသံသလာဘတော အညော အတ္ထော အတ္ထိ။ ဥတ္တာနော ဝါတိ န ဂမ္ဘီရောတိ အတ္ထော ‘‘ပဉ္စိမေ ကာမဂုဏာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၆။၆၃) ဝိယ။

ဂမ္ဘီရော ဝါတိ ဒုပ္ပဝေသော အပ္ပတိဋ္ဌော ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒေါ ဝိယ။ ဂူဠှော ဝါတိ ပဋိစ္ဆန္နော ဟုတွာ ဌိတော ‘‘အဘိရမ နန္ဒ အဟံ တေ ပါဋိဘောဂေါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၂) ဝိယ။ ပဋိစ္ဆန္နော ဝါတိ အပါကဋော ‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၄၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃) ဝိယ။ နေယျော ဝါတိ နီဟရိတွာ ကထေတဗ္ဗော ‘‘အသဒ္ဓေါ အကတညူ စာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၉၇) ဝိယ။ နီတော ဝါတိ ပါဠိယာ ဌိတနိယာမေန ကထေတဗ္ဗော ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အရိယဝံသာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၂၈) ဝိယ။ အနဝဇ္ဇော ဝါတိ နိဒ္ဒေါသတ္ထော ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁) ဝိယ။ နိက္ကိလေသော ဝါတိ ကိလေသဝိရဟိတော ဝိပဿနာ ဝိယ။ ဝေါဒါနော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄၉။)

ဝါတိ ပရိသုဒ္ဓေါ လောကုတ္တရံ ဝိယ။ ပရမတ္ထော ဝါတိ ဥတ္တမတ္ထော ဥတ္တမတ္ထဘူတော အတ္ထော ခန္ဓဓာတုအာယတနနိဗ္ဗာနာနိ ဝိယ။

֍ * ၆၄။ ဆဋ္ဌဂါထာယတ္ထော – ယသ္မာ စ န ဟညဒတ္ထတ္ထိ ပသံသလာဘာ, တသ္မာ ပရမံ လာဘံ လဘန္တောပိ ‘‘သုန္ဒရော အယ’’န္တိ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိယာ ပသံသိတော ဝါ ပန ဟောတီတိ တံ ဝါဒံ ပရိသာယ မဇ္ဈေ ဒီပေတွာ တတော သော တေန ဇယတ္ထေန တုဋ္ဌိံ ဝါ ဒန္တဝိဒံသကံ ဝါ အာပဇ္ဇန္တော ဟဿတိ, မာနေန စ ဥန္နမတိ။ ကိံ ကာရဏံ? ယသ္မာ တံ ဇယတ္ထံ ပပ္ပုယျ ယထာမနော ဇာတော။

ထမ္ဘယိတွာတိ ပူရေတွာ။ ဗြူဟယိတွာတိ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနတ္ထော။

֍ * ၆၅။ ဧဝံ ဥန္နမတော စ ‘‘ယာ ဥန္နတီ’’တိ ဂါထာ။ တတ္ထ မာနာတိမာနံ ဝဒတေ ပနေသောတိ ဧသော ပန တံ ဥန္နတိံ ‘‘ဝိဃာတဘူမီ’’တိ အဗုဇ္ဈမာနော မာနဉ္စ အတိမာနဉ္စ ဝဒတိ။ ဧဝံ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနတ္ထော။

֍ * ၆၆။ ဧဝံ ဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿ ဝါဒံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တော ‘‘သူရော’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ရာဇခါဒါယာတိ ရာဇခါဒနီယေန, ဘတ္တဝေတနေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဘိဂဇ္ဇမေတိ ပဋိသူရမိစ္ဆန္တိ ယထာ သော ပဋိသူရံ ဣစ္ဆန္တော အဘိဂဇ္ဇန္တော ဧတိ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဒိဋ္ဌိဂတိကန္တိ ဒဿေတိ။ ယေနေဝ သော တေန ပလေဟီတိ ယေန သော တုယှံ ပဋိသူရော, တေန ဂစ္ဆ။ ပုဗ္ဗေဝ နတ္ထိ ယဒိဒံ ယုဓာယာတိ ယံ ပန ကိလေသဇာတံ ယုဒ္ဓါယ သိယာ, တံ ဣဓ ပုဗ္ဗေဝ နတ္ထိ, ဗောဓိမူလေယေဝဿ ပဟီနန္တိ ဒဿေတိ။

သူရောတိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ သုဋ္ဌု ဥရော သူရော, ဝိဿဋ္ဌဥရော နိန္နဥရောတိ အတ္ထော။ ဝီရောတိ ပရက္ကမဝန္တော။ ဝိက္ကန္တောတိ သင်္ဂါမံ ပဝိသန္တော။ အဘီရူတိအာဒယော ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ ပုဋ္ဌောတိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ ပေါသိတောတိ ထူလကတော။ အာပါဒိတောတိ ဥပဍ္ဎဗလိတော ပဋိပါဒိတော။ ဝဍ္ဎိတောတိ တတော တတော ဘာဝိတော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၀။)

ဂဇ္ဇန္တောတိ အဗျတ္တသရေန ဂဇ္ဇန္တော။ ဥဂ္ဂဇ္ဇန္တောတိ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တော။ အဘိဂဇ္ဇန္တောတိ သီဟနာဒံ ကရောန္တော။ ဧတီတိ အာဂစ္ဆတိ။ ဥပေတီတိ တတော သမီပံ ဂစ္ဆတိ။ ဥပဂစ္ဆတီတိ တတော သမီပံ ဂန္တွာ န နိဝတ္တတိ။ ပဋိသူရန္တိ နိဗ္ဘယံ။ ပဋိပုရိသန္တိ သတ္တုပုရိသံ။ ပဋိသတ္တုန္တိ သတ္တု ဟုတွာ အဘိမုခေ ဌိတံ။ ပဋိမလ္လန္တိ ပဋိသေဓံ ဟုတွာ ယုဇ္ဈန္တံ။ ဣစ္ဆန္တောတိ အာကင်္ခမာနော။

ပလေဟီတိ ဂစ္ဆ။ ဝဇာတိ မာ တိဋ္ဌ။ ဂစ္ဆာတိ သမီပံ ဥပသင်္ကမ။ အဘိက္ကမာတိ ပရက္ကမံ ကရောဟိ။

ဗောဓိယာ မူလေတိ မဟာဗောဓိရုက္ခဿ သမီပေ။ ယေ ပဋိသေနိကရာ ကိလေသာတိ ယေ ကိလေသာ ပဋိပက္ခကရာ။ ပဋိလောမကရာတိ ပဋာဏီကရာ။ ပဋိကဏ္ဋကကရာတိ ဝိနိဝိဇ္ဈနကရာ။ ပဋိပက္ခကရာတိ သတ္တုကရာ။

֍ * ၆၇။ ဣတော ပရံ သေသဂါထာ ပါကဋသမ္ဗန္ဓာ ဧဝ။ တတ္ထ ဝိဝါဒယန္တီတိ ဝိဝဒန္တိ။ ပဋိသေနိကတ္တာတိ ပဋိလောမကာရကာ။ ‘‘န တွံ ဣမံ ဓမ္မဝိနယံ အာဇာနာသီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိရုဒ္ဓဝစနံ ဝိဝါဒေါ။

သဟိတံ မေတိ မမ ဝစနံ အတ္ထသံဟိတံ။ အသဟိတံ တေတိ တဝ ဝစနံ အနတ္ထသံဟိတံ။ အဓိစိဏ္ဏံ တေ ဝိပရာဝတ္တန္တိ ယံ တံ အဓိစိဏ္ဏံ စိရကာလသေဝနဝသေန ပဂုဏံ, တံ မမ ဝါဒံ အာဂမ္မ နိဝတ္တံ။ အာရောပိတော တေ ဝါဒေါတိ တုယှံ ဥပရိ မယာ ဒေါသော အာရောပိတော။ စရ ဝါဒပ္ပမောက္ခာယာတိ ဘတ္တပုဋံ အာဒါယ တံ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝါဒါ ပမောက္ခတ္ထာယ ဥတ္တရံ ပရိယေသမာနော ဝိစရ။ နိဗ္ဗေဌေဟိ ဝါတိ အထ ဝါ မယာ အာရောပိတဒေါသတော အတ္တာနံ မောစေဟိ။ သစေ ပဟောသီတိ သစေ သက္ကောသိ။

အာဝေဌိယာယ အာဝေဌိယန္တိ အာဝေဌေတွာ နိဝတ္တနေန နိဝတ္တနံ။ နိဗ္ဗေဌိယာယ နိဗ္ဗေဌိယန္တိ ဒေါသတော မောစနေန မောစနံ။ ဆေဒေန ဆေဒန္တိ ဧဝမာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗံ။

֍ * ၆၈။ ဝိသေနိကတွာတိ ကိလေသသေနံ ဝိနာသေတွာ။ ကိံ လဘေထာတိ ပဋိမလ္လံ ကိံ လဘိဿသိ။ ပသူရာတိ တံ ပရိဗ္ဗာဇကံ အာလပတိ။ ယေသီဓ နတ္ထီတိ ယေသံ ဣဓ နတ္ထိ။ ဣမာယပိ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနတ္ထောယေဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၁။)

֍ * ၆၉။ ပဝိတက္ကန္တိ ‘‘ဇယော နု ခေါ မေ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒီနိ ဝိတက္ကေန္တော။ ဓောနေန ယုဂံ သမာဂမာတိ ဓုတကိလေသေန ဗုဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ ယုဂဂ္ဂါဟံ သမာပန္နော။ န ဟိ တွံ သက္ခသိ သမ္ပယာတဝေတိ ကောတ္ထုအာဒယော ဝိယ သီဟာဒီဟိ ဓောနေန သဟ ယုဂံ ဂဟေတွာ ဧကပဒမ္ပိ သမ္ပယာတုံ ယုဂဂ္ဂါဟမေဝ ဝါ သမ္ပာဒေတုံ န သက္ခိဿသီတိ။

မနောတိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ စိတ္တန္တိ စိတ္တတာယ စိတ္တံ။ ‘‘အာရမ္မဏံ မိနမာနံ ဇာနာတီ’’တိ မနော။ မာနသန္တိ မနော ဧဝ။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော, ယွာယံ စရတိ မာနသော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁) ဟိ ဧတ္ထ ပန သမ္ပယုတ္တကဓမ္မော မာနသောတိ ဝုတ္တော။

‘‘ကထဉှိ ဘဂဝါ တုယှံ, သာဝကော သာသနေ ရတော၊

အပ္ပတ္တမာနသော သေက္ခော, ကာလံကယိရာ ဇနေသုတာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉) –

ဧတ္ထ အရဟတ္တံ မာနသန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန မနောဝ မာနသံ, ဗျဉ္ဇနဝသေန ဟေတံ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။

ဟဒယန္တိ စိတ္တံ။ ‘‘စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမိ, ဟဒယံ ဝါ တေ ဖာလေဿာမီ’’တိ (သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၃၇) ဧတ္ထ ဥရော ဟဒယန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟဒယာ ဟဒယံ မညေ အညာယ တစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၃) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘ဝက္ကံ ဟဒယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရ) ဧတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု။ ဣဓ ပန စိတ္တမေဝ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန ‘‘ဟဒယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တမေဝ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ပဏ္ဍရံ, ဘဝင်္ဂံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘ပဘဿရမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တံ, တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉)။ တတော နိက္ခန္တတ္တာ ပန အကုသလမ္ပိ ဂင်္ဂါယ နိက္ခန္တာ နဒီ ဂင်္ဂါ ဝိယ ဂေါဓာဝရိတော နိက္ခန္တာ ဂေါဓာဝရိ ဝိယ စ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တေွဝ ဝုတ္တံ။

မနော မနာယတနန္တိ ဣဓ ပန မနောဂဟဏံ မနဿေဝ အာယတနဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘နယိဒံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ မနဿ အာယတနတ္တာ မနာယတနံ, အထ ခေါ မနော ဧဝ အာယတနံ မနာယတန’’န္တိ။ တတ္ထ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာကရဋ္ဌေန သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘‘ဣဿရာယတနံ ဝါသုဒေဝါယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝါသဋ္ဌာနံ အာယတနန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၂။)

ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏာယတနံ ရဇတာယတန’’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ, သေဝန္တိ နံ ဝိဟင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၃၈) သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတြ တတြေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပါပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၀၂၊ မ။ နိ။ ၃။၁၅၈) ကာရဏံ။ ဣဓ ပန သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေနာတိ တိဓာပိ ဝဋ္ဋတိ။

ဖဿာဒယော ဟိ ဓမ္မာ ဧတ္ထ သဉ္ဇာယန္တီတိ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေနပိ ဧတံ အာယတနံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာ အာရမ္မဏဘာဝေနေတ္ထ ဩသရန္တီတိ သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေနပိ အာယတနံ။ ဖဿာဒီနံ ပန သဟဇာတာဒိပစ္စယဋ္ဌေန ကာရဏတ္တာ ကာရဏဋ္ဌေနာပိ အာယတနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မနိန္ဒြိယံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ဝိညာဏမေဝ ခန္ဓော ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ တဿ ရာသိအာဒိဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘မဟာဥဒကက္ခန္ဓောတွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၅၁) ဧတ္ထ ဟိ ရာသဋ္ဌေန ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ‘‘သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅) ဂုဏဋ္ဌေန။ ‘‘အဒ္ဒသ ခေါ ဘဂဝါ မဟန္တံ ဒါရုက္ခန္ဓ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဧတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တဋ္ဌေန။ ဣဓ ပန ရူဠှိတော ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ရာသဋ္ဌေန ဟိ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသော ဧကံ ဝိညာဏံ။ တသ္မာ ယထာ ရုက္ခဿ ဧကဒေသံ ဆိန္ဒန္တော ရုက္ခံ ဆိန္ဒတီတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝမေဝ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသဘူတံ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏံ ရူဠှိတော ဝိညာဏက္ခန္ဓောတိ ဝုတ္တံ။

တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူတိ တေသံ ဖဿာဒီနံ ဓမ္မာနံ အနုစ္ဆဝိကာ မနောဝိညာဏဓာတု။ ဣမသ္မိဉှိ ပဒေ ဧကမေဝ စိတ္တံ မိနနဋ္ဌေန မနော, ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိညာဏံ, သဘာဝဋ္ဌေန နိဿတ္တဋ္ဌေန ဝါ ဓာတူတိ တီဟိ နာမေဟိ ဝုတ္တံ။

သဒ္ဓိံ ယုဂံ သမာဂမန္တိ ဧကပ္ပဟာရေန သဒ္ဓိံ။ သမ္မာဂန္တွာတိ ပါပုဏိတွာ။ ယုဂဂ္ဂါဟံ ဂဏှိတွာတိ ယုဂပဋိဘာဂံ ဂဟေတွာ။ သာကစ္ဆေတုန္တိ သဒ္ဓိံ ကထေတုံ။ သလ္လပိတုန္တိ အလ္လာပသလ္လာပံ ကာတုံ။ သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇိတုန္တိ သဒ္ဓိံ ကထနံ ပဋိပဇ္ဇိတုံ။ န ပဋိဗလဘာဝေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ကိဿဟေတု, ပသူရော ပရိဗ္ဗာဇကော ဟီနော’’တိအာဒိမာဟ။ သော ဟိ ဘဂဝါ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၃။)

အဂ္ဂေါ စာတိ အသဒိသဒါနအဂ္ဂတ္တာ အသမာနပညတ္တာ အဂ္ဂေါ စ။ သေဋ္ဌော စာတိ သဗ္ဗဂုဏေဟိ အပ္ပဋိသမဋ္ဌေန သေဋ္ဌော စ။ မောက္ခော စာတိ သဝါသနေဟိ ကိလေသေဟိ မုတ္တတ္တာ မောက္ခော စ။ ဥတ္တမော စာတိ အတ္တနော ဥတ္တရိတရဝိရဟိတတ္တာ ဥတ္တမော စ။ ပဝရော စာတိ သဗ္ဗလောကေန အဘိပတ္ထနီယတ္တာ ပဝရော စ။ မတ္တေန မာတင်္ဂေနာတိ ပဘိန္နမဒေန ဟတ္ထိနာ။

ကောတ္ထုကောတိ ဇိရဏသိင်္ဂါလော။ သီဟေန မိဂရညာ သဒ္ဓိန္တိ ကေသရသီဟေန မိဂရာဇေန သဟ။ တရုဏကောတိ ဆာပကော။ ဓေနုပကောတိ ခီရပကော။ ဥသဘေနာတိ မင်္ဂလသမ္မတေန ဥသဘေန။ စလကကုနာ သဒ္ဓိန္တိ စလမာနကကုနာ သဒ္ဓိံ။ ဓင်္ကောတိ ကာကော။ ဂရုဠေန ဝေနတေယျေန သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထ ဂရုဠေနာတိ ဇာတိဝသေန နာမံ။ ဝေနတေယျေနာတိ ဂေါတ္တဝသေန။ စဏ္ဍာလောတိ ဆဝစဏ္ဍာလော။ ရညာ စက္ကဝတ္တိနာတိ စာတုဒ္ဒီပိကစက္ကဝတ္တိနာ။ ပံသုပိသာစကောတိ ကစဝရဆဍ္ဍနဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တကော ယက္ခော။ ဣန္ဒေန ဒေဝရညာ သဒ္ဓိန္တိ သက္ကေန ဒေဝရာဇေန သဟ။ သော ဟိ ဘဂဝါ မဟာပညောတိအာဒီနိ ဆပ္ပဒါနိ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတာနိ။ တတ္ထ ပညာပဘေဒကုသလောတိ အတ္တနော အနန္တဝိကပ္ပေ ပညာဘေဒေ ဆေကော။ ပဘိန္နဉာဏောတိ အနန္တပ္ပဘေဒပတ္တဉာဏော။ ဧတေန ပညာပဘေဒကုသလတ္တေပိ သတိ တာသံ ပညာနံ အနန္တဘေဒတ္တံ ဒဿေတိ။ အဓိဂတပဋိသမ္ဘိဒေါတိ ပဋိလဒ္ဓအဂ္ဂစတုပဋိသမ္ဘိဒဉာဏော။ စတုဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ စတ္တာရိ ဝိသာရဒဘာဝသင်္ခါတာနိ ဉာဏာနိ ပတ္တော။ ယထာဟ –

‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ, တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ, ဘိက္ခဝေ, န သမနုပဿာမိ, ဧတမဟံ, ဘိက္ခဝေ, နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမိ။

‘‘ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ အာသဝါ အပရိက္ခီဏာ’တိ…ပေ… ‘ယေ ခေါ ပန တေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ, တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’’တိ ။ပ။ ယဿ ခေါ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၄။)

ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော, သော န နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ, တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ, ဘိက္ခဝေ, န သမနုပဿာမိ, ဧတမဟံ, ဘိက္ခဝေ, နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၀)။

ဒသဗလဗလဓာရီတိ ဒသ ဗလာနိ ဧတေသန္တိ ဒသဗလာ, ဒသဗလာနံ ဗလာနိ ဒသဗလဗလာနိ, တာနိ ဒသဗလဗလာနိ ဓာရယတီတိ ဒသဗလဗလဓာရီ, ဒသဗလဉာဏဗလဓာရီတိ အတ္ထော။ ဧတေဟိ တီဟိ ဝစနေဟိ အနန္တပ္ပဘေဒါနံ နေယျာနံ ပဘေဒမုခမတ္တံ ဒဿိတံ။ သောယေဝ ပညာပယောဂဝသေန အဘိမင်္ဂလသမ္မတဋ္ဌေန ပုရိသာသဘော။ အသန္တာသဋ္ဌေန ပုရိသသီဟော။ မဟန္တဋ္ဌေန ပုရိသနာဂေါ။ ပဇာနနဋ္ဌေန ပုရိသာဇညော။ လောကကိစ္စဓုရဝဟနဋ္ဌေန ပုရိသဓောရယှော။

အထ တေဇာဒိကံ အနန္တဉာဏတော လဒ္ဓံ ဂုဏဝိသေသံ ဒဿေတုကာမော တေသံ တေဇာဒီနံ အနန္တဉာဏမူလဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အနန္တဉာဏော’’တိ ဝတွာ ‘‘အနန္တတေဇော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနန္တဉာဏောတိ ဂဏနဝသေန စ ပဘာဝဝသေန စ အန္တဝိရဟိတဉာဏော။ အနန္တတေဇောတိ ဝေနေယျသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနေန အနန္တဉာဏတေဇော။ အနန္တယသောတိ ပညာဂုဏေဟေဝ လောကတ္တယဝိတ္ထတာနန္တကိတ္တိဃောသော။ အဍ္ဎောတိ ပညာဓနသမိဒ္ဓိယာ သမိဒ္ဓေါ။ မဟဒ္ဓနောတိ ပညာဓနဝဍ္ဎတ္တေပိ ပဘာဝမဟတ္တေန မဟန္တံ ပဝတ္တပညာဓနမဿာတိ မဟဒ္ဓနော။ ‘‘မဟာဓနော’’တိ ဝါ ပါဌော။ ဓနဝါတိ ပသံသိတဗ္ဗပညာဓနဝတ္တာ နိစ္စယုတ္တပညာဓနဝတ္တာ အတိသယဘာဝေန ပညာဓနဝတ္တာ ဓနဝါ။ ဧတေသုပိ ဟိ တီသု အတ္ထေသု ဣဒံ ဝစနံ သဒ္ဒဝိဒူ ဣစ္ဆန္တိ။

ဧဝံ ပညာဂုဏေန ဘဂဝတော အတ္တသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ပုန ပညာဂုဏေနေဝ လောကဟိတသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘နေတာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝေနေယျေ သံသာရသင်္ခါတဘယဋ္ဌာနတော နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ခေမဋ္ဌာနံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၅။)

နေတာ။ တတ္ထ နယနကာလေ ဧဝ သံဝရဝိနယပဟာနဝိနယဝသေန ဝေနေယျေ ဝိနေတာ။ ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဧဝ သံသယစ္ဆေဒနေန အနုနေတာ။ သံသယံ ဆိန္ဒိတွာ သညာပေတဗ္ဗံ အတ္ထံ ပညာပေတာ။ တထာ ပညာပိတာနံ နိစ္ဆယကရဏေန နိဇ္ဈာပေတာ။ တထာ နိဇ္ဈာပိတဿ အတ္ထဿ ပဋိပတ္တိပယောဇနဝသေန ပေက္ခေတာ။ တထာပဋိပန္နေ ပဋိပတ္တိဗလေန ပသာဒေတာ။ သော ဟိ ဘဂဝါတိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော အနန္တရံ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ကာရဏောပဒေသေ နိပါတော။

အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒေတာတိ သကသန္တာနေ နဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဿ ဆအသာဓာရဏဉာဏဟေတုဘူတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဗောဓိမူလေ လောကဟိတတ္ထံ သကသန္တာနေ ဥပ္ပါဒေတာ။ အသဉ္ဇာတဿ မဂ္ဂဿ သဉ္ဇနေတာတိ ဝေနေယျသန္တာနေ အသဉ္ဇာတပုဗ္ဗဿ သာဝကပါရမီဉာဏဟေတုဘူတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော ပဘုတိ ယာဝဇ္ဇကာလာ ဝေနေယျသန္တာနေ သဉ္ဇနေတာ။ သာဝကဝေနေယျာနမ္ပိ ဟိ သန္တာနေ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနေနေဝ အရိယမဂ္ဂဿ သဉ္ဇနနတော ဘဂဝါ သဉ္ဇနေတာ နာမ ဟောတိ။ အနက္ခာတဿ မဂ္ဂဿ အက္ခာတာတိ အဋ္ဌဓမ္မသမန္နာဂတာနံ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ကထာဘိနီဟာရာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ဗျာကရဏံ ဒတွာ အနက္ခာတပုဗ္ဗဿ ပါရမိတာမဂ္ဂဿ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရဏမတ္တေနေဝ ဗောဓိမူလေ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗဿ အရိယမဂ္ဂဿ အက္ခာတာ။ အယံ နယော ပစ္စေကဗောဓိသတ္တဗျာကရဏေပိ လဗ္ဘတိယေဝ။ မဂ္ဂညူတိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန အတ္တနော ဥပ္ပါဒိတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဉာတာ။ မဂ္ဂဝိဒူတိ ဝေနေယျသန္တာနေ ဇနေတဗ္ဗဿ အရိယမဂ္ဂဿ ကုသလော။ မဂ္ဂကောဝိဒေါတိ ဗောဓိသတ္တာနံ အက္ခာတဗ္ဗမဂ္ဂေ ဝိစက္ခဏော။ အထ ဝါ အဘိသမ္ဗောဓိပဋိပတ္တိ မဂ္ဂညူ, ပစ္စေကဗောဓိပဋိပတ္တိ မဂ္ဂဝိဒူ, သာဝကဗောဓိပဋိပတ္တိ မဂ္ဂကောဝိဒေါ။ အထ ဝါ –

‘‘ဧတေန မဂ္ဂေန တရိံသု ပုဗ္ဗေ,

တရိဿန္တိ ယေ စ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၉) –

ဝစနတော ယထာယောဂံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ မဂ္ဂဝသေန စ သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂဝသေန စ ဥဂ္ဃဋိတညူဝိပဉ္စိတညူနေယျပုဂ္ဂလာနံ မဂ္ဂဝသေန စ ယထာက္ကမေနေတ္ထ ယောဇနံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၆။)

ကရောန္တိ။ မဂ္ဂါနုဂါ စ ပနဿာတိ ဘဂဝတော ဂတမဂ္ဂါနုဂါမိနော ဟုတွာ။ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော, ဧတေန စ ဘဂဝတာ မဂ္ဂုပ္ပါဒနာဒိဂုဏာဓိဂမာယ ဟေတု ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ကတတ္ထေ နိပါတော, တေန ဘဂဝတာ ကတမဂ္ဂကရဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာတိ ပဌမံ ဂတဿ ဘဂဝတော ပစ္ဆာ သီလာဒိဂုဏေန သမန္နာဂတာ။ ဣတိ ထေရော ‘‘အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒေတာ’’တိအာဒီဟိ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ ဘဂဝတော သီလာဒယော ဂုဏာ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ အာဂတာ, တသ္မာ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ ဂုဏံ ကထေသိ။

ဇာနံ ဇာနာတီတိ ဇာနိတဗ္ဗံ ဇာနာတိ, သဗ္ဗညုတာယ ယံကိဉ္စိ ပညာယ ဇာနိတဗ္ဗံ နာမ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ ပဉ္စနေယျပထဘူတံ ပညာယ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ပဿံ ပဿတီတိ ပဿိတဗ္ဗံ ပဿတိ, သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ တံယေဝ နေယျပထံ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကရောန္တော ပညာစက္ခုနာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဝါ ဧကစ္စော ဝိပရီတံ ဂဏှန္တော ဇာနန္တောပိ န ဇာနာတိ, ပဿန္တောပိ န ပဿတိ, န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ယထာသဘာဝံ ဂဏှန္တော ဇာနန္တော ဇာနာတိယေဝ, ပဿန္တော ပဿတိယေဝ။ သွာယံ နယန ပရိဏာယကဋ္ဌေန စက္ခုဘူတော။ ဝိဒိတတာဒိအတ္ထေန ဉာဏဘူတော။ အဝိပရီတသဘာဝဋ္ဌေန ဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မပဝတ္တနတော ဟဒယေန စိန္တေတွာ ဝါစာယ နိစ္ဆာရိတဓမ္မမယောတိ ဝါ ဓမ္မဘူတော။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတော။ အထ ဝါ စက္ခု ဝိယ ဘူတောတိ စက္ခုဘူတော။ ဉာဏံ ဝိယ ဘူတောတိ ဉာဏဘူတော။ အဝိပရီတဓမ္မော ဝိယ ဘူတောတိ ဓမ္မဘူတော။ ဗြဟ္မာ ဝိယ ဘူတောတိ ဗြဟ္မဘူတော။ ယွာယံ ဓမ္မဿ ဝစနတော ဝတ္တနတော ဝါ ဝတ္တာ။ နာနပ္ပကာရေဟိ ဝစနတော ဝတ္တနတော ဝါ ပဝတ္တာ။ အတ္ထံ နီဟရိတွာ ဒဿနတော အတ္ထဿ နိန္နေတာ။ အမတာဓိဂမာယ ပဋိပတ္တိဒေသနတော, အမတပ္ပကာသနာယ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ အမတဿ အဓိဂမာပနတော အမတဿ ဒါတာ။ လောကုတ္တရဿ ဓမ္မဿ ဥပ္ပါဒိတတ္တာ ဝေနေယျာနုရူပေန ယထာသုခံ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဒါနေန စ ဓမ္မေသု ဣဿရောတိ ဓမ္မဿာမီ။ တထာဂတပဒံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထံ။

ဣဒါနိ ‘‘ဇာနံ ဇာနာတီ’’တိအာဒီဟိ ဝုတ္တဂုဏံ သဗ္ဗညုတာယ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုကာမော သဗ္ဗညုတံ သာဓေန္တော ‘‘နတ္ထီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံဘူတဿ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၇။)

ဟိ တဿ ဘဂဝတော ပါရမိတာပုညဖလပ္ပဘာဝနိပ္ဖန္နေန အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု သဝါသနဿ သမ္မောဟဿ ဝိဟတတ္တာ အသမ္မောဟတော သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဉာတတ္တာ အညာတံ နာမ နတ္ထိ။ တထေဝ စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ စက္ခုနာ ဝိယ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌတ္တာ အဒိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထိ။ ဉာဏေန ပတ္တတ္တာ အဝိဒိတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတတ္တာ အသစ္ဆိကတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟပညာယ ဖုဋ္ဌတ္တာ ပညာယ အဖဿိတံ နာမ နတ္ထိ။

ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ကာလံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ။ ဥပါဒါယာတိ အာဒါယ, အန္တောကတွာတိ အတ္ထော။ ဥပါဒါယဝစနေနေဝ ကာလဝိနိမုတ္တံ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘အတီတာ’’ဒိဝစနာနိ စ ‘‘နတ္ထီ’’တိအာဒိဝစနေနေဝ ဃဋိယန္တိ, ‘‘သဗ္ဗေ’’တိအာဒိဝစနေန ဝါ။ သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ သဗ္ဗသင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မပရိယာဒါနံ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဧကေကဿေဝ ဓမ္မဿ အနိစ္စာကာရာဒိသဗ္ဗာကာရပရိယာဒါနံ။ ဉာဏမုခေတိ ဉာဏာဘိမုခေ။ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီတိ ဩသရဏံ ဥပေန္တိ။ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ပဒံ နေယျန္တိ ပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။

အတ္တတ္ထော ဝါတိအာဒီသု ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ အတ္တတ္ထောတိ အတ္တနော အတ္ထော။ ပရတ္ထောတိ ပရေသံ တိဏ္ဏံ လောကာနံ အတ္ထော။ ဥဘယတ္ထောတိ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စာတိ သကိံယေဝ ဥဘိန္နံ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိယုတ္တော, ဒိဋ္ဌဓမ္မပ္ပယောဇနော ဝါ အတ္ထော။ သမ္ပရာယေ နိယုတ္တော, သမ္ပရာယပ္ပယောဇနော ဝါ သမ္ပရာယိကော။ ဥတ္တာနောတိအာဒီသု ဝေါဟာရဝသေန ဝတ္တဗ္ဗော သုခပတိဋ္ဌတ္တာ ဥတ္တာနော။ ဝေါဟာရံ အတိက္ကမိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော သုညတာပဋိသံယုတ္တော ဒုက္ခပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရော။ လောကုတ္တရော အစ္စန္တတိရောက္ခတ္တာ ဂူဠှော။ အနိစ္စတာဒိကော ဃနာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ပဋိစ္ဆန္နော။ အပစုရဝေါဟာရေန ဝတ္တဗ္ဗော ယထာရုတံ အဂ္ဂဟေတွာ အဓိပ္ပါယဿ နေတဗ္ဗတော နေယျော။ ပစုရဝေါဟာရေန ဝတ္တဗ္ဗော ဝစနမတ္တေနေဝ အဓိပ္ပါယဿ နီတတ္တာ နီတော။ သုပရိသုဒ္ဓသီလသမာဓိဝိပဿနတ္ထော တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝဇ္ဇဝိရဟိတတ္တာ အနဝဇ္ဇော။ ကိလေသသမုစ္ဆေဒနတော အရိယမဂ္ဂတ္ထော နက္ကိလေသော။ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ အရိယဖလတ္ထော ဝေါဒါနော။ သင်္ခတာသင်္ခတေသု အဂ္ဂဓမ္မတ္တာ နိဗ္ဗာနံ ပရမတ္ထော။ ပရိဝတ္တတီတိ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ ဝိသယဘာဝတော အဗဟိဘူတတ္တာ အန္တောဗုဒ္ဓဉာဏေ ဗျာပိတွာ ဝါ သမန္တာ ဝါ အလင်္ကရိတွာ ဝါ ဝိသေသေန ဝါ ဝတ္တတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၈။)

‘‘သဗ္ဗံ ကာယကမ္မ’’န္တိအာဒီဟိ ဘဂဝတော ဉာဏဝိသယတံ ဒဿေတိ။ ဉာဏာနုပရိဝတ္တီတိ ဉာဏံ အနုပရိဝတ္တိ, ဉာဏဝိရဟိတံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဟတန္တိ နိရာဝရဏတံ ဒဿေတိ။ ပုန သဗ္ဗညုတံ ဥပမာယ သာဓေတုကာမော ‘‘ယာဝတက’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ နေယျံ။ နေယျပရိယန္တော နေယျာဝသာနမဿ အတ္ထီတိ နေယျပရိယန္တိကံ။ အသဗ္ဗညူနံ ပန နေယျာဝသာနမေဝ နတ္ထိ။ ဉာဏပရိယန္တိကေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုရိမယမကေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ ဣမိနာ ယမကေန ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ, တတိယယမကေန ပဋိသေဓဝသေန နိယမေတွာ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ နေယျံ ဉာဏဿ ပထတ္တာ နေယျပထော။ အညမညပရိယန္တဋ္ဌာယိနောတိ နေယျဉ္စ ဉာဏဉ္စ ခေပေတွာ ဌာနတော အညမညဿ ပရိယန္တေ ဌာနသီလာ။

အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓါတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနာယတ္တာ, အာဝဇ္ဇိတာနန္တရမေဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အာကင်္ခပဋိဗဒ္ဓါတိ ရုစိအာယတ္တာ, အာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဇဝနဉာဏေန ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဣတရာနိ ဒွေ ပဒါနိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ ယထာက္ကမေန အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ အာသယံ ဇာနာတီတိ ဧတ္ထ အာသယန္တိ နိဿယန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသယော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ကာမာဒီဟိ နေက္ခမ္မာဒီဟိ ဝါ ပရိဘာဝိတဿ သန္တာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ သတ္တသန္တာနံ အနုသေန္တိ အနုပဝတ္တေန္တီတိ အနုသယာ, ထာမဂတာနံ ကာမရာဂါဒီနံဝ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အနုသယံ ဇာနာတီတိ အနုသယကထာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။

စရိတန္တိ ပုဗ္ဗေ ကတကုသလာကုသလကမ္မံ။ အဓိမုတ္တိန္တိ သမ္ပတိ ကုသလေ အကုသလေ ဝါ စိတ္တဝေါသဂ္ဂေါ။ အပ္ပရဇက္ခေတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာ။ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ ဝါ အပ္ပရဇက္ခာ, တေ အပ္ပရဇက္ခေ။ မဟာရဇက္ခေတိ ဉာဏမယေ အက္ခိမှိ မဟန္တံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ မဟာရဇက္ခာ။ မဟန္တံ ရာဂါဒိရဇော ဧတေသန္တိ ဝါ မဟာရဇက္ခာ, တေ မဟာရဇက္ခေ။ တိက္ခိန္ဒြိယေ မုဒိန္ဒြိယေတိ တိက္ခာနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဧတေသန္တိ တိက္ခိန္ဒြိယာ။ မုဒူနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဧတေသန္တိ မုဒိန္ဒြိယာ။ သွာကာရေ ဒွါကာရေတိ သုန္ဒရာ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာ ကောဋ္ဌာသာ ဧတေသန္တိ သွာကာရာ။ ကုစ္ဆိတာ ဂရဟိတာ အသဒ္ဓါဒယော အာကာရာ ကောဋ္ဌာသာ ဧတေသန္တိ ဒွါကာရာ။ သုဝိညာပယေ ဒုဝိညာပယေတိ ယေ ကထိတံ ကာရဏံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၉။)

သလ္လက္ခေန္တိ သုခေန သက္ကာ ဟောန္တိ ဝိညာပေတုံ, တေ သုဝိညာပယာ။ တဗ္ဗိပရီတာ ဒုဝိညာပယာ။ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗေတိ ဘဗ္ဗေ စ အဘဗ္ဗေ စ။ အရိယာယ ဇာတိယာ ဘဝန္တိ ဇာယန္တီတိ ဘဗ္ဗာ။ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနဝစနံ။ ဘဝိဿန္တိ ဇာယိဿန္တိ ဝါတိ ဘဗ္ဗာ, ဘာဇနဘူတာတိ အတ္ထော။ ယေ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓဿ အနုစ္ဆဝိကာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ, တေ ဘဗ္ဗာ။ ဝုတ္တပဋိပက္ခာ အဘဗ္ဗာ။

သတ္တေ ပဇာနာတီတိ ရူပါဒိကေ အာရမ္မဏေ လဂ္ဂေ လဂ္ဂိတေ သတ္တေ ပဇာနာတိ။ သဒေဝကော လောကောတိ သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝကော။ သဟ မာရေန သမာရကော။ သဟ ဗြဟ္မုနာ သဗြဟ္မကော။ သဟ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ သဿမဏဗြာဟ္မဏီ။ ပဇာတတ္တာ ပဇာ။ သဟ ဒေဝမနုဿေဟိ သဒေဝမနုဿာ။ ‘‘ပဇာ’’တိ သတ္တလောကဿ ပရိယာယဝစနမေတံ။ တတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ။ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ။ သဿမဏဗြာဟ္မဏီဝစနေန သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ သမိတပါပဗာဟိတပါပသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ။ ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ။ သဒေဝမနုဿဝစနေန သမ္မုတိဒေဝအဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ပဒေဟိ ဩကာသလောကော။ ဒွီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပရော နယော – သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော, သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရလောကော, သဗြဟ္မကဂ္ဂဟဏေန ရူပါဝစရဗြဟ္မလောကော, သဿမဏဗြာဟ္မဏာဒိဂ္ဂဟဏေန စတုပရိသဝသေန သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ မနုဿလောကော, အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဝါ။ အပိ စေတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗဿပိ လောကဿ အန္တောဗုဒ္ဓဉာဏေ ပရိဝတ္တနဘာဝံ သာဓေတိ။ တတော ယေသံ သိယာ ‘‘မာရော မဟာနုဘာဝေါ ဆကာမာဝစရိဿရော ဝသဝတ္တီ, ကိံ သောပိ အန္တောဗုဒ္ဓဉာဏေ ပရိဝတ္တတီ’’တိ။ တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမေန္တော ‘‘သမာရကော’’တိ အာဟ။ ယေသံ ပန သိယာ ‘‘ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါ, ဧကင်္ဂုလိယာ ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠသဟဿေ အာလောကံ ဖရတိ။ ဒွီဟိ…ပေ… ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အာလောကံ ဖရတိ, အနုတ္တရဉ္စ ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ, ကိံ သောပိ အန္တောဗုဒ္ဓဉာဏေ ပရိဝတ္တတီ’’တိ။ တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမေန္တော ‘‘သဗြဟ္မကော’’တိ အာဟ။ တတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၀။)

ယေသံ သိယာ ‘‘ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏာ သာသနပစ္စတ္ထိကာ, ကိံ တေပိ အန္တောဗုဒ္ဓဉာဏေ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိ။ တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမေန္တော ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏီ ပဇာ’’တိ အာဟ။

ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌာနံ အန္တောဗုဒ္ဓဉာဏေ ပရိဝတ္တနဘာဝံ ပကာသေတွာ အထ သမ္မုတိဒေဝေ အဝသေသမနုဿေ စ ဥပါဒါယ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သေသသတ္တလောကဿ အန္တောဗုဒ္ဓဉာဏေ ပရိဝတ္တနဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘သဒေဝမနုဿာ’’တိ အာဟ။ အယမေတ္ထ အနုသန္ဓိက္ကမော။ ပေါရာဏာ ပနာဟု ‘‘သဒေဝကောတိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကော။ သမာရကောတိ မာရေန သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကော။ သဗြဟ္မကောတိ ဗြဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကော။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ တီဟာကာရေဟိ တီသု ပဒေသု ပက္ခိပိတွာ ပုန ဒွီဟာကာရေဟိ ပရိယာဒါတုံ ‘သဿမဏဗြာဟ္မဏီ ပဇာ သဒေဝမနုဿာ’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ တေန တေန အာကာရေန တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နံ ဟောတီ’’တိ။

အန္တမသောတိ ဥပရိမန္တေန။ တိမိတိမိင်္ဂလန္တိ ဧတ္ထ တိမိ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ, တိမိံ ဂိလိတုံ သမတ္ထာ တတော မဟန္တသရီရာ တိမိင်္ဂလာ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ, တိမိင်္ဂလမ္ပိ ဂိလိတုံ သမတ္ထာ ပဉ္စယောဇနသတိကသရီရာ တိမိတိမိင်္ဂလာ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ။ ဣဓ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂရုဠံ ဝေနတေယျန္တိ ဧတ္ထ ဂရုဠောတိ ဇာတိဝသေန နာမံ။ ဝေနတေယျောတိ ဂေါတ္တဝသေန။ ပဒေသေတိ ဧကဒေသေ။ သာရိပုတ္တသမာတိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရေ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသသာဝကာ ဟိ ပညာယ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရေန သမာ နာမ နတ္ထိ။ ယထာဟ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ မဟာပညာနံ ယဒိဒံ သာရိပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈-၁၈၉)။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၁၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၅) ဝုတ္တံ –

‘‘လောကနာထံ ဌပေတွာန, ယေ စညေ သန္တိ ပါဏိနော၊

ပညာယ သာရိပုတ္တဿ, ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိ’’န္တိ။

ဖရိတွာတိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနမ္ပိ ပညံ ပါပုဏိတွာ ဌာနတော တေသံ ပညံ ဖရိတွာ ဗျာပိတွာ တိဋ္ဌတိ။ အဘိဘဝိတွာတိ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနမ္ပိ ပညံ အတိက္ကမိတွာ, တေသံ အဝိသယဘူတမ္ပိ သဗ္ဗံ နေယျံ အဘိဘဝိတွာ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၁။)

ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ပန ‘‘အတိဃံသိတွာ’’တိ ပါဌော, ဃံသိတွာ တုဒိတွာတိ အတ္ထော။ ယေပိ တေတိအာဒီဟိ ဧဝံ ဖရိတွာ အဘိဘဝိတွာ ဌာနဿ ပစ္စက္ခကာရဏံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတာတိ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာ။ နိပုဏာတိ သဏှသုခုမဗုဒ္ဓိနော သုခုမေ အတ္ထန္တရေ ပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထာ။ ကတပရပ္ပဝါဒါတိ ဝိညာတပရပ္ပဝါဒါ စေဝ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ ကတဝါဒပရိစယာ စ။ ဝါလဝေဓိရူပါတိ ဝါလဝေဓိဓနုဂ္ဂဟသဒိသာ။ ဝေါ ဘိန္ဒန္တာ မညေ စရန္တိ ပညာဂတေန ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝါလဝေဓီ ဝိယ ဝါလံ သုခုမာနိပိ ပရေသံ ဒိဋ္ဌိဂမနာနိ အတ္တနော ပညာဂမနေန ဘိန္ဒန္တာ ဝိယ စရန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ ပညာ ဧဝ ပညာဂတံ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။ ပဉှေ အဘိသင်္ခရိတွာ အဘိသင်္ခရိတွာတိ ဒွိပဒမ္ပိ တိပဒမ္ပိ စတုပဒမ္ပိ ပုစ္ဆံ ရစယိတွာ တေသံ ပဉှာနံ အတိဗဟုကတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂဟတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ။ ဂူဠှာနိ စ ပဋိစ္ဆန္နာနိ စ အတ္ထဇာတာနီတိ ပါဌသေသော။ တေသံ တထာ ဝိနယံ ဒိသွာ အတ္တနာ အဘိသင်္ခတံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တီတိ ဧဝံ ဘဂဝတာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ။ အညေသံ ပန ပုစ္ဆာယ ဩကာသမေဝ အဒတွာ ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမန္တာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ယထာဟ –

‘‘တေ ပဉှံ အဘိသင်္ခရောန္တိ ‘ဣမံ မယံ ပဉှံ သမဏံ ဂေါတမံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမ, သစေ နော သမဏော ဂေါတမော ဧဝံ ပုဋ္ဌော ဧဝံ ဗျာကရိဿတိ, ဧဝမဿ မယံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမ, ဧဝံ စေပိ နော ပုဋ္ဌော ဧဝံ ဗျာကရိဿတိ, ဧဝမ္ပိဿ မယံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမာ’တိ။ တေ သုဏန္တိ ‘သမဏော ခလု ဘော ဂေါတမော အမုကံ နာမ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဩသဋော’တိ။ တေ ယေန သမဏော ဂေါတမော တေနုပသင်္ကမန္တိ။ တေ သမဏော ဂေါတမော ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတိ သမာဒပေတိ သမုတ္တေဇေတိ သမ္ပဟံသေတိ။ တေ သမဏေန ဂေါတမေန ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿိတာ သမာဒပိတာ သမုတ္တေဇိတာ သမ္ပဟံသိတာ န စေဝ သမဏံ ဂေါတမံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ, ကုတောဿ ဝါဒံ အာရောပေဿန္တိ, အညဒတ္ထု သမဏဿေဝ ဂေါတမဿ သာဝကာ သမ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၉)။

ကသ္မာ ပဉှေ န ပုစ္ဆန္တီတိ စေ? ဘဂဝါ ကိရ ပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပရိသာယ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတိ, တတော ပဿတိ ‘‘ဣမေ ပဏ္ဍိတာ ဂူဠှံ ရဟဿံ ပဉှံ ဩဝဋ္ဋိကသာရံ ကတွာ အာဂတာ’’တိ။ သော တေဟိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၂။)

အပုဋ္ဌောယေဝ ‘‘ပဉှပုစ္ဆာယ ဧတ္တကာ ဒေါသာ, ဝိဿဇ္ဇနေ ဧတ္တကာ, အတ္ထေ, ပဒေ, အက္ခရေ ဧတ္တကာတိ၊ ဣမံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ, ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ၊ ဣတိ ဩဝဋ္ဋိကသာရံ ကတွာ အာနီတေ ပဉှေ ဓမ္မကထာယ အန္တရေ ပက္ခိပိတွာ ဒဿေတိ။ တေ ပဏ္ဍိတာ ‘‘သေယျာ ဝတ နော, ယေ မယံ ဣမေ ပဉှေ န ပုစ္ဆိမှာ။ သစေပိ မယံ ပုစ္ဆေယျာမ, အပ္ပတိဋ္ဌိတေ နော ကတွာ သမဏော ဂေါတမော ခိပေယျာ’’တိ အတ္တမနာ ဘဝန္တိ။

အပိ စ ဗုဒ္ဓါ နာမ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ ပရိသံ မေတ္တာယ ဖရန္တိ။ မေတ္တာဖရဏေန ဒသဗလေသု မဟာဇနဿ စိတ္တံ ပသီဒတိ။ ဗုဒ္ဓါ နာမ ရူပဂ္ဂပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ ဒဿနသမ္ပန္နာ မဓုရဿရာ မုဒုဇိဝှါ သုဖုသိတဒန္တာဝရဏာ, အမတေန ဟဒယံ သိဉ္စန္တာ ဝိယ ဓမ္မံ ကထေန္တိ။ တတြ နေသံ မေတ္တာဖရဏေန ပသန္နစိတ္တာနံ ဧဝံ ဟောတိ – ‘‘ဧဝရူပံ အဒွေဇ္ဈကထံ အမောဃကထံ နိယျာနိကကထံ ကထေန္တေန ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ န သက္ခိဿာမ ပစ္စနီကဂ္ဂါဟံ ဂဏှိတု’’န္တိ အတ္တနော ပသန္နဘာဝေနေဝ ပဉှေ န ပုစ္ဆန္တီတိ။

ကထိတာ ဝိဿဇ္ဇိတာ ဝါတိ ‘‘ဧဝံ တုမှေ ပုစ္ဆထာ’’တိ အပုစ္ဆိတပဉှာနံ ဥစ္စာရဏေန တေ ပဉှာ ဘဂဝတာ ကထိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ယထာ စ တေ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာ, တထာ ဝိဿဇ္ဇိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဣမိနာ ဟေတုနာ ဧဝံ ဟောန္တီတိ ဧဝံ သဟေတုကံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနေန ဘဂဝတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏာ ဧဝ ဟောန္တိ တေ ပဉှာ။ ဥပက္ခိတ္တကာ စ တေ ဘဂဝတော သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒယော ဘဂဝတော ပဉှဝိဿဇ္ဇနေနေဝ ဘဂဝတော သမီပေ ခိတ္တကာ ပက္ခိတ္တကာ သမ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သာဝကာ ဝါ သမ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပါသကာ ဝါတိ အတ္ထော၊ သာဝကသမ္ပတ္တိံ ဝါ ပါပုဏန္တိ, ဥပါသကသမ္ပတ္တိံ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထာတိ အနန္တရတ္ထေ, တေသံ ဥပက္ခိတ္တကသမ္ပတ္တိသမနန္တရမေဝါတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဌာနေ, တသ္မိံ အဓိကာရေ ဝါ။ အတိရောစတီတိ အတိဝိယ ဇောတတိ ပကာသတိ။ ယဒိဒံ ပညာယာတိ ယာယံ ဘဂဝတော ပညာ, တာယ ပညာယ ဘဂဝါဝ အတိရောစတီတိ အတ္ထော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထော, ဣမိနာ ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

ပသူရသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၃။)

၉။ မာဂဏ္ဍိယသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၇၀။ နဝမေ မာဂဏ္ဍိယသုတ္တနိဒ္ဒေသေ ပဌမဂါထာယ တာဝ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ နာနာရူပါနိ နိမ္မိနိတွာ အဘိကာမံ အာဂတံ မာရဓီတရံ ဒိသွာန တဏှံ အရတိံ ရဂဉ္စ ဆန္ဒမတ္တမ္ပိ မေထုနသ္မိံ နာဟောသိ, ကိမေဝိဒံ ဣမိဿာ ဒါရိကာယ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ ရူပံ ဒိသွာ ဘဝိဿတိ, သဗ္ဗထာ ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ, ကုတောနေန သံဝသိတုန္တိ။

မုတ္တပုဏ္ဏန္တိ အာဟာရဥတုဝသေန ဝတ္ထိပုဋန္တရံ ပူရေတွာ ဌိတမုတ္တေန ပူရိတံ။ ကရီသပုဏ္ဏန္တိ ပက္ကာသယသင်္ခါတေ ဟေဋ္ဌာနာဘိပိဋ္ဌိကဏ္ဋကမူလာနံ အန္တရေ ဥဗ္ဗေဓေန အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တေ အန္တာဝသာနေ ဌိတဝစ္စေန ပုဏ္ဏံ။ သေမှပုဏ္ဏန္တိ ဥဒရပဋလေ ဌိတဧကပတ္တပ္ပမာဏေန သေမှေန ပူရိတံ။ ရုဟိရပုဏ္ဏန္တိ ယကနဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂံ ပူရေတွာ ဟဒယဝက္ကပပ္ဖါသာနံ ဥပရိ ထောကံ ထောကံ ပဂ္ဃရန္တေန ဝက္ကဟဒယယကနပပ္ဖါသေ တေမယမာနေန ဌိတေန ဧကပတ္တဿ ပူရဏမတ္တေန သန္နိစိတလောဟိတသင်္ခါတေန စ ကေသလောမနခဒန္တာနံ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနဉ္စေဝ ထဒ္ဓသုက္ခစမ္မဉ္စ ဌပေတွာ ဓမနီဇာလာနုသာရေန သဗ္ဗံ ဥပါဒိဏ္ဏကသရီရံ ဖရိတွာ ဌိတသံသရဏလောဟိတသင်္ခါတေန စ ဒုဝိဓေန ရုဟိရေန ပုဏ္ဏံ။

အဋ္ဌိသံဃာတန္တိ သကလသရီရေ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌီနံ ဥပရိဋ္ဌိတာနိ သာဓိကာနိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ, တေဟိ အဋ္ဌီဟိ ဃဋိတံ။ နှာရုသမ္ဗန္ဓန္တိ သကလသရီရေ အဋ္ဌီနိ အာဗန္ဓိတွာ ဌိတာနိ နဝ နှာရုသတာနိ, တေဟိ နှာရူဟိ သမ္ဗန္ဓံ အာဗန္ဓံ။ ရုဓိရမံသာဝလေပနန္တိ သံသရဏလောဟိတေန စ သာဓိကာနိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ အနုလိမ္ပေတွာ ဌိတေန နဝမံသပေသိသတေန စ အနုလိတ္တံ သရီရံ။ စမ္မဝိနဒ္ဓန္တိ သကလသရီရံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ပါကဋကိလောမကဿ ဥပရိ ဆဝိယာ ဟေဋ္ဌာ ဌိတံ စမ္မံ, တေန စမ္မေန ဝိနဒ္ဓံ ပရိယောနဒ္ဓံ။ ‘‘စမ္မာဝနဒ္ဓ’’န္တိပိ ပါဠိ။ ဆဝိယာ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ အတိသုခုမဆဝိယာ ပဋိစ္ဆန္နံ ဆာဒေတွာ ဌိတံ။ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒန္တိ အနေကဆိဒ္ဒံ။ ဥဂ္ဃရန္တန္တိ အက္ခိမုခါဒီဟိ ဥဂ္ဃရန္တံ။ ပဂ္ဃရန္တန္တိ အဓောဘာဂေန ပဂ္ဃရန္တံ။ ကိမိသံဃနိသေဝိတန္တိ သူစိမုခါဒီဟိ နာနာပါဏကုလသမူဟေဟိ အာသေဝိတံ။ နာနာကလိမလပရိပူရန္တိ အနေကဝိဓေဟိ အသုစိကောဋ္ဌာသေဟိ ပူရိတံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၄။)

֍ * ၇၁။ တတော မာဂဏ္ဍိယော ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နာမ မာနုသကေ ကာမေ ပဟာယ ဒိဗ္ဗကာမတ္ထာယ ပဗ္ဗဇန္တိ, အယဉ္စ ဒိဗ္ဗေပိ ကာမေ န ဣစ္ဆတိ, ဣဒမ္ပိ ဣတ္ထိရတနံ, ကာ နု အဿ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ပုစ္ဆိတုံ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဧတာဒိသံ စေ ရတနန္တိ ဒိဗ္ဗိတ္ထိရတနံ သန္ဓာယ ဘဏတိ။ နာရိန္တိ အတ္တနော ဓီတရံ သန္ဓာယ။ ဒိဋ္ဌိဂတံ သီလဝတံ နု ဇီဝိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဉ္စ သီလဉ္စ ဝတဉ္စ ဇီဝိတဉ္စ။ ဘဝူပပတ္တိဉ္စ ဝဒေသိ ကီဒိသန္တိ အတ္တနော ဘဝူပပတ္တိံ ဝါ တုဝံ ကီဒိသံ ဝဒေသိ။

֍ * ၇၂။ ဣတော ပရာ ဒွေ ဂါထာ ဝိဿဇ္ဇနပုစ္ဆာနယေန ပဝတ္တတ္တာ ပါကဋသမ္ဗန္ဓာယေဝ။ တာသု ပဌမဂါထာယ သင်္ခေပတ္ထော – တဿ မယှံ မာဂဏ္ဍိယ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတ ဓမ္မေသု နိစ္ဆိနိတွာ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၇, ၃၀၁) ဧဝံ ဣဒံ ဝဒါမီတိ သမုဂ္ဂဟီတံ န ဟောတိ နတ္ထိ န ဝိဇ္ဇတိ, ကိံ ကာရဏာ? အဟဉှိ ပဿန္တော ဒိဋ္ဌီသု အာဒီနဝံ ကဉ္စိ ဒိဋ္ဌိံ အဂ္ဂဟေတွာ သစ္စာနိ ပဝိစိနန္တော အဇ္ဈတ္တံ ရာဂါဒီနံ သန္တိဘာဝေန အဇ္ဈတ္တသန္တိသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနမေဝ အဒ္ဒသန္တိ။

အာဒီနဝန္တိ ဥပဒ္ဒဝံ။ သဒုက္ခန္တိ ကာယိကဒုက္ခေန သဒုက္ခံ။ သဝိဃာတန္တိ စေတသိကဒုက္ခေန သဟိတံ။ သဥပါယာသန္တိ ဥပါယာသသဟိတံ။ သပရိဠာဟန္တိ သဒရထံ။ န နိဗ္ဗိဒါယာတိ န ဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ။ န ဝိရာဂါယာတိ န ဝဋ္ဋေ ဝိရာဂတ္ထာယ။ န နိရောဓာယာတိ န ဝဋ္ဋဿ နိရောဓတ္ထာယ။ န ဥပသမာယာတိ န ဝဋ္ဋဿ ဥပသမတ္ထာယ။ န အဘိညာယာတိ န ဝဋ္ဋဿ အဘိဇာနနတ္ထာယ။ န သမ္ဗောဓာယာတိ န ကိလေသနိဒ္ဒါဝိဂမေန ဝဋ္ဋတော သမ္ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ။ န နိဗ္ဗာနာယာတိ န အမတနိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘နိဗ္ဗိဒါယာ’’တိ ဝိပဿနာ။ ‘‘ဝိရာဂါယာ’’တိ မဂ္ဂေါ။ ‘‘နိရောဓာယ ဥပသမာယာ’’တိ နိဗ္ဗာနံ။ ‘‘အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယာ’’တိ မဂ္ဂေါ။ ‘‘နိဗ္ဗာနာယာ’’တိ နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဧဝံ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝိပဿနာ, တီသု မဂ္ဂေါ, တီသု နိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ ဝဝတ္ထာနကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိယာယေန ပန သဗ္ဗာနိပေတာနိ မဂ္ဂဝေဝစနာနိပိ နိဗ္ဗာနဝေဝစနာနိပိ ဟောန္တိယေဝ။

အဇ္ဈတ္တံ ရာဂဿ သန္တိန္တိ အဇ္ဈတ္တရာဂဿ သန္တဘာဝေန နိဗ္ဗုတဘာဝေန အဇ္ဈတ္တသန္တိသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ ဩလောကေသိံ။ ဒေါသဿ သန္တိန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပစိနန္တိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ ဝိစိနန္တောတိ သစ္စာနိ ဝဍ္ဎေန္တော ဝိဘာဝေန္တော။ ပဝိစိနန္တောတိ တာနေဝ ပစ္စေကံ ဝိဘာဝေန္တော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၅။)

ကေစိ ‘‘ဂဝေသန္တော’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ အဒဿန္တိ ဩလောကေသိံ။ အဒက္ခိန္တိ ဝိနိဝိဇ္ဈိံ။ အဖဿိန္တိ ပညာယ ဖုသိံ။ ပဋိဝိဇ္ဈိန္တိ ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ အကာသိံ။

֍ * ၇၃။ ဒုတိယဂါထာယ သင်္ခေပတ္ထော – ယာနိမာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ တေဟိ တေဟိ သတ္တေဟိ ဝိနိစ္ဆိနိတွာ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဝိနိစ္ဆယာ’’တိ စ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတဘာဝါဒိနာ နယေန ‘‘ပကပ္ပိတာနီ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ, တေ ဝေ မုနီ ဒိဋ္ဌိဂတဓမ္မေ အဂ္ဂဟေတွာ အဇ္ဈတ္တသန္တီတိ ယမေတမတ္ထံ ဗြူသိ, အာစိက္ခ မေ, ကထံ နု ဓီရေဟိ ပဝေဒိတံ တံ ကထံ ပကာသိတံ ဓီရေဟီတိ ဝဒတိ။

ဣမိဿာ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနတ္ထော ဌပေတွာ ပရမတ္ထပဒံ။ တတ္ထ ယံ ပရမတ္ထန္တိ ယံ ဥတ္တမံ နိဗ္ဗာနံ။

֍ * ၇၄။ အထဿ ဘဂဝါ ယထာ ယေန ဥပါယေန တံ ပဒံ ဓီရေဟိ ပကာသိတံ, တံ ဥပါယံ သပဋိပက္ခံ ဒဿေန္တော ‘‘န ဒိဋ္ဌိယာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ န ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒီဟိ ဒိဋ္ဌိသုတိအဋ္ဌသမာပတ္တိဉာဏဗာဟိရသီလဗ္ဗတာနိ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘သုဒ္ဓိမာဟာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ အာဟ-သဒ္ဒံ သဗ္ဗတ္ထ နကာရေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ပုရိမပဒတ္တယံ နေတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌိယာ သုဒ္ဓိံ နာဟ န ကထေမီ’’တိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စေတ္ထ, ဧဝံ ဥတ္တရပဒေသုပိ။ တတ္ထ စ အဒိဋ္ဌိယာ နာဟာတိ ဒသဝတ္ထုကံ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝိနာ န ကထေမိ။ တထာ အဿုတိယာတိ နဝင်္ဂံ သဝနံ ဝိနာ။ အဉာဏာတိ ကမ္မဿကတသစ္စာနုလောမိကဉာဏံ ဝိနာ။ အသီလတာတိ ပါတိမောက္ခသံဝရံ ဝိနာ။ အဗ္ဗတာတိ ဓုတင်္ဂဝတံ ဝိနာ။ နောပိ တေနာတိ တေသု ဧကမေကေန ဒိဋ္ဌိအာဒိမတ္တေနာပိ န ကထေမီတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတေ စ နိဿဇ္ဇ အနုဂ္ဂဟာယာတိ ဧတေ စ ပုရိမဒိဋ္ဌိအာဒိဘေဒေ ကဏှပက္ခိကေ ဓမ္မေ သမုဂ္ဃါတကရဏေန နိဿဇ္ဇ, ပစ္ဆိမေ အဒိဋ္ဌိအာဒိဘေဒေ သုက္ကပက္ခိကေပိ အတမ္မယတာပဇ္ဇနေန အနုဂ္ဂဟာယ။ သန္တော အနိဿာယ ဘဝံ န ဇပ္ပေတိ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ရာဂါဒိဝူပသမေန သန္တော စက္ခာဒီသု ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနိဿာယ ဧကမ္ပိ ဘဝံ န ဇပ္ပေ, အပိဟေတုံ အပတ္ထေတုံ သမတ္ထော သိယာ, အယမဿ အဇ္ဈတ္တသန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။

သဝနမ္ပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ သုတ္တာဒိဝသေန သုဏနမ္ပိ အာကင်္ခိတဗ္ဗံ။ သမ္ဘာရာ ဣမေ ဓမ္မာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိကာ ဣမေ ဓမ္မာ ဥပကာရဋ္ဌေန သမ္ဘာရာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၆။)

ဟောန္တိ။ ကဏှပက္ခိကာနန္တိ အကုသလပက္ခေ ဘဝါနံ။ သမုဂ္ဃါတတော ပဟာနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ သမ္မာ ဟနနတော သမုစ္ဆေဒတော ပဟာနံ အာကင်္ခိတဗ္ဗံ။ တေဓာတုကေသု ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ ကာမရူပါရူပသင်္ခါတေသု တေဘူမကေသု ကောသလ္လသမ္ဘူတေသု။ အတမ္မယတာတိ နိတ္တဏှဘာဝေါ။

֍ * ၇၅။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဝစနတ္ထံ အသလ္လက္ခေန္တော မာဂဏ္ဍိယော ‘‘နော စေ ကိရာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဝုတ္တနယာနေဝ။ ကဏှပက္ခိကာနိယေဝ ပန သန္ဓာယ ဥဘယတြာပိ အာဟ။ အာဟ-သဒ္ဒံ ပန ‘‘နော စေ’’တိ သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ နော စေ ကိရ အာဟ နော စေ ကိရ ကထေသီတိ ဧဝံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မောမူဟန္တိ အတိမူဠှံ, မောဟနံ ဝါ။ ပစ္စေန္တီတိ ဇာနန္တိ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနော။

֍ * ၇၆။ အထဿ ဘဂဝါ တံ ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ပုစ္ဆံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌိဉ္စ နိဿာယာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တွံ မာဂဏ္ဍိယ ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆမာနော ယာနိ တေ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ သမုဂ္ဂဟိတာနိ, တေသွေဝ သမုဂ္ဂဟီတေသု ပမောဟံ အာဂတော တွံ ဣတော စ မယာ ဝုတ္တအဇ္ဈတ္တသန္တိတော ပဋိပတ္တိတော ဓမ္မဒေသနတော ဝါ အဏုမ္ပိ ယုတ္တ သညံ န ပဿသိ, တေန ကာရဏေန တွံ ဣမံ ဓမ္မံ မောမူဟတော ပဿသီတိ။

လဂ္ဂနံ နိဿာယ လဂ္ဂနန္တိ ဒိဋ္ဌိလဂ္ဂနံ အလ္လီယိတွာ ဒိဋ္ဌိလဂ္ဂနံ။ ဗန္ဓနန္တိ ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနံ။ ပလိဗောဓန္တိ ဒိဋ္ဌိပလိဗောဓံ။

အန္ဓကာရံ ပက္ခန္ဒောသီတိ ဗဟလန္ဓကာရံ ပဝိဋ္ဌောသိ။ ယုတ္တသညန္တိ သမဏဓမ္မေ ယုတ္တသညံ။ ပတ္တသညန္တိ သမဏဓမ္မေ ပဋိလဒ္ဓသညံ။ လဂ္ဂနသညန္တိ သဉ္ဇာနိတသညံ။ ကာရဏသညန္တိ ဟေတုသညံ။ ဌာနသညန္တိ ကာရဏသညံ။ န ပဋိလဘသီတိ န ဝိန္ဒသိ။ ကုတော ဉာဏန္တိ မဂ္ဂဉာဏံ ပန ကေန ကာရဏေန လဘိဿသိ။ အနိစ္စံ ဝါတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန ပဉ္စက္ခန္ဓာ အနိစ္စံ။ အနိစ္စသညာနုလောမံ ဝါတိ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ အနိစ္စာ’’တိ ဥပ္ပန္နာ သညာ အနိစ္စသညာ, တာယ သညာယ အနုလောမံ အပ္ပဋိက္ကူလံ အနိစ္စသညာနုလောမံ။ ကိံ တံ? ဝိပဿနာဉာဏံ။ ဒွိန္နံ ဝိပဿနာဉာဏာနံ ဒုက္ခာနတ္တသညာနုလောမာနမ္ပိ ဧသေဝ နယော။

֍ * ၇၇။ ဧဝံ သမုဂ္ဂဟိတေသု ပမောဟေန မာဂဏ္ဍိယဿ ဝိဝါဒါပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အညေသု စ ဓမ္မေသု ဝိဂတပ္ပမောဟဿ အတ္တနော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၇။)

နိဗ္ဗိဝါဒတံ ဒဿေန္တော ‘‘သမော ဝိသေသီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယော ဧဝံ တိဓာ မာနေန ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝါ မညတိ, သော တေန မာနေန တာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တေန ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝိဝဒေယျ။ ယော ပန အမှာဒိသော ဣမာသု တီသု ဝိဓာသု အဝိကမ္ပမာနော, သမော ဝိသေသီတိ န တဿ ဟောတိ, န စ ဟီနောတိ ပါဌသေသော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနောဝ။

֍ * ၇၈။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘သစ္စန္တိ သော’’တိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – သော ဧဝရူပေါ ပဟီနမာနဒိဋ္ဌိကော ‘‘မာဒိသော ‘ဗာဟိတပါပတ္တာ’ဒိနာ နယေန ဗြာဟ္မဏော, ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ကိံ ဝဒေယျ ကိံ ဝတ္ထုံ ဘဏေယျ, ကေန ဝါ ကာရဏေန ဘဏေယျ, ‘‘မယှံ သစ္စံ, တုယှံ မုသာ’’တိ ဝါ ကေန မာနေန ဒိဋ္ဌိယာ ပုဂ္ဂလေန ဝါ ဝိဝဒေယျ။ ယသ္မိံ မာဒိသေ ခီဏာသဝေ ‘‘သဒိသောဟမသ္မီ’’တိ ပဝတ္တိယာ သမံ ဝါ, ဣတရဒွယဘာဝေန ပဝတ္တိယာ ဝိသမံ ဝါ မညိတံ နတ္ထိ, သမာနာဒီသု ကေန ဝါဒံ ပဋိသံယုဇေယျ ပဋိပ္ဖရေယျာတိ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနော။

֍ * ၇၉။ နနု ဧကံသေနေဝ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော? ‘‘ဩကံ ပဟာယာ’’တိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဩကံ ပဟာယာတိ ရူပဓာတွာဒိဝိညာဏဿောကာသံ တတြ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ဆဍ္ဍေတွာ။ အနိကေတသာရီတိ ရူပနိမိတ္တနိကေတာဒီနိ တဏှာဝသေန အသရန္တော။ ဂါမေ အကုဗ္ဗံ မုနိ သန္ထဝါနီတိ ဂါမေ ဂိဟိသန္ထဝါနိ အကရောန္တော။ ကာမေဟိ ရိတ္တောတိ ကာမေသု ဆန္ဒရာဂါဘာဝေန သဗ္ဗကာမေဟိ ပုထုဘူတော။ အပုရက္ခရာနောတိ အာယတိံ အတ္တဘာဝံ အနဘိနိဗ္ဗတ္တေန္တော။ ကထံ န ဝိဂ္ဂယှ ဇနေန ကယိရာတိ ဇနေန သဒ္ဓိံ ဝိဂ္ဂါဟိကကထံ န ကထေယျ။

ဟာလိဒ္ဒကာနီတိ ဧဝံနာမကော ဂဟပတိ။ ယေနာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော တေနုပသင်္ကမီတိ ယေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ တသ္မာ ယတ္ထ မဟာကစ္စာနော, တတ္ထ ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေန ဝါ ကာရဏေန မဟာကစ္စာနော ဒေဝမနုဿေဟိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော, တေန ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေန စ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၈။)

ကာရဏေန မဟာကစ္စာနော ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော? နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမာဓိပ္ပါယေန, သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပါယေန ဒိဇဂဏေဟိ နိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခော ဝိယ။ ဥပသင်္ကမီတိ စ ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝါ ဧဝံ ဂတော တတော အာသန္နတရံ ဌာနံ မဟာကစ္စာနဿ သမီပသင်္ခါတံ ဂန္တွာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အဘိဝါဒေတွာတိ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ။ ဣဒါနိ ယေနတ္ထေန မဟာကစ္စာနဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတော, တံ ပုစ္ဆိတုကာမော ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ဧကမန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၇) ဝိယ။ တသ္မာ ယထာ နိသိန္နော ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတိ, ဧဝံ နိသီဒီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ နိသီဒီတိ နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေသိ။ ပဏ္ဍိတာ ဟိ ဒေဝမနုဿာ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာသနကုသလတာယ ဧကမန္တံ နိသီဒန္တိ။ အယဉ္စ ဂဟပတိ တေသံ အညတရော, တသ္မာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။

ကထံ နိသိန္နော စ ပန ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတီတိ? ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ။ သေယျထိဒံ? အတိဒူရံ အစ္စာသန္နံ ဥပရိဝါတံ ဥန္နတပ္ပဒေသံ အတိသမ္မုခံ အတိပစ္ဆာတိ။ အတိဒူရေ နိသိန္နော ဟိ သစေ ကထေတုကာမော ဟောတိ, ဥစ္စာသဒ္ဒေန ကထေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အစ္စာသန္နေ နိသိန္နော သံဃဋ္ဋနံ ကရောတိ။ ဥပရိဝါတေ နိသိန္နော သရီရဂန္ဓေန ဗာဓတိ။ ဥန္နတပ္ပဒေသေ နိသိန္နော အဂါရဝံ ပကာသေတိ။ အတိသမ္မုခါ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ, စက္ခုနာ စက္ခုံ အာဟစ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ အတိပစ္ဆာ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ, ဂီဝံ ပသာရေတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ တသ္မာ အယမ္ပိ ဧတေ ဆ နိသဇ္ဇဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ နိသီဒိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကမန္တံ နိသီဒီ’’တိ။

ဧတဒဝေါစာတိ ဧတံ အဝေါစ။ ဝုတ္တမိဒံ ဘန္တေ ကစ္စာန ဘဂဝတာ အဋ္ဌကဝဂ္ဂိယေ မာဂဏ္ဍိယပဉှေတိ အဋ္ဌကဝဂ္ဂိယမှိ မာဂဏ္ဍိယပဉှော နာမ အတ္ထိ, တသ္မိံ ပဉှေ။

ရူပဓာတူတိ ရူပက္ခန္ဓော အဓိပ္ပေတော။ ရူပဓာတုရာဂဝိနိဗန္ဓန္တိ ရူပဓာတုမှိ ရာဂေန ဝိနိဗဒ္ဓံ။ ဝိညာဏန္တိ ကမ္မဝိညာဏံ။ ဩကသာရီတိ ဂေဟသာရီ အာလယသာရီ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ဝိညာဏဓာတု ခေါ ဂဟပတီ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ? သမ္မောဟဝိဃာတတ္ထံ။ ‘‘ဩကော’’တိ ဟိ အတ္ထတော ပစ္စယော ဝုစ္စတိ, ပုရေ-

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆၉။)

ဇာတဉ္စ ကမ္မဝိညာဏံ ပစ္ဆာဇာတဿ ကမ္မဝိညာဏဿပိ ဝိပါကဝိညာဏဿပိ, ဝိပါကဝိညာဏဉ္စ ဝိပါကဝိညာဏဿပိ ကမ္မဝိညာဏဿပိ ပစ္စယော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ကတရံ နု ခေါ ဣဓ ဝိညာဏ’’န္တိ သမ္မောဟော ဘဝေယျ။ တဿ ဝိဃာတတ္ထံ တံ အဂ္ဂဟေတွာ အသမ္ဘိန္နာဝ ဒေသနာ ကတာတိ။ အပိစ ဝိပါကအာရမ္မဏဝသေန စတဿော အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဋ္ဌိတိယောတိ ဝုတ္တာတိ တာ ဒဿေတုမ္ပိ ဣဓ ဝိညာဏံ န ဂဟိတံ။

ဥပယုပါဒါနာတိ တဏှူပယဒိဋ္ဌူပယဝသေန ဒွေ ဥပယာ, ကာမုပါဒါနာဒီနိ စတ္တာရိ ဥပါဒါနာနိ စ။ စေတသော အဓိဋ္ဌာနာဘိနိဝေသာနုသယာတိ အကုသလစိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနဘူတာ စေဝ အဘိနိဝေသဘူတာ စ အနုသယဘူတာ စ။ တထာဂတဿာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ ခီဏာသဝါနံ ဧတေ ပဟီနာဝ, သတ္ထု ပန ခီဏာသဝဘာဝေါ လောကေ အတိပါကဋောတိ ဥပရိမကောဋိယာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဝိညာဏဓာတုယာတိ ဣဓ ဝိညာဏံ ကသ္မာ ဂဟိတံ? ကိလေသပ္ပဟာနဒဿနတ္ထံ။ ကိလေသာ ဟိ န ကေဝလံ စတူသုယေဝ ခန္ဓေသု ပဟီနာ ပဟီယန္တိ, ပဉ္စသုပိ ပဟီယန္တိယေဝါတိ ကိလေသပ္ပဟာနဒဿနတ္ထံ ဂဟိတံ။ ဧဝံ ခေါ ဂဟပတိ အနောကသာရီ ဟောတီတိ ဧဝံ ကမ္မဝိညာဏေန ဩကံ အသရန္တေန အနောကသာရီ နာမ ဟောတိ။

ရူပနိမိတ္တနိကေတဝိသာရဝိနိဗန္ဓာတိ ရူပမေဝ ကိလေသာနံ ပစ္စယဋ္ဌေန နိမိတ္တံ, အာရမ္မဏကိရိယသင်္ခါတေန နိဝါသဋ္ဌေန နိကေတန္တိ ရူပနိမိတ္တနိကေတံ။ ဝိသာရော စ ဝိနိဗန္ဓော စ ဝိသာရဝိနိဗန္ဓာ။ ဥဘယေနပိ ဟိ ကိလေသာနံ ပတ္ထဋဘာဝေါ စ ဝိနိဗန္ဓနဘာဝေါ စ ဝုတ္တော, ရူပနိမိတ္တနိကေတေ ဝိသာရဝိနိဗန္ဓာတိ ရူပနိမိတ္တနိကေတဝိသာရဝိနိဗန္ဓာ, တသ္မာ ရူပနိမိတ္တနိကေတမှိ ဥပ္ပန္နေန ကိလေသဝိသာရေန စေဝ ကိလေသဝိနိဗန္ဓနေန စာတိ အတ္ထော။ နိကေတသာရီတိ ဝုစ္စတီတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန နိကေတသာရီတိ ဝုစ္စတိ။ ပဟီနာတိ တေ ရူပနိမိတ္တနိကေတေ ကိလေသဝိသာရဝိနိဗန္ဓာ ပဟီနာ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပဉ္စက္ခန္ဓာ စ ‘‘ဩကာ’’တိ ဝုတ္တာ, ဆ အာရမ္မဏာနိ ‘‘နိကေတ’’န္တိ? ဆန္ဒရာဂဿ ဗလဝဒုဗ္ဗလတာယ။ သမာနေပိ ဟိ ဧတေသံ အာလယဋ္ဌေန ဝိသယဘာဝေ ဩကောတိ နိပ္ပရိယာယေန သုဒ္ဓံ ဂေဟမေဝ ဝုစ္စတိ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၀။)

နိကေတန္တိ ‘‘အဇ္ဇ အသုကဋ္ဌာနေ ကီဠိဿာမာ’’တိ ကတသင်္ကေတာနံ နိဝါသနဋ္ဌာနံ ဥယျာနာဒိ။ တတ္ထ ယထာ ပုတ္တဒါရဓနဓညပုဏ္ဏဂေဟေ ဆန္ဒရာဂေါ ဗလဝါ ဟောတိ, ဧဝံ အဇ္ဈတ္တိကေသု ခန္ဓေသု။ ယထာ ပန ဥယျာနဋ္ဌာနာဒီသု တတော ဒုဗ္ဗလတရော ဟောတိ, ဧဝံ ဗာဟိရေသု ဆသု အာရမ္မဏေသူတိ ဆန္ဒရာဂဿ ဗလဝဒုဗ္ဗလတာယ ဧဝံ ဒေသနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သုခိတေသု သုခိတောတိ ဥပဋ္ဌာကေသု ဓနဓညလာဘာဒိဝသေန သုခိတေသု ‘‘ဣဒါနာဟံ မနာပံ စီဝရံ မနာပံ ဘောဇနံ လဘိဿာမီ’’တိ ဂေဟဿိတသုခေန သုခိတော ဟောတိ, တေဟိ ပတ္တသမ္ပတ္တိံ အတ္တနာ အနုဘဝမာနော ဝိယ စရတိ။ ဒုက္ခိတေသု ဒုက္ခိတောတိ တေသံ ကေနစိဒေဝ ကာရဏေန ဒုက္ခေ ဥပ္ပန္နေ သယံ ဒွိဂုဏေန ဒုက္ခေန ဒုက္ခိတော ဟောတိ။ ကိစ္စကရဏီယေသူတိ ကိစ္စသင်္ခါတေသု ကရဏီယေသု။ ဝေါယောဂံ အာပဇ္ဇတီတိ ဥပယောဂံ သယံ တေသံ ကိစ္စာနံ ကတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။

ကာမေသူတိ ဝတ္ထုကာမေသု။ ဧဝံ ခေါ ဂဟပတိ ကာမေဟိ အရိတ္တော ဟောတီတိ ဧဝံ ကိလေသကာမေဟိ အရိတ္တော ဟောတိ။

အန္တော ကာမာနံ ဘာဝေန အတုစ္ဆော။ သုက္ကပက္ခော တေသံ အဘာဝေန ရိတ္တော တုစ္ဆောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပုရက္ခရာနောတိ ဝဋ္ဋံ ပုရတော ကုရုမာနော။ ဧဝံရူပေါ သိယန္တိအာဒီသု ဒီဃရဿကာဠောဒါတာဒီသု ရူပေသု ဧဝံရူပေါ နာမ ဘဝေယျန္တိ ပတ္ထေတိ။ သုခါဒီသု ဝေဒနာသု ဧဝံဝေဒနော နာမ။ နီလသညာဒီသု သညာသု ဧဝံသညော နာမ။ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီသု သင်္ခါရေသု ဧဝံသင်္ခါရော နာမ။ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု ဝိညာဏေသု ဧဝံဝိညာဏော နာမ ဘဝေယျန္တိ ပတ္ထေတိ။

အပုရက္ခရာနောတိ ဝဋ္ဋံ ပုရတော အကုရုမာနော။ သဟိတံ မေ, အသဟိတံ တေတိ တုယှံ ဝစနံ အသဟိတံ အသိလိဋ္ဌံ, မယှံ သဟိတံ သိလိဋ္ဌံ မဓုရံ မဓုရပါနသဒိသံ။ အဓိစိဏ္ဏံ တေ ဝိပရာဝတ္တန္တိ ယံ တုယှံ ဒီဃေန ကာလေန ပရိစိတံ သုပ္ပဂုဏံ, တံ မမ ဝါဒံ အာဂမ္မ သဗ္ဗံ ခဏေန ဝိပရာဝတ္တံ နိဝတ္တံ။ အာရောပိတော တေ ဝါဒေါတိ တုယှံ ဒေါသော မယာ အာရောပိတော။ စရ ဝါဒပ္ပမောက္ခာယာတိ တံ တံ အာစရိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဥတ္တရံ ပရိယေသန္တော ဣမဿ ဝါဒဿ မောက္ခာယ စရ အာဟိဏ္ဍ။ နိဗ္ဗေဌေဟိ ဝါ သစေ ပဟောသီတိ အထ သယမေဝ ပဟောသိ, ဣဓေဝ နိဗ္ဗေဌေဟီတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၁။)

֍ * ၈၀။ သော ဧဝရူပေါ ‘‘ယေဟိ ဝိဝိတ္တော’’တိ ဂါထာ။ တတ္ထ ယေဟီတိ ယေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတာဒီဟိ။ ဝိဝိတ္တော ဝိစရေယျာတိ ရိတ္တော စရေယျ။ န တာနိ ဥဂ္ဂယှ ဝဒေယျ နာဂေါတိ ‘‘အာဂုံ န ကရောတီ’’တိအာဒိနာ (စူဠနိ။ ဘဒြာဝုဓမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၇၀၊ ပါရာယနာနုဂီတိနိဒ္ဒေသ ၁၀၂) နယေန နာဂေါ တာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ န စရေယျ။ ဧလမ္ဗုဇန္တိ ဧလသညိတေ အမ္ဗုမှိ ဇာတံ ကဏ္ဋကနာဠံ ဝါရိဇံ, ပဒုမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ ဇလေန ပင်္ကေန စနူပလိတ္တန္တိ တံ ပဒုမံ ယထာ ဇလေန စ ပင်္ကေန စ အနုပလိတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ မုနိ သန္တိဝါဒေါ အဂိဒ္ဓေါတိ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသန္တိဝါဒေါ မုနိ ဂေဓာဘာဝေန အဂိဒ္ဓေါ။ ကာမေ စ လောကေ စ အနူပလိတ္တောတိ ဒုဝိဓေပိ ကာမေ အပါယာဒိကေ စ လောကေ ဒွီဟိ သိလေသေဟိ အနုပလိတ္တော ဟောတိ။

အာဂုံ န ကရောတီတိ အကုသလာဒိဒေါသံ န ကရောတိ။ န ဂစ္ဆတီတိ အဂတိဝသေန န ဂစ္ဆတိ။ နာဂစ္ဆတီတိ ပဟီနကိလေသေ န ဥပေတိ။ ပါပကာတိ လာမကာ။ အကုသလာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာ။ တေ ကိလေသေ န ပုနေတီတိ ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ ပုန န ဧတိ။ န ပစ္စေတီတိ ပဋိ န ဥပေတိ။ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ ပုန န နိဝတ္တတိ။

ခရဒဏ္ဍောတိ ခရပတ္တဒဏ္ဍော ဖရုသဒဏ္ဍော။ စတ္တဂေဓောတိ ဝိဿဋ္ဌဂေဓော။ ဝန္တဂေဓောတိ ဝမိတဂေဓော။ မုတ္တဂေဓောတိ ဆိန္နဗန္ဓနဂေဓော။ ပဟီနဂေဓောတိ ပဇဟိတဂေဓော။ ပဋိနိဿဋ္ဌဂေဓောတိ ယထာ န ပုန စိတ္တံ အာရုဟတိ, ဧဝံ ပဋိဝိဿဇ္ဇိတဂေဓော။ ဥပရိ ဝီတရာဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗာနေဝ တာနိ ဂဟိတဂ္ဂဟဏဿ ဝိဿဋ္ဌဘာဝဝေဝစနာနိ။

֍ * ၈၁။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘န ဝေဒဂူ’’တိ ဂါထာ။ တတ္ထ န ဝေဒဂူ ဒိဋ္ဌိယာယကောတိ စတုမဂ္ဂဝေဒဂူ မာဒိသော ဒိဋ္ဌိယာယကော န ဟောတိ, ဒိဋ္ဌိယာ ဂစ္ဆန္တော ဝါ, တံ သာရတော ပစ္စေန္တော ဝါ န ဟောတိ။ တတ္ထ ဝစနတ္ထော – ယာယတီတိ ယာယကော။ ကရဏဝစနေန ဒိဋ္ဌိယာ ယာယတီတိ ဒိဋ္ဌိယာယကော။ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနေနပိ ဒိဋ္ဌိယာ ယာတီတိပိ ဒိဋ္ဌိယာယကော။ န မုတိယာ သ မာနမေတီတိ မုတရူပါဒိဘေဒါယ မုတိယာပိ သော မာနံ န ဧတိ။ န ဟိ တမ္မယော သောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန တမ္မယော ဟောတိ တပ္ပရာယဏော, အယံ ပန န တာဒိသော။ န ကမ္မုနာ နောပိ သုတေန နေယျောတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိနာ ကမ္မုနာ ဝါ, သုတသုဒ္ဓိအာဒိနာ သုတေန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၂။)

ဝါ သော နေတဗ္ဗော န ဟောတိ။ အနူပနီတော သ နိဝေသနေသူတိ သော ဒွိန္နမ္ပိ ဥပယာနံ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗေသု တဏှာဒိဋ္ဌိနိဝေသနေသု အနုပနီတော။

မုတရူပေန ဝါတိ ဧတ္ထ မုတရူပံ နာမ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ မာနံ နေတီတိ အသ္မိမာနံ န ဧတိ။ န ဥပေတီတိ သမီပံ န ဧတိ။ န ဥပဂစ္ဆတီတိ ဥပဂန္တွာ န တိဋ္ဌတိ။ တမ္မယောတိ တပ္ပကတော။

֍ * ၈၂။ တဿ စ ဧဝံဝိဓဿ ‘‘သညာဝိရတ္တဿာ’’တိ ဂါထာ။ တတ္ထ သညာဝိရတ္တဿာတိ နေက္ခမ္မသညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဘာဝနာယ ပဟီနကာမာဒိသညဿ။ ဣမိနာ ပဒေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော သမထယာနိကော အဓိပ္ပေတော။ ပညာဝိမုတ္တဿာတိ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဘာဝနာယ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တဿ။ ဣမိနာ သုက္ခဝိပဿကော အဓိပ္ပေတော။ သညဉ္စ ဒိဋ္ဌိဉ္စ ယေ အဂ္ဂဟေသုံ, တေ ဃဋ္ဋမာနာ ဝိစရန္တိ လောကေတိ ယေ ပန ကာမသညာဒိကံ သညံ အဂ္ဂဟေသုံ, တေ ဝိသေသတော ဂဟဋ္ဌာ ကာမာဓိကရဏံ, ယေ စ ဒိဋ္ဌိံ အဂ္ဂဟေသုံ, တေ ဝိသေသတော ပဗ္ဗဇိတာ ဓမ္မာဓိကရဏံ အညမညံ ဃဋ္ဋေန္တာ ဝိစရန္တီတိ။

ယော သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတီတိ ယော ပုဂ္ဂလော သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ သဟဝိပဿနံ အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတိ, ပဌမံ သမာဓိံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပစ္ဆာ သဟဝိပဿနံ အရိယမဂ္ဂံ ဥပ္ပါဒေတီတိ အတ္ထော။ တဿ အာဒိတောတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပဌမဇ္ဈာနာဒိတော။ ဥပါဒါယာတိ ပဋိစ္စ အာဂမ္မ။ ဂန္ထာ ဝိက္ခမ္ဘီတာ ဟောန္တီတိ ဂန္ထာ ဒူရီကတာ ဘဝန္တိ။ အရဟတ္တေ ပတ္တေတိ အရဟတ္တဖလံ ပတ္တေ။ အရဟတောတိ အရဟတ္တဖလေ ဌိတဿ။ ဂန္ထာ စ မောဟာ စာတိအာဒယော သဗ္ဗေ ကိလေသာ ပဟီနာ ဟောန္တိ။

ယော ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတီတိ ယော ပုဂ္ဂလော ဝိပဿနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ အရိယမဂ္ဂံ ဘာဝေတိ, ပဌမံ ဝိပဿနံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပစ္ဆာ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ သမာဓိံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထော။ တဿ အာဒိတော ဥပါဒါယာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝိပဿနတော ပဋ္ဌာယ ဝိပဿနံ ပဋိစ္စ။ မောဟာ ဝိက္ခမ္ဘိတာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘိတာတိ ဒူရံ ပါပိတာ သညာဝသေန။ ဃဋ္ဋေန္တီတိ ယေ ကာမသညာဒိံ ဂဏှန္တိ, တေ သညာဝသေန ပီဠေန္တိ။ သံဃဋ္ဋေန္တီတိ တတော တတော ပီဠေန္တိ။ ဣဒါနိ ဃဋ္ဋေန္တေ ဒဿေတုံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၃။)

‘‘ရာဇာနောပိ ရာဇူဟိ ဝိဝဒန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိတ္ထာရော ဝုတ္တော။ အညမညံ ပါဏီဟိပိ ဥပက္ကမန္တီတိ ဧတ္ထ အညမညံ ဟတ္ထေဟိ ပဟရန္တိ။ လေဍ္ဍူဟီတိ ကပါလခဏ္ဍေဟိ။ ဒဏ္ဍေဟီတိ အဍ္ဎဒဏ္ဍကေဟိ။ သတ္ထေဟီတိ ဥဘတောဓာရေဟိ သတ္ထေဟိ။

အဘိသင်္ခါရာနံ အပ္ပဟီနတ္တာတိ ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာနံ အပ္ပဟီနဘာဝေန။ ဂတိယာ ဃဋ္ဋေန္တီတိ ဂန္တဗ္ဗာယ ပတိဋ္ဌာဘူတာယ ဂတိယာ ပီဠေန္တိ ဃဋ္ဋနံ အာပဇ္ဇန္တိ။ နိရယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

မာဂဏ္ဍိယသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပုရာဘေဒသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၈၃။ ဒသမေ ပုရာဘေဒသုတ္တနိဒ္ဒေသေ ကထံဒဿီတိ ဣမဿ သုတ္တဿ ဣတော ပရေသဉ္စ ပဉ္စန္နံ ကလဟဝိဝါဒစူဠဗျူဟမဟာဗျူဟတုဝဋကအတ္တဒဏ္ဍသုတ္တာနံ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၆၂ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ သာမညတော ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိသေသတော ပန ယထေဝ တသ္မိံ မဟာသမယေ ရာဂစရိတဒေဝတာနံ သပ္ပါယဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေတုံ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တန္တ- (သု။ နိ။ ၃၆၁ အာဒယော) မဘာသိ, ဧဝံ တသ္မိံယေဝ မဟာသမယေ ‘‘ကိံ နု ခေါ ပုရာ သရီရဘေဒါ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဒေဝတာနံ စိတ္တံ ဉတွာ တာသံ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ အဍ္ဎတေဠသဘိက္ခုသတပရိဝါရံ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ အာကာသေန အာနေတွာ တေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။

ကထံ? ဗုဒ္ဓါ နာမ မဟန္တာ ဧတေ သတ္တဝိသေသာ, ယံ သဒေဝကဿ လောကဿ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ န ကိဉ္စိ ကတ္ထစိ နီလာဒိဝသေန ဝိဘတ္တရူပါရမ္မဏေသု ဝိဘတ္တရူပါရမ္မဏံ ဝါ, ဘေရိသဒ္ဒါဒိဝသေန ဝိဘတ္တသဒ္ဒါရမ္မဏာဒီသု သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏံ ဝါ အတ္ထိ, ယံ ဧတေသံ ဉာဏမုခေ အာပါထံ နာဂစ္ဆတိ။ ယထာဟ – ‘‘ယံ, ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကဿ လောကဿ ။ပ။ သဒေဝမနုဿာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၄။)

အနုဝိစရိတံ မနသာ, တမဟံ ဇာနာမိ တမဟံ အဗ္ဘညာသိ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏော ဘဂဝါ သဗ္ဗာပိ တာ ဒေဝတာ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗဝသေန ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ အကာသိ။ ‘‘ကမ္မာဝရဏေန ဝါ သမန္နာဂတာ’’တိအာဒိနာ (ပု။ ပ။ ၁၂) ဟိ နယေန ဝုတ္တာ သတ္တာ အဘဗ္ဗာ နာမ။ တေ ဧကဝိဟာရေ ဝသန္တေပိ ဗုဒ္ဓါ န ဩလောကေန္တိ။ ဝိပရီတာ ပန ဘဗ္ဗာ နာမ။ တေ ဒူရေ ဝသန္တေပိ ဂန္တွာ သင်္ဂဏှန္တိ။ တသ္မိံ ဒေဝတာသန္နိပါတေ ယေ အဘဗ္ဗာ, တေ ပဟာယ ဘဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟေသိ။ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဧတ္တကာ ဧတ္ထ ရာဂစရိတာ, ဧတ္တကာ ဒေါသာဒိစရိတာ’’တိ စရိယဝသေန ဆ ကောဋ္ဌာသေ အကာသိ။ အထ နေသံ သပ္ပါယဓမ္မဒေသနံ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ရာဂစရိတာနံ ဒေဝါနံ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၃၆၁ အာဒယော) ကထေဿာမိ, ဒေါသစရိတာနံ ကလဟဝိဝါဒသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၈၆၈ အာဒယော), မောဟစရိတာနံ မဟာဗျူဟသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၀၁ အာဒယော), ဝိတက္ကစရိတာနံ စူဠဗျူဟသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၈၈၄ အာဒယော), သဒ္ဓါစရိတာနံ တုဝဋကသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၂၁ အာဒယော), ဗုဒ္ဓိစရိတာနံ ပုရာဘေဒသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၈၅၄ အာဒယော) ကထေဿာမီ’’တိ ဒေသနံ ဝဝတ္ထာပေတွာ ပုန တံ ပရိသံ မနသာကာသိ ‘‘အတ္တဇ္ဈာသယေန နု ခေါ ဇာနေယျ, ပရဇ္ဈာသယေန, အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကေန, ပုစ္ဆာဝသေနာ’’တိ။ တတော ‘‘ပုစ္ဆာဝသေန ဇာနေယျာ’’တိ ဉတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကောစိ ဒေဝတာနံ အဇ္ဈာသယံ ဂဟေတွာ စရိယဝသေန ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ သမတ္ထော’’တိ ‘‘တေသု ပဉ္စသတေသု ဘိက္ခူသု ဧကောပိ န သက္ကောတီ’’တိ အဒ္ဒသ။ တတော အသီတိမဟာသာဝကေ, ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ စ သမန္နာဟရိတွာ ‘‘တေပိ န သက္ကောန္တီ’’တိ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘သစေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဘဝေယျ, သက္ကုဏေယျ နု ခေါ’’တိ။ ‘‘သောပိ န သက္ကုဏေယျော’’တိ ဉတွာ ‘‘သက္ကသုယာမာဒီသု ကောစိ သက္ကုဏေယျာ’’တိ သမန္နာဟရိ။ သစေ ဟိ တေသု ကောစိ သက္ကုဏေယျ, တံ ပုစ္ဆာပေတွာ အတ္တနာ ဝိဿဇ္ဇေယျ။ န ပန တေသုပိ ကောစိ သက္ကောတိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘မာဒိသော ဗုဒ္ဓေါယေဝ သက္ကုဏေယျ, အတ္ထိ ပန ကတ္ထစိ အညော ဗုဒ္ဓေါ’’တိ အနန္တာသု လောကဓာတူသု အနန္တဉာဏံ ပတ္ထရိတွာ လောကံ ဩလောကေန္တော န အညံ ဗုဒ္ဓံ အဒ္ဒသ။ အနစ္ဆရိယဉ္စေတံ, ဣဒါနိ အတ္တနာ သမံ န ပဿေယျ, ယော ဇာတဒိဝသေပိ ဗြဟ္မဇာလဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇) ဝုတ္တနယေန အတ္တနာ သမံ အပဿန္တော ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁) အပ္ပဋိဝတ္တိယံ သီဟနာဒံ နဒိ။ ဧဝံ အညံ အတ္တနာ သမံ အပဿိတွာ စိန္တေသိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၅။)

‘‘သစေ အဟံ ပုစ္ဆိတွာ အဟမေဝ ဝိဿဇ္ဇေယျံ, ဧဝံ တာ ဒေဝတာ န သက္ခိဿန္တိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ။ အညသ္မိံ ပန ဗုဒ္ဓေယေဝ ပုစ္ဆန္တေ မယိ စ ဝိဿဇ္ဇန္တေ အစ္ဆေရကံ ဘဝိဿတိ, သက္ခိဿန္တိ စ ဒေဝတာ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ, တသ္မာ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေဿာမီ’’တိ အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ပတ္တစီဝရဂ္ဂဟဏံ အာလောကိတံ ဝိလောကိတံ သမိဉ္ဇိတံ ပသာရိတဉ္စ မမ သဒိသံယေဝ ဟောတူ’’တိ ကာမာဝစရစိတ္တေဟိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ‘‘ပါစီနယုဂန္ဓရပရိက္ခေပတော ဥလ္လင်္ဃယမာနံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဘိန္ဒိတွာ နိက္ခမန္တော ဝိယ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ရူပါဝစရစိတ္တေန အဓိဋ္ဌာသိ။ ဒေဝသံဃော တံ ဒိသွာ ‘‘အညောပိ နု ခေါ ဘော, စန္ဒော ဥဂ္ဂတော’’တိ အာဟ။ အထ စန္ဒံ ဩဟာယ အာသန္နတရေ ဇာတေ ‘‘န စန္ဒော, သူရိယော ဥဂ္ဂတော’’တိ။ ပုန အာသန္နတရေ ဇာတေ ‘‘န သူရိယော, ဒေဝဝိမာနံ ဧတ’’န္တိ။ ပုန အာသန္နတရေ ဇာတေ ‘‘န ဒေဝဝိမာနံ, ဒေဝပုတ္တော ဧသော’’တိ။ ပုန အာသန္နတရေ ဇာတေ ‘‘န ဒေဝပုတ္တော, မဟာဗြဟ္မာ ဧသော’’တိ။ ပုန အာသန္နတရေ ဇာတေ ‘‘န မဟာဗြဟ္မာ, အပရောပိ ဘော ဗုဒ္ဓေါ အာဂတော’’တိ အာဟ။

တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနဒေဝတာ စိန္တယိံသု – ‘‘ဧကဗုဒ္ဓဿ တာဝ အယံ ဒေဝတာသန္နိပါတော။ ဒွိန္နံ ကီဝမဟန္တော ဘဝိဿတီ’’တိ။ အရိယဒေဝတာ စိန္တယိံသု – ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ ဗုဒ္ဓါ နာမ နတ္ထိ, အဒ္ဓါ ဘဂဝါ အတ္တနာ သဒိသံ အညံ ဧကံ ဗုဒ္ဓံ နိမ္မိနီ’’တိ။ အထဿ ဒေဝသံဃဿ ပဿန္တဿေဝ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေါ အာဂန္တွာ ဒသဗလံ အဝန္ဒိတွာဝ သမ္မုခဋ္ဌာနေ သမသမံ ကတွာ မာပိတေ အာသနေ နိသီဒိ။ ဘဂဝတော ဗာတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာနိ, နိမ္မိတဿာပိ, ဘဂဝတော သရီရာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော နိက္ခမန္တိ, နိမ္မိတဿာပိ, ဘဂဝတော သရီရရသ္မိယော နိမ္မိတသရီရေ ပဋိဟညန္တိ, နိမ္မိတဿ ရသ္မိယော ဘဂဝတော ကာယေ ပဋိဟညန္တိ။ တာ ဒွိန္နမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ သရီရတော ဥဂ္ဂမ္မ ဘဝဂ္ဂံ အာဟစ္စ တတော တတော ပဋိနိဝတ္တိတွာ ဒေဝတာနံ မတ္ထကမတ္ထကပရိယန္တေန ဩတရိတွာ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ သုဝဏ္ဏမယဝင်္ကဂေါပါနသိဝိနဒ္ဓမိဝ စေတိယဃရံ ဝိရောစိတ္ထ။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ ဧကစက္ကဝါဠေ ရာသိဘူတာ ဒွိန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ ရသ္မိအဗ္ဘန္တရံ ပဝိသိတွာ အဋ္ဌံသု။ နိမ္မိတော နိသီဒန္တောယေဝ ‘‘ကထံဒဿီ ကထံသီလော, ဥပသန္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိနာ နယေန အဓိပညာဒိကံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထမာဟ။

တတ္ထ ပုစ္ဆာယ တာဝ သော နိမ္မိတော ကထံဒဿီတိ အဓိပညံ, ကထံသီလောတိ အဓိသီလံ, ဥပသန္တောတိ အဓိစိတ္တံ ပုစ္ဆတိ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၆။)

နိမ္မိတဗုဒ္ဓါဒိဝိဘာဝနတ္ထံ ပေဋကေ –

‘‘ဥပေတိ ဓမ္မံ ပရိပုစ္ဆမာနော, ကုသလံ အတ္ထုပသဉှိတံ၊

န ဇီဝတိ န နိဗ္ဗုတော န မတော, တံ ပုဂ္ဂလံ ကတမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ။ (ပရိ။ ၄၇၉)၊

‘‘သံသာရခီဏော န စ ဝန္တရာဂေါ, န စာပိ သေက္ခော န စ ဒိဋ္ဌဓမ္မော၊

အခီဏာသဝေါ အန္တိမဒေဟဓာရီ, တံ ပုဂ္ဂလံ ကတမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ။

‘‘န ဒုက္ခသစ္စေန သမင်္ဂိဘူတော, န မဂ္ဂသစ္စေန ကုတော နိရောဓော၊

သမုဒယသစ္စတော သုဝိဒူရဝိဒူရော, တံ ပုဂ္ဂလံ ကတမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ။

‘‘အဟေတုကော နောပိ စ ရူပနိဿိတော, အပစ္စယော နောပိ စ သော အသင်္ခတော၊

အသင်္ခတာရမ္မဏော နောပိ စ ရူပီ, တံ ပုဂ္ဂလံ ကတမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ –

ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ပဌမဂါထာ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ သန္ဓာယ, ဒုတိယဂါထာ ပစ္ဆိမဘဝိကဗောဓိသတ္တံ သန္ဓာယ, တတိယဂါထာ အရဟတ္တဖလဋ္ဌံ သန္ဓာယ, စတုတ္ထဂါထာ အရူပေ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏမနောဒွါရပုရေစာရိကစိတ္တသမင်္ဂိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာတိ ဉာတဗ္ဗာ။ ကီဒိသေန ဒဿနေနာတိ ကီဒိသဝသေန ဒဿနေန။ ကိံသဏ္ဌိတေနာတိ ကိံသရိက္ခေန။ ကိံပကာရေနာတိ ကိံဝိဓေန။ ကိံပဋိဘာဂေနာတိ ကိံအာကာရေန။

ယံ ပုစ္ဆာမီတိ ယံ ပုဂ္ဂလံ ပုစ္ဆာမိ, တံ မယှံ ဝိယာကရောဟိ။ ယာစာမီတိ အာယာစာမိ။ အဇ္ဈေသာမီတိ အာဏာပေမိ။ ပသာဒေမီတိ တဝ သန္တာနေ သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေမိ။ ဗြူဟီတိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ အာစိက္ခာတိ ဒေသေတဗ္ဗာနံ ‘‘ဣမာနိ နာမာနီ’’တိ နာမဝသေန ကထေဟိ။ ဒေသေဟီတိ ဒဿေဟိ။ ပညပေဟီတိ ဇာနာပေဟိ။ ဉာဏမုခဝသေန ဟိ အပ္ပနံ ဌပေန္တော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၇။)

‘‘ပညပေဟီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋ္ဌပေဟီတိ ပညာပေဟိ, ပဝတ္တာပေဟီတိ အတ္ထော။ ဉာဏမုခေ ဌပေဟီတိ ဝါ။ ဝိဝရာတိ ဝိဝဋံ ကရောဟိ, ဝိဝရိတွာ ဒဿေဟီတိ အတ္ထော။ ဝိဘဇာတိ ဝိဘာဂကိရိယာယ ဝိဘာဝေန္တော ဒဿေဟီတိ အတ္ထော။ ဥတ္တာနီကရောဟီတိ ပါကဋဘာဝံ ကရောဟိ။

အထ ဝါ အာစိက္ခာတိ ဒေသနာဒီနံ ဆန္နံ ပဒါနံ မူလပဒံ။ ဒေသနာဒီနိ ဆ ပဒါနိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ဒေသေဟီတိ ဥဂ္ဃဋိတညူနံ ဝသေန သင်္ခေပတော ပဌမံ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒေသေဟိ။ ဥဂ္ဃဋိတညူ ဟိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ပဌမံ ဝုတ္တဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။ ပညပေဟီတိ ဝိပဉ္စိတညူနံ ဝသေန တေသံ စိတ္တတောသနေန ဗုဒ္ဓိနိသာနေန စ ပဌမံ သံခိတ္တဿ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒေသဝသေနေဝ ပညပေဟိ။ ပဋ္ဌပေဟီတိ တေသံယေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ နိဒ္ဒေသဿ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန ဝိတ္ထာရိတဝသေန ဌပေတိ ပဋ္ဌပေဟိ။ ဝိဝရာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿပိ ပုနပ္ပုနံ ဝစနေန ဝိဝရာဟိ။ ဝိဘဇာတိ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တဿာပိ ဝိဘာဂကရဏေန ဝိဘဇာဟိ။ ဥတ္တာနီကရောဟီတိ ဝိဝဋဿ ဝိတ္ထာရတရဝစနေန ဝိဘတ္တဿ စ နိဒဿနဝစနေန ဥတ္တာနိံ ကရောဟိ။ အယံ ဒေသနာ နေယျာနမ္ပိ ပဋိဝေဓာယ ဟောတီတိ။

֍ * ၈၄။ ဝိဿဇ္ဇနေ ပန ဘဂဝါ သရူပေန အဓိပညာဒီနိ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ အဓိပညာဒိပ္ပဘာဝေန ယေသံ ကိလေသာနံ ဥပသမာ ‘‘ဥပသန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ, နာနာဒေဝတာနံ အာသယာနုလောမေန တေသံ ဥပသမမေဝ ဒီပေန္တော ‘‘ဝီတတဏှော’’တိအာဒိကာ ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ အာဒိတော အဋ္ဌန္နံ ဂါထာနံ ‘‘တံ ဗြူမိ ဥပသန္တော’’တိ ဣမာယ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, တတော ပရာသံ ‘‘သ ဝေ သန္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗပစ္ဆိမေန ပဒေန။

အနုပဒဝဏ္ဏနာနယော – ဝီတတဏှော ပုရာဘေဒါတိ ယော သရီရဘေဒါ ပုဗ္ဗမေဝ ပဟီနတဏှော။ ပုဗ္ဗမန္တမနိဿိတောတိ အတီတဒ္ဓါဒိဘေဒံ ပုဗ္ဗအန္တံ အနိဿိတော။ ဝေမဇ္ဈေ နုပသင်္ခေယျောတိ ပစ္စုပ္ပန္နေပိ အဒ္ဓနိ ‘‘ရတ္တော’’တိအာဒိနာ နယေန န ဥပသင်္ခါတဗ္ဗော။ တဿ နတ္ထိ ပုရက္ခတန္တိ တဿ အရဟတော ဒွိန္နံ ပုရေက္ခာရာနံ အဘာဝါ အနာဂတေ အဒ္ဓနိ ပုရက္ခတမပိ နတ္ထိ, တံ ဗြူမိ ဥပသန္တောတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။

ပုရာ ကာယဿ ဘေဒါတိ ကရဇကာယဿ ဘေဒတော ပုဗ္ဗေယေဝ။ အတ္တဘာဝဿာတိ သကလတ္တဘာဝဿ။ ကဠေဝရဿ နိက္ခေပါတိ ကဠေဝရဿ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၈။)

နိက္ခေပတော သရီရဿ ဌပနတော။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒါတိ ဒုဝိဓဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒတော ပုဗ္ဗမေဝ။

ပုဗ္ဗန္တော ဝုစ္စတိ အတီတော အဒ္ဓါတိ ပုဗ္ဗသင်္ခါတော အန္တော ကောဋ္ဌာသော ‘‘အတီတော အဒ္ဓါတိ, အတိက္ကန္တော ကာလော’’တိ ကထီယတိ။ အတီတံ အဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘာတိ အတီတကာလံ ပဋိစ္စ တဏှာ ပဟီနာ။

အပရမ္ပိ ဘဒ္ဒေကရတ္တပရိယာယံ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂ အာဒယော) ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧဝံရူပေါ အဟောသိန္တိ ကာဠောပိ သမာနော ဣန္ဒနီလမဏိဝဏ္ဏော အဟောသိန္တိ ဧဝံ မနုညရူပဝသေနေဝ ဧဝံရူပေါ အဟောသိံ။ ကုသလသုခသောမနဿဝေဒနာဝသေနေဝ ဧဝံဝေဒနော။ တံ သမ္ပယုတ္တာနံယေဝ သညာဒီနံ ဝသေန ဧဝံသညော။ ဧဝံသင်္ခါရော။ ဧဝံဝိညာဏော အဟောသိံ အတီတမဒ္ဓါနန္တိ တတ္ထ နန္ဒိံ န သမန္နာနေတီတိ တေသု ရူပါဒီသု တဏှံ ဝါ တဏှာသမ္ပယုတ္တဒိဋ္ဌိံ ဝါ နာနုပဝတ္တယတိ။ အပရေန ပရိယာယေန မဟာကစ္စာနဘဒ္ဒေကရတ္တပရိယာယံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ ဣတိ မေ စက္ခု အဟောသီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စက္ခူတိ စက္ခုပသာဒေါ။ ရူပါတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပါ။ ဣမိနာ နယေန သေသာယတနာနိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝိညာဏန္တိ နိဿယဝိညာဏံ။ န တဒဘိနန္ဒတီတိ တံ စက္ခုဉ္စေဝ ရူပဉ္စ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန နာဘိနန္ဒတိ။ ဣတိ မေ မနော အဟောသိ ဣတိ ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ ပန မနောတိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ။ ဓမ္မာတိ တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏံ။ ဟသိတလပိတကီဠိတာနီတိ ဒန္တဝိဒံသကဟသိတဉ္စ ဝါစာလပိတဉ္စ ကာယကီဠာဒိကီဠိတဉ္စာတိ ဟသိတလပိတကီဠိတာနိ။ န တဒဿာဒေတီတိ တာနိ ဟသိတာဒီနိ နာဘိနန္ဒတိ။ န တံ နိကာမေတီတိ ကန္တံ န ကရောတိ။ န စ တေန ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ တေန စ တုဋ္ဌိံ န ပါပုဏာတိ။

တံ တံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နောတိ ပစ္စုပ္ပန္နော။ ရတ္တောတိ နုပသင်္ခေယျောတိ ရာဂေန ရတ္တောတိ ဂဏနံ န ဥပနေတဗ္ဗော။ ဥပရိပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝရူပေါ သိယန္တိအာဒီသု ပဏီတမနုညရူပါဒိဝသေနေဝ တဏှာဒိဋ္ဌိပဝတ္တနသင်္ခါတာ နန္ဒီ သမန္နာနယနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ပဏိဒဟတီတိ ပတ္ထနာဝသေန န ဌပေတိ။ အပ္ပဏိဓာနပစ္စယာတိ န ပတ္ထနာဌပနကာရဏေန။

֍ * ၈၅။ အသန္တာသီတိ တေန တေန အလာဘတော အသန္တသန္တော။ အဝိကတ္ထီတိ သီလာဒီဟိ အဝိကတ္ထနသီလော။ အကုက္ကုစောတိ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စာဒိဝိရဟိတော။ မန္တဘာဏီတိ မန္တာယ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝါစံ ဘာသိတာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇၉။)

အနုဒ္ဓတောတိ ဥဒ္ဓစ္စဝိရဟိတော။ သ ဝေ ဝါစာယတောတိ သော ဝါစာယ ယတော သံယတော စတုဒေါသဝိရဟိတံ ဝါစံ ဘာသိတာ ဟောတိ။

အက္ကောဓနောတိ ယဉှိ ခေါ ဝုတ္တန္တိ ‘‘န ကောဓနော အကောဓနော ကောဓဝိရဟိတော’’တိ ယံ ကထိတံ, တံ ပဌမံ တာဝ ကောဓံ ကထေတုကာမော ‘‘အပိစ ကောဓော တာဝ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ အာဟ။ ကောဓော တာဝ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ပဌမံ ကောဓော ကထေတဗ္ဗော။ ဒသဟာကာရေဟိ ကောဓော ဇာယတီတိ ဒသဟိ ကာရဏေဟိ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အနတ္ထံ မေ အစရီတိ အဝဍ္ဎိံ မေ အကာသိ, ဣမိနာ ဥပါယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဋ္ဌာနေ ဝါ ပန ကောဓော ဇာယတီတိ အကာရဏေ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧကစ္စော ဟိ ‘‘ဒေဝေါ အတိဝဿတီ’’တိ ကုပ္ပတိ, ‘‘န ဝဿတီ’’တိ ကုပ္ပတိ, ‘‘သူရိယော တပ္ပတီ’’တိ ကုပ္ပတိ, ‘‘န တပ္ပတီ’’တိ ကုပ္ပတိ, ဝါတေ ဝါယန္တေပိ ကုပ္ပတိ, အဝါယန္တေပိ ကုပ္ပတိ, သမ္မဇ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော ဗောဓိပဏ္ဏာနံ ကုပ္ပတိ, စီဝရံ ပါရုပိတုံ အသက္ကောန္တော ဝါတဿ ကုပ္ပတိ, ဥပက္ခလိတွာ ခါဏုကဿ ကုပ္ပတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အဋ္ဌာနေ ဝါ ပန ကောဓော ဇာယတီ’’တိ။ တတ္ထ ဟေဋ္ဌာ နဝသု ဌာနေသု သတ္တေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နတ္တာ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ။

အဋ္ဌာနဃာတော ပန သင်္ခါရေသု ဥပ္ပန္နော ကမ္မပထဘေဒံ န ကရောတိ။ စိတ္တံ အာဃာတေန္တော ဥပ္ပန္နောတိ စိတ္တဿ အာဃာတော။ တတော ဗလဝတရော ပဋိဃာတော။ ပဋိဟညနဝသေန ပဋိဃံ။ ပဋိဝိရုဇ္ဈတီတိ ပဋိဝိရောဓော။ ကုပ္ပနဝသေန ကောပေါ။ ပကောပေါ သမ္ပကောပေါတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဒုဿနဝသေန ဒေါသော။ ပဒေါသော သမ္ပဒေါသောတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ စိတ္တဿ ဗျာပတ္တီတိ စိတ္တဿ ဝိပန္နတာ ဝိပရိဝတ္တနာကာရော။ မနံ ပဒူသယမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မနောပဒေါသော။ ကုဇ္ဈနဝသေန ကောဓော။ ကုဇ္ဈနာကာရော ကုဇ္ဈနာ။ ကုဇ္ဈိတဿ ဘာဝေါ ကုဇ္ဈိတတ္တံ။ ဒုဿတီတိ ဒေါသော။ ဒုဿနာတိ ဒုဿနာကာရော။ ဒုဿိတတ္တန္တိ ဒုဿိတဘာဝေါ။ ပကတိဘာဝဝိဇဟနဋ္ဌေန ဗျာပဇ္ဇနံ ဗျာပတ္တိ။ ဗျာပဇ္ဇနာတိ ဗျာပဇ္ဇနာကာရော။ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဝိရောဓော။ ပုနပ္ပုနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ပဋိဝိရောဓော။ ဝိရုဒ္ဓါကာရပဋိဝိရုဒ္ဓါကာရဝသေန ဝါ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ စဏ္ဍိကော ဝုစ္စတိ စဏ္ဍော, ထဒ္ဓပုဂ္ဂလော, တဿ ဘာဝေါ စဏ္ဍိက္ကံ။ န ဧတေန သုရောပိတံ ဝစနံ ဟောတိ, ဒုရုတ္တံ အပရိပုဏ္ဏမေဝ ဟောတီတိ အသုရောပေါ။ ကုဒ္ဓကာလေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၀။)

ဟိ ပရိပုဏ္ဏဝစနံ နာမ နတ္ထိ, သစေပိ ကဿစိ ဟောတိ, တံ အပ္ပမာဏံ။ အပရေ ပန ‘‘အဿုဇနနဋ္ဌေန အဿုရောပနတော အဿုရောပေါ’’တိ ဝဒန္တိ, တံ အကာရဏံ သောမနဿဿာပိ အဿုဇနနတော။ ဟေဋ္ဌာဝုတ္တအတ္တမနတာပဋိပက္ခတော န အတ္တမနတာတိ အနတ္တမနတာ။ သာ ပန ယသ္မာ စိတ္တဿေဝ, န သတ္တဿ, တသ္မာ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဓိမတ္တပရိတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အဓိမတ္တဘာဝေါ ပရိတ္တဘာဝေါ စ, ဗလဝဘာဝေါ မန္ဒဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ကဉ္စိ ကာလေတိ ဧကဒါ။ ‘‘ကဉ္စိ ကာလ’’န္တိပိ ပါဌော။ စိတ္တာဝိလကရဏမတ္တော ဟောတီတိ စိတ္တဿ အာဝိလကရဏပ္ပမာဏော, စိတ္တကိလိဋ္ဌကရဏပ္ပမာဏောတိ အတ္ထော။ ‘‘စိတ္တာလသကရဏမတ္တော’’တိပိ ပါဌော, တံ န သုန္ဒရံ။ တဿ စိတ္တကိလမထကရဏမတ္တောတိ အတ္ထော။ န စ တာဝ မုခကုလာနဝိကုလာနော ဟောတီတိ မုခဿ သင်္ကောစနဝိသင်္ကောစနော န စ တာဝ ဟောတိ။ န စ တာဝ ဟနုသဉ္စောပနော ဟောတီတိ ဒွိန္နံ ဟနူနံ အပရာပရံ စလနော န စ တာဝ ဟောတိ။ န စ တာဝ ဖရုသဝါစံ နိစ္ဆာရဏော ဟောတီတိ ပရေသံ မမ္မစ္ဆေဒကံ ဖရုသဝါစံ မုခတော နီဟရဏေန ဗဟိ နိက္ခမနော န စ တာဝ ဟောတိ။ န စ တာဝ ဒိသာဝိဒိသာနုဝိလောကနော ဟောတီတိ ပရဿ အဗ္ဘုက္ကိရဏတ္ထံ ဒဏ္ဍာဒိအတ္ထာယ ဒိသဉ္စ အနုဒိသဉ္စ ပုနပ္ပုနံ ဝိလောကနော န စ တာဝ ဟောတိ။

န စ တာဝ ဒဏ္ဍသတ္ထပရာမသနော ဟောတီတိ အာဃာတနတ္ထံ ဒဏ္ဍဉ္စ ဧကတောဓာရာဒိသတ္ထဉ္စ အာဒိယနော န စ တာဝ ဟောတိ။ န စ တာဝ ဒဏ္ဍသတ္ထအဗ္ဘုက္ကိရဏော ဟောတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဒဏ္ဍသတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ ပဟရဏော န စ တာဝ ဟောတိ။ န စ တာဝ ဒဏ္ဍသတ္ထအဘိနိပါတနော ဟောတီတိ ဧတံ ဒုဝိဓံ ပရဿ ပဟရဏတ္ထံ န စ တာဝ ခိပနော ဟောတိ။ န စ တာဝ ဆိန္နဝိစ္ဆိန္နကရဏော ဟောတီတိ ဒဏ္ဍသတ္ထာဒိခိပနေန ပရသရီရံ ဒွိဓာကရဏော စ ဝိဝိဓာကာရေန ဝဏကရဏော စ န တာဝ ဟောတိ။ ‘‘ဆိဒ္ဒဝိစ္ဆိဒ္ဒကရဏော’’တိပိ ပါဌော။ န စ တာဝ သမ္ဘဉ္ဇနပလိဘဉ္ဇနော ဟောတီတိ သရီရံ ဘဉ္ဇိတွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏကရဏော န စ တာဝ ဟောတိ။ န စ တာဝ အင်္ဂမင်္ဂအပကဍ္ဎနော ဟောတီတိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ သမ္ပဂ္ဂဟေတွာ အပနေတွာ ကဍ္ဎနော န စ တာဝ ဟောတိ။ န စ တာဝ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနော ဟောတီတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယတော ဝေါရောပနော န စ တာဝ ဟောတိ။ န စ တာဝ သဗ္ဗစာဂပရိစ္စာဂါယ သဏ္ဌိတော ဟောတီတိ သဗ္ဗံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၁။)

ပရဿ ဇီဝိတံ နာသေတွာ အတ္တနော ဇီဝိတနာသနတ္ထာယ သဏ္ဌိတော န စ တာဝ ဟောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒါ အညံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ အတ္တာနံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနတ္ထာယ ဌိတော, တဒါ သဗ္ဗစာဂပရိစ္စာဂါ နာမ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ကောဓံ ဆေတွာ သုခံ သေတိ, ကောဓံ ဆေတွာ န သောစတိ၊

ကောဓဿ ဝိသမူလဿ, မဓုရဂ္ဂဿ ဗြာဟ္မဏ၊

ဝဓံ အရိယာ ပသံသန္တိ, တဉှိ ဆေတွာ န သောစတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၇, ၂၆၇)၊

ယတောတိ ယဒါ။ ပရပုဂ္ဂလံ ဃာဋေတွာတိ ပရပုဂ္ဂလံ နာသေတွာ။ အတ္တာနံ ဃာဋေတီတိ အတ္တာနံ မာရေတိ။ ပရမုဿဒဂတောတိ အတိဗလဝဘာဝံ ဂတော။ ပရမဝေပုလ္လပ္ပတ္တောတိ အတိဝိပုလဘာဝံ ပတ္တော။ ကောဓဿ ပဟီနတ္တာတိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ကောဓဿ ပဟီနဘာဝေန။ ကောဓဝတ္ထုဿ ပရိညာတတ္တာတိ ကောဓဿ ပတိဋ္ဌာဘူတဿ ကာရဏဘူတဿ ပိယာပိယအဋ္ဌာနသင်္ခါတဿ ဝတ္ထုဿ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ ဗျာပေတွာ ဉာတဘာဝေန။ ကောဓဟေတုဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာတိ ကောဓဿ ဇနကဟေတုနော ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တုပ္ပါဒဿ ဥစ္ဆိန္နဘာဝေန။

တာသီတိ ဘာယနသီလော ဟောတိ။ ဥတ္တာသီတိ အတိဘာယနသီလော။ ပရိတ္တာသီတိ သမန္တတော ဘာယနသီလော။ ဘာယတီတိ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သန္တာသံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝိရူပဘာဝံ ပါပုဏာတိ။ ကတ္ထီ ဟောတီတိ အတ္တနော ဝဏ္ဏဘဏနသီလော ဟောတိ။ ဝိကတ္ထီတိ ဝိဝိဓာ နာနပ္ပကာရတော ဝဏ္ဏဘဏနသီလော။ ဇာတိယာ ဝါတိ ခတ္တိယဘာဝါဒိဇာတိသမ္ပတ္တိယာ ဝါ။ ဂေါတ္တေန ဝါတိ ဂေါတမဂေါတ္တာဒိနာ ဥက္ကဋ္ဌဂေါတ္တေန ဝါ။ ကောလပုတ္တိယေန ဝါတိ မဟာကုလဘာဝေန ဝါ။ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ဝါတိ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နသရီရတာယ ဝါ။ သရီရဉှိ ‘‘ပေါက္ခရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိယာ အဘိရူပဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဓနေန ဝါတိအာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

ကုက္ကုစ္စန္တိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ တတ္ထ ကုက္ကုစ္စန္တိ ကုစ္ဆိတံ ကတံ ကုကတံ, တဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စံ။ တံ ပစ္ဆာနုတာပလက္ခဏံ, ကတာကတာနုသောစနရသံ, ဝိပ္ပဋိသာရပစ္စုပဋ္ဌာနံ, ကတာကတပဒဋ္ဌာနံ, ဒါသဗျံ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စမ္ပီတိ ဟတ္ထေဟိ ကုစ္ဆိတံ ကတံ ကုကတံ, တဿ ဘာဝေါ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စံ။ ပါဒကုက္ကုစ္စာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၂။)

အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာတိ အစ္ဆမံသံ သူကရမံသန္တိ ခါဒတိ, ဒီပိမံသံ မိဂမံသန္တိ ခါဒတိ, အကပ္ပိယဘောဇနံ ကပ္ပိယဘောဇနန္တိ ဘုဉ္ဇတိ, ဝိကာလေ ကာလသညိတာယ ဘုဉ္ဇတိ, အကပ္ပိယပါနကံ ကပ္ပိယပါနကန္တိ ပိဝတိ။ အယံ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာ။ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာတိ သူကရမံသံ အစ္ဆမံသန္တိ ခါဒတိ, မိဂမံသံ ဒီပိမံသန္တိ ခါဒတိ, ကပ္ပိယဘောဇနံ အကပ္ပိယဘောဇနန္တိ ဘုဉ္ဇတိ, ကာလေ ဝိကာလသညိတာယ ဘုဉ္ဇတိ, ကပ္ပိယပါနကံ အကပ္ပိယပါနကန္တိ ပိဝတိ။ အယံ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာ။ အဝဇ္ဇေ ဝဇ္ဇသညိတာတိ နိဒ္ဒေါသေ ဒေါသသညိတာ။ ဝဇ္ဇေ အဝဇ္ဇသညိတာတိ သဒေါသေ နိဒ္ဒေါသသညိတာ။ ကုက္ကုစ္စာယနာတိ ကုက္ကုစ္စာယနာကာရော။ ကုက္ကုစ္စာယိတတ္တန္တိ ကုက္ကုစ္စာယိတဘာဝေါ။ စေတသော ဝိပ္ပဋိသာရောတိ စိတ္တဿ ဝိရူပေါ ပဋိသရဏဘာဝေါ။ မနောဝိလေခေါတိ စိတ္တဿ ဝိလေခေါ။

ကတတ္တာ စ အကတတ္တာ စာတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ ကတဘာဝေန စ ကာယသုစရိတာဒီနံ အကတဘာဝေန စ။ ကတံ မေ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ မယာ ကာယေန ကိလေသပူတိကတ္တာ ဒုဋ္ဌု စရိတံ ကာယေန ကတံ။ အကတံ မေ ကာယသုစရိတန္တိ မယာ ကာယေန သုဋ္ဌု စရိတံ န ကတံ။ ဝစီဒုစ္စရိတဝစီသုစရိတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော နိရောဓပရိယောသာနေသု။

စိတ္တဿာတိ န သတ္တဿ န ပေါသဿ။ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဥဒ္ဓတာကာရော။ အဝူပသမောတိ န ဝူပသမော။ စေတော ဝိက္ခိပတီတိ စေတသော ဝိက္ခေပေါ, ဘန္တတ္တံ စိတ္တဿာတိ စိတ္တဿ ဘန္တဘာဝေါ ဘန္တယာနဘန္တဂေါဏာဒီနံ ဝိယ။ ဣမိနာ ဧကာရမ္မဏသ္မိံယေဝ ဝိပ္ဖန္ဒနံ ကထိတံ။ ဥဒ္ဓစ္စဉှိ ဧကာရမ္မဏေ ဝိပ္ဖန္ဒတိ, ဝိစိကိစ္ဆာ နာနာရမ္မဏေတိ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ အယံ ဥဒ္ဓတဘာဝေါ ကထီယတိ။

မုသာဝါဒံ ပဟာယာတိ ဧတ္ထ မုသာတိ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ အတ္ထဘဉ္ဇကော ဝစီပယောဂေါ ကာယပယောဂေါ ဝါ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန ပနဿ ပရဝိသံဝါဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။

အပရော နယော – မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု။ ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ။ လက္ခဏတော ပန အတထံ ဝတ္ထုံ တထတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ, တံ မုသာဝါဒံ။ ပဟာယာတိ ဣမံ မုသာဝါဒစေတနာသင်္ခါတံ ဒုဿီလျံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၃။)

ပဇဟိတွာ။ ပဋိဝိရတောတိ ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ တတော ဒုဿီလျတော ဩရတော ဝိရတောဝ။ နတ္ထိ တဿ ဝီတိက္ကမိဿာမီတိ စက္ခုသောတဝိညေယျာ ဓမ္မာ, ပဂေဝ ကာယဝိညေယျာတိ ဣမိနာ နယေန အညေသုပိ ဧဝရူပေသု ပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သစ္စံ ဝဒတီတိ သစ္စဝါဒီ။ သစ္စေန သစ္စံ သန္ဒဟတိ ဃဋေတီတိ သစ္စသန္ဓော, န အန္တရန္တရာ မုသာ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ ယော ဟိ ပုရိသော ကဒါစိ မုသာ ဝဒတိ, ကဒါစိ သစ္စံ, တဿ မုသာဝါဒေန အန္တရိတတ္တာ သစ္စံ သစ္စေန န ဃဋိယတိ, တသ္မာ သော န သစ္စသန္ဓော, အယံ ပန န တာဒိသော, ဇီဝိတဟေတုပိ မုသာ အဝတွာ သစ္စေန သစ္စံ သန္ဒဟတိယေဝါတိ သစ္စသန္ဓော။

ထေတောတိ ထိရော, ထိရကထောတိ အတ္ထော။ ဧကော ဟိ ပုဂ္ဂလော ဟလိဒ္ဒိရာဂေါ ဝိယ, ထုသရာသိမှိ နိခါတခါဏု ဝိယ, အဿပိဋ္ဌေ ဌပိတကုမ္ဘဏ္ဍမိဝ စ န ထိရကထော ဟောတိ, ဧကော ပါသာဏလေခါ ဝိယ, ဣန္ဒခီလာ ဝိယ စ ထိရကထော ဟောတိ, အသိနာ သီသံ ဆိန္ဒန္တေပိ ဒွေ ကထာ န ကထေတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ထေတော။

ပစ္စယိကောတိ ပတ္တိယာယိတဗ္ဗကော, သဒ္ဓါယိတဗ္ဗကောတိ အတ္ထော။ ဧကစ္စော ဟိ ပုဂ္ဂလော န ပစ္စယိကော ဟောတိ, ‘‘ဣဒံ ကေန ဝုတ္တံ, အသုကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာ တဿ ဝစနံ သဒ္ဒဟထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ ဧကော ပစ္စယိကော ဟောတိ, ‘‘ဣဒံ ကေန ဝုတ္တံ, အသုကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ယဒိ တေန ဝုတ္တံ, ဣဒမေဝ ပမာဏံ, ဣဒါနိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ နတ္ထိ, ဧဝမေဝ ဣဒ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပစ္စယိကော။

အဝိသံဝါဒကော လောကဿာတိ တာယ သစ္စဝါဒိတာယ လောကံ န ဝိသံဝါဒေတီတိ အတ္ထော။

ပိသုဏံ ဝါစံ ပဟာယာတိအာဒီသု ယာယ ဝါစာယ ယဿ တံ ဝါစံ ဘာသတိ, တဿ ဟဒယေ အတ္တနော ပိယဘာဝံ ပရဿ စ သုညဘာဝံ ကရောတိ, သာ ပိသုဏာ ဝါစာ။ ယာယ ပန အတ္တာနမ္ပိ ပရမ္ပိ ဖရုသံ ကရောတိ, ယာ ဝါစာ သယမ္ပိ ဖရုသာ, နေဝ ကဏ္ဏသုခါ န ဟဒယင်္ဂမာ, အယံ ဖရုသာ ဝါစာ။ ယေန သမ္ဖံ ပလပတိ နိရတ္ထကံ, သော သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ ယာ တေသံ မူလဘူတာ စေတနာပိ ပိသုဏဝါစာဒိနာမမေဝ လဘတိ, သာ ဧဝ စ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၄။)

ဣမေသံ ဘေဒါယာတိ ယေသံ ဣတော ဝုတ္တာနံ သန္တိကေ သုတံ, တေသံ ဘေဒါယ။ ဘိန္နာနံ ဝါ သန္ဓာတာတိ ဒွိန္နံ မိတ္တာနံ ဝါ သမာနုပဇ္ဈာယကာဒီနံ ဝါ ကေနစိဒေဝ ကာရဏေန ဘိန္နာနံ ဧကမေကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှာကံ ဤဒိသေ ကုလေ ဇာတာနံ ဧဝံ ဗဟုဿုတာနံ ဣဒံ န ယုတ္တ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ သန္ဓာနံ ကတ္တာ အနုကတ္တာ။

အနုပ္ပဒါတာတိ သန္ဓာနာနုပ္ပဒါတာ။ ဒွေ ဇနေ သမဂ္ဂေ ဒိသွာ ‘‘တုမှာကံ ဧဝရူပေ ကုလေ ဇာတာနံ ဧဝရူပေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာနံ အနုစ္ဆဝိကမေတ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ဒဠှီကမ္မံ ကတ္တာတိ အတ္ထော။ သမဂ္ဂေါ အာရာမော အဿာတိ သမဂ္ဂါရာမော, ယတ္ထ သမဂ္ဂါ နတ္ထိ, တတ္ထ ဝသိတုမ္ပိ န ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ‘‘သမဂ္ဂရာမော’’တိပိ ပါဠိ, အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော။ သမဂ္ဂရတောတိ သမဂ္ဂေသု ရတော, တေ ပဟာယ အညတြ ဂန္တုမ္ပိ န ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ သမဂ္ဂေ ဒိသွာပိ သုတွာပိ နန္ဒတီတိ သမဂ္ဂနန္ဒီ။ သမဂ္ဂကရဏိံ ဝါစံ ဘာသိတာတိ ယာ ဝါစာ သတ္တေ သမဂ္ဂေယေဝ ကရောတိ, တံ သာမဂ္ဂိဂုဏပရိဒီပိကမေဝ ဝါစံ ဘာသတိ, န ဣတရန္တိ။

ပရဿ မမ္မစ္ဆေဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဧကန္တဖရုသစေတနာ ဖရုသာ ဝါစာ, နေလာတိ ဧလံ ဝုစ္စတိ ဒေါသော, နဿာ ဧလန္တိ နေလာ, နိဒ္ဒေါသာတိ အတ္ထော ‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ’’တိ ဧတ္ထ (ဥဒါ။ ၆၅၊ ပေဋကော။ ၂၅) ဝုတ္တနေလံ ဝိယ။ ကဏ္ဏသုခါတိ ဗျဉ္ဇနမဓုရတာယ ကဏ္ဏာနံ သုခါ, သူစိဝိဇ္ဈနံ ဝိယ ကဏ္ဏသူလံ န ဇနေတိ။ အတ္ထမဓုရတာယ သကလသရီရေ ကောပံ အဇနေတွာ ပေမံ ဇနေတီတိ ပေမနီယာ။ ဟဒယံ ဂစ္ဆတိ အပဋိဟညမာနာ သုခေန စိတ္တံ ပဝိသတီတိ ဟဒယင်္ဂမာ။ ဂုဏပရိပုဏ္ဏတာယ ပုရေ ဘဝါတိ ပေါရီ, ပုရေ သံဝဍ္ဎနာရီ ဝိယ သုကုမာရာတိပိ ပေါရီ, ပုရဿ ဧသာတိပိ ပေါရီ, နဂရဝါသီနံ ကထာတိ အတ္ထော။ နဂရဝါသိနော ဟိ ယုတ္တကထာ ဟောန္တိ, ပိတိမတ္တံ ပိတာတိ ဘာတိမတ္တံ ဘာတာတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝရူပီ ကထာ ဗဟုနော ဇနဿ ကန္တာ ဟောတီတိ ဗဟုဇနကန္တာ။ ကန္တဘာဝေနေဝ ဗဟုနော ဇနဿ မနာပါ စိတ္တဝုဍ္ဎိကရာတိ ဗဟုဇနမနာပါ။

အနတ္ထဝိညာပိကာ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ အကုသလစေတနာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ ကာလေန ဝဒတီတိ ကာလဝါဒီ, ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ ဘူတံ တထံ တစ္ဆံ သဘာဝမေဝ ဝဒတီတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၅။)

ဘူတဝါဒီ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထသန္နိဿိတမေဝ ကတွာ ဝဒတီတိ အတ္ထဝါဒီ။ နဝလောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတံ ကတွာ ဝဒတီတိ ဓမ္မဝါဒီ။ သံဝရဝိနယပဟာနဝိနယသန္နိဿိတံ ကတွာ ဝဒတီတိ ဝိနယဝါဒီ။

နိဓာနံ ဝုစ္စတိ ဌပနောကာသော, နိဓာနမဿ အတ္ထီတိ နိဓာနဝတီ, ဟဒယေ နိဓာတဗ္ဗယုတ္တကံ ဝါစံ ဘာသိတာတိ အတ္ထော။ ကာလေနာတိ ဧဝရူပိံ ဘာသမာနောပိ စ ‘‘အဟံ နိဓာနဝတိံ ဝါစံ ဘာသိဿာမီ’’တိ န အကာလေန ဘာသတိ, ယုတ္တကာလံ ပန အပေက္ခိတွာဝ ဘာသတီတိ အတ္ထော။ သာပဒေသန္တိ သဥပမံ, သကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ပရိယန္တဝတိန္တိ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ ယထာဿာ ပရိစ္ဆေဒေါ ပညာယတိ, ဧဝံ ဘာသတီတိ အတ္ထော။ အတ္ထသံဟိတန္တိ အနေကေဟိပိ နယေဟိ ဝိဘဇန္တေန ပရိယာဒါတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အတ္ထသမ္ပန္နံ ဘာသတိ။ ယံ ဝါ သော အတ္ထဝါဒီ အတ္ထံ ဝဒတိ, တေန အတ္ထေန သဟိတတ္တာ အတ္ထသံဟိတံ ဝါစံ ဘာသတိ, န အညံ နိက္ခိပိတွာ အညံ ဘာသတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စတုဒ္ဒေါသာပဂတံ ဝါစံ ဘာသတီတိ မုသာဝါဒါဒီဟိ စတူဟိ ဒေါသေဟိ အပဂတံ ဝါစံ ဘာသတိ။ ဒွတ္တိံသာယ တိရစ္ဆာနကထာယာတိ ဒွတ္တိံသာယ သဂ္ဂမောက္ခာနံ တိရစ္ဆာနဘူတာယ ကထာယ။

ဒသ ကထာဝတ္ထူနီတိ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနိ ဒသ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာယ ကထာယ ဝတ္ထုဘူတာနိ ကာရဏာနိ။ အပ္ပိစ္ဆကထန္တိ ဧတ္ထ အပ္ပိစ္ဆောတိ ဣစ္ဆာဝိရဟိတော အနိစ္ဆော နိတ္တဏှော။ ဧတ္ထ ဟိ ဗျဉ္ဇနံ သာဝသေသံ ဝိယ, အတ္ထော ပန နိရဝသေသော။ န ဟိ ခီဏာသဝဿ အဏုမတ္တာပိ ဣစ္ဆာ နာမ အတ္ထိ။

အပိစေတ္ထ အတြိစ္ဆတာ ပါပိစ္ဆတာ မဟိစ္ဆတာ အပ္ပိစ္ဆတာတိ အယံ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – တတ္ထ သကလာဘေ အတိတ္တဿ ပရလာဘပတ္ထနာ အတြိစ္ဆတာ နာမ, တာယ သမန္နာဂတဿ ဧကဘာဇနေ ပက္ကပူဝေပိ အတ္တနော ပတ္တေ ပတိတေ န သုပက္ကော ဝိယ ခုဒ္ဒကော ဝိယ စ ခါယတိ, သွေဝ ပန ပရဿ ပတ္တေ ပက္ခိတ္တော သုပက္ကော ဝိယ မဟန္တော ဝိယ စ ခါယတိ။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနတာ ပန ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ အမတ္တညုတာ ပါပိစ္ဆတာ နာမ, သာ ‘‘ဣဓေကစ္စော အသဒ္ဓေါ သမာနော သဒ္ဓေါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၅၁) နယေန အတြေဝ အာဂတာယေဝ။ တာယ စ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ကောဟညေ ပတိဋ္ဌာတိ။ သန္တဂုဏသမ္ဘာဝနတာ ပန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၆။)

ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ အမတ္တညုတာ မဟိစ္ဆတာ နာမ, သာပိ ‘‘ဣဓေကစ္စော သဒ္ဓေါ သမာနော သဒ္ဓေါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူတိ ဣစ္ဆတိ, သီလဝါ သမာနော သီလဝါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၅၁) ဣမိနာ နယေန အာဂတာယေဝ။ တာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဒုဿန္တပ္ပယော ဟောတိ, ဝိဇာတမာတာပိဿ စိတ္တံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘အဂ္ဂိက္ခန္ဓော သမုဒ္ဒေါ စ, မဟိစ္ဆော စာပိ ပုဂ္ဂလော၊

သကဋေန ပစ္စယေ ဒေတု, တယောပေတေ အတပ္ပယာ’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၂၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၆၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၁)၊

သန္တဂုဏနိဂူဟနတာ ပန ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ မတ္တညုတာ အပ္ပိစ္ဆတာ နာမ, တာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂုဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတုကာမတာယ သဒ္ဓေါ သမာနော ‘‘သဒ္ဓေါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိ န ဣစ္ဆတိ။ သီလဝါ… ပဝိဝိတ္တော… ဗဟုဿုတော… အာရဒ္ဓဝီရိယော… သမာဓိသမ္ပန္နော… ပညဝါ… ခီဏာသဝေါ သမာနော ‘‘ခီဏာသဝေါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိ န ဣစ္ဆတိ သေယျထာပိ မဇ္ဈန္တိကတ္ထေရော။ ဧဝံ အပ္ပိစ္ဆော စ ပန ဘိက္ခု အနုပ္ပန္နံ လာဘံ ဥပ္ပါဒေတိ, ဥပ္ပန္နံ ထာဝရံ ကရောတိ, ဒါယကာနံ စိတ္တံ အာရာဓေတိ, ယထာ ယထာ ဟိ သော အတ္တနော အပ္ပိစ္ဆတာယ အပ္ပံ ဂဏှာတိ, တထာ တထာ တဿ ဝတ္တေ ပသန္နာ မနုဿာ ဗဟူ ဒေန္တိ။

အပရောပိ စတုဗ္ဗိဓော အပ္ပိစ္ဆော ပစ္စယအပ္ပိစ္ဆော ဓုတင်္ဂအပ္ပိစ္ဆော ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆော အဓိဂမအပ္ပိစ္ဆောတိ။ တတ္ထ စတူသု ပစ္စယေသု အပ္ပိစ္ဆော ပစ္စယအပ္ပိစ္ဆော။ သော ဒါယကဿ ဝသံ ဇာနာတိ, ဒေယျဓမ္မဿ ဝသံ ဇာနာတိ, အတ္တနော ထာမံ ဇာနာတိ။ ယဒိ ဟိ ဒေယျဓမ္မော ဗဟု ဟောတိ, ဒါယကော အပ္ပံ ဒါတုကာမော, ဒါယကဿ ဝသေန အပ္ပံ ဂဏှာတိ။ ဒေယျဓမ္မော အပ္ပေါ, ဒါယကော ဗဟုံ ဒါတုကာမော, ဒေယျဓမ္မဿ ဝသေန အပ္ပံ ဂဏှာတိ။ ဒေယျဓမ္မောပိ ဗဟု, ဒါယကောပိ ဗဟုံ ဒါတုကာမော, အတ္တနော ထာမံ ဉတွာ ပမာဏေနေဝ ဂဏှာတိ။

ဓုတင်္ဂသမာဒါနဿ အတ္တနိ အတ္ထိဘာဝံ န ဇာနာပေတုကာမော ဓုတင်္ဂအပ္ပိစ္ဆော နာမ။ ယော ပန ဗဟုဿုတဘာဝံ န ဇာနာပေတုကာမော, အယံ ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆော နာမ။ ယော ပန သောတာပန္နာဒီသု အညတရော ဟုတွာ သောတာပန္နာဒိဘာဝံ ဇာနာပေတုံ န ဣစ္ဆတိ, အယံ အဓိဂမအပ္ပိစ္ဆော နာမ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၇။)

ခီဏာသဝေါ ပန အတြိစ္ဆတံ ပါပိစ္ဆတံ မဟိစ္ဆတံ ပဟာယ သဗ္ဗသော ဣစ္ဆာပဋိပက္ခဘူတာယ အလောဘသင်္ခါတာယ ပရိသုဒ္ဓါယ အပ္ပိစ္ဆတာယ သမန္နာဂတတ္တာ အပ္ပိစ္ဆော နာမ။ ‘‘အာဝုသော, အတြိစ္ဆတာ ပါပိစ္ဆတာ မဟိစ္ဆတာတိ, ဣမေ ဓမ္မာ ပဟာတဗ္ဗာတိ, တေသု အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ဧဝရူပံ အပ္ပိစ္ဆတံ သမာဒါယ ဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တော အပ္ပိစ္ဆကထံ ကထေတိ နာမ။

သန္တုဋ္ဌီကထန္တိအာဒီသု ဝိသေသတ္ထမေဝ ဒီပယိဿာမ, ယောဇနာ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သန္တုဋ္ဌီကထန္တိ ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသံ နိဿိတံ ကထံ။ သော ပနေသ သန္တောသော ဒွါဒသဝိဓော ဟောတိ။ သေယျထိဒံ – စီဝရေ ယထာလာဘသန္တောသော, ယထာဗလသန္တောသော, ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောတိ တိဝိဓော။ ဧဝံ ပိဏ္ဍပါတာဒီသုပိ။

တဿာယံ ပဘေဒဝဏ္ဏနာ – ဣဓ ဘိက္ခု စီဝရံ လဘတိ သုန္ဒရံ ဝါ အသုန္ဒရံ ဝါ။ သော တေနေဝ ယာပေတိ, အညံ န ပတ္ထေတိ, လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ။ အယမဿ စီဝရေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန ယော ပကတိဒုဗ္ဗလော ဝါ ဟောတိ, အာဗာဓဇရာဘိဘူတော ဝါ, ဂရုစီဝရံ ပါရုပန္တော ကိလမတိ။ သော သဘာဂေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ တံ ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမဿ စီဝရေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ပဏီတပစ္စယလာဘီ ဟောတိ။ သော ပတ္တုဏ္ဏစီဝရာဒီနံ အညတရံ မဟဂ္ဃစီဝရံ, ဗဟူနိ ဝါ ပန စီဝရာနိ လဘိတွာ ‘‘ဣဒံ ထေရာနံ စိရပဗ္ဗဇိတာနံ, ဣဒံ ဗဟုဿုတာနံ အနုရူပံ, ဣဒံ ဂိလာနာနံ, ဣဒံ အပ္ပလာဘီနံ ဟောတူ’’တိ ဒတွာ တေသံ ပုရာဏစီဝရံ ဝါ သင်္ကာရကူဋာဒိတော ဝါ နန္တကာနိ ဥစ္စိနိတွာ တေဟိ သံဃာဋိံ ကတွာ ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမဿ စီဝရေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

ဣဓ ပန ဘိက္ခု ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ, သော တေနေဝ ယာပေတိ, အညံ န ပတ္ထေတိ, လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ။ အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာလာဘသန္တောသော။ ယော ပန အတ္တနော ပကတိဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ဗျာဓိဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ, ယေနဿ ပရိဘုတ္တေန အဖာသု ဟောတိ, သော တံ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော ဒတွာ တဿ ဟတ္ထတော သပ္ပါယဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ဗဟုံ ပဏီတံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၈။)

ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ, သော တံ စီဝရံ ဝိယ ထေရစိရပဗ္ဗဇိတဗဟုဿုတအပ္ပလာဘီဂိလာနာနံ ဒတွာ တေသံ ဝါ သေသကံ ပိဏ္ဍာယ ဝါ စရိတွာ မိဿကာဟာရံ ဘုဉ္ဇန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

ဣဓ ပန ဘိက္ခု သေနာသနံ လဘတိ မနာပံ ဝါ အမနာပံ ဝါ, သော တေန နေဝ သောမနဿံ န ဒေါမနဿံ ဥပ္ပါဒေတိ, အန္တမသော တိဏသန္ထာရကေနာပိ ယထာလဒ္ဓေနေဝ တုဿတိ။ အယမဿ သေနာသနေ ယထာလာဘသန္တောသော။ ယော ပန အတ္တနော ပကတိဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ဗျာဓိဝိရုဒ္ဓံ ဝါ သေနာသနံ လဘတိ, ယတ္ထဿ ဝသတော အဖာသု ဟောတိ, သော တံ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော ဒတွာ တဿ သန္တကေ သပ္ပါယသေနာသနေ ဝသန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမဿ သေနာသနေ ယထာဗလသန္တောသော။

အပရော မဟာပုညော လေဏမဏ္ဍပကူဋာဂါရာဒီနိ ဗဟူနိ ပဏီတသေနာသနာနိ လဘတိ, သော တံ စီဝရံ ဝိယ ထေရစိရပဗ္ဗဇိတဗဟုဿုတအပ္ပလာဘီဂိလာနာနံ ဒတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမဿ သေနာသနေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။ ယောပိ ‘‘ဥတ္တမသေနာသနံ နာမ ပမာဒဋ္ဌာနံ, တတ္ထ နိသိန္နဿ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမတိ, နိဒ္ဒါဘိဘူတဿ ပုန ပဋိဗုဇ္ဈတော ပါပဝိတက္ကာ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတွာ တာဒိသံ သေနာသနံ ပတ္တမ္ပိ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ, သော တံ ပဋိက္ခိပိတွာ အဗ္ဘောကာသရုက္ခမူလာဒီသု ဝသန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမဿ သေနာသနေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

ဣဓ ပန ဘိက္ခု ဘေသဇ္ဇံ လဘတိ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ, သော ယံ လဘတိ, တေနေဝ တုဿတိ, အညံ န ပတ္ထေတိ, လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ။ အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာလာဘသန္တောသော။ ယော ပန တေလေန အတ္ထိကော ဖာဏိတံ လဘတိ, သော တံ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော ဒတွာ တဿ ဟတ္ထတော တေလံ ဂဟေတွာ အညဒေဝ ဝါ ပရိယေသိတွာ ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာဗလသန္တောသော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈၉။)

အပရော မဟာပုညော ဗဟုံ တေလမဓုဖာဏိတာဒိပဏီတဘေသဇ္ဇံ လဘတိ, သော တံ စီဝရံ ဝိယ ထေရစိရပဗ္ဗဇိတဗဟုဿုတအပ္ပလာဘီဂိလာနာနံ ဒတွာ တေသံ အာဘတေန ယေန ကေနစိ ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ ယော ပန ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ စတုမဓုရံ ဌပေတွာ ဧကသ္မိံ မုတ္တဟရီတကံ ‘‘ဂဏှ, ဘန္တေ, ယဒိစ္ဆသီ’’တိ ဝုစ္စမာနော ‘‘သစဿ တေသု အညတရေနပိ ရောဂေါ ဝူပသမ္မတိ, အထ မုတ္တဟရီတကံ နာမ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတ’’န္တိ စတုမဓုရံ ပဋိက္ခိပိတွာ မုတ္တဟရီတကေန ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တော ပရမသန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။ ဣမေသံ ပန ပစ္စေကပစ္စယေသု တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ သန္တောသာနံ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောဝ အဂ္ဂေါ။ အရဟာ ဧကေကသ္မိံ ပစ္စယေ ဣမေဟိ တီဟိပိ သန္တုဋ္ဌောဝ။

ပဝိဝေကကထန္တိ ပဝိဝေကနိဿိတံ ကထံ။ တယော ဟိ ဝိဝေကာ ကာယဝိဝေကော စိတ္တဝိဝေကော ဥပဓိဝိဝေကောတိ။ တတ္ထ ဧကော ဂစ္ဆတိ, ဧကော တိဋ္ဌတိ, ဧကော နိသီဒတိ, ဧကော သေယျံ ကပ္ပေတိ, ဧကော ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ, ဧကော ပဋိက္ကမတိ, ဧကော အဘိက္ကမတိ, ဧကော စင်္ကမံ အဓိဋ္ဌာတိ, ဧကော စရတိ, ဧကော ဝိဟရတီတိ အယံ ကာယဝိဝေကော နာမ။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပန စိတ္တဝိဝေကော နာမ။ နိဗ္ဗာနံ ဥပဓိဝိဝေကော နာမ။

ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ – ‘‘ကာယဝိဝေကော စ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနံ နေက္ခမ္မာဘိရတာနံ။ စိတ္တဝိဝေကော စ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနံ။ ဥပဓိဝိဝေကော စ နိရုပဓီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိသင်္ခါရဂတာန’’န္တိ (မဟာနိ။ ၅၇)။

အသံသဂ္ဂကထန္တိ ဧတ္ထ ပန သဝနသံသဂ္ဂေါ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ သမုလ္လပနသံသဂ္ဂေါ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါ ကာယသံသဂ္ဂေါတိ ပဉ္စဝိဓော သံသဂ္ဂေါ။ တေသု ဣဓ ဘိက္ခု သုဏာတိ ‘‘အမုကသ္မိံ ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ ဣတ္ထီ ဝါ ကုမာရီ ဝါ အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ သမန္နာဂတာ’’တိ, သော တံ သုတွာ သံသီဒတိ ဝိသီဒတိ, န သက္ကောတိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ, သိက္ခာဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ ဟီနာယာဝတ္တတိ။ ဧဝံ ပရေဟိ ကထိယမာနရူပါဒိသမ္ပတ္တိံ အတ္တနာ ဝါ ဟသိတလပိတဂီတသဒ္ဒံ သုဏန္တဿ သောတဝိညာဏဝီထိဝသေန ဥပ္ပန္နော ရာဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ နာမ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၀။)

‘‘ဣဓ ဘိက္ခု န ဟေဝ ခေါ သုဏာတိ, အပိ စ ခေါ သာမံ ပဿတိ ဣတ္ထိံ ဝါ ကုမာရိံ ဝါ အဘိရူပံ ဒဿနီယံ ပါသာဒိကံ ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ သမန္နာဂတံ, သော တံ ဒိသွာ သံသီဒတိ ဝိသီဒတိ, န သက္ကောတိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ, သိက္ခာဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ ဟီနာယာဝတ္တတိ။ ဧဝံ ဝိသဘာဂရူပံ ဩလောကေန္တဿ ပန စက္ခုဝိညာဏဝီထိဝသေန ဥပ္ပန္နရာဂေါ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ နာမ။

အညမညံ အလ္လာပသလ္လာပဝသေန ဥပ္ပန္နရာဂေါ ပန သမုလ္လပနသံသဂ္ဂေါ နာမ။ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခုနိယာ သန္တကံ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ ဘိက္ခုဿ သန္တကံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂကရဏဝသေန ဥပ္ပန္နရာဂေါ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါ နာမ။ ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နရာဂေါ ပန ကာယသံသဂ္ဂေါ နာမ။ အရဟာ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ သံသဂ္ဂေဟိ စတူဟိပိ ပရိသာဟိ သဒ္ဓိံ အသံသဋ္ဌော, ဂါဟမုတ္တကော စေဝ သံသဂ္ဂမုတ္တကော စ။ အသံသဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏံ ဘဏန္တော အသံသဂ္ဂကထံ ကထေတိ နာမ။

ဝီရိယာရမ္ဘကထန္တိ ဧတ္ထ ယော ပဂ္ဂဟိတဝီရိယော ပရိပုဏ္ဏကာယိကစေတသိကဝီရိယော ဟောတိ, ဂမနေ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသံ ဌာနံ ပါပုဏိတုံ န ဒေတိ, ဌာနေ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသံ နိသဇ္ဇံ, နိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသံ သယနံ ပါပုဏိတုံ န ဒေတိ, ဒဏ္ဍေန ကဏှသပ္ပံ ဥပ္ပီဠေတွာ ဂဏှန္တော ဝိယ အမိတ္တံ ဂီဝါယ အက္ကမန္တော ဝိယ စ ဝိစရတိ, တာဒိသဿ အာရဒ္ဓဝီရိယဿ ဝဏ္ဏံ ဘဏန္တော ဝီရိယာရမ္ဘကထံ ကထေတိ နာမ။

သီလကထန္တိအာဒီသု သီလန္တိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ သမာဓီတိ ဝိပဿနာပါဒကာ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ ပညာတိ လောကိယလောကုတ္တရဉာဏံ။ ဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနန္တိ ဧကူနဝီသတိဝိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ သီလာဒီနံ ဂုဏံ ပကာသေန္တော သီလာဒိကထံ ကထေတိ နာမ။

သတိပဋ္ဌာနကထန္တိအာဒီနိ သင်္ဂဇာလမတိစ္စ သော မုနီတိပရိယောသာနာနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

֍ * ၈၆။ နိရာသတ္တီတိ နိတ္တဏှော။ ဝိဝေကဒဿီ ဖဿေသူတိ ပစ္စုပ္ပန္နေသု စက္ခုသမ္ဖဿာဒီသု အတ္တာဒိဘာဝဝိဝေကံ ပဿတိ။ ဒိဋ္ဌီသု စ န နီယတီတိ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီသု ကာယစိ ဒိဋ္ဌိယာ န နီယတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၁။)

ဝိပရိဏတံ ဝါ ဝတ္ထုံ န သောစတီတိ ပကတိဘာဝံ ဇဟိတွာ နဋ္ဌေ ကိသ္မိဉ္စိ ဝတ္ထုသ္မိံ န သောကံ အာပဇ္ဇတိ။ ဝိပရိဏတသ္မိံ ဝါတိ ဝိနဿမာနေ ဝတ္ထုမှိ။

စက္ခုသမ္ဖဿောတိ စက္ခုံ ဝတ္ထုံ ကတွာ စက္ခုဝိညာဏသဟဇာတော ဖဿော စက္ခုသမ္ဖဿော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာ စက္ခုပသာဒါဒိဝတ္ထုကာဝ, မနောသမ္ဖဿော ဟဒယဝတ္ထုကောပိ အဝတ္ထုကောပိ သဗ္ဗော စတုဘူမကော ဖဿော။ အဓိဝစနသမ္ဖဿောတိ ပရိယာယေန ဧတဿ နာမံ ဟောတိယေဝ။ တယော ဟိ အရူပိနော ခန္ဓာ သယံ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကာ ဟုတွာ အတ္တနော သဟဇာတသမ္ဖဿဿ အဓိဝစနသမ္ဖဿောတိ နာမံ ကရောန္တိ။ ပဋိဃသမ္ဖဿောတိ နိပ္ပရိယာယေန ပန ပဋိဃသမ္ဖဿော နာမ ပဉ္စဒွါရိကဖဿော။ အဓိဝစနသမ္ဖဿော နာမ မနောဒွါရိကဖဿော။ သုခဝေဒနီယော ဖဿောတိ သုခဝေဒနာယ ဟိတော ဥပ္ပါဒကော ဖဿော။ ဣတရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ကုသလော ဖဿောတိ ဧကဝီသတိကုသလစိတ္တသဟဇာတော ဖဿော။ အကုသလောတိ ဒွါဒသအကုသလသဟဇာတော ဖဿော။ အဗျာကတောတိ ဆပ္ပညာသအဗျာကတသဟဇာတော ဖဿော။ ကာမာဝစရောတိ စတုပညာသကာမာဝစရသဟဇာတော ဖဿော။ ရူပါဝစရောတိ ကုသလာဒိပဉ္စဒသရူပါဝစရသမ္ပယုတ္တော။ အရူပါဝစရောတိ ကုသလာဗျာကတဝသေန ဒွါဒသအရူပါဝစရသမ္ပယုတ္တော။

သုညတောတိ အနတ္တာနုပဿနာဝသေန ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နော မဂ္ဂေါ သုညတော, တေန သဟဇာတော ဖဿော သုညတော ဖဿော။ ဣတရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ အနိမိတ္တောတိ ဧတ္ထ အနိစ္စာနုပဿနာဝသေန ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နော မဂ္ဂေါ အနိမိတ္တော။ အပ္ပဏိဟိတောတိ ဒုက္ခာနုပဿနာဝသေန ဝိပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နော မဂ္ဂေါ အပ္ပဏိဟိတော။ လောကိယောတိ လောကော ဝုစ္စတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန ဝဋ္ဋော, တသ္မိံ ပရိယာပန္နဘာဝေန လောကေ နိယုတ္တောတိ လောကိယော, တေဘူမကော ဓမ္မော။ လောကုတ္တရောတိ လောကတော ဥတ္တရော ဥတ္တိဏ္ဏောတိ လောကုတ္တရော, လောကေ အပရိယာပန္နဘာဝေနပိ လောကုတ္တရော။ အတ္တေန ဝါတိ အတ္တဘာဝေန ဝါ။ အတ္တနိယေန ဝါတိ အတ္တာယတ္တေန ဝါ။

֍ * ၈၇။ ပတိလီနောတိ ရာဂါဒီနံ ပဟီနတ္တာ တတော အပဂတော။ အကုဟကောတိ အဝိမှာပကော တီဟိ ကုဟနဝတ္ထူဟိ။ အပိဟာလူတိ အပိဟနသီလော,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၂။)

ပတ္ထနာတဏှာယ ရဟိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အမစ္ဆရီတိ ပဉ္စမစ္ဆေရဝိရဟိတော။ အပ္ပဂဗ္ဘောတိ ကာယပါဂဗ္ဘိယာဒိဝိရဟိတော။ အဇေဂုစ္ဆောတိ သမ္ပန္နသီလာဒိတာယ အဇေဂုစ္ဆနီယော အသေစနကော မနာပေါ။ ပေသုဏေယျေ စ နော ယုတောတိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဥပသံဟရိတဗ္ဗေ ပိသုဏကမ္မေ အယုတ္တော။

ရာဂဿ ပဟီနတ္တာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ရာဂကိလေသဿ ပဟီနဘာဝေန။ အသ္မိမာနော ပဟီနော ဟောတီတိ အသ္မီတိ ဥန္နတိမာနော သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟီနော ဟောတိ။

တီဏိ ကုဟနဝတ္ထူနီတိ တီဏိ ဝိမှာပနကာရဏာနိ။ ပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတံ ကုဟနဝတ္ထူတိအာဒီသု စီဝရာဒီဟိ နိမန္တိတဿ တဒတ္ထိကဿေဝ သတော ပါပိစ္ဆတံ နိဿာယ ပဋိက္ခိပနေန တေ စ ဂဟပတိကေ အတ္တနိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပသာဒေ ဉတွာ ပုန တေသံ ‘‘အဟော အယျော အပ္ပိစ္ဆော, န ကိဉ္စိ ပဋိဂ္ဂဏှိတုံ ဣစ္ဆတိ, သုလဒ္ဓံ ဝတ နော အဿ, သစေ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကိဉ္စိ ပဋိဂ္ဂဏှေယျာ’’တိ နာနာဝိဓေဟိ ဥပါယေဟိ ပဏီတာနိ စီဝရာဒီနိ ဥပနေန္တာနံ တဒနုဂ္ဂဟကာမတံယေဝ အဝိကတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏေန စ တတော ပဘုတိ အပိ သကဋဘာရေဟိ ဥပနာမနဟေတုဘူတံ ဝိမှာပနံ ပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတံ ကုဟနဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါပိစ္ဆဿေဝ ပန သတော သမ္ဘာဝနာဓိပ္ပါယေန ကတေန ဣရိယာပထေန ဝိမှာပနံ ဣရိယာပထသင်္ခါတံ ကုဟနဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါပိစ္ဆဿေဝ ပန သတော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဓိဂမပရိဒီပနဝါစာယ တထာ တထာ ဝိမှာပနံ သာမန္တဇပ္ပနသင်္ခါတံ ကုဟနဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကတမံ ပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတန္တိ ဧတ္ထ ပစ္စယပဋိသေဝနန္တိ ဧဝံ သင်္ခါတံ ပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတံ။ နိမန္တေန္တီတိ ဣဓ ဂဟပတိကာ ‘‘ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ ဘိက္ခူ နိမန္တေန္တိ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ‘‘နိမန္တေတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဝဒန္တီ’’တိ ဝါ ကေစိ ပဌန္တိ။ တာဒိသေ နိမန္တာပေန္တိ။ နိမန္တေန္တီတိ ပါဌဿ သမ္ဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စီဝရံ ပစ္စက္ခာတီတိ စီဝရံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧတံ သာရုပ္ပံ, ယံ သမဏောတိ ယံ စီဝရဓာရဏံ သမဏော ကရောတိ, ဧတံ သာရုပ္ပံ အနုစ္ဆဝိကံ။ ပါပဏိကာ ဝါ နန္တကာနီတိ အာပဏဒွါရေ ပတိကာနိ အန္တဝိရဟိတာနိ ပိလောတိကာနိ။ ဥစ္စိနိတွာတိ သံကဍ္ဎိတွာ။ ဥဉ္ဆာစရိယာယာတိ ဘိက္ခာစရဏေန။ ပိဏ္ဍိယာလောပေနာတိ ပိဏ္ဍံ ကတွာ လဒ္ဓအာလောပေန။ ပူတိမုတ္တေန ဝါတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၃။)

ဂေါမုတ္တေန ဝါ။ ဩသဓံ ကရေယျာတိ ဘေသဇ္ဇကိစ္စံ ကရေယျ။ တဒုပါဒါယာတိ တတော ပဋ္ဌာယ။ ဓုတဝါဒေါတိ ဓုတဂုဏဝါဒီ။ ဘိယျော ဘိယျော နိမန္တေန္တီတိ ဥပရူပရိ နိမန္တေန္တိ။ သမ္မုခီဘာဝါတိ သမ္မုခီဘာဝေန, ဝိဇ္ဇမာနတာယာတိ အတ္ထော။ ပသဝတီတိ ပဋိလဘတိ။ သဒ္ဓါယ သမ္မုခီဘာဝေန သက္ကာ ကာတုန္တိ ‘‘သဒ္ဓါယ သမ္မုခီဘာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒေယျဓမ္မာ သုလဘာ ဒက္ခိဏေယျာ စ, သဒ္ဓါ ပန ဒုလ္လဘာ။ ပုထုဇ္ဇနဿ ဟိ သဒ္ဓါ အထာဝရာ, ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ နာနာ ဟောတိ။ တေနေဝဿ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနသဒိသောပိ အဂ္ဂသာဝကော ပါဋိဘောဂေါ ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တော အာဟ ‘‘ဒွိန္နံ ခေါ နေသံ အာဝုသော ဓမ္မာနံ ပါဋိဘောဂေါ ဘောဂါနဉ္စ ဇီဝိတဿ စ, သဒ္ဓါယ ပန တွံ ပါဋိဘောဂေါ’’တိ။

ဧဝံ တုမှေ ပုညေန ပရိဗာဟိရာ ဘဝိဿထာတိ ဧတ္ထ ပုညေနာတိ နိဿက္ကတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ပုညတော ပရိဟီနာ ပရမ္မုခါ ဘဝိဿထ။ ဘာကုဋိကာတိ မုခါနံ ပဓာနပုရိမဋ္ဌိတဘာဝဒဿနေန ဘာကုဋိကရဏံ, မုခသင်္ကောစောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘာကုဋိကရဏံ သီလမဿာတိ ဘာကုဋိကော, ဘာကုဋိကဿ ဘာဝေါ ဘာကုဋိယံ။ ကုဟနာတိ ဝိမှာပနာ။ ကုဟဿ အာယနာ ကုဟာယနာ။ ကုဟိတဿ ဘာဝေါ ကုဟိတတ္တံ။

ပါပိစ္ဆောတိ အသန္တဂုဏဒီပနကာမော။ ဣစ္ဆာပကတောတိ ဣစ္ဆာယ အပကတော, ဥပဒ္ဒုတောတိ အတ္ထော။ သမ္ဘာဝနာဓိပ္ပါယောတိ ဗဟုမာနဇ္ဈာသယော။ ဂမနံ သဏ္ဌပေတီတိ အဘိက္ကမာဒိဂမနံ အဘိသင်္ခရောတိ, ပါသာဒိကဘာဝံ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဏိဓာယ ဂစ္ဆတီတိ ပတ္ထနံ ဌပေတွာ ဂစ္ဆတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သမာဟိတော ဝိယ ဂစ္ဆတီတိ ဥပစာရပ္ပတ္တော ဝိယ ဂစ္ဆတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

အာပါထကဇ္ဈာယီဝ ဟောတီတိ သမ္မုခါ အာဂတာနံ မနုဿာနံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇန္တော ဝိယ သန္တဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဣရိယာပထဿာတိ စတုဣရိယာပထဿ။ အာဌပနာတိ အာဒိဋ္ဌပနာ, အာဒရေန ဝါ ဌပနာ။ ဌပနာတိ ဌပနာကာရော။ သဏ္ဌပနာတိ အဘိသင်္ခရဏံ, ပါသာဒိကဘာဝကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အရိယဓမ္မသန္နိဿိတန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မပဋိဗဒ္ဓံ။ ကုဉ္စိကန္တိ အဝါပုရဏံ။ မိတ္တာတိ သိနေဟဝန္တော။ သန္ဒိဋ္ဌာတိ ဒိဋ္ဌမတ္တာ။ သမ္ဘတ္တာတိ ဒဠှမိတ္တာ။ ဥဒ္ဒဏ္ဍေတိ ဧကော ပတိဿယဝိသေသော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၄။)

ကောရဇိကကောရဇိကောတိ သင်္ကောစသင်္ကောစကော, အတိသင်္ကောစကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ကောရစကကောရစကော’’တိ ဝါ ပါဌော။ ဘာကုဋိကဘာကုဋိကောတိ အတိဝိယ မုခသင်္ကောစနသီလော။ ကုဟကကုဟကောတိ အတိဝိယ ဝိမှာပကော။ လပကလပကောတိ အတိဝိယ သလ္လာပကော။ မုခသမ္ဘာဝိကောတိ အတ္တနော မုခဝသေန အညေဟိ သဟ သမ္ဘာဝိကော, အပ္ပိတစိတ္တောတိ ဧကေ။ သန္တာနန္တိ ကိလေသသန္တတာယ သန္တာနံ။ သမာပတ္တီနန္တိ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗာနံ။ ဂမ္ဘီရန္တိ နိန္နပတိဋ္ဌာနံ။ ဂူဠှန္တိ ဒဿေတုံ ဒုက္ခံ။ နိပုဏန္တိ သုခုမံ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ပဒတ္ထေန ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈာဓိပ္ပါယံ။ လောကုတ္တရန္တိ ဓမ္မဒီပကံ။ သုညတာပဋိသညုတ္တန္တိ နိဗ္ဗာနပဋိသညုတ္တံ။ အထ ဝါ လောကုတ္တရသုညတာပဋိသညုတ္တန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မဘူတနိဗ္ဗာနပဋိသညုတ္တံ။

ကာယိကံ ပါဂဗ္ဘိယန္တိ ကာယေ ဘဝံ ကာယိကံ။ ဝါစသိကစေတသိကေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အစိတ္တီကာရကတောတိ ဗဟုမာနကိရိယရဟိတော။ အနုပါဟနာနံ စင်္ကမန္တာနန္တိ ဥပါဟနဝိရဟိတာနံ စင်္ကမန္တာနံ သမီပေ, အနာဒရေ ဝါ သာမိဝစနံ။ သဥပါဟနောတိ ဥပါဟနာရူဠှော ဟုတွာ စင်္ကမတိ။ နီစေ စင်္ကမေ စင်္ကမန္တာနန္တိ အကတပရိစ္ဆေဒါယ ဘူမိယာ စင်္ကမန္တေ ပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါလုကံ အာကိရိတွာ အာလမ္ဗနံ ယောဇေတွာ ကတစင်္ကမေ နီစေပိ စင်္ကမေ စင်္ကမန္တေ။ ဥစ္စေ စင်္ကမေ စင်္ကမတီတိ ဣဋ္ဌကစယနသမ္ပန္နေ ဝေဒိကာပရိက္ခိတ္တေ ဥစ္စေ စင်္ကမေ စင်္ကမတိ။ သစေ ပါကာရပရိက္ခိတ္တော ဟောတိ ဒွါရကောဋ္ဌကယုတ္တော, ပဗ္ဗတန္တရဝနန္တရဘူမန္တရဿ ဝါ သုပ္ပဋိစ္ဆန္နော, တာဒိသေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတိ, အပ္ပဋိစ္ဆန္နေပိ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ ဝဋ္ဋတိ။ ဃဋ္ဋယန္တောပိ တိဋ္ဌတီတိ အတိသမီပေ တိဋ္ဌတိ။ ပုရတောပိ တိဋ္ဌတီတိ ပုရတ္ထိမတောပိ တိဋ္ဌတိ။ ဌိတကောပိ ဘဏတီတိ ခါဏုကော ဝိယ အနောနမိတွာ ဘဏတိ။ ဗာဟာဝိက္ခေပကောတိ ဗာဟုံ ခိပိတွာ ခိပိတွာ ဘဏတိ။

အနုပခဇ္ဇာတိ သဗ္ဗေသံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ပဝိသိတွာ။ နဝေပိ ဘိက္ခူ အာသနေန ပဋိဗာဟတီတိ အတ္တနော ပတ္တာသနေ အနိသီဒိတွာ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ ပဝိသန္တော အာသနေန ပဋိဗာဟတိ နာမ။

အနာပုစ္ဆမ္ပိ ကဋ္ဌံ ပက္ခိပတီတိ အနာပုစ္ဆိတွာ အနပလောကေတွာ အဂ္ဂိမှိ ဒါရုံ ခိပတိ။ ဒွါရံ ပိဒဟတီတိ ဇန္တာဃရေ ပိဒဟတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၅။)

ဩတရတီတိ ဥဒကတိတ္ထံ ပဝိသတိ။ နှာယတီတိ သရီရံ သိနေဟေတိ။ ဥတ္တရတီတိ ဥဒကတိတ္ထတော တီရံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။

ဝေါက္ကမ္မာပီတိ အတိက္ကမိတွာပိ။ ဩဝရကာနီတိ ဂဗ္ဘေ ပတိဋ္ဌိတသယနဃရာနိ။

ဂူဠှာနီတိ ပဋိစ္ဆန္နာနိ။ ပဋိစ္ဆန္နာနီတိ အညေဟိ ပဋိစ္ဆာဒိတာနိ။

အနဇ္ဈိဋ္ဌော ဝါတိ ထေရေဟိ ‘‘ဓမ္မံ ဘဏာဟီ’’တိ အနာဏတ္တော အနာယာစိတော စ။

ပါပဓမ္မောတိ လာမကဓမ္မော။ အသုစိသင်္ကသရသမာစာရောတိ အညေဟိ ‘‘အယံ ဒုဿီလော’’တိ သင်္ကာယ သရိတဗ္ဗော အာစာရော သံယောဂေါ ဧတဿာတိ အသုစိသင်္ကသရသမာစာရော။ သင်္ကဿရသမာစာရောတိ သကာရံ သံယောဂံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။ ပဋိစ္ဆန္နကမ္မန္တောတိ ပဋိစ္ဆာဒိတကာယဝစီကမ္မန္တော။ အဿမဏောတိ န သမဏော။ သမဏပဋိညောတိ ‘‘အဟံ သမဏော’’တိ ပဋိဇာနန္တော။ အဗြဟ္မစာရီတိ သေဋ္ဌစရိယာ ဝိရဟိတော။ ဗြဟ္မစာရိပဋိညောတိ ဝုတ္တပဋိပက္ခော။ အန္တောပူတီတိ အဗ္ဘန္တရေ ကုသလဓမ္မဝိရဟိတတ္တာ အန္တောပူတိဘာဝမာပန္နော။ အဝဿုတောတိ ရာဂေန တိန္တော။ ကသမ္ဗုဇာတောတိ သင်္ကာရသဘာဝေါ။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခု သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေန ပဋိက္ကန္တေန အာလောကိတေန ဝိလောကိတေန သမိဉ္ဇိတေန ပသာရိတေန ဩက္ခိတ္တစက္ခု ဣရိယာပထသမ္ပန္နော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ ဇာဂရိယမနုယုတ္တော သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော အာရဒ္ဓဝီရိယော အာဘိသမာစာရိကေသု သက္ကစ္စကာရီ ဂရုစိတ္တီကာရဗဟုလော ဝိဟရတိ, အယံ ဝုစ္စတိ အာစာရော။ ဧဝံ တာဝ အာစာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂေါစရော ပန တိဝိဓော ဥပနိဿယဂေါစရော အာရက္ခဂေါစရော ဥပနိဗန္ဓဂေါစရောတိ။ တတ္ထ ကတမော ဥပနိဿယဂေါစရော? ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော ကလျာဏမိတ္တော, ယံ နိဿာယ အဿုတံ သုဏာတိ, သုတံ ပရိယောဒါပေတိ, ကင်္ခံ ဝိတရတိ, ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ, စိတ္တံ ပသာဒေတိ၊ ယဿ ဝါ ပန အနုသိက္ခမာနော သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ, သီလေန, သုတေန, စာဂေန, ပညာယ ဝဍ္ဎတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဥပနိဿယဂေါစရော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၆။)

ကတမော အာရက္ခဂေါစရော? ဣဓ ဘိက္ခု အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ဝီထိံ ပဋိပန္နော ဩက္ခိတ္တစက္ခု ယုဂမတ္တဒဿာဝီ သုသံဝုတော ဂစ္ဆတိ, န ဟတ္ထိံ ဩလောကေန္တော, န အဿံ, န ရထံ, န ပတ္တိံ, န ဣတ္ထိံ, န ပုရိသံ ဩလောကေန္တော, န ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကေန္တော, န အဓော ဩလောကေန္တော, န ဒိသာဝိဒိသံ ပေက္ခမာနော ဂစ္ဆတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ အာရက္ခဂေါစရော။

ကတမော ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော? စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ယတ္ထ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ဂေါစရော သကော ပေတ္တိကော ဝိသယော? ယဒိဒံ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂), အယံ ဝုစ္စတိ ဥပနိဗန္ဓဂေါစရောတိ။ ဣတိ ဣမိနာ စ အာစာရေန ဣမိနာ စ ဂေါစရေန ဥပေတော…ပေ… သမန္နာဂတော။ တေနပိ ဝုစ္စတိ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ။

အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ အဏုပ္ပမာဏေသု အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယအကုသလစိတ္တုပ္ပါဒါဒိဘေဒေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿနသီလော။ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ ယံကိဉ္စိ သိက္ခာပဒေသု သိက္ခိတဗ္ဗံ, တံ သဗ္ဗံ သမ္မာ အာဒါယ သိက္ခတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိ ဧတ္တာဝတာ စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဒဿိတံ။ ‘‘အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော’’တိအာဒိ ပန သဗ္ဗံ ယထာပဋိပန္နဿ တံ သီလံ သမ္ပဇ္ဇတိ, တံ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

֍ * ၈၈။ သာတိယေသု အနဿာဝီတိ သာတဝတ္ထူသု ကာမဂုဏေသု တဏှာသန္ထဝဝိရဟိတော။ သဏှောတိ သဏှေဟိ ကာယကမ္မာဒီဟိ သမန္နာဂတော။ ပဋိဘာနဝါတိ ပရိယတ္တိပရိပုစ္ဆာဓိဂမပဋိဘာနေဟိ သမန္နာဂတော။ န သဒ္ဓေါတိ သာမံ အဓိဂတဓမ္မံ န ကဿစိ သဒ္ဒဟတိ။ န ဝိရဇ္ဇတီတိ ခယာ ရာဂဿ ဝိရတ္တတ္တာ ဣဒါနိ န ဝိရဇ္ဇတိ။

ယေသံ ဧသာတိ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ သာတဝတ္ထူသု ကာမဂုဏေသု ဣစ္ဆာ တဏှာ။ အပ္ပဟီနာတိ သန္ထဝသမ္ပယုတ္တာ တဏှာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အပ္ပဟီနာ။ တေသံ စက္ခုတော ရူပတဏှာ သဝတီတိ ဧတေသံ စက္ခုဒွါရတော ပဝတ္တဇဝနဝီထိသမ္ပယုတ္တာ ရူပါရမ္မဏာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အာသဝတီတိ ဩကာသတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ဓမ္မတော ယာဝ ဂေါတြဘူ သဝတိ။ သန္ဒတီတိ နဒီသောတံ ဝိယ အဓောမုခံ သန္ဒတိ။ ပဝတ္တတီတိ ပုနပ္ပုနံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၇။)

ဥပ္ပတ္တိဝသေန ပဝတ္တတိ။ သေသဒွါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သုက္ကပက္ခေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန တဏှာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သုပ္ပဟီနာ။ တေသံ စက္ခုတော ရူပတဏှာ န သဝတိ။

သဏှေန ကာယကမ္မေန သမန္နာဂတောတိ အဖရုသေန မုဒုနာ ကာယကမ္မေန သမင်္ဂီဘူတော ဧကီဘူတော။ ဝစီကမ္မာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သဏှေဟိ သတိပဋ္ဌာနေဟီတိအာဒီသု သတိပဋ္ဌာနာဒယော လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ။ ပရိယာပုဏနအတ္ထာဒိပရိပုစ္ဆာလောကိယလောကုတ္တရဓမ္မာဓိဂမဝသေန သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထာ တိဿော ပဋိဘာနပ္ပဘေဒသင်္ခါတာ ပညာ ယဿ အတ္ထိ, သော ပဋိဘာနဝါ။ တဿ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ ပဋိဘာယတီတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိယာပုဏနံ အလ္လီယိတွာ ဉာဏံ ဇာယတိ ဉာဏံ အဘိမုခံ ဟောတိ။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာတိ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကဝသေန ဝုတ္တာ။ မဂ္ဂဖလာနိ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရဝသေန။ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါယော ဆ စ အဘိညာယော ဝိမောက္ခန္တိကဝသေန ဝုတ္တာတိ ဉာတဗ္ဗာ။

တတ္ထ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါယောတိ စတ္တာရော ဉာဏပ္ပဘေဒါတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိအာသဝက္ခယပရိယောသာနာနိ အဓိကာနိ ဆ ဉာဏာနိ။ တဿာတိ ပရဿ, အတ္ထော ပဋိဘာယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အတ္ထောတိ သင်္ခေပတော ဟေတုဖလံ။ တဉှိ ယသ္မာ ဟေတုအနုသာရေန အရီယတိ အဓိဂမီယတိ ပါပုဏီယတိ, တသ္မာ အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယံကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ နိဗ္ဗာနံ ဘာသိတတ္ထော ဝိပါကော ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သော အတ္ထော ပဘေဒတော ဉာတော ပါကဋော ဟောတိ။ ဓမ္မောတိ သင်္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပါပေတိ စ, တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု အရိယမဂ္ဂေါ ဘာသိတံ ကုသလံ အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သော ဓမ္မော ပဘေဒတော ဉာတော ပါကဋော ဟောတိ, တသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ ယာ သဘာဝနိရုတ္တိ အဗျဘိစာရီ ဝေါဟာရော, တဿ အဘိလာပေ ဘာသနေ ဥဒီရဏေ တံ လပိတံ ဘာသိတံ ဥဒီရိတံ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သာ နိရုတ္တိ ဉာတာ ပါကဋာ ဟောတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၈။)

ဧတ္ထ အတ္ထေ ဉာတေ အတ္ထော ပဋိဘာယတီတိ ဣဒါနိ တဿ သဒ္ဒံ အာဟရိတွာ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေ အတ္ထေ ပါကဋီဘူတေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ အတ္ထော တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပဋိဘာယတိ ဉာဏာဘိမုခေါ ဟောတိ။ ဓမ္မေ ဉာတေ ဓမ္မော ပဋိဘာယတီတိ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ဓမ္မေ ပါကဋီဘူတေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ ဓမ္မော ပဋိဘာယတိ။ နိရုတ္တိယာ ဉာတာယ နိရုတ္တိ ပဋိဘာယတီတိ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါယ နိရုတ္တိယာ ပါကဋာယ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါ နိရုတ္တိ ပဋိဘာယတိ။ ဣမေသု တီသု ဉာဏေသု ဉာဏန္တိ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တီသု ဣမေသု တီသု သဗ္ဗတ္ထကဉာဏမာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တေသု တီသု ဉာဏေသု ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ, ယထာဝုတ္တေသု ဝါ တေသု တီသု ဉာဏေသု ဂေါစရကိစ္စာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဣမာယ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယာတိ ဣမာယ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ယထာဝုတ္တဝိတ္ထာရပညာယ ဥပေတော ဟောတိ။ သော ဝုစ္စတိ ပဋိဘာနဝါတိ နိဂမေန္တော အာဟ။ ယဿ ပရိယတ္တိ နတ္ထီတိ ပရိယတ္တိ နာမ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တဉှိ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧဝရူပါ ပရိယတ္တိ နတ္ထိ။ ပရိပုစ္ဆာ နတ္ထီတိ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ပါဠိအဋ္ဌကထာဒီသု ဂဏ္ဌိပဒအတ္ထပဒဝိနိစ္ဆယကထာ။ ဥဂ္ဂဟိတပါဠိအာဒီသု ဟိ အတ္ထံ ကထေန္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ အဓိဂမော နတ္ထီတိ အဓိဂမော နာမ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ။ အရဟတ္တဉှိ ပတ္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ယဿ ဝုတ္တပ္ပကာရာ တိဝိဓာ သမ္ပတ္တိ နတ္ထိ။ ကိံ တဿ ပဋိဘာယိဿတီတိ ကေန ကာရဏေန တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဥပဋ္ဌဟိဿတိ။

သာမန္တိ သယမေဝ။ သယံ အဘိညာတန္တိ သယမေဝ တေန ဉာဏေန အဝဂမိတံ။ အတ္တပစ္စက္ခံ ဓမ္မန္တိ အတ္တနာ ပဋိဝိဇ္ဈိတံ ပစ္စဝေက္ခိတံ ဓမ္မံ။ န ကဿစိ သဒ္ဒဟတီတိ အတ္တပစ္စက္ခတာယ ပရေသံ န သဒ္ဒဟတိ, သဒ္ဓါယ န ဂစ္ဆတိ။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိအာဒိကံ ဒွါဒသပဒိကပစ္စယာကာရဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာတိအာဒယော သံသာရနိဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိအာဒိ သစ္စဒဿနဝသေန။ ဣမေ အာသဝါတိအာဒယော အပရေန ပရိယာယေန ကိလေသဝသေန ပစ္စယဒဿနဝသေန။ ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာတိအာဒယော အဘိညေယျပရိညေယျပဟာတဗ္ဗဘာဝေတဗ္ဗသစ္ဆိကာတဗ္ဗဓမ္မာနံ ဒဿနဝသေန။ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနန္တိအာဒယော ဖဿာယတနာနံ ဥပ္ပတ္တိဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ အဿာဒဉ္စ ဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဿရဏဉ္စ ဒဿနဝသေန။ ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ပဉ္စဝီသတိဝိဓေန ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ, တေသု

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉၉။)

ဆန္ဒရာဂဝသေန အဿာဒဉ္စ, တေသံ ဝိပရိဏာမံ အာဒီနဝဉ္စ, နိဿရဏသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ အဝိဇ္ဇာဒိသမုဒယဉ္စ, အဝိဇ္ဇာဒိနိရောဓေ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ ဧဝမာဒိဒဿနဝသေန ဝုတ္တာ။ ဧတေ ဓမ္မာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အမတောဂဓန္တိ နတ္ထိ ဧတဿ မရဏသင်္ခါတံ မတန္တိ အမတံ။ ကိလေသဝိသပဋိပက္ခတ္တာ အဂဒန္တိပိ အမတံ။ တသ္မိံ နိန္နတာယ အမတောဂဓံ။ အမတပရာယနန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အမတံ ပရံ အယနံ ဂတိ ပတိဋ္ဌာ အဿာတိ အမတပရာယနံ။ အမတပရိယောသာနန္တိ တံ အမတံ သံသာရဿ နိဋ္ဌာဘူတတ္တာ ပရိယောသာနမဿာတိ အမတပရိယောသာနံ။

֍ * ၈၉။ လာဘကမျာ န သိက္ခတီတိ လာဘပတ္ထနာယ သုတ္တန္တာဒီနိ န သိက္ခတိ။ အဝိရုဒ္ဓေါ စ တဏှာယ, ရသေသု နာနုဂိဇ္ဈတီတိ ဝိရောဓာဘာဝေန စ အဝိရုဒ္ဓေါ ဟုတွာ တဏှာယ မူလရသာဒီသု ဂေဓံ နာပဇ္ဇတိ။

ကေန နု ခေါတိ လာဘပတ္ထနာယ ကာရဏစိန္တေန ပိဟဿ ပရိယေသနေ နိပါတော။ လာဘာဘိနိဗ္ဗတ္တိယာတိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ဝိသေသေန ဥပ္ပတ္တိယာ။ လာဘံ ပရိပါစေန္တောတိ ပစ္စယေ ပရိပါစယန္တော။

အတ္တဒမတ္ထာယာတိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယ ပညာယ အတ္တနော ဒမနတ္ထာယ။ အတ္တသမတ္ထာယာတိ သမာဓိသမ္ပယုတ္တာယ ပညာယ အတ္တနော သမာဓာနတ္ထာယ။ အတ္တပရိနိဗ္ဗာပနတ္ထာယာတိ ဒုဝိဓေနာပိ ဉာဏေန အတ္တနော အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ ခေါ အာဝုသော ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၉)။ အပ္ပိစ္ဆညေဝ နိဿာယာတိ ဧတ္ထ ပစ္စယအပ္ပိစ္ဆော အဓိဂမအပ္ပိစ္ဆော ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆော ဓုတင်္ဂအပ္ပိစ္ဆောတိ စတ္တာရော အပ္ပိစ္ဆာ, တေသံ နာနတ္ထံ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတံ ဧဝ, တံ အပ္ပိစ္ဆံ အလ္လီယိတွာ။ သန္တုဋ္ဌိညေဝါတိ စတူသု ပစ္စယေသု စ တိဝိဓံ သန္တောသံ အလ္လီယိတွာ, ဧတေသံ ဝိဘာဂေါ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတောယေဝ။ သလ္လေခညေဝါတိ ကိလေသလေခနံ။ ဣဒမတ္ထိတညေဝါတိ ဣမေဟိ ကုသလဓမ္မေဟိ အတ္ထိ ဣဒမတ္ထိ, တဿ ဘာဝေါ ဣဒမတ္ထိတာ, တံ ဣဒမတ္ထိတံယေဝ နိဿာယ အလ္လီယိတွာ။

ရသောတိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ မူလရသောတိ ယံကိဉ္စိ မူလံ ပဋိစ္စ နိဗ္ဗတ္တရသော။ ခန္ဓရသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အမ္ဗိလန္တိ တက္ကမ္ဗိလာဒိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၀။)

မဓုရန္တိ ဧကန္တတော ဂေါသပ္ပိအာဒိ။ မဓု ပန ကသာဝယုတ္တံ စိရနိက္ခိတ္တံ ကသာဝံ ဟောတိ, ဖာဏိတံ ခါရိယုတ္တံ စိရနိက္ခိတ္တံ ခါရိယံ ဟောတိ။ သပ္ပိ ပန စိရနိက္ခိတ္တံ ဝဏ္ဏဂန္ဓေ ဇဟန္တမ္ပိ ရသံ န ဇဟတီတိ တဒေဝ ဧကန္တမဓုရံ။ တိတ္တကန္တိ နိမ္ဗပဏ္ဏာဒိ။ ကဋုကန္တိ သိင်္ဂိဝေရမရိစာဒိ။ လောဏိကန္တိ သာမုဒ္ဒိကလောဏာဒိ။ ခါရိကန္တိ ဝါတိင်္ဂဏကဠီရာဒိ။ လမ္ဗိကန္တိ ဗဒရာမလကကပိဋ္ဌသာလဝါဒိ။ ကသာဝန္တိ ဟရီတကာဒိ။ ဣမေ သဗ္ဗေပိ ရသာ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တာ။ တံတံဝတ္ထုကော ပနေတ္ထ ရသော စ အမ္ဗိလာဒီနိ နာမေဟိ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာဒူတိ ဣဋ္ဌရသော။ အသာဒူတိ အနိဋ္ဌရသော။ ဣမိနာ ပဒဒွယေန သဗ္ဗောပိ ရသော ပရိယာဒိန္နော။ သီတန္တိ သီတရသော။ ဥဏှန္တိ ဥဏှရသော။ ဧဝမယံ မူလရသာဒိနာ ဘေဒေန ဘိန္နောပိ ရသော လက္ခဏာဒီဟိ အဘိန္နောယေဝ။ သဗ္ဗောပိ ဟေသ ဇိဝှါပဋိဟနနလက္ခဏော, ဇိဝှါဝိညာဏဿ ဝိသယဘာဝရသော, တဿေဝ ဂေါစရပစ္စုပဋ္ဌာနော။ တေ ဇိဝှဂ္ဂေန ရသဂ္ဂါနီတိ ဧတေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပသာဒဇိဝှဂ္ဂေန ဥတ္တမရသာနိ။ ပရိယေသန္တာတိ ဂဝေသမာနာ။ အာဟိဏ္ဍန္တီတိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိစရန္တိ။ တေ အမ္ဗိလံ လဘိတွာ အနမ္ဗိလံ ပရိယေသန္တီတိ တက္ကာဒိအမ္ဗိလံ လဒ္ဓါ အနမ္ဗိလံ ဂဝေသန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗံ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ယောဇိတံ။

ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော အာဟာရံ အာဟာရေတီတိ ပဋိသင်္ခါနပညာယ ဇာနိတွာ ဥပါယေန အာဟာရံ အာဟာရေတိ။ ဣဒါနိ ဥပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘နေဝ ဒဝါယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ နေဝ ဒဝါယာတိ ဒဝတ္ထာယ န အာဟာရေတိ။ တတ္ထ နဋလင်္ဃကာဒယော ဒဝတ္ထာယ အာဟာရေန္တိ နာမ။ ယဉှိ ဘောဇနံ ဘုတ္တဿ နစ္စဂီတကဗ္ဗသိလောကသင်္ခါတော ဒဝေါ အတိရေကတရေန ပဋိဘာတိ, တံ ဘောဇနံ အဓမ္မေန ဝိသမေန ပရိယေသိတွာ တေ အာဟာရေန္တိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု န ဧဝမာဟာရေတိ။

န မဒါယာတိ မာနမဒပုရိသမဒါနံ ဝဍ္ဎနတ္ထာယ န အာဟာရေတိ။ တတ္ထ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာ မဒတ္ထာယ အာဟာရေန္တိ နာမ။ တေ ဟိ အတ္တနော မာနမဒပုရိသမဒါနံ ဝဍ္ဎနတ္ထာယ ပိဏ္ဍရသဘောဇနာဒီနိ ပဏီတဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇန္တိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ဧဝံ နာဟာရေတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၁။)

န မဏ္ဍနာယာတိ သရီရမဏ္ဍနတ္ထာယ န အာဟာရေတိ။ တတ္ထ ရူပူပဇီဝိနိယော မာတုဂါမာ အန္တေပုရိကာဒယော စ သပ္ပိဖာဏိတာဒီနိ ပိဝန္တိ, သိနိဒ္ဓမုဒုမဒ္ဒဝဘောဇနံ အာဟာရေန္တိ။ ဧဝံ နော အင်္ဂလဋ္ဌိ သုသဏ္ဌိတာ ဘဝိဿတိ, သရီရေ ဆဝိဝဏ္ဏော ပသန္နော ဘဝိဿတီတိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ဧဝံ န အာဟာရေတိ။

န ဝိဘူသနာယာတိ သရီရေ မံသဝိဘူသနတ္ထာယ န အာဟာရေတိ။ တတ္ထ နိဗ္ဗုဒ္ဓမလ္လမုဋ္ဌိကမလ္လစေဋကာဒယော သုသိနိဒ္ဓေဟိ မစ္ဆမံသာဒီဟိ သရီရံ ပီဏေန္တိ ‘‘ဧဝံ နော မံသံ ဥဿဒံ ဘဝိဿတိ ပဟာရသဟနတ္ထာယာ’’တိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ဧဝံ သရီရေ မံသဝိဘူသနတ္ထာယ န အာဟာရေတိ။

ယာဝဒေဝါတိ အာဟာရာဟရဏပယောဇနဿ ပရိစ္ဆေဒနိယမဒဿနံ။ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာတိ ဣမဿ စတုမဟာဘူတိကဿ ကရဇကာယဿ ဌပနတ္ထာယ အာဟာရေတိ, ဣဒမဿ အာဟာရာဟရဏေ ပယောဇနန္တိ အတ္ထော။ ယာပနာယာတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယယာပနတ္ထာယ အာဟာရေတိ။ ဝိဟိံသူပရတိယာတိ ဝိဟိံသာ နာမ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကခုဒ္ဒါ, တဿာ ဥပရတိယာ ဝူပသမနတ္ထာယ အာဟာရေတိ။ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာတိ ဗြဟ္မစရိယံ နာမ တိဿော သိက္ခာ သကလသာသနံ, တဿ အနုဂ္ဂဏှတ္ထာယ အာဟာရေတိ။

ဣတီတိ ဥပါယနိဒဿနံ, ဣမိနာ ဥပါယေနာတိ အတ္ထော။ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီတိ ပုရာဏဝေဒနံ နာမ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ, တံ ပဋိဟနိဿာမီတိ အာဟာရေတိ။ နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီတိ နဝဝေဒနာ နာမ အတိဘုတ္တပစ္စယေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ, န တံ ဥပ္ပါဒေဿာမီတိ အာဟာရေတိ။ အထ ဝါ နဝဝေဒနာ နာမ ဘုတ္တပစ္စယာ န ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ, တဿာ အနုပ္ပန္နာယ အနုပ္ပဇ္ဇနတ္ထမေဝ အာဟာရေတိ။

ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီတိ ယာပနာ စ မေ ဘဝိဿတိ။ အနဝဇ္ဇတာ စာတိ ဧတ္ထ အတ္ထိ သာဝဇ္ဇံ, အတ္ထိ အနဝဇ္ဇံ။ တတ္ထ အဓမ္မိကပရိယေသနာ အဓမ္မိကပဋိဂ္ဂဟဏံ အဓမ္မေန ပရိဘောဂေါတိ ဣဒံ သာဝဇ္ဇံ နာမ။ ဓမ္မေန ပန ပရိယေသိတွာ ဓမ္မေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနံ အနဝဇ္ဇံ နာမ။ ဧကစ္စော အနဝဇ္ဇေယေဝ သာဝဇ္ဇံ ကရောတိ, ‘‘လဒ္ဓံ မေ’’တိ ကတွာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၂။)

ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဘုဉ္ဇတိ, တံ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဥဒ္ဓံဝိရေစနအဓောဝိရေစနာဒီဟိ ကိလမတိ, သကလဝိဟာရေ ဘိက္ခူ တဿ သရီရပဋိဇဂ္ဂနဘေသဇ္ဇပရိယေသနာဒီသု ဥဿုက္ကံ အာပဇ္ဇန္တိ, ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အသုကဿ နာမ ဥဒရံ ဥဒ္ဓုမာတ’’န္တိအာဒိံ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧသ နိစ္စကာလမ္ပိ ဧဝံ ပကတိကောယေဝ, အတ္တနော ကုစ္ဆိပ္ပမာဏံ နာမ န ဇာနာတီ’’တိ နိန္ဒန္တိ ဂရဟန္တိ။ အယံ အနဝဇ္ဇေယေဝ သာဝဇ္ဇံ ကရောတိ နာမ။ ဧဝံ အကတွာ ‘‘အနဝဇ္ဇတာ စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟာရေတိ။

ဖာသုဝိဟာရော စာတိ ဧတ္ထာပိ အတ္ထိ ဖာသုဝိဟာရော, အတ္ထိ န ဖာသုဝိဟာရော။ တတ္ထ အာဟရဟတ္ထကော အလံသာဋကော တတြဝဋ္ဋကော ကာကမာသကော ဘုတ္တဝမိတကောတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘောဇနံ န ဖာသုဝိဟာရော နာမ။ ဧတေသု ဟိ အာဟရဟတ္ထကော နာမ ဗဟုံ ဘုဉ္ဇိတွာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အာဟရ ဟတ္ထ’’န္တိ ဝဒတိ။ အလံသာဋကော နာမ အစ္စုဒ္ဓုမာတကုစ္ဆိတာယ ဥဋ္ဌိတောပိ သာဋကံ နိဝါသေတုံ န သက္ကောတိ။ တတြဝဋ္ဋကော နာမ ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော တတြေဝ ပရိဝဋ္ဋတိ။ ကာကမာသကော နာမ ယထာ ကာကေဟိ အာမသိတုံ သက္ကောတိ, ဧဝံ ယာဝ မုခဒွါရာ အာဟာရေတိ။ ဘုတ္တဝမိတကော နာမ မုခေန သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော တတ္ထေဝ ဝမတိ။ ဧဝံ အကတွာ ‘‘ဖာသုဝိဟာရော စ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟာရေတိ။ ဖာသုဝိဟာရော နာမ စတူဟိ ပဉ္စဟိ အာလောပေတိ ဦနူဒရတာ။ ဧတ္တကဉှိ ဘုဉ္ဇိတွာ ပါနီယံ ပိဝတော စတ္တာရော ဣရိယာပထာ သုခေန ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ဧဝမာဟ –

‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ, အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ၊

အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ, ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၃၊ မိ။ ပ။ ၆။၅။၁၀)၊

ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ အင်္ဂါနိ သမောဓာနေတဗ္ဗာနိ။ နေဝ ဒဝါယာတိ ဟိ ဧကံ အင်္ဂံ, န မဒါယာတိ ဧကံ, န မဏ္ဍနာယာတိ ဧကံ, န ဝိဘူသနာယာတိ ဧကံ, ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ ယာပနာယာတိ ဧကံ, ဝိဟိံသူပရတိယာ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာတိ ဧကံ, ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမိ နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီတိ ဧကံ, ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီတိ ဧကံ အင်္ဂံ, အနဝဇ္ဇတာ စ ဖာသုဝိဟာရော စာတိ အယမေတ္ထ ဘောဇနာနိသံသော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၃။)

မဟာသိဝတ္ထေရော ပနာဟ – ‘‘ဟေဋ္ဌာ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ပဋိက္ခေပေါ နာမ, ဥပရိ ပန အဋ္ဌင်္ဂါနိ သမောဓာနေတဗ္ဗာနီ’’တိ။ တတ္ထ ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာတိ ဧကံ အင်္ဂံ, ယာပနာယာတိ ဧကံ, ဝိဟိံသူပရတိယာတိ ဧကံ, ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာတိ ဧကံ, ဣတိ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီတိ ဧကံ, နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပါဒေဿာမီတိ ဧကံ, ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီတိ ဧကံ, အနဝဇ္ဇတာ စာတိ ဧကံ, ဖာသုဝိဟာရော ပန ဘောဇနာနိသံသောတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အာဟာရံ အာဟာရေတိ။

֍ * ၉၀။ ဥပေက္ခကောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ သမန္နာဂတော။ သတောတိ ကာယာနုပဿနာဒိသတိယုတ္တော။

ဥပေက္ခကောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ သမန္နာဂတောတိ ဧတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဓမ္မော နာမ ကောတိ? ဉာဏာဒယော။ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တေ ကိရိယတော စတ္တာရိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ, ‘‘သတတဝိဟာရော’’တိ ဝုတ္တေ အဋ္ဌ မဟာစိတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ, ‘‘ရဇ္ဇနဒုဿနံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ဒသ စိတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ။ သောမနဿံ အာသေဝနဝသေန လဗ္ဘတိ။ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ကာရဏဝသေန စက္ခူတိ လဒ္ဓဝေါဟာရေန ရူပဒဿနသမတ္ထေန စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာ။ ပေါရာဏာ ပနာဟု – စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ အစိတ္တကတ္တာ, စိတ္တမ္ပိ န ပဿတိ အစက္ခုကတ္တာ။ ဒွါရာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနေန ပန ပသာဒဝတ္ထုကေန စိတ္တေန ပဿတိ။ ဤဒိသေသု ပန ဌာနေသု ‘‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ သသမ္ဘာရကထာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာတိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော။

နေဝ သုမနော ဟောတီတိ လောဘုပ္ပတ္တိဝသေန ဆန္ဒရာဂုပ္ပတ္တိဝသေန သောမနဿော န ဟောတိ။ န ဒုမ္မနောတိ ပဋိဃုပ္ပတ္တိဝသေန ဒုဋ္ဌစိတ္တော န ဟောတိ။ ဥပေက္ခကောတိ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခကော ဟောတိ, အပက္ခပတိတော ဟုတွာ ဣရိယာပထံ ပဝတ္တေတိ။ သတော သမ္ပဇာနောတိ သတိမာ ဉာဏသမ္ပန္နော။ မနာပံ နာဘိဂိဇ္ဈတီတိ မနဝဍ္ဎနကံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ နာဘိဂိဇ္ဈတိ န ပတ္ထေတိ။ နာဘိဟံသတီတိ န တုဿတိ။ န ရာဂံ ဇနေတီတိ တတ္ထ တတ္ထ ရဉ္ဇနံ န ဥပ္ပါဒေတိ။ တဿ ဌိတောဝ ကာယော ဟောတီတိ တဿ ခီဏာသဝဿ စက္ခာဒိကာယော ကမ္ပာရဟိတတ္တာ ဌိတော နိစ္စလော ဟောတိ။ အမနာပန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၄။)

အနိဋ္ဌာရမ္မဏံ။ န မင်္ကု ဟောတီတိ ဒေါမနဿိတော န ဟောတိ။ အပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တောတိ ကောဓဝသေန ဌိတမနော န ဟောတိ။ အလီနမနသောတိ အလီနစိတ္တော။ အဗျာပန္နစေတသောတိ ဗျာပါဒရဟိတစိတ္တော။

ရဇနီယေ န ရဇ္ဇတီတိ ရဇနီယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ န ရာဂံ ဥပ္ပါဒေတိ။ ဒုဿနီယေ န ဒုဿတီတိ ဒေါသုပ္ပါဒေ ဝတ္ထုသ္မိံ န ဒေါသံ ဥပ္ပါဒေတိ။ မောဟနီယေ န မုယှတီတိ မောဟနီယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ န မောဟံ ဥပ္ပါဒေတိ။ ကောပနီယေ န ကုပ္ပတီတိ ကောဓနီယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ န စလတိ။ မဒနီယေ န မဇ္ဇတီတိ မဒနီယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ န သံသီဒတိ။ ကိလေသနီယေ န ကိလိဿတီတိ ဥပတပနီယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ န ဥပတပ္ပတိ။ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တောတိ ရူပါရမ္မဏေ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တော။ သုတေ သုတမတ္တောတိ သဒ္ဒါယတနေ သောတဝိညာဏေန သုတေ သုတမတ္တော။ မုတေ မုတမတ္တောတိ ဃာနဇိဝှါကာယဝိညာဏေန ပါပုဏိတွာ ဂဟိတေ ဂဟိတမတ္တော။ ဝိညာတေ ဝိညာတမတ္တောတိ မနောဝိညာဏေန ဉာတေ ဉာတမတ္တော။ ဒိဋ္ဌေ န လိမ္ပတီတိ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌေ ရူပါရမ္မဏေ တဏှာဒိဋ္ဌိလေပေန န လိမ္ပတိ။ ဒိဋ္ဌေ အနူပယောတိ ရူပါရမ္မဏေ နိတ္တဏှော ဟောတိ။ အနပါယောတိ အပဒုဋ္ဌစိတ္တော။

သံဝိဇ္ဇတီတိ လဗ္ဘတိ။ ပဿတီတိ ဩလောကေတိ။ ဆန္ဒရာဂေါတိ သိနေဟော။ ရူပါရာမန္တိ ရူပံ အာရာမံ အဿာတိ ရူပါရာမံ။ ရူပေ ရတန္တိ ရူပရတံ။ ရူပေ သန္တုဋ္ဌီတိ ရူပသမ္မုဒိတံ။

ဒန္တံ နယန္တိ သမိတိန္တိ ဥယျာနကီဠာမဏ္ဍလာဒီသု မဟာဇနမဇ္ဈံ ဂစ္ဆန္တာ ဒန္တမေဝ ဂေါဏဇာတိံ ဝါ အဿဇာတိံ ဝါ ယာနေ ယောဇေတွာ နယန္တိ။ ရာဇာတိ တထာရူပါနေဝ ဌာနာနိ ဂစ္ဆန္တော ရာဇာပိ ဒန္တမေဝ အဘိရုဟတိ။ မနုဿေသူတိ မနုဿေသုပိ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ ဒန္တော နိဗ္ဗိသေဝနောဝ သေဋ္ဌော။ ယောတိဝါကျန္တိ ယော ဧဝရူပံ အတိက္ကမဝစနံ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနမ္ပိ တိတိက္ခတိ န ပဋိပ္ဖန္ဒတိ န ဝိဟညတိ, ဧဝရူပေါ ဒန္တော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။

အဿတရာတိ ဝဠဝါယ ဂဒြဘေန ဇာတာ။ အာဇာနီယာတိ ယံ အဿဒမ္မသာရထိ ကာရဏံ ကာရေတိ, တဿ ခိပ္ပံ ဇာနနသမတ္ထာ။ သိန္ဓဝါတိ သိန္ဓဝရဋ္ဌေ ဇာတာ အဿာ။ မဟာနာဂါတိ ကုဉ္ဇရသင်္ခါတာ မဟာဟတ္ထိနော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၅။)

အတ္တဒန္တောတိ ဧတေ အဿတရာ ဝါ အာဇာနီယာ ဝါ သိန္ဓဝါ ဝါ ကုဉ္ဇရာ ဝါ ဝရာ ဒန္တာ, န အဒန္တာ။ ယော ပန စတုမဂ္ဂသင်္ခါတေန အတ္တဒန္တေန ဒန္တတာယ အတ္တဒန္တော နိဗ္ဗိသေဝနော, အယံ တတောပိ ဝရံ, သဗ္ဗေဟိပိ ဧတေဟိ ဥတ္တရိတရောတိ အတ္ထော။

န ဟိ ဧတေဟိ ယာနေဟီတိ ယာနိ ဧတာနိ ဟတ္ထိယာနာဒိယာနာနိ, န ဟိ ဧတေဟိ ယာနေဟိ ကောစိ ပုဂ္ဂလော သုပိနန္တေနပိ အဂတပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘အဂတ’’န္တိ သင်္ခါတံ နိဗ္ဗာန ဒိသံ, တံ ဌာနံ ဂစ္ဆေယျ။ ယထာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဣန္ဒြိယဒမေန ဒန္တေန အပရဘာဂေ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ သုဒန္တေန ဒန္တော နိဗ္ဗိသေဝနော သပ္ပညော ပုဂ္ဂလော တံ အဂတပုဗ္ဗံ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ, ဒန္တဘူမိံ ပါပုဏာတိ။ တသ္မာ အတ္တဒမနမေဝ ဝရန္တိ အတ္ထော။

ဝိဓာသု န ဝိကမ္ပန္တီတိ သေယျဿ သေယျောဟမသ္မီတိအာဒီသု မာနဝိဓာသု န စလန္တိ နပ္ပဝေဓန္တိ။ ဝိပ္ပမုတ္တာ ပုနဗ္ဘဝါတိ ပုနဗ္ဘဝပဋိသန္ဓိယာ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိတော သုဋ္ဌု မုတ္တာ မုဉ္စိတွာ ဌိတာ။ ဒန္တဘူမိမနုပ္ပတ္တာတိ ဧကန္တဒမနံ အရဟတ္တဖလဘူမိံ ပါပုဏိတွာ ဌိတာ။ တေ လောကေ ဝိဇိတာဝိနောတိ တေ အရဟန္တော သတ္တလောကေ ဝိဇိတဝိဇယာ ဝိဇိတဝန္တော နာမ ဟောန္တိ။

ယသ္မာ စ ဘာဝိတိန္ဒြိယော နိဗ္ဘယော နိဗ္ဗိကာရော ဒန္တော ဟောတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယဿိန္ဒြိယာနီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယဿ စက္ခာဒီနိ ဆဠိန္ဒြိယာနိ ဂေါစရဘာဝနာယ အနိစ္စာဒိတိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဝါသနာဘာဝနာယ သတိသမ္ပဇညဂန္ဓံ ဂါဟာပေတွာ ဘာဝိတာနိ, တာနိ စ ခေါ အဇ္ဈတ္တဂေါစရဘာဝနာယ, ဧဝံ ပန ဗဟိဒ္ဓါ စ သဗ္ဗလောကေတိ ယတ္ထ ယတ္ထ ဣန္ဒြိယာနံ ဝေကလ္လတာ ဝေကလ္လတော ဝါ သမ္ဘဝေါ, တတ္ထ နာဘိဇ္ဈာဒိဝသေန ဘာဝိတာနီတိ ဧဝံ နိဗ္ဗိဇ္ဈ ဉတွာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဣမံ ပရဉ္စ လောကံ သကသန္တတိခန္ဓလောကံ ပရသန္တတိခန္ဓလောကဉ္စ ဒန္တမရဏံ မရိတုကာမော ကာလံ ကင်္ခတိ, ဇီဝိတက္ခယကာလံ အာဂမေတိ ပတိမာနေတိ, န ဘာယတိ မရဏဿ။ ယထာဟ –

‘‘မရဏေ မေ ဘယံ နတ္ထိ, နိကန္တိ နတ္ထီ ဇီဝိတေ’’။ (ထေရဂါ။ ၂၀)၊

‘‘နာဘိကင်္ခါမိ မရဏံ, နာဘိကင်္ခါမိ ဇီဝိတံ၊

ကာလဉ္စ ပတိမာနေမိ, နိဗ္ဗိသံ ဘတကော ယထာ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၆၀၆, ၆၅၄, ၁၀၀၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၂။၄ ထောကံ ဝိသဒိသံ)၊

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၆။)

ဘာဝိတော သ ဒန္တောတိ ဧဝံ ဘာဝိတိန္ဒြိယော သော ဒန္တော။

֍ * ၉၁။ နိဿယတာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယာ။ ဉတွာ ဓမ္မန္တိ အနိစ္စာဒီဟိ အာကာရေဟိ ဓမ္မံ ဇာနိတွာ။ အနိဿိတောတိ ဧဝံ တေဟိ နိဿယေဟိ အနိဿိတော။ တေန အညတြ ဓမ္မဉာဏာ နတ္ထိ နိဿယာနံ အဘာဝေါတိ ဒီပေတိ။ ဘဝါယ ဝိဘဝါယ ဝါတိ သဿတာယ ဥစ္ဆေဒါယ ဝါ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနော။

֍ * ၉၂။ တံ ဗြူမိ ဥပသန္တောတိ တံ ဧဝရူပံ ဧကေကဂါထာယ ဝုတ္တံ ဥပသန္တောတိ ကထေမိ။ အတရီ သော ဝိသတ္တိကန္တိ သော ဣမံ ဝိသတာဒိဘာဝေန ဝိသတ္တိကာသင်္ခါတံ မဟာတဏှံ အတရိ။

အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ ရာဂေါ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထောတိ သယံ ဂဟိတဒိဋ္ဌိယာ ရဉ္ဇနသင်္ခါတော ရာဂေါ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထော။ ပရဝါဒေသု အာဃာတော အပ္ပစ္စယောတိ ပရေသံ ဝါဒပဋိဝါဒေသု ကောပေါ စ အတုဋ္ဌာကာရော စ ဗျာပါဒေါ ကာယဂန္ထော။ အတ္တနော သီလံ ဝါ ဝတံ ဝါတိ သယံ ဂဟိတမေထုနဝိရတိသင်္ခါတံ သီလံ ဝါ ဂေါဝတာဒိဝတံ ဝါ။ သီလဗ္ဗတံ ဝါတိ တဒုဘယံ ဝါ။ ပရာမာသောတိ ဣမိနာ သုဒ္ဓီတိအာဒိဝသေန ပရတော အာမသတိ။ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိ ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ကာယဂန္ထောတိ သယံ ဂဟိတဒိဋ္ဌိံ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ (ဥဒါ။ ၅၄၊ မ။ နိ။ ၃။၂၇, ၃၀၁) အယောနိသော အဘိနိဝေသော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ကာယဂန္ထော။ ဂန္ထာ တဿ န ဝိဇ္ဇန္တီတိ တဿ ခီဏာသဝဿ ဒွေ ဒိဋ္ဌိဂန္ထာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန န သန္တိ။ ဗျာပါဒေါ ကာယဂန္ထော အနာဂါမိမဂ္ဂေန။ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထော အရဟတ္တမဂ္ဂေန။

֍ * ၉၃။ ဣဒါနိ တမေဝ ဥပသန္တံ ပသံသန္တော အာဟ ‘‘န တဿ ပုတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိ။ တတ္ထ ပုတ္တာ အတြဇာဒယော စတ္တာရော။ ဧတ္ထ စ ပုတ္တပရိဂ္ဂဟာဒယော ပုတ္တာဒိနာမေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိဿ န ဝိဇ္ဇန္တိ, တေသံ ဝါ အဘာဝေန ပုတ္တာဒယော န ဝိဇ္ဇန္တီတိ။ အတ္တာတိ ‘‘အတ္တာ အတ္ထီ’’တိ ဂဟိတာ သဿတဒိဋ္ဌိံ နတ္ထိ။ နိရတ္တာတိ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဂဟိတာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၇။)

နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ နတ္ထိ။ မုဉ္စိတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ မောစေတဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ယဿ နတ္ထိ ဂဟိတန္တိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ဂဟိတံ န ဝိဇ္ဇတိ။ တဿ နတ္ထိ မုဉ္စိတဗ္ဗန္တိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ မုဉ္စိတဗ္ဗံ န ဝိဇ္ဇတိ။ ဂါဟမုဉ္စနသမတိက္ကန္တောတိ ဂဟဏဉ္စ မောစနဉ္စ ဝီတိဝတ္တော။ ဝုဒ္ဓိပရိဟာနိဝီတိဝတ္တောတိ ဝုဍ္ဎိဉ္စ ဟာနိဉ္စ အတိက္ကန္တော။

֍ * ၉၄။ ယေန နံ ဝဇ္ဇုံ ပုထုဇ္ဇနာ, အထော သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ယေန တံ ရာဂါဒိနာ ဝဇ္ဇေန ပုထုဇ္ဇနာ သဗ္ဗေပိ ဒေဝမနုဿာ ဣတောဝ ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ ရတ္တောတိ ဝါ ဒုဋ္ဌောတိ ဝါ ဝဒေယျုံ။ တံ တဿ အပုရက္ခတန္တိ တံ ရာဂါဒိဝဇ္ဇံ တဿ အရဟတော အပုရက္ခတံ။ တသ္မာ ဝါဒေသု နေဇတီတိ တံကာရဏာ နိန္ဒာဝစနေသု န ကမ္ပတိ။

နေဇတီတိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ န ဣဉ္ဇတီတိ စလနံ န ကရောတိ။ န စလတီတိ န တတ္ထ နမတိ။ န ဝေဓတီတိ ကမ္ပေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ န ဖန္ဒတိ။ နပ္ပဝေဓတီတိ န ကမ္ပတိ။ န သမ္ပဝေဓတီတိ န ပရိဝတ္တတိ။

֍ * ၉၅။ န ဥဿေသု ဝဒတေတိ ဝိသိဋ္ဌေသု အတ္တာနံ အန္တောကတွာ ‘‘အဟံ ဝိသိဋ္ဌော’’တိ အတိမာနဝသေန န ဝဒတိ။ ဧသ နယော ဣတရေသု ဒွီသု။ ကပ္ပံ နေတိ အကပ္ပိယောတိ သော ဧဝရူပေါ ဒုဝိဓမ္ပိ ကပ္ပံ န ဧတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အကပ္ပိယော, ပဟီနကပ္ပေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနောဝ။

֍ * ၉၆။ သကန္တိ မယှန္တိ ပရိဂ္ဂဟိတံ။ အသတာ စ န သောစတီတိ အဝိဇ္ဇမာနာဒိနာ အသတာ စ န သောစတိ။ ဓမ္မေသု စ န ဂစ္ဆတီတိ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဆန္ဒာဒိဝသေန န ဂစ္ဆတိ။ သ ဝေ သန္တောတိ ဝုစ္စတီတိ သော ဧဝရူပေါ နရုတ္တမော ‘‘သန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနောဝ။ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ကောဋိသတသဟဿဒေဝတာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိ အဟောသိ, သောတာပန္နာဒီနံ ဂဏနာ နတ္ထီတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

ပုရာဘေဒသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၈။)

၁၁။ ကလဟဝိဝါဒသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၉၇။ ဧကာဒသမေ ကလဟဝိဝါဒသုတ္တနိဒ္ဒေသေ ကုတောပဟူတာ ကလဟာ ဝိဝါဒါတိ ကလဟော စ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဝိဝါဒေါ စာတိ ဣမေ ကုတော ဇာတာ။ ပရိဒေဝသောကာ သဟမစ္ဆရာ စာတိ ပရိဒေဝသောကာ စ သဟမစ္ဆရာ စ ကုတော ပဟူတာ။ မာနာတိမာနာ သဟပေသုဏာ စာတိ မာနာ စ အတိမာနာ စ ပေသုဏာ စ ကုတော ပဟူတာ။ တေတိ တေ သဗ္ဗေပိ အဋ္ဌ ကိလေသဓမ္မာ။ တဒိင်္ဃ ဗျူဟီတိ တံ မယာ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဗြူဟိ, ယာစာမိ တံ အဟန္တိ။ ယာစနတ္ထော ဟိ ဣင်္ဃာတိ နိပါတော။

ဧကေန အာကာရေနာတိ ဧကေန ကာရဏေန။ အပရေန အာကာရေနာတိ အပရေန ကာရဏေန။ အာဂါရိကာ ဒဏ္ဍပသုတာတိ ဂဟပတိနော ဝိဟေသမာနာ။ ပဗ္ဗဇိတာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တာတိ အနဂါရိကာ သတ္တသု အာပတ္တိက္ခန္ဓေသု အညတရံ အာပဇ္ဇမာနာ။

ကုတောပဟူတာတိ ကုတောဘူတာ။ ကုတောဇာတာတိ ကုတော ပဋိလဒ္ဓဘာဝါ။ ကုတောသဉ္ဇာတာတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ကုတောနိဗ္ဗတ္တာတိ ကုတော နိဗ္ဗတ္တလက္ခဏံ ပတ္တာ။ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘ကုတောအဘိနိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကုတောပါတုဘူတာတိ ကုတောပါကဋီဘူတာ။ ကိံ နိဒါနာတိအာဒီသု အတ္တနော ဖလံ နိဒေတီတိ နိဒါနံ။ ဧတသ္မာ ဖလံ သမုဒေတီတိ သမုဒယော။ ဧတသ္မာ ဖလံ ဇာယတီတိ ဇာတိ။ ဧတသ္မာ ဖလံ ပဘဝတီတိ ပဘဝေါ။ မူလံ ပုစ္ဆတီတိ ကလဟဿ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ ကာရဏဉှိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန မူလံ။ အတ္တနော ဖလနိပ္ဖါဒနတ္ထံ ဟိနောတိ ပဝတ္တတီတိ ဟေတု။ ‘‘ဟန္ဒ နံ ဂဏှထာ’’တိ ဒဿေန္တံ ဝိယ အတ္တနော ဖလံ နိဒေတီတိ နိဒါနံ။ ဧတသ္မာ ဖလံ သမ္ဘဝတီတိ သမ္ဘဝေါ။ ပဘဝတိ ဖလံ ဧတသ္မာတိ ပဘဝေါ။ သမုဋ္ဌာတိ ဧတ္ထ ဖလံ, ဧတေန ဝါ သမုဋ္ဌာတီတိ သမုဋ္ဌာနံ။ အတ္တနော ဖလံ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ အပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌေန အတ္တနော ဖလံ အာရမေတီတိ အာရမ္မဏံ။ ဧတံ ပဋိစ္စ အပဋိက္ခိပိတွာ ဖလံ ဧတိ ပဝတ္တတီတိ ပစ္စယော။ ဧတသ္မာ ဖလံ သမုဒေတီတိ သမုဒယောတိ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ သန္ဓာယ ‘‘ကလဟဿ စ ဝိဝါဒဿ စ မူလံ ပုစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဒေသနာ ဝုတ္တာ။

֍ * ၉၈။ ပိယပ္ပဟူတာတိ ပိယဝတ္ထုတော ဇာတာ။ မစ္ဆေရယုတ္တာ ကလဟာ ဝိဝါဒါတိ ဣမိနာ ကလဟဝိဝါဒါဒီနံ န ကေဝလံ ပိယဝတ္ထုမေဝ, မစ္ဆရိယမ္ပိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀၉။)

ပစ္စယံ ဒဿေတိ။ ကလဟဝိဝါဒသီသေန စေတ္ထ သဗ္ဗေပိ တေ ဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ စ ဧတေသံ မစ္ဆရိယံ, တထာ ပေသုဏာနဉ္စ ဝိဝါဒံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဝါဒဇာတေသု စ ပေသုဏာနီ’’တိ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနတ္ထောယေဝ။

֍ * ၉၉။ ပိယာ သု လောကသ္မိံ ကုတောနိဒါနာ, ယေ စာပိ လောဘာ ဝိစရန္တိ လောကေတိ ‘‘ပိယပ္ပဟူတာ ကလဟာ’’တိ ယေ ဧတ္ထ ဝုတ္တာ, တေ ပိယာ လောကသ္မိံ ကုတောနိဒါနာ, န ကေဝလဉ္စ ပိယာ, ယေ စာပိ ခတ္တိယာဒယော လောကေ ဝိစရန္တိ လောဘဟေတု လောဘေနာဘိဘူတာ ဝိစရန္တိ, တေသံ သော လောဘော စ ကုတောနိဒါနောတိ ဒွေ အတ္ထေ ဧကာယ ပုစ္ဆာယ ပုစ္ဆတိ။ ကုတောနိဒါနာတိ စေတ္ထ ကိံနိဒါနာ ကိံဟေတုကာတိ ပစ္စတ္တဝစနဿ တောအာဒေသော ဝေဒိတဗ္ဗော, သမာသေ စဿ လောပါဘာဝေါ။ အထ ဝါ နိဒါနာတိ ဇာတာ, ဥပ္ပန္နာတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ကုတော ဇာတာ ကုတော ဥပ္ပန္နာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာသာ စ နိဋ္ဌာ စာတိ အာသာ စ တဿာ အာသာယ သမိဒ္ဓိ စ။ ယေ သမ္ပရာယာယ နရဿ ဟောန္တီတိ ယေ နရဿ သမ္ပရာယာယ ဟောန္တိ, ပရာယနာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာ ဧဝါယမ္ပိ ပုစ္ဆာ။

ဒီပါ ဟောန္တီတိ ပတိဋ္ဌာ ဘဝန္တိ။ သရဏာ ဟောန္တီတိ ဒုက္ခနာသနာ ဟောန္တိ။ နိဋ္ဌာပရာယနာ ဟောန္တီတိ သမိဒ္ဓိပရာယနာ ဟောန္တိ။

֍ * ၁၀၀။ ဆန္ဒာနိဒါနာနီတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဆန္ဒနိဒါနာနိ။ ယေ စာပိ လောဘာ ဝိစရန္တီတိ ယေ စာပိ ခတ္တိယာဒယော လောဘာ ဝိစရန္တိ, တေသံ လောဘောပိ ဆန္ဒနိဒါနောတိ ဒွေပိ အတ္ထေ ဧကတော ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ဣတောနိဒါနာတိ ဆန္ဒနိဒါနာ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဣတောနိဒါနာ’’တိ ဟိ ဆန္ဒံ သန္ဓာယာဟ။ ဆန္ဒနိဒါနာ ဟိ လောဘာဒယော။ ‘‘ဣတောနိဒါနာ’’တိ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ စေတ္ထ ‘‘ကုတောနိဒါနာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာသာယ သမိဒ္ဓိ ဝုစ္စတိ နိဋ္ဌာတိ အဇ္ဈာသယနိဗ္ဗတ္တိပဋိလာဘော ကထီယတိ။

֍ * ၁၀၁။ ဝိနိစ္ဆယာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယာ။ ယေ စာပိ ဓမ္မာ သမဏေန ဝုတ္တာတိ ယေ စ အညေပိ ကောဓာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တာ, တထာရူပါ ဝါ အကုသလာ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓသမဏေန ဝုတ္တာ, တေ ကုတောပဟူတာတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၀။)

အညဇာတိကာတိ အညသဘာဝါ။ အညဝိဟိတကာတိ အညေနာကာရေန ဌိတာ။ သမိတပါပေနာတိ နိဗ္ဗာပိတပါပေန။ ဗာဟိတပါပဓမ္မေနာတိ ပဟီနလာမကဓမ္မေန။ ဘိန္နကိလေသမူလေနာတိ ကိလေသမူလာနိ ဘိန္ဒိတွာ ဌိတေန။ သဗ္ဗာကုသလမူလဗန္ဓနာ ပမုတ္တေနာတိ ဒွါဒသအကုသလဗန္ဓနံ မောစေတွာ ဌိတေန။ ဝုတ္တာတိ ကထိတာ။ ပဝုတ္တာတိ ပကာရေန ကထိတာ။

֍ * ၁၀၂။ တမူပနိဿာယ ပဟောတိ ဆန္ဒောတိ တံ သုခဒုက္ခဝေဒနံ တဒုဘယဝတ္ထုသင်္ခါတံ သာတာသာတံ ဥပနိဿာယ သံယောဂဝိယောဂပတ္ထနာဝသေန ဆန္ဒော ပဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဆန္ဒော နု လောကသ္မိံ ကုတောနိဒါနော’’တိ အယံ ပဉှော ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတိ။ ရူပေသု ဒိသွာ ဝိဘဝံ ဘဝဉ္စာတိ ရူပေသု ဝယဉ္စ ဥပ္ပါဒဉ္စ ဒိသွာ။ ဝိနိစ္ဆယံ ကုဗ္ဗတိ ဇန္တု လောကေတိ အပါယာဒိကေ လောကေ အယံ ဇန္တု ဘောဂါဓိဂမတ္ထံ တဏှာဝိနိစ္ဆယံ ‘‘အတ္တာ မေ ဥပ္ပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယဉ္စ ကုရုတေ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဝိနိစ္ဆယာ စာပိ ကုတောပဘူတာ’’တိ အယံ ပဉှော ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတိ။

သာတာသာတံ နိဿာယာတိ မဓုရဉ္စ အမဓုရဉ္စ ဥပနိဿယံ ကတွာ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌန္တိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဉ္စ အနိဋ္ဌာရမ္မဏဉ္စ။

သုရာမေရယမဇ္ဇပ္ပမာဒဋ္ဌာနာနုယောဂန္တိ ဧတ္ထ သုရာတိ ပိဋ္ဌသုရာ ပူဝသုရာ ဩဒနသုရာ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ သမ္ဘာရသံယုတ္တာတိ ပဉ္စ သုရာ။ မေရယန္တိ ပုပ္ဖါသဝေါ ဖလာသဝေါ မဓွာသဝေါ ဂုဠာသဝေါ သမ္ဘာရသံယုတ္တောတိ ပဉ္စ အာသဝါ။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ မဒကရဏဝသေန မဇ္ဇံ။ ပမာဒဋ္ဌာနန္တိ ပမာဒကာရဏံ, ယာယ စေတနာယ တံ မဇ္ဇံ ပိဝတိ, တဿေတံ အဓိဝစနံ။ အနုယောဂန္တိ တံ သုရာမေရယမဇ္ဇပ္ပမာဒဋ္ဌာနာနုယောဂံ အနုအာယောဂံ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ။ ယသ္မာ စ ပန တံ အနုယုတ္တဿ မေ ဥပ္ပန္နာ စေဝ ဘောဂါ ပရိဟာယန္တိ, အနုပ္ပန္နာ စ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ ‘‘မေ ဘောဂါ ပရိက္ခယံ ခီဏဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဇာနာတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဝိကာလဝိသိခါစရိယာနုယောဂန္တိ အဝေလာယ ဝိသိခါသု စရိယာနုယုတ္တံ။ သမဇ္ဇာဘိစရဏန္တိ နစ္စာဒိဒဿနဝသေန သမဇ္ဇာဘိဂမနံ။ အာလသျာနုယောဂန္တိ ကာယာလသိယတာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တတံ။ အပါယမုခါနိ န သေဝတီတိ ဘောဂါနံ ဝိနာသဒွါရာနိ န သေဝတိ။

ကသိယာ ဝါတိ ကသိကမ္မေန ဝါ။ ဝဏိဇ္ဇာယ ဝါတိ ဓမ္မိကဝဏိဇ္ဇကမ္မေန ဝါ။ ဂေါရက္ခေန ဝါတိ ဂေါပါလကမ္မေန ဝါ။ ဣဿတ္ထေန ဝါတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၁။)

ဓနုသိပ္ပေန ဝါ။ ရာဇပေါရိသေန ဝါတိ ရာဇသေဝကကမ္မေန ဝါ။ သိပ္ပညတရေန ဝါတိ ကုမ္ဘကာရာဒိသိပ္ပါနံ အညတရေန ဝါ။ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ပယောဂံ ကရောတိ။ စက္ခုသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ဇာနာတီတိ သသမ္ဘာရစက္ခုသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ ဇာနာတိ။ ‘‘အတ္တာ မေ ဥပ္ပန္နော’’တိ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ စက္ခုသ္မိံ အန္တရဟိတေတိ တသ္မိံ ဝိနဋ္ဌေ။ အတ္တာ မေ အန္တရဟိတောတိ ‘‘မမ အတ္တာ ဝိနဋ္ဌော’’တိ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ဝိဂတော မေ အတ္တာတိ ဝီတိက္ကန္တော မမ အတ္တာ။ သောတသ္မိန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

֍ * ၁၀၃။ ဧတေပိ ဓမ္မာ ဒွယမေဝ သန္တေတိ ဧတေ ကောဓာဒယော ဓမ္မာ သာတာသာတဒွယေ သန္တေ ဧဝ ဟောန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ တတိယပဉှောပိ ဝိဿဇ္ဇိတော ဟောတိ။ ဣဒါနိ ယော ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇိတေသု ဧတေသု ပဉှေသု ကထံကထီ ဘဝေယျ, တဿ ကထံကထာပဟာနူပါယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကထံကထီ ဉာဏပထာယ သိက္ခေ’’တိ, ဉာဏဒဿနဉာဏာဓိဂမနတ္ထံ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံကာရဏာ? ဉတွာ ပဝုတ္တာ သမဏေန ဓမ္မာ။ ဗုဒ္ဓသမဏေန ဟိ ဉတွာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ, နတ္ထိ တဿ ဓမ္မေသု အညာဏံ, အတ္တနော ပန ဉာဏာနုဘာဝေန တေ အဇာနန္တော န ဇာနေယျ, န ဒေသနာဒေါသေန။ တသ္မာ ကထံကထီ ဉာဏပထာယ သိက္ခေ, ဉတွာ ပဝုတ္တာ သမဏေန ဓမ္မာတိ။

ပက္ခေပဗန္ဓနေန ဝါ ဗဒ္ဓေါတိ နာဂရိကဗန္ဓေန ဗဒ္ဓေါ။ ပရိက္ခေပဗန္ဓနေန ဝါတိ ဝတိပရိက္ခေပဗန္ဓနေန ဝါ။ ဂါမဗန္ဓနေနာတိအာဒီသု တသ္မာ တသ္မာ ဌာနတော နိက္ခမိတုံ အလဘန္တော ဂါမဗန္ဓနာဒီဟိ ဗဒ္ဓေါ နာမ ဟောတိ။ တဿ ဗန္ဓနဿ မောက္ခတ္ထာယာတိ ဧတဿ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဗန္ဓနဿ မောစနတ္ထံ။

ဉာဏမ္ပိ ဉာဏပထောတိ ပုရေ ဥပ္ပန္နံ ဉာဏံ အပရာပရုပ္ပန္နဿ ဉာဏမ္ပိ ဉာဏဿ သဉ္စရဏမဂ္ဂေါတိ ဉာဏမ္ပိ ဉာဏပထော။ ဉာဏဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ဉာဏပထောတိ ဉာဏဿ ပစ္စယောပိ တံ အာလမ္ဗိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဉာဏပထော။ ဉာဏသဟဘုနောပိ ဓမ္မာ ဉာဏပထောတိ ဉာဏေန သဟုပ္ပန္နာ အဝသေသာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာပိ ဉာဏပထော။ ဣဒါနိ ဥပမာယ သာဓေန္တော ‘‘ယထာ အရိယမဂ္ဂေါ အရိယပထော’’တိအာဒိမာဟ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၂။)

ကထံကထီ ပုဂ္ဂလောတိ ဝိစိကိစ္ဆာဝန္တော ပုဂ္ဂလော။ သကင်္ခေါတိ သဒွေဠှကော။ သဝိလေခေါတိ စိတ္တရာဇိဝန္တော။ သဒွေဠှကောတိ ကင်္ခါဝန္တော။ သဝိစိကိစ္ဆောတိ သန္ဒေဟဝန္တော။ ဉာဏာဓိဂမာယာတိ ဉာဏပဋိလာဘတ္ထာယ။ ဉာဏဖုသနာယာတိ ဉာဏပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထာယ။ အထ ဝါ ဉာဏဝိန္ဒနတ္ထာယ။ ဉာဏသစ္ဆိကိရိယာယာတိ ဉာဏဿ ပစ္စက္ခကရဏတ္ထာယ။ သနိဒါနာဟန္တိ အဟံ သနိဒါနံ သပစ္စယံ ကတွာ ဓမ္မဒေသနံ ကရောမိ။ သပ္ပါဋိဟာရိယန္တိ နိယျာနိကံ ကတွာ။ နော အပ္ပါဋိဟာရိယန္တိ အနိယျာနိကံ အကတွာ ဓမ္မဒေသနံ ကရောမိ။

֍ * ၁၀၄။ သာတံ အသာတဉ္စ ကုတောနိဒါနာတိ ဧတ္ထ သာတာသာတန္တိ သုခဒုက္ခဝေဒနာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ။ န ဘဝန္တိ ဟေတေတိ န ဘဝန္တိ ဧတေ။ ဝိဘဝံ ဘဝဉ္စာပိ ယမေတမတ္ထံ, ဧတံ မေ ပဗြူဟိ ယတောနိဒါနန္တိ သာတာသာတာနံ ဝိဘဝံ ဘဝဉ္စ ဧတမ္ပိ ယံ အတ္ထံ။ လိင်္ဂဗျတ္တယော ဧတ္ထ ကတော။ ဣဒံ ပန ဝုတ္တံ ဟောတိ – သာတာသာတာနံ ဝိဘဝေါ ဘဝေါ စာတိ ယော ဧသ အတ္ထော, ဧတံ မေ ပဗြူဟိ ယတောနိဒါနန္တိ။ ဧတ္ထ စ သာတာသာတာနံ ဝိဘဝဘဝဝတ္ထုကာ ဝိဘဝဘဝဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဝိဘဝဘဝါတိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဣမဿ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနပက္ခေ ‘‘ဘဝဒိဋ္ဌိပိ ဖဿနိဒါနာ, ဝိဘဝဒိဋ္ဌိပိ ဖဿနိဒါနာ’’တိ ဥပရိ နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁၀၅) ဝက္ခတိ။ ဣမာယ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။

֍ * ၁၀၅။ ဣတောနိဒါနန္တိ ဖဿနိဒါနံ။ ဣမာယပိ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။

֍ * ၁၀၆။ ကိသ္မိံ ဝိဘူတေ န ဖုသန္တိ ဖဿာတိ ကိသ္မိံ ဝီတိဝတ္တေ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ပဉ္စ ဖဿာ န ဖုသန္တိ။ ဣမာယပိ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။

֍ * ၁၀၇။ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ပဋိစ္စာတိ သမ္ပယုတ္တကနာမဉ္စ ဝတ္ထာရမ္မဏရူပဉ္စ ပဋိစ္စ။ ရူပေ ဝိဘူတေ န ဖုသန္တိ ဖဿာတိ ရူပေ ဝီတိဝတ္တေ ပဉ္စ ဖဿာ န ဖုသန္တိ။

တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿောတိ စက္ခုရူပဝိညာဏာနံ တိဏ္ဏန္နံ သင်္ဂတိယာ ဖဿော ဇာယတိ။ စက္ခု စ ရူပါ စ ရူပသ္မိန္တိ ပသာဒစက္ခုဉ္စ ရူပါရမ္မဏာနိ စ ရူပဘာဂေ ရူပကောဋ္ဌာသေ ကတွာ။ စက္ခုသမ္ဖဿံ ဌပေတွာတိ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိယာ ဥပ္ပန္နဖဿံ မုဉ္စိတွာ။ သမ္ပယုတ္တကာ ဓမ္မာ နာမသ္မိန္တိ အဝသေသာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၃။)

ဝေဒနာဒယော ဖဿေန သဟဇာတာ ဓမ္မာ နာမဘာဂေ။ သောတဉ္စ ပဋိစ္စာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

စတူဟာကာရေဟိ ရူပံ ဝိဘူတံ ဟောတီတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ရူပံ ဝီတိဝတ္တံ ဟောတိ။ ဉာတဝိဘူတေနာတိ ပါကဋံ ကတွာ ဝီတိဝတ္တေန။ တီရဏဝိဘူတေနာတိ အနိစ္စာဒိတော တီရယိတွာ ဝီတိဝတ္တေန။ ပဟာနဝိဘူတေနာတိ ဆန္ဒရာဂပဟာနတော ဝီတိဝတ္တေန။ သမတိက္ကမဝိဘူတေနာတိ စတုန္နံ အရူပသမာပတ္တီနံ ပဋိလာဘဝသေန ဝီတိဝတ္တေန။

֍ * ၁၀၈။ ကထံ သမေတဿာတိ ကထံ ပဋိပန္နဿ။ ဝိဘောတိ ရူပန္တိ ရူပံ ဝိဘဝတိ, န ဘဝေယျ ဝါ။ သုခံ ဒုခဉ္စာတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌရူပမေဝ ပုစ္ဆတိ။

ဇာနေယျာမာတိ ဇာနိဿာမ။ အာဇာနေယျာမာတိ ဝိသေသေန ဇာနိဿာမ။ ဝိဇာနေယျာမာတိ အနေကဝိဓေန ဇာနိဿာမ။ ပဋိဝိဇာနေယျာမာတိ သမ္မာ ဇာနိဿာမ။ ပဋိဝိဇ္ဈေယျာမာတိ စိတ္တေန ဗုဇ္ဈိဿာမ။

֍ * ၁၀၉။ န သညသညီတိ ယထာ သမေတဿ ဝိဘောတိ ရူပံ, သော ပကတိသညာယ သညီပိ န ဟောတိ။ န ဝိသညသညီတိ ဝိသညာယပိ ဝိရူပါယ သညာယ ဝိသညီ န ဟောတိ ဥမ္မတ္တကော ဝါ ခိတ္တစိတ္တော ဝါ။ နောပိ အသညီတိ သညာဝိရဟိတောပိ န ဟောတိ နိရောဓသမာပန္နော ဝါ အသညသတ္တော ဝါ။ န ဝိဘူတသညီတိ ‘‘သဗ္ဗသော ရူပသညာန’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈) နယေန သမတိက္ကန္တသညီပိ န ဟောတိ အရူပဇ္ဈာနလာဘီ။ ဧဝံ သမေတဿ ဝိဘောတိ ရူပန္တိ ဧတသ္မိံ သညသညိတာဒိဘာဝေ အဋ္ဌတွာ ယဒေတံ ဝုတ္တံ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ…ပေ… အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိပဋိလာဘတ္ထာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီ’’တိ, ဧဝံ သမေတဿ အရူပမဂ္ဂသမင်္ဂိနော ဝိဘောတိ ရူပံ။ သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါတိ ဧဝံ ပဋိပန္နဿာပိ စ ယာ သညာ, တံနိဒါနာ တဏှာဒိဋ္ဌိပပဉ္စာဿ အပ္ပဟီနာဝ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။

အသညိနော ဝုစ္စန္တိ နိရောဓသမာပန္နာတိ သညာဝေဒနာ နိရောဓေတွာ နိရောဓသမာပန္နာ သညာဘာဝေန အသညိနောတိ ကထီယန္တိ။ အသညသတ္တာတိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သညာဘာဝေန အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တာ။

သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ တတ္ထ သောတိ သော ဘိက္ခု။ ဧဝန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ကမနိဒဿနမေတံ, ဣမိနာ ကမေန စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပဋိလဘိတွာတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၄။)

ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဟိတေတိ ဣမိနာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတေ။ ပရိသုဒ္ဓေတိအာဒီသု ပန ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေ။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာယေဝ ပရိယောဒါတေ, ပဘဿရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုခါဒီနံ ပစ္စယာနံ ဃာတေန ဝိဟတရာဂါဒိအင်္ဂဏတ္တာ အနင်္ဂဏေ။ အနင်္ဂဏတ္တာ ဧဝ စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ။ အင်္ဂဏေန ဟိ စိတ္တံ ဥပက္ကိလိဿတိ။ သုဘာဝိတတ္တာ မုဒုဘူတေ, ဝသီဘာဝပ္ပတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝသေ ဝတ္တမာနဉှိ စိတ္တံ မုဒူတိ ဝုစ္စတိ။ မုဒုတ္တာယေဝ စ ကမ္မနိယေ, ကမ္မက္ခမေ ကမ္မယောဂ္ဂေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုဒု ဟိ စိတ္တံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ သုဒ္ဓန္တမိဝ သုဝဏ္ဏံ။ တဒုဘယမ္ပိ စ သုဘာဝိတတ္တာယေဝ။ ယထာဟ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံ ဘာဝိတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၂)။

ဧတေသု ဟိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝါဒီသု ဌိတတ္တာ ဌိတေ။ ဌိတတ္တာယေဝ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ အစလေ နိရိဉ္ဇနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုဒုကမ္မညဘာဝေန ဝါ အတ္တနော ဝသေ ဌိတတ္တာ ဌိတေ။ သဒ္ဓါဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ။ သဒ္ဓါပရိဂ္ဂဟိတဉှိ စိတ္တံ အဿဒ္ဓိယေန န ဣဉ္ဇတိ, ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတံ ကောသဇ္ဇေန န ဣဉ္ဇတိ, သတိပရိဂ္ဂဟိတံ ပမာဒေန န ဣဉ္ဇတိ, သမာဓိပရိဂ္ဂဟိတံ ဥဒ္ဓစ္စေန န ဣဉ္ဇတိ, ပညာပရိဂ္ဂဟိတံ အဝိဇ္ဇာယ န ဣဉ္ဇတိ, ဩဘာသဂတံ ကိလေသန္ဓကာရေန န ဣဉ္ဇတိ။ ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတုံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ စိတ္တံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိပဋိလာဘတ္ထာယ။

အပရော နယော – စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတေ။ နီဝရဏဒူရီဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေ။ ဝိတက္ကာဒိသမတိက္ကမေန ပရိယောဒါတေ။ ဈာနပဋိလာဘပစ္စနိကာနံ ပါပကာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနဉ္စ အဘာဝေန အနင်္ဂဏေ။ ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ဣစ္ဆာယ အဝစရာနံ, ဣစ္ဆာဝသေန ဩတိဏ္ဏာနံ ပဝတ္တာနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကောပအပ္ပစ္စယာနန္တိ အတ္ထော။ အဘိဇ္ဈာဒီနံ စိတ္တူပက္ကိလေသာနံ ဝိဂမေန ဝိဂတူပက္ကိလေသေ။ ဥဘယမ္ပိ စေတံ အင်္ဂဏသုတ္တဝတ္ထသုတ္တာနုသာရေနေဝ (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော, ၇၀ အာဒယော) ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝသိပ္ပတ္တိယာ မုဒုဘူတေ။ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝူပဂမနေန ကမ္မနိယေ။ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပဏီတဘာဝူပဂမေန ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ, ယထာ အာနေဉ္ဇဘာဝံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတိ, ဧဝံ ဌိတေတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂမေန စိတ္တံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိပဋိလာဘတ္ထာယ ပါဒကံ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၅။)

အာရုပ္ပမဂ္ဂသမင်္ဂီတိ အရူပသမာပတ္တိယာ ဂမနမဂ္ဂေန အပရိဟီနော။ ပပဉ္စာယေဝ ပပဉ္စသင်္ခါတိ တဏှာဒိပပဉ္စာယေဝ ပပဉ္စသင်္ခါ။

֍ * ၁၁၀။ ဧတ္တာဝတဂ္ဂံ နု ဝဒန္တိ ဟေကေ, ယက္ခဿ သုဒ္ဓိံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာသေ။ ဥဒါဟု အညမ္ပိ ဝဒန္တိ ဧတ္တောတိ ဧတ္တာဝတာ နု ဣဓ ပဏ္ဍိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ အဂ္ဂံ သုဒ္ဓိံ သတ္တဿ ဝဒန္တိ, ဥဒါဟု အညမ္ပိ ဧတ္တော အရူပသမာပတ္တိတော အဓိကဉ္စ ဝဒန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။

ဧတ္တော အရူပသမာပတ္တိတောတိ ဧတသ္မာ အရူပသမာပတ္တိတော။

֍ * ၁၁၁။ ဧတ္တာဝတဂ္ဂမ္ပိ ဝဒန္တိ ဟေကေတိ ဧကေ သဿတဝါဒါ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပဏ္ဍိတမာနိနော ဧတ္တာဝတာပိ အဂ္ဂံ သုဒ္ဓိံ ဝဒန္တိ။ တေသံ ပနေကေ သမယံ ဝဒန္တီတိ တေသညေဝ ဧကေ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ သမယံ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒန္တိ။ အနုပါဒိသေသေ ကုသလာဝဒါနာတိ အနုပါဒိသေသေ ကုသလဝါဒါ သမာနာ။

ဘဝတဇ္ဇိတာတိ ဘဝတော ဘီတာ။ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒံ ပဋိစ္စ တုဿန္တိ။ တေ သတ္တဿ သမန္တိ တေ ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော ပုဂ္ဂလဿ သမံ အနုပ္ပတ္တိံ ဝဒန္တိ။ ဥပသမန္တိ အတီဝ သမံ။ ဝူပသမန္တိ သန္တံ။ နိရောဓန္တိ အနုပ္ပါဒံ။ ပဋိပဿဒ္ဓိန္တိ အပုနုပ္ပတ္တိံ။

֍ * ၁၁၂။ ဧတေ စ ဉတွာ ဥပနိဿိတာတိ ဧတေ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကေ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော နိဿိတာတိ ဉတွာ။ ဉတွာ မုနီ နိဿယေ သော ဝီမံသီတိ နိဿယေ စ ဉတွာ သော ဝီမံသီ ပဏ္ဍိတော ဗုဒ္ဓမုနိ။ ဉတွာ ဝိမုတ္တောတိ ဒုက္ခာနိစ္စာဒိတော ဓမ္မေ ဉတွာ ဝိမုတ္တော။ ဘဝါဘဝါယ န သမေတီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပပတ္တိယာ န သမာဂစ္ဆတိ။ အပရာမသန္တိ အပရာမသန္တော။ ပရာမာသံ နာပဇ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

ကလဟဝိဝါဒသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၆။)

၁၂။ စူဠဗျူဟသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

ဒွါဒသမေ စူဠဗျူဟသုတ္တနိဒ္ဒေသေ သကံသကံဒိဋ္ဌိပရိဗ္ဗသာနာတိ ဣဒမ္ပိ တသ္မိံယေဝ မဟာသမယေ ‘‘သဗ္ဗေပိမေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘သာဓုရူပါမှာ’တိ ဘဏန္တိ, ကိံ နု ခေါ သာဓုရူပါဝ ဣမေ အတ္တနော ဧဝ ဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌဟန္တိ, ဥဒါဟု အညမ္ပိ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ပုရိမနယေနေဝ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ဝုတ္တံ။

֍ * ၁၁၃။ တတ္ထ အာဒိတော ဒွေပိ ဂါထာ ပုစ္ဆာဂါထာယေဝ။ တာသု သကံ သကံ ဒိဋ္ဌိပရိဗ္ဗသာနာတိ အတ္တနော အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ ဝသမာနာ။ ဝိဂ္ဂယှ နာနာ ကုသလာ ဝဒန္တီတိ တံ ဒိဋ္ဌိံ ဗလဝဂ္ဂါဟံ ဂဟေတွာ ‘‘တတ္ထ ကုသလာမှာ’’တိ ပဋိဇာနမာနာ ပုထု ပုထု ဝဒန္တိ, ဧကံ န ဝဒန္တိ။ ယော ဧဝံ ဇာနာတိ သ ဝေဒိ ဓမ္မံ, ဣဒံ ပဋိက္ကောသမကေဝလီ သောတိ တဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ သန္ဓာယ ယော ဧဝံ ဇာနာတိ, သော ဓမ္မံ ဝေဒိယိ။ ဣဒံ ပန ပဋိက္ကောသန္တော ဟီနော ဟောတီတိ စ ဝဒန္တိ။

နာနာ ဝဒန္တီတိ နာနာကာရဏံ ဘဏန္တိ။ ဝိဝိဓံ ဝဒန္တီတိ နာနာဝိဓံ ဘဏန္တိ။ အညောညံ ဝဒန္တီတိ ဧကံ အဝတွာ အညံ အညံ ဂဟေတွာ ဝဒန္တိ။ အကေဝလီ သောတိ ယော အကုသလော အယံ။ အသမတ္တောတိ န ပရိပူရော။ အပရိပုဏ္ဏောတိ န သမ္ပုဏ္ဏော။

֍ * ၁၁၄။ ဗာလောတိ ဟီနော။ အက္ကုသလောတိ အဝိဒွါ။

֍ * ၁၁၅။ ဣဒါနိ တိဿော ဝိဿဇ္ဇနဂါထာ ဟောန္တီတိ။ တာ ပုရိမဍ္ဎေန ဝုတ္တမတ္ထံ ပစ္ဆိမဍ္ဎေန ပဋိဗျူဟိတွာ ဌိတာ။ တေန ဗျူဟေန ဥတ္တရသုတ္တတော စ အပ္ပကတ္တာ ဣဒံ သုတ္တံ ‘‘စူဠဗျူဟ’’န္တိ နာမံ လဘိ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယံ တာဝ ပရဿ စေ ဓမ္မန္တိ ပရဿ ဒိဋ္ဌိံ။ သဗ္ဗေဝိမေ ဗာလာတိ ဧဝံ သန္တေ သဗ္ဗေဝ ဣမေ ဗာလာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိံကာရဏာ? သဗ္ဗေဝိမေ ဒိဋ္ဌိပရိဗ္ဗသာနာတိ။

֍ * ၁၁၆။ သန္ဒိဋ္ဌိယာ စေဝ န ဝီဝဒါတာ, သံသုဒ္ဓပညာ ကုသလာ မုတီမာတိ သကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အနဝီဝဒါတာ အဝေါဒါတာ သံကိလိဋ္ဌာဝ သမာနာ သံသုဒ္ဓပညာ စ ကုသလာ စ မုတိမန္တော စ တေ ဟောန္တိ စေ။ အထ ဝါ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌိယာ စေ ဝဒါတာ’’တိ ပါဌော, တဿတ္ထော – သကာယ ပန ဒိဋ္ဌိယာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၇။)

ဝေါဒါတာ သံသုဒ္ဓပညာ ကုသလာ မုတိမန္တော ဟောန္တိ စေ, န တေသံ ကောစီတိ ဧဝံ သန္တေ တေသံ ဧကောပိ နိဟီနပညော န ဟောတိ, ကိံကာရဏာ? ဒိဋ္ဌီ ဟိ တေသမ္ပိ တထာ သမတ္တာ, ယထာ ဣတရေသန္တိ။

֍ * ၁၁၇။ န ဝါဟမေတန္တိ ဂါထာယ သင်္ခေပတ္ထော – ယံ တေ မိထု ဒွေ ဒွေ ဇနာ အညမညံ ‘‘ဗာလော’’တိ အာဟု, အဟံ ဧတံ တထိယန္တိ တစ္ဆန္တိ နေဝ ဗြူမိ။ ကိံကာရဏာ? ယသ္မာ သဗ္ဗေဝ တေ သကံ သကံ ဒိဋ္ဌိံ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ အကံသု, တေန စ ကာရဏေန ပရံ ‘‘ဗာလော’’တိ ဒဟန္တိ။ ဧတ္ထ စ တထိယံ, တထေဝန္တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၈၈၉) ဒွေပိ ပါဌာ။

တစ္ဆန္တိ အတုစ္ဆံ။ တထန္တိ အဝိပရီတံ, ဘူတန္တိ သန္တံ။ ယာထာဝန္တိ သံဝိဇ္ဇမာနံ။ အဝိပရိတန္တိ န ဝိသင်္ကေတံ။

֍ * ၁၁၈။ ယမာဟူတိ ပုစ္ဆာဂါထာယ ‘‘ယံ ဒိဋ္ဌိ သစ္စံ တထိယ’’န္တိ ဧကေ အာဟု။

֍ * ၁၁၉။ ဧကဉှိ သစ္စန္တိ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယ ဧကံ သစ္စံ နိရောဓော မဂ္ဂေါ ဝါ။ ယသ္မိံ ပဇာ နော ဝိဝဒေ ပဇာနန္တိ ယမှိ သစ္စေ ပဇာနန္တော ပဇာ နော ဝိဝဒေယျုံ။ သယံ ထုနန္တီတိ အတ္တနာ ဝဒန္တိ။

֍ * ၁၂၀။ ကသ္မာ နူတိ ပုစ္ဆာဂါထာယ ပဝါဒိယာသေတိ ဝါဒိနော။ ဥဒါဟု တေ တက္ကမနုဿရန္တီတိ တေ ဝါဒိနော ဥဒါဟု အတ္တနော တက္ကမတ္တံ အနုဂစ္ဆန္တိ။

တက္ကပရိယာဟတန္တိ ဝိတက္ကေန သမန္တတော အာဟတံ။ ဝီမံသာနုစရိတန္တိ အတ္တနော ဥပဋ္ဌိတပညာယ ဝိစရိတံ။ သယံပဋိဘာနန္တိ အတ္တနော ပဋိဘာနံ။

֍ * ၁၂၁။ န ဟေဝါတိ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယ အညတြ သညာယ နိစ္စာနီတိ ဌပေတွာ သညာမတ္တေန နိစ္စန္တိ ဂဟိတဂ္ဂဟဏာနိ။ တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာတိ အတ္တနော နိစ္စသင်္ကပ္ပမတ္တံ ဒိဋ္ဌီသု ဇနေတွာ။

ယသ္မာ ပန ဒိဋ္ဌီသု ဝိတက္ကံ ဇနေန္တာ ဒိဋ္ဌိယော သဉ္ဇနေန္တိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဇနေန္တိ သဉ္ဇနေန္တီ’’တိအာဒိ။ ဇနေန္တီတိ ဥပရူပရိ ဒိဋ္ဌိံ ဥပ္ပါဒေန္တာ ဇနေန္တိ။ သဉ္ဇနေန္တီတိအာဒီနိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တာနိ။ မယှံ သစ္စန္တိ မမ ဝစနံ တစ္ဆံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၈။)

֍ * ၁၂၂။ ဣဒါနိ ဧဝံ နာနာသစ္စေသု အသန္တေသု တက္ကမတ္တံ အနုဿရန္တာနံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌေ သုတေ’’တိအာဒိကာ ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌံ, ဒိဋ္ဌသုဒ္ဓိန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧသ နယော သုတာဒီသု။ ဧတေ စ နိဿာယ ဝိမာနဒဿီတိ ဧတေ ဒိဋ္ဌိဓမ္မေ နိဿယိတွာ သုဒ္ဓိဘာဝသင်္ခါတံ ဝိမာနံ အသမ္မာနံ ပဿန္တောပိ။ ဝိနိစ္ဆယေ ဌတွာ ပဟဿမာနော, ဗာလော ပရော အက္ကုသလောတိ စာဟာတိ ဧဝံ ဝိမာနဒဿီပိ တသ္မိံ ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယေ ဌတွာ တုဋ္ဌိဇာတော ဟာသဇာတော ဟုတွာ ပရော ‘‘ဟီနော စ အဝိဒွါ စာ’’တိ ဧဝံ ဝဒတိယေဝ။

န သမ္မာနေတီတိပိ ဝိမာနဒဿီတိ န ဗဟုမာနံ ကရောတီတိ ဧဝမ္ပိ ဝိမာနဒဿီ န ဗဟုမာနဒဿီ။ ဒေါမနဿံ ဇနေတီတိ ပဌမံ ဒိဋ္ဌိနိဿယံ အလ္လီယိတွာ ဒေါမနဿံ ပတွာ ပစ္ဆာ ဒိဋ္ဌိဝိနိစ္ဆယေ ဌိတကာလေ သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတီတိ အတ္ထော။

ဝိနိစ္ဆယဒိဋ္ဌိယာ ဌတွာတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဂဟိတဒိဋ္ဌိယာ ဌတွာ။

֍ * ၁၂၃။ ဧဝံ သန္တေ ယေနေဝါတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သယမတ္တနာတိ သယမေဝ အတ္တာနံ။ ဝိမာနေတီတိ ဂရဟတိ။ တဒေဝ ပါဝါတိ တဒေဝ ဝစနံ ဒိဋ္ဌိံ ဝဒတိ, တံ ဝါ ပုဂ္ဂလံ။

֍ * ၁၂၄။ အတိသာရဒိဋ္ဌိယာတိ ဂါထာယတ္ထော – သော ဧဝံ တာယ လက္ခဏာတိသာရိနိယာ အတိသာရဒိဋ္ဌိယာ သမတ္တော ပရိပုဏ္ဏော ဥဒ္ဓုမာတော, တေန စ ဒိဋ္ဌိ မာနေန မတ္တော ‘‘ပရိပုဏ္ဏော အဟံ ကေဝလီ’’တိ ဧဝံ ပရိပုဏ္ဏမာနီ။ သယမေဝ အတ္တာနံ မနသာ ‘‘အဟံ ပဏ္ဍိတော’’တိ အဘိသိဉ္စတိ။ ကိံကာရဏာ? ဒိဋ္ဌီ ဟိ သာ တဿ တထာ သမတ္တာတိ။

သဗ္ဗာ တာ ဒိဋ္ဌိယော လက္ခဏာတိက္ကန္တာတိ တာ သဗ္ဗာ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယော လက္ခဏံ အတီတာ အတိသရန္တီတိ အတိက္ကန္တာ။ အနောမောတိ အနူနော။

֍ * ၁၂၅။ ပရဿ စေတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – ကိဉ္စ ဘိယျော? ယော သော ဝိနိစ္ဆယေ ဌတွာ ပဟဿမာနော ‘‘ဗာလော ပရော အက္ကုသလော’’တိ စာဟ, တဿ ပရဿ စေ ဟိ ဝစသာ သော တေန ဝုစ္စမာနော နိဟီနော ဟောတိ, တုမော သဟာ ဟောတိ နိဟီနပညော, သောပိ တေနေဝ သဟ နိဟီနပညော ဟောတိ။ သောပိ ဟိ တံ ‘‘ဗာလော’’တိ ဝဒတိ။ အထ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁၉။)

တဿ ဝစနံ အပ္ပမာဏံ, သော ပန သယမေဝ ဝေဒဂူ စ ဓီရော စ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ န ကောစိ ဗာလော သမဏေသု အတ္ထိ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ တေ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ ပဏ္ဍိတာ။

ဝါစာယာတိ ကထနေန။ ဝစနေနာတိ ဘာသိတေန။ နိန္ဒိတကာရဏာတိ ဂရဟဟေတုနာ။ ဂရဟိတကာရဏာတိ အဝညာတဟေတုနာ။ ဥပဝဒိတကာရဏာတိ ဥပဝါဒဟေတုနာ။

֍ * ၁၂၆။ အညံ ဣတောတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – ‘‘အထ စေ သယံ ဝေဒဂူ ဟောတိ ဓီရော။ န ကောစိ ဗာလော သမဏေသု အတ္ထီ’’တိ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေပိ သိယာ ကဿစိ ‘‘ကသ္မာ’’တိ။ တတ္ထ ဝုစ္စတေ – ယသ္မာ အညံ ဣတော ယာဘိဝဒန္တိ ဓမ္မံ, အပရဒ္ဓါ သုဒ္ဓိမကေဝလီ တေ။ ဧဝမ္ပိ တိတ္ထျာ ပုထုသော ဝဒန္တိ, ယေ ဣတော အညံ ဒိဋ္ဌိံ အဘိဝဒန္တိ, တေ အပရဒ္ဓါ ဝိရဒ္ဓါ သုဒ္ဓိမဂ္ဂံ, အကေဝလိနော စ တေတိ ဧဝံ ပုထုတိတ္ထိယာ ယသ္မာ ဝဒန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာ ပနေဝံ ဝဒန္တီတိ စေ? သန္ဒိဋ္ဌိရာဂေန ဟိ တေဘိရတ္တာ, ယသ္မာ သကေန ဒိဋ္ဌိရာဂေန တေ အဘိရတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တေ သုဒ္ဓိမဂ္ဂန္တိ တေ အညတိတ္ထိယာ အကိလိဋ္ဌမဂ္ဂံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂန္တိ နိဒ္ဒေါသမဂ္ဂံ။ ပရိသုဒ္ဓိမဂ္ဂန္တိ သုက္ကမဂ္ဂံ။ ဝေါဒါတမဂ္ဂန္တိ ပဏ္ဍရမဂ္ဂံ။ ပရိယောဒါတမဂ္ဂန္တိ ပဘာဝန္တမဂ္ဂံ။ ဝိရဒ္ဓါတိ ဝုတ္တဝိဓိနာ မဂ္ဂေန ဝိရဇ္ဈိတွာ ဌိတာ။ အပရဒ္ဓါတိ အပရဇ္ဈိတွာ ဌိတာ။ ခလိတာတိ ပရိဟီနာ။ ဂလိတာတိ တတော ဘဋ္ဌာ။ အညာယာတိ အညာဏေန။ အပရဒ္ဓါတိ ပရာဇယမာပန္နာ။ အထ ဝါ ‘‘ဉာယာပရဒ္ဓါ’’တိပိ ပါဌော။ ဉာယေန မဂ္ဂေန ဝိရဒ္ဓါတိ အတ္ထော။

֍ * ၁၂၇။ ဧဝံ အဘိရတ္တာ စ – ဣဓေဝ သုဒ္ဓိန္တိ ဂါထာ။ တတ္ထ သကာယနေတိ သကမဂ္ဂေ။ ဒဠှံ ဝဒါနာတိ ဒဠှဝါဒါ။

ထိရဝါဒါတိ သန္နိဋ္ဌာနဝါဒါ။ ဗလိကဝါဒါတိ ဗလဝန္တဝါဒါ။ အဝဋ္ဌိတဝါဒါတိ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ကထိတဝါဒါ။

֍ * ၁၂၈။ ယေ ဧဝဉ္စ ဒဠှဝါဒါ, တေသု ယော ကောစိ တိတ္ထိယော သကာယနေ ဝါပိ ဒဠှံ ဝဒါနော ကမေတ္ထ ဗာလောတိ ပရံ ဒဟေယျ, သင်္ခေပတော တတ္ထ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတေ ဝိတ္ထာရတော နတ္ထိကဣဿရကာရကနိယတိအာဒိဘေဒေ သကေ အယနေ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ဒဠှံ ဝဒါနော ကံ ပရံ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိဂတေ ‘‘ဗာလော’’တိ သဟ ဓမ္မေန ပဿေယျ, နနု သဗ္ဗောပိ တဿ မတေန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂၀။)

ပဏ္ဍိတော ဧဝ သုပ္ပဋိပန္နော ဧဝ စ။ ဧဝံ သန္တေ သယမေဝ သော မေဓဂမာဝဟေယျ, ပရံ ဝဒံ ဗာလမသုဒ္ဓိဓမ္မံ။ သောပိ ပရံ ‘‘ဗာလော စ အသုဒ္ဓိဓမ္မော စ အယ’’န္တိ ဝဒန္တော အတ္တနာဝ ကလဟံ အာဝဟေယျ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သဗ္ဗောပိ တဿ မတေန ပဏ္ဍိတောယေဝ သုပ္ပဋိပန္နောယေဝ စ။

֍ * ၁၂၉။ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ ဝိနိစ္ဆယေ ဌတွာ သယံ ပမာယ, ဥဒ္ဓံ သ လောကသ္မိံ ဝိဝါဒမေတီတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဌတွာ သယဉ္စ သတ္ထာရာဒိံ မိနိတွာ သော ဘိယျော ဝိဝါဒမေတီတိ။ ဧဝံ ပန ဝိနိစ္ဆယေသု အာဒီနဝံ ဉတွာ အရိယမဂ္ဂေန ဟိတွာန သဗ္ဗာနိ ဝိနိစ္ဆယာနိ, န မေဓဂံ ကုဗ္ဗတိ ဇန္တု လောကေတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

သယံ ပမာယာတိ အတ္တနာ မိနိတွာ။ ပမိနိတွာတိ ပမာဏံ ကတွာ။ ‘‘ပဝိနေတွာ’’တိပိ ပါဌော, တံ န သုန္ဒရံ။ ဥဒ္ဓံ ဝါဒေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္တနော ဥပရိ ကထေန္တေန သဟ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပုရာဘေဒသုတ္တေ (မဟာနိ။ ၈၃) ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ အဘိသမယော အဟောသီတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

စူဠဗျူဟသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ မဟာဗျူဟသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၃၀။ တေရသမေ မဟာဗျူဟသုတ္တနိဒ္ဒေသေ ယေ ကေစိမေ ဒိဋ္ဌိပရိဗ္ဗသာနာတိ ဣဒမ္ပိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမေ ဒိဋ္ဌိပရိဗ္ဗသာနာ ဝိညူနံ သန္တိကာ နိန္ဒမေဝ လဘန္တိ, ဥဒါဟု ပသံသမ္ပီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ တမတ္ထံ အာဝိကာတုံ ပုရိမနယေနေဝ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနွာနယန္တီတိ အနု အာနယန္တိ ပုနပ္ပုနံ အာဟရန္တိ။

နိန္ဒမေဝ အနွေန္တီတိ ဂရဟမေဝ ဥပဂစ္ဆန္တိ။

֍ * ၁၃၁။ ဣဒါနိ ယသ္မာ တေ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ဝဒန္တာပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဝါဒိနော ကဒါစိ ကတ္ထစိ ပသံသမ္ပိ လဘန္တိ, ယံ ဧတံ ပသံသာသင်္ခါတံ ဝါဒဖလံ, တံ အပ္ပံ, ရာဂါဒီနံ သမာယ သမတ္ထံ န ဟောတိ, ကော ပန ဝါဒေါ ဒုတိယေ နိန္ဒာဖလေ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂၁။)

တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ဣမံ တာဝ ဝိဿဇ္ဇနဂါထံ အာဟ ‘‘အပ္ပဉှိ ဧတံ န အလံ သမာယ, ဒုဝေ ဝိဝါဒဿ ဖလာနိ ဗြူမီ’’တိ။ တတ္ထ ဒုဝေ ဝိဝါဒဿ ဖလာနီတိ နိန္ဒာ စ ပသံသာ စ ဇယပရာဇယာဒီနိ ဝါ တံသဘာဂါနိ။ ဧတမ္ပိ ဒိသွာတိ ‘‘နိန္ဒာ အနိဋ္ဌာ ဧဝ, ပသံသာ နာလံ သမာယာ’’တိ ဧတမ္ပိ ဝိဝါဒဖလေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ။ ခေမာဘိပဿံ အဝိဝါဒဘူမိန္တိ အဝိဝါဒဘူမိံ နိဗ္ဗာနံ ခေမန္တိ ပဿမာနော။

အပ္ပကန္တိ မန္ဒံ။ ပရိတ္တကန္တိ ထောကံ။ ဩမကန္တိ ဟေဋ္ဌိမကံ။ လာမကန္တိ ပါပကံ။ သမာယာတိ ရာဂါဒီနံ သမနတ္ထာယ။ ဥပသမာယာတိ ဥပရူပရိ သမနတ္ထာယ။ ဝူပသမာယာတိ သန္နိသီဒါပနတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ အမတမဟာနိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ ပဋိနိဿဂ္ဂါယာတိ မဂ္ဂေန ကိလေသာနံ နိဿဇ္ဇနတ္ထာယ။ ပဋိပဿဒ္ဓိယာတိ ဖလေန ပဋိပဿဒ္ဓါနံ အနုပ္ပဇ္ဇနတ္ထာယ နာလံ။

֍ * ၁၃၂။ ဧဝဉှိ အဝိဝါဒမာနော – ယာ ကာစိမာတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သမ္မုတိယောတိ ဒိဋ္ဌိယော။ ပုထုဇ္ဇာတိ ပုထုဇ္ဇနသမ္ဘဝါ။ သော ဥပယံ ကိမေယျာတိ သော ဥပဂန္တဗ္ဗဋ္ဌေန ဥပယံ ရူပါဒီသု ဧကမ္ပိ ဓမ္မံ ကိံ ဥပေယျ, ကေန ဝါ ကာရဏေန ဥပေယျ။ ဒိဋ္ဌေ သုတေ ခန္တိမကုဗ္ဗမာနောတိ ဒိဋ္ဌသုတသုဒ္ဓီသု ပေမံ အကရောန္တော။

ပုထုဇ္ဇနေဟိ ဇနိတာတိ ပုထုဇ္ဇနေဟိ ဥပ္ပါဒိတာ။ သမ္မုတိယောတိ ဒိဋ္ဌိယော။ ပုထု နာနာဇနေဟိ ဇနိတာ ဝါတိ အနေကဝိဓေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဥပ္ပါဒိတာ ဝါ။ နေတီတိ န ဧတိ။ န ဥပေတီတိ သမီပံ န ဧတိ။ န ဥပဂစ္ဆတီတိ နိဝတ္တတိ။ နာဘိနိဝိသတီတိ ပဝိသိတွာ နပ္ပတိဋ္ဌတိ။

֍ * ၁၃၃။ ဣတော ဗာဟိရာ ပန – သီလုတ္တမာတိ ဂါထာ တဿတ္ထော – သီလံယေဝ ‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ မညမာနာ သီလုတ္တမာတိ ဧကေ ဘောန္တော သံယမမတ္တေန သုဒ္ဓိံ ဝဒန္တိ, ဟတ္ထိဝတာဒိဉ္စ ဝတံ သမာဒါယ ဥပဋ္ဌိတာသေ။ ဣဓေဝ ဒိဋ္ဌိယံ အဿ သတ္ထုနော သုဒ္ဓိံ ဘဝူပနီတာ ဘဝဇ္ဈောသိတာ သမာနာ ဝဒန္တိ, အပိ စ တေ ကုသလာဝဒါနာ ‘‘ကုသလာ မယ’’န္တိ ဧဝံဝါဒါ။

֍ * ၁၃၄။ ဧဝံ သီလုတ္တမေသု စ တေသု တထာ ပဋိပန္နော ယော ကောစိ – သစေ စုတောတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – သစေ တတော သီလဝတတော ပရဝိစ္ဆိန္ဒနေန ဝါ အနဘိသမ္ဘုဏန္တော ဝါ စုတော ဟောတိ, သော တံ သီလဗ္ဗတကမ္မံ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကမ္မံ ဝါ ဝိရာဓယိတွာ ဝေဓတီ။ န ကေဝလဉ္စ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂၂။)

ဝေဓတိ, အပိ စ ခေါ တံ သီလဗ္ဗတသုဒ္ဓိံ ပဇပ္ပတီ စ ဝိပ္ပလပတိ စ ပတ္ထယတီ စ။ ကိမိဝ? သတ္ထာဝ ဟီနော ပဝသံ ဃရမှာ, ဃရမှာ ပဝသန္တော သတ္ထတော ဟီနော ယထာ တံ ဃရံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ပတ္ထယတီတိ။

ပရဝိစ္ဆိန္ဒနာယ ဝါတိ ပရေန ဝါရိယမာနော ဝါ။ အနဘိသမ္ဘုဏန္တော ဝါတိ တံ ပဋိပတ္တိံ အသမ္ပာဒေန္တော ဝါ။

အညာယ အပရဒ္ဓေါတိ နိဗ္ဗာနေန ပရိဟီနော မဂ္ဂတော ဝါ။ တံ ဝါ သတ္ထံ အနုဗန္ဓတီတိ တံ ဝါ သတ္ထံ သဗ္ဗတ္ထ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆတိ။

֍ * ၁၃၅။ ဧဝံ ပန သီလုတ္တမာနံ ပဝေဓနကာရဏံ အရိယသာဝကော သီလဗ္ဗတံ ဝါပိ ပဟာယ သဗ္ဗန္တိ ဂါထာ။ တတ္ထ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇန္တိ သဗ္ဗာကုသလံ လောကိယကုသလဉ္စ။ ဧတံ သုဒ္ဓိံ အသုဒ္ဓိန္တိ အပတ္ထယာနောတိ ပဉ္စကာမဂုဏာဒိဘေဒံ သုဒ္ဓိံ အကုသလာဒိဘေဒံ အသုဒ္ဓိဉ္စ အပတ္ထယမာနော။ ဝိရတော စရေတိ သုဒ္ဓိယာ အသုဒ္ဓိယာ စ ဝိရတော စရေယျ။ သန္တိ မနုဂ္ဂဟာယာတိ ဒိဋ္ဌိံ အဂ္ဂဟေတွာ။

ကဏှံ ကဏှဝိပါကန္တိ အကုသလကမ္မံ အကုသလဝိပါကဒါယကံ။ သုက္ကံ သုက္ကဝိပါကန္တိ လောကိယကုသလံ အတ္တနာ သဒိသံ သုက္ကဝိပါကဒါယကံ။

နိယာမာဝက္ကန္တိန္တိ မဂ္ဂပဝိသနံ။ သေက္ခာတိ သတ္တ သေက္ခာ။ အဂ္ဂဓမ္မန္တိ ဥတ္တမဓမ္မံ, အရဟတ္တဖလံ။

֍ * ၁၃၆။ ဧဝံ ဣတော ဗာဟိရကေ သီလုတ္တမေ သံယမေန ဝိသုဒ္ဓိဝါဒေ တေသဉ္စ ဝိပါကံ သီလဗ္ဗတပဟာယိနော အရဟတော စ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညထာပိ သုဒ္ဓိဝါဒေ ဗာဟိရကေ ဒဿေန္တော ‘‘တမူပနိဿာယာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – သန္တညေပိ သမဏဗြာဟ္မဏာ, တေ ဇိဂုစ္ဆိတံ အမရန္တပံ ဝါ ဒိဋ္ဌသုဒ္ဓိအာဒီသု ဝါ အညတရညတရံ ဥပနိဿာယအကိရိယဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ဥဒ္ဓံသရာ ဟုတွာ ဘဝါဘဝေသု အဝီတတဏှာ သုဒ္ဓိ’မနုတ္ထုနန္တိ ဝဒန္တိ ကထေန္တီတိ။

တပေါဇိဂုစ္ဆဝါဒါတိ ကာယပီဠနာဒိတပေန ပါပဟိရီယနဝါဒါ။ တပေါဇိဂုစ္ဆသာရာတိ တေနေဝ တပေန ဟိရီယနသာရဝန္တော။ ဥဒ္ဓံသရာဝါဒါတိ သံသာရေန သုဒ္ဓိံ ကထယန္တာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂၃။)

֍ * ၁၃၇။ ဧဝံ တေသံ အဝီတတဏှာနံ သုဒ္ဓိံ အနုတ္ထုနန္တာနံ ယောပိ သုဒ္ဓိပ္ပတ္တမေဝ အတ္တာနံ မညေယျ, တဿာပိ အဝီတတဏှတ္တာ ဘဝါဘဝေသု တံ တံ ဝတ္ထုံ ပတ္ထယမာနဿ ဟိ ဇပ္ပိတာနိ ပုနပ္ပုနံ ဟောန္တိယေဝါတိ အဓိပ္ပါယော။ တဏှာ ဟိ အာသေဝိတာ တဏှံ ဝဍ္ဎယတေဝ, န ကေဝလဉ္စ ဇပ္ပိတာနိ, ပဝေဓိတံ ဝါပိ ပကပ္ပိတေသု, တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ စဿ ပကပ္ပိတေသု ဝတ္ထူသု ပဝေဓိတမ္ပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဝါဘဝေသု ပန ဝီတတဏှတ္တာ အာယတိံ စုတူပပါတော ဣဓ ယဿ နတ္ထိ, သ ကေန ဝေဓေယျ ကုဟိံ ဝ ဇပ္ပေတိ အယမေတိဿာ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော။

အာဂမနန္တိ ပုန အာဂမနံ။ ဂမနန္တိ ဣတော အညတ္ထ ဂမနံ။ ဂမနာဂမနန္တိ ဣတော ဂန္တွာ ပုန နိဝတ္တနံ။ ကာလန္တိ မရဏံ။ ဂတီတိ ဂမနဝသေန ဂတိယာ ဂန္တဗ္ဗံ။

֍ * ၁၃၈။ ယမာဟု ဓမ္မန္တိ ပုစ္ဆာဂါထာ။

֍ * ၁၃၉။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧကောပိ ဧတ္ထ ဝါဒေါ သစ္စော နတ္ထိ, ကေဝလံ ဒိဋ္ဌိမတ္တကေန ဟိ တေ ဝဒန္တိ, တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သကံ ဟီ’’တိ ဣမံ တာဝ ဝိဿဇ္ဇနဂါထမာဟ။ တတ္ထ သမ္မုတိန္တိ ဒိဋ္ဌိံ။ အနောမန္တိ အနူနံ။

֍ * ၁၄၀။ ဧဝမေတေသု သကံ ဓမ္မံ ပရိပုဏ္ဏံ ဗြူဝန္တေသု အညဿ ဓမ္မံ ပန ဟီနန္တိ ဝဒန္တေသု ယဿ ကဿစိ – ပရဿ စေ ဝမ္ဘယိတေန ဟီနောတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – ယဒိ ပရဿ နိန္ဒိတကာရဏာ ဟီနော ဘဝေယျ, န ကောစိ ဓမ္မေသု ဝိသေသိ အဂ္ဂေါ ဘဝေယျ။ ကိံကာရဏာ? ပုထူ ဟိ အညဿ ဝဒန္တိ ဓမ္မံ နိဟီနတော သဗ္ဗေဝ တေ သမှိ ဒဠှံ ဝဒါနာသကဓမ္မေ ဒဠှဝါဒါ ဧဝ။

ဝမ္ဘယိတကာရဏာတိ ဓံသိတကာရဏာ။ ဂရဟိတကာရဏာတိ လာမကကတကာရဏာ။ ဥပဝဒိတကာရဏာတိ အက္ကောသိတကာရဏာ။ သကာယနန္တိ သကမဂ္ဂံ။

֍ * ၁၄၁။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သဒ္ဓမ္မပူဇာတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – တေ စ တိတ္ထိယာ ယထာ ပသံသန္တိ သကာယနာနိ, သဒ္ဓမ္မပူဇာပိ နေသံ တထေဝ ဝတ္တတိ။ တေ ဟိ အတိဝိယ သတ္ထာရာဒီနိ သတ္တရောန္တိ။ တတ္ထ ယဒိ တေ ပမာဏာ သိယုံ, ဧဝံ သန္တေ သဗ္ဗေဝ ဝါဒါ တထိယာ ဘဝေယျုံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂၄။)

ကိံကာရဏာ? သုဒ္ဓီ ဟိ နေသံ ပစ္စတ္တမေဝ။ န သာ အညတ္ထ သိဇ္ဈတိ, နာပိ ပရမတ္ထတော။ အတ္တနိ ဒိဋ္ဌိဂါဟမတ္တမေဝ ဟိ တံ တေသံ ပရပစ္စယနေယျဗုဒ္ဓီနံ။ ပစ္စတ္တမေဝါတိ ပါဋေက္ကမေဝ။

֍ * ၁၄၂။ ယော ပန ဝိပရီတတော ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော, တဿ န ဗြာဟ္မဏဿ ပရနေယျမတ္ထီတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – ဗြာဟ္မဏဿ ဟိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ နယေန သုဒိဋ္ဌတ္တာ ပရေန နေတဗ္ဗံ ဉာဏံ နတ္ထိ။ ဒိဋ္ဌိ ဓမ္မေသု ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ နိစ္ဆိနိတွာ သုမဂ္ဂဟီတမ္ပိ နတ္ထိ။ တံကာရဏာ သော ဒိဋ္ဌိကလဟာနိ အတိက္ကန္တော, န ဟိ သော သေဋ္ဌတော ပဿတိ ဓမ္မမညံ အညတြ သတိပဋ္ဌာနာဒီဟိ။

န ပရနေယျောတိ ပရေန နေတဗ္ဗော ဇာနာပေတဗ္ဗော န ဟောတိ။ န ပရပတ္တိယော န ပရပစ္စယောတိ ပရေသံ ပစ္စေတဗ္ဗော န ဟောတိ။ န ပရပဋိဗဒ္ဓဂူတိ ပရေသံ ပဋိဗဒ္ဓဂမနော န ဟောတိ။

֍ * ၁၄၃။ ဇာနာမီတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – ဧဝံ တာဝ ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏော န ဟိ သေဋ္ဌတော ပဿတိ ဓမ္မမညံ, အညေ ပန တိတ္ထိယာ ပရစိတ္တဉာဏာဒီဟိ ဇာနန္တာပိ ပဿန္တာပိ ‘‘ဇာနာမိ ပဿာမိ တထေဝ ဧတ’’န္တိ ဧဝံ ဝဒန္တာပိ စ ဒိဋ္ဌိယာ သုဒ္ဓိံ ပစ္စေန္တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တေသု ဧကောပိ အဒက္ခိ စေ အဒ္ဒသ စေပိ တေန ပရစိတ္တဉာဏာဒိနာ ယထာဘူတမတ္ထံ, ကိဉှိ တုမဿ တေန တဿ တေန ဒဿနေန ကိံ ကတံ, ကိံ ဒုက္ခပရိညာ သာဓိတာ, ဥဒါဟု သမုဒယပ္ပဟာနာဒီနံ အညတရံ, ယတော သဗ္ဗထာပိ အတိက္ကမိတွာ အရိယမဂ္ဂံ တေ တိတ္ထိယာ အညေနေဝ ဝဒန္တိ သုဒ္ဓိံ, အတိက္ကမိတွာ ဝါ တေ တိတ္ထိယေ ဗုဒ္ဓါဒယော အညေနေဝ ဝဒန္တိ သုဒ္ဓိန္တိ။

֍ * ၁၄၄။ ပဿံ နရောတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – ကိဉ္စ ဘိယျော? ယွာယံ ပရစိတ္တဉာဏာဒီဟိ အဒ္ဒက္ခိ, သော ပဿံ နရော ဒက္ခတိ နာမရူပံ, န တတော ပရံ, ဒိသွာန ဝါ ဉဿတိ တာနိမေဝ နာမရူပါနိ နိစ္စတော သုခတော ဝါ, န အညထာ၊ သော ဧဝံ ပဿန္တော ကာမံ ဗဟုံ ပဿတု အပ္ပကံ ဝါ နာမရူပံ နိစ္စတော သုခတော စ အထဿ ဧဝရူပေန ဒဿနေန န ဟိ တေန သုဒ္ဓိံ ကုသလာ ဝဒန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂၅။)

֍ * ၁၄၅။ နိဝိဿဝါဒီတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော အတ္ထော စ – တေန စ ဒဿနေန သုဒ္ဓိယာ အသတိယာပိ ယော ‘‘ဇာနာမိ ပဿာမိ တထေဝ ဧတ’’န္တိ ဧဝံ နိဝိဿဝါဒီ, ဧတံ ဝါ ဒဿနံ ပဋိစ္စ ဒိဋ္ဌိယာ သုဒ္ဓိံ ပစ္စေန္တော ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ ဧဝံ နိဝိဿဝါဒီ, သော သုဗ္ဗိနယော န ဟောတိ တံ တထာ ပကပ္ပိတံ အဘိသင်္ခတံ ဒိဋ္ဌိံ ပုရက္ခရာနော။ သော ဟိ ယံ သတ္ထာရာဒိံ နိဿိတော, တတ္ထေဝ သုဘံ ဝဒါနော သုဒ္ဓိံ ဝဒေါ, ‘‘ပရိသုဒ္ဓိဝါဒေါ ပရိသုဒ္ဓိဒဿနော ဝါ အဟ’’န္တိ အတ္တာနံ မညမာနော တတ္ထ တထဒ္ဒသာ သော, တတ္ထ သကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အဝိပရီတမေဝ သော အဒ္ဒသ။ ယထာ သာ ဒိဋ္ဌိ ပဝတ္တတိ, တထေဝ တံ အဒ္ဒသ, န အညထာ ပဿိတုံ ဣစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပါယော။

နိဝိဿဝါဒီတိ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ကထေန္တော။ ဒုဗ္ဗိနယောတိ ဝိနေတုံ ဒုက္ခော။ ဒုပ္ပညာပယောတိ ဉာပေတုံ စိတ္တေန လဗ္ဘာပေတုံ ဒုက္ခော။ ဒုန္နိဇ္ဈာပယောတိ စိတ္တေန ဝီမံသိတွာ ဂဟဏတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ နိဇ္ဈာပယိတုံ ဒုက္ခော။ ဒုပ္ပေက္ခာပယောတိ ဣက္ခာပယိတုံ ဒုက္ခော။ ဒုပ္ပသာဒယောတိ စိတ္တေ ပသာဒံ ဥပ္ပါဒေတုံ ဒုက္ခော။

အပ္ပဿီတိ ဉာဏေန ပဋိဝေဓံ ပါပုဏိ။ ပဋိဝိဇ္ဈီတိ စိတ္တေန အဝဗောဓံ ပါပုဏိ။

֍ * ၁၄၆။ ဧဝံ ပကပ္ပိတံ ဒိဋ္ဌိံ ပုရက္ခရာနေသု တိတ္ထိယေသု – န ဗြာဟ္မဏော ကပ္ပမုပေတိ သင်္ခါတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သင်္ခါတိ သင်္ခါယ, ဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ နပိ ဉာဏဗန္ဓူတိ သမာပတ္တိဉာဏာဒိနာ အကတတဏှာဒိဋ္ဌိဗန္ဓု။ တတ္ထ ဝိဂ္ဂဟော – နာပိ အဿ ဉာဏေန ကတော ဗန္ဓု အတ္ထီတိ နပိ ဉာဏဗန္ဓု။ သမ္မုတိယောတိ ဒိဋ္ဌိသမ္မုတိယော။ ပုထုဇ္ဇာတိ ပုထုဇ္ဇနသမ္ဘဝါ။ ဥဂ္ဂဟဏန္တိ မညေတိ ဥဂ္ဂဟဏန္တိ အညေ, အညေ တာ သမ္မုတိယော ဥဂ္ဂဏှန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဥပေက္ခတီတိ ဥပပတ္တိတော အပက္ခပတိတော ဟုတွာ ပဿတိ။

֍ * ၁၄၇။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ဝိဿဇ္ဇ ဂန္ထာနီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ အနုဂ္ဂဟောတိ ဥဂ္ဂဟဏဝိရဟိတော, သောပိ နာဿ ဥဂ္ဂဟောတိ အနုဂ္ဂဟော။ န ဝါ ဥဂ္ဂဏှာတီတိ အနုဂ္ဂဟော။

ဂန္ထေ ဝေါဿဇ္ဇိတွာတိ အဘိဇ္ဈာဒိကေ ဂန္ထေ စဇိတွာ။ ဝိဿဇ္ဇာတိ ပုန အနာဒိယနဝသေန ဇဟိတွာ။ ဂဓိတေတိ ဃဋိတေ။ ဂန္ထိတေတိ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတေ ဝိယ ဂန္ထိတေ။ ဗန္ဓေတိ သုဋ္ဌု ဗန္ဓေ။ ဝိဗန္ဓေတိ ဝိဝိဓာ ဗန္ဓေ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂၆။)

ပလိဗုဒ္ဓေတိ သမန္တတော ဗန္ဓနေန ဗန္ဓေ။ ဗန္ဓနေတိ ကိလေသဗန္ဓနေ။ ဖောဋယိတွာတိ ပပ္ဖေါဋေတွာ။ သစ္စံ ဝိဿဇ္ဇံ ကရောန္တီတိ ဝိသင်္ခရိတွာ အပရိဘောဂံ ကရောန္တိ။ ဝိကောပေန္တီတိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ကရောန္တိ။

֍ * ၁၄၈။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သော ဧဝရူပေါ – ပုဗ္ဗာသဝေတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗာသဝေတိ အတီတရူပါဒီနိ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မကိလေသေ။ နဝေတိ ပစ္စုပ္ပန္နရူပါဒီနိ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မေ။ န ဆန္ဒဂူတိ ဆန္ဒာဒိဝသေန န ဂစ္ဆတိ။ အနတ္တဂရဟီတိ ကတာကတဝသေန အတ္တာနံ အဂရဟန္တော။

֍ * ၁၄၉။ ဧဝံ အနတ္တဂရဟီ စ – သ သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မေသူတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဓမ္မေသု ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌံ ဝါ’’တိ ဧဝံပဘေဒေသု။ ပန္နဘာရောတိ ပတိတဘာရော။ န ကပ္ပေတီတိ န ကပ္ပိယော, ဒုဝိဓမ္ပိ ကပ္ပံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ နူပရတောတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကသေက္ခာ ဝိယ ဥပရတိသမင်္ဂီပိ နော ဟောတိ။ န ပတ္ထိယောတိ နိတ္တဏှော။ တဏှာ ဟိ ပတ္ထယတီတိ ပတ္ထိယာ, နာဿ ပတ္ထိယာတိ န ပတ္ထိယော။ ဣတော ပရဉ္စ ဟေဋ္ဌာ စ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဧဝံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ပုရာဘေဒသုတ္တေ (မဟာနိ။ ၈၃) ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ အဘိသမယော အဟောသီတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

မဟာဗျူဟသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ တုဝဋကသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၅၀။ စုဒ္ဒသမေ တုဝဋကသုတ္တနိဒ္ဒေသေ ပုစ္ဆာမိ တန္တိ ဣဒမ္ပိ တသ္မိံယေဝ မဟာသမယေ ‘‘ကာ နု ခေါ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ပဋိပတ္တီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာနံ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ပုရိမနယေနေဝ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန အတ္တာနံ ပုစ္ဆာပေတွာ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ အာဒိပုစ္ဆာဂါထာယ တာဝ ပုစ္ဆာမီတိ ဧတ္ထ အဒိဋ္ဌဇောတနာဒိဝသေန ပုစ္ဆာ ဝိဘဇိတာ။ အာဒိစ္စဗန္ဓူတိ အာဒိစ္စဿ ဂေါတ္တဗန္ဓု။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂၇။)

ဝိဝေကံ သန္တိပဒဉ္စာတိ ဝိဝေကဉ္စ သန္တိပဒဉ္စ။ ကထံ ဒိသွာတိ ကေန ကာရဏေန ဒိသွာ, ကထံ ပဝတ္တဒဿနော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တိဿော ပုစ္ဆာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ အဒိဋ္ဌဇောတနာတိ ယံ န ဒိဋ္ဌံ န ပဋိဝိဒ္ဓံ, တဿ ပါကဋကရဏတ္ထာယ ပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာတိ ယံ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ, တဿ ဃဋနတ္ထာယ။ ဝိမတိစ္ဆေဒနာတိ ယာ ကင်္ခါ, တဿာစ္ဆေဒနတ္ထံ။ ပကတိယာ လက္ခဏံ အညာတန္တိ ဓမ္မာနံ တထလက္ခဏံ ပကတိယာ န ဉာတံ။ အဒိဋ္ဌန္တိ န ဒိဋ္ဌံ။ ‘‘န နိဋ္ဌ’’န္တိပိ ပါဌော။ အတုလိတန္တိ တုလာယ တုလိတံ ဝိယ န တုလိတံ။ အတီရိတန္တိ တီရဏာယ န တီရိတံ။ အဝိဘူတန္တိ န ပါကဋံ။ အဝိဘာဝိတန္တိ ပညာယ န ဝဍ္ဎိတံ။ တဿ ဉာဏာယာတိ တဿ ဓမ္မဿ လက္ခဏဇာနနတ္ထာယ။ ဒဿနာယာတိ ဒဿနတ္ထာယ။ တုလနာယာတိ တုလနတ္ထာယ။ တီရဏာယာတိ တီရဏတ္ထာယ။ ဝိဘာဝနာယာတိ ဝိဘာဂကရဏတ္ထာယ။ အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟီတိ အညေဟိ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နေဟိ။ သံသယပက္ခန္ဒောတိ သန္ဒေဟံ ပဝိဋ္ဌော။

မနုဿပုစ္ဆာတိ မနုဿာနံ ပုစ္ဆာ။ အမနုဿပုစ္ဆာတိ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနံ ပုစ္ဆာ။ ဂဟဋ္ဌာတိ အဝသေသဂဟဋ္ဌာ။ ပဗ္ဗဇိတာတိ လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာ။ နာဂါတိ သုဖဿာဒယော နာဂါ။ သုပဏ္ဏာတိ သုပဏ္ဏသံယုတ္တဝသေန (သံ။ နိ။ ၃။၃၉၂ အာဒယော)။ ယက္ခာတိ ယက္ခသံယုတ္တဝသေန (သံ။ နိ။ ၁၀။၂၃၅ အာဒယော) စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အသုရာတိ ပဟာရာဒါဒယော။ ဂန္ဓဗ္ဗာတိ ပဉ္စသိခဂန္ဓဗ္ဗပုတ္တာဒယော။ မဟာရာဇာနောတိ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော။ အဟီနိန္ဒြိယန္တိ သဏ္ဌာနဝသေန အဝိကလိန္ဒြိယံ။ သော နိမ္မိတောတိ သော ဘဂဝတာ နိမ္မိတော ဗုဒ္ဓေါ။

ဝေါဒါနတ္ထပုစ္ဆာတိ ဝိသေသဓမ္မပုစ္ဆာ။ အတီတပုစ္ဆာတိ အတီတေ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပုစ္ဆာ။ အနာဂတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကုသလပုစ္ဆာတိ အနဝဇ္ဇဓမ္မပုစ္ဆာ။ အကုသလပုစ္ဆာတိ သာဝဇ္ဇဓမ္မပုစ္ဆာ။ အဗျာကတပုစ္ဆာတိ တဒုဘယဝိပရီတဓမ္မပုစ္ဆာ။

အဇ္ဈေသာမိ တန္တိ တံ အာဏာပေမိ။ ကထယဿု မေတိ မယှံ ကထေဟိ။ ဂေါတ္တဉာတကောတိ ဂေါတ္တေန ဉာတကော။ ဂေါတ္တဗန္ဓူတိ ဂေါတ္တဇ္ဈတ္တိကော။ ဧကေနာကာရေနာတိ ဧကေန ကောဋ္ဌာသေန။

သန္တိပဒန္တိ သန္တိသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနပဒံ။ ယေ ဓမ္မာ သန္တာဓိဂမာယာတိ ယေ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ဓမ္မာ နိဗ္ဗာနပဋိလာဘတ္ထာယ။ သန္တိဖုသနာယာတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂၈။)

ဉာဏဖဿေန နိဗ္ဗာနဖုသနတ္ထာယ။ သစ္ဆိကိရိယာယာတိ ပစ္စက္ခကရဏတ္ထာယ။ မဟန္တံ သီလက္ခန္ဓန္တိ မဟန္တံ သီလရာသိံ။ သမာဓိက္ခန္ဓာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သီလက္ခန္ဓာဒယော လောကိယလောကုတ္တရာ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ လောကိယမေဝ။

တမောကာယဿ ပဒါလနန္တိ အဝိဇ္ဇာရာသိဿ ဝိဒ္ဓံသနံ။ ဝိပလ္လာသဿ ဘေဒနန္တိ စတုဗ္ဗိဓဝိပလ္လာသဿ ဘေဒနံ။ တဏှာသလ္လဿ အဗ္ဗုဟနန္တိ တဏှာကဏ္ဋကဿ လုဉ္စနံ။ အဘိသင်္ခါရဿ ဝူပသမန္တိ ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရဿ နိဗ္ဗာပနံ။ ဘာရဿ နိက္ခေပနန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓဘာရဿ ဌပနံ။ သံသာရဝဋ္ဋဿ ဥပစ္ဆေဒနန္တိ သံသာရပဝတ္တဿ ဆေဒနံ။ သန္တာပဿ နိဗ္ဗာပနန္တိ ကိလေသသန္တာပဿ နိဗ္ဗုတိ။ ပရိဠာဟဿ ပဋိပဿဒ္ဓိန္တိ ကိလေသဒရထဿ သန္နိသီဒနံ။ ဒေဝဒေဝေါတိ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ။

֍ * ၁၅၁။ အထ ဘဂဝါ ယသ္မာ ယထာ ပဿန္တော ကိလေသေ ဥပရုန္ဓတိ, တထာ ဒိသွာ တထာ ပဝတ္တဒဿနော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ, တသ္မာ တမတ္ထံ အာဝိကရောန္တော နာနပ္ပကာရေန တံ ဒေဝပရိသံ ကိလေသပ္ပဟာနေ နိယောဇေန္တော ‘‘မူလံ ပပဉ္စသင်္ခါယာ’’တိ အာရဘိတွာ ပဉ္စ ဂါထာ အဘာသိ။

တတ္ထ အာဒိဂါထာယ တာဝ သင်္ခေပတ္ထော – ပပဉ္စသင်္ခါတိ ပပဉ္စာတိ သင်္ခါတတ္တာ ပပဉ္စာ ဧဝ ပပဉ္စသင်္ခါ။ တဿာ အဝိဇ္ဇာဒယော ကိလေသာ မူလံ, တံ ပပဉ္စသင်္ခါယ မူလံ အသ္မီတိ ပဝတ္တမာနဉ္စ သဗ္ဗံ မန္တာယ ဥပရုန္ဓေ။ ယာ ကာစိ အဇ္ဈတ္တံ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ။ တာသံ ဝိနယာယ ပဟာနာယ သဒါ သတော သိက္ခေ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဟုတွာ သိက္ခေယျာတိ။

အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝါတိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နာ ဝါ။ ပုရေဘတ္တန္တိ ဒိဝါဘတ္တတော ပုရေကာလံ။ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, အတ္ထတော ပန ဘုမ္မမေဝ ပုရေဘတ္တေတိ, ဧသ နယော ပစ္ဆာဘတ္တာဒီသု။ ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ ဒိဝါဘတ္တတော ပစ္ဆာကာလံ။ ပုရိမံ ယာမန္တိ ရတ္တိယာ ပဌမကောဋ္ဌာသံ။ မဇ္ဈိမံ ယာမန္တိ ရတ္တိယာ ဒုတိယကောဋ္ဌာသံ။ ပစ္ဆိမံ ယာမန္တိ ရတ္တိယာ တတိယကောဋ္ဌာသံ။ ကာဠေတိ ကာဠပက္ခေ။ ဇုဏှေတိ သုက္ကပက္ခေ။ ဝဿေတိ စတ္တာရော ဝဿာနမာသေ။ ဟေမန္တေတိ စတ္တာရော ဟေမန္တမာသေ။ ဂိမှေတိ စတ္တာရော ဂိမှာနမာသေ။ ပုရိမေ ဝယောခန္ဓေတိ ပဌမေ ဝယောကောဋ္ဌာသေ, ပဌမဝယေတိ အတ္ထော။ တီသု စ ဝယေသု ဝဿသတာယုကဿ ပုရိသဿ ဧကေကသ္မိံ ဝယေ စတုမာသာဓိကာနိ တေတ္တိံသ ဝဿာနိ ဟောန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂၉။)

֍ * ၁၅၂။ ဧဝံ ပဌမဂါထာယ တာဝ တီဟိ သိက္ခာဟိ ယုတ္တံ ဒေသနံ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသေတွာ ပုန မာနပ္ပဟာနဝသေန ဒေသေတုံ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ ဓမ္မမဘိဇညာ အဇ္ဈတ္တန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဥစ္စာကုလီနတာဒိကံ အတ္တနော ဂုဏံ ဇာနေယျ။ အထ ဝါပိ ဗဟိဒ္ဓါတိ အထ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါပိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝါ ဂုဏံ ဇာနေယျ။ န တေန ထာမံ ကုဗ္ဗေထာတိ တေန ဂုဏေန မာနံ န ကရေယျ။

သတာနန္တိ သန္တဂုဏဝန္တာနံ။ သန္တာနန္တိ နိဗ္ဗုတသန္တာနံ။ န ဝုတ္တာတိ န ကထိတာ။ နပ္ပဝုတ္တာတိ န ဝိဿဇ္ဇိတာ။

֍ * ၁၅၃။ ဣဒါနိဿ အကရဏဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သေယျော န တေနာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တေန စ မာနေန ‘‘သေယျောဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘နီစောဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘သရိက္ခောဟ’’န္တိ ဝါပိ န မညေယျ။ တေဟိ စ ဥစ္စာကုလီနတာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ဖုဋ္ဌော အနေကရူပေဟိ ‘‘အဟံ ဥစ္စာ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္တာနံ ဝိကပ္ပေန္တော န တိဋ္ဌေယျာတိ။

֍ * ၁၅၄။ ဧဝံ မာနပ္ပဟာနဝသေနပိ ဒေသေတွာ ဣဒါနိ သဗ္ဗကိလေသူပသမဝသေန ဒေသေတုံ ‘‘အဇ္ဈတ္တမေဝါ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တမေဝုပသမေတိ အတ္တနိ ဧဝ ရာဂါဒိသဗ္ဗကိလေသေ ဥပသမေယျ။ န အညတော ဘိက္ခု သန္တိမေသေယျာတိ ဌပေတွာ စ သတိပဋ္ဌာနာဒီနိ အညေန ဥပါယေန သန္တိံ န ပရိယေသေယျ။ ကုတော နိရတ္တာ ဝါတိ နိရတ္တာ ကုတောယေဝ။

န ဧသေယျာတိ သီလဗ္ဗတာဒီဟိ န မဂ္ဂေယျ။ န ဂဝေသေယျာတိ န ဩလောကေယျ။ န ပရိယေသေယျာတိ ပုနပ္ပုနံ န ဣက္ခေယျ။

֍ * ၁၅၅။ ဣဒါနိ အဇ္ဈတ္တံ ဥပသန္တဿ ခီဏာသဝဿ တာဒိဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘မဇ္ဈေ ယထာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယထာ မဟာ သမုဒ္ဒဿ ဥပရိဟေဋ္ဌိမဘာဂါနံ ဝေမဇ္ဈသင်္ခါတေ စတုယောဇနသဟဿပ္ပမာဏေ မဇ္ဈေ ပဗ္ဗတန္တရေ ဌိတဿ ဝါ မဇ္ဈေ သမုဒ္ဒဿ ဦမိ နော ဇာယတိ, ဌိတောဝ သော ဟောတိ အဝိကမ္ပမာနော, ဧဝံ အနေဇော ခီဏာသဝေါ လာဘာဒီသု ဌိတော အဿ အဝိကမ္ပမာနော, သော တာဒိသော ရာဂါဒိ ဥဿဒံ ဘိက္ခု န ကရေယျ ကုဟိဉ္စီတိ။

ဥဗ္ဗေဓေနာတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန။ ဂမ္ဘီရောတိ ဥဒကပိဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ စတုရာသီတိယောဇနသဟဿာနိ ဂမ္ဘီရော။ ‘‘ဥဗ္ဗေဓော’’တိပိ ပါဌော, တံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃၀။)

န သုန္ဒရံ။ ဟေဋ္ဌာတိ အန္တောဥဒကံ။ ဥပရီတိ ဥဒ္ဓံဥဒကံ။ မဇ္ဈေတိ ဝေမဇ္ဈေ။ န ကမ္ပတီတိ ဌိတဋ္ဌာနတော န စလတိ။ န ဝိကမ္ပတီတိ ဣတော စိတော စ န စလတိ။ န စလတီတိ နိစ္စလံ ဟောတိ။ န ဝေဓတီတိ န ဖန္ဒတိ။ နပ္ပဝေဓတီတိ န ပရိဝတ္တတိ။ န သမ္ပဝေဓတီတိ န ပရိဗ္ဘမတိ။ အနေရိတောတိ န ဧရိတော။ အဃဋ္ဋိတောတိ အက္ခောဘော။ အစလိတောတိ န ကမ္ပိတော။ အလုဠိတောတိ န ကလလီဘူတော။ တတြ ဦမိ နော ဇာယတီတိ တသ္မိံ ဌာနေ ဝီစိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

သတ္တန္နံ ပဗ္ဗတာနံ အန္တရိကာသူတိ ယုဂန္ဓရာဒီနံ သတ္တန္နံ ပဗ္ဗတာနံ အန္တရန္တရာ။ သီဒန္တရာတိ အန္တမသော သိမ္ဗလီတူလမ္ပိ တေသု ပတိတပတိတံ သီဒတီတိ သီဒါ, ပဗ္ဗတန္တရေ ဇာတတ္တာ အန္တရာ။ ‘‘အန္တရသီဒါ’’တိပိ ပါဌော။

֍ * ၁၅၆။ ဣဒါနိ ဧဝံ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသိတံ ဓမ္မဒေသနံ အဗ္ဘာနုမောဒေန္တော တဿ စ အရဟတ္တဿ အာဒိပဋိပဒံ ပုစ္ဆန္တော နိမ္မိတဗုဒ္ဓေါ ‘‘အကိတ္တယီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အကိတ္တယီတိ အာစိက္ခိ။ ဝိဝဋစက္ခူတိ ဝိဝဋေဟိ အနာဝရဏေဟိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ သမန္နာဂတော။ သက္ခိဓမ္မန္တိ သကာယတ္တံ သယံ အဘိညာတံ အတ္တပစ္စက္ခဓမ္မံ။ ပရိဿယဝိနယန္တိ ပရိဿယဝိနယနံ။ ပဋိပဒံ ဝဒေဟီတိ ဣဒါနိ ပဋိပတ္တိံ ဝဒေဟိ။ ဘဒ္ဒန္တေတိ ဘဒ္ဒံ တဝ အတ္ထူတိ ဘဂဝန္တံ အာလပန္တော အာဟ။ အထ ဝါ ဘဒ္ဒံ သုန္ဒရံ တဝ ပဋိပဒံ ဝဒေဟီတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါတိမောက္ခံ အထ ဝါပိ သမာဓိန္တိ တမေဝ ပဋိပဒံ ဘိန္ဒိတွာ ပုစ္ဆတိ။ ပဋိပဒန္တိ ဧတေန ဝါ မဂ္ဂံ ပုစ္ဆတိ။ ဣတရေဟိ သီလံ သမာဓိဉ္စ ပုစ္ဆတိ။

မံသစက္ခုနာပီတိ သသမ္ဘာရိကမံသစက္ခုနာပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပီတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ။ ဒေဝါနဉှိ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓံ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထံ ဒိဗ္ဗံ ပသာဒစက္ခု ဟောတိ။ ဣဒဉ္စာပိ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တံ ဉာဏစက္ခု တာဒိသမေဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ။ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ, အတ္တနာ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ။ အာလောကပရိဂ္ဂဟေန မဟာဇုတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ။ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတရူပဒဿနေန မဟာဂတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခု, စက္ခုကိစ္စကရဏေန စက္ခုမိဝါတိပိ စက္ခု, ဒိဗ္ဗဉ္စ တံ စက္ခု စာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု။ တေန ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ဝိဝဋစက္ခု။ ဣဒါနိ ပဉ္စဝိဓံ စက္ခုံ ဝိတ္ထာရေန ကထေတုံ ‘‘ကထံ ဘဂဝါ မံသစက္ခုနာပိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃၁။)

ဝိဝဋစက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။ မံသစက္ခုမှိ ဘဂဝတော ပဉ္စဝဏ္ဏာ သံဝိဇ္ဇန္တီတိ ဧတ္ထ သသမ္ဘာရာဒိကစက္ခုမှိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသာ ပစ္စေကံ ပစ္စေကံ ဥပလဗ္ဘန္တိ။

နီလော စ ဝဏ္ဏောတိ ဥမာပုပ္ဖဝဏ္ဏော။ ပီတကော စ ဝဏ္ဏောတိ ကဏိကာရပုပ္ဖဝဏ္ဏော။ လောဟိတကော စ ဝဏ္ဏောတိ ဣန္ဒဂေါပကဝဏ္ဏော။ ကဏှော စ ဝဏ္ဏောတိ အဉ္ဇနဝဏ္ဏော။ ဩဒါတော စ ဝဏ္ဏောတိ ဩသဓိတာရကဝဏ္ဏော။ ယတ္ထ စ အက္ခိလောမာနိ ပတိဋ္ဌိတာနီတိ ယသ္မိံ ဌာနေ အက္ခိလောမာနိ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဥဋ္ဌိတာနိ။ တံ နီလံ ဟောတိ သုနီလန္တိ ဧတ္ထ နီလန္တိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ဝုတ္တံ။ သုနီလန္တိ အန္တရဝိရဟိတံ သုဋ္ဌု နီလံ။ ပါသာဒိကန္တိ ပသာဒဇနကံ။ ဒဿနေယျန္တိ ဒဿနီယံ။ ဥမာပုပ္ဖသမာနန္တိ ဒကသီတလပုပ္ဖသဒိသံ။ တဿ ပရတောတိ တဿ သမန္တာ ဗာဟိရပဿေ။ ပီတကန္တိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကံ။ သုပီတကန္တိ အန္တရဝိရဟိတံ သုဋ္ဌု ပီတကံ။ ဥဘယတော စ အက္ခိကူဋာနီတိ ဒွေ စ အက္ခိကောဋိယော။ လောဟိတကာနီတိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ဝုတ္တံ။ သုလောဟိတကာနီတိ အပညာယမာနဝိဝရာနိ သုဋ္ဌု လောဟိတကာနိ။ မဇ္ဈေ ကဏှန္တိ အက္ခီနံ မဇ္ဈိမဋ္ဌာနံ အဉ္ဇနသဒိသံ ကဏှံ။ သုကဏှန္တိ အန္တရဝိရဟိတံ သုဋ္ဌု ကဏှံ။ အလူခန္တိ ပါသာဒိကံ။ သိနိဒ္ဓန္တိ ပဏီတံ။ ဘဒ္ဒါရိဋ္ဌကသမာနန္တိ အပနီတတစဘဒ္ဒါရိဋ္ဌကဖလသဒိသံ။ ‘‘အဒ္ဒါရိဋ္ဌကသမာန’’န္တိပိ ပါဠိ, တဿာ တိန္တကာကသဒိသန္တိ အတ္ထော။ ဩဒါတန္တိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန ဝုတ္တံ။ သုဩဒါတန္တိ အန္တရဝိရဟိတံ ရဇတမဏ္ဍလသဒိသံ သုဋ္ဌု ဩဒါတံ။ သေတံ ပဏ္ဍရန္တိ ဒွီဟိပိ အတိဩဒါတတံ ဒဿေတိ။ ပါကတိကေန မံသစက္ခုနာတိ ပကတိမံသစက္ခုနာ။ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နေနာတိ အတ္တဘာဝသန္နိဿိတေန။ ပုရိမသုစရိတကမ္မာဘိနိဗ္ဗတ္တေနာတိ ပုရိမေသု တတ္ထ တတ္ထုပ္ပန္နေသု အတ္တဘာဝေသု ကာယသုစရိတာဒိကမ္မုနာ ဥပ္ပါဒိတေန။ သမန္တာ ယောဇနံ ပဿတီတိ သမန္တတော စတုဂါဝုတပ္ပမာဏေ ယောဇနေ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတံ ရူပံ အာဝရဏဝိရဟိတံ ပကတိမံသစက္ခုနာ ဒက္ခတိ။

ဒိဝါ စေဝ ရတ္တိဉ္စာတိ ဒိဝသဘာဂေ စ ရတ္တိဘာဂေ စ။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတောတိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပရိပုဏ္ဏအန္ဓကာရော အာလောကဝိရဟိတော။ သူရိယော ဝါ အတ္ထင်္ဂတောတိ သူရဘာဝံ ဇနယန္တော ဥဋ္ဌိတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃၂။)

သူရိယော ဝိဂတော။ ကာဠပက္ခော စ ဥပေါသထောတိ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသီဥပေါသထဒိဝသော စ။ တိဗ္ဗော စ ဝနသဏ္ဍောတိ ဂဟနော စ ရုက္ခရာသိ။ မဟာ စ ကာဠမေဃော အဗ္ဘုဋ္ဌိတောတိ မဟန္တော ကာဠမေဃော အဗ္ဘပဋလော စ ဥဋ္ဌိတော ဟောတိ။ ကုဋ္ဋော ဝါတိ ဣဋ္ဌကာစယော ဝါ။ ကဝါဋံ ဝါတိ ဒွါရဝါတပါနာဒိကဝါဋံ ဝါ။ ပါကာရော ဝါတိ မတ္တိကာဒိပါကာရော ဝါ။ ပဗ္ဗတော ဝါတိ ပံသုပဗ္ဗတာဒိပဗ္ဗတော ဝါ။ ဂစ္ဆံ ဝါတိ တရုဏဂစ္ဆာဒိဂစ္ဆံ ဝါ။ လတာ ဝါတိ ကရဝိန္ဒာဒိ လတာ ဝါ။ အာဝရဏံ ရူပါနံ ဒဿနာယာတိ ရူပါရမ္မဏာနံ ဒဿနတ္ထာယ ပဋိသေဓံ နတ္ထိ။ ဧကဉ္စေ တိလဖလံ နိမိတ္တံ ကတွာတိ သစေ ဧကံ တိလဗီဇံ သညာဏံ ကတွာ။ တိလဝါဟေ ပက္ခိပေယျာတိ ဒွေ သကဋေ တိလရာသိမှိ ခိပေယျ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝါဟော နာမ ကုမ္ဘာတိရေကဒွေသကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တညေဝ တိလဖလံ ဥဒ္ဓရေယျာတိ တံနိမိတ္တကတံ တိလဗီဇံယေဝ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂဏှေယျ။

ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာတိ ဣဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဝိသုဒ္ဓေနာတိ စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓေန။ ယော ဟိ စုတိမတ္တမေဝ ပဿတိ န ဥပပါတံ, သော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ဥပပါတမေဝ ပဿတိ န စုတိံ, သော နဝသတ္တပါတုဘာဝသဿတဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ပန တဒုဘယံ ပဿတိ, သော ယသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ အတိဝတ္တတိ, တသ္မာဿ တံ ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတု ဟောတိ, ဥဘယဉ္စေတံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာ ပဿန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ရူပဒဿနေန အတိက္ကန္တမာနုသကံ, မာနုသကံ ဝါ မံသစက္ခုံ အတိက္ကန္တတ္တာ အတိက္ကန္တမာနုသကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တေန ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပဿတီတိ မနုဿမံသစက္ခုနာ ဝိယ သတ္တေ ဩလောကေတိ။ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဧတ္ထ စုတိက္ခဏေ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ။ ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ ဣဒါနိ စဝိဿန္တိ, တေ စဝမာနာ။ ယေ စ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ သမ္ပတိနိဗ္ဗတ္တာဝ, တေ ဥပပဇ္ဇမာနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဧဝရူပေ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ စ ပဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဟီနေတိ မောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဟီနေ။ တဗ္ဗိပရီတေ ပဏီတေ။ သုဝဏ္ဏေတိ အဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဣဋ္ဌကန္တမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ တဗ္ဗိပရီတေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေ, အဘိရူပေ ဝိရူပေတိ အတ္ထော။ သုဂတေတိ သုဂတိဂတေ, အလောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃၃။)

ဒုဂ္ဂတေတိ ဒုဂ္ဂတိဂတေ, လောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပါနေ။ ယထာကမ္မူပဂေတိ ယံ ယံ ကမ္မံ ဥပစိတံ, တေန တေန ဥပဂတေ။ တတ္ထ ပုရိမေဟိ ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏကိစ္စံ။

တဿ စ ဉာဏဿ အယမုပ္ပတ္တိက္ကမော – ဣဓ ဘိက္ခု ဟေဋ္ဌာနိရယာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နေရယိကေ သတ္တေ ပဿတိ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝမာနေ, တံ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တီ’’တိ, အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံ ကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဥပရိဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နန္ဒနဝန မိဿကဝန ဖာရုသကဝနာဒီသု သတ္တေ ပဿတိ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ။ တမ္ပိ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ’’တိ။ အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံ ကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏမုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ နာမ။ ဣမဿ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ စ ဣမဿ, ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏဿာပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကာနေဝ ဟိ ဣမာနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။

ဣမေ ဝတ ဘောန္တောတိအာဒီသု ဣမေတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌာနံ နိဒဿနဝစနံ။ ဝတာတိ အနုသောစနတ္ထေ နိပါတော။ ဘောန္တောတိ ဘဝန္တော။ ဒုဋ္ဌု စရိတံ, ဒုဋ္ဌုံ ဝါ စရိတံ ကိလေသပူတိကတ္တာတိ ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ, ကာယတော ဝါ ဥပ္ပန္နံ ဒုစ္စရိတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သမန္နာဂတာတိ သမင်္ဂီဘူတာ။

အရိယာနံ ဥပဝါဒကာတိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ အရိယာနံ အန္တမသော ဂိဟိသောတာပန္နာနမ္ပိ အနတ္ထကာမာ ဟုတွာ အန္တိမဝတ္ထုနာ ဝါ ဂုဏပရိဓံသနေန ဝါ ဥပဝါဒကာ, အက္ကောသကာ ဂရဟကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ သမဏဓမ္မော, အဿမဏာ ဧတေ’’တိ ဝဒန္တော အန္တိမဝတ္ထုနာ ဥပဝဒတိ။ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ ဈာနံ ဝါ ဝိမောက္ခော ဝါ မဂ္ဂေါ ဝါ ဖလံ ဝါ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဂုဏပရိဓံသနေန ဥပဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဈာနံ ဝါ ဥပဝဒေယျ အဈာနံ ဝါ, ဥဘယထာပိ အရိယူပဝါဒေါဝ ဟောတိ၊ အတိဘာရိယံ ကမ္မံ, အနန္တရိယကမ္မသဒိသံ, သဂ္ဂါဝရဏံ မဂ္ဂါဝရဏဉ္စ, သတေကိစ္ဆံ ပန ဟောတိ။ တသ္မာ ယော အရိယံ ဥပဝဒတိ, တေန ဂန္တွာ သစေ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ, ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ ‘‘အဟံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃၄။)

အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ ခမာဟီ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ ပန နဝကတရော ဟောတိ, ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, တုမှေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ ခမထာ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ သော နက္ခမတိ, ဒိသာပက္ကန္တော ဝါ ဟောတိ, သယံ ဝါ ဂန္တွာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေ ဝါ ပေသေတွာ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ နာပိ ဂန္တုံ န ပေသေတုံ သက္ကာ ဟောတိ, ယေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ, တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သစေ နဝကတရာ ဟောန္တိ, ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ သစေ ဝုဍ္ဎတရာ, ဝုဍ္ဎေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ ခမတု မေ သော အာယသ္မာ’’တိ ဝတွာ ခမာပေတဗ္ဗော။ သမ္မုခါ အခမန္တေပိ ဧတဒေဝ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကစာရိကဘိက္ခု ဟောတိ, နေဝ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ န ဂတဋ္ဌာနံ ပညာယတိ, ဧကဿ ပဏ္ဍိတဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ အနုဿရတော အနုဿရတော ဝိပ္ပဋိသာရော ဟောတိ, ကိံ ကရောမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သော ဝက္ခတိ ‘‘တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ, ထေရော တုမှာကံ ခမတိ, စိတ္တံ ဝူပသမေထာ’’တိ။ တေနပိ အရိယဿ ဂတဒိသာဘိမုခေန အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ခမထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယဒိ သော ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ, ပရိနိဗ္ဗုတမဉ္စဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ယာဝ သိဝထိကံ ဂန္တွာပိ ခမာပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ကတေ နေဝ သဂ္ဂါဝရဏံ န မဂ္ဂါဝရဏံ ဟောတိ, ပါကတိကမေဝ ဟောတီတိ။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ ဝိပရီတဒဿနာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန သမာဒိန္နနာနာဝိဓကမ္မာ, ယေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမူလကေသု ကာယကမ္မာဒီသု အညေပိ သမာဒပေန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဝစီဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေနေဝ အရိယူပဝါဒေ, မနောဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေန စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟိတာယပိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပုနဝစနံ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာသာဝဇ္ဇော ဟိ အရိယူပဝါဒေါ အာနန္တရိယသဒိသော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘သေယျထာပိ, သာရိပုတ္တ, ဘိက္ခု သီလသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညံ အာရာဓေယျ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ, သာရိပုတ္တ, ဝဒါမိ။ တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယ တံ စိတ္တံ အပ္ပဟာယ တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ နိရယေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၉)။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော စ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ နာမ အညံ နတ္ထိ။ ယထာဟ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃၅။)

‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ, ယံ ဧဝံမဟာသာဝဇ္ဇံ ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ ဘိက္ခဝေ, မဟာသာဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။

ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရာဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ။ အထ ဝါ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿုပစ္ဆေဒါ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိစိတ္တတော ဥဒ္ဓံ။ အပါယန္တိ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ နိရယဝေဝစနမေဝ။ နိရယော ဟိ သဂ္ဂမောက္ခဟေတုဘူတာ ပုညသမ္မတာ အယာ အပေတတ္တာ, သုခါနံ ဝါ အာယဿ အဘာဝါ အပါယော။ ဒုက္ခဿ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိ, ဒေါသဗဟုလတာယ ဝါ ဒုဋ္ဌေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာ ဂတီတိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဝိဝသာ နိပတန္တိ တတ္ထ ဒုက္ကဋကာရိနောတိ ဝိနိပါတော, ဝိနဿန္တာ ဝါ ဧတ္ထ နိပတန္တိ သမ္ဘိဇ္ဇမာနင်္ဂပစ္စင်္ဂါတိပိ ဝိနိပါတော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဿာဒသညိတော အယောတိ နိရယော။

အထ ဝါ အပါယဂ္ဂဟဏေန တိရစ္ဆာနယောနိံ ဒီပေတိ, တိရစ္ဆာနယောနိ ဟိ အပါယော သုဂတိတော အပေတတ္တာ။ န ဒုဂ္ဂတိ, မဟေသက္ခာနံ နာဂရာဇာဒီနံ သမ္ဘဝတော။ ဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏေန ပေတ္တိဝိသယံ ဒီပေတိ, သော ဟိ အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သုခတော အပေတတ္တာ ဒုက္ခဿ စ ဂတိဘူတတ္တာ, န တု ဝိနိပါတော, အသုရကာယသဒိသံ အဝိနိပတိတတ္တာ။ ဝိနိပါတဂ္ဂဟဏေန အသုရကာယံ ဒီပေတိ။ သော ဟိ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သဗ္ဗသမုဿယေဟိ စ ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတောတိ ဝုစ္စတိ။ နိရယဂ္ဂဟဏေန အဝီစိအာဒိအနေကပ္ပကာရံ နိရယမေဝ ဒီပေတီတိ။ ဥပပန္နာတိ ဥပဂတာ, တတ္ထ အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုဿဂတိပိ သင်္ဂယှတိ။ သဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန ဒေဝဂတိယေဝ။ တတ္ထ သုန္ဒရာ ဂတီတိ သုဂတိ။ ရူပါဒီဟိ ဝိသယေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂေါတိ သဂ္ဂေါ။ သော သဗ္ဗောပိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ အယံ ဝစနတ္ထော။ ဣတိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာတိအာဒိ သဗ္ဗံ နိဂမနဝစနံ။

ဧဝံ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ပဿတီတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ပရိတ္တပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန စတူသု အာရမ္မဏေသု

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃၆။)

ပဝတ္တတိ။ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာတီတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏဝသေန ပဉ္စသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတိ။ အနာဂတံသဉာဏံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတအပ္ပမာဏမဂ္ဂအနာဂတအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါနဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏဝသေန အဋ္ဌသု အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တတီတိ။

အာကင်္ခမာနော စ ဘဂဝါတိ ဘဂဝါ ဣစ္ဆမာနော။ ဧကမ္ပိ လောကဓာတုံ ပဿေယျာတိ ဧကံ စက္ကဝါဠံ ဩလောကေယျ။ သဟဿိမ္ပိ စူဠနိကန္တိ ဧတ္ထ ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တိ, ဒိသာ ဘာန္တိ ဝိရောစမာနာ, တာဝ သဟဿဓာ လောကော, ဧသာ သဟဿိစူဠနိကာ နာမ။ စူဠနိကန္တိ ခုဒ္ဒကံ။ ဒွိသဟဿိမ္ပိ မဇ္ဈိမိကံ လောကဓာတုန္တိ ဧတ္ထ သဟဿစက္ကဝါဠာနံ သဟဿဘာဂေန ဂဏေတွာ ဒသသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိမာဏာ ဒွိသဟဿီ မဇ္ဈိမိကာ လောကဓာတု နာမ။ ဧတ္တကေန ဗုဒ္ဓါနံ ဇာတိက္ခေတ္တံ နာမ ဒဿိတံ။ ဗောဓိသတ္တာနဉှိ ပစ္ဆိမဘဝေ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ မာတုကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဒိဝသေ စ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနဒိဝသေ စ မဟာဘိနိက္ခမနဒိဝသေ စ သမ္ဗောဓိဓမ္မစက္ကပဝတ္တနအာယုသင်္ခါရောဿဇ္ဇနပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေသု စ ဧတ္တကံ ဌာနံ ကမ္ပတိ။

တိသဟဿိမ္ပိ။ မဟာသဟဿိမ္ပိ လောကဓာတုန္တိ သဟဿိတော ပဋ္ဌာယ တတိယာတိ တိသဟဿီ, ပဌမသဟဿိံ သဟဿဓာ ကတွာ ဂဏိတံ မဇ္ဈိမိကံ သဟဿဓာ ကတွာ ဂဏိတတ္တာ မဟန္တေဟိ သဟဿေဟိ ဂဏိတာတိ မဟာသဟဿီ။ ဧတ္တာဝတာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိမာဏော လောကော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဂဏကပုတ္တတိဿတ္ထေရော ပန ဧဝမာဟ – ‘‘န ဟိ တိသဟဿိမဟာသဟဿိလောကဓာတုယာ ဧတံ ပရိမာဏံ။ ဣဒဉှိ အာစရိယာနံ သဇ္ဈာယမူလကံ ဝါစာယ ပရိဟီနဋ္ဌာနံ, ဒသကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိမာဏံ ပန ဌာနံ တိသဟဿိမဟာသဟဿိလောကဓာတု နာမာ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဟိ ဘဂဝတော အာဏာက္ခေတ္တံ နာမ ဒဿိတံ။ ဧတသ္မိဉှိ အန္တရေ အာဋာနာဋိယပရိတ္တ- (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၅ အာဒယော) ဣသိဂိလိပရိတ္တ- (မ။ နိ။ ၃။၁၃၃ အာဒယော) ဓဇဂ္ဂပရိတ္တ- (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဗောဇ္ဈင်္ဂပရိတ္တခန္ဓပရိတ္တ- (အ။ နိ။ ၄။၆၇) မောရပရိတ္တ- (ဇာ။ ၁။၂။၁၇-၁၈) မေတ္တပရိတ္တ- (ခု။ ပါ။ ၉။၁ အာဒယော၊ သု။ နိ။ ၁၄၃ အာဒယော) ရတနပရိတ္တာနံ (ခု။ ပါ။ ၆။၁ အာဒယော၊ သု။ နိ။ ၂၂၄ အာဒယော) အာဏာ ဖရတိ။

ယာဝတကံ ဝါ ပန အာကင်္ခေယျာတိ ယတ္တကံ ဝါ ဣစ္ဆေယျ။ ဣမိနာ ဝိသယက္ခေတ္တံ ဒဿိတံ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဝိသယက္ခေတ္တဿ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ နာမ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃၇။)

နတ္ထိ, နတ္ထိကဘာဝေ စဿ ဣမံ ဥပမံ အာဟရန္တိ – ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠမှိ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သာသပေဟိ ပူရေတွာ သစေ ကောစိ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဧကစက္ကဝါဠေ ဧကံ သာသပံ ပက္ခိပန္တော အာဂစ္ဆေယျ, သဗ္ဗေပိ တေ သာသပါ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆေယျုံ။ န တွေဝ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ စက္ကဝါဠာနိ။ ဒက္ခိဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါနံ အဝိသယော နာမ နတ္ထိ။ တာဝတကံ ပဿေယျာတိ တတ္တကံ ဩလောကေယျ။ ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓံ ဘဂဝတော ဒိဗ္ဗစက္ခူတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကထံ နိဋ္ဌာပေသိ။

ကထံ ဘဂဝါ ပညာစက္ခုနာပိ ဝိဝဋစက္ခူတိ ကေနပ္ပကာရေန ပညာစက္ခုနာ အပိဟိတစက္ခု? မဟာပညော ပုထုပညောတိအာဒိကံ တတ္ထ အတိရောစတိ ယဒိဒံ ပညာယာတိ ပရိယောသာနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ဗုဒ္ဓစက္ခုနာတိ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန စ အာသယာနုသယဉာဏေန စ။ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိ နာမံ, သဗ္ဗညုတညာဏဿ သမန္တစက္ခူတိ, တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနံ ဓမ္မစက္ခူတိ။ လောကံ ဝေါလောကေန္တော အဒ္ဒသ သတ္တေတိ သတ္တေ အဒ္ဒက္ခိ။ အပ္ပရဇက္ခေတိအာဒီသု ယေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပညာစက္ခုမှိ ရာဂါဒိရဇံ အပ္ပံ, တေ အပ္ပရဇက္ခာ။ ယေသံ တံ မဟန္တံ, တေ မဟာရဇက္ခာ။ ယေသံ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ တိက္ခာနိ, တေ တိက္ခိန္ဒြိယာ။ ယေသံ တာနိ မုဒူနိ, တေ မုဒိန္ဒြိယာ။ ယေသံ တေယေဝ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာ သုန္ဒရာ, တေ သွာကာရာ။ ယေ ကထိတကာရဏံ သလ္လက္ခေန္တိ, သုခေန သက္ကာ ဟောန္တိ ဝိညာပေတုံ တေ သုဝိညာပယာ။ ယေ ပရလောကဉ္စေဝ ဝဇ္ဇဉ္စ ဘယတော ပဿန္တိ, တေ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနော နာမ။

ဥပ္ပလိနိယန္တိ ဥပ္ပလဝနေ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနီတိ ယာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂါနေဝ ပေါသိယန္တိ။ ဥဒကံ အစ္စုဂ္ဂမ္မ တိဋ္ဌန္တီတိ ဥဒကံ အတိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ တတ္ထ ယာနိ ယာနိ အစ္စုဂ္ဂမ္မ ဌိတာနိ, တာနိ တာနိ သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿံ အာဂမယမာနာနိ ဌိတာနိ အဇ္ဇ ပုပ္ဖနကာနိ။ ယာနိ သမောဒကံ ဌိတာနိ, တာနိ သွေ ပုပ္ဖနကာနိ။ ယာနိ ဥဒကာ အနုဂ္ဂတာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနိ, တာနိ တတိယဒိဝသေဝ ပုပ္ဖနကာနိ။ ဥဒကာ ပန အနုဂ္ဂတာနိ အညာနိပိ သရောဂဥပ္ပလာနိ နာမ အတ္ထိ, ယာနိ နေဝ ပုပ္ဖိဿန္တိ, မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခာနေဝ ဘဝိဿန္တိ, တာနိ ပါဠိံ နာရူဠှာနိ, အာဟရိတွာ ပန ဒီပေတဗ္ဗာနီတိ ဒီပိတာနိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃၈။)

ယထေဝ ဟိ တာနိ စတုဗ္ဗိဓပုပ္ဖါနိ, ဧဝမေဝ ဥဂ္ဃဋိတညူ ဝိပဉ္စိတညူ နေယျော ပဒပရမောတိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥဒါဟဋဝေလာယ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဥဂ္ဃဋိတညူ။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ သံခိတ္တေန ဘာသိတဿ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထေ ဝိဘဇီယမာနေ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဝိပဉ္စိတညူ။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥဒ္ဒေသတော ပရိပုစ္ဆတော ယောနိသော မနသိကရောတော ကလျာဏမိတ္တေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော နေယျော။ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဗဟုမ္ပိ သုဏတော ဗဟုမ္ပိ ဘဏတော ဗဟုမ္ပိ ဓာရယတော ဗဟုမ္ပိ ဝါစတော န တာယ ဇာတိယာ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ပဒပရမော။ တတ္ထ ဘဂဝါ ဥပ္ပလဝနာဒိသဒိသံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩလောကေန္တော အဇ္ဇ ပုပ္ဖနကာနိ ဥဂ္ဃဋိတညူ, သွေ ပုပ္ဖနကာနိ ဝိပဉ္စိတညူတိ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရတော စ အဒ္ဒသ။ တတ္ထ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ အတ္ထံ သာဓေတိ, ပဒပရမာနံ အနာဂတတ္ထာယ ဝါသနာ ဟောတိ။

ရာဂစရိတောတိအာဒီသု ရဇ္ဇနဝသေန အာရမ္မဏေ စရဏံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ရာဂစရိတော။ ဒုဿနဝသေန အာရမ္မဏေ စရဏံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဒေါသစရိတော။ မုယှနဝသေန အာရမ္မဏေ စရဏံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မောဟစရိတော။ ဝိတက္ကနဝသေန ဦဟနဝသေန အာရမ္မဏေ စရဏံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝိတက္ကစရိတော။ ဩကပ္ပနသဒ္ဓါဝသေန အာရမ္မဏေ စရဏံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဒ္ဓါစရိတော။ ဉာဏမေဝ စရဏံ, ဉာဏေန ဝါ စရဏံ, ဉာဏဿ ဝါ စရဏံ, ဉာဏတော ဝါ စရဏံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဉာဏစရိတော။ ရာဂစရိတဿာတိ ရာဂုဿဒဿ ရာဂဗဟုလဿ။ ပရတောပိ ဧသေဝ နယော။

အသုဘကထံ ကထေတီတိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဒသဝိဓံ အသုဘပဋိသံယုတ္တကထံ အာစိက္ခတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အသုဘာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ရာဂဿ ပဟာနာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၁)။ မေတ္တာဘာဝနံ အာစိက္ခတီတိ မေတ္တာဘာဝနံ စိတ္တသိနေဟနံ ကထေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယာ’’တိ။ ဥဒ္ဒေသေတိ သဇ္ဈာယနေ။ ပရိပုစ္ဆာယာတိ အဋ္ဌကထာယ။ ကာလေန ဓမ္မဿဝနေတိ ယုတ္တပ္ပတ္တကာလေ ဥတ္တရိ ပရိယတ္တိဓမ္မဿဝနေ။ ဓမ္မသာကစ္ဆာယာတိ အညေဟိ သဒ္ဓိံ သာကစ္ဆာယ။ ဂရုသံဝါသေတိ ဂရူနံ ပယိရုပါသနေ။ နိဝေသေတီတိ အာစရိယာနံ သန္တိကေ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ အာနာပါနဿတိံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃၉။)

အာစိက္ခတီတိ အာနာပါနဿတိသမ္ပယုတ္တကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အာနာပါနဿတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒါယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၁)။ ပသာဒနီယံ နိမိတ္တံ အာစိက္ခတီတိ စူဠဝေဒလ္လ- (မ။ နိ။ ၁။၄၆၀ အာဒယော) မဟာဝေဒလ္လာ- (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉ အာဒယော) ဒိပသာဒဇနကံ သုတ္တံ ကထေတိ။ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိန္တိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဗုဒ္ဓတ္တပဋိဝေဓံ။ ဓမ္မသုဓမ္မတန္တိ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မဿ သွာက္ခာတတံ။ သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိန္တိ အဋ္ဌဝိဓအရိယသံဃဿ သုပ္ပဋိပန္နတာဒိသုဋ္ဌုပဋိပတ္တိံ။ သီလာနိ စ အတ္တနောတိ အတ္တနော သန္တကသီလာနိ စ။ အာစိက္ခတိ ဝိပဿနာနိမိတ္တန္တိ ဥဒယဗ္ဗယာဒိပဋိသံယုတ္တံ ကထေတိ။ အနိစ္စာကာရန္တိ ဟုတွာ အဘာဝါကာရံ။ ဒုက္ခာကာရန္တိ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနာကာရံ။ အနတ္တာကာရန္တိ အဝသဝတ္တနာကာရံ။

သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတောတိ သေလမယေ ဧကဂ္ဃနေ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဌိတောဝ, န ဟိ တတ္ထ ဌိတဿ ဒဿနတ္ထံ အဘိမုခေ ဂီဝုက္ခိပနပသာရဏာဒိကိစ္စံ အတ္ထိ။ တထူပမန္တိ တပ္ပဋိဘာဂံ သေလပဗ္ဗတူပမံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ သေလပဗ္ဗတမုဒ္ဓန္တိ ဌိတောဝ စက္ခုနာ ပုရိသော သမန္တတော ဇနတံ ပဿေယျ။ သုမေဓ သုန္ဒရပည သဗ္ဗညုတညာဏေန သမန္တစက္ခု ဘဂဝါ ဓမ္မမယံ ပညာမယံ ပါသာဒမာရုယှ သယံ အပေတသောကော သောကာဝတိဏ္ဏံ ဇာတိဇရာဘိဘူတဉ္စ ဇနတံ အဝေက္ခဿု ဥပဓာရယတု ဥပပရိက္ခတု။

အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယထာ ဟိ ပဗ္ဗတပါဒသာမန္တာ မဟန္တံ ခေတ္တံ ကတွာ တတ္ထ ကေဒါရပါဠီသု ကုဋိယော ကတွာ ရတ္တိံ အဂ္ဂိံ ဇာလေယျ, စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဉ္စ အန္ဓကာရံ အဿ, အထ တဿ ပဗ္ဗတဿ မတ္ထကေ ဌတွာ စက္ခုမတော ပုရိသဿ ဘူမိံ ဩလောကယတော နေဝ ခေတ္တံ န ကေဒါရပါဠိယော န ကုဋိယော န တတ္ထ သယိတမနုဿာ ပညာယေယျုံ, ကုဋိကာသု ပန အဂ္ဂိဇာလမတ္တမေဝ ပညာယေယျ။ ဧဝံ ဓမ္မပါသာဒံ အာရုယှ သတ္တကာယံ ဩလောကယတော တထာဂတဿ ယေ တေ အကတကလျာဏာ သတ္တာ, တေ ဧကဝိဟာရေ ဒက္ခိဏဇာဏုပဿေ နိသိန္နာပိ ဗုဒ္ဓစက္ခုဿ အာပါထံ နာဂစ္ဆန္တိ, ရတ္တိံ ခိတ္တသရာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ယေ ပန ကတကလျာဏာ ဝေနေယျပုဂ္ဂလာ, တေ ဧဝဿ ဒူရေပိ ဌိတာ အာပါထံ ဂစ္ဆန္တိ, တေ ဧဝ အဂ္ဂိ ဝိယ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဝိယ စ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒူရေ သန္တော ပကာသေန္တိ, ဟိမဝန္တောဝ ပဗ္ဗတော၊

အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တိ, ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၀၄၊ နေတ္တိ။ ၁၁)၊

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄၀။)

သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စနေယျပထပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗံ အညာသီတိ သဗ္ဗညူ။ သင်္ခတာသင်္ခတာဒိဘေဒါ သဗ္ဗဓမ္မာ ဟိ သင်္ခါရော ဝိကာရော လက္ခဏံ နိဗ္ဗာနံ ပညတ္တီတိ ပဉ္စေဝ နေယျပထာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗညုဿ ဘာဝေါ သဗ္ဗညုတာ, သဗ္ဗညုတာ ဧဝ ဉာဏံ ‘‘သဗ္ဗညုတာဉာဏ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗညူတိ စ ကမသဗ္ဗညူ သကိံသဗ္ဗညူ သတတသဗ္ဗညူ သတ္တိသဗ္ဗညူ ဉာတသဗ္ဗညူတိ ပဉ္စဝိဓာ သဗ္ဗညုနော သိယုံ။ တေသု ကမေန သဗ္ဗဇာနနကာလာသမ္ဘဝတော ကမသဗ္ဗညုတာ န ဟောတိ, သကိံ သဗ္ဗာရမ္မဏဂ္ဂဟဏာဘာဝတော သကိံသဗ္ဗညုတာ န ဟောတိ, စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရမ္မဏစိတ္တသမ္ဘဝတော ဘဝင်္ဂစိတ္တဝိရောဓတော ယုတ္တိအဘာဝတော စ သတတသဗ္ဗညုတာ န ဟောတိ, ပရိသေသတော သဗ္ဗဇာနနသမတ္ထတာယ သတ္တိသဗ္ဗညုတာ ဝါ သိယာ, ဝိဒိတသဗ္ဗဓမ္မတ္တာ ဉာတသဗ္ဗညုတာ ဝါ, သတ္တိသဗ္ဗညုနော သဗ္ဗဇာနနတ္တံ နတ္ထီတိ တမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ, ‘‘န တဿ အဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ…ပေ… သမန္တစက္ခူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဉာတသဗ္ဗညုတာ ဧဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝဉှိ သတိ ကိစ္စတော အသမ္မောဟတော ကာရဏသိဒ္ဓိတော အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတော သဗ္ဗညုတမေဝ ဟောတီတိ။ တေန ဉာဏေနာတိ တေန သဗ္ဗဇာနနဉာဏေန။

ပုန အပရေန ပရိယာယေန သဗ္ဗညုဘာဝသာဓနတ္ထံ ‘‘န တဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စီတိ တဿ တထာဂတဿ ဣဓ ဣမသ္မိံ တေဓာတုကေ လောကေ ဣမသ္မိံ ပစ္စုပ္ပန္နကာလေ ဝါ ပညာစက္ခုနာ အဒိဋ္ဌံ နာမ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န အတ္ထိ န သံဝိဇ္ဇတိ။ အတ္ထီတိ ဣဒံ ဝတ္တမာနကာလိကံ အာချာတပဒံ, ဣမိနာ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပနေတ္ထ ဒ-ကာရော ပယုတ္တော။ အထော အဝိညာတန္တိ ဧတ္ထ အထောတိ ဝစနောပါဒါနေ နိပါတော။ အဝိညာတန္တိ အတီတကာလိကံ အဝိညာတံ နာမ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ နာဟောသီတိ ပါဌသေသော။ အဗျယဘူတဿ အတ္ထိ-သဒ္ဒဿ ဂဟဏေ ပါဌသေသံ ဝိနာပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ဣမိနာ အတီတကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ အဇာနိတဗ္ဗန္တိ အနာဂတကာလိကံ အဇာနိတဗ္ဗံ နာမ ဓမ္မဇာတံ န ဘဝိဿတိ နတ္ထီတိ။ ဣမိနာ အနာဂတကာလိကဿ သဗ္ဗဓမ္မဿ ဉာတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဇာနနကိရိယာဝိသေသမတ္တမေဝ ဝါ ဧတ္ထ အ-ကာရော။ သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယျန္တိ ဧတ္ထ ယံ တေကာလိကံ ဝါ ကာလဝိနိမုတ္တံ ဝါ နေယျံ ဇာနိတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗံ တထာဂတော အဘိညာသိ အဓိကေန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄၁။)

သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိ, ဧတ္ထ အတ္ထိ-သဒ္ဒေန တေကာလိကဿ ကာလဝိမုတ္တဿ စ ဂဟဏာ အတ္ထိ-သဒ္ဒေါ အဗျယဘူတောယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူတိ ကာလဝသေန ဩကာသဝသေန စ နိပ္ပဒေသတ္တာ သမန္တာ သဗ္ဗတော ပဝတ္တံ ဉာဏစက္ခု အဿာတိ သမန္တစက္ခု, တေန ယထာဝုတ္တေန ကာရဏေန တထာဂတော သမန္တစက္ခု သဗ္ဗညူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ သာဓိတံ။

န ဣတိဟိတိဟန္တိ ‘‘ဧဝံ ကိရ အာသိ, ဧဝံ ကိရ အာသီ’’တိ န ဟောတိ။ န ဣတိကိရာယာတိ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဧတ’’န္တိ န ဟောတိ။ န ပရမ္ပရာယာတိ ပရမ္ပရကထာယာပိ န ဟောတိ။ န ပိဋကသမ္ပဒါယာတိ အမှာကံ ပိဋကတန္တိယာ သဒ္ဓိံ သမေတီတိ န ဟောတိ။ န တက္ကဟေတူတိ တက္ကဂ္ဂါဟေနပိ န ဟောတိ။ န အာကာရပရိဝိတက္ကေနာတိ ‘‘သုန္ဒရမိဒံ ကာရဏ’’န္တိ ဧဝံ ကာရဏပရိဝိတက္ကေနပိ န ဟောတိ။ န ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာတိ အမှာကံ နိဇ္ဈာယိတွာ ခမိတွာ ဂဟိတဒိဋ္ဌိယာ သဒ္ဓိံ သမေတီတိပိ န ဟောတိ။

အထ ဝါပိ သမာဓိန္တိ ဧတ္ထ သမာဓိန္တိ ကုသလစိတ္တေကဂ္ဂတာ သမာဓိ။ ကေနဋ္ဌေန သမာဓီတိ? သမာဓာနဋ္ဌေန။ ကိမိဒံ သမာဓာနံ နာမ? ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကာနံ သမံ သမ္မာ စ အာဓာနံ, ဌပနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ ယဿ ဓမ္မဿ အာနုဘာဝေန ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကာ သမံ သမ္မာ စ အဝိက္ခိပ္ပမာနာ အဝိပ္ပကိဏ္ဏာ စ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ, ဣဒံ သမာဓာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿ ခေါ ပန သမာဓိဿ –

‘‘လက္ခဏံ တု အဝိက္ခေပေါ, ဝိက္ခေပဒ္ဓံသနံ ရသော၊

အကမ္ပနမုပဋ္ဌာနံ, ပဒဋ္ဌာနံ သုခံ ပန’’။ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃)၊

သမာဓိ အနာဝိလအစလဘာဝေန အာရမ္မဏေ တိဋ္ဌတီတိ ဌိတိ။ ပရတော ပဒဒွယံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ အပိ စ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏမှိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ တိဋ္ဌတီတိ သဏ္ဌိတိ။ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟေတွာ အနုပဝိသိတွာ တိဋ္ဌတီတိ အဝဋ္ဌိတိ။ ကုသလပက္ခသ္မိဉှိ စတ္တာရောဝ ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ သဒ္ဓါ သတိ သမာဓိ ပညာတိ။ တေနေဝ သဒ္ဓါ ‘‘ဩကပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တာ, သတိ ‘‘အပိလာပနတာ’’တိ, သမာဓိ ‘‘အဝဋ္ဌိတီ’’တိ, ပညာ ‘‘ပရိယောဂါဟနာ’’တိ။ အကုသလပက္ခေ ပန တယော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄၂။)

တဏှာ ဒိဋ္ဌိ အဝိဇ္ဇာတိ။ တေနေဝေတေ ‘‘ဩဃာ’’တိ ဝုတ္တာ။ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ပနေတ္ထ န ဗလဝတီ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ရဇုဋ္ဌာနဋ္ဌာနေ ဥဒကေန သိဉ္စိတွာ သမ္မဋ္ဌေ ထောကမေဝ ကာလံ ရဇော သန္နိသီဒတိ, သုက္ခန္တေ သုက္ခန္တေ ပုန ပကတိဘာဝေနေဝ ဝုဋ္ဌာတိ, ဧဝမေဝ အကုသလပက္ခေ စိတ္တေကဂ္ဂတာ န ဗလဝတီ ဟောတိ။

ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တဿ ဝိသာဟာရဿ ပဋိပက္ခတော အဝိသာဟာရော။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ ဂစ္ဆန္တံ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ နာမ။ အယံ ပန တထာဝိဓော ဝိက္ခေပေါ န ဟောတီတိ အဝိက္ခေပေါ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ စိတ္တံ ဝိသာဟဋံ နာမ ဟောတိ, ဣတော စိတော စ ဟရီယတိ, အယံ ပန ဧဝံ အဝိသာဟဋမာနသဿ ဘာဝေါတိ အဝိသာဟဋမာနသတာ။ သမထောတိ တိဝိဓော သမထော စိတ္တသမထော အဓိကရဏသမထော သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိတ္တေကဂ္ဂတာ စိတ္တသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ စိတ္တစလနံ စိတ္တဝိပ္ဖန္ဒိတံ သမ္မတိ ဝူပသမ္မတိ, တသ္မာ သော ‘‘စိတ္တသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္မုခါဝိနယာဒိသတ္တဝိဓော သမထော အဓိကရဏသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ တာနိ တာနိ အဓိကရဏာနိ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ, တသ္မာ သော ‘‘အဓိကရဏသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ, တသ္မာ တံ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ စိတ္တသမထော အဓိပ္ပေတော။ သမာဓိလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သမာဓိဗလံ။ သမ္မာသမာဓီတိ ယာထာဝသမာဓိ နိယျာနိကသမာဓိ။

֍ * ၁၅၇။ အထဿ ဘဂဝါ ယသ္မာ ဣန္ဒြိယသံဝရော သီလဿ ရက္ခာ, ယသ္မာ ဝါ ဣမိနာနုက္ကမေန ဒေသိယမာနာ အယံ ဒေသနာ တာသံ ဒေဝတာနံ သပ္ပါယာ, တသ္မာ ဣန္ဒြိယသံဝရတော ပဘုတိ ပဋိပဒံ ဒဿေန္တော ‘‘စက္ခူဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓေါ။ တတ္ထ စက္ခူဟိ နေဝ လောလဿာတိ အဒိဋ္ဌဒက္ခိတဗ္ဗာဒိဝသေန စက္ခူဟိ လောလော နေဝ အဿ။ ဂါမကထာယ အာဝရယေ သောတန္တိ တိရစ္ဆာနကထာယ သောတံ အာဝရေယျ။

စက္ခုလောလိယေနာတိ စက္ခုဒွါရေ ဥပ္ပန္နလောလဝသေန စက္ခုလောလိယေန။ အဒိဋ္ဌံ ဒက္ခိတဗ္ဗန္တိ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ရူပါရမ္မဏံ ပဿိတုံ ယုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌံ သမတိက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗရူပါရမ္မဏံ အတိက္ကမိတုံ ယုတ္တံ။ အာရာမေန အာရာမန္တိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄၃။)

ပုပ္ဖါရာမာဒိအာရာမေန ဖလာရာမာဒိံ ဝါ ပုပ္ဖါရာမာဒိံ ဝါ။ ဒီဃစာရိကန္တိ ဒီဃစရဏံ။ အနဝဋ္ဌိတစာရိကန္တိ အသန္နိဋ္ဌာနစရဏံ။ အနုယုတ္တော ဟောတိ ရူပဒဿနာယာတိ ရူပါရမ္မဏဒဿနတ္ထာယ ပုနပ္ပုနံ ယုတ္တော ဟောတိ။

အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌောတိ ဥမ္မာရဗ္ဘန္တရံ ပဝိဋ္ဌော။ ဝီထိံ ပဋိပန္နောတိ အန္တရဝီထိံ ဩတိဏ္ဏော။ ဃရမုခါနိ ဩလောကေန္တောတိ ဃရဒွါရာနိ အဝလောကေန္တော။ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကေန္တောတိ ဥပရိဒိသံ ဥဒ္ဓံမုခေါ ဟုတွာ ဝိလောကေန္တော။

စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ကာရဏဝသေန စက္ခူတိ လဒ္ဓဝေါဟာရေန ရူပဒဿနသမတ္ထေန စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာ။ ပေါရာဏာ ပနာဟု – ‘‘စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ အစိတ္တကတ္တာ, စိတ္တံ န ပဿတိ အစက္ခုကတ္တာ။ ဒွါရာရမ္မဏသံဃဋ္ဋေ ပန ပသာဒဝတ္ထုကေန စိတ္တေန ပဿတိ။ ဤဒိသီ ပနေသာ ‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’တိအာဒီသု ဝိယ သသမ္ဘာရကထာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော’’တိ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟီတိ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တံ ဝါ သုဘနိမိတ္တာဒိကံ ဝါ ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တံ ဆန္ဒရာဂဝသေန ဂဏှာတိ, ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ န သဏ္ဌာတိ။ အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီတိ ကိလေသာနံ အနုအနုဗျဉ္ဇနတော ပါကဋဘာဝကရဏတော အနုဗျဉ္ဇနန္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ ဟတ္ထပါဒသိတဟသိတကထိတအာလောကိတဝိလောကိတာဒိဘေဒံ အာကာရံ ဂဏှာတိ။ ယတွာဓိကရဏမေနန္တိအာဒိမှိ ယံကာရဏာ ယဿ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿ ဟေတု ဧတံ ပုဂ္ဂလံ သတိကဝါဋေန စက္ခုန္ဒြိယံ အသံဝုတံ အပိဟိတစက္ခုဒွါရံ ဟုတွာ ဝိဟရန္တံ ဧတေ အဘိဇ္ဈာဒယော ဓမ္မာ အနွာဿဝေယျုံ အနုပ္ပဗန္ဓေယျုံ အဇ္ဈောတ္ထရေယျုံ။ တဿ သံဝရာယ န ပဋိပဇ္ဇတီတိ တဿ စက္ခုန္ဒြိယဿ သတိကဝါဋေန ပိဒဟနတ္ထာယ န ပဋိပဇ္ဇတိ။ ဧဝံဘူတောယေဝ စ န ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ။ န စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီတိပိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ နတ္ထိ။ န ဟိ စက္ခုပသာဒံ နိဿာယ သတိ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အပိစ ယဒါ ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, တဒါ ဘဝင်္ဂေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေ ကိရိယာမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ, တတော စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စံ, တတော မနောဓာတု သမ္ပဋိစ္ဆနကိစ္စံ, တတော ဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု သန္တီရဏကိစ္စံ, တတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄၄။)

ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ, တဒနန္တရံ ဇဝနံ ဇဝတိ။

တတြာပိ နေဝ ဘဝင်္ဂသမယေ န အာဝဇ္ဇနာဒီနံ အညတရသမယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ အတ္ထိ။ ဇဝနက္ခဏေ ပန သစေ ဒုဿီလျံ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ အညာဏံ ဝါ အက္ခန္တိ ဝါ ကောသဇ္ဇံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အသံဝရော ဟောတိ။ ဧဝံ ဟောန္တော ပန သော ‘‘စက္ခုန္ဒြိယေ အသံဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိပိ ဝီထိစိတ္တာနိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရေ စတူသု ဒွါရေသု အသံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရဒွါရကောဋ္ဌကဂဗ္ဘာဒယော သံဝုတာ, တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ အရက္ခိတံ အဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေန ဟိ ပဝိသိတွာ စောရာ ယဒိစ္ဆန္တိ တံ ကရေယျုံ, ဧဝမေဝ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိပိ ဝီထိစိတ္တာနိ။

သဒ္ဓါဒေယျာနီတိ ကမ္မဉ္စ ဖလဉ္စ ဣဓလောကဉ္စ ပရလောကဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ ဒိန္နာနိ။ ‘‘အယံ မေ ဉာတီတိ ဝါ, မိတ္တောတိ ဝါ, ဣဒံ ဝါ ပဋိကရိဿတိ, ဣဒံ ဝါနေန ကတပုဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ဧဝံ န ဒိန္နာနီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဒိန္နာနိ ဟိ န သဒ္ဓါဒေယျာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဘောဇနာနီတိ စ ဒေသနာသီသမတ္တမေတံ, အတ္ထတော ပန သဒ္ဓါဒေယျာနိ ဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိတွာ စီဝရာနိ ပါရုပိတွာ သေနာသနာနိ သေဝမာနာ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇံ ပရိဘုဉ္ဇမာနာတိ သဗ္ဗမေတံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။

သေယျထိဒန္တိ နိပါတော။ တဿတ္ထော, ကတမော ဟောတိ။ နစ္စံ နာမ ယံကိဉ္စိ နစ္စံ, တံ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တေနာပိ ဂီဝံ ပသာရေတွာ ဒဋ္ဌုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂီတန္တိ ယံကိဉ္စိ ဂီတံ။ ဝါဒိတန္တိ ယံကိဉ္စိ ဝါဒိတံ။ ပေက္ခန္တိ နဋသမဇ္ဇံ။ အက္ခာနန္တိ ဘာရတရာမာယနာဒိကံ။ ယသ္မိံ ဌာနေ ကထီယတိ, တတ္ထ ဂန္တုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ပါဏိဿရန္တိ ကံသတာဠံ, ‘‘ပါဏိတာဠ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဝေတာဠန္တိ ဃနတာဠံ, ‘‘မန္တေန မတသရီရုဋ္ဌာပန’’န္တိပိ ဧကေ။ ကုမ္ဘထူဏန္တိ စတုရဿအမ္ဗဏကတာဠံ, ‘‘ကုမ္ဘသဒ္ဒ’’န္တိပိ ဧကေ။ သောဘနကန္တိ နဋာနံ အဗ္ဘောက္ကိရဏံ၊ သောဘနကရံ ဝါ, ပဋိဘာနစိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စဏ္ဍာလန္တိ အယောဂုဠကီဠာ, ‘‘စဏ္ဍာလာနံ သာဏဓောဝနကီဠာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဝံသန္တိ ဝေဏုံ ဥဿာပေတွာ ကီဠနံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄၅။)

ဓောဝနန္တိ အဋ္ဌိဓောဝနံ, ဧကစ္စေသု ကိရ ဇနပဒေသု ကာလင်္ကတေ ဉာတကေ န ဈာပေန္တိ, နိခဏိတွာ ဌပေန္တိ။ အထ တေသံ ပူတိဘူတံ ကာယံ ဉတွာ နီဟရိတွာ အဋ္ဌီနိ ဓောဝိတွာ ဂန္ဓေဟိ မက္ခေတွာ ဌပေန္တိ။ တေ နက္ခတ္တကာလေ ဧကသ္မိံ ဌာနေ အဋ္ဌီနိ ဌပေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သုရာဒီနိ ဌပေတွာ ရောဒန္တာ ပရိဒေဝန္တာ သုရံ ပိဝန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ ဒက္ခိဏေသု ဇနပဒေသု ဓောဝနံ နာမ, တတ္ထ ဟောတိ အန္နမ္ပိ ပါနမ္ပိ ခဇ္ဇမ္ပိ ဘောဇ္ဇမ္ပိ လေယျမ္ပိ ပေယျမ္ပိ နစ္စမ္ပိ ဂီတမ္ပိ ဝါဒိတမ္ပိ။ အတ္ထေကံ ဘိက္ခဝေ ဓောဝနံ, နေတံ နတ္ထီတိ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၀၇)။ ဧကစ္စေ ပန ‘‘ဣန္ဒဇာလေန အဋ္ဌိဓောဝနံ ဓောဝန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဟတ္ထိယုဒ္ဓါဒီသု ဘိက္ခုနော နေဝ ဟတ္ထိအာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိတုံ, န တေ ယုဇ္ဈာပေတုံ, န ယုဇ္ဈန္တေ ဒဋ္ဌုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိဗ္ဗုဒ္ဓန္တိ မလ္လယုဒ္ဓံ။ ဥယျောဓိကန္တိ ယတ္ထ သမ္ပဟာရော ဒိယျတိ။ ဗလဂ္ဂန္တိ ဗလဂဏနဋ္ဌာနံ။ သေနာဗျူဟန္တိ သေနာနိဝေသော, သကဋဗျူဟာဒိဝသေန သေနာယ နိဝေသနံ။ အနီကဒဿနန္တိ ‘‘တယော ဟတ္ထီ ပစ္ဆိမံ ဟတ္ထာနီက’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၃၂၄) နယေန ဝုတ္တဿ အနီကဿ ဒဿနံ။

န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတီတိ ဆန္ဒရာဂဝသေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ နိမိတ္တံ န ဂဏှာတိ။ ဧဝံ သေသပဒါနိပိ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယထာ စ ဟေဋ္ဌာ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိပိ ဝီထိစိတ္တာနီတိ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓ တသ္မိံ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိပိ ဝီထိစိတ္တာနိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရဒွါရေသု သံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရာဒယော အသံဝုတာ ဟောန္တိ, တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ သုရက္ခိတံ သုဂေါပိတမေဝ ဟောတိ, နဂရဒွါရေသု ပိဟိတေသု စောရာနံ ပဝေသော နတ္ထိ။ ဧဝမေဝ ဇဝနေ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ, ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိပိ ဝီထိစိတ္တာနိ။ တသ္မာ ဇဝနက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော’’တိ ဝုတ္တော။ ဣတော ပရံ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ဝုတ္တပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိသူကဒဿနာတိ ပဋာဏီဒဿနတော။ ဂါမကထာတိ ဂါမဝါသီနံ ကထာ။ ဗာတ္တိံသာတိ ဒွတ္တိံသ။ အနိယျာနိကတ္တာ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂါနံ တိရစ္ဆာနဘူတာ ကထာတိ တိရစ္ဆာနကထာ။ တတ္ထ ရာဇာနံ အာရဗ္ဘ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄၆။)

‘‘မဟာသမ္မတော မန္ဓာတာ ဓမ္မာသောကော ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တာ ကထာ ရာဇကထာ။ ဧသ နယော စောရကထာဒီသု။ တေသု ‘‘အသုကော ရာဇာ အဘိရူပေါ ဒဿနီယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဂေဟဿိတကထာဝ တိရစ္ဆာနကထာ ဟောတိ။ ‘‘သောပိ နာမ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ ခယံ ဂတော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပန ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ တိဋ္ဌတိ။ စောရေသုပိ ‘‘မူလဒေဝေါ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ, မေဃမာလော ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ’’တိ တေသံ ကမ္မံ ပဋိစ္စ ‘‘အဟော သူရာ’’တိ ဂေဟဿိတကထာဝ တိရစ္ဆာနကထာ။ ယုဒ္ဓေပိ ဘာရတယုဒ္ဓါဒီသု ‘‘အသုကေန အသုကော ဧဝံ မာရိတော ဧဝံ ဝိဒ္ဓေါ’’တိ ကာမဿာဒဝသေနေဝ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာ။ ‘‘တေပိ နာမ ခယံ ဂတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပန သဗ္ဗတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဟောတိ။

အပိ စ အန္နာဒီသု ‘‘ဧဝံ ဝဏ္ဏဝန္တံ ဂန္ဓဝန္တံ ရသဝန္တံ ဖဿသမ္ပန္နံ ခါဒိမှ ဘုဉ္ဇိမှ ပိဝိမှ ပရိဘုဉ္ဇိမှာ’’တိ ကာမဿာဒဝသေန ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဧဝံ ဝဏ္ဏာဒိသမ္ပန္နံ အန္နံ ပါနံ ဝတ္ထံ သယနံ မာလံ ဂန္ဓံ သီလဝန္တာနံ အဒမှ, စေတိယပူဇံ အကရိမှာ’’တိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဉာတိကထာဒီသု ပန ‘‘အမှာကံ ဉာတကာ သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ, ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဧဝံ ဝိစိတြေဟိ ယာနေဟိ ဝိစရိမှာ’’တိ ဝါ အဿာဒဝသေန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘တေပိ နော ဉာတကာ ခယံ ဂတာ’’တိ ဝါ, ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဧဝရူပါ ဥပါဟနာ သံဃဿ အဒမှာ’’တိ ဝါ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဂါမကထာပိ သုနိဝိဋ္ဌဒုန္နိဝိဋ္ဌသုဘိက္ခဒုဗ္ဘိက္ခာဒိဝသေန ‘‘အသုကဂါမဝါသိနော သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ ဧဝံ အဿာဒဝသေန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ, သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိ ဝါ, ‘‘ခယဝယံ ဂတာ’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

နိဂမနဂရဇနပဒကထာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတ္ထိကထာပိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီနိ ပဋိစ္စ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ, ခယဝယံ ဂတာ’’တိ ဧဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ သူရကထာပိ ‘‘နန္ဒိမိတ္တော နာမ ယောဓော သူရော အဟောသီ’’တိ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သဒ္ဓေါ အဟောသိ, ခယဝယံ ဂတော’’တိ ဧဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိသိခါကထာပိ ‘‘အသုကာ ဝိသိခါ သုနိဝိဋ္ဌာ ဒုန္နိဝိဋ္ဌာ သူရာ သမတ္ထာ’’တိ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ, ခယဝယံ ဂတာ’’ဣစ္စေဝ ဝဋ္ဋတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄၇။)

ကုမ္ဘဋ္ဌာနကထာတိ ဥဒကဋ္ဌာနကထာ, ‘‘ဥဒကတိတ္ထကထာ’’တိပိ ဝုစ္စတိ, ကုမ္ဘဒါသိကထာ ဝါ။ သာပိ ‘‘ပါသာဒိကာ, နစ္စိတုံ ဂါယိတုံ ဆေကာ’’တိ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ, ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝဋ္ဋတိ။ ပုဗ္ဗပေတကထာတိ အတီတဉာတိကထာ။ တတ္ထ ဝတ္တမာနဉာတိကထာသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။

နာနတ္တကထာတိ ပုရိမပစ္ဆိမကထာဟိ ဝိမုတ္တာ အဝသေသာ နာနာသဘာဝါ နိရတ္ထကကထာ။ လောကက္ခာယိကာတိ ‘‘အယံ လောကော ကေန နိမ္မိတော? အသုကေန နာမ နိမ္မိတော။ ကာကော သေတော အဋ္ဌီနံ သေတတ္တာ, ဗလာကာ ရတ္တာ လောဟိတဿ ရတ္တတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိကာ လောကာယတဝိတဏ္ဍသလ္လာပကထာ။

သမုဒ္ဒက္ခာယိကာ နာမ ကသ္မာ သမုဒ္ဒေါ သာဂရော? သာဂရဒေဝေန ခတတ္တာ သာဂရော, ‘‘ခတော မေ’’တိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ သယံ နိဝေဒိတတ္တာ သမုဒ္ဒေါတိ ဧဝမာဒိကာ နိရတ္ထကာ သမုဒ္ဒက္ခာနကထာ။ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ။ အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဣတိ ဘဝေါ ဣတိ အဘဝေါတိ ယံ ဝါ တံ ဝါ နိရတ္ထကကာရဏံ ဝတွာ ပဝတ္တိတကထာ ဣတိဘဝါဘဝကထာ။

အာဝရေယျာတိ အာဝရဏံ ကရေယျ။ နိဝါရေယျာတိ အာရမ္မဏတော ဝါရေယျ။ သံဝရေယျာတိ သမ္မာ နိဿေသံ ကတွာ ဝါရေယျ။ ရက္ခေယျာတိ ရက္ခံ ကရေယျ။ ဂေါပေယျာတိ သံဂေါပေယျ။ ပိဒဟေယျာတိ ပိဒဟနံ ကရေယျ။ ပစ္ဆိန္ဒေယျာတိ သောတံ ဆိန္ဒေယျ။

တေန တေန န တုဿန္တီတိ တေန တေန အမ္ဗိလာဒိနာ ရသေန န သန္တောသံ အာပဇ္ဇန္တိ။ အပရာပရံ ပရိယေသန္တီတိ ဥပရူပရိ ဂဝေသန္တိ။

֍ * ၁၅၈။ ဖဿေနာတိ ရောဂဖဿေန။ ဘဝဉ္စ နာဘိဇပ္ပေယျာတိ တဿ ဖဿဿ ဝိနောဒနတ္ထာယ ကာမဘဝါဒိဘဝဉ္စ န ပတ္ထေယျ။ ဘေရဝေသု စ န သမ္ပဝေဓေယျာတိ တဿ ဖဿဿ ပစ္စယဘူတေသု သီဟဗျဂ္ဃါဒီသု ဘေရဝေသု စ န သမ္ပဝေဓေယျ, အဝသေသေသု ဝါ ဃာနိန္ဒြိယမနိန္ဒြိယဝိသယေသု န သမ္ပဝေဓေယျ။ ဧဝံ ပရိပူရော ဣန္ဒြိယသံဝရော စ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပုရိမေဟိ ဝါ ဣန္ဒြိယသံဝရံ ဒဿေတွာ ဣမိနာ ‘‘အရညေ ဝသတာ ဘေရဝံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ နပ္ပဝေဓိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒဿေတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄၈။)

ဧကေနာကာရေနာတိ ဧကေန ကာရဏေန။ ဘယမ္ပိ ဘေရဝမ္ပိ တညေဝါတိ ဘယန္တိ စ ဘေရဝန္တိ စ ခုဒ္ဒကမ္ပိ မဟန္တမ္ပိ ဥတ္တာသနိမိတ္တမေဝ။ တမေဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဘယန္တိ တပ္ပစ္စယာ ဥပ္ပန္နဘယံ။ ဘယာနကန္တိ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ ဘယဝသေန ဂတ္တစလနံ။ လောမဟံသောတိ လောမာနံ ဟံသနံ ဥဒ္ဓဂ္ဂဘာဝေါ။ ဣမိနာ ပဒဒွယေန ကိစ္စတော ဘယံ ဒဿေတွာ ပုန ‘‘စေတသော ဥဗ္ဗေဂေါ ဥတြာသော’’တိ သဘာဝတော ဒဿေတိ။ ဥဗ္ဗေဂ္ဂေါတိ ဘီရုကော, ဥတြာသောတိ စိတ္တက္ခောဘော။ ဇာတိဘယန္တိ ဇာတိံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နဘယံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ရာဇတော ဥပ္ပန္နဘယံ ရာဇဘယံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္တာနုဝါဒဘယန္တိ ပါပကမ္မိနော အတ္တာနံ အနုဝဒန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘယံ။ ပရာနုဝါဒဘယန္တိ ပရဿ အနုဝါဒတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဘယံ။

ဒဏ္ဍဘယန္တိ အာဂါရိကဿ ရညာ ပဝတ္တိတဒဏ္ဍံ, အနာဂါရိကဿ ဝိနယဒဏ္ဍံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘယံ။ ဒုဂ္ဂတိဘယန္တိ စတ္တာရော အပါယေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘယံ။ ဦမိဘယန္တိ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကံ ဩရောဟန္တဿ ပဝတ္တဘယံ။ မဟာသမုဒ္ဒေ ကိရ မဟိန္ဒဝီစိ နာမ သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, တရင်္ဂဝီစိ နာမ ပဏ္ဏာသ ယောဇနာနိ, ရောဟဏဝီစိ နာမ စတ္တာလီသ ယောဇနာနိ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဧဝရူပါ ဦမိယော ပဋိစ္စ ပဝတ္တံ ဦမိဘယံ။ ကုမ္ဘီလတော ပဝတ္တံ ဘယံ ကုမ္ဘီလဘယံ။ ဥဒကာဝဋ္ဋတော ဘယံ အာဝဋ္ဋဘယံ။ သုသုကာ ဝုစ္စတိ စဏ္ဍမစ္ဆော, တတော ဘယံ သုသုကာဘယံ။ အာဇီဝိကဘယန္တိ ဇီဝိတဝုတ္တိတော ဘယံ အာဇီဝိကဘယံ။ အသိလောကဘယန္တိ ဂရဟတော ဘယံ။

֍ * ၁၅၉။ လဒ္ဓါ န သန္နိဓိံ ကယိရာတိ ဧတေသံ အန္နာဒီနံ ယံကိဉ္စိ ဓမ္မေန လဘိတွာ ‘‘အရညေ စ သေနာသနေ ဝသတာ ဒုလ္လဘ’’န္တိ စိန္တေတွာ သန္နိဓိံ န ကရေယျ။

ဩဒနောတိ သာလိ ဝီဟိ ယဝေါ ဂေါဓုမော ကင်္ဂု ဝရကော ကုဒြူသကောတိ သတ္တန္နံ ဓညာနံ ဓညာနုလောမာနဉ္စ တဏ္ဍုလေဟိ နိဗ္ဗတ္တော။ ကုမ္မာသောတိ ယဝေဟိ နိဗ္ဗတ္တော။ သတ္တူတိ သာလိအာဒီဟိ ကတသတ္တု။ မစ္ဆော ဒကသမ္ဘဝေါ။ မံသံ ပါကဋမေဝ။ အမ္ဗပါနန္တိ အာမေဟိ ဝါ ပက္ကေဟိ ဝါ အမ္ဗေဟိ ကတပါနံ။ တတ္ထ အာမေဟိ ကရောန္တေန အမ္ဗတရုဏာနိ ဘိန္ဒိတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ အာတပေ အာဒိစ္စပါကေန ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ တဒဟု

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄၉။)

ပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ မဓုသက္ကရကပ္ပူရာဒီဟိ ယောဇေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ ဇမ္ဗုပါနန္တိ ဇမ္ဗုဖလေဟိ ကတပါနံ။ စောစပါနန္တိ အဋ္ဌိကေဟိ ကဒလိဖလေဟိ ကတပါနံ။ မောစပါနန္တိ အနဋ္ဌိကေဟိ ကဒလိဖလေဟိ ကတပါနံ။ မဓုကပါနန္တိ မဓုကာနံ ဇာတိရသေန ကတပါနံ။ တံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ဝဋ္ဋတိ, သုဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ။ မုဒ္ဒိကပါနန္တိ မုဒ္ဒိကာ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ အမ္ဗပါနံ ဝိယ ကတပါနံ။ သာလူကပါနန္တိ ရတ္တုပ္ပလနီလုပ္ပလာဒီနံ သာလူကေ မဒ္ဒိတွာ ကတပါနံ။ ဖာရုသကပါနန္တိ ဖာရုသကေဟိ အမ္ဗပါနံ ဝိယ ကတပါနံ။ ကောသမ္ဗပါနန္တိ ကောသမ္ဗဖလေဟိ ကတပါနံ။ ကောလပါနန္တိ ကောလဖလေဟိ ကတပါနံ။ ဗဒရပါနန္တိ မဟာကောလဖလေဟိ အမ္ဗပါနံ ဝိယ ကတပါနံ။ ဣမာနိ ဧကာဒသ ပါနာနိ, တာနိပိ အာဒိစ္စပါကာနိ ဝဋ္ဋန္တိ။

ဃတပါနန္တိ သပ္ပိပါနံ။ တေလပါနန္တိ တိလတေလာဒီနံ ပါနံ။ ပယောပါနန္တိ ခီရပါနံ။ ယာဂုပါနန္တိ သီတလာဒိယာဂုပါနံ။ ရသပါနန္တိ သာကာဒိရသပါနံ။ ပိဋ္ဌခဇ္ဇကန္တိ သတ္တန္နံ တာဝ ဓညာနံ ဓညာနုလောမာနံ အပရဏ္ဏာနဉ္စ ပိဋ္ဌံ ပနသပိဋ္ဌံ လဗုဇပိဋ္ဌံ အမ္ဗာဋကပိဋ္ဌံ သာလပိဋ္ဌံ ခီရဝလ္လိပိဋ္ဌဉ္စာတိ ဧဝမာဒီနံ ပိဋ္ဌေဟိ ကတံ ပိဋ္ဌခဇ္ဇကံ။ ပူဝခဇ္ဇကမ္ပိ ဧတေဟိယေဝ ကတံ။ မူလခဇ္ဇကန္တိ မူလကမူလံ ခါရကမူလံ စုစ္စုမူလန္တိ ဧဝမာဒိ။ တစခဇ္ဇကန္တိ ဥစ္ဆုတစာဒယော။ ပတ္တခဇ္ဇကန္တိ နိမ္ဗပဏ္ဏကုဋဇပဏ္ဏပဋောလပဏ္ဏသုလသပဏ္ဏာဒယော။ ပုပ္ဖခဇ္ဇကန္တိ မူလကပုပ္ဖခါရကပုပ္ဖသေတဝရဏသိဂ္ဂုဥပ္ပလပဒုမကာဒယော။ ဖလခဇ္ဇကန္တိ ပနသလဗုဇတာလနာဠိကေရအမ္ဗာဋကတိန္တိဏိကမာတုလုင်္ဂကပိဋ္ဌဖလအလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍဖုဿ- ဖလတိမ္ဗရူသကတိလဝါတိင်္ဂဏစောစမောစမဓုကာဒီနံ ဖလာနံ ခဇ္ဇကံ။

န ကုဟနာယာတိ န ဝိမှာပနာယ။ န လပနာယာတိ ပစ္စယတ္ထံ န လပနာယ။ ဝိဟာရံ အာဂတေ မနုဿေ ဒိသွာ ‘‘ကိမတ္ထာယ ဘောန္တော အာဂတာ’’တိ ဘိက္ခူ နိမန္တေတုန္တိ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ ဂစ္ဆထ, အဟံ ပစ္ဆတော ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ န လပနာယ။ အထ ဝါ အတ္တာနံ ဥပနေတွာ ‘‘အဟံ တိဿော, မယိ ရာဇာ ပသန္နော, မယိ အသုကော ရာဇာ အသုကော စ ရာဇမဟာမတ္တော ပသန္နော’’တိ ဧဝံ န လပနာယ။ န နေမိတ္တိကတာယာတိ ယေန ကေနစိ ပရေသံ ပစ္စယဒါနသညာဇနကေန ကာယဝစီကမ္မေန န နေမိတ္တိကတာယ။ န နိပ္ပေသိကတာယာတိ ယာ ပရေသံ အက္ကောသနာဒိကိရိယာ ယသ္မာ ဝေဠုပေသိကာ ဝိယ အဗ္ဘင်္ဂံ ပရဿ ဂုဏံ နိပ္ပေသေတိ နိပုဉ္ဆတိ, ယသ္မာ ဝါ ဂန္ဓဇာတံ နိပိသိတွာ ဂန္ဓမဂ္ဂနာ ဝိယ ပရဂုဏေ နိပိသိတွာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၀။)

ဝိစုဏ္ဏေတွာ ဧသာ လာဘမဂ္ဂနာ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘နိပ္ပေသိကတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ န ဧဝရူပါယ နိပ္ပေသိကတာယ။ န လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီသနတာယာတိ ဧတ္ထ နိဇိဂီသနတာတိ မဂ္ဂနာ, အညတော လဒ္ဓဉှိ အညတ္ထ ဟရဏဝသေန လာဘေန လာဘမဂ္ဂနာ နာမ ဟောတိ။ န ဧဝရူပါယ လာဘေန လာဘမဂ္ဂနာယ။

န ဒါရုဒါနေနာတိ န ပစ္စယဟေတုကေန ဒါရုဒါနေန ဝိဟာရေ ဥဋ္ဌိတဉှိ အရညတော ဝါ အာဟရိတွာ ရက္ခိတဂေါပိတဒါရုံ ‘‘ဧဝံ မေ ပစ္စယံ ဒဿန္တီ’’တိ ဥပဋ္ဌာကာနံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝဉှိ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော အနေသနာယ မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝတိ, သော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဂရဟံ ပါပုဏာတိ, သမ္ပရာယေ စ အပါယပရိပူရကော ဟောတိ။ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကံ ဒါရုံ ကုသလင်္ဂဟတ္ထာယ ဒဒန္တော ကုလဒူသကဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ, ပရပုဂ္ဂလိကံ ထေယျစိတ္တေန ဒဒန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ သံဃိကေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန တံ ဣဿရတာယ ဒေတိ, ဂရုဘဏ္ဍဝိဿဇ္ဇနံ အာပဇ္ဇတိ။ ကတရံ ပန ဒါရု ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ, ကတရံ န ဟောတီတိ? ယံ တာဝ အရောပိမံ သယံဇာတံ, တံ သံဃေန ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေယေဝ ဂရုဘဏ္ဍံ, တတော ပရံ န ဂရုဘဏ္ဍံ။ ရောပိမဋ္ဌာနေ စ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဂရုဘဏ္ဍံ, ပမာဏတော သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏံ ဂရုဘဏ္ဍံ။

န ဝေဠုဒါနေနာတိအာဒီသုပိ န ဝေဠုဒါနေနာတိ န ပစ္စယဟေတုကေန ဝေဠုဒါနေနာတိအာဒိ သဗ္ဗံ န ဒါရုဒါနေနာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝေဠု ပန ပမာဏတော တေလနာဠိပ္ပမာဏော ဂရုဘဏ္ဍံ, န တတော ဟေဋ္ဌာ။ မနုဿာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဝေဠုံ ယာစန္တိ, ဘိက္ခူ ‘‘သံဃိကော’’တိ ဒါတုံ န ဝိသဟန္တိ, မနုဿာ ပုနပ္ပုနံ ယာစန္တိ ဝါ တဇ္ဇေန္တိ ဝါ, တဒါ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတွာ ဂဏှထာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ဝေဠုဒါနံ နာမ န ဟောတိ။ သစေ တေ ဒဏ္ဍကမ္မတ္ထာယ ဝါသိဖရသုအာဒီနိ ဝါ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ဒေန္တိ, ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဒဍ္ဎဂေဟာ မနုဿာ ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆန္တာ န ဝါရေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစေ သံဃဿ ဝေဠုဂုမ္ဗေ ဝေဠုဒူသိကာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ အကောဋ္ဋာပေန္တာနံ ဝေဠု နဿတိ။ ‘‘ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဘိက္ခာစာရေ မနုဿာနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ သစေ ကောဋ္ဋေတုံ န ဣစ္ဆန္တိ, ‘‘သမံ ဘာဂံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၁။)

လဘိဿထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ န ဣစ္ဆန္တိယေဝ, ‘‘ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ လဘိဿထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧဝမ္ပိ အနိစ္ဆန္တေသု နဋ္ဌေန အတ္ထော နတ္ထိ, ‘‘တုမှာကံ ခဏေ သတိ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကရိဿထ, ကောဋ္ဋေတွာ ဂဏှထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ, ဝေဠုဒါနံ နာမ န ဟောတိ။ ဝေဠုဂုမ္ဗေ အဂ္ဂိမှိ ဥဋ္ဌိတေပိ ဥဒကေန ဝုယှမာနဝေဠူသုပိ ဧသေဝ နယော။

ပတ္တဒါနေ ဂရုဘဏ္ဍတာယ အယံ ဝိနိစ္ဆယော – ပတ္တမ္ပိ ဟိ ယတ္ထ ဝိက္ကာယတိ, ဂန္ဓကာရာဒယော ဂန္ဓပလိဝေဌနာဒီနံ အတ္ထာယ ဂဏှန္တိ, တာဒိသေ ဒုလ္လဘဋ္ဌာနေယေဝ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဧသ တာဝ ကိံသုကပတ္တကဏ္ဏပိဠန္ဓနတာလပတ္တာဒီသု ဝိနိစ္ဆယော။ တာလပဏ္ဏမ္ပိ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ ကထေတဗ္ဗံ – တာလပဏ္ဏမ္ပိ ဟိ သယံဇာတေ တာလဝနေ သံဃေန ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေယေဝ ဂရုဘဏ္ဍံ, န တတော ပရံ, ရောပိမတာလေသု သဗ္ဗမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍံ, တဿ ပမာဏံ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏောပိ ရိတ္တပေါတ္ထကော။ တိဏမ္ပိ ဧတ္ထေဝ ပက္ခိပိတွာ ကထေတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပန တိဏံ နတ္ထိ, တတ္ထ တာလနာဠိကေရပဏ္ဏာဒီဟိပိ ဆာဒေန္တိ။ တသ္မာ တာနိပိ တိဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာနိ။ ဣတိ မုဉ္ဇပလာလာဒီသု ယံကိဉ္စိ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏံ တိဏံ။ နာဠိကေရပဏ္ဏာဒီသု စ ဧကပဏ္ဏမ္ပိ သံဃဿ ဒိန္နံ ဝါ တတ္ထ ဇာတံ ဝါ ဗဟိအာရာမေ သံဃဿ တိဏဝတ္ထုမှိ ဇာတတိဏံ ဝါ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဝါ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ တံ ပန သံဃကမ္မေ စ စေတိယကမ္မေ စ ကတေ အတိရေကံ ပုဂ္ဂလိကကမ္မေ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဒါရုဝေဠူသုပိ ဧသေဝ နယော။

ပုပ္ဖဒါနေ ‘‘ဧတ္တကေသု ရုက္ခေသု ပုပ္ဖါနိ ဝိဿဇ္ဇိတွာ ယာဂုဘတ္တတ္ထာယ ဥပနေန္တု, ဧတ္တကေသု သေနာသနပဋိသင်္ခရဏေ ဥပနေန္တူ’’တိ ဧဝံ နိယမိတဋ္ဌာနေယေဝ ပုပ္ဖါနိ ဂရုဘဏ္ဍာနိ ဟောန္တိ။ ယဒိ သာမဏေရာ ပုပ္ဖါနိ ဩစိနိတွာ ရာသိံ ကရောန္တိ, ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတော ပုပ္ဖဘာဇကော ဘိက္ခု ဘိက္ခုသံဃံ ဂဏေတွာ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတိ။ သော သမ္ပတ္တပရိသာယ သံဃံ အနာပုစ္ဆိတွာဝ ဒါတုံ လဘတိ။ အသမ္မတေန ပန အာပုစ္ဆိတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနော ပန ကဿ ပုပ္ဖါနိ ဒါတုံ လဗ္ဘတိ, ကဿ န လဗ္ဘတီတိ? မာတာပိတူနံ ဂေဟံ ဟရိတွာပိ ဂေဟတော ပက္ကောသာပေတွာပိ ‘‘ဝတ္ထုပူဇံ ကရောထာ’’တိ ဒါတုံ လဗ္ဘတိ, ပိဠန္ဓနတ္ထာယ န လဗ္ဘတိ။ သေသဉာတီနံ ပန ဟရိတွာ န ဒါတဗ္ဗံ, ပက္ကောသာပေတွာ ပူဇနတ္ထာယ ဒါတဗ္ဗံ။ သေသဇနဿ ပူဇနဋ္ဌာနံ သမ္ပတ္တဿ အပစ္စာသီသန္တေန ဒါတဗ္ဗံ, ပုပ္ဖဒါနံ နာမ န ဟောတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၂။)

ဝိဟာရေ ဗဟူနိ ပုပ္ဖါနိ ပုပ္ဖန္တိ, ဘိက္ခုနာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေန မနုဿေ ဒိသွာ ‘‘ဝိဟာရေ ဗဟူနိ ပုပ္ဖါနိ ပူဇေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဝစနမတ္တေ ဒေါသော နတ္ထိ, ‘‘မနုဿာ ခါဒနီယဘောဇနီယံ အာဒါယ အာဂမိဿန္တီ’’တိ စိတ္တေန ပန န ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ဝဒတိ, ခါဒနီယဘောဇနီယံ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ မနုဿာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ‘‘ဝိဟာရေ ပုပ္ဖါနိ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကဒိဝသေ ဝိဟာရံ အာဂမိဿာမ, သာမဏေရာနံ ပုပ္ဖါနိ ဩစိနိတုံ မာ ဒေထာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘိက္ခု သာမဏေရာနံ ကထေတုံ ပမုဋ္ဌော, သာမဏေရေဟိ ပုပ္ဖါနိ ဩစိတာနိ, မနုဿာ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ မယံ တုမှာကံ အသုကဒိဝသေ ဧဝံ အာရောစယိမှ ‘‘သာမဏေရာနံ ပုပ္ဖါနိ ဩစိနိတုံ မာ ဒေထာ’’တိ, ကသ္မာ န ဝါရယိတ္ထာတိ? ‘‘သတိ မေ ပမုဋ္ဌာ, ပုပ္ဖါနိ ဩစိနိတမတ္တာနေဝ, န တာဝ ပူဇာ ကတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ‘‘ဂဏှထ ပူဇေထာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ဝဒတိ, အာမိသံ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ အပရော ဘိက္ခု သာမဏေရာနံ အာစိက္ခတိ ‘‘အသုကဂါမဝါသိနော ‘ပုပ္ဖါနိ မာ ဩစိနိတ္ထာ’တိ အာဟံသူ’’တိ မနုဿာပိ အာမိသံ အာဟရိတွာ ဒါနံ ဒတွာ ဝဒန္တိ ‘‘အမှာကံ မနုဿာ န ဗဟုကာ, သာမဏေရေ အမှေဟိ သဟ ပုပ္ဖါနိ ဩစိနိတုံ အာဏာပေထာ’’တိ။ ‘‘သာမဏေရေဟိ ဘိက္ခာ လဒ္ဓါ။ ယေ ဘိက္ခာစာရံ န ဂစ္ဆန္တိ, တေ သယမေဝ ဇာနိဿန္တိ ဥပါသကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧတ္တကံ နယံ လဘိတွာ သာမဏေရေ ပုတ္တေ ဝါ ဘာတိကေ ဝါ ကတွာ ပုပ္ဖါနိ ဩစိနာပေတုံ ဒေါသော နတ္ထိ, ပုပ္ဖဒါနံ နာမ န ဟောတိ။

ဖလဒါနေ ဖလမ္ပိ ပုပ္ဖံ ဝိယ နိယမိတမေဝ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဝိဟာရေ ဗဟုကသ္မိံ ဖလာဖလေ သတိ အဖာသုကမနုဿာ အာဂန္တွာ ယာစန္တိ, ဘိက္ခူ ‘‘သံဃိက’’န္တိ ဒါတုံ န ဥဿဟန္တိ, မနုဿာ ဝိပ္ပဋိသာရိနော အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ, တတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ဖလေဟိ ဝါ ရုက္ခေဟိ ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကထိကာ ကာတဗ္ဗာ ‘‘အသုကေ စ ရုက္ခေ အသုကေ စ ရုက္ခေ ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ ဂဏှန္တာ, ဧတ္တကေသု ဝါ ရုက္ခေသု ဖလာနိ ဂဏှန္တာ န ဝါရေတဗ္ဗာ’’တိ။ စောရာ ဝါ ဣဿရာ ဝါ ဗလက္ကာရေန ဂဏှန္တာ န ဝါရေတဗ္ဗာ။ ကုဒ္ဓါ ဟိ တေ သကလဝိဟာရမ္ပိ နာသေယျုံ, အာဒီနဝေါ ပန ကထေတဗ္ဗောတိ။

သိနာနဒါနေ သိနာနစုဏ္ဏာနိ ကောဋ္ဋိတာနိ န ဂရုဘဏ္ဍာနိ, အကောဋ္ဋိတော ရုက္ခေ ဌိတောဝ ရုက္ခတစော ဂရုဘဏ္ဍံ, စုဏ္ဏံ ပန အဂိလာနဿ ရဇနနိပက္ကံ ဝဋ္ဋတိ။ ဂိလာနဿ ယံကိဉ္စိ စုဏ္ဏံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၃။)

န စုဏ္ဏဒါနေနာတိ ဝုတ္တနယေန သိရီသစုဏ္ဏာဒီနံ ဒါနေန။ မတ္တိကာဒါနေမတ္တိကာ ဟိ ယတ္ထ ဒုလ္လဘာ ဟောတိ, တတ္ထေဝ ဂရုဘဏ္ဍံ။ သာပိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ တိံသပလဂုဠပိဏ္ဍပ္ပမာဏာဝ, တတော ဟေဋ္ဌာ န ဂရုဘဏ္ဍန္တိ။

ဒန္တကဋ္ဌဒါနေ ဒန္တကဋ္ဌံ အစ္ဆိန္နကမေဝ ဂရုဘဏ္ဍံ။ ယေသံ သာမဏေရာနံ သံဃတော ဒန္တကဋ္ဌဝါရော ပါပုဏာတိ, တေ အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ပါဋိယေက္ကံ ဒါတုံ န လဘန္တိ။ ယေဟိ ပန ‘‘ဧတ္တကာနိ ဒန္တကဋ္ဌာနိ အာဟရိတဗ္ဗာနီ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝါရာ ဂဟိတာ, တေ အတိရေကာနိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဒါတုံ လဘန္တိ။ ဧကေန ဘိက္ခုနာ ဒန္တကဋ္ဌမာဠကတော ဗဟူနိ ဒန္တကဋ္ဌာနိ န ဂဟေတဗ္ဗာနိ, ဒေဝသိကံ ဧကေကမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဋိယေက္ကံ ဝသန္တေနာပိ ဘိက္ခုသံဃံ ဂဏယိတွာ ယတ္တကာနိ အတ္တနော ပါပုဏန္တိ, တတ္တကာနေဝ ဂဟေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ အန္တရာ အာဂန္တုကေသု ဝါ အာဂတေသု ဒိသံ ဝါ ပက္ကမန္တေသု အာဟရိတွာ ဂဟိတဋ္ဌာနေယေဝ ဌပေတဗ္ဗာနိ။ န မုခေါဒကဒါနေနာတိ န မုခဓောဝနဥဒကဒါနေန။

န စာဋုကမျတာယာတိအာဒီသု စာဋုကမျတာ ဝုစ္စတိ အတ္တာနံ ဒါသံ ဝိယ နီစဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပရဿ ခလိတဝစနမ္ပိ သဏ္ဌပေတွာ ပိယကာမတာယ ပဂ္ဂယှဝစနံ။ န မုဂ္ဂသူပျတာယာတိ န မုဂ္ဂသူပသမာနတာယ။ မုဂ္ဂသူပသမာနတာတိ သစ္စာလိကေန ဇီဝိကံ ကပ္ပနတာယ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ယထာ ဟိ မုဂ္ဂသူပေ ပစ္စန္တေ ဗဟူ မုဂ္ဂါ ပါကံ ဂစ္ဆန္တိ ထောကာ န ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝမေဝ သစ္စာလိကေန ဇီဝိကကပ္ပကေ ပုဂ္ဂလေ ဗဟု အလိကံ ဟောတိ, အပ္ပကံ သစ္စံ။ ယထာ ဝါ မုဂ္ဂသူပဿ အပဝိသနဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ, ဧဝမေဝ သစ္စာလိကဝုတ္တိနော ပုဂ္ဂလဿ အပ္ပတိဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ။ သိင်္ဃာဋကံ ဝိယ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနဿ ပတိဋ္ဌာတိ။ တေနဿ သာ မုသာဝါဒိတာ ‘‘မုဂ္ဂသူပျတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ န ပါရိဘဋျတာယာတိ န ပရိဘဋကမ္မဘာဝေန။ ပရိဘဋဿ ဟိ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ, တဿ ဘာဝေါ ပါရိဘဋျတာ, အလင်္ကာရကရဏာဒီဟိ ဒါရကကီဠာပနဿေတံ အဓိဝစနံ။ န ပီဌမဒ္ဒိကတာယာတိ န သဟသာ ဃရံ ပဝိသိတွာ ပီဌကေ နိသီဒနကတာယ။

န ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာယာတိအာဒီသု ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာ နာမ ဂါမနိဂမနဂရာဒီနံ သုနိဝိဋ္ဌဒုန္နိဝိဋ္ဌဇာနနသတ္ထံ။ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ နာမ အနိယျာနိကတ္တာ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂါနံ တိရစ္ဆာနဘူတာ အင်္ဂသတ္ထနိမိတ္တာဒိကာ အဝသေသဝိဇ္ဇာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၄။)

အင်္ဂဝိဇ္ဇာ နာမ ဣတ္ထိပုရိသာနံ သုဘဂဒုဗ္ဘဂလက္ခဏဇာနနံ။ နက္ခတ္တဝိဇ္ဇာ နာမ နက္ခတ္တာနံ ယောဂဇာနနသတ္ထံ။

န ဒူတဂမနေနာတိ န ဒူတေယျံ ကတွာ ဂမနေန။ န ပဟိဏဂမနေနာတိ န ဂိဟီနံ သာသနံ ဂဟေတွာ ဃရာ ဃရံ ပဟိတဿ ဂမနေန။ န ဇင်္ဃပေသနိယေနာတိ ဂါမန္တရဒေသန္တရာဒီသု တေသံ တေသံ ဂိဟီနံ သာသနပဋိသာသနံ ဟရဏေန။ ဣဒဉှိ ဇင်္ဃပေသနိယံ နာမ အတ္တနော မာတာပိတူနံ, ယေ စာဿ မာတာပိတရော ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တေသံ သာသနံ ဂဟေတွာ ကတ္ထစိ ဂမနဝသေန ဝဋ္ဋတိ။ စေတိယဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ အတ္တနော ဝါ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ ဝဍ္ဎကီနမ္ပိ သာသနံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မနုဿာ ‘‘ဒါနံ ဒဿာမ, ပူဇံ ကရိဿာမ, ဘိက္ခုသံဃဿ အာစိက္ခထာ’’တိ စ ဝဒန္တိ၊ ‘‘အသုကတ္ထေရဿ နာမ ဒေထာ’’တိ ပိဏ္ဍပါတံ ဝါ ဘေသဇ္ဇံ ဝါ စီဝရံ ဝါ ဒေန္တိ, ‘‘ဝိဟာရေ ပူဇံ ကရောထာ’’တိ မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒီနိ ဝါ ဓဇပဋာကာဒီနိ ဝါ နိယျာတေန္တိ။ သဗ္ဗံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဇင်္ဃပေသနိယံ နာမ န ဟောတိ။ သေသသာသနံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ပဒဝါရေ ပဒဝါရေ ဒေါသော။

န ဝေဇ္ဇကမ္မေနာတိ န ဝေဇ္ဇေန ဟုတွာ ကာယတိကိစ္ဆနာဒိဘေသဇ္ဇကရဏေန။ ဘေသဇ္ဇံ ပန ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ ကာတဗ္ဗံ ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခမာနာယ သာမဏေရဿ သာမဏေရိယာ။ သမသီလသဒ္ဓါပညာနဉှိ ဧတေသံ တီသု သိက္ခာသု ယုတ္တာနံ ဘေသဇ္ဇံ အကာတုံ န လဗ္ဘတိ။ မာတာပိတူနံ တဒုပဋ္ဌာကာနံ အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စကရဿ ပဏ္ဍုပလာသဿာတိ ဧတေသံ ပဉ္စန္နမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဇေဋ္ဌဘာတု, ကနိဋ္ဌဘာတု, ဇေဋ္ဌဘဂိနိယာ, ကနိဋ္ဌဘဂိနိယာ, စူဠမာတုယာ, မဟာမာတုယာ, စူဠပိတုနော, မဟာပိတုနော, ပိတုစ္ဆာယ, မာတုစ္ဆာယာတိ ဧတေသံ ပန ဒသန္နမ္ပိ ကရောန္တေန တေသံယေဝ သန္တကံ ဘေသဇ္ဇံ ဂဟေတွာ ကေဝလံ ယောဇေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ နပ္ပဟောတိ, အတ္တနော သန္တကံ တာဝကာလိကံ ဒါတဗ္ဗံ။ ဧတေသံ ပုတ္တပရမ္ပရာ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ, တာဝ စတ္တာရော ပစ္စယေ အာဟရာပေန္တဿ အကတဝိညတ္တိ ဝါ, ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တဿ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ, ကုလဒူသကာပတ္တိ ဝါ န ဟောတိ။

န ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍကေနာတိ ဧတ္ထ ပိဏ္ဍပါတော ကဿ ဒါတဗ္ဗော, ကဿ န ဒါတဗ္ဗော? မာတာပိတူနံ တဒုပဋ္ဌာကာနံ ဝေယျာဝစ္စကရဿ ပဏ္ဍုပလာသဿ သမ္ပတ္တဿ ဒါမရိကစောရဿ ဣဿရဿာပိ ဒါတဗ္ဗော။ ဧတေသံ ဒတွာ ပစ္ဆာ လဒ္ဓမ္ပိ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍံ နာမ န ဟောတိ။ န ဒါနာနုပ္ပဒါနေနာတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၅။)

အတ္တနော ဒိန္နကာနံ န ပုန ဒါနေန။ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မေန ဥပ္ပန္နံ။ သမေနာတိ ကာယသုစရိတာဒိနာ။ လဒ္ဓါတိ ကာယေန လဒ္ဓါ။ လဘိတွာတိ စိတ္တေန ပါပုဏိတွာ။ အဓိဂန္တွာတိ သမ္ပာပုဏိတွာ။ ဝိန္ဒိတွာတိ ဉာဏေန ဝိန္ဒိတွာ။ ပဋိလဘိတွာတိ ပုနပ္ပုနံ လဘိတွာ။

အန္နသန္နိဓိန္တိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓာ အန္နကထာ ဝိနယဝသေန စ သလ္လေခဝသေန စ။ ဝိနယဝသေန တာဝ ယံကိဉ္စိ အန္နံ အဇ္ဇ ပဋိဂ္ဂဟိတံ အပရဇ္ဇု သန္နိဓိကာရကံ ဟောတိ, တဿ ပရိဘောဂေ ပါစိတ္တိယံ။ အတ္တနာ လဒ္ဓံ ပန သာမဏေရာနံ ဒတွာ တေဟိ လဒ္ဓံ ဌပါပေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, သလ္လေခေါ ပန န ဟောတိ။

ပါနသန္နိဓိမှိပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပါနံ နာမ အမ္ဗပါနာဒီနိ အဋ္ဌ ပါနာနိ, ယာနိ စေ တေသံ အနုလောမာနိ။

ဝတ္ထသန္နိဓိန္တိအာဒိမှိ အနဓိဋ္ဌိတာဝိကပ္ပိတံ သန္နိဓိ စ ဟောတိ သလ္လေခဉ္စ ကောပေတိ။ အယံ ပရိယာယ ကထာဝ, နိပ္ပရိယာယတော ပန တိစီဝရသန္တုဋ္ဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ, စတုတ္ထံ လဘိတွာ အညဿ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ယဿ ကဿစိ ဒါတုံ န သက္ကောတိ, ယဿ ပန ဒါတုကာမော ဟောတိ, သော ဥဒ္ဒေသတ္ထာယ ဝါ ပရိပုစ္ဆတ္ထာယ ဝါ ဂတော, အာဂတမတ္တေ ဒါတဗ္ဗံ, အဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ စီဝရေ ပန အပ္ပဟောန္တေ သတိယာ ပစ္စာသာယ အနုညာတကာလံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သူစိသုတ္တစီဝရကာရကာနံ အလာဘေန တတော ပရမ္ပိ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ဇိဏ္ဏေ ပုန ဤဒိသံ ကုတော လဘိဿာမီ’’တိ ပန ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, သန္နိဓိ စ ဟောတိ, သလ္လေခဉ္စ ဝိကောပေတိ။

ယာနသန္နိဓိမှိ ယာနံ နာမ ဝယှံ ရထော သကဋံ သန္ဒမာနိကာ သိဝိကာ ပါဋင်္ကီတိ နေတံ ပဗ္ဗဇိတဿ ယာနံ။ ဥပါဟနာ ပန ပဗ္ဗဇိတဿ ယာနံယေဝ။ ဧကဘိက္ခုဿ ဟိ ဧကော အရညတ္ထာယ, ဧကာ ဓောတပါဒကတ္ထာယာတိ ဥက္ကံသတော ဒွေ ဥပါဟနသံဃာဋာ ဝဋ္ဋန္တိ, တတိယံ လဘိတွာ အညဿ ဒါတဗ္ဗော, ‘‘ဣမသ္မိံ ဇိဏ္ဏေ အညံ ကုတော လဘိဿာမီ’’တိ ဟိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, သန္နိဓိ စ ဟောတိ, သလ္လေခဉ္စ ဝိကောပေတိ။

သယနသန္နိဓိမှိ သယနန္တိ မဉ္စော။ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဧကော ဂဗ္ဘေ ဧကော ဒိဝါဋ္ဌာနေတိ ဥက္ကံသတော ဒွေ မဉ္စာ ဝဋ္ဋန္တိ, တတော ဥတ္တရိ လဘိတွာ အညဿ ဘိက္ခုနော ဝါ ဂဏဿ ဝါ ဒါတဗ္ဗော, အဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ, သန္နိဓိ စေဝ ဟောတိ, သလ္လေခဉ္စ ကောပေတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၆။)

ဂန္ဓသန္နိဓိမှိ ဘိက္ခုနော ကဏ္ဍုကစ္ဆုဆဝိဒေါသာဒိအာဗာဓေ သတိ ဂန္ဓော ဝဋ္ဋတိ။ တေန ဂန္ဓေန တသ္မိံ ရောဂေ ဝူပသန္တေ အညေသံ ဝါ အာဗာဓိကာနံ ဒါတဗ္ဗော။ ဒွါရေ ပဉ္စင်္ဂုလဃရဓူပနာဒီသု ဝါ ဥပနေတဗ္ဗော။ ‘‘ပုန ရောဂေ သတိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဂန္ဓသန္နိဓိ စ ဟောတိ, သလ္လေခဉ္စ ကောပေတိ။

အာမိသန္တိ အန္နာဒိဝုတ္တာဝသေသံဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု ‘‘တထာရူပေ ကာလေ ဥပကာရာယ ဘဝိဿန္တီ’’တိ တိလတဏ္ဍုလမုဂ္ဂမာသနာဠိကေရလောဏမစ္ဆမံသဝလ္လူရသပ္ပိတေလဂုဠ- ဘာဇနာဒီနိ အာဟရာပေတွာ ဌပေတိ။ သော ဝဿကာလေ ကာလဿေဝ သာမဏေရေဟိ ယာဂုံ ပစာပေတွာ ဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘သာမဏေရ ဥဒကကဒ္ဒမေ ဒုက္ခံ ဂါမံ ပဝိသိတုံ, ဂစ္ဆ အသုကကုလံ ဂန္တွာ မယှံ ဝိဟာရေ နိသိန္နဘာဝံ အာရောစေဟိ, အသုကကုလတော ဒဓိအာဒီနိ အာဟရာ’’တိ ပေသေတိ။ ဘိက္ခူဟိ ‘‘ကိံ, ဘန္တေ, ဂါမံ ပဝိသထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဒုပ္ပဝေသော အာဝုသော ဣဒါနိ ဂါမော’’တိ ဝဒတိ။ တေ ‘‘ဟောတု, ဘန္တေ, အစ္ဆထ တုမှေ, မယံ ဘိက္ခံ ပရိယေသိတွာ အာဟရိဿာမာ’’တိ ဂစ္ဆန္တိ။ အထ သာမဏေရောပိ ဒဓိအာဒီနိ အာဟရိတွာ ဘတ္တဉ္စ ဗျဉ္ဇနဉ္စ သမ္ပာဒေတွာ ဥပနေတိ, တံ ဘုဉ္ဇန္တဿေဝ ဥပဋ္ဌာကာ ဘတ္တံ ပဟိဏန္တိ, တတောပိ မနာပံ မနာပံ ဘုဉ္ဇတိ။ အထ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တိ, တတောပိ မနာပံ မနာပံ ဂီဝါယာမကံ ဘုဉ္ဇတိယေဝ။ ဧဝံ စတုမာသမ္ပိ ဝီတိနာမေတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဘိက္ခု ‘‘မုဏ္ဍကုဋုမ္ဗိကဇီဝိကံ ဇီဝတိ, န သမဏဇီဝိက’’န္တိ။ ဧဝရူပေါ အာမိသသန္နိဓိ နာမ ဟောတိ။

ဘိက္ခုနော ပန ဝသနဋ္ဌာနေ ဧကာ တဏ္ဍုလနာဠိ ဧကော ဂုဠပိဏ္ဍော စတုဘာဂမတ္တံ သပ္ပီတိ ဧတ္တကံ နိဓေတုံ ဝဋ္ဋတိ အကာလေ သမ္ပတ္တစောရာနံ အတ္ထာယ။ တေ ဟိ ဧတ္တကမ္ပိ အာမိသပဋိသန္ထာရံ အလဘန္တာ ဇီဝိတာပိ ဝေါရောပေယျုံ, တသ္မာ သစေပိ ဧတ္တကံ နတ္ထိ, အာဟရာပေတွာပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဖာသုကကာလေ စ ယဒေတ္ထ ကပ္ပိယံ, တံ အတ္တနာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကပ္ပိယကုဋိယံ ပန ဗဟုံ ဌပေန္တဿာပိ သန္နိဓိ နာမ နတ္ထိ။

֍ * ၁၆၀။ ဈာယီ န ပါဒလောလဿာတိ ဈာနာဘိရတော စ န စ ပါဒလောလော အဿ။ ဝိရမေ ကုက္ကုစ္စာ နပ္ပမဇ္ဇေယျာတိ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စာဒိကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒေယျ, သက္ကစ္စကာရိတာယ စေတ္ထ နပ္ပမဇ္ဇေယျ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၇။)

ဧကတ္တမနုယုတ္တောတိ ဧကီဘာဝံ အနုယုတ္တော။ ပရမတ္ထဂရုကောတိ ဥတ္တမတ္ထဂရုကော။ ‘‘သကတ္ထဂရုကော’’တိ ဝါ ပါဌော။

ပဋိသလ္လာနာရာမောတိ အာရမဏံ အာရာမော, တတော တတော အာရမ္မဏတော ပဋိသံဟရိတွာ ဧကီဘာဝေ ပဋိသလ္လာနေ အာရာမော ယဿ သော ပဋိသလ္လာနာရာမော။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ တသ္မိံ ရတောတိ ပဋိသလ္လာနရတော။ ဧတေဟိ သီလေသု ပရိပူရကာရိတံ ဒဿေတိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? သီလဝိပန္နဿ ဧကဂ္ဂတာပိ န သမ္ပဇ္ဇတိ။ အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တောတိ အတ္တနော စိတ္တသမထေ ယုတ္တော။ ဧတ္ထ ဟိ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဝါ အတ္တနောတိ ဝါ ဧတံ ဧကတ္ထံ, ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ပနေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ အနူတိ ဣမိနာ ဥပသဂ္ဂေန ယောဂေ သိဒ္ဓံ။

အနိရာကတဇ္ဈာနောတိ ဗဟိ အနိဟတဇ္ဈာနော အဝိနာသိတဇ္ဈာနော ဝါ။ နီဟရဏဝိနာသတ္ထဉှိ ဣဒံ နိရာကရဏံ နာမ။ ‘‘ထမ္ဘံ နိရံကတွာ နိဝါတဝုတ္တီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၃၂၈) စဿ ပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိပဿနာယ သမန္နာဂတောတိ သတ္တဝိဓာယ အနုပဿနာယ ယုတ္တော။ သတ္တဝိဓာ အနုပဿနာ နာမ အနိစ္စာနုပဿနာ ဒုက္ခာနုပဿနာ အနတ္တာနုပဿနာ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ဝိရာဂါနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာတိ။ တာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၄၁ အာဒယော, ၈၄၉ အာဒယော) ဝိတ္ထာရိတာ။ ဗျူဟေတာ သုညာဂါရာနန္တိ ဝဍ္ဎေတာ သုညာဂါရာနံ။ ဧတ္ထ စ သမထဝိပဿနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ရတ္တိန္ဒိဝံ သုညာဂါရံ ပဝိသိတွာ နိသီဒမာနော ဘိက္ခု ‘‘ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကဘူမကာဒိဘေဒေ ပါသာဒေ ကုရုမာနောပိ သုညာဂါရာနံ ဗြူဟေတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သက္ကစ္စကာရီတိအာဒီသု ဒါနာဒီနံ ကုသလဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒေယျဓမ္မဿ ဝါ သက္ကစ္စကာရိတာဝသေန သက္ကစ္စကာရီ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ သတတဘာဝေါ သာတစ္စံ, သာတစ္စကာရိတာဝသေန သာတစ္စကာရီ။ နိရန္တရကာရိတာယ အဋ္ဌိတကာရီ။ ယထာ နာမ ကကဏ္ဋကော ထောကံ ဂန္တွာ ထောကံ တိဋ္ဌတိ, န နိရန္တရံ ဂစ္ဆတိ, ဧဝမေဝ ယော ပုဂ္ဂလော ဧကဒိဝသံ ဒါနံ ဒတွာ ပူဇံ ဝါ ကတွာ ဓမ္မံ ဝါ သုတွာ သမဏဓမ္မံ ဝါ ကတွာ ပုန စိရဿံ ကရောတိ, တံ န နိရန္တရံ ပဝတ္တေတိ။ သော ‘‘အသာတစ္စကာရီ, ဌိတကာရီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယော ပန ဧဝံ န ဟောတိ, သော အဋ္ဌိတကာရီ။ အနောလီနဝုတ္တိကောတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၈။)

နိရန္တရကရဏသင်္ခါတဿ ဝိပ္ဖါရဿ အတ္ထိတာယ န ဩလီနဝုတ္တိကော။ အနိက္ခိတ္တစ္ဆန္ဒောတိ ကုသလကိရိယာယ ဝီရိယစ္ဆန္ဒဿ အနိက္ခိတ္တဘာဝေန အနိက္ခိတ္တစ္ဆန္ဒော။ အနိက္ခိတ္တဓုရောတိ ဝီရိယဓုရဿ အနောရောပကော, အနောသက္ကိတမာနသောတိ အတ္ထော။

အပ္ပဋိဝါနီတိ အနိဝတ္တနံ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ကုသလကရဏေ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ။ အနုယောဂေါတိ အနုယုဉ္ဇနံ။ အပ္ပမာဒေါတိ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသော။

֍ * ၁၆၁။ တန္ဒိံ မာယံ ဟဿံ ခိဍ္ဍန္တိ အာလသိယဉ္စ မာယဉ္စ ဟဿဉ္စ ကာယိကံ ဝါစသိကံ ခိဍ္ဍဉ္စ။ သဝိဘူသန္တိ သဒ္ဓိံ ဝိဘူသာယ။

ရတ္တိန္ဒိဝံ ဆကောဋ္ဌာသံ ကရိတွာတိ ပုရိမယာမမဇ္ဈိမယာမပစ္ဆိမယာမဝသေန ရတ္တိံ တယော တထာ ဒိဝါတိ ဆဗ္ဗိဓံ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ။ ပဉ္စကောဋ္ဌာသံ ပဋိဇဂ္ဂေယျာတိ ရတ္တိံ မဇ္ဈိမယာမံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အဝသေသပဉ္စကောဋ္ဌာသေသု န နိဒ္ဒံ ဩက္ကမေယျ။ ဧကကောဋ္ဌာသံ နိပဇ္ဇေယျာတိ ဧကံ မဇ္ဈိမယာမကောဋ္ဌာသံ သတော သမ္ပဇာနော နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမေယျ။

ဣဓ ဘိက္ခု ဒိဝသမ္ပိ ပုဗ္ဗဏှေ မဇ္ဈနှေ သာယနှေတိ တယောပိ ဒိဝသကောဋ္ဌာသာ ဂဟိတာ။ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာတိ သကလံ ဒိဝသံ ဣမိနာ ဣရိယာပထဒွယေနေဝ ဝိဟရန္တော စိတ္တဿ အာဝရဏတော အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ သဗ္ဗာကုသလဓမ္မေဟိ ဝါ။ စိတ္တံ ပရိသောဓေယျာတိ တေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ဝိသောဓေယျ။ ဌာနံ ပနေတ္ထ ကိဉ္စာပိ န ဂဟိတံ, စင်္ကမနိသဇ္ဇာသန္နိဿိတံ ပန ကတွာ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ ပဌမံ ယာမန္တိ သကလသ္မိမ္ပိ ပဌမယာမေ။

သေယျန္တိ ဧတ္ထ ကာမဘောဂီသေယျာ ပေတသေယျာ သီဟသေယျာ တထာဂတသေယျာတိ စတဿော သေယျာ။ တတ္ထ ‘‘ယေဘုယျေန, ဘိက္ခဝေ, ကာမဘောဂီ ဝါမေန ပဿေန သေန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၂၄၆) အယံ ကာမဘောဂီသေယျာ။ တေသု ဟိ ယေဘုယျေန ဒက္ခိဏပဿေန သယာနော နာမ နတ္ထိ။ ‘‘ယေဘုယျေန, ဘိက္ခဝေ, ပေတာ ဥတ္တာနာ သေန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၆) အယံ ပေတသေယျာ။ အပ္ပမံသလောဟိတတ္တာ ဟိ အဋ္ဌိသံဃာဋဃဋ္ဋိတာ ဧကေန ပဿေန သယိတုံ န သက္ကောန္တိ, ဥတ္တာနာဝ သေန္တိ။ ‘‘သီဟော, ဘိက္ခဝေ, မိဂရာဇာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သေယျံ ကပ္ပေတိ…ပေ… အတ္တမနော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၆) အယံ သီဟသေယျာ။ တေဇုဿဒတ္တာ ဟိ သီဟော မိဂရာဇာ ဒွေ ပုရိမပါဒေ ဧကသ္မိံ ပစ္ဆိမပါဒေ ဧကသ္မိံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅၉။)

ဌာနေ ဌပေတွာ နင်္ဂုဋ္ဌံ အန္တရသတ္ထိမှိ ပက္ခိပိတွာ ပုရိမပါဒပစ္ဆိမပါဒနင်္ဂုဋ္ဌာနံ ဌိတောကာသံ သလ္လက္ခေတွာ ဒွိန္နံ ပုရိမပါဒါနံ မတ္ထကေ သီသံ ဌပေတွာ သယတိ။ ဒိဝသမ္ပိ သယိတွာ ပဗုဇ္ဈမာနော န ဥတြသ္တော ပဗုဇ္ဈတိ, သီသံ ပန ဥက္ခိပိတွာ ပုရိမပါဒါဒီနံ ဌိတောကာသံ သလ္လက္ခေတိ။ သစေ ကိဉ္စိ ဌာနံ ဝိဇဟိတွာ ဌိတံ ဟောတိ, ‘‘နယိဒံ တုယှံ ဇာတိယာ, န သူရဘာဝဿ အနုရူပ’’န္တိ အနတ္တမနော ဟုတွာ တတ္ထေဝ သယတိ, န ဂေါစရာယ ပက္ကမတိ။ အဝိဇဟိတွာ ဌိတေ ပန ‘‘တုယှံ ဇာတိယာ စ သူရဘာဝဿ စ အနုရူပမိဒ’’န္တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဥဋ္ဌာယ သီဟဝိဇမ္ဘိတံ ဝိဇမ္ဘိတွာ ကေသရဘာရံ ဝိဓုနိတွာ တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒံ နဒိတွာ ဂေါစရာယ ပက္ကမတိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနသေယျာ ပန တထာဂတသေယျာတိ ဝုစ္စတိ။ တာသု ဣဓ သီဟသေယျာ အာဂတာ။ အယဉှိ တေဇုဿဒဣရိယာပထတ္တာ ဥတ္တမသေယျာ နာမ။

ပါဒေ ပါဒန္တိ ဒက္ခိဏပါဒေ ဝါမပါဒံ။ အစ္စာဓာယာတိ အတိအာဓာယ ဤသကံ အတိက္ကမ္မ ဌပေတွာ။ ဂေါပ္ဖကေန ဟိ ဂေါပ္ဖကေ, ဇာဏုနာ ဝါ ဇာဏုမှိ သံဃဋ္ဋိယမာနေ အဘိဏှံ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ န ဟောတိ, သေယျာ အဖာသု ဟောတိ။ ယထာ ပန န သံဃဋ္ဋေတိ, ဧဝံ အတိက္ကမ္မ ဌပိတေ ဝေဒနာ နုပ္ပဇ္ဇတိ, စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ, သေယျာ ဖာသု ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပါဒေ ပါဒံ အစ္စာဓာယာ’’တိ။ သတော သမ္ပဇာနောတိ သတိယာ စေဝ သမ္ပဇာနပညာယ စ သမန္နာဂတော ဟုတွာ။ ဣမိနာ သုပရိဂ္ဂါဟကံ သတိသမ္ပဇညံ ကထိတံ။ ဥဋ္ဌာနသညံ မနသိကရိတွာတိ ‘‘အသုကဝေလာယ နာမ ဥဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဥဋ္ဌာနဝေလာပရိစ္ဆေဒကံ ဥဋ္ဌာနသညံ စိတ္တေ ဌပေတွာ။ ဧဝံ ကတွာ နိပန္နော ဟိ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလေယေဝ ဥဋ္ဌာတိ။

ဝီရိယိန္ဒြိယနိဒ္ဒေသေ စေတသိကောတိ ဣဒံ ဝီရိယဿ နိယမတော စေတသိကဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ, ဣဒဉှိ ဝီရိယံ ‘‘ယဒပိ, ဘိက္ခဝေ, ကာယိကံ ဝီရိယံ, တဒပိ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ယဒပိ စေတသိကံ ဝီရိယံ, တဒပိ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ။ ဣတိဟိဒံ ဥဒ္ဒေသံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု သုတ္တေသု (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၃) စင်္ကမာဒီနိ ကရောန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတာယ ကာယိကန္တိ ဝုစ္စမာနမ္ပိ ကာယဝိညာဏံ ဝိယ ကာယိကံ နာမ နတ္ထိ, စေတသိကမေဝ ပနေတန္တိ ဒီပေတုံ ‘‘စေတသိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝီရိယာရမ္ဘောတိ ဝီရိယသင်္ခါတော အာရမ္ဘော။ အယဉှိ အာရမ္ဘသဒ္ဒေါ ကမ္မေ အာပတ္တိယံ ကိရိယာယံ ဝီရိယေ ဟိံသာယံ ဝိကောပနေတိ အနေကေသု အတ္ထေသု အာဂတော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၀။)

‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ သမ္ဘောတိ, သဗ္ဗံ အာရမ္ဘပစ္စယာ၊

အာရမ္ဘာနံ နိရောဓေန, နတ္ထိ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၇၄၉) –

ဧတ္ထ ဟိ ကမ္မံ အာရမ္ဘောတိ အာဂတံ။ ‘‘အာရမ္ဘတိ စ ဝိပ္ပဋိသာရီ စ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၄၂၊ ပု။ ပ။ ၁၉၁) ဧတ္ထ အာပတ္တိ။ ‘‘မဟာယညာ မဟာရမ္ဘာ, န တေ ဟောန္တိ မဟပ္ဖလာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၂၀) ဧတ္ထ ယူပုဿာပနာဒိကိရိယာ။ ‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထ, ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅၊ ကထာ။ ၃၃၃၊ နေတ္တိ။ ၂၉၊ ပေဋကော။ ၃၈၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၄) ဧတ္ထ ဝီရိယံ။ ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ ဥဒ္ဒိဿ ပါဏံ အာရမ္ဘန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၅၁) ဧတ္ထ ဟိံသာ။ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၃) ဧတ္ထ ဆေဒနဘဉ္ဇနာဒိကံ ဝိကောပနံ။ ဣဓ ပန ဝီရိယမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တေနာဟ ‘‘ဝီရိယာရမ္ဘောတိ ဝီရိယသင်္ခါတော အာရမ္ဘော’’တိ။ ဝီရိယဉှိ အာရမ္ဘနဝသေန အာရမ္ဘောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒမဿ သဘာဝပဒံ။ ကောသဇ္ဇတော နိက္ခမနဝသေန နိက္ကမော။ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနဝသေန ပရက္ကမော။ ဥဂ္ဂန္တွာ ယမနဝသေန ဥယျာမော။ ဝါယမနဝသေန ဝါယာမော။ ဥဿဟနဝသေန ဥဿာဟော။ အဓိမတ္တုဿဟနဝသေန ဥဿောဠှီ။ ထိရဘာဝဋ္ဌေန ထာမော။ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓာရဏဝသေန အဝိစ္ဆေဒတော ဝါ ပဝတ္တနဝသေန ကုသလသန္တာနံ ဓာရေတီတိ ဓိတိ။

အပရော နယော – နိက္ကမော စေသော ကာမာနံ ပနုဒနာယ။ ပရက္ကမော စေသော ဗန္ဓနစ္ဆေဒါယ။ ဥယျာမော စေသော ဩဃဿ နိတ္ထရဏာယ။ ဝါယာမော စေသော ပါရံ ဂမနဋ္ဌေန။ ဥဿာဟော စေသော ပုဗ္ဗင်္ဂမဋ္ဌေန။ ဥဿောဠှီ စေသော အဓိမတ္တဋ္ဌေန။ ထာမော စေသော ပလိဃုဂ္ဃါဋနတာယ။ ဓိတိ စေသော အဋ္ဌိတကာရိတာယာတိ။

‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ, အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတူ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၅) ဧဝံ ပဝတ္တိကာလေ အသိထိလပရက္ကမဝသေန အသိထိလပရက္ကမတာ, ထိရပရက္ကမော ဒဠှပရက္ကမောတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပနေတံ ဝီရိယံ ကုသလကမ္မကရဏဋ္ဌာနေ ဆန္ဒံ န နိက္ခိပတိ, ဓုရံ န နိက္ခိပတိ, န ဩတာရေတိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ, အနောသက္ကိတမာနသတံ အာဝဟတိ, တသ္မာ ‘‘အနိက္ခိတ္တစ္ဆန္ဒတာ အနိက္ခိတ္တဓုရတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ပန တဇ္ဇာတိကေ ဥဒကသမ္ဘိန္နဋ္ဌာနေ ဓုရဝါဟဂေါဏံ ‘‘ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ, သော ဇာဏုနာ ဘူမိံ ဥပ္ပီဠေတွာပိ ဓုရံ ဝဟတိ, ဘူမိယံ ပတိတုံ န ဒေတိ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၁။)

ဧဝမေဝ ဝီရိယံ ကုသလကမ္မကရဏဋ္ဌာနေ ဓုရံ န နိက္ခိပတိ ပဂ္ဂဏှာတိ, တသ္မာ ‘‘ဓုရသမ္ပဂ္ဂါဟော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဂ္ဂဟလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဝီရိယိန္ဒြိယံ။ ကောသဇ္ဇေ န ကမ္ပတီတိ ဝီရိယဗလံ။ ယာထာဝနိယျာနိကကုသလဝါယာမတာယ သမ္မာဝါယာမော။

တန္ဒီတိ ဇာတိအာလသိယံ။ တန္ဒိယနာတိ တန္ဒိယနာကာရော။ တန္ဒိမနကတာတိ တန္ဒိယာ အဘိဘူတစိတ္တတာ။ အလသဿ ဘာဝေါ အာလသျံ, အာလသျာယနာကာရော အာလသျာယနာ။ အာလသျာယိတဿ ဘာဝေါ အာလသျာယိတတ္တံ။ ဣတိ သဗ္ဗေဟိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ကိလေသဝသေန ကာယာလသိယံ ကထိတံ။

ဝဉ္စနိကာ စရိယာတိ ဝဉ္စနိကာ ကိရိယာ။ မာ မံ ဇညာတိ ဝါစံ ဘာသတီတိ ဇာနံယေဝ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝီတိက္ကမန္တော ဘိက္ခု ဘာရိယံ ကရောတိ, အမှာကံ ပန ဝီတိက္ကမဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထီတိ ဥပသန္တော ဝိယ ဘာသတိ။ ကာယေန ပရက္ကမတီတိ ‘‘မယာ ကတံ ဣဒံ ပါပကမ္မံ မာ ကေစိ ဇာနိံသူ’’တိ ကာယေန ဝတ္တံ ကရောတိ။ ဝိဇ္ဇမာနဒေါသပဋိစ္ဆာဒနတော စက္ခုမောဟနမာယာ ဝိယာတိ မာယာ, မာယာဝိနော ဘာဝေါ မာယာဝိတာ။ ကတွာ ပါပံ ပုန ပဋိစ္ဆာဒနတော အတိ အဿရတိ ဧတာယ သတ္တောတိ အစ္စသရာ။ ကာယဝါစာကိရိယာဟိ အညထာ ဒဿနတော ဝဉ္စေတီတိ ဝဉ္စနာ။ ဧတာယ သတ္တာ နိကရောန္တီတိ နိကတိ, မိစ္ဆာ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘နာဟံ ဧဝံ ကရောမီ’’တိ ပါပါနံ နိက္ခိပနတော နိကိရဏာ။ ‘‘နာဟံ ဧဝံ ကရောမီ’’တိ ပရိဝဇ္ဇနတော ပရိဟရဏာ။ ကာယာဒီဟိ သံဝရဏတော ဂူဟနာ။ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ဂူဟနာ ပရိဂူဟနာ။ တိဏပဏ္ဏေဟိ ဝိယ ဂူထံ ကာယဝစီကမ္မေဟိ ပါပံ ဆာဒိယတီတိ ဆာဒနာ။ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ဆာဒနာ ပရိစ္ဆာဒနာ။ န ဥတ္တာနံ ကတွာ ဒဿေတီတိ အနုတ္တာနီကမ္မံ။ န ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတီတိ အနာဝိကမ္မံ။ သုဋ္ဌု ဆာဒနာ ဝေါစ္ဆာဒနာ။ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနဝသေန ပုနပိ ပါပဿ ကရဏတော ပါပကိရိယာ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ကတပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ နာမ ဝုစ္စတိ။ ယာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘသ္မာပဋိစ္ဆန္နော ဝိယ အင်္ဂါရော, ဥဒကပဋိစ္ဆန္နော ဝိယ ခါဏု, ပိလောတိကာယ ပလိဝေဌိတံ ဝိယ စ သတ္ထံ ဟောတိ။ အတိဝေလံ ဒန္တဝိဒံသကံ ဟသတီတိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဒန္တံ ဝိဝရိတွာ ပရေသံ ဒဿေတွာ ဟာသံ သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဟသတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၂။)

ကာယိကာ စ ခိဍ္ဍာတိ ကာယေန ပဝတ္တာ ကီဠာ။ ဧသေဝ နယော ဝါစသိကာယပိ။ ဟတ္ထီဟိပိ ကီဠန္တီတိ ဟတ္ထီဟိ ကီဠိတတ္ထာယ ပုရတော ဓာဝနအာဓာဝနပိဋ္ဌနိသီဒနာဒိကီဋ္ဌာယ ကီဠန္တိ။ ဧသေဝ နယော အဿရထေသုပိ။ အဋ္ဌပဒေပိ ကီဠန္တီတိ ဧကေကာယ ပန္တိယာ အဋ္ဌ အဋ္ဌ ပဒါနိ အဿာတိ အဋ္ဌပဒံ, တသ္မိံ အဋ္ဌပဒေ။ ဒသပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ အာကာသေပီတိ အဋ္ဌပဒဒသပဒေသု ဝိယ အာကာသေယေဝ ကီဠန္တိ။ ပရိဟာရပထေပီတိ ဘူမိယံ နာနာပထမဏ္ဍလံ ကတွာ တတ္ထ ပရိဟရိတဗ္ဗပထံ ပရိဟရန္တာ ကီဠန္တိ။ သန္တိကာယပိ ကီဠန္တီတိ သန္တိကကီဠာယ ကီဠန္တိ, ဧကဇ္ဈံ ဌပိတာ သာရိယော ဝါ ပါသာဏသက္ခရာယော ဝါ အစာလေန္တာ နခေနေဝ အပနေန္တိ စ ဥပနေန္တိ စ။ သစေ တတ္ထ ကာစိ စလတိ, ပရာဇယော ဟောတီတိ။

ခလိကာယာတိ ဇူတဖလကေ ပါသကကီဠာယ ကီဠန္တိ။ ဃဋိကာယာတိ ဃဋိကာ ဝုစ္စတိ ဒီဃဒဏ္ဍကေန ရဿဒဏ္ဍကံ ပဟရဏကီဠာ, တာယ ကီဠန္တိ။ သလာကဟတ္ထေနာတိ လာခါယ ဝါ မဉ္ဇဋ္ဌိယာ ဝါ ပိဋ္ဌောဒကေန ဝါ သလာကဟတ္ထံ တေမေတွာ ‘‘ကိံ ဟောတူ’’တိ ဘူမိယံ ဝါ ဘိတ္တိယံ ဝါ တံ ပဟရိတွာ ဟတ္ထိအဿာဒိရူပါနိ ဒဿေန္တာ ကီဠန္တိ။ အက္ခေနာတိ ဂုဠေန။ ပင်္ကစီရေနာတိ ပင်္ကစီရံ ဝုစ္စတိ ပဏ္ဏနာဠိကာ, တံ ဓမန္တာ ကီဠန္တိ။ ဝင်္ကကေနာတိ ဂါမဒါရကာနံ ကီဠနကေန ခုဒ္ဒကနင်္ဂလေန။ မောက္ခစိကာယာတိ သမ္ပရိဝတ္တကကီဠာယ, အာကာသေ ဝါ ဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဘူမိယံ ဝါ သီသံ ဌပေတွာ ဟေဋ္ဌုပရိယဘာဝေန ပရိဝတ္တန္တာ ကီဠန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိင်္ဂုလကေနာတိ စိင်္ဂုလကံ ဝုစ္စတိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ ကတံ ဝါတပ္ပဟာရေန ပရိဗ္ဘမနစက္ကံ, တေန ကီဠန္တိ။ ပတ္တာဠှကေနာတိ ပတ္တာဠှကံ ဝုစ္စတိ ပဏ္ဏနာဠိ, တာယ ဝါလိကာဒီနိ မိနန္တာ ကီဠန္တိ။ ရထကေနာတိ ခုဒ္ဒကရထေန။ ဓနုကေနာတိ ခုဒ္ဒကဓနုနာ။ အက္ခရိကာယာတိ အက္ခရိကာ ဝုစ္စတိ အာကာသေ ဝါ ပိဋ္ဌိယံ ဝါ အက္ခရဇာနနကီဠာ, တာယ ကီဠန္တိ။ မနေသိကာယာတိ မနေသိကာ ဝုစ္စတိ မနသာ စိန္တိတဇာနနကီဠာ, တာယ ကီဠန္တိ။ ယထာဝဇ္ဇေနာတိ ယထာဝဇ္ဇံ ဝုစ္စတိ ကာဏကုဏိခုဇ္ဇာဒီနံ ယံ ယံ ဝဇ္ဇံ, တံ တံ ပယောဇေတွာ ဒဿနကီဠာ, တာယ ကီဠန္တိ။ မုခဘေရိကန္တိ မုခသဒ္ဒေန ဘေရီ ဝိယ ဝါဒနံ။ မုခါလမ္ဗရန္တိ မုခါနုလိတ္တဘေရိသဒ္ဒကရဏံ။ မုခဍိဏ္ဍိမကန္တိ မုခေန ပဟတဘေရိသဒ္ဒကရဏံ။ မုခဝလိမကန္တိ ဩဋ္ဌမံသံ ဇိမှံ ကတွာ သဒ္ဒကရဏံ။ ‘‘မုခတလိက’’န္တိပိ ပါဌော, မုခံ ပရိဝတ္တေတွာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၃။)

ဓမနံ။ မုခဘေရုဠကန္တိ မုခေန ဘေရိဝါဒနံ။ နာဋကန္တိ အဘိနယံ ဒဿေတွာ ဥဂ္ဂဏှာပနံ။ ‘‘နဋ္ဋက’’န္တိပိ ပါဌော။ လာပန္တိ ဥက္ကုဋ္ဌိတကရဏံ။ ဂီတန္တိ ဂါယနံ။ ဒဝကမ္မန္တိ ဟဿကီဠာကရဏံ။ အယံ ဝါစသိကာ ခိဍ္ဍာတိ အယံ ကီဠာ ဝါစာယ ဇာတာ ဝစီဒွါရေ ဥပ္ပန္နာ။

ကေသာ စ မဿု စာတိအာဒီသု ကေသာနံ ကတ္တရိကာယ ဌာနာတိရိတ္တာနိ အကတွာ ကတ္တရိကာယ ဆေဒနံ မဿူနံ ဒါဌိကံ ဌပေတွာ ကပ္ပါသနဉ္စ ဧကတောဝဏ္ဍိကာဒိ မာလာ စ မူလဂန္ဓာဒိ ဂန္ဓာ စ ဆဝိကရဏ ဝိလေပနာ စ။ ဂီဝါဒီသု ပိဠန္ဓန အာဘရဏာ စ သီသေ ပဋိမုဉ္စနပသာဓန ပိဠန္ဓနာ စ သရီရနိဝါသနဝိစိတြ ဝတ္ထာ စ သံဝေလ္လိယဗန္ဓနပသာဓနဉ္စ။ ‘‘ပရာသန’’န္တိပိ ပါဌော။ သီသဝေဌနပဋသင်္ခါတ ဝေဌနဉ္စ။

ဥစ္ဆာဒနာဒီသု မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တဒါရကာနံ သရီရဂန္ဓော ဒွါဒသမတ္တဝဿကာလေ နဿတိ, တေသံ သရီရဂန္ဓဟရဏတ္ထာယ ဂန္ဓစုဏ္ဏာဒီဟိ ဥစ္ဆာဒေန္တိ, ဧဝရူပံ ဥစ္ဆာဒနံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပုညဝန္တေ ပန ဒါရကေ ဦရူသု နိပဇ္ဇာပေတွာ တေလေန မက္ခေတွာ ဟတ္ထပါဒဦရုနာဘိအာဒီနံ သဏ္ဌာနသမ္ပာဒနတ္ထံ ပရိမဒ္ဒန္တိ, ဧဝရူပံ ပရိမဒ္ဒနံ န ဝဋ္ဋတိ။

နှာပနန္တိ တေသံယေဝ ဒါရကာနံ ဂန္ဓာဒီဟိ နှာပနံ။ သမ္ဗာဟနန္တိ မဟာမလ္လာနံ ဝိယ ဟတ္ထပါဒေ မုဂ္ဂရာဒီဟိ ပဟရိတွာ ဗာဟုဝဍ္ဎနံ။ အာဒါသန္တိ ယံကိဉ္စိ အာဒါသံ ပရိဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အဉ္ဇနံ အလင်္ကာရဉ္ဇနမေဝ။ မာလာတိ ဗဒ္ဓမာလာ ဝါ အဗဒ္ဓမာလာ ဝါ။ ဝိလေပနန္တိ ယံကိဉ္စိ ဆဝိရာဂကရဏံ။ မုခစုဏ္ဏကံ မုခလေပနန္တိ မုခေ ကာဠပီဠကာဒီနံ ဟရဏတ္ထာယ မတ္တိကာကက္ကံ ဒေန္တိ။ တေန လောဟိတေ စလိတေ သာသပကက္ကံ ဒေန္တိ, တေန ဒေါသေ ခါဒိတေ တိလကက္ကံ ဒေန္တိ, တေန လောဟိတေ သန္နိသိန္နေ ဟလိဒ္ဒိကက္ကံ ဒေန္တိ, တေန ဆဝိဝဏ္ဏေ အာရူဠှေ မုခစုဏ္ဏကေန မုခံ စုဏ္ဏေန္တိ, တံ သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတိ။

ဟတ္ထဗန္ဓာဒီသု ဟတ္ထေ ဝိစိတြသင်္ခကပါလာဒီနိ ဗန္ဓိတွာ ဝိစရန္တိ, တံ ဝါ အညံ ဝါ သဗ္ဗမ္ပိ ဟတ္ထာဘရဏံ န ဝဋ္ဋတိ။ အပရေ သိခံ ဗန္ဓိတွာ ဝိစရန္တိ, သုဝဏ္ဏစီရကမုတ္တာဝဠိအာဒီဟိ စ တံ ပရိက္ခိပန္တိ, တံ သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတိ။ အပရေ စတုဟတ္ထဒဏ္ဍံ ဝါ အညံ ဝါ ပန အလင်္ကတဒဏ္ဍကံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တိ, တထာ ဣတ္ထိပုရိသရူပါဒိဝိစိတ္တံ ဘေသဇ္ဇနာဠိကံ သုပရိက္ခိတ္တံ ဝါမပဿေ ဩလဂ္ဂေန္တိ,

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၄။)

အပရေ အနေကစိတြကောသံ အတိတိခိဏံ အသိံ, ပဉ္စဝဏ္ဏသုတ္တသိဗ္ဗိတံ မကရဒန္တကာဒိဝိစိတ္တံ ဆတ္တံ, သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဝိစိတြာ မောရပိဉ္ဆာဒိပရိက္ခိတ္တာ ဥပါဟနာ, ကေစိ ရတနမတ္တာယာမံ စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတံ ကေသန္တပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ မေဃမုခေ ဝိဇ္ဇုလတံ ဝိယ နလာဋေ ဥဏှီသပဋ္ဋံ ဗန္ဓိတွာ စူဠာမဏိံ ဓာရေန္တိ, စာမရဝါလဗီဇနိံ ဓာရေန္တိ, တံ သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတိ။

ဣမဿ ဝါ ပူတိကာယဿာတိ ဣမဿ စာတုမဟာဘူတမယဿ ကုဏပသရီရဿ။ ကေဠနာတိ ကီဠာပနာ။ ပရိကေဠနာတိ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ကီဠာပနာ။ ဂေဓိတတာတိ အဘိကင်္ခိတတာ။ ဂေဓိတတ္တန္တိ ဂိဒ္ဓဘာဝေါ အဘိကင်္ခိတဘာဝေါ။ စပလတာတိ အလင်္ကာရကရဏံ။ စာပလျန္တိ စပလဘာဝံ။

သဝိဘူသန္တိအာဒီသု ဝိဘူသာယ သဟ သဝိဘူသံ။ ဆဝိရာဂကရဏသင်္ခါတေန ပရိဝါရေန သဟ သပရိဝါရံ။ ပရိဘဏ္ဍေန သဟ သပရိဘဏ္ဍံ။ ပရိက္ခာရေန သဟ သပရိက္ခာရံ။

֍ * ၁၆၂။ အာထဗ္ဗဏန္တိ အာထဗ္ဗဏိကမန္တပ္ပယောဂံ။ သုပိနန္တိ သုပိနသတ္ထံ။ လက္ခဏန္တိ မဏိလက္ခဏာဒိံ။ နော ဝိဒဟေတိ နပ္ပယောဇေယျ။ ဝိရုတဉ္စာတိ မိဂါဒီနံ ဝဋ္ဋေတွာ ဝဿိတံ။

အာထဗ္ဗဏိကာတိ ပရူပဃာတမန္တဇာနနကာ။ အာထဗ္ဗဏံ ပယောဇေန္တီတိ အာထဗ္ဗဏိကာ ကိရ သတ္တာဟံ အလောဏကံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒဗ္ဗေ အတ္ထရိတွာ ပထဝိယံ သယမာနာ တပံ စရိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သုသာနဘူမိံ သဇ္ဇေတွာ သတ္တမေ ပဒေ ဌတွာ ဟတ္ထံ ဝဋ္ဋေတွာ ဝဋ္ဋေတွာ မုခေန ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပ္ပန္တိ, အထ တေသံ ကမ္မံ သမိဇ္ဈတိ။ ဧဝရူပံ သန္ဓာယ ‘‘အာထဗ္ဗဏံ ပယောဇေန္တီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ပယောဇေန္တီတိ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ ဟောန္တိ။ နဂရေ ဝါ ရုဒ္ဓေတိ နဂရေ သမန္တတော ရုန္ဓိတွာ အာဝရိတွာ ဂဟိတေ။ သင်္ဂါမေ ဝါ ပစ္စုပဋ္ဌိတေတိ ရဏေ ဥပဂန္တွာ ဌိတေ။ ပစ္စတ္ထိကေသု ပစ္စာမိတ္တေသူတိ ပဋာဏီဘူတေသု ဝေရီသု။ ဤတိံ ဥပ္ပါဒေန္တီတိ သရီရစလနံ ကမ္ပနံ, တဿ ဥပ္ပါဒနံ ကရောန္တိ။ ဥပဒ္ဒဝန္တိ ကာယပီဠနံ ကရောန္တိ။ ရောဂန္တိ ဗျာဓိံ။ ပဇ္ဇရကန္တိ ဇရံ။ သူလန္တိ ဥဒ္ဓုမာတကံ။ ဝိသူစိကန္တိ ဝိဇ္ဈနံ။ ပက္ခန္ဒိကန္တိ လောဟိတပက္ခန္ဒိကံ။ ကရောန္တီတိ ဥပ္ပါဒေန္တိ။

သုပိနပါဌကာတိ သုပိနဗျာကရဏကာ။ အာဒိသန္တီတိ ဗျာကရောန္တိ။ ယော ပုဗ္ဗဏှသမယံ သုပိနံ ပဿတီတိအာဒီသု အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ, ပုဗ္ဗဏှသမယေတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝိပါကော ဟောတီတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝသေန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၅။)

ဧဝရူပေါ ဝိပါကော ဟောတိ။ အဝကုဇ္ဇ နိပန္နောတိ အဓောမုခေါ ဟုတွာ နိပန္နော ပဿတိ။ ဧဝံ သုပိနပါဌကာ သုပိနံ အာဒိသန္တိ။

တဉ္စ ပန သုပိနံ ပဿန္တော စတူဟိ ကာရဏေဟိ ပဿတိ ဓာတုက္ခောဘတော ဝါ အနုဘူတပုဗ္ဗတော ဝါ ဒေဝတောပသံဟာရတော ဝါ ပုဗ္ဗနိမိတ္တတော ဝါတိ။ တတ္ထ ပိတ္တာဒီနံ ခေါဘကရဏပစ္စယယောဂေန ခုဘိတဓာတုကော ဓာတုက္ခောဘတော သုပိနံ ပဿတိ, ပဿန္တော စ နာနာဝိဓံ သုပိနံ ပဿတိ။ အနုဘူတပုဗ္ဗတော ပဿန္တော ပုဗ္ဗေ အနုဘူတပုဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ပဿတိ။ ဒေဝတောပသံဟာရတော ပဿန္တော ဒေဝတာနံ အာနုဘာဝေန အာရမ္မဏာနိ ပဿတိ။ ပုဗ္ဗနိမိတ္တတော ပဿန္တော ပုညာပုညဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇိတုကာမဿ အတ္ထဿ ဝါ အနတ္ထဿ ဝါ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘူတံ သုပိနံ ပဿတိ။ တတ္ထ ယံ ဓာတုက္ခောဘတော အနုဘူတပုဗ္ဗတော စ သုပိနံ ပဿတိ, န တံ သစ္စံ ဟောတိ။ ယံ ဒေဝတောပသံဟာရတော ပဿတိ, တံ သစ္စံ ဝါ ဟောတိ အလိကံ ဝါ။ ကုဒ္ဓါ ဟိ ဒေဝတာ ဥပါယေန ဝိနာသေတုကာမာ ဝိပရီတမ္ပိ ကတွာ ဒဿေန္တိ။ ယံ ပန ပုဗ္ဗနိမိတ္တတော ပဿတိ, တံ ဧကန္တသစ္စမေဝ ဟောတိ။ ဧတေသံ စတုန္နံ မူလကာရဏာနံ သံသဂ္ဂဘေဒတောပိ သုပိနဘေဒေါ ဟောတိယေဝ။ တဉ္စ ပနေတံ စတုဗ္ဗိဓံ သုပိနံ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာဝ ပဿန္တိ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ။ အသေက္ခာ န ပဿန္တိ ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ။

ကိံ ပနေတံ ပဿန္တော သုတ္တော ပဿတိ, ဥဒါဟု ပဋိဗုဒ္ဓေါ, ဥဒါဟု နေဝ သုတ္တော န ပဋိဗုဒ္ဓေါတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သုတ္တော ပဿတိ, အဘိဓမ္မဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ ဘဝင်္ဂစိတ္တေန ဟိ သုပတိ, တံ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တံ ဝါ န ဟောတိ, သုပိနံ ပဿန္တဿ စ ဤဒိသာနိ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အထ ပဋိဗုဒ္ဓေါ ပဿတိ, ဝိနယဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ ယဉှိ ပဋိဗုဒ္ဓေါ ပဿတိ, တံ သဗ္ဗောဟာရိကစိတ္တေန ပဿတိ, သဗ္ဗောဟာရိကစိတ္တေန စ ကတေ ဝီတိက္ကမေ အနာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ, သုပိနံ ပဿန္တေန ပန ကတေ ဝီတိက္ကမေ ဧကန္တံ အနာပတ္တိ ဧဝ။ အထ နေဝ သုတ္တော န ပဋိဗုဒ္ဓေါ ပဿတိ, ကော နာမ ပဿတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ သုပိနဿ အဘာဝေါဝ အာပဇ္ဇတိ, န အဘာဝေါ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ကပိနိဒ္ဒါပရေတော ပဿတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘မဇ္ဈူပဂတော, မဟာရာဇ, ကပိနိဒ္ဒါပရေတော သုပိနံ ပဿတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၅။၃။၅)။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၆။)

ကပိနိဒ္ဒါပရေတောတိ မက္ကဋနိဒ္ဒါယ ယုတ္တော။ ယထာ ဟိ မက္ကဋဿ နိဒ္ဒါ လဟုပရိဝတ္တာ ဟောတိ, ဧဝံ ယာ နိဒ္ဒါ ပုနပ္ပုနံ ကုသလာဒိစိတ္တဝေါကိဏ္ဏတ္တာ လဟုဝိပရိဝတ္တာ။ ယဿာ ပဝတ္တိယံ ပုနပ္ပုနံ ဘဝင်္ဂတော ဥတ္တရဏံ ဟောတိ, တာယ ယုတ္တော သုပိနံ ပဿတိ။ တေနာယံ သုပိနော ကုသလောပိ ဟောတိ အကုသလောပိ အဗျာကတောပိ။ တတ္ထ သုပိနန္တေ စေတိယဝန္ဒနဓမ္မဿဝနဓမ္မဒေသနာဒီနိ ကရောန္တဿ ကုသလော, ပါဏာတိပါတာဒီနိ ကရောန္တဿ အကုသလော, ဒွီဟိ အန္တေဟိ မုတ္တော အာဝဇ္ဇနတဒါရမ္မဏက္ခဏေ အဗျာကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သွာယံ ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာ စေတနာယ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎိတုံ အသမတ္ထော, ပဝတ္တေ ပန အညေဟိ ကုသလာကုသလေဟိ ဥပတ္ထမ္ဘိတော ဝိပါကံ ဒေတိ။

မဏိလက္ခဏာဒီသု ဧဝရူပေါ မဏိ ပသတ္ထော, ဧဝရူပေါ အပသတ္ထော, သာမိနော အာရောဂျဣဿရိယာဒီနံ ဟေတု ဟောတိ, န ဟောတီတိ ဧဝံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန မဏိအာဒီနံ လက္ခဏံ အာဒိသန္တီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အာဝုဓလက္ခဏန္တိ ဌပေတွာ အသိအာဒီနိ အဝသေသံ အာဝုဓံ။ ဣတ္ထိလက္ခဏာဒီနိပိ ယမှိ ကုလေ ဣတ္ထိပုရိသာဒယော ဝသန္တိ, တဿ ဝုဒ္ဓိဟာနိဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အဇလက္ခဏာဒီသု ပန ‘‘ဧဝရူပါနံ အဇာဒီနံ မံသံ ခါဒိတဗ္ဗံ, ဧဝရူပါနံ န ခါဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပိ စေတ္ထ ဂေါဓာယ လက္ခဏေ စိတ္တကမ္မပိဠန္ဓနာဒီသုပိ ‘‘ဧဝရူပါယ ဂေါဓာယ သတိ ဣဒံ နာမ ဟောတီ’’တိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကဏ္ဏိကာလက္ခဏံ ပိဠန္ဓနကဏ္ဏိကာယပိ ဂေဟကဏ္ဏိကာယပိ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကစ္ဆပလက္ခဏမ္ပိ ဂေါဓလက္ခဏသဒိသမေဝ။ မိဂလက္ခဏံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကံ သဗ္ဗစတုပ္ပဒါနံ လက္ခဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧဝံ လက္ခဏပါဌကာ လက္ခဏံ အာဒိသန္တီတိ ဧဝံ လက္ခဏသတ္ထဝါစကာ လက္ခဏံ အာဒိသန္တိ ကထေန္တိ။

နက္ခတ္တာနီတိ ကတ္တိကာဒီနိ အဋ္ဌဝီသတိ နက္ခတ္တာနိ။ ဣမိနာ နက္ခတ္တေန ဃရပ္ပဝေသော ကာတဗ္ဗောတိ ဂေဟပ္ပဝေသမင်္ဂလံ ကာတဗ္ဗံ။ မကုဋံ ဗန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ပသာဓနမင်္ဂလံ ကာတဗ္ဗံ။ ဝါရေယျန္တိ ‘‘ဣမဿ ဒါရကဿ အသုကကုလတော အသုကနက္ခတ္တေန ဒါရိကံ အာနေထာ’’တိ အာဝါဟကရဏဉ္စ ‘‘ဣမံ ဒါရိကံ အသုကဿ နာမ ဒါရကဿ အသုကနက္ခတ္တေန ဒေထ, ဧဝံ ဧတေသံ ဝုဍ္ဎိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝိဝါဟကရဏဉ္စ ဝတွာ ဝါရေယျသင်္ခါတံ အာဝါဟဝိဝါဟမင်္ဂလံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဒိသန္တိ။ ဗီဇနီဟာရောတိ ဗီဇာနံ ဝပ္ပတ္ထာယ ဗဟိ နီဟရဏံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၇။)

‘‘နိဟရော’’တိပိ ပါဠိ။ မိဂဝါက္ကန္တိ ဣဒံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကနာမံ, သဗ္ဗသကုဏစတုပ္ပဒါနံ ရုတဉာဏဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ မိဂဝါက္ကပါဌကာတိ သကုန္တစတုပ္ပဒါနံ သဒ္ဒဗျာကရဏကာ။ မိဂဝါက္ကံ အာဒိသန္တီတိ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဗျာကရောန္တိ။ ရုတန္တိ သဒ္ဒံ။ ‘‘ရုဒ’’န္တိ ဝါ ပါဠိ။ ဝဿိတန္တိ ဝါစံ။ ဂဗ္ဘကရဏီယာတိ ဝိနဿမာနဿ ဂဗ္ဘဿ ပုန အဝိနာသာယ ဩသဓဒါနေန ဂဗ္ဘသဏ္ဌာနကာရကာ။ ဂဗ္ဘော ဟိ ဝါတေန ပါဏကေဟိ ကမ္မုနာ စာတိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဝိနဿတိ။ တတ္ထ ဝါတေန ဝိနဿန္တေ ဝါတဝိနာသနံ သီတလံ ဘေသဇ္ဇံ ဒေတိ။ ပါဏကေဟိ ဝိနဿန္တေ ပါဏကာနံ ပဋိကမ္မံ ကရောတိ။ ကမ္မုနာ ဝိနဿန္တေ ပန ဗုဒ္ဓါပိ ပဋိဗာဟိတုံ န သက္ကောန္တိ။ တသ္မာ န တံ ဣဓ ဂဟိတံ။ သာလာကိယန္တိ သလာကဝေဇ္ဇကမ္မံ။ သလ္လကတ္တိယန္တိ သလ္လကတ္တဝေဇ္ဇကမ္မံ။ ကာယတိကိစ္ဆန္တိ မူလဘေသဇ္ဇာဒီနိ ယောဇေတွာ ကာယတိကိစ္ဆဝေဇ္ဇကမ္မံ။ ဘူတိယန္တိ ဘူတဝေဇ္ဇကမ္မံ။ ကောမာရဘစ္စန္တိ ကောမာရကဝေဇ္ဇကမ္မံ။ ကုဟာတိ ဝိမှာပကာ။ ထဒ္ဓါတိ ဒါရုက္ခန္ဓံ ဝိယ ထဒ္ဓသရီရာ။ လပါတိ ပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝစနကာ။ သိင်္ဂိတိ မဏ္ဍနပကတိကာ။ ဥန္နဠာတိ ဥဂ္ဂတမာနနဠာ။ အသမာဟိတာတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝိရဟိတာ။

န ဂဏှေယျာတိအာဒီသု ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏဝသေန န ဂဏှေယျ။ သဇ္ဈာယဝသေန န ဥဂ္ဂဏှေယျ။ စိတ္တေ ဌပနဝသေန န ဓာရေယျ။ သမီပံ ကတွာ ဌပနဝသေန န ဥပဓာရေယျ။ ဥပပရိက္ခာဝသေန န ဥပလက္ခေယျ။ အညေသံ ဝါစနဝသေန နပ္ပယောဇေယျ။

֍ * ၁၆၃။ ပေသုဏိယန္တိ ပေသုညံ။ သေသနိဒ္ဒေသော စ ဝုတ္တတ္ထောယေဝ။

֍ * ၁၆၄။ ကယဝိက္ကယေတိ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝဉ္စနဝသေန ဝါ ဥဒယပတ္ထနာဝသေန ဝါ န တိဋ္ဌေယျ။ ဥပဝါဒံ ဘိက္ခု န ကရေယျာတိ ဥပဝါဒကရေ ကိလေသေ အနိဗ္ဗတ္တေန္တော အတ္တနိ ပရေဟိ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ ဥပဝါဒံ န ဇနေယျ။ ဂါမေ စ နာဘိသဇ္ဇေယျာတိ ဂါမေ စ ဂိဟိသံသဂ္ဂါဒီဟိ နာဘိသဇ္ဇေယျ။ လာဘကမျာ ဇနံ န လပယေယျာတိ လာဘကာမတာယ ဇနံ န လပယေယျ။

ယေ ကယဝိက္ကယာ ဝိနယေ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ယေ ဒါနပဋိဂ္ဂဟဏဝသေန ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၅၉၃ အာဒယော) န ဝဋ္ဋတီတိ ပဋိက္ခိတ္တာ, ဣဓာဓိပ္ပေတံ ကယဝိက္ကယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စန္နံ သဒ္ဓိံ ပတ္တံ ဝါ စီဝရံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဉ္စန္နံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၈။)

ပဉ္စန္နံ သဒ္ဓိန္တိ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ သဟ။ ပဉ္စ သဟဓမ္မိကာ နာမ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီသိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရိယော။ ဝဉ္စနိယံ ဝါတိ ပဋိရူပကံ ဒဿေတွာ ဝဉ္စနိယံ ဝါ။ ဥဒယံ ဝါ ပတ္ထယန္တောတိ ဝုဍ္ဎိံ ပတ္ထေန္တော ဝါ။ ပရိဝတ္တေတီတိ ပရိဝတ္တနံ ကရောတိ။

ဣဒ္ဓိမန္တောတိ ဣဇ္ဈနပဘာဝဝန္တော။ ဒိဗ္ဗစက္ခုကာတိ ဒိဗ္ဗသဒိသဉာဏစက္ခုကာ။ အထ ဝါ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿယေန လဒ္ဓဉာဏစက္ခုကာ။ ပရစိတ္တဝိဒုနောတိ အတ္တနော စိတ္တေန ပရေသံ စိတ္တဇာနနကာ။ တေ ဒူရတောပိ ပဿန္တီတိ ဧကယောဇနတောပိ ယောဇနသတတောပိ ယောဇနသဟဿတောပိ ယောဇနသတသဟဿတောပိ စက္ကဝါဠတောပိ ဒွေတီဏိစတ္တာရိပဉ္စဒသဝီသတိစတ္တာလီသသဟဿတောပိ တတော အတိရေကတောပိ စက္ကဝါဠတော ပဿန္တိ ဒက္ခန္တိ။ အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တီတိ သမီပေ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ န ပညာယန္တိ။ စေတသာပိ စိတ္တံ ပဇာနန္တီတိ အတ္တနော စိတ္တေနာပိ ပရေသံ စိတ္တံ ပဇာနန္တိ။ ဒေဝတာပိ ခေါ သန္တိ ဣဒ္ဓိမန္တိနိယောတိ ဒေဝတာပိ ဧဝံ သံဝိဇ္ဇန္တိ ဣဇ္ဈနပဘာဝဝန္တိနိယော။ ပရစိတ္တဝိဒုနိယောတိ ပရေသံ စိတ္တံ ဇာနန္တိယော။ ဩဠာရိကေဟိ ဝါ ကိလေသေဟီတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိကေဟိ ဝါ ဥပတာပေဟိ။ မဇ္ဈိမေဟိ ဝါတိ ကာမဝိတက္ကာဒိကေဟိ ဝါ။ သုခုမေဟိ ဝါတိ ဉာတိဝိတက္ကာဒိကေဟိ ဝါ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒယော ကမ္မပထဝသေန, ကာမဝိတက္ကာဒယော ဝဋ္ဋမူလကကိလေသဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဉာတိဝိတက္ကာဒီသု ‘‘မယှံ ဉာတယော သုခဇီဝိနော သမ္ပတ္တိယုတ္တာ’’တိ ဧဝံ ပဉ္စကာမဂုဏသန္နိဿိတေန ဂေဟသန္နိဿိတပေမေန ဉာတကေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကော ဉာတိဝိတက္ကော။ ‘‘မယှံ ဉာတယော ခယံ ဂတာ ဝယံ ဂတာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ပန ဉာတိဝိတက္ကော နာမ န ဟောတိ။

‘‘အမှာကံ ဇနပဒေါ သုဘိက္ခော သမ္ပန္နသဿော’’တိ တုဋ္ဌမာနသဿ ဂေဟဿိတပေမဝသေန ဥပ္ပန္နဝိတက္ကော ဇနပဒဝိတက္ကော။ ‘‘အမှာကံ ဇနပဒေ မနုဿာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ခယံ ဂတာ ဝယံ ဂတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ပန ဇနပဒဝိတက္ကော နာမ န ဟောတိ။

အမရတ္တာယ ဝိတက္ကော, အမရော ဝါ ဝိတက္ကောတိ အမရဝိတက္ကော။ တတ္ထ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနာဒီဟိ ဒုက္ခေ နိဇိဏ္ဏေ သမ္ပရာယေ အတ္တာ သုခီ ဟောတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆၉။)

အမရောတိ ဒုက္ကရကာရိကံ ကရောန္တဿ တာယ ဒုက္ကရကာရိကာယ ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အမရတ္တာယ ဝိတက္ကော နာမ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ပန ‘‘သဿတံ ဝဒေသီ’’တိအာဒီနိ ပုဋ္ဌော ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော, တထာတိပိ မေ နော, အညထာတိပိ မေ နော, နောတိပိ မေ နော, နော နောတိပိ မေ နော’’တိ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇတိ, တဿ သော ဒိဋ္ဌိဂတပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော, ယထာ အမရော နာမ မစ္ဆော ဥဒကေ ဂဟေတွာ မာရေတုံ န သက္ကာ, ဣတော စိတော စ ဓာဝတိ ဂါဟံ န ဂစ္ဆတိ, ဧဝမေဝ ဧကသ္မိံ ပက္ခေ အသဏ္ဌဟနတော န မရတီတိ အမရော နာမ ဟောတိ, တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဧကတော ကတွာ ‘‘အမရဝိတက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။

ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသညုတ္တောတိ အနုဒ္ဒယတာပဋိရူပကေန ဂေဟဿိတပေမေန ပဋိသံယုတ္တော။ ဥပဋ္ဌာကေသု နန္ဒကေသု သောစန္တေသု စ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဒိဂုဏံ နန္ဒတိ ဒိဂုဏံ သောစတိ, တေသု သုခိတေသု ဒိဂုဏံ သုခိတော ဟောတိ, ဒုက္ခိတေသု ဒိဂုဏံ ဒုက္ခိတော ဟောတိ။ ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု အတ္တနာ ဝေါယောဂံ အာပဇ္ဇတိ။ တာနိ တာနိ ကိစ္စာနိ သာဓေန္တော ပညတ္တိံ ဝီတိက္ကမတိ, သလ္လေခံ ကောပေတိ။ ယော တသ္မိံ သံသဋ္ဌဝိဟာရေ တသ္မိံ ဝါ ဝေါယောဂါပဇ္ဇနေ ဂေဟဿိတော ဝိတက္ကော, အယံ ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသညုတ္တော ဝိတက္ကော နာမ။

လာဘသက္ကာရသိလောကပဋိသညုတ္တောတိ စီဝရာဒိလာဘေန စေဝ သက္ကာရေန စ ကိတ္တိသဒ္ဒေန စ သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဋိသညုတ္တော။ အနဝညတ္တိပဋိသညုတ္တောတိ ‘‘အဟော ဝတ မံ ပရေ န အဝဇာနေယျုံ, န သောဓေတွာ ဝိသောဓေတွာ ကထေယျု’’န္တိ ဧဝံ အနဝညာတဘာဝပတ္ထနာယ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိတက္ကော။ သော တသ္မိံ ‘‘မာ မံ ပရေ အဝဇာနိံသူ’’တိ ဥပ္ပန္နေ ဝိတက္ကေ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတဂေဟနိဿိတော ဟုတွာ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကော အနဝညတ္တိပဋိသညုတ္တော ဝိတက္ကော။

တတြ တတြ သဇ္ဇတီတိ တေသု တေသု အာရမ္မဏေသု လဂ္ဂတိ။ တတြ တတြ ဂဏှာတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အာရမ္မဏံ ပဝိသတိ။ ဗဇ္ဈတီတိ တေဟိ တေဟိ အာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဗဇ္ဈတိ ဧကီဘဝတိ။ အနယဗျသနန္တိ တတ္ထ တတ္ထ အဝဍ္ဎိံ ဝိနာသံ။ အာပဇ္ဇတီတိ ပါပုဏာတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇၀။)

အာမိသစက္ခုကဿာတိ စီဝရာဒိအာမိသလောလဿ။ လောကဓမ္မဂရုကဿာတိ လောကုတ္တရဓမ္မံ မုဉ္စိတွာ ရူပါဒိလောကဓမ္မမေဝ ဂရုံ ကတွာ စရန္တဿ။ အာလပနာတိ ဝိဟာရံ အာဂတမနုဿေ ဒိသွာ ‘‘ကိမတ္ထာယ ဘောန္တော အာဂတာ, ကိံ ဘိက္ခူ နိမန္တေတုံ, ယဒိ ဧဝံ ဂစ္ဆထ, အဟံ ပစ္ဆတော ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ အာဒိတောဝ လပနာ။ အထ ဝါ အတ္တာနံ ဥပနေတွာ ‘‘အဟံ တိဿော, မယိ ရာဇာ ပသန္နော, မယိ အသုကော စ အသုကော စ ရာဇမဟာမတ္တော ပသန္နော’’တိ ဧဝံ အတ္တုပနာယိကာ လပနာတိ အာလပနာ။ လပနာတိ ပုဋ္ဌဿ သတော ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ လပနံ။

သလ္လပနာတိ ဂဟပတိကာနံ ဥက္ကဏ္ဌနေ ဘီတဿ ဩကာသံ ဒတွာ သုဋ္ဌု လပနာ။ ဥလ္လပနာတိ ‘‘မဟာကုဋုမ္ဗိကော မဟာနာဝိကော မဟာဒါနပတီ’’တိ ဧဝံ ဥဒ္ဓံ ကတွာ လပနာ။ သမုလ္လပနာတိ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ဥဒ္ဓံ ကတွာ လပနာ။ ဥန္နဟနာတိ ‘‘ဥပါသကာ ပုဗ္ဗေ ဤဒိသေ ကာလေ နဝဒါနံ ဒေထ, ဣဒါနိ ကိံ န ဒေထာ’’တိ ဧဝံ ယာဝ ‘‘ဒဿာမ ဘန္တေ, ဩကာသံ န လဘာမာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တိ, တာဝ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ နဟနာ, ဝေဌနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဥစ္ဆုဟတ္ထံ ဒိသွာ ‘‘ကုတော အာဘတံ ဥပါသကာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ဥစ္ဆုခေတ္တတော ဘန္တေတိ။ ကိံ တတ္ထ ဥစ္ဆု မဓုရန္တိ။ ခါဒိတွာ ဘန္တေ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ။ န ဥပါသကာ ‘‘ဘိက္ခုဿ ဥစ္ဆုံ ဒေထာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယာ ဧဝရူပါ နိဗ္ဗေဌေန္တဿပိ နိဝေဌနကကထာ, သာ ဥန္နဟနာ။ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ပုနပ္ပုနံ ဥန္နဟနာ သမုန္နဟနာ။ ဥက္ကာစနာတိ ‘‘ဧတံ ကုလံ မံယေဝ ဇာနာတိ, သစေ ဧတ္ထ ဒေယျဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မယှံယေဝ ဒေတီ’’တိ ဧဝံ ဥက္ခိပိတွာ ကာစနာ ဥက္ကာစနာ, ဥဒ္ဒီပနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ပန ပုနပ္ပုနံ ဥက္ကာစနာ သမုက္ကာစနာ။ အနုပ္ပိယဘာဏိတာတိ ပစ္စယဝသေန ပုနပ္ပုနံ ပိယဝစနဘဏနာ။ သဏှဝါစတာတိ မုဒုဝစနတာ။ သခိလဝါစတာတိ မန္ဒပမာဏယုတ္တဝစနတာ သိထိလဝစနတာ ဝါ။ သိထိလဝါစတာတိ အလ္လီယဝစနတာ။ အဖရုသဝါစတာတိ မဓုရဝစနတာ။

ပုရာဏံ မာတာပေတ္တိကန္တိ ပုရေ ဥပ္ပန္နံ မာတာပိတူနံ သန္တကံ။ အန္တရဟိတန္တိ ပဋိစ္ဆန္နံ တိရောဘူတံ။ ဉာယာမီတိ ပါကဋော ဟောမိ။ အသုကဿ ကုလူပကောတိ အသုကဿ အမစ္စဿ ကုလပယိရုပါသကော။ အသုကာယာတိ အသုကာယ ဥပါသိကာယ။ မံ ဥဇ္ဈိတွာတိ မံ ဝိဿဇ္ဇိတွာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇၁။)

֍ * ၁၆၅။ ပယုတ္တန္တိ စီဝရာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တံ, တဒတ္ထံ ဝါ ပယောဇိတံ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော သဗ္ဗော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယောဝ။

֍ * ၁၆၆။ မောသဝဇ္ဇေ န နိယျေထာ တိ မုသာဝါဒေ န နိယျေထ။ဇီဝိတေနာ တိ ဇီဝိကာယ။

သဌောတိ အသန္တဂုဏဒီပနတော န သမ္မာ ဘာသိတာ။ သဗ္ဗတော ဘာဂေန သဌော ပရိသဌော။ ယံ တတ္ထာတိ ယံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ။ သဌန္တိ အသန္တဂုဏဒီပနံ ကေရာဋိယံ။ သဌတာတိ သဌာကာရော။ သာဌေယျန္တိ သဌဘာဝေါ။ ကက္ကရတာတိ ပဒုမနာဠဿ ဝိယ အပရာမသနက္ခမော ဖရုသဘာဝေါ။ ကက္ကရိယန္တိပိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပရိက္ခတ္တတာ ပါရိက္ခတ္တိယန္တိ ပဒဒွယေန နိခဏိတွာ ဌပိတံ ဝိယ ဒဠှကေရာဋိယံ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကက္ကရတာတိ သမ္ဘာဝယိတွာ ဝစနံ။ ကက္ကရိယန္တိ သမ္ဘာဝယိတွာ ဝစနဘာဝေါ။ ပရိက္ခတ္တတာတိ အလင်္ကရဏာကာရော။ ပါရိက္ခတ္တိယန္တိ အလင်္ကရဏဘာဝေါ’’တိ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဣဒံ ဝုစ္စတီတိ ဣဒံ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပ္ပကာသနလက္ခဏံ သာဌေယျံ နာမ ဝုစ္စတိ။ ယေန သမန္နာဂတဿ ပုဂ္ဂလဿ ကုစ္ဆိံ ဝါ ပိဋ္ဌိံ ဝါ ဇာနိတုံ န သက္ကာ။

‘‘ဝါမေန သူကရော ဟောတိ, ဒက္ခိဏေန အဇာမိဂေါ၊

သရေန နေလကော ဟောတိ, ဝိသာဏေန ဇရဂ္ဂဝေါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၆၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၉၄) –

ဧဝံ ဝုတ္တယက္ခသူကရသဒိသော ဟောတိ။ အတိမညတီတိ အတိက္ကမိတွာ မညတိ။

ကိံ ပနာယံ ဗဟုလာဇီဝေါတိ အယံ ပန ပုဂ္ဂလော ကော နာမ ဗဟုလာဇီဝကော။ သဗ္ဗံ သံဘက္ခေတီတိ လဒ္ဓံ သဗ္ဗံ ခါဒတိ။ အပ္ပပုညောတိ မန္ဒပုညော။ အပ္ပေသက္ခောတိ ပရိဝါရဝိရဟိတော။ ပညာသမ္ပန္နောတိ သမ္ပန္နပညော ပရိပုဏ္ဏပညော။ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ပဉှံ ကထေတိ ဗျာကရောတိ။

֍ * ၁၆၇။ သုတွာ ရုသိတော ဗဟုံ ဝါစံ, သမဏာနံ ဝါ ပုထုဇနာနန္တိ ရုသိတော ဃဋ္ဋိတော ပရေဟိ တေသံ သမဏာနံ ဝါ ခတ္တိယာဒိဘေဒါနံ ဝါ အညေသံ ပုထုဇနာနံ ဗဟုမ္ပိ အနိဋ္ဌံ ဝါစံ သုတွာ။ န ပဋိဝဇ္ဇာတိ န ပဋိဝဒေယျ။ ကိံ ကာရဏာ? န ဟိ သန္တော ပဋိသေနိံ ကရောန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇၂။)

ကက္ခဠေနာတိ ဒါရုဏေန။ သန္တောတိ နိဗ္ဗုတကိလေသာ။ ပဋိသေနိန္တိ ပဋိသတ္တုံ။ ပဋိမလ္လန္တိ ပဋိယောဓံ။ ပဋိကဏ္ဋကန္တိ ပဋိဝေရိံ။ ပဋိပက္ခန္တိ ကိလေသပဋိပက္ခံ, ကိလေသဝသေန သင်္ဂံ န ကရောန္တီတိ အတ္ထော။

֍ * ၁၆၈။ ဧတဉ္စ ဓမ္မမညာယာတိ သဗ္ဗမေတံ ယထာဝုတ္တံ ဓမ္မံ ဉတွာ။ ဝိစိနန္တိ ဝိစိနန္တော။ သန္တီတိ နိဗ္ဗုတိံ ဉတွာတိ နိဗ္ဗုတိံ ရာဂါဒီနံ သန္တီတိ ဉတွာ။

သမဉ္စာတိ ကာယသုစရိတာဒိံ။ ဝိသမဉ္စာတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိံ။ ပထဉ္စာတိ ဒသကုသလကမ္မပထံ။ ဝိပထဉ္စာတိ ဒသအကုသလကမ္မပထံ။ သာဝဇ္ဇဉ္စာတိ အကုသလဉ္စ။ အနဝဇ္ဇဉ္စာတိ ကုသလဉ္စ။ ဟီနပဏီတကဏှသုက္ကဝိညူဂရဟိတဝိညူပသတ္ထန္တိ ဣဒမ္ပိ ကုသလာကုသလမေဝ။ တတ္ထ ကာယသုစရိတာဒိ သမကရဏတော သမံ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိ ဝိသမကရဏတော ဝိသမံ။ ဒသကုသလကမ္မပထာ သုဂတိဂမနပထတ္တာ ပထံ။ ဒသအကုသလကမ္မပထာ သုဂတိဂမနပဋိပက္ခတ္တာ အပါယဂမနပထတ္တာ ဝိပထံ။ အကုသလံ သဒေါသတ္တာ သာဝဇ္ဇံ။ ကုသလံ နိဒ္ဒေါသတ္တာ အနဝဇ္ဇံ။ တထာ မောဟေန ဝါ ဒေါသမောဟေန ဝါ လောဘမောဟေန ဝါ သမ္ပယုတ္တတ္တာ ဟီနံ။ အလောဘအဒေါသအမောဟသမ္ပယုတ္တတ္တာ ပဏီတံ။ ကဏှဝိပါကတ္တာ ကဏှံ။ သုက္ကဝိပါကတ္တာ သုက္ကံ။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝိညူဟိ ဂရဟိတတ္တာ ဝိညူဂရဟိတံ။ တေဟိ ဧဝ ထောမိတတ္တာ ဝိညူပသတ္ထန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။

֍ * ၁၆၉။ ကိံ ကာရဏာ နပ္ပမဇ္ဇေယျ ဣတိ စေ – အဘိဘူ ဟိ သောတိ ဂါထာ။ တတ္ထ အဘိဘူတိ ရူပါဒီနံ အဘိဘဝိတာ။ အနဘိဘူတောတိ တေဟိ အနဘိဘူတော။ သက္ခိဓမ္မမနီတိဟမဒ္ဒသီတိ ပစ္စက္ခမေဝ အနီတိဟံ ဓမ္မံ အဒ္ဒက္ခိ။ သဒါ နမဿ’မနုသိက္ခေတိ သဒါ နမဿန္တော တိဿော သိက္ခာယော သိက္ခေယျ။

ကေဟိစိ ကိလေသေဟီတိ ကေဟိစိ ရာဂါဒိဥပတာပကရေဟိ ကိလေသေဟိ။ အဘိဘောသိ နေတိ တေ ကိလေသေ အဘိဘဝိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။

ကေဝလံ ပန ဧတ္ထ ‘‘စက္ခူဟိ နေဝ လောလော’’တိအာဒီဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရော, ‘‘အန္နာနမထော ပါနာန’’န္တိအာဒီဟိ သန္နိဓိပဋိက္ခေပမုခေန ပစ္စယပဋိသေဝနသီလံ, မေထုနမောသဝဇ္ဇပေသုဏိယာဒီဟိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ, ‘‘အာထဗ္ဗဏံ သုပိနံ လက္ခဏ’’န္တိအာဒီဟိ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ, ‘‘ဈာယီ န ပါဒလောလဿာ’’တိ ဣမိနာ သမာဓိ, ‘‘ဝိစိနံ ဘိက္ခူ’’တိ ဣမိနာ ပညာ, ‘‘သဒါ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇၃။)

သတော သိက္ခေ’’တိ ဣမိနာ ပုန သင်္ခေပတော တိဿောပိ သိက္ခာ, ‘‘အထ အာသနေသု သယနေသု, အပ္ပသဒ္ဒေသု ဘိက္ခု ဝိဟရေယျ, နိဒ္ဒံ န ဗဟုလီကရေယျာ’’တိအာဒီဟိ သီလသမာဓိပညာနံ ဥပကာရာနုပကာရသင်္ဂဏှနဝိနောဒနာနိ ဝုတ္တာနီတိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ နိမ္မိတဿ ပရိပုဏ္ဏပဋိပဒံ ဝတွာ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ပုရာဘေဒသုတ္တေ (မဟာနိ။ ၈၃ အာဒယော) ဝုတ္တသဒိသောယေဝါဘိသမယော အဟောသီတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

တုဝဋကသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅။ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၇၀။ ပန္နရသမေ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တနိဒ္ဒေသေ အတ္တဒဏ္ဍာ ဘယံ ဇာတန္တိ ပဌမဂါထာယ အတ္ထော – ယံ လောကဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ ဝါ သမ္ပရာယိကံ ဝါ ဘယံ ဇာတံ, တံ သဗ္ဗံ အတ္တဒဏ္ဍာ ဘယံ ဇာတံ အတ္တနော ဒုစ္စရိတကာရဏာ ဇာတံ, ဧဝံ သန္တေပိ ဇနံ ပဿထ မေဓဂံ, ဣမံ သာကိယာဒိဇနံ ပဿထ အညမညံ မေဓဂံ ဟိံသကံ ဗာဓကန္တိ။ ဧဝံ တံ ပဋိဝိရုဒ္ဓံ ဝိပ္ပဋိပန္နံ ဇနံ ပရိဘာသိတွာ အတ္တနော သမ္မာ ပဋိပတ္တိဒဿနေန တဿ သံဝေဂံ ဇနေတုံ အာဟ ‘‘သံဝေဂံ ကိတ္တယိဿာမိ, ယထာ သံဝိဇိတံ မယာ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တေနေဝ သတာတိ အဓိပ္ပါယော။

တယောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဒဏ္ဍာတိ ဒုစ္စရိတာ။ ကာယဒဏ္ဍောတိ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဝစီဒဏ္ဍာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိကာယတော ပဝတ္တံ ဒုဋ္ဌုံ စရိတံ, ကိလေသပူတိကတ္တာ ဝါ ဒုဋ္ဌု စရိတန္တိ လဒ္ဓနာမံ တိဝိဓံ ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ စတုဗ္ဗိဓန္တိ မုသာဝါဒါဒိစတုဗ္ဗိဓံ။ တိဝိဓန္တိ အဘိဇ္ဈာဒိတိဝိဓံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကန္တိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ပဋိသံဝေဒနီယံ။ သမ္ပရာယိကန္တိ အနာဂတေ အတ္တဘာဝေ ပဋိသံဝေဒနီယံ။ အာဂုစာရီတိ ပါပကာရီ အပရာဓကာရီ။ တမေနံ ရာဇာ ပရိဘာသတီတိ ပါပကာရိံ ရာဇာ ပရိဘာသတိ, ဘယံ ဥပ္ပါဒေတိ။ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ကာယိကံ ဒုက္ခံ စေတသိကံ ဒေါမနဿံ ဝိန္ဒတိ။ ဧတံ ဘယံ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿန္တိ ဧဝရူပံ ဘယဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ဒေါမနဿဉ္စ။ ကုတော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇၄။)

တဿာတိ တဿ စောရဿ ကုတော ဥပ္ပန္နံ။ အတ္တဒဏ္ဍတော ဇာတန္တိ အတ္တနာ ကတဒုစ္စရိတတော ဥပ္ပန္နံ။

အန္တမသောတိ ဟေဋ္ဌိမတော။ သဝစနီယမ္ပိ ကရောတိ ‘‘န တေ လဗ္ဘာ ဣတော ပက္ကမိတု’’န္တိ ဣတော ဣမမှာ ဂါမာဒိနာ ဂန္တုံ န လဗ္ဘာ။ န သက္ကာ ဗဟိ နိက္ခမိတုန္တိ ပလိဗောဓံ သင်္ဂံ ကရောတိ။ ဓနဇာနိပစ္စယာပီတိ ဓနပရိဟာနိကာရဏာပိ။ ရာဇာ တဿ ဝိဝိဓာ ကမ္မကာရဏာ ကာရာပေတိ။ ကသာဟိပိ တာဠေတီတိ ကသာဒဏ္ဍကေဟိ ပေါထေတိ။ ဝေတ္တေဟိပိ တာဠေတီတိ သကဏ္ဋကဝေတ္တလတာဟိ ပေါထေတိ။ အဍ္ဎဒဏ္ဍကေဟီတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာယေဝ။ သုနခေဟိပိ ခါဒါပေတီတိ ကတိပယာနိ ဒိဝသာနိ အာဟာရေ အဒတွာ ဆာတသုနခေဟိ ခါဒါပေတိ။ တေ မုဟုတ္တေန အဋ္ဌိကသင်္ခလိကမေဝ ကရောတိ။ သူလေ ဥတ္တာသေတီတိ သူလံ အာရောပေတိ။ ရာဇာ ဣမေသံ စတုန္နံ ဒဏ္ဍာနံ ဣဿရောတိ ဣမာသံ စတုန္နံ အာဏာနံ ကာတုံ ရာဇာ သမတ္ထော။

သကေန ကမ္မေနာတိ သယံကတေန ကမ္မေန။ တမေနံ နိရယပါလာတိ ဧတ္ထ ဧကစ္စေ ထေရာ ‘‘နိရယပါလာ နာမ နတ္ထိ, ယန္တရူပံ ဝိယ ကမ္မမေဝ ကာရဏံ ကာရေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေသံ တံ ‘‘အတ္ထိ နိရယေသု နိရယပါလာတိ, အာမန္တာ။ အတ္ထိ စ ကာရဏိကာ’’တိအာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ (ကထာ။ ၈၆၆ အာဒယော) ပဋိသေဓိတမေဝ။ ယထာ ဟိ မနုဿလောကေ ကမ္မကာရဏကာရကာ အတ္ထိ, ဧဝမေဝ နိရယေသု နိရယပါလာ အတ္ထီတိ။ တတ္တံ အယောခိလန္တိ တိဂါဝုတံ အတ္တဘာဝံ သမ္ပဇ္ဇလိတာယ လောဟပထဝိယာ ဥတ္တာနကံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထေ တာလပ္ပမာဏံ အယသူလံ ပဝေသေန္တိ, တထာ ဝါမဟတ္ထာဒီသု။ ယထာ စ ဥတ္တာနကံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဧဝံ ဥရေနပိ ဝါမပဿေနပိ ဒက္ခိဏပဿေနပိ နိပဇ္ဇာပေတွာ တံ ကမ္မကာရဏံ ကရောန္တိယေဝ။

သံဝေသေတွာတိ ဇလိတာယ လောဟပထဝိယာ တိဂါဝုတံ အတ္တဘာဝံ နိပဇ္ဇာပေတွာ။ ကုဌာရီဟီတိ မဟတီဟိ ဂေဟစ္ဆာဒနဿ ဧကပက္ခမတ္တာဟိ ကုဌာရီဟိ တစ္ဆေန္တိ, လောဟိတံ နဒီ ဟုတွာ သန္ဒတိ, လောဟပထဝိတော ဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ တစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂဏှာတိ, မဟာဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တစ္ဆန္တာ ပန သုတ္တာဟတံ ကရိတွာ ဒါရု ဝိယ အဋ္ဌံသမ္ပိ ဆဠံသမ္ပိ ကရောန္တိ။ ဝါသီဟီတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇၅။)

မဟာသုပ္ပပမာဏာဟိ ဝါသီဟိ။ ရထေ ယောဇေတွာတိ သဒ္ဓိံ ယုဂယောတ္တဥပက္ခရစက္ကကုဗ္ဗရပါဇနေဟိ သဗ္ဗတော ပဇ္ဇလိတေ ရထေ ယောဇေတွာ။ မဟန္တန္တိ မဟာကူဋာဂါရပ္ပမာဏံ။ အာရောပေန္တီတိ သမ္ပဇ္ဇလိတေဟိ အယမုဂ္ဂရေဟိ ပေါထေန္တာ အာရောပေန္တိ။ သကိမ္ပိ ဥဒ္ဓန္တိ သုပက္ကုတ္ထိတာယ ဥက္ခလိယာ ပက္ခိတ္တတဏ္ဍုလံ ဝိယ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယဉ္စ ဂစ္ဆတိ။ မဟာနိရယေတိ အဝီစိမဟာနိရယမှိ။

စတုက္ကဏ္ဏောတိ စတုရဿမဉ္ဇူသာသဒိသော။ ဝိဘတ္တောတိ စတုဒွါရဝသေန ဝိဘတ္တော။ ဘာဂသော မိတောတိ ဒွါရဝီထီနံ ဝသေန ဘာဂေ ဌပေတွာ ဌပေတွာ ဝိဘတ္တော။ ပရိယန္တောတိ ပရိက္ခိတ္တော။ အယသာတိ ဥပရိ နဝယောဇနိကေန အယပတ္တေန ဆာဒိတော။ သမန္တာ ယောဇနသတံ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတီတိ ဧဝံ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ, ယထာ သမန္တာ ယောဇနသတေ ဌတွာ ဩလောကေန္တဿ အက္ခီနိ ယမကဂေါဠကာ ဝိယ နိက္ခမန္တိ။ ကဒရိယာတပနာတိ သဗ္ဗေပိ တေ ဥဿဒေဟိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌ မဟာနိရယာ ကဒရိယာ နိစ္စံ တပန္တီတိ ကဒရိယာတပနာ။ ဗလဝဒုက္ခတာယ ဃောရာ။ ကပ္ပဋ္ဌိကာနံ အစ္စီနံ အတ္ထိတာယ အစ္စိမန္တော။ အာသာဒေတုံ ဃဋ္ဋေတုံ ဒုက္ကရတာယ ဒုရာသဒါ။ ဒိဋ္ဌမတ္တာ ဝါ သုတမတ္တာ ဝါ လောမာနိ ဟံသေန္တီတိ လောမဟံသနရူပါ။ ဘီသနတာယ ဘိသ္မာ။ ဘယဇနနတာယ ပဋိဘယာ။ သုခါဘာဝေန ဒုခါ။

ပုရတ္ထိမာယ ဘိတ္တိယာတိအာဒိဂါထာနံ ဧဝံ အဝီစိနိရယောတိ ပရိယန္တံ ကတွာ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – အဂ္ဂိဇာလာနံ ဝါ ပန သတ္တာနံ ဝါ တေသံ ဒုက္ခဿ ဝါ ဝီစိ အန္တရံ နတ္ထိ ဧတ္ထာတိ အဝီစိ။ တတြ ဟိ ပုရတ္ထိမာဒီဟိ ဘိတ္တီဟိ ဇာလာရာသိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပါပကမ္မိနော ပုဂ္ဂလေ ဈာပေန္တော ပစ္ဆိမာဒီသု ဘိတ္တီသု ပဋိဟညတိ ပဟရတိ, တာ စ ဘိတ္တိယော ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ပရတော ယောဇနသတံ ဂဏှာတိ, ဟေဋ္ဌာ ဥဋ္ဌိတာ ဥပရိ ပဋိဟညတိ, ဥပရိ ဥဋ္ဌိတာ ဟေဋ္ဌာ ပဋိဟညတိ။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ဇာလာနံ ဝီစိ နာမ နတ္ထိ။ တဿ ပန အန္တော ယောဇနသတဋ္ဌာနံ ခီရဝလ္လိပိဋ္ဌဿ ပူရိတနာဠိ ဝိယ သတ္တေဟိ နိရန္တရံ ပူရိတံ စတူဟိ ဣရိယာပထေဟိ ပစ္စန္တာနံ သတ္တာနံ ပမာဏံ နတ္ထိ, န စ အညမညံ ဗျာဗာဓေန္တိ, သကသကဋ္ဌာနေယေဝ ပစ္စန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ သတ္တာနံ ဝီစိ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ပန ဇိဝှဂ္ဂေ ဆ မဓုဗိန္ဒူနိ သတ္တမဿ တမ္ဗလောဟဗိန္ဒုနော အနုဒဟနဗလဝတာယ အဗ္ဗောဟာရိကာနိ ဟောန္တိ, တထာ တတ္ထ အနုဒဟနဗလဝတာယ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇၆။)

သေသာ ဆ အကုသလဝိပါကုပေက္ခာ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဟောန္တိ, ဒုက္ခမေဝ နိရန္တရံ ပညာယတိ။ ဧဝမေတ္ထ ဒုက္ခဿ ဝီစိ နာမ နတ္ထိ။ နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယော။

တတ္ထ သတ္တာ မဟာလုဒ္ဒါတိ တသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တာ သတ္တာ မဟန္တာ လုဒ္ဒါ။ မဟာကိဗ္ဗိသကာရိနောတိ မဟန္တဒါရုဏကမ္မကာရိနော။ အစ္စန္တပါပကမ္မန္တာတိ ဧကံသေန ပါပကမ္မိနော။ ပစ္စန္တိ န စ မိယျရေတိ ဆန္နံ ဇာလာနမန္တရေ ပစ္စန္တိ, န စ မိယျန္တိ။ ဇာတဝေဒသမော ကာယောတိ တေသံ သရီရံ အဂ္ဂိသဒိသံ။ တေသံ နိရယဝါသိနန္တိ တေသံ ပါပကမ္မာနံ နိရယဝါသီနံ။ ပဿ ကမ္မာနံ ဒဠှတ္တန္တိ ပါပကမ္မာနံ ထိရဘာဝံ ဩလောကေဟိ။ န ဘသ္မာ ဟောတိ နပီ မသီတိ ဆာရိကာပိ န ဟောတိ အင်္ဂါရောပိ။ ပုရတ္ထိမေနာတိ ယဒါ တံ ဒွါရံ အပါရုတံ ဟောတိ, အထ တဒဘိမုခါ ဓာဝန္တိ, တေသံ တတ္ထ ဆဝိအာဒီနိ ဈာယန္တိ။ ဒွါရသမီပံ ပတ္တာနဉ္စ တေသံ တံ ပီဓီယတိ, ပစ္ဆိမံ အပါရုတံ ဝိယ ခါယတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ အဘိနိက္ခမိတာသာ တေတိ နိရယာ နိက္ခမိတုံ အာသာ ဧတေသန္တိ နိက္ခမိတာသာ။ မောက္ခဂဝေသိနောတိ မုဉ္စနုပါယံ ဧသန္တာ ဂဝေသန္တာပိ။ န တေ တတော နိက္ခမိတုံ, လဘန္တိ ကမ္မပစ္စယာတိ တေ သတ္တာ နိရယတော နိက္ခမနဒွါရံ ပါပကမ္မပစ္စယာ နာဓိဂစ္ဆန္တိ။ တေသဉ္စ ပါပကမ္မန္တံ, အဝိပက္ကံ ကတံ ဗဟုန္တိ တေသဉ္စ သတ္တာနံ လာမကံ ဒါရုဏကမ္မံ အဝိပါကံ ဗဟုဝိဓံ နာနပ္ပကာရံ အဒိန္နဝိပါကံ ကတံ ဥပစိတံ အတ္ထိ။

သံဝေဂန္တိ ဝိနိလနံ။ ဥဗ္ဗေဂန္တိ ဌိတဋ္ဌာနတော ဂမနံ။ ဥတြာသန္တိ ဥဗ္ဗေဇနံ အသန္နိဋ္ဌာနံ။ ဘယန္တိ စိတ္တုတြာသနံ။ ပီဠနန္တိ ဃဋ္ဋနံ။ ဃဋ္ဋနန္တိ ပီဠာကရဏံ။ ဥပဒ္ဒဝန္တိ ဤတိံ။ ဥပသဂ္ဂန္တိ ရုန္ဓနံ။

֍ * ၁၇၁။ ဣဒါနိ ယထာနေန သံဝိဇိတံ, တံ ပကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဖန္ဒမာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဖန္ဒမာနန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ကမ္ပမာနံ။ အပ္ပေါဒကေတိ အပ္ပေ ဥဒကေ။ အညမညေဟိ ဗျာရုဒ္ဓေ ဒိသွာတိ နာနာသတ္တေ စ အညမညေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိရုဒ္ဓေ ဒိသွာ။ မံ ဘယမာဝိသီတိ မံ ဘယံ ပဝိဋ္ဌံ။

ကိလေသဖန္ဒနာယ ဖန္ဒမာနန္တိ ရာဂါဒိကိလေသစလနာယ စလမာနံ။ ပယောဂေါတိ ကာယဝစီမနောပယောဂေါ။

ဝိရုဒ္ဓါတိ ဝိရောဓမာပန္နာ။ ပဋိဝိရုဒ္ဓါတိ ပဋိမုခံ ဟုတွာ ဝိရောဓမာပန္နာ, သုဋ္ဌု ဝိရုဒ္ဓါ ဝါ။ အာဟတာတိ ကောဓေန အာဟတာ ပဟတာ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇၇။)

ပစ္စာဟတာတိ ပဋိမလ္လာ ဟုတွာ အာဟတာ။ အာဃာတိတာတိ ဃဋ္ဋိတာ။ ပစ္စာဃာတိတာတိ ဝိသေသေန ဃဋ္ဋိတာ။ ပါဏီဟိပိ ဥပက္ကမန္တီတိ ဟတ္ထေဟိပိ ပဟရန္တိ။

֍ * ၁၇၂။ သမန္တမသာရော လောကောတိ နိရယံ အာဒိံ ကတွာ သမန္တတော လောကော အသာရော နိစ္စသာရာဒိရဟိတော။ ဒိသာ သဗ္ဗာ သမေရိတာတိ သဗ္ဗာ ဒိသာ အနိစ္စတာယ ကမ္ပိတာ။ ဣစ္ဆံ ဘဝနမတ္တနောတိ အတ္တနော တာဏံ ဣစ္ဆန္တော။ နာဒ္ဒသာသိံ အနောသိတန္တိ ကိဉ္စိ ဌာနံ ဇရာဒီဟိ အနဇ္ဈာဝုဋ္ဌံ နာဒ္ဒက္ခိန္တိ။

အသာရောတိ န သာရော, သာရဝိရဟိတော ဝါ။ နိဿာရောတိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သာရဝိရဟိတော။ သာရာပဂတောတိ သာရတော အပဂတော။ နိစ္စသာရသာရေန ဝါတိ သတတသာရသင်္ခါတေန သာရေန ဝါ။ ဥပရိပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယေ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ သင်္ခါရာတိ ယေ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပစ္စယေဟိ သင်္ဂမ္မ သမာဂမ္မ ကတာ သင်္ခါရာ။ တေပိ ဧရိတာတိ တေပိ သင်္ခါရာ ကမ္ပိတာ။ သမေရိတာတိ သမ္မာ ကမ္ပိတာ။ စလိတာတိ စလနံ ဂတာ။ ဃဋ္ဋိတာတိ ဥဒယဗ္ဗယေန ပီဠိတာ။ အနိစ္စတာယာတိ ဟုတွာ အဘာဝတာယ။ ဇာတိယာ အနုဂတာတိ နိဗ္ဗတ္တိယာ အနုပဝိဋ္ဌာ။ ဇရာယ အနုသဋာတိ ပရိပက္ကတာယ အနုပတ္ထဋာ။ ဗျာဓိနာ အဘိဘူတာတိ စာတုဝိသမေန ဥပ္ပန္နဗျာဓိနာ အဇ္ဈောတ္ထဋာ။ မရဏေန အဗ္ဘာဟတာတိ မစ္စုနာ အဘိအာဟတာ ပဟတာ။ အတာဏာတိ ရက္ခဝိရဟိတာ။ အလေဏာတိ လေဏဝိရဟိတာ။ အသရဏာတိ နတ္ထိ ဧတေသံ သရဏန္တိ အသရဏာ။ အသရဏီဘူတာတိ သယံ သရဏကိစ္စံ န ကရောန္တီတိ အသရဏီဘူတာ။

အတ္တနော ဘဝနန္တိ နိဒ္ဒေသပဒဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ တာဏန္တိ ပါလနံ။ လေဏန္တိ လေဏဋ္ဌာနံ။ သရဏန္တိ ဒုက္ခနာသနံ။ ဂတိန္တိ ပတိဋ္ဌံ။ ပရာယနန္တိ ပရံ အယနံ။ အဇ္ဈောသိတံယေဝ အဒ္ဒသန္တိ ဇရာဒီဟိ မဒ္ဒိတံယေဝ အဒ္ဒက္ခိံ။ သဗ္ဗံ ယောဗ္ဗညန္တိ ယောဗ္ဗနဘာဝေါ ယောဗ္ဗညံ, သစေတနာနံ သဗ္ဗံ ယောဗ္ဗညံ။ ဇရာယ ဩသိတန္တိ ပရိပါကာယ ဇရာယ အဝသိတံ မဒ္ဒိတံ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။

֍ * ၁၇၃။ ဩသာနေ တွေဝ ဗျာရုဒ္ဓေ, ဒိသွာ မေ အရတီ အဟူတိ ယောဗ္ဗညာဒီနံ ဩသာနေယေဝ အန္တဂမကေ ဧဝ ဝိနာသကေ ဧဝ ဇရာဒီဟိ ဗျာရုဒ္ဓေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇၈။)

အာဟတစိတ္တေ သတ္တေ ဒိသွာ အရတိ မေ အဟောသိ။ အထေတ္ထ သလ္လန္တိ အထ ဧတေသု သတ္တေသု ရာဂါဒိသလ္လံ။ ဟဒယဿိတန္တိ စိတ္တနိဿိတံ။

ယောဗ္ဗညံ ဇရာ ဩသာပေတီတိ ဇရာ အတ္ထင်္ဂမေတိ ဝိနာသေတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။

֍ * ၁၇၄။ ‘‘ကထံ အာနုဘာဝံ သလ္လ’’န္တိ စေ? ယေန သလ္လေန ဩတိဏ္ဏောတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဒိသာ သဗ္ဗာ ဝိဓာဝတီတိ သဗ္ဗာ ဒုစ္စရိတဒိသာပိ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာပိ ဝိဒိသာပိ ဓာဝတိ။ တမေဝ သလ္လမဗ္ဗုယှ, န ဓာဝတိ န သီဒတီတိ တမေဝ သလ္လံ ဥဒ္ဓရိတွာ တာ စ ဒိသာ န ဓာဝတိ, စတုရောဃေ စ န သီဒတိ။

အညာဏန္တိအာဒီသု ဉာဏဒဿနပဋိပက္ခတော အညာဏံ အဒဿနံ။ အဘိမုခေါ ဟုတွာ ဓမ္မေန န သမေတိ န သမာဂစ္ဆတီတိ အနဘိသမယော။ အနုရူပတော ဓမ္မေ ဗုဇ္ဈတီတိ အနုဗောဓော။ တပ္ပဋိပက္ခတာယ အနနုဗောဓော။ အနိစ္စာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ န ဗုဇ္ဈတီတိ အသမ္ဗောဓော။ အသန္တံ အသမဉ္စ ဗုဇ္ဈတီတိပိ အသမ္ဗောဓော။ စတုသစ္စဓမ္မံ န ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အပ္ပဋိဝေဓော။ ရူပါဒီသု ဧကဓမ္မမ္ပိ အနိစ္စာဒိသာမညတော န သင်္ဂဏှာတီတိ အသင်္ဂါဟဏာ။ တမေဝ ဓမ္မံ န ပရိယောဂါဟတီတိ အပရိယောဂါဟဏာ။ န သမံ ပေက္ခတီတိ အသမပေက္ခနာ။ ဓမ္မာနံ သဘာဝံ ပတိ န အပေက္ခတီတိ အပစ္စဝေက္ခဏာ။

ကုသလာကုသလကမ္မေသု ဝိပရီတဝုတ္တိယာ သဘာဝဂဟဏာဘာဝေန ဝါ ဧကမ္ပိ ကမ္မံ ဧတဿ ပစ္စက္ခံ နတ္ထိ, သယံ ဝါ ကဿစိ ဓမ္မဿ ပစ္စက္ခကရဏံ နာမ န ဟောတီတိ အပစ္စက္ခကမ္မံ။ ယံ ဧတသ္မိံ အနုပ္ပဇ္ဇမာနေ စိတ္တသန္တာနံ မေဇ္ဈံ ဘဝေယျ သုစိ ဝေါဒါနံ, တံ ဒုဋ္ဌုံ မေဇ္ဈံ ဣမိနာတိ ဒုမ္မေဇ္ဈံ။ ဗာလာနံ ဘာဝေါ ဗာလျံ။ မုယှတီတိ မောဟော။ ဗလဝတရော မောဟော ပမောဟော။ သမန္တတော မုယှတီတိ သမ္မောဟော။ ဝိဇ္ဇာယ ပဋိပက္ခဘာဝတော န ဝိဇ္ဇာတိ အဝိဇ္ဇာ။ ဩဃယောဂတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ထာမဂတဋ္ဌေန အနုသေတီတိ အနုသယော။ စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာတိ အဘိဘဝတီတိ ပရိယုဋ္ဌာနံ။ ဟိတဂ္ဂဟဏာဘာဝေန ဟိတာဘိမုခံ ဂန္တုံ န သက္ကောတိ အညဒတ္ထု လင်္ဂတိယေဝါတိ လင်္ဂီ, ခဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဒုရုဂ္ဃါဋနဋ္ဌေန ဝါ လင်္ဂီ။ ယထာ ဟိ မဟာပလိဃသင်္ခါတာ လင်္ဂီ ဒုရုဂ္ဃါဋာ ဟောတိ, ဧဝမယမ္ပိ လင်္ဂီ ဝိယာတိ လင်္ဂီ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇၉။)

ယာ ဧဝရူပါ ကင်္ခါတိ ဧတ္ထ ကင်္ခနဝသေန ကင်္ခါ။ ကင်္ခံ အာနယတီတိ ကင်္ခါယနာ။ ပုရိမကင်္ခါ ဟိ ဥတ္တရကင်္ခံ အာနယတိ နာမ။ အာကာရဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ကင်္ခါသမင်္ဂိစိတ္တံ ကင်္ခါယ အာယိတတ္တာ ကင်္ခါယိတံ နာမ။ တဿ ဘာဝေါ ကင်္ခါယိတတ္တံ။ ဝိမတီတိ ဝိဂတာ မတိ ဝိမတိ။ ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာ ဝိစိကိစ္ဆာ, သဘာဝံ ဝါ ဝိစိနန္တော ကိစ္ဆတိ ကိလမတိ ဧတာယာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သာ သံသယလက္ခဏာ, ကမ္ပနရသာ, အနိစ္ဆယပစ္စုပဋ္ဌာနာ, အနေကံသဂ္ဂါဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ, အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာနာ, ပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကမ္ပနဋ္ဌေန ဒွိဓာ ဧဠယတီတိ ဒွေဠှကံ။ ပဋိပတ္တိနိဝါရဏေန ဒွိဓာပထော ဝိယာတိ ဒွေဓာပထော။ ‘‘နိစ္စံ ဝါ ဣဒံ အနိစ္စံ ဝါ’’တိအာဒိပဝတ္တိယာ ဧကသ္မိံ အာကာရေ သဏ္ဌာတုံ အသမတ္ထတာယ သမန္တတော သေတီတိ သံသယော။ ဧကံသံ ဂဟေတုံ အသမတ္ထတာယ န ဧကံသဂ္ဂါဟောတိ အနေကံသဂ္ဂါဟော။ နိစ္ဆေတုံ အသက္ကောန္တီ အာရမ္မဏတော ဩသက္ကတီတိ အာသပ္ပနာ။ ဩဂါဟိတုံ အသက္ကောန္တီ ပရိသမန္တတော သပ္ပတီတိ ပရိသပ္ပနာ။ ပရိယောဂါဟိတုံ အသမတ္ထတာယ အပရိယောဂါဟဏာ။ နိစ္ဆယဝသေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထတာယ ဆမ္ဘိတတ္တံ စိတ္တဿ, ထဒ္ဓဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စိတ္တံ ထဒ္ဓံ ကရောတိ, ယသ္မာ ပန သာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ မနံ ဝိလိခန္တီ ဝိယ, တသ္မာ မနောဝိလေခေါတိ ဝုတ္တာ။

ဝိဒ္ဓေါတိ သလ္လေန လဒ္ဓပ္ပဟာရော။ ဖုဋ္ဌောတိ ဃဋ္ဋိတော။ ပရေတောတိ ပီဠိတော။ ဓာဝတီတိ ပုရတော ဂစ္ဆတိ။ ဝိဓာဝတီတိ အနေကဝိဓေန ဂစ္ဆတိ။ သန္ဓာဝတီတိ ဝေဂေန ဓာဝတိ။ သံသရတီတိ ဣတော စိတော စ စရတိ။

အစေလကောတိ နိစ္စောလော, နဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ မုတ္တာစာရောတိ ဝိသဋ္ဌာစာရော, ဥစ္စာရကမ္မာဒီသု လောကိယကုလပုတ္တာစာရေန ဝိရဟိတော ဌိတကောဝ ဥစ္စာရံ ကရောတိ, ပဿာဝံ ကရောတိ, ခါဒတိ ဘုဉ္ဇတိ။ ဟတ္ထာပလေခနောတိ ဟတ္ထေ ပိဏ္ဍမှိ ဌိတေ ဇိဝှါယ ဟတ္ထံ အပလိခတိ, ဥစ္စာရံ ဝါ ကတွာ ဟတ္ထမှိယေဝ ဒဏ္ဍကသညီ ဟုတွာ ဟတ္ထေန အပလိခတိ။ တေ ကိရ ဒဏ္ဍကံ ‘‘သတ္တော’’တိ ပညပေန္တိ။ ဘိက္ခာဂဟဏတ္ထံ ‘‘ဧဟိ ဘဒန္တေ’’တိ ဝုတ္တော န ဧတီတိ န ဧဟိဘဒန္တိကော။ တေန ဟိ ‘‘တိဋ္ဌ ဘဒန္တေ’’တိ ဝုတ္တောပိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၀။)

န တိဋ္ဌတီတိ န တိဋ္ဌဘဒန္တိကော။ တဒုဘယမ္ပိ ကိရ သော ‘‘ဧတဿ ဝစနံ ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ န ကရောတိ။

အဘိဟဋန္တိ ပုရေတရံ ဂဟေတွာ အာဟဋံ ဘိက္ခံ။ ဥဒ္ဒိဿကတန္တိ ‘‘ဣဒံ တုမှေ ဥဒ္ဒိဿ ကတ’’န္တိ ဧဝံ အာရောစိတံ ဘိက္ခံ။ န နိမန္တနန္တိ ‘‘အသုကံ နာမ ကုလံ ဝါ ဝီထိံ ဝါ ဂါမံ ဝါ ပဝိသေယျာထာ’’တိ ဧဝံ နိမန္တိတဘိက္ခမ္ပိ န သာဒိယတိ န ဂဏှာတိ။ န ကုမ္ဘိမုခါတိ ကုမ္ဘိတော ဥဒ္ဓရိတွာ ဒိယျမာနံ ဘိက္ခံ န ဂဏှာတိ။ န ကဠောပိမုခါတိ ကဠောပီတိ ဥက္ခလိ ဝါ ပစ္ဆိ ဝါ, တတောပိ န ဂဏှာတိ။ ကသ္မာ? ကုမ္ဘိကဠောပိယော မံ နိဿာယ ကဋစ္ဆုနာ ပဟာရံ လဘန္တီတိ။ န ဧဠကမန္တရန္တိ ဥမ္မာရံ အန္တရံ ကရိတွာ ဒိယျမာနံ န ဂဏှာတိ။ ကသ္မာ? အယံ မံ နိဿာယ အန္တရကရဏံ လဘတီတိ။ ဒဏ္ဍမုသလေသုပိ ဧသေဝ နယော။

န ဒွိန္နန္တိ ဒွီသု ဘုဉ္ဇမာနေသု ဧကသ္မိံ ဥဋ္ဌာယ ဒေန္တေ န ဂဏှာတိ။ ကသ္မာ? ကဗဠန္တရာယော ဟောတီတိ။ န ဂဗ္ဘိနိယာတိအာဒီသု ပန ‘‘ဂဗ္ဘိနိယာ ကုစ္ဆိယံ ဒါရကော ကိလမတီ’’တိ, ပါယန္တိယာ ဒါရကဿ ခီရန္တရာယော ဟောတီ’’တိ, ‘‘ပုရိသန္တရဂတာယ ရတိအန္တရာယော ဟောတီ’’တိ န ဂဏှာတိ။ န သံကိတ္တီသူတိ သံကိတ္တေတွာ ကတဘတ္တေသု။ ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ ကိရ အစေလကသာဝကာ အစေလကာနမတ္ထာယ တတော တတော တဏ္ဍုလာဒီနိ သမာဒပေတွာ ဘတ္တံ ပစန္တိ, ဥက္ကဋ္ဌော အစေလကော တတောပိ န ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ န ယတ္ထ သာတိ ယတ္ထ သုနခေါ ‘‘ပိဏ္ဍံ လဘိဿာမီ’’တိ ဥပဋ္ဌိတော ဟောတိ, တတ္ထ တဿ အဒတွာ အာဟဋံ န ဂဏှာတိ။ ကသ္မာ? ဧတဿ ပိဏ္ဍန္တရာယော ဟောတီတိ။ သဏ္ဍသဏ္ဍစာရိနီတိ သမူဟသမူဟစာရိနီ။ သစေ ဟိ အစေလကံ ဒိသွာ ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခံ ဒဿာမာ’’တိ မနုဿာ ဘတ္တဂေဟံ ပဝိသန္တိ, တေသု စ ပဝိသန္တေသု ကဠောပိမုခါဒီသု နိလီနာ မက္ခိကာ ဥပ္ပတိတွာ သဏ္ဍသဏ္ဍာ စရန္တိ။ တတော အာဟဋံ ဘိက္ခံ န ဂဏှာတိ။ ကသ္မာ? မံ နိဿာယ မက္ခိကာနံ ဂေါစရန္တရာယော ဇာတောတိ။ ထုသောဒကန္တိ သဗ္ဗသဿသမ္ဘာရေဟိ ကတံ သောဝီရကံ။ ဧတ္ထ စ သုရာပါနမေဝ သာဝဇ္ဇံ, အယံ ပန သဗ္ဗေသုပိ သာဝဇ္ဇသညီ။

ဧကာဂါရိကောတိ ယော ဧကသ္မိံယေဝ ဂေဟေ ဘိက္ခံ လဘိတွာ နိဝတ္တတိ။ ဧကာလောပိကောတိ ယော ဧကေနေဝ အာလောပေန ယာပေတိ။ ဒွါဂါရိကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကိဿာပိ ဒတ္တိယာတိ ဧကာယ ဒတ္တိယာ။ ဒတ္တိ နာမ ဧကာ ခုဒ္ဒကပါတိ ဟောတိ, ယတ္ထ အဂ္ဂဘိက္ခံ ပက္ခိပိတွာ ဌပေန္တိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၁။)

ဧကာဟိကန္တိ ဧကဒိဝသန္တရိကံ။ အဍ္ဎမာသိကန္တိ အဍ္ဎမာသန္တရိကံ။ ပရိယာယဘတ္တဘောဇနန္တိ ဝါရဘတ္တဘောဇနံ, ဧကာဟဝါရေန ဒွီဟဝါရေန သတ္တာဟဝါရေန အဍ္ဎမာသဝါရေနာတိ ဧဝံ ဒိဝသဝါရေန အာဘတံ ဘတ္တဘောဇနံ။

သာကဘက္ခောတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ ဥဗ္ဘဋ္ဌကောတိ ဥဒ္ဓံ ဌိတကော။ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနမနုယုတ္တောတိ ဥက္ကုဋိကံ ဝီရိယံ အနုယုတ္တော။ ဂစ္ဆန္တောပိ ဥက္ကုဋိကောဝ ဟုတွာ ဥပ္ပတိတွာ ဥပ္ပတိတွာ ဂစ္ဆတိ။ ကဏ္ဋကာပဿယိကောတိ အယကဏ္ဋကေ ဝါ ပကတိကဏ္ဋကေ ဝါ ဘူမိယံ ကောဋ္ဋေတွာ တတ္ထ စမ္မံ အတ္ထရိတွာ ဌာနစင်္ကမာဒီနိ ကရောတိ။ သေယျန္တိ သယန္တောပိ တတ္ထေဝ သေယျံ ကပ္ပေတိ။ ဖလကသေယျန္တိ ရုက္ခဖလကေ သေယျံ။ ထဏ္ဍိလသေယျန္တိ ထဏ္ဍိလေ ဥစ္စေ ဘူမိဋ္ဌာနေ သေယျံ။ ဧကပဿယိကောတိ ဧကပဿေနေဝ သယတိ။ ရဇောဇလ္လဓရောတိ သရီရံ တေလေန မက္ခေတွာ ရဇုဋ္ဌာနဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ, အထဿ သရီရေ ရဇောဇလ္လံ လဂ္ဂတိ, တံ ဓာရေတိ။ ယထာသန္ထတိကောတိ လဒ္ဓံ အာသနံ အကောပေတွာ ယဒေဝ လဘတိ, တတ္ထေဝ နိသီဒနသီလော။ ဝေကဋိကောတိ ဝိကဋခါဒနသီလော, ဝိကဋန္တိ ဂူထံ ဝုစ္စတိ။ အပါနကောတိ ပဋိက္ခိတ္တသီတုဒကပါနော။ သာယံ တတိယံ အဿာတိ သာယတတိယကံ။ ပါတော မဇ္ဈနှိကေ သာယန္တိ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ ‘‘ပါပံ ပဝါဟေဿာမီ’’တိ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ။

တေ သလ္လေ အဘိသင်္ခရောတီတိ တေ ရာဂါဒိသတ္တသလ္လေ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတိ။ အဘိသင်္ခရောန္တောတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တေန္တော။ သလ္လာဘိသင်္ခါရဝသေနာတိ သလ္လာဘိနိဗ္ဗတ္တာပနကာရဏာ။ ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ဓာဝတီတိ ပုရိမံ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ။ တေ သလ္လာဘိသင်္ခါရာ အပ္ပဟီနာတိ ဧတေ ရာဂါဒိသလ္လာ ပယောဂါ နပ္ပဟီနာ။ သလ္လာဘိသင်္ခါရာနံ အပ္ပဟီနတ္တာတိ သလ္လပယောဂါနံ အပ္ပဟီနဘာဝေန။ ဂတိယာ ဓာဝတီတိ ဂတိယံ ဓာဝတိ။ ဂတိယာ ဂတိန္တိ ဂတိတော ဂတိံ။

န သီဒတီတိ န နိမုဇ္ဇတိ။ န သံသီဒတီတိ န သမန္တတော မုဇ္ဇတိ။ န ဩသီဒတီတိ န ဩသက္ကတိ။ န အဝသီဒတီတိ န ပစ္စောသက္ကတိ။ န အဝဂစ္ဆတီတိ န ဟေဋ္ဌာ ဂစ္ဆတိ။

֍ * ၁၇၅။ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေန သလ္လေန ဩတိဏ္ဏေသု စ သတ္တေသု – တတ္ထ သိက္ခာနုဂီယန္တိ, ယာနိ လောကေ ဂဓိတာနီတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – ယေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၂။)

လောကေ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ပဋိလာဘာယ ဂိဇ္ဈန္တီတိ ကတွာ ‘‘ဂဓိတာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, စိရကာလသေဝိတတ္တာ ဝါ ‘‘ဂဓိတာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ တံ နိမိတ္တံ ဟတ္ထိသိက္ခာဒိကာ အနေကာ သိက္ခာ ကထီယန္တိ, ဥဂ္ဂယှန္တိ ဝါ။ ပဿထ ယာဝ သမတ္ထော ဝါယံ လောကော, ယတော ပဏ္ဍိတော ကုလပုတ္တော တေသု ဝါ ဂဓိတေသု တာသု ဝါ သိက္ခာသု အဓိမုတ္တော န သိယာ, အညဒတ္ထု အနိစ္စာဒိဒဿနေန နိဗ္ဗိဇ္ဈ သဗ္ဗသော ကာမေ။ အတ္တနော နိဗ္ဗာနမေဝ သိက္ခေတိ။

ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ ဉာဏေန နိက္ခမေတွာ ဝါ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဝါ။

֍ * ၁၇၆။ ဣဒါနိ ယထာ နိဗ္ဗာနာယ သိက္ခိတဗ္ဗံ, တံ ဒဿေန္တော ‘‘သစ္စော သိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သစ္စောတိ ဝါစာသစ္စေန ဉာဏသစ္စေန မဂ္ဂသစ္စေန စ သမန္နာဂတော။ ရိတ္တပေသုဏောတိ ပဟီနပေသုဏော။ ဝေဝိစ္ဆန္တိ မစ္ဆရိယံ။

֍ * ၁၇၇။ နိဒ္ဒံ တန္ဒိံ သဟေ ထီနန္တိ ပစလာယိကဉ္စ ကာယာလသိယဉ္စ စိတ္တာလသိယဉ္စာတိ ဣမေ တယော ဓမ္မေ အဘိဘဝေယျ။ နိဗ္ဗာနမာနသောတိ နိဗ္ဗာနနိန္နစိတ္တော။

ကာယဿ အကလျတာတိ ခန္ဓတ္တယသင်္ခါတဿ နာမကာယဿ ဂိလာနဘာဝေါ။ ဂိလာနော ဟိ အကလ္လကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိနယေပိ (ပါရာ။ ၁၅၁) ဝုတ္တံ – ‘‘နာဟံ, ဘန္တေ, အကလ္လကော’’တိ။ အကမ္မညတာတိ ကာယဂေလညသင်္ခါတော အကမ္မညတာကာရော။ မေဃော ဝိယ အာကာသံ ကာယံ ဩနယှတီတိ ဩနာဟော။ သဗ္ဗတော ဘာဂေန ဩနာဟော ပရိယောနာဟော။ အဗ္ဘန္တရေ သမောရုန္ဓတီတိ အန္တောသမောရောဓော။ မေဓတီတိ မိဒ္ဓံ, အကမ္မညဘာဝေန ဝိဟိံသတီတိ အတ္ထော။ သုပန္တိ တေနာတိ သုပ္ပံ။ အက္ခိဒလာဒီနံ ပစလဘာဝံ ကရောတီတိ ပစလာယိကာ။ သုပ္ပနာ သုပ္ပိတတ္တန္တိ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသာ။ ဩလီယနာတိ ဩလီယနာကာရော။ ဒုတိယံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ လီနန္တိ အဝိပ္ဖါရိကတာယ ပဋိကုဋိကံ။ ဣတရေ ဒွေ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသာ။ ထိနန္တိ သပ္ပိပိဏ္ဍော ဝိယ အဝိပ္ဖါရိကတာယ ဃနဘာဝေန ဌိတံ။ ထိယနာတိ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ထိယိတဿ ဘာဝေါ ထိယိတတ္တံ, အဝိပ္ဖါရဝသေန ထဒ္ဓတာတိ အတ္ထော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၃။)

သဗ္ဗသင်္ခါရဓာတုယာတိ နိဗ္ဗာနနိန္နမာနသော သဗ္ဗတေဘူမိကသင်္ခါတဓာတုယာ။ စိတ္တံ ပဋိဝါပေတွာတိ စိတ္တံ နိဝတ္တာပေတွာ။ ဧတံ သန္တန္တိ ဧတံ နိဗ္ဗာနံ။ ကိလေသသန္တတာယ သန္တံ။ အတပ္ပကဋ္ဌေန ပဏီတံ။

န ပဏ္ဍိတာ ဥပဓိသုခဿ ဟေတူတိ ဒဗ္ဗဇာတိကာ ကာမသုခဿ ကာရဏာ ဒါနာနိ န ဒေန္တိ။ ကာမဉ္စ တေ ဥပဓိပရိက္ခယာယာတိ ဧကံသေန တေ ပဏ္ဍိတာ ကာမက္ခယာယ ကာမက္ခေပနတ္ထံ ဒါနာနိ ဒေန္တိ။ အပုနဗ္ဘဝါယာတိ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ ဈာနာနိ ဘာဝေန္တီတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဝဍ္ဎေန္တိ။ ပုနဗ္ဘဝါယာတိ ပုနဗ္ဘဝကာရဏာ။ တေ ပဏ္ဍိတာ နိဗ္ဗာနံ အဘိမုခံ ဟုတွာ ဒါနံ ဒဒန္တိ။

֍ * ၁၇၈။ သာဟသာတိ ရတ္တဿ ရာဂစရိတာဒိဘေဒါ သာဟသာကာရဏာ။ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနတ္ထောယေဝ။

֍ * ၁၇၉။ ပုရာဏံ နာဘိနန္ဒေယျာတိ အတီတံ ရူပါဒိံ နာဘိနန္ဒေယျ။ နဝေတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ။ ဟီယမာနေတိ ဝိနဿမာနေ။ အာကာသံ န သိတော သိယာတိ တဏှာနိဿိတော န ဘဝေယျ။ တဏှာ ဟိ ရူပါဒီနံ အာကာသနတော ‘‘အာကာသော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဝေမာနေတိ အဘဝမာနေ။ ဝိဂစ္ဆမာနေတိ အပဂစ္ဆမာနေ။

‘‘အာကာသတီ’’တိ ‘‘အာကဿတီ’’တိ စ ဒုဝိဓော ပါဌော။

֍ * ၁၈၀။ ကိံ ကာရဏာ အာကာသံ န သိတော သိယာတိ စေ? ဂေဓံ ဗြူမီတိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – အဟဉှိ ဣမံ အာကာသသင်္ခါတံ တဏှံ ရူပါဒီသု ဂိဇ္ဈနတော ဂေဓံ ဗြူမိ ‘‘ဂေဓော’’တိ ဝဒါမိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အဝဟနနဋ္ဌေန ‘‘ဩဃော’’တိ စ အာဇဝနဋ္ဌေန ‘‘အာဇဝ’’န္တိ စ ‘‘ဣဒံ မယှံ, ဣဒံ မယှ’’န္တိ ဇပ္ပကာရဏတော ‘‘ဇပ္ပန’’န္တိ စ ဒုမ္မုဉ္စနဋ္ဌေန ‘‘အာရမ္မဏ’’န္တိ စ ကမ္ပကရဏဋ္ဌေန ‘‘ကမ္ပန’’န္တိ စ ဗြူမိ, ဧသာဝ လောကဿ ပလိဗောဓဋ္ဌေန ဒုရတိက္ကမနီယဋ္ဌေန စ ‘‘ကာမပင်္ကော ဒုရစ္စယော’’တိ။

အာဇဝန္တိ အာပဋိသန္ဓိတော ဇဝတိ ဓာဝတီတိ အာဇဝံ, ဝဋ္ဋမူလတာယ ပုနဗ္ဘဝေ ပဋိသန္ဓိဒါနတဏှာယေတံ အဓိဝစနံ။ ဇပ္ပနန္တိ ပတ္ထနာ, တဏှာယေတံ အဓိဝစနံ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဝုစ္စတိ တဏှာတိ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဥပ္ပန္နတဏှာ မုစ္စိတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌေန အာရမ္မဏာတိ ကထီယတိ။ ကာမပင်္ကောတိ ဩသီဒနဋ္ဌေန ကလလံ။ ကဒ္ဒမောတိ သင်္ဂဋ္ဌေန ကဒ္ဒမော။ တာပနဋ္ဌေန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၄။)

ကိလေသော။ နိယျာသံ ဝိယ လဂ္ဂါပနဋ္ဌေန ပလိပေါ။ ရုန္ဓိတွာ ဓာရဏဋ္ဌေန ပလိရောဓော။ ဧဝမေတံ ဂေဓာဒိပရိယာယံ အာကာသံ အနိဿိတော။

֍ * ၁၈၁။ သစ္စာ အဝေါက္ကမန္တိ ဂါထာ။ တဿတ္ထော – ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ တိဝိဓာပိ သစ္စာ အဝေါက္ကမံ မောနေယျပတ္တိယာ မုနီတိ သင်္ခံ ဂတော နိဗ္ဗာနထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော, သ ဝေဧဝရူပေါ သဗ္ဗာနိ အာယတနာနိ နိဿဇ္ဇိတွာ ‘‘သန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ နိဒ္ဒေသေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။

֍ * ၁၈၂။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သ ဝေ ဝိဒွါတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဉတွာ ဓမ္မန္တိ အနိစ္စာဒိနယေန သင်္ခတဓမ္မံ အညာယ။ သမ္မာ သော လောကေ ဣရိယာနောတိ အသမ္မာဣရိယနကရာနံ ကိလေသာနံ ပဟာနာ သမ္မာ သော လောကေ ဣရိယမာနော။

֍ * ၁၈၃။ ဧဝံ အပိဟေန္တော စ – ယောဓ ကာမေတိ ဂါထာ။ တတ္ထ သင်္ဂန္တိ သတ္တဝိဓံ သင်္ဂံ ယော အစ္စတရိ။ နာဇ္ဈေတီတိ န အဘိဇ္ဈာယတိ။

֍ * ၁၈၄။ တသ္မာ တုမှေသုပိ ယော ဧဝရူပေါ ဟောတုံ ဣစ္ဆတိ, တံ ဝဒါမိ – ယံ ပုဗ္ဗေတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ယံ ပုဗ္ဗေတိ အတီတေ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မံ ကိလေသဇာတံ အတီတံ ကမ္မဉ္စ။ ပစ္ဆာ တေ မာဟု ကိဉ္စနန္တိ အနာဂတေပိ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနဓမ္မံ ရာဂါဒိကိဉ္စနံ မာ အဟု။ မဇ္ဈေ စေ နော ဂဟေဿသီတိ ပစ္စုပ္ပန္နရူပါဒိဓမ္မေပိ န ဂဟေဿသိ စေ။ ဧဝံ ဥပသန္တော စရိဿသိ။

အဗီဇံ ကရောဟီတိ မဂ္ဂဉာဏေန န ဗီဇံ ကရောဟိ။ ရာဂကိဉ္စနန္တိ ရာဂဖန္ဒနံ။ ဒေါသကိဉ္စနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

֍ * ၁၈၅။ ဧဝံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အရဟတော ထုတိဝသေန ဣတော ပရာ ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ သဗ္ဗသောတိ ဂါထာယ မမာယိတန္တိ မမတ္တကရဏံ။ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ဂဟိတံ ဝါ ဝတ္ထု။ အသတာ စ န သောစတီတိ အဝိဇ္ဇမာနကာရဏာ အသန္တကာရဏာ န သောစတိ။ န ဇီယတီတိ ဇာနိံ နာဓိဂစ္ဆတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၅။)

အဟု ဝတ မေတိ မယှံ အဟောသိ ဝတ။ တံ ဝတ မေ နတ္ထီတိ ယံ အတီတေ အဟောသိ, တံ မယှံ ဣဒါနိ န သန္တိ။ သိယာ ဝတ မေတိ ယံ မယှံ ဘဝိဿတိ, တံ ဝတာဟံ န လဘာမီတိ ဣဒါနိ အဟံ ဧကံသေန န ပါပုဏာမိ။

֍ * ၁၈၆။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ယဿ နတ္ထီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ကိဉ္စနန္တိ ကိဉ္စိ ရူပါဒိဓမ္မဇာတံ။

အဘိသင်္ခတန္တိ ကမ္မေန သင်္ခရိတံ။ အဘိသဉ္စေတယိတန္တိ စိတ္တေန ရာသိကတံ။ အဝိဇ္ဇာယ တွေဝါတိ အဝိဇ္ဇာယ တု ဧဝ။ အသေသဝိရာဂနိရောဓာတိ ဝိရာဂသင်္ခါတေန မဂ္ဂေန နိရဝသေသနိရောဓာ။

သုညတော လောကံ အဝေက္ခဿူတိ အဝသဝတ္တိသလ္လက္ခဏဝသေန ဝါ တုစ္ဆသင်္ခါရသမနုပဿနဝသေန ဝါတိ ဒွီဟာကာရေဟိ သုညတော လောကံ ပဿ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိံ ဦဟစ္စာတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ဧဝံ မစ္စုတရော သိယာတိ ဧဝံ မရဏဿ တရဏော ဘဝေယျ။ ဧဝံ လောကံ အဝေက္ခန္တန္တိ ဧဝံ ခန္ဓလောကံ ပဿန္တံ။ မစ္စုရာဇာ န ပဿတီတိ မရဏရာဇာ န ဩလောကေတိ န ဒက္ခတိ။

နာညံ ပတ္ထယတေ ကိဉ္စီတိ အညံ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န ပတ္ထယတိ န ပိဟယတိ။ အညတြ အပ္ပဋိသန္ဓိယာတိ နိဗ္ဗာနံ ဌပေတွာ။ ‘‘အညတြပ္ပဋိသန္ဓိယာ’’တိ ဧကပဒံ ကတွာပိ ပဌန္တိ။

֍ * ၁၈၇။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အနိဋ္ဌုရီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ အနိဋ္ဌုရီတိ အနိဿုကီ။ ‘‘အနိဋ္ဌရီ’’တိပိ ကေစိ ပဌန္တိ။ သဗ္ဗဓီ သမောတိ သဗ္ဗတ္ထ သမော, ဥပေက္ခကောတိ အဓိပ္ပါယော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော သော ‘‘နတ္ထိ မေ’’တိ န သောစတိ, တမဟံ အဝိကမ္ပိနံ ပုဂ္ဂလံ ပုဋ္ဌော သမာနော အနိဋ္ဌုရီ အနနုဂိဒ္ဓေါ, အနေဇော သဗ္ဗဓီ သမောတိ ဣမံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ စတုဗ္ဗိဓံ အာနိသံသံ ဗြူမီတိ။

နိဋ္ဌုရိယောတိ ဣဿုကီ။ နိဋ္ဌုရဘာဝေါ နိဋ္ဌုရိယံ, တံ နိဿာယ ဧတ္တကမ္ပိ နတ္ထီတိ ခေဠပါတန္တိ အတ္ထော။ နိဋ္ဌုရိယကမ္မန္တိ နိဋ္ဌုရိယကရဏံ။ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ဟိ ဂဟဋ္ဌံ ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခုံ နိဿာယ ဝသန္တော အပ္ပမတ္တကေနေဝ ကုဇ္ဈိတွာ တံ နိဿာယ ဧတ္တကမ္ပိ နတ္ထီတိ ခေဠံ ပါတေတွာ ပါဒေန မဒ္ဒန္တော ဝိယ နိဋ္ဌုရိယံ နာမ ကရောတိ။ တဿ တံ ကမ္မံ ‘‘နိဋ္ဌုရိယကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဿာတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၆။)

သဘာဝနိဒ္ဒေသော။ တတော ပရာ ဒွေ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသာ။ ဣတရတ္တယံ ပရိယာယဝစနံ။ လက္ခဏာဒိတော ပနေသာ ပရသမ္ပတ္တီနံ ဥသူယနလက္ခဏာ ဣဿာ၊ တတ္ထ စ အနဘိရတိရသာ၊ တတော ဝိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ပရသမ္ပတ္တိပဒဋ္ဌာနာ။

လာဘေပိ န ဣဉ္ဇတီတိ ပစ္စယလာဘေ န စလတိ။ အလာဘေပီတိ ပစ္စယာနံ အလာဘေပိ။

֍ * ၁၈၈။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အနေဇဿာတိ ဂါထာ။ တတ္ထ နိသင်္ခတီတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီသု ယော ကောစိ သင်္ခါရော။ သော ဟိ ယသ္မာ နိသင်္ခရိယတိ, နိသင်္ခရောတိ ဝါ, တသ္မာ ‘‘နိသင်္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိယာရမ္ဘာတိ ဝိဝိဓာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကာ အာရမ္ဘာ။ ခေမံ ပဿတိ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗတ္ထ အဘယမေဝ ပဿတိ။

အာရမ္ဘာတိ ကမ္မာနံ ပဌမာရမ္ဘာ။ ဝိယာရမ္ဘာတိ ဥပရူပရိ ဝိဝိဓအာရမ္ဘနဝသေန ဝီရိယာရမ္ဘာ။ တီသု ဘဝေသု ပဋိသန္ဓိဇနကကမ္မာနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တသ္မာ ဝိယာရမ္ဘာ အာရတော။

֍ * ၁၈၉။ ဧဝံ ပဿန္တော န သမေသူတိ ဂါထာ။ တတ္ထ န ဝဒတေတိ ‘‘သဒိသောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ မာနဝသေန သမေသုပိ အတ္တာနံ န ဝဒတိ ဩမေသုပိ ဥဿေသုပိ။ နာဒေတိ န နိရဿတီတိ ရူပါဒီသု ကဉ္စိ ဓမ္မံ န ဂဏှာတိ န နိဿဇ္ဇတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ ပါကဋမေဝ။ ဧဝံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆။ သာရိပုတ္တသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

֍ * ၁၉၀။ သောဠသမေ န မေ ဒိဋ္ဌောတိ သာရိပုတ္တသုတ္တနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ ဣတော ပုဗ္ဗေတိ ဣတော သင်္ကဿနဂရေ ဩတရဏတော ပုဗ္ဗေ။ ဝဂ္ဂုဝဒေါတိ သုန္ဒရဝဒေါ။ တုသိတာ ဂဏိမာဂတောတိ တုသိတကာယာ စဝိတွာ မာတုကုစ္ဆိံ အာဂတတ္တာ တုသိတာ အာဂတော။ ဂဏာစရိယတ္တာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၇။)

ဂဏီ။ သန္တုဋ္ဌဋ္ဌေန ဝါ တုသိတသင်္ခါတာ ဒေဝလောကာ ဂဏိံ အာဂတော, တုသိတာနံ ဝါ အရဟန္တာနံ ဂဏိံ အာဂတောတိ။

ဣမိနာ စက္ခုနာတိ ဣမိနာ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နေန ပကတိမံသစက္ခုနာ။ ဣမိနာ အတ္တဘာဝေနာတိ ဣမိနာ ပစ္ဆိမေန အတ္တဘာဝေန။ တာဝတိံသဘဝနေတိ တာဝတိံသဒေဝလောကေ။ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေတိ ကောဝိဠာရရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ။ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယန္တိ ရတ္တကမ္ဗလသဒိသပါသာဏပိဋ္ဌေ။ ဝဿံ ဝုဋ္ဌောတိ ဝုဋ္ဌဝဿော။ ဒေဝဂဏပရိဝုတောတိ ဒေဝသံဃေန ပရိဝါရိတော။ ဩတိဏ္ဏောတိ အဝတိဏ္ဏော။ ဣမံ ဒဿနံ ပုဗ္ဗေတိ အညတြ ဣမမှာ ဒဿနာ ပုဗ္ဗေ။ န ဒိဋ္ဌောတိ အညဒါ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော။

ခတ္တိယဿ ဝါတိ ခတ္တိယဿ ဝဒန္တဿ န သုတော။ ဗြာဟ္မဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

မဓုရဝဒေါတိအာဒီသု ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ မဓုရံ ဝဒတီတိ မဓုရဝဒေါ။ ပေမဇနကံ ပေမာရဟံ ဝဒတီတိ ပေမနီယဝဒေါ။ ဟဒယင်္ဂမစိတ္တေ ဌပနယောဂျံ ဝဒတီတိ ဟဒယင်္ဂမဝဒေါ။ ကရဝီကသကုဏသဒ္ဒေါ ဝိယ မဓုရဃောသော အဿာတိ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုဃောသော။ ဝိဿဋ္ဌော စာတိ အပလိဗုဒ္ဓေါ တတ္ထ တတ္ထ အပက္ခလနော။ ဝိညေယျော စာတိ သုဝိဇာနေယျော စ။ မဉ္ဇု စာတိ မဓုရော စ။ သဝနီယော စာတိ ကဏ္ဏသုခေါ စ။ ဗိန္ဒု စာတိ ဃနော စ။ အဝိသာရီ စာတိ န ပတ္ထဋော စ။ ဂမ္ဘီရော စာတိ န ဥတ္တာနော စ။ နိန္နာဒိ စာတိ ဃောသဝန္တော စ။ အဿာတိ အဿ သတ္ထုနော။ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိသာယာတိ ပရိသတော ဗဟိ။ န နိစ္ဆရတီတိ န နိက္ခမတိ။ ကိံကာရဏာ? ဧဝရူပေါ မဓုရသဒ္ဒေါ နိက္ကာရဏာ မာ ဝိနဿတူတိ။ ဗြဟ္မဿရောတိ အညေ ဆိန္နဿရာပိ ဘိန္နဿရာပိ ကာကဿရာပိ ဟောန္တိ, အယံ ပန မဟာဗြဟ္မုနော သရသဒိသေန သရေန သမန္နာဂတော။ မဟာဗြဟ္မုနော ဟိ ပိတ္တသေမှေဟိ အပလိဗုဒ္ဓတ္တာ သရော ဝိသုဒ္ဓေါ ဟောတိ, ဘဂဝတာပိ ကတကမ္မံ ဝတ္ထုံ သောဓေတိ, ဝတ္ထုနော သုဒ္ဓတ္တာ နာဘိတော ပဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌဟန္တော သရော ဝိသုဒ္ဓေါ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတာဝ သမုဋ္ဌာတိ။ ကရဝီကော ဝိယ ဘဏတီတိ ကရဝီကဘာဏီ, မတ္တကရဝီကရုတမဉ္ဇုဃောသောတိ အတ္ထော။

တာရေတီတိ အခေမန္တဋ္ဌာနံ အတိက္ကာမေတိ။ ဥတ္တာရေတီတိ ခေမန္တဘူမိံ ဥပနေန္တော တာရေတိ။ နိတ္တာရေတီတိ အခေမန္တဋ္ဌာနတော နိက္ခာမေန္တော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၈။)

တာရေတိ။ ပတာရေတီတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ တာရေတိ, ဟတ္ထေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိယ တာရေတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗမ္ပေတံ တာရဏုတ္တာရဏာဒိခေမန္တဋ္ဌာနေ ဌပနမေဝါတိ အာဟ – ‘‘ခေမန္တဘူမိံ သမ္ပာပေတီ’’တိ။ သတ္တေတိ ဝေနေယျသတ္တေ။ မဟာဂဟနတာယ မဟာနတ္ထတာယ ဒုန္နိတ္တရိယတာယ စ ဇာတိယေဝ ကန္တာရော ဇာတိကန္တာရော, တံ ဇာတိကန္တာရံ။

ဂဏဿ သုဿူသတီတိ ဂဏော အဿ ဝစနံ သုဿူသတိ သုဏာတိ ဥပလက္ခေတိ။ သောတံ ဩဒဟတီတိ သောတုကာမတာယ သောတံ အဝဒဟတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ အညာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေတီတိ ဉာတုကာမံ စိတ္တံ ပဏိဒဟတိ။ ဂဏံ အကုသလာ ဝုဋ္ဌာပေတွာတိ ဇနသမူဟံ အကောသလ္လသမ္ဘူတာ အကုသလာ ဥဋ္ဌာပေတွာ။ ကုသလေ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ ကောသလ္လသမ္ဘူတေ ကုသလေ ဌပေတိ။ သံဃီတိ ရာသိဝသေန သံဃော အဿ အတ္ထီတိ သံဃီ။ ပရိသဝသေန ဂဏော အဿ အတ္ထီတိ ဂဏီ။ ဂဏဿ အာစရိယောတိ ဂဏာစရိယော။

֍ * ၁၉၁။ ဒုတိယဂါထာယ သဒေဝကဿ လောကဿ, ယထာ ဒိဿတီတိ သဒေဝကဿ လောကဿ ဝိယ မနုဿာနမ္ပိ ဒိဿတိ။ ယထာ ဝါ ဒိဿတီတိ တစ္ဆတော အဝိပရီတတော ဒိဿတိ။ စက္ခုမာတိ ဥတ္တမစက္ခုမာ။ ဧကောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတာဒီဟိ ဧကော။ ရတိန္တိ နေက္ခမ္မရတိအာဒိံ။

ပတိရူပကောတိ သုဝဏ္ဏပတိရူပကော ကုဏ္ဍလော။ မတ္တိကာကုဏ္ဍလောဝါတိ မတ္တိကာယ ကတကုဏ္ဍလော ဝိယ။ လောဟဍ္ဎမာသောဝ သုဝဏ္ဏဆန္နောတိ သုဝဏ္ဏေန ပဋိစ္ဆန္နော လောဟမာသကော ဝိယ။ ပရိဝါရဆန္နာတိ ပရိဝါရေန ဆာဒိတာ။ အန္တော အသုဒ္ဓါတိ အဗ္ဘန္တရတော ရာဂါဒီဟိ အပရိသုဒ္ဓါ။ ဗဟိ သောဘမာနာတိ စီဝရာဒီဟိ ဗာဟိရတော သုန္ဒရာ။

အကပ္ပိတဣရိယာပထာ စာတိ အသဇ္ဇိတဣရိယာပထာ။ ပဏိဓိသမ္ပန္နာတိ ပရိပုဏ္ဏပတ္ထနာ။

ဝိသုဒ္ဓသဒ္ဒေါတိ ပရိသုဒ္ဓကိတ္တိသဒ္ဒေါ, ယထာဘူတထုတိဃောသောတိ အတ္ထော။ ဂတကိတ္တိသဒ္ဒသိလောကောတိ ကိတ္တိသဒ္ဒဉ္စ သိလောကဉ္စ ဂဟေတွာ စရဏသီလော။ ကတ္ထ ဝိသုဒ္ဓသဒ္ဒေါတိ စေ? ‘‘နာဂဘဝနေ စ သုပဏ္ဏဘဝနေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈၉။)

စာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိတ္ထာရေတွာ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ တတော စ ဘိယျောတိ တတော ဝုတ္တပ္ပကာရတော စ ဝေနေယျဝသေန အတိရေကတရောပိ ဒိဿတိ။

သဗ္ဗံ ရာဂတမန္တိ သကလံ ရာဂန္ဓကာရံ။ ဒေါသတမာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အန္ဓကရဏန္တိ ပညာလောကနိဝါရဏကရဏံ။ အစက္ခုကရဏန္တိ ပညာစက္ခုနော အကရဏံ။ အညာဏကရဏန္တိ ဉာဏေန အဇာနနကရဏံ။ ပညာနိရောဓိကန္တိ ပညာနယနနာသကံ။ ဝိဃာတပက္ခိကန္တိ ပီဠာကောဋ္ဌာသိကံ။ အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကန္တိ အပစ္စယအမတနိဗ္ဗာနတ္ထာယ န သံဝတ္တနိကံ။

သဗ္ဗံ တံ တေန ဗောဓိဉာဏေန ဗုဇ္ဈီတိ တံ သကလံ တေန စတုမဂ္ဂဉာဏဝသေန ဗုဇ္ဈိ။ ပဌမမဂ္ဂဝသေန ဇာနိ အနုဗုဇ္ဈိ။ ဒုတိယမဂ္ဂဝသေန ပုန အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ တတိယမဂ္ဂဝသေန ပဋိဝေဓံ ပါပုဏိ သမ္ဗုဇ္ဈိ။ စတုတ္ထမဂ္ဂဝသေန နိဿေသပဋိဝေဓေန သမ္မာဗုဇ္ဈိ။ အဓိဂစ္ဆိ ဖဿေသိ သစ္ဆာကာသီတိ ဧတံ တယံ ဖလဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဌမဒုတိယဝသေန ပဋိလဘိ။ တတိယဝသေန ဉာဏဖဿေန ဖုသိ။ စတုတ္ထဝသေန ပစ္စက္ခံ အကာသိ။ အထ ဝါ ဧကေကဖလဿ တယောပိ လဗ္ဘန္တိ ဧဝ။

နေက္ခမ္မရတိန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နရတိံ။ ဝိဝေကရတိန္တိ ကာယဝိဝေကာဒိမှိ ဥပ္ပန္နရတိံ။ ဥပသမရတိန္တိ ကိလေသဝူပသမေ ရတိံ။ သမ္ဗောဓိရတိန္တိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နရတိံ။

֍ * ၁၉၂။ တတိယဂါထာယ ဗဟူနမိဓ ဗဒ္ဓါနန္တိ ဣဓ ဗဟူနံ ခတ္တိယာဒီနံ သိဿာနံ။ သိဿာ ဟိ အာစရိယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတ္တာ ‘‘ဗဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္ထိ ပဉှေန အာဂမန္တိ အတ္ထိကော ပဉှေန အာဂတောမှိ, အတ္ထိကာနံ ဝါ ပဉှေန အာဂမနံ, ပဉှေန အတ္ထိ အာဂမနံ ဝါတိ။

ဗုဒ္ဓေါတိ ပဒဿ အဘာဝေပိ တံ ဗုဒ္ဓန္တိ ပဒေ ယော သော ဗုဒ္ဓေါ, တံ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သယမ္ဘူတိ ဥပဒေသံ ဝိနာ သယမေဝ ဘူတော။ အနာစရိယကောတိ သယမ္ဘူပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ယော ဟိ အာစရိယံ ဝိနာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, သော သယမ္ဘူ နာမ ဟောတီတိ။ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသူတိအာဒိ အနာစရိယကဘာဝဿ အတ္ထပ္ပကာသနံ။ အနနုဿုတေသူတိ အာစရိယတော အနနုဿုတေသု။ သာမန္တိ သယမေဝ။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈီတိ ဘုသံ သမ္မာ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏီတိ တေသု စ သစ္စေသု သဗ္ဗညုဘာဝံ ပါပုဏိ။ ယထာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ သဗ္ဗညုနော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၀။)

ဟောန္တိ, တထာ သစ္စာနံ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော’’တိပိ ပါဌော။ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝန္တိ ဒသသု စ တထာဂတဗလေသု ဣဿရဘာဝံ ပါပုဏိ။ ယော သော ဧဝံ ဘူတော, သော ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏနိမိတ္တာနုတ္တရဝိမောက္ခာဓိဂမပရိဘာဝိတခန္ဓသန္တာနံ ဥပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိကော, သဗ္ဗညုတပဒဋ္ဌာနံ ဝါ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓိမုပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိကော သတ္တဝိသေသော ဗုဒ္ဓေါ။ ဧတ္တာဝတာ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ ကတာ ဟောတိ။

ဣဒါနိ ဗျဉ္ဇနတော ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓေါတိ ကေနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ လောကေ အဝဂန္တာ ‘‘အဝဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓေါ။ ယထာ ပဏ္ဏသောသာ ဝါတာ ‘‘ပဏ္ဏသုသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓေါ။ သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ သဗ္ဗဓမ္မဗုဇ္ဈနသမတ္ထာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနညနေယျတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ အညေန အဗောဓနီယတော သယမေဝ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓေါတိ နာနာဂုဏဝိကသနတော ပဒုမမိဝ ဝိကသနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓေါတိအာဒီဟိ ဆဟိ ပရိယာယေဟိ စိတ္တသင်္ကောစကရဓမ္မပ္ပဟာနေန နိဒ္ဒါယ ဝိဗုဒ္ဓေါ ပုရိသော ဝိယ သဗ္ဗကိလေသနိဒ္ဒါယ ဝိဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သင်္ခါ သင်္ခါတန္တိ အတ္ထတော ဧကတ္တာ သင်္ခါတေနာတိ ဝစနဿ ကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ တဏှာလေပဒိဋ္ဌိလေပါဘာဝေန နိရုပလေပသင်္ခါတေန သဝါသနာနံ သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ဧကန္တဝစနေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တနိက္ကိလေသောတိ ရာဂဒေါသမောဟာဝသေသေဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ နိက္ကိလေသော။

ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓေါတိ ဂမနတ္ထာနံ ဓာတူနံ ဗုဇ္ဈနတ္ထတ္တာ ဗုဇ္ဈနတ္ထာပိ ဓာတုယော ဂမနတ္ထာ ဟောန္တေဝ, တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာယနမဂ္ဂေါ စေတ္ထ –

‘‘မဂ္ဂေါ ပန္ထော ပထော ပဇ္ဇော, အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ၊

နာဝါ ဥတ္တရသေတူ စ, ကုလ္လော စ ဘိသိ သင်္ကမော’’တိ။ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၁) –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၁။)

မဂ္ဂဿ ဗဟူသု နာမေသု အယနနာမေန ဝုတ္တမဂ္ဂနာမေန ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဧကမဂ္ဂဘူတော မဂ္ဂေါ, န ဒွေဓာပထဘူတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဧကေန အယိတဗ္ဗော မဂ္ဂေါတိ ဧကာယနမဂ္ဂေါ။ ဧကေနာတိ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ပဝိဝိတ္တေန။ အယိတဗ္ဗောတိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော, အယန္တိ ဝါ ဧတေနာတိ အယနော, သံသာရတော နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကေသံ အယနောတိ ဧကာယနော။ ဧကေသန္တိ သေဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗသတ္တသေဋ္ဌာ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, တသ္မာ ဧကေသံ မဂ္ဂဘူတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အယနဘူတော မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယတီတိ ဝါ အယနော, ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ အယနော မဂ္ဂေါတိ ဧကာယနမဂ္ဂေါ။ ဧကသ္မိံယေဝ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဝတ္တမာနော မဂ္ဂေါ, န အညတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပိ စ ဧကံ အယတီတိ ဧကာယနော။ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာမုခဘာဝနာနယပ္ပဝတ္တောပိ အပရဘာဂေ ဧကံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ ဧကနိဗ္ဗာနဂမနမဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။

ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ န ပရေဟိ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါ, ကိန္တု သယမေဝ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘတ္တာ ဗုဒ္ဓေါတိ ဗုဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓံ ဗောဓောတိ ပရိယာယဝစနမေတံ။ တတ္ထ ယထာ ‘‘နီလရတ္တဂုဏယောဂါ နီလော ပဋော, ရတ္တော ပဋော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏယောဂါ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဉာပေတုံ ဝုတ္တံ။

တတော ပရံ ဗုဒ္ဓေါတိ နေတံ နာမန္တိအာဒိ ‘‘အတ္ထမနုဂတာ အယံ ပညတ္တီ’’တိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မိတ္တာ သဟာယာ။ အမစ္စာ ဘစ္စာ။ ဉာတီ ပိတုပက္ခိကာ။ သာလောဟိတာ မာတုပက္ခိကာ။ သမဏာ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂတာ။ ဗြာဟ္မဏာ ဘောဝါဒိနော, သမိတပါပဗာဟိတပါပါ ဝါ။ ဒေဝတာ သက္ကာဒယော ဗြဟ္မာနော စ။ ဝိမောက္ခန္တိကန္တိ ဝိမောက္ခော အရဟတ္တမဂ္ဂေါ, ဝိမောက္ခဿ အန္တော အရဟတ္တဖလံ, တသ္မိံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ ဝိမောက္ခန္တိကံ နာမံ။ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သိဇ္ဈတိ, အရဟတ္တဖလောဒယေ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝေါ ဟောတိ။ တံ နေမိတ္တိကမ္ပိ နာမံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာန’’န္တိ။ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာတိ မဟာဗောဓိရုက္ခမူလေ ယထာဝုတ္တက္ခဏေ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘေန သဟ။ သစ္ဆိကာ ပညတ္တီတိ အရဟတ္တဖလသစ္ဆိကိရိယာယ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၂။)

သဗ္ဗဓမ္မသစ္ဆိကိရိယာယ ဝါ ဇာတာ ပညတ္တိ။ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓေါတိ ပညတ္တိ။ အယံ ဗျဉ္ဇနတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ။ ဣတော ပရံ ဝဟဿေတံ ဘာရန္တိ ပရိယောသာနံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ ယထာပါဠိမေဝ နိယျာတိ။

֍ * ၁၉၃။ စတုတ္ထဂါထာယ ဝိဇိဂုစ္ဆတောတိ ဇာတိအာဒီဟိ အဋ္ဋီယတော။ ရိတ္တမာသနန္တိ ဝိဝိတ္တံ မဉ္စပီဌံ။ ပဗ္ဗတာနံ ဂုဟာသု ဝါတိ ပဗ္ဗတဂုဟာသု ဝါ ရိတ္တမာသနံ ဘဇတောတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

ဇာတိယာ ဝိဇိဂုစ္ဆတောတိ ဇာတိံ ဝိဇိဂုစ္ဆတော။ ဇရာယ။ ဗျာဓိနာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဘဇတောတိ ဧဝမာဒီသု ဘဇတောတိ ဘဇန္တဿ။ သေဝတောတိ သေဝန္တဿ။ နိသေဝတောတိ သမ္မာ သေဝန္တဿ။ သံသေဝတောတိ ပုနပ္ပုနံ သေဝန္တဿ။ ပဋိသေဝတောတိ ဥပဂန္တွာ သေဝန္တဿ။ ပဗ္ဗတပဗ္ဘာရာတိ ပဗ္ဗတကုစ္ဆိယော။

֍ * ၁၉၄။ ပဉ္စမဂါထာယ ဥစ္စာဝစေသူတိ ဟီနပဏီတေသု။ သယနေသူတိ ဝိဟာရာဒီသု သေနာသနေသု။ ကီဝန္တော တတ္ထ ဘေရဝါတိ ကိတ္တကာ တတ္ထ ဘယကာရဏာ။ ‘‘ကုဝန္တော’’တိပိ ပါဌော, ကူဇန္တောတိ စဿ အတ္ထော။

ကုဝန္တောတိ သဒ္ဒါယန္တော။ ကူဇန္တောတိ အဗျတ္တသဒ္ဒံ ကရောန္တော။ နဒန္တောတိ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တော။ သဒ္ဒံ ကရောန္တောတိ ဝါစံ ဘာသန္တော။ ကတီတိ ပုစ္ဆာ။ ကိတ္တကာတိ ပမာဏပုစ္ဆာ။ ကီဝတကာတိ ပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ။ ကီဝဗဟုကာတိ ပမာဏပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ။ တေ ဘေရဝါတိ ဧတေ ဘယဇနနုပဒ္ဒဝါ ဘယာရမ္မဏာ။ ကီဝဗဟုကာတိ ပုစ္ဆိတေ အာရမ္မဏေ ဒဿေတုံ ‘‘သီဟာ ဗျဂ္ဃါ ဒီပီ’’တိအာဒီဟိ ဝိဿဇ္ဇေတိ။

֍ * ၁၉၅။ ဆဋ္ဌဂါထာယ ကတိ ပရိဿယာတိ ကိတ္တကာ ဥပဒ္ဒဝါ။ အဂတံ ဒိသန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ အဂတပုဗ္ဗတ္တာ အဂတံ, နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတော ဒိသာ စာတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဂတံ ဒိသ’’န္တိ။ အမတံ ဒိသ’’န္တိပိ ပါဌော။ အဘိသမ္ဘဝေတိ အဘိသမ္ဘဝေယျ။ ပန္တမှီတိ ပရိယန္တေ။

အဂတပုဗ္ဗာ သာ ဒိသာတိ ယာ ဒိသာ သုပိနန္တေနပိ န ဂတပုဗ္ဗာ။ န သာ ဒိသာ ဂတပုဗ္ဗာတိ ဧသာ ဒိသာ ဝုတ္တနယေန န ဂတပုဗ္ဗာ။ ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာတိ အနေန ဒီဃကာလေန။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၃။)

သမတိတ္တိကန္တိ အန္တောမုခဝဋ္ဋိလေခံ ပါပေတွာ သမဘရိတံ။ အနဝသေကန္တိ အနဝသိဉ္စနကံ အပရိသိဉ္စနကံ ကတွာ။ တေလပတ္တန္တိ ပက္ခိတ္တတေလံ တေလပတ္တံ။ ပရိဟရေယျာတိ ဟရေယျ အာဒါယ ဂစ္ဆေယျ။ ဧဝံ သစိတ္တမနုရက္ခေတိ တံ တေလဘရိတံ ပတ္တံ ဝိယ အတ္တနော စိတ္တံ ကာယဂတာယ သတိယာ ဂေါစရေ စေဝ သမ္ပယုတ္တသတိယာ စာတိ ဥဘိန္နံ အန္တရေ ပက္ခိပိတွာ ယထာ မုဟုတ္တမ္ပိ ဗဟိဒ္ဓါ ဂေါစရေ န ဝိက္ခိပတိ, တထာ ပဏ္ဍိတော ယောဂါဝစရော ရက္ခေယျ ဂေါပယေယျ။ ကိံကာရဏာ? ဧတဿ ဟိ –

‘‘ဒုန္နိဂ္ဂဟဿ လဟုနော, ယတ္ထကာမနိပါတိနော၊

စိတ္တဿ ဒမထော သာဓု, စိတ္တံ ဒန္တံ သုခါဝဟံ’’။ (ဓ။ ပ။ ၃၅)၊

တသ္မာ –

‘‘သုဒုဒ္ဒသံ သုနိပုဏံ, ယတ္ထကာမနိပါတိနံ၊

စိတ္တံ ရက္ခေထ မေဓာဝီ, စိတ္တံ ဂုတ္တံ သုခါဝဟံ’’။ (ဓ။ ပ။ ၃၆)၊

ဣဒဉှိ –

‘‘ဒူရင်္ဂမံ ဧကစရံ, အသရီရံ ဂုဟာသယံ၊

ယေ စိတ္တံ သံယမေဿန္တိ, မောက္ခန္တိ မာရဗန္ဓနာ’’။ (ဓ။ ပ။ ၃၇)၊

ဣတရဿ ပန –

‘‘အနဝဋ္ဌိတစိတ္တဿ, သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတော၊

ပရိပ္လဝပသာဒဿ, ပညာ န ပရိပူရတိ’’။ (ဓ။ ပ။ ၃၈)၊

ထိရကမ္မဋ္ဌာနသဟာယဿ ပန –

‘‘အနဝဿုတစိတ္တဿ, အနနွာဟတစေတသော၊

ပုညပါပပဟီနဿ, နတ္ထိ ဇာဂရတော ဘယံ’’။ (ဓ။ ပ။ ၃၉)၊

တသ္မာ ဧတံ –

‘‘ဖန္ဒနံ စပလံ စိတ္တံ, ဒူရက္ခံ ဒုန္နိဝါရယံ၊

ဥဇုံ ကရောတိ မေဓာဝီ, ဥသုကာရောဝ တေဇနံ’’။ (ဓ။ ပ။ ၃၃)၊

ဧဝံ ဥဇုံ ကရောန္တော သစိတ္တမနုရက္ခေ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၄။)

ပတ္ထယာနော ဒိသံ အဂတပုဗ္ဗန္တိ ဣမသ္မိံ ကာယဂတာသတိကမ္မဋ္ဌာနေ ကမ္မံ အာရဘိတွာ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အဂတပုဗ္ဗံ ဒိသံ ပတ္ထေန္တော ဝုတ္တနယေန သကံ စိတ္တံ ရက္ခေယျာတိ အတ္ထော။ ကာ ပနေသာ ဒိသာ နာမ –

‘‘မာတာပိတာ ဒိသာ ပုဗ္ဗာ, အာစရိယာ ဒက္ခိဏာ ဒိသာ၊

ပုတ္တဒါရာ ဒိသာ ပစ္ဆာ, မိတ္တာမစ္စာ စ ဥတ္တရာ။

‘‘ဒါသကမ္မကရာ ဟေဋ္ဌာ, ဥဒ္ဓံ သမဏဗြာဟ္မဏာ၊

ဧတာ ဒိသာ နမဿေယျ, အလမတ္တော ကုလေ ဂိဟီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၃) –

ဧတ္ထ တာဝ မာတာပိတာဒယော ‘‘ဒိသာ’’တိ ဝုတ္တာ။

‘‘ဒိသာ စတဿော ဝိဒိသာ စတဿော, ဥဒ္ဓံ အဓော ဒသ ဒိသာ ဣမာယော၊

ကတမံ ဒိသံ တိဋ္ဌတိ နာဂရာဇာ, ယမဒ္ဒသာ သုပိနေ ဆဗ္ဗိသာဏ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၆။၁၀၄) –

ဧတ္ထ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒါ ဒိသာဝ ‘‘ဒိသာ’’တိ ဝုတ္တာ။

‘‘အဂါရိနော အန္နဒပါနဝတ္ထဒါ, အဝှါယိကာ တမ္ပိ ဒိသံ ဝဒန္တိ၊

ဧသာ ဒိသာ ပရမာ သေတကေတု, ယံ ပတွာ ဒုက္ခီ သုခိနော ဘဝန္တီ’’တိ ။ (ဇာ။ ၁။၆။၉) –

ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ဒိသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာပိ တဒေဝ အဓိပ္ပေတံ။ တဏှက္ခယံ ဝိရာဂန္တိအာဒီဟိ ဒိဿတိ အပဒိဿတိ တသ္မာ ‘‘ဒိသာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနမတဂ္ဂေ ပန သံသာရေ ကေနစိ ဗာလပုထုဇ္ဇနေန သုပိနေနပိ အဂတပုဗ္ဗတာယ ‘‘အဂတပုဗ္ဗာ ဒိသာ နာမာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပတ္ထယန္တေန ကာယဂတာသတိယာ ယောဂေါ ကရဏီယောတိ။ ဝဇတောတိအာဒီသု ဧတ္ထ မဂ္ဂုပ္ပါဒတော သမီပံ ဝဇတော။ ဌိတိက္ခဏေ ဂစ္ဆတော။ ဖလောဒယတော အတိက္ကမတော။

အန္တေတိ အန္တမှိ ဌိတေ။ ပန္တေတိ ဝနဂဟနဂမ္ဘီရေ ဌိတေ။ ပရိယန္တေတိ ဒူရဘာဝေန ပရိယန္တေ ဌိတေ။ သေလန္တေတိ ပဗ္ဗတာနံ အန္တေ။ ဝနန္တေတိ ဝနဃဋာနံ အန္တေ။ နဒန္တေတိ နဒီနံ အန္တေ။ ဥဒကန္တေတိ ဥဒကာနံ ပရိယန္တေ။ ယတ္ထ န ကသီယတိ န ဝပီယတီတိ ယသ္မိံ ကသနဉ္စ ဝပနဉ္စ န ကရီယတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၅။)

ဇနန္တံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတေ။ မနုဿာနံ အနုပစာရေတိ ကသနဝပနဝသေန မနုဿေဟိ အနုပစရိတဗ္ဗေ သေနာသနေ။

֍ * ၁၉၆။ သတ္တမဂါထာယ ကျာဿ ဗျပ္ပထယော အဿူတိ ကိဒိသာနိ တဿ ဝစနာနိ အဿု။

မုသာဝါဒံ ပဟာယာတိ ဧတ္ထ မုသာတိ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ အတ္ထဘဉ္ဇနကော ဝစီပယောဂေါ ကာယပယောဂေါ ဝါ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပါယေန ပနဿ ပရဝိသံဝါဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ အပရော နယော – မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု, ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ။ လက္ခဏတော ပန အတထံ ဝတ္ထုံ တထတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ သော ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ, တဿ အပ္ပတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ အပိ စ ဂဟဋ္ဌာနံ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ ‘‘နတ္ထီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော, သက္ခိနာ ဟုတွာ အတ္ထဘဉ္ဇနတ္ထံ ဝုတ္တော မဟာသာဝဇ္ဇော။ ပဗ္ဗဇိတာနံ အပ္ပကမ္ပိ တေလံ ဝါ သပ္ပိံ ဝါ လဘိတွာ ဟသာဓိပ္ပါယေန ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ တေလံ နဒီ မညေ သန္ဒတီ’’တိ ပူရဏကထာနယေန ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော, အဒိဋ္ဌံယေဝ ပန ဒိဋ္ဌန္တိအာဒိနာ နယေန ဝဒန္တာနံ မဟာသာဝဇ္ဇော။

တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – အတထံ ဝတ္ထု ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ တဇ္ဇော ဝါယာမော ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောဝ။ သော စ ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပရဝိသံဝါဒကကိရိယာကရဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တာယ စေ ကိရိယာယ ပရော တမတ္ထံ ဇာနာတိ, အယံ ကိရိယသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာက္ခဏေယေဝ မုသာဝါဒကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ။

သစ္စံ ဝဒတီတိ သစ္စဝါဒီ။ သစ္စေန သစ္စံ သန္ဒဟတိ ဃဋေတီတိ သစ္စသန္ဓော, န အန္တရန္တရာ မုသာ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ ယော ဟိ ပုရိသော ကဒါစိ မုသာ ဝဒတိ, ကဒါစိ သစ္စံ, တဿ မုသာဝါဒေန အန္တရိကတာယ သစ္စံ သစ္စေန န ဃဋိယတိ, တသ္မာ န သော သစ္စသန္ဓော။ အယံ ပန န တာဒိသော, ဇီဝိတဟေတုပိ မုသာ အဝတွာ သစ္စေန သစ္စံ သန္ဒဟတိယေဝါတိ သစ္စသန္ဓော။

ထေတောတိ ထိရော, ထိရကထောတိ အတ္ထော။ ဧကော ပုဂ္ဂလော ဟလိဒ္ဒိရာဂေါ ဝိယ ထုသရာသိမှိ နိခါတခါဏု ဝိယ အဿပိဋ္ဌေ ဌပိတကုမ္ဘဏ္ဍမိဝ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၆။)

စ န ထိရကထော ဟောတိ။ ဧကော ပါသာဏလေခါ ဝိယ ဣန္ဒခီလော ဝိယ စ ထိရကထော ဟောတိ, အသိနာ သီသံ ဆိန္ဒန္တေပိ ဒွေကထာ န ကထေတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ထေတော။

ပစ္စယိကောတိ ပတ္တိယာယိတဗ္ဗော, သဒ္ဓါယိတဗ္ဗကောတိ အတ္ထော။ ဧကစ္စော ဟိ ပုဂ္ဂလော န ပစ္စယိကော ဟောတိ, ‘‘ဣဒံ ကေန ဝုတ္တံ, အသုကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာ တဿ ဝစနံ သဒ္ဒဟထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ ဧကော ပစ္စယိကော ဟောတိ, ‘‘ဣဒံ ကေန ဝုတ္တံ, အသုကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ယဒိ တေန ဝုတ္တံ, ဣဒမေဝ ပမာဏံ, ဣဒါနိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ နတ္ထိ, ဧဝမေဝ ဣဒ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ပစ္စယိကော။ အဝိသံဝါဒကော လောကဿာတိ တာယ သစ္စဝါဒိတာယ လောကံ န ဝိသံဝါဒေတီတိ အတ္ထော။

ပိသုဏံ ဝါစံ ပဟာယာတိအာဒီသု ယာယ ဝါစာယ ယဿ တံ ဝါစံ ဘာသတိ, တဿ ဟဒယေ အတ္တနော ပိယဘာဝံ ပရဿ စ သုညဘာဝံ ကရောတိ, သာ ပိသုဏဝါစာ။ ယာယ ပန အတ္တာနမ္ပိ ပရမ္ပိ ဖရုသံ ကရောတိ, ယာ ဝါစာ သယမ္ပိ ဖရုသာ, နေဝ ကဏ္ဏသုခါ န ဟဒယင်္ဂမာ, အယံ ဖရုသဝါစာ။ ယေန သမ္ဖံ ပလပတိ နိရတ္ထကံ, သော သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ တေသံ မူလဘူတာပိ စေတနာ ပိသုဏဝါစာဒိနာမမေဝ လဘတိ, သာ ဧဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ။

တတ္ထ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ပရေသံ ဝါ ဘေဒါယ အတ္တနော ပိယကမျတာယ ဝါ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပိသုဏဝါစာ။ သာ ယဿ ဘေဒံ ကရောတိ, တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။

တဿာ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – ဘိန္ဒိတဗ္ဗော ပရော, ‘‘ဣတိ ဣမေ နာနာ ဘဝိဿန္တိ ဝိနာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဘေဒပုရေက္ခာရတာ ဝါ, ‘‘ဣတိ အဟံ ပိယော ဘဝိဿာမိ ဝိဿာသိကော’’တိ ပိယကမျတာ ဝါ, တဇ္ဇော ဝါယာမော, တဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။

ဣမေသံ ဘေဒါယာတိ ယေသံ ဣတောတိ ဝုတ္တာနံ သန္တိကေ သုတံ, တေသံ ဘေဒါယ။ ဘိန္နာနံ ဝါ သန္ဓာတာတိ ဒွိန္နံ မိတ္တာနံ ဝါ သမာနုပဇ္ဈာယကာဒီနံ ဝါ ကေနစိဒေဝ ကာရဏေန ဘိန္နာနံ ဧကမေကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှာကံ ဤဒိသေ ကုလေ ဇာတာနံ ဧဝံ ဗဟုဿုတာနံ ဣဒံ န ယုတ္တ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ သန္ဓာနံ ကတ္တာ။ အနုပ္ပဒါတာတိ သန္ဓာနာနုပ္ပဒါတာ, ဒွေ ဇနေ သမဂ္ဂေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၇။)

ဒိသွာ ‘‘တုမှာကံ ဧဝရူပေ ကုလေ ဇာတာနံ ဧဝရူပေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာနံ အနုစ္ဆဝိကမေတ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ဒဠှီကမ္မံ ကတ္တာတိ အတ္ထော။

သမဂ္ဂေါ အာရာမော အဿာတိ သမဂ္ဂါရာမော, ယတ္ထ သမဂ္ဂါ နတ္ထိ, တတ္ထ ဝသိတုမ္ပိ န ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ‘‘သမဂ္ဂရာမော’’တိပိ ပါဠိ, အယမေဝတ္ထော။ သမဂ္ဂရတောတိ သမဂ္ဂေသု ရတော, တေ ပဟာယ အညတြ ဂန္တုမ္ပိ န ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ သမဂ္ဂေ ဒိသွာပိ သုတွာပိ နန္ဒတီတိ သမဂ္ဂနန္ဒီ။ သမဂ္ဂကရဏိံ ဝါစံ ဘာသိတာတိ ယာ ဝါစာ သတ္တေ သမဂ္ဂေယေဝ ကရောတိ, တံ သာမဂ္ဂိဂုဏပရိဒီပကမေဝ ဝါစံ ဘာသတိ, န ဣတရန္တိ။

ပရဿ မမ္မစ္ဆေဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဧကန္တဖရုသစေတနာ ဖရုသဝါစာ။ မမ္မစ္ဆေဒကောပိ ပယောဂေါ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ။ မာတာပိတရော ဟိ ကဒါစိ ပုတ္တကေ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘စောရာ ဝေါ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကရောန္တူ’’တိ, ဥပ္ပလပတ္တမ္ပိ စ နေသံ ဥပရိ ပတန္တံ န ဣစ္ဆန္တိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စ ကဒါစိ နိဿိတကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကိံ ဣမေ အဟိရိကာ အနောတ္တပ္ပိနော စရန္တိ, နိဒ္ဓမထ နေ’’တိ။ အထ စ နေသံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိံ ဣစ္ဆန္တိ။ ယထာ စ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ, ဧဝံ ဝစနသဏှတာယ အဖရုသဝါစာပိ န ဟောတိ။ န ဟိ မာရာပေတုကာမဿ ‘‘ဣမံ သုခံ သယာပေထာ’’တိ ဝစနံ အဖရုသဝါစာ ဟောတိ, စိတ္တဖရုသတာယ ပနေသာ ဖရုသဝါစာဝ, သာ ယံ သန္ဓာယ ပဝတ္တိတာ။ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ, မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ တယော သမ္ဘာရာ – အက္ကောသိတဗ္ဗော ပရော ကုပိတစိတ္တံ အက္ကောသနာတိ။

နေလာတိ ဧလံ ဝုစ္စတိ ဒေါသော, နာဿာ ဧလန္တိ နေလာ, နိဒ္ဒေါသာတိ အတ္ထော။ ‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ’’တိ (ဥဒါ။ ၆၅၊ ပေဋကော။ ၂၅) ဧတ္ထ ဝုတ္တနေလံ ဝိယ။ ကဏ္ဏသုခါတိ ဗျဉ္ဇနမဓုရတာယ ကဏ္ဏာနံ သုခါ, သူစိဝိဇ္ဈနံ ဝိယ ကဏ္ဏသူလံ န ဇနေတိ။ အတ္ထမဓုရတာယ သကလသရီရေ ကောပံ အဇနေတွာ ပေမံ ဇနေတီတိ ပေမနိယာ။ ဟဒယံ ဂစ္ဆတိ အပဋိဟညမာနာ သုခေန စိတ္တံ ပဝိသတီတိ ဟဒယင်္ဂမာ။ ဂုဏပရိပုဏ္ဏတာယ ပုရေ ဘဝါတိ ပေါရီ။ ပုရေ သံဝဒ္ဓနာရီ ဝိယ သုကုမာရာတိပိ ပေါရီ။ ပုရဿ ဧသာတိပိ ပေါရီ, နဂရဝါသီနံ ကထာတိ အတ္ထော။ နဂရဝါသိနော ဟိ ယုတ္တကထာ ဟောန္တိ, ပိတိမတ္တံ ပိတာတိ ဘာတိမတ္တံ ဘာတာတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝရူပီ ကထာ ဗဟုနော ဇနဿ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၈။)

ကန္တာ ဟောတီတိ ဗဟုဇနကန္တာ။ ကန္တဘာဝေနေဝ ဗဟုနော ဇနဿ မနာပါ စိတ္တဝုဍ္ဎိကရာတိ ဗဟုဇနမနာပါ။

အနတ္ထဝိညာပိကာ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ အကုသလစေတနာ သမ္ဖပ္ပလာပေါ။ သော အာသေဝနမန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော, အာသေဝနမဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိနိရတ္ထကကထာ ပုရေက္ခာရတာ, တထာရူပီကထာကထနဉ္စ။

ကာလေန ဝဒတီတိ ကာလဝါဒီ, ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ဝဒတီတိ အတ္ထော။ ဘူတံ တစ္ဆံ သဘာဝမေဝ ဝဒတီတိ ဘူတဝါဒီ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထသန္နိဿိတမေဝ ကတွာ ဝဒတီတိ အတ္ထဝါဒီ။ နဝလောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတံ ကတွာ ဝဒတီတိ ဓမ္မဝါဒီ။ သံဝရဝိနယပဟာနဝိနယသန္နိဿိတံ ကတွာ ဝဒတီတိ ဝိနယဝါဒီ။ နိဓာနံ ဝုစ္စတိ ဌပနောကာသော, နိဓာနမဿာ အတ္ထီတိ နိဓာနဝတီ, ဟဒယေ နိဓာတဗ္ဗယုတ္တံ ဝါစံ ဘာသိတာတိ အတ္ထော။ ကာလေနာတိ ဧဝရူပိံ ဘာသမာနောပိ စ ‘‘အဟံ နိဓာနဝတိံ ဝါစံ ဘာသိဿာမီ’’တိ န အကာလေန ဘာသတိ, ယုတ္တကာလံ ပန အပေက္ခိတွာဝ ဘာသတီတိ အတ္ထော။ သာပဒေသန္တိ သဥပမံ, သကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ပရိယန္တဝတိန္တိ ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတွာ ယထာဿာ ပရိစ္ဆေဒေါ ပညာယတိ, ဧဝံ ဘာသတီတိ အတ္ထော။ အတ္ထသံဟိတန္တိ အနေကေဟိ နယေဟိ ဝိဘဇန္တေန ပရိယာဒါတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အတ္ထသမ္ပန္နံ။ ယံ ဝါ သော အတ္ထဝါဒီ အတ္ထံ ဝဒတိ, တေန အတ္ထေန သဟိတတ္တာ အတ္ထသံဟိတံ ဝါစံ ဘာသတိ, န အညံ နိက္ခိပိတွာ အညံ ဘာသတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

စတူဟိ ဝစီသုစရိတေဟီတိ ‘‘မုသာဝါဒံ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေဟိ စတူဟိ ဝါစာဟိ ယုတ္တေဟိ သုဋ္ဌု စရိတေဟိ။ သမန္နာဂတောတိ အပရိဟီနော။ စတုဒေါသာပဂတံ ဝါစံ ဘာသတီတိ အပ္ပိယာဒီဟိ စတူဟိ ဒေါသေဟိ အပဂတံ ပရိဟီနံ ဝါစံ ဘာသတိ။

အတ္ထိ အဂေါစရောတိ ကိဉ္စာပိ ထေရော သမဏာစာရံ သမဏဂေါစရံ ကထေတုကာမော ‘‘အတ္ထိ အဂေါစရော, အတ္ထိ ဂေါစရော’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိ, ယထာ ပန မဂ္ဂကုသလော ပုရိသော မဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တော ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ, ဒက္ခိဏံ ဂဏှာ’’တိ ပဌမံ မုဉ္စိတဗ္ဗံ သဘယမဂ္ဂံ ဥပ္ပထမဂ္ဂံ အာစိက္ခတိ, ပစ္ဆာ ဂဟေတဗ္ဗံ ခေမမဂ္ဂံ ဥဇုမဂ္ဂံ, ဧဝမေဝ မဂ္ဂကုသလပုရိသသဒိသော ဓမ္မသေနာပတိ ပဌမံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉၉။)

ပဟာတဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌံ အဂေါစရံ အာစိက္ခိတွာ ပစ္ဆာ ဂေါစရံ အာစိက္ခိတုကာမော ‘‘ကတမော အဂေါစရော’’တိအာဒိမာဟ။ ပုရိသေန ဟိ အာစိက္ခိတမဂ္ဂေါ သမ္ပဇ္ဇေယျ ဝါ န ဝါ, တထာဂတေန အာစိက္ခိတမဂ္ဂေါ အပဏ္ဏကော ဣန္ဒဝိဿဋ္ဌံ ဝဇိရံ ဝိယ အဝိရဇ္ဈနကော နိဗ္ဗာနနဂရံယေဝ သမောသရတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပုရိသော မဂ္ဂကုသလောတိ ခေါ တိဿ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစနံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၄)။

ယသ္မာ ဝါ သသီသံ နှာနေန ပဟီနသေဒမလဇလ္လိကဿ ပုရိသဿ မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိဝိဘူသနဝိဓာနံ ဝိယ ပဟီနပါပဓမ္မဿ ကလျာဏဓမ္မသမာယောဂေါ သမ္ပန္နရူပေါ ဟောတိ, တသ္မာ သေဒမလဇလ္လိကံ ဝိယ ပဟာတဗ္ဗံ ပဌမံ အဂေါစရံ အာစိက္ခိတွာ ပဟီနသေဒမလဇလ္လိကဿ မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိဝိဘူသနဝိဓာနံ ဝိယ ပစ္ဆာ ဂေါစရံ အာစိက္ခိတုကာမောပိ ‘‘ကတမော အဂေါစရော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဂေါစရောတိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယ ဥပသင်္ကမိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနံ။ အယုတ္တဋ္ဌာနံ အဂေါစရော။ ဝေသိယာ ဂေါစရော အဿာတိ ဝေသိယာဂေါစရော, မိတ္တသန္ထဝဝသေန ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဝေသိယာ နာမ ရူပူပဇီဝိနိယော ယေန ကေနစိဒေဝ သုလဘဇ္ဈာစာရတာ မိတ္တသန္ထဝသိနေဟဝသေန ဥပသင်္ကမန္တော ဝေသိယာဂေါစရော နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧဝံ ဥပသင်္ကမိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကိံကာရဏာ? အာရက္ခဝိပတ္တိတော။ ဧဝံ ဥပသင်္ကမန္တဿ ဟိ စိရရက္ခိတဂေါပိတောပိ သမဏဓမ္မော ကတိပါဟေနေဝ နဿတိ။ သစေပိ န နဿတိ, ဂရဟံ လဘတိ။ ဒက္ခိဏာဝသေန ပန ဥပသင်္ကမန္တေန သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗံ။

ဝိဓဝါ ဝုစ္စန္တိ မတပတိကာ ဝါ ပဝုဋ္ဌပတိကာ ဝါ။ ထုလ္လကုမာရိယောတိ မဟလ္လိကာ အနိဗ္ဗိဒ္ဓကုမာရိယော။ ပဏ္ဍကာတိ လောကာမိသနိဿိတကထာဗဟုလာ ဥဿန္နကိလေသာ အဝူပသန္တပရိဠာဟာ နပုံသကာ။ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပသင်္ကမနေ အာဒီနဝေါ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘိက္ခုနီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပိ စ ဘိက္ခူ နာမ ဥဿန္နဗြဟ္မစရိယာ ဟောန္တိ, တထာ ဘိက္ခုနိယော။ တေ အညမညံ သန္ထဝဝသေန ကတိပါဟေနေဝ ရက္ခိတဂေါပိတသမဏဓမ္မံ နာသေန္တိ။ ဂိလာနပုစ္ဆကေန ပန ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခုနာ ပုပ္ဖါနိ လဘိတွာ ပူဇနတ္ထာယပိ ဩဝါဒဒါနတ္ထာယပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၀။)

ပါနာဂါရန္တိ သုရာပါနဃရံ, တံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယကရေဟိ သုရာသောဏ္ဍေဟိ အဝိဝိတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ တေဟိ သဒ္ဓိံ သဟသောဏ္ဍဝသေန ဥပသင်္ကမိတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော ဟောတိ။ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ ရာဇူဟီတိအာဒီသု ရာဇာနောတိ အဘိသိတ္တာ ဝါ ဟောန္တု အနဘိသိတ္တာ ဝါ, ယေ ရဇ္ဇမနုသာသန္တိ။ ရာဇမဟာမတ္တာတိ ရာဇူနံ ဣဿရိယသဒိသာယ မဟတိယာ ဣဿရိယမတ္တာယ သမန္နာဂတာ။ တိတ္ထိယာတိ ဝိပရီတဒဿနာ ဗာဟိရပရိဗ္ဗာဇကာ။ တိတ္ထိယသာဝကာတိ ဘတ္တိဝသေန တေသံ ပစ္စယဒါယကာ, ဧတေဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဇာတော ဟောတီတိ အတ္ထော။

အနနုလောမိကေန သံသဂ္ဂေနာတိ အနနုလောမိကသံသဂ္ဂေါ နာမ တိဿန္နံ သိက္ခာနံ အနနုလောမော ပစ္စနီကသံသဂ္ဂေါ။ ယေန ဗြဟ္မစရိယန္တရာယံ ပညတ္တိဝီတိက္ကမံ သလ္လေခပရိဟာနိဉ္စ ပါပုဏာတိ။ သေယျထိဒံ? ရာဇရာဇမဟာမတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ သဟသောကိတာ သဟနန္ဒိတာ သမသုခဒုက္ခတာ ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု အတ္တနာ ယောဂံ အာပဇ္ဇနတာ တိတ္ထိယတိတ္ထိယသာဝကေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္ဒရုစိသမာစာရတာ ဧကစ္ဆန္ဒရုစိသမာစာရဘာဝါဝဟော ဝါ သိနေဟဗဟုမာနသန္ထဝေါ။ တတ္ထ ရာဇရာဇမဟာမတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂေါ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယကရော, ဣတရေဟိ တိတ္ထိယသာဝကေဟိ တေသံ လဒ္ဓိဂ္ဂဟဏံ။ တေသံ ပန ဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ အတ္တနော လဒ္ဓိံ ဂဏှာပေတုံ သမတ္ထေန ဥပသင်္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဣဒါနိ အပရေနပိ ပရိယာယေန အဂေါစရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာနိ ဝါ ပန တာနိ ကုလာနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အဿဒ္ဓါနီတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါဝိရဟိတာနိ။ တာနိ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ သဗ္ဗညူ, ဓမ္မော နိယျာနိကော, သံဃော သုပ္ပဋိပန္နော’’တိ န သဒ္ဒဟန္တိ။ အပ္ပသန္နာနီတိ စိတ္တံ ပသန္နံ အနာဝိလံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ။ အက္ကောသကပရိဘာသကာနီတိ အက္ကောသကာနိ စေဝ ပရိဘာသကာနိ စ။ ‘‘စောရောသိ, ဗာလောသိ, မူဠှောသိ, ဩဋ္ဌောသိ, ဂေါဏောသိ, ဂဒြဘောသိ, အာပါယိကောသိ, နေရယိကောသိ, တိရစ္ဆာနဂတောသိ, နတ္ထိ တုယှံ သုဂတိ, ဒုဂ္ဂတိယေဝ တုယှံ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ ဧဝံ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တိ။ ‘‘ဟောတု, ဣဒါနိ တံ ပဟရိဿာမ, ဗန္ဓိဿာမ, ဝဓိဿာမာ’’တိ ဧဝံ ဘယဒဿနေန ပရိဘာသန္တိ စာတိ အတ္ထော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၁။)

အနတ္ထကာမာနီတိ အတ္ထံ န ဣစ္ဆန္တိ, အနတ္ထမေဝ ဣစ္ဆန္တိ။ အဟိတကာမာနီတိ အဟိတမေဝ ဣစ္ဆန္တိ, ဟိတံ န ဣစ္ဆန္တိ။ အဖာသုကာမာနီတိ ဖာသုကံ န ဣစ္ဆန္တိ, အဖာသုကမေဝ ဣစ္ဆန္တိ။ အယောဂက္ခေမကာမာနီတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမံ နိဗ္ဘယံ န ဣစ္ဆန္တိ, သဘယမေဝ ဣစ္ဆန္တိ။ ဘိက္ခူနန္တိ ဧတ္ထ သာမဏေရာပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဘိက္ခုနီနန္တိ ဧတ္ထ သိက္ခမာနာသာမဏေရိယောပိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စေဝ သရဏဂတာနဉ္စ စတုန္နမ္ပိ ပရိသာနံ တာနိ အနတ္ထကာမာနိယေဝ။ တထာရူပါနိ ကုလာနီတိ ဧဝရူပါနိ ခတ္တိယကုလာဒီနိ ကုလာနိ။ သေဝတီတိ နိဿာယ ဇီဝတိ။ ဘဇတီတိ ဥပသင်္ကမတိ။ ပယိရုပါသတီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပသင်္ကမတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဝေသိယာဒိဂေါစရဿ ဝေသိယာဒိကော ရာဇာဒိသံသဋ္ဌဿ ရာဇာဒိကော အဿဒ္ဓကုလာဒိသေဝကဿ အဿဒ္ဓကုလာဒိကော စာတိ တိပ္ပကာရောပိ အယုတ္တဂေါစရော ‘‘အဂေါစရော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တဿ ဣမိနာပိ ပရိယာယေန အဂေါစရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဝေသိယာဒိကော တာဝ ပဉ္စကာမဂုဏနိဿယတော အဂေါစရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ – ‘‘ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော အဂေါစရော ပရဝိသယော, ယဒိဒံ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ။ ရာဇာဒိကော ဈာနာနုယောဂဿ အနုပနိဿယတော လာဘသက္ကာရာသနိစက္ကနိပ္ဖါဒနတော ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိဟေတုတော စ, အဿဒ္ဓကုလာဒိကော သဒ္ဓါဟာနိစိတ္တပဒေါသာဝဟနတော အဂေါစရော။

အန္တရဃရပ္ပဝေသာဒိကော စ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နိမိတ္တဂ္ဂါဟာဒိကော စ သဒ္ဓါဒေယျာနိ ဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝိသူကဒဿနာနုယောဂေါ စ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ စာတိ စတုဗ္ဗိဓောပိ ပန ကိလေသုပ္ပတ္တိဝသေန အဂေါစရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

မာ ဘိက္ခဝေ အဂေါစရေ စရထာတိ စရိတုံ အယုတ္တဋ္ဌာနေ မာ စရထ။ ပရဝိသယေတိ သတ္တုဝိသယေ။ အဂေါစရေ ဘိက္ခဝေ စရတန္တိ အယုတ္တဋ္ဌာနေ စရန္တာနံ။ ‘‘စရ’’န္တိပိ ပါဌော။ လစ္ဆတီတိ လဘိဿတိ ပဿိဿတိ။ မာရောတိ ဒေဝပုတ္တမာရောပိ မစ္စုမာရောပိ။ ဩတာရန္တိ ရန္ဓံ ဆိဒ္ဒံ ဝိဝရံ။

ဂေါစရနိဒ္ဒေသေ န ဝေသိယာဂေါစရော ဟောတီတိအာဒီနိ ဝုတ္တပဋိပက္ခဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၂။)

စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဂေါစရောတိ စရိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနဝသေန စတုသတိပဋ္ဌာနာ ဂေါစရော။ သကေတိ အတ္တနော သန္တကေ။ ပေတ္တိကေ ဝိသယေတိ ပိတိတော အာဂတဝိသယေ။

အာရဒ္ဓဝီရိယဿာတိ သမ္မာဥပဋ္ဌိတစတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဝန္တဿ။ ထာမဂတဿာတိ ဗလပ္ပတ္တဿ။ ဒဠှပရက္ကမဿာတိ ထိရဝီရိယဿ။ ယဿတ္ထာယ ပေသိတောတိ ယေန အရဟတ္တတ္ထာယ အတ္တဘာဝေါ ပရိစ္စတ္တော။ အတ္တတ္ထေ စာတိ အတ္တနော အတ္ထေ အရဟတ္တဖလေ စ။ ဉာယေ စာတိ အရိယေ အဋ္ဌင်္ဂိကေ မဂ္ဂေ စ။ လက္ခဏေ စာတိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏပဋိဝေဓေ စ။ ကာရဏေ စာတိ ဟေတုမှိ စ။ ဌာနာဌာနေ စာတိ ဌာနေ စ အဋ္ဌာနေ စ, ကာရဏာကာရဏေ စာတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။

֍ * ၁၉၇။ အဋ္ဌမဂါထာယ ဧကောဒိ နိပကောတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တော ပဏ္ဍိတော။

ဇာတရူပဿ ဩဠာရိကမ္ပိ မလံ ဓမတီတိ သုဝဏ္ဏဿ ထူလံ ဇလ္လံ အဂ္ဂိသံယောဂေန နီဟရတိ။ သန္ဓမတီတိ သမ္မာ နီဟရတိ။ နိဒ္ဓမတီတိ အပုနဘဝပ္ပတ္တိကံ ကတွာ နီဟရတိ။ ‘‘ဈာပေတီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ မဇ္ဈိမကမ္ပီတိ တတော သုခုမတရမ္ပိ။ သုခုမကမ္ပီတိ အတိသုခုမတရမ္ပိ။ ဧဝမေဝါတိ ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနံ။ အတ္တနော ဩဠာရိကေပိ ကိလေသေ ဓမတီတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိကေ ထူလကိလေသေ ဝီရိယာတပေန နီဟရတိ။ မဇ္ဈိမကေပိ ကိလေသေတိ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ ဩဠာရိကသုခုမာနံ မဇ္ဈိမကေပိ။ သုခုမကေပီတိ ဉာတိဝိတက္ကာဒိကေ အတိသဏှကေပိ ကိလေသေ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဓမတီတိ သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိပရီတသင်္ခါတံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ နီဟရတိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

֍ * ၁၉၈။ ဧဝံ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တေန တီဟိ ဂါထာဟိ ဘဂဝန္တံ ထောမေတွာ ပဉ္စဟိ ဂါထာဟိ ပဉ္စသတာနံ သိဿာနမတ္ထာယ စ သေနာသနဂေါစရသီလဝတာဒီနိ ပုစ္ဆိတော တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘ဝိဇိဂုစ္ဆမာနဿာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇနမာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝတ္ထော – ဇာတိအာဒီဟိ ဇိဂုစ္ဆမာနဿ ရိတ္တာသနံ သယနံ သေဝတော ဝေ သမ္ဗောဓိကာမဿ သာရိပုတ္တ ဘိက္ခုနော ယဒိဒံ ဖာသု ယော ဖာသုဝိဟာရော ယထာနုဓမ္မံ ယော စ အနုဓမ္မော, တံ တေ ပဝက္ခာမိ ယထာ ပဇာနံ ယထာ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၃။)

ပဇာနန္တော ဝဒေယျ, ဧဝံ ဝဒါမီတိ။ ယံ ဖာသုဝိဟာရန္တိ ယံ သုခဝိဟာရံ။ အသပ္ပါယရူပဒဿနေနာတိ ဣတ္ထိရူပါဒိသမဏာသပ္ပါယရူပဒဿနေန။ တံ ဗောဓိံ ဗုဇ္ဈိတုကာမဿာတိ တံ စတုမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတံ ဗောဓိံ ဗုဇ္ဈိတုံ ဣစ္ဆန္တဿ။ အနုဗုဇ္ဈိတုကာမဿာတိ အနုရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ ဗုဇ္ဈိတုကာမဿ။ ပဋိဝိဇ္ဈိတုကာမဿာတိ အဘိမုခေ ကတွာ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတုကာမဿ။ သမ္ဗုဇ္ဈိတုကာမဿာတိ ပဟီနကိလေသေ အပစ္စာဂမနဝသေန သမ္မာ ဗုဇ္ဈိတုံ ဣစ္ဆန္တဿ။ အဓိဂန္တုကာမဿာတိ ပါပုဏိတုကာမဿ။ သစ္ဆိကာတုကာမဿာတိ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာယ ပတ္တုကာမဿ။ အထ ဝါ ဗုဇ္ဈိတုကာမဿာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏံ ဉာတုကာမဿ။ အနုဗုဇ္ဈိတုကာမဿာတိ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဉာဏံ ပုန ဉာတုကာမဿ။ ပဋိဝိဇ္ဈိတုကာမဿာတိ အနာဂါမိမဂ္ဂဉာဏံ ပဋိဝေဓဝသေန ဉာတုကာမဿ။ သမ္ဗုဇ္ဈိတုကာမဿာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ သမ္မာ ဉာတုကာမဿ။ အဓိဂန္တုကာမဿာတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ အဓိဂန္တုကာမဿ။ ဖဿိတုကာမဿာတိ ဉာဏဖုသနာယ ဖုသိတုကာမဿ။ သစ္ဆိကာတုကာမဿာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ပစ္စက္ခံ ကတ္တုကာမဿ။

စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိပဿနာတိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ပုရိမကောဋ္ဌာသေ ဥပ္ပန္နဥဒယဗ္ဗယာဒိဝိပဿနာဉာဏာနိ။

֍ * ၁၉၉။ ဒုတိယဂါထာယ သပရိယန္တစာရီတိ သီလာဒီသု စတူသု ပရိယန္တေသု စရမာနော။ ဍံသာဓိပါတာနန္တိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာနဉ္စ သေသမက္ခိကာနဉ္စ။ တေ ဟိ တတော တတော အဓိပတိတွာ ခါဒန္တိ, တသ္မာ ‘‘အဓိပါတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ မနုဿဖဿာနန္တိ စောရာဒိဖဿာနံ။

စတ္တာရော ပရိယန္တာတိ စတ္တာရော မရိယာဒါ ပရိစ္ဆေဒါ။ အန္တောပူတိဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခမာနောတိ အဗ္ဘန္တရေ ကုစ္ဆိတဘာဝံ သီလဝိရဟိတဘာဝံ ဩလောကယမာနော။ အန္တော သီလသံဝရပရိယန္တေ စရတီတိ သီလသံဝရပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ စရတိ ဝိစရတိ။ မရိယာဒံ န ဘိန္ဒတီတိ သီလမရိယာဒံ သီလပရိစ္ဆေဒံ န ကောပေတိ။

အာဒိတ္တပရိယာယံ ပစ္စဝေက္ခမာနောတိ အာဒိတ္တဒေသနံ (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၃။၆၁၊ ၄။၂၈) ဩလောကေန္တော။ အက္ခဗ္ဘဉ္ဇနဝဏပဋိစ္ဆာဒနပုတ္တမံသူပမံ ပစ္စဝေက္ခမာနောတိ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၄။)

သာကဋိကဿ အက္ခဗ္ဘဉ္ဇနဥပမဉ္စ, ကုဋ္ဌဗျာဓိနော ဝဏာနံ ပဋိစ္ဆာဒနတေလပိလောတိကဥပမဉ္စ, ကန္တာရပဋိပန္နာနံ ဇာယမ္ပတိကာနံ ပုတ္တမံသခါဒနဥပမဉ္စ (သံ။ နိ။ ၂။၆၃၊ မိ။ ပ။ ၆။၁။၂) ဩလောကေန္တော။ ဘဒ္ဒေကရတ္တဝိဟာရံ ပစ္စဝေက္ခမာနောတိ –

‘‘အတီတံ နာနွာဂမေယျ, နပ္ပဋိကင်္ခေ အနာဂတံ၊

တံ ဝေ ‘ဘဒ္ဒေကရတ္တော’တိ, သန္တော အာစိက္ခတေ မုနီ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၀၊ နေတ္တိ။ ၁၀၃) –

ဧဝံ ဝုတ္တံ ဘဒ္ဒေကရတ္တဝိဟာရံ ဩလောကေန္တော။ တာ ဥပ္ပတိတွာ ဥပ္ပတိတွာ ခါဒန္တီတိ နိပ္ပတိတွာ နိပ္ပတိတွာ ခါဒန္တိ။

֍ * ၂၀၀။ တတိယဂါထာယ ပရဓမ္မိကာ နာမ သတ္တသဟဓမ္မိကဝဇ္ဇာ သဗ္ဗေပိ တေ ဗာဟိရကာ။ ကုသလာနုဧသီတိ ကုသလဓမ္မေ အနွေသမာနော။

သတ္တ သဟဓမ္မိကေ ဌပေတွာတိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီသိက္ခမာနာသာမဏေရသာမဏေရီဥပါသကဥပါသိကာယော ဝဇ္ဇေတွာ။ အထာပရာနိပိ အတ္ထိ အဘိသမ္ဘောတဗ္ဗာနီတိ အပရာနိပိ မဒ္ဒိတဗ္ဗာနိ အတ္ထိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။

֍ * ၂၀၁။ စတုတ္ထဂါထာယ အာတင်္ကဖဿေနာတိ ရောဂဖဿေန။ သီတံ အထုဏှန္တိ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ။ သော တေဟိ ဖုဋ္ဌော ဗဟုဓာတိ သော တေဟိ အာတင်္ကာဒီဟိ အနေကေဟိ အာကာရေဟိ ဖုဋ္ဌော သမာနော။ အနောကောတိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏာဒီနံ အနောကာသဘူတော။ အဗ္ဘန္တရဓာတုပကောပဝသေန ဝါတိ သရီရဗ္ဘန္တရေ အာပေါဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ အညဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ။ ဥဏှန္တိ သရီရဗ္ဘန္တရေ တေဇောဓာတုက္ခောဘဝသေန ဥဏှံ ဘဝတိ။ အဘိသင်္ခါရသဟဂတဝိညာဏဿာတိ ကုသလာကုသလစေတနာသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ။ ဩကာသံ န ကရောတီတိ အဝကာသံ ပတိဋ္ဌံ န ကရောတိ။ အဝတ္ထိတသမာဒါနောတိ ဩတရိတွာ ဂါဟကော။

֍ * ၂၀၂။ ဧဝံ ‘‘ဘိက္ခုနော ဝိဇိဂုစ္ဆတော’’တိအာဒီဟိ တီဟိ ဂါထာဟိ ပုဋ္ဌမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကျာဿ ဗျပ္ပထယော’’တိအာဒိနာ နယေန ပုဋ္ဌံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘ထေယျံ န ကာရေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဖဿေတိ ဖုသေယျ။ ယဒါဝိလတ္တံ မနသော ဝိဇညာတိ ယံ စိတ္တဿ အာဝိလတ္တံ ဝိဇာနေယျ, တံ သဗ္ဗံ ‘‘ကဏှဿ ပက္ခော’’တိ ဝိနောဒယေယျ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၅။)

အဒိန္နာဒါနံ ပဟာယာတိ ဧတ္ထ အဒိန္နဿ အာဒါနံ အဒိန္နာဒါနံ, ပရသံဟရဏံ, ထေယျံ စောရိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အဒိန္နန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ, ယတ္ထ ပရော ယထာကာမကာရိတံ အာပဇ္ဇန္တော အဒဏ္ဍာရဟော အနုပဝဇ္ဇော စ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ပရပရိဂ္ဂဟိတေ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အဒိန္နာဒါနံ။ တံ ဟီနေ ပရဿ သန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ, ပဏီတေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုပဏီတတာယ။ ဝတ္ထုသမတ္တေ သတိ ဂုဏာဓိကာနံ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ မဟာသာဝဇ္ဇံ, တံ တံ ဂုဏာဓိကံ ဥပါဒါယ တတော တတော ဟီနဂုဏဿ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။

တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – ပရပရိဂ္ဂဟိတံ, ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ, ထေယျစိတ္တံ, ဥပက္ကမော, တေန ဟရဏန္တိ။ ပဟာယာတိ ဣမံ အဒိန္နာဒါနစေတနာသင်္ခါတံ ဒုဿီလျံ ပဇဟိတွာ။ ပဋိဝိရတောတိ ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ တတော ဒုဿီလျတော ဩရတော ဝိရတောဝ။ ဒိန္နမေဝ အာဒိယတီတိ ဒိန္နာဒါယီ။ စိတ္တေနပိ ဒိန္နမေဝ ပဋိကင်္ခတီတိ ဒိန္နပါဋိကင်္ခီ။ ထေနေတီတိ ထေနော, န ထေနေန အထေနေန။ အထေနတ္တာယေဝ သုစိဘူတေန။ အတ္တနာတိ အတ္တဘာဝေန, အထေနံ သုစိဘူတံ အတ္တဘာဝံ ကတွာ ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတော ပရံ ဝုတ္တနယမေဝ။

မေတ္တာယနဝသေန မေတ္တိ။ မေတ္တာကာရော မေတ္တာယနာ။ မေတ္တာယ အယိတဿ မေတ္တာသမင်္ဂိနော စိတ္တဿ ဘာဝေါ မေတ္တာယိတတ္တံ။ အနုဒယတီတိ အနုဒယာ, ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ အနုဒယာကာရော အနုဒယနာ။ အနုဒယိတဿ ဘာဝေါ အနုဒယိတတ္တံ။ ဟိတဿ ဧသနဝသေန ဟိတေသိတာ။ အနုကမ္ပနဝသေန အနုကမ္ပာ။ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဥပစာရပ္ပနာပ္ပတ္တာဝ မေတ္တာ ဝုတ္တာ။ ဝိပုလေနာတိ ဧတ္ထ ဖရဏဝသေန ဝိပုလတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘူမိဝသေန ပန တံ မဟဂ္ဂတံ။ ပဂုဏဝသေန အပ္ပမာဏံ။ သတ္တာရမ္မဏဝသေန စ အပ္ပမာဏံ။ ဗျာပါဒပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ။ ဒေါမနဿပ္ပဟာနတော အဗျာပဇ္ဇံ, နိဒ္ဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အာဝိလန္တိ အပ္ပသန္နံ။ လုဠိတန္တိ ကလလံ။ ဧရိတန္တိ အသန္နိဋ္ဌာနံ။ ဃဋ္ဋိတန္တိ အာရမ္မဏေန ဃဋ္ဋနမာပါဒိတံ။ စလိတန္တိ ကမ္ပမာနံ။ ဘန္တန္တိ ဝိဗ္ဘန္တံ။ အဝူပသန္တန္တိ အနိဗ္ဗုတံ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၆။)

ယော သော မာရောတိ ဧဝမာဒီသု မဟာဇနံ အနတ္ထေ နိယောဇေတွာ မာရေတီတိ မာရော။ ကဏှကမ္မတ္တာ ကဏှော။ ကာမာဝစရိဿရတ္တာ အဓိပတိ။ မရဏံ ပါပနတော အန္တဂူ။ မုဉ္စိတုံ အပ္ပဒါနဋ္ဌေန နမုစိ။ မာရဿ ဗဠိသန္တိ မာရဗဠိသံ။ ဝဋ္ဋသန္နိဿိတဋ္ဌေန မာရဿ အာမိသန္တိ မာရာမိသံ။ ဝသဝတ္တနဋ္ဌေန မာရဿ ဝိသယောတိ မာရဝိသယော။ ဂေါစရဋ္ဌေန မာရဿ နိဝါသောတိ မာရနိဝါသော။ ကာမစာရံ စရဋ္ဌေန မာရဿ ဂေါစရောတိ မာရဂေါစရော။ ဒုပ္ပမုဉ္စနဋ္ဌေန မာရဿ ဗန္ဓနန္တိ မာရဗန္ဓနံ။ ဒုက္ခုဒ္ဒယောတိ ဒုက္ခဗန္ဓနော။

֍ * ၂၀၃။ မူလမ္ပိ တေသံ ပလိခည တိဋ္ဌေတိ တေသံ ကောဓာတိမာနာနံ ယံ အဝိဇ္ဇာဒိကံ မူလံ, တမ္ပိ ပလိခဏိတွာ တိဋ္ဌေယျ။ အဒ္ဓါ ဘဝန္တော အဘိသမ္ဘဝေယျာတိ ဧတံ ပိယာပိယံ အဘိဘဝန္တော ဧကံသေနေဝ အဘိဘဝေယျ, န တတ္ထ သိထိလံ ပရက္ကမေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။

အဝိဇ္ဇာ မူလန္တိအာဒယော အဝိဇ္ဇာ ကောဓဿ ဥပနိဿယသဟဇာတာဒိဝသေန မူလံ ဟောတိ။ အနုပါယမနသိကာရော စ အသ္မိမာနော စ ဣမေ ဒွေ ဥပနိဿယဝသေနေဝ။ အဟိရိကအနောတ္တပ္ပဥဒ္ဓစ္စာ ဣမေ တယော ဥပနိဿယသဟဇာတာဒိဝသေန မူလာနိ ဟောန္တိ, တထာ အတိမာနဿာပိ။

֍ * ၂၀၄။ ပညံ ပုရက္ခတွာတိ ပညံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ။ ကလျာဏပီတီတိ ကလျာဏပီတိယာ သမန္နာဂတော။ စတုရော သဟေထ ပရိဒေဝဓမ္မေတိ အနန္တရဂါထာယ ဝုစ္စမာနေ ပရိဒေဝနီယဓမ္မေ သဟေယျ။

ဝိစယဗဟုလောတိ ပရိဝီမံသနဗဟုလော။ ပဝိစယဗဟုလောတိ ဝိသေသေန ဝီမံသနဗဟုလော။ ပေက္ခာယနဗဟုလောတိ ဣက္ခဏဗဟုလော။ သမေက္ခာယနဗဟုလောတိ ဧသနဗဟုလော။ ဝိဘူတဝိဟာရီတိ ပါကဋံ ကတွာ ဉာတဝိဟာရီ။

အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေတိ ဧတ္ထ တာဝ အဘိက္ကန္တံ ဝုစ္စတိ ဂမနံ။ ပဋိက္ကန္တံ နိဝတ္တနံ။ တဒုဘယမ္ပိ စတူသု ဣရိယာပထေသု လဗ္ဘတိ။ ဂမနေ တာဝ ပုရတော ကာယံ အဘိဟရန္တော အဘိက္ကမတိ နာမ။ ပဋိနိဝတ္တေန္တော ပဋိက္ကမတိ နာမ။ ဌာနေပိ ဌိတကောဝ ကာယံ ပုရတော ဩနမေန္တော အဘိက္ကမတိ နာမ။ ပစ္ဆတော အပနာမေန္တော ပဋိက္ကမတိ နာမ။ နိသဇ္ဇာယပိ နိသိန္နကောဝ အာသနဿ ပုရိမအင်္ဂါဘိမုခေါ သံသရန္တော အဘိက္ကမတိ နာမ။ ပစ္ဆိမအင်္ဂပ္ပဒေသံ ပစ္ဆာ သံသရန္တော ပဋိက္ကမတိ နာမ။ နိပဇ္ဇာယပိ ဧသေဝ နယော။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၇။)

သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတီတိ သမ္ပဇညေန သဗ္ဗကိစ္စကာရီ, သမ္ပဇညမေဝ ဝါ ကာရီ ဟောတိ။ သော ဟိ အဘိက္ကန္တာဒီသု သမ္ပဇညံ ကရောတေဝ, န ကတ္ထစိ သမ္ပဇညဝိရဟိတော ဟောတိ။ အာလောကိတေ ဝိလောကိတေတိ ဧတ္ထ ပန အာလောကိတံ နာမ ပုရတော ပေက္ခနံ။ ဝိလောကိတံ နာမ အနုဒိသာပေက္ခနံ။ အညာနိပိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ ပစ္ဆတော ပေက္ခနဝသေန ဩလောကိတဥလ္လောကိတအပလောကိတာနိ နာမ ဟောန္တိ။ တာနိ ဣဓ န ဂဟိတာနိ။ သာရုပ္ပဝသေန ပန ဣမာနေဝ ဒွေ ဂဟိတာနိ, ဣမိနာ ဝါ မုခေန သဗ္ဗာနိ ဂဟိတာနေဝါတိ။

သမိဉ္ဇိတေ ပသာရိတေတိ ပဗ္ဗာနံ သမိဉ္ဇနပသာရဏေ။ သံဃာဋိပတ္တစီဝရဓာရဏေတိ ဧတ္ထ သံဃာဋိစီဝရာနံ နိဝါသနပါရုပနဝသေန, ပတ္တဿ ဘိက္ခာပဋိဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ ဓာရဏံ နာမ။ အသိတာဒီသု အသိတေတိ ပိဏ္ဍပါတဘောဇနေ။ ပီတေတိ ယာဂုအာဒိပါနေ။ ခါယိတေတိ ပိဋ္ဌခဇ္ဇကာဒိခါဒနေ။ သာယိတေတိ မဓုဖာဏိတာဒိသာယနေ။ ဥစ္စာရပဿာဝကမ္မေတိ ဥစ္စာရဿ စ ပဿာဝဿ စ ကရဏေ။ ဂတာဒီသု ဂတေတိ ဂမနေ။ ဌိတေတိ ဌာနေ။ နိသိန္နေတိ နိသဇ္ဇာယ။

သုတ္တေတိ သယနေ။ ဇာဂရိတေတိ ဇာဂရဏေ။ ဘာသိတေတိ ကထနေ။ တတ္ထ ဥပါဒါရူပဿ သဒ္ဒါယတနဿ အပ္ပဝတ္တေ သတိ ဘာသိတာ နာမ န ဟောတိ, တသ္မိံ ပဝတ္တန္တေ ဟောတီတိ ပရိဂ္ဂါဟကော ဘိက္ခု ဘာသိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။ ဝိမုတ္တာယတနသီသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တောပိ ဗာတ္တိံသတိရစ္ဆာနကထံ ပဟာယ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတံ ကထံ ကထေန္တောပိ ဘာသိတေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ တုဏှီဘာဝေတိ အကထနေ။ တတ္ထ ဥပါဒါရူပဿ သဒ္ဒါယတနဿ ပဝတ္တိယံ တုဏှီဘာဝေါ နာမ နတ္ထိ, အပ္ပဝတ္တိယံ ဟောတီတိ ပရိဂ္ဂါဟကော ဘိက္ခု တုဏှီဘာဝေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ ဟောတိ။ အဋ္ဌတိံသအာရမ္မဏေသု စိတ္တရုစိယံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နိသိန္နောပိ ဒုတိယဇ္ဈာနံ သမာပန္နောပိ တုဏှီဘာဝေ သမ္ပဇာနကာရီ နာမ။ ဧတ္ထ စ ဧကော ဣရိယာပထော ဒွီသု ဌာနေသု အာဂတော။ သော ဟေဋ္ဌာ အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခာစာရဂါမံ ဂစ္ဆတော အာဂစ္ဆတော စ အဒ္ဓါနဂမနဝသေန ကထိတော။ ဂတေ ဌိတေတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရေ စုဏ္ဏိကပါဒုဒ္ဓါရဝသေန ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓါနုဿတိဝသေနာတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ ပကာသိတာ ဧဝ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၈။)

အရတီတိ ရတိပဋိက္ခေပေါ။ အရတိတာတိ အရမနာကာရော။ အနဘိရတီတိ အနဘိရတဘာဝေါ။ အနဘိရမနာတိ အနဘိရမနာကာရော။ ဥက္ကဏ္ဌိတာတိ ဥက္ကဏ္ဌနာကာရော။ ပရိတဿိတာတိ ဥက္ကဏ္ဌနဝသေနေဝ ပရိတဿနာ။

֍ * ၂၀၅။ ကိံ သူ အသိဿန္တိ ကိံ ဘုဉ္ဇိဿာမိ။ ကုဝ ဝါ အသိဿန္တိ ကုဟိံ ဝါ အသိဿာမိ။ ဒုက္ခံ ဝတ သေတ္ထ ကုဝဇ္ဇ သေဿန္တိ ဣမံ ရတ္တိံ ဒုက္ခံ သယိံ, အဇ္ဇ အာဂမနရတ္တိံ ကတ္ထ သယိဿံ။ ဧတေ ဝိတက္ကေတိ ဧတေ ပိဏ္ဍပါတနိဿိတေ ဒွေ, သေနာသနနိဿိတေ ဒွေတိ စတ္တာရော ဝိတက္ကေ။ အနိကေတစာရီတိ အပလိဗောဓစာရီ နိတ္တဏှစာရီ။

ဖလကေ ဝါတိ ဝင်္ကာဒိဖလကပီဌေ စ။ အာဂါမိရတ္တိန္တိ အာဂမနိရတ္တိယံ။ အာဒေဝနေယျေတိ ဝိသေသေန ဒေဝနိယျေ။ ပရိဒေဝနေယျေတိ သမန္တတော ဒေဝနိယျေ။

֍ * ၂၀၆။ ကာလေတိ ပိဏ္ဍပါတကာလေ ပိဏ္ဍပါတသင်္ခါတံ အန္နံ ဝါ, စီဝရကာလေ စီဝရသင်္ခါတံ ဝသနံ ဝါ လဒ္ဓါ ဓမ္မေန သမေနာတိ အဓိပ္ပါယော။ မတ္တံ သ ဇညာတိ ပရိဂ္ဂဟေ စ ပရိဘောဂေ စ သော ပမာဏံ ဇာနေယျ။ ဣဓာတိ သာသနေ, နိပါတမတ္တမေဝ ဝါ ဧတံ။ တောသနတ္ထန္တိ သန္တောသတ္ထံ, ဧတဒတ္ထံ မတ္တံ ဇာနေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော တေသု ဂုတ္တောတိ သော ဘိက္ခု တေသု ပစ္စယေသု ဂုတ္တော။ ယတစာရီတိ သညတဝိဟာရော, ရက္ခိတဣရိယာပထော ရက္ခိတကာယဝစီမနောဒွါရော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ယတိစာရီ’’တိပိ ပါဌော, ဧသောယေဝတ္ထော။ ရုသိတောတိ ရောသိတော။ ဃဋ္ဋိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ မတ္တံ ဇာနေယျာတိ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ ပမာဏံ ဇာနေယျ။ ပဋိဂ္ဂဟဏတော ဝါတိ ပရေဟိ ဒိယျမာနဂ္ဂဟဏကာလတော ဝါ။ ပရိဘောဂတော ဝါတိ ပရိဘုဉ္ဇနကာလတော ဝါ။ ထောကေပိ ဒိယျမာနေတိ အပ္ပကေပိ ဒိယျမာနေ။ ကုလာနုဒယာယာတိ ကုလာနံ အနုဒယတာယ။ ကုလာနုရက္ခာယာတိ ကုလာနံ အနုရက္ခဏတ္ထာယ။ ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ ထောကမ္ပိ ဂဏှာတိ။ ဗဟုကေပိ ဒိယျမာနေတိ အနပ္ပကေပိ ဒိယျမာနေ။ ကာယပရိဟာရိကံ စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ ဧတ္ထ ကာယံ ပရိဟရတိ ပေါသေတီတိ ကာယပရိဟာရိကံ။ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကန္တိ ကုစ္ဆိံ ပရိဟရတိ ပေါသေတီတိ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကံ။ ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသေန သမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော အဋ္ဌ ပရိက္ခာရာ ဝဋ္ဋန္တိ တီဏိ စီဝရာနိ ပတ္တော ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနဝါသိ ဧကာ သူစိ ကာယဗန္ဓနံ ပရိဿာဝနန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀၉။)

‘‘တိစီဝရဉ္စ ပတ္တော စ, ဝါသိ သူစိ စ ဗန္ဓနံ၊

ပရိဿာဝနေန အဋ္ဌေတေ, ယုတ္တယောဂဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၅၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၄၊ ၂။၃၄၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၈)၊

တေ သဗ္ဗေ ကာယပရိဟာရိကာပိ ဟောန္တိ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကာပိ။ ကထံ? တိစီဝရံ တာဝ နိဝါသေတွာ စ ပါရုပိတွာ စ ဝိစရဏကာလေ ကာယံ ပရိဟရတိ ပေါသေတီတိ ကာယပရိဟာရိကံ ဟောတိ။ စီဝရကဏ္ဏေန ဥဒကံ ပရိဿာဝေတွာ ပိဝနကာလေ ခါဒိတဗ္ဗဖလာဖလဂ္ဂဟဏကာလေ စ ကုစ္ဆိံ ပရိဟရတိ ပေါသေတီတိ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကံ ဟောတိ။

ပတ္တောပိ တေန ဥဒကံ ဥဒ္ဓရိတွာ နှာနကာလေ ကုဋိပရိဘဏ္ဍကရဏကာလေ စ ကာယပရိဟာရိကော ဟောတိ။ အာဟာရံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇနကာလေ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကော။ ဝါသိပိ တာယ ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနကာလေ မဉ္စပီဌာနံ အင်္ဂပါဒစီဝရကုဋိဒဏ္ဍကသဇ္ဇနကာလေ စ ကာယပရိဟာရိကာ ဟောတိ။ ဥစ္ဆုစ္ဆေဒနနာဠိကေရာဒိတစ္ဆနကာလေ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကာ။ သူစိ စီဝရသိဗ္ဗနကာလေ ကာယပရိဟာရိကာ ဟောတိ။ ပူဝံ ဝါ ဖလံ ဝါ ဝိဇ္ဈိတွာ ခါဒနကာလေ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကာ။ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ဝိစရဏကာလေ ကာယပရိဟာရိကံ။ ဥစ္ဆုအာဒီနိ ဗန္ဓိတွာ ဂဟဏကာလေ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကံ။ ပရိဿာဝနံ တေန ဥဒကံ ပရိဿာဝေတွာ နှာနကာလေ သေနာသနပရိဘဏ္ဍကရဏကာလေ စ ကာယပရိဟာရိကံ, ပါနီယပါဏကပရိဿာဝနကာလေ တေနေဝ တိလတဏ္ဍုလပုထုကာဒီနိ ဂဟေတွာ ခါဒနကာလေ စ ကုစ္ဆိပရိဟာရိကံ။

ပဋိသင်္ခါယောနိသောတိ ဥပါယေန ပထေန ပဋိသင်္ခါယ ဉတွာ, ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တပစ္စဝေက္ခဏမေဝ ယောနိသော ပဋိသင်္ခါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စီဝရန္တိ အန္တရဝါသကာဒီသု ယံကိဉ္စိ။ ပဋိသေဝတီတိ ပရိဘုဉ္ဇတိ နိဝါသေတိ ဝါ ပါရုပတိ ဝါ။ ယာဝဒေဝါတိ ပယောဇနာဝဓိပရိစ္ဆေဒနိယမဝစနံ။ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ယောဂိနော စီဝရပဋိသေဝနေ ပယောဇနံ, ယဒိဒံ သီတဿ ပဋိဃာတာယာတိအာဒိ, န ဣတော ဘိယျော။ သီတဿာတိ အဇ္ဈတ္တဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဥတုပရိဏာမနဝသေန ဝါ ဥပ္ပန္နဿ ယဿ ကဿစိ သီတဿ။

ပဋိဃာတာယာတိ ပဋိဟနနတ္ထံ။ ယထာ သရီရေ အာဗာဓံ န ဥပ္ပါဒေတိ, ဧဝံ တဿ ဝိနောဒနတ္ထံ။ သီတဗ္ဘာဟတေ ဟိ သရီရေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ယောနိသော ပဒဟိတုံ န သက္ကောတိ။ တသ္မာ သီတဿ ပဋိဃာတာယ စီဝရံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁၀။)

သေဝိတဗ္ဗန္တိ ဘဂဝါ အနုညာသိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ကေဝလဉှေတ္ထ ဥဏှဿာတိ အဂ္ဂိသန္တာပဿ, တဿ ဝနဒါဟာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿာနန္တိ ဧတ္ထ ပန ဍံသာတိ ဍံသနမက္ခိကာ။ ‘‘အန္ဓမက္ခိကာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ။ မကသာတိ မကသာ ဧဝ။ ဝါတာတိ သရဇအရဇာဒိဘေဒါ။ အာတပေါတိ သူရိယာတပေါ။ သရီသပါတိ ယေ ကေစိ သရန္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒီဃဇာတိကာ သပ္ပါဒယော, တေသံ ဒဋ္ဌသမ္ဖဿော စ ဖုဋ္ဌသမ္ဖဿော စာတိ ဒုဝိဓော သမ္ဖဿော၊ သောပိ စီဝရံ ပါရုပိတွာ နိသိန္နံ န ဗာဓတိ။ တသ္မာ တာဒိသေသု ဌာနေသု တေသံ ပဋိဃာတတ္ထာယ ပဋိသေဝတိ။ ယာဝဒေဝါတိ ပုန ဧတဿ ဝစနံ နိယတပယောဇနာဝဓိပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ။ ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနတ္ထန္တိ နိယတပယောဇနံ, ဣတရာနိ ကဒါစိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဟိရိကောပီနန္တိ တံ တံ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနံ။ ယသ္မိံ ယသ္မိဉှိ အင်္ဂေ ဝိဝရိယမာနေ ဟိရီ ကုပ္ပတိ ဝိနဿတိ, တံ တံ ဟိရိံ ကောပနတော ဟိရိကောပီနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ စ ဟိရိကောပီနဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထန္တိ ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ။ ‘‘ဟိရိကောပီနံ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထ’’န္တိပိ ပါဌော။

ပိဏ္ဍပါတန္တိ ယံကိဉ္စိ အာဟာရံ။ ယော ဟိ ကောစိ အာဟာရော ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍောလျေန ပတ္တေ ပတိတတ္တာ ‘‘ပိဏ္ဍပါတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပိဏ္ဍာနံ ဝါ ပါတော ပိဏ္ဍပါတော, တတ္ထ တတ္ထ လဒ္ဓါနံ ဘိက္ခာနံ သန္နိပါတော, သမူဟောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

သေနာသနန္တိ သယနဉ္စ အာသနဉ္စ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ သေတိ ဝိဟာရေ ဝါ အဍ္ဎယောဂါဒိမှိ ဝါ, တံ သေနံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ အာသတိ နိသီဒတိ, တံ အာသနံ, တံ ဧကတော ကတွာ ‘‘သေနာသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥတုပရိဿယဝိနောဒနပဋိသလ္လာနာရာမတ္ထန္တိ ပရိသဟနဋ္ဌေန ဥတုယေဝ ဥတုပရိဿယော။ ဥတုပရိဿယဿ ဝိနောဒနတ္ထဉ္စ ပဋိသလ္လာနာရာမတ္ထဉ္စ။ ယော သရီရာဗာဓစိတ္တဝိက္ခေပကရော အသပ္ပါယော ဥတု သေနာသနပဋိသေဝနေန ဝိနောဒေတဗ္ဗော ဟောတိ, တဿ ဝိနောဒနတ္ထံ ဧကီဘာဝသုခတ္ထဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာမဉ္စ သီတပဋိဃာတာဒိနာဝ ဥတုပရိဿယဝိနောဒနံ ဝုတ္တမေဝ။ ယထာ ပန စီဝရပဋိသေဝနေ ‘‘ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနံ နိယတပယောဇနံ, ဣတရာနိ ကဒါစိ ကဒါစိ ဘဝန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓာပိ နိယတဥတုပရိဿယဝိနောဒနံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အယံ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဥတု ဥတုယေဝ။ ပရိဿယော ပန ဒုဝိဓော ပါကဋပရိဿယော စ ပဋိစ္ဆန္နပရိဿယော စ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁၁။)

တတ္ထ ပါကဋပရိဿယော သီဟဗျဂ္ဃါဒယော, ပဋိစ္ဆန္နပရိဿယော ရာဂဒေါသာဒယော။ တေ ယတ္ထ အပရိဂုတ္တိယာ စ အသပ္ပါယရူပဒဿနာဒိနာ စ အာဗာဓံ န ကရောန္တိ, တံ သေနာသနံ ဧဝံ ဇာနိတွာ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပဋိသေဝန္တော ဘိက္ခု ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော သေနာသနံ ဥတုပရိဿယဝိနောဒနတ္ထံ ပဋိသေဝတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရန္တိ ဧတ္ထ ရောဂဿ ပဋိအယနဋ္ဌေန ပစ္စယော, ပစ္စနီကဂမနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ယဿ ကဿစိ သပ္ပါယဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဘိသက္ကဿ ကမ္မံ တေန အနုညာတတ္တာတိ ဘေသဇ္ဇံ။ ဂိလာနပစ္စယောဝ ဘေသဇ္ဇံ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇံ, ယံ ကိဉ္စိ ဂိလာနဿ သပ္ပါယံ ဘိသက္ကကမ္မံ တေလမဓုဖာဏိတာဒီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိက္ခာရောတိ ပန ‘‘သတ္တဟိ နဂရပရိက္ခာရေဟိ သုပရိက္ခတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၆၇) ပရိဝါရော ဝုစ္စတိ။ ‘‘ရထော သီလပရိက္ခာရော, ဈာနက္ခော စက္ကဝီရိယော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄) အလင်္ကာရော။ ‘‘ယေ စ ခေါ ဣမေ ပဗ္ဗဇိတေန ဇီဝိတပရိက္ခာရာ သမုဒါနေတဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉၁-၁၉၂) သမ္ဘာရော။ ဣဓ ပန သမ္ဘာရောပိ ပရိဝါရောပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဉ္စ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇံ ဇီဝိတဿ ပရိဝါရောပိ ဟောတိ, ဇီဝိတနာသကာဗာဓုပ္ပတ္တိယာ အန္တရံ အဒတွာ ရက္ခဏတော သမ္ဘာရောပိ။ ယထာစိရံ ပဝတ္တတိ, ဧဝမဿ ကာရဏဘာဝတော၊ တသ္မာ ‘‘ပရိက္ခာရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇဉ္စ တံ ပရိက္ခာရော စာတိ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရော, တံ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရံ။ ဂိလာနဿ ယံ ကိဉ္စိ သပ္ပါယံ ဘိသက္ကာနုညာတံ တေလမဓုဖာဏိတာဒိဇီဝိတပရိက္ခာရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဥပ္ပန္နာနန္တိ ဇာတာနံ ဘူတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ဝေယျာဗာဓိကာနန္တိ ဧတ္ထ ဗျာဗာဓောတိ ဓာတုက္ခောဘော တံသမုဋ္ဌာနာ စ ကုဋ္ဌဂဏ္ဍပီဠကာဒယော, ဗျာဗာဓတော ဥပ္ပန္နတ္တာ ဝေယျာဗာဓိကာ။ ဝေဒနာနန္တိ ဒုက္ခဝေဒနာ, အကုသလဝိပါကဝေဒနာ, တာသံ ဝေယျာဗာဓိကာနံ ဝေဒနာနံ။ အဗျာဗဇ္ဈပရမတာယာတိ နိဒ္ဒုက္ခပရမတာယ။ ယာဝ တံ ဒုက္ခံ သဗ္ဗံ ပဟီနံ ဟောတိ, တာဝါတိ အတ္ထော။

သန္တုဋ္ဌော ဟောတီတိ ပစ္စယသန္တောသေန သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ။ ဣတရီတရေန စီဝရေနာတိ ထူလသုခုမလူခပဏီတထိရဇိဏ္ဏာနံ ယေန ကေနစိ။ အထ ခေါ ယထာလဒ္ဓါဒီနံ ဣတရီတရေန ယေန ကေနစိ သန္တုဋ္ဌော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁၂။)

ဟောတီတိ အတ္ထော။ စီဝရသ္မိဉှိ တယော သန္တောသာ ယထာလာဘသန္တောသော ယထာဗလသန္တောသော ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောတိ။ ပိဏ္ဍပါတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဝဏ္ဏဝါဒီတိ ဧကော သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ, သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ န ကထေတိ, ဧကော န သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ, သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ, ဧကော နေဝ သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ, န သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ, ဧကော သန္တုဋ္ဌော စ ဟောတိ, သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတရီတရစီဝရသန္တုဋ္ဌိယာ စ ဝဏ္ဏဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနေသနန္တိ ဒူတေယျပဟီနဂမနာနုယောဂပ္ပဘေဒံ နာနပ္ပကာရံ အနေသနံ။ အပ္ပတိရူပန္တိ အယုတ္တံ။ အလဒ္ဓါ စာတိ အလဘိတွာ။ ယထာ ဧကစ္စော ‘‘ကထံ နု ခေါ စီဝရံ လဘိဿာမီ’’တိ ပုညဝန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ကောဟညံ ကရောန္တော ဥတ္တဿတိ ပရိတဿတိ, သန္တုဋ္ဌော ဘိက္ခု ဧဝံ အလဒ္ဓါ စ စီဝရံ န ပရိတဿတိ။ လဒ္ဓါ စာတိ ဓမ္မေန သမေန လဘိတွာ။ အဂဓိတောတိ ဝိဂတလောဘဝန္တော။ အမုစ္ဆိတောတိ အဓိမတ္တတဏှာယ မုစ္ဆံ အနာပန္နော။ အနဇ္ဈာပန္နောတိ တဏှာယ အနောတ္ထဋော အပရိယောနဒ္ဓေါ။ အာဒီနဝဒဿာဝီတိ အနေသနာပတ္တိယဉ္စ ဂဓိတပရိဘောဂေ စ အာဒီနဝံ ပဿမာနော။ နိဿရဏပညောတိ ‘‘ယာဝဒေဝ သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃) ဝုတ္တံ နိဿရဏံ ဧဝ ပဇာနန္တော။ ဣတရီတရစီဝရသန္တုဋ္ဌိယာတိ ယေန ကေနစိ စီဝရေန သန္တုဋ္ဌိယာ။ နေဝတ္တာနုက္ကံသေတီတိ ‘‘အဟံ ပံသုကူလိကော, မယာ ဥပသမ္ပဒမာဠေယေဝ ပံသုကူလိကင်္ဂံ ဂဟိတံ, ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိ အတ္တုက္ကံသနံ န ကရောတိ။ န ပရံ ဝမ္ဘေတီတိ ‘‘ဣမေ ပနညေ ဘိက္ခူ န ပံသုကူလိကာ’’တိ ဝါ ‘‘ပံသုကူလိကမတ္တမ္ပိ ဧတေသံ နတ္ထီ’’တိ ဝါ ဧဝံ ပရံ န ဝမ္ဘေတိ။

ယော ဟိ တတ္ထ ဒက္ခောတိ ယော တသ္မိံ စီဝရသန္တောသေ ဝဏ္ဏဝါဒီ, တာသု ဝါ ဒက္ခော ဆေကော ဗျတ္တော။ အနလသောတိ သာတစ္စကိရိယာယ အာလသိယဝိရဟိတော။ သမ္ပဇာနော ပဋိဿတောတိ သမ္ပဇာနပညာယ စေဝ သတိယာ စ ယုတ္တော။ ပေါရာဏေတိ န အဓုနုပ္ပတ္တိကေ။ အဂ္ဂညေတိ ‘‘အဂ္ဂေါ’’တိ ဇာနိတဗ္ဗေ။ အရိယဝံသေ ဌိတောတိ အရိယာနံ ဝံသေ ပတိဋ္ဌိတော။ အရိယဝံသောတိ စ ယထာ ဟိ ခတ္တိယဝံသော ဗြာဟ္မဏဝံသော ဝေဿဝံသော

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁၃။)

သုဒ္ဒဝံသော သမဏဝံသော ကုလဝံသော ရာဇဝံသော, ဧဝံ အယမ္ပိ အဋ္ဌမော အရိယဝံသော အရိယတန္တိ အရိယပဝေဏီ နာမ ဟောတိ။ သော ခေါ ပနာယံ အရိယဝံသော ဣမေသံ ဝံသာနံ မူလဂန္ဓာဒီနံ ကာဠာနုသာရိဂန္ဓာဒယော ဝိယ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကေ ပန တေ အရိယာ ယေသံ ဧသော ဝံသောတိ? အရိယာ ဝုစ္စန္တိ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ တထာဂတသာဝကာ စ, ဧတေသံ အရိယာနံ ဝံသောတိ အရိယဝံသော။ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဟိ သတသဟဿကပ္ပါဒိကာနံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ တဏှင်္ကရော မေင်္ကေရော သရဏင်္ကရော ဒီပင်္ကရောတိ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နာ, တေ အရိယာ, တေသံ အရိယာနံ ဝံသောတိ အရိယဝံသော။ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ ပရိနိဗ္ဗာနတော အပရဘာဂေ ဧကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ ကောဏ္ဍညော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော…ပေ… ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော ကဿပေါ အမှာကံ ဘဂဝါ ဂေါတမောတိ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နာ, တေသံ အရိယာနံ ဝံသောတိ အရိယဝံသော။ အပိ စ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ အရိယာနံ ဝံသောတိ အရိယဝံသော, တသ္မိံ အရိယဝံသေ ပတိဋ္ဌိတော။

ဣတရီတရေန ပိဏ္ဍပါတေနာတိ ယေန ကေနစိ ပိဏ္ဍပါတေန။ သေနာသနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာယတနေသူတိ စက္ခာဒီသု အာယတနေသု။

ယတောတိ သညတော။ ယတ္တောတိ ယတ္တဝါ။ ပဋိယတ္တောတိ အတိဝိယ ယတ္တဝါ။ ဂုတ္တောတိ ရက္ခိတော။ ဂေါပိတောတိ မဉ္ဇူသာယ ဝိယ ပဋ္ဌပိတော။ ရက္ခိတောတိ ပဋိသာမိတော။ သံဝုတောတိ ဒွါရသံဝရဏေန ပိဟိတော။ ခုံသိတောတိ ဂရဟိတော။ ဝမ္ဘိတောတိ အပသာဒိတော။ ဃဋ္ဋိတောတိ ဃဋ္ဋနမာပါဒိတော။ ဂရဟိတောတိ အဝမညိတော။ ဥပဝဒိတောတိ အက္ကောသိတော။

ဖရုသေနာတိ မမ္မစ္ဆေဒနဝစနေန။ ကက္ခဠေနာတိ ဒါရုဏေန။ နပ္ပဋိဝဇ္ဇာတိ ပဋိပ္ဖရိတွာ န ကထေယျ။

֍ * ၂၀၇။ ဈာနာနုယုတ္တောတိ အနုပ္ပန္နုပ္ပါဒနေန ဥပ္ပန္နသေဝနေန စ ဈာနေန အနုယုတ္တော။ ဥပေက္ခမာရဗ္ဘ သမာဟိတတ္တောတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပေက္ခံ ဥပ္ပါဒေတွာ သမာဟိတစိတ္တော။ တက္ကာသယံ ကုက္ကုစ္စဉ္စုပစ္ဆိန္ဒေတိ ကာမဝိတက္ကာဒိဝိတက္ကဉ္စ ကာမသညာဒိကံ ဝိတက္ကဿ အာသယဉ္စ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စာဒိကုက္ကုစ္စဉ္စ ဥပစ္ဆိန္ဒေယျ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁၄။)

အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပ္ပါဒါယာတိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပရိဟီနဿ ဝါ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပ္ပါဒနတ္ထံ အတ္တနော သန္တာနေ ပဋိလာဘတ္ထံ။ ဥပ္ပန္နံ ဝါ ပဌမံ ဈာနံ အာသေဝတီတိအာဒီသု ဧတ္ထ အာဒရေန သေဝတိ ပဂုဏံ ကရောတိ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတိ ဗဟုလီကရောတိ ပုနပ္ပုနံ ကရောတိ။

ဥပေက္ခာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ဥပ္ပန္နာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ။ ဥပေက္ခာတိ သဘာဝပဒံ။ ဥပေက္ခနာတိ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနာကာရော။ အဇ္ဈုပေက္ခနာတိ အဓိကာ ဟုတွာ ဣက္ခနာ။ စိတ္တသမတာတိ စိတ္တဿ သမတာ စိတ္တဿ ဦနာတိရိတ္တတံ ဝဇ္ဇေတွာ သမဘာဝေါ။ စိတ္တပ္ပဿဒ္ဓတာတိ စိတ္တဿ အပ္ပဂဗ္ဘတာ, အထဒ္ဓဘာဝေါတိ အတ္ထော။ မဇ္ဈတ္တတာ စိတ္တဿာတိ န သတ္တဿ န ပေါသဿ, စိတ္တဿ မဇ္ဈတ္တဘာဝေါတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထေ ဈာနေ ဥပေက္ခံ အာရဗ္ဘာတိ စတုတ္ထသ္မိံ ဈာနသ္မိံ ဥပ္ပန္နံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခံ ပဋိစ္စ။ ဧကဂ္ဂစိတ္တောတိ ဧကာရမ္မဏေ ပဝတ္တစိတ္တော။ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တောတိ ဥဒ္ဓစ္စဝိရဟိတော န ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော။

နဝ ဝိတက္ကာ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ ကာမဝိတက္ကာနံ ကာမသညာသယောတိ ကာမဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ကာမသညာ တေသံ ဝိတက္ကာနံ အာသယော ဝသနောကာသောတိ ကာမသညာသယော။ ဗျာပါဒဝိတက္ကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

֍ * ၂၀၈။ စုဒိတော ဝစီဘိ သတိမာဘိနန္ဒေတိ ဥပဇ္ဈာယာဒီဟိ ဝါစာဟိ စောဒိတော သမာနော သတိမာ ဟုတွာ တံ စောဒနံ အဘိနန္ဒေယျ။ ဝါစံ ပမုဉ္စေ ကုသလန္တိ ဉာဏသမုဋ္ဌိတံ ဝါစံ ပမုဉ္စေယျ။ နာတိဝေလန္တိ အတိဝေလံ ပန ဝါစံ ကာလဝေလဉ္စ သီလဝေလဉ္စ အတိက္ကန္တံ နပ္ပမုဉ္စေယျ။ ဇနဝါဒဓမ္မာယာတိ ဇနပရိဝါဒကထာယ။ န စေတယေယျာတိ စေတနံ န ဥပ္ပါဒေယျ။

ဣဒံ တေ အပ္ပတ္တန္တိ ဣဒံ တဝ န ပတ္တံ။ အသာရုပ္ပန္တိ တဝ ပယောဂံ အသာရုပ္ပံ။ အသီလဋ္ဌန္တိ တဝ ပယောဂံ န သီလေ ပတိဋ္ဌန္တိ အသီလဋ္ဌံ, သီလေ ဌိတဿ ပယောဂံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကေစိ ‘‘အသိလိဋ္ဌ’’န္တိ ပဌန္တိ, အမဋ္ဌဝစနန္တိ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။

နိဓီနန္တိ တတ္ထ တတ္ထ နိဒဟိတွာ ဌပိတာနံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိပူရာနံ နိဓိကုမ္ဘီနံ။ ပဝတ္တာရန္တိ ကိစ္ဆဇီဝိကေ ဒုဂ္ဂတမနုဿေ အနုကမ္ပံ ကတွာ ‘‘ဧဟိ သုခေန

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁၅။)

တေ ဇီဝနုပါယံ ဒဿေဿာမီ’’တိ နိဓိဋ္ဌာနံ နေတွာ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ သုခံ ဇီဝါ’’တိ အာစိက္ခိတာရံ ဝိယ။ ဝဇ္ဇဒဿိနန္တိ ဒွေ ဝဇ္ဇဒဿိနော ‘‘ဣမိနာ နံ အသာရုပ္ပေန ဝါ ခလိတေန ဝါ သံဃမဇ္ဈေ နိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ ရန္ဓဂဝေသကော စ အညာတံ ဉာပနတ္ထာယ ဉာတံ အနုဂ္ဂဏှတ္ထာယ သီလာဒိနာ စဿ ဝုဒ္ဓိကာမတာယ တံ တံ ဝဇ္ဇံ ဩလောကနေန ဥလ္လပနသဘာဝသဏ္ဌိတော စ။ အယံ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ယထာ ဟိ ဒုဂ္ဂတမနုဿော ‘‘ဣမံ ဂဏှာဟီ’’တိ တဇ္ဇေတွာ ပေါဋ္ဌေတွာပိ နိဓိံ ဒဿေန္တေ ကောပံ န ကရောတိ, ပမုဒိတောဝ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ဧဝရူပေ ပုဂ္ဂလေ အသာရုပ္ပံ ဝါ ခလိတံ ဝါ ဒိသွာ အာစိက္ခန္တေ ကောပေါ န ကာတဗ္ဗော, တုဋ္ဌေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘန္တေ မဟန္တံ ဝေါ ကတံ ကမ္မံ, မယှံ အာစရိယုပဇ္ဈာယဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဩဝဒန္တေဟိ ပုနပိ မံ ဝဒေယျာထာ’’တိ ပဝါရေတဗ္ဗမေဝ။ နိဂ္ဂယှဝါဒိန္တိ ဧကစ္စော ဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ အသာရုပ္ပံ ဝါ ခလိတံ ဝါ ဒိသွာ ‘‘အယံ မေ မုခေါဒကဒါနာဒီဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟတိ, သစေ နံ ဝက္ခာမိ, န မံ ဥပဋ္ဌဟိဿတိ, ဧဝံ မမ ပရိဟာနိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝတ္တုံ အဝိသဟန္တော န နိဂ္ဂယှဝါဒီ နာမ ဟောတိ, သော ဣမသ္မိံ သာသနေ ကစဝရံ အာကိရတိ။ ယော ပန တထာရူပံ ဝဇ္ဇံ ဒိသွာ ဝဇ္ဇာနုရူပံ တဇ္ဇေတွာ ပဏာမေန္တော ဒဏ္ဍကမ္မံ ကရောန္တော ဝိဟာရာ နီဟရန္တော သိက္ခာပေတိ, အယံ နိဂ္ဂယှဝါဒီ နာမ သေယျထာပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘နိဂ္ဂယှ နိဂ္ဂယှာဟံ, အာနန္ဒ, ဝက္ခာမိ, ပဝယှ ပဝယှာဟံ, အာနန္ဒ, ဝက္ခာမိ, ယော သာရော သော ဌဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၉၆)။ မေဓာဝိန္တိ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတံ။ တာဒိသန္တိ ဧဝရူပံ ပဏ္ဍိတံ ဘဇေယျ ပယိရုပါသေယျ။ တာဒိသဉှိ အာစရိယံ ဘဇမာနဿ အန္တေဝါသိကဿ သေယျောဝ ဟောတိ, န ပါပိယော, ဝုဍ္ဎိယေဝ ဟောတိ, နော ပရိဟာနီတိ။

ဩဝဒေယျာတိ ဥပ္ပန္နေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝဒန္တော ဩဝဒတိ နာမ, အနုပ္ပန္နေ ‘‘အယသောပိ တေ သိယာ’’တိအာဒိဝသေန အနာဂတံ ဒဿေန္တော အနုသာသတိ နာမ။ သမ္မုခါ ဝဒန္တောပိ ဩဝဒတိ နာမ, ပရမ္မုခါ ဒူတံ ဝါ သာသနံ ဝါ ပေသေန္တော အနုသာသတိ နာမ။ သကိံ ဝဒန္တောပိ ဩဝဒတိ နာမ, ပုနပ္ပုနံ ဝဒန္တော အနုသာသတိ နာမ။ ဩဝဒန္တော ဧဝ ဝါ အနုသာသတိ နာမာတိ ဧဝံ ဩဝဒေယျ အနုသာသေယျ။ အသဗ္ဘာတိ အကုသလဓမ္မာ နိဝါရေယျ, ကုသလဓမ္မေ ပတိဋ္ဌပေယျာတိ အတ္ထော။ သတဉှိ သော ပိယော ဟောတီတိ သော ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော ဗုဒ္ဓါဒီနံ သပ္ပုရိသာနံ ပိယော ဟောတိ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁၆။)

ယေ ပန အဒိဋ္ဌဓမ္မာ အဝိတိဏ္ဏပရလောကာ အာမိသစက္ခုကာ ဇီဝိကတ္ထာယ ပဗ္ဗဇိတာ, တေသံ အသတံ သော ဩဝါဒကော အနုသာသကော ‘‘န တွံ အမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော, န အာစရိယော, ကသ္မာ အမှာကံ ဩဝဒသီ’’တိ ဧဝံ မုခသတ္တီဟိ ဝိဇ္ဈန္တာနံ အပ္ပိယော ဟောတီတိ။

ဧကကမ္မန္တိ အပလောကနကမ္မာဒိကံ ဧကကမ္မံ။ ဧကုဒ္ဒေသောတိ နိဒါနုဒ္ဒေသာဒိကော ဧကုဒ္ဒေသော။ သမသိက္ခတာတိ သမာနသိက္ခတာ။ အာဟတစိတ္တတန္တိ ကောဓေန ပဟတစိတ္တဘာဝံ။ ခိလဇာတတန္တိ ထဒ္ဓဘာဝံ။ ပဉ္စပိ စေတောခိလေတိ ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃသိက္ခာသဗြဟ္မစာရီသု ပဉ္စသုပိ စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝေ။

ဉာဏသမုဋ္ဌိတံ ဝါစန္တိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဥပ္ပါဒိတံ ဝါကျံ။ မုဉ္စေယျာတိ ဝိဿဇ္ဇေယျ။ အတ္ထူပသံဟိတန္တိ အတ္ထသဟိတံ ကာရဏသဟိတံ။ ဓမ္မူပသံဟိတန္တိ ဓမ္မေန ယုတ္တံ။ ကာလာတိက္ကန္တံ ဝါစံ န ဘာသေယျာတိ ကာလာတီတံ ဝါစံ န ကထေယျ တဿ ကာလဿ အတိက္ကန္တတ္တာ။ ဝေလာတိက္ကန္တန္တိ မရိယာဒါတီတံ ဝစနံ န ဘဏေယျ ဝစနမရိယာဒဿ အတိက္ကန္တတ္တာ။ ဥဘယဝသေန ကာလဝေလာ။

ယော ဝေ ကာလေ အသမ္ပတ္တေတိ အတ္တနော ဝစနကာလေ အသမ္ပတ္တေ။ အတိဝေလန္တိ ဝေလာတိက္ကန္တံ ကတွာ အတိရေကပ္ပမာဏံ ဘာသတိ။ နိဟတော သေတီတိ နိဂ္ဃါတိတော သယတိ။ ကောကိလာယေဝ အတြဇောတိ ကာကိယာ ပဋိဇဂ္ဂိတော ကောကိလာယ အဗ္ဘန္တရေ ဇာတော ကောကိလပေါတကော ဝိယ။

֍ * ၂၀၉။ အထာပရန္တိ အထ ဣဒါနိ ဣတော ပရမ္ပိ။ ပဉ္စ ရဇာနီတိ ရူပရာဂါဒီနိ ပဉ္စ ရဇာနိ။ ယေသံ သတီမာ ဝိနယာယ သိက္ခေတိ ယေသံ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ဟုတွာဝ ဝိနယနတ္ထံ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခေယျ။ ဧဝံ သိက္ခန္တော ဟိ ရူပေသု…ပေ… ဖဿေသု သဟေထ ရာဂံ, န အညေတိ။

ရူပရဇောတိ ရူပါရမ္မဏံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နော ရာဂါဒိရဇော။ သဒ္ဒရဇာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

֍ * ၂၁၀။ တတော သော တေသံ ဝိနယာယ သိက္ခန္တော အနုက္ကမေန – ဧတေသု ဓမ္မေသူတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဧတေသူတိ ရူပါဒီသု။ ကာလေန သော သမ္မာ ဓမ္မံ ပရိဝီမံသမာနောတိ သော ဘိက္ခု ယွာယံ ‘‘ဥဒ္ဓတေ စိတ္တေ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁၇။)

သမထဿ ကာလော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄) နယေန ကာလော ဝုတ္တော, တေန ကာလေန သဗ္ဗံ သင်္ခတဓမ္မံ အနိစ္စာဒိနယေန ပရိဝီမံသမာနော။ ဧကောဒိဘူတော ဝိဟနေ တမံ သောတိ သော ဧကဂ္ဂစိတ္တော သဗ္ဗံ မောဟာဒိတမံ ဝိဟနေယျ, နတ္ထိ ဧတ္ထ သံသယော။

ဥဒ္ဓတေ စိတ္တေတိ ဝီရိယိန္ဒြိယဝသေန စိတ္တေ အဝူပသန္တေ။ ဗလဝဝီရိယဉှိ မန္ဒသမာဓိံ ဝီရိယဿ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စံ အဘိဘဝတိ။ ဧဝံ ဥဒ္ဓတေ စိတ္တေ။ သမထဿ ကာလောတိ သမာဓိဿ ဘာဝနာယ ကာလော။ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ ဥပစာရပ္ပနာဟိ စိတ္တေ သမာဟိတေ။ ဗလဝသမာဓိ ဟိ မန္ဒဝီရိယံ သမာဓိဿ ကောသဇ္ဇပက္ခတ္တာ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝတိ။ သမာဓိ ဝီရိယေန သညောဇိတော ကောသဇ္ဇေ ပတိတုံ န လဘတိ။ ဝီရိယံ သမာဓိနာ သညောဇိတံ ဥဒ္ဓစ္စေ ပတိတုံ န လဘတိ။ တသ္မာ တဒုဘယံ သမံ ကာတဗ္ဗံ။ ဥဘယသမတာယ ဟိ အပ္ပနာ ဟောတိ။ ဝိပဿနာယ ကာလောတိ ဧဝံ သမာဟိတေ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိဝိဓာယ ပဿနာယ ကာလော, သမာဓိကမ္မိကဿ ဗလဝတီပိ သဒ္ဓါ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သဒ္ဒဟန္တော ဩကပ္ပေန္တော အပ္ပနံ ပါပုဏာတိ။ သမာဓိပညာသု ပန သမာဓိကမ္မိကဿ ဗလဝတီ ဧကဂ္ဂတာ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝဉှိ သော အပ္ပနံ ပါပုဏာတိ။ ဝိပဿနာကမ္မိကဿ ပန ပညာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝဉှိ သော လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓံ ပါပုဏာတိ။ ဥဘိန္နံ ပန သမတ္တေပိ အပ္ပနာ ဟောတိ ဧဝ။

ကာလေ ပဂ္ဂဏှတိ စိတ္တန္တိ ယသ္မိံ သမယေ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ, တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပနေန တံ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတိ။ နိဂ္ဂဏှတီတိ ယသ္မိံ သမယေ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ, တသ္မိံ သမယေ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပနေန တံ စိတ္တံ နိဂ္ဂဏှာတိ။ သမ္ပဟံသတိ ကာလေနာတိ ယသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ပညာပယောဂမန္ဒတာယ ဝါ ဥပသမသုခါနံ ဝိဂမေန ဝါ နိရဿာဒံ ဟောတိ, တသ္မိံ သမယေ အဋ္ဌသံဝေဂဝတ္ထုပစ္စဝေက္ခဏေန သံဝေဇေတိ။ အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနိ နာမ – ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ စတ္တာရိ, အပါယဒုက္ခံ ပဉ္စမံ, အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ, ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ။ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏေနာဿ ပသာဒံ ဇနေတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘သမ္ပဟံသတိ ကာလေနာ’’တိ။ ကာလေ စိတ္တံ သမာဒဟေတိ ယသ္မိံ

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁၈။)

သမယေ သဒ္ဓါပညာနံ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမဘာဝေါ, တသ္မိံ ကာလေ စိတ္တံ သမာဒဟေယျ။

အဇ္ဈုပေက္ခတိ ကာလေနာတိ ယသ္မိံ သမယေ သမ္မာ ပဋိပတ္တိံ အာဂမ္မ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ အနိရဿာဒံ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ သမထဝီထိပဋိပန္နံ စိတ္တံ ဟောတိ, တဒါဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ သာရထိ ဝိယ သမပ္ပဝတ္တေသု အဿေသု။ အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘အဇ္ဈုပေက္ခတိ ကာလေနာ’’တိ။ သော ယောဂီ ကာလကောဝိဒေါတိ ဧသော ဝုတ္တပ္ပကာရော ကမ္မဋ္ဌာနယောဂေ နိယုတ္တော ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနသမာဒဟနအဇ္ဈုပေက္ခနကာလေသု ဆေကော ဗျတ္တော။ ကိမှိ ကာလမှီတိအာဒိနာ ပဂ္ဂဟာဒိကာလံ ပုစ္ဆတိ။

ဣဒါနိ ပဂ္ဂဟာဒိကာလံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘လီနေ စိတ္တမှီ’’တိအာဒိမာဟ။ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ စိတ္တေ လီနဘာဝံ ဂတေ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပနေန ပဂ္ဂဟော။ ဥဒ္ဓတသ္မိံ ဝိနိဂ္ဂဟောတိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ ဥဒ္ဓတေ စိတ္တေ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပနေန နိဂ္ဂဟော။ နိရဿာဒဂတံ စိတ္တံ, သမ္ပဟံသေယျ တာဝဒေတိ ပညာပယောဂမန္ဒတာယ ဝါ ဥပသမသုခါနံ ဝိဂမေန ဝါ အဿာဒဝိရဟိတံ ဂတံ အဋ္ဌသံဝေဂဝတ္ထုပစ္စဝေက္ခဏေန ဝါ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏေန ဝါ တသ္မိံ ခဏေ စိတ္တံ သမ္ပဟံသေယျ။

သမ္ပဟဋ္ဌံ ယဒါ စိတ္တန္တိ ယသ္မိံ ကာလေ ဝုတ္တနယေနေဝ သမ္ပဟံသိတံ စိတ္တံ ဟောတိ။ အလီနံ ဘဝတိ နုဒ္ဓတန္တိ ဝီရိယသမာဓီဟိ သညောဇိတတ္တာ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟိတဉ္စ ဟောတိ။ သမထနိမိတ္တဿာတိ သမထော စ နိမိတ္တဉ္စ သမထနိမိတ္တံ, တဿ သမထနိမိတ္တဿ။ သော ကာလောတိ ယော သော လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟိတကာလော ဝုတ္တော, သော ကာလော။ အဇ္ဈတ္တံ ရမယေ မနောတိ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ကသိဏာဒိဂေါစရဇ္ဈတ္တေ တောသေယျ အဘိရမာပေယျ။

ဧတေန မေဝုပါယေနာတိ ဧတေန ဝုတ္တဥပါယေန ဧဝ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ အဇ္ဈုပေက္ခေယျ တာဝဒေတိ ယဒါ ဥပစာရပ္ပနာဟိ တံ စိတ္တံ သမာဟိတံ, တဒါ ‘‘သမာဟိတံ စိတ္တ’’န္တိ ဇာနိတွာ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ဗျာပါရံ အကတွာ တသ္မိံ ခဏေ အဇ္ဈုပေက္ခနမေဝ ကရေယျ။

(မဟာနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁၉။)

ဣဒါနိ ‘‘ကိမှိ ကာလမှိ ပဂ္ဂါဟော’’တိ ပုဋ္ဌဂါထံ နိဂမေန္တော ‘‘ဧဝံ ကာလဝိဒူ ဓီရော’’တိအာဒိမာဟ။ ကာလေန ကာလံ စိတ္တဿ, နိမိတ္တမုပလက္ခယေတိ ကာလာနုကာလံ သမာဓိသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ အာရမ္မဏံ သလ္လက္ခေယျ, ဥပပရိက္ခေယျာတိ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။ ဧဝံ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ

သာရိပုတ္တသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဋ္ဌကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာ နာမ မဟာနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။