ခုဒ္ဒကနိကာယေ
စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ပါရာယနဝဂ္ဂနိဒ္ဒေသော
၁။ အဇိတမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ပါရာယနဝဂ္ဂဿ ပဌမေ အဇိတသုတ္တနိဒ္ဒေသေ –
‘‘ကေနဿု နိဝုတော လောကော, (ဣစ္စာယသ္မာ အဇိတော,)
ကေနဿု နပ္ပကာသတိ၊
ကိဿာဘိလေပနံ ဗြူသိ, ကိံသု တဿ မဟဗ္ဘယ’’န္တိ။ –
အဇိတမာဏဝဿ ပုစ္ဆိတေ ပဌမပဉှေ စ ဥပရူပရိပဉှေ စ နိဒ္ဒေသေသု စ ဝုတ္တဉ္စ ဥတ္တာနဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ ဝိသေသမေဝ ဝက္ခာမ။ တတ္ထ နိဝုတောတိ ပဋိစ္ဆာဒိတော။ ကိဿာဘိလေပနံ ဗြူသီတိ ကိံ အဿ လောကဿ အဘိလေပနံ ဝဒေသိ?
အာဝုတောတိ အာဝရိတော။ နိဝုတောတိ ပဋိစ္ဆာဒိတော။ ဩဝုတောတိ ဟေဋ္ဌာ ပဋိစ္ဆာဒိတော။ ပိဟိတောတိ ဥပရိဘာဂေန ဆာဒိတော။ ပဋိစ္ဆန္နောတိ အဝိဝဋော။ ပဋိကုဇ္ဇိတောတိ အဓောမုခံ ဆာဒိတော။
နပ္ပကာသတီတိ နပ္ပကာသော ဟောတိ။ နပ္ပဘာသတီတိ ဉာဏပ္ပဘာသံ န ကရောတိ။ န တပတီတိ ဉာဏတပံ န ကရောတိ။ န ဝိရောစတီတိ ဉာဏဝိရောစနံ န ကရောတိ။ န ဉာယတီတိ န ဇာနီယတိ။ န ပညာယတီတိ နပ္ပညာယတေ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂။)ကေန လိတ္တောတိ ကေန လိမ္ပိတော။ သံလိတ္တော ဥပလိတ္တောတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ အာစိက္ခသိ နိဒ္ဒေသဝသေန။ ဒေသေသိ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန။ ပညပေသိ တေန တေန ပကာရေန။ အတ္ထံ ဗောဓေန္တော ပဋ္ဌပေသိ။ တဿတ္ထဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ဝိဝရသိ။ ဗျဉ္ဇနဘာဝံ ဒဿေန္တော ဝိဘဇသိ။ နိကုဇ္ဇိတဘာဝံ ဂမ္ဘီရဘာဝဉ္စ ဟရိတွာ သောတူနံ ဉာဏဿ ပတိဋ္ဌံ ဇနယန္တော ဥတ္တာနီကရောသိ။ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ သောတူနံ အညာဏန္ဓကာရံ ဝိဓမေန္တော ပကာသေသီတိ ဧဝံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ * ၂။ ဝေဝိစ္ဆာ ပမာဒါ နပ္ပကာသတီတိ မစ္ဆရိယဟေတု စ ပမာဒဟေတု စ နပ္ပကာသတိ။ မစ္ဆရိယံ ဟိဿ ဒါနာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ပကာသိတုံ န ဒေတိ, ပမာဒေါ သီလာဒီဟိ။ ဇပ္ပါဘိလေပနန္တိ တဏှာ အဿ လောကဿ မက္ကဋလေပေါ ဝိယ မက္ကဋဿ အဘိလေပနံ။ ဒုက္ခန္တိ ဇာတိအာဒိကံ ဒုက္ခံ။
ယေသံ ဓမ္မာနန္တိ ယေသံ ရူပါဒိဓမ္မာနံ။ အာဒိတော သမုဒါဂမနံ ပညာယတီတိ ပဌမတော ဥပ္ပါဒေါ ပညာယတိ။ အတ္ထင်္ဂမတော နိရောဓော ပညာယတီတိ ဘင်္ဂတော နိရုဇ္ဈနံ ပညာယတိ။ ကမ္မသန္နိဿိတော ဝိပါကောတိ ကုသလာကုသလဝိပါကော ကမ္မံ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တနတော ကမ္မသန္နိဿိတော ဝိပါကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိပါကသန္နိဿိတံ ကမ္မန္တိ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကတွာ ဌိတတ္တာ ဝိပါကသန္နိဿိတံ ကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ။ နာမသန္နိဿိတံ ရူပန္တိ ပဉ္စဝေါကာရေ ရူပံ နာမံ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တနတော နာမသန္နိဿိတံ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ။ ရူပသန္နိဿိတံ နာမန္တိ ပဉ္စဝေါကာရေ နာမံ ရူပံ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တနတော ရူပသန္နိဿိတံ နာမန္တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၃။ သဝန္တိ သဗ္ဗဓိ သောတာတိ သဗ္ဗေသု ရူပါဒိအာယတနေသု တဏှာဒိကာ သောတာ သန္ဒန္တိ။ ကိံ နိဝါရဏန္တိ တေသံ ကိံ အာဝရဏံ ကာ ရက္ခာ။ သံဝရံ ဗြူဟီတိ တံ တေသံ နိဝါရဏသင်္ခါတံ သံဝရံ ဗြူဟိ။ ဧတေန သာဝသေသပ္ပဟာနံ ပုစ္ဆတိ။ ကေန သောတာ ပိဓီယရေတိ ကေန ဓမ္မေန ဧတေ သောတာ ပိဓီယန္တိ ပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ။ ဧတေန အနဝသေသပ္ပဟာနံ ပုစ္ဆတိ။
သဝန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အာသဝန္တီတိ အဓောဂါမိနော ဟုတွာ သဝန္တိ။ သန္ဒန္တီတိ နိရန္တရဂါမိနော ဟုတွာ သန္ဒမာနာ ပဝတ္တန္တိ။ ပဝတ္တန္တီတိ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တန္တိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃။)֍ * ၄။ သတိ တေသံ နိဝါရဏန္တိ ဝိပဿနာယုတ္တာ ကုသလာကုသလဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသမာနာ သတိ တေသံ သောတာနံ နိဝါရဏံ။ သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမီတိ တမေဝါဟံ သတိံ သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပညာယေတေ ပိဓီယရေတိ ရူပါဒီသု ပန အနိစ္စတာဒိပဋိဝေဓသာဓိကာယ မဂ္ဂပညာယ ဧတေ သောတာ သဗ္ဗသော ပိဓီယန္တိ။
ပစ္ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ။ သမုဒယဉ္စာတိ ပစ္စယဉ္စ။ အတ္ထင်္ဂမဉ္စာတိ ဥပ္ပန္နာနံ အဘာဝဂမနဉ္စ, အနုပ္ပန္နာနံ အနုပ္ပါဒံ ဝါ။ အဿာဒဉ္စာတိ အာနိသံသဉ္စ။ အာဒီနဝဉ္စာတိ ဒေါသဉ္စ။ နိဿရဏဉ္စာတိ နိက္ခမနဉ္စ။
֍ * ၅။ ပညာ စေဝါတိ ပဉှာဂါထာယ ယာ စာယံ တယာ ဝုတ္တာ ပညာ, ယာ စ သတိ, ယဉ္စ တဒဝသေသံ နာမရူပံ, ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ ကတ္ထ နိရုဇ္ဈတိ။ ဧတံ မေ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ပဗြူဟီတိ ဧဝံ သင်္ခေပတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ကတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတီတိ ဧတံ နာမရူပံ ကတ္ထ န ဘဝတိ။ ဝူပသမ္မတီတိ နိဗ္ဗာတိ။ အတ္ထံ ဂစ္ဆတီတိ အဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ သန္နိသီဒတိ။
֍ * ၆။ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယ ပနဿ ယသ္မာ ပညာသတိယော နာမေနေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ တာ ဝိသုံ န ဝုတ္တာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယံ မံ တွံ, အဇိတ, ဧတံ ပဉှံ အပုစ္ဆိ – ‘‘ကတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ, တဒေတံ ယတ္ထ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ အသေသံ ဥပရုဇ္ဈတိ, တံ တေ ဝဒါမိ။ တဿ တဿ ဟိ ဝိညာဏဿ နိရောဓေန သဟေဝ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတိ, ဧတ္ထေဝ ဝိညာဏနိရောဓေန နိရုဇ္ဈတိ ဧတံ, ဝိညာဏနိရောဓာ တဿ တဿ နိရောဓော ဟောတိ, တံ နာတိဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓေနာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တပညာယ ကုသလာကုသလစေတနာသမ္ပယုတ္တစိတ္တဿ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကဝသေန နိရုဇ္ဈနေန။ တတ္ထ ဒုဝိဓော နိရောဓော အနုပါဒိန္နကနိရောဓော ဥပါဒိန္နကနိရောဓောတိ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဟိ စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တာနိ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတန္တိ ပဉ္စ စိတ္တာနိ နိရုဇ္ဈန္တိ, တာနိ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေန္တိ။ တံ အနုပါဒိန္နကရူပက္ခန္ဓော, တာနိ စိတ္တာနိ ဝိညာဏက္ခန္ဓော, တံသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ သညာ သင်္ခါရာ တယော အရူပက္ခန္ဓာ။ တတ္ထ သစေ သောတာပန္နဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ အဘာဝိတော အဘဝိဿာ, တာနိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄။)ပဉ္စ စိတ္တာနိ ဆသု အာရမ္မဏေသု ပရိယုဋ္ဌာနံ ပါပုဏေယျုံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ပန နေသံ ပရိယုဋ္ဌာနုပ္ပတ္တိံ ဝါရယမာနော သေတုသမုဂ္ဃါတံ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကဘာဝံ ကုရုမာနော အနုပါဒိန္နကံ နိရောဓေတိ နာမ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာနိ ဒွေ ဒေါမနဿသဟဂတာနီတိ ဩဠာရိကကာမရာဂဗျာပါဒဝသေန ဆ စိတ္တာနိ နိရုဇ္ဈန္တိ။ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အဏုသဟဂတကာမရာဂဗျာပါဒဝသေန တာနိ ဧဝ ဆ စိတ္တာနိ နိရုဇ္ဈန္တိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန စတ္တာရိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာနိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဉ္စာတိ ပဉ္စ အကုသလစိတ္တာနိ နိရုဇ္ဈန္တိ။ တတ္ထ သစေ တေသံ အရိယာနံ တေ မဂ္ဂါ အဘာဝိတာ အဿု, တာနိ စိတ္တာနိ ဆသု အာရမ္မဏေသု ပရိယုဋ္ဌာနံ ပါပုဏေယျုံ။ တေ ပန တေသံ မဂ္ဂါ ပရိယုဋ္ဌာနုပ္ပတ္တိံ ဝါရယမာနာ သေတုသမုဂ္ဃါတံ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကဘာဝံ ကုရုမာနာ အနုပါဒိန္နကံ နိရောဓေန္တိ နာမ။ ဧဝံ အနုပါဒိန္နကနိရောဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
သစေ ပန သောတာပန္နဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ အဘာဝိတော အဘဝိဿာ, ဌပေတွာ သတ္တ ဘဝေ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ ဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တေယျ။ ကသ္မာ? တဿ ပဝတ္တိယာ ဟေတူနံ အတ္ထိတာယ။ တီဏိ သံယောဇနာနိ ဒိဋ္ဌာနုသယော ဝိစိကိစ္ဆာနုသယောတိ ဣမေ ပန ပဉ္စ ကိလေသေ သော မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သမုဂ္ဃါတေတိ။ ဣဒါနိ ကုတော သောတာပန္နဿ သတ္တ ဘဝေ ဌပေတွာ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တိဿတိ။ ဧဝံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ အပ္ပဝတ္တံ ကုရုမာနော ဥပါဒိန္နကံ နိရောဓေတိ နာမ။
သစေ သကဒါဂါမိဿ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ အဘာဝိတော အဘဝိဿာ, ဌပေတွာ ဒွေ ဘဝေ ပဉ္စသု ဘဝေသု ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တေယျ။ ကသ္မာ? တဿ ပဝတ္တိယာ ဟေတူနံ အတ္ထိတာယ။ ဩဠာရိကာနိ ကာမရာဂပဋိဃသံယောဇနာနိ ဩဠာရိကော ကာမရာဂါနုသယော ပဋိဃာနုသယောတိ ဣမေ ပန စတ္တာရော ကိလေသေ သော မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သမုဂ္ဃါတေတိ။ ဣဒါနိ ကုတော သကဒါဂါမိဿ ဒွေ ဘဝေ ဌပေတွာ ပဉ္စသု ဘဝေသု ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တိဿတိ။ ဧဝံ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ အပ္ပဝတ္တံ ကုရုမာနော ဥပါဒိန္နကံ နိရောဓေတိ နာမ။
သစေ အနာဂါမိဿ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ အဘာဝိတော အဘဝိဿာ, ဌပေတွာ ဧကံ ဘဝံ ဒုတိယဘဝေ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တေယျ။ ကသ္မာ?
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅။)တဿ ပဝတ္တိယာ ဟေတူနံ အတ္ထိတာယ။ အဏုသဟဂတာနိ ကာမရာဂပဋိဃသညောဇနာနိ အဏုသဟဂတော ကာမရာဂါနုသယော ပဋိဃာနုသယောတိ ဣမေ ပန စတ္တာရော ကိလေသေ သော မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သမုဂ္ဃါတေတိ။ ဣဒါနိ ကုတော အနာဂါမိဿ ဧကံ ဘဝံ ဌပေတွာ ဒုတိယဘဝေ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တိဿတိ။ ဧဝံ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ အပ္ပဝတ္တံ ကုရုမာနော ဥပါဒိန္နကံ နိရောဓေတိ နာမ။
သစေ အရဟတော အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အဘာဝိတော အဘဝိဿာ, ရူပါရူပဘဝေသု ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တေယျ။ ကသ္မာ? တဿ ပဝတ္တိယာ ဟေတူနံ အတ္ထိတာယ။ ရူပရာဂေါ အရူပရာဂေါ မာနော ဥဒ္ဓစ္စံ အဝိဇ္ဇာ မာနာနုသယော ဘဝရာဂါနုသယော အဝိဇ္ဇာနုသယောတိ ဣမေ ပန အဋ္ဌ ကိလေသေ သော မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ သမုဂ္ဃါတေတိ။ ဣဒါနိ ကုတော ခီဏာသဝဿ ပုနဗ္ဘဝေ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ ပဝတ္တိဿတိ? ဧဝံ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တံ အပ္ပဝတ္တံ ကုရုမာနော ဥပါဒိန္နကံ နိရောဓေတိ နာမ။
သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ စေတ္ထ အပါယဘဝံ နိရောဓေတိ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ သုဂတိကာမဘဝေကဒေသံ။ အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ကာမဘဝံ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ရူပါရူပဘဝံ, သဗ္ဗဘဝေပိ နိရောဓေတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ဥပါဒိန္နကနိရောဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ ‘‘အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓေနာ’’တိ ဧတေန အနုပါဒိန္နကနိရောဓံ ဒဿေတိ။ ‘‘ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, ဧတ္ထေတေ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ ဣမိနာ ပန ဥပါဒိန္နကနိရောဓံ ဒဿေတိ။
တတ္ထ သတ္တ ဘဝေ ဌပေတွာတိ ကာမဘဝတော ကာမဘဝံ သံသရန္တဿ သတ္တ ဘဝေ ဝဇ္ဇေတွာ။ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေတိ –
‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာန စ၊
အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ, ‘သံသာရော’တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၉၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၇၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၄, ၅၈၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၉) –
ဧဝံ ဝဏ္ဏိတေ သံသာရဝဋ္ဋေ။ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ နမနလက္ခဏံ စတုက္ခန္ဓသင်္ခါတံ နာမဉ္စ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ဘူတောပါဒါယသင်္ခါတံ ရူပဉ္စ ဧတေ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ။ ဧတ္ထေတေ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဧတသ္မိံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆။)ဧတေ နာမရူပဓမ္မာ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကဝသေန နိရောဓံ ဂစ္ဆန္တိ။ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဉာဏေနာတိ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံယေဝ ဣမံ လောကံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ, တဿ မဂ္ဂေါ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေါ။ တေန မဂ္ဂေန သမ္ပယုတ္တဉာဏေန။ ဒွေ ဘဝေ ဌပေတွာတိ ကာမဓာတုယာယေဝ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဒွေ ဘဝေ ဝဇ္ဇေတွာ။ ပဉ္စသု ဘဝေသူတိ တဒဝသိဋ္ဌေသု ပဉ္စသု ဘဝေသု။ ဧတ္ထေတေ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဧတ္ထ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေ ဧတေ ဓမ္မာ ဝုတ္တနယေန နိရုဇ္ဈန္တိ။ ဧကံ ဘဝံ ဌပေတွာတိ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ရူပဓာတုယာ ဝါ အရူပဓာတုယာ ဝါ ဧကံ ဘဝံ ဝဇ္ဇေတွာ။ ရူပဓာတုယာ ဝါ အရူပဓာတုယာ ဝါတိ ဒုတိယကဘဝေ ရူပဓာတုယာ စေဝ အရူပဓာတုယာ စ။ နာမဉ္စ ရူပဉ္စာတိ ဧတ္ထ ရူပဘဝေ နာမရူပံ, အရူပဘဝေ နာမမေဝ။ ဧတ္ထေတေ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဧတ္ထ အနာဂါမိမဂ္ဂေ ဧတေ နာမရူပဓမ္မာ ဝုတ္တနယေန နိရုဇ္ဈန္တိ။
အရဟတောတိ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ ‘‘အရဟာ’’တိ လဒ္ဓနာမဿ ခီဏာသဝဿ။ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဒုဝိဓာ ဟိ နိဗ္ဗာနဓာတု သဥပါဒိသေသာ စ အနုပါဒိသေသာ စ။ တတ္ထ ဥပါဒီယတိ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဘုသံ ဂဏှီယတီတိ ဥပါဒိ, ခန္ဓပဉ္စကဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပါဒိယေဝ သေသော အဝသိဋ္ဌော ဥပါဒိသေသော, သဟ ဥပါဒိသေသေန ဝတ္တတီတိ သဥပါဒိသေသာ။ နတ္ထေတ္ထ ဥပါဒိသေသောတိ အနုပါဒိသေသာ။ တာယ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ။ ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿာတိ နိရိန္ဓနဿ ဝိယ ဇာတဝေဒဿ နိဗ္ဗာယန္တဿ အပ္ပဝတ္တံ ပဝိသန္တဿ။ စရိမဝိညာဏဿ နိရောဓေနာတိ ဧတ္ထ အဿာသပဿာသာနံ နိရောဓဝသေန။ တယော စရိမာ ဘဝစရိမော ဈာနစရိမော စုတိစရိမောတိ။ ဘဝေသု ဟိ ကာမဘဝေ အဿာသပဿာသာ ပဝတ္တန္တိ, ရူပါရူပဘဝေသု နပ္ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ သော ဘဝစရိမော။ ဈာနေသု ပုရိမဈာနတ္တယေဝ ပဝတ္တန္တိ, စတုတ္ထေ နပ္ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ သော ဈာနစရိမော။ ယေ ပန စုတိစိတ္တဿ ပုရတော သောဠသမေန စိတ္တေန သဟုပ္ပန္နာ, တေ စုတိစိတ္တေန သဟ နိရုဇ္ဈန္တိ။ သော စုတိစရိမော နာမ။ အယံ ဣဓ စရိမောတိ အဓိပ္ပေတော။ ယေ ဟိ ကေစိ ဗုဒ္ဓါ ဝါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဝါ အရိယသာဝကာ ဝါ အန္တမသော ကုန္ထကိပိလ္လိကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေ ဘဝင်္ဂစိတ္တေနေဝ အဗျာကတေန ဒုက္ခသစ္စေန ကာလံ ကရောန္တိ။ တသ္မာ စရိမဝိညာဏဿ နိရောဓေနာတိ စုတိစိတ္တဿ နိရောဓေနာတိ အတ္ထော။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇။)ပညာ စ သတိ စ နာမဉ္စာတိ ဧတေဟိ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ ဂဟဏံ ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ရူပဉ္စာတိ ဧတေန စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ စတုဝီသတိဥပါဒါရူပါနဉ္စ ဂဟဏံ ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ တဿ နိရုဇ္ဈနူပါယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာဏဿ နိရောဓေန, ဧတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဝိညာဏန္တိ စရိမဝိညာဏမ္ပိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏမ္ပိ။ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ ပဟီနနိရောဓေန ဧတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတိ နိရုဇ္ဈတိ ဒီပသိခါ ဝိယ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ ယာတိ, စရိမဝိညာဏဿ အနုပ္ပါဒပစ္စယတ္တာ အနုပ္ပါဒနိရောဓေန အနုပ္ပါဒဝသေနေဝ ဥပရုဇ္ဈတီတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၉၉)။
֍ * ၇။ ဧတ္တာဝတာ စ ‘‘ဒုက္ခမဿ မဟဗ္ဘယ’’န္တိ ဣမိနာ ပကာသိတံ ဒုက္ခသစ္စံ, ‘‘ယာနိ သောတာနီ’’တိ ဣမိနာ သမုဒယသစ္စံ, ‘‘ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ ဣမိနာ မဂ္ဂသစ္စံ, ‘‘အသေသံ ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ ဣမိနာ နိရောဓသစ္စန္တိ ဧဝံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သုတွာပိ အရိယဘူမိံ အနဓိဂတော ပုန သေက္ခာသေက္ခပဋိပဒံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ယေ စ သင်္ခါတဓမ္မာသေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သင်္ခါတဓမ္မာတိ အနိစ္စာဒိဝသေန ပရိဝီမံသိတဓမ္မာ, အရဟန္တာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သေက္ခာတိ သီလာဒီနိ သိက္ခမာနာ အဝသေသာ အရိယပုဂ္ဂလာ။ ပုထူတိ ဗဟူ သတ္တဇနာ။ တေသံ မေ နိပကော ဣရိယံ ပုဋ္ဌော ပဗြူဟီတိ တေသံ မေ သေက္ခာသေက္ခာနံ နိပကော ပဏ္ဍိတော တွံ ပုဋ္ဌော ပဋိပတ္တိံ ဗြူဟီတိ။
တေသံ ခန္ဓာ သင်္ခါတာတိ တေသံ ပဉ္စက္ခန္ဓာ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ကတွာ ဒေသိတာ, သင်္ခေပံ ကတွာ ဌပိတာ ဝါ။ ဓာတုအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣရိယန္တိ ပယောဂံ။ စရိယန္တိ ကိရိယံ။ ဝုတ္တိန္တိ ပဝတ္တိံ။ အာစရန္တိ စရဏံ။ ဂေါစရန္တိ ပစ္စယံ။ ဝိဟာရန္တိ ဣရိယာပထပဝတ္တနံ။ ပဋိပဒန္တိ ဝိပဿနံ။
֍ * ၈။ အထဿ ဘဂဝါ ယသ္မာ သေက္ခေန ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗကိလေသာ ပဟာတဗ္ဗာ ဧဝ, တသ္မာ ‘‘ကာမေသူတိ ဥပဍ္ဎဂါထာယ သေက္ခပဋိပဒံ ဒဿေတိ။ တဿတ္ထော – ဝတ္ထု ကာမေသု ကိလေသကာမေန နာဘိဂိဇ္ဈေယျ, ကာယဒုစ္စရိတာဒယော စ မနသော အာဝိလဘာဝကရေ ဓမ္မေ ပဇဟန္တော မနသာနာဝိလော သိယာတိ။ ယသ္မာ ပန အသေက္ခော အနိစ္စာဒိဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရာဒီနံ ပရိတုလိတတ္တာ ကုသလော သဗ္ဗဓမ္မေသု ကာယာနုပဿနာသတိအာဒီဟိ စ သတော သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဘိန္နတ္တာ ဘိက္ခုဘာဝံ ပတ္တော ဟုတွာ သဗ္ဗဣရိယာပထေသု ပရိဗ္ဗဇတိ, တသ္မာ ‘‘ကုသလော’’တိ ဥပဍ္ဎဂါထာယ အသေက္ခပဋိပဒံ ဒဿေတိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈။)နာဘိဂိဇ္ဈေယျာတိ ဂေဓံ နာပဇ္ဇေယျ။ န ပလိဂိဇ္ဈေယျာတိ လောဘံ နာပဇ္ဇေယျ။ န ပလိဗုန္ဓေယျာတိ လောဘဝသေန န အလ္လီယေယျ။
အာဝိလကရေ ကိလေသေ ဇဟေယျာတိ စိတ္တာလုဠကရေ ဥပတာပသင်္ခါတေ ကိလေသေ ဇဟေယျ။
သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာတိ နိဗ္ဗာနံ အန္တောကရိတွာ ဝုတ္တံ။ ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မန္တိ ယံ ကိဉ္စိ သပ္ပစ္စယသဘာဝံ။
သဟ ဂါထာပရိယောသာနာတိ ဂါထာဝသာနေနေဝ သဒ္ဓိံ။ ယေတေ ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္ဒာတိ ယေ ဧတေ အဇိတမာဏဝေန ကလျာဏဆန္ဒေန ဧကဇ္ဈာသယာ။ ဧကပ္ပယောဂါတိ ကာယဝစီမနောပယောဂေဟိ ဧကပ္ပယောဂါ။ ဧကာဓိပ္ပါယာတိ ဧကော အဓိပ္ပါယော ရုစိ ဧတေသန္တိ ဧကာဓိပ္ပါယာ, ဧကရုစိကာတိ အတ္ထော။ ဧကဝါသနဝါသိတာတိ အတီတဗုဒ္ဓသာသနေ တေန သဒ္ဓိံ ဘာဝိတဘာဝနာ။ အနေကပါဏသဟဿာနန္တိ အနေကေသံ ဒေဝမနုဿသင်္ခါတာနံ ပါဏသဟဿာနံ။ ဝိရဇံ ဝီတမလန္တိ ရာဂါဒိရဇဝိရဟိတံ ရာဂါဒိမလဝိရဟိတဉ္စ။
ဓမ္မစက္ခုန္တိ ဣဓ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတော။ အညတ္ထ ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂတ္တယံ။ တဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏဒဿနတ္ထံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ အာဟ။ တဉှိ နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စဝသေန ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ခတံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီတိ တဿ စ အဇိတဗြာဟ္မဏဿ အန္တေဝါသိကသဟဿာနဉ္စ တဏှာဒီဟိ အဂ္ဂဟေတွာ ကာမာသဝါဒီဟိ မဂ္ဂက္ခဏေ စိတ္တံ ဝိမုစ္စမာနံ ဖလက္ခဏေ ဝိမုစ္စိ။ သဟ အရဟတ္တပ္ပတ္တာတိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ စ သဟေဝ အာယသ္မတော အဇိတဿ စ အန္တေဝါသိကသဟဿဿ စ အဇိနဇဋာဝါကစီရတိဒဏ္ဍကမဏ္ဍလုအာဒယော အန္တရဓာယိံသု။ သဗ္ဗေဝ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ ဒွင်္ဂုလကေသာ ဧဟိဘိက္ခူ ဟုတွာ ဘဂဝန္တံ နမဿမာနာ ပဉ္ဇလိကာ နိသီဒိံသု။ ပါဠိယံ ပန အဇိတတ္ထေရောဝ ပညာယတိ။ တတ္ထ အနွတ္ထပဋိပတ္တိယာတိ သယံ ပစ္စာသီသိတလဒ္ဓပဋိပတ္တိယာ, နိဗ္ဗာနလဒ္ဓဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။ ဧဝံ ဘဂဝါ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
အဇိတမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉။)၂။ တိဿမေတ္တေယျမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉။ ဒုတိယေ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တနိဒ္ဒေသေ – ကောဓ သန္တုသိတောတိ နိဋ္ဌိတေ ပန အဇိတသုတ္တေ ‘‘ကထံ လောကံ အဝေက္ခန္တံ, မစ္စုရာဇာ န ပဿတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၁၂၄၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာ ၁၄၃) ဧဝံ မောဃရာဇာ ပုစ္ဆိတုံ အာရဘိ။ ‘‘န တာဝဿ ဣန္ဒြိယာနိ ပရိပါကံ ဂတာနီ’’တိ ဉတွာ ဘဂဝါ ‘‘တိဋ္ဌ တွံ, မောဃရာဇ, အညော ပုစ္ဆတူ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ တတော တိဿမေတ္တေယျော အတ္တနော သံသယံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကောဓာတိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကောဓ သန္တုသိတောတိ ကော ဣဓ သတ္တော တုဋ္ဌော။ ဣဉ္ဇိတာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတာနိ။ ဥဘန္တမဘိညာယာတိ ဥဘော အန္တေ အဘိဇာနိတွာ။ မန္တာ န လိပ္ပတီတိ ပညာယ န လိပ္ပတိ။
ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပေါတိ နေက္ခမ္မာဒိဝိတက္ကေဟိ ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပတ္တာ ပရိပုဏ္ဏမနောရထော။
တဏှိဉ္ဇိတန္တိ တဏှာယ စလိတံ။ ဒိဋ္ဌိဉ္ဇိတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာမိဉ္ဇိတန္တိ ကိလေသကာမေဟိ ဣဉ္ဇိတံ ဖန္ဒိတံ။ ‘‘ကမ္မိဉ္ဇိတ’’န္တိပိ ပါဌော, တံ န သုန္ဒရံ။
မဟန္တော ပုရိသောတိ မဟာပုရိသော။ ဥတ္တမော ပုရိသောတိ အဂ္ဂပုရိသော။ ပဓာနော ပုရိသောတိ သေဋ္ဌပုရိသော။ အလာမကော ပုရိသောတိ ဝိသိဋ္ဌပုရိသော။ ဇေဋ္ဌကော ပုရိသောတိ ပါမောက္ခပုရိသော။ န ဟေဋ္ဌိမကော ပုရိသောတိ ဥတ္တမပုရိသော။ ပုရိသာနံ ကောဋိပ္ပတ္တော ပုရိသောတိ ပဓာနပုရိသော။ သဗ္ဗေသံ ဣစ္ဆိတော ပုရိသောတိ ပဝရပုရိသော။
သိဗ္ဗိနိမစ္စဂါတိ တဏှံ အတိအဂါ, အတိက္ကမိတွာ ဌိတော။ ဥပစ္စဂါတိ ဘုသံ အတိအဂါ။
֍ * ၁၀။ တဿေတမတ္ထံ ဘဂဝါ ဗျာကရောန္တော ‘‘ကာမေသူ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ကာမေသု ဗြဟ္မစရိယဝါတိ ကာမနိမိတ္တံ ဗြဟ္မစရိယဝါ, ကာမေသု အာဒီနဝံ ဒိသွာ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယေန သမန္နာဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ သန္တုသိတတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝီတတဏှော’’တိအာဒီဟိ အနိဉ္ဇိတတံ။ တတ္ထ သင်္ခါယ နိဗ္ဗုတောတိ အနိစ္စာဒိဝသေန ဓမ္မေ ဝီမံသိတွာ ရာဂါဒိနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတော။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀။)အသဒ္ဓမ္မသမာပတ္တိယာတိ နီစဓမ္မသမာယောဂတော။ အာရတီတိ အာရကာ ရမနံ။ ဝိရတီတိ တာယ ဝိနာ ရမနံ။ ပဋိဝိရတီတိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ တာယ ဝိနာ ရမနံ။ ဝေရမဏီတိ ဝေရဝိနာသနံ။ အကိရိယာတိ ကိရိယာပစ္ဆိန္ဒနံ။ အကရဏန္တိ ကရဏပရိစ္ဆိန္ဒနံ။ အနဇ္ဈာပတ္တီတိ အနာပဇ္ဇနတာ။ ဝေလာအနတိက္ကမောတိ သီမာအနတိက္ကမော။ သေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ အယမ္ပိ ဗြာဟ္မဏော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိကသဟဿေန, အညေသဉ္စ အနေကသဟဿာနံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒိ။ သေသံ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
တိဿမေတ္တေယျမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ ပုဏ္ဏကမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၂။ တတိယေ ပုဏ္ဏကသုတ္တနိဒ္ဒေသေ – အနေဇန္တိ ဣဒမ္ပိ ပုရိမနယေနေဝ မောဃရာဇာနံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မူလဒဿာဝိန္တိ အကုသလမူလာဒိဒဿာဝိံ။ ဣသယောတိ ဣသိနာမကာ ဇဋိလာ။ ယညန္တိ ဒေယျဓမ္မံ။ အကပ္ပယိံသူတိ ပရိယေသိံသု။
ဟေတုဒဿာဝီတိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ ကာရဏဝေဝစနာနေဝ။ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ အတ္တနော ဖလတ္ထာယ ဟိနောတိ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ ဟေတူတိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ တံ ဖလံ နိဒေတိ ‘ဟန္ဒ, ဂဏှထ န’န္တိ အပ္ပေတိ ဝိယ, တသ္မာ နိဒါနန္တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္ဘဝဒဿာဝီတိအာဒီနိ ပဉ္စ ပဒါနိ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတနယာနိ ဧဝ။ ယသ္မာ တံ ပဋိစ္စ ဧတိ ပဝတ္တတိ, တဉ္စ ဖလံ တတော သမုဒေတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တသ္မာ ပစ္စယောတိ စ သမုဒယောတိ စ ဝုစ္စတိ။
ယာ ဝါ ပနညာပိ ကာစိ သုဂတိယောတိ စတုအပါယဝိနိမုတ္တကာ ဥတ္တရမာတာဒယော အပ္ပေသက္ခာ ကပဏမနုဿာ စ ဒုလ္လဘဃာသစ္ဆာဒနာ ဒုက္ခပီဠိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယာ ဝါ ပနညာပိ ကာစိ ဒုဂ္ဂတိယောတိ ယမရာဇနာဂသုပဏ္ဏပေတမဟိဒ္ဓိကာဒယော ပစ္စေတဗ္ဗာ။ အတ္တဘာဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာတိ တီသု
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁။)ဌာနေသု ပဋိသန္ဓိဝသေန အတ္တဘာဝပဋိလာဘတ္ထာယ။ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ သမန္တစက္ခုနာ ပဿတိ။
အကုသလာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာ။ အကုသလံ ဘဇန္တီတိ အကုသလဘာဂိယာ။ အကုသလပက္ခေ ဘဝါတိ အကုသလပက္ခိကာ။ သဗ္ဗေ တေ အဝိဇ္ဇာ မူလံ ကာရဏံ ဧတေသန္တိ အဝိဇ္ဇာမူလကာ။ အဝိဇ္ဇာယ သမောသရန္တိ သမ္မာ ဩသရန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ အဝိဇ္ဇာသမောသရဏာ။ အဝိဇ္ဇာသမုဂ္ဃါတာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇာယ ဟတာယ။ သဗ္ဗေ တေ သမုဂ္ဃါတံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာ အကုသလဓမ္မာ, တေ သဗ္ဗေ ဟတဘာဝံ ပါပုဏန္တိ။
အပ္ပမာဒမူလကာတိ သတိအဝိပ္ပဝါသော အပ္ပမာဒေါ မူလံ ကာရဏံ ဧတေသန္တိ အပ္ပမာဒမူလကာ။ အပ္ပမာဒေသု သမ္မာ ဩသရန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ အပ္ပမာဒသမောသရဏာ။ အပ္ပမာဒေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ တိ သယံ ကာမာဝစရောပိ သမာနော စတုဘူမကဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။
အလမတ္တောတိ သမတ္ထစိတ္တော။ မယာ ပုစ္ဆိတန္တိ မယာ ပုဋ္ဌံ။ ဝဟဿေတံ ဘာရန္တိ ဧတံ အာဘတဘာရံ ဝဟဿု။ ယေ ကေစိ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ။ ‘‘ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဗ္ဗဇိတာ’’တိပိ ပါဌော။
အာဇီဝကသာဝကာနံ အာဇီဝကာ ဒေဝတာတိ ယေ အာဇီဝကဝစနံ သုဏန္တိ သုဿုသန္တိ, တေ အာဇီဝကသာဝကာ, တေသံ အာဇီဝကသာဝကာနံ။ အာဇီဝကာ စ တေသံ ဒေယျဓမ္မံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ, တေ ဧဝ အာဇီဝကာ ဒေဝတာ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ယေ ယေသံ ဒက္ခိဏေယျာတိ ယေ အာဇီဝကာဒယော ဒိသာပရိယောသာနာ ယေသံ ခတ္တိယာဒီနံ ဒေယျဓမ္မာနုစ္ဆဝိကာ။ တေ တေသံ ဒေဝတာတိ တေ အာဇီဝကာဒယော တေသံ ခတ္တိယာဒီနံ ဒေဝတာ။
ယေပိ ယညံ ဧသန္တီတိ ဒေယျဓမ္မံ ဣစ္ဆန္တိ။ ဂဝေသန္တီတိ ဩလောကေန္တိ။ ပရိယေသန္တီတိ ဥပ္ပါဒေန္တိ။ ယညာ ဝါ ဧတေ ပုထူတိ ယညာ ဧဝ ဝါ ဧတေ ပုထုကာ။ ယညယာဇကာ ဝါ ဧတေ ပုထူတိ ဒေယျဓမ္မဿ ယာဇနကာ ဧဝ ဝါ ဧတေ ပုထုကာ။ ဒက္ခိဏေယျာ ဝါ ဧတေ ပုထူတိ ဒေယျဓမ္မာနုစ္ဆဝိကာ ဧဝ ဝါ ဧတေ ပုထုကာ။ တေ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကထံ ယညာ ဝါ ဧတေ ပုထူ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိတ္ထာရေန ဒဿေတိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂။)֍ * ၁၃။ အာသီသမာနာတိ ရူပါဒီနိ ပတ္ထယမာနာ။ ဣတ္ထတ္တန္တိ ဣတ္ထဘာဝဉ္စ ပတ္ထယမာနာ, မနုဿာဒိဘာဝံ ဣစ္ဆန္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇရံ သိတာတိ ဇရံ နိဿိတာ။ ဇရာမုခေန စေတ္ထ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ဝုတ္တံ။ တေန ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿိတာ တတော အပရိမုစ္စမာနာယေဝ ကပ္ပယိံသူတိ ဒီပေတိ။
ရူပပဋိလာဘံ အာသီသမာနာတိ ဝဏ္ဏာယတနသမ္ပတ္တိလာဘံ ပတ္ထယမာနာ။ သဒ္ဒါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ခတ္တိယမဟာသာလကုလေ အတ္တဘာဝပဋိလာဘန္တိ သာရပ္ပတ္တေ ခတ္တိယာနံ မဟာသာလကုလေ အတ္တဘာဝလာဘံ ပဋိသန္ဓိံ ပတ္ထယမာနာ။ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဗြဟ္မကာယိကေသု ဒေဝေသူတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗဘဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ခတ္တိယကုလာဒီသု။
ဇရာနိဿိတာတိ ဇရံ အဿိတာ။ ဗျာဓိနိဿိတာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေဟိ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿိတံ ဟောတိ။
֍ * ၁၄။ ကစ္စိသု တေ ဘဂဝါ ယညပထေ အပ္ပမတ္တာ, အတာရု ဇာတိဉ္စ ဇရဉ္စ မာရိသာတိ ဧတ္ထ ယညော ဧဝ ယညပထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကစ္စိ တေ ယညေ အပ္ပမတ္တာ ဟုတွာ ယညံ ကပ္ပယန္တာ ဝဋ္ဋဒုက္ခမုတ္တရိံသူတိ။
ယေပိ ယညံ ဒေန္တိ ယဇန္တီတိ ဒေယျဓမ္မဒါနဝသေန ယဇန္တိ။ ပရိစ္စဇန္တီတိ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ။
֍ * ၁၅။ အာသီသန္တီတိ ရူပပဋိလာဘာဒယော ပတ္ထေန္တိ။ ထောမယန္တီတိ ‘‘သုစိံ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ယညာဒီနိ ပသံသန္တိ။ အဘိဇပ္ပန္တီတိ ရူပါဒိပဋိလာဘာယ ဝါစံ ဂီရန္တိ။ ဇုဟန္တီတိ ဒေန္တိ။ ကာမာဘိဇပ္ပန္တိ ပဋိစ္စ လာဘန္တိ ရူပါဒိလာဘံ ပဋိစ္စ ပုနပ္ပုနံ ကာမေ ဧဝ အဘိဇပ္ပန္တိ, ‘‘အဟော ဝတ အမှာကမ္ပိ သိယျု’’န္တိ ဝဒန္တိ, တဏှဉ္စ တတ္ထ ဝဍ္ဎေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဇယောဂါတိ ယာဂါဓိမုတ္တာ။ ဘဝရာဂရတ္တာတိ ဧဝမိမေဟိ အာသီသနာဒီဟိ ဘဝရာဂေနေဝ ရတ္တာ, ဘဝရာဂရတ္တာ ဝါ ဟုတွာ ဧတာနိ အာသီသနာဒီနိ ကရောန္တာ နာတရိံသု ဇာတိအာဒိဝဋ္ဋဒုက္ခံ န ဥတ္တရိံသု။
ယညံ ဝါ ထောမေန္တီတိ ဒါနံ ဝါ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဖလံ ဝါတိ ရူပါဒိပဋိလာဘံ။ ဒက္ခိဏေယျေ ဝါတိ ဇာတိသမ္ပန္နာဒီသု။ သုစိံ ဒိန္နန္တိ သုစိံ ကတွာ ဒိန္နံ။ မနာပန္တိ မနဝဍ္ဎနကံ။ ပဏီတန္တိ ဩဇဝန္တံ။ ကာလေနာတိ တတ္ထ တတ္ထ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃။)သမ္ပတ္တကာလေ။ ကပ္ပိယန္တိ အကပ္ပိယံ ဝဇ္ဇေတွာ ဒိန္နံ။ အနဝဇ္ဇန္တိ နိဒ္ဒေါသံ။ အဘိဏှန္တိ ပုနပ္ပုနံ။ ဒဒံ စိတ္တံ ပသာဒိတန္တိ ဒဒတော မုဉ္စနစိတ္တံ ပသာဒိတန္တိ။ ထောမေန္တိ ကိတ္တေန္တီတိ ဂုဏံ ပါကဋံ ကရောန္တိ။ ဝဏ္ဏေန္တီတိ ဝဏ္ဏံ ဘဏန္တိ။ ပသံသန္တီတိ ပသာဒံ ပါပေန္တိ။
ဣတော နိဒါနန္တိ ဣတော မနုဿလောကတော ဒိန္နကာရဏာ။ အဇ္ဈာယကာတိ မန္တေ ပရိဝတ္တေန္တာ။ မန္တဓရာတိ မန္တေ ဓာရေန္တာ။ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနန္တိ ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒါနံ။ ဩဋ္ဌပဟဋကရဏဝသေန ပါရံ ဂတာတိ ပါရဂူ။ သဟ နိဃဏ္ဍုနာ စ ကေဋုဘေန စ သနိဃဏ္ဍုကေဋုဘာနံ။ နိဃဏ္ဍူတိ နိဃဏ္ဍုရုက္ခာဒီနံ ဝေဝစနပ္ပကာသကံ သတ္ထံ။ ကေဋုဘန္တိ ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပေါ ကဝီနံ ဥပကာရာဝဟံ သတ္ထံ။ သဟ အက္ခရပ္ပဘေဒေန သာက္ခရပ္ပဘေဒါနံ။ အက္ခရပ္ပဘေဒေါတိ သိက္ခာ စ နိရုတ္တိ စ။ ဣတိဟာသပဉ္စမာနန္တိ အာထဗ္ဗဏဝေဒံ စတုတ္ထံ ကတွာ ‘‘ဣတိဟ အာသ, ဣတိဟ အာသာ’’တိ ဤဒိသဝစနပဋိသံယုတ္တပုရာဏကထာသင်္ခါတော ဣတိဟာသော ပဉ္စမော ဧတေသန္တိ ဣတိဟာသပဉ္စမာ, တေသံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ဝေဒါနံ။
ပဒံ တဒဝသေသဉ္စ ဗျာကရဏံ အဓိယန္တိ, ဝေဒေန္တိ ဝါတိ ပဒကာ ဝေယျာကရဏာ။ လောကာယတံ ဝုစ္စတိ ဝိတဏ္ဍဝါဒသတ္ထံ။ မဟာပုရိသလက္ခဏန္တိ မဟာပုရိသာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ လက္ခဏဒီပကံ ဒွါဒသသဟဿဂန္ထပ္ပမာဏံ သတ္ထံ။ ယတ္ထ သောဠသသဟဿဂါထာပဒပရိမာဏာ ဗုဒ္ဓမန္တာ နာမ အဟေသုံ။ ယေသံ ဝသေန ‘‘ဣမိနာ လက္ခဏေန သမန္နာဂတာ ဗုဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ, ဣမိနာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ, အဂ္ဂသာဝကာ, အသီတိမဟာသာဝကာ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၂၈၈), ဗုဒ္ဓမာတာ, ဗုဒ္ဓပိတာ, အဂ္ဂုပဋ္ဌာကော, အဂ္ဂုပဋ္ဌာယိကာ, ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ’’တိ အယံ ဝိသေသော ဉာယတိ။ အနဝယာတိ ဣမေသု လောကာယတမဟာပုရိသလက္ခဏေသု အနူနာ ပရိပူရကာရိနော, အဝယာ န ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝယာ နာမ ယေ တာနိ အတ္ထတော စ ဂန္ထတော စ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဝီတရာဂါတိ ပဟီနရာဂါ။ ဧတေန အရဟတ္တဖလဋ္ဌာ ဝုတ္တာ။ ရာဂဝိနယာယ ဝါ ပဋိပန္နာတိ ဧတေန အရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌာ။ ဝီတဒေါသာတိ အနာဂါမိဖလဋ္ဌာ။ ဒေါသဝိနယာယ ဝါ ပဋိပန္နာတိ ဧတေန အနာဂါမိမဂ္ဂဋ္ဌာ။ ဝီတမောဟာတိ အရဟတ္တဖလဋ္ဌာ။ မောဟဝိနယာယ ဝါ ပဋိပန္နာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄။)သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိသမ္ပန္နာတိ ဧတေဟိ စတူဟိ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကေဟိ သီလာဒီဟိ သမ္ပန္နာ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသမ္ပန္နာတိ ဧတေန ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏသမ္ပန္နာ ဝုတ္တာတိ ဉာတဗ္ဗံ, တဉ္စ ခေါ လောကိယမေဝ။ အဘိဇပ္ပန္တီတိ ပတ္ထေန္တိ။ ဇပ္ပန္တီတိ ပစ္စာသီသန္တိ။ ပဇပ္ပန္တီတိ အတီဝ ပစ္စာသီသန္တိ။ ယာဇယောဂေသု ယုတ္တာတိ အနုယောဂေ ဒေယျဓမ္မေ ဒိယျမာနေ အဘိယောဂဝသေန ယုတ္တာ။
֍ * ၁၆။ အထ ကော စရဟီတိ အထ ဣဒါနိ ကော အညော အတာရိ။
֍ * ၁၇။ သင်္ခါယာတိ ဉာဏေန ဝီမံသိတွာ။ ပရောပရာနီတိ ပရာနိ စ ဩပရာနိ စ, ပရတ္တဘာဝသကတ္တဘာဝါဒီနိ ပရာနိ စ ဩပရာနိ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိဓူမောတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဓူမဝိရဟိတော။ အနီဃောတိ ရာဂါဒိဤဃဝိရဟိတော။ အတာရိ သောတိ သော ဧဝရူပေါ အရဟာ ဇာတိဇရံ အတာရိ။
သကရူပါတိ အတ္တနော ရူပါ။ ပရရူပါတိ ပရေသံ ရူပါ။ ကာယဒုစ္စရိတံ ဝိဓူမိတန္တိ တိဝိဓကာယဒုစ္စရိတံ ဝိဓူမံ ကတံ။ ဝိဓမိတန္တိ နာသိတံ။
မာနော ဟိ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ခါရိဘာရောတိ ယထာ ခါရိဘာရော ခန္ဓေန ဝယှမာနော ဥပရိဋ္ဌိတောပိ အက္ကန္တက္ကန္တဋ္ဌာနံ ပထဝိယာ သဒ္ဓိံ ဖဿေတိ ဝိယ, ဧဝံ ဇာတိဂေါတ္တကုလာဒီနိ မာနဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဥဿာပိတော မာနော, တတ္ထ တတ္ထ ဣဿံ ဥပ္ပါဒေန္တော စတူသု အပါယေသု သံသီဒါပေတိ။ တေနာဟ – ‘‘မာနော ဟိ တေ, ဗြာဟ္မဏ, ခါရိဘာရော’’တိ။ ကောဓော ဓူမောတိ တဝ ဉာဏဂ္ဂိဿ ဥပက္ကိလေသဋ္ဌေန ကောဓော ဓူမော။ တေန ဟိ တေ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော ဉာဏဂ္ဂိ န ဝိရောစတိ။ ဘသ္မနိ မောသဝဇ္ဇန္တိ နိရောဇဋ္ဌေန မုသာဝါဒေါ ဆာရိကာ နာမ။ ယထာ ဟိ ဆာရိကာယ ပဋိစ္ဆန္နော အဂ္ဂိ န ဇောတတိ, ဧဝံ တေ မုသာဝါဒေန ပဋိစ္ဆန္နံ ဉာဏန္တိ ဒဿေတိ။ ဇိဝှါ သုဇာတိ ယထာ တုယှံ သုဝဏ္ဏရဇတလောဟကဋ္ဌမတ္တိကာသု အညတရမယာ ယာဂယဇနတ္ထာယ သုဇာ ဟောတိ, ဧဝံ မယှံ ဓမ္မယာဂယဇနတ္ထာယ ပဟုတဇိဝှါ သုဇာတိ ဝဒတိ။ ယထာ တုယှံ နဒီတီရေ ယဇနဋ္ဌာနံ, ဧဝံ ဓမ္မယာဂယဇနဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဟဒယံ ဇောတိဋ္ဌာနံ။ အတ္တာတိ စိတ္တံ။
ဇာတီတိ ဇာယနကဝသေန ဇာတိ။ ဣဒမေတ္ထ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ သဉ္ဇာယနဝသေန သဉ္ဇာတိ, ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဩက္ကမနဝသေန ဩက္ကန္တိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၅။)ဇာယနဋ္ဌေန ဝါ ဇာတိ။ သာ အပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန ယုတ္တာ။ သဉ္ဇာယနဋ္ဌေန သဉ္ဇာတိ။ သာ ပရိပုဏ္ဏာယတနဝသေန ယုတ္တာ။ ဩက္ကမနဋ္ဌေန ဩက္ကန္တိ။ သာ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇဝသေန ယုတ္တာ။ တေ ဟိ အဏ္ဍကောသဉ္စ ဝတ္ထိကောသဉ္စ ဩက္ကမန္တိ ပဝိသန္တိ ဩက္ကမန္တာ ပဝိသန္တာ ဝိယ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တနဋ္ဌေန အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ သာ သံသေဒဇဩပပါတိကဝသေန ယုတ္တာ။ တေ ဟိ ပါကဋာ ဧဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အယံ တာဝ သမ္မုတိကထာ။
ဣဒါနိ ပရမတ္ထကထာ ဟောတိ။ ခန္ဓာ ဧဝ ဟိ ပရမတ္ထတော ပါတုဘဝန္တိ, န သတ္တာ။ တတ္ထ စ ခန္ဓာနန္တိ ဧကဝေါကာရဘဝေ ဧကဿ, စတုဝေါကာရဘဝေ စတုန္နံ, ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါတုဘာဝေါတိ ဥပ္ပတ္တိ။ အာယတနာနန္တိ ဧတ္ထ တတြ တတြ ဥပပဇ္ဇမာနာယတနာနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိလာဘောတိ သန္တတိယာ ပါတုဘာဝေါယေဝ။ ပါတုဘဝန္တာနေဝ ဟိ တာနိ ပဋိလဒ္ဓါနိ နာမ ဟောန္တိ။ သာ ပနေသာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာ ဇာတိ, နိယျာတနရသာ, အတီတဘဝတော ဣဓ ဥမ္မုဇ္ဇနပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဖလဝသေန ဒုက္ခဝိစိတ္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ။
ဇရာတိ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ ဇီရဏတာတိ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ခဏ္ဍိစ္စန္တိအာဒယော တယော ကာလာတိက္ကမေ ကိစ္စနိဒ္ဒေသာ, ပစ္ဆိမာ ဒွေ ပကတိနိဒ္ဒေသာ။ အယဉှိ ဇရာတိ ဣမိနာ ပဒေန သဘာဝတော ဒီပိတာ။ တေနဿာ ဣဒံ သဘာဝပစ္စတ္တံ။ ဇီရဏတာတိ ဣမိနာ အာကာရတော, တေနဿာယံ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ခဏ္ဍိစ္စန္တိ ဣမိနာ ကာလာတိက္ကမေ ဒန္တနခါနံ ခဏ္ဍိတဘာဝကရဏကိစ္စတော။ ပါလိစ္စန္တိ ဣမိနာ ကေသလောမာနံ ပလိတဘာဝကရဏကိစ္စတော။ ဝလိတ္တစတာတိ ဣမိနာ မံသံ မိလာပေတွာ တစေ ဝလိဘာဝကရဏကိစ္စတော။ တေနဿာ ဣမေ ခဏ္ဍိစ္စန္တိအာဒယော တယော ကာလာတိက္ကမေ ကိစ္စနိဒ္ဒေသာ။ တေဟိ ဣမေသံ ဝိကာရာနံ ဒဿနဝသေန ပါကဋီဘူတာ ပါကဋဇရာ ဒဿိတာ။ ယထေဝ ဟိ ဥဒကဿ ဝါ ဝါတဿ ဝါ အဂ္ဂိနော ဝါ တိဏရုက္ခာဒီနံ သံဘဂ္ဂပလိဘဂ္ဂတာယ ဝါ ဈာမတာယ ဝါ ဂတမဂ္ဂေါ ပါကဋော ဟောတိ, န စ သော ဂတမဂ္ဂေါ တာနေဝ ဥဒကာဒီနိ, ဧဝမေဝ ဇရာယ ဒန္တာဒီနံ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဝသေန ဂတမဂ္ဂေါ ပါကဋော, စက္ခုံ ဥမ္မီလေတွာပိ ဂယှတိ, န စ ခဏ္ဍိစ္စာဒီနေဝ ဇရာ။ န ဟိ ဇရာ စက္ခုဝိညေယျာ ဟောတိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၆။)အာယုနော သံဟာနိ ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကောတိ ဣမေဟိ ပန ပဒေဟိ ကာလာတိက္ကမေယေဝ အဘိဗျတ္တာယ အာယုက္ခယစက္ခာဒိဣန္ဒြိယပရိပါကသင်္ခါတာယ ပကတိယာ ဒီပိတာ, တေနဿိမေ ပစ္ဆိမာ ဒွေ ပကတိနိဒ္ဒေသာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဇရံ ပတ္တဿ အာယု ဟာယတိ, တသ္မာ ဇရာ ‘‘အာယုနော သံဟာနီ’’တိ ဖလူပစာရေန ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ စ ဒဟရကာလေ သုပ္ပသန္နာနိ သုခုမမ္ပိ အတ္တနော ဝိသယံ သုခေနေဝ ဂဏှနသမတ္ထာနိ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဇရံ ပတ္တဿ ပရိပက္ကာနိ အာလုဠိတာနိ အဝိသဒါနိ, ဩဠာရိကမ္ပိ အတ္တနော ဝိသယံ ဂဟေတုံ အသမတ္ထာနိ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ‘‘ဣန္ဒြိယာနံ ပရိပါကော’’တိ ဖလူပစာရေနေဝ ဝုတ္တာ။
သာ ပနေသာ ဧဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ သဗ္ဗာပိ ဇရာ ပါကဋာ ပဋိစ္ဆန္နာတိ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒန္တာဒီသု ခဏ္ဍာဒိဘာဝဒဿနတော ရူပဓမ္မေသု ဇရာ ပါကဋဇရာ နာမ။ အရူပဓမ္မေသု ပန ဇရာ တာဒိသဿ ဝိကာရဿ အဒဿနတော ပဋိစ္ဆန္နဇရာ နာမ။ တတ္ထ ယွာယံ ခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ ဒိဿတိ, သော တာဒိသာနံ ဒန္တာဒီနံ သုဝိညေယျတ္တာ ဝဏ္ဏောယေဝ။ တဉ္စ စက္ခုနာ ဒိသွာ မနောဒွါရေန စိန္တေတွာ ‘‘ဣမေ ဒန္တာ ဇရာယ ပဟဋာ’’တိ ဇရံ ဇာနာတိ။ ဥဒကဋ္ဌာနေ ဗဒ္ဓါနိ ဂေါသိင်္ဂါဒီနိ ဩလောကေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကဿ အတ္ထိဘာဝဇာနနံ ဝိယ။
ပုန အဝီစိ သဝီစီတိ ဧဝမ္ပိ အယံ ဇရာ ဒုဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ မဏိကနကရဇတပဝါဠစန္ဒသူရိယာဒီနံ မန္ဒဒသကာဒီသု ပါဏီနံ ဝိယ စ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒီသု အပါဏီနံ ဝိယ စ အန္တရန္တရာ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒီနံ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ ဇရာ အဝီစိဇရာ နာမ, နိရန္တရဇရာတိ အတ္ထော။ တတော အညေသု ပန ယထာဝုတ္တေသု အန္တရန္တရာ ဝဏ္ဏဝိသေသာဒီနံ သုဝိညေယျတ္တာ ဇရာ သဝီစိဇရာ နာမ။
တတ္ထ သဝီစိဇရာ ဥပါဒိန္နကအနုပါဒိန္နကဝသေန ဧဝံ ဒီပေတဗ္ဗာ – ဒဟရကုမာရကာနဉှိ ပဌမမေဝ ခီရဒန္တာ နာမ ဥဋ္ဌဟန္တိ, န တေ ထိရာ။ တေသု ပန ပတိတေသု ပုန ဒန္တာ ဥဋ္ဌဟန္တိ, တေ ပဌမမေဝ သေတာ ဟောန္တိ, ဇရာဝါတေန ပန ပဟဋကာလေ ကာဠကာ ဟောန္တိ။ ကေသာ ပန ပဌမမေဝ တမ္ဗာပိ ဟောန္တိ ကာဠကာပိ သေတကာပိ။ ဆဝိ ပန သလောဟိတကာ ဟောတိ။ ဝဍ္ဎန္တာနံ ဝဍ္ဎန္တာနံ ဩဒါတာနံ ဩဒါတဘာဝေါ, ကာဠကာနံ ကာဠကဘာဝေါ ပညာယတိ။ ဇရာဝါတေန ပဟဋကာလေ စ ဝလိံ ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ သဿံ ဝပိတကာလေ သေတံ ဟောတိ, ပစ္ဆာ နီလံ။ ဇရာဝါတေန ပန ပဟဋကာလေ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၇။)ပဏ္ဍရံ ဟောတိ။ အမ္ဗင်္ကုရေနာပိ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သာ ပနေသာ ခန္ဓပရိပါကလက္ခဏာ ဇရာ, မရဏူပနယနရသာ, ယောဗ္ဗနဝိနာသပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ အယမ္ပိ ဗြာဟ္မဏော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိကသဟဿေန။ အညေသဉ္စ အနေကသဟဿာနံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒိ။ သေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ပုဏ္ဏကမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ မေတ္တဂူမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၈။ စတုတ္ထေ မေတ္တဂူသုတ္တေ – မညာမိ တံ ဝေဒဂူ ဘာဝိတတ္တန္တိ ‘‘အယံ ဝေဒဂူ’’တိ စ ‘‘ဘာဝိတတ္တော’’တိ စ ဧဝံ တံ မညာမိ။
အပရိတ္တောတိ န အပ္ပေါ။ မဟန္တောတိ န ခုဒ္ဒကော။ ဂမ္ဘီရောတိ န ဥတ္တာနော။ အပ္ပမေယျောတိ မိနိတုံ န သက္ကုဏေယျော။ ဒုပ္ပရိယောဂါဠှောတိ အဝဂါဟိတုံ ဩတရိတုံ ဒုက္ခော။ ဗဟုရတနော သာဂရူပမောတိ ဗဟူနံ ဓမ္မရတနာနံ အာကရတ္တာ အနေကဝိဓရတနသမ္ပန္နော မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ ဗဟုရတနော သာဂရသဒိသော။
န မင်္ကု ဟောတီတိ န ဝိကုဏိတမုခေါ ဟောတိ။ အပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တောတိ ဒေါသဝသေန န ဃနီဘူတစိတ္တော။ အလီနမနသောတိ န သင်္ကုစိတစိတ္တော။ အဗျာပန္နစေတသောတိ န ပူတိစိတ္တော။
ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တောတိ စက္ခုဝိသယေ ရူပါရမ္မဏေ ဒိဋ္ဌမတ္တောယေဝ တံ အာရမ္မဏံ ဘဝိဿတိ, ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ နတ္ထိ။ ယံ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝဏ္ဏာယတနမေဝ။ သုတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပိ စ ဒိဋ္ဌေတိ ဒဿနယောဂေန ဝဏ္ဏာယတနံ, သဝနယောဂေန သဒ္ဒါယတနံ, မုတယောဂေန ဃာနဇိဝှါကာယာယတနာနိ ဒဿေတိ။ ဃာနဿ ဂန္ဓာယတနံ, ဇိဝှါယ ရသာယတနံ, ကာယဿ ပထဝီ တေဇော ဝါယူတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ, ဝိညာတယောဂေန ဓမ္မာယတနံ ဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌေ အနူပယောတိ စက္ခုဝိညာဏေန ဒိဋ္ဌေ ရာဂူပယဝိရဟိတော။ အနပါယောတိ ကောဓဝိရဟိတော
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၈။)အပ္ပဋိဃော။ အနိဿိတောတိ တဏှာယ အနလ္လီနော။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓေါတိ မာနေန န ဗဒ္ဓေါ။ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ သဗ္ဗာရမ္မဏတော မုတ္တော။ ဝိသညုတ္တောတိ ကိလေသေဟိ ဝိယုတ္တော ဟုတွာ ဌိတော။
သံဝိဇ္ဇတိ ဘဂဝတော စက္ခူတိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပကတိမံသစက္ခု ဥပလဗ္ဘတိ။ ပဿတီတိ ဒက္ခတိ ဩလောကေတိ။ စက္ခုနာ ရူပန္တိ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပါရမ္မဏံ။ ဆန္ဒရာဂေါတိ တဏှာဆန္ဒော။
ဒန္တံ နယန္တိ သမိတိန္တိ ဥယျာနကီဠာမဏ္ဍလာဒီသု ဟိ မဟာဇနမဇ္ဈံ ဂစ္ဆန္တာ ဒန္တမေဝ ဂေါဏံ ဝါ ဒန္တံ အဿာဇာနီယံ ဝါ ယာနေ ယောဇေတွာ နယန္တိ။ ရာဇာတိ တထာရူပါနေဝ ဌာနာနိ ဂစ္ဆန္တော ရာဇာပိ ဒန္တမေဝ အဘိရုဟတိ။ မနုဿေသူတိ မနုဿေသုပိ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ ဒန္တော နိဗ္ဗိသေဝနောဝ သေဋ္ဌော။ ယောတိဝါကျန္တိ ဧဝရူပံ အတိက္ကမ္မဝစနံ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနမ္ပိ တိတိက္ခတိ နပ္ပတိပ္ဖရတိ န ဝိဟညတိ, ဧဝရူပေါ ဒန္တော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။
အဿတရာတိ ဝဠဝါယ ဂဒြဘေန ဇာတာ။ အာဇာနီယာတိ ယံ အဿဒမ္မသာရထိ ကာရဏံ ကာရေတိ, တဿ ခိပ္ပံ ဇာနနသမတ္ထာ။ သိန္ဓဝါတိ သိန္ဓဝရဋ္ဌေ ဇာတာ အဿာ။ မဟာနာဂါတိ ကုဉ္ဇရသင်္ခါတာ မဟာဟတ္ထိနော။ အတ္တဒန္တောတိ ဧတေ အဿတရာ ဝါ သိန္ဓဝါ ဝါ ကုဉ္ဇရာ ဝါ ဒန္တာဝ, န အဒန္တာ။ ယော ပန စတုမဂ္ဂသင်္ခါတေန အတ္တနော ဒန္တတာယ အတ္တဒန္တော နိဗ္ဗိသေဝနော, အယံ တတောပိ ဝရံ, သဗ္ဗေဟိပိ ဧတေဟိ ဥတ္တရိတရောတိ အတ္ထော။
န ဟိ ဧတေဟိ ယာနေဟီတိ ယာနိ ဧတာနိ ဟတ္ထိယာနာဒီနိ ဥတ္တမယာနာနိ, ဧတေဟိ ယာနေဟိ ကောစိ ပုဂ္ဂလော သုပိနန္တေနပိ အဂတပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘အဂတ’’န္တိ သင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနဒိသံ တထာ န ဂစ္ဆေယျ။ ယထာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဣန္ဒြိယဒမေန ဒန္တေန, အပရဘာဂေ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ သုဒန္တေန ဒန္တော နိဗ္ဗိသေဝနော သပ္ပညော ပုဂ္ဂလော တံ အဂတပုဗ္ဗံ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ, ဒန္တဘူမိံ ပါပုဏာတိ, တသ္မာ အတ္တဒမနမေဝ ဝရတရန္တိ အတ္ထော (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၂၂၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၉၀)။
ဝိဓာသု န ဝိကမ္ပန္တီတိ နဝဝိဓမာနကောဋ္ဌာသေသု န စလန္တိ န ဝေဓေန္တိ။ ဝိပ္ပမုတ္တာ ပုနဗ္ဘဝါတိ ကမ္မကိလေသတော သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ သုဋ္ဌု မုတ္တာ။ ဒန္တဘူမိံ အနုပ္ပတ္တာတိ အရဟတ္တဖလံ ပါပုဏိတွာ ဌိတာ။ တေ လောကေ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၉။)ဝိဇိတာဝိနောတိ တေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ခီဏာသဝါ သတ္တလောကေ ဝိဇိတဝိဇယာ နာမ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၇၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၉၀)။
ယဿိန္ဒြိယာနိ ဘာဝိတာနီတိ ယဿ ခီဏာသဝဿ သဒ္ဓါဒိပဉ္စိန္ဒြိယာနိ အရဟတ္တဖလံ ပါပေတွာ ဝဍ္ဎိတာနိ။ အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဗဟိဒ္ဓါ စာတိ စက္ခာဒိအဇ္ဈတ္တာယတနာနိ စ ရူပါဒိဗဟိဒ္ဓါယတနာနိ စ နိဗ္ဗိသေဝနာနိ ကတာနိ။ သဗ္ဗလောကေတိ သကလတေဓာတုကေ လောကေ စ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈ ဣမံ ပရဉ္စ လောကန္တိ ဣမဉ္စ အတ္တဘာဝံ ပရလောကေ စ အတ္တဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော ခီဏာသဝေါ။ ကာလံ ကင်္ခတိ ဘာဝိတော သ ဒန္တောတိ သော ခီဏာသဝေါ စက္ခာဒိတော ဒန္တော ဝဍ္ဎိတစိတ္တော မရဏကာလံ ပတ္ထေတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၂၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၉၀)။
ယေသံ ဓမ္မာနံ အာဒိတော သမုဒါဂမနံ ပညာယတီတိ ယေသံ ခန္ဓာဒိဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိ ပညာယတိ။ အတ္ထင်္ဂမတော နိရောဓောတိ အတ္ထင်္ဂမနဝသေန တေသံယေဝ အဘာဝေါ ပညာယတိ။ ကမ္မသန္နိဿိတော ဝိပါကောတိ ကုသလာကုသလကမ္မနိဿိတော ဝိပါကော ကမ္မံ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တနတော ဝိပါကောပိ ကမ္မသန္နိဿိတောဝ နာမ။ နာမသန္နိဿိတံ ရူပန္တိ သဗ္ဗရူပံ နာမံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တနတော နာမသန္နိဿိတံ နာမ ဇာတံ။ ဇာတိယာ အနုဂတန္တိ သဗ္ဗံ ကမ္မာဒိကံ ဇာတိယာ အနုပဝိဋ္ဌံ။ ဇရာယ အနုသဋန္တိ ဇရာယ ပတ္ထဋံ။ ဗျာဓိနာ အဘိဘူတန္တိ ဗျာဓိဒုက္ခေန အဘိမဒ္ဒိတံ။ မရဏေန အဗ္ဘာဟတန္တိ မစ္စုနာ အဘိဟဋံ ပဟဋံ။ အတာဏန္တိ ပုတ္တာဒီဟိပိ တာယနဿ အဘာဝတော အတာယနံ အနာရက္ခံ အလဗ္ဘဏေယျံ ခေမံ ဝါ။ အလေဏန္တိ အလ္လီယိတုံ နိဿယိတုံ အနရဟံ, အလ္လီနာနမ္ပိ န လေဏကိစ္စကရဏံ။ အသရဏန္တိ နိဿိတာနံ န ဘယဟာရကံ, န ဘယဝိနာသကံ။ အသရဏီဘူတန္တိ ပုရေ ဥပ္ပတ္တိယာ အတ္တနော အဘာဝေနေဝ အသရဏံ, ဥပ္ပတ္တိသမကာလမေဝ အသရဏဘူတန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၁၉။ အပုစ္ဆသီတိ ဧတ္ထ အ-ဣတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော, ပုစ္ဆသိတွေဝ အတ္ထော။ ပဝက္ခာမိ ယထာ ပဇာနန္တိ ယထာ ပဇာနန္တော အာစိက္ခတိ, ဧဝံ အာစိက္ခိဿာမိ။ ဥပဓိနိဒါနာ ပဘဝန္တိ ဒုက္ခာတိ တဏှာဒိဥပဓိနိဒါနာ ဇာတိအာဒိဒုက္ခဝိသေသာ ပဘဝန္တိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၀။)တဏှူပဓီတိ တဏှာ ဧဝ တဏှူပဓိ။ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဒိဋ္ဌူပဓိ။ ရာဂါဒိကိလေသာ ဧဝ ကိလေသူပဓိ။ ပုညာဒိကမ္မာနိ ဧဝ ကမ္မူပဓိ။ တိဝိဓဒုစ္စရိတာနိယေဝ ဒုစ္စရိတူပဓိ။ ကဗဠီကာရာဒယော အာဟာရာ ဧဝ အာဟာရူပဓိ။ ဒေါသပဋိဃော ဧဝ ပဋိဃူပဓိ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ ကမ္မေနေဝ ဂဟိတာ ပထဝါဒယော စတဿော ဓာတုယောဝ စတဿော ဥပါဒိန္နဓာတုယော ဥပဓီ။ စက္ခာဒိဆအဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ ဧဝ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ ဥပဓီ။ စက္ခုဝိညာဏာဒိဆဝိညာဏကာယာဝ ဆ ဝိညာဏကာယာ ဥပဓီ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ ဒုက္ခမနဋ္ဌေနာတိ သဗ္ဗတေဘူမကံ ဒုက္ခံ ဒုဿဟနဋ္ဌေန ဥပဓိ။
֍ * ၂၀။ ဧဝံ ဥပဓိနိဒါနတော ပဘဝန္တေသု ဒုက္ခေသု – ယော ဝေ အဝိဒွါတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ပဇာနန္တိ သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိဝသေန ဇာနန္တော။ ဒုက္ခဿ ဇာတိပ္ပဘဝါနုပဿီတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဇာတိကာရဏံ ‘‘ဥပဓီ’’တိ အနုပဿန္တော။ ဣမိဿာ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။
֍ * ၂၁။ သောကပရိဒ္ဒဝဉ္စာတိ သောကဉ္စ ပရိဒေဝဉ္စ။ တထာ ဟိ တေ ဝိဒိတော ဧသ ဓမ္မောတိ ယထာ ယထာ သတ္တာ ဇာနန္တိ, တထာ တထာ ဉာပနဝသေန ဝိဒိတော ဧသ တယာ ဓမ္မောတိ။
တတ္ထ တရန္တီတိ ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌောဃံ တရန္တိ။ ဥတ္တရန္တီတိ ဒုတိယမဂ္ဂေန ကာမောဃံ တနုကရဏဝသေန ဥဂ္ဂန္တွာ တရန္တိ။ ပတရန္တီတိ တမေဝ နိရဝသေသပ္ပဟာနဝသေန တတိယမဂ္ဂေန ဝိသေသေန တရန္တိ။ သမတိက္ကမန္တီတိ ဘဝေါဃအဝိဇ္ဇောဃပ္ပဟာနဝသေန စတုတ္ထမဂ္ဂေန သမ္မာ အတိက္ကမန္တိ။ ဝီတိဝတ္တန္တီတိ ဖလံ ပါပုဏိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။
֍ * ၂၂။ ကိတ္တယိဿာမိ တေ ဓမ္မန္တိ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါဓမ္မဉ္စ တေ ဒေသယိဿာမိ။ ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေတိ ဒိဋ္ဌေဝ ဒုက္ခာဒိဓမ္မေ, ဣမသ္မိံယေဝ ဝါ အတ္တဘာဝေ။ အနီတိဟန္တိ အတ္တပစ္စက္ခံ။ ယံ ဝိဒိတွာတိ ယံ ဓမ္မံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆၊ ကထာ။ ၇၅၃) နယေန သမ္မသန္တော ဝိဒိတွာ။
တတ္ထ အာဒိကလျာဏန္တိ ဟိတွာပိ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခံ ဓမ္မံ တဝ ကိတ္တယိဿာမိ, တဉ္စ ခေါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ကိတ္တယန္တော အာဒိကလျာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ကိတ္တယိဿာမိ။ အာဒိမှိ ကလျာဏံ ဘဒ္ဒကံ အနဝဇ္ဇမေဝ ကတွာ ကိတ္တယိဿာမိ။ မဇ္ဈေပိ။ ပရိယောသာနေပိ ဘဒ္ဒကံ အနဝဇ္ဇမေဝ ကတွာ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၁။)ကိတ္တယိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မိဉှိ ဘဂဝါ ဧကဂါထမ္ပိ ဒေသေသိ, သာ သမန္တဘဒ္ဒကတ္တာ ဓမ္မဿ ပဌမပါဒေန အာဒိကလျာဏာ, ဒုတိယတတိယပါဒေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏာ, ပစ္ဆိမပါဒေန ပရိယောသာနကလျာဏာ။ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ နိဒါနေန အာဒိကလျာဏံ, နိဂမနေန ပရိယောသာနကလျာဏံ, သေသေန မဇ္ဈေကလျာဏံ။ နာနာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ ပဌမာနုသန္ဓိနာ အာဒိကလျာဏံ, ပစ္ဆိမေန ပရိယောသာနကလျာဏံ, သေသေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏံ။
အပိ စ သနိဒါနဥပ္ပတ္တိတ္တာ အာဒိကလျာဏံ, ဝေနေယျာနံ အနုရူပတော အတ္ထဿ အဝိပရီတတာယ စ ဟေတုဒါဟရဏယုတ္တတော စ မဇ္ဈေကလျာဏံ, သောတူနံ သဒ္ဓါပဋိလာဘဇနနေန နိဂမနေန စ ပရိယောသာနကလျာဏံ။
သကလော ဟိ သာသနဓမ္မော အတ္တနော အတ္ထဘူတေန သီလေန အာဒိကလျာဏော, သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော, နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလျာဏော။ သီလသမာဓီဟိ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ဝိပဿနာမဂ္ဂေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော, ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ ပရိယောသာနကလျာဏော။ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတာယ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ဓမ္မသုဓမ္မတာယ မဇ္ဈေကလျာဏော, သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ တံ သုတွာ တထတ္တာယ ပဋိပန္နေန အဓိဂန္တဗ္ဗာယ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဝါ အာဒိကလျာဏော, ပစ္စေကဗောဓိယာ မဇ္ဈေကလျာဏော, သာဝကဗောဓိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။
သုယျမာနော စေသ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနတော ဘဝနေနပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ အာဒိကလျာဏော, ပဋိပဇ္ဇိယမာနော သမထဝိပဿနာသုခါဝဟနတော ပဋိပတ္တိယာပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ မဇ္ဈေကလျာဏော, တထာပဋိပန္နော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁) စ ပဋိပတ္တိဖလေ နိဋ္ဌိတေ တာဒိဘာဝါဝဟနတော ပဋိပတ္တိဖလေနပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ ပရိယောသာနကလျာဏောတိ။
ယံ ပနေသ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပကာသေတိ, နာနာနယေဟိ ဒီပေတိ။ တံ ယထာနုရူပံ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိအတ္ထပဒသမာယောဂတော သာတ္ထံ။ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ အတ္ထဂမ္ဘီရတာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၂။)သာတ္ထံ။ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာဒေသနာဂမ္ဘီရတာဟိ သဗျဉ္ဇနံ။ အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သာတ္ထံ။ ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သဗျဉ္ဇနံ။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတော သရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကန္တိ သာတ္ထံ။ သဒ္ဓေယျတော လောကိယဇနပ္ပသာဒကန္တိ သဗျဉ္ဇနံ။ ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပါယတော သာတ္ထံ။ ဥတ္တာနပဒတော သဗျဉ္ဇနံ။ ဥပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော သကလပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ။ အပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော နိဒ္ဒေါသဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ။
အပိ စ – ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂမဗျတ္တိတော သာတ္ထံ။ ပရိယတ္တိယာ အာဂမဗျတ္တိတော သဗျဉ္ဇနံ။ သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓယုတ္တတော ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ။ နိရုပက္ကိလေသတော နိတ္ထရဏတ္ထာယ ပဝတ္တိတော လောကာမိသနိရပေက္ခတော စ ပရိသုဒ္ဓံ။ သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဗြဟ္မဘူတေဟိ သေဋ္ဌေဟိ စရိတဗ္ဗတော, တေသဉ္စ စရိယဘာဝတော ဗြဟ္မစရိယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁)။
ဧဝံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ လောကုတ္တရဓမ္မံ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ’’တိ အာဟ။ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဒဿေတွာ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရံ ဒဿေတုံ ‘‘နိဗ္ဗာနဉ္စာ’’တိ အာဟ။ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂသီလသမာဓိဝိပဿနာဓမ္မဉ္စ ကိတ္တယိဿာမိ။
ဒုက္ခေ ဒိဋ္ဌေတိ ဒုက္ခသစ္စေ သရသလက္ခဏေန ဒိဋ္ဌေ ဒုက္ခသစ္စံ ပကာသေဿာမိ။ သမုဒယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
֍ * ၂၃။ တဉ္စာဟံ အဘိနန္ဒာမီတိ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရဓမ္မဇောတကံ တဝ ဝစနံ အဟံ ပတ္ထယာမိ။ ဓမ္မမုတ္တမန္တိ တဉ္စ ဓမ္မမုတ္တမံ အဘိနန္ဒာမိ။
တတ္ထ မဟတော တမောကာယဿ ပဒါလနန္တိ မဟတော အဝိဇ္ဇာရာသိဿ ဆေဒနံ။ အနိစ္စလက္ခဏဝသေန ဧသီ။ ဒုက္ခလက္ခဏဝသေန ဂဝေသီ။ အနတ္တလက္ခဏဝသေန သမန္တတော ပရိယေသီ။ မဟတော ဝိပလ္လာသဿ ပဘေဒနန္တိ မဟန္တဿ အသုဘေ သုဘန္တိအာဒိဒွါဒသဝိဓဿ ဝိပလ္လာသဿ ဘေဒနံ။ မဟတော တဏှာသလ္လဿ အဗ္ဗဟနန္တိ မဟန္တဿ အန္တောတုဒနဋ္ဌေန တဏှာကဏ္ဋကဿ လုဉ္စနံ။ ဒိဋ္ဌိသံဃာဋဿ ဝိနိဝေဌနန္တိ ဒိဋ္ဌိယေဝ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နပ္ပဝတ္တိတော သံဃဋိတဋ္ဌေန သံဃာဋော, တဿ ဒိဋ္ဌိသံဃာဋဿ နိဝတ္တနံ။ မာနဓဇဿ ပါတနန္တိ ဥဿိတဋ္ဌေန ဥန္နတိလက္ခဏဿ မာနဒ္ဓဇဿ ပါတနံ။ အဘိသင်္ခါရဿ ဝူပသမန္တိ ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရဿ ဥပသမနံ။ ဩဃဿ နိတ္ထရဏန္တိ ဝဋ္ဋေ ဩသီဒါပနဿ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၃။)ကာမောဃာဒိဩဃဿ နိတ္ထရဏံ နိက္ခမနံ။ ဘာရဿ နိက္ခေပနန္တိ ရူပါဒိပဉ္စက္ခန္ဓဘာရဿ ခိပနံ ဆဍ္ဍနံ။ သံသာရဝဋ္ဋဿ ဥပစ္ဆေဒန္တိ ခန္ဓာဒိပဋိပါဋိသံသာရဝဋ္ဋဿ ဟေတုနဿနေန ဥစ္ဆိဇ္ဇနံ။ သန္တာပဿ နိဗ္ဗာပနန္တိ ကိလေသသန္တာပဿ နိဗ္ဗုတိံ။ ပရိဠာဟဿ ပဋိပဿဒ္ဓန္တိ ကိလေသပရိဠာဟဿ ဝူပသမံ ပဋိပဿမ္ဘနံ။ ဓမ္မဓဇဿ ဥဿာပနန္တိ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မဿ ဥဿာပေတွာ ဌပနံ။ ပရမတ္ထံ အမတံ နိဗ္ဗာနန္တိ ဥတ္တမဋ္ဌေန ပရမတ္ထံ။ နတ္ထိ ဧတဿ မရဏသင်္ခါတံ မတန္တိ အမတံ။ ကိလေသဝိသပဋိပက္ခတ္တာ အဂဒန္တိပိ အမတံ။ သံသာရဒုက္ခပဋိပက္ခဘူတတ္တာ နိဗ္ဗုတန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ နတ္ထေတ္ထ တဏှာသင်္ခါတံ ဝါနန္တိပိ နိဗ္ဗာနံ။
မဟေသက္ခေဟိ သတ္တေဟီတိ မဟာနုဘာဝေဟိ သက္ကာဒီဟိ သတ္တေဟိ။ ပရိယေသိတောတိ ပရိယိဋ္ဌော။ ကဟံ ဒေဝဒေဝေါတိ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ ကုဟိံ။ ကဟံ နရာသဘောတိ ဥတ္တမပုရိသော။
֍ * ၂၄။ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယဉ္စာပိ မဇ္ဈေတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓန္တိ အနာဂတဒ္ဓါ ဝုစ္စတိ။ အဓောတိ အတီတဒ္ဓါ။ တိရိယဉ္စာပိ မဇ္ဈေတိ ပစ္စုပ္ပန္နဒ္ဓါ။ ဧတေသု နန္ဒိဉ္စ နိဝေသနဉ္စ, ပနုဇ္ဇ ဝိညာဏန္တိ ဧတေသု ဥဒ္ဓါဒီသု တဏှဉ္စ ဒိဋ္ဌိနိဝေသနဉ္စ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဉ္စ ပနုဒေဟိ။ ပနုဒိတွာ စ ဘဝေ န တိဋ္ဌေတိ ဧဝံ သန္တေ ဒုဝိဓေပိ ဘဝေ န တိဋ္ဌေယျ။ ဧဝံ တာဝ ပနုဇ္ဇသဒ္ဒဿ ပနုဒေဟီတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ သမ္ဗန္ဓော။ ပနုဒိတွာတိ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ ဘဝေ န တိဋ္ဌေတိ အယမေဝ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတာနိ နန္ဒီနိဝေသနဝိညာဏာနိ ပနုဒိတွာ ဒုဝိဓေပိ ဘဝေ န တိဋ္ဌေယျာတိ။
သဟောကာသဝသေန ဒေဝလောကော ဥဒ္ဓံ။ အပါယလောကော အဓော။ မနုဿလောကော မဇ္ဈေ။ တတ္ထ ကုသလာ ဓမ္မာတိ အပါယံ မုဉ္စိတွာ ဥပရိ ပဋိသန္ဓိဒါနတော ကုသလာ ဓမ္မာ ဥဒ္ဓန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ အကုသလာ ဓမ္မာ အပါယေသု ပဋိသန္ဓိဒါနတော အဓောတိ။ တဒုဘယဝိမုတ္တတ္တာ အဗျာကတာ ဓမ္မာ တိရိယဉ္စာပိ မဇ္ဈေတိ ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗောပရိဝသေန အရူပဓာတု ဥဒ္ဓံ။ သဗ္ဗအဓောဝသေန ကာမဓာတု အဓော။ တဒုဘယန္တရဝသေန ရူပဓာတု မဇ္ဈေ။ ကာယစိတ္တာဗာဓခနနဝသေန သုခါ ဝေဒနာ ဥဒ္ဓံ။ ဒုက္ခမနဝသေန ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အဓော။ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ မဇ္ဈေ။ အတ္တဘာဝဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘ဥဒ္ဓန္တိ ဥဒ္ဓံ ပါဒတလာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓံ ပါဒတလာတိ ပါဒတလတော ဥပရိ။ အဓော ကေသမတ္ထကာတိ ကေသမတ္ထကတော အဓော။ မဇ္ဈေတိ ဒွိန္နံ အန္တရံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၄။)ပုညာဘိသင်္ခါရသဟဂတံ ဝိညာဏန္တိ တေရသဝိဓပုညာဘိသင်္ခါရသမ္ပယုတ္တံ ကမ္မဝိညာဏံ။ အပုညာဘိသင်္ခါရသဟဂတံ ဝိညာဏန္တိ ဒွါဒသဝိဓအပုညာဘိသင်္ခါရသမ္ပယုတ္တံ ကမ္မဝိညာဏံ။ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရသဟဂတံ ဝိညာဏန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရသဟဂတံ ကမ္မဝိညာဏံ။ နုဇ္ဇာတိ ခိပ။ ပနုဇ္ဇာတိ အတီဝ ခိပ။ နုဒါတိ လုဉ္စ။ ပနုဒါတိ အတီဝ လုဉ္စ။ ပဇဟာတိ ဆဍ္ဍေဟိ။ ဝိနောဒေဟီတိ ဒူရံ ကရောဟိ။
ကမ္မဘဝဉ္စာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရစေတနာဝ။ ပဋိသန္ဓိကဉ္စ ပုနဗ္ဘဝန္တိ ပဋိသန္ဓိယာ ရူပါဒိပုနဗ္ဘဝဉ္စ။ ပဇဟန္တော ပဌမမဂ္ဂေန, ဝိနောဒေန္တော ဒုတိယမဂ္ဂေန, ဗျန္တီ ကရောန္တော တတိယမဂ္ဂေန, အနဘာဝံ ဂမေန္တော စတုတ္ထမဂ္ဂေန။ ကမ္မဘဝေ န တိဋ္ဌေယျာတိ ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရေ န တိဋ္ဌေယျ။
֍ * ၂၅။ ဧတာနိ ဝိနောဒေတွာ ဘဝေ အတိဋ္ဌန္တော ဧသော – ဧဝံ ဝိဟာရီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ, ဣမသ္မိံယေဝ ဝါ အတ္တဘာဝေ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ဥတ္တာနတ္ထောဝ။
֍ * ၂၆။ သုကိတ္တိတံ ဂေါတမနူပဓီကန္တိ ဧတ္ထ အနူပဓီကန္တိ နိဗ္ဗာနံ, တံ သန္ဓာယ ဘဂဝန္တံ အာလပန္တော အာဟ – ‘‘သုကိတ္တိတံ ဂေါတမနူပဓီက’’န္တိ။
နိဒ္ဒေသေ ကိလေသာ စာတိ ဥပတာပနဋ္ဌေန ရာဂါဒယော ကိလေသာ စ ရာသဋ္ဌေန ဝိပါကဘူတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ စ ကုသလာဒိအဘိသင်္ခါရာ စေတနာ စ ‘‘ဥပဓီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ ကထီယန္တိ။ ဥပဓိပ္ပဟာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနေန, ဥပဓိဝူပသမံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန, ဥပဓိပဋိနိဿဂ္ဂံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ဥပဓိပဋိပဿဒ္ဓံ ဖလေနာတိ။
֍ * ၂၇။ န ကေဝလံ ဒုက္ခမေဝ ပဟာသိ – တေ စာပီတိ ဂါထာ။ တတ္ထ အဋ္ဌိတန္တိ သက္ကစ္စံ, သဒါ ဝါ။ တံ တံ နမဿာမီတိ တသ္မာ တံ နမဿာမိ။ သမေစ္စာတိ ဥပဂန္တွာ။ နာဂါတိ ဘဂဝန္တံ အာလပန္တော အာဟ။
နိဒ္ဒေသေ သမေစ္စာတိ ဇာနိတွာ, ဧကတော ဟုတွာ ဝါ။ အဘိသမေစ္စာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ သမာဂန္တွာတိ သမ္မုခါ ဟုတွာ။ အဘိသမာဂန္တွာတိ သမီပံ ဂန္တွာ။ သမ္မုခါတိ သမ္မုခေ။ အာဂုံ န ကရောတီတိ ပါပံ န ကရောတိ။
֍ * ၂၈။ ဣဒါနိ နံ ဘဂဝါ ‘‘အဒ္ဓါ ဟိ ဘဂဝါ ပဟာသိ ဒုက္ခ’’န္တိ ဧဝံ တေန ဗြာဟ္မဏေန ဝိဒိတောပိ အတ္တာနံ အနုပနေတွာဝ ပဟီနဒုက္ခေန ပုဂ္ဂလေန
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၅။)ဩဝဒန္တော ‘‘ယံ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယံ တံ အဘိဇာနန္တော ‘‘အယံ ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော, ဝေဒေဟိ ဂတတ္တာ ဝေဒဂူ, ကိဉ္စနာဘာဝါ အကိဉ္စနော, ကာမေသု စ ဘဝေသု စ အသတ္တတ္တာ ကာမဘဝေ အသတ္တော’’တိ ဇညာ ဇာနေယျာသိ။ အဒ္ဓါ ဟိ သော ဩဃမိမံ အတာရိ, တိဏ္ဏော စ ပါရံ အခိလော အကင်္ခေါ။
နိဒ္ဒေသေ ရာဂကိဉ္စနန္တိ ရာဂပလိဗောဓံ။ ဒေါသကိဉ္စနန္တိအာဒိပိ ဧသေဝ နယော။ ကာမောဃံ တိဏ္ဏော အနာဂါမိမဂ္ဂေန။ ဘဝေါဃံ တိဏ္ဏော အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ ဒိဋ္ဌောဃံ တိဏ္ဏော သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန။ အဝိဇ္ဇောဃံ တိဏ္ဏော အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ သံသာရပထံ တိဏ္ဏော ကုသလာကုသလကမ္မပ္ပဘေဒေနာတိ။ ဥတ္တိဏ္ဏော ပဌမမဂ္ဂေန။ နိတ္တိဏ္ဏော ဒုတိယမဂ္ဂေန။ အတိက္ကန္တော တတိယမဂ္ဂေန။ သမတိက္ကန္တော စတုတ္ထမဂ္ဂေန။ဝီတိဝတ္တော ဖလေန။
֍ * ၂၉။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ဝိဒွါ စ ယောတိ ဂါထာ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ, အတ္တဘာဝေ ဝါ။ ဝိသဇ္ဇာတိ ဝေါသဇ္ဇိတွာ။
နိဒ္ဒေသေ သဇ္ဇန္တိ မုဉ္စနံ။ ဝိသဇ္ဇန္တိ ဝေါသဇ္ဇနံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
မေတ္တဂူမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ဓောတကမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၀။ ပဉ္စမေ ဓောတကသုတ္တေ – ဝါစာဘိကင်္ခါမီတိ ဝါစံ အဘိကင်္ခါမိ။ သိက္ခေ နိဗ္ဗာနမတ္တနောတိ အတ္တနော ရာဂါဒီနံ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ အဓိသီလာဒီနိ သိက္ခေယျ။ နိဒ္ဒေသေ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။
ဣတောတိ မမ မုခတော။
နိဒ္ဒေသေ အာတပ္ပန္တိ ကိလေသတာပနံ။ ဥဿာဟန္တိ အသင်္ကောစံ။ ဥဿောဠှီန္တိ ဗလဝဝီရိယံ။ ထာမန္တိ အသိထိလံ။ ဓိတိန္တိ ဓာရဏံ။ ဝီရိယံ ကရောဟီတိ ပရက္ကမံ ကရောဟိ။ ဆန္ဒံ ဇနေဟီတိ ရုစိံ ဥပ္ပါဒေဟိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၆။)֍ * ၃၂။ ဧဝံ ဝုတ္တေ အတ္တမနော ဓောတကော ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝမာနော ကထံကထာပမောက္ခံ ယာစန္တော ‘‘ပဿာမဟ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပဿာမဟံ ဒေဝမနုဿလောကေတိ ပဿာမိ အဟံ ဒေဝမနုဿလောကေ။ တံ တံ နမဿာမီတိ တံ ဧဝရူပံ တံ နမဿာမိ။ ပမုဉ္စာတိ ပမောစေဟိ။
နိဒ္ဒေသေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါတိ တံ တံ အာရမ္မဏံ ပါဋိယေက္ကံ စတုသစ္စံ သယမေဝ ဗုဒ္ဓါ ပဋိဝေဓပ္ပတ္တာတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ။ သီဟသီဟောတိ အဆမ္ဘိတဋ္ဌေန သီဟာနံ အတိသီဟော။ နာဂနာဂေါတိ နိက္ကိလေသဋ္ဌေန, မဟန္တဋ္ဌေန ဝါ နာဂါနံ အတိနာဂေါ။ ဂဏိဂဏီတိ ဂဏဝန္တာနံ အတီဝ ဂဏဝါ။ မုနိမုနီတိ ဉာဏဝန္တာနံ အတီဝ ဉာဏဝါ။ ရာဇရာဇာတိ ဥတ္တမရာဇာ။ မုဉ္စ မန္တိ မောစေဟိ မံ။ ပမုဉ္စ မန္တိ နာနာဝိဓေန မုဉ္စေဟိ မံ။ မောစေဟိ မန္တိ သိထိလံ ကရောဟိ မံ။ ပမောစေဟိ မန္တိ အတီဝ သိထိလံ ကရောဟိ မံ။ ဥဒ္ဓရ မန္တိ မံ သံသာရပင်္ကာ ဥဒ္ဓရိတွာ ထလေ ပတိဋ္ဌာပေဟိ။ သမုဒ္ဓရ မန္တိ သမ္မာ ဥဒ္ဓရိတွာ ထလေ ပတိဋ္ဌာပေဟိ မံ။ ဝုဋ္ဌာပေဟီတိ ဝိစိကိစ္ဆာသလ္လတော အပနေတွာ ဝိသုံ ကရဏဝသေန ဥဋ္ဌာပေဟိ။
֍ * ၃၃။ အထဿ ဘဂဝါ အတ္တာဓီနမေဝ ကထံကထာပမောက္ခံ ဩဃတရဏမုခေန ဒဿေန္တော ‘‘နာဟ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ နာဟံ သဟိဿာမီတိ အဟံ န သဟိဿာမိ န သက္ကောမိ။ န ဝါယမိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပမောစနာယာတိ ပမောစေတုံ။ ကထံကထိန္တိ သကင်္ခံ။ တရေသီတိ တရေယျာသိ။
နိဒ္ဒေသေ န ဤဟာမီတိ ပယောဂံ န ကရောမိ။ န သမီဟာမီတိ အတီဝ ပယောဂံ န ကရောမိ။ အဿဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေတိ ရတနတ္တယေ သဒ္ဓါဝိရဟိတေ ပုဂ္ဂလေ။ အစ္ဆန္ဒိကေတိ မဂ္ဂဖလတ္ထံ ရုစိဝိရဟိတေ။ ကုသီတေတိ သမာဓိဝိရဟိတေ။ ဟီနဝီရိယေတိ နိဗ္ဗီရိယေ။ အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနေတိ ပဋိပတ္တိယာ န ပဋိပဇ္ဇမာနေ။
֍ * ၃၄။ ဧဝံ ဝုတ္တေ အတ္တမနတရော ဓောတကော ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝမာနော အနုသာသနိံ ယာစန္တော ‘‘အနုသာသ ဗြဟ္မေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဗြဟ္မေတိ သေဋ္ဌဝစနမေတံ။ တေန ဘဂဝန္တံ အာမန္တယမာနော အာဟ ‘‘အနုသာသ ဗြဟ္မေ’’တိ။ ဝိဝေကဓမ္မန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိဝေကံ နိဗ္ဗာနဓမ္မံ။ အဗျာပဇ္ဇမာနောတိ နာနပ္ပကာရကံ အနာပဇ္ဇမာနော။ ဣဓေဝ သန္တောတိ ဣဓေဝ သမာနော။ အသိတောတိ အနိဿိတော။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၇။)၃၅-၇။ ဣတော ပရာ ဒွေ ဂါထာ မေတ္တဂူသုတ္တေ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ဓမ္မံ, ဣဓ သန္တိန္တိ အယံ ဝိသေသော။ တတိယဂါထာယပိ ပုဗ္ဗဍ္ဎံ တတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။ အပရဍ္ဎေ သင်္ဂေါတိ သဇ္ဇနဋ္ဌာနံ, လဂ္ဂနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ဓောတကမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဥပသီဝမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၈။ ဆဋ္ဌေ ဥပသီဝသုတ္တေ – မဟန္တမောဃန္တိ မဟန္တံ ဩဃံ။ အနိဿိတောတိ ပုဂ္ဂလံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ အနလ္လီနော။ နော ဝိသဟာမီတိ န သက္ကောမိ။ အာရမ္မဏန္တိ နိဿယံ။ ယံ နိဿိတောတိ ယံ ဓမ္မံ ဝါ ပုဂ္ဂလံ ဝါ နိဿိတော။
နိဒ္ဒေသေ ကာမောဃန္တိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ကာမောဃံ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘဝေါဃံ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌောဃံ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇောဃံ တရေယျံ။ သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဘဂဝတော ဥစ္စာကုလပရိဒီပနဝသေန ဝုတ္တံ။ အာလမ္ဗဏန္တိ အဝတ္ထရိတွာ ဌာနံ။ နိဿယန္တိ အလ္လီယနံ။ ဥပနိဿယန္တိ အပဿယနံ။
֍ * ၃၉။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဗြာဟ္မဏော အာကိဉ္စညာယတနလာဘီ တဉ္စ သန္တမ္ပိ နိဿယံ န ဇာနာတိ။ တေနဿ ဘဂဝါ တဉ္စ နိဿယံ ဥတ္တရိဉ္စ နိယျာနပထံ ဒဿေန္တော ‘‘အာကိဉ္စည’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပေက္ခမာနောတိ တံ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိံ သတော သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ စ အနိစ္စာဒိဝသေန ပဿမာနော။ နတ္ထီတိ နိဿာယာတိ တံ ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ ပဝတ္တံ သမာပတ္တိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ တရဿု ဩဃန္တိ တတော ပဘုတိ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယ ယထာနုရူပံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ တရဿု။ ကထာဟီတိ ကထံကထာဟိ။ တဏှက္ခယံ နတ္တမဟာဘိပဿာတိ ရတ္တိန္ဒိဝံ နိဗ္ဗာနံ ဝိဘူတံ ကတွာ ပဿ။ ဧတေနဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ ကထေသိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၈။)နိဒ္ဒေသေ တညေဝ ဝိညာဏံ အဘာဝေတီတိ အာကာသာလမ္ဗဏံ ကတွာ ပဝတ္တမဟဂ္ဂတဝိညာဏံ အဘာဝေတိ အဘာဝံ ဂမေတိ။ ဝိဘာဝေတီတိ ဝိဝိဓာ အဘာဝံ ဂမေတိ။ အန္တရဓာပေတီတိ အဒဿနံ ဂမေတိ။ နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ ပဿတီတိ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိဿ နတ္ထီတိ ပဿတိ။
֍ * ၄၀။ ဣဒါနိ ‘‘ကာမေ ပဟာယာ’’တိ သုတွာ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန အတ္တနာ ပဟီနေ ကာမေ သမ္ပဿမာနော ‘‘သဗ္ဗေသူ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဟိတွာ မညန္တိ အညံ တတော ဟေဋ္ဌာ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ သမာပတ္တိံ ဟိတွာ။ သညာဝိမောက္ခေ ပရမေတိ သတ္တသု သညာဝိမောက္ခေသု ဥတ္တမေ အာကိဉ္စညာယတနေ။ တိဋ္ဌေ နု သော တတ္ထ အနာနုယာယီတိ သော ပုဂ္ဂလော တတ္ထ အာကိဉ္စညာယတနဗြဟ္မလောကေ အဝိဂစ္ဆမာနော တိဋ္ဌေယျ နူတိ ပုစ္ဆတိ။
နိဒ္ဒေသေ အဝိစ္စမာနောတိ အဝိယုဇ္ဇမာနော။ အဝိဂစ္ဆမာနောတိ ဝိယောဂံ အနာပဇ္ဇမာနော။ အနန္တရဓာယမာနောတိ အန္တရဓာနံ အနာပဇ္ဇမာနော။ အပရိဟာယမာနောတိ အနန္တရာ ပရိဟာနံ အနာပဇ္ဇမာနော။
၄၁-၂။ အထဿ ဘဂဝါ သဋ္ဌိကပ္ပသဟဿမတ္တကံယေဝ ဌာနံ အနုဇာနန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ။ ဧဝံ တဿ တတ္ထ ဌာနံ သုတွာ ဣဒါနိဿ သဿတုစ္ဆေဒဘာဝံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘တိဋ္ဌေ စေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပူဂမ္ပိ ဝဿာနန္တိ အနေကသင်္ချမ္ပိ ဝဿာနံ, ဂဏနရာသိန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပူဂမ္ပိ ဝဿာနီ’’တိပိ ပါဌော။ တတ္ထ ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေန သာမိဝစနဿ ပစ္စတ္တဝစနံ ကာတဗ္ဗံ, ပူဂန္တိ ဝါ ဧတဿ ဗဟူနီတိ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘ပူဂါနီ’’တိ ဝါပိ ပဌန္တိ, ပုရိမပါဌောယေဝ သဗ္ဗသုန္ဒရော။ တတ္ထေဝ သော သီတိ သိယာ ဝိမုတ္တောတိ သော ပုဂ္ဂလော တတ္ထေဝါကိဉ္စညာယတနေ နာနာဒုက္ခေဟိ ဝိမုတ္တော သီတိဘာဝပ္ပတ္တော ဘဝေယျ, နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော သဿတော ဟုတွာ တိဋ္ဌေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ စဝေထ ဝိညာဏံ တထာဝိဓဿာတိ ‘‘ဥဒါဟု တထာဝိဓဿ ဝိညာဏံ အနုပါဒါယ ပရိနိဗ္ဗာယေယျာ’’တိ ဥစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆတိ, ‘‘ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝါပိ ဘဝေယျာ’’တိ ပဋိသန္ဓိမ္ပိ တဿ ပုစ္ဆတိ။
တဿ ဝိညာဏံ စဝေယျာတိ တဿ အာကိဉ္စညာယတနေ ဥပ္ပန္နဿ ဝိညာဏံ စုတိံ ပါပုဏေယျ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျာတိ ဥစ္ဆေဒံ ဘဝေယျ။ ဝိနဿေယျာတိ ဝိနာသံ ပါပုဏေယျ။ န ဘဝေယျာတိ အဘာဝံ ဂမေယျ။ ဥပပန္နဿာတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဥပပန္နဿ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၂၉။)֍ * ၄၃။ အထဿ ဘဂဝါ ဥစ္ဆေဒသဿတံ အနုပဂမ္မ တတ္ထုပပန္နဿ အရိယသာဝကဿ အနုပါဒါယ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဒဿေန္တော ‘‘အစ္စီ ယထာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အတ္ထံ ပလေတီတိ အတ္ထံ ဂစ္ဆတိ။ န ဥပေတိ သင်္ခန္တိ ‘‘အသုကံ နာမ ဒိသံ ဂတော’’တိ ဝေါဟာရံ န ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ မုနီ နာမကာယာ ဝိမုတ္တောတိ ဧဝံ တတ္ထ ဥပ္ပန္နော သေက္ခမုနိ ပကတိယာ ပုဗ္ဗေဝ ရူပကာယာ ဝိမုတ္တော, တတ္ထ စတုတ္ထမဂ္ဂံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဓမ္မကာယဿ ပရိညာတတ္တာ ပုန နာမကာယာပိ ဝိမုတ္တော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ခီဏာသဝေါ ဟုတွာ အနုပါဒါနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ အတ္ထံ ပလေတိ န ဥပေတိ သင်္ခံ ‘‘ခတ္တိယော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ’’တိ ဧဝမာဒိကံ။
နိဒ္ဒေသေ ခိတ္တာတိ စလိတာ။ ဥက္ခိတ္တာတိ အတိစလိတာ။ နုန္နာတိ ပပ္ဖေါဋိယာ။ ပဏုန္နာတိ ဒူရီကတာ။ ခမ္ဘိတာတိ ပဋိက္ကမာပိတာ။ ဝိက္ခမ္ဘိတာတိ န သန္တိကေ ကတာ။
֍ * ၄၄။ ဣဒါနိ ‘‘အတ္ထံ ပလေတီ’’တိ သုတွာ တဿ ယောနိသော အတ္ထမသလ္လက္ခေန္တော ‘‘အတ္ထင်္ဂတော သော’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – သော အတ္ထင်္ဂတော ဥဒါဟု နတ္ထိ, ဥဒါဟု ဝေ သဿတိယာ သဿတဘာဝေန အရောဂေါ အဝိပရိဏာမဓမ္မော သောတိ ဧဝံ တံ မေ မုနီ သာဓု ဗျာကရောဟိ။ ကိံကာရဏာ? တထာ ဟိ တေ ဝိဒိတော ဧသ ဓမ္မောတိ။
နိဒ္ဒေသေ နိရုဒ္ဓေါတိ နိရောဓံ ပတ္တော။ ဥစ္ဆိန္နောတိ ဥစ္ဆိန္နသန္တာနော။ ဝိနဋ္ဌောတိ ဝိနာသံ ပတ္တော။
֍ * ၄၅။ အထဿ ဘဂဝါ တထာ အဝတ္တဗ္ဗတံ ဒဿေန္တော ‘‘အတ္ထင်္ဂတဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အတ္ထင်္ဂတဿာတိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗုတဿ။ န ပမာဏမတ္ထီတိ ရူပါဒိပမာဏံ နတ္ထိ။ ယေန နံ ဝဇ္ဇုန္တိ ယေန ရာဂါဒိနာ နံ ဝဒေယျုံ။ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသူတိ သဗ္ဗေသု ခန္ဓာဒိဓမ္မေသု။
နိဒ္ဒေသေ အဓိဝစနာနိ စာတိ သိရိဝဍ္ဎကော ဓနဝဍ္ဎကောတိအာဒယော ဟိ ဝစနမတ္တံယေဝ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တာ အဓိဝစနာ နာမ။ အဓိဝစနာနံ ပထာ အဓိဝစနပထာ နာမ။ ‘‘အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ သင်္ခါရာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဧဝံ နိဒ္ဓါရိတွာ သဟေတုကံ ကတွာ ဝုစ္စမာနာ အဘိလာပါ နိရုတ္တိ နာမ။ နိရုတ္တီနံ ပထာ နိရုတ္တိပထာ နာမ။ ‘‘တက္ကော ဝိတက္ကော
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃၀။)သင်္ကပ္ပေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၇) ဧဝံ တေန တေန ပကာရေန ပညာပနတော ပညတ္တိ နာမ။ ပညတ္တီနံ ပထာ ပညတ္တိပထာ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၁-၁၀၈) နာမ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ဥပသီဝမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ နန္ဒမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၄၆။ သတ္တမေ နန္ဒသုတ္တေ – ပဌမဂါထာယတ္ထော – လောကေ ခတ္တိယာဒယောဇနာ အာဇီဝကနိဂဏ္ဌာဒိကေ သန္ဓာယ ‘‘သန္တိ လောကေ မုနယော’’တိ ဝဒန္တိ။ တယိဒံ ကထံသူတိ ကိံ နု ခေါ တေ သမာပတ္တိဉာဏာဒိနာ ဉာဏေန ဥပပန္နတ္တာ ဉာဏူပပန္နံ မုနိ နော ဝဒန္တိ, ဧဝံဝိဓံ နု ဝဒန္တိ, ဥဒါဟု ဝေ နာနပ္ပကာရကေန လူခဇီဝိတသင်္ခါတေန ဇီဝိတေနူပပန္နန္တိ။
နိဒ္ဒေသေ အဋ္ဌသမာပတ္တိဉာဏေန ဝါတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိအဋ္ဌသမာပတ္တိသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ဝါ။ ပဉ္စာဘိညာဉာဏေန ဝါတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒိဇာနနဉာဏေန ဝါ။
֍ * ၄၇။ အထဿ ဘဂဝါ တဒုဘယမ္ပိ ပဋိက္ခိပိတွာ မုနိံ ဒဿေန္တော ‘‘န ဒိဋ္ဌိယာ’’တိ ဂါထမာဟ။
֍ * ၄၈။ ဣဒါနိ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီဟိ သုဒ္ဓီ’’တိ ဝဒန္တာနံ ဝါဒေ ကင်္ခါပဟာနတ္ထံ ‘‘ယေ ကေစိမေ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ တတ္ထ အနေကရူပေနာတိ ကောတူဟလမင်္ဂလာဒိနာပိ။ တတ္ထ ယတာ စရန္တာတိ တတ္ထ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဂုတ္တာ ဝိဟရန္တာ။
֍ * ၄၉။ အထဿ တထာ သုဒ္ဓိအဘာဝံ ဒီပေန္တော ဘဂဝါ စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ။
֍ * ၅၀။ ဧဝံ ‘‘နာတရိံသူ’’တိ သုတွာ ဣဒါနိ ယော အတရိ, တံ သောတုကာမော ‘‘ယေ ကေစိမေ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ အထဿ ဘဂဝါ ဩဃတိဏ္ဏမုခေန ဇာတိဇရာတိဏ္ဏေ ဒဿေန္တော ဆဋ္ဌံ ဂါထမာဟ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃၁။)֍ * ၅၁။ တတ္ထ နိဝုတာတိ ဩဝုဋာ ပရိယောနဒ္ဓါ။ ယေ သီဓာတိ ယေ သု ဣဓ, ဧတ္ထ စ သု-ဣတိ နိပါတမတ္တံ။ တဏှံ ပရိညာယာတိ တီဟိ ပရိညာဟိ တဏှံ ပရိဇာနိတွာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၅၂။ ဧဝံ ဘဂဝါ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ပန နန္ဒော ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒမာနော ဧတာဘိနန္ဒာမီတိ ဂါထမာဟ။ ဣဓာပိ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
နန္ဒမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ဟေမကမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၃။ အဋ္ဌမေ ဟေမကသုတ္တေ – ယေ မေ ပုဗ္ဗေ ဝိယာကံသူတိ ယေ ဗာဝရိအာဒယော ပုဗ္ဗေ မယှံ သကံ လဒ္ဓိံ ဝိယာကံသု။ ဟုရံ ဂေါတမသာသနာတိ ဂေါတမသာသနတော ပုဗ္ဗတရံ။ သဗ္ဗံ တံ တက္ကဝဍ္ဎနန္တိ သဗ္ဗံ တံ ကာမဝိတက္ကာဒိဝဍ္ဎနံ။
ယေ စညေ တဿ အာစရိယာတိ ယေ စ အညေ တဿ ဗာဝရိယဿ အာစာရေ သိက္ခာပကာ အာစရိယာ။ တေ သကံ ဒိဋ္ဌိန္တိ တေ အာစရိယာ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိံ။ သကံ ခန္တိန္တိ အတ္တနော ခမနံ။ သကံ ရုစိန္တိ အတ္တနော ရောစနံ။ ဝိတက္ကဝဍ္ဎနန္တိ ကာမဝိတက္ကာဒိဝိတက္ကာနံ ဥပ္ပါဒနံ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တနံ။ သင်္ကပ္ပဝဍ္ဎနန္တိ ကာမသင်္ကပ္ပါဒီနံ ဝဍ္ဎနံ။ ဣမာနိ ဒွေ ပဒါနိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဣဒါနိ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ကာမဝိတက္ကဝဍ္ဎန’’န္တိအာဒိနာ နယေန နဝဝိတက္ကေ ဒဿေသိ။
֍ * ၅၄။ တဏှာနိဂ္ဃါတနန္တိ တဏှာဝိနာသနံ။
၅၅-၆။ အထဿ ဘဂဝါ တံ ဓမ္မံ အာစိက္ခန္တော ‘‘ဣဓာ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဧတဒညာယ ယေ သတာတိ ဧတံ နိဗ္ဗာနံ ပဒမစ္စုတံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆၊ ကထာ။ ၇၅၃) နယေန ဝိပဿန္တာ အနုပုဗ္ဗေန ဇာနိတွာ ယေ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃၂။)ကာယာနုပဿနာသတိအာဒီဟိ သတာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မာဘိနိဗ္ဗုတာတိ ဝိဒိတဓမ္မတ္တာ ဒိဋ္ဌဓမ္မာ စ ရာဂါဒိနိဗ္ဗာနေန စ အဘိနိဗ္ဗုတာ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ဟေမကမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ တောဒေယျမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၇။ နဝမေ တောဒေယျသုတ္တေ – ဝိမောက္ခော တဿ ကီဒိသောတိ တဿ ကီဒိသော ဝိမောက္ခော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ပုစ္ဆတိ။
֍ * ၅၈။ ဣဒါနိဿ အညဝိမောက္ခာဘာဝံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဝိမောက္ခော တဿ နာပရောတိ တဿ အညော ဝိမောက္ခော နတ္ထိ။
֍ * ၅၉။ ဧဝံ ‘‘တဏှက္ခယော ဧဝ ဝိမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တေပိ တမတ္ထံ အသလ္လက္ခေန္တော ‘‘နိရာသသော သော ဥဒ အာသသာနော’’တိ ပုန ပုစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဥဒ ပညကပ္ပီတိ ဥဒါဟု သမာပတ္တိဉာဏာဒိနာ ဉာဏေန တဏှာကပ္ပံ ဝါ ဒိဋ္ဌိကပ္ပံ ဝါ ကပ္ပယတိ။
֍ * ၆၀။ အထဿ ဘဂဝါ တံ အာစိက္ခန္တော စတုတ္ထံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကာမဘဝေတိ ကာမေ စ ဘဝေ စ။
ရူပေ နာသီသတီတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကေ ရူပါရမ္မဏေ ဆန္ဒရာဂဝသေန န ပတ္ထေတိ။ သဒ္ဓါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပလိဗောဓဋ္ဌေန ရာဂေါ ဧဝ ကိဉ္စနံ ရာဂကိဉ္စနံ မဒနဋ္ဌေန ဝါ။ ဒေါသကိဉ္စနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
တောဒေယျမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃၃။)၁၀။ ကပ္ပမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၁။ ဒသမေ ကပ္ပသုတ္တနိဒ္ဒေသေ – မဇ္ဈေ သရသ္မိန္တိ ပုရိမပစ္ဆိမကောဋိပညာဏာဘာဝတော မဇ္ဈဘူတေ သံသာရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိဋ္ဌတန္တိ တိဋ္ဌမာနာနံ။ ယထာယိဒံ နာပရံ သိယာတိ ယထာ ဣဒံ ဒုက္ခံ ပုန န ဘဝေယျ။
အာဂမနန္တိ ပုဗ္ဗန္တတော ဣဓာဂမနံ။ ဂမနန္တိ ဣတော ပရလောကဂမနံ။ ဂမနာဂမနန္တိ တဒုဘယဝသေန ဝုတ္တံ။ ကာလန္တိ မရဏကာလံ။ ဂတီတိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဘဝါဘဝေါတိ ဘဝတော ဘဝေါ။ စုတိ စာတိ ဘဝတော စဝနဉ္စ။ ဥပပတ္တိ စာတိ စုတဿ ဥပပတ္တိ စ။ နိဗ္ဗတ္တိ စာတိ ပါတုဘာဝေါ စ။ ဘေဒေါ စာတိ ခန္ဓဘေဒေါ စ။ ဇာတိ စာတိ ဇနနဉ္စ။ ဇရာ စာတိ ဟာနိ စ။ မရဏဉ္စာတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ စာဂေါ စ။ ပုရိမာပိ ကောဋိ န ပညာယတီတိ ပုဗ္ဗာပိ ကောဋိ နတ္ထိ န သံဝိဇ္ဇတိ။ တထာ ပစ္ဆိမာပိ ကောဋိ။
ဧတ္တကာ ဇာတိယောတိ ဧတပရမာ ဇာတိယော။ ဝဋ္ဋံ ဝတ္တီတိ သံသာရပဝတ္တိ။ တတော ပရံ န ဝတ္တတီတိ တတော ဥဒ္ဓံ နပ္ပဝတ္တတိ။ ဟေဝံ နတ္ထီတိ ဧဝံ နတ္ထိ န သံဝိဇ္ဇတိ။ ဟိ-ဣတိ နိပါတော။ အနမတဂ္ဂေါယန္တိ အယံ သံသာရော အဝိဒိတဂ္ဂေါ။
အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနန္တိ အဝိဇ္ဇာယ အာဝရိတာနံ။ တဏှာသံယောဇနာနန္တိ ကာမရာဂသင်္ခါတတဏှာဗန္ဓနဗဒ္ဓါနံ။ သန္ဓာဝတန္တိ ကာမဓာတုယာ ပုနပ္ပုနံ ဓာဝန္တာနံ။ သံသရတန္တိ ရူပါရူပဓာတုယာ သံသရန္တာနံ။ ဒုက္ခံ ပစ္စနုဘူတန္တိ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခံ အနုဘူတံ ဝိန္ဒိတံ။ တိဗ္ဗန္တိ ဗဟလံ။ ဗျသနန္တိ အဝဍ္ဎိ ဝိနာသော။ ကဋသီ ဝဍ္ဎိတာတိ သုသာနဝဍ္ဎိတံ။ အလမေဝါတိ ယုတ္တမေဝ။ သဗ္ဗသင်္ခါရေသူတိ တေဘူမကသင်္ခါရေသု။ နိဗ္ဗိန္ဒိတုန္တိ ဥက္ကဏ္ဌိတုံ။ ဝိရဇ္ဇိတုန္တိ ဝိရာဂံ ဥပ္ပါဒေတုံ။ ဝိမုစ္စိတုန္တိ မောစေတုံ။ ဝဋ္ဋံ ဝတ္တိဿတီတိ သံသာရပဝတ္တံ တေဘူမကဝဋ္ဋံ အနာဂတေ ပဝတ္တိဿတိ။ တတော ပရံ န ဝတ္တိဿတီတိ တတော ဥဒ္ဓံ အနာဂတေ သံသာရပဝတ္တံ နပ္ပဝတ္တိဿတိ။ ဇာတိဘယေတိ ဇာတိံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘယေ။ ဇရာဘယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
၆၂-၃။ အထဿ ဘဂဝါ တမတ္ထံ ဗျာကရောန္တော ဥပရူပရိဂါထာယော အဘာသိ။ ဒုတိယဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ တတိယဂါထာယ အကိဉ္စနန္တိ ကိဉ္စနပဋိပက္ခံ။ အနာဒါနန္တိ အာဒါနပဋိပက္ခံ, ကိဉ္စနာဒါနဝူပသမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနာပရန္တိ အပရပဋိဘာဂဒီပဝိရဟိတံ, သေဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃၄။)֍ * ၆၄။ စတုတ္ထဂါထာယ န တေ မာရဿ ပဒ္ဓဂူတိ တေ မာရဿ ပဒ္ဓစရာ ပရိစာရိကာ သိဿာ န ဟောန္တိ။
မဟာဇနံ ပါသေ နိယောဇေတွာ မာရေတီတိ မာရော။ အကုသလကမ္မေ နိယုတ္တတ္တာ ကဏှော။ ဆသု ဒေဝလောကေသု အဓိပတိတ္တာ အဓိပတိ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အန္တံ ဂတတ္တာ အန္တဂူ။ ပါပဇနံ န မုဉ္စတီတိ နမုစိ။ သတိဝိပ္ပဝါသပ္ပမတ္တပုဂ္ဂလာနံ ဉာတကောတိ ပမတ္တဗန္ဓု။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသောဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ကပ္ပမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ ဇတုကဏ္ဏိမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၆၅။ ဧကာဒသမေ ဇတုကဏ္ဏိသုတ္တေ – သုတွာနဟံ ဝီရ အကာမကာမိန္တိ အဟံ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇, ၂၅၅, ၃၀၁၊ အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၉၇) နယေန ဝီရ ကာမာနံ အကာမနတော အကာမကာမိံ ဗုဒ္ဓံ သုတွာ။ အကာမမာဂမန္တိ နိက္ကာမံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိတုံ အာဂတောမှိ။ သဟဇနေတ္တာတိ သဟဇာတသဗ္ဗညုတညာဏစက္ခု။ ယထာတစ္ဆန္တိ ယထာတထံ။ ဗြူဟိ မေတိ ပုန ယာစန္တော ဘဏတိ။ ယာစန္တော ဟိ သဟဿက္ခတ္တုမ္ပိ ဘဏေယျ, ကော ပန ဝါဒေါ ဒွိက္ခတ္တုံ။
ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဣမေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။ ဝိဇ္ဇာဟိ ပန စရဏေန စ သမ္ပန္နတ္တာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ တိဿောပိ ဝိဇ္ဇာ အဋ္ဌပိ ဝိဇ္ဇာ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဘယဘေရဝသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၃၄ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ, အဋ္ဌ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၄ အာဒယော)။ တတ္ထ ဟိ ဝိပဿနာဉာဏေန မနောမယိဒ္ဓိယာ စ သဟ ဆ အဘိညာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ ဝုတ္တာ။ စရဏန္တိ သီလသံဝရော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနီတိ ဣမေ ပန္နရသ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမေယေဝ ဟိ ပန္နရသ ဓမ္မာ ယသ္မာ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃၅။)ဧတေဟိ စရတိ အရိယသာဝကော ဂစ္ဆတိ အမတံ ဒိသံ, တသ္မာ ‘‘စရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓ, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော သီလဝါ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄) သဗ္ဗံ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘဂဝါ ဣမာဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ ဣမိနာ စ စရဏေန သမန္နာဂတော, တေန ဝုစ္စတိ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါ ဘဂဝတော သဗ္ဗညုတံ ပူရေတွာ ဌိတာ, စရဏသမ္ပဒါ မဟာကာရုဏိကတံ။ သော သဗ္ဗညုတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ အတ္ထာနတ္ထံ ဉတွာ မဟာကာရုဏိကတာယ အနတ္ထံ ပရိဝဇ္ဇေတွာ အတ္ထေ နိယောဇေတိ, ယထာ တံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော။ တေနဿ သာဝကာ သုပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ, နော ဒုပ္ပဋိပန္နာ, ဝိဇ္ဇာစရဏဝိပန္နာနဉှိ သာဝကာ အတ္တန္တပါဒယော ဝိယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁)။
သောဘနဂမနတ္တာ သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ သမ္မာ ဂတတ္တာ သမ္မာ စ ဂဒတ္တာ သုဂတော။ ဂမနမ္ပိ ဟိ ဂတန္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉ္စ ဘဂဝတော သောဘနံ ပရိသုဒ္ဓမနဝဇ္ဇံ။ ကိံ ပန တန္တိ? အရိယမဂ္ဂေါ။ တေန ဟေသ ဂမနေန ခေမံ ဒိသံ အသဇ္ဇမာနော ဂတောတိ သောဘနဂမနတ္တာ သုဂတော။ သုန္ဒရဉ္စေသ ဌာနံ ဂတော အမတံ နိဗ္ဗာနန္တိ သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာပိ သုဂတော။ သမ္မာ စ ဂတော တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနေ ကိလေသေ ပုန အပစ္စာဂစ္ဆန္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော’’တိ (မဟာနိ။ ၃၈၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၇)။
သမ္မာ ဝါ ဂတော ဒီပင်္ကရပါဒမူလတော ပဘုတိ ယာဝ ဗောဓိမဏ္ဍာ တာဝ သမတိံသပါရမီပူရိကာယ သမ္မာ ပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗလောကဿ ဟိတသုခမေဝ ကရောန္တော သဿတံ ဥစ္ဆေဒံ ကာမသုခံ အတ္တကိလမထန္တိ ဣမေ စ အန္တေ အနုပဂစ္ဆန္တော ဂတောတိ သမ္မာ ဂတတ္တာပိ သုဂတော။ သမ္မာ စေသ ဂဒတိ ယုတ္တဋ္ဌာနေသု ယုတ္တမေဝ ဝါစံ ဘာသတီတိ သမ္မာ ဂဒတ္တာပိ သုဂတော။
တတြိဒံ သာဓကသုတ္တံ –
‘‘ယံ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပါ, န တံ တထာဂတော ဝါစံ ဘာသတိ။ ယမ္ပိ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ ဘူတံ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃၆။)တစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပါ, တမ္ပိ တထာဂတော ဝါစံ န ဘာသတိ။ ယဉ္စ ခေါ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပါ, တတြ ကာလညူ တထာဂတော ဟောတိ တဿာ ဝါစာယ ဝေယျာကရဏာယ။ ယံ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ။ သာ စ ပရေသံ ပိယာ မနာပါ, န တံ တထာဂတော ဝါစံ ဘာသတိ။ ယမ္ပိ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ ပိယာ မနာပါ, တမ္ပိ တထာဂတော ဝါစံ န ဘာသတိ။ ယဉ္စ ခေါ တထာဂတော ဝါစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ ပိယာ မနာပါ, တတြ ကာလညူ တထာဂတော ဟောတိ တဿာ ဝါစာယ ဝေယျာကရဏာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၆)။
ဧဝံ သမ္မာ ဂဒတ္တာပိ သုဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ ပန လောကဝိဒူ။ သော ဟိ ဘဂဝါ သဘာဝတော သမုဒယတော နိရောဓတော နိရောဓူပါယတောတိ သဗ္ဗထာ လောကံ အဝေဒိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ယထာဟ –
‘‘ယတ္ထ ခေါ, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ တံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျံ ဒဋ္ဌေယျံ ပတ္တေယျန္တိ ဝဒါမိ။ န စာဟံ, အာဝုသော, အပ္ပတွာဝ လောကဿ အန္တံ ဒုက္ခဿ အန္တကိရိယံ ဝဒါမိ။ အပိ စာဟံ, အာဝုသော, ဣမသ္မိံယေဝ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမှိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညပေမိ လောကသမုဒယဉ္စ လောကနိရောဓဉ္စ လောကနိရောဓဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅)။
‘‘ဂမနေန န ပတ္တဗ္ဗော, လောကဿန္တော ကုဒါစနံ၊
န စ အပ္ပတွာ လောကန္တံ, ဒုက္ခာ အတ္ထိ ပမောစနံ။
‘‘တသ္မာ ဟဝေ လောကဝိဒူ သုမေဓော, လောကန္တဂူ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော၊
လောကဿ အန္တံ သမိတာဝိ ဉတွာ, နာသီသတီ လောကမိမံ ပရဉ္စာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅)၊
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃၇။)အပိ စ – တယော လောကာ သင်္ခါရလောကော သတ္တလောကော ဩကာသလောကောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၂) အာဂတဋ္ဌာနေ သင်္ခါရလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သဿတော လောကောတိ ဝါ အသဿတော လောကောတိ ဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၂၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၆၉၊ သံ။ နိ။ ၄။၄၁၆၊ ဝိဘ။ ၉၃၇) အာဂတဋ္ဌာနေ သတ္တလောကော။
‘‘ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တိ, ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစမာနာ၊
တာဝ သဟဿဓာ လောကော, ဧတ္ထ တေ ဝတ္တတီ ဝသော’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၃) –
အာဂတဋ္ဌာနေ ဩကာသလောကော။ တမ္ပိ ဘဂဝါ သဗ္ဗထာ အဝေဒိ။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။ ဒွေ လောကာ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ။ တယော လောကာ တိဿော ဝေဒနာ။ စတ္တာရော လောကာ စတ္တာရော အာဟာရာ။ ပဉ္စ လောကာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဆ လောကာ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ။ သတ္တ လောကာ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော။ အဋ္ဌ လောကာ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ။ နဝ လောကာ နဝ သတ္တာဝါသာ။ ဒသ လောကာ ဒသာယတနာနိ။ ဒွါဒသ လောကာ ဒွါဒသာယတနာနိ။ အဋ္ဌာရသလောကာ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၂) အယံ သင်္ခါရလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။
ယသ္မာ ပနေသ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ, အနုသယံ ဇာနာတိ, စရိတံ ဇာနာတိ, အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ, အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေ တိက္ခိန္ဒြိယေ မုဒိန္ဒြိယေ, သွာကာရေ ဒွါကာရေ, သုဝိညာပယေ ဒုဝိညာပယေ, ဘဗ္ဗေ အဘဗ္ဗေ သတ္တေ ဇာနာတိ။ တသ္မာဿ သတ္တလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။ ယထာ စ သတ္တလောကော, ဧဝံ ဩကာသလောကောပိ။ တထာ ဟေသ ဧကံ စက္ကဝါဠံ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ယောဇနာနံ ဒွါဒသ သတသဟဿာနိ စတုတိံသ သတာနိ စ ပညာသဉ္စ ယောဇနာနိ။ ပရိက္ခေပတော –
သဗ္ဗံ သတသဟဿာနိ, ဆတ္တိံသ ပရိမဏ္ဍလံ၊
ဒသ စေဝ သဟဿာနိ, အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ သတာနိ စ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃၈။)ဒုဝေ သတသဟဿာနိ, စတ္တာရိ နဟုတာနိ စ၊
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန, သင်္ခါတာယံ ဝသုန္ဓရာ။
တဿာယေဝ သန္ဓာရကံ –
စတ္တာရိ သတသဟဿာနိ, အဋ္ဌေဝ နဟုတာနိ စ၊
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန, ဇလံ ဝါတေ ပတိဋ္ဌိတံ။
တဿာပိ သန္ဓာရကော –
နဝ သတသဟဿာနိ, မာလုတော နဘမုဂ္ဂတော၊
သဋ္ဌိ စေဝ သဟဿာနိ, ဧသာ လောကဿ သဏ္ဌိတိ။
စတုရာသီတိ သဟဿာနိ, အဇ္ဈောဂါဠှော မဟဏ္ဏဝေ၊
အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝ, သိနေရု ပဗ္ဗတုတ္တမော။
တတော ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎေန, ပမာဏေန ယထာက္ကမံ၊
အဇ္ဈောဂါဠှုဂ္ဂတာ ဒိဗ္ဗာ, နာနာရတနစိတ္တိတာ။
ယုဂန္ဓရော ဤသဓရော, ကရဝီကော သုဒဿနော၊
နေမိန္ဓရော ဝိနတကော, အဿကဏ္ဏော ဂိရိ ဗြဟာ။
ဧတေ သတ္တ မဟာသေလာ, သိနေရုဿ သမန္တတော၊
မဟာရာဇာနမာဝါသာ, ဒေဝယက္ခနိသေဝိတာ။
ယောဇနာနံ သတာနုစ္စော, ဟိမဝါ ပဉ္စ ပဗ္ဗတော၊
ယောဇနာနံ သဟဿာနိ, တီဏိ အာယတဝိတ္ထတော။
စတုရာသီတိသဟဿေဟိ, ကူဋေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော၊
တိပဉ္စယောဇနက္ခန္ဓ-ပရိက္ခေပါ နဂဝှယာ။
ပညာသယောဇနက္ခန္ဓ-သာခါယာမာ သမန္တတော၊
သတယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏာ, တာဝဒေဝ စ ဥဂ္ဂတာ၊
ဇမ္ဗူ ယဿာနုဘာဝေန, ဇမ္ဗုဒီပေါ ပကာသိတော။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၇၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၄)၊
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၃၉။)ယဉ္စေတံ ဇမ္ဗုယာ ပမာဏံ, ဧတဒေဝ အသုရာနံ စိတ္တပါဋလိယာ, ဂရုဠာနံ သိမ္ဗလိရုက္ခဿ, အပရဂေါယာနေ ကဒမ္ဗဿ, ဥတ္တရကုရူသု ကပ္ပရုက္ခဿ, ပုဗ္ဗဝိဒေဟေ သိရီသဿ, တာဝတိံသေသု ပါရိစ္ဆတ္တကဿာတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –
‘‘ပါဋလီ သိမ္ဗလီ ဇမ္ဗူ, ဒေဝါနံ ပါရိစ္ဆတ္တကော၊
ကဒမ္ဗော ကပ္ပရုက္ခော စ, သိရီသေန ဘဝတိ သတ္တမံ။
‘‘ဒွေ အသီတိ သဟဿာနိ, အဇ္ဈောဂါဠှော မဟဏ္ဏဝေ၊
အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝ, စက္ကဝါဠသိလုစ္စယော၊
ပရိက္ခိပိတွာ တံ သဗ္ဗံ, လောကဓာတုမယံ ဌိတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၇၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၄)၊
တတ္ထ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဧကူနပညာသယောဇနံ, သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာသယောဇနံ, တာဝတိံသဘဝနံ ဒသသဟဿယောဇနံ, တထာ အသုရဘဝနံ အဝီစိမဟာနိရယော ဇမ္ဗုဒီပေါ စ။ အပရဂေါယာနံ သတ္တသဟဿယောဇနံ။ တထာ ပုဗ္ဗဝိဒေဟော။ ဥတ္တရကုရု အဋ္ဌသဟဿယောဇနော။ ဧကမေကော စေတ္ထ မဟာဒီပေါ ပဉ္စသတပဉ္စသတပရိတ္တဒီပပရိဝါရော။ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဧကံ စက္ကဝါဠံ ဧကာ လောကဓာတု။ တဒန္တရေသု လောကန္တရိကနိရယာ။ ဧဝံ အနန္တာနိ စက္ကဝါဠာနိ အနန္တာ လောကဓာတုယော ဘဂဝါ အနန္တေန ဗုဒ္ဓဉာဏေန အဝေဒိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဧဝမဿ ဩကာသလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။ ဧဝမ္ပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ လောကဝိဒူ။
အတ္တနော ပန ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌတရဿ ကဿစိ အဘာဝတော နတ္ထိ ဧတဿ ဥတ္တရောတိ အနုတ္တရော။ တထာ ဟေသ သီလဂုဏေနပိ သဗ္ဗံ လောကံ အဘိဘဝတိ သမာဓိ…ပေ… ပညာ… ဝိမုတ္တိ… ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနဂုဏေနပိ။ သီလဂုဏေနပိ အသမော အသမသမော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော…ပေ… ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနဂုဏေနပိ။ ယထာဟ – ‘‘န ခေါ ပနာဟံ ပဿာမိ သဒေဝကေ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ အတ္တနာ သီလသမ္ပန္နတရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၃၊ အ။ နိ။ ၄။၂၁) ဝိတ္ထာရော။
ဧဝံ အဂ္ဂပသာဒသုတ္တာဒီနိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထီ’’တိအာဒိကာ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၁၁) ဂါထာယော စ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄၀။)ပုရိသဒမ္မေ သာရေတီတိ ပုရိသဒမ္မသာရထိ, ဒမေတိ ဝိနေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုရိသဒမ္မာတိ အဒန္တာ ဒမေတုံ ယုတ္တာ တိရစ္ဆာနပုရိသာပိ မနုဿပုရိသာပိ အမနုဿပုရိသာပိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ တိရစ္ဆာနပုရိသာပိ အပလာလော နာဂရာဇာ စူဠောဒရော မဟောဒရော အဂ္ဂိသိခေါ ဓူမသိခေါ အရဝါဠော နာဂရာဇာ ဓနပါလကော ဟတ္ထီတိ ဧဝမာဒယော ဒမိတာ နိဗ္ဗိသာ ကတာ, သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပိတာ။ မနုဿပုရိသာပိ သစ္စကနိဂဏ္ဌပုတ္တအမ္ဗဋ္ဌမာဏဝပေါက္ခရသာတိသောဏဒန္တကူဋဒန္တာဒယော။ အမနုဿပုရိသာပိ အာဠဝကသူစိလောမခရလောမယက္ခသက္ကဒေဝရာဇာဒယော ဒမိတာ ဝိနီတာ ဝိစိတြေဟိ ဝိနယနူပါယေဟိ။ ‘‘အဟံ ခေါ ကေသိ ပုရိသဒမ္မေ သဏှေနပိ ဝိနေမိ, ဖရုသေနပိ ဝိနေမိ, သဏှဖရုသေနပိ ဝိနေမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၁) ဣဒဉ္စေတ္ထ သုတ္တံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အပိ စ ဘဂဝါ ဝိသုဒ္ဓသီလာဒီနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ သောတာပန္နာဒီနဉ္စ ဥတ္တရိမဂ္ဂပဋိပဒံ အာစိက္ခန္တော ဒန္တေပိ ဒမေတိယေဝ။
အထ ဝါ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထီတိ ဧကမေဝိဒံ အတ္ထပဒံ။ ဘဂဝါ ဟိ တထာ ပုရိသဒမ္မေ သာရေတိ, ယထာ ဧကပလ္လင်္ကေနေဝ နိသိန္နာ အဋ္ဌ ဒိသာ အသဇ္ဇမာနာ ဓာဝန္တိ။ တသ္မာ ‘‘အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဟတ္ထိဒမကေန, ဘိက္ခဝေ, ဟတ္ထိ ဒမ္မော သာရိတော ဧကံယေဝ ဒိသံ ဓာဝတီ’’တိ ဣဒဉ္စေတ္ထ သုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၂) ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
ဝီရိယဝါတိ အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗပါပကေဟိ ဝိရတော။ ပဟူတိ ပဘူ။ ဝိသဝီတိ ပရသန္တာနေ ဝီရိယုပ္ပါဒကော။ အလမတ္တောတိ သမတ္ထစိတ္တော။
ဝိရတောတိ အရိယမဂ္ဂေန ဝိရတတ္တာ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကော။ သဗ္ဗပါပကေဟိ နိရယဒုက္ခံ အတိစ္စာတိ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိတာယ နိရယဒုက္ခံ အတိစ္စ ဌိတော။ ဝီရိယဝါသောတိ ဝီရိယနိကေတော။ သော ဝီရိယဝါတိ သော ခီဏာသဝေါ ‘‘ဝီရိယဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ပဓာနဝါ ဝီရော တာဒီတိ ဣမာနိ ပနဿ ထုတိဝစနာနိ။ သော ဟိ ပဓာနဝါ မဂ္ဂဇ္ဈာနပဓာနေန, ဝီရော ကိလေသာရိဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထတာယ, တာဒိ နိဗ္ဗိကာရတာယ ပဝုစ္စတေ တထတ္တာတိ တထာရူပေါ ‘‘ဝီရိယဝါ’’တိ ပဝုစ္စတိ။
တေ ကာမကာမိနောတိ ဧတေ ရူပါဒိဝတ္ထုကာမေ ဣစ္ဆန္တာ။ ရာဂရာဂိနောတိ ရာဂေန ရဉ္ဇိတာ။ သညာသညိနောတိ ရာဂသညာယ သညိနော။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄၁။)န ကာမေ ကာမေတီတိ ရူပါဒိဝတ္ထုကာမေ န ပတ္ထေတိ။ အကာမောတိ ကာမေဟိ ဝိရဟိတော။ နိက္ကာမောတိ နိက္ကန္တကာမော။
သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ တိယဒ္ဓဂတံ သဗ္ဗနေယျပထံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညူ, တဿ ဘာဝေါ သဗ္ဗညုတာ, သဗ္ဗညုတာ ဧဝ ဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏံ, သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတံ နေတ္တဉ္စ ဝါသနာယ သဟ ကိလေသေ ပရာဇေတွာ ဇိတတ္တာ ဇိနဘာဝေါ စ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အပုရေ အပစ္ဆာ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဧကသ္မိံ ကာလေ ဥပ္ပန္နော ပုဗ္ဗန္တတော ဥဒ္ဓံ ပန္နောတိ ဥပ္ပန္နော။
֍ * ၆၆။ တေဇီ တေဇသာတိ တေဇေန သမန္နာဂတော တေဇသာ အဘိဘုယျ။ ယမဟံ ဝိဇညံ ဇာတိဇရာယ ဣဓ ဝိပ္ပဟာနန္တိ ယံ အဟံ ဇာတိဇရာယ ပဟာနဘူတံ ဓမ္မံ ဣဓေဝ ဇာနေယျံ။
ဇဂတီတိ ပထဝီ။ သဗ္ဗံ အာကာသဂတန္တိ သကလံ အာကာသေ ပဝတ္တံ ပတ္ထဋံ။ တမဂတန္တိ တမမေဝ တမဂတံ အန္ဓကာရံ ယထာ ဂူထဂတံ မုတ္တဂတန္တိ။ အဘိဝိဟစ္စာတိ နာသေတွာ။ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာတိ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိနိဝါရကံ အန္ဓကာရံ ပလာပေတွာ။ အာလောကံ ဒဿယိတွာတိ သူရိယာလောကံ ဒဿယိတွာ။ အာကာသေတိ အဇဋာကာသေ။ အန္တလိက္ခေတိ အန္တရဓာတုသမတ္ထတုစ္ဆောကာသေ။ ဂဂနပထေတိ ဒေဝတာနံ ဂမနမဂ္ဂေ ဂစ္ဆတိ။ သဗ္ဗံ အဘိသင်္ခါရသမုဒယန္တိ သကလံ ကမ္မံ သမုဒယံ ဥပ္ပါဒံ, တဏှန္တိ အတ္ထော။ ကိလေသတမံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာတိ ကိလေသတမသင်္ခါတံ အညာဏံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ နီဟရိတွာ နာသေတွာ။ ဉာဏာလောကံ ပညာလောကံ ဒဿယိတွာ။ ဝတ္ထုကာမေ ပရိဇာနိတွာတိ ရူပါဒိဝတ္ထုကာမေ ဉာတတီရဏပရိညာယ ဇာနိတွာ။ ကိလေသကာမေ ပဟာယာတိ ဥပတာပနသင်္ခါတေ ကိလေသကာမေ ပဟာနပရိညာယ ပဇဟိတွာ။
֍ * ၆၇။ အထဿ ဘဂဝါ တံ ဓမ္မံ အာစိက္ခန္တော ဥပရူပရိဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မံ ဒဋ္ဌု ခေမတောတိ နိဗ္ဗာနဉ္စ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ ‘‘ခေမ’’န္တိ ဒိသွာ။ ဥဂ္ဂဟိတန္တိ တဏှာဝသေန ဒိဋ္ဌိဝသေန ဂဟိတံ။ နိရတ္တံ ဝါတိ နိရဿိတဗ္ဗံ ဝါ, မုဉ္စိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မာ တေ ဝိဇ္ဇိတ္ထာတိ မာ တေ အဟောသိ။ ကိဉ္စနန္တိ ရာဂါဒိကိဉ္စနံ, တမ္ပိ တေ မာ ဝိဇ္ဇိတ္ထ။
မုဉ္စိတဗ္ဗန္တိ မုဉ္စိတွာ န ပုန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝိဇဟိတဗ္ဗန္တိ စဇိတဗ္ဗံ။ ဝိနောဒေတဗ္ဗန္တိ ခိပိတဗ္ဗံ။ ဗျန္တီကာတဗ္ဗန္တိ ဝိဂတန္တံ ကာတဗ္ဗံ။ အနဘာဝံ ဂမေတဗ္ဗန္တိ အနု အနု အဘာဝံ ဂမေတဗ္ဗံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄၂။)၆၈-၉။ ပုဗ္ဗေတိ အတီတေ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နကိလေသာ။ ဗြာဟ္မဏာတိ ဘဂဝါ ဇတုကဏ္ဏိံ အာလပတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ဇတုကဏ္ဏိမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ဘဒြာဝုဓမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၀။ ဒွါဒသမေ ဘဒြာဝုဓသုတ္တေ – ဩကဉ္ဇဟန္တိ အာလယံ ဇဟံ။ တဏှစ္ဆိဒန္တိ တဏှာကာယစ္ဆိဒံ။ အနေဇန္တိ လောကဓမ္မေသု နိက္ကမ္ပံ။ နန္ဒိဉ္ဇဟန္တိ အနာဂတရူပါဒိပတ္ထနာဇဟံ။ ဧကာ ဧဝ ဟိ သာ တဏှာ, ထုတိဝသေန ဣဓ နာနပ္ပကာရတော ဝုတ္တာ။ ကပ္ပဉ္ဇဟန္တိ ဒုဝိဓံ ကပ္ပဇဟံ။ အဘိယာစေတိ အတိဝိယ ယာစာမိ။ သုတွာန နာဂဿ အပနမိဿန္တိ ဣတောတိ နာဂဿ တဝ ဘဂဝတော ဝစနံ သုတွာ ဣတော ပါသာဏကစေတိယတော ဗဟုဇနာ ပက္ကမိဿန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။
ယေ ဥပယုပါဒါနာတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဥပဂန္တွာ ဂဟိတာ။ စေတသော အဓိဋ္ဌာနာတိ စိတ္တေ ပတိဋ္ဌိတာ။ အဘိနိဝေသာနုသယာတိ ပတိဋ္ဌဟိတွာ အာဂန္တွာ သယိတာ။
֍ * ၇၁။ ဇနပဒေဟိ သင်္ဂတာတိ အင်္ဂါဒီဟိ ဇနပဒေဟိ ဣဓ သမာဂတာ။ ဝိယာကရောဟီတိ ဓမ္မံ ဒေသေဟိ။
သင်္ဂတာတိ ဧတေ ခတ္တိယာဒယော ဧကီဘူတာ။ သမာဂတာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ ဇနပဒေဟိ အာဂတာ။ သမောဟိတာတိ ရာသီဘူတာ။ သန္နိပတိတာတိ အဓိယောဂါ။
֍ * ၇၂။ အထဿ အာသယာနုလောမေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဘဂဝါ ဥပရူပရိဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ အာဒါနတဏှန္တိ ရူပါဒီနံ အာဒါယိကံ ဂဟဏတဏှံ, တဏှုပါဒါနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယံ ယဉှိ လောကသ္မိမုပါဒိယန္တီတိ ဧတေသု ဥဒ္ဓါဒိဘေဒေသု ယံ ယံ ဂဏှန္တိ။ တေနေဝ မာရော အနွေတိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄၃။)ဇန္တုန္တိ တေနေဝ ဥပါဒါနပစ္စယနိဗ္ဗတ္တကမ္မာဘိသင်္ခါရနိဗ္ဗတ္တဝသေန ပဋိသန္ဓိက္ခန္ဓမာရော တံ သတ္တံ အနုဂစ္ဆတိ။
֍ * ၇၃။ တသ္မာ ပဇာနန္တိ တသ္မာ ဧတမာဒီနဝံ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝါ သင်္ခါရေ ပဇာနန္တော။ အာဒါနသတ္တေ ဣတိ ပေက္ခမာနော, ပဇံ ဣမံ မစ္စုဓေယျေ ဝိသတ္တန္တိ အာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန အာဒါနေသု ရူပါဒီသု သတ္တေ သဗ္ဗလောကေ ဣမံ ပဇံ မစ္စုဓေယျေ လဂ္ဂံ ပေက္ခမာနော, အာဒါနသတ္တေ ဝါ အာဒါနာဘိနိဝိဋ္ဌေ ပုဂ္ဂလေ အာဒါနသင်္ဂဟေတုဉ္စ ဣမံ ပဇံ မစ္စုဓေယျေ လဂ္ဂံ တတော ဝီတိက္ကမိတုံ အသမတ္ထံ ဣတိ ပေက္ခမာနော ကိဉ္စနံ သဗ္ဗလောကေ န ဥပါဒိယေထာတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ဘဒြာဝုဓသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ ဥဒယမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၇၄။ တေရသမေ ဥဒယသုတ္တေ – အညာဝိမောက္ခန္တိ ပညာနုဘာဝနိဇ္ဈာနံ တံ ဝိမောက္ခံ ပုစ္ဆတိ။
ပဌမေနပိ ဈာနေန ဈာယီတိ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တေန ပဉ္စင်္ဂိကေန ပဌမဇ္ဈာနေန ဈာယတီတိ ဈာယီ။ ဒုတိယေနာတိ ပီတိသုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တေန။ တတိယေနာတိ သုခစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တေန။ စတုတ္ထေနာတိ ဥပေက္ခာစိတ္တေကဂ္ဂတာသမ္ပယုတ္တေန။ သဝိတက္ကသဝိစာရေနပိ ဈာနေန ဈာယီတိ စတုက္ကနယပဉ္စကနယေသု ပဌမဇ္ဈာနေန သဝိတက္ကသဝိစာရေနပိ ဈာနေန ဈာယတီတိ ဈာယီ။ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တေနာတိ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယေန ဈာနေန။ အဝိတက္ကအဝိစာရေနာတိ ဒုတိယတတိယာဒိအဝသေသဈာနေန။ သပ္ပီတိကေနာတိ ပီတိသမ္ပယုတ္တေန ဒုကတိကဈာနေန။ နိပ္ပီတိကေနာတိ ပီတိဝိရဟိတေန တဒဝသေသဈာနေန။ သာတသဟဂတေနာတိ သုခသဟဂတေန တိကစတုက္ကဈာနေန။ ဥပေက္ခာသဟဂတေနာတိ စတုက္ကပဉ္စကေန။ သုညတေနပီတိ သုညတဝိမောက္ခသမ္ပယုတ္တေန။ အနိမိတ္တေနပီတိ အနိစ္စနိမိတ္တံ ဓုဝနိမိတ္တံ အနိမိတ္တဉ္စ ဥဂ္ဃါဋေတွာ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄၄။)ပဋိလဒ္ဓေန အနိမိတ္တေနပိ ဈာနေန ဈာယတီတိ ဈာယီ။ အပ္ပဏိဟိတေနပီတိ မဂ္ဂါဂမနဝသေန ပဏိဓိံ သောဓေတွာ ပရိယာဒိယိတွာ ဖလသမာပတ္တိဝသေန အပ္ပဏိဟိတေနပိ။ လောကိယေနပီတိ လောကိယေန ပဌမဒုတိယတတိယစတုတ္ထေန။
လောကုတ္တရေနပီတိ တေနေဝ လောကုတ္တရသမ္ပယုတ္တေန။ ဈာနရတောတိ ဈာနေသု အဘိရတော။ ဧကတ္တမနုယုတ္တောတိ ဧကတ္တံ ဧကီဘာဝံ အနုယုတ္တော ပယုတ္တော။ သဒတ္ထဂရုကောတိ သကတ္ထဂရုကော, က-ကာရဿာယံ ဒ-ကာရော ကတော။ သဒတ္ထောတိ စ အရဟတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ အတ္တူပနိဗဒ္ဓဋ္ဌေန အတ္တာနံ အဝိဇဟနဋ္ဌေန အတ္တနော ပရမတ္ထဋ္ဌေန စ အတ္တနော အတ္ထတ္တာ သကတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဝသေန သကတ္ထဂရုကော, ‘‘နိဗ္ဗာနဂရုကော’’တိ ဧကေ။ အရဇောတိ နိက္ကိလေသော။ ဝိရဇောတိ ဝိဂတကိလေသော။ နိရဇောတိ အပနီတကိလေသော, ‘‘ဝိတရဇော’’တိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။ ရဇာပဂတောတိ ကိလေသေဟိ ဒူရီဘူတော။ ရဇဝိပ္ပဟီနောတိ ကိလေသပ္ပဟီနော။ ရဇဝိပ္ပယုတ္တောတိ ကိလေသေဟိ မုတ္တော။
ပါသာဏကေ စေတိယေတိ ပါသာဏပိဋ္ဌေ ပါရာယနသုတ္တန္တဒေသိတဋ္ဌာနေ။ သဗ္ဗောဿုက္ကပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာတိ သဗ္ဗေသံ ကိလေသဥဿုက္ကာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ, နာသိတတ္တာ အာသီနော။
ကိစ္စာကိစ္စန္တိ ‘‘ဣဒံ ကတ္တဗ္ဗံ, ဣဒံ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ မနသာ စိန္တေတဗ္ဗံ။ ကရဏီယာကရဏီယန္တိ ကာယဒွါရေန အဝဿံ ဣဒံ ကရဏီယံ, ဣဒံ န ကရဏီယန္တိ ဧဝံ ကရဏီယာကရဏီယံ။ ပဟီနန္တိ ဝိဿဋ္ဌံ။ ဝသိပ္ပတ္တောတိ ပဂုဏဘာဝပ္ပတ္တော။
֍ * ၇၅။ အထ ဘဂဝါ ယသ္မာ ဥဒယော စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘီ, တသ္မာဿ ပဋိလဒ္ဓဈာနဝသေန နာနပ္ပကာရတော အညာဝိမောက္ခံ ဒဿေန္တော ဥပရူပရိဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပဟာနံ ကာမစ္ဆန္ဒာနန္တိ ယဒိဒံ ပဌမံ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿ ကာမစ္ဆန္ဒပဟာနံ, တမ္ပိ အညာဝိမောက္ခန္တိ ပဗြူမိ။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ယာ စိတ္တဿ အကလျတာတိ စိတ္တဿ ဂိလာနဘာဝေါ။ ဂိလာနော ဟိ အကလ္လကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိနယေပိ ဝုတ္တံ – ‘‘နာဟံ, ဘန္တေ, အကလ္လကော’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၁)။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄၅။)အကမ္မညတာတိ စိတ္တဂေလညသင်္ခါတောဝ အကမ္မညတာကာရော။ ဩလီယနာတိ ဩလီယနာကာရော။ ဣရိယာပထိကစိတ္တဉှိ ဣရိယာပထံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တံ ရုက္ခေ ဝဂ္ဂုလိ ဝိယ ခီလေ လဂ္ဂိတဖာဏိတဝါရကော ဝိယ စ ဩလီယတိ, တဿ တံ အာကာရံ သန္ဓာယ ‘‘ဩလီယနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ။ လီနာတိ အဝိပ္ဖါရိကတာယ ပဋိကုဋိတံ။ ဣတရေ ဒွေ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသာ။ ထိနန္တိ သပ္ပိပိဏ္ဍော ဝိယ အဝိပ္ဖါရိကတာယ ဃနဘာဝေန ဌိတံ။ ထိယနာတိ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ထိယိတဘာဝေါ ထိယိတတ္တံ, အဝိပ္ဖါရဝသေနေဝ ထဒ္ဓတာတိ အတ္ထော (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆၂)။
֍ * ၇၆။ ဥပေက္ခာသတိသံသုဒ္ဓန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဥပေက္ခာသတီဟိ သံသုဒ္ဓံ။ ဓမ္မတက္ကပုရေဇဝန္တိ ဣမိနာ တသ္မိံ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိမောက္ခေ ဌတွာ ဈာနင်္ဂါနိ ဝိပဿိတွာ အဓိဂတံ အရဟတ္တဝိမောက္ခံ ဝဒတိ။ အရဟတ္တဝိမောက္ခဿ ဟိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တသမ္မာသင်္ကပ္ပါဒိဘေဒေါ ဓမ္မတက္ကော ပုရေဇဝေါ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မတက္ကပုရေဇဝ’’န္တိ။ အဝိဇ္ဇာယ ပဘေဒနန္တိ ဧတမေဝ စ အညာဝိမောက္ခံ အဝိဇ္ဇာပဘေဒနသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ နိဿာယ ဇာတတ္တာ ကာရဏောပစာရေန ‘‘အဝိဇ္ဇာယ ပဘေဒန’’န္တိ ဗြူမီတိ။
ယာ စတုတ္ထေ ဈာနေ ဥပေက္ခာတိ ဧတ္ထ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ, သမံ ပဿတိ အပက္ခပတိတာ ဟုတွာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ ဥပေက္ခနာတိ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ အဇ္ဈုပေက္ခနာတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ စိတ္တသမတာတိ စိတ္တဿေကဂ္ဂဘာဝေါ။ စိတ္တပ္ပဿဒ္ဓတာတိ စိတ္တဿ ဦနာတိရိတ္တဝဇ္ဇိတဘာဝေါ။ မဇ္ဈတ္တတာတိ စိတ္တဿ မဇ္ဈေ ဌိတဘာဝေါ။
֍ * ၇၇။ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာပဘေဒဝစနေန ဝုတ္တံ နိဗ္ဗာနံ သုတွာ ‘‘တံ ကိဿ ဝိပ္ပဟာနေန ဝုစ္စတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကိံသု သံယောဇနော’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကိံသု သံယောဇနောတိ ကိံသံယောဇနော။ ဝိစာရဏန္တိ ဝိစာရဏကာရဏံ။ ကိဿဿ ဝိပ္ပဟာနေနာတိ ကိံနာမကဿ အဿ ဓမ္မဿ ဝိပ္ပဟာနေန။
֍ * ၇၈။ အထဿ ဘဂဝါ တမတ္ထံ ဗျာကရောန္တော ‘‘နန္ဒိသံယောဇနော’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဝိတက္ကဿာတိ ကာမဝိတက္ကာဒိကော ဝိတက္ကော အဿ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄၆။)֍ * ၇၉။ ဣဒါနိ တဿ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကထံ သတဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဝိညာဏန္တိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ။
အထဿ မဂ္ဂံ ကထေန္တော ဘဂဝါ ‘‘အဇ္ဈတ္တဉ္စာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဧဝံ သတဿာတိ ဧဝံ သတဿ သမ္ပဇာနဿ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသောဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ဥဒယမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ ပေါသာလမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၁။ စုဒ္ဒသမေ ပေါသာလသုတ္တေ – ယော အတီတံ အာဒိသတီတိ ယော ဘဂဝါ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိ’’န္တိအာဒိဘေဒံ အတီတံ အာဒိသတိ။
ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိ ဧကမ္ပိ ပဋိသန္ဓိမူလကံ စုတိပရိယောသာနံ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ခန္ဓသန္တာနံ။ ဧသ နယော ဒွေပိ ဇာတိယောတိအာဒီသု။ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေတိအာဒီသု ပန ပရိဟာယမာနော ကပ္ပေါ သံဝဋ္ဋကပ္ပေါ, တဒါ သဗ္ဗေသံ ဗြဟ္မလောကေ သန္နိပတနတော။ ဝဍ္ဎမာနော ကပ္ပေါ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေါ, တဒါ ဗြဟ္မလောကတော သတ္တာနံ ဝိဝဋ္ဋနတော။ တတ္ထ သံဝဋ္ဋေန သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ ဂဟိတော ဟောတိ တံမူလကတ္တာ, ဝိဝဋ္ဋေန စ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ ဧဝဉှိ သတိ ယာနိ တာနိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? သံဝဋ္ဋော သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ ဝိဝဋ္ဋော ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ’’တိ ဝုတ္တာနိ (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆), တာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေတိ စ ကပ္ပဿ အဒ္ဓံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေတိ သကလံ ကပ္ပံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ကထံ အနုဿရတီတိ စေ? အမုတြာသိန္တိအာဒိနာ နယေန။ တတ္ထ အမုတြာသိန္တိ အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အဟံ အမုမှိ ဘဝေ ဝါ ယောနိယာ ဝါ ဂတိယာ ဝါ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ ဝါ သတ္တာဝါသေ ဝါ သတ္တနိကာယေ ဝါ အာသိံ။ ဧဝံနာမောတိ တိဿော ဝါ ဖုဿော ဝါ။ ဧဝံဂေါတ္တောတိ ကစ္စာနော ဝါ ကဿပေါ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄၇။)ဝါ။ ဣဒမဿ အတီတဘဝေ အတ္တနော နာမဂေါတ္တာနုဿရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သစေ ပန တသ္မိံ ကာလေ အတ္တနော ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ ဝါ လူခပဏီတဇီဝိတဘာဝံ ဝါ သုခဒုက္ခဗဟုလတံ ဝါ အပ္ပါယုကဒီဃာယုကဘာဝံ ဝါ အနုဿရိတုကာမော, တမ္ပိ အနုဿရတိယေဝ။ တေနာဟ – ‘‘ဧဝံဝဏ္ဏော ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ။ တတ္ထ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ ဩဒါတော ဝါ သာမော ဝါ။ ဧဝမာဟာရောတိ သာလိမံသောဒနာဟာရော ဝါ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဝါ။ ဧဝံ သုခဒုက္ခပဋိသံဝေဒီတိ အနေကပ္ပကာရေန ကာယိကစေတသိကာနံ သာမိသနိရာမိသာဒိပ္ပဘေဒါနံ ဝါ သုခဒုက္ခာနံ ပဋိသံဝေဒီ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ ဝဿသတပရမာယုပရိယန္တော ဝါ စတုရာသီတိ ကပ္ပသဟဿပရမာယုပရိယန္တော ဝါ။
သော တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ သော အဟံ တတော ဘဝတော ယောနိတော ဂတိတော ဝိညာဏဋ္ဌိတိတော သတ္တာဝါသတော သတ္တနိကာယတော ဝါ စုတော ပုန အမုကသ္မိံ နာမ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ဥဒပါဒိံ။ တတြာပါသိန္တိ အထ တတြာပိ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ပုန အဟောသိံ။ ဧဝံနာမောတိအာဒိဝုတ္တနယမေဝ။
အပိ စ – ယသ္မာ အမုတြာသိန္တိ ဣဒံ အနုပုဗ္ဗေန အာရောဟန္တဿ ယာဝဒိစ္ဆကံ အနုဿရဏံ။ သော တတော စုတောတိ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ။ တသ္မာ ဣဓူပပန္နောတိ ဣမိဿာ ဣဓူပပတ္တိယာ အနန္တရမေဝဿ ဥပပတ္တိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာပါသိန္တိ ဧဝမာဒိ ပနဿ တတြာ ဣမိဿာ ဥပပတ္တိယာ အန္တရေ ဥပပတ္တိဋ္ဌာနေ နာမဂေါတ္တာဒီနံ အနုဿရဏဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သော တတော စုတော ဣဓူပပန္နောတိ သွာဟံ တတော အနန္တရူပပတ္တိဋ္ဌာနတော စုတော ဣဓ အသုကသ္မိံ နာမ ခတ္တိယကုလေ ဝါ ဗြာဟ္မဏကုလေ ဝါ နိဗ္ဗတ္တော။
ဣတိတိ ဧဝံ။ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသန္တိ နာမဂေါတ္တဝသေန သဥဒ္ဒေသံ, ဝဏ္ဏာဒိဝသေန သာကာရံ။ နာမဂေါတ္တေန ဟိ သတ္တော ‘‘တိဿော ကဿပေါ’’တိ ဥဒ္ဒိသိယတိ, ဝဏ္ဏာဒီဟိ ‘‘ဩဒါတော သာမော’’တိ နာနတ္တတော ပညာယတိ။ တသ္မာ နာမဂေါတ္တံ ဥဒ္ဒေသော, ဣတရေ အာကာရာတိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄၈။)ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိ ပုဗ္ဗေ အတီတဇာတီသု နိဝုဋ္ဌက္ခန္ဓာ ပုဗ္ဗေနိဝါသော။ နိဝုဋ္ဌာတိ အဇ္ဈာဝုဋ္ဌာ အနုဘူတာ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ, နိဝုဋ္ဌဓမ္မာ ဝါ။ နိဝုဋ္ဌာတိ ဂေါစရနိဝါသေန နိဝုဋ္ဌာ, အတ္တနော ဝိညာဏေန ဝိညာတာ ပရိစ္ဆိန္နာ, ပရဝိညာဏေန ဝိညာတာပိ ဝါ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသု။ တေ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ လဗ္ဘန္တိ။ တံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အာဒိသတိ ကထေတိ။ ပရေသံ အတီတန္တိ အညေသံ ပရပုဂ္ဂလာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိအာဒိနာ နယေန အာဒိသတိ။
မဟာပဒါနိယသုတ္တန္တန္တိ မဟာပုရိသာနံ အပဒါနနိယုတ္တံ မဟာပဒါနသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁ အာဒယော)။ မဟာသုဒဿနိယသုတ္တန္တန္တိ မဟာသုဒဿနဿ သမ္ပတ္တိယုတ္တံ မဟာသုဒဿနသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၁ အာဒယော)။ မဟာဂေါဝိန္ဒိယသုတ္တန္တန္တိ မဟာဂေါဝိန္ဒဗြာဟ္မဏဿ အပဒါနနိယုတ္တံ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၉၃ အာဒယော)။ မာဃဒေဝိယသုတ္တန္တန္တိ မဃဒေဝရညော အပဒါနနိယုတ္တံ မဃဒေဝသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၈ အာဒယော)။ သတာနုသာရိညာဏံ ဟောတီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိသမ္ပယုတ္တဉာဏံ ဟောတိ။
ယာဝတကံ အာကင်္ခတီတိ ယတ္တကံ ဉာတုံ ဣစ္ဆတိ, တတ္တကံ ဇာနိဿာမီတိ ဉာဏံ ပေသေတိ။ အထဿ ဒုဗ္ဗလပတ္တပုဋေ ပက္ခန္ဒနာရာဓော ဝိယ အပ္ပဋိဟတံ အနိဝါရိတံ ဉာဏံ ဂစ္ဆတိ။ တေန ယာဝတကံ အာကင်္ခတိ, တာဝတကံ အနုဿရတိ။ ဗောဓိဇန္တိ ဗောဓိယာ မူလေ ဇာတံ။ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ စတုမဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယမန္တိမာ ဇာတီတိ တေန ဉာဏေန ဇာတိမူလဿ ပဟီနတ္တာ ပုန ‘‘အယမန္တိမာ ဇာတိ, နတ္ထိဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁) အပရမ္ပိ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ဥပရိ ‘‘သတ္တာန’’န္တိ ပဒံ ဣဓေဝ အာဟရိတွာ သတ္တာနံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရာနိ စ အပရာနိ စ ‘‘ပရာပရာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သန္ဓိဝသေန ရော-ကာရံ ကတွာ ‘‘ပရောပရာနီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရောပရာနံ ဘာဝေါ ပရောပရိယံ, ပရောပရိယမေဝ ပရောပရိယတ္တံ, ဝေနေယျသတ္တာနံ သဒ္ဓါဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တံ, ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဿ ဉာဏံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ, ဣန္ဒြိယာနံ ဥတ္တမာနုတ္တမဘာဝဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣန္ဒြိယဝရောဝရိယတ္တဉာဏ’’န္တိပိ ပါဌော, ဝရာနိ စ အဝရာနိ စ ဝရောဝရိယာနိ, ဝရောဝရိယာနံ ဘာဝေါ ဝရောဝရိယတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဝရိယာနီတိ စ ဥတ္တမာနီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ – ပရာနိ စ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၄၉။)ဩပရာနိ စ ပရောပရာနိ, တေသံ ဘာဝေါ ပရောပရိယတ္တန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဩပရာနီတိ စ ဩရာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, လာမကာနီတိ အတ္ထော ‘‘ပရောပရာယဿ သမေစ္စ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၅၊ သု။ နိ။ ၄၇၉) ဝိယ။ ‘‘ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တေ ဉာဏ’’န္တိ ဘုမ္မဝစနေနပိ ပါဌော (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၆၈)။
တထာဂတဿာတိ ယထာ ဝိပဿိအာဒယော ပုဗ္ဗကာ ဣသယော အာဂတာ, တထာ အာဂတဿ။ ယထာ စ တေ ဂတာ, တထာ ဂတဿ။ တထာဂတဗလန္တိ အညေဟိ အသာဓာရဏံ တထာဂတဿေဝ ဗလံ။ ယထာ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဗလံ ပုညုဿယသမ္ပတ္တိယာ အာဂတံ, တထာ အာဂတဗလန္တိပိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ တထာဂတဿ ဗလံ ကာယဗလဉ္စ ဉာဏဗလဉ္စ။ တေသု ကာယဗလံ ဟတ္ထိကုလာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘ကာဠာဝကဉ္စ ဂင်္ဂေယျံ, ပဏ္ဍရံ တမ္ဗပိင်္ဂလံ၊
ဂန္ဓမင်္ဂလဟေမဉ္စ, ဥပေါသထဆဒ္ဒန္တိမေ ဒသာ’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၂၂၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀။၂၁၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၇၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၄၄)၊
ယဒေတံ ပကတိဟတ္ထိဂ္ဂဏနာယ ဟတ္ထီနံ ကောဋိသဟဿဿ, ပုရိသဂဏနာယ ဒသန္နံ ပုရိသကောဋိသဟဿာနံ ဗလံ ဟောတိ, ဣဒံ တာဝ တထာဂတဿ ကာယဗလံ။ ဉာဏဗလံ ပန မဟာသီဟနာဒေ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆ အာဒယော) အာဂတံ ဒသဗလဉာဏံ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ သံယုတ္တကေ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃-၃၄) အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီတိ ဧဝံ အညာနိပိ အနေကာနိ ဉာဏသဟဿာနိ, ဧတံ ဉာဏဗလံ နာမ။ ဣဓာပိ ဉာဏဗလမေဝ အဓိပ္ပေတံ, ဉာဏဉှိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပထမ္ဘကဋ္ဌေန စ ဗလန္တိ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၄၄) ဝုတ္တံ။
သတ္တာနံ အာသယာနုသယေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ရူပါဒီသု ခန္ဓေသု ဆန္ဒရာဂေန သတ္တာ ဝိသတ္တာတိ သတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –
‘‘ရူပေ ခေါ, ရာဓ, ယော ဆန္ဒော ယော ရာဂေါ ယာ နန္ဒီ ယာ တဏှာ, တတြ သတ္တော တတြ ဝိသတ္တော, တသ္မာ ‘သတ္တော’တိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅၀။)ဝုစ္စတိ။ ဝေဒနာယ… သညာယ… သင်္ခါရေသု… ဝိညာဏေ ယော ဆန္ဒော ယော ရာဂေါ ယာ နန္ဒီ ယာ တဏှာ, တတြ သတ္တော တတြ ဝိသတ္တော, တသ္မာ ‘သတ္တော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ မဟာနိ။ ၇)။
အက္ခရစိန္တကာ ပန အတ္ထံ အဝိစာရေတွာ ‘‘နာမမတ္တမေတ’’န္တိ ဣစ္ဆန္တိ။ ယေပိ အတ္ထံ ဝိစာရေန္တိ, တေ သတွယောဂေန သတ္တာတိ ဣစ္ဆန္တိ။ တေသံ သတ္တာနံ အာသယန္တိ နိဿယန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသယော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ကာမာဒီဟိ နေက္ခမ္မာဒီဟိ ဝါ ပရိဘာဝိတဿ စိတ္တသန္တာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ သတ္တသန္တာနေ အနုသေန္တိ အနုပဝတ္တန္တီတိ အနုသယာ, ထာမဂတာနံ ကာမရာဂါဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာသယော စ အနုသယော စ အာသယာနုသယော။ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန စ ဒွန္ဒသမာသဝသေန စ ဧကဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ စရိတာဓိမုတ္တိယော အာသယာနုသယသင်္ဂဟိတာ, တသ္မာ ဥဒ္ဒေသေ စရိတာဓိမုတ္တီသု ဉာဏာနိ အာသယာနုသယဉာဏေနေဝ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘အာသယာနုသယေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
ယမကပါဋိဟီရေ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဥဒကဓာရာဒီနံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ သကိံယေဝ ပဝတ္တိတော ယမကံ, အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဟရဏတော ပါဋိဟီရံ, ယမကဉ္စ တံ ပါဋိဟီရဉ္စာတိ ယမကပါဋိဟီရံ။
မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ဟဒယကမ္ပနံ ကရောတီတိ ကရုဏာ, ကိနာတိ ဝါ ပရဒုက္ခံ ဟိံသတိ ဝိနာသေတီတိ ကရုဏာ, ကိရီယတိ ဝါ ဒုက္ခိတေသု ဖရဏဝသေန ပသာရီယတီတိ ကရုဏာ, ဖရဏကမ္မဝသေန ကမ္မဂုဏဝသေန စ မဟတီ ကရုဏာ မဟာကရုဏာ, သမာပဇ္ဇန္တိ ဧတံ မဟာကာရုဏိကာတိ သမာပတ္တိ, မဟာကရုဏာ စ သာ သမာပတ္တိ စာတိ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိ, တဿံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယံ။ တံ သမ္ပယုတ္တံ ဝါ ဉာဏံ။
သဗ္ဗညုတညာဏံ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စနေယျပထပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗံ အညာသီတိ သဗ္ဗညူ, သဗ္ဗညုဿ ဘာဝေါ သဗ္ဗညုတာ, သဗ္ဗညုတာ ဧဝ ဉာဏံ သဗ္ဗညုတာဉာဏန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ခတာသင်္ခတာဒိဘေဒါ သဗ္ဗဓမ္မာ ဟိ သင်္ခါရော ဝိကာရော လက္ခဏံ နိဗ္ဗာနံ ပညတ္တီတိ ပဉ္စေဝ နေယျပထာ ဟောန္တိ။ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ဟိ နတ္ထိ တဿ အာဝရဏန္တိ တဒေဝ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၆၈)။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅၁။)သဗ္ဗတ္ထ အသင်္ဂမပ္ပဋိဟတမနာဝရဏဉာဏန္တိ ဧတ္ထ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု အသင်္ဂံ သင်္ဂဝိရဟိတံ အပ္ပဋိဟတံ ပဋိပက္ခဝိရဟိတံ ဟုတွာ ပဝတ္တံ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဉာဏံ။
အနာဂတမ္ပိ အာဒိသတီတိ –
‘‘ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ, တယော အာသိံသု နာယကာ၊
အဟမေတရဟိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ, မေတ္တေယျော စာပိ ဟေဿတီ’’တိ။ စ –
‘‘အသီတိဝဿသဟဿာယုကေသု, ဘိက္ခဝေ, မနုဿေသု မေတ္တေယျော နာမ ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော’’တိ စ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၀၇) –
‘‘အထ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သင်္ခေါ နာမ ရာဇာ ယော သော ယူပေါ ရညာ မဟာပနာဒေန ကာရာပိတော, တံ ယူပံ ဥဿာပေတွာ အဇ္ဈာဝသိတွာ တံ ဒတွာ ဝိဿဇ္ဇိတွာ သမဏဗြာဟ္မဏကပဏဒ္ဓိကဝဏိဗ္ဗကယာစကာနံ ဒါနံ ဒတွာ မေတ္တေယျဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေတွာ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိဿတီ’’တိ စ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၀၈) –
‘‘အနာဂတေ အဋ္ဌိဿရော နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၃) စ, ‘‘သုမနိဿရော နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဘဝိဿတီ’’တိ စ –
အာဒိနာ နယေန ဒေဝဒတ္တာဒီနံ အနာဂတံ အာစိက္ခတိ။ ပစ္စုပ္ပန္နမ္ပိ အာဒိသတီတိ ဣဒံ ပါကဋမေဝ။
֍ * ၈၂။ ဝိဘူတရူပသညိဿာတိ သမတိက္ကန္တရူပသညိဿ။ သဗ္ဗကာယပ္ပဟာယိနောတိ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သဗ္ဗရူပကာယပဟာယိနော, ပဟီနရူပဘဝပဋိသန္ဓိကဿာတိ အဓိပ္ပါယော။ နတ္ထိ ကိဉ္စီတိ ပဿတောတိ ဝိညာဏာဘာဝဒဿနေန ‘‘နတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ ပဿတော, အာကိဉ္စညာယတနလာဘိနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဉာဏံ သက္ကာနုပုစ္ဆာမီတိ သက္ကာတိ ဘဂဝန္တံ အာလပန္တော အာဟ။ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဉာဏံ ပုစ္ဆာမိ, ကီဒိသံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ။ ကထံ နေယျာတိ ကထဉ္စ သော နေတဗ္ဗော, ကထမဿ ဥတ္တရိဉာဏံ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗန္တိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅၂။)ကတမာ ရူပသညာတိ ဧတ္ထ ရူပသညာတိ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဈာနဉ္စေဝ တဒါရမ္မဏဉ္စ။ ရူပါဝစရဈာနမ္ပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၄၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉)။ တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၂၃)။ တသ္မာ ဣဓ ရူပေ သညာ ရူပသညာတိ ဧဝံ သညာသီသေန ရူပါဝစရဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရူပံ သညာ အဿာတိ ရူပသညာ, ရူပမဿ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ကုသလဝိပါကကိရိယဝသေန ပဉ္စဒသဈာနသင်္ခါတာ ရူပသညာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ။ ရူပါဝစရသမာပတ္တိံ သမာပန္နဿ ဝါတိ ရူပါဝစရကုသလဇ္ဈာနသမာပတ္တိံ သမာပန္နဿ။ ဥပပန္နဿ ဝါတိ ဝိပါကဇ္ဈာနဝသေန တသ္မိံ ဘဝေ ဥပပန္နဿ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ကိရိယာဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ သုခံ ဥပ္ပါဒေတွာ ဝိဟရန္တဿ။ အရူပသမာပတ္တိယောတိ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီနိ။ ပဋိလဒ္ဓဿာတိ ဥပ္ပါဒေတွာ ဌိတဿ။ ရူပသညာ ဝိဘူတာ ဟောန္တီတိ ရူပသညာ အပဂတာ ဟောန္တိ။ ဝိဂတာတိ ဝိနာသိတာ။ ‘‘အဘာဝိတာ’’တိပိ ပါဌော, သုန္ဒရော။
တဒင်္ဂသမတိက္ကမာတိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန အတိက္ကမေန။ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ပဟီနောတိ အရူပဇ္ဈာနပဋိလာဘေန ဝိက္ခမ္ဘနေန ပဟီနော။ တဿ ရူပကာယောတိ တဿ အရူပသမာပတ္တိပဋိလာဘိနော အရူပပုဂ္ဂလဿ ရူပါဝစရကာယော။
အာကိဉ္စညာယတနန္တိ ဧတ္ထ နာဿ ကိဉ္စနန္တိ အကိဉ္စနံ, အန္တမသော သင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဿ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကိဉ္စနဿ ဘာဝေါ အာကိဉ္စညံ, အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏာပဂမဿေတံ အဓိဝစနံ, တံ အာကိဉ္စညံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဣမိဿာ သညာယ အာယတနန္တိ အာကိဉ္စညာယတနံ, အာကာသေ ပဝတ္တိတဝိညာဏာပဂမာရမ္မဏဿ ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိံ သတော သမာပဇ္ဇိတွာတိ တံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သတောကာရီ ဟုတွာ သမာပဇ္ဇိတွာ။ တတော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ သတောကာရီ ဟုတွာ တာယ သမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာယ။ တညေဝ ဝိညာဏန္တိ တံ အာကာသေ ပဝတ္တိတံ မဟဂ္ဂတဝိညာဏံ။ အဘာဝေတီတိ ဝိနာသေတိ။ ဝိဘာဝေတီတိ ဝိဝိဓာ နာသေတိ။ အန္တရဓာပေတီတိ အဒဿနံ ဂမေတိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅၃။)ကထံ သော နေတဗ္ဗောတိ သော ပုဂ္ဂလော ကေနပ္ပကာရေန ဇာနိတဗ္ဗော။ ဝိနေတဗ္ဗောတိ နာနာဝိဓေန ဇာနိတဗ္ဗော။ အနုနေတဗ္ဗောတိ ပုနပ္ပုနံ စိတ္တေန ကထံ ဂမယိတဗ္ဗော။
အထဿ ဘဂဝါ တာဒိသေ ပုဂ္ဂလေ အတ္တနော အပ္ပဋိဟတဉာဏတံ ပကာသေတွာ တံ ဉာဏံ ဗျာကာတုံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော သဗ္ဗာ, အဘိဇာနံ တထာဂတောတိ အဘိသင်္ခါရဝသေန စတဿော ပဋိသန္ဓိဝသေန သတ္တာတိ ဧဝံ သဗ္ဗာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော အဘိဇာနန္တော တထာဂတော။ တိဋ္ဌန္တမေနံ ဇာနာတီတိ ကမ္မာဘိသင်္ခါရဝသေန တိဋ္ဌမေတံ ပုဂ္ဂလံ ဇာနာတိ – ‘‘အာယတိံ အယံ ဧဝံဂတိကော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဓိမုတ္တန္တိ အာကိဉ္စညာယတနာဒီသု အဓိမုတ္တံ။ တပ္ပရာယဏန္တိ တမ္မယံ။
ဝိညာဏဋ္ဌိတိယောတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ဌာနာနိ သဝိညာဏကာ ခန္ဓာ ဧဝ။ တတ္ထ သေယျထာပီတိ နိဒဿနတ္ထေ နိပါတော ယထာ မနုဿာတိ အတ္ထော။ အပရိမာဏေသုပိ ဟိ စက္ကဝါဠေသု အပရိမာဏာနံ မနုဿာနံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဒွေပိ ဧကသဒိသာ နတ္ထိ။ ယေပိ ဟိ ကတ္ထစိ ယမကဘာတရော ဝဏ္ဏေန ဝါ သဏ္ဌာနေန ဝါ သဒိသာ ဟောန္တိ။ တေပိ အာလောကိတဝိလောကိတာဒီဟိ ဝိသဒိသာဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ‘‘နာနတ္တကာယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပဋိသန္ဓိသညာ ပန နေသံ တိဟေတုကာပိ ဒုဟေတုကာပိ အဟေတုကာပိ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘နာနတ္တသညိနော’’တိ ဝုတ္တာ။ ဧကစ္စေ စ ဒေဝါတိ ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ။ တေသု ဟိ ကေသဉ္စိ ကာယော နီလော ဟောတိ, ကေသဉ္စိ ပီတကာဒိဝဏ္ဏော။ သညာ ပန နေသံ တိဟေတုကာပိ ဒုဟေတုကာပိ ဟောတိ, အဟေတုကာ န ဟောတိ။ ဧကစ္စေ စ ဝိနိပါတိကာတိ စတုအပါယဝိနိမုတ္တာ ပုနဗ္ဗသုမာတာ ယက္ခိနီ ပိယင်္ကရမာတာ ဖုဿမိတ္တာ ဓမ္မဂုတ္တာတိ ဧဝမာဒယော အညေ စ ဝေမာနိကာ ပေတာ။ ဧတေသဉှိ ဩဒါတကာဠမင်္ဂုရစ္ဆဝိသာမဝဏ္ဏာဒိဝသေန စေဝ ကိသထူလရဿဒီဃဝသေန စ ကာယော နာနာ ဟောတိ, မနုဿာနံ ဝိယ တိဟေတုကဒုဟေတုကာဟေတုကဝသေန သညာပိ။ တေ ပန ဒေဝါ ဝိယ န မဟေသက္ခာ, ကပဏမနုဿာ ဝိယ အပ္ပေသက္ခာ ဒုလ္လဘဃာသစ္ဆာဒနာ ဒုက္ခပီဠိတာ ဝိဟရန္တိ။ ဧကစ္စေ ကာဠပက္ခေ ဒုက္ခိတာ ဇုဏှပက္ခေ သုခိတာ ဟောန္တိ, တသ္မာ သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတိကာတိ ဝုတ္တာ။ ယေ ပနေတ္ထ တိဟေတုကာ, တေသံ ဓမ္မာဘိသမယောပိ ဟောတိ ပိယင်္ကရမာတာဒီနံ ဝိယ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅၄။)ဗြဟ္မကာယိကာတိ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနော။ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ တေ သဗ္ဗေပိ ပဌမဇ္ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တာ။ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာ ပန ပရိတ္တေန, ဗြဟ္မပုရောဟိတာ မဇ္ဈိမေန, ကာယောဝ နေသံ ဝိပ္ဖါရိကတရော ဟောတိ။ မဟာဗြဟ္မာနော ပဏီတေန, ကာယော ပန နေသံ အတိဝိပ္ဖါရိကတရော ဟောတိ။ ဣတိ တေ ကာယဿ နာနတ္တာ, ပဌမဇ္ဈာနဝသေန သညာယ ဧကတ္တာ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနောတိ ဝုတ္တာ။ ယထာ စ တေ, ဧဝံ စတူသု အပါယေသု သတ္တာ။ နိရယေသု ဟိ ကေသဉ္စိ ဂါဝုတံ, ကေသဉ္စိ အဍ္ဎယောဇနံ, ကေသဉ္စိ တိဂါဝုတံ အတ္တဘာဝေါ ဟောတိ, ဒေဝဒတ္တဿ ပန ယောဇနသတိကော ဇာတော။ တိရစ္ဆာနေသုပိ ကေစိ ခုဒ္ဒကာ ဟောန္တိ, ကေစိ မဟန္တာ။ ပေတ္တိဝိသယေသုပိ ကေစိ သဋ္ဌိဟတ္ထာ, ကေစိ အသီတိဟတ္ထာ ဟောန္တိ, ကေစိ သုဝဏ္ဏာ, ကေစိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ။ တထာ ကာလကဉ္စိကာ အသုရာ။ အပိ စေတ္ထ ဒီဃပိဋ္ဌိကပေတာ နာမ သဋ္ဌိယောဇနိကာပိ ဟောန္တိ။ သညာ ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ အကုသလဝိပါကာဟေတုကာဝ ဟောတိ။ ဣတိ အာပါယိကာပိ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနောတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။
အာဘဿရာတိ ဒဏ္ဍဥက္ကာယ အစ္စိ ဝိယ ဧတေသံ သရီရတော အာဘာ ဆိဇ္ဇိတွာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပတန္တီ ဝိယ သရတိ ဝိသရတီတိ အာဘဿရာ။ တေသု ပဉ္စကနယေ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနဒွယံ ပရိတ္တံ ဘာဝေတွာ ဥပပန္နာ ပရိတ္တာဘာ နာမ ဟောန္တိ။ မဇ္ဈိမံ ဘာဝေတွာ ဥပပန္နာ အပ္ပမာဏာဘာ နာမ ဟောန္တိ။ ပဏီတံ ဘာဝေတွာ ဥပပန္နာ အာဘဿရာ နာမ ဟောန္တိ။ ဣဓ ပန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သဗ္ဗေ ဂဟိတာ။ သဗ္ဗေသဉှိ တေသံ ကာယော ဧကဝိပ္ဖါရောဝ ဟောတိ, သညာ ပန အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ စ အဝိတက္ကအဝိစာရာ စာတိ နာနာ။
သုဘကိဏှာတိ သုဘေန ဝေါကိဏ္ဏာ, သုဘေန သရီရပ္ပဘာဝဏ္ဏေန ဧကဂ္ဃနာတိ အတ္ထော။ ဧတေသဉှိ န အာဘဿရာနံ ဝိယ ဆိဇ္ဇိတွာ ဆိဇ္ဇိတွာ ပဘာ ဂစ္ဆတီတိ။ စတုက္ကနယေ တတိယဿ ပဉ္စကနယေ စတုက္ကဿ ပရိတ္တမဇ္ဈိမပဏီတဿ ဈာနဿ ဝသေန ပရိတ္တသုဘအပ္ပမာဏသုဘသုဘကိဏှာ နာမ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဣတိ သဗ္ဗေပိ တေ ဧကတ္တကာယာ စေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနသညာယ ဧကတ္တသညိနော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝေဟပ္ဖလာပိ စတုတ္ထဝိညာဏဋ္ဌိတိမေဝ ဘဇန္တိ။ အသညသတ္တာ ဝိညာဏာဘာဝါ ဧတ္ထ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆန္တိ, သတ္တာဝါသေသု ဂစ္ဆန္တိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅၅။)သုဒ္ဓါဝါသာ ဝိဝဋ္ဋပက္ခေ ဌိတာ, န သဗ္ဗကာလိကာ, ကပ္ပသတသဟဿမ္ပိ အသင်္ချေယျမ္ပိ ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သောဠသကပ္ပသဟဿဗ္ဘန္တရေ ဗုဒ္ဓေသု ဥပ္ပန္နေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဓမ္မစက္ကပဝတ္တိဿ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဘဂဝတော ခန္ဓာဝါရသဒိသာ ဟောန္တိ။ တသ္မာ နေဝ ဝိညာဏဋ္ဌိတိံ, န စ သတ္တာဝါသံ ဘဇန္တိ။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပန ‘‘န ခေါ ပန သော, သာရိပုတ္တ, အာဝါသော သုလဘရူပေါ, ယော မယာ အနာဝုဋ္ဌပုဗ္ဗော ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ အညတြ သုဒ္ဓါဝါသေဟိ ဒေဝေဟီတိ ဣမိနာ သုတ္တေန (မ။ နိ။ ၁။၁၆၀) သုဒ္ဓါဝါသာပိ စတုတ္ထဝိညာဏဋ္ဌိတိံ စတုတ္ထသတ္တာဝါသဉ္စ ဘဇန္တီ’’တိ ဝဒတိ, တံ အပ္ပဋိဗာဟိတတ္တာ သုတ္တဿ အနုညာတံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၇။၄၄-၄၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၁)။
သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသောတိ သဗ္ဗာကာရေန, သဗ္ဗာသံ ဝါ အနဝသေသာနန္တိ အတ္ထော။ ရူပသညာနန္တိ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနာနဉ္စေဝ တဒါရမ္မဏာနဉ္စ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၄၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉), တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၂၃)။ တသ္မာ ဣဓ ‘‘ရူပေ သညာ ရူပသညာ’’တိ ဧဝံ သညာသီသေန ဝုတ္တရူပါဝစရဇ္ဈာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရူပံ သညာ အဿာတိ ရူပသညာ, ရူပမဿ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သမတိက္ကမာတိ ဝိရာဂါ နိရောဓာ စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဧတာသံ ကုသလဝိပါကကိရိယဝသေန ပဉ္စဒသန္နံ ဈာနသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ ဧတေသဉ္စ ပထဝီကသိဏာဒိဝသေန အဋ္ဌန္နံ အာရမ္မဏသင်္ခါတာနံ ရူပသညာနံ သဗ္ဗာကာရေန အနဝသေသာနံ ဝါ ဝိရာဂါ စ နိရောဓာ စ ဝိရာဂဟေတု စေဝ နိရောဓဟေတု စ အာကာသာနဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗသော အနတိက္ကန္တရူပသညေန ဧတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုန္တိ။ တတ္ထ ယသ္မာ အာရမ္မဏေ အဝိရတ္တဿ သညာသမတိက္ကမော န ဟောတိ, သမတိက္ကန္တာသု စ သညာသု အာရမ္မဏံ သမတိက္ကန္တမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ အာရမ္မဏသမတိက္ကမံ အဝတွာ –
‘‘တတ္ထ ကတမာ ရူပသညာ? ရူပါဝစရသမာပတ္တိံ သမာပန္နဿ ဝါ ဥပပန္နဿ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရိဿ ဝါ သညာ သဉ္ဇာနနာ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅၆။)သဉ္ဇာနိတတ္တံ, ဣမာ ဝုစ္စန္တိ ရူပသညာယော။ ဣမာ ရူပသညာယော အတိက္ကန္တော ဟောတိ ဝီတိက္ကန္တော သမတိက္ကန္တော, တေန ဝုစ္စတိ သဗ္ဗသော ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိ –
ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၆၀၂) သညာနံယေဝ သမတိက္ကမော ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏသမတိက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗာ ဧတာ သမာပတ္တိယော, န ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ, တသ္မာ အယံ အာရမ္မဏသမတိက္ကမဝသေနာပိ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာတိ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန ဥပ္ပန္နာ သညာ ပဋိဃသညာ, ရူပသညာဒီနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ယထာဟ – ‘‘တတ္ထ ကတမာ ပဋိဃသညာ? ရူပသညာ သဒ္ဒသညာ ဂန္ဓသညာ ရသသညာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗသညာ, ဣမာ ဝုစ္စန္တိ ပဋိဃသညာယော’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၃)။ တာသံ ကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နံ အကုသလဝိပါကာနံ ပဉ္စန္နန္တိ သဗ္ဗသော ဒသန္နံ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ ပဟာနာ အသမုပ္ပါဒါ, အပ္ပဝတ္တိံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ကာမဉ္စေတာ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ သမာပန္နဿာပိ န သန္တိ, န ဟိ တသ္မိံ သမယေ ပဉ္စဒွါရဝသေန စိတ္တံ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ သန္တေပိ အညတ္ထ ပဟီနာနံ သုခဒုက္ခာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ဝိယ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ တတိယမဂ္ဂေ ဝိယ စ ဣမသ္မိံယေဝ ဈာနေ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ဣမဿ ဈာနဿ ပသံသာဝသေန ဧတာသံ ဧတ္ထ ဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ – ကိဉ္စာပိ တာ ရူပါဝစရံ သမာပန္နဿ န သန္တိ, အထ ခေါ န ပဟီနတ္တာ န သန္တိ, န ဟိ ရူပဝိရာဂါယ ရူပါဝစရဘာဝနာ သံဝတ္တတိ, ရူပါယတ္တာ စ ဧတာသံ ပဝတ္တိ, အယံ ပန ဘာဝနာ ရူပဝိရာဂါယ သံဝတ္တတိ။ တသ္မာ တာ ဧတ္ထ ‘‘ပဟီနာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝတ္တုံ, ဧကံသေနေဝ ဧဝံ ဓာရေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တာသဉှိ ဣတော ပုဗ္ဗေ အပ္ပဟီနတ္တာယေဝ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပန္နဿ သဒ္ဒေါ ကဏ္ဋကော’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၇၂) ဝုတ္တော ဘဂဝတာ။ ဣဓ စ ပဟီနတ္တာယေဝ အရူပသမာပတ္တီနံ အာနေဉ္ဇတာ သန္တဝိမောက္ခတာ စ ဝုတ္တာ – ‘‘အာဠာရော စ ကာလာမော အရူပံ သမာပန္နော ပဉ္စမတ္တာနိ သကဋသတာနိ နိဿာယ နိဿာယ အတိက္ကန္တာနိ နေဝ အဒ္ဒသ, န ပန သဒ္ဒံ အဿောသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၉၂)။
နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာတိ နာနတ္တေ ဂေါစရေ ပဝတ္တာနံ သညာနံ, နာနတ္တာနံ ဝါ သညာနံ။ ယသ္မာ ဟိ ဧတာ –
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅၇။)‘‘တတ္ထ ကတမာ နာနတ္တသညာ? အသမာပန္နဿ မနောဓာတုသမင်္ဂိဿ ဝါ မနောဝိညာဏဓာတုသမင်္ဂိဿ ဝါ သညာ သဉ္ဇာနနာ သဉ္ဇာနိတတ္တံ, ဣမာ ဝုစ္စန္တိ နာနတ္တသညာယော’’တိ (ဝိဘ။ ၆၀၄) –
ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တာဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ အသမာပန္နဿ မနောဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုသင်္ဂဟိတာ သညာ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒေ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ။ ယသ္မာ စေတာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ ဒွါဒသ အကုသလသညာ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယသညာတိ ဧဝံ စတုစတ္တာလီသမ္ပိ သညာ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညံ အသဒိသာ, တသ္မာ ‘‘နာနတ္တသညာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တာသံ သဗ္ဗသော နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ အနာဝဇ္ဇနာ အသမန္နာဟာရာ အပစ္စဝေက္ခဏာ။ ယသ္မာ တာ နာဝဇ္ဇတိ န မနသိကရောတိ န ပစ္စဝေက္ခတိ, တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ယသ္မာ စေတ္ထ ပုရိမာ ရူပသညာ ပဋိဃသညာ စ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေပိ န ဝိဇ္ဇန္တိ, ပဂေဝ တသ္မိံ ဘဝေ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏကာလေ, တသ္မာ တာသံ ‘‘သမတိက္ကမာ အတ္ထင်္ဂမာ’’တိ ဒွေဓာပိ အဘာဝေါယေဝ ဝုတ္တော။ နာနတ္တသညာသု ပန ယသ္မာ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ နဝ ကိရိယသညာ ဒသ အကုသလသညာတိ, ဣမာ သတ္တဝီသတိ သညာ ဣမိနာ ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တေ ဘဝေ ဝိဇ္ဇန္တိ, တသ္မာ တာသံ ‘‘အမနသိကာရာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာပိ ဟိ ဣမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တော တာသံ အမနသိကာရာယေဝ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, တာ ပန မနသိကရောန္တော အသမာပန္နော ဟောတီတိ။ သင်္ခေပတော စေတ္ထ ‘‘ရူပသညာနံ သမတိက္ကမာ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗရူပါဝစရဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမာ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရာ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗေသံ ကာမာဝစရစိတ္တစေတသိကာနဉ္စ ပဟာနံ အမနသိကာရော စ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၂၁၃)။
ဣတိ ဘဂဝါ ပန္နရသန္နံ ရူပသညာနံ သမတိက္ကမေန ဒသန္နံ ပဋိဃသညာနံ အတ္ထင်္ဂမေန စတုစတ္တာလီသာယ နာနတ္တသညာနံ အမနသိကာရေနာတိ တီဟိ ပဒေဟိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိယာ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ ကိံ ကာရဏာတိ စေ? သောတူနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထဉ္စေဝ ပလောဘနတ္ထဉ္စ။ သစေ ဟိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅၈။)ကေစိ အပဏ္ဍိတာ ဝဒေယျုံ – ‘‘သတ္ထာ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေထာတိ ဝဒတိ, ကော နု ခေါ ဧတာယ နိဗ္ဗတ္တိတာယ အတ္ထော, ကော အာနိသံသော’’တိ။ ‘‘တေ ဧဝံ ဝတ္တုံ မာ လဘန္တူ’’တိ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ သမာပတ္တိယာ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ တဉှိ နေသံ သုတွာ ဧဝံ ဘဝိဿတိ – ‘‘ဧဝံ သန္တာ ကိရ အယံ သမာပတ္တိ ဧဝံ ပဏီတာ, နိဗ္ဗတ္တေဿာမ န’’န္တိ, အထဿာ နိဗ္ဗတ္တနတ္ထာယ ဥဿာဟံ ကရိဿန္တီတိ။
ပလောဘနတ္ထဉ္စာပိ တေသံ ဧတိဿာ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ ဝိသကဏ္ဋကဝါဏိဇောဝိယ, ဝိသကဏ္ဋကဝါဏိဇော နာမ ဂုဠဝါဏိဇော ဝုစ္စတိ။ သော ကိရ ဂုဠဖာဏိတခဏ္ဍသက္ကရာဒီနိ သကဋေန အာဒါယ ပစ္စန္တဂါမံ ဂန္တွာ ‘‘ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏှထ, ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏှထာ’’တိ ဥဂ္ဃေါသေသိ။ တံ သုတွာ ဂါမိကာ ‘‘ဝိသံ နာမ ကက္ခဠံ, ယော နံ ခါဒတိ, သော မရတိ, ကဏ္ဋကောပိ ဝိဇ္ဈိတွာ မာရေတိ, ဥဘောပေတေ ကက္ခဠာ, ကော ဧတ္ထ အာနိသံသော’’တိ ဂေဟဒွါရာနိ ထကေသုံ, ဒါရကေ စ ပလာပေသုံ။ တံ ဒိသွာ ဝါဏိဇော ‘‘အဝေါဟာရကုသလာ ဣမေ ဂါမိကာ, ဟန္ဒ နေ ဥပါယေန ဂဏှာပေမီ’’တိ ‘‘အတိမဓုရံ ဂဏှထ, အတိသာဒုံ ဂဏှထ, ဂုဠံ ဖာဏိတံ သက္ကရံ သမဂ္ဃံ လဗ္ဘတိ, ကူဋမာသကကူဋကဟာပဏာဒီဟိပိ လဗ္ဘတီ’’တိ ဥဂ္ဃေါသေသိ။ တံ သုတွာ ဂါမိကာ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာ နိက္ခန္တာ ဗဟုမ္ပိ မူလံ ဒတွာ ဂဟေသုံ။
တတ္ထ ဝါဏိဇဿ ‘‘ဝိသကဏ္ဋကံ ဂဏှထာ’’တိ ဥဂ္ဃေါသနံ ဝိယ ဘဂဝတော ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေထာ’’တိ ဝစနံ။ ‘‘ဥဘောပေတေ ကက္ခဠာ, ကော ဧတ္ထ အာနိသံသော’’တိ ဂါမိကာနံ စိန္တနံ ဝိယ ‘‘ဘဂဝါ ‘အာကာသာနဉ္စာယတနံ နိဗ္ဗတ္တေထာ’တိ အာဟ, ကော နု ခေါ ဧတ္ထ အာနိသံသော, နာဿ ဂုဏံ ဇာနာမာ’’တိ သောတူနံ စိန္တနံ။ အထဿ ဝါဏိဇဿ ‘‘အတိမဓုရံ ဂဏှထာ’’တိအာဒိဝစနံ ဝိယ ဘဂဝတော ရူပသညာသမတိက္ကမနာဒိကံ အာနိသံသပ္ပကာသနံ။ ဣဒဉှိ သုတွာ တေ ဗဟုမ္ပိ မူလံ ဒတွာ ဂါမိကာ ဝိယ ဂုဠံ ‘‘ဣမိနာ အာနိသံသေန ပလောဘိတစိတ္တာ မဟန္တမ္ပိ ဥဿာဟံ ကတွာ ဣမံ သမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေဿန္တီ’’တိ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ ပလောဘနတ္ထဉ္စ ကထေသိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၅၉။)အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါတိ ဧတ္ထ နာဿ အန္တောတိ အနန္တံ, အာကာသံ အနန္တံ အာကာသာနန္တံ, အာကာသာနန္တံ ဧဝ အာကာသာနဉ္စံ, တံ အာကာသာနဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနမဿ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ ဈာနဿ ဒေဝါနံ ဒေဝါယတနမိဝါတိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ။ ကသိဏုဂ္ဃါဋိမာကာသဿေတံ အဓိဝစနံ။ တတ္ထ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပဋိသန္ဓိဝသေန အာကာသာနဉ္စာယတနဘဝံ ဥပဂတာ အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါ။ ဣတော ပရေသု ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅, ၁၄၃၆-၇)။
အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထ တာဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန အာကာသာနဉ္စံ အာယတနမဿ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဈာနမ္ပိ အာကာသာနဉ္စာယတနံ, ဝုတ္တနယေနေဝ အာရမ္မဏမ္ပိ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝိညာဏဉ္စာယတနူပဂါတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘အနန္တ’’န္တိ မနသိကာတဗ္ဗဝသေန နာဿ အန္တောတိ အနန္တံ, အနန္တမေဝ အာနဉ္စံ, ဝိညာဏံ အာနဉ္စံ ‘‘ဝိညာဏာနဉ္စ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ဝိညာဏဉ္စ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ ရုဠှီသဒ္ဒေါ။ တဒေဝ ဝိညာဏဉ္စံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနန္တိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ။ တတ္ထ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝိညာဏဉ္စာယတနဘဝံ ဥပဂတာ ဝိညာဏဉ္စာယတနူပဂါ။
ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာတိ ဧတ္ထပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိညာဏဉ္စံ အာယတနမဿ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဈာနမ္ပိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ, ဝုတ္တနယေနေဝ စ အာရမ္မဏမ္ပိ။ ဧဝမေတံ ဈာနဉ္စ အာရမ္မဏဉ္စာတိ ဥဘယမ္ပိ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန စ အမနသိကရဏေန စ သမတိက္ကမိတွာဝ ယသ္မာ ဣဒံ အာကိဉ္စညာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ဥဘယမ္ပေတံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမတိက္ကမ္မာ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အာကိဉ္စညာယတနူပဂါတိ ဧတ္ထ ပန နာဿ ကိဉ္စနန္တိ အကိဉ္စနံ, အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဿ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကိဉ္စနဿ ဘာဝေါ အာကိဉ္စညံ, အာကာသာနဉ္စာယတနဝိညာဏာပဂမဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ အာကိဉ္စညံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာယတနန္တိ အာကိဉ္စညာယတနံ။ တတ္ထ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာကိဉ္စညာယတနဘဝံ ဥပဂတာ အာကိဉ္စညာယတနူပဂါ။ အယံ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆၀။)သတ္တမဝိညာဏဋ္ဌိတီတိ ဣမံ သတ္တမံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ဌာနံ ဇာနာတိ။ နေဝသညာနာသညာယတနံ ယထေဝ သညာယ, ဧဝံ ဝိညာဏဿာပိ သုခုမတ္တာ နေဝ ဝိညာဏံ နာဝိညာဏံ, တသ္မာ ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု န ဝုတ္တံ။
အဘူတန္တိ အဘူတတ္ထံ ‘‘ရူပံ အတ္တာ’’တိအာဒိဝစနံ။ တံ ဝိပလ္လာသဘာဝတော အတစ္ဆံ။ ဒိဋ္ဌိနိဿယတော အနတ္ထသဉှိတံ။ အထ ဝါ အဘူတန္တိ အသန္တံ အဝိဇ္ဇမာနံ။ အစောရဿေဝ ‘‘ဣဒံ တေ စောရိကာယ အာဘတံ, န ဣဒံ တုယှံ ဃရေ ဓန’’န္တိအာဒိဝစနံ။ အတစ္ဆန္တိ အတထာကာရံ အညထာ သန္တံ။ အနတ္ထသဉှိတန္တိ န ဣဓလောကတ္ထံ ဝါ ပရလောကတ္ထံ ဝါ နိဿိတံ။ န တံ တထာဂတော ဗျာကရောတီတိ တံ အနိယျာနိကကထံ တထာဂတော န ကထေတိ။ ဘူတံ တစ္ဆံ အနတ္ထသဉှိတန္တိ ရာဇကထာဒိတိရစ္ဆာနကထံ။ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသဉှိတန္တိ အရိယသစ္စသန္နိဿိတံ။ တတြ ကာလညူ တထာဂတော ဟောတီတိ တသ္မိံ တတိယဗျာကရဏေ တဿ ပဉှဿ ဗျာကရဏတ္ထာယ တထာဂတော ကာလညူ ဟောတိ။ မဟာဇနဿ အာဒါနကာလံ ဂဟဏကာလံ ဇာနိတွာ သဟေတုကံ သကာရဏံ ကတွာ ယုတ္တပတ္တကာလေယေဝ ဗျာကရောတီတိ အတ္ထော။
ယုတ္တပတ္တကာလေ ဝဒတီတိ ကာလဝါဒီ။ ဘူတံ သဘာဝံ ဝဒတီတိ ဘူတဝါဒီ။ ပရမတ္ထံ နိဗ္ဗာနံ ဝဒတီတိ အတ္ထဝါဒီ။ မဂ္ဂဖလဓမ္မံ ဝဒတီတိ ဓမ္မဝါဒီ။ သံဝရာဒိဝိနယံ ဝဒတီတိ ဝိနယဝါဒီ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌန္တိ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရေသု အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ, တံ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပဿတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ စ တေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနကပဒဝသေန ဝါ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပါယတနံ? ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၁၇-၆၁၈) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝါရေဟိ ဒွိပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသုပိ။ အာပါထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒါဒီသု တေသံ ဝိဝိဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပါယတနံ။ သုတန္တိ သဒ္ဒါယတနံ။ မုတန္တိ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓာယတနံ ရသာယတနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ။ ဝိညာတန္တိ သုခဒုက္ခာဒိဓမ္မာရမ္မဏံ။ ပတ္တန္တိ ပရိယေသိတွာ ဝါ အပရိယေသိတွာ ဝါ ပတ္တံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆၁။)ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တံ ဝါ အပတ္တံ ဝါ ပရိယေသိတံ။ အနုဝိစရိတံ မနသာတိ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတံ။
တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဣမိနာ ဧတံ ဒဿေတိ – ယဉှိ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ နီလံ ပီတကန္တိအာဒိ ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ရူပါရမ္မဏံ ဒိသွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတော’’တိ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတဿ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ဘေရိသဒ္ဒေါ မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေါတိအာဒိ သဒ္ဒါရမ္မဏံ သောတဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, မူလဂန္ဓော တစဂန္ဓောတိအာဒိ ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဃာနဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, မူလရသော ခန္ဓရသောတိအာဒိ ရသာရမ္မဏံ ဇိဝှါဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, ကက္ခဠံ မုဒုကန္တိအာဒိ ပထဝီဓာတုတေဇောဓာတုဝါယောဓာတုဘေဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ကာယဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ဖုသိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတော’’တိ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတဿ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ သုခဒုက္ခာဒိဘေဒံ ဓမ္မာရမ္မဏံ မနောဒွါရဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိဇာနိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတော’’တိ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတဿ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။
ယဉှိ, စုန္ဒ, ဣမေသံ သတ္တာနံ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ, တတ္ထ တထာဂတေန အဒိဋ္ဌံ ဝါ အသုတံ ဝါ အမုတံ ဝါ အဝိညာတံ ဝါ နတ္ထိ, ဣမဿ ပန မဟာဇနဿ ပရိယေသိတွာ အပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, အပရိယေသိတွာ အပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, ပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, အပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ, သဗ္ဗမ္ပိ တထာဂတဿ အသမ္ပတ္တံ နာမ နတ္ထိ ဉာဏေန အသစ္ဆိကတံ။ တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ ယံ တထာ လောကေန ဂတံ, တဿ တထေဝ ဂတတ္တာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အဘိသမ္ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ဂတသဒ္ဒေန ဧကတ္ထံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗဝါရေသု တထာဂတောတိ နိဂမဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၈၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၂၃)။
‘‘ယဉ္စ, စုန္ဒ, ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ,
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆၂။)ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ, သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ, နော အညထာ, တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ –
ဧတ္ထ ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝါ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပ္ပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ အနုတ္တရသမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါ, ယဉ္စ ရတ္တိံ ယမကသာလာနမန္တရေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏေ ကာလေ ပဌမဗောဓိယာပိ မဇ္ဈိမဗောဓိယာပိ ပစ္ဆိမဗောဓိယာပိ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တံ ဂေယျံ…ပေ… ဝေဒလ္လံ, တံ သဗ္ဗံ အတ္ထတော စ ဗျဉ္ဇနတော စ အနုပဝဇ္ဇံ အနူနမနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ ဒေါသမောဟမဒနိမ္မဒနံ နတ္ထိ, တတ္ထ ဝါဠဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အဝက္ခလိတံ, သဗ္ဗံ တံ ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ, ဧကနာဠိယာ မိတံ ဝိယ, ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ စ တထမေဝ ဟောတိ ဝိတထံ နတ္ထိ။ တေနာဟ – ‘‘ယဉ္စ, စုန္ဒ, ရတ္တိံ တထာဂတော…ပေ… သဗ္ဗံ တံ တထမေဝ ဟောတိ, နော အညထာ တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဂဒအတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။
အပိ စ – အာဂဒနံ အာဂဒေါ, ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ဂတောတိ ဧဝမေတသ္မိံ အတ္ထေ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
‘‘ယထာဝါဒီ, စုန္ဒ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ ဧတ္ထ ဘဂဝတော ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ ကာယဿပိ ဝါစာ, တသ္မာ ဘဂဝါ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ, ဧဝံဘူတဿ စဿ ယထာ ဝါစာ, ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ကာယော, ဝါစာပိ တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ တထာဂတောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အဘိဘူ အနဘိဘူတောတိ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိပရိယန္တံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ။ အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ရာဇရာဇာ ဒေဝဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ ဒက္ခတီတိ ဒသော။ ဝသံ ဝတ္တေတီတိ ဝသဝတ္တီ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆၃။)တတြာယံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ, ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ ဝိယ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသမယော စေဝ ပုညုဿယော စ အဂဒေါ အဿာတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇)။
ဣဓတ္ထညေဝ ဇာနာတိ ကမ္မာဘိသင်္ခါရဝသေနာတိ အပုညာဘိသင်္ခါရဝသေန ဣဓတ္ထညေဝ ဇာနာတိ။ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာတိ ဥပါဒိန္နခန္ဓဘေဒါ မရဏတော ပရံ။ အပါယန္တိအာဒီသု ဝုဍ္ဎိသင်္ခါတသုခသာတတော အယာ အပေတတ္တာ အပါယော။ ဒုက္ခဿ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဒုက္ကရကာရိနော ဧတ္ထ ဝိနိပတန္တီတိ ဝိနိပါတော။ နိရတိအဋ္ဌေန နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယော။ တံ အပါယံ…ပေ… နိရယံ။ ဥပပဇ္ဇိဿတီတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိန္တိ တိရိယံ အဉ္စန္တီတိ တိရစ္ဆာနာ, တေသံ ယောနိ တိရစ္ဆာနယောနိ, တံ တိရစ္ဆာနယောနိံ။ ပေတ္တိဝိသယန္တိ ပစ္စဘာဝံ ပတ္တာနံ ဝိသယောတိ ပေတ္တိဝိသယော, တံ ပေတ္တိဝိသယံ။ မနသော ဥဿန္နတာယ မနုဿာ, တေသု မနုဿေသု။ ဣတော ပရံ ကမ္မာဘိသင်္ခါရဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပုညာဘိသင်္ခါရဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။
အာသဝါနံ ခယာတိ အာသဝါနံ ဝိနာသေန။ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိန္တိ အာသဝဝိရဟိတံ အရဟတ္တဖလသမာဓိံ။ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ အရဟတ္တဖလပညံ။ အရဟတ္တဖလသမာဓိ ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ, အရဟတ္တဖလပညာ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဏှာစရိတေန ဝါ အပ္ပနာဈာနဗလေန ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ အဓိဂတံ အရဟတ္တဖလံ ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ, ဒိဋ္ဌိစရိတေန ဥပစာရဇ္ဈာနမတ္တံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝိပဿိတွာ အဓိဂတံ အရဟတ္တဖလံ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တိ။ အနာဂါမိဖလံ ဝါ ကာမရာဂံ သန္ဓာယ ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ, အရဟတ္တဖလံ သဗ္ဗပ္ပကာရတော အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တိ။
အာကိဉ္စညာယတနံ ဓိမုတ္တန္တိ ဝိမောက္ခေနာတိ ကေနဋ္ဌေန ဝိမောက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ? အဓိမုစ္စနဋ္ဌေန။ ကော အယံ အဓိမုစ္စနဋ္ဌော နာမ? ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ သုဋ္ဌု ဝိမုစ္စနဋ္ဌော, အာရမ္မဏေ စ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု ဝိမုစ္စနဋ္ဌော,
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆၄။)ပိတု အင်္ကေ ဝိဿဋ္ဌအင်္ဂပစ္စင်္ဂဿ ဒါရကဿ သယနံ ဝိယ အနိဂ္ဂဟိတဘာဝေန နိရာသင်္ကတာယ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝရူပေန ဝိမောက္ခေန ဓိမုတ္တန္တိ။ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ မုဉ္စိတွာ အာကိဉ္စညာယတနေ နိရာသင်္ကဝသေန ဓိမုတ္တံ အလ္လီနံ။ တတြာဓိမုတ္တန္တိ တသ္မိံ သမာဓိမှိ အလ္လီနံ။ တဒဓိမုတ္တန္တိ တသ္မိံ ဈာနေ အဓိမုတ္တံ။ တဒါဓိပတေယျန္တိ တံ ဈာနံ ဇေဋ္ဌကံ။ ရူပါဓိမုတ္တောတိအာဒီနိ ပဉ္စ ကာမဂုဏဂရုကဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ကုလာဓိမုတ္တောတိအာဒီနိ တီဏိ ခတ္တိယာဒိကုလဂရုကဝသေန ဝုတ္တာနိ။ လာဘာဓိမုတ္တောတိအာဒီနိ အဋ္ဌ လောကဓမ္မဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဓီဝရာဓိမုတ္တောတိအာဒီနိ စတ္တာရိ ပစ္စယဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သုတ္တန္တာဓိမုတ္တောတိအာဒီနိ ပိဋကတ္တယဝသေန ဝုတ္တာနိ။ အာရညကင်္ဂါဓိမုတ္တောတိအာဒီနိ ဓုတင်္ဂသမာဒါနဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဓိမုတ္တောတိအာဒီနိ ပဋိလာဘဝသေန ဝုတ္တာနိ။
ကမ္မပရာယဏန္တိ အဘိသင်္ခါရဝသေန။ ဝိပါကပရာယဏန္တိ ပဝတ္တိဝသေန။ ကမ္မဂရုကန္တိ စေတနာဂရုကံ။ ပဋိသန္ဓိဂရုကန္တိ ဥပပတ္တိဂရုကံ။
֍ * ၈၄။ အာကိဉ္စညာသမ္ဘဝံ ဉတွာတိ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ အာကိဉ္စညာယတနဇနကကမ္မာဘိသင်္ခါရံ ဉတွာ ‘‘ကိန္တိ ပလိဗောဓော အယ’’န္တိ။ နန္ဒိသံယောဇနံ ဣတီတိ ယာ စတုတ္ထအရူပရာဂသင်္ခါတာ နန္ဒီ တဉ္စ သံယောဇနံ ဉတွာ။ တတော တတ္ထ ဝိပဿတီတိ အထ တတ္ထ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ တံ သမာပတ္တိံ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿတိ။ ဧတံ ဉာဏံ တထံ တဿာတိ ဧတံ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧဝံ ဝိပဿတော အနုက္ကမေန ဥပ္ပန္နံ အရဟတ္တဉာဏံ အဝိပရီတံ။ ဝုသီမတောတိ ဝုသိတဝန္တဿ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပုဗ္ဗသဒိသော ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ပေါသာလမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆၅။)၁၅။ မောဃရာဇမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၅။ ပန္နရသမေ မောဃရာဇသုတ္တေ – ဒွါဟန္တိ ဒွေ ဝါရေ အဟံ။ သော ဟိ ပုဗ္ဗေ အဇိတသုတ္တဿ (သု။ နိ။ ၁၀၃၈ အာဒယော) စ တိဿမေတ္တေယျသုတ္တဿ (သု။ နိ။ ၁၀၄၆ အာဒယော) စ အဝသာနေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ, ဘဂဝါ ပနဿ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ အာဂမယမာနော န ဗျာကာသိ။ တေနာဟ – ‘‘ဒွါဟံ သက္ကံ အပုစ္ဆိဿ’’န္တိ။ ယာဝတတိယဉ္စ ဒေဝီသိ, ဗျာကရောတီတိ မေ သုတန္တိ ယာဝတတိယဉ္စ သဟဓမ္မိကံ ပုဋ္ဌော ဝိသုဒ္ဓိဒေဝဘူတော ဣသိ ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဗျာကရောတီတိ ဧဝံ မေ သုတံ။ ဂေါဓာဝရီတီရေယေဝ ကိရ သော ဧဝမဿောသိ။ တေနာဟ – ‘‘ဗျာကရောတီတိ မေ သုတ’’န္တိ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယံ ဧဝ။
֍ * ၈၆။ အယံ လောကောတိ မနုဿလောကော။ ပရော လောကောတိ တံ ဌပေတွာ အဝသေသော။ သဒေဝကောတိ ဗြဟ္မလောကံ ဌပေတွာ အဝသေသော ဥပပတ္တိဒေဝသမ္မုတိဒေဝယုတ္တော။ ‘‘ဗြဟ္မလောကော သဒေဝကော’’တိ ဧတံ ဝါ ‘‘သဒေဝကော လောကော’’တိအာဒိနယနိဒဿနမတ္တံ။ တေန သဗ္ဗောပိ တထာဝုတ္တပ္ပကာရလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၈၇။ ဧဝံ အဘိက္ကန္တဒဿာဝိန္တိ ဧဝံ အဂ္ဂဒဿာဝိံ, သဒေဝကဿ လောကဿ အဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိဂတိပရာယဏာဒီနိ ပဿိတုံ သမတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။
֍ * ၈၈။ သုညတော လောကံ အဝေက္ခဿူတိ အဝသိယပဝတ္တသလ္လက္ခဏဝသေန ဝါ တုစ္ဆသင်္ခါရသမနုပဿနာဝသေန ဝါတိ ဒွီဟာကာရေဟိ သုညတော လောကံ ပဿ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိံ ဦဟစ္စာတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိံ ဥဒ္ဓရိတွာ။
လုဇ္ဇတီတိ ဘိဇ္ဇတိ။ စက္ခတီတိ စက္ခု။ တဒေတံ သသမ္ဘာရစက္ခုနော သေတမဏ္ဍလပရိက္ခိတ္တဿ ကဏှမဏ္ဍလဿ မဇ္ဈေ အဘိမုခေ ဌိတာနံ သရီရသဏ္ဌာနုပ္ပတ္တိဒေသဘူတေ ဒိဋ္ဌမဏ္ဍလေ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ ရူပယန္တီတိ ရူပါ, ဝဏ္ဏဝိကာရမာပဇ္ဇန္တာ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေန္တီတိ အတ္ထော။ စက္ခုတော ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ, စက္ခုဿ ဝါ စက္ခုသန္နိဿိတံ ဝါ ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ။ စက္ခုတော ပဝတ္တော သမ္ဖဿော စက္ခုသမ္ဖဿော။ စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာတိ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဖဿပစ္စယာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆၆။)ဝေဒယိတန္တိ ဝိန္ဒနံ, ဝေဒနာတိ အတ္ထော။ တဒေဝ သုခယတီတိ သုခံ, ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ သုခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ, ခနတိ စ ကာယစိတ္တာဗာဓန္တိ သုခံ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခံ။ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဒုက္ခိတံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ န ဒုက္ခံ န သုခန္တိ အဒုက္ခမသုခံ။ မ-ကာရော သန္ဓိပဒဝသေန ဝုတ္တော။ သော ပန စက္ခုသမ္ဖဿေ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ သဟဇာတအညမညနိဿယဝိပါကအာဟာရသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန အဋ္ဌဓာ ပစ္စယော ဟောတိ, သမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပယုတ္တာယ အနန္တရသမနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတဝသေန ပဉ္စဓာ, သန္တီရဏာဒိသမ္ပယုတ္တာနံ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။
သုဏာတီတိ သောတံ, တံ သသမ္ဘာရသောတဗိလဿ အန္တော တနုတမ္ဗလောမာစိတေ အင်္ဂုလိဝေဓကသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ သောတဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ သဒ္ဒီယန္တီတိ သဒ္ဒါ, ဥဒါဟရီယန္တီတိ အတ္ထော။ ဃာယတီတိ ဃာနံ, တံ သသမ္ဘာရဃာနဗိလဿ အန္တော အဇပဒသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဃာနဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနံ တိဋ္ဌတိ။ ဂန္ဓိယန္တီတိ ဂန္ဓာ, အတ္တနော ဝတ္ထုံ သူစိယန္တီတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတံ အဝှါယတီတိ ဇိဝှါ, သာယနဋ္ဌေန ဝါ ဇိဝှါ။ သာ သသမ္ဘာရဇိဝှါယ အတိအဂ္ဂမူလပဿာနိ ဝဇ္ဇေတွာ ဥပရိမတလမဇ္ဈေ ဘိန္နဥပ္ပလဒလဂ္ဂသဏ္ဌာနေ ပဒေသေ ဇိဝှါဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနာ တိဋ္ဌတိ။ ရသန္တိ တေ သတ္တာတိ ရသာ, အဿာဒေန္တီတိ အတ္ထော။
ကုစ္ဆိတာနံ အာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ကာယော။ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ သော ယာဝတာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဥပါဒိန္နပဝတ္တိ နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ ယေဘုယျေန ကာယပ္ပသာဒေါ ကာယဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝံ သာဓယမာနော တိဋ္ဌတိ။ ဖုသိယန္တီတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ။ မနတီတိ မနော, ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မာ။ မနောတိ သဟာဝဇ္ဇနဘဝင်္ဂံ။ ဓမ္မာတိ နိဗ္ဗာနံ မုဉ္စိတွာ အဝသေသာ ဓမ္မာရမ္မဏဓမ္မာ။ မနောဝိညာဏန္တိ ဇဝနမနောဝိညာဏံ။ မနောသမ္ဖဿောတိ တံသမ္ပယုတ္တော ဖဿော, သော သမ္ပယုတ္တာယ ဝေဒနာယ ဝိပါကပစ္စယဝဇ္ဇေဟိ သေသေဟိ သတ္တဟိ ပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ။ အနန္တရာယ တေဟေဝ သေသာနံ ဥပနိဿယေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။
အဝသိယပဝတ္တသလ္လက္ခဏဝသေန ဝါတိ အဝသော ဟုတွာ ပဝတ္တသင်္ခါရေ ပဿနဝသေန ဩလောကနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ရူပေ ဝသော န လဗ္ဘတီတိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆၇။)ရူပသ္မိံ ဝသဝတ္တိဘာဝေါ ဣဿရဘာဝေါ န လဗ္ဘတိ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
နာယံ, ဘိက္ခဝေ, ကာယော တုမှာကန္တိ အတ္တနိ သတိ အတ္တနိယံ နာမ ဟောတိ, အတ္တာယေဝ စ နတ္ထိ။ တသ္မာ ‘‘နာယံ, ဘိက္ခဝေ, ကာယော တုမှာက’’န္တိ အာဟ။ နာပိ အညေသန္တိ အညော နာမ ပရေသံ အတ္တာ။ တသ္မိံ သတိ အညေသံ နာမ သိယာ, သောပိ နတ္ထိ။ တသ္မာ ‘‘နာပိ အညေသ’’န္တိ အာဟ။ ပုရာဏမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မန္တိ နယိဒံ ပုရာဏကမ္မမေဝ, ပုရာဏကမ္မနိဗ္ဗတ္တော ပနေသ ကာယော။ တသ္မာ ပစ္စယဝေါဟာရေန ဧဝံ ဝုတ္တော။ အဘိသင်္ခတန္တိအာဒိ ကမ္မဝေါဟာရဿေဝ ဝသေန ပုရိမလိင်္ဂသဘာဝတာယ ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – အဘိသင်္ခတန္တိ ပစ္စယေဟိ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဘိသဉ္စေတယိတန္တိ စေတနာဝတ္ထုကော, စေတနာမူလကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝေဒနိယန္တိ ဝေဒနာယ ဝတ္ထူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ရူပေ သာရော န လဗ္ဘတီတိ ရူပသ္မိံ နိစ္စာဒိသာရော န လဗ္ဘတိ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ရူပံ အဿာရံ နိဿာရန္တိ ရူပံ အဿာရံ သာရဝိရဟိတဉ္စ။ သာရာပဂတန္တိ သာရတော အပဂတံ။ နိစ္စသာရသာရေန ဝါတိ ဘင်္ဂံ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တမာနေန နိစ္စသာရေန ဝါ။ ကဿစိ နိစ္စသာရဿ အဘာဝတော နိစ္စသာရေန သာရော နတ္ထိ။ သုခသာရသာရေန ဝါတိ ဌိတိသုခံ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တမာနဿ ကဿစိ သုခသာရဿ အဘာဝတော သုခသာရသာရေန ဝါ။ အတ္တသာရသာရေန ဝါတိ အတ္တတ္တနိယသာရသာရေန ဝါ။ နိစ္စေန ဝါတိ ဘင်္ဂံ အတိက္ကမိတွာ ပဝတ္တမာနဿ ကဿစိ နိစ္စဿ အဘာဝတော နိစ္စေန ဝါ။ ဓုဝေန ဝါတိ ဝိဇ္ဇမာနကာလေပိ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ ထိရဿ ကဿစိ အဘာဝတော ဓုဝေန ဝါ။ သဿတေန ဝါတိ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နဿ သဗ္ဗကာလေ ဝိဇ္ဇမာနဿ ကဿစိ အဘာဝတော သဿတေန ဝါ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မေန ဝါတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန အဝိပရိဏာမပကတိကဿ ကဿစိ အဘာဝတော အဝိပရိဏာမဓမ္မေန ဝါ။
စက္ခု သုညံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါတိ ‘‘ကာရကော ဝေဒကော သယံဝသီ’’တိ ဧဝံ ပရိကပ္ပိကေန အတ္တနာ ဝါ အတ္တာဘာဝတောယေဝ အတ္တနော သန္တကေန ပရိက္ခာရေန စ သုညံ။ သဗ္ဗံ စက္ခာဒိလောကိယဓမ္မဇာတံ ယသ္မာ အတ္တာ စ ဧတ္ထ နတ္ထိ, အတ္တနိယဉ္စ ဧတ္ထ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘သုည’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆၈။)အတ္ထော။ လောကုတ္တရာပိ ဓမ္မာ အတ္တတ္တနိယေဟိ သုညာယေဝ, သုညာတီတဓမ္မာ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္တတ္တနိယသာရဿ နတ္ထိဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ လောကေ စ ‘‘သုညံ ဃရံ သုညော ဃဋော’’တိ ဝုတ္တော ဃရဿ ဃဋဿ စ နတ္ထိဘာဝေါ န ဟောတိ, တသ္မိံ ဃဋေ စ အညဿ နတ္ထိဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဘဂဝတာ စ ဣတိ ယမ္ပိ ကောစိ တတ္ထ န ဟောတိ, တေန တံ သုညံ။ ယံ ပန တတ္ထ အဝသိဋ္ဌံ ဟောတိ, တံ သန္တံ ဣဒမတ္ထီတိ ပဇာနာတီတိ အယမေဝတ္ထော ဝုတ္တော။ တထာ ဉာယဂန္ထေ သဒ္ဒဂန္ထေ စ အယမေဝတ္ထော။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အနတ္တလက္ခဏမေဝ ကထိတံ။ အနိဿရိယတောတိ အတ္တနော ဣဿရိယေ အဝသဝတ္တနတော။ အကာမကာရိယတောတိ အတ္တနော အကာမံ အရုစိကရဏဝသေန။ အပါပုဏိယတောတိ ဌာတုံ ပတိဋ္ဌာဘာဝတော။ အဝသဝတ္တနတောတိ အတ္တနော ဝသေ အဝတ္တနတော။ ပရတောတိ အနိစ္စတော ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတော။ ဝိဝိတ္တတောတိ နိဿရတော။
သုဒ္ဓန္တိ ကေဝလံ ဣဿရကာလပကတီဟိ ဝိနာ ကေဝလံ ပစ္စယာယတ္တပဝတ္တိဝသေန ပဝတ္တမာနံ သုဒ္ဓံ နာမ။ အတ္တနိယဝိရဟိတော သုဒ္ဓဓမ္မပုဉ္ဇောတိ စ။ သုဒ္ဓံ ဓမ္မသမုပ္ပါဒံ, သုဒ္ဓံ သင်္ခါရသန္တတိန္တိ သုဒ္ဓံ ပဿန္တဿ ဇာနန္တဿ သင်္ခါရာနံ သန္တတိံ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နသင်္ခါရသန္တတိံ။ တထေဝ သုဒ္ဓံ ပဿန္တဿ သင်္ခါရာဒီနိ, ဧကဋ္ဌာနိ အာဒရေန ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တာနိ။ ဧဝံ ပဿန္တဿ မရဏမုခေ ဘယံ န ဟောတိ။ ဂါမဏီတိ အာလပနံ။ တိဏကဋ္ဌသမံ လောကန္တိ ဣမံ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓသင်္ခါတံ လောကံ။ ယဒါ တိဏကဋ္ဌသမံ ပညာယ ပဿတိ။ ယထာ အရညေ တိဏကဋ္ဌာဒီသု ဂဏှန္တေသု အတ္တာနံ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါ ဂဏှာတီတိ န ဟောတိ, တေသု ဝါ တိဏကဋ္ဌာဒီသု သယမေဝ နဿန္တေသုပိ ဝိနဿန္တေသုပိ အတ္တာ နဿတိ, အတ္တနိယော နဿတီတိ န ဟောတိ။ ဧဝံ ဣမသ္မိံ ကာယေပိ နဿန္တေ ဝါ ဝိနဿန္တေ ဝါ အတ္တာ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါ ဘိဇ္ဇတီတိ အပဿန္တော ပညာယ တိဏကဋ္ဌသမံ ပဿတီတိ ဝုစ္စတိ။ နာညံ ပတ္ထယတေ ကိဉ္စိ, အညတြပ္ပဋိသန္ဓိယာတိ ပဋိသန္ဓိဝိရဟိတံ နိဗ္ဗာနံ ဌပေတွာ အညံ ဘဝံ ဝါ အတ္တဘာဝံ ဝါ န ပတ္ထေတိ။
ရူပံ သမန္နေသတီတိ ရူပဿ သာရံ ပရိယေသတိ။ အဟန္တိ ဝါတိ ဒိဋ္ဌိဝသေန။ မမန္တိ ဝါတိ တဏှာဝသေန။ အသ္မီတိ ဝါတိ မာနဝသေန။ တမ္ပိ တဿ န ဟောတီတိ တံ တိဝိဓမ္ပိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ န ဟောတိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၆၉။)ဣဓာတိ ဒေသာပဒေသေ နိပါတော, သွာယံ ကတ္ထစိ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈၊ အ။ နိ။ ၄။၃၃)။ ကတ္ထစိ သာသနံ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓေဝ, ဘိက္ခဝေ, သမဏော, ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄)။ ကတ္ထစိ ဩကာသံ။ ယထာဟ –
‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿ, ဒေဝဘူတဿ မေ သတော၊
ပုနရာယု စ မေ လဒ္ဓေါ, ဧဝံ ဇာနာဟိ မာရိသာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၉)၊
ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တမေဝ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဘုတ္တာဝီ အဿံ ပဝါရိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀)။ ဣဓ ပန လောကံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနောတိ ဧတ္ထ ပန အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော ‘‘အဿုတဝါ’’ဣတိ။ ယဿ ဟိ ခန္ဓဓာတုအာယတနပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝိနိစ္ဆယရဟိတတ္တာ ဒိဋ္ဌိပဋိသေဓကော နေဝ အာဂမော, ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗဿ အနဓိဂတတ္တာ နေဝ အဓိဂမော အတ္ထိ, သော အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော ‘‘အဿုတဝါ’’ ဣတိ။ သွာယံ –
ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ, ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊
ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ, ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၅၁၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၃၀)၊
သော ဟိ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိပိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ ယထာဟ – ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု အဝိဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာဘိသင်္ခါရေ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာသန္တာပေဟိ သန္တပ္ပေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာပရိဠာဟေဟိ ပရိဍယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုဉ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အာဝုဋာ နိဝုဋာ ဩဝုဋာ ပိဟိတာ ပဋိစ္ဆန္နာ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ (မဟာနိ။ ၅၁, ၉၄), ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထမတီတာနံ အရိယဓမ္မပရမ္မုခါနံ နီစဓမ္မသမာစာရာနံ ဇနာနံ အန္တောဂဓတ္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထုဝ အယံ ဝိသုံယေဝ သင်္ချံ ဂတော, ဝိသံ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၀။)သဋ္ဌော သီလသုတာဒိဂုဏယုတ္တေဟိ အရိယေဟိ ဇနောတိပိ ပုထုဇ္ဇနော။ ဧဝမေတေဟိ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယေ တေ –
‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊
အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော, ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၅၁၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၃၀၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၀၇) –
ဒွေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ, တေသု အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အရိယာနံ အဒဿာဝီတိအာဒီသု အရိယာတိ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အနယေ န ဣရိယနတော, အယေ ဣရိယနတော, သဒေဝကေန စ လောကေန အရဏီယတော ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ ဝုစ္စန္တိ, ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဝါ ဣဓ အရိယာ။ ယထာဟ – ‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ…ပေ… တထာဂတော အရိယောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၈)။
သပ္ပုရိသာတိ ဧတ္ထ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တထာဂတသာဝကာ စ ‘‘သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ လောကုတ္တရဂုဏယောဂေန သောဘနာ ပုရိသာတိ သပ္ပုရိသာ။ သဗ္ဗေဝ ဝါ ဧတေ ဒွိဓာပိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါပိ ဟိ အရိယာ စ သပ္ပုရိသာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓသာဝကာပိ။ ယထာဟ –
‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော, ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတိ၊
ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စံ, တထာဝိဓံ သပ္ပုရိသံ ဝဒန္တီ’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၃၀၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၀၇)၊
‘‘ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတီ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ဟိ ဗုဒ္ဓသာဝကော ဝုတ္တော။ ကတညုတာဒီဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ, ယော ဣမေသံ အရိယာနံ အဒဿနသီလော, န စ ဒဿနေ သာဓုကာရီ, သော အရိယာနံ အဒဿာဝီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စက္ခုနာ အဒဿာဝီ, ဉာဏေန အဒဿာဝီတိ ဒုဝိဓော, တေသု ဉာဏေန အဒဿာဝီ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ မံသစက္ခုနာ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ အရိယာ ဒိဋ္ဌာပိ အဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ တေသံ စက္ခုနာ ဝဏ္ဏမတ္တဂဟဏတော, န အရိယဘာဝဂေါစရတော။ သောဏသိင်္ဂါလာဒယောပိ စက္ခုနာ အရိယေ ပဿန္တိ, န စ တေ အရိယာနံ ဒဿာဝိနော။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၁။)တတြိဒံ ဝတ္ထု – စိတ္တလပဗ္ဗတဝါသိနော ကိရ ခီဏာသဝတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကော ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော ဧကဒိဝသံ ထေရေန သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ထေရဿ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိတော အာဂစ္ဆန္တော ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အရိယာ နာမ, ဘန္တေ, ကီဒိသာ’’တိ? ထေရော အာဟ – ‘‘ဣဓေကစ္စော မဟလ္လကော အရိယာနံ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ကတွာ သဟ စရန္တောပိ နေဝ အရိယေ ဇာနာတိ, ဧဝံ ဒုဇ္ဇာနာ, အာဝုသော, အရိယာ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ သော နေဝ အညာသိ။ တသ္မာ စက္ခုနာ ဒဿနံ န ဒဿနံ, ဉာဏေန ဒဿနမေဝ ဒဿနံ။ ယထာဟ – ‘‘အလံ တေ, ဝက္ကလိ, ကိံ တေ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန, ယော ခေါ, ဝက္ကလိ, ဓမ္မံ ပဿတိ, သော မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇)။ တသ္မာ စက္ခုနာ ပဿန္တောပိ ဉာဏေန အရိယေဟိ ဒိဋ္ဌံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ အပဿန္တော, အရိယာနံ အဓိဂတဉ္စ ဓမ္မံ အနဓိဂစ္ဆန္တော, အရိယကရဓမ္မာနံ အရိယဘာဝဿ စ အဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါတိ သတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေ အရိယဓမ္မေ အကုသလော။ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထ ပန –
ဒုဝိဓော ဝိနယော နာမ, ဧကမေကေတ္ထ ပဉ္စဓာ၊
အဘာဝတော တဿ အယံ, ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဥရဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၃၀၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၀၇)၊
အယဉှိ သံဝရဝိနယော ပဟာနဝိနယောတိ ဒုဝိဓော ဝိနယော။ ဧတ္ထ စ ဒုဝိဓေပိ ဝိနယေ ဧကမေကောပိ ဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတိ။ သံဝရဝိနယောပိ ဟိ သီလသံဝရော သတိသံဝရော ဉာဏသံဝရော ခန္တိသံဝရော ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စဝိဓော။ ပဟာနဝိနယောပိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓော။
တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အယံ သီလသံဝရော။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ, စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ သတိသံဝရော။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၂။)‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ, (အဇိတာတိ ဘဂဝါ,)
သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊
သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ, ပညာယေတေ ပိဓိယျရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄၊ နေတ္တိ။ ၁၁, ၄၅၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၀၇) –
အယံ ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ဝီရိယသံဝရော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ဝိနေတဗ္ဗာနဉ္စ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော ‘‘သံဝရော’’, ဝိနယနတော ‘‘ဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ သံဝရဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တထာ ယံ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒီသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ပဋိပက္ခဘာဝတော ဒီပါလောကေနေဝ တမဿ, တေန တေန ဝိပဿနာဉာဏေန တဿ တဿ အနတ္ထဿ ပဟာနံ။ သေယျထိဒံ – နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ, ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ, တဿေဝ အပရဘာဂေန ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝဿ, ကလာပသမ္မသနေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂါဟဿ, မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ, ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ, ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ, ဘယဒဿနေန သဘယေ အဘယသညာယ, အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ, နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ အဘိရတိသညာယ, မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုဉ္စိတုကာမတာယ, ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ, အနုလောမေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝဿ, ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟဿ ပဟာနံ။ ဧတံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။
ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတော ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ, ဧတံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဏဿ အစ္စန္တအပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ပဟာနံ, ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ, ဧတံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၃။)သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ, ဧတံ နိဿရဏပ္ပဟာနံ နာမ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ပဟာနံ ယသ္မာ စာဂဋ္ဌေန ပဟာနံ, ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယော, တသ္မာ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ တံ ပဟာနဝတော ဝါ တဿ တဿ ဝိနယဿ သမ္ဘဝတောပေတံ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပဟာနဝိနယောပိ ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဥရဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၃၀)။
ဧဝမယံ သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော ဘေဒတော စ ဒသဝိဓော ဝိနယော ဘိန္နသံဝရတ္တာ, ပဟာတဗ္ဗဿ စ အပ္ပဟီနတ္တာ ယသ္မာ ဧတဿ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ နတ္ထိ, တသ္မာ အဘာဝတော တဿ အယံ ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧသေဝ နယော သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ သပ္ပုရိသဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ, သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထပိ။ နိန္နာနာကရဏဉှိ ဧတမတ္ထတော။ ယထာဟ – ‘‘ယေဝ တေ အရိယာ, တေဝ တေ သပ္ပုရိသာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသာ, တေဝ တေ အရိယာ။ ယော ဧဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော, သော ဧဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော။ ယော ဧဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော, သော ဧဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော။ ယေဝ တေ အရိယဝိနယာ, တေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ, တေဝ တေ အရိယဝိနယာ။ အရိယေတိ ဝါ, သပ္ပုရိသေတိ ဝါ, အရိယဓမ္မေတိ ဝါ, သပ္ပုရိသဓမ္မေတိ ဝါ, အရိယဝိနယေတိ ဝါ, သပ္ပုရိသဝိနယေတိ ဝါ ဧသေသေ ဧကေ ဧကဋ္ဌေ သမေ သမဘာဂေ တဇ္ဇာတေ တညေဝါတိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၀၇၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၃၀)။
ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ဣဓေကစ္စော ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ, ‘‘ယံ ရူပံ, သော အဟံ, ယော အဟံ, တံ ရူပ’’န္တိ ရူပဉ္စ အတ္တာနဉ္စ အဒွယံ သမနုပဿတိ။ သေယျထာပိ တေလပ္ပဒီပဿ ဈာယတော ‘‘ယာ အစ္စိ, သော ဝဏ္ဏော။ ယော ဝဏ္ဏော, သာ အစ္စီ’’တိ အစ္စိဉ္စ ဝဏ္ဏဉ္စ အဒွယံ သမနုပဿတိ, ဧဝမေဝ ဣဓေကစ္စော ရူပံ အတ္တတော…ပေ… သမနုပဿတီတိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀-၁၃၁) ဧဝံ ရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌိပဿနာယ ပဿတိ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနန္တိ အရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ဆာယာဝန္တံ ရုက္ခံ ဝိယ တံ ရူပဝန္တံ ‘‘အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ အတ္တနိ ဝါ ရူပန္တိ အရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ပုပ္ဖသ္မိံ ဂန္ဓံ ဝိယ အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတိ။ ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနန္တိ အရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ကရဏ္ဍကေ မဏိံ ဝိယ တံ အတ္တာနံ ရူပသ္မိံ သမနုပဿတိ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၄။)တတ္ထ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ သုဒ္ဓရူပံယေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကထိတံ။ ‘‘ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ, အတ္တနိ ဝါ ရူပံ, ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနံ။ ဝေဒနံ အတ္တတော… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၁) ဣမေသု သတ္တသု ဌာနေသု အရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကထိတံ, ‘‘ဝေဒနာဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ, အတ္တနိ ဝါ ဝေဒနာ, ဝေဒနာယ ဝါ အတ္တာန’’န္တိ ဧဝံ စတူသု ခန္ဓေသု တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဝသေန ဒွါဒသသု ဌာနေသု ရူပါရူပမိဿကော အတ္တာ ကထိတော။ တတ္ထ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ။ ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ပဉ္စသု ဌာနေသု ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ကထိတာ။ အဝသေသေသု သဿတဒိဋ္ဌိ။ ဧဝမေတ္ထ ပန္နရသ ဘဝဒိဋ္ဌိယော ပဉ္စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ တာ သဗ္ဗာပိ မဂ္ဂါဝရဏာ, န သဂ္ဂါဝရဏာ, ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အာရညိကောတိ အရညေ နိဝါသံ။ ပဝနေတိ မဟန္တေ ဂမ္ဘီရဝနေ။ စရမာနောတိ တဟိံ တဟိံ ဝိစရမာနော။ ဝိဿတ္ထော ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဘယော နိရာသင်္ကော စရတိ။ အနာပါထဂတော လုဒ္ဒဿာတိ မိဂလုဒ္ဒဿ ပရမ္မုခဂတော။ အန္တမကာသိ မာရန္တိ ကိလေသမာရံ ဝါ ဒေဝပုတ္တမာရံ ဝါ အန္တံ အကာသိ။ အပဒံ ဝဓိတွာတိ ကိလေသပဒံ ဟန္တွာ နာသေတွာ။ မာရစက္ခုံ အဒဿနံ ဂတောတိ မာရဿ အဒဿနဝိသယံ ပတ္တော။ အနာပါထဂတောတိ မာရဿ ပရမ္မုခံ ပတ္တော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဘဂဝါ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ဝုတ္တသဒိသောယေဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
မောဃရာဇမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၆။ ပိင်္ဂိယမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၈၉။ သောဠသမေ ပိင်္ဂိယသုတ္တနိဒ္ဒေသေ – ဇိဏ္ဏောဟမသ္မိ အဗလော ဝီတဝဏ္ဏောတိ သော ကိရ ဗြာဟ္မဏော ဇရာဘိဘူတော ဝီသဝဿသတိကော ဇာတိယာ, ဒုဗ္ဗလော စ ‘‘ဣဓ ပါဒံ ကရိဿာမီ’’တိ အညတြေဝ ကရောတိ, ဝိနဋ္ဌပုရိမဆဝိဝဏ္ဏော စ။ တေနာဟ – ‘‘ဇိဏ္ဏောဟမသ္မိ အဗလော ဝီတဝဏ္ဏော’’တိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၅။)မာဟံ နဿံ မောမုဟော အန္တရာဝါတိ မာဟံ တုယှံ ဓမ္မံ အသစ္ဆိကတွာ အန္တရာ ဧဝ အဝိဒွါ ဟုတွာ အနဿိံ။ ဇာတိဇရာယ ဣဓ ဝိပ္ပဟာနန္တိ ဣဓေဝ တဝ ပါဒမူလေ ပါသာဏကေ စေတိယေ ဝါ ဇာတိဇရာယ ဝိပ္ပဟာနံ နိဗ္ဗာနံ ဓမ္မရသံ အဟံ ဝိဇညံ, တံ မေ အာစိက္ခ။
အဗလောတိ ဗလဝိရဟိတော။ ဒုဗ္ဗလောတိ ဒုဗ္ဗလဗလော။ အပ္ပဗလောတိ ပရိတ္တဗလော။ အပ္ပထာမောတိ ပရိတ္တဝီရိယော။ ဝီတဝဏ္ဏောတိ ပရိဝတ္တိတဆဝိဝဏ္ဏော။ ဝိဂတဝဏ္ဏောတိ အပဂတဆဝိဝဏ္ဏော။ ဝိဂစ္ဆိတဝဏ္ဏောတိ ဒူရီဘူတဆဝိဝဏ္ဏော။ ယာ သာ ပုရိမာ သုဘာ ဝဏ္ဏနိဘာတိ ယာ သာ သုဘာ သုန္ဒရာ ပုရိမကာလေ သတိ, သာ ဝဏ္ဏနိဘာ ဧတရဟိ အန္တရဟိတာ ဝိဂတာ။ အာဒီနဝေါ ပါတုဘူတောတိ ဥပဒ္ဒဝေါ ပါတုရဟောသိ။ ‘‘ယာ သာ ပုရိမာ သုဘာ ဝဏ္ဏနိဘာ’’တိ ပါဌံ ဌပေတွာ ‘‘ယာ သုဘာ အဿာ’’တိ ဧကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။
အသုဒ္ဓါတိ ပဋလာဒီဟိ အသုဒ္ဓါ။ အဝိသုဒ္ဓါတိ တိမိရာဒီဟိ အဝိသုဒ္ဓါ။ အပရိသုဒ္ဓါတိ သမန္တတော ဖောဋပဋလာဒီဟိ ပရိယောနဒ္ဓတ္တာ အပရိသုဒ္ဓါ။ အဝေါဒါတာတိ နပ္ပသန္နာ ပသန္နသဒိသာ။ နော တထာ စက္ခုနာ ရူပေ ပဿာမီတိ ယထာ ပေါရာဏစက္ခုနာ ရူပါရမ္မဏံ ပဿာမိ ဩလောကေမိ, တထာ တေန ပကာရေန ဣဒါနိ န ပဿာမိ။ သောတံ အသုဒ္ဓန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ မာဟံ နဿန္တိ အဟံ မာ ဝိနဿံ။
֍ * ၉၀။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ပိင်္ဂိယော ကာယေ သာပေက္ခတာယ ‘‘ဇိဏ္ဏောဟမသ္မီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေနဿ ဘဂဝါ ကာယေ သိနေဟပ္ပဟာနတ္ထံ ‘‘ဒိသွာန ရူပေသု ဝိဟညမာနေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ရူပေသူတိ ရူပဟေတု ရူပပစ္စယာ။ ဝိဟညမာနေတိ ကမ္မကာရဏာဒီဟိ ဥပဟညမာနေ။ ရုပ္ပန္တိ ရူပေသူတိ စက္ခုရောဂါဒီဟိ စ ရူပဟေတုယေဝ ဇနာ ရုပ္ပန္တိ ဗာဓိယန္တိ။
ဟညန္တီတိ ဃဋီယန္တိ။ ဝိဟညန္တီတိ ဝိဟေသိယန္တိ။ ဥပဝိဟညန္တီတိ ဟတ္ထပါဒစ္ဆေဒါဒိံ လဘန္တိ။ ဥပဃာတိယန္တီတိ မရဏံ လဘန္တိ။ ကုပ္ပန္တီတိ ပရိဝတ္တန္တိ။ ပီဠယန္တီတိ ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇန္တိ။ ဃဋ္ဋယန္တီတိ ဃဋ္ဋနံ ပါပုဏန္တိ။ ဗျာဓိတာတိ ဘီတာ။ ဒေါမနဿိတာတိ စိတ္တဝိဃာတံ ပတ္တာ။ ဝေမာနေတိ နဿမာနေ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၆။)֍ * ၉၁။ ဧဝံ ဘဂဝတာ ယာဝ အရဟတ္တံ, တာဝ ကထိတံ ပဋိပတ္တိံ သုတွာ ပိင်္ဂိယော ဇရာဒုဗ္ဗလတာယ ဝိသေသံ အနဓိဂန္တွာ စ ပုန ‘‘ဒိသာ စတဿော’’တိ ဣမာယ ဂါထာယ ဘဂဝန္တံ ထောမေန္တော ဒေသနံ ယာစတိ။
֍ * ၉၂။ အထဿ ဘဂဝါ ပုနပိ ယာဝ အရဟတ္တံ, တာဝ ပဋိပဒံ ဒဿေန္တော ‘‘တဏှာဓိပန္နေ’’တိ ဂါထမာဟ။
တဏှာဓိပန္နေတိ တဏှာယ ဝိမုစ္စိတွာ ဌိတေ။ တဏှာနုဂေတိ တဏှာယ သဟ ဂစ္ဆန္တေ။ တဏှာနုဂတေတိ တဏှာယ အနုဗန္ဓန္တေ။ တဏှာနုသဋေတိ တဏှာယ သဟ ဓာဝန္တေ။ တဏှာယ ပန္နေတိ တဏှာယ နိမုဂ္ဂေ။ ပဋိပန္နေတိ တဏှာယ အဝတ္ထဋေ။ အဘိဘူတေတိ မဒ္ဒိတေ။ ပရိယာဒိန္နစိတ္တေတိ ပရိယာဒိယိတွာ ဂဟိတကုသလစိတ္တေ။
သန္တာပဇာတေတိ သဉ္ဇာတစိတ္တသန္တာပေ။ ဤတိဇာတေတိ ရောဂုပ္ပန္နေ။ ဥပဒ္ဒဝဇာတေတိ အာဒီနဝဇာတေ။ ဥပသဂ္ဂဇာတေတိ ဥပ္ပန္နဒုက္ခဇာတေ။
ဝိရဇံ ဝီတမလန္တိ ဧတ္ထ ဝိရဇန္တိ ဝိဂတရာဂါဒိရဇံ။ ဝီတမလန္တိ ဝီတရာဂါဒိမလံ။ ရာဂါဒယော ဟိ အဇ္ဈောတ္ထရဏဋ္ဌေန ရဇော နာမ, ဒူသဋ္ဌေန မလံ နာမ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ကတ္ထစိ ပဌမမဂ္ဂဉာဏံ, ကတ္ထစိ အာဒီနိ တီဏိ မဂ္ဂဉာဏာနိ, ကတ္ထစိ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏမ္ပိ။ ဣဓ ပန ဇဋိလသဟဿဿ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏံ။ ပိင်္ဂိယဿ တတိယမဂ္ဂဉာဏမေဝ။ ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဝိပဿနာဝသေန ဧဝံ ပဝတ္တဿ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီတိ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
ဧဝံ ဣဒမ္ပိ သုတ္တံ ဘဂဝါ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ စ ပိင်္ဂိယော အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ သော ကိရ အန္တရန္တရာ စိန္တေသိ – ‘‘ဧဝံ ဝိစိတြပဋိဘာနံ နာမ ဒေသနံ န လဘတိ မယှံ မာတုလော ဗာဝရီ သဝနာယာ’’တိ။ တေန သိနေဟဝိက္ခေပေန အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ နာသက္ခိ။ အန္တေဝါသိကာ ပနဿ သဟဿဇဋိလာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သဗ္ဗေဝ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ ဧဟိဘိက္ခုနော အဟေသုန္တိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ပိင်္ဂိယမာဏဝသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၇။)၁၇။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၃။ ဣတော ပရံ သင်္ဂီတိကာရာ ဒေသနံ ထောမေန္တာ ‘‘ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟံသု။ တတ္ထ ဣဒမဝေါစာတိ ဣဒံ ပါရာယနံ အဝေါစ။ ပရိစာရကသောဠသာနန္တိ ဗာဝရိဿ ပရိစာရကေန ပိင်္ဂိယေန သဟ သောဠသာနံ, ဗုဒ္ဓဿ ဝါ ဘဂဝတော ပရိစာရကာနံ သောဠသာနန္တိ ပရိစာရကသောဠသာနံ။ တေ ဧဝ စ ဗြာဟ္မဏာ တတ္ထ သောဠသသု ဒိသာသု ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဝါမပဿတော စ ဒက္ခိဏပဿတော စ ဆ ဆ ယောဇနာ နိသိန္နာ ဥဇုကေန ဒွါဒသယောဇနိကာ အဟောသိ။ အဇ္ဈိဋ္ဌောတိ ယာစိတော။
၉၄-၉၇။ အတ္ထမညာယာတိ ပါဠိအတ္ထမညာယ။ ဓမ္မမညာယာတိ ပါဠိမညာယ။ ပါရာယနန္တိ ဧဝံ ဣမဿ ဓမ္မပရိယာယဿ အဓိဝစနံ အာရောပေတွာ တေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ နာမာနိ ကိတ္တယန္တော ‘‘အဇိတော…ပေ… ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌမုပါဂမု’’န္တိ အာဟံသု။ တတ္ထ သမ္ပန္နစရဏန္တိ နိဗ္ဗာနပဒဋ္ဌာနဘူတေန ပါတိမောက္ခသီလာဒိနာ သမ္ပန္နံ။ ဣသိန္တိ မဟေသိံ။
နိဒ္ဒေသေ ဥပါဂမိံသူတိ သမီပံ ဂမိံသု။ ဥပသင်္ကမိံသူတိ အဝိဒူရဋ္ဌာနံ ဂမိံသု။ ပယိရုပါသိံသူတိ သမီပေ နိသီဒိံသု။ ပရိပုစ္ဆိံသူတိ ပရိပုစ္ဆံ အာဟရိံသု။ ပရိဂဏှိံသူတိ တုလယိံသု။ ‘‘စောဒယိံသူ’’တိ ကေစိ။
သီလာစာရနိဗ္ဗတ္တီတိ ဥတ္တမသီလာစာရနိဗ္ဗတ္တိ, မဂ္ဂေန နိပ္ဖန္နသီလန္တိ အတ္ထော။
ဂမ္ဘီရေတိ ဥတ္တာနဘာဝပဋိက္ခေပဝစနံ။ ဒုဒ္ဒသေတိ ဂမ္ဘီရတ္တာ ဒုဒ္ဒသေ, ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗေ, န သက္ကာ သုခေန ဒဋ္ဌုံ။ ဒုဒ္ဒသတ္တာဝ ဒုရနုဗောဓေ, ဒုက္ခေန အဝဗုဇ္ဈိတဗ္ဗေ, န သက္ကာ သုခေန အဝဗုဇ္ဈိတုံ။ သန္တေတိ နိဗ္ဗုတေ။ ပဏီတေတိ အတပ္ပကေ။ ဣဒံ ဒွယံ လောကုတ္တရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတက္ကာဝစရေတိ တက္ကေန န အဝစရိတဗ္ဗေ န ဩဂါဟိတဗ္ဗေ ဉာဏေနေဝ အဝစရိတဗ္ဗေ။ နိပုဏေတိ သဏှေ။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယေတိ သမ္မာ ပဋိပန္နေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗေ။
֍ * ၉၈။ တောသေသီတိ တုဋ္ဌိံ အာပါဒေသိ။ ဝိတောသေသီတိ ဝိဝိဓာ တေသံ သောမနဿံ ဥပ္ပါဒေသိ။ ပသာဒေသီတိ တေသံ စိတ္တပ္ပသာဒံ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၈။)အကာသိ။ အာရာဓေသီတိ အာရာဓယိ သိဒ္ဓိံ ပါပေသိ။ အတ္တမနေ အကာသီတိ သောမနဿဝသေန သကမနေ အကာသိ။
֍ * ၉၉။ တတော ပရံ ဗြဟ္မစရိယမစရိံသူတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ အစရိံသု။
֍ * ၁၀၁။ တသ္မာ ပါရာယနန္တိ တဿ ပါရဘူတဿ နိဗ္ဗာနဿ အာယတနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၈။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀၂။ ပါရာယနမနုဂါယိဿန္တိ အဿ အယံ သမ္ဗန္ဓော – ဘဂဝတာ ဟိ ပါရာယနေ ဒေသိတေ သောဠသသဟဿဇဋိလာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု, အဝသေသာနဉ္စ စုဒ္ဒသကောဋိသင်္ခါနံ ဒေဝမနုဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –
‘‘တတော ပါသာဏကေ ရမ္မေ, ပါရာယနသမာဂမေ၊
အမတံ ပါပယီ ဗုဒ္ဓေါ, စုဒ္ဒသ ပါဏကောဋိယော’’တိ။ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၁၃၈)၊
နိဋ္ဌိတာယ ပန ဓမ္မဒေသနာယ တတော တတော အာဂတာ မနုဿာ ဘဂဝတော အာနုဘာဝေန အတ္တနော အတ္တနော ဂါမနိဂမာဒီသွေဝ ပါတုရဟေသုံ။ ဘဂဝါပိ သာဝတ္ထိမေဝ အဂမာသိ ပရိစာရကသောဠသာဒီဟိ အနေကေဟိ ဘိက္ခုသဟဿေဟိ ပရိဝုတော။ တတ္ထ ပိင်္ဂိယော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆာမဟံ, ဘန္တေ, ဗာဝရိဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပါဒံ အာရောစေတုံ, ပဋိဿုတဉှိ တဿေဝ မယာ’’တိ။ အထ ဘဂဝတာ အနုညာတော ဉာဏဂမနေနေဝ ဂေါဓာဝရီတီရံ ဂန္တွာ ပါဒဂမနေန အဿမာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ တမေနံ ဗာဝရီ ဗြာဟ္မဏော မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော နိသိန္နော ဒူရတောဝ တံ ခါရိဇဋာဒိဝိရဟိတံ ဘိက္ခုဝေသေနာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ နိဋ္ဌမဂမာသိ။ သမ္ပတ္တဉ္စာပိ နံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ, ပိင်္ဂိယ, ဗုဒ္ဓေါ လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ? ‘‘အာမ, ဗြာဟ္မဏ, ဥပ္ပန္နော, ပါသာဏကေ စေတိယေ နိသိန္နော အမှာကံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, တမဟံ တုယှံ ဒေသေဿာမီ’’တိ။ တတော ဗာဝရီ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၇၉။)မဟတာ သက္ကာရေန သပရိသော တံ ပူဇေတွာ အာသနံ ပညာပေသိ။ တတ္ထ နိသီဒိတွာ ပိင်္ဂိယော ‘‘ပါရာယနမနုဂါယိဿ’’န္တိအာဒိမာဟ။
တတ္ထ အနုဂါယိဿန္တိ ဘဂဝတော ဂီတံ အနုဂါယိဿံ။ ယထာဒ္ဒက္ခီတိ ယထာ သာမံ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓေန အသာဓာရဏဉာဏေန စ အဒ္ဒက္ခိ။ နိက္ကာမောတိ ပဟီနကာမော။ ‘‘နိက္ကမော’’တိပိ ပါဌော, ဝီရိယဝါတိ အတ္ထော။ နိက္ခန္တော ဝါ အကုသလပက္ခာ။ နိဗ္ဗနောတိ ကိလေသဝနဝိရဟိတော, တဏှာဝိရဟိတော ဧဝ ဝါ။ ကိဿ ဟေတု မုသာ ဘဏေတိ ယေဟိ ကိလေသေဟိ မုသာ ဘဏေယျ, ဧတေ တဿ ပဟီနာတိ ဒဿေတိ။ ဧတေန ဗြာဟ္မဏဿ သဝနေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၁၃၈)။
အမလောတိ ကိလေသမလဝိရဟိတော။ ဝိမလောတိ ဝိဂတကိလေသမလော။ နိမ္မလောတိ ကိလေသမလသုဒ္ဓေါ။ မလာပဂတောတိ ကိလေသမလာ ဒူရီဘူတော ဟုတွာ စရတိ။ မလဝိပ္ပဟီနောတိ ကိလေသမလပ္ပဟီနော။ မလဝိမုတ္တောတိ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တော။ သဗ္ဗမလဝီတိဝတ္တောတိ ဝါသနာဒိသဗ္ဗကိလေသမလံ အတိက္ကန္တော။ တေ ဝနာတိ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ကိလေသာ။
֍ * ၁၀၃။ ဝဏ္ဏူပသံဟိတန္တိ ဂုဏူပသံဟိတံ။
֍ * ၁၀၄။ သစ္စဝှယောတိ ဗုဒ္ဓေါ ဟိ သစ္စေနေဝ အဝှါနေန နာမေန ယုတ္တော။ ဗြဟ္မေတိ တံ ဗြာဟ္မဏံ အာလပတိ။
တတ္ထ လောကောတိ လုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော။ ဧကော လောကော ဘဝလောကောတိ တေဘူမကဝိပါကော။ သော ဟိ ဘဝတီတိ ဘဝေါ, ဘဝေါ ဧဝ လောကော ဘဝလောကော။ ဘဝလောကော စ သမ္ဘဝလောကော စာတိ ဧတ္ထ ဧကေကော ဒွေ ဒွေ ဟောတိ။ ဘဝလောကော ဟိ သမ္ပတ္တိဘဝဝိပတ္တိဘဝဝသေန ဒုဝိဓော။ သမ္ဘဝလောကောပိ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝဝိပတ္တိသမ္ဘဝဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ သမ္ပတ္တိဘဝလောကောတိ သုဂတိလောကော။ သော ဟိ ဣဋ္ဌဖလတ္တာ သုန္ဒရော လောကောတိ သမ္ပတ္တိ, ဘဝတီတိ ဘဝေါ, သမ္ပတ္တိ ဧဝ ဘဝေါ သမ္ပတ္တိဘဝေါ, သော ဧဝ လောကော သမ္ပတ္တိဘဝလောကော။ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကောတိ သုဂတူပဂံ ကမ္မံ။ တဉှိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၀။)သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ သမ္ဘဝေါ, သမ္ပတ္တိယာ သမ္ဘဝေါ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝေါ, သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝေါ ဧဝ လောကော သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကောတိ။
ဝိပတ္တိဘဝလောကောတိ အပါယလောကော။ သော ဟိ အနိဋ္ဌဖလတ္တာ ဝိရူပေါ လောကောတိ ဝိပတ္တိ, ဘဝတီတိ ဘဝေါ, ဝိပတ္တိ ဧဝ ဘဝေါ ဝိပတ္တိဘဝေါ, ဝိပတ္တိဘဝေါ ဧဝ လောကော ဝိပတ္တိဘဝလောကော။ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကောတိ အပါယူပဂံ ကမ္မံ။ တဉှိ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ သမ္ဘဝေါ, ဝိပတ္တိယာ သမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝေါ, ဝိပတ္တိသမ္ဘဝေါ ဧဝ လောကော ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကောတိ။ တိဿော ဝေဒနာတိ သုခါ ဝေဒနာ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ, အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ လောကိယာ ဧဝ။ အာဟာရာတိ ပစ္စယာ။ ပစ္စယာ ဟိ အတ္တနော ဖလံ အာဟရန္တီတိ အာဟာရာ။ ကဗဠီကာရာဟာရော ဖဿာဟာရော မနောသဉ္စေတနာဟာရော ဝိညာဏာဟာရောတိ စတ္တာရော။ ဝတ္ထုဝသေန ကဗဠီကတ္တဗ္ဗတ္တာ ကဗဠီကာရော, အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗတ္တာ အာဟာရော, ဩဒနကုမ္မာသာဒိဝတ္ထုကာယ ဩဇာယေတံ နာမံ။ သာ ဟိ ဩဇဋ္ဌမကရူပါနိ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိကော ဆဗ္ဗိဓော ဖဿော တိဿော ဝေဒနာ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ မနသော သဉ္စေတနာ န သတ္တဿာတိ မနောသဉ္စေတနာ ယထာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ, မနသာ ဝါ သမ္ပယုတ္တာ သဉ္စေတနာ မနောသဉ္စေတနာ ယထာ အာဇညရထော, တေဘူမကကုသလာကုသလစေတနာ။ သာ ဟိ တယော ဘဝေ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ ဝိညာဏန္တိ ဧကူနဝီသတိဘေဒံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ တဉှိ ပဋိသန္ဓိနာမရူပံ အာဟရတီတိ အာဟာရော။
ဥပါဒါနက္ခန္ဓာတိ ဥပါဒါနဂေါစရာ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ, မဇ္ဈေ ပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပါဒါနသမ္ဘူတာ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ယထာ တိဏဂ္ဂိ, ထုသဂ္ဂိ။ ဥပါဒါနဝိဓေယျာ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ယထာ ရာဇပုရိသော။ ဥပါဒါနပ္ပဘဝါ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ယထာ ပုပ္ဖရုက္ခော, ဖလရုက္ခော။ ဥပါဒါနာနိ ပန ကာမုပါဒါနံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ သီလဗ္ဗတုပါဒါနံ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ စတ္တာရိ။ အတ္ထတော ပန ဘုသံ အာဒါနန္တိ ဥပါဒါနံ။ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော, ဝေဒနုပါဒါနက္ခန္ဓော, သညုပါဒါနက္ခန္ဓော, သင်္ခါရုပါဒါနက္ခန္ဓော, ဝိညာဏုပါဒါနက္ခန္ဓောတိ ပဉ္စ။ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနီတိ စက္ခာယတနံ, သောတာယတနံ, ဃာနာယတနံ, ဇိဝှါယတနံ, ကာယာယတနံ, မနာယတနံ။ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ တထာ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၁။)အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ။ အပိ စ – လာဘော, အလာဘော, ယသော, အယသော, နိန္ဒာ, ပသံသာ, သုခံ, ဒုက္ခန္တိ ဣမေ အဋ္ဌ လောကပ္ပဝတ္တိယာ သတိ အနုပရိဝတ္တနဓမ္မကတ္တာ လောကဿ ဓမ္မာတိ လောကဓမ္မာ။ ဧတေဟိ မုတ္တော သတ္တော နာမ နတ္ထိ, ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဟောန္တိယေဝ။ ယထာဟ –
‘‘အဋ္ဌိမေ, ဘိက္ခဝေ, လောကဓမ္မာ လောကံ အနုပရိဝတ္တန္တိ, လောကော စ အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ အနုပရိဝတ္တတိ။ ကတမေ အဋ္ဌ? လာဘော စ အလာဘော စ…ပေ… သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ လောကံ အနုပရိဝတ္တန္တိ, လောကော စ ဣမေ အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ အနုပရိဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၆)။
တတ္ထ အနုပရိဝတ္တန္တီတိ အနုဗန္ဓန္တိ နပ္ပဇဟန္တိ, လောကတော န နိဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ လာဘောတိ ပဗ္ဗဇိတဿ စီဝရာဒိ, ဂဟဋ္ဌဿ ဓနဓညာဒိလာဘော။ သောယေဝ အလဗ္ဘမာနော လာဘော အလာဘော န လာဘော အလာဘောတိ ဝုစ္စတိ, နော စ အတ္တာဘာဝပ္ပတ္တိတော ပရိညေယျော သိယာ။ ယသောတိ ပရိဝါရော။ သောယေဝ အလဗ္ဘမာနော ယသော အယသော။ နိန္ဒာတိ အဝဏ္ဏဘဏနံ။ ပသံသာတိ ဝဏ္ဏဘဏနံ။ သုခန္တိ ကာမာဝစရကာယိကစေတသိကံ။ ဒုက္ခန္တိ ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နသကဒါဂါမီနံ ကာယိကစေတသိကံ, အနာဂါမိအရဟန္တာနံ ကာယိကမေဝ။ သတ္တာဝါသာတိ သတ္တာနံ အာဝါသာ, ဝသနဋ္ဌာနာနီတိ အတ္ထော။ တာနိ ပန တထာ ပကာသိတာ ခန္ဓာ ဧဝ။ သတ္တသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု အသညသတ္တေန စ နေဝသညာနာသညာယတနေန စ သဒ္ဓိံ နဝ သတ္တာဝါသာ။ ဒသာယတနာနီတိ စက္ခာယတနံ, ရူပါယတနံ, သောတာယတနံ, သဒ္ဒါယတနံ, ဃာနာယတနံ, ဂန္ဓာယတနံ, ဇိဝှါယတနံ, ရသာယတနံ, ကာယာယတနံ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနန္တိ ဧဝံ ဒသ။ ဒွါဒသာယတနာနီတိ မနာယတနဓမ္မာယတနေဟိ သဒ္ဓိံ ဧဝံ ဒွါဒသ။ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယောတိ စက္ခုဓာတု, ရူပဓာတု, စက္ခုဝိညာဏဓာတု…ပေ… မနောဓာတု, ဓမ္မဓာတု, မနောဝိညာဏဓာတူတိ ဧကေကသ္မိံ တီဏိ တီဏိ ကတွာ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော။
သဒိသနာမောတိ တေသံ သဒိသနာမော ဧကဂုဏဝဏ္ဏနာမော။ သဒိသဝှယောတိ ဧကဂုဏဝဏ္ဏနာမေန အဝှါယနော။ သစ္စသဒိသဝှယောတိ အဝိတထဧကဂုဏဝဏ္ဏနာမေန အဝိပရီတေန အဝှါယနော။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၂။)အာသိတောတိ ဥပသင်္ကမိတော။ ဥပါသိတောတိ ဥပဂန္တွာ သေဝိတော။ ပယိရုပါသိတောတိ ဘတ္တိဝသေန အတီဝ သေဝိတော။
֍ * ၁၀၅။ ကုဗ္ဗနကန္တိ ပရိတ္တဝနံ။ ဗဟုပ္ဖလံ ကာနနမာဝသေယျာတိ အနေကဖလာဒိဝိကတိဘရိတကာနနံ အာဂမ္မ ဝသေယျ။ အပ္ပဒဿေတိ ဗာဝရိပ္ပဘုတိကေ ပရိတ္တပညေ။ မဟောဒဓိန္တိ အနောတတ္တာဒိံ မဟန္တံ ဥဒကရာသိံ။
အပ္ပဒဿာတိ မန္ဒဒဿိနော။ ပရိတ္တဒဿာတိ အတိမန္ဒဒဿိနော။ ထောကဒဿာတိ ပရိတ္တတောပိ အတိပရိတ္တဒဿိနော။ ဩမကဒဿာတိ ဟေဋ္ဌိမဒဿိနော။ လာမကဒဿာတိ အပ္ပဓာနဒဿိနော။ ဆတုက္ကဒဿာတိ န ဥတ္တမဒဿိနော။ အပ္ပမာဏဒဿန္တိ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ အပ္ပမာဏံ နိဗ္ဗာနဒဿံ။ အဂ္ဂဒဿန္တိ ‘‘အဂ္ဂတော ဝေ ပသန္နာန’’န္တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) နယေန အဂ္ဂဓမ္မဒဿံ။ သေဋ္ဌဒဿန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓေါ ဒွိပဒသေဋ္ဌောတိ သေဋ္ဌဒဿံ။ ဝိသေဋ္ဌဒဿန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတာနိ။ အသမန္တိ န သမံ အသမံ သဗ္ဗညုံ။ အသမသမန္တိ အသမေဟိ အတီတဗုဒ္ဓေဟိ သမံ အသမသမံ။ အပ္ပဋိသမန္တိ အတ္တနော သဒိသဝိရဟိတံ။ အပ္ပဋိဘာဂန္တိ အတ္တနော ပဋိဗိမ္ဗဝိရဟိတံ။ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလန္တိ ပဋိမလ္လပုဂ္ဂလဝိရဟိတံ။ ဒေဝါတိဒေဝန္တိ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနမ္ပိ အတိဒေဝံ။ အဘိမင်္ဂလသမ္မတဋ္ဌေန ဥသဘံ။ အဆမ္ဘိတဋ္ဌေန ပုရိသသီဟံ။ နိဒ္ဒေါသဋ္ဌေန ပုရိသနာဂံ။ ဥတ္တမဋ္ဌေန ပုရိသာဇညံ။ အဋ္ဌပရိသပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ ပစ္စတ္ထိကေန ပစ္စာမိတ္တေန အကမ္ပိယေ အစလဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌနဋ္ဌေန ပုရိသနိသဘံ။ ဓမ္မဒေသနာဓုရဝဟနဋ္ဌေန ပုရိသဓောရယှံ။
မာနသကံ ဝါ သရန္တိ မနသာ စိန္တေတွာ ကတံ ပလ္လံ ဝါ နာမမေဝ ဝါ။ အနောတတ္တံ ဝါ ဒဟန္တိ စန္ဒိမသူရိယာ ဒက္ခိဏေန ဝါ ဥတ္တရေန ဝါ ဂစ္ဆန္တာ ပဗ္ဗတန္တရေန တံ ဩဘာသေန္တိ, ဥဇုံ ဂစ္ဆန္တာ န ဩဘာသေန္တိ, တေနေဝဿ ‘‘အနောတတ္တ’’န္တိ သင်္ခါ ဥဒပါဒိ။ ဧဝရူပံ အနောတတ္တံ ဝါ ဒဟံ။ အက္ခောဘံ အမိတောဒကန္တိ စာလေတုံ အသက္ကုဏေယျံ အပရိမိတံ ဥဒကဇလရာသိံ။ ဧဝမေဝါတိ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ, ဗုဒ္ဓံ ဘဂဝန္တံ အက္ခောဘံ အာသဘံ ဌာနဋ္ဌာနေန စာလေတုံ အသက္ကုဏေယျံ။ အမိတတေဇန္တိ အပရိမိတဉာဏတေဇံ။ ပဘိန္နဉာဏန္တိ ဒသဗလဉာဏာဒိဝသေန ပဘေဒဂတဉာဏံ။ ဝိဝဋစက္ခုန္တိ သမန္တစက္ခုံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၃။)ပညာပဘေဒကုသလန္တိ ‘‘ယာ ပညာ ပဇာနနာ ဝိစယော ပဝိစယော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၆၊ ဝိဘ။ ၅၂၅) နယေန ပညာယ ပဘေဒဇာနနေ ဆေကံ။ အဓိဂတပဋိသမ္ဘိဒန္တိ ပဋိလဒ္ဓစတုပဋိသမ္ဘိဒံ။ စတုဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တန္တိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀၊ အ။ နိ။ ၄။၈) နယေန ဝုတ္တေသု စတူသု ဌာနေသု ဝိသာရဒဘာဝပ္ပတ္တံ။ သဒ္ဓါဓိမုတ္တန္တိ ပရိသုဒ္ဓေ ဖလသမာပတ္တိစိတ္တေ အဓိမုတ္တံ, တတ္ထ ပဝိဋ္ဌံ။ သေတပစ္စတ္တန္တိ ဝါသနာယ ဝိပ္ပဟီနတ္တာ ပရိသုဒ္ဓံ အာဝေဏိကအတ္တဘာဝံ။ အဒွယဘာဏိန္တိ ပရိစ္ဆိန္နဝစနတ္တာ ဒွိဝစနဝိရဟိတံ။ တာဒိန္တိ တာဒိသံ, ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု အကမ္ပနံ ဝါ။ တထာ ပဋိညာ အဿာတိ တထာပဋိညော, တံ။ အပရိတ္တန္တိ န ခုဒ္ဒကံ။ မဟန္တန္တိ တေဓာတုံ အတိက္ကမိတွာ မဟန္တပ္ပတ္တံ။
ဂမ္ဘီရန္တိ အညေသံ ဒုပ္ပဝေသံ။ အပ္ပမေယျန္တိ အတုလဋ္ဌေန အပ္ပမေယျံ။ ဒုပ္ပရိယောဂါဟန္တိ ပရိယောဂါဟိတုံ ဒုက္ခပ္ပဝေသံ။ ပဟူတရတနန္တိ သဒ္ဓါဒိရတနေဟိ ပဟူတရတနံ။ သာဂရသမန္တိ ရတနာကရတော သမုဒ္ဒသဒိသံ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ သမန္နာဂတန္တိ ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတိ န ဒုမ္မနော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁) ဝုတ္တနယေန ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ ပရိပုဏ္ဏံ။ အတုလန္တိ တုလဝိရဟိတံ, တုလယိတုံ အသက္ကုဏေယျံ။ ဝိပုလန္တိ အတိမဟန္တံ။ အပ္ပမေယျန္တိ ပမေတုံ အသက္ကုဏေယျံ။ တံ တာဒိသန္တိ တံ ဘဂဝန္တံ တာဒိဂုဏသမ္ပန္နံ။ ပဝဒတံ မဂ္ဂဝါဒိနန္တိ ပဝဒန္တာနံ ကထေန္တာနံ ဥတ္တမံ ကထယန္တံ ဝဒန္တံ အဓိဂစ္ဆိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မေရုမိဝ နဂါနန္တိ ပဗ္ဗတာနံ အန္တရေ သိနေရုံ ဝိယ။ ဂရုဠမိဝ ဒိဇာနန္တိ ပက္ခိဇာတာနံ အန္တရေ သုပဏ္ဏံ ဝိယ။ သီဟမိဝ မိဂါနန္တိ စတုပ္ပဒါနမန္တရေ သီဟံ ဝိယ။ ဥဒဓိမိဝ အဏ္ဏဝါနန္တိ ဝိတ္ထိဏ္ဏအဏ္ဏဝါနံ အန္တရေ သမုဒ္ဒံ ဝိယ အဓိဂစ္ဆိံ။ ဇိနပဝရန္တိ ဗုဒ္ဓုတ္တမံ။
֍ * ၁၀၆။ ယေမေ ပုဗ္ဗေတိ ယေ ဣမေ ပုဗ္ဗေ။
֍ * ၁၀၇။ တမောနုဒါသီနောတိ တမောနုဒေါ အာသီနော။ ဘူရိပညာဏောတိ ဉာဏဒ္ဓဇော။ ဘူရိမေဓသောတိ ဝိပုလပညော။
နိဒ္ဒေသေ ပဘင်္ကရောတိ တေဇံကရော။ အာလောကကရောတိ အနန္ဓကာရကရော။ ဩဘာသကရောတိ ဩဘာသံ ဇောတိံ ကရောတီတိ ဩဘာသကရော။ ဒီပသဒိသံ အာလောကံ ကရောတီတိ ဒီပင်္ကရော။ ပဒီပသဒိသံ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၄။)အာလောကံ ကရောတီတိ ပဒီပကရော။ ဥဇ္ဇောတကရောတိ ပတာပကရော။ ပဇ္ဇောတကရောတိ ဒိသာဝိဒိသာ ပတာပကရော။
ဘူရိပညာဏောတိ ပုထုလဉာဏော။ ဉာဏပညာဏောတိ ဉာဏေန ပါကဋော။ ပညာဓဇောတိ ဥဿိတဋ္ဌေန ပညာဝ ဓဇော အဿာတိ ပညာဓဇော, ဓဇော ရထဿ ပညာဏန္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၈၄၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၇) ဝိယ။ ဝိဘူတဝိဟာရီတိ ပါကဋဝိဟာရော။
֍ * ၁၀၈။ သန္ဒိဋ္ဌိကမကာလိကန္တိ သာမံ ပဿိတဗ္ဗံ ဖလံ, န စ ကာလန္တရေ ပတ္တဗ္ဗဖလံ။ အနီတိကန္တိ ကိလေသာဒိဤတိဝိရဟိတံ။
သန္ဒိဋ္ဌိကန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မော ယေန အဓိဂတော ဟောတိ, တေန ပရသဒ္ဓါယ ဂန္တဗ္ဗတံ ဟိတွာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန သယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ သန္ဒိဋ္ဌိကော, တံ သန္ဒိဋ္ဌိကံ။ အတ္တနော ဖလံဒါနံ သန္ဓာယ နာဿ ကာလောတိ အကာလော, အကာလောယေဝ အကာလိကော။ ယော ဧတ္ထ အရိယမဂ္ဂဓမ္မော, သော အတ္တနော သမနန္တရမေဝ ဖလံ ဒေတီတိ အတ္ထော, တံ အကာလိကံ။ ဧဟိ ပဿ ဣမံ ဓမ္မန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဧဟိပဿဝိဓိံ အရဟတီတိ ဧဟိပဿိကော, တံ ဧဟိပဿိကံ။ အာဒိတ္တံ စေလံ ဝါ သီသံ ဝါ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာပိ အတ္တနော စိတ္တေ ဥပနယံ အရဟတီတိ ဩပနေယျိကော, တံ ဩပနေယျိကံ။ သဗ္ဗေဟိပိ ဥဂ္ဃဋိတညူအာဒီဟိ ‘‘ဘာဝိတော မေ မဂ္ဂေါ, အဓိဂတံ ဖလံ, သစ္ဆိကတော နိရောဓော’’တိ အတ္တနိ အတ္တနိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဝိညူဟိ။
֍ * ၁၀၉။ အထ နံ ဗာဝရီ အာဟ ‘‘ကိံ နု တမှာ’’တိ ဒွေ ဂါထာ။
မုဟုတ္တမ္ပီတိ ထောကမ္ပိ။ ခဏမ္ပီတိ န ဗဟုကမ္ပိ။ လယမ္ပီတိ မနမ္ပိ။ ဝယမ္ပီတိ ကောဋ္ဌာသမ္ပိ။ အဒ္ဓမ္ပီတိ ဒိဝသမ္ပိ။
၁၁၁-၁၁၃။ တတော ပိင်္ဂိယော ဘဂဝတော သန္တိကာ အဝိပ္ပဝါသမေဝ ဒီပေန္တော ‘‘နာဟံ တမှာ’’တိအာဒိမာဟ။ နာဟံ ယော မေ…ပေ… ပဿာမိ နံ မနသာ စက္ခုနာဝါတိ တံ ဗုဒ္ဓံ မံသစက္ခုနာ ဝိယ မနသာ ပဿာမိ။ နမဿမာနော ဝိဝသေမိ ရတ္တိန္တိ နမဿမာနောဝ ရတ္တိံ အတိနာမေမိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၅။)֍ * ၁၁၄။ တေန တေနေဝ နတောတိ ယေန ယေန ဒိသာဘာဂေန ဗုဒ္ဓေါ, တေန တေနေဝါဟမ္ပိ နတော, တန္နိန္နော တပ္ပေါဏောတိ ဒဿေတိ။
֍ * ၁၁၅။ ဒုဗ္ဗလထာမကဿာတိ အပ္ပထာမကဿ။ အထ ဝါ ဒုဗ္ဗလဿ ဒုတ္ထာမကဿ စ, ဗလဝီရိယဟီနဿာပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝ ကာယော န ပလေတီတိ တေနေဝ ဒုဗ္ဗလတ္ထာမကတ္တေန ကာယော န ဂစ္ဆတိ, ယေန ဗုဒ္ဓေါ, န တေန ဂစ္ဆတိ။ ‘‘န ပရေတီ’’တိပိ ပါဌော, သော ဧဝတ္ထော။ တတ္ထာတိ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ။ သင်္ကပ္ပယန္တာယာတိ သင်္ကပ္ပဂမနေန။ တေန ယုတ္တောတိ ယေန ဗုဒ္ဓေါ, တေန ယုတ္တော ပယုတ္တော အနုယုတ္တောတိ ဒဿေတိ။
ယေန ဗုဒ္ဓေါတိ ယေန ဒိသာဘာဂေန ဗုဒ္ဓေါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော, တေန ဒိသာဘာဂေန န ပလေတိ။ အထ ဝါ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ယတ္ထ ဗုဒ္ဓေါ တတ္ထ န ပလေတိ န ဂစ္ဆတိ။ န ဝဇတီတိ ပုရတော န ယာတိ။ န ဂစ္ဆတီတိ နိဝတ္တတိ။ နာတိက္ကမတီတိ န ဥပသင်္ကမတိ။
֍ * ၁၁၆။ ပင်္ကေ သယာနောတိ ကာမကဒ္ဒမေ သယမာနော။ ဒီပါ ဒီပံ ဥပလ္လဝိန္တိ သတ္ထာရာဒိတော သတ္ထာရာဒိံ အဓိဂစ္ဆိံ။ အထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓန္တိ သောဟံ ဧဝံ ဒုဒိဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ အနွာဟိဏ္ဍန္တော အထ ပါသာဏကစေတိယေ ဗုဒ္ဓမဒ္ဒက္ခိံ။
တတ္ထ သေမာနောတိ နိသဇ္ဇမာနော။ သယမာနောတိ သေယျံ ကပ္ပယမာနော။ အာဝသမာနောတိ ဝသမာနော။ ပရိဝသမာနောတိ နိစ္စံ ဝသမာနော။
ပလ္လဝိန္တိ ဥဂ္ဂမိံ။ ဥပလ္လဝိန္တိ ဥတ္တရိံ, သမ္ပလ္လဝိန္တိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ အဒ္ဒသန္တိ နိဒ္ဒေသဿ ဥဒ္ဒေသပဒံ။ အဒ္ဒသန္တိ ပဿိံ။ အဒ္ဒက္ခိန္တိ ဩလောကေသိံ။ အပဿိန္တိ ဧသိံ။ ပဋိဝိဇ္ဈိန္တိ ဝိနိဝိဇ္ဈိံ။
֍ * ၁၁၇။ ဣမိဿာ ဂါထာယ အဝသာနေ ပိင်္ဂိယဿ စ ဗာဝရိဿ စ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ ဝိဒိတွာ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဌိတောယေဝ သုဝဏ္ဏောဘာသံ မုဉ္စိ။ ပိင်္ဂိယော ဗာဝရိဿ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဝဏ္ဏယန္တော နိသိန္နော ဧဝ တံ ဩဘာသံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဩလောကေန္တော ဘဂဝန္တံ အတ္တနော ပုရတော ဌိတံ ဝိယ ဒိသွာ ဗာဝရိဗြာဟ္မဏဿ ‘‘ဗုဒ္ဓေါ အာဂတော’’တိ အာရောစေသိ။ ဗြာဟ္မဏော
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၆။)ဥဋ္ဌာယာသနာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါပိ ဩဘာသံ ဖရိတွာ ဗြာဟ္မဏဿ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ဥဘိန္နမ္ပိ သပ္ပါယံ ဝိဒိတွာ ပိင်္ဂိယမေဝ အာလပမာနော ‘‘ယထာ အဟူ, ဝက္ကလီ’’တိ ဣမံ ဂါထမဘာသိ။
တဿတ္ထော – ယထာ ဝက္ကလိတ္ထေရော သဒ္ဓါဓိမုတ္တော အဟောသိ, သဒ္ဓါဓုရေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ, ယထာ စ သောဠသန္နံ ဧကော ဘဒြာဝုဓော နာမ, ယထာ စ အာဠဝိဂေါတမော စ။ ဧဝမေဝ တွမ္ပိ ပမုဉ္စဿု သဒ္ဓံ, တတော သဒ္ဓါယ အဓိမုစ္စန္တော ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇၊ ထေရဂါ။ ၆၇၆၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၁၊ ကထာ။ ၇၅၃) နယေန ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ မစ္စုဓေယျဿ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂမိဿသီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဒေသနာပရိယောသာနေ ပိင်္ဂိယော အရဟတ္တေ, ဗာဝရီ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, ဗာဝရိဗြာဟ္မဏဿ သိဿာ ပန ပဉ္စသတာ သောတာပန္နာ အဟေသုံ။
တတ္ထ မုဉ္စဿူတိ မောစဿု။ ပမုဉ္စဿူတိ မောစေဟိ။ အဓိမုဉ္စဿူတိ တတ္ထ အဓိမောက္ခံ ကရဿု။ ဩကပ္ပေဟီတိ ဗဟုမာနံ ဥပ္ပါဒေဟီတိ။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာတိ ဒုက္ခမဋ္ဌေန။ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာတိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန။
֍ * ၁၁၈။ ဣဒါနိ ပိင်္ဂိယော အတ္တနော ပသာဒံ နိဝေဒေန္တော ‘‘ဧသ ဘိယျောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဋိဘာနဝါတိ ပဋိဘာနပ္ပဋိသမ္ဘိဒါယ ဥပေတော။
ဘိယျော ဘိယျောတိ ဥပရူပရိ။
֍ * ၁၁၉။ အဓိဒေဝေ အဘိညာယာတိ အဓိဒေဝကရေ ဓမ္မေ ဉတွာ။ ပရောပရန္တိ ဟီနပဏီတံ, အတ္တနော စ ပရဿ စ အဓိဒေဝတ္တကရံ သဗ္ဗဓမ္မဇာတံ အဝေဒီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကင်္ခီနံ ပဋိဇာနတန္တိ ကင်္ခီနံယေဝ သတံ ‘‘နိက္ကင်္ခမှာ’’တိ ပဋိဇာနန္တာနံ။
နိဒ္ဒေသေ ပါရာယနိကပဉှာနန္တိ ပါရာယနိကဗြာဟ္မဏာနံ ပုစ္ဆာနံ။ အဝသာနံ ကရောတီတိ အန္တကရော။ ကောဋိံ ကရောတီတိ ပရိယန္တကရော။ သီမံ မရိယာဒံ ကရောတီတိ ပရိစ္ဆေဒကရော။ နိဂမံ ကရောတီတိ ပရိဝဋုမကရော။ သဘိယပဉှာနန္တိ န ကေဝလံ ပါရာယနိကဗြာဟ္မဏာနံ ပဉှာနံ ဧဝ, အထ ခေါ သဘိယပရိဗ္ဗာဇကာဒီနမ္ပိ ပဉှာနံ အန္တံ ကရောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဘိယပဉှာန’’န္တိအာဒိမာဟ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၇။)֍ * ၁၂၀။ အသံဟီရန္တိ ရာဂါဒီဟိ အသံဟာရိယံ။ အသင်္ကုပ္ပန္တိ အသင်္ကုပ္ပံ အဝိပရိဏာမဓမ္မံ။ ဒွီဟိပိ ပဒေဟိ နိဗ္ဗာနံ ဘဏတိ။ အဒ္ဓါ ဂမိဿာမီတိ ဧကံသေနေဝ တံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုံ ဂမိဿာမိ။ န မေတ္ထ ကင်္ခါတိ နတ္ထိ မေ ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနေ ကင်္ခါ။ ဧဝံ မံ ဓာရေဟိ အဓိမုတ္တစိတ္တန္တိ ပိင်္ဂိယော ‘‘ဧဝမေဝ တွမ္ပိ ပမုဉ္စဿု သဒ္ဓ’’န္တိ ဣမိနာ ဘဂဝတော ဩဝါဒေန အတ္တနိ သဒ္ဓံ ဥပ္ပါဒေတွာ သဒ္ဓါဓုရေနေဝ စ ဝိမုဉ္စိတွာ တံ သဒ္ဓါဓိမုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဘဂဝန္တံ အာဟ – ‘‘ဧဝံ မံ ဓာရေဟိ အဓိမုတ္တစိတ္တ’’န္တိ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပါယော ‘‘ယထာ မံ တွံ အဝစ, ဧဝမေဝ မံ အဓိမုတ္တစိတ္တံ ဓာရေဟီ’’တိ။
န သံဟရိယတီတိ ဂဟေတွာ သံဟရိတုံ န သက္ကာ။ နိယောဂဝစနန္တိ ယုတ္တဝစနံ။ အဝတ္ထာပနဝစနန္တိ သန္နိဋ္ဌာနဝစနံ။ ဣမသ္မိံ ပါရာယနဝဂ္ဂေ ယံ အန္တရန္တရာ န ဝုတ္တံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ပါကဋမေဝ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပါရာယနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၈။)ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁။ ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသော
֍ * ၁၂၁။ ဣတော ပရံ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာယ ဩကာသော အနုပ္ပတ္တော။ တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍ’’န္တိ ဣတော ပရံ အတိရေကပဒမတ္တမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသူတိ အနဝသေသေသု။ ဘူတေသူတိ သတ္တေသု။ ဧတ္ထ ဘူတေသူတိ ကိဉ္စာပိ ဘူတသဒ္ဒေါ ‘‘ဘူတသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ပါစိ။ ၆၉) ဝိဇ္ဇမာနေ, ‘‘ဘူတမိဒံ, သာရိပုတ္တ, သမနုပဿသီ’’တိ ဧဝမာဒီသု ခန္ဓပဉ္စကေ, ‘‘စတ္တာရော ခေါ, ဘိက္ခု, မဟာဘူတာ ဟေတူ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) စတုဗ္ဗိဓေ ပထဝီဓာတွာဒိရူပေ, ‘‘ယော စ ကာလဃသော ဘူတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) ခီဏာသဝေ, ‘‘သဗ္ဗေဝ နိက္ခိပိဿန္တိ, ဘူတာ လောကေ သမုဿယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၀) သဗ္ဗသတ္တေ, ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ပါစိ။ ၉၀) ရုက္ခာဒိကေ, ‘‘ဘူတံ ဘူတတော ပဇာနာတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃) စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဟေဋ္ဌာ သတ္တနိကာယံ ဥပါဒါယ ဝတ္တတိ။ ဣဓ ပန အဝိသေသတော ပထဝီပဗ္ဗတာဒီသု ဇာတာ သတ္တာ ဘူတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသု ဘူတေသု။ နိဓာယာတိ နိက္ခိပိတွာ။
ဒဏ္ဍန္တိ ကာယဝစီမနောဒဏ္ဍံ, ကာယဒုစ္စရိတာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ ကာယဒုစ္စရိတဉှိ ဒဏ္ဍယတီတိ ဒဏ္ဍော, ဗာဓေတိ အနယဗျသနံ ပါပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဝစီဒုစ္စရိတဉ္စ မနောဒုစ္စရိတဉ္စ။ ပဟရဏဒဏ္ဍော ဧဝ ဝါ ဒဏ္ဍော, တံ နိဓာယာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝိဟေဌယန္တိ အဝိဟေဌယန္တော။ အညတရမ္ပီတိ ယံ ကိဉ္စိ ဧကမ္ပိ။ တေသမ္ပီတိ တေသံ သဗ္ဗဘူတာနံ။ န ပုတ္တမိစ္ဆေယျာတိ အတြဇော ခေတ္တဇော ဒိန္နကော အန္တေဝါသိကောတိ ဣမေသု စတူသု ပုတ္တေသု ယံ ကိဉ္စိ ပုတ္တံ န ဣစ္ဆေယျ။ ကုတော သဟာယန္တိ သဟာယံ ပန ဣစ္ဆေယျာတိ ကုတော ဧဝ ဧတံ။
ဧကောတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတေန ဧကော, အဒုတိယဋ္ဌေန ဧကော, တဏှာပဟာနဋ္ဌေန ဧကော, ဧကန္တဝိဂတကိလေသောတိ ဧကော, ဧကော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဧကော။ သမဏသဟဿဿပိ ဟိ မဇ္ဈေ ဝတ္တမာနော ဂိဟိသညောဇနဿ ဆိန္နတ္တာ ဧကော, ဧဝံ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခါတေန
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၈၉။)ဧကော။ ဧကော တိဋ္ဌတိ, ဧကော ဂစ္ဆတိ, ဧကော နိသီဒတိ, ဧကော သေယျံ ကပ္ပေတိ, ဧကော ဣရိယတိ ဝတ္တတီတိ ဧကော။ ဧဝံ အဒုတိယဋ္ဌေန ဧကော။
‘‘တဏှာဒုတိယော ပုရိသော, ဒီဃမဒ္ဓါန သံသရံ၊
ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝံ, သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ။
‘‘ဧဝမာဒီနဝံ ဉတွာ, တဏှံ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝံ၊
ဝီတတဏှော အနာဒါနော, သတော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၁၅, ၁၀၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၇) –
ဧဝံ တဏှာပဟာနဋ္ဌေန ဧကော။ သဗ္ဗကိလေသာဿ ပဟီနာ ဥစ္ဆိန္နမူလာ တာလာဝတ္ထုကတာ အနဘာဝံကတာ အာယတိံ အနုပ္ပါဒဓမ္မာတိ ဧဝံ ဧကန္တဝိဂတကိလေသောတိ ဧကော။ အနာစရိယကော ဟုတွာ သယမ္ဘူ သာမညေဝ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဧဝံ ဧကော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဧကော။
စရေတိ ယာ ဣမာ အဋ္ဌ စရိယာယော။ သေယျထိဒံ – ယာ ပဏိဓိသမ္ပန္နာနံ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဣရိယာပထစရိယာ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ အဇ္ဈတ္တိကာယတနေသု အာယတနစရိယာ, အပ္ပမာဒဝိဟာရီနံ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သတိစရိယာ, အဓိစိတ္တမနုယုတ္တာနံ စတူသု ဈာနေသု သမာဓိစရိယာ, ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာနံ စတူသု အရိယသစ္စေသု ဉာဏစရိယာ, သမ္မာ ပဋိပန္နာနံ စတူသု အရိယမဂ္ဂေသု မဂ္ဂစရိယာ, အဓိဂတဖလာနံ စတူသု သာမညဖလေသု ပဋိပတ္တိစရိယာ, တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗသတ္တေသု လောကတ္ထစရိယာ, တတ္ထ ပဒေသတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနန္တိ။ ယထာဟ – ‘‘စရိယာတိ အဋ္ဌ စရိယာယော ယာ ဣရိယာပထစရိယာ’’တိ (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၉၇၊ ၃။၂၈) ဝိတ္ထာရော။ တာဟိ စရိယာဟိ သမန္နာဂတော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယာ ဣမာ ‘‘အဓိမုစ္စန္တော သဒ္ဓါယ စရတိ, ပဂ္ဂဏှန္တော ဝီရိယေန စရတိ, ဥပဋ္ဌဟန္တော သတိယာ စရတိ, အဝိက္ခိတ္တော သမာဓိနာ စရတိ, ပဇာနန္တော ပညာယ စရတိ, ဝိဇာနန္တော ဝိညာဏေန စရတိ, ဧဝံ ပဋိပန္နဿ ကုသလာ ဓမ္မာ အာယာပေန္တီတိ အာယတနစရိယာယ စရတိ, ဧဝံ ပဋိပန္နော ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ ဝိသေသစရိယာယ စရတီ’’တိ (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၉၇၊ ၃။၂၉) ဧဝံ အပရာပိ အဋ္ဌ စရိယာ ဝုတ္တာ။ တာဟိ သမန္နာဂတော ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ ခဂ္ဂဝိသာဏော နာမ ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၀။)ကပ္ပ -သဒ္ဒေါ ပနာယံ အဘိသဒ္ဒဟနဝေါဟာရကာလပညတ္တိစ္ဆေဒဝိကပ္ပလေသသမန္တဘာဝသဒိသာဒိအနေကတ္ထော။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဩကပ္ပနီယမေတံ ဘောတော ဂေါတမဿ။ ယထာ တံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) အဘိသဒ္ဒဟနတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဝေါဟာရော။ ‘‘ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) ကာလော။ ‘‘ဣစ္စာယသ္မာ ကပ္ပေါ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၉၈၊ စူဠနိ။ ကပ္ပမာဏဝပုစ္ဆာ ၁၁၇, ကပ္ပမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၆၁) ပညတ္တိ။ ‘‘အလင်္ကတော ကပ္ပိတကေသမဿူ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၃၆၈) ဆေဒနံ။ ‘‘ကပ္ပတိ ဒွင်္ဂုလကပ္ပေါ’’တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၄၆) ဝိကပ္ပေါ။ ‘‘အတ္ထိ ကပ္ပေါ နိပဇ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၈၀) လေသော။ ‘‘ကေဝလကပ္ပံ ဝေဠုဝနံ ဩဘာသေတွာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၉၄) သမန္တဘာဝေါ။ ‘‘သတ္ထုကပ္ပေန ဝတ ကိရ, ဘော, သာဝကေန သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ န ဇာနိမှာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၆၀) သဒိသော, ပဋိဘာဂေါတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပနဿ သဒိသော ပဋိဘာဂေါတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, ခဂ္ဂဝိသာဏသဒိသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ တာဝေတ္ထ ပဒတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။
အဓိပ္ပါယာနုသန္ဓိတော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ယွာယံ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဒဏ္ဍော ဘူတေသု ပဝတ္တိယမာနော အဟိတော ဟောတိ, တံ တေသု အပ္ပဝတ္တိယမာနေသု တပ္ပဋိပက္ခဘူတာယ မေတ္တာယ ဟိတူပသံဟာရေန စ သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ, နိဟိတဒဏ္ဍတ္တာ ဧဝ စ ယထာ အနိဟိတဒဏ္ဍာ သတ္တာ ဘူတာနိ ဒဏ္ဍေန ဝါ သတ္ထေန ဝါ ပါဏိနာ ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါ ဝိဟေဌေန္တိ, တထာ အဝိဟေဌယံ, အညတရမ္ပိ တေသံ ဣမံ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနမာဂမ္မ ယဒေဝ တတ္ထ ဝေဒနာဂတံ သညာသင်္ခါရဝိညာဏဂတံ တဉ္စ တဒနုသာရေနေဝ တဒညဉ္စ သင်္ခါရဂတံ ဝိပဿိတွာ ဣမံ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီ’’တိ အယံ တာဝ အဓိပ္ပါယော။
အယံ ပန အနုသန္ဓိ – ဧဝံ ဝုတ္တေ တေ အမစ္စာ အာဟံသု – ‘‘ဣဒါနိ, ဘန္တေ, ကုဟိံ ဂစ္ဆထာ’’တိ? တတော တေန ‘‘ပုဗ္ဗပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ ကတ္ထ ဝသန္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ဉတွာ ‘‘ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ’’တိ ဝုတ္တေ ပုနာဟံသု – ‘‘အမှေ ဒါနိ, ဘန္တေ, ပဇဟထ, န ဣစ္ဆထာ’’တိ။ အထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အာဟ – ‘‘န ပုတ္တမိစ္ဆေယျာ’’တိ သဗ္ဗံ။ တတြာယံ အဓိပ္ပါယော – အဟံ ဣဒါနိ အတြဇာဒီသု
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၁။)ယံ ကိဉ္စိ ပုတ္တမ္ပိ န ဣစ္ဆေယျံ, ကုတော ပန တုမှာဒိသံ သဟာယံ။ တသ္မာ တုမှေသုပိ ယော မယာ သဒ္ဓိံ ဂန္တုကာမော မာဒိသော ဝါ ဟောတုံ ဣစ္ဆတိ, သော ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ။ အထ ဝါ တေဟိ ‘‘အမှေ ဒါနိ, ဘန္တေ, ပဇဟထ, န ဣစ္ဆထာ’’တိ ဝုတ္တေ သော ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ‘‘န ပုတ္တမိစ္ဆေယျ, ကုတော သဟာယ’’န္တိ ဝတွာ အတ္တနော ယထာဝုတ္တေနဋ္ဌေန ဧကစရိယာယ ဂုဏံ ဒိသွာ ပမုဒိတော ပီတိသောမနဿဇာတော ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၅)။
တတ္ထ တသာတိ ဝိပါသကိရိယာ။ ထာဝရာတိ ခီဏာသဝါ။ ဘယဘေရဝါတိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာ စိတ္တုတြာသာ။ နိဓာယာတိ ဆဍ္ဍေတွာ။ နိဒဟိတွာတိ ဌပေတွာ။ ဩရောပယိတွာတိ အဓောကရိတွာ။ သမောရောပယိတွာတိ အဓောဂတံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ။ နိက္ခိပိတွာတိ တတော အပနေတွာ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘိတွာတိ သန္နိသီဒါပေတွာ။
အာလပနန္တိ အာဒိတော လပနံ။ သလ္လပနန္တိ သမ္မာ လပနံ။ ဥလ္လပနန္တိ ဥဒ္ဓံ ကတွာ လပနံ။ သမုလ္လပနန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဥဒ္ဓံ ကတွာ လပနံ။
ဣရိယာပထစရိယာတိ ဣရိယာပထာနံ စရိယာ, ပဝတ္တနန္တိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အာယတနစရိယာ ပန အာယတနေသု သတိသမ္ပဇညာနံ စရိယာ။ ပတ္တီတိ ဖလာနိ။ တာနိ ဟိ ပါပုဏီယန္တီတိ ‘‘ပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ သတ္တလောကဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာ အတ္ထာ လောကတ္ထာတိ အယံ ဝိသေသော။
ဣဒါနိ တာသံ စရိယာနံ ဘူမိံ ဒဿေန္တော ‘‘စတူသု ဣရိယာပထေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ သတိပဋ္ဌာနေသူတိ အာရမ္မဏသတိပဋ္ဌာနေသုပိ ဝုစ္စမာနေသု သတိတော အနညာနိ, ဝေါဟာရဝသေန ပန အညာနိ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အရိယသစ္စေသူတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယသစ္စဉာဏေန ဝိသုံ ဝိသုံ သစ္စပရိဂ္ဂဟဝသေန ဝုတ္တံ။ အရိယမဂ္ဂေသု သာမညဖလေသူတိ စ ဝေါဟာရဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ပဒေသတောတိ လောကတ္ထစရိယာယ ဧကဒေသေ။ နိပ္ပဒေသတော ဟိ လောကတ္ထစရိယံ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ကရောန္တိ။ ပုန တာ ဧဝ စရိယာယော ကာရကပုဂ္ဂလဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ပဏိဓိသမ္ပန္နာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဏိဓိသမ္ပန္နာ နာမ ဣရိယာပထာနံ သန္တတ္တာ ဣရိယာပထာဝ ဌိတိယာ သမ္ပန္နာ အကမ္ပိတဣရိယာပထာ ဘိက္ခုဘာဝါနုရူပေန သန္တေန ဣရိယာပထေန သမ္ပန္နာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၂။)ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနန္တိ စက္ခာဒီသု ဆသု ဣန္ဒြိယေသု အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တံ ဧကေကဒွါရဝသေန ဂုတ္တံ ဒွါရံ ဧတေသန္တိ ဂုတ္တဒွါရာ, တေသံ ဂုတ္တဒွါရာနံ။ ဒွါရန္တိ စေတ္ထ ဥပ္ပတ္တိဒွါရဝသေန စက္ခာဒယော ဧဝ။ အပ္ပမာဒဝိဟာရီနန္တိ သီလာဒီသု အပ္ပမာဒဝိဟာရဝတံ။ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တာနန္တိ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘာဝေန အဓိစိတ္တသင်္ခါတံ သမာဓိံ အနုယုတ္တာနံ။ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာနန္တိ နာမရူပဝဝတ္ထာနံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဂေါတြဘု, တာဝ ပဝတ္တေန ဉာဏေန သမ္ပန္နာနံ။ သမ္မာ ပဋိပန္နာနန္တိ စတုမဂ္ဂက္ခဏေ။ အဓိဂတဖလာနန္တိ စတုဖလက္ခဏေ။ တထာဂတာနန္တိ တထာ အာဂတာနံ။ အရဟန္တာနန္တိ ဒူရကိလေသာနံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနန္တိ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မဗုဒ္ဓါနံ။ ဣမေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတော ဧဝ။
ပဒေသတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနန္တိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဧကဒေသတော။ သာဝကာနန္တိ သာဝကာနမ္ပိ ဧကဒေသတော။ အဓိမုစ္စန္တောတိ အဓိမောက္ခံ ကရောန္တော။ သဒ္ဓါယ စရတီတိ သဒ္ဓါဝသေန ပဝတ္တတိ။ ပဂ္ဂဏှန္တောတိ စတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယေန ပဒဟန္တော။ ဥပဋ္ဌပေန္တောတိ သတိယာ အာရမ္မဏံ ဥပဋ္ဌပေန္တော။ အဝိက္ခေပံ ကရောန္တောတိ သမာဓိဝသေန ဝိက္ခေပံ အကရောန္တော။ ပဇာနန္တောတိ စတုသစ္စဇာနနပညာယ ပကာရေန ဇာနန္တော။ ဝိဇာနန္တောတိ ဣန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တဇဝနပုဗ္ဗင်္ဂမေန အာဝဇ္ဇနဝိညာဏေန အာရမ္မဏံ ဝိဇာနန္တော။ ဝိညာဏစရိယာယာတိ အာဝဇ္ဇနဝိညာဏစရိယာဝသေန။ ဧဝံ ပဋိပန္နဿာတိ သဟာဝဇ္ဇနာယ ဣန္ဒြိယစရိယာယ ပဋိပန္နဿ။ ကုသလာ ဓမ္မာ အာယာပေန္တီတိ သမထဝိပဿနာဝသေန ပဝတ္တာ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘုသံ ယာပေန္တိ, ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အာယတနစရိယာယာတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘုသံ ယတနစရိယာယ, ပဝတ္တနစရိယာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ။
ဒဿနစရိယာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာတိအာဒီသု သမ္မာ ပဿတိ, သမ္မာ ဝါ တာယ ပဿန္တိ, ပသဋ္ဌာ သုန္ဒရာ ဝါ ဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ, တဿာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ နိဗ္ဗာနပစ္စက္ခကရဏေန ဒဿနစရိယာ။ သမ္မာ သင်္ကပ္ပေတိ, သမ္မာ ဝါ တေန သင်္ကပ္ပေန္တိ, ပသဋ္ဌော သုန္ဒရော ဝါ သင်္ကပ္ပေါတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပေါ။ တဿ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနစရိယာ။ သမ္မာ ဝဒတိ, သမ္မာ ဝါ တာယ ဝဒန္တိ, ပသဋ္ဌာ သုန္ဒရာ ဝါ ဝါစာတိ သမ္မာဝါစာ, မိစ္ဆာဝါစာဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ တဿာ စတုဗ္ဗိဓဝစီသံဝရပရိဂ္ဂဟစရိယာ။ သမ္မာ ကရောတိ, သမ္မာ ဝါ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၃။)တေန ကရောန္တိ, ပသဋ္ဌံ သုန္ဒရံ ဝါ ကမ္မန္တိ သမ္မာကမ္မံ, သမ္မာကမ္မမေဝ သမ္မာကမ္မန္တော, မိစ္ဆာကမ္မန္တဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ တဿ တိဝိဓကာယသံဝရသမုဋ္ဌာနစရိယာ။ သမ္မာ အာဇီဝတိ, သမ္မာ ဝါ တေန အာဇီဝန္တိ, ပသဋ္ဌော သုန္ဒရော ဝါ အာဇီဝေါတိ သမ္မာအာဇီဝေါ, မိစ္ဆာအာဇီဝဝိရတိယာ ဧတံ နာမံ။ တဿ ဝေါဒါနစရိယာ ပရိသုဒ္ဓစရိယာ။ သမ္မာ ဝါယမတိ, သမ္မာ ဝါ တေန ဝါယမန္တိ, ပသဋ္ဌော သုန္ဒရော ဝါ ဝါယာမောတိ သမ္မာဝါယာမော, တဿ ပဂ္ဂဟစရိယာ။ သမ္မာ သရတိ, သမ္မာ ဝါ တာယ သရန္တိ, ပသဋ္ဌာ သုန္ဒရာ ဝါ သတီတိ သမ္မာသတိ, တဿာ ဥပဋ္ဌာနစရိယာ။ သမ္မာ သမာဓိယတိ, သမ္မာ ဝါ တေန သမာဓိယန္တိ, ပသဋ္ဌော သုန္ဒရော ဝါ သမာဓီတိ သမ္မာသမာဓိ, တဿ အဝိက္ခေပစရိယာ။
တက္ကပ္ပေါတိ တေန ကပ္ပေါ, ဧဝရူပေါတိ အတ္ထော။ တဿဒိသောတိ တေန သဒိသော, ‘‘တဿဒိကော’’တိ ဝါ ပါဌော။ တပ္ပဋိဘာဂေါတိ တေန ပဋိဘာဂေါ တပ္ပဋိဘာဂေါ, ဧဒိသောတိ အတ္ထော။ သာဒုရသံ အတိက္ကန္တံ လောဏံ အတိလောဏံ။ လောဏကပ္ပေါတိ လောဏသဒိသောတိ ဝုစ္စတိ။ အတိတိတ္တကန္တိ အတိက္ကန္တတိတ္တကံ, ပုစိမန္ဒာဒိကပ္ပေါ တိတ္တကသဒိသောတိ ဝုစ္စတိ။ အတိမဓုရန္တိ ခီရပါယာသာဒိကံ။ ဟိမကပ္ပေါတိ ဟိမောဒကသဒိသော။ သတ္ထုကပ္ပေါတိ သတ္ထုနာ ဗုဒ္ဓေန သဒိသော။ ဧဝမေဝါတိ ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနံ။
တတြာယံ ဧတဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ သင်္ခေပေန ဝိပဿနာအာစိက္ခနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဂမိဿာမ။ တတ္ထ နာမရူပပရိဂ္ဂဟံ ကာတုကာမော ပစ္စေကဗောဓိသတ္တော ရူပါရူပအဋ္ဌသမာပတ္တီသု ယံ ကိဉ္စိ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဝိတက္ကာဒီနိ ဈာနင်္ဂါနိ စ တံသမ္ပယုတ္တေ စ ဖဿာဒယော ဓမ္မေ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗမ္ပေတံ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော နမနဋ္ဌေန နာမ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတိ။ တတော တဿ ပစ္စယံ ပရိယေသန္တော ‘‘ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ပဝတ္တတီ’’တိ ပဿတိ။ ပုန ဝတ္ထုဿ ပစ္စယဘူတာနိ စ ဥပါဒါရူပါနိ စ ပဿိတွာ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗံ ရုပ္ပနတော ရူပ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ပုန တဒုဘယံ ‘‘နမနလက္ခဏံ နာမံ, ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပ’’န္တိ ဧဝံ သင်္ခေပတော နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတိ။ သမထယာနိကဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာယာနိကော ပန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန ဘူတုပါဒါယရူပါနိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗမ္ပေတံ ရုပ္ပနတော ရူပ’’န္တိ ပဿတိ။ တတော ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နရူပဿ စက္ခာဒီနိ နိဿာယ ပဝတ္တမာနာ အရူပဓမ္မာ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ။ တတော သဗ္ဗေပိ တေ အရူပဓမ္မေ နမနလက္ခဏေန ဧကတော ကတွာ ‘‘ဣဒံ နာမ’’န္တိ ပဿတိ,
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၄။)သော ‘‘ဣဒံ နာမံ, ဣဒံ ရူပ’’န္တိ ဒွေဓာ ဝဝတ္ထပေတိ။ ဧဝံ ဝဝတ္ထပေတွာ ‘‘နာမရူပတော ဥဒ္ဓံ အညော သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ နတ္ထီ’’တိ ပဿတိ။
ယထာ ဟိ အင်္ဂသမ္ဘာရာ, ဟောတိ သဒ္ဒေါ ရထော ဣတိ၊
ဧဝံ ခန္ဓေသု သန္တေသု, ဟောတိ ‘‘သတ္တော’’တိ သမ္မုတိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၊ ကထာ။ ၂၃၃)၊
ဧဝမေဝ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သန္တေသု ‘‘သတ္တော ပုဂ္ဂလော’’တိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန နာမရူပါနံ ယာထာဝဒဿနသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဘူတေန ဉာဏေန နာမရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုန တဿ ပစ္စယမ္ပိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဝုတ္တနယေန နာမရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဣမဿ ဟေတူ’’တိ ပရိယေသန္တော အဟေတုဝါဒဝိသမဟေတုဝါဒေသု ဒေါသံ ဒိသွာ ရောဂံ ဒိသွာ တဿ နိဒါနံ သမုဋ္ဌာနမ္ပိ ပရိယေသန္တော ဝေဇ္ဇော ဝိယ တဿ ဟေတုဉ္စ ပစ္စယဉ္စ ပရိယေသန္တော အဝိဇ္ဇာ တဏှာ ဥပါဒါနံ ကမ္မန္တိ ဣမေ စတ္တာရော ဓမ္မေ နာမရူပဿ ဥပ္ပါဒပစ္စယတ္တာ ‘‘ဟေတူ’’တိ။ အာဟာရံ ဥပတ္ထမ္ဘနပစ္စယတ္တာ ‘‘ပစ္စယော’’တိ စ ပဿတိ။ ဣမဿ ဟိ ကာယဿ အဝိဇ္ဇာဒယော တယော ဓမ္မာ မာတာ ဝိယ ဒါရကဿ ဥပနိဿယာ ဟောန္တိ, ကမ္မံ ပိတာ ဝိယ ပုတ္တဿ ဇနကံ, အာဟာရော ဓာတိ ဝိယ ဒါရကဿ သန္ဓာရကောတိ။ ဧဝံ ရူပကာယဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ ပုန ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅) နယေန နာမကာယဿပိ ပစ္စယံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ, ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ‘‘အတီတာနာဂတာပိ ဓမ္မာ ဧဝမေဝ ဝတ္တန္တီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ။
တဿ ယာ သာ ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါနံ, န နု ခေါ အဟောသိံ, ကိံ နု ခေါ, ကထံ နု ခေါ, ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ ပဉ္စဝိဓာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ။
ယာပိ အပရန္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါနံ, န နု ခေါ ဘဝိဿာမိ, ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿာမိ, ကထံ နု ခေါ ဘဝိဿာမိ, ကိံ ဟုတွာ ကိံ ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ပဉ္စဝိဓာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၅။)ယာပိ ဧတရဟိ ဝါ ပန ပစ္စုပ္ပန္နံ အဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘ ကထံကထီ ဟောတိ ‘‘အဟံ နု ခေါသ္မိ, နော နု ခေါသ္မိ, ကိံ နု ခေါသ္မိ, ကထံ နု ခေါသ္မိ, အယံ နု ခေါ သတ္တော ကုတော အာဂတော, သော ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဆဗ္ဗိဓာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ, သာ သဗ္ဗာပိ ပဟိယျတိ။ ဧဝံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏေန တီသု အဒ္ဓါသု ကင်္ခံ ဝိတရိတွာ ဌိတံ ဉာဏံ ‘‘ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓီ’’တိပိ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိပိ ‘‘ယထာဘူတဉာဏ’’န္တိပိ ‘‘သမ္မာဒဿန’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။
ဧတ္ထ ပန တိဿော ဟိ လောကိယပရိညာ ဉာတပရိညာ တီရဏပရိညာ ပဟာနပရိညာတိ။ တတ္ထ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ, ဝေဒယိတလက္ခဏာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ ဉာတပရိညာ နာမ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စံ, ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ပန နယေန တေသံယေဝ ဓမ္မာနံ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာပညာ တီရဏပရိညာ နာမ။ တေသု ဧဝ ပန ဓမ္မေသု နိစ္စသညာဒိပဇဟနဝသေန ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာဝ ပညာ ပဟာနပရိညာ နာမ။
တတ္ထ သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟာ ဉာတပရိညာယ ဘူမိ။ ဧတသ္မိဉှိ အန္တရေ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏပဋိဝေဓဿေဝ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ကလာပသမ္မသနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ တီရဏပရိညာယ ဘူမိ။ ဧတသ္မိဉှိ အန္တရေ သာမညလက္ခဏပဋိဝေဓဿေဝ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ဥပရိ ပဟာနပရိညာယ ဘူမိ။ တတော စ ပဋ္ဌာယ ဟိ အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတိ, ဒုက္ခတော အနုပဿန္တော သုခသညံ, အနတ္တတော အနုပဿန္တော အတ္တသညံ, နိဗ္ဗိန္ဒန္တော နန္ဒိံ, ဝိရဇ္ဇန္တော ရာဂံ, နိရောဓေန္တော သမုဒယံ, ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော အာဒါနံ ပဇဟတီတိ ဧဝံ နိစ္စသညာဒိပဟာနသာဓိကာနံ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ အာဓိပစ္စံ။ ဣတိ ဣမာသု တီသု ပရိညာသု သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒဿ စေဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဿ စ သာဓိတတ္တာ ဣမိနာ ယောဂိနာ ဉာတပရိညာဝ အဓိဂတာ။
ပုန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ…ပေ… ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ, သဗ္ဗံ ရူပံ ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စံ, ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခံ, အဝသဝတ္တိတ္တာ အနတ္တာ။ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ… သညာ… ယေ ကေစိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၆။)သင်္ခါရာ… ယံ ကိဉ္စိ ဝိညာဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ, သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စံ, ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခံ, အဝသဝတ္တိတ္တာ အနတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၄၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) နယေန ကလာပသမ္မသနံ ကရောတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ’’တိ။
ဧဝံ သင်္ခါရေ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တဝသေန ကလာပသမ္မသနံ ကတွာ ပုန သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယမေဝ ပဿတိ။ ကထံ? ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော, တဏှာကမ္မအာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀)။ ဧဝံ ရူပက္ခန္ဓဿ ပစ္စယာယတ္တတာဒဿနေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ, နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ဧဝံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓော, တဏှာကမ္မအာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ပစ္စယနိရောဓဒဿနေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ, ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတီတိ ဧဝံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။
တထာ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော, တဏှာကမ္မဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ပစ္စယာယတ္တတာဒဿနေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ, နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော, တဏှာကမ္မဖဿနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ပစ္စယနိရောဓဒဿနေန ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ, ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ဧဝံ သညာက္ခန္ဓာဒီသုပိ။
အယံ ပန ဝိသေသော – ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဖဿဋ္ဌာနေ ‘‘နာမရူပသမုဒယာ, နာမရူပနိရောဓာ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပစ္စယသမုဒယဝသေန စ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဝသေန စ ပစ္စယနိရောဓဝသေန စ ဝိပရိဏာမလက္ခဏဝသေန စ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန စ ဒသ ဒသ ကတွာ ပညာသ လက္ခဏာနိ ဝုတ္တာနိ။ တေသံ ဝသေန ‘‘ဧဝမ္ပိ ရူပဿ ဥဒယော, ဧဝမ္ပိ ရူပဿ ဝယော’’တိ ပစ္စယတော စေဝ ခဏတော စ ဝိတ္ထာရေန မနသိကာရံ ကရောတိ။
တဿေဝံ ကရောတော ‘‘ဣတိ ကိရ ဣမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ, ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ ဉာဏံ ဝိသဒံ ဟောတိ။ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဣမေ ဓမ္မာ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၇။)အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ နိစ္စနဝါ ဟုတွာ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ နိစ္စနဝါ, သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဿာဝဗိန္ဒု ဝိယ ဥဒကဗုဗ္ဗုဠော ဝိယ ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိ ဝိယ အာရဂ္ဂေ သာသပေါ ဝိယ ဝိဇ္ဇုပ္ပါဒေါ ဝိယ စ ပရိတ္တဋ္ဌာယိနော, မာယာမရီစိသုပိနာလာတစက္ကဂန္ဓဗ္ဗနဂရဖေဏကဒလိအာဒယော ဝိယ အသာရာ နိဿာရာ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ စ ပန အနေန ‘‘ဝယဓမ္မမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နဉ္စ ဝယံ ဥပေတီ’’တိ ဣမိနာ အာကာရေန သမ္မသနပညာယ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ နာမ ပဌမံ တရုဏဝိပဿနာဉာဏံ အဓိဂတံ ဟောတိ။ ယဿာဓိဂမာ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကော’’တိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။
အထဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ကုလပုတ္တဿ ဩဘာသော ဉာဏံ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာနံ ဥပေက္ခာ နိကန္တီတိ ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္ထ ဩဘာသော နာမ ဝိပဿနက္ခဏေ ဉာဏဿ ဗလဝတ္တာ လောဟိတံ သန္နိသီဒတိ, တေန စ စိတ္တောဘာသော နိဗ္ဗတ္တတိ။ တံ ဒိသွာ အကုသလော ယောဂီ ‘‘မဂ္ဂေါ မေ ပတ္တော’’တိ တမေဝ ဩဘာသံ အဿာဒေတိ။ ဉာဏမ္ပိ ဝိပဿနာဉာဏမေဝ။ တံ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ သုဒ္ဓံ ပသန္နံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ တံ ဒိသွာ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ အဿာဒေတိ။ ပီတိပိ ဝိပဿနာပီတိ ဧဝ။ တဿ ဟိ တသ္မိံ ခဏေ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဿဒ္ဓီတိ ဝိပဿနာပဿဒ္ဓိ။ တသ္မိံ သမယေ နေဝ ကာယစိတ္တာနံ ဒရထော, န ဂါရဝံ, န ကက္ခဠတာ, န အကမ္မညတာ, န ဂေလညတာ, န ဝင်္ကတာ ဟောတိ။ သုခမ္ပိ ဝိပဿနာသုခမေဝ။ တဿ ကိရ တသ္မိံ သမယေ သကလသရီရံ အဘိသန္ဒယမာနံ အတိပဏီတံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
အဓိမောက္ခော နာမ ဝိပဿနက္ခဏေ ပဝတ္တာ သဒ္ဓါ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ စိတ္တစေတသိကာနံ အတိဝိယ ပသာဒဘူတာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဂ္ဂဟော နာမ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယံ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ အသိထိလံ အနစ္စာရဒ္ဓံ သုပဂ္ဂဟိတံ ဝီရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ သုပဋ္ဌိတာ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပေက္ခာ ဒုဝိဓာ ဝိပဿနာဝဇ္ဇနဝသေန။ တသ္မိဉှိ ခဏေ သဗ္ဗသင်္ခါရဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတံ ဝိပဿနုပေက္ခာသင်္ခါတံ ဉာဏံ ဗလဝန္တံ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနုပေက္ခာ စ။ သာ စ တံ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၈။)တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇန္တဿ သူရာ တိခိဏာ ဟုတွာ ဝဟတိ။ နိကန္တီတိ ဝိပဿနာနိကန္တိ။ ဩဘာသာဒီသု ဟိ အာလယံ ကုရုမာနာ သုခုမာ သန္တာကာရာ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧတ္ထ ဩဘာသာဒယော ကိလေသဝတ္ထုတာယ ‘‘ဥပက္ကိလေသာ’’တိ ဝုတ္တာ န အကုသလတ္တာ။ နိကန္တိ ပန ဥပက္ကိလေသော စေဝ ကိလေသဝတ္ထု စ။
ပဏ္ဍိတော ပန ဘိက္ခု ဩဘာသာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဝိက္ခေပံ အဂစ္ဆန္တော ‘‘ဩဘာသာဒယော ဓမ္မာ န မဂ္ဂေါ, ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ပန ဝီထိပဋိပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ။ တဿေဝံ ‘‘အယံ မဂ္ဂေါ, အယံ န မဂ္ဂေါ’’တိ ဉတွာ ဌိတံ ဉာဏံ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ဣတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌန္နံ ဝိပဿနာဉာဏာနံ ဝသေန သိခါပတ္တဝိပဿနာဉာဏံ နဝမဉ္စ သစ္စာနုလောမိကံ ဉာဏန္တိ အယံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ ဟောတိ။ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဉာဏာနိ နာမ။ နဝမံ သစ္စာနုလောမိကံ ဉာဏန္တိ အနုလောမဿေတံ နာမံ။
တသ္မာ တံ သမ္ပာဒေတုကာမေန ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ အာဒိံကတွာ ဧတေသု ဉာဏေသု ယောဂေါ ကရဏီယော။ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တဿ ဟိ အနိစ္စလက္ခဏံ ယထာဘူတံ ဥပဋ္ဌာတိ, ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနံ ပဿတော ဒုက္ခလက္ခဏဉ္စ, ‘‘ဒုက္ခမေဝ ဟိ သမ္ဘောတိ, ဒုက္ခံ တိဋ္ဌတိ ဝေတိ စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ ကထာ။ ၂၃၃) ပဿတော အနတ္တလက္ခဏဉ္စ။
ဧတ္ထ စ အနိစ္စံ အနိစ္စလက္ခဏံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခလက္ခဏံ အနတ္တာ အနတ္တလက္ခဏန္တိ အယံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနိစ္စန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တဘာဝါ, ဟုတွာ အဘာဝတော ဝါ။ အညထတ္တံ နာမ ဇရာ။ ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တံ အနိစ္စလက္ခဏံ, ဟုတွာ အဘာဝသင်္ခါတော ဝါ အာကာရဝိကာရော။ ‘‘ယဒနိစ္စံ, တံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခံ။ ကသ္မာ? အဘိဏှံ ပဋိပီဠနတော။ အဘိဏှံ ပဋိပီဠနာကာရော ဒုက္ခလက္ခဏံ။ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ, တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅-၁၆) ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ အနတ္တာ။ ကသ္မာ? အဝသဝတ္တနတော။ အဝသဝတ္တနာကာရော အနတ္တလက္ခဏံ။ ဣမာနိ တီဏိပိ လက္ခဏာနိ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တဿေဝ အာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၉၉။)ပုနပိ သော ရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဧဝံ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝိပဿတိ, တဿ သင်္ခါရာ လဟုံ လဟုံ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တိ, တတော ဥပ္ပါဒံ ဝါ ဌိတိံ ဝါ ပဝတ္တံ ဝါ နိမိတ္တံ ဝါ အာရမ္မဏံ အကတွာ တေသံ ခယဝယနိရောဓေ ဧဝ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ, ဣဒံ ဘင်္ဂဉာဏံ နာမ။ ဣမဿ ဥပ္ပါဒတော ပဋ္ဌာယ အယံ ယောဂီ ‘‘ယထာ ဣမေ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇန္တိ နိရုဇ္ဈန္တိ, ဧဝံ အတီတေပိ သင်္ခါရဂတံ ဘိဇ္ဇိ, အနာဂတေပိ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ နိရောဓမေဝ ပဿန္တော တိဋ္ဌတိ။ တဿ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ သဗ္ဗဘဝယောနိ ဂတိဋ္ဌိတိ သတ္တာဝါသေသု ပဘေဒကာ သင်္ခါရာ ဇလိတအင်္ဂါရကာသုအာဒယော ဝိယ မဟာဘယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဧတံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ နာမ။
တဿ တံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာသေဝန္တဿ သဗ္ဗေ ဘဝါဒယော အာဒိတ္တအင်္ဂါရံ ဝိယ သမုဿိတခဂ္ဂေါ ဝိယ ပစ္စတ္ထိကော အပ္ပဋိသရဏာ သာဒီနဝါ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဣဒံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။ တဿ ဧဝံ သင်္ခါရေ အာဒီနဝတော ပဿန္တဿ ဘဝါဒီသုပိ သင်္ခါရာနံ အာဒီနဝတ္တာ သင်္ခါရေသု ဥက္ကဏ္ဌနာ အနဘိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဣဒံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။
သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တဿ ဥက္ကဏ္ဌန္တဿ တသ္မာ သင်္ခါရဂတာ မုဉ္စိတုကာမတာ နိဿရိတုကာမတာ ဟောတိ။ ဣဒံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ နာမ။ ပုန တသ္မာ သင်္ခါရဂတာ မုဉ္စိတုံ ပန တေ ဧဝ သင်္ခါရေ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ တီရဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။
သော ဧဝံ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တေသု အနတ္တလက္ခဏဿ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝါ ‘‘အတ္တနိယ’’န္တိ ဝါ အဂဏှန္တော သင်္ခါရေသု ဘယဉ္စ နန္ဒိဉ္စ ပဟာယ သင်္ခါရေသု ဥဒါသီနော ဟောတိ မဇ္ဈတ္တော, ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ န ဂဏှာတိ, တီသု ဘဝေသု ဥပေက္ခကော, ဣဒံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ နာမ။
တံ ပနေသ စေ သန္တိပဒံ နိဗ္ဗာနံ သန္တတော ပဿတိ, သဗ္ဗသင်္ခါရပဝတ္တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိဗ္ဗာနနိန္နံ ပက္ခန္ဒံ ဟောတိ။ နော စေ နိဗ္ဗာနံ သန္တတော ပဿတိ, ပုနပ္ပုနံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ တိဝိဓာနုပဿနာဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏမေဝ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ ဧဝံ တိဋ္ဌမာနဉ္စ ဧတံ တိဝိဓဝိမောက္ခမုခဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ တိဋ္ဌတိ။ တိဿော ဟိ အနုပဿနာ ‘‘တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝံ အနိစ္စတော မနသိကရောန္တော အဓိမောက္ခဗဟုလော အနိမိတ္တံ ဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ, ဒုက္ခတော မနသိကရောန္တော
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၀။)ပဿဒ္ဓိဗဟုလော အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ, အနတ္တတော မနသိကရောန္တော ဝေဒဗဟုလော သုညတံ ဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ။
ဧတ္ထ စ အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခောတိ အနိမိတ္တာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ဟိ အနိမိတ္တာယ ဓာတုယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ အနိမိတ္တော, ကိလေသေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမောက္ခော။ ဧတေနေဝ နယေန အပ္ပဏိဟိတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အပ္ပဏိဟိတော, သုညတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော သုညတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝံ အဓိဂတသင်္ခါရုပေက္ခဿ ကုလပုတ္တဿ ဝိပဿနာ သိခါပ္ပတ္တာ ဟောတိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာတိ ဧတဒေဝ။ အဿ တံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အာသေဝန္တဿ တိက္ခတရာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဿ ‘‘ဣဒါနိ မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ သင်္ခါရေ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ သမ္မသိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ, ဘဝင်္ဂါနန္တရံ သင်္ခါရုပေက္ခာယ ကထိတနယေနေဝ အနိစ္စာဒိအာကာရေန မနသိကရိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ, တထေဝ မနသိကရောတော ပဌမံ ဇဝနစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယံ ပရိကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ, တဒနန္တရံ တဒေဝ ဒုတိယဇဝနစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယံ ဥပစာရန္တိ ဝုစ္စတိ, တဒနန္တရမ္ပိ တဒေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တတိယံ ဇဝနစိတ္တံ။ ယံ အနုလောမန္တိ ဝုစ္စတိ, ဣဒံ တေသံ ပါဋိဧက္ကံ နာမ။
အဝိသေသေန ပန တိဝိဓမ္ပေတံ ‘‘အာသေဝန’’န္တိပိ ‘‘ပရိကမ္မ’’န္တိပိ ‘‘ဥပစာရ’’န္တိပိ ‘‘အနုလောမ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ ပန အနုလောမဉာဏံ သင်္ခါရာရမ္မဏာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ ပရိယောသာနံ ဟောတိ, နိပ္ပရိယာယေန ပန ဂေါတြဘုဉာဏမေဝ ဝိပဿနာယ ပရိယောသာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တတော ပရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တံ အတိက္ကမမာနံ အရိယဂေါတ္တံ ဩက္ကမမာနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဌမသမန္နာဟာရဘူတံ အပုနရာဝဋ္ဋကံ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ပန ဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉ္စ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉ္စ န ဘဇတိ။ အန္တရာ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ ဟောတိ။ ဝိပဿနာသောတေ ပတိတတ္တာ ‘‘ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝါ ‘‘ဝိပဿနာ’’တိ ဝါ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဂေါတြဘုဉာဏေ နိရုဒ္ဓေ တေန ဒိန္နသညာယ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၁။)ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ သီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနံ ဝိစိကိစ္ဆာသံယောဇနန္တိ တီဏိ သံယောဇနာနိ ဝိဒ္ဓံသေန္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဒနန္တရံ တဿေဝ ဝိပါကဘူတာနိ ဒွေ တီဏိ ဝါ ဖလစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အနန္တရဝိပါကတ္တာ လောကုတ္တရကုသလာနံ, ဖလပရိယောသာနေ ပနဿ ဥပ္ပန္နဘဝင်္ဂံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟိ ‘‘ဣမိနာ ဝတာဟံ မဂ္ဂေန အာဂတော’’တိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ တတော ‘‘မေ အယံ အာနိသံသော လဒ္ဓေါ’’တိ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ တတော ‘‘ဣမေ နာမ ကိလေသာ ပဟီနာ’’တိ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ။ တတော ‘‘ဣမေ နာမ ကိလေသာ အဝသိဋ္ဌာ’’တိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ။ အဝသာနေ စ ‘‘အယံ ဓမ္မော မယာ ပဋိဝိဒ္ဓေါ’’တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ဣတိ သောတာပန္နဿ အရိယသာဝကဿ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဟောန္တိ။ တထာ သကဒါဂါမိအနာဂါမိဖလာဝသာနေ။ အရဟတ္တဖလာဝသာနေ အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ ဧကူနဝီသတိပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဟောန္တိ။
ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သော ယောဂါဝစရော တသ္မိံယေဝ အာသနေ နိသိန္နော ဝုတ္တနယေန ဝိပဿိတွာ ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ တနုဘာဝံ ကရောန္တော ဒုတိယမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ, တဒနန္တရံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဖလဉ္စ။ တတော ဝုတ္တနယေန ဝိပဿိတွာ ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ အနဝသေသပ္ပဟာနံ ကရောန္တော တတိယမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ, ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ တတော တသ္မိံယေဝါသနေ ဝုတ္တနယေန ဝိပဿိတွာ ရူပရာဂါရူပရာဂမာနုဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာနံ အနဝသေသပ္ပဟာနံ ကရောန္တော စတုတ္ထမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ, ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ ဧတ္တာဝတာ စေသ ဟောတိ အရဟာ မဟာခီဏာသဝေါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ။ ဣတိ ဣမေသု စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ။
ဧတ္တာဝတာ ‘‘သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ အဝိဟေဌယံ အညတရမ္ပိ တေသ’’န္တိ ဧတေန ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိသီလဿ ဝုတ္တတ္တာ သီလဝိသုဒ္ဓိ။ ‘‘န ပုတ္တမိစ္ဆေယျ ကုတော သဟာယ’’န္တိ ဧတေန ပဋိဃာနုနယဝိဝဇ္ဇနဝသေန မေတ္တာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ။ ‘‘ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ ဣမိနာ ပန နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ အယမေတ္ထ မုခမတ္တနိဒဿနံ, ဝိတ္ထာရံ ပန
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၂။)ဣစ္ဆန္တေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၆၂, ၆၇၈, ၆၉၂, ၇၃၇, ၈၀၆ အာဒယော) ဩလောကေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ စေသော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ –
‘‘စာတုဒ္ဒိသော အပ္ပဋိဃော စ ဟောတိ, သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေန၊
ပရိဿယာနံ သဟိတာ အဆမ္ဘီ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၂၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၈) –
ပသံသိယာဒိဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတံ ဥပသောဘယမာနော ဝိဟာသိန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။
ပဌမဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၁၂၂။ ဒုတိယေ သံသဂ္ဂဇာတဿာတိ ဇာတသံသဂ္ဂဿ။ တတ္ထ ဒဿနသဝနကာယသမုလ္လပနသမ္ဘောဂဝသေန ပဉ္စဝိဓော သံသဂ္ဂေါ။ တတ္ထ အညမညံ ဒိသွာ စက္ခုဝိညာဏဝီထိဝသေန ဥပ္ပန္နရာဂေါ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ နာမ။ တတ္ထ သီဟဠဒီပေ ကာဠဒီဃဝါပီဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ကလျာဏဝိဟာရဝါသိံ ဒဟရဘိက္ခုံ ဒိသွာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ကေနစိ ဥပါယေန တံ အလဘိတွာ ကာလကတာ ကုဋုမ္ဗိယဓီတာ တဿာ နိဝါသနစောဠက္ခဏ္ဍံ ဒိသွာ ‘‘ဧဝရူပါယ ဝတ္ထဓာရိနိယာ နာမ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ နာလတ္ထ’’န္တိ ဟဒယံ ဖာလေတွာ ကာလကတော သော ဧဝ စ ဒဟရော နိဒဿနံ။
ပရေဟိ ပန ကထိယမာနံ ရူပါဒိသမ္ပတ္တိံ အတ္တနာ ဝါ ဟသိတလပိတဂီတသဒ္ဒံ သုတွာ သောတဝိညာဏဝီထိဝသေန ဥပ္ပန္နော ရာဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ နာမ။ တတြာပိ ဂိရိဂါမဝါသီကမ္မာရဓီတာယ ပဉ္စဟိ ကုမာရီဟိ သဒ္ဓိံ ပဒုမဿရံ ဂန္တွာ နှာယိတွာ မာလံ သီသေ အာရောပေတွာ ဥစ္စာသဒ္ဒေန ဂါယန္တိယာ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော သဒ္ဒံ သုတွာ ကာမရာဂေန ဈာနာ ပရိဟာယိတွာ အနယဗျသနံ ပတ္တော ပဉ္စဂ္ဂဠလေဏဝါသီ တိဿဒဟရော နိဒဿနံ။
အညမညံ အင်္ဂပရာမသနေန ဥပ္ပန္နရာဂေါ ကာယသံသဂ္ဂေါ နာမ။ ဓမ္မဂါယနဒဟရဘိက္ခု စေတ္ထ နိဒဿနံ။ မဟာဝိဟာရေ ကိရ ဒဟရဘိက္ခု ဓမ္မံ ဘာသတိ, တတ္ထ မဟာဇနေ အာဂတေ ရာဇာပိ အဂမာသိ သဒ္ဓိံ အန္တေပုရေန။ တတော ရာဇဓီတာယ တဿ ရူပဉ္စ သဒ္ဒဉ္စ အာဂမ္မ ဗလဝရာဂေါ ဥပ္ပန္နော တဿ စ ဒဟရဿာပိ။ တံ ဒိသွာ ရာဇာ သလ္လက္ခေတွာ သာဏိပါကာရေန
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၃။)ပရိက္ခိပါပေသိ, တေ အညမညံ ပရာမသိတွာ အာလိင်္ဂိသု။ ပုန သာဏိပါကာရံ အပနေတွာ ပဿန္တာ ဒွေပိ ကာလကတေယေဝ အဒ္ဒသံသူတိ။
အညမညံ အာလပနသမုလ္လပနေ ဥပ္ပန္နရာဂေါ ပန သမုလ္လပနသံသဂ္ဂေါ နာမ။ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂကရဏေ ဥပ္ပန္နရာဂေါ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါ နာမ။ ဒွီသုပိ စ ဧတေသု မရိစဝဋ္ဋိဝိဟာရေ ဘိက္ခု စ ဘိက္ခုနီ စ နိဒဿနံ။ မရိစဝဋ္ဋိမဟာဝိဟာရမဟေ ကိရ ဒုဋ္ဌဂါမဏိ အဘယမဟာရာဇာ မဟာဒါနံ ပဋိယာဒေတွာ ဥဘတောသံဃံ ပရိဝိသတိ။ တတ္ထ ဥဏှယာဂုယာ ဒိန္နာယ သံဃနဝကသာမဏေရီ အနာဓာရကဿ သတ္တဝဿိကသံဃနဝကသာမဏေရဿ ဒန္တဝလယံ ဒတွာ သမုလ္လာပံ အကာသိ, တေ ဥဘောပိ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ သဋ္ဌိဝဿာ ဟုတွာ ပရတီရံ ဂတာ အညမညံ သမုလ္လာပေန ပုဗ္ဗသညံ ပဋိလဘိတွာ တာဝဒေဝ ဇာတသိနေဟာ သိက္ခာပဒါနိ ဝီတိက္ကမိတွာ ပါရာဇိကာ အဟေသုန္တိ။
ဧဝံ ပဉ္စဝိဓေ သံသဂ္ဂေ ယေန ကေနစိ သံသဂ္ဂေန ဇာတသံသဂ္ဂဿ ဘဝန္တိ သ္နေဟာ, ပုရိမရာဂပစ္စယာ ဗလဝရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော သ္နေဟနွယံ ဒုက္ခမိဒံ ပဟောတီတိ တမေဝ သ္နေဟံ အနုဂစ္ဆန္တံ သန္ဒိဋ္ဌိကသမ္ပရာယိကသောကပရိဒေဝါဒိနာနပ္ပကာရကံ ဒုက္ခမိဒံ ပဟောတိ နိဗ္ဗတ္တတိ ဘဝတိ ဇာယတိ။ အပရေ ပန ‘‘အာရမ္မဏေ စိတ္တဝေါသဂ္ဂေါ သံသဂ္ဂေါ’’တိ ဘဏန္တိ။ တတော သ္နေဟော သ္နေဟဒုက္ခန္တိ။
ဧဝမတ္ထပ္ပဘေဒံ ဣမံ အဍ္ဎဂါထံ ဝတွာ သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ အာဟ – ‘‘သွာဟံ ယမိဒံ သ္နေဟနွယံ သောကာဒိဒုက္ခံ ပဟောတိ, တဿ ဒုက္ခဿ မူလံ ခနန္တော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတော’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ တေ အမစ္စာ အာဟံသု – ‘‘အမှေဟိ ဒါနိ, ဘန္တေ, ကိံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ? တတော သော အာဟ – ‘‘တုမှေ ဝါ အညေ ဝါ ယော ဣမမှာ ဒုက္ခာ မုစ္စိတုကာမော, သော သဗ္ဗောပိ အာဒီနဝံ သ္နေဟဇံ ပေက္ခမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ။ ဧတ္ထ စ ယံ တံ ‘‘သ္နေဟနွယံ ဒုက္ခမိဒံ ပဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, တဒေဝ သန္ဓာယ ‘‘အာဒီနဝံ သ္နေဟဇံ ပေက္ခမာနော’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တေန သံသဂ္ဂေန သံသဂ္ဂဇာတဿ ဘဝန္တိ သ္နေဟာ, သ္နေဟနွယံ ဒုက္ခမိဒံ ပဟောတိ, ဧဝံ ယထာဘူတံ အာဒီနဝံ သ္နေဟဇံ ပေက္ခမာနော အဟံ အဓိဂတောတိ ဧဝမ္ပိ အဘိသမ္ဗန္ဓိတွာ စတုတ္ထပါဒေါ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥဒါနဝသေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတော ပရံ သဗ္ဗံ ပုရိမဂါထာယ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၆)။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၄။)နိဒ္ဒေသေ အနုပ္ပါဒေတီတိ ရူပသ္မိံ အနုဗျဉ္ဇနံ ဒိသွာ အလ္လီယတိ။ အနုဗန္ဓတီတိ ရူပသ္မိံ သ္နေဟဝသေန ဗန္ဓတိ။ ဘဝန္တီတိ ဟောန္တိ။ ဇာယန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ ဝတ္တန္တိ။ ပါတုဘဝန္တီတိ ပါကဋာ ဟောန္တိ။ သမ္ဘဝန္တိ သဉ္ဇာယန္တိ အဘိနိဗ္ဗတ္တန္တီတိ တီဏိ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတာနိ။ ဣတော ပရံ အဋ္ဌကဝဂ္ဂေ (မဟာနိ။ ၁ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒုတိယဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၁၂၃။ တတိယေ မေတ္တာယနဝသေန မိတ္တာ။ သုဟဒဘာဝေန သုဟဇ္ဇာ။ ကေစိ ဟိ ဧကန္တဟိတကာမတာယ မိတ္တာဝ ဟောန္တိ, န သုဟဇ္ဇာ။ ကေစိ ဂမနာဂမနဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာသမုလ္လာပါဒီသု ဟဒယသုခဇနနေန သုဟဇ္ဇာဝ ဟောန္တိ, န မိတ္တာ။ ကေစိ တဒုဘယဝသေန သုဟဇ္ဇာ စေဝ မိတ္တာ စ။ တေ ဒုဝိဓာ ဟောန္တိ အဂါရိယာ စ အနဂါရိယာ စ။ တတ္ထ အဂါရိယာ တိဝိဓာ ဟောန္တိ ဥပကာရာ သမာနသုခဒုက္ခာ အနုကမ္ပကာတိ။ အနဂါရိယာ ဝိသေသေန အတ္ထက္ခာယိနော။ ဧဝံ တေ စတူဟိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ။
ယထာဟ –
‘‘စတူဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ ဥပကာရော မိတ္တော သုဟဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပမတ္တံ ရက္ခတိ, ပမတ္တဿ သာပတေယျံ ရက္ခတိ, ဘီတဿ သရဏံ ဟောတိ, ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု တဒ္ဒိဂုဏံ ဘောဂံ အနုပ္ပဒေတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၁)။
တထာ –
‘‘စတူဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ သမာနသုခဒုက္ခော မိတ္တော သုဟဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂုယှမဿ အာစိက္ခတိ, ဂုယှမဿ ပရိဂူဟတိ, အာပဒါသု န ဝိဇဟတိ, ဇီဝိတမ္ပိဿ အတ္ထာယ ပရိစ္စတ္တံ ဟောတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၂)။
တထာ –
‘‘စတူဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ အနုကမ္ပကော မိတ္တော သုဟဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘဝေနဿ န နန္ဒတိ, ဘဝေနဿ နန္ဒတိ, အဝဏ္ဏံ ဘဏမာနံ နိဝါရေတိ, ဝဏ္ဏံ ဘဏမာနံ ပသံသတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၄)။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၅။)‘‘စတူဟိ ခေါ, ဂဟပတိပုတ္တ, ဌာနေဟိ အတ္ထက္ခာယီ မိတ္တော သုဟဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါပါ နိဝါရေတိ, ကလျာဏေ နိဝေသေတိ, အဿုတံ သာဝေတိ, သဂ္ဂဿ မဂ္ဂံ အာစိက္ခတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၃)။
တေသု ဣဓ အဂါရိယာ အဓိပ္ပေတာ, အတ္ထတော ပန သဗ္ဗေပိ ယုဇ္ဇန္တိ။ တေ မိတ္တေ သုဟဇ္ဇေ။ အနုကမ္ပမာနောတိ အနုဒယမာနော, တေသံ သုခံ ဥပသံဟရိတုကာမော ဒုက္ခံ အပဟရိတုကာမော။
ဟာပေတိ အတ္ထန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထဝသေန တိဝိဓံ, တထာ အတ္တတ္ထပရတ္ထဥဘယတ္ထဝသေနာပိ တိဝိဓံ အတ္ထံ လဒ္ဓဝိနာသနေန အလဒ္ဓါနုပ္ပါဒနေနာတိ ဒွိဓာပိ ဟာပေတိ ဝိနာသေတိ။ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တောတိ ‘‘အဟံ ဣမံ ဝိနာ န ဇီဝါမိ, ဧသော မေ ဂတိ, ဧသော မေ ပရာယဏ’’န္တိ ဧဝံ အတ္တာနံ နီစေ ဌာနေ ဌပေန္တောပိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟောတိ။ ‘‘ဣမေ မံ ဝိနာ န ဇီဝန္တိ, အဟံ တေသံ ဂတိ, အဟံ တေသံ ပရာယဏ’’န္တိ ဧဝံ အတ္တာနံ ဥစ္စေ ဌာနေ ဌပေန္တောပိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟောတိ။ ဣဓ ပန ဧဝံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော အဓိပ္ပေတော။
ဧတံ ဘယန္တိ ဧတံ အတ္ထဟာပနဘယံ, အတ္တနော သမာပတ္တိဟာနိံ သန္ဓာယ ဘဏတိ။ သန္ထဝေတိ တိဝိဓော သန္ထဝေါ တဏှာဒိဋ္ဌိမိတ္တသန္ထဝဝသေန။ တတ္ထ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါပိ တဏှာ တဏှာသန္ထဝေါ, ဒွါသဋ္ဌိပ္ပဘေဒါပိ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိသန္ထဝေါ, ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ မိတ္တာနုကမ္ပနာ မိတ္တသန္ထဝေါ။ သော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ တေန ဟိဿ သမာပတ္တိ ပရိဟီနာ။ တေနာဟ – ‘‘ဧတံ ဘယံ သန္ထဝေ ပေက္ခမာနော’’တိ။ သေသံ ပုဗ္ဗသဒိသမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိဒ္ဒေသေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၇၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၉၃-၉၄)။
တတိယဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၁၂၄။ စတုတ္ထေ ဝံသောတိ ဝေဠု။ ဝိသာလောတိ ဝိတ္ထိဏ္ဏော။ ဝ-ကာရော အဝဓာရဏတ္ထော, ဧဝကာရော ဝါ အယံ။ သန္ဓိဝသေနေတ္ထ ဧ-ကာရော နဋ္ဌော။ တဿ ပရပဒေန သမ္ဗန္ဓော, တံ ပစ္ဆာ ယောဇေဿာမ။ ယထာတိ ပဋိဘာဂေ။ ဝိသတ္တောတိ လဂ္ဂေါ ဇဋိတော သံသိဗ္ဗိတော။ ပုတ္တေသု ဒါရေသု စာတိ ပုတ္တဓီတုဘရိယာသု။ ယာ အပေက္ခာတိ ယာ တဏှာ ယော
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၆။)သ္နေဟော။ ဝံသက္ကဠီရောဝ အသဇ္ဇမာနောတိ ဝံသကဠီရော ဝိယ အလဂ္ဂမာနော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ ဝံသော ဝိသာလော ဝိသတ္တော ဧဝ ဟောတိ, ပုတ္တေသု စ ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ, သာပိ ဧဝံ တာနိ ဝတ္ထူနိ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတတ္တာ ဝိသတ္တာ ဧဝ။ သွာဟံ တာယ အပေက္ခာယ အပေက္ခဝါ ဝိသာလော ဝံသော ဝိယ ဝိသတ္တောတိ ဧဝံ အပေက္ခာယ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တံ အပေက္ခံ မဂ္ဂဉာဏေန ဆိန္ဒန္တော အယံ ဝံသကဠီရောဝ ရူပါဒီသု ဝါ ဒိဋ္ဌာဒီသု ဝါ လာဘာဒီသု ဝါ ကာမဘဝါဒီသု ဝါ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန အသဇ္ဇမာနော ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတောတိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမာယပိ နိဒ္ဒေသေ အတိရေကံ နတ္ထိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၈)။
စတုတ္ထဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၁၂၅။ ပဉ္စမေ မိဂေါတိ သဗ္ဗေသံ အာရညိကစတုပ္ပဒါနံ ဧဝ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဣဓ ပန ပသဒမိဂေါ အဓိပ္ပေတော။ အရညမှီတိ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသံ အရညံ, ဣဓ ပန ဥယျာနံ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ ‘‘ဥယျာနမှီ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာတိ ပဋိဘာဂေ။ အဗဒ္ဓေါတိ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒီသု ယေန ကေနစိ အဗဒ္ဓေါ။ ဧတေန ဝိဿဋ္ဌစရိယံ ဒီပေတိ။ ယေနိစ္ဆကံ ဂစ္ဆတိ ဂေါစရာယာတိ ယေန ဒိသာဘာဂေန ဂန္တုံ ဣစ္ဆတိ, တေန ဂေါစရတ္ထံ ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ တတ္ထ ယတ္တကံ ဣစ္ဆတိ ဂန္တုံ, တတ္တကံ ဂစ္ဆတိ။ ယံ ဣစ္ဆတိ ခါဒိတုံ, တံ ခါဒတီတိ ဒီပေတိ။ ဝိညူ နရောတိ ပဏ္ဍိတပုရိသော။ သေရိတန္တိ သစ္ဆန္ဒဝုတ္တိတံ အပရာယတ္တဘာဝံ။ ပေက္ခမာနောတိ ပညာစက္ခုနာ ဩလောကယမာနော။ အထ ဝါ ဓမ္မသေရိတံ ပုဂ္ဂလသေရိတဉ္စ။ လောကုတ္တရဓမ္မာ ဟိ ကိလေသဝသံ အဂမနတော သေရိနော တေဟိ သမန္နာဂတာ ပုဂ္ဂလာ စ, တေသံ ဘာဝနိဒ္ဒေသော သေရိတံ ပေက္ခမာနောတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? မိဂေါ အရညမှိ ယထာ အဗဒ္ဓေါ, ယေနိစ္ဆကံ ဂစ္ဆတိ ဂေါစရာယ။ ကဒါ နု ခေါ အဟမ္ပိ တဏှာဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတွာ ဧဝံ ဂစ္ဆေယျန္တိ ဣတိ မေ တုမှေဟိ ဣတော စိတော စ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေဟိ ဗဒ္ဓဿ ယေနိစ္ဆကံ ဂန္တုံ အလဘန္တဿ တသ္မိံ ယေနိစ္ဆကဂမနာဘာဝေ အာဒီနဝံ ယေနိစ္ဆကဂမနေ အာနိသံသံ ဒိသွာ အနုက္ကမေန သမထဝိပဿနာပါရိပူရိံ အဂမိံ။ တတော ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှိ။ တသ္မာ အညောပိ ဝိညူ နရော သေရိတံ ပေက္ခမာနော, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၉ အာဒယော)။
ပဉ္စမဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၇။)֍ * ၁၂၆။ ဆဋ္ဌေ အယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – သဟာယမဇ္ဈေ ဌိတဿ ဒိဝါသေယျသင်္ခါတေ ဝါသေ စ မဟာဥပဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဌာနေ စ ဥယျာနဂမနသင်္ခါတေ ဂမနေ စ ဇနပဒစာရိကသင်္ခါတာယ စာရိကာယ စ ‘‘ဣဒံ မေ သုဏ, ဣဒံ မေ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန တထာ တထာ အာမန္တနာ ဟောတိ, တသ္မာ အဟံ တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗိဇ္ဇိတွာ ယာယံ အရိယဇနသေဝိတာ အနေကာနိသံသာ ဧကန္တသုခါ, ဧဝံ သန္တေပိ လောဘာဘိဘူတေဟိ သဗ္ဗကာပုရိသေဟိ အနဘိဇ္ဈိတာ အပတ္ထိတာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, တံ အနဘိဇ္ဈိတံ ပရေသံ အဝသဝတ္တနေန ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလဝသေနေဝ စ သေရိတံ ပေက္ခမာနော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အနုက္ကမေန ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၉-၄၂)။
ဆဋ္ဌဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၁၂၇။ သတ္တမေ ခိဍ္ဍာတိ ကီဠနာ။ သာ ဒုဝိဓာ ဟောတိ ကာယိကာ စ ဝါစသိကာ စ။ တတ္ထ ကာယိကာ နာမ ဟတ္ထီဟိပိ ကီဠန္တိ, အဿေဟိပိ ရထေဟိပိ ဓနူဟိပိ ထရူဟိပီတိ ဧဝမာဒိ။ ဝါစသိကာ နာမ ဂီတံ သိလောကဘဏနံ မုခဘေရိကန္တိ ဧဝမာဒိ။ ရတီတိ ပဉ္စကာမဂုဏရတိ။ ဝိပုလန္တိ ယာဝ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ ဌာနေန သကလတ္တဘာဝဗျာပကံ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။ အနုသန္ဓိယောဇနာပိ စေတ္ထ သံသဂ္ဂဂါထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၁)။
သတ္တမဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၁၂၈။ အဋ္ဌမေ စာတုဒ္ဒိသောတိ စတူသု ဒိသာသု ယထာသုခဝိဟာရီ, ‘‘ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၅၊ ဝိဘ။ ၆၄၃၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၈) ဝါ နယေန ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာဖရိတာ စတဿော ဒိသာ အဿ သန္တီတိပိ စာတုဒ္ဒိသော။ တာသု ဒိသာသု ကတ္ထစိ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဘယေန န ပဋိဟညတီတိ အပ္ပဋိဃော။ သန္တုဿမာနောတိ ဒွါဒသဝိဓဿ သန္တောသဿ ဝသေန သန္တုဿကော။ ဣတရီတရေနာတိ ဥစ္စာဝစေန ပစ္စယေန။ ပရိဿယာနံ သဟိတာ အဆမ္ဘီတိ ဧတ္ထ ပရိဿယန္တိ ကာယစိတ္တာနိ, ပရိဟာပေန္တိ ဝါ တေသံ သမ္ပတ္တိံ, တာနိ ဝါ ပဋိစ္စ သယန္တီတိ ပရိဿယာ, ဗာဟိရာနံ သီဟဗျဂ္ဃါဒီနံ အဗ္ဘန္တရာနဉ္စ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ကာယစိတ္တုပဒ္ဒဝါနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တေ ပရိဿယေ အဓိဝါသနခန္တိယာ စ ဝီရိယာဒီဟိ စ ဓမ္မေဟိ သဟတီတိ ပရိဿယာနံ သဟိတာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၈။)ထဒ္ဓဘာဝကရဘယာဘာဝေန အဆမ္ဘီ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ တေ စတ္တာရော သမဏာ, ဧဝံ ဣတရီတရေန ပစ္စယေန သန္တုဿမာနော ဧတ္ထ ပဋိပတ္တိပဒဋ္ဌာနေ သန္တောသေ ဌိတော စတူသု ဒိသာသု မေတ္တာဒိဘာဝနာယ စာတုဒ္ဒိသော, သတ္တသင်္ခါရေသု ပဋိဟနနကရဘယာဘာဝေန အပ္ပဋိဃော စ ဟောတိ။ သော စာတုဒ္ဒိသတ္တာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ ပရိဿယာနံ သဟိတာ, အပ္ပဋိဃတ္တာ အဆမ္ဘီ စ ဟောတီတိ ဧတံ ပဋိပတ္တိဂုဏံ ဒိသွာ ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇိတွာ ပစ္စေကသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။
အထ ဝါ တေ သမဏာ ဝိယ သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေန ဝုတ္တနယေနေဝ စာတုဒ္ဒိသော ဟောတီတိ ဉတွာ ဧဝံ စာတုဒ္ဒိသဘာဝံ ပတ္ထယန္တော ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇိတွာ အဓိဂတောမှိ။ တသ္မာ အညောပိ ဤဒိသံ ဌာနံ ပတ္ထယမာနော စာတုဒ္ဒိသတာယ ပရိဿယာနံ သဟိတာ အပ္ပဋိဃတာယ စ အဆမ္ဘီ ဟုတွာ ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၂)။
နိဒ္ဒေသေ မေတ္တာတိ အတ္ထတော တာဝ မိဇ္ဇတီတိ မေတ္တာ, သိနေဟတီတိ အတ္ထော။ မိတ္တေ ဝါ ဘဝါ, မိတ္တဿ ဝါ ဧသာ ပဝတ္တီတိပိ မေတ္တာ။ မေတ္တာသဟဂတေနာတိ မေတ္တာယ သမန္နာဂတေန။ စေတသာတိ စိတ္တေန။ ဧကံ ဒိသန္တိ ဧကိဿာ ဒိသာယ ပဌမပရိဂ္ဂဟိတံ သတ္တံ ဥပါဒါယ ဧကံ ဒိသံ ပရိယာပန္နသတ္တဖရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ဖရိတွာတိ ဖုသိတွာ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ ဝိဟရတီတိ ဗြဟ္မဝိဟာရာဓိဋ္ဌိတံ ဣရိယာပထဝိဟာရံ ပဝတ္တေတိ။ တထာ ဒုတိယန္တိ ယထာ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဒိသာသု ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ, တထေဝ တဒနန္တရံ ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထဉ္စာတိ အတ္ထော။
ဣတိ ဥဒ္ဓန္တိ ဧတေနေဝ စ နယေန ဥပရိမံ ဒိသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဓော တိရိယန္တိ အဓောဒိသမ္ပိ တိရိယံ ဒိသမ္ပိ ဧဝမေဝ။ တတ္ထ စ အဓောတိ ဟေဋ္ဌာ။ တိရိယန္တိ အနုဒိသာ။ ဧဝံ သဗ္ဗဒိသာသု အဿမဏ္ဍလေ အဿမိဝ မေတ္တာသဟဂတံ စိတ္တံ သာရေတိပိ ပစ္စာသာရေတိပီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဧကမေကံ ဒိသံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဩဓိသော မေတ္တာဖရဏံ ဒဿိတံ။ သဗ္ဗဓီတိအာဒိ ပန အနောဓိသော ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေသု ဟီနမဇ္ဈိမဥက္ကဋ္ဌမိတ္တသပတ္တမဇ္ဈတ္တာနိပ္ပဘေဒေသု အတ္တတာယ, ‘‘အယံ ပရသတ္တော’’တိ ဝိဘာဂံ အကတွာ အတ္တသမတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၀၉။)အထ ဝါ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေန စိတ္တဘာဝေန, ဤသကမ္ပိ ဗဟိ အဝိက္ခိပမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗသတ္တဝန္တံ, သဗ္ဗသတ္တယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ လောကန္တိ သတ္တလောကံ။ ဝိပုလေနာတိ ဧဝမာဒိပရိယာယဒဿနတော ပနေတ္ထ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ ဧတ္ထ ဩဓိသော ဖရဏေ ဝိယ ပုန တထာ-သဒ္ဒေါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ န ဝုတ္တော, တသ္မာ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဂမနဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဝိပုလေနာတိ ဧတ္ထ စ ဖရဏဝသေန ဝိပုလတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘူမိဝသေန ပန တံ မဟဂ္ဂတံ။ ပဂုဏဝသေန အပ္ပမာဏသတ္တာရမ္မဏဝသေန စ အပ္ပမာဏံ။ ဗျာပါဒပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ။ ဒေါမနဿပ္ပဟာနေန အဗျာပဇ္ဇံ။ နိဒ္ဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅၄)။ ကရုဏာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ မောဒန္တိ တာယ တံသမင်္ဂိနော, သယံ ဝါ မောဒတိ, မောဒနမတ္တမေဝ ဝါ သာတိ မုဒိတာ။ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိဗျာပါဒပ္ပဟာနေန မဇ္ဈတ္တဘာဝူပဂမနေန စ ဥပေက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ။
လက္ခဏာဒိတော ပနေတ္ထ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ မေတ္တာ, ဟိတူပသံဟာရရသာ, အာဃာတဝိနယပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သတ္တာနံ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ဗျာပါဒူပသမော ဧတိဿာ သမ္ပတ္တိ, သိနေဟသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခာသဟနရသာ, အဝိဟိံသာပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ဒုက္ခာဘိဘူတာနံ အနာထဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ဝိဟိံသူပသမော တဿာ သမ္ပတ္တိ, သောကသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။ ပမောဒလက္ခဏာ မုဒိတာ, အနိဿာယနရသာ, အရတိဝိဃာတပစ္စုပဋ္ဌာနာ, သတ္တာနံ သမ္ပတ္တိဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ အရတိဝူပသမော တဿာ သမ္ပတ္တိ, ပဟာနသမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ဥပေက္ခာ, သတ္တေသု သမဘာဝဒဿနရသာ, ပဋိဃာနုနယဝူပသမပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ‘‘ကမ္မဿကာ သတ္တာ, တေ ကဿ ရုစိယာ သုခိတာ ဝါ ဘဝိဿန္တိ, ဒုက္ခတော ဝါ မုစ္စိဿန္တိ, ပတ္တသမ္ပတ္တိတော ဝါ န ပရိဟာယိဿန္တီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တကမ္မဿကတာဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ ပဋိဃာနုနယဝူပသမော တဿာ သမ္ပတ္တိ, ဂေဟဿိတာယ အညာဏုပေက္ခာယ သမ္ဘဝေါ ဝိပတ္တိ။
တတ္ထ သန္တုဋ္ဌော ဟောတီတိ ပစ္စယသန္တောသဝသေန သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ။ ဣတရီတရေန စီဝရေနာတိ န ထူလသုခုမလူခပဏီတထိရဇိဏ္ဏာနံ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၀။)ယေန ကေနစိ စီဝရေန, အထ ခေါ ယထာလဒ္ဓါနံ ဣတရီတရေန ယေန ကေနစိ သန္တုဋ္ဌော ဟောတီတိ အတ္ထော။ စီဝရသ္မိဉှိ တယော သန္တောသာ – ယထာလာဘသန္တောသော, ယထာဗလသန္တောသော, ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောတိ။ ပိဏ္ဍပါတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ ဣမေ တယော သန္တောသေ သန္ဓာယ ‘‘သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ ဣတရီတရေန စီဝရေန။ ယထာလဒ္ဓါဒီသု ယေန ကေနစိ စီဝရေန သန္တုဋ္ဌော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထ စ စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗံ, စီဝရခေတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ, ပံသုကူလံ ဇာနိတဗ္ဗံ, စီဝရသန္တောသော ဇာနိတဗ္ဗော, စီဝရပဋိသံယုတ္တာနိ ဓုတင်္ဂါနိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ခေါမာဒီနိ ဆ စီဝရာနိ ဒုကူလာဒီနိ ဆ အနုလောမစီဝရာနိပိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ။ ဣမာနိ ဒွါဒသ ကပ္ပိယစီဝရာနိ။ ကုသစီရံ ဝါကစီရံ ဖလကစီရံ ကေသကမ္ဗလံ ဝါဠကမ္ဗလံ ပေါတ္ထကော စမ္မံ ဥလူကပက္ခံ ရုက္ခဒုဿံ လတာဒုဿံ ဧရကဒုဿံ ကဒလိဒုဿံ ဝေဠုဒုဿန္တိ ဧဝမာဒီနိ ပန အကပ္ပိယစီဝရာနိ။
စီဝရခေတ္တန္တိ ‘‘သံဃတော ဝါ ဂဏတော ဝါ ဉာတိတော ဝါ မိတ္တတော ဝါ အတ္တနော ဝါ ဓနေန ပံသုကူလံ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဆ ခေတ္တာနိ, အဋ္ဌန္နဉ္စ မာတိကာနံ ဝသေန အဋ္ဌ ခေတ္တာနိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ။
ပံသုကူလန္တိ သောသာနိကံ ပါပဏိကံ ရထိယံ သင်္ကာရကူဋံ သောတ္ထိယံ သိနာနံ တိတ္ထံ ဂတပစ္စာဂတံ အဂ္ဂိဍဍ္ဎံ ဂေါခါယိတံ ဥပစိကာခါယိတံ ဥန္ဒူရခါယိတံ အန္တစ္ဆိန္နံ ဒသစ္ဆိန္နံ ဓဇာဟဋံ ထူပံ သမဏစီဝရံ သာမုဒ္ဒိယံ အာဘိသေကိယံ ပန္ထိကံ ဝါတာဟဋံ ဣဒ္ဓိမယံ ဒေဝဒတ္တိယန္တိ တေဝီသတိ ပံသုကူလာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ စ သောတ္ထိယန္တိ ဂဗ္ဘမလဟရဏံ။ ဂတပစ္စာဂတန္တိ မတကသရီရံ ပါရုပိတွာ သုသာနံ နေတွာ အာနီတစီဝရံ။ ဓဇာဟဋန္တိ ဓဇံ ဥဿာပေတွာ တတော အာနီတံ။ ထူပန္တိ ဝမ္မိကေ ပူဇိတစီဝရံ။ သာမုဒ္ဒိယန္တိ သမုဒ္ဒဝီစီဟိ ထလံ ပါပိတံ။ ပန္ထိကန္တိ ပန္ထံ ဂစ္ဆန္တေဟိ စောရဘယေန ပါသာဏေဟိ ကောဋ္ဋေတွာ ပါရုတစီဝရံ။ ဣဒ္ဓိမယန္တိ ဧဟိဘိက္ခုစီဝရံ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။
စီဝရသန္တောသောတိ ဝီသတိ စီဝရသန္တောသာ – စီဝရေ ဝိတက္ကသန္တောသော ဂမနသန္တောသော ပရိယေသနသန္တောသော ပဋိလာဘသန္တောသော မတ္တပဋိဂ္ဂဟဏသန္တောသော လောလုပ္ပဝိဝဇ္ဇနသန္တောသော
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၁။)ယထာလာဘသန္တောသော ယထာဗလသန္တောသော ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော ဥဒကသန္တောသော ဓောဝနသန္တောသော ကရဏသန္တောသော ပရိမာဏသန္တောသော သုတ္တသန္တောသော သိဗ္ဗနသန္တောသော ရဇနသန္တောသော ကပ္ပသန္တောသော ပရိဘောဂသန္တောသော သန္နိဓိပရိဝဇ္ဇနသန္တောသော ဝိဿဇ္ဇနသန္တောသောတိ။ တတ္ထ သာဒကဘိက္ခုနော တေမာသံ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသိတွာ ဧကမာသမတ္တံ ဝိတက္ကိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သော ဟိ ပဝါရေတွာ စီဝရမာသေ စီဝရံ ကရောတိ။ ပံသုကူလိကော အဒ္ဓမာသေနေဝ ကရောတိ။ ဣဒံ မာသဒ္ဓမာသမတ္တံ ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကသန္တောသော။ စီဝရတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တဿ ပန ‘‘ကတ္ထ လဘိဿာမီ’’တိ အစိန္တေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ ဂမနံ ဂမနသန္တောသော နာမ။ ပရိယေသန္တဿ ပန ယေန ဝါ တေန ဝါ သဒ္ဓိံ အပရိယေသိတွာ လဇ္ဇိံ ပေသလဘိက္ခုံ ဂဟေတွာ ပရိယေသနံ ပရိယေသနသန္တောသော နာမ။ ဧဝံ ပရိယေသန္တဿ အာဟရိယမာနံ စီဝရံ ဒူရတောဝ ဒိသွာ ‘‘ဧတံ မနာပံ ဘဝိဿတိ, ဧတံ အမနာပ’’န္တိ ဧဝံ အဝိတက္ကေတွာ ထူလသုခုမာဒီသု ယထာလဒ္ဓေနေဝ သန္တုဿနံ ပဋိလာဘသန္တောသော နာမ။ ဧဝံ လဒ္ဓံ ဂဏှန္တဿာပိ ‘‘ဧတ္တကံ ဒုပဋ္ဋဿ ဘဝိဿတိ, ဧတ္တကံ ဧကပဋ္ဋဿာ’’တိ အတ္တနော ပဟောနကမတ္တေနေဝ သန္တုဿနံ မတ္တပဋိဂ္ဂဟဏသန္တောသော နာမ။ စီဝရံ ပရိယေသန္တဿ ပန ‘‘အသုကဿ ဃရဒွါရေ မနာပံ လဘိဿာမီ’’တိ အစိန္တေတွာ ဒွါရပဋိပါဋိယာ စရဏံ လောလုပ္ပဝိဝဇ္ဇနသန္တောသော နာမ။
လူခပဏီတေသု ယေန ကေနစိ ယာပေတုံ သက္ကောန္တဿ ယထာလဒ္ဓေနေဝ ယာပနံ ယထာလာဘသန္တောသော နာမ။ အတ္တနော ထာမံ ဇာနိတွာ ယေန ယာပေတုံ သက္ကောတိ, တေန ယာပနံ ယထာဗလသန္တောသော နာမ။ မနာပံ အညဿ ဒတွာ အတ္တနာ ယေန ကေနစိ ယာပနံ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော နာမ။ ‘‘ကတ္ထ ဥဒကံ မနာပံ, ကတ္ထ အမနာပ’’န္တိ အဝိစာရေတွာ ယေန ကေနစိ ဓောဝနုပဂေန ဥဒကေန ဓောဝနံ ဥဒကသန္တောသော နာမ။ တထာ ပဏ္ဍုမတ္တိကဂေရုကပူတိပဏ္ဏရသကိလိဋ္ဌာနိ ပန ဥဒကာနိ ဝဇ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဓောဝန္တဿ ပန မုဂ္ဂရာဒီဟိ အပဟရိတွာ ဟတ္ထေဟိ မဒ္ဒိတွာ ဓောဝနံ ဓောဝနသန္တောသော နာမ။ တထာ အသုဇ္ဈန္တံ ပဏ္ဏာနိ ပက္ခိပိတွာ တာပိတဥဒကေနာပိ ဓောဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဓောဝိတွာ ကရောန္တဿ ‘‘ဣဒံ ထူလံ, ဣဒံ သုခုမ’’န္တိ အကောပေတွာ ပဟောနကနီဟာရေနေဝ ကရဏံ ကရဏသန္တောသော နာမ။ တိမဏ္ဍလပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဿေဝ ကရဏံ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၂။)ပရိမာဏသန္တောသော နာမ။ စီဝရကရဏတ္ထာယ ပန ‘‘မနာပံ သုတ္တံ ပရိယေသိဿာမီ’’တိ အဝိစာရေတွာ ရထိကာဒီသု ဝါ ဒေဝဋ္ဌာနေ ဝါ အာဟရိတွာ ပါဒမူလေ ဝါ ဌပိတံ ယံ ကိဉ္စိဒေဝ သုတ္တံ ဂဟေတွာ ကရဏံ သုတ္တသန္တောသော နာမ။
ကုသိဗန္ဓနကာလေ ပန အင်္ဂုလိမတ္တေ သတ္တဝါရေ န ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကရောန္တဿ ဟိ ယော ဘိက္ခု သဟာယော န ဟောတိ, တဿ ဝတ္တဘေဒေါပိ နတ္ထိ။ တိဝင်္ဂုလမတ္တေ ပန သတ္တဝါရေ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကရောန္တဿ မဂ္ဂပဋိပန္နေနာပိ သဟာယေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယော န ဟောတိ, တဿ ဝတ္တဘေဒေါ။ အယံ သိဗ္ဗနသန္တောသော နာမ။ ရဇန္တေန ပန ကာဠကစ္ဆကာဒီနိ ပရိယေသန္တေန န ရဇိတဗ္ဗံ, သောမဝက္ကလာဒီသု ယံ လဘတိ, တေန ရဇိတဗ္ဗံ။ အလဘန္တေန ပန မနုဿေဟိ အရညေ ဝါကံ ဂဟေတွာ ဆဍ္ဍိတရဇနံ ဝါ ဘိက္ခူဟိ ပစိတွာ ဆဍ္ဍိတကသဋံ ဝါ ဂဟေတွာ ရဇိတဗ္ဗံ။ အယံ ရဇနသန္တောသော နာမ။ နီလကဒ္ဒမကာဠသာမေသု ယံ ကိဉ္စိ ဂဟေတွာ ဟတ္ထိပိဋ္ဌေ နိသိန္နဿ ပညာယမာနကပ္ပကရဏံ ကပ္ပသန္တောသော နာမ။
ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဝသေန ပရိဘုဉ္ဇနံ ပရိဘောဂသန္တောသော နာမ။ ဒုဿံ ပန လဘိတွာ သုတ္တံ ဝါ သူစိံ ဝါ ကာရကံ ဝါ အလဘန္တေန ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, လဘန္တေန န ဝဋ္ဋတိ။ ကတမ္ပိ စေ အန္တေဝါသိကာဒီနံ ဒါတုကာမော ဟောတိ, တေ စ အသန္နိဟိတာ, ယာဝ အာဂမနာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, အာဂတမတ္တေသု တေသု ဒါတဗ္ဗံ။ ဒါတုံ အသက္ကောန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အညသ္မိံ စီဝရေ သတိ ပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟိ သန္နိဓိ ဟောတိ။ အဓိဋ္ဌိတံ န ဟောတီတိ မဟာသီဝတ္ထေရော အာဟ။ အယံ သန္နိဓိပရိဝဇ္ဇနသန္တောသော နာမ။ ဝိဿဇ္ဇေန္တေန ပန မုခံ ဩလောကေတွာ န ဒါတဗ္ဗံ, သာရဏီယဓမ္မေ ဌတွာဝ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အယံ ဝိဿဇ္ဇနသန္တောသော နာမ။
စီဝရပဋိသံယုတ္တာနိ ဓုတင်္ဂါနိ နာမ ပံသုကူလိကင်္ဂဉ္စေဝ တေစီဝရိကင်္ဂဉ္စ။ ဣတိ စီဝရသန္တောသမဟာအရိယဝံသံ ပူရယမာနော ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဣမာနိ ဒွေ ဓုတင်္ဂါနိ ဂေါပေတိ, ဣမာနိ ဂေါပေန္တော စီဝရသန္တောသမဟာအရိယဝံသဝသေန သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ။
ဝဏ္ဏဝါဒီတိ ဧကော သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ, သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ န ကထေတိ။ ဧကော န သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ, သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၃။)ကထေတိ။ ဧကော နေဝ သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ, န သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ။ ဧကော သန္တုဋ္ဌော စ ဟောတိ, သန္တောသဿ စ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ။ တထာရူပေါ သော ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတရီတရစီဝရသန္တုဋ္ဌိယာ စ ဝဏ္ဏဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။
အနေသနန္တိ ဒူတေယျပဟိဏဂမနာနုယောဂပ္ပဘေဒံ နာနပ္ပကာရံ အနေသနံ။ အပ္ပတိရူပန္တိ အယုတ္တံ။ အလဒ္ဓါ စာတိ အလဘိတွာ။ ယထာ ဧကစ္စော ‘‘ကထံ နု ခေါ စီဝရံ လဘိဿာမီ’’တိ ပုညဝန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ကောဟညံ ကရောန္တော ဥတ္တသတိ ပရိတဿတိ, ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဧဝံ အလဒ္ဓါ စ စီဝရံ န ပရိတဿတိ။ လဒ္ဓါ စာတိ ဓမ္မေန သမေန လဘိတွာ။ အဓိဂတောတိ ဝိဂတလောဘဂိဒ္ဓေါ။ အမုစ္ဆိတောတိ အဓိမတ္တတဏှာယ မုစ္ဆနံ အနာပန္နော။ အနဇ္ဈာပန္နောတိ တဏှာယ အနောတ္ထဋော အပရိယောနဒ္ဓေါ။ အာဒီနဝဒဿာဝီတိ အနေသနာပတ္တိယဉ္စ ဂဓိတပရိဘောဂေ စ အာဒီနဝံ ပဿမာနော။ နိဿရဏပညောတိ ‘‘ယာဝဒေဝ သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) ဝုတ္တံ နိဿရဏမေဝ ပဇာနန္တော။
ဣတရီတရစီဝရသန္တုဋ္ဌိယာတိ ယေန ကေနစိ စီဝရေန သန္တုဋ္ဌိယာ။ နေဝတ္တာနုက္ကံသေတီတိ ယထာ ပနိဓေကစ္စော ‘‘အဟံ ပံသုကူလိကော, မယာ ဥပသမ္ပဒမာဠေယေဝ ပံသုကူလိကင်္ဂံ ဂဟိတံ, ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိ အတ္တုက္ကံသနံ ကရောတိ။ ဧဝံ သော အတ္တုက္ကံသနံ န ကရောတိ။ န ပရံ ဝမ္ဘေတီတိ ‘‘ဣမေ ပနညေ ဘိက္ခူ န ပံသုကူလိကာတိ ဝါ ပံသုကူလိကမတ္တမ္ပိ ဧတေသံ နတ္ထီ’’တိ ဝါ ဧဝံ ပရံ န ဝမ္ဘေတိ။ ယော ဟိ တတ္ထ ဒက္ခောတိ ယော တသ္မိံ စီဝရသန္တောသေ ဝဏ္ဏဝါဒီ။ တာသု ဝါ ဒက္ခော ဆေကော ဗျတ္တော။ အနလသောတိ သာတစ္စကိရိယာယ အာလသိယဝိရဟိတော။ သမ္ပဇာနော ပတိဿတောတိ သမ္ပဇာနပညာယ စေဝ သတိယာ စ ယုတ္တော။ အရိယဝံသေ ဌိတောတိ အရိယဝံသေ ပတိဋ္ဌိတော။
ဣတရီတရေန ပိဏ္ဍပါတေနာတိ ယေန ကေနစိ ပိဏ္ဍပါတေန။ ဧတ္ထပိ ပိဏ္ဍပါတော ဇာနိတဗ္ဗော, ပိဏ္ဍပါတခေတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ, ပိဏ္ဍပါတသန္တောသော ဇာနိတဗ္ဗော, ပိဏ္ဍပါတပဋိသံယုတ္တံ ဓုတင်္ဂံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပိဏ္ဍပါတောတိ ဩဒနော ကုမ္မာသော သတ္တု မစ္ဆော မံသံ ခီရံ ဒဓိ သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ ယာဂု ခါဒနီယံ သာယနီယံ လေဟနီယန္တိ သောဠသ ပိဏ္ဍပါတာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၄။)ပိဏ္ဍပါတခေတ္တန္တိ သံဃဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ နိမန္တနံ သလာကဘတ္တံ ပက္ခိကံ ဥပေါသထိကံ ပါဋိပဒိကံ အာဂန္တုကဘတ္တံ ဂမိကဘတ္တံ ဂိလာနဘတ္တံ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဓုရဘတ္တံ ကုဋိဘတ္တံ ဝါရဘတ္တံ ဝိဟာရဘတ္တန္တိ ပန္နရသ ပိဏ္ဍပါတခေတ္တာနိ။
ပိဏ္ဍပါတသန္တောသောတိ ပိဏ္ဍပါတေ ဝိတက္ကသန္တောသော ဂမနသန္တောသော ပရိယေသနသန္တောသော ပဋိလာဘသန္တောသော ပဋိဂ္ဂဟဏသန္တောသော မတ္တပဋိဂ္ဂဟဏသန္တောသော လောလုပ္ပဝိဝဇ္ဇနသန္တောသော ယထာလာဘသန္တောသော ယထာဗလသန္တောသော ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော ဥပကာရသန္တောသော ပရိမာဏသန္တောသော ပရိဘောဂသန္တောသော သန္နိဓိပရိဝဇ္ဇနသန္တောသော ဝိဿဇ္ဇနသန္တောသောတိ ပန္နရသ သန္တောသာ။ တတ္ထ သာဒကော ဘိက္ခု မုခံ ဓောဝိတွာ ဝိတက္ကေတိ။ ပိဏ္ဍပါတိကေန ပန ဂဏေန သဒ္ဓိံ စရတာ သာယံ ထေရုပဋ္ဌာနကာလေ ‘‘သွေ ကတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ ‘‘အသုကဂါမေ, ဘန္တေ’’တိ ဧတ္တကံ စိန္တေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ န ဝိတက္ကေတဗ္ဗံ။ ဧကစာရိကေန ဝိတက္ကမာဠကေ ဌတွာ ဝိတက္ကေတဗ္ဗံ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဝိတက္ကေန္တော ပန အရိယဝံသာ စုတော ဟောတိ ပရိဗာဟိရော။ အယံ ဝိတက္ကသန္တောသော နာမ။ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တေန ပန ‘‘ကုဟိံ လဘိဿာမီ’’တိ အစိန္တေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ဂန္တဗ္ဗံ။ အယံ ဂမနသန္တောသော နာမ။ ပရိယေသန္တေန ယံ ဝါ တံ ဝါ အဂ္ဂဟေတွာ လဇ္ဇိံ ပေသလမေဝ ဂဟေတွာ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ အယံ ပရိယေသနသန္တောသော နာမ။ ဒူရတောဝ အာဟရိယမာနံ ဒိသွာ ‘‘ဧတံ မနာပံ, ဧတံ အမနာပ’’န္တိ စိတ္တံ န ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗံ။ အယံ ပဋိလာဘသန္တောသော နာမ။ ‘‘ဣဒံ မနာပံ ဂဏှိဿာမိ, ဣဒံ အမနာပံ န ဂဏှိဿာမီ’’တိ အစိန္တေတွာ ယံ ကိဉ္စိ ယာပနမတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ အယံ ပဋိဂ္ဂဟဏသန္တောသော နာမ။
ဧတ္ထ ပန ဒေယျဓမ္မော ဗဟု, ဒါယကော အပ္ပံ ဒါတုကာမော, အပ္ပံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒေယျဓမ္မော ဗဟု, ဒါယကောပိ ဗဟုဒါတုကာမော, ပမာဏေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒေယျဓမ္မောပိ န ဗဟု, ဒါယကောပိ အပ္ပံ ဒါတုကာမော, အပ္ပံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဒေယျဓမ္မော န ဗဟု, ဒါယကော ပန ဗဟုဒါတုကာမော, ပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏသ္မိဉှိ မတ္တံ အဇာနန္တော မနုဿာနံ ပသာဒံ မက္ခေတိ, သဒ္ဓါဒေယျံ ဝိနိပါတေတိ, သာသနံ န ကရောတိ။ ဝိဇာတမာတုယာပိဿ စိတ္တံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ။ ဣတိ မတ္တံ ဇာနိတွာဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အယံ မတ္တပဋိဂ္ဂဟဏသန္တောသော နာမ။ အဍ္ဎကုလာနိယေဝ အဂန္တွာ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၅။)ဒွါရပဋိပါဋိယာ ဂန္တဗ္ဗံ။ အယံ လောလုပ္ပဝိဝဇ္ဇနသန္တောသော နာမ။ ယထာလာဘသန္တောသာဒယော စီဝရေ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။
ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ‘‘သမဏဓမ္မံ အနုပါလေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဥပကာရံ ဉတွာ ပရိဘုဉ္ဇနံ ဥပကာရသန္တောသော နာမ။ ပတ္တံ ပူရေတွာ အာနီတံ န ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ အနုပသမ္ပန္နေ သတိ တေန ဂါဟာပေတဗ္ဗံ, အသတိ အာဟရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိမာဏမတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အယံ ပရိမာဏသန္တောသော နာမ။ ဇိဃစ္ဆာယ ပဋိဝိနောဒနံ ‘‘န ဣဒမေတ္ထ နိဿရဏ’’န္တိ ဧဝံ ပရိဘုဉ္ဇနံ ပရိဘောဂသန္တောသော နာမ။ နိဒဟိတွာ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ အယံ သန္နိဓိပရိဝဇ္ဇနသန္တောသော နာမ။ မုခံ အနောလောကေတွာ သာရဏီယဓမ္မေ ဌိတေန ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗံ။ အယံ ဝိဿဇ္ဇနသန္တောသော နာမ။
ပိဏ္ဍပါတပဋိသံယုတ္တာနိ ပန ပဉ္စ ဓုတင်္ဂါနိ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂံ သပဒါနစာရိကင်္ဂံ ဧကာသနိကင်္ဂံ ပတ္တပိဏ္ဍိကင်္ဂံ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂန္တိ။ ဣတိ ပိဏ္ဍပါတသန္တောသမဟာအရိယဝံသံ ပူရယမာနော ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဣမာနိ ပဉ္စ ဓုတင်္ဂါနိ ဂေါပေတိ, ဣမာနိ ဂေါပေန္တော ပိဏ္ဍပါတသန္တောသမဟာအရိယဝံသဝသေန သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ။ ဝဏ္ဏဝါဒီတိအာဒီနိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
သေနာသနာနီတိ ဣဓ သေနာသနံ ဇာနိတဗ္ဗံ, သေနာသနခေတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ, သေနာသနသန္တောသော ဇာနိတဗ္ဗော, သေနာသနပဋိသံယုတ္တဓုတင်္ဂံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သေနာသနန္တိ မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိမ္ဗောဟနံ ဝိဟာရော အဍ္ဎယောဂေါ ပါသာဒေါ ဟမ္မိယံ ဂုဟာ လေဏံ အဋ္ဋော မာဠော ဝေဠုဂုမ္ဗော ရုက္ခမူလံ ယတ္ထ ဝါ ပန ဘိက္ခူ ပဋိက္ကမန္တီတိ ဣမာနိ ပန္နရသ သေနာသနာနိ။
သေနာသနခေတ္တန္တိ သံဃတော ဝါ ဂဏတော ဝါ ဉာတိတော ဝါ မိတ္တတော ဝါ အတ္တနော ဝါ ဓနေန ပံသုကူလံ ဝါတိ ဆ ခေတ္တာနိ။
သေနာသနသန္တောသောတိ သေနာသနေ ဝိတက္ကသန္တောသာဒယော ပန္နရသ သန္တောသာ။ တေ ပိဏ္ဍပါတေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေနာသနပဋိသံယုတ္တာနိ ပန ပဉ္စ ဓုတင်္ဂါနိ အာရညိကင်္ဂံ ရုက္ခမူလိကင်္ဂံ အဗ္ဘောကာသိကင်္ဂံ သောသာနိကင်္ဂံ ယထာသန္ထတိကင်္ဂန္တိ။ ဣတိ သေနာသနသန္တောသံ မဟာအရိယဝံသံ ပူရယမာနော ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဣမာနိ ပဉ္စ ဓုတင်္ဂါနိ ဂေါပေတိ, ဣမာနိ ဂေါပေန္တော သေနာသနသန္တောသမဟာအရိယဝံသဝသေန သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၆။)ဣတိ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ပထဝိံ ပတ္ထရမာနော ဝိယ သာဂရကုစ္ဆိံ ပူရယမာနော ဝိယ အာကာသံ ဝိတ္ထာရယမာနော ဝိယ စ ပဌမံ စီဝရသန္တောသံ အရိယဝံသံ ကထေတွာ စန္ဒံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ သူရိယံ ဥလ္လင်္ဃေန္တော ဝိယ စ ဒုတိယပိဏ္ဍပါတသန္တောသံ ကထေတွာ သိနေရုံ ဥက္ခိပေန္တော ဝိယ တတိယံ သေနာသနသန္တောသံ အရိယဝံသံ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဂိလာနပစ္စယသန္တောသံ အရိယဝံသံ ကထေတုံ ‘‘သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ ဣတရီတရေန ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ ပိဏ္ဍပါတဂတိကမေဝ။ တတ္ထ ယထာလာဘယထာဗလယထာသာရုပ္ပသန္တောသေနေဝ သန္တုဿိတဗ္ဗံ။ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသော ပန ဣဓ အနာဂတော, နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသံ ဘဇတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၂၈)။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
‘‘ပဉ္စ သေနာသနေ ဝုတ္တာ, ပဉ္စ အာဟာရနိဿိတာ၊
ဧကော ဝီရိယသံယုတ္တော, ဒွေ စ စီဝရနိဿိတာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၂၈)၊
ပေါရာဏေ အဂ္ဂညေ အရိယဝံသေ ဌိတောတိ ဧတ္ထ ပေါရာဏေတိ န အဓုနုပ္ပတ္တိကေ။ အဂ္ဂညေတိ အဂ္ဂေဟိ ဇာနိတဗ္ဗေ။ အရိယဝံသေတိ အရိယာနံ ဝံသေ။ ယထာ ဟိ ခတ္တိယဝံသော ဗြာဟ္မဏဝံသော ဝေဿဝံသော သုဒ္ဒဝံသော သမဏဝံသော ကုလဝံသော ရာဇဝံသော, ဧဝမယမ္ပိ အဋ္ဌမော အရိယဝံသော, အရိယတန္တိ အရိယပဝေဏိ နာမ ဟောတိ။ သော ခေါ ပနာယံ ဝံသော ဣမေသံ ဝံသာနံ မူလဂန္ဓာဒီနံ ကာလာနုသာရိဂန္ဓာဒယော ဝိယ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကေ ပန တေ အရိယာ, ယေသံ ဧသော ဝံသောတိ? အရိယာ ဝုစ္စန္တိ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ တထာဂတသာဝကာ စ, ဧတေသံ အရိယာနံ ဝံသောတိ အရိယဝံသော။ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဟိ သတသဟဿကပ္ပါဓိကာနံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ တဏှင်္ကရော မေဓင်္ကရော သရဏင်္ကရော ဒီပင်္ကရောတိ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နာ, တေ အရိယာ, တေသံ အရိယာနံ ဝံသောတိ အရိယဝံသော။ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ ပရိနိဗ္ဗာနတော အပရဘာဂေ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ ကောဏ္ဍညော နာမ ဗုဒ္ဓေါ ဥပ္ပန္နော…ပေ… ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော ကဿပေါ အမှာကံ ဘဂဝါ ဂေါတမောတိ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နာ, တေသံ အရိယာနံ ဝံသောတိ အရိယဝံသော။ အပိ စ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ အရိယာနံ ဝံသောတိ အရိယဝံသော, တသ္မိံ အရိယဝံသေ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၂၈)။ ဌိတောတိ ပတိဋ္ဌိတော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဋ္ဌမဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၇။)֍ * ၁၂၉။ နဝမေ အယံ ယောဇနာ – ဒုဿင်္ဂဟာ ပဗ္ဗဇိတာပိ ဧကေ, ယေ အသန္တောသာဘိဘူတာ, တထာဝိဓာ ဧဝ စ အထော ဂဟဋ္ဌာ ဃရမာဝသန္တာ။ ဧတမဟံ ဒုဿင်္ဂဟဘာဝံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နိဒ္ဒေသေ အနဿဝါတိ ဝစနံ အဿဝနကာ။ အဝစနကရာတိ ဒုဗ္ဗစာ။ ပဋိလောမဝုတ္တိနောတိ ပစ္စနီကံ ကထနသီလာ, ပဋိမလ္လာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အညေနေဝ မုခံ ကရောန္တီတိ ဩဝါဒဒါယကေ ဒိသွာ မုခံ ပရိဝတ္တေတွာ အညံ ဒိသာဘာဂံ ဩလောကေန္တိ။ အဗျာဝဋော ဟုတွာတိ အဝါဝဋော ဟုတွာ။ အနပေက္ခော ဟုတွာတိ အနလ္လီနော ဟုတွာ။
နဝမဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
֍ * ၁၃၀။ ဒသမေ ဩရောပယိတွာတိ အပနေတွာ။ ဂိဟိဗျဉ္ဇနာနီတိ ကေသမဿုဩဒါတဝတ္ထာလင်္ကာရမာလာဂန္ဓဝိလေပနဣတ္ထိပုတ္တဒါသိဒါသာဒီနိ။ ဧတာနိ ဂိဟိဘာဝံ ဗျဉ္ဇယန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဂိဟိဗျဉ္ဇနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သဉ္ဆိန္နပတ္တောတိ ပတိတပတ္တော။ ဆေတွာနာတိ မဂ္ဂဉာဏေန ဆိန္ဒိတွာ။ ဝီရောတိ မဂ္ဂဝီရိယသမန္နာဂတော။ ဂိဟိဗန္ဓနာနီတိ ကာမဗန္ဓနာနိ။ ကာမာ ဟိ ဂိဟီနံ ဗန္ဓနာနိ။ အယံ တာဝ ပဒတ္ထော။
အယံ ပန အဓိပ္ပါယော – ‘‘အဟော ဝတာဟမ္ပိ ဩရောပယိတွာ ဂိဟိဗျဉ္ဇနာနိ သဉ္ဆိန္နပတ္တော ယထာ ကောဝိဠာရော ဘဝေယျ’’န္တိ ဧဝဉှိ စိန္တယမာနော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၄)။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဇာနိတဗ္ဗံ။
နိဒ္ဒေသေ သာရာသနဉ္စာတိ သာရံ အာသနံ။ ဆိန္နာနီတိ ဂဠိတာနိ။ သဉ္ဆိန္နာနီတိ နိပဏ္ဏာနိ။ ပတိတာနီတိ ဝဏ္ဋတော မုတ္တာနိ။ ပရိပတိတာနီတိ ဘူမိယံ ပတိတာနိ။
ဒသမဂါထာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၈။)၁၃၁-၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမဒွယေ နိပကန္တိ ပကတိနိပုဏံ ပဏ္ဍိတံ ကသိဏပရိကမ္မာဒီသု ကုသလံ။ သာဓုဝိဟာရိန္တိ အပ္ပနာဝိဟာရေန ဝါ ဥပစာရေန ဝါ သမန္နာဂတံ။ ဓီရန္တိ ဓိတိသမ္ပန္နံ။ တတ္ထ နိပကတ္တေန ဓိတိသမ္ပဒါ ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ဓိတိသမ္ပန္နမေဝါတိ အတ္ထော။ ဓိတိ နာမ အသိထိလပရက္ကမတာ, ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ဧဝံ ပဝတ္တဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ အပိ စ ဓိက္ကတပါပေါတိပိ ဓီရော။ ရာဇာဝ ရဋ္ဌံ ဝိဇိတံ ပဟာယာတိ ယထာ ပဋိရာဇာ ‘‘ဝိဇိတံ ရဋ္ဌံ အနတ္ထာဝဟ’’န္တိ ဉတွာ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ဧကော စရတိ ဧဝံ ဗာလသဟာယံ ပဟာယ ဧကော စရေ။ အထ ဝါ ရာဇာဝ ရဋ္ဌန္တိ ယထာ သုတသောမော ရာဇာ ဝိဇိတံ ရဋ္ဌံ ပဟာယ ဧကော စရိ, ယထာ စ မဟာဇနကော ဧဝံ ဧကောဝ စရေတိ အယမ္ပိ ဧတဿတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တာနုသာရေန သက္ကာ ဇာနိတုန္တိ န ဝိတ္ထာရိတံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅-၄၆)။ နိဒ္ဒေသေ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။
ပဌမဒွယံ။
֍ * ၁၃၃။ တတိယဂါထာ ပဒတ္ထတော ဥတ္တာနာ ဧဝ။ ကေဝလဉ္စ ပန သဟာယသမ္ပဒန္တိ ဧတ္ထ အသေက္ခေဟိ သီလာဒိက္ခန္ဓေဟိ သမ္ပန္နာ သဟာယာ ဧဝ ‘‘သဟာယသမ္ပဒါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ပနေတ္ထ ယောဇနာ – ယာ အယံ ဝုတ္တာ သဟာယသမ္ပဒါ, တံ သဟာယသမ္ပဒံ အဒ္ဓါ ပသံသာမ, ဧကံသေနေဝ ထောမေမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ? သေဋ္ဌာ သမာသေဝိတဗ္ဗာ သဟာယာတိ။ ကသ္မာ? အတ္တနော သီလာဒီဟိ သေဋ္ဌေ သေဝမာနဿ သီလာဒယော ဓမ္မာ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏန္တိ။ သမေ သေဝမာနဿ အညမညသမဓာရဏေန ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနေန စ လဒ္ဓါ န ပရိဟာယန္တိ။ ဧတေ ပန သဟာယကေ သေဋ္ဌေ စ သမေ စ အလဒ္ဓါ ကုဟနာဒိမိစ္ဆာဇီဝံ ဝဇ္ဇေတွာ ဓမ္မေန သမေန ဥပ္ပန္နံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တော တတ္ထ စ ပဋိဃာနုနယံ အနုပ္ပါဒေန္တော အနဝဇ္ဇဘောဇီ ဟုတွာ အတ္ထကာမော ကုလပုတ္တော ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ။ အဟမ္ပိ ဟိ ဧဝံ စရန္တော ဣမံ သမ္ပတ္တိံ အဓိဂတောမှီတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၇)။ နိဒ္ဒေသော ဝုတ္တနယော ဧဝ။
တတိယံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၁၉။)֍ * ၁၃၄။ စတုတ္ထေ ဒိသွာတိ ဩလောကေတွာ။ သုဝဏ္ဏဿာတိ ကဉ္စနဿ။ ‘‘ဝလယာနီ’’တိ ပါဌသေသော။ သာဝသေသပါဌော ဟိ အယံ အတ္ထော။ ပဘဿရာနီတိ ပဘာသနသီလာနိ, ဇုတိမန္တာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဥတ္တာနပဒတ္ထမေဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – ဒိသွာ ဘုဇသ္မိံ သုဝဏ္ဏဿ ဝလယာနိ ‘‘ဂဏဝါသေ သတိ သံဃဋ္ဋနာ, ဧကဝါသေ သတိ အဃဋ္ဋနာ’’တိ ဧဝံ စိန္တေန္တော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၈)။ နူပုရာနီတိ ဝလယာနိ။ ‘‘နိယုရာ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ဃဋ္ဋေန္တီတိ အညမညံ ဟနန္တိ။
စတုတ္ထံ။
֍ * ၁၃၅။ ပဉ္စမဂါထာ ပဒတ္ထတော ဥတ္တာနာ ဧဝ။ အယံ ပန ဧတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယွာယံ ဧတေန ဒုတီယေန ကုမာရေန သီတုဏှာဒီနိ နိဝေဒေန္တေန သဟဝါသေန တံ သညာပေန္တဿ မမ ဝါစာဘိလာပေါ, တသ္မိံ သိနေဟဝသေန အဘိသဇ္ဇနာ ဝါ ဇာတာ။ သစေ အဟံ ဣမံ န ပရိစ္စဇာမိ, တတော အာယတိမ္ပိ တထေဝ ဟေဿတိ။ ယထာ ဣဒါနိ, ဧဝံ ဒုတီယေန သဟ မမဿ, ဝါစာဘိလာပေါ အဘိသဇ္ဇနာ ဝါ။ ဥဘယမ္ပိ စေတံ အန္တရာယကရံ ဝိသေသာဓိဂမဿာတိ ဧတံ ဘယံ အာယတိံ ပေက္ခမာနော တံ ဆဍ္ဍေတွာ ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၉)။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
ပဉ္စမံ။
֍ * ၁၃၆။ ဆဋ္ဌေ ကာမာတိ ဒွေ ကာမာ ဝတ္ထုကာမာ စ ကိလေသကာမာ စ။ တတ္ထ ဝတ္ထုကာမာ မနာပိယာ ရူပါဒယော ဓမ္မာ, ကိလေသကာမာ ဆန္ဒာဒယော သဗ္ဗေပိ ရာဂပ္ပဘေဒါ။ ဣဓ ပန ဝတ္ထုကာမာ အဓိပ္ပေတာ။ ရူပါဒိအနေကပ္ပကာရေန စိတြာ။ လောကဿာဒဝသေန မဓုရာ။ ဗာလပုထုဇ္ဇနာနံ မနံ ရမေန္တီတိ မနောရမာ။ ဝိရူပရူပေနာတိ ဝိရူပေန ရူပေန, အနေကဝိဓေန သဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ဟိ ရူပါဒိဝသေန စိတြာ, ရူပါဒီသုပိ နီလာဒိဝသေန ဝိဝိဓရူပါ။ ဧဝံ တေန ဝိရူပရူပေန တထာ တထာ အဿာဒံ ဒဿေတွာ မထေန္တိ စိတ္တံ, ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အဘိရမိတုံ န ဒေန္တီတိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။ နိဂမနမ္ပိ ဒွီဟိ တီဟိ ဝါ ပဒေဟိ ယောဇေတွာ ပုရိမဂါထာသု ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၀)။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၀။)ကာမဂုဏာတိ ကာမယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ကာမာ။ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဂုဏာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဟတာနံ ဝတ္ထာနံ ဒိဂုဏံ သံဃာဋိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈) ဧတ္ထ ပဋလဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော။ ‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ တရယန္တိ ရတ္တိယော, ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄) ဧတ္ထ ရာသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော။ ‘‘သတဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) ဧတ္ထ အာနိသံသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော။ ‘‘အန္တံ အန္တဂုဏံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရ), ကယိရာ မာလာဂုဏေ ဗဟူ’’တိ ဧတ္ထ ဗန္ဓနဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော။ ဣဓာပိ ဧသေဝ အဓိပ္ပေတော, တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဂုဏာ’’တိ။ စက္ခုဝိညေယျာတိ စက္ခုဝိညာဏေန ပဿိတဗ္ဗာ။ ဧတေနုပါယေန သောတဝိညေယျာဒီသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဋ္ဌာတိ ပရိယိဋ္ဌာ ဝါ ဟောန္တု, မာ ဝါ, ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာတိ အတ္ထော။ ကန္တာတိ ကာမနီယာ။ မနာပါတိ မနဝဍ္ဎနကာ။ ပိယရူပါတိ ပိယဇာတိကာ။ ကာမူပသံဟိတာတိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ကာမေန ဥပသံဟိတာ။ ရဇနီယာတိ ရဇ္ဇနိယာ, ရာဂုပ္ပတ္တိကာရဏဘူတာတိ အတ္ထော။
ယဒိ မုဒ္ဒါယာတိအာဒီသု မုဒ္ဒါတိ အင်္ဂုလိပဗ္ဗေသု သညံ ဌပေတွာ ဟတ္ထမုဒ္ဒါ။ ဂဏနာတိ အစ္ဆိဒ္ဒဂဏနာ။ သင်္ခါနန္တိ ပိဏ္ဍဂဏနာ။ ယာယ ခေတ္တံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဣဓ ဧတ္တကာ ဝီဟီ ဘဝိဿန္တိ’’, ရုက္ခံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဣဓ ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ ဘဝိဿန္တိ’’, အာကာသံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဣမေ အာကာသေ သကုဏာ ဧတ္တကာ နာမ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဇာနန္တိ။ ကသီတိ ကသိကမ္မံ။ ဝဏိဇ္ဇာတိ ဇင်္ဃဝဏိဇ္ဇထလဝဏိဇ္ဇာဒိဝဏိပ္ပထော။ ဂေါရက္ခန္တိ အတ္တနော ဝါ ပရေသံ ဝါ ဂါဝေါ ရက္ခိတွာ ပဉ္စဂေါရသဝိက္ကယေန ဇီဝနကမ္မံ။ ဣဿတ္ထော ဝုစ္စတိ အာဝုဓံ ဂဟေတွာ ဥပဋ္ဌာနကမ္မံ။ ရာဇပေါရိသန္တိ ဝိနာ အာဝုဓေန ရာဇကမ္မံ ကတွာ ရာဇုပဋ္ဌာနံ။ သိပ္ပညတရန္တိ ဂဟိတာဝသေသဟတ္ထိအဿသိပ္ပါဒိ။
သီတဿ ပုရက္ခတောတိ လက္ခံ ဝိယ သရဿ သီတဿ ပုရတော ဌိတော, သီတေန ဗာဓိယမာနောတိ အတ္ထော။ ဥဏှေပိ ဧသေဝ နယော။ ဍံသာဒီသု ဍံသာတိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာ။ မကသာတိ သဗ္ဗမက္ခိကာ။ သရီသပါတိ ယေ ကေစိ သရိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ရိဿမာနောတိ ပီဠိယမာနော ရုပ္ပမာနော ဃဋ္ဋိယမာနော။ မီယမာနောတိ မရမာနော။ အယံ, ဘိက္ခဝေတိ ဘိက္ခဝေ, အယံ မုဒ္ဒါဒီဟိ ဇီဝိကကပ္ပနံ အာဂမ္မ သီတာဒိပစ္စယော အာဗာဓော။ ကာမာနံ အာဒီနဝေါတိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၁။)ကာမေသု ဥပဒ္ဒဝေါ, ဥပသဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ သန္ဒိဋ္ဌိကောတိ ပစ္စက္ခော သာမံ ပဿိတဗ္ဗော။ ဒုက္ခက္ခန္ဓောတိ ဒုက္ခရာသိ။ ကာမဟေတူတိအာဒီသု ပစ္စယဋ္ဌေန ကာမာ အဿ ဟေတူတိ ကာမဟေတု။ မူလဋ္ဌေန ကာမာ နိဒါနမဿာတိ ကာမနိဒါနော။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ပန ‘‘ကာမနိဒါန’’န္တိ ဝုတ္တော။ ကာရဏဋ္ဌေန ကာမာ အဓိကရဏံ အဿာတိ ကာမာဓိကရဏော။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေနေဝ ပန ‘‘ကာမာဓိကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ကာမာနမေဝ ဟေတူတိ ဣဒံ နိယမဝစနံ ကာမပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝါတိ အတ္ထော။
ဥဋ္ဌဟတောတိ အာဇီဝသမုဋ္ဌာပကဝီရိယေန ဥဋ္ဌဟန္တဿ။ ဃဋတောတိ တံ ဝီရိယံ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဃဋေန္တဿ။ ဝါယမတောတိ ဝါယာမံ ပရက္ကမံ ပယောဂံ ကရောန္တဿ။ နာဘိနိပ္ဖဇ္ဇန္တီတိ န နိပ္ဖဇ္ဇန္တိ, ဟတ္ထံ နာဘိရုဟန္တိ။ သောစတီတိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကေန သောစတိ။ ကိလမတီတိ ကာယေ ဥပ္ပန္နဒုက္ခေန ကိလမတိ။ ပရိဒေဝတီတိ ဝါစာယ ပရိဒေဝတိ။ ဥရတ္တာဠိန္တိ ဥရံ တာဠေတွာ။ ကန္ဒတီတိ ရောဒတိ။ သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝိသညီ ဝိယ သမ္မူဠှော ဟောတိ။ မောဃန္တိ တုစ္ဆံ။ အဖလောတိ နိပ္ဖလော။
အာရက္ခာဓိကရဏန္တိ အာရက္ခကာရဏာ။ ကိန္တိ မေတိ ကေန နု ခေါ မေ ဥပါယေန။ ယမ္ပိ မေတိ ယမ္ပိ မယှံ ကသိကမ္မာဒီနိ ကတွာ ဥပ္ပါဒိတံ ဓနံ အဟောသိ။ တမ္ပိ နော နတ္ထီတိ တမ္ပိ အမှာကံ ဣဒါနိ နတ္ထိ။
ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ကာမဟေတူတိအာဒိနာပိ ကာရဏံ ဒဿေတွာဝ အာဒီနဝံ ဒီပေတိ။ တတ္ထ ကာမဟေတူတိ ကာမပစ္စယာ ရာဇာနောပိ ရာဇူဟိ ဝိဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ ကာမနိဒါနန္တိ ဘာဝနပုံသကံ, ကာမေ နိဒါနံ ကတွာ ဝိဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ ကာမာဓိကရဏန္တိပိ ဘာဝနပုံသကမေဝ, ကာမေ အဓိကရဏံ ကတွာ ဝိဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ ကာမာနမေဝ ဟေတူတိ ဂါမနိဂမသေနာပတိပုရောဟိတဋ္ဌာနန္တရာဒီနံ ကာမာနံယေဝ ဟေတု ဝိဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ ဥပက္ကမန္တီတိ ပဟရန္တိ။
အသိစမ္မန္တိ အသိဉ္စေဝ ခေဋကဖလကာဒီနိ စ။
ဓနုကလာပံ သန္နယှိတွာတိ ဓနုံ ဂဟေတွာ သရကလာပံ သန္နယှိတွာ။ ဥဘတောဗျူဠှန္တိ ဥဘတောရာသိဘူတံ။ ပက္ခန္ဒန္တီတိ ပဝိသန္တိ။ ဥသူသူတိ ကဏ္ဍေသု။ ဝိဇ္ဇောတလန္တေသူတိ ပရိဝတ္တမာနေသု။ တေ တတ္ထာတိ တေ တသ္မိံ သင်္ဂါမေ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၂။)အဒ္ဒါဝလေပနာ ဥပကာရိယောတိ စေတ္ထ မနုဿာ ပါကာရပါဒံ အဿခုရသဏ္ဌာနေန ဣဋ္ဌကာဟိ စိနိတွာ ဥပရိ သုဓာယ လိမ္ပန္တိ။ ဧဝံ ကတပါကာရပါဒါ ‘‘ဥပကာရိယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တာ တိန္တေန ကလလေန သိတ္တာ အဒ္ဒါဝလေပနာ နာမ ဟောန္တိ။ ပက္ခန္ဒန္တီတိ တာသံ ဟေဋ္ဌာ တိခိဏအယသူလရုက္ခသူလာဒီဟိ ဝိဇ္ဈိယမာနာ ပါကာရဿ ပိစ္ဆိလ္လဘာဝေန အာရောဟိတုံ အသက္ကောန္တာပိ ဥပဓာဝန္တိယေဝ။ ဆကဏကာယာတိ ကုထိတဂေါမယေန။ အဘိဝဂ္ဂေနာတိ သတဒန္တေန။ တံ အဋ္ဌဒန္တာကာရေန ကတွာ ‘‘နဂရဒွါရံ ဘိန္ဒိတွာ ပဝိသိဿာမာ’’တိ အာဂတေ ဥပရိဒွါရေ ဌိတာ တဿ ဗန္ဓနယောတ္တာနိ ဆိန္ဒိတွာ တေန အဘိဝဂ္ဂေန ဩမဒ္ဒန္တိ။
သန္ဓိမ္ပိ ဆိန္ဒန္တီတိ ဃရသန္ဓိမ္ပိ။ နိလ္လောပန္တိ ဂါမေ ပဟရိတွာ မဟာဝိလောပံ ကရောန္တိ။ ဧကာဂါရိကန္တိ ပဏ္ဏာသမတ္တာပိ သဋ္ဌိမတ္တာပိ ပရိဝါရေတွာ ဇီဝဂ္ဂါဟံ ဂဟေတွာ ဓနံ အာဟရာပေန္တိ။ ပရိပန္ထေပိ တိဋ္ဌန္တီတိ ပန္ထဒူဟနကမ္မံ ကရောန္တိ။ အဍ္ဎဒဏ္ဍကေဟီတိ မုဂ္ဂရေဟိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၆၉)။ သေသံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
ဆဋ္ဌံ။
֍ * ၁၃၇။ သတ္တမေ ဧတီတိ ဤတိ, အာဂန္တုကာနံ အကုသလဘာဂိယာနံ ဗျသနဟေတူနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တသ္မာ ကာမဂုဏာပိ ဧတေ အနေကဗျသနာဝဟဋ္ဌေန ဒဠှသန္နိပါတဋ္ဌေန စ ဤတိ။ ဂဏ္ဍောပိ အသုစိံ ပဂ္ဃရတိ, ဥဒ္ဓုမာတပရိပက္ကပရိဘိန္နော ဟောတိ။ တသ္မာ ဧတေ ကိလေသာ အသုစိပဂ္ဃရဏတော ဥပ္ပါဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပရိပက္ကပရိဘိန္နဘာဝတော စ ဂဏ္ဍော။ ဥပဒ္ဒဝတီတိ ဥပဒ္ဒဝေါ, အနတ္ထံ ဇနေန္တော အဘိဘဝတိ အဇ္ဈောတ္ထရတီတိ အတ္ထော, ရာဂဂဏ္ဍာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ တသ္မာ ကာမဂုဏာပေတေ အဝိဒိတနိဗ္ဗာနတ္ထာဝဟဟေတုတာယ သဗ္ဗုပဒ္ဒဝဝတ္ထုတာယ စ ဥပဒ္ဒဝေါ။ ယသ္မာ ပနေတေ ကိလေသာတုရဘာဝံ ဇနေန္တာ သီလသင်္ခါတမာရောဂျံ လောလုပ္ပံ ဝါ ဥပ္ပါဒေန္တာ ပါကတိကမေဝ အာရောဂျံ ဝိလုမ္ပန္တိ, တသ္မာ ဣမိနာ အာရောဂျဝိလုမ္ပနဋ္ဌေန ရောဂေါ။ အဗ္ဘန္တရမနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန ပန အန္တောတုဒနဋ္ဌေန ဒုန္နီဟရဏီယဋ္ဌေန စ သလ္လံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဘယာဝဟနတော ဘယံ။ မေတန္တိ ဧတံ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။ နိဂမနမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၁)။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၃။)ကာမရာဂရတ္တာယန္တိ ကာမရာဂေန ရတ္တော အယံ။ ဆန္ဒရာဂဝိနိဗဒ္ဓေါတိ ဆန္ဒရာဂေန သ္နေဟေန ဗဒ္ဓေါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာပိ ဂဗ္ဘာတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝတ္တမာနသဠာယတနဂဗ္ဘာ။ သမ္ပရာယိကာပိ ဂဗ္ဘာတိ ပရလောကေပိ သဠာယတနဂဗ္ဘာ။ န ပရိမုစ္စတီတိ ပရိမုစ္စိတုံ န သက္ကောတိ။ ဩတိဏ္ဏော သာတရူပေနာတိ မဓုရသဘာဝေန ရာဂေန ဩတိဏ္ဏော ဩဂါဟိတော။ ပလိပထန္တိ ကာမကလလမဂ္ဂံ။ ဒုဂ္ဂန္တိ ဒုဂ္ဂမံ။
သတ္တမံ။
֍ * ၁၃၈။ အဋ္ဌမေ သီတံ ဒုဗ္ဗိဓံ အဗ္ဘန္တရဓာတုက္ခောဘပစ္စယဉ္စ ဗာဟိရဓာတုက္ခောဘပစ္စယဉ္စ။ တထာ ဥဏှံ။ တတ္ထ ဍံသာတိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာ။ သရီသပေတိ ယေ ကေစိ ဒီဃဇာတိကာ သရိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။ နိဂမနမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
အဋ္ဌမံ။
֍ * ၁၃၉။ နဝမဂါထာ ပဒတ္ထတော ပါကဋာ ဧဝ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပါယယောဇနာ – သာ စ ခေါ ယုတ္တိဝသေန, န အနုဿဝဝသေန။ ယထာ အယံ ဟတ္ထီ မနုဿကန္တေသု သီလေသု ဒန္တတ္တာ အဒန္တဘူမိံ နာဂစ္ဆတီတိ ဝါ, သရီရမဟန္တတာယ ဝါ နာဂေါ။ ဧဝံ ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ အရိယကန္တေသု သီလေသု ဒန္တတ္တာ အဒန္တဘူမိံ နာဂမနေန, အာဂုံ အကရဏေန, ပုန ဣတ္ထတ္တံ အနာဂမနေန စ ဂုဏသရီရမဟန္တတာယ ဝါ နာဂေါ ဘဝေယျံ။ ယထာ စေသ ယူထာနိ ဝိဝဇ္ဇယိတွာ ဧကစရိယသုခေန ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရေ အရညေ, ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ, ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ဧဝံ ဂဏံ ဝိဝဇ္ဇယိတွာ ဧကတ္တာဘိရတိသုခေန ဈာနသုခေန ယထာဘိရန္တံ အရညေ အတ္တနော ယထာ ယထာ သုခံ, တထာ တထာ ယတ္တကံ ဝါ ဣစ္ဆာမိ, တတ္တကံ အရညေ နိဝါသံ ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါ ဧကော စရေယျန္တိ အတ္ထော။ ယထာ စေသ သုသဏ္ဌိတက္ခန္ဓမဟန္တတာယ သဉ္ဇာတက္ခန္ဓော, ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ဧဝံ အသေက္ခသီလက္ခန္ဓမဟန္တတာယ သဉ္ဇာတက္ခန္ဓော ဘဝေယျံ။ ယထာ စေသ ပဒုမသဒိသဂတ္တတာယ ဝါ, ပဒုမကုလေ ဥပ္ပန္နတာယ ဝါ ပဒုမီ, ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ဧဝံ ပဒုမသဒိသဗောဇ္ဈင်္ဂမဟန္တတာယ ဝါ, အရိယဇာတိပဒုမေ ဥပ္ပန္နတာယ ဝါ ပဒုမီ ဘဝေယျံ။ ယထာ စေသ ထာမဗလဇဝါဒီဟိ ဥဠာရော, ကုဒါဿု နာမာဟမ္ပိ ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရတာဒီဟိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၄။)သီလသမာဓိနိဗ္ဗေဓိကပညာဒီဟိ ဝါ ဥဠာရော ဘဝေယျန္တိ ဧဝံ စိန္တေန္တော ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပစ္စေကဗောဓိံ အဓိဂတောမှီတိ။
နဝမံ။
֍ * ၁၄၀။ ဒသမေ အဋ္ဌာနတန္တိ အဋ္ဌာနံ တံ, အကာရဏံ တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုနာသိကဿ လောပေါ ကတော ‘‘အရိယသစ္စာန ဒဿန’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၅။၁၁၊ သု။ နိ။ ၂၇၀) ဝိယ။ သင်္ဂဏိကာရတဿာတိ ဂဏာဘိရတဿ။ ယန္တိ ကာရဏဝစနမေတံ ‘‘ယံ ဟိရီယတိ ဟိရီယိတဗ္ဗေနာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၃၀) ဝိယ။ ဖဿယေတိ အဓိဂစ္ဆေ။ သာမယိကံ ဝိမုတ္တိန္တိ လောကိယသမာပတ္တိံ။ သာ ဟိ အပ္ပိတပ္ပိတသမယေ ဧဝ ပစ္စနီကေဟိ ဝိမုစ္စနတော ‘‘သာမယိကာ ဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ သာမယိကံ ဝိမုတ္တိံ။ ‘‘အဋ္ဌာနံ တံ, န တံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတိ သင်္ဂဏိကာရတဿ, ယေန ကာရဏေန ဖဿယေ ဣတိ ဧတံ အာဒိစ္စဗန္ဓုဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဝစော နိသမ္မ သင်္ဂဏိကာရတိံ ပဟာယ ယောနိသော ပဋိပဇ္ဇန္တော အဓိဂတောမှီ’’တိ အာဟ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၄၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၁၀)။
နိဒ္ဒေသေ နေက္ခမ္မသုခန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုခံ။ ပဝိဝေကသုခန္တိ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကေ သုခံ။ ဥပသမသုခန္တိ ကိလေသုပသမံ ဖလသမာပတ္တိသုခံ။ သမ္ဗောဓိသုခန္တိ မဂ္ဂသုခံ။ နိကာမလာဘီတိ အတ္တနော ရုစိဝသေန ယထာကာမလာဘီ။ အကိစ္ဆလာဘီတိ အဒုက္ခလာဘီ။ အကသိရလာဘီတိ ဝိပုလလာဘီ။ အသာမယိကန္တိ လောကုတ္တရံ။ အကုပ္ပန္တိ ကုပ္ပဝိရဟိတံ အစလိတံ လောကုတ္တရမဂ္ဂံ။
ဒသမံ။
ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၄၁။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဒိဋ္ဌီဝိသူကာနီတိ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတာနိ။ တာနိ ဟိ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိသူကဋ္ဌေန ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိလောမဋ္ဌေန စ ဝိသူကာနိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိသူကာနီတိ ဒိဋ္ဌိဝိသူကာနိ, ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဝါ ဝိသူကာနိ ဒိဋ္ဌိဝိသူကာနိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၅။)ဥပါတိဝတ္တောတိ ဒဿနမဂ္ဂေန အတိက္ကန္တော။ ပတ္တော နိယာမန္တိ အဝိနိပါတဓမ္မတာယ သမ္ဗောဓိပရာယနတာယ စ နိယတဘာဝံ အဓိဂတော, သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ ဝါ ပဌမမဂ္ဂန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ပဌမမဂ္ဂကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ စ တဿ ပဋိလာဘော စ ဝုတ္တော။ ဣဒါနိ ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂေါတိ ဣမိနာ သေသမဂ္ဂပဋိလာဘံ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပန္နဉာဏောမှီတိ ဥပ္ပန္နပစ္စေကဗောဓိဉာဏော အမှိ။ ဧတေန ဖလံ ဒဿေတိ။ အနညနေယျောတိ အညေဟိ ‘‘ဣဒံ သစ္စံ ဣဒံ သစ္စ’’န္တိ နနေတဗ္ဗော။ ဧတေန သယမ္ဘုတံ ဒီပေတိ။ ပတ္တေ ဝါ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏေ အညနေယျတာယ အဘာဝါ သယံဝသိတံ။ သမထဝိပဿနာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိဝိသူကာနိ ဥပါတိဝတ္တော, အာဒိမဂ္ဂေန ပတ္တော နိယာမံ, သေသေဟိ ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂေါ, ဖလဉာဏေန ဥပ္ပန္နဉာဏော, တံ သဗ္ဗံ အတ္တနာဝ အဓိဂတောတိ အနညနေယျော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၄၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၁၁)။
န ပရနေယျောတိ န အညေဟိ နေတဗ္ဗော။ န ပရပ္ပတ္တိယောတိ ပစ္စက္ခဓမ္မတ္တာ န အညေဟိ သဒ္ဒဟာပေတဗ္ဗော။ န ပရပ္ပစ္စယောတိ န အဿ ပရော ပစ္စယော, န ပရဿ သဒ္ဓါယ ဝတ္တတီတိ န ပရပ္ပစ္စယော။ န ပရပဋိဗဒ္ဓဂူတိ န အညေသံ ပဋိဗဒ္ဓဉာဏဂမနော။
ပဌမံ။
֍ * ၁၄၂။ ဒုတိယေ နိလ္လောလုပေါတိ အလောလုပေါ။ ယော ဟိ ရသတဏှာဘိဘူတော ဟောတိ, သော ဘုသံ လုပ္ပတိ ပုနပ္ပုနဉ္စ လုပ္ပတိ, တေန ‘‘လောလုပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ဧသ တံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ ‘‘နိလ္လောလုပေါ’’တိ။ နိက္ကုဟောတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ယဿ တိဝိဓကုဟနဝတ္ထု နတ္ထိ, သော ‘‘နိက္ကုဟော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဣမိဿာ ပန ဂါထာယ မနုညဘောဇနာဒီသု ဝိမှယမနာပဇ္ဇနတော နိက္ကုဟောတိ အယမဓိပ္ပါယော။ နိပ္ပိပါသောတိ ဧတ္ထ ပါတုမိစ္ဆာ ပိပါသာ, တဿာ အဘာဝေန နိပ္ပိပါသော, သာဒုရသလောဘေန ဘောတ္တုကမျတာဝိရဟိတောတိ အတ္ထော။ နိမ္မက္ခောတိ ဧတ္ထ ပရဂုဏဝိနာသနလက္ခဏော မက္ခော, တဿ အဘာဝေန နိမ္မက္ခော။ အတ္တနော ဂဟဋ္ဌကာလေ သူဒဿ ဂုဏမက္ခနာဘာဝံ သန္ဓာယ အာဟ။ နိဒ္ဓန္တကသာဝမောဟောတိ ဧတ္ထ ရာဂါဒယော တယော ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ စ တီဏီတိ ဆ ဓမ္မာ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၆။)ယထာသမ္ဘဝံ အပ္ပသန္နဋ္ဌေန သကဘာဝံ ဝိဇဟာပေတွာ ပရဘာဝံ ဂဏှာပနဋ္ဌေန ကသဋဋ္ဌေန စ ‘‘ကသာဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ –
‘‘တတ္ထ ကတမေ တယော ကသာဝါ? ရာဂကသာဝေါ ဒေါသကသာဝေါ မောဟကသာဝေါ, ဣမေ တယော ကသာဝါ။ တတ္ထ ကတမေ အပရေပိ တယော ကသာဝါ? ကာယကသာဝေါ ဝစီကသာဝေါ မနောကသာဝေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄)။
တေသု မောဟံ ဌပေတွာ ပဉ္စန္နံ ကသာဝါနံ တေသဉ္စ သဗ္ဗေသံ မူလဘူတဿ မောဟဿ နိဒ္ဓန္တတ္တာ နိဒ္ဓန္တကသာဝမောဟော, တိဏ္ဏံ ဧဝ ဝါ ကာယဝစီမနောကသာဝါနံ မောဟဿ စ နိဒ္ဓန္တတ္တာ နိဒ္ဓန္တကသာဝမောဟော။ ဣတရေသု နိလ္လောလုပတာဒီဟိ ရာဂကသာဝဿ, နိမ္မက္ခတာယ ဒေါသကသာဝဿ နိဒ္ဓန္တဘာဝေါ သိဒ္ဓေါ ဧဝ။ နိရာသသောတိ နိတ္တဏှော။ သဗ္ဗလောကေတိ သကလလောကေ, တီသု ဘဝေသု ဒွါဒသသု ဝါ အာယတနေသု ဘဝဝိဘဝတဏှာဝိရဟိတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ တယောပိ ပါဒေ ဝတွာ ဧကော စရေတိ ဧကော စရိတုံ သက္ကုဏေယျာတိ ဧဝမ္ပိ ဧတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၆)။
ဒုတိယံ။
֍ * ၁၄၃။ တတိယေ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယွာယံ ဒသဝတ္ထုကာယ ပါပဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတတ္တာ ပါပေါ။ ပရေသမ္ပိ အနတ္ထံ ဒဿေတီတိ အနတ္ထဒဿီ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိမှိ စ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌော။ တံ အတ္ထကာမော ကုလပုတ္တော ပါပံ သဟာယံ ပရိဝဇ္ဇယေထ, အနတ္ထဒဿိံ ဝိသမေ နိဝိဋ္ဌံ။ သယံ န သေဝေတိ အတ္တနော ဝသေန တံ န သေဝေယျ။ ယဒိ ပန ပရဝသော ဟောတိ, ကိံ သက္ကာ ကာတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပသုတန္တိ ပသဋံ, ဒိဋ္ဌိဝသေန တတ္ထ တတ္ထ လဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ပမတ္တန္တိ ကာမဂုဏေသု ဝေါဿဋ္ဌစိတ္တံ, ကုသလဘာဝနာရဟိတံ ဝါ။ တံ ဧဝရူပံ န သေဝေ န ဘဇေ န ပယိရုပါသေ, အညဒတ္ထု ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ။
နိဒ္ဒေသေ သယံ န သေဝေယျာတိ သာမံ န ဥပသင်္ကမေယျ။ သာမံ န သေဝေယျာတိ စိတ္တေနပိ န ဥပသင်္ကမေယျ။ န သေဝေယျာတိ န ဘဇေယျ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၇။)န နိသေဝေယျာတိ သမီပမ္ပိ န ဂစ္ဆေယျ။ န သံသေဝေယျာတိ ဒူရေ ဘဝေယျ။ န ပရိသံသေဝေယျာတိ ပဋိက္ကမေယျ။
တတိယံ။
֍ * ၁၄၄။ စတုတ္ထေ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဗဟုဿုတန္တိ ဒုဝိဓော ဗဟုဿုတော တီသု ပိဋကေသု အတ္ထတော နိခိလော ပရိယတ္တိဗဟုဿုတော စ မဂ္ဂဖလဝိဇ္ဇာဘိညာနံ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ပဋိဝေဓဗဟုဿုတော စ။ အာဂတာဂမော ဓမ္မဓရော။ ဥဠာရေဟိ ပန ကာယဝစီမနောကမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဥဠာရော။ ယုတ္တပဋိဘာနော စ မုတ္တပဋိဘာနော စ ယုတ္တမုတ္တပဋိဘာနော စ ပဋိဘာနဝါ။ ပရိယတ္တိပရိပုစ္ဆာဓိဂမဝသေန ဝါ တိဓာ ပဋိဘာနဝါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဿ ဟိ ပရိယတ္တိ ပဋိဘာတိ, သော ပရိယတ္တိပဋိဘာနဝါ။ ယဿ အတ္ထဉ္စ ဉာယဉ္စ လက္ခဏဉ္စ ဌာနာဋ္ဌာနဉ္စ ပရိပုစ္ဆန္တဿ ပရိပုစ္ဆာ ပဋိဘာတိ, သော ပရိပုစ္ဆာပဋိဘာနဝါ။ ယေန မဂ္ဂါဒယော ပဋိဝိဒ္ဓါ ဟောန္တိ, သော အဓိဂမပဋိဘာနဝါ။ တံ ဧဝရူပံ ဗဟုဿုတံ ဓမ္မဓရံ ဘဇေထ, မိတ္တံ ဥဠာရံ ပဋိဘာနဝန္တံ။ တတော တဿာနုဘာဝေန အတ္တတ္ထပရတ္ထဥဘယတ္ထဘေဒတော ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထဘေဒတော ဝါ အနေကပ္ပကာရာနိ အညာယ အတ္ထာနိ, တတော ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀၊ မဟာနိ။ ၁၇၄) ကင်္ခါဋ္ဌာနေသု ဝိနေယျ ကင်္ခံ ဝိစိကိစ္ဆံ ဝိနေတွာ ဝိနာသေတွာ ဧဝံ ကတသဗ္ဗကိစ္စော ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၈)။
စတုတ္ထံ။
֍ * ၁၄၅။ ပဉ္စမေ ခိဍ္ဍာ စ ရတိ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာဝ။ ကာမသုခန္တိ ဝတ္ထုကာမသုခံ။ ဝတ္ထုကာမာပိ ဟိ သုခဿ ဝိသယာဒိဘာဝေန သုခန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ – ‘‘အတ္ထိ ရူပံ သုခံ သုခါနုပတိတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၆၀)။ ဧဝမေတံ ခိဍ္ဍံ ရတိံ ကာမသုခဉ္စ ဣမသ္မိံ ဩကာသလောကေ အနလင်္ကရိတွာ အလန္တိ အကတွာ ‘‘ဧတံ တပ္ပက’’န္တိ ဝါ ‘‘သာရဘူတ’’န္တိ ဝါ ဧဝံ အဂ္ဂဟေတွာ။ အနပေက္ခမာနောတိ တေန အနလင်္ကရဏေန အနပေက္ခနသီလော အပိဟာလုကော နိတ္တဏှော။ ဝိဘူသဋ္ဌာနာဝိရတော သစ္စဝါဒီ ဧကော စရေတိ။ တတ္ထ ဝိဘူသာ ဒုဝိဓာ အဂါရိကဝိဘူသာ စ အနဂါရိကဝိဘူသာ စ။ တတ္ထ အဂါရိကဝိဘူသာ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၈။)သာကဋဝေဌနမာလာဂန္ဓာဒိ, အနဂါရိကဝိဘူသာ စ ပတ္တမဏ္ဍနာဒိ။ ဝိဘူသာ ဧဝ ဝိဘူသဋ္ဌာနံ, တသ္မာ ဝိဘူသဋ္ဌာနာ တိဝိဓာယပိ ဝိရတိယာ ဝိရတော။ အဝိတထဝစနတော သစ္စဝါဒီတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉)။
ပဉ္စမံ။
֍ * ၁၄၆။ ဆဋ္ဌေ ဓနာနီတိ မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယသင်္ခသိလာပဝါဠရဇတဇာတရူပါဒီနိ ရတနာနိ။ ဓညာနီတိ သာလိဝီဟိယဝဂေါဓုမကင်္ကုဝရကကုဒြူသကပ္ပဘေဒါနိ သတ္တ သေသာပရဏ္ဏာနိ စ။ ဗန္ဓဝါနီတိ ဉာတိဗန္ဓု, ဂေါတ္တဗန္ဓု, မိတ္တဗန္ဓု, သိပ္ပဗန္ဓုဝသေန စတုဗ္ဗိဓဗန္ဓဝေ။ ယထောဓိကာနီတိ သကသကဩဓိဝသေန ဌိတာနိယေဝ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၀)။
ဆဋ္ဌံ။
֍ * ၁၄၇။ သတ္တမေ သင်္ဂေါ ဧသောတိ အတ္တနော ဥပဘောဂံ နိဒ္ဒိသတိ။ သော ဟိ သဇ္ဇန္တိ တတ္ထ ပါဏိနော ကဒ္ဒမေ ပဝိဋ္ဌော ဟတ္ထီ ဝိယာတိ သင်္ဂေါ။ ပရိတ္တမေတ္ထ သောချန္တိ ဧတ္ထ ပဉ္စကာမဂုဏူပဘောဂကာလေ ဝိပရီတသညာယ ဥပ္ပါဒေတဗ္ဗတော ကာမာဝစရဓမ္မပရိယာပန္နတော ဝါ လာမကဋ္ဌေန သောချံ ပရိတ္တံ, ဝိဇ္ဇုပ္ပဘာယ ဩဘာသိတနစ္စဒဿနသုခံ ဝိယ ဣတ္တရံ, တာဝကာလိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပ္ပဿာဒေါ ဒုက္ခမေတ္ထ ဘိယျောတိ ဧတ္ထ စ ယွာယံ ‘‘ယံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဣမေ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ, အယံ ကာမာနံ အဿာဒေါ’’တိ ဝုတ္တော, သော ယမိဒံ ‘‘ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ကာမာနံ အာဒီနဝေါ, ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ကုလပုတ္တော ယေန သိပ္ပဋ္ဌာနေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ ယဒိ မုဒ္ဒါယ ယဒိ ဂဏနာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၂) ဧဝမာဒိနာ နယေနေတ္ထ ဒုက္ခံ ဝုတ္တံ, တံ ဥပနိဓာယ အပ္ပေါဒကဗိန္ဒုမတ္တော ဟောတိ, အထ ခေါ ဒုက္ခမေဝ ဘိယျော ဗဟု, စတူသု သမုဒ္ဒေသု ဥဒကသဒိသော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အပ္ပဿာဒေါ ဒုက္ခမေတ္ထ ဘိယျော’’တိ။ ဂဠော ဧသောတိ အဿာဒံ ဒဿေတွာ အာကဍ္ဎနဝသေန ဗဠိသော ဝိယ ဧသော, ယဒိဒံ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ ဣတိ ဉတွာ မတိမာတိ ဧဝံ ဉတွာ ဗုဒ္ဓိမာ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော သဗ္ဗမ္ပေတံ ပဟာယ ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပေါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁)။
သတ္တမံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၂၉။)֍ * ၁၄၈။ အဋ္ဌမဂါထာယ ဒုတိယပါဒေ ဇာလန္တိ သုတ္တမယံ ဝုစ္စတိ။ အမ္ဗူတိ ဥဒကံ, တတ္ထ စရတီတိ အမ္ဗုစာရီ, မစ္ဆဿေတံ အဓိဝစနံ။ သလိလေ အမ္ဗုစာရီ သလိလမ္ဗုစာရီ။ တသ္မိံ နဒီသလိလေ ဇာလံ ဘေတွာ ဂတအမ္ဗုစာရီဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတိယပါဒေ ဒဍ္ဎန္တိ ဒဍ္ဎဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတိ။ ယထာ အဂ္ဂိ ဒဍ္ဎဋ္ဌာနံ ပုန န နိဝတ္တတိ, န တတ္ထ ဘိယျော အာဂစ္ဆတိ, ဧဝံ မဂ္ဂဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎံ ကာမဂုဏဋ္ဌာနံ အနိဝတ္တမာနော, တတ္ထ ဘိယျော အနာဂစ္ဆန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။
သံယောဇနာနီတိ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ, တံ ပုဂ္ဂလံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇေန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သံယောဇနာနိ။ ဣမာနိ ပန သံယောဇနာနိ ကိလေသပဋိပါဋိယာပိ အာဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာပိ။ ကာမရာဂပဋိဃသံယောဇနာနိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ, မာနသံယောဇနံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန, ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန, ဘဝရာဂသံယောဇနံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန, ဣဿာမစ္ဆရိယာနိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန, အဝိဇ္ဇာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသဣဿာမစ္ဆရိယာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ, ကာမရာဂပဋိဃာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန, မာနဘဝရာဂအဝိဇ္ဇာ အရဟတ္တမဂ္ဂေနာတိ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဘေဒံ ပါပေတွာ။ ပဘိန္ဒိတွာတိ ဆိန္ဒံ ကတွာ။ ဒါလယိတွာတိ ဖာလေတွာ။ ပဒါလယိတွာတိ ဟီရေတွာ။ သမ္ပဒါလယိတွာတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။
အဋ္ဌမံ။
֍ * ၁၄၉။ နဝမေ ဩက္ခိတ္တစက္ခူတိ ဟေဋ္ဌာခိတ္တစက္ခု, သတ္တ ဂီဝဋ္ဌီနိ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ ပရိဝဇ္ဇနပဟာတဗ္ဗဒဿနတ္ထံ ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န တု ဟနုကဋ္ဌိနာ ဟဒယဋ္ဌိံ သံဃဋ္ဋေန္တော။ ဧဝဉှိ ဩက္ခိတ္တစက္ခုတာ န သမဏသာရူပ္ပါ ဟောတိ။ န စ ပါဒလောလောတိ ဧကဿ ဒုတိယော ဒွိန္နံ တတိယောတိ ဧဝံ ဂဏမဇ္ဈံ, ပဝိသိတုကာမတာယ ကဏ္ဍူယမာနပါဒေါ ဝိယ အဘဝန္တော, ဒီဃစာရိကအနဝဋ္ဌိတစာရိကဝိရတော ဝါ။ ဂုတ္တိန္ဒြိယောတိ ဆသု ဣန္ဒြိယေသု ဣဓ မနိန္ဒြိယဿ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တာဝသေသဝသေန ဂေါပိတိန္ဒြိယော။ ရက္ခိတမာနသာနောတိ မာနသံယေဝ မာနသာနံ, တံ ရက္ခိတမဿာတိ ရက္ခိတမာနသာနော။ ယထာ ကိလေသေတိ
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၀။)န ဝိလုပ္ပတိ, ဧဝံ ရက္ခိတစိတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဝဿုတောတိ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ တေသု တေသု အာရမ္မဏေသု ကိလေသအနွာဿဝဝိရဟိတော။ အပရိဍယှမာနောတိ ဧဝံ အနွာဿဝဝိရဟိတာ ဧဝ ကိလေသဂ္ဂီဟိ အပရိဍယှမာနော, ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ အနဝဿုတော, အဇ္ဈတ္တံ အပရိဍယှမာနော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၃)။
စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ကာရဏဝသေန ‘‘စက္ခူ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရေန ရူပဒဿနသမတ္ထေန စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာ။ ပေါရာဏာ ပနာဟု –
‘‘စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ အစိတ္တကတ္တာ, စိတ္တံ န ပဿတိ အစက္ခုကတ္တာ, ဒွါရာရမ္မဏသံဃဋ္ဋနေ ပန ပသာဒဝတ္ထုကေန စိတ္တေန ပဿတိ။ ဤဒိသီ ပနေသာ ‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’တိအာဒီသု ဝိယ သသမ္ဘာရကထာ နာမ ဟောတိ, တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာတိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၅၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၂)။
နိမိတ္တဂ္ဂါဟီတိ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တံ ဝါ သုဘနိမိတ္တာဒိကံ ဝါ ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တံ ဆန္ဒရာဂဝသေန ဂဏှာတိ, ဒိဋ္ဌမတ္တဝသေန န သဏ္ဌာတိ။ အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီတိ ကိလေသာနံ အနုဗျဉ္ဇနတော ပါကဋဘာဝကရဏတော ‘‘အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ ဟတ္ထပါဒဟသိတလပိတဝိလောကိတာဒိဘေဒံ အာကာရံ ဂဏှာတိ။
ယတွာဓိကရဏမေနန္တိအာဒိမှိ ယံကာရဏာ ယဿ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿ ဟေတု။ ဧတံ ပုဂ္ဂလံ သတိကဝါဋေန စက္ခုန္ဒြိယံ အသံဝုတံ အပိဟိတစက္ခုဒွါရံ ဟုတွာ ဝိဟရန္တံ ဧတေ အဘိဇ္ဈာဒယော ဓမ္မာ အနွာဿဝေယျုံ။ တဿ သံဝရာယ န ပဋိပဇ္ဇတီတိ တဿ စက္ခုန္ဒြိယဿ သတိကဝါဋေန ပိဒဟနတ္ထာယ န ပဋိပဇ္ဇတိ။ ဧဝံဘူတောယေဝ စ ‘‘န ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ။ န စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ နတ္ထိ။ န ဟိ စက္ခုပသာဒံ နိဿာယ သတိ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အပိ စ ယဒါ ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ, တဒါ ဘဝင်္ဂေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေ ကိရိယမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ, တတော စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စံ တတော ဝိပါကမနောဓာတု သမ္ပဋိစ္ဆနကိစ္စံ တတော ဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု သန္တီရဏကိစ္စံ တတော
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၁။)ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဝေါဋ္ဌပနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ, တဒနန္တရံ ဇဝနံ ဇဝတိ။ တတြာပိ နေဝ ဘဝင်္ဂသမယေ, န အာဝဇ္ဇနာဒီနံ အညတရသမယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ အတ္ထိ, ဇဝနက္ခဏေ ပန သစေ ဒုဿီလျံ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ အညာဏံ ဝါ အက္ခန္တိ ဝါ ကောသဇ္ဇံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အသံဝရော ဟောတိ။ ဧဝံ ဟောန္တော ပန သော စက္ခုန္ဒြိယေ အသံဝရောတိ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တသ္မိံ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရေ စတူသု ဒွါရေသု အသံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရဒွါရကောဋ္ဌကဂဗ္ဘာဒယော သုသံဝုတာ, တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ အရက္ခိတံ အဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေန ဟိ ပဝိသိတွာ စောရာ ယဒိစ္ဆန္တိ, တံ ဟရေယျုံ။ ဧဝမေဝ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပီတိ။
စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတီတိအာဒီသု န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတီတိ ဆန္ဒရာဂဝသေန ဝုတ္တပ္ပကာရံ နိမိတ္တံ န ဂဏှာတိ။ ဧဝံ သေသပဒါနိပိ ဝုတ္တပဋိက္ခေပေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယထာ စ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမိဓ တသ္မိံ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရဒွါရေသု သံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရာဒယော အသံဝုတာ ဟောန္တိ။ တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ သုရက္ခိတံ သုဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေသု ပိဟိတေသု စောရာနံ ပဝေသော နတ္ထိ။ ဧဝမေဝ ဇဝနေ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ တသ္မာ ဇဝနက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရောတိ ဝုတ္တော (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၅)။
အဝဿုတပရိယာယဉ္စာတိ ကိလေသေဟိ တိန္တကာရဏဉ္စ။ အနဝဿုတပရိယာယဉ္စာတိ ကိလေသေဟိ အတိန္တကာရဏဉ္စ။
ပိယရူပေ ရူပေတိ ဣဋ္ဌဇာတိကေ ရူပါရမ္မဏေ။ အပ္ပိယရူပေ ရူပေတိ အနိဋ္ဌသဘာဝေ ရူပါရမ္မဏေ။ ဗျာပဇ္ဇတီတိ ဒေါသဝသေန ပူတိဘာဝမာပဇ္ဇတိ။ ဩတာရန္တိ ဆိဒ္ဒံ အန္တရံ။ အာရမ္မဏန္တိ ပစ္စယံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၂။)အဓိဘံသူတိ မဒ္ဒံသု။ န အဓိဘောသီတိ န မဒ္ဒိ။ ဗဟလမတ္တိကာတိ ပုနပ္ပုနံ ဒါနဝသေန ဥဒ္ဓမာယိကာ ဗဟလမတ္တိကာ။ အဒ္ဒါဝလေပနာတိ အသုက္ခမတ္တိကဒါနာ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနံ။
နဝမံ။
֍ * ၁၅၀။ ဒသမေ ကာသာယဝတ္ထော အဘိနိက္ခမိတွာတိ ဣမဿ ပါဒဿ ဂေဟာ အဘိနိက္ခမိတွာ ကာသာယဝတ္ထော ဟုတွာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုန္တိ န ဝိတ္ထာရိတန္တိ။
ဒသမံ။
တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၅၁။ စတုတ္ထဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ရသေသူတိ အမ္ဗိလမဓုရတိတ္တကကဋုကလောဏိကခါရိကကသာဝါဒိဘေဒေသု သာယနီယေသု။ ဂေဓံ အကရန္တိ ဂိဒ္ဓိံ အကရောန္တော, တဏှံ အနုပ္ပါဒေန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အလောလောတိ ‘‘ဣဒံ သာယိဿာမိ, ဣဒံ သာယိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ရသဝိသေသေသု အနာကုလော။ အနညပေါသီတိ ပေါသေတဗ္ဗကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒိဝိရဟိတော, ကာယသန္ဓာရဏမတ္တေန သန္တုဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဥယျာနေ ရသေသု ဂေဓကရဏလောလော ဟုတွာ အညပေါသီ အာသိံ, ဧဝံ အဟုတွာ ယာယ တဏှာယ လောလော ဟုတွာ ရသေသု ဂေဓံ ကရောတိ, တံ တဏှံ ဟိတွာ အာယတိံ တဏှာမူလကဿ အညဿ အတ္တဘာဝဿ အနိဗ္ဗတ္တနေန အနညပေါသီတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ အတ္ထဘဉ္ဇနကဋ္ဌေန ကိလေသာ ‘‘အညေ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ အပေါသနေန အနညပေါသီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ သပဒါနစာရီတိ အဝေါက္ကမ္မစာရီ အနုပုဗ္ဗစာရီ, ဃရပဋိပါဋိံ အဆဍ္ဍေတွာ အဍ္ဎကုလဉ္စ ဒလိဒ္ဒကုလဉ္စ နိရန္တရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသမာနောတိ အတ္ထော။ ကုလေ ကုလေ အပ္ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တောတိ ခတ္တိယကုလာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကိလေသဝသေန အလဂ္ဂစိတ္တော, စန္ဒူပမော နိစ္စနဝကော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၅၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၂၁)။
ပဌမံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၃။)֍ * ၁၅၂။ ဒုတိယေ အာဝရဏာနီတိ နီဝရဏာနေဝ, တာနိ အတ္ထတော ဥရဂသုတ္တေ (သု။ နိ။ ၁ အာဒယော) ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ အဗ္ဘာဒယော ဝိယ စန္ဒံ သူရိယံ ဝါ စေတော အာဝရန္တိ, တသ္မာ ‘‘အာဝရဏာနိ စေတသော’’တိ ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ဥပစာရေန ဝါ အပ္ပနာယ ဝါ ပဟာယ။ ဥပက္ကိလေသေတိ ဥပဂမ္မ စိတ္တံ ဝိဗာဓေန္တေ အကုသလေ ဓမ္မေ, ဝတ္ထောပမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၀ အာဒယော) ဝုတ္တေ အဘိဇ္ဈာဒယော ဝါ။ ဗျပနုဇ္ဇာတိ ပနုဒိတွာ ဝိနာသေတွာ, ဝိပဿနာမဂ္ဂေန ပဇဟိတွာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသေ။ ဧဝံ သမထဝိပဿနာသမ္ပန္နော ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌိနိဿယဿ ပဟီနတ္တာ အနိဿိတော။ သေသမဂ္ဂေဟိ ဆေတွာ တေဓာတုကဂတံ သိနေဟဒေါသံ, တဏှာရာဂန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိနေဟော ဧဝ ဟိ ဂုဏပဋိပက္ခတော သိနေဟဒေါသောတိ ဝုတ္တော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၆)။
ဒုတိယံ။
֍ * ၁၅၃။ တတိယေ ဝိပိဋ္ဌိကတွာနာတိ ပိဋ္ဌိတော ကတွာ, ဆဍ္ဍေတွာ ဇဟိတွာတိ အတ္ထော။ သုခံ ဒုခဉ္စာတိ ကာယိကံ သာတာသာတံ။ သောမနဿဒေါမနဿန္တိ စေတသိကံ သာတာသာတံ။ ဥပေက္ခန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပေက္ခံ။ သမထန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမထမေဝ။ ဝိသုဒ္ဓန္တိ ပဉ္စနီဝရဏဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခသင်္ခါတေဟိ နဝဟိ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အတိသုဒ္ဓံ, နိဒ္ဓန္တသုဝဏ္ဏမိဝ ဝိဂတူပက္ကိလေသန္တိ အတ္ထော။
အယံ ပန ယောဇနာ – ဝိပိဋ္ဌိကတွာန သုခံ ဒုက္ခဉ္စ ပုဗ္ဗေဝ, ပဌမဇ္ဈာနူပစာရဘူမိယံယေဝ ဒုက္ခံ, တတိယဇ္ဈာနူပစာရဘူမိယဉ္စ သုခန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပုန အာဒိတော ဝုတ္တံ စ-ကာရံ ပရတော နေတွာ ‘‘သောမနဿံ ဒေါမနဿဉ္စ ဝိပိဋ္ဌိကတွာန ပုဗ္ဗေဝါ’’တိ အဓိကာရော။ တေန သောမနဿံ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ, ဒေါမနဿဉ္စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေယေဝါတိ ဒီပေတိ။ ဧတာနိ ဟိ ဧတေသံ ပရိယာယတော ပဟာနဋ္ဌာနာနိ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ဒုက္ခဿ ပဌမဇ္ဈာနံ, ဒေါမနဿဿ ဒုတိယဇ္ဈာနံ, သုခဿ တတိယဇ္ဈာနံ, သောမနဿဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပဟာနဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ – ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ ဧတ္ထုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၀)။ တံ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရတော ပုဗ္ဗေဝါတိ တီသု ပဌမဇ္ဈာနဒီသု
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၄။)ဒုက္ခဒေါမနဿသုခါနိ ဝိပိဋ္ဌိကတွာ ဧတ္ထေဝ စ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ သောမနဿံ ဝိပိဋ္ဌိကတွာ ဣမာယ ပဋိပဒါယ လဒ္ဓါနုပေက္ခံ သမထံ ဝိသုဒ္ဓံ ဧကော စရေ ဣတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၇၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၂၃)။
တတိယံ။
֍ * ၁၅၄။ စတုတ္ထေ အာရဒ္ဓံ ဝီရိယံ အဿာတိ အာရဒ္ဓဝိရိယော။ ဧတေန အတ္တနော ဝီရိယာရမ္ဘံ အာဒိဝီရိယံ ဒဿေတိ။ ပရမတ္ထော ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ, တတ္ထ ပတ္တိယာ ပရမတ္ထပတ္တိယာ။ ဧတေန ဝီရိယာရမ္ဘေန ပတ္တဗ္ဗဖလံ ဒဿေတိ။ အလီနစိတ္တောတိ ဧတေန ဝီရိယုပတ္ထမ္ဘာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ အလီနတံ ဒဿေတိ။ အကုသီတဝုတ္တီတိ ဧတေန ဌာနာသနစင်္ကမာဒီသု ကာယဿ အနဝသီဒနံ။ ဒဠှနိက္ကမောတိ ဧတေန ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၂၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ဧဝံ ပဝတ္တံ ပဒဟနဝီရိယံ ဒဿေတိ။ ယံ တံ အနုပုဗ္ဗသိက္ခာဒီသု ပဒဟန္တော ‘‘ကာယေန စေဝ ပရမတ္ထသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ, ပညာယ စ နံ အတိဝိဇ္ဈ ပဿတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ ဧတေန မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဝီရိယံ ဒဿေတိ။ တဉှိ ဒဠှဉ္စ ဘာဝနာပါရိပူရိဂတတ္တာ, နိက္ကမော စ သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခာ နိက္ခန္တတ္တာ, တသ္မာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလောပိ ဒဠှော နိက္ကမော အဿာတိ ‘‘ဒဠှနိက္ကမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ထာမဗလူပပန္နောတိ မဂ္ဂက္ခဏေ ကာယထာမေန ဉာဏဗလေန စ ဥပပန္နော။ အထ ဝါ ထာမဘူတေန ဗလေန ဥပပန္နောတိ ထာမဗလူပပန္နော, ထိရဉာဏဗလူပပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန တဿ ဝီရိယဿ ဝိပဿနာဉာဏသမ္ပယောဂံ ဒီပေန္တော ယောနိသော ပဒဟနဘာဝံ သာဓေတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂမဇ္ဈိမဥက္ကဋ္ဌဝီရိယဝသေန ဝါ တယောပိ ပါဒါ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၈)။
စတုတ္ထံ။
֍ * ၁၅၅။ ပဉ္စမေ ပဋိသလ္လာနန္တိ တေဟိ တေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ သလ္လီနံ, ဧကတ္တသေဝိတာ ဧကီဘာဝေါ ကာယဝိဝေကောတိ အတ္ထော။ ဈာနန္တိ ပစ္စနီကဈာပနတော အာရမ္မဏလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတော စ စိတ္တဝိဝေကော ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နီဝရဏာဒိပစ္စနီကဈာပနတော ကသိဏာဒိအာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော စ ‘‘ဈာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၅။)ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနိ သတ္တသညာဒိပစ္စနီကဈာပနတော လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတော စ ‘‘ဈာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဧဝမေတံ ပဋိသလ္လာနဉ္စ ဈာနဉ္စ အရိဉ္စမာနောတိ အဇဟမာနော အနိဿဇ္ဇမာနော။ ဓမ္မေသူတိ ဝိပဿနုပဂေသု ပဉ္စက္ခန္ဓာဒိဓမ္မေသု။ နိစ္စန္တိ သတတံ သမိတံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏံ။ အနုဓမ္မစာရီတိ တေ ဓမ္မေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနေန အနုဂတံ ဝိပဿနာဓမ္မံ စရမာနော။ အထ ဝါ ဓမ္မေသူတိ ဧတ္ထ ဓမ္မာတိ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ, တေသံ ဓမ္မာနံ အနုလောမော ဓမ္မောတိ အနုဓမ္မော, ဝိပဿနာယေတံ အဓိဝစနံ။ တတ္ထ ‘‘ဓမ္မာနံ နိစ္စံ အနုဓမ္မစာရီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ဝိဘတ္တိဗျတ္တယေန ‘‘ဓမ္မေသူ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။ အာဒီနဝံ သမ္မသိတာ ဘဝေသူတိ တာယ အနုဓမ္မစာရိတာသင်္ခါတာယ ဝိပဿနာယ အနိစ္စာကာရာဒိဒေါသံ တီသု ဘဝေသု သမနုပဿန္တော ဧဝံ ဣမာယ ကာယဝိဝေကစိတ္တဝိဝေကံ အရိဉ္စမာနော သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာသင်္ခါတာယ ပဋိပဒါယ အဓိဂတောတိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧကော စရေတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၉၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၂၅)။
ပဉ္စမံ။
֍ * ၁၅၆။ ဆဋ္ဌေ တဏှက္ခယန္တိ နိဗ္ဗာနံ, ဧဝံ ဒိဋ္ဌာဒီနဝါယ တဏှာယ ဧဝ အပ္ပဝတ္တိံ။ အပ္ပမတ္တောတိ သာတစ္စကာရီ။ အနေဠမူဂေါတိ အလာလာမုခေါ။ အထ ဝါ အနေဠော စ အမူဂေါ စ, ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟိတသုခသမ္ပာပကံ သုတမဿ အတ္ထီတိ သုတဝါ, အာဂမသမ္ပန္နောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတီမာတိ စိရကတာဒီနံ အနုဿရိတာ။ သင်္ခါတဓမ္မောတိ ဓမ္မူပပရိက္ခာယ ပရိညာတဓမ္မော။ နိယတောတိ အရိယမဂ္ဂေန နိယာမံ ပတ္တော။ ပဓာနဝါတိ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယသမ္ပန္နော။ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဧသ ပါဌော ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝမေတေဟိ အပ္ပမာဒါဒီဟိ သမန္နာဂတော နိယာမသမ္ပာပကေန ပဓာနေန ပဓာနဝါ, တေန ပဓာနေန ပတ္တနိယာမတ္တာ နိယတော, တတော အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ သင်္ခါတဓမ္မော။ အရဟာ ဟိ ပုန သင်္ခါတဗ္ဗာဘာဝတော ‘‘သင်္ခါတဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ယေ စ သင်္ခါတဓမ္မာသေ, ယေ စ သေက္ခာ ပုထူ ဣဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၁၊ သု။ နိ။ ၁၀၄၄၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၆၃, အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၇၊ နေတ္တိ။ ၁၄၊ ပေဋကော။ ၄၅)။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၀)။
ဆဋ္ဌံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၆။)֍ * ၁၅၇။ သတ္တမေ သီဟောတိ စတ္တာရော သီဟာ – တိဏသီဟော, ပဏ္ဍုသီဟော, ကာဠသီဟော, ကေသရသီဟောတိ။ တေသံ ကေသရသီဟော အဂ္ဂမက္ခာယတိ, ဧသော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဝါတော ပုရတ္ထိမာဒိဝသေန အနေကဝိဓော။ ပဒုမံ ရတ္တသေတာဒိဝသေန။ တေသု ယော ကောစိ ဝါတော ယံ ကိဉ္စိ ပဒုမံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တတ္ထ ယသ္မာ သန္တာသော အတ္တသိနေဟေန ဟောတိ, အတ္တသိနေဟော စ တဏှာလေပေါ, သောပိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တေန ဝါ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တေန ဝါ လောဘေန ဟောတိ, သောပိ စ တဏှာယေဝ။ သဇ္ဇနံ ပန တတ္ထ ဥပပရိက္ခာဝိရဟိတဿ မောဟေန ဟောတိ, မောဟော စ အဝိဇ္ဇာ။ တတ္ထ သမထေန တဏှာယ ပဟာနံ ဟောတိ, ဝိပဿနာယ အဝိဇ္ဇာယ။ တသ္မာ သမထေန အတ္တသိနေဟံ ပဟာယ သီဟော ဝိယ သဒ္ဒေသု အနိစ္စဒုက္ခာဒီသု အသန္တသန္တော, ဝိပဿနာယ မောဟံ ပဟာယ ဝါတောဝ ဇာလမှိ ခန္ဓာယတနာဒီသု အသဇ္ဇမာနော, သမထေနေဝ လောဘံ, လောဘသမ္ပယုတ္တံ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဉ္စ ပဟာယ, ပဒုမံဝ တောယေန သဗ္ဗဘဝဘောဂလောဘေန အလိပ္ပမာနော။
ဧတ္ထ စ သမထဿ သီလံ ပဒဋ္ဌာနံ, သမထော သမာဓိ, ဝိပဿနာ ပညာတိ ဧဝံ တေသု ဒွီသု ဓမ္မေသု သိဒ္ဓေသု တယောပိ ခန္ဓာ သိဒ္ဓါ ဟောန္တိ။ တတ္ထ သီလက္ခန္ဓေန သုရတော ဟောတိ, သော သီဟောဝ သဒ္ဓေသု အာဃာတဝတ္ထူသု အကုဇ္ဈိတုကာမတာယ န သန္တသတိ, ပညာက္ခန္ဓေန ပဋိဝိဒ္ဓသဘာဝေါ ဝါတောဝ ဇာလမှိ ခန္ဓာဒိဓမ္မဘေဒေ န သဇ္ဇတိ, သမာဓိက္ခန္ဓေန ဝီတရာဂေါ ပဒုမံဝ တောယေန ရာဂေန န လိပ္ပတိ။ ဧဝံ သမထဝိပဿနာဟိ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓေဟိ စ ယထာသမ္ဘဝံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ, တိဏ္ဏဉ္စ အကုသလမူလာနံ ပဟာနဝသေန အသန္တသန္တော အသဇ္ဇမာနော အလိပ္ပမာနော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၁၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၂၇)။
သတ္တမံ။
֍ * ၁၅၈။ အဋ္ဌမေ သဟနာ စ ဟနနာ စ သီဃဇဝတ္တာ စ သီဟော။ ကေသရသီဟောဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ ဒါဌာ ဗလမဿ အတ္ထီတိ ဒါဌဗလီ။ ပသယှ အဘိဘုယျာတိ ဥဘယံ စာရီသဒ္ဒေန သဟ ယောဇေတဗ္ဗံ ပသယှစာရီ အဘိဘုယျစာရီတိ။ တတ္ထ ပသယှ နိဂ္ဂယှ ပဝါဟေတွာ စရဏေန ပသယှစာရီ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၇။)အဘိဘဝိတွာ သန္တာသေတွာ ဝသီကတွာ စရဏေန အဘိဘုယှစာရီ။ သွာယံ ကာယဗလေန ပသယှစာရီ, တေဇသာ အဘိဘုယျစာရီ။ တတ္ထ သစေ ကောစိ ဝဒေယျ ‘‘ကိံ ပသယှ အဘိဘုယျစာရီ’’တိ။ တတော မိဂါနန္တိ သာမိဝစနံ ဥပယောဂတ္ထေ ကတွာ ‘‘မိဂေ ပသယှ အဘိဘုယျစာရီ’’တိ ပဋိဝတ္တဗ္ဗံ။ ပန္တာနီတိ ဒူရာနိ။ သေနာသနာနီတိ ဝသနဋ္ဌာနာနိ။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုန္တိ န ဝိတ္ထာရိတံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၂)။
အဋ္ဌမံ။
֍ * ၁၅၉။ နဝမေ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ သုခိတာ ဘဝန္တူ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟိတသုခူပနယနကာမတာ မေတ္တာ။ ‘‘အဟော ဝတ ဣမမှာ ဒုက္ခာ ဝိမုစ္စေယျု’’န္တိအာဒိနာ နယေန အဟိတဒုက္ခာပနယနကာမတာ ကရုဏာ။ ‘‘မောဒန္တိ ဝတ ဘောန္တော သတ္တာ, မောဒန္တိ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟိတသုခါဝိပ္ပယောဂကာမတာ မုဒိတာ။ ‘‘ပညာယိဿန္တိ သကေန ကမ္မေနာ’’တိ သုခဒုက္ခေသု အဇ္ဈုပေက္ခနတာ ဥပေက္ခာ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပန ဥပ္ပဋိပါဋိယာ မေတ္တံ ဝတွာ ဥပေက္ခာ ဝုတ္တာ, မုဒိတာ စ ပစ္ဆာ။ ဝိမုတ္တိန္တိ စတဿောပိ ဟိ ဝိမုတ္တီ။ ဧတာ အတ္တနော ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိယော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘မေတ္တံ ဥပေက္ခံ ကရုဏံ ဝိမုတ္တိံ, အာသေဝမာနော မုဒိတဉ္စ ကာလေ’’တိ။
တတ္ထ အာသေဝမာနောတိ တိဿော တိကစတုက္ကဇ္ဈာနဝသေန ဘာဝယမာနော, ဥပေက္ခံ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေန ဘာဝယမာနော။ ကာလေတိ မေတ္တံ အာသေဝိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ကရုဏံ, တတော ဝုဋ္ဌာယ မုဒိတံ, တတော ဣတရတော ဝါ နိပ္ပီတိကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဥပေက္ခံ အာသေဝမာနောဝ ‘‘ကာလေ အာသေဝမာနော’’တိ ဝုစ္စတိ, အာသေဝိတုံ ဖာသုကာလေ ဝါ။ သဗ္ဗေန လောကေန အဝိရုဇ္ဈမာနောတိ ဒသသု ဒိသာသု သဗ္ဗေန သတ္တလောကေန အဝိရုဇ္ဈမာနော။ မေတ္တာဒီနဉှိ ဘာဝိတတ္တာ သတ္တာ အပ္ပဋိက္ကူလာ ဟောန္တိ, သတ္တေသုပိ ဝိရောဓဘူတော ပဋိဃော ဝူပသမ္မတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗေန လောကေန အဝိရုဇ္ဈမာနော’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၃)။
နဝမံ။
֍ * ၁၆၀။ ဒသမေ သံယောဇနာနီတိ ဒသ သံယောဇနာနိ, တာနိ စ တေန တေန မဂ္ဂေန သန္ဒာလယိတွာန။ အသန္တသံ ဇီဝိတသင်္ခယမှီတိ ဇီဝိတသင်္ခယော
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၈။)ဝုစ္စတိ စုတိစိတ္တဿ ပရိဘေဒေါ, တသ္မိဉ္စ ဇီဝိတသင်္ခယေ ဇီဝိတနိကန္တိယာ ပဟီနတ္တာ အသန္တသန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုံ အတ္တနော ဒဿေတွာ ဂါထာပရိယောသာနေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၄)။
ဒသမံ။
֍ * ၁၆၁။ ဧကာဒသမေ ဘဇန္တီတိ သရီရေန အလ္လီယိတွာ ပယိရုပါသန္တိ။ သေဝန္တီတိ အဉ္ဇလိကမ္မာဒီဟိ ကိံကာရပဋိဿာဝိတာယ စ ပရိစရန္တိ။ ကာရဏံ အတ္ထော ဧတေသန္တိ ကာရဏတ္ထာ, ဘဇနာယ သေဝနာယ စ နာညံ ကာရဏမတ္ထိ, အတ္ထော ဧဝ တေသံ ကာရဏံ, အတ္ထဟေတု သေဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိက္ကာရဏာ ဒုလ္လဘာ အဇ္ဇ မိတ္တာတိ ‘‘ဣတော ကိဉ္စိ လစ္ဆာမာ’’တိ ဧဝံ အတ္တပဋိလာဘကာရဏေန နိက္ကာရဏာ, ကေဝလံ –
‘‘ဥပကာရော စ ယော မိတ္တော, သုခေ ဒုက္ခေ စ ယော သခါ၊
အတ္ထက္ခာယီ စ ယော မိတ္တော, ယော စ မိတ္တာနုကမ္ပကော’’တိ။ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၅၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၃၁၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၅) –
ဧဝံ ဝုတ္တေန အရိယေန မိတ္တဘာဝေန သမန္နာဂတာ ဒုလ္လဘာ အဇ္ဇ မိတ္တာ။ အတ္တနိ ဌိတာ ဧတေသံ ပညာ, အတ္တာနံယေဝ ဩလောကေန္တိ, န အညန္တိ အတ္တဋ္ဌပညာ။ ‘‘ဒိဋ္ဌတ္ထပညာ’’တိ အယမ္ပိ ကိရ ပေါရာဏပါဌော။ သမ္ပတိ ဒိဋ္ဌေယေဝ အတ္ထေ ဧတေသံ ပညာ, အာယတိံ န ပေက္ခန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသုစီတိ အသုစိနာ အနရိယေန ကာယဝစီမနောကမ္မေန သမန္နာဂတာတိ။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ အန္တရန္တရာ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝုတ္တံ, တံ သဗ္ဗံ ပါဌာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၅၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၃၁)။ ဧကာဒသမံ။
စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာယ
ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၃၉။)နိဂမနကထာ
ယော သော သုဂတပုတ္တာနံ, အဓိပတိဘူတေန ဟိတရတိနာ၊
ထေရေန ထိရဂုဏဝတာ, သုဝိဘတ္တော မဟာနိဒ္ဒေသော။
တဿတ္ထဝဏ္ဏနာ ယာ, ပုဗ္ဗဋ္ဌကထာနယံ တထာ၊
ယုတ္တိံ နိဿာယ မယာရဒ္ဓါ, နိဋ္ဌာနမုပဂတာ ဧသာ။
ယံ ပုရံ ပုရုတ္တမံ, အနုရာဓပုရဝှယံ၊
ယော တဿ ဒက္ခိဏေ ဘာဂေ, မဟာဝိဟာရော ပတိဋ္ဌိတော။
ယော တဿ တိလကော ဘူတော, မဟာထူပေါ သိလုစ္စယော၊
ယံ တဿ ပစ္ဆိမေ ဘာဂေ, လေခေါ ကထိကသညိတော။
ကိတ္တိသေနောတိ နာမေန, သဇီဝေါ ရာဇသမ္မတော၊
သုစိစာရိတ္တသမ္ပန္နော, လေခေါ ကုသလကမ္မိကော။
သီတစ္ဆာယတရုပေတံ, သလိလာသယသမ္ပဒံ၊
စာရုပါကာရသဉ္စိတံ, ပရိဝေဏမကာရယိ။
ဥပသေနော မဟာထေရော, မဟာပရိဝေဏဝါသိယော၊
တဿာဒါသိ ပရိဝေဏံ, လေခေါ ကုသလကမ္မိကော။
ဝသန္တေနေတ္ထ ထေရေန, ထိရသီလေန တာဒိနာ၊
ဥပသေနဝှယေန သာ, ကတာ သဒ္ဓမ္မဇောတိကာ။
ရညော သိရိနိဝါသဿ, သိရိသံဃဿ ဗောဓိနော၊
ဆဗ္ဗီသတိမှိ ဝဿမှိ, နိဋ္ဌိတာ နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။
သမယံ အနုလောမေန္တီ, ထေရာနံ ထေရဝံသဒီပါနံ၊
နိဋ္ဌံ ဂတာ ယထာယံ, အဋ္ဌကထာ လောကဟိတဇနနီ။
သဒ္ဓမ္မံ အနုလောမေန္တာ, အတ္တဟိတံ ပရဟိတဉ္စ သာဓေန္တာ၊
နိဋ္ဌံ ဂစ္ဆန္တု တထာ, မနောရထာ သဗ္ဗသတ္တာနံ။
(စူဠနိ၊ဋ္ဌ၊၁၄၀။)သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာယ, အဋ္ဌကထာယေတ္ထ ဂဏိတကုသလေဟိ၊
ဂဏိတာ တု ဘာဏဝါရာ, ဉေယျာတိရေကစတ္တာရိသာ။
အာနုဋ္ဌုဘေန အဿာ, ဆန္ဒော ဗဒ္ဓေန ဂဏိယမာနာ တု၊
အတိရေကဒသသဟဿ-သင်္ခါ ဂါထာတိ ဝိညေယျာ။
သာသနစိရဋ္ဌိတတ္ထံ, လောကဟိတတ္ထဉ္စ သာဒရေန မယာ၊
ပုညံ ဣမံ ရစယတာ, ယံ ပတ္တမနပ္ပကံ ဝိပုလံ။
ပုညေန တေန လောကော, သဒ္ဓမ္မရသာယနံ ဒသဗလဿ၊
ဥပဘုဉ္ဇိတွာ ဝိမလံ, ပပ္ပေါတု သုခံ သုခေနေဝါတိ။
သဒ္ဓမ္မပ္ပဇ္ဇောတိကာ နာမ
စူဠနိဒ္ဒေသ-အဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Comments
Post a Comment