။ နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ။
နိရုတ္တိဒီပနီပါဌ
ဂန္ထာရမ္ဘ
စတုရာသီတိသဟဿ၊ ဓမ္မက္ခန္ဓာပဘင်္ကရာ။
လောကမှိ ယဿ ဇောတန္တိ၊ နန္တဝဏ္ဏပဘဿရာ။
အနန္တဝဏ္ဏံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဝန္ဒေ နိရုတ္တိပါရဂုံ။
သဒ္ဓမ္မဉ္စဿ သံဃဉ္စ၊ ဝိသုဒ္ဓဝဏ္ဏဘာဇနံ။
မောဂ္ဂလ္လာနော မဟာဉာဏီ၊ နိရုတ္တာရညကေသရီ။
နဒိ ဗျာကရဏံနာဒံ၊ သောဂတာရညဗျာပနံ။
တဿတ္ထံ ဒီပယိဿာမိ၊ နာနာရာသိံဝိဘာဇယံ။
ဩဂါယှ သဒ္ဒသတ္ထာနိ၊ နဝင်္ဂံ သတ္ထုသာသနန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၂။)၁. သန္ဓိကဏ္ဍ
သညာရာသိ
ဂရုသညာရာသိ
ဝဏ္ဏော, သရော, သဝဏ္ဏော, ဒီဃော, ရဿော, ဗျဉ္ဇနော, ဝဂ္ဂေါ, နိဂ္ဂဟီတံ။
֍ * ၁။ အအာဒယော တိတာလီသံ [တိတာလီသ (ဗဟူသု)] ဝဏ္ဏာ [က. ၂; ရူ. ၂; နီ. ၁, ၂]။
အအာဒယော ဗိန္ဒန္တာ တေစတ္တာလီသက္ခရာ ဝဏ္ဏာ နာမ ဟောန္တိ။
အ, အာ, ဣ, ဤ, ဥ, ဦ, ဧတ, ဧ, ဩတ, ဩ။ က, ခ, ဂ, ဃ, င, စ, ဆ, ဇ, ဈ, ဉ, ဋ, ဌ, ဍ, ဎ, ဏ, တ, ထ, ဒ, ဓ, န, ပ, ဖ, ဗ, ဘ, မ, ယ, ရ, လ,ဝ သ, ဟ, ဠ, အံ။ အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တိ ပကာသေန္တီတိ ဝဏ္ဏာ, အက္ခရာတိ စ ဝုစ္စန္တိ, နာမပညတ္တိရူပတ္တာ နက္ခရန္တိ ခယဝယံ န ဂစ္ဆန္တီတိ အက္ခရာ။ ‘‘နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီ’’တိ [သံ. နိ. ၁.၇၆] ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ * ၂။ ဒသာဒေါ သရာ [က. ၃; ရူ. ၃; နီ. ၃]။
တေသု ဝဏ္ဏေသု အာဒိမှိ ဒသ ဝဏ္ဏာ သရာ နာမ ဟောန္တိ။ သယမေဝ လဒ္ဓသရူပါ ဟုတွာ ရာဇန္တိ ဝိရောစန္တီတိ သရာ။
တေသု သရေသု ဒွေ ဒွေသရာ သဝဏ္ဏာ နာမ ဟောန္တိ။
အ, အာ အဝဏ္ဏော, ဣ, ဤ ဣဝဏ္ဏော, ဥ, ဦ ဥဝဏ္ဏော, ဧတ, ဧ ဧတဝဏ္ဏော, ဩတ, ဩ ဩတဝဏ္ဏော။ သမာနော ဝဏ္ဏော သုတိ ဧတေသန္တိ သဝဏ္ဏာ, သရူပါတိ စ ဝုစ္စန္တိ, သမာနံ ရူပံ သုတိ ဧတေသန္တိ သရူပါ။
֍ * ၄။ ပုဗ္ဗော ရဿော [က. ၄; ရူ. ၄; နီ. ၄.၂၂]။
(နိရုတ္တိ၊၃။)ဒွီသု ဒွီသု သဝဏ္ဏေသု ယော ယော ပုဗ္ဗော ဟောတိ, သော သော ရဿော နာမ ဟောတိ။ ရဿေန ကာလေန ဝတ္တဗ္ဗာတိ ရဿာ, ရဿကာလော နာမ အက္ခိဒလာနံ ဥမ္မိသနနိမ္မိသနသမကာလော။
တတ္ထ ဧတ, ဩတ ဣတိ ဒွေ ဧကပဒသံယောဂေ ပရေ ကွစိ လဗ္ဘန္တိ။ ဧဋ္ဌိ, သေဋ္ဌော, ဩဋ္ဌော, သောတ္ထိ။
ဧကပဒသံယောဂေတိ ကိံ? ပဒန္တရသံယောဂေ ပရေ ရဿာ မာ ဟောန္တူတိ။ မံ စေ တွံ နိခဏံ ဝနေ, [ဇာ. ၂.၂၂.၅] ပုတ္တော တျာဟံ မဟာရာဇ [ဇာ. ၁.၁.၇]။
ကွစီတိ ကိံ? ဧကပဒသံယောဂေပိ ဝဂ္ဂန္တေသု ဝါ ယ, ရ, လ, ဝေသု ဝါ ပရေသု ရဿာ မာ ဟောန္တူတိ။ ဧန္တိ, သေန္တိ, ဧယျ, ဘာသေယျ, မေဏ္ဍော, သောဏ္ဍော။
֍ * ၅။ ပရော ဒီဃော [က. ၅; ရူ. ၅; နီ. ၅]။
ဒွီသု ဒွီသု သဝဏ္ဏေသု ယော ယော ပရော ဟောတိ, သော သော ဒီဃော နာမ ဟောတိ။ ဒီဃေန ကာလေန ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဒီဃာ, ဒီဃကာလော နာမ ရဿေဟိ ဒိဂုဏကာလော။
֍ * ၆။ ကာဒယော ဗျဉ္ဇနာ [က. ၆; ရူ. ၈; နီ. ၆]။
တေသု ဝဏ္ဏေသု ကာဒယော ဗိန္ဒန္တာ ဝဏ္ဏာ ဗျဉ္ဇနာ နာမ ဟောန္တိ။ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇယန္တီတိ ဗျဉ္ဇနာ။ တေ ပန သုဒ္ဓါ အဒ္ဓမတ္တိကာ, ရဿယုတ္တာ ဒိယဒ္ဓမတ္တိကာ, ဒီဃယုတ္တာ တိယဒ္ဓမတ္တိကာ။
֍ * ၇။ ပဉ္စပဉ္စကာ ဝဂ္ဂါ [က. ၇; ရူ ၉; နီ. ၇]။
တေသု ဗျဉ္ဇနေသု ကာဒိ-မန္တာ ပဉ္စဗျဉ္ဇနပဉ္စကာ ဝဂ္ဂါ နာမ ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄။)ကာဒိ ပဉ္စကော ကဝဂ္ဂေါ, စာဒိ စ ဝဂ္ဂေါ, ဋာဒိ ဋဝဂ္ဂေါ, တာဒိ တဝဂ္ဂေါ, ပါဒိ ပဝဂ္ဂေါ။ သေသာ အဝဂ္ဂါတိ သိဒ္ဓံ။ ဝဏ္ဏုဒ္ဒေသေ ဧကဋ္ဌာနိကာနံ ဗျဉ္ဇနာနံ ဝဂ္ဂေ သမူဟေ နိယုတ္တာတိ ဝဂ္ဂါ။
֍ * ၈။ ဗိန္ဒု နိဂ္ဂဟီတံ [က. ၈; ရူ. ၁၀; နီ. ၈]။
အန္တေ ဗိန္ဒုမတ္တော ဝဏ္ဏော နိဂ္ဂဟီတံ နာမ။ နိဂ္ဂယှ ဂယှတိ ဥစ္စာရိယတီတိ နိဂ္ဂဟီတံ။
ဂရုသညာရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဗျဉ္ဇနဝုတ္တိရာသိ
ဌာနံ, ကရဏံ, ပယတနံ [ရူ. ၂ (ပိဋ္ဌေ); နီ ၆ (ပိဋ္ဌေ); ၂၃ (သုတ္တင်္ကေ)]။
ဆ ဌာနာနိ – ကဏ္ဌဋ္ဌာနံ, တာလုဋ္ဌာနံ, မုဒ္ဓဋ္ဌာနံ, ဒန္တဋ္ဌာနံ, ဩဋ္ဌဋ္ဌာနံ, နာသိကဋ္ဌာနံ။ တေသု ဗျတ္တံ ဝဒန္တေန ယတ္ထ ‘‘အက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ ကဏ္ဌဋ္ဌာနံ။ ယတ္ထ ‘‘ဣစ္ဆ’’န္တိ, တံ တာလုဋ္ဌာနံ။ ယတ္ထ ‘‘ရဋ္ဌ’’န္တိ, တံ မုဒ္ဓဋ္ဌာနံ။ ယတ္ထ ‘‘သတ္ထ’’န္တိ, တံ ဒန္တဋ္ဌာနံ။ ယတ္ထ ‘‘ပုပ္ဖ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဩဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ နာသပဒေသော နာသိကဋ္ဌာနံ။
ကတ္ထစိ ပန ဥရဋ္ဌာနံ, သိရဋ္ဌာနံ, ဇိဝှာမူလဋ္ဌာနန္တိပိ အာဂတံ။ တတ္ထ သိရဋ္ဌာနံ နာမ မုဒ္ဓဋ္ဌာနမေဝ။ ဇိဝှာမူလဋ္ဌာနံ ပန သဗ္ဗဝဏ္ဏာနံ သာဓာရဏန္တိ ဝဒန္တိ။
ကရဏံ စတုဗ္ဗိဓံ – ဇိဝှာမူလံ, ဇိဝှောပဂ္ဂံ, ဇိဝှဂ္ဂံ, သကဋ္ဌာနန္တိ။
ပယတနံ စတုဗ္ဗိဓံ – သံဝုဋံ, ဝိဝဋံ, ဖုဋ္ဌံ, ဤသံဖုဋ္ဌန္တိ။ တတ္ထ ကရဏာနံ သကသကဋ္ဌာနေဟိ သဒ္ဓိံ သံဝရဏာဒိကော ဝိသေသာကာရော သံဝုဋာဒိ နာမ။
(နိရုတ္တိ၊၅။)တတ္ထ ကဏ္ဌပဒေသာနံ အညမညံ သံဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပန္နာ အဝဏ္ဏ, ကဝဂ္ဂ, ဟကာရာ ကဏ္ဌဇာ နာမ။ တာလုမှိ ဇိဝှာမဇ္ဈသံဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပန္နာ ဣဝဏ္ဏ, စဝဂ္ဂ, ယကာရာ တာလုဇာ နာမ။ မုခဗ္ဘန္တရမုဒ္ဓမှိ ဇိဝှောပဂ္ဂသံဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပန္နာ ဋဝဂ္ဂ, ရ, ဠကာရာ မုဒ္ဓဇာ နာမ။ ဥပရိ ဒန္တပန္တိယံ ဇိဝှဂ္ဂသံဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပန္နာ တဝဂ္ဂ, လ, သကာရာ ဒန္တဇာ နာမ။ ဩဋ္ဌဒွယသံဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပန္နာ ဥဝဏ္ဏ, ပဝဂ္ဂါ ဩဋ္ဌဇာ နာမ။ နိဂ္ဂဟီတံ နာသိကဇံ နာမ။ ပဉ္စဝဂ္ဂန္တာ ပန နာသိကဋ္ဌာနေပိ သကဋ္ဌာနေပိ ဇာယန္တိ။ ဧကာရော ကဏ္ဌတာလုဇော။ ဩကာရော ကဏ္ဌောဋ္ဌဇော။ ဝကာရော ဒန္တောဋ္ဌဇော။ အပိစ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာ ကဏ္ဌေပိ ဇာယန္တိယေဝ။ ယဒါ ဟကာရော ဝဂ္ဂန္တေဟိ ဝါ ယ, ရ, လ, ဝေဟိ ဝါ ယုတ္တော ဟောတိ, တဒါ ဥရဇောတိ ဝဒန္တိ။ ပဉှော, တုဏှိ, နှာတော, ဝိမှိတော, ဂယှတေ, ဝုလှတေ, အဝှာနံ။
ကဏ္ဌံ သံဝရိတွာ ဥစ္စာရိတော အကာရော သံဝုဋော နာမ။ သကသကဋ္ဌာန, ကရဏာနိ ဝိဝရိတွာ ဥစ္စာရိတာ သေသသရာ စ သ, ဟကာရာ စ ဝိဝဋာ နာမ။ တာနိယေဝ ဂါဠှံ ဖုသာပေတွာ ဥစ္စာရိတာ ပဉ္စဝဂ္ဂါ ဖုဋ္ဌာ နာမ။ ထောကံ ဖုသာပေတွာ ဥစ္စာရိတာ ယ, ရ, လ, ဝါ ဤသံဖုဋ္ဌာ နာမ။ တတ္ထ ဩဋ္ဌဇေသု တာဝ ပဝဂ္ဂံ ဝဒန္တာနံ ဩဋ္ဌဒွယဿ ဂါဠှံ ဖုသနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဖုဋ္ဌပယတနိကတ္တာ ပဝဂ္ဂဿ။ ဥဝဏ္ဏံ ဝဒန္တာနံ ပန ဩဋ္ဌဒွယဿ ဝိဝရဏံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဝိဝဋပယတနိကတ္တာ ဥဝဏ္ဏဿ။ ဧသ နယော သေသေသု သဗ္ဗေသူတိ။
စူဠနိရုတ္တိယံ ပန သဗ္ဗေ ရဿသရာ သံဝုဋာ နာမ, သဗ္ဗေဒီဃသရာ ဝိဝဋာ နာမာတိ ဝုတ္တံ။ တထာ သဒ္ဒသာရတ္ထဇာလိနိယံ, ကတ္ထစိ သက္ကဋဂန္ထေ စ။ ဣဒံ ယုတ္တတရံ။ အညဋ္ဌာနိကဗျဉ္ဇနေဟိ ယုတ္တာ သရာ အတ္တနော ဌာန, ကရဏာနိ ဇဟန္တာပိ ပယတနံ န ဇဟန္တိ။ တသ္မာ နာနာဝဏ္ဏာနံ သံသဂ္ဂေ ပယတနာနံ သံသဂ္ဂဘေဒေါပိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ တတ္ထ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိ ဝဒန္တော ယဒိ ဏာ-ကာရံ ဇိဝှဂ္ဂေန ဒန္တဋ္ဌာနေ ကတွာ ဝဒေယျ, ဒန္တဇော နာ-ကာရော ဧဝ ဘဝေယျ။ တု-ကာရဉ္စ ဇိဝှောပဂ္ဂေန မုဒ္ဓဋ္ဌာနေ ကတွာ ဝဒေယျ, မုဒ္ဓဇော ဋု-ကာရော ဧဝ ဘဝေယျ။ ဧဝဉ္စ သတိ အက္ခရဝိပတ္တိ နာမ သိယာ။ ဧသ နယော သေသေသု မုဒ္ဓဇဒန္တဇေသု။ တသ္မာ ကမ္မဝါစံ သာဝေန္တေဟိ နာမ ဌာန, ကရဏ, ပယတနေသု သုဋ္ဌု ကုသလေဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၆။)သိထိလဉ္စ၊ ဓနိတဉ္စ၊ ဒီဃံ၊ ရဿံ၊ ဂရုံ၊ လဟုံ။
နိဂ္ဂဟီတံ၊ ဝိမုတ္တဉ္စ၊ သမ္ဗန္ဓဉ္စ၊ ဝဝတ္ထိတံ [နီ. ၉၊ ၁၀၊ ၁၁၊ ၁၂၊ ၁၃၊ ၁၄၊ ၁၅၊ ၁၆-၁၉၊ ၂၀၊ ၂၁ သုတ္တေသု ပဿိတဗ္ဗံ]။
မုဒုနာ ဝစီပယောဂေန ဝတ္တဗ္ဗာ ဝဂ္ဂပဌမ, တတိယ, ပဉ္စမာ သိထိလာ နာမ။ ထဒ္ဓေန ဝစီပယောဂေန ဝတ္တဗ္ဗာ ဝဂ္ဂဒုတိယ, စတုတ္ထာ ဓနိတာ နာမ။ ဒီဃ, ရဿာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ။ ဒီဃာ စေဝ သံယောဂပုဗ္ဗာ စ နိဂ္ဂဟီတန္တာ စ ဂရုကာ နာမ။ သေသာ လဟုကာ နာမ။ ယထာ သဒ္ဒသဟိတော ဝါတော မုခဆိဒ္ဒေန ဗဟိ အနိက္ခမ္မ နာသသောတာဘိမုခေါ ဟောတိ, တထာ မုခံ အဝိဝဋံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ ဗျဉ္ဇနံ နိဂ္ဂဟီတံ နာမ။ တေန ယုတ္တာနိ သဗ္ဗဗျဉ္ဇနာနိ နိဂ္ဂဟီတန္တာနိ နာမ။ သေသာ ဝိမုတ္တာ နာမ။ ပဒသန္ဓိဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ သမ္ဗန္ဓံ နာမ။ ပဒစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝဝတ္ထိတံ နာမ။
ဗျဉ္ဇနဝုတ္တိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
လဟုသညာရာသိ
ဈော, လော, ပေါ, ဃော, ဂေါ။
֍ * ၉။ ယုဝဏ္ဏာ [ဣယုဝဏ္ဏာ (ဗဟူသု)] ဈလာ နာမဿန္တေ [က. ၅၈; ရူ. ၂၉; နီ. ၂၀၅]။
အနိတ္ထိလိင်္ဂဿ နာမဿ အန္တေ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာ ကမေန ဈလသညာ ဟောန္တိ။
֍ * ၁၀။ ပိတ္ထိယံ [က. ၅၉; ရူ. ၁၈၂; နီ. ၂၀၆]။
ဣတ္ထိလိင်္ဂေ နာမဿန္တေ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာ ပသညာ ဟောန္တိ။
֍ * ၁၁။ ဃာ [က. ၆၀; ရူ. ၁၇၇; နီ. ၂၀၇]။
ဃော
(နိရုတ္တိ၊၇။), အာ ဣတိ ဒွိပဒံ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ အာကာရော ဃသညော ဟောတိ။
֍ * ၁၂။ ဂေါ သျာလပနေ [က. ၅၇; ရူ. ၇၁; နီ. ၂၁၄]။
အာလပနေ သိ ဂသညော ဟောတိ။
လဟုသညာရာသိ နိဋ္ဌိတော။
သင်္ကေတရာသိ
֍ * ၁၃။ ဝိဓိ ဝိသေသနံ ယံ တဿ [စံ. ၁.၁.၆; ပါ. ၁.၁.၇၂; ဝိဓိဗ္ဗိသေသနန္တဿ (ဗဟူသု)]။
သုတ္တေ ယံ ဝိသေသနံ ဒိဿတိ, တဿ ဝိဓိ ဉာတဗ္ဗော။
‘အတော ယောနံ ဋာဋေ’။ နရာ, နရေ။ ယောနန္တိ ဝိသေသနံ။ ဋာဋေတိ ဝိဓိ။
֍ * ၁၄။ သတ္တမိယံ ပုဗ္ဗဿ [ရူ. ၈ (ပိဋ္ဌေ); စံ. ၁.၁.၇; ပါ. ၁.၁.၆၆]။
သတ္တမီနိဒ္ဒေသေ ပုဗ္ဗဝဏ္ဏဿေဝ ဝိဓိ ဉာတဗ္ဗော။
‘သရော လောပေါ သရေ’။ လောကဂ္ဂေါ [အပ. ထေရ ၁.၁၂.၅၇]။
֍ * ၁၅။ ပဉ္စမိယံ ပရဿ [စံ. ၁.၁.၈; ပါ. ၁.၁.၆၇]။
ပဉ္စမီနိဒ္ဒေသေ ပရဿေဝ ဝိဓိ ဉာတဗ္ဗော။
‘အတော ယောနံ ဋာဋေ’။ နရာ, နရေ။
֍ * ၁၆။ အာဒိဿ [စံ. ၁.၁.၉; ပါ. ၁.၁.၅၄]။
ပရဿ သိဿမာနော [ဒိဿမာနော (မူ)] ဝိဓိ အာဒိဝဏ္ဏဿ ဉာတဗ္ဗော။
(နိရုတ္တိ၊၈။)֍ * ၁၇။ ဆဋ္ဌိယန္တဿ [စံ. ၁.၁.၁၀; ပါ. ၁.၁.၅၂]။
ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒေသေ တဒန္တဿ ဝိဓိ ဉာတဗ္ဗော။
‘ရာဇဿိ နာမှိ’။ ရာဇိနာ။
֍ * ၁၈။ ငါနုဗန္ဓော [စံ. ၁.၁.၁၁; ပါ. ၁.၁.၅၃]။
ငါနုဗန္ဓော အာဒေသော ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒိဋ္ဌဿ အန္တဿ ဉာတဗ္ဗော။
‘ဂေါဿာဝင’။ ဂဝဿံ။
֍ * ၁၉။ ဋာနုဗန္ဓောနေကဝဏ္ဏော သဗ္ဗဿ [စံ. ၁.၁.၁၂; ပါ. ၁.၁.၅၅; ဋာနုဗန္ဓာနေကဝဏ္ဏာ သဗ္ဗဿ (ဗဟူသု)]။
ယော စ ဋာနုဗန္ဓော အာဒေသော, ယော စ အနေကဝဏ္ဏော အာဒေသော, တဒုဘယံ ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒိဋ္ဌဿ သဗ္ဗဿေဝ ဝဏ္ဏသမုဒါယဿ ဉာတဗ္ဗံ။
ဋာနုဗန္ဓေ တာဝ –
‘ဣမဿာနိတ္ထိယံ ဋေ’။ ဧသု။
အနေကဝဏ္ဏေ –
‘အနိမိ နာမှိ’။ အနေန, ဣမိနာ။
֍ * ၂၀။ ဉကာနုဗန္ဓာ အာဒျန္တာ [စံ. ၁.၁.၁၃; ပါ. ၁.၁.၄၆]။
ဉာနုဗန္ဓော အာဂမော စ ကာနုဗန္ဓော အာဂမော စ ကမေန ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒိဋ္ဌဿ အာဒိမှိ စ အန္တေ စ ဉာတဗ္ဗော။
ဉာနုဗန္ဓေ –
‘ဗြူတော တိဿိဉ’။ ဗြဝိတိ။
(နိရုတ္တိ၊၉။)‘ဘူဿ ဝုက’။ ဗဘုဝ။
֍ * ၂၁။ မာနုဗန္ဓော သရာနမန္တာ ပရော [စံ. ၁.၁.၁၄; ပါ. ၁.၁.၄၇]။
မာနုဗန္ဓော အာဂမော သရာနံ အန္တသရမှာ ပရော ဟောတိ။
‘နဇ္ဇာယော သွာမ’။ နဇ္ဇာယော သန္ဒန္တိ။ ‘မံ ဝါ ရုဓာဒီနံ’။ ရုန္ဓတိ။ ‘ဇရ သဒါနမီမ ဝါ’။ ဇီရတိ, သီဒတိ။
ဣမသ္မိံ ဗျာကရဏေ အနေကသရတာ နာမ နဒီ, ပုရိသ ဣစ္စာဒီသု လိင်္ဂပဒေသု ဧဝ အတ္ထိ, ဂမု, ပစဣစ္စာဒီသု ဓာတုပဒေသု နတ္ထိ။ သဗ္ဗဓာတုယော ဗျဉ္ဇနန္တာ ဧဝ ဟောန္တိ, ဓာတွန္တလောပကိစ္စံ နတ္ထိ။ တသ္မာ နဇ္ဇာယောတိ ဧတ္ထ ဤ-ကာရော အန္တသရော နာမ။ တတော ‘နဇ္ဇာယော သွာမ’ ဣတိ သုတ္တေန အာ-ကာရာဂမော။ ရုန္ဓတီတိ ဧတ္ထ ပန ဥ-ကာရော အန္တသရော နာမ, တတော ‘‘မံ ဝါ ရုဓာဒီန’’န္တိ သုတ္တေန ဗိန္ဒာဂမော။ ဧဝံ ဇီရတိ, သီဒတိ ဣစ္စာဒီသု။ မြမ္မပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘မာနုဗန္ဓော ပဒါနမန္တာ ပရော’’တိ ပါဌော, သော သီဟဠပေါတ္ထကေဟိ န သမေတိ။
֍ * ၂၂။ ဝိပ္ပဋိသေဓေ [စံ. ၁.၁.၁၆; ပါ. ၁.၄.၂]။
သမာနဝိသယာနံ ဒွိန္နံ ဝိဓီနံ အညမညပဋိသေဓရဟိတေ ဌာနေ ယေဘုယျေန ပရော ဝိဓိ ဩကာသံ လဘတိ။
စတ္တာရောမေ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာ [အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ] -ဧတ္ထ စတ္တာရိမေတိ ပုဗ္ဗလောပေ သမ္ပတ္တေ ပရလောပေါ ဩကာသံ လဘတိ။
֍ * ၂၃။ သင်္ကေတော နာဝယဝေါနုဗန္ဓော [စံ. ၁.၁.၅]။
ယော ဝဏ္ဏော ပယောဂဿ အဝယဝေါ န ဟောတိ, သုတ္တေသု သင်္ကေတမတ္တော ဟောတိ, သော အနုဗန္ဓော နာမ။
(နိရုတ္တိ၊၁၀။)‘ဂေါဿာဝ’။ ဂဝဿံ-ဧတေန ပဒရူပဝိဓာနေ အနုဗန္ဓော ဥပယောဂံ န ဂစ္ဆတီတိ ဉာပေတိ။
ဝဏ္ဏသဒ္ဒေါ ပရော ဧတသ္မာတိ ဝဏ္ဏပရော, ဝဏ္ဏပရေန ရဿသရေန သဝဏ္ဏောပိ ဂယှတိ သယဉ္စ, အဝဏ္ဏောတိ ဝုတ္တေ အာ-ကာရောပိ ဂယှတိ အ-ကာရော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏေသု။
֍ * ၂၅။ န္တုဝန္တုမန္တာဝန္တုတဝန္တုသမ္ဗန္ဓီ [န္တု ဝန္တုမန္တွာဝန္တုတဝန္တု သမ္ဗန္ဓီ (ဗဟူသု)]။
န္တုဣတိ ဝုတ္တေ ဝန္တု, မန္တု, အာဝန္တု, တဝန္တူနံ သမ္ဗန္ဓီဘူတော န္တုကာရော ဂယှတိ။
‘န္တန္တူနံ န္တော ယောမှိ ပဌမေ’။ ဂုဏဝန္တော, သတိမန္တော, ယာဝန္တော, ဘုတ္တဝန္တော။
သင်္ကေတရာသိ နိဋ္ဌိတော။
သန္ဓိဝိဓာန
အထ သန္ဓိဝိဓာနံ ဒီပိယတေ။
လောပေါ, ဒီဃော, ရဿော, ဝုဒ္ဓိ, အာဒေသော, အာဂမော, ဒွိဘာဝေါ, ဝိပလ္လာသော။
လောပရာသိ
֍ * ၂၆။ သရော လောပေါ သရေ [က. ၁၂; ရူ. ၁၃; နီ. ၃၀]။
လုပ္ပတီတိ လောပေါ။ သရေ ပရေ သရူပေါ ဝါ အသရူပေါ ဝါ ပုဗ္ဗော သရော လောပေါ ဟောတိ။
သရူပေ တာဝ –
(နိရုတ္တိ၊၁၁။)အဝဏ္ဏေ-လောကဂ္ဂေါ [အပ. ထေရ ၁.၁၂.၅၇], ဘဝါသဝေါ, [ဓ. သ. ၁၁၀၂] အဝိဇ္ဇာသဝေါ [ဓ. သ. ၁၁၀၂], အဝိဇ္ဇာနုသယော [ဝိဘ. ၉၄၉]။
ဣဝဏ္ဏေ-မုနိန္ဒော, မုနီရိတော, ဝရဝါဒီရိတော, ဣတ္ထိန္ဒြိယံ [ဝိဘ. ၂၁၉]။
ဥဝဏ္ဏေ-ဗဟူပကာရော [ဇာ. ၁.၂၂.၅၈၈], ဗဟုကာ ဦမိ ဗဟူမိ, သရဘုယာ ဦမိ သရဘူမိ, သရဘုယာ ဥဒကံ သရဘူဒကံ။
အသရူပေ –
သောတိန္ဒြိယံ [ဝိဘ. ၂၁၉], ကာမုပါဒါနံ, ဘဝေသနာ [ဒီ. နိ. ၃.၃၀၅], ဘဝေါဃော [ဓ. သ. ၁၁၅၆], သော တုဏှဿ [ပါရာ. ၃၈၁], ဒိဋ္ဌာနုသယော [ဝိဘ. ၉၄၉], ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ, ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌံ, ဒိဋ္ဌောဃော [ဓ. သ. ၁၁၅၆], မုဒိန္ဒြိယံ [မဟာဝ. ၉], ပုတ္တာ မတ္ထိ [ဓ. ပ. ၆၂], ဥရဿ ဒုက္ခော [ပါစိ. ၄၀၂], အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တိ [ဓ. ပ. ၃၀၄] ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ပုဗ္ဗလောပရာသိ။
֍ * ၂၇။ ပရော ကွစိ [က. ၁၃; ရူ. ၁၅; နီ. ၃၁]။
ပုဗ္ဗသရမှာ သရူပေါ ဝါ အသရူပေါ ဝါ ပရော သရော ကွစိ လောပေါ ဟောတိ။
သရူပေ တာဝ –
(နိရုတ္တိ၊၁၂။)တံ ကဒါဿု ဘဝိဿတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၄၄ အာဒယော; တံ ကုဒဿု], ကုဒါဿု နာမ ဒုမ္မေဓော, ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတိ [ဓ. ပ. ၃၇၆], ယဒါဿ သီလံ ပညဉ္စ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၄၇၄], တဒါဿု ကဏှံ ယုဉ္ဇန္တိ [ဇာ. ၁.၁.၂၉] -ကဏှန္တိ မဟာကဏှဂေါဏံ, တဏှာဿ ဝိပ္ပဟီနာ, မာဿု ကုဇ္ဈ ရထေသဘ, သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျ [ပါရာ. ၁၆၇, ၁၇၁], အာဂတာတ္ထ တုမှေ, သောတုကာမာတ္ထ တုမှေ, မာယျော ဧဝရူပမကာသိ, ပပံ အဝိန္ဒုံ [ဇာ. ၁.၁.၂] -ပဝဍ္ဎံ အာပံ လဘိံသူတျတ္ထော, နာလံ ကဗဠံ ပဒါတဝေ [ဇာ. ၁.၁.၂၇] -ပ+အာဒါတဝေတိ ဆေဒေါ, ဂဏှိတုန္တတ္ထော, ရုပ္ပတီတိ ရူပံ, ဗုဇ္ဈတီတိ ဗုဒ္ဓါ-ဒီဃော, အဂ္ဂီဝ တပ္ပတိ, ဣတ္ထီဝ ဂစ္ဆတိ, နဒီဝ သန္ဒတိ, မာတုပဋ္ဌာနံ, ပိတုပဋ္ဌာနံ, ယေတေ ဓမ္မာ အာဒိကလျာဏာ [စူဠဝ. ၃၉၉] ဣစ္စာဒိ။
အသရူပေ –
ဣတိဿ [ပါစိ. ၄၆၅], ဣတိပိ [ပါရာ. ၁], အဿမဏီသိ [ပါရာ. ၁၃၅], အကတညူသိ [ဓ. ပ. ၃၈၃], ဝန္ဒေဟံ, သောဟံ, ယဿဒါနိ [မဟာဝ. ၂၄၂], ဆာယာဝ အနပါယိနီ [ဓ. ပ. ၂], မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ, ကိန္နုမာဝ သမဏိယော မဓုဝါ မညတိ ဗာလော [ဓ. ပ. ၆၉], စက္ခုန္ဒြိယံ [ဝိဘ. ၂၁၉], ဒွေမေ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာ [အ. နိ. ၂.၃], တယောမေ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာ [အ. နိ. ၃.၁၇] ဣစ္စာဒိ။
ကွစီတိ ကိံ? ကတမာ စာနန္ဒ အနိစ္စသညာ [အ. နိ. ၁၀.၆၀]။
ဣတိ ပရလောပရာသိ။
ဒွေ ပုဗ္ဗပရသရာ ကွစိ လောပါ န ဟောန္တိ ဝါ။
အပ္ပမာဒေါ အမတံ ပဒံ [ဓ. ပ. ၂၁], ကော ဣမံ ပထဝိံဝိစေဿတိ [ဓ. ပ. ၄၄]။
ကွစိတွေဝ? သောတိန္ဒြိယံ [ဝိဘ. ၂၁၉], စက္ခုန္ဒြိယံ [ဝိဘ. ၂၁၉],
(နိရုတ္တိ၊၁၃။)ဝါတိ ကိံ? ကောမံ ဝသလိံ ပရာမသိဿတိ။
ဣတော ပဋ္ဌာယ ယာဝသန္ဓိကဏ္ဍာဝသာနာ ယုတ္တဋ္ဌာနေသု သဗ္ဗတ္ထ ကွစိသဒ္ဒေါ, ဝါသဒ္ဒေါ စ ဝတ္တန္တေ။ တတ္ထ ကွစိသဒ္ဒေါ နာနာပယောဂံ ဒဿေတိ။ ဝါသဒ္ဒေါ ဧကပယောဂဿ နာနာရူပံ ဒဿေတိ။ လောပနိသေဓော။
နိဂ္ဂဟီတမှာ ပရသရဿ ကွစိ လောပေါ ဟောတိ ဝါ။
တွံသိ [ပေ. ဝ. ၄၇; ဇာ. ၂.၂၂.၇၆၄], စန္ဒံဝ ဝိမလံ သုဒ္ဓံ [ဓ. ပ. ၄၁၃; သု. နိ. ၆၄၂], စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒံ [ဓ. ပ. ၁], ဟလံဒါနိ ပကာသိတုံ [မဟာဝ. ၈], ကိန္တိ ဝဒေယျံ, စီဝရန္တိ, ပတ္တန္တိ, ဘိက္ခုန္တိ။
ဣတိ သရလောပရာသိ။
သံယောဂဿ အာဒိဘူတော ဗျဉ္ဇနော ကွစိ လောပေါ ဟောတိ ဝါ။
ပုပ္ဖံသာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ [ပါရာ. ၃၆] – ဣဓ ပုဗ္ဗသုတ္တေန သရလောပေါ, ဧဝံသ တေ အာသဝါ ပဟီနာ ဟောန္တိ [မ. နိ. ၁.၂၄], သစေ ဘုတ္တော ဘဝေယျာဟံ, သာဇီဝေါ ဂရဟိတော မမ [မိ. ပ. ၆.၁.၅] - အဿ+အာဇီဝေါတိ ဆေဒေါ, ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။
တီသု ဗျဉ္ဇနေသု သရူပါနံ ဒွိန္နံ အာဒိဗျဉ္ဇနဿ လောပေါ – အဂျာဂါရံ [ပါစိ. ၃၂၆], အဂျာဟိတော, ဝုတျဿ, ဝိတျာနုဘူယတေ, ဧကသတံ ခတျာ [ဇာ. ၂.၂၂.၅၉၄], ရတျော, ရတျာ, ရတျံ, သကွာဟံ မာရိသ ဒေဝါနမိန္ဒော [သံ. နိ. ၁.၂၆၈], ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၄။)သရူပါနန္တိ ကိံ? တိတ္ထျာ ပုထုသော ဝဒန္တိ [သု. နိ. ၈၉၇], စတုတ္ထျန္တံ, ဆဋ္ဌုန္တံ, စက္ခွာဗာဓံ, ဝတ္ထွေတ္ထ။
ဣတိ ဗျဉ္ဇနလောပရာသိ။
နိဂ္ဂဟီတဿ ကွစိ လောပေါ ဟောတိ ဝါ။
သရေ ပရေ တာဝ –
ဧဝါဟံ စိန္တယိတွာန [ဗု. ဝံ. ၂.၂၇], ပုပ္ဖဒါနံ အဒါသဟံ-အဒါသိံ+အဟန္တိ ဆေဒေါ, ဗိန္ဒုလောပေါ, ပုန ပုဗ္ဗသရလောပေါ, တုယှတ္ထာယ မဟာမုနိ, တုယှေဝေတံ ဒုက္ကဋံ [ဒီ. နိ. ၂.၁၇၈], တာသာဟံ သန္တိကေ [ပါစိ. ၇၀၉], တေသာဟံ ဧဝံ ဝဒါမိ, ပဉ္စန္နေတံ ဓမ္မာနံ အဓိဝစနံ, ဆန္နေတံ ဓမ္မာနံ အဓိဝစနံ, သမဏ တွေဝ ပုစ္ဆာမိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၅၃ သမဏ တေဝ], ဗြာဟ္မဏ တွေဝ ပုစ္ဆာမိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၅၈ ဗြာဟ္မဏ တေဝ] -တွံ+ဧဝါတိ ဆေဒေါ, ဝိဒူနဂ္ဂမိတိ။
ဗျဉ္ဇနေ ပရေ –
တံ တုယှမူလေ ပဋိဒေသေမိ။
ဂါထာယံ –
အရိယသစ္စာနဒဿနံ [ခု. ပါ. ၅.၁၁], ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ [ဓ. ပ. ၁၈၃], ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ, ဓာတုအာယတနာန စ [ဓ. သ. အဋ္ဌ. နိဒါနကထာ]။
မာဂမေ ပရေ –
(နိရုတ္တိ၊၁၅။)ဂရုဠော ဥရဂါမိဝ [ဇာ. ၁.၄.၁၂၄ သုပဏ္ဏော], ဓမ္မော အရဟတာမိဝ [ဒီ. နိ. ၂.၃၄၈], အာလောကော ပဿတာမိဝ [သု. နိ. ၇၆၉], ဗကော ကက္ကဋကာမိဝ [ဇာ. ၁.၁.၃၈], နဘံ တာရကိတာမိဝ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၈၉ တာရာစိတာမိဝ], ပဒုမံ ဟတ္ထဂတာမိဝ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၃၃၆] -ဧတေသု မာဂမေ ဗိန္ဒုလောပေါ, ဗျဉ္ဇနေ ပုဗ္ဗသရဒီဃော စ။
တထာ သံဥပသဂ္ဂဿ ဗိန္ဒုလောပေ အန္တသရဒီဃော –
သာရာဂေါ, သာရတ္တော, အဝိသာဟာရော, သာရမ္ဘော, သာရဒ္ဓါ, သာကေတံ နဂရံ, သာဓာရဏံ, သံ အဿ အတ္ထီတိ သာမီ။
သမာသေ တုမန္တမှိ နိစ္စံ –
ကတ္တုကာမော, ဂန္တုကာမော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဗိန္ဒုလောပရာသိ။
֍ * ၃၂။ သျာဒိလောပေါ ပုဗ္ဗဿေကဿ။
ဝိစ္ဆာယံ ဧကဿ ဝိဘတျန္တဿ ပဒဿ ဒွိတ္တေ ကတေ ပုဗ္ဗပဒဿ သျာဒိလောပေါ ဟောတိ။
ဧကေကံ, ဧကေကာနိ, ဧကေကေန, ဧကေကဿ ဣစ္စာဒိ။
မာဂမေ –
ဧကမေကံ, ဧကမေကာနိ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ သျာဒိလောပရာသိ။
အပ္ပဝိဓာနမုစ္စတေ။
֍ * ၃၃။ တဒမိနာဒီနိ [စံ. ၅.၂.၁.၂၇; ပါ. ၆.၃.၁၀၉; မု. ၂.၃၄; ကာ. ၂.၂၇]။
မဟာဝုတ္တိသုတ္တမိဒံ, တဒမိနာဒီနိ ပဒရူပါနိ ဣမိနာ နိပါတနေန သိဇ္ဈန္တီတိ အတ္ထော။
သရလောပေါ ဗျဉ္ဇနေ –
(နိရုတ္တိ၊၁၆။)လာဗု=အလာဗု, ပိဓာနံ=အပိဓာနံ, ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ=အပိဒဟိတွာ, ဂိနိ=အဂ္ဂိနိ, ရတ္နံ=ရတနံ, နှာနံ=နဟာနံ, အသ္နာတိ=အသနာတိ, ဟန္တိ=ဟနတိ, ဟန္တိ ကုဒ္ဓါ ပုထုဇ္ဇနော [အ. နိ. ၇.၆၄], ဖလံ ဝေ ကဒလိံ ဟန္တိ [အ. နိ. ၄.၆၈], သက္ကာရော ကာပုရိသံ ဟန္တိ။ ကတ္ထစိ ဗဟုဝစနမ္ပိ ဒိဿတိ။ ဝိက္ကောသမာနာ တိဗ္ဗာဟိ, ဟန္တိ နေသံ ဝရံ ဝရံ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၃၇၀]။
ဣဝဏ္ဏလောပေ –
အာရာမရုက္ခစေတျာနိ=စေတိယာနိ [ဓ. ပ. ၁၈၈], အထတ္ထေကသတံ ခတျာ [ဇာ. ၂.၂၂.၅၉၄] =ခတ္တိယာ, တိထျာ ပုထုသော ဝဒန္တိ [သု. နိ. ၈၉၇]။ တိထျာ ပုထုသော နိဝိဋ္ဌာ [သု. နိ. ၈၉၈] =တိတ္ထိယာ။ ဝိဒ္ဓသ္တော=ဝိဒ္ဓံသိတော, ဥတြသ္တော=ဥတြာသိတော, သ္နေဟော=သိနေဟော, က္လေသဝတ္ထူနိ=ကိလေသဝတ္ထူနိ, ကြိယာ=ကိရိယာ, ပ္လဝန္တိ=ပိလဝန္တိ။
ဥဝဏ္ဏလောပေ –
ပဒ္ဓါနိ=ပဒုမာနိ, ဥသ္မာ=ဥသုမာ ဣစ္စာဒိ။
သံယောဂါဒိဗျဉ္ဇနလောပေါ စ –
ပုတ္တာနဉှိ ဝဓော ဒုခေါ, မာတိဃော လဘတေ ဒုခံ, အပ္ပဿာဒါ ကာမာ ဒုခါ, နတ္ထိ ကာမပရံ ဒုခံ [ဇာ. ၂.၁၉.၁၁၈], သေခေါ=သေက္ခော, အပေခါ=အပေက္ခာ, ဥပသမ္ပဒါပေခေါ=ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော [မဟာဝ. ၇၀] ဣစ္စာဒိ။
သရေန သဟ ဗျဉ္ဇနလောပေါ –
(နိရုတ္တိ၊၁၇။)ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော [အ. နိ. ၆.၅၈], အက္ခာတိ=အက္ခာယတိ, ဂန္ဓံ ဃာတိ=ဃာယတိ, အဘိညာ=အဘိညာယ, ပရိညာ=ပရိညာယ, အဓိဋ္ဌာ=အဓိဋ္ဌာယ, ပတိဋ္ဌာ=ပတိဋ္ဌာယ, အာဝီကတာ ဟိဿ ဖာသု [မဟာဝ. ၁၃၄], အဿဝနတာ ဓမ္မဿ ပရိဟာယန္တိ [မဟာဝ. ၈], ဝိပါကော တဒါရမ္မဏတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ [ပဋ္ဌာ. ၃.၁.၉၈], ဒသာဟပရမတာ ဓာရေတဗ္ဗံ [ပါရာ. ၄၆၂], နာယံ ဗြာဟ္မဏဘောဇနတ္ထာ, တိလောဒနော ဟေဟိတိ [ဇာ. ၁.၈.၁], ဝိသသေနောဝ ဂါရယှော, ယဿတ္ထာ ရုက္ခရောပကာ [ဇာ. ၁.၃.၅၄] =ဝိသသေနောဝါတိ ဧဝံနာမကော ရာဇာ ဧဝ, ယဿတ္ထာ ဒူရမာယန္တိ [ဇာ. ၁.၃.၂၈] – ယဿာတိ ဥဒရဿ, ပိတု အတ္ထာ စန္ဒဝတီ [ဇာ. ၁.၉.၆၆], ဥပါဒါရူပံ, အနုပါဒါ ဝိမုတ္တော, သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတော, ဥပနိဓာပညတ္တိ။ သံဝိဓာဝဟာရော, ယာတိ=ယာယတိ, ဝါတိ=ဝါယတိ, နိဗ္ဗာတိ=နိဗ္ဗာယတိ, နိဗ္ဗန္တိ=နိဗ္ဗာယန္တိ, ပဟာတိ=ပဟာယတိ, သပ္ပတိဿော=သပ္ပတိဿယော, သုဟဒေါ=သုဟဒယော=သဗ္ဗတ္ထ ယလောပေါ,
မုခရော=မုခခရော, ဝါစာကရဏော=ဝါက္ကရဏော, ဝါစာပထော=ဗျပ္ပထော=ဝါဿ ဗျတ္တံ, ရဿတ္တဉ္စ, ဧဝံ ဗျာခေါ=ဧဝံ ဝိယ ခေါ=ဝိဿ ဗျတ္တံ, ဒီဃော စ ယလောပေါ စ။
လောလုပေါ, မောမုဟော, ကုက္ကုစော, သုသုခေါ, ရောရုဝေါဣစ္စာဒီသု ပန အတိသယတ္ထဒီပနတ္ထံ ပဒဒွိတ္တံ ကတွာ ပုဗ္ဗပဒေသု အက္ခရလောပေါ။
ပဒလောပေါ အာဒိမဇ္ဈန္တေသု –
ဒတ္တော=ဒေဝဒတ္တော, အဿေဟိ ယုတ္တော ရထော=အဿရထော, ရူပဘဝေါ=ရူပံ, အရူပဘဝေါ=အရူပံ ဣစ္စာဒိ။
လောပရာသိ နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၁၈။)ဒီဃ, ရဿရာသိ
ပက္ခိတ္တမိဒံ သုတ္တံ။ လုတ္တေဟိ ဝါ အာဒေသကတေဟိ ဝါ ဝဏ္ဏေဟိ သေသာ ရဿသရာ ကွစိ ဒီဃာ ဟောန္တိ ဝါ။
ပုဗ္ဗလုတ္တေ တာဝ –
တတြာယမာဒိ ဘဝတိံ [ဓ. ပ. ၃၇၅], တတြာဘိရတိမိစ္ဆေယျ [ဓ. ပ. ၈၈; သံ. နိ. ၅.၁၉၈], ဗုဒ္ဓါနုဿတိ, သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌံ [သု. နိ. ၁၈၃], အနာဂါရေဟိ စူဘယံ [ဓ. ပ. ၄၀၄; သု. နိ. ၆၃၃], ဓမ္မူပသံဟိတာ [ဒီ. နိ. ၂.၃၄၉], တထူပမံ ဓမ္မဝရံ အဒေသယိ [ခု. ပါ. ၆.၁၃], တေသံ ဝူပသမော သုခေါ [ဒီ. နိ. ၂.၂၂၁] ဣစ္စာဒိ။
ပရလုတ္တေ –
အဇိတာတိ ဘဂဝါ အဝေါစ [သု. နိ. ၁၀၃၉, ၁၀၄၁], သုမေဓော သာဇာတော စာတိ, ရုပ္ပတီတိ ရူပံ [သံ. နိ. ၃.၇၉], ဗုဇ္ဈတီတိ ဗုဒ္ဓါ, သာဓူတိပတိဿုဏိတွာ [ဓ. ပ. အဋ္ဌ. ၁.၄ ကာဠယက္ခိနီဝတ္ထု], ကိံသူဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌံ [သု. နိ. ၁၈၄] ဣစ္စာဒိ။
ဗိန္ဒုလုတ္တေ –
တာသာဟံ [ပါစိ. ၇၀၉], တေသာဟံ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၁၃]။
အာဒေသေသု –
မျာယံဓမ္မော [မဟာဝ. ၇], သွာဟံ [ပေ. ဝ. ၄၈၅], ဝိတျာနုဘူယတေ ဣစ္စာဒိ။
ယဒိပိ ဣမာနိ ရူပါနိ ဗျဉ္ဇနေ ဥပရိသုတ္တေန သိဇ္ဈန္တိ, လုတ္တာဒေသေသု ပန နိစ္စမိဝ ဒီဃသိဒ္ဓိဉာပနတ္ထံ ဣဒံ သုတ္တံ ပက္ခိတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ * ၃၅။ ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ [က. ၂၅, ၂၆; နီ. ၃၅, ၃၆, ၆၄, ၇၁, ၁၆၅, ၁၇၉]။
(နိရုတ္တိ၊၁၉။)ဗျဉ္ဇနေ ပရေ ရဿဒီဃာနံ ကွစိ ဒီဃ, ရဿာ ဟောန္တိ ဝါ။ တတ္ထ ဒီဃဝိဓိ နာမ ဂါထာဝသေန ဝါ အာဂမဝသေန ဝါ ဝစနသုခဝသေန ဝါ ဗုဒ္ဓိသုခဝသေန ဝါ ဟောတိ။
တတ္ထ ဂါထာဝသေန တာဝ –
မဓုဝါမညတိ ဗာလော [ဓ. ပ. ၆၉], ခန္တီ စ သောဝစဿတာ [ခု. ပါ. ၅.၁၀], ဧဝံ ဂါမေ မုနီ စရေ [ဓ. ပ. ၄၉], သက္ကော ဥဇူ စ သုဟုဇူ စ [ခု. ပါ. ၉.၁] ဣစ္စာဒိ။
အာဂမေ –
ဥရဂါမိဝ [ဇာ. ၁.၇.၃၀], အရဟတာမိဝ [ဒီ. နိ. ၂.၃၄၈], ပဿတာမိဝ [သု. နိ. ၇၆၉] ဣစ္စာဒိ။ ဂါထာဝသေနာတိပိ ယုဇ္ဇတိ။
ဝစနသုခဉ္စ ဗုဒ္ဓိသုခဉ္စ ပုရိမေ သေသဒီဃေပိ လဗ္ဘတိ။
တတ္ထ ဝစနသုခေ –
ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ [စူဠဝ. ၉၇], ပကဋ္ဌံ ဝစနံ ပါဝစနံ, ပါသာဒေါ, ပါကာရော, ပါဝဿိ မေဃော, နဂရံ ပါဝိသိ, ပါဝေက္ခိ, ပါရိသုဒ္ဓိ, ပါဋိပဒေါ, စတုရာသီတိသဟဿာနိ [ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၅၈၄] ဣစ္စာဒိ။
ဗုဒ္ဓိသုခံ နာမ ပဒစ္ဆေဒဉာဏသုခံ။ တတ္ထ –
သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ [ပါရာ. ၁], သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ, စက္ခုမာဿ ယထာ အန္ဓော ဣစ္စာဒိ။
ဗိန္ဒုလုတ္တေ ပန သာရာဂေါ, သာရတ္တော ဣစ္စာဒီနိ ပုဗ္ဗေ ဥဒ္ဓဋာနိယေဝ။
ဣတိ ဒီဃရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၀။)ယိဋ္ဌံဝဟုတံဝ လောကေ [ဓ. ပ. ၁၀၈], ဘောဝါဒိ နာမ သော ဟောတိ [ဓ. ပ. ၃၉၆; သု. နိ. ၆၂၅], ယထာဘာဝိ ဂုဏေန သော ဣစ္စာဒိ။
အာဂမေ ယ, ရ, ဒါဂမေသု ပုဗ္ဗရဿော –
ယထယိဒံ [အ. နိ. ၁.၁-၄], တထယိဒံ, ယထရိဝ အမှာကံ ဘဂဝါ, တထရိဝ ဘိက္ခုသံဃော, သမ္မဒေဝ သမာစရေ [သံ. နိ. ၁.၁၁၂], သမ္မဒက္ခာတော မယာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ [သံ. နိ. ၅.၁၉၄] ဣစ္စာဒိ။
သံယောဂရဿော နာမ ဗဟုလံ လဗ္ဘတိ –
အက္ကမော, ပရက္ကမော, အက္ခာတော, အညာ, အညိန္ဒြိယံ, အညာတံ ဘဂဝါ, အညာတံ သုဂတ, အတ္ထရဏံ, အပ္ဖောဋေတိ, အလ္လိယတိ, အစ္ဆိန္ဒတိ, အဿာဒေါ, အာဘဿရော, ပဘဿရော, သဗ္ဗညုတညာဏံ, ဈာနဿ လာဘိမှိ ဝသိမှိ [ပါရာ. ၂၀၃-၂၀၄]။
တာ, တောပစ္စယေသုပိ ရဿော –
ကတညုတာ, အတ္ထညုတာ, ဓမ္မညုတာ, ကညတော, နဒိတော, ဝဓုတော။
သမာသေ –
ဣတ္ထိပုမံ, ဣတ္ထိလိင်္ဂံ, ဣတ္ထိဘာဝေါ, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ရဿရာသိ။
ဒီဃ, ရဿရာသိ နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၂၁။)ဝုဒ္ဓိရာသိ
֍ * ၃၆။ ယုဝဏ္ဏာနမေဩ လုတ္တာ [က. ၁၄; ရူ. ၁၆; နီ. ၃၄]။
လုတ္တာ ပုဗ္ဗသရမှာ ဝါ ပရသရမှာ ဝါ သေသာနံ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာနံ ကမေန ဧ, ဩအာဒေသာ ဟောန္တိ ဝါ။
ပရဣဝဏ္ဏေ –
ဗန္ဓုဿေဝ သမာဂမော, အတေဝ မေ အစ္ဆရိယံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၈၈], ဝါတေရိတံ, ဇိနေရိတံ။
ပရဥဝဏ္ဏေ –
ဂင်္ဂေါဒကံ, ပတ္တံ ဝေါဒကံ ကတွာ [စူဠဝ. ၃၇၆], သင်္ချံ [သု. နိ. ၇၅၄] နောပေတိ ဝေဒဂူ [မဟာနိ. ၆], ဥဒကောမိဝ ဇာတံ။
ကြိယာပဒေသု –
ဝေတိ, အပေတိ, ဥပေတိ, အပေက္ခာ, ဥပေက္ခာ ဣစ္စာဒိ။
ပုဗ္ဗဣဝဏ္ဏေ –
ရထေသဘော, ဇနေသဘော, မုနေလယော ဣစ္စာဒိ- တတ္ထ ရထီနံ အာသဘော ဇေဋ္ဌကောတိ ရထေသဘော, ရထီနန္တိ ရထဝန္တာနံ ရထရုဠှာနံ ယောဓာနန္တိ အတ္ထော။ ဇနီနံ အာသဘော ဇနေသဘော, ဇနီနန္တိ ဇနဝန္တာနံ ဣဿရာနံ။ မုနီနံ အာလယော ဝိဟာရော မုနေလယော။
ပုဗ္ဗဥဝဏ္ဏေ –
သုန္ဒရာ ဣတ္ထီ သောတ္ထိ, သုန္ဒရော အတ္ထော ယဿာတိ သောတ္ထိ, ရဿတ္တံ, မင်္ဂလံ။
ဝုဒ္ဓိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၂၂။)အာဒေသသန္ဓိ
֍ * ၃၇။ ယဝါ သရေ [က. ၁၈, ၁၉, ၂၁, ၄၅; နီ. ၄၄, ၄၆, ၄၇, ၅၁, ၅၈]။
သရေ ပရေ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာနံ ယ, ဝါဒေသာ ဟောန္တိ ဝါ။
ဣဝဏ္ဏေ –
ပဋိသန္ထာရဝုတျဿ [ဓ. ပ. ၃၇၆], သဗ္ဗာ ဝိတျာနုဘူယတေ, ကျာဟံ အပရဇ္ဈာမိ [ပါရာ. ၃၈၃] – ဣဓ ပဌမံ ဗိန္ဓုလောပေါ, သုတာ စ ပဏ္ဍိတာတျတ္ထ, သုတာ စ ပဏ္ဍိတာတျမှာ [ဇာ. ၂.၂၁.၁၄၉], ဉာတော သေနာပတီတျာဟံ [ဇာ. ၂.၂၁.၉၄], ဣစ္စေတံ ကုသလံ [ပါရာ. ၄၁၁], ဣစ္စဿ ဝစနီယံ [ဒီဃနိကာယေ], ပစ္စုတ္တရိတွာ, ပစ္စာဟရတိ [ပါရာ. ၃၀၅-၃၀၇], ပစ္စေတိ, ပစ္စယော, အစ္စေတိ, အစ္စယော [ဒီ. နိ. ၁.၂၅၁], အစ္စာယံ မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍော [ဇာ. ၁.၇.၃၃] – အတိရေကော အယံ မဇ္ဈိမော ခဏ္ဍောတျတ္ထော, အပုစ္စဏ္ဍတာ – အပုတိအဏ္ဍတာတျတ္ထော, ဇစ္စန္ဓော, ဇစ္စဃာနကော, ဇစ္စေဠကော, အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ, အဗ္ဘေတိ, အဗ္ဘောကာသော [ဒီ. နိ. ၁.၁၉၁], အဇ္ဈောကာသော အဇ္ဈာဂမာ ဣစ္စာဒိ။
ဝါတွေဝ? ဣတိဿ မုဟုတ္တမ္ပိ [ပါစိ. ၄၆၅], အတိသိဂဏော, အဓီရိတံ။
ဧတ္ထ စ ဣစ္စေတန္တိအာဒီသု ဣမိနာ သုတ္တေန ဣတိ, ပတိ, အတိပုတိ, ဇာတိ, အဘိ, အဓိသဒ္ဒါနံ ဣဝဏ္ဏဿ ယတ္တံ, ‘တဝဂ္ဂ, ဝရဏာန’။န္တိ သုတ္တေန ယမှိ တဝဂ္ဂဿ စတ္တံ, ‘ဝဂ္ဂ, လ, သေဟိ တေ’တိ သုတ္တေန ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ, အဘိ, အဓိသဒ္ဒေသု ပန ‘စတုတ္ထဒုတိယေသွေသ’။န္တိ သုတ္တေန ဝဂ္ဂစတုတ္ထာနံ တတိယတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၂၃။)စက္ခွာဗာဓမာဂစ္ဆတိ, ပါတွာကာသိ [မ. နိ. ၂.၃၀၈], ဝတ္ထွေတ္ထ ဝိဟိတံ နိစ္စံ, ဒွါကာရော [မဟာဝ. ၉], မဓွာသဝေါ [ပါစိ. ၃၂၈], အနွယော, အနွေတိ, သွာက္ခာတော [မဟာဝ. ၂၆, ၆၂], သွာကာရော [မဟာဝ. ၉], ဗဟွာဗာဓော ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၈။ ဧဩနံ [က. ၁၇, ၁၈; ရူ. ၁၉, ၂၀; နီ. ၄၃, ၄၄]။
သရေ ပရေ ဧ, ဩနံ ယ, ဝါဒေသော ဟောတိ ဝါ။
ကျဿ ဗျပထယော အဿု [သု. နိ. ၉၆၇], ကျဿု ဣဓ ဂေါစရာ [သု. နိ. ၉၆၇] -ကေ+အဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ အတ္ထော, ဗျပထယောတိ ဝစနပထာ, ယထာ နာမံ တထာ ဈဿ-စေ+အဿာတိ ဆေဒေါ, တျာဟံ ဧဝံ ဝဒေယျံ [မ. နိ. ၁.၃၀], တျဿ ပဟီနာ ဟောန္တိ, ပုတ္တော တျာဟံ မဟာရာဇ [ဇာ. ၁.၁.၇], ပဗ္ဗတျာဟံ ဂန္ဓမာဒနေ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၉၇], အဓိဂတော ခေါ မျာယံ ဓမ္မော [မဟာဝ. ၇], ယျဿ ဝိပ္ပဋိသာရဇာ, ယျဿ တေ ဟောန္တိ အနတ္ထကာမာ, ယျဿု မညာမိ သမဏေ-ဧတ္ထ စ အဝိသိဋ္ဌေပိ ဝစနသဒ္ဒေ ယေ+အဿာတိ ပဒစ္ဆေဒဗုဒ္ဓိသုခတ္ထံ ‘ယျဿာ’တိ ပေါတ္ထကာရောပနံ ယုဇ္ဇတိယေဝ, ယထာ တံ? ‘ယဒါဿ သီလံ ပညဉ္စ’ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၄၇၄] ဣစ္စာဒီသု ဝိယ, ကွတ္ထောသိ ဇီဝိတေန မေ, ယာဝတကွဿ ကာယော, တာဝတကွဿ ဗျာမော [ဒီ. နိ. ၂.၃၅], အထ ခွဿ, အတ္ထိ ခွေတံ ဗြာဟ္မဏ, ယတွာဓိကရဏံ [ဒီ. နိ. ၁.၂၁၃], ယွာဟံ, သွာဟံ ဣစ္စာဒိ။
ဝါတွေဝ? သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ [သု. နိ. ၁၉၄], သော အဟံ ဘန္တေ။
֍ * ၃၉။ ယုဝဏ္ဏာနမိယငုဝင [မောဂ. ၅-၁၃၆ (ယုဝဏ္ဏာန မိယ ငု ဝ င သရေ)]။
သရေ ပရေ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏန္တာနံ ပဒါနံ ဣယင, ဥဝငါဒေသာ ဟောန္တိ ဝါ။ ငါနုဗန္ဓော အန္တာဒေသတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။
(နိရုတ္တိ၊၂၄။)ဣဝဏ္ဏေ –
တိယန္တံ တျန္တံ – တတ္ထ တိယန္တန္တိ ဣမိနာ သုတ္တေန သိဒ္ဓံ, တျန္တန္တိ ‘ယဝါ သရေ’တိ သုတ္တေန။ ဧဝံ သေသေသု။ အဂ္ဂိယာဂါရေ အဂျာဂါရေ, စတုတ္ထိယတ္ထေ [မဟာဝ. ၃၇] စတုတ္ထျတ္ထေ, ပဉ္စမိယတ္ထေ ပဉ္စမျတ္ထေ, ပထဝိယာကာသော ပထဗျာကာသော, ဝိယဉ္ဇနံ ဗျဉ္ဇနံ, ဝိယာကတော ဗျာကတော, ဝိယာကံသု ဗျာကံသု, ဝိယတ္တော ဗျတ္တော, ဝိယူဠှော ဗျူဠှော, ဓမ္မံ အဓိယေတိ အဇ္ဈေတိ, ပတိယေတိ ပစ္စေတိ ပတ္တိယာယတိ ဝါ, ပရိယင်္ကော ပလ္လင်္ကော, ဝိပရိယာသော ဝိပလ္လာသော, ဣဓ ဧကရူပံ ဟောတိ – ပရိယတ္တိ, ပရိယတ္တော, ပရိယာယော, ပလ္လင်္ကောဣစ္စာဒီသု ပရိသဒ္ဒေ ရဿ လတ္တံ ကတွာ ဣဿ ‘ယဝါ သရေ’တိ ယတ္တေ ကတေ ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ။
ဥဝဏ္ဏေ –
ဘိက္ခုဝါသနေ, သယမ္ဘုဝါသနေ, ဣဓပိ ရူပဒွယံ လဗ္ဘတိ – ဒုဝင်္ဂိကံ=ဒွင်္ဂိကံ, ဘုဝါဒိဂဏော=ဘွာဒိဂဏော ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၄၀။ ဝိတိဿေဝေ ဝါ [ရူ. ၃၃ (ပိဋ္ဌေ)]။
ဧဝသဒ္ဒေ ပရေ ဣတိသဒ္ဒဿ ဣ-ကာရဿ ဝေါ ဟောတိ ဝါ။
ဣတွေဝ စောရော အင်္ဂုလိမာလော, သမုဒ္ဒေါတွေဝ သင်္ချံ [ဥဒါ. ၄၅] ဂစ္ဆတိ, မဟာဥဒကက္ခန္ဓောတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ, မဟာသမ္မတောတွေဝ ပဌမံ အက္ခရံ နိဗ္ဗတ္တံ [ဒီ. နိ. ၃.၁၃၁], ဣသိဂိလိတွေဝ သမညာ အဟောသိ [မ. နိ. ၃.၁၃၃]။
ဝါတိ ကိံ? ဣစ္စေဝတ္ထော, သမုဒ္ဒေါတေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၅။)သုတ္တဝိဘတ္တေန ဧဝသဒ္ဒေ ပရေ အညတိ-ကာရဿ ဝတ္တံ။ ဝိလပတွေဝ သော ဒိဇော [ဇာ. ၁.၆.၁၀၃], အနုသေတွေဝဿ ကာမရာဂေါ, အနုသေတွေဝဿ ရူပရာဂေါ – အနုသေတိ+ဧဝ+အဿာတိ ဆေဒေါ, ဟောတွေဝ ကာရိယသန္နိဋ္ဌာနံ, ဟောတေဝ ဝါ။
֍ * ၄၁။ ဧဩနမ ဝဏ္ဏေ [က. ၂၇; ရူ ၃၉; နီ. ၆၆, ၁၆၃-၄]။
သရဗျဉ္ဇနဘူတေ ဝဏ္ဏေ ပရေ ဧ, ဩနံ အတ္တံ ဟောတိ ဝါ။ တတ္ထ ဧဿ အတ္တံ ယေဘုယျေန မ, ဒါဂမေသွေဝ ဟောတိ။
အကရမှသ တေ ကိစ္စံ [ဇာ. ၁.၄.၂၉] – အကရမှသေတျတ္ထော, ဒိသွာ ယာစကမာဂတေ [ဇာ. ၁.၇.၅၈; ၂.၂၂.၂၂၆၁], ဒိသွာ ပဏ္ဍိတမာဂတေ [ဇာ. ၂.၂၂.၇၈၃], ယမာဟု နတ္ထိ ဝီရိယန္တိ [ဇာ. ၂.၁၈.၁၆၂] – ယေ+အာဟုတျတ္ထော။ ကဒဿု – ကေ+အဿု, ယဒေဝ တေ ဇာတိနိဿိတာ, တဒေဝ တေ ဇရာနိဿိတာယေ+ဧဝ, တေ+ဧဝါတိ ဆေဒေါ, သွေ ဘဝေါ သွာတနံ [ပါရာ. ၂၂] – ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃော။
ဩမှိ –
သ သီလဝါ [ဓ. ပ. ၈၄], သ ပညဝါ, သ ဝေ ကာသာဝမရဟတိ [ဓ. ပ. ၁၀], ဧသ အတ္ထော, ဧသ ဓမ္မော [ဓ. ပ. ၅], ဒိန္နမာသိ ဇနိန္ဒေန [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၆၁ (ဒိန္နမှာတိ ဇနိန္ဒေန)] – ဒိန္နော+အာသီတိ ဆေဒေါ, မဂ္ဂမတ္ထိ [ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၁၈၉] – မဂ္ဂေါ+အတ္ထိ, အဂ္ဂမက္ခာယတိ [အ. နိ. ၁.၄၇], ပစ္စယာကာရမေဝ စ [ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၂၂၅], သံဃော ပဗ္ဗတမိဝ, သဒ္ဒေါ စိစ္စိဋမိဝ, ဟိယျော ဘဝေါ ဟိယျတ္တနံ, ပါတော အသနံ ပါတရာသော, ပါတမနုသိဋ္ဌော, ကကုသန္ဓ ကောဏာဂမနော, ထေရ ဝါဒါနမုတ္တမော – ကကုသန္ဓောတိ စ ထေရောတိ စ ဆေဒေါ, ထေရဝါဒေါတိ အတ္ထော။
(နိရုတ္တိ၊၂၆။)သုတ္တဝိဘတ္တေန အနိမိတ္တေပိ ဟောတိ။ တုဝဉ္စ ဓနုသေခ စ [ဇာ. ၁.၁၆.၂၃၉], ပစ္စယမဟာပဒေသော ဟေသ, ဧကကောဋ္ဌာသော ဧသ, အဘိလာပမတ္တဘေဒေါ ဧသ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၄၂။ ဂေါဿာဝင [က. ၂၂, ၇၈; ရူ. ၂၈; နီ. ၅၂, ၂၂၉]။
သရေ ပရေ ဂေါဿ အန္တဿ အဝင ဟောတိ။
ဂေါ စ အဿော စ ဂဝါဿံ။
သုတ္တဝိဘတ္တေန ဗျဉ္ဇနေပိ။ သဂဝစဏ္ဍော [အ. နိ. ၄.၁၀၈], ပရဂဝစဏ္ဍော။
အပ္ပဝိဓာနမုစ္စတေ။
မဟာဝုတ္တိနာ အဝဏ္ဏဿ ဥတ္တံ, ဩတ္တဉ္စ –
ပုထုဇ္ဇနော, ပုထုဘူတော-ပုထူတိ ဝါ ဧကော ပါဋိပဒိကော, ပုထုနာ ပုထုနီတိပိ ဒိဿတိ, အပေက္ခိယာနော အပေက္ခိယာနအပေက္ခိတွာတျတ္ထော။ ဧဝံ အနုမောဒိယာနော, မရီစိကူပမံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါနော, မာ မံ ပိသာစာ ခါဒန္တု, ဇီဝ တွံ သရဒေါသတံ [ဇာ. ၁.၂.၉], ရတ္တိဒိဝေါဝ သော ဒိဗ္ဗော, မာနုသံ သရဒေါသတံ-ဝဿသတန္တျတ္ထော, အနုယန္တိ ဒိသောဒိသံ [ဒီ. နိ. ၃.၂၈၁], သမ္ပတန္တိ ဒိသောဒိသံ-တံ တံ ဒိသန္တျတ္ထော, ပရောသတံ, ပရောသဟဿံ, အညောညံ အညမညံ, ပေါနောပုညံ ပုနပ္ပုနံ, ပေါနောဗ္ဘဝိကာ တဏှာ-ပုနောတိ ဝါ ဧကော နိပါတော, ပုနော တဿ မဟေ သိနော, ပုနော ပတ္တံ ဂဟေတွာန, န စ ဒါနိ ပုနော အတ္ထိ, မမ တုယှဉ္စ သင်္ဂမော, န ပုနော အမတာကာရံ, ပဿိဿာမိ မုခံ တဝ [အပ. ထေရီ ၂.၂.၂၃၅]။
ဣဝဏ္ဏဿ အတ္တံ, ဥတ္တံ, ဧတ္တဉ္စ –
(နိရုတ္တိ၊၂၇။)တဒမိနာပေတံ ပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ-တံ ဧတံ အတ္ထဇာတံ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော, သကိံ အာဂစ္ဆတိ သီလေနာတိ သကဒါဂါမီ, ဣတ္ထိယာ ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တံ, ဧဝုမံ – ဧဝံ+ဣမန္တိ ဆေဒေါ, တွံ နော သတ္ထာ မဟာမုနေ, အတ္ထဓမ္မဝိဒူ ဣသေ။
ဥဝဏ္ဏဿ ဣတ္တံ, ဩတ္တဉ္စ –
မာတိတော [ဒီ. နိ. ၁.၃၀၃], ပိတိတော, မာတိပက္ခော, ပိတိပက္ခော, မာတိဃော [ဇာ. ၂.၁၉.၁၁၈], ပိတိဃော, မတ္တိကံ ဓနံ [ပါရာ. ၃၄], ပေတ္တိကံ ဓနံ, အပိ နော လစ္ဆသိ, ကစ္စိ နော တုမှေ ယာပေထ, ကထံ နော တုမှေ ယာပေထ, သောတုကာမတ္ထ နော တုမှေ ဘိက္ခဝေ, န နော သမံ အတ္ထိ [ခု. ပါ. ၆.၃], န ဟိ နော သင်္ကရန္တေန [မ. နိ. ၃.၂၇၂], နတ္ထိ နော ကောစိ ပရိယာယော [ဇာ. ၁.၅.၁၁၀ (န ဟိ နော ကောစိ ပရိယာယော)] – ဣမေသု တီသု နုသဒ္ဒေါ ဧကံသတ္ထေ, သောသိတော သောတတ္တော စေဝ [ဇာ. ၁.၁.၉၄ သောတတ္တော သောသိန္ဒော စေဝ; မ. နိ. ၁.၁၅၇] – သုဋ္ဌု သီတလော သုဋ္ဌု သန္တတ္တောတျတ္ထော, ဇမ္ဗုနဒိယာ ဇာတံ ဇမ္ဗောနဒံ။
ဧဿ ဣတ္တံ –
ဩကန္ဒာမသိ ဘူတာနိ, ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၇၃] – အဝကန္ဒာမသေတျတ္ထော, ယံ ကရောမသိ ဗြဟ္မုနော, တဒဇ္ဇ တုယှံ ဒဿာမ [ဒီ. နိ. ၂.၃၇၀], ဣဓ ဟေမန္တဂိမှိသု [ဓ. ပ. ၂၈၆], ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓိသု, စေတေဟိ စေတပုတ္တိဟိ [စရိယာ. ၁.၁၀၆] – စေတပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိန္တျတ္ထော။
ဩဿ ဥတ္တံ –
(နိရုတ္တိ၊၂၈။)မနုညံ, န တေနတ္ထံ အဗန္ဓိသု [ဇာ. ၁.၆.၇] – သော တေန ဝစနေန အတ္ထံ န အဗန္ဓိ န လဘီတျတ္ထော။ အဝှာယန္တု သု ယုဒ္ဓေန [ဇာ. ၂.၂၂.၈၇၁] – သော ပဟာရဝစနေန မံ အဝှယန္တောတျတ္ထော။ အပိ နု ဟနုကာ သန္တာ [ဇာ. ၁.၁.၁၄၆] – နော ဟနုကာ ဧကန္တံ ခိန္နာ ဒုက္ခပတ္တာတျတ္ထော။
ဝိကာရသန္ဓိပိ အာဒေသသန္ဓိရူပတ္တာ ဣဓ သင်္ဂယှတိ။
ဣတိ သရာဒေသရာသိ။
ကဝဂ္ဂတော ပဋ္ဌာယ ဝဂ္ဂါဝဂ္ဂဗျဉ္ဇနာနံ အာဒေသော ဒီပိယတေ။
ပဉ္စဝဂ္ဂေဟိ စ လ, သေဟိ စ ပရဿ ယ-ကာရဿ ကွစိ တေ ဧဝ ဝဂ္ဂ လ, သာ ဟောန္တိ ဝါ ယထာက္ကမံ, ယ-ကာရော ပုဗ္ဗရူပတ္တံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
နိပစ္စတီတိ နိပကော, နိပကဿ ဘာဝေါ နေပက္ကံ, ဝိပါကော ဧဝ ဝေပက္ကံ, ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝါက္ကံ, ဝါကျံ ဝါ။ ပမုခေ သာဓု ပါမောက္ခံ – ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တေ ကတေ အာဒိဒုတိယဿ ပဌမတ္တံ, သုဘဂဿ ဘာဝေါ သောဘဂ္ဂံ, ဒေါဘဂ္ဂံ, ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘောဂ္ဂံ, ယုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယောဂ္ဂံ, ကုက္ကုစဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စံ, ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝါစ္စံ, ဝုစ္စတေ, ပစ္စတေ, ဝဏိဇာနံ ကမ္မံ ဝါဏိဇ္ဇံ, ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘောဇ္ဇံ, ယုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယောဇ္ဇံ။
֍ * ၄၄။ တဝဂ္ဂဝရဏာနံ ယေ စဝဂ္ဂဗယဉာ [က. ၂၆၉, ၄၁; နီ. ၁၀၄, ၁၀၆, ၁၁၉, ၁၂၁-၅]။
အာဒေသဘူတေ ဝါ ဝိဘတ္တိဘူတေ ဝါ ပစ္စယဘူတေ ဝါ ယ-ကာရေ ပရေ တဝဂ္ဂါနံဝ, ရ, ဏာနဉ္စ စဝဂ္ဂ, ဗ, ယ, ဉာဒေသာ ဟောန္တိ ဝါ ယထာက္ကမံ။
ပေါက္ခရညော, ပေါက္ခရညာ, ပေါက္ခရညံ, သမဏဿ ဘာဝေါ သာမညံ, ဧဝံ ဗြဟ္မညံ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ [ပါရာ. ၄၁၁] ဣစ္စာဒီနိ ‘ယဝါ သရေ’တိ သုတ္တေ ဥဒါဟဋာနိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၉။)ပဏ္ဍိတဿ ဘာဝေါ ပဏ္ဍိစ္စံ, သန္တဿ ဘာဝေါ သစ္စံ, တထဿ ဘာဝေါတစ္ဆံ, ယဇ္ဇေဝံ-ယဒိ+ဧဝံ, နဇ္ဇော, နဇ္ဇာ, နဇ္ဇံ, သုဟဒဿ ဘာဝေါ သောဟဇ္ဇံ, ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝဇ္ဇံ, ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ [ဓ. သ. ၁၆၀], ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ, အဇ္ဈောကာသော, ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ဗောဇ္ဈာ, ဗောဓိယာ ဝါ, ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ ဗောဇ္ဈံ, ဗုဇ္ဈတိ, ပေါနောပုညံ, ထနတော သမ္ဘူတံ ထညံ။
ပဝဂ္ဂေ ယဿ ပုဗ္ဗရူပံ –
ဝပ္ပတေ, လုပ္ပတေ, အဗ္ဘုဂ္ဂတော, အဗ္ဘောကာသော, ဥသဘဿ ဘာဝေါ ဩသဗ္ဘံ, လဘိယတေတိ လဗ္ဘံ, လဗ္ဘတေ, ဂါမေ ဟိတံ ဂမ္မံ, ဩပမ္မံ, သောခုမ္မံ, အာဂမ္မ, ဥပဂမ္မ, ဂမိယတေတိ ဂမ္မော, ဧဝံ ဒမ္မော, ရမ္မော, ဂမ္မတေ, ရမ္မတေ။
‘တဝဂ္ဂ ဝရဏာန။’န္တိ ဣမိနာ သုတ္တေန ယမှိ ရဿ ယတ္တံ –
ကယျတေ ကရိယတေ, အယျော အရိယော။
‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’တိ လတော ယဿ ပုဗ္ဗရူပံ –
ပလ္လင်္ကော, ဝိပလ္လာသော, ကောသလ္လံ, ပတ္တကလ္လံ။
‘တဝဂ္ဂဝရဏာန။’န္တိ ယမှိ ဝဿ ဗတ္တံ –
ပုထဗျာ, ပုထဗျံ, ဘာတု အပစ္စံ ဘာတဗျော, ကောရဗျော, ဒိဝေ ဘဝံ ဒိဗ္ဗံ ဒိဗျံ။
‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’တိ သတော ယဿ ပုဗ္ဗရူပံ –
ရဟသိ ဘဝံ ရဟဿံ, သောမနဿံ, ဒေါမနဿံ, သောဝစဿံ, ဒေါဝစဿံ-မနောဂဏတ္တာ မဇ္ဈေ သာဂမော, ဘာသိတဗ္ဗန္တိ ဘဿံ, အာဒိဿ=အာဒိသိတွာ, ဥဒ္ဒိဿ=ဥဒ္ဒိသိတွာ, ဥပဝဿ=ဥပဝသိတွာ, သမ္ဖုဿ=သမ္ဖုသိတွာ, တုဿတိ, ဒုဿတိ, နဿတိဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၀။)֍ * ၄၅။ တထနရာနံ ဋဌဏလာ [ရူ. ၃ (ပိဋ္ဌေ)]။
တာဒီနံ ဋာဒိအာဒေသာ ဟောန္တိ ဝါ။
တဿ ဋတ္တံ –
ပဋိဟညတိ, ပဋဂ္ဂိ ဒါတဗ္ဗော, ပဋိစ္ဆန္နော, ပဋိပ္ပန္နော, ဗျာဝဋော, ဥဒါဟဋော, ဒုက္ကဋံ ဣစ္စာဒိ။
ထဿ ဌတ္တံ –
ပီဠနဋ္ဌော [ပဋိ. မ. ၁.၁၇], သင်္ခတဋ္ဌော [ပဋိ. မ. ၁.၁၇], အဋ္ဌိံကတွာ သုဏေယျ [ဇာ. ၂.၁၇.၉၂], အဋ္ဌကထာ ဣစ္စာဒိ။
နဿ ဏတ္တံ –
ဂါမံ နေတီတိ ဂါမဏိ, သေနံ နေတီတိ သေနာဏိ, ပဏိဓိ, ပဏိဓာနံ, ပဏိဟိတံ, ပဏာမော, ပရိဏာမော, ဩဏာမော, ဥဏ္ဏာမော, ကရဏီယံ, ကရဏံ, ဉာဏံ, တာဏံ, ပမာဏံ, သရဏံ, ဂဟဏံ ဣစ္စာဒိ။
ရဿ လတ္တံ –
ပလိဃော, ပလိဗောဓော, ပလိပန္နော, ပလ္လင်္ကော, တလုဏော တရုဏော, ကလုနံ ပရိဒေဝယိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၅၁], မဟာသာလော, အဋ္ဌသာလိနီ, နယသာလိနီ ဣစ္စာဒီနိ။
ဣဒါနိ မဟာဝုတ္တိဝိဓာနမုစ္စတေ။
ကဿ ခတ္တံ –
နိက္ခမတိ, နိက္ခန္တော, နေက္ခမော, ရာဇကိစ္စံ ကရောတီတိ ခတ္တာ, ကတ္တာ ဝါ။
ဒတ္တဉ္စ –
သဒတ္ထပသုတော သိယာ [ဓ. ပ. ၁၆၆]။
(နိရုတ္တိ၊၃၁။)သယံ ရဋ္ဌံ ဟိတွာန, ပုပ္ဖဒါနံ ဒဒါတီတိ ပုပ္ဖဒါနိယော ပုပ္ဖဒါနိကော, သိပ္ပလိဝနေ ဝသတီတိ သိပ္ပလိဝနိယော သိပ္ပလိဝနိကော, ကုမာရိယာ ကုမာရိကာ။
ခဿ ဂတ္တံ –
ဧဠမူဂေါ ဧဠမူခေါ။
ဂဿ ကတ္တံ –
လုဇ္ဇတီတိ လောကော, အာရောဂျံ အဘိသဇ္ဇေတီတိ ဘိသက္ကော, ကုလူပကော ကုလူပဂေါ, ခီရူပကော ခီရူပဂေါ, ဂီဝူပကံ ဂီဝူပဂံ။
ဃဿ ဟတ္တံ –
သီဃဇဝတာယ သီဟော။
စဿ ဆတ္တံ –
ဝိနိစ္ဆယော, အစ္ဆရိယံ, မစ္ဆရိယံ, ရံသိယော နိစ္ဆရန္တိ-နိဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
ဆဿ သတ္တံ –
အတ္ထိ သာဟဿ ဇီဝိတံ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၁၄] -ဆာဟံ+အဿာတိ ဆေဒေါ, သဠာယတနံ။
ဇဿ ဒတ္တံ –
ပရသေနံ ဇိနာတီတိပဿေနဒီ-မဟာဝုတ္တိနာ သရလောပေါ, ရဿ ပရရူပံ။
ယတ္တဉ္စ –
နိဿာယ ဇာယတီတိ နိယော, နိယကော ဝါ, နိယံ ပုတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၃၂။)ပဏ္ဏတ္တိ ပညတ္တိ, ပဏ္ဏာသံ ပညာသံ။ ပဏ္ဏဝီသတိ ပဉ္စဝီသတိ။
နတ္တဉ္စ –
နာမမတ္တံ န နာယတိ, အနိမိတ္တာ န နာယရေ [ဝိသုဒ္ဓိ. အဋ္ဌ. ၁.၂၂၈] – န ပညာယန္တီတိ အတ္ထော။
တဿ ကတ္တံ –
နိယကော နိယတော။
ထတ္တဉ္စ –
နိတ္ထိဏ္ဏော, နိတ္ထရဏံ, နေတ္ထာရံ။
နတ္တဉ္စ –
ဇိနော, ပိနော, လိနော, ပဋိသလ္လိနော, ပဠိနော, မလိနော, သုပိနော, ပဟီနော, ဓုနော, ပုနော, လုနော, အာဟုနံ, ပါဟုနံ။
ဒဿ ဍတ္တံ –
ဆဝဍာဟော, ဒိသာဍာဟော, ကာယဍာဟော။
ဠတ္တဉ္စ –
ပရိဠာဟော, အာဂန္တွာ ဆဝံ ဒဟန္တိ ဧတ္ထာတိ အာဠဟနံ, သုသာနံ။
တတ္တဉ္စ –
သုဂတော, တထာဂတော, ကုသိတော, ဥဒတိ ပသဝတီတိ ဥတု။
ဓဿ ဒတ္တံ –
ဧကမိဒါဟံ ဘိက္ခဝေ သမယံ [မ. နိ. ၁.၅၀၁] -ဣဓာတိ ဝါ နိပါတော။
(နိရုတ္တိ၊၃၃။)သာဟု ဒဿနမရိယာနံ [ဓ. ပ. ၂၀၆], သံဟိတံ, ဝိဟိတံ, ပိဟိတံ, အဘိဟိတံ, သန္နိဟိတံ, ပဏိဟိတံ, သဒ္ဒဟတိ, ဝိဒဟတိ, ပိဒဟတိ။
နဿ ဥတ္တံ –
ဥပညာသော=ဥပနျာသော, ဉာယော=နျာယော-နိစ္စံ ဧတိ ဖလံ ဧတေနာတိ ဉာယော, ဉေယျံ=နေယျံ။
ယတ္တဉ္စ –
ထေနဿ ကမ္မံ ထေယျံ, ထေရာဓိနန္တိ ထေရာဓေယျံ, ပါတိမောက္ခံ, ပရာဓေယျကံ ဒုက္ခံ။
ပဿ ဖတ္တံ –
နိပ္ဖဇ္ဇတိ, နိပ္ဖတ္တိ, နိပ္ဖန္နံ။
ဗတ္တဉ္စ –
သမ္ဗဟုလံ=သမ္ပဟုလံ, ဗဟုသန္တော န ဘရတိ [သု. နိ. ၉၈] =ပဟု သန္တော န ဘရတိ။
ဘဿ ဖတ္တံ –
အနန္တံ သဗ္ဗတောပဖံ [ဒီ. နိ. ၁.၄၉၉]။
မဿ ပတ္တံ –
စိရပ္ပဝါသိံ [ဓ. ပ. ၂၁၉], ဟတ္ထိပ္ပဘိန္နံ [ဓ. ပ. ၃၂၆]။
ယဿ ဝတ္တံ –
ဒီဃာဝု ကုမာရော [မဟာဝ. ၄၅၉] =ဒီဃာယု ကုမာရော, အာယုံ ဓာရေတီတိ အာဝုဓံ=အာယုဓံ, အာယု အဿ အတ္ထီတိ အတ္ထေ ‘အာဝုသော’တိ နိပါတော, ကသာဝေါ=ကသာယော, ကာသာဝံ=ကာသာယံ, သာလိံ လုနာတီတိ သာလိလာယကော, တိဏလာယကော။
(နိရုတ္တိ၊၃၄။)နီလံ ဇလံ ဧတ္ထာတိ နေရဉ္ဇရာ, ဇလံ ဂဏှိတုံ အလန္တိ အရဉ္ဇရော, သဿတံ ပရေတိ, ဥစ္ဆေဒံ ပရေတိ-ပလေတီတိ အတ္ထော။
ဝဿ ပတ္တံ –
ပိပါသတိ ပိဝါသတိ။
ဗတ္တဉ္စ –
ဗျာကတော, ဗျတ္တော, ဗျဉ္ဇနံ, သီလဗ္ဗတံ, နိဗ္ဗာနံ, နိဗ္ဗုတံ, ဒိဗ္ဗံ, ဒိဗ္ဗတိ, သိဗ္ဗတိ, ကုဗ္ဗတိ, ကုဗ္ဗန္တော, ကြုဗ္ဗတိ, ကြုဗ္ဗန္တော, အသေဝိတဗ္ဗတ္တာ ဝါရေတဗ္ဗောတိ ဗာလော, ပဗ္ဗဇိတော, ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဣစ္စာဒိ။
သဿ ဆတ္တံ –
ဥစ္ဆိဋ္ဌံ-အဝသိဋ္ဌန္တျတ္ထော, ‘‘ဒိဗ္ဗာ သဒ္ဒါ နိစ္ဆရန္တိ, ရံသိယော [ဝိ. ဝ. ၇၃၀] နိစ္ဆရန္တီ’’တိ ဧတ္ထာပိ သဿ ဆတ္တံ ဣစ္ဆန္တိ။
တတ္တဉ္စ –
ဥတ္တိဋ္ဌပတ္တံ ဥပနာမေန္တိ [မဟာဝ. ၆၄], ‘‘ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျာ’’ တိ ဧတ္ထ ပန ဥဒ္ဒိဿ တိဋ္ဌနံ ဥတ္တိဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ, ဧသာ အရိယာန ယာစနာ [ဇာ. ၁.၇.၅၉]’’တိ ဝုတ္တံ။
ဟဿ ဃတ္တံ –
နိစ္စံ ဒဟတိ ဧတ္ထာတိ နိဒါဃော, လဃု လဟု။
ဠဿ ဍတ္တံ –
ဂရုဍော ဂရုဠော။
ဣတိ ဗျဉ္ဇနာဒေသရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၅။)အဝဿ ဥတ္တံ –
ဥဒ္ဓမ္မော, ဥဗ္ဗိနယော, ဥပ္ပထော, ဥမ္မဂ္ဂေါ, ဥညာ အဝညာ, ဥညာတံ အဝညာတံ, ဥဇ္ဈာနသညီ။
ဩတ္တဉ္စ –
ဩနဒ္ဓါ, ဩကာသော, ဩဝါဒေါ, ဩလောကနံ ဣစ္စာဒိ။
ဝဿ ဩတ္တံ –
ဥပေါသထော – ဥပဝသထောတိ ဌိတိ, နောနီတံ နဝနီတံ, နိဝတ္ထကောစော နိဝတ္ထကဝစော, ကော တေ ဗလံ မဟာရာဇ, ကော နု တေ ရထမဏ္ဍလံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၈၀] – ကွတိ အတ္ထော။ ကော တေ ဒိဋ္ဌော ဝါ သုတော ဝါ, ဝါနရော ဓမ္မိကော ဣတိ, ကော နုမေ ဂေါတမသာဝကာ ဂတာ-ကွ နု+ဣမေတိ ဆေဒေါ, သောဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏံ ဣစ္စာဒိ။
ကုဿ ကြုတ္တံ –
ကြုဗ္ဗတိ ကုဗ္ဗတိ။
တ္တဿ တြတ္တံ –
အတြဇော ပုတ္တော, ခေတြဇော ပုတ္တော အတ္တဇော, ခေတ္တဇော, ဂေါတြဘူ, ဝတြဘူ, စိတြံ, ဝိစိတြံ, စိတ္တံ, ဝိစိတ္တံ, ဥတြသ္တမိဒံ စိတ္တံ [သံ. နိ. ၁.၉၈], ဥတြာသီ ပလာယီ [သံ. နိ. ၁.၂၄၉], ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတိ [မ. နိ. ၁.၂၃] ဣစ္စာဒိ။
ဒဿ ဒြတ္တံ –
ဣန္ဒြိယံ, သုခေါ ဥဒယော ယဿာတိ သုခုဒြယံ, ဒုက္ခုဒြယံ ကမ္မံ [မ. နိ. ၂.၁၀၉], ပထဝီ ဥန္ဒြိယျတိ [သံ. နိ. ၁.၁၅၈] – ဘိဇ္ဇတီတျတ္ထော, မိတ္တဒြုဗ္ဘော မိတ္တဒ္ဒုဗ္ဘော။
(နိရုတ္တိ၊၃၆။)ဘဒြံ ဘဒ္ဒံ, အဿော ဘဒြော [ဓ. ပ. ၁၄၃], သဒါ ဘဒြာနိ ပဿတိ [ဒီ. နိ. ၂.၁၅၃], သဗ္ဗေ ဘဒြာနိ ပဿန္တု [ဇာ. ၁.၂.၁၀၅], ဘဒြာနိ ဘဒြာနိ ယာနာနိ ယောဇေတွာ, လုဒြံ [ဒီ. နိ. ၂.၄၃] လုဒ္ဒံ။
ဗဿ ဗြတ္တံ –
ဗြဟာဝနံ, ဗြဟန္တံ ဝါ ဝနပ္ပတိံ [ဇာ. ၁.၁.၁၄], ဗြဟ္မာ, ဗြာဟ္မဏော – ဗာဟိတပါပတ္တာ အရဟာ ဗြာဟ္မဏောတိ ဝုစ္စတိ, ဗြဟ္မုနော အပစ္စန္တိ ဇာတိဗြာဟ္မဏော ဝုစ္စတိ။
ဝ, ဝီနံ ဗျတ္တံ –
ဗျယော=ဝယော-ဝိနာသောတျတ္ထော, ကိစ္စာကိစ္စေသု ဗျာဝဋော=ဝါဝဋော, ပင်္ကေ ဗျသန္နော=ဝိသန္နော, ဗျမှိတော=ဝိမှိတော, ဗျမှံ=ဝိမာနံ-မာနဿ မှတ္တံ။
က္ခဿ စ္ဆတ္တံ –
အစ္ဆိ=အက္ခိ, သစ္ဆိ=သက္ခိ-သဟ အက္ခိနာ ဝတ္တတီတိ အတ္ထေ နိပါတော, ပစ္စက္ခန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတိ [မိ. ပ. ၅.၃.၁၂], မစ္ဆိကာ=မက္ခိကာ, လစ္ဆီ=လက္ခီ-သိရီတိ အတ္ထော။
မဟာဝုတ္တိနာ အက္ခရသံခိတ္တံ ဟောတိ –
(နိရုတ္တိ၊၃၇။)အာစေရော အာစရိယော, န မာတာပိတရသံဝဍ္ဎော, အနာစေရကုလေ ဝသံ [ဇာ. ၁.၁.၉], အာစေရမှိ သုသိက္ခိတာ [ဇာ. ၁.၇.၈၂], ဗြဟ္မစေရော ဗြဟ္မစရိယော, တိဏှံ တိခိဏံ, တဏှာ တသိဏာ, သုဏှာ သုဏိသာ, အဘိဏှံ အဘိက္ခဏံ, ပဏှော ပုဗ္ဗဏှော, ပဏှေ ဝဇ္ဈော မဟောသဓော [ဇာ. ၁.၁၅.၃၂၄], သုရာမေရယော-သုရာမေရေယျော, သုရာမေရေယျပါနာနိ, ယော နရော အနုယုဉ္ဇတိ [ဓ. ပ. ၂၄၇]။ ကမ္မဓာရယော= ကမ္မဓာရေယျော, ပါဋိဟီရံ ပါဋိဟေရံ ပါဋိဟာရိယံ, အစ္ဆေရံ အစ္ဆရိယံ, မစ္ဆေရံ မစ္ဆရံ မစ္ဆရိယံ ဣစ္စာဒိ။
အက္ခရဝဍ္ဎိပိ ဟောတိ –
ဧကစ္စိယော ဧကစ္စေယျော ဧကစ္စော, မာတိယော မစ္စော, ကိစ္စယံ ကိစ္စံ, ပဏ္ဍိတိယံ ပဏ္ဍိစ္စံ, သုဝါမိ သာမိ, သုဝါမိနိ သာမိနိ, သုဝကေဟိ ပုတ္တေဟိ သကေဟိ ပုတ္တေဟိ, သတ္တဝေါ သတ္တော, တွဉ္စ ဥတ္တမသတ္တဝေါ [ဇာ. ၂.၂၁.၇၆], ဧဝံ ဥတ္တမသတ္တဝေါ [ဇာ. ၂.၂၁.၇၉] ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ မိဿကာဒေသရာသိ။
ဗိန္ဒာဒေသော ဒီပိယတေ။
֍ * ၄၆။ ဝဂ္ဂေ ဝဂ္ဂန္တော [က. ၃၁; ရူ. ၄၉; နီ. ၁၃၈-၉]။
ဝဂ္ဂဗျဉ္ဇနေ ပရေ နိဂ္ဂဟီတဿ သကဝဂ္ဂန္တဗျဉ္ဇနာဒေသော ဟောတိ ဝါ။
ဒီပင်္ကရော, သင်္ခါရော, သင်္ဂဟော, သဉ္စာရော, သဉ္ဇာတော, သဏ္ဌိတံ, အတ္တန္တပေါ, ပရန္တပေါ, အမတန္ဒဒေါ, ပုရိန္ဒဒေါ, သန္ဓိ, သန္နိဓိ, သမ္ပတ္တိ, သမ္ဗုဒ္ဓါ, သမ္ဘဝေါ, သမ္ဘာရော, သမ္ဘိန္နော, သမ္မတော ဣစ္စာဒီသု နိစ္စံ, တင်္ကရော, တံကရော ဣစ္စာဒီသု အနိစ္စံ, ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ [ခု. ပါ. ၁.သရဏတ္တယ], န တံ ကမ္မံ ကတံ သာဓု ဣစ္စာဒီသု [ဓ. ပ. ၆၇] နတ္ထိ။
မဟာဝုတ္တိဝိဓာနမုစ္စတေ။
ဝဂ္ဂါဝဂ္ဂေသု ဗျဉ္ဇနေသု ပရေသု နိဂ္ဂဟီတံ ပရရူပံ ဂစ္ဆတိ –
(နိရုတ္တိ၊၃၈။)သက္ကရောတိ, သက္ကတော, သက္ကာရော, သက္ကစ္စံ, တက္ကတ္တာ, တက္ကရော, တက္ခဏံ တင်္ခဏံ တံ ခဏံ, တဂ္ဂတိကံ တံ ဂတိကံ, တန္နိန္နော, တပ္ပောဏော, တပ္ပဗ္ဘာရော, တပ္ပဓာနော, ဧတပ္ပရမော, ယဂ္ဂုဏော ယံဂုဏော, တလ္လေဏာ, မလ္လေဏာ, သလ္လေခေါ, ပဋိသလ္လီနော, တဗ္ဗဏ္ဏနာ တံဝဏ္ဏနာ, တဿမော တံသမော, ဣဒပ္ပစ္စယတာ, စိရပ္ပဝါသိံ, ဟတ္ထိပ္ပဘိန္နံ ဣစ္စာဒိ။ ဣမသ္မိံ ဂန္ထေ ဧကတ္ထ သိဒ္ဓမ္ပိ တံ တံ ရူပံ တတ္ထ တတ္ထ ပုနပ္ပုနမ္ပိ ဝိဓိယျတိ ဉာဏဝိစိတ္တတ္ထံ။
֍ * ၄၇။ မယဒါ သရေ [က. ၃၄, ၃၅; ရူ. ၃၄, ၅၂; နီ. ၁၄၂-၅]။
သရေ ပရေ နိဂ္ဂဟီတဿ ကွစိ မ, ယ, ဒါ ဟောန္တိ ဝါ။
တတ္ထ ဒါဒေသော ယ, တ, ဧတသဒ္ဒေဟိ နပုံသကေ ဒိဿတိ –
ယဒဗြဝိ [ဇာ. ၁.၂.၁၄၃], တဒနိစ္စံ [မ. နိ. ၂.၁၉], ဧတဒဝေါစ သတ္ထာ [သု. နိ. ဒွယတာနုပဿနာသုတ္တ]။
သမာသေ ပန ဒါဒေသော တိလိင်္ဂေ ဒိဿတိ –
ယဒနန္တရံ, တဒနန္တရံ, ဧတဒတ္ထာ ကထာ [အ. နိ. ၂.၆၈]။ ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ [အ. နိ. ၂.၆၈] -တတ္ထ ယဿ အတ္ထဿ ဝါ ယဿ ပဒဿ ဝါ ယဿာ ကထာယ ဝါ အနန္တရံ ယဒနန္တရံ။
ကွစိတွေဝ? ယမေတံ ဝါရိဇံ ပုပ္ဖံ, အဒိန္နံ ဥပသိင်္ဃသိ [ဇာ. ၁.၆.၁၁၅]။
မာဒေသော ယ, တ, ဧတသဒ္ဒေဟိ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂေသု ဒိဿတိ –
ယမာဟု ဒေဝေသု သုဇမ္ပတီတိ [ဇာ. ၁.၁၅.၅၄], တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ [ဇာ. အဋ္ဌ. ၁.၂၀.၃၅], ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ [မဟာဝ. ၂-၃]။
အညသဒ္ဒေဟိ ပန ဒွေ အာဒေသာ တိလိင်္ဂေ ဒိဿန္တိ –
သကဒါဂါမီ, ဧဝမေတမဘိညာယ [သု. နိ. ၁၂၂၁] ဣစ္စာဒိ။
ယာဒေသော ဣဒံသဒ္ဒေ ပရေ တသဒ္ဒမှာ ဧဝ ကွစိ ဒိဿတိ –
တယိဒံ န သာဓု [ဇာ. ၂.၂၂.၂၇၉], တယိဒံ န သုဋ္ဌု [ဇာ. ၂.၂၂.၂၇၉]။
(နိရုတ္တိ၊၃၉။)ယ, ဧဝ, ဟိသဒ္ဒေသု ပရေသု နိဂ္ဂဟီတဿ ဉော ဟောတိ။ ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ။
အာနန္တရိကညမာဟု [ခု. ပါ. ၆.၅] – အာနန္တရိကံ + ယံ + အာဟူတိ ဆေဒေါ, ယညဒေဝ-ယံ + ယံ + ဧဝ, တညေဝ တံ+ဧဝ, ပုရိသညေဝ, ပစ္စတ္တညေဝ, တဉှိ, ပုရိသဉှိ, အတ္ထသဉှိတော အတ္ထသံဟိတော, ဓမ္မသဉှိတော ဓမ္မသံဟိတော။
֍ * ၄၉။ ယေ သံဿ [က. ၃၃; ရူ. ၅၁; နီ. ၁၄၁]။
ယမှိ ပရေ သံ ဥပသဂ္ဂဿ နိဂ္ဂဟီတဿ ဉော ဟောတိ။ ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ။
သညောဂေါ သံယောဂေါ, သညုတ္တော သံယုတ္တော။ သံယောဇနံ သံယောဇနံ, သညမော သံယမော, သညတော သံယတော, သညမတိ သံယမတိ, သညာစိကာ သံယာစိကာ ကုဋိံ [ပါရာ. ၃၄၈] ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဗိန္ဒာဒေသရာသိ။
အာဒေသသန္ဓိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
အာဂမသန္ဓိ
အထာဂမသန္ဓိ ဒီပိယတေ။
မဟာဝုတ္တိနာ သရာဂမော –
အ –
(နိရုတ္တိ၊၄၀။)ပဏ္ဏသာလံ အမာပေတွာ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၁၃], ပဏ္ဏသာလံ အမာပိယ [ဇာ. ၁.၁.၁၄၈] – မာပေတွာ ဣစ္စေဝတ္ထော, န စာပိ အပုနပ္ပုနံ, ဟတ္ထိဗောန္ဒိံ ပဝေက္ခာမိ [ဇာ. ၁.၁.၁၄၈] -ပုနပ္ပုနံ ဣစ္စေဝတ္ထော, နတ္ထိ လောကေ အနာမတံ [ဇာ. ၁.၂.၃၁] – အမတ ပုဗ္ဗံ ဌာနန္တိ အတ္ထော, အနဝဇ္ဇံ, အနမတဂ္ဂေါ, ဇစ္စန္ဓော, ဇစ္စဗဓိရော, ဇစ္စမူဂေါ, ဇစ္စပဏ္ဍကော။
အာ –
အဍ္ဎေ အာဇာယရေ ကုလေ [သံ. နိ. ၁.၄၉], မနုဿေသု ပစ္စာဇာတော, အာပူရတိ တဿ ယသော [ပရိ. ၃၈၆]။
ဣ –
ဓမ္မိကထံ ကတွာ [ပါရာ. ၃၉], သရန္တာ သပန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ သရိသပါ။
ဤ –
ကဗဠီကာရော, မနသီကာရော, မနသီကရောတိ, တပ္ပာကဋီကရောတိ, ဒူရီဘူတော, အဗျယီဘာဝေါ။
ဥ –
ဉာတိပရိဇိနဿ ဘာဝေါ ဉာတိပါရိဇုညံ, ဧဝံ ဘောဂပါရိဇုညံ- ပရိဇိနဿာတိ ပရိဟာနဿ, ပရိက္ခယဿ။
ဩ –
ပရောသတံ, သရဒေါသတံ, ဒိသောဒိသံ [ဓ. ပ. ၄၂] ဣစ္စာဒိ။
‘အတိပ္ပဂေါ ခေါ တာဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတု’ [ဒီ. နိ. ၃.၁] န္တိ ဧတ္ထ ပါတောတ္ထော ပဂေါသဒ္ဒေါ ဧဝ။
ဣတိ သရာဂမရာသိ။
သရေ ပရေဝ န, တ, ရ, ဂါ စ မ, ယ, ဒါ စ အာဂမာ ဟောန္တိ။
ဂေါ, တော, ဒေါ, နော, မော, ယော, ရော, ဝေါ,
(နိရုတ္တိ၊၄၁။)အရိယေဟိ ပုထဂေဝါယံ ဇနောတိ ပုထုဇ္ဇနော [မဟာနိဒ္ဒေသေ], ဣဓ ပန ပဂေါသဒ္ဒေါ ဧဝ, ပဂေဝ ဝုတျဿ, ပဂေဝ မနုဿိတ္ထိယာတိ [ပါရာ. ၅၅]။
တော –
အဇ္ဇတဂ္ဂေ [ဒီ. နိ. ၁.၂၅၀], တသ္မာတိဟ [မ. နိ. ၁.၂၉], ကတမော နာမ သော ရုက္ခော, ယဿ တေဝံ ဂတံ ဖလံ [ဇာ. ၂.၁၈.၁၀] -တေဝန္တိ ဧဝံ။
ဒေါ –
ဥဒဂ္ဂေါ, ဥဒဗ္ဗဟိ, ဥဒပါဒိ, ဥဒယော, ဥဒါဟဋော, ဥဒိတော, ဥဒီရိတော, ဒုဘတော ဝုဋ္ဌာနံ [ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ; ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ], ဒုဘယာနိ ဝိစေယျ ပဏ္ဍရာနိ [သု. နိ. ၅၃၁], တောဒေယျ, ကပ္ပာ ဒုဘယော [သု. နိ. ၁၁၃၁] – ဒွေ ဣသယောတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စိဒေဝ, ကောစိဒေဝ, ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ, ယာဝဒေဝ, တာဝဒေဝ, ဝလုတ္တေ-ယာဝဒေ, တာဝဒေတိ သိဒ္ဓံ, ပုနဒေဝ, သကိဒေဝ, သမ္မဒေဝ-ဒါဂမေ ရဿော, သမ္မဒက္ခာတော [သံ. နိ. ၅.၁၉၅], သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တော [မ. နိ. ၂.၂၃၄], ဗဟုဒေဝ ရတ္တိံ [အ. နိ. ၃.၁၀၁], အဟုဒေဝ ဘယံ [ဒီ. နိ. ၁.၁၅၉] ဣစ္စာဒိ။
နော –
ဣတော နာယတိ, စိရံ နာယတိ, ကမ္မေ သာဓု ကမ္မနိယံ ကမ္မညံ, အတ္တနော ဣဒံ အတ္တနိယံ, အဒ္ဓါနံ ခမတီတိ အဒ္ဓနိယံ, လောဘဿ ဟိတံ လောဘနိယံ လောဘနေယျံ, ဒေါသနိယံ ဒေါသနေယျံ, မောဟနိယံ မောဟနေယျံ, ဩဃနိယံ, ယောဂနိယံ, ဂန္ထနိယံ, နိဒ္ဓုနနံ, နိဒ္ဓုနနကော, သဉ္ဇာနနံ, သဉ္ဇာနနကော, သညာပနကော ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၂။)လဟုမေဿတိ [ဓ. ပ. ၃၆၉], ဂရုမေဿတိ, မဂ္ဂမတ္ထိ [ဝိဘ. အဋ္ဌ. ၁၈၉], အဂ္ဂမက္ခာယတိ [အ. နိ. ၄.၃၄], ဥရဂါမိဝ [ဇာ. ၁.၇.၃၀], အရဟတာမိဝ [ဒီ. နိ. ၂.၃၄၈] ဣစ္စာဒီနိ။ တထာ ကေန တေ ဣဓ မိဇ္ဈတိ [ပေ. ဝ. ၁၈၁], ရူပါနိ မနုပဿတိ [ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၅၉၆], အာကာသေ မဘိပူဇယေ, အညမညဿ [မ. နိ. ၃.၄၀], ဧကမေကဿ [ပါရာ. အဋ္ဌ. ၁.၂၃], သမဏမစလော [အ. နိ. ၄.၈၇], အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ [သံ. နိ. ၄.၂၅၀] ဣစ္စာဒိ။
ယော –
နယိမဿ ဝိဇ္ဇာ မယမတ္ထိ [ဇာ. ၁.၃.၂၅], ယထယိဒံ [အ. နိ. ၁.၂၁-၂၂], တထယိဒံ, ဆယိမေ ဓမ္မာ [အ. နိ. ၆.၁၁], နဝယိမေ ဓမ္မာ [အ. နိ. ၉.၉], ဒသယိမေ ဓမ္မာ [အ. နိ. ၁၀.၁၆], မမယိဒံ, သောယေဝ, တေယေဝ, တံယေဝ တညေဝ, တေဟိယေဝ, တေသံယေဝ တေသညေဝ, တသ္မိယေဝ, ဗုဒ္ဓါယေဝ, ဗုဒ္ဓေသုယေဝ, ဗောဓိယာယေဝ ကာရဏာ [စရိယာ. ၁.၆၅], ဟောတိယေဝ, အတ္ထိယေဝ ဣစ္စာဒိ။ တိယန္တံ, အဂ္ဂိယာဂါရေ, စတုတ္ထီယတ္ထေ ဣစ္စာဒီနိ ဣဝဏ္ဏန္တရူပါနိ ယာဂမေနာပိ သိဇ္ဈန္တိယေဝ။
ရော –
(နိရုတ္တိ၊၄၃။)နိရန္တရံ, နိရတ္ထကံ, နိရာဟာရော, နိရာဗာဓော, နိရာလယော, နိရိန္ဓနော အဂ္ဂိ, နိရီဟကံ, နိရုဒကံ, နိရုတ္တိ, နိရုတ္တရော, နိရူမိကာ နဒီ, နိရောဇံ, ဒုရတိက္ကမော, ဒုရဘိသမ္ဘဝေါ, ဒုရာသဒါ ဗုဒ္ဓါ [အပ. ထေရ ၁.၄၀.၂၇၀], ဒုရာချာတော ဓမ္မော [ဒီ. နိ. ၃.၁၆၆], ဒုရာဂတံ, ဒုရုတ္တံ ဝစနံ [အ. နိ. ၅.၁၄၀], ပါတုရဟောသိ [မဟာဝ. ၈], ပါတုရဟု [ဇာ. ၁.၁၄.၂၀၂], ပါတုရဟေသုံ [အ. နိ. ၃.၇၁], ပါတရာသော, ပုနရေတိ, ဓီရတ္ထု [ဇာ. ၁.၁.၁၃], စတုရင်္ဂိကံ ဈာနံ [ဓ. သ. ၁၆၈], စတုရာရက္ခာ, စတုရာသီတိသဟဿာနိ, စတုရိဒ္ဓိလာဘော, စတုရောဃာ, ဝုဒ္ဓိရေသာ [ဒီ. နိ. ၁.၂၅၁], ပထဝီဓာတုရေဝေသာ [မ. နိ. ၃.၃၄၈-၃၄၉], အာပေါဓာတုရေဝေသာ [မ. နိ. ၃.၃၅၀], သဗ္ဘိရေဝ သမာသေထ, နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာနံ, ဝိဇ္ဇုရိဝ အဗ္ဘကူဋေ, အာရဂ္ဂေရိဝ, ဥသဘောရိဝ [သု. နိ. ၂၉], ယထရိဝ, တထရိဝ [ဒီ. နိ. ၁.၂၆၃] -ရာဂမေ ရဿော။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘အတိရိဝ ကလ္လရူပါ [သု. နိ. ၆၈၈], အတိဝိယ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပတ္တော, ပရံဝိယ မတ္တာယ’’ ဣစ္စာဒီသု ဣဝ, ဝိယသဒ္ဒါ ဧဝတ္ထေ ဝတ္တန္တိ, တထာ ‘‘ယထရိဝ, တထရိဝ, ဝရမှာကံ ဘုသာမိဝ [ဇာ. ၁.၃.၁၀၈], နေတံ အဇ္ဇတနာမိဝ’’ ဣစ္စာဒီသု ဣဝသဒ္ဒေါ ဧဝတ္ထေ ဝတ္တတိ။
ဝေါ –
ဒုဝင်္ဂုလံ, ဒုဝင်္ဂိကံ, တိဝင်္ဂုလံ, တိဝင်္ဂိကံ, ပါဂုညဝုဇုတာ, ဝုသိတံ, ဝုတ္တံ, ဝုစ္စတေ, အာသနာ ဝုဋ္ဌာတိ [ပါစိ. ၅၄၇], ဝုဋ္ဌာနံ, ဝုဋ္ဌဟိတွာ, ဘိက္ခုဝါသနေ, ပုထုဝါသနေ, သယမ္ဘုဝါသနေ ဣစ္စာဒီနိ ဥဝဏ္ဏန္တရူပါနိ ဝါဂမေနာပိ သိဇ္ဈန္တိယေဝ။
သရေ ပရေ ဆမှာ ဠာဂမော ဟောတိ။
ဆဠင်္ဂံ, ဆဠာယတနံ, ဆဠာသီတိသဟဿာနိ [ပေ. ဝ. ၃၇၄], အတ္ထဿ ဒွါရာ ပမုခါ ဆဠေတေ [ဇာ. ၁.၁.၈၄], ဆဠေဝါနုသယာ ဟောန္တိ [အဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟ], ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ [ဗု. ဝံ. ၃.၅]။
မဟာဝုတ္တိဝိဓာနမုစ္စတေ။
(နိရုတ္တိ၊၄၄။)မနသိကာရော, မာနသိကော, စေတသိကော, အဗျဂ္ဂမနသော နရော [အ. နိ. ၁.၃၀], ပုတ္တော ဇာတော အစေတသော, ဥရေ ဘဝေါ ဩရသော ဣစ္စာဒိ။
သရေ ပရေ ဗဟုလံ ဟာဂမော –
မာဟေဝံ အာနန္ဒ [ဒီ. နိ. ၂.၉၅], နောဟေတံ ဘန္တေ [ဒီ. နိ. ၁.၁၈၅-၁၈၆], နောဟိဒံ ဘော ဂေါတမ [ဒီ. နိ. ၁.၂၆၃], နဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ [ကထာ. ၁], ဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ, ဟေဝံ ဝဒတိ, ဥဇူ စ သုဟုဇူစ [ခု. ပါ. ၉.၁], သုဟုဋ္ဌိတံ သုခဏော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဗျဉ္ဇနာဂမရာသိ။
֍ * ၅၂။ နိဂ္ဂဟီတံ [က. ၃၅; ရူ. ၂၁ (ပိဋ္ဌေ); နီ. ၅၆]။
နိဂ္ဂဟီတံ ကွစိ အာဂတံ ဟောတိ ဝါ။
ဥပဝဿံ ခေါ ပန [ပါရာ. ၆၅၃], နဝံ ပန ဘိက္ခုနာ စီဝရလာဘေန [ပါစိ. ၃၆၈], အပ္ပမာဒေါ အမတံ ပဒံ [ဓ. ပ. ၂၁], စက္ခုံ ဥဒပါဒိ [မဟာဝ. ၁၅], အဏုံထူလာနိ [ဓ. ပ. ၂၆၅], ကတ္တဗ္ဗံ ကုသလံ ဗဟုံ [ဓ. ပ. ၅၃], အဝံသိရာ ပတန္တိ [ဇာ. ၁.၁၁.၃၅], ယဒတ္ထော, တဒတ္ထော, ဧတဒတ္ထော, တက္ကတ္တာ, တက္ကရော ဣစ္စာဒီနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနေဝ, တထာ တံသမ္ပယုတ္တော, တဗ္ဗောဟာရော, တဗ္ဗဟုလော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဗိန္ဒာဂမရာသိ။
မဟာဝုတ္တိနာ ပဒါနံ အန္တေ ဂတ, ဇာတ, အန္တ သဒ္ဒါ အာဂမာ ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၅။)ရူပဂတံ [မ. နိ. ၂.၁၃၃] ဝေဒနာဂတံ [မ. နိ. ၂.၁၃၃], သညာဂတံ [မ. နိ. ၂.၁၃၃], ဂူထဂတံ [မ. နိ. ၂.၁၁၉], မုတ္တဂတံ [မ. နိ. ၂.၁၁၉], ဒိဋ္ဌိဂတံ [မဟာဝ. ၆၆], အတ္ထဇာတံ [ပါရာ. အဋ္ဌ. ၁.ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ], ဓမ္မဇာတံ, သုတ္တန္တော [ကထာ. ၂၂၆], ဝနန္တော, သမ္မာကမ္မန္တော, မိစ္ဆာကမ္မန္တော ဣစ္စာဒိ။
အာဂမသန္ဓိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဒွိဘာဝသန္ဓိ
အထ ဒွိဘာဝသန္ဓိ ဒီပိယတေ။
ဒွိဘာဝေါ တိဝိဓော။ တတ္ထ ပက္ကမော, ပရက္ကမော ဣစ္စာဒိ ဗျဉ္ဇနဒွိတ္တံ နာမ။ ရုက္ခံ ရုက္ခံ သိဉ္စတိ ဣစ္စာဒိ ဝိဘတျန္တပဒဒွိတ္တံ နာမ။ တိတိက္ခာ, တိကိစ္ဆာ, ဇဂမာ, ဇဂမု ဣစ္စာဒိ ဓာတုပဒဒွိတ္တံ နာမ။
֍ * ၅၃။ သရမှာ ဒွေ [က. ၂၈; ရူ. ၄၀; နီ. ၆၇]။
သရမှာ ပရဿ ဗျဉ္ဇနဿ ကွစိ ဒွေ ရူပါနိ ဟောန္တိ။
တတ္ထ သရမှာ ပ, ပတိ, ပဋီနံ ပဿ ဒွိတ္တံ –
အပ္ပမာဒေါ, ဣဓပ္ပမာဒေါ, ဝိပ္ပယုတ္တော, သမ္မပ္ပဓာနံ, အပ္ပတိဝတ္တိယံ ဓမ္မစက္ကံ [မဟာဝ. ၁၇], သုပ္ပတိဋ္ဌိတော, အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော, ဝိပ္ပဋိသာရော, သုပ္ပဋိပန္နော ဣစ္စာဒိ။
သရမှာတိ ကိံ? သမ္ပယုတ္တော။
ကီ, ကုဓ, ကမု, ကုသ, ဂဟ, ဇုတ, ဉာ, သိ, သု, သမ္ဘု, သရ, သသ ဣစ္စာဒီနံ ဓာတူနဉ္စ, ဥ, ဒု, နိပုဗ္ဗာနံ ပဒါနဉ္စ အာဒိဗျဉ္ဇနဿ ဒွိတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၄၆။)ဝိက္ကိနာတိ, ဝိက္ကယော, ဓနက္ကီတော။
ကုဓ –
အက္ကုဒ္ဓါ, အက္ကောဓော။
ကမု –
အဘိက္ကမတိ, အဘိက္ကမော, အဘိက္ကန္တော, အက္ကမတိ, အက္ကမော, အက္ကန္တော, ပရက္ကမတိ, ပရက္ကမော, ဝိက္ကမတိ, ဝိက္ကမော, ဩက္ကမတိ, ဩက္ကန္တော။
ကုသ –
အက္ကောသတိ, အက္ကောသော။
ဂဟ –
ပဂ္ဂဏှာတိ, ပဂ္ဂဟော, ဝိဂ္ဂဟော, ပရိဂ္ဂဟော, အနုဂ္ဂဟော။
ဇုတ –
ဥဇ္ဇောတတိ, ဝိဇ္ဇောတတိ။
ဉာ –
အညာ, ပညာ, အဘိညာ, ပရိညာ, ဝိညာဏံ, သဗ္ဗညုတညာဏံ, ရတ္တညူ, အတ္ထညူ, ဓမ္မညူ။
သိ –
အတိဿယော, ဘူမဿိတော, ဂေဟဿိတော။
သု –
အပ္ပဿုတော, ဗဟုဿုတော, ဝိဿုတော, အဿဝေါ, အနဿဝေါ။
(နိရုတ္တိ၊၄၇။)ပဿမ္ဘတိ, ပဿဒ္ဓိ, ပဿဒ္ဓါ။
သရ –
အနုဿရတိ, အနုဿတိ, အနုဿရော။
သသ –
အဿသတိ, အဿသန္တော, အဿာသော, ပဿာသော။
သဇ –
ဝိဿဇ္ဇေတိ, ဝိဿဇ္ဇန္တော, ဝိဿဂ္ဂေါ။
စဇ –
ပရိစ္စဇတိ, ပရိစ္စဇန္တော, ပရိစ္စာဂေါ ဣစ္စာဒိ။
ဥပုဗ္ဗေ –
ဥက္ကံသတိ, ဥက္ကံသော, ဥဂ္ဂဟော, ဥစ္စာရေတိ, ဥစ္စာရော, ဥစ္စယော, သမုစ္စယော, ဥဇ္ဇလော, သမုဇ္ဇလော, ဥဏ္ဏမတိ, ဥတ္တရတိ ဣစ္စာဒိ။
ဒုပုဗ္ဗေ –
ဒုက္ကဋံ, ဒုက္ကရံ, ဒုဂ္ဂတိ, ဒုစ္စရိတံ, ဒုတ္တရော, ဒုဒ္ဒမော, ဒုန္နယော, ဒုပ္ပောသော, ဒုဗ္ဗလော, ဒုမ္မဂ္ဂေါ, ဒုလ္လဘော ဣစ္စာဒိ။
နိပုဗ္ဗေ –
နိက္ကမော, နိက္ခန္တော, နိဂ္ဂတော, နိစ္စောရော, နိဇ္ဇရော, နိဒ္ဒေါသော, နိပ္ပာပေါ, နိမ္မိတော, နိမ္မာနော, နိယျာနံ, နိလ္လောလော, နိဗ္ဗာနံ, နိဿယော ဣစ္စာဒိ။
တိက, တယ, တိံသာနံ တဿ ဒွိတ္တံ –
ကုသလတ္တိကံ, ဝေဒနတ္တိကံ, ဝတ္ထုတ္တယံ, ရတနတ္တယံ, ဒွတ္တိံသံ, တေတ္တိံသံ။
(နိရုတ္တိ၊၄၈။)စတုဗ္ဗိဓံ, စတုဒ္ဒသ, စတုဒ္ဒိသံ, စတုပ္ပဒံ, ဆဗ္ဗိဓံ, ဆန္နဝုတိ။
ဝါ တွေဝ? စတုသစ္စံ, ဆသတံ။
သန္တဿ သတ္တေ ပရဗျဉ္ဇနဿ နိစ္စံ ဒွိတ္တံ –
သဇ္ဇနော, သပ္ပုရိသော, သဒ္ဓမ္မော, သန္တဿ ဘာဝေါ သတ္တာ, သဗ္ဘာဝေါ။
ဝဿ ဗတ္တေ ဗဿ ဒွိတ္တံ –
သီလဗ္ဗတံ, နိဗ္ဗာနံ, နိဗ္ဗုတံ ဣစ္စာဒိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ။
ဝတု, ဝဋု ဣစ္စာဒီနံ အန္တဗျဉ္ဇနဿ ဒွိတ္တံ –
ဝတ္တတိ, ပဝတ္တတိ, နိဝတ္တတိ, သံဝတ္တတိ, ဝဋ္ဋတိ, ဝိဝဋ္ဋတိ။
သံမှာ အနုနော နဿ ဒွိတ္တံ –
သမန္နာဂတော, သမန္နာဟာရော, သမန္နေသတိ။
အညတြပိ –
သီမံ သမ္မန္နေယျ [မဟာဝ. ၁၃၉], သီမံ သမ္မန္နိတုံ [မဟာဝ. ၁၃၈], သီမံ သမ္မန္နတိ [မဟာဝ. ၁၃၉], သမ္ပဋိစ္ဆန္နံ, စီဝရစေတာပန္နံ, စတုန္နံ, ပဉ္စန္နံ။
ဣတိ သဒိသဒွိတ္တရာသိ။
֍ * ၅၄။ စတုတ္ထဒုတိယေသွေသံ တတိယပဌမာ [က. ၄၄, ၂၉; ရူ. ၂၄; နီ. ၅၇, ၆၈, ၇၄, ၇၇-၈, ၈၀, ၈၂-၃, ၉၁, ၁၂၂]။
(နိရုတ္တိ၊၄၉။)ဝဂ္ဂေ စတုတ္ထ, ဒုတိယေသု ပရေသု ကမေန တတိယ, ပဌမာ ဧသံ စတုတ္ထ, ဒုတိယာနံ ဒွိဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ, ဒုတိယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ‘သရမှာ ဒွေ’တိ သုတ္တေန ဝါ ‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’ဣစ္စာဒီဟိ ဝါ ဒုတိယ, စတုတ္ထာနမ္ပိ သဒိသတ္တေ ဇာတေ ပုန ဣမိနာ သုတ္တေန အာဒိဒုတိယဿ ပဌမတ္တံ, အာဒိစတုတ္ထဿ တတိယတ္တဉ္စ ဇာတံ။
တတ္ထ ကဝဂ္ဂေ –
အာက္ခာတံ, ပက္ခိတ္တံ, ပက္ခေပေါ, ရူပက္ခန္ဓော, ဝေဒနာက္ခန္ဓော, ဓာတုက္ခောဘော, အာယုက္ခယော, နက္ခမတိ။
‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’တိ သုတ္တဝိဓာနေ –
ပမုခေ သာဓု ပါမောက္ခံ, ပဂ္ဃရတိ, ဥဂ္ဃောသတိ, နိဂ္ဃောသော။
စဝဂ္ဂေ –
အစ္ဆာဒေတိ, အစ္ဆိန္ဒတိ-သံယောဂေ ရဿတ္တံ, ပစ္ဆာဒေတိ, ပစ္ဆိန္ဒတိ, သေတစ္ဆတ္တံ, ရုက္ခစ္ဆာယာ, တထဿ ဘာဝေါ တစ္ဆံ, ရထဿ ဟိတာ ရစ္ဆာ, ပဇ္ဈာယတိ, ဥဇ္ဈာယတိ, နိဇ္ဈာယတိ, ပဌမဇ္ဈာနံ, ဒုတိယဇ္ဈာနံ, အဇ္ဈောကာသော, ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ, ဒုမ္မေဓဿ ဘာဝေါ ဒုမ္မေဇ္ဈံ, ဗုဇ္ဈတိ, ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ, ဗောဇ္ဈံ, ပဋိဝိဇ္ဈ, ပဋိဝိဇ္ဈိယ, ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဣစ္စာဒိ။
ဋဝဂ္ဂေ –
ယတြဋ္ဌိတံ, တတြဋ္ဌိတော, ဥဋ္ဌိတော, နိဋ္ဌိတော, ထလဋ္ဌော, ဇလဋ္ဌော, ဝုဍ္ဎော ဣစ္စာဒိ။
တဝဂ္ဂေ –
သုမနတ္ထေရော, ယသတ္ထေရော, အဝတ္ထာ, အဝတ္ထာနံ, ဝိတ္ထာရော, အဘိတ္ထုတော, ဝိတ္ထမ္ဘိတော, ဥဒ္ဓရတိ, ဥဒ္ဓရဏံ, ဥဒ္ဓဋံ, နိဒ္ဓါရေတိ, နိဒ္ဓါရဏံ, နိဒ္ဓါရိတံ, နိဒ္ဓနော, နိဒ္ဓုတော, နိဒ္ဓါတော ဣစ္စာဒိ။
ပဝဂ္ဂေ –
(နိရုတ္တိ၊၅၀။)ဝိပ္ဖရတိ, ဝိပ္ဖရဏံ, ဝိပ္ဖာရော, အပ္ဖောဋေတိ, မဟပ္ဖလံ, နိပ္ဖလံ, မဓုပ္ဖာဏိတံ, ဝိဗ္ဘမတိ, ဝိဗ္ဘမော, ဥဗ္ဘတံ, နိဗ္ဘယံ, ဒုဗ္ဘရော, သဗ္ဘာဝေါ, ဥသဘဿ ဘာဝေါ ဩသဗ္ဘံ, လဗ္ဘတိ, အာရဗ္ဘော, အာရဗ္ဘ, အာရဗ္ဘိတွာ ဣစ္စာဒိ။
ဣဓပိ ဥ, ဒု, နိတော ပရပဒါနံ အာဒိဗျဉ္ဇနဿ ဒွိတ္တံ ဝိသေသတော ဣစ္ဆန္တိ။
ဣတိ ဝိသဒိသဒွိတ္တရာသိ။
֍ * ၅၅။ ဝိစ္ဆာဘိက္ခညေသု ဒွေ [စံ. ၆.၃-၁; ပါ. ၈.၁.၁, ၄]။
ဝိစ္ဆာယံ အဘိက္ခညေ စ အနေကတ္ထဿ ဧကပဒဿ ဒွေ ရူပါနိ ဟောန္တိ။ ဘိန္နေ အတ္ထေ ကြိယာယ ဝါ ဒဗ္ဗေန ဝါ ဂုဏေန ဝါ ဗျာပိတုံ ဣစ္ဆာ ဝိစ္ဆာ။ ပုနပ္ပုနကြိယာ အဘိက္ခညံ။
ဝိစ္ဆာယံ တာဝ –
ရုက္ခံ ရုက္ခံ သိဉ္စတိ။ ဂါမေ ဂါမေ သတံကုမ္ဘာ, ဂါမော ဂါမော ရမဏိယော, ဂေဟေ ဂေဟေ ဣဿရော, ရသံ ရသံ ဘက္ခယတိ, ကြိယံ ကြိယံ အာရဘတေ။
အာနုပုဗ္ဗိယေပိ ဝိစ္ဆာဝ ဂမျတေ –
မူလေ မူလေ ထူလာ, အဂ္ဂေ အဂ္ဂေ သုခုမာ, ဇေဋ္ဌံ ဇေဋ္ဌံ အနုပဝေသေထ, ဣမေသံ ဒေဝသိကံ မာသကံ မာသကံ ဒေဟိ, မဉ္ဇူသကရုက္ခော ပုပ္ဖံ ပုပ္ဖံ ပုပ္ဖတိ, ဣမေ ဇနာ ပထံ ပထံ အစ္စေန္တိ, သဗ္ဗေ ဣမေ အဍ္ဎာ, ကတရာ ကတရာ ဣမေသံ အဍ္ဎတာ, ကတမာ ကတမာ ဣမေသံ အဍ္ဎတာ။
အဘိက္ခညေ –
ဘတ္တံ ပစတိ ပစတိ, အပုညံ ပသဝတိ ပသဝတိ, ဘုတွာ ဘုတွာ နိပ္ပဇ္ဇန္တိ, ပဋံ ပဋံ ကရောတိ, ပဋပဋာယတိ, ဧကမေကံ, ဧကမေကာနိ ဣစ္စာဒီသု ဝိစ္ဆာသု ပုဗ္ဗပဒေ သျာဒိလောပေါ။
(နိရုတ္တိ၊၅၁။)အတိက္ကမ္မ ဟရဏံ အတိဟာရော, န အတိဟာရော ဝီတိဟာရော, အညမညဿ အန္တောယေဝ ဟရဏန္တိအတ္ထော, ဝီတိဟာရတ္ထေ ဂမျမာနေ သဗ္ဗာဒီနံ သဗ္ဗနာမာနံ ဒွေ ရူပါနိ ဟောန္တိ, ပုဗ္ဗဿေကဿ စ သျာဒိလောပေါ။
ဣမေ ဒွေ ဇနာ အညမညဿ ဥပကာရကာ, ဣတရီတရဿ ဥပကာရကာ, အညမညံ ပဿန္တိ, အညမညဿ ဒေန္တိ, အညမညဿ အပေန္တိ, အညမညဿ ဓနံ, အညမညေ နိဿိတာ။
֍ * ၅၇။ ယာဝတာတာဝံ သမ္ဘမေ [စံ. ၆.၃.၁၄; ပါ. ၈.၁.၁၂; ယာဝဗောဓံ သမ္ဘမေ (ဗဟူသု)]။
ယံ ပရိမာဏမဿာတိ ယာဝံ။ တံ ပရိမာဏမဿာတိ တာဝံ။ ပုနပ္ပုနံ ဘမနံ ပဝတ္တနံ သမ္ဘမော။ တုရိတေန ဝစီပယောဂေန တံ တံ ဥပါယဒီပနံ သမ္ဘမော, အာမေဍိတမေဝ ဝုစ္စတိ, သမ္ဘမေ ဂမျမာနေ ယာဝတာ ယတ္တကေန ပဒေန သော အတ္ထော ပညာယတိ, တတ္တကံ ပဒံ ပယုဇ္ဇတေ, ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝါ တဒုတ္တရိ ဝါ ဥဒီရိယတေတျတ္ထော။ ယထာဗောဓံ သမ္ဘမေတိပိ ပါဌော, သောယေဝတ္ထော။
ဘယေ, ကောဓေ, ပသံသာယံ, တုရိတေ, ကောတူဟလေ’စ္ဆရေ။
ဟာသေ, သောကေ, ပသာဒေ စ, ကရေ အာမေဍိတံ ဗုဓော။
တတ္ထ ဘယေ –
သပ္ပော သပ္ပော, စောရော စောရော –
ကောဓေ –
ဝိဇ္ဈ ဝိဇ္ဈ, ပဟရ ပဟရ။
ပသံသာယံ –
သာဓု သာဓု။
(နိရုတ္တိ၊၅၂။)ဂစ္ဆ ဂစ္ဆ။
ကောတူဟလေ –
အာဂစ္ဆ အာဂစ္ဆ။
အစ္ဆရေ –
အဟော ဗုဒ္ဓါ အဟော ဗုဒ္ဓါ။
ဟာသေ –
အဘိက္ကမထ ဝါသေဋ္ဌာ အဘိက္ကမထ ဝါသေဋ္ဌာ [ဒီ. နိ. ၂.၂၁၀]။
သောကေ –
ကဟံ ဧကပုတ္တက ကဟံ ဧကပုတ္တက [သံ. နိ. ၄.၁၂၀]။
ပသာဒေ –
အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂေါတမ အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂေါတမ [မ. နိ. ၂.၁၀၆] ဣစ္စာဒိ။ တိက္ခတ္တုံဥဒါနံ ဥဒါနေသိ ‘‘နမော တဿ ဘဂဝတော’’ [မ. နိ. ၂.၃၅၇] ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ပဒဝါကျဒွိတ္တရာသိ။
ဒွိဘာဝသန္ဓိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဝိပလ္လာသသန္ဓိ
အထ ဝိပလ္လာသသန္ဓိ ဒီပိယတေ။
ပဒက္ခရာနံ ပုဗ္ဗာပရဝိပရိယာယော ဝိပလ္လာသော။
ယမှိ ပရေ ဟဿ ပုဗ္ဗာပရဝိပလ္လာသော ဟောတိ ဝါ။
ဒယှတိ, သင်္ဂယှတိ, သန္နယှတိ, ဝုယှတိ, ဒုယှတိ, မုယှတိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၃။)ဝါတွေဝ? သင်္ဂဏှိယတိ, ဧဝံ သင်္ဂယှ သင်္ဂဏှိတွာ, အာရုယှ အာရုဟိတွာ, ဩဂါယှ ဩဂါဟိတွာ။ ပသယှ ပသဟိတွာ။
֍ * ၅၉။ ဝေ ဝါ [ရူ. ၄၀ (ပိဋ္ဌေ)]။
ဝမှိ ပရေ ဟဿ ဝိပလ္လာသော ဟောတိ ဝါ။
ဗဝှာဗာဓော ဗဟွာဗာဓော, ဗဝှေတ္ထ နှာယတီ ဇနော [ဥဒါ. ၉] =ဗဟွေတ္ထ နှာယတီ ဇနော။
မဟာဝုတ္တိဝိဓာနံ ဝုစ္စတေ။
ယ, ရာနံ ဝိပလ္လာသော –
ကုဋိ မေ ကယိရတိ [ပါရာ. ၃၅၈], ဝစနံ ပယိရုဒါဟာသိ, ဂရုံ ပယိရူပါသတိ, ဝန္ဒာမိ တေ အယျိရေ ပသန္နစိတ္တော [ဇာ. ၂.၁၇.၅၄] -ယဿ ဒွိတ္တံ။
နိဂ္ဂဟီတဿ ဝိပလ္လာသော –
နိရယမှိ အပစ္စိသုံ [ဇာ. ၂.၂၂.၆၀], တေ မေ အဿေ အယာစိသုံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၆၃]။ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိသုံ။
သရာနမ္ပိ ဝိပလ္လာသော –
ဟညယျေဝါပိ ကောစိ နံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၁၉၃] – ဟညေယျာတိ ဌိတိ, အမူလမူလံ ဂန္တွာ-မူလမူလံ အဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပရတြ။ အနောကာသံ ကာရာပေတွာ [ပါရာ ၃၈၉], အနိမိတ္တံ ကတွာ, သဒ္ဓံ န ဘုဉ္ဇတီတိ အသဒ္ဓဘောဇိ, ဒိသွာ ပဒမနုတ္တိဏ္ဏံ [ဇာ. ၁.၁.၂၀] – ဥတ္တိဏ္ဏံ အဒိသွာတိ အတ္ထော။
ပဒါနမ္ပိ ဝိပလ္လာသော –
နဝံ ပန ဘိက္ခုနာ စီဝရလာဘေန, နာဂကညာ စရိတံ ဂဏေန [ဇာ. ၁.၁၅.၂၆၈] -နာဂကညာဂဏေန စရိတန္တိ ဌိတိ။
ဣတိ ဝိပလ္လာသရာသိ။
֍ * ၆၀။ ဗဟုလံ [စံ. ၁.၁.၁၃၀; ပါ. ၃.၃.၁၁၃]။
(နိရုတ္တိ၊၅၄။)သန္ဓိဝိဓာနံ နာမ ဗဟုလံ ဟောတိ, ယေဘုယျေန ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဓိကာရသုတ္တံ။ ယာဝဂန္ထပရိယောသာနာ ယုတ္တဋ္ဌာနေသု သဗ္ဗတ္ထ ဝတ္တတေ။ ဧတေန သဗ္ဗသဒ္ဒသုတ္တေသု အနိဋ္ဌနိဝတ္တိ စ ဣဋ္ဌပရိဂ္ဂဟော စ ကတော ဟောတိ။
ဣတိ နိရုတ္တိဒီပနိယာ နာမ မောဂ္ဂလ္လာနဒီပနိယံ
သန္ဓိကဏ္ဍော နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၅၅။)၂. နာမကဏ္ဍ
ဝိဘတ္တိရာသိ
အထ လိင်္ဂမှာ သျာဒိဝိဘတ္တိဝိဓာနံ ဒီပိယတေ။
လိင်္ဂံ, နာမံ, ပါဋိပဒိကန္တိ အတ္ထတော ဧကံ, ဒဗ္ဗာဘိဓာနဿ ပုရိသာဒိကဿ ပကတိရူပဿေတံ နာမံ။ တဉှိ သတ္တန္နံ ဝိဘတ္တီနံ ဝသေန ဝိဘာဂံ ပတွာ ကိဉ္စိ ဝိသဒရူပံ ဟောတိ, ကိဉ္စိ အဝိသဒရူပံ, ကိဉ္စိ မဇ္ဈိမရူပန္တိ ဧဝံ တိဝိဓေန လိင်္ဂရူပေန ယုတ္တတ္တာ လိင်္ဂန္တိ ဝုစ္စတိ။
တဒေဝ ကိဉ္စိ သဒ္ဒလိင်္ဂါနုရူပံ, ကိဉ္စိ အတ္ထလိင်္ဂါနုရူပဉ္စ ပရိဏမန္တံ ပဝတ္တတိ, တသ္မာ နာမန္တိ စ ဝုစ္စတိ။
တဒေဝ ဓာတု, ပစ္စယ, ဝိဘတ္တိပဒေဟိ စေဝသဒ္ဒပဒတ္ထကပဒေဟိ စ ‘ဝိသုံ ဘူတံ ပဒ’န္တိ ကတွာ ပါဋိပဒိကန္တိ စ ဝုစ္စတိ။
တတ္ထ ဓာတုပဒံ နာမ ဗြူ, ဘူ, ဟူဣစ္စာဒိ။
ပစ္စယပဒံ နာမ ဏ, တဗ္ဗ, အနီယ ဣစ္စာဒိ။
ဝိဘတ္တိပဒံ နာမ သိ, ယော, အံ, ယော,တိ, အန္တိ ဣစ္စာဒိ။
သဒ္ဒပဒတ္ထကပဒါနိ နာမ ရာဇဿ, သခဿ, ပုမဿ ဣစ္စာဒီနိ။ ဧတ္ထ စ ရာဇဿဣစ္စာဒီနိ သဒ္ဒသုတ္တေ သဒ္ဒပဒတ္ထကာနိ ဟောန္တိ, ပယောဂေ အတ္ထပဒတ္ထကာနိ။ ဓာတုပစ္စယဝိဘတ္တိပဒါနိ ပန နိစ္စံ သဒ္ဒပဒတ္ထကာနိ ဧဝ ဟောန္တိ, သဒ္ဒသုတ္တေသွေဝ စ လဗ္ဘန္တိ, န ပယောဂေတိ, ဣဒံ ဒွိန္နံ နာနတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၅၆။)ယဒိဧဝံ ဘုဿ, ဗြုဿ, ဘူတော, ဟူတော, ဏေ, တဗ္ဗေ, သိမှိ, တိမှိ ဣစ္စာဒိနာ တေဟိ ကထံ ဝိဘတ္တုပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ? အနုကရဏပဒါနိ နာမ တာနိ အတ္ထိဿ, ကရောတိဿ ဣစ္စာဒီနိ ဝိယ, တသ္မာ တာနိ စ ရာဇဿ ဣစ္စာဒီနိ စ အနုကရဏလိင်္ဂဘာဝေန ဧတ္ထ သင်္ဂယှန္တိ, န ဧကန္တလိင်္ဂဘာဝေနာတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘ဓာတု- ပစ္စယ, ဝိဘတ္တိဝဇ္ဇိတမတ္ထဝံ လိင်္ဂ’န္တိ အဝေါစုံ။ တတ္ထ အတ္ထဝန္တိ အတ္ထပဒတ္ထကံ ဝုစ္စတိ, ရာဇဿဣစ္စာဒိကံ သဒ္ဒပဒတ္ထကံ ဝိဝဇ္ဇေတိ, ဧတေန အတ္ထပဒတ္ထကေ သတိ တဒ္ဓိတ, သမာသ, ကိတကပဒါနမ္ပိ ဧကန္တလိင်္ဂဘာဝံ သာဓေန္တိ။ န ဟိ တေသံ လိင်္ဂနာမဗျပဒေသကိစ္စံ အတ္ထိ, ယာနိ စ နာမဿ ဝိသေသနာနိ ဘဝိတုံ အရဟန္တိ, တာနိ ဥပသဂ္ဂ, နိပါတပဒါနိ တွာန္တာဒိပဒါနိ စ ဣဓ ဝိသေသနနာမဘာဝေန သင်္ဂယှန္တီတိ။
֍ * ၆၁။ ဒွေ ဒွေကာနေကေသု နာမသ္မာ သိ ယော အံယော နာ ဟိ သ နံ သ္မာဟိ သနံသ္မိံသု [က. ၅၅; ရူ. ၆၃; နီ. ၂၀၀]။
ဧကသ္မိံ အတ္ထေ စ အနေကေသု အတ္ထေသု စ ပဝတ္တာ နာမသ္မာ ဒွေ ဒွေ သိ, ယော။ပေ.။ သ္မိံ, သုဝိဘတ္တိယော ဟောန္တိ။
ဝိဘဇန္တီတိ ဝိဘတ္တိယော, ဧကမေကံ ပကတိနာမပဒံ နာနာရူပဝိဘာဂဝသေန ကတ္တု, ကမ္မာဒိနာနာအတ္ထဝိဘာဂဝသေန ဧကတ္တ, ဗဟုတ္တသင်္ချာဝိဘာဂဝသေန စ ဝိဘဇန္တီတိ အတ္ထော။ သိ, လော ဣတိ ပဌမာ နာမ။ပေ.။ သ္မိံ, သု ဣတိ သတ္တမီ နာမ။ ဒွီသု ဒွီသု ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ ‘ဧကသ္မိံ အတ္ထေ ပဝတ္တံ ဝစန’န္တိ ဧကဝစနံ နာမ။ ပရံ ပရံ ‘အနေကေသု အတ္ထေသု ပဝတ္တံ ဝစန’န္တိ အနေကဝစနံ နာမ။ ဗဟုဝစနန္တိ စ ပုထုဝစနန္တိ စ ဧတဿ နာမံ။ သဗ္ဗမိဒံ ဣမိနာ သုတ္တေန သိဒ္ဓံ။
֍ * ၆၂။ ပဌမာတ္ထမတ္တေ [က. ၂၈၄; ရူ. ၆၅; နီ. ၅၇၇; စံ. ၂.၁.၉၃; ပါ. ၂.၃.၄၆]။
ကတ္တု, ကမ္မာဒိကံ ဗာဟိရတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ လိင်္ဂတ္ထမတ္တေ ပဝတ္တာ နာမသ္မာ ပဌမာဝိဘတ္တိ ဟောတိ။
အယံ မမ ပုရိသော, ဣမေ မမ ပုရိသာ။
֍ * ၆၃။ အာမန္တနေ [က. ၂၈၅; ရူ. ၇၀; နီ. ၅၇၈; စံ. ၂.၁.၉၄; ပါ. ၂.၃.၄၇]။
(နိရုတ္တိ၊၅၇။)အာမန္တနံ ဝုစ္စတိ အာလပနံ။ အာမန္တနဝိသယေ လိင်္ဂတ္ထမတ္တေ ပဝတ္တာ နာမသ္မာ ပဌမာဝိဘတ္တိ ဟောတိ။
ဘော ပုရိသ, ဘောန္တော ပုရိသာ။
֍ * ၆၄။ ကမ္မေ ဒုတိယာ [က. ၂၉၇; ရူ. ၇၆, ၂၈၄; နီ. ၅၈၀; စံ. ၂.၁.၄၃; ပါ. ၁.၄.၄၉-၅၁]။
နာမသ္မာ ကမ္မတ္ထေ ဒုတိယာဝိဘတ္တိ ဟောတိ။
ပုရိသံ ပဿတိ, ပုရိသေ ပဿန္တိ။
֍ * ၆၅။ ကတ္တုကရဏေသု တတိယာ [က. ၂၈၆, ၂၈၈; ရူ. ၈၃; နီ. ၅၉၁, ၅၉၄; စံ. ၂.၁.၆၂, ၆၃; ပါ. ၂.၃.၁၈]။
နာမသ္မာ ကတ္တရိ စ ကရဏေ စ တတိယာဝိဘတ္တိ ဟောတိ။
ပုရိသေန ကတံ, ပုရိသေဟိ ကတံ, ပုရိသေန ကုလံ သောဘတိ, ပုရိသေဟိ ကုလံ သောဘတိ။
֍ * ၆၆။ စတုတ္ထီ သမ္ပဒါနေ [က. ၂၉၃; ရူ ၈၅, ၃၀၁; နီ. ၆၀၅; စံ. ၂.၁.၇၃; ပါ. ၂.၃.၁၃]။
နာမသ္မာ သမ္ပဒါနတ္ထေ စတုတ္ထီဝိဘတ္တိ ဟောတိ။
ပုရိသဿ ဒေတိ, ပုရိသာနံ ဒေတိ။
֍ * ၆၇။ ပဉ္စမျာဝဓိသ္မိံ [က. ၂၉၅; ရူ. ၈၉, ၃၀၇; နီ. ၆၀၇ စံ. ၂.၁.၈၁; ပါ. ၂.၃.၂၈; ၁.၄.၂၄ ပဉ္စမျဝဓိသ္မာ (ဗဟူသု)]။
အဝဓိ ဝုစ္စတိ အပါဒါနံ။ နာမသ္မာ အဝဓိအတ္ထေ ပဉ္စမီဝိဘတ္တိ ဟောတိ။
ပုရိသသ္မာ အပေတိ, ပုရိသေဟိ အပေတိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၈။)֍ * ၆၈။ ဆဋ္ဌီ သမ္ဗန္ဓေ [က. ၃၀; ရူ. ၉၂, ၃၁၅; နီ. ၆၀၉; စံ. ၂.၁.၉၅; ပါ. ၂.၃.၅၀]။
နာမသ္မာ သမ္ဗန္ဓတ္ထေ ဆဋ္ဌီဝိဘတ္တိ ဟောတိ။
ပုရိသဿ ဓနံ, ပုရိသာနံ ဓနံ။
֍ * ၆၉။ သတ္တမျာဓာရေ [က. ၃၁၂; ရူ. ၉၄, ၃၁၉; နီ. ၆၃၀; စံ. ၂.၁.၈၈; ပါ. ၂.၃.၃၆; ၁.၃.၄၅]။
နာမသ္မာ အာဓာရတ္ထေ သတ္တမီဝိဘတ္တိ ဟောတိ။
ပုရိသသ္မိံ တိဋ္ဌတိ, ပုရိသေသု တိဋ္ဌတိ။
ဝိဘတ္တိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဣတ္ထိပစ္စယရာသိ
֍ * ၇၀။ ဣတ္ထိယမတွာ [က. ၂၃၇; ရူ. ၁၇၆; နီ. ၄၆၆; စံ. ၂.၃.၁၅; ပါ. ၄.၁.၄]။
ဣတ္ထိယံ+အတော+အာတိ ဆေဒေါ။ အကာရန္တနာမမှာ ဣတ္ထိယံ အာပစ္စယော ဟောတိ။
အဘာသိတပုမေဟိ ကေဟိစိ သညာသဒ္ဒေဟိ နိစ္စံ –
ကညာ, ပညာ, သညာ, နာဝါ, သာလာ, တဏှာ, ဣစ္ဆာ, ဘိက္ခာ, သိက္ခာ, ဂီဝါ, ဇိဝှာ, ဝီသာ, တိံသာ, စတ္တာလီသာ, ပညာသာ ဣစ္စာဒိ။
ဘာသိတပုမေဟိပိ သဗ္ဗနာမေဟိ တဗ္ဗာ, နီယ, တပစ္စယန္တေဟိ စ နိစ္စံ –
သဗ္ဗာ, ကတရာ, ကတမာ, အနုဘဝိတဗ္ဗာ, အနုဘဝနီယာ, ဂတာ, ဇာတာ, ဘူတာ, ဟူတာ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၉။)ကလျာဏာ, ကလျာဏီ, သုန္ဒရာ, သုန္ဒရီ, သောဘဏာ, သောဘဏီ, ကုမ္ဘကာရာ, ကုမ္ဘကာရီ, ကုမ္ဘကာရိနီ, အတ္ထကာမာ, အတ္ထကာမီ, အတ္ထကာမိနီ, ပရိဗ္ဗာဇိကာ, ပရိဗ္ဗာဇိကိနီ, ဧကာကာ, ဧကာကိနီ, ဒီပနာ, ဒီပနီ ဣစ္စာဒိ။
သုတ္တဝိဘတ္တေန သမာသေ မာတု, ဓီတု ဣစ္စာဒီဟိ အာပစ္စယော ဟောတိ။ နန္ဒမာတာ, ဥတ္တရမာတာ, ဒေဝဓီတာ, ရာဇဓီတာ, အဿမဏီ ဟောတိ အသကျဓီတရာ ဣစ္စာဒိ။
ဧတ္ထ စ ‘ဣတ္ထိယ’န္တိ ကတ္ထစိ သဒ္ဒမတ္တဿ ဝါ, ကတ္ထစိ အတ္ထမတ္တဿ ဝါ ဣတ္ထိဘာဝေ ဇောတေတဗ္ဗေတိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စ သတိ ဣတ္ထိပစ္စယာပိ သျာဒယော ဝိယ ဇောတကမတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ, န ဝါစကာတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။
֍ * ၇၁။ နဒါဒီဟိ ငီ [က. ၂၃၈; ရူ. ၁၈၇; နီ. ၄၆၇; နဒါဒိတော ဝီ (ဗဟူသု)]။
နဒါဒီဟိ ဣတ္ထိယံ ဋီဟောတိ။ ငါနုဗန္ဓော ‘န္တန္တူနံဝီမှိ တော ဝါ’တိ ဧတ္ထ ဝိသေသနတ္ထော။
နဒီ, မဟီ, ဣတ္ထီ, ကုမာရီ, တရုဏီ, ဝါသေဋ္ဌီ, ဂေါတမီ, ကစ္စာနီ, ကစ္စာယနီ, မာဏဝီ, သာမဏေရီ, နာဝိကီ, ပဉ္စမီ, ဆဋ္ဌီ, စတုဒ္ဒသီ, ပဉ္စဒသီ, သဟဿီ, ဒသသဟဿီ, သတသဟဿီ, ကုမ္ဘကာရီ, မာလကာရီ, စက္ခုကရဏီ, ဉာဏကရဏီ, ဓမ္မဒီပနီ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၇၂။ န္တန္တူနံ ငီမှိ တော ဝါ [က. ၂၃၉, ၂၄၁; ရူ. ၁၉၀, ၁၉၁; နီ. ၄၆၈, ၄၇၁]။
န္တ, န္တူနံ တော ဟောတိ ဝါ ငီမှိ ပရေ။
ဂစ္ဆတီ, ဂစ္ဆန္တီ, သတီ, သန္တီ, ဘဝိဿတီ, ဘဝိဿန္တီ, ဂုဏဝတီ, ဂုဏဝန္တီ, သတိမတီ, သတိမန္တီ, သဗ္ဗာဝတီ, သဗ္ဗာဝန္တီ, ယာဝတီ, ယာဝန္တီ, တာဝတီ, တာဝန္တီ, ဘုတ္တဝတီ, ဘုတ္တဝန္တီ။
֍ * ၇၃။ ဂေါတော ဝါ [က. ၂၃၈; ရူ. ၁၈၇; နီ. ၄၆၇]။
(နိရုတ္တိ၊၆၀။)ဂေါသဒ္ဒမှာ ဣတ္ထိယံ ဝီ ဟောတိ ဝါ။
ဂါဝီ။
ဝါတိ ကိံ? ဂေါကာဏာ ပရိယန္တစာရိနီတိ ပါဠိ။ တတ္ထ ကာဏာတိ အန္ဓာ။
֍ * ၇၄။ ယက္ခာဒီဟိနီ စ [က. ၂၃၈, ၂၄၀; ရူ. ၂၈၇, ၁၉၃; နီ. ၄၆၇, ၄၆၉; ယက္ခာဒိတွိနီ စ (ဗဟူသု)]။
ယက္ခာဒီဟိ အကာရန္တေဟိ ဣတ္ထိယံ ဝီ စ ဟောတိ ဣနီ စ။
ယက္ခီ, ယက္ခိနီ, နာဂီ, နာဂိနီ, မဟိံသီ, မဟိံသိနီ, မိဂီ, မိဂိနီ, သီဟီ, သီဟိနီ, ဒီပီ, ဒီပိနီ, ဗျဂ္ဃီ, ဗျဂ္ဃိနီ, ကာကီ, ကာကိနီ, ကပေါတီ, ကပေါတိနီ, မာနုသီ, မာနုသိနီ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၇၅။ အာရာမိကာဒီဟိ [က. ၂၄၀; ရူ. ၁၉၃; နီ. ၄၆၉]။
အာရာမိကာဒီဟိ အကာရန္တေဟိ ဣတ္ထိယံ ဣနီ ဟောတိ။
အာရာမိကိနီ, အန္တရာယိကိနီ, နာဝိကိနီ, ဩလုမ္ဗိကိနီ, ပံသုကူလိကိနီ, ပရိဗ္ဗာဇိကိနီ, ရာဇိနီ, ဧကာကိနီ ဣစ္စာဒိ။
သညာယံ –
မာနုသိနီ မာနုသာ ဝါ, အညတြ မာနုသီ သမ္ပတ္တိ။
֍ * ၇၆။ ဃရဏျာဒယော [က. ၂၄၀; ရူ. ၁၉၃; နီ. ၄၆၉]။
ဃရဏီဣစ္စာဒယော ဣတ္ထိယံ နီပစ္စယန္တာ သိဇ္ဈန္တိ။
ဃရဏီ, ဝေတြဏီ, ပေါက္ခရဏီ-ဧသု နဿ ဏတ္တံ။ အာစရိနီယလောပေါ, အာစရိယာ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၆၁။)֍ * ၇၇။ မာတုလာဒိတွာနီ ဘရိယာယံ [က. ၉၈; ရူ. ၁၈၉; နီ. ၂၆၁]။
မာတုလာဒီဟိ အကာရန္တေဟိ ဘရိယာယံ အာနီ ဟောတိ။
မာတုဘာတာ မာတုလော, တဿ ဘရိယာ မာတုလာနီ, ဧဝံ ဝရုဏာနီ, ဂဟပတာနီ, အာစရိယာနီ, ခတ္တိယာနီ။
‘ဗဟုလာ’ဓိကာရာ ခတ္တိယီ ခတ္တိယာ စ။
ဣဝဏ္ဏန္တေဟိ ဥဝဏ္ဏန္တေဟိ စ ဣတ္ထိယံ နီ ဟောတိ။
ဆတ္တပါဏိနီ, ဒဏ္ဍပါဏိနီ, ဒဏ္ဍိနီ, ဆတ္တိနီ, ဟတ္ထိနီ, မာလိနီ, မာယာဝိနီ, မေဓာဝိနီ, ပိယပသံသိနီ, ဗြဟ္မစာရိနီ, ဘယဒဿာဝိနီ, အတ္ထကာမိနီ, ဟိတစာရိနီ, ဘိက္ခုနီ, ခတ္တိယဗန္ဓုနီ, ပဋုနီ, ပရစိတ္တဝိဒုနီ, မတ္တညုနီ, အတ္ထညုနီ, ဓမ္မညုနီ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၇၉။ တိမှာညတ္ထေ [က္တိမှာညတ္တေ (ဗဟူသု), မောဂ္ဂလ္လာနေ ၃၁ သုတ္တင်္ကေ]။
အညပဒတ္ထသမာသေ တိပစ္စယန္တမှာ ဣတ္ထိယံ နီ ဟောတိ။
အဟိံသာရတိနီ, ဓမ္မရတိနီ, ဝစ္ဆဂိဒ္ဓိနီ, ပုတ္တဂိဒ္ဓိနီ, မုဋ္ဌဿတိနီ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနီ, သမ္မာဒိဋ္ဌိနီ, အတ္တဂုတ္တိနီ ဣစ္စာဒိ။
အညတ္ထေတိ ကိံ? ဓမ္မေ ရတိ ဓမ္မရတိ။
ယုဝတော ဣတ္ထိယန္တိ ဟောတိ။
ယုဝတိ။
ဧတ္ထ စ ‘တိ’ ဣတိ သုတ္တဝိဘတ္တေန ဝီသ, တိံသတောပိတိ ဟောတိ ဝါ။ ဝီသတိ, ဝီသံ, တိံသတိ, တိံသံ။
(နိရုတ္တိ၊၆၂။)֍ * ၈၁။ ဥပမာ သံဟိတ သဟိတ သညတ သဟ သဖ ဝါမလက္ခဏာဒိတူရုတွူ [စံ. ၂.၃.၇၉; ပါ. ၄.၁.၆၉, ၇၀ တူရုတူ (ဗဟူသု)]။
လက္ခဏာဒိတော+ဦရုတော+ဦတိ ဆေဒေါ။
အညပဒတ္ထသမာသေ ဥပမာဒိပုဗ္ဗာ ဦရုသဒ္ဒမှာ ဣတ္ထိယံ ဦ ဟောတိ။
နာဂဿ နာသာ ဝိယ ဦရူ ယဿာတိ နာဂနာသူရူ, သံဟိတာ သမ္ဗန္ဓာ ဦရူ ယဿာတိ သံဟိတောရူ, သဟိတာ ဧကဗဒ္ဓါ ဦရူ ယဿာတိ သဟိတောရူ, သညတာ အလောလာ ဦရူ ယဿာတိ သညတောရူ, ဦရုယာ [ဦရုနာ?] သဟ ဝတ္တတီတိ သဟောရူ, သဖော ဝုစ္စတိ ခုရော, သံသိလိဋ္ဌတာယ သဖဘူတာ ဦရူ ယဿာတိ သဖောရူ, ဝါမာ သုန္ဒရာ ဦရူ ယဿာတိ ဝါမောရူ, လက္ခဏသမ္ပန္နာ ဦရူ ယဿာတိ လက္ခဏောရူ။
သုတ္တဝိဘတ္တေန ဗြဟ္မဗန္ဓူတိ သိဇ္ဈတိ။
‘‘သစေ မံ နာဂနာသူရူ, ဩလောကေယျ ပဘာဝတီ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၀.၁၄] စ ‘‘ဧကာ တုဝံ တိဋ္ဌသိ သဟိတူရူ’’တိ [ဇာ. ၁.၁၆.၂၉၇] စ ‘‘သညတူရူ မဟာမာယာ, ကုမာရိ စာရုဒဿနာ’’တိ [ဇာ. ၂.၁၇.၁၀၉] စ ‘‘ဝါမောရူ သဇ မံ ဘဒ္ဒေ’’တိ [ဒီ. နိ. ၂.၃၄၈] စ ‘‘ကာရဏံ နပ္ပဇာနာမိ, သမ္မတ္တော လက္ခဏူရုယာ’’တိ [ဒီ. နိ. ၂.၃၄၈] စ ‘‘ဂါရယှဿံ ဗြဟ္မဗန္ဓုယာ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၀၉] စ ပါဠိပဒါနိ ဒိဿန္တိ။
တတ္ထ ‘သဇာ’တိ အာလိင်္ဂါဟိ, ‘ဂါရယှဿ’န္တိ အဟံ ဂါရယှော ဘဝေယျံ။
ဧတ္ထ စ တာပစ္စယန္တာ သဘာဝဣတ္ထိလိင်္ဂါ ဧဝ – လဟုတာ, မုဒုတာ, ဂါမတာ, ဇနတာ, ဒေဝတာ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၆၃။)တထာ တိပစ္စယန္တာ – ဂတိ, မတိ, ရတ္တိ, သတိ, တုဋ္ဌိ, ဒိဋ္ဌိ, ဣဒ္ဓိ, သိဒ္ဓိ ဣစ္စာဒိ, တထာ ယာဂု, ဓာတု, ဓေနု, ကဏ္ဍု, ကစ္ဆု, မာတု, ဓီတု, ဒုဟိတု ဣစ္စာဒိ, ဇမ္ဗူ, ဝဓူ, စမူ, သုတနူ, သရဗူ ဣစ္စာဒိ စ။ သက္ကတဂန္ထေသု ပန သုတနူ, သရဗူ ဣစ္စာဒီသုပိ ဦပစ္စယံ ဝိဒဟန္တိ။
တတ္ထ ဣတ္ထိလိင်္ဂဘူတာ သဗ္ဗေ ‘ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာ ပိတ္ထိယ’န္တိ သုတ္တေန နိစ္စံ ပသညာ ဟောန္တိ။ ‘အာကာရော စ ဃာ’တိ သုတ္တေန နိစ္စံ ဃသညော။
ဣတ္ထိပစ္စယရာသိ နိဋ္ဌိတော။
အာကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂရာသိ
ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဆဗ္ဗိဓံ အာကာရန္တံ, ဣကာရန္တံ, ဤကာရန္တံ, ဥကာရန္တံ, ဦကာရန္တံ, ဩကာရန္တံ။ တတ္ထ ကညာသဒ္ဒမှာ အတ္ထမတ္တေ ပဌမာ။
֍ * ၈၂။ ဂသီနံ [က. ၂၂၀; ရူ. ၇၄; နီ. ၄၄၇]။
ကေနစိ သုတ္တေန အလဒ္ဓဝိဓီနံ ဂသီနံ လောပေါ ဟောတီတိ သိလောပေါ။
ကညာ တိဋ္ဌတိ။
֍ * ၈၃။ ဇန္တုဟေတွီဃပေဟိ ဝါ [က. ၁၁၈; ရူ. ၁၄၆; နီ. ၂၉၃]။
ဇန္တု, ဟေတူဟိ စ ပုန္နပုံသကေသု ဤကာရန္တေဟိ စ ဃတော စ ပသညေဟိ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏေဟိ စ ယောနံ လောပေါ ဟောတိ ဝါ။
ကညာ တိဋ္ဌန္တိ, ကညာယော တိဋ္ဌန္တိ။
အာမန္တနတ္ထေ ပဌမာ, ‘ဂေါသျာလပနေ’တိ ဂသညာ။
֍ * ၈၄။ ဃဗြဟ္မာဒိတွေ [က. ၁၁၄, ၁၉၃; ရူ. ၁၂၂, ၁၇၈; နီ. ၂၈၈; ဃဗြဟ္မာဒိတေ (ဗဟသု)]။
ဃတော စ ဗြဟ္မာဒိတော စ ဂဿ ဧ ဟောတိ ဝါ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဣသိ, မုနိ, ရေဝတီ, ကတ္တု, ခတ္တုဣစ္စာဒိတောပိ။
(နိရုတ္တိ၊၆၄။)ဘောတိ ကညေ, ဘောတိ ကညာ, ဘောတိယော ကညာယော, ဘောတီ ကညာယော, ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ပုတ္တိက ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဒုက္ကရာ ပုတ္တိက’’ ဣတိ ထေရီပါဠိ [ထေရီဂါ. ၄၆၅], တသ္မာ ဂေ ပရေ မဟာဝုတ္တိနာ ရဿောပိ ယုဇ္ဇတိ။ ကုသဇာတကေ ‘‘န မေ အကာသိ ဝစနံ, အတ္ထကာမာယ ပုတ္တိကေ’’တိပိ [ဇာ. ၂.၂၀.၄၇] အတ္ထိ။
ကမ္မတ္ထေ ဒုတိယာ, ‘သရော လောပေါ သရေ’တိ ပုဗ္ဗသရလောပေါ။
ကညံ ပဿတိ, ကညာ ပဿတိ, ကညာယော ပဿတိ။
ကတ္တရိ တတိယာ။
֍ * ၈၅။ ဃပတေကသ္မိံ နာဒီနံ ယယာ [က. ၁၁၁, ၁၁၂; ရူ. ၁၇၉, ၁၈၃ နီ. ၂၈၃, ၂၈၄]။
ဃတော စ ပသညေဟိ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏေဟိ စ ဧကတ္တေ ပဝတ္တာနံ နာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဧကဝစနာနံ ကမေန ယ, ယာ ဟောန္တိ။
ကညာယ ကတံ, ကညာဟိ ကတံ။ ဧတ္ထ စ ဃတောပိ ယာအာဒေသော ဒိဿတိ။ ‘‘တေ စ တတ္ထ နိသီဒိတွာ, တဿ ရုက္ခဿ ဆာယယာ’’ [ဇာ. ၁.၁၄.၁၈၂] တိ စ ‘‘သမန္တာ ပရိဝါရိံသု, တဿ ရုက္ခဿ ဆာယယာ’’ [ဇာ. ၁.၁၄.၁၈၉] တိ စ ပါဠိ, တထာ ‘‘သက္ခရောပမယာ ဝဒေ’’ [သစ္စသင်္ခေပ ၁၇၆ ဂါထာ], ‘‘ဗာလဒါရကလီလယာ’’တိ [ဝိဘာဝိနီ ၁၅၄] စ ဒိဿန္တိ။ မဟာဝုတ္တိနာ ဃဿ ရဿော။
֍ * ၈၆။ သ္မာဟိသ္မိံနံ မှာဘိမှိ ဝါ [က. ၉၉; ရူ. ၈၁]။
တေသံ ကမေန မှာ, ဘိ, မှိ ဟောန္တိ ဝါ။ ဧတေ အာဒေသာ ဂါထာသု ဗဟုလံ ဒိဿန္တိ။
ကညာဟိ ကတံ, ကညာဘိ ကတံ။
(နိရုတ္တိ၊၆၅။)သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ, ကညာယ ဒေတိ, ကညာနံ ဒေတိ, ကညာယ အာဘတံ ဝတ္ထံ, ကညာနံ အာဘတံ ဝတ္ထံ။
အပါဒါနေ ပဉ္စမီ, ကညာယ အပေတိ, ကညမှာ အပေတိရဿတ္တံ, ကညာဟိ ကညာဘိ အပေတိ။
သမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌီ, ကညာယ သန္တကံ, ကညာနံ သန္တကံ။
ဩကာသေ သတ္တမီ, ကညာယ တိဋ္ဌတိ။
֍ * ၈၇။ ယံ [က. ၁၁၆; ရူ. ၁၈၀; နီ. ၄၄၃]။
ဃတော စ ပသညေဟိ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏေဟိ စ သ္မိံနော ယံ ဟောတိ ဝါ။
ကညာယံ တိဋ္ဌတိ, ကညာယ တိဋ္ဌတိ, ကညာသု တိဋ္ဌတိ။
သဒ္ဓါ မေဓာ ပညာ ဝိဇ္ဇာ, စိန္တာ မန္တာ ဝီဏာ တဏှာ။
ဣစ္ဆာ မုစ္ဆာ ဧဇာ မာယာ, မေတ္တာ မတ္တာ သိက္ခာ ဘိက္ခာ။
ဇင်္ဃာ ဂီဝါ ဇိဝှာ ဝါစာ, ဆာယာ အာသာ ဂင်္ဂါနာဝါ။
ဂါထာ သေနာ လေခါ သာခါ, မာလာ ဝေလာ ပူဇာ ခိဍ္ဍာ။
ပိပါသာ ဝေဒနာ သညာ, စေတနာ တသိဏာပဇာ။
ဒေဝတာ ဝဋ္ဋကာ ဂေါဓာ, ဗလာကာ ပရိသာ သဘာ။
ဦကာ သေဖာလိကာ လင်္ကာ, သလာကာ ဝါလိကာ သိခါ။
ဝိသာခါ ဝိသိခါ သာခါ, ဂစ္ဆာ ဝဉ္ဈာ ဇဋာ ဃဋာ။
ဇေဋ္ဌာ သောဏ္ဍာ ဝိတဏ္ဍာ စ, ဝရုဏာ ဝနိတာ လတာ။
ကထာ နိဒ္ဒါ သုဓာ ရာဓာ, ဝါသနာ သီသပါ ပပါ။
ပဘာ သီမာ ခမာ ဇာယာ, ခတ္တိယာ သက္ခရာ သုရာ။
ဒေါလာ တုလာ သိလာ လီလာ, လာလေ’လာ မေခလာ ကလာ။
(နိရုတ္တိ၊၆၆။)ဝဠဝါ’ လမ္ဗုသာ မူသာ, မဉ္ဇူသာ သုလသာ ဒိသာ။
နာသာ ဇုဏှာ ဂုဟာ ဤဟာ, လသိကာ ဝသုဓာဒယော။
֍ * ၈၈။ နမ္ဗာဒီဟိ [နမ္ဗာဒီဟိ (ဗဟူသု)]။
ဂသညေဟိ အမ္ဗ, အန္န, အမ္မဣစ္စေတေဟိ ဂဿ ဧ န ဟောတိ။
အမ္ဗာဒီနံ ရဿော ဟောတိ ဝါ ဂေ ပရေ။
ဘောတိ အမ္ဗ, ဘောတိ အမ္ဗာ, ဘောတိ အန္န, ဘောတိ အန္နာ, ဘောတိ အမ္မ, ဘောတိ အမ္မာ, သေသံ ကညာသမံ။
ဧတ္ထ ဝိသေသဝိဓာနမုစ္စတေ။
သဘာပရိသာဟိ သ္မိံနောတိ ဟောတိ။ ‘ဃော ဿံဿာဿာယ တီသူ’တိ သုတ္တေန တိမှိ ရဿော။
သဘတိ, သဘာယ, သဘာယံ, သဘာသု, ပရိသတိ, ပရိသာယ, ပရိသာယံ, ပရိသာသု, တမဒ္ဒသ မဟာဗြဟ္မာ, နိသိန္နံ သမှိ ပရိသတိ, ဣတိ ဘဂဝါ တသ္မိံ ပရိသတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ကာယံ ဝိဝရိ [မ. နိ. ၁.၃၅၉]။
နန္ဒမာတာ, ရာဇဓီတာဣစ္စာဒီသု ‘ဃဗြဟ္မာဒိတွေ’တိ ဃဿ ဧတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၆၇။)အစ္ဆရိယံ နန္ဒမာတေ, အဗ္ဘုတံ နန္ဒမာတေ [အ. နိ. ၇.၅၃], ဘောတိ ဒေဝဓီတေ, ဘောတိ သကျဓီတရေ-မဟာဝုတ္တိနာ သမာသေ သျာဒီသု အာရတ္တံ ရဿတ္တဉ္စ။ လ္တုပစ္စယန္တာ ပန ယေဘုယျေန တီသု လိင်္ဂေသု သမာနရူပါ ဟောန္တိ, ‘‘အတ္ထဓမ္မံ ပရိပုစ္ဆိတာ စ ဥဂ္ဂဟေတာ စ ဓမ္မာနံ သောတာ စ ပယိရူပါသိတာ စာ’’တိ ထေရီပါဠိ။ တထာ ကွစိ ဂစ္ဆန္တာဒိသဒ္ဒါပိ။ တမောခန္ဓံ ပဒါလယံ, ဧဝံ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘဏံ ဣစ္စာဒိ-တတ္ထ ပဒါလယန္တိ ပဒါလယန္တီ, ဘဏန္တိ ဘဏန္တီတိ အတ္ထော။
ဝီသာ, တိံသာ, စတ္တာလီသာ, ပညာသာ ဣစ္စေတေ သင်္ချာရာသိမှိ အာဂမိဿန္တိ။
အာကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဣကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂရာသိ
‘ဂသီန’န္တိ သိလောပေါ။ ရတ္တိ တိဋ္ဌတိ, ရတ္တိယော တိဋ္ဌန္တိ။
‘ဇန္တုဟေတွာ’ဒိသုတ္တေန ယောလောပေ –
֍ * ၉၁။ ယောလောပနီသု ဒီဃော [က. ၈၈; ရူ. ၁၄၇; နီ. ၂၄၅]။
တိလိင်္ဂေ ယောနံ လောပေ စ နိအာဒေသေ စ ရဿာနံ ဒီဃော ဟောတိ။
ရတ္တီ တိဋ္ဌန္တိ။
ဝိဘတ္တိဘူတေ ဝိဘတ္တာဒေသဘူတေ စ ယကာရေ ပရေ ပသညဿ ဣဝဏ္ဏဿ လောပေါ ဟောတိ။ ဂါထာသုယေဝ ဣဒံ ဝိဓာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ရတျော တိဋ္ဌန္တိ [ရူ. ၈၄ ပိဋ္ဌေ] -သန္ဓိဝသေန အာဒိတကာရလောပေါ။
֍ * ၆၃။ အယုနံ ဝါ ဒီဃော [က. ၈၈; ရူ. ၁၄၇; နီ. ၂၄၅]။
ဂေ ပရေ တိလိင်္ဂေ အဣဥနံ ဒီဃော ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၆၈။)ဟေ ရတ္တီ, ဟေ ရတ္တိ။ ဗဟုဝစနေ ဟေ ရတ္တီ, ဟေ ရတ္တိယော, ဟေ ရတျော။
အံဝစနေ ‘ပရော ကွစီ’တိ သုတ္တေန ပရသရေ လုတ္တေ နိဂ္ဂဟီတံ ပုဗ္ဗေ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏေသု တိဋ္ဌတိ။
ရတ္တိံ, တထာ ဣတ္ထိံ, ဓေနုံ, ဝဓုံ, အဂ္ဂိံ, ဒဏ္ဍိံ, ဘိက္ခုံ, သယမ္ဘုံ ဣတိ။ ရတ္တိယံ, ‘ဗုဇ္ဈဿု ဇိနဗောဓိယ’န္တိ ပါဠိ [ဗု. ဝံ. ၂.၁၈၂], ရတ္တိနံ ဝါ, ‘ယာဝန္တော ပုရိသဿတ္ထံ, ဂုယှံ ဇာနန္တိ မန္တိန’န္တိပါဠိ [ဇာ. ၁.၁၅.၃၃၅]။
ရတ္တီ, ရတ္တိယော, ရတျော-‘ဃပတေကသ္မိံ နာဒီနံ ယယာ’တိ နာဒီနံ ယာ ဟောတိ, ရတ္တိယာ, ယကာရေ ပရေ ဣဝဏ္ဏလောပေါ, ရတျာ။
֍ * ၉၄။ သုနံဟိသု [က. ၈၉; ရူ. ၈၇; နီ. ၂၄၆]။
သု, နံ, ဟိသု ရဿာနံ ဒီဃော ဟောတိ။
ရတ္တီဟိ, ရတ္တီဘိ, ရတ္တိယာ, ရတျာ, ရတ္တီနံ, ရတ္တိယာ, ရတျာ, ရတ္တီဟိ, ရတ္တီဘိ, ရတ္တိယာ, ရတျာ, ရတ္တီနံ, ရတ္တိယာ, ရတျာ, ရတ္တိယံ, ရတျံ, ရတ္တီသု။
ဧတ္ထ ဂရူ သု, နံ, ဟိသု ဒီဃတ္တံ အနိစ္စံ ဣစ္ဆန္တိ, တံ ဂါထာသု ယုဇ္ဇတိ။
ပတ္တိ ယုတ္တိ ဝုတ္တိ ကိတ္တိ, မုတ္တိ တိတ္တိ ခန္တိ ကန္တိ။
သန္တိ တန္တိ သိဒ္ဓိ သုဒ္ဓိ, ဣဒ္ဓိ ဝုဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓိ ဗောဓိ။
ဘူမိ ဇာတိ ပီတိ သုတိ, နန္ဒိ သန္ဓိ သာဏိ ကောဋိ။
ဒိဋ္ဌိ ဝုဍ္ဎိ တုဋ္ဌိ ယဋ္ဌိ, ပါဠိ အာဠိ နာဠိ ကေဠိ။
သတိ မတိ ဂတိ မုတိ, ဓီတိ ယုဝတိ ဝိကတိ။
ရတိ ရုစိ ရသ္မိ အသနိ ဝသနိ ဩသဓိ အင်္ဂုလိ ဓူလိ ဒုဒြဘိ
(နိရုတ္တိ၊၆၉။)ဧတ္ထ ဝိသေသဝိဓာနမုစ္စတေ။
֍ * ၉၅။ ရတ္တာဒီဟိ ဋော သ္မိံနော [က. ၆၉; ရူ. ၁၈၆; နီ. ၂၁၈, ၂၁၉; ရတ္တျာဒီဟိ ဋော သ္မိနော (ဗဟူသု) ရတျာဒီဟိ (ကတ္ထစိ)]။
ရတ္တိသဒ္ဒ, အာဒိသဒ္ဒေဟိ သ္မိံနော ဋော ဟောတိ ဝါ။
ဒိဝါ စ ရတ္တော စ [ခု. ပါ. ၆.၂; ဇာ. ၁.၉.၉၂], အာဒေါ, အာဒိမှိ, ပါဒါဒေါ, ပါဒါဒိမှိ, ဂါထာဒေါ, ဂါထာဒိမှိ-အာဒိသဒ္ဒေါ ပန ပုလ္လိင်္ဂေါယေဝ, ရတ္တိံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ, အာဒိံ တိဋ္ဌတီတိ အာဓာရတ္ထေ ဒုတိယာဝ, ရတျော အမောဃာ ဂစ္ဆန္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၀၅], တိဏလတာနိ ဩသဓျော [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၇၄], တတော ရတျာ ဝိဝသာနေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၈၉], န ဇစ္စာ ဝသလော ဟောတိ, န ဇစ္စာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော [သု. နိ. ၁၄၂] -ဇစ္စာတိ ဇာတိယာ, န နိကတျာ သုခမေဓတိ [ဇာ. ၁.၁.၃၈], ခန္တျာ ဘိယျော န ဝိဇ္ဇတိ [သံ. နိ. ၁.၂၅၀]။
နာညတြ ဗောဇ္ဈာ တပသာ [သံ. နိ. ၁.၉၈], ယထေဝ ခလတီ ဘူမျာ, ဘူမျာယေဝ ပတိဋ္ဌတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၅၂၂], မဟာဝုတ္တိနာ မာတိ, ပိတိသဒ္ဒါ နာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မတျာ, ပေတျာတိ သိဇ္ဈန္တိ, မတျာ စ ပေတျာ စ ဧတံ ဇာနာမိမာတိတော ပိတိတောတိ အတ္ထော, မတျာ စ ပေတျာ စ ကတံ သုသာဓု [ဇာ. ၂.၁၈.၆၁] -ကတန္တိ ကတံ နာမံ, သုသာဓူတိ အတိသုန္ဒရံ။ ‘အနုညာတော အဟံ မတျာ, သဉ္စတ္တော ပိတရာ အဟ’န္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၉] ပါဠိပဒါနိ။ ‘မာတီနံ ဒေါဟဠော နာမ ဇနိန္ဒ ဝုစ္စတီ’ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၄၇] တိ စ ပါဠိ, ဝီသတိ, တိံသတိ, သဋ္ဌိ, သတ္တတိ, အသီတိ, နဝုတိ, ကောဋိ, ပကောဋိ ဣစ္စေတေ သင်္ချာရာသိမှိ အာဂမိဿန္တိ။
ဣကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဤကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂရာသိ
֍ * ၉၆။ သိမှိ နာနပုံသကဿ [က. ၈၅; ရူ. ၁၅၀; နီ. ၂၃၉ မောဂ-ဒု. ၆၆; သိသ္မိံ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၇၀။)သိမှိ ပရေ အနပုံသကဿ ပုမိတ္ထီနံ ဒီဃဿ ရဿော န ဟောတိ။
ဣတ္ထီ တိဋ္ဌတိ, ဣတ္ထီ တိဋ္ဌန္တိ။
֍ * ၉၇။ ဧကဝစနယောသွဃောနံ [က. ၈၄; ရူ. ၁၄၄; နီ. ၂၃၇, ၂၃၈]။
ဃော စ ဩ စ ဃော, န ဃော အဃော။ ဧကဝစနေသု စ ယောသု စ ပရေသု ဃ, ဩဝဇ္ဇိတာနံ သဗ္ဗေသံ ဒီဃာနံ ရဿော ဟောတိ။
ဣတ္ထိယော တိဋ္ဌန္တိ, ဣထျော တိဋ္ဌန္တိ။
֍ * ၉၈။ ဂေ ဝါ [က. ၂၄၅, ၂၄၆; ရူ. ၁၅၂, ၇၃; နီ. ၄၇၆-၉]။
ဂေ ပရေ ဃ, ဩဝဇ္ဇိတာနံ သဗ္ဗေသံ ဒီဃာနံ ရဿော ဟောတိ ဝါ။
ဘောတိ ဣတ္ထိ, ဘောတိ ဣတ္ထီ, ဘောတိယော ဣတ္ထီ, ဘောတိယော ဣတ္ထိယော, ဘောတိယော ဣထျော, ဣတ္ထိံ ပဿတိ။
֍ * ၉၉။ ယံ ပီတော [က. ၂၂၃; ရူ. ၁၈၈; နီ. ၄၅၀]။
ယော ပသညော ဤကာရော, တတော အံဝစနဿ ယံ ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၇၁။)ဣတ္ထိယံ ပဿတိ, ဧတ္ထ စ ယန္တိ သုတ္တဝိဘတ္တေန ‘‘ဗုဇ္ဈဿု ဇိနဗောဓိယ’’န္တိ [ဗု. ဝံ. ၂.၁၈၂] သိဇ္ဈတိ။ ဣတ္ထီ ပဿတိ, ဣတ္ထိယော ပဿတိ, ဣထျော ပဿတိ, ဣတ္ထိယာ, ဣထျာ, ဣတ္ထီဟိ, ဣတ္ထီဘိ, ဣတ္ထိယာ, ဣထျာ, ဣတ္ထီနံ, ဣတ္ထိယာ, ဣတ္ထိမှာ, ဣထျာ, ဣတ္ထီဟိ, ဣတ္ထီဘိ, ဣတ္ထိယာ, ဣထျာ, ဣတ္ထီနံ, ဣတ္ထိယာ, ဣထျာ, ဣတ္ထိယံ, ဣထျံ, ဣတ္ထိမှိ, ဣတ္ထီသု။
နဒီ သန္ဒတိ, နဒီ သန္ဒန္တိ, နဒိယော သန္ဒန္တိ။
ဣဝဏ္ဏလောပေ သန္ဓိသုတ္တေန ယကာရေ ပရေ တဝဂ္ဂဿ စဝဂ္ဂေါ, ယဿ စ ပုဗ္ဗရူပံ [က. ၉၈; ရူ. ၈၇ ပိဋ္ဌေ; နီ. ၁၀၄; ၂၆၂-၃-၄]။ နဇ္ဇော သန္ဒန္တိ [က. ၉၈; ရူ. ၈၇ ပိဋ္ဌေ; နီ. ၁၀၄; ၂၆၂-၃-၄], နာဒျေကဝစနေသု နဇ္ဇာ ကတံ, နဇ္ဇာ ဒေတိ, နဇ္ဇာ အပေတိ, နဇ္ဇာ သန္တကံ, နဇ္ဇာ တိဋ္ဌတိ, နဇ္ဇံ တိဋ္ဌတိ, သေသရူပါနိ ဣတ္ထိသဒိသာနိ။
ဧဝံ ဂစ္ဆတီ ဂစ္ဆန္တီ, သတီ သန္တီ, အသတီ အသန္တီ, မဟတီ မဟန္တီ, ဗြဟ္မတီ ဗြန္တီ, ဘောတီ ဘောန္တီ, ဘဝိဿတီ ဘဝိဿန္တီ, ဂမိဿတီ ဂမိဿန္တီ, ဂုဏဝတီ ဂုဏဝန္တီ, သီလဝတီ သီလဝန္တီ, သတိမတီ သတိမန္တီ, သိရိမတီ သိရိမန္တီ, ကတဝတီ ကတဝန္တီ, ဘုတ္တာဝတီ ဘုတ္တာဝန္တီ, သဗ္ဗာဝတီ သဗ္ဗာဝန္တီ, ယာဝတီ ယာဝန္တီ, တာဝတီ တာဝန္တီ။ ကမှိ အာဂမေ ရဿော, ယာဝတိကာ, တာဝတိကာ။
ဂါဝီ, ယက္ခီ, ယက္ခိနီ, အာရာမိကိနီ, ဒဏ္ဍပါဏိနီ, ဒဏ္ဍိနီ, ဘိက္ခုနီ, ပရစိတ္တဝိဒုနီ, မုဋ္ဌဿတိနီ, ဃရဏီ, ပေါက္ခရဏီ, အာစရိနီ, မာတုလာနီ, ဂဟပတာနီ ဣစ္စာဒယော။ နဒါဒိ။
ဝိသေသဝိဓာနမုစ္စတေ။
֍ * ၁၀၀။ နဇ္ဇာ ယောသွာမ [နီ. ၂၆၂]။
ယောသု ပရေသု နဒိယာ အန္တေ အာမအာဂမော ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၇၂။)နဇ္ဇာယော သန္ဒန္တိ [သံ. နိ. ၃.၂၂၄], နဇ္ဇာယော သုပတိတ္ထာယော [ဇာ. ၂.၂၂.၁၄၁၄] တိ ပါဠိ, နိမိဇာတကေ ပန နဇ္ဇောနုပရိယာယတိ, နာနာပုပ္ဖဒုမာယုတာတိ စ နဇ္ဇော စာနုပရိယာတီတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၅၃၇] စ ပါဠိ, တတ္ထ မဟာဝုတ္တိနာ သိဿ ဩတ္တံ။
ဥဋ္ဌေဟိ ရေဝတေ သုပါပကမ္မေ [ဝိ. ဝ. ၈၆၃], ဒါသာ စ ဒါသျော စ, အနုဇီဝိနော [ဇာ. ၁.၁၀.၁၀၁], ဗာရာဏသျံ မဟာရာဇ, ကာကရာဇာ နိဝါသကော [ဇာ. ၁.၃.၁၂၄], ဗာရာဏသျံ အဟု ရာဇာ [ဇာ. ၁.၁၆.၁၇၈], ရညော မနော ဥမ္မာဒန္တျာ နိဝိဋ္ဌော, ဥမ္မာဒန္တျာ ရမိတွာန, သိဝိရာဇာ တတော သိယံ [ဇာ. ၂.၁၈.၇၀], ဒါရကေဝ အဟံ နေဿံ။ ဗြာဟ္မဏျာ ပရိစာရကေ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၁၁]။ တထာ ယောသု ပေါက္ခရညော။ နာဒီသု ပထဗျာ, ပုထဗျာ, ပေါက္ခရညာ။ သ္မိံမှိ ပထဗျာ, ပထဗျံ, ပုထဗျာ, ပုထဗျံ, ပေါက္ခရညာ, ပေါက္ခရညံ, ဝေတြညာ, ဝေတြညံ [ဝေ တြရညာ, (နိဿယ)] ဣစ္စာဒီနိ ဒိဿန္တိ။
ဤကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဥကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂရာသိ
သိလောပေါ, ဓေနု ဂစ္ဆတိ, ဓေနုယော ဂစ္ဆန္တိ, ယောလောပေ ဒီဃော, ဓေနူ ဂစ္ဆန္တိ, ဘောတိ ဓေနု, ဘောတိ ဓေနူ, ဘောတိယော ဓေနုယော, ဘောတိယော ဓေနူ, ဓေနုံ ပဿတိ, ဓေနုယော ပဿတိ, ဓေနူ ပဿတိ, ဓေနုယာ, ဓေနူဟိ, ဓေနူဘိ, ဓေနုယာ, ဓေနူနံ, ဓေနုယာ, ဓေနုမှာ, ဓေနူဟိ, ဓေနူဘိ, ဓေနုယာ, ဓေနူနံ, ဓေနုယာ, ဓေနုယံ, ဓေနုမှိ, ဓေနူသု။
ဧဝံ ယာဂု, ကာသု, ဒဒ္ဒု, ကဏ္ဍု, ကစ္ဆု, ရဇ္ဇု, ကရေဏု, ပိယင်္ဂု, သဿု ဣစ္စာဒယော။ ဓေနွာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၇၃။)ဓာတုသဒ္ဒေါ ပန ပါဠိနယေ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ, သဒ္ဒသတ္ထနယေ ပုမိတ္ထိလိင်္ဂေါ။
မာတု, ဓီတု, ဒုဟိတုသဒ္ဒါ ဣတ္ထိ လိင်္ဂါ, တေသံ ရူပံ ပိတာဒိဂဏေ အာဂမိဿတိ။
ဥကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဦကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂရာသိ
ဝဓူ ဂစ္ဆတိ, ဝဓူ ဂစ္ဆန္တိ, ယောသု ရဿော, ဝဓုယော ဂစ္ဆန္တိ, ဘောတိ ဝဓု, ဘောတိ ဝဓူ, ဘောတိယော ဝဓူ, ဝဓုယော, ဝဓုံ, ဝဓူ, ဝဓုယော, ဝဓုယာ, ဝဓူဟိ, ဝဓူဘိ, ဝဓုယာ, ဝဓူနံ, ဝဓုယာ, ဝဓုမှာ, ဝဓူဟိ, ဝဓူဘိ, ဝဓုယာ, ဝဓူနံ, ဝဓုယာ, ဝဓုယံ, ဝဓူသု။ ဧဝံ ဇမ္ဗူ, သရဘူ, သုတနူ, နာဂနာသူရူ, သံဟိတောရူ, ဝါမောရူ, လက္ခဏူရူ, ဗြဟ္မဗန္ဓူ, ဘူ, စမူ ဣစ္စာဒယော။ ဝဓာဒိ။
သာဟံ ဂန္တွာ မနုဿတ္တံ, ဝဒညူ ဝီတမစ္ဆရာတိ [ဝိ. ဝ. ၆၃၄] စ ကောဓနာ အကတညူ စာတိ [ဇာ. ၁.၁.၆၃] စ ပါဠိယော, တသ္မာ နီပစ္စယံ ဝိနာပိ ကွစိ ဦကာရန္တကိတကသဒ္ဒါ ဣတ္ထိလိင်္ဂါ ဘဝန္တိ။
ဦကာရန္တိတ္ထိလိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဩကာရန္တရာသိ
ဂေါသဒ္ဒေါ ဒွိလိင်္ဂေါ။ တဿ ရူပါနိ ကာနိစိ ဒွိယတ္ထဝသေန ဣတ္ထိယမ္ပိ ဝတ္တန္တိ ပုမေပိ ဝတ္တန္တိ မိဿကေပိ ဝတ္တန္တိ, ကာနိစိ ဣတ္ထိယံ ကာနိစိ ပုမေ။ ဣဓ ပန သဗ္ဗာနိ ယာနိ သမောဓာနေတွာ ဒီပိယန္တေ။
သိလောပေါ, ဂေါဂစ္ဆတိ-ဧတ္ထ စ ဂေါတိ အဘိန္နသဒ္ဒလိင်္ဂတ္တာ ဂေါဏောတိပိ ယုဇ္ဇတိ, ဂါဝီတိပိ ယုဇ္ဇတိ။
(နိရုတ္တိ၊၇၄။)֍ * ၁၀၁။ ဂေါဿာဂသိဟိနံသု ဂါဝဂဝါ [က. ၇၃-၅; ရူ. ၁၆၉, ၁၇၀, ၁၇၄; နီ. ၂၂၄]။
ဂ, သိ, ဟိ, နံဝဇ္ဇိတာသု ဝိဘတ္တီသု ဂေါသဒ္ဒဿ ဂါဝ, ဂဝါဒေသာ ဟောန္တိ။
֍ * ၁၀၂။ ဥဘဂေါဟိ ဋော [က. ၂၀၅; ရူ. ၁၆၀; နီ. ၄၂၁]။
ဥဘ, ဂေါဟိ ယောနံ ဋော ဟောတိ။
ဂါဝေါ, ဂဝေါ, ဟေ ဂေါ, ဟေ ဂါဝေါ, ဟေ ဂဝေါ, ဂါဝံ, ဂဝံ။
֍ * ၁၀၃။ ဂါဝုမှိ [က. ၇၆; ရူ ၁၇၁, ၂၂၆]။
အံမှိ ဂေါဿ ဂါဝု ဟောတိ ဝါ။
ဂါဝုံ, ဂါဝေါ, ဂဝေါ, ဂါဝေန, ဂဝေန။
ဂေါဿ ဂါဝ, ဂဝါဒေသတော နာဝစနဿ အာ ဟောတိ ဝါ။
ဂါဝါ, ဂဝါ, ဂေါဟိ, ဂေါဘိ, ဂါဝဿ, ဂဝဿ။
သေန သဟ ဂေါဿ ဂဝံ ဟောတိ ဝါ။
ဂဝံ, ဂေါနံ။
֍ * ၁၀၆။ ဂုန္နဉ္စ နံနာ [က. ၈၁; ရူ. ၁၇၂; နီ. ၂၃၀]။
နံနာ သဟ ဂေါဿ ဂုန္နဉ္စ ဟောတိ ဂဝဉ္စ။
ဂုန္နံ, ဂဝံ, ဂါဝသ္မာ, ဂဝသ္မာ, ဂါဝမှာ, ဂဝမှာ, ဂါဝါ, ဂဝါ, ဂေါဟိ, ဂေါဘိ, ဂါဝဿ, ဂဝဿ, ဂဝံ, ဂေါနံ, ဂုန္နံ, ဂဝံ, ဂါဝသ္မိံ, ဂါဝမှိ, ဂါဝေ, ဂဝသ္မိံ, ဂဝမှိ, ဂဝေ, ဂေါသု, ဂါဝေသု, ဂဝေသု။
(နိရုတ္တိ၊၇၅။)ယောသု ဂါဝ, ဂဝါဒေသေ ကတေ အတော ယောနံ ဋာ, ဋေ စ ဟောန္တိ, ဥသဘာ ရုက္ခာ ဂါဝိယော ဂဝါ စ [ဇာ. ၁.၁.၇၇]။ ဗလဂဝါ ဒမ္မဂဝါ ဝါ ဂင်္ဂါယ ပါရံ အဂမိံသု။ အထာပရေ ပတာရေသိ ဗလဂါဝေ ဒမ္မဂါဝေ [မ. နိ. ၁.၃၅၂ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)] တိ ပါဠိပဒါနိ။
ဧတ္ထ စ ဂါဝေါ နော ပရမာ မိတ္တာ, ယာသု ဇာယန္တိ ဩသဓာ [သု. နိ. ၂၉၈] တိ စ, ဂဝါ ခီရံ, ခီရမှာ ဒဓိ, ဒဓိမှာ နဝနီတံ, နဝနီတမှာ သပ္ပိ, သပ္ပိမှာ သပ္ပိမဏ္ဍောတိ စ ဣတ္ထိယံ ဝတ္တန္တိ။ ဂါဝိယော ဂဝါတိ စ ဗလဂဝါ ဒမ္မဂဝါ ဗလဂဝေ ဒမ္မဂဝေတိ [မ. နိ. ၁.၃၅၁] စ ဂါဝုံ ဝါ တေ ဒမ္မိ ဂါဝိံ ဝါ တေ ဒမ္မီတိ စ ဂဝံဝ သိင်္ဂိနော သိင်္ဂန္တိ [ဇာ. ၁.၁၂.၃၉] စ ပုမေ ဘဝန္တိ။ အတိတ္ထေနေဝ ဂါဝေါ ပတာရေသိ, အထ ခေါ တာ ဂါဝေါ မဇ္ဈေ ဂင်္ဂါယ အနယဗျသနံ အာပဇ္ဇိံသူ [မ. နိ. ၁.၃၅၀] တိ စ အန္နဒါ ဗလဒါ စေတာ, ဝဏ္ဏဒါ သုခဒါ စ တာ, ဧတမတ္ထဝသံ ဉတွာ, နာဿု ဂါဝေါ ဟနိံသု တေတိ [သု. နိ. ၂၉၈] စ ဘဒ္ဒဝသေန ဣတ္ထိယံ အတ္ထဝသေန မိဿကေ ဝတ္တန္တိ။ ဂုန္နံ စေ တရမာနာနံ, ဂဝံ စေ တရမာနာနံ, ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ ပုင်္ဂဝေါ, သဗ္ဗာ တာ ဥဇုံ ဂစ္ဆန္တီတိ [ဇာ. ၁.၄.၁၃၅; ၂.၁၈.၁၀၄] စ မိဿကေ ဧဝ။ ဗလဂဝ, ဒမ္မဂဝသဒ္ဒါ ဇရဂ္ဂဝ, ပုင်္ဂဝ, သဂဝ, ပရဂဝ, ဒါရဂဝသဒ္ဒါ ဝိယ အကာရန္တာ သမာသသဒ္ဒါတိပိ ယုဇ္ဇတိ။
မိဿကဋ္ဌာနေသု ပန ဣတ္ထိဗဟုလတ္တာ တာ ဂါဝေါ ဧတာ ဂါဝေါတိအာဒိနာ ဣတ္ထိလိင်္ဂမေဝ ဒိဿတိ။
ဣတိ ဩကာရန္တရာသိ။
ဣတ္ထိလိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၇၆။)အကာရန္တ ပုလ္လိင်္ဂပုရိသာဒိရာသိ
အထ ပုလ္လိင်္ဂါနိ ဒီပိယန္တေ။
သတ္တဝိဓံ ပုလ္လိင်္ဂံ – အဒန္တံ, အာဒန္တံ, ဣဒန္တံ, ဤဒန္တံ, ဥဒန္တံ, ဦဒန္တံ, ဩဒန္တံ။
֍ * ၁၀၇။ သိဿော [က. ၁၀၄; ရူ. ၆၆; နီ. ၂၇၂]။
အတော သိဿ ဩ ဟောတိ ပုမေ။
ပုရိသော တိဋ္ဌတိ။
֍ * ၁၀၈။ အတော ယောနံ ဋာဋေ [က. ၁၀၇; ရူ. ၆၉; နီ. ၂၇၅, ၂၇၇]။
အတော ပဌမာယောနံ ဒုတိယာယောနဉ္စ ကမေန ဋာ, ဋေ ဟောန္တိ ပုံ, နပုံသကေသု။ ဋာနုဗန္ဓော သဗ္ဗာဒေသတ္ထော။
ပုရိသာ တိဋ္ဌန္တိ။
‘ဂသီန’န္တိ သိလောပေါ, ဘော ပုရိသ, ‘အယုနံ ဝါ ဒီဃော’တိ ဒီဃော, ဘော ပုရိသာ, ဘောန္တော ပုရိသာ, ပုရိသံ, ပုရိသေ။
֍ * ၁၀၉။ အတေန [က. ၁၀၃; ရူ. ၇၉; နီ. ၂၇၁]။
အတော နာဝစနဿ ဧနာဒေသော ဟောတိ ပုံ, နပုံသကေသု။
ပုရိသေန။
֍ * ၁၁၀။ သုဟိသွဿေ [က. ၁၀၁; ရူ. ၈၀; နီ. ၆၈]။
သု, ဟိသု ပရေသု အဿ ဧ ဟောတိ ပုံ, နပုံသကေသု။
ပုရိသေဟိ, ပုရိသေဘိ။
(နိရုတ္တိ၊၇၇။)֍ * ၁၁၁။ သုဥ သဿ [က. ၆၁; ရူ. ၈၆; နီ. ၂၀၈]။
သဿ အာဒိမှိ သာဂမော ဟောတိ။ ဥကာရော ဥစ္စာရဏတ္ထော, ဉာနုဗန္ဓော အာဒိမှီတိ ဒီပနတ္ထော။
ပုရိသဿ, ‘သုနံဟိသူ’တိ ဒီဃော။ ပုရိသာနံ, ပုရိသသ္မာ, ပုရိသမှာ။
֍ * ၁၁၂။ သ္မာသ္မိံနံ [က. ၁၀၈; ရူ. ၉၀; နီ. ၂၇၆]။
အတော သ္မာ, သ္မိံနံ ကမေန ဋာ, ဋေ ဟောန္တိ ပုံ, နပုံသကေသု။
ပုရိသာ, ပုရိသေဟိ, ပုရိသေဘိ, ပုရိသဿ, ပုရိသာနံ, ပုရိသသ္မိံ, ပုရိသမှိ, ပုရိသေ, ပုရိသေသု။
ဧဝံ ဗုဒ္ဓါ, ဓမ္မော, သံဃော, သက္ကော, ဒေဝေါ, သတ္တော, နရော, ဂေါဏော, ပုင်္ဂဝေါ, ဇရဂ္ဂဝေါ, သဂဝေါ, ပရဂဝေါ, ရာဇဂဝေါ, မာတုဂါမော, ဩရောဓော, ဒါရောဣစ္စာဒိ။
ဝိသေသဝိဓာနမုစ္စတေ။
အတော သိဿ ကွစိ ဧ ဟောတိ ဝါ ပုံ, နပုံသကေသု။
ပုမေ တာဝ –
ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထ ဖုဿိတဂ္ဂေ [ခု. ပါ. ၆.၁၃; သု. နိ. ၂၃၆], ‘‘ကေ ဂန္ဓဗ္ဗေ ရက္ခသေ စ နာဂေ, ကေ ကိမ္ပုရိသေ စာပိ မာနုသေ။ ကေ ပဏ္ဍိတေ သဗ္ဗကာမဒဒေ။ ဒီဃရတ္တံ ဘတ္တာ မေ ဘဝိဿတိ’’ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၅၂]။ နတ္ထိ အတ္တကာရေ နတ္ထိ ပရကာရေ နတ္ထိ ပုရိသကာရေ [ဒီ. နိ. ၁.၁၆၈], ဧကေ ဧကတ္ထေ, သမေ သမဘာဂေ, နဟေဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ [ကထာ. ၁], ကေ ဆဝေ သိင်္ဂါလေ, ကေ ဆဝေ ပါထိကပုတ္တေ [ဒီ. နိ. ၃.၂၉-၃၁] ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၇၈။)ဘောဂဝတီ နာမ မန္ဒိရေ, နဂရေ နိမ္မိတေ ကဉ္စနမယေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၇၀] ဣစ္စာဒိ။
ဝါတိ ကိံ? ဝနပ္ပဂုမ္ဗော။
ကွစီတိ ကိံ? ပုရိသော။
မဟာဝုတ္တိနာ ပဌမာယောနဉ္စ ကွစိ ဋေ ဟောတိ။ ဗာလေ စ ပဏ္ဍိတေ စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿန္တိ [ဒီ. နိ. ၁.၁၆၈], ကွစိ ယောနံ ပကတိ ဟောတိ, ဝနေ ဝါဠမိဂါ စေဝ, အစ္ဆကောကတရစ္ဆယော, ဗဟူဟိ ပရိပန္ထယော [ဇာ. ၂.၂၂.၂၅၅], ကျဿ ဗျပထယော အဿု ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၁၁၄။ ဒိဝါဒိတော [က. ၂၀၆; ရူ. ၁၆၅]။
ဒိဝါဒီဟိ သ္မိံနော ဋိ ဟောတိ။
ဒိဝိ-ဒေဝလောကေတျတ္ထော။
အာဒိသဒ္ဒေန အသ ဘုဝိ, နိစ္စံ ဝါဂမော။ အယျသဒ္ဒမှာ မဟာဝုတ္တိနာ အာလပနေ ဂ, ယောနံ ဋော ဟောတိ ဝါ။ ဘော အယျော အယျ ဝါ, ဘောန္တော အယျော အယျာ ဝါ။ သေသံ ပုရိသသမံ။
ပုရိသာဒိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
မနောဂဏရာသိ
မနော, မနာ, ဘော မန, ဘော မနာ, ဘောန္တော မနာ။
֍ * ၁၁၅။ မနာဒီဟိ သ္မိံသံနာသ္မာနံ သိသောဩသာသာ [က. ၁၈၁-၂, ၁၈၄; ရူ. ၉၅-၉၇; နီ. ၃၇၃-၄, ၃၇၆-၇]။
တေဟိ သ္မိံ, သ, အံ, နာ, သ္မာနံ ကမေန သိ, သော, ဩ, သာ, သာ ဟောန္တိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၇၉။)မနံ, မနော, မနေ, မနေန, မနသာ, မနေဟိ, မနေဘိ, မနဿ, မနသော, မနာနံ, မနသ္မာ, မနမှာ, မနသာ, မနာ, မနေဟိ, မနေဘိ, မနဿ, မနသော, မနာနံ, မနသ္မိံ, မနမှိ, မနသိ, မနေ, မနေသု။
တမော, တပေါ, တေဇော, သိရော, ဥရော, ဝစော, ရဇော, ဩဇော, အယော, ပယော, ဝယော, သရော, ယသော, စေတော, ဆန္ဒော, ရဓတာ, အဟော ဣစ္စာဒိ မနောဂဏော။
ဣဒံ မနောဂဏလက္ခဏံ။ ကြိယာကမ္မေ ဩဒန္တော, နာဒီနံ သာဒိတာ, သမာသတဒ္ဓိတမဇ္ဈေ ဩဒန္တော စာတိ။
ယော ဝေ ဒဿန္တိ ဝတွာန, အဒါနေ ကုရုတေ မနော [ဇာ. ၁.၁၅.၆၁], ကဿပဿ ဝစော သုတွာ, တပေါ ဣဓ ပကြုဗ္ဗတိ [သံ. နိ. ၁.၂၀၄], စေတော ပရိစ္စ ဇာနာတိ [ဒီ. နိ. ၁.၂၄၂], သိရော တေ ဗာဓယိဿာမိ ဣစ္စာဒိ။
မနသာ စေ ပသန္နေန [ဓ. ပ. ၂], ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ [ဇာ. ၂.၂၂.၅၅၁], ဝစသာ မနသာ စေဝ, ဝန္ဒာ မေ တေ တထာဂတေ [ပရိတ္တပါဠိ အာဋာနာဋိယသုတ္တ]။ ဧကူနတိံသော ဝယသာ [ဒီ. နိ. ၂.၂၁၄], တေဇသာ ယသသာ ဇလံ [ဝိ. ဝ. ၈၅၇], တပသာ ဥတ္တမော သတ္တော, ဃတေန ဝါ ဘုဉ္ဇဿု ပယသာ ဝါ, ဝန္ဒာမိ သိရသာ ပါဒေ [ဇာ. ၂.၂၀.၆၈], ယေ ဧတာ ဥပသေဝန္တိ, ဆန္ဒသာ ဝါ ဓနေန ဝါ [ဇာ. ၂.၂၁.၃၅၀], ဥရသာ ပနုဒိဿာမိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၃၃], အယသာ ပဋိကုဇ္ဈိတော [အ. နိ. ၃.၃၆] ဣစ္စာဒိ။
န မယှံ မနသော ပိယော [ဇာ. ၁.၁၀.၁၁], စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ [ပါရာ. ၁၈], စေတသော သမန္နာဟာရော, သာဓု ခလု ပယသော ပါနံ, သာဝိတ္တီ ဆန္ဒသော မုခံ [မ. နိ. ၂.၄၀၀] ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၈၀။)သာဓုကံ မနသိ ကရောထ [ဒီ. နိ. ၂.၃], ဧတမတ္ထံ စေတသိ သန္နိဓာယ, သိရသိ အဉ္ဇလိံ ကတွာ [အပ. ထေရ ၁.၄၁.၈၂], ဥရသိလောမော, ပါပံ အကာသိ ရဟသိ ဣစ္စာဒိ။
မနောဓာတု, မနောမယံ, တမောခန္ဓံ ပဒါလယိ, တပေါဓနော, တေဇောဓာတု, သိရောရုဟာ ကေသာ, သရောရုဟံ ပဒုမံ, ရဇောဟရဏံ ဝတ္ထံ, ဩဇောဟရဏာ သာခါ, အယောပတ္တော, ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တိ, ယသောဓရာ ဒေဝီ, စေတောယုတ္တာ ဓမ္မာ, ဆန္ဒောဝိစိတိပကရဏံ, ရဟောဂတော စိန္တေသိ, အဟောရတ္တာနမစ္စယေ [သံ. နိ. ၁.၁၁၂] ဣစ္စာဒိ။
မဟာဝုတ္တိနာ အဟမှာ သ္မိံနော နိ စ ဥ စ ဟောတိ, တဒဟနိ, တဒဟု။ ရဟမှာ သ္မိံနော ဩ ဟောတိ, မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဧကော ဧကာယ ရဟော နိသီဒတိ [ပါရာ. ၄၅၂], ရဟော တိဋ္ဌတိ, ရဟော မန္တေတိ။
မနောဂဏရာသိ နိဋ္ဌိတော။
မနာဒိဂဏရာသိ
ဧတေဟိ နာဝစနဿ သာ ဟောတိ ဝါ။
ကောဓသာ, ကောဓေန, အတ္ထသာ, အတ္ထေန။
֍ * ၁၁၇။ နာဿ သာ [က. ၁၈၁; ရူ. ၉၅; နီ. ၃၇၃]။
ပဒါဒီဟိ နာဝစနဿ သာ ဟောတိ ဝါ။
ပဒသာ, ပဒေန, ဗိလသာ, ဗိလေန။
(နိရုတ္တိ၊၈၁။)ပဒါဒီဟိ သ္မိံနော သိ ဟောတိ ဝါ။
ပဒသိ, ပဒေ, ဗိလသိ, ဗိလေ။
တတ္ထ ကောဓာဒိကော ပုလ္လိင်္ဂေါ, ပဒါဒိကော နပုံသကော။ တတ္ထ ကေစိ သဒ္ဒါ သမာသ, တဒ္ဓိတမဇ္ဈေ ဩဒန္တာ ဟောန္တိ [က. ၁၈၃; ရူ. ၄၈; နီ. ၃၇၅], အာပေါဓာတု, အာပေါမယံ, ဝါယောဓာတု, ဝါယောမယံ, ဇီဝ တွံ သရဒေါသတံ [ဇာ. ၁.၂.၉], အနုယန္တိ ဒိသောဒိသံ [ဒီ. နိ. ၃.၂၈၁] ဣစ္စာဒိ။
ကေစိ နာဿ သာဒေသံ လဘန္တိ, ကောဓသာ ဥသုနာ ဝိဇ္ဈိ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၅၂], ဒဠှံ ဂဏှာဟိ ထာမသာ [ဇာ. ၁.၇.၃၀], ပဒသာဝ အဂမာသိ, မာကာသိ မုခသာ ပါပံ, သစ္စေန ဒန္တော ဒမသာ ဥပေတော-ဒမသာတိ ဣန္ဒြိယဒမနေန, သုစိံ ပဏီတံ ရသသာ ဥပေတံ [ဇာ. ၁.၇.၁၈], ဝေဂသာ ဂန္တွာန, အာယုသာ ဧကပုတ္တမနုရက္ခေ [ခု. ပါ. ၉.၇] ဣစ္စာဒိ။
ကေစိ သ္မိံနော သျာဒေသံ လဘန္တိ, ပဒသိ, ဗိလသိ ဣစ္စာဒိ။
ကေဟိစိ မဟာဝုတ္တိနာ နာ, သ္မာနံ သော ဟောတိ, အတ္ထသော, အက္ခရသော, သုတ္တသော, ဗျဉ္ဇနသော, ဟေတုသော, ယောနိသော, ဥပါယသော, ဌာနသော, ဒီဃသော, ဩရသော, ဗဟုသော, ပုထုသော, မတ္တသော, ဘာဂသော ဣစ္စာဒိ။
‘‘ပဒသော ဓမ္မံ ဝါစေယျ [ပါစိ. ၄၅], ဗိလသော ဝိဘဇိတွာ နိသိန္နော အဿ’’ [ဒီ. နိ. ၂.၃၇၈] ဣစ္စာဒီသု ပန ဝိစ္ဆာယံ သောပစ္စယော။
ယဒါ ပန သမာသန္တေ မဟာဝုတ္တိနာ သျာဒီသု ဝိဘတ္တီသု သာဂမော ဟောတိ, တဒါ ပုရိသာဒိဂဏောပိ ဟောတိ, ဗျာသတ္တမနသော, အဗျဂ္ဂမနသော [အ. နိ. ၃.၂၉], ပုတ္တော ဇာတော အစေတသော [ဇာ. ၂.၂၂.၄], သုမေဓသော [အ. နိ. ၄.၆၂], ဘူရိမေဓသော [သု. နိ. ၁၁၃၇] ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ မနာဒိဂဏရာသိ။
ဂုဏဝါဒိဂဏရာသိ
֍ * ၁၁၉။ န္တုဿ [က. ၁၂၄; ရူ. ၉၈; နီ. ၂၉၉]။
(နိရုတ္တိ၊၈၂။)ဂုဏဝါ တိဋ္ဌတိ။
֍ * ၁၂၀။ ယွာဒေါ န္တုဿ [က. ၉၂; ရူ. ၁၀၀; နီ. ၂၄၉]။
ယောအာဒီသု န္တုဿ အတ္တံ ဟောတိ။
ဂုဏဝန္တာ တိဋ္ဌန္တိ။
֍ * ၁၂၁။ န္တန္တူနံ န္တော ယောမှိ ပဌမေ [က. ၉၂; ရူ. ၁၀၀; နီ. ၂၄၉]။
ပဌမေ ယောမှိ သဝိဘတ္တီနံ န္တ, န္တူနံ န္တော ဟောတိ။
ဂုဏဝန္တော တိဋ္ဌန္တိ။
֍ * ၁၂၂။ ဋဋာအံ ဂေ [က. ၁၂၆; ရူ. ၁၀၁; နီ. ၃၀၁-၂]။
ဂေ ပရေ သဝိဘတ္တီနံ န္တ, န္တူနံ ဋ, ဋာ, အံ ဟောန္တိ။
ဘော ဂုဏဝ, ဘော ဂုဏဝါ, ဘော ဂုဏဝံ, ဘောန္တော ဂုဏဝန္တာ, ဘောန္တော ဂုဏဝန္တော, ဂုဏဝန္တံ, ဂုဏဝန္တေ, ဂုဏဝန္တေန။
֍ * ၁၂၃။ တောတာတိတာ သသ္မာသ္မိံနာသု [က. ၁၂၇, ၁၈၇; ရူ. ၁၀၂, ၁၀၈; နီ. ၃၀၃, ၃၈၆]။
သ, သ္မာ, သ္မိံ, နာသု သဝိဘတ္တီနံ န္တ, န္တူနံ ကမေန တော, တာ,တိ, တာ ဟောန္တိ ဝါ။
ဂုဏဝတာ, ဂုဏဝန္တေဟိ, ဂုဏဝန္တေဘိ, ဂုဏဝန္တဿ, ဂုဏဝတော။
(နိရုတ္တိ၊၈၃။)֍ * ၁၂၄။ နံမှိ တံ ဝါ [က. ၁၂၈; ရူ. ၁၀၄; နီ. ၃၀၄]။
နံမှိ သဝိဘတ္တီနံ န္တ, န္တူနံ တံ ဟောတိ ဝါ။
ဂုဏဝန္တာနံ, ဂုဏဝတံ, ဂုဏဝန္တသ္မာ, ဂုဏဝန္တမှာ, ဂုဏဝန္တာ, ဂုဏဝတာ, ဂုဏဝန္တေဟိ, ဂုဏဝန္တေဘိ, ဂုဏဝန္တဿ, ဂုဏဝတော, ဂုဏဝန္တာနံ, ဂုဏဝတံ, ဂုဏဝန္တသ္မိံ, ဂုဏဝန္တမှိ, ဂုဏဝတိ, ဂုဏဝန္တေ, ဂုဏဝန္တေသု။
ဧဝံ ဘဂဝါ, သီလဝါ, ပညဝါ, ဗလဝါ, ဓနဝါ, ဝဏ္ဏဝါ, ဘောဂဝါ, သုတဝါ ဣစ္စာဒိ။ ဧတ္ထ စ အာလပနေ ဘဂဝါတိ နိစ္စံ ဒီဃော။
သဗ္ဗာဝါ, သဗ္ဗာဝန္တော, သဗ္ဗာဝန္တံ, သဗ္ဗာဝန္တေ, သဗ္ဗာဝန္တေန, သဗ္ဗာဝတာ, သဗ္ဗာဝန္တေဟိ။ပေ.။ သဗ္ဗာဝန္တေသု။
ဧဝံ ယာဝါ, ယာဝန္တော, တာဝါ, တာဝန္တော, ဧတ္တာဝါ, ဧတ္တာဝန္တော, ကိံဝါ, ကိံဝန္တော, ကိတ္တာဝါ, ကိတ္တာဝန္တော ဣစ္စာဒိ။ တထာ ဘောဇနံ ဘုတ္တဝါ, ဘုတ္တဝန္တော, ဓမ္မံ ဗုဒ္ဓဝါ, ဗုဒ္ဓဝန္တော, ကမ္မံ ကတဝါ, ကတဝန္တော ဣစ္စာဒိ စ။
သတိမာ, သတိမန္တာ, သတိမန္တော, ဘော သတိမ, ဘော သတိမာ, ဘော သတိမံ, ဘောန္တော သတိမန္တာ, ဘောန္တော သတိမန္တော, သတိမန္တံ, သတိမန္တေ, သတိမန္တေန, သတိမတာ, သတိမန္တေဟိ, သတိမန္တေဘိ, သတိမန္တဿ, သတိမတော, သတိမန္တာနံ, သတိမတံ, သတိမန္တသ္မာ, သတိမန္တမှာ, သတိမန္တာ, သတိမတာ, သတိမန္တေဟိ, သတိမန္တေဘိ, သတိမန္တဿ, သတိမတော, သတိမန္တာနံ, သတိမတံ, သတိမန္တသ္မိံ, သတိမန္တမှိ, သတိမတိ, သတိမန္တေ, သတိမန္တေသု။
(နိရုတ္တိ၊၈၄။)ဧဝံ မတိမာ, ဂတိမာ, ပါပိမာ, ဇာတိမာ, ဘာဏုမာ, အာယုမာ, အာယသ္မာ, သိရိမာ, ဟိရိမာ, ဓိတိမာ, ကိတ္တိမာ, ဣဒ္ဓိမာ, ဇုတိမာ, မုတိမာ, ထုတိမာ, ဗုဒ္ဓိမာ, စက္ခုမာ, ဗန္ဓုမာ, ဂေါမာ ဣစ္စာဒိ။
ဝိသေသဝိဓာနမုစ္စတေ။
֍ * ၁၂၅။ ဟိမဝတော ဝါ ဩ [က. ၉၄; ရူ. ၁၀၅; နီ. ၂၅၂]။
သိမှိ ဟိမဝန္တသဒ္ဒဿ ဩ ဟောတိ ဝါ။ ‘ဂသီန’န္တိ လောပေါ။
ဟိမဝန္တော ပဗ္ဗတော [ဓ. ပ. ၃၀၄], ဟိမဝါ ပဗ္ဗတော။
֍ * ၁၂၆။ န္တဿ စ ဋ ဝံသေ [က. ၉၃; ရူ. ၁၀၆; နီ. ၂၅၁]။
အံ, သေသု န္တဿ စ န္တုဿ စ သဗ္ဗဿ ဋ ဟောတိ ဝါ။
‘‘အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဟိမဝ’’န္တိ [အပ. ထေရ ၂.၄၇.၅၉] ပါဠိ။ သတိမံ, ဗန္ဓုမံ, ဂုဏဝဿ, သတိမဿ, ဗန္ဓုမဿ။
မဟာဝုတ္တိနာ ကွစိ သိမှိ ဂေ စ ပရေ န္တုဿ အတ္တံ ဟောတိ, ‘‘အတုလော နာမ နာမေန, ပညဝန္တော ဇုတိန္ဓရော’’တိ [ဗု. ဝံ. ၂၁.၁၀] စ ‘‘ဂတိမန္တော သတိမန္တော, ဓိတိမန္တော စ ယော ဣသီ’’တိ [ထေရဂါ. ၁၀၅၂] စ ‘‘စက္ခုမန္တော မဟာယသော’’တိ စ ‘‘တုယှံ ပိတာ မဟာဝီရ, ပညဝန္တ ဇုတိန္ဓရာ’’တိ [အပ. ထေရီ ၂.၂.၃၈၉] စ ပါဠီ။
ပဌမာယောမှိ ကွစိ န္တုဿ ဋ ဟောတိ, ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယာ ပန ဘိက္ခူ ဝဏ္ဏဝါ ဟောန္တိ [ပါရာ. ၁၉၄], ဧထ တုမှေ အာဝုသော သီလဝါ ဟောထ [အ. နိ. ၅.၁၁၄], စက္ခုမာ အန္ဓကာ ဟောန္တိ, ယေ ဣတ္ထီနံ ဝသံ ဂတာ [ဇာ. အဋ္ဌ. ၂.၃.၃၆], သံသုဒ္ဓပညာ ကုသလာ မုတိမာ ဘဝန္တိ [သု. နိ. ၈၈၇ (သံသုဒ္ဓပညာ ကုသလာ မုတီမာ)]။
ဣတိ ဂုဏဝါဒိဂဏရာသိ။
ဂစ္ဆန္တာဒိဂဏရာသိ
֍ * ၁၂၇။ န္တဿံ သိမှိ [က. ၁၈၆; ရူ. ၁၀၇; နီ. ၃၈၂-၄; ‘တဿံ’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၈၅။)သိမှိ န္တဿ အံ ဟောတိ ဝါ။ သိလောပေါ။
ဂစ္ဆံ, ဂစ္ဆန္တော, ဂစ္ဆန္တာ, ဂစ္ဆန္တော, ဘော ဂစ္ဆ, ဘော ဂစ္ဆာ, ဘော ဂစ္ဆံ, ဘောန္တော ဂစ္ဆန္တာ, ဘောန္တော ဂစ္ဆန္တော, ဂစ္ဆန္တံ, ဂစ္ဆန္တေ, ဂစ္ဆန္တေန, ဂစ္ဆတာ, ဂစ္ဆန္တေဟိ, ဂစ္ဆန္တေဘိ, ဂစ္ဆန္တဿ, ဂစ္ဆတော, ဂစ္ဆန္တာနံ, ဂစ္ဆတံ, ဂစ္ဆန္တသ္မာ, ဂစ္ဆန္တမှာ, ဂစ္ဆန္တာ, ဂစ္ဆတာ, ဂစ္ဆန္တေဟိ, ဂစ္ဆန္တေဘိ, ဂစ္ဆန္တဿ, ဂစ္ဆတော, ဂစ္ဆန္တာနံ, ဂစ္ဆတံ, ဂစ္ဆန္တသ္မိံ, ဂစ္ဆန္တမှိ, ဂစ္ဆတိ, ဂစ္ဆန္တေ, ဂစ္ဆန္တေသု။
ဧဝံ ကရံ, ကုဗ္ဗံ, စရံ, စဝံ, ဇယံ, ဇဟံ, ဇာနံ, ဇိရံ, ဒဒံ, ဒဟံ, ဇုဟံ, သုဏံ, ပစံ, သရံ, ဘုဉ္ဇံ, မုဉ္စံ, သယံ, သရံ, ဟရံ, တိဋ္ဌံ, ဘဝိဿံ, ကရိဿံ, ဂမိဿံ ဣစ္စာဒိ။
ဝိသေသဝိဓာနမုစ္စတေ။
‘န္တဿ စ ဋ ဝံသေ’တိ အံ, သေသု န္တဿ ဋတ္တံ, ယံ ယဉှိ ရာဇ ဘဇတိ, သန္တံ ဝါ ယဒိ ဝါ အသံ။ သီလဝန္တံ ဝိသီလံ ဝါ, ဝသံ တဿေဝ ဂစ္ဆတိ [ဇာ. ၁.၁၅.၁၈၁]။ ကိစ္စာနုကြုဗ္ဗဿ ကရေယျ ကိစ္စံ [ဇာ. ၁.၂.၁၄၅] – အနုကြုဗ္ဗဿာတိ ပုန ကရောန္တဿ။
မဟာဝုတ္တိနာ ပဌမာယောမှိ စ သဝိဘတ္တိဿ န္တဿ အံ ဟောတိ, အပိ နု တုမှေ ဧကန္တသုခံ လောကံ ဇာနံ ပဿံ ဝိဟရထ [ဒီ. နိ. ၁.၄၂၅], ကသံ ခေတ္တံ ဗီဇံ ဝပံ, ဓနံ ဝိန္ဒန္တိ မာဏဝါ [ထေရီဂါ. ၁၁၂], ဘရန္တိ မာတာပိတရော, ပုဗ္ဗေ ကတမနုဿရံ [အ. နိ. ၅.၃၉]။
֍ * ၁၂၈။ မဟန္တာရဟန္တာနံ ဋာ ဝါ [နီ. ၃၈၇, ၇၁၂]။
သိမှိ ဧတေသံ န္တဿ ဋာ ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၈၆။)မဟာ, မဟံ, မဟန္တော, မဟန္တာ, မဟန္တော, ဘော မဟ, ဘော မဟာ, ဘော မဟံ, ဘောန္တော မဟန္တာ, ဘောန္တော မဟန္တော, မဟန္တံ။
‘န္တဿ စ ဋ ဝံသေ’တိ အံမှိ န္တဿ ဋတ္တံ, ‘‘သုမဟံ ပုရံ, ပရိက္ခိပိဿ’’န္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၇၉၂] ပါဠိ-သုဋ္ဌု မဟန္တံ ဗာရာဏသိပုရန္တိ အတ္ထော။ သေသံ ဂစ္ဆန္တသမံ။
အရဟာ တိဋ္ဌတိ။ ‘န္တဿံ သိမှီ’တိ သိမှိ န္တဿ အံ, အရဟံ သုဂတော လောကေ [သံ. နိ. ၁.၁၆၁], အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ [ပါရာ. ၁], အရဟန္တာ, အရဟန္တော, အရဟန္တံ, အရဟန္တေ, အရဟန္တေန, အရဟတာ, အရဟန္တေဟိ, အရဟန္တေဘိ, အရဟန္တဿ, အရဟတော, အရဟန္တာနံ, အရဟတံ ဣစ္စာဒိ။
မဟာဝုတ္တိနာ ဗြဟ္မန္တဿ စ န္တဿ ဋာ ဟောတိ သိမှိ, ဗြဟာ, ဗြဟန္တော, ဗြဟန္တာ, ဗြဟန္တော, ဗြဟန္တံ, ဗြဟန္တေ ဣစ္စာဒိ။
‘‘သာ ပရိသာ မဟာ ဟောတိ, သာ သေနာ ဒိဿတေ မဟာ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၇၇၁] စ ‘‘မဟာ ဘန္တေ ဘူမိစာလော’’တိ [အ. နိ. ၈.၇၀] စ ‘‘မဟာ တေ ဥပါသက ပရိစ္စာဂေါ’’တိ [ဇာ. အဋ္ဌ. ၄.၁၃.အကိတ္တိဇာတကဝဏ္ဏနာ] စ ‘‘မဟာ မေ ဘယမာဂတ’’န္တိ စ ‘‘ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ နာမ မဟာ’’တိ [ဇာ. အဋ္ဌ. ၁.၁.မဟာသီလဝဇာတကဝဏ္ဏနာ] စ ‘‘မဟာဿ ဟောန္တိ ပရိဝါရာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ, မဟာဿ ဟောန္တိ ပရိဝါရာ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုနိယော’’တိ [ဒီ. နိ. ၃.၂၀၄] စ ‘‘မဟာ ဝဟန္တိ ဒုဒိဋ္ဌိံ, သင်္ကပ္ပာ ရာဂနိဿိတာ’’တိ စ ပါဠီ။ အတြ မဟာသဒ္ဒေါ နိပါတပဋိရူပကောပိ သိယာ။
ဘူဓာတုသိဒ္ဓတော န္တဿ အံ ဟောတိ သိမှိ။ သုဒ္ဓေ နိစ္စံ, ဥပပဒေ အနိစ္စံ။
(နိရုတ္တိ၊၈၇။)ဘဝံ တိဋ္ဌတိ, သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝံ, အနုဘဝန္တော, တဏှံ အဘိဘဝံ, အဘိဘဝန္တော, ဒုက္ခံ ပရိဘဝံ, ပရိဘဝန္တော တိဋ္ဌတိ, ဘဝန္တာ, ဘဝန္တော, ဟေ ဘဝန္တ, ဟေ ဘဝန္တာ, ဟေ ဘဝန္တော, ဟေ ဘဝ, ဟေ ဘဝါ, ဟေ ဘဝံ။ ‘‘ကစ္စိ ဘဝံ အဘိရမသိ အရညေ’’တိ [ဇာ. ၂.၁၈.၁၈] ပါဠိ။
ဟေ ဘဝန္တာ, ဟေ ဘဝန္တော, ဘဝန္တံ, ဘဝန္တေ, ဘဝန္တေန, ဘဝတာ, ဘဝန္တေဟိ, ဘဝန္တေဘိ, ဘဝန္တဿ, ဘဝတော, ဘဝန္တာနံ, ဘဝတံ, ဘဝန္တသ္မာ, ဘဝန္တမှာ, ဘဝန္တာ, ဘဝတာ, ဘဝန္တေဟိ, ဘဝန္တေဘိ, ဘဝန္တဿ, ဘဝတော, ဘဝန္တာနံ, ဘဝတံ, ဘဝန္တသ္မိံ, ဘဝန္တမှိ, ဘဝတိ, ဘဝန္တေ, ဘဝန္တေသု။
֍ * ၁၃၀။ ဘဝတော ဝါ ဘောန္တော ဂယောနာသေ [က. ၂၄၃; ရူ. ၈, ၁၁၀; နီ. ၄၈၄]။
ဂ, ယော, နာ, သေသု ဘဝန္တဿ ဘောန္တော ဟောတိ ဝါ။ သုတ္တဝိဘတ္တေန အံ, ဟိ, နံ, သ္မာဒီသု စ။
ဘောန္တာ, ဘောန္တော, ဟေ ဘောန္တ, ဟေ ဘောန္တာ, ဟေ ဘောန္တော, ဘောန္တံ, ဘောန္တေ, ဘောန္တေန, ဘောတာ, ဘောန္တေဟိ, ဘောန္တေဘိ, ဘောန္တဿ, ဘောတော, ဘောန္တာနံ, ဘောတံ, ဘောန္တသ္မာ, ဘောန္တမှာ, ဘောန္တာ, ဘောတာ, ဘောန္တေဟိ, ဘောန္တေဘိ, ဘောန္တဿ, ဘောတော, ဘောန္တာနံ, ဘောတံ, ဘောန္တသ္မိံ, ဘောန္တမှိ, ဘောတိ, ဘောန္တေ, ဘောန္တေသု။
(နိရုတ္တိ၊၈၈။)ဘော, ဘန္တေတိ ဒွေ ဝုဒ္ဓိအတ္ထေ သိဒ္ဓါ အာမန္တနတ္ထေ နိပါတာ ဧဝ, တေဟိ ပရံ ဂ, ယောနံ လောပေါ, ဣတော ဘော သုဂတိံ ဂစ္ဆ [ဣတိဝု. ၈၃], ဥမ္မုဇ္ဇဘော ပုထုသိလေ, ကုတော နု အာဂစ္ဆထ ဘော တယော ဇနာ [ဇာ. ၁.၉.၈၇], ပဿထ ဘော ဣမံ ကုလပုတ္တံ, ဧဟိ ဘန္တေ ခမာပေဟိ, သော တေ ဘိက္ခူ ခမာပေသိ ‘‘ခမထ ဘန္တေ’’တိ။ တထာ ဘဒ္ဒန္တေ, ဘဒ္ဒန္တာတိ ဒွေ ‘‘တုယှံ ဘဒ္ဒံ ဟောတု, တုမှာကံ ဘဒ္ဒံ ဟောတူ’’တိ အတ္ထေ သိဒ္ဓါ အာမန္တနနိပါတာဝ, ‘‘ဘဒ္ဒန္တေ’’တိ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုံ [သံ. နိ. ၁.၂၄၉], တံ ဝေါ ဝဒါမိ ဘဒ္ဒန္တေ, ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ [ဇာ. ၁.၇.၁၀၈]။ ဘဒ္ဒန္တ, ဘဒန္တသဒ္ဒါ ပန ပုရိသာဒိဂဏိကာ ဧဝ။
သန္တသဒ္ဒေါ ပန သပ္ပုရိသေ ဝိဇ္ဇမာနေ သမာနေ စ ပဝတ္တော ဣဓ လဗ္ဘတိ။ သမေတိ အသတာ အသံ [ဇာ. ၁.၂.၁၆]။ သံ, သန္တော, သန္တာ, သန္တော, ဘောသန္တ, ဘောသန္တာ, ဘောသ, ဘော သာ, ဘော သံ ဝါ, ဘောန္တော သန္တာ, ဘောန္တော သန္တော။ ယံ ယဉှိ ရာဇ ဘဇတိ, သန္တံ ဝါ ယဒိ ဝါ အသံ [ဇာ. ၁.၁၅.၁၈၀]။ သန္တေ, သန္တေန, သတာ။
֍ * ၁၃၁။ သတော သဗ္ဗ ဘေ [က. ၁၈၅; ရူ. ၁၁၂; နီ. ၃၇၈]။
ဘေ ပရေ သန္တဿ သဗအာဒေသော ဟောတိ ဝါ။
သန္တေဟိ, သန္တေဘိ, သဗ္ဘိ, သန္တဿ, သတော, သန္တာနံ, သတံ, သန္တသ္မာ, သန္တမှာ, သန္တာ, သတာ, သန္တေဟိ, သန္တေဘိ, သဗ္ဘိ, သန္တဿ, သတော, သန္တာနံ, သတံ, သန္တသ္မိံ, သန္တမှိ, သတိ, သန္တေ, သန္တေသု။ သန္တော သပ္ပုရိသာ လောကေ, ဒူရေသန္တော ပကာသေန္တိ [ဓ. ပ. ၃၀၄], စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိံ [အ. နိ. ၄.၈၅], ပဟုသန္တော န ဘရတိ [သု. နိ. ၉၁]။
ခေဒေ နိရောဓေ စ ပဝတ္တော သန္တော ပုရိသာဒိဂဏာဒိကော, ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇနံ [ဓ. ပ. ၆၁], သန္တာ ဟောန္တိ သမိတာ နိရုဒ္ဓါ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဂစ္ဆန္တာဒိဂဏရာသိ။
ရာဇာဒိယုဝါဒိဂဏရာသိ
֍ * ၁၃၂။ ရာဇာဒိယုဝါဒီဟာ [က. ၁၈၉; ရူ. ၁၁၃; နီ. ၃၉၀-၁]။
(နိရုတ္တိ၊၈၉။)ရာဇာဒီဟိ ယုဝါဒီဟိ စ သိဿ အာ ဟောတိ။
ရာဇာ ဂစ္ဆတိ။
֍ * ၁၃၃။ ယောနမာနော [က. ၁၉၀; ရူ. ၁၁၄; နီ. ၃၉၂]။
ရာဇာဒီဟိ ယုဝါဒီဟိ စ ယောနံ အာနော ဟောတိ ဝါ။
ရာဇာနော။
ဝါတိ ကိံ? စတုရော စ မဟာရာဇာ။
ဘော ရာဇ, ဘော ရာဇာ, ဘောန္တော ရာဇာနော။
֍ * ၁၃၄။ ဝံမှာနင [က. ၁၈၈; ရူ. ၁၁၅; နီ. ၃၉၃]။
ရာဇာဒီနံ ယုဝါဒီနဉ္စ အာနင ဟောတိ ဝါ အံမှိ။
ရာဇာနံ, ရာဇံ, ရာဇာနော, စတုရော စ မဟာရာဇေ [ပေ. ဝ. ၁၁]။
֍ * ၁၃၅။ နာသ္မာသု ရညာ [က. ၁၃၇, ၂၇၀; ရူ. ၁၁၆, ၁၂၀; နီ. ၃၁၆, ၅၄၂]။
နာ, သ္မာသု ရာဇဿ ရညာ ဟောတိ ဝါ။
ရညာ, ရာဇေန။
֍ * ၁၃၆။ ရာဇဿိ နာမှိ [နီ. ၃၁၆]။
နာမှိ ရာဇဿ ဣ ဟောတိ။
ရာဇိနာ။
֍ * ၁၃၇။ သုနံဟိသွု [က. ၁၆၉; ရူ. ၁၁၇; နီ. ၃၅၇]။
(နိရုတ္တိ၊၉၀။)ရာဇူဟိ, ရာဇူဘိ, ရာဇေဟိ, ရာဇေဘိ။
֍ * ၁၃၈။ ရညောရညဿရာဇိနော သေ [က. ၁၃၉; ရူ. ၁၁၈; နီ. ၃၁၄]။
သေပရေ သဝိဘတ္တိဿ ရာဇဿ ရညော, ရညဿ, ရာဇိနော ဟောန္တိ ဝါ။
ရညော, ရညဿ, ရာဇိနော။
ဝါတိ ကိံ? ရာဇဿ။
ရာဇူနံ, ရာဇာနံ။
֍ * ၁၃၉။ ရာဇဿ ရညံ [က. ၁၃၆; ရူ. ၁၁၉; နီ. ၃၁၅]။
နံမှိ ရာဇဿ ရညံ ဟောတိ ဝါ။
ရညံ, ရာဇသ္မာ, ရာဇမှာ, ရညာ, ရာဇူဟိ, ရာဇူဘိ, ရာဇေဟိ, ရာဇေဘိ, ရညော, ရညဿ, ရာဇိနော, ရာဇဿ ဝါ, ရာဇူနံ, ရာဇာနံ, ရညံ။
֍ * ၁၄၀။ သ္မိံမှိ ရညေရာဇိနိ [က. ၁၃၈; ရူ. ၁၂၁; နီ. ၃၁၇]။
သ္မိံမှိ သဝိဘတ္တိဿ ရာဇဿ ရညေ, ရာဇိနိ ဟောန္တိ ဝါ။
ရညေ, ရာဇိနိ, ရာဇသ္မိံ, ရာဇမှိ, ရာဇူသု, ရာဇေသု။
သမာသဋ္ဌာနေ သဗ္ဗေ တေ အာဒေသာ ဝိကပ္ပေန ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၉၁။)စတ္တာရော မဟာရာဇာ [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၆], စတ္တာရော မဟာရာဇာနော [အ. နိ. ၃.၃၇], ဒေဝရာဇာနံ, ဒေဝရာဇံ, ဒေဝရာဇာနော, ဒေဝရာဇေ, စတ္တာရော စ မဟာရာဇေ, မဏိမှိ ပဿ နိမ္မိတံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၉၄], ကာသိရညာ, ကာသိရာဇေန, ဒေဝရာဇူဟိ, ဒေဝရာဇေဟိ, ကာသိရညော, ကာသိရာဇဿ, ဒေဝရာဇူနံ, ဒေဝရာဇာနံ။ပေ.။ ကာသိရညေ, ကာသိရာဇေ, ဒေဝရာဇူသု, ဒေဝရာဇေသု။
မဟာဝုတ္တိနာ ရာဇတော ယောနံ ဣနော ဟောတိ, ‘‘သမန္တပါသာဒိကာ နာမ, သောဠသာသိံသု ရာဇိနော, ဧကူနတိံသေ ကပ္ပမှိ, ဣတော သောဠသရာဇိနော [အပ. ထေရ ၁.၁၂.၅၄-၅၅ (ဧကူနတိံသကပ္ပမှိ, ဣတော သောဠသရာဇာနော)], ကုသရာဇံ မဟဗ္ဗလံ [ဇာ. ၂.၂၀.၆၇], သာလရာဇံဝ ပုပ္ဖိတံ [အပ. ထေရ ၁.၄၂.၈၆], ဥဠုရာဇံဝ သောဘိတံ, စတုရော စ မဟာရာဇေ [ပေ. ဝ. ၁၁], ယုဓဉ္စယော အနုညာတော, သဗ္ဗဒတ္တေန ရာဇိနာ [ဇာ. ၁.၁၁.၈၁], တဒါ အဒါသိ မံ တာတော, ဗိမ္ဗိသာရဿ ရာဇိနော [အပ. ထေရီ. ၂.၂.၃၂၆], နိက္ခမန္တေ မဟာရာဇေ, ပထဝီ သမ္ပကမ္ပထ’’ ဣစ္စာဒီနိ ပါဠိပဒါနိ။
ဗြဟ္မာ, ဗြဟ္မာနော, ဘော ဗြဟ္မ, ဘော ဗြဟ္မာ။ ‘ဃဗြဟ္မာဒိတွေ’တိ ဂဿ ဧတ္တံ, ဘော ဗြဟ္မေ, ဘောန္တော ဗြဟ္မာနော, ဗြဟ္မာနံ, ဗြဟ္မံ, ဗြဟ္မာနော။
֍ * ၁၄၂။ နာမှိ [က. ၁၉၈; ရူ. ၁၂၃; နီ. ၄၁၀]။
နာမှိ ဗြဟ္မဿ ဥဟောတိ ဝါ။
ဗြဟ္မုနာ, ဗြဟ္မေန, ဗြဟ္မေဟိ, ဗြဟ္မေဘိ။
֍ * ၁၄၃။ ဗြဟ္မဿု ဝါ [က. ၁၉၈; ရူ. ၁၂၃; နီ. ၄၁၀]။
သ, နံသု ဗြဟ္မဿ ဥ ဟောတိ ဝါ။
֍ * ၁၄၄။ ဈလာ သဿ နော [က. ၁၁၇; ရူ. ၁၂၄; နီ. ၂၉၂]။
ဈ, လတော သဿ နော ဟောတိ။
ဗြဟ္မုနော, ဗြဟ္မဿ, ဗြဟ္မူနံ, ဗြဟ္မာနံ။
(နိရုတ္တိ၊၉၂။)֍ * ၁၄၅။ သ္မာ နာဝ ဗြဟ္မာ စ [က. ၂၇၀; ရူ. ၁၂၀; နီ. ၅၄၂]။
အတ္တာ’တုမေဟိ စ ဗြဟ္မတော စ သ္မာဿ နာ ဝိယ ရူပံ ဟောတိ။
ဗြဟ္မုနာ, ဗြဟ္မသ္မာ, ဗြဟ္မမှာ, ဗြဟ္မုနော, ဗြဟ္မဿ, ဗြဟ္မူနံ, ဗြဟ္မာနံ။ ‘ကမ္မာဒိတော’တိ သုတ္တေန သ္မိံနော နိ ဟောတိ, ဗြဟ္မသ္မိံ, ဗြဟ္မမှိ, ဗြဟ္မနိ, ဗြဟ္မေ, ဗြဟ္မေသု။
အတ္တာ, အတ္တာနော, ဘော အတ္တ, ဘော အတ္တာ, ဘောန္တော အတ္တာနော, အတ္တာနံ, အတ္တံ, အတ္တာနော။ ‘နာဿေနော’တိ ဝိကပ္ပေန နာဿ ဧနတ္တံ, အတ္တနာ, အတ္တေန။
֍ * ၁၄၆။ သုဟိသွနက [က. ၂၁၁; ရူ. ၁၂၆; နီ. ၄၃၉;။ သုဟိသုနက (ဗဟူသု)]။
သု, ဟိသု အတ္တာ’တုမာနံ အန္တော အနက ဟောတိ။
အတ္တနေဟိ, အတ္တနေဘိ, အတ္တေဟိ, အတ္တေဘိ။
֍ * ၁၄၇။ နောတ္တာတုမာ [က. ၂၁၃; ရူ. ၁၂၇; နီ. ၄၄၀]။
အတ္တာ’တုမတော သဿ နော ဟောတိ။
အတ္တနော, အတ္တဿ, အတ္တာနံ, အတ္တသ္မာ, အတ္တမှာ, အတ္တာ, အတ္တနာ, အတ္တနေဟိ, အတ္တနေဘိ, အတ္တေဟိ, အတ္တေဘိ, အတ္တနော, အတ္တဿ, အတ္တာနံ, အတ္တသ္မိံ, အတ္တမှိ, အတ္တနိ, အတ္တေ, အတ္တေသု, အတ္တနေသု။
သမာသေ ပန ပုရိသာဒိရူပံ ဟောတိ, ပဟိတော အတ္တာ ဧတေနာတိ ပဟိတတ္တော, ပဟိတတ္တာ, ပဟိတတ္တံ, ပဟိတတ္တေ, ပဟိတတ္တေန, ပဟိတတ္တေဟိ, ပဟိတတ္တေဘိ, ပဟိတတ္တဿ, ပဟိတတ္တာနံ, ပဟိတတ္တသ္မာ, ပဟိတတ္တမှာ, ပဟိတတ္တာ, ပဟိတတ္တေဟိ, ပဟိတတ္တေဘိ, ပဟိတတ္တဿ, ပဟိတတ္တာနံ, ပဟိတတ္တသ္မိံ, ပဟိတတ္တမှိ, ပဟိတတ္တေ, ပဟိတတ္တေသု။
(နိရုတ္တိ၊၉၃။)အာတုမာ, အာတုမာနော, အာတုမာနံ, အာတုမံ, အာတုမာနော, အာတုမနာ, အာတုမေန, အာတုမနေဟိ, အာတုမနေဘိ, အာတုမနော, အာတုမဿ, အာတုမာနံ ဣစ္စာဒိ။
သခါ တိဋ္ဌတိ။
֍ * ၁၄၈။ အာယော နော စ သခါ [က. ၁၉၁; ရူ. ၁၃၀; နီ. ၃၉၄]။
သခတော ယောနံ အာယော စ နော စ ဟောန္တိ ဝါ အာနော စ။
သခါနော, သခါယော။
֍ * ၁၄၉။ နောနာသေသွိ [က. ၁၉၄; ရူ. ၁၃၁; နီ. ၄၀၇]။
နော, နာ, သေသု သခန္တဿ ဣ ဟောတိ ဝါ။
သခိနော။
သုတ္တဝိဘတ္တေန တ္တပစ္စယမှိ ဣတ္တံ, ‘‘သခိတ္တံ ကရေယျ, သခိတ္တံ န ကရေယျာ’’တိ [ထေရဂါ. ၁၀၁၇ (သခိတံ)] ပါဠီ။
֍ * ၁၅၀။ ယောသွံဟိသ္မာနံသွာရင [က. ၁၉၅-၆; ရူ. ၁၃၃-၄; နီ. ၄၀၈-၉; ယောသွံဟိသုစာရင (ဗဟူသု)]။
ယောသု အံ, ဟိ, သ္မာ, နံသု သခန္တဿ အာရင ဟောတိ။ ‘ဋောဋေ ဝါ’တိ သုတ္တေန အာရာဒေသတော ယောနံ ကမေန ဋော, ဋေ ဟောန္တိ။
သခါရော တိဋ္ဌန္တိ။ ‘ဃဗြဟ္မာဒိတွေ’တိ ဂဿ ဝိကပ္ပေန ဧတ္တံ, ဘော သခ, ဘော သခါ, ဘော သခေ, ဟရေ သခါ ကိဿ မံ ဇဟာသိ [ဇာ. ၁.၆.၉၄]။
‘‘သခိ, သခီတိ ဒွယံ ဣတ္ထိယံ သိဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၉၄။)ဘောန္တော သခါနော, ဘောန္တော သခါယော, ဘောန္တော သခိနော, ဘောန္တော သခါရော, သခါနံ, သခါရံ, သခံ, သခါနော, သခါယော, သခိနော, သခါရေ, သခါရော, သခိနာ, သခါရေန, သခေန, သခါရေဟိ, သခါရေဘိ, သခေဟိ, သခေဘိ, သခိဿ, သခိနော, သခါရာနံ, သခါနံ။
֍ * ၁၅၁။ သ္မာနံသု ဝါ [က. ၁၉၄, ၁၇၀; ရူ. ၁၂၀, ၁၃၁; နီ. ၄၀၇, ၅၄၂]။
သ္မာ, နံသု သခန္တဿ ဣ ဟောတိ ဝါ။
သခီနံ, သခိသ္မာ, သခိမှာ, သခါ, သခိနာ, သခါရသ္မာ, သခါရမှာ, သခါရာ, သခါရေဟိ, သခါရေဘိ, သခေဟိ, သခေဘိ, သခိဿ, သခိနော, သခါရာနံ, သခါနံ, သခီနံ။
֍ * ၁၅၂။ ဋေ သ္မိံနော [က. ၁၉၂; ရူ. ၁၃၅]။
သခတော သ္မိံနော ဋေ ဟောတိ။ နိစ္စတ္ထမိဒံ သုတ္တံ။
သခေ, သခါရေသု, သခေသု။ ‘‘နေတာဒိသာ သခါ ဟောန္တိ, လဗ္ဘာ မေ ဇီဝတော သခါ’’တိ [ဇာ. ၁.၇.၉] ပါဠိ။ ပုရိသာဒိနယေန ယောနံ ဝိဓိ။
သမာသေ ပန သဗ္ဗံ ပုရိသာဒိရူပံ လဗ္ဘတိ, ‘‘သဗ္ဗမိတ္တော သဗ္ဗသခေါ, ပါပမိတ္တော ပါပသခေါ’’တိ [ဒီ. နိ. ၃.၂၅၃] စ ပါဠိ။ ပါပသခေါ, ပါပသခါ, ပါပသခံ, ပါပသခေ, ပါပသခေန, ပါပသခေဟိ, ပါပသခေဘိ။ပေ.။ ပါပသခသ္မိံ, ပါပသခမှိ, ပါပသခေ, ပါပသခေသု။
ယုဝါ ဂစ္ဆတိ။
(နိရုတ္တိ၊၉၅။)֍ * ၁၅၃။ ယောနံ နောနေ ဝါ [က. ၁၅၅, ၁၅၇; ရူ. ၁၃၇, ၁၄၀; နီ. ၃၃၅, ၃၄၃]။
ယုဝ, ပုမာဒီဟိ ပဌမာ, ဒုတိယာယောနံ ကမေန နော, နေ ဟောန္တိ ဝါ။
֍ * ၁၅၄။ နောနာနေသွာ [က. ၁၅၇; ရူ. ၁၄၀; နီ. ၃၄၃]။
နော, နာ, နေသု ယုဝါဒီနံ အန္တော အာ ဟောတိ ဝါ။
ယုဝါနော, ယုဝါနာ, ယုဝါ, ဟေ ယုဝ, ဟေ ယုဝါ, ဟေ ယုဝါနော, ဟေ ယုဝါ ဝါ, ယုဝါနံ, ယုဝံ, ယုဝါနေ, ယုဝေ, ယုဝေန, ယုဝါနာ။
֍ * ၁၅၅။ ယုဝါဒီနံ သုဟိသွာနင [က. ၁၅၇; ရူ. ၁၄၀; နီ. ၃၃၇-၉, ၃၄၃]။
ယုဝ, ပုမာဒီနံ အန္တော အာနင ဟောတိ ဝါ သု, ဟိသု။
ယုဝါနေဟိ, ယုဝေဟိ, ယုဝါနေဘိ, ယုဝေဘိ, ယုဝဿ။
ယုဝတော သဿ ဣနော ဟောတိ ဝါ။
ယုဝိနော, ယုဝါနံ, ယုဝသ္မာ, ယုဝမှာ။
֍ * ၁၅၇။ သ္မာသ္မိံနံ နာနေ [က. ၁၅၆-၇-၈; ရူ. ၁၄၀-၂-၃]။
ယုဝ, ပုမာဒီဟိ သ္မာ, သ္မိံနံ နာ, နေ ဟောန္တိ ဝါ။ ‘နောနာနေသွာ’တိ နာမှိ အာတ္တံ။
ယုဝါနာ, ယုဝါနေဟိ, ယုဝါနေဘိ, ယုဝေဟိ, ယုဝေဘိ, ယုဝဿ, ယုဝိနော, ယုဝါနံ, ယုဝသ္မိံ, ယုဝမှိ, ယုဝေ, ယုဝါနေ, ယုဝါနေသု, ယုဝေသု။
ရူပသိဒ္ဓိယံ ပန ‘‘မဃဝ, ယုဝါဒီနမန္တဿ အာနာဒေသော ဟောတိ ဝါ သဗ္ဗာသု ဝိဘတ္တီသူ’’တိ [ရူ. ၁၄၀; နီ. ၃၄၃] ဝုတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၉၆။)ပုမာ, ပုမာနော, ဟေ ပုမ, ဟေ ပုမာ။
֍ * ၁၅၈။ ဂဿံ [က. ၁၅၃; ရူ. ၁၃၈; နီ. ၃၃၃]။
ပုမတော ဂဿ အံ ဟောတိ ဝါ။
ဟေ ပုမံ, ဟေ ပုမာနော, ပုမာနံ, ပုမံ, ပုမာနေ, ပုမေ။
֍ * ၁၅၉။ နာမှိ [က. ၁၅၉; ရူ. ၁၃၉; နီ. ၃၄၀]။
နာမှိ ပုမန္တဿ အာ ဟောတိ ဝါ။
ပုမာနာ, ပုမေန။
֍ * ၁၆၀။ ပုမကမ္မထာမဒ္ဓါနံ ဝါ သသ္မာသု စ [က. ၁၅၇, ၁၅၉; ရူ. ၁၃၉, ၁၄၀; နီ. ၃၃၈, ၁၄၀]။
နာမှိ စ သ, သ္မာသု စ ပုမ, ကမ္မ, ထာမဒ္ဓါနံ အန္တော ဥ ဟောတိ ဝါ။
ပုမုနာ, ပုမာနေဟိ, ပုမာနေဘိ, ပုမေဟိ, ပုမေဘိ, ပုမဿ, ပုမုနော, ပုမာနံ, ပုမသ္မာ, ပုမမှာ, ပုမာနာ, ပုမုနာ, ပုမာနေဟိ, ပုမာနေဘိ, ပုမေဟိ, ပုမေဘိ, ပုမုနော, ပုမဿ, ပုမာနံ, ပုမသ္မိံ, ပုမမှိ, ပုမေ။
֍ * ၁၆၁။ ပုမာ [က. ၁၅၆; ရူ. ၁၄၂; နီ. ၃၃၆]။
ပုမတော သ္မိံနော နေ ဟောတိ ဝါ။ ‘နောနာနေသွာ’တိ ပုမန္တဿ အာတ္တံ။
ပုမာနေ။
֍ * ၁၆၂။ သုမှာ စ [က. ၁၅၈; ရူ. ၁၄၃; နီ. ၃၃၉]။
သုမှိ ပုမန္တဿ အာ စ ဟောတိ အာနေ စ။
ပုမာနေသု, ပုမာသု, ပုမေသု။
(နိရုတ္တိ၊၉၇။)သိ, ယောနံ ပုရိသာဒိဝိဓိ စ ဟောတိ, ‘‘ယထာ ဗလာကယောနိမှိ, န ဝိဇ္ဇတိ ပုမော သဒါ [အပ. ထေရ ၁.၁.၅၁၁], သောဠသိတ္ထိသဟဿာနံ, န ဝိဇ္ဇတိ ပုမော တဒါ [စရိယာ ၃.၄၉], ဣတ္ထီ ဟုတွာ သွဇ္ဇ ပုမောမှိ ဒေဝေါ [ဒီ. နိ. ၂.၃၅၄], ထိယော တဿ ပဇာယန္တိ, န ပုမာ ဇာယရေ ကုလေ’’တိ [ဇာ. ၁.၈.၅၄] ပါဠီ။
မဃဝသဒ္ဒေါ ယုဝသဒ္ဒသဒိသောတိ ရူပသိဒ္ဓိယံ [ရူ. ၆၆] ဝုတ္တံ, ဂုဏဝါဒိဂဏိကောတိ သဒ္ဒနီတိယံ [နီ. ပဒ. ၂၂၀] ဣစ္ဆိတော။ အဃန္တိ ဒုက္ခံ ပါပဉ္စ ဝုစ္စတိ, န အဃံ မဃံ, သုခံ ပုညဉ္စ, မဃော ဣတိ ပုရာဏံ နာမံ အဿ အတ္ထီတိ မဃဝါတိ [သံ. နိ. ၁.၂၅၉] အတ္ထော ပါဠိယံ ဒိဿတိ။
ထာမသဒ္ဒေါ ပုရိသာဒိဂဏော, ထာမေန, ထာမုနာ, ထာမဿ, ထာမုနော, ထာမသ္မာ, ထာမမှာ, ထာမာ, ထာမုနာ, ထာမဿ, ထာမုနော။ သေသံ ပုရိသသမံ။
အဒ္ဓါ ဝုစ္စတိ ကာလော။ နာဒျေကဝစနေသု-ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ, အဒ္ဓနာ, အဒ္ဓေန, ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော, အဒ္ဓုဿ, အဒ္ဓဿ, အဒ္ဓုနာ, အဒ္ဓုမှာ, အဒ္ဓုသ္မာ, အဒ္ဓါ, အဒ္ဓမှာ, အဒ္ဓသ္မာ, အဒ္ဓုနော, အဒ္ဓုဿ, အဒ္ဓဿ, အဒ္ဓနိ, အဒ္ဓေ, အဒ္ဓမှိ, အဒ္ဓသ္မိန္တိ စူဠမောဂ္ဂလ္လာနေ အာဂတံ။ သေသံ ယုဝသဒိသံ။
ဥပဒ္ဓဝါစကော အဒ္ဓသဒ္ဒေါ ဣဓ န လဗ္ဘတိ, ဧကံသတ္ထဝါစကော စ နိပါတော ဧဝ။ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော’’တိအာဒီသု အဒ္ဓါနသဒ္ဒေါ ပန ဝိသုံ သိဒ္ဓါ နပုံသကလိင်္ဂေါဝ။
မုဒ္ဓသဒ္ဒေ ‘‘မုဒ္ဓါ တေ ဖလတု သတ္တဓာ, မုဒ္ဓါ မေ ဖလတု သတ္တဓာ’’ ဣစ္စာဒီသု [ဇာ. ၁.၁၆.၂၉၅; ဓ. ပ. အဋ္ဌ. ၁.တိဿတ္ထေရဝတ္ထု] သိရော ဝုစ္စတိ, ‘‘ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’ ဣစ္စာဒီသု [ဒီ. နိ. ၂.၇၀] မတ္ထကံ ဝုစ္စတိ, တဒုဘယံ ဣဓ လဗ္ဘတိ, သ္မိံဝစနေ မုဒ္ဓနီတိ သိဒ္ဓံ, သေသံ ယုဝသမံ။ ဗာလဝါစကော ပန ပုရိသနယော။ ဟတ္ထမုဋ္ဌိဝါစကော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ။
အသ္မာ ဝုစ္စတိ ပါသာဏော, ဥသ္မာ ဝုစ္စတိ ကာယဂ္ဂိ, ဘိသ္မာ ဝုစ္စတိ ဘယာနကော မဟာကာယော။
(နိရုတ္တိ၊၉၈။)တတ္ထ အသ္မသဒ္ဒေ ‘‘တံ တေ ပညာယ ဘိန္ဒာမိ, အာမံ ပက္ကံဝ အသ္မနာ [သု. နိ. ၄၄၅], မာ တွံ စန္ဒေ ခလိ အသ္မနီ’’တိ ပါဠီ။ သေသံ ယုဝသမံ။ ဥသ္မာ, ဘိသ္မာသဒ္ဒါပိ ယုဝသဒိသာတိ ဝဒန္တိ။
စူဠမောဂ္ဂလ္လာနေ မုဒ္ဓ, ဂါဏ္ဍီဝဓနွ, အဏိမ, လဃိမာဒယော စ အသ္မသဒိသာတိ ဝုတ္တံ။
ယတ္ထ သုတ္တဝိဓာနံ န ဒိဿတိ, တတ္ထ မဟာဝုတ္တိနာ ဝါ သုတ္တဝိဘတ္တေန ဝါ ရူပံ ဝိဓိယတိ။
ဣတိ ရာဇာဒိယုဝါဒိဂဏရာသိ။
အကာရန္တပုလ္လိင်္ဂံ နိဋ္ဌိတံ။
အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂရာသိ
‘ဂသီန’န္တိ သိလောပေါ, သာ တိဋ္ဌတိ။
‘ဧကဝစနယောသွဃောန’န္တိ ယောသု စ ဧကဝစနေသု စ ရဿော, ‘အတော ယောန’မိစ္စာဒိနာ ဝိဓာနံ, သာ တိဋ္ဌန္တိ။
အံ, သေသု ဂေ စ သာသဒ္ဒဿ အာနင ဟောတိ။
ဘော သာန, ဘောန္တော သာ, သံ, သာနံ, သေ, သေန, သာဟိ, သာဘိ, သဿ, သာနဿ, သာနံ, သသ္မာ, သမှာ, သာ, သာဟိ, သာဘိ, သဿ, သာနဿ, သာနံ, သသ္မိံ, သမှိ, သေ, သာသု။
အထ ဝါ ‘သာဿံသေ စာနင’ဣတိ သုတ္တေ စသဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထောပိ ဟောတီတိကတွာ သိတော သေသာသု ဝိဘတ္တီသုပိ အာနင ဟောတိ ဝါ, မဟာဝုတ္တိနာ စ အာနာဒေသတော ယောနံ ဩ။
(နိရုတ္တိ၊၉၉။)သာ ဂစ္ဆတိ, သာနော ဂစ္ဆန္တိ, သာ ဝါ, ဟေ သ, ဟေ သာ, ဟေ သာန, ဟေ သာ, ဟေ သာနော, သံ, သာနံ, သေ, သာနေ ဣစ္စာဒိ။
သဒ္ဒနီတိရူပံ ဝုစ္စတေ –
သာ တိဋ္ဌတိ, သာ တိဋ္ဌန္တိ, သာနော တိဋ္ဌန္တိ, ဘော သာ, ဘောန္တော သာ, သာနော, သာနံ, သာနေ, သာနာ, သာနေဟိ, သာနေဘိ, သာဿ, သာနံ, သာနာ, သာနေဟိ, သာနေဘိ, သာဿ, သာနံ, သာနေ, သာနေသူတိ [နီတိ. ပဒ. ၂၁၁]။
ဝတ္တဟာ ဝုစ္စတိ သတ္တော [သက္ကော (အမရကောသ, ၁-၁၄၅ ဂါထာယံ)]။
֍ * ၁၆၄။ ဝတ္တဟာ သနံနံ နောနာနံ။
ဝတ္တဟတော သဿ နော ဟောတိ, နံဝစနဿ နာနံ ဟောတိ။
ဝတ္တဟာနော ဒေတိ, ဝတ္တဟာနာနံ ဒေတိ။ သေသံ ယုဝသဒ္ဒသမံ။
သဒ္ဒနီတိယံ ပန နာ, သေသု ဝတ္တဟိနာ, ဝတ္တဟိနောတိ [နီတိ. ပဒ. ၂၁၉; (တတ္ထ နာမှိ ဝတ္တဟာနာတိ ဒိဿတိ)] ဝုတ္တံ။
ဒဠှဓမ္မာ, ဒဠှဓမ္မာ, ဒဠှဓမ္မာနော။ ‘‘သိက္ခိတာ ဒဠှဓမ္မိနော’’တိပိ [သံ. နိ. ၁.၂၀၉] ပါဠိ။ ဘော ဒဠှဓမ္မာ, ဘောန္တော ဒဠှဓမ္မာ, ဒဠှဓမ္မာနော, ဒဠှဓမ္မိနော, ဒဠှဓမ္မာနံ, ဒဠှဓမ္မာနေ, ဒဠှဓမ္မိနာ, ဒဠှဓမ္မေဟိ။ သေသံ ပုရိသသမံ။ ဧဝံ ပစ္စက္ခဓမ္မာတိ။ ဝိဝဋစ္ဆဒသဒ္ဒေ ပန နာမှိ ဣတ္တံ နတ္ထိ, သေသံ ဒဠှဓမ္မသမံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ဒဠှဓမ္မောတိ ဝိဿုတော’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၀၀] စ ‘‘လောကေ ဝိဝဋစ္ဆဒေါ’’တိ [ဒီ. နိ. ၁.၂၅၈] စ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဧတေ သဒ္ဒါ ပုရိသရူပါ အကာရန္တာပိ ယုဇ္ဇန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၀၀။)ဝုတ္တသိရာ ဝုစ္စတိ နဝဝေါရောပိတကေသော, ဝုတ္တသိရာ ဗြာဟ္မဏော, ဝုတ္တသိရာ, ဝုတ္တသိရာနော, ဝုတ္တသိရာနံ, ဝုတ္တသိရာနေ, ဝုတ္တသိရာနာ, ဝုတ္တသိရာနေဟိ။ သေသံ ပုရိသသမံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ကာပဋိကော မာဏဝေါ ဝုတ္တသိရော’’တိပိ [မ. နိ. ၂.၄၂၆] ဒိဿတိ။
ရဟာ ဝုစ္စတိ ပါပဓမ္မော။ ရဟာ, ရဟာ, ရဟိနော, ရဟာနံ, ရဟိနေ, ရဟိနာ, ရဟိနေဟိ, ရဟိနေဘိ, ရဟဿ, ရဟိနော, ရဟာနံ။ပေ.။ ရဟာနေ, ရဟာနေသူတိ [နီတိ. ပဒ. ၂၁၇] သဗ္ဗံ သဒ္ဒနီတိယံ ဝုတ္တံ, ဣဓ ပန မဟာဝုတ္တိနာ သိဒ္ဓံ။
ဣတိ အာကာရန္တပုလ္လိင်္ဂရာသိ။
ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂရာသိ
‘ဂသီန’န္တိ လောပေါ, မုနိ ဂစ္ဆတိ။
֍ * ၁၆၅။ လောပေါ [က. ၁၁၈; ရူ. ၁၄၆; နီ. ၂၉၃]။
ဈ, လတော ယောနံ လောပေါ ဟောတိ။ ‘ယောလောပနီသု ဒီဃော’တိ ဒီဃော။
မုနီ ဂစ္ဆန္တိ။
֍ * ၁၆၆။ ယောသု ဈိဿ ပုမေ [က. ၉၆; ရူ. ၁၄၈; နီ. ၂၅၉]။
ပုလ္လိင်္ဂေ ယောသု ဈသညဿ ဣ-ကာရဿ ဋ ဟောတိ ဝါ။
မုနယော ဂစ္ဆန္တိ။
ဈိဿာတိ ကိံ? ရတ္တိယော, ဒဏ္ဍိနော။
ပုမေတိ ကိံ? အဋ္ဌီနိ။
ဘော မုနိ, ‘အယုနံ ဝါ ဒီဃော’တိ ဒီဃော, ဘော မုနီ, ဘောန္တော မုနီ, ဘောန္တော မုနယော, မုနိံ, မုနီ, မုနယော, မုနိနာ, မုနီဟိ, မုနီဘိ, မုနိဿ, မုနိနော, မုနီနံ, မုနိသ္မာ, မုနိမှာ။
(နိရုတ္တိ၊၁၀၁။)֍ * ၁၆၇။ နာ သ္မာဿ [က. ၂၁၅; ရူ. ၄၁; နီ. ၄၄၂]။
ဈ, လတော သ္မာဿ နာ ဟောတိ ဝါ။
မုနိနာ, မုနီဟိ, မုနီဘိ, မုနိဿ, မုနိနော, မုနီနံ, မုနိသ္မိံ, မုနိမှိ, မုနီသု။
ဣသိ ဂစ္ဆတိ, ဣသီ, ဣသယော, ဘော ဣသိ, ဘော ဣသီ, ဘောန္တော ဣသီ, ဘောန္တော ဣသယော ဣစ္စာဒိ။
အဂ္ဂိ ဇလတိ, အဂ္ဂီ, အဂ္ဂယော, ဘော အဂ္ဂိ, ဘော အဂ္ဂီ, ဘောန္တော အဂ္ဂီ, ဘောန္တော အဂ္ဂယော ဣစ္စာဒိ။
ဧဝံ ကုစ္ဆိ, မုဋ္ဌိ, ဂဏ္ဌိ, မဏိ, ပတိ, အဓိပတိ, ဂဟပတိ, သေနာပတိ, နရပတိ, ယတိ, ဉာတိ, သာတိ, ဝတ္ထိ, အတိထိ, သာရထိ, ဗောန္ဒိ, အာဒိ, ဥပါဒိ, နိဓိ, ဝိဓိ, ဩဓိ, ဗျာဓိ, သမာဓိ, ဥဒဓိ, ဥပဓိ, နိရုပဓိ, ဓနိ, သေနာနိ, ကပိ, ဒီပိ, ကိမိ, တိမိ, အရိ, ဟရိ, ဂိရိ, ကလိ, ဗလိ, သာလိ, အဉ္ဇလိ, ကဝိ, ရဝိ, အသိ, မသိ, ကေသိ, ပေသိ, ရာသိ, အဟိ, ဝီဟိဣစ္စာဒယော။
ဝိသေသဝိဓာနမုစ္စတေ။
မဟာဝုတ္တိနာ အကတရဿေဟိပိ ကေဟိစိ ဈသညေဟိ ယောနံ နော ဟောတိ, ‘‘ဆ မုနိနော အဂါရမုနိနော, အနဂါရမုနိနော, သေခမုနိနော, အသေခမုနိနော, ပစ္စေကမုနိနော, မုနိမုနိနော’’တိ [မဟာနိ. ၁၄] စ ‘‘ဉာဏုပပန္နာ မုနိနော ဝဒန္တီ’’တိ စ ‘‘ဧကမေကာယ ဣတ္ထိယာ, အဋ္ဌဋ္ဌ ပတိနော သိယု’’န္တိ စ [ဇာ. ၂.၂၁.၃၄၄] ‘‘ပတိနော ကိရမှာကံ ဝိသိဋ္ဌနာရီန’’ [ဝိ. ဝ. ၃၂၃] န္တိ စ ‘‘ဟံသာဓိပတိနော ဣမေ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၁.၃၈] စ သုတ္တပဒါနိ ဒိဿန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၀၂။)ဂါထာသု ‘ဃဗြဟ္မာဒိတွေ’တိ မုနိတော ဂဿ ဧတ္တဉ္စ ဟောတိ, ပေါရောဟိစ္စော တဝံ မုနေ [အပ. ထေရ ၁.၁.၅၄၀], ဓမ္မဒဿော တဝံ မုနေ [အပ. ထေရ ၁.၁.၅၄၀], စိရံ ဇီဝ မဟာဝီရ, ကပ္ပံ တိဋ္ဌ မဟာမုနေ [အပ. ထေရ ၁.၂.၁၆၈], ပဋိဂ္ဂဏှ မဟာမုနေ [အပ. ထေရ ၁.၄၁.၈၃]။ တုယှတ္ထာယ မဟာမုနေတိ [အပ. ထေရ ၁.၃.၃၄၅]။
တေဟိယေဝ အံဝစနဿ နဉ္စ ဟောတိ, တမာဟု ဧကံ မုနိနံ စရန္တံ [သု. နိ. ၂၁၀], မုနိနံ မောနပထေသု သိက္ခမာနံ [ဇာ. ၁.၈.၄၄], ပိတရံ ပုတ္တဂိဒ္ဓိနံ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၃၇၇], သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနံ [ဇာ. ၁.၁၃.၁၀၃]။
ဣသိသဒ္ဒေ ပန –
֍ * ၁၆၈။ ဋေ သိဿိသိသ္မာ [ဋေ သိဿသ္မာ (မူလပါဌေ)]။
ဣသိမှာ သိဿ ဋေ ဟောတိ ဝါ။
ယော နော’ဇ္ဇ ဝိနယေ ကင်္ခံ, အတ္ထဓမ္မဝိဒူ ဣသေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၁၆၄]။ ‘ဃဗြဟ္မာဒိတွေ’တိ ဂဿ ဧတ္တဉ္စ ဟောတိ, နိသီဒါဟိ မဟာဣသေ [ဇာ. ၂.၂၀.၁၁၄], တွံ နော’သိ သရဏံ ဣသေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၂၆], ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတံ ဣသေ [ဇာ. ၁.၁၄.၁၀၄]။
ဣသိမှာ ဒုတိယဿ ယောဿ ဋေ ဟောတိ ဝါ။
သမဏေ ဗြာဟ္မဏေ ဝန္ဒေ, သမ္ပန္နစရဏေ ဣသေ [ဇာ. ၁.၁၆.၃၁၄]။
(နိရုတ္တိ၊၁၀၃။)သမာသေ ပန မဟေသိ ဂစ္ဆတိ, မဟေသီ ဂစ္ဆန္တိ, မဟေသယော, မဟေသိနော။ အံဝစနေ မဟေသိနန္တိ သိဇ္ဈတိ။ ‘‘သင်္ဂါယိံသု မဟေသယော [ဝိ. ဝ. ဂန္ထာရမ္ဘကထာ ပေ. ဝ. ဂန္ထာရမ္ဘကထာ], ဝါနမုတ္တာ မဟေသယော’’တိ [အဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟေ ၁၁၃ ပိဋ္ဌေ] စ ‘‘န တံ သမ္မဂ္ဂတာ ယညံ, ဥပယန္တိ မဟေသိနော, ဧတံ သမ္မဂ္ဂတာ ယညံ, ဥပယန္တိ မဟေသိနော [သံ. နိ. ၁.၁၂၀], ပဟန္တာ မဟေသိနော ကာမေ, ယေန တိဏ္ဏာ မဟေသိနော’’တိ စ ‘‘မဟေသိံ ဝိဇိတာဝိန’’န္တိ [မ. နိ. ၂.၄၅၉] စ ‘‘သံဃဉ္စာပိ မဟေသိနံ, ကုဉ္ဇရံဝ မဟေသိနံ, ဥပဂန္တွာ မဟေသိနံ [ဗု. ဝံ. ၉.၁], ခိပ္ပံ ပဿ မဟေသိနံ [ဇာ. ၂.၁၉.၇၀], ကတကိစ္စံ မဟေသိန’’န္တိ [ဇာ. ၂.၁၉.၁၀၂] စ သုတ္တပဒါနိ ဒိဿန္တိ။
အဂ္ဂိသဒ္ဒေ –
֍ * ၁၇၀။ သိဿဂ္ဂိတော နိ [က. ၉၅; ရူ. ၁၄၅; နီ. ၂၅၄; ‘သိဿာဂ္ဂိတော နိ’ (ဗဟူသု)]။
အဂ္ဂိတော သိဿ နိ ဟောတိ ဝါ။
အဂ္ဂိ ဇလတိ, အဂ္ဂိနိ ဇလတိ, အဂ္ဂီ ဇလန္တိ, အဂ္ဂယော ဣစ္စာဒိ။
ပါဠိယံ ပန ‘‘အဂ္ဂိ, ဂိနိ, အဂ္ဂိနီ’’တိ တယော အဂ္ဂိပရိယာယာ ဒိဿန္တိ – ‘‘ရာဂဂ္ဂိ, ဒေါသဂ္ဂိ, မောဟဂ္ဂီ’’တိ [အ. နိ. ၇.၄၆] စ ‘‘ဆန္နာ ကုဋိ အာဟိတော ဂိနိ, ဝိဝဋာ ကုဋိ နိဗ္ဗုတော ဂိနိ [သု. နိ. ၁၉], မဟာဂိနိ သမ္ပဇ္ဇလိတော [ထေရဂါ. ၇၀၂ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)], ယသ္မာ သော ဇာယတေ ဂိနီ’’တိ [ဇာ. ၁.၁၀.၅၈] စ ‘‘အဂ္ဂိနိံ သမ္ပဇ္ဇလိတံ ပဝိသန္တီ’’တိ [သု. နိ. ၆၇၅] စ။ တေသံ ဝိသုံ ဝိသုံ ရူပမာလာ လဗ္ဘတိ။
သေဋ္ဌိ, ပတိ, အဓိပတိ, သေနာပတိ, အတိထိ, သာရထိသဒ္ဒေဟိ စ ယောနံ နော ဟောတိ, အံဝစနဿ နံ ဟောတိ ဝါ, သေဋ္ဌိနော, သေဋ္ဌိနံ, ပတိနော, ပတိနံ, အဓိပတိနော, အဓိပတိနံ, သေနာပတိနော, သေနာပတိနံ, အတိထိနော, အတိထိနံ, သာရထိနော, သာရထိနန္တိ။ ဂဟပတယော, ဇာနိပတယော ဣစ္စာဒီနိ နိစ္စရူပါနိ ဒိဿန္တိ။
အာဒိသဒ္ဒေ –
‘ရတ္ထျာဒီဟိ ဋော သ္မိံနော’တိ သ္မိံနော ဋော ဟောတိ, အာဒိသ္မိံ, အာဒိမှိ, အာဒေါ, ဂါထာဒေါ, ပါဒါဒေါ။ ‘‘အာဒိံ, ဂါထာဒိံ, ပါဒါဒိံ’’ ဣစ္စာဒီသု ပန အာဓာရတ္ထေ ဒုတိယာ ဧဝ ‘‘ဣမံ ရတ္တိံ, ဣမံ ဒိဝသံ, ပုရိမံ ဒိသံ, ပစ္ဆိမံ ဒိသံ, တံ ခဏံ, တံ လယံ, တံ မုဟုတ္တံ’’ ဣစ္စာဒီသု ဝိယ။
ဣဒါနိ သမာသေ ဈိဿ ဋာဒေသာဘာဝေါ ဝုစ္စတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၀၄။)ပုမေ အညပဒတ္ထသမာသေ ဣ-ကာရမှာ ပဌမာ, ဒုတိယာယောနံ ကမေန နော, နေ ဟောန္တိ ဝါ။ သုတ္တဝိဘတ္တေန ဥတ္တရပဒတ္ထသမာသေပိ ကွစိ ယောနံ နော, နေ ဟောန္တိ။
ပဌမာယောမှိ –
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနော, သမ္မာဒိဋ္ဌိနော, မုဋ္ဌဿတိနော, ဥပဋ္ဌိတဿတိနော, အသာရေ သာရမတိနော [ဓ. ပ. ၁၁], နိမ္မာနရတိနော ဒေဝါ, ယေ ဒေဝါ ဝသဝတ္တိနော [သံ. နိ. ၁.၁၆၈], အဋ္ဌေတေ စက္ကဝတ္တိနော, ဓမ္မေ ဓမ္မာနုဝတ္တိနော [သံ. နိ. ၅.၃၄], သဂ္ဂံ သုဂတိနော ယန္တိ [ဓ. ပ. ၁၂၆], တောမရ’င်္ကုသပါဏိနော [ဇာ. ၂.၂၂.၂၂၃], ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရပါဏိနော, အရိယဝုတ္တိနော, နိပကာ သန္တဝုတ္တိနော ဣစ္စာဒိ။
ဒုတိယာယောမှိ –
မုဋ္ဌဿတိနေ, ဥပဋ္ဌိတဿတိနေ, အရိယဝုတ္တိနေ, တောမရ’င်္ကုသပါဏိနေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၀] ဣစ္စာဒိ။
ဝါတွေဝ? မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ ဇနာ ဂစ္ဆန္တိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ ဇနေ ပဿတိ။
ဂရူ ပန ‘‘တောမရ’င်္ကုသပါဏယော, အတ္ထေ ဝိသာရဒမတယော’’တိ [က. ၂၅၃] ရူပါနိ ဣဓ ဣစ္ဆန္တိ။
အညတ္ထေတိ ကိံ? မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ဓမ္မာ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ဓမ္မေ။
ပုမေတိ ကိံ? မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိယော ဣတ္ထိယော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီနိ ကုလာနိ။
֍ * ၁၇၂။ နေ သ္မိံနော ကွစိ [နီ. ၄၅၃]။
ပုမေ အညတ္ထေ ဣတော သ္မိံနော ကွစိ နေ ဟောတိ။
ကတညုမှိ စ ပေါသမှိ, သီလဝန္တေ အရိယဝုတ္တိနေ [ဇာ. ၁.၁၀.၇၈]။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနေ ကုလေ, ဆတ္တပါဏိနေ, ဒဏ္ဍပါဏိနေ, တောမရ’င်္ကုသပါဏိနေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၀] ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၀၅။)သုတ္တဝိဘတ္တေန ဤတောပိ သ္မိံနော ကွစိ နေ ဟောတိ, မာတင်္ဂသ္မိံ ယသဿိနေ [ဇာ. ၂.၁၉.၉၆], ဒေဝဝဏ္ဏိနေ, ဗြဟ္မဝဏ္ဏိနေ, အရဟန္တမှိ တာဒိနေ [ထေရဂါ. ၁၁၈၂] ဣစ္စာဒိ။
ဣကာရန္တပုလ္လိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဤကာရန္တပုလ္လိင်္ဂရာသိ
ဤကာရန္တေ ‘သိမှိ နာ’နပုံသကဿာ’တိ သုတ္တေန သိမှိ ရဿတ္တံ နတ္ထိ, ‘ဂေ ဝါ’တိ ဂေ ပရေ ဝိကပ္ပေန ရဿော, ယောသု စ အံ, နာ, သ, သ္မာ, သ္မိံ သု စ ‘ဧကဝစနယောသွဃောန’န္တိ နိစ္စံ ရဿော, ဒဏ္ဍီ ဂစ္ဆတိ။ ‘ဇန္တု ဟေတု’ ဣစ္စာဒိသုတ္တေန ဝိကပ္ပေန ယောနံ လောပေါ, ဒဏ္ဍီ ဂစ္ဆန္တိ။
ပက္ခေ –
֍ * ၁၇၃။ ယောနံ နောနေ ပုမေ [က. ၂၂၅; ရူ. ၁၅၁; နီ. ၄၅၂, ၄၅၃]။
ပုမေ ဈသညမှာ ဤ-ကာရတော ပဌမာ, ဒုတိယာယောနံ ကမေန နော, နေ ဟောန္တိ ဝါ။
ဒဏ္ဍိနော ဂစ္ဆန္တိ, ဘောဒဏ္ဍိ, ဘော ဒဏ္ဍီ, ဘောန္တော ဒဏ္ဍိနော, ဒဏ္ဍိံ။
֍ * ၁၇၄။ နံ ဈီတော [က. ၂၂၄; ရူ. ၁၅၃; နီ. ၄၅၁]။
ပုမေ ဈသညမှာ ဤ-ကာရတော အံဝစနဿ နံ ဟောတိ ဝါ။
ဒဏ္ဍိနံ။
֍ * ၁၇၅။ နော ဝါ [’နော’ (ဗဟူသု)]။
ပုမေ ဈီတော ဒုတိယာယောဿ နော ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၁၀၆။)ဒဏ္ဍီ, ဒဏ္ဍိနော, ဒဏ္ဍိနေ, ဒဏ္ဍိနာ, ဒဏ္ဍီဟိ, ဒဏ္ဍီဘိ, ဒဏ္ဍိဿ, ဒဏ္ဍိနော, ဒဏ္ဍီနံ, ဒဏ္ဍိသ္မာ, ဒဏ္ဍိမှာ, ဒဏ္ဍိနာ, ဒဏ္ဍီဟိ, ဒဏ္ဍီဘိ, ဒဏ္ဍိဿ, ဒဏ္ဍိနော, ဒဏ္ဍီနံ, ဒဏ္ဍိသ္မိံ, ဒဏ္ဍိမှိ။
֍ * ၁၇၆။ သ္မိံနော နိံ [က. ၂၂၆; ရူ. ၁၅၄; နီ. ၄၁၆]။
ဈီတော သ္မိံနော နိ ဟောတိ ဝါ။
ဒဏ္ဍိနိ။
‘နေ သ္မိံနော ကွစီ’တိ ဝိဘတ္တသုတ္တေန သ္မိံနော နေ စ ဟောတိ, ဒဏ္ဍိနေ, ဒဏ္ဍီသု။
ဧဝံ စက္ကီ, ပက္ခီ, သုခီ, သိခီ, စာဂီ, ဘာဂီ, ဘောဂီ, ယောဂီ, သံဃီ, ဝါစီ, ဓဇီ, ဘဇီ, ကုဋ္ဌီ, ရဋ္ဌီ, ဒါဌီ, ဉာဏီ, ပါဏီ, ဂဏီ, ဂုဏီ, စမ္မီ, ဓမ္မီ, သီဃယာယီ, ပါပကာရီ, ဗြဟ္မစာရီ, မာယာဝီ, မေဓာဝီ, ဘုတ္တာဝီ, ဘယဒဿာဝီ, ယသဿီ, တေဇဿီ, ဆတ္တီ, ပတ္တီ, ဒန္တီ, မန္တီ, သတ္တုဃာတီ, သီဟနာဒီ, သာမီ, ပိယပ္ပသံသီ။ အတ္ထဒဿီ, ဓမ္မဒဿီ ဣစ္စာဒယော။ ဂါမဏီ, သေနာနီ, သုဓီ ဣစ္စာဒီသု ပန သ္မိံနော နိတ္တံ နတ္ထိ။
ဝိသေသဝိဓာနမုစ္စတေ။
မဟာဝုတ္တိနာ ယောသု ဈီ-ကာရဿပိ ကွစိ ဋတ္တံ ဟောတိ,
‘‘ဟံသာ ကောဉ္စာ မယူရာ စ၊ ဟတ္ထယော ပသဒါ မိဂါ။
သဗ္ဗေ သီဟဿ ဘာယန္တိ၊ နတ္ထိ ကာယသ္မိံ တုလျတာ [ဇာ. ၁.၂.၁၀၃]။
ပုရိသာလူ စ ဟတ္ထယော, သညတာ ဗြဟ္မစာရယော [အ. နိ. ၆.၃၇], အပစေ ဗြဟ္မစာရယော’’တိ ဒိဿန္တိ။ တတ္ထ ‘ဟတ္ထယော’တိ ဟတ္ထိနော, ‘ပုရိသာလူ’တိ ပုရိသလောလာ ဗလဝါမုခယက္ခိနိယော, ‘ဗြဟ္မစာရယော’တိ ဗြဟ္မစာရိနော, ‘အပစေ’တိ ပူဇေယျ။
(နိရုတ္တိ၊၁၀၇။)သုဿပိ ကွစိ နေသု ဟောတိ, သုသုခံ ဝတ ဇီဝါမ, ဝေရိနေသု အဝေရိနော [ဓ. ပ. ၁၉၇], ဝေရိနေသု မနုဿေသု, ဝိဟရာမ အဝေရိနော။ တတ္ထ ‘ဝေရိနေသူ’တိ ဝေရီစိတ္တဝန္တေသု။
သမာသေပိ ပဌမာယောဿ နောတ္တံ, ဒုတိယာယောဿ နောတ္တံ နေတ္တဉ္စ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒွေ နောတ္တာနိ ပါကဋာနိ။ နေတ္တံ ပန ဝုစ္စတေ, ‘‘အဿမဏေ သမဏမာနိနေ [အ. နိ. ၈.၁၀], နရေ ပါဏာတိပါတိနေ [ဣတိဝု. ၉၃], မဉ္ဇုကေ ပိယဘာဏိနေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၂၁], မာလဓာရိနေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၂၇], ကာသိကုတ္တမဓာရိနေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၅], ဝဏ္ဏဝန္တေ ယသဿိနေ [ဒီ. နိ. ၂.၂၈၂], စာပဟတ္ထေ ကလာပိနေ, ဥဘော ဘဿရဝဏ္ဏိနေ [ဇာ. ၂.၂၁.၁၁၁], ဗြာဟ္မဏေ ဒေဝဝဏ္ဍိနေ, သမုဒ္ဓရတိ ပါဏိနေ [အပ. ထေရီ ၂.၃.၁၃၇], ဧဝံ ဇရာ စ မစ္စု စ, အဓိဝတ္တန္တိ ပါဏိနေ’’တိ [သံ. နိ. ၁.၁၃၆] ဒိဿန္တိ။ တတ္ထ ‘ဘဿရဝဏ္ဏိနေ’တိ ပဘဿရဝဏ္ဏဝန္တေ။ သ္မိံနော နေတ္တေ ပန ‘‘မာတင်္ဂသ္မိံ ယသဿိနေ’’ ဣစ္စာဒီနိ [ဇာ. ၂.၁၉.၉၆] ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနေဝ။
ဤကာရန္တပုလ္လိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဥကာရန္တပုလ္လိင်္ဂရာသိ
ဘိက္ခာဒိဂဏရာသိ
‘ဂသီန’န္တိ သိလောပေါ, ဘိက္ခု။ ယောနံ လောပေ ဒီဃော, ဘိက္ခူ။
ပက္ခေ –
֍ * ၁၇၇။ လာ ယောနံ ဝေါ ပုမေ [က. ၁၁၉; ရူ. ၁၅၅; နီ. ၂၉၄]။
ပုမေ လသညေဟိ ဥဝဏ္ဏေဟိ ယောနံ ဝေါ ဟောတိ ဝါတိ ယောနံ ဝေါ။
(နိရုတ္တိ၊၁၀၈။)֍ * ၁၇၈။ ဝေဝေါသု လုဿ [က. ၉၇; ရူ. ၁၅၆; နီ. ၂၆၀]။
ပုမေ ဝေ, ဝေါသု ပရေသု လသညဿ ဥ-ကာရဿ ဋ ဟောတိ။
ဘိက္ခဝေါ။
လုဿာတိ ကိံ? သယမ္ဘုဝေါ။
ဘော ဘိက္ခု, ဘော ဘိက္ခူ, ဘောန္တော ဘိက္ခူ။
֍ * ၁၇၉။ ပုမာလပနေ ဝေဝေါ [က. ၁၁၆; ရူ. ၁၅၇; နီ. ၂၉၁]။
ပုမေ အာလပနေ လသညမှာ ဥ-ကာရတော ယောဿ ဝေ, ဝေါ ဟောန္တိ ဝါ။
ဘောန္တော ဘိက္ခဝေ, အထ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ [မ. နိ. ၁.၁], ဒေဝကာယာ အဘိက္ကန္တာ, တေ ဝိဇာနာထ ဘိက္ခဝေါ [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၄], ဘိက္ခုံ, ဘိက္ခူ, ဘိက္ခဝေါ, ဘိက္ခုနာ။ ‘သုနံဟိသူ’တိ ဒီဃော, ဘိက္ခူဟိ, ဘိက္ခူဘိ, ဘိက္ခုဿ, ဘိက္ခုနော, ဘိက္ခူနံ, ဘိက္ခုသ္မာ, ဘိက္ခုမှာ, ဘိက္ခုနာ, ဘိက္ခူဟိ, ဘိက္ခူဘိ, ဘိက္ခုဿ, ဘိက္ခုနော, ဘိက္ခူနံ, ဘိက္ခုသ္မိံ, ဘိက္ခုမှိ, ဘိက္ခူသု။
ဧဝံ မင်္ကု, မစ္စု, ဥစ္ဆု, ပဋု, ဘာဏု, သေတု, ကေတု, သတ္တု, သိန္ဓု, ဗန္ဓု, ကာရု, နေရု, မေရု, ရုရု, ဝေဠု ဣစ္စာဒယော။
ဝိသေသဝိဓာနမုစ္စတေ။
ဟေတု, ဇန္တု, ကုရုသဒ္ဒေသု ‘ဇန္တုဟေတု’ ဣစ္စာဒိသုတ္တေန ဝိကပ္ပေန ယောနံ လောပေါ, ဟေတု ဓမ္မော, ဟေတူ ဓမ္မာ, အတီတေ ဟေတဝေါ ပဉ္စ။
֍ * ၁၈၀။ ယောမှိ ဝါ ကွစိ [က. ၉၇; ရူ. ၁၅၆; နီ. ၂၆၀]။
ယောသု လသညိနော ဥ-ကာရဿ ကွစိ ဋ ဟောတိ ဝါ။
အတီတေ ဟေတယော ပဉ္စ။
(နိရုတ္တိ၊၁၀၉။)ကွစီတိ ကိံ? ဘိက္ခဝေါ။
ဘော ဟေတု, ဘော ဟေတူ, ဘောန္တော ဟေတူ, ဟေတဝေါ, ဟေတယော, ဟေတုယော ဝါ, ဟေတုံ, ဟေတူ, ဟေတဝေါ, ဟေတယော, ဟေတုယော ဝါ။ သေသံ ဘိက္ခုသမံ။
ဇန္တု ဂစ္ဆတိ, ဇန္တူ, ဇန္တယော, ဇန္တုယော ဝါ။
֍ * ၁၈၁။ ဇန္တာဒိတော နော စ [က. ၁၁၉; ရူ. ၁၅၅; နီ. ၂၉၄; ‘ဇန္တွာဒိတော’ (ဗဟူသု)]။
ပုမေ ဇန္တာဒိတော ယောနံ နော စ ဟောတိ ဝေါ စ။
ဇန္တုနော, ဇန္တဝေါ, ဘောဇန္တု, ဘောဇန္တူ, ဘောန္တော ဇန္တူ, ဇန္တယော, ဇန္တုယော, ဇန္တုနော, ဇန္တဝေါ, ဇန္တုံ, ဇန္တူ, ဇန္တယော, ဇန္တုယော, ဇန္တုနော, ဇန္တဝေါ။ သေသံ ဘိက္ခုသမံ။
ကုရု, ကုရူ, ကုရယော, ကုရုယော, ကုရုနော, ကုရဝေါတိ သဗ္ဗံ ဇန္တုသမံ။
‘‘အဇ္ဇေဝ တံ ကုရယော ပါပယာတု [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၃၂], နန္ဒန္တိ တံ ကုရယော ဒဿနေန [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၄၁], အဇ္ဇေဝ တံ ကုရယော ပါပယာမီ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၃၄] ဒိဿန္တိ။
မဟာဝုတ္တိနာ လတောပိ အံဝစနဿ ကွစိ နံ ဟောတိ, ‘‘ကိမတ္ထိနံ ဘိက္ခုနံ အာဟု, ဘိက္ခုနမာဟု မဂ္ဂဒေသိံ, ဘိက္ခုနမာဟု မဂ္ဂဇီဝိံ, ဗုဒ္ဓံ အာဒိစ္စဗန္ဓုန’’န္တိ ဒိဿန္တိ, တထာ ‘‘ရောဂနိဍ္ဍံ ပဘင်္ဂုနံ, ဘောဂါနဉ္စ ပဘင်္ဂုနံ [ဓ. ပ. ၁၃၉], ဝိညာဏဉ္စ ဝိရာဂုန’’န္တိ စ။ တတ္ထ ‘ကိမတ္ထိန’န္တိ ကိံသဘာဝံ, ‘မဂ္ဂဒေသိ’န္တိ မဂ္ဂံ ဒေသေန္တံ, ‘မဂ္ဂဇီဝိ’န္တိ မဂ္ဂေ ဇီဝန္တံ, ‘ရောဂနိဍ္ဍ’န္တိ ရောဂါနံ ကုလာဝကဘူတံ, ‘ပဘင်္ဂုန’န္တိ ပဘိဇ္ဇနသီလံ, ‘ဝိရာဂုန’န္တိ ဝိရဇ္ဇနသီလံ။ ကတ္ထစိ ပဌမန္တမ္ပိ ဒိဿတိ, တတ္ထ နာဂမော။
ဣတိ ဘိက္ခာဒိဂဏရာသိ။
သတ္ထာဒိဂဏရာသိ
သတ္ထာဒိရာသိ
֍ * ၁၈၂။ လ္တုပိတာဒီနမာ သိမှိ [က. ၂၉၉; ရူ. ၁၅၈; နီ. ၄၁၁]။
(နိရုတ္တိ၊၁၁၀။)သိမှိ ပရေ လ္တုပစ္စယန္တာနံ သတ္ထု, ကတ္တုဣစ္စာဒီနံ ပိတာဒီနဉ္စ ဥ-ကာရော အာ ဟောတိ။ ‘ဂသီန’န္တိ လောပေါ။
သတ္ထာ။
֍ * ၁၈၃။ လ္တုပိတာဒီနမသေ [က. ၂၀၀; ရူ. ၁၅၉; နီ. ၄၁၂]။
သမှာ အညသ္မိံ ဝိဘတ္တိဂဏေ ပရေ လ္တု, ပိတာဒီနံ ဥ-ကာရော အာရင ဟောတိ။
֍ * ၁၈၄။ အာရင်္သ္မာ [က. ၂၀၅; ရူ. ၁၆၀; နီ. ၄၂၁]။
အာရင်္တော ယောနံ ဋော ဟောတိ။
သတ္ထာရော။
֍ * ၁၈၅။ ဂေ အ စ [က. ၂၄၆; ရူ. ၇၃; နီ. ၄၇၆, ၄၇၈-၉]။
ဂေ ပရေ လ္တု, ပိတာဒီနံ ဥ-ကာရော ဟောတိ အ စ အာ စ။ ဘောသတ္ထ, ဘော သတ္ထာ, ဘောန္တော သတ္ထာရော, သတ္ထာရံ။
֍ * ၁၈၆။ ဋောဋေ ဝါ [က. ၂၀၅; ရူ. ၂၆၀; နီ. ၄၂၁]။
အာရင်္တော ယောနံ ကမေန ဋော, ဋေ ဟောန္တိ ဝါ။ ဧတ္ထ စ ဝါသဒ္ဒေါ သခသဒ္ဒေ ဝိကပ္ပနတ္ထော တတ္ထ ဝိဓျန္တရသဗ္ဘာဝါ။ ပုန ဋောဂ္ဂဟဏံ လဟုဘာဝတ္ထံ။
သတ္ထာရော, သတ္ထာရေ။
(နိရုတ္တိ၊၁၁၁။)֍ * ၁၈၇။ ဋာ နာသ္မာနံ [က. ၂၀၇, ၂၇၀; ရူ. ၁၆၁, ၁၂၀; နီ. ၄၂, ၅၄၂]။
အာရင်္တော နာ, သ္မာနံ ဋာ ဟောတိ။
သတ္ထာရာ, သတ္ထာရေဟိ, သတ္ထာရေဘိ။
֍ * ၁၈၈။ လောပေါ [က. ၂၀၃; ရူ. ၁၆၂; နီ. ၄၁၈]။
လ္တု, ပိတာဒီဟိ သလောပေါ ဟောတိ ဝါ။
သတ္ထု, သတ္ထုဿ, သတ္ထုနော။
֍ * ၁၈၉။ နံမှိ ဝါ [က. ၂၀၁; ရူ. ၁၆၃; နီ. ၄၁၆]။
နံမှိ ပရေ လ္တု, ပိတာဒီနံ ဥ-ကာရော အာရင ဟောတိ ဝါ။ ဣမေသံ မဟာနာမ တိဏ္ဏံ သတ္ထာရာနံ ဧကာ နိဋ္ဌာ ဥဒါဟု ပုထု နိဋ္ဌာတိ [အ. နိ. ၃.၁၂၇]။ သတ္ထူနံ။
֍ * ၁၉၀။ အာ [က. ၂၀၂; ရူ. ၁၆၄; နီ. ၄၁၇]။
နံမှိ ပရေ လ္တု, ပိတာဒီနံ ဥ-ကာရော အာ ဟောတိ ဝါ။
သတ္ထာနံ, သတ္ထာရာ, သတ္ထာရေဟိ, သတ္ထာရေဘိ, သတ္ထု, သတ္ထုဿ, သတ္ထုနော, သတ္ထူနံ, သတ္ထာရာနံ, သတ္ထာနံ။
֍ * ၁၉၁။ ဋိ သ္မိံနော [က. ၂၀၆; ရူ. ၁၆၅; နီ. ၄၂၂]။
အာရင်္တော သ္မိံနော ဋိ ဟောတိ။
֍ * ၁၉၂။ ရဿာရင [က. ၂၀၈; ရူ. ၁၆၆; နီ. ၄၂၄]။
သ္မိံမှိ ပရေ အာရင်္ကတော ရဿော ဟောတိ။
သတ္ထရိ, သတ္ထာရေသု။
(နိရုတ္တိ၊၁၁၂။)ဗဟုလာဓိကာရာ နာ, သ္မာသု သတ္ထုနာတိ စ သုမှိ သတ္ထူသူတိ စ သိဒ္ဓံ။ ‘‘ဓမ္မရာဇေန သတ္ထုနာ, ပူဇံ လဗ္ဘတိ ဘတ္တုသူ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၅၁၇] ပါဠိ။ ‘ဘတ္တုသူ’တိ သာမီသု, ‘ဘတ္တာသူ’တိပိ ပါဌော။
‘လ္တုပိတာဒီနမသေ’တိ အသေဂ္ဂဟဏေန တောမှိ အာရင ဟောတိ [နီ. ၄၁၄], ‘‘သတ္ထာရတော သတ္ထာရံ ဂစ္ဆန္တိ, သတ္ထာရတော သတ္ထာရံ ဃဋေန္တီ’’တိ [မဟာနိ. ၂၇] ပါဠိ။
ဧဝံ ကတ္တာ, ဘတ္တာ, ဂန္တာ, ဇေတာ, ဇနေတာ, ဆေတ္တာ, ဆေဒိတာ, ဝိညာတာ, ဝိညာပေတာ, ဥဋ္ဌာတာ, ဥဋ္ဌာပေတာ, တရိတာ, တာရေတာ, ဒါတာ, ဒါပေတာ, သန္ဓာတာ, သန္ဓာပေတာ, နေတာ, နေတ္တာ, ပေါသေတာ, ဘေတ္တာ, ယာတာ, ဝတ္တာ, သေတာ, ဟန္တာ, သကမန္ဓာတာ, မဟာမန္ဓာတာ ဣစ္စာဒယော။
ဝိသေသဝိဓာနမုစ္စတေ။
မဟာဝုတ္တိနာ ယောနံ အာ ဟောတိ, အဝိတက္ကိတာ ဂဗ္ဘမုပဝဇန္တိ [ဇာ. ၁.၁၃.၁၃၈ (ဝိသဒိသံ)], တေ ဘိက္ခူ ဗြူဟေတာ သုညာဂါရာနံ။
အမစ္စဝါစီဟိ ကတ္တု, ခတ္တုသဒ္ဒေဟိ ဂဿ ဧတ္တံ, ဥဋ္ဌေဟိ ကတ္တေ တရမာနော [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၉၀], နတ္ထိ ဘော ခတ္တေ ပရောလောကော [ဒီ. နိ. ၂.၄၀၈]။
ဂေ ပရေ အာရင စ ဟောတိ, ပုစ္ဆာမ ကတ္တာရ အနောမပည, ‘‘ကတ္တာရံ အနောမပည’’န္တိပိ [ဇာ. ၁.၁၀.၂၈] ယုဇ္ဇတိ။
အံမှိ ပရေ ပုဗ္ဗဿရလောပေါ စ ဟောတိ, အနုကမ္ပကံ ပါဏသမမ္ပိ ဘတ္တုံ ဇဟန္တိ ဣတ္ထိယော။ ‘‘သော ပတီတော ပမုတ္တေန, ဘတ္တုနာ ဘတ္တုဂါရဝေါ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၁.၄၈] ဒိဋ္ဌတ္တာ ကတ္တုနာ, ဂန္တုနာ ဣစ္စာဒီနိပိ ယုဇ္ဇန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၁၃။)နေတ္တုမှာ သ္မိံနော ဧတ္တံ [နီ. ၄၃၀], နေတ္တေ ဥဇုံ ဂတေ သတိ [ဇာ. ၁.၄.၁၃၃], ဧတေ သဒ္ဒါ တီသု လိင်္ဂေသု သမာနရူပါ ဟောန္တိ, ကတ္တာ ဣတ္ထီ, ကတ္တာ ပုရိသော, ကတ္တာ ကုလံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ သတ္ထာဒိရာသိ။
ပိတာဒိရာသိ
ပိတာ ဂစ္ဆတိ။
֍ * ၁၉၃။ ပိတာဒီနမနတ္တာဒီနံ [က. ၂၀၉; ရူ. ၁၆၈; နီ. ၄၂၅; ‘ပိတာဒီနမနတွာဒီနံ’ (ဗဟူသု)]။
နတ္တာဒိဝဇ္ဇိတာနံ ပိတာဒီနံ အာရငကတော ရဿော ဟောတိ။
ပိတရော, ဘော ပိတ, ဘော ပိတာ, ဘောန္တော ပိတရော။ ပိတရံ, ပိတုံ ဝါ။ ‘‘မာတုံ ပိတုဉ္စ ဝန္ဒိတွာ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၅၉] ဒိဿတိ။
ပိတရော, ပိတရေ, ပိတရာ, ပိတုနာ, ပိတရေဟိ, ပိတရေဘိ, ပိတူဟိ, ပိတူဘိ, ပိတု, ပိတုဿ, ပိတုနော, ပိတူနံ, ပိတရာနံ, ပိတရာ, ပိတုနာ, ပိတရေဟိ, ပိတရေဘိ, ပိတူဟိ, ပိတူဘိ, ပိတု, ပိတုဿ, ပိတုနော, ပိတူနံ, ပိတရာနံ, ပိတာနံ, ပိတုသ္မိံ, ပိတုမှိ, ပိတရိ, ပိတရေသု, ပိတူသု။
အနဏော ဉာတိနံ ဟောတိ, ဒေဝါနံ ပိတုနဉ္စ သော [ဇာ. ၂.၂၂.၁၂၆], မာတာပိတူနံ အစ္စယေန, ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ, မာတာပိတူသု ခတ္တိယ [ဇာ. ၂.၁၇.၃၉]။
ဧဝံ ဘာတာ, ဘာတရော, ဇာမာတာ, ဇာမာတရောဣစ္စာဒိ။
အနတ္တာဒီနန္တိ ကိံ? နတ္တာ, နတ္တာရော, နတ္တာရံ, နတ္တာရော, နတ္တာရေ ဣစ္စာဒိ။ တထာ ပနတ္တုသဒ္ဒေါပိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၁၄။)မာတု, ဓီတု, ဒုဟိတုသဒ္ဒါ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂါ ဧဝ, မာတာ, မာတရော, ဘောတိ မာတ, ဘောတိ မာတာ, ဘောတိ မာတေ ဝါ, ‘‘အစ္ဆရိယံ နန္ဒမာတေ, အဗ္ဘုတံ နန္ဒမာတေ’’တိ [အ. နိ. ၇.၅၃] ဒိဿတိ။ ‘ဃဗြဟ္မာဒိတွေ’တိ ဂဿ ဧတ္တံ။ ဘောတိယော မာတရော, မာတရံ, မာတုံ, မာတရော, မာတရေ, မာတုယာ, မာတရာ, မာတရေဟိ, မာတရေဘိ, မာတူဟိ, မာတူဘိ, မာတု, မာတုဿ, မာတုယာ။ ‘‘မာတုဿ သရတိ, ပိတုဿ သရတီ’’တိ [ရူ. ၁၆၉; နီ. ၁၆၀ ပိဋ္ဌေ] သတ္ထေ ဒိဿတိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓမာတုဿ သက္ကာရံ, ကရောတု သုဂတောရသော’’တိ [အပ. ထေရီ. ၂.၂.၂၅၉] စ ဒိဿတိ။ မာတူနံ, မာတာနံ, မာတရာနံ။ ပဉ္စမီရူပံ တတိယာသမံ။ ဆဋ္ဌီရူပံ စတုတ္ထီသမံ။ မာတုသ္မိံ, မာတုမှိ, မာတရိ, မာတုယာ, မာတုယံ, မာတရေသု, မာတူသု။ ဧဝံ ဓီတု, ဒုဟိတုသဒ္ဒါ။
ဝိသေသဝိဓိမှိ ဂါထာသု မဟာဝုတ္တိနာ မာတု, ပိတုသဒ္ဒေဟိ နာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဧကဝစနာနံ ယာ ဟောတိ, သ္မိံနော ပန ယဉ္စ ဟောတိ, အန္တလောပေါ စ။ မတျာ ကတံ, မတျာ ဒေတိ, မတျာ အပေတိ, မတျာ ဓနံ, မတျာ ဌိတံ။ မတျံ ဌိတံ။ ဧဝံ ပေတျာ ကတံဣစ္စာဒိ, ဣဓ ဝုဒ္ဓိ။
အနုညာတော အဟံ မတျာ, သဉ္စတ္တော ပိတရာ အဟံ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၉]။ မတျာ စ ပေတျာ စ ကတံ သုသာဓု [ဇာ. ၂.၁၈.၆၁], အဟဉှိ ဇာနာမိ ဇနိန္ဒ ဧတံ, မတျာ စ ပေတျာ စ [ဇာ. ၂.၁၈.၅၉], သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေပိ ဝုတ္တမေဝ။
သတ္ထု, ပိတာဒီနံ သမာသေ ဝိဓာနံ သမာသကဏ္ဍေ အာဂမိဿတိ။
ဣတိ ပိတာဒိရာသိ။
ဣတိ သတ္ထာဒိဂဏရာသိ။
ဥကာရန္တပုလ္လိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၁၁၅။)ဦကာရန္တပုလ္လိင်္ဂရာသိ
‘ဂသီန’န္တိ လောပေါ, သယမ္ဘူ ဂစ္ဆတိ။ ‘လောပေါ’တိ ယောနံ လောပေါ, သယမ္ဘူ ဂစ္ဆန္တိ။
ပက္ခေ –
‘ဇန္တာဒိတော နော စာ’တိ ယောနံ ဝေါ, နော, သယမ္ဘုဝေါ, သယမ္ဘုနော။
‘ဂေ ဝါ’တိ ဂေ ပရေ ဝိကပ္ပေန ရဿော, ဘော သယမ္ဘု, ဘော သယမ္ဘူ, ဘောန္တော သယမ္ဘူ, သယမ္ဘုဝေါ, သယမ္ဘုနော။
‘ဧကဝစနယောသွဃောန’န္တိ အမာဒီသု ဧကဝစနေသု နိစ္စံ ရဿော, သယမ္ဘုံ, ဂါထာယံ ‘သယမ္ဘုန’န္တိပိ ယုဇ္ဇတိ။
သယမ္ဘူ, သယမ္ဘုဝေါ, သယမ္ဘုနော။ သယမ္ဘုနာ, သယမ္ဘူဟိ, သယမ္ဘူဘိ, သယမ္ဘုဿ, သယမ္ဘုနော, သယမ္ဘူနံ။ သယမ္ဘုသ္မာ, သယမ္ဘုမှာ, သယမ္ဘုနာ, သယမ္ဘူဟိ, သယမ္ဘူဘိ, သယမ္ဘုဿ, သယမ္ဘုနော, သယမ္ဘူနံ။ သယမ္ဘုသ္မိံ, သယမ္ဘုမှိ, သယမ္ဘူသု။
ဧဝံ အဘိဘူ, ပရာဘိဘူ, ဝေဿဘူ, ဂေါတြဘူ, ဝတြဘူ ဣစ္စာဒိ။ သေသေသု ပန ယောနံ နော ဧဝ လဗ္ဘတိ, စိတ္တသဟဘုနော ဓမ္မာ [ဓ. သ. ဒုကမာတိကာ ၆၁]။
֍ * ၁၉၄။ ကူတော [က. ၁၁၉; ရူ. ၁၅၅; နီ. ၂၉၄]။
ပုမေ ကူပစ္စယန္တေဟိ ယောနံ နော ဟောတိ ဝါ။
သဗ္ဗညူ, သဗ္ဗညုနော။ သေသံ သုဝိညေယျံ။
(နိရုတ္တိ၊၁၁၆။)ဝိညူ, ဝဒညူ, အတ္ထညူ, ဓမ္မညူ, မတ္တညူ, ဝိဒူ။ ဣဓ ကူသဒ္ဒေန ရူပစ္စယန္တာပိ ဂယှန္တိ, ဝေဒဂူ, ပါရဂူ။ တထာ ဘီရူ, ပဘင်္ဂူ, ဝိရာဂူဣစ္စာဒိ စ။
ဦကာရန္တပုလ္လိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဩကာရန္တော ပန ဂေါသဒ္ဒေါ ဧဝ, သော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောယေဝ။
ပုလ္လိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
နပုံသကလိင်္ဂရာသိ
အကာရန္တနပုံသက စိတ္တာဒိရာသိ
အထ နပုံသကလိင်္ဂံ ဒီပိယတေ။ တံ ပန ပဉ္စဝိဓံ အဒန္တံ, ဣဒန္တံ ဤဒန္တံ, ဥဒန္တံ, ဦဒန္တန္တိ။
֍ * ၁၉၅။ အံ နပုံသကေ [က. ၁၂၅; ရူ. ၁၉၈; နီ. ၃၀၀]။
နပုံသကေ အတော သိဿ အံ ဟောတိ။
စိတ္တံ။
֍ * ၁၉၆။ ယောနံ နိ [က. ၂၁၈; ရူ. ၁၉၆; နီ. ၄၄၅]။
နပုံသကေ အတော ယောနံ နိ ဟောတိ။ ‘ယောလောပနီသူ’တိ နိမှိ ဒီဃော။
စိတ္တာနိ။
֍ * ၁၉၇။ နီနံ ဝါ [က. ၁၀၇; ရူ. ၆၉; နီ. ၂၇၅; ‘နီန ဝါ’ (ဗဟူသု)]။
အတော နီနံ ဋာ, ဋေ ဟောန္တိ ဝါ။
စိတ္တာ, ဟေ စိတ္တ, ဟေ စိတ္တာ, ဟေ စိတ္တာနိ, ဟေ စိတ္တာ ဝါ, စိတ္တံ, စိတ္တာနိ, စိတ္တေ, စိတ္တေန။ သေသံ ပုရိသသမံ။
(နိရုတ္တိ၊၁၁၇။)ဧဝံ ဒကံ, ဥဒကံ, သုခံ, ဒုက္ခံ, မုခံ, အင်္ဂံ, လိင်္ဂံ, သိင်္ဂံ, အဃံ, သစ္စံ, နစ္စံ, ရဇ္ဇံ, ပဇ္ဇံ, အမ္ဗုဇံ, ဓညံ, ထညံ, အရညံ, ပုညံ, ကိလိဋ္ဌံ, ပိဋ္ဌံ, ဘဏ္ဍံ, တုဏ္ဍံ, ဉာဏံ, တာဏံ, လေဏံ, ကရဏံ, စရဏံ, ဆတ္တံ, ခေတ္တံ, နေတ္တံ, အမတံ, သောတံ, ပီဌံ, ဝတ္ထံ, ပဒံ, ဂဒံ, အာဝုဓံ, ကာနနံ, ဃာနံ, ဈာနံ, ဒါနံ, ဓနံ, ဝနံ, ပါပံ, ဒုမံ, ဟဒယံ, စီရံ, စီဝရံ, ကုလံ, မူလံ, ဗလံ, မင်္ဂလံ, ဘိသံ, သီသံ, လောဟံဣစ္စာဒယော။
ဣတိ စိတ္တာဒိရာသိ။
ကမ္မာဒိရာသိ
ကမ္မသဒ္ဒေ –
֍ * ၁၉၈။ နာဿေနော [က. ၁၀၃; ရူ. ၇၉; နီ. ၂၇၁]။
ကမ္မာဒီဟိ နာဿ ဧနော ဟောတိ ဝါ။
ကမ္မေန, ကမ္မနာ။
‘ပုမကမ္မထာမဒ္ဓါန’န္တိ သုတ္တေန နာ, သ္မာသု ဥတ္တံ, ကမ္မုနာ, ကမ္မဿ, ကမ္မုနော, ကမ္မသ္မာ, ကမ္မမှာ, ကမ္မနာ, ကမ္မုနာ, ကမ္မဿ, ကမ္မုနော။
֍ * ၁၉၉။ ကမ္မာဒိတော [က. ၁၉၇; ရူ. ၁၂၅; နီ. ၄၀၄]။
ကမ္မာဒီဟိ သ္မိံနော နိ ဟောတိ ဝါ။
ကမ္မသ္မိံ, ကမ္မမှိ, ကမ္မနိ, ကမ္မေ။ သေသံ စိတ္တသမံ။
(နိရုတ္တိ၊၁၁၈။)ကမ္မ စမ္မ ဃမ္မ အသ္မ ဝေသ္မ အဒ္ဓ မုဒ္ဓ အဟ ဗြဟ္မ အတ္တအာတုမာ ကမ္မာဒိ။ ကမ္မနိ, စမ္မနိ။ ‘‘ကိံ ဆန္ဒော ကိမဓိပ္ပာယော, ဧကော သမ္မသိ ဃမ္မနီ’’တိ [ဇာ. ၁.၁၆.၁] စ ‘‘ကိံ ပတ္ထယံ မဟာဗြဟ္မေ, ဧကော သမ္မသိ ဃမ္မနီ’’တိ [ဇာ. ၁.၁၃.၈၃] စ ‘‘မာ တွံ စန္ဒေ ခလိ အသ္မနီ’’တိ စ ‘‘တမဒ္ဒသ မဟာဗြဟ္မာ, နိသိန္နံ သမှိ ဝေသ္မနီ’’တိ စ ဒိဿန္တိ။ အဒ္ဓနိ, မုဒ္ဓနိ, အဟနိ, ဗြဟ္မနိ, အတ္တနိ, အာတုမနိ, သဗ္ဗမေတံ ပုဗ္ဗေပိ ဝုတ္တမေဝ စ။ တတ္ထ ‘သမ္မသီ’တိ အစ္ဆသိ, ‘ဃမ္မနီ’တိ ဂိမှကာလေ အာတပေ ဝါ, ‘အသ္မနီ’တိ ပါသာဏေ, ‘ဝေသ္မနီ’တိ ဃရေ။
ဣတိ ကမ္မာဒိရာသိ။
֍ * ၂၀၀။ အံ နပုံသကေ [က. ၁၂၅; ရူ. ၁၉၈; နီ. ၃၀၀; ‘အံငံ နပုံသကေ’ (ဗဟူသု)?]။
နပုံသကေ သိမှိ န္တုဿ အံ ဟောတိ ဝါ။ သိလောပေါ။
ဂုဏဝံ ကုလံ။
ပက္ခေ –
သိမှိ မဟာဝုတ္တိနာ န္တုဿ အန္တော အ ဟောတိ, တတော သိဿ အံ ဟောတိ, ဂုဏဝန္တံ ကုလံ။
‘ယွာဒေါ န္တုဿာ’တိ ယွာဒီသု န္တုဿန္တဿ အတ္တံ, ဂုဏဝန္တာနိ, ဂုဏဝန္တာ, ဟေ ဂုဏဝ, ဟေ ဂုဏဝါ, ဟေ ဂုဏဝန္တာနိ, ဟေ ဂုဏဝန္တာ, ဂုဏဝံ, ဂုဏဝန္တံ, ဂုဏဝန္တာနိ, ဂုဏဝန္တေ, ဂုဏဝန္တေန, ဂုဏဝတာ ကုလေန။ သဗ္ဗံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
သတိမံ ကုလံ, သတိမန္တံ ကုလံ ဣစ္စာဒိ။
ဂစ္ဆံ ကုလံ, ဂစ္ဆန္တံ ကုလံ, ဂစ္ဆန္တာနိ ကုလာနိ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ အကာရန္တနပုံသကရာသိ။
ဣကာရန္တနပုံသကရာသိ
အဋ္ဌိ တိဋ္ဌတိ, အဋ္ဌီ တိဋ္ဌန္တိ။
֍ * ၂၀၁။ ဈလာ ဝါ [က. ၂၁၇; ရူ. ၁၉၉; နီ. ၄၄၄]။
နပုံသကေ ဈ, လတော ယောနံ နိ ဟောတိ ဝါ။ ‘ယောလောပနီသူ’တိ ဒီဃော။
(နိရုတ္တိ၊၁၁၉။)အဋ္ဌီနိ, ဟေ အဋ္ဌိ, ဟေ အဋ္ဌီ, ဟေ အဋ္ဌီနိ, ဟေ အဋ္ဌီ ဝါ, အဋ္ဌိံ, အဋ္ဌိနံ, အဋ္ဌီနိ, အဋ္ဌီ, အဋ္ဌိနာ, အဋ္ဌီဟိ, အဋ္ဌီဘိ။ သေသံ မုနိသမံ။
သမာသေပိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ကုလံ, သမ္မာဒိဋ္ဌီနိ ကုလာနိ ဣစ္စာဒိ, ယောနံ နော, နေ နတ္ထိ။
သ္မိံမှိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသ္မိံ, သမ္မာဒိဋ္ဌိမှိ, သမ္မာဒိဋ္ဌိနိ, သမ္မာဒိဋ္ဌိနေ ကုလေ, အရိယဝုတ္တိနေ ကုလေ ဣတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ဧဝံ အက္ခိ, အစ္ဆိ, သတ္ထိ, ဒဓိ, ဝါရိ ဣစ္စာဒယော။
ဣတိ ဣကာရန္တနပုံသကရာသိ။
ဤကာရန္တနပုံသကရာသိ
ဤကာရန္တေ ‘ဧကဝစနယောသွဃောန’န္တိ သုတ္တေန သိမှိ ရဿော, ဒဏ္ဍိ ကုလံ, ဒဏ္ဍီနိ ကုလာနိ, ယောနံ လောပေ ဒဏ္ဍီ။
‘ဂေ ဝါ’တိ ရဿော, ဟေ ဒဏ္ဍိ, ဟေ ဒဏ္ဍီ ဝါ, ဟေ ဒဏ္ဍီနိ, ဟေ ဒဏ္ဍီ, ဒဏ္ဍိံ, ဒဏ္ဍိနံ, ဒဏ္ဍီနိ, ဒဏ္ဍီ, ဒဏ္ဍိနာ, ဒဏ္ဍီဟိ, ဒဏ္ဍီဘိ။ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
သမာသေပိ သီဃယာယိ စိတ္တံ, သီဃယာယီနိ, သီဃယာယီ, ဟေ သီဃယာယိ, ဟေ သီဃယာယီ ဝါ, ဟေ သီဃယာယီနိ, ဟေ သီဃယာယီ, သီဃယာယိံ, သီဃယာယိနံ, သီဃယာယီနိ ဣစ္စာဒိ။
ဧဝံ သုခကာရိ ဒါနံ, စက္ကီ, ပက္ခီ, သုခီ, သိခီ ဣစ္စာဒယော ကုလသမ္ဗန္ဓိနော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဣတိ ဤကာရန္တနပုံသကရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၂၀။)ဥကာရန္တနပုံသကရာသိ
အာယု တိဋ္ဌတိ, ‘ဈလာ ဝါ’တိ ယောနံ နိတ္တေ လောပေ စ ဒီဃော, အာယူနိ, အာယူ, ဟေ အာယု, ဟေ အာယူ, ဟေ အာယူနိ, ဟေ အာယူ, အာယုံ, အာယုနံ, အာယူနိ, အာယူ။ သေသံ ဘိက္ခုသမံ။
အာယုသဒ္ဒေါ ပုလ္လိင်္ဂေပိ ဝတ္တတိ, ‘‘ပုနရာယု စ မေ လဒ္ဓါ [ဒီ. နိ. ၂.၃၆၉], အာယုဉ္စ ဝေါ ကီဝတကော နု သမ္မ [ဇာ. ၁.၁၅.၂၀၅], အာယု နု ခီဏော မရဏဉ္စ သန္တိကေ, န စာယု ခီဏော မရဏဉ္စ ဒူရေ’’တိ ပါဠိပဒါနိ။
ဧဝံ စက္ခု, ဟိင်္ဂု, သိဂ္ဂု, ဇတု, ဝတ္ထု, မတ္ထု, မဓု, ဓနု, တိပု, ဒါရု, ဝသု, အဿု ဣစ္စာဒယော။
֍ * ၂၀၂။ အမ္ဗာဒီဟိ [က. ၂၁၇; ရူ. ၁၉၉; နီ. ၄၄၄; ‘အမ္ဗာဒီဟိ’ (ဗဟူသု)]။
အမ္ဗု, ပံသုဣစ္စာဒီဟိ သ္မိံနော နိ ဟောတိ ဝါ။
ဖလံ ပတတိ အမ္ဗုနိ, ပုပ္ဖံ ယထာ ပံသုနိ အာတပေ ဂတံ။ သေသံ အာယုသမံ။ စိတြဂု, ဝဟဂု, ဒိဂု ဣစ္စာဒယောပိ ဥကာရန္တပကတိကာ ဧဝါတိ။
ဣတိ ဥကာရန္တနပုံသကရာသိ။
ဦကာရန္တနပုံသကရာသိ
သိမှိ ရဿော, ဂေါတြဘု ဉာဏံ, ဂေါတြဘူနိ, ဂေါတြဘူ, ဟေ ဂေါတြဘု, ဟေ ဂေါတြဘူ, ဟေ ဂေါတြဘူနိ, ဟေဂေါတြဘူ, ဂေါတြဘုံ, ဂေါတြဘုနံ, ဂေါတြဘူနိ, ဂေါတြဘူ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။ ဧဝံ သယမ္ဘု ဉာဏံ, အဘိဘု ဈာနံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဦကာရန္တနပုံသကရာသိ။
နပုံသကလိင်္ဂရာသိ နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၁၂၁။)သဗ္ဗာဒိရာသိ
သဗ္ဗ, ကတရ, ကတမ, ဥဘယ, ဣတရ, အည, အညတရ, အညတမ, ပုဗ္ဗ, ပရ, အပရ, ဒက္ခိဏ, ဥတ္တရ, အဓရ, ယ, တ, တျ, ဧတ, ဣမ, အမု, ကိံ, ဧက, ဥဘ, ဒွိ,တိ, စတု, တုမှ, အမှ ဣမာနိ အဋ္ဌဝီသတိ သဗ္ဗနာမာနိ နာမ။ သဗ္ဗေသံ လိင်္ဂတ္ထာနံ သာဓာရဏာနိ နာမာနိ သဗ္ဗနာမာနိ။
တတ္ထ သဗ္ဗသဒ္ဒေါ သကလတ္ထော။
ကတရ, ကတမသဒ္ဒါ ပုစ္ဆနတ္ထာ။
ဥဘယသဒ္ဒေါ ဒွိန္နံ အဝယဝါနံ သမုဒါယတ္ထော။
ဣတရသဒ္ဒေါ ဧကတော ဝုတ္တဿ ပဋိယောဂီဝစနော။
အညသဒ္ဒေါ ယထာဓိဂတမှာ အပရဝစနော။
အညတရ, အညတမသဒ္ဒါ အနိယမတ္ထာ။
ပုဗ္ဗာဒယော သဒ္ဒါ ဒိသာ, ကာလာဒိဝဝတ္ထာနဝစနာ။
ယသဒ္ဒေါ အနိယမတ္ထဝစနော။
တ, တျသဒ္ဒါ ပရမ္မုခေ ဒူရဝစနာ။
ဧတသဒ္ဒေါ ပရမ္မုခေ သမီပဝစနော, သမ္မုခေ ဒူရဝစနော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧတေတိ စက္ခုပထံ အတိက္ကမိတွာ ဒူရဂတေ သန္ဓာယာဟာ’’တိ [ဇာ. အဋ္ဌ ၄.၁၅.၁၀၄] ဝုတ္တံ, တသ္မာ တသဒ္ဒတ္ထေပိ ဝတ္တတိ။
ဣမသဒ္ဒေါ သမ္မုခေ သမီပဝစနော။
အမုသဒ္ဒေါ ဒူရဝစနော။ သမီပ, ဒူရတာ စ ပရိကပ္ပဗုဒ္ဓိဝသေနာပိ ဟောတိ။
ကိံသဒ္ဒေါ ပုစ္ဆနတ္ထော။
ဧကသဒ္ဒေါ သင်္ချတ္ထော အညတ္ထော စ။
(နိရုတ္တိ၊၁၂၂။)တတ္ထ တျသဒ္ဒေါပိ ဗဟုလံ ဒိဿတိ။ ခိဍ္ဍာ ပဏိဟိတာ တျာသု, ရတိ တျာသု ပတိဋ္ဌိတာ, ဗီဇာနိ တျာသု ရုဟန္တိ [ဇာ. ၂.၂၁.၁၂၀], ကထံ နု ဝိဿသေ တျမှိ [ဇာ. ၁.၁၆.၂၈၈], အထ ဝိဿသတေ တျမှိဣစ္စာဒိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၄၇၄]။
‘ဣတ္ထိယမတွာ’တိ အာပစ္စယော, ဃသညော, သိလောပေါ, သဗ္ဗာ ဣတ္ထီ, သဗ္ဗာ, သဗ္ဗာယော, ဟေ သဗ္ဗေ, ဟေ သဗ္ဗာ, ဟေ သဗ္ဗာယော, သဗ္ဗံ, သဗ္ဗာ, သဗ္ဗာယော, သဗ္ဗာယ, သဗ္ဗာဟိ, သဗ္ဗာဘိ, သဗ္ဗာယ။
֍ * ၂၀၃။ ဃပါသဿ ဿာ ဝါ [က. ၁၇၉, ၆၂; ရူ. ၂၀၄, ၂၀၆; နီ. ၃၆၅, ၂၀၉]။
ဃ, ပသညေဟိ သဗ္ဗနာမေဟိ သဿ ဿာ ဟောတိ ဝါ။
֍ * ၂၀၄။ ဃောဿံဿာဿာယံတိံသု [က. ၆၆; ရူ. ၂၀၅; နီ. ၂၁၃]။
ဿမာဒီသု ဃော ရဿော ဟောတိ။
သဗ္ဗဿာ။
֍ * ၂၀၅။ သံသာနံ [က. ၁၆၈; ရူ. ၂၀၃; နီ. ၃၅၃, ၃၆၈]။
သဗ္ဗာဒီဟိ နံဝစနဿ သံ, သာနံ ဟောန္တိ။
သဗ္ဗာသံ, သဗ္ဗာသာနံ, သဗ္ဗာယ, သဗ္ဗာဟိ, သဗ္ဗာဘိ, သဗ္ဗာယ, သဗ္ဗဿာ, သဗ္ဗာသံ, သဗ္ဗာသာနံ, သဗ္ဗာယ, သဗ္ဗာယံ။
֍ * ၂၀၆။ သ္မိံနော ဿံ [က. ၁၇၉, ၆၂; ရူ. ၂၀၄, ၂၀၆; နီ. ၃၆၅, ၂၀၉]။
သဗ္ဗာဒီဟိ သ္မိံနော ဿံ ဟောတိ ဝါ။
သဗ္ဗဿံ, သဗ္ဗာသု။
(နိရုတ္တိ၊၁၂၃။)သဒ္ဒနီတိယံ နာ, သ္မာ, သ္မိံနမ္ပိ ဿာဒေသော ဝုတ္တော [နီ. ၃၆၆]။ ‘‘တဿာ ကုမာရိကာယ သဒ္ဓိံ [ပါရာ. ၄၄၃], ကဿာဟံ ကေန ဟာယာမီ’’တိ [ပါရာ. ၂၉၀] ပါဠိ။ ဣဓ ပန သုတ္တဝိဘတ္တေန သာဓိယတိ။ သဗ္ဗဿာ ကတံ, သဗ္ဗဿာ အပေတိ, သဗ္ဗဿာ ဌိတံ။
သဗ္ဗော ပုရိသော။
֍ * ၂၀၇။ ယောနမေဋ [က. ၁၆၄; ရူ. ၂၀၀; နီ. ၃၄၇]။
အကာရန္တေဟိ သဗ္ဗာဒီဟိ ယောနံ ဧဋ ဟောတိ။
သဗ္ဗေ ပုရိသာ။
အတောတွေဝ? သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော, အမူ ပုရိသာ။
ဟေ သဗ္ဗ, ဟေ သဗ္ဗာ, ဟေ သဗ္ဗေ, သဗ္ဗံ, သဗ္ဗေ, သဗ္ဗေန။
֍ * ၂၀၈။ သဗ္ဗာဒီနံ နံမှိ စ [က. ၁၀၂; ရူ. ၂၀၂; နီ. ၂၇၀]။
နံမှိ စ သု, ဟိသု စ သဗ္ဗာဒီနံ အဿ ဧ ဟောတိ။
သဗ္ဗေဟိ, သဗ္ဗေဘိ, သဗ္ဗဿ, သဗ္ဗေသံ, သဗ္ဗေသာနံ, သဗ္ဗသ္မာ, သဗ္ဗမှာ, သဗ္ဗေဟိ, သဗ္ဗေဘိ, သဗ္ဗဿ, သဗ္ဗေသံ, သဗ္ဗေသာနံ, သဗ္ဗသ္မိံ, သဗ္ဗမှိ, သဗ္ဗေသု။
စူဠနိရုတ္တိယံ ပန သ္မာ, သ္မိံနံ အာ, ဧတ္တံ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗာ အပေတိ, သဗ္ဗေ ပတိဋ္ဌိတန္တိ။ ‘‘သဗ္ဗာ စ သဝတိ, သဗ္ဗထာ သဝတီ’’တိ စ ‘‘တျာဟံ မန္တေ ပရတ္ထဒ္ဓါ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၈၃၅] စ ပါဠီ။ တတ္ထ ‘တျာဟ’န္တိ တေ+အဟံ, တသ္မိံ မန္တေတိ အတ္ထော။
(နိရုတ္တိ၊၁၂၄။)သဗ္ဗနာမေဟိ စတုတ္ထိယာ အာယာဒေသောပိ ဒိဿတိ, ‘‘ယာယ နော အနုကမ္ပာယ, အမှေ ပဗ္ဗာဇယီ မုနိ။ သော နော အတ္ထော အနုပ္ပတ္တော’’တိ [ထေရဂါ. ၁၇၆] စ ‘‘ယာယေဝ ခေါ ပနတ္ထာယ အာဂစ္ဆေယျာထ, တမေဝ အတ္ထံ သာဓုကံ မနသိ ကရေယျာထာ’’တိ စ [ဒီ. နိ. ၁.၂၆၃] ‘‘နေဝ မယှံ အယံ နာဂေါ, အလံ ဒုက္ခာယ ကာယစီ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၈၇၀] စ ပါဠီ။
သဗ္ဗံ စိတ္တံ။
သဗ္ဗာဒီဟိ နိဿ ဋာ န ဟောတိ။
သဗ္ဗာနိ, သဗ္ဗံ, သဗ္ဗာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
ဗဟုလာဓိကာရာ ကွစိ နိဿ ဋာ, ဋေပိ ဟောန္တိ။ ပါဠိယံ ပန နိဿ ဋာ, ဋေပိ ဒိဿန္တိ- ‘‘ယာ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တာနံ, ပလ္လင်္ကဝရမာဘုဇေ။ နိမိတ္တာနိ ပဒိဿန္တိ, တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿရေ [ဗု. ဝံ. ၂.၈၂]။ ကိံ မာဏဝဿ ရတနာနိ အတ္ထိ, ယေ တံ ဇိနန္တော ဟရေ အက္ခဓုတ္တော’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၉၀]။ ဧဝံ ကတရ, ကတမသဒ္ဒါပိ ဉေယျာ။
ဥဘယသဒ္ဒေ ဣတ္ထိ, ပုမေသု ဥဘယာ, ဥဘယောတိ ပဌမေကဝစနရူပံ အပ္ပသိဒ္ဓံ။ မဟာဝုတ္တိနာ ယောနံ ဋော ဝါ ဟောတိ, ဥဘယော ဣတ္ထိယော, ဥဘယံ ဣတ္ထိံ, ဥဘယော ဣတ္ထိယော, ဥဘယာယ, ဥဘယာဟိ, ဥဘယာဘိ။ သေသံ သဗ္ဗသမံ။
ဥဘယော ပုရိသာ, ဥဘယေ ပုရိသာ, ဥဘယံ, ဥဘယော, ဥဘယေ, ဥဘယေန, ဥဘယေဟိ, ဥဘယေဘိ, ဥဘယဿ, ဥဘယေသံ, ဥဘယေသာနံ။ သဗ္ဗသမံ။
ဥဘယံ ကုလံ တိဋ္ဌတိ, ဥဘယာနိ, ဥဘယံ, ဥဘယာနိ။ သဗ္ဗသမံ။ ‘‘ဧကရတ္တေန ဥဘယော, တုဝဉ္စ ဓနုသေခ စ [ဇာ. ၁.၁၆.၂၃၉], တောဒေယျ, ကပ္ပာ ဥဘယော, ဣဓေကရတ္တိံ ဥဘယော ဝသေမ, ဥဘယေ ဒေဝမနုဿာ, ဥဘယေ ဝသာမသေ’’တိ ပါဠိ။
֍ * ၂၁၀။ ဿံဿာဿာယေသိတရေကညေတိမာနမိ [က. ၆၃; ရူ. ၂၁၇; နီ. ၂၁၀; ‘ဿံဿာဿာယေသွိတရေကညေဘိမာနမိ’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၁၂၅။)ဿမာဒီသု ဣတရာ, ဧကာ, အညာ, ဧတာ, ဣမာသဒ္ဒါနံ ဣ ဟောတိ။
ဣတရိဿာ ကတံ, ဣတရိဿာ ဒေတိ, ဣတရိဿာ အပေတိ, ဣတရိဿာ ဓနံ, ဣတရိဿာ, ဣတရိဿံ ဌိတံ။ သေသံ သဗ္ဗသမံ။
အညာ, အညာ, အညာယော, အညံ, အညာ, အညာယော, အညာယ, အညိဿာ, အညာဟိ, အညာဘိ, အညာယ, အညိဿာ, အညာသံ, အညာသာနံ, အညိဿာ, အညာဟိ, အညာဘိ, အညာယ, အညိဿာ, အညာသံ, အညာသာနံ, အညာယ, အညိဿာ, အညာယံ, အညိဿံ, အညာသု။ သေသလိင်္ဂေသု သဗ္ဗသမံ။
‘‘အညတရိဿာ ဣတ္ထိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟောတီ’’တိ [ပါရာ. ၇၃] ပါဠိ, ဣဓ သုတ္တဝိဘတ္တေန သိဇ္ဈတိ။ သေသံ အညတရ, အညတမေသု သဗ္ဗသမံ။
ဣတိ သဗ္ဗာဒိအဋ္ဌကရာသိ။
ပုဗ္ဗာ ဣတ္ထီ, ပုဗ္ဗာ, ပုဗ္ဗာယော, ပုဗ္ဗံ, ပုဗ္ဗာ, ပုဗ္ဗာယော, ပုဗ္ဗာယ, ပုဗ္ဗဿာ, ပုဗ္ဗာဟိ, ပုဗ္ဗာဘိ, ပုဗ္ဗာယ, ပုဗ္ဗဿာ, ပုဗ္ဗာသံ, ပုဗ္ဗာသာနံ, သတ္တမိယံ ပုဗ္ဗာယ, ပုဗ္ဗဿာ, ပုဗ္ဗာယံ, ပုဗ္ဗဿံ, ပုဗ္ဗာသု။
֍ * ၂၁၁။ ပုဗ္ဗာဒီဟိ ဆဟိ [က. ၁၆၄; ရူ. ၂၀၀; နီ. ၃၄၇; စံ. ၂.၁.၁၅; ပါ. ၁.၁.၃၄]။
တေဟိ ဆဟိ ယောနံ ဧဋ ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၁၂၆။)ပုဗ္ဗေ, ပုဗ္ဗာ, ပရေ, ပရာ, အပရေ, အပရာ, ဒက္ခိဏေ, ဒက္ခိဏာ, ဥတ္တရေ, ဥတ္တရာ, အဓရေ, အဓရာ။ တတ္ထ ‘ပုဗ္ဗေ ပုဗ္ဗာ’တိ ပုရတ္ထိမဒိသာဘာဂါ, တတြဋ္ဌကာ ဝါ အတ္ထာ, ပုရာတနာ ဝါ သတ္တာ သင်္ခါရာ စ။ ‘‘ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ, ပုဗ္ဗဒေဝါ, ပုဗ္ဗာစရိယာ’’တိအာဒီသု ‘‘ပုဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ, ပုဗ္ဗာ ဗုဒ္ဓါ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သေသေသု။
ပုဗ္ဗေသံ, ပုဗ္ဗေသာနံ, ပရေသံ, ပရေသာနံ, အပရေသံ, အပရေသာနံ, ဒက္ခိဏေသံ, ဒက္ခိဏေသာနံ, ဥတ္တရေသံ, ဥတ္တရေသာနံ, အဓရေသံ, အဓရေသာနံ။ သေသံ ဉေယျံ။
ပုဗ္ဗာဒီဟီတိ ကိံ? သဗ္ဗေ။
ဆဟီတိ ကိံ? ယေ, တေ။
֍ * ၂၁၂။ နာညဉ္စ နာမပ္ပဓာနာ [စံ. ၂.၁.၁၀; ပါ. ၁.၁.၂၇-၂၉]။
သုဒ္ဓနာမဘူတာ စ သမာသေ အပ္ပဓာနဘူတာ စ သဗ္ဗာဒိတော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ သဗ္ဗာဒိကာရိယံ အညဉ္စ ဥပရိ ဝုစ္စမာနံ သဗ္ဗာဒိကာရိယံ န ဟောတိ။ တတ္ထ သုဒ္ဓနာမဘူတံ သဗ္ဗာဒိနာမ န ဇာနာတီတိ အတ္ထေန ဗာလဝါစကော အညသဒ္ဒေါ, အာဇာနာတီတိ အတ္ထေန မဇ္ဈေမဂ္ဂဖလဉာဏဝါစကော အညသဒ္ဒေါ, အရဟတ္တဖလဉာဏဝါစကော အညသဒ္ဒေါ, ‘ပုဗ္ဗော လောဟိတ’န္တိအာဒီသု ပုဗ္ဗသဒ္ဒေါ, အတိရေကပရမာဒိဝါစကော ပရသဒ္ဒေါ, ဒိသာကာလာဒိတော အညေသု အတ္ထေသု ပဝတ္တာ ဒက္ခိဏု’တ္တရသဒ္ဒါ စ သင်္ချတ္ထဝါစိတော အညော ဧကသဒ္ဒေါ စာတိ သဗ္ဗမေတံ သုဒ္ဓနာမံ နာမ, တတော သဗ္ဗာဒိကာရိယံ နတ္ထိ။
အပ္ပဓာနေ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ, ဂတပုဗ္ဗ, ပိယပုဗ္ဗ ဣစ္စာဒိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဒိဋ္ဌော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ဗုဒ္ဓါ ပုရိသေန။ ပုဗ္ဗေ ဒိဋ္ဌော ယေနာတိ ဝါ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ပုရိသော ဗုဒ္ဓံ။ ဧဝံ ဂတပုဗ္ဗော မဂ္ဂေါ ပုရိသေန, ဂတပုဗ္ဗော ဝါ ပုရိသော မဂ္ဂံ။ ပိယာ ဝုစ္စတိ ဘရိယာ, ပိယာ ပုဗ္ဗာ ပုရာဏာ ဧတဿာတိ ပိယပုဗ္ဗော, ပိယော ဝုစ္စတိ ပတိ, ပိယော ပုဗ္ဗော ယဿာတိ ပိယပုဗ္ဗာ။ ဧတေဟိ စ သဗ္ဗာဒိကာရိယံ နတ္ထိ။
֍ * ၂၁၃။ တတိယတ္ထယောဂေ [နီ. ၃၅၀; စံ. ၂.၁.၁၁; ပါ. ၁.၁.၃၀]။
(နိရုတ္တိ၊၁၂၇။)တတိယတ္ထေန ပဒေန ယောဂေ သဗ္ဗာဒိကာရိယံ နတ္ထိ။
မာသေန ပုဗ္ဗာနံ မာသပုဗ္ဗာနံ။
֍ * ၂၁၄။ စတ္ထသမာသေ [က. ၁၆၆; ရူ. ၂၀၉; နီ. ၃၄၉; စံ. ၂.၁.၁၁; ပါ. ၁.၁.၃၁]။
စတ္ထသမာသော ဝုစ္စတိ ဒွန္ဒသမာသော, တသ္မိံ သဗ္ဗာဒိကာရိယံ နတ္ထိ။
ဒက္ခိဏာ စ ဥတ္တရာ စ ပုဗ္ဗာ စ ဒက္ခိဏုတ္တရပုဗ္ဗာ, ဒက္ခိဏုတ္တရပုဗ္ဗာနံ။
စတ္ထေတိ ကိံ? ဒက္ခိဏဿာ စ ပုဗ္ဗဿာ စ ယာ အန္တရဒိသာတိ ဒက္ခိဏပုဗ္ဗာ, ဒက္ခိဏာ စ သာ ပုဗ္ဗာ စာတိ ဒက္ခိဏပုဗ္ဗာ, ဒက္ခိဏပုဗ္ဗဿာ, ဒက္ခိဏပုဗ္ဗဿံ။
֍ * ၂၁၅။ ဝေဋ [က. ၁၆၅; ရူ. ၂၀၈; နီ. ၃၄၈; စံ. ၂.၁.၁၃; ပါ. ၁.၁.၃၂]။
စတ္ထသမာသေ ယောနံ ဧဋ ဟောတိ ဝါ။
ကတရကတမေ, ကတရကတမာ, ဣတရိတရေ, ဣတရိတရာ, အညမညေ, အညမညာ, ပုဗ္ဗပရေ, ပုဗ္ဗပရာ, ပုဗ္ဗာပရေ, ပုဗ္ဗာပရာ ဣစ္စာဒိ။
ဣမေသု ပုဗ္ဗာဒီသု သ္မာ, သ္မိံနံ အာ, ဧတ္တံ ဟောတိ, ပုဗ္ဗာ, ပုဗ္ဗေ, ပရာ, ပရေ, အပရာ, အပရေ, ဒက္ခိဏာ, ဒက္ခိဏေ, ဥတ္တရာ, ဥတ္တရေ, အဓရာ, အဓရေ။
ဣတိ ပုဗ္ဗာဒိဆက္ကရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၂၈။)ယာ ဣတ္ထီ, ယာ, ယာယော, ယံ, ယာ, ယာယော, ယာယ, ယဿာ, ယာဟိ, ယာဘိ, ယာယ, ယဿာ, ယာသံ, ယာသာနံ, ယာယ, ယဿာ, ယာဟိ, ယာဘိ, ယာယ, ယဿာ, ယာသံ, ယာသာနံ, ယာယ, ယဿာ, ယာယံ, ယဿံ, ယာသု။
ယော ပုရိသော, ယေ, ယံ, ယေ, ယေန, ယေဟိ, ယေဘိ, ယဿ, ယေသံ, ယေသာနံ, ယသ္မာ, ယမှာ, ယေဟိ, ယေဘိ, ယဿ, ယေသံ, ယေသာနံ, ယသ္မိံ, ယမှိ, ယေသု။
ယံ စိတ္တံ, ယာနိ စိတ္တာနိ, ယံ, ယာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
֍ * ၂၁၆။ တျတေတာနံ တဿ သော [က. ၁၇၄; ရူ. ၂၁၁; နီ. ၃၆၀]။
အနပုံသကာနံတျ, တ, ဧတသဒ္ဒါနံ တဗျဉ္ဇနဿ သော ဟောတိ သိမှိ။ သိလောပေါ။
သာ ဣတ္ထီ, တာ, တာယော, ဣတ္ထိယော, တံ, တာ, တာယော, တာယ။
֍ * ၂၁၇။ ဿာ ဝါ တေတိမာမူဟိ [က. ၁၇၉, ၆၂; ရူ. ၂၀၄, ၂၀၆; နီ. ၃၆၅-၆, ၂၀၉]။
ဃ, ပသညေဟိ တာ, ဧတာ, ဣမာ, အမုသဒ္ဒေဟိ နာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဧကဝစနာနံ ဿာ ဟောတိ ဝါ။ ရဿော။
တဿာ ကတံ, တာဟိ, တာဘိ, တာယ, တဿာ။
֍ * ၂၁၈။ တာဿိ ဝါ [က. ၆၄; ရူ. ၂၁၆; နီ. ၂၁၁]။
ဿံ, ဿာ, ဿာယေသု ဃသညဿ တာသဒ္ဒဿ ဣ ဟောတိ ဝါ။
တိဿာ။
(နိရုတ္တိ၊၁၂၉။)֍ * ၂၁၉။ တေတိမာတော သဿ ဿာယ [က. ၆၅; ရူ. ၂၁၅; နီ. ၂၁၂]။
တာ, ဧတာ, ဣမာဟိ သဿ ဿာယာဒေသော ဟောတိ ဝါ။
တဿာယ, တိဿာယ, တာသံ, တာသာနံ, တာယ, တဿာ, တဿာယ, တိဿာယ, တာသံ, တာသာနံ, တာယ, တာယံ, တဿာ, တဿံ, တိဿာ, တိဿံ, တာသု။
သော ပုရိသော, တေ ပုရိသာ, တံ, တေ, တေန, တေဟိ, တေဘိ, တဿ, တေသံ, တေသာနံ, တသ္မိံ, တမှိ, တေသု။
တံ စိတ္တံ, တာနိ စိတ္တာနိ, တံ, တာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
֍ * ၂၂၀။ တဿ နော သဗ္ဗာသု [က. ၁၇၅; ရူ. ၂၁၂; နီ. ၃၆၁]။
ယွာဒီသု သဗ္ဗာသု ဝိဘတ္တီသု တဿ နော ဟောတိ။
နေ ပုရိသာ, နံ, နေ, နေဟိ, နေဘိ, နေသံ, နေသာနံ, နေဟိ, နေဘိ, နေသံ, နေသာနံ, နမှိ, နေသု။
ဧတ္ထ စ ‘သဗ္ဗာသူ’တိ ဝုတ္တေပိ ယာ ယာ ဝိဘတ္တိ လဗ္ဘတိ, တံ တံ ဉတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ။
နံ စိတ္တံ, နေဟိ, နေဘိ။ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
֍ * ၂၂၁။ ဋ သသ္မာသ္မိံဿာယဿံဿာသံမှာမှိသွိမဿ စ [က. ၁၇၆; ရူ. ၂၁၃; နီ. ၃၆၂]။
သာဒီသု တဿ စ ဣမဿ စ ဋ ဟောတိ ဝါ။
အဿာ ဣတ္ထိယာ ကတံ, အဿာ, အဿာယ ဒေတိ။ သံမှိ ဒီဃော [နီ. ၃၆၈] – အာသံ ဣတ္ထီနံ, နာသံ ကုဇ္ဈန္တိ ပဏ္ဍိတာ [ဇာ. ၁.၁.၆၅], အဿာ အပေတိ, အဿာ, အဿာယ ဓနံ, အာသံ ဓနံ, ‘‘အဘိက္ကမော သာနံ ပညာယတိ, နော ပဋိက္ကမော’’တိ [သံ. နိ. ၅.၁၉၆] ဧတ္ထ ‘သာန’န္တိ ဝေဒနာနံ, မဟာဝုတ္တိနာ တဿ သတ္တံ။ အဿာ, အဿံ ဌိတံ။
(နိရုတ္တိ၊၁၃၀။)အဿ ပုရိသဿ, အာသံ ပုရိသာနံ။ နေဝါသံ ကေသာ ဒိဿန္တိ, ဟတ္ထပါဒါ စ ဇာလိနော [ဇာ. ၂.၂၂.၂၂၂၁]။ အသ္မာ, အမှာ, အဿ, အာသံ, အသ္မိံ, အမှိ။
အဿ စိတ္တဿ။ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
ဧသာ ဣတ္ထီ, ဧတာ, ဧတာယော, ဧတံ, ဧတာ, ဧတာယော, ဧတာယ, ဧတဿာ, ဧတိဿာ ကတံ။
ဧသော ပုရိသော, ဧတေ, ဧတံ, ဧတေ, ဧတေန။
ဧတံ စိတ္တံ, ဧတာနိ, ဧတံ, ဧတာနိ, ဧတေန။ သဗ္ဗံ တသဒ္ဒသမံ ဌပေတွာ နတ္တံ, ဋတ္တဉ္စ။
֍ * ၂၂၂။ သိမှာနပုံသကဿာယံ [က. ၁၇၂; ရူ. ၂၁၈; နီ. ၃၀၆-၇; ‘သိမှ။’ (ဗဟူသု)]။
သိမှိ နပုံသကတော အညဿ ဣမဿ အယံ ဟောတိ။ သိလောပေါ။
အယံ ဣတ္ထီ, ဣမာ, ဣမာယော, ဣမံ, ဣမာ, ဣမာယော, ဣမာယ, ဣမဿာ, ဣမိဿာ, ဣမာဟိ, ဣမာဘိ, ဣမာယ, ဣမဿာ, ဣမဿာယ, ဣမိဿာ, ဣမိဿာယ, ဣမိဿံ, အဿာ, အဿာယ, ဣမာသံ, ဣမာသာနံ, အာသံ။ ပဉ္စမီရူပံ တတိယာသမံ, ဆဋ္ဌီရူပံ စတုတ္ထီသမံ။ ဣမာယ, ဣမာယံ, ဣမဿာ, ဣမဿာယ, ဣမဿံ, ဣမိဿာ, ဣမိဿာယ, ဣမိဿံ, အဿာ, အဿံ, ဣမာသု။
အယံ ပုရိသော, ဣမေ, ဣမံ, ဣမေ။
֍ * ၂၂၃။ နာမှိနိမိ [က. ၁၇၁; ရူ. ၂၁၉; နီ. ၃၅၇; ‘နာမှနိမှိ’ (ဗဟူသု)]။
နာမှိ အနိတ္ထိလိင်္ဂေ ဣမဿ အန, ဣမိအာဒေသာ ဟောန္တိ။
ဣမိနာ, အနေန, ဣမေဟိ, ဣမေဘိ။
֍ * ၂၂၄။ ဣမဿာနိတ္ထိယံ ဋေ [က. ၁၇၀; ရူ. ၂၂၀; နီ. ၃၅၆]။
(နိရုတ္တိ၊၁၃၁။)အနိတ္ထိလိင်္ဂေ ဣမဿ ဋေ ဟောတိ ဝါ သု, နံ, ဟိသု။
ဧဟိ, ဧဘိ, ဣမဿ, အဿ, ဣမေသံ, ဣမေသာနံ, ဧသံ, ဧသာနံ, ဣမသ္မာ, ဣမမှာ, အသ္မာ, အမှာ, ဣမေဟိ, ဣမေဘိ, ဧဟိ, ဧဘိ, ဣမဿ, အဿ, ဣမေသံ, ဣမေသာနံ, ဧသံ, ဧသာနံ, ဣမသ္မိံ, ဣမမှိ, အသ္မိံ, အမှိ, ဣမေသု, ဧသု။
‘‘အနမှိ ဘဒ္ဒေ သုသောဏေ, ကိန္နု ဇဂ္ဃသိ သောဘနေ’’တိ [ဇာ. ၁.၅.၁၃၀ (အနမှိ ကာလေ သုသောဏိ)] ပါဠိ- ‘အနမှီ’တိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ, မဟာဝုတ္တိနာ သ္မိံမှိ အနာဒေသော။
ဣမံ စိတ္တံ။
֍ * ၂၂၅။ ဣမဿိဒံ ဝါ [က. ၁၂၉; ရူ. ၂၂၂; နီ. ၃၀၅]။
နပုံသကေ အံ, သိသု ဣမဿ တေဟိ အံ, သီဟိ သဟ ဣဒံ ဟောတိ ဝါ။
ဣဒံ စိတ္တံ, ဣမာနိ စိတ္တာနိ, ဣမံ, ဣဒံ, ဣမာနိ, ဣမိနာ, အနေန။ သဗ္ဗံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
ဣဓ မိဿကရူပံ ဝုစ္စတိ –
ယာ, သာ ဣတ္ထီ, ယာ, တာ ဣတ္ထိယော, ယံ, တံ ဣတ္ထိံ, ယာ, ဧသာ ဣတ္ထီ, ယာ, ဧတာ ဣတ္ထိယော, ယံ, ဧတံ ဣတ္ထိံ, ယာ, အယံ ဣတ္ထီ, ယာ, ဣမာ ဣတ္ထိယော, ယံ, ဣမံ ဣတ္ထိံ, ယော, သော ပုရိသော, ယေ, တေ ပုရိသာဣစ္စာဒယော။
(နိရုတ္တိ၊၁၃၂။)‘‘သ ခေါ သော ကုမာရော ဝုဒ္ဓိမနွာယာ’’တိ ဧတ္ထ သော သော ကုမာရောတိ, ‘ဧသေ သေ ဧကေ ဧကတ္ထေ’တိ ဧတ္ထ ဧသော သော ဧကော ဧကတ္ထောတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ အတ္ထပဒံ, ပရံ ပရံ ဗျဉ္ဇနမတ္တံ။ ‘‘အယံ သော သာရထိ ဧတီ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၅၁] ဧတ္ထ ပန ဒွေပိ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္ထပဒါနိ ဧဝါတိ။ ယံ, တံ, ဣဒန္တိ ဣမေ သဒ္ဒါ နိပါတရူပါပိ ဟုတွာ ပါဠိဝါကျေသု သဉ္စရန္တိ သဗ္ဗလိင်္ဂဝိဘတ္တီသု အဘိန္နရူပါတိ။
֍ * ၂၂၆။ ဣမေတာနမေနာနွာဒေသေ ဒုတိယာယံ [နီ. ၃၇၅-၆ ပိဋ္ဌေ; ပါ. ၂.၄.၃၄]။
အနွာဒေသော ဝုစ္စတိ အနုကထနံ, ပုနကထနံ, အနွာဒေသဌာနေ ဣမ, ဧတာနံ ဧနာဒေသော ဟောတိ ဒုတိယာဝိဘတ္တီသု။
ဣမံ ဘိက္ခုံ ဝိနယံ အဇ္ဈာပေဟိ, အထော ဧနံ ဘိက္ခုံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပေဟိ, ဣမေ ဘိက္ခူ ဝိနယံ အဇ္ဈာပေဟိ, အထော ဧနေ ဘိက္ခူ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပေဟိ, ဧတံ ဘိက္ခုံ ဝိနယံ အဇ္ဈာပေဟိဣစ္စာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တမေနံ ဘိက္ခဝေ နိရယပါလာ [အ. နိ. ၃.၃၆], ယတွာဓိကရဏမေနံ ဘိက္ခုံ ဣစ္စာဒီသုပိ [ဒီ. နိ. ၁.၂၁၃] အနုကထနမေဝ။
֍ * ၂၂၇။ မဿာမုဿ [က. ၁၇၃; ရူ. ၂၂၃; နီ. ၃၅၉]။
သိမှိ အနပုံသကဿ အမုဿ မဿ သော ဟောတိ။
အသု ဣတ္ထီ, အမု ဝါ, အမူ, အမုယော, အမုံ, အမူ, အမုယော, အမုယာ, အမုဿာ, အမူဟိ, အမူဘိ, အမုယာ, အမုဿာ, အမူသံ, အမူသာနံ, အမုယာ, အမုဿာ, အမူဟိ, အမူဘိ, အမုယာ, အမုဿာ, အမူသံ, အမူသာနံ, အမုယာ, အမုယံ, အမုဿာ, အမုဿံ, အမူသု။
အသု ပုရိသော, အမု ဝါ။
֍ * ၂၂၈။ လောပေါမုသ္မာ [က. ၁၁၈; ရူ. ၁၄၆; နီ. ၂၉၃]။
အမုတော ယောနံ လောပေါ ဟောတိ။ ဝေါ, နောပဝါဒေါယံ [က. ၁၁၉; ရူ. ၁၅၅; နီ. ၂၉၄]။
(နိရုတ္တိ၊၁၃၃။)အမူ, အမုံ, အမူ, အမုနာ, အမူဟိ, အမူဘိ။
အမုတော သဿ နော န ဟောတိ။
အမုဿ။
မဟာဝုတ္တိနာ သမှိ မုဿ ဒုတ္တံ, အဒုဿ။ ပါဠိယံ ‘‘ဒုဿ မေ ခေတ္တပါလဿ, ရတ္တိံ ဘတ္တံ အပါဘတ’’န္တိ [ဇာ. ၁.၄.၆၂] ဧတ္ထ ဂါထာဝသေန အ-ကာရလောပေါ။ အမူသံ, အမူသာနံ, အမုသ္မာ, အမုမှာ, အမူဟိ, အမူဘိ, အမုဿ, အဒုဿ, အမူသံ, အမူသာနံ, အမုသ္မိံ, အမုမှိ, အမူသု။
֍ * ၂၃၀။ အမုဿာဒုံ [က. ၁၃၀; ရူ. ၂၂၅; နီ. ၃၀၈]။
နပုံသကေ အံ, သိသု အမုဿ တေဟိ သဟ အဒုံ ဟောတိ ဝါ။
အမုံ စိတ္တံ, အဒုံ စိတ္တံ, အမူနိ, အမုံ, အဒုံ, အမူနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။ ‘သကတ္ထေ’တိ သုတ္တေန ကပစ္စယေ ကတေ သဗ္ဗာဒိရူပံ နတ္ထိ။ အမုကာ ကညာ, အမုကာ, အမုကာယော။ အမုကော ပုရိသော, အမုကာ ပုရိသာ။ အမုကံ စိတ္တံ, အမုကာနိ စိတ္တာနိ ဣစ္စာဒိ။
ကေ ပရေ အမုဿ မဿ သော ဟောတိ ဝါ။
အသုကာ ဣတ္ထီ, အသုကာ, အသုကာယော။ အသုကော ပုရိသော, အသုကာ ပုရိသာ။ အသုကံ ကုလံ, အသုကာနိ ကုလာနိ။ သဗ္ဗံ ကညာ, ပုရိသ, စိတ္တသမံ။
‘ဣတ္ထိယမတွာ’တိ ဧတ္ထ ‘ဣတ္ထိယံ အာ’တိ ဝိဘတ္တသုတ္တေန ကိံသဒ္ဒတော ဣတ္ထိယံ အာပစ္စယော။
֍ * ၂၃၂။ ကိံဿ ကော [က. ၂၂၇-၉; ရူ. ၂၇၀, ၂၂၆; နီ. ၄၅၆-၇-၈? ‘ကိဿ ကော သဗ္ဗာသု’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၁၃၄။)သဗ္ဗေသု ဝိဘတ္တိပစ္စယေသု ကိံဿ ကော ဟောတိ။
ကာ ဣတ္ထီ, ကာ, ကာယော, ကံ, ကာ, ကာယော, ကာယ, ကဿာ ဣစ္စာဒိ သဗ္ဗသမံ။ ကော ပုရိသော, ကေ ပုရိသာ, ကံ, ကေ, ကေန, ကေဟိ, ကေဘိ, ကဿ။
֍ * ၂၃၃။ ကိ သသ္မိံသု ဝါနိတ္ထိယံ။
အနိတ္ထိလိင်္ဂေ သ, သ္မိံသု ကိံသဒ္ဒဿ ကိ ဟောတိ ဝါ။
ကိဿ, ကေသံ, ကေသာနံ, ကသ္မာ, ကမှာ, ကေဟိ, ကေဘိ, ကဿ, ကိဿ, ကေသံ, ကေသာနံ, ကသ္မိံ, ကမှိ, ကိသ္မိံ, ကိမှိ, ကေသု။
֍ * ၂၃၄။ ကိမံသိသု နပုံသကေ [‘ကိမံသိသု သဟ နပုံသကေ’ (ဗဟူသု)]။
နပုံသကေ အံ, သိသု ကိံသဒ္ဒဿ တေဟိ အံသီဟိ သဟ ကိံ ဟောတိ။
ကိံ စိတ္တံ, ကာနိ, ကိံ, ကံ ဝါ, ကာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။ ဣဒံ ပုစ္ဆနတ္ထဿ သုဒ္ဓကိံသဒ္ဒဿ ရူပံ။
‘စိ’ဣတိနိပါတေန ယုတ္တေ ပန ဧကစ္စတ္ထံ ဝါ အပ္ပတ္ထံ ဝါ ဝဒတိ။ ကာစိ ဣတ္ထီ, ကာစိ ဣတ္ထိယော, ကိဉ္စိ ဣတ္ထိံ, ကာစိ, ကာယစိ, ကာဟိစိ, ကာယစိ, ကဿာစိ, ကာသဉ္စိ, ကုတောစိ, ကာဟိစိ။ သတ္တမိယံ - ကာယစိ, ကတ္ထစိ, ကာသုစိ။
ကောစိ ပုရိသော, ကေစိ, ကိဉ္စိ, ကေစိ, ကေနစိ, ကေဟိစိ, ကဿစိ, ကေသဉ္စိ, ကိသ္မိဉ္စိ, ကိမှိစိ, ကတ္ထစိ, ကေသုစိ။
ကိဉ္စိ ကုလံ, ကာနိစိ ကုလာနိ, ကိဉ္စိ, ကာနိစိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
(နိရုတ္တိ၊၁၃၅။)ပုန ယသဒ္ဒေန ယုတ္တေ သကလတ္ထံ ဝဒတိ။ ယာ ကာစိ ဣတ္ထီ, ယာကာစိ ဣတ္ထိယော။
ယော ကောစိ ပုရိသော, ယေ ကေစိ, ယံ ကိဉ္စိ, ယေ ကေစိ ယေန ကေနစိ, ယေဟိ ကေဟိစိ, ယဿ ကဿစိ, ယေသံ ကေသဉ္စိ ယတော ကုတောစိ, ယေဟိ ကေဟိစိ, ယဿ ကဿစိ, ယေသံကေသဉ္စိ, ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ, ယမှိ ကိမှိစိ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ, ယေသု ကေသုစိ။
ယံ ကိဉ္စိစိတ္တံ, ယာနိ ကာနိစိ, ယံ ကိဉ္စိ, ယာနိ ကာနိစိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
သင်္ချာရာသိ
ဧကသဒ္ဒေါ သင်္ချတ္ထေ ပဝတ္တော ဧကဝစနန္တောဝ, အညတ္ထေ ပဝတ္တော ဧကဗဟုဝစနန္တော။
တတ္ထ သင်္ချတ္ထေ – ဧကာ ဣတ္ထီ, ဧကံ, ဧကာယ, ဧကိဿာ ဣစ္စာဒိ။ ပုန္နပုံသကေသု ဧကဝစနေသု ပုရိသ, စိတ္တရူပမေဝ။
အညတ္ထေ – ဧကာ ဣတ္ထီ, ဧကာ ဣတ္ထိယော, ဧကံ, ဧကာ, ဧကာယ, ဧကိဿာ, ဧကာဟိ, ဧကာဘိ ဣစ္စာဒိ။
ဧကော ပုရိသော, ဧကေ, ဧကံ, ဧကေ, ဧကေန, ဧကေဟိ, ဧကေဘိ, ဧကဿ, ဧကေသံ, ဧကေသာနံ။ ပုလ္လိင်္ဂ သဗ္ဗသမံ။
ဧကံ ကုလံ, ဧကာနိ ကုလာနိ, ဧကံ ကုလံ, ဧကာနိ ကုလာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
ကပစ္စယေ ပရေ သဗ္ဗာဒိရူပံ နတ္ထိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၃၆။)‘‘ဧကိကာ သယနေ သေတု, ယာ တေ အမ္ဗေ အဝါဟရိ [ဇာ. ၁.၄.၁၇၅]။ ဧကာကိနီ ဂဟဋ္ဌာဟံ, မာတုယာ ပရိစောဒိတာ’’တိ [အပ. ထေရီ ၂.၃.၁၈၈] ပါဠိ, ဧကကော ပုရိသော, ဧကကံ, ဧကကေန။ ဧကကံ ကုလံ ဣစ္စာဒိ ဧကဝစနန္တမေဝ, ဧကကာနံ ဗဟုတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒွေ ဧကကာ, ဒွေ ဧကကေ, ဒွီဟိ ဧကကေဟီတိ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ပဉ္စာလော စ ဝိဒေဟော စ, ဥဘော ဧကာ ဘဝန္တု တေ’’တိ ပါဠိ။ ဣမိနာ နယေန ဗဟုဝစနမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ ‘ဧကာ’တိ မိဿကာ။
ပဋိသေဓယုတ္တေ ပန အနေကာ ဣတ္ထိယော, အနေကာသံ ဣတ္ထီနံ။ အနေကေ ပုရိသာ, အနေကေသံ ပုရိသာနံ။ အနေကာနိ ကုလာနိ, အနေကေသံ ကုလာနံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘နေကာနိ ဓညဂဏာနိ, နေကာနိ ခေတ္တဂဏာနိ, နေကာနံ ဓညဂဏာနံ, နေကာနံ ခေတ္တဂဏာန’’န္တိပိ အတ္ထိ။
ဧကစ္စ, ဧကစ္စိယ, ကတိ, ဗဟုသဒ္ဒါပိ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧကစ္စာ ဣတ္ထီ, ဧကစ္စာ, ဧကစ္စာယောတိ သဗ္ဗံ ကညာသမံ။
ဧကစ္စော ပုရိသော။
֍ * ၁၃၅။ ဧကစ္စာဒီဟျတော [‘ဧကစ္စာဒီဟတော’ (ဗဟူသု)]။
အကာရန္တေဟိ ဧကစ္စာဒီဟိ ယောနံ ဋေ ဟောတိ။
ဧကစ္စေ ပုရိသာ, ဧကစ္စေ ပုရိသေ။ သေသံ ပုရိသသမံ။ အာဒိသဒ္ဒေန အပ္ပေကစ္စ, ဧကတိယ, ဥဘာဒယော သင်္ဂယှန္တိ။ အပ္ပေကစ္စေ ပုရိသာ, ဧကတိယေ ပုရိသာ, ဥဘေ ပုရိသာ။
ဧကစ္စံ စိတ္တံ။
ဧကစ္စာဒီဟိ နိဿ ဋာ န ဟောတိ။
ဧကစ္စာနိ စိတ္တာနိ။ သေသံ စိတ္တသမံ။
(နိရုတ္တိ၊၁၃၇။)ဧကစ္စိယ, ဧကစ္စေယျ, ဧကတိယသဒ္ဒါ ကညာ, ပုရိသ, စိတ္တနယာ။ ‘‘ဣတ္ထီပိ ဟိ ဧကစ္စိယာ, သေယျာ ပေါသ ဇနာဓိပ [သံ. နိ. ၁.၁၂၇]။ သစ္စံ ကိရေဝမာဟံသု, နရာ ဧကစ္စိယာ ဣဓ။ ကဋ္ဌံ နိပ္လဝိတံ သေယျော, န တွေဝေကစ္စိယော နရော’’တိ [ဇာ. ၁.၁.၇၃] စ ‘‘ပရိဝါရိတာ မုဉ္စရေ ဧကစ္စေယျာ’’တိ စ ‘‘န ဝိဿသေ ဧကတိယေသူ’’တိ စ ပါဠီ – တတ္ထ ‘နိပ္လဝိတ’န္တိ ဥဒကတော ဥဗ္ဘတံ။
ကတိသဒ္ဒေါ ဗဟုဝစနန္တောဝ။
֍ * ၂၃၇။ ဋိကတိမှာ [ရူ. ၁၂၀ ပိဋ္ဌေ]။
ကတိမှာ ယောနံ ဋိ ဟောတိ။
ကတိ ဣတ္ထိယော, ကတိ ပုရိသာ, ကတိ ပုရိသေ, ကတိ စိတ္တာနိ။ ကတိဟိ ဣတ္ထီဟိ, ကတိဟိ ပုရိသေဟိ, ကတိဟိ စိတ္တေဟိ။
֍ * ၂၃၈။ ဗဟုကတီနံ [‘ဗဟု ကတိန္နံ’ (ဗဟူသု)]။
နံမှိ ဗဟု, ကတီနံ အန္တေ နုက ဟောတိ။
ကတိန္နံ ဣတ္ထီနံ, ကတိန္နံ ပုရိသာနံ, ကတိန္နံ စိတ္တာနံ, အယံ နာဂမော ဗဟုလံ န ဟောတိ, ‘ကတိနံ တိထီနံ ပူရဏီ ကတိမီ’တိ စ ဒိဿတိ။ ‘‘ဗဟူနံ ဝဿသတာနံ, ဗဟူနံ ဝဿသဟဿာန’’န္တိ စ ‘‘ဗဟူနံ ကုသလဓမ္မာနံ, ဗဟူနံ အကုသလဓမ္မာန’’န္တိ စ ‘‘ဗဟူနံ ဝတ အတ္ထာယ, ဥပ္ပဇ္ဇိံသု တထာဂတာ’’တိ [ဝိ. ဝ. ၈၀၇] စ ပါဠီ။
ကတိသု ဣတ္ထီသု, ကတိသု ပုရိသေသု, ကတိသု စိတ္တေသု။
ဗဟုသဒ္ဒေ ဒွီသု နံဝစနေသု ဗဟုန္နံ, ဗဟုန္နန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သေသံ ဓေနု, ဘိက္ခု, အာယုသဒိသံ။
(နိရုတ္တိ၊၁၃၈။)ကပစ္စယေ ကညာ, ပုရိသ, စိတ္တသဒိသံ, ဗဟူ ဣတ္ထိယော, ဗဟုကာ ဣတ္ထိယော။ ဗဟူ ပုရိသာ, ဗဟဝေါ ပုရိသာ, ဗဟုကာ ပုရိသာ။ ဗဟူနိ စိတ္တာနိ, ဗဟုကာနိ စိတ္တာနိ ဣစ္စာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗဟူနံ သမုဒါယာပေက္ခနေ သတိ ဧကဝစနမ္ပိ လဗ္ဘတိ, ‘‘ဗဟုဇနဿ အတ္ထာယ ဗဟုဇနဿ ဟိတာယ, ဗဟုနော ဇနဿ အတ္ထာယ ဟိတာယာ’’တိ [အ. နိ. ၁.၁၄၁] ပါဠိ။
ဥဘသဒ္ဒေါ ဗဟုဝစနန္တောဝ, ‘ဥဘဂေါဟိ ဋော’တိ ယောနံ ဋော, ဥဘော ဣတ္ထိယော, ပုရိသာ, ကုလာနိ ဂစ္ဆန္တိ, ဥဘော ဣတ္ထိယော, ပုရိသာ, ကုလာနိ ပဿတိ။
֍ * ၂၃၉။ သုဟိသုဘဿော [နီ. ၃၁၃ (ရူ. ၁၀၉ ပိဋ္ဌေ)]။
သု, ဟိသု ဥဘဿ အန္တော ဩ ဟောတိ။
ဥဘောဟိ, ဥဘောသု။
֍ * ၂၄၀။ ဥဘိန္နံ [က. ၈၆; နီရူ. ၂၂၇; နီ. ၃၄၁]။
ဥဘမှာ နံဝစနဿ ဣန္နံ ဟောတိ။
ဥဘိန္နံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဣတ္ထိ, ပုရိသ, ကုလေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
֍ * ၂၄၁။ ယောမှိ ဒွိန္နံ ဒုဝေဒွေ [က. ၁၃၂; ရူ. ၂၂၈; နိ. ၃၁၀]။
ယောသု သဝိဘတ္တိဿ ဒွိဿ ဒုဝေ, ဒွေ ဟောန္တိ။ ‘ဒွိန္န’န္တိ ဝစနံ ဒွိဿ ဗဟုဝစနန္တနိယမတ္ထံ။
ဒွေ ဣတ္ထိယော, ဒွေ ပုရိသာ, ဒွေ ပုရိသေ, ဒွေ စိတ္တာနိ, ဒုဝေ ဣတ္ထိယော, ဒုဝေ ပုရိသာ, ဒုဝေ ပုရိသေ, ဒုဝေ စိတ္တာနိ, ဒွီဟိ, ဒွီဘိ။
֍ * ၂၄၂။ နံမှိ နုက ဒွါဒီနံ သတ္တရသန္နံ [က. ၆၇; နီ. ၂၂၉; နီ. ၂၁၄]။
(နိရုတ္တိ၊၁၃၉။)နံမှိ ပရေ ဒွါဒီနံ အဋ္ဌာရသန္တာနံ သတ္တရသန္နံ သင်္ချာနံ အန္တေ နုက ဟောတိ။ ဥ-ကာရော ဥစ္စာရဏတ္ထော။ ကာနုဗန္ဓံ ဒိသွာ အန္တေတိ ဉာယတိ။
ဒွိန္နံ။
֍ * ၂၄၃။ ဒုဝိန္နံ နံမှိ [က. ၁၃၂; ရူ. ၂၂၈; နီ. ၂၄၄]။
နံမှိ သဝိဘတ္တိဿ ဒွိဿ ဒုဝိန္နံ ဟောတိ ဝါ။
ဒုဝိန္နံ, ဒွီဟိ, ဒွီဘိ, ဒွိန္နံ, ဒုဝိန္နံ, ဒွီသု။ မဟာဝုတ္တိနာ သုမှိ ဒုဝေ ဟောတိ, နာဂဿ ဒုဝေသု ဒန္တေသု နိမ္မိတာ [ဝိ. ဝ. ၇၀၆], စက္ကာနိ ပါဒေသု ဒုဝေသု ဝိန္ဒတိ [ဒီ. နိ. ၃.၂၀၅]။ ဧဝဉ္စ သတိ ဒုဝေဟိ, ဒုဝေဘီတိပိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ, အယံ ဒွိသဒ္ဒေါ ဥဘသဒ္ဒေါ ဝိယ အလိင်္ဂေါ။
֍ * ၂၄၄။ တိဿော စတဿော ယောမှိ သဝိဘတ္တီနံ [က. ၁၃၃; ရူ. ၂၃၀; နီ. ၃၁၁]။
ဣတ္ထိယံ ယောသု သဝိဘတ္တီနန္တိ, စတုန္နံ တိဿော, စတဿော ဟောန္တိ။
တိဿော ဣတ္ထိယော, စတဿော ဣတ္ထိယော။
မဟာဝုတ္တိနာ ဟိသု စ တိဿ, စတဿာ ဟောန္တိ, ‘‘တိဿေဟိ စတဿေဟိ ပရိသာဟိ, စတဿေဟိ သဟိတော လောကနာယကော’’တိ ပါဠီ။ တီဟိ, တီဘိ ဣတ္ထီဟိ, စတူဟိ, စတူဘိ, စတုဗ္ဘိ ဣတ္ထီဟိ။
֍ * ၂၄၅။ နံမှိ တိစတုန္နမိတ္ထိယံ တိဿစတဿာ [ဒီ. နိ. ၃.၂၀၅]။
ဣတ္ထိယံ နံမှိတိ, စတုန္နံ တိဿ, စတဿာ ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၄၀။)တိဿန္နံ ဣတ္ထီနံ, စတဿန္နံ ဣတ္ထီနံ, တိဏ္ဏံ ဣတ္ထီနံ, စတုန္နံ ဣတ္ထီနံ, သမဏော ဂေါတမော စတုန္နံ ပရိသာနံ သက္ကတော ဟောတိ, စတုန္နံ ပရိသာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါတိ [ဒီ. နိ. ၁.၃၀၄], တိဿေဟိ, စတဿေဟိ, တီဟိ, တီဘိ, စတူဟိ, စတူဘိ, စတုဗ္ဘိ, တိဿန္နံ, စတဿန္နံ, တိဏ္ဏံ, စတုန္နံ, တီသု, စတူသု။
ပါဠိယံ ‘‘စတဿေဟီ’’တိ ဒိဋ္ဌတ္တာ တိဿေသု, စတဿေသူတိပိ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။
֍ * ၂၄၆။ ပုမေ တယော စတ္တာရော [က. ၁၃၃; ရူ. ၂၃၀; နီ. ၃၁၁]။
ပုလ္လိင်္ဂေ ယောသု သဝိဘတ္တီနန္တိ, စတုန္နံ တယော, စတ္တာရော ဟောန္တိ။
တယော ပုရိသာ, တယော ပုရိသေ, စတ္တာရော ပုရိသာ, စတ္တာရော ပုရိသေ။
֍ * ၂၄၇။ စတုရော စတုဿ [က. ၇၈, ၂၀၅, ၃၁; ရူ. ၁၆၀; နီ. ၂၃၄; ‘စတုရော ဝါ စတုဿ’ (ဗဟူသု)]။
ပုမေ သဝိဘတ္တိဿ စတုသဒ္ဒဿ စတုရော ဟောတိ။
စတုရော ပုရိသာ, စတုရော ပုရိသေ။ ကထံ စတုရော နိမိတ္တေ နာဒဿိံ, စတုရော ဖလမုတ္တမေတိ? ‘‘လိင်္ဂဝိပလ္လာသာ’’တိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ, တီဟိ, တီဘိ, စတူဟိ, စတူဘိ, စတုဗ္ဘိ။
֍ * ၂၄၈။ ဣဏ္ဏံဣဏ္ဏန္နံ တိတော ဈာ [က. ၈၇; ရူ. ၂၃၁; နီ. ၂၄၃; ‘ဏ္ဏံဏ္ဏန္နံတိကော ဈာ’ (ဗဟူသု)]။
ဈသညမှာ တိမှာ နံဝစနဿ ဣဏ္ဏံ, ဣဏ္ဏန္နံ ဟောန္တိ။
တိဏ္ဏံ, တိဏ္ဏန္နံ, စတုန္နံ, တီဟိ, တီဘိ, စတူဟိ, စတူဘိ, စတုဗ္ဘိ, တိဏ္ဏံ, တိဏ္ဏန္နံ, စတုန္နံ, တီသု, စတူသု။
֍ * ၂၄၉။ တီဏိစတ္တာရိ နပုံသကေ [က. ၁၃၃; ရူ. ၂၃၀; နီ. ၃၁၁]။
(နိရုတ္တိ၊၁၄၁။)နပုံသကေ ယောသု သဝိဘတ္တီနန္တိ, စတုန္နံ တီဏိ, စတ္တာရိ ဟောန္တိ။
တီဏိ စိတ္တာနိ, စတ္တာရိ စိတ္တာနိ။ သေသံ ပုလ္လိင်္ဂသမံ။
ဝစနသိလိဋ္ဌတ္တေ ပန သတိ ဝိသဒိသလိင်္ဂဝစနာနမ္ပိ ပဒါနံ အညမညသံယောဂေါ ဟောတိ, စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ [ဒီ. နိ. ၃.၁၄၅], စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ [ဒီ. နိ. ၃.၁၄၅], တယောမဟာဘူတာ, တယော မဟာဘူတေ [ပဋ္ဌာ. ၁.၁.၅၈], သဗ္ဗေ မာလာ ဥပေန္တိ မံ [ဓု. ၃.၆], သဗ္ဗေ ကညာ ဥပေန္တိ မံ [ဓု. ၃.၆], သဗ္ဗေ ရတနာ ဥပေန္တိ မံ [ဓု. ၃.၆], သဗ္ဗေ ယာနာ ဥပေန္တိ မံ [ဓု. ၃.၆], အဝိဇ္ဇာယ သတိ သင်္ခါရာ ဟောန္တိ, သင်္ခါရေသု သတိ ဝိညာဏံ ဟောတိ [သံ. နိ. ၂.၅၀] ဣစ္စာဒိ။
ဂါထာသု ဝိပလ္လာသာပိ ဗဟုလံ ဒိဿန္တိ, အညေ ဓမ္မာနိ ဒေသေန္တိ, ဧဝံ ဓမ္မာနိ သုတွာန, သတဉ္စ ဓမ္မာနိ သုကိတ္တိတာနိ သုတွာ, အတ္ထာနိ စိန္တယိတွာန, ဥတ္တမတ္ထာနိ တယိ လဘိမှာ, ကိံ တွံ အတ္ထာနိ ဇာနာသိ, ဣစ္ဆေယျာမိ ဘန္တေ သတ္တပုတ္တာနိ, သိဝိပုတ္တာနိ အဝှယ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၂၃၅], ပုတ္တဒါရာနိ ပေါသေန္တိ, ဗလီဗဒ္ဒါနိ သောဠသ ဣစ္စာဒိ။
ဣဓ သေသသင်္ချာနာမာနိ ဒီပိယန္တေ။
֍ * ၂၅၀။ ဋ ပဉ္စာဒီဟိ စုဒ္ဒသဟိ [က. ၁၃၄; ရူ. ၂၅၁; နီ. ၂၄၇]။
ပဉ္စာဒီဟိ အဋ္ဌာရသန္တေဟိ သင်္ချာသဒ္ဒေဟိ ယောနံ ဋ ဟောတိ။
ပဉ္စ ဣတ္ထိယော, ပဉ္စ ပုရိသာ, ပုရိသေ, ပဉ္စ စိတ္တာနိ, ဆ ဣတ္ထိယော။
(နိရုတ္တိ၊၁၄၂။)ဠာဂမေ ပန ‘‘ဣတ္ထိဘာဝါ န မုစ္စိဿံ, ဆဠာနိ ဂတိယော ဣမာ’’တိ ပါဠိ။
ဆ ပုရိသာ, ဆ ပုရိသေ, ဆ စိတ္တာနိ။ ဧဝံ သတ္တ, အဋ္ဌ, နဝ, ဒသ, ဧကာဒသ။ပေ.။ အဋ္ဌာရသ။
֍ * ၂၅၁။ ပဉ္စာဒီနံ စုဒ္ဒသန္နမ [က. ၉၀; ရူ. ၂၅၂; နီ. ၂၄၇]။
သု, နံ, ဟိသု ပဉ္စာဒီနံ စုဒ္ဒသန္နံ အဿ အတ္တမေဝ ဟောတိ, န ဧတ္တံ ဝါ ဒီဃတ္တံ ဝါ ဟောတိ။
ပဉ္စဟိ, ပဉ္စန္နံ, ပဉ္စသု, ဆဟိ, ဆန္နံ, ဆသု, သတ္တဟိ, သတ္တန္နံ, သတ္တသု, အဋ္ဌဟိ, အဋ္ဌန္နံ, အဋ္ဌသု, နဝဟိ, နဝန္နံ, နဝသု, ဒသဟိ, ဒသန္နံ, ဒသသု, ဧကာဒသဟိ, ဧကာဒသန္နံ, ဧကာဒသသု။ပေ.။ အဋ္ဌာရသဟိ, အဋ္ဌာရသန္နံ, အဋ္ဌာရသသု။
ဧတေ သဗ္ဗေ အလိင်္ဂါ ဗဟုဝစနန္တာ ဧဝ။
‘ဣတ္ထိယမတွာ’တိ ဝီသ, တိံသ, စတ္တာလီသ, ပညာသေဟိ အာပစ္စယော, မဟာဝုတ္တိနာ သိမှိ ရဿော သိလောပေါ စ, ‘နိဂ္ဂဟီတ’န္တိ ဝိကပ္ပေန နိဂ္ဂဟီတာဂမော, ဝိကပ္ပေန အံလောပေါ, နာဒီနံ ဧကဝစနာနံ ယာဒေသော, ဝီသ ဣတ္ထိယော, ဝီသံ ဣတ္ထိယော, ဝီသ ပုရိသာ, ဝီသံ ပုရိသာ, ဝီသ ပုရိသေ, ဝီသံ ပုရိသေ, ဝီသ စိတ္တာနိ, ဝီသံ စိတ္တာနိ, ဝီသာယ ဣတ္ထီဟိ ကမ္မံ ကတံ, ဝီသာယ ပုရိသေဟိ ကမ္မံ ကတံ, ဝီသာယ ကုလေဟိ ကမ္မံ ကတံ, ဝီသာယ ဣတ္ထီနံ, ပုရိသာနံ, ကုလာနံ, သတ္တမိယံ ဝီသာယ ဣတ္ထီသု, ပုရိသေသု, ကုလေသု။
(နိရုတ္တိ၊၁၄၃။)တိပစ္စယေ ဝီသတိ, တိံသတိသဒ္ဒါပိ သဋ္ဌိ, သတ္တတိ, အသီတိ, နဝုတိသဒ္ဒါ ဝိယ နိစ္စံ ဣတ္ထိ လိင်္ဂေကဝစနန္တာ ဧဝ, သိ, အံလောပေါ, ဝီသတိ ဣတ္ထိယော, ဝီသတိ ပုရိသာ, ပုရိသေ, ဝီသတိ ကုလာနိ, ဝီသတိယာ ဣတ္ထီဟိ, ဣတ္ထီနံ, ပုရိသေဟိ, ပုရိသာနံ, ကုလေဟိ, ကုလာနံ, ဝီသတိယာ, ဝီသတိယံ ဣတ္ထိ, ပုရိသ, ကုလေသု, ဧဝံ ယာဝနဝုတိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝဂ္ဂဘေဒေ ပန သတိ ဗဟုဝစနမ္ပိ ဝိကပ္ပေန ဒိဿတိ, ဒွေ ဝီသတိယော ဣစ္စာဒိ။
သတံ, သဟဿံ, ဒသသဟဿံ, သတသဟဿံ, ဒသသတသဟဿန္တိ ဣမေ နပုံသကလိင်္ဂါယေဝ။ သင်္ချေယျပဓာနေ ပန ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ သဟဿီ, ဒသသဟဿီ, သတသဟဿီတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဘဝတိ။ ဝဂ္ဂဘေဒေ ပန ဒွေ သတာနိ, တီဏိ သတာနိ, ဒွေ သဟဿာနိ, တီဏိ သဟဿာနိ ဣစ္စာဒီနိ ဘဝန္တိ။ ကောဋိ, ပကောဋိ, ကောဋိပကောဋိ, အက္ခောဘိဏီသဒ္ဒါ ဣတ္ထိလိင်္ဂါ ဧဝ။ သေသံ သဗ္ဗံ ယာဝအသင်္ချေယျာ နပုံသကမေဝ။
သဟဿံ ကာသိ နာမ, ဒသသဟဿံ နဟုတံ နာမ, သတသဟဿံ လက္ခံ နာမ။
ဒုဝိဓံ ပဓာနံ သင်္ချာပဓာနံ, သင်္ချေယျပဓာနဉ္စ။ ပုရိသာနံ ဝီသတိ ဟောတိ, ပုရိသာနံ နဝုတိ ဟောတိ, ပုရိသာနံ သတံ ဟောတိ, သဟဿံ ဟောတိ ဣစ္စာဒိ သင်္ချာပဓာနံ နာမ, ဝီသတိ ပုရိသာ, နဝုတိ ပုရိသာ, သတံ ပုရိသာ, သဟဿံ ပုရိသာ ဣစ္စာဒိ သင်္ချေယျပဓာနံ နာမ။
ဧတ္ထပိ ဝီသတိသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂေကဝစနော ဧဝ။ သတ, သဟဿသဒ္ဒါ နပုံသကေကဝစနာ ဧဝ။ သင်္ချာသဒ္ဒါနံ ပန ပဒဝိဓာနဉ္စ ဂုဏဝိဓာနဉ္စ သမာသကဏ္ဍေ အာဂမိဿတိ။
သင်္ချာရာသိ နိဋ္ဌိတော။
֍ * ၂၅၂။ သိမှာဟံ [က. ၁၄၉; ရူ. ၂၃၂; နီ. ၃၁၉; ‘သိမှဟံ’ (ဗဟူသု)]။
သိမှိ သဝိဘတ္တိဿ အမှဿ အဟံ ဟောတိ။
အဟံ ဂစ္ဆာမိ။
֍ * ၂၅၃။ မယမသ္မာမှဿ [က. ၁၂၁; ရူ. ၂၃၃; နီ. ၂၉၆]။
(နိရုတ္တိ၊၁၄၄။)ယောသု သဝိဘတ္တိဿ အမှဿ ကမေန မယံ, အသ္မာ ဟောန္တိ ဝါ။
မယံ ဂစ္ဆာမ, အသ္မေ ပဿာမိ။
ပက္ခေ –
‘ယောနမေဋ’ ဣတိ ဝိဓိ, အမှေ ဂစ္ဆာမ။
֍ * ၂၅၄။ တုမှဿ တုဝံတွံမှိ စ [က. ၁၄၆; ရူ. ၂၃၆; နီ. ၃၂၄; ‘တုမှဿ တုဝံတွမမှိစ’ (ဗဟူသု)]။
သိမှိ စ အံမှိ စ သဝိဘတ္တိဿ တုမှဿ တုဝံ, တွံ ဟောန္တိ။
တုဝံ ဗုဒ္ဓါ တုဝံ သတ္ထာ, တုဝံ မာရာဘိဘူ မုနိ [ထေရဂါ. ၈၃၉], တွံ နော သတ္ထာ အနုတ္တရော, တုမှေ ဂစ္ဆထ, တုဝံ ပဿတိ, တွံ ပဿတိ။
֍ * ၂၅၅။ အံမှိ တံ မံ တဝံ မမံ [က. ၁၄၃-၄; ရူ. ၂၃၄-၅; နီ. ၃၂၂]။
အံမှိ သဝိဘတ္တီနံ တုမှာ’မှာနံ တံ, မံ, တဝံ, မမံ ဟောန္တိ။
မံ ပဿတိ, မမံ ပဿတိ, တံ ပဿတိ, တဝံ ပဿတိ, အမှေ ပဿတိ, တုမှေ ပဿတိ။
֍ * ၂၅၆။ ဒုတိယာယောမှိ ဝါ [က. ၁၆၂; ရူ. ၂၃၇; နီ. ၃၄၅; ‘ဒုတိယေ ယောမှိ ဝါ’ (ဗဟူသု)]။
ဒုတိယာယောမှိ သဝိဘတ္တီနံ တုမှာ’မှာနံ ငါနုဗန္ဓာ အံ, အာကံအာဒေသာ ဟောန္တိ ဝါ။
အမှံ, အမှာကံ ပဿတိ, တုမှံ, တုမှာကံ ပဿတိ။
֍ * ၂၅၇။ နာသ္မာသု တယာမယာ [က. ၁၄၅, ၂၇၀; ရူ. ၂၃၈, ၁၂၀; နီ. ၃၂၃, ၅၄၂]။
(နိရုတ္တိ၊၁၄၅။)နာ, သ္မာသု သဝိဘတ္တီနံ တုမှာ’မှာနံ တယာ, မယာ ဟောန္တိ။
မယာ ကတံ, တယာ ကတံ, မယာ အပေတိ, တယာ အပေတိ။
֍ * ၂၅၈။ တယာတယီနံ တွ ဝါ တဿ [က. ၂၁၀; ရူ. ၂၃၉; နီ. ၄၃၅]။
တယာ, တယီနံ တဿ တွ ဟောတိ ဝါ။
တွယာ ကတံ, တွယာ အပေတိ, အမှေဟိ ကတံ, တုမှေဟိ ကတံ။
֍ * ၂၅၉။ တဝမမတုယှံမယှံ သေ [က. ၁၄၁-၂; ရူ. ၂၄၁-၂; နီ. ၃၂၁]။
သမှိ သဝိဘတ္တီနံ တုမှာ’မှာနံ တဝါဒယော ဟောန္တိ။
မမ ဒီယတေ, မယှံ ဒီယတေ, တဝ ဒီယတေ, တုယှံ ဒီယတေ။
֍ * ၂၆၀။ နံသေသွသ္မာကံမမံ [နီ. ၄၃၈]။
နံ, သေသု သဝိဘတ္တိဿ အမှဿ ကမေန အသ္မာကံ, မမံ ဟောန္တိ။
မမံ ဒီယတေ, အသ္မာကံ ဒီယတေ။
֍ * ၂၆၁။ ငံငါကံ နံမှိ [က. ၁၆၁; ရူ. ၂၄၄; နီ. ၃၄၄]။
နံမှိ သဝိဘတ္တီနံ တုမှာ’မှာနံ ငါနုဗန္ဓာ အံ, အာကံအာဒေသာ ဟောန္တိ ဝါ။
အမှံ ဒီယတေ, အမှာကံ ဒီယတေ, တုမှံ ဒီယတေ, တုမှာကံ ဒီယတေ။ ပဉ္စမိယံ မယာ, တယာ, တွယာ, ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာဝ။
(နိရုတ္တိ၊၁၄၆။)သ္မာမှိ သဝိဘတ္တိဿ တုမှဿ တွမှာ ဟောတိ။
တွမှာ အပေတိ, အမှေဟိ, တုမှေဟိ, မမ, မမံ, မယှံ, တဝ, တုယှံ, အမှံ, အမှာကံ, အသ္မာကံ, တုမှံ, တုမှာကံ။
֍ * ၂၆၃။ သ္မိံမှိ တုမှမှာနံ တယိမယိ [က. ၁၃၉; ရူ. ၂၄၅; နီ. ၃၁၈]။
သ္မိံမှိ သဝိဘတ္တီနံ တုမှာ’မှာနံ တယိ, မယိ ဟောန္တိ။
တယိ, မယိ, တွတ္တေ တွယိ, အမှေသု, တုမှေသု။
֍ * ၂၆၄။ သုမှာမှဿာသ္မာ [နီ. ၄၃၈]။
သုမှိ အမှဿ အသ္မာ ဟောတိ။
အသ္မာသု။
မဟာဝုတ္တိနာ ယော, ဟိသု အမှဿ အသ္မာဒေသော, ယောနံ ဧတ္တဉ္စ, အသ္မာ ဂစ္ဆာမ, အသ္မေ ပဿတိ, အသ္မာဟိ ကတံ, အသ္မာကံ ဒီယတေ, အသ္မာဟိ အပေတိ, အသ္မာကံ ဓနံ, အသ္မာသု ဌိတံ။ ‘‘အသ္မာဘိဇပ္ပန္တိ ဇနာ အနေကာ’’တိ [ဇာ. ၁.၇.၆၈] ပါဠိ-အသ္မေ အဘိဇပ္ပန္တိ ပတ္ထေန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘အသ္မာဘိ ပရိစိဏ္ဏောသိ, မေတ္တစိတ္တာ ဟိ နာယကာ’’တိ [အပ. ထေရီ ၂.၂.၂၃၀] ထေရီပါဠိ – ‘ပရိစိဏ္ဏော’တိ ပရိစာရိတော။
စတုတ္ထိယံ အသ္မာကံ အဓိပန္နာနံ, ခမဿု ရာဇကုဉ္ဇရ [ဇာ. ၂.၂၁.၁၈၁] – ‘အဓိပန္နာန’န္တိ ဒုက္ခာဘိဘူတာနံ။
ဆဋ္ဌိယံ ဧသသ္မာကံ ကုလေ ဓမ္မော [ဇာ. ၁.၄.၁၄၇], ဧသာ အသ္မာကံ ဓမ္မတာ။
(နိရုတ္တိ၊၁၄၇။)သတ္တမိယံ ယံ ကိစ္စံ ပရမေ မိတ္တေ, ကတမသ္မာသု တံ တယာ။ ပတ္တာ နိဿံသယံ တွမှာ, ဘတ္တိရသ္မာသု ယာ တဝ [ဇာ. ၂.၂၁.၈၁] – တတ္ထ ‘ယံ ကိစ္စ’န္တိ ယံ ကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗံ, တဝ အသ္မာသု ယာ ဘတ္တိ, တာယ မယံ တွမှာ နိဿံသယတံ ပတ္တာတိ အတ္ထော။
֍ * ၂၆၅။ အပါဒါဒေါ ပဒတေကဝါကျေ [စံ. ၆.၃.၁၅; ပါ. ၈.၁.၁၇, ၁၈]။
အပါဒါဒိမှိ ပဝတ္တာနံ ပဒတော ပရေသံ ဧကဝါကျေ ဌိတာနံ တုမှာ’မှာနံ ဝိဓိ ဟောတိ။ အဓိကာရသုတ္တမိဒံ။
֍ * ၂၆၆။ ယောနံဟိသွပဉ္စမျာ ဝေါနော [က. ၁၄၇, ၁၅၁; ရူ. ၂၄၆, ၂၅၀; နီ. ၃၂၅, ၃၂၉, ၃၃၀]။
ပဉ္စမီဝဇ္ဇိတေသု ယော, နံ, ဟိသု ပရေသု အပါဒါဒေါပဝတ္တာနံ ပဒတော ပရေသံ ဧကဝါကျေ ဌိတာနံ သဝိဘတ္တီနံ တုမှာ’မှသဒ္ဒါနံ ဝေါ, နော ဟောန္တိ ဝါ။
ဂစ္ဆထ ဝေါ, ဂစ္ဆထ တုမှေ, ဂစ္ဆာမ နော, ဂစ္ဆာမ အမှေ, ပဿေယျ ဝေါ, ပဿေယျ တုမှေ, ပဿေယျ နော, ပဿေယျ အမှေ, ဒီယတေ ဝေါ, ဒီယတေ တုမှာကံ, ဒီယတေ နော, ဒီယတေ အမှာကံ, ဓနံ ဝေါ, ဓနံ တုမှာကံ, ဓနံ နော, ဓနံ အမှာကံ, ကတံ ဝေါ ပုညံ, ကတံ တုမှေဟိ ပုညံ, ကတံ နော ပုညံ, ကတံ အမှေဟိ ပုညံ။
အပဉ္စမျာတိ ကိံ? နိဿဋံ တုမှေဟိ, နိဿဋံ အမှေဟိ။
အပါဒါဒေါတွေဝ? ဗလဉ္စ ဘိက္ခူနမနုပ္ပဒိန္နံ, တုမှေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပကံ [ခု. ပါ. ၇.၁၂]။
ပဒတောတွေဝ? တုမှေ ဂစ္ဆထ, အမှေ ဂစ္ဆာမ။
ဧကဝါကျေတွေဝ? ဒေဝဒတ္တော တိဋ္ဌတိ ဂါမေ, တုမှေ တိဋ္ဌထ နဂရေ။
သဝိဘတ္တီနန္တွေဝ? အရဟတိ ဓမ္မော တုမှာဒိသာနံ။
֍ * ၂၆၇။ တေမေ နာသေ [က. ၁၄၈, ၁၅၀; ရူ. ၂၄၇, ၂၄၉; နီ. ၃၂၆, ၃၂၈; စံ. ၆.၃.၁၇; ပါ. ၈.၁.၂၁]။
(နိရုတ္တိ၊၁၄၈။)နာ, သေသု တာဒိသာနံ သဝိဘတ္တီနံ တုမှ, အမှသဒ္ဒါနံ တေ, မေ ဟောန္တိ ဝါ။
ကတံ တေ ပုညံ, ကတံ တယာ ပုညံ, ကတံ မေ ပုညံ, ကတံ မယာ ပုညံ, ဒိန္နံ တေ ဝတ္ထံ, ဒိန္နံ တုယှံ ဝတ္ထံ, ဒိန္နံ မေ ဝတ္ထံ, ဒိန္နံ မယှံ ဝတ္ထံ, ဣဒံ တေ ရဋ္ဌံ, ဣဒံ တဝ ရဋ္ဌံ, ဣဒံ မေ ရဋ္ဌံ, ဣဒံ မမ ရဋ္ဌံ။
֍ * ၂၆၈။ အနွာဒေသေ [စံ. ၆.၃.၂၀; ပါ. ၈.၁.၂၃]။
အနွာဒေသဋ္ဌာနေ တုမှာ’မှသဒ္ဒါနံ ဝေါ, နော, တေ, မေအာဒေသာ နိစ္စံ ဘဝန္တိ ပုနဗ္ဗိဓာနာ။
ဂါမော တုမှာကံ ပရိဂ္ဂဟော, အထော နဂရမ္ပိ ဝေါ ပရိဂ္ဂဟော။ ဧဝံ သေသေသု။
֍ * ၂၆၉။ သပုဗ္ဗာ ပဌမန္တာ ဝါ [‘သံပုဗ္ဗာ ပဌမန္ထာ ဝါ’ (မူလပါဌေ) စံ. ၆.၁.၂၁; ပါ. ၈.၁.၂၆]။
သံဝိဇ္ဇတိ ပုဗ္ဗပဒံ အဿာတိ သပုဗ္ဗံ, သပုဗ္ဗာ ပဌမန္တပဒမှာ ပရေသံ သဝိဘတ္တီနံ တုမှာ’မှသဒ္ဒါနံ ဝေါ, နော, တေ, မေအာဒေသာ ဝိကပ္ပေန ဟောန္တိ အနွာဒေသဋ္ဌာနေပိ။
ဂါမေ ပဋော တုမှာကံ, အထော နဂရေ ကမ္ဗလံ ဝေါ, အထော နဂရေ ကမ္ဗလံ တုမှာကံ ဝါ။ ဧဝံ သေသေသု။
֍ * ၂၇၀။ န စဝါဟာဟေဝယောဂေ [စံ. ၆.၃.၂၂; ပါ. ၈.၁.၂၄]။
စ, ဝါ, ဟ, အဟ, ဧဝသဒ္ဒေဟိ ယောဂေ တုမှာ’မှာနံ ဝေါ, နော, တေ, မေအာဒေသာ န ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၄၉။)ဂါမော တဝ စ မမ စ ပရိဂ္ဂဟော, ဂါမော တဝ ဝါ မမ ဝါ ပရိဂ္ဂဟော ဣစ္စာဒိ။
စာဒိယောဂေတိ ကိံ? ဂါမော စ တေ ပရိဂ္ဂဟော, နဂရဉ္စ မေ ပရိဂ္ဂဟော။
֍ * ၂၇၁။ ဒဿနတ္ထေနာလောစနေ [စံ. ၆.၃.၂၃; ပါ. ၈.၁.၂၅]။
အာလောစနံ ဩလောကနံ, အာလောစနတော အညသ္မိံ ဒဿနတ္ထေ ပယုဇ္ဇမာနေ တုမှာ’မှာနံ ဝေါ, နော, တေ, မေအာဒေသာ န ဟောန္တိ။
ဂါမော တုမှေ ဥဒ္ဒိဿ အာဂတော, ဂါမော အမှေ ဥဒ္ဒိဿ အာဂတော – ‘ဂါမော’တိ ဂါမဝါသီ မဟာဇနော။
အနာလောစနေတိ ကိံ? ဂါမော ဝေါ ပဿတိ, ဂါမော နော ပဿတိ။
֍ * ၂၇၂။ အာမန္တနပုဗ္ဗံ အသန္တံဝ [‘အာမန္တဏံ ပုဗ္ဗမသန္တံဝ’ (ဗဟူသု) စံ. ၆.၃.၂၄; ပါ. ၈.၁.၇၂]။
အာမန္တနဘူတံ ပုဗ္ဗပဒံ အသန္တံ ဝိယ ဟောတိ, ပဒတောတိ သင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ။
ဒေဝဒတ္တ! တဝ ပရိဂ္ဂဟော။
֍ * ၂၇၃။ န သာမညဝစနမေကတ္ထေ [စံ. ၆.၃.၂၅; ပါ. ၈.၁.၇၃]။
တုလျာဓိကရဏဘူတေ ပဒေ သတိ ပုဗ္ဗံ သာမညဝစနဘူတံ အာမန္တနပဒံ အသန္တံ ဝိယ န ဟောတိ, ပဒတောတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။
မာဏဝက ဇဋိလ! တေ ပရိဂ္ဂဟော။
(နိရုတ္တိ၊၁၅၀။)သာမညဝစနန္တိ ကိံ? မာဏဝက ဒေဝဒတ္တ! တုယှံ ပရိဂ္ဂဟော။
ဧကတ္ထေတိ ကိံ? ဒေဝဒတ္တ! ယညဒတ္တ! တုမှာကံ ပရိဂ္ဂဟော။
֍ * ၂၇၄။ ဗဟူသု ဝါ [စံ. ၆.၃.၂၆; ပါ. ၈.၁.၇၄]။
ဗဟူသု ဇနေသု ပဝတ္တမာနံ သာမညဝစနဘူတမ္ပိ အာမန္တနပဒံ ဧကတ္ထေ ပဒေ သတိ အသန္တံ ဝိယ န ဟောတိ ဝါ။
ဗြာဟ္မဏာ ဂုဏဝန္တော ဝေါ ပရိဂ္ဂဟော, ဗြာဟ္မဏာ ဂုဏဝန္တော တုမှာကံ ပရိဂ္ဂဟော။
သဗ္ဗာဒိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဝိဘတ္တိပစ္စယန္တရာသိ
အထ ဝိဘတ္တိပစ္စယာ ဒီပိယန္တေ။
ဝိဘတျတ္ထာနံ ဇောတကတ္တာ ဝိဘတ္တိဋ္ဌာနေ ဌိတာ ပစ္စယာ ဝိဘတ္တိပစ္စယာ။
֍ * ၂၇၅။ တော ပဉ္စမျာ [က. ၂၄၈; ရူ. ၂၆၀; နီ. ၄၉၃; စံ. ၄.၃.၆; ပါ. ၅.၄.၄၅]။
ပဉ္စမိယာ ဝိဘတ္တိယာ အတ္ထေ တောပစ္စယော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၅၁။)တောမှိ ဒီဃာနံ ရဿော, ကညတော, ရတ္တိတော, ဣတ္ထိတော, ဓေနုတော။ မဟာဝုတ္တိနာ တောမှိ မာတာပိတူနံ ဣတ္တံ, မာတိတော, ပိတိတော, ဝဓုတော, ပုရိသတော, မုနိတော, ဒဏ္ဍိတော, ဘိက္ခုတော, သတ္ထာရတော, ကတ္တုတော, ဂေါတြဘုတော, သဗ္ဗတော, ယတော, တတော။
ဣမ, ဧတ, ကိံသဒ္ဒေဟိ တော။
֍ * ၂၇၆။ ဣတောတေတ္တောကုတော [‘ဣတော တေတ္တော ကတော’ (ဗဟူသု) စံ. ၄.၃.၈; ပါ. ၇.၂.၁၀၄]။
ဣတော, အတော, ဧတ္တော, ကုတောတိ ဧတေ သဒ္ဒါ တောပစ္စယန္တာ နိပစ္စန္တေ။
ဣမမှာ ဣမေဟီတိ ဝါ ဣတော, ဧတသ္မာ ဧတေဟီတိ ဝါ အတော, ဧတ္တော, ကသ္မာ ကေဟီတိ ဝါ ကုတော။ ဧတ္ထ စ ဣမမှာ, ဣမေဟီတိအာဒိကံ အတ္ထဝါကျံ ဒိသွာ ပကတိလိင်္ဂံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ သုတ္တေန ဣမဿ ဣတ္တံ, ဧတဿ အတ္တံ ဧတ္တဉ္စ, ‘သရမှာ ဒွေ’တိ ဧသရမှာ ဒွိတ္တံ, ကိံသဒ္ဒဿ ကုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသု နိပါတနေသု။
֍ * ၂၇၇။ အဘျာဒီဟိ [ပါ. ၅.၃.၉]။
အဘိအာဒီဟိ တော ဟောတိ, ပုနဗ္ဗိဓာနာ’ပဉ္စမျတ္ထေပီတိပိ သိဒ္ဓံ။
အဘိတော ဂါမံ ဂါမဿ အဘိမုခေတိ အတ္ထော။
ပရိတော ဂါမံ ဂါမဿ သမန္တတောတိ အတ္ထော။
ဥဘတော ဂါမံ ဂါမဿ ဥဘောသု ပဿေသူတိ အတ္ထော။
ပစ္ဆတော, ဟေဋ္ဌတော, ဥပရိတော။
֍ * ၂၇၈။ အာဒျာဒီဟိ [စံ. ၄.၃.၉; ပါ. ၅.၄.၄၄]။
အာဒိပဘုတီဟိ အပဉ္စမျတ္ထေပိ တော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၅၂။)အာဒိတော, မဇ္ဈတော, ပုရတော, ပဿတော, ပိဋ္ဌိတော, ဩရတော, ပရတော, ပစ္ဆတော, ပုရတ္ထိမတော, ဒက္ခိဏတောဣစ္စာဒီသု ဗဟုလံ သတ္တမျတ္ထေ ဒိဿတိ။
တထာ တတိယတ္ထေပိ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ [သံ. နိ. ၃.၄၄], ပဉ္စက္ခန္ဓေ အနိစ္စတော ဝိပဿတိ ဣစ္စာဒိ။
ယတောနိဒါနံ [သု. နိ. ၂၇၅], ယတွာဓိကရဏံ, ယတောဒကံ တဒါဒိတ္တမိစ္စာဒီသု [ဇာ. ၁.၉.၅၈] ပဌမတ္ထေ ဣစ္ဆန္တိ။
ဣတော ဧဟိ, ဣတော ဗလာကေ အာဂစ္ဆ, စဏ္ဍော မေ ဝါယသော သခါ ဣစ္စာဒီသု ဒုတိယတ္ထေ။
ပရတောဃောသော, နာဒိဋ္ဌာ ပရတော ဒေါသံ ဣစ္စာဒီသု ဆဋ္ဌျတ္ထေ။
֍ * ၂၇၉။ သဗ္ဗာဒိတော သတ္တမျာ တြတ္ထာ [က. ၂၄၉; ရူ. ၂၆၆; နီ. ၄၉၄; စံ. ၄.၁.၁၀; ပါ. ၅.၃.၁၀]။
သဗ္ဗာဒိနာမကေဟိ သဗ္ဗနာမေဟိ သတ္တမိယာ အတ္ထေ တြ, တ္ထာ ဟောန္တိ။
သဗ္ဗသ္မိံ သဗ္ဗေသူတိ ဝါ သဗ္ဗတြ, သဗ္ဗတ္ထ, သဗ္ဗဿံ သဗ္ဗာသု ဝါတိပိ။ ဧဝံ ကတရတြ, ကတရတ္ထ, အညတြ, အညတ္ထ ဣစ္စာဒိ။
ယတြ, ယတ္ထ, တတြ, တတ္ထ။
֍ * ၂၈၀။ ကတ္ထေတ္ထကုတြာတြကွေဟိဓ [က. ၂၅၁; ရူ. ၂၆၉; နီ. ၄၉၉; စံ. ၄.၁.၁၁; ပါ. ၅.၃.၁၁, ၁၂]။
ကတ္ထ, ဧတ္ထ, ကုတြ, အတြ, တွ, ဣဟ, ဣဓာတိ ဧတေ သဒ္ဒါတ္ထ, တြ,ဝ ဟ, ဓာပစ္စယန္တာ သတ္တမျတ္ထေ သိဇ္ဈန္တိ။
ကသ္မိံ ကေသူတိ ဝါ ကတ္ထ, ကုတြ, ကွ။ ‘ကုဝ’န္တိပိ သိဇ္ဈတိ, ‘‘ကုဝံ သတ္တဿ ကာရကော, ကုဝံ သတ္တော သမုပ္ပန္နော [သံ. နိ. ၁.၁၇၁], ကုဝံ အသိဿံ, ကုဝံ ခါဒိဿ’’န္တိ ပါဠိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၅၃။)ဧတသ္မိံ ဧတေသူတိ ဝါ ဧတ္ထ, အတြ, ဣမသ္မိံ ဣမေသူတိ ဝါ ဣဟ, ဣဓ။
֍ * ၂၈၁။ ဓိ သဗ္ဗာ ဝါ [က. ၂၅၀; ရူ. ၂၆၈; နီ. ၅၀၂]။
သဗ္ဗသဒ္ဒမှာ သတ္တမျတ္ထေ ဓိ ဟောတိ ဝါ။
နမော တေ ဗုဒ္ဓ ဝီရ’တ္ထု, ဝိပ္ပမုတ္တောသိ သဗ္ဗဓိ [သံ. နိ. ၁.၉၀]။
֍ * ၂၈၂။ ယာ ဟိံ [က. ၂၅၅; ရူ. ၂၇၅; နီ. ၅၀၄]။
ယမှာ သတ္တမျတ္ထေ ဟိံ ဟောတိ။
ယဟိံ။
֍ * ၂၈၃။ တာ ဟဉ္စ [က. ၂၅၃; ရူ. ၂၇၃; နီ. ၅၀၁]။
တမှာ သတ္တမျတ္ထေ ဟိံ ဟောတိ ဟဉ္စ။
တဟိံ, တဟံ။ ဒုတိယတ္ထေပိ ဒိဿတိ ‘‘တဟံ တဟံ ဩလောကေန္တော ဂစ္ဆတီ’’တိ။
֍ * ၂၈၄။ ကိံဿ ကုကဉ္စ [က. ၂၅၁, ၂၂၇-၈-၉; ရူ. ၂၂၆, ၂၇၀-၁-၂; နီ. ၅၀၀, ၄၅၆-၇, ၄၆၀]။
ကိံမှာ သတ္တမျတ္ထေ ဟိံ, တံ ဟောတိ။ ကိံဿ ကုတ္တံ ကတ္တဉ္စ ဟောတိ။
ကုဟိံ ဂစ္ဆတိ, ကုဟံ ဂစ္ဆတိ။ ကဟံ ဧကပုတ္တက ကဟံ ဧကပုတ္တက [သံ. နိ. ၂.၆၃]။ ကုဟိဉ္စိ, ကုဟိဉ္စနန္တိ ဒွေ စိ, စန-နိပါတန္တာ သိဇ္ဈန္တိ။
ဣတိ သာမညသတ္တမျန္တရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၅၄။)֍ * ၂၈၅။ သဗ္ဗေကညယတေဟိ ကာလေဒါ [က. ၂၅၇; ရူ. ၂၇၆; နီ. ၅၀၅]။
သဗ္ဗ, ဧက, အည, ယ, တသဒ္ဒေဟိ ကာလေ ဒါ ဟောတိ။
သဗ္ဗသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗဒါ, ဧကသ္မိံ ကာလေ ဧကဒါ, အညသ္မိံ ကာလေ အညဒါ, ယသ္မိံ ကာလေ ယဒါ, တသ္မိံ ကာလေ တဒါ။
֍ * ၂၈၆။ ကဒါကုဒါသဒါအဓုနေဒါနိ [က. ၂၅၇-၈-၉; ရူ. ၂၇၆-၈-၉; နီ. ၅၀၅-၆-၇]။
ဧတေပိ သတ္တမျတ္ထေ ကာလေ ဒါ, ဓုနာ, ဒါနိပစ္စယန္တာ သိဇ္ဈန္တိ။
ကိံသ္မိံ ကာလေ ကဒါ, ကုဒါ, သဗ္ဗသ္မိံ ကာလေ သဒါ, ဣမသ္မိံ ကာလေ အဓုနာ, ဣဒါနိ။
֍ * ၂၈၇။ အဇ္ဇသဇ္ဇုပရဇ္ဇေတရဟိကရဟာ [က. ၂၅၉; ရူ. ၂၇၉, ၄၂၃; နီ. ၅၀၇]။
ဧတေပိ ကာလေ ဇ္ဇ, ဇ္ဇု, ရဟိ, ရဟ ပစ္စယန္တာ သိဇ္ဈန္တိ။
ဣမသ္မိံ ကာလေ အဇ္ဇ, ဣမသ္မိံ ဒိဝသေတျတ္ထော။
သမာနေ ကာလေ သဇ္ဇု-‘သမာနေ’တိ ဝိဇ္ဇမာနေ။ န ဟိ ပါပံ ကတံ ကမ္မံ, သဇ္ဇု ခီရံဝ မုစ္စတိ [ဓ. ပ. ၇၁], သဇ္ဇုကံ ပါဟေသိ – တတ္ထ ‘သဇ္ဇူ’တိ တသ္မိံ ဒိဝသေ။
အပရသ္မိံ ကာလေ အပရဇ္ဇု, ပုနဒိဝသေတိ အတ္ထော။
ဣမသ္မိံ ကာလေ ဧတရဟိ, ကိံသ္မိံ ကာလေ ကရဟ။ ကုတောစိ, ကွစိ, ကတ္ထစိ, ကုဟိဉ္စိ, ကဒါစိ, ကရဟစိသဒ္ဒါ ပန စိ-နိပါတန္တာ ဟောန္တိ, တထာ ယတော ကုတောစိ, ယတ္ထ ကတ္ထစိ, ယဒါ ကဒါစီတိ။ ကိဉ္စနံ, ကုဟိဉ္စနံ, ကုဒါစနန္တိ စန-နိပါတန္တာတိ။
ဝိဘတ္တိပစ္စယန္တရာသိ နိဋ္ဌိတော။
အဗျယပဒါနိ
(နိရုတ္တိ၊၁၅၅။)ဥပသဂ္ဂပဒရာသိ
ဆဗ္ဗိဓာနိ အဗျယပဒါနိ ဥပသဂ္ဂပဒံ, နိပါတပဒံ, ဝိဘတ္တိပစ္စယန္တပဒံ, အဗျယီဘာဝသမာသပဒံ, အဗျယတဒ္ဓိတပဒံ, တွာဒိပစ္စယန္တပဒန္တိ။ ဗျယော ဝုစ္စတိ ဝိကာရော, နာနာလိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနေဟိ နတ္ထိ ရူပဗျယော ဧတေသန္တိ အဗျယာ, အသင်္ချာတိ စ ဝုစ္စန္တိ။
တတ္ထ ဝိဘတ္တိပစ္စယန္တပဒတော ပုန ဝိဘတ္တုပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ အဗျယီဘာဝသမာသမှိ ဝိဘတ္တီနံ ဝိဓိ သမာသကဏ္ဍေ ဝက္ခတိ, တသ္မာ တာနိ ဒွေ ဌပေတွာ သေသာနိ စတ္တာရိ ဣဓ ဝုစ္စန္တေ။
֍ * ၂၈၈။ အသင်္ချေဟိ သဗ္ဗာသံ [စံ. ၂.၁.၃၈; ပါ. ၂.၄.၈၂]။
အသင်္ချေဟိ ပဒေဟိ ယထာရဟံ သဗ္ဗာသံ ဝိဘတ္တီနံ လောပေါ ဟောတိ, ကေဟိစိ ပဒေဟိ ပဌမာယ လောပေါ, ကေဟိစိ ပဒေဟိ ဒုတိယာယ လောပေါ။ပေ.။ ကေဟိစိ သတ္တမိယာ, ကေဟိစိ ဒွိန္နံ, ကေဟိစိ တိဿန္နံ။ပေ.။ ကေဟိစိ သတ္တန္နန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တတ္ထ အာဝုသော, ဘော, ဘန္တေဣစ္စာဒီဟိ အာမန္တနနိပါတေဟိ အတ္ထိ, နတ္ထိ, သက္ကာ, လဗ္ဘာ, သိယာ, သိယုံ, သာဓု, တုဏှီဣစ္စာဒီဟိ စ ပဌမာယ လောပေါ။
စိရံ, စိရဿံ, နိစ္စံ, သတတံ, အဘိဏှံ, အဘိက္ခဏံ, မုဟုတ္တံ ဣစ္စာဒီဟိ အစ္စန္တသံယောဂလက္ခဏေ ဒုတိယာယ။
ယထာ, တထာ, သဗ္ဗထာ, သဗ္ဗသော, မုသာ, မိစ္ဆာဣစ္စာဒီဟိ တတိယာယ။
ကာတုံ, ကာတဝေ ဣစ္စာဒီဟိ စတုတ္ထိယာ။
(နိရုတ္တိ၊၁၅၆။)သမန္တာ, သမန္တတော, ဒီဃသော, ဩရသောဣစ္စာဒီဟိ ပဉ္စမိယာ။
ပုရေ, ပုရာ, ပစ္ဆာ, ဥဒ္ဓံ, ဥပရိ, အဓော, ဟေဋ္ဌာ, အန္တရာ, အန္တော, ရဟော, အာဝိ, ဟိယျော, သုဝေဣစ္စာဒီဟိ သတ္တမိယာ လောပေါ။
နမောသဒ္ဒမှာ ‘‘နမော တေ ဗုဒ္ဓ ဝီရ’တ္ထူ’’တိ ဧတ္ထ ပဌမာယ။ ‘‘နမော ကရောဟိ နာဂဿာ’’တိ ဧတ္ထ ဒုတိယာယ။
သယံသဒ္ဒမှာ ‘‘ကုသူလော သယမေဝ ဘိဇ္ဇတေ’’တိ ဧတ္ထ ပဌမာယ။ ‘‘သယံ ကတံ သုခဒုက္ခ’’န္တိ [ဒီ. နိ. ၃.၁၉၁, ၁၉၃] ဧတ္ထ တတိယာယ, ဣစ္စာဒိနာ ယထာရဟဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣတိ, ဧဝံသဒ္ဒေဟိ ပယောဂါနုရူပံ သတ္တန္နံ ဝိဘတ္တီနံ လောပံ ဣစ္ဆန္တိ။
ဥပသဂ္ဂေဟိပိ အတ္ထာနုရူပံ တံတံဝိဘတ္တိလောပေါ။
ရူပသိဒ္ဓိယံ ပန ‘‘တေဟိ ပဌမေကဝစနမေဝ ဘဝတီ’’တိ [ရူ. ၁၃၁ (ပိဋ္ဌေ)] ဝုတ္တံ။
တတ္ထ ‘‘အဘိက္ကမတိ, အဘိဓမ္မော’’ ဣစ္စာဒီသု ဓာတုလိင်္ဂါနိ ဥပေစ္စ တေသံ အတ္ထံ နာနာပ္ပကာရံ ကရောန္တာ သဇ္ဇန္တိ သင်္ခရောန္တီတိ ဥပသဂ္ဂါ။ တေ ဟိ ကွစိ တဒတ္ထံ ဝိသိဋ္ဌံ ကရောန္တိ ‘‘ဇာနာတိ, ပဇာနာတိ, သဉ္ဇာနာတိ, အဝဇာနာတိ, အဘိဇာနာတိ, ပရိဇာနာတိ, သုသီလော, ဒုဿီလော, သုဝဏ္ဏော, ဒုဗ္ဗဏ္ဏော, သုရာဇာ, ဒုရာဇာ’’ ဣစ္စာဒီသု။
ကွစိ တဒတ္ထံ နာနာပ္ပကာရံ ကတွာ ဝိဘဇ္ဇန္တိ ‘‘ဂစ္ဆတိ, အာဂစ္ဆတိ, ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, ဩဂစ္ဆတိ’’ဣစ္စာဒီသု။
ကွစိ တဒတ္ထံ ဗာဓေတွာ တပ္ပဋိဝိရုဒ္ဓေ ဝါ တဒညသ္မိံ ဝါ အတ္ထေ တာနိ ယောဇေန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၅၇။)ဇေတိ, ပရာဇေတိ, ဩမုဉ္စတိ, ပဋိမုဉ္စတိ, ဂိလတိ, ဥဂ္ဂိလတိ, နိမ္မုဇ္ဇတိ, ဥမ္မုဇ္ဇတိ, ဓမ္မော, ဥဒ္ဓမ္မောဣစ္စာဒိ။
တဒညသ္မိံ –
ဒဒါတိ, အာဒဒါတိ, ဒဓာတိ, ဝိဓေတိ, ပိဓေတိ, နိဓေတိ, သန္ဓိယတိ, သဒ္ဒဟတိ, အဘိဓာတိဣစ္စာဒိ။
ကွစိ ပန ပဒသောဘဏံ ကတွာ တဒတ္ထံ အနုဝတ္တန္တိ, ‘‘ဝိဇ္ဇတိ, သံဝိဇ္ဇတိ, လဘတိ, ပဋိလဘတိ’’ ဣစ္စာဒိ။
တေ ဝီသတိ ဟောန္တိ-ပ, အာ, ဥ, ဩ, ဒု, နိ, ဝိ, သု, သံ, အတိ, အဓိ, အနု, အပ, အပိ, အဘိ, အဝ, ဥပ, ပတိ, ပရာ, ပရိ။
ကစ္စာယနေ ပန ဩသဒ္ဒေါ အဝကာရိယမတ္တန္တိ တံ အဂ္ဂဟေတွာ နီသဒ္ဒံ ဂဏှာတိ, ဣဓ ပန နီသဒ္ဒေါ နိဿ ဒီဃမတ္တန္တိ တံ အဂ္ဂဟေတွာ ဩသဒ္ဒံ ဂဏှာတိ။
တတ္ထ ပ –
ပကာရတ္ထေ-ပညာ။ အာဒိကမ္မေ-ဝိပ္ပကတံ။ ပဓာနေ-ပဏီတံ။ ဣဿရိယေ-ပဘူ။ အန္တောဘာဝေ-ပက္ခိတ္တံ, ပဿာသော။ ဝိယောဂေ-ပဝါသော။ တပ္ပရေ-ပါစရိယော။ တဒနုဗန္ဓေ-ပုတ္တော, ပပုတ္တော, နတ္တာ, ပနတ္တာ။ ဘုသတ္ထေ-ပဝဍ္ဎော။ သမ္ဘဝေ-ပဘဝတိ။ တိတ္တိယံ-ပဟုတံ အန္နံ။ အနာဝိလေ-ပသန္နော။ ပတ္ထနာယံ-ပဏိဓာနံ။
အာ –
အဘိမုခေ-အာဂစ္ဆတိ။ ဥဒ္ဓံကမ္မေ-အာရောဟတိ။ မရိယာဒါယံ-အာပဗ္ဗတာ ခေတ္တံ။ အဘိဝိဓိမှိ-အာဗြဟ္မလောကာ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ။ ပတ္တိယံ-အာပန္နော။ ဣစ္ဆာယံ-အာကင်္ခါ။ ပရိဿဇနေ-အာလိင်္ဂတိ။ အာဒိကမ္မေ-အာရမ္ဘော။ ဂဟဏေ-အာဒီယတိ။ နိဝါသေ-အာဝသထော။ သမီပေ-အာသန္နံ။ အဝှာနေ-အာမန္တနံ။
ဥ –
(နိရုတ္တိ၊၁၅၈။)ဥဂ္ဂတေ-ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ ဥဒ္ဓံကမ္မေ-ဥဋ္ဌာတိ။ ပဓာနေ-ဥတ္တရော။ ဝိယောဂေ-ဥပဝါသော။ သမ္ဘဝေ-ဥဗ္ဘူတော။ အတ္ထလာဘေ-ရူပဿ ဥပ္ပာဒေါ။ သတ္တိယံ-ဥဿဟတိ ဂန္တုံ။ သရူပချာနေ-ဥဒ္ဒေသော။
ဩ –
အန္တောဘာဝေ-ဩစရကော, ဩရောဓော။ အဓောကမ္မေ-ဩက္ခိတ္တော။ နိဂ္ဂဟေ-ဩဝါဒေါ။ အန္တရေ, ဒေသေ စ-ဩကာသော။ ပါတုဘာဝေ-ဩပပါတိကော။ ယေသု အတ္ထေသု အဝသဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ, တေသုပိ ဩသဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ။
ဒု –
အသောဘဏေ-ဒုဂ္ဂန္ဓော။ အဘာဝေ-ဒုဗ္ဘိက္ခံ, ဒုဿီလော, ဒုပ္ပညော။ ကုစ္ဆိတေ-ဒုက္ကဋံ။ အသမိဒ္ဓိယံ-ဒုသဿံ။ ကိစ္ဆေ-ဒုက္ကရံ။ ဝိရူပေ-ဒုဗ္ဗဏ္ဏော, ဒုမ္မုခေါ။
နိ –
နိဿေသေ-နိရုတ္တိ။ နိဂ္ဂတေ-နိယျာနံ။ နီဟရဏေ-နိဒ္ဓါရဏံ။ အန္တောပဝေသနေ-နိခါတော။ အဘာဝေ-နိမ္မက္ခိကံ။ နိသေဓေ-နိဝါရေတိ။ နိက္ခန္တေ-နိဗ္ဗာနံ။ ပါတုဘာဝေ-နိမ္မိတံ။ အဝဓာရဏေ-ဝိနိစ္ဆယော။ ဝိဘဇ္ဇနေ-နိဒ္ဒေသော။ ဥပမာယံ-နိဒဿနံ။ ဥပဓာရဏေ-နိသာမေတိ။ အဝသာနေ-နိဋ္ဌိတံ။ ဆေကေ-နိပုဏော။
ဝိ –
ဝိသေသေ-ဝိပဿတိ။ ဝိဝိဓေ-ဝိစိတ္တံ။ ဝိရုဒ္ဓေ-ဝိဝါဒေါ။ ဝိဂတေ-ဝိမလော။ ဝိယောဂေ-ဝိပ္ပယုတ္တော။ ဝိရူပေ-ဝိပ္ပဋိသာရော။
သု –
(နိရုတ္တိ၊၁၅၉။)သောဘဏေ-သုဂ္ဂတိ။ သုန္ဒရေ-သုမနော။ သမ္မာသဒ္ဒတ္ထေ-သုဂတော။ သမိဒ္ဓိယံ-သုဘိက္ခံ။ သုခတ္ထေ-သုကရော။
သံ –
သမောဓာနေ-သန္ဓိ။ သမ္မာ, သမတ္ထေသု-သမာဓိ, သမ္ပယုတ္တော။ သမန္တဘာဝေ-သံကိဏ္ဏော။ သင်္ဂတေ-သမာဂမော, သင်္ခေပေ-သမာသော။ ဘုသတ္ထေ-သာရတ္တော။ သဟတ္ထေ-သံဝါသော, သမ္ဘောဂေါ။ အပ္ပတ္ထေ-သမဂ္ဃော။ ပဘဝေ-သမ္ဘဝေါ။ အဘိမုခေ-သမ္မုခံ။ သင်္ဂဟေ-သင်္ဂယှတိ။ ပိဒဟနေ-သံဝုတော။ ပုနပ္ပုနကမ္မေ-သန္ဓာဝတိ, သံသရတိ။ သမိဒ္ဓိယံ-သမ္ပန္နော။
အတိ –
အတိက္ကမေ-အတိရောစတိ, အစ္စယော, အတီတော။ အတိက္ကန္တေ-အစ္စန္တံ။ အတိဿယေ-အတိကုသလော။ ဘုသတ္ထေ-အတိကောဓော။ အန္တောကမ္မေ-မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ အတိဟရိတွာ ဌပေတိ။
အဓိ –
အဓိကေ-အဓိသီလံ။ ဣဿရေ-အဓိပတိ, အဓိဗြဟ္မဒတ္တေ ပဉ္စာလာ။ ဥပရိဘာဝေ-အဓိသေတိ။ ပရိဘဝနေ-အဓိဘူတော။ အဇ္ဈာယနေ-အဇ္ဈေတိ, ဗျာကရဏမဓီတေ။ အဓိဋ္ဌာနေ-နဝကမ္မံ အဓိဋ္ဌာတိ, စီဝရံ အဓိဋ္ဌာတိ, ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ အဓိဋ္ဌာတိ။ နိစ္ဆယေ-အဓိမုစ္စတိ။ ပါပုဏနေ-ဘောဂက္ခန္ဓံ အဓိဂစ္ဆတိ, အမတံ အဓိဂစ္ဆတိ။
အနု –
(နိရုတ္တိ၊၁၆၀။)အနုဂတေ-အနွေတိ။ အနုပ္ပစ္ဆိန္နေ-အနုသယော။ ပစ္ဆာသဒ္ဒတ္ထေ-အနုရထံ။ ပုနပ္ပုနဘာဝေ-အနွဍ္ဎမာသံ, အနုသံဝစ္ဆရံ။ ယောဂျဘာဝေ-အနုရူပံ။ကနိဋ္ဌဘာဝေ-အနုဗုဒ္ဓါ, အနုထေရော။ သေသံ ကာရကကဏ္ဍေ ဝက္ခတိ။
အပ –
အပဂတေ-အပေတိ, အပါယော။ ဂရဟေ-အပဂဗ္ဘော, အပသဒ္ဒေါ။ ဝဇ္ဇနေ-အပသာလာယ အာယန္တိ။ ပူဇာယံ-ဝုဍ္ဎ-မပစာယန္တိ။ ပဒုဿနေ-အပရဇ္ဈတိ။
အပိ –
သမ္ဘာဝနေ-အပိပဗ္ဗတံ ဘိန္ဒေယျ, မေရုမ္ပိ ဝိနိဝိဇ္ဈေယျ။ အပေက္ခာယံ-အယမ္ပိ ဓမ္မော အနိယတော။ သမုစ္စယေ-ဣတိပိ အရဟံ, ဆဝိမ္ပိ ဒဟတိ, စမ္မမ္ပိ ဒဟတိ, မံသမ္ပိ ဒဟတိ။ ဂရဟာယံ-အပိ အမှာကံ ပဏ္ဍိတက။ ပုစ္ဆာယံ-အပိ ဘန္တေ ဘိက္ခံ လဘိတ္ထ, အပိ နု တုမှေ သောတုကာမာတ္ထ။
အဘိ –
အဘိမုခေ-အဘိက္ကန္တော။ ဝိသိဋ္ဌေ-အဘိညာ။ အဓိကေ-အဘိဓမ္မော။ ဥဒ္ဓံကမ္မေ-အဘိရူဟတိ။ ကုလေ-အဘိဇာတော။ သာရုပ္ပေ-အဘိရူပေါ။ ဝန္ဒနေ-အဘိဝါဒေတိ။ သေသံ ကာရကကဏ္ဍေ ဝက္ခတိ။
အဝ –
အဓောဘာဂေ-အဝက္ခိတ္တော။ ဝိယောဂေ-အဝကောကိလံ ဝနံ။ ပရိဘဝေ-အဝဇာနာတိ။ ဇာနနေ-အဝဂစ္ဆတိ။ သုဒ္ဓိယံ-ဝေါဒါယတိ, ဝေါဒါနံ။ နိစ္ဆယေ-အဝဓာရဏံ။ ဒေသေ-အဝကာသော။ ထေယျေ-အဝဟာရော။
ဥပ –
(နိရုတ္တိ၊၁၆၁။)ဥပဂမေ-ဥပနိသီဒတိ။ သမီပေ-ဥပစာရော, ဥပနဂရံ။ ဥပပတ္တိယံ-သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇတိ။ သဒိသေ-ဥပမာဏံ, ဥပမေယျံ။ အဓိကေ-ဥပခါရိယံ ဒေါဏော။ ဥပရိဘာဝေ – ဥပသမ္ပန္နော, ဥပစယော။ အနသနေ-ဥပဝါသော။ ဒေါသက္ခာနေ-ပရံ ဥပဝဒတိ။ သညာယံ-ဥပဓာ, ဥပသဂ္ဂေါ။ ပုဗ္ဗကမ္မေ-ဥပက္ကမော, ဥပဟာရော။ ပူဇာယံ-ဗုဒ္ဓံ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဂယှာကာရေ-ပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ ဘုသတ္ထေ-ဥပါဒါနံ, ဥပါယာသော, ဥပနိဿယော။
ပတိ –
ပတိဂတေ-ပစ္စက္ခံ။ ပဋိလောမေ-ပဋိသောတံ။ ပဋိယောဂိမှိ-ပဋိပုဂ္ဂလော။ နိသေဓေ-ပဋိသေဓော။ နိဝတ္တေ-ပဋိက္ကမတိ။ သဒိသေ-ပဋိရူပကံ။ ပဋိကမ္မေ-ရောဂဿ ပဋိကာရော။ အာဒါနေ-ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ ပဋိဗောဓေ-ပဋိဝေဓော။ ပဋိစ္စေ-ပစ္စယော။ သေသံ ကာရကကဏ္ဍေ ဝက္ခတိ။
ပရာ –
ပရိဟာနိယံ-ပရာဘဝေါ။ ပရာဇယေ-ပရာဇိတော။ ဂတိယံ-ပရာယနံ။ ဝိက္ကမေ-ပရက္ကမော။ အာမသနေ-ပရာမသနံ။
ပရိ –
သမန္တဘာဝေ-ပရိဝုတော, ပရိက္ခိတ္တော, ပရိက္ခာရော။ ပရိစ္ဆေဒေ-ပရိညေယျံ, ပရိဇာနာတိ။ ဝဇ္ဇနေ-ပရိဟရတိ။ ပရိဟာရော။ အာလိင်္ဂနေ-ပရိဿဇတိ။ နိဝါသနေ-ဝတ္ထံ ပရိဒဟတိ။ ပူဇာယံ-ပါရိစရိယာ။ ဘောဇနေ-ပရိဝိသတိ။ အဘိဘဝေ-ပရိဘဝတိ။ ဒေါသက္ခာနေ-ပရိဘာသတိ။ သေသံ ကာရကကဏ္ဍေ ဝက္ခတိ။
နီသဒ္ဒေါ ပန နီဟရဏ, နီဝရဏာဒီသု ဝတ္တတိ, နီဟရဏံ, နီဝရဏံဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဥပသဂ္ဂပဒရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၆၂။)နိပါတပဒရာသိ
နိစ္စံ ဧကရူပေန ဝါကျပထေ ပတန္တီတိ နိပါတာ။ ပဒါနံ အာဒိ, မဇ္ဈာ’ဝသာနေသု နိပတန္တီတိ နိပါတာတိပိ ဝဒန္တိ။
အသတွဝါစကာ စာဒိသဒ္ဒါ နိပါတာ နာမ။ တေ ပန ဝိဘတ္တိယုတ္တာ, အယုတ္တာ စာတိ ဒုဝိဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဝိဘတ္တိယုတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတာ ဧဝ။ စာဒယော အယုတ္တာ နာမ။ တေ ပန အနေကသတပ္ပဘေဒါ ဟောန္တိ။ နိဃဏ္ဋုသတ္ထေသု ဂဟေတဗ္ဗာတိ။
အဗျယတဒ္ဓိတပစ္စယပဒရာသိ
အဗျယတဒ္ဓိတပစ္စယန္တာ နာမ ယထာ, တထာ, ဧကဓာ, ဧကဇ္ဈံ, သဗ္ဗသော, ကထံ, ဣတ္ထံ ဣစ္စာဒယော။ တေဟိ တတိယာလောပေါ။
တွာဒိပစ္စယန္တပဒရာသိ
တွာဒိပစ္စယန္တာ နာမ ကတွာ, ကတွာန, ကာတုန, ကာတုံ, ကာတဝေ, ဒက္ခိတာယေ, ဟေတုယေ, အာဒါယ, ဥပါဒါယ, ဝိစေယျ, ဝိနေယျ, သက္ကစ္စ, အာဟစ္စ, ဥပသမ္ပဇ္ဇ, သမေစ္စ, အဝေစ္စ, ပဋိစ္စ, အတိစ္စ, အာဂမ္မ, အာရဗ္ဘဣစ္စာဒယော။ တေသု တွာ, တွာနန္တေဟိ ပဌမာလောပေါ။ တုံ, တဝေ, တာယေ, တုယေပစ္စယန္တေဟိ စတုတ္ထီလောပေါတိ။
ဓာတဝေါ ပစ္စယာ စေဝ, ဥပသဂ္ဂနိပါတကာ။
အနေကတ္ထာဝ တေ ပဋိ-သမ္ဘိဒါ ဉာဏဂေါစရာ။
ဣတိ နိရုတ္တိဒီပနိယာ နာမ မောဂ္ဂလ္လာနဒီပနိယာ
နာမကဏ္ဍော နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၁၆၃။)ပဌမာဝိဘတ္တိရာသိ
အထ နာမဝိဘတ္တီနံ အတ္ထဘေဒါ ဝုစ္စန္တေ။
ကသ္မိံ အတ္ထေ ပဌမာ?
֍ * ၂၈၉။ ပဌမတ္ထမတ္တေ [စံ. ၂.၁.၉၃; ပါ. ၂.၃.၄၆]။
နာမဿ အဘိဓေယျမတ္တေ ပဌမာဝိဘတ္တိ ဟောတိ။
ရုက္ခော, မာလာ, ဓနံ။
ဧတ္ထ စ မတ္တသဒ္ဒေန ကတ္တု, ကမ္မာဒိကေ ဝိဘတျတ္ထေ နိဝတ္တေတိ။ တသ္မာ အတ္ထမတ္တန္တိ လိင်္ဂတ္ထောယေဝ ဝုစ္စတိ။
တတ္ထ အနုစ္စာရိတေ သတိ သုဏန္တဿ အဝိဒိတော အတ္ထော လီနတ္ထော နာမ။ တံ လီနမတ္ထံ ဂမေတိ ဗောဓေတီတိ လိင်္ဂံ, ဥစ္စာရိတပဒံ။
တံ ပန ပကတိလိင်္ဂံ, နိပ္ဖန္နလိင်္ဂန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ဝိဘတ္တိရဟိတံ ပကတိလိင်္ဂံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ လိင်္ဂ, ဝိဘတ္တီနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိဘာဂဋ္ဌာနတ္တာ။
လီနံ အင်္ဂန္တိ လိင်္ဂံ။ တတ္ထ ‘လီန’န္တိ အပါကဋံ။ ‘အင်္ဂ’န္တိ အဝယဝေါ။ လိင်္ဂံ, နာမံ, ပါဋိပဒိကန္တိ အတ္ထတော ဧကံ။
လိင်္ဂဿ အတ္ထော ပရမတ္ထော, ပညတ္တိအတ္ထောတိ ဒုဝိဓော။ တထာ ဝိသေသနတ္ထော, ဝိသေသျတ္ထောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၆၄။)တတ္ထ ဝိသေသနတ္ထော နာမ သကတ္ထော, တဿ တဿ သဒ္ဒဿ ပဋိနိယတော ပါဋိပုဂ္ဂလိကတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောယေဝ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ အာဒိမှိ သဒ္ဒုပ္ပတ္တိယာ စိရကာလဉ္စ သဒ္ဒပဝတ္တိယာ နိဗဒ္ဓကာရဏတ္တာ နိမိတ္တတ္ထောတိ စ ဝုစ္စတိ။ သော သုတိ, ဇာတိ, ဂုဏ, ဒဗ္ဗ, ကြိယာ, နာမ, သမ္ဗန္ဓဝသေန သတ္တဝိဓော ဟောတိ။
ဝိသေသျတ္ထော နာမ သာမညတ္ထော, ဗဟုနိမိတ္တာနံ သာဓာရဏတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, သောယေဝ တံတံနိမိတ္တယောဂါ နေမိတ္တကတ္ထောတိ စ ဝုစ္စတိ, သော ဇာတိ, ဂုဏ, ဒဗ္ဗ, ကြိယာ, နာမဝသေန ပဉ္စဝိဓော။ ဂေါ, သုက္ကော, ဒဏ္ဍီ, ပါစကော, တိဿောတိ။
တတ္ထ ဂေါသဒ္ဒေါ ယဒါ ဇာတိမတ္တံ ဝဒတိ ဂေါ ဇာတီတိ, တဒါ သုတိ ဝိသေသနံ။ ယဒါ ဒဗ္ဗံ ဝဒတိ ဂေါ ဂစ္ဆတီတိ, တဒါ သုတိ စ ဇာတိ စ ဝိသေသနံ။
သုက္ကသဒ္ဒေါ ယဒါ ဂုဏမတ္တံ ဝဒတိ သုက္ကော ဂုဏောတိ, တဒါ သုတိ ဝိသေသနံ။ ယဒါ ဂုဏဝိသေသံ ဝဒတိ ဂေါဿ သုက္ကောတိ, တဒါ သုတိ စ ဂုဏဇာတိ စ ဝိသေသနံ။ ယဒါ ဂုဏဝန္တံ ဒဗ္ဗံ ဝဒတိ သုက္ကော ဂေါတိ, တဒါ သုတိ စ ဂုဏဇာတိ စ ဂုဏဝိသေသော စ သမ္ဗန္ဓော စ ဝိသေသနံ။
ဒဏ္ဍီသဒ္ဒေါ ယဒါ ဇာတိမတ္တံ ဝဒတိ ဒဏ္ဍီ ဇာတီတိ, တဒါ သုတိ စ ဒဗ္ဗဉ္စ ဝိသေသနံ။ ယဒါ ဒဗ္ဗဝန္တံ ဒဗ္ဗံ ဝဒတိ ဒဏ္ဍီ ပုရိသောတိ, တဒါ သုတိ စ ဒဗ္ဗဉ္စ ဇာတိ စ သမ္ဗန္ဓော စ ဝိသေသနံ။
ပါစကသဒ္ဒေါ ယဒါ ဇာတိမတ္တံ ဝဒတိ ပါစကော ဇာတီတိ, တဒါ သုတိ စ ကြိယာ စ ဝိသေသနံ။ ယဒါ ကြိယာနိပ္ဖာဒကံ ဒဗ္ဗံ ဝဒတိ ပါစကော ပုရိသောတိ, တဒါ သုတိ စ ကြိယာ စ ဇာတိ စ ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓော စ ဝိသေသနံ။
တိဿသဒ္ဒေါ ယဒါ နာမမတ္တံ ဝဒတိ တိဿော နာမန္တိ, တဒါ သုတိ ဝိသေသနံ။ ယဒါ နာမဝန္တံ ဒဗ္ဗံ ဝဒတိ, တိဿော ဘိက္ခူတိ, တဒါ သုတိ စ နာမဇာတိ စ သမ္ဗန္ဓော စ ဝိသေသနံ။
(နိရုတ္တိ၊၁၆၅။)သဗ္ဗတ္ထ ယံ ယံ ဝဒတီတိ ဝုတ္တံ, တံ တံ ဝိသေသျန္တိ စ ဒဗ္ဗန္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ သုတိ နာမ သဒ္ဒသဘာဝါ ဧဝ ဟောတိ, သဒ္ဒပက္ခိကာ ဧဝ။ သဗ္ဗော သဒ္ဒေါ ပဌမံ သတ္တာဘိဓာယကောတိ စ ဉာသေ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ သုတိဋ္ဌာနေ သတ္တာ ဧဝ ယုတ္တာ ဝတ္တုန္တိ။ သတ္တာတိ စ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝေါဟာရမတ္တေနပိ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနတာ ဝုစ္စတိ, တံ တံ သဒ္ဒံ သုဏန္တဿ စ ဉာဏံ တံတဒတ္ထဿ အတ္ထိတာမတ္တံ သဗ္ဗပဌမံ ဇာနာတိ, တတော ပရံ ဇာတိသဒ္ဒေ ဇာတိံ ဇာနာတိ။ ဂုဏသဒ္ဒေ ဂုဏန္တိ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ လိင်္ဂ, သင်္ချာ, ပရိမာဏာနိပိ ဝိသေသနတ္ထေ သင်္ဂယှန္တိ။
တတ္ထ လိင်္ဂံ နာမ ယေ ဣတ္ထိ, ပုရိသာနံ လိင်္ဂ, နိမိတ္တ, ကုတ္တာ’ကပ္ပာ နာမ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တာ, ယေ စ နပုံသကာနံ လိင်္ဂ, နိမိတ္တ, ကုတ္တာ’ကပ္ပာ နာမ အဝုတ္တသိဒ္ဓါ, ယေ စ သဒ္ဒေသု စေဝ အတ္ထေသု စ ဝိသဒါ’ဝိသဒါကာရ, မဇ္ဈိမာကာရာ သန္ဒိဿန္တိ, သဗ္ဗမေတံ လိင်္ဂံ နာမ။
ဧဝံ ဝိသေသန, ဝိသေသျဝသေန ဒုဝိဓော အတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ သဒ္ဒလိင်္ဂဿ အတ္ထော နာမ, သော သလိင်္ဂေါ, သသင်္ချော, သပရိမာဏော စာတိ တိဝိဓော ဟောတိ။
တတ္ထ သလိင်္ဂေါ ယထာ? သညာ, ဖဿော, စိတ္တံ။ ကညာ, ပုရိသော, ကုလံ။ မာလာ, ရုက္ခော, ဓနန္တိ။
သသင်္ချော ယထာ? ဧကော, ဒွေ, တယော, ဗဟူ ဣစ္စာဒိ။
သပရိမာဏော ယထာ? ဝိဒတ္ထိ, ဟတ္ထော, ဒေါဏော, အာဠှကံ ဣစ္စာဒိ။
အပိ စ သုဒ္ဓါ, သံသဋ္ဌောတိ ဒုဝိဓော လိင်္ဂတ္ထော။ တတ္ထ ကမ္မာဒိသံသဂ္ဂရဟိတော သုဒ္ဓါ နာမ။ သော သလိင်္ဂေါ, သသင်္ချော, သပရိမာဏော, ဥပသဂ္ဂတ္ထော, နိပါတတ္ထော, ပါဋိ-ပဒိကတ္ထောတိ ဆဗ္ဗိဓော။ အတ္ထိ, သက္ကာ, လဗ္ဘာဣစ္စာဒိ ဣဓ ပါဋိပဒိကံ နာမ။ တုန, တွာန, တွာ, တဝေ, တုံ, ခတ္တုံပစ္စယန္တာပိ နိပါတေသု ဂယှန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၆၆။)သံသဋ္ဌော ဝုတ္တသံသဋ္ဌော, အဝုတ္တသံသဋ္ဌောတိ ဒုဝိဓော။ တတ္ထ ဝုတ္တသံသဋ္ဌော စတုဗ္ဗိဓော သမာသေန ဝုတ္တသံသဋ္ဌော, တဒ္ဓိတေန, အာချာတေန, ကိတေနာတိ။ တတ္ထ သမာသေန ဝုတ္တော ဆကာရကသမ္ဗန္ဓဝသေန သတ္တဝိဓော, ဘာဝေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌဝိဓော ဝါ, တထာ တဒ္ဓိတေန ဝုတ္တော။ အာချာတေန ဝုတ္တော ကတ္တု, ကမ္မ, ဘာဝဝသေန တိဝိဓော။ ကိတေန ဝုတ္တော ဆကာရက, ဘာဝဝသေန သတ္တဝိဓော။ သဗ္ဗော သုဒ္ဓါ စေဝ ဝုတ္တသံသဋ္ဌော စ ပဌမာယ ဝိသယော။
အဝုတ္တသံသဋ္ဌောပိ ကတ္တုသံသဋ္ဌော, ကမ္မသံသဋ္ဌောတိအာဒိနာ အနေကဝိဓော။ သော ဒုတိယာဒီနံ ဧဝ ဝိသယောတိ။ ဧတ္ထ စ ဝိဘတ္တိယာ ဝိနာ ကေဝလော သဒ္ဒေါ ပယောဂံ နာရဟတီတိ ကတွာ ပယောဂါရဟတ္ထမေဝ ဆဗ္ဗိဓေ သုဒ္ဓေ စတုဗ္ဗိဓေ စ ဝုတ္တသံသဋ္ဌေ ပဌမာ ပယုဇ္ဇတိ, န အတ္ထဇောတနတ္ထံ။
ကေနစိ ဝါစကေန အဝုတ္တာနိ ပန ကမ္မာဒီနိ ဝိဘတ္တီဟိ ဝိနာ ဝိဒိတာနိ န ဟောန္တီတိကတွာ အတ္ထဇောတနတ္ထမ္ပိ ကမ္မာဒီသု ဒုတိယာဒယော ပယုဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ အတ္ထမတ္တေတိ ဣဓ ဒေသန္တရာဝစ္ဆေဒကေ ဝိသယမတ္တေ ဘုမ္မံ။ ကမ္မေ ဒုတိယာဣစ္စာဒီသု ပန နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ ပယောဇနေ ဘုမ္မန္တိ ဧဝံ ဒွိန္နံ ဘုမ္မာနံ နာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
֍ * ၂၉၀။ အာမန္တနေ [က. ၂၈၅; ရူ. ၇၀; နီ. ၅၇၈; စံ. ၂.၁.၉၄; ပါ. ၂.၃.၄၇; အာမန္တဏေ (ဗဟူသု)]။
ပဂေဝ သိဒ္ဓဿ ဝတ္ထုနော နာမေန ဝါ နိပါတေန ဝါ အတ္တနော အဘိမုခီကရဏံ အာမန္တနံ နာမ။ အဓိကာမန္တနေ အတ္ထမတ္တေ ပဌမာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ အာမန္တနပဒံ နာမ ကြိယာပေက္ခံ န ဟောတိ, တသ္မာ ကာရကသညံ န လဘတိ။
တံ ပန ဒုဝိဓံ သာဒရာ’နာဒရဝသေန။ ဧဟိ သမ္မ, ဧဟိ ဇေတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၆၇။)တထာ သဇီဝ, နိဇ္ဇီဝဝသေန, ဘော ပုရိသ, ဝဒေဟိ ဘော သင်္ခ, ဝဒေဟိ ဘော သင်္ခ [ဒီ. နိ. ၂.၄၂၆]။ ဥမ္မုဇ္ဇ ဘော ပုထုသိလေ, ဥမ္မုဇ္ဇ ဘော ပုထုသိလေတိ [သံ. နိ. ၄.၃၅၈]။
တထာ ပစ္စက္ခာ’ပစ္စက္ခဝသေန, ဘော ပုရိသ, ကဟံ ဧကပုတ္တက, ကဟံ ဧကပုတ္တကာတိ [သံ. နိ. ၂.၆၃; ဓ. ပ. အဋ္ဌ. ၁.၂]။
တထာ နိယမာ’နိယမဝသေန, ဘော ပုရိသ, အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော အဗ္ဘုတံ ဝတ ဘော [ဒီ. နိ. ၂.၁၉၂]။ ယတြ ဟိ နာမ သညီ သမာနောတိအာဒိ [ဒီ. နိ. ၂.၁၉၂]။ ဣဒံ အာမန္တနံ နာမ ပဂေဝ သိဒ္ဓေ ဧဝ ဟောတိ, န ဝိဓာတဗ္ဗေ, န ဟိ ပဂေဝ ရာဇဘာဝံ ဝါ ဘိက္ခုဘာဝံ ဝါ အပ္ပတ္တံ ဇနံ ‘‘ဘော ရာဇာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘော ဘိက္ခူ’’တိ ဝါ အာမန္တေန္တီတိ။
ပဌမာဝိဘတ္တိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဒုတိယာဝိဘတ္တိရာသိ
ကသ္မိံ အတ္ထေ ဒုတိယာ?
֍ * ၂၉၁။ ကမ္မေ ဒုတိယာ [က. ၂၉၇; ရူ. ၂၈၄; နီ. ၅၈၀; စံ. ၂.၁.၄၃; ပါ. ၁.၄.၄၉-၅၁]။
ကမ္မတ္ထေ ဒုတိယာ ဟောတိ။ ကရိယတေတိ ကမ္မံ, တံ နိဗ္ဗတ္တိကမ္မံ, ဝိကတိကမ္မံ, ပတ္တိကမ္မန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။
တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိကမ္မံ ယထာ? ဣဒ္ဓိမာ ဟတ္ထိဝဏ္ဏံ မာပေတိ, ရာဇာ နဂရံ မာပေတိ, မာတာ ပုတ္တံ ဝိဇာယတိ, ဗီဇံ ရုက္ခံ ဇနေတိ, ကမ္မံ ဝိပါကံ ဇနေတိ, အာဟာရော ဗလံ ဇနေတိ, ဇနော ပုညံ ကရောတိ, ပါပံ ကရောတိ, ဗုဒ္ဓါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ, ဝိနယံ ပညပေသိ, ဘိက္ခု ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတိ, မဂ္ဂံ ဥပ္ပာဒေတိ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၆၈။)ဝိကတိကမ္မံ ယထာ? ဂေဟံ ကရောတိ, ရထံ ကရောတိ, ဃဋံ ကရောတိ, ပဋံ ဝါယတိ, ဩဒနံ ပစတိ, ဘတ္တံ ပစတိ, ကဋ္ဌံ အင်္ဂါရံ ကရောတိ, သုဝဏ္ဏံ ကဋကံ ကရောတိ, ဂေဟံ ဈာပေတိ, ရုက္ခံ ဆိန္ဒတိ, ပါကာရံ ဘိန္ဒတိ, ဝိဟယော လုနာတိ, ပါဏံ ဟနတိ, ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ ဣစ္စာဒိ။
ပတ္တိကမ္မံ ယထာ? ဂါမံ ဂစ္ဆတိ, ဂေဟံ ပဝိသတိ, ရုက္ခံ အာရောဟတိ, နဒိံ တရတိ, အာဒိစ္စံ ပဿတိ, ဓမ္မံ သုဏာတိ, ဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒတိ ပယိရုပါသတိ ဣစ္စာဒိ။
ပကတိကမ္မံ, ဝိကတိကမ္မန္တိ ဒုဝိဓံ။ သုဝဏ္ဏံ ကဋကံ ကရောတိ, ကဋ္ဌံ အင်္ဂါရံ ကရောတိ, ပုရိသံ ဌိတံ ပဿတိ, ပုရိသံ ဂစ္ဆန္တံ ပဿတိ, ဘိက္ခုံ ပဿတိ သတံ, သမ္ပဇာနံ, အဘိက္ကမန္တံ, ပဋိက္ကမန္တံ, အာလောကေန္တံ, ဝိလောကေန္တံ, သမိဉ္ဇေန္တံ, ပသာရေန္တံ။
ဧတ္ထ ‘ပုရိသံ, ဘိက္ခု’န္တိ ပကတိကမ္မံ, ‘ဌိတံ, သတံ’ဣစ္စာဒီနိ ဝိကတိကမ္မာနိ။
ဓာတုကမ္မံ, ကာရိတကမ္မန္တိ ဒုဝိဓံ။ ဂါမံ ဂစ္ဆတိ, ပုရိသံ ဂါမံ ဂမေတိ။
ဓာတုကမ္မဉ္စ ဒွိကမ္မိကဓာတူနံ ဒုဝိဓံ ပဓာနကမ္မံ, အပ္ပဓာနကမ္မန္တိ။ အဇပါလော အဇံ ဂါမံ နေတိ, ပုရိသော ဘာရံ ဂါမံ ဝဟတိ, ဟရတိ, ဂါမံ သာခံ ကဍ္ဎတိ, ဂါဝိံ ခီရံ ဒေါဟတိ, ဗြာဟ္မဏံ ကမ္ဗလံ ယာစတိ, ဗြာဟ္မဏံ ဘတ္တံ ဘိက္ခတိ, ဂါဝိယော ဝဇံ အဝရုန္ဓတိ, ဘဂဝန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, ရုက္ခံ ဖလာနိ ဩစိနာတိ, သိဿံ ဓမ္မံ ဗြဝီတိ, ဘဂဝါ ဘိက္ခူ ဧတဒဝေါစ [ဥဒါ. ၂၃ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)], သိဿံ ဓမ္မံ အနုသာသတိ ဣစ္စာဒိ။
ဧတ္ထ စ ‘အဇံ, ခီရံ’ ဣစ္စာဒိ ပဓာနကမ္မံ နာမ ကတ္တာရာ ပရိဂ္ဂဟေတုံ ဣဋ္ဌတရတ္တာ။ ‘ဂါမံ, ဂါဝိံ’ဣစ္စာဒိ အပ္ပဓာနကမ္မံ နာမ တထာ အနိဋ္ဌတရတ္တာ။
(နိရုတ္တိ၊၁၆၉။)တတ္ထ ပဓာနကမ္မံ ကထိနကမ္မံ နာမ, ကမ္မဘာဝေ ထိရကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပ္ပဓာနကမ္မံ အကထိနကမ္မံ နာမ, အထိရကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဉှိ ကဒါစိ သမ္ပဒါနံ ဟောတိ, ကဒါစိ အပါဒါနံ, ကဒါစိ သာမိ, ကဒါစိ ဩကာသော။ ယထာ – သော မံ ဒကာယ နေတိ, ဂါဝိတော ခီရံ ဒေါဟတိ, ဂါဝိယာ ခီရံ ဒေါဟဟိ, ဂါဝိယံ ခီရံ ဒေါဟတိ ဣစ္စာဒိ။
ကမ္မေ ဒုတိယာတိ ဝတ္တတေ။
֍ * ၂၉၂။ ဂတိဗောဓာဟာရသဒ္ဒတ္ထာ ကမ္မက ဘဇ္ဇာဒီနံ ပယောဇ္ဇေ [က. ၃၀၀; ရူ. ၂၈၆; နီ. ၅၈၇; စံ. ၂.၁.၄၄; ပါ. ၁.၄.၅၂]။
နိစ္စဝိဓိသုတ္တမိဒံ။ ဂမနတ္ထာနံ ဗောဓနတ္ထာနံ အာဟာရတ္ထာနံ သဒ္ဒတ္ထာနံ အကမ္မကာနံ ဘဇ္ဇာဒီနဉ္စ ဓာတူနံ ပယောဇ္ဇေ ကမ္မနိ ဒုတိယာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ပယောဇ္ဇကမ္မံ နာမ ကာရိတကမ္မံ ဝုစ္စတိ။
ပုရိသော ပုရိသံ ဂါမံ ဂမယတိ, သာမိကော အဇပါလံ အဇံ ဂါမံ နယာပေတိ, အာစရိယော သိဿံ ဓမ္မံ ဗောဓေတိ, ပုရိသော ပုရိသံ ဘတ္တံ ဘောဇေတိ, အာစရိယော သိဿံ ဓမ္မံ ပါဌေတိ, ပုရိသော ပုရိသံ သယာပေတိ, အစ္ဆာပေတိ, ဥဋ္ဌာပေတိ, ပုရိသော ပုရိသံ ဓညံ ဘဇ္ဇာပေတိ, ကောဋ္ဋာပေတိ, ဥဒ္ဓရာပေတိ။
ဧတေသမီတိ ကိံ? ပုရိသော ပုရိသေန ဩဒနံ ပါစေတိ။
ဧတ္ထ စ ဂမနတ္ထာဒီနံ ပယောဇ္ဇေ တတိယာပိ ရူပသိဒ္ဓိယံ [၁၄၁ ပိဋ္ဌေ] သဒ္ဒနီတိယဉ္စ [သုတ္တ-၁၄၈ ပိဋ္ဌေ] ဝုတ္တာ။ သဒ္ဒနီတိယံ တတိယာပယောဂေပိ ကမ္မတ္ထမေဝ ဣစ္ဆတိ။ ဉာသာဒီသု ကတွတ္ထံ ဣစ္ဆန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၇၀။)ယဒါ ပန ပဌမံ ပယောဇကံ အညော ဒုတိယော ပယောဇေတိ, တဒါ ပဌမော ပယောဇ္ဇော နာမ။ တသ္မိံ တတိယာဧဝါတိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ အတ္တနာ ဝိပ္ပကတံ ကုဋိံ ပရေဟိ ပရိယောသာပေတိ [ပါရာ. ၃၆၃]။
֍ * ၂၉၃။ ဟရာဒီနံ ဝါ [က. ၃၀၀; ရူ. ၂၈၆; နီ. ၅၈၇; စံ. ၂.၁.၄၅; ပါ. ၁.၄.၅၃]။
ဟရာဒီနံ ပယောဇ္ဇေ ကမ္မနိ ဝိကပ္ပေန ဒုတိယာ ဟောတိ။
သာမိကော ပုရိသံ ဘာရံ ဟာရေတိ ပုရိသေန ဝါ, ပုရိသံ အာဟာရံ အဇ္ဈောဟာရေတိ ပုရိသေန ဝါ, ပုရိသံ ကမ္မံ ကာရေတိ ပုရိသေန ဝါ, ရာဇာ ပုရိသံ အတ္တာနံ ဒဿေတိ ပုရိသေန ဝါ, ပုရိသံ ဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒာပေတိ ပုရိသေန ဝါ။
֍ * ၁၉၄။ န ခါဒါဒီနံ [က. ၃၀၀; ရူ. ၂၈၆; နီ. ၅၈၇; စံ. ၂.၁.၄၇; ပါ. ၁.၄.၅၇]။
ခါဒါဒီနံ ပယောဇ္ဇေ ကမ္မနိ န ဒုတိယာ ဟောတိ။
သာမိကော ပုရိသေန ခဇ္ဇံ ခါဒါပေတိ, အဒ-ဘက္ခနေ, ဘတ္တံ အာဒေတိ, သာမိကော ဒါသေန ပုရိသံ အဝှာပေတိ, သဒ္ဒါယာပေတိ, ကန္ဒယတိ, နာဒယတိ။ ဧတ္ထ စ ‘သဒ္ဒါယာပေတီ’တိ သဒ္ဒံ ကာရာပေတိ, နာမဓာတု စေသာ။ ကန္ဒ, နဒါပိ သဒ္ဒတ္ထာယေဝ။
֍ * ၂၉၅။ ဝဟိဿာနိယန္တုကေ [က. ၃၀၀; ရူ. ၂၈၆; နီ. ၅၈၇; စံ. ၂.၁.၄၈; ပါ. ၁.၄.၅၂]။
ဝဟိဿာတိ ဓာတုနိဒ္ဒေသော ဣ-ကာရော, နိယာမေတိ ပယောဇေတီတိ နိယန္တာ, နတ္ထိ နိယန္တာ ဧတဿာတိ အနိယန္တုကော။ ယဿ အညေန ပယောဇကေန ကိစ္စံ နတ္ထိ, သယမေဝ ဉတွာ ဝဟတိ, သော အနိယန္တုကော နာမ, ဝဟဓာတုဿ တာဒိသေ အနိယန္တုကေ ပယောဇ္ဇေ ကမ္မနိ ဒုတိယာ န ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၇၁။)အနိယန္တုကေတိ ကိံ? ဗလီဗဒ္ဒေ ဘာရံ ဝါဟေတိ။
֍ * ၂၉၆။ ဘက္ခိဿာဟိံသာယံ [က. ၃၀၀; ရူ. ၂၈၆; နီ. ၅၈၇; စံ. ၂.၁.၄၉; ပါ. ၁.၄.၅]။
ဘက္ခိတုံ ဣစ္ဆန္တဿ ဘက္ခာပနံ ဟိံသာ နာမ န ဟောတိ, အနိစ္ဆန္တဿ ဘက္ခာပနံ ဟိံသာ နာမ, ဘက္ခဓာတုဿ ပယောဇ္ဇေ ကမ္မနိ အဟိံသာဝိသယေ ဒုတိယာ န ဟောတိ။
သာမိကော ပုရိသေန မောဒကေ ဘက္ခာပေတိ။
အဟိံသာယန္တိ ကိံ? ဗလီဗဒ္ဒေ သဿံ ဘက္ခာပေတိ။ ဧတ္ထ ‘သဿ’န္တိ ထူလတရံ သဿန္တိ ဝဒန္တိ။
ပါဠိယံ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဝိညာပေတွာန [အပ. ထေရ ၁.၁.၄၃၈], တောသေန္တိ သဗ္ဗပါဏိနံ [အပ. ထေရ ၁.၁.၃၀၀]။ ထေရဿ ပတ္တော ဒုတိယဿ ဂါဟေတဗ္ဗော’’ ဣစ္စာဒိနာ [ပါရာ. ၆၁၅] ပယောဇ္ဇေ ဆဋ္ဌီပိ ဒိဿတိ။
֍ * ၂၉၇။ ဈာဒီဟိ ယုတ္တာ [က. ၂၉၉; ရူ. ၂၈၈; နီ. ၅၈၂, ၅၈၆; စံ. ၂.၁.၅၀; ပါ. ၂.၃.၂]။
ဓီဣစ္စာဒီဟိ နိပါတောပသဂ္ဂေဟိ ယုတ္တာ လိင်္ဂမှာ ဒုတိယာ ဟောတိ။
ဓီ ဗြာဟ္မဏဿ ဟန္တာရံ [ဓ. ပ. ၃၈၉], ဓီရတ္ထု’မံ ပူတိကာယံ [ဇာ. ၁.၃.၁၂၉], ဓီရတ္ထု တံ ဓနလာဘံ [ဇာ. ၁.၄.၃၆], ဓီရတ္ထု ဗဟုကေ ကာမေ။ တတိယာပိ ဒိဿတိ, ဓီရတ္ထု ဇီဝိတေန မေ [ဇာ. ၂.၁၇.၁၃၅]။ အန္တရာ စ ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒံ [ဒီ. နိ. ၁.၁], အဘိတော ဂါမံ ဝသတိ, ပရိတောဂါမံ ဝသတိ, နဒိံ နေရဉ္ဇရံ ပတိ [သု. နိ. ၄၂၇], ဧတေသု ဆဋ္ဌျတ္ထေ ဒုတိယာ။
(နိရုတ္တိ၊၁၇၂။)တထာ ပဋိဘာတိ မံ ဘဂဝါ [ဥဒါ. ၄၅; သံ. နိ. ၁.၂၁၇], အပိဿု မံ တိဿော ဥပမာယော ပဋိဘံသု [မ. နိ. ၁.၃၇၄], ပဋိဘာတု တံ ဘိက္ခု ဓမ္မော ဘာသိတုံ [မဟာဝ. ၂၅၈]။ ပဋိဘန္တု တံ စုန္ဒ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ [သံ. နိ. ၃.၇၉] – ‘မ’န္တိ မမ, ‘တ’န္တိ တဝ, သမ္ပဒါနတ္ထေ ဒုတိယာ။ ‘မ’န္တိ မမဉာဏေ, ‘တ’န္တိ တဝဉာဏေတိပိ ဝဏ္ဏေသုံ။ န ဥပါယမန္တရေန အတ္ထဿ သိဒ္ဓိ, နတ္ထိ သမာဒါနမန္တရေန သိက္ခာပဋိလာဘော, နေဝိဓ န ဟုရံ န ဥဘယမန္တရေန, ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿ [မ. နိ. ၃.၃၉၃; ဥဒါ. ၇၄]။ တတ္ထ ‘အန္တရေနာ’တိ နိပါတပဒမေတံ, ဝဇ္ဇေတွာတျတ္ထော။ ပုဗ္ဗေန ဂါမံ, ဒက္ခိဏေန ဂါမံ, ဥတ္တရေန ဂါမံ, ဂါမဿ ပုဗ္ဗေတိ အတ္ထော။
ဥပသဂ္ဂပုဗ္ဗာနံ အကမ္မကဓာတူနံ ပယောဂေ အာဓာရေ ဒုတိယာ, ပထဝိံ အဓိသေဿတိ, ဂါမံ အဓိတိဋ္ဌတိ, ရုက္ခံ အဇ္ဈာဝသတိ, မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ အဘိနိသီဒေယျ ဝါ အဘိနိပဇ္ဇေယျ ဝါ [ပါစိ. ၁၃၀], ဂါမံ ဥပဝသတိ, ဂါမံ အနုဝသတိ, ပဗ္ဗတံ အဓိဝသတိ, ဃရံ အာဝသတိ, အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတိ [ဒီ. နိ. ၁.၂၅၈; ပါရာ. ၅၁၉], ဥပေါသထံ ဥပဝသတိ, ကာမာဝစရံ ဥပပဇ္ဇတိ, ရူပါဝစရံ ဥပပဇ္ဇတိ, အရူပါဝစရံ ဥပပဇ္ဇတိ, သက္ကဿ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇတိ, နိပန္နံ ဝါ ဥပနိပဇ္ဇေယျ [ဒီ. နိ. ၃.၂၈၂], နိသိန္နံ ဝါ ဥပနိသီဒေယျ [ဒီ. နိ. ၃.၂၈၂], ဌိတံ ဝါ ဥပတိဋ္ဌေယျ [ဒီ. နိ. ၃.၂၈၂] ဣစ္စာဒိ။
တပ္ပာန, စာရေပိ ဒုတိယာ, နဒိံ ပိဝတိ, သမုဒ္ဒံ ပိဝတိ, ဂါမံ စရတိ, အရညံ စရတိ, နဒိယံ, ဂါမေတိ အတ္ထော။
(နိရုတ္တိ၊၁၇၃။)ကာလ, ဒိသာသုပိ အာဓာရေ ဧဝ ဒုတိယာ, တံ ခဏံ, တံ မုဟုတ္တံ, တံ ကာလံ, ဧကမန္တံ [ခု. ပါ. ၅.၁], ဧကံ သမယံ [ခု. ပါ. ၅.၁; ဒီ. နိ. ၁.၁], ပုဗ္ဗဏှသမယံ [ပါရာ. ၁၆], သာယနှသမယံ, တံ ဒိဝသံ, ဣမံ ရတ္တိံ [ဒီ. နိ. ၃.၂၈၅], ဒုတိယမ္ပိ, တတိယမ္ပိ, စတုတ္ထံ ဝါ ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပေတိ, တတော ပုဗ္ဗံ, တတော ပရံ, ပုရိမံ ဒိသံ [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၆], ဒက္ခိဏံ ဒိသံ [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၆], ပစ္ဆိမံ ဒိသံ [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၆], ဥတ္တရံ ဒိသံ [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၆], ဣမာ ဒသ ဒိသာယော, ကတမံ ဒိသံ တိဋ္ဌတိ နာဂရာဇာ [ဇာ. ၁.၁၆.၁၀၄], ဣမာသု ဒိသာသု ကတမာယ ဒိသာယ တိဋ္ဌတိ ဆဒ္ဒန္တနာဂရာဇာတိ အတ္ထောဣစ္စာဒိ။
֍ * ၂၉၈။ လက္ခဏိတ္ထမ္ဘူတဝိစ္ဆာသွဘိနာ [က. ၂၉၉; ရူ. ၂၈၈; နီ. ၅၈၂, ၅၈၆; စံ. ၂.၁.၅၄; ပါ. ၁.၄.၉၀, ၉၁; ၂.၃.၈]။
လက္ခဏာဒီသု အတ္ထေသု ပဝတ္တေန အဘိနာ ယုတ္တာ လိင်္ဂမှာ ဒုတိယာ ဟောတိ။
လက္ခီယတိ လက္ခိတဗ္ဗံ အနေနာတိ လက္ခဏံ။ အယံ ပကာရော ဣတ္ထံ, ဤဒိသော ဝိသေသောတိ အတ္ထော။ ဣတ္ထံ ဘူတော ပတ္တောတိ ဣတ္ထမ္ဘူတော။ ဘိန္နေ အတ္ထေ ဗျာပိတုံ ဣစ္ဆာ ဝိစ္ဆာ။
တတ္ထ လက္ခဏေ –
ရုက္ခမဘိ ဝိဇ္ဇောတတေ ဝိဇ္ဇု, ရုက္ခံ အဘိ ဗျာပေတွာ ဝိဇ္ဇောတတေတိ အတ္ထော, ဝိဇ္ဇောဘာသေန ဗျာပိတော ရုက္ခော ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒဿ လက္ခဏံ သညာဏံ ဟောတိ။
ဣတ္ထမ္ဘူတေ –
သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘိ, မာတရံ အဘိ ဝိသိဋ္ဌံ ကတွာ သာဓူတိ အတ္ထော, ဒေဝဒတ္တော သက္ကစ္စံ မာတုပဋ္ဌာနေ အဂ္ဂပုရိသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ခေါ ပန ဘဝန္တံ ဂေါတမံ ဧဝံ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော [ပါရာ. ၁]။ ဧတ္ထ စ ‘အဗ္ဘုဂ္ဂတော’တိ အဘိ ဝိသိဋ္ဌံ ကတွာ ဥဂ္ဂတောတိ အတ္ထော, အယံ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဘောတော ဂေါတမဿ သကလလောကဂ္ဂဘာဝံ ပကာသေတွာ ဥဂ္ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ကိတ္တိသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေ ပန တဿ ခေါ ပန ဘောတော ဂေါတမဿာတိ အတ္ထော။
ဝိစ္ဆာယံ –
(နိရုတ္တိ၊၁၇၄။)ရုက္ခံ ရုက္ခံ အဘိ ဝိဇ္ဇောတတေ စန္ဒော, ဗျာပေတွာ ဝိဇ္ဇောတတေတျတ္ထော။
ဧတ္ထ စ လက္ခဏာဒိအတ္ထာ အဘိသဒ္ဒေန ဇောတနီယာ ပိဏ္ဍတ္ထာ ဧဝ, န ဝစနီယတ္ထာ, ဗျာပနာဒိအတ္ထာ ဧဝ ဝစနီယတ္ထာတိ။
֍ * ၂၉၉။ ပတိပရီဟိ ဘာဂေ စ [က. ၂၉၉; ရူ. ၂၈၈; နီ. ၅၈၂, ၅၈၆; စံ. ၂.၁.၅၅; ပါ. ၁.၄.၉၀]။
လက္ခဏိ’တ္ထမ္ဘူတ, ဝိစ္ဆာသု စ ဘာဂေ စ ပဝတ္တေဟိ ပတိ, ပရီဟိ ယုတ္တာ လိင်္ဂမှာ ဒုတိယာ ဟောတိ။
လက္ခဏေ –
ရုက္ခံ ပတိ ဝိဇ္ဇောတတေ ဝိဇ္ဇု, ရုက္ခံ ပရိ ဝိဇ္ဇောတတေ ဝိဇ္ဇု။ တတ္ထ ‘ပတီ’တိ ပဋိစ္စ, ‘ပရီ’တိ ဖရိတွာ။
ဣတ္ထမ္ဘူတေ –
သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရံ ပတိ, သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရံ ပရိ။
ဝိစ္ဆာယံ –
ရုက္ခံ ရုက္ခံ ပတိ ဝိဇ္ဇောတတေ စန္ဒော, ရုက္ခံ ရုက္ခံ ပရိ ဝိဇ္ဇောတတေ စန္ဒော။
ဘာဂေ –
(နိရုတ္တိ၊၁၇၅။)တံ ဒီယတု, ယဒေတ္ထ မံ ပတိ သိယာ, တံ ဒီယတု, ယဒေတ္ထ မံ ပရိ သိယာ။ တတ္ထ ‘ပတီ’တိ ပဋိစ္စ, ‘ပရီ’တိ ပရိစ္စ, ဥဒ္ဒိဿာတိ အတ္ထော, ‘ဌပိတ’န္တိ ပါဌသေသော။ ဧတ္ထ မံ ဥဒ္ဒိဿ ယံ ဝတ္ထု ဌပိတံ သိယာ, တံ မေ ဒီယတူတျတ္ထော, ဧတေသု ဗဟူသု ဘာဂေသု ယော မမ ဘာဂေါ, သော မယှံ ဒီယတူတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။
֍ * ၃၀၀။ အနုနာ [က. ၂၉၉; ရူ. ၂၈၈; နီ. ၅၈၂, ၅၈၆; စံ. ၂.၁.၅၆; ပါ. ၁.၄.၈၄, ၉၀]။
လက္ခဏိ’တ္ထမ္ဘူတ, ဝိစ္ဆာသု စ ဘာဂေ စ ပဝတ္တေန အနုနာ ယုတ္တာ လိင်္ဂမှာ ဒုတိယာ ဟောတိ။
လက္ခဏေ –
ရုက္ခံ အနု ဝိဇ္ဇောတတေ ဝိဇ္ဇု, ရုက္ခံ အနု ဖရိတွာတိ အတ္ထော။ စတုရာသီတိသဟဿာနိ, သမ္ဗုဒ္ဓမနုပဗ္ဗဇုံ [ဗု. ဝံ. ၂၁.၅], ‘သမ္ဗုဒ္ဓ’န္တိ ဗောဓိသတ္တံ, အနု ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိံသူတိ အတ္ထော, ဝိပဿိဗောဓိသတ္တေ ပဗ္ဗဇိတေ သတိ တာနိပိ စတုရာသီတိကုလပုတ္တသဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိံသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သစ္စကြိယမနု ဝုဋ္ဌိ ပါဝဿိ, ‘အနူ’တိ အနွာယ, ပဋိစ္စာတိ အတ္ထော, သစ္စကြိယာယ သတိ သစ္စကြိယဟေတု ဒေဝေါ ပါဝဿီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဟေတု စ လက္ခဏံ ဘဝတီ’’တိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ သစ္စကြိယာယ သဟေဝါတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘သဟ သစ္စေ ကတေ မယှ’’န္တိ [စရိယာ. ၃.၈၂] ဟိ ဝုတ္တံ။
ဣတ္ထမ္ဘူတေ –
သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမနု။ တတ္ထ ‘အနူ’တိ အနွာယ ပဋိစ္စ။
ဝိစ္ဆာယံ –
ရုက္ခံ ရုက္ခံ အနု ဝိဇ္ဇောတတေ စန္ဒော။ တတ္ထ ‘အနူ’တိ အနု ဖရိတွာ။
ဘာဂေ –
(နိရုတ္တိ၊၁၇၆။)ယဒေတ္ထ မံ အနု သိယာ, တံ ဒီယတု။ တတ္ထ ‘အနူ’တိ အနွာယ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။
֍ * ၃၀၁။ သဟတ္ထေ [က. ၂၉၉; ရူ. ၂၈၈; နီ. ၅၈၂, ၅၈၆; စံ. ၂.၁.၅၇; ပါ. ၁.၄.၈၅]။
သဟတ္ထေ အနုနာ ယုတ္တာ လိင်္ဂမှာ ဒုတိယာ ဟောတိ။
ပဗ္ဗတံ အနု တိဋ္ဌတိ [ပဗ္ဗတမနုသေနာ တိဋ္ဌတိ (မောဂ္ဂလ္လာနဝုတ္တိယံ)]။ နဒိံ အနွာဝသိတာ ဗာရာဏသီ။ ‘အနူ’တိ အနုဂန္တွာ, နဒိယာ သဟ အာဗဒ္ဓါ တိဋ္ဌတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၃၀၂။ ဟီနေ [က. ၂၉၉; ရူ. ၂၈၈; နီ. ၅၈၂, ၅၈၆; စံ. ၂.၁.၅၈; ပါ. ၁.၄.၈၆]။
ဟီနေ ပဝတ္တေန အနုနာ ယုတ္တာ လိင်္ဂမှာ ဒုတိယာ ဟောတိ။
အနု သာရိပုတ္တံ ပညဝန္တော, အနုဂတာ ပစ္ဆတော ဂတာတိ အတ္ထော, သဗ္ဗေ ပညဝန္တော သာရိပုတ္တတော ဟီနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၃၀၃။ ဥပေန [က. ၂၉၉; ရူ. ၂၈၈; နီ. ၅၈၂, ၅၈၆; စံ. ၂.၁.၅၉; ပါ. ၁.၄.၈၇]။
ဟီနေ ဥပေန ယုတ္တာ လိင်္ဂမှာ ဒုတိယာ ဟောတိ။
ဥပ သာရိပုတ္တံ ပညဝန္တော, ဥပေစ္စ ဂတာ သမီပေ ဂတာတိ အတ္ထော, ဟီနာတွေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဧတ္ထ စ အဘိဣစ္စာဒယော ကမ္မပ္ပဝစနီယာတိ သဒ္ဒသတ္ထေသု ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပကာရေန ဝုစ္စတီတိ ပဝစနီယံ, ပကာရော စ လက္ခဏိ’တ္ထမ္ဘူတ, ဝိစ္ဆာဒိကော ပိဏ္ဍတ္ထော ဝုစ္စတိ, ကမ္မန္တိ ဗျာပနာဒိကြိယာ, ကမ္မံ ပဝစနီယံ ယေဟိ တေ ကမ္မပ္ပဝစနီယာ။
(နိရုတ္တိ၊၁၇၇။)တတ္ထ ဗျာပနာဒိကြိယာဝိသေသဝါစီဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ သမ္ဗန္ဓေသတိ ကမ္မတ္ထေ ဒုတိယာ ဟောတိ, အသမ္ဗန္ဓေ ပန အာဓာရ, သာမျာဒိအတ္ထေသု ဟောတိ, လက္ခဏာဒယော ပန သာမတ္ထိယသိဒ္ဓါ ပိဏ္ဍတ္ထာ ဧဝါတိ။
֍ * ၃၀၄။ ကာလဒ္ဓါနမစ္စန္တသံယောဂေ [က. ၂၉၈; ရူ. ၂၈၇; နီ. ၅၈၁; ပါ. ၂.၃.၅]
ကာလဿ ဝါ အဒ္ဓုနော ဝါ ဒဗ္ဗ, ဂုဏ, ကြိယာဟိ အစ္စန္တံ နိရန္တရံ သံယောဂေ ကာလ’ဒ္ဓါနဝါစီဟိ လိင်္ဂေဟိ ပရံ ဒုတိယာ ဟောတိ။
ကာလေ –
သတ္တာဟံ ဂဝပါနံ, မာသံ မံသောဒနံ, သရဒံ ရမဏီယာ နဒီ, သဗ္ဗကာလံ ရမဏီယံ နန္ဒနံ, မာသံ သဇ္ဈာယတိ, ဝဿသတံ ဇီဝတိ, တယော မာသေ အဘိဓမ္မံ ဒေသေတိ။
အဒ္ဓါနေ –
ယောဇနံ ဝနရာဇိ, ယောဇနံ ဒီဃော ပဗ္ဗတော, ကောသံ သဇ္ဈာယတိ။
အစ္စန္တသံယောဂေတိ ကိံ? မာသေ မာသေ ဘုဉ္ဇတိ, ယောဇနေ ယောဇနေ ဝိဟာရော။
ဧတ္ထ စ ကြိယာဝိသေသနမ္ပိ ကတ္တာရာ သာဓေတဗ္ဗတ္တာ ကမ္မဂတိကံ ဟောတိ, တသ္မာ တမ္ပိ ‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’တိ ဧတ္ထ ကမ္မသဒ္ဒေန ဂယှတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၇၈။)သုခံ သေတိ, ဒုက္ခံ သေတိ, သီဃံ ဂစ္ဆတိ, ခိပ္ပံ ဂစ္ဆတိ, ဒန္ဓံ ဂစ္ဆတိ, မုဒုံ ပစတိ, ဂရုံ ဧဿတိ, လဟုံ ဧဿတိ, သန္နိဓိကာရကံ ဘုဉ္ဇတိ, သမ္ပရိဝတ္တကံ ဩတာပေတိ, ကာယပ္ပစာလကံ ဂစ္ဆတိ [ပါစိ. ၅၉၀], ဟတ္ထပ္ပစာလကံ ဂစ္ဆတိ, သီသပ္ပစာလကံ ဂစ္ဆတိ [ပါစိ. ၅၉၄-၅၉၅], သုရုသုရုကာရကံ ဘုဉ္ဇတိ [ပါစိ. ၆၂၇], အဝဂဏ္ဍကာရကံ ဘုဉ္ဇတိ [ပါစိ. ၆၂၂], ပိဏ္ဍုက္ခေပကံ ဘုဉ္ဇတိ [ပါစိ. ၆၂၀], ဟတ္ထနိဒ္ဓုနကံ ဘုဉ္ဇတိ [ပါစိ. ၆၂၃], ဟတ္ထနိလ္လေဟကံ ဘုဉ္ဇတိ [ပါစိ. ၆၂၈], စန္ဒိမသူရိယာ သမံ ပရိယာယန္တိ, ဝိသမံ ပရိယာယန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ဒုတိယာဝိဘတ္တိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
တတိယာဝိဘတ္တိရာသိ
ကသ္မိံ အတ္ထေ တတိယာ?
֍ * ၃၀၅။ ကတ္တုကရဏေသု တတိယာ [က. ၂၈၆, ၂၈၈; ရူ. ၂၉၁, ၂၉၃; နီ. ၅၉၁, ၅၉၄; စံ. ၂.၁.၆၂-၃; ပါ. ၂.၃.၁၈]။
ကတ္တရိ ကရဏေ စ တတိယာ ဟောတိ။ ကတ္တာတိ စ ကာရကောတိ စ အတ္ထတော ဧကံ ‘‘ကရောတီတိ ကတ္တာ, ကရောတီတိ ကာရကော’’တိ, တသ္မာ ‘‘ကတ္တုကာရကော’’တိ ဝုတ္တေ ဒွိန္နံ ပရိယာယသဒ္ဒါနံ ဝသေန အယမေဝ ကြိယံ ဧကန္တံ ကရောတိ, သာမီ ဟုတွာ ကရောတိ, အတ္တပ္ပဓာနော ဟုတွာ ကရောတီတိ ဝိညာယတိ, တတော ကြိယာ နာမ ကတ္တုနော ဧဝ ဗျာပါရော, န အညေသန္တိ စ, အညေ ပန ကြိယာသာဓနေ ကတ္တုနော ဥပကာရကတ္တာ ကာရကာ နာမာတိ စ, တထာ အနုပကာရကတ္တာ အကာရကာ နာမာတိ စ ဝိညာယန္တီတိ။
တတ္ထ ကတ္တာ တိဝိဓော သယံကတ္တာ, ပယောဇကကတ္တာ, ကမ္မကတ္တာတိ။
တတ္ထ ဓာတွတ္ထံ သယံ ကရောန္တော သယံကတ္တာ နာမ, ပုရိသော ကမ္မံ ကရောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၇၉။)ပရံ နိယောဇေန္တော ပယောဇကကတ္တာ နာမ, ပုရိသော ဒါသံ ကမ္မံ ကာရေတိ။
ကမ္မကတ္တာ နာမ ပယောဇ္ဇကကတ္တာပိ ဝုစ္စတိ, ပုရိသော ဒါသေန ကမ္မံ ကာရေတိ ဒါသဿ ဝါ, ယော စ အညေန ကတံ ပယောဂံ ပဋိစ္စ ကမ္မဘူတောပိ သုကရတ္တာ ဝါ ကမ္မဘာဝေန အဝတ္တုကာမတာယ ဝါ အဇာနနတာယ ဝါ ဝဉ္စေတုကာမတာယ ဝါ ကတ္တုဘာဝေန ဝေါဟရီယတိ, သော ကမ္မကတ္တာ နာမ, ကုသူလော သယမေဝ ဘိဇ္ဇတိ, ဃဋော သယမေဝ ဘိဇ္ဇတိ။ အပိစ သုကရော ဝါ ဟောတု ဒုက္ကရော ဝါ, ယော ကမ္မရူပကြိယာပဒေ ပဌမန္တော ကတ္တာ, သော ကမ္မကတ္တာတိ ဝုစ္စတိ။ သဒ္ဒရူပေန ကမ္မဉ္စ တံ အတ္ထရူပေန ကတ္တာ စာတိ ကမ္မကတ္တာ, ကုသူလော ဘိဇ္ဇတိ, ဃဋော ဘိဇ္ဇတိ, ပစ္စတိ မုနိနော ဘတ္တံ, ထောကံ ထောကံ ဃရေ ဃရေ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၈၀။)ဧတ္ထ စ သဒ္ဒတ္ထော ဒုဝိဓော ပရမတ္ထော, ပညတ္တတ္ထောတိ။ တတ္ထ ပရမတ္ထော ဧကန္တေန ဝိဇ္ဇမာနောယေဝ။ ပညတ္တတ္ထော ပန ကောစိ ဝိဇ္ဇမာနောတိ သမ္မတော။ ယထာ? ရာဇပုတ္တော, ဂေါဝိသာဏံ, စမ္ပကပုပ္ဖန္တိ။ ကောစိ အဝိဇ္ဇမာနောတိ သမ္မတော။ ယထာ? ဝဉ္ဈာပုတ္တော, သသဝိသာဏံ, ဥဒုမ္ဗရပုပ္ဖန္တိ။ သဒ္ဒေါ စ နာမ ဝတ္တိစ္ဆာပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တီ ဟောတိ, ဝတ္တမာနော စ သဒ္ဒေါ အတ္ထံ န ဒီပေတီတိ နတ္ထိ, သင်္ကေတေ သတိ သုဏန္တဿ အတ္ထဝိသယံ ဗုဒ္ဓိံ န ဇနေတီတိ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတိ အဝိဇ္ဇမာနသမ္မတောပိ အတ္ထော သဒ္ဒဗုဒ္ဓီနံ ဝိသယဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနော ဧဝ ဟောတိ။ ဣတရထာ ‘ဝဉ္ဈာပုတ္တော’တိ ပဒံ သုဏန္တဿ တဒတ္ထဝိသယံ စိတ္တံ နာမ န ပဝတ္တေယျာတိ, သဒ္ဒဗုဒ္ဓီနဉ္စ ဝိသယဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနော နာမ အတ္ထော သဒ္ဒနာနာတ္တေ ဗုဒ္ဓိနာနာတ္တေ စ သတိ နာနာ ဟောတိ, ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိဇ္ဇမာနော နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သဒ္ဒဗုဒ္ဓိဝိသယဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနဉ္စ နာနာဘူတဉ္စ အတ္ထံ ပဋိစ္စ ကာရကနာနာတ္တံ ကြိယာကာရကနာနာတ္တဉ္စ ဟောတိ, န ပန သဘာဝတော ဝိဇ္ဇမာနမေဝ နာနာဘူတမေဝ စ အတ္ထန္တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘‘သံယောဂေါ ဇာယတေ’’ ဣစ္စာဒီသု သဒ္ဒဗုဒ္ဓီနံ နာနာတ္တသိဒ္ဓေန အတ္ထနာနာတ္တေန ဒွိန္နံ သဒ္ဒါနံ ဒွိန္နံ အတ္ထာနဉ္စ ကြိယာကာရကတာသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
ကယိရတေ အနေနာတိ ကရဏံ, ကြိယာသာဓနေ ကတ္တုနော သဟကာရီကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ဒုဝိဓံ အဇ္ဈတ္တိကကရဏံ, ဗာဟိရကရဏန္တိ။
တတ္ထ ကတ္တုနော အင်္ဂဘူတံ ကရဏံ အဇ္ဈတ္တိကံ နာမ, ပုရိသော စက္ခုနာ ရူပံ ပဿတိ, မနသာ ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ, ဟတ္ထေန ကမ္မံ ကရောတိ, ပါဒေန မဂ္ဂံ ဂစ္ဆတိ, ရုက္ခော ဖလဘာရေန ဩဏမတိ။
ကတ္တုနော ဗဟိဘူတံ ဗာဟိရံ နာမ, ပုရိသော ယာနေန ဂစ္ဆတိ, ဖရသုနာ [ပရသုနာ (သက္ကတဂန္ထေသု)] ဆိန္ဒတိ, ရုက္ခော ဝါတေန ဩဏမတိ။
֍ * ၃၀၆။ သဟတ္ထေန [က. ၂၈၇; ရူ. ၂၉၆; နီ. ၅၉၂; စံ. ၂.၁.၆၅; ပါ. ၂.၃.၁၉]။
သဟသဒ္ဒဿ အတ္ထော ယဿ သောတိ သဟတ္ထော, သဟတ္ထေန သဒ္ဒေန ယုတ္တာ လိင်္ဂမှာ တတိယာ ဟောတိ။ သဟသဒ္ဒဿ အတ္ထော နာမ သမဝါယတ္ထော။
သော တိဝိဓော ဒဗ္ဗသမဝါယော, ဂုဏသမဝါယော, ကြိယာသမဝါယောတိ။ ပုတ္တေန သဟ ဓနဝါ ပိတာ, ပုတ္တေန သဟ ထူလော ပိတာ, ပုတ္တေန သဟ အာဂတော ပိတာ။ သဟ, သဒ္ဓိံ, သမံ, နာနာ, ဝိနာဣစ္စာဒိကော သဟတ္ထသဒ္ဒေါ နာမ။
နိသီဒိ ဘဂဝါ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသံဃေန [မဟာဝ. ၅၉], သဟဿေန သမံ မိတာ [သံ. နိ. ၁.၃၂], ပိယေဟိ နာနာဘာဝေါ ဝိနာဘာဝေါ [ဒီ. နိ. ၂.၁၈၃, ၂၀၇], သံဃော သဟ ဝါ ဂဂ္ဂေန ဝိနာ ဝါ ဂဂ္ဂေန ဥပေါသထံ ကရေယျ [မဟာဝ. ၁၆၇]။
֍ * ၃၀၇။ လက္ခဏေ [ရူ. ၁၄၇ ပိဋ္ဌေ; နီ. ၅၉၈; စံ. ၂.၁.၆၆; ပါ. ၂.၃.၂၁]။
(နိရုတ္တိ၊၁၈၁။)လက္ခဏံ ဝုစ္စတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏံ, တသ္မိံ တတိယာ ဟောတိ။
အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ, ပိတရံ သော ဥဒိက္ခတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၂၃]။ ဗြဟ္မဘူတေန အတ္တနာ ဝိဟရတိ [အ. နိ. ၃.၆၇], အသမ္ဘိန္နေန ဝိလေပနေန ရာဇာနမဒက္ခိ, တိဒဏ္ဍကေန ပရိဗ္ဗာဇကမဒက္ခိ, ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန အညံ ပတ္တံ စေတာပေတိ [ပါရာ. ၆၁၂ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)], ဘိက္ခု ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေန ပဋိက္ကန္တေန အာလောကိတေန ဝိလောကိတေန သမိဉ္ဇိတေန ပသာရိတေန ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ, သာ ကာဠီ ဒါသီ ဘိန္နေန သီသေန လောဟိတေန ဂလန္တေန ပတိဝိဿကာနံ ဥဇ္ဈာပေသိ [မ. နိ. ၁.၂၂၆], ဥက္ခိတ္တကာယ အန္တရဃရေ ဂစ္ဆန္တိ [ပါစိ. ၅၈၄], ပလ္လတ္ထိကာယ အန္တရဃရေ နိသီဒန္တိ [ပါစိ. ၅၉၉]။
အင်္ဂဝိကာရောပိ ဣဓ သင်္ဂယှတိ [က. ၂၉၁; ရူ. ၂၉၉; နီ. ၆၀၃], အက္ခိနာ ကာဏံ ပဿတိ, ‘အက္ခီ’တိ ဣဒံ ‘ကာဏ’န္တိ ပဒေ ဝိသေသနံ, ဝိကလေန စက္ခုအင်္ဂေန သော ကာဏော နာမ ဟောတိ။ ဟတ္ထေန ကုဏိံ ပဿတိ, ပါဒေန ခဉ္ဇံ ပဿတိ။
֍ * ၃၀၈။ ဟေတုမှိ [က. ၂၈၉; ရူ. ၂၉၇; နီ. ၆၀၁]။
ဟိနောတိ ပဝတ္တတိ ဖလံ ဧတေနာတိ ဟေတု, တသ္မိံ တတိယာ ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၈၂။)အန္နေန ဝသတိ, ဝိဇ္ဇာယ သာဓု, ကမ္မုနာ ဝတ္တတိ လောကော, ကမ္မုနာ ဝတ္တတိ ပဇာ [မ. နိ. ၂.၄၆၀; သု. နိ. ၆၅၉ (ဝတ္တတီ ပဇာ)]။ ကမ္မုနာ ဝသလော ဟောတိ, ကမ္မုနာ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော [သု. နိ. ၁၃၆]။ ကေနဋ္ဌေန [ဓ. သ. အဋ္ဌ. နိဒါနကထာ], ကေန နိမိတ္တေန, ကေန ဝဏ္ဏေန [သံ. နိ. ၁.၂၃၄] ကေန ပစ္စယေန, ကေန ဟေတုနာ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၀၉၇], ကေန ကာရဏေန [ဇာ. အဋ္ဌ. ၄.၁၅ မာတင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ] ဣစ္စာဒိ။
ဧတ္ထ စ ကရဏံ တိဝိဓံ ကြိယာသာဓကကရဏံ, ဝိသေသနကရဏံ, နာနာတ္တကရဏန္တိ။
တတ္ထ ကြိယာသာဓကံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ။
ဝိသေသနကရဏံ ယထာ? အာဒိစ္စော နာမ ဂေါတ္တေန, သာကိယော နာမ ဇာတိယာ [သု. နိ. ၄၂၅]။ ဂေါတ္တေန ဂေါတမော နာထော [အပ. ထေရ ၁.၁.၂၅၃ (ဝိသဒိသံ)], သာရိပုတ္တောတိ နာမေန [အပ. ထေရ ၁.၁.၂၅၁], ဝိဿုတော ပညဝါ စ သော, ဇာတိယာ ခတ္တိယော ဗုဒ္ဓါ [ဒီ. နိ. ၂.၉၂], ဇာတိယာ သတ္တဝဿိကော [မိ. ပ. ၆.၄.၈], သိပ္ပေန နဠကာရော သော, ဧကူနတိံသော ဝယသာ [ဒီ. နိ. ၂.၂၁၄], ဝိဇ္ဇာယ သာဓု, တပသာ ဥတ္တမော, သုဝဏ္ဏေန အဘိရူပေါ, ပကတိယာ အဘိရူပေါ, ပကတိယာ ဘဒ္ဒကော, ယေဘုယျေန မတ္တိကာ [ပါစိ. ၈၆], ဓမ္မေန သမေန ရဇ္ဇံ ကာရေတိ, သမေန ဓာဝတိ, ဝိသမေန ဓာဝတိ, သုခေန သုခိတော ဟောမိ, ပါမောဇ္ဇေန ပမုဒိတော [ဗု. ဝံ. ၂.၇၈]။ ဒွိဒေါဏေန ဓညံ ကိဏာတိ, သဟဿေန အဿေ ဝိက္ကိဏာတိ, အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နတိ [ပါရာ. အဋ္ဌ. ၁.ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ (သမ္မန္နိ)] ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၈၃။)နာနာတ္တကရဏံ ယထာ? ကိံ မေ ဧကေန တိဏ္ဏေန, ပုရိသေန ထာမဒဿိနာ [ဗု. ဝံ. ၂.၅၆]။ ကိံ တေ ဇဋာဟိ ဒုမ္မေဓ, ကိံ တေ အဇိနသာဋိယာ [ဓ. ပ. ၃၉၄]။ အလံ တေ ဣဓ ဝါသေန [ပါရာ. ၄၃၆], အလံ မေ ဗုဒ္ဓေန [ပါရာ. ၅၂], ကိန္နုမေဗုဒ္ဓေန [ပါရာ. ၅၂], န မမတ္ထော ဗုဒ္ဓေန [ပါရာ. ၅၂], မဏိနာ မေ အတ္ထော [ပါရာ. ၃၄၄], ဝဒေယျာထ ဘန္တေ ယေနတ္ထော, ပါနီယေန [ပါဏိယေန (မူ.)] အတ္ထော, မူလေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ အတ္ထော [မဟာဝ. ၂၆၃], သေယျေန အတ္ထိကော, မဟဂ္ဃေန အတ္ထိကော, မာသေန ပုဗ္ဗော, ပိတရာ သဒိသော, မာတရာ သမော, ကဟာပဏေန ဦနော, ဓနေန ဝိကလော, အသိနာ ကလဟော, ဝါစာယ ကလဟော, အာစာရေန နိပုဏော, ဝါစာယ နိပုဏော, ဂုဠေန မိဿကော, တိလေန မိဿကော, ဝါစာယ သခိလော ဣစ္စာဒိ။
တထာ ကမ္မာ’ဝဓိ, အာဓာရ’စ္စန္တသံယောဂ, ကြိယာပဝဂ္ဂါပိ နာနာတ္တကရဏေ သင်္ဂယှန္တိ။
ကမ္မေ တာဝ –
တိလေဟိ ခေတ္တေ ဝပ္ပတိ, တန္တဝါယေဟိ စီဝရံ ဝါယာပေတိ, သုနခေဟိ ခါဒါပေန္တိ ဣစ္စာဒိ။
အဝဓိမှိ –
သုမုတ္တာ မယံ တေန မဟာသမဏေန [စူဠဝ. ၄၃၇], မုတ္တောမှိ ကာသိရာဇေန, စက္ခု သုညံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ [သံ. နိ. ၄.၈၅], ဩတ္တပ္ပတိ ကာယဒုစ္စရိတေန [အ. နိ. ၅.၂], ဟိရီယတိ ကာယဒုစ္စရိတေန [အ. နိ. ၅.၂], ဇိဂုစ္ဆတိ သကေန ကာယေန, ပထဗျာ ဧကရဇ္ဇေန, သဂ္ဂဿ ဂမနေန ဝါ။ သဗ္ဗလောကာဓိပစ္စေန, သောတာပတ္တိဖလံ ဝရံ [ဓ. ပ. ၁၇၈] ဣစ္စာဒိ။
အာဓာရေ –
တေန ခဏေန တေန လယေန တေန မုဟုတ္တေန [မဟာဝ. ၁၇], တေန သမယေန [ပါရာ. ၁], ကာလေန ဓမ္မဿဝနံ [ခု. ပါ. ၅.၉]။ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ [ဒီ. နိ. ၂.၂၁၆], တိဏ္ဏံ မာသာနံ အစ္စယေန [ဒီ. နိ. ၂.၁၆၈; ဥဒါ. ၅၁], ပုဗ္ဗေန ဂါမံ, ဒက္ခိဏေန ဂါမံ, ပုရတ္ထိမေန ဓတရဋ္ဌော, ဒက္ခိဏေန ဝိရူဠှကော ပစ္ဆိမေန ဝိရူပက္ခော [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၆], ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ [ခု. ပါ. ၅.၁] ဣစ္စာဒိ။
အစ္စန္တသံယောဂေ –
မာသေန ဘုဉ္ဇတိ, ယောဇနေန ဓာဝတိ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၈၄။)ကြိယာပဝဂ္ဂေါ နာမ ကြိယာယ သီဃတရံ နိဋ္ဌာပနံ, တသ္မိံ ဇောတေတဗ္ဗေ တတိယာ, ဧကာဟေနေဝ ဗာရာဏသိံ ပါပုဏိ, တီဟိ မာသေဟိ အဘိဓမ္မံ ဒေသေသိ, နဝဟိ မာသေဟိ ဝိဟာရံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဂမနမတ္တေန လဘတိ, ဩဋ္ဌပဟဋမတ္တေန ပဂုဏံ အကာသိ။
တတိယာဝိဘတ္တိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
စတုတ္ထီဝိဘတ္တိရာသိ
ကသ္မိံ အတ္ထေ စတုတ္ထီ?
֍ * ၃၀၉။ သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ [က. ၂၉၃; ရူ. ၃၀၁; နီ. ၆၀၅; စတုတ္ထီ သမ္ပဒါနေ (ဗဟူသု), စံ. ၂.၁.၇၃; ပါ. ၂.၃.၁၃]။
သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ ဟောတိ။ သမ္မာ ပဒီယတေ အဿာတိ သမ္ပဒါနံ, သမ္ပဋိစ္ဆကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တံ ဝတ္ထုသမ္ပဋိစ္ဆကံ, ကြိယာသမ္ပဋိစ္ဆကန္တိ ဒုဝိဓံ။ ဘိက္ခုဿ စီဝရံ ဒေတိ, ဗုဒ္ဓဿ သိလာဃတေ။
ပုန အနိရာကရဏံ, အနုမတိ, အာရာဓနန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ န နိရာကရောတိ န နိဝါရေတီတိ အနိရာကရဏံ, ဒိယျမာနံ န ပဋိက္ခိပတီတိ အတ္ထော။ အသတိ ဟိ ပဋိက္ခိပနေ သမ္ပဋိစ္ဆနံ နာမ ဟောတီတိ။ ကာယစိတ္တေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆနာကာရံ ဒဿေတွာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တံ သမ္ပဒါနံ အနုမတိ နာမ။ ဝိဝိဓေဟိ အာယာစနဝစနေဟိ ပရဿ စိတ္တံ အာရာဓေတွာ သမ္ပဋိစ္ဆန္တံ အာရာဓနံ နာမ။ ဗောဓိရုက္ခဿ ဇလံ ဒေတိ, ဘိက္ခုဿ အန္နံ ဒေတိ, ယာစကဿ အန္နံ ဒေတိ။
ကြိယာသမ္ပဋိစ္ဆကံ နာနာကြိယာဝသေန ဗဟုဝိဓံ။
(နိရုတ္တိ၊၁၈၅။)တဉ္စ အမှာကံ ရုစ္စတိ စေဝ ခမတိ စ [မ. နိ. ၁.၁၇၉; မ. နိ. ၂.၄၃၅], ပဗ္ဗဇ္ဇာ မမ ရုစ္စတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၄၃], ကဿ သာဒုံ န ရုစ္စတိ, န မေ ရုစ္စတိ ဘဒ္ဒန္တေ, ဥလူကဿာဘိသေစနံ [ဇာ. ၁.၃.၆၀]။ ဂမနံ မယှံ ရုစ္စတိ, မာယသ္မန္တာနမ္ပိ သံဃဘေဒေါ ရုစ္စိတ္ထ [ပါရာ. ၄၁၈], ယဿာယသ္မတော န ခမတိ, ခမတိ သံဃဿ [ပါရာ. ၄၃၈], ဘတ္တံ မယှံ ဆာဒေတိ, ဘတ္တမဿ နစ္ဆာဒေတိ [စူဠဝ. ၂၈၂], တေသံ ဘိက္ခူနံ လူခါနိ ဘောဇနာနိ နစ္ဆာဒေန္တိ [မဟာဝ. ၂၆၁ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)]။ တတ္ထ ‘ဆာဒေတီ’တိ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။
ဓာရဏပ္ပယောဂေ –
ဆတ္တဂ္ဂါဟော ရညော ဆတ္တံ ဓာရေတိ, သမ္ပတိဇာတဿ ဗောဓိသတ္တဿ ဒေဝါ ဆတ္တံ ဓာရယိံသု။
ဗုဒ္ဓဿ သိလာဃတေ, ထောမေတီတိ အတ္ထော, တုယှံ ဟနုတေ, တုဏှိဘာဝေန ဝဉ္စေတီတိ အတ္ထော, ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခုဿ ဘုဉ္ဇမာနဿ ပါနီယေန ဝါ ဝိဓူပနေန ဝါ ဥပဋ္ဌာတိ [ပါစိ. ၈၁၆ (ဝိသဒိသံ)]။ ဒုတိယာပိ ဟောတိ, ရညော ဥပဋ္ဌာတိ, ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌာတိ, အဟံ ဘောတိံ ဥပဋ္ဌိဿံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၃၄], အဟံ တံ ဥပဋ္ဌိဿာမိ, မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ [ခု. ပါ. ၅.၆], တုယှံ သပတေ, သပဿု မေ ဝေပစိတ္တိ [သံ. နိ. ၁.၂၅၃], သပထမ္ပိ တေ သမ္မ အဟံ ကရောမိ [ဇာ. ၂.၂၁.၄၀၇], တဝ မယိ သဒ္ဒဟနတ္ထံ သစ္စံ ကရောမီတိ အတ္ထော, ရညော သတံ ဓာရေတိ, ဣဓ ကုလပုတ္တော န ကဿစိ ကိဉ္စိ ဓာရေတိ [အ. နိ. ၄.၆၂], တဿ ရညော မယံ နာဂံ ဓာရယာမ။ တတ္ထ ‘ရညော သတံ ဓာရေတီ’တိ သတံ ဗလိဓနံ ဝါ ဒဏ္ဍဓနံ ဝါ နိဒေတီတိ [နိဓေတီတိ, နိဓေမ (ကေစိ)] အတ္ထော, ‘‘ဣဏံ ကတွာ ဂဏှာတီ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ‘ဓာရယာမာ’တိ ပုန နိဒေမ [နိဓေတီတိ, နိဓေမ (ကေစိ)], တုယှံ သဒ္ဒဟတိ, မယှံ သဒ္ဒဟတိ, သဒ္ဒဟာသိ သိင်္ဂါလဿ, သုရာပီတဿ ဗြာဟ္မဏ [ဇာ. ၁.၁.၁၁၃]။
(နိရုတ္တိ၊၁၈၆။)ဒေဝါပိ တေ ပိဟယန္တိ တာဒိနော [ဓ. ပ. ၉၄ (တဿ ပိဟယန္တိ)], ဒေဝါပိ တေသံ ပိဟယန္တိ, သမ္ဗုဒ္ဓါနံ သတီမတံ [ဓ. ပ. ၁၈၁], ‘ပိဟယန္တီ’တိ ပုနပ္ပုနံ ဒဋ္ဌုံ ပတ္ထေန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုတိယာပိ ဟောတိ, သစေ မံ ပိဟယသိ, ဓနံ ပိဟေတိ, ဟိရညံ ပိဟေတိ, သုဝဏ္ဏံ ပိဟေတိ။ တတိယာပိ ဒိဿတိ, ရူပေန ပိဟေတိ, သဒ္ဒေန ပိဟေတိ ဣစ္စာဒိ။
တဿ ကုဇ္ဈ မဟာဝီရ [ဇာ. ၁.၄.၄၉], မာ မေ ကုဇ္ဈ ရထေသဘ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၉၆ (ကုဇ္ဈိ)], ယဒိဟံ တဿ ကုပ္ပေယျံ, မာတု ကုပ္ပတိ, ပိတု ကုပ္ပတိ, ယော အပ္ပဒုဋ္ဌဿ နရဿ ဒုဿတိ [ဓ. ပ. ၁၂၅; သု. နိ. ၆၆၇; ဇာ. ၁.၅.၉၄], ဒုဟယတိ ဒိသာနံ မေဃော, ပူရေတိ ဝိနာသေတိ ဝါတိ အတ္ထော, အကာလေ ဝဿန္တော ဟိ ဝိနာသေတိ နာမ, ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉], အဒုဋ္ဌဿ တုဝံ ဒုဗ္ဘိ [ဇာ. ၁.၁၆.၂၉၅], မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘေယျ, တိတ္ထိယာ ဣဿန္တိ သမဏာနံ, ဥဿူယန္တိ ဒုဇ္ဇနာ ဂုဏဝန္တာနံ, ပတိဝိဿကာနံ ဥဇ္ဈာပေသိ [မ. နိ. ၁.၂၂၆ (ဥဇ္ဈာပေသိ)], မာ တုမှေ တဿ ဥဇ္ဈာယိတ္ထ [ဥဒါ. ၂၆ (ဝိသဒိသံ)], မဟာရာဇာနံ ဥဇ္ဈာပေတဗ္ဗံ ဝိရဝိတဗ္ဗံ ဝိက္ကန္ဒိတဗ္ဗံ, ကျာဟံ အယျာနံ အပရဇ္ဈာမိ [ပါရာ. ၃၈၃] အယျေ ဝါ, ရညော အပရဇ္ဈတိ ရာဇာနံ ဝါ, အာရာဓော မေ ရာဇာ ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၈၇။)ပတိ, အာပုဗ္ဗဿ သု-ဓာတုဿ အနု, ပတိပုဗ္ဗဿ စ ဂီ-ဓာတုဿ ယောဂေ သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ။ တတြ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ, ‘‘ဘဒ္ဒန္တေ’’တိ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုံ [အ. နိ. ၁.၁]။ ဧတ္ထ စ ပုဗ္ဗဝါကျေ အာမန္တနကြိယာယ ကတ္တာ ဘဂဝါ, သော ပရဝါကျေ ပစ္စာသုယောဂေ သမ္ပဒါနံ ဟောတိ, ‘ပစ္စဿောသု’န္တိ ဘဒ္ဒန္တေတိ ပဋိဝစနံ အဒံသူတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခူ ဗုဒ္ဓဿ အာသုဏန္တိ, ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရဿ အာရာမိကံ ပဋိဿုတွာ [မဟာဝ. ၂၇၀], အမစ္စော ရညော ဗိမ္ဗိသာရဿ ပဋိဿုတွာ [မဟာဝ. ၂၇၀], သမ္ပဋိစ္ဆိတွာတိ အတ္ထော, ဘိက္ခု ဇနံ ဓမ္မံ သာဝေတိ, ဇနော တဿ ဘိက္ခုနော အနုဂိဏာတိ ပဋိဂိဏာတိ, သာဓုကာရံ ဒေတီတိ အတ္ထော။
အာရောစနတ္ထယောဂေ –
အာရောစယာမိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ [မ. နိ. ၁.၄၁၆], ပဋိဝေဒယာမိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ [မ. နိ. ၁.၄၁၆], အာမန္တယာမိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ [ဒီ. နိ. ၂.၂၁၈ (ဝိသဒိသံ)], ဓမ္မံ ဝေါ ဒေသေဿာမိ [မ. နိ. ၃.၁၀၅], ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, ယထာ နော ဘဂဝါ ဗျာကရေယျ, နိရုတ္တိံ တေ ပဝက္ခာမိ, အဟံ တေ အာစိက္ခိဿာမိ, အဟံ တေ ကိတ္တယိဿာမိ, ဘိက္ခူနံ ဧတဒဝေါစ။
֍ * ၃၁၀။ တဒတ္ထေ [က. ၂၇၇; ရူ. ၃၀၃; နီ. ၅၅၄]။
တဿာ တဿာ ကြိယာယ အတ္ထောတိ တဒတ္ထော, တဒတ္ထေ သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ ဟောတိ။
֍ * ၃၁၁။ သဿာယ စတုတ္ထိယာ [က. ၁၀၉; ရူ. ၃၀၄; နီ. ၂၇၉-၈၀]။
အကာရန္တတော စတုတ္ထီဘူတဿ သဿ အာယော ဟောတိ ဝါ။
ဝိနယော သံဝရတ္ထာယ, သံဝရော အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာယ, အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမုဇ္ဇတ္ထာယ, ပါမုဇ္ဇံ ပီတတ္ထာယ, ပီတိ ပဿဒ္ဓတ္ထာယ, ပဿဒ္ဓိ သုခတ္ထာယ, သုခံ သမာဓတ္ထာယ, သမာဓိ ယထာဘူတဉာဏဒဿနတ္ထာယ, ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ နိဗ္ဗိဒတ္ထာယ, နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂတ္ထာယ, ဝိရာဂေါ ဝိမုတ္တတ္ထာယ, ဝိမုတ္တိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနတ္ထာယ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ [ပရိ. ၃၆၆], အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ [မ. နိ. ၁.၅၀], အလံ ကုက္ကုစ္စာယ [ပါရာ. ၃၈], အလံ သမ္မောဟာယ, ပါကာယ ဝဇတိ, ယုဒ္ဓါယ ဂစ္ဆတိ, ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိံ [ပါစိ. ၉၀၂]။
(နိရုတ္တိ၊၁၈၈။)တုမတ္ထောပိ တဒတ္ထေ သင်္ဂယှတိ, အလံ မိတ္တေ သုခါပေတုံ, အမိတ္တာနံ ဒုခါယ စ [ဇာ. ၂.၁၇.၁၃]။ လောကာနုကမ္ပာယ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ, အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ [မဟာဝ. ၁၃]။
အလမတ္ထယောဂေ –
အလံ မလ္လော မလ္လဿ, အရဟတိ မလ္လော မလ္လဿ, အလံ တေ ဣဓ ဝါသေန [ပါရာ. ၄၃၆], အလံ တေ ဟိရညသုဝဏ္ဏေန, ကိံ မေ ဧကေန တိဏ္ဏေန [ဗု. ဝံ. ၂.၅၆], ကိံ တေ ဇဋာဟိ ဒုမ္မေဓ, ကိံ တေ အဇိနသာဋိယာ [ဓ. ပ. ၃၉၄]။
မညနာပယောဂေ အနာဒရေ အပါဏိသ္မိမေဝ စတုတ္ထီ, ကဋ္ဌဿ တုဝံ မညေ, ကလိင်္ဂရဿ [ကဠိင်္ဂရဿ, ကဠင်္ဂရဿ (က.)] တုဝံ မညေ, ဇီဝိတံ တိဏာယပိ န မညတိ။
အနာဒရေတိ ကိံ? သုဝဏ္ဏံ တံ မညေ။
အပါဏိသ္မိန္တိ ကိံ? ဂဒြဘံ တုဝံ မညေ။
ဂတျတ္ထာနံ နယနတ္ထာနဉ္စ ဓာတူနံ ကမ္မနိ စတုတ္ထီ, အပ္ပော သဂ္ဂါယ ဂစ္ဆတိ [ဓ. ပ. ၁၇၄], ယော မံ ဒကာယ နေတိ [ဇာ. ၁.၆.၉၇], နိရယာယုပကဍ္ဎတိ [ဓ. ပ. ၃၁၁], မူလာယ ပဋိကဿေယျ [စူဠဝ. ၁၁၁]။
အာသီသနကြိယာယောဂေ –
အာယု ဘဝတော ဟောတု, ဘဒ္ဒံ တေ ဟောတု, ဘဒ္ဒမတ္ထု တေ [ဇာ. ၁.၈.၁၅; ဇာ. ၂.၁၇.၁], ကုသလံ တေ ဟောတု, အနာမယံ တေ ဟောတု, သုခံ တေ ဟောတု, အတ္ထံ တေ ဟောတု, ဟိတံ တေ ဟောတု, ကလျာဏံ တေ ဟောတု, သွာဂတံ တေ ဟောတု, သောတ္ထိ တေ ဟောတု သောတ္ထိ ဂဗ္ဘဿ [မ. နိ. ၂.၃၅၁], မင်္ဂလံ တေ ဟောတု။
(နိရုတ္တိ၊၁၈၉။)သမ္မုတိယောဂေ ကမ္မတ္ထေ [ဆဋ္ဌီ], ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ရူပိယဆဍ္ဍကဿ သမ္မုတိ [ပါရာ. ၅၉၀], ပတ္တဂါဟာပကဿ သမ္မုတိဣစ္စာဒိ [ပါရာ. ၆၁၄]။
အာဝိကရဏာဒိယောဂေ –
တုယှဉ္စဿ အာဝိ ကရောမိ, တဿ မေ သက္ကော ပါတုရဟောသိ, တဿ ပဟိဏေယျ, ဘိက္ခူနံ ဒူတံ ပါဟေသိ, ကပ္ပတိ ဘိက္ခူနံ အာယောဂေါ, ဝဋ္ဋတိ ဘိက္ခူနံ အာယောဂေါ, ပတ္ထောဒနော ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ နပ္ပဟောတိ, ဧကဿ ပဟောတိ, ဧကဿ ပရိယတ္တော, ဥပမံ တေ ကရိဿာမိ [မ. နိ. ၁.၂၅၈; ဇာ. ၂.၁၉.၂၄], အဉ္ဇလိံ တေ ပဂ္ဂဏှာမိ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၂၇], တထာဂတဿ ဖာသု ဟောတိ, အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု [မဟာဝ. ၁၃၄], လောကဿ အတ္ထော, လောကဿ ဟိတံ, မဏိနာ မေ အတ္ထော [ပါရာ. ၃၄၄], န မမတ္ထော ဗုဒ္ဓေန [ပါရာ. ၅၂], နမတ္ထု ဗုဒ္ဓါနံ နမတ္ထု ဗောဓိယာ [ဇာ. ၁.၂.၁၇], ဝိပဿိဿ စ နမတ္ထု [ဒီ. နိ. ၃.၂၇၇], နမော ကရောဟိ နာဂဿ [မ. နိ. ၁.၂၄၉], နမော တေ ပုရိသာဇည, နမော တေ ပုရိသုတ္တမ [အပ. ထေရ ၁.၂.၁၂၉]။ သောတ္ထိ ပဇာနံ [ဒီ. နိ. ၁.၂၇၄], သုဝတ္ထိ ပဇာနံ ဣစ္စာဒိ။
စတုတ္ထီဝိဘတ္တိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ပဉ္စမီဝိဘတ္တိရာသိ
ကသ္မိံ အတ္ထေ ပဉ္စမီ?
֍ * ၃၁၂။ ပဉ္စမျာဝဓိသ္မိံ [က. ၂၉၅; ရူ. ၃၀၇; နီ. ၆၀၇; စံ. ၂.၁.၈၁; ပါ. ၂.၃.၂၈; ၁.၄.၂၄]။
အဝဓိယတိ ဝဝတ္ထိယတိ ပဒတ္ထော ဧတသ္မာတိ အဝဓိ, တသ္မိံ ပဉ္စမီ ဟောတိ, အဝဓီတိ စ အပါဒါနံ ဝုစ္စတိ။
အပနေတွာ ဣတော အညံ အာဒဒါတိ ဂဏှာတီတိ အပါဒါနံ။ တံ တိဝိဓံ နိဒ္ဒိဋ္ဌဝိသယံ, ဥပ္ပာဋဝိသယံ, အနုမေယျဝိသယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၉၀။)တတ္ထ ယသ္မိံ အပါဒါနဝိသယဘူတော ကြိယာဝိသေသော သရူပတော နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ, တံ နိဒ္ဒိဋ္ဌဝိသယံ။ ယထာ? ဂါမာ အပေန္တိ မုနယော, နဂရာ နိဂ္ဂတော ရာဇာ။
ယသ္မိံ ပန သော ပါဌသေသံ ကတွာ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗော ဟောတိ, တံ ဥပ္ပာဋဝိသယံ။ ယထာ? ဝလာဟကာ ဝိဇ္ဇောတတေ ဝိဇ္ဇု, အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတောတိ [မဟာဝ. ၃၀]။ ဧတ္ထ ဟိ ‘နိက္ခမိတွာ’တိ ပဒံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။
ယသ္မိံ ပန သော နိဒ္ဒိဋ္ဌော စ န ဟောတိ, အဇ္ဈာဟရိတုဉ္စ န သက္ကာ, အထ ခေါ အတ္ထတော အနုမာနဝသေန သော ဝိညေယျော ဟောတိ, တံ အနုမေယျဝိသယံ။ ယထာ? မာထုရာ ပါဋလိပုတ္တကေဟိ အဘိရူပတရာ, သီလမေဝ သုတာ သေယျော [ဇာ. ၁.၅.၆၅], မယာ ဘိယျော န ဝိဇ္ဇတိ, အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ, ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ, သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ ဣစ္စာဒိ [မ. နိ. ၃.၂၀၇]။ ကြိယံ ဝိနာ ကာရကံ နာမ န သိဇ္ဈတီတိကတွာ ဥက္ကံသနကြိယာ ဧတ္ထ အနုမေတဗ္ဗာ ဟောတိ။ ဧဝံ ကြိယာပဒရဟိတေသု ဒူရယောဂါဒီသုပိ အဝိနာဘာဝိကြိယာနုမာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပုန စလာ’စလဝသေန ဒုဝိဓံ။
စလံ ယထာ? ပုရိသော ဓာဝတာ အဿာ ပတတိ, ဒွေ မေဏ္ဍာ ယုဇ္ဈိတွာ အညမညတော အပသက္ကန္တိ။ ဧတ္ထ စ ယဒိ စလံ သိယာ, ကထံ အဝဓိ နာမ ဘဝေယျ။ အစ္စုတိလက္ခဏော ဟိ အဝဓီတိ? ဝုစ္စတေ-ဒွေ မေဏ္ဍာ သကသကကြိယာယ စလန္တိ, ဣတရီတရကြိယာယ အဝဓီ ဟောန္တီတိ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဝဓိလက္ခဏဝိရောဓောတိ။
အစလံ ယထာ? ဂါမာ အပေန္တိ မုနယော, နဂရာ နိဂ္ဂတော ရာဇာ။
(နိရုတ္တိ၊၁၉၁။)ပုန ကာယသံသဂ္ဂပုဗ္ဗကံ, စိတ္တသံသဂ္ဂပုဗ္ဗကန္တိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ, ဂါမာ အပေန္တိ မုနယော, စောရာ ဘယံ ဇာယတေ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကိံဝ ဒူရော ဣတော ဂါမော, ဣတော သာ ဒက္ခိဏာ ဒိသာ [ဒီ. နိ. ၃.၂၇၉]။ ဣတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ’’တိ [ဒီ. နိ. ၂.၄] အာဒီသု ဝဒန္တဿ စိတ္တသံသဂ္ဂပုဗ္ဗကမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘န မာတာ ပုတ္တတော ဘာယတိ, န စ ပုတ္တော မာတိတော ဘာယတိ, ဘယာ ဘီတော န ဘာသသီ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၁.၁၃၈] ပါဠိ။ အတ္ထိ တေ ဣတော ဘယံ [မ. နိ. ၂.၃၅၀], နတ္ထိ တေ ဣတော ဘယံ, ယတော ခေမံ တတော ဘယံ [ဇာ. ၁.၉.၅၈], စောရာ ဘာယတိ, စောရာ ဘီတော။ ဆဋ္ဌီ စ, စောရဿ ဘာယတိ, စောရဿ ဘီတော။ ဒုတိယာ စ, ‘‘ကထံ ပရလောကံ န ဘာယေယျ, ဧဝံ ပရလောကံ န ဘာယေယျ, ဘာယသိ မံ သမဏ [သု. နိ. သူစိလောမသုတ္တ], နာဟံ တံ ဘာယာမိ [သု. နိ. သူစိလောမသုတ္တ], ဘာယိတဗ္ဗံ န ဘာယတိ, နာဟံ ဘာယာမိ ဘောဂိနံ [ဇာ. ၂.၂၂.၈၃၅], န မံ မိဂါ ဥတ္တသန္တီ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၀၇] ပါဠိပဒါနိ ဒိဿန္တိ။ တတ္ထ ‘‘ဘောဂိန’န္တိ နာဂံ, စောရာ တသတိ ဥတ္တသတိ စောရဿ ဝါ, သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿ [ဓ. ပ. ၁၂၉], ပါပတော ဩတ္တပ္ပတိ ဇိဂုစ္ဆတိ ဟရာယတိ ပါပေန ဝါ။
ယတော ကိဉ္စိ သိပ္ပံ ဝါ ဝိဇ္ဇံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ ဂဏှာတိ, တသ္မိံ အက္ခာတရိ ပဉ္စမီ, ဥပဇ္ဈာယာ အဓီတေ, ဥပဇ္ဈာယာ သိပ္ပံ ဂဏှာတိ, ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ, ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော။ စတုရာသီတိသဟဿာနိ, ယေမေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော [ထေရဂါ. ၁၀၂၇]။
ယတော သုဏာတိ, တသ္မိံ ပဉ္စမီ, ဆဋ္ဌီ စ, ဣတော သုတွာ, ဣမဿ သုတွာ ဝါ, ယမှာ ဓမ္မံ ဝိဇာနေယျ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ [ဓ. ပ. ၃၉၂]။
ယတော လဘတိ, တသ္မိံ ပဉ္စမီ, သံဃတော လဘတိ, ဂဏတော လဘတိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၉၂။)ယတော ပရာဇယတိ, ယတော ပဘဝတိ, ယတော ဇာယတိ, တသ္မိံ ပဉ္စမီ, ဗုဒ္ဓသ္မာ ပရာဇယန္တိ အညတိတ္ထိယာ, ပါဠိယံ ပန ပရာဇိယောဂေ အပါဒါနံ ပါဌသေသဝသေန လဗ္ဘတိ, တသ္မိံ ခေါ ပန သင်္ဂါမေ ဒေဝါ ဇိနိံသု, အသုရာ ပရာဇိနိံသု။ ဧတ္ထ ဒေဝေဟိ ပရာဇိနိံသူတိ ပါဌသေသော။ ‘‘မယံ ဇိတာမှာ အမ္ဗကာယ။ ဟိမဝန္တာ ပဘဝန္တိ ပဉ္စ မဟာနဒိယော [အ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၈.၁၉], အယံ ဘာဂီရထီ ဂင်္ဂါ, ဟိမဝန္တာ ပဘာဝိတာ’’တိ ပါဠိ [အပ. ထေရ ၁.၁.၂၅၅], စောရာ ဘယံ ဇာယတေ, ကာမတော ဇာယတေ ဘယံ [ဓ. ပ. ၂၁၅], ဇာတံ သရဏတော ဘယံ [ဇာ. ၁.၁.၃၆; ၁.၂.၁၃; ၁.၉.၅၆, ၅၇, ၅၉], ယံကိဉ္စိ ဘယံ ဝါ ဝေရံ ဝါ ဥပဒ္ဒဝေါ ဝါ ဥပသဂ္ဂေါ ဝါ ဇာယတိ, သဗ္ဗံ တံ ဗာလတော ဇာယတိ, နော ပဏ္ဍိတတော, ကာမတော ဇာယတီ သောကော [ဓ. ပ. ၂၁၄], ဥဘတော သုဇာတော ပုတ္တော [ဒီ. နိ. ၁.၃၁၁], ဥရသ္မာ ဇာတော, ဥရေ ဇာတော ဝါ, စီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ သံဃတော ဝါ ဂဏတော ဝါ ဉာတိမိတ္တတော ဝါ [ပါရာ. ၅၀၀ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)]။
အညတ္ထာနံ ယောဂေ ပဉ္စမီ, တတော အညံ, တတော ပရံ [မဟာဝ. ၃၄၆], တတော အပရေန သမယေန [ပါရာ. ၁၉၅]။
ဥပသဂ္ဂါနံ ယောဂေ ပန –
֍ * ၃၁၃။ အပပရီဟိ ဝဇ္ဇနေ [က. ၂၇၂; ရူ. ၃၀၉; နီ. ၅၅၈, ၅၆၈; စံ. ၂.၁.၈၂; ပါ. ၁.၄.၈၈; ၂.၃.၁၀]။
ဝဇ္ဇနေ ပဝတ္တေဟိ အပ, ပရီဟိ ယောဂေ ပဉ္စမီ ဟောတိ။
အပပဗ္ဗတာ ဝဿတိ ဒေဝေါ, ပရိပဗ္ဗတာ ဝဿတိ ဒေဝေါ, အပသာလာယ အာယန္တိ ဝါဏိဇာ, ပရိသာလာယ အာယန္တိ ဝါဏိဇာ, ပဗ္ဗတံ သာလံ ဝဇ္ဇေတွာတိ အတ္ထော။ ကစ္စာယနေ ပန ‘‘ဥပရိပဗ္ဗတာ ဒေဝေါ ဝဿတီ’’တိ ပါဌော [ပေါရာဏပါဌော], ပရိပဗ္ဗတာတိ ယုတ္တော။ ဥပရိယောဂေ ပန သတ္တမီယေဝ ဒိဿတိ – ‘‘တသ္မိံ ဥပရိပဗ္ဗတေ [မ. နိ. ၃.၂၁၆; ဇာ. ၁.၈.၁၆], ဥပရိပါသာဒေ [ဒီ. နိ. ၂.၄၀၈], ဥပရိဝေဟာသေ, ဥပရိဝေဟာသကုဋိယာ’’တိ, [ပါစိ. ၁၃၀] တတ္ထ ပဗ္ဗတဿ ဥပရိ ဥပရိပဗ္ဗတန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၃၁၄။ ပဋိနိဓိပဋိဒါနေသု ပတိနာ [က. ၂၇၂; ရူ. ၃၀၉; နီ. ၅၅၈, ၅၆၈; စံ. ၂.၁.၈၃; ပါ. ၂.၃.၁၁; ၁.၄.၉.၂]။
(နိရုတ္တိ၊၁၉၃။)ပဋိနိဓိ နာမ ပဋိဗိမ္ဗဋ္ဌပနံ, ပဋိဒါနံ နာမ ပဋိဘဏ္ဍဒါနံ တေသု ပဝတ္တေန ပတိနာ ယောဂေ ပဉ္စမီ ဟောတိ။
ဗုဒ္ဓသ္မာ ပတိ သာရိပုတ္တော ဓမ္မံ ဒေသေတိ, တေလသ္မာ ပတိ ဃတံ ဒေတိ။
֍ * ၃၁၅။ ရိတေ ဒုတိယာ စ [က. ၂၇၂; ရူ. ၃၀၉; နီ. ၅၅၈, ၅၆၈; စံ. ၂.၁.၈၄; ပါ. ၂.၃.၂၉]။
ရိတေသဒ္ဒေန ယောဂေ ပဉ္စမီ ဟောတိ ဒုတိယာ စ။
ရိတေ သဒ္ဓမ္မာ, ရိတေ သဒ္ဓမ္မံ။
֍ * ၃၁၆။ ဝိနာညတြေဟိ တတိယာ စ [က. ၂၇၂; ရူ. ၃၀၉; နီ. ၅၅၈, ၅၆၈; စံ. ၂.၁.၈၅; ပါ. ၂.၃.၃၂; ‘ဝိနာညတြ တတိယာစ’ (ဗဟူသု)]။
ဝဇ္ဇနေ ပဝတ္တေဟိ ဝိနာ, အညတြသဒ္ဒေဟိ ယောဂေ ပဉ္စမီ, ဒုတိယာ, တတိယာ စ ဟောန္တိ။
ဝိနာ သဒ္ဓမ္မာ, ဝိနာ သဒ္ဓမ္မံ, ဝိနာ သဒ္ဓမ္မေန, အညတြ သဒ္ဓမ္မာ, အညတြ သဒ္ဓမ္မံ, အညတြ သဒ္ဓမ္မေန။
֍ * ၃၁၇။ ပုထုနာနာဟိ စ [က. ၂၇၂; ရူ. ၃၀၉; နီ. ၅၅၈, ၅၆၈; စံ. ၂.၁.၈၆; ပါ. ၂.၃.၃၂; ‘ပုထနာနာဟိ စ’ (ဗဟူသု)]။
ဝဇ္ဇနေ ပဝတ္တေဟိ ပုထု, နာနာသဒ္ဒေဟိ စ ယောဂေ ပဉ္စမီ, တတိယာ စ ဟောန္တိ။
ပုထဂေဝ ဇနသ္မာ, ပုထဂေဝ ဇနေန, နာနာ သဒ္ဓမ္မာ, နာနာ သဒ္ဓမ္မေန, ပိယေဟိ မနာပေဟိ နာနာဘာဝေါ ဝိနာဘာဝေါ [ဒီ. နိ. ၂.၁၈၃; စူဠဝ. ၄၃၇]။ ‘‘တေ ဘိက္ခူ နာနာကုလာ ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ ဧတ္ထ ပန နာနာပ္ပကာရတ္ထော နာနာသဒ္ဒေါ, န ဝဇ္ဇနတ္ထော, ဧတ္ထ စ ဝဇ္ဇနတ္ထော နာမ ဝိယောဂတ္ထော အသမ္မိဿတ္ထော။
(နိရုတ္တိ၊၁၉၄။)မရိယာဒါ’ဘိဝိဓီသု ပဝတ္တေဟိ အာသဒ္ဒ, ယာဝသဒ္ဒေဟိ ယောဂေပိ ပဉ္စမီ, ဒုတိယာ စ။
တတ္ထ ယဿ အဝဓိနော သမ္ဗန္ဓိနီ ကြိယာ, တံ ဗဟိကတွာ ပဝတ္တတိ, သော မရိယာဒေါ။ ယထာ? အာပဗ္ဗတာ ခေတ္တံ တိဋ္ဌတိ အာပဗ္ဗတံ ဝါ, ယာဝပဗ္ဗတာ ခေတ္တံ တိဋ္ဌတိ ယာဝပဗ္ဗတံ ဝါ။
ယဿ သမ္ဗန္ဓိနီ ကြိယာ, တံ အန္တောကတွာ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တတိ, သော အဘိဝိဓိ။ ယထာ? အာဘဝဂ္ဂါ ဘဂဝတော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော အာဘဝဂ္ဂံ ဝါ, ဘဝတော အာဘဝဂ္ဂံ ဓမ္မတော အာဂေါတြဘုံ သဝန္တီတိ အာသဝါ, ယာဝဘဝဂ္ဂါ ယာဝဘဝဂ္ဂံ ဝါ, တာဝဒေဝ ယာဝဗြဟ္မလောကာ သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော။
အာရဗ္ဘေ, သဟတ္ထေ စ ပဉ္စမီ, ယတောဟံ ဘဂိနိ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော [မ. နိ. ၂.၃၅၁], ယတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ ယတော သရာမိ အတ္တာနံ, ယတော ပတ္တောသ္မိ ဝိညုတံ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၀၇]။ ယတော ပဋ္ဌာယ, ယတော ပဘုတိ။
သဟတ္ထေ –
သဟ သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပဋိလာဘာ, သဟ ပရိနိဗ္ဗာနာ [ဒီ. နိ. ၂.၂၂၀], သဟ ဒဿနုပ္ပာဒါ။
‘‘ဥပ္ပာဒါ ဝါ တထာဂတာနံ အနုပ္ပာဒါ ဝါ တထာဂတာန’’န္တိ [သံ. နိ. ၂.၂၀], ဧတ္ထ ဘာဝလက္ခဏေ ပဉ္စမီ။
‘‘သဟတ္ထာ ဒါနံ ဒေတိ, သဟတ္ထာ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဧတ္ထ ကရဏေ။
‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ ပါဏုပေတံ [ဒီ. နိ. ၁.၂၅၀], တဒဂ္ဂေ ခေါ ဝါသေဋ္ဌ’’ဣစ္စာဒီသု [ဒီ. နိ. ၃.၁၃၀], အာရဗ္ဘေ သတ္တမီ။
(နိရုတ္တိ၊၁၉၅။)‘‘ယတွာဓိကရဏံ [ဒီ. နိ. ၁.၂၁၃], ယတောနိဒါနံ [သု. နိ. ၂၇၅], တတောနိဒါနံ’’ ဣစ္စာဒီသု [မ. နိ. ၁.၂၃၈] ဝါကျေ ဣစ္ဆိတေ သတိ ဟေတွတ္ထေ ပဉ္စမီ, သမာသေ ဣစ္ဆိတေ သတိ အတ္ထမတ္တေ ပဉ္စမီ။
ဒွိန္နံ ကာရကာနံ ကြိယာနဉ္စ မဇ္ဈေ ပဝတ္တကာလဒ္ဓါနဝါစီဟိ ပဉ္စမီ, လုဒ္ဒကော ပက္ခသ္မာ မိဂံ ဝိဇ္ဈတိ, ကောသာ ကုဉ္ဇရံ ဝိဇ္ဈတိ။ ဧတ္ထ စ လုဒ္ဒကော သကိံ မိဂံ ဝိဇ္ဈိတွာ ပက္ခဗ္ဘန္တရမှိ န ဝိဇ္ဈိ, ပက္ခေ ပရိပုဏ္ဏေ ပုန ဝိဇ္ဈတိ, ပက္ခသဒ္ဒေါ ဒွိန္နံ ဝိဇ္ဈနဝါရာနံ မဇ္ဈေ ကာလဝါစီ ဟောတိ, ဒွေပိ ဝိဇ္ဈနကြိယာ ကာရကေဟိ သဟေဝ သိဇ္ဈန္တီတိ ကာရကာနဉ္စ မဇ္ဈေတိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တိယံ ပန ‘‘အဇ္ဇ ဘုတွာ ဒေဝဒတ္တော ဒွိဟေ ဘုဉ္ဇိဿတိ, ဒွိဟာ ဘုဉ္ဇိဿတိ, အတြဋ္ဌော’ယမိဿာသော ကောသေ လက္ခံ ဝိဇ္ဈတိ, ကောသာ လက္ခံ ဝိဇ္ဈတီ’’တိ [မောဂ. ၇၉] ဧဝံ သတ္တမီဝသေန ပရိပုဏ္ဏဝါကျမ္ပိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ‘‘အနာပတ္တိ ဆဗ္ဗဿာ ကရောတိ [ပါရာ. ၅၆၄], အတိရေကဆဗ္ဗဿာ ကရောတီ’’တိ [ပါရာ. ၅၆၄], ‘‘ဆဗ္ဗဿာနီ’’တိပိ ပါဌော။
ရက္ခနတ္ထာနံ ယောဂေ –
ယဉ္စ ဝတ္ထုံ ဂုတ္တံ ဣစ္ဆိယတေ, ယတော စ ဂုတ္တံ ဣစ္ဆိယတေ, တတ္ထ ပဉ္စမီ, ယဝေဟိ ဂါဝေါ ရက္ခတိ ဝါရေတိ, တဏ္ဍုလာ ကာကေ ရက္ခတိ ဝါရေတိ, တံ မံ ပုညာ နိဝါရေသိ, ပါပါ စိတ္တံ နိဝါရယေ [ဓ. ပ. ၁၁၆], န နံ ဇာတိ နိဝါရေတိ, ဒုဂ္ဂတျာ ဂရဟာယ ဝါ [သု. နိ. ၁၄၁ (န နေ)]။ ရာဇတော ဝါ စောရတော ဝါ အာရက္ခံ ဂဏှန္တု။
အန္တရဓာနတ္ထယောဂေ –
(နိရုတ္တိ၊၁၉၆။)ယဿ အဒဿနံ ဣစ္ဆိယတိ, တသ္မိံ ပဉ္စမီ, ဥပဇ္ဈာယာ အန္တရဓာယတိ သိဿော, နိလီယတီတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ ပန ယဿ အဒဿနံ ဣစ္ဆိယတိ, တသ္မိံ ဆဋ္ဌီ ဧဝ- ‘‘အန္တရဓာယိဿာမိ သမဏဿ ဂေါတမဿ, အန္တရဓာယိဿာမိ သမဏဿ ဂေါတမဿာ’’တိ။ ‘‘န သက္ခိ မေ အန္တရဓာယိတု’’န္တိ ပါဠိ, ‘အန္တရဓာယိဿာမီ’တိ အန္တရိတေ အစက္ခုဝိသယေ ဌာနေ အတ္တာနံ ဌပေဿာမီတျတ္ထော, နိလီယိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ယသ္မိံ ဌာနေ အန္တရဓာယတိ, တသ္မိံ သတ္တမီ ဧဝ ဒိဿတိ, အတိခိပ္ပံ လောကေ စက္ခု အန္တရဓာယိဿတိ [ဒီ. နိ. ၂.၂၂၄ (ဝိသဒိသံ)], ဇေတဝနေ အန္တရဓာယိတွာ, ဗြဟ္မလောကေ အန္တရဓာယိတွာ, မဒ္ဒကုစ္ဆိသ္မိံ အန္တရဓာယိတွာ, တတ္ထေဝန္တရဓာယီ [သံ. နိ. ၁.၁] ဣစ္စာဒိ။ ‘‘ဘဂဝတော ပုရတော အန္တရဓာယိတွာ’’တိ ဧတ္ထပိ တောသဒ္ဒေါ သတ္တမျတ္ထေ ဧဝ။ ‘‘သက္ကော နိမိဿ ရညော သမ္မုခေ အန္တရဟိတော’’တိ ပါဠိ။ ‘ဓဇတဝနေ အန္တရဓာယိတွာ’တိ ဇေတဝနေ အညေသံ အဒဿနံ ကတွာ, အညေသံ အစက္ခုဝိသယံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘အန္ဓကာရော အန္တရဓာယတိ, အာလောကော အန္တရဓာယတိ, သဒ္ဓမ္မော အန္တရဓာယတိ, သာသနံ အန္တရဓာယတိ’’ ဣစ္စာဒီသု ပန ဆဋ္ဌီ, သတ္တမိယော ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဒူရတ္ထယောဂေ –
ကိံဝ ဒူရော ဣတော ဂါမော, ကစ္စိ အာရာ ပမာဒမှာ [သု. နိ. ၁၅၆], အထော အာရာ ပမာဒမှာ [သု. နိ. ၁၅၇], ဂါမတော အဝိဒူရေ, အာရကာ တေ မောဃပုရိသာ ဣမသ္မာ ဓမ္မဝိနယာ, အာရကာ တေဟိ ဘဂဝါ, ကိလေသေဟိ အာရကာတိ အရဟံ, အာရာ သော အာသဝက္ခယာ [ဓ. ပ. ၂၅၃]။ ဒုတိယာ စ တတိယာ စ ဆဋ္ဌီ စ, အာရကာ ဣမံ ဓမ္မဝိနယံ ဣမိနာ ဓမ္မဝိနယေန ဝါ, အာရကာ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ [ဝိသုဒ္ဓိ ဋီ. ၁.၁၃၀]။
ဒူရတ္ထေ –
(နိရုတ္တိ၊၁၉၇။)ဒူရတောဝ နမဿန္တိ, အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝန္တံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ [ဒီ. နိ. ၁.၄၀၉], ကိန္နု တိဋ္ဌထ အာရကာ, တသ္မာ တိဋ္ဌာမ အာရကာ။ ဒုတိယာ စ တတိယာ စ, ဒူရံ ဂါမံ အာဂတော, ဒူရေန ဂါမေန အာဂတော, ဒူရာ ဂါမာ အာဂတော ဣစ္စေဝတ္ထော, ဒူရံ ဂါမေန ဝါ။
အန္တိကတ္ထယောဂေ –
အန္တိကံ ဂါမာ, အာသန္နံ ဂါမာ, သမီပံ ဂါမာ။ ဒုတိယာ စ တတိယာ စ ဆဋ္ဌီ စ, အန္တိကံ ဂါမံ, အန္တိကံ ဂါမေန, အန္တိကံ ဂါမဿ။
ကာလဒ္ဓါနံ ပရိမာဏဝစနေ –
ဣတော မထုရာယ စတူသု ယောဇနေသု သင်္ကဿံ, ရာဇဂဟတော ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနေ သာဝတ္ထိ, ဣတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ [ဒီ. နိ. ၂.၄], ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ [ဒီ. နိ. ၂.၄], ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ, ဣတော တိဏ္ဏံ မာသာနံ အစ္စယေန ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ [ဒီ. နိ. ၂.၁၆၈; ဥဒါ. ၅၁] ဣစ္စာဒိ။
ပမာဏတ္ထေ –
အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ယောဇနံ, ပရိက္ခေပတော နဝယောဇနသတပရိမာဏော မဇ္ဈိမဒေသော ပရိက္ခေပေန ဝါ, ဒီဃသော နဝဝိဒတ္ထိယော [ပါစိ. ၅၄၈], ယောဇနံ အာယာမေန ယောဇနံ ဝိတ္ထာရေန ယောဇနံ ဥဗ္ဗေဓေန သာသပရာသိ [သံ. နိ. ၂.၁၂၉] ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၉၈။)တွာလောပေပိ ပဉ္စမီ။ ဧတ္ထ စ တွာလောပေါ နာမ ပရိပုဏ္ဏဝါကျေ လဒ္ဓဗ္ဗဿ တွာန္တပဒဿ အပရိပုဏ္ဏဝါကျေ နတ္ထိ ဘာဝေါ, ယဉ္စ ပဒံ တွာန္တပဒေ သတိ ကမ္မံ ဝါ ဟောတိ အဓိကရဏံ ဝါ။ တံ တွာန္တပဒေ အသတိ ပဒန္တရေ အဝဓိ ဟောတိ, တသ္မိံ ပဉ္စမီ, ပါသာဒါ ဝါ ပါသာဒံ သင်္ကမေယျ [သံ. နိ. ၁.၁၃၂], ဟတ္ထိက္ခန္ဓာ ဝါ ဟတ္ထိက္ခန္ဓံ သင်္ကမေယျ [သံ. နိ. ၁.၁၃၂] ဣစ္စာဒိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမံ ဧကံ ပါသာဒံ အဘိရူဟိတွာ ပုန အညံ ပါသာဒံ သင်္ကမေယျာတိ ဝါ ပဌမံ ဧကသ္မိံ ပါသာဒေ နိသီဒိတွာ ပုန အညံ ပါသာဒံ သင်္ကမေယျာတိ ဝါ ဧဝံ ပရိပုဏ္ဏဝါကျံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အန္ဓကာရာ ဝါ အန္ဓကာရံ ဂစ္ဆေယျ, တမာ ဝါ တမံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ [သံ. နိ. ၁.၁၃၂] ပါဠိ။ တထာ ရဋ္ဌာ ရဋ္ဌံ ဝိစရတိ, ဂါမာ ဂါမံ ဝိစရတိ, ဝနာ ဝနံ ဝိစရတိ, ဝိဟာရတော ဝိဟာရံ ဂစ္ဆတိ, ပရိဝေဏတော ပရိဝေဏံ ဂစ္ဆတိ, ဘဝတော ဘဝံ ဂစ္ဆတိ, ကုလတော ကုလံ ဂစ္ဆတိ ဣစ္စာဒိ။ တထာ ဝိနယာ ဝိနယံ ပုစ္ဆတိ, အဘိဓမ္မာ အဘိဓမ္မံ ပုစ္ဆတိ, ဝိနယာ ဝိနယံ ကထေတိ, အဘိဓမ္မာ အဘိဓမ္မံ ကထေတိ။ ဧတ္ထပိ ပဌမံ ဧကံ ဝိနယဝစနံ ပုစ္ဆိတွာ ဝါ ဧကသ္မိံ ဝိနယဝစနေ ဌတွာ ဝါ ပုန အညံ ဝိနယဝစနံ ပုစ္ဆတီတိ ပရိပုဏ္ဏဝါကျံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တိယံ ပန ‘‘ပါသာဒံ အာရုယှ ပေက္ခတိ, ပါသာဒါ ပေက္ခတိ, အာသနေ ပဝိသိတွာ ပေက္ခတိ, အာသနာ ပေက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဒိသတ္ထယောဂေ ဒိသတ္ထေ စ ပဉ္စမီ, ဣတော သာ ပုရိမာ ဒိသာ [ဒီ. နိ. ၃.၂၇၈], ဣတော သာ ဒက္ခိဏာ ဒိသာ [ဒီ. နိ. ၃.၂၇၈], အဝီစိတော ဥပရိ, ဥဒ္ဓံ ပါဒတလာ, အဓော ကေသမတ္ထကာ [ဒီ. နိ. ၂.၃၇၇; မ. နိ. ၁.၁၁၀]။
ဒိသတ္ထေ –
ပုရိမတော ဂါမဿ, ဒက္ခိဏတော ဂါမဿ, ဥပရိတော ပဗ္ဗတဿ, ဟေဋ္ဌတော ပါသာဒဿ, ပုရတ္ထိမတော, ဒက္ခိဏတော, ယတော ခေမံ, တတော ဘယံ [ဇာ. ၁.၉.၅၈], ယတော ယတော သမ္မသတိ, ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ [ဓ. ပ. ၃၇၄] ဣစ္စာဒိ။
ပုဗ္ဗာဒိယောဂေပိ ပဉ္စမီ, ပုဗ္ဗေဝ မေ သမ္ဗောဓာ [အ. နိ. ၃.၁၀၄], ဣတော ပုဗ္ဗေ, တတော ပုဗ္ဗေ, ဣတော ပရာ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ [မဟာဝ. ၂၅၉], တတော ပုရေ, တတော ပစ္ဆာ, တတော ဥတ္တရိ [ပါရာ. ၄၉၉] ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၁၉၉။)ဝိဘတ္တတ္ထေ စ ပဉ္စမီ ဆဋ္ဌီ စ။ ဝိဘတ္တိ နာမ ပဂေဝ ဝိသုံဘူတဿ အတ္ထဿ ကေနစိ အဓိကေန ဝါ ဟီနေန ဝါ ဘာဂေန တဒညတော ပုထက္ကရဏံ, မာထုရာ ပါဋလိပုတ္တကေဟိ အဘိရူပတရာ, ယတော ပဏီတတရော ဝါ ဝိသိဋ္ဌတရော ဝါ နတ္ထိ, အတ္တဒန္တော တတော ဝရံ [ဓ. ပ. ၃၂၂], ဆန္နဝုတီနံ ပါသဏ္ဍာနံ ပဝရံ ယဒိဒံ သုဂတဝိနယော, သဒေဝကဿ လောကဿ, သတ္ထာ လောကေ အနုတ္တရော, အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ [မ. နိ. ၃.၂၀၇], ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ [မ. နိ. ၃.၂၀၇], သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ [မ. နိ. ၃.၂၀၇], ပညဝန္တာ နာမ သာရိပုတ္တတော ဟီနာ သာရိပုတ္တဿ ဝါ, တတော အဓိကံ ဝါ ဦနံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ ဣစ္စာဒိ။
ဝိရမဏတ္ထယောဂေ –
အာရတီ ဝိရတီ ပါပါ [ခု. ပါ. ၅.၈], ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိ [ခု. ပါ. ၂.၁] ဣစ္စာဒိ။
သုဒ္ဓတ္ထယောဂေ –
လောဘနီယေဟိ ဓမ္မေဟိ သုဒ္ဓါ ဣစ္စာဒိ။
မောစနတ္ထယောဂေ ပဉ္စမီ တတိယာ စ, သော ပရိမုစ္စတိ ဇာတိယာ ဇရာယ မရဏေန သောကေဟိ ပရိဒေဝေဟိ ဒုက္ခေဟိ ဒေါမနဿေဟိ ဥပါယာသေဟိ, ပရိမုတ္တော သော ဒုက္ခသ္မာတိ ဝဒါမိ [သံ. နိ. ၃.၂၉], မောက္ခန္တိ မာရဗန္ဓနာ [ဓ. ပ. ၃၇], န တေ မုစ္စန္တိ မစ္စုနာ ဣစ္စာဒိ, သဗ္ဗတ္ထ အဝဓိအတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဟေတွတ္ထေ –
ကသ္မာ ဟေတုနာ, ကေန ဟေတုနာ, ကသ္မာ နု တုမှံ ကုလေ ဒဟရာ န မိယျရေ [ဇာ. ၁.၁၀.၉၂ (မီယရေ)], တသ္မာတိဟ ဘိက္ခဝေ [သံ. နိ. ၂.၁၅၇]။ ဒုတိယာ တတိယာ ဆဋ္ဌီ စ, ကိံကာရဏံ [ဇာ. အဋ္ဌ. ၆.၂၂.ဥမင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ], ယတွာဓိကရဏံ [ဒီ. နိ. ၁.၂၁၃], ယတောနိဒါနံ [သု. နိ. ၂၇၅], တတောနိဒါနံ [မ. နိ. ၁.၂၃၈], ကေန ကာရဏေန [ဇာ. အဋ္ဌ. ၄.၂၀.မာတင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ], တံ ကိဿဟေတု [မ. နိ. ၁.၂], ကိဿ တုမှေ ကိလမထ ဣစ္စာဒိ။
ဝိဝေစနတ္ထယောဂေ –
ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ [ဒီ. နိ. ၁.၂၂၆], ဝိဝိတ္တော ပါပကာ ဓမ္မာ။
(နိရုတ္တိ၊၂၀၀။)֍ * ၃၁၈။ ပဉ္စမီဏေ ဝါ [က. ၂၉၆; ရူ. ၃၁၄; နီ. ၆၀၈; စံ. ၂.၁.၆၉; ပါ. ၂.၃.၂၄]။
ဣဏဘူတေ ဟေတုမှိ ပဉ္စမီ ဟောတိ ဝါ။
သတသ္မာ ဗန္ဓော နရော သတေန ဝါ။
֍ * ၃၁၉။ ဂုဏေ [စံ. ၂.၁.၇၀; ပါ. ၂.၃.၂၅]။
အဇ္ဈတ္တဘူတော ဟေတု ဂုဏော နာမ, အဂုဏောပိ ဣဓ ဂုဏောတွေဝ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ ပဉ္စမီ ဟောတိ ဝါ။
ဇဠတ္တာ ဗန္ဓော နရော ဇဠတ္တေန ဝါ, အတ္တနော ဗာလတ္တာယေဝ ဗန္ဓောတိ အတ္ထော, ပညာယ ဗန္ဓနာ မုတ္တော, ဝါစာယ မရတိ, ဝါစာယ မုစ္စတိ, ဝါစာယ ပိယော ဟောတိ, ဝါစာယ ဒေဿော, ဣဿရိယာ ဇနံ ရက္ခတိ ရာဇာ ဣဿရိယေန ဝါ, သီလတော နံ ပသံသန္တိ [အ. နိ. ၄.၆] သီလေန ဝါ, ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စာ, ဥဒယဗ္ဗယပီဠနတော ဒုက္ခာ, အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော [ဥဒါ. ၂], သင်္ခါရနိရောဓာ ဝိညာဏနိရောဓော [ဥဒါ. ၂], စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အနညာ အပ္ပဋိဝေဓာ ဒီဃမဒ္ဓါနံ သံသရန္တိ [ဒီ. နိ. ၂.၁၈၆ (ဝိသဒိသံ)] ဣစ္စာဒိ။
ပဉှာ, ကထနေသုပိ ပဉ္စမီ, ကုတော ဘဝံ, အဟံ ပါဋလိပုတ္တတော ဣစ္စာဒိ။
ထောကတ္ထေပိ အသတွဝစနေ ပဉ္စမီ, သတွံ ဝုစ္စတိ ဒဗ္ဗံ, ထောကာ မုစ္စတိ ထောကေန ဝါ, မုစ္စနမတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘နဒိံ တရန္တော မနံ ဝုဠှော’’တိ [မဟာဝ. ၁၄၈] ဧတ္ထ ဝိယ။ အပ္ပမတ္တကာ မုစ္စတိ အပ္ပမတ္တကေန ဝါ, ကိစ္ဆာ မုစ္စတိ ကိစ္ဆေန ဝါ, ကိစ္ဆာ လဒ္ဓါ ပိယော ပုတ္တော [ဇာ. ၂.၂၂.၃၅၃], ကိစ္ဆာ မုတ္တာ’မှ ဒုက္ခသ္မာ, ယာမ ဒါနိ မဟောသဓ [ဇာ. ၂.၂၂.၇၀၀]။
(နိရုတ္တိ၊၂၀၁။)အသတွဝစနေတိ ကိံ? ပစ္စတိ မုနိနော ဘတ္တံ, ထောကံ ထောကံ ဃရေ ဃရေတိ [ထေရဂါ. ၂၄၈ (ကုလေ ကုလေ)]။
‘‘အနုပုဗ္ဗေန မေဓာဝီ, ထောကံ ထောကံ ခဏေ ခဏေ [ဓ. ပ. ၂၃၉]’’ ဣစ္စာဒီသု ကြိယာဝိသေသနေ ဒုတိယာ။
အကတ္တရိပိ ပဉ္စမီ, တဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ ဥဿန္နတ္တာ ဝိပုလတ္တာ တထာဂတော သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒေါ ဟောတိ [ဒီ. နိ. ၃.၂၀၁]။ ဧတ္ထ စ ‘အကတ္တရီ’တိ အကာရကေ ဉာပကဟေတုမှီတိ ဝဒန္တိ။ ဉာသေ ပန ‘‘အကတ္တရီတိ ဟေတွတ္ထေ သင်္ဂဏှာတိ။ ယတ္ထ ဟိ ကတ္တုဗုဒ္ဓိ သဉ္ဇာယတေ, သောဝ ကတ္တာ န ဟောတီတိ ဝတ္တုံ သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ကတ္တုသဒိသော ဇနကဟေတု အကတ္တာ နာမာတိ ဒီပေတိ, ကမ္မဿ ကတတ္တာဣစ္စာဒိ စ ဇနကဟေတု ဧဝါတိ။
ဘိယျတ္ထယောဂေ –
ယောဓ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ, တိဏာ ဘိယျော န မညတိ [ဒီ. နိ. ၃.၂၅၃], သုခါ ဘိယျော သောမနဿံ [ဒီ. နိ. ၂.၂၈၇], ခန္တျာ ဘိယျော န ဝိဇ္ဇတိ [သံ. နိ. ၁.၂၅၀], မယာ ဘိယျော န ဝိဇ္ဇတိ, သောတုကာမာတ္ထ တုမှေ ဘိက္ခဝေ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပုဗ္ဗေနိဝါသကထံ, အတ္တမနော တွံ ဟောဟိ ပရံ ဝိယ မတ္တာယ, အဟမ္ပိ အတ္တမနော ဟောမိ ပရံ ဝိယ မတ္တာယ။
ပဉ္စမီဝိဘတ္တိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဆဋ္ဌီဝိဘတ္တိရာသိ
ကသ္မိံ အတ္ထေ ဆဋ္ဌီ?
֍ * ၃၂၀။ ဆဋ္ဌီ သမ္ဗန္ဓေ [က. ၃၀၁; ရူ. ၃၁၅; နီ. ၆၀၉; စံ. ၂.၁.၉၅; ပါ. ၂.၃.၅၀]။
ဒွိန္နံ သမ္ဗန္ဓီနံ ကေနစိ ပကာရေန အာယတ္တဘာဝေါ သမ္ဗန္ဓော နာမ, သမ္ဗန္ဓေ ဇောတေတဗ္ဗေ ဝိသေသနသမ္ဗန္ဓိမှိ ဆဋ္ဌီ ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၀၂။)တတ္ထ ကြိယာကာရကသဉ္ဇာတော အဿေဒမ္ဘာဝဟေတုကော သမ္ဗန္ဓော နာမာတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒွေ သမ္ဗန္ဓိနော အညမညံ တံတံကြိယံ ကရောန္တိ, တံ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ အညမညသမ္ဗန္ဓိနော’’တိ ဇာနန္တဿ ဒွိန္နံ ကာရကာနံ ဒွိန္နံ ကြိယာနဉ္စ သံယောဂံ နိဿာယ သမ္ဗန္ဓောပိ ဝိဒိတော ဟောတိ, ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ကြိယာကာရကသဉ္ဇာတော, ‘ဣမဿ အယ’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တဗုဒ္ဓိယာ ဟေတုဘူတတ္တာ အဿေဒမ္ဘာဝဟေတုကော စ။
တတ္ထ သမ္ဗန္ဓော တိဝိဓော သာမိသမ္ဗန္ဓော, နာနာတ္တသမ္ဗန္ဓော, ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓောတိ။
တတ္ထ ‘သာမီ’တိ ယဿ ကဿစိ ဝိသေသနသမ္ဗန္ဓိနော နာမံ, တသ္မာ ဝိသေသျပဒတ္ထဿ တံတံဝိသေသနဘာဝေန သမ္ဗန္ဓော သာမိသမ္ဗန္ဓော နာမ။
သော ဝိသေသျပဒတ္ထဘေဒေန အနေကဝိဓော။
တတ္ထ တဿ မာတာ, တဿ ပိတာဣစ္စာဒိ ဇနကသမ္ဗန္ဓော နာမ။
တဿာ ပုတ္တော, တဿာ ဓီတာ ဣစ္စာဒိ ဇညသမ္ဗန္ဓော နာမ။
တဿ ဘာတာ, တဿ ဘဂိနီ ဣစ္စာဒိ ကုလသမ္ဗန္ဓော နာမ။
သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော [သံ. နိ. ၁.၂၄၈] ဣစ္စာဒိ သာမိသမ္ဗန္ဓော နာမ။
ပဟူတံ မေ ဓနံ သက္က [ဇာ. ၁.၁၅.၇၂], ဘိက္ခုဿ ပတ္တစီဝရံ ဣစ္စာဒိ သံသမ္ဗန္ဓော နာမ။
အမ္ဗဝနဿ အဝိဒူရေ, နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေ [ဓ. ပ. ၃၂] ဣစ္စာဒိ သမီပသမ္ဗန္ဓော နာမ။
သုဝဏ္ဏဿ ရာသိ, ဘိက္ခူနံ သမူဟော ဣစ္စာဒိ သမူဟသမ္ဗန္ဓော နာမ။
မနုဿဿေဝ တေ သီသံ [ဇာ. ၁.၄.၈၁], ရုက္ခဿ သာခါ ဣစ္စာဒိ အဝယဝသမ္ဗန္ဓော နာမ။
(နိရုတ္တိ၊၂၀၃။)သုဝဏ္ဏဿ ဘာဇနံ, အလာဗုဿ ကဋာဟံ, ဘဋ္ဌဓညာနံ သတ္တု ဣစ္စာဒိ ဝိကာရသမ္ဗန္ဓော နာမ။
ယဝဿ အင်္ကုရော, မေဃဿ သဒ္ဒေါ, ပုပ္ဖာနံ ဂန္ဓော, ဖလာနံ ရသော, အဂ္ဂိဿ ဓူမော ဣစ္စာဒိ ကာရိယသမ္ဗန္ဓော နာမ။
ခန္ဓာနံ ဇာတိ, ခန္ဓာနံ ဇရာ, ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ [သံ. နိ. ၂.၁] ဣစ္စာဒိ အဝတ္ထာသမ္ဗန္ဓော နာမ။
သုဝဏ္ဏဿ ဝဏ္ဏော, ဝဏ္ဏော န ခီယျေထ တထာဂတဿ [ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၃၀၄], ဗုဒ္ဓဿ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ, သိပ္ပိကာနံ သတံ နတ္ထိ [ဇာ. ၁.၁.၁၁၃], တိလာနံ မုဋ္ဌိ ဣစ္စာဒိ ဂုဏသမ္ဗန္ဓော နာမ။
ပါဒဿ ဥက္ခိပနံ, ဟတ္ထဿ သမိဉ္ဇနံ, ဓာတူနံ ဂမနံ ဌာနံ ဣစ္စာဒိ ကြိယာသမ္ဗန္ဓော နာမ။
စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဌာနံ ဣစ္စာဒိ ဌာနသမ္ဗန္ဓော နာမ။ ဧဝမာဒိနာ နယေန သာမိသမ္ဗန္ဓော အနေကသဟဿပ္ပဘေဒေါ, သော စ ကြိယာသမ္ဗန္ဓာဘာဝါ ကာရကော နာမ န ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပါဒဿ ဥက္ခိပနံ’’ ဣစ္စာဒိ ကြိယာသမ္ဗန္ဓော နာမာတိ ဣဒံ န ယုဇ္ဇတီတိ? ဝုစ္စတေ – ကြိယာသမ္ဗန္ဓာဘာဝါတိ ဣဒံ သာဓကဘာဝေန သမ္ဗန္ဓာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, သိဒ္ဓါယ ပန ကြိယာယ သမ္ဗန္ဓံ သန္ဓာယ ကြိယာသမ္ဗန္ဓော နာမ ဝုတ္တောတိ။
နာနာတ္တသမ္ဗန္ဓေ ပန နာနာအတ္ထေသု ဆဋ္ဌီ ဟောတိ။ တတ္ထ ဏီ, အာဝီပစ္စယာနံ ကမ္မေ နိစ္စံ ဆဋ္ဌီ, ဈာနဿ လာဘီ, စီဝရဿ လာဘီ, ဓနဿ လာဘီ, အာဒီနဝဿ ဒဿာဝီ, အတ္ထိ ရူပါနံ ဒဿာဝီ, အတ္ထိ သမဝိသမဿ ဒဿာဝီ, အတ္ထိ တာရကရူပါနံ ဒဿာဝီ, အတ္ထိ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဒဿာဝီ။
တု, အက, အန, ဏပစ္စယာနံ ယောဂေ ကွစိ ကမ္မတ္ထေ ဆဋ္ဌီ။
တုပစ္စယေ တာဝ –
(နိရုတ္တိ၊၂၀၄။)တဿ ဘဝန္တိ ဝတ္တာရော [မ. နိ. ၂.၁၇၃], သဟသာ ကမ္မဿ ကတ္တာရော, အမတဿ ဒါတာ [မ. နိ. ၁.၂၀၃], ဘိန္နာနံ သန္ဓာတာ [ဒီ. နိ. ၁.၉, ၁၆၄], သဟိတာနံ ဝါ အနုပ္ပဒါတာ [ဒီ. နိ. ၁.၉, ၁၆၄] ဣစ္စာဒိ။
ကွစီတိ ကိံ? ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ [အ. နိ. ၇.၃၇], ဂါဓံ ကတ္တာ နောဝသိတာ [အ. နိ. ၄.၁၀၇], ကာလေန ဓမ္မီကထံ ဘာသိတာ, သရသိ တွံ ဧဝရူပံ ဝါစံ ဘာသိတာ, ပရေသံ ပုညံ အနုမောဒေတာ, ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနိ [မဟာနိ. ၁၉၂] ဣစ္စာဒိ။
အကပစ္စယေ –
ကမ္မဿ ကာရကော နတ္ထိ, ဝိပါကဿ စ ဝေဒကော [ဝိသုဒ္ဓိ ၂.၆၈၉], အဝိသံဝါဒကော လောကဿ [ဒီ. နိ. ၁.၉] ဣစ္စာဒိ။
ကွစီတိ ကိံ? မဟတိံ မဟိံ အနုသာသကော, ဇနံ အဟေဌကော, ကဋံ ကာရကော, ပသဝေါ ဃာတကော ဣစ္စာဒိ။
အနပစ္စယေ –
ပါပဿ အကရဏံ သုခံ [ဓ. ပ. ၆၁], ဘာရဿ ဥက္ခိပနံ, ဟတ္ထဿ ဂဟဏံ, ဟတ္ထဿ ပရာမသနံ, အညတရဿ အင်္ဂဿ ပရာမသနံ [ပါရာ. ၂၇၀] ဣစ္စာဒိ။
ကွစီတိ ကိံ? ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ [ဥဒါ. ၂၃] ဣစ္စာဒိ။
ဏပစ္စယေ –
အစ္ဆရိယော အရဇကေန ဝတ္ထာနံ ရာဂေါ, အဂေါပါလကေန ဂါဝီနံ ဒေါဟော, အပ္ပပုညေန လာဘာနံ လာဘော, ဟတ္ထဿ ဂါဟော, ပတ္တဿ ပဋိဂ္ဂါဟော ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၀၅။)တွာပစ္စယေပိ ကွစိ ကမ္မနိ ဆဋ္ဌီ, အလဇ္ဇီနံ နိဿာယ, အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမိ, စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ [ဓ. သ. ၅၉၆-၅၉၉ (ဥပါဒါယ)] ဣစ္စာဒိ။
ကတ္တရိ တ, တဝန္တု, တာဝီ, မာန’န္တာနံ ယောဂေ ပန ကမ္မနိ ဒုတိယာ ဧဝ, သုခကာမော ဝိဟာရံ ကတော, ဂါမံ ဂတော, ဩဒနံ ဘုတ္တဝါ ဘုတ္တာဝီ, ကမ္မံ ကုရုမာနော, ကမ္မံ ကရောန္တော ဣစ္စာဒိ။
ကွစိ ဆဋ္ဌီပိ ဒိဿတိ, ဓမ္မဿ ဂုတ္တော မေဓာဝီ [ဓ. ပ. ၂၅၇] ဣစ္စာဒိ။
သရ, ဣသု, စိန္တ, ဣသ, ဒယဓာတူနံ ကမ္မနိ ဆဋ္ဌီ ဝါ, မာတုဿ သရတိ, မာတရံ သရတိ, ပိတုဿ သရတိ, ပိတရံ သရတိ, န ရဇ္ဇဿ သရိဿသိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၂၁], န တေသံ ကောစိ သရတိ, သတ္တာနံ ကမ္မပစ္စယာ [ခု. ပါ. ၇.၂], အာပတ္တိပရိယန္တံ နဿရတိ, ရတ္တိပရိယန္တံ နဿရတိ [စူဠဝ. ၁၅၇], ပုတ္တဿ ဣစ္ဆတိ ပုတ္တံ ဝါ, မာတုဿ စိန္တေတိ မာတရံ ဝါ, ထေရဿ အဇ္ဈေသတိ ထေရံ ဝါ, တေလဿ ဒယတိ တေလံ ဝါ, ရက္ခတီတိ အတ္ထော။
ကရဓာတုဿ အဘိသင်္ခရဏတ္ထဝါစိနော ကမ္မေ ဆဋ္ဌီ, ဥဒကဿ ပဋိကုရုတေ ဥဒကံ ဝါ, ကဏ္ဍဿ ပဋိကုရုတေ ကဏ္ဍံ ဝါ ဣစ္စာဒိ။
တပစ္စယေ ပူဇနတ္ထာဒိဓာတူနံ ကတ္တရိ ဆဋ္ဌီ ဝါ, ရညော သမ္မတော ရညာ ဝါ, ဂါမဿ ပူဇိတော ဂါမေန ဝါ, ရညော သက္ကတော ရညာ ဝါ, ရညော အပစိတော ရညာ ဝါ, ရညော မာနိတော [ဒီ. နိ. ၁.၃၀၃] ရညာ ဝါ, တထာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မဓာတု, အမတံ တေသံ ပရိဘုတ္တံ, ယေသံ ကာယဂတာသတိ ပရိဘုတ္တာ [အ. နိ. ၁.၆၀၃], အမတံ တေသံ ဝိရဒ္ဓံ, ယေသံ ကာယဂတာသတိ ဝိရဒ္ဓါ [အ. နိ. ၁.၆၀၃]။
(နိရုတ္တိ၊၂၀၆။)တိပစ္စယေပိ ကွစိ ကတ္တရိ ဆဋ္ဌီ ဝါ, သောဘဏာ ကစ္စာယနဿ ပကတိ ကစ္စာယနေန ဝါ, သောဘဏာ ဗုဒ္ဓဃောသဿ ပကတိ ဗုဒ္ဓဃောသေန ဝါ ဣစ္စာဒိ။
ပူဇနတ္ထာနံ ပူရဏတ္ထာနဉ္စ ကရဏေ ဆဋ္ဌီ, ပုပ္ဖဿ ဗုဒ္ဓံ ပူဇေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ, ဃတဿ အဂ္ဂိံ ဇုဟောတိ ဃတေန ဝါ, ပတ္တံ ဥဒကဿ ပူရေတွာ, ပူရံ နာနာပ္ပကာရဿ အသုစိနော [ဒီ. နိ. ၂.၃၇၇], ဗာလော ပူရတိ ပါပဿ [ဓ. ပ. ၁၂၁], ဓီရော ပူရတိ ပုညဿ [ဓ. ပ. ၁၂၁] ပူရတိ ဓညာနံ ဝါ မုဂ္ဂါနံ ဝါ မာသာနံ ဝါ ဣစ္စာဒိ။ တတိယာ ဝါ, ခေမာ နာမ ပေါက္ခရဏီ, ပုဏ္ဏာ ဟံသေဟိ တိဋ္ဌတိ။
တဗ္ဗ, ရုဇာဒိယောဂေ ပန သမ္ပဒါနေ စတုတ္ထီ ဧဝ, ယက္ခသေနာပတီနံ ဥဇ္ဈာပေတဗ္ဗံ ဝိက္ကန္ဒိတဗ္ဗံ ဝိရဝိတဗ္ဗံ [ဒီ. နိ. ၃.၂၈၃ (ဝိသဒိသံ)], ဒေဝဒတ္တဿ ရုဇ္ဇတိ, ရဇကဿ ဝတ္ထံ ဒဒါတိ ဣစ္စာဒိ။
ဘယတ္ထာဒီနံ အပါဒါနေ ဗဟုလံ ဆဋ္ဌီ, ကိံ နု ခေါ အဟံ တဿ သုခဿ ဘာယာမိ, သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿ, သဗ္ဗေ ဘာယန္တိ မစ္စုနော [ဓ. ပ. ၁၂၉], ဘီတော စတုန္နံ အာသီဝိသာနံ [သံ. နိ. ၄.၂၃၈], မာ ဘိက္ခဝေ ပုညာနံ ဘာယိတ္ထ [ဥဒါ. ၂၂], သင်္ခါတုံ နောပိ သက္ကောမိ, မုသာဝါဒဿ ဩတ္တပံ [သံ. နိ. ၁.၁၈၄] ဣစ္စာဒိ။ တတ္ထ ‘ဩတ္တပ’န္တိ ဩတ္တပ္ပန္တော။ တထာ အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ, ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿ [မ. နိ. ၃.၂၀၇] ဣစ္စာဒိ စ။
(နိရုတ္တိ၊၂၀၇။)ကုသလ, ကောဝိဒ, ပသာဒတ္ထာနံ အာဓာရေ ဆဋ္ဌီ, ကုသလာ နစ္စဂီတဿ [ဇာ. ၂.၂၂.၉၄], ကုသလော တွံ ရထဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ [မ. နိ. ၂.၈၇], အမစ္စေ တာတ ဇာနာဟိ, ဓီရေ အတ္ထဿ ကောဝိဒေ [ဇာ. ၁.၁၇.၁၃], နရာ ဓမ္မဿ ကောဝိဒါ [ဇာ. ၁.၁.၃၇], မဂ္ဂါမဂ္ဂဿ ကောဝိဒါ, ‘‘ကေစိ ဣဒ္ဓီသု ကောဝိဒါ’’တိပိ အတ္ထိ, သန္တိ ယက္ခာ ဗုဒ္ဓဿ ပသန္နာ [ဒီ. နိ. ၃.၂၇၆ (ဝိသဒိသံ)], ဓမ္မဿ ပသန္နာ, သံဃဿ ပသန္နာ, ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာ, ဓမ္မေ ပသန္နာ, သံဃေ ပသန္နာ ဝါ။ တထာ စေတောပရိယဉာဏဿ, ဝသီ ဟောမိ မဟာမုနိ။ ဈာနဿ ဝသိမှိ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၂၁။ ဆဋ္ဌီ ဟေတွတ္ထေဟိ [ရူ. ၁၆၃ ပိဋ္ဌေ; နီ. ၆၅၀; စံ. ၂.၁.၇၁; ပါ. ၂.၃.၂၆]။
ဟေတွတ္ထေဟိ ယောဂေ ဟေတုမှိ ဆဋ္ဌီ ဟောတိ။
တံ ကိဿ ဟေတု [မ. နိ. ၁.၂; စံ. ၂.၁.၉၆; ပါ. ၂.၃.၇၂], အင်္ဂဝရဿ ဟေတု, ဥဒရဿ ဟေတု, ဥဒရဿ ကာရဏာ [ပါရာ. ၂၂၈] ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၂၂။ တုလျတ္ထေန ဝါ တတိယာ [နီ. ၆၃၈]။
တုလျတ္ထေန ယောဂေ ဆဋ္ဌီ ဟောတိ တတိယာ ဝါ။
တုလျော ပိတု ပိတရာ ဝါ, သဒိသော ပိတု ပိတရာ ဝါ။ ဣတိ နာနာတ္တသမ္ဗန္ဓော။
ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓော နာမ ကာရကာနံ ကြိယာယ သဟ သာဓက, သာဓျဘာဝေန အညမညာပေက္ခတာ အဝိနာဘာဝိတာ ဝုစ္စတိ, န ဟိ ကြိယံ ဝိနာ ကာရကံ နာမ သိဇ္ဈတိ, န စ ကာရကံ ဝိနာ ကြိယာ နာမ သိဇ္ဈတီတိ, သာ ပန ဆဋ္ဌီဝိသယော န ဟောတီတိ။
ဆဋ္ဌီဝိဘတ္တိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
သတ္တမီဝိဘတ္တိရာသိ
ကသ္မိံ အတ္ထေ သတ္တမီ?
֍ * ၃၂၃။ သတ္တမျာဓာရေ [က. ၃၀၂; ရူ. ၃၁၃; နီ. ၆၃၀; စံ. ၂.၁.၈၈; ပါ. ၁.၃.၄၅]။
အာဓာရော, ဩကာသော, အဓိကရဏန္တိ အတ္ထတော ဧကံ, အာဓာရတ္ထေ သတ္တမီ ဟောတိ။ ကတ္တုကမ္မဋ္ဌံ ကြိယံ ဘုသော ဓာရေတီတိ အာဓာရော။
(နိရုတ္တိ၊၂၀၈။)ကဋေ နိသီဒတိ ပုရိသော, ထာလိယံ ဩဒနံ ပစတိ။ တတ္ထ ကဋော ကတ္တုဘူတေ ပုရိသေ ဌိတံ နိသီဒနကြိယံ ဓာရေတိ, ထာလီ ကမ္မဘူတေ တဏ္ဍုလေ ဌိတံ ပစနကြိယံ ဓာရေတိ။
သော စတုဗ္ဗိဓော ဗျာပိကာဓာရော, ဩပသိလေသိကာဓာရော, သာမီပိကာဓာရော, ဝေသယိကာဓာရောတိ။
တတ္ထ ယသ္မိံ အာဓေယျဝတ္ထု သကလေ ဝါ ဧကဒေသေ ဝါ ဗျာပေတွာ တိဋ္ဌတိ, သော ဗျာပိကော။ ယထာ? တိလေသု တေလံ တိဋ္ဌတိ, ဥစ္ဆူသု ရသော တိဋ္ဌတိ, ဇလေသု ခီရံ တိဋ္ဌတိ, ဒဓိမှိ သပ္ပိ တိဋ္ဌတီတိ။
ယသ္မိံ အာဓေယျဝတ္ထု အလ္လီယိတွာ ဝါ တိဋ္ဌတိ, အဓိဋ္ဌိတမတ္တံ ဟုတွာ ဝါ တိဋ္ဌတိ, သော ဩပသိလေသိကော။ ယထာ? ဥက္ခလိယံ အာစာမော တိဋ္ဌတိ, ဃဋေသု ဥဒကံ တိဋ္ဌတိ, အာသနေ နိသီဒတိ ဘိက္ခု, ပရိယင်္ကေ ရာဇာ သေတိ။
ယော ပန အတ္ထော အာဓေယျဿ အဝတ္ထုဘူတောပိ တဒါယတ္တဝုတ္တိဒီပနတ္ထံ အာဓာရဘာဝေန ဝေါဟရိယတိ, သော သာမီပိကော နာမ။ ယထာ? ဂင်္ဂါယံ ဃောသော တိဋ္ဌတိ, သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဘဂဝါတိ [အ. နိ. ၁.၁]။
(နိရုတ္တိ၊၂၀၉။)ယော စ အတ္ထော အတ္တနာ ဝိနာ အာဓေယျဿ အညတ္ထတ္တံ ကြိယံ သမ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ အာဓာရဘာဝေန ဝေါဟရိယတိ, ယော စ အာဓေယျဿ အနညာဘိမုခဘာဝဒီပနတ္ထံ အာဓာရဘာဝေန ဝေါဟရိယတိ, သော ဝေသယိကော နာမ။ ယထာ? အာကာသေ သကုဏာ ပက္ခန္တိ, ဘူမီသု မနုဿာ စရန္တိ, ဥဒကေ မစ္ဆာ စရန္တိ, ဘဂဝန္တံ ပါဒေသု ဝန္ဒတိ, ပါဒေသု ပတိတွာ ရောဒတိ, ပါပသ္မိံ ရမတီ မနော [ဓ. ပ. ၁၁၆], ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေတိ [ဓ. ပ. ၃၆၈]။
֍ * ၃၂၄။ နိမိတ္တေ [က. ၃၁၀; ရူ. ၃၂၄; နီ. ၆၄၁; စံ. ၂.၁.၈၉; ပါ. ၂.၃.၃၆]။
နိမိနန္တိ သဉ္ဇာနန္တိ ဧတေနာတိ နိမိတ္တံ, နေမိတ္တကသဟဘာဝိနော သညာဏကာရဏဿေတံ နာမံ, တသ္မိံ နိမိတ္တေ သတ္တမီ ဟောတိ။
ဒီပိ စမ္မေသု ဟညတေ, ကုဉ္ဇရော ဒန္တေသု ဟညတေ, မုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယံ [ပါစိ. ၂], ဩမသဝါဒေ ပါစိတ္တိယံ [ပါစိ. ၁၄] ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၂၅။ ယမ္ဘာဝေါ ဘာဝလက္ခဏံ [က. ၃၁၃; ရူ. ၃၂၇; နီ. ၆၄၄; စံ. ၂.၁.၉၀; ပါ. ၂.၃.၃၇; ‘ယဗ္ဘာ ဝေါ’ (ဗဟူသု)]။
ယာဒိသော ဘာဝေါ ယမ္ဘာဝေါ, လက္ခိယတိ ဧတေနာတိ လက္ခဏံ, ဘာဝန္တရဿ လက္ခဏံ ဘာဝလက္ခဏံ, ယမ္ဘာဝေါ ဘာဝန္တရဿ လက္ခဏံ ဟောတိ, တသ္မိံ ဘာဝေ ဂမျမာနေ သတ္တမီ ဟောတိ, ဆဋ္ဌီပိ ဒိဿတိ။
အစိရပက္ကန္တဿ သာရိပုတ္တဿ ဗြာဟ္မဏော ကာလမကာသိ [မ. နိ. ၂.၄၅၂ (ဝိသဒိသံ)], အပ္ပမတ္တဿ တေ ဝိဟရတော ဣတ္ထာဂါရောပိ တေ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရိဿတိ [သံ. နိ. ၁.၁၂၉ (ဝိသဒိသံ)] ဣစ္စာဒိ။
ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ, ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ [သံ. နိ. ၂.၂၁], အစိရပက္ကန္တေ ဘဂဝတိ ဗြာဟ္မဏော ကာလမကာသိ, သဗ္ဗေ မဂ္ဂါ ဝိဝဇ္ဇန္တိ, ဂစ္ဆန္တေ လောကနာယကေ [မ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၂၂]။ ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော, ဂါဝီသု ဒုဒ္ဓါသု အာဂတော ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၁၀။)ကွစိ ပဌမာပိ ဗဟုလံ ဒိဿတိ, ဂစ္ဆန္တော သော ဘာရဒွါဇော, အဒ္ဒသာ အစ္စုတံ ဣသိံ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၀၀၇ (အဒ္ဒဿ)]။ ယာယမာနော မဟာရာဇာ, အဒ္ဒါ သီဒန္တရေ နဂေ [ဇာ. ၂.၂၂.၅၆၆] ဣစ္စာဒိ။
ပုဗ္ဗဏှသမယေ ဂတော, သာယနှသမယေ အာဂတော ဣစ္စာဒိ ဝေသယိကာဓာရော ဧဝ။
တထာ အကာလေ ဝဿတီ တဿ, ကာလေ တဿ န ဝဿတိ [ဇာ. ၁.၂.၈၈; ၁.၈.၄၈]။ ဣတော သတသဟဿမှိ, ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ နာယကော [အပ. ထေရ ၂.၅၄.၂၈] ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၂၆။ ဆဋ္ဌီ စာနာဒရေ [က. ၃၀၅; ရူ. ၃၂၃; နီ. ၆၃၃; စံ. ၂.၁.၉၁; ပါ. ၂.၃.၃၈]။
‘အနာဒရော’တိ ဒွိန္နံ လက္ခဏ, လက္ခိတဗ္ဗကြိယာနံ ဧကပ္ပဟာရေန ပဝတ္တိယာ အဓိဝစနံ, အနာဒရဘူတေ ဘာဝလက္ခဏေ ဂမျမာနေ သတ္တမီ ဆဋ္ဌီ စ ဟောတိ။
မစ္စု ဂစ္ဆတိ အာဒါယ, ပေက္ခမာနေ မဟာဇနေ။ အာကောဋယန္တော သော နေတိ, သိဝိရာဇဿ ပေက္ခတော [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၂၂ (တေနေတိ)]။ အကာမကာနံ မာတာပိတူနံ ရုဒန္တာနံ ပဗ္ဗဇိ, အနဂါရိယုပေတဿ, ဝိပ္ပမုတ္တဿ တေ သတော။ သမဏဿ န တံ သာဓု, ယဒညမနုသောစတိ [ဇာ. ၁.၇.၁၀၇ (ယံ ပေတမနုသောစသိ)]။
֍ * ၃၂၇။ ယတော နိဒ္ဓါရဏံ [က. ၃၀၄; ရူ. ၃၂၂; နီ. ၆၃၂; စံ. ၂.၁.၉၂; ပါ. ၂.၃.၄၁]။
ဇာတိ, ဂုဏ, ကြိယာ, နာမေဟိ သမုဒါယတော ဧကဒေသဿ ပုထက္ကရဏံ နိဒ္ဓါရဏံ, ယတော တံ နိဒ္ဓါရဏံ ဇာယတိ, တသ္မိံ သမုဒါယေ ဆဋ္ဌီ, သတ္တမိယော ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၁၁။)မနုဿာနံ ခတ္တိယော သူရတမော, မနုဿေသု ခတ္တိယော သူရတမော။
ဂုဏေ –
ကဏှာ ဂါဝီနံ သမ္ပန္နခီရတမာ, ကဏှာဂါဝီသု သမ္ပန္နခီရတမာ။
ကြိယာယံ –
အဒ္ဓိကာနံ ဓာဝန္တော သီဃတမော, အဒ္ဓိကေသု ဓာဝန္တော သီဃတမော။
နာမေ –
အာယသ္မာ အာနန္ဒော အရဟတံ အညတရော, အရဟန္တေသု အညတရော ဣစ္စာဒိ။
ဣဓ နာနာတ္တသတ္တမီ ဝုစ္စတေ။
ကမ္မတ္ထေ သတ္တမီ, ဘိက္ခူသု အဘိဝါဒေန္တိ [ပါရာ. ၅၁၇], ပုတ္တံ မုဒ္ဓနိ စုမ္ဗိတွာ, ပုရိသံ နာနာဗာဟာသု ဂဟေတွာ [သံ. နိ. ၂.၆၃] ဣစ္စာဒိ။
အထ ဝါ ‘မုဒ္ဓနိ, ဗာဟာသူ’တိ အာဓာရေ ဧဝ ဘုမ္မံ။ ယထာ? ရုက္ခံ မူလေ ဆိန္ဒတိ, ရုက္ခံ ခန္ဓေ ဆိန္ဒတိ, ပုရိသံ သီသေ ပဟရတိ, ဘဂဝန္တံ ပါဒေသု ဝန္ဒတိ။
ကရဏေ စ သတ္တမီ, ဟတ္ထေသု ပိဏ္ဍာယ စရန္တိ [မဟာဝ. ၁၁၉], ပတ္တေသု ပိဏ္ဍာယ စရန္တိ, ပထေသု ဂစ္ဆန္တိ, သောပိ မံ အနုသာသေယျ, သမ္ပဋိစ္ဆာမိ မတ္ထကေ [မိ. ပ. ၆.၄.၈]။
(နိရုတ္တိ၊၂၁၂။)သမ္ပဒါနေ စ သတ္တမီ, သံဃေ ဒိန္နေ မဟပ္ဖလံ, သံဃေ ဂေါတမီ ဒဒေယျာသိ, သံဃေ ဒိန္နေ အဟဉ္စေဝ ပူဇိတော ဘဝိဿာမိ [မ. နိ. ၃.၃၇၆], ဝိစေယျ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ [ပေ. ဝ. ၃၂၉]။ ဧတေသု ပန ဝိသယသတ္တမီပိ ယုဇ္ဇတိ။
အပါဒါနေ စ သတ္တမီ, ဂဒလီသု ဂဇေ ရက္ခန္တိဣစ္စာဒိ။
သာမိဿရာဒိယောဂေ ပန ဆဋ္ဌီ သတ္တမီ စ ဟောတိ, ဂုန္နံ သာမိ, ဂေါသု သာမိ, ဂုန္နံ ဣဿရော, ဂေါသု ဣဿရော, ဂုန္နံ အဓိပတိ, ဂေါသု အဓိပတိ, ဂုန္နံ ဒါယာဒေါ, ဂေါသု ဒါယာဒေါ, ဂုန္နံ သက္ခိ, ဂေါသု သက္ခိ, ဂုန္နံ ပတိဘူ, ဂေါသု ပတိဘူ, ဂုန္နံ ပသုတော, ဂေါသု ပသုတော, အာယုတ္တော ကဋကရဏဿ, အာယုတ္တော ကဋကရဏေတိ, ဧတေသု ပန သမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌီ, ဝိသယာဓာရေ သတ္တမီ။ ဉာဏသ္မိံ ပသန္နော, ဉာဏသ္မိံ ဥဿုက္ကောတိ ဝိသယာဓာရေ သတ္တမီ။ ဉာဏေန ပသန္နော, ဉာဏေန ဥဿုက္ကောတိ ကရဏေ တတိယာ။
֍ * ၃၂၈။ သတ္တမျာဓိကျေ [က. ၃၁၄; ရူ. ၃၂၈; နီ. ၆၄၅; စံ. ၂.၁.၆၀; ပါ. ၂.၃.၉; ၁.၄.၈၇]။
အဓိကဘာဝတ္ထေ ဥပေန ယုတ္တာ လိင်္ဂမှာ သတ္တမီ ဟောတိ။
ဥပ ခါရိယံ ဒေါဏော, ဥပ နိက္ခေ ကဟာပဏံ, အတိရေကဒေါဏာ ခါရီ, အတိရေကကဟာပဏံ နိက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၃၂၉။ သာမိတ္တေဓိနာ [စံ. ၂.၁.၆၁; ပါ. ၂.၃.၉; ၁.၄.၉၇]။
သာမိဘာဝတ္ထေ အဓိနာ ယုတ္တာ လိင်္ဂမှာ သတ္တမီ ဟောတိ။
အဓိ ဗြဟ္မဒတ္တေ ပဉ္စာလာ, အဓိ ပဉ္စာလေသု ဗြဟ္မဒတ္တော, အဓိ ဒေဝေသု ဗုဒ္ဓါ။ တတ္ထ ‘အဓိ ဗြဟ္မဒတ္တေ ပဉ္စာလာ’တိ ဗြဟ္မဒတ္တိဿရာ ပဉ္စာလရဋ္ဌဝါသိနောတိ ဝဒန္တိ, ‘ပဉ္စာလာ’တိ ဝါ ဇနပဒနာမတ္တာ ဗဟုဝစနံ, ကဒါစိ ပဉ္စာလရာဇာ ဗြဟ္မဒတ္တေ ကာသိရညေ ဣဿရော, ကဒါစိ ဗြဟ္မဒတ္တော ပဉ္စာလရညေ ဣဿရောတိ အတ္ထော။
(နိရုတ္တိ၊၂၁၃။)֍ * ၃၃၀။ သဗ္ဗာဒိတော သဗ္ဗာ [စံ. ၂.၁.၇၂; ပါ. ၂.၃.၂၇]။
ဟေတွတ္ထေဟိ ယောဂေ သဗ္ဗာဒီဟိ သဗ္ဗနာမေဟိ ဟေတွတ္ထေ သဗ္ဗာ ဝိဘတ္တိယော ဟောန္တိ။
ကိံ ကာရဏံ, ကေန ကာရဏေန [ဇာ. အဋ္ဌ. ၄.၁၅ မာတင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ], ကိံ နိမိတ္တံ, ကေန နိမိတ္တေန, ကိံ ပယောဇနံ, ကေန ပယောဇနေန, ကေနဋ္ဌေန [ဓ. သ. အဋ္ဌ. နိဒါနကထာ], ကေန ဝဏ္ဏေန [သံ. နိ. ၁.၂၃၄], ကိမတ္ထံ, ကုတော နိဒါနံ [ပါရာ. ၄၂], ကိဿ ဟေတု [ပါရာ. ၃၉], ကသ္မိံ နိဒါနေ, ဧတသ္မိံ နိဒါနေ [ပါရာ. ၄၂], ဧတသ္မိံ ပကရဏေ [ပါရာ. ၄၂] ဣစ္စာဒိ။
သတ္တမီဝိဘတ္တိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဣတိ နိရုတ္တိဒီပနိယာ နာမ မောဂ္ဂလ္လာနဒီပနိယာ
ကာရကကဏ္ဍော နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၂၁၄။)၄. သမာသကဏ္ဍ
အထ ယုတ္တတ္ထာနံ သျာဒျန္တပဒါနံ ဧကတ္ထီဘာဝေါ ဝုစ္စတေ။ ဧကတ္ထီဘာဝေါတိ စ ဣဓ သမာသော ဝုစ္စတိ။ သော စ သမာသော ဆဗ္ဗိဓော အဗျယီဘာဝေါ, တပ္ပုရိသော, ကမ္မဓာရယော, ဒိဂု, ဗဟုဗ္ဗီဟိ, ဒွန္ဒောတိ။
အဗျယီဘာဝသမာသ
တတ္ထ အဗျယီဘာဝေါ ပဌမံ ဝုစ္စတေ။ ဗျယော ဝုစ္စတိ ဝိကာရော, နတ္ထိ ဗျယော ဧတဿာတိ အဗျယော, အဗျယော ဟုတွာ ဘဝတီတိ အဗျယီဘာဝေါ, နာနာလိင်္ဂ, ဝိဘတ္တိ, ဝစနေသု ရူပဝိကာရရဟိတော ဟုတွာ ဘဝတီတိ အတ္ထော, သဗ္ဗလိင်္ဂ,-ဝိဘတ္တိ, ဝစနေသုပိ ယေဘုယျေန ဧကရူပေန ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
အဗျယန္တိ ဝါ ဥပသဂ္ဂနိပါတာနံ ဧဝ နာမံ, အယံ ပန ပကတိ အဗျယံ န ဟောတိ, အသင်္ချေဟိ သဟ ဧကတ္ထတာဝသေန အဗျယံ ဟောတိ, ဣတိ အနဗျယမ္ပိ အဗျယံ ဘဝတီတိ အဗျယီဘာဝေါ။
֍ * ၃၃၁။ သျာဒိသျာဒိနေကတ္ထံ [က. ၃၁၆; ရူ. ၃၃၁; နီ. ၆၇၅; စံ. ၂.၂.၁; ပါ. ၂.၁.၄]။
အဓိကာရသုတ္တမိဒံ။ သျာဒိ ဝုစ္စတိ သျာဒျန္တပဒံ, ‘သျာဒိနာ’တိ သျာဒျန္တပဒေန, ဧကော အတ္ထော ယဿ တံ ဧကတ္ထံ, သျာဒိပဒံ သျာဒိပဒေန သဟ ဧကတ္ထံ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဧတ္ထ စ ‘သျာဒီ’တိ ဝစနေန ဥပသဂ္ဂ, နိပါတေဟိ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗာနိ နာမိကပဒါနိ နာမပဋိရူပကာနိ စ သင်္ဂဏှာတိ, တျာဒျန္တပဒါနိ နိဝတ္တေတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၁၅။)တတ္ထ နာမပဋိရူပကာနိ နာမ ‘ယေဝါဝနကဓမ္မာ’ ဣစ္စာဒီနိ။ တထာ သညာသဒ္ဒဘာဝံ ပတ္တာနိ ‘‘အတ္ထိပစ္စယော, နတ္ထိပစ္စယော, အတ္ထိခီရာ ဗြာဟ္မဏီ, အညာသိကောဏ္ဍညော, မက္ခလိဂေါသာလော’’ ဣစ္စာဒီသု ‘အတ္ထိ’ ဣစ္စာဒီနိ။
‘ဧကတ္ထ’န္တိ ဧတေန ဒွန္ဒသမာသေပိ ပဒါနံ ဧကကတ္တု, ဧကကမ္မာဒိဘာဝေန ဧကတ္ထီဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတီတိ။
֍ * ၃၃၂။ အသင်္ချံ ဝိဘတ္တိသမ္ပတ္တိသမီပသာကလျာဘာဝယထာပစ္ဆာယုဂပဒတ္ထေ [က. ၃၁၉; ရူ. ၃၃၀; နီ. ၆၉၆; စံ. ၂.၂.၂; ပါ. ၂.၁.၆]။
‘အသင်္ချ’န္တိ ဥပသဂ္ဂပဒံ နိပါတပဒဉ္စ ဝုစ္စတိ။ တံ ဒွယမ္ပိ ဟိ ဧကတ္တ, ဗဟုတ္တသင်္ချံ ပဋိစ္စ ရူပဝိကာရရဟိတတ္တာ ‘အသင်္ချ’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဘတျတ္ထေ, သမ္ပတျတ္ထေ, သမီပတ္ထေ, သာကလျတ္ထေ, အဘာဝတ္ထေ, ယထာတ္ထေ, ပစ္ဆာတ္ထေ, ယုဂပဒတ္ထေ ပဝတ္တံ အသင်္ချံ နာမ သျာဒိပဒံ အညေန သျာဒိပဒေန သဟ ဧကတ္ထံ ဟောတိ။ အယဉ္စ သမာသော အနွတ္ထဝသေန ‘အသင်္ချော’တိ စ ‘အဗျယီဘာဝေါ’တိ စ ဝုစ္စတိ။
ဝိဘတျတ္ထေ တာဝ –
အဓိတ္ထိ။ ဧတ္ထ စ အဓိတော သိ, တဿ ‘အသင်္ချေဟိ သဗ္ဗာသ’န္တိ သုတ္တေန လောပေါ, ဣတ္ထိတော သု, ‘အဓိ ဣတ္ထီသူ’တိ ဝါကျံ, တဿ စ အတ္ထံ ကထေန္တေန နိစ္စသမာသတ္တာ အညပဒေန ဝိဂ္ဂဟော ကာတဗ္ဗော ‘‘ဣတ္ထီသု ပဝတ္တာ ကထာ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထီသု ပဝတ္တော ဝစနပထော’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထီသု ပဝတ္တံ ဝစန’’န္တိ ဝါ, တတော ပုရိမသုတ္တေန ဧကတ္ထသညာ, ဣမိနာ သုတ္တေန အသင်္ချေကတ္ထသညာ စ ကရိယတေ, ဧကတ္ထသညာယ ပန ကတာယ ဝါကျတ္ထာယ ပယုတ္တာနံ ဝိဘတ္တီနံ အတ္ထော ဧကတ္ထပဒေန ဝုတ္တော ဟောတိ, တဒါ ဝိဘတ္တိယော ဝုတ္တတ္ထာ နာမ။
(နိရုတ္တိ၊၂၁၆။)ဣဒါနိ ဝုတ္တတ္ထာနံ အပ္ပယောဂါရဟတ္တာ လောပဝိဓာနမာဟ။
֍ * ၃၃၃။ ဧကတ္ထတာယံ [က. ၃၁၆; ရူ. ၃၃၁; နီ. ၆၇၅; စံ. ၂.၁.၃၉; ပါ. ၂.၄.၇၁; ၁.၂.၄၅, ၄၆]။
ဧကော အတ္ထော ယေသံ တာနိ ဧကတ္ထာနိ, ‘အတ္ထော’တိ စေတ္ထ ပဒန္တရေ ကတ္တု, ကမ္မာဒိဘာဝေန ဝိဓေယျော ပဓာနတ္ထော ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘ရာဇပုတ္တော’တိ ဧတ္ထ ပုတ္တသဒ္ဒတ္ထော ဧဝ တထာဝိဓေယျော ဟောတိ, န ရာဇသဒ္ဒတ္ထော, သဗ္ဗဉ္စ ဝစနဝါကျံ နာမ ဝိဓေယျတ္ထေဟိ ဧဝ သိဇ္ဈတိ, နော အညထာ, ယသ္မာ စ ‘ရာဇပုတ္တော’တိ ဧတံ ပုတ္တသဒ္ဒတ္ထဿေဝ နာမံ ဟောတိ, န ရာဇသဒ္ဒတ္ထဿ, တသ္မာ ဧကော ပဓာနဘူတော ပုတ္တသဒ္ဒတ္ထော ဧဝ တေသံ ဒွိန္နံ သဒ္ဒါနံ အတ္ထော နာမ ဟောတိ, န ရာဇသဒ္ဒတ္ထောတိ, ဧကတ္ထာနံ ဘာဝေါ ဧကတ္ထတာ, ဧကတ္ထီဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော တိဝိဓော သမာသော, တဒ္ဓိတော, ဓာတုပစ္စယန္တော စာတိ။ တိဿံ တိဝိဓာယံ ဧကတ္ထတာယံ သဗ္ဗာသံ ဝုတ္တတ္ထာနံ သျာဒိဝိဘတ္တီနံ လောပေါ ဟောတီတိ ဣမိနာ သုဿ လောပေါ။ ဗဟုလာဓိကာရတ္တာ ပန အလုတ္တသမာသောပိ ဒိဿတိ။
֍ * ၃၃၄။ တံ နပုံသကံ [က. ၃၂၀; ရူ. ၃၃၅; နီ. ၆၉၈; စံ. ၂.၂.၁၅; ပါ. ၂.၄.၁၈]။
တံ အသင်္ချံ နာမ ဧကတ္ထံ နပုံသကံ ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိတ္ထီသဒ္ဒဿ နပုံသကဘာဝံ ကတွာ တတော သျာဒျုပ္ပတ္တိ။
֍ * ၃၃၅။ သျာဒီသု ရဿော [က. ၃၄၂; ရူ. ၃၃၇; နီ. ၇၃၄; စံ. ၂.၂.၈၄; ပါ. ၁.၂.၄၇]။
နပုံသကဿ ဧကတ္ထဿ ရဿော ဟောတိ သျာဒီသု ဝိဘတ္တီသူတိ ဣမိနာ ဤကာရဿ ရဿော။
֍ * ၃၃၆။ ပုဗ္ဗသ္မာမာဒိတော [က. ၃၄၃; ရူ. ၃၃၈; နီ. ၃၇၅; စံ. ၂.၁.၄၀; ပါ. ၁.၁.၄၁]။
(နိရုတ္တိ၊၂၁၇။)ပုဗ္ဗအမာဒိ နာမ ပုဗ္ဗပဒတ္ထပဓာနဘူတော အသင်္ချသမာသော ဝုစ္စတိ, တတော ပရာသံ သဗ္ဗာသံ ဝိဘတ္တီနံ လောပေါ ဟောတိ, အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ပဌမာဝိဘတ္တိပိ ဂယှတိ။ အထ ဝါ အမာဒိ ဝုစ္စတိ တပ္ပုရိသော, တတော ပုဗ္ဗံ နာမ အသင်္ချသမာသော, ဣတိ အမာဒိတော ပုဗ္ဗဘူတာ အသင်္ချေကတ္ထာ ပရာသံ သဗ္ဗာသံ ဝိဘတ္တီနံ လောပေါ ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိတ္ထိသဒ္ဒတော သဗ္ဗဝိဘတ္တီနံ လောပေါ။
အဓိတ္ထိ တိဋ္ဌတိ, ဣတ္ထီသု ပဝတ္တာ ကထာ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ အဓိတ္ထိ တိဋ္ဌန္တိ, ဣတ္ထီသု ပဝတ္တာ ကထာယော တိဋ္ဌန္တီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသဝိဘတ္တီသု သေသဝစနေသု သေသလိင်္ဂေသု စ။ ဧဝံ သဗ္ဗလိင်္ဂေသု သဗ္ဗဝိဘတ္တီသု သဗ္ဗဝစနေသု စ ဧကေနေဝ ရူပေန တိဋ္ဌတိ, တသ္မာ အယံ သမာသော ရူပဝိကာရရဟိတတ္တာ ‘အဗျယီဘာဝေါ’တိ ဝုစ္စတိ။
ဧတ္ထ စ ဝိဘတျတ္ထော နာမ ‘‘အဓိတ္ထိ, ဗဟိဂါမံ, ဥပရိဂင်္ဂ’’ မိစ္စာဒီသု သမ္ပတျာဒီဟိ ဝိသေသတ္ထေဟိ ရဟိတော ကေဝလော ဝိဘတ္တီနံ အတ္ထော ဝုစ္စတိ။ ဝိဂ္ဂဟေ ပန ‘‘ကထာ, ပဝတ္တာ’’ ဣစ္စာဒီနိ သမာသသာမတ္ထိယေန ဝိဒိတာနိ အတ္ထပဒါနိ နာမ, အဓိသဒ္ဒဿ အတ္ထပဒါနီတိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ အဓိကုမာရိ, အဓိဝဓု, အဓိဇမ္ဗုဣစ္စာဒိ။
အတ္တနိ ပဝတ္တော ဓမ္မော, ပဝတ္တာ ဝါဓမ္မာတိ အတ္ထေ ဝိဘတ္တီနံ လောပေ ကတေ အဓိအတ္တသဒ္ဒဿ နပုံသကဘာဝံ ကတွာ တတော သျာဒျုပ္ပတ္တိ, ‘ပုဗ္ဗသ္မာမာဒိတော’တိ သျာဒီနံ လောပေ သမ္ပတ္တေ –
֍ * ၃၃၇။ နာတောမပဉ္စမိယာ [က. ၃၄၁; ရူ. ၃၃၆; နီ. ၇၃၃; စံ. ၂.၁.၄၁; ပါ. ၂.၄.၈၃; မု. ၄.၃.၃၇၄]။
(နိရုတ္တိ၊၂၁၈။)အကာရန္တမှာ အသင်္ချေကတ္ထာ ပရံ သဗ္ဗာသံ ဝိဘတ္တီနံ လောပေါ န ဟောတိ, ပဉ္စမီဝဇ္ဇိတာနံ ဝိဘတ္တီနံ အံ ဟောတိ။
အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မော ဇာယတိ, အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မာ ဇာယန္တိ, အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မံ ပဿတိ, အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေ ပဿန္တိ။
အပဉ္စမိယာတိ ကိံ? အဇ္ဈတ္တာ အပေတိ, အဇ္ဈတ္တေဟိ အပေတိ။
֍ * ၃၃၈။ ဝါ တတိယာသတ္တမီနံ [က. ၃၄၁; ရူ. ၃၃၆; နီ. ၇၃၃; စံ. ၂.၁.၄၂; ပါ. ၂.၄.၈၄; မု. ၄.၃.၃၇၅]။
အကာရန္တမှာ အသင်္ချေကတ္ထာ ပရံ တတိယာ, သတ္တမီနံ ဝိကပ္ပေန အံ ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၁၉။)အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေန ဝတ္တတိ အဇ္ဈတ္တေန ဝါ, အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေဟိ ဝတ္တတိ အဇ္ဈတ္တေဟိ ဝါ, အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မဿ ဒေတိ, အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မာနံ ဒေတိ, အဇ္ဈတ္တာ ဓမ္မာ အပေတိ, အဇ္ဈတ္တေဟိ ဓမ္မေဟိ အပေတိ, အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မဿ သန္တကံ, အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မာနံ သန္တကံ, အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေ တိဋ္ဌတိ အဇ္ဈတ္တေ ဝါ, အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေသု တိဋ္ဌတိ အဇ္ဈတ္တေသု ဝါ။ ဧတ္ထ စ ‘အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မော’တိ အဇ္ဈတ္တဘူတော ဓမ္မော, ‘အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မာ’တိ အဇ္ဈတ္တဘူတာ ဓမ္မာ ဣစ္စာဒိနာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တော ပဝတ္တာတိ ဝါ ဝုတ္တေပိ အတ္တဿ အာဓာရဘာဝေါ သိဇ္ဈတိယေဝ။ ဧဝံ အဓိစိတ္တံ, အတ္တနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တံ ပဝတ္တာနိ ဝါ ပစ္စတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အဘိနိဝိသိတွာ အဇ္ဈတ္တံ ဝုဋ္ဌာတိ, ဗဟိဒ္ဓါ အဘိနိဝိသိတွာ အဇ္ဈတ္တံ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ [ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၃၅၀; သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၂.၃၂] ပါဌော အတ္ထိ, တသ္မာ ပဉ္စမိယာ အံဘာဝဝဇ္ဇနံ အပ္ပကတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တာ ဓမ္မာ, ဗဟိဒ္ဓါ ဓမ္မာ’’တိ [ဓ. သ. တိကမာတိကာ ၂၀] ပါဌော အတ္ထိ, တသ္မာ ပဌမာဒီနမ္ပိ ဝိကပ္ပော လဗ္ဘတီတိ။
သမ္ပတ္တိအတ္ထေ –
သမ္ပန္နံ ဗြဟ္မံ သဗြဟ္မံ, ‘ဗြဟ္မ’န္တိ ဝေဒေါ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ‘အကာလေ သကတ္ထဿာ’တိ သုတ္တေန သဟသဒ္ဒဿ သာဒေသော, ဘိက္ခာနံ သမိဒ္ဓိ သုဘိက္ခံ, ‘သျာဒီသု ရဿော’တိ သုတ္တေန ကတနပုံသကဿ ရဿတ္တံ။
သမီပေ –
နဂရဿ သမီပံ ဥပနဂရံ, ကုမ္ဘဿ သမီပံ ဥပကုမ္ဘံ, မဏိကာယ သမီပံ ဥပမဏိကံ, ဝဓုယာ သမီပံ ဥပဝဓု, ဂုန္နံ သမီပံ ဥပဂု, ‘ဂေါဿူ’တိ သုတ္တေန ဩဿ ဥတ္တံ။
သာကလျေ –
တိဏေန သဟ သကလံ သတိဏံ, တိဏေန သဒ္ဓိံ သကလံ ဝတ္ထုံ အဇ္ဈောဟရတီတိ အတ္ထော။ သဟသဒ္ဒဿ သာဒေသော။
အဘာဝေ –
မက္ခိကာနံ အဘာဝေါ နိမ္မက္ခိကံ, ဒရထာနံ အဘာဝေါ နိဒ္ဒရထံ, ဘိက္ခာနံ အဘာဝေါ ဒုဗ္ဘိက္ခံ, အဘာဝတ္ထောပိ ဒုသဒ္ဒေါ အတ္ထိ။ ယထာ? ဒုဿီလော ဒုပ္ပညောတိ။ ဧတ္ထ စ ‘သမ္ပန္နံ ဗြဟ္မ’န္တိအာဒိနာ သဒ္ဒဗျာကရဏေသု အတ္ထဝစနံ သဒ္ဒတ္ထဝိဘာဝနမတ္တံ။ သုတ္တန္တေသု ပန ဣမေသံ ပဒါနံ ယုတ္တံ အဘိဓေယျတ္ထံ ဉတွာ တဒနုရူပံ အတ္ထဝစနမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ယထာသဒ္ဒတ္ထေ –
(နိရုတ္တိ၊၂၂၀။)ရူပဿ သဘာဝဿ ယောဂျံ အနုရူပံ, အတ္တာနံ အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ပဝတ္တံ ပစ္စတ္တံ, အဍ္ဎမာသံ အဍ္ဎမာသံ အနုဂတံ အနွဍ္ဎမာသံ, ဃရံ ဃရံ အနုဂတံ အနုဃရံ, ဝဿံ ဝဿံ အနုဂတံ အနုဝဿံ, ဇေဋ္ဌာနံ အနုပုဗ္ဗံ အနုဇေဋ္ဌံ, သတ္တိယာ အနုရူပံ ယထာသတ္တိ, ဗလဿ အနုရူပံ ယထာဗလံ, ကမဿ အနုရူပံ ယထာက္ကမံ။ ဧဝံ ယထာသင်္ချံ, ယထာလာဘံ။ သောတဿ ပဋိလောမံ ပဋိသောတံ, ပဋိဝါတံ, ပဋိသဒ္ဒံ။
ပစ္ဆာပဒတ္ထေ –
ရထဿ ပစ္ဆာ အနုရထံ။
ယုဂဘူတော ပဒတ္ထော ယုဂပဒတ္ထော, သဟဘာဝီအတ္ထဒွယဿေတံ နာမံ။ တတ္ထ အသနိဖလေန သဟ ပဝတ္တံ စက္ကံ သစက္ကံ, ဂဒါဝုဓေန ယုဂဠပဝတ္တံ ဝါသုဒေဝဿ စက္ကာဝုဓန္တိပိ ဝဒန္တိ [ယုဂပဒတ္ထေ သစက္ကံ နိဓေဟိ, (မောဂ္ဂလ္လာနဝုတ္တိယံ)။ စက္ကေန ယုဂပတ ဓေဟိ သစက္ကံ, (မုဂ္ဓဗောဓဝုတ္တိယံ)။ ဟေ ဗိသဏု! စက္ကေန သဟ ယုဂပဒေကကာလေ ဂဒံ ဓာရယ။ (မုဂ္ဓဗောဓဋီကာယံ ၂၂၆ ပိဋ္ဌေ)], သဟဿ သတ္တံ။
֍ * ၃၃၉။ ယထာ နတုလျေ [က. ၃၁၉; ရူ. ၃၃၀; နီ. ၆၉၆; စံ. ၂.၂.၃; ပါ. ၂.၁.၇]။
တုလျတော အညသ္မိံ အတ္ထေ ပဝတ္တော ယထာသဒ္ဒေါ သျာဒိနာ သဟ ဧကတ္ထော ဟောတိ [မောဂ္ဂလ္လာနေ အညထာဝုတ္တိ ဒဿိတာ]။
ယထာသတ္တိ, ယထာဗလံ, ယထာက္ကမံ, ယေ ယေ ဝုဍ္ဎာ ယထာဝုဍ္ဎံ, ဝုဍ္ဎာနံ ပဋိပါဋိ ဝါ ယထာဝုဍ္ဎံ။
နတုလျေတိ ကိံ? ယထာ ဒေဝဒတ္တော, တထာ ယညဒတ္တော။
֍ * ၃၄၀။ ယာဝါဝဓာရဏေ [က. ၃၁၉; ရူ. ၃၃၀; နီ. ၆၉၆; စံ. ၂.၂.၄; ပါ. ၂.၁.၈]။
အဝဓာရဏံ ဝုစ္စတိ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ, အဝဓာရဏေ ပဝတ္တော ယာဝသဒ္ဒေါ သျာဒိနာ သဟ ဧကတ္ထော ဘဝတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၂၁။)ယတ္တကံ အတ္ထော ဝတ္တတီတိ ယာဝဒတ္ထံ, ဒါဂမော။ ယတ္တကံ ဇီဝေါ ဝတ္တတီတိ ယာဝဇီဝံ, ယတ္တကံ အာယု ဝတ္တတီတိ ယာဝတာယုကံ, တကာရ, ကကာရာ အာဂမာ။
֍ * ၃၄၁။ ပရာပါဗဟိတိရောပုရေပစ္ဆာ ဝါ ပဉ္စမျာ [က. ၃၁၉; ရူ. ၃၃၀; နီ. ၆၉၆; စံ. ၂.၂.၇; ပါ. ၂.၁.၁၂, ၁၃; ‘ပယျပါ။’ (ဗဟူသု)]။
ပရိ, အပ, အာဣစ္စာဒယော သဒ္ဒါ ပဉ္စမျန္တေန သျာဒိနာ သဟ ဧကတ္ထာ ဘဝန္တိ ဝါ။
ပဗ္ဗတတော ပရိ သမန္တာ ဝဿီတိ ဒေဝေါ ပရိပဗ္ဗတံ ပရိပဗ္ဗတာ ဝါ, ပဗ္ဗတံ ဝဇ္ဇေတွာ ဝဿီတိ အတ္ထော။ ပဗ္ဗတတော ဗဟိဒ္ဓါ အပပဗ္ဗတံ အပပဗ္ဗတာ ဝါ, ပါဋလိပုတ္တတော ဗဟိဒ္ဓါ ဝဿီတိ ဒေဝေါ အာပါဋလိပုတ္တံ အာပါဋလိပုတ္တာ ဝါ, အာကုမာရေဟိ ကစ္စာယနဿ ယသော ဝတ္တတီတိ အာကုမာရံ အာကုမာရာ ဝါ, အာဘဝဂ္ဂါ ဘဂဝတော ယသော ဝတ္တတီတိ အာဘဝဂ္ဂံ အာဘဝဂ္ဂါ ဝါ, အာပါဏကောဋိယာ သရဏဂမနံ ဝတ္တတီတိ အာပါဏကောဋိကံ, ကာဂမော။ ဂါမတော ဗဟိ ဗဟိဂါမံ ဗဟိဂါမာ ဝါ, ဧဝံ ဗဟိနဂရံ, ဗဟိလေဏံ, ပဗ္ဗတတော တိရော တိရောပဗ္ဗတံ တိရောပဗ္ဗတာ ဝါ, ဧဝံ တိရောပါကာရံ, တိရောကုဋ္ဋံ။ ဧတ္ထ စ ‘တိရော’တိ ပရဘာဂေါ ဝုစ္စတိ။ ဘတ္တမှာ ပုရေ ပုရေဘတ္တံ ပုရေဘတ္တာ ဝါ, အရုဏမှာ ပုရေ ပုရာရုဏံ ပုရာရုဏာ ဝါ, ဘတ္တဿ ပစ္ဆာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပစ္ဆာဘတ္တာ ဝါ။
֍ * ၃၄၂။ သမီပါယာမေသွနု [က. ၃၁၉; ရူ. ၃၃၀; နီ. ၆၉၆; စံ. ၂.၂.၉; ပါ. ၂.၁.၁၅, ၁၆]။
သမီပေ အာယာမေ စ ပဝတ္တော အနုသဒ္ဒေါ သျာဒိနာ သဟ ဧကတ္ထော ဘဝတိ ဝါ။
ဝနဿ သမီပံ အနုဝနံ, အသနိ အနုဝနံ ဂတာ, ဂင်္ဂံ အနုယာတာ အနုဂင်္ဂံ, ဗာရာဏသီ။
(နိရုတ္တိ၊၂၂၂။)֍ * ၃၄၃။ ဩရော ပရိ ပဋိ ပါရေ မဇ္ဈေ ဟေဋ္ဌုဒ္ဓါဓောန္တော ဝါ ဆဋ္ဌိယာ [က. ၃၁၉; ရူ. ၃၃၀; နီ. ၆၉၆; စံ. ၂.၂.၁၁; ပါ. ၂.၁.၁၈; ‘ဩရေပရိ။’ (ဗဟူသု)]။
ဩရာဒယော သဒ္ဒါ ဆဋ္ဌီယန္တေန သျာဒိနာ သဟ ဧကတ္ထာ ဘဝန္တိ ဝါ။
ဧတ္ထ စ ဩရေ, ပါရေ, မဇ္ဈေသဒ္ဒေသု ‘တဒမိနာဒီနီ’တိ သုတ္တေန ဧကာရော, ဂင်္ဂါယ ဩရံ ဩရေဂင်္ဂံ, သိခရဿ ဥပရိ ဥပရိသိခရံ။ ဧဝံ ဥပရိပါသာဒံ, ဥပရိမဉ္စံ, ဥပရိပဗ္ဗတံ, သောတဿ ပဋိလောမံ ပဋိသောတံ။ ဧဝံ ပဋိဝါတံ, ယမုနာယ ပါရံ ပါရေယမုနံ, ဂင်္ဂါယ မဇ္ဈံ မဇ္ဈေဂင်္ဂံ, ပါသာဒဿ ဟေဋ္ဌာ ဟေဋ္ဌာပါသာဒံ, ဟေဋ္ဌာမဉ္စံ, ဂင်္ဂါယ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံဂင်္ဂံ, ဂင်္ဂါယ အဓော အဓောဂင်္ဂံ, ပါသာဒဿ အန္တော အန္တောပါသာဒံ။ ဧဝံ အန္တောဂါမံ, အန္တောနဂရံ, အန္တောဝဿံ။
ဝါတိ ကိံ? ဂင်္ဂါဩရံ, မဇ္ဈေသမုဒ္ဒသ္မိံ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၄၄။ တိဋ္ဌဂွာဒီနိ [က. ၃၁၉; ရူ. ၃၃၀; နီ. ၆၉၇; စံ. ၂.၂.၁၀; ပါ. ၂.၁.၁၇]။
တိဋ္ဌဂုဣစ္စာဒီနိ အသင်္ချေကတ္ထေ သိဇ္ဈန္တိ။
တိဋ္ဌန္တိ ဂါဝေါ ယသ္မိံ ကာလေ တိဋ္ဌဂု, ဝဟန္တိ ဂါဝေါယသ္မိံ ကာလေ ဝဟဂု, ‘ဂေါဿူ’တိ သုတ္တေန ဩဿ ဥတ္တံ။ အာယတိံ ယဝေါ ယသ္မိံ ကာလေတိ အာယတိယဝေါ, ခလေ ယဝေါ ယသ္မိံ ကာလေတိ ခလေယဝံ။ ပုဗ္ဗပဒေ ဝိဘတ္တိအလောပေါ။ လုနာ ယဝါ ယသ္မိံ ကာလေတိ လုနယဝံ, ဧတ္ထ ‘လုနာ’တိ လာဝိတာ, လုယမာနာ ယဝါ ယသ္မိန္တိ လုယမာနယဝံ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၂၃။)တထာ ပါတော နဟာနံ ယသ္မိံ ကာလေတိ ပါတနဟာနံ။ ဧဝံ သာယနဟာနံ, ပါတော ကမ္မကရဏကာလော ယသ္မိန္တိ ပါတကာလံ။ ဧဝံ သာယကာလံ, ပါတော ဝဿတိ မေဃော ယသ္မိန္တိ ပါတမေဃံ။ ဧဝံ သာယမေဃံ, ပါတော ဂန္တဗ္ဗော မဂ္ဂေါ ယသ္မိန္တိ ပါတမဂ္ဂံ။ ဧဝံ သာယမဂ္ဂံ ဣစ္စာဒိ။ မဟာဝုတ္တိနာ ပါတောသဒ္ဒဿ ပါတတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘တိဋ္ဌဂု’ ဣစ္စာဒီနိ ဝိဂ္ဂဟတ္ထဝသေန အညပဒတ္ထေ သိဒ္ဓါနိ ဝိယ ဒိဿန္တိ, အညပဒဿ ပန လိင်္ဂါဒီနံ ဝသေန တေသံ ရူပဝိကာရော နာမ နတ္ထိ, တသ္မာ အဗျယရူပတ္တာ ဣဓ ဂဟိတာနိ, သဗ္ဗဉ္စေတံ အသင်္ချသမာသပဒံ နာမ နပုံသကံ ဧဝ ဟောတိ, ရဿန္တမေဝ ဟောတိ။ သဗ္ဗဝိဘတ္တီနဉ္စ အကာရန္တမှာ ဗဟုလံ အံ ဟောတိ, ဣကာရုကာရန္တေဟိ လောပေါ ဟောတိ။
အဗျယီဘာဝသမာသော နိဋ္ဌိတော။
တပ္ပုရိသသမာသ
ဒုတိယာတပ္ပုရိသ
အထ အမာဒိသမာသော ဝုစ္စတေ, သော တပ္ပုရိသောတိ စ ဝုစ္စတိ။ တဿ ပုရိသော တပ္ပုရိသော, တပ္ပုရိသသဒ္ဒေန သဒိသတ္တာ အယံ သမာသော တပ္ပုရိသောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ တပ္ပုရိသသဒ္ဒေါ ဝိသေသနပဒတ္ထံ ဇဟိတွာ ဝိသေသျပဒတ္ထေ တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ အယံ သမာသောပီတိ။
֍ * ၃၄၅။ အမာဒိ [က. ၃၂၇; ရူ. ၃၅၁; နီ. ၇၀၄; စံ. ၂.၂.၁၆]။
အမာဒိဝိဘတ္တိယုတ္တံ သျာဒျန္တပဒံ ပဌမန္တေန သျာဒျန္တပဒေန သဟ ဧကတ္ထံ ဘဝတိ, အယဉ္စ သမာသော အနွတ္ထဝသေန ‘‘အမာဒိသမာသော’’တိ စ ‘‘တပ္ပုရိသသမာသော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ အမာဒိသဟိတဿ ဝါကျဿ အမာဒေကတ္ထသညံ ကတွာ ဝုတ္တတ္ထာနံ ဝိဘတ္တီနံ လောပေါ, တတော ဧကတ္ထပဒန္တေ သျာဒျုပ္ပတ္တိ ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၂၄။)သော ပန သမာသော ဒုတိယာတပ္ပုရိသော, တတိယာတပ္ပုရိသော, စတုတ္ထီတပ္ပုရိသော, ပဉ္စမီတပ္ပုရိသော, ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသော, သတ္တမီတပ္ပုရိသောတိ ဆဗ္ဗိဓော။ ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထ ‘‘နိစ္စသမာသော, အနိစ္စသမာသော’’တိ စ ‘‘လုတ္တသမာသော, အလုတ္တသမာသော’’တိ စ ဒုဝိဓော။
တတ္ထ ဒုတိယာတပ္ပုရိသော ကတ္တုဝါစကေသု ဂတ, နိဿိတ,-အတီတ, အတိက္ကန္တ, ပတ္တ, အာပန္နဣစ္စာဒီသု ပရေသု ဟောတိ။
ဂါမံ ဂတောတိ ဂါမဂတော ဂါမံ ဂတော ဝါ။ ဧဝံ အရညဂတော, ဘူမိဂတော, ရာဇာနံ နိဿိတောတိ ရာဇနိဿိတော။ ဧဝံ အတ္ထနိဿိတော, ဓမ္မနိဿိတော။ ဘဝံ အတီတော ဘဝါတီတော။ ဧဝံ ဘယာတီတော, ကာလာတီတော, ခဏာတီတော, ပမာဏံ အတိက္ကန္တောတိ ပမာဏာတိက္ကန္တော, သုခံ ပတ္တောတိ သုခပ္ပတ္တော။ ဧဝံ ဒုက္ခပ္ပတ္တော, သောတံ အာပန္နောတိ သောတာပန္နော။ ဧဝံ နိရောဓသမာပန္နော, အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နောတိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော, ရုက္ခံ အာရူဠှောတိ ရုက္ခာရူဠှော, ရထာရူဠှော, ဩဃံ တိဏ္ဏောတိ ဩဃတိဏ္ဏော ဩဃံ တိဏ္ဏော ဝါ ဣစ္စာဒိ။
ကမ္မုပပဒဝိဟိတေဟိ ကိတန္တပဒေဟိ ပန နိစ္စသမာသောယေဝ, ကုမ္ဘံ ကရောတီတိ ကုမ္ဘကာရော, ရထကာရော, ပတ္တံ ဂဏှာတီတိ ပတ္တဂ္ဂါဟော, အတ္ထံ ကာမေတီတိ အတ္ထကာမော, ဓမ္မကာမော, ဝိနယံ ဓာရေတီတိ ဝိနယဓရော, ဓမ္မဓရော, ဗြဟ္မံ စရတိ သီလေနာတိ ဗြဟ္မစာရီ, ဘဝပါရံ ဂစ္ဆတိ သီလေနာတိ ဘဝပါရဂူ, သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညူ, အတ္ထညူ, ဓမ္မညူဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၂၅။)ဗဟုလာဓိကာရတ္တာ တ, တဝန္တု, တာဝီ, အန္တ, မာန, တုန, တွာန, တွာ, တုံ, တဝေပစ္စယန္တေသု ပရေသု သမာသော န ဟောတိ, ဝဿံ ဝုတ္ထော, ဩဒနံ ဘုတ္တော, ဩဒနံ ဘုတ္တဝါ, ဩဒနံ ဘုတ္တာဝီ, ဓမ္မံ သုဏန္တော, ဓမ္မံ သုဏမာနော ဓမ္မံ သောတုန, ဓမ္မံ သုတွာန, ဓမ္မံ သုတွာ, ဓမ္မံ သောတုံ, ဓမ္မံ သောတဝေ။
ဣတိ ဒုတိယာတပ္ပုရိသော။
တတိယာတပ္ပုရိသ
တတိယာတပ္ပုရိသော ကမ္မဝါစကေသု ကိတန္တေသု စ သမ္ပန္န, သဟဂတာဒီသု စ ပုဗ္ဗ, သဒိသ, သမ, ဦနတ္ထ, ကလဟ, နိပုဏ,-မိဿက, သခိလာဒီသု စ ပရေသု ဟောတိ။
ဗုဒ္ဓေန ဘာသိတော ဗုဒ္ဓဘာသိတော။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဒေသိတော, ဗုဒ္ဓပညတ္တော, ဗုဒ္ဓရက္ခိတော, သတ္ထာရာ ဝဏ္ဏိတော သတ္ထုဝဏ္ဏိတော, ဝိညူဟိ ဂရဟိတော ဝိညုဂရဟိတော, ဝိညုပသတ္ထော, ဣဿရေန ကတံ ဣဿရကတံ, အတ္တနာ ကတံ သယံကတံ, ပရေဟိ ကတံ ပရံကတံ, ဗိန္ဒာဂမော။ သုကေဟိ အာဟဋံ သုကာဟဋံ, ရညာ ဟတော ရာဇဟတော, ရောဂေန ပီဠိတော ရောဂပီဠိတော, အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎော အဂ္ဂိဒဍ္ဎော, သပ္ပေန ဒဋ္ဌော သပ္ပဒဋ္ဌော, သလ္လေန ဝိဒ္ဓါ သလ္လဝိဒ္ဓါ, ဣစ္ဆာယ အပကတော အဘိဘူတော ဣစ္ဆာပကတော။
သီလေန သမ္ပန္နော သီလသမ္ပန္နော။ ဧဝံ သုခသဟဂတံ, ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ, မိတ္တသံသဂ္ဂေါ, ပိယသမ္ပယောဂေါ, ပိယဝိပ္ပယောဂေါ, ဇာတိယာ အန္ဓော ဇစ္စန္ဓော, ဂုဏဟီနော, ဂုဏဝုဍ္ဎော, စတုဝဂ္ဂေန သံဃေန ကရဏီယံ ကမ္မံ စတုဝဂ္ဂကရဏီယံ။ ဧဝံ ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယံ, ကာကေဟိ ပေယျာ ကာကပေယျာ, နဒီ။
ဧကက္ခရေသု ပရပဒေသု နိစ္စသမာသော, ဥရေန ဂစ္ဆတီတိ ဥရဂေါ, ပါဒေန ပိဝတီတိ ပါဒပေါ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၂၆။)ကွစိ မဇ္ဈေပဒလောပေါ, ဂုဠေန သံသဋ္ဌော ဩဒနော ဂုဠောဒနော။ ဧဝံ ခီရောဒနော, အဿေန ယုတ္တော ရထော အဿရထော။ ဧဝံ အာဇညရထော, မဂ္ဂေန သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ မဂ္ဂစိတ္တံ, ဇမ္ဗုယာ ပညာတော ဒီပေါ ဇမ္ဗုဒီပေါ, ဧကေန အဓိကာ ဒသ ဧကာဒသ ဣစ္စာဒိ။
ပုဗ္ဗာဒီသု – မာသေန ပုဗ္ဗော မာသပုဗ္ဗော, မာတရာ သဒိသော မာတုသဒိသော။ ဧဝံ မာတုသမော, ပိတုသမော, ဧကေန ဦနာ ဝီသတိ ဧကူနဝီသတိ, သီလေန ဝိကလော သီလဝိကလော, အသိနာ ကလဟော အသိကလဟော, ဝါစာယ နိပုဏော ဝါစာနိပုဏော။ ဧဝံ ယာဝကာလိကသမ္မိဿံ, ဝါစာသခိလော, သတ္ထာရာ သဒိသော သတ္ထုကပ္ပော, ပုညေန အတ္ထော ပုညတ္ထော, ပုညေန အတ္ထိကော ပုညတ္ထိကော။ ဧဝံ သေယျတ္ထိကော, မဟဂ္ဃတ္ထိကော, ဂုဏေန အဓိကော ဂုဏာဓိကော ဣစ္စာဒိ။
ဗဟုလာဓိကာရာ ကွစိ သမာသော န ဟောတိ, ဖရသုနာ ဆိန္နံ, ကာကေဟိ ပါတဗ္ဗာ, ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ, ဘာဝနာယ ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ တတိယာတပ္ပုရိသော။
စတုတ္ထီတပ္ပုရိသ
စတုတ္ထီတပ္ပုရိသော တဒတ္ထေ ဝါ အတ္ထ, ဟိတ, ဒေယျာဒီသု ဝါ ပရေသု ဟောတိ။
ကထိနဿ ဒုဿံ ကထိနဒုဿံ, ကထိနတ္ထာယ အာဘဋံ ဒုဿန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကထိနစီဝရံ, ကထိနာယ ဒုဿံ, ကထိနာယ စီဝရန္တိပိ ယုဇ္ဇတိ, ကထိနတ္ထာရာယာတိ အတ္ထော။ စီဝရာယ ဒုဿံ စီဝရဒုဿံ။ ဧဝံ စီဝရမူလံ [စီဝရမူလျံ (ရူ. နီ.)], သံဃဿ အာဘဋံ ဘတ္တံ သံဃဘတ္တံ, သံဃတ္ထာယ ဝါ ပဋိယတ္တံ ဘတ္တံ သံဃဘတ္တံ။ ဧဝံ အာဂန္တုကဘတ္တံ, ဂမိကဘတ္တံ, ဂိလာနဘတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၂၂၇။)သံဃဿ အတ္ထော သံဃတ္ထော, လောကဿ ဟိတော လောကဟိတော, ဗုဒ္ဓဿ ဒေယျံ ဗုဒ္ဓဒေယျံ, ဗုဒ္ဓဿ ပဏာမော ဗုဒ္ဓပ္ပဏာမော။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓထောမနာ, ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ, သုတ္တဿ အနုလောမံ သုတ္တာနုလောမံ။ ဧဝံ သုတ္တာနုရူပံ, သုတ္တာနုကူလံ, သုတ္တာနုဂုဏံ, ဌာနဿ အရဟံ ဌာနာရဟံ, ရညော အရဟံ ရာဇာရဟံ။ ဧဝံ ရာဇဂ္ဃံ, ရာဇဒေယျံ, ကတ္တုံ ကာမေတီတိ ကတ္တုကာမော။ ဧဝံ ဂန္တုကာမော, ကထေတုကာမော, ဒဋ္ဌုကာမော, သောတုကာမော။ ဧတ္ထ စ တုမန္တဿ အသင်္ချတ္တာ ‘အသင်္ချေဟိ သဗ္ဗာသ’န္တိ တတော နိစ္စံ စတုတ္ထီလောပေါ ဟောတိ, သမာသေ ကတေ နိစ္စံ နိဂ္ဂဟီတလောပေါ စ။ ‘‘သံဃဿ ဒါတဗ္ဗံ, သံဃဿ ဒါတုံ’’ ဣစ္စာဒီသု သမာသော န ဟောတိ။
ဣတိ စတုတ္ထီတပ္ပုရိသော။
ပဉ္စမီတပ္ပုရိသ
ပဉ္စမီတပ္ပုရိသော အပဂမန, ဘယ, ဝိရတိ, မောစနာဒိအတ္ထေသု ပရေသု ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၂၈။)မေထုနာ အပေတောတိ မေထုနာပေတော, ပလာသတော အပဂတောတိ ပလာသာပဂတော, နဂရမှာ နိဂ္ဂတောတိ နဂရနိဂ္ဂတော, ပိဏ္ဍပါတတော ပဋိက္ကန္တောတိ ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိက္ကန္တော။ ဧဝံ ဂါမနိက္ခန္တော, ရုက္ခပတိတော, သာသနမှာ စုတောတိ သာသနစုတော, အာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ, ဥဒကတော ဥဂ္ဂတော ဥဒကုဂ္ဂတော, ဘဝတော နိဿဋော ဘဝနိဿဋော, ခန္ဓသင်္ဂဟတော နိဿဋန္တိ ခန္ဓသင်္ဂဟနိဿဋံ, စောရမှာ ဘီတောတိ စောရဘီတော, ပါပတော ဘာယတိ သီလေနာတိ ပါပဘီရုကော, ပါပတော ဇိဂုစ္ဆတိ သီလေနာတိ ပါပဇိဂုစ္ဆီ, ဝဋ္ဋတော နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ ဝဋ္ဋနိဗ္ဗိန္နော, ကာယဒုစ္စရိတတော ဝိရတိ ကာယဒုစ္စရိတဝိရတိ။ ဧဝံ ဝစီဒုစ္စရိတဝိရတိ, ဗန္ဓနာ မုတ္တော ဗန္ဓနမုတ္တော။ ဧဝံ ဗန္ဓနမောက္ခော, ကမ္မတော သမုဋ္ဌိတံ ကမ္မသမုဋ္ဌိတံ။ ဧဝံ ကမ္မဇာတံ, ကမ္မသမ္ဘူတံ, ကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ, လောကတော အဂ္ဂေါ လောကဂ္ဂေါ။ ဧဝံ လောကဇေဋ္ဌော, လောကုတ္တမော, သဗ္ဗေဟိ ဇေဋ္ဌော သဗ္ဗဇေဋ္ဌော, သဗ္ဗေဟိ ကနိဋ္ဌော သဗ္ဗကနိဋ္ဌော။ ဧဝံ သဗ္ဗဟီနော, သဗ္ဗပစ္ဆိမော, ဥက္ကဋ္ဌတော ဥက္ကဋ္ဌောတိ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော, ဩမကတော ဩမကောတိ ဩမကောမကော။
ကွစိ နိစ္စသမာသော ဟောတိ, မာတိတော ဇာတော မာတုဇော။ ဧဝံ ပိတုဇော, ကမ္မဇံ, စိတ္တဇံ, ဥတုဇံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ပဉ္စမီတပ္ပုရိသော။
ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသ
ရညော ပုတ္တော ရာဇပုတ္တော။ ဧဝံ ရာဇပုရိသော, ဗုဒ္ဓသာဝကော, သမုဒ္ဒဃောသော, ဓညာနံ ရာသိ ဓညရာသိ, မတ္တိကာယ ပတ္တောတိ မတ္တိကာပတ္တော, ဝိကာရသမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌီ, မတ္တိကာမယပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သုဝဏ္ဏကဋာဟံ, သုဝဏ္ဏဘာဇနံ, ပါနီယဿ ထာလကံ ပါနီယထာလကံ။
သမာသမဇ္ဈေ ဤ, ဦနံ ဗဟုလံ ရဿတ္တံ, ဒဏ္ဍိနော ကုလံ ဒဏ္ဍိကုလံ, ဟတ္ထိပဒံ, ဣတ္ထိရူပံ, နဒိကူလံ, နဒိတီရံ, ဘိက္ခုနီနံ သံဃော ဘိက္ခုနိသံဃော, ဇမ္ဗုယာ သာခါ ဇမ္ဗုသာခါ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၂၉။)အန္တ, မာန, နိဒ္ဓါရဏိယ, ပူရဏ, ဘာဝ, သုဟိတတ္ထေဟိ သမာသော န ဟောတိ, မမံ အနုကုဗ္ဗန္တော, မမံ အနုကုရုမာနော, ဂုန္နံ ကဏှာ သမ္ပန္နခီရတမာ။ ဝိဘတ္တာဝဓိဆဋ္ဌိယာ ပန ဟောတိယေဝ, နရာနံ ဥတ္တမော နရုတ္တမော, နရသေဋ္ဌော, နရဝရော, ဂဏာနံ ဥတ္တမော ဂဏုတ္တမော, ဒွိပဒါနံ ဥတ္တမော ဒွိပဒုတ္တမော ဣစ္စာဒိ။ သိဿာနံ ပဉ္စမော သိဿော, ကပ္ပဿ တတိယော ဘာဂေါ, ပက္ခဿ အဋ္ဌမီ, ပဋဿ သုက္ကတာ, ရူပဿ လဟုတာ, ရူပဿ မုဒုတာ, ရူပဿ ကမ္မညတာ။ ကွစိ ဟောတိ, ကာယလဟုတာ, စိတ္တလဟုတာ, ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာ။ ဓမ္မသုဓမ္မတာ, ဖလာနံ သုဟိတော, ဖလာနံ တိတ္တော, ဖလာနံ အသိတော, ကရဏတ္ထေ ဆဋ္ဌီ။
‘‘ဘဋော ရညော ပုတ္တော ဒေဝဒတ္တဿာ’’တိ ဧတ္ထ ‘ရာဇပုတ္တော’တိ န ဟောတိ အညမညာနပေက္ခတ္တာ။ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ကဏှာ ဒန္တာ’’တိ ဧတ္ထ ‘ဒေဝဒတ္တကဏှဒန္တာ’တိ န ဟောတိ အညသာပေက္ခတ္တာ [နီ. ၆၉၀]။ အညသာပေက္ခတ္တေပိ နိစ္စံ သမ္ဗန္ဓီပေက္ခသဒ္ဒါနံ သမာသော ဟောတိ ဝါကျေ ဝိယ သမာသေပိ သမ္ဗန္ဓဿ ဝိဒိတတ္တာ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သတိပိ သာပေက္ခတ္တေ ဂမကတ္တာ သမာသော ဟောတီ’’တိ [က. ၃၂၈; ရူ. ၃၅၂; နီ. ၆၉၁], ဒေဝဒတ္တဂုရုကုလံ, ရာဇဒါသီပုတ္တော, ဒေဝဒါသီပုတ္တော ဣစ္စာဒိ။ တတ္ထ ဒေဝဒတ္တဿ ဂုရု ဒေဝဒတ္တဂုရု, တဿ ကုလံ ဒေဝဒတ္တဂုရုကုလန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဂုရုနော ကုလံ ဂုရုကုလံ, ဒေဝဒတ္တဿ ဂုရုကုလံ ဒေဝဒတ္တဂုရုကုလန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ရညော မာဂဓဿ ဗိမ္ဗိသာရဿ ပုတ္တော’’တိ ဧတ္ထပိ အညသာပေက္ခတ္တာ ‘ဗိမ္ဗိသာရပုတ္တော’တိ န ဟောတိ, ရညော ဂေါ စ အဿော စ ပုရိသော စာတိ အတ္ထေ ‘ရာဇဂဝဿပုရိသာ’တိ ဟောတိ ဒွန္ဒတော ပုဗ္ဗပဒဿ ဒွန္ဒပဒေဟိပိ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓဿ ဝိဒိတတ္တာ။ တထာ ဒွန္ဒတော ပရပဒဿပိ, နရာနဉ္စ ဒေဝါနဉ္စ သာရထိ နရဒေဝသာရထိ။
ဣတိ ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသော။
(နိရုတ္တိ၊၂၃၀။)သတ္တမီတပ္ပုရိသ
သတ္တမီတပ္ပုရိသေ ရူပေ သညာ ရူပသညာ။ ဧတ္ထ စ ကာရကာနံ ကြိယာသာဓနလက္ခဏတ္တာ ကြိယာပဒေဟေဝ သမ္ဗန္ဓော ဟောတိ, တသ္မာ အကြိယဝါစကေန ပရပဒေန သဒ္ဓိံ သမာသေ ဇာတေ မဇ္ဈေ အနုရူပံ ကြိယာပဒံ ဝိညာယတိ, ယထာ ‘အဿေန ယုတ္တော ရထော အဿရထော’ ဣတိ ‘ရူပေ သညာ’တိ ရူပေ ဥပ္ပန္နာ သညာတိ အတ္ထော။ စက္ခုသ္မိံ ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ, ဓမ္မေ ရတော ဓမ္မရတော။ ဧဝံ ဓမ္မရုစိ, ဓမ္မဂါရဝေါ, ဒါနေ အဇ္ဈာသယော ဒါနဇ္ဈာသယော။ ဧဝံ ဒါနာဓိမုတ္တိ, ဝဋ္ဋေ ဘယံ ဝဋ္ဋဘယံ, ဝဋ္ဋဒုက္ခံ, ဂါမေ သူကရော ဂါမသူကရော, ဝနမဟိံသော, သမုဒ္ဒမစ္ဆော, ဣတ္ထီသု ဓုတ္တော ဣတ္ထိဓုတ္တော, ဣတ္ထိသောဏ္ဍော။
ဥပပဒကိတန္တေသု နိစ္စသမာသော [နီ. ၆၈၂], ဝနေ စရတီတိ ဝနစရော, ကာမာဝစရော, ကုစ္ဆိမှိ သယတီတိ ကုစ္ဆိဿယော, ဂဗ္ဘေ သေတီတိ ဂဗ္ဘသေယျော, ထလေ တိဋ္ဌတီတိ ထလဋ္ဌော, ဇလဋ္ဌော, ပဗ္ဗတဋ္ဌော, ပင်္ကေ ဇာတံ ပင်္ကဇံ။ ဧဝံ အတြဇော, ခေတြဇော ဣစ္စာဒိ။ ဣဓ န ဟောတိ [နီ. ၆၈၁], ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော, အာသနေ နိသိန္နော, အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ။
ဣတိ သတ္တမီတပ္ပုရိသော။
လုတ္တတပ္ပုရိသ
တပ္ပုရိသပဒါနံ မဟာဝုတ္တိသုတ္တေန ကွစိ ဝိပလ္လာသော။
ဥပရိဂင်္ဂါ, ဟေဋ္ဌာနဒီ, အန္တောဝိဟာရော, အန္တောသမာပတ္တိ, ဟံသာနံ ရာဇာ ရာဇဟံသော ဟံသရာဇာ ဝါ, မာသဿ အဍ္ဎံ အဍ္ဎမာသံ, ကဟာပဏဿ အဍ္ဎံ အဍ္ဎကဟာပဏံ, အဍ္ဎမာသံ, ရတ္တိယာ အဍ္ဎံ အဍ္ဎရတ္တံ။ ဧဝံ ပုဗ္ဗရတ္တံ, ပရရတ္တံ, ဣဿ အတ္တံ။ ကာယဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ပုဗ္ဗကာယော, ပရကာယော, အဟဿ ပုဗ္ဗော ပုဗ္ဗဏှော, မဇ္ဈဏှော, သာယနှော, ပုဗ္ဗေဒိဋ္ဌော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော, တထာဂတံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ထေရော, တထာဂတော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ထေရေန ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ လုတ္တတပ္ပုရိသော။
(နိရုတ္တိ၊၂၃၁။)အလုတ္တတပ္ပုရိသ
ဣဒါနိ အလုတ္တတပ္ပုရိသာ ဝုစ္စန္တေ။
ဒီပင်္ကရော, ပဘင်္ကရော, အမတန္ဒဒေါ, ပုရိန္ဒဒေါ, ဝေဿန္တရော, အတ္တန္တပေါ, ပရန္တပေါ, ရဏဉ္ဇဟော, ဇုတိန္ဓရော, ဝိဇ္ဇန္ဓရော, ဒဿနေနပဟာတဗ္ဗဓမ္မော, ကုတောဇော, တတောဇော, ဣတောဇော, ဘယတော ဥပဋ္ဌာနံ ဘယတုပဋ္ဌာနံ, ကဋတ္တာကမ္မံ, ကဋတ္တာရူပံ, ပရဿပဒံ, အတ္တနောပဒံ, ဒေဝါနမိန္ဒော, ဒေဝါနံပိယတိဿော, ဂဝမ္ပတိတ္ထေရော, ပုဗ္ဗေနိဝါသော, မဇ္ဈေကလျာဏံ, ဒူရေရူပံ, သန္တိကေရူပံ, ဒူရေနိဒါနံ, သန္တိကေနိဒါနံ, အန္တေဝါသိကော, ဇနေသုတော, ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော ဣစ္စာဒိ [က. ၃၂၇; ရူ. ၃၅၁; နီ. ၆၈၆]။
ဣတိ အလုတ္တတပ္ပုရိသော။
သဗ္ဗော စာယံ အမာဒိတပ္ပုရိသော အဘိဓေယျဝစနော ပရပဒလိင်္ဂေါ စ။
အမာဒိတပ္ပုရိသော နိဋ္ဌိတော။
ကမ္မဓာရယသမာသ
အထ ကမ္မဓာရယသညိတော ပဌမာတပ္ပုရိသော ဝုစ္စတေ။
ကမ္မမိဝ ဒွယံ ဓာရေတီတိ ကမ္မဓာရယော။ ယထာ ကမ္မံ ကြိယဉ္စ ပယောဇနဉ္စ ဒွယံ ဓာရေတိ ကမ္မေ သတိ တဿ ဒွယဿ သမ္ဘဝတော, တထာ အယံ သမာသော ဧကဿ အတ္ထဿ ဒွေ နာမာနိ ဓာရေတိ ဣမသ္မိံ သမာသေ သတိ ဧကတ္ထဇောတကဿ နာမဒွယဿ သမ္ဘဝတောတိ [က. ၃၂၄; ရူ. ၃၃၉; နီ. ၇၀၂]။
(နိရုတ္တိ၊၂၃၂။)အပိ စ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ကမ္မံ, ဓာရေတဗ္ဗန္တိ ဓာရိယံ, ကမ္မဉ္စ တံ ဓာရိယဉ္စာတိ ကမ္မဓာရိယံ, ယံကိဉ္စိ ဟိတကမ္မံ, ကမ္မဓာရိယသဒ္ဒသဒိသတ္တာ သဗ္ဗော စာယံ သမာသော ကမ္မဓာရယောတိ ဝုစ္စတိ ဣဿ အတ္တံ ကတွာ။ ယထာ ဟိ ကမ္မဓာရိယသဒ္ဒေါ ဧကဿ အတ္ထဿ ဒွေ နာမာနိ ဓာရေတိ, တထာ အယံ သမာသောပီတိ။ သော ဧဝ ဥတ္တရပဒတ္ထပဓာနတာသင်္ခါတေန တပ္ပုရိသလက္ခဏေန ယုတ္တတ္တာ ‘တပ္ပုရိသော’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဘိန္နပဝတ္တိနိမိတ္တာနံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေန ဧကသ္မိံ အတ္ထေ ပဝတ္တိ တုလျာဓိကရဏတာ နာမ, တေန တုလျာဓိကရဏလက္ခဏေန ယုတ္တတ္တာ ‘တုလျာဓိကရဏသမာသော’တိ စ ဝုစ္စတိ။ သော ဧဝ စ ဝိသေသနပဒဝသေန ဂုဏဝိသေသဒီပနတ္တာ ‘ဝိသေသနသမာသော’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ဝိသေသနသမာသေ –
֍ * ၃၄၆။ ဝိသေသနမေကတ္ထေန [က. ၃၂၄; ရူ. ၃၃၉; နီ. ၇၀၂; စံ. ၂.၂.၁၈; ပါ. ၂.၁.၅၇]။
ဝိသေသနဘူတံ သျာဒျန္တပဒံ ဧကတ္ထေန ဝိသေသျဘူတေန သျာဒျန္တပဒေန သဒ္ဓိံ ဧကတ္ထံ ဟောတိ။
ဧတ္ထ စ ဝိသေသီယတိ ဒဗ္ဗံ ဝိသိဋ္ဌံ ကရီယတိ ဧတေနာတိ ဝိသေသနံ။ ဧကော အတ္ထော ယဿာတိ ဧကတ္ထံ, ‘ဧကော’တိ သမာနော, ‘အတ္ထော’တိ အဘိဓေယျတ္ထော, နေမိတ္တကတ္ထော, သောယေဝ ဒွိန္နံ ပဝတ္တိနိမိတ္တာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ‘အဓိကရဏ’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ပဝတ္တိနိမိတ္တာနဉ္စ အဓိဋ္ဌာနတ္တေ သတိ ပဒါနမ္ပိ အဓိဋ္ဌာနတာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဣတိ ဧကတ္ထန္တိ တုလျာဓိကရဏံ, သမာနာဓိကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တေန ဧကတ္ထေန။ ‘ဧကတ္ထံ ဟောတီ’တိ ဧကတ္ထီဘူတံ ဟောတီတိ အတ္ထော။
သော စ သမာသော နဝဝိဓော ဝိသေသနပုဗ္ဗပဒေါ, ဝိသေသနုတ္တရပဒေါ, ဝိသေသနောဘယပဒေါ, ဥပမာနုတ္တရပဒေါ, သမ္ဘာဝနာပုဗ္ဗပဒေါ, အဝဓာရဏပုဗ္ဗပဒေါ, နနိပါတပုဗ္ဗပဒေါ, ကုနိပါတပုဗ္ဗပဒေါ, ပါဒိပုဗ္ဗပဒေါ စာတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၃၃။)တတ္ထ ဝိသေသနပုဗ္ဗပဒေါ ယထာ? မဟာပုရိသော, မဟာနဒီ, မဟဗ္ဘယံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သာ သေနာ ဒိဿတေ မဟာ [ဇာ. ၂.၂၂.၇၇၁], ဗာရာဏသိရဇ္ဇံ နာမ မဟာ’’တိ [ဇာ. အဋ္ဌ. ၁.၁.မဟာသီလဝဇာတကဝဏ္ဏနာ] ပါဠိ ဒိဿတိ။ တသ္မာ သမာသေပိ တိလိင်္ဂေ နိပါတရူပေါ မဟာသဒ္ဒေါ ယုဇ္ဇတိ။ မဟာ စ သော ပုရိသော စာတိ မဟာပုရိသော, မဟာ စ သာ နဒီ စာတိ မဟာနဒီ, မဟာ စ တံ ဘယဉ္စာတိ မဟဗ္ဘယံ, ဒွိတ္တံ သံယောဂေ စ ရဿတ္တံ။ မဟာသဒ္ဒဝေဝစနေန မဟန္တသဒ္ဒေနပိ ဝါကျံ ဒဿေတုံ ယုဇ္ဇတိ, မဟန္တော ပုရိသော မဟာပုရိသော, မဟန္တီ နဒီ မဟာနဒီ, မဟန္တံ ဘယံ မဟဗ္ဘယန္တိ။ စ, တသဒ္ဒေဟိ စ သဒ္ဓိံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတုံ ယုဇ္ဇတိ, မဟန္တော စ သော ပုရိသော စာတိ မဟာပုရိသော, မဟန္တီ စ သာ နဒီ စာတိ မဟာနဒီ, မဟန္တဉ္စ တံ ဘယဉ္စာတိ မဟဗ္ဘယန္တိ။ မဟန္တသဒ္ဒေါ ဝါ မဟာ ဟောတိ, ‘ဋ န္တန္တူန’န္တိ သုတ္တေန ဥတ္တရပဒေ ပရေ န္တဿ သဗ္ဗဿ အတ္တံ, မဟာဝုတ္တိနာ ဒီဃော စ။
ဧတ္ထ စ ဒွီဟိ စသဒ္ဒေဟိ ဒွိန္နံ ပဒါနံ သကတ္ထနာနာတ္တံ ဒီပေတိ။ တံသဒ္ဒေန သကတ္ထနာနာတ္တေပိ သကတ္ထာနံ အဓိကရဏဘူတဿ ဒဗ္ဗတ္ထဿ ဧကတ္တံ ဒီပေတိ။ ဣမသ္မိံ ဗျာကရဏေ ဝိသုံ ရူပဝိဓာနကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ, တံတံသုတ္တဝိဓာနဉ္စ တဒနုရူပံ ဒဿိတဝိဂ္ဂဟဝါကျဉ္စ ဒိသွာ တဿ တဿ သိဒ္ဓပဒဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနဝိနိစ္ဆယေ ဉာတေ ရူပဝိဓာနကိစ္စံ သိဒ္ဓံ ဟောတိ, သန္တော စ သော ပုရိသော စာတိ သပ္ပုရိသော, သေတဟတ္ထီ, နီလုပ္ပလံ, လောဟိတစန္ဒနံ။
ဝိသဒိသလိင်္ဂ, ဝစနာပိ သဒ္ဒါ ဧကတ္ထာ ဟောန္တိ, ဝိနယော စ သော ပရိယတ္တိ စာတိ ဝိနယပရိယတ္တိ, ဝိနယော စ သော ပိဋကဉ္စာတိ ဝိနယပိဋကံ, အဝိဇ္ဇာ စ သာ ပစ္စယော စာတိ အဝိဇ္ဇာပစ္စယော, အဝိဇ္ဇာ စ သာ နီဝရဏဉ္စာတိ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏံ။ ဧဝံ ဣတ္ထိရတနံ, သီလဉ္စ တံ ဂုဏော စာတိ သီလဂုဏော, သီလဉ္စ တံ ပတိဋ္ဌာ စာတိ သီလပတိဋ္ဌာ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၃၄။)တထာ ဝီသတိ စ သာ ပုရိသာ စာတိ ဝီသတိပုရိသာ, သတဉ္စ တံ ပုရိသာ စာတိ သတပုရိသာ, သင်္ခါရာ စ တေ ပစ္စယော စာတိ သင်္ခါရပစ္စယော, အင်္ဂါ စ တေ ဇနပဒဉ္စာတိ အင်္ဂဇနပဒံ, မဂဓာ စ တေ ရဋ္ဌဉ္စာတိ မဂဓရဋ္ဌံ။ ဧဝံ ကာသိရဋ္ဌံ ဣစ္စာဒိ။
ဣဓ န ဟောတိ [ရူ. ၃၄၁; နီ. ၆၈၁], ပုဏ္ဏော မန္တာနီပုတ္တော, စိတ္တော ဂဟပတိ, သက္ကော ဒေဝရာဇာ, ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ ဣစ္စာဒိ။
ကွစိ နိစ္စသမာသော, ကဏှသပ္ပော, လောဟိတမာလံ ဣစ္စာဒိ။
ဝိသေသနုတ္တရပဒေါ ယထာ? သာရိပုတ္တတ္ထေရော, ဗုဒ္ဓဃောသာစရိယော, အာစရိယဂုတ္တိလော ဝါ, မဟောသဓပဏ္ဍိတော, ပုရိသုတ္တမော, ပုရိသဝရော, ပုရိသဝိသေသော ဣစ္စာဒိ။
ဝိသေသနောဘယပဒေါ ယထာ? ဆိန္နဉ္စ တံ ပရူဠှဉ္စာတိ ဆိန္နပရူဠှံ, သီတဉ္စ တံ ဥဏှဉ္စာတိ သီတုဏှံ, ခဉ္ဇော စ သော ခုဇ္ဇော စာတိ ခဉ္ဇခုဇ္ဇော။ ဧဝံ အန္ဓဗဓိရော, ကတဉ္စ တံ အကတဉ္စာတိ ကတာကတံ, ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ, ဆိန္နဘိန္နံ, သိတ္တဉ္စ တံ သမ္မဋ္ဌဉ္စာတိ သိတ္တသမ္မဋ္ဌံ, သန္တဿ ဘာဝေါ သစ္စံ, အခေမဋ္ဌေန ဒုက္ခဉ္စ တံ အဝိပရီတဋ္ဌေန သစ္စဉ္စာတိ ဒုက္ခသစ္စံ ဣစ္စာဒိ။
ဥပမာနုတ္တရပဒေါ ယထာ? သီဟော ဝိယာတိ သီဟော, မုနိ စ သော သီဟော စာတိ မုနိသီဟော။ ဧဝံ မုနိပုင်္ဂဝေါ, ဗုဒ္ဓနာဂေါ, ဗုဒ္ဓါဒိစ္စော, ရံသိ ဝိယာတိ ရံသိ, သဒ္ဓမ္မော စ သော ရံသိ စာတိ သဒ္ဓမ္မရံသိ။ ဧဝံ ဝိနယသာဂရော, သမဏပဒုမော, သမဏပုဏ္ဍရီကော ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၃၅။)သမ္ဘာဝနာပုဗ္ဗပဒေါ ယထာ? ဟေတု ဟုတွာ ပစ္စယော ဟေတုပစ္စယော။ ဧဝံ အာရမ္မဏပစ္စယော, မနုဿဘူတော, ဒေဝဘူတော, ဓမ္မော ဣတိ သင်္ခါတော ဓမ္မသင်္ခါတော, ဓမ္မသမ္မတော, ဓမ္မသညိတော, ဓမ္မလက္ခိတော, ဧဝ ဣတိ သင်္ခါတော သဒ္ဒေါ ဧဝသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ စသဒ္ဒေါ, ဝါသဒ္ဒေါ, အရိယဘူတော သံဃော အရိယသံဃော။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓမုနိ, ပစ္စေကမုနိ ဣစ္စာဒိ။ ဧတ္ထ စ သမ္ဘာဝနာ နာမ သာမညဘူတဿ ဥတ္တရပဒတ္ထဿ ဒဠှံ ကတွာ ထောမနာ သရူပဝိသေသဒီပနာ, န ဂုဏမတ္တဒီပနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂရူ ပန ‘‘ဓမ္မော ဣတိ ဗုဒ္ဓိ ဓမ္မဗုဒ္ဓိ။ ဧဝံ ဓမ္မသညာ, အနိစ္စသညာ, ဓာတုသညာ, မာတုသညာ, ပါဏသညိတာ, အတ္တဒိဋ္ဌိ’’ ဣစ္စာဒီနိပိ ဧတ္ထ အာဟရန္တိ, ဣမာနိ ပန ‘‘သရဏံ ဣတိ ဂတော ဥပဂတော သရဏင်္ဂတော’’တိ ပဒံ ဝိယ ဣတိလုတ္တာနိ ပဌမာတပ္ပုရိသပဒါနိ နာမ ယုဇ္ဇန္တီတိ [ရူ. ၃၄၃; နီ. ၇၀၂]။
အဝဓာရဏပုဗ္ဗပဒေါ ယထာ? ဂုဏော ဧဝ ဓနံ န မဏိသုဝဏ္ဏာဒီတိ ဂုဏဓနံ။ ဧဝံ သဒ္ဓါဓနံ, သီလဓနံ, စက္ခု ဧဝ ဒွါရံ န ဂါမဒွါရာဒီတိ စက္ခုဒွါရံ။ ဧဝံ စက္ခုဝတ္ထု, စက္ခုန္ဒြိယံ, စက္ခာယတနံ, စက္ခုဓာတု, ခန္ဓာ ဧဝ ဘာရာ ခန္ဓဘာရာ။ ဧတ္ထ စ ယဒိ ဘရိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘာရာ နာမ သိယုံ, ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဧဝ ဘာရာ နာမ သိယုံ, န သီသဘာရ, အံသဘာရာဒယော။ ခန္ဓာ ဟိ နိစ္စဘာရာ ဟောန္တိ, ဣတရေ တာဝကာလိကာ, ခန္ဓမူလိကာ စာတိ။ ဧဝံ အတိသယတ္ထသမ္ဘာဝနတ္ထံ ခန္ဓာ ဧဝ ဘာရာတိ အဝဓာရဏဝါကျံ ပယုဇ္ဇတိ, န သီသဘာရာဒီနံ သဗ္ဗသော ဘာရဘာဝပဋိက္ခိပနတ္ထန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ, အဝိဇ္ဇာ ဧဝ မလံ န ကံသမလာဒိကန္တိ အဝိဇ္ဇာမလံ, အဝိဇ္ဇာ ဧဝ အာသဝေါ န မဓွာသဝါဒိကောတိ အဝိဇ္ဇာသဝေါ။ ဧဝံ တဏှာသလ္လံ, ပညာသတ္ထံ, ပညာလောကော, ပညာပဇ္ဇောတော, ရာဂဂ္ဂိ, ဒေါသဂ္ဂိ, မောဟဂ္ဂိ ဣစ္စာဒိ။ ဂရူ ပန ‘‘ဓနံ ဝိယာတိ ဓနံ, သဒ္ဓါ ဧဝ အရိယာနံ ဓနံ သဒ္ဓါဓနံ, သတ္ထံ ဝိယာတိ သတ္ထံ, ပညာ ဧဝ သတ္ထံ ပညာသတ္ထ’’န္တိ ယောဇေန္တိ, ဧဝံ သတိ အတိသယသမ္ဘာဝနတ္ထော န သိဇ္ဈတိ [ရူ. ၃၄၃; နီ. ၇၀၂]။
֍ * ၃၄၇။ နနိပါတပုဗ္ဗပဒေ နဥ [က. ၃၂၆; ရူ. ၃၄၁; နီ. ၇၀၇]။
(နိရုတ္တိ၊၂၃၆။)ဉာနုဗန္ဓော ပဋိသေဓမှာ အညနကာရ နိဝတ္တနတ္ထော, နဥဣစ္စေတံ သျာဒျန္တံ အညေန သျာဒျန္တေန သဟ ဧကတ္ထံ ဟောတိ။ ဣမိနာ နဉေ ကတ္ထသညံ ကတွာ –
֍ * ၃၄၈။ ဋ နဥဿ [က. ၃၃၃; ရူ. ၃၄၄; နီ. ၇၁၇; စံ. ၂.၂.၂၀; ပါ. ၂.၂.၆; ‘‘နဥ’’ (ဗဟူသု)]။
ဥတ္တရပဒေ ပရေ နဥဣစ္စေတဿ ဋာနုဗန္ဓော အ ဟောတီတိ နဿ အတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၂၃၇။)န ဗြာဟ္မဏော အဗြာဟ္မဏော။ ဧတ္ထ သိယာ – ကိံ ဝိဇ္ဇမာနဿ ဝါယံ နိသေဓော, ဥဒါဟု အဝိဇ္ဇမာနဿ ဝါတိ, ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ ဝိဇ္ဇမာနဿ နိသေဓော, ဧဝံ သတိ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနာ သဗ္ဗေ ဗြာဟ္မဏာ အဗြာဟ္မဏာ နာမ ဘဝေယျုံ။ တသ္မာ ‘‘ဣဓ ဇနော န ဗြာဟ္မဏော, တတ္ထ ဇနော န ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒိနာ ဒေသာဒိနိယမံ ဝိနာ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနဿ ဗြာဟ္မဏဿ နိသေဓော န ယုဇ္ဇတိ, အထ လောကေ အဝိဇ္ဇမာနဿ နိသေဓော, ဧဝဉ္စ သတိ ကိံ အဝိဇ္ဇမာနဿ နိသေဓေန နိသေဓနီယဿေဝ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – တံသဒိသာဒိအတ္ထေသု တဗ္ဗောဟာရဿေဝါယံ နိသေဓော။ တထာ ဟိ ဗြာဟ္မဏသဒိသေ အဗြာဟ္မဏေ ကေသဉ္စိ ဗြာဟ္မဏသညာ သဏ္ဌာတိ, သညာနုရူပဉ္စ ဗြာဟ္မဏဝေါဟာရော တသ္မိံ ပဝတ္တတိ, ဧဝံ ပဝတ္တဿ အဗြာဟ္မဏေ ဗြာဟ္မဏဝေါဟာရဿ အယံ ပဋိသေဓော ဟောတိ။ ယထာ တံ? လောကသ္မိံ ဗာလဇနာနံ မိစ္ဆာသညာဝသေန မိစ္ဆာဝေါဟာရော ပဝတ္တတိယေဝ ‘‘ရူပံ အတ္တာ, ဝေဒနာ အတ္တာ’’ ဣစ္စာဒိ, တေသံ တဿ မိစ္ဆာဘာဝချာပနတ္ထံ ပဋိသေဓော ယောဇိယတိ ‘‘ရူပံ အနတ္တာ, ဝေဒနာ အနတ္တာ’’ [မဟာဝ. ၂၀] ဣစ္စာဒိ။ ဧတ္တာဝတာ သုဒ္ဓဗြာဟ္မဏသဒ္ဒဿပိ မိစ္ဆာဝသေန တံသဒိသေ အတ္ထေ ပဝတ္တိသမ္ဘဝေါ သိဒ္ဓါ ဟောတိ, နကာရဿ စ တဒတ္ထဇောတကမတ္တတာ သိဒ္ဓါ ဟောတိ, ဧဝဉ္စ သတိ ဥတ္တရပဒတ္ထပဓာနတာသင်္ခါတံ တပ္ပုရိသလက္ခဏမ္ပိ ဣဓ န ဝိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ အဗြာဟ္မဏောတိ ဗြာဟ္မဏသဒိသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော တဒည, တဗ္ဗိရုဒ္ဓ, တဒဘာဝတ္ထာဒီသု။
တတ္ထ တဒညတ္ထေ –
သင်္ခတာ ဓမ္မာ အသင်္ခတာ ဓမ္မာ [ဓ. သ. ဒုကမာတိကာ ၈]။ ဧတ္ထ စ န သင်္ခတာ အသင်္ခတာ, သင်္ခတဓမ္မေဟိ အညေ ဓမ္မာတိ အတ္ထော။
တဗ္ဗိရုဒ္ဓေ –
အကုသလော, ကုသလပဋိပက္ခော ဓမ္မောတိ အတ္ထော။
တဒဘာဝေ –
န ကတွာ အကတွာ, ကရဏေန သဗ္ဗသော ဝိနာတိ အတ္ထော။
ဒုဝိဓော ပဋိသေဓော ပသဇ္ဇပဋိသေဓော, ပယိရုဒါသပဋိသေဓော စာတိ။
တတ္ထ အတ္တနာ ယုတ္တပဒတ္ထံ ပသဇ္ဇ လဂ္ဂေတွာ ပဋိသေဓေတီတိ ပသဇ္ဇပဋိသေဓော, တဒဘာဝမတ္တဇောတကော နကာရော, ကြိယာမတ္တနိသေဓောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကတွာ, အကာတုံ, အကရောန္တော, န ကရောတိ, န ကာတဗ္ဗံ ဣစ္စာဒိ။
ပသဇ္ဇမတ္တေ အဋ္ဌတွာ တံသဒိသာဒိကေ ပရိတောဘာဂေ ဥဂ္ဂယှ နိသေဓေတဗ္ဗံ အတ္ထံ အသတိ ခိပတိ ဆဍ္ဍေတီတိ ပယိရုဒါသော, တံသဒိသာဒိဇောတကော, ဒဗ္ဗနိသေဓောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဗြာဟ္မဏော ဣစ္စာဒိ။ ဧဝံ အသမဏော, အသကျပုတ္တိယော, အမိတ္တော, မိတ္တဓမ္မဝိဓုရောတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၄၉။ အန သရေ [က. ၃၃၄; ရူ. ၃၄၅; နီ. ၇၁၈; စံ. ၅.၂.၁၁၉; ပါ. ၆.၃.၁၀၅]။
သရေ ပရေ နဥဣစ္စေတဿ အန ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၃၈။)န အရိယော အနရိယော, အရိယဓမ္မဝိမုခေါတိ အတ္ထော။ န အာဝါသော အနာဝါသော, န ဣဿရော အနိဿရော။ န ဤတိ အနီတိ, ‘ဤတီ’တိ ဥပဒ္ဒဝေါ, န ယုတ္တော ဥပါယော အနုပါယော, န ဦမိ အနူမိ, န ယုတ္တာ ဧသနာ အနေသနာ, န ယုတ္တော ဩကာသော အနောကာသော, န အတိက္ကမ္မ အနတိက္ကမ္မ, အနာဒါယ, အနောလောကေတွာ ဣစ္စာဒိ။
ဗဟုလာဓိကာရာ အယုတ္တတ္ထာနမ္ပိ သမာသော ဟောတိ [က. ၃၃၆; ရူ. ၃၄၇; နီ. ၆၈၉], ပုန န ဂါယိတဗ္ဗာတိ အပုနဂေယျာ, ဂါထာ, စန္ဒံ န ဥလ္လောကေန္တီတိ အစန္ဒမုလ္လောကိကာနိ, မုခါနိ, သူရိယံ န ပဿန္တီတိ အသူရိယပဿာ, ရာဇကညာ, သဒ္ဓံ န ဘုဉ္ဇတိ သီလေနာတိ အသဒ္ဓဘောဇီ။ ဧဝံ အလဝဏဘောဇီ, အတ္ထံ န ကာမေန္တီတိ အနတ္ထကာမာ။ ဧဝံ အဟိတကာမာ, ဩကာသံ န ကာရေသီတိ အနောကာသံကာရေတွာ။ ဧဝံ အနိမိတ္တံကတွာ, မူလမူလံ န ဂစ္ဆတီတိ အမူလမူလံဂန္တွာ ဣစ္စာဒိ။
‘‘ပုန ဂါယိတဗ္ဗာတိ ပုနဂေယျာ, န ပုနဂေယျာ အပုနဂေယျာ။ အတ္ထံ ကာမေန္တီတိ အတ္ထကာမာ, န အတ္ထကာမာ အနတ္ထကာမာ။ အထ ဝါ န အတ္ထော အနတ္ထော, အနတ္ထံ ကာမေန္တီတိ အနတ္ထကာမာ’’ ဣစ္စာဒိနာ ဝါကျေ ယောဇိတေ ပန ယုတ္တသမာသာ ဟောန္တိ။ ဂရူ ပန ‘‘အတ္ထံ န ကာမေန္တိ အနတ္ထမေဝ ကာမေန္တီတိ အနတ္ထကာမာ, ဟိတံ န ကာမေန္တိ အဟိတမေဝ ကာမေန္တီတိ အဟိတကာမာ, ဖာသုံ န ကာမေန္တိ အဖာသုမေဝ ကာမေန္တီတိ အဖာသုကာမာ’’တိ ယောဇေသုံ, ဒွါဓိပ္ပာယပဒံ နာမေတံ။
ကုနိပါတပုဗ္ဗပဒေ နိစ္စသမာသတ္တာ အညပဒေန ဝိဂ္ဂဟော, ခုဒ္ဒကာ နဒီ ကုန္နဒီ, ခုဒ္ဒကော သောမ္ဘော ကုသောမ္ဘော, ခုဒ္ဒကံ ဝနံ ကုဗ္ဗနံ။
֍ * ၃၅၀။ သရေ ကဒ ကုဿုတ္တရတ္ထေ [က. ၃၃၅; ရူ. ၃၄၆; နီ. ၇၁၉]။
(နိရုတ္တိ၊၂၃၉။)သရာဒိကေ ဥတ္တရပဒေ ပရေ ဥတ္တရပဒတ္ထေ ဝတ္တမာနဿ ကုနိပါတဿ ကဒိ ဟောတိ။
ကုစ္ဆိတံ အန္နံ ကဒန္နံ, ကုစ္ဆိတံ အသနံ ကဒသနံ, ကုစ္ဆိတော အရိယော ကဒရိယော, မစ္ဆရီ။
သရေတိ ကိံ? ကုပုတ္တာ, ကုဒါရာ, ကုဒါသာ။
ဥတ္တရတ္ထေတိ ကိံ? ကုစ္ဆိတော ဩဋ္ဌော ယဿာတိ ကုဩဋ္ဌော။
֍ * ၃၅၁။ ကာပ္ပတ္ထေ [က. ၃၃၆; ရူ. ၃၄၇; နီ. ၇၂၀]။
ဥတ္တရပဒေ ပရေ ဥတ္တရပဒတ္ထေ ဌိတဿ အပ္ပတ္ထေ ဝတ္တမာနဿ ကုနိပါတဿ ကာ ဟောတိ ဝါ။
အပ္ပကံ လဝဏံ ကာလဝဏံ။ ဧဝံ ကာပုပ္ဖံ။
ပါဒိပုဗ္ဗပဒေါ စ နိစ္စသမာသောဝ, ပကဋ္ဌံ ဝစနံ ပါဝစနံ, ဒီဃတ္တံ, ပကဋ္ဌံ ဟုတွာ နီတံ ပဏီတံ, ပမုခံ ဟုတွာ ဓာနံ ပဓာနံ။ ဧဝံ ပဋ္ဌာနံ, ဝိဝိဓာ မတိ ဝိမတိ, အဓိကော ဒေဝေါ အဓိဒေဝေါ, အတိရေကော ဝိသေသော ဝါ ဓမ္မော အဘိဓမ္မော, သုန္ဒရော ဂန္ဓော သုဂန္ဓော, ကုစ္ဆိတော ဂန္ဓော ဒုဂ္ဂန္ဓော။ သောဘဏံ ကတံ သုကတံ, ကုစ္ဆိတံ ကတံ ဒုက္ကဋံ, ဝိပရီတော ပထော ဥပ္ပထော။ ဧဝံ ဥမ္မဂ္ဂေါ, ဥဒ္ဓမ္မော, ဥဗ္ဗိနယောဣစ္စာဒိ။
အယမ္ပိ ကမ္မဓာရယသမာသော အဘိဓေယျဝစနော ပရပဒလိင်္ဂေါ စ။
ကမ္မဓာရယသမာသော နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၂၄၀။)ဒိဂုသမာသ
အထ ဒိဂုသင်္ခါတော ပဌမာတပ္ပုရိသော ဝုစ္စတေ။
ဒွေ ဂါဝေါ ဒိဂု, သင်္ချာပုဗ္ဗတ္တေန နပုံသကေကတ္တေန စ ဒိဂုသဒ္ဒသဒိသတ္တာ သဗ္ဗော စာယံ သမာသော ဒိဂူတိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၃၅၂။ သင်္ချာဒိ [က. ၃၂၁; ရူ. ၃၄၉; နီ. ၆၉၉]။
သမာဟာရေကတ္ထေ သင်္ချာပုဗ္ဗကံ ဧကတ္ထံ နပုံသကံ ဟောတိ, သမာဟာရဝစနေနေဝ ဧကတ္တဉ္စ သိဒ္ဓံ။
ဒွေ ဂါဝေါ ဒိဂု, ‘ဂေါဿူ’တိ သုတ္တေန ဩဿ ဥတ္တံ, တယော လောကာ တိလောကံ, တယော လောကာ ဉာဏသ္မိံ သမာဟဋာ သမ္ပိဏ္ဍိတာတိ တိလောကံ, တိဏ္ဏံ လောကာနံ သမာဟာရောတိ တိလောကံ, တယော စ တေ လောကာ စာတိ တိလောကံ။ ဧဝံ တိဘဝံ, တိပုရိသံ, တီဏိ မလာနိ တိမလံ, တိရတနံ, တိဿော သညာယောတိသညံ, ‘သျာဒီသု ရဿော’တိ ရဿတ္တံ။ စတ္တာရော ပထာ စတုပ္ပထံ, စတ္တာရိ သစ္စာနိ စတုသစ္စံ, စတဿော ဒိသာ စတုဒ္ဒိသံ။ ဧဝံ ပဉ္စသိက္ခာပဒံ, သဠာယတနံ, သတ္တာဟံ, အဋ္ဌပဒံ, နဝလောကုတ္တရံ, ဒသသိက္ခာပဒံ, သတယောဇနံ, သဟဿယောဇနံ ဣစ္စာဒိ။
ဣမသ္မိံ သမာဟာရဒိဂုမှိ သဗ္ဗံ နပုံသကမေဝ ရဿန္တမေဝ ဧကဝစနန္တမေဝ စာတိ။
အသမာဟာရဒိဂု [ရူ. ၃၅၀ နီ. ၇၀၃] ယထာ? ဧကော ပုဂ္ဂလော ဧကပုဂ္ဂလော, တယော ဘဝါ တိဘဝါ, စတဿော ဒိသာ စတုဒ္ဒိသာ ဣစ္စာဒိ။
သင်္ချာဌာနေ ပန [က. ၃၉၂; ရူ. ၄၁၈; နီ. ၈၃၁] ဒွေ သတာနိ ဒွိသတံ။ ဧဝံ တိသတံ, စတုသတံ, ပဉ္စသတံ, ဆသတံ, သတ္တသတံ, အဋ္ဌသတံ, နဝသတံ, ဒသသတံ, ဒွိသဟဿံ, တိသဟဿံ, စတုသဟဿံ, ပဉ္စသဟဿံ, ဒသသဟဿံ။
(နိရုတ္တိ၊၂၄၁။)ဒွေ သတသဟဿာနိ ဒွိသတသဟဿံ။ ဧဝံ ‘‘တိသတသဟဿံ, စတုသတသဟဿံ, ပဉ္စသတသဟဿ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒွိသတာနိ, ဒွေ သတာနိ, တိသတာနိ, တီဏိ သတာနိ, စတုသတာနိ, စတ္တာရိ သတာနိ, ဒွိသဟဿာနိ, ဒွေ သဟဿာနိ, တိသဟဿာနိ, တီဏိ သဟဿာနိ, ဒွိသတသဟဿာနိ, ဒွေ သတသဟဿာနီ’’တိ ဝါ ဧဝံ ဝစနဒွယဉ္စ ဝါကျဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သတသဟဿေပီတိ။
ဧတ္ထ သိယာ – ဒိဂု နာမ သင်္ချာပုဗ္ဗမေဝ သိယာ, ဣမေသု စ သဗ္ဗံ သင်္ချာပဒမေဝ ဟောတီတိ? ဒိဂုမှိ ပုဗ္ဗံ သင်္ချာပဒမေဝ သိယာ, ပရပဒံ ပန သင်္ချာပဒမ္ပိ အညမ္ပိ ယုဇ္ဇတီတိ။
ဒိဂုသမာသော နိဋ္ဌိတော။
ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသ
အထ ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသော ဝုစ္စတေ။
ဗဟဝေါ ဝီဟယော ယသ္မိံ ဒေသေ သောယံ ဗဟုဗ္ဗီဟိ, တာဒိသော ဂါမော ဝါ ဒေသော ဝါ ဇနပဒေါ ဝါ, ဗဟုဗ္ဗီဟိသဒ္ဒသဒိသတ္တာ သဗ္ဗော စာယံ သမာသော ဗဟုဗ္ဗီဟီတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ ဗဟုဗ္ဗီဟိသဒ္ဒေါ သမာသပဒတ္ထေ အတိက္ကမ္မ ဂါမ, ဒေသ, ဇနပဒဣစ္စာဒီနံ အညေသံ ပဒါနံ အတ္ထေသု တိဋ္ဌတိ, တထာ အယံ သမာသောပိ။ အညပဒတ္ထပဓာနော ဟိ ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသော။
သော သင်္ခေပေန ဒုဝိဓော တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏော, အတဂ္ဂုဏသံဝိညာဏော စာတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၄၂။)တတ္ထ ‘ဂုဏော’တိ အပ္ပဓာနဘူတော သမာသပဒါနံ အတ္ထော, သော အညပဒတ္ထဿ ဝိသေသနဘူတတ္တာ တဿ အညပဒတ္ထဿ ဂုဏောတိ အတ္ထေန တဂ္ဂုဏောတိ ဝုစ္စတိ, ဝိညာတဗ္ဗောတိ ဝိညာဏော, အညပဒတ္ထော, တဂ္ဂုဏံ အမုဉ္စိတွာ တဂ္ဂုဏေန သဟေဝ ဝိညာဏော အညပဒတ္ထော ယသ္မိန္တိ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏော, န တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏော အတဂ္ဂုဏသံဝိညာဏော, ယတ္ထ သမာသပဒတ္ထော အဝယဝဘာဝေန ဝါ သဟဝိဓေယျဘာဝေန ဝါ အညပဒတ္ထေ အန္တောဂဓော ဟောတိ, သော တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏော။ ယထာ? ဆိန္နဟတ္ထော ပုရိသော, ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဘတ္တံ ဒေတိ, သပုတ္တဒါရော အာဂတော, ပါဒယော ဥပသဂ္ဂါ နာမာတိ။
ဧတ္ထ စ ‘ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသံဃဿ ဘတ္တံ ဒေတီ’တိ ဘိက္ခုသံဃဿ စ ဘတ္တံ ဒေတိ, ပမုခဘူတဿ ဗုဒ္ဓဿ စ ဘတ္တံ ဒေတီတိ အတ္ထော။ ‘သပုတ္တဒါရော အာဂတော’တိ ပုတ္တဒါရာ စ အာဂတာ, ပုရိသော စ အာဂတောတိ အတ္ထော။ ‘ပါဒယော ဥပသဂ္ဂါ နာမာ’တိ ပ-ကာရော စ ဥပသဂ္ဂေါ နာမ, ပရာဒယော စ ဥပသဂ္ဂါ နာမာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ယောဇနာရဟတာ အညပဒတ္ထေန သဟ သမာသပဒတ္ထဿ ဝိဓေယျတာ နာမာတိ။
အတဂ္ဂုဏသံဝိညာဏော ယထာ? ဒိန္နသုင်္ကော ရာဇာ ဒါနံ ဒေတိ, ပဗ္ဗတာဒီနိ ခေတ္တာနိ ကဿတိ ဣစ္စာဒိ။ ဣမေသု ပန သမာသပဒတ္ထော အဝိဓေယျော, အညပဒတ္ထော ဧဝ ဝိဓေယျော။
ပဌမာဗဟုဗ္ဗီဟိ
ပဌမာဗဟုဗ္ဗီဟိ, ဒုတိယာဗဟုဗ္ဗီဟိ, တတိယာဗဟုဗ္ဗီဟိ, စတုတ္ထီဗဟုဗ္ဗီဟိ, ပဉ္စမီဗဟုဗ္ဗီဟိ, ဆဋ္ဌီဗဟုဗ္ဗီဟိ, သတ္တမီဗဟုဗ္ဗီဟိ စာတိ သတ္တဝိဓော။
တတ္ထ ပဌမာဗဟုဗ္ဗီဟိ သဟပုဗ္ဗပဒ, ဥပမာနပုဗ္ဗပဒ, သင်္ချောဘယပဒ, ဒိသန္တရာဠတ္ထ, ဗျတိဟာရလက္ခဏဝသေန ပဉ္စဝိဓော။
တတ္ထ –
֍ * ၃၅၃။ ဝါနေကမညတ္ထေ [က. ၃၂၈; ရူ. ၃၅၂; နီ. ၇၀၈]။
(နိရုတ္တိ၊၂၄၃။)အနေကံ သျာဒျန္တပဒံ အညပဒဿ အတ္ထေ ဝိကပ္ပေန ဧကတ္ထံ ဟောတိ။
သဟ ဝိတက္ကေနာတိ သဝိတက္ကော, ဝိတက္ကေန သဟ ယော ဝတ္တတီတိ ဝါ သဝိတက္ကော, သမာဓိ။
ဧတ္ထ စ ‘သဟ ဝိတက္ကေနာ’တိ ဧတ္ထ ပဌမာဝိဘတ္တိယာ အတ္ထဘူတော အညပဒတ္ထော ဝါကျသာမတ္ထိယေန သိဇ္ဈတိ။ န ဟိ ကြိယာကာရကရဟိတံ ဝါကျံ နာမ သမ္ဘဝတိ, ဣမိနာ သုတ္တေန သဟပဒ, ဝိတက္ကပဒါနံ သမာဓိသင်္ခါတေန အညပဒတ္ထေန ဧကတ္ထီဘာဝေါ ဟောတိ, ဧကတ္ထီဘာဝေ စ ဟောန္တေ ဝါကျေ ဌိတာနံ အညပဒါနံ ဝိဘတ္တီနဉ္စ သဗ္ဗေ အတ္ထာ ဧကတ္ထဘူတေန သမာသေန ဝုတ္တာ နာမ ဟောန္တိ, အညပဒါနိ စ ဝိဘတ္တိယော စ ဝုတ္တတ္ထာ နာမ, ဝုတ္တတ္ထာနဉ္စ အတ္ထရဟိတတ္တာ ပယောဂကိစ္စံ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘ဧကတ္ထတာယ’န္တိ သုတ္တေန ဝိဘတ္တီနံ လောပေါ, ဧဝံ သဗ္ဗသမာသေသု ဝါကျေဒိဿမာနာနံ ယ, တ, ဧတ, ဣမ, ဣတိ, ဧဝ, ဣဝ, ဝိယ, စ, ဝါဣစ္စာဒီနံ အညပဒါနံ မဟာဝုတ္တိသုတ္တေန လောပေါ, ဝိဘတ္တီနဉ္စ လောပေ သတိ သရန္တာနံ ဗျဉ္ဇနန္တာနဉ္စ သမာသပဒါနံ သယမေဝ ပကတိဘာဝေါ, ဣဓ ပန ‘သဟဿ သောညတ္ထေ’တိ သုတ္တေန သဟသဒ္ဒဿ သတ္တံ, တတော သျာဒျုပ္ပတ္တိ, သဝိတက္ကော သမာဓိ, သဝိတက္ကာ သမာဓယော, သဝိတက္ကာ ပညာ, သဝိတက္ကာ ပညာယော, သဝိတက္ကံ ဈာနံ, သဝိတက္ကာနိ ဈာနာနိ ဣစ္စာဒိနာ သဗ္ဗလိင်္ဂ, ဝိဘတ္တိ, ဝစနေဟိ ယောဇေတွာ ပယောဂသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(နိရုတ္တိ၊၂၄၄။)ဥပမာနပုဗ္ဗပဒေါ ယထာ? ကာယဗျာမာနံ သမပမာဏတ္တာ နိဂြောဓော ဣဝ ပရိမဏ္ဍလော နိဂြောဓပရိမဏ္ဍလော, နိဂြောဓော ဣဝ ဝါ ပရိမဏ္ဍလော ယော ဟောတီတိ သော နိဂြောဓပရိမဏ္ဍလော, ရာဇကုမာရော, သင်္ခေါ ဣဝ ပဏ္ဍရော သင်္ခပဏ္ဍရော, ကာကော ဣဝ သူရော ကာကသူရော, သတ္တာနံ ပညာစက္ခုပဋိလာဘကရဏေန တေသံ စက္ခု ဝိယ ဘူတောတိ စက္ခုဘူတော, လောကုတ္တရဓမ္မပဋိလာဘကရဏေန တေသံ ဓမ္မော ဝိယ ဘူတောတိ ဓမ္မဘူတော, နိစ္စသောမ္မဟဒယတာယ ဗြဟ္မာ ဝိယ ဘူတောတိ ဗြဟ္မဘူတော, အန္ဓော ဝိယ ဘူတော အယန္တိ အန္ဓဘူတော ဣစ္စာဒိ။
သင်္ချောဘယပဒေါ ယထာ? ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ပတ္တာ ဒွိတ္တိပ္ပတ္တာ, ဣဓ ဝါသဒ္ဒါယေဝ အညပဒါနိ နာမ, အနိယမဘူတော တေသံ အတ္ထော အညပဒတ္ထော နာမ။ ဒွီဟံ ဝါ တီဟံ ဝါ ဒွီဟတီဟံ, ဆ ဝါ ပဉ္စ ဝါ ဝါစာ ဆပ္ပဉ္စဝါစာ။ ဧဝံ သတ္တဋ္ဌမာသာ, ဧကယောဇနဒွိယောဇနာနိ ဣစ္စာဒိ။
ဒိသန္တရာဠတ္ထော ယထာ? ဒက္ခိဏဿာ စ ပုဗ္ဗဿာ စ ယဒန္တရာဠံ ဟောတိ သာ ဒက္ခိဏပုဗ္ဗာ။ ဧဝံ ပုဗ္ဗုတ္တရာ, ပစ္ဆိမုတ္တရာ, အပရဒက္ခိဏာ, မဟာဝုတ္တိနာ ပုဗ္ဗပဒေ ရဿတ္တံ။ ဒက္ခိဏာ စ သာ ပုဗ္ဗာ စာတိ ဒက္ခိဏပုဗ္ဗာ ဣစ္စာဒိနာ ကမ္မဓာရယောပိ ယုဇ္ဇတိ။
ဗျတိဟာရလက္ခဏေ [က. ၃၂၈; ရူ. ၃၅၂; နီ. ၇၀၈] –
֍ * ၃၅၄။ တတ္ထ ဂဟေတွာ တေန ပဟရိတွာ ယုဒ္ဓေ သရူပံ။
သတ္တမျန္တံ တတိယန္တဉ္စ သမာနရူပံ သျာဒျန္တပဒံ တတ္ထ ဂဟေတွာ တေန ပဟရိတွာ ယုဒ္ဓေ အညပဒတ္ထေ ဧကတ္ထံ ဟောတိ ဝါ။
֍ * ၃၅၅။ ငိ ဝီတိဟာရေ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀]။
အညပဒတ္ထဝိသယေ ကြိယာဗျတိဟာရေ ဂမျမာနေ ပဒန္တေ ငါနုဗန္ဓော ဣပစ္စယော ဟောတိ, ဧတ္ထ ဣကာရော ရဿော ဧဝ။
֍ * ၃၅၆။ ငိ သ္မိံစ [က. ၄၀၃; ရူ. ၃၅၄]။
(နိရုတ္တိ၊၂၄၅။)ဝိပစ္စယန္တေ ဥတ္တရပဒေ ပရေ ပုဗ္ဗပဒန္တဿ အာတ္တံ ဟောတိ။
ကေသေသု စ ကေသေသု စ ဂဟေတွာ ဣဒံ ယုဒ္ဓံ ပဝတ္တတီတိ ကေသာကေသိ, ဒဏ္ဍေဟိ စ ဒဏ္ဍေဟိ စ ပဟရိတွာ ဣဒံ ယုဒ္ဓံ ပဝတ္တတီတိ ဒဏ္ဍာဒဏ္ဍိ။ ဧဝံ မုဋ္ဌာမုဋ္ဌိ, မုသလာမုသလိ။
ဣတိ ပဌမာဗဟုဗ္ဗီဟိ။
ဒုတိယာဗဟုဗ္ဗီဟိ
အာဂတာ သမဏာ ဣမံ သံဃာရာမံ သောယံ အာဂတသမဏော, သံဃာရာမော။ ဧတ္ထ စ သမာသပဒဿ အတ္ထော ဒုဝိဓော ဝါစ္စတ္ထော, အဘိဓေယျတ္ထော စာတိ။
တတ္ထ သံဃာရာမဿ သမဏေဟိ ပတ္တဗ္ဗဘာဝသင်္ခါတာ ကမ္မသတ္တိ ဝါစ္စတ္ထော နာမ, သတ္တိမန္တဘူတော သံဃာရာမော အဘိဓေယျတ္ထော နာမ။
(နိရုတ္တိ၊၂၄၆။)တတ္ထ အာဂတသမဏသဒ္ဒေါ ဝါစ္စတ္ထမေဝ ဥဇုံ ဝဒတိ, န အဘိဓေယျတ္ထံ, အာဂတသမဏောတိ သုတွာ သမဏေဟိ ပတ္တဗ္ဗဘာဝမတ္တံ ဇာနာတိ, သံဃာရာမဒဗ္ဗံ န ဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ တဿံ အဘိဓေယျတ္ထော အညေန သံဃာရာမသဒ္ဒေန အာစိက္ခိယတိ, ဝါစ္စတ္ထဿ ပန တေန ဥဇုံ ဝုတ္တတ္တာ ပုန ဝတ္တဗ္ဗာဘာဝတော ဒုတိယာဝိဘတ္တိယာ အာစိက္ခနကိစ္စံ နတ္ထိ, တသ္မာ သံဃာရာမပဒေ ဒုတိယာဝိဘတ္တိသမ္ဘဝေါ နတ္ထိ, လိင်္ဂတ္ထမတ္တဝိသယာ ပဌမာဝိဘတ္တိ ဧဝ ပဝတ္တတိ, ပုန ပဒန္တရသမ္ဗန္ဓေ သတိ ‘‘သံဃာရာမံ ပဿတိ အာဂတသမဏံ, သံဃာရာမေန ဂါမော သောဘတိ အာဂတသမဏေန, သံဃာရာမဿ ပူဇေတိ အာဂတသမဏဿာ’’တိအာဒိနာ တတော သဗ္ဗာ ဝိဘတ္တိယော ပဝတ္တန္တိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗေသု ဝါစကပဒေသု နေတဗ္ဗောတိ။
အာဂတသမဏာ သာဝတ္ထိ, အာဂတသမဏံ ဇေတဝနံ, အာဂစ္ဆန္တိ သမဏာ ဣမန္တိ ဝါ အာဂတသမဏော, ဝိဟာရော။ အာရူဠှာ ဝါနရာ ဣမံ ရုက္ခန္တိ အာရူဠှဝါနရော, ရုက္ခော။ သမ္ပတ္တာ ဂါမိကာ ယံ ဂါမန္တိ သမ္ပတ္တဂါမိကော။ ဧဝံ ပဝိဋ္ဌဂါမိကော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဒုတိယာဗဟုဗ္ဗီဟိ။
တတိယာဗဟုဗ္ဗီဟိ
ဇိတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ယေနာတိ ဇိတိန္ဒြိယော, သမဏော။ ဒိဋ္ဌော စတုသစ္စဓမ္မော ယေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော။ ဧဝံ ပတ္တဓမ္မော, ဝိဒိတဓမ္မော, ပရိယောဂါဠှဓမ္မော, ကတာနိ စတုမဂ္ဂကိစ္စာနိ ယေနာတိ ကတကိစ္စော, ဗဟုဝစနေ သတိ ကတာနိ ကိစ္စာနိ ယေဟိ တေ ကတကိစ္စာ, အရဟန္တော။ ဓမ္မေန အဓိဂတာ ဘောဂါ ယေနာတိ ဓမ္မာဓိဂတဘောဂေါ, ပုရိသော။ ဧဝံ အဓမ္မာဓိဂတဘောဂေါ။ ဧဝံ ကတ္တရိ။ ကရဏေ ပန ဆိန္နော ရုက္ခော ယေနာတိ ဆိန္နရုက္ခော, ဖရသု ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ တတိယာဗဟုဗ္ဗီဟိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၄၇။)စတုတ္ထီဗဟုဗ္ဗီဟိ
ဒိန္နော သုင်္ကော ယဿ ရညော သောယံ ဒိန္နသုင်္ကော, ဥပနီတံ ဘောဇနံ ယဿာတိ ဥပနီတဘောဇနော, နတ္ထိ တုလော ဧတဿာတိ အတုလော, ‘ဋ နဉ္ဿာ’တိ န-ကာရဿ ဋတ္တံ, နတ္ထိ ပဋိပုဂ္ဂလော ယဿာတိ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော, နတ္ထိ သီလံ အဿာတိ ဒုဿီလော, နတ္ထိ ပဋိသန္ဓိပညာ အဿာတိ ဒုပ္ပညော, ‘ဃပဿန္တဿာပ္ပဓာနဿာ’တိ သုတ္တေန ဃသညဿ အာဿ ရဿတ္တံ။ နတ္ထိ သီလံ အဿာတိ နိဿီလော, နိပ္ပညော, အပညော, ဝိရူပံ မုခံ အဿာတိ ဒုမ္မုခေါ။ ဧဝံ ဒုမ္မနော, ဒုဗ္ဗဏ္ဏော, နတ္ထိ အတ္တနော ဥတ္တရော အဓိကော ယဿာတိ အနုတ္တရော, ‘အန သရေ’တိ သုတ္တေန နဿ အန။
ဣဓ ဗာဟိရတ္ထဗဟုဗ္ဗီဟိ နာမ ဝုစ္စတိ, သတ္တာဟံ ပရိနိဗ္ဗုတဿ အဿာတိ သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတော, အစိရံ ပရိနိဗ္ဗုတဿ အဿာတိ အစိရပရိနိဗ္ဗုတော, မာသော ဇာတဿ အဿာတိ မာသဇာတော, ဒွေမာသဇာတော, ဧကော မာသော အဘိသိတ္တဿ အဿ ရညောတိ ဧကမာသာဘိသိတ္တော, ဧကာဟံ မတဿ အဿာတိ ဧကာဟမတံ။ ဧဝံ ဒွီဟမတံ, တီဟမတံ, ဧကာဟံ ပဋိစ္ဆန္နာယ အဿာတိ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ။ ဧဝံ ဒွီဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ, အာပတ္တိ။ ယောဇနံ ဂတဿ အဿာတိ ယောဇနဂတော, ဒွိယောဇနဂတော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ စတုတ္ထီဗဟုဗ္ဗီဟိ။
ပဉ္စမီဗဟုဗ္ဗီဟိ
နိဂ္ဂတာ ဇနာ အသ္မာ ဂါမာတိ နိဂ္ဂတဇနော, အပဂတံ ကာဠကံ ဣတောတိ အပဂတကာဠကော, ပဋော။ အပဂတကာဠကံ, ဝတ္ထံ။ အပေတံ ဝိညာဏံ ယမှာတိ အပေတဝိညာဏံ, မတသရီရံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ပဉ္စမီဗဟုဗ္ဗီဟိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၄၈။)ဆဋ္ဌီဗဟုဗ္ဗီဟိ
ဆိန္နော ဟတ္ထော ယဿ သောတိ ဆိန္နဟတ္ထော, ဟတ္ထစ္ဆိန္နော, ဇာတော ဆန္ဒော ယဿာတိ ဇာတဆန္ဒော, ဆန္ဒဇာတော, သဉ္ဇာတံ ပီတိသောမနဿံ ယဿာတိ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿော, ပီတိသောမနဿသဉ္ဇာတော, ဝိသုဒ္ဓံ သီလံ ယဿာတိ ဝိသုဒ္ဓသီလော, သီလဝိသုဒ္ဓါ, မဟန္တော ကာယော ယဿာတိ မဟာကာယော။
ဣဓ ဥပမာနပုဗ္ဗပဒေါ နာမ ဝုစ္စတိ, သုဝဏ္ဏဿ ဝိယ ဝဏ္ဏော ယဿာတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော, ဗြဟ္မုနော ဝိယ သရော ယဿာတိ ဗြဟ္မဿရော, နာဂဿ ဝိယ ဂတိ အဿာတိ နာဂဂတိ။ ဧဝံ သီဟဂတိ, နာဂဝိက္ကမော, သီဟဝိက္ကမော, သီဟဿ ဝိယ ဟနု အဿာတိ သီဟဟနု, ဧဏိဿ ဝိယ ဇင်္ဃာ ယဿာတိ ဧဏိဇင်္ဃော, ဥသဘဿ ဝိယ အဿ ခန္ဓောတိ ဥသဘက္ခန္ဓော ဣစ္စာဒိ။
ရူပံ ဝုစ္စတိ သဘာဝေါ, ယာဒိသံ ရူပံ အဿာတိ ယထာရူပံ။ ဧဝံ တထာရူပံ, ဧဝံ ရူပံ အဿာတိ ဧဝရူပံ, ဗိန္ဒုလောပေါ။ ဧဝံ အာဒိ အဿာတိ ဧဝမာဒိ။ တထာ ဣစ္စာဒိ, ဣစ္စေဝမာဒိ, ဤဒိသံ နာမံ ယဿာတိ ဣတ္ထန္နာမော, ဧဝံနာမော, ကီဒိသံ နာမံ ယဿာတိ ကိန္နာမော, ‘ကောနာမော’တိ ဧတ္ထ မဟာဝုတ္တိနာ ကိံသဒ္ဒဿ ကောတ္တံ။
ကော သမုဒယော ယဿ ဓမ္မဿာတိ ကိံသမုဒယော, ကာ ဇာတိ ယဿာတိ ကိံဇာတိကော, ကိံနိဒါနံ ယဿာတိ ကိံနိဒါနော, ကတိ ဝဿာနိ ယဿာတိ ကတိဝဿော, ကော အတ္ထော အဿာတိ ကိမတ္ထံ, ဝစနံ။ ‘ကွတ္ထော’တိ မဟာဝုတ္တိနာ ကိံသဒ္ဒဿ ကောတ္တံ, ယာဒိသော အတ္ထော အဿာတိ ယဒတ္ထော, တာဒိသော အတ္ထော အဿာတိ တဒတ္ထော, ဧဒိသော အတ္ထော ယဿ ဝိနယဿာတိ ဧတဒတ္ထော, ဝိနယော။ ဧတဒတ္ထာ, ဝိနယကထာ။ ဧတဒတ္ထံ, သောတာဝဓာနံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဆဋ္ဌီဗဟုဗ္ဗီဟိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၄၉။)သတ္တမီဗဟုဗ္ဗီဟိ
သမ္ပန္နာနိ သဿာနိ ယသ္မိံ ဇနပဒေ သောယံ သမ္ပန္နသဿော, သုလဘာ ဘိက္ခာ ယသ္မိံ ဇနပဒေ သောယံ သုဘိက္ခော, ဒုလ္လဘာ ဘိက္ခာ ယသ္မိန္တိ ဒုဗ္ဘိက္ခော, ဗဟဝေါ ဂါမာ အသ္မိံ ဇနပဒေတိ ဗဟုဂါမော။ ဧဝံ ဗဟုဇနော, ဂါမော။ နတ္ထိ ဂါမခေတ္တံ ယသ္မိံ အရညေ တယိဒံ အဂါမကံ, သမာသန္တေ ကော။ သံဝိဇ္ဇန္တိ မနုဿာ ယသ္မိံ ဂါမေ သမနုဿော, န ဝိဇ္ဇန္တိ မနုဿာ ယသ္မိံ ဂါမေ အမနုဿော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ သတ္တမီဗဟုဗ္ဗီဟိ။
ဘိန္နာဓိကရဏဗဟုဗ္ဗီဟိ
ဘိန္နာဓိကရဏဗဟုဗ္ဗီဟိ နာမ ဝုစ္စတိ, ဧကရတ္တိံ ဝါသော အဿာတိ ဧကရတ္တိဝါသော, သမာနေန ဇနေန သဒ္ဓိံ ဝါသော အဿာတိ သမာနဝါသော, ဥဘတော ကမ္မတော ဥပ္ပန္နံ ဗျဉ္ဇနဒွယံ အဿာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနော, အလုတ္တသမာသော။ ဧဝံ ကဏ္ဌသ္မိံ ကာဠော အဿာတိ ကဏ္ဌေကာဠော, ဥရသ္မိံ လောမာနိ အဿာတိ ဥရသိလောမော, ယဿ ဟတ္ထေ ပတ္တော အတ္ထီတိ ပတ္တဟတ္ထော။ ဧဝံ အသိဟတ္ထော, ဒဏ္ဍဟတ္ထော, ဆတ္တံ ပါဏိမှိ အဿာတိ ဆတ္တပါဏိ။ ဧဝံ သတ္ထပါဏိ, ဒဏ္ဍပါဏိ, ဝဇိရပါဏိ, ဒါနေ အဇ္ဈာသယော အဿာတိ ဒါနဇ္ဈာသယော, ဒါနာဓိမုတ္တိကော, ဗုဒ္ဓေသု ဘတ္တိ အဿာတိ ဗုဒ္ဓဘတ္တိကော, ဗုဒ္ဓေ ဂါရဝေါ အဿာတိ ဗုဒ္ဓဂါရဝေါ, ဓမ္မဂါရဝေါ ဣစ္စာဒိ။
တိပဒဗဟုဗ္ဗီဟိ
တိပဒဗဟုဗ္ဗီဟိ နာမ ဝုစ္စတိ, ပရက္ကမေန အဓိဂတာ သမ္ပဒါ ယေဟိ တေ ပရက္ကမာဓိဂတသမ္ပဒါ, ဓမ္မေန အဓိဂတာ ဘောဂါ ယေဟိ တေ ဓမ္မာဓိဂတဘောဂါ, ဩဏီတော ပတ္တမှာ ပါဏိ ယေန သော ဩဏီတပတ္တပါဏိ, သီဟဿ ပုဗ္ဗဒ္ဓံ ဝိယ ကာယော အဿာတိ သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓကာယော, မတ္တာ ဗဟဝေါ မာတင်္ဂါ ယသ္မိံ ဝနေတိ မတ္တဗဟုမာတင်္ဂံ ဣစ္စာဒိ။
ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသော နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၂၅၀။)ဒွန္ဒသမာသ
ဒွေ စ ဒွေ စ ပဒါနိ ဒွန္ဒာ, ဒွေ စ ဒွေ စ အတ္ထာ ဝါ ဒွန္ဒာ, မဟာဝုတ္တိနာ ဒွိန္နံ ဒွိသဒ္ဒါနံ ဒွန္ဒာဒေသော။ ဒွန္ဒသဒ္ဒသဒိသတ္တာ သဗ္ဗော စာယံ သမာသော ဒွန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ။
အထ ဝါ ဒွေ အဝယဝါ အန္ဒိယန္တိ ဗန္ဓိယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဒွန္ဒော, ယုဂဠဿေတံ နာမံ ‘‘ပါဒဒွန္ဒံ မုနိန္ဒဿ, ဝန္ဒာမိ သိရသာမဟ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိယ, ဣဓ ပန ပဒယုဂဠံ အတ္ထယုဂဠဉ္စ ဂယှတိ။ ဥဘယပဒတ္ထပဓာနော ဟိ ဒွန္ဒော။
ဧတ္ထ သိယာ – ယဒိ ဥဘယပဒတ္ထပ္ပဓာနော ဒွန္ဒော, ဧဝဉ္စ သတိ ဒွန္ဒေ ကထံ ဧကတ္ထီဘာဝလက္ခဏံ သိယာတိ? ဝုစ္စတေ – အဘိန္နဝိဓေယျတ္ထတ္တာ။ ဝစနပထဉှိ ပတွာ ကတ္တုဘာဝကမ္မဘာဝါဒိကော ဝိဓေယျတ္ထော ဧဝ ပဒါနံ အစ္စန္တပ္ပဓာနတ္ထော ဟောတိ ဝစနဝါကျသမ္ပတ္တိယာ ပဓာနင်္ဂတ္တာ, သော စ ဝိဓေယျတ္ထော ဒွန္ဒေပိ အဘိန္နော ဧဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ ဂစ္ဆန္တိ, သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေ ပဿတိ’’ ဣစ္စာဒီသု ဒွေ အတ္ထာ ဧကဝိဘတ္တိယာ ဝိသယာ ဟုတွာ ဧကကတ္တု, ဧကကမ္မာဒိဘာဝေန ဧကတ္တံ ဂစ္ဆန္တိ, ဧဝံ ဒွန္ဒေပိ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဗဟုန္နံ ဝါ ပဒါနံ ဧကတ္ထီဘာဝလက္ခဏံ လဗ္ဘတိယေဝါတိ။
֍ * ၃၅၇။ စတ္ထေ [က. ၃၂၉; ရူ. ၃၅၇; နီ. ၇၀၉]။
အနေကံ သျာဒျန္တပဒံ စသဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဧကတ္ထံ ဟောတိ ဝါ။
ဧတ္ထ စ သမုစ္စယော, အနွာစယော, ဣတရီတရယောဂေါ, သမာဟာရောတိ စတ္တာရော စသဒ္ဒတ္ထာ ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၅၁။)တတ္ထ သမုစ္စယော ယထာ? စီဝရဉ္စ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ သေနာသနဉ္စ ဒေတီတိ။ အနွာစယော ယထာ? ဒါနဉ္စ ဒေတိ, သီလဉ္စ ရက္ခတီတိ။ ဣမေ ဒွေ စသဒ္ဒတ္ထာ ဝါကျဒွန္ဒေ ဧဝ လဗ္ဘန္တိ, န သမာသဒွန္ဒေ ပဒါနံ အညမညံ နိရပေက္ခတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ တံ အနွာစယေ ယုဇ္ဇတိ နာနာကြိယာပေက္ခတ္တာ, သမုစ္စယေ ပန ‘‘စီဝရဉ္စ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ သေနာသနဉ္စ ဒေတီ’’တိ ဝါ ‘‘စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနာနိ ဒေတီ’’တိ ဝါ ဧဝံ ဒွိဓာပိ ယောဇေတုံ ယုဇ္ဇတိယေဝ ‘‘လာဘီ ဟောတိ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာန’’န္တိ [မ. နိ. ၁.၆၅] ပါဠိဒဿနတော။ အနွာစယောပိ ဝါ သမာသဒွန္ဒေ နော န လဗ္ဘတိ ‘‘မာလာဂန္ဓဝိလေပနဓာရဏမဏ္ဍနဝိဘူသနဋ္ဌာနာ’’တိ [ဒီ. နိ. ၁.၁၀] ပါဠိဒဿနတော။ ဧဝံ ပန ယုဇ္ဇေယျ – စသဒ္ဒတ္ထော ဧကကြိယ, နာနာကြိယာပေက္ခနဘေဒေန ဒုဝိဓော ဟောတိ သမုစ္စယော, အနွာစယော စာတိ, တေသု စ ဧကေကော အဝယဝပ္ပဓာန, သမုဒါယပ္ပဓာနဘေဒေန ဒုဝိဓော ဟောတိ ဣတရီတရယောဂေါ, သမာဟာရော စာတိ။ တတ္ထ ဣတရီတရယောဂေ အဝယဝပ္ပဓာနတ္တာ သဗ္ဗဝိဘတ္တီသု ဗဟုဝစနမေဝ ယုဇ္ဇတိ။
ဒွန္ဒေ ပဏီတတရံ ပုဗ္ဗေ နိပတတိ။ သာရိပုတ္တော စ မောဂ္ဂလ္လာနော စ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ, သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေ, သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေဟိ ဣစ္စာဒိ။ ဧဝံ သမဏဗြာဟ္မဏာ, ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ, ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာ, ဒေဝမနုဿာ, စန္ဒိမသူရိယာ။
အပ္ပက္ခရ, ဗဟွက္ခရေသု အပ္ပက္ခရံ ကွစိ ပုဗ္ဗံ ဟောတိ, ဂါမနိဂမာ, ဂါမဇနပဒါ ဣစ္စာဒိ။
ကွစိ ဣဝဏ္ဏု’ဝဏ္ဏန္တာ ပုဗ္ဗေ ဟောန္တိ, အဂ္ဂိ စ ဓူမော စ အဂ္ဂိဓူမာ, ရတ္တိဒိဝါ, ဓာတုလိင်္ဂါနိ။
အဝဏ္ဏန္တေသု သရာဒိပဒံ ပုဗ္ဗံ ဟောတိ, အတ္ထော စ ဓမ္မော စ အတ္ထဓမ္မာ, ဓမ္မတ္ထာ ဝါ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၅၂။)အယဉ္စ နိယမော ဒွိပဒဒွန္ဒေသု ယေဘုယျေန လဗ္ဘတိ, ဗဟုပဒဒွန္ဒေသု န လဗ္ဘတိ။
သမာဟာရဒွန္ဒေ –
֍ * ၃၅၈။ သမာဟာရေ နပုံသကံ [က. ၃၂၂; ရူ. ၃၅၉; နီ. ၇၀၀]။
စတ္ထေ သမာဟာရေ ဧကတ္ထပဒံ နပုံသကံ ဟောတိ, ဧကဝစနန္တတ္တံ ပန သမာဟာရဝစနေနေဝ သိဒ္ဓံ, အယဉ္စ သမာဟာရော ပါဏျင်္ဂါဒီနံ ဒွန္ဒေသု နိစ္စံ လဗ္ဘတိ, ရုက္ခတိဏာဒီနံ ဒွန္ဒေသု ဝိကပ္ပေန လဗ္ဘတိ။
တတ္ထ နိစ္စလဒ္ဓေသု တာဝ ပါဏျင်္ဂဒွန္ဒေ –
စက္ခု စ သောတဉ္စ စက္ခုသောတံ, မုခဉ္စ နာသိကာ စ မုခနာသိကံ, ‘သျာဒီသု ရဿော’တိ ရဿတ္တံ။ ဟနု စ ဂီဝါ စ ဟနုဂီဝံ။ ဧဝံ ကဏ္ဏနာသံ, ဆဝိ စ မံသဉ္စ လောဟိတဉ္စ ဆဝိမံသလောဟိတံ, နာမဉ္စ ရူပဉ္စ နာမရူပံ, ဇရာ စ မရဏဉ္စ ဇရာမရဏံ။ ဗဟုလာဓိကာရာ ကွစိ ဝိကပ္ပရူပမ္ပိ ဒိဿတိ, ဟတ္ထာ စ ပါဒါ စ ဟတ္ထပါဒံ, ဟတ္ထပါဒါ ဝါ ဣစ္စာဒိ။
တူရိယင်္ဂဒွန္ဒေ –
နစ္စဉ္စ ဂီတဉ္စ ဝါဒိတဉ္စ နစ္စဂီတဝါဒိတံ။ ဧဝံ သမ္မတာဠံ, ‘သမ္မ’န္တိ ကံသတာဠံ, ‘တာဠ’န္တိ ဟတ္ထတာဠံ, သင်္ခေါ စ ပဏဝေါ စ ဍိဏ္ဍိမော စ သင်္ခပဏဝဍိဏ္ဍိမံ ဣစ္စာဒိ။
ယောဂ္ဂင်္ဂဒွန္ဒေ –
ဖာလော စ ပါစနဉ္စ ဖာလပါစနံ, ယုဂဉ္စ နင်္ဂလဉ္စ ယုဂနင်္ဂလံ ဣစ္စာဒိ။
သေနင်္ဂဒွန္ဒေ –
(နိရုတ္တိ၊၂၅၃။)ဟတ္ထိနော စ အဿာ စ ဟတ္ထိအဿံ။ ဧဝံ ရထပတ္တိကံ, အသိ စ စမ္မဉ္စ အသိစမ္မံ။ ‘စမ္မ’န္တိ သရပရိတ္တာဏဖလကံ, ဓနု စ ကလာပေါ စ ဓနုကလာပံ ဣစ္စာဒိ။
ခုဒ္ဒကပါဏဒွန္ဒေ –
ဍံသာ စ မကသာ စ ဍံသမကသံ။ ဧဝံ ကုန္ထကိပိလ္လိကံ [သု. နိ. ၆၀၇], ကီဋပဋင်္ဂံ ဣစ္စာဒိ။
နိစ္စဝေရိဒွန္ဒေ –
အဟိ စ နကုလော စ အဟိနကုလံ, ဗိဠာရော စ မူသိကာ စ ဗိဠာရမူသိကံ, ရဿတ္တံ။ ကာကောလူကံ, သပ္ပမဏ္ဍူကံ, နာဂသုပဏ္ဏံ ဣစ္စာဒိ။
သဘာဂဒွန္ဒေ –
သီလဉ္စ ပညာဏဉ္စ သီလပညာဏံ, သမထော စ ဝိပဿနာ စ သမထဝိပဿနံ, ဝိဇ္ဇာ စ စရဏဉ္စ ဝိဇ္ဇာစရဏံ။ ဧဝံ သတိသမ္ပဇညံ, ဟိရိဩတ္တပ္ပံ, ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ, ထိနမိဒ္ဓံ ဣစ္စာဒိ။
ဝိဝိဓဝိရုဒ္ဓဒွန္ဒေ –
ကုသလာကုသလံ, သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ, ကဏှသုက္ကံ, ဟီနပဏီတံ, ဆေကဗာလံ ဣစ္စာဒိ။
ဧကသင်္ဂီတိဒွန္ဒေ –
ဒီဃော စ မဇ္ဈိမော စ ဒီဃမဇ္ဈိမံ, အင်္ဂုတ္တရသံယုတ္တကံ, ခန္ဓကဝိဘင်္ဂံ ဣစ္စာဒိ။
သင်္ချာပရိမာဏဒွန္ဒေ –
ဧကကဒုကံ, ဒုကတိကံ, တိကစတုက္ကံ, စတုက္ကပဉ္စကံ ဣစ္စာဒိ။
ပစနစဏ္ဍာလဒွန္ဒေ –
(နိရုတ္တိ၊၂၅၄။)ဩရဗ္ဘိကာ စ သူကရိကာ စ ဩရဗ္ဘိကသူကရိကံ။ ဧဝံ သာကုဏိကမာဂဝိကံ, သပါကစဏ္ဍာလံ, ဝေနရထကာရံ, ပုက္ကုသဆဝဍာဟကံ ဣစ္စာဒိ။
လိင်္ဂဝိသဘာဂဒွန္ဒေ –
ဣတ္ထိပုမံ, ဒါသိဒါသံ ဣစ္စာဒိ။
ဒိသာဒွန္ဒေ –
ပုဗ္ဗာ စ အပရာ စ ပုဗ္ဗာပရံ။ ဧဝံ ဒက္ခိဏုတ္တရံ, ပုဗ္ဗဒက္ခိဏံ, ပုဗ္ဗုတ္တရံ, အပရဒက္ခိဏံ, အပရုတ္တရံ။
နဒီဒွန္ဒေ –
ဂင်္ဂါယမုနံ, မဟိသရဘု, သဗ္ဗတ္ထ နပုံသကတ္တာ အန္တေ ဒီဃာနံ ရဿတ္တံ သတ္တသု ဝိဘတ္တီသု ဧကဝစနန္တဉ္စ။
ဣတိ နိစ္စသမာဟာရရာသိ။
ဝိကပ္ပလဒ္ဓေသု [က. ၃၂၃; ရူ. ၃၆၀; နီ. ၇၀၁] တိဏဝိသေသဒွန္ဒေ –
ဥသီရာနိ စ ဗီရဏာနိ စ ဥသီရဗီရဏံ, ဥသီရဗီရဏာ။ ဧဝံ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇံ, မုဉ္ဇပဗ္ဗဇာ, ကာသကုသံ, ကာသကုသာ။
ရုက္ခဝိသေသဒွန္ဒေ –
ခဒိရော စ ပလာသော စ ခဒိရပလာသံ, ခဒိရပလာသာ, ဓဝေါ စ အဿကဏ္ဏော စ ဓဝဿကဏ္ဏံ, ဓဝဿကဏ္ဏာ, ပိလက္ခနိဂြောဓံ, ပိလက္ခနိဂြောဓာ, အဿတ္ထကပီတနံ [ကပိတ္ထနံ (ကတ္ထစိ)], အဿတ္ထကပီတနာ, သာကသာလံ, သာကသာလာ။
ပသုဝိသေသဒွန္ဒေ –
(နိရုတ္တိ၊၂၅၅။)ဂဇာ စ ဂဝဇာ စ ဂဇဂဝဇံ, ဂဇဂဝဇာ, ဂေါမဟိသံ, ဂေါမဟိသာ, ဧဏေယျဝရာဟံ, ဧဏေယျဝရာဟာ, အဇေဠကံ, အဇေဠကာ, ကုက္ကုဋသူကရံ, ကုက္ကုဋသူကရာ, ဟတ္ထိဂဝဿဝဠဝံ, ဟတ္ထိဂဝဿဝဠဝါ။
သကုဏဝိသေသဒွန္ဒေ –
ဟံသဗိလဝံ, ဟံသဗိလဝါ, ကာရဏ္ဍဝစက္ကဝါကံ, ကာရဏ္ဍဝစက္ကဝါကာ, ဗကဗလာကံ, ဗကဗလာကာ။
ဓနဒွန္ဒေ –
ဟိရညသုဝဏ္ဏံ, ဟိရညသုဝဏ္ဏာ, မဏိ စ သင်္ခေါ စ မုတ္တာ စ ဝေဠုရိယဉ္စ မဏိသင်္ခမုတ္တဝေဠုရိယံ, မဏိသင်္ခမုတ္တဝေဠုရိယာ, ဇာတရူပရဇတံ, ဇာတရူပရဇတာ။
ဓညဒွန္ဒေ –
သာလိယဝံ, သာလိယဝါ, တိလမုဂ္ဂမာသံ, တိလမုဂ္ဂမာသာ, နိပ္ဖာဝကုလတ္ထံ, နိပ္ဖာဝကုလတ္ထာ။
ဗျဉ္ဇနာနံ ဒွန္ဒေ –
မစ္ဆမံသံ, မစ္ဆမံသာ, သာကသူပံ, သာကသူပါ, ဂဗျမာဟိသံ, ဂဗျမာဟိသာ, ဧဏေယျဝါရာဟံ, ဧဏေယျဝါရာဟာ, မိဂမာယူရံ, မိဂမာယူရာ။
ဇနပဒဒွန္ဒေ –
ကာသိကောသလံ, ကာသိကောသလာ, ဝဇ္ဇိမလ္လံ, ဝဇ္ဇိမလ္လာ, စေတဝံသံ, စေတဝံသာ, မဇ္ဈဉ္စ သူရသေနဉ္စ မဇ္ဈသူရသေနံ, မဇ္ဈသူရသေနာ, ကုရုပဉ္စာလံ, ကုရုပဉ္စာလာ။
ဣတိ ဝိကပ္ပသမာဟာရရာသိ။
ဒွန္ဒသမာသော နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၂၅၆။)ဝိသေသဝိဓာန
ဣဒါနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနိ အဝုတ္တာနိ စ ဆသု သမာသေသု ဝိသေသဝိဓာနာနိ ဝုစ္စန္တေ။
နပုံသကေကတ္တံ, သမာသန္တရဿော, ပုမ္ဘာဝါတိဒေသော, သမာသန္တေ က, သမာသန္တေ အ, နာနာဒေသော, အဗျယော, သင်္ချာ။
နပုံသကေကတ္တရာသိ
တတ္ထ သဗ္ဗော အဗျယီဘာဝေါ နပုံသကလိင်္ဂေါ ဧဝ, သမာဟာရဘူတာ ဒိဂု, ဒွန္ဒာ နပုံသကာ စ ဧကတ္တသင်္ချာ စ။
֍ * ၃၅၉။ ကွစေကတ္တဉ္စ ဆဋ္ဌိယာ [က. ၃၂၇; ရူ. ၃၅၁; နီ. ၇၀၄; စံ. ၂.၂.၆၉-၇၃; ပါ. ၂.၄.၂၂-၂၅]။
ဆဋ္ဌီသမာသေ ကွစိ နပုံသကတ္တံ ဧကတ္တဉ္စ ဟောတိ။
ဆာယာ, သဘာသွေဝါယံ ဝိဓိ, သလဘာနံ ဆာယာ သလဘစ္ဆာယံ [။သဘစ္ဆာယံ (မူလပါဌေ)]။ ဧဝံ သကဋစ္ဆာယံ, ဃရစ္ဆာယံ။ ဣဓ န ဟောတိ, ရုက္ခစ္ဆာယာ, ပဗ္ဗတစ္ဆာယာ။ သဘာသဒ္ဒေ အမနုဿသဘာသွေဝါယံ ဝိဓိ, ဗြဟ္မူနံ သဘာ ဗြဟ္မသဘံ။ ဧဝံ ဒေဝသဘံ, ဣန္ဒသဘံ, ယက္ခသဘံ, ရက္ခသသတံ။ မနုဿသဘာသု နတ္ထိ, ခတ္တိယသဘာ, ရာဇသဘာ ဣစ္စာဒိ။
ကွစီတိ ကိံ? ရာဇပရိသာ။
ဣတိ နပုံသကေကတ္တရာသိ။
သမာသန္တရဿရာသိ
‘သျာဒီသု ရဿော’တိ သုတ္တေန အဗျယီဘာဝ, သမာဟာရဒိဂု, ဒွန္ဒာနံ ကဿစိ တပ္ပုရိသဿ စ သျာဒီသု ရဿော။
အဗျယီဘာဝေ –
(နိရုတ္တိ၊၂၅၇။)သမာဟာရဒိဂုမှိ –
စတုဒ္ဒိသံ, ဒသိတ္ထိ, ဒသဝဓု။
သမာဟာရဒွန္ဒေ –
မုခနာသိကံ, ဟနုဂီဝံ။
တပ္ပုရိသေ –
သလဘစ္ဆာယံ, ဗြဟ္မသဘံ။
֍ * ၃၆၀။ ဃပဿန္တဿာပ္ပဓာနဿ [က. ၄၀၃; ရူ. ၃၅၄; နီ. ၈၅၈; စံ. ၂.၂.၈၆; ပါ. ၁.၂.၄၈]။
သျာဒီသု အန္တဘူတဿ အပ္ပဓာနဘူတဿ စ ဃပဿ ရဿော ဟောတိ။
ဗဟုဗ္ဗီဟိမှိ –
ဗဟုကညော, ပေါသော, ဗဟုဣတ္ထိ, ကုလံ, ဗဟုဝဓု, ကုလံ။
အဗျယီဘာဝေ –
ဥပမဏိကံ, အဓိတ္ထိ, ဥပဝဓု။
အန္တဿာတိ ကိံ? သဒ္ဓါဓနော, ပုရိသော။
အပ္ပဓာနဿာတိ ကိံ? ရာဇကညာ, ရာဇကုမာရီ, ဗြဟ္မဗန္ဓူ။
֍ * ၃၆၁။ ဂေါဿု [က. ၃၄၂; ရူ. ၃၃၇; နီ. ၇၂၂; စံ. ၂.၂.၈၅; ပါ. ၁.၂.၄၈]။
သျာဒီသု အန္တဘူတဿ အပ္ပဓာနဘူတဿ စ ဂေါဿ ဥ ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၅၈။)အပ္ပဓာနဿာတိ ကိံ? ရာဇဂဝေါ။
အန္တဿာတိ ကိံ? ဂေါကုလံ။
ဣတိ သမာသန္တရဿရာသိ။
ပုမ္ဘာဝါတိဒေသရာသိ
֍ * ၃၆၂။ ဣတ္ထိယံ ဘာသိတပုမိတ္ထီ ပုမာဝေကတ္ထေ [က. ၃၃၁; ရူ. ၃၅၃; နီ. ၇၁၄; စံ. ၅.၂.၂၉; ပါ. ၆.၃.၃၄]။
‘ဧကတ္ထေ’တိ တုလျာဓိကရဏေ, ဣတ္ထိယံ ဝတ္တမာနေ ဧကတ္ထေ ဥတ္တရပဒေ ပရေ ကဒါစိ ဘာသိတပုမော ဣတ္ထိလိင်္ဂသဒ္ဒေါ ပုမာ ဣဝ ဟောတိ။ စတုရင်္ဂမိဒံ ဝိဓာနံ, ပုဗ္ဗပဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဉ္စ ဘာသိတပုမဉ္စ သိယာ, ပရပဒံ နိယတိတ္ထိလိင်္ဂဉ္စ ပုဗ္ဗပဒေန ဧကတ္ထဉ္စ သိယာတိ။
ဒီဃာ ဇင်္ဃာ ယဿ သော ဒီဃဇင်္ဃော, ပုရိသော, ဒီဃဇင်္ဃာ, ဣတ္ထီ, ဒီဃဇင်္ဃံ, ကုလံ။
ဧတ္ထ စ ယေ သဒ္ဒါ ကတ္ထစိ ပုလ္လိင်္ဂရူပါ ဟောန္တိ, ကတ္ထစိ ဣတ္ထိပစ္စယယုတ္တာ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါ, တေ ဘာသိတပုမာ နာမ။ ဒီဃော မဂ္ဂေါ, ဒီဃာ ရတ္တိ, ဂတော ပုရိသော, ဂတာ ဣတ္ထီ, ကုမာရော, ကုမာရီ, ဗြာဟ္မဏော, ဗြာဟ္မဏီ ဣစ္စာဒိ။
ယေ ပန ဣတ္ထိပစ္စယယုတ္တာ နိစ္စံ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါ ဟောန္တိ, တေ ဘာသိတပုမာ နာမ န ဟောန္တိ, ကညာ, ပညာ, သဒ္ဓါ, နဒီ, ဣတ္ထီ, ပထဝီ ဣစ္စာဒိ။ တထာ သဘာဝဣတ္ထိလိင်္ဂါပိ နိယတပုန္နပုံသကလိင်္ဂါပိ ဘာသိတပုမာ န ဟောန္တိ, ဒေဝတာ, ရတ္တိ, ဓေနု, ဝဓူ, သက္ကော, ဒေဝေါ, ဗြဟ္မာ, ရတနံ, သရဏံ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၅၉။)ဣဓ ပန ဒီဃသဒ္ဒေါ ‘‘ဒီဃော ဗာလာန သံသာရော’’တိ [ဓ. ပ. ၆၀] အာဒီသု ဘာသိတပုမော, သော ဝိသေသျလိင်္ဂါနုဂတဝသေန ဣဓ ဣတ္ထိပစ္စယယုတ္တော ဣတ္ထိလိင်္ဂသဒ္ဒေါ နာမ။ ဣမိနာ သုတ္တေန ပုမ္ဘာဝါတိဒေသေ ကတေ တတ္ထ အာပစ္စယော အန္တရဓာယတိ, ‘ဃပဿန္တဿာပ္ပဓာနဿာ’တိ သုတ္တေန သမာသန္တဿ အာကာရဿ ရဿတ္တံ, ကုမာရီ ဘရိယာ ယဿ သော ကုမာရဘရိယော, ဤပစ္စယနိဝတ္တိ။ ယုဝတိ ဇာယာ ယဿ သော ယုဝဇာယော, တိပစ္စယနိဝတ္တိ။ ဗြဟ္မဗန္ဓူ ဘရိယာ ယဿ သော ဗြဟ္မဗန္ဓုဘရိယော, ဦပစ္စယနိဝတ္တိ။
ဣတ္ထိယန္တိ ကိံ? ကုမာရီ ရတနံ ယဿ သော ကုမာရီရတနော, ပုရိသော, ဣဓ ပရပဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ န ဟောတိ, တသ္မာ ပုမ္ဘာဝါတိဒေသော န ကာတဗ္ဗော, ယဒိ ကရေယျ, ကုမာရော ရတနံ ယဿ ကုမာရရတနောတိ ဧဝံ အနိဋ္ဌတ္ထော ဘဝေယျ။
ဧကတ္ထေတိ ကိံ? ကုမာရီသု ဘတ္တိ ယဿ သော ကုမာရီဘတ္တိကော။ ဧဝံ သမဏီဘတ္တိကော, ဗြာဟ္မဏီဘတ္တိကော, သမာသန္တေ ကော, ဣဓ ပရပဒံ ပုဗ္ဗပဒေန ဧကတ္ထံ န ဟောတိ, တသ္မာ ပုမ္ဘာဝါတိဒေသော န ကာတဗ္ဗော, ယဒိ ကရေယျ, ကုမာရေသု ဘတ္တိ ယဿ သော ကုမာရဘတ္တိကောတိ ဧဝံ အနိဋ္ဌတ္ထော ဘဝေယျ။
ဣတ္ထီတိ ကိံ? ဒဋ္ဌဗ္ဗဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ, ဂါမဏိကုလံ ဒိဋ္ဌိ ယေန သော ဂါမဏိဒိဋ္ဌိ, ဣဓ ဂါမဏိသဒ္ဒေါ ဘာသိတပုမော ဟောတိ, ဣဓ ပန ကုလဝါစကတ္တာ နပုံသကလိင်္ဂေ တိဋ္ဌတိ, ဣတ္ထိပစ္စယော နတ္ထိ, တသ္မာ ပုမ္ဘာဝါတိဒေသကိစ္စံ နတ္ထိ။
ဘာသိတပုမောတိ ကိံ? သဒ္ဓါ ပကတိ ယဿ သော သဒ္ဓါပကတိကော။ ဧဝံ ပညာပကတိကော, ဣဓ ပုဗ္ဗပဒံ နိယတိတ္ထိလိင်္ဂတ္တာ ဘာသိတပုမံ န ဟောတီတိ။ သဒ္ဓါဓနော, ပညာဓနော, သဒ္ဓါဓုရော ပညာဓုရော ဣစ္စတြ ဒုဝင်္ဂဝေကလ္လံ ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၆၀။)ကမ္မဓာရယမှိ [က. ၃၃၂; ရူ. ၃၄၃; နီ. ၇၁၆] ပန ‘ဧကတ္ထေ’တိ ပဒံ ဝိသုံ ဧကံ အင်္ဂံ န ဟောတိ အနေကတ္ထဿ ဣဓ အသမ္ဘဝတော။ ဒီဃာ စ သာ ဇင်္ဃာ စာတိ ဒီဃဇင်္ဃာ, ကုမာရီ စ သာ ဘရိယာ စာတိ ကုမာရဘရိယာ။ ဧဝံ ခတ္တိယကညာ, ဗြာဟ္မဏကညာ, ယုဝတိ စ သာ ဘရိယာ စာတိ ယုဝဘရိယာ, ဗြဟ္မဗန္ဓူ စ သာ ဘရိယာ စာတိ ဗြဟ္မဗန္ဓုဘရိယာ။
ဣတ္ထိယန္တိ ကိံ? ကုမာရီ စ သာ ရတနဉ္စာတိ ကုမာရီရတနံ။ ဧဝံ သမဏီပဒုမံ။
ဣတ္ထီတိ ကိံ? ဂါမဏိကုလဉ္စ တံ ဒိဋ္ဌိ စာတိ ဂါမဏိဒိဋ္ဌိ။
ဘာသိတပုမောတိ ကိံ? သဒ္ဓါပကတိ, ဂင်္ဂါနဒီ, တဏှာနဒီ, ပထဝီဓာတု။
သညာသဒ္ဒေသု ပန စတုရင်္ဂယုတ္တေပိ ဝိဓာနံ န ဟောတိ, နန္ဒာဒေဝီ, နန္ဒာပေါက္ခရဏီ, ကာယဂတာသတိ, ပဌမာဝိဘတ္တိ, ဒုတိယာဝိဘတ္တိ, ပဉ္စမီဝိဘတ္တိ, ဆဋ္ဌီဝိဘတ္တိ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၆၃။ ကွစိ ပစ္စယေ [က. ၃၃၂; ရူ. ၃၄၃; နီ. ၇၁၆; စံ. ၅.၂.၃၁; ပါ. ၆.၃.၃၅]။
ပစ္စယေ ပရေ ကဒါစိ ဘာသိတပုမော ဣတ္ထိလိင်္ဂသဒ္ဒေါ ကွစိ ပုမာဝ ဟောတိ။
ဗျတ္တတရာ, ဗျတ္တတမာ, ဧတ္ထ စ ဗျတ္တာနံ ဣတ္ထီနံ အတိသယေန ဗျတ္တာတိ ဗျတ္တတရာ, ဗျတ္တတမာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပဏ္ဍိတတရာ, ပဏ္ဍိတတမာ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၆၄။ သဗ္ဗာဒယော ဝုတ္တိမတ္တေ [က. ၃၃၁; ရူ. ၃၅၃; နီ. ၇၁၄; စံ. ၅.၂.၄၁; ပါ. ၆.၃.၃၅]။
ဝုတ္တိမတ္တေ ဌာနေ သဗ္ဗာဒိနာမကာ သဗ္ဗနာမသဒ္ဒါ ပုမာဝ ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၆၁။)သာ ပမုခါ ယဿ သော တပ္ပမုခေါ။ ဧဝံ တပ္ပဓာနော, တာယ တာဟိ ဝါ သမ္ပယုတ္တော တံသမ္ပယုတ္တော။ သာ ဧဝ ပမုခါ တပ္ပမုခါ။ ဧဝံ တပ္ပဓာနာ, တဿာ မုခံ တမ္မုခံ, တဿံ ဂါထာယံ တာသု ဂါထာသု ဝါ တတြ, တာယ ဂါထတော တာဟိ ဝါ ဂါထာဟိ တတော, တဿံ ဝေလာယံ တဒါ ဣစ္စာဒိ။
ဧတ္ထ စ ဝုတ္တိ နာမ သမာသ, တဒ္ဓိတာ’ ယာဒိဓာတုပစ္စယန္တ, ဝိဘတ္တိပစ္စယန္တာနံ နာမံ။
ဣတိ ပုမ္ဘာဝါတိဒေသရာသိ။
သမာသန္တကပစ္စယရာသိ
֍ * ၃၆၅။ လ္တိတ္ထိယူဟိ ကော [က. ၃၃၈; ရူ. ၃၅၆; နီ. ၇၂၅; စံ. ၄.၄.၁၄၀; ပါ. ၅.၄.၁၅၂]။
အညပဒတ္ထဝိသယေ ကတ္တုဣစ္စာဒီဟိ လ္တုပစ္စယန္တေဟိ ဣတ္ထိယံ ဤ, ဦကာရန္တေဟိ စ ဗဟုလံ ကပစ္စယော ဟောတိ။
ဗဟဝေါ ကတ္တာရော ယသ္မိံ ဒေသေ သော ဗဟုကတ္တုကော။ ဧဝံ ဗဟုဝတ္တုကော, ဗဟုကာ နဒိယော ယသ္မိံ ဒေသေ သော ဗဟုနဒိကော။ ဧဝံ ဗဟုဣတ္ထိကော, ဂါမော, ဗဟုဣတ္ထိကာ, သဘာ, ဗဟုဣတ္ထိကံ, ကုလံ။ ဧဝံ ဗဟုကုမာရိကံ, ဗဟုဗြဟ္မဗန္ဓုကော။
ဧတ္ထ စ ‘ဗြဟ္မဗန္ဓူ’တိ ရဿပဒံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒတိ, ဒီဃပဒံ ဗြာဟ္မဏိံ ဝဒတိ, ကပစ္စယေ ပရေ ဒီဃာနံ မဟာဝုတ္တိနာ ရဿတ္တံ ဣစ္ဆန္တိ။
ဗဟုလန္တိ ကိံ? ဗဟုကတ္တာ, ဂါမော။
֍ * ၃၆၆။ ဝါညတော [က. ၃၃၈; ရူ. ၃၅၆; နီ. ၇၂၅; စံ. ၆.၂.၇၂; ပါ. ၅.၄.၁၅၂]။
အညပဒတ္ထဝိသယေ လ္တိတ္ထိယူဟိ အညတော အဝဏ္ဏိဝဏ္ဏုဝဏ္ဏန္တေဟိ ဗဟုလံ ကပစ္စယော ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၂၆၂။)အဂါမကံ, အရညံ, ဗဟုဂါမကော, ဇနပဒေါ, သသောတကော, အသောတကော, သလောမကော, သပက္ခကော, ဗဟုမာလကော, ဗဟုမာလော, ဗဟုမာယကော, ဗဟုမာယော။
ဣဝဏ္ဏန္တမှာ –
သုန္ဒရာ ဒိဋ္ဌိ ယဿ သော သမ္မာဒိဋ္ဌိကော, သမ္မာဒိဋ္ဌိ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ, မတပတိကာ, ဣတ္ထီ, သဒ္ဓါပကတိကော, ပညာပကတိကော, ဗဟုဟတ္ထိကော, ဗဟုဒဏ္ဍိကော။
ဥဝဏ္ဏန္တမှာ –
သဟေတုကော, အဟေတုကော, သစက္ခုကော, အစက္ခုကော, သဘိက္ခုကော, အဘိက္ခုကော, ဒီဃာယုကော, အပ္ပာယုကော, ဗဟုဓေနုကော, ဝဇော, ဗဟုရတ္တညုကော, ဘိက္ခုသံဃော။
ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ကမှိ ပရေ အကာရဿ မဟာဝုတ္တိနာ ဝါ ‘အဓာတုဿ ကေ။’တိ သုတ္တေန ဝါ ဗဟုလံ ဣကာရတ္တံ ဟောတိ, ဗဟုပုတ္တိကာ, ဣတ္ထီ, ဗဟုပုတ္တကာ ဝါ, ဧကပုတ္တိကာ, ဧကပုတ္တကာ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ သမာသန္တကပစ္စယရာသိ။
သမာသန္တအပစ္စယရာသိ
֍ * ၃၆၇။ သမာသန္တ [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၅၂; ပါ. ၅.၄.၆၈; ‘တွ’ (ဗဟူသု)]။
‘သမာသန္တော+အ’ ဣတိ ဒွိပဒမိဒံ, သမာသန္တော ဟုတွာ အပစ္စယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဓိကာရသုတ္တမိဒံ။
֍ * ၃၆၈။ ပါပါဒီဟိ ဘူမိယာ [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၇၂; ။ပေ.။ ၅.၄.၇၅; ‘ဂေါဒါဝရီနံ’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၂၆၃။)ပါပါဒီဟိ ပရာယ ဘူမိယာ သမာသန္တော အဟောတိ, ‘ဘူမိသဒ္ဒဿာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိယတိတ္ထိလိင်္ဂဒဿနတ္ထံ ‘ဘူမိယာ’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အညတ္ထပိ။
ပါပါနံ ဘူမိ ပါပဘူမံ, ပါပါနံ ဥပ္ပတ္တိဘူမိတျတ္ထော, ဇာတိယာ ဘူမိ ဇာတိဘူမံ, သတ္ထုဇာတရဋ္ဌံ။ ဧဝံ ပစ္ဆာဘူမံ, မဇ္ဈိမဒေသေ ပစ္ဆာဘာဂရဋ္ဌံ။
֍ * ၃၆၉။ သင်္ချာဟိ [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၇၃; ပါ. ၅.၄.၇၅]။
သင်္ချာဟိ ပရာယ ဘူမိယာ သမာသန္တော အ ဟောတိ။
ဒွေ ဘူမိယော ဧတ္ထာတိ ဒွိဘူမော, ဒွိဘူမကော, ပါသာဒေါ, ဒွိဘူမိကော ဝါ, တိဿော ဘူမိယော ဧတေသန္တိ ဝါ တီသု ဘူမိသု ပရိယာပန္နာတိ ဝါ တေဘူမကာ, ဓမ္မာ, စတုဘူမကာ, ဓမ္မာ, တေဘူမိကာ, စတုဘူမိကာ ဝါ။ ဒိဂုမှိ-ဒွေ ဘူမိယော ဒွိဘူမံ, တိဿော ဘူမိယော တိဘူမံ, စတဿော ဘူမိယော စတုဘူမံ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၇၀။ နဒီဂေါဓာဝရီနံ [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၇၃; ပါ. ၅.၄.၇၅]။
သင်္ချာဟိ ပရာသံ နဒီ, ဂေါဓာဝရီနံ သမာသန္တော အ ဟောတိ။
ပဉ္စ နဒိယော ပဉ္စနဒံ, ပဉ္စ ဝါ နဒိယော ယသ္မိံ ပဒေသေ သော ပဉ္စနဒေါ, သတ္တ ဂေါဓာဝရိယော သတ္တဂေါဓာဝရံ။
֍ * ၃၇၁။ အသင်္ချေဟိ စင်္ဂုလျာနညာသင်္ချတ္ထေသု [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၇၄; ပါ. ၅.၄.၈၆]။
(နိရုတ္တိ၊၂၆၄။)အညတ္ထော စ အသင်္ချတ္ထော စ အညာသင်္ချတ္ထာ။ တတ္ထ ‘အညတ္ထော’တိ အညပဒတ္ထော ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသော, ‘အသင်္ချတ္ထော’တိ အသင်္ချတ္ထသမာသော အဗျယီဘာဝသမာသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, န အညာသင်္ချတ္ထာ အနညာသင်္ချတ္ထာ, အညာသင်္ချတ္ထဝဇ္ဇိတေသု သမာသေသု အသင်္ချေဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ စ သင်္ချာဟိ စ ပရာယ အင်္ဂုလိယာ သမာသန္တော အ ဟောတိ။ စသဒ္ဒေန ‘‘သုဂတင်္ဂုလေန, ပမာဏင်္ဂုလေန’’ ဣစ္စာဒီနိ သိဇ္ဈန္တိ။
အင်္ဂုလီဟိ နိဂ္ဂတံ နိရင်္ဂုလံ, အင်္ဂုလိယော အတိက္ကန္တံ အစ္စင်္ဂုလံ, ဣမေ ဒွေ အမာဒိသမာသာ, ဒွေ အင်္ဂုလိယော သမာဟဋာတိ ဒွင်္ဂုလံ။
အနညာသင်္ချတ္ထေသူတိ ကိံ? ပဉ္စ အင်္ဂုလိယော အသ္မိန္တိ ပဉ္စင်္ဂုလိ, ဟတ္ထော။ အင်္ဂုလိယာ သမီပံ ဥပင်္ဂုလိ။ ‘‘စတုရင်္ဂုလံ ကဏ္ဏံ ဩသာရေတွာ [မဟာဝ. ၆၆], အဋ္ဌင်္ဂုလံ ဒန္တကဋ္ဌံ, ဒွင်္ဂုလပရမံ, စတုရင်္ဂုလပရမံ, အဋ္ဌင်္ဂုလပရမ’’န္တိအာဒီသု ‘အင်္ဂုလ’န္တိ အကာရန္တံ ပမာဏဝါစီသဒ္ဒန္တရံ။
֍ * ၃၇၂။ ဒါရုမှင်္ဂုလျာ [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၉၇; ပါ. ၅.၄.၁၁၄; ‘ဒါရုမျင်္ဂုလျာ’ (ဗဟူသု)]။
ဒါရုသင်္ခါတေ အညပဒတ္ထေ ပဝတ္တာယ အင်္ဂုလိယာ သမာသန္တော အဟောတိ။
ပဉ္စ အင်္ဂုလိယော အဿာတိ ပဉ္စင်္ဂုလံ, ဒါရု။ ဧတ္ထ စ အင်္ဂုလိပမာဏာဝယဝေါ ဓညာဒီနံ မာနဝိသေသော ‘ဒါရူ’တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၃၇၃။ ဒီဃာဟောဝဿေကဒေသေဟိ စ ရတျာ [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၇၅; ပါ. ၅.၄.၈၇]။
ဒီဃော စ အဟော စ ဝဿော စ ဧကဒေသော စာတိ ဒွန္ဒော, ဧကဒေသော နာမ ပုဗ္ဗ, ပရာဒိ, အနညာသင်္ချတ္ထေသု ဒီဃာဒီဟိ စ အသင်္ချေဟိ စ သင်္ချာဟိ စ ပရာယ ရတ္တိယာ သမာသန္တော အ ဟောတိ။ စသဒ္ဒေန ‘‘စိရရတ္တ’’န္တိ သိဇ္ဈတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၆၅။)ဒီဃာ ရတ္တိယော ဒီဃရတ္တံ, ဒီဃာ ရတ္တိဒိဝပရံပရာတျတ္ထော။ အဟော စ ရတ္တိ စ အဟောရတ္တံ, ဝဿေန တေမိတာ ရတ္တိ ဝဿရတ္တံ, ရတ္တိယာ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗရတ္တံ, ရတ္တိယာ ပရံ ပရရတ္တံ, ရတ္တိယာ အဍ္ဎံ အဍ္ဎရတ္တံ, ရတ္တိံ အတိက္ကန္တော အတိရတ္တော, ဒွေ ရတ္တိယော ဒွိရတ္တံ။ ဧဝံ တိရတ္တံ, စတုရတ္တံ, ပဉ္စရတ္တံ, ဆာရတ္တံ, ဝါဓိကာရတ္တာ ‘‘ဧကရတ္တံ, ဧကရတ္တီ’’တိ သိဇ္ဈတိ။
အနညာသင်္ချတ္ထေသူတိ ကိံ? ဒီဃာ ရတ္တိ ဧတ္ထာတိ ဒီဃရတ္တိ, ဟေမန္တော။ ရတ္တိယာ သမီပံ ဥပရတ္တိ။
֍ * ၃၇၄။ ဂေါ တွစတ္ထေ စာလောပေ [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၇၇; ပါ. ၅.၄.၉၂]။
အစတ္ထေ စ အနညာ’သင်္ချတ္ထေသု စ ပဝတ္တာ ဂေါသဒ္ဒမှာ အလောပဋ္ဌာနေ သမာသန္တော အ ဟောတိ။
ရညော ဂေါ ရာဇဂဝေါ, အတ္တနော ဂေါ သဂဝေါ, ပရေသံ ဂေါ ပရဂဝေါ, ပဉ္စဂဝေါ, ပဉ္စဂဝံ။ ဧဝံ ဒသဂဝံ။
အလောပေတိ ကိံ? ပဉ္စဟိ ဂေါဟိ ကီတော ပဉ္စဂု။ ဧတ္ထ စ တေန ကီတောတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ တဒ္ဓိတပစ္စယဿ လောပေါ, တေန အယံ အပစ္စယော န ဟောတိ, ‘ဂေါဿူ’တိ ဩဿုတ္တံ။
အစတ္ထေတိ ကိံ? ဂဝဇာ စ ဂါဝေါ စ ဂဝဇဂဝေါ, ယောမှိ ဂေါဿ ဂဝတ္တံ။
အနညာသင်္ချတ္ထေသူတိ ကိံ? စိတ္တဂု, ဥပဂု။
֍ * ၃၇၅။ ရတ္တိဒိဝ ဒါရဂဝ စတုရဿာ [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၆၂; ပါ. ၅.၄.၇၇]။
ဧတေ တယော သဒ္ဒါ အအန္တာ နိပစ္စန္တေ။
ရတ္တိ စ ဒိဝါ စ ရတ္တိဒိဝံ, ဒါရာ စ ဂါဝေါ စ ဒါရဂဝံ, စတဿော အဿိယော ယဿ သော စတုရဿော, အပစ္စယော, အဿိဿ ဣဿ အတ္တံ။
֍ * ၃၇၆။ အာယာမေနုဂဝံ [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၆၉; ပါ. ၅.၄.၈၃]။
(နိရုတ္တိ၊၂၆၆။)အာယာမေ ဂမျမာနေ အနုဂဝန္တိ နိပစ္စတေ။
ဂေါဟိ အနုဋ္ဌိတံ သကဋံ အနုဂဝံ။
အာယာမေတိ ကိံ? ဂုန္နံ ပစ္ဆာ အနုဂု။
֍ * ၃၇၇။ အက္ခိသ္မာညတ္ထေ [က. ၃၃၇; ရူ. ၃၅၀; နီ. ၇၂၂; စံ. ၄.၄.၉၆; ပါ. ၅.၄.၁၁၃]။
အညပဒတ္ထေ ပဝတ္တာ အက္ခိမှာ သမာသန္တော အ ဟောတိ။
ဝိသာလာနိ အက္ခီနိ ယဿ သော ဝိသာလက္ခော, ဝိရူပါနိ အက္ခီနိ ယဿ သော ဝိရူပက္ခော, အနေကသဟဿာနိ အက္ခီနိ ယဿ သော သဟဿက္ခော, လောဟိတာနိ အက္ခီနိ ယဿ သော လောဟိတက္ခော။ ဧဝံ နီလက္ခော, နီလက္ခိ ဝါ။ ဗဟုလာဓိကာရာ အနညတ္ထေပိ, အက္ခီနံ ပဋိမုခံ ပစ္စက္ခံ, အက္ခီနံ ပရဘာဂေါ ပရောက္ခံ, အက္ခီနံ တိရောဘာဂေါ တိရောက္ခံ။ အက္ခိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဂယှန္တိ။
မဟာဝုတ္တိနာ ကွစိ သမာသန္တော အ, အာ, ဣပစ္စယာ ဟောန္တိ။
တတ္ထ အပစ္စယေ –
(နိရုတ္တိ၊၂၆၇။)ဝါယုနော သခါ ဝါယုသခေါ, ဝါယုသင်္ခါတော သခါ အဿာတိ ဝါ ဝါယုသခေါ, အဂ္ဂိ, သဗ္ဗေသံ ပိယာ’ပိယမဇ္ဈတ္တာနံ သခါတိ သဗ္ဗသခေါ, သဗ္ဗေ ဝါ သခါယော အဿာတိ သဗ္ဗသခေါ, မေတ္တာဝိဟာရီ။ ‘‘သဗ္ဗမိတ္တော သဗ္ဗသခေါ’’တိ [ထေရဂါ. ၆၄၈] ပါဠိ။ ပါပါနံ သခါတိ ပါပသခေါ, ပါပါ သခါရော ယဿာတိ ဝါ ပါပသခေါ။ ‘‘ပါပမိတ္တော ပါပသခေါ’’တိ [ဒီ. နိ. ၃.၂၅၃] ပါဠိ။ ပဟိတော ပေသိတော အတ္တာ ယေနာတိ ပဟိတတ္တော, မဇ္ဈိမော အတ္တာ သဘာဝေါ ယဿာတိ မဇ္ဈတ္တော, ဆာတံ အဇ္ဈတ္တသန္တာနံ [သဏ္ဌာနံ (မူလပါဌေ)] ယဿာတိ ဆာတဇ္ဈတ္တော, သုဟိတော အတ္တာ ယဿာတိ သုဟိတတ္တော, ယတော သံယတော အတ္တာ ယဿာတိ ယတတ္တော, ဌိတော အတ္တာ အဿာတိ ဌိတတ္တောဣစ္စာဒိ။
အာပစ္စယေ –
ပစ္စက္ခော ဓမ္မော ယဿာတိ ပစ္စက္ခဓမ္မာ, ဆာဒေတီတိ ဆဒေါ, မောဟော, ဝိဝဋော ဆဒေါ ယသ္မိန္တိ ဝိဝဋစ္ဆဒါ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။
ဣပစ္စယေ –
သုန္ဒရော ဂန္ဓော ယဿာတိ သုဂန္ဓိ, ကုစ္ဆိတော ဂန္ဓော ယဿာတိ ဒုဂ္ဂန္ဓိ, ပူတိနော ဂန္ဓော ယဿာတိ ပူတိဂန္ဓိ, သုရဘိနော ဂန္ဓော သုရဘိဂန္ဓိ။ ‘‘သရီရဿ သုဂန္ဓိနော, ဂုဏဂန္ဓိယုတ္တော အဟ’’န္တိ ပါဠိ။
ဣတိ သမာသန္တအပစ္စယရာသိ။
နာနာဒေသရာသိ
֍ * ၃၇၈။ ဥတ္တရပဒေ [က. ၃၃၃-၃၃၄; ရူ. ၃၄၄-၃၄၅; နီ. ၇၁၇-၇၁၈]။
ဥတ္တရပဒေ ပရေ ပုဗ္ဗပဒေ ဝိဓိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဓိကာရသုတ္တမိဒံ။
‘‘အဗြာဟ္မဏော, အနရိယော, အဘိက္ခုကော, အနန္တော’’ဣစ္စာဒီသု သမာသေ ဥတ္တရပဒေ ပရေ န-ကာရဿ အ, အန ဟောန္တိ။
֍ * ၃၇၉။ နခါဒယော [က. ၃၂၈; ရူ. ၃၅၂; နီ. ၇၀၈; စံ. ၅.၂.၉၅; ပါ. ၆.၃.၇၅]။
နခါဒယော သဒ္ဒါ နပကတိကာ သိဇ္ဈန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၆၈။)နာ’ဿ ခမတ္ထီတိ နခေါ, ‘ခ’န္တိ သုခံ, ဒုက္ခဉ္စ, နာ’ဿ ကုလမတ္ထီတိ နကုလော, ဧဝံနာမကော ဗြာဟ္မဏော, ပုမဿ သကံ ပုံသကံ နတ္ထိ ပုံသကံ ဧတသ္မိန္တိ နပုံသကော, ခဉ္ဇနံ ဝေကလ္လဂမနံ ခတ္တံ, နတ္ထိ ခတ္တံ ဧတဿာတိ နက္ခတ္တံ, ကံ ဝုစ္စတိ သုခံ, တဗ္ဗိရုဒ္ဓတ္တာ အကံ ဝုစ္စတိ ဒုက္ခံ, နတ္ထိ အကံ ဧတသ္မိန္တိ နာကော, သဂ္ဂေါ, န မုဉ္စတီတိ နမုစိ, မာရော။ န ဂလတိ န စဝတီတိ နဂရံ, ဂေဟေ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘အဂါရ’န္တိ သိဇ္ဈတိ။
֍ * ၃၈၀။ နဂေါ ဝါ ပါဏိနိ [က. ၃၃၃-၃၃၄; ရူ. ၃၄၄-၃၄၅; နီ. ၇၁၇-၇၁၈; စံ. ၅.၂.၉၆; ပါ. ၆.၃.၇၇; ‘နဂေါ ဝါပ္ပာဏိနိ’ (ဗဟူသု)]။
အပါဏိမှိ နဂေါတိ သိဇ္ဈတိ ဝါ။
န ဂစ္ဆန္တီတိ နဂါ, ရုက္ခာ။ နဂါ, ပဗ္ဗတာ။ အဂါ, ရုက္ခာ, အဂါ, ပဗ္ဗတာ။
အပါဏိနီတိ ကိံ? အဂေါ ဝသလော ကိံ တေန။ ဧတ္ထ ‘အဂေါ’တိ ဒုဂ္ဂတဇနော, ‘ဝသလော’တိ လာမကော, ‘ကိံ တေနာ’တိ နိန္ဒာဝစနံ, ‘‘သီတေနာ’’တိပိ ပါဌော။ ဧဝံ နေကေ, အနေကေ, နေကာနိ, အနေကာနိ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ န-ရာသိ။
֍ * ၃၈၁။ သဟဿ သောညတ္ထေ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၅၉; စံ. ၅.၂.၉၇; ပါ. ၆.၃.၈၂]။
အညပဒတ္ထေ သမာသေ ဥတ္တရပဒေ ပရေ သဟဿ သော ဟောတိ ဝါ။
ပုတ္တေန သဟ ယော ဝတ္တတီတိ သပုတ္တော, သဟပုတ္တော။
အညတ္ထေတိ ကိံ? သဟ ကတွာ, သဟ ယုဇ္ဈိတွာ။
֍ * ၃၈၂။ သညာယံ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၅၉; စံ. ၅.၂.၉၈; ပါ. ၆.၃.၇၈]။
သညာယံ ဥတ္တရပဒေ ပရေ သဟဿ သော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၆၉။)သဟ အာယတ္တံ သာယတ္တံ, သဟ ပလာသံ သပလာသံ, အဂရုကာရဿေတံ နာမံ။
֍ * ၃၈၃။ အပစ္စက္ခေ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၀၇; နီ. ၈၅၉; စံ. ၅.၂.၉၉; ပါ. ၆.၃.၈၀]။
အပစ္စက္ခေ ဂမျမာနေ ဥတ္တရပဒေ ပရေ သဟဿ သော ဟောတိ။
ဩဍ္ဍိယတိ ဧတာယာတိ ဩဍ္ဍိ, ပါသော။ ဩဍ္ဍိယာ သဟ ယော ဝတ္တတီတိ သောဍ္ဍိ, ကပေါတော။ ဣဓ ‘ဩဍ္ဍိ’ အပစ္စက္ခာ။ ‘‘သာဂ္ဂိ ကပေါတော’’တိပိ ပါဌော, ပိစုနာ သဟ ဝတ္တတီတိ သပိစုကာ, ဝါတမဏ္ဍလိကာ, သာ စ အပစ္စက္ခာ, ဥဂ္ဂန္တွာ အာကာသေ ပရိဗ္ဘမန္တံ ပိစုသံဃာဋံ ဒိသွာ ဉာတဗ္ဗာ။ ‘‘သပိသာစာ ဝါတမဏ္ဍလိကာ’’တိပိ ပါဌော။ ဧဝံ သရဇာ, ဝါတာ, သရက္ခသီ, ရတ္တိ။
֍ * ၃၈၄။ အကာလေ သကတ္ထဿ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၅၉; စံ. ၅.၂.၁၁၀; ပါ. ၆.၃.၈၁]။
သကတ္ထပ္ပဓာနဿ သဟသဒ္ဒဿ သော ဟောတိ အကာလေ ဥတ္တရပဒေ ပရေ။
သဗြဟ္မံ, သစက္ကံ။
အကာလေတိ ကိံ? သဟ ပုဗ္ဗဏှံ, သဟ ပရဏှံ, သုနက္ခတ္တေန သဟ ပဝတ္တံ ပုဗ္ဗဏှံ, ပရဏှန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၃၈၅။ ဂန္ထန္တာဓိကျေ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၅၉; စံ. ၅.၂.၁၀၁; ပါ. ၆.၃.၇၉]။
ဂန္ထဿ အန္တော ဂန္ထန္တော။ ယထာ တံ ကစ္စာယနဂန္ထဿ အန္တော ဥဏာဒိကပ္ပော, အဓိကဘာဝေါ အာဓိကျံ, ဂန္ထန္တေ စ အာဓိကျေ စ ဝတ္တမာနဿ သဟသဒ္ဒဿ သော ဟောတိ ဥတ္တရပဒေ ပရေ။
(နိရုတ္တိ၊၂၇၀။)သဟ ဥဏာဒိနာ’ ယံ အဓိယတေတိ တံ သောဏာဒိ, သကလံ ကစ္စာယနံ အဓီတေတျတ္ထော။ သဟ မုဟုတ္တေန သကလံ ဇောတိံ အဓီတေ သမုဟုတ္တံ, ဇောတီတိ နက္ခတ္တသတ္ထံ။
အာဓိကျေ – သဒေါဏာ, ခါရီ, သကဟာပဏံ, နိက္ခံ, သမာသကံ, ကဟာပဏံ။ နိစ္စတ္ထမိဒံ သုတ္တံ။
֍ * ၃၈၆။ သမာနဿ ပက္ခာဒီသု ဝါ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၅၉; စံ. ၅.၂.၁၀၃-၄; ပါ. ၆.၃.၈၄-၈၆]။
ပက္ခာဒီသု ဥတ္တရပဒေသု သမာနဿ သော ဟောတိ ဝါ။
သမာနော ပက္ခော သဟာယော သပက္ခော, သမာနော ပက္ခော ယဿာတိ ဝါ သပက္ခော, သမာနပက္ခော ဝါ။ ဧဝံ သဇာတိ, သမာနဇာတိ, သဇနပဒေါ, သရတ္တိ။
သမာနော ပတိ ယဿာ သာ သပတိ။ ဧဝံ သနာဘိ, သဗန္ဓု, သဗြဟ္မစာရီ, သနာမော။ အဝှယံ ဝုစ္စတိ နာမံ, စန္ဒေန သမာနံ အဝှယံ ယဿ သော စန္ဒသဝှယော, သဂေါတ္တော, ဣန္ဒေန သမာနံ ဂေါတ္တံ ယဿ သော ဣန္ဒသဂေါတ္တော, သရူပံ, သဋ္ဌာနံ။ ဟရိ ဝုစ္စတိ သုဝဏ္ဏံ, ဟရိနာ သမာနော ဝဏ္ဏော ယဿ သော ဟရိဿဝဏ္ဏော, သဿ ဒွိတ္တံ။ ဧဝံ သိင်္ဂီနိက္ခသဝဏ္ဏော, သဝယော, သဓနော, သဓမ္မော, သဇာတိယော။
ပက္ခာဒီသူတိ ကိံ? သမာနသီလော။
֍ * ၃၈၇။ ဥဒရေ ဣယေ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၅၉; စံ. ၅.၂.၁၀၅; ပါ. ၆.၃.၈၈]။
ဣယယုတ္တေ ဥဒရေ ပရေ သမာနဿ သော ဟောတိ ဝါ။
သမာနေ ဥဒရေ ဇာတော သောဒရိယော, သမာနောဒရိယော။
ဣယေတိ ကိံ? သမာနောဒရတာ။
(နိရုတ္တိ၊၂၇၁။)အညေသုပိ သမာနဿ သော ဟောတိ, စန္ဒေန သမာနာ သိရီ ယဿ တံ စန္ဒဿသိရီကံ, မုခံ။ ဧဝံ ပဒုမဿသိရီကံ, ဝဒနံ။
မဟာဝုတ္တိနာ သန္တာဒီနဉ္စ သော ဟောတိ, သံဝိဇ္ဇတိ လောမံ အဿာတိ သလောမကော။ ဧဝံ သပက္ခကော, သံဝိဇ္ဇန္တိ အာသဝါ ဧတေသန္တိ သာသဝါ, သံဝိဇ္ဇန္တိ ပစ္စယာ ဧတေသန္တိ သပ္ပစ္စယာ, သံဝိဇ္ဇန္တိ အတ္တနော ဥတ္တရိတရာ ဓမ္မာ ဧတေသန္တိ သဥတ္တရာ, သန္တော ပုရိသော သပ္ပုရိသော။ တထာ သဇ္ဇနော, သဒ္ဓမ္မော, သန္တဿ ဘာဝေါ သဗ္ဘာဝေါ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ သ-ရာသိ။
֍ * ၃၈၈။ ဣမဿိဒံ [က. ၁၂၉; ရူ. ၂၂၂; နီ. ၃၀၅]။
ဥတ္တရပဒေ ပရေ ဣမဿ ဣဒံ ဟောတိ။
အယံ အတ္ထော ဧတဿာတိ ဣဒမတ္ထီ, သမာသန္တေ ဤ, ဣဒမတ္ထိနော ဘာဝေါ ဣဒမတ္ထိတာ။ အယံ ပစ္စယော ဧတေသန္တိ ဣဒပ္ပစ္စယာ, ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဘာဝေါ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ ‘‘ဣမေသံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ, ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ’’တိပိ ယောဇေန္တိ။ ‘ဣဒ’န္တိ နိပါတပဒမ္ပိ အတ္ထိ, ‘‘ရူပဉ္စ ဟိဒံ ဘိက္ခဝေ အတ္တာ အဘဝိဿာ, ဝေဒနာ စ ဟိဒံ။ သညာ စ ဟိဒံ။ သင်္ခါရာ စ ဟိဒံ ဘိက္ခဝေ အတ္တာ အဘဝိဿံသု’’ ဣစ္စာဒိ [မဟာဝ. ၂၀]။
֍ * ၃၈၉။ ပုံ ပုမဿ ဝါ [က. ၈၂; ရူ. ၁၄၉]။
ဥတ္တရပဒေ ပရေ ပုမဿ ပုံ ဟောတိ ဝါ။
ပုမဿ လိင်္ဂံ ပုလ္လိင်္ဂံ, ပုမဿ ဘာဝေါ ပုမ္ဘာဝေါ, ပုမာ စ သော ကောကိလော စာတိ ပုင်္ကောကိလော, ပုမာ စ သော ဂေါ စာတိ ပုင်္ဂဝေါ, ‘ဂေါ တွစတ္ထေ။’တိ အပစ္စယော, နပုံသကော။
ဝါတိ ကိံ? ပုမိတ္ထီ။
֍ * ၃၉၀။ ဋ န္တန္တူနံ [က. ၁၂၆; ရူ. ၁၀၁; နီ. ၃၀၁]။
(နိရုတ္တိ၊၂၇၂။)ဥတ္တရပဒေ ပရေ န္တ, န္တူနံ ဋ ဟောတိ ဝါ ကွစိ။
ဘဝံ ပတိဋ္ဌော ယေသံ တေ ဘဝံပတိဋ္ဌာ, ဗိန္ဒာဂမော။ ဘဂဝါ မူလံ ယေသံ တေ ဘဂဝံမူလကာ, ဓမ္မာ။ ဧဝံ ဘဂဝံပဋိသရဏာ, ဓမ္မာ။
ဗဟုလာဓိကာရာ တရာဒီသု စ ပရေသု, မဟန္တီနံ အတိသယေန မဟာတိ မဟတ္တရီ, ရတ္တညူနံ မဟန္တဿ ဘာဝေါ ရတ္တညုမဟတ္တံ။ ဧဝံ ဇာတိမဟတ္တံ, ဂုဏမဟတ္တံ, ပုညမဟတ္တံ, အရဟန္တဿ ဘာဝေါ အရဟတ္တံ။
֍ * ၃၉၁။ အ [က. ၆၄၂; ရူ. ၅၈၉; နီ. ၁၂၆၉; စံ. ၅.၂.၁၀၆; ပါ. ၆.၃.၈၉]။
ဥတ္တရပဒေ ပရေ န္တ, န္တူနံ အ ဟောတိ။
ဘဝန္တပတိဋ္ဌာ, မယံ, ဂုဏဝန္တပတိဋ္ဌာ, မယံ။
֍ * ၃၉၂။ ရီရိက္ခကေသု [က. ၆၄၂; ရူ. ၅၈၉; နီ. ၁၂၆၉; စံ. ၅.၂.၁၀၇; ပါ. ၆.၃.၈၉-၉၀]။
ရီ, ရိက္ခ, ကပစ္စယန္တေသု ပရေသု သမာနဿ သော ဟောတိ။
နိစ္စသမာသတ္တာ အညပဒေန ဝိဂ္ဂဟော, သံဝိဇ္ဇတီတိ သမာနော, ပစ္စက္ခေ ဝိယ စိတ္တေ ဥပလဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ သမာနော ဝိယ သော ဒိဿတီတိ သဒီ, သဒိက္ခော, သဒိသော, သမာနာ ဝိယ တေ ဒိဿန္တီတိ သဒိသာ။
֍ * ၃၉၃။ န္တကိမိမာနံ ဋာကီဋီ [က. ၁၂၆; ရူ. ၁၀၁; နီ. ၃၀၁]။
တေသု ပရေသု န္တပစ္စယန္တဿ စ ကိံ, ဣမသဒ္ဒါနဉ္စ ကမေန ဋာ, ကီ, ဋီ ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၇၃။)ဘဝံ ဝိယ သော ဒိဿတီတိ ဘဝါဒီ, ဘဝါဒိက္ခော, ဘဝါဒိသော, ကော ဝိယ သော ဒိဿတီတိ ကီဒီ, ကီဒိက္ခော, ကီဒိသော, အယံ ဝိယ သော ဒိဿတီတိ ဤဒီ, ဤဒိက္ခော, ဤဒိသော။
֍ * ၃၉၄။ သဗ္ဗာဒီနမာ [က. ၆၄၂; ရူ. ၅၈၉; နီ. ၁၂၆၉; စံ. ၅.၂.၁၀၈; ပါ. ၆.၃.၉၁]။
တေသု ပရေသု သဗ္ဗာဒိနာမကာနံ ယ, တ, ဧတ, အည, အမှ, တုမှသဒ္ဒါနံ အန္တော အာ ဟောတိ။
ယာဒီ, ယာဒိက္ခော, ယာဒိသော, တာဒီ, တာဒိက္ခော, တာဒိသော, ဧတာဒီ, ဧတာဒိက္ခော, ဧတာဒိသော။
֍ * ၃၉၅။ ဝေတဿေဋ [က. ၆၄၂; ရူ. ၅၈၉; နီ. ၁၂၆၉]။
တေသု ပရေသု ဧတဿ ဧဋ ဟောတိ ဝါ။
ဧဒီ, ဧဒိက္ခော, ဧဒိသော, အညာဒီ, အညာဒိက္ခော, အညာဒိသော, အမှာဒီ, အမှာဒိက္ခော, အမှာဒိသော, တုမှာဒီ, တုမှာဒိက္ခော, တုမှာဒိသော။
֍ * ၃၉၆။ တုမှမှာနံ တာမေကသ္မိံ [က. ၆၄၂; ရူ. ၅၈၉; နီ. ၁၂၆၉]။
တေသု ပရေသု ဧကဝစနေ ပဝတ္တာနံ တုမှ’ မှသဒ္ဒါနံ တာ, မာ ဟောန္တိ ဝါ။
အဟံ ဝိယ သော ဒိဿတီတိ မာဒီ, မာဒိက္ခော, မာဒိသော, တွံ ဝိယ သော ဒိဿတီတိ တာဒီ, တာဒိက္ခော, တာဒိသော။
(နိရုတ္တိ၊၂၇၄။)ဧကသ္မိန္တိ ကိံ? အမှေ ဝိယ တေ ဒိဿန္တီတိ အမှာဒိနော, အမှာဒိက္ခာ, အမှာဒိသာ, တုမှေ ဝိယ တေ ဒိဿန္တီတိ တုမှာဒိနော, တုမှာဒိက္ခာ, တုမှာဒိသာ။ ဧတ္ထ စ ဥပမာနတ္ထဿေဝ ဧကတ္တံ ဣစ္ဆီယတိ, တသ္မာ အဟံ ဝိယ တေ ဒိဿန္တီတိ မာဒိသာ တွံ ဝိယ တေ ဒိဿန္တီတိ တာဒိနော, တာဒိသာတိပိ ယုဇ္ဇန္တိ။ ‘‘မာဒိသာ ဝေ ဇိနာ ဟောန္တိ, ယေ ပတ္တာ အာသဝက္ခယ’’န္တိ [မဟာဝ. ၁၁] ပါဠိ, ဣမာနိ ပဒါနိ ဥပရိ ကိတကဏ္ဍေပိ အာဂမိဿန္တိ။
֍ * ၃၉၇။ တံမမညတြ [က. ၁၄၃; ရူ. ၂၃၅; နီ. ၃၂၂]။
ရီ, ရိက္ခ, ကပစ္စယေဟိ အညသ္မိံ ဥတ္တရပဒေ ပရေ တုမှ’မှာနံ တံ, မံအာဒေသာ ဟောန္တိ ကွစိ။
တွံ လေဏံ ယေသံ တေ တံလေဏာ, အဟံ လေဏံ ယေသံ တေ မံလေဏာ [သံ. နိ. ၄.၃၅၉]။ ဧဝံ တံဒီပါ, မံဒီပါ [သံ. နိ. ၄.၃၅၉], တံပဋိသရဏာ, မံပဋိသရဏာ။
֍ * ၃၉၈။ မနာဒျာပါဒီနမော မယေ စ [က. ၁၈၃; ရူ. ၃၈၆; နီ. ၃၇၅]။
ဥတ္တရပဒေ မယပစ္စယေ စ ပရေ မနာဒီနံ အာပါဒီနဉ္စ ဩ ဟောတိ။
မနောသေဋ္ဌာ, မနောမယာ, ရဇောဇလ္လံ, ရဇောမယံ, သဗ္ဗော မနောဂဏော ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗော, အာပေါဓာတု, အာပေါမယံ။ အနုယန္တိ ဒိသောဒိသံ [ဒီ. နိ. ၃.၂၈၁], ဇီဝ တွံ သရဒေါသတံ [ဇာ. ၁.၂.၉]။
֍ * ၃၉၉။ ပရဿ သင်္ချာသု [က. ၃၆; ရူ. ၄၇; နီ. ၁၃၀]။
သင်္ချာသု ပရာသု ပရဿ ဩ ဟောတိ။
ပရောသတံ, ပရောသဟဿံ, ပရောပဏ္ဏာသ ဓမ္မာ, ဣဓ ပရသဒ္ဒေါ ‘‘ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိယ အဓိကတ္ထဝါစိသဒ္ဒန္တရံ, န သဗ္ဗနာမံ။
֍ * ၄၀၀။ ဇနေ ပုထဿု [က. ၄၉; ရူ. ၄၄; နီ. ၁၂၉]။
(နိရုတ္တိ၊၂၇၅။)အရိယေဟိ ပုထဂေဝါယံ ဇနောတိ ပုထုဇ္ဇနော။ အပိ စ ပါဠိနယေ ပုထုသဒ္ဒေါယေဝ ဗဟုလံ ဒိဿတိ, ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာသတ္ထာရာနံ မုခံ ဥလ္လောကေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ, ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ [မဟာနိ. ၅၁, ၉၄], သညာနာနာတ္တပုထုတ္တပဘေဒံ ပဋိစ္စ တဏှာနာနာတ္တပုထုတ္တပဘေဒေါ ဟောတိ [ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၁], ဣင်္ဃ အညေပိ ပုစ္ဆဿု, ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏေ [သံ. နိ. ၁.၂၄၆]။ ဂါမာ ဂါမံ ဝိစရိဿံ, သာဝကေ ဝိနယံ ပုထူ, အာယတာနိ ပုထူနိ စ, ပုထုနာ ဝိဇ္ဇုဝဏ္ဏိနာ [ဇာ. ၂.၂၂.၉၆၈], ပုထုကာယာ ပုထုဘူတာ ဣစ္စာဒိ။ တသ္မာ ‘‘ပုထဂေဝ, ပုထက္ကရဏေ’’ ဣစ္စာဒီသု ထုဿ ဥကာရဿ အကာရော [အကာရောတိ?] ယုဇ္ဇတိ။
֍ * ၄၀၁။ သော ဆဿာဟာယတနေသု ဝါ [က. ၃၇၄; ရူ. ၄၀၈; နီ. ၈၀၄]။
အဟေ စ အာယတနေ စ ပရေ ဆဿ သော ဟောတိ ဝါ။
ဆ အဟာနိ သာဟံ။ အတ္ထိ သာဟဿ ဇီဝိတံ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၁၄], ‘သာဟဿာ’တိ သာဟံ+အဿာတိ ဆေဒေါ။ သဠာယတနံ။
ဝါတိ ကိံ? ဆာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ အာပတ္တိ [စူဠဝ. ၁၃၄], ဆ အာယတနာနိ။
֍ * ၄၀၂။ လ္တုပိတာဒီနမာရငြင [က. ၂၀၀; ရူ. ၁၅၉; နီ. ၄၁၅; စံ. ၅.၂.၂၀; ပါ. ၆.၃.၃၂]။
သမာသုတ္တရပဒေ ပရေ လ္တုပစ္စယန္တာနံ ပိတာဒီနဉ္စ ကမေန အာရင, ရင ဟောန္တိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၂၇၆။)သတ္ထုနော ဒဿနံ သတ္ထာရဒဿနံ။ ဧဝံ ကတ္တာရနိဒ္ဒေသော။ မာတာ စ ပိတာ စ မာတရပိတရော, မာတာပိတူသု သံဝဍ္ဎော မာတာပိတရသံဝဍ္ဎော။
ဝါတိ ကိံ? သတ္ထုဒဿနံ, ကတ္တု နိဒ္ဒေသော, မာတာပိတရော။
֍ * ၄၀၃။ ဝိဇ္ဇာယောနိသမ္ဗန္ဓီနမာ တတြ စတ္ထေ [က. ၁၉၉; ရူ. ၁၅၈; နီ. ၇၃၆; စံ. ၅.၂.၂၁; ပါ. ၆.၃.၂၅]။
စတ္ထသမာသေ ဝိဇ္ဇာသမ္ဗန္ဓီနံ ယောနိသမ္ဗန္ဓီနဉ္စ လ္တုပိတာဒီနံ အာ ဟောတိ တေသွေဝ ပရေသု။
မာတာပိတာ, မာတာပိတရော ဣစ္စာဒိ။
တတြာတိ ကိံ? မာတုယာ ဘာတာ မာတုဘာတာ။
ဧတ္ထ စ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပာနိ သိက္ခာပေန္တာ အာစရိယာ သိဿာနံ ဝိဇ္ဇာသမ္ဗန္ဓီ မာတာပိတရော နာမ။
֍ * ၄၀၄။ ပုတ္တေ [က. ၁၉၉; ရူ. ၁၅၈; နီ. ၇၃၆; စံ. ၅.၂.၂၂; ပါ. ၆.၃.၂၅]။
စတ္တေ ပုတ္တေ ပရေ ဝိဇ္ဇာယောနိသမ္ဗန္ဓီနံ လ္တုပိတာဒီနံ အာ ဟောတိ။
မာတာပုတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ, ပိတာပုတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ။ မဟာဝုတ္တိနာ တေသဉ္စ ဣ ဟောတိ, မာတိပက္ခော, ပိတိပက္ခော။ မာတိဃော လဘတေ ဒုခံ [ဇာ. ၂.၁၉.၁၁၈], ပိတိဃော လဘတေ ဒုခံ, မာတ္တိကံ ဓနံ, ပေတ္တိကံ ဓနံ [ပါရာ. ၃၄]။ ဧတ္ထ စ မာတုယာ သန္တကံ မာတ္တိကံ, ပိတုနော သန္တကံ ပေတ္တိကံ, ဒွိတ္တံ ဝုဒ္ဓိ စ။ မာတိတော, ပိတိတော, ဘာတာ ဧဝ ဘာတိကော, ဘာတိကရာဇာ။
֍ * ၄၀၅။ ဇာယာယ ဇာယံ ပတိမှိ [က. ၃၃၉; ရူ. ၃၅၈; နီ. ၇၃၁; ‘။ဇယံ ပတိမှိ’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၂၇၇။)ပတိမှိ ပရေ ဇာယာသဒ္ဒဿ ဇာယံ ဟောတိ။
ပုတ္တံ ဇနေတီတိ ဇာယာ, ဇာယာ စ ပတိ စ ဇာယမ္ပတီ [ဇယမ္ပတီ (ဗဟူသု)]။ အထ ဝါ ‘‘ဇာယမ္ပတီ’’တိ ဣဒံ သန္ဓိဝိဓိနာဝ သိဒ္ဓံ, တသ္မာ ‘‘ဇမ္ပတီ’’တိပါဌော သိယာ ယထာ ‘‘ဒေဝရာဇာ သုဇမ္ပတီ’ [သံ. နိ. ၁.၂၆၄]’တိ, ယထာ စ သက္ကတဂန္ထေသု ‘‘ဒါရော စ ပတိ စ ဒမ္ပတီ’’တိ။ ဣဓ ပန မဟာဝုတ္တိနာ ပတိမှိ သုဇာတာယ သုဇံ ဟောတိ, ဒါရဿ စ ဒံ ဟောတိ, တထာ ဇာယာ စ ပတိ စ ဇမ္ပတီတိ နိဋ္ဌံ ဂန္တဗ္ဗံ။
ယဉ္စ ဝုတ္တိယံ ‘‘ဇာနိပတီတိ ပကတျန္တရေန သိဒ္ဓံ, တထာ ဒမ္ပတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုတ္တံ ဇနေတီတိ ဇာနီ။ ဇာနီ စ ပတိ စ ဇာနီပတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘တုဒမ္ပတီ’’တိ ပါဌော။ ကစ္စာယနေ စ ‘ဇာယာယ တု ဒံဇာနိ ပတိမှီ’တိ။ တတ္ထ တုသဒ္ဒေါ ပဒပူရဏမတ္တေ ယုဇ္ဇတိ။
֍ * ၄၀၆။ သညာယမုဒေါဒကဿ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၂၅၇; စံ. ၅.၂.၆၅; ပါ. ၆.၃.၅၇]။
သညာယံ ဂမျမာနာယံ ဥတ္တရပဒေ ပရေ ဥဒကဿ ဥဒေါ ဟောတိ။
ဥဒကံ ဓာရေတီတိ ဥဒဓိ, မဟန္တံ ဥဒကံ ဓာရေတီတိ မဟောဒဓိ, ဥဒကံ ပိဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥဒပါနံ, ဥဒကံ ပိဝန္တိ ဧတာယာတိ ဥဒပါတိ။
֍ * ၄၀၇။ ကုမ္ဘာဒီသု ဝါ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၂၅၇; စံ. ၅.၂.၆၉; ပါ. ၆.၃.၅၉]။
ကုမ္ဘာဒီသု ပရေသု ဥဒကဿ ဥဒေါ ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၂၇၈။)ဥဒကဿ ကုမ္ဘော ဥဒကုမ္ဘော, ဥဒကကုမ္ဘော။ ဧဝံ ဥဒပတ္တော, ဥဒကပတ္တော, ဥဒဗိန္ဒု, ဥဒကဗိန္ဒု။ မဟာဝုတ္တိနာ သျာဒီသုပိ, ‘‘နီလောဒါ ပေါက္ခရဏီ’’တိ ပါဠိ။
֍ * ၄၀၈။ သောတာဒီသု လောပေါ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၂၅၆]။
သောတာဒီသု ပရေသု ဥဒကဿ ဥဿ လောပေါ ဟောတိ။
ဥဒကဿ သောတံ ဒကသောတံ, ဥဒကေ ရက္ခသော ဒကရက္ခသော, ဥဒကံ အာသယော ယေသံ တေ ဒကာသယာ, ပါဏာ။ မဟာဝုတ္တိနာ သျာဒီသုပိ, ‘‘ဒကေ ဒကာသယာ သေန္တီ’’တိ [သံ. နိ. ၃.၇၈ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)] ပါဠိ။
֍ * ၄၀၉။ ပုဗ္ဗာပရဇ္ဇသာယမဇ္ဈေဟာဟဿ ဏှော [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နှော (သီ.)]။
ပုဗ္ဗာဒီဟိ ပရဿ အဟဿ ဏှော ဟောတိ။
ပုဗ္ဗဏှော, အပရဏှော, အဇ္ဇဏှော, သာယဏှော [သာယနှော], မဇ္ဈဏှော။
နာနာဒေသရာသိ နိဋ္ဌိတော။
အဗျယရာသိ
֍ * ၄၁၀။ ကုပါဒယော နိစ္စမသျာဒိဝိဓိမှိ [က. ၃၂၄; ရူ. ၃၃၉; စံ. ၂.၂.၂၄; ပါ. ၂.၂.၁၈]။
သျာဒိဝိဓိတော အညတ္ထ ကုအာဒယော ပါဒယော စ သဒ္ဒါ သျာဒျန္တေန သဟ နိစ္စံ ဧကတ္ထာ ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၇၉။)ကုစ္ဆိတော ဗြာဟ္မဏော ကုဗြာဟ္မဏော, ဤသကံ ဥဏှံ ကဒုဏှံ, ပါကဋော ဟုတွာ ဘဝတီတိ ပါတုဘူတော, အာဝီ [‘အာဝိ’ပိ ဒိဿတိ] ဟုတွာ ဘဝတီတိ အာဝီဘူတော, တုဏှီ ဘဝတီတိ တုဏှီဘူတော, ပမုခေါ နာယကော ပနာယကော, ပကာရေန ကရိတွာ ပကရိတွာ ပကာရေန ကတံ ပကတံ, ပဌမံ ဝါ ကတံ ပကတံ, ဝိရူပေါ ပုရိသော ဒုပ္ပုရိသော။ ဧဝံ ဒုက္ကဋံ, သောဘဏော ပုရိသော သုပုရိသော။ ဧဝံ သုကတံ, အဘိဓမ္မော, အဘိတ္ထုတော, ဘုသံ ကဠာရော အာကဠာရော, ဘုသံ ဗန္ဓော အာဗန္ဓော ဣစ္စာဒိ။
ပါဒယော ပကတာဒျတ္ထေ ပဌမာယ ဧကတ္ထာ ဟောန္တိ, ပကတော အာစရိယော ပါစရိယော။ ဧဝံ ပယျကော, ပရော အန္တေဝါသီ ပန္တေဝါသီ, ပရော ပုတ္တော ပပုတ္တော, ပရော နတ္တာ ပနတ္တာ။
အတျာဒယော အတိက္ကန္တာဒျတ္ထေ ဒုတိယာယ, မဉ္စံ အတိက္ကန္တော အတိမဉ္စော။ ဧဝံ အတိဗာလော, အတိဝေလာ။
အဝါဒယော ကုဋ္ဌာဒျတ္ထေ တတိယာယ, ကောကိလာယ အဝကုဋ္ဌံ ဝနံ အဝကောကိလံ, ‘အဝကုဋ္ဌ’န္တိ ဆဍ္ဍိတန္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ အဝမယူရံ။
ပရိယာဒယော ဂိလာနာဒျတ္ထေ စတုတ္ထိယာ, အဇ္ဈာယိတုံ ဂိလာနော ပရိယဇ္ဈေနော။
နျာဒယော နိက္ခန္တာဒျတ္ထေ ပဉ္စမိယာ, ကောသမ္ဗိယာ နိက္ခန္တော နိက္ကောသမ္ဗိ, ဝါနတော နိက္ခန္တံ နိဗ္ဗာနံ။
အသျာဒိဝိဓိမှီတိ ကိံ? ရုက္ခံ ပတိ ဝိဇ္ဇောတတေ။
֍ * ၄၁၁။ စီ ကြိယတ္ထေဟိ [စံ. ၂.၂.၂၅; ပါ. ၁.၄.၆၀, ၆၁]။
စီပစ္စယန္တော သဒ္ဒေါ ကြိယတ္ထေဟိ သဒ္ဒေဟိ သဟ ဧကတ္ထော ဟောတိ။
ဗလသာ ကိရိယ ဗလီကိရိယ, ပါကဋီကိရိယ, ပါကဋီဘုယျ, ပါကဋီဘဝိယ။
֍ * ၄၁၂။ ဘူသနာဒရာနာဒရာဒီသွေဟိ သဟ [စံ. ၂.၂.၂၇; ပါ. ၁.၄.၆၃, ၆၄]။
(နိရုတ္တိ၊၂၈၀။)အလမာဒယော သဒ္ဒါ ဘူသနာဒီသု အတ္ထေသု ဧတေဟိ ကြိယတ္ထေဟိ သဟ ဧကတ္ထာ ဟောန္တိ။
ဘူသနံ အကာသီတိ အလံကိရိယ, သမံ အာဒရံ အကာသီတိ သက္ကစ္စ, အသမံ အနာဒရံ အကာသီတိ အသက္ကစ္စ, ဗိန္ဒုနော ပရရူပတ္တံ။
ဘူသနာဒီသူတိ ကိံ? အလံ ဘုတွာ ဂတော, ‘အလ’န္တိ ပရိယတ္တံ, သက္ကတွာ ဂတော, သောဘဏံ ကတွာတျတ္ထော။ ‘‘ကစ္စ, ကိရိယ’’ ဣစ္စာဒိနာ သံခိတ္တရူပေဟိ ဥပပဒေန သဟ သိဒ္ဓေဟိ ဧဝ ဧကတ္ထသညာ, န ‘‘ကတွာ’’ ဣစ္စာဒိနာ အသံခိတ္တရူပေဟိ ဝိသုံ သိဒ္ဓေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။
֍ * ၄၁၃။ အညေ စ [က. ၃၂၄, ၃၂၇; ရူ. ၃၃၉, ၃၅၁; နီ. ၆၈၂-၆၈၈, စံ. ၂.၂.၃၀, ၃၃, ၃၄, ၃၇, ၄၄; ပါ ၁.၄.၆၇, ၇၁, ၇၂, ၇၅, ၇၆; ၃.၄.၆၃]။
အညေ စ သဒ္ဒါ ကြိယတ္ထေဟိ သျာဒျန္တေဟိ သဟ ဗဟုလံ ဧကတ္ထာ ဟောန္တိ။
အတိရေကံ အဘဝီတိ ပရောဘုယျ။ ဧဝံ တိရောဘုယျ, ပရောကိရိယ, တိရောကိရိယ, ဥရသိကိရိယ, မနသိကိရိယ, မဇ္ဈေကိရိယ, တုဏှီဘုယျ။
တျာဒိသဒ္ဒါပိ သညာဘာဝံ ပတ္တာ နိပါတရူပါ ဟောန္တိ, သျာဒိရူပါ စ။ တသ္မာ တေပိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သင်္ဂယှန္တိ။
အတ္ထိခီရာ ဂါဝီ, နသန္တိပုတ္တာ ဣတ္ထီ, အတ္ထိ ဟုတွာ ပစ္စယော အတ္ထိပစ္စယော။ ဧဝံ နတ္ထိပစ္စယော, အဟောသိ ဧဝ ကမ္မံ အဟောသိကမ္မံ, ဧဟိ စ ပဿ စ ဧဟိပဿ, ဧဟိပဿ ဣတိ ဝိဓာနံ အရဟတီတိ ဧဟိပဿိကော, အယံ တဒ္ဓိတန္တသမာသော နာမ။ ဧဝံ ပရတ္ထ။
(နိရုတ္တိ၊၂၈၁။)ဧဟိ ဘဒ္ဒန္တေတိ ဝုတ္တောပိ န ဧတီတိ နဧဟိဘဒ္ဒန္တိကော [ဒီ. နိ. ၁.၃၉၄], တိဋ္ဌ ဘဒ္ဒန္တေတိ ဝုတ္တောပိ န တိဋ္ဌတီတိ နတိဋ္ဌဘဒ္ဒန္တိကော, ဧဟိ သွာဂတံ တုယှန္တိ ဝဒနသီလော ဧဟိသွာဂတိကော, ဧဟိသွာဂတဝါဒီ [ပါရာ. ၄၃၂] ဝါ, ဧဟိ ဘိက္ခူတိ ဝစနေန သိဒ္ဓါ ဥပသမ္ပဒါ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ, ဧဝံ ပေါရာဏာ အာဟံသု ဝါ, ဧဝံ ပုရေ အာသိံသု ဝါတိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိဓာနံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဣတိဟာသော [ဒီ. နိ. ၁.၂၅၆], ပုရာဏဂန္ထော, ယံ ပုဗ္ဗေ အနညာတံ, တံ ဣဒါနိ ဉဿာမိ ဣတိ ပဝတ္တဿ ဣန္ဒြိယံ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ, အသုကော ဣတိ အာဟ အသုကော ဣတိ အာဟ, အသုကသ္မိံဝါ ဂန္ထေ ဣတိ အာဟ အသုကသ္မိံ ဂန္ထေ ဣတိ အာဟာတိ ဧဝံ ပဝတ္တဝစနံ ဣတိဟိတိဟံ, အညာသိ ဣတိ ဗျာကတော ကောဏ္ဍညော အညာသိကောဏ္ဍညော [မဟာဝ. ၈] ဣစ္စာဒိ။
ကေစိ ပန ‘‘သစ္ဆိကရောတိ, မနသိကရောတိ, ပါကဋီကရောတိ, အာဝီကရောတိ, ပါတုကရောတိ, အလင်္ကရောတိ, သက္ကရောတိ, ပဘဝတိ, ပရာဘဝတိ’’ ဣစ္စာဒီနမ္ပိ ဧကတ္ထီဘာဝံ ဝဒန္တိ။ တုမန္တတွန္တာဒိကာပိ ဧတ္ထ သင်္ဂယှန္တိ, ဂန္တုံ ကာမေတီတိ ဂန္တုကာမော, ကတ္တုကာမော, ဒဋ္ဌုကာမော, ဂန္တုံ မနော ဧတဿာတိ ဂန္တုမနော, သံဝိဓာယ အဝဟာရော သံဝိဓာဝဟာရော, ယလောပေါ။ ဧဝံ ဥပါဒါယ ဥပ္ပန္နံ ရူပံ ဥပါဒါရူပံ, အနုပါဒါယ ဝိမုတ္တော အနုပါဒါဝိမုတ္တော, ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ, အာဟစ္စဘာသိတော, ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ [ပု. ပ. ၃၇], အဝေစ္စပ္ပသာဒေါ, ဆက္ခတ္တုပရမံ, သတ္တက္ခတ္တုပရမော [ပု. ပ. ၃၁] ဣစ္စာဒိ။
အဗျယရာသိ နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၂၈၂။)သင်္ချာရာသိ
֍ * ၄၁၄။ ဝိဓာဒီသု ဒွိဿ ဒု [က. ၃၈၆; ရူ. ၄၁၀; နီ. ၈၁၁]။
ဝိဓာဒီသု ပရေသု ဒွိဿ ဒု ဟောတိ။
ဒွေ ဝိဓာ ပကာရာ ယဿာတိ ဒုဝိဓော, ဒွေ ပဋ္ဋာနိ ယဿာတိ ဒုပဋ္ဋံ, စီဝရံ, ဒုဝင်္ဂိကံ, ဈာနံ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၄၁၅။ ဒိ ဂုဏာဒီသု [က. ၃၈၆; ရူ. ၄၁၀; နီ. ၈၁၁]။
ဂုဏာဒီသု ဒွိဿ ဒိ ဟောတိ။
ဒွေ ဂုဏာ ပဋလာ ယဿာတိ ဒိဂုဏာ, သံဃာဋိ, ဒွေ ဂါဝေါ ဒိဂု, ဒွေ ရတ္တိယော ဒိရတ္တံ, ဒွိရတ္တံ ဝါ။
֍ * ၄၁၆။ တီသွ [က. ၃၈၃; ရူ. ၂၅၃; နီ. ၈၁၅]။
တီသု ပရေသု ဒွိဿ အ ဟောတိ။
ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဝါရာ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ, ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ပတ္တာ ဒွတ္တိပတ္တာ။
֍ * ၄၁၇။ အာ သင်္ချာယာသတာဒေါနညတ္ထေ [က. ၃၈၃; ရူ. ၂၅၃; နီ. ၈၁၅; စံ. ၅.၂.၅၂; ပါ. ၆.၃.၄၇]။
အညပဒတ္ထဝဇ္ဇိတေ သမာသေ သတာဒိတော အညသ္မိံ သင်္ချာပဒေ ပရေ ဒွိဿ အာ ဟောတိ။
ဒွေ စ ဒသ စ ဒွါဒသ, ဒွီဟိ ဝါ အဓိကာ ဒသ ဒွါဒသ, ဒွါဝီသတိ, ဒွတ္တိံသ, ရဿတ္တံ။
အသတာဒေါတိ ကိံ? ဒွိသတံ, ဒွိသဟဿံ။
အနညတ္ထေတိ ကိံ? ဒွေ ဒသ ယသ္မိန္တိ ဒွိဒသ။
֍ * ၄၁၈။ တိဿေ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; စံ. ၅.၂.၅၃; ပါ. ၆.၃.၄၈]။
(နိရုတ္တိ၊၂၈၃။)အနညတ္ထေ အသတာဒေါ သင်္ချာပဒေ ပရေ တိဿ ဧ ဟောတိ။
တယော စ ဒသ စ တေရသ, တီဟိ ဝါ အဓိကာ ဒသ တေရသ။ ဧဝံ တေဝီသတိ, တေတ္တိံသ။
֍ * ၄၁၉။ စတ္တာလီသာဒေါ ဝါ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; စံ. ၅.၂.၅၄; ပါ. ၆.၃.၄၉]။
စတ္တာလီသာဒီသု ပရေသု တိဿ ဧ ဟောတိ ဝါ။
တေစတ္တာလီသံ, တိစတ္တာလီသံ, တေပညာသံ, တိပညာသံ, တေသဋ္ဌိ, တိသဋ္ဌိ, တေသတ္တတိ, တိသတ္တတိ, တေအသီတိ, တိအသီတိ, တေနဝုတိ, တိနဝုတိ။
֍ * ၄၂၀။ ဒွိဿာ စ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀ စံ. ၅.၂.၅၄; ပါ. ၆.၃.၆၉]။
စတ္တာလီသာဒေါ ဒွိဿ ဧ ဟောတိ ဝါ အာ စ။
ဒွေစတ္တာလီသံ, ဒွါစတ္တာလီသံ, ဒွိစတ္တာလီသံ, ဒွေပညာသံ, ဒွိပညာသံ, ဒွါသဋ္ဌိ, ဒွေသဋ္ဌိ, ဒွါသတ္တတိ, ဒွေသတ္တတိ, ဒွါသီတိ, ဒွါနဝုတိ, ဒွေနဝုတိ။ ဝါသဒ္ဒေန ပညာသမှိ အာတ္တံ, အသီတိမှိ ဧတ္တဉ္စ နတ္ထိ။
֍ * ၄၂၁။ ဗာစတ္တာလီသာဒေါ ဝါ [က. ၃၈၀; ရူ. ၂၅၅; နီ. ၈၁၀]။
အစတ္တာလီသာဒေါ ပရေ ဒွိဿ ဗာ ဟောတိ ဝါ။
ဗာရသ, ဒွါဒသ, ဗာဝီသတိ, ဒွါဝီသတိ, ဗာတ္တိံသ, ဒွတ္တိံသ။
အစတ္တာလီသာဒေါတိ ကိံ? ဒွါစတ္တာလီသံ။
֍ * ၄၂၂။ စတုဿ စုစော ဒသေ [က. ၃၉၀; ရူ. ၂၅၆; နီ. ၈၂၆]။
(နိရုတ္တိ၊၂၈၄။)ဒသေ ပရေ စတုဿ စု, စော ဟောန္တိ ဝါ။
စုဒ္ဒသ, စောဒ္ဒသ, စတုဒ္ဒသ။
֍ * ၄၂၃။ ဝီသတိဒသေသု ပဉ္စဿ ပဏ္ဏပန္နာ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၁၄]။
ဧသု ပဉ္စဿ ပဏ္ဏ, ပန္နာ ဟောန္တိ ဝါ ယထာက္ကမံ။
ပဏ္ဏဝီသတိ, ပဉ္စဝီသတိ, ပန္နရသ, ပဉ္စဒသ။
֍ * ၄၂၄။ ဆဿ သော [က. ၃၇၄; ရူ. ၄၀၈; နီ. ၈၀၆]။
ဒသေ ပရေ ဆဿ သော ဟောတိ။
သောဠသ။
֍ * ၄၂၅။ ဧကဋ္ဌာနမာ [က. ၃၈၃; ရူ. ၂၅၃; နီ. ၈၁၅]။
ဒသေ ပရေ ဧက, အဋ္ဌာနံ အာ ဟောတိ။
ဧကာဒသ, အဋ္ဌာရသ။
֍ * ၄၂၆။ ရ သင်္ချာတော ဝါ [က. ၃၈၁; ရူ. ၂၅၄; နီ. ၈၁၂]။
ဧကာဒိသင်္ချမှာ ပရဿ ဒသဿ ရ ဟောတိ ဝါ။
ဧကာရသ, ဧကာဒသ, ဗာရသ, ဒွါဒသ, ပန္နရသ, ပဉ္စဒသ, သတ္တရသ, သတ္တဒသ, အဋ္ဌာရသ, အဋ္ဌာဒသ, ဗာဒေသေ ပန္နာဒေသေ စ နိစ္စံ။ ဣဓ န ဟောတိ, စတုဒ္ဒသ။
֍ * ၄၂၇။ ဆတီဟိ ဠော စ [က. ၃၇၉; ရူ. ၂၅၈; နီ. ၈၀၉]။
ဆ, တီဟိ ပရဿ ဒဿ ဠော ဟောတိ ရော စ။
သောဠသ, တေရသ, တေဠသ။
֍ * ၄၂၈။ စတုတ္ထတတိယာနမဍ္ဎုဍ္ဎတိယာ [က. ၃၈၇; ရူ. ၄၁၁; နီ. ၈၁၉]။
(နိရုတ္တိ၊၂၈၅။)‘အဍ္ဎုဍ္ဎတိယာ’တိ အဍ္ဎာ+ဥဍ္ဎတိယာတိ ဆေဒေါ, အဍ္ဎမှာ ပရေသံ စတုတ္ထ, တတိယာနံ ဥဍ္ဎ, တိယာ ဟောန္တိ ယထာက္ကမံ။
အဍ္ဎေန စတုတ္ထော အဍ္ဎုဍ္ဎော, အဍ္ဎေန တတိယော အဍ္ဎတိယော။
သကတ္ထေ ဏျမှိ အဍ္ဎတေယျော။
֍ * ၄၂၉။ ဒုတိယဿ သဟ ဒိယဍ္ဎဒိဝဍ္ဎာ [က. ၃၈၇; ရူ. ၄၁၁; နီ. ၈၁၉]။
အဍ္ဎမှာ ပရဿ ဒုတိယဿ သဟ အဍ္ဎေန ဒိယဍ္ဎ, ဒိဝဍ္ဎာ ဟောန္တိ။
အဍ္ဎေန ဒုတိယော ဒိယဍ္ဎော, ဒိဝဍ္ဎော။
ယထာ စ ဧက, ဒွိ,တိ, စတု, ပဉ္စ, ဆ, သတ္တ, အဋ္ဌ, နဝ, ဒသသဒ္ဒါ ပစ္စေကံ အတ္တနော အတ္ထေသု နိပတန္တိ, တထာ ဝီသတိ, တိံသတိ, စတ္တာလီသ, ပညာသ, သဋ္ဌိ, သတ္တတိ, အသီတိ, နဝုတိသဒ္ဒါ ပစ္စေကံ အတ္တနော အတ္ထေသု နိပတန္တိ, ဒသသဒ္ဒဿ ကာရိယာ န ဟောန္တိ, ဧဝံ သတသဟဿသဒ္ဒါပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
တတော ပရံ ပန ဒသ သဟဿာနိ ဒသသဟဿံ, ဣဒံ ‘နဟုတ’န္တိ စ ဝုစ္စတိ, သတံ သဟဿာနိ သတသဟဿံ, ဣဒံ ‘လက္ခ’န္တိ စ ဝုစ္စတိ, ဒသ သတသဟဿာနိ ဒသသတသဟဿန္တိ ဧဝံ ဒိဂုသမာသဝသေန ဧတာနိ ပဒါနိ သိဇ္ဈန္တိ။
ဒွေ သတာနိ ဒွိသတံ, တီဏိ သတာနိ တိသတံ, ဒွေ သဟဿာနိ ဒွိသဟဿံ, တီဏိ သဟဿာနိ တိသဟဿံ ဣစ္စာဒီနိ ဒိဂုမှိ ဝုတ္တာနေဝ။
(နိရုတ္တိ၊၂၈၆။)ဂဏနပထေ ပန ဧကဋ္ဌာနံ, ဒသဋ္ဌာနံ, သတဋ္ဌာနံ, သဟဿဋ္ဌာနံ, ဒသသဟဿဋ္ဌာနံ, သတသဟဿဋ္ဌာနံ, ဒသသတသဟဿဋ္ဌာနန္တိ ဣမာနိ သတ္တ ဌာနာနိ ကမေန ဒသဂုဏိတာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဧကဋ္ဌာနံ နာမ ဧကံ, ဒွေ, တီဏိ ဣစ္စာဒိ။ ဒသဋ္ဌာနံ နာမ ဒသ, ဝီသံ, တိံသံ ဣစ္စာဒိ။ သတဋ္ဌာနံ နာမ သတံ, ဒွိသတံ, တိသတံ ဣစ္စာဒိ။ သဟဿဋ္ဌာနံ နာမ သဟဿံ, ဒွိသဟဿံ, တိသဟဿံ ဣစ္စာဒိ။ ဧဝံ ဥပရိပိ။ ဧကမေကသ္မိဉ္စ ဌာနေ နဝ ပဒါနိ စ နဝ အန္တရနဝန္တာနိ စ ဟောန္တိ။ အယံ မူလဘူမိ နာမ။
တဒုတ္တရိ ကောဋိဘူမိ နာမ။ တတ္ထပိ ဧကဋ္ဌာနံ, ဒသဋ္ဌာနံ, သတဋ္ဌာနံဣစ္စာဒီနိ သတ္တ ဌာနာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ မူလဘူမိယာ အန္တိမဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဒသဂုဏိတေ ကတေ ကောဋိဘူမိယံ ဧကဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဣဓပိ သတ္တ ဌာနာနိ ကမေန ဒသဂုဏိတာနိယေဝ, ဣဓ ဒသကောဋိသတသဟဿံ အန္တိမဋ္ဌာနံ ဘဝတိ။
တဒုတ္တရိ ပကောဋိဘူမိ နာမ။ ဧတ္ထပိ သတ္တ ဌာနာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ကောဋိဘူမိယာ အန္တိမဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဒသဂုဏိတေ ကတေ ပကောဋိဘူမိယံ ဧကဋ္ဌာနံ ဟောတိ, ဣဓပိ သတ္တ ဌာနာနိ ဒသဂုဏိတာနိယေဝ, ဒသပကောဋိသတသဟဿံ အန္တိမဋ္ဌာနံ, ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗဘူမီသု ဥပရူပရိ ဘူမိသင်္ကန္တိ စ ဌာနဘေဒေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အယံ ပနေတ္ထ ဘူမိက္ကမော-မူလဘူမိ, ကောဋိဘူမိ, ပကောဋိဘူမိ, ကောဋိပကောဋိဘူမိ, နဟုတဘူမိ, နိန္နဟုတဘူမိ, အက္ခောဘိဏီဘူမိ [ဘိနီ, ဘနီတိပိ ဒိဿန္တိ], ဗိန္ဒုဘူမိ, အဗ္ဗုဒဘူမိ, နိရဗ္ဗုဒဘူမိ, အဟဟဘူမိ, အဗဗဘူမိ, အဋဋဘူမိ, သောဂန္ဓိကဘူမိ, ဥပ္ပလဘူမိ, ကုမုဒဘူမိ, ပုဏ္ဍရီကဘူမိ, ပဒုမဘူမိ, ကထာနဘူမိ, မဟာကထာနဘူမိ, အသင်္ချေယျဘူမီတိ ဧကဝီသတိ ဘူမိယော သတ္တစတ္တာလီသသတံ ဌာနာနိ စ ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၈၇။)နိရယဘူမီနံ ကမေန ပန အဗ္ဗုဒဘူမိ, နိရဗ္ဗုဒဘူမိ, အဗဗဘူမိ, အဋဋဘူမိ, အဟဟဘူမိ, ကုမုဒဘူမိ, သောဂန္ဓိကဘူမိ, ဥပ္ပလဘူမိ, ပုဏ္ဍရီကဘူမိ, ပဒုမဘူမီတိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ပါဠိဘာသာယံ ဒသသတသဟဿံ နာမ သတ္တမဋ္ဌာနံ နတ္ထိ, ဆ ဌာနာနိ ဧဝ အတ္ထိ, တသ္မာ ဂရူ အဋ္ဌကထာသု [သံ. နိ. ၁.၁၈၁] အာဂတနယေန သတ္တမဋ္ဌာနံ ဥလ္လင်္ဃေတွာ ဆဋ္ဌဋ္ဌာနတော ဥပရိ ဘူမိသင်္ကန္တိံ ကထေန္တာ သတဂုဏိတံ ကတွာ ကထေန္တိ, သတသဟဿာနံ သတံ ကောဋိ, ကောဋိသတသဟဿာနံ သတံ ပကောဋိ ဣစ္စာဒိ။
တတ္ထ သတသဟဿာနံ သတံ နာမ ဒသသတသဟဿာနံ ဒသကမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ တထာ ကထေန္တာပိ ဘူမီနံ သဗ္ဗဋ္ဌာနာနဉ္စ ဒသဂုဏသိဒ္ဓိမေဝ ကထေန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ စ ဂဏနဘူမိသင်္ခါတော ဂဏနပထော နာမ နာနာဒေသဝါသီနံ ဝသေန နာနာဝိဓော ဟောတိ, တသ္မာ ဒီပဝံသေ အက္ခောဘိဏီ, ဗိန္ဒု, ကထာန, မဟာကထာနာနိ ဝဇ္ဇေတွာ ပါဠိနယေန သတ္တရသ ဘူမိယောဝ ဝုတ္တာ။ ကစ္စာယနေ [က. ၃၉၄, ၃၉၅; ရူ. ၄၁၆, ၄၁၇] ပုဗ္ဗေ ဒဿိတာ ဧကဝီသတိ ဘူမိယော, သက္ကတဂန္ထေသု တတော သာဓိကဘူမိယော, ကတ္ထစိ ပန မဟာဗလက္ခန္ဓပရိယန္တာ သဋ္ဌိ ဘူမိယောတိ အာဂတာ။
တတ္ထ သကသကဘူမိတော အတိရေကဝတ္ထူနိ ဂဏနပထဝီတိဝတ္တာနိ နာမ ဟောန္တိ, ယေသံ ပန မူလဘူမိမတ္တံ အတ္ထိ, တေသံ ကောဋိမတ္တာနိပိ ဝတ္ထူနိ ဂဏနပထာတိက္ကန္တာနိ ဧဝ။
အပိ စ ‘ဂဏနပထဝီတိဝတ္တ’န္တိ စ ‘ဂဏနပထာတိက္ကန္တ’န္တိ စ ‘အသင်္ချေယျ’န္တိ စ အတ္ထတော ဧကံ။ တသ္မာ ဣဓပိ ဝီသတိ ဘူမိယော ဧဝ အနုက္ကမေန ဒသဂုဏိတာ ဂဏနပထာ နာမ ဟောန္တိ။ အသင်္ချေယျန္တိ ပန ဒသဂုဏဝိနိမုတ္တာ ဂဏနပထာတိက္ကန္တဘူမိ ဧဝ ဝုစ္စတိ။ မဟာကထာနဘူမာတိက္ကန္တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အနန္တမဟာပထဝိယာ သဗ္ဗပံသုစုဏ္ဏာနိပိ ဣဓ အသင်္ချေယျဘူမိယံ သင်္ဂယှန္တိ။ ဣတရထာ အသင်္ချေယျန္တိ စ ဂဏနပထဘူမီတိ စ ဝိရုဒ္ဓမေတန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၈၈။)ဒီပဝံသေ စ ‘‘တတော ဥပရိ အဘူမိ, အသင်္ချေယျန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘အဘူမီ’တိ ဝစနေန ဂဏနပထဘူမိ ဧဝ ပဋိသိဒ္ဓါ, န တု ဂဏနပထာတိက္ကန္တာ ဝိသုံ အသင်္ချေယျဘူမိ နာမ။ စရိယာပိဋကသံဝဏ္ဏနာယမ္ပိ [စရိယာ. အဋ္ဌ. နိဒါနကထာ] အယမတ္ထော ဝုတ္တော။ အသင်္ချေယျဘူမိယမ္ပိ အသင်္ချေယျာနံ စူဠ, မဟာဒိဝသေန အနေကပ္ပဘေဒေါ ဒက္ခိဏဝိဘင်္ဂသုတ္တေန [မ. နိ. ၃.၃၇၀] ဒီပေတဗ္ဗော။
သဒ္ဒနီတိယံ [နီ. ၈၃၃] ပန ပါဠိနယံ ဂဟေတွာ ‘‘ဝီသတိ အဗ္ဗုဒါနိ ဧကံ နိရဗ္ဗုဒံ နာမ။ ဝီသတိ နိရဗ္ဗုဒါနိ ဧကံ အဗဗံ နာမ’’ ဣစ္စာဒိနာ နိရဗ္ဗုဒါဒီနံ သင်္ချာနမ္ပိ ဝီသတိမတ္တဂုဏံ နာမ ဝုတ္တံ။ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ နိရယေသု ဟိ ဝီသတိမတ္တဂုဏေန အဗ္ဗုဒ, နိရဗ္ဗုဒါဒီနံ ဒသန္နံ နိရယာနံ တာနိ နာမာနိ သိဒ္ဓါနိ ဘဝန္တိ။ ဂရူ ပန တာနိ နာမာနိ ဂဟေတွာ ဒသဂုဏသိဒ္ဓေသု ဂဏနပထေသု ပက္ခိပိံသု, တသ္မာ နာမမတ္တေန သဒိသာနိ ဘဝန္တိ, ဂုဏဝိဓိ ပန ဝိသဒိသောဧဝ။
ဧဝဉ္စကတွာ ပါဠိယမ္ပိ ဗကဗြဟ္မာသုတ္တေ [သံ. နိ. ၁.၁၇၅] ‘‘သတံ သဟဿာနံ နိရဗ္ဗုဒါနံ, အာယုံ ပဇာနာမိ တဝါဟံ ဗြဟ္မေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ယဒိ ဂဏနဘူမိပထေပိ နိရဗ္ဗုဒါနံ ဝီသတိမတ္တေန အဗဗဘူမိ ဘဝေယျ, ဧဝံ သတိ နိရဗ္ဗုဒါနံ သတသဟဿံ နာမ န ဝုစ္စေယျ။ ဇာတကဋ္ဌကထာယဉ္စ [ဇာ. အဋ္ဌ. ၃.၇.၆၉] ‘‘နိရဗ္ဗုဒသတသဟဿာနံ ဧကံ အဟဟံ နာမ, ဧတ္တကံ ဗကဿ ဗြဟ္မုနော တသ္မိံဘဝေ အဝသိဋ္ဌံ အာယူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣမံ ဂဏနဘူမိပထံ ပတွာ ဝီသတိဂုဏံ နာမ နတ္ထီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ အက္ခောဘိဏီ, ဗိန္ဒု, ကထာန, မဟာကထာနာနိပိ အညတော ဂဟေတွာ ပက္ခိတ္တာနိ သိယုံ။ ဧဝံ ပက္ခိတ္တာနဉ္စ စုဒ္ဒသန္နံ သင်္ချာနံ ကစ္စာယနေ ကမောက္ကမတာ ပန ပစ္ဆာဇာတာ သိယာတိ။
ဣတိ နိရုတ္တိဒီပနိယာ နာမ မောဂ္ဂလ္လာနဗျာကရဏဒီပနိယာ
သမာသကဏ္ဍော စတုတ္ထော။
(နိရုတ္တိ၊၂၈၉။)၅. တဒ္ဓိတ
တဒ္ဓိတဝုတ္တိ နာမ ဝိစိတြာ ဟောတိ, သာတိသယေန ဝိစိတြဉာဏဟိတံ ဝဟတိ, တသ္မာ တေသံ တေသံ ကုလပုတ္တာနံ ဟိတန္တိ တဒ္ဓိတံ, ဣမသ္မိံ ကဏ္ဍေ သဗ္ဗဝိဓာနဿ နာမံ။ တံ ပန အဋ္ဌဝိဓံ ဟောတိ အပစ္စံ, အနေကတ္ထံ, အဿတ္ထိ, ဘာဝကမ္မံ, ပရိမာဏံ, သင်္ချာ, ခုဒ္ဒကံ, နာနာတ္တန္တိ။
အပစ္စရာသိ
֍ * ၄၃၀။ ဏော ဝါပစ္စေ [က. ၃၄၄; ရူ. ၃၆၁; နီ. ၇၅၂; စံ. ၂.၄.၁၆; ပါ. ၄.၁.၉၂; ‘သရာနမာဒိဿာ။’ (ဗဟူသု)]။
ဆဋ္ဌျန္တာ နာမမှာ တဿ အပစ္စန္တိ အတ္ထေ ဝိကပ္ပေန ဏပစ္စယော ဟောတိ။ ဝါသဒ္ဒေါ ဝါကျ, သမာသာနံ ဝိကပ္ပနတ္ထော, ဣတော ပရံ အနုဝတ္တတေ, တေန သဗ္ဗတ္ထ ဝိကပ္ပဝိဓိ သိဇ္ဈတိ။ ဏာနုဗန္ဓော ဝုဒ္ဓျတ္ထော, သော ပယောဂအပ္ပယောဂီ။ ဝသိဋ္ဌဿ အပစ္စန္တိ အတ္ထေ ဣမိနာ သုတ္တေန ဝသိဋ္ဌမှာ ဏပစ္စယော, သော သာမျတ္ထဉ္စ အပစ္စတ္ထဉ္စ ဥဘယံ ဝဒတိ, ဆဋ္ဌီ စ အပစ္စပဒဉ္စ တေန ဝုတ္တတ္ထာ နာမ ဟောန္တိ, ဝသိဋ္ဌပဒံ ပစ္စယေန သဟ ဧကတ္ထံ ဟောတိ, ဥဘယံ ဧကတော ဟုတွာ ပုတ္တဿ နာမံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တတော ‘ဧကတ္ထတာယ’န္တိ ဆဋ္ဌိယာ လောပေါ, အပစ္စပဒံ ပန ဝုတ္တတ္ထမတ္တေန လုပ္ပတိ။ တဉှိ သုတ္တေ ပဓာနဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ, န ဆဋ္ဌီတိ, မဟာဝုတ္တိနာ ဝါ ပဒါနံ လောပေါ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။
֍ * ၄၃၁။ ပဒါနမာဒိဿာယုဝဏ္ဏဿာဧဩ ဏာနုဗန္ဓေ [က. ၄၀၅; ရူ. ၃၆၅; နီ. ၈၆၀]။
ပဒါနံ အာဒိဘူတဿ အကာရဿ စ ဣဝဏ္ဏု’ဝဏ္ဏဿ စ အာ, ဧ, ဩ ဝုဒ္ဓိယော ဟောန္တိ ဏာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေတိ ပဒါဒိအ-ကာရဿ အာဝုဒ္ဓိ, သျာဒျုပ္ပတ္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၉၀။)ဝါသိဋ္ဌော, ပုရိသော, ဝါသိဋ္ဌီ, ဣတ္ထီ, ဝါသိဋ္ဌံ, ကုလံ, ဝသိဋ္ဌဿ ပုတ္တော ဝါသိဋ္ဌော, ဝသိဋ္ဌဿ ဓီတာ ဝါသိဋ္ဌီ, ဝသိဋ္ဌဿ ကုလံ ဝါသိဋ္ဌန္တိ ဧဝမ္ပိ ယောဇေတုံ ယုဇ္ဇတိ။
တတ္ထ ‘ဝသိဋ္ဌဿာ’တိ ဧတေန ဂေါတ္တဿေဝ ပိတုဘူတံ အာဒိပုရိသံ ဝဒတိ။ ကသ္မာ? ဂေါတ္တသဒ္ဒတ္တာ။ ဧဝဉှိ သတိ တသ္မိံ ဂေါတ္တေ ပစ္စာဇာတာ သဗ္ဗေပိ ဇနာ တဿ အပစ္စာ နာမ ဟောန္တိ။
֍ * ၄၃၂။ မဇ္ဈေ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၅၉]။
မဇ္ဈေ ပဝတ္တာနံ အ, ယုဝဏ္ဏာနံ အာ, ဧ, ဩဝုဒ္ဓိယော ဟောန္တိ ဝါ ကွစိ။
ဝါသေဋ္ဌော, ဝါသေဋ္ဌီ, ဝါသေဋ္ဌံ။ ဝါသဒ္ဒေန ‘‘ဝသိဋ္ဌဿ ပုတ္တော ဓီတာ ကုလ’’န္တိ ဝါကျံ ဝါ ‘‘ဝသိဋ္ဌပုတ္တော ဝသိဋ္ဌဓီတာ ဝသိဋ္ဌကုလ’’န္တိ သမာသံ ဝါ ဝိကပ္ပေတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။
ဘရဒွါဇဿ အပစ္စံ ဘာရဒွါဇော, ဝိသာမိတ္တဿ [ဘာရဒွါဇဿ။ ဝေသာမိတ္တဿ။ (ရူ.)] အပစ္စံ ဝေသာမိတ္တော, ဂေါတမဿ အပစ္စံ ဂေါတမော, ကဿပဿ အပစ္စံ ကဿပေါ, ဝသုဒေဝဿ အပစ္စံ ဝါသုဒေဝေါ။ ဧဝံ ဗာလဒေဝေါ။
ဥပဂုဿ အပစ္စန္တိ ဧတ္ထ ‘ဥဝဏ္ဏဿာဝင။’တိ ဏာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ ဥဝဏ္ဏဿ အဝင ဟောတိ။ ဩပဂဝေါ, ဩပဂဝီ, ဩပဂဝံ, မနုနော အပစ္စံ မာနဝေါ, ဘဂ္ဂုနော အပစ္စံ ဘဂ္ဂဝေါ, ပဏ္ဍုနော အပစ္စံ ပဏ္ဍဝေါ, ဥပဝိန္ဒုဿ အပစ္စံ ဩပဝိန္ဒဝေါ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၄၃၃။ ဝစ္ဆာဒိတော ဏာနဏာယနာ [က. ၃၄၅; ရူ. ၃၆၆; နီ. ၇၅၄; ပါ. ၄.၁.၉၃, ၉၄, ၁၆၂, ၁၆၃]။
(နိရုတ္တိ၊၂၉၁။)ဆဋ္ဌုန္တေဟိ ဝစ္ဆာဒီဟိ ဂေါတ္တသဒ္ဒဂဏေဟိ တဿ အပစ္စန္တိ အတ္ထေ ဏာနုဗန္ဓာ အာန, အာယနပစ္စယာ ဟောန္တိ ဝါ။
ဝစ္ဆဿ အပစ္စံ ဝစ္ဆာနော, ဝစ္ဆာယနော, ဝစ္ဆာနီ, ဝစ္ဆာယနီ, ဝစ္ဆာနံ, ဝစ္ဆာယနံ။ ဧဝံ ကစ္စာနော, ကစ္စာယနော, ကာတိယာနော, ကာတိယာယနော, သာကဋာနော, သာကဋာယနော, ကဏှာနော, ကဏှာယနော, မောဂ္ဂလ္လာနော, မောဂ္ဂလ္လာယနော, အဂ္ဂိဝေဿာနော [အဂ္ဂိဝေဿနောတိပိ ဒိဿတိ ဒီ. နိ. ၁.၁၇၆; မ. နိ. ၁.၃၅၃ အာဒယော], အဂ္ဂိဝေဿာယနော, မုဉ္စာနော, မုဉ္စာယနော, ကုဉ္စာနော, ကုဉ္စာယနော ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၄၃၄။ ကတ္တိကာဝိဓဝါဒီဟိ ဏေယျဏေရာ [က. ၃၄၆; ရူ. ၃၆၇; နီ. ၇၅၅; ပါ. ၄.၁.၁၂၀, ၁၂၃, ၁၂၆, ၁၂၇, ၁၂၈, ၁၂၉, ၁၃၁]။
ဆဋ္ဌျန္တေဟိ ကတ္တိကာဒီဟိ ဝိဓဝါဒီဟိ စ တဿ အပစ္စန္တိ အတ္ထေ ကမေန ဏာနုဗန္ဓာ ဧယျ, ဧရပစ္စယာ ဟောန္တိ ဝါ။
ဏေယျေ – ကတ္တိကာယ နာမ ဒေဝဓီတာယ အပစ္စံ ကတ္တိကေယျော, ဝိနတာယ နာမ ဒေဝိယာ အပစ္စံ ဝေနတေယျော, ရောဟိဏိယာ နာမ ဒေဝိယာ အပစ္စံ ရောဟိဏေယျော, ဘဂိနိယာ အပစ္စံ ဘာဂိနေယျော, နဒိယာ နာမ ဣတ္ထိယာ အပစ္စံ နာဒေယျော။ ဧဝံ အန္တေယျော, အာဟေယျော, ကာမေယျော, သုစိယာ အပစ္စံ သောစေယျော, ဗာလာယ အပစ္စံ ဗာလေယျော ဣစ္စာဒိ။
ဏေရေ – ဝိဓဝါယ အပစ္စံ ဝေဓဝေရော, ဝိဓဝါ နာမ မတပတိကာ ဣတ္ထီ။ ဗန္ဓုကိယာ အပစ္စံ ဗန္ဓုကေရော, နာဠိကိယာ နာမ ဣတ္ထိယာ ပုတ္တော နာဠိကေရော, သမဏဿ ဥပဇ္ဈာယဿ ပုတ္တော သာမဏေရော, သမဏိယာ ပဝတ္တိနိယာ ဓီတာ သာမဏေရီ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၄၃၅။ ဏျ ဒိစ္စာဒီဟိ [က. ၃၄၇; ရူ. ၃၆၈; နီ. ၇၅၆; စံ. ၂.၄.၂; ပါ. ၄.၁.၈၅]။
(နိရုတ္တိ၊၂၉၂။)ဆဋ္ဌုန္တေဟိ ဒိတိဣစ္စာဒီဟိ တဿ အပစ္စန္တိ အတ္ထေ ဏာနုဗန္ဓော ယပစ္စယော ဟောတိ ဝါ။
֍ * ၄၃၆။ လောပေါဝဏ္ဏိဝဏ္ဏာနံ [က. ၂၆၁; ရူ. ၃၆၉; နီ. ၅၀၉]။
ယေ ပရေ အဝဏ္ဏဿ ဣဝဏ္ဏဿ စ လောပေါ ဟောတီတိ ဏျမှိ ပရေ အဝဏ္ဏိ’ဝဏ္ဏာနံ လောပေါ။
ဒိတိယာ နာမ ဒေဝဓီတာယ အပစ္စံ ဒေစ္စော, အဒိတိယာ အပစ္စံ အာဒိစ္စော။
တတ္ထ ဣဝဏ္ဏလောပေ ‘တဝဂ္ဂဝရဏာနံ ယေ စဝဂ္ဂဗယဉာ’တိ ယမှိ ပရေ တဝဂ္ဂဿ စဝဂ္ဂတ္တံ, ပုန ‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’တိ ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ, ကုဏ္ဍနိယာ အပစ္စံ ကောဏ္ဍညော။
֍ * ၄၃၇။ ဥဝဏ္ဏဿာဝင သရေ [က. ၃၄၈; ရူ. ၃၇၁; နီ. ၇၅၇]။
သရေ ပရေ ဥဝဏ္ဏဿ အဝင ဟောတီတိ ဥဝဏ္ဏဿ အဝတ္တံ။ ‘တဝဂ္ဂဝရဏာန။’န္တိ သုတ္တေန ဝဿ ဗတ္တံ, ပုန ‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’တိ သုတ္တေန ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ, ဘာတုနော အပစ္စံ ဘာတဗျော။
֍ * ၄၃၈။ အာ ဏိ [က. ၃၄၇; ရူ. ၃၆၈; နီ. ၇၅၆; စံ. ၂.၄.၁၉; ပါ. ၄.၁.၉၅]။
ရဿာ’ကာရန္တတော အပစ္စတ္ထေ ဏာနုဗန္ဓော ရဿိ’ပစ္စယော ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၂၉၃။)ဒက္ခဿ အပစ္စံ ဒက္ခိ။ ဧဝံ ဒေါဏိ, ဝါသဝိ, သကျပုတ္တိ, နာဋပုတ္တိ, ဒါသပုတ္တိ, ဒါရုနော အပစ္စံ ဒါရဝိ [ဝိစာရေတဗ္ဗမိဒံ], ဝရုဏဿ အပစ္စံ ဝါရုဏိ။ ဧဝံ ကဏ္ဍိ, ဗာလဒေဝိ, ပါဝကိ, ဇိနဒတ္တဿ အပစ္စံ ဇေနဒတ္တိ, သုဒ္ဓါဒနိ, အနုရုဒ္ဓိ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၄၃၉။ ရာဇတော ဉော ဇာတိယံ [က. ၃၄၇; ရူ. ၃၆၈; နီ. ၇၅၆; စံ. ၂.၄.၇၀; ပါ. ၄.၁.၁၃၇]။
ဇာတိယံ ဂမျမာနာယံ ရာဇသဒ္ဒမှာ အပစ္စတ္ထေ ဉပစ္စယော ဟောတိ ဝါ။
ရညော အပစ္စံ ရာဇညော, ရာဇကုလဿ ပုတ္တောတိ အတ္ထော။
ဇာတိယန္တိ ကိံ? ရာဇပုတ္တော။
֍ * ၄၄၀။ ခတ္တာ ယိယာ [က. ၃၄၇; ရူ. ၃၆၈; နီ. ၇၅၆; စံ. ၂.၄.၆၉; ပါ. ၄.၁.၁၃၈]။
ဇာတိယံ ဂမျမာနာယံ ခတ္တသဒ္ဒမှာ အပစ္စတ္ထေ ယ, ဣယပစ္စယာ ဟောန္တိ။
ခတ္တကုလဿ အပစ္စံ ခတျော, ခတ္တိယော။
ဇာတိယန္တွေဝ? ခတ္တိ။
֍ * ၄၄၁။ မနုတော ဿသဏ [က. ၃၄၈; ရူ. ၃၇၁; နီ. ၇၅၃; စံ. ၂.၄.၉၄, ၉၅; ပါ. ၄.၁.၁၆၁]။
ဇာတိယံ ဂမျမာနာယံ မနုသဒ္ဒမှာ အပစ္စတ္ထေ ဿ, သဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။
မနုနော အပစ္စံ မနုဿော, မာနုသော, မနု နာမ ကပ္ပေ အာဒိခတ္တိယော မဟာသမ္မတရာဇာ, ဣတ္ထိယံ မနုဿီ, မာနုသီ,
ဇာတိယန္တွေဝ? မာဏဝေါ။
֍ * ၄၄၂။ ဇနပဒနာမသ္မာ ဇနခတ္တိယာ ရညေ စ ဏော [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၂.၄.၉၆; ပါ. ၄.၁.၁၆၈; ‘‘ဇနပဒနာမသ္မာ ခတ္တိယာ။’’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၂၉၄။)ဇနဝါစိနာ စ ခတ္တိယဝါစိနာ စ ဇနပဒနာမမှာ ရညေ စ အပစ္စေ စ ဏော ဟောတိ။
ပဉ္စာလာနံ ဇနာနံ ရာဇာ ပဉ္စာလော, ပဉ္စာလဿ ခတ္တိယဿ အပစ္စံ ပဉ္စာလော။ ဧဝံ ကောသလော, မာဂဓော, ဩက္ကာကော [ဒီ. နိ. ၁.၂၆၇]။
ဇနပဒနာမသ္မာတိ ကိံ? ဒသရထရညော ပုတ္တော ဒါသရထိ [ဒါသရဋ္ဌိ]။
ဇနခတ္တိယာတိ ကိံ? ပဉ္စာလဿ ဗြာဟ္မဏဿ အပစ္စံ ပဉ္စာလိ။
֍ * ၄၄၃။ ဏျ ကုရုသိဝီဟိ [က. ၃၄၆; ရူ. ၃၆၇; နီ. ၇၅၅; စံ. ၂.၄.၁၀၁ ။ပေ.။ ၄.၁.၁၇၂]။
ကုရု, သိဝိသဒ္ဒေဟိ အပစ္စေ ရညေ စ ဏျော ဟောတိ။
ကုရုရညော အပစ္စံ ကောရဗျော [ဇာ. ၁.၁၄.၂၂၈, ၂၃၂, ၂၃၆], ကုရုရဋ္ဌဝါသီနံ ရာဇာ ကောရဗျော, ကောရဗ္ဗော, ပုဗ္ဗရူပတ္တံ, သိဝိရညော အပစ္စံ သေဗျော, သိဝိရဋ္ဌဝါသီနံ ရာဇာ သေဗျော။
အပစ္စရာသိ နိဋ္ဌိတော။
အနေကတ္ထရာသိ
֍ * ၄၄၄။ ဏ ရာဂါ တေန ရတ္တံ [က. ၃၄၇; ရူ. ၃၆၈; နီ. ၇၅၆; စံ. ၃.၁.၁ ။ပေ.။ ၄.၂.၁]။
ရဇ္ဇန္တိ ဝတ္ထံ ဧတေနာတိ ရာဂေါ, ရဇနဝတ္ထု, ရာဂဝါစိမှာ တေန ရတ္တန္တိ အတ္ထေ ဏော ဟောတိ။
ကသာဝေန ရတ္တံ ဝတ္ထံ ကာသာဝံ [ဓ. ပ. ၉], ကာသာယံ ဝါ။ ဧဝံ ကောသုမ္ဘံ, ဟလိဒ္ဒိယာ ရတ္တံ ဟာလိဒ္ဒံ, ပါဋင်္ဂေန ရတ္တံ ပါဋင်္ဂံ, မဉ္ဇိဋ္ဌံ, ကုင်္ကုမံ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၉၅။)‘‘နီလံ ဝတ္ထံ, ပီတံ ဝတ္ထ’’န္တိအာဒီသု ပန နီလ, ပီတာဒိသဒ္ဒါ ဂုဏသဒ္ဒတ္တာ ပစ္စယေန ဝိနာ ဂုဏနိဿယံ ဒဗ္ဗံ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗေသု ဂုဏသဒ္ဒ, ဇာတိသဒ္ဒ, နာမသဒ္ဒေသု။
֍ * ၄၄၅။ နက္ခတ္တေနိန္ဒုယုတ္တေန ကာလေ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၁.၅; ပါ. ၄.၂.၃]။
ဣန္ဒုယုတ္တေန နက္ခတ္တေန လက္ခိတေ ကာလေ တန္နက္ခတ္တဝါစီဟိ ဏော ဟောတိ။
ပုဏ္ဏစန္ဒယုတ္တေန ဖုဿနက္ခတ္တေန လက္ခိတာ ဖုဿာ, ရတ္တိ, ဖုဿော, အဟော။ ဧဝံ မာဃော ဣစ္စာဒိ။
နက္ခတ္တေနာတိ ကိံ? ဂရုဂဟေန လက္ခိတာ ရတ္တိ။
ဣန္ဒုယုတ္တေနာတိ ကိံ? ဖုဿေန လက္ခိတော မုဟုတ္တော။
ကာလေတိ ကိံ? ဖုဿေန လက္ခိတာ အတ္ထသိဒ္ဓိ။
֍ * ၄၄၆။ သာဿ ဒေဝတာ ပုဏ္ဏမာသီ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၁.၁၈, ၁၉ ။ပေ.။ ၄.၂.၂၁-၂၄]။
သာ အဿ ဒေဝတာ, သာ အဿ ပုဏ္ဏမာသီတိ အတ္ထေ ပဌမန္တာ ဏော ဟောတိ။
ဗုဒ္ဓါ အဿ ဒေဝတာတိ ဗုဒ္ဓါ, ယော ဗုဒ္ဓံ အတ္တနော အာရက္ခဒေဝတံ ဝိယ ဂရုံ ကတွာ ဝိစရတိ, နိရန္တရံ ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝါစံ နိစ္ဆာရေတိ, တဿေတံ နာမံ။ သုဂတော အဿ ဒေဝတာတိ သောဂတော, မဟိန္ဒဒေဝေါ အဿ ဒေဝတာတိ မာဟိန္ဒော။ ဧဝံ ယာမော, သောမော, ဝါရုဏော။
ဖုဿီ အဿ ပုဏ္ဏမာသီတိ ဖုဿော, မာသော။ ဧဝံ မာဃော, ဖဂ္ဂုနော, စိတ္တော, ဝေသာခေါ, ဇေဋ္ဌမူလော, အာသဠှော, သာဝဏော, ပေါဋ္ဌပါဒေါ, အဿယုဇော, ကတ္တိကော, မာဂသိရော။
ပုဏ္ဏမာသီတိ ကိံ? ဖုဿီ အဿ ပဉ္စမီ တိထီ။
֍ * ၄၄၇။ တမဓီတေ တံ ဇာနာတိ ကဏိကာ စ [က. ၃၅၁; ရူ. ၃၇၄; နီ. ၇၆၄; စံ. ၃.၁.၃၇ ။ပေ.။ ၄.၂.၅၉]။
(နိရုတ္တိ၊၂၉၆။)ဧတေသု အတ္ထေသု ဒုတိယန္တာ ဏော စ ကော စ ဏိကော စာတိ ဧတေ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။
ဏမှိ – ဗျာကရဏံ အဓီတေ ဇာနာတိ ဝါ ဝေယျာကရဏော [ဒီ. နိ. ၁.၂၅၆]။ ပက္ခေ ‘‘ဝေယျာကရဏိကော, ဗျဉ္ဇနံ အဓီတေ ဇာနာတိ ဝါ ဝေယျဉ္ဇနိကော’’တိ ဣမာနိ ဏိကေန သိဇ္ဈန္တိ။
ကမှိ-ဆန္ဒံ အဓီတေ ဇာနာတိ ဝါ ဆန္ဒော။ ဧဝံ ပဒကော [ဒီ. နိ. ၁.၂၅၆], နာမကော။
ဏိကမှိ-ဝိနယံ အဓီတေ ဇာနာတိ ဝါ ဝေနယိကော, သုတ္တန္တိကော, အာဘိဓမ္မိကော။
ဧတ္ထ စ ‘ဝေယျာကရဏော’တိ ပဒေ ဝိယျာကရဏံ အဓီတေတိ ဝါကျံ, ‘ဝေယဉ္ဇနိကော’တိ ပဒေ ဝိယဉ္ဇနံ အဓီတေတိ။ ဥပရိ ‘ဒေါဝါရိကော, သောဝဂ္ဂိက’န္တိ ပဒေသုပိ ‘ဒုဝါရေ နိယုတ္တော, သုဝဂ္ဂါယ သံဝတ္တတီ’တိ ဝါကျံ, အတ္ထံ ကထေန္တေန ပန ဒုဝါရ, သုဝဂ္ဂသဒ္ဒါနံ တဒ္ဓိတဘာဝေ ဧဝ သိဒ္ဓတ္တာ ဒွါရေတိ စ သဂ္ဂါယာတိ စ ကထေတဗ္ဗော။
֍ * ၄၄၈။ တဿ ဝိသယေ ဒေသေ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၃၆၅; စံ. ၃.၁.၆၁; ပါ. ၄.၂.၅၂, ၅၃]။
တဿ ဒေသရူပေ ဝိသယေ ဆဋ္ဌုန္တာ ဏော ဟောတိ။
ထူယမိဂါ ဝသာတိနော နာမ, ဝသာတီနံ ဝိသယော ဒေသော ဝါသာတော။ ဣဓ အဒေသရူပတ္တာ ဏော န ဟောတိ, စက္ခုဿ ဝိသယော ရူပံ။
֍ * ၄၄၉။ နိဝါသေ တန္နာမေ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၃၆၅; စံ. ၃.၁.၆၄; ပါ. ၄.၂.၆၉]။
(နိရုတ္တိ၊၂၉၇။)တန္နာမဘူတေ နိဝါသေ ဆဋ္ဌျန္တာ ဏော ဟောတိ။
သိဝီနံ နိဝါသော ဒေသော သေဗျော။ ဝသံ အဒေန္တိ ဘက္ခန္တီတိ ဝသာဒါ, ဗျဂ္ဃာ သီဟာ ဝါ, ဝသာဒါနံ နိဝါသော ဒေသော ဝါသာဒေါ။
֍ * ၄၅၀။ အနုဘဝေ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၁.၆၅; ပါ. ၄.၂.၇၀]။
သမီပေ ဘဝံ အနုဘဝံ, ‘‘အဒူရဘဝေ’’တိပိ ပါဌော, တန္နာမေ အနုဘဝေ ဒေသေ ဆဋ္ဌျန္တာ ဏော ဟောတိ။
ဝိဒိသာယ အနုဘဝံ ဝေဒိသံ, နဂရံ, ဥဒုမ္ဗရဿ အနုဘဝံ ဩဒုမ္ဗရံ, ဝိမာနံ။
֍ * ၄၅၁။ တေန နိဗ္ဗတ္တေ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၁.၆၆; ပါ. ၄.၂.၆၈]။
တန္နာမေ တေန နိဗ္ဗတ္တေ ဒေသေ တတိယန္တာ ဏော ဟောတိ။
ကုသမ္ဗေန နာမ ဣသိနာ နိဗ္ဗတ္တာ ကောသမ္ဗီ, ဣတ္ထိယံ ဤ, နဂရီ။ ဧဝံ ကာကန္ဒီ, မာကန္ဒီ, သဟဿေန ဓနေန နိဗ္ဗတ္တာ သာဟဿီ, ပရိခါ, အယဉ္စ တတိယာ ဟေတုမှိ ကတ္တရိ ကရဏေ စ ယထာယောဂံ ယုဇ္ဇတိ။
֍ * ၄၅၂။ တမိဓတ္ထိ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၁.၆၇; ပါ. ၄.၂.၆၇]။
တံ ဣဓ အတ္ထီတိ အတ္ထေ တန္နာမေ ဒေသေ ပဌမန္တာ ဏော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၂၉၈။)ဥဒုမ္ဗရာ အသ္မိံ ဒေသေ သန္တီတိ ဩဒုမ္ဗရော, ဗဒရာ အသ္မိံ ဒေသေ သန္တီတိ ဗာဒရော။ ဧဝံ ပဗ္ဗဇော။
֍ * ၄၅၃။ တတြ ဘဝေ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၂.၄၈; ပါ. ၄.၂.၁၃၃]။
တတြ ဘဝတ္ထေ သတ္တမျန္တာ ဏော ဟောတိ။
ဥဒကေ ဘဝေါ ဩဒကော, မစ္ဆော, ဥရသိ ဘဝေါ ဩရသော, ပုတ္တော, သာဂမော။ နဂရေ ဘဝေါ နာဂရော။ ဧဝံ ဇာနပဒေါ, မာဂဓော, ကပိလဝတ္ထုမှိ ဘဝေါ ကာပိလဝတ္ထဝေါ, ‘ဥဝဏ္ဏဿာဝင။’တိ ဥဿ အဝတ္တံ။ ကောသမ္ဗိယံ ဘဝေါ ကောသမ္ဗော, မိတ္တေ ဘဝါ မေတ္တာ, ပုရေ ဘဝါ ပေါရီ [ဒီ. နိ. ၁.၉], ဝါစာ, မနသ္မိံ ဘဝေါ မာနသော။ ဧတ္ထ ပန –
֍ * ၄၅၄။ မနာဒီနံ သက [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၅၉]။
ဏာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ မနာဒီနံ အန္တေ သာဂမော ဟောတီတိ သဗ္ဗတ္ထ မနောဂဏာဒီနံ အန္တေ သာဂမော။
မာနသော, ရာဂေါ, မာနသာ, တဏှာ, မာနသံ, သုခံ။ ဧဝံ စေတသော, စေတသာ, စေတသံ။ ကွစိ မနော ဧဝ မာနသံ, စေတော ဧဝ စေတသောတိပိ ယုဇ္ဇတိ။
֍ * ၄၅၅။ အဇ္ဇာဒီဟိ တနော [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၁၅; ပါ. ၄.၂.၁၀၅]။
တတြ ဘဝေါတိ အတ္ထေ အဇ္ဇာဒီဟိ တနော ဟောတိ။
အဇ္ဇ ဘဝေါ အဇ္ဇတနော, အတ္ထော, အဇ္ဇတ္တနီ, ဝိဘတ္တိ, ဒွိတ္တံ, အဇ္ဇတနံ, ဟိတံ, သွေ ဘဝေါ သွာတနော, မဟာဝုတ္တိနာ ဧဿ အာတ္တံ။ ဟိယျော ဘဝေါ ဟိယျတ္တနော, ဟိယျတ္တနော, ဟိယျတ္တနံ, ဩဿ အတ္တံ ဒွိတ္တဉ္စ။
֍ * ၄၅၆။ ပုရာတော ဏော စ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅]။
(နိရုတ္တိ၊၂၉၉။)တတြ ဘဝေါတိ အတ္ထေ ပုရာသဒ္ဒမှာ ဏော စ တနော စ ဟောန္တိ။
ပုရေ ဘဝေါ ပုရာဏော, ဣဓ ဏော အနုဗန္ဓော န ဟောတိ, ပေါရာဏော ဝါ, ပုရာတနော။
֍ * ၄၅၇။ အမာတွစ္စော [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၂.၁၃; ပါ. ၄.၂.၁၀၄]။
အမာသဒ္ဒမှာ ဘဝတ္ထေ အစ္စော ဟောတိ။ ‘အမာ’တိ သဟတ္ထဝါစီ။
ရာဇကိစ္စေသု ရညာ သဟ ဘဝတီတိ အမစ္စော [ဒီ. နိ. ဋီ. ၁.၃၃၉]။
֍ * ၄၅၈။ မဇ္ဈာဒီဟိမော [က. ၃၅၃; ရူ. ၃၇၈; နီ. ၇၆၇; စံ. ၃.၂.၈၂; ပါ. ၄.၃.၈, ၂၂; ‘မဇ္ဈာဒိတွိမော’ (ဗဟူသု)]။
မဇ္ဈာဒီဟိ ဘဝတ္ထေ ဣမော ဟောတိ။
မဇ္ဈေ ဘဝေါ မဇ္ဈိမော။ ဧဝံ အန္တိမော, ဟေဋ္ဌိမော, ဥပရိမော, ဩရိမော, ပစ္ဆိမော, အဗ္ဘန္တရိမော, ပစ္စန္တိမော, ပုရတ္ထိမော။
֍ * ၄၅၉။ ကဏ ဏေယျ ဏေယျက ယိယာ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၂.၄, ၅, ၆ ။ပေ.။ ၄.၂.၉၄, ၉၅, ၉၇, ၁၁၉-၁၃၀]။
ဘဝတ္ထေ သတ္တမျန္တာ ဧတေ ပဉ္စ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။
ကဏ-ကုသိနာရာယံ ဘဝေါ ကောသိနာရကော, မဂဓေသု ဘဝေါ မာဂဓကော, အာရညကော, ဝိဟာရော။
ဏေယျ-ဂင်္ဂါယံ ဘဝေါ ဂင်္ဂေယျော, ပဗ္ဗတေယျော, ဝနေ ဘဝေါ ဝါနေယျော။
(နိရုတ္တိ၊၃၀၀။)ဏေယျက-ကောသလေယျကော, ဗာရာဏသေယျကော, စမ္ပေယျကော, မိထိလေယျကော, ဣဓ န ဝုဒ္ဓိ။
ယ-ဂါမေ ဘဝေါ ဂမ္မော, ဒိဝေ ဘဝေါ ဒိဗ္ဗော,
ဣယ-ဂါမိယော, ဂါမိကော, ယဿ ကတ္တံ, ဥဒရေ ဘဝေါ ဩဒရိယော, ဩဒရိကော, ဒိဝေ ဘဝေါ ဒိဝိယော, ပဉ္စာလိယော, ဗောဓိပက္ခိယော, လောကိယော။
֍ * ၄၆၀။ ဏိကော [က. ၃၅၁; ရူ. ၃၇၄; နီ. ၇၆၄; စံ. ၃.၂.၄၀, ၄၁, ၄၂; ပါ. ၄.၂.၁၂၆, ၁၂၇, ၁၂၈]။
ဘဝတ္ထေ သတ္တမျန္တာ ဏိကော ဟောတိ။
သာရဒိကော, ဒိဝသော, သာရဒိကာ, ရတ္တိ, သာရဒိကံ, ပုပ္ဖံ။ ဘဝသဒ္ဒေန စေတ္ထ အညေပိ အတ္ထေ ဥပလက္ခေတိ, ပဗ္ဗတတော ပက္ခန္ဒာ နဒီ ပဗ္ဗတေယျာ, ကိမီနံ ကောသေ ဇာတံ ကောသေယျံ, ဝတ္ထံ။ ဧဝံ သိဝေယျံ, ဗာရာဏသေယျံ။
֍ * ၄၆၁။ တမဿ သိပ္ပံ သီလံ ပဏျံ ပဟရဏံ ပယောဇနံ [က. ၃၅၁; ရူ. ၃၇၄; နီ. ၇၆၄; စံ. ၃.၄.၄၉-၆၆ ။ပေ.။ ၄.၄.၄၇-၆၅]။
တမဿ သိပ္ပံ, တမဿ သီလံ, တမဿ ပဏျံ, တမဿ ပဟရဏံ, တမဿ ပယောဇနန္တိ အတ္ထေသု ပဌမန္တာ ဏိကော ဟောတိ။
သိပ္ပေ – ဝီဏာဝါဒနမဿ သိပ္ပံ ဝေဏိကော။ ဧတ္ထ စ ဝီဏာသဒ္ဒေန ဝီဏာဝါဒနံ ဝုစ္စတိ။ ဧကတ္ထီဘာဝသာမတ္ထိယဉှေတံ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဧဝံ မောဒိင်္ဂိကော, ပါဏဝိကော, ဝံသိကော။
(နိရုတ္တိ၊၃၀၁။)သီလေ-ပံသုကူလဓာရဏံ အဿ သီလံ ပံသုကူလိကော, ပံသုကူလံ ဓာရေတုံ သီလမဿာတိ ဝါ ပံသုကူလိကော။ သီလသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝတ, ဓမ္မ, သာဓုကာရာပိ ဂယှန္တိ, ပံသုကူလံ ဓာရေတိ သီလေနာတိ ပံသုကူလိကောတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝံ တေစီဝရိကော, ပိဏ္ဍံ ပိဏ္ဍံ ပတတီတိ ပိဏ္ဍပါတော, ပိဏ္ဍာစာရေန လဒ္ဓဘောဇနံ, ပိဏ္ဍပါတယာပနံ အဿ သီလန္တိ ပိဏ္ဍပါတိကော, ပိဏ္ဍပါတေန ယာပေတုံ သီလဉ္စ ဝတဉ္စ ဓမ္မော စ ဂရုကာရော စ အဿာတိ ပိဏ္ဍပါတိကော။
‘ပဏျ’န္တိ ဝိက္ကေယျဝတ္ထု ဝုစ္စတိ, ဂန္ဓော ပဏျံ အဿာတိ ဂန္ဓိကော။ ဧဝံ တေလိကော, ဂေါဠိကော။
ပဟရန္တိ ဧတေနာတိ ပဟရဏံ, အာဝုဓဘဏ္ဍံ, စာပေါ ပဟရဏမဿာတိ စာပိကော။ ဧဝံ တောမရိကော, မုဂ္ဂရိကော။
ပယောဇနံ ဝုစ္စတိ ဖလံ, ဥပဓိ ပယောဇနမဿာတိ ဩပဓိကံ [အ. နိ. ၈.၅၉], ပုညံ, သတံ ပယောဇနမဿာတိ သာတိကံ။ ဧဝံ သာဟဿိကံ [ဇာ. ၂.၂၁.၄၁၅]။
֍ * ၄၆၂။ တံ ဟန္တာရဟတိ ဂစ္ဆတုဉ္ဆတိ စရတိ [က. ၃၅၁; ရူ. ၃၇၄; နီ. ၇၆၄; စံ. ၃.၄.၂၇-၄၃; ပါ. ၄.၄.၂၈-၄၆]။
တံ ဟန္တိ, တံ အရဟတိ, တံ ဂစ္ဆတိ, တံ ဥဉ္ဆတိ, တံ စရတီတိ အတ္ထေသု ဒုတိယန္တာ ဏိကော ဟောတိ။
ပက္ခီဟိ ပက္ခိနော ဟန္တီတိ ပက္ခိကော။ ဧဝံ သာကုဏိကော [အ. နိ. ၂.၂၆၃ (သာကုနိကောတိပိ ဒိဿတိ)], မာယူရိကော, မစ္ဆေဟိ မစ္ဆေ ဟနတီတိ မစ္ဆိကော။ ဧဝံ ဓေနုကော, မဂေဟိ မဂေ ဟနတီတိ မာဂဝိကော, မဇ္ဈေ ဝါဂမော။ ဧဝံ ဟာရိဏိကော, ‘ဟရိဏော’တိ မဂေါ ဧဝ။ သူကရိကော, ဣဓ န ဝုဒ္ဓိ။
သတံ အရဟတီတိ သာတိကံ။ ဧဝံ သာဟဿိကံ။
ပရဒါရံ ဂစ္ဆတီတိ ပါရဒါရိကော, ပရဒါရိကော ဝါ။ ဧဝံ ပထိကော, မဂ္ဂိကော။
(နိရုတ္တိ၊၃၀၂။)ဗဒရေ ဥဉ္ဆတိ ဂဝေသတီတိ ဗာဒရိကော။ ဧဝံ အာမလကိကော။
ဓမ္မံ စရတီတိ ဓမ္မိကော။ ဧဝံ အဓမ္မိကော။
֍ * ၄၆၃။ တေန ကတံ ကီတံ ဗန္ဓံ အဘိသင်္ခတံ သံသဋ္ဌံ ဟတံ ဟန္တိ ဇိတံ ဇယတိ ဒိဗ္ဗတိ ခဏတိ တရတိ စရတိ ဝဟတိ ဇီဝတိ [က. ၃၅၀; ရူ. ၃၇၃; နီ. ၃၆၄; စံ. ၃.၄.၁-၂၆; ပါ. ၄.၄.၁-၂၇]။
တေန ကတံ, တေန ကီတံ။ပေ.။ တေန ဇီဝတိ ဣစ္စတ္ထေသု တတိယန္တာ ဏိကော ဟောတိ။
ကာယေန ကတံ ကာယိကံ။ ဧဝံ ဝါစသိကံ, မာနသိကံ, ဝါတေန ကတော ဝါတိကော, အာဗာဓော။
သတေန မူလေန ကီတံ ဘဏ္ဍံ သာတိကံ။ ဧဝံ သာဟဿိကံ။
ဝရတ္တာယ ယောတ္တာယ ဗန္ဓိတော ဝါရတ္တိကော, အယသာ ဗန္ဓိတော အာယသိကော, သာဂမော။ ဧဝံ ပါသိကော။
ဃတေန အဘိသင်္ခတံ သံသဋ္ဌံ ဝါ ဃာတိကံ။ ဧဝံ ဂေါဠိကံ, ဒါဓိကံ, မာရိစိကံ။
ဇာလေန ဟတော ဇာလိကော, မစ္ဆော။
ဇာလေန ဟန္တီတိ ဇာလိကော, ဇာလကေဝဋ္ဋော။ ဧဝံ ဗာဠိသိကော [သံ. နိ. ၂.၁၅၈]။
အက္ခေဟိ ဇိတံ ဓနံ အက္ခိကံ။ ဧဝံ သာလာကိကံ။
အက္ခေဟိ ဇယတိ ဒိဗ္ဗတီတိ ဝါ အက္ခိကော။
ခဏိတ္တိယာ ခဏတီတိ ခါဏိတ္တိကော။ ဧဝံ ကုဒ္ဒါလိကော, ဣဓ န ဝုဒ္ဓိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၀၃။)ဥဠုမ္ပေန တရတီတိ ဩဠုမ္ပိကော, ဥဠုမ္ပိကော ဝါ။ ဧဝံ နာဝိကော [ဇာ. ၂.၂၀.၁၄၉], ဂေါပုစ္ဆိကော။
သကဋေန စရတီတိ သာကဋိကော။ ဧဝံ ရထိကော, ယာနိကော, ဒဏ္ဍိကော,
ခန္ဓေန ဝဟတီတိ ခန္ဓိကော။ ဧဝံ အံသိကော, သီသိကော, ဣဓ န ဝုဒ္ဓိ။
ဝေတနေန ဇီဝတီတိ ဝေတနိကော။ ဧဝံ ဘတိကော, ကသိကော, ကယိကော, ဝိက္ကယိကော, ဘတိကာဒီသု န ဝုဒ္ဓိ။
֍ * ၄၆၄။ တဿ သံဝတ္တတိ [က. ၃၅၁; ရူ. ၃၇၄; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၄.၆၇-၆၉; ပါ. ၄.၄.၆၆-၆၈]။
တဿ သံဝတ္တတီတိ အတ္ထေ စတုတ္ထျန္တာ ဏိကော ဟောတိ။
ပုန ဘဝါယ သံဝတ္တတီတိ ပေါနောဗ္ဘဝိကော, ပုနဿ ဩတ္တံ, ဘဿ ဒွိတ္တံ, ပေါနောဗ္ဘဝိကာ [မဟာဝ. ၁၄], တဏှာ, လောကာယ သံဝတ္တတီတိ လောကိကော, သုဋ္ဌု အဂ္ဂေါတိ သဂ္ဂေါ, သဂ္ဂါယ သံဝတ္တတီတိ သောဝဂ္ဂိကံ [ဒီ. နိ. ၁.၁၆၃], ပုညံ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ, သမ္ပရာယိကံ။
֍ * ၄၆၅။ တတော သမ္ဘူတမာဂတံ [က. ၃၅၁; ရူ. ၃၇၄; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၃.၄၉-၅၁; ။ပေ.။ ၄.၃.၇၇-၇၉]။
တတော သမ္ဘူတံ, တတော အာဂတံ ဣစ္စတ္ထေသု ပဉ္စမျန္တာ ဏိကော ဟောတိ။
မာတိတော သမ္ဘူတံ အာဂတံ ဝါ မတ္တိကံ [ပါရာ. ၃၄], ဒွိတ္တံ ရဿော စ။ ဧဝံ ပေတ္တိကံ။ ဏျ, ဏိယာပိ ဒိဿန္တိ, သုရဘိတော သမ္ဘူတံ သောရဘျံ, ထနတော သမ္ဘူတံ ထညံ, ပိတိတော သမ္ဘူတော ပေတ္တိယော။ ဧဝံ မတ္တိယော။ ဏျမှိ-မစ္စော။
֍ * ၄၆၆။ တတ္ထ ဝသတိ ဝိဒိတော ဘတ္တော နိယုတ္တော [က. ၃၅၁; ရူ. ၃၇၄; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၄.၇၀-၇၅ ။ပေ.။ ၄.၄.၆၉-၇၄]။
(နိရုတ္တိ၊၃၀၄။)ဧတေသွတ္ထေသု သတ္တမျန္တာ ဏိကော ဟောတိ။
ရုက္ခမူလေ ဝသတီတိ ရုက္ခမူလိကော။ ဧဝံ အာရညိကော, သောသာနိကော။
ဧတ္ထ စ ဝသတီတိ သာမညဝစနေပိ တဿီလ, တဗ္ဗတ, တဒ္ဓမ္မ, တဿာဓုကာရိတာနံ ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော တဒ္ဓိတပစ္စယာနံ ပသိဒ္ဓတ္ထဒီပကတ္တာ။ န ဟိ ရုက္ခမူလေ မုဟုတ္တမတ္တံ ဝသန္တော ရုက္ခမူလိကောတိ ဝေါဟရီယတိ။
လောကေ ဝိဒိတော လောကိကော။
စတုမဟာရာဇေသု ဘတ္တာ စာတုမဟာရာဇိကာ [သံ. နိ. ၅.၁၀၈၁]။
ဒွါရေ နိယုတ္တော ဒေါဝါရိကော။ ဧဝံ ဘဏ္ဍာဂါရိကော, နဝကမ္မိကော, ဣဓ န ဝုဒ္ဓိ။ ‘‘ဇာတိကိယော, အန္ဓကိယော’’ ဣစ္စာဒီသု မဟာဝုတ္တိနာ ကိယော။
֍ * ၄၆၇။ တဿိဒံ [က. ၃၅၁; ရူ. ၃၇၄; နီ. ၇၆၄; စံ. ၃.၃.၈၅-၁၀၂; ပါ. ၄.၃.၁၂၀-၁၃၃]။
တဿ ဣဒန္တိ အတ္ထေ ဆဋ္ဌုန္တာ ဏိကော ဟောတိ။
သံဃဿ အယံ သံဃိကော, ဝိဟာရော, သံဃိကာ, ဘူမိ, သံဃဿ ဣဒံ သံဃိကံ, ဘဏ္ဍံ။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလိကံ, ဂဏိကံ, မဟာဇနိကံ, သကျပုတ္တဿ ဧသောတိ သကျပုတ္တိကော။ ဧဝံ နာဋပုတ္တိကော, ဒါသပုတ္တိကော။
֍ * ၄၆၈။ ဏိကဿိယော ဝါ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၇၅၆]။
ဏိကပစ္စယဿ ဣယော ဟောတိ ဝါ။
သကျပုတ္တိယော, သကျပုတ္တိကော ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၄၆၉။ ဏော [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၃.၈၅; ပါ. ၄.၃.၁၂၀]။
(နိရုတ္တိ၊၃၀၅။)တဿိဒန္တိ အတ္ထေ ဆဋ္ဌုန္တာ ဏော ဟောတိ။
ကစ္စာယနဿ ဣဒံ ကစ္စာယနံ, ဗျာကရဏံ။ ဧဝံ သောဂတံ, သာသနံ, မာဟိံသံ, မံသာဒိ။
֍ * ၄၇၀။ ဂဝါဒီဟိ ယော [က. ၃၅၃; ရူ. ၃၇၈; နီ. ၇၈၁]။
တဿိဒန္တိ အတ္ထေ ဂဝါဒီဟိ ယော ဟောတိ။
֍ * ၄၇၁။ ယမှိ ဂေါဿ စ [က. ၇၈; ရူ. ၃၁; နီ. ၂၂၉]။
ယဝန္တေ ပစ္စယေ ပရေ ဂေါဿ စ ဥဝဏ္ဏာနဉ္စ အဝင ဟောတီတိ အဝါဒေသော။ ‘တဝဂ္ဂဝရဏာန။’န္တိ သုတ္တေန ဝဿ ဗတ္တံ, ဂုန္နံ ဣဒံ ဂဗျံ, မံသာဒိ, ဒု ဝုစ္စတိ ရုက္ခော, တဿ ဣဒံ ဒဗျံ, ဒဗ္ဗံ, မူလာဒိ။
အနေကတ္ထရာသိ နိဋ္ဌိတော။
အဿတ္ထိရာသိ
֍ * ၄၇၂။ တမေတ္ထဿတ္ထီတိ မန္တု [က. ၃၆၉; ရူ. ၄၀၃; နီ. ၇၉၃; စံ. ၄.၂.၉၈; ပါ. ၅.၂.၉၄]။
တံ ဧတ္ထ အတ္ထိ, တံ အဿ အတ္ထီတိ အတ္ထေသု ပဌမန္တာ မန္တုပစ္စယော ဟောတိ, ဣဝဏ္ဏု’ဝဏ္ဏော’ကာရေဟိ မန္တု။ တတ္ထ ဣဝဏ္ဏန္တေဟိ နိစ္စံ, ဥပဋ္ဌိတာ သတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထိ, ဧတဿ ဝါ အတ္ထီတိ သတိမာ။ ဧဝံ ဂတိမာ, မတိမာ, ဓိတိမာ [သံ. နိ. ၁.၁၉၅၂; ဇာ. ၂.၂၂.၁၄၅၁], အတ္ထဒဿိမာ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၄၅၁], သိရီမာ [ဇာ. အဋ္ဌ. ၁.အဝိဒူရေနိဒါနကထာ] ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၀၆။)֍ * ၄၇၃။ အာယုဿာယသ မန္တုမှိ [က. ၃၇၁; ရူ. ၄၀၄; နီ. ၇၉၇]။
မန္တုမှိ ပရေ အာယုဿ အာယသာဒေသော ဟောတိ။
ဒီဃံ အာယု အသ္မိံ အတ္ထိ, အဿ ဝါ အတ္ထီတိ အာယသ္မာ [မဟာနိ. ၄၉]။ ဧဝံ စက္ခုမာ, ဗန္ဓုမာ, ဘာဏုမာ ဣစ္စာဒိ။
ဗဟူ ဂါဝေါ အသ္မိံ သန္တိ, အဿ ဝါ သန္တီတိ ဂေါမာ။ စန္ဒိမာ, ပါပိမာပဒေသု စ မဟာဝုတ္တိနာ ဣမန္တုပစ္စယံ ဣစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ စန္ဒသင်္ခါတံ ဝိမာနံ အဿ အတ္ထီတိ စန္ဒိမာ [ဓ. ပ. ၃၈၇], ဒေဝပုတ္တော, ဥပစာရေန ပန ဝိမာနမ္ပိ စန္ဒိမာတိ ဝုစ္စတိ, ဒေဝပုတ္တောပိ စန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ။ အတိ ဝိယ ပါပေါ အဇ္ဈာသယော အဿ အတ္ထီတိ ပါပိမာ [သံ. နိ. ၁.၁၃၇], မာရော။ န ဟိ အပ္ပကေန ပါပေန ပါပိမာတိ ဝုစ္စတိ ပဟူတာဒိဝသေန ပသိဒ္ဓေ ဧဝ မန္တာဒီနံ ပဝတ္တနတော။ ဝုတ္တဉှိ ဝုတ္တိယံ –
‘‘ပဟူတေ စ ပသံသာယံ, နိန္ဒာယဉ္စာတိသာယနေ။
နိစ္စယောဂေ စ သံသဂ္ဂေ, ဟောန္တိမေ မန္တုအာဒယော’’တိ [မောဂ. ၇၈]။
တတ္ထ ပဟူတေ-ဂေါမာ [သံ. နိ. ၁.၁၂], ဓနဝါတိ။
ပသံသာယံ-ဇာတိမာ, ဂုဏဝါတိ။
နိန္ဒာယံ-ဝလိမာတိ။
အတိသာယနေ – ဗုဒ္ဓိမာ, ဝဏ္ဏဝါတိ။
နိစ္စယောဂေ-သတိမာ, သီလဝါ, ဒဏ္ဍီတိ။
သံသဂ္ဂေ – ဟလိဒ္ဒိမာတိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၀၇။)တထာ ဝိဇ္ဇမာနေဟိ ဧဝ သတိအာဒီဟိ သတိမာ ဣစ္စာဒယော ဝုစ္စန္တိ, န အတီတေဟိ အနာဂတေဟိ စ အဝိဇ္ဇမာနေဟိ, ကသ္မာ? အတ္ထိသဒ္ဒေန ပစ္စုပ္ပန္နေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဧဝံ ပန သတိ ကထံ ပုဗ္ဗေပိ တွံ သတိမာ အာသိ, အနာဂတေပိ သတိမာ ဘဝိဿသီတိ ဣဒံ သိဒ္ဓန္တိ? တဒပိ တဒါ ဝိဇ္ဇမာနာယ ဧဝ သတိယာ သိဒ္ဓန္တိ။
ဂေါ, အဿော, မနုဿော ဣစ္စာဒီသု ဇာတိသဒ္ဒေသု တေသံ ဒဗ္ဗာဘိဓာနသမတ္ထတ္တာ မန္တာဒယော န ဟောန္တိ, တထာ နီလော ပဋော, သုက္ကော ပဋောဣစ္စာဒီသု ဂုဏသဒ္ဒေသု တိဿော, ဖုဿောဣစ္စာဒီသု နာမသဒ္ဒေသု စ။ ယေသံ ပန ဒဗ္ဗာဘိဓာနသာမတ္ထိယံ နတ္ထိ, တေသွေဝ ဟောန္တိ, ဗုဒ္ဓိမာ, ပညဝါ, ရူပဝါ, ဝဏ္ဏဝါ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၇၄။ ဣမိယာ [က. ၃၅၃; ရူ. ၃၇၈; နီ. ၇၆၈]။
ပဌမန္တာ မန္တွတ္ထေ ဣမ, ဣယာ ဟောန္တိ။
ဗဟဝေါ ပုတ္တာ အဿ အသ္မိံ ဝါ သန္တီတိ ပုတ္တိမော, ပတ္ထဋာ ကိတ္တိ အဿ အသ္မိံ ဝါ အတ္ထီတိ ကိတ္တိမော။ ဧဝံ ဖလိမော, ခန္ဓိမော, ရုက္ခော, ပုတ္တိယော, ကပ္ပိမော, ကပ္ပိယော, ဇဋိမော, ဇဋိယော, ထိရံ ဂုဏဇာတံ အဿ အသ္မိံ ဝါ အတ္ထီတိ ထေရိယော, ဟာနဘာဂေါ အဿ အတ္ထိ, အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ဟာနဘာဂိယော။ ဧဝံ ဌိတိဘာဂိယော, ဝိသေသဘာဂိယော, နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော ဣစ္စာဒိ။
ဧတ္ထ စ ပါဠိယံ စန္ဒိမာ, ပုတ္တိမာသဒ္ဒါနံ သိမှိ ရာဇာဒိဂဏရူပံ ဒိဿတိ, ရတ္တိမာဘာတိ စန္ဒိမာ [ဓ. ပ. ၃၈၇], ပုတ္တေဟိ နန္ဒတိ ပုတ္တိမာတိ [သံ. နိ. ၁.၁၂]။ ကိတ္တိမာသဒ္ဒဿ ပန ကိတ္တိမဿ ကိတ္တိမတောတိ ရူပန္တိ။
֍ * ၄၇၅။ ဝန္တွာဝဏ္ဏာ [က. ၃၆၈; ရူ. ၄၀၂; နီ. ၇၉၂; စံ. ၆.၃.၃၅ ။ပေ.။ ၈.၂.၉]။
အဝဏ္ဏဘူတာ ပဌမန္တာ မန္တွတ္ထေ ဝန္တု ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၀၈။)နိစ္စသီလဝသေန ဝိသုဒ္ဓံ သီလံ အဿ အတ္ထိ, အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ သီလဝါ, ပသတ္ထော ဂုဏော အဿ အတ္ထိ, အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ဂုဏဝါ။
ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ပဒတ္ထာနုရူပံ မန္တွတ္ထဝိသေသော ဝတ္တဗ္ဗော, ပဋိသန္ဓိသဟဂတာ ပညာ အဿ အတ္ထီတိ ပညဝါ, ပစ္စယေ ပရေ ဒီဃာနံ ကွစိ ရဿတ္တံ။ ဝိဒတိ ဧတေနာတိ ဝိဒေါ, ဉာဏံ, ဝိဒေါ ဧတဿ အတ္ထိ, ဧတသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ဝိဒွါ, ဗျဉ္ဇနေ ပုဗ္ဗဿရလောပေါ။
အဝဏ္ဏာတိ ကိံ? သတိမာ, ဗန္ဓုမာ။
ဗဟုလာဓိကာရာ ရသ္မိဝါ, လက္ခိဝါ, ယသဿိဝါ, ဘယဒဿိဝါ, မဿုဝါ, ဂါဏ္ဍီဝဓနွာတိပိ သိဇ္ဈန္တိ။ တတ္ထ ဂါဏ္ဍီဝဓနု အဿ အတ္ထိ, အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ဂါဏ္ဍီဝဓနွာ, ဗျဉ္ဇနေ ပုဗ္ဗဿရလောပေါ။
֍ * ၄၇၆။ ဒဏ္ဍာဒီဟိကဤ ဝါ [က. ၃၆၆; ရူ. ၄၀၀; နီ. ၇၉၀; စံ. ၄.၂.၁၁၈-၁၂၁; ပါ. ၅.၂.၁၁၅-၆]။
တေဟိ မန္တွတ္ထေ ဣက, ဤ ဟောန္တိ ဝါ။
နိစ္စံ ဂဟိတော ဒဏ္ဍော အဿ အတ္ထိ, အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ဒဏ္ဍိကော, ဒဏ္ဍီ, ဒဏ္ဍဝါ။ ဧဝံ ဂန္ဓိကော, ဂန္ဓီ, ဂန္ဓဝါ, ရူပိကော, ရူပီ, ရူပဝါ။ ဣဏသာမိကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဓနာ ဣကော, ဓနိကော, အညတြ ဓနီ, ဓနဝါ, အတ္ထိကော, အတ္ထီ, အတ္ထဝါ။
ဧတ္ထ စ အသန္နိဟိတေန အတ္ထေန အတ္ထော အဿ အတ္ထီတိ အတ္ထိကော, မဟဂ္ဃေန အတ္ထိကော မဟဂ္ဃတ္ထိကော။ ဧဝံ ဓနတ္ထိကော, ပုညတ္ထိကော, သေယျတ္ထိကော, အယံ အတ္ထော ဧတဿာတိ ဣဒမတ္ထီ, ပါဋဝေန အတ္ထော အဿာတိ ပါဋဝတ္ထီ။ ဧဝံ ဆေကတ္ထီ, ကုသလတ္ထီဣစ္စာဒီနိ သိဇ္ဈန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၀၉။)ဝဏ္ဏသဒ္ဒန္တာ ပန ဤယေဝ ဟောတိ, ဗြဟ္မုနော ဝဏ္ဏော သဏ္ဌာနံ အဿ အတ္ထီတိ ဗြဟ္မဝဏ္ဏီ။ အထ ဝါ ဗြဟ္မုနော ဝဏ္ဏော ဗြဟ္မဝဏ္ဏော, ဗြဟ္မဝဏ္ဏော ဝိယ ဝဏ္ဏော ယဿ သော ဗြဟ္မဝဏ္ဏီ။ ဧဝံ ဗြဟ္မဝစ္ဆသီ, ‘ဝစ္ဆသ’န္တိ သီသံ, တဒ္ဓိတန္တသမာသပဒံ နာမေတံ။ ဧဝံ ဒေဝဝဏ္ဏီ။
ဟတ္ထ, ဒန္တာဒီဟိ ဇာတိယံ ဤ, ဟတ္ထီ, ဒန္တီ, ဂဇော, ဒါဌီ, ကေသရီ, သီဟော, အညတြ ဟတ္ထဝါ, ဒန္တဝါ။ ဗြဟ္မစာရိမှိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝဏ္ဏတော ဤယေဝ, ဝဏ္ဏီ, အညတြ ဝဏ္ဏဝါ။ ပေါက္ခရာဒီဟိ ဒေသေ ဤယေဝ, ပေါက္ခရံ ဝုစ္စတိ ကမလံ, ပေါက္ခရဏီ, ပုန ဣတ္ထိယံ နီ, ပုဗ္ဗဤ-ကာရဿ အတ္တံ, ဥပ္ပလိနီ, ကုမုဒိနီ, ဘိသိနီ, မုဠာလိနီ, သာလုကိနီ, ပဒုမံ ဧတ္ထ ဒေသေ အတ္ထီတိ ပဒုမီ, တတော ဣတ္ထိယံ နီ, ပဒုမိနီ, ပုဗ္ဗဤ-ကာရဿ ရဿတ္တံ, သဗ္ဗံ ကမလာကရဿ ဝါ ကမလဂစ္ဆဿ ဝါ နာမံ, အညတြ ပေါက္ခရဝါ ဟတ္ထီ, ဣဓ သောဏ္ဍာ ပေါက္ခရံ နာမ။
သိခီ, သိခါဝါ, မာလီ, မာလာဝါ, သီလီ, သီလဝါ, ဗလီ, ဗလဝါ။ သမာသန္တေပိ ဤ, နိဒ္ဒါသီလီ, သဘာသီလီ, ဗာဟုဗလီ, ဦရုဗလီ။ သုခ, ဒုက္ခေဟိ ဤယေဝ, သုခီ, ဒုက္ခီ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၄၇၇။ တပါဒီဟိ သီ [က. ၃၆၅; ရူ. ၃၉၉; နီ. ၇၈၉; စံ. ၄.၂.၁၀၆; ပါ. ၅.၂.၁၀၂; ‘။ ဿီ’ (ဗဟူသု)]။
တပါဒီဟိ မန္တွတ္ထေ သီ ဟောတိ ဝါ။
တပေါ အဿ အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ တပဿီ, ဒွိတ္တံ။ ဧဝံ ယသဿီ, တေဇဿီ, မနော အဿ အတ္ထီတိ မနဿီ။
ဝါတွေဝ? ယသဝါ။
֍ * ၄၇၈။ ဏော တပါ [က. ၃၇၀; ရူ. ၄၀၅; နီ. ၇၉၅; စံ. ၄.၂.၁၀၆; ပါ. ၅.၂.၁၀၃]။
တပမှာ မန္တွတ္ထေ ဏော ဟောတိ။
တပေါ အဿ အတ္ထီတိ တာပသော, ဣတ္ထိယံ တာပသီ။
֍ * ၄၇၉။ မုခါဒိတော ရော [က. ၃၆၇; ရူ. ၄၀၁; နီ. ၇၉၁; စံ. ၄.၂.၁၁၀, ၁၁၁; ပါ. ၅.၂.၁၀၆, ၁၀၇]။
(နိရုတ္တိ၊၃၁၀။)အသံယတံ မုခံ အဿ အတ္ထီတိ မုခရော, သုသိ အဿ အတ္ထီတိ သုသိရော, ရုက္ခော, ဦသော ခါရော ယသ္မိံ အတ္ထီတိ ဦသရော, ခါရဘူမိပ္ပဒေသော, မဓု ရသော အဿ အတ္ထီတိ မဓုရော, ဂုဠော, နဂါ ဧတ္ထ သန္တီတိ နဂရော, ဗဟုပဗ္ဗတပ္ပဒေသော, ‘‘နဂရ’’န္တိပိ ပါဌော, ကုဉ္ဇော ဝုစ္စတိ ဟနု, ကုဉ္ဇရော, ဟတ္ထီ, ဥဏ္ဏတာ ဒန္တာ အဿ သန္တီတိ ဒန္တုရော, ဟတ္ထီယေဝ, မဟာဝုတ္တိနာ အဿ ဥတ္တံ။
֍ * ၄၈၀။ တုန္ဒျာဒီဟိ ဘော [က. ၃၆၄; ရူ. ၃၉၈; နီ. ၃၈၇; စံ. ၄.၂.၁၄၈; ပါ. ၅.၂.၁၃၉]။
တုန္ဒိဣစ္စာဒီဟိ မန္တွတ္ထေ ဘော ဟောတိ ဝါ။
တုန္ဒိ ဝုစ္စတိ ဝုဒ္ဓါ နာဘိ, တုန္ဒိဘော, ဝလိယော ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ ဝလိဘော။
ဝါတွေဝ? တုန္ဒိမာ။
֍ * ၄၈၁။ သဒ္ဓါဒိတွ [က. ၃၇၀; ရူ. ၄၀၅; နီ. ၇၉၅; စံ. ၄.၂.၁၀၅; ပါ. ၅.၂.၁၀၁ (သဒ္ဒါဒိဝှ?)]။
သဒ္ဓါဒီဟိ မန္တွတ္ထေ အ ဟောတိ။
သဒ္ဓါ အဿ အတ္ထိ, အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ သဒ္ဓါ။ ဧဝံ ပညော, သတော။
ဝါတွေဝ? ပညဝါ, သတိမာ။
֍ * ၄၈၂။ အာလွာဘိဇ္ဈာဒီဟိ [က. ၃၅၉; ရူ. ၃၈၄; နီ. ၇၇၉; စံ. ၄.၂.၁၅၇; ပါ. ၃.၂.၁၅၈]။
အဘိဇ္ဈာဒီဟိ မန္တွတ္ထေ အာလု ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၃၁၁။)အဘိဇ္ဈာ အဓိကာ အဿ အတ္ထီတိ အဘိဇ္ဈာလု, သီတလဒုက္ခံ အဓိကံ အဿ အတ္ထီတိ သီတာလု, ဓဇာ ဗဟုလာ အသ္မိံ ရထေ သန္တီတိ ဓဇာလု, ဒယာ ဗဟုလာ အဿာတိ ဒယာလု, ပုရိသစိတ္တံ ဗဟုလံ အဿာတိ ပုရိသာလု, ပုရိသလောလာ ဣတ္ထီ။
ဝါတွေဝ? ဒယာဝါ။
֍ * ၄၈၃။ ပိစ္ဆာဒိတွိလော [က. ၃၆၄; ရူ. ၃၉၈; နီ. ၇၈၇; စံ. ၄.၂.၁၀၂, ၁၀၃; ပါ. ၅.၂.၉၉, ၁၀၀]။
ပိစ္ဆာဒိတော မန္တွတ္ထေ ဣလော ဟောတိ ဝါ။
ပိစ္ဆံ တူလံ အဿ အတ္ထိ, တသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ ပိစ္ဆိလော, ပိစ္ဆဝါ, တူလရုက္ခော, ပိစ္ဆိလာ သိပ္ပလိ [သိပ္ပလီ, သီမ္ဗလီ, သေမ္မလီတိပိ ဒိဿတိ], ဖေနိလော [ဖေဏိလောတိပိ ဒိဿတိ], ဖေနဝါ, အဒ္ဒါရိဋ္ဌကော, ဇဋိလော, ဇဋာဝါ, တာပသော, တုဏ္ဍိလော, တုဏ္ဍဝါ, အဓိကာ ဝါစာ အဿ အတ္ထီတိ ဝါစာလော, မဟာဝုတ္တိနာ ဣလောပေါ။
֍ * ၄၈၄။ သီလာဒိတော ဝေါ [က. ၃၆၄; ရူ. ၃၉၈; နီ. ၇၈၇; စံ. ၄.၂.၁၁၃; ပါ. ၅.၂.၁၀၉]။
သီလာဒီဟိ မန္တွတ္ထေ ဝေါ ဟောတိ။
နိစ္စရက္ခိတသီလံ အဿ အတ္ထိ, အသ္မိံ ဝါ ဝိဇ္ဇတီတိ သီလဝေါ, ပုရိသော, သီလဝါ, ဣတ္ထီ, ကေသာ အတိဒီဃာ အသ္မိံ သန္တီတိ ကေသဝေါ, ကေသဝါ, အပရိမာဏာ အဏ္ဏာ ဥဒကာ အသ္မိံ သန္တီတိ အဏ္ဏဝေါ, မဟန္တံ ဗလံ အဿ အတ္ထီတိ ဗလဝေါ, ဗလဝါ, ဗလဝံ။ ဂါဏ္ဍီ ဝုစ္စတိ သန္ဓိ, ဗဟဝေါ ဂါဏ္ဍီ အသ္မိံ အတ္ထီတိ ဂါဏ္ဍီဝံ, ဓနု [ဂဏ္ဍဿ ဂဏ္ဍမိဂသိင်္ဂဿ အယံ ဂါဏ္ဍီ, သော အဿ အတ္ထီတိ ဂါဏ္ဍီတိ ဂါဏ္ဍီဝေါ။ (ပဉ္စကာဋီကာ)။ ဂါဏ္ဍီမေဏ္ဍသိင်္ဂမဿ အတ္ထီတိ ဂါဏ္ဍီဝံ, ဓနု။ (ပယောဂသိဒ္ဓိ)။ ဂါဏ္ဍီ ဂန္ထိ, သော အတ္ထိ အဿ အသ္မိံ ဝါ ဂါဏ္ဍီဝေါ အဇ္ဇုနဓနု, (မုဂ္ဓဗောဓဋီကာ)], ဗဟုကာ ရာဇီ အဿ အတ္ထီတိ ရာဇီဝံ, ပင်္ကဇံ။
֍ * ၄၈၅။ မာယာမေဓာဟိ ဝီ [က. ၃၆၄; ရူ. ၃၉၈; နီ. ၇၈၇; စံ. ၄.၂.၁၃၇; ပါ. ၅.၂.၁၂၁]။
(နိရုတ္တိ၊၃၁၂။)မာယာဝီ, မေဓာဝီ။
֍ * ၄၈၆။ ဣဿရေ အာမျုဝါမီ [က. ၃၆၄; ရူ. ၃၉၈; နီ. ၇၈၇; စံ. ၄.၂.၁၄၃; ပါ. ၅.၂.၁၂၆; ‘‘သိဿရေ။’’ (ဗဟူသု)]။
ဣဿရဘူတေ မန္တွတ္ထေ အာမီ, ဥဝါမီ ဟောန္တိ။
ဣဿရိယဋ္ဌာနဘူတံ သံ အဿ အတ္ထီတိ သာမီ, သုဝါမီ [သု. နိ. ၆၇၁], ဣတ္ထိယံ သာမိနီ, သုဝါမိနီ, ဗိန္ဒုလောပေါ, ကာဂမေ သာမိကော။
֍ * ၄၈၇။ လက္ချာ ဏော အ စ [က. ၃၆၄; ရူ. ၃၉၈; နီ. ၇၈၇; ပါ. ၅.၂.၁၀၀]။
လက္ခီမှာ မန္တွတ္ထေ ဏော ဟောတိ, ဤကာရဿ အတ္တဉ္စ ဟောတိ။
လက္ခီ သိရီ ဧတဿ အတ္ထီတိ လက္ခဏော။
֍ * ၄၈၈။ အင်္ဂါ နော ကလျာဏေ [က. ၃၆၄; ရူ. ၃၉၈; နီ. ၇၈၇; ပါ. ၅.၂.၁၀၀]။
ကလျာဏေ ဝတ္တဗ္ဗေ အင်္ဂမှာ မန္တွတ္ထေ နော ဟောတိ။
ကလျာဏံ အင်္ဂံ ဧတိဿာ ဣတ္ထိယာ အတ္ထီတိ အင်္ဂနာ။
֍ * ၄၈၉။ သော လောမာ [က. ၃၆၄; ရူ. ၃၉၈; နီ. ၇၈၇; စံ. ၄.၂.၁၀၄; ပါ. ၅.၂.၁၀၀]။
လောမမှာ မန္တွတ္ထေ သပစ္စယော ဟောတိ။
ဗဟူနိ လောမာနိ အဿ သန္တီတိ လောမသော။ ဧတ္ထ ‘သော’တိ သုတ္တဝိဘာဂေန ‘‘သုမေဓသော, ဘူရိမေဓသော’’ ဣစ္စာဒီနိပိ သိဇ္ဈန္တိ။
အဿတ္ထိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၃၁၃။)ဘာဝ, ကမ္မရာသိ
֍ * ၄၉၀။ တဿ ဘာဝကမ္မေသု တ္တ တာ တ္တန ဏျ ဏေယျဏိယ ဏ ဣယာ [က. ၃၆၀; ရူ. ၃၈၇; နီ. ၇၈၀; စံ. ၄.၁.၁၃၆-၁၅၃; ပါ. ၅.၁.၁၁၉-၁၃၆]။
တဿ ဘာဝေါ, တဿ ကမ္မန္တိ အတ္ထေ ဆဋ္ဌုန္တာ ဧတေ အဋ္ဌ ပစ္စယာ ဗဟုလံ ဘဝန္တိ။
တတ္ထ ဘဝန္တိ ဗုဒ္ဓိ, သဒ္ဒါ ဧတသ္မာတိ ဘာဝေါ, သဒ္ဒါနံ အတ္တနော အတ္ထေသု အာဒိမှိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ, စိရကာလံ ပဝတ္တိကာရဏဉ္စ။ တတ္ထ အာဒိမှိ ပဝတ္တိကာရဏံ ဗျပ္ပတ္တိနိမိတ္တံ နာမ။ စိရကာလံ ပဝတ္တိကာရဏံ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ နာမ။ တဒုဘယမ္ပိ ဇာတိ, ဒဗ္ဗ, ဂုဏ, ကြိယာ, နာမဝသေန ပဉ္စဝိဓံ ဟောတိ။
တတ္ထ ‘‘ဂေါဿ ဘာဝေါ ဂေါတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထ ဂေါဇာတိ ဘာဝေါ နာမ။
‘‘ဒဏ္ဍိနော ဘာဝေါ ဒဏ္ဍိတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထ ဒဏ္ဍဒဗ္ဗံ ဘာဝေါ နာမ။
‘‘နီလဿ ပဋဿ ဘာဝေါ နီလတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထ နီလဂုဏော ဘာဝေါ နာမ။
‘‘ပါစကဿ ဘာဝေါ ပါစကတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထ ပစနကြိယာ ဘာဝေါ နာမ။
‘‘တိဿနာမဿ ဇနဿ ဘာဝေါ တိဿတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထ တိဿနာမံ ဘာဝေါ နာမ။
တတ္ထ ဂေါဿ ဘာဝေါတိ ဂေါသဒ္ဒံ သုတွာ ဂေါဒဗ္ဗေ ဂေါဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဂေါဒဗ္ဗံ ဒိသွာ တသ္မိံ ဒဗ္ဗေ ဂေါဝေါဟာရဿ ဝါ ပဝတ္တိကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာနုရူပံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တ္တမှိ-ဂေါတ္တံ, ဒဏ္ဍိတ္တံ, ပါစကတ္တံ, တိဿတ္တံ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၁၄။)တာမှိ-သင်္ဂဏိကာရာမတာ, နိဒ္ဒါရာမတာ, ဘဿာရာမတာ ဣစ္စာဒိ။
တ္တနမှိ-ပုထုဇ္ဇနတ္တနံ, ဝေဒနတ္တနံ, ဇာရတ္တနံ, ဇာယတ္တနံ ဣစ္စာဒိ။
ဏျမှိ-အလသဿ ဘာဝေါ အာလသျံ, သမဏဿ ဘာဝေါ သာမညံ, ဗြာဟ္မဏဿ ဘာဝေါ ဗြာဟ္မညံ, သီလသမာဓိပညာဂုဏော သာမညဉ္စ ဗြာဟ္မညဉ္စ နာမ။ တာပသဿ ဘာဝေါ တာပသျံ, နိပုဏဿ ဘာဝေါ နေပုညံ, ဝိပုလဿ ဘာဝေါ ဝေပုလ္လံ, ရညော ဘာဝေါ ရဇ္ဇံ, အာပဗ္ဗတဿ ခေတ္တဿ ဘာဝေါ အာပဗ္ဗတျံ, ဒါယာဒဿ ဘာဝေါ ဒါယဇ္ဇံ, ဝိသမဿ ဘာဝေါ ဝေသမ္မံ, သခိနော ဘာဝေါ သချံ, ဝါဏိဇာနံ ဘာဝေါ ဝါဏိဇ္ဇံ ဣစ္စာဒိ။
ဏေယျမှိ – သုစိဿ ဘာဝေါ သောစေယျံ။ ဧဝံ အာဓိပတေယျံ ဣစ္စာဒိ။
ဏိယမှိ-အာလသိယံ, မဒဘာဝေါ မဒိယံ။ ဧဝံ ဒက္ခိယံ, ပုရောဟိတဘာဝေါ ပေါရောဟိတိယံ, ဗျတ္တဿ ဘာဝေါ ဝေယျတ္တိယံ, ဗျာဝဋဿ ဘာဝေါ ဝေယျာဝဋိယံ, ဣမာနိ ဒွေ ပုဗ္ဗေ ဝေယျာကရဏပဒံ ဝိယ သိဒ္ဓါနိ။
ဏမှိ-ဂရုနော ဘာဝေါ ဂါရဝေါ, ပဋုဘာဝေါ ပါဋဝံ ဣစ္စာဒိ။
ဣယမှိ-အဓိပတိဘာဝေါ အဓိပတိယံ, ပဏ္ဍိတဘာဝေါ ပဏ္ဍိတိယံ, ဗဟုဿုတဘာဝေါ ဗဟုဿုတိယံ, နဂ္ဂဿ ဘာဝေါ နဂ္ဂိယံ, သူရဘာဝေါ သူရိယံ, ဝီရဘာဝေါ ဝီရိယံ ဣစ္စာဒိ။
ကမ္မတ္ထေ ကမ္မံ နာမ ကြိယာ, အလသဿ ကမ္မံ အလသတ္တံ, အလသတာ, အလသတ္တနံ, အာလသျံ, အာလသေယျံ, အာလသိယံ, အာလသံ, အလသိယံ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၄၉၁။ ဗျ ဝဒ္ဓဒါသာ ဝါ [က. ၃၆၀; ရူ. ၃၈၇; နီ. ၇၈၀]။
(နိရုတ္တိ၊၃၁၅။)ဘာဝ, ကမ္မေသု ဝဒ္ဓ, ဒါသေဟိ ဗျော ဟောတိ ဝါ။
ဝဒ္ဓဿ ဘာဝေါ ကမ္မံ ဝါ ဝဒ္ဓဗျံ, ဝဒ္ဓတာ, ဒါသဗျံ, ဒါသတာ, ‘ဝဒ္ဓဝ’န္တိ ဣဓ ဏေ ပရေ ဝါဂမော။
֍ * ၄၉၂။ နဏ ယုဝါ ဗော စ ဝယေ [က. ၃၆၁; ရူ. ၃၈၈; နီ. ၇၈၁; စံ. ၄.၁.၁၄၆; ပါ. ၅.၁.၁၃၀; ‘။ဝဿ’ (ဗဟူသု)]။
ဝယေ ဂမျမာနေ ဘာဝ, ကမ္မေသု ယုဝတော နဏ ဟောတိ ဝါ ဗာဂမော စ။
ယုဝဿ ဘာဝေါ ယောဗ္ဗနံ။
ဝါတွေဝ? ယုဝတ္တံ, ယုဝတာ။
֍ * ၄၉၃။ အဏွာဒီဟိမော [က. ၃၆၀; ရူ. ၃၈၇; နီ. ၇၈၀; စံ. ၄.၁.၁၃၉; ပါ. ၅.၁.၁၂၂; ‘အဏွာဒိတွိမော’ (ဗဟူသု)]။
တေဟိ ဘာဝေ ဣမော ဟောတိ ဝါ။
အဏုနော ဘာဝေါ အဏိမာ, လဃုနော ဘာဝေါ လဃိမာ။
֍ * ၄၉၄။ ကဿမဟတမိမေ ကသမဟာ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နိ. ၈၅၉; ‘ကဿက။’?]။
ဣမပစ္စယေ ပရေ ကဿ, မဟန္တသဒ္ဒါနံ ကမေန ကသ, မဟာ ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၁၆။)ကဿကဿ ကမ္မံ ကသိမာ [(ကိသမဟတမိမေ ကသမဟာ။ ဣမပစ္စယေ ပရေ ကိသ, မဟန္ထသဒ္ဒါနံ ကမေန ကသ, မဟာ ဟောန္ထိ။ ကိသဿ ဘာဝေါ ကသိမာ, မောဂ. ၄-၁၃၃)], မဟန္တဿ ဘာဝေါ မဟိမာ။ သုမနဿ ဘာဝေါ သောမနဿံ, ဏျမှိ သာဂမော, ‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’တိ ယဿ ပရရူပတ္တံ။ ဧဝံ ဒေါမနဿံ, သုန္ဒရံ ဝစော ဧတသ္မိန္တိ သုဝစော, သုဝစဿ ဘာဝေါ သောဝစဿံ။ ဧဝံ ဒေါဝစဿံ။
‘‘အာရာမရာမဏေယျကံ, ဥယျာနရာမဏေယျကံ, ဘူမိရာမဏေယျကံ’’ ဣစ္စာဒီသု ရမိတဗ္ဗန္တိ ရမဏံ, ရမဏံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ရာမဏော, အာရာမော, အာရာမရာမဏဿ ဘာဝေါ အာရာမရာမဏေယျကံ, ဏေယျော, သကတ္ထေ စ ကော [ကထံ ရာမဏိယကတ္ထိ? သကတ္ထေ ကန္ထာ ဏေန သိဒ္ဓံ, (မောဂ. ၄-၅၉)], အာရာမသမ္ပတ္တိ, အာရာမသိရီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ သေသေသု။
ဘာဝ, ကမ္မရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ပရိမာဏရာသိ
֍ * ၄၉၅။ တမဿ ပရိမာဏံ ဏိကော စ [က. ၃၅၁; ရူ. ၃၇၄; နီ. ၇၆၄; စံ. ၄.၁.၆၂; ပါ. ၅.၁.၅၇, ၅၈]။
တံ အဿ ပရိမာဏန္တိ အတ္ထေ ပဌမန္တာ ဏိကော ဟောတိ ကော စ။ ပရိမီယတေ အနေနာတိ ပရိမာဏံ။
ဒေါဏော ပရိမာဏမဿာတိ ဒေါဏိကော။ ဧဝံ ခါရိကော, ကုမ္ဘိကော, အသီတိဝဿာနိ ပရိမာဏမဿာတိ အာသီတိကော, ဝယော။ ဧဝံ နာဝုတိကော, ဥပဍ္ဎကာယော ပရိမာဏမဿာတိ ဥပဍ္ဎကာယိကံ, ဗိမ္ဗောဟနံ, ဒွေ ပရိမာဏမဿာတိ ဒုကံ။ ဧဝံ တိကံ, စတုက္ကံ, ပဉ္စကံ, ဆက္ကံ, ဒွိတ္တံ။ ဒသကံ, သတကံ။
֍ * ၄၉၆။ ယတေတေဟိ တ္တကော [က. ၃၉၁; ရူ. ၄၂၃; နီ. ၈၃၀; ပါ. ၅.၁.၂၂, ၂၃]
တမဿ ပရိမာဏန္တိ အတ္ထေ ယ, တ, ဧတသဒ္ဒေဟိ သဒိသဒွိဘူတော တ္တကော ဟောတိ။
ယံ ပရိမာဏမဿာတိ ယတ္တကံ။ ဧဝံ တတ္တကံ။
֍ * ၄၉၇။ ဧတဿေဋ တ္တကေ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၅၉]။
(နိရုတ္တိ၊၃၁၇။)ဧတံ ပရိမာဏမဿာတိ ဧတ္တကံ, ယာဝ ပရိမာဏမဿာတိ ယာဝတ္တကံ။ ဧဝံ တာဝတ္တကံ, ဧတာဝတ္တကံ။ ‘ယတေတေဟီ’တိ ဝစနေန ယာဝ, တာဝ, ဧတာဝါပိ ဂယှန္တိ။
֍ * ၄၉၈။ သဗ္ဗာ စ ဋာဝန္တု [က. ၃၉၁; ရူ. ၄၂၃; နီ. ၈၃၀; စံ. ၄.၂.၄၃; ပါ. ၅.၂.၃၉; ‘သဗ္ဗာ စစဝန္တု’ (ဗဟူသု)]။
တမဿ ပရိမာဏန္တိ အတ္ထေ ယ, တေ’တေဟိ စ သဗ္ဗတော စ ဋာဝန္တု ဟောတိ, ဧတဿ ဒွိတ္တံ။
သဗ္ဗံ ပရိမာဏံ အဿာတိ သဗ္ဗာဝန္တံ, သဗ္ဗာဝါ, အတ္ထော, သဗ္ဗာဝန္တော, သဗ္ဗာဝန္တာ, အတ္ထာ, သဗ္ဗာဝတိ, အတ္ထေ, သဗ္ဗာဝန္တေသု, အတ္ထေသု, ဣတ္ထိယံ သဗ္ဗာဝတီ, သဗ္ဗာဝန္တီ, ပရိသာ။ ဧဝံ ယာဝါ, ယာဝန္တာ, ယာဝန္တော, တာဝါ, တာဝန္တာ, တာဝန္တော, ဧတ္တာဝါ, ဧတ္တာဝန္တာ, ဧတ္တာဝန္တော ဣစ္စာဒိ။
ကွစိ မဟာဝုတ္တိနာ ဧကဿ တ-ကာရဿ လောပေါ, ယာဝတကော ကာယော, တာဝတကော ဗျာမော [ဒီ. နိ. ၃.၂၀၀], ယာဝတိကာ ယာနဿ ဘူမိ။
֍ * ၄၉၉။ ကိံမှာ ရတိ ရီဝ ရီဝတက ရိတ္တကာ [က. ၃၉၁; ရူ. ၄၂၃; နီ. ၈၃၀; စံ. ၄.၂.၄၅; ပါ. ၅.၂.၄၁]။
တံ အဿ ပရိမာဏန္တိ အတ္ထေ ကိံသဒ္ဒတော ဧတေ စတ္တာရော ပစ္စယာ ဘဝန္တိ။
֍ * ၅၀၀။ ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿ [က. ၅၃၉; ရူ. ၅၅၈; နီ. ၁၁၂၄]။
(နိရုတ္တိ၊၃၁၈။)ရာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ ပဒန္တသရာဒိဿ လောပေါ ဟောတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပဒန္တဗျဉ္ဇနံ ဂယှတိ, သုတ္တဝိဘတ္တေန ရီဝန္တု, ရိတ္တာဝန္တုပစ္စယာ စ ဟောန္တိ။
ကိံ ပရိမာဏမဿာတိ ကတိ။ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကတိ ကုသလာ, ကတိ အကုသလာ [ဝိဘ. ၁၅၁], ကတိဝဿောသိ တွံ ဘိက္ခု, ဧကဝဿော အဟံ ဘဂဝါ [မဟာဝ. ၇၈], ကိံ ပရိမာဏံ အဿာတိ ကီဝံ, ကိံဝ ဒူရော ဣတော ဂါမော။ ဧဝံ ကီဝတကံ, ကိတ္တကံ။
ရီဝန္တုမှိ – ကီဝန္တော ဟောန္တု ယာစကာ [ဇာ. ၂.၂၀.၁၀၃] တိ။
ရိတ္တာဝန္တုမှိ – ကိတ္တာဝတာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓပညတ္တိ [သံ. နိ. ၃.၈၂], ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ ဘန္တေ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ, ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ ဘန္တေ မာရောတိ ဝုစ္စတိ [သံ. နိ. ၃.၁၆၁]။
ပုဗ္ဗသုတ္တေန ဋာဝန္တုမှိ – ဧတ္တာဝတာ ခန္ဓာနံ ခန္ဓပညတ္တိ, ဧတ္တာဝတာ ရူပန္တိ ဝုစ္စတိ, ဧတ္တာဝတာ မာရောတိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၅၀၁။ မာနေ မတ္တော [က. ၃၂၈; ရူ. ၃၅၂; နီ. ၇၀၈; စံ. ၄.၂.၃၈; ပါ. ၅.၂.၃၇]။
မီယတေ ဧတေနာတိ မာနံ, တံ ဥမ္မာနံ, ပရိမာဏန္တိ ဒုဝိဓံ, ဥဒ္ဓံ မာနံ ဥမ္မာနံ, တဒညံ မာနံ ပရိမာဏံ, ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ပန သာမညဝစနတ္တာ ဒုဝိဓမ္ပိ လဗ္ဘတိ, ဒုဝိဓေ မာနေ ပဝတ္တာ ဟတ္ထာဒိသဒ္ဒမှာ တမဿ ပရိမာဏန္တိ အတ္ထေ မတ္တပစ္စယော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၁၉။)ဟတ္ထော ပရိမာဏံ အဿာတိ ဟတ္ထမတ္တံ, ဒွေ ဟတ္ထာ ပရိမာဏံ အဿာတိ ဒွိဟတ္ထမတ္တံ, ဒွေ အင်္ဂုလိယော ပရိမာဏံ အဿာတိ ဒွင်္ဂုလမတ္တံ။ ဧဝံ စတုရင်္ဂုလမတ္တံ, ဝိဒတ္ထိမတ္တံ, ယောဇနမတ္တံ, တီဏိ ယောဇနာနိ ပရိမာဏံ အဿာတိ တိယောဇနမတ္တံ, နာဠိမတ္တံ, ပတ္ထမတ္တံ, ဒေါဏမတ္တံ, ပလံ ဝုစ္စတိ ဥမ္မာနသင်္ခါတော ပါတိဝိသေသော, ပလံ ပရိမာဏံ အဿာတိ ပလမတ္တံ, ပဉ္စမတ္တံ, ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ [ပါရာ. ၁], တိံသမတ္တံ, သဋ္ဌိမတ္တံ, သတမတ္တံ, သဟဿမတ္တံ, ကောဋိမတ္တံ, ကုမ္ဘမတ္တံ, စာဋိမတ္တံ, ဟတ္ထိမတ္တံ, ပဗ္ဗတမတ္တံ ဣစ္စာဒိ။
‘မတ္တာ’တိ ဝါ ပရိမာဏဝါစိသဒ္ဒန္တရံ, ဟတ္ထော မတ္တာ ဧတဿာတိ ဟတ္ထမတ္တံ။ ဧဝံ ဒွိဟတ္ထမတ္တံ, ဣစ္စာဒိနာ သမာသောပိ ယုဇ္ဇတိ။ အဘေဒူပစာရေန ပန ဟတ္ထပရိမာဏံ ဟတ္ထောတိ ကတွာ ‘‘ဒွိဟတ္ထံ ဝတ္ထံ, ဒေါဏော ဝီဟိ, ဒေါဏော မာသော’’တိ သိဇ္ဈတိ။
֍ * ၅၀၂။ တဂ္ဃော စုဒ္ဓံ [က. ၃၂၈; ရူ. ၃၅၂; နီ. ၇၀၈; စံ. ၄.၂.၃၉; ပါ. ၅.၂.၃၇]။
ဥဒ္ဓံမာနေ ပဝတ္တာ သဒ္ဒါ တမဿ ပရိမာဏန္တိ အတ္ထေ တဂ္ဃပစ္စယော ဟောတိ မတ္တော စ။
ဇဏ္ဏု ပရိမာဏမဿာတိ ဇဏ္ဏုတဂ္ဃံ, ဇဏ္ဏုမတ္တံ။
֍ * ၅၀၃။ ဏော စ ပုရိသာ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၄.၂.၄၀ ။ပေ.။ ၅.၂.၃၈]။
ဥဒ္ဓံမာနေ ပဝတ္တာ ပုရိသမှာ ဏော စ ဟောတိ တဂ္ဃော စ မတ္တော စ။
(နိရုတ္တိ၊၃၂၀။)စတုဟတ္ထော ပုရိသော ပရိမာဏမဿာတိ ပေါရိသံ, တိပေါရိသံ, သတပေါရိသံ, ဂမ္ဘီရံ။ ဧဝံ ပုရိသတဂ္ဃံ, ပုရိသမတ္တံ, ဥဒ္ဓံ ပသာရိတဟတ္ထေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စဟတ္ထံ ပုရိသပမာဏံ ပေါရိသန္တိ ဝဒန္တိ, ‘‘ဧကူနတီသော ဝယသာ’’တိ [ဒီ. နိ. ၂.၂၁၄ (ဧကူနတိံသော)] ဧတ္ထ ဧကူနတီသ ဝဿာနိ အာယုပရိမာဏံ အဿာတိ ဧကူနတီသော။ ဧဝံ ဝီသော, တီသော, စတ္တာလီသော, ပညာသော, သဟဿော ဗြဟ္မာ, ဒွိသဟဿော ဗြဟ္မာ, ဒသသဟဿော ဗြဟ္မာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဟဿပရိမာဏံ စက္ကဝါဠံ အဿာတိ သဟဿော’’-ဣစ္စာဒိနာ ဏပစ္စယေန သိဇ္ဈတိ။
ပရိမာဏရာသိ နိဋ္ဌိတော။
သင်္ချာရာသိ
֍ * ၅၀၄။ ဧကာ ကာကျသဟာယေ [က. ၃၉၁; ရူ. ၄၂၃; နီ. ၈၃၅; စံ. ၄.၂.၆၇; ပါ. ၅.၃.၅၂]။
အသဟာယတ္ထေ ဧကမှာ က, အာကီ ဟောန္တိ ဝါ။
အသဟာယော ဧကော, ဧကကော, ဧကာကီ, ဧကော ဝါ။
ဣတ္ထိယံ ဧကိကာ, ဧကာကိနီ, ဧကာ ဝါ, ‘အဓာတုဿ ကေ’တိ သုတ္တေန ဣတ္ထိယံ ကမှိ ပရေ အဿ ဣတ္တံ။
֍ * ၅၀၅။ ဒွိတိ စတူဟိ တီယတ္ထာ [က. ၃၈၅; ရူ. ၄၀၉; နီ. ၈၁၇; တိသတ္ထာ?]။
တေဟိ တဿ ပူရဏန္တိ အတ္ထေ တီယော စ တ္ထော စ ဟောန္တိ။
֍ * ၅၀၆။ ဒွိတီနံ ဒုတာ တီယေ [က. ၃၈၆, ၄၁၀; နီ. ၈၁၈; တိယေ?]။
တီယေ ပရေ ဒွိ, တိသဒ္ဒါနံ ဒု, တာဒေသာ ဟောန္တိ။
ဒွိန္နံ ပူရဏော ဒုတီယော [ဆဋ္ဌသံဂီတိ ပါဌေသု ဒုတိယောတျာဒိနာ ဒိဿန္တိ], ဒွိန္နံ ပူရဏီ ဒုတီယာ, ဒွိန္နံ ပူရဏံ ဒုတီယံ။ ဧဝံ တတီယော, တတီယာ, တတီယံ။ စတုန္နံ ပူရဏော စတုတ္ထော, စတုတ္ထီ, စတုတ္ထံ။
֍ * ၅၀၇။ မ ပဉ္စာဒိကတိဟိ [က. ၃၇၃; ရူ. ၄၀၆; နီ. ၈၀၂; စံ. ၄.၂.၅၅; ပါ. ၅.၂.၄၉]။
(နိရုတ္တိ၊၃၂၁။)ပဉ္စာဒီဟိ စ ကတိမှာ စ တဿ ပူရဏန္တိ အတ္ထေ မော ဟောတိ။
ပဉ္စမော, ပဉ္စမီ, ပဉ္စမံ။ ဧဝံ သတ္တမ, အဋ္ဌမ, နဝမ, ဒသမ, ဧကာဒသမာဒိ။ ကတိန္နံ ပူရဏော ကတိမော, ကတိမီ, တိထီ။
֍ * ၅၀၈။ တဿ ပူရဏေကာဒသာဒိတော ဝါ [က. ၃၇၄; ရူ. ၄၁၂; နီ. ၈၀၅; စံ. ၄.၂.၅၁; ပါ. ၅.၂.၄၈]။
ပူရတေ အနေနာတိ ပူရဏံ, ဧကာဒသာဒိတော တဿ ပူရဏန္တိ အတ္ထေ ဋာနုဗန္ဓော အပစ္စယော ဟောတိ ဝါ။
ဧကာဒသန္နံ ပူရဏော ဧကာဒသော, ဧကာဒသီ, ဧကာဒသံ, ဧကာဒသမော ဝါ။ ဧဝံ ဒွါဒသော, ဒွါဒသမော, တေရသော, တေရသမော, စုဒ္ဒသော, စုဒ္ဒသမော, ပဉ္စဒသော, ပဉ္စဒသမော, ပန္နရသော, ပန္နရသမော, သောဠသော, သောဠသမော, သတ္တရသော, သတ္တရသမော, အဋ္ဌာရသော, အဋ္ဌာရသမော။
֍ * ၅၀၉။ ဋေ သတိဿ တိဿ [က. ၃၈၉; ရူ. ၄၁၃; နီ. ၈၂၄]။
ဋေ ပရေ သတိဿ တိ-ကာရဿ လောပေါ ဟောတီတိ ဝီသတိ, တီသတီနံ တိဿ လောပေါ။
ဧကူနဝီသော, ဧကူနဝီသတိမော, ဝီသော, ဝီသတိမော, တီသော, တီသတိမော, စတ္တာလီသော, စတ္တာလီသမော, ပညာသော, ပညာသမော။ သဋ္ဌျာဒိတော ပုရိမသုတ္တေန မော, သဋ္ဌိမော, သတ္တတိမော, အသီတိမော, နဝုတိမော။
֍ * ၅၁၀။ သတာဒီနမိ စ [က. ၃၇၃; ရူ. ၄၀၆; နီ. ၈၀၂; စံ. ၄.၂.၅၃ ။ပေ.။ ၅.၂.၅၇]။
သတာဒိတော တဿ ပူရဏတ္ထေ မော ဟောတိ, သတာဒီနံ အန္တဿ ဣတ္တဉ္စ ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၂၂။)သတဿ ပူရဏော သတိမော, ဒွိသတိမော, တိသတိမော, သဟဿိမော။
֍ * ၅၁၁။ ဆာ ဋ္ဌဋ္ဌမာ [က. ၃၈၄; ရူ. ၄၀၇; နီ. ၈၀၃]။
ဆမှာ တဿ ပူရဏန္တိ အတ္ထေ ဋ္ဌ, ဋ္ဌမာ ဟောန္တိ။
ဆဋ္ဌော, ဆဋ္ဌီ, ဆဋ္ဌံ, ဆဋ္ဌမော, ဆဋ္ဌမီ, ဆဋ္ဌမံ။
֍ * ၅၁၂။ သင်္ချာယ သစ္စုတီသာသဒသန္တာယာဓိကာသ္မိံ သတသဟဿေ ဋ [က. ၃၂၈; ရူ. ၃၅၂; နီ. ၇၀၁; စံ. ၄.၂.၅၀ ။ပေ.။ ၅.၂.၄၅, ၄၆; ‘။ဍော’ (ဗဟူသု)]။
သတိ, ဥတိ, ဤသ, အာသ, ဒသန္တာဟိ သင်္ချာဟိ တေ အဓိကာ အသ္မိံ သတသဟဿေတိ အတ္ထေ ဋာနုဗန္ဓော အပစ္စယော ဟောတိ။
ဧတ္ထ စ ‘သတသဟဿေ’တိ သတေ ဝါ သဟဿေ ဝါတိ အတ္ထော။
တတ္ထ သဟဿသဒ္ဒေန သဟဿံ ဒသသဟဿံ သတသဟဿံ ဒသသတသဟဿဉ္စ ဂယှတိ။
ဒသန္တ, သတျန္တ, ဤသန္တ, အာသန္တ, ဥတျန္တာတိ ဧဝံ အနုက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ ဒသ, ဧကာဒသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဋ္ဌာရသာ နဝသင်္ချာ ဒသန္တာ နာမ။
ဝီသတိ, ဧကဝီသတိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဋ္ဌဝီသတိယာ နဝသင်္ချာ စ တီသတိ, ဧကတီသတိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဋ္ဌတီသတိယာ နဝသင်္ချာ စ သတျန္တာ နာမ။
စတ္တာလီသ, ဧကစတ္တာလီသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဋ္ဌစတ္တာလီသာယ နဝသင်္ချာ ဤသန္တာ နာမ။
(နိရုတ္တိ၊၃၂၃။)ပညာသ, ဧကပညာသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဋ္ဌပညာသာယ နဝသင်္ချာ အာသန္တာ နာမ။
နဝုတိ, ဧကနဝုတိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဋ္ဌနဝုတိယာ နဝ သင်္ချာ ဥတျန္တာ နာမ။
သေသာ ဋ္ဌုန္တ, တျန္တာပိ ဣဓ သင်္ဂယှန္တိ။ ဋ္ဌုန္တာ နာမ သဋ္ဌိ,-ဧကသဋ္ဌျာဒိကာ နဝသင်္ချာ။ တျန္တာ နာမ သတ္တတိ, ဧကသတ္တတျာဒိကာ နဝသင်္ချာ စ အသီတိ, ဧကာသီတျာဒိကာ နဝသင်္ချာ စ။
ဒသန္တာသု တာဝ – ဒသ အဓိကာ ယသ္မိံ သတေ တယိဒံ ဒသသတံ။ ဧဝံ ဒသသဟဿံ, ဒသသတသဟဿံ, ဧကာဒသ အဓိကာ ယသ္မိံ သတေ တယိဒံ ဧကာဒသသတံ။ ဧဝံ ဧကာဒသသဟဿံ, ဧကာဒသသတသဟဿံ။ ဧဝံ ဒွါဒသသတမိစ္စာဒီနိ။
သတျန္တာသု – ဋမှိ တိ-ကာရလောပေါ, ဝီသတိ အဓိကာ ယသ္မိံ သတေ တယိဒံ ဝီသသတံ။ ဧဝံ ဧကဝီသသတံ, ဒွါဝီသသတံ ဣစ္စာဒိ, တီသတိ အဓိကာ ယသ္မိံ သတေ တယိဒံ တီသသတံ။ ဧဝံ ဧကတီသသတံ, ဒွတ္တီသသတံ ဣစ္စာဒိ။ ဧသ နယော သဟဿေပိ။
ဤသန္တာသု – စတ္တာလီသံ အဓိကာ ယသ္မိံ သတေ တယိဒံ စတ္တာလီသသတံ။ ဧဝံ ဧကစတ္တာလီသသတံ, ဒွေစတ္တာလီသသတံ ဣစ္စာဒိ။ ဧသ နယော သဟဿေပိ။
အာသန္တာသု – ပညာသံ အဓိကာ ယသ္မိံ သတေ တယိဒံ ပညာသသတံ။ ဧဝံ ဧကပညာသသတံ, ဒွေပညာသသတံ ဣစ္စာဒိ။ ဧသ နယော သဟဿေပိ။
ဋ္ဌုန္တာသု – သဋ္ဌိ အဓိကာ ယသ္မိံ သတေ တယိဒံ သဋ္ဌိသတံ။ ဧဝံ ဧကသဋ္ဌိသတံ, ဒွါသဋ္ဌိသတံ ဣစ္စာဒိ။ ဧသ နယော သဟဿေပိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၂၄။)တျန္တာသု – သတ္တတိ အဓိကာ, ဧကသတ္တတိ အဓိကာ, အသီတိ အဓိကာ, ဧကာသီတိ အဓိကာ ဣစ္စာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗာ။
ဥတျန္တာသု – နဝုတိ အဓိကာ ယသ္မိံ သတေ တယိဒံ နဝုတိသတံ။ ဧဝံ ဧကနဝုတိသတံ, ဒွေနဝုတိသတံ ဣစ္စာဒိ။ ဧသ နယော သဟဿေပိ။
အထ ဝါ ဒသန္တာ နာမ ဧကတော ပဋ္ဌာယ ဒသသင်္ချာ။
သတျန္တာ နာမ ဧကာဒသတော ပဋ္ဌာယ ဝီသသင်္ချာ။
ဤသန္တာ နာမ ဧကတီသတော ပဋ္ဌာယ ဒသသင်္ချာ။
အာသန္တာ နာမ ဧကစတ္တာလီသတော ပဋ္ဌာယ ဒသသင်္ချာ။
ဧဝံ ဋ္ဌုန္တ, တျန္တ, ဥတျန္တာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧကော အဓိကော ယသ္မိံ သတေ တယိဒံ ဧကသတံ, ‘‘အထေတ္ထေကသတံ ခတျာ, အနုယန္တာ ယသဿိနော’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၅၉၄] ပါဠိ။ ‘‘ဒွေ အဓိကာ ယသ္မိံ သတေ တယိဒံ ဒွိသတံ’’ ဣစ္စာဒိနာ သဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ, သုဝိစိတ္တမိဒံ ဝိဓာနန္တိ။
ယထာ ပန ‘‘ဧကော စ ဒသ စ ဧကာဒသ, ဧကာဓိကာ ဝါ ဒသ ဧကာဒသာ’’တိ သိဇ္ဈတိ, တထာ ဣဓပိ ‘‘ဒသ စ သတဉ္စ ဒသသတံ, ဒသာဓိကံ ဝါ သတံ ဒသသတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ တံ ဝိဓာနံ သမာသဝသေန သိဇ္ဈတိ။
တတ္ထ ပန ‘‘ဒွေ သတာနိ ဒွိသတံ, တီဏိ သတာနိ တိသတ’’မိစ္စာဒီနိ စ ‘‘ဒွေ သဟဿာနိ ဒွိသဟဿံ, တီဏိ သဟဿာနိ တိသဟဿ’’မိစ္စာဒီနိ စ ‘‘ဒွေ သတသဟဿာနိ ဒွိသတသဟဿံ, တီဏိ သတသဟဿာနိ တိသတသဟဿ’’မိစ္စာဒီနိ စ ဒိဂုသမာသေ သိဇ္ဈန္တိ။
֍ * ၅၁၃။ ဝါရသင်္ချာယက္ခတ္တုံ [က. ၆၄၆; ရူ. ၄၁၉; နီ. ၁၂၈၂; စံ. ၄.၄.၅; ပါ. ၅.၄.၁၇]။
ဝါရသမ္ဗန္ဓိဘူတာ သင်္ချာသဒ္ဒါ က္ခတ္တုံပစ္စယော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၂၅။)ဒွေ ဝါရာ ဒွိက္ခတ္တုံ။ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ, စတုက္ခတ္တုံ, ပဉ္စက္ခတ္တုံ, ဒသက္ခတ္တုံ, သတက္ခတ္တုံ, သဟဿက္ခတ္တုံ။
֍ * ၅၁၄။ ကတိမှာ [က. ၆၄၆; ရူ. ၄၁၉; နီ. ၁၂၈၂; စံ. ၄.၄.၆; ပါ. ၅.၄.၂၀]။
ဝါရသမ္ဗန္ဓိဘူတာ ကတိသဒ္ဒါ က္ခတ္တုံ ဟောတိ။ ကတိ ဝါရာ ကတိက္ခတ္တုံ။
֍ * ၅၁၅။ ဗဟုမှာ ဓာ စ ပစ္စာသတ္တိယာ [က. ၆၄၆; ရူ. ၄၁၉; နီ. ၁၂၈၂; ‘ပစ္စာသတ္တိယံ’ (ဗဟူသု)]။
ဝါရသမ္ဗန္ဓိဘူတာ ဗဟုသဒ္ဒါ ပစ္စာသတ္တိယာ သတိ ဓာ စ ဟောတိ က္ခတ္တုဉ္စ။
ဗဟုဝါရာ ဗဟုက္ခတ္တုံ, ဗဟုသဒ္ဒေန အနေကဝါရံ ဥပလက္ခေတိ, အနေကဝါရာ အနေကက္ခတ္တုံ။ ဧဝံ ဗဟုဝါရာ ဗဟုဓာ, အနေကဝါရာ အနေကဓာ။ ပစ္စာသတ္တိ နာမ ဝါရာနံ အစ္စာသန္နတာ ဝုစ္စတိ, ဒိဝသဿ ဗဟုက္ခတ္တုံ ဘုဉ္ဇတိ, ဗဟုဓာ ဘုဉ္ဇတိ, ဝါရာနံ ဒူရဘာဝေ သတိ တေ ပစ္စယာ န ဟောန္တိ, မာသဿ ဗဟုဝါရေ ဘုဉ္ဇတိ။
֍ * ၅၁၆။ သကိံ ဝါ [က. ၆၄၆; ရူ. ၄၁၉; နီ. ၁၂၈၂; စံ. ၄.၄.၈; ပါ. ၅.၄.၁၉]။
ဧကဝါရန္တိ အတ္ထေ သကိန္တိ နိပစ္စတေ ဝါ။
သကိံ ဘုဉ္ဇတိ, ဧကဝါရံ ဘုဉ္ဇတိ။
သင်္ချာရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ခုဒ္ဒကရာသိ
(နိရုတ္တိ၊၃၂၆။)ပကာရရာသိ
֍ * ၅၁၇။ ဓာ သင်္ချာဟိ [က. ၃၉၇; ရူ. ၄၂၀; နီ. ၈၃၆; စံ. ၄.၃.၂၀; ပါ. ၅.၃.၄၂]။
သင်္ချာဝါစီဟိ ပကာရေ ဓာ ဟောတိ။
ဒွီဟိ ပကာရေဟိ ဒွိဓာ။ ဧဝံ တိဓာ, စတုဓာ, ပဉ္စဓာ, ဒသဓာ, သတဓာ, သဟဿဓာ, ဗဟုဓာ, ဧကဓာ, အနေကဓာ။
֍ * ၅၁၈။ ဝေကာ ဇ္ဈံ [က. ၃၉၇; ရူ. ၄၂၀; နီ. ၈၃၇; စံ. ၄.၃.၂၄; ပါ. ၅.၃.၄၆]။
ဧကမှာ ပကာရေ ဇ္ဈံ ဟောတိ ဝါ။
ဧကေန ပကာရေန ဧကဇ္ဈံ, ဧကဓာ ဝါ။
֍ * ၅၁၉။ ဒွိတီဟေဓာ [က. ၄၀၄; ရူ. ၄၂၀-၃၇၀; နီ. ၈၅၉; စံ. ၄.၃.၂၄; ပါ. ၅.၃.၄၆]။
ဒွိတိသဒ္ဒေဟိ ပကာရေ ဧဓာ ဟောတိ ဝါ။
ဒွေဓာ, တေဓာ, ဒွိဓာ, တိဓာ ဝါ။
֍ * ၅၂၀။ သဗ္ဗာဒီဟိ ပကာရေ ထာ [က. ၃၉၈; ရူ. ၄၂၁; နီ. ၈၄၄; စံ. ၄.၃.၂၆; ပါ. ၅.၃.၆၉]။
ဗဟုဘေဒေါ ဝါ သာမညဿ ဘေဒကော ဝိသေသော ဝါ ပကာရော, သဗ္ဗာဒီဟိ ပကာရေ ထာ ဟောတိ။
သဗ္ဗေန ပကာရေန သဗ္ဗထာ, သဗ္ဗေဟိ ပကာရေဟိ သဗ္ဗထာ, ယာဒိသေန ပကာရေန ယထာ, ယာဒိသေဟိ ပကာရေဟိ ယထာ။ ဧဝံ တထာ, အညထာ, ဥဘယထာ, ဣတရထာ။
֍ * ၅၂၁။ ကထမိတ္ထံ [က. ၃၉၉; ရူ. ၄၂၂; နီ. ၈၄၅; ပါ. ၅.၃.၂၄, ၂၅]။
(နိရုတ္တိ၊၃၂၇။)ကေန ပကာရေန ကထံ, ဣမိနာ ပကာရေန ဣတ္ထံ။ ဣမိနာ သုတ္တေန ကိံ, ဣမသဒ္ဒေဟိ ထံ, တ္ထံပစ္စယေ ကတွာ ကိံဿ ကတ္တံ, ဣမဿ ဣတ္တဉ္စ ကရိယတိ။
֍ * ၅၂၂။ တဗ္ဗတိ ဇာတိယော [က. ၃၉၈; ရူ. ၄၂၁; နီ. ၈၄၄; စံ. ၄.၃.၂၆; ပါ. ၅.၃.၆၉]။
သော ပကာရော အဿ အတ္ထီတိ တဗ္ဗာ, တသ္မိံ တဗ္ဗတိ, ပကာရဝန္တေ ဒဗ္ဗေတိ အတ္ထော။ တံသာမညဝါစိမှာ တဗ္ဗတိ ဇာတိယပစ္စယော ဟောတိ။
ဝိသေသေန ပဋုရူပေါ ပဏ္ဍိတော ပဋုဇာတိယော။ ဝိသေသေန မုဒုရူပံ ဝတ္ထု မုဒုဇာတိယံ။
֍ * ၅၂၃။ သော ဝီစ္ဆာပ္ပကာရေသု [က. ၃၉၇; ရူ. ၄၂၀; နီ. ၈၃၆; စံ. ၄.၄.၂ ။ပေ.။ ၅.၄.၄၃]။
ဝီစ္ဆာယံ ပကာရေ စ သောပစ္စယော ဟောတိ။
ဝီစ္ဆာယံ –
ပဒံ ပဒံ ဝါစေတိ ပဒသော ဝါစေတိ။ ခဏ္ဍံ ခဏ္ဍံ ကရောတိ ခဏ္ဍသော ကရောတိ, ဗိလံ ဗိလံ ဝိဘဇ္ဇတိ ဗိလသော ဝိဘဇ္ဇတိ ဣစ္စာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘ပဒံ ပဒံ’ ဣစ္စာဒီသု ကြိယာဝိသေသနေ ဒုတိယာ။
ပကာရေ –
ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ပုထုသော, သဗ္ဗေဟိ ပကာရေဟိ သဗ္ဗသော ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၂၈။)‘‘ယောနိသော ဥပါယသော, ဌာနသော, ဟေတုသော, အတ္ထသော, ဓမ္မသော, သုတ္တသော, အနုဗျဉ္ဇနသော’’ ဣစ္စာဒီသု ပန မဟာဝုတ္တိနာ တတိယေကဝစနဿ သောတ္တံ။ တထာ ဒီဃသော, ဩရသော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ပကာရရာသိ။
ကုလရာသိ
֍ * ၅၂၄။ ပိတိတော ဘာတရိ ရေယျဏ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅]။
ပိတုသဒ္ဒမှာ တဿ ဘာတာတိ အတ္ထေ ရေယျဏ ဟောတိ။
ပိတု ဘာတာ ပေတ္တေယျော [အ. နိ. ၆.၄၄]။ ‘ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿာ’တိ ဥဿ လောပေါ, တဿ ဒွိတ္တံ။
֍ * ၅၂၅။ မာတိတော စ ဘဂိနိယံ ဆော [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅]။
မာတိတော ပိတိတော စ ဘဂိနိယံ ဆော ဟောတိ။
မာတု ဘဂိနီ မာတုစ္ဆာ [ဥဒါ. ၂၂], ပိတု ဘဂိနီ ပိတုစ္ဆာ [သံ. နိ. ၂.၂၄၃]။
֍ * ၅၂၆။ မာတာပိတူသွာမဟော [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၁.၆၀; ပါ. ၄.၂.၃၆]။
မာတာပိတူဟိ တေသံ မာတာပိတူသု အာမဟော ဟောတိ။
မာတု မာတာ မာတာမဟီ, မာတု ပိတာ မာတာမဟော [မ. နိ. ၂.၄၁၁], ပိတု မာတာ ပိတာမဟီ, ပိတု ပိတာ ပိတာမဟော။
ဣတိ ကုလရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၂၉။)ဟိတ, သာဓု, အရဟရာသိ
֍ * ၅၂၇။ ဟိတေ ရေယျဏ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅]။
မာတာပိတူဟိ တေသံ ဟိတေ ရေယျဏ ဟောတိ။
မာတု ဟိတော မေတ္တေယျော, ပိတု ဟိတော ပေတ္တေယျော။ မာတာပိတူသု သုပ္ပဋိပန္နော။
֍ * ၅၂၈။ ဣယော ဟိတေ [က. ၃၅၆; ရူ. ၃၈၁; နီ. ၇၇၃]။
တဿ ဟိတန္တိ အတ္ထေ ဣယော ဟောတိ။
ဥပါဒါနာနံ ဟိတံ ဥပါဒါနိယံ။ ဧဝံ ဩဃနိယံ, ယောဂနိယံ, ဂန္ထနိယံ, နီဝရဏိယံ, သုတ္တဝိဘတ္တိယာ အညတ္ထေသုပိ ဣယော, သမာနောဒရေ သယိတော သောဒရိယော။
֍ * ၅၂၉။ စက္ခွာဒိတော ဿော [က. ၃၅၃; ရူ. ၃၇၈; နီ. ၇၆၇]။
တဿ ဟိတန္တိ အတ္ထေ စက္ခွာဒီဟိ ဿော ဟောတိ။
စက္ခုဿ ဟိတံ စက္ခုဿံ [အ. နိ. ၅.၂၀၈], သုဘရူပံ စက္ခုဘေသဇ္ဇဉ္စ။ အာယုနော ဟိတံ အာယုဿံ [အ. နိ. ၅.၂၃၁], အာယုဝဍ္ဎနဝိဓိ။
֍ * ၅၃၀။ ဏျော တတ္ထ သာဓု [က. ၃၅၃; ရူ. ၃၇၈; နီ. ၇၆၇; စံ. ၃.၄.၁၀၀, ၁၀၃; ပါ. ၄.၄.၉၈, ၁၀၃, ၁၀၅]။
တသ္မိံ သာဓူတိ အတ္ထေ ဏျော ဟောတိ။
သဘာယံ သာဓု သဗ္ဘော, ‘သာဓူ’တိ ကုသလော ယောဂျော ဟိတော ဝါ။ မိတ္တာနံ ဟိတံ မေတ္တံ။ သုတ္တဝိဘာဂါ အညတြပိ ဏျော, ရထံ ဝဟတီတိ ရစ္ဆာ, ရထဝီထိ။
֍ * ၅၃၁။ ကမ္မာနိယညာ [က. ၃၅၃; ရူ. ၃၇၈; နီ. ၇၆၇]။
(နိရုတ္တိ၊၃၃၀။)တသ္မိံ သာဓူတိ အတ္ထေ ကမ္မမှာ နိယ, ညာ ဟောန္တိ။
ကမ္မေ သာဓု ကမ္မနိယံ, ကမ္မညံ။
֍ * ၅၃၂။ ကထာဒိတိကော [က. ၃၅၃; ရူ. ၃၇၈; နီ. ၇၆၇; စံ. ၃.၄.၁၀၄; ပါ. ၄.၄.၁၀၂]။
တတ္ထ သာဓူတိ အတ္ထေ ကထာဒီဟိ ဣကော ဟောတိ။
ကထာယံ သာဓု ကထိကော, ဓမ္မကထာယံ သာဓု ဓမ္မကထိကော, သင်္ဂါမေ သာဓု သင်္ဂါမိကော, ဂါမဝါသေ သာဓု ဂါမဝါသိကော, ဥပဝါသေ သာဓု ဥပဝါသိကော။
֍ * ၅၃၃။ ပထာဒီဟိ ဏေယျော [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၃.၄.၁၀၅; ပါ. ၄.၄.၁၀၄]။
တတ္ထ သာဓူတိ အတ္ထေ ပထာဒီဟိ ဏေယျော ဟောတိ။
ပထေ သာဓု ပါထေယျံ, သံ ဝုစ္စတိ ဓနံ, တဿ ပတိ သပတိ, သပတိမှိ သာဓု သာပတေယျံ။
֍ * ၅၃၄။ ဒက္ခိဏာယာရဟေ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; စံ. ၄.၁.၈၀; ပါ. ၅.၁.၆၉]။
ဒက္ခိဏာသဒ္ဒမှာ အရဟတ္ထေ ဏေယျော ဟောတိ။
ဒက္ခိဏံ အရဟတီတိ ဒက္ခိဏေယျော။
֍ * ၅၃၅။ အာယော တုမန္တာ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅; ‘ရာယော တုမန္တာ’ (ဗဟူသု)]။
တုမန္တမှာ အရဟတ္ထေ အာယော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၃၁။)ဃာတေတုံ အရဟတီတိ ဃာတေတာယော, ဇာပေတုံ အရဟတီတိ ဇာပေတာယော, ‘ဇာပေတု’န္တိ ဟာပေတုံ, ပဗ္ဗာဇေတုံ အရဟတီတိ ပဗ္ဗာဇေတာယော, မဟာဝုတ္တိနာ အာယမှိ သဗိန္ဒုနော ဥဿ လောပေါ။
ဣတိ ဟိတ, သာဓု, အရဟရာသိ။
ဝိကတိရာသိ
֍ * ၅၃၆။ တဿ ဝိကာရာဝယဝေသု ဏ ဏိက ဏေယျမယာ [က. ၃၅၂, ၃၅၁, ၃၇၂; ရူ. ၃၇၆, ၃၇၄, ၃၈၅; နီ. ၇၆၅, ၇၆၄, ၇၉၈; စံ. ၃.၃.၁၀၃; ပါ. ၄.၃.၁၃၄]။
တဿ ဝိကာရော, တဿ အဝယဝေါတိ အတ္ထေသု ဏာဒယော ဟောန္တိ, ပကတိယာ ဥတ္တရိ အဝတ္ထန္တရာပတ္တိ ဝိကာရော။
ဥဒုမ္ဗရဿ ဝိကတိ ဩဒုမ္ဗရံ, ဘသ္မာ, ဥဒုမ္ဗရဿ အဝယဝေါ ဩဒုမ္ဗရံ, ပဏ္ဏာဒိ။ ကပေါတာဝယဝေါ ကာပေါတံ, မံသလောဟိတပတ္တာဒိ။
ဏိကမှိ-ကပ္ပာသဿ ဝိကတိ ကပ္ပာသိကံ, သုတ္တံ ဝတ္ထဉ္စ။
ဏေယျမှိ-ဧဏိဿ အဝယဝေါ ဧဏေယျံ, မံသံ။ ကောသကိမီနံ ဝိကတိ ကောသေယျံ, သုတ္တံ ဝတ္ထဉ္စ။
မယမှိ-တိဏာနံ ဝိကတိ တိဏမယံ။ ဧဝံ ဒါရုမယံ, နဠမယံ, မတ္တိကာမယံ, ဂုန္နံ ဝိကတိ ဂေါမယံ, ကရီသံ။
֍ * ၅၃၇။ ဇတုတော မယဏ ဝါ [က. ၃၇၂; ရူ. ၃၈၅; နီ. ၇၉၈; စံ. ၃.၃.၁၀၈; ပါ. ၄.၃.၁၃၈; ဇတုတော သဏ ဝါ (ဗဟူသု)]။
တဿ ဝိကာရာဝယဝေသု ဇတုတော မယဏ ဟောတိ ဝါ။
ဇတုနော ဝိကာရော ဇတုမယံ။
ဣတိ ဝိကတိရာသိ။
ဝိသေသရာသိ
֍ * ၅၃၈။ တရတမိဿိကိယိဋ္ဌာတိသယေ [က. ၃၆၃; ရူ. ၃၉၀; နီ. ၇၈၆; စံ. ၄.၃.၄၅; ပါ. ၅.၃.၅၅, ၅၇]။
(နိရုတ္တိ၊၃၃၂။)ပါပါနံ အတိသယေန ပါပေါတိ ပါပတရော, ပါပတမော, ပါပိဿိကော, ပါပိယော, ပါပိဋ္ဌော, ဣတ္ထိယံ ပါပတရာ, အတိသယတောပိ အတိသယပစ္စယော ဟောတိ, အတိသယေန ပါပိဋ္ဌော ပါပိဋ္ဌတရော။
֍ * ၅၃၉။ ဝစ္ဆာဒီဟိ တနုတ္တေ တရော [က. ၃၆၃; ရူ. ၃၉၀; နီ. ၇၈၆; စံ. ၄.၃.၇၄; ပါ. ၅.၃.၉၁]။
ဝစ္ဆာဒီဟိ သဗ္ဗတနုဘာဝေ တရော ဟောတိ။
အတိတရုဏော ဝစ္ဆော ဝစ္ဆတရော, ဣတ္ထိယံ ဝစ္ဆတရီ။ ယောဗ္ဗနဿ တနုတ္တေ ယောဗ္ဗနပတ္တာနံ သုသုတ္တဿ တနုတ္တေ အတိတရုဏော ဥသဘော ဥက္ခတရော, အဿဘာဝဿ တနုတ္တေ တရုဏအဿော အဿတရော, ဣတ္ထိယံ အဿတရီ။ သာမတ္ထိယဿ တနုတ္တေ တရုဏဥသဘော ဥသဘတရော။
֍ * ၅၄၀။ ကိံမှာ နိဒ္ဓါရဏေ တရတမာ [က. ၃၆၃; ရူ. ၃၉၀; နီ. ၇၈၆; စံ. ၄.၃.၇၇; ပါ. ၅.၃.၉၂, ၉၃; ‘။ရတရ ရတမာ’ (ဗဟူသု)]။
ကိံသဒ္ဒါ နိဒ္ဓါရဏေ ဂမျမာနေ တရ, တမာ ဟောန္တိ။
ကတရော ဘဝတံ ဒေဝဒတ္တော, ကတရော ဘဝတံ ယညဒတ္တော, ကတမော ဘဝတံ ဒေဝဒတ္တော, ကတမော ဘဝတံ ယညဒတ္တော, ‘ကိဿ ကော’တိ သုတ္တေန တရ, တမေသု ကိဿ ကတ္တံ။
ဣတိ ဝိသေသရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၃၃။)သမူဟရာသိ
֍ * ၅၄၁။ သမူဟေ ကဏဏဏိကာ [က. ၃၅၄; ရူ. ၃၇၉; နီ. ၇၇၁; စံ. ၃.၁.၄၃-၄၇; ပါ. ၄.၂.၃၇-၄၂]။
တဿ သမူဟောတိ အတ္ထေ ကဏ, ဏ, ဏိကာ ဟောန္တိ။
ဂေါတ္တပစ္စယန္တေဟိ တာဝ – ရာဇညာနံ သမူဟော ရာဇညကံ, မာနုဿကံ။
ဥက္ခာဒီဟိ-ဥက္ခာနံ ဥသဘာနံ သမူဟော ဩက္ခကံ, ဩဋ္ဌာနံ သမူဟော ဩဋ္ဌကံ, ဥရဗ္ဘာနံ သမူဟော ဩရဗ္ဘကံ။ ဧဝံ ရာဇကံ, ရာဇပုတ္တကံ, ဟတ္ထိကံ, ဓေနုကံ, သသံ အဒေန္တိ ဘက္ခန္တီတိ သသာဒကာ, တေသံ သမူဟော သသာဒကကံ။ ဣက္ခဏိကံ။
ဏမှိ-အမိတ္တာနံ သမူဟော အမိတ္တံ။
ဏိကမှိ-အပူပါနံ သမူဟော အာပူပိကံ, သကုဏာနံ သမူဟော သာကုဏိကော [သံကုလာနံ သမူဟော သံကုလိကံ?]။
֍ * ၅၄၂။ ဇနာဒီဟိ တာ [က. ၃၅၅; ရူ. ၃၈၀; နီ. ၇၇၁; စံ. ၃.၁.၆၉; ပါ. ၄.၂.၄၃]။
တဿ သမူဟောတိ အတ္ထေ တာ ဟောတိ။
ဇနတာ, ရာဇတာ, ဗန္ဓုတာ, ဂါမတာ, သဟာယတာ, နဂရဝါသီနံ သမူဟော နာဂရတာ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၅၄၃။ အယူဘဒွိတီဟံသေ [က. ၃၅၄; ရူ. ၃၇၉; နီ. ၇၇၁; စံ. ၄.၂.၄၇, ၄၈; ပါ. ၅.၂.၄၃, ၄၄]။
ဥဘ, ဒွိ, တီဟိ တဿ အံသတ္ထေ အယော ဟောတိ။
ဥဘော အံသာ ဘာဂါ အဿာတိ ဥဘယံ, ဒွေ အံသာ အဿာတိ ဒွယံ, တယော အံသာ အဿာတိ တယံ, ဝတ္ထုတ္တယံ, ရတနတ္တယံ, ဒွေ ဝါ တယော ဝါ အံသာ အဿာတိ ဒွတ္တယံ။
ဣတိ သမူဟရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၃၄။)ဒတ္တ, နိဗ္ဗတ္တရာသိ
֍ * ၅၄၄။ တေန ဒတ္တေ လိယာ [က. ၃၅၈, ၃၅၆; ရူ. ၃၈၃, ၃၈၁; နီ. ၇၇၈, ၇၇၃]။
တေန ဒတ္တောတိ အတ္ထေ လ, ဣယာ ဟောန္တိ။ မဟာဝုတ္တိနာ ဒိန္နသဒ္ဒဿ ဒတ္တတ္တံ။
ဒေဝေန ဒတ္တောတိ ဒေဝလော [ဇာ. ၁.၈.၆၅]။ ‘ဒေဝိလော’တိပိ [ဒေဝီလော?] ပါဠိ။ ဒေဝိယော, ဒေဝဒတ္တော ဝါ။
ဧဝံ ဗြဟ္မလော, ဗြဟ္မိယော, ဗြဟ္မဒတ္တော, သိဝေန ဗိဿနုဒေဝရာဇေန ဒတ္တော သီဝလော, သီဝိယော, ဣတ္ထိယံ သီဝလိ, သီဝိယိ, သိဿ ဒီဃော။
֍ * ၅၄၅။ တေန နိဗ္ဗတ္တေ [က. ၃၅၃; ရူ. ၃၇၈; နီ. ၇၆၇; ‘တေန နိဗ္ဗတ္တေ ဣမော’?]။
တေန နိဗ္ဗတ္တေ ဣမော ဟောတိ။
ပါကေန နိဗ္ဗတ္တံ ပါကိမံ, ဖေဏေန နိဗ္ဗတ္တံ ဖေဏိမံ, ဝေဌနေန နိဗ္ဗတ္တံ ဝေဌိမံ။ ဧဝံ ဝေဓိမံ, ဂေါပ္ဖနေန နိဗ္ဗတ္တံ ဂေါပ္ဖိမံ [ပါရာ. အဋ္ဌ. ၂.၄၃၁], ပုပ္ဖဒါမံ, ကရဏေန နိဗ္ဗတ္တံ ကိတ္တိမံ, ကုတ္တိမံ ဝါ, မဟာဝုတ္တိနာ ကရဏဿ ကိတ္တံ ကုတ္တဉ္စ။ သုတ္တဝိဘတ္တေန သံဟာရိမံ, အာဟာရိမံ ဣစ္စာဒီနိ သိဇ္ဈန္တိ။
ဣတိ ဒတ္တ, နိဗ္ဗတ္တရာသိ။
လ, ဣတ, ကရာသိ
֍ * ၅၄၆။ တန္နိဿိတေ လော [က. ၃၅၈; ရူ. ၃၈၃; နီ. ၇၇၈; ‘လ္လော’ (ဗဟူသု)]။
တန္နိဿိတတ္ထေ လော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၃၅။)ဝေဒံ ဉာဏံ နိဿိတံ ဝေဒလ္လံ, လဿ ဒွိတ္တံ, ဒုဋ္ဌု နိဿိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ။ ‘‘မဒနီယံ, ဗန္ဓနီယံ, မုစ္ဆနီယံ, ရဇနီယံ, ဂမနီယံ, ဒဿနီယံ’’ ဣစ္စာဒီနိ ကရဏေ ဝါ အဓိကရဏေ ဝါ အနီယပစ္စယေန သိဇ္ဈန္တိ။
‘ဓူမာယိတတ္တ’န္တိအာဒီသု ဓူမော ဝိယ အတ္တာနံ အာစရတီတိ ဓူမာယိတံ, ဂဂနံ, ဓူမာယိတံ ဧဝ ဓူမာယိတတ္တံ, သကတ္ထေ တ္တ။ ဧဝံ တိမိရာယိတတ္တံ, နာမဓာတုတော [သံ. နိ. ၃.၈၇] အာယပစ္စယေန သိဒ္ဓံ။
֍ * ၅၄၇။ သဉ္ဇာတာ တာရကာဒွိတွိတော [က. ၅၅၅; ရူ. ၆၁၂; နီ. ၁၁၄၂; စံ. ၄.၂.၃၇ ။ပေ.။ ၅.၂.၃၆; ‘သဉ္ဇာတံ။’ (ဗဟူသု)]။
တာရကာဒီဟိ တေ အဿ သဉ္ဇာတာတိ အတ္ထေ ဣတော ဟောတိ။
တာရကာ သဉ္ဇာတာ အဿာတိ တာရကိတံ, ဂဂနံ။ ပုပ္ဖာနိ သဉ္ဇာတာနိ အဿာတိ ပုပ္ဖိတော။ ဧဝံ ဖလိတော, ရုက္ခော။ ပလ္လဝါနိ သဉ္ဇာတာနိ အဿာတိ ပလ္လဝိတာ, လတာ။ ဒုက္ခံ သဉ္ဇာတံ အဿာတိ ဒုက္ခိတော, သုခံ သဉ္ဇာတံ အဿာတိ သုခိတော။
ပဏ္ဍာ ဝုစ္စတိ ပညာ, ပဏ္ဍာ သဉ္ဇာတာ အဿာတိ ပဏ္ဍိတော, ဒဏ္ဍော သဉ္ဇာတော အဿာတိ ဒဏ္ဍိတော။ မဟာဝုတ္တိနာ တဿ နတ္တေ မလံ သဉ္ဇာတံ အဿာတိ မလိနံ။ တထာ ပိပါသာ သဉ္ဇာတာ အဿာတိ ပိပါသိတော, ဇိဃစ္ဆာ သဉ္ဇာတာ အဿာတိ ဇိဃစ္ဆိတော, ဗုဘုက္ခာ သဉ္ဇာတာ အဿာတိ ဗုဘုက္ခိတော, မုစ္ဆာ သဉ္ဇာတာ အဿာတိ မုစ္ဆိတော, ဝိသညာ သဉ္ဇာတာ အဿာတိ ဝိသညိတော, နိန္ဒာ သဉ္ဇာတာ အဿာတိ နိန္ဒိတော။
ဧဝံ ဂဗ္ဗ-ထမ္ဘေ ဂဗ္ဗိတော။ ဒဗ္ဗ-ပါဋဝေ ဒဗ္ဗိတော။ အန္တရံ သဉ္ဇာတံ အဿာတိ အန္တရိတော, ဝစ္စံ သဉ္ဇာတံ အဿာတိ ဝစ္စိတော။
֍ * ၅၄၈။ နိန္ဒာညာတပ္ပပဋိဘာဂရဿဒယာသညာသု ကော [က. ၃၉၁; ရူ. ၄၂၃; နီ. ၈၃၅; စံ. ၄.၃.၆၂, ၆၃, ၆၄; ပါ. ၅.၃.၇၃-၇၉, ၉၆, ၉၇]။
(နိရုတ္တိ၊၃၃၆။)နိန္ဒာဒီသု ဇောတနိယေသု နာမသ္မာ ကော ဟောတိ။
နိန္ဒာယံ – ကုစ္ဆိတော သမဏော သမဏကော။ ဧဝံ မုဏ္ဍကော, အဿကော, ဥဒ္ဓုမာတကံ, ဝိနီလကံ, ဝိပုဗ္ဗကံ, အဋ္ဌိကံ ဣစ္စာဒိ။
အညာတေ – အညာတော အဿော အဿကော, ကဿ အယံ အဿောတိ ဝါ အဿကော ဣစ္စာဒိ။
အပ္ပတ္ထေ – အပ္ပကံ တေလံ တေလကံ။ ဧဝံ ဃတကံ, ခုဒ္ဒကံ ဓနု ဓနုကံ, ရထကံ, ဂါမကံ ဣစ္စာဒိ။
ပဋိဘာဂတ္ထေ – ဟတ္ထိရူပကံ ဟတ္ထိကံ။ ဧဝံ အဿကံ, ဗလီဗဒ္ဒကော ဣစ္စာဒိ။
ရဿေ-ရဿော မနုဿော မနုဿကော။ ဧဝံ ရုက္ခကော, ပိလက္ခကော ဣစ္စာဒိ။
ဒယာယံ-အနုကမ္ပိတော ပုတ္တော ပုတ္တကော။ ဧဝံ ဝစ္ဆကော, ဣတ္ထိကာ, အမ္ဗကာ, ကုမာရိကာ ဣစ္စာဒိ။
သညာယံ-နာမမတ္တေန မောရော ဝိယ မောရကော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ လ, ဣတ, က ရာသိ။
အဘူတတဗ္ဘာဝရာသိ
֍ * ၅၄၉။ အဘူတတဗ္ဘာဝေ ကရာသဘူယောဂေ ဝိကာရာစီ [က. ၃၉၁; ရူ. ၄၂၃; နီ. ၈၃၅; စံ. ၄.၄.၃၅; ပါ. ၅.၄.၅၀]။
ပုဗ္ဗေ တဿ အဘူတဿ ဝတ္ထုနော ကဒါစိ တထာ ဘဝနံ အဘူတတဗ္ဘာဝေါ, တသ္မိံ အဘူတတဗ္ဘာဝေ ဇောတနိယေ သတိ ကရာ’သ, ဘူဓာတူနံ ယောဂေ ဝိကာရဝါစိမှာ နာမသ္မာ စာနုဗန္ဓော ဤပစ္စယော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၃၇။)အဓဝလံ ဓဝလံ ကရောတိ ဓဝလီကရောတိ, အဓဝလော ဓဝလော သိယာ ဓဝလီသိယာ, အဓဝလော ဓဝလော ဘဝတိ ဓဝလီဘဝတိ။ ဧဝံ ဓဝလီကာရော, ဓဝလီဘူတော။
အဘူတတဗ္ဘာဝေတိ ကိံ? ဃဋံ ကရောတိ, ဃဋော အတ္ထိ, ဃဋော ဘဝတိ။
ကရာသဘူယောဂေတိ ကိံ? အဓဝလော ဓဝလော ဇာယတေ။
ဝိကာရာတိ ကိံ? ပကတိယာ မာ ဟောတု, သုဝဏ္ဏံ ကုဏ္ဍလံ ကရောတိ, သုဝဏ္ဏဿ ကုဏ္ဍလကရဏံ နာမ လောကေ ပကတိရူပန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ သုဝဏ္ဏံ ကုဏ္ဍလံ သိယာ, သုဝဏ္ဏံ ကုဏ္ဍလံ ဘဝတီတိ။
ဣတိ အဘူတတဗ္ဘာဝရာသိ။
သကတ္ထရာသိ
֍ * ၅၅၀။ သကတ္ထေ [က. ၁၇၈, ၃၆၀, ၃၇၂; ရူ. ၂၂၄, ၃၈၇, ၃၈၅, ၃၇၈; နီ. ၃၆၄, ၇၈၀, ၇၉၈, ၇၆၇]။
သကတ္ထေပိ ပစ္စယာ ဒိဿန္တိ။ ‘သကတ္ထော’တိ သကပဒတ္ထော, ပကတိလိင်္ဂပဒတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
ဟီနော ဧဝ ဟီနကော, ပေါတော ဧဝ ပေါတကော, ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ, ယထာဘူတမေဝ ယထာဘုစ္စံ, ကရုဏာ ဧဝ ကာရုညံ, ပတ္တကာလမေဝ ပတ္တကလ္လံ, အာကာသာနန္တမေဝ အာကာသာနဉ္စံ, ပါဂုညမေဝ ပါဂုညတာ, ကမ္မညမေဝ ကမ္မညတာ, ဒါနံ ဧဝ ဒါနမယံ, သီလံ ဧဝ သီလမယံ။ ဧဝံ ဘာဝနာမယံ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၃၈။)ယထာ စ အမစ္စပုတ္တာ ဧဝ ‘အမစ္စပုတ္တိယာ’တိ ဝုစ္စန္တိ, ဧဝံ ‘‘သကျပုတ္တော ဧဝ သကျပုတ္တိယော, အသမဏော ဟောတိ အသကျပုတ္တိယော [ပါရာ. ၅၅], ဧဝံ နာဋပုတ္တိယော, ဒါသပုတ္တိယော’’တိပိ ယုဇ္ဇတိ။
‘ဘယဒဿိဝါ, အတ္ထဒဿိမာ’တိ ဝန္တု, မန္တုပစ္စယာသကတ္ထေပိ ယုဇ္ဇန္တိ။ ‘ဗြဟ္မဝဏ္ဏီ, ဒေဝဝဏ္ဏီ’တိ ဧတ္ထ ဗြဟ္မုနော ဝဏ္ဏော ဗြဟ္မဝဏ္ဏော, ဗြဟ္မဝဏ္ဏော ဝိယ ဝဏ္ဏော အဿ အတ္ထီတိ အတ္ထေ သတိ ဤပစ္စယော ပစ္စယတ္ထော ဧဝ ဟောတိ, န သကတ္ထော။ ဗြဟ္မဝဏ္ဏော ဝိယ ဝဏ္ဏော ယဿ သောယံ ဗြဟ္မဝဏ္ဏီတိ အတ္ထေ သတိ သကတ္ထောယေဝ။ အပိ စ ဧကသ္မိံ အညပဒတ္ထေ ဒွေ သမာသ, တဒ္ဓိတာ ဝတ္တန္တီတိပိ ယုဇ္ဇတိ, တထာ ‘ပဂုဏဿ ဘာဝေါ ပါဂုညတာ’တိအာဒီသု ဒွေ တဒ္ဓိတပစ္စယာ ဘာဝတ္ထေတိ။
ဣတိ သကတ္ထရာသိ။
နိဒ္ဒိဋ္ဌပစ္စယရာသိ
֍ * ၅၅၁။ အညသ္မိံ [က. ၃၅၂; ရူ. ၃၇၆; နီ. ၇၆၅]။
ပုဗ္ဗေ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဏာဒယော ပစ္စယာ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္ထတော အညေသုပိ အတ္ထေသု ဒိဿန္တိ။
မဂဓေသု ဇာတော မာဂဓော, မဂဓေသု သံဝဍ္ဎိတော မာဂဓော, မဂဓေသု နိဝုတ္ထော မာဂဓော, မဂဓာနံ မဂဓေသု ဝါ ဣဿရော မာဂဓော ဣစ္စာဒိ, ဏော။
ကာသိံ အဂ္ဃတီတိ ကာသိယော [စူဠဝ. ၃၇၆], ‘ကာသီ’တိ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဝုစ္စတိ, ဣယော။
ဧဝမညေပိ ပစ္စယာ ယထာနုရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ * ၅၅၂။ ဒိဿန္တညေပိ ပစ္စယာ [က. ၃၅၁, ၃၅၂; ရူ. ၃၇၄, ၃၇၆; နီ. ၇၆၄, ၇၆၅]။
(နိရုတ္တိ၊၃၃၉။)ပုဗ္ဗေ နိဒ္ဒိဋ္ဌပစ္စယေဟိ အညေပိ ပစ္စယာ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု အနိဒ္ဒိဋ္ဌေသု စ အတ္ထေသု ဒိဿန္တိ။
ဝိသဒိသာ [ဝိဝိဓာ (မောဂ.)] မာတရော ဝိမာတရော, တာသံ ပုတ္တာ ဝေမာတိကာ [နေတ္တိ ၉၅], ဣကဏ။
ပထေ ဂစ္ဆန္တီတိ ပထာဝိနော [မ. နိ. ၂.၃၄၇], အဃံ ဒုက္ခံ ပါပံ ဝါ ဂစ္ဆတီတိ အဃာဝီ, အာဝီ။
ဣဿာ အဿ အတ္ထီတိ ဣဿုကီ [ဇာ. ၁.၆.၄၃], ဥကီ။
ဓုရံ ဝဟန္တီတိ ဓောရယှာ [အ. နိ. ၃.၅၈], ယှဏ။
လောဘဿ ဟိတာ လောဘနေယျာ။ ဧဝံ ဒေါသနေယျာ, မောဟနေယျာ, အနေယျော။
ဒဿနံ အရဟတီတိ ဒဿနေယျော။ ဧဝံ ဝန္ဒနေယျော, ပူဇနေယျော, နမဿနေယျော, ဧယျော။
ဩဃာနံ ဟိတာ ဩဃနိယာ, ယောဂနိယာ, ဂန္ထနိယာ, ကမ္မနိယံ, အတ္တနိယံ, ဒဿနိယံ, ပူဇနိယော, နမဿနိယော ဣစ္စာဒိ, အနိယော။
ယံ ပရိမာဏံ အဿာတိ ယာဝံ, ယာဝန္တဿ ဘာဝေါ ယာဝတွံ။ ဧဝံ တာဝတွံ, တွ။
ပရမာနံ ဥတ္တမပုရိသာနံ ဘာဝေါ ကမ္မံ ဝါ ပါရမီ, သမဂ္ဂါနံ ဘာဝေါ ကမ္မံ ဝါ သာမဂ္ဂီ, ဏီ။
‘‘နာဂဝတာ, သီဟဝတာ, အာဇညဝတာ’’ ဣစ္စာဒီသု ဘာဝေ ဝန္တုပစ္စယံ ဣစ္ဆန္တိ။
မာတု ဘာတာ မာတုလော, ဥလော။
ဣတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌပစ္စယရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၄၀။)ဝုဒ္ဓိရာသိ
‘ပဒါနမာဒိဿာယုဝဏ္ဏဿာဧဩ ဏာနုဗန္ဓေ’တိ ပဒါဒိဘူတာနံ အကာရ, ဣဝဏ္ဏု’ဝဏ္ဏာနံ အာ, ဧ, ဩဝုဒ္ဓိ။
အာဒိစ္စော, ဝါသိဋ္ဌော, ဝေနတေယျော, မေနိကော, ပေတ္တိကံ, ဩဒုမ္ဗရံ, ဩဠုမ္ပိကော, ဩဒဂျံ, ဒေါဘဂ္ဂံ, သောဘဂ္ဂံ ဣစ္စာဒိ။
ဏာနုဗန္ဓေတိ ကိံ? နာမကော, ပဒကော, ပုရာတနော။
‘မဇ္ဈေ’တိ သုတ္တေန ပဒမဇ္ဈေပိ ဝုဒ္ဓိ, ဝါသေဋ္ဌော, အဍ္ဎတေယျော ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၅၅၃။ သံယောဂေပိ ကွစိ [က. ၄၀၅; ရူ. ၃၆၅; နီ. ၈၆၄; ‘ပိ’ (ဗဟူသု နတ္ထိ)]။
ဏာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ သံယောဂေပိ ကွစိ ဝုဒ္ဓိ ဟောတိ။
ပေတ္တေယျော, ပေတ္တိကံ, ဒေစ္စော, ပမုခေ သာဓု ပါမောက္ခံ, ပမုဒိတဿ ဘာဝေါ ပါမောဇ္ဇံ, ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝါကျံ, ဘဇိတဗ္ဗန္တိ ဘာဂျံ, ဘောဂ္ဂံ, ယောဂ္ဂံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဝုဒ္ဓိရာသိ။
လောပရာသိ
‘လောပေါဝဏ္ဏိဝဏ္ဏာန’န္တိ သုတ္တေန ဏျမှိ ပရေ အဝဏ္ဏိ’ဝဏ္ဏာနံ လောပေါ။
တတ္ထ အဝဏ္ဏေ-ပဏ္ဍိစ္စံ, တစ္ဆံ, ဒါယဇ္ဇံ, ဒွိဓာ ဘာဝေါ ဒွေဇ္ဈံ, ကရုဏာယေဝ ကာရုညံ ဣစ္စာဒိ။
ဣဝဏ္ဏေ-အဓိပတိဿ ဘာဝေါ အာဓိပစ္စံ။ ဧဝံ အာဒိစ္စော, ကောဏ္ဍညော ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၄၁။)‘ဥဝဏ္ဏဿာဝင သရေ’တိ သရေ ပရေ ဥဝဏ္ဏဿ အဝင ဟောတိ။
ဏမှိ-လဟုနော ဘာဝေါ လာဃဝံ, ရာဃဝံ, ဇမ္ဗုရုက္ခေ ဘဝံ ဇမ္ဗဝံ။ တထာ ကပိလဝတ္ထုမှိ ဘဝံ ကာပိလဝတ္ထဝံ, ဝနံ။ ဘာတုနော အပစ္စံ ဘာတဗျော, ဂဗျံ, ဒဗျံ။
‘ဋေ သတိဿာ။’တိ ဋမှိ ပစ္စယေ ဝီသတိ, တီသတီနံ တိလောပေါ။
ဝီသတိယာ ပူရဏော ဝီသော, ဧကူနဝီသော။ ဧဝံ တီသော, ဧကူနတီသော။
‘ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿာ’တိ ရာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပဒန္တသရာဒီနံ လောပေါ။
မေတ္တေယျော, ပေတ္တေယျော, ကိဝံ, ကိတ္တကံ, ဤဒီ, ဤဒိက္ခော, ဤဒိသော, အာဟစ္စ, ဥပဟစ္စ, သက္ကစ္စ, အဓိကိစ္စ, ကိရိယာ, ဝေဒဂူ, ပါရဂူ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၅၅၄။ ပစ္စယာနံ လောပေါ [က. ၃၉၁; ရူ. ၄၂၃; နီ. ၈၃၀; မောဂ္ဂလ္လာနေ ‘လောပေါ’ တွေဝ ဒိဿတိ]။
ပစ္စယာနံ ကွစိ လောပေါ ဟောတိ။
ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတံ, စက္ခု သုညံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ [သံ. နိ. ၄.၈၅]။ ဧတ္ထ စ ရတနဿ ဘာဝေါ ရတနံ, အတ္တနော ဘာဝေါ အတ္တာ, အတ္တနော သကဿ ဘာဝေါ အတ္တနိယန္တိ ဧဝံ ဘာဝပစ္စယလောပေါ။
‘‘ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဓမ္မာနုဿတိ’’အာဒီသု ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘာဝေါ ဗုဒ္ဓါ, ဗုဒ္ဓဿ အယံ ဂုဏော ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ နယေန ပစ္စယလောပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ * ၅၅၅။ လောပေါ ဝီမန္တုဝန္တူနံ [က. ၂၆၈; ရူ. ၃၉၇; နီ. ၅၁၈]။
(နိရုတ္တိ၊၃၄၂။)ဣယိ’ဋ္ဌေသု ပရေသု ဝီ, မန္တု, ဝန္တူနံ လောပေါ ဟောတိ။
မေဓာဝီနံ အတိသယေန မေဓာဝီတိ မေဓိယော, မေဓိဋ္ဌော, သတိမန္တာနံ အတိသယေန သတိမာတိ သတိယော, သတိဋ္ဌော, ဂုဏဝန္တာနံ အတိသယေန ဂုဏဝါတိ ဂုဏိယော, ဂုဏိဋ္ဌော။
ဣတိ လောပရာသိ။
ခုဒ္ဒကရာသိ နိဋ္ဌိတော။
နာနာတ္တရာသိ
֍ * ၅၅၆။ ဇော ဝုဒ္ဓဿိယိဋ္ဌေသု [က. ၂၆၂; ရူ. ၃၉၁; နီ. ၅၁၃; စံ. ၄.၃.၅၀; ပါ. ၅.၃.၆၁, ၆၂]။
ဣယိ’ဋ္ဌပစ္စယေသု ပရေသု ဝုဒ္ဓသဒ္ဒဿ ဇော ဟောတိ။
ဝုဒ္ဓါနံ အတိသယေန ဝုဒ္ဓါတိ ဇေယျော, ဇေဋ္ဌော။
֍ * ၅၅၇။ ဗာဠှန္တိကပသတ္ထာနံ သာဓနေဒသဇာ [က. ၂၆၃, ၂၆၄, ၂၆၅; ရူ. ၃၉၂, ၃၉၃, ၃၉၄; နီ. ၅၁၂, ၅၁၄, ၅၁၅; စံ. ၄.၃.၄၉, ၅၁; ပါ. ၅.၃.၆၀, ၆၃; ‘။ ဒသာ’ (ဗဟူသု)]။
ဣယ, ဣဋ္ဌပစ္စယေသု ပရေသု ဗာဠှ, အန္တိက, ပသတ္ထသဒ္ဒါနံ သာဓ, နေဒ, သ, ဇာဒေသာ ဟောန္တိ။
ဗာဠှာနံ အတိသယေန ဗာဠှောတိ သာဓိယော, သာဓိဋ္ဌော, အန္တိကာနံ အတိသယေန အန္တိကောတိ နေဒိယော, နေဒိဋ္ဌော, ပသတ္ထာနံ အတိသယေန ပသတ္ထောတိ သေယျော, သေဋ္ဌော, ဇေယျော, ဇေဋ္ဌော။
֍ * ၅၅၈။ ကဏကန အပ္ပယုဝါနံ [က. ၂၆၆, ၂၆၇; ရူ. ၃၉၅, ၃၉၆; နီ. ၅၁၆, ၅၁၇; စံ. ၄.၃.၅၃; ပါ. ၅.၃.၆၄]။
(နိရုတ္တိ၊၃၄၃။)ဣယ, ဣဋ္ဌပစ္စယေသု ပရေသု အပ္ပ, ယုဝသဒ္ဒါနံ ကဏ, ကနအာဒေသာ ဟောန္တိ။
အပ္ပာနံ နဝါနံ အတိသယေန အပ္ပော နဝေါတိ ကဏိယော, ကဏိဋ္ဌော, ယုဝါနံ တရုဏာနံ အတိသယေန ယုဝါ တရုဏောတိ ကနိယော, ကနိဋ္ဌော, ကနိယေ ဝယေ ဘဝါ ကညာ။
֍ * ၅၅၉။ ကောသဇ္ဇာဇ္ဇဝ ပါရိသဇ္ဇ သုဟဇ္ဇ မဒ္ဒဝါရိသျာသ ဘာဇညထေယျဗာဟုသစ္စာ [က. ၃၆၀, ၃၆၁; ရူ. ၃၈၇, ၃၈၈; နီ. ၇၈၀, ၇၈၁; ‘။ရိဿာ။’’ (ဗဟူသု)]။
ဘာဝ, ကမ္မေသု ဏာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ ဧတေ သဒ္ဒါ နိပစ္စန္တေ။ တတ္ထ အဇ္ဇဝ, မဒ္ဒဝါ’သဘသဒ္ဒါ ဏမှိ သိဇ္ဈန္တိ, သေသာ ဏျမှိ။
တတ္ထ ဥဇုနော ဘာဝေါ အဇ္ဇဝံ, ဣမိနာ သုတ္တေန ဏမှိ ဥဿ အတ္တံ, ‘ဥဝဏ္ဏဿာဝင။’ ဣတိ ဥဿ အဝတ္တံ။ ဧဝံ မုဒုနော ဘာဝေါ မဒ္ဒဝံ, ဥသဘဿ ဘာဝေါ အာသဘံ, ဥဿ အာတ္တံ။ ကုသိတဿ [ကုသီတဿ?] ဘာဝေါ ကောသဇ္ဇံ, ဣမိနာ ဣလောပေါ, တျဿ ဇ္ဇတ္တံ, ပရိသာသု ဥပ္ပန္နော ပါရိသဇ္ဇော [ဒီ. နိ. ၂.၂၁၅], ဒါဂမော, သုဟဒယောဝ သုဟဒေါ, ယလောပေါ, သုဟဒဿ ဘာဝေါ သောဟဇ္ဇံ [ဇာ. ၁.၅.၂၃], ဣသိနော ဣဒံ အာရိသျံ, ဣဿ အာရိတ္တံ, အာဇာနိယဿ [အာဇာနီယဿာတိပိ ဒိဿတိ] ဘာဝေါ အာဇညံ, ယလောပေါ, ပုန ‘လောပေါဝဏ္ဏိဝဏ္ဏာန’န္တိ ဣလောပေါ, တတော ပရံ သန္ဓိရူပံ, အာဇာနိယော ဧဝ ဝါ အာဇညော [ဇာ. ၁.၁.၂၄], သကတ္ထေ ဏျော, ထေနဿ ဘာဝေါ, ကမ္မံ ဝါ ထေယျံ, နဿ ယတ္တံ, ဗဟုသုတဿ ဘာဝေါ ဗာဟုသစ္စံ, ဥဿ အတ္တံ, ပုန သန္ဓိရူပံ။
֍ * ၅၆၀။ အဓာတုဿ ကေ [ပါဏိနိယေ, စန္ဒေ စ ‘ကာက’ဣတိ ပဉ္စမျန္တံ ဒိဿတေ] သျာဒိတော ဃေဿိ [က. ၄၀၄; ရူ. ၃၇၀; နီ. ၈၅၉]။
(နိရုတ္တိ၊၃၄၄။)‘ဃေဿီ’တိ ဃေ+အဿ+ဣ, ဆပဒမိဒံ သုတ္တံ။
အဓာတုဿ အဝယဝဘူတေ ကကာရေ ပရေ ပုဗ္ဗဿ အကာရဿ ဗဟုလံ ဣ ဟောတိ ကနိဿိတေ ဃေ အသျာဒိတော ပရေ သတိ။
ဗာလိကာ, ဧကိကာ, ဟတ္ထိပေါတိကာ, မဟလ္လိကာ, ကုမ္ဘကာရိကာ, ကမ္မကာရိကာ, အန္နဒါယိကာ, ဥပါသိကာ, သာဝိကာ, ဓမ္မဝါစိကာ။
အဓာတုဿာတိ ကိံ? ကုလုပကာ- ဘိက္ခုနီ, ဓေနုပကာ, ခီရုပကာ-ဝစ္ဆီ, ဣဓ ဓာတွာဒေသောပိ ကကာရော ဓာတုသညံ လဘတိယေဝ။
ကေတိ ကိံ? ဝေဒနာ, စေတနာ။
အသျာဒိတောတိ ကိံ? ဗဟုပရိဗ္ဗာဇကာ-ရာဇဓာနီ။
အဿာတိ ကိံ? ဗဟုကတ္တုကာ-သာလာ။
ဧတ္ထ စ ဗဟဝေါ ပရိဗ္ဗာဇကာ ယဿာ သာ ဗဟုပရိဗ္ဗာဇကာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ပရိဗ္ဗာဇကသဒ္ဒေါ ပကတိသျာဒိသဒ္ဒေါ ဟောတိ, တသ္မာ ကနိဿိတဿ ဃသညဿ အာကာရဿ သျာဒိတော ပရတ္တာ ပုဗ္ဗဿ အဿ ဣတ္တံ န ဘဝတိ။ ယဒိ ဘဝေယျ, ဗဟုကာ ပရိဗ္ဗာဇိကာယော ယဿန္တိ အတ္ထပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ။
ဣတိ နာနာတ္တရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဣတိ နိရုတ္တိဒီပနိယာ နာမ မောဂ္ဂလ္လာနဗျာကရဏ-
ဒီပနိယာ တဒ္ဓိတကဏ္ဍော ပဉ္စမော။
(နိရုတ္တိ၊၃၄၅။)၆. အာချာတကဏ္ဍ
သုဒ္ဓကတ္တုရူပ
အထ ဓာတုပစ္စယသံသိဒ္ဓံ ကာလ, ကာရက, ပုရိသ, သင်္ချာဘေဒဒီပကံ လိင်္ဂဘေဒရဟိတံ ကြိယာပဓာနဝါစကံ တျာဒျန္တနာမကံ အာချာတပဒံ ဒီပိယတေ။
တတ္ထ ကြိယံ ဓာရေတီတိ ဓာတု။ သာ ပကတိဓာတု, ဝိကတိဓာတု, နာမဓာတုဝသေန တိဝိဓာ။
တတ္ထ ဘူ, ဟူ, ဂမု, ပစ ဣစ္စာဒိ ပကတိဓာတု နာမ သဘာဝေန သိဒ္ဓတ္တာ။
တိတိက္ခ, တိကိစ္ဆ, ဗုဘုက္ခ, ဇိဃစ္ဆဣစ္စာဒိ ဝိကတိဓာတု နာမ သင်္ခတဝသေန သိဒ္ဓတ္တာ။
ပုတ္တီယ, ပဗ္ဗတာယ ဣစ္စာဒိ နာမဓာတု နာမ နာမဘူတဿ သတော ကြိယဝါစီပစ္စယယောဂေန ဓာတုဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ။
ပကတိဓာတု စ သကမ္မိကာ’ကမ္မိကဝသေန ဒုဝိဓာ။
တတ္ထယာ ဓာတု ကမ္မာပေက္ခံ ကြိယံ ဝဒတိ, သာ သကမ္မိကာ နာမ။ ဂါမံ ဂစ္ဆတိ, ဩဒနံ ပစတိ ဣစ္စာဒိ။
ယာ ကမ္မနိရပေက္ခံ ကြိယံ ဝဒတိ, သာ အကမ္မိကာ နာမ။ ဘဝတိ, ဟောတိ, တိဋ္ဌတိ, သေတိ ဣစ္စာဒိ။
သကမ္မိကာ စ ဧကကမ္မိက, ဒွိကမ္မိကဝသေန ဒုဝိဓာ။
တတ္ထ ယာ ဧကကမ္မာပေက္ခံ ကြိယံ ဝဒတိ, သာ ဧကကမ္မိကာ နာမ။ ဂါမံ ဂစ္ဆတိ, ဩဒနံ ပစတိ ဣစ္စာဒိ။
ယာ ပဓာနာ’ပဓာနဝသေန ကမ္မဒွယာပေက္ခံ ကြိယံ ဝဒတိ, သာ ဒွိကမ္မိကာ နာမ။
သာ စ နျာဒိ, ဒုဟာဒိဝသေန ဒုဝိဓာ။
(နိရုတ္တိ၊၃၄၆။)တတ္ထ ယာ ဓာတု ပါပနတ္ထာ ဟောတိ, သာ နျာဒိ နာမ။ အဇံ ဂါမံ နေတိ, ဘာရံ ဂါမံ ဝဟတိ, သာခံ ဂါမံ အာကဍ္ဎတိ။
သေသာ ဒွိကမ္မိကာ ဒုဟာဒိ နာမ။ ဂါဝိံ ခီရံ ဒုဟတိ, ဗြာဟ္မဏံ ကမ္ဗလံ ယာစတိ, ဒါယကံ ဘိက္ခံ ဘိက္ခတိ, ဂေါဏံ ဝဇံ ရုန္ဓတိ, ဘဂဝန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ, သိဿံ ဓမ္မံ အနုသာသတိ, ဘဂဝါ ဘိက္ခူ ဧတံ [ဝစနံ] အဝေါစ, ရာဇာ အမစ္စံ ဝစနံ ဗြဝီတိ ဣစ္စာဒိ။
တတ္ထ ယဒါ ကမ္မသ္မိံ ရူပံ သိဇ္ဈတိ, တဒါ ဝိဘတ္တိ, ပစ္စယာ နျာဒိမှိ ပဓာနကမ္မံ ဝဒန္တိ, ဒုဟာဒိမှိ အပဓာနကမ္မံ, သဗ္ဗဓာတူသု ကာရိတယောဂေ ကာရိတကမ္မန္တိ, သဗ္ဗဉ္စေတံ ဓာတူနံ ပကတိအတ္ထဝသေန ဝုတ္တံ, အနေကတ္ထတ္တာ ပန ဓာတူနံ အတ္ထန္တရဝစနေ ဝါ နာနုပသဂ္ဂယောဂေ ဝါ အကမ္မိကာပိ သကမ္မိကာ ဟောန္တိ, သကမ္မိကာပိ အကမ္မိကာ ဟောန္တိ။
အတ္ထန္တရဝစနေ တာဝ –
ဝိဒ – သတ္တာယံ, ဓမ္မော ဝိဇ္ဇတိ, သံဝိဇ္ဇတိ။
ဝိဒ – ဉာဏေ, ဓမ္မံ ဝိဒတိ။
ဝိဒ – လာဘေ, ဓနံ ဝိန္ဒတိ။
ဝိဒ – အနုဘဝနေ, သုခံ ဝေဒေတိ, ဝိပါကံ ပဋိသံဝေဒေတိ [မ. နိ. ၃.၃၀၃]။
ဝိဒ – အာရောစနေ, ဝေဒယာမဟံ ဘန္တေ ဝေဒယတီတိ မံ ဓာရေတု [စူဠဝ. အဋ္ဌ. ၁၀၂], ကာရဏံ နိဝေဒေတိ, ဓမ္မံ ပဋိဝေဒေတိ ဣစ္စာဒိ။
နာနုပသဂ္ဂယောဂေ –
(နိရုတ္တိ၊၃၄၇။)ပဒ-ဂတိယံ, မဂ္ဂံ ပဇ္ဇတိ, ပဋိပဇ္ဇတိ, မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နိပဇ္ဇတိ, သမ္ပဇ္ဇတိ, ဘောဂေါ ဘဝတိ, သမ္ဘဝတိ, ဘောဂံ အနုဘဝတိ, တဏှံ အဘိဘဝတိ, ပရိဘဝတိ, အဓိဘဝတိ, အရညံ အဘိသမ္ဘဝတိ, အဇ္ဈောဂါဟတီတိ အတ္ထော။ ဂစ္ဆန္တံ မဂ္ဂေ အဘိသမ္ဘဝတိ, သမ္ပာပုဏာတီတိ အတ္ထော ဣစ္စာဒိ။
ပဒါနံ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ ဝါ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ ဝါ ဥပကာရကာ ဝိဘတ္တိ, ပစ္စယာ ပစ္စယာ နာမ။
တတ္ထ ဝိဘတ္တိယော တျာဒိ, တွာဒိဣစ္စာဒိနာ အဋ္ဌဝိဓာ ဘဝန္တိ, သရူပတော ဆန္နဝုတိဝိဓာ။
တတ္ထ ပုဗ္ဗဆက္ကဘူတာနိ အဋ္ဌစတ္တာလီသရူပါနိ ပရဿပဒါနိ နာမ။ ပရဆက္ကဘူတာနိ အဋ္ဌစတ္တာလီသရူပါနိ အတ္တနောပဒါနိ နာမ။
တတ္ထ ပရဟိတပဋိသံယုတ္တေသု ဌာနေသု ပဝတ္တိဗဟုလာနိ ပဒါနိ ပရဿပဒါနိ နာမ။ အတ္တဟိတပဋိသံယုတ္တေသု ပဝတ္တိဗဟုလာနိ အတ္တနောပဒါနိ နာမာတိ ဧကေ။
ပရော ဝုစ္စတိ ကတ္တာ သဗ္ဗကြိယာသာဓာရဏတ္တာ, အတ္တာ ဝုစ္စတိ ကမ္မံ သကသကကြိယာသာဓာရဏတ္တာ, ပရဿ အဘိဓာယကာနိ ပဒါနိ ပရဿပဒါနိ, အတ္တနော အဘိဓာယကာနိ ပဒါနိ အတ္တနောပဒါနီတိ အညေ။
အတ္တာ ဝုစ္စတိ ပဒတ္ထာနံ သရီရဘူတာ ကြိယာ, ကတ္တုနာ ပန သာဓျဋ္ဌေန ကြိယရူပါနိ ဘာဝ, ကမ္မာနိပိ အတ္တာတိ ဝုစ္စန္တိ။ သာဓကဋ္ဌေန တေဟိ ပရဘူတော ကတ္တာ ပရော နာမာတိ အပရေ။
အတ္တာ ဝုစ္စတိ အမှတ္ထော, ပရော ဝုစ္စတိ တုမှ, နာမတ္ထော, ပုဗ္ဗဆက္ကာနိ ပရဗဟုလတ္တာ ပရဿပဒါနိ နာမ, ပရဆက္ကာနိ ပန ရူဠှီဝသေန အတ္တနောပဒါနိ နာမာတိပိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ န ယုဇ္ဇတိ ပရဆက္ကေသု တဗ္ဗဟုလမတ္တဿာပိ အသိဒ္ဓတ္တာ။ ပါဠိဘာသံ ပန ပတွာ ဒွိန္နံ ဆက္ကာနံ အတ္တဟိတ, ပရဟိတေသု ဝါ တီသု ကာရကေသု ဝါ ပဝတ္တိနာနာတ္တံ န ဒိဿတိယေဝ, တသ္မာ ဣမသ္မိံ ဂန္ထေ တံ နာမဒွယံ န ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(နိရုတ္တိ၊၃၄၈။)ပစ္စယာ ပန စတုဗ္ဗိဓာ ဝိကရဏ, ကိစ္စ, ကာရိတ, ဓာတုပစ္စယဝသေန။
တတ္ထ ယေ ဓာတုသိဒ္ဓါနိ တျာဒိပဒါနိ တဗ္ဗာဒိပဒါနိ စ ဂဏဝိဘာဂဝသေန အညမညံ ဝိသဒိသရူပါနိ ကရောန္တိ, တေ ဝိကရဏပစ္စယာ နာမ, လ, ယ, ဏောဣစ္စာဒယော။
ဘာဝ, ကမ္မဝိသယော ကျော ကိစ္စပစ္စယော နာမ။
ပရေသံ အာဏာပနသင်္ခါတေ ပယောဇကဗျာပါရေ ပဝတ္တာ ဏိ, ဏာပိပစ္စယာ ကာရိတပစ္စယာ နာမ။
ဝိသုံ တံတံကြိယဝါစီဘာဝေန ဓာတုရူပါ ခ, ဆ, သဣစ္စာဒိကာ ပစ္စယာ ဓာတုပစ္စယာ နာမ။
‘‘ကာလ, ကာရက, ပုရိသ, သင်္ချာဘေဒဒီပက’’န္တိ ဧတ္ထ အတီတ, ပစ္စုပ္ပန္နာ’နာဂတ, ကာလဝိမုတ္တဝသေန ကာလဘေဒေါ စတုဗ္ဗိဓော။
တတ္ထ ဟိယျတ္တနီ, အဇ္ဇတ္တနီ [အဇ္ဇတနီ (ဗဟူသု)], ပရောက္ခာတိ ဣမာ တိဿော ဝိဘတ္တိယော အတီတေ ကာလေ ဝတ္တန္တိ။
ဝတ္တမာနာ, ပဉ္စမီတိ ဒွေ ပစ္စုပ္ပန္နေ။
ဧကာ ဘဝိဿန္တီ အနာဂတေ။
သတ္တမီ, ကာလာတိပတ္တီတိ ဒွေ ကာလဝိမုတ္တေ ဝတ္တန္တိ, အယံ ကိရ ပေါရာဏိကော ဝိဘတ္တီနံ ကမော, သော စ ပါဠိယာ သမေတိယေဝ။
‘‘သဗ္ဗေ သဒ္ဓမ္မဂရုနော, ဝိဟံသု ဝိဟရန္တိ စ။
အထောပိ ဝိဟရိဿန္တိ, ဧသာ ဗုဒ္ဓါန ဓမ္မတာ’’တိ [အ. နိ. ၄.၂၁] စ –
(နိရုတ္တိ၊၃၄၉။)‘‘အဗ္ဘတီတာ စ ယေ ဗုဒ္ဓါ, ဝတ္တမာနာ အနာဂတာ’’တိ စ [အပ. ထေရ ၁.၁.၅၈၈] ပါဠီ။ ဣမသ္မိံ ကမေ ပဉ္စမီ, သတ္တမီတိ နာမဒွယမ္ပိ အနွတ္ထဝသေန သိဒ္ဓံ ဘဝတိ။ ပစ္ဆာ ပန ဂရုနော ဝတ္တိစ္ဆာဝသေန ဝိဘတ္တီနံ နာနာကမံ ကရောန္တိ။
ကတ္တု, ကမ္မ, ဘာဝါ ပန ကာရကဘေဒေါ နာမ။ တတ္ထ ဘာဝေါ ဒုဝိဓော သာဓျ, သာဓနဝသေန ဝိသေသန, ဝိသေသျဝသေန စ။ တတ္ထ ဓာတွတ္ထကြိယာ သာဓျဘာဝေါ နာမ။ ပစ္စယတ္ထကြိယာ သာဓနဘာဝေါ နာမ။
တေသု သာဓျဘာဝေါ နာနာဓာတူနံ ဝသေန နာနာဝိဓော ဟောတိ။ သာဓနဘာဝေါ နာနာဓာတွတ္ထာနံ ပဝတ္တာကာရသင်္ခါတေန ဧကဋ္ဌေန ဧကောဝ ဟောတိ။ သော ပန ယထာ ဇာတိ နာမ အနုပ္ပန္နပက္ခေ ဌိတေ သင်္ခတဓမ္မေ ဥပ္ပာဒေန္တီ ဝိယ ခါယတိ, တထာ ဝေါဟာရဝိသယမတ္တေ ဌိတေ သဗ္ဗဓာတွတ္ထေ ပါတုဘောန္တေ ကရောန္တော ဝိယ ခါယတိ, တသ္မာ သော သာဓနန္တိ စ ကာရကန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယထာ စ ဇာတိဝသေန ဥပ္ပန္နာ သင်္ခတဓမ္မာ ‘‘စိန္တနံ ဇာတံ, ဖုသနံ ဇာတ’’ မိစ္စာဒိနာ ဧကန္တမေဝ ဇာတိံ ဝိသေသေန္တိ, တထာ ပစ္စယတ္ထဝသေန ပါတုဘောန္တာ နာနာဓာတွတ္ထာပိ ‘‘ဘုယျတေ, ဂမျတေ, ပစ္စတေ, ဘဝနံ, ဂမနံ, ပစန’’ မိစ္စာဒိနာ ဧကန္တမေဝ ပစ္စယတ္ထံ ဝိသေသေန္တိ။ ဝတ္တိစ္ဆာဝသေန ပန ဘာဝသာဓနပဒေသု ဓာတွတ္ထ, ပစ္စယတ္ထာနံ အဘေဒေါပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ဣဓ ပန ဒွီသု ဘာဝေသု သာဓနဘာဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ။
ပဌမ, မဇ္ဈိမု’တ္တမပုရိသာ ပုရိသဘေဒေါ။ ‘ပုရိသော’တိ စ ‘‘ယံကိဉ္စာယံ ပုရိသပုဂ္ဂလော ပဋိသံဝေဒေတိ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ’’တိ [မ. နိ. ၃.၁] ဧတ္ထ အတ္တာ ဧဝ ဝုစ္စတိ, သော စ အတ္တာ ‘‘သော ကရောတိ, သော ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ [အ. နိ. ၆.၄၃; ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၅၈၀] ဧတ္ထ ကာရကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣတိ ‘ပုရိသော’တိ ကာရကော ဧဝ။
(နိရုတ္တိ၊၃၅၀။)သော စ တိဝိဓော နာမတ္ထော, တုမှတ္ထော, အမှတ္ထော စာတိ။ တတ္ထ အတ္တနော အဇ္ဈတ္တသန္တာနဘူတတ္တာ အမှတ္ထော ဥတ္တမပုရိသော နာမ, သေသာ ပန ကမေန ပဌမပုရိသော, မဇ္ဈိမပုရိသောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိဘတ္တိယော ပန တဒ္ဒီပကတ္တာ ပဌမပုရိသာဒိနာမံ လဘန္တိ။ ဣဒဉ္စ နာမံ ကာရကဘေဒေ အန္တောဂဓမေဝါတိ ကတွာ ဣမသ္မိံ ဂန္ထေ န ဂဟိတန္တိ။
သင်္ချာဘေဒေါ ဒုဝိဓော ဧကတ္တ, ဗဟုတ္တဝသေန။
‘လိင်္ဂဘေဒရဟိတ’န္တိ ‘‘ပုရိသော ဂစ္ဆတိ, ဣတ္ထီ ဂစ္ဆတိ, ကုလံ ဂစ္ဆတိ’’ ဣစ္စာဒီသု ‘ပုရိသော’ဣစ္စာဒီနံ အဘိဓေယျပဒါနံ လိင်္ဂါနုဂတော ရူပဘေဒေါ အာချာတပဒေ နတ္ထိ။
‘ကြိယာပဓာနဝါစက’န္တိ ဧတ္ထ ကြိယံ ဧဝ ပဓာနတော အဘိဓာတိ, န နာမပဒံ ဝိယ ဒဗ္ဗံ ပဓာနတော အဘိဓာတီတိ အဓိပ္ပာယော။
တတ္ထ ကြိယာ နာမ ဓာတွတ္ထဘာဝေါ ဝုစ္စတိ, သာ စ ကာလဝသေန အတီတကြိယာ, ပစ္စုပ္ပန္နကြိယာ, အနာဂတကြိယာ, ကာလဝိမုတ္တကြိယာတိ စတုဗ္ဗိဓာ ဟောတိ။
အာဏတ္တိကြိယာ, အာသိဋ္ဌကြိယာ, အနုမတိကြိယာ, ပရိကပ္ပကြိယာ, အရဟ, သက္က, ဝိဓိ, နိမန္တနာ’မန္တနာဒိကြိယာတိ ဗဟုဝိဓော ကြိယာဘေဒေါတိ။
ဘူ-သတ္တာယံ, သန္တဿ ဘာဝေါ သတ္တာ, တဿံ သတ္တာယံ, ဘူဓာတု သတ္တာယမတ္ထေ ဝတ္တတေ, သဗ္ဗပဒတ္ထာနံ သဒ္ဒ, ဗုဒ္ဓိဝိသယဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနဘာဝေ ဝတ္တတေတျတ္ထော။
֍ * ၅၆၁။ ကြိယတ္ထာ [က. ၄၃၂, ၄၅၅; ရူ. ၃၆၂, ၅၃၀; နီ. ၉၀၅, ၉၃၆; ပါ. ၃.၁.၉၁]။
အဓိကာရသုတ္တမိဒံ, ကြိယတ္ထာ ပရံ ဝိဘတ္တိ, ပစ္စယာ ဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ ကြိယာ အတ္ထော ယဿာတိ ကြိယတ္ထော။ ပကတိဓာတု, ဝိကတိဓာတု, နာမဓာတုဝသေန တိဝိဓော ဓာတု, ကာရိတပစ္စယန္တရူပမ္ပိ ဝိကတိဓာတုမှိ သင်္ဂယှတိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၅၁။)֍ * ၅၆၂။ ဝတ္တမာနေတိ အန္တိ သိ ထ မိ မ တေ အန္တေ သေ ဝှေ ဧ မှေ [က. ၄၁၄; ရူ. ၄၂၈; နီ. ၈၇၂; စံ. ၁.၂.၈၂; ပါ. ၃.၂.၁၂၃]။
အာရဘိတွာ နိဋ္ဌံ အနုပဂတော ဘာဝေါ ဝတ္တမာနော နာမ, တံသမ္ဗန္ဓီကာလောပိ တဒူပစာရေန ဝတ္တမာနောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝတ္တမာနေ ကာလေ ကြိယတ္ထာ ပရံ တျာဒိဝိဘတ္တိယော ဘဝန္တိ။ အယဉ္စ ဝိဘတ္တိ တျာဒီတိ စ ဝတ္တမာနကာလဝိသယတ္တာ ဝတ္တမာနာတိ စ သိဇ္ဈတိ။
֍ * ၅၆၃။ ပုဗ္ဗာပရဆက္ကာနမေကာနေကေသု တုမှမှသေသေသု ဒွေ ဒွေ မဇ္ဈိမုတ္တမပဌမာ [က. ၄၀၈; ရူ. ၄၃၁; နီ. ၈၆၇]။
တုမှနာမံ, အမှနာမံ, တဒုဘယတော သေသနာမန္တိ တီသု နာမေသု ပယုဇ္ဇမာနေသု ဝါ ဂမျမာနေသု ဝါ ဧကသ္မိံ ဝါ အနေကေသု ဝါ အတ္ထေသု ပုဗ္ဗဆက္က, ပရဆက္ကာနံ ဒွေ ဒွေ မဇ္ဈိမ, ဥတ္တမ, ပဌမာ ဝိဘတ္တိယော ဘဝန္တိ။ ‘‘ဥတ္တမန္တိ ဥတ္တရံ အန္တိမ’’န္တိ စူဠမောဂ္ဂလ္လာနေ ဝုတ္တံ။
ဧတ္ထ စ ဝိဘတ္တိဝိဓာနမုခေန တံတံသညာဝိဓာနမ္ပိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။
ကထံ?တိ, အန္တိ, သိ, ထ, မိ, မ ဣတိ ပုဗ္ဗဆက္ကံ နာမ။
တေ, အန္တေ, သေ, ဝှေ, ဧ, မှေ ဣတိ ပရဆက္ကံ နာမ။
ပုဗ္ဗဆက္ကေ စ-တိ, အန္တိဒွယံ ပဌမဒုကံ နာမ, သိ, ထဒွယံ မဇ္ဈိမဒုကံ နာမ, မိ, မဒွယံ ဥတ္တမဒုကံ နာမ။ ဧဝံ ပရဆက္ကေ။
တတ္ထ တုလျာဓိကရဏဘူတေ သေသနာမေ ပယုဇ္ဇမာနေ ဝါ ဂမျမာနေ ဝါ ပဌမဒုကံ ဘဝတိ။ တထာ တုမှနာမေ မဇ္ဈိမဒုကံ, အမှနာမေ ဥတ္တမဒုကံ။ ဒုကေသု စ ဧကသ္မိံ အတ္ထေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဝစနံ, ဗဟုမှိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ။
(နိရုတ္တိ၊၃၅၂။)ဧတ္ထ စ နာမာနံ အတ္ထနိဿိတာ ကတွတ္ထ, ကမ္မတ္ထာ ဣဓ နာမတ္ထာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကတ္တု, ကမ္မသင်္ခါတေ ယသ္မိံ နာမတ္ထေ တျာဒိဝိဘတ္တိယော ဘဝန္တိ, သော နာမတ္ထော တျာဒိဝါစကာနံ ဧဝ ဝါစ္စဘူတော ဝုတ္တတ္ထော နာမ ဟောတိ, န သျာဒိဝိဘတ္တီနံ။
ဝုတ္တကတ္တု, ကမ္မာဓိဋ္ဌာနဿ စ လိင်္ဂတ္ထဿ ဝါစကံ နာမပဒံ အဘိဓေယျပဒံ နာမ, ဧတဒေဝ တုလျာဓိကရဏပဒန္တိ စ ဝုစ္စတိ။
အမာဒယော စ အတ္ထဝါစကဝိဘတ္တိယော ဧတသ္မိံ ဩကာသံ န လဘန္တိ, လိင်္ဂတ္ထမတ္တဇောတိကာ ပဌမာဝိဘတ္တိ ဧဝ ဩကာသံ လဘတိ။ ဧဝရူပါနိ တုလျာဓိကရဏဘူတာနိ အဘိဓေယျပဒါနိ သန္ဓာယ သုတ္တေ ‘တုမှမှသေသေသူ’တိ ဝုတ္တံ။
ဣဒဉ္စ သုတ္တံ သုဒ္ဓေဟိ တုမှ’မှ, သေသနာမေဟိ ယုတ္တဝါကျေ စ မိဿကေဟိ ယုတ္တဝါကျေ စာတိ ဒွီသု ဒွီသု ဝါကျေသု ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ သုဒ္ဓေဟိ ယုတ္တေ ပစ္စေကံ ဒုကာနိ ဝတ္တန္တိ။ ယထာ? သော ဂစ္ဆတိ, တေ ဂစ္ဆန္တိ, တွံ ဂစ္ဆသိ, တုမှေ ဂစ္ဆထ, အဟံ ဂစ္ဆာမိ, မယံ ဂစ္ဆာမာတိ။
တထာ သုဒ္ဓဒွန္ဒေပိ။ ယထာ? သော စ သော စ ဂစ္ဆတိ, ဂစ္ဆန္တိ ဝါ။ တေ စ တေ စ ဂစ္ဆန္တိ, သော စ တေ စ ဂစ္ဆန္တိ, တွဉ္စ တွဉ္စ ဂစ္ဆသိ, ဂစ္ဆထ ဝါ။ တုမှေ စ တုမှေ စ ဂစ္ဆထ, တွဉ္စ တုမှေ စ ဂစ္ဆထာတိ။
မိဿကေဟိ ယုတ္တေ ဒွန္ဒဝါကျေ ပန ‘ဝိပ္ပဋိသေဓေ’တိ သင်္ကေတတ္တာ ပရဒုကာနိ ဧဝ ဩကာသံ လဘန္တိ, တေသု စ ဗဟုဝစနာနိ ဧဝ။ ယထာ? သော စ တွဉ္စ ဂစ္ဆထ, သော စ အဟဉ္စ ဂစ္ဆာမ, တွဉ္စ အဟဉ္စ ဂစ္ဆာမ, သော စ တွဉ္စ အဟဉ္စ ဂစ္ဆာမ။ ဧကဝစနစတုက္ကံ။
တေ စ တုမှေ စ ဂစ္ဆထ, တေ စ မယဉ္စ ဂစ္ဆာမ, တုမှေ စ မယဉ္စ ဂစ္ဆာမ, တေ စ တုမှေ စ မယဉ္စ ဂစ္ဆာမ။ ဗဟုဝစနစတုက္ကံ။
(နိရုတ္တိ၊၃၅၃။)သော စ တုမှေ စ ဂစ္ဆထ, သော စ မယဉ္စ ဂစ္ဆာမ, တွဉ္စ မယဉ္စ ဂစ္ဆာမ, သော စ တွဉ္စ မယဉ္စ ဂစ္ဆာမ။ ဧကဝစနမူလစတုက္ကံ။
တေ စ တွဉ္စ ဂစ္ဆထ, တေ စ အဟဉ္စ ဂစ္ဆာမ, တုမှေ စ အဟဉ္စ ဂစ္ဆာမ, တေ စ တုမှေ စ အဟဉ္စ ဂစ္ဆာမ။ ဗဟုဝစနမူလစတုက္ကံ။
အပိ စ တွဉ္စ သော စ ဂစ္ဆထ, အဟဉ္စ သော စ ဂစ္ဆာမ, တွဉ္စ အဟဉ္စ သော စ ဂစ္ဆာမ, တုမှေ စ သော စ ဂစ္ဆထ, မယဉ္စ သော စ ဂစ္ဆာမ, တွဉ္စ တေ စ ဂစ္ဆထ, အဟဉ္စ တေ စ ဂစ္ဆာမဣစ္စာဒီနိပိ စတုက္ကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
အတြိမာ ပါဠီ – တုဝဉ္စ ပုတ္တော သုဏိသာ စ နတ္တာ, သမ္မောဒမာနာ ဃရမာဝသေထ [ဇာ. ၁.၈.၇]။ အဟဉ္စ ပုတ္တော သုဏိသာ စ နတ္တာ, သမ္မောဒမာနာ ဃရမာဝသေမ [ဇာ. ၁.၈.၇]။
အဟဉ္စ ဒါနိ အာယသ္မာ စ သာရိပုတ္တော ဘိက္ခုသံဃံ ပရိဟရိဿာမ [မ. နိ. ၂.၁၆၀]။
အဟဉ္စ ဣမေ စ ဘိက္ခူ သမာဓိနာ နိသီဒိမှာ။
အဟဉ္စ ဘရိယာ စ ဒါနပတီ အဟုမှာ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၅၉၃]။
အဟဉ္စ သာမိကော စ ဒါနပတီ အဟုမှာ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၁၇] ဣစ္စာဒိ။
ယံ ပန ‘‘သော စ ဂစ္ဆတိ, တွဉ္စ ဂစ္ဆသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘တုမှေ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဝါ ‘‘သော စ ဂစ္ဆတိ, အဟဉ္စ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မယံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝါ ဝစနံ, တံ ပကတိဗဟုဝစနမေဝ, န ပရောပုရိသဗဟုဝစနံ။
(နိရုတ္တိ၊၃၅၄။)ယဉ္စ ကစ္စာယနေ – ‘‘သဗ္ဗေသမေကာဘိဓာနေ ပရော ပုရိသော’’တိ [နီ. ၂၁၆ ပိဋ္ဌေ] သုတ္တံ, တတ္ထပိ သဗ္ဗေသံ ဒွိန္နံ ဝါ တိဏ္ဏံ ဝါ မိဿကဘူတာနံ နာမ, တုမှ’မှာနံ ဧကတော အဘိဓာနေ မိဿကဒွန္ဒဝါကျေ ပရော ပုရိသော ယောဇေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော န န သမ္ဘဝတီတိ။
֍ * ၅၆၄။ ကတ္တရိ လော [က. ၄၅၅; ရူ. ၄၃၃; နီ. ၉၂၅]။
အပရောက္ခေသု မာန, န္တ, တျာဒီသု ပရေသု ကြိယတ္ထာ ပရံ ကတ္တရိ လာနုဗန္ဓော အပစ္စယော ဟောတိ။ လာနုဗန္ဓော ‘ဦလဿေ’တိ သုတ္တေ ဝိသေသနတ္ထော။
ဧတေန ယတ္ထ မာန, န္တ, တျာဒယော ကတ္တရိ ဝတ္တန္တိ, တတ္ထ အယံ လပစ္စယောတိ လပစ္စယေန တေသံ ကတ္တုဝါစကဘာဝံ ဉာပေတိ, ဧသ နယော ‘‘ကျော ဘာဝကမ္မေသု။’’ ဣစ္စာဒီသုပိ။
ဧတ္ထ စ ဝိကရဏပစ္စယာ နာမ ဗျဉ္ဇနပူရဏာ ဧဝ ဟောန္တိ, န အတ္ထပူရဏာ, တသ္မာ ယသ္မိံ ပယောဂေ တေဟိ ဝိနာ ပဒရူပံ န သိဇ္ဈတိ, တတ္ထေဝ တေ ဝတ္တန္တိ။ ယတ္ထ သိဇ္ဈတိ, တတ္ထ န ဝတ္တန္တိ, အယမ္ပိ လပစ္စယော ဓာတုတော ပရံ ဝိဘတ္တိသရေ ဝါ အာဂမသရေ ဝါ အသန္တေ ဝတ္တတိ, သန္တေ ပန ‘‘ပစာမိ, ပစာမ, ပစာဟိ, ဂမေတိ, ဂမေန္တိ, ဝဇ္ဇေတိ, ဝဇ္ဇေန္တိ’’-ဣစ္စာဒီသု ကာရိယန္တရတ္ထာယ ဝတ္တတိ။ ယတ္ထ စ ပစ္စယာနံ လောပေါ ဝိဟိတော, တတ္ထ ဂဏန္တရ, ရူပန္တရပ္ပသင်္ဂပဋိသိဒ္ဓါယ ဝတ္တတိ, အညတ္ထ န ဝတ္တတိ။
֍ * ၅၆၅။ ယုဝဏ္ဏာနမေဩ ပစ္စယေ [က. ၄၈၅; ရူ. ၄၃၄; နီ. ၉၇၅; စံ. ၁.၁.၈၂; ပါ. ၃.၁.၆၀]။
ဝိဘတ္တိ, ပစ္စယာ ပစ္စယော နာမ။ ဣ, ကီ, ခိ, စိ, ဇိ ဣစ္စာဒယော ဣဝဏ္ဏာ နာမ။ စု, ဇု, ဘူ, ဟူ ဣစ္စာဒယော ဥဝဏ္ဏာ နာမ။ ပစ္စယေ ပရေ ဧကက္ခရဓာတွန္တာနံ ဣဝဏ္ဏု’ဝဏ္ဏာနံ ကမေန ဧ, ဩဝုဒ္ဓိယော ဟောန္တိ။ ‘ပရော ကွစီ’တိ ပရသရလောပေါ။
(နိရုတ္တိ၊၃၅၅။)သံပုဗ္ဗော-သမ္ဘောတိ, သမ္ဘောန္တိ, သမ္ဘောသိ, သမ္ဘောထ, သမ္ဘောမိ, သမ္ဘောမ။
အနုပုဗ္ဗော-အနုဘဝနေ, သော ဘောဂံ အနုဘောတိ, တေ ဘောဂံ အနုဘောန္တိ, တွံ ဘောဂံ အနုဘောသိ, တုမှေ ဘောဂံ အနုဘောထ, အဟံ ဘောဂံ အနုဘောမိ, မယံ ဘောဂံ အနုဘောမ။
တတ္ထ ယထာ ‘‘နီလော ပဋော’’တိ ဧတ္ထ နီလသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဒုဝိဓော ဝါစ္စတ္ထော, အဘိဓေယျတ္ထောတိ။
တတ္ထ ဂုဏသင်္ခါတော သကတ္ထော ဝါစ္စတ္ထော နာမ။
ဂုဏနိဿယော ဒဗ္ဗတ္ထော အဘိဓေယျတ္ထော နာမ။
နီလသဒ္ဒေါ ပန ဝစ္စာတ္ထမေဝ ဥဇုံ ဝဒတိ, နီလသဒ္ဒမတ္တံ သုဏန္တော နီလဂုဏမေဝ ဥဇုံ ဇာနာတိ, တသ္မာ ‘‘ပဋော’’ ဣတိ ပဒန္တရေန နီလသဒ္ဒဿ အဘိဓေယျတ္ထော အာစိက္ခီယတိ။
တထာ ‘‘အနုဘောတီ’’တိ ဧတ္ထ တိသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဒုဝိဓော ဝါစ္စတ္ထော, အဘိဓေယျတ္ထောတိ။
တတ္ထ ကတ္တုသတ္တိသင်္ခါတော သကတ္ထော ဝါစ္စတ္ထော နာမ။
သတ္တိနိဿယော လိင်္ဂတ္ထော အဘိဓေယျတ္ထော နာမ။
တိသဒ္ဒေါ ပန ဝါစ္စတ္ထမေဝ ဥဇုံ ဝဒတိ, န အဘိဓေယျတ္ထံ။ ‘‘အနုဘောတီ’’တိ သုဏန္တောသာဓျကြိယာသဟိတံ ကတ္တာရမေဝ ဥဇုံ ဇာနာတိ, န ကိဉ္စိ ဒဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တသ္မာ ‘‘သော’’ ဣတိ ပဒန္တရေန တိသဒ္ဒဿ အဘိဓေယျတ္ထော အာစိက္ခီယတိ, ဝါစ္စတ္ထဿ ပန တိသဒ္ဒေနေဝ ဥဇုံ ဝုတ္တတ္တာ တတိယာဝိဘတ္တိယာ ပုန အာစိက္ခိတဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထိ, လိင်္ဂတ္ထဇောတနတ္ထံ အဘိဓေယျပဒေ ပဌမာဝိဘတ္တိ ဧဝ ပဝတ္တတီတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။
֍ * ၅၆၆။ ဧဩနမယဝါ သရေ [က. ၅၁၃, ၅၁၄; ရူ. ၄၃၅, ၄၉၁; နီ. ၁၀၂၇, ၁၀၂၈]။
(နိရုတ္တိ၊၃၅၆။)သရေ ပရေ ဧ, ဩနံ ကမေန အယ, အဝါ ဟောန္တိ။ ယ, ဝေသု အ-ကာရော ဥစ္စာရဏတ္ထော။
ဘဝတိ, ဘဝန္တိ, ဘဝသိ, ဘဝထ။
֍ * ၅၆၇။ ဟိမိမေသွဿ [က. ၄၇၈; ရူ. ၄၃၈; နီ. ၉၅၉]။
ဟိ, မိ, မေသု ပရေသု အ-ကာရဿ ဒီဃော ဟောတိ။
ဘဝါမိ, ဘဝါမ။
ပရဆက္ကေ – ဘဝတေ, ဘဝန္တေ, ဘဝသေ, ဘဝဝှေ, ဘဝေ, ဘဝမှေ။
ပပုဗ္ဗော ဘူ-ပဝတ္တိယံ, နဒီ ပဘဝတိ။
အဓျာ’ဘိ, ပရိပုဗ္ဗော ဟိံသာယံ, အဓိဘဝတိ, အဘိဘဝတိ, ပရိဘဝတိ။
ဝိပုဗ္ဗော ဝိနာသေ, ပါကဋေ, သောဘဏေ စ, ဝိဘဝတိ။
ပရာပုဗ္ဗော ပရာဇယေ, ပရာဘဝတိ။
အဘိ, သံပုဗ္ဗော ပတ္တိယံ, အဇ္ဈောဂါဟေ စ, အဘိသမ္ဘဝတိ, တထာ ပါတုဗ္ဘဝတိ, အာဝိဘဝတိ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ သုဒ္ဓကတ္တုရူပံ။
(နိရုတ္တိ၊၃၅၇။)သုဒ္ဓဘာဝကမ္မရူပ
֍ * ၅၆၈။ ကျော ဘာဝကမ္မေသွပရောက္ခေသု မာန န္တ တျာဒီသု [က. ၄၄၀; ရူ. ၄၄၅; နီ. ၉၂၀; စံ. ၁.၁.၈၀; ပါ. ၃.၁.၆၇]။
ပရောက္ခာဝဇ္ဇိတေသု မာန, န္တပစ္စယေသု တျာဒီသု စ ပရေသု ကြိယတ္ထာ ဘာဝသ္မိံ ကမ္မနိ စ ကာနုဗန္ဓော ယပစ္စယော ဟောတိ, ဗဟုလာဓိကာရာ ကွစိ ကတ္တရိ စ။
ရူပံ ဝိဘုယျတိ, သော ပဟီယိဿတိ [သံ. နိ. ၁.၂၄၉], ဘတ္တံ ပစ္စတိ, ဂိမှေ ဥဒကံ ဆိဇ္ဇတိ, ကုသူလော ဘိဇ္ဇတိ။
֍ * ၅၆၉။ န တေ ကာနုဗန္ဓနာဂမေသု။
ကာနုဗန္ဓေ နာဂမေ စ ဣဝဏ္ဏု’ဝဏ္ဏာနံ အဿ စ တေ ဧ, ဩ,-အာ န ဟောန္တီတိ ကျမှိ ဝုဒ္ဓိ နတ္ထိ။
ကမ္မေ-တေန ပုရိသေန ဘောဂေါ အနုဘူယတိ, တေန ဘောဂါ အနုဘူယန္တိ, တေန တွံ အနုဘူယသိ, တေန တုမှေ အနုဘူယထ, တေန အဟံ အနုဘူယာမိ, တေန မယံ အနုဘူယာမ။ ယဿ ဒွိတ္တံ ရဿတ္တဉ္စ, အနုဘုယျတိ, အနုဘုယျန္တိ။
တတ္ထ ‘‘အနုဘူယတီ’’တိ ဧတ္ထ ကျပစ္စယသဟိတဿ တိသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဒုဝိဓော ဝါစ္စတ္ထော, အဘိဓေယျတ္ထောတိ။
တတ္ထ ကမ္မသတ္တိသင်္ခါတော သကတ္ထော ဝါစ္စတ္ထော နာမ။
သတ္တိနိဿယော လိင်္ဂတ္ထော အဘိဓေယျတ္ထော နာမ။
တိသဒ္ဒေါ ပန ကျပစ္စယသဟိတော ဝါစ္စတ္ထမေဝ ဥဇုံ ဝဒတိ, န အဘိဓေယျတ္ထံ။ ‘‘အနုဘူယတီ’’တိ သုဏန္တော သာဓျကြိယာသဟိတံ ကမ္မသတ္တိံ ဧဝ ဥဇုံ ဇာနာတိ, န ကိဉ္စိ ဒဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။
(နိရုတ္တိ၊၃၅၈။)အနုဘူယတေ, အနုဘုယျတေ, အနုဘူယန္တေ, အနုဘုယျန္တေ, အနုဘူယသေ, အနုဘူယဝှေ, အနုဘူယေ, အနုဘုယျေ, အနုဘူယမှေ, အနုဘုယျမှေ။
֍ * ၅၇၀။ ဂရုပုဗ္ဗာ ရဿာ ရေ န္တေန္တီနံ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅; ‘ဂုရု။’ (ဗဟူသု)]။
ဂရုပုဗ္ဗမှာ ရဿတော န္တေ, န္တီနံ ရေအာဒေသော ဟောတိ။
ဇာယရေ, ဇာယန္တိ, ဇာယရေ, ဇာယန္တေ, ဂစ္ဆရေ, ဂစ္ဆန္တိ, ဂစ္ဆရေ, ဂစ္ဆန္တေ, ဂမိဿရေ, ဂမိဿန္တိ, ဂမိဿရေ, ဂမိဿန္တေ။
ဂရုပုဗ္ဗာတိ ကိံ? ပစန္တိ, ပစန္တေ။
ရဿာတိ ကိံ? ပါစေန္တိ, ပါစန္တေ။
ဧတ္ထ စ သုတ္တဝိဘာဂေန ‘‘သဗ္ဗံ ဟိဒံ ဘဉ္ဇရေ ကာလပရိယာယံ [ဇာ. ၁.၁၅.၃၇၀], မုဉ္စရေ ဗန္ဓနသ္မာ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၄၈], ဇီဝရေ’ ဝါပိ သုဿတီ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၈၄၀] ဧတာနိ ပါဠိပဒါနိ သိဇ္ဈန္တိ။
တတ္ထ ‘ဘဉ္ဇရေ’တိ ဘိဇ္ဇတိ, ‘မုဉ္စရေ’တိ မုဉ္စန္တု, ‘ဇီဝရေ’ ဝါပီ’တိ ဇီဝန္တော’ဝါပိ။ အနုဘူယရေ, အနုဘူယန္တိ, အနုဘူယရေ, အနုဘူယန္တေ။
ဘာဝေါ နာမ ဘဝန, ဂမနာဒိကော ကြိယာကာရော, သော ဓာတုနာ ဧဝ တုလျာဓိကရဏဘာဝေန ဝိသေသီယတိ, န နာမပဒေန, တသ္မာ တတ္ထ တုမှ’မှ, သေသနာမဝသေန တျာဒိဒုကဝိသေသယောဂေါ နာမ နတ္ထိ, ပဌမဒုကမေဝ တတ္ထ ဘဝတိ, ဒဗ္ဗဿေဝ စ တဿ အဗျတ္တသရူပတ္တာ သင်္ချာဘေဒေါပိ နတ္ထိ, ဧကဝစနမေဝ ဘဝတိ။
တေန ဘောဂံ အနုဘူယတိ, အနုဘုယျတိ, အနုဘူယတေ, အနုဘုယျတေ, အနုဘဝနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဣတိ သုဒ္ဓဘာဝကမ္မရူပါနိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၅၉။)ဟေတုကတ္တုရူပ
֍ * ၅၇၁။ ပယောဇကဗျာပါရေ ဏာပိ စ [က. ၄၃၈; ရူ. ၅၄၀; နီ. ၉၁၄]။
ယော သုဒ္ဓကတ္တာရံ ပယောဇေတိ, တဿ ပယောဇကဿ ကတ္တုနော ဗျာပါရေ ကြိယတ္ထာ ဏိ စ ဏာပိ စ ဟောန္တိ။ ဏာနုဗန္ဓာ ဝုဒ္ဓုတ္ထာ။
တေသု စ အာကာရန္တတော [‘အတော’ (မောဂ.)] ဏာပိယေဝ ဟောတိ, ဒါပေတိ, ဒါပယတိ။
ဥဝဏ္ဏန္တတော ဏိယေဝ, သာဝေတိ, သာဝယတိ။
သေသတော ဒွေပိ, ပါစေတိ, ပါစယတိ, ပါစာပေတိ, ပါစာပယတိ။
ပယောဇကဗျာပါရောပိ ကြိယာ ဧဝါတိ တဒတ္ထဝါစီဟိ ဏိ,-ဏာပီဟိ ပရံ ဝိဘတ္တိ, ပစ္စယာ ဘဝန္တိ, ဓာတွန္တဿ စ ဏိ, ဏာပီနဉ္စ ဝုဒ္ဓိ။
သော မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ, တေ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တိ, တွံ မဂ္ဂံ ဘာဝေသိ, တုမှေ မဂ္ဂံ ဘာဝေထ, အဟံ မဂ္ဂံ ဘာဝေမိ, မယံ မဂ္ဂံ ဘာဝေမ။
֍ * ၅၇၂။ အာယာဝါ ဏာနုဗန္ဓေ [က. ၅၁၅; ရူ. ၅၄၁; နီ. ၁၀၂၉]။
ဧ, ဩနံ ကမေန အာယ, အာဝါ ဟောန္တိ သရာဒေါ ဏာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ, သုတ္တဝိဘတ္တိယာ အဏာနုဗန္ဓေပိ အာယာ’ဝါ ဟောန္တိ။
ဂေ-သဒ္ဒေ, ဂါယတိ, ဂါယန္တိ။
အပပုဗ္ဗော စေ-ပူဇာယံ, အပစာယတိ, အပစာယန္တိ။
ဈေ-စိန္တာယံ, ဈာယတိ, ဈာယန္တိ, ဥဇ္ဈာယတိ, နိဇ္ဈာယတိ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၅၇၃။ ဏိဏာပျာပီဟိ စ [‘‘။ဝါ’’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၃၆၀။)ဏိ, ဏာပိ, အာပီဟိ စ ကတ္တရိ လော ဟောတိ ဝါ။
ကာရယတိ, ကာရာပယတိ, သဒ္ဒါပယတိ။
ဣမိနာ အသရေ ဌာနေ အယာဒေသတော ပရံ အကာရော ဟောတိ, သော မဂ္ဂံ ဘာဝယတိ, ဘာဝယန္တိ, ဘာဝယသိ, ဘာဝယထ, ဘာဝယာမိ, ဘာဝယာမ။
ဣတိ ဟေတုကတ္တုရူပါနိ။
တျာဒိ
‘ကျော ဘာဝကမ္မေသူ။’တိ ဏိ, ဏာပိပစ္စယန္တတော ယော။
֍ * ၅၇၄။ ကျဿ [က. ၄၄၂; ရူ. ၄၄၈; နီ. ၉၂၂]။
ကြိယတ္ထာ ပရဿ ကျဿ အာဒိမှိ ဤဉ ဟောတိ။
တေန မဂ္ဂေါ ဘာဝီယတိ, တေန မဂ္ဂါ ဘာဝီယန္တိ, တေန တွံ ဘာဝီယသိ, တေန တုမှေ ဘာဝီယထ, တေန အဟံ ဘာဝီယာမိ, တေန မယံ ဘာဝီယာမ။
ရဿတ္တေ-ဘာဝိယတိ, ဘာဝိယန္တိ။
ဒွိတ္တေ-ဘာဝိယျတိ, ဘာဝိယျန္တိ။ တထာ ဘာဝယီယတိ, ဘာဝယီယန္တိ။
ရဿတ္တေ-ဘာဝယိယတိ, ဘာဝယိယန္တိ။
ဒွိတ္တေ-ဘာဝယိယျတိ, ဘာဝယိယျန္တိ။
အကမ္မိကာပိ ယာ ဓာတု၊ ကာရိတေ တွေ’ကကမ္မိကာ။
ဧကကမ္မာ ဒွိကမ္မာ စ၊ ဒွိကမ္မာ စ တိကမ္မကာ။
(နိရုတ္တိ၊၃၆၁။)ဣတိ သုဒ္ဓကတ္တုရူပံ, သုဒ္ဓကမ္မရူပံ, ဟေတုကတ္တုရူပံ, ဟေတုကမ္မရူပန္တိ ဧကဓာတုမှိ စတ္တာရိ နိပ္ဖန္နရူပါနိ လဗ္ဘန္တိ။
ကတ္တုရူပေန စေတ္ထ ကမ္မကတ္တုရူပမ္ပိ သင်္ဂယှတိ။ ကုသူလော ဘိဇ္ဇတိ, ဘိဇ္ဇနဓမ္မော ဘိဇ္ဇတိ။
ကမ္မရူပေန စ ကတ္တုကမ္မရူပမ္ပိ သင်္ဂယှတိ။ တတ္ထ ယံ ပဒံ ကတ္တုဝါစကံ သမာနံ သဒ္ဒရူပေန ကမ္မရူပံ ဘဝတိ, တံ ကတ္တုကမ္မရူပံ နာမ, တံ ပါဠိယံ ဗဟုလံ ဒိဿတိ။
ရူပံ ဝိဘာဝိယျတိ [မဟာနိ. ၁၀၈], အတိက္ကမိယျတိ, သမတိက္ကမိယျတိ, ဝီတိဝတ္တိယျတိ, နိမိတ္တံ အဘိဘုယျတီတိ ဂေါတြဘု [ပဋိ. မ. ၁.၅၉], ပဝတ္တံ အဘိဘုယျတိ [ပဋိ. မ. ၁.၅၉], စုတိံ အဘိဘုယျတိ, ဥပပတ္တိံ အဘိဘုယျတီတိ [ပဋိ. မ. ၁.၅၉] ဂေါတြဘု ဣစ္စာဒိ။
တထာ သော ပဟီယေထာပိ နောပိ ပဟီယေထ [သံ. နိ. ၁.၂၄၉], သော ပဟီယိဿတိ [သံ. နိ. ၁.၂၄၉], နိဟိယျတိ ယသော တဿ [ဒီ. နိ. ၃.၂၄၆], ဟိယျောတိ ဟိယျတိ ပေါသော, ပရေတိ ပရိဟာယတိ [ဇာ. ၁.၁၅.၃၄၈], အာဇာနီယာ ဟသီယန္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၃၆၉], ဝိဓုရဿ ဟဒယံ ဓနိယတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၅၀] ဣစ္စာဒိ။
ယဉ္စ ‘ယမှိ ဒါ ဓာ မာ ထာ ဟာ ပါ မဟ မထာဒီနမီ’တိ ကစ္စာယနေ သုတ္တံ, တံ ကမ္မနိ ဣစ္ဆန္တိ, ကတ္တရိ ဧဝ ယုဇ္ဇတိ ကမ္မနိ ဣဝဏ္ဏာဂမဿ သဗ္ဘာဝါ။ သဒ္ဒနီတိယံ ပန ‘‘သော ပဟီယိဿတီ’’တိ ပဒါနံ ဘာဝရူပတ္တံ ဒဠှံ ဝဒတိ, တာနိ ပန ကတ္တုကမ္မရူပါနိ ဧဝါတိ။
ဧတ္ထ စ ဝတ္တမာနံ စတုဗ္ဗိဓံ နိစ္စပဝတ္တံ, ပဝတ္တာဝိရတံ, ပဝတ္တုပရတံ, သမီပဝတ္တမာနန္တိ။
တတ္ထ နိစ္စပဝတ္တေ – ဣဓာယံ ပဗ္ဗတော တိဋ္ဌတိ, စန္ဒိမသူရိယာ ပရိယာယန္တိ, ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစမာနာ [အ. နိ. ၄.၆၉]။
(နိရုတ္တိ၊၃၆၂။)ပဝတ္တာဝိရတေ – အပိ နု တေ ဂဟပတိ ကုလေ ဒါနံ ဒီယတီတိ, ဒီယတိ မေ ဘန္တေ ကုလေ ဒါနံ [အ. နိ. ၉.၂၀]။
ဧတ္ထ စ ယာဝ ဒါနေ သဥဿာဟော, တာဝ ယထာပဝတ္တာ ဒါနကြိယာ ဝတ္တမာနာ ဧဝ နာမ ဟောတိ ဥဿာဟဿ အဝိရတတ္တာ။
ပဝတ္တုပရတေ – န ခါဒတိ အယံ မံသံ, နေဝ ပါဏံ ဟနတိ [အ. နိ. ၃.၆၇], န အဒိန္နံ အာဒိယတိ [အ. နိ. ၃.၆၇]။ ဧတ္ထ ယာဝ တဗ္ဗိပက္ခကြိယံ န ကရောတိ, တာဝ ဝိရမဏကြိယာ ဝတ္တမာနာ ဧဝ နာမ ဟောတိ။
သမီပေ – အတီတေ – ကုတော နု တွံ အာဂစ္ဆသိ [သံ. နိ. ၁.၁၃၀], ရာဇဂဟတော အာဂစ္ဆာမီတိ။ အနာဂတေ – ဓမ္မံ တေ ဒေသေမိ, သာဓုကံ သုဏောဟိ။
သုတ္တဝိဘတ္တေန တဒါယောဂေ အတီတေပိ အယံ ဝိဘတ္တိ ဟောတိ, ဝါကစီရာနိ ဓုနန္တော, ဂစ္ဆာမိ အမ္ဗရေ တဒါ [ဗု. ဝံ. ၂.၃၇]။
ယာဝ, ပုရေ, ပုရာယောဂေ အနာဂတေပိ-ဣဓေဝ တာဝ တိဋ္ဌာဟိ, ယာဝါဟံ အာဂစ္ဆာမိ, ယံနူနာဟံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျံ [ပါရာ. အဋ္ဌ. ၁.ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ], ပုရေ အဓမ္မော ဒိဗ္ဗတိ, ဓမ္မော ပဋိဗာဟိယျတိ [စူဠဝ. ၄၃၇], ဒန္တေ ဣမေ ဆိန္ဒ ပုရာ မရာမိ [ဇာ. ၁.၁၆.၁၂၇]။
ဧကံသတ္ထေပိ-နိရယံ နူနဂစ္ဆာမိ, ဧတ္ထ မေ နတ္ထိ သံသယော [ဇာ. ၂.၂၂.၃၃၁]။ အဝဿမ္ဘာဝိယတ္ထေပိ-ဓုဝံ ဗုဒ္ဓါ ဘဝါမဟံ [ဗု. ဝံ. ၂.၁၀၉], ဓုဝံ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတိ [ဗု. ဝံ. ၂.၈၁] ဝါ။
အနိယမတ္ထေပိ-မနသာ စေ ပသန္နေန, ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ [ဓ. ပ. ၂] စိန္တေတီတိ စိတ္တံ [ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၁], ဖုသတီတိ ဖဿော [ဓ. သ. အဋ္ဌ. ၁], ဗုဇ္ဈတီတိ ဗုဒ္ဓါ။
(နိရုတ္တိ၊၃၆၃။)ကဒါ ကရဟိယောဂေပိ-ကဒါ ဂစ္ဆတိ, ကရဟိ ဂစ္ဆတိ, ဂမိဿတိ ဝါ။
ဣတိ တျာဒိ။
တွာဒိ
အထ တွာဒိ ဝုစ္စတေ။
֍ * ၅၇၅။ တု အန္တု ဟိ ထ မိ မ တံ အန္တံ သု ဝှော ဧ အာမသေ [က. ၄၂၄; ရူ. ၄၅၀; နီ. ၈၉၇; စံ. ၁.၃.၁၂၂; ပါ. ၃.၃.၁၆၂]။
ဝတ္တမာနေ ကာလေ ပဉှ, ပတ္ထနာ, ဝိဓီသု ကြိယတ္ထာ တွာဒယော ဟောန္တိ။
ပဉှေ-ဓမ္မံ ဝါ တွံ အဓိယဿု ဝိနယံ ဝါ [ပါစိ. ၄၇၁ (အတ္ထတော သဒိသံ)]။
ပတ္ထနာသဒ္ဒေန အာသီသာဒယောပိ သင်္ဂယှန္တိ။
တတ္ထ ပတ္ထနာယံ-ဘဝါဘဝေ သံသရန္တော, သဒ္ဓါ ဟောမိ အမစ္ဆရီ။
အာသီသာယံ-ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ပဇ္ဇုန္နော အဘိဝဿတု [စရိယာ. ၃.၈၉], သဗ္ဗေ ဘဒြာနိ ပဿန္တု [ဇာ. ၁.၂.၁၀၅], သဗ္ဗေ သတ္တာ အဝေရာ ဟောန္တု [ပဋိ. မ. ၂.၂၂]။
ယာစနေ-ဧကံ မေ နယနံ ဒေဟိ [စရိယာ. ၁.၅၉]။
အာယာစနေ-ဒေသေတု ဘန္တေ ဘဂဝါ ဓမ္မံ [ဒီ. နိ. ၂.၆၈], ဩဝဒတု မံ ဘဂဝါ [သံ. နိ. ၃.၁], အနုသာသတု မံ သုဂတ [သံ. နိ. ၃.၁], ဥလ္လုမ္ပတု မံ ဘန္တေ သံဃော [မဟာဝ. ၇၁], အသ္မာကံ အဓိပန္နာနံ, ခမဿု ရာဇကုဉ္ဇရ [ဇာ. ၂.၂၁.၁၈၁], ဧထ ဗျဂ္ဃာ နိဝတ္တဝှော [ဇာ. ၁.၃.၆၆]။
ဝိဓိသဒ္ဒေန နိယောဇနာဒယောပိ သင်္ဂယှန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၆၄။)တတ္ထ ဝိဓိမှိ-အကုသလံ ပဇဟထ, ကုသလံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရထ [ပဋိ. မ. ၃.၃၀; ပါရာ. ၁၉], ဧဝံ ဝိတက္ကေထ, မာ ဧဝံ ဝိတက္ကေထ [ပဋိ. မ. ၃.၃၀]။
နိယောဇနေ-ဧထ ဘိက္ခဝေ သီလဝါ ဟောထ [အ. နိ. ၅.၁၁၄], အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထ [ဒီ. နိ. ၂.၁၈၅], ဧထ ဂဏှထ ဗန္ဓထ [ဒီ. နိ. ၂.၃၄၂], မာ ဝေါ မုဉ္စိတ္ထ ကိဉ္စနံ [ဒီ. နိ. ၂.၃၄၂]။
အဇ္ဈေသနေ-ဥဒ္ဒိသတု ဘန္တေ ထေရော ပါတိမောက္ခံ [မဟာဝ. ၁၅၅]။
အာဏတ္တိယံ-သုဏာတု မေ ဘန္တေ သံဃော [ပါရာ. ၃၆၈]။
ပေသနေ-ဂစ္ဆထ တုမှေ သာရိပုတ္တာ [ပါရာ. ၄၃၂]။
ပဝါရဏာယံ-ဝဒတု မံ ဘန္တေ သံဃော [မဟာဝ. အဋ္ဌ. ၂၁၃], ဝဒေထ ဘန္တေ ယေနတ္ထော [ပါရာ. ၂၉၀]။
အနုမတိယံ-ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟိ [ပါစိ. ၃၇၄]။
ဝရဒါနေ-ဖုဿတီ ဝရဝဏ္ဏာဘေ, ဝရဿု ဒသဓာ ဝရေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၅၅], ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှံ, ခိပ္ပမေဝ သမိဇ္ဈတု [အ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၁.၁၉၂]။
အနုညာယံ-ပုစ္ဆ ဝါသဝ မံ ပဉှံ, ယံ ကိဉ္စိ မနသိစ္ဆသိ [ဒီ. နိ. ၂.၃၅၆]။
ကတာဝကာသာ ပုစ္ဆဝှော [သု. နိ. ၁၀၃၆]။
သမ္ပဋိစ္ဆနေ-ဧဝံ ဟောတု [ဒီ. နိ. ၂.၄၁၉]။
အက္ကောသေ-မုဒ္ဓါ တေ ဖလတု သတ္တဓာ [ဇာ. ၁.၁၆.၂၉၅], စောရာ တံ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒန္တု [မ. နိ. အဋ္ဌ. ၁]။
သပထေ-ဧတေန သစ္စဝဇ္ဇေန, ပုတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇတံ ဣသေ [ဇာ. ၁.၁၄.၁၀၄], မုသာ မေ ဘဏမာနာယ, မုဒ္ဓါ ဖလတု သတ္တဓာ [ဇာ. ၁.၁၄.၁၀၄]။
(နိရုတ္တိ၊၃၆၅။)အာမန္တနေ-ဧတု ဝေဿန္တရော ရာဇာ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၃၄၁], ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခု စရ ဗြဟ္မစရိယံ [မဟာဝ. ၂၈], ဧထ ဘိက္ခဝေ သီလဝါ ဟောထ’’ ဣစ္စာဒီသုပိ ဧဟိ, ဧထသဒ္ဒါ အာမန္တနေ တိဋ္ဌန္တိ။
နိမန္တနေ-အဓိဝါသေတု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ သွာတနာယ ဘတ္တံ [ပါရာ. ၇၇]။
ပဝေဒနေ-ဝေဒယတီတိ မံ သံဃော ဓာရေတု [စူဠဝ. အဋ္ဌ. ၁၀၂], ဥပါသကံ မံ ဘဝံ ဂေါတမော ဓာရေတု [ဒီ. နိ. ၁.၂၉၉], ပုနာရာယု စ မေ လဒ္ဓါ, ဧဝံ ဇာနာဟိ မာရိသ [ဒီ. နိ. ၂.၃၆၉]။
ပတ္တကာလေ-ပရိနိဗ္ဗာတု ဘန္တေ ဘဂဝါ, ပရိနိဗ္ဗာတု သုဂတော, ပရိနိဗ္ဗာနကာလော ဘန္တေ ဘဂဝတော [ဒီ. နိ. ၂.၁၆၈], ကာလော ခေါ တေ မဟာဝီရ, ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ [ဗု. ဝံ. ၁.၆၇], ဗျာကရောဟိ အဂ္ဂိဝေဿန န ဒါနိ တေ တုဏှီဘာဝဿ ကာလော [မ. နိ. ၁.၃၅၇]။
အနုဘောတု, အနုဘောန္တု, အနုဘောဟိ, အနုဘောထ, အနုဘောမိ, အနုဘောမ, ဘဝတု, ဘဝန္တု, ‘ဟိမိမေသွဿာ’တိ ဟိ, မိ, မေသု အဿ ဒီဃော, တွံ ပဏ္ဍိတော ဘဝါဟိ။
֍ * ၅၇၆။ ဟိဿတော လောပေါ [က. ၄၇၉; ရူ. ၄၅၂; နီ. ၉၆၀; စံ. ၅.၃.၉၉; ပါ. ၆.၄.၁၀၅]။
အကာရတော ပရဿ ဟိဿ လောပေါ ဟောတိ။
အတောတိ ကိံ? ဗြူဟိ, ဒေဟိ, ဟောဟိ။
ဣမိနာ အတော ဟိဿ လောပေါ, တွံ ပဏ္ဍိတော ဘဝ။
တုမှေ ပဏ္ဍိတာ ဘဝထ, ဘဝါမိ, ဘဝါမ။
ပရဆက္ကေ-သော ဘဝတံ, တေ ဘဝန္တံ, တွံ ဘဝဿု, တုမှေ ဘဝဝှော, အဟံ ဘဝေ, မယံ ဘဝါမသေ, ဣမာနိ သုဒ္ဓကတ္တုရူပါနိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၆၆။)အနုဘူယတု, အနုဘူယန္တု, အနုဘုယျတု, အနုဘုယျန္တု ဣစ္စာဒိ သုဒ္ဓကမ္မရူပံ။
ဘာဝေတု, ဘာဝေန္တု, ဘာဝယတု, ဘာဝယန္တု ဣစ္စာဒိ ဟေတုကတ္တုရူပံ။
ဘာဝီယတု, ဘာဝီယန္တု။ ရဿတ္တေ-ဘာဝိယတု, ဘာဝိယန္တု။ ဒွိတ္တေ-ဘာဝိယျတု, ဘာဝိယျန္တု။ တထာ ဘာဝယီယတု, ဘာဝယီယန္တုဣစ္စာဒိ ဟေတုကမ္မရူပံ။
‘ဧယျာထဿေ’ဣစ္စာဒိသုတ္တေန ထဿ ဝှော, တုမှေ ဘဝဝှော, ဘဝထ ဝါ။
ဣတိ တွာဒိ။
ဧယျာဒိ
အထ ဧယျာဒိ ဝုစ္စတေ။
֍ * ၅၇၇။ ဟေတုဖလေသွေယျ ဧယျုံ ဧယျာသိ ဧယျာထ ဧယျာမိ ဧယျာမ ဧထ ဧရံ ဧထော ဧယျာဝှော [ဧယျဝှော (မောဂ္ဂလ္လာနာဒီသု)] ဧယျံ ဧယျာမှေ ဝါ [က. ၄၁၆; ရူ. ၄၅၄; နီ. ၈၈၀; စံ. ၁.၃.၁၂၀; ပါ. ၃.၃.၁၅၆]။
အညမညသမ္ဗန္ဓိနိယာ ဟေတုကြိယာယဉ္စ ဖလကြိယာယဉ္စ ကြိယတ္ထာ ဧယျာဒယော ဟောန္တိ ဝါ။ ဟေတုဖလေသုပိ ကဒါစိ အညဝိဘတ္တုပ္ပတ္တိဒီပနတ္ထော ဝါသဒ္ဒေါ, သစေ သော ယာနံ လဘိဿတိ, ဂမိဿတိ, သစေ န လဘိဿတိ, န ဂမိဿတိ ဣစ္စာဒိ။
သစေ သင်္ခါရော နိစ္စော ဘဝေယျ, သုခေါ နာမ ဘဝေယျ, သစေ သော ပဏ္ဍိတော ဘဝေယျ, သုခိတော ဘဝေယျ။
֍ * ၅၇၈။ ပဉှပတ္ထနာဝိဓီသု [စံ. ၁.၃.၁၂၁; ပါ. ၃.၃.၁၆၁]။
(နိရုတ္တိ၊၃၆၇။)ပဉှေ-ကိန္နု ခေါ တွံ ဝိနယံ ဝါ အဓိယျေယျာသိ ဓမ္မံ ဝါ။
ပတ္ထနာယံ-ဘဝေယျံ ဇာတိဇာတိယံ။
ဝိဓိမှိ-ပါဏံ န ဟနေယျ, အဒိန္နံ န အာဒိယေယျ, ဒါနံ ဒဒေယျ, သီလံ ရက္ခေယျ။
֍ * ၅၇၉။ သတ္တာရဟေသွေယျာဒီ [က. ၄၁၆; ရူ. ၄၅၄; နီ. ၈၈၁-၄; စံ. ၁.၃.၁၂၈; ပါ. ၃.၃.၁၆၉-၁၇၂; သတျရဟေသွေယျာဒီ (ဗဟူသု)]။
သတ္တိယံ အရဟတ္ထေ စ ဧယျာဒယော ဟောန္တိ။
ဘဝံ ရဇ္ဇံ ကရေယျ, ဘဝံ ရဇ္ဇံ ကာတုံ သက္ကော, ကာတုံ အရဟောတိ အတ္ထော။
သော ဣမံ ဝိဇဋယေ ဇဋံ [သံ. နိ. ၁.၂၃]။
֍ * ၅၈၀။ သမ္ဘာဝနေ ဝါ [က. ၄၁၆; ရူ. ၈၅၄; နီ. ၈၈၁, ၈၈၃-၄; စံ. ၁.၃.၁၁၈-၉; ပါ. ၃.၃.၁၅၄-၅]။
သမ္ဘာဝနေပိ ဧယျာဒယော ဟောန္တိ ဝါ။
ပဗ္ဗတမပိ သိရသာ ဘိန္ဒေယျ, ဘဝေယျ, ဘဝေယျုံ, ဘဝေယျာသိ, ဘဝေယျာထ, ဘဝေယျာမိ, ဘဝေယျာမ။
ပရဆက္ကေ-သော ဘဝေထ, တေ ဘဝေရံ, တွံ ဘဝေထော, တုမှေ ဘဝေယျာဝှော, အဟံ ဘဝေယျံ, မယံ ဘဝေယျာမှေ, ဣတိ သုဒ္ဓကတ္တုရူပါနိ။
အနုဘူယေယျ, အနုဘူယေယျုံ။ ဒွိတ္တေ ရဿတ္တံ, အနုဘုယျေယျ, အနုဘုယျေယျုံ ဣစ္စာဒိ သုဒ္ဓကမ္မရူပံ။
(နိရုတ္တိ၊၃၆၈။)ဘာဝေယျ, ဘာဝေယျုံ, ဘာဝယေယျ, ဘာဝယေယျုံ ဣစ္စာဒိ ဟေတုကတ္တုရူပံ။
ဘာဝီယေယျ, ဘာဝီယေယျုံ။ ရဿတ္တေ-ဘာဝယိယေယျ, ဘာဝယိယေယျုံ။ ဒွိတ္တေ-ဘာဝိယျေယျ, ဘာဝိယျေယျုံ။ တထာ ဘာဝယီယေယျ, ဘာဝယီယေယျုံ ဣစ္စာဒိ ဟေတုကမ္မရူပံ။
֍ * ၅၈၁။ ဧယျေယျာသေယျံနံ ဋေ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ဧယျ, ဧယျာသိ, ဧယျမိစ္စေတေသံ ဋေ ဟောတိ ဝါ။
အတြိမာ ပါဠီ-စဇေ မတ္တာ သုခံ ဓီရော, ပဿေ စေ ဝိပုလံ သုခံ [ဓ. ပ. ၂၉၀]။ ကိံ တွံ သုတသောမာ’နုတပ္ပေ [ဇာ. ၂.၂၁.၃၉၉], ဓီရံ ပဿေ သုဏေ ဓီရံ, ဓီရေန သဟ သံဝသေ [ဇာ. ၁.၁၃.၉၄] ဣစ္စာဒိ။
သော ဘဝေ, ဘဝေယျ, တွံ ဘဝေ, ဘဝေယျာသိ, အဟံ ဘဝေ, ဘဝေယျံ။
֍ * ၅၈၂။ ဧယျုံဿုံ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ဧယျုံဿ ဥံ ဟောတိ ဝါ။
အတြိမာ ပါဠီ-ဝဇ္ဇုံ ဝါ တေ န ဝါ ဝဇ္ဇုံ, နတ္ထိ နာသာယ ရူဟနာ [ဇာ. ၁.၃.၃၃], ဥပယာနာနိ မေ ဒဇ္ဇုံ, ရာဇပုတ္တ တယီ ဂတေတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၆]။
֍ * ၅၈၃။ ဧယျာမဿေမု စ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ဧယျာမဿ ဧမု စ ဟောတိ, အန္တဿ ဥ စ။
(နိရုတ္တိ၊၃၆၉။)အတြိမာ ပါဠီ-ကထံ ဇာနေမု တံ မယံ [ဒီ. နိ. ၂.၃၁၈], မုဉ္စေမု နံ ဥရဂံ ဗန္ဓနသ္မာ [ဇာ. ၁.၁၅.၂၅၂], ဒက္ခေမု တေ နာဂ နိဝေသနာနိ [ဇာ. ၁.၁၅.၂၅၄], ဂန္တွာန တံ ပဋိကရေမု အစ္စယံ, အပ္ပေဝ နံ ပုတ္တ လဘေမု ဇီဝိတံ [ဇာ. ၁.၁၅.၁၃], ဒဇ္ဇေမု ခေါ ပဉ္စသတာနိ ဘောတော [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၀၂], ပဉှံ ပုစ္ဆေမု မာရိသ [ဒီ. နိ. ၂.၃၅၄], ဝိဟရေမု အဝေရိနော [ဒီ. နိ. ၂.၃၅၇], တယာဇ္ဇ ဂုတ္တာ ဝိဟရေမု ရတ္တိန္တိ [ဇာ. ၁.၂.၁၈]။ ဘဝေယျာမု, ဘဝေယျာမ။
မဟာဝုတ္တိနာ ကွစိ မဇ္ဈေ ယျာ-ကာရဿ လောပေါ, အတ္ထံ ဓမ္မဉ္စ ပုစ္ဆေသိ [ဇာ. ၁.၁၆.၁၅၀], ဥရေဂဏ္ဍာယော ဗုဇ္ဈေသိ, တာယော ဗုဇ္ဈေသိ မာဏဝ [ဇာ. ၂.၁၇.၁၃၂-၁၃၃], ယထာ ဂတိံ မေ အဘိသမ္ဘဝေထ [ဇာ. ၂.၁၇.၈၇-၈၉], ယထာ ဂတိံ တေ အဘိသမ္ဘဝေမ [ဇာ. ၂.၁၇.၈၇-၈၉], ဩကာသံ သမ္ပဇာနာထ, ဝနေ ယတ္ထ ဝသေမသေတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၈၅ ‘ဝသာမသေ’]။
‘ဧယျာထဿေ’ဣစ္စာဒိသုတ္တေန ဧယျာထဿ ဩ စ, တုမှေ ဘဝေယျာထော, ဘဝေယျာထ ဝါ။
ဧတ္ထ စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ ပဉှ, ပတ္ထနာ, ဝိဓိပ္ပဘေဒါ ဣဓပိ ယထာပယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဉှသဒ္ဒေန ပရိပဉှ, ပရိပုစ္ဆာ, ပရိဝိတက္က, ပရိဝီမံသာဒယော သင်္ဂယှန္တိ။
ပရိပဉှေ-ဓမ္မံ ဝါ ပဌမံ သင်္ဂါယေယျာမ ဝိနယံ ဝါ။
ပရိပုစ္ဆာယံ-ဝဒေထ ဘန္တေ ကိမဟံ ကရေယျံ, ကော ဣမဿ အတ္ထော, ကထဉ္စဿ အတ္ထံ အဟံ ဇာနေယျံ။
ပရိဝိတက္ကေ-ကဿာဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျံ [ဒီ. နိ. ၂.၇၂], ယံနူနာဟံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင်္ဂါယေယျံ [ပါရာ. အဋ္ဌ. ၁.ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ]။
ပရိဝီမံသာယံ-ဂစ္ဆေယျံ ဝါ အဟံ ဥပေါသထံ, န ဝါဂစ္ဆေယျံ [မဟာဝ. ၁၃၇]။
ပတ္ထနာယံ-ဧဝံရူပေါ သိယံ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါနံ [မ. နိ. ၃.၂၇၄], ဥမ္မာဒန္တျာ ရမိတွာန, သိဝိရာဇာ တတော သိယံ [ဇာ. ၂.၁၈.၇၀], ပဿေယျ တံ ဝဿသတံ အရောဂံ [ဇာ. ၂.၂၁.၄၅၃]။
(နိရုတ္တိ၊၃၇၀။)အာယာစနေ-လဘေယျာဟံ ဘန္တေ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ, လဘေယျံ ဥပသမ္ပဒံ [မဟာဝ. ၂၈; သံ. နိ. ၂.၁၇]။
ဝိဓိမှိ-စရေယျ ဓမ္မံ [ဇာ. ၁.၁၄.၆၃]။
နိယောဇနေ-စရေယျာဒိတ္တသီသောဝ, နတ္ထိ မစ္စုဿ နာ ဂမော [သံ. နိ. ၁.၁၄၅]။
အဇ္ဈေသနေ-ယဿ သိယာ အာပတ္တိ, သော အာဝိကရေယျ [မဟာဝ. ၁၃၂], ယဿ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယျ [မဟာဝ. ၇၀]။
ပဝါရဏာယံ-ဝဒေယျာထ ဘန္တေ ယေနတ္ထော [ပါရာ. ၂၉၀]။
အနုမတိယံ-တံ ဇနော ဟရေယျ ဝါ ဒဟေယျ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရေယျ [မ. နိ. ၁.၂၄၇]။
အနုညာယံ-အာကင်္ခမာနော သံဃော ကမ္မံ ကရေယျ [စူဠဝ. ၆]။
အာမန္တနေ-ယဒါ တေ ပဟိဏေယျာမိ, တဒါ ဧယျာသိ ခတ္တိယ [ဇာ. ၂.၂၂.၆၃၅]။
နိမန္တနေ-ဣဓ ဘဝံ နိသီဒေယျ။
ပတ္တကာလေ-သံဃော ဥပေါသထံ ကရေယျ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျ [မဟာဝ. ၁၆၇]။
‘သမ္ဘာဝနေ ဝါ’တိ ဝါသဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပနတ္ထော, တေန ပရိကပ္ပ, ကြိယာတိပန္နာဒယော သင်္ဂယှန္တိ။
တတ္ထ ပရိကပ္ပော ဒုဝိဓော ဘူတာ’ဘူတဝသေန။
တတ္ထ ဘူတပရိကပ္ပေ-ယော ဗာလံ သေဝေယျ, သောပိ ဗာလော ဘဝေယျ။
(နိရုတ္တိ၊၃၇၁။)အဘူတပရိကပ္ပေ-ယဒါ ကစ္ဆပလောမာနံ, ပါဝါရော တိဝိဓော သိယာ [ဇာ. ၁.၈.၇၈]။ ယဒါ သသဝိသာဏာနံ, နိဿေဏီ သုကတာ သိယာ [ဇာ. ၁.၈.၇၉]။
ကြိယာတိပန္နေ-သစေ သော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသေယျ, ရာဇာ အဿ စက္ကဝတ္တီ [ဒီ. နိ. ၃.၁၃၆]။
ဣတိ ဧယျာဒိ။
ဟိယျတ္တနီ
အထ ဟိယျတ္တနီ ဝုစ္စတေ။
֍ * ၅၈၄။ အနဇ္ဇတ္တနေ အာ ဦ ဩ တ္ထ အ မှာ တ္ထ တ္ထုံ သေ ဝှံ ဣံ မှသေ [က. ၄၁၈; ရူ. ၄၅၆; နီ. ၈၈၆; စံ. ၁.၂.၇၇; ပါ. ၃.၂.၁၁၁]။
အဇ္ဇတော အညသ္မိံ ဘူတေ ကာလေ ကြိယတ္ထာ ပရံ အာဣစ္စာဒယော ဟောန္တိ။
֍ * ၅၈၅။ အာ ဤ ဿာဒီသွဥ ဝါ [က. ၅၁၉; ရူ. ၄၅၇; နီ. ၁၀၃၂]။
အာဣစ္စာဒီသု ဤဣစ္စာဒီသု ဿာဒီသု စ တေသံ အာဒိမှိ အဥ ဟောတိ ဝါ။
သော အဘဝါ, ဘဝါ, တေ အဘဝူ, ဘဝူ, တွံ အဘဝေါ, ဘဝေါ, တုမှေ အဘဝတ္ထ, ဘဝတ္ထ, အဟံ အဘဝ, ဘဝ, မယံ အဘဝမှာ, ဘဝမှာ။
ပရဆက္ကေ-အဘဝတ္ထ, ဘဝတ္ထ, အဘဝတ္ထုံ, ဘဝတ္ထုံ, အဘဝသေ, ဘဝသေ, အဘဝဝှံ, ဘဝဝှံ, အဘဝိံ, ဘဝိံ, အဘဝမှသေ, ဘဝမှသေ။
(နိရုတ္တိ၊၃၇၂။)֍ * ၅၈၆။ အာ ဤ ဦ မှာ ဿာ ဿာမှာနံ ဝါ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ဧတေသံ ရဿော ဟောတိ ဝါ။
သော အဘဝ, တေ အဘဝု, မယံ အဘဝမှ။
‘ဧယျာထဿေ’ဣစ္စာဒိနာ အာဿ တ္ထတ္တံ, အဿ စ အံ, သော အဘဝတ္ထ, ဘဝတ္ထ, အဘဝါ, ဘဝါ ဝါ, အဟံ အဘဝံ, ဘဝံ, အဘဝ, ဘဝ ဝါ, ဣမာနိ သုဒ္ဓကတ္တုရူပါနိ။
ဧတ္ထ စ မဟာဝုတ္တိနာ အာ-ဝိဘတ္တိယာ ထာဒေသော ဗဟုလံ ဒိဿတိ, မေဒနီ သမ္ပကမ္ပထ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၇၂], ဝိသညီ သမပဇ္ဇထ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၂၈], ဣမာ ဂါထာ အဘာသထ [ဇာ. ၂.၂၂.၃၂၈], တုစ္ဆော ကာယော အဒိဿထ [ထေရဂါ. ၁၇၂], နိဗ္ဗိဒါ သမတိဋ္ဌထ [ထေရဂါ. ၂၇၃], ဧကော ရဟသိ ဈာယထ [ဇာ. ၁.၁၅.၂၈၆] ဣစ္စာဒိ။ တထာ ဩ-ဝိဘတ္တိယာ စ, ဒုဗ္ဘေယျံ မံ အမညထ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဟိယျတ္တနီ။
အဇ္ဇတ္တနီ
အထ အဇ္ဇတ္တနီ ဝုစ္စတေ။
֍ * ၅၈၇။ ဘူတေ ဤ ဥံ ဩ တ္ထ ဣံ မှာ အာ ဦ သေ ဝှံ အံ မှေ [က. ၄၁၉; ရူ. ၄၆၉; နီ. ၈၈၇]။
အဘဝီတိ ဘူတော, အတီတောတိ အတ္ထော, ဘူတေ ကာလေ ကြိယတ္ထာ ပရံ ဤဣစ္စာဒယော ဟောန္တိ။
֍ * ၅၈၈။ အ ဤ ဿာ ဿတျာဒီနံ ဗျဉ္ဇနဿိဥ [က. ၅၁၆; ရူ. ၄၆၆; နီ. ၁၀၃၀; စံ. ၁.၂.၇၆; ပါ. ၃.၂.၁၁၀ အဤဿအာဒီနံ ဗျဉ္ဇနဿိဥ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၃၇၃။)အအာဒိဿ ဤအာဒိဿ ဿာအာဒိဿ ဿတိအာဒိဿ စ ဗျဉ္ဇနဿ အာဒိမှိ ဣဥ ဟောတိ။ ‘ဗျဉ္ဇနဿာ’တိ ဧတေန အအာဒိမှိ ပဉ္စ, ဤအာဒိမှိ သတ္တာတိ ဒွါဒသ သုဒ္ဓသရဝိဘတ္တိယော ပဋိက္ခိပတိ။
‘အာဤဿာဒီသွဥ ဝါ’ဣတိ သုတ္တေန ဝိကပ္ပေန ဓာတွာဒိမှိ အကာရော။
သော အဘဝီ, ဘဝီ, တေ အဘဝုံ, ဘဝုံ, တွံ အဘဝေါ, ဘဝေါ, တုမှေ အဘဝိတ္ထ, ဘဝိတ္ထ, အဟံ အဘဝိံ, ဘဝိံ, မယံ အဘဝိမှာ, ဘဝိမှာ, သော အဘဝါ, ဘဝါ, တေ အဘဝူ, ဘဝူ, တွံ အဘဝိသေ, ဘဝိသေ, တုမှေ အဘဝိဝှံ, ဘဝိဝှံ, အဟံ အဘဝံ, ဘဝံ, မယံ အဘဝိမှေ, ဘဝိမှေ။
‘အာဤဦ’ဣစ္စာဒိနာ ဤ, မှာ, အာ, ဦနံ ရဿတ္တေ-သော အဘဝိ, ဘဝိ, မယံ အဘဝိမှ, ဘဝိမှ, သော အဘဝ, ဘဝ, တေ အဘဝု, ဘဝု။
֍ * ၅၈၉။ ဧယျာထဿေအအာဤထာနံ ဩ အ အံ တ္ထ တ္ထော ဝှော ဝါ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅; ‘။ဝှောက’ (ဗဟူသု)]။
ဧယျာထာဒီနံ ယထာက္ကမံ ဩအာဒယော ဟောန္တိ ဝါ။
တုမှေ ဂစ္ဆေယျာထော, ဂစ္ဆေယျာထ ဝါ, တွံ အဂစ္ဆိဿ, အဂစ္ဆိဿေ ဝါ, အဟံ အဂမံ, ဂမံ, အဂမ, ဂမ ဝါ, သော အဂမိတ္ထ, ဂမိတ္ထ, အဂမာ, ဂမာ ဝါ, သော အဂမိတ္ထော, ဂမိတ္ထော, အဂမီ, ဂမီ ဝါ, တုမှေ ဂစ္ဆဝှော, ဂစ္ဆထ ဝါတိ။
ဣမိနာ ဤ, အာ, အဝစနာနံ တ္ထော, တ္ထ, အံအာဒေသာ ဟောန္တိ, သော အဘဝိတ္ထော, ဘဝိတ္ထော, သော အဘဝိတ္ထ, ဘဝိတ္ထ, အဟံ အဘဝံ, ဘဝံ။
(နိရုတ္တိ၊၃၇၄။)အတြိမာ ပါဠီ – ဤမှိ-ပင်္ကော စ မာ ဝိသိယိတ္ထော [ဇာ. ၁.၁၃.၄၄], သဉ္ဇဂ္ဃိတ္ထော မယာ သဟ [ဇာ. ၁.၁၆.၂၄၁]။ အာမှိ-အနုမောဒိတ္ထ ဝါသဝေါ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၆၇], နိမန္တယိတ္ထ ဝါသဝေါ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၆၇], ခုဗ္ဘိတ္ထ နဂရံ တဒါ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၇၃], သုဘူတိတ္ထေရော ဂါထံ အဘာသိတ္ထ [ထေရဂါ. ၁]။ အမှိ-ဣဓာဟံ မလ္လိကံ ဒေဝိံ ဧတဒဝေါစံ [သံ. နိ. ၁.၁၁၉], အဇာနမေဝံ အာဝုသော အဝစံ ဇာနာမီတိ [ပါရာ. ၁၉၅], အဟံ ကာမာနံ ဝသမနွဂံ [ဇာ. ၂.၁၉.၄၅], အဇ္ဈဂံ အမတံ သန္တိံ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၅၉၀။ ဥံဿိံသွံသု [က. ၅၀၄, ၅၁၇; ရူ. ၄၇၀-၄၈၈; နီ. ၁၀၁၆-၁၁၀၅]။
ဥမိစ္စဿ ဣံသု, အံသု ဟောန္တိ။
အဂမိံသု, အဂမံသု, အဂမုံ။ ဣမိနာ ဥံဿ ဣံသု, အဘဝိံသု, ဘဝိံသု။
֍ * ၅၉၁။ ဩဿ အ ဣ တ္ထ တ္ထော [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ဩဿ အဣစ္စာဒယော ဟောန္တိ။
တွံ အဘဝ, တွံ အဘဝိ, တွံ အဘဝိတ္ထ, တွံ အဘဝိတ္ထော။
အတြိမာ ပါဠီ-ဩဿ အတ္တေ-မာ ဟေဝံ အာနန္ဒ အဝစ [ဒီ. နိ. ၂.၉၅], တွမေဝ ဒါနိ’မကရ, ယံ ကာမော ဗျဂမာ တယိ [ဇာ. ၁.၂.၁၆၇]။ ဣတ္တေ-မာ တွံ ဘာယိ မဟာရာဇ, မာ တွံ ဘာယိ ရထေသဘ [ဇာ. ၂.၂၂.၆၈၄], မာ စိန္တေသိ မာ တွံ သောစိ, ယာစာမိ လုဒ္ဒကံ အဟံ [ဂဝေသိတဗ္ဗံ]။ တ္ထတ္တေမာဿု တိဏ္ဏော အမညိတ္ထ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၅၅], မာ ကိလိတ္ထ မယာ ဝိနာ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၁၃], မာဿု ကုဇ္ဈိတ္ထ နာဝိက [ဇာ. ၁.၆.၅]။ တ္ထောတ္တေ-မာ ပုရာဏေ အမညိတ္ထော [ထေရဂါ. ၂၈၀], မာ ဒယှိတ္ထော ပုနပ္ပုနံ [သံ. နိ. ၁.၂၁၂], တိဏမတ္တေ အသဇ္ဇိတ္ထော [ဇာ. ၁.၁.၈၉], မာ တွံ ဗြဟ္မုနော ဝစနံ ဥပါတိဝတ္တိတ္ထော [မ. နိ. ၁.၅၀၂], မာ တွံ မညိတ္ထော န မံ ဇာနာတီ [မ. နိ. ၁.၅၀၂] တိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၇၅။)တတ္ထ ‘မာ ဒယှိတ္ထော’ဣစ္စာဒီနိ ပရောက္ခာဝစနေနပိ သိဇ္ဈန္တိ။
သုတ္တဝိဘတ္တေန တ္ထဿ တ္ထော ဟောတိ, တံ ဝေါ ဝဒါမိ ဘဒ္ဒန္တေ, ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ [အပ. ထေရ ၁.၁.၃၆၇], မဿု မိတ္တာနံ ဒုဗ္ဘိတ္ထော။ မိတ္တဒုဗ္ဘော ဟိ ပါပကောတိ [ဇာ. ၁.၁၆.၂၂၂]။
မဟာဝုတ္တိနာ ဩဿ ကွစိ လောပေါ, ပုန ဒါနံ အဒါ တုဝံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၈၆], မာ နော တွံ တာတ အဒဒါ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၂၆], မာ ဘောတိ ကုပိတာ အဟု [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၃၁], မာဟု ပစ္ဆာနုတာပိနီ [သံ. နိ. ၁.၁၆၂; ထေရီဂါ. ၅၇]။
֍ * ၅၉၂။ သိ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ဩဿ သိ ဟောတိ ဝါ။
တွံ အဘဝသိ, ဘဝသိ, တွံ အနုဘောသိ။
֍ * ၅၉၃။ မှာတ္ထာနမုဥ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
မှာ, တ္ထာနံ အာဒိမှိ ဥဥ ဟောတိ။
အဿောသုမှာ, အဟေသုမှာ, အဝေါစုမှာ, အဝေါစုတ္ထ ဣစ္စာဒီနိ ဒိဿန္တိ။
တုမှေ အဘဝုတ္ထ, ဘဝုတ္ထ, အဘဝိတ္ထ, ဘဝိတ္ထ ဝါ, မယံ အဘဝုမှာ, ဘဝုမှာ, အဘဝိမှာ, ဘဝိမှာ ဝါ။
֍ * ၅၉၄။ ဣံဿ စ သုဥ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅; ‘‘။သိဥ’’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၃၇၆။)ဣမိစ္စဿ မှာ, တ္ထာနဉ္စ အာဒိမှိ သုဥ ဟောတိ, သာဂမော ဟောတီတိ အတ္ထော။ စသဒ္ဒေန ဤအာဒီနမ္ပိ အာဒိမှိ သာဂမော ဟောတိ, သာဂမေ စ သတိ ဗျဉ္ဇနံ ဟောတိ, တဿ အာဒိမှိ ဣအာဂမော လဗ္ဘတိ။ တေန ‘‘ဣမာ ဂါထာ အဘာသိသုံ [ဂဝေသိတဗ္ဗံ], တေ မေ အဿေ အယာစိသုံ, ယထာဘူတံ ဝိပဿိသုံ’’ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၆၃] ဣစ္စာဒီနိ [ဒီ. နိ. ၃.၂၇၇] သိဇ္ဈန္တိ။
သော ဘောဂံ အနုဘောသိ, အနုဘဝိ ဝါ, တုမှေ အနုဘောသိတ္ထ, အနုဘဝိတ္ထ ဝါ, အဟံ အနုဘောသိ, အနုဘဝိံ ဝါ။ မယံ အနုဘောသိမှာ အနုဘဝိမှာ ဝါ။
֍ * ၅၉၅။ ဧဩန္တာ သုံ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅; ‘ဧဩတ္တာ သုံ’’ (ဗဟူသု)]။
ဧဒန္တတော ဩဒန္တတော စ ပရဿ ဥံဝစနဿ သုံ ဟောတိ ဝါ။
အာနေသုံ, သာယေသုံ, စိန္တေသုံ, ပစ္စနုဘောသုံ, ပရိဘောသုံ, အဓိဘောသုံ, အဘိဘောသုံ။
သုတ္တဝိဘတ္တေန အာဒန္တတောပိ စ, ဝိဟာသုံ ဝိဟရန္တိ စ [သံ. နိ. ၁.၁၇၃], တေ အနုဘောသုံ, ဣမာနိ သုဒ္ဓကတ္တုရူပါနိ။
တေန ဘောဂေါ အနွဘူယီ, အနုဘူယီ။
ရဿတ္တေ-အနွဘူယိ, အနုဘူယိ။
ဒွိတ္တေ-အနွဘုယျိ, အနုဘုယျိ။
တေန ဘောဂါ အနွဘူယုံ, အနုဘူယုံ, အနွဘူယိံသု, အနုဘူယိံသု ဣစ္စာဒိ သုဒ္ဓကမ္မရူပံ။
သော မဂ္ဂံ အဘာဝိ, ဘာဝိ, အဘာဝေသိ, ဘာဝေသိ, အဘာဝယိ, ဘာဝယိ, တေ မဂ္ဂံ အဘာဝိံသု, ဘာဝိံသု။
(နိရုတ္တိ၊၃၇၇။)‘ဧဩန္တာသု’န္တိ ဧဒန္တမှာ သုံ။ တေ မဂ္ဂံ အဘာဝေသုံ, ဘာဝေသုံ, အဘာဝယိံသု, ဘာဝယိံသု, တွံ မဂ္ဂံ အဘာဝယ, ဘာဝယ, အဘာဝယိ, ဘာဝယိ, တွံ မဂ္ဂံ အဘာဝိတ္ထ, ဘာဝိတ္ထ, အဘာဝယိတ္ထ, ဘာဝယိတ္ထ, တွံ မဂ္ဂံ အဘာဝယိတ္ထော, ဘာဝယိတ္ထော, တွံ မဂ္ဂံ အဘာဝေသိ, ဘာဝေသိ, တုမှေ မဂ္ဂံ အဘာဝိတ္ထ, ဘာဝိတ္ထ, အဘာဝယိတ္ထ, ဘာဝယိတ္ထ, အဟံ မဂ္ဂံ အဘာဝိံ, ဘာဝိံ, အဘာဝေသိံ, ဘာဝေသိံ, အဘာဝယိံ, ဘာဝယိံ, မယံ မဂ္ဂံ အဘာဝိမှာ, ဘာဝိမှာ, အဘာဝိမှ, ဘာဝိမှ, အဘာဝယိမှာ, ဘာဝယိမှာ, အဘာဝယိမှ, ဘာဝယိမှ။
သော မဂ္ဂံ အဘာဝါ, ဘာဝါ, အဘာဝိတ္ထ, ဘာဝိတ္ထ, အဘာဝယိတ္ထ, ဘာဝယိတ္ထ ဣစ္စာဒိ ဟေတုကတ္တုရူပံ။
တေန မဂ္ဂေါ အဘာဝိယိ, ဘာဝိယိ, တေန မဂ္ဂါ အဘာဝိယိံသု, ဘာဝိယိံသု ဣစ္စာဒိ ဟေတုကမ္မရူပံ။
ဣတိ အဇ္ဇတ္တနီ။
ပရောက္ခာ
အထ ပရောက္ခာ ဝုစ္စတေ။
֍ * ၅၉၆။ ပရောက္ခေ အ ဥ ဧ ထ အံ မှ တ္ထ ရေ တ္ထော ဝှော ဣံ မှေ [က. ၄၁၇; ရူ. ၄၆၀; နီ. ၈၈၇; စံ. ၁.၂.၈၁; ပါ. ၃.၂.၁၁၅]။
အက္ခာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရံ ပရောက္ခံ, အပစ္စက္ခန္တိ အတ္ထော။ ဘူတေ ကာလေ အတ္တနော ပရောက္ခကြိယာယ ဝတ္တဗ္ဗာယ ကြိယတ္ထာ အအာဒယော ဟောန္တိ။
မဟာဝုတ္တိနာ ဂဿ ဒီဃော ဝါ, သော ကိရ ဇဂါမ, တေ ကိရ ဇဂါမု, တွံ ကိရ ဇဂါမေ, တုမှေ ကိရ ဇဂါမိတ္ထ, အဟံ ကိရ ဇဂါမံ, မယံ ကိရ ဇဂါမိမှ ဣစ္စာဒိ။
ဧတ္ထ စ ‘သော ကိရ ဇဂါမ’ ဣစ္စာဒီနိ အနုဿဝပရောက္ခာနိ နာမ။
(နိရုတ္တိ၊၃၇၈။)‘အဟံ ကိရ ဇဂါမံ, မယံ ကိရ ဇဂါမိမှာ’တိ ဣဒံ အတ္တနာ ဂန္တွာပိ ဂမနံ ပမုဋ္ဌဿ ဝါ အသမ္ပဋိစ္ဆိတုကာမဿ ဝါ ပဋိဝစနပရောက္ခံ နာမ။
֍ * ၅၉၇။ ပရောက္ခာယဉ္စ [က. ၄၅၈; ရူ. ၄၆၁; နီ. ၉၃၉; စံ. ၅.၁.၃; ပါ. ၆.၁.၂]။
ပရောက္ခမှိ ပုဗ္ဗက္ခရံ ဧကဿရံ ဒွေရူပံ ဟောတိ, စသဒ္ဒေန အညသ္မိမ္ပိ ဒွေဒွေရူပံ သိဇ္ဈတိ။
စင်္ကမတိ, ဒဒ္ဒလ္လတိ, ဒဒါတိ, ဇဟာတိ, ဇုဟောတိ, လောလုပေါ, မောမူဟော။
֍ * ၅၉၈။ ဒုတိယစတုတ္ထာနံ ပဌမတတိယာ [က. ၄၆၁; ရူ. ၄၆၄; နီ. ၉၄၂]။
ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗေသံ ဒုတိယ, စတုတ္ထာနံ ကမေန ပဌမ, တတိယာ ဟောန္တိ။
֍ * ၅၉၉။ ပုဗ္ဗဿ အ [က. ၄၅၀; ရူ. ၄၆၃; နီ. ၉၄၆; စံ. ၆.၂.၁၂၆; ပါ. ၇.၄.၇၃]။
ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗဿ ဘူဿ အန္တော အ ဟောတိ။
֍ * ၆၀၀။ ဘူဿ ဝုက [က. ၄၇၅; ရူ. ၄၆၅; နီ. ၉၅၆; စံ. ၅.၃.၉၂; ပါ. ၆.၄.၈၈]။
ဒွိတ္တေ ဘူဓာတုဿ အန္တေ ဝုက ဟောတိ, ဝါဂမော ဟောတီတိ အတ္ထော။
‘‘တတ္ထပ္ပနာဒေါ တုမုလော ဗဘူဝါ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၄၃၇] ပါဠိ။
သော ကိရ ရာဇာ ဗဘူဝ, တေ ကိရ ရာဇာနော ဗဘူဝု, တွံ ဗဘူဝေ။
(နိရုတ္တိ၊၃၇၉။)‘အ ဤ ဿာ ဿတျာဒီနံ ဗျဉ္ဇနဿိဥ’ ဣတိ သုတ္တေန ဗျဉ္ဇနာဒိမှိ ဣအာဂမော, တုမှေ ဗဘူဝိတ္ထ, အဟံ ဗဘူဝံ, မယံ ဗဘူဝိမှ, သော ဗဘူဝိတ္ထ, တေ ဗဘူဝိရေ, တွံ ဗဘူဝိတ္ထော, တုမှေ ဗဘူဝိဝှော, အဟံ ဗဘူဝိံ, မယံ ဗဘူဝိမှေ, ဣမာနိ သုဒ္ဓကတ္တုရူပါနိ။
‘ကျော ဘာဝကမ္မေသွပရောက္ခေသူ’တိ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ပရောက္ခမှိ ဘာဝကမ္မေသု ယပစ္စယော န ဟောတိ, ‘တေန ကိရ ဘောဂေါ အနုဗဘူဝိတ္ထ, တေန ဘောဂေါ အနုဗဘူဝိရေ’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
ဣတိ ပရောက္ခာ။
ဿတျာဒိ
အထ ဿတျာဒိ ဝုစ္စတေ။
֍ * ၆၀၁။ ဘဝိဿတိ ဿတိ ဿန္တိ ဿသိ ဿထ ဿာမိ ဿာမ ဿတေ ဿန္တေ ဿသေ ဿဝှေ ဿံ ဿာမှေ [က. ၄၂၁; ရူ. ၄၇၃; နီ. ၈၉၂; စံ. ၁.၃.၂; ပါ. ၃.၃.၁၃]။
ဘဝိဿတီတိ ဘဝိဿန္တော, အနာဂတကာလော, တသ္မိံ ဘဝိဿတိ ကာလေ ကြိယတ္ထဿ တျာဒယော ဟောန္တိ။
֍ * ၆၀၂။ နာမေ ဂရဟာဝိမှယေသု [က. ၄၂၁; ရူ. ၄၇၃; နီ. ၈၉၃; စံ. ၁.၃.၁၀၉, ၁၁၅; ပါ. ၃.၃.၁၄၃, ၁၅၀]။
နိပါတနာမယောဂေ ဂရဟာယဉ္စ ဝိမှယေ စ ဿတျာဒယော ဟောန္တိ, အတီတကာလေပိ ဿတျာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိဒီပနတ္ထမိဒံ သုတ္တံ, အနုတ္ထုနန, ပစ္စာနုတာပ, ပစ္စာနုမောဒနာဒီနိပိ ဧတ္ထ သင်္ဂယှန္တိ။
တတ္ထ ဂရဟာယံ-အတ္ထိ နာမ တာတ သုဒိန္န အာဘိဒေါသိကံ ကုမ္မာသံ ပရိဘုဉ္ဇိဿသိ [ပါရာ. ၃၂]။
(နိရုတ္တိ၊၃၈၀။)ဝိမှယေ-ယတြ ဟိ နာမ သညီ သမာနော ပဉ္စမတ္တာနံ သကဋသတာနံ သဒ္ဒံ န သောဿတိ [ဒီ. နိ. ၂.၁၉၂]။
အနုတ္ထုနနာဒီသု-န အတ္တနာ ပဋိစောဒေဿံ, န ဂဏဿ အာရောစေဿံ [ပါစိ. ၆၆၅], န ပုဗ္ဗေ ဓနမေသိဿံ [ဇာ. ၁.၁၂.၅၀], ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ [ဇာ. ၁.၁၂.၅၃], ဘူတာနံ နာပစာယိဿံ, ပဟု သန္တော န ပေါသိဿံ, ပရဒါရံ အသေဝိဿံ [ဇာ. ၁.၁၂.၅၄], န ပုဗ္ဗေ ပယိရုပါသိဿံ [ဇာ. ၁.၁၂.၅၈], ဣတိ ပစ္ဆာနုတပ္ပတိ [ဇာ. ၁.၁၂.၅၀], အနေကဇာတိသံသာရံ, သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ [ဓ. ပ. ၁၅၃]။
ကတ္ထစိ ပန ဂါထာဝသေန ဧကသကာရလောပေါ, မိတ္တော မိတ္တဿ ပါနိယံ, အဒိန္နံ ပရိဘုဉ္ဇိသံ [ဇာ. ၁.၁၁.၅၉], နိရယမှိ အပစ္စိသံ [ထေရီဂါ. ၄၃၈], ဂစ္ဆန္တော နံ ဥဒက္ခိသံ [ဂဝေသိတဗ္ဗံ], ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခိသံ [ထေရဂါ. ၃၄၇] ဣစ္စာဒိ။
‘အ ဤ ဿာ ဿတျာဒီနံ ဗျဉ္ဇနဿိဥ’ ဣတိ ဣအာဂမော, ဘဝိဿတိ, ဘဝိဿန္တိ, ဘဝိဿရေ, ဘဝိဿသိ, ဘဝိဿထ, ဘဝိဿာမိ, ဘဝိဿာမ, ဘဝိဿတေ, ဘဝိဿန္တေ, ဘဝိဿရေ, ဘဝိဿသေ, ဘဝိဿဝှေ, ဘဝိဿံ, ဘဝိဿာမှေ။
အနုဘောဿတိ, အနုဘောဿန္တိ, အနုဘောဿရေ ဣစ္စာဒိ သုဒ္ဓကတ္တုရူပံ။
အနုဘူယိဿတိ, အနုဘူယိဿန္တိ, အနုဘူယိဿရေ။
֍ * ၆၀၃။ ကျဿ ဿေ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ကျဿ လောပေါ ဟောတိ ဝါ ဿကာရဝတိ ဝိဘတ္တိမှိ။
တေန မဂ္ဂေါ ဂမိဿတိ, ဂမီယိဿတိ ဝါ, တေန မဂ္ဂေါ အဂမိဿာ, အဂမီယိဿာ ဝါတိ ဝိကပ္ပေန ကျဿ လောပေါ။
(နိရုတ္တိ၊၃၈၁။)တေန ဘောဂေါ အနုဘဝိဿတိ, အနုဘူယိဿတိ ဝါ, တေန ဘောဂါ အနုဘဝိဿန္တိ, အနုဘူယိဿန္တိ ဝါ ဣစ္စာဒိ သုဒ္ဓကမ္မရူပံ။
ဘာဝိဿတိ, ‘ဦလဿေ’တိ ဣဿ ဧ, ဘာဝေဿတိ, ဘာဝယိဿတိဣစ္စာဒိ ဟေတုကတ္တုရူပံ။
တေန မဂ္ဂေါ ဘာဝီယိဿတိ, မဂ္ဂါ ဘာဝီယိဿန္တိ ဣစ္စာဒိ ဟေတုကမ္မရူပံ။
ဣတိ ဿတျာဒိ။
ဿာဒိ
အထ ဿာဒိ ဝုစ္စတေ။
֍ * ၆၀၄။ ဧယျာဒေါတိပတ္တိယံ ဿာ ဿံသု ဿေ ဿထ ဿံ ဿာမှာ ဿထ ဿိံသု ဿသေ ဿဝှေ ဿိံ ဿာမှသေ [က. ၄၂၂; ရူ. ၄၇၅; နီ. ၈၉၅; စံ. ၁.၃.၁၀၇; ပါ. ၃.၃.၁၃၉; ဧယျာဒေါ ဝါတိပတ္တိယံ (ဗဟူသု)]။
ဧယျာဒိဝိသယေ ကြိယာတိပတ္တိယံ ဿာဒယော ဘဝန္တိ။ ဧယျာဒိဝိသယော နာမ ဟေတုဖလကြိယာသမ္ဘဝေါ, တဒုဘယကြိယာယ အဘာဝေါ ကြိယာတိပတ္တိ။
သာ ဒုဝိဓာ အတီတာ စ အနာဂတာ စ။
တတ္ထ အတီတာယံ-သစေ သော ပဌမဝယေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အလဘိဿာ, အရဟာ အဘဝိဿာ [‘သစေ ပန နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿ, အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿ’ (ဓမ္မပဒ အဋ္ဌ. ၁)] ဣစ္စာဒိ။
အနာဂတာယံ-သစာဟံ န ဂမိဿံ, မဟာဇာနိယော သော အဘဝိဿာ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၈၂။)‘အာဤဿာဒီသွဥ ဝါ’ဣတိ ဓာတွာဒိမှိ ဝိကပ္ပေန အကာရာဂမော,‘အ ဤဿာ ဿတျာဒီနံ ဗျဉ္ဇနဿိဥ’ ဣတိ ဿာဒီသု ဣအာဂမော, အဘဝိဿာ, ဘဝိဿာ, အဘဝိဿံသု, ဘဝိဿံသု, အဘဝိဿေ, ဘဝိဿေ, အဘဝိဿထ, ဘဝိဿထ, အဘဝိဿံ, ဘဝိဿံ, အဘဝိဿာမှာ, ဘဝိဿာမှာ, အဘဝိဿထ, ဘဝိဿထ, အဘဝိဿိံသု, ဘဝိဿိံသု, အဘဝိဿသေ, ဘဝိဿသေ, အဘဝိဿဝှေ, ဘဝိဿဝှေ, အဘဝိဿိံ, ဘဝိဿိံ, အဘဝိဿာမှသေ, ဘဝိဿာမှသေ။
‘အာဤဦ’ဣစ္စာဒိနာ ဿာ, ဿာမှာနံ ရဿတ္တေ-သော အဘဝိဿ, ဘဝိဿ, မယံ အဘဝိဿာမှ, ဘဝိဿာမှ။ ‘ဧယျာထဿေ’ဣစ္စာဒိနာ ဿေဿ အတ္တေ-တွံ အဘဝိဿ, ဘဝိဿ ဣစ္စာဒီနိ ရူပစတုက္ကာနိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ဣတိဿာဒိ။
ဘူဓာတုရူပံ နိဋ္ဌိတံ။
အဋ္ဌဝိဘတ္တုပ္ပတ္တိရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဘူဝါဒိဂဏ
သရန္တဓာတု
အာကာရန္တဓာတုရူပ
ဣတော ပဋ္ဌာယ သရန္တဓာတုယော သရာနုက္ကမေန, ဗျဉ္ဇနန္တဓာတုယော အက္ခရာနုက္ကမေန ဝုစ္စန္တေ။
ကစ္စာယနဂန္ထေ အနေကဿရဓာတုယော ဣဓ ဗျဉ္ဇနန္တဓာတုယော နာမ။ တသ္မာ ဣဓ ဓာတွန္တသရလောပကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၈၃။)ခါ, ချာ-ကထနေ, ဂါ-သဒ္ဒေ, ဃာ-ဂန္ဓောပါဒါနေ, ဉာ-ပညာယနေ အဝဗောဓနေ စ, ဌာ-ဂတိနိဝတ္တိယံ, တာ-ပါလနေ, ထာ-ဌာနေ, ဒါ-ဒါနေ, ဓာ-ဓာရဏေ, ပါ-ပါနေ, ဖာ-ဝုဒ္ဓိယံ, ဘာ-ဒိတ္တိယံ, မာ-မာနေ, ယာ-ဂတိယံ, လာ-အာဒါနေ ဆေဒနေ စ, ဝါ-ဂတိ, ဗန္ဓ, ဂန္ဓနေသု, သာ-အဿာဒနေ တနုကရဏေ အန္တကမ္မနိ စ, ဟာ-စာဂေ, နှာ-သောစေယျေ။
တျာဒျုပ္ပတ္တိ, ကတ္တရိလော, မဟာဝုတ္တိနာ သရေ ပရေ အာဒန္တမှာ ကွစိ ယာဂမော, အက္ခာတိ။ ပရဿရလောပေါ, အက္ခာယတိ, ကြိယံ အာချာတိ, အာချာယတိ, ဇာတိံ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော [သု. နိ. ၄၂၃], သင်္ဂါယတိ, သင်္ဂါယိံသု မဟေသယော [ဝိ. ဝ. အဋ္ဌ. ဂန္ထာရမ္ဘကထာ], ဂန္ဓံ ဃာယတိ, ပညာယတိ, ပညာယန္တိ, ပညာယတု, ပညာယန္တု။
ကမ္မေ ကျော, ဓမ္မော ဉာယတိ, ဓမ္မာ ဉာယန္တိ, ဝိညာယတိ, ဝိညာယန္တိ။
ပယောဇကဗျာပါရေ-ဏာပိ, ဉာပေတိ, ဉာပေန္တိ, ဉာပယတိ, ဉာပယန္တိ။
ကမ္မေ-ဉာပီယတိ, ဉာပီယန္တိ, ဌာတိ, ဌာန္တိ, ဩပုပ္ဖာ ပဒ္မာ ဌာန္တိ, မာလာဝ ဂန္ထိတာ ဌာန္တိ, ဓဇဂ္ဂါနေဝ ဒိဿရေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၈၉]။
֍ * ၆၀၅။ ဉ္စီလဿေ [က. ၅၁၀; ရူ. ၄၈၇; နီ. ၁၀၂၃]။
ဉာနုဗန္ဓဿ ဤအာဂမဿ စ ကတ္တရိ ဝိဟိတဿ လပစ္စယဿ စ ကွစိ ဧတ္တံ ဟောတီတိ လဿ ဧတ္တံ။
အဓိဋ္ဌေတိ, အဓိဋ္ဌေန္တိ။
֍ * ၆၀၆။ ဌာပါနံ တိဋ္ဌပိဝါ [က. ၄၆၈-၉; ရူ. ၄၉၂-၄; နီ. ၉၄၉]။
ဌာ, ပါနံ တိဋ္ဌ, ပိဝါ ဟောန္တိ န္တ, မာန, တျာဒီသု။
တိဋ္ဌတိ, တိဋ္ဌန္တိ။
֍ * ၆၀၇။ ပါဒိတော ဌာဿ ဝါ ဌဟော ကွစိ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
(နိရုတ္တိ၊၃၈၄။)ပါဒယော ဥပသဂ္ဂါ ပါဒိ နာမ, ပါဒိတော ပရဿ ဌာဿ ဌဟော ဟောတိ ဝါ ကွစိ။
သဏ္ဌဟတိ, သဏ္ဌဟန္တိ, သဏ္ဌာတိ, သဏ္ဌာန္တိ, ဥပဋ္ဌဟတိ, ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဥပဋ္ဌာတိ, ဥပဋ္ဌာန္တိ။
ကမ္မေ –
֍ * ၆၀၈။ အညာဒိဿိ ကျေ [က. ၅၀၂; ရူ. ၄၉၃; နီ. ၁၀၁၅; ‘အညာဒိဿာသီကျေ’ (ဗဟူသု)]။
ဉာဒိတော အညဿ အာကာရန္တကြိယတ္ထဿ ဣ ဟောတိ ကျေ ပရမှိ။
အဓိဋ္ဌီယတိ, အဓိဋ္ဌီယန္တိ, ဥပဋ္ဌီယတိ, ဥပဋ္ဌီယန္တိ။
အညာဒိဿာတိ ကိံ? ဉာယတိ, ဉာယန္တိ, အာက္ခာယတိ, အာက္ခာယန္တိ, အာချာယတိ, အာချာယန္တိ။
ဏာပိမှိ-ပတိဋ္ဌာပေတိ, ပတိဋ္ဌာပေန္တိ, ပတိဋ္ဌာပယတိ, ပတိဋ္ဌာပယန္တိ။
အဇ္ဈတ္တနိမှိ ဝိကပ္ပေန သာဂမော, အဋ္ဌာသိ, ပတိဋ္ဌာသိ, အဓိဋ္ဌဟိ, အဓိဋ္ဌာသိ, အဓိဋ္ဌေသိ, သဏ္ဌဟိ, သဏ္ဌာသိ, ဥပဋ္ဌဟိ, ဥပဋ္ဌာသိ။
‘ဥံဿိံသွံသူ’တိ ဥံဿ ဣံသု, အံသု, အဓိဋ္ဌဟိံသု, သဏ္ဌဟိံသု, ဥပဋ္ဌဟိံသု။ အတ္ထမေန္တမှိ သူရိယေ, ဝါဠာ ပန္ထေ ဥပဋ္ဌဟုံ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၈၆]။ အဋ္ဌံသု, ဥပဋ္ဌဟံသု။
ပရဆက္ကေ-အဋ္ဌာ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ [သု. နိ. ၄၃၁]။
ကမ္မေ-အဓိဋ္ဌိယိ, အဓိဋ္ဌိယိံသု, ဥပဋ္ဌိယိ, ဥပဋ္ဌိယိံသု။
(နိရုတ္တိ၊၃၈၅။)ဏာပိမှိ-ပတိဋ္ဌာပေသိ, ပတိဋ္ဌာပယိ, သဏ္ဌာပေသိ, သဏ္ဌာပယိ။
‘ဧဩန္တာသု’န္တိ ဥံဿသုံ, သရလောပေါ, အဋ္ဌာသုံ, ဥပဋ္ဌာသုံ, ပတိဋ္ဌာပေသုံ, သဏ္ဌာပေသုံ, ပတိဋ္ဌာပယုံ, သဏ္ဌာပယုံ, ပတိဋ္ဌာပယိံသု, သဏ္ဌာပယိံသု။
ဿတျာဒိမှိ-ဌဿတိ, ဌဿန္တိ, ရဿတ္တံ, ဥပဋ္ဌိဿတိ, ဥပဋ္ဌိဿန္တိ, အဟံ ဘောတိံ ဥပဋ္ဌိဿံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၃၄], သဏ္ဌဟိဿတိ, သဏ္ဌဟိဿန္တိ။
ဏာပိမှိ-ပတိဋ္ဌာပေဿတိ, ပတိဋ္ဌာပေဿန္တိ။
တာ-ပါလနေ, ဘယံ တာယတိ။
ထာ-ဌာနေ, အဝတ္ထာတိ, အဝတ္ထာယတိ, ဝိတ္ထာယတိ, ဝိတ္ထာယန္တိ, မာ ခေါ ဝိတ္ထာသိ [မဟာဝ. ၁၂၆]။
ဒါ-ဒါနေ, ‘ဦလဿေ’တိ လဿ ဧတ္တံ, ဒေတိ, ဒေန္တိ, ဒေသိ, ဒေထ, ဒေမိ, ဒေမ။
‘ပရောက္ခာယဉ္စာ’တိ သုတ္တေ စသဒ္ဒေန ဒါဿ ဒွိတ္တံ။ ‘ရဿော ပုဗ္ဗဿာ’တိ ပုဗ္ဗဿ ရဿတ္တံ, ဒဒါတိ, ဒဒန္တိ, ဒဒါသိ, ဒဒါထ, ဒဒါမိ, ဒဒါမ။
֍ * ၆၀၉။ ဒါဿ ဒံ ဝါ မိမေသွဒွိတ္တေ [က. ၄၈၂; ရူ. ၅၀၈; နီ. ၉၇၂]။
အဒွိတ္တေ ဒါဿ ဒံ ဟောတိ ဝါ မိ, မေသု, နိဂ္ဂဟီတဿ ဝဂ္ဂန္တတ္တံ။
ဒမ္မိ, ဒမ္မ။
အဒွိတ္တေတိ ကိံ? ဒဒါမိ, ဒဒါမ။
֍ * ၆၁၀။ ဒါဿိယင [က. ၅၀၂; ရူ. ၄၉၃; နီ. ၁၀၁၄]။
(နိရုတ္တိ၊၃၈၆။)ပါဒိတော ပရဿ ဒါဿ ဣယင ဟောတိ ကွစိ။
‘ဣယင’ ဣတိ သုတ္တဝိဘတ္တေန အညဓာတူနမ္ပိ။ ဇာ-ဟာနိယံ, အပ္ပေန ဗဟုံ ဇိယျာမ [ဇာ. ၁.၂.၅၂], တဿေဝါ’နုဝိဓိယျတိ [ဇာ. ၁.၂.၆၇], ဝိဓုရဿ ဟဒယံ ဓနိယတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၅၀], နိဟီယတိ တဿ ယသော [ဇာ. ၁.၁၀.၆၀; အ. နိ. ၄.၁၇], ဧကော ရာဇာ ဝိဟိယျသိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၅၀], သော ပဟီယိဿတိ [သံ. နိ. ၁.၂၄၉] ဣစ္စာဒိ။
အာဒိယတိ, အာဒိယန္တိ, ဥပါဒိယတိ, ဥပါဒိယန္တိ, သမာဒိယတိ, သမာဒိယန္တိ, သိက္ခာပဒံ သမာဒိယာမိ [ခု. ပါ. ၂.၁], ဝတ္တံ သမာဒိယာမိ [စူဠဝ. ၈၅]။
֍ * ၆၁၁။ ဂမ ဝဒ ဒါနံ ဃမ္မ ဝဇ္ဇ ဒဇ္ဇာ [က. ၄၉၉-၅၀၀-၁; ရူ. ၄၄၃-၄၈၆-၅၀၇; နီ. ၁၀၁၃, ၁၀၀၅-၁၀၀၆]။
ဧတေသံ ဃမ္မ, ဝဇ္ဇ, ဒဇ္ဇာ ဟောန္တိ ဝါ န္တ, မာန, တျာဒီသု။
ဒဇ္ဇတိ, ဒဇ္ဇန္တိ, ဒဇ္ဇသိ, ဒဇ္ဇထ, ဒဇ္ဇာမိ, ဒဇ္ဇာမ။
‘ဦလဿေ’တိ လဿ ဧတ္တံ, ဒဇ္ဇေတိ, ဒဇ္ဇေန္တိ။
ကမ္မေ ‘အညာဒိဿိ ကျေ’တိ ကျမှိ အာဿ ဣတ္တံ, ဒိယတိ, ဒိယန္တိ။
ဒီဃတ္တေ-ဒီယတိ, ဒီယန္တိ။
ဒွိတ္တေ-ဒိယျတိ, ဒိယျန္တိ, ဒဇ္ဇီယတိ, ဒဇ္ဇီယန္တိ။
ဏာပိမှိ-ဒါပေတိ, ဒါပေန္တိ, ဒါပယတိ, ဒါပယန္တိ။
ပါဒိပုဗ္ဗေ ရဿော, သမာဒပေတိ [မ. နိ. ၂.၃၈၇; ၃.၂၇၆], သမာဒပေန္တိ, သမာဒပယတိ, သမာဒပယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၈၇။)ကမ္မေ-ဒါပီယတိ, ဒါပီယန္တိ, သမာဒပီယတိ, သမာဒပီယန္တိ။
ဧယျာဒိမှိ မဟာဝုတ္တိနာ ဒဇ္ဇတော ဧယျာဒီနံ အန္တဿ ဧယျဿ လောပေါ ဝါ, ဒါနံ ဒဇ္ဇာ, ဒဒေယျ, ဒဇ္ဇုံ, ဒဒေယျုံ, ဒဇ္ဇာသိ, ဒဒေယျာသိ, ဒဇ္ဇာထ, ဒဒေယျာထ, ဒဇ္ဇာမိ, ဒဒေယျာမိ, ဒဇ္ဇာမ, ဒဒေယျာမ, အဟံ ဒဇ္ဇံ, ဒဒေယျံ, မယံ ဒဇ္ဇာမှေ, ဒဒေယျာမှေ။
အတြိမာ ပါဠီ-ဒဇ္ဇာ သပ္ပုရိသော ဒါနံ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၂၆၁], ဥပါယနာနိ မေ ဒဇ္ဇုံ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၄], မာတရံ ကေန ဒေါသေန, ဒဇ္ဇာသိ ဒကရက္ခိနော [ဇာ ၁.၁၆.၂၂၇]။ တာနိ အမ္မာယ ဒဇ္ဇေသိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၄၉], ဆဋ္ဌာဟံ ဒဇ္ဇမတ္တာနံ, နေဝ ဒဇ္ဇံ မဟောသဓံ [ဇာ. ၁.၁၆.၂၂၅]။
အဇ္ဈတ္တနိမှိ-အဒဒိ, အဒါသိ, အဒဒုံ, အဒံသု, အဒဇ္ဇိ, အဒဇ္ဇုံ, တွံ အဒဒေါ။ ဝရဉ္စေ မေ အဒေါ သက္က [ဇာ. ၂.၁၇.၁၄၂]။
ပရဆက္ကေ-သော ဒါနံ အဒါ, ဗြာဟ္မဏဿ အဒါ ဒါနံ, သိဝီနံ ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၁၇]။
ဿတျာဒိမှိ-ဒါဿတိ, ဒါဿန္တိ, ဒဒိဿတိ, ဒဒိဿန္တိ, ဒဇ္ဇိဿတိ, ဒဇ္ဇိဿန္တိ။
ဒါဣစ္စဿ ဒိစ္ဆ, ပဝေစ္ဆာဒေသမ္ပိ ဣစ္ဆန္တိ, ဝိပုလံ အန္နံ ပါနဉ္စ, သမဏာနံ ပဝေစ္ဆသိ [ထေရီဂါ. ၂၇၂]။ အပ္ပသ္မေကေ ပဝေစ္ဆန္တိ, ဗဟုနေကေ န ဒိစ္ဆရေ [သံ. နိ. ၁.၃၃]။ ဒေဝေါ သမ္မာ ဓာရံ ပဝေစ္ဆတု။ ဘောဇနံ ဘောဇနတ္ထီနံ, သမ္မဒေဝ ပဝေစ္ဆထ။
ဓာ-ဓာရဏေ, သန္ဓာတိ, ဝိဓာတိ, နိဓေတိ, နိဓေန္တိ။ ဝိဓေတိ, ဝိဓေန္တိ။
‘ပရောက္ခာယဉ္စာ’တိ စသဒ္ဒေန ဒွိတ္တံ။ ‘ဒုတိယစတုတ္ထာန။’န္တိ ဓဿ ဒတ္တံ။ ‘ရဿော ပုဗ္ဗဿာ’တိ ပုဗ္ဗဿ ရဿော။
֍ * ၆၁၂။ ဓာဿ ဟော [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
(နိရုတ္တိ၊၃၈၈။)သဒ္ဒဟာတိ, သဒ္ဒဟတိ ဝါ။ သဒ္ဒဟာတိ တထာဂတဿ ဗောဓိံ။ ဝိဒဟာတိ, နိဒဟာတိ, သဒ္ဒဟန္တိ, ဝိဒဟန္တိ, နိဒဟန္တိ။
‘မယဒါ သရေ’တိ သုတ္တေ ‘မယဒါ’တိ သုတ္တဝိဘတ္တိယာ ဗျဉ္ဇနေပိ နိဂ္ဂဟီတဿ ဒတ္တံ, ကမ္မံ သဒ္ဒဟာတိ, ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟာတိ, သဒ္ဒဟန္တိ, ဝတ္ထံ ပရိဒဟာတိ, ပရိဒဟန္တိ။
ကမ္မေ-သန္ဓီယတိ, သန္ဓီယန္တိ, သန္ဓိယျတိ, သန္ဓိယျန္တိ, ဝိဓိယျတိ။ နဝေန သုခဒုက္ခေန, ပေါရာဏံ အပိဓိယျတိ [ဇာ. ၁.၂.၁၁၄]။
ဏာပိမှိ-နိဓာပေတိ, နိဓာပေန္တိ, နိဓာပယတိ, နိဓာပယန္တိ။
ကမ္မေ-နိဓာပီယတိ, နိဓာပီယန္တိ။
ဧယျာဒိမှိ-သဒ္ဒဟေယျံ, သဒ္ဒဟေယျုံ။
ဤအာဒိမှိ-သဒ္ဒဟိ, သဒ္ဒဟိံသု။ တတြ ဘိက္ခဝေါ သမာဒဟိံသု [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၂], သမာဒဟံသု ဝါ။
ပါ-ပါနေ, ပါတိ, ပါန္တိ။
‘ဌာပါနံ တိဋ္ဌပိဝါ’တိ ပါဿ ပိဝေါ, ပိဝတိ, ပိဝန္တိ။
ကမ္မေ-ပီယတိ, ပီယန္တိ။
ဏိမှိ-‘အာဿာ ဏာပိမှိ ယုက’ ဣတိ သုတ္တေန ဏာနုဗန္ဓေ အာဿ အန္တေ ယာဂမော, ပုတ္တံ ထညံ ပါယေတိ, ပါယေန္တိ, ပါယယတိ, ပါယယန္တိ။
ကမ္မေ-ပါယီယတိ, ပါယီယန္တိ။
ဿတျာဒိမှိ-ပဿတိ, ပဿန္တိ, ပိဿတိ, ပိဿန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၈၉။)အတြိမာ ပါဠီ-အယဉှိ တေ မယာ’ရုဠှော, သရော ပိဿတိ လောဟိတံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၆၈],အဂ္ဂေါဒကာနိ ပိဿာမိ, ယူထဿ ပုရတော ဝဇံ [ဇာ. ၁.၈.၁၄]။ နဠေန ဝါရိံ ပိဿာမ, န စ မံ တွံ ဝဓိဿသိ [ဇာ. ၁.၁.၂၀]။
ဘာ-ဒိတ္တိယံ, ဘာတိ, ရတ္တိမာဘာတိ စန္ဒိမာ [ဓ. ပ. ၃၈၇], ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစမာနာ [မ. နိ. ၁.၅၀၃], ဒဒ္ဒလ္လမာနာ အာဘန္တိ [ဝိ. ဝ. ၇၃၈; ဇာ. ၂.၂၂.၅၀၈], ပဋိဘာတိ, ပဋိဘန္တိ, ပဋိဘာတု, ပဋိဘန္တု တံ စုန္ဒ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ [သံ. နိ. ၅.၁၉၇], တိဿော မံ ဥပမာယော ပဋိဘံသု [မ. နိ. ၁.၃၇၄], ရတ္တိ ဝိဘာတိ, ဝိဘာယတိ။
မာ-မာနေ, ဒွိတ္တံ ရဿော စ, မမာယတိ, မမာယန္တိ။ ယေမံ ကာယံ မမာယန္တိ, အန္ဓာ ဗာလာ ပုထုဇ္ဇနာ [ထေရဂါ. ၅၇၅]။
ယာ-ဂတိယံ, ယာတိ, ယန္တိ, ယာယတိ, ယာယန္တိ, ယာယန္တ’ မနုယာယန္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၅၃], ဥယျာတိ, ဥယျန္တိ, နိယျာတိ, နိယျန္တိ ဓီရာ လောကမှာ, ဟိတွာ မာရံ သဝါဟနံ။ အနုယာတိ, အနုယန္တိ, အနုပရိယာယတိ, အနုပရိယာယန္တိ။
လာ-အာဒါနေ, လာတိ။
ဝါ-ဂတိ, ဂန္ဓနေသု, ဝါတိ ဒေဝေသု ဥတ္တမော [ဓ. ပ. ၅၆], ဝါတော ဝါယတိ, ဝါယန္တိ, နိဗ္ဗာတိ, နိဗ္ဗန္တိ, နိဗ္ဗာယတိ, နိဗ္ဗာယန္တိ, ပရိနိဗ္ဗာတိ, ပရိနိဗ္ဗာယတိ။
ဏာပိမှိ-နိဗ္ဗာပေတိ, နိဗ္ဗာပယတိ။
ဤအာဒိမှိ-ပရိနိဗ္ဗာယိ, ပရိနိဗ္ဗာယိံသု။
ဿတျာဒိမှိ-ပရိနိဗ္ဗိဿတိ, ပရိနိဗ္ဗိဿန္တိ, ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ, ပရိနိဗ္ဗာယိဿန္တိ။
သာ-အဿာဒန, တနုကရဏ, အန္တကြိယာသု, သာတိ, သာယတိ, သာယန္တိ, ပရိယောသာယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၉၀။)ဏာပိမှိ-ဩသာပေတိ, ပရိယောသာပေတိ, ဩသာပယတိ, ပရိယောသာပယတိ။
ကမ္မေ-ဩသာပီယတိ, ပရိယောသာပီယတိ။
ဟာ-စာဂေ, ပဟာတိ, ပဟာယတိ, ပဟာယန္တိ။
ကတ္တု, ကမ္မနိ ကျော, ဤဥအာဂမော, ဟိယျောတိ ဟိယျတိ ပေါသော [ဇာ. ၁.၁၅.၃၄၈], နိဟိယျတိ တဿ ယသော [အ. နိ. ၄.၁၇; ဇာ. ၁.၁၀.၆၀], တွံ ဧကော အဝဟိယျသိ, ဒွိတ္တံ ရဿော စ။
֍ * ၆၁၃။ ကဝဂ္ဂဟာနံ စဝဂ္ဂဇာ [က. ၄၆၂-၄; ရူ. ၄၆၇-၅၀၄; နီ. ၉၄၃-၅; စံ. ၆.၂.၁၁၆; ပါ. ၇.၄.၆၂]။
ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗေသံ ကဝဂ္ဂ, ဟာနံ စဝဂ္ဂ, ဇာ ဟောန္တိ။
ဇဟာတိ, ပဇဟာတိ, ဇဟန္တိ, ပဇဟန္တိ။
ကမ္မေ-ပဟီယတိ, ပဟီယန္တိ။
ရဿတ္တေ-ပဟိယတိ, ပဟိယန္တိ။
ဒွိတ္တေ-ပဟိယျတိ, ပဟိယျန္တိ, ပဇဟီယတိ, ပဇဟီယန္တိ။
ဏာပိမှိ-ဟာပေတိ, ဟာပေန္တိ, ဟာပယတိ, ဟာပယန္တိ, ဇဟာပေတိ, ဇဟာပေန္တိ, ဇဟာပယတိ, ဇဟာပယန္တိ။
ကမ္မေ-ဟာပီယတိ, ဇဟာပီယတိ။
ဤအာဒိမှိ-ပဟာသိ, ပဟာသုံ, ပဇဟိ, ပဇဟိံသု။
֍ * ၆၁၄။ ဟာတော ဟ [က. ၄၈၀; ရူ. ၄၉၀; နီ. ၉၆၁]။
ဟာတော ပရဿ ဿ-ကာရဿ ဟ ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၃၉၁။)‘‘ဟာဟိသိ တွံ ဇီဝလောက’’န္တိ [ဇာ. ၁.၅.၃၆] ပါဠိ, ဟာဟိတိ, ဟာဟိန္တိ, ဟာဟတိ, ဟာဟန္တိ, ဇဟိဿတိ, ဟိဿတိ, အညမညံ ဝဓိတွာန, ခိပ္ပံ ဟိဿာမ ဇီဝိတံ [ဇာ. ၂.၂၂.၆၇၃]။
နှာ-သောစေယျေ, နှာတိ, နှာယတိ, နှာယန္တိ။
မဟာဝုတ္တိနာ ဗျဉ္ဇနဝဍ္ဎနေ, နဟာတိ, နဟာယတိ, နဟာယန္တိ။
ဣတိ ဘူဝါဒိဂဏေ အာကာရန္တဓာတုရူပံ။
ဣဝဏ္ဏန္တဓာတုရူပ
ဣ-ဂတိယံ အဇ္ဈာယနေ စ, ခိ-ခယေ ပကာသနေ စ, စိစယေ, ဇိ-ဇယေ, ဍီ-ဝေဟာသဂတိယံ, နီ-နယေ, ဘီ-ဘယေ, လီ-လယေ, သီ-သယေ, မှိ-ဟာသေ။
တျာဒျုပ္ပတ္တိ, ကတ္တရိ လော, ဧတိ, ဧန္တိ, ဧသိ, ဧထ, ဧမိ, ဧမ, ဝေတိ, ဝေန္တိ, သမေတိ, သမေန္တိ, အဗ္ဘေတိ, အဗ္ဘေန္တိ, အဘိသမေတိ, အဘိသမေန္တိ, အဝေတိ, အဝေန္တိ, သမဝေတိ, သမဝေန္တိ, အပေတိ, အပေန္တိ, ဥပေတိ, ဥပေန္တိ, အနွေတိ, အနွေန္တိ, အစ္စေတိ, အစ္စေန္တိ, ပစ္စေတိ, ပစ္စေန္တိ, အဇ္ဈေတိ, အဇ္ဈေန္တိ, ဥဒေတိ, ဥဒေန္တိ, သမုဒေတိ, သမုဒေန္တိ, ပရိယေတိ, ပရိယေန္တိ, ဥပယတိ, ဥပယန္တိ, အစ္စယတိ, အစ္စယန္တိ, ဥဒယတိ, သမုဒယတိ။
ဧတု, သမေတု, ဧန္တု, သမေန္တု, ဧဟိ, သမေဟိ, ဧထ, သမေထ, ဧထ ဗျဂ္ဃာ နိဝတ္တဝှော, ပစ္စုပေထ မဟာဝနံ [ဇာ. ၁.၃.၆၆]။
မဟာဝုတ္တိနာ ဣဓာတုမှာ ဧယျာဒီနံ ဧကာရဿ လောပေါ, န စ အပတွာ ဒုက္ခဿန္တံ [သံ. နိ. ၁.၁၀၇], ဝိဿာသံ ဧယျ ပဏ္ဍိတော, ယဒါ တေ ပဟိဏေယျာမိ, တဒါ ဧယျာသိ ခတ္တိယ [ဇာ. ၂.၂၂.၆၃၅]။
(နိရုတ္တိ၊၃၉၂။)ဤအာဒိမှိ ‘ပရော ကွစီ’တိ ဝိဘတ္တိသရလောပေါ, ဓမ္မံ အဘိသမိ, အဘိသမိံသု။
‘ဧဩန္တာ သု’န္တိ ဥံဿ သုံ, အဘိသမေသုံ, အဘိသမယုံ, အဘိသမယိံသု။
ဿတျာဒိမှိ –
֍ * ၆၁၅။ ဧတိသ္မာ [က. ၄၈၀; ရူ. ၄၉၀; နီ. ၉၆၁]။
‘ဧတီ’တိ ဓာတုနိဒ္ဒေသော တိသဒ္ဒေါ, ဣဓာတုမှာ ပရဿ ဿကာရဿ ဟိ ဟောတိ ဝါ။
ဧဟိတိ, ဧဿတိ။ ဗောဓိရုက္ခမုပေဟိတိ [ဗု. ဝံ. ၂.၆၃], နေရဉ္ဇရမုပေဟိတိ [ဗု. ဝံ. ၂.၆၃], ဥပေဿတိ, တဒါ ဧဟိန္တိ မေ ဝသံ [ဇာ. ၁.၁.၃၃], တတော နိဗ္ဗာနမေဟိသိ [စူဠဝ. ၃၈၂ တဿုဒ္ဒါနံ], န ပုနံ ဇာတိဇရံ ဥပေဟိသိ [ဓ. ပ. ၂၃၈]။ သုတ္တဝိဘတ္တေန အညဓာတူဟိပိ, ကထံ ဇီဝိဟိသိ တွံ [အပ. ထေရ ၁.၃.၁၃], ဇာယိဟိတိပ္ပသာဒေါ [ဇာ. ၂.၁၇.၁၄၅], ပညာယိဟိန္တိ ဧတာ ဒဟရာ [ဇာ. ၂.၁၇.၁၉၇]။
ဿာဒိမှိ ‘‘သစေ ပုတ္တံ သိင်္ဂါလာနံ, ကုက္ကုရာနံ အဒါဟိသီ’’တိ [ဂဝေသိတဗ္ဗံ] ပါဠိ, ‘အဒါဟိသီ’တိ စ အဒဒိဿသေတျတ္ထော။
ခိ-ခယေ အဝဏ္ဏပကာသနေ စ, ခယတိ, ခယန္တိ။
ခိတော ယာဂမော, ဝိကပ္ပေန ယဿ ဒွိတ္တံ, ကပ္ပော ခီယေထ, ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿ [ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၃၀၄], ဥဇ္ဈာယန္တိ ခီယန္တိ [ပါရာ. ၈၈], အဝဏ္ဏံ ပကာသေန္တီတိ အတ္ထော။ ခိယျတိ, ခိယျန္တိ, အာယု ခိယျတိ မစ္စာနံ, ကုန္နဒီနံဝ ဩဒကံ [သံ. နိ. ၁.၁၄၆]။
စိ-စယေ, သမုစ္စေတိ, သမုစ္စယတိ။
֍ * ၆၁၆။ နိတော စိဿ ဆော [က. ၂၀; ရူ. ၂၇; နီ. ၅၀]။
(နိရုတ္တိ၊၃၉၃။)နိတော ပရဿ စိဿ စ-ကာရဿ ဆော ဟောတိ။
နိစ္ဆယတိ, ဝိနိစ္ဆယတိ, ဝိနိစ္ဆယန္တိ, ဝိနိစ္ဆေတိ, ဝိနိစ္ဆေန္တိ,
ကမ္မေ ကျော –
֍ * ၆၁၇။ ဒီဃော သရဿ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
သရန္တဿ ဓာတုဿ ဒီဃော ဟောတိ ကျမှီတိ ဣကာရု’ကာရာနံ ကျမှိ ဝိကပ္ပေန ဒီဃော။
သမုစ္စီယတိ သမုစ္စီယန္တိ, ဝိနိစ္ဆီယတိ, ဝိနိစ္ဆီယန္တိ။
ဇိ-ဇယေ, ဇေတိ, ဇေန္တိ, ဝိဇေတိ, ဝိဇေန္တိ, ပရာဇေတိ, ပရာဇေန္တိ, ဇယတိ, ဇယန္တိ, ဝိဇယတိ, ဝိဇယန္တိ, ပရာဇယတိ, ပရာဇယန္တိ။
ကမ္မေ ကျမှိ ဒီဃော, န တံ ဇိတံ သာဓု ဇိတံ, ယံ ဇိတံ အဝဇီယတိ။ တံ ခေါ ဇိတံ သာဓု ဇိတံ, ယံ ဇိတံ နာဝဇီယတိ [ဇာ. ၁.၁.၇၀]။
ဏာပိမှိ ပုဗ္ဗဿရလောပေါ ဝါ, ဇာပေတိ, ဇာပယတိ။ ယော န ဟန္တိ န ဃာတေတိ, န ဇိနာတိ န ဇာပယေ [ဇာ. ၁.၁၀.၁၄၄]။ ဇယာပေတိ, ဇယာပယတိ, ဇယာပီယတိ, ဇယာပီယန္တိ, ဇယတု, ဇယန္တု။
ဤအာဒိမှိ-အဇေသိ, အဇေသုံ, ဝိဇေသိ, ဝိဇေသုံ, အဇယိ, အဇယုံ, အဇယိံသု, ဝိဇယိ, ဝိဇယုံ, ဝိဇယိံသု, ဇေဿတိ, ဝိဇေဿတိ, ပရာဇေဿတိ, ဇယိဿတိ, ဝိဇယိဿတိ, ပရာဇယိဿတိ။
ဍီ-ဝေဟာသဂတိယံ, သကုဏော ဍေတိ, ဍေန္တိ [ဒီ. နိ. ၁.၂၁၅; အ. နိ. ၄.၁၉၈]။ ပါသံ ဩဍ္ဍေတိ, ဩဍ္ဍေန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၉၄။)နီ-နယေ, နေတိ, နေန္တိ, ဝိနေတိ, ဝိနေန္တိ, နယတိ, နယန္တိ, ဝိနယတိ, ဝိနယန္တိ။
ကမ္မေ-နီယတိ, နီယန္တိ။
ဒွိတ္တေ-နိယျတိ, နိယျန္တိ, နိယျရေ။
ဏာပိမှိ အာယာဒေသဿ ရဿော, နယာပေတိ, နယာပေန္တိ, နယာပယတိ, နယာပယန္တိ။
ကမ္မေ-နယာပီယတိ, နယာပီယန္တိ။
ဤအာဒိမှိ-နေသိ, နေသုံ, ဝိနေသိ, ဝိနေသုံ, အာနေသိ, အာနေသုံ, အနယိ, နယိ, အနယိံသု, နယိံသု, အာနယိ, အာနယိံသု, ဝိနယိ, ဝိနယိံသု။
ဿတျာဒိမှိ-နေဿတိ, နေဿန္တိ, နယိဿတိ, နယိဿန္တိ။
ဘီ-ဘယေ, ဘေတိ။ မာ ဘေထ ကိံ သောစထ မောဒထဝှော [ဇာ. ၁.၁၂.၂၇], ဝိဘေမိ ဧတံ အသာဓုံ, ဥဂ္ဂတေဇော ဟိ ဗြာဟ္မဏော [ဇာ. ၂.၁၇.၁၀၃]။ ဘာယတိ, ဘာယန္တိ။
ကာရိတေ မဟာဝုတ္တိနာ သာဂမော ဝါ, ဘီသေတိ, ဘီသယတိ, ဘီသာပေတိ, ဘီသာပယတိ။ ဘိက္ခုံ ဘီသေယျ ဝါ ဘီသာပေယျ ဝါ [ပါစိ. ၃၄၆-၃၄၇]။
သီ-သယေ, သေတိ, သေန္တိ, အတိသေတိ, အတိသေန္တိ, သယတိ, သယန္တိ။
ကမ္မေ-အတိသီယတိ, အတိသီယန္တိ။
ဏာပိမှိ ရဿော, သယာပေတိ, သယာပယတိ။
ဏိမှိ-သာယေတိ, သာယယတိ, သာယေသုံ ဒီနမာနသာ [အပ. ထေရ ၂.၅၄.၄၈]။
(နိရုတ္တိ၊၃၉၅။)မှိ-ဟာသေ, ဥမှေတိ, ဥမှယတိ, ဝိမှေတိ, ဝိမှယတိ, န နံ ဥမှယတေ ဒိသွာ, န စ နံ ပဋိနန္ဒတိ [ဇာ. ၁.၂.၉၃]။
ကမ္မေ-ဥမှီယတိ, ဝိမှီယတိ။
ကာရိတေ ပုဗ္ဗဿရလောပေါ, သစေ မံ နာဂနာသူရူ, ဥမှာယေယျ ပဘာဝတီ။ သစေ မံ နာဂနာသူရူ, ပမှာယေယျ ပဘာဝတီ [ဇာ. ၂.၂၀.၁၇]။
ဣတိ ဘူဝါဒိဂဏေ ဣဝဏ္ဏန္တဓာရူပံ။
ဥဝဏ္ဏန္တဓာတုရူပ
စု-စဝနေ, ဇု-သီဃဂမနေ, ထု-အဘိတ္ထဝနေ, ဒု-ဂတိယံ ဥပတာပေ စ, ဘူ-သတ္တာယံ, ယု-မိဿနေ ဂတိယဉ္စ, ရု-သဒ္ဒေ, ဗြူ-ဝိယတ္တိယံ ဝါစာယံ, သု-သန္ဒနေ ဇနနေ စ, သူ-ပသဝနေ, ဟု-ဒါနေ ဘက္ခနေ ပူဇာယံ သတ္တိယဉ္စ, ဟူ-သတ္တာယံ။
တျာဒျုပ္ပတ္တိ, ‘ကတ္တရိ လော’တိ လပစ္စယော, ဥဝဏ္ဏဿ အဝါဒေသော, ‘ဒီဃော သရဿာ’တိ သကမ္မိကဓာတူနံ ကျမှိ ဒီဃော။
စု-စဝနေ, စဝတိ, စဝန္တိ။
ဏိမှိ-စာဝေတိ, စာဝယတိ။
ဇု-သီဃဂမနေ, ဇဝတိ, ဇဝန္တိ။
ထု-အဘိတ္ထဝနေ, အဘိတ္ထဝတိ, အဘိတ္ထဝန္တိ။
‘ဗဟုလ’န္တိ အဓိကတတ္တာ ကျမှိ ကွစိ ဝုဒ္ဓိ, အဝါဒေသော, အဘိတ္ထဝီယတိ, အဘိတ္ထဝီယန္တိ, အဘိတ္ထဝိယျတိ, အဘိတ္ထဝိယျန္တိ။
ဒု-ဥပတာပေ, ဥပဒ္ဒဝတိ, ဥပဒ္ဒဝန္တိ။
ဘူ-သတ္တာယံ, သမ္ဘောတိ, သမ္ဘဝတိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၉၆။)ရု-သဒ္ဒေ, ရဝတိ, ရဝန္တိ, ဝိရဝတိ, ဝိရဝန္တိ။
ဗြူ-ဝိယတ္တိယံ ဝါစာယံ –
ဗျဉ္ဇနေ ပရေ ဗြူဿ ဩ န ဟောတိ။
ဗြူတိ။
֍ * ၆၁၉။ ဗြူတော တိဿီဥ [က. ၅၂၀; ရူ. ၅၀၂; နီ. ၁၀၃၃; စံ. ၆.၂.၃၄; ပါ. ၇.၃.၉၃]။
ဗြူတော တိဿ အာဒိမှိ ဤဥ ဟောတိ။ ဤမှိ ပုဗ္ဗလောပေါ။
ဗြဝီတိ။
֍ * ၆၂၀။ ယုဝဏ္ဏာနမိယငဥဝင သရေ [က. ၇၀; ရူ. ၃၀; နီ. ၂၂၀; ။မိယဝုဝင။ (ဗဟူသု)]။
ဣဝဏ္ဏု’ဝဏ္ဏန္တာနံ ဓာတူနံ ကွစိ ဣယင, ဥဝင ဟောန္တိ သရေ။
ဗြုဝန္တိ, ဗြုန္တိ ဝါ။ ‘‘အဇာနန္တာ နော ပဗြုန္တီ’’တိ ပါဠိ။ ဗြူသိ, ဗြူထ, ဗြူမိ, ဗြူမ။
֍ * ၆၂၁။ တျန္တီနံ ဋဋူ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅; စံ. ၁.၄.၁၃; ပါ. ၃.၄.၈၄]။
တိ, အန္တီသု ဗြူဿ အာဟ ဟောတိ, တေသဉ္စ ဋ, ဋူ ဟောန္တိ။
သော အာဟ, တေ အာဟု။
အတြိမာ ပါဠီ-နိဗ္ဗာနံ ဘဂဝါ အာဟ, သဗ္ဗဂန္ထပမောစနံ, အာဟ တေသဉ္စ ယော နိရောဓော [မဟာဝ. ၆၀], ယံ ပရေ သုခတော အာဟု, တဒရိယာ အာဟု ဒုက္ခတော။ ယံ ပရေ ဒုက္ခတော အာဟု, တဒရိယာ သုခတော ဝိဒူ [သု. နိ. ၇၆၇]။ တတ္ထ ‘အာဟာ’တိ ကထေတိ။ ‘အာဟူ’တိ ကထေန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၉၇။)ဗြူတု, ဗြူဝန္တု, ဗြူဟိ မင်္ဂလမုတ္တမံ [ခု. ပါ. ၅.၂], ဗြူထ, ဗြူမိ, ဗြူမ။
ဧယျာဒိမှိ-ဗြူဿ ဥဝင ဟောတိ, ဗြုဝေယျ, ဗြုဝေယျုံ။
ဤအာဒိမှိ သရေ ပရေ ဗြူဿ ဩတ္တံ, ဩဿ စ အဝါဒေသော, အဗြဝိ, အဗြဝုံ, အဗြဝိံသု။
ဥဝါဒေသေ-အဗြုဝိ, အဗြုဝုံ, အဗြုဝိံသု။
ပရောက္ခမှိ –
֍ * ၆၂၂။ အအာဒီသွာဟော ဗြူဿ [က. ၄၇၅; ရူ. ၄၆၅; နီ. ၉၅၆]။
အအာဒီသု ဗြူဿ အာဟ ဘဝတိ။
သော အာဟ, တေ အာဟု။
֍ * ၆၂၃။ ဥဿံသွာဟာ ဝါ [နီ. ၁၀၃၆]။
အာဟာဒေသမှာ ပရဿ ဥဝစနဿ အံသု ဟောတိ ဝါ။
တေ အာဟံသု, သစ္စံ ကိရေဝမာဟံသု, နရာ ဧကစ္စိယာ ဣဓ [ဇာ. ၁.၁၃.၁၂၃]။
သု-သန္ဒနေ, နဒီ သဝတိ, သဝန္တိ, အာဘဝဂ္ဂါ သဝန္တိ။
သူ-ပသဝနေ, ပုညံ ပသဝတိ [စူဠဝ. ၃၅၄], ပသဝန္တိ။
ဟု-ပူဇာယံ, ‘ပရောက္ခာယဉ္စာ’တိ ဒွိတ္တံ, ‘ကဝဂ္ဂဟာနံ စဝဂ္ဂဇာ’တိ ဟဿ ဇော, ဇုဟောတိ, ဇုဟောန္တိ။
ကမ္မေ-တေန အဂ္ဂိ ဟူယတေ။
ဏိမှိ-ဇုဟာဝေတိ, ဇုဟာဝယတိ။
ဏာပိမှိ-ဇုဟာပေတိ, ဇုဟာပယတိ။
ဟု-သတ္တိယံ, ပဟောတိ, သမ္ပဟောတိ, ပဟောန္တိ, သမ္ပဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၃၉၈။)ဟူ-သတ္တာယံ, ဟောတိ, ဟောန္တိ, ဟောတု, ဟောန္တု။
ဧယျာဒိမှိ- ‘ယုဝဏ္ဏာနမိယငဥဝင သရေ’တိ ဓာတွန္တဿ ဥဝါဒေသော, ဟုဝေယျ, ဟုဝေယျုံ။
အာအာဒိမှိ-သော အဟုဝါ။ ဝဏ္ဏဂန္ဓဖလူပေတော, အမ္ဗောယံ အဟုဝါ ပုရေ [ဇာ. ၁.၂.၇၁]။ အဟုဝါ တေ ပုရေ သခါ [သံ. နိ. ၁.၅၀], တေ အဟုဝူ, တွံ အဟုဝေါ, တုမှေ အဟုဝတ္ထ [မ. နိ. ၁.၂၁၅], ဈာယထ ဘိက္ခဝေ မာ ပမာဒါတ္ထ, မာ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရိနော အဟုဝတ္ထ, အဟုဝ, အဟုဝံ ဝါ, အဟုဝမှာ။ ‘‘အကရမှသ တေ ကိစ္စံ, ယံ ဗလံ အဟုဝမှသေ [ဇာ. ၁.၄.၂၉]။ အဟုဝမှေဝ မယံ ပုဗ္ဗေ, န နာဟုဝမှာ’’တိ [မ. နိ. ၁.၁၈၀] ပါဠိယော။
ဤအာဒိမှိ သာဂမော, အဟောသိ, ပါတုရဟောသိ။
မဟာဝုတ္တိနာ ဤလောပေါ ရဿော စ။ အဟုဒေဝ ဘယံ အဟု ဆမ္ဘိတတ္တံ။ အဟုဒေဝ ကုက္ကုစ္စံ, အဟု ဝိပ္ပဋိသာရော [ပါရာ. ၃၈]။ အာဒီနဝေါ ပါတုရဟု [ထေရဂါ. ၂၆၉], ဒိဗ္ဗော ရထော ပါတုရဟု။
֍ * ၆၂၄။ ဟူတော ရေသုံ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ဟူတော ဉုံဝစနဿ ရေသုံ ဟောတိ။ သုတ္တဝိဘတ္တေန မှာဿ ရေသုမှာ စ။ ‘ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿာ’တိ ဓာတွန္တလောပေါ။
တေ ပုဗ္ဗေ အဟေသုံ။ ဥဝါဒေသေ အဟုဝုံ, ပုဗ္ဗဿရလောပေ အဟုံ။
အတြိမာ ပါဠီ- သဗ္ဗမှိ တံ အရညမှိ, ယာဝန္တေတ္ထ ဒိဇာ အဟုံ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၄၂၅]။ ကူဋာဂါရသဟဿာနိ, သဗ္ဗသောဏ္ဏမယာ အဟုံ [အပ. ထေရ ၁.၁.၄၀၇]။
(နိရုတ္တိ၊၃၉၉။)ဩဿ သိ, ဣတ္ထ, တ္ထော။ တွံ အဟောသိ, အဟုဝိ, အဟုဝိတ္ထ, အဟုဝိတ္ထော။
မဟာဝုတ္တိနာ ဩလောပေါ ရဿော, မာ ဘောတိ ကုပိတာ အဟု [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၃၁], မာဟု ပစ္ဆာနုတာပိနီ [သံ. နိ. ၁.၁၆၂], အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါနံ, န နု ခေါ အဟောသိံ, ကိန္နု ခေါ အဟောသိံ, ကထံ နု ခေါ အဟောသိံ [သံ. နိ. ၂.၂၀; မ. နိ. ၁.၁၈], အဟံ အဟုဝိံ, မယံ အဟောသိမှာ, အဟောသိမှ ဝါ။ အဟေသုမှာ နု ခေါ မယံ အတီတမဒ္ဓါနံ, န နု ခေါ အဟေသုမှာ, ကိန္နု ခေါ အဟေသုမှာ, ကထံ နု ခေါ အဟေသုမှာ [မ. နိ. ၁.၄၀၇]။ မယံ ပုဗ္ဗေ အဟုဝိမှာ, အဟုမှာ ဝါ။ ‘‘မယံ ပုဗ္ဗေ ဒါနပတိနော အဟုမှာ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၆၁၇] ပါဠိ။
ရဿတ္တေ-အဟုမှ။
မဟာဝုတ္တိနာ မှာဿ ဥဉ္စ။ ‘‘ပဉ္စသတာ မယံ သဗ္ဗာ, တာဝတိံသုပဂါ အဟု’’န္တိ ပါဠိ။
ပရဆက္ကေ အဿ အံ, အဟံ ပုဗ္ဗေ အဟုဝံ, အဟုဝ ဝါ။
‘ပရော ကွစီ’တိ ပရလောပေါ, အဟုံ။
အတြိမာ ပါဠီ- ‘‘အဟံ ကေဝဋ္ဋဂါမသ္မိံ, အဟုံ ကေဝဋ္ဋဒါရကော [အပ. ထေရ ၁.၃၉.၈၆], စက္ကဝတ္တီ အဟုံ ရာဇာ, ဇမ္ဗုမဏ္ဍဿ ဣဿရော။ သတ္တက္ခတ္တုံ မဟာဗြဟ္မာ, ဝသဝတ္တီ တဒါ အဟုံ။ မုဒ္ဓါဘိသိတ္တော ခတ္တိယော, မနုဿာဓိပတီ အဟု’’န္တိ။ မယံ အဟုဝိမှေ။
ဿတျာဒိမှိ –
֍ * ၆၂၅။ ဟူဿ ဟေဟေဟိဟောဟိ ဿစ္စာဒေါ [က. ၄၈၀; ရူ. ၄၉၀; နီ. ၉၆၁; ‘။ဿတျာဒေါ’ (ဗဟူသု)]။
ဿတျာဒိမှိ ဟူဓာတုဿ ဟေ စ ဟောဟိ စ ဟောဟိ စ ဟောန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၀၀။)ဟေဿတိ, ဟေဿန္တိ, ဟေဟိဿတိ, ဟေဟိဿန္တိ, ဟောဟိဿတိ, ဟောဟိဿန္တိ။ ဗုဒ္ဓါ ဟေဿံ သဒေဝကေ [ဗု. ဝံ. ၂.၅၅], အနာဂတမှိ အဒ္ဓါနေ, ဟေဿာမ သမ္မုခါ ဣမံ [ဗု. ဝံ. ၂.၇၄]။
֍ * ၆၂၆။ ဒက္ခ သက္ခ ဟေဟိ ဟောဟီဟိ လောပေါ [က. ၄၈၀; ရူ. ၄၉၀; နီ. ၉၆၁; ‘ဒက္ခာ ဟေဟိဟောဟိလောပေါ’ (ဗဟူသု)]။
ဧတေဟိ အာဒေသေဟိ ဿဿ လောပေါ ဟောတိ ဝါ။ သုတ္တဝိဘတ္တေန အညေဟိပိ ဿလောပေါ။
သက္ခိသိ တွံ ကုဏ္ဍလိနိ, မညိသိ ခတ္တဗန္ဓုနိ [ဇာ. ၂.၁၇.၁၄]။ န ဟိ သက္ခိန္တိ ဆေတ္တုံ [သု. နိ. ၂၈], အဓမ္မော ဟညိတိ ဓမ္မမဇ္ဇ [ဇာ. ၁.၁၁.၃၁], ဗြဟ္မဒတ္တော ပလာယိတိ ဣစ္စာဒိ။
ဟေဟိတိ, ဟေဟိန္တိ, ဟောဟိတိ, ဟောဟိန္တိ။
အတြိမာ ပါဠီ-ပိယော စ မေ ဟေဟိတိ မာလဘာရီ, အဟဉ္စ နံ မာလိနီ အဇ္ဈုပေဿံ [ဇာ. ၁.၁၅.၁၉၇], တိလောဒနော ဟေဟိတိ သာဓုပက္ကော [ဇာ. ၁.၈.၂]။ ဒေါသော ပေမဉ္စ ဟေဟိတိ [ထေရဂါ. ၇၁၉]။ မမ တွံ ဟေဟိသိ ဘရိယာ [ဇာ. ၁.၁၄.၂၇]။ တတော သုခီ ဟောဟိသိ ဝီတရာဂေါ။ ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ [ဒီ. နိ. ၂.၂၀၇] ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဘူဝါဒိဂဏေ ဥဝဏ္ဏန္တဓာတုရူပံ။
(နိရုတ္တိ၊၄၀၁။)ဧဒန္တဓာတုရူပ
ဧ-အာဂတိယံ ဂတိယဉ္စ, ကေ-သဒ္ဒေ, ခေ-ခါဒနု’ပဋ္ဌာနေသု, ဂေ-သဒ္ဒေ, အပပုဗ္ဗ စေ-ပူဇာယံ, ဈေ-စိန္တာယံ ဒါဟ’ဇ္ဈာနေသု စ, တေ-ပါလနေ, ထေ-သဒ္ဒ, သံဃာတေသု, ဒေ-သုဒ္ဓိ, နိဒ္ဒါသု, ပေ-ဝုဒ္ဓိယံ, ဘေ-ဘယေ, လေ-ဆေဒနေ, ဝေ-ဂတိယံ တန္တသန္တာနေ စ, သေ-အန္တကြိယာယံ, ဟရေ-လဇ္ဇာယံ, ဂိလေ-ကိလမနေ, ပလေ-ဂတိယံ, မိလေ-ဟာနိယံ။
ဏာနုဗန္ဓပစ္စယေန ဝိနာ ယေသံ ဓာတူနံ အာယာဒေသော လဗ္ဘတိ, တေ ဧဒန္တာ နာမ။ မဟာဝုတ္တိနာ ယလောပေ သတိ အာဒန္တေဟိ သမာနရူပံ, အာဒန္တာနဉ္စ ယာဂမေ သတိ ဧဒန္တေဟိ သမာနရူပံ, တသ္မာ အာဒန္တ, ဧဒန္တာ ယေဘုယျေန သမာနရူပါ ဘဝန္တိ။
မဟာဝုတ္တိနာ ဧဒန္တာနံ တျာဒီသု တဗ္ဗာဒီသု စ အာယာဒေသော, ကွစိ ယလောပေါ, ဧ-အာဂတိယံ။ အယံ သော သာရထီ ဧတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၅၁], သစေ ဧန္တိ မနုဿတ္တံ [သံ. နိ. ၁.၄၉], လက္ခဏံ ပဿ အာယန္တံ, မိဂသံဃပုရက္ခတံ [ဇာ. ၁.၁.၁၁], ယောဂ’မာယန္တိ မစ္စုနော [သံ. နိ. ၁.၂၀], အာယာမာဝုသော [ပါရာ. ၂၂၈], အာယာမာနန္ဒ [ဒီ. နိ. ၂.၁၈၆; ပါရာ. ၂၂; မ. နိ. ၁.၂၇၃]။
ဧတ္ထ ဧဓာတု အာဂစ္ဆ, ဂစ္ဆာမာတိ အတ္ထဒွယံ ဝဒတိ, ယာဓာတုဝသေန အာဂစ္ဆ, ယာမာတိပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။
ဧ-ဝုဒ္ဓိယံ ဝါ, ‘‘ကာယော, အပါယော, ဥပါယော, သမုဒါယော’’တိအာဒီသု –
ကုစ္ဆိတာ ဓမ္မာ အာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဧတ္ထာတိ ကာယော, ‘အာယော’တိ ဝုစ္စတိ ဝဍ္ဎိ, တတော အပေတော အပါယော, တေန ဥပေတော ဥပါယော, အဝယဝဓမ္မာ သမုဒေန္တိ ဧတ္ထာတိ သမုဒါယော, ပရိဗျတ္တံ အာယန္တိ ဧတေနာတိ ပရိယာယော။
ကေ-သဒ္ဒေ, ကာယတိ။
ကမ္မေ-ကိယျတိ။
ခေ-ခါဒနေ, တိဏံ ခါယတိ, ဝိက္ခာယတိ, ဥန္ဒုရာ ခါယန္တိ, ဝိက္ခာယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၀၂။)ခေ-ဥပဋ္ဌာနေ, ခါယတိ, ပက္ခာယတိ, အလက္ခီ ဝိယ ခါယတိ။
ဂေ-သဒ္ဒေ, ဂါယတိ, ဂါယန္တိ။
အပပုဗ္ဗ စေ-ပူဇာယံ, အပစာယတိ, ယေ ဝုဒ္ဓ’မပစာယန္တိ [ဇာ. ၁.၁.၃၇]။
ဈေ-စိန္တာယံ, ဈာယတိ, ဈာယန္တိ, ပဇ္ဈာယတိ, ပဇ္ဈာယန္တိ, အဘိဇ္ဈာယတိ, အဘိဇ္ဈာယန္တိ။
ဈေ-ဩလောကနေ, နိဇ္ဈာယတိ, နိဇ္ဈာယန္တိ, ဥပနိဇ္ဈာယတိ, ဥပနိဇ္ဈာယန္တိ, ဥဇ္ဈာယတိ, ဥဇ္ဈာယန္တိ။
ဈေ-ဒယှနေ, ပဒီပေါ ဈာယတိ, ပရိဇ္ဈာယတိ။
ကမ္မေ-ဈာယီယတိ။
ဏာပိမှိ ယလောပေါ, ကဋ္ဌံ ဈာပေတိ, ဈာပေန္တိ, ဈာပယတိ, ဈာပယန္တိ။
ဈေ-အဇ္ဈယနေ သံပုဗ္ဗော, မဟာဝုတ္တိနာ နိဂ္ဂဟီတဿ ဇာဒေသော, သဇ္ဈာယတိ, သဇ္ဈာယန္တိ, မန္တံ သဇ္ဈာယတိ။
တေ-ပါလနေ, တာယတိ, တာယန္တိ။
ထေ-သဒ္ဒ, သံဃာတေသု, ထာယတိ။
ဒေ-သုဒ္ဓိယံ, ဝေါဒါယတိ, ဝေါဒါယန္တိ။
ဒေ-သောပ္ပနေ, နိဒ္ဒါယတိ, နိဒ္ဒါယန္တိ။
ပေ-ဝုဒ္ဓိယံ, အပ္ပာယတိ, အပ္ပာယန္တိ။
ဘေ-ဘယေ, ဘာယတိ, ဘာယန္တိ, သဗ္ဗေ ဘာယန္တိ မစ္စုနော [ဓ. ပ. ၁၂၉], ဘာယသိ, သစေ ဘာယထ ဒုက္ခဿ [ဥဒါ. ၄၄], ကိန္နု ခေါ အဟံ တဿ သုခဿ ဘာယာမိ [မ. နိ. ၁.၃၈၁], နတံ ဘာယာမိ အာဝုသော, ဘာယာမ [အပ. ထေရီ. ၂.၂.၄၅၈]။
ဏာပိမှိ-ဘယာပေတိ, ဘာယာပေတိ, ဘာယာပယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၀၃။)ဤအာဒိမှိ-မာ ဘာယိ, မာ သောစိ [ဒီ. နိ. ၂.၂၀၇], မာ စိန္တယိ။
ဿတျာဒိမှိ-ဘာယိဿတိ, ဘာယိဿန္တိ။
လေ-ဆေဒနေ, တိဏံ လာယတိ, သာလိံ လာယတိ, လာယန္တိ။
ဝေ-ဂတိယံ, ဝါတော ဝါယတိ, ဝါတာ ဝါယန္တိ။
ဝေ-တန္တသန္တာနေ, တန္တံ ဝါယတိ, ဝါယန္တိ။
ကမ္မေ-ဝါယီယတိ, ပုဗ္ဗလောပေ ဝီယတိ, ဝိယျတိ။
ဏာပိမှိ-စီဝရံ ဝါယာပေတိ [ပါရာ. ၆၃၈], ဝါယာပေန္တိ။
သေ-အန္တကြိယာယံ, ဩသာယတိ, ပရိယောသာယတိ, အဇ္ဈောသာယတိ။
ကမ္မေ-ပရိယောသီယတိ။
ဏာပိမှိ-ပရိယောသာပေတိ။
ဏိ, ဏာပီနံ လောပေါ ဟောတိ တေသုဏိ, ဏာပီသု ပရေသု။
ဘိက္ခု အတ္တနာ ဝိပ္ပကတံ ကုဋိံ ပရေဟိ ပရိယောသာပေတိ [ပါရာ. ၃၆၃]။ ဧတ္ထ အကမ္မကတ္တာ ဓာတုဿ ‘ကုဋိ’န္တိ စ ‘ပရေဟီ’တိ စ ဒွေ ကမ္မာနိ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တေဟိ ကာရိတေဟိ သိဇ္ဈန္တိ။
အနေကဿရဧဒန္တမ္ပိ ကိဉ္စိ ဣဓ ဝုစ္စတိ။
ဟရေ-လဇ္ဇာယံ, ဟရာယတိ, ဟရာယန္တိ, အဋ္ဋိယာမိ ဟရာယာမိ [သံ. နိ. ၁.၁၆၅], ဟရာယာမ, ဟရာယတီတိ ဟိရီ, မဟာဝုတ္တိနာ ဥပန္တဿ ဣတ္တံ။
ဂိလေ-ရုဇ္ဇနေ, ဂိလာယတိ, ပိဋ္ဌိ မေ အာဂိလာယတိ [စူဠဝ. ၃၄၅; ဒီ. နိ. ၃.၃၀၀], ဂိလာယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၀၄။)မိလေ-ဟာနိယံ, မိလာယတိ, မိလာယန္တိ။
‘‘ဈာနံ, ဥဇ္ဈာနံ, နိဇ္ဈာနံ, တာဏံ, ပရိတ္တာဏံ, ဝေါဒါနံ, နိဒ္ဒါနံ, ဂိလာနော, ပလာတော, မိလာတန္တိ’’အာဒီသု ယလောပေါ။
ဣတိ ဘူဝါဒိဂဏေ ဧဒန္တဓာတုရူပံ။
ဘူဝါဒိဂဏေ သရန္တဓာတူနံ တျာဒျန္တရူပါနိ နိဋ္ဌိတာနိ။
ဗျဉ္ဇနန္တဓာတု
အဝုဒ္ဓိကရူပ
တုဒါဒိဂဏ
အထ ဗျဉ္ဇနန္တဓာတုရူပါနိ ဝုစ္စန္တေ။ တာနိ စ အဝုဒ္ဓိက, သဝုဒ္ဓိကဝသေန ဒုဝိဓာနိ ဟောန္တိ။ တတ္ထ အဝုဒ္ဓိကာနိ တာဝ ဝုစ္စန္တေ။
ခိပ, ဂုဟ, တုဒ, ဒိသ, ပိသ, ဖုသ, လိခ, ဝဓာဒိ။
ဣဓ ဓာတူနံ အန္တဿရော ဥစ္စာရဏတ္ထော, သော ရူပဝိဓာနေ နပ္ပယုဇ္ဇတေ။
֍ * ၆၂၈။ တုဒါဒီဟိ ကော [က. ၄၄၅; ရူ. ၄၃၃; နီ. ၉၂၅; စံ. ၁.၁.၉၂; ပါ. ၃.၁.၇၇]။
တုဒါဒီဟိ ကာနုဗန္ဓော အပစ္စယော ဟောတိ။ ကာနုဗန္ဓော အဝုဒ္ဓိဒီပနတ္ထော။
ခိပ-ခိပနေ, ခိပတိ, ပက္ခိပတိ, ဥက္ခိပတိ, ဩက္ခိပတိ, နိက္ခိပတိ, ဝိက္ခိပတိ, ပဋိက္ခိပတိ, သံခိပတိ။
ကမ္မေ-ခိပီယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၀၅။)ကာရိတေ-ခိပေတိ, ခိပယတိ, ခိပါပေတိ, ခိပါပယတိ, ခေပေတိ, ခေပယတိ ဝါ, ဥဒကံ ခေပေတိ, တဏှံ ခေပေတိ, ခယာပေတီတိ အတ္ထော။
ဂုဟ-သံဝရဏေ, ဂုဟတိ, နိဂ္ဂုဟတိ။
ကမ္မေ-ဂုဟိယတိ။
ကာရိတေ ဂုဿ ဒီဃော, ဂူဟေတိ, ဂူဟယတိ, ဂူဟာပေတိ, ဂူဟာပယတိ။
ကမ္မေ-ဂူဟာပီယတိ။
ဃဋ-စေတာယံ, ဃဋတိ။
ကမ္မေ-ဃဋီယတိ။
ကာရိတေ-ဃဋေတိ, ဃဋယတိ, ဃဋာပေတိ, ဃဋာပယတိ။
တုဒ-ဗျဓနေ, ဗျဓနံ ဝိဇ္ဈနံ, တုဒတိ, ဝိတုဒတိ။
အဿ ဧတ္တေ-တုဒေတိ, တုဒေန္တိ။
ကမ္မေ-တုဒီယတိ။
‘တဝဂ္ဂဝရဏာနံ ယေ စဝဂ္ဂဗယဉာ’တိ ဒဿ ဇတ္တံ။ ‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’တိ ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ, တုဇ္ဇတိ။
ကာရိတေ-တုဒေတိ, တုဒယတိ, တုဒါပေတိ, တုဒါပယတိ။
ဒိသီ-ဥဒ္ဒိသနေ, ဥဒ္ဒိသနံ သရူပတော ကထနံ။ ဥဒ္ဒိသတိ, ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တိ [မဟာဝ. ၁၅၂], နိဒ္ဒိသတိ, နိဒ္ဒိသန္တိ, အပဒိသတိ, အပဒိသန္တိ။
ကမ္မေ-ဥဒ္ဒိသီယတိ, ဥဒ္ဒိသီယန္တိ။
ကာရိတေ-အာစရိယော သိဿံ ပါဠိဓမ္မံ ဥဒ္ဒိသာပေတိ, ဥဒ္ဒိသာပယတိ, ဝါစေတီတိ အတ္ထော။ ပါဌေသု ပန သဒွယမ္ပိ ဒိဿတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၀၆။)နုဒ-ခိပနေ, နုဒတိ, ပနုဒတိ, ဝိနောဒေတိ, ပဋိဝိနောဒေတိ ဝါ။
ကမ္မေ-ပနုဒီယတိ, ပနုဇ္ဇတိ။
ကာရိတေ-ပနုဒေတိ, ပနုဒယတိ, ပနုဒါပေတိ, ပနုဒါပယတိ။
ပိသ-သံစုဏ္ဏေ, ပိသတိ။
ကမ္မေ-ပိသီယတိ။
ကာရိတေ-ပိသေတိ, ပိသယတိ, ပိသာပေတိ, ပိသာပယတိ။
ဖုသ-သမ္ဖဿေ ပတ္တိယဉ္စ, ဖုသတိ, ဖုသန္တိ ဓီရာ နိဗ္ဗာနံ [ဓ. ပ. ၂၃], ဝဇ္ဇံ နံ ဖုသေယျ [ပါရာ. ၄၀၉; စူဠဝ. ၃၄၄]။
ကမ္မေ-ဖုသီယတိ။
ကာရိတေ-ဖုသေတိ, ဖုသယတိ, ဖုသာပေတိ, ဖုသာပယတိ။
လိခ-လေခနေ, လိခတိ, သလ္လိခတိ, ဝိလိခတိ။
ကာရိတေ-လိခေတိ, သလ္လိခေတိ, ဝိလိခေတိ။
ဝဓ-ဟိံသာယံ, ဝဓတိ, ဝဓေတိ။
ကမ္မေ-ဝဓီယတိ။
ယမှိ ဓဿ ဈတ္တံ, ယဿ ပုဗ္ဗရူပံ။ ‘စတုတ္ထဒုတိယေသွေသံ တတိယပဌမာ’တိ ဈဿ တတိယဇတ္တံ, ဝဇ္ဈတိ, ဝဇ္ဈန္တိ, ဝဇ္ဈရေ။ ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တု ဝါ ဝဇ္ဈန္တု ဝါ [မ. နိ. ၁.၆၀]။
ကာရိတေ-ဝဓေတိ, ဝဓယတိ, ဝဓာပေတိ, ဝဓာပယတိ, သာမိကော ပုရိသံ မဂ္ဂံ ဂမေတိ, ဂမယတိ, ဂမာပေတိ, ဂမာပယတိ ဣစ္စာဒီနိပိ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။
ဣတိ တုဒါဒိဂဏော။
(နိရုတ္တိ၊၄၀၇။)သဝုဒ္ဓိကရူပ
အသ-ဘုဝိ, အာသ-နိဝါသေ ဥပဝေသနေ စ, ဣသု-ဣစ္ဆာ, ကန္တီသု, ကမု-ပဒဂမနေ, ကုသ-အက္ကောသေ, ဂမု-ဂတိမှိ, ဇရဝယောဟာနိမှိ, ဇန-ဇနနေ, မရ-ပါဏစာဂေ, ယမု-ဥပရမေ, ရုဒ-အဿုဝိမောစနေ ကန္ဒနေ စ, ရုဟ-ဇနနေ, လဘ-လာဘေ, ဝစ, ဝဒ-ဝိယတ္တိယံ ဝါစာယံ, ဝိဒ-ဉာဏေ, ဝသ-နိဝါသေ, ဝိသပဝေသနေ, သဒ-ဂတျာ’ဝသာနေ, ဟန-ဟိံသာယံ, ဟရဟရဏေ။
တျာဒျုပ္ပတ္တိ, ကတ္တရိ လော, အသ-ဘုဝိ, သတ္တာယန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၆၂၉။ တဿ ထော [က. ၄၉၄; ရူ. ၄၉၅, ၅၀၀; နီ. ၉၈၉, ၉၉၁]။
အတ္ထိတော ပရဿတိ, တူနံ တဿ ထော ဟောတိ။
‘ပရရူပမယကာရေ ဗျဉ္ဇနေ’တိ သုတ္တေန ဗျဉ္ဇနေ ပရေ ဓာတွန္တဿ ပရရူပတ္တံ, ‘စတုတ္ထဒုတိယေသွေသံ တတိယပဌမာ’တိ သုတ္တေန ပရရူပဿ ဒုတိယဿ ပဌမတ္တံ။
ဓနံ မေ အတ္ထိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘အတ္ထိ တွံ ဧတရဟိ, န တွံ နတ္ထိ, အတ္ထိ အဟံ ဧတရဟိ, နာဟံ နတ္ထိ, ပုတ္တာ မတ္ထိ ဓနာ မတ္ထိ [ဓ. ပ. ၆၂], အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ’’တိ [ခု. ပါ. ၃.ဒွိတိံသာကာရ] အာဒီသု အတ္ထိသဒ္ဒေါ အာချာတပဋိရူပကော ကတ္တုဝါစကော နိပါတော။
‘‘အတ္ထီတိ ခေါ ကစ္စာယန အယမေကော အန္တော, နတ္ထီတိ ဒုတိယော အန္တော’’တိ [သံ. နိ. ၂.၁၅] စ ‘‘အတ္ထိပစ္စယော, နတ္ထိပစ္စယော’’တိ [ပဋ္ဌာ. ၁.၁.ပစ္စယုဒ္ဒေသ] စ ဧဝမာဒီသု နာမပဋိရူပကော။ တထာ နတ္ထိသဒ္ဒေါ။
(နိရုတ္တိ၊၄၀၈။)တုမှိ-ဝိပဿိဿ စ နမတ္ထု [ဒီ. နိ. ၃.၂၈၇], နမော တေ ဗုဒ္ဓ ဝီရတ္ထု [သံ. နိ. ၁.၉၀], ဧတ္ထ စ ‘‘ဓိရတ္ထုမံ ပူတိကာယ’’န္တိ အာဒီသု အတ္ထုသဒ္ဒေါ နိပါတော။
֍ * ၆၃၀။ န္တမာနန္တန္တိယိယုံသွာဒိလောပေါ [က. ၄၉၄-၅; ရူ. ၄၉၆; နီ. ၁၀၁၉; ‘န္တမာနာန္တိ။’ (ဗဟူသု)]။
န္တ, မာန, အန္တိ, အန္တု, ဣယာ, ဣယုံသု အတ္ထိဿ အာဒိလောပေါ ဟောတိ။
သန္တိ, သန္တု။
֍ * ၆၃၁။ သိဟီသွဋ [က. ၅၀၆; ရူ. ၄၉၇; နီ. ၉၉၂]။
အတ္ထိဿ အဋ ဟောတိ သိ, ဟီသု။
မနုဿောသိ [မဟာဝ. ၁၂၆], ပုရိသောသိ [မဟာဝ. ၁၂၆]။ ဟိမှိ ဒီဃော, တွံ ပဏ္ဍိတော အာဟိ, ဘဝါဟီတိ အတ္ထော။ တဝိဘတ္တီသု ဓာတွန္တဿ ပရရူပံ, တုမှေ အတ္ထ, ကစ္စိတ္ထ ပရိသုဒ္ဓါ [ပါရာ. ၂၃၃]။ တွာဒိမှိ-မာ ပမာဒတ္ထ [မ. နိ. ၁.၈၈, ၂၁၅], တုမှေ သမဂ္ဂါ အတ္ထ။
֍ * ၆၃၂။ မိမာနံ ဝါ မှိမှာ စ [က. ၄၉၂; ရူ. ၄၉၉; နီ. ၉၈၇; ‘သီဟိသွဋ’ (ဗဟူသု)]။
အတ္ထိတော ပရေသံ မိ, မာနံ မှိ, မှာ ဟောန္တိ ဝါ, အတ္ထိဿ စ အဋ ဟောတိ။
အဟံ ပသန္နောမှိ, မယံ ပသန္နာမှ။
တွာဒိမှိ-အဟံ ဣမိနာ ပုညေန အနာဂတေ ပညဝါ အမှိ, မယံ ပညဝန္တော အမှ။
֍ * ၆၃၃။ ဧသု သ [က. ၄၉၂; ရူ. ၄၉၉; နီ. ၉၈၇]။
(နိရုတ္တိ၊၄၀၉။)ဧတေသု မိ, မေသု အတ္ထိဿ သဿ သော ဟောတိ။ ပရရူပနိသေဓနတ္ထမိဒံ သုတ္တံ။
အဟံ ပဏ္ဍိတော အသ္မိ, မယံ ပဏ္ဍိတာ အသ္မ။
တွာဒိမှိ-အဟံ အနာဂတေ ပညဝါ အသ္မိ, မယံ ပညဝန္တော အသ္မ။
ဧယျာဒိမှိ –
֍ * ၆၃၄။ အတ္ထိတေယျာဒိဆန္နံ သ သု သသိ သထ သံသာမ [က. ၅၇၁, ၅၁၇; ရူ. ၆၂၄, ၄၈၈; နီ. ၈၃၀, ၁၁၀၅; ‘အတ္ထိတေယျာဒိစ္ဆန္နံ သသုသသထ သံ သာမ’ (ဗဟူသု)]။
‘အတ္ထီ’တိ ဓာတုနိဒ္ဒေသော တိ-ကာရော, အတ္ထိတော ပရေသံ ဧယျာဒီနံ ဆန္နံ သာဒယော ဟောန္တိ။
ဧဝမဿ ဝစနီယော [ပါရာ. ၄၁၁], ဧဝမဿု ဝစနီယာ [ပါရာ ၄၁၈], တွံ အဿသိ, တုမှေ အဿထ, အဟံ အဿံ, မယံ အဿာမ။
အဿုနိပါတောပိ ဗဟုံ ဒိဿတိ, တယဿု ဓမ္မာ ဇဟိတာ ဘဝန္တိ [ခု. ပါ. ၆.၁၀], ကေနဿု တရတီ ဩဃံ, ကေနဿု တရတိ အဏ္ဏဝံ [သံ. နိ. ၁.၂၄၆]။ ‘‘ကိံသု ဆေတွာ သုခံ သေတိ, ကိံသု ဆေတွာ န သောစတီ’’တိ [သံ. နိ. ၁.၇၁] ဧတ္ထ နိဂ္ဂဟီတမှာ သံယောဂါဒိလောပေါ။
֍ * ၆၃၅။ အာဒိဒွိန္နမိယာမိယုံ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၉၉၃; ‘။မိယာ ဣယုံ’ (ဗဟူသု)]။
အတ္ထိတော ဧယျာဒီသု အာဒိမှိ ဒွိန္နံ ဣယာ, ဣယုံ ဟောန္တိ။ ‘န္တမာနန္တန္တိယိယုံသူ။’တိအာဒိလောပေါ။
(နိရုတ္တိ၊၄၁၀။)သော သိယာ, တေ သိယုံ, ဧတေ ဒွေ နိပါတာပိ ဟောန္တိ။ ‘‘ဝေဒနာက္ခန္ဓော သိယာ ကုသလော, သိယာ အကုသလော, သိယာ အဗျာကတော’’တိ [ဝိဘ. ၁၅၂] အာဒီသု ဧကစ္စောတိ အတ္ထော။
‘‘သိယာ ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဟေတုပစ္စယာ’’တိ [ပဋ္ဌာ. ၁.၁.၃၅-၃၈] အာဒီသု ကိန္နူတိ အတ္ထော။
‘‘ဒွါဒသာကုသလာ သိယု’’န္တိ [အဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟ ၂] အာဒီသု ဘဝန္တီတိ အတ္ထော။
မဟာဝုတ္တိနာ ဧယျုံ, ဧယျမိစ္စေတေသံ ဣယံသု, ဣယံ ဟောန္တိ, အာဒိလောပေါ, သိယံသု ဒွေ ဘိက္ခူ အဘိဓမ္မေ နာနာဝါဒါ [မ. နိ. ၃.၃၅], ဧဝံရူပေါ သိယံ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါနံ, ဧဝံဝေဒနော သိယံ, ဧဝံသညော သိယံ [မ. နိ. ၃.၂၇၄]။
အဇ္ဇတ္တနိမှိ –
֍ * ၆၃၆။ ဤအာဒေါ ဒီဃော [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၀၀၁]။
အတ္ထိဿ ဒီဃော ဟောတိ ဤအာဒီသု။
သော အာသိ, တေ အာသုံ, အာသိံသု, တွံ အာသိ, တုမှေ အာသိတ္ထ, အဟံ အာသိံ။ တတြာပါသိံ ဧဝံဝဏ္ဏော [ဒီ. နိ. ၁.၂၄၅; မ. နိ. ၁.၆၈]။ မယံ အာသိမှ, အာသိမှာ။
֍ * ၆၃၇။ အအာဿာဒီသု [က. ၅၀၇; ရူ. ၅၀၁; နီ. ၁၀၂၀; စံ. ၅.၄.၇၉; ပါ. ၂.၄.၅၂]။
အအာဒိပရောက္ခာယဉ္စ အာအာဒိဟိယျတ္တနိယဉ္စ ဿာဒီသု ဘဝိဿန္တိ, ကာလာတိပတ္တီသု စ အတ္ထိဿ ဘူ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ သုတ္တံ အတ္ထိဿ ဧတာသံ ဝိဘတ္တီနမ္ပိ သာဓာရဏကရဏတ္ထံ။ ရူပမ္ပိ ဘူရူပမေဝ။
(နိရုတ္တိ၊၄၁၁။)သော ဗဘူဝ, တေ ဗဘူဝု, သော အဘဝါ, တေ အဘဝူ, သော ဘဝိဿတိ, တေ ဘဝိဿန္တိ, သော အဘဝိဿာ, တေ အဘဝိဿံသု ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၆၃၈။ အတျာဒိန္တေသွတ္ထိဿ ဘူ [က. ၅၁၇; ရူ. ၅၀၀; နီ. ၁၀၂၀; စံ. ၅.၄.၇၉; ပါ. ၂.၄.၅၂]။
တျာဒိဝဇ္ဇိတေသု န္တဝဇ္ဇိတေသု စ ပစ္စယေသု အတ္ထိဿ ဘူ ဟောတိ။ ဧတေန တျာဒိ, တွာဒိ, ဧယျာဒိ, ဤအာဒိသင်္ခါတာသု စတူသု ဝိဘတ္တီသု န္တပစ္စယေ စ အတ္ထိဿ ဘူအာဒေသော နတ္ထိ, သေသာသု စတူသု ဝိဘတ္တီသု စ န္တဝဇ္ဇိတေသု တဗ္ဗာဒီသု စ အတ္ထိဿ ဘူအာဒေသော လဗ္ဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
အာသ-ဥပဝေသနေ။ ဂုရုံ ဥပါသတိ, ပယိရုပါသတိ, ဥပါသန္တိ, ပယိရုပါသန္တိ။
ကမ္မေ-ဥပါသီယတိ, ပယိရုပါသီယတိ။
ကာရိတေ-မာတာ ပုတ္တံ ဂုရုံ ဥပါသေတိ, ပယိရုပါသေတိ, ဥပါသယတိ, ပယိရုပါသယတိ။
ဤအာဒိမှိ-ဥပါသိ, ပယိရုပါသိ, ဥပါသိံသု, ပယိရုပါသိံသု, ဥပါသုံ, ပယိရုပါသုံ။
အာသ-နိဝါသေ။
֍ * ၆၃၉။ ဂမယမိသာသဒိသာနံ ဝါ စ္ဆင [က. ၄၇၆, ၅၂၂; ရူ. ၄၄၂, ၄၇၆; နီ. ၉၅၇, ၁၀၃၅]။
ဂမု, ယမု, ဣသု, အာသ, ဒိသာနံ အန္တော ဗျဉ္ဇနော ငါနုဗန္ဓော စ္ဆော ဟောတိ ဝါ န္တ, မာန, တျာဒီသု။
ဂစ္ဆန္တော, နိယစ္ဆန္တော, ဣစ္ဆန္တော, အစ္ဆန္တော, ဒိစ္ဆန္တောတိ ဣမိနာ တျာဒီသု အာသဿ စ္ဆော, အစ္ဆတိ, အစ္ဆန္တိ, သော အစ္ဆိ, တေ အစ္ဆိံသု။
(နိရုတ္တိ၊၄၁၂။)֍ * ၆၄၀။ လဟုဿုပန္တဿ [က. ၄၈၅; ရူ. ၄၃၄; နီ. ၉၇၅; စံ. ၆.၁.၁၀၅-၁၀၆ ။ပေ.။ ၇.၃.၇၇-၇၈]။
အန္တဿ သမီပေ ပဝတ္တတီတိ ဥပန္တော, ဗျဉ္ဇနန္တဓာတူနံ ပုဗ္ဗဿရော ‘ဥပန္တော’တိ ဝုစ္စတိ, လဟုဘူတဿ ဥပန္တဘူတဿ စ ဣဝဏ္ဏု’ဝဏ္ဏဿ ဧ, ဩဝုဒ္ဓီ ဟောန္တိ။
ဣရ-ကမ္ပနေ, ဧရတိ, မောဒတိ။
လဟုဿာတိ ကိံ? ဇီဝတိ, ဓူပတိ, ဣက္ခတိ, သုက္ခတိ။
ဥပန္တဿာတိ ကိံ? သိဉ္စတိ, ဘုဉ္ဇတိ, နိဂ္ဂဟီတာဂမေန ဗျဝဟိတတ္တာ ဥပန္တော န ဟောတိ။
ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏဿာတွေဝံ? ပစတိ, ဝဒတိ။
ဣမိနာ ဣဿ ဧဝုဒ္ဓိ ဟောတိ, ဧသတိ, အနွေသတိ, ပရိယေသတိ။
အဓိပုဗ္ဗော ဣသု-အာယာစနေ, အဇ္ဈေသတိ။
ကမ္မေ-ဧသီယတိ, ပရိယေသီယတိ, အနွေသီယတိ, အဇ္ဈေသီယတိ။
ကာရိတေ-ဧသေတိ, ဧသယတိ, ဧသာပေတိ, ဧသာပယတိ။
ဣသု-ဣစ္ဆာယံ, စ္ဆာဒေသော, ဣစ္ဆတိ, ဣစ္ဆန္တိ, သမ္ပဋိစ္ဆတိ, သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ။
ကမ္မေ-ဣစ္ဆီယတိ။
ကာရိတေ-ဣစ္ဆာပေတိ, ဣစ္ဆာပယတိ, သမ္ပဋိစ္ဆာပေတိ, သမ္ပဋိစ္ဆာပယတိ။
ကမ္မေ-ဣစ္ဆာပီယတိ, ဣစ္ဆာပယီယတိ, သော ဣစ္ဆိ, တေ ဣစ္ဆိံသု, ဣစ္ဆိဿတိ, ဣစ္ဆိဿန္တိ။
ကမု-ဝိဇ္ဈနေ, ဂမ္ဘီရေသု ဌာနေသု ဉာဏံ ကမတိ, န သတ္ထံ ကမတိ, န ဝိသံ ကမတိ, န အဂ္ဂိ ကမတိ [အ. နိ. ၈.၁], န ဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။
(နိရုတ္တိ၊၄၁၃။)ကမု-ပဒဂမနေ, ပက္ကမတိ, အပက္ကမတိ, ဥပက္ကမတိ, ဝိက္ကမတိ, အဘိက္ကမတိ, ပဋိက္ကမတိ, အတိက္ကမတိ, သင်္ကမတိ, ဩက္ကမတိ။
֍ * ၆၄၁။ နိတော ကမဿ [က. ၂၀; ရူ. ၂၇; နီ. ၅၀]။
နိမှာ ပရဿ ကမဿ ကဿ ခေါ ဟောတိ။ ‘အာဒိဿာ’တိ သင်္ကေတတ္တာ ကဿာတိ ဉာယတိ။
နိက္ခမတိ, နိက္ခမန္တိ။
ကာရိတေ –
֍ * ၆၄၂။ အဿာ ဏာနုဗန္ဓေ [က. ၄၈၃; ရူ. ၅၂၇; နီ. ၉၇၃]။
ဗျဉ္ဇနန္တဿ ဓာတုဿ အာဒိမှိ အ-ကာရဿ အာဝုဒ္ဓိ ဟောတိ ဏာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ။ ‘ဗဟုလ’န္တိ အဓိကတတ္တာ ဏာပိမှိ အာဝုဒ္ဓိ နတ္ထိ။
ပက္ကာမေတိ, ပက္ကာမယတိ, နိက္ခာမေတိ, နိက္ခာမယတိ, နိက္ခမာပေတိ, နိက္ခမာပယတိ။
ဤအာဒိမှိ မဟာဝုတ္တိနာ အာဒိဒီဃော ဝါ ဟောတိ, သော ပက္ကမိ, ပက္ကာမိ, ဣဒံ ဝတွာန ပက္ကာမိ, မဒ္ဒီ သဗ္ဗင်္ဂသောဘဏာ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၅၇], ပက္ကမုံ, ပက္ကာမုံ, သမ္မောဒမာနာ ပက္ကာမုံ, အညမညံ ပိယံ ဝဒါ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၆၈], ပက္ကမိံသု, ပက္ကာမိံသု, ပက္ကမံသု, ပက္ကာမံသု, ပက္ကမိဿတိ, ပက္ကမိဿန္တိ, ပက္ကမိဿရေ။
အာပုဗ္ဗော ကုသ-အက္ကောသေ, လဟုပန္တတ္တာ ဝုဒ္ဓိ, အက္ကောသတိ, အက္ကောသန္တိ။ ပပုဗ္ဗော အာမန္တနေ, ပက္ကောသတိ, ပက္ကောသန္တိ။ ဝိပုဗ္ဗော ဥစ္စသဒ္ဒေ, ဝိက္ကောသတိ, ဝိက္ကောသန္တိ။ ပဋိပုဗ္ဗော နီဝါရဏေ, ပဋိက္ကောသတိ, ပဋိက္ကောသန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၁၄။)֍ * ၆၄၃။ ကုသရုဟီဿစ္ဆိ [က. ၄၉၈; ရူ. ၄၈၀; နီ. ၁၁၁၄; ‘ကုသရုဟေဟီဿ ဆိ’ (ဗဟူသု)]။
ကုသတော ရုဟတော စ ပရဿ ဤဿ စ္ဆိ ဟောတိ။
အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မံ [ဓ. ပ. ၃-၄], ဣဒဉ္စ ရူပံ ကုဓ, ကုပဓာတူဟိပိ သာဓေန္တိ, ဧဝံ သတိ ‘‘အက္ကောစ္ဆိ မေ’’တိ ပါဌော သိယာ။ အက္ကောသိ, အက္ကောသိံသု။
ဂမု ဂတိမှိ, ကတ္တရိ လော, ‘ဦလဿေ’တိ လဿ ဧတ္တံ, ဂမေတိ, ဂမေန္တိ။ အဝပုဗ္ဗော ဉာဏေ, အဝဂမေတိ, အဝဂမေန္တိ, အဓိပုဗ္ဗော ဉာဏေ လာဘေ စ, အဓိဂမေတိ, အဓိဂမေန္တိ။ ဝိပုဗ္ဗော ဝိဂမေ, ဝိဂမေတိ, ဝိဂမေန္တိ။
ကမ္မေ-ဂမီယတိ, ဂမိယတိ, ဂမိယျတိ။
ပုဗ္ဗရူပတ္တေ-ဂမ္မတိ, ဂမ္မန္တိ, အဓိဂမ္မတိ, အဓိဂမ္မန္တိ, အဓိဂမ္မရေ, အဓိဂမ္မတေ, အဓိဂမ္မန္တေ, အဓိဂမ္မရေ။
ကာရိတေ ဝုဒ္ဓိ နတ္ထိ, ဂမေတိ, ဂမယတိ, ဂမာပေတိ, ဂမာပယတိ။
ကမ္မေ-ဂမယီယတိ, ဂမယီယန္တိ, ဂမာပီယတိ, ဂမာပီယန္တိ။
ဟိယျတ္တနိမှိ-သော အဂမာ, ဂမာ, တေ အဂမူ, ဂမူ, တွံ အဂမော, အဂမ, အဂမိ, တုမှေ အဂမုတ္ထ, အဟံ အဂမိံ, ဂမိံ, မယံ အဂမမှာ, ဂမမှာ, အဂမုမှာ, ဂမုမှာ, သော အဂမတ္ထ, တေ အဂမတ္ထုံ, တွံ အဂမသေ, တုမှေ အဂမဝှံ, အဟံ အဂမံ, မယံ အဂမမှသေ။
အဇ္ဈတ္တနိမှိ ဤအာဒီသု ဣကာရာဂမော, သော အဂမီ, ဂမီ။
ရဿတ္တေ-အဂမိ, ဂမိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၁၅။)မဟာဝုတ္တိနာ အာကာရေန သဟ သာဂမော, သော အဂမာသိ, ဂါမံ အဂမာသိ, နဂရံ အဂမာသိ။
‘ဧယျာထဿေ’ဣစ္စာဒိနာ ဤဿ တ္ထော, သော ဂါမံ အဂမိတ္ထော, ဂမိတ္ထော, တေ အဂမုံ, ဂမုံ။
‘ဥံဿိံသွံသူ’တိ ဣံသု, အံသု, တေ အဂမိံသု, ဂမိံသု, အဂမံသု, ဂမံသု, တွံ အဂမော, ဂမော။
‘ဩဿ အ ဣ တ္ထ တ္ထော’ ‘သီ’တိ သုတ္တာနိ, တွံ အဂမ, ဂမ, အဂမိ, ဂမိ, အဂမိတ္ထ, ဂမိတ္ထ, အဂမိတ္ထော, ဂမိတ္ထော, အဂမာသိ, ဂမာသိ, တုမှေ အဂမိတ္ထ။
‘မှာတ္ထာနမုဥ’ဣတိ ဥတ္တံ, တုမှေ အဂမုတ္ထ, ဂမုတ္ထ, အဟံ အဂမိံ, ဂမိံ, အဂမာသိံ, ဂမာသိံ, မယံ အဂမိမှာ, ဂမိမှာ။
ရဿတ္တေ-အဂမိမှ, ဂမိမှ, အဂမုမှာ, ဂမုမှာ, အဂမုမှ, ဂမုမှ, အဂမာသိမှာ, ဂမာသိမှာ, အဂမာသိမှ, ဂမာသိမှ။
ပရဆက္ကေ-သော အဂမာ, ဂမာ။
ရဿတ္တေ-အဂမ, ဂမ။
‘ဧယျာထဿေ’ဣစ္စာဒိနာ တ္ထတ္တေ-သော အဂမိတ္ထ, ဂမိတ္ထ, တေ အဂမူ, ဂမူ။
ရဿတ္တေ-အဂမု, ဂမု, တွံ အဂမိသေ, ဂမိသေ, တုမှေ အဂမိဝှံ, ဂမိဝှံ, အဟံ အဂမ, ဂမ, အဂမံ, ဂမံ ဝါ, အဂမိမှေ, ဂမိမှေ။
ကမ္မေ-အဂမီယိ, အဂမ္မိ, အဂမီယိတ္ထော, အဂမ္မိတ္ထော, အဂမီယုံ, ဂမီယုံ, အဂမီယိံသု, ဂမီယိံသု, အဂမ္မုံ, ဂမ္မုံ, အဂမ္မိံသု, ဂမ္မိံသု။
ပရဆက္ကေ-အဂမီယိတ္ထ, ဂမီယိတ္ထ, အဂမ္မိတ္ထ, ဂမ္မိတ္ထ။
ကာရိတေ-အဂမာပယိ, ဂမာပယိ, အဂမာပေသိ, ဂမာပေသိ, အဂမာပယုံ, ဂမာပယုံ, အဂမာပယိံသု, ဂမာပယိံသု။
֍ * ၆၄၄။ ဂမိဿ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
(နိရုတ္တိ၊၄၁၆။)အာအာဒိမှိ ဤအာဒိမှိ စ ဂမိဿ မဿ အာ ဟောတိ။ သရလောပေါ။
သော အဂါ, တေ အဂူ, တွံ အဂေါ, တုမှေ အဂုတ္ထ, အဟံ အဂံ, မယံ အဂုမှာ။
ဤအာဒိမှိ ဤသရလောပေါ, အဂါ ဒေဝါန သန္တိကေ [ဇာ. ၁.၁၄.၂၀၅], ဝါယသော အနုပရိယဂါ [သု. နိ. ၄၄၉]။
အာပုဗ္ဗော အာဂမနေ, အနဝှိတော တတော အာဂါ [ဇာ. ၁.၅.၂၁], သောပါ’ဂါ သမိတိံ ဝနံ [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၅]။
အဓိပုဗ္ဗော ပဋိလာဘေ, အဇ္ဈဂါ အမတံ သန္တိံ [ဝိ. ဝ. ၈၄၆], တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ [ဓ. ပ. ၁၅၄]။
အတိပုဗ္ဗော ဥပါဓိပုဗ္ဗော စ တိတိက္ကမေ, နက္ခတ္တံ ပဋိမာနေန္တံ, အတ္ထော ဗာလံ ဥပဇ္ဈဂါ [ဇာ. ၁.၁.၄၉]။ ခဏော ဝေ မာ ဥပဇ္ဈဂါ။
ဧတာနိ ဩ, အဝစနာနံ လောပေ သတိ တုမှ’မှယောဂေပိ လဘန္တိ, အဂုံ, အဂိံသု, အဂံသု။ သမန္တာ ဝိဇ္ဇုတာ အာဂုံ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၂၆၄], တေပါ’ဂုံသမိတိံ ဝနံ [(ဂဝေသိတဗ္ဗံ)], ဝိသေသံ အဇ္ဈဂံသုတေ [ဒီ. နိ. ၂.၃၅၄], အသေသံ ပရိနိဗ္ဗန္တိ, အသေသံ ဒုက္ခမဇ္ဈဂုံ [ဣတိဝု. ၉၃], သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဥပဇ္ဈဂုံ [ပဋိ. မ. ၁.၂၃၆; မ. နိ. ၃.၂၇၁]။ အဇ္ဈဂေါ, အဇ္ဈဂ, အဇ္ဈဂိ, အဇ္ဈဂုတ္ထ, အဇ္ဈဂိံ, အဇ္ဈဂိမှာ, အဇ္ဈဂုမှာ, အဂါ, အာဂါ, အနွဂါ, အဇ္ဈဂါ, ဥပဇ္ဈဂါ, အဂူ, အာဂူ။ အာဂူ ဒေဝါ ယသဿိနော [ဒီ. နိ. ၂.၃၄၀], စိတ္တဿ ဧကဓမ္မဿ, သဗ္ဗေဝ ဝသမနွဂူ [သံ. နိ. ၁.၆၁]။ စေတာ ဟနိံသု ဝေဒဗ္ဗံ, သဗ္ဗေ တေ ဗျသနမဇ္ဈဂူ [ဇာ. ၁.၁.၄၈]။
(နိရုတ္တိ၊၄၁၇။)ပရောက္ခာယံ အာဒိဿ ဒွိတ္တံ, ‘ကဝဂ္ဂဟာနံ စဝဂ္ဂဇာ’တိ ပုဗ္ဗဿ စဝဂ္ဂေါ။ သော ဇဂမ, မဟာဝုတ္တိနာ ဥပန္တဿ ဒီဃော, ကွစိ အဿ ဣတ္တံ, ‘‘ရာဇာ ဒုဒီပေါ ဇဂါမိ မဂ္ဂ’’န္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၉၁၁; ‘ရာဇာ ဒုဒီပေါပိ ဇဂါမ သဂ္ဂံ’] ပါဠိ။ သော ဇဂါမ, တေ ဇဂါမု, တွံ ဇဂမေ။
ဗျဉ္ဇနာဒိမှိ ဣကာရာဂမော, တုမှေ ဇဂမိတ္ထ, အဟံ ဇဂမံ, မယံ ဇဂမိမှ, သော ဇဂမိတ္ထ, တေ ဇဂမိရေ, တွံ ဇဂမိတ္ထော, တုမှေ ဇဂမိဝှော, အဟံ ဇဂမိံ, မယံ ဇဂမိမှေ။
ဿတျာဒိမှိ-ဂမိဿတိ, ဂမိဿန္တိ, ဂမိဿရေ။
ပရဆက္ကေ-သော ဂမိဿတေ, တေ ဂမိဿန္တေ, ဂမိဿရေ, တွံ ဂမိဿသေ, တုမှေ ဂမိဿဝှေ, အဟံ ဂမိဿံ, မယံ ဂမိဿာမှေ။
ဿာဒိမှိ-သော အဂမိဿာ, ဂမိဿာ။
‘အာဤဦမှာဿာဿာမှာနံ ဝါ’တိ ဿာ, ဿာမှာနံ ရဿော, အဂမိဿ, ဂမိဿ, တေ အဂမိဿံသု, ဂမိဿံသု, တွံ အဂမိဿေ, ဂမိဿေ။
‘ဧယျာထဿေ’ ဣစ္စာဒိနာ ဿေဿ အတ္တံ, တွံ အဂမိဿ, ဂမိဿ, တုမှေ အဂမိဿထ, ဂမိဿထ, အဟံ အဂမိဿံ, ဂမိဿံ, မယံ အဂမိဿာမှာ, ဂမိဿာမှာ, အဂမိဿာမှ, ဂမိဿာမှ။
‘ဂမ ဝဒ ဒါနံ ဃမ္မဝဇ္ဇဒဇ္ဇာ’တိ သဗ္ဗဝိဘတ္တီသု ဂမိဿ ဃမ္မော, ဃမ္မတိ, ဃမ္မန္တိ။
ကမ္မေ-ဃမ္မီယတိ, ဃမ္မီယန္တိ။
မဟာဝုတ္တိနာ ဂဂ္ဃာဒေသော ဝါ, တွံ ယေန ယေနေဝ ဂဂ္ဃသိ, ဖာသုံယေဝ ဂဂ္ဃသိ [အ. နိ. ၈.၆၃]။
(နိရုတ္တိ၊၄၁၈။)‘ဂမယမိသာသဒိသာနံ ဝါစ္ဆင’ ဣတိ သုတ္တေန သဗ္ဗဝိဘတ္တီသု ဂမိဿ မဿ စ္ဆော, ဂစ္ဆတိ, ဂစ္ဆန္တိ, ဂစ္ဆရေ။
ကမ္မေ-ဂစ္ဆီယတိ, ဂစ္ဆီယန္တိ, ဂစ္ဆိယျတိ, ဂစ္ဆိယျန္တိ, ဂစ္ဆိယျရေ။
ကာရိတေ-ဂစ္ဆာပေတိ, ဂစ္ဆာပယတိ။ ဂစ္ဆတု, ဂစ္ဆန္တု, ဂစ္ဆေယျ, ဂစ္ဆေယျုံ။
‘ဧယျုံဿုံ’ဣတိ ဥံတ္တံ, ဂစ္ဆုံ။
‘ဧယျေယျာသေယျံနံ ဋေ’ဣတိ သုတ္တေန ဧယျ, ဧယျာသိ, ဧယျံဝိဘတ္တီနံ ဧတ္တံ, သော ဂစ္ဆေ, တွံ ဂစ္ဆေ, အဟံ ဂစ္ဆေ။
‘ဧယျာထဿေ’ ဣစ္စာဒိနာ ဧယျာထဿ ဩတ္တံ, တုမှေ ဂစ္ဆေယျာထော။
အာအာဒိမှိ-အဂစ္ဆာ, ဂစ္ဆာ, အဂစ္ဆ, ဂစ္ဆ ဝါ။
ဤအာဒိမှိ-အဂစ္ဆိ, ဂစ္ဆိ, အဂစ္ဆုံ, ဂစ္ဆုံ, အဂစ္ဆိံသု, ဂစ္ဆိံသု။
֍ * ၆၄၅။ ဍံသဿ စ ဉ္ဆင [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅; ‘ဆင’ (ဗဟူသု)]။
အာအာဒီသု ဤအာဒီသု စ ဍံသဿ စ အန္တော ဗျဉ္ဇနော ဉ္ဆင ဟောတိ။
သော အဂဉ္ဆာ, ဂဉ္ဆာ။ တထာ အဂဉ္ဆူ, ဂစ္ဆူ။
ဤအာဒိမှိ-သော အဂဉ္ဆိ, ဂဉ္ဆိ။
တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ, အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော [သု. နိ. ၉၈၅]။ ခိပ္ပမေဝ ဥပါဂဉ္ဆိ, ယတ္ထ သမ္မတိ တေမိယော [ဇာ. ၂.၂၂.၇၃]။ တေ အဂဉ္ဆုံ, ဂဉ္ဆုံ။
ဿတျာဒိမှိ-ဂစ္ဆိဿတိ, ဂစ္ဆိဿန္တိ, ဂစ္ဆိဿရေ။
֍ * ၆၄၆။ လဘ ဝသ ဆိဒ ဂမ ဘိဒ ရုဒါနံ စ္ဆင [က. ၄၈၁; ရူ. ၅၂၄; နီ. ၉၆၆, ၉၆၈]။
(နိရုတ္တိ၊၄၁၉။)ဿေန သဟ ဧတေသံ စ္ဆင ဟောတိ ဝါ ဿယုတ္တာသု ဝိဘတ္တီသု, သုတ္တဝိဘတ္တေန သုသဿ စ, ‘‘နဒီဝ အဝသုစ္ဆတီ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၄၀] ပါဠိ။
လစ္ဆတိ, လဘိဿတိ, အလစ္ဆာ, အလဘိဿာ, ဝစ္ဆတိ, ဝသိဿတိ, အဝစ္ဆာ, အဝသိဿာ, ဆေစ္ဆတိ, ဆိန္ဒိဿတိ, အစ္ဆေစ္ဆာ, အစ္ဆိန္ဒိဿာ, ဘေစ္ဆတိ, ဘိန္ဒိဿတိ, အဘေစ္ဆာ, အဘိန္ဒိဿာ, ရုစ္ဆတိ, ရောဒိဿတိ, အရုစ္ဆာ, အရောဒိဿာတိ။
ဣမိနာ ဿယုတ္တာသု ဒွီသု ဝိဘတ္တီသု ဿေန သဟ ဂမိဿ မဿ စ္ဆော, ဂစ္ဆတိ, ဂစ္ဆိဿတိ, ဂစ္ဆန္တိ, ဂစ္ဆိဿန္တိ, အဟံ ဂစ္ဆံ, ဂစ္ဆိဿံ။
အတြိမာ ပါဠီ-ဂစ္ဆံ ပါရံ သမုဒ္ဒဿ, ကဿံ ပုရိသကာရိယံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၁], တဿာဟံ သန္တိကံ ဂစ္ဆံ, သော မေ သတ္ထာ ဘဝိဿတိ, သဗ္ဗာနိ အဘိသမ္ဘောဿံ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၃၂], ဝေဓဗျံ ကဋုကံ လောကေ, ဂစ္ဆညေဝ ရထေသဘ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၃၅]။
ဿာဒိမှိ-အဂစ္ဆာ, အဂစ္ဆိဿာ, အဂစ္ဆံသု, အဂစ္ဆိဿံသု။
ဇရ-ဝယောဟာနိမှိ –
֍ * ၆၄၇။ ဇရသဒါနမီမ ဝါ [က. ၅၀၅, ၆၀၉; ရူ. ၄၈၂, ၄၈၄; နီ. ၁၀၁၈, ၁၂၁၃]။
ဇရ, သဒါနံ သရမှာ ဤမအာဂမော ဟောတိ ဝါတိ ဤမအာဂမော။
ဇီရတိ, ဇီရန္တိ။
ကာရိတေ-ဇီရာပေတိ, ဇီရာပယတိ။
֍ * ၆၄၈။ ဇရမရာနမိယင [က. ၅၀၅; ရူ. ၄၈၂; နီ. ၁၀၁၈; ‘။မီယင’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၄၂၀။)ဧတေသံ ဣယင ဟောတိ ဝါ န္တ, မာန, တျာဒီသု။
ဇိယတိ, ဇိယန္တိ။
ဒီဃတ္တေ-ဇီယတိ, ဇီယန္တိ။
ဒွိတ္တေ-ဇိယျတိ, ဇိယျန္တိ။
ကာရိတေ-ဇိယာပေတိ, ဇိယာပယတိ။
ဇနီ-ပါတုဘာဝေ, မဟာဝုတ္တိနာ သဗ္ဗဝိဘတ္တီသု နဿ ယာဒေသော အာဒိဒီဃော စ, ဇာယတိ, ဥပဇာယတိ, ဝိဇာယတိ, ဇာယန္တိ, ဇာယရေ, ပဇာယန္တိ, ပဇာယရေ, ဥပဇာယန္တိ, ဥပဇာယရေ။
ကာရိတေ ဝုဒ္ဓိ နတ္ထိ, ဇနေတိ, ဇနေန္တိ, ဇနယတိ, ဇနယန္တိ။
ကမ္မေ-ဇနီယတိ, ဇနီယန္တိ, ဇာယတု, ဇာယန္တု, ဇာယေယျ, ဇာယေယျုံ။
ကာရိတေ-ဇနေယျ, ဇနေယျုံ, ဇနယေယျ, ဇနယေယျုံ။
ဤအာဒိမှိ-အဇာယိ, အဇာယိံသု, ဝိဇာယိ, ဝိဇာယိံသု, အဇနိ, ဇနိ ဝါ။
ကာရိတေ-အဇနေသိ, ဇနေသိ, အဇနယိ, ဇနယိ, အဇနေသုံ, ဇနေသုံ, အဇနယုံ, ဇနယုံ, အဇနယိံသု, ဇနယိံသု။
ဿတျာဒိမှိ-ဇာယိဿတိ, ဝိဇာယိဿတိ။
ဿာဒိမှိ-အဇာယိဿာ, ဇာယိဿာ။
ဍံသ-ဍံသနေ, ဍံသတိ, ဍံသန္တိ။
ကာရိတေ-ဍံသေတိ, ဍံသယတိ, ဍံသာပေတိ, ဍံသာပယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၂၁။)အာ, ဤအာဒီသု ‘ဍံသဿ စ ဉ္ဆင’ ဣတိ သုတ္တံ, နိဂ္ဂဟီတလောပေါ, အဍဉ္ဆာ, ဍဉ္ဆာ, အဍဉ္ဆိ, ဍဉ္ဆိ။
ဒဟ-ဒါဟေ, ဒဟတိ, ဒဟန္တိ။
ကမ္မေ ယမှိ ‘ဟဿ ဝိပလ္လာသော’တိ ပုဗ္ဗာပရဝိပလ္လာသော, အဂ္ဂိနာ ဂါမော ဒယှတိ, ဒယှန္တိ။
ကာရိတေ-ဒါဟေတိ, ဒါဟယတိ, ဒဟာပေတိ, ဒဟာပယတိ။
֍ * ၆၄၉။ ဒဟဿ ဒဿ ဍော [က. ၂၀; ရူ. ၂၇; နီ. ၅၀; ‘။ဒသဒဒက္ခာ’ (ဗဟူသု)]။
ဒဟဓာတုဿ ဒဿ ဍော ဟောတိ ဝါ။
ဍဟတိ, ဍဟန္တိ။
ဒိသ-ပေက္ခနေ, တျာဒျုပ္ပတ္တိ, ကတ္တရိ လော။
֍ * ၆၅၀။ ဒိသဿ ပဿဒဿဒသဒဒက္ခာ [က. ၄၇၁; ရူ. ၄၈၃; နီ. ၉၅၁]။
ဒိသဓာတုဿ ပဿ စ ဒဿ စ ဒသ စ ဒ စ ဒက္ခ စာတိ ဧတေ အာဒေသာ ဟောန္တိ ဝါ။
ဝိပဿနာ, ဝိပဿီ ဘဂဝါ, သုဒဿီ, ပိယဒဿီ, အတ္ထဒဿီ, ဓမ္မဒဿီ, သုဒဿံ ဝဇ္ဇမညေသံ [ဓ. ပ. ၂၅၂], သုဒဿနနဂရံ, မဟာသုဒဿနော နာမ ရာဇာ [ဒီ. နိ. ၂.၂၄၂]။
ဒသာဒေသေ-စတုသစ္စဒ္ဒသော နာထော [ဝိဘ. အဋ္ဌ. သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ], ဒုဒ္ဒသော ဓမ္မော [မဟာဝ. ၇; ဒီ. နိ. ၂.၆၄], အတ္တနော ပန ဒုဒ္ဒသံ [ဓ. ပ. ၂၅၂], သော ဝေ ဘိက္ခု ဓမ္မဒသောတိ ဝုစ္စတိ [ဂဝေသိတဗ္ဗံ]။ ပဿ ဓမ္မံ ဒုရာဇာနံ, သမ္မုဠှေတ္ထ အဝိဒ္ဒသူ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဒဋ္ဌာ, ဒဋ္ဌုန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၂၂။)ဣမိနာ သုတ္တေန ဒိသဿ သဗ္ဗဝိဘတ္တီသု ယထာရဟံ ပဿ, ဒဿ, ဒက္ခာဒေသာ ဟောန္တိ, အာ, ဤအာဒီသု ဒသ, ဒါဒေသာ ဟောန္တိ, ‘‘ဒိဿတိ, ဒိဿန္တီ’’တိ ရူပါနိ ပန ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တေန ဣဓ ကမ္မေ သိဇ္ဈန္တိ, ဒိဝါဒိဂဏေ ကတ္တရိ သိဇ္ဈန္တိ။ မဟာဝုတ္တိနာ အဒ္ဒဿ, ဒိဿာဒေသာပိ ဟောန္တိ။ အတြိမာ ပါဠီ-ယံ ဝါသဝံ အဒ္ဒဿာမံ [ဇာ. ၁.၆.၁၁၂; ‘အဒ္ဒသာမ’], ယေ မယံ ဘဂဝန္တံ အဒ္ဒဿာမ [ဂဝေသိတဗ္ဗံ], အပိ မေ မာတရံ အဒဿထ [မ. နိ. ၂.၃၅၆], ဒိဿန္တိ ဗာလာ အဗျတ္တာ [မဟာဝ. ၈၂], မယိ ဣမေ ဓမ္မာ သန္ဒိဿန္တိ, အဟဉ္စ ဣမေသု ဓမ္မေသု သန္ဒိဿာမိ [မ. နိ. ၃.၂၅၃], နိမိတ္တာနိ ပဒိဿန္တိ, တာနိ အဇ္ဇ ပဒိဿရေတိ [ဗု. ဝံ. ၂.၈၂], တသ္မာ တျာဒီသုပိ ‘‘အဒဿတိ, အဒဿန္တိ, အဒဿသိ, အဒဿထ, အဒဿာမိ, အဒ္ဒဿာမာ’’တိ ယုဇ္ဇန္တိ။
ကာရိတေ ဏိမှိ ဒဿာဒေသော, ဒဿေတိ, ဒဿယတိ, နိဒဿေတိ, နိဒဿယတိ, သန္ဒဿေတိ, သန္ဒဿယတိ။
ကမ္မေ-ဒဿီယတိ, ဒဿီယန္တိ, နိဒဿီယတိ, နိဒဿီယန္တိ, သန္ဒဿီယတိ, သန္ဒဿီယန္တိ, ဒက္ခတိ, ဒက္ခန္တိ။
ကမ္မေ-ဒက္ခီယတိ, ဒက္ခီယန္တိ။
‘ဂမယမိသာသဒိသာနံ စ္ဆင’ ဣတိ စ္ဆာဒေသေ- ဒိစ္ဆတိ, ဒိစ္ဆန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ပဿတိ, ပဿန္တိ, ဒက္ခတိ, ဒက္ခန္တိ, ပဿီယတိ, ပဿီယန္တိ, ဒက္ခီယတိ, ဒက္ခီယန္တိ။
ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တေ-ဒိဿတိ, ဒိဿန္တိ, ဒိဿတေ, ဒိဿန္တေ, ဥဒ္ဒိဿတေ, ဥဒ္ဒိဿန္တေ, နိဒ္ဒိဿတေ, နိဒ္ဒိဿန္တေ, အပဒိဿတေ, အပဒိဿန္တေ။
ကာရိတေ-ပဿာပေတိ, ပဿာပယတိ, ဒက္ခာပေတိ, ဒက္ခာပယတိ။
ကမ္မေ-ပဿာပီယတိ, ဒဿီယတိ, နိဒဿီယတိ, သန္ဒဿီယတိ, ဒက္ခာပီယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၂၃။)ပဿတု, ပဿန္တု, ဒက္ခတု, ဒက္ခန္တု, ပဿေယျ, ပဿေယျုံ, ဒက္ခေယျ, ဒက္ခေယျုံ။
ဧယျာမဿ ဧမု စ အန္တဿ ဥ စ ဟောန္တိ။ ‘‘ကတ္ထ ပဿေမု ခတ္တိယံ [ဇာ. ၂.၂.၁၉၄၇], ဒက္ခေမု တေ နိဝေသန’’န္တိ [ဇာ. ၁.၁၅.၂၅၄ (။နိဝေသနာနိ)] ပါဠိ။ ပဿေယျာမ, ပဿေယျာမု, ဒက္ခေယျာမ, ဒက္ခေယျာမု။
အာအာဒိမှိ-အပဿာ, အဒက္ခာ။
ဒသ, ဒါဒေသေသု ဒကာရဿ ဒွိတ္တံ, အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ [မဟာဝ. ၉; ဒီ. နိ. ၂.၆၉; သံ. နိ. ၁.၁၅၉], အဒ္ဒသာ ခေါ အာယသ္မာ အာနန္ဒော [မ. နိ. ၁.၃၆၄]။
ရဿတ္တေ-တမဒ္ဒသ မဟာဗြဟ္မာ, နိသိန္နံ သမှိ ဝေသ္မနိ [ဇာ. ၁.၁၆.၁၄၈]။ တေ အဒ္ဒသူ။ ရဿတ္တေ-အဒ္ဒသု, အာမန္တယဿု ဝေါ ပုတ္တေ, မာ တေ မာတရမဒ္ဒသု [ဇာတကေ ‘‘အာမန္တယဿု တေ ပုတ္တေ, မာ တေ မာတရ မဒ္ဒသုံ’’]။
ဒါဒေသေ-သော အဒ္ဒါ။
ရဿတ္တေ-အဒ္ဒ။ ယာယမာနော မဟာရာဇာ, အဒ္ဒါ သီဒန္တရေ နဂေ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၀၅]။ ယော ဒုက္ခံ သုခတော အဒ္ဒ, ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတော [ဒီ. နိ. ၂.၃၆၈]။
ဤအာဒိမှိ-အပဿိ, ပဿိ, အပဿီ, ပဿီ, အပဿိံသု, ပဿိံသု, အပဿိ, ပဿိ, အပဿိတ္ထ, ပဿိတ္ထ, အပဿိံ, ပဿိံ, အပဿိမှာ, ပဿိမှာ။
ဒဿာဒေသေ-အဒ္ဒဿိ, အဒ္ဒဿုံ, အဒ္ဒဿိံသု, အဒ္ဒဿံသု, အဒ္ဒဿိ, အဒ္ဒဿိတ္ထ, အဒ္ဒဿိံ, အဒ္ဒဿိမှာ။
ဒက္ခာဒေသေ-အဒက္ခိ, ဒက္ခိ ဣစ္စာဒိ။
ဒသာဒေသေ ဂါထာသု-အဒ္ဒသိ, အဒ္ဒသုံ, အဒ္ဒသိံသု, အဒ္ဒသံသု။
(နိရုတ္တိ၊၄၂၄။)ပရဆက္ကေ-အဒ္ဒသာ, အဒ္ဒသူ, အဟံ အဒ္ဒသံ, မယံ အဒ္ဒဿိမှေ။ အဒ္ဒသံ ကာမ တေ မူလံ, သင်္ကပ္ပာ ကာမ ဇာယသိ [ဇာ. ၁.၈.၃၉]။
ကွစိ သာဂမေ အာကာရာဂမော, သော အဒ္ဒသာသိ, တေ အဒ္ဒသာသုံ, အဟံ အဒ္ဒသာသိံ, မယံ အဒသာသိမှ။ ယံ အဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ, ဒေသေန္တံ ဓမ္မမုတ္တမံ [ထေရဂါ. ၂၈၇]။ အထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ, သတ္ထာရမကုတောဘယံ [ထေရဂါ. ၉၁၂]။
မဟာဝုတ္တိနာ ဣံဿ ဣမှိ ဟောတိ, ပထေ အဒ္ဒသာသိမှိ ဘောဇပုတ္တေ [ဇာ. ၂.၁၇.၁၄၆]။
ဿတျာဒိမှိ-ပဿိဿတိ, ပဿိဿန္တိ။
ဒက္ခာဒေသေ‘ဒက္ခ သက္ခ ဟေဟိ’ဣစ္စာဒိနာ ဿဿလောပေါ, ဒက္ခတိ, ဒက္ခန္တိ, ဒက္ခိတိ, ဒက္ခိန္တိ, ဒက္ခိဿတိ, ဒက္ခိဿန္တိ။
ဿာဒိမှိ-အပဿိဿာ, အဒက္ခိဿာ ဣစ္စာဒိ။
မရ-ပါဏစာဂေ, မရတိ, မရန္တိ။
‘ဇရမရာနမိယင’ဣတိ ဣယာဒေသော, မိယတိ, မိယန္တိ, အမှံ ဒဟရာ န မိယျရေ [ဇာ. ၁.၁၀.၉၇]။
ကာရိတေ ‘အဿာ ဏာနုဗန္ဓေ’တိ အာဝုဒ္ဓိ, မာရေတိ, မာရေန္တိ, မာရယတိ, မာရယန္တိ, မာရာပေတိ, မာရာပေန္တိ, မာရာပယတိ, မာရာပယန္တိ။
ယမု-ဥပရမေ, ယမတိ, ယမန္တိ။ ပရေ စ န ဝိဇာနန္တိ, မယမေတ္ထ ယမာမသေ။ ဧတ္ထ စ ‘ယမာမသေ’တိ ဝိရမာမသေ, မရဏံ ဂစ္ဆာမသေတိ အတ္ထော။
သံပုဗ္ဗော သံယမေ, သံယမတိ, သံယမန္တိ။
နိဂ္ဂဟီတဿ ဉာဒေသေ-သညမတိ, သညမန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၂၅။)နိပုဗ္ဗော နိယမေ, နိယမတိ, နိယမန္တိ။
‘ဂမယမိသာသဒိသာနံ ဝါ စ္ဆင’ဣတိ မဿ စ္ဆာဒေသော, နိယစ္ဆတိ, နိယစ္ဆန္တိ။
ကမ္မေ-နိယမီယတိ, နိယမီယန္တိ။
ပုဗ္ဗရူပေ-နိယမ္မတိ, နိယမ္မန္တိ။
ကာရိတေ-နိယာမေတိ, နိယာမယတိ။
ဏာပိမှိ န ဝုဒ္ဓိ, နိယမာပေတိ, နိယမာပယတိ, ဝဝတ္ထပေတီတိ အတ္ထော။
ရုဒ-အဿုဝိမောစနေ, ရောဒတိ, ရောဒန္တိ။
ဿတျာဒိမှိ-‘လဘဝသဆိဒဂမဘိဒါနံ စ္ဆင’ဣတိ ဿေန သဟ ဒဿ စ္ဆာဒေသော, သာ နူန ကပဏာ အမ္မာ, စိရရတ္တာယ ရုစ္ဆတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၃၆]။ ကောဉ္ဇီ သမုဒ္ဒတီရေဝ, ကပဏာ နူန ရုစ္ဆတိ [ဇာ. ၂.၂၁.၁၁၃]။ သာ နူန ကပဏာ အမ္မာ, စိရံ ရုစ္ဆတိ အဿမေ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၃၈], ကံ နွ’ဇ္ဇ ဆာတာ တသိတာ, ဥပရုစ္ဆန္တိ ဒါရကာ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၅၃]။ ရောဒိဿတိ, ရောဒိဿန္တိ, ရုစ္ဆတိ, ရုစ္ဆန္တိ။
ဿာဒီသု-အရုစ္ဆာ, အရုစ္ဆံသု, အရောဒိဿာ, အရောဒိဿံသု။
ရုဟ-ပါပုဏနေ, ရုဟတိ, ရုဟန္တိ, အာရုဟတိ, အာရုဟန္တိ, အာရောဟတိ, အာရောဟန္တိ, အဘိရုဟတိ, အဘိရုဟန္တိ, ဩရုဟတိ, ဩရုဟန္တိ, ဩရောဟတိ, ဩရောဟန္တိ။
ကမ္မေ-အာရောဟီယတိ။
‘ဟဿ ဝိပလ္လာသော’တိ ဟ, ယာနံ ဝိပရိယာယော, အာရုယှတိ, ဩရုယှတိ။
ဤအာဒိမှိ-ရုဟိ, အာရုဟိ, ဩရုဟိ။
‘ကုသရုဟိဿ စ္ဆီ’တိ သုတ္တံ, အဘိရုစ္ဆိ, အဘိရုဟိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၄၂၆။)ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တေ ‘စတုတ္ထဒုတိယေသွေသံ တတိယပဌမာ’တိ သံယောဂါဒိဿ စတုတ္ထဿ တတိယတ္တံ, လဗ္ဘတိ, လဗ္ဘန္တိ, လဗ္ဘရေ။
ဤအာဒိမှိ-အလဘိ, အလဘိံသု။
֍ * ၆၅၁။ လဘာ ဣံဤနံ ထံထာ ဝါ [က. ၄၉၇; ရူ. ၄၇၇; နီ. ၁၀၁၃]။
လဘမှာ ပရေသံ ဣံ, ဤနံ ကမေန ထံ, ထာ ဟောန္တိ ဝါ, ဓာတွန္တဿ ပရရူပတ္တံ, သံယောဂါဒိဿ ဒုတိယဿ ပဌမတ္တံ။
အဟံ အလတ္ထံ, အလဘိံ ဝါ, သော အလတ္ထ, အလဘိ ဝါ။
မဟာဝုတ္တိနာ ဥံဿ ထုံ, ထံသု ဟောန္တိ, မှာဿ စ ထမှာ, ထုံမှာ ဟောန္တိ, တေ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ ဥပသမ္ပဒဉ္စ အလတ္ထုံ [ဒီ. နိ. ၂.၇၇], သတိံ ပစ္စလတ္ထုံ, ဝိပရီတသညံ ပစ္စလတ္ထုံ, တေ သတိံ ပစ္စလတ္ထံသု, အဂမမှာ ခေါ တဝ ဂေဟံ, တတ္ထ နေဝ ဒါနံ အလတ္ထမှာ [မ. နိ. ၂.၃၀၀ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)], အက္ကောသမေဝ အလတ္ထမှာ, မယဉ္စ အလတ္ထမှာ သဝနာယ, အလတ္ထုမှာ ဝါ။ ဓာတွန္တဿ စ္ဆော စ။ တဒါဟံ ပါပိကံ ဒိဋ္ဌိံ, ပဋိလစ္ဆိံ အယောနိသော [ဇာ. ၁.၁၆.၂၀၄]။
ဿတျာဒိမှိ-‘လဘဝသ ဆိဒ ဂမ ဘိဒ ရုဒါနံ စ္ဆင’ဣတိ သုတ္တေန ဿေန သဟ ဓာတွန္တဿ စ္ဆာဒေသော, လစ္ဆတိ, လဘိဿတိ, လစ္ဆန္တိ, လဘိဿန္တိ, လစ္ဆသိ, လဘိဿသိ, လစ္ဆထ, လဘိဿထ, လစ္ဆာမိ, လဘိဿာမိ, လစ္ဆာမ, လဘိဿာမ။ လစ္ဆာမ ပုတ္တေ ဇီဝန္တာ, အရောဂါ စ ဘဝါမသေ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၂၆၀]။
ဿာဒိမှိ-အလစ္ဆာ, အလဘိဿာ, အလစ္ဆံသု, အလဘိဿံသု။
ဝစ-ဝိယတ္တိယံ ဝါစာယံ, ဝစတိ, ဝစန္တိ။
ကမ္မေ-ဝစီယတိ, ဝစီယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၂၇။)ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တေ ‘အဿူ’တိ သုတ္တေန အာဒိမှိ အကာရဿ ဥတ္တံ, ဝုစ္စတိ, ဝုစ္စန္တိ, ဝုစ္စရေ, ဝုစ္စတေ, ဝုစ္စန္တေ, ဝုစ္စရေ။
ကာရိတေ-ဝါစေတိ, ဝါစေန္တိ, ဝါစယတိ, ဝါစယန္တိ, ဝါစာပေတိ, ဝါစာပေန္တိ, ဝါစာပယတိ, ဝါစာပယန္တိ။
ဤအာဒိမှိ-အဝစိ, ဝစိ။
မဟာဝုတ္တိနာ အာကာရေန သဟ သာဂမော, အဝစာသိ, ဝစာသိ, အဝစုံ, ဝစုံ, အဝစိံသု, ဝစိံသု, တွံ အဝစော, အဝစ, အဝစိ, အဝစာသိ, အဝစိတ္ထ, အဝစိတ္ထော, တုမှေ အဝစိတ္ထ။
‘မှာထာနမုဉ’ဣတိ သုတ္တံ, တုမှေ အဝစုတ္ထ, ဝစုတ္ထ, အဟံ အဝစိံ, ဝစိံ, အဝစာသိံ, ဝစာသိံ, မယံ အဝစိမှာ, ဝစိမှာ, အဝစိမှ, ဝစိမှ ဝါ, မယံ အဝစုမှာ, ဝစုမှာ, သော အဝစာ, ဝစာ။
ရဿတ္တေ-အဝစ, အဝစိတ္ထ, ဝစိတ္ထ ဝါ, အဟံ အဝစံ, အဝစ, ဝစ ဝါ, မယံ အဝစိမှေ, ဝစိမှေ။
֍ * ၆၅၂။ ဤအာဒေါ ဝစဿောမ [က. ၄၇၇; ရူ. ၄၇၉; နီ. ၉၅၈; စံ. ၆.၂.၆၉; ပါ. ၇.၄.၂၀]။
ဤအာဒီသု ဝစဿ မာနုဗန္ဓော ဩ ဟောတိ။
သော အဝေါစိ, တေ အဝေါစုံ, အဝေါစိံသု, တွံ အဝေါစိ, တုမှေ အဝေါစုတ္ထ, အဟံ အဝေါစိံ, မယံ အဝေါစုမှာ, သော အဝေါစ, ရဿော, ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ [ဥဒါ. ၂၀]။
ဿတျာဒိမှိ –
֍ * ၆၅၃။ ဝစဘုဇမုစဝိသာနံ က္ခင [က. ၄၈၁; ရူ. ၅၂၄; နီ. ၉၆၃; ‘ဘုဇ မုစ ဝစ ဝိသာနံ က္ခင (ဗဟူသု)]။
ဿေန သဟ ဝစာဒီနံ အန္တော ဗျဉ္ဇနော က္ခင ဟောတိ ဝါ ဿယုတ္တာသု ဝိဘတ္တီသု။
(နိရုတ္တိ၊၄၂၈။)ဝက္ခတိ, ဝစိဿတိ, ဝက္ခန္တိ, ဝက္ခရေ, ဝစိဿန္တိ, ဝစိဿရေ, ဝက္ခသိ, ဝက္ခထ, ဝက္ခာမိ, ဝက္ခာမ, ဝက္ခတေ, ဝက္ခန္တေ, ဝက္ခသေ, ဝက္ခဝှေ, အဟံ ဝက္ခံ, ဝစိဿံ, မယံ ဝက္ခာမှေ, ဝစိဿာမှေ။
‘ဿေနာ’တိ အဓိကာရေန ဝိနာ ဓာတွန္တဿ က္ခာဒေသောပိ လဗ္ဘတိ, ဝက္ခိဿတိ, ဝက္ခိဿန္တိ။
ဿာဒိမှိ-အဝက္ခာ, အဝစိဿာ, အဝက္ခံသု, အဝစိဿံသု။
ဝဒ-ဝိယတ္တိယံ ဝါစာယံ, ဝဒတိ, ဝဒန္တိ, ဩဝဒတိ, ဩဝဒန္တိ, ဝဒသိ, ဝဒထ, ဝဒါမိ, ဝဒါမ။
လဿ ဧတ္တေ-ဝဒေတိ, ဝဒေန္တိ, ဝဒေသိ, ဝဒေထ, ဝဒေမိ, ဝဒေမ။
ကမ္မေ-ဝဒီယတိ, ဝဒိယျတိ, ဩဝဒီယတိ, ဩဝဒိယျတိ။
ဒဿ စဝဂ္ဂတ္တေ ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ, ဝဇ္ဇတိ, ဝဇ္ဇန္တိ, ဩဝဇ္ဇတိ, ဩဝဇ္ဇန္တိ။
ကာရိတေ-ဘေရိံ ဝါဒေတိ, ဝါဒေန္တိ, ဝါဒယတိ, ဝါဒယန္တိ, ဂုရုံ အဘိဝါဒေတိ, အဘိဝါဒေန္တိ, အဘိဝါဒေသိ, အဘိဝါဒေထ, အဘိဝါဒေမိ, အဘိဝါဒေမ။
မဟာဝုတ္တိနာ အဿ ဣတ္တံ, အဘိဝါဒိယာမိ, အဘိဝါဒိယာမ, အဘိဝါဒယာမိ, အဘိဝါဒယာမ ဝါ, အဘိဝန္ဒာမိ, အဘိဝန္ဒာမာတိ အတ္ထော။ ဝန္ဒန္တော ဟိ ‘‘သုခီ ဟောတူ’’တိ အဘိမင်္ဂလဝစနံ ဝဒါပေတိ နာမ, တထာဝစနဉ္စ ဝန္ဒနီယဿ ဝတ္တံ။
ဏာပိမှိ န ဝုဒ္ဓိ, ဝဒါပေတိ, ဝဒါပယတိ။
‘ဂမဝဒဒါနံ ဃမ္မဝဇ္ဇဒဇ္ဇာ ဝါ’တိ ဝဇ္ဇာဒေသော, ‘ဦလဿေ’တိ လဿ ဧတ္တံ, ဝဇ္ဇေတိ, ဝဇ္ဇေန္တိ။
ကမ္မေ-ဝဇ္ဇီယတိ, ဝဇ္ဇီယန္တိ။
ကာရိတေ-ဝဇ္ဇာပေတိ, ဝဇ္ဇာပယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၂၉။)ဧယျာဒိမှိ-‘ဧယျေယျာသေယျံနံဋေ’ဣတိ ဧယျာဒီနံ ဧကဝစနာနံ ဧတ္တံ, ဝဒေ, ဝဒေယျ, ဝဇ္ဇေ, ဝဇ္ဇေယျ, ဝဒေယျုံ, ဝဇ္ဇေယျုံ။
ဝဇ္ဇာဒေသေ မဟာဝုတ္တိနာ ဧယျဿ အာတ္တံ, ဧယျုမာဒီနံ ဧယျသဒ္ဒဿ လောပေါ, သော ဝဇ္ဇာ, တေ ဝဇ္ဇုံ။
ဧယျာဒီနံ ယျာသဒ္ဒဿ လောပေါ ဝါ, တွံ ဝဇ္ဇာသိ, ဝဇ္ဇေသိ, တုမှေ ဝဇ္ဇာထ, ဝဇ္ဇေထ, အဟံ ဝဇ္ဇာမိ, ဝဇ္ဇေမိ, မယံ ဝဇ္ဇာမ, ဝဇ္ဇေမ, အဟံ ဝဇ္ဇံ, မယံ ဝဇ္ဇာမှေ, ဝဇ္ဇေယျာမှေ။
အတြိမာ ပါဠီ-ဝဇ္ဇုံ ဝါ တေ န ဝါ ဝဇ္ဇုံ, နတ္ထိ နာသာယ ရူဟနာ [ဇာ. ၁.၃.၃၃], အမ္မံ အာရောဂျံ ဝဇ္ဇာသိ, တွဉ္စ တာတ သုခီ ဘဝ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၄၈], အမ္မံ အာရောဂျံ ဝဇ္ဇာထ, အယံ နော နေတိ ဗြာဟ္မဏော [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၇၄] ဣစ္စာဒိ။
ဟိယျတ္တနိယံ-သော အဝဒါ, ဝဒါ, အဝဇ္ဇာ, ဝဇ္ဇာ, တေ အဝဒူ, ဝဒူ, အဝဇ္ဇူ, ဝဇ္ဇူ။
အဇ္ဇတ္တနိယံ-သော အဝဒိ, ဝဒိ, အဝဇ္ဇိ, ဝဇ္ဇိ, တေ အဝဒုံ, ဝဒုံ, အဝဇ္ဇုံ, ဝဇ္ဇုံ, အဝဒိံသု, ဝဒိံသု, အဝဇ္ဇိံသု, ဝဇ္ဇိံသု။
ဿတျာဒိမှိ-ဝဒိဿတိ, ဝဇ္ဇိဿတိ။
ဿာဒိမှိ-အဝဒိဿာ, အဝဇ္ဇိဿာ ဣစ္စာဒိ။
ဝိဒ-ဉာဏေ, ဝိဒတိ။
‘ယုဝဏ္ဏာနမိယငဥဝင သရေ’တိ သရမှိ ဣယာဒေသော, တေ ဝိဒိယန္တိ။
ကာရိတေ-နိဝေဒေတိ, ပဋိဝေဒေတိ, နိဝေဒယတိ, ပဋိဝေဒယတိ, ပဋိဝေဒယာမိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ [မ. နိ. ၁.၄၁၆], ဇာနာပေမီတိ အတ္ထော။ ဝေဒယာမဟံ ဘန္တေ, ဝေဒယတီတိ မံ သံဃော ဓာရေတူတိ [စူဠဝ. အဋ္ဌ. ၁၀၂] ဇာနာပေမိ, ပါကဋံ ကရောမီတိ ဝါ အတ္ထော။
(နိရုတ္တိ၊၄၃၀။)‘‘ဝေဒိယာမဟံ ဘန္တေ, ဝေဒိယတီတိ မံ သံဃော ဓာရေတူ’’တိပိ [စူဠဝ. အဋ္ဌ. ၁၀၂] ပါဌော, တတ္ထ အပစ္စယေ ပရေ ဣယာဒေသော ယုဇ္ဇတိ။
ဧယျာဒိမှိ-ဝိဒေယျ, ဝိဒိယေယျ, ဝိဒေယျုံ, ဝိဒိယေယျုံ။
ဤအာဒိမှိ-ပစ္စယာနံ ခယံ အဝေဒိ, တေ ဝိဒုံ, ဝိဒိံသု။
ကာရိတေ-နိဝေဒေသိ, နိဝေဒယိ, ပဋိဝေဒေသိ, ပဋိဝေဒယိ, နိဝေဒယုံ, နိဝေဒယိံသု, ပဋိဝေဒယုံ, ပဋိဝေဒယိံသု။
ဿတျာဒိမှိ-ဝိဒိဿတိ, ဝေဒိဿတိ, ပရိသုဒ္ဓါတိ ဝေဒိဿာမိ [မဟာဝ. ၁၃၄] ဣစ္စာဒိ။
ဝသ-နိဝါသေ, ဝသတိ, ဝသန္တိ, နိဝသတိ, နိဝသန္တိ။
ကမ္မေ-အဓိ, အာပုဗ္ဗော, တေန ဂါမော အဓိဝသီယတိ, အာဝသီယတိ, အဇ္ဈာဝသီယတိ။
‘အဿူ’တိ သုတ္တေန အကာရဿ ဥတ္တံ, ဝုဿတိ, ဝုဿန္တိ, ဝုဿရေ, ‘‘ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ [မ. နိ. ၁.၂၅၇] ပါဠိ။
ကာရိတေ-ဝါသေတိ, အဓိဝါသေတိ, ဝါသယတိ, အဓိဝါသယတိ။
ဏာပိမှိ ဝုဒ္ဓိ နတ္ထိ, ဝသာပေတိ, ဝသာပယတိ။
ဤအာဒိမှိ-အဝသိ, ဝသိ, အဝသုံ, ဝသုံ, အဝသိံသု, ဝသိံသု။
ဿတျာဒီသု-‘လဘ ဝသ ဆိဒ ဂမ ဘိဒ ရုဒါနံ စ္ဆင’ဣတိ ဿေန သဟ ဓာတွန္တဿ စ္ဆာဒေသော, ဝစ္ဆတိ, ဝသိဿတိ, ဝစ္ဆန္တိ, ဝသိဿန္တိ, အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမိ [မဟာဝ. ၇၇], န တေ ဝစ္ဆာမိ သန္တိကေ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၃၃], အဝစ္ဆာ, အဝသိဿာ, အဝစ္ဆံသု, အဝသိဿံသု။
ဝိသ-ပဝိသနေ, ပဝိသတိ, ပဝိသန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၃၁။)ကမ္မေ-ပဝိသီယတိ, ပဝိသီယန္တိ, ပဝိသီယတေ, ပဝိသီယန္တေ။
ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တေ-ပဝိဿတိ, ပဝိဿန္တိ, ပဝိဿရေ, ပဝိဿတေ, ပဝိဿန္တေ, ပဝိဿရေ။
ကာရိတေ-ပဝေသေတိ, ပဝေသယတိ။
ကမ္မေ-ပဝေသီယတိ, ပဝေသီယန္တိ။
ဤအာဒိမှိ ဥပသဂ္ဂဿ ဒီဃော ဝါ, ပါဝိသိ။
မဟာဝုတ္တိနာ ဓာတွန္တဿ က္ခော ဟောတိ, ပါဝေက္ခိ ပထဝိံ စေစ္စော [ဇာ. ၁.၁၉.၉၈], သော ပါဝေက္ခိ ကာသိရာဇာ [ဇာ. ၁.၁၅.၂၆၆], သော တဿ ဂေဟံ ပါဝေက္ခိ [ဇာ. ၁.၁၅.၃၀၃], ပါဝိသုံ, ပါဝိသိံသု, ပါဝေက္ခိံသု။
ဿတျာဒီသု ‘ဝစ ဘုဇ မုစ ဝိသာနံ က္ခင’ဣတိ ဿေန သဟ ဓာတွန္တဿ က္ခော, ပဝေက္ခတိ, ပဝိသိဿတိ, ပဝေက္ခန္တိ, ပဝိသိဿန္တိ, ဧသ ဘိယျော ပဝေက္ခာမိ, ဝမ္မိကံ သတပေါရိသံ [ဇာ. ၁.၄.၁၀၀], ပါဝေက္ခာ, ပဝိသိဿာ, ပါဝေက္ခံသု, ပဝိသိဿံသု။
သဒ-သံသီဒနေ, ‘ဇရသဒါနမီမ ဝါ’တိအာဒိသရမှာ ဤမအာဂမော ဟောတိ ဝါ, သီဒတိ, သီဒန္တိ, လာဗူနိ သီဒန္တိ, သိလာ ပ္လဝန္တိ [ဇာ. ၁.၁.၇၇], သံသီဒတိ, ဝိသီဒတိ, ဩသီဒတိ, အဝသီဒတိ။
နိပုဗ္ဗော နိသဇ္ဇာယံ, နိသီဒတိ, နိသီဒန္တိ။
ပပုဗ္ဗော ပသာဒေ, ပသီဒတိ, ပသီဒန္တိ။
ကာရိတေပိ န ဝုဒ္ဓိ အာဒေသန္တရတ္တာ, သီဒေတိ, သီဒယတိ, သံသီဒေတိ, သံသီဒယတိ, ဩသီဒေတိ, ဩသီဒယတိ, ဩသီဒါပေတိ, ဩသီဒါပယတိ, နိသီဒါပေတိ, နိသီဒါပယတိ။
ပပုဗ္ဗမှိ ဤမ န ဟောတိ, ပိတာ ပုတ္တံ ဗုဒ္ဓေ ပသာဒေတိ, ပသာဒယတိ, ပသာဒေန္တိ, ပသာဒယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၃၂။)ဟန-ဟိံသာ, ဂတီသု, ဟနတိ, ဟနန္တိ။
‘ကွစိ ဝိကရဏာန’န္တိ သုတ္တေန လဝိကရဏဿ လောပေ ဟန္တိ, ဖလံ ဝေ ကဒလိံ ဟန္တိ, သက္ကာရော ကာပုရိသံ ဟန္တိ [စူဠဝ. ၃၃၅], ဟန္တိ ကုဒ္ဓါ ပုထုဇ္ဇနော [အ. နိ. ၇.၆၄]။
မဟာဝုတ္တိနာ ကွစိ ဓာတွန္တလောပေါ, ဝိက္ကောသမာနာ တိဗ္ဗာဟိ, ဟန္တိ နေသံ ဝရံ ဝရံ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၃၇၀], လုဒ္ဒကာ မိဂံ ဟန္တိ, ကေဝဋ္ဋာ မစ္ဆံ ဟန္တိ။
ကမ္မေ-ဟနီယတိ, ဟနီယန္တိ။
ဓာတွန္တဿ စဝဂ္ဂတ္တေ ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ, ဟညတိ, ဟညန္တိ။
ကာရိတေ –
֍ * ၆၅၄။ ဟနဿ ဃာတော ဏာနုဗန္ဓေ [က. ၅၉၁; ရူ. ၅၄၄; နီ. ၁၁၉၅]။
ဟနဿ ဃာတော ဟောတိ ဏာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ။
ဃာတေတိ, ဃာတယတိ, ဃာတာပေတိ, ဃာတာပယတိ။
ကမ္မေ-ဃာတီယတိ, ဃာတာပီယတိ။
ဤအာဒိမှိ-အဟနိ, ဟနိ, အဟနိံသု, ဟနိံသု။
ကမ္မေ-အဟညိ, ဟညိ, အဟညိံသု, ဟညိံသု။
ဿတျာဒိမှိ –
֍ * ၆၅၅။ ဟနာ ဇေခါ [က. ၄၈၁; ရူ. ၅၂၄; နီ. ၉၆၇, ၉၆၉? ‘။ဆခါ’ (ဗဟူသု) ‘ဆေခါ’ (ကတ္ထစိ)]။
ဟနမှာ ပရဿ ဿကာရဿ ဇေ, ခါဒေသာ ဟောန္တိ ဝါ, မဟာဝုတ္တိနာ ဓာတွန္တဿ ပရရူပတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၄၃၃။)ဟဇ္ဇေတိ, ဟနိဿတိ, ဟဇ္ဇေန္တိ, ဟဇ္ဇေသိ, ဟဇ္ဇေထ, ဟဇ္ဇေမိ, ဟနိဿာမိ, ဟဇ္ဇေမ, ဟနိဿာမ။
ခါဒေသေ မဟာဝုတ္တိနာ ဓာတွန္တဿ ဝဂ္ဂန္တတ္တံ, ပဋိဟင်္ခတိ, ပဋိဟနိဿတိ, ပဋိဟင်္ခန္တိ, ပဋိဟင်္ခသိ, ပဋိဟင်္ခါမိ, ပဋိဟင်္ခါမ, ပဋိဟနိဿာမ။
ဟရ-ဟရဏေ, ဟရတိ, ဟရန္တိ။
ကမ္မေ-ဟရီယတိ, ဟရီယန္တိ။
ကာရိတေ-ဟာရေတိ, ဟာရယတိ။
ဏာပိမှိ န ဝုဒ္ဓိ, ဟရာပေတိ, ဟရာပယတိ။
ကမ္မေ-ဟာရီယတိ, ဟရာပီယတိ။
အာ, ဤအာဒီသု –
အာအာဒီသု ဤအာဒီသု စ ဟရဿ ရကာရဿ အာ ဟောတိ ဝါ, သော အဟာ, အဟရာ။
ဤအာဒိမှိ-သော အဟာသိ, အဇိနိ မံ အဟာသိ မေ [ဓ. ပ. ၃-၄], အတ္တာနံ ဥပသံဟာသိ, အာသနံ အဘိဟာသိ, သာသနေ ဝိဟာသိ, ဝိဟာသိ ပုရိသုတ္တမော [ဂဝေသိတဗ္ဗံ], ဓမ္မံ ပယိရုဒါဟာသိ, အဟရိ, ဟရိ, ဝိဟာသုံ, အာဟိံသု, ဝိဟိံသု ဝါ, ‘‘မာ မေ တတော မူလဖလံ အာဟံသူ’’တိ [ဇာ. ၂.၁၈.၂၂] ပါဠိ, အဟာသုံ, အဟရုံ, ဟရုံ, အဟရိံသု, ဟရိံသု, တွံ အဟာသိ, အဟရိ, တုမှေ အဟာသိတ္ထ, အဟရိတ္ထ, အဟံ အဟာသိံ, အဟရိံ, ဝိဟာသိံ သာသနေ ရတော [အပ. ထေရ ၁.၂.၈၄], မယံ အဟာသိမှာ, အဟရိမှာ။
ပရဆက္ကေ အဿ တ္ထတ္တံ, သော အဟာသိတ္ထ, အဟရိတ္ထ။
(နိရုတ္တိ၊၄၃၄။)֍ * ၆၅၇။ ဟရဿ စာဟင ဿေ [‘ယာဿ စာဟင ဿေန’ (ဗဟူသု)]။
ဿကာရဝတီသု ဝိဘတ္တီသု ဿေန သဟ ဟရဿ စ ကရဿ စ ရကာရဿ အာဟင ဟောတိ ဝါ။
ဣဥ အာဂမေ-ဟာဟိတိ, ခါရိကာဇဉ္စ ဟာဟိတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၅၉]။ ဟာဟတိ ဝါ, ဟရိဿတိ, ဟာဟိန္တိ, ဟာဟန္တိ, ဟရိဿန္တိ, ဟာဟသိ, သုခံ ဘိက္ခု ဝိဟာဟိသိ [ဓ. ပ. ၃၇၉]။ ဟာဟထ, ဟာဟာမိ, ဟာဟာမ, ဟရိဿာမ။
မဟာဝုတ္တိနာ ဟရဿ ဓာတွန္တဿ လောပေါ စ, ‘‘ယော ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အပ္ပမတ္တော ဝိဟဿတိ [သံ. နိ. ၁.၁၈၅], ပုရက္ခတွာ ဝိဟဿာမ [ထေရီဂါ. ၁၂၁], အဟံ ဥဒကမာဟိဿ’’န္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၃၁] ပါဠီ။
ဿာဒိမှိ-အဟာဟာ, အဟရိဿာ, အဟာဟံသု, အဟရိဿံသု။
အာပုဗ္ဗ သီသ-ပတ္ထနာယံ, အာသီသတိ, အာသီသန္တိ, ပစ္စာသီသတိ, ပစ္စာသီသန္တိ။
֍ * ၆၅၈။ အာဒိသ္မာ သရာ [စံ. ၅.၁.၃; ပါ. ၆.၁.၂]။
အာဒိဘူတာ သရမှာ ပရံ ပဌမသဒ္ဒရူပံ ဧကဿရံ ဒွေရူပံ ဟောတိ, ဣမိနာ သရပုဗ္ဗာနံ ဓာတုပဒါနံ ပဒဒွိတ္တေ အာသီသ, သီသ ဣတိ ရူပဒွယံ ဘဝတိ။
֍ * ၆၅၉။ လောပေါနာဒိဗျဉ္ဇနဿ [စံ. ၆.၂.၁၁၂; ပါ. ၇.၄.၆၀]။
ဒွိတ္တေ အနာဒိဘူတဿ ဧကဿ ဗျဉ္ဇနဿ လောပေါ ဟောတီတိ ပုရိမေ သီသရူပေ သကာရလောပေါ။
(နိရုတ္တိ၊၄၃၅။)အာသီသီသတိ, အာသီသီသန္တိ ဣစ္စာဒိ။
တထာ ‘ပရောက္ခာယဉ္စာ’တိ သုတ္တေ စသဒ္ဒေန ကမာဒီနံ ဓာတုပဒါနံ ပဒဒွိတ္တေ ကတေ ‘လောပေါနာဒိဗျဉ္ဇနဿာ’တိ ပုရိမေ ပဒရူပေ အနာဒိဗျဉ္ဇနလောပေါ, ‘ကဝဂ္ဂဟာနံ စဝဂ္ဂဇာ’တိ သေသဿ ကဝဂ္ဂဿ စဝဂ္ဂတ္တံ, ‘နိဂ္ဂဟီတဉ္စာ’တိ နိဂ္ဂဟီတာဂမော, စင်္ကမတိ, စင်္ကမန္တိ, စင်္ကမတု, စင်္ကမန္တု, စင်္ကမေယျ, စင်္ကမေယျုံ ဣစ္စာဒိ။
ကုစ-သင်္ကောစနေ, စင်္ကောစတိ, စင်္ကောစန္တိ။
စလ-စလနေ, စဉ္စလတိ, စဉ္စလန္တိ။
မဟာဝုတ္တိနာ နိဂ္ဂဟီတဿ ပရရူပတ္တေ ဇရ-ဘိဇ္ဇနေ, ဇဇ္ဇရတိ ဇဇ္ဇရန္တိ။
ဒဠ-ဒိတ္တိယံ, ဒဒ္ဒလ္လတိ, ဒဒ္ဒလ္လန္တိ။
မုဟ-ဝေစိတ္တေ, မောမုဟတိ, မောမုဟန္တိ, မဟာဝုတ္တိနာ ဥဿ ဩတ္တံ။
တထာ ရု-သဒ္ဒေ, ရောရုဝတိ, ရောရုဝန္တိ။
လုပ-ဂိဒ္ဓေ, လောလုပ္ပတိ, လောလုပ္ပန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ပဒဒွိတ္တံ နာမ ပဒတ္ထာနံ အတိသယတာဒီပနတ္ထံ, ဝိစ္ဆာယံ ပန ပေါနောပုည, သမ္ဘမာဒီသု စ ဒွိတ္တေ အနာဒိဗျဉ္ဇနလောပေါ နတ္ထိ, ဂါမော ဂါမော ရမဏီယော။ တထာ ကွစိ အတိသယဒီပနေပိ, ရူပရူပံ, ဒုက္ခဒုက္ခံ, အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တံ, ဒေဝဒေဝေါ, မုနိမုနိ, ရာဇရာဇာ, ဗြဟ္မဗြဟ္မာ, ဝရဝရော, အဂ္ဂအဂ္ဂေါ, ဇေဋ္ဌဇေဋ္ဌော, သေဋ္ဌသေဋ္ဌော, ပသတ္ထပသတ္ထော, ဥဂ္ဂတဥဂ္ဂတော, ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော, ဩမကောမကော, ဒုဗ္ဗလဒုဗ္ဗလော, အဗလအဗလော, မဟန္တမဟန္တော ဣစ္စာဒိ။
ဘူဝါဒိဂဏော နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၄၃၆။)ရုဓာဒိဂဏ
‘ကတ္တရီ’တိ ပဒံ ဝတ္တတေ, တဉ္စ ဗဟုလာဓိကာရာ ဝိကရဏာနံ ကတ္တရိ နိဗန္ဓံ ဘာဝ, ကမ္မေသု အနိဗန္ဓံ ဝိကပ္ပေန ပဝတ္တိံ ဒီပေတိ, တသ္မာ ဘာဝ, ကမ္မေသု စ ကာရိတရူပေသု စ ဝိကရဏာနံ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဟောတီတိ။
ဆိဒ, ဘိဒ, ဘုဇ, မုစ, ယုဇ, ရိစ, ရုဓ, လိပ, ဝိဒ, သိစ, သုဘ။
֍ * ၆၆၀။ မဉ္စ ရုဓာဒီနံ [က. ၄၄၆; ရူ. ၅၀၉; နီ. ၉၂၆; စံ. ၁.၁.၉၃; ပါ. ၃.၁.၇၈]။
ရုဓာဒီဟိ ကြိယတ္ထေဟိ ကတ္တရိ လော ဟောတိ, တေသဉ္စ ရုဓာဒီနံ ပုဗ္ဗန္တသရမှာ ပရံ နိဂ္ဂဟီတံ အာဂစ္ဆတိ, မာနုဗန္ဓော ပုဗ္ဗန္တဒီပနတ္ထော, အကာရော ဥစ္စာရဏတ္ထော, စသဒ္ဒေန ရုဓ, သုဘာဒီဟိ ဣ, ဤ, ဧ, ဩပစ္စယေ သင်္ဂဏှာတိ, နိဂ္ဂဟီတဿ ဝဂ္ဂန္တတ္တံ။
ရုန္ဓတိ။
ဆိဒ-ဒွိဓာကရဏေ, ဆိန္ဒတိ, ဆိန္ဒန္တိ။
ကမ္မေ ကျော, ‘တဝဂ္ဂဝရဏာနံ ယေ စဝဂ္ဂဗယဉာ’တိ ယမှိ ဓာတွန္တဿ စဝဂ္ဂတ္တံ, ‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’တိ ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ။ ဆိဇ္ဇတိ, ဆိဇ္ဇန္တိ။
‘ဂရုပုဗ္ဗာ ရဿာ ရေ န္တေန္တီန’န္တိ စတုန္နံ န္တေ, န္တီနံ ရေတ္တံ, ဆိန္ဒတေ, ဆိဇ္ဇတေ, ဆိဇ္ဇန္တေ, ဆိဇ္ဇရေ။
ဣမိနာ နိဂ္ဂဟီတာဂမော, ဆိန္ဒီယတိ, ဆိန္ဒီယန္တိ, ဆိန္ဒီယတေ, ဆိန္ဒီယန္တေ။
ကာရိတေ-ဆေဒေတိ, ဆေဒယတိ, ဆေဒါပေတိ, ဆေဒါပယတိ, ဆိန္ဒေတိ, ဆိန္ဒယတိ, ဆိန္ဒာပေတိ, ဆိန္ဒာပယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၃၇။)ဤအာဒိမှိ-အစ္ဆိန္ဒိ, ဆိန္ဒိ, အစ္ဆိန္ဒုံ, ဆိန္ဒုံ, အစ္ဆိန္ဒိံသု, ဆိန္ဒိံသု။
မဟာဝုတ္တိနာ ဓာတွန္တဿ စ္ဆော ပုဗ္ဗဿ ဒွိတ္တဉ္စ, အစ္ဆေစ္ဆိ တဏှံ, ဝိဝတ္တယိ သံယောဇနံ [ဣတိဝု. ၅၃], ‘‘အစ္ဆေဇ္ဇီ’’တိပိ ဒိဝါဒိပါဌော ဒိဿတိ, အစ္ဆေစ္ဆုံ ဝတ ဘော ရုက္ခံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၈၈]။
ကမ္မေ-အစ္ဆိဇ္ဇိ, ဆိဇ္ဇိ, အစ္ဆိန္ဒိယိ, ဆိန္ဒိယိ။
ကာရိတေ-ဆေဒေသိ, ကဏ္ဏနာသဉ္စ ဆေဒယိ [ဇာ. ၁.၄.၄၉], ဆိန္ဒေသိ, ဆိန္ဒယိ။
ဿတျာဒိမှိ-‘လဘဝသဆိဒဂမဘိဒရုဒါနံ စ္ဆင’ဣတိ ဿေန သဟ ဓာတွန္တဿ စ္ဆော, ဆေစ္ဆတိ, ဆိန္ဒိဿတိ, ဆေစ္ဆန္တိ, ဆိန္ဒိဿန္တိ, ဆေစ္ဆသိ, ဆေစ္ဆတ, ဆေစ္ဆာမိ, ဆေစ္ဆာမ, ဆိန္ဒိဿာမ။
ဿာဒိမှိ-အစ္ဆေစ္ဆာ, အစ္ဆိန္ဒိဿာ, အစ္ဆေစ္ဆံသု, အစ္ဆိန္ဒိဿံသု။
ဘိဒ-ဝိဒါရဏေ, ဘိန္ဒတိ, ဘိန္ဒန္တိ။
ကမ္မေ-ဘိဇ္ဇတိ, ဘိဇ္ဇန္တိ, ဘိဇ္ဇရေ, ဘိန္ဒိယတိ, ဘိန္ဒိယန္တိ။
ကာရိတေ-ဘိက္ခူ ဘိက္ခူဟိ ဘေဒေတိ [မဟာဝ. ၁၀၇], ဘေဒယတိ, ဘေဒါပေတိ, ဘေဒါပယတိ, ဘိန္ဒေတိ, ဘိန္ဒယတိ, ဘိန္ဒာပေတိ, ဘိန္ဒာပယတိ။
ကမ္မေ-ဘေဒီယတိ, ဘေဒါပီယတိ။
ဤအာဒိမှိ-အဘိန္ဒိ, ဘိန္ဒိ, အဘိန္ဒုံ, ဘိန္ဒုံ, အဘိန္ဒိံသု, ဘိန္ဒိံသု။
ကမ္မေ-အဘိဇ္ဇိ, ဘိဇ္ဇိ, အဘိန္ဒိယိ, ဘိန္ဒိယိ။
ကာရိတေ-အဘေဒေသိ, ဘေဒေသိ, အဘေဒယိ, ဘေဒယိ, ဘေဒါပေသိ, ဘေဒါပယိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၃၈။)ဿတျာဒိမှိ-‘လဘဝသ။’ဣစ္စာဒိနာ ဿေန သဟ ဒဿ စ္ဆော, ဘေစ္ဆတိ, ဘိန္ဒိဿတိ, ဘေစ္ဆန္တိ, ဘိန္ဒိဿန္တိ, ဘေစ္ဆသိ, ဘေစ္ဆထ, ဘေစ္ဆာမိ, ဘေစ္ဆာမ, ဘိန္ဒိဿာမ, ‘‘တံ တေ ပညာယ ဘေစ္ဆာမီ’’တိ [သု. နိ. ၄၄၅] ပါဠိ။
ဿာဒိမှိ-အစ္ဆေစ္ဆာ, အစ္ဆိန္ဒိဿာဣစ္စာဒိ။
ဘုဇ-ပါလန, ဗျဝဟရဏေသု, ဘုဉ္ဇတိ, ဘုဉ္ဇန္တိ။
ကမ္မေ-ဘုဇ္ဇတိ, ဘုဇ္ဇန္တိ။
ကာရိတေ-ဘောဇေတိ, ဘောဇယတိ, ဘောဇာပေတိ, ဘောဇာပယတိ။
ကမ္မေ-ဘောဇီယတိ, ဘောဇာပီယတိ။
ဿတျာဒိမှိ-‘ဝစဘုဇမုစဝိသာနံ က္ခင’ဣတိ ဿေန သဟ ဓာတွန္တဿ က္ခော, အာဒိဝုဒ္ဓိ, ဘောက္ခတိ, ဘုဉ္ဇိဿတိ, ဘောက္ခန္တိ, ဘောက္ခသိ, ဘောက္ခထ, ဘောက္ခာမိ, ဘောက္ခာမ, ဘုဉ္ဇိဿာမ။
ဿာဒိမှိ-အဘောက္ခာ, အဘုဉ္ဇိဿာ, အဘောက္ခံသု, အဘုဉ္ဇိဿံသု ဣစ္စာဒိ။
မုစ-မောစနေ, မုဉ္စတိ, မုဉ္စန္တိ, မုဉ္စရေ။
ကမ္မေ-မုစ္စတိ, မုစ္စန္တိ, မုဉ္စီယတိ, မုဉ္စီယန္တိ။
ကာရိတေ-မောစာပေတိ, မောစာပယတိ။
ဤအာဒိမှိ-အမုဉ္စိ, မုဉ္စိ, အမုဉ္စိံသု, မုဉ္စိံသု။
ကာရိတေ-အမောစေသိ, မောစေသိ, အမောစယိ, မောစယိ, အမောစေသုံ, မောစေသုံ, အမောစယုံ, မောစယုံ, အမောစိံသု, မောစိံသု, အမောစယိံသု, မောစယိံသု။
ဿတျာဒိမှိ-ဿေန သဟ စဿ က္ခော, မောက္ခတိ, မုဉ္စိဿတိ, မောက္ခန္တိ မာရဗန္ဓနာ [ဓ. ပ. ၃၇]။ န မေ သမဏ မောက္ခသိ [သံ. နိ. ၁.၁၄၀]။ မောက္ခထ, မောက္ခာမိ, မောက္ခာမ, မုဉ္စိဿာမ။
(နိရုတ္တိ၊၄၃၉။)ဿာဒိမှိ-အမောက္ခာ, မောက္ခာ, အမုဉ္စိဿာ, မုဉ္စိဿာ, အမောက္ခံသု, မောက္ခံသု, အမုဉ္စိဿံသု, မုဉ္စိဿံသု။
ယုဇ-ယောဂေ, ယုဉ္ဇတိ ဗုဒ္ဓသာသနေ, အာရဘတီတိ အတ္ထော, ယုဉ္ဇန္တိ, ပမာဒမနုယုဉ္ဇန္တိ, ဗာလာ ဒုမ္မေဓိနော ဇနာ [ဓ. ပ. ၂၆]။ ယုဉ္ဇသိ, ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ [သံ. နိ. ၁.၁၈၅]။ ယုဉ္ဇာမိ, ယုဉ္ဇာမ။
ကမ္မေ-ယုဉ္ဇီယတိ, ယုဉ္ဇီယန္တိ။
ကာရိတေ-ယောဇေတိ, ပယောဇေတိ, နိယောဇေတိ, ဥယျောဇေတိ, ယောဇယတိ, ပယောဇယတိ, နိယောဇယတိ, ဥယျောဇယတိ။
ကမ္မေ-ယောဇီယတိ, ပယောဇီယတိ, နိယောဇီယတိ, ဥယျောဇီယတိ။
ရုဓ-အာဝရဏေ, ရုန္ဓတိ, ရုန္ဓိတိ, ရုန္ဓီတိ, ရုန္ဓေတိ, ရုန္ဓောတိ, ရုန္ဓန္တိ, ဩရုန္ဓတိ, အဝရုန္ဓတိ, ရုန္ဓာပေတိ, ရုန္ဓာပယတိ, အဝရောဓေတိ, အဝရောဓယတိ, ဥပရောဓေတိ, ဥပရောဓယတိ, ရောဓာပေတိ, ရောဓာပယတိ။
ကမ္မေ-အဝရောဓီယတိ ဣစ္စာဒိ။
လိပ-လိမ္ပနေ, လိမ္ပတိ, လိမ္ပန္တိ။
ကမ္မေ-လိမ္ပီယတိ။
ကာရိတေ-လိမ္ပေတိ, လိမ္ပယတိ, လိမ္ပာပေတိ, လိမ္ပာပယတိ, လေပေတိ, လေပယတိ, လေပါပေတိ, လေပါပယတိ ဣစ္စာဒိ။
ဝိဒ-ပဋိလာဘေ, ဝိန္ဒတိ, ဝိန္ဒန္တိ။
ကမ္မေ-ဝိန္ဒီယတိ, ဝိန္ဒီယန္တိ။
ကာရိတေ-ဝိန္ဒေတိ, ဝိန္ဒယတိ, ဝိန္ဒာပေတိ, ဝိန္ဒာပယဟိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၄၀။)ဤအာဒိမှိ-အဝိန္ဒိ, ဝိန္ဒိ, ဥဒင်္ဂဏေ တတ္ထ ပပံ အဝိန္ဒုံ [ဇာ. ၁.၁.၂], အဝိန္ဒိံသု, ဝိန္ဒိံသု ဣစ္စာဒိ။
သိစ-သေစနေ, သိဉ္စတိ, သိဉ္စန္တိ။
ကမ္မေ-သိဉ္စီယတိ, သိဉ္စီယန္တိ။
ကာရိတေ-သိဉ္စေတိ, သိဉ္စယတိ, သိဉ္စာပေတိ, သိဉ္စာပယတိ, သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ [ပါစိ. ၁၄၀] ဣစ္စာဒိ။
သုဘ-သမ္ပဟာရေ, ယော နော ဂါဝေါဝ သုမ္ဘတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၃၂]။ သုမ္ဘန္တိ, သုမ္ဘသိ, သုမ္ဘထ, ဘူမိံ သုမ္ဘာမိ ဝေဂသာ [ဇာ. ၁.၅.၅၁], သုမ္ဘာမ, သုမ္ဘိတိ, သုမ္ဘီတိ, သုမ္ဘေတိ, သုမ္ဘောတိ ဣစ္စာဒိ။
ဂဟဓာတုပိ ဣဓ သင်္ဂဟိတာ။ ဂဟ-ဥပါဒါနေ။ ‘မဉ္စ ရုဓာဒီန’န္တိ နိဂ္ဂဟီတေန သဟ လပစ္စယော။
֍ * ၆၆၁။ ဏော နိဂ္ဂဟီတဿ [က. ၄၉၀; ရူ. ၅၁၈; နီ. ၉၈၂]။
ဂဟဓာတုမှိ အာဂတဿ နိဂ္ဂဟီတဿ ဏော ဟောတိ။ မဟာဝုတ္တိနာ ဝိကပ္ပေန လဿ ဒီဃော။
ဂဏှာတိ, ဂဏှတိ ဝါ, ဂဏှန္တိ, ဂဏှသိ, ဂဏှထ, ဂဏှာမိ, ဂဏှာမ။
ကမ္မေ-ဂဏှီယတိ, ဂဏှီယန္တိ။
‘ဟဿ ဝိပလ္လာသော’တိ ဟ, ယာနံ ဝိပရိယာယော, ဂယှတိ, ဂယှန္တိ, ဂယှရေ။
ကာရိတေ-ဂါဟေတိ, ဂါဟယတိ, ဂါဟာပေတိ, ဂါဟာပယတိ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၆၆၂။ ဂဟဿ ဃေပ္ပော [က. ၄၈၉; ရူ. ၅၁၉; နီ. ၉၀၁]။
န္တ, မာန, တျာဒီသု ဂဟဿ ဃေပ္ပာဒေသော ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၄၄၁။)ကမ္မေ-ဃေပ္ပီယတိ, ဃေပ္ပီယန္တိ။
ဤအာဒိမှိ-အဂဏှိ, ဂဏှိ။
မဟာဝုတ္တိနာ နိဂ္ဂဟီတလောပေါ, ဣဥအာဂမဿ ဧတ္တံ, အဂ္ဂဟေသိ, ပဋိဂ္ဂဟေသိ, အနုဂ္ဂဟေသိ, အဂ္ဂဏှိံသု, ဂဏှိံသု။ အဂ္ဂဟေသုံ, ပဋိဂ္ဂဟေသုံ, အနုဂ္ဂဟေသုံ။
ဿတျာဒိမှိ-ဂဏှိဿတိ, ဂဟေဿတိ, ဂဏှိဿန္တိ, ဂဟေဿန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ရုဓာဒိဂဏော နိဋ္ဌိတော။
ဒိဝါဒိဂဏ
အထ ဒိဝါဒိဂဏော ဝုစ္စတေ။
ဣဓ ဓာတူနံ ကမော အန္တက္ခရဝသေန ဝတ္တဗ္ဗော သဗ္ဗသော သဒိသရူပတ္တာ။
မုစ, ဝိစ, ယုဇ, လုဇ, ဝိဇ, ဂဒ, ပဒ, မဒ, ဝိဒ, ဣဓ, ကုဓ, ဂိဓ, ဗုဓ, ယုဓ, ဝိဓ, သိဓ, သုဓ မန, ဟန, ကုပ, ဒီပ, လုပ, ဝပ, သုပ, ဒိဝု, သိဝု, တသ, တုသ, ဒိသ, ဒုသ, သိသ, သုသ, ဒဟ, နဟ, မုဟ။
֍ * ၆၆၃။ ဒိဝါဒီဟိ ယက [က. ၄၄၇; ရူ. ၅၁၀; နီ. ၉၂၈; စံ. ၁.၁.၈၇; ပါ. ၃.၁.၆၉]။
ဒိဝါဒီဟိ ကြိယတ္ထေဟိ ကတ္တရိ ကာနုဗန္ဓော ယပစ္စယော ဟောတိ။
ဒိဗ္ဗတိ။
မုစ-မုတ္တိယံ, ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ, မုစ္စတိ, ဝိမုစ္စတိ။ အကမ္မကတ္တာ သုဒ္ဓကမ္မရူပံ န လဗ္ဘတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၄၂။)ကာရိတေ-မောစေတိ, မောစယတိ, မောစာပေတိ, မောစာပယတိ။
ကမ္မေ-မောစီယတိ, မောစာပီယတိ, မုစ္စတု, ဒုက္ခာ မုစ္စန္တု။
ဿတျာဒိမှိ ဓာတွန္တဿ က္ခော, မောက္ခတိ, မောက္ခန္တိ။
ဝိစ-ဝိဝေကေ, ဝိဝိစ္စတိ, ဝိဝိစ္စန္တိ။
ကာရိတေ-ဝိဝေစေတိ, ဝိဝေစယတိ, ဝိဝေစာပေတိ, ဝိဝေစာပယတိ။
ကမ္မေ-ဝိဝေစီယတိ, ဝိဝေစာပီယတိ ဣစ္စာဒိ။
ယုဇ-ယုတ္တိယံ, ယုဇ္ဇတိ, ယုဇ္ဇန္တိ။
လုဇ-ဝိနာသေ, လုဇ္ဇတိ, လုဇ္ဇန္တိ။
ဝိဇ-ဘယ, စလနေသု, သံဝိဇ္ဇတိ, သံဝိဇ္ဇန္တိ။
ကာရိတေ-သံဝေဇေတိ, သံဝေဇယတိ, သံဝေဇေန္တိ, သံဝေဇယန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ဂဒ-ဂဇ္ဇနေ, မေဃော ဂဇ္ဇတိ, ဂဇ္ဇန္တိ။
ပဒ-ဂတိမှိ, ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, နိပဇ္ဇတိ, ဝိပဇ္ဇတိ, သမ္ပဇ္ဇတိ, အာပဇ္ဇတိ, သမာပဇ္ဇတိ, ပဋိပဇ္ဇတိ။
ကမ္မေ-တေန အာပတ္တိ အာပဇ္ဇတိ, ဈာနံ သမာပဇ္ဇတိ, မဂ္ဂေါ ပဋိပဇ္ဇတိ။
ကျမှိ ပရေပိ ယက ဟောတိ, တေန အာပတ္တိ အာပဇ္ဇီယတိ။ ဈာနံ သမာပဇ္ဇီယတိ, မဂ္ဂေါ ပဋိပဇ္ဇီယတိ။
ကာရိတေ-ဥပ္ပာဒေတိ, ဥပ္ပာဒယတိ, နိပ္ဖာဒေတိ, နိပ္ဖာဒယတိ။ သမ္ပာဒေတိ, သမ္ပာဒယတိ, အာပါဒေတိ, အာပါဒယတိ, ပဋိပါဒေတိ, ပဋိပါဒယတိ, ပဋိပဇ္ဇာပေတိ, ပဋိပဇ္ဇာပယတိ။
ကမ္မေ-ဥပ္ပာဒီယတိ, နိပ္ဖာဒီယတိ, သမ္ပာဒီယတိ, အာပါဒီယတိ, ပဋိပါဒီယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၄၃။)ဥပ္ပဇ္ဇတု, ဥပ္ပဇ္ဇန္တု, ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ, ကိန္တိ နု ခေါ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ပတ္တော ဥပ္ပဇ္ဇိယေထ, စီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇိယေထ, ပရိက္ခာရော ဥပ္ပဇ္ဇိယေထာတိ [မဟာဝ. ၆၇] ဣမာနိ ပန ကတ္တု, ကမ္မရူပါနိ။
ဤအာဒိမှိ-ဥပ္ပဇ္ဇိ, နိပဇ္ဇိ, ဝိပဇ္ဇိ, သမ္ပဇ္ဇိ, အာပဇ္ဇိ, သမာပဇ္ဇိ, ပဋိပဇ္ဇိ။
֍ * ၆၆၄။ ကွစိ ဝိကရဏာနံ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ဝိကရဏာနံ ကွစိ လောပေါ ဟောတိ။
စက္ခုံ ဥဒပါဒိ, ဉာဏံ ဥဒပါဒိ, ဝိဇ္ဇာ ဥဒပါဒိ, အာလောကော ဥဒပါဒိ [သံ. နိ. ၅.၁၀၈၁] ဣစ္စာဒိ, ဥပ္ပဇ္ဇိံသု, နိပဇ္ဇိံသု။
မဒ-ဥမ္မာဒေ, မဇ္ဇတိ, မဇ္ဇန္တိ။
ဝိဒ-သတ္တာယံ, ဝိဇ္ဇတိ, သံဝိဇ္ဇတိ။
ဣဓ-သမိဒ္ဓိယံ, ဣဇ္ဈတိ, သမိဇ္ဈတိ။
ကုဓ-ကောပေ, ကုဇ္ဈတိ, ကုဇ္ဈန္တိ။
ဗုဓ-အဝဂမနေ, ဗုဇ္ဈတိ, သမ္ဗုဇ္ဈတိ။
ပဋိပုဗ္ဗော နိဒ္ဒက္ခယေ ဝိကသနေ စ, ပဋိဗုဇ္ဈတိ။
ကမ္မေ-တေန ဓမ္မော ဗုဇ္ဈတိ, ဓမ္မာ ဗုဇ္ဈန္တိ, ဗုဇ္ဈရေ, ဗုဇ္ဈီယတိ, ဗုဇ္ဈီယန္တိ။
ကာရိတေ-ဗောဓေတိ, ဗောဓယတိ, ဗောဓာပေတိ, ဗောဓာပယတိ, ဗုဇ္ဈာပေတိ, ဗုဇ္ဈာပယတိ။
ယုဓ-သမ္ပဟာရေ, မလ္လော မလ္လေန သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈတိ, ဒွေ သေနာ ယုဇ္ဈန္တိ, ဒွေ မေဏ္ဍာ ယုဇ္ဈန္တိ, ဒွေ ဥသဘာ ယုဇ္ဈန္တိ, ဒွေ ဟတ္ထိနော ယုဇ္ဈန္တိ, ဒွေ ကုက္ကုဋာ ယုဇ္ဈန္တိ။
ကမ္မေ-ယုဇ္ဈီယတိ, ယုဇ္ဈီယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၄၄။)ကာရိတေ-ယောဓေတိ, ယောဓယတိ, ယုဇ္ဈာပေတိ, ယုဇ္ဈာပယတိ, ‘‘ယောဓေထ မာရံ ပညာဝုဓေနာ’’တိ [ဓ. ပ. ၄၀] ပါဠိ။
ဝိဓ-တာဠနေ, သရေန မိဂံ ဝိဇ္ဈတိ, ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။
ကမ္မေ ကတ္တုသဒိသမ္ပိ ရူပံ ဟောတိ, တေန ဓမ္မော ပဋိဝိဇ္ဈတိ, ဓမ္မာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ, ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ, ပဋိဝိဇ္ဈီယန္တိ။
ကာရိတေ-ဝေဓေတိ, ဝေဓယတိ, ပဋိဝေဓေတိ, ပဋိဝေဓယတိ, ဣစ္စာဒိ။
သိဓ-သံသိဒ္ဓိယံ, သိဇ္ဈတိ, သိဇ္ဈန္တိ, သိဇ္ဈရေ။
ကာရိတေ မဟာဝုတ္တိနာ ဣဿ အာတ္တံ, သာဓေတိ, သာဓယတိ, သာဓေန္တိ, သာဓယန္တိ။
ကမ္မေ-သာဓီယတိ, သာဓီယန္တိ ဣစ္စာဒိ။
သုဓ-သုဒ္ဓိယံ, သုဇ္ဈတိ, သုဇ္ဈန္တိ, ဝိသုဇ္ဈတိ, ပရိသုဇ္ဈတိ။
ကာရိတေ-သောဓေတိ, သောဓယတိ။
မန-မညနာယံ, မညတိ, အဝမညတိ, အတိမညတိ, မညန္တိ, အဝမညန္တိ, အတိမညန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ဟန-ဝိဃာတ, သံဃာတေသု, ဟညတိ, ဝိဟညတိ, ဟညန္တိ, ဝိဟညန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ကုပ-ကောပေ, ပရော ပရဿ ကုပ္ပတိ, ကုစ္ဆိဝါတော ကုပ္ပတိ, ရောဂေါ ကုပ္ပတိ, ပဋိကုပ္ပတိ, တေဇောဓာတု ပကုပ္ပတိ [မ. နိ. ၁.၃၀၅]။
ကာရိတေ-ကောပေတိ, ကောပယတိ ဣစ္စာဒိ။
ဒီပ-ဒိတ္တိယံ, ဒိပ္ပတိ, ဒိပ္ပန္တိ, ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတိ [စူဠဝ. ၄၃၇]။
ကမ္မေ-ဒီပီယတိ, ဒီပီယန္တိ။
ကာရိတေ ဂရုပန္တတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ, ဒီပေတိ, ဒီပယတိ, ဒီပေန္တိ, ဒီပယန္တိ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၄၅။)လုပ-အဒဿနေ, လုပ္ပတိ, လုပ္ပန္တိ။
ကာရိတေ-လောပေတိ, လောပယတိ ဣစ္စာဒိ။
ဝပ-ဗီဇနိက္ခေပေ, ဝပ္ပတိ, ဝပ္ပန္တိ ဣစ္စာဒိ။
သုပ-သုပ္ပနေ, သုပ္ပတိ, သုပ္ပန္တိ။
မဟာဝုတ္တိနာ အာဒိဝုဒ္ဓိ, သောပ္ပတိ, သောပ္ပန္တိ။
သမု-ဥပသမေ နိဝါသေ စ, သမ္မတိ, ဝိသမ္မတိ, ဥပသမ္မတိ, ဝူပသမ္မတိ, အဿမေ သမ္မတိ, ယတ္ထ သမ္မတိ တေမိယော [ဇာ. ၂.၂၂.၇၃], သမ္မန္တိ။ ကာရိတေ န ဝုဒ္ဓိ, သမေတိ, ဝူပသမေတိ ဣစ္စာဒိ။
ဒိဝု-ကီဠာယံ ဝိဇိဂီသာယံ ဗျဝဟာရေ ထုတိ, ကန္တိ, ဂတိ, သတ္တီသု စ, ‘တဝဂ္ဂဝရဏာနံ ယေ စဝဂ္ဂဗယဉာ’တိ ယမှိ ဝဿ ဗတ္တံ, ‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’တိ ယဿ ဗတ္တံ, ဒိဗ္ဗတိ, ဒိဗ္ဗန္တိ ဣစ္စာဒိ။
သိဝု-သံသိဗ္ဗနေ, သိဗ္ဗတိ, သိဗ္ဗန္တိ, သိဗ္ဗေယျ ဝါ သိဗ္ဗာပေယျ ဝါ [ပါစိ. ၁၇၆] ဣစ္စာဒိ။
တသ-သန္တာသေ, တဿတိ။
မဟာဝုတ္တိနာ တဿ တြတ္တံ, ဥတြဿတိ, ဥဗ္ဗိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ တဿတိ, ပရိတဿတိ, ပိပါသတီတိ အတ္ထော။
ကာရိတေ-တာသေတိ, တာသယတိ ဣစ္စာဒိ။
တုသ-ပီတိမှိ, တုဿတိ, သန္တုဿတိ။
ကမ္မေပိ-တုဿတိ, သန္တုဿတိ, တုဿီယတိ။
ကာရိတေ-တောသေတိ, တောသယတိ ဣစ္စာဒိ။
ဒိသ-ပညာယနေ, ဒိဿတိ, ပဒိဿတိ, သန္ဒိဿတိ။ ဒိဿန္တိ ဗာလာ အဗျတ္တာ [မဟာဝ. ၇၆], နိမိတ္တာနိ ပဒိဿန္တိ [ဗု. ဝံ. ၂.၈၂], ဣမေ ဓမ္မာ မယိ သန္ဒိဿန္တိ, အဟဉ္စ ဣမေသု ဓမ္မေသု သန္ဒိဿာမိ [မ. နိ. ၃.၂၅၃ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)]။
(နိရုတ္တိ၊၄၄၆။)ဒုသ-ပဋိဃာတေ, ဒုဿတိ။ ဒေါသနေယျေသု ဒုဿတိ။ ပဒုဿတိ, ဒုဿန္တိ, ပဒုဿန္တိ။
ကာရိတေ ဒီဃော, ဒူသေတိ, ဒူသယတိ။
ကမ္မေ-ဒူသီယတိ ဣစ္စာဒိ။
သိသ-အသဗ္ဗယောဂေ, သိဿတိ, အဝသိဿတိ။ သရီရာနိ အဝသိဿန္တိ။
ကာရိတေ-သေသေတိ, သေသယတိ ဣစ္စာဒိ။
သုသ-သုဿနေ, သုဿတိ။ အဋ္ဌိ စ နှာရု စ စမ္မဉ္စ အဝသိဿတု, ဥပသုဿတု မေ သရီရေ မံသလောဟိတံ [မ. နိ. ၂.၁၈၄ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)] ဣစ္စာဒိ။
ဒဟ-ဒါဟေ, ဟ, ယာနံ ဝိပရိယာယော, ဒယှတိ, ဒယှန္တိ, ဧကစိတကမှိ ဒယှရေ။
ကာရိတေ-ဒါဟေတိ, ဒါဟယတိ ဣစ္စာဒိ။
နဟ-ဗန္ဓနေ, သန္နယှတိ, သန္နယှန္တိ ဣစ္စာဒိ။
မုဟ-မုယှနေ, မုယှတိ, သမ္မုယှတိ, သမ္မုယှာမိ, ပမုယှာမိ။ သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၈၅]။
ကာရိတေ-မောဟေတိ, မောဟယတိ ဣစ္စာဒိ။
ဒိဝါဒိဂဏော နိဋ္ဌိတော။
သွာဒိဂဏ
အထ သွာဒိဂဏော ဝုစ္စတေ။
ဂိ, စိ, မိ, ဝု, သု, ဟိ, အာပ, သက။
‘ကာ’တိ ဝတ္တတေ။
֍ * ၆၆၅။ သွာဒိတော က္ဏော [က. ၄၄၈; ရူ. ၅၁၂; နီ. ၉၂၉; စံ. ၁.၁.၉၅; ပါ. ၃.၁.၇၄; ‘သွာဒီဟိ။’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၄၄၇။)သွာဒီဟိ ကြိယတ္ထေဟိ ပရံ ကာနုဗန္ဓာ ဏာ, ဏော ဣတိ ဒွေ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။
֍ * ၆၆၆။ န တေ ကာနုဗန္ဓနာဂမေသု။
ဣဝဏ္ဏု’ဝဏ္ဏာနံ အကာရဿ စ တေ ဧ, ဩ, အာ န ဟောန္တိ ကာနုဗန္ဓနာဂမေသု ပရေသူတိ ဝုဒ္ဓိပဋိသေဓော။
သုဏာတိ, သုဏောတိ။
ဂိ-သဒ္ဒေ, ဂိဏာတိ, ဂိဏောတိ, အနုဂိဏာတိ, ပဋိဂိဏာတိ။
ပုဗ္ဗဿရလောပေါ, အနုဂိဏန္တိ, ပဋိဂိဏန္တိ။
စိ-စယေ, မဟာဝုတ္တိနာ ဏဿ နတ္တံ, ဝဍ္ဎကီ ပါကာရံ စိနာတိ, စိနောတိ, အာစိနာတိ, အာစိနောတိ, အပစိနာတိ, အပစိနောတိ, ဝိဒ္ဓံသေတီတိ အတ္ထော။
ပုဗ္ဗဿရလောပေါ, စိနန္တိ, အာစိနန္တိ, အပစိနန္တိ။
ကမ္မေ-စီယတိ, အာစီယတိ, အပစီယတိ, စိနီယတိ, အာစိနီယတိ, အပစိနီယတိ။
ကာရိတေ-စယာပေတိ, စယာပယတိ, စိနာပေတိ, စိနာပယတိ ဣစ္စာဒိ။
မိ-ပက္ခေပေ, မိဏာတိ, မိဏောတိ, မိနာတိ, မိနောတိ ဝါ။
ဝု-သံဝရဏေ, သံဝုဏာတိ, သံဝုဏောတိ, အာဝုဏာတိ, အာဝုဏောတိ။
သု-သဝနေ, သုဏာတိ, သုဏောတိ, သုဏန္တိ, သုဏာသိ, သုဏောသိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၄၈။)ရဿတ္တေ-သုဏသိ နာဂ [မဟာဝ. ၁၂၆]။ သုဏာထ, သုဏောထ, သုဏာမိ, သုဏောမိ, သုဏာမ, သုဏောမ။
ကမ္မေ ‘ဒီဃော သရဿာ’တိ ကျမှိ ဒီဃော, သူယတိ, သုယျတိ, သူယန္တိ, သုယျန္တိ, သုဏီယတိ, သုဏီယန္တိ။
ကာရိတေ-သာဝေတိ, အနုသာဝေတိ, သာဝယတိ, အနုသာဝယတိ, သုဏာပေတိ, သုဏာပယတိ။
ကမ္မေ-သာဝီယတိ, အနုသာဝီယတိ။
သုဏာတု, သုဏန္တု, သုယျတု, သုယျန္တု, သာဝေတု, သာဝေန္တု, သုဏေ, သုဏေယျ, သုဏေယျုံ, သူယေယျ, သုယျေယျ, သူယေယျုံ, သုယျေယုံ, သာဝေယျ, သာဝေယျုံ။
ဤအာဒိမှိ-အသုဏိ, သုဏိ။
֍ * ၆၆၇။ တေသု သုတော က္ဏောက္ဏာနံ ရောဋ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
တေသု ဤအာဒီသု ဿကာရဝန္တေသု စ ဝစနေသု သုဓာတုတော ပရေသံ က္ဏော, က္ဏာနံ ရောဋ ဟောတိ, ရာနုဗန္ဓော သဗ္ဗာဒေသဒီပနတ္ထော။ ‘ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿာ’တိ သုတ္တေန အာဒိသရဿ လောပေါ, ဒွိတ္တံ။
အဿောသိ, အဿောသုံ, အဿောသိ, အဿောသိတ္ထ, အဿောသိံ, အဿောသိမှာ, အဿောသုမှာ, အဿောသိတ္ထ ဣစ္စာဒိ။
ဿတျာဒိမှိ-သုဏိဿတိ, သောဿတိ, သုဏိဿန္တိ, သောဿန္တိ, သုဏိဿသိ, သောဿသိ, သုဏိဿထ, သောဿထ, သုဏိဿာမိ, သောဿာမိ, သုဏိဿာမ, သောဿာမ။ ဧဝံ ပရဆက္ကေ။
ဿာဒိမှိ-အသုဏိဿာ, အသောဿာ, အသုဏိဿံသု, သောဿံသု ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၄၉။)ပပုဗ္ဗော ဟိ-ပေသနေ, ပဟိဏာတိ, ပဟိဏောတိ, ပဟိဏန္တိ။
ဤအာဒိမှိ-ဒူတံ ပဟိဏိ, ပဟိဏိံသု, ‘ကွစိ ဝိကရဏာန’န္တိ ဝိကရဏလောပေါ, မဟာဝုတ္တိနာ ပဿ ဒီဃော, ဒူတံ ပါဟေသိ [ပါရာ. ၂၉၇; မဟာဝ. ၁၉၈], ပါဟေသုံ ဣစ္စာဒိ။
အာပ-ပါပုဏနေ ပပုဗ္ဗော –
֍ * ၆၆၈။ သကာပါနံ ကုက္ကု က္ဏေ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅; ‘‘။ကုကကူ ဏေ’’ (ဗဟူသု)]။
သက, အာပဓာတူနံ ကာနုဗန္ဓာ ကုကာရ, ဥကာရာ ကမေန အာဂမာ ဟောန္တိ က္ဏမှိ ပစ္စယေ။
ပါပုဏောတိ, ပါပုဏန္တိ, သမ္ပာပုဏန္တိ။
ပရိပုဗ္ဗော ပရိယတ္တိယံ, ပရိယာပုဏာတိ, ပရိယာပုဏန္တိ။
သံပုဗ္ဗော-သမာပုဏာတိ, ပရိသမာပုဏာတိ, နိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။
က္ဏေတိ ကိံ? ပပ္ပောတိ။
ကမ္မေ-ပါပီယတိ, ပါပီယန္တိ။
ကာရိတေ-ပါပေတိ, ပါပယတိ, ပါပေန္တိ, ပါပယန္တိ။
ကမ္မေ-ပါပီယတိ, ပါပီယန္တိ။
ဤအာဒိမှိ-ပါပုဏိ, ပါပုဏိံသု ဣစ္စာဒိ။
သက-သတ္တိယံ, သက္ကုဏောတိ, သက္ကုဏာတိ။
က္ဏေတိ ကိံ? သက္ကောတိ, သက္ကုဏန္တိ။
ဤအာဒိမှိ-အသက္ကုဏိ, သက္ကုဏိ, အသက္ကုဏိံသု, သက္ကုဏိံသု။
֍ * ၆၆၉။ သကာ က္ဏာဿ ခေါ ဤအာဒေါ [‘။ဏာဿ ခ။’’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၄၅၀။)သကမှာ ပရဿ က္ဏာဿ ခေါ ဟောတိ ဤအာဒိမှိ။
အသက္ခိ, သက္ခိ, အသက္ခိံသု, သက္ခိံသု ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၆၇၀။ ဿေ ဝါ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
သကမှာ ပရဿ က္ဏဿ ခေါ ဟောတိ ဝါ ဿေ ပရေ။
သက္ခိဿတိ, သက္ကုဏိဿတိ, သက္ခိဿန္တိ, သက္ကုဏိဿန္တိ, သက္ခိဿသိ, သက္ခိဿထ, သက္ခိဿာမိ, သက္ခိဿာမ, သက္ကုဏိဿာမ။
‘ဒက္ခ သက္ခ ဟေဟိ ဟောဟီဟိ လောပေါ’တိ ဿဿ ဝိကပ္ပေန လောပေါ, သက္ခိတိ, သက္ခိဿတိ, သက္ခိန္တိ, သက္ခိဿန္တိ။
ဿာဒိမှိ-အသက္ခိဿာ, သက္ခိဿာ, အသက္ကုဏိဿာ, သက္ကုဏိဿာ ဣစ္စာဒိ။
သွာဒိဂဏော နိဋ္ဌိတော။
ကျာဒိဂဏ
အထ ကျာဒိဂဏော ဝုစ္စတေ။
ကီ, ဇိ, ဉာ, ဓူ, ပု, ဘူ, မာ, မူ, လူ။
֍ * ၆၇၁။ ကျာဒီဟိ က္ဏာ [က. ၄၄၉; ရူ. ၅၁၃; နီ. ၉၃၀; စံ. ၁.၁.၁၀၁ ။ပေ.။ ၃.၁.၈၁]။
ကီဣစ္စာဒီဟိ ကြိယတ္ထေဟိ ပရံ ကတ္တရိ ကာနုဗန္ဓော ဏာပစ္စယော ဟောတိ။
֍ * ၆၇၂။ က္ဏာက္နာသု ရဿော [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅; စံ. ၆.၁.၁၀၈; ပါ. ၇.၃.၈၀]။
(နိရုတ္တိ၊၄၅၁။)ကီ-ဒဗ္ဗဝိနိမယေ, ကိဏာတိ, ကိဏန္တိ, ဝိက္ကိဏာတိ, ဝိက္ကိဏန္တိ။
ကမ္မေ-ကီယတိ, ကိယျတိ, ဝိက္ကီယတိ, ဝိက္ကိယျတိ, ဝိက္ကိယျန္တိ။
ကာရိတေ-ဝိက္ကာယေတိ, ဝိက္ကာယယတိ, ကီဏာပေတိ, ကီဏာပယတိ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၆၇၃။ ဇျာဒီဟိ က္နာ [က. ၄၄၉; ရူ. ၅၁၃; နီ. ၉၃၀]။
ဇိဣစ္စာဒီဟိ ကတ္တရိ ကာနုဗန္ဓော နာပစ္စယော ဟောတိ။
ဇိနာတိ, ဇိနန္တိ။
ကမ္မေ-ဇီယတိ, ဇိယျတိ, ဇိနီယတိ, ဇိနိယျတိ။
ကာရိတေ-ဇယာပေတိ, ဇယာပယတိ, ပရာဇေတိ, ပရာဇယတိ, ပရာဇေန္တိ, ပရာဇယန္တိ, ဇိနာပေတိ, ဇိနာပယတိ, အဇိနိ, ဇိနိ, အဇိနိံသု, ဇိနိံသု, ဇိနိဿတိ, ဇိနိဿန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ဉာ-အဝဗောဓနေ။
֍ * ၆၇၄။ ဉာဿ နေ ဇာ [က. ၄၇၀; ရူ. ၅၁၄; နီ. ၉၅၀; စံ. ၆.၁.၁၀၇; ပါ. ၇.၃.၇၀, ၇၉]။
နာပစ္စယေ ပရေ ဉာဿ ဇာ ဟောတိ။
ဇာနာတိ, ပဇာနာတိ, အာဇာနာတိ, သဉ္ဇာနာတိ, ဝိဇာနာတိ, အဘိဇာနာတိ, ပရိဇာနာတိ, ပဋိဇာနာတိ, ဇာနန္တိ။
ကမ္မေ-ဉာယတိ, ပညာယတိ, အညာယတိ, သညာယတိ, ဝိညာယတိ, အဘိညာယတိ, ပရိညာယတိ, ပဋိညာယတိ, ဉာယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၅၂။)ကာရိတေ-ဉာပေတိ, ဉာပယတိ, ဉာပေန္တိ, ဉာပယန္တိ, ဇာနာပေတိ, ဇာနာပယတိ, ဇာနာပေန္တိ, ဇာနာပယန္တိ။
ကမ္မေ-ဉာပီယတိ, သညာပီယတိ, ဇာနာပီယတိ။
֍ * ၆၇၅။ ဉာဿ သနာဿ နာယော တိမှိ [က. ၅၀၉; ရူ. ၅၁၆; နီ. ၁၀၂၂]။
နာသဟိတဿ ဉာဿ နာယော ဟောတိ တိမှိ, သုတ္တဝိဘတ္တိယာ အန္တိ, အန္တေသု စ။
နာယတိ။ ဝိစေယျ ဝိစေယျ အတ္ထေ ပနာယတီတိ ခေါ ဘိက္ခဝေ ဝိပဿီတိ ဝုစ္စတိ [ဒီ. နိ. ၂.၄၁-၄၄]။ နာယန္တိ။ ‘‘အနိမိတ္တာ န နာယရေ’’တိ [ဝိသုဒ္ဓိ ၁.၁၇၄] ပါဠိ။
ဧယျာဒိမှိ-ဇာနေယျ, ဇာနေယျုံ, ဇာနေယျာသိ, ဇာနေယျာထ, ဇာနေယျာမိ, ဇာနေယျာမ။
ဥတ္တေ-ဇာနေယျာမု။
ဧယျာမဿ ဧမုတ္တေ ‘‘ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၇] ပါဠိ။
֍ * ၆၇၆။ ဧယျဿိယာဉာ ဝါ [က. ၅၀၈; ရူ. ၅၁၅; နီ. ၁၀၂၁]။
ဉာတော ဧယျဿ ဣယာ, ဉာ ဟောန္တိ, ဝါသဒ္ဒေန ဧယျုမာဒီနမ္ပိ ဉူ, ဉာသိ, ဉာထ, ဉာမိ, ဉာမာဒေသာ ဟောန္တိ, ဧယျမိစ္စဿ ဉဉ္စ။
ဇာနိယာ။
֍ * ၆၇၇။ ဉာမှိ ဇံ [က. ၄၇၀; ရူ. ၅၁၄; နီ. ၉၅၀]။
ဉာဒေသေ ပရေ သနာဿ ဉာဿ ဇံ ဟောတိ။
ဇညာ, ဝိဇညာ။
(နိရုတ္တိ၊၄၅၃။)သုတ္တဝိဘတ္တေန ဉူအာဒီသုပိ ဇံ ဟောတိ။ ‘‘ပါပံ ကတွာ မာ မံ ဇညူတိ ဣစ္ဆတိ [သု. နိ. ၁၂၇; ဝိဘ. ၈၉၄ ‘ဇညာ’တိ], ဝိဝေကဓမ္မံ အဟံ ဝိဇညံ [ဂဝေသိတဗ္ဗံ], ဇညာမု စေ သီလဝန္တံ ဝဒညု’’န္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၀၁] ပါဠီ။ ‘ဇညာသိ, ဇညာထ, ဇညာမိ, ဇညာမာ’တိပိ ယုဇ္ဇတိ။
֍ * ၆၇၈။ ဤဿတျာဒီသု က္နာလောပေါ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
က္နာဿ လောပေါ ဟောတိ ဝါ ဤအာဒိမှိ ဿတျာဒိမှိ စ။
အညာသိ, အဗ္ဘညာသိ, အဇာနိ, အညာသုံ, အညံသု, အဗ္ဘညံသု, ဇာနိံသု, အညာသိ, အဗ္ဘညာသိ, အဇာနိ, အညိတ္ထ, ဇာနိတ္ထ, အညာသိံ, အဗ္ဘညာသိံ, အဇာနိံ, ဇာနိံ, အညာသိမှာ, အဇာနိမှာ, ဇာနိမှာ, ဉာဿတိ, ဇာနိဿတိ, ဉာဿန္တိ, ဇာနိဿန္တိ။
ကမ္မေ-ဝိညာယိဿတိ, ဝိညာယိဿန္တိ။
֍ * ၆၇၉။ ဿဿ ဟိ ကမ္မေ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ဉာတော ဿဿ ဟိ ဟောတိ ဝါ ကမ္မေ။
ပညာယိဟိ။ ‘‘ပညာယိဟိန္တိ ဧတာ, ဒဟရာ’’တိ [ဇာ. ၂.၁၇.၁၉၇] ပါဠိ။ ပညာယိဿတိ, ပညာယိဿန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ဓူ-ဝိဓုနနေ, က္နာမှိ ရဿော, ဓုနာတိ, ဓုနန္တိ။
ကမ္မေ-ဓုနီယတိ, ဓုနီယန္တိ။
ကာရိတေ-ဓုနာပေတိ, ဓုနာပယတိ။
ပု-သောဓနေ, ပုနာတိ, ပုနန္တိ။
ဘူ-ပတ္တိယံ, ရဿော, အဘိသမ္ဘုနာတိ, အဘိသမ္ဘုနန္တိ။ နာဿ ဏတ္တေ-အဘိသမ္ဘုဏာတိ, အဘိသမ္ဘုဏန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၅၄။)မာ-ပရိမာဏေ, မဟာဝုတ္တိနာ ဓာတွန္တဿ ဣတ္တံ, မိနာတိ, နိမ္မိနာတိ။
ကမ္မေ-ဥပမီယတိ, ဥပမီယန္တိ, နိမ္မီယတိ, နိမ္မီယန္တိ။
ကာရိတေ-နဂရံ မာပေတိ, မာပယတိ, မာပီယတိ, မာပီယန္တိ, နိမ္မိနိ, နိမ္မိနိံသု, မာပေသိ, မာပယိ, မာပေသုံ, မာပယုံ, နိမ္မိနိဿတိ, နိမ္မိနိဿန္တိ, မာပေဿတိ, မာပေဿန္တိ ဣစ္စာဒိ။
မူ-ဗန္ဓနေ, မုနာတိ။
လူ-ဆေဒနေ, ရဿတ္တံ, လုနာတိ, လုနန္တိ။
ကမ္မေ-လူယတိ, လူယန္တိ။
ကာရိတေ-လာဝယတိ, လာဝယန္တိ။
ကမ္မေ-လာဝီယတိ ဣစ္စာဒိ။
ကျာဒိဂဏော နိဋ္ဌိတော။
တနာဒိဂဏ
အထ တနာဒိဂဏော ဝုစ္စတေ။
အာပ, ကရ, တန, သက။
֍ * ၆၈၀။ တနာဒိတွော [က. ၄၅၁; ရူ. ၅၂၀; နီ. ၉၃၂; စံ. ၁.၁.၉၇; ပါ. ၃.၁.၇၉]။
တနာဒီဟိ ပရံ ဩပစ္စယော ဟောတိ။
တနောတိ။
အာပ-ပါပုဏနေ ပပုဗ္ဗော။ ဓာတွန္တဿ ဒွိတ္တံ ရဿော စ, ပပ္ပောတိ, ပပ္ပောန္တိ။
ကမ္မေ-ပါပီယတိ, ပါပီယန္တိ။
ကာရိတေ-ပါပေတိ, ပါပယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၅၅။)ကမ္မေ-ပါပီယတိ ပါပီယန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ကရ-ကရဏေ, ကရောတိ, ကရောန္တိ။
ကမ္မေ-ကရီယတိ, ကရီယန္တိ။
‘တဝဂ္ဂဝရဏာနံ ယေ စဝဂ္ဂဗယဉာ’တိ ယမှိ ဓာတွန္တဿ ယတ္တံ, ကယျတိ, ကယျန္တိ, ကယျရေ, ကယျတေ, ကယျန္တေ။
ကာရိတေ-ကာရေတိ, ကာရယတိ, ကာရေန္တိ, ကာရယန္တိ, ကာရာပေတိ, ကာရာပယတိ, ကာရာပေန္တိ, ကာရာပယန္တိ။
֍ * ၆၈၁။ ကရဿ သောဿ ကုံ [က. ၅၁၁; ရူ. ၅၂၁; နီ. ၁၁၂၄]။
ဩ-ကာရသဟိတဿ ကရဿ ကုံ ဟောတိ မိ, မေသု ပရေသု။
ကုမ္မိ, ကုမ္မ, ‘‘ဘတ္တု အပစိတိံ ကုမ္မိ [ဇာ. ၁.၃.၁၂၆], ဓမ္မဿာပစိတိံ ကုမ္မီ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၅၂] ပါဠီ။
֍ * ၆၈၂။ ကရောတိဿ ခေါ [က. ၅၉၄; ရူ. ၅၈၂; နီ. ၁၁၉၈]။
ပါဒိတော ပရဿ ကရဓာတုဿ ကွစိ ခေါ ဟောတိ။
သင်္ခရောတိ, သင်္ခရောန္တိ, အဘိသင်္ခရောတိ, အဘိသင်္ခရောန္တိ။
ကမ္မေ-သင်္ခရီယတိ, သင်္ခရီယန္တိ။
ကာရိတေ-သင်္ခါရေတိ, သင်္ခါရယတိ။
ဏာပိမှိ န ဝုဒ္ဓိ, သင်္ခရာပေတိ, သင်္ခရာပယတိ။
ကမ္မေ-သင်္ခါရီယတိ, သင်္ခရာပီယတိ။
֍ * ၆၈၃။ ကရဿ သောဿ ကုဗ္ဗကုရုကယိရာ [က. ၅၁၁-၂; ရူ. ၅၂၁-၂; နီ. ၁၀၇၇-၈-၉-၁၀; စံ. ၅.၂.၁၀၃; ပါ. ၆.၄.၁၁၀]။
ဩ-ကာရသဟိတဿ ကရဿ ကုဗ္ဗ, ကုရု, ကယိရာ ဟောန္တိ ဝါ န္တ, မာန, တျာဒီသု, မဟာဝုတ္တိနာ ဝိကပ္ပေန ကုဿ ကြုတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၄၅၆။)ကုဗ္ဗတိ ကုဗ္ဗန္တိ, ကြုဗ္ဗတိ, ကြုဗ္ဗန္တိ။
ပရဆက္ကေ-ကုဗ္ဗတေ, ကြုဗ္ဗတေ, ကုဗ္ဗန္တေ, ကြုဗ္ဗန္တေ, ကုရုတေ, ကယိရတိ, ကယိရန္တိ, ကယိရသိ, ကယိရထ, ကယိရာမိ, ကယိရာမ, ကယိရတေ, ကယိရန္တေ။
ကရောတု, သင်္ခရောတု, ကုဗ္ဗတု, ကြုဗ္ဗတု, ကုရုတု, အဂ္ဃံ ကုရုတု နော ဘဝံ [ဒီ. နိ. ၂.၃၁၈], ကယိရတု။
ကရေယျ, သင်္ခရေယျ, ကုဗ္ဗေယျ, ကြုဗ္ဗေယျ, ကယိရေယျ။
֍ * ၆၈၄။ ဋာ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ကယိရာဒေသတော ပရဿ ဧယျဝိဘတ္တိဿ ဋာနုဗန္ဓော အာ ဟောတိ ဝါ။
သော ပုညံ ကယိရာ, ပုညံ စေ ပုရိသော ကယိရာ [ဓ. ပ. ၁၁၈], ကယိရာ နံ ပုနပ္ပုနံ [ဓ. ပ. ၁၁၈]။
֍ * ၆၈၅။ ကယိရေယျဿေယျုမာဒီနံ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၀၈၃-၄-၅-၆-၇]။
ကယိရာဒေသတော ပရဿ ဧယျုံအာဒီနံ ဧယျသဒ္ဒဿ လောပေါ ဟောတိ။
ကယိရုံ, ကယိရေယျုံ, ကယိရာသိ, ကယိရေယျာသိ, ကယိရာထ, ကယိရေယျာထ, ကယိရာမိ, ကယိရေယျာမိ, ကယိရာမ, ကယိရေယျာမ။
֍ * ၆၈၆။ ဧထဿာ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၀၈၂]။
ကယိရာဒေသတော ပရဿ ဧထဿ ဧ-ကာရဿ အာ ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၄၅၇။)သော ကယိရာထ, ဒီပံ ကယိရာထ ပဏ္ဍိတော [ဓ. ပ. ၂၈], ကယိရာ စေ ကယိရာထေနံ [ဓ. ပ. ၃၁၃; သံ. နိ. ၁.၈၉]။
ဤအာဒိမှိ-အကရိ, ကရိ, သင်္ခရိ, အဘိသင်္ခရိ, အကုဗ္ဗိ, ကုဗ္ဗိ, အကြုဗ္ဗိ, ကြုဗ္ဗိ, အကယိရိ, ကယိရိ, အကရုံ, ကရုံ, သင်္ခရုံ, အဘိ, သင်္ခရုံ, အကရိံသု, ကရိံသု, သင်္ခရိံသု, အဘိသင်္ခရိံသု, အကုဗ္ဗိံသု, ကုဗ္ဗိံသု, အကြုဗ္ဗိံသု, ကြုဗ္ဗိံသု, အကယိရိံသု, ကယိရိံသု, အကယိရုံ, ကယိရုံ။
֍ * ၆၈၇။ ကာ ဤအာဒီသု [က. ၄၉၁; ရူ. ၅၂၃; နီ. ၉၈၃]။
ဤအာဒီသု သဩကာရဿ ကရဿ ကာ ဟောတိ ဝါ။
֍ * ၆၈၈။ ဒီဃာ ဤဿ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
အာ, ဧ, ဦဒီဃေဟိ ပရဿ ဤဝစနဿ သိ ဟောတိ ဝါ။
အဋ္ဌာသိ, အဒါသိ, ဝဒေသိ, ဝဇ္ဇေသိ, ဘာဝေသိ, ကာရေသိအနုဘောသိ, အဟောသိ ဣစ္စာဒိ။
သော အကာသိ, တေ အကံသု, ဂါထာယံ ‘‘အကံသု သတ္ထုဝစန’’န္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၅၆၄] ပါဠိ။ အကာသုံ, တွံ အကာသိ။ မာ တုမှေ ဧဝရူပံ အကတ္ထ [ဂဝေသိတဗ္ဗံ], မာကတ္ထ ပါပကံ ကမ္မံ, အာဝီ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော [ဥဒါ. ၄၄]။ အကာသိတ္ထ, အဟံ အကာသိံ, မယံ အကာသိမှာ, အကမှာ။ ဘောဂေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု, ဒီပံ နာကမှ အတ္တနော [ဇာ. ၁.၄.၅၃]။ သော အကာ။ ‘‘တတော ဧကသတံ ခတျေ, အနုယန္တေ ဘဝံ အကာ’’တိ [ဇာ. ၂.၂၀.၉၄] ပါဠိ။ အကာသိတ္ထ ဝါ, အဟံ အကံ, အကရံ ဝါ။ ‘‘တဿာဟံ ဝစနံ နာကံ, ပိတု ဝုဒ္ဓဿ ဘာသိတ’’န္တိ [ဇာ. ၂.၁၇.၁၃၄] ပါဠိ။
ကာရိတေ-သော ကာရေသိ, ကာရယိ, ကာရာပေသိ, ကာရာပယိ, တေ ကာရေသုံ, ကာရယုံ, ကာရာပေသုံ, ကာရာပယုံ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၅၈။)ကရိဿတိ သင်္ခရိဿတိ, ကုဗ္ဗိဿတိ, ကြုဗ္ဗိဿတိ, ကယိရိဿတိ ဣစ္စာဒိ။
‘‘ဟရဿ စာဟင ဿေ’တိ ဿေန သဟ ကရဿ ရကာရဿ အာဟင ဟောတိ, ကာဟတိ, ကာဟန္တိ, ကထံ ကာဟန္တိ ဒါရကာ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၈၄၉]။
ဣဉာဂမေ-ကာဟိတိ, ကာဟိန္တိ ဣစ္စာဒိ။ ကာဟသိ, ကာဟထ။ ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟုံ [ဇာ. ၁.၄.၅၆], ကာဟာမ ပုညသဉ္စယံ [အပ. ထေရ ၁.၁.၄၀၁]။
‘အာဤအာဒီသူ’တိ သုတ္တေ ယောဂဝိဘာဂေန ဿတျာဒီသုပိ ကာ ဟောတိ, သံယောဂေ ရဿတ္တံ, ကဿတိ, ကဿန္တိ, ကဿသိ, ကဿထ, ကဿာမိ, ကဿာမ, ကဿံ ပုရိသကာရိယံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၃၁]။
ဿာဒိမှိ-အကာဟာ, အကရိဿာ ဣစ္စာဒိ။
တနု-ဝိတ္ထာရေ, တနောတိ။
ပရဿရလောပေါ-တနောန္တိ။
֍ * ၆၈၉။ ဩဝိကရဏဿု ပရဆက္ကေ [က. ၅၁၁; ရူ. ၅၂၁; နီ. ၁၀၂၄]။
ပရဆက္ကေ ပရေ ဩဝိကရဏဿ ဥ ဟောတိ။
တနုတေ, တနုန္တေ။
‘ယဝါ သရေ’တိ ဥဿ ဝတ္တေ-တနွန္တေ။
֍ * ၆၉၀။ ပုဗ္ဗဆက္ကေ ဝါ ကွစိ [က. ၅၁၁; ရူ. ၅၂၁; နီ. ၁၀၂၄]။
ပုဗ္ဗဆက္ကေ ဩဝိကရဏဿ ကွစိ ဥ ဟောတိ ဝါ။
တနုတိ, ကုရုတု။
ကွစီတိ ကိံ? ကရောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၅၉။)ကမ္မေ-တနီယတိ, တညတိ။
֍ * ၆၉၁။ တနဿာ ဝါ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
တနဓာတုဿ န-ကာရဿ အာ ဟောတိ ဝါ ကျမှိ။
တာယတိ, တာယန္တိ, ပတာယတိ, ပတာယန္တိ။ ‘‘ဣတော’ဒါနိ ပတာယန္တိ, သူစိယော ဗလိသာနိ စာ’’တိ [ဇာ. ၁.၆.၈၄] ပါဠိ။ တာယတေ, တာယန္တေ။
သက-သတ္တိယံ, သက္ကောတိ, သက္ကောန္တိ, သက္ကောသိ, သက္ကောထ, သက္ကောမိ, သက္ကောမ။
တနာဒိဂဏော နိဋ္ဌိတော။
စုရာဒိဂဏ
အထ စုရာဒိဂဏော ဝုစ္စတေ။
အာပ, ကမု, ဂဏ, ဃဋ, စိန္တ, စေတ, စုရ, ဓရ, ပါလ, ပူဇ, မန္တ, မာန, ဝိဒ။
֍ * ၆၉၂။ စုရာဒီဟိဏိ [က. ၄၅၂; ရူ. ၅၂၅; နီ. ၉၃၃; စံ. ၁.၁.၄၅; ပါ. ၃.၁.၂၅; ‘စုရာဒိတော ဏိ’ (ဗဟူသု)]။
စုရာဒီဟိ ကြိယတ္ထေဟိ ပရံ သကတ္ထေ ဏိပစ္စယော ဟောတိ။
စောရေတိ, စောရယတိ။
ဝိပုဗ္ဗော အာပ-ဗျာပနေ, ဗျာပေတိ, ဗျာပယတိ။
ကမု-ဣစ္ဆာယံ, ကာမေတိ, ကာမယတိ, ကာမေန္တိ, ကာမယန္တိ, နိကာမေတိ, နိကာမယတိ, နိကာမေန္တိ, နိကာမယန္တိ။
ကမ္မေ-ကာမီယတိ, ကာမီယန္တိ။
ကာရိတေ ဏာပိ ဧဝ, ကာမာပေတိ, ကာမာပယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၆၀။)ဂဏ-သင်္ချာနေ, ဂဏ, ဃဋာနံ တုဒါဒိတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ, ဂဏေတိ, ဂဏယတိ။
ဃဋ-စေတာယံ, ဃဋေတိ, ဃဋယတိ။
စိန္တ-စိန္တာယံ, ဂရုပန္တတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ, စိန္တေတိ, စိန္တယတိ။
ကမ္မေ-စိန္တီယတိ, စိန္တီယန္တိ။
ကာရိတေ-စိန္တာပေတိ, စိန္တာပယတိ။
ကမ္မေ-စိန္တာပီယတိ, စိန္တာပယီယတိ။
ဤအာဒိမှိ-စိန္တေသိ, စိန္တယိ, စိန္တေယုံ, စိန္တယုံ, စိန္တေသိ, စိန္တယိ, စိန္တယိတ္ထ, စိန္တေသိံ, စိန္တယိံ, စိန္တေသိမှာ, စိန္တယိမှာ။
စေတ-စေတာယံ, စေတေတိ, စေတယတိ, စေတေန္တိ, စေတယန္တိ။
စုရ-ထေယျေ, စောရေတိ, စောရယတိ, စောရေန္တိ, စောရယန္တိ။
ဓရ-ဓာရဏေ, ဓာရေတိ, ဓာရယတိ, ဓာရေန္တိ, ဓာရယန္တိ။
ပါလ-ပါလနေ, ပါလေတိ, ပါလယတိ, ပါလေန္တိ, ပါလယန္တိ။
ပူဇ-ပူဇာယံ, ဂရုပန္တတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ, ပူဇေတိ, ပူဇယတိ, ပူဇေန္တိ, ပူဇယန္တိ။
မန္တ-ဂုတ္တဘာသနေ, မန္တေတိ, မန္တယတိ, မန္တေန္တိ, မန္တယန္တိ။
အာပုဗ္ဗော ကထနေ အာမန္တနေ စ။ အာမန္တယာမိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ [ဒီ. နိ. ၂.၂၁၈], ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ [ဒီ. နိ. ၂.၂၀၈]။
နိပုဗ္ဗော-နိမန္တနေ, နိမန္တေတိ, နိမန္တယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၆၁။)ဤအာဒိမှိ-မန္တေသိ, မန္တယိ, အာမန္တေသိ, အာမန္တယိ, နိမန္တေသိ, နိမန္တယိ, မန္တေသုံ, မန္တယုံ, မန္တယိံသု ရဟောဂတာ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၉၁၈], မန္တေဿတိ, အာမန္တေဿတိ, နိမန္တေဿတိ, မန္တယိဿတိ, အာမန္တယိဿတိ, နိမန္တယိဿတိ ဣစ္စာဒိ။
မာန-ပူဇာယံ, မာနေတိ, မာနယတိ, မာနေန္တိ, မာနယန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ဝိဒ-အနုဘဝနေ, ဝေဒေတိ, ဝေဒယတိ, ပဋိသံဝေဒေတိ, ပဋိသံဝေဒယတိ။
ပဋိ, နိ, ပပုဗ္ဗော အာစိက္ခနေ, ပဋိဝေဒေတိ, ပဋိဝေဒယတိ, နိဝေဒေတိ, နိဝေဒယတိ, ပဝေဒေတိ, ပဝေဒယတိ ဣစ္စာဒိ။
စုရာဒိဂဏော နိဋ္ဌိတော။
ဝိကရဏပစ္စယရာသိ နိဋ္ဌိတော။
သာမည ခ, ဆ, သရာသိ
အထ ဓာတုပစ္စယာ ဝုစ္စန္တေ။
ကြိယာဝါစီဘာဝေန ဓာတုရူပါ ပစ္စယာ ဓာတုပစ္စယာ, ကြိယတ္ထပစ္စယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ တေဟိပိ သဗ္ဗေသံ တျာဒိ, တဗ္ဗာဒိဝိဘတ္တိ, ပစ္စယာနံ သမ္ဘဝေါ။
တိဇ, မာန, ကိတ, ဂုပ, ဗဓ။
֍ * ၆၉၃။ တိဇမာနေဟိ ခသာ ခမာဝီမံသာသု [က. ၄၃၃; ရူ. ၅၂၈; နီ. ၉၀၆-၉; စံ. ၁.၁.၁၇, ၂၈; ပါ. ၃.၁.၅]။
ခမာယံ ဝီမံသာယဉ္စ ပဝတ္တေဟိ တိဇ, မာနဓာတူဟိ ပရံ ကမေန ခ, သပစ္စယာ ဟောန္တိ။
တိဇ-ခမာယံ, ဣမိနာ ခပစ္စယော။
֍ * ၆၉၄။ ခဆသာနမေကဿရံ ဒွေ [က. ၄၅၈; ရူ. ၄၆၁; နီ. ၉၃၉; စံ. ၅.၁.၁; ပါ. ၆.၁.၁, ၉; ‘။မေကသရောဒိ။’ (ဗဟူသု)]။
(နိရုတ္တိ၊၄၆၂။)ခ, ဆ, သပစ္စယန္တာနံ ဓာတုရူပါနံ ပဌမံ သဒ္ဒရူပံ ဧကဿရံ ဒွေရူပံ ဟောတီတိ ‘တိဇ, တိဇ’ဣတိ ဒွိရူပေ ကတေ ‘လောပေါနာဒိဗျဉ္ဇနဿာ’တိ အနာဒိဗျဉ္ဇနဘူတဿ ဇ-ကာရဿ လောပေါ, ‘ပရရူပမယကာရေ ဗျဉ္ဇနေ’တိ ဓာတွန္တဇကာရဿ ပရရူပတ္တံ။ ‘စတုတ္ထဒုတိယေသွေသံ တတိယပဌမာ’တိ သံယောဂါဒိဿ ခဿ ကတ္တံ, ‘တိတိက္ခ’ဣတိ ဓာတုပစ္စယန္တရူပံ, တတော တျာဒျုပ္ပတ္တိ။
တိတိက္ခတိ, တိတိက္ခန္တိ။
ကမ္မေ-တိတိက္ခီယတိ။
ကာရိတေ-တိတိက္ခေတိ, တိတိက္ခယတိ, တိတိက္ခာပေတိ, တိတိက္ခာပယတိ။
ကမ္မေ-တိတိက္ခာပီယတိ, တိတိက္ခာပီယန္တိ။
တိတိက္ခတု, တိတိက္ခန္တု, တိတိက္ခေယျ, တိတိက္ခေယျုံ ဣစ္စာဒိ။
ခမာယန္တိ ကိံ? တိဇ-နိသာနေ, တေဇေတိ, တေဇေန္တိ။
ကာရိတေ-တေဇေတိ။ ‘‘သမုတ္တေဇေတိ သမ္ပဟံသေတီ’’တိ [မ. နိ. ၃.၂၇၆] ပါဠိ။
မာန-ဝီမံသာယံ, တတော သပစ္စယော။ ‘ခဆသာနမေကဿရံ ဒွေ’တိ ‘မာန, မာန’ဣတိ ဒွိရူပေ ကတေ –
֍ * ၆၉၅။ မာနဿ ဝီ ပရဿ စ မံ [က. ၄၆၃-၇; ရူ. ၅၃၂-၃; နီ. ၉၄၄]။
ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗဿ မာနဿ ဝီ ဟောတိ, ပရဿ စ သဗ္ဗဿ မာနဿ မံ ဟောတိ။
ဝီမံသတိ, ဝီမံသန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၆၃။)ကာရိတေ-ဝီမံသေတိ, ဝီမံသယတိ, ဝီမံသာပေတိ, ဝီမံသာပယတိ။
ကမ္မေ-ဝီမံသာပီယတိ, ဝီမံသာပီယန္တိ။
ဝီမံသာယန္တိ ကိံ? မာန-ပူဇာယံ, မာနေတိ, သမ္မာနေတိ, အဘိမာနေတိ, ပူဇေတီတိ အတ္ထော။
ကိတ-ရောဂါပနယနေ သံသယေ စ။
֍ * ၆၉၆။ ကိတာ တိကိစ္ဆာသံသယေသု ဆော [က. ၄၃၃; ရူ. ၅၂၈; နီ. ၉၀၆-၉; စံ. ၁.၁.၁၈; ပါ. ၃.၁.၅ ကာ]။
တိကိစ္ဆာယံ သံသယေ စ ပဝတ္တကိတဓာတုတော ပရံ ဆော ဟောတိ။
‘ကိတ, ကိတ’ ဣတိ ဒွိရူပေ ကတေ –
֍ * ၆၉၇။ ကိတဿာသံသယေတိ ဝါ [က. ၄၆၃; ရူ. ၅၃၂; နီ. ၉၄၄]။
သံသယမှာ အညသ္မိံ တိကိစ္ဆတ္ထေ ပဝတ္တဿ ကိတဓာတုဿ ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗဿ ကိတဿတိ ဟောတိ ဝါ။ ‘ပရရူပမယကာရေ ဗျဉ္ဇနေ’တိ ပရရူပတ္တံ, သံယောဂါဒိဿ စကာရတ္တံ။
တိကိစ္ဆတိ, တိကိစ္ဆန္တိ။ ဒေဝါပိ နံ တိကိစ္ဆန္တိ, မာတာပေတ္တိဘရံ နရံ [ဇာ. ၂.၂၂.၄၀၈]။
ကမ္မေ-တိကိစ္ဆီယတိ, တိကိစ္ဆီယန္တိ။
ကာရိတေ-တိကိစ္ဆေတိ, တိကိစ္ဆယတိ, တိကိစ္ဆာပေတိ, တိကိစ္ဆာပယတိ။
ဝါသဒ္ဒေန တိကာရာဘာဝေ ‘ကဝဂ္ဂဟာနံ စဝဂ္ဂဇာ’တိ ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗဿ စဝဂ္ဂေါ, စိကိစ္ဆတိ, စိကိစ္ဆန္တိ, စိကိစ္ဆီယတိ, စိကိစ္ဆီယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၆၄။)အသံသယေတိ ကိံ? ဝိစိကိစ္ဆတိ, ဝိစိကိစ္ဆန္တိ။
တိကိစ္ဆတ္ထ, သံသယတ္ထတော အညသ္မိံ အတ္ထေ –
ကိတ-ဉာဏေ နိဝါသေ စ, ကေတတိ, သံကေတတိ, နိကေတတိ။
ဂုပ-နိန္ဒာယံ။
֍ * ၆၉၈။ နိန္ဒာယံ ဂုပဗဓာ ဗဿ ဘော စ [က. ၄၃၃; ရူ. ၅၂၈; စံ. ၁.၁.၁၉, ၂၀; ပါ. ၃.၁.၅, ၆ ကာ]။
နိန္ဒာယံ ပဝတ္တေဟိ ဂုပ, ဗဓေဟိ ပရံ ဆပစ္စယော ဟောတိ, ဗဿ စ ဘော ဟောတိ။ ဒွိရူပေ ကတေ အနာဒိဗျဉ္ဇနလောပေါ။
֍ * ၆၉၉။ ဂုပိဿိ [က. ၄၆၅; ရူ. ၄၆၃; နီ. ၉၄၆; ‘ဂုပိဿုဿ’ (ဗဟူသု)]။
ဂုပိဿ ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗဿ ဥ-ကာရဿ ဣ ဟောတိ။ ဂဿ စဝဂ္ဂတ္တံ, ဓာတွန္တဿ ပရရူပတ္တံ, သံယောဂါဒိဿ ပဌမတ္တံ။
ဇိဂုစ္ဆတိ, ဇိဂုစ္ဆန္တိ။
ကမ္မေ-ဇိဂုစ္ဆီယတိ, ဇိဂုစ္ဆီယန္တိ။
ကာရိတေ-ဇိဂုစ္ဆေတိ, ဇိဂုစ္ဆယတိ, ဇိဂုစ္ဆာပေတိ, ဇိဂုစ္ဆာပယတိ။ ဇိဂုစ္ဆတု, ဇိဂုစ္ဆန္တု ဣစ္စာဒိ။
နိန္ဒာယန္တိ ကိံ? ဂုပ-သံဝရဏေ, ဂေါပေတိ, ဂေါပယတိ။
ဗဓ-နိန္ဒာယံ, ဒွိရူပါဒိမှိ ကတေ –
֍ * ၇၀၀။ ခဆသေဿိ [က. ၄၆၅; ရူ. ၄၆၃; နီ. ၉၄၆; ‘ခဆသေသွဿိ’ (ဗဟူသု)]။
ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗဿ အဿ ဣ ဟောတိ ခ, ဆ, သေသူတိ အဿ ဣတ္တံ, ပရဗကာရဿ စ ဘတ္တံ, ဓာတွန္တဿ ပရရူပါဒိ။
ဗိဘစ္ဆတိ, ဝိရူပေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဗိဘစ္ဆန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၆၅။)နိန္ဒာယန္တိ ကိံ? ဗဓ-ဗန္ဓန, ဟိံသာသု, ဗာဓေတိ, ဗာဓယတိ။ ဝါတံ ဇာလေန ဗာဓေသိ [ဇာ. ၁.၁၂.၈]။
ကမ္မေ-ဗာဓီယတိ, ဗာဓီယန္တိ, ဗဇ္ဈတိ, ဗဇ္ဈန္တိ။
ဣတိ သာမည ခ, ဆ, သရာသိ။
တုမိစ္ဆတ္ထေ ခဆသရာသိ
֍ * ၇၀၁။ တုံသ္မာ လောပေါ စိစ္ဆာယံ တေ [က. ၄၃၄; ရူ. ၅၃၄; နီ. ၉၁၀; စံ. ၁.၁.၂၂; ပါ. ၃.၁.၇]။
တုမန္တေဟိ ဣစ္ဆတ္ထေ တေ ခ, ဆ, သာ ဟောန္တိ, တုံပစ္စယဿ စ လောပေါ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ သုတ္တံ တုမိစ္ဆတ္ထသမ္ဘဝေ သတိ သဗ္ဗဓာတုပဒေဟိပိ ခ, ဆ, သာနံ ပဝတ္တိဒီပနတ္ထံ။ တေန တုမိစ္ဆတ္ထေ သ, ဆပစ္စယေ ကတွာ ‘ဦ ဗျဉ္ဇနဿာ’တိ သ, ဆာနံ အာဒိမှိ ဤအာဂမံ ကတွာ ‘‘အပုတ္တံ ပုတ္တမိဝ အာစရိတုံ ဣစ္ဆတိ ပုတ္တီယီသတိ, ပဗ္ဗတော ဝိယ အတ္တာနံ အာစရိတုံ ဣစ္ဆတိ ပဗ္ဗတာယီသတိ, ဒါတုံ ဣစ္ဆတိ ဒိစ္ဆတိ’’ ဣစ္စာဒီနိ သိဇ္ဈန္တိ။
ဘုဇ, ဃသ, ဟန, ဇိ, ဟရ, ပါ, သု။
ဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထေ-ဘုဇတော ခပစ္စယော, တုံပစ္စယလောပေါ, ဒွိတ္တံ, ပုဗ္ဗဿ အနာဒိလောပေါ, ပရရူပတ္တေ သံယောဂါဒိဿ ပဌမတ္တံ, ပုဗ္ဗဿ ဘဿ ဗတ္တံ, ဗုဘုက္ခတိ, ဗုဘုက္ခန္တိ, ဗုဘုက္ခီယတိ, ဗုဘုက္ခီယန္တိ, ဗုဘုက္ခေတိ, ဗုဘုက္ခယတိ, ဗုဘုက္ခာပေတိ, ဗုဘုက္ခာပယတိ, ဗုဘုက္ခာပီယတိ, ဗုဘုက္ခာပီယန္တိ, ဗုဘုက္ခတု, ဗုဘုက္ခန္တု, ဗုဘုက္ခေယျ, ဗုဘုက္ခေယျုံ, ဗုဘုက္ခိ, ဗုဘုက္ခိံသု, ဗုဘုက္ခိဿတိ, ဗုဘုက္ခိဿန္တိ, ဗုဘုက္ခိဿာ, ဗုဘုက္ခိဿံသု။
ဃသ-အဒနေ, ဃသိတုံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထေ – ဆပစ္စယော, ဒွိတ္တာဒိ, ပုဗ္ဗဿ ဃဿ ဂတ္တံ, ဂဿ ဇတ္တံ, အဿ ဣတ္တံ, ဇိဃစ္ဆတိ, ဇိဃစ္ဆန္တိ, ဇိဃစ္ဆီယတိ, ဇိဃစ္ဆီယန္တိ, ဇိဃစ္ဆေတိ, ဇိဃစ္ဆာပေတိ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၆၆။)ဟန-ဟိံ သာယံ, ဟန္တုံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထေ – ဆပစ္စယော, ဒွိတ္တာဒိ, ‘ကဝဂ္ဂဟာနံ စဝဂ္ဂဇာ’တိ ပုဗ္ဗဿ ဟဿ ဇော, အဿ ဣတ္တံ။
ဒွိတ္တေ ပရဿ ဟနဿ ဃံ ဟောတိ သေ ပရေ။
ဇိဃံသတိ, ဇိဃံသန္တိ။
ဇိ-ဇယေ, ဇေတုံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထေ – သပစ္စယော, ဒွိတ္တံ။
֍ * ၇၀၃။ ဇိဟရာနံ ဂီ [က. ၄၆၂, ၄၇၄; ရူ. ၄၆၇, ၅၃၅; နီ. ၉၄၃-၉၅၄]။
ဇိ, ဟရာနံ ဒွိတ္တေ ပရဿ ဇိဿ ဟရဿ စ ဂီ ဟောတိ သေ ပရေ။
ဇိဂီသတိ, ဇိဂီသန္တိ, ဝိဇိဂီသတိ, ဝိဇိဂီသန္တိ။
ဟရ-ဟရဏေ, ဒွိတ္တာဒိ, ပရဿ ဂီ, ပုဗ္ဗဿ ဟဿ ဇော, အဿ ဣတ္တံ, ဇိဂီသတိ, ဟရိတုံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထော, ဇိဂီသန္တိ။
ပါ-ပါနေ, ပိဝိတုံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထေ – သပစ္စယော, ဒွိတ္တံ, ‘ရဿော ပုဗ္ဗဿာ’တိ ရဿော, အဿ ဣတ္တံ, ပိပါသတိ, ပိပါသန္တိ, ပိပါသီယတိ, ပိပါသီယန္တိ။
သု-သဝနေ, သောတုံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထေ – ဒွိတ္တေ ပရဿ ဒွိတ္တံ, သုဿုသတိ [သုဿူသတိ (ဗဟူသု)], သုဿုသန္တိ, သုဿုသီယတိ, သုဿုသီယန္တိ, သုဿုသေတိ, သုဿုသယတိ, သုဿုသာပေတိ, သုဿုသာပယတိ, သုဿုသာပီယတိ, သုဿုသာပီယန္တိ, သုဿုသတု, သုဿုသန္တု ဣစ္စာဒိ။
တိတိက္ခိတုံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထေ – တိတိက္ခတော သပစ္စယော, သပစ္စယပရတ္တာ ပုန ဒွိတ္တပ္ပသင်္ဂေ –
(နိရုတ္တိ၊၄၆၇။)သကိံ ဒွိတ္တေ ကတေ ပုန ဒွိတ္တံ န အာပဇ္ဇတီတိ ပုန ဒွိတ္တာဘာဝေါ, ‘ဦ ဗျဉ္ဇနဿာ’တိ ဦ အာဂမော။
တိတိက္ခိသတိ, တိတိက္ခိသန္တိ ဣစ္စာဒိ။ ဧဝံ တိကိစ္ဆိတုံ ဣစ္ဆတီတိ တိကိစ္ဆိသတိ, တိကိစ္ဆိသန္တိ, စိကိစ္ဆိသတိ, စိကိစ္ဆိသန္တိ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ တုမိစ္ဆတ္ထေ ခ, ဆ, သ ရာသိ။
နာမဓာတုရာသိ
ပုတ္တံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထေ –
֍ * ၇၀၅။ ဤယော ကမ္မာ [က. ၄၃၇; ရူ. ၅၃၈; နီ. ၉၁၂; စံ. ၁.၁.၂၃, ၂၄; ပါ. ၃.၁.၈, ၉]။
ကမ္မတ္ထာ နာမပဒမှာ ဣစ္ဆတ္ထေ ဤယော ဟောတီတိ ကမ္မဘူတာ ပုတ္တသဒ္ဒတော ဣစ္ဆာယံ ဤယော, ‘ပုတ္တီယ’ဣတိ ဓာတုပစ္စယန္တရူပံ, တတော တျာဒျုပ္ပတ္တိ။
ပုတ္တီယတိ, ပုတ္တီယန္တိ, ပုတ္တီယေတိ, ပုတ္တီယယတိ, ပုတ္တီယာပေတိ, ပုတ္တီယာပယတိ, ပုတ္တီယာပီယတိ, ပုတ္တီယာပီယန္တိ။ ဧဝံ စီဝရီယတိ, စီဝရီယန္တိ, ပတ္တီယတိ, ပတ္တီယန္တိ, ပရိက္ခာရီယတိ, ပရိက္ခာရီယန္တိ ဣစ္စာဒိ။
အပုတ္တံ သိဿံ ပုတ္တမိဝ အာစရတီတိ အတ္ထေ –
֍ * ၇၀၆။ ဥပမာဏာစာရေ [က. ၄၃၆; ရူ. ၅၃၇; နီ. ၉၁၂; စံ. ၁.၁.၂၅; ပါ. ၃.၁.၁၀]။
ဥပမီယတိ ဥပမေတဗ္ဗော အတ္ထော ဧတေနာတိ ဥပမာနံ, ဥပမာနဘူတာ ကမ္မပဒတော အာစာရတ္ထေ ဤယော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၆၈။)ကမ္မေ-အပုတ္တောပိ ပုတ္တော ဝိယ အာစရီယတိ ပုတ္တီယီယတိ, ပုတ္တီယီယန္တိ, ပုတ္တီယေတိ, ပုတ္တီယယတိ, ပုတ္တီယာပေတိ, ပုတ္တီယာပယတိ, ပုတ္တီယာပီယတိ, ပုတ္တီယာပီယန္တိ။ ဧဝံ သိဿီယတိ, သိဿီယန္တိ။
ကုဋိယံ ဝိယ ပါသာဒေ အာစရတီတိ အတ္ထေ –
֍ * ၇၀၇။ အာဓာရာ [က. ၄၃၆; ရူ. ၅၃၇; နီ. ၉၁၂; စံ. ၁.၁.၂၆; ပါ. ၃.၁.၁၀]။
ဥပမာနဘူတာ အာဓာရဘူတာ စ နာမမှာ အာစာရတ္ထေ ဤယော ဟောတိ။
ကုဋီယတိ, ကုဋီယန္တိ ပါသာဒေ, နဒိယံ ဝိယ သမုဒ္ဒေ အာစရတိ နဒီယတိ, နဒီယန္တိ ဣစ္စာဒိ။
အရညေ ဝိယ နဂရေ အာစရတိ အရညီယတိ, အရညီယန္တိ နဂရေ။ ဧဝံ ဂေဟီယတိ ဝိဟာရေ။
လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနီယဋ္ဌေန ပဗ္ဗတော ဝိယ အတ္တာနံ အာစရတီတိ အတ္ထေ –
֍ * ၇၀၈။ ကတ္တုတာယော [က. ၄၃၅; ရူ. ၅၃၆; နီ. ၉၁၁; စံ. ၁.၁.၂၇; ပါ. ၃.၁.၁၁]။
ဥပမာနဘူတာ ကတ္တုဘူတာ စ နာမမှာ အာစာရတ္ထေ အာယော ဟောတီတိ ပဗ္ဗတသဒ္ဒတော အာယော။ တတော တျာဒျုပ္ပတ္တိ။
ပဗ္ဗတာယတိ သံဃော, ပဗ္ဗတာယန္တိ, စိစ္စိဋော ဝိယ အတ္တာနံ အာစရတိ စိစ္စိဋာယတိ, သဒ္ဒေါ။ ဧဝံ ပဋပဋာယတိ, ကဋကဋာယတိ, ဓူမဓူမာယတိ, ဓူပါယတိ, သန္ဓူပါယတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၆၉။)֍ * ၇၀၉။ ဈတ္ထေ [က. ၄၃၅; ရူ. ၅၃၆; နီ. ၉၁၁; စံ. ၁.၁.၃၀; ပါ. ၃.၁.၁၂, ၁၃]။
စီပစ္စယဿ အတ္ထော အဗ္ဘူတတဗ္ဘာဝေါ ဈတ္ထော နာမ။ ကတ္တုတော ဈတ္ထေ အာယော ဟောတိ။
ဘုသာယတိ, ဘုသာယန္တိ, အပဋောပိ ပဋော ဘဝတိ ပဋာယတိ, ပဋာယန္တိ, အလောဟိတမ္ပိ လောဟိတံ ဘဝတိ လောဟိတာယတိ။ ဧဝံ နီလာယတိ, ကမလာယတိ, စန္ဒာယတိ, စန္ဒနာယတိ, ကဉ္စနာယတိ, ဝဇိရာယတိ။
ကတ္တုတောတွေဝ? ဘုသံ ကရောတိ။
သဒ္ဒံ ကရောတီတိ အတ္ထေ –
֍ * ၇၁၀။ သဒ္ဒါဒီဟိ ကရောတိ [က. ၄၃၅; ရူ. ၅၃၆; နီ. ၉၁၁; စံ. ၁.၁.၃၆; ပါ. ၃.၁.၁၇, ၁၈; ‘သဒ္ဒါဒီနိ’ (ဗဟူသု)]။
သဒ္ဒါဒီဟိ ဒုတိယန္တေဟိ နာမေဟိ ကရောတျတ္ထေ အာယော ဟောတိ။
သဒ္ဒါယတိ, သဒ္ဒါယန္တိ, ဝေရံ ကရောတိ ဝေရာယတိ, ဝေရာယန္တိ, ကလဟံ ကရောတိ ကလဟာယတိ, ကလဟာယန္တိ, မေတ္တံ ကရောတိ မေတ္တာယတိ, မေတ္တာယန္တိ, ကရုဏံ ကရောတိ ကရုဏာယတိ, ကရုဏာယန္တိ, မုဒိတံ ကရောတိ မုဒိတာယတိ, မုဒိတာယန္တိ, ဥပေက္ခံ ကရောတိ ဥပေက္ခာယတိ, ဥပေက္ခာယန္တိ, ကုက္ကုစ္စံ ကရောတိ ကုက္ကုစ္စာယတိ, ကုက္ကုစ္စာယန္တိ, ပိယံ ကရောတိ ပိယာယတိ, ပိယာယန္တိ, ပစ္စယံ သဒ္ဒဟနံ ကရောတိ ပတ္တိယာယတိ, ပတ္တိယာယန္တိ, တဏှံ ကရောတိ တဏှာယတိ, တဏှာယန္တိ, တဏှီယတိ, တဏှီယန္တိ ဝါ, ကရောတျတ္ထေ ဤယော။ မမ ဣဒန္တိ ကရောတိ မမာယတိ, မမာယန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၇၀။)֍ * ၇၁၁။ နမောတွဿော [စံ. ၁.၁.၃၇; ပါ. ၃.၁.၁၉]။
နမောသဒ္ဒတော ကရောတျတ္ထေ အဿော ဟောတိ။
နမဿတိ, နမဿန္တိ။
သမာနံ သဒိသံ ကရောတီတိ အတ္ထေ –
֍ * ၇၁၂။ ဓာတွတ္ထေ နာမသ္မိ [ပါ. ၃.၁.၂၁, ၂၅]။
ဓာတွတ္ထော ဝုစ္စတိ ယာ ကာစိ ကြိယာ။ နာမသ္မာ ဓာတွတ္ထေ ဣ ဟောတိ။ ‘ယုဝဏ္ဏာနမေဩ ပစ္စယေ’တိ ဣဿ ဧတ္တံ။
သမာနေတိ, သမာနေန္တိ။
‘ဧဩနမယာဝါ သရေ’တိ ဧဿ အယာဒေသော။ ‘ဏိဏာပျာပီဟိ ဝါ’တိ ဧတ္ထ ဝါသဒ္ဒေန လပစ္စယော, သမာနယတိ, သမာနယန္တိ, ပိဏံ ကရောတိ ပိဏေတိ, ပိဏယတိ, ကုသလံ ပုစ္ဆတိ ကုသလေတိ, ကုသလယတိ, ဝိသုဒ္ဓံ ဟောတိ ဝိသုဒ္ဓေတိ, ဝိသုဒ္ဓယတိ, ဝီဏာယ ဥပဂါယတိ ဥပဝီဏေတိ, ဥပဝီဏာယတိ, ပညာယ အတိက္ကမတိ အတိပညေတိ, အတိပညာယတိ, ဝစ္စံ ကရောတိ ဝစ္စေတိ, ဝစ္စယတိ, မုတ္တံ ကရောတိ မုတ္တေတိ, မုတ္တယတိ, ဗလေန ပီဠေတိ ဗလေတိ, ဗလယတိ။
အဿ ဣတ္တေ-ဗလီယတိ, ဗလီယန္တိ။ ‘‘အဗလာနံ ဗလီယန္တီ’’တိ ပါဠိ။
သစ္စံ ကရောတီတိ အတ္ထေ –
֍ * ၇၁၃။ သစ္စာဒီဟာပိ [သံယုတ္တနိကာယေ; ရူ. ၅၄၀; နီ. ၉၁၄; ပါ. ၃.၁.၂၅]။
သစ္စာဒီဟိ နာမေဟိ ဓာတွတ္ထေ အာပိ ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၇၁။)သစ္စာပေတိ, သစ္စာပေန္တိ, အတ္ထဝိဘာဂံ ကရောတိ အတ္ထာပေတိ, အတ္ထာပေန္တိ, ဗေဒသတ္ထံ ကရောတိ ဗေဒါပေတိ, ဗေဒါပေန္တိ, သုက္ခံ ကရောတိ သုက္ခာပေတိ, သုက္ခာပေန္တိ, သုခံ ကရောတိ သုခါပေတိ, သုခါပေန္တိ, ဒုက္ခံ ကရောတိ ဒုက္ခာပေတိ, ဒုက္ခာပေန္တိ, ဥဏှံ ကရောတိ ဥဏှာပေတိ, ဥဏှာပေန္တိ ဣစ္စာဒိ။
အပုတ္တံ ပုတ္တမိဝ အာစရတိ ပုတ္တီယတိ, ပုတ္တီယိတုံ ဣစ္ဆတီတိ အတ္ထေ ‘တုံသ္မာ လောပေါ စိစ္ဆာယံ တေ’တိ သပစ္စယော။
֍ * ၇၁၄။ ယထိဋ္ဌံ သျာဒိနော [က. ၄၅၈; ရူ. ၄၆၁; နီ. ၉၃၉; စံ. ၅.၁.၈; ပါ. ၆.၁.၃]။
ဣစ္ဆီယတီတိ ဣဋ္ဌံ, ယံ ယံ ဣဋ္ဌံ ယထိဋ္ဌံ။ ‘‘ယမိဋ္ဌ’’န္တိပိ ပါဌော။ သျာဒျန္တဿ ယထိဋ္ဌံ ဧကဿရံ အာဒိဘူတ’မညံ ဝါ ဒွေရူပံ ဟောတိ, န တျာဒိဿ ဝိယ အာဒိဘူတမေဝါတိ အတ္ထော။ ‘ဦ ဗျဉ္ဇနဿာ’တိ ဦ အာဂမော။
အာဒိမှိ ဒွိတ္တေ-ပုပ္ပုတ္တီယိသတိ။
မဇ္ဈေ ဒွိတ္တေ-ပုတ္တိတ္တီယိသတိ။
အကမလံ ကမလံ ဘဝတိ ကမလာယတိ, ကမလာယိတုံ ဣစ္ဆတီတိ ကကမလာယိသတိ, ကမမလာယိသတိ, ကမလလာယိသတိ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ နာမဓာတုရာသိ။
ဣတိ နိရုတ္တိဒီပနိယာ နာမ မောဂ္ဂလ္လာနဒီပနိယာ
တျာဒိကဏ္ဍော နာမ အာချာတကဏ္ဍော
နိဋ္ဌိတော။
(နိရုတ္တိ၊၄၇၂။)၇. ကိတကဏ္ဍ
ဓာတွန္တဝိကာရရာသိ
ဝိသံယောဂရူပရာသိ
အထ ဓာတုပစ္စယသံသိဒ္ဓံ ကာလ, ကာရက, လိင်္ဂ, သင်္ချာ, ကြိယာဘေဒဒီပကံ ဒဗ္ဗပ္ပဓာနဝါစကံ ကိတကပဒံ ဒီပိယတေ။
တတ္ထ အတီတာဒယော ကာလဘေဒေါ နာမ။
ကတ္တာ စ ကမ္မဉ္စ ကရဏဉ္စ သမ္ပဒါနဉ္စ အပါဒါနဉ္စ အဓိကရဏဉ္စ ဘာဝေါ စာတိ သတ္တ သာဓနာနိ ကာရကဘေဒေါ နာမ။
ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ လိင်္ဂဘေဒေါ နာမ။
ဧကတ္တ, ဗဟုတ္တဘေဒေါ သင်္ချာဘေဒေါ နာမ။
တဿီလကြိယာ, တဒ္ဓမ္မကြိယာ, တဿာဓုကာရကြိယာ, အတ္တမာနကြိယာ, အဘိက္ခညကြိယာ, အရဟကြိယာ, သက္ကကြိယာ, ပေသနကြိယာ, အတိသဂ္ဂကြိယာ, ပတ္တကာလာရောစနကြိယာ, အဝဿမ္ဘာဝီကြိယာဒယော ကြိယာဘေဒေါ နာမ။
‘‘ဂမနံ ဘဝတိ, ပစနံ ဇာနာတိ’’ ဣစ္စာဒီသု ပစ္စယတ္ထဘူတော ဘာဝေါ နာမ သာဓနရူပေါ ဟောတိ။ ဇာတိ ဝိယ သင်္ခတဓမ္မဿ ဓာတွတ္ထဘူတာယ သာဓျကြိယာယ သာဓကတ္တာ လိင်္ဂတ္တယယုတ္တော စ ဟောတိ, ကြိယာ, ကာရော, ကရဏန္တိ သိဒ္ဓတ္တာ သင်္ချာဘေဒယုတ္တော စ ဟောတိ-နာနာဓာတွတ္ထာနဉ္စ ကတ္တု, ကမ္မာနဉ္စ ကာလာဒီနဉ္စ ဘေဒေန သရူပဘေဒသဗ္ဘဝတော, တသ္မာ သောပိ ဒဗ္ဗေ ဧဝ သင်္ဂယှတီတိ ကတွာ ‘ဒဗ္ဗပ္ပဓာနဝါစက’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သဗ္ဗံ တျာဒိကဏ္ဍေ ဘာဝသာဓနဝိနိစ္ဆယေ ဝုတ္တမေဝ။
(နိရုတ္တိ၊၄၇၃။)‘ဗဟုလ’န္တိ စ ‘ကြိယတ္ထာ’တိ စ ဝတ္တန္တေ –
֍ * ၇၁၅။ ကတ္တရိ ဘူတေ က္တ က္တဝန္တု က္တာဝီ [က. ၅၅၅; ရူ. ၆၁၂; နီ. ၁၁၄၂; စံ. ၁.၂.၆၆ ။ပေ.။ ၃.၂.၁၀၂]။
အဘဝီတိ ဘူတော, အတီတော, ဘူတေ ဝတ္တဗ္ဗေ ကြိယတ္ထာ ကတ္တရိ ကာနုဗန္ဓာ တ, တဝန္တု, တာဝီပစ္စယာ ဟောန္တိ, ကာနုဗန္ဓာ ‘န တေ ကာနုဗန္ဓနာဂမေသူ’တိ သုတ္တေ ဝိသေသနတ္ထာ။
֍ * ၇၁၆။ က္တော ဘာဝကမ္မေသု [က. ၅၅၆; ရူ. ၆၂၂; နီ. ၁၁၄၃; စံ. ၁.၂.၆၇ ။ပေ.။ ၃.၂.၁၀၂; ၃.၄.၇၀]။
ဘူတေ ဝတ္တဗ္ဗေ ကြိယတ္ထာ ဘာဝ, ကမ္မေသု ကာနုဗန္ဓော တပစ္စယော ဟောတိ။
အဘဝီတိ ဘူတော-ပုရိသော, ဘူတာ-ဣတ္ထီ, ဘူတံ-ကုလံ, ကာရိတေ ဓာတုတော ဏာနုဗန္ဓာနံ ပဌမံ သမ္ပတ္တတ္တာ ‘န တေ ကာနုဗန္ဓနာဂမေသူ’တိ ပဋိသေဓော န ပါပုဏာတိ, ‘ယုဝဏ္ဏာနမေဩ ပစ္စယေ’တိ ဩဝုဒ္ဓိ, ‘အာဝါယာ ဏာနုဗန္ဓေ’တိ ဩဿ အာဝတ္တံ, တတော တပစ္စယော။
֍ * ၇၁၇။ ဉီ ဗျဉ္ဇနဿ [က. ၆၀၅; ရူ. ၅၄၇; နီ. ၁၂၁၀]။
ဗျဉ္ဇနာဒိပစ္စယဿ အာဒိမှိ ဉာနုဗန္ဓော ဤကာရော အာဂစ္ဆတိ။
ကတ္တရိ-အဘာဝယိတ္ထာတိ ဘာဝိတော-ပုရိသော, ဘာဝိတာဣတ္ထီ, ဘာဝိတံ-ကုလံ။
ကမ္မေ-အနုဘူယိတ္ထာတိ အနုဘူတော-ဘောဂေါ, အနုဘူတာသမ္ပတ္တိ, အနုဘူတံ-သုခံ။
ကာရိတေ-ဘာဝီယိတ္ထာတိ ဘာဝိတော-မဂ္ဂေါ, ဘာဝိတာပဋိပဒါ, ဘာဝိတံ-စိတ္တံ။
(နိရုတ္တိ၊၄၇၄။)တဝန္တု, တာဝီသု-အဘဝီတိ ဘူတဝါ-ပုရိသော, ဘူတဝန္တီ, ဘူတဝတီ-ဣတ္ထီ, ဘူတဝံ-ကုလံ, ဂုဏဝန္တုသမံ။ ဘူတာဝီ-ပုရိသော။ ဘူတာဝိနီ-ဣတ္ထီ, ဘူတာဝိ-စိတ္တံ, ဒဏ္ဍီ, ဒဏ္ဍိနီသမံ။ ပုရိသော ဘောဂံ အနုဘူတော, ပုရိသေန ဘောဂေါ အနုဘူတော။
ဧတ္ထ စ ကိတပစ္စယာနံ အတ္ထော ဒုဝိဓော ဝါစ္စတ္ထော, အဘိဓေယျတ္ထော စာတိ သဗ္ဗံ တျာဒိကဏ္ဍေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ပုရိမေသု ပန ဆသု သာဓနေသု ပစ္စယာနံ အဘိဓေယျတ္ထော ပဒန္တရေန အာစိက္ခီယတိ, ဘာဝသာဓနေ ပန အတ္တနော ဓာတုနာ ဧဝ။
တတ္ထ စ ကတ္တုသတ္တိ, ကမ္မသတ္တိ, ကရဏသတ္တိ, သမ္ပဒါနသတ္တိ, အပါဒါနသတ္တိ, အဓိကရဏသတ္တိသင်္ခါတံ ဝါစ္စတ္ထံ ဥဇုံ ဝဒန္တာ ကိတပစ္စယာ အတ္တနော အဘိဓေယျပဒေန သမာနလိင်္ဂ, ဝိဘတ္တိ, သင်္ချာယုတ္တာ ဟုတွာ ဝဒန္တိ။
တံ ယထာ? –
ကတ္တရိ တာဝ-ပုရိသော ဘောဂံ အနုဘူတော, ပုရိသာ ဘောဂံ အနုဘူတာ။ပေ.။ ပုရိသေသု ဘောဂံ အနုဘူတေသု, ဣတ္ထီ ဘောဂံ အနုဘူတာ, ဣတ္ထိယော ဘောဂံ အနုဘူတာယော။ပေ.။ ဣတ္ထီသု ဘောဂံ အနုဘူတာသု, ကုလံ ဘောဂံ အနုဘူတံ, ကုလာနိ ဘောဂံ အနဘူတာနိ။ပေ.။ ကုလေသု ဘောဂံ အနုဘူတေသု။
ကမ္မေ-ဘောဂေါ ပုရိသေန အနုဘူတော, ဘောဂါ ပုရိသေန အနုဘူတာ။ပေ.။ ဘောဂေသု ပုရိသေန အနုဘူတေသု, သမ္ပတ္တိ ပုရိသေန အနုဘူတာ, သမ္ပတ္တိယော ပုရိသေန အနုဘူတာယော။ပေ.။ သမ္ပတ္တီသု ပုရိသေန အနုဘူတာသု, သုခံ ပုရိသေန အနုဘူတံ, သုခါနိ ပုရိသေန အနုဘူတာနိ။ပေ.။ သုခေသု ပုရိသေန အနုဘူတေသု။ ဧသ နယော ကရဏာဒီသုပိ။
ဧဝံ ကိတဝါစကာ အတ္တနော အဘိဓေယျပဒေန သမာနလိင်္ဂ, ဝိဘတ္တိ, သင်္ချာယုတ္တာ ဟုတွာ တံ တံ သာဓနံ ဝဒန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၇၅။)‘ဣတ္ထိယမဏတိကယကျာ စာ’တိ ဣတ္ထိယံ တိပစ္စယော, အနုဘဝနံ, အနုဘူယတေ ဝါ အနုဘူတိ။ ‘‘တိဿဿ အနုဘူတိ, ဖုဿဿ အနုဘူတိ’’ ဣစ္စာဒိကာ ဗဟူ အနုဘူတိယောပိ သိဇ္ဈန္တိ, တသ္မာ ‘‘အနုဘူတိ, အနုဘူတိယော, အနုဘူတိံ, အနုဘူတိယော။ပေ.။ အနုဘူတီသူ’’တိ ယုဇ္ဇတိ။
֍ * ၅၀၃ ၇၁၈. ကတ္တရိ လ္တုဏကာ [က. ၅၂၇, ၅၃၀; ရူ. ၅၆၈, ၅၉၀; နီ. ၁၁၀၉, ၁၁၁၄; စံ. ၁.၁.၁၃၉; ပါ. ၃.၁.၁၃၃, ၁၃၄]။
ကတ္တုကာရကေ ကြိယတ္ထာ လ္တု, ဏကာ ဟောန္တိ, လာနုဗန္ဓော တုဿ ကတ္တရိ နိဗန္ဓနတ္ထော, ‘လ္တုပိတာဒီနမာ’တိ ဝိသေသနတ္ထော စ။
အနုဘဝတီတိ အနုဘူတာ, အနုဘူတာရော, သတ္ထုသမံ။
သာမညဝိဓာနတ္တာ အရဟတ္ထေ သတ္တိအတ္ထေ တဿီလ, တဒ္ဓမ္မ, တဿာဓုကာရ, အတ္တမာနေသု စ ကာလတ္တယေ စ ဘဝန္တိ။
အရဟတ္ထေ-ဗြဟ္မဏော ဗြဟ္မဏိယာ ပရိဂ္ဂဟိတာ။
သတ္တိအတ္ထေ-ဘဂဝါ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒေတာ။
တဿီလာဒီသု-ပသယှပဝတ္တာ။
အတ္တမာနေ-အတ္တာနံ ပဏ္ဍိတံ မညတီတိ ပဏ္ဍိတမာနိတာ။
֍ * ၇၁၉။ ပုဗ္ဗေကကတ္တုကာနံ [က. ၅၆၄; ရူ. ၆၄၀; နီတိ. ၁၁၅၀-၆; စံ. ၁.၃.၁၃၁; ပါ. ၃.၄.၂၁]။
ယာသံ ဝိသေသန, ဝိသေသျာနံ ဒွိန္နံ ပုဗ္ဗာ’ပရကြိယာနံ ကတ္တာ ဧကောဝ ဟောတိ။ တာသု ပုဗ္ဗကြိယာယံ ဘာဝတ္ထေ တုန, တွာန, တွာပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ‘ဧဩနမယဝါ သရေ’တိ ဤကာရေ ပရေ ဩဝုဒ္ဓိယာ အဝတ္တံ။
ဘောဂံ အနုဘဝိတုန, အနုဘုတွာန, အနုဘုတွာ။
(နိရုတ္တိ၊၄၇၆။)ဧကကတ္တုကာနန္တိ ကိံ? ဒေဝဒတ္တော ဘုဉ္ဇိ, ယညဒတ္တော ဂစ္ဆတိ။
ပုဗ္ဗေတိ ကိံ? ပစ္ဆာ ဘုဉ္ဇတိ, ပဌမံ ပစတိ။
ဗဟုလာဓိကာရာ သမာနာ’ပရကြိယာသုပိ နာနာကတ္တုကာသုပိ တုနာဒယော ဘဝန္တိ။ ထက္ကစ္စ ဒဏ္ဍော ပတတိ, ဒွါရံ သံဝရိတွာ နိက္ခမတိ, ပုရိသော သီဟံ ဒိသွာ ဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။
ယသ္မိံ ဝါကျေ အပရကြိယာပဒံ န ဒိဿတိ။ ယထာ? ပဗ္ဗတံ အတိက္ကမ္မ နဒီ, အတိက္ကမ္မ နဒိံ ပဗ္ဗတော, ယေ တေ သန္တာ ဝိမောက္ခာ အတိက္ကမ္မ ရူပေ အရူပါတိ, တတ္ထပိ သတ္တာကြိယာ ဝိညာယတေဝ သဗ္ဗပဒတ္ထာနံ သတ္တာနာတိဝတ္တနတော။ အပရကြိယာရဟိတေ အသမာနကတ္တုကေ စ ဝါကျေ ပဌမန္တယောဂဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ကတ္တရိပိ တုနာဒီနံ သမ္ဘဝေါ ယုတ္တော။
֍ * ၇၂၀။ ပဋိသေဓာလံခလူနံ တုန တွာန တွာ ဝါ [ပဋိသေဓေလံခလူနံ တုနတ္တွာန တ္တွာ ဝါ’ (ဗဟူသု)]။
ပဋိသေဓတ္ထာနံ အလံ, ခလူနံ ယောဂေ တုနာဒယော ဟောန္တိ ဝါ။
အလံ ဘုတွာ, ခလု ဘုတွာ, အလံ ဘုတ္တေန, ခလု ဘုတ္တေန ဝါ။
֍ * ၇၂၁။ တုံတာယေတဝေ ဘာဝေ ဘဝိဿတိကြိယာယံ တဒတ္ထာယံ [က. ၅၆၁-၂-၃; ရူ. ၆၃၆, ၆၃၈-၉; နီ. ၁၁၄၈-၉]။
တဿာ တဿာ ကြိယာယ အတ္ထဘူတာယ ဘဝိဿမာနကြိယာယ ဂမျမာနာယ ဘာဝတ္ထေ တုံ, တာယေ, တဝေပစ္စယာ ဘဝန္တိ။ သုတ္တပဒဝဍ္ဎနေန တုယေပစ္စယောပိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၇၇။)အနုဘဝိတုံ ဂစ္ဆတိ, အနုဘဝိတာယေ ဂစ္ဆတိ, အနုဘဝိတဝေ ဂစ္ဆတိ, အနုဘဝိတုံ ဣစ္ဆတိ, ကာမေတိ, သက္ကောတိ, ဇာနာတိ။ တထာ ကာလော အနုဘဝိတုံ, သမယော အနုဘဝိတုံ, ဝေလာ အနုဘဝိတုံ။ တထာ အနုဘဝိတုံ မနော, အနုဘဝိတုံ သောကော, စက္ခု ဒဋ္ဌုံ, သောတံ သောတုံ, မနော ဝိညာတုံ, ဟတ္ထော ကာတုံ, ပါဒေါ ဂန္တုံ, ဓနု ယုဇ္ဈိတုံ, ဇဠော ဝတ္တုံ, မန္ဒော ဂန္တုံ, အလသော ကတ္တုန္တိ။
ဧတ္ထ စ ‘‘ကာလော အနုဘဝိတု’’န္တိအာဒီသု သတ္တာဝသေန ဟေတုကြိယာ သိဇ္ဈတိ, တသ္မာ ‘‘အနုဘဝိတုံ ကာလော ဘဝတီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣမေ ပနေတ္ထ တာယေ, တုယေပယောဂါ – အာဂတာမှ ဣမံ ဓမ္မသမယံ, ဒက္ခိတာယေ အပရာဇိတသံဃံ [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၂]။ အလဉှိ တေ ဇဂ္ဃိတာယေ, မမံ ဒိသွာန ဧဒိသံ [ဇာ. ၁.၅.၁၃၇]။ ကော တာဒိသံ အရဟတိ ခါဒိတာယေ [ဇာ. ၁.၁၆.၉၂], အတ္ထိ ဟေဟိတိ သော မဂ္ဂေါ, န သော သက္ကာ န ဟောတုယေ [ဗု. ဝံ. ၂.၉ ‘ဟေတုယေ’], အရဟသိ နံ ယာစိတုယေ တုဝမ္ပိ, အရဟသိ နော ဇာနိတုယေ ကတာနိ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၇၂၂။ ဘာဝကမ္မေသု တဗ္ဗာနီယာ [က. ၅၄၀; ရူ. ၅၄၅; နီ. ၁၁၂၅]။
ဘာဝေ ကမ္မနိ စ တဗ္ဗ, အနီယာ ဟောန္တိ။ သုတ္တပဒဝဍ္ဎနေန တဗျ, တာယ, တေယျပစ္စယာပိ ဟောန္တိ။
အနုဘဝိတဗ္ဗော-ဘောဂေါ, အနုဘဝိတဗ္ဗာ-သမ္ပတ္တိ, အနုဘဝိတဗ္ဗံ-သုခံ။
ဗဟုလာဓိကာရာ ကတ္တာဒီသွပိ ဘဝန္တိ, တပန္တီတိ တပနီယာပါပဓမ္မာ, ဥပဋ္ဌာတီတိ ဥပဋ္ဌာနီယော-သိဿော။ ပဝုစ္စတိ ဧတေနာတိ ပဝစနီယော-ဥပဇ္ဈာယော, နိယျန္တိ ဧတေနာတိ နိယျာနီယော, သော ဧဝ နိယျာနိကော။
သိနာ-သောစေယျေ, သိနာယန္တိ ဧတေနာတိ သိနာနီယံစုဏ္ဏံ, ဒီယတေ အဿာတိ ဒါနီယော-ဗြာဟ္မဏော။ သမ္မာ ဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သမ္မာဝတ္တနီယော-ဂုရု။
(နိရုတ္တိ၊၄၇၈။)အရဟတ္ထေ စ သက္ကတ္ထေ၊ ပတ္တကာလေ စ ပေသနေ။
တဗ္ဗာဒယော အတိသဂ္ဂေ၊ အဝဿာဓမိဏေသု စ။
တတ္ထ ‘‘အရဟ သက္က ဝိသိဋ္ဌေ ကတ္တရီ’’တိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဘဝတီတိ ဘဗ္ဗော, ဘဝိတုံ အရဟတီတိ အတ္ထော, မဇ္ဇတီတိ မဇ္ဇံ, မဒနီယံ, မဇ္ဇိတုံ သက္ကောတီတိ အတ္ထော, ဧဝမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။
ပတ္တကာလေ-ကတ္တဗ္ဗော ဘဝတာ ကဋော, ဧသ ကာလော ကဋကရဏဿာတိ ဒီပေတိ။
ပေသနေ-ဂန္တဗ္ဗော ဘဝတာ ဂါမော, ဂစ္ဆတု ဘဝံ ဂါမန္တိ ဒီပေတိ။
အတိသဇ္ဇနံ သမ္ဗောဓနံ အတိသဂ္ဂေါ, ဥပဒေသော စေဝ ဝိဓိ စ။ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗာ’ကတ္တဗ္ဗဿ ကမ္မဿ အာစိက္ခဏံ ဥပဒေသော, ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, သီလံ ရက္ခိတဗ္ဗံ, ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော, အဒိန္နံ န အာဒါတဗ္ဗံ [ဒီ. နိ. ၃.၈၅]။ ကတ္တဗ္ဗာ’ကတ္တဗ္ဗာကာရဒဿနံ ဝိဓိ, သက္ကစ္စံ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ, နော အသက္ကစ္စံ။
အဝဿကေ-ဂမနီယော အဘိသမ္ပရာယော, အဝဿံ ဂန္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။
ယံ ဣဏံ အဒေန္တဿ ဒဏ္ဍော အာဂစ္ဆတိ, ဣဒံ အဓမိဏံ နာမ, သတံ မေ ဒါတဗ္ဗံ ဘဝတာတိ။
ဣမေ ပနေတ္ထ တဗျ, တာယ, တေယျပယောဂါ – န ဗြာဟ္မဏေ အဒ္ဓိကေ တိဋ္ဌမာနေ, ဂန္တဗျမာဟု ဒွိပဒိန္ဒ သေဋ္ဌ [ဇာ. ၁.၁၀.၁၃ (ဂန္တဗ္ဗ)]။ ဘူတဂါမပါတဗျတာ, ကာမေသု ပါတဗျတာ [ပါစိ. ၉၀], အလဇ္ဇိတာယေ လဇ္ဇန္တိ [ဓ. ပ. ၃၁၆], လဇ္ဇိတာယေ န လဇ္ဇရေ။ ဃာတေတာယံ ဝါ ဃာတေတုံ, ပဗ္ဗာဇေတာယံ ဝါ ပဗ္ဗာဇေတုံ [မ. နိ. ၁.၃၅၇], ဉာတေယျံ, ဒိဋ္ဌေယျံ, ပတ္တေယျံ, ဝိဒ္ဓေယျံ မံ အမညထ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၉၇]။
(နိရုတ္တိ၊၄၇၉။)တ,တိ, တု, တဝန္တု, တာဝီ, တွာ, တွာန, တုန, တုံ, တဝေ, တာယေ, တုယေ, တဗ္ဗ။ ဣမေ တကာရပစ္စယာ နာမ။
ကရ, ခနု, ဂါ, ဂမု, ဇန, ဌာ, တနု, ထရ, ဓာ, ဓရ, နမု, ပါ, ဖရ, ဘရ, မန, မရ, ရမု, သရ, ဟရ, ဟန။
֍ * ၇၂၃။ ဂမာဒိရာနံ လောပေါန္တဿ [က. ၅၈၆-၇; ရူ. ၆၀၀, ၆၃၂; နီ. ၁၁၉၀, ၁၁၉၁]။
ဂမာဒီနံ မကာရ, နကာရန္တာနံ ရကာရန္တာနဉ္စ ဓာတူနံ အန္တဿ လောပေါ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ တပစ္စယေ ပရေ တွာဒိဝဇ္ဇိတေ။
ကရ-ကရဏေ, ကရီယိတ္ထာတိ ကတော-ဝိဟာရော, ကတာဂူဟာ, ကတံ-ဂေဟံ, သက္ကရီယိတ္ထာတိ သက္ကတော, မဟာဝုတ္တိနာ သန္တဿ သော။
‘ကရောတိဿ ခေါ’တိ ပါဒိတော ကရဿ ကဿ ခေါ, သင်္ခရီယိတ္ထာတိ သင်္ခတော, အဘိသင်္ခတော, ဝိသင်္ခရိတ္ထ ဝိကိရီယိတ္ထာတိ ဝိသင်္ခတော, ဥပကရီယိတ္ထ သဇ္ဇီယိတ္ထာတိ ဥပက္ခဋော, ‘တထနရာနံ ဋဌဏလာ’တိ တဿ ဋော။ ဧဝံ ဒုက္ကဋံ။
ပရိတော ကရီယိတ္ထာတိ ပရိက္ခတော, ပုရတော ကရီယိတ္ထာတိ ပုရက္ခတော, ပုရေက္ခတော ဝါ, မဟာဝုတ္တိနာ ပုရဿ ဧတ္တံ။
ခနု-အဝဒါရဏေ, ခညိတ္ထာတိ ခတော-အာဝါဋော။
ဂါ-သဒ္ဒေ။
֍ * ၇၂၄။ ဂါပါနမီ [က. ၅၈၈; ရူ. ၆၂၀; နီ. ၁၁၉၂]။
ဂါ, ပါနံ အန္တော ဤကာရော ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ တပစ္စယေ ပရေ တွာဒိဝဇ္ဇိတေ။
ဂါယိတ္ထာတိ ဂီတံ, သမောဓာနေတွာ ဂါယိတ္ထာတိ သင်္ဂီတောပရိယတ္တိဓမ္မော။
(နိရုတ္တိ၊၄၈၀။)ဂမု-ဂတိမှိ အဂစ္ဆီတိ ဂတော, အဂစ္ဆီယိတ္ထာတိ ဝါ ဂတော။ ဧဝံ အာဂတော, ဥဂ္ဂတော, ဒုဂ္ဂတော, နိဂ္ဂတော, ဝိဂတော, သုဂတော, သင်္ဂတော, အနုဂတော, အပဂတော, အဝဂတော, ဥပဂတော, အဓိဂတော။
ဇန-ဇာတိယံ။
֍ * ၇၂၅။ ဇနိဿာ [က. ၅၈၅; ရူ. ၆၁၉; နီ. ၁၁၈၉]။
ဇနိဿ နဿ အာ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ တပစ္စယေ ပရေ တွာဒိဝဇ္ဇိတေ။
အဇာယိတ္ထာတိ ဇာတော, ဒုဇ္ဇာတော, သုဇာတော, သဉ္ဇာတော, အနုဇာတော, အဝဇာတော, အတိဇာတော။
သုတ္တဝိဘတ္တေန အညသ္မိမ္ပိ ဝဏ္ဏေ ပရေ နဿ အာ ဟောတိ, ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ, ဝိဇာယိတုံ, ဝိဇာယနံ, ဝိဇာယန္တီ-ဣတ္ထီ, ဝိဇာယမာနာ, ပုတ္တံ ဇနေတီတိ ဇာယာ ဣစ္စာဒိ, သဗ္ဗတ္ထ မဟာဝုတ္တိနာ သရေ ပရေ ယာဂမော, မဟာဝုတ္တိနာ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ နဿ ယာဒေသော အာဒိဒီဃော စ။
ဌာ-ဂတိနိဝတ္တိယံ။
֍ * ၇၂၆။ ဌာဿိ [က. ၅၈၈; ရူ. ၆၂၀; နီ. ၁၁၉၂]။
ဌာဿ ဣ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ တကာရေ တွာဒိဝဇ္ဇိတေ။
အဋ္ဌာသီတိ ဌိတော, ဥဋ္ဌိတော, နိဋ္ဌိတော, သဏ္ဌိတော, အဓိဋ္ဌိတော။
တနု-ဝိတ္ထာရေ, အာတညိတ္ထာတိ အာတတံ, ဝိတတံ, အာတတဝိတတံ, တူရိယဘေဒေါ။
ထရ-သန္ထရဏေ, သန္ထရီယိတ္ထာတိ သန္ထတော, ဝိတ္ထတော။
ဓာ-ဓာရဏေ။
֍ * ၇၂၇။ ဓာဿ ဟိ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
(နိရုတ္တိ၊၄၈၁။)ဓာဓာတုဿ ဓဿ ဟိ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ တကာရေ တွာဒိဝဇ္ဇိတေ။
အာဓီယိတ္ထာတိ အာဟိတော, အာဂျာဟိတော, ဝိဓီယိတ္ထာတိ ဝိဟိတော, နိဓီယိတ္ထာတိ နိဟိတော, သန္ဓီယိတ္ထာတိ သံဟိတော, ဩဓီယိတ္ထာတိ ဩဟိတော, အဘိဓီယိတ္ထာတိ အဘိဟိတော, ပိဓီယိတ္ထာတိ ပိဟိတော, အပိဟိတော။ ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗဿ တတိယတ္တံ, ‘ဓာဿ ဟော’တိ သုတ္တေန ပရဿ ဟတ္တံ, အာဒဟိတော, ဝိဒဟိတော, နိဒဟိတော, သံဒဟိတော, သဒ္ဒဟိတော ဝါ, သန္နိဒဟိတော, ဩဒဟိတော, ပိဒဟိတော, အပိဒဟိတော, ပရိဒဟိတော။
ဓရ-ဓာရဏေ, ဥဒ္ဓရီယိတ္ထာတိ ဥဒ္ဓဋော, သမုဒ္ဓဋော, နိဒ္ဓဋော, တဿ ဋတ္တံ။
နမု-နမနေ, နမိတ္ထာတိ နတော, ဥန္နတော, သမုန္နတော, ဩနတော, အဝနတော။
ပါ-ပါနေ, ‘ဂါပါနမီ’တိ ဤတ္တံ, ပီယိတ္ထာတိ ပီတံ။
ဖရ-ဖရဏေ, ဖရိတ္ထ, ဖရီယိတ္ထာတိ ဝါ ဖုဋော, ဝိပ္ဖုဋော, သမ္ဖုဋော, ဩဖုဋော, မဟာဝုတ္တိနာ ဖဿ ဥတ္တံ, တဿ ဋတ္တံ။
ဘရ-ဓာရဏေ, ဘရီယိတ္ထာတိ ဘတော, အာဘတော, အာဘဋော ဝါ။ ဥဒကာတလမုဗ္ဘတော, ဥဗ္ဘတံ သံဃေန ကထိနံ [မဟာဝ. ၃၁၇], သမ္ဘတံ ဓနံ။
မန-ဉာဏေ, မတော, မဟာဇနေန သမ္မတောတိ မဟာသမ္မတော, သမ္မတာ သီမာ [မဟာဝ. ၁၃၉], အနုမတော, အဘိမတော။
မရ-ပါဏစာဂေ, မရိတ္ထာတိ မတော, ကာလင်္ကတော။
ရမု-ကီဠာယံ, ရမိတ္ထာတိ ရတော, အဘိရတော။
(နိရုတ္တိ၊၄၈၂။)ရမု-ဥပရမေ, ဝိရတော, ပဋိဝိရတော, ဥပရတော။
သရ-ဂတိ, စိန္တာသု, ဗဟုလာဓိကာရာ ကာလတ္တယေပိ တပစ္စယော, သရတိ, အသရိ, သရိဿတီတိ သတော, အနုဿတော, ပတိဿတော။
ဟရ-ဟရဏေ, ဟရီယိတ္ထာတိ ဟတော, အာဟတော, နိဟတော။
တဿ ဋတ္တေ-အာဟဋော, နိဟဋော, ဥဒါဟဋော, သမုဒါဟဋော, အဝဟဋော။
ဟန-ဟိံသာယံ, ဟညိတ္ထာတိ ဟတော, ဝိဟတော, သမူဟတော အဝိပ္ပဝါသော [မဟာဝ. ၁၄၅], သမူဟတာ သီမာ [မဟာဝ. ၁၄၆]။
တိပစ္စယမှိ ဗဟုလာဓိကာရာ အကာနုဗန္ဓေပိ အန္တလောပေါ။ ပဌမံ ကရီယတီတိ ပကတိ, အာကာရော အာကတိ, ဝိကာရော ဝိကတိ, ဂါယနံ ဂီတိ, ဥဂ္ဂီတိ, သင်္ဂီတိ, အနုဂါယနံ အနုဂီတိ, ဂမနံ ဂတိ, ဂန္တဗ္ဗာတိ ဝါ ဂတိ, ဂစ္ဆန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝါ ဂတိ, အာဂမနံ အာဂတိ, သုဂတိ, ဒုဂ္ဂတိ, သမာဂမနံ သင်္ဂတိ, ဇနနံ ဇာတိ, ဇာယန္တိ ဧတာယ, ဧတ္ထာတိ ဝါ ဇာတိ, ဌာနံ ဌိတိ, သဏ္ဌိတိ, အဝဋ္ဌိတိ, ပုနပ္ပုနံ တနနံ သန္တတိ, ဓာရေန္တိ ဧတာယာတိ ဓီတိ, မဟာဝုတ္တိနာ ဤတ္တံ။
နမနံ နတိ, ဥန္နတိ, သမုန္နတိ, ဩနတိ, အဝနတိ, ဘရိတဗ္ဗာတိ ဘတိ, မနတိ ဇာနာတိ ဧတာယာတိ မတိ, ဝိဝိဓာ မတိ ဝိမတိ, ရမဏံ ရတိ, အာရမဏံ အာရတိ, ဝိရမဏံ ဝိရတိ, အဘိရမဏံ အဘိရတိ, ပဋိဝိရမဏံ ပတိဝိရတိ, သရဏံ သတိ, သရန္တိ ဧတာယာတိ ဝါ သတိ, အနုဿတိ, ပဋိဿတိ, ဥပဟနနံ ဥပဟတိ။
တဝန္တုပစ္စယမှိ-အကာသီတိ ကတဝါ, အဟနီတိ ဟတဝါ။
တာဝီပစ္စယမှိ-ကတာဝီ, ဟတာဝီ။
(နိရုတ္တိ၊၄၈၃။)ကရဓာတုဿ ရ-ကာရဿ အာ ဟောတိ ဝါ တုံ, တုန, တဗ္ဗေသု။ တုနသဒ္ဒေန တွာန, တွာပိ သင်္ဂယှန္တိ။
ကရဿ ရ-ကာရဿ အာ ဟောတိ တဝေပစ္စယမှိ။
ကာတုံ, ကာတဝေ, ကာတုန, ကာတဗ္ဗံ။
ယထာ ကရဿ, တထာ မဟာဝုတ္တိနာ ဟရဿ ရူပံ သိဇ္ဈတိ, ဟာထုံ, ဟာတဝေ, ဟာတုန။ တေသံ တုဏ္ဍေန ဟာတူန, မုဉ္စေ ပုဗ္ဗကတံ ဣဏံ [ဇာ. ၁.၁၄.၁၀]။
တွာမှိ အာဿ ဣတ္တံ, အာဟိတွာ, သောဏ္ဍာယုဒကမာဟိတွာ [ဇာ. ၁.၁၀.၉ (။ဟတွာ)]။
ဣတိ ဝိသံယောဂရူပရာသိ။
သဒိသသံယောဂရူပရာသိ
အထ သဒိသသံယောဂရူပရာသိ ဝုစ္စတေ။
တုပစ္စယမှိ –
ယကာရဝဇ္ဇိတေ ဗျဉ္ဇနပစ္စယေ ပရေ သဗ္ဗဓာတူနံ အန္တဗျဉ္ဇနော ပရရူပံ အာပဇ္ဇတေ။
ကရောတီတိ ကတ္တာ, ကာတုံ အရဟတိ, ကာတုံ သက္ကောတိ, ကရဏသီလော, ကရဏဓမ္မော, သက္ကစ္စံ ဝါ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဘရတီတိ ဘတ္တာ, ဟရတီတိ ဟတ္တာ။
(နိရုတ္တိ၊၄၈၄။)တွာဒီသု ရ-ကာရဿ အာတ္တံ, သံယောဂေ ပရေ ရဿတ္တဉ္စ, ကတွာ, ကတွာန။
ပရရူပတ္တံ, ကတ္တုန, ကတ္တုံ, ကတ္တဗ္ဗံ, ဘရဏံ ဘတ္တုံ, ဘတ္တဝေ, ဟရဏံ ဟတ္တုံ, အဘိဟတ္တုံ, ဟတ္တဝေ။
အာပ, ဏာပ, ခိပ, ဂုပ, စဇ, ဉပ, ဉာပ, တပ, ဒီပ, ဓူပ, ပဒ, ဘဇ, ဘုဇ, မဒ, မိဒ, ယုဇ, ရိစ, ရန္ဇ, လိပ, လုပ, ဝစ, ဝတု, ဝဒ, ဝပ, ဝိစ, သန္ဇ, သိစ, သမ္ဘု, သူစ, သူဒ, သုပ။
ဓာတွန္တဗျဉ္ဇနဿ ပရရူပတ္တံ, တပစ္စယမှိ ဝိပုဗ္ဗော အာပဗျာပနေ, ဗျာပယတိ ခိပ္ပံ ဉာဏဗျာပနေန ဗျာပိတုံ သက္ကောတီတိ ဗျတ္တော, ဝိယတ္တော။
ပရိပုဗ္ဗော ပရိယာပုဏနေ ပဟုတ္တေ စ, ပရိယတ္တော။
သံပုဗ္ဗော ပရိပုဏ္ဏဘာဝေ, သမာပယိတ္ထာတိ သမတ္တော, ပရိသမတ္တော။
အာပုဗ္ဗော ဏာပ-ပေသနေ, အာဏာပီယိတ္ထာတိ အာဏတ္တော။
ခိပ-ခိပနေ, ခိပီယိတ္ထာတိ ခိတ္တော-ဒဏ္ဍော, ခိတ္တာ-မတ္တိကာ, ခိတ္တံ-လေဋ္ဋု။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ပက္ခိတ္တော, ဥက္ခိတ္တော, နိက္ခိတ္တော, ဝိက္ခိတ္တော, ဩက္ခိတ္တော, သံခိတ္တော။
ဂုပ-ဂုတ္တိယံ, ဂေါပီယိတ္ထာတိ ဂုတ္တော, သံဂုတ္တော။
စဇ-စာဂေ, စဇီယိတ္ထာတိ စတ္တော။
ဥပ-ပညာပနေ, ပညပီယိတ္ထာတိ ပညတ္တော-ဝိနယော, ပညတ္တံသိက္ခာပဒံ, ပညတ္တံ-အာသနံ။
ဉာပ-ဉာပနေ, ဝိကတိဓာတု နာမေသာ ကာရိတန္တတ္တာ, ပညာပီယိတ္ထာတိ ပညတ္တော, သညာပီယိတ္ထာတိ သညတ္တော, ဝိညာပီယိတ္ထာတိ ဝိညတ္တော။
တပ-သန္တာပေ, အတပ္ပီတိ တတ္တော, သန္တတ္တော။
ဒီပ-ဒိတ္တိယံ, အဒီပိတ္ထာတိ ဒိတ္တော, ပဒိတ္တော, အာဒိတ္တော။
(နိရုတ္တိ၊၄၈၅။)ဓူပ-သောဏ္ဍိယေ, ဓူပတိ, အဓူပိ, ဓူပိဿတီတိ ဓုတ္တော, သုရာဓုတ္တော, အက္ခဓုတ္တော [သု. နိ. ၁၀၆]။
ပဒ-ဂတိယံ, အပဇ္ဇီတိ ပတ္တော, နိပတ္တော, သမ္ပတ္တော။
ဘဇ-သမ္ဘတ္တိယံ, ဘဇတီတိ ဘတ္တော, သမ္ဘတ္တော။
ဝိပုဗ္ဗော ပုထက္ကရဏေ, ဝိဘဇိတ္ထာတိ ဝိဘတ္တော။
ဘုဇ-ပါလန, ဗျဝဟရဏေသု, ဘုဉ္ဇိတ္ထ, ဘုဉ္ဇီယိတ္ထာတိ ဝါ ဘုတ္တော, ပရိဘုတ္တော။
မဒ-ဥမ္မာဒေ, မဇ္ဇိတ္ထာတိ မတ္တော, သမ္မတ္တော, ပမတ္တော, ဥမ္မတ္တော။
မိဒ-သိနေဟနေ, မိဇ္ဇတီတိ မိတ္တော။
ယုဇ-ယောဂေ, ယုဉ္ဇတီတိ ယုတ္တော, ပယုတ္တော, ဥယျုတ္တော, နိယုတ္တော, ဝိယုတ္တော, သံယုတ္တော, သညုတ္တော။
ရိစ-ဝိရိဉ္စနေ, ရိဉ္စတီတိ ရိတ္တော။
ရန္ဇ-ရာဂေ, ရဉ္ဇတီတိ ရတ္တော, သာရတ္တော, ဝိရတ္တော။
လိပ-လိမ္ပနေ, လိမ္ပီယိတ္ထာတိ လိတ္တော, ဥလ္လိတ္တော, အဝလိတ္တော။
လုပ-အဒဿနေ, လုပ္ပတီတိ လုတ္တော။
ဝစ-ဝိယတ္တိယံ ဝါစာယံ။
֍ * ၇၃၁။ ဝစာဒီနံ ဝဿုဋ ဝါ [က. ၅၇၉; ရူ. ၆၂၉; နီ. ၁၁၈၂]။
ဝစာဒီနံ ဝဿ ဥဋ ဟောတိ ဝါ ကာနုဗန္ဓေ တ-ကာရပစ္စယေ တွာဒိဝဇ္ဇိတေ။
(နိရုတ္တိ၊၄၈၆။)ဝုစ္စိတ္ထာတိ ဥတ္တော-ဓမ္မော, ဥတ္တာ-ကထာ, ဥတ္တံ-ဝစနံ, နိရုတ္တော, နိရုတ္တာ, နိရုတ္တံ, ရာဂမော။
ဝစာဒီနံ အဿ ဥ ဟောတိ ကာနုဗန္ဓေ တ-ကာရပစ္စယေ တွာဒိဝဇ္ဇိတေ။
ဝုတ္တော-ဓမ္မော, ဝုတ္တာ-ကထာ, ဝုတ္တံ-ဝစနံ။
ဝတု-ဝတ္တနေ, ဝတ္တတီတိ ဝတ္တော, ပဝတ္တော, နိဝတ္တော။
ဝပ-ဗီဇနိက္ခေပေ, ဝပီယိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ-ဗီဇံ, ‘အဿူ’တိ ဥတ္တံ။
ဝိစ-ဝိဝေစနေ, ဝိဝိစ္စိတ္ထာတိ ဝိဝိတ္တော။
သန္ဇ-သင်္ဂေ, သဉ္ဇတီတိ သတ္တော, အာသတ္တော, ဝိသတ္တော။
သိစ-သေစနေ, သိဉ္စီယိတ္ထာတိ သိတ္တော, အာသိတ္တော, အဝသိတ္တော, အဘိသိတ္တော။
သူစ-သူစနေ, အတ္ထံ သူစေတီတိ သုတ္တံ။
သူဒ-ပဂ္ဃရဏေ, အတ္ထံ သူဒတီတိ သုတ္တံ။
သုပ-သောပ္ပနေ, သုပတီတိ သုတ္တော ဣစ္စာဒိ။
တိပစ္စယမှိ-ဗျာပနံ ဗျတ္တိ, ဝိယတ္တိ, ပရိယာပုဏနံ ပရိယတ္တိ, သမာပနံ သမတ္တိ, ပရိသမတ္တိ, အာဏာပနံ အာဏတ္တိ, ဂေါပနံ ဂုတ္တိ, ဉာပနံ ဉတ္တိ, ပညာပနံ ပညတ္တိ, သညာပနံ သညတ္တိ, ဝိညာပနံ ဝိညတ္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၈၇။)တပ-တပ္ပနေ, တပ္ပနံ တိတ္တိ, မဟာဝုတ္တိနာ အဿ ဣတ္တံ။ ဒီပနံ ဒိတ္တိ, ပဇ္ဇနံ ပတ္တိ, အာပတ္တိ, ဥပ္ပတ္တိ, နိပ္ပတ္တိ, ဝိပတ္တိ, သမ္ပတ္တိ, ဘဇနံ ဘတ္တိ, သမ္ဘတ္တိ, ဘုဉ္ဇနံ ဘုတ္တိ, ယုဉ္ဇနံ ယုတ္တိ, ရိဉ္စနံ ရိတ္တိ, နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုစ္စတိ အတ္ထော ဧတာယာတိ နိရုတ္တိ, ဝုစ္စတိ သုတ္တဿ အတ္ထော ဧတာယာတိ ဝုတ္တိ။ ‘‘ဝိဝရီယတိ သုတ္တဿ အတ္ထော ဧတာယာတိ ဝုတ္တီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဝတ္တနံ ဝုတ္တိ, ဇီဝိတဝုတ္တိ, တဒါယတ္တဝုတ္တိ, ‘အဿူ’တိ အဿ ဥတ္တံ။ ဝိဝေစနံ ဝိဝိတ္တိ, သဇ္ဇနံ သတ္တိ, အာသတ္တိ, ဝိသတ္တိ ဣစ္စာဒိ။
တုပစ္စယမှိ-ခိပတီတိ ခိတ္တာ, ဂေါပေတီတိ ဂုတ္တာ, စဇတီတိ စတ္တာ။
ဣဓ ဆိဒ, ဘိဒါဒယောပိ ဝတ္တဗ္ဗာ, ဆိန္ဒတီတိ ဆေတ္တာ, ဘိန္ဒတီတိ ဘေတ္တာ, ဘဇတီတိ ဘတ္တာ, ဘုဉ္ဇတီတိ ဘုတ္တာ, ဘောတ္တာ, ယုတ္တာ, ရိတ္တာ, လိတ္တာ, လုတ္တာ, ဝစတိ ဝဒတီတိ ဝါ ဝတ္တာ, ဝိဝိစ္စတီတိ ဝိဝိတ္တာ, သဉ္ဇတီတိ သတ္တာ, သုပ္ပတီတိ သုတ္တာ ဣစ္စာဒိ။
တဝန္တုပစ္စယမှိ-ခိပိတ္ထာတိ ခိတ္တဝါ, ဂေါပိတ္ထာတိ ဂုတ္တဝါ, စဇိတ္ထာတိ စတ္တဝါ, ဆိန္ဒိတ္ထာတိ ဆေတ္တဝါ။
ဘဇ-ပုထက္ကရဏေ, ဘာဇိတ္ထာတိ ဘတ္တဝါ, ဝိဘတ္တဝါ, အဘုဉ္ဇီတိ ဘုတ္တဝါ, အယုဉ္ဇီတိ ယုတ္တဝါ ဣစ္စာဒိ။
တာဝီပစ္စယမှိ-ခိတ္တာဝီ, ဂုတ္တာဝီ, စတ္တာဝီ, ဆေတ္တာဝီ, ဝိဘတ္တာဝီ, ဘေတ္တာဝီ, ဘုတ္တာဝီ, ယုတ္တာဝီ ဣစ္စာဒိ။
တွာဒီသု ပရရူပတ္တေ မဟာဝုတ္တိနာ တိဏ္ဏံ ဗျဉ္ဇနာနံ အာဒိဗျဉ္ဇနဿ လောပေါ, ဆေတွာ, ဆေတွာန, ဆေတ္တုန, ဝိဘတွာ, ဝိဘတွာန, ဝိဘတ္တုန, ဘုတွာ, ဘုတွာန, ဘုတ္တုန ဣစ္စာဒိ။
တုံ, တဝေသု-ဆေတ္တုံ, ဆေတ္တဝေ, ဆေတုံ, ဆေတဝေ ဝါ, အာဒိဗျဉ္ဇနဿ လောပေါ။ ဝိဘတ္တုံ, ဝိဘတ္တဝေ, ဘေတ္တုံ, ဘေတ္တဝေ, ဘောတ္တုံ, ဘောတ္တဝေ, အာဒိဝုဒ္ဓိ ဣစ္စာဒိ။
တဗ္ဗပစ္စယေ-ဆေတ္တဗ္ဗံ, ဆေတဗ္ဗံ ဝါ, ဘေတ္တဗ္ဗံ, ဘောတ္တဗ္ဗံ, ဝုစ္စတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ သဒိသသံယောဂရူပရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၈၈။)အထ ဝဂ္ဂန္တရူပရာသိ ဝုစ္စတေ။
ကမု, ကိလမု, ခနု, ခမု, ဂမု, တနု, တိမု, ဒမု, ဘမု, မန, ယမု, ဝမု, သမု, ဟန။
မကာရ, နကာရန္တာနံ ဓာတူနံ အန္တော မကာရော နကာရော စ နိဂ္ဂဟီတံ ဟောတိ ယကာရဝဇ္ဇိတေ ဗျဉ္ဇနေ ပရေ။ ‘ဝဂ္ဂေ ဝဂ္ဂန္တော’တိ နိဂ္ဂဟီတဿ ဝဂ္ဂန္တတ္တံ။
ကမု-ပါဒဂမနေ, ပက္ကမိတ္ထာတိ ပက္ကန္တော, ပါဒေန အက္ကမိတ္ထာတိ အက္ကန္တော, ဥက္ကန္တော, ဝိက္ကန္တော, နိက္ခန္တော, ‘နိတော ကမဿာ’တိ ကဿ ခတ္တံ, သင်္ကန္တော, ဩက္ကန္တော, အဝက္ကန္တော, အပက္ကန္တော, အတိက္ကန္တော, ပဋိက္ကန္တော, ကဿ ဒွိတ္တာနိ။
ကိလမု-ခေဒေ, ကိလမိတ္ထာတိ ကိလန္တော။
တိမု-အဒ္ဒဘာဝေ, တေမယိတ္တာတိ တိန္တော။
ဒမု-ဒမနေ, ဒမိတ္ထာတိ ဒန္တော။
ဘမု-အနဝတ္ထာနေ, ဘမိတ္ထာတိ ဘန္တော, ဝိဗ္ဘန္တော။
မန-ဉာဏေ, မနတီတိ မန္တော။
ဝမု-ဥဂ္ဂိလနေ, ဝမိတ္ထာတိ ဝန္တော။
သမု-သန္တိယံ, သမ္မတီတိ သန္တော, ဥပသန္တော, ဝူပသန္တော။
သမု-ခေဒေ, သမ္မတိ ခိဇ္ဇတီတိ သန္တော ဣစ္စာဒိ။
တိပစ္စယမှိ-ကာမနံ ကန္တိ, နိကာမနံ နိကန္တိ, ပက္ကမနံ ပက္ကန္တိ, ခမနံ ခန္တိ, တနနံ တန္တိ, ဒမနံ ဒန္တိ, ဘမနံ ဘန္တိ, ဝိဗ္ဘန္တိ, မနနံ မန္တိ, သမနံ သန္တိ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၈၉။)တုပစ္စယေ-ပက္ကမတီတိ ပက္ကန္တာ, ခနတီတိ ခန္တာ, ခမတီတိ ခန္တာ, ဂစ္ဆတီတိ ဂန္တာ, တနောတီတိ တန္တာ, တေမယတီတိ တိန္တာ, ဒမယတီတိ ဒန္တာ, ဘမတီတိ ဘန္တာ, မနတီတိ မန္တာ။
နိပုဗ္ဗော ယမု-နိယမနေ, နိယာမေတီတိ နိယန္တာ, ဝမတီတိ ဝန္တာ, သမတီတိ သန္တာ, ဟနတီတိ ဟန္တာ ဣစ္စာဒိ။
တွာဒီသု-ဂန္တွာ, ဂန္တွာန, ဂန္တုန, မန္တွာ, မန္တွာန, မန္တုန, ဟန္တွာ, ဟန္တွာန, ဟန္တုန ဣစ္စာဒိ။
တုံ, တဝေသု-ပက္ကန္တုံ, ပက္ကန္တဝေ, ခနနံ ခန္တုံ, ခန္တဝေ, ဂမနံ ဂန္တုံ, ဂန္တဝေ, မနနံ မန္တုံ, မန္တဝေ, ဟနနံ ဟန္တုံ, ဟန္တဝေ ဣစ္စာဒိ။
တဗ္ဗမှိ-အဘိက္ကန္တဗ္ဗံ, ပဋိက္ကန္တဗ္ဗံ, ခညတေတိ ခန္တဗ္ဗံ, ဂစ္ဆီယတေတိ ဂန္တဗ္ဗံ, မညတေတိ မန္တဗ္ဗံ, ဝမီယတေတိ ဝန္တဗ္ဗံ, ဟညတေတိ ဟန္တဗ္ဗံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ဝဂ္ဂန္တရူပရာသိ။
ဓာတွန္တဝိကာရရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ပစ္စယဝိကာရရာသိ
ကာဒေသရာသိ
အထ ပစ္စယဝိကာရရာသိ ဝုစ္စတေ။
֍ * ၇၃၄။ ပစာ ကော [က. ၅၈၃; ရူ. ၆၁၇; နီ. ၁၁၈၆]။
ပစမှာ တ, တဝန္တူနံ တဿ ကော ဟောတိ။
ပစ္စိတ္ထာတိ ပက္ကော, ပက္ကဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၄၉၀။)ဗဟုလာဓိကာရာ တပစ္စယော ကာလတ္တယေပိ ဟောတိ, အသက္ခိ, သက္ခတိ, သက္ခိဿတီတိ သက္ကော, မဟာဝုတ္တိနာ တပစ္စယဿ ကော။
မုစ-မောစနေ။
֍ * ၇၃၅။ မုစာ ဝါ [က. ၅၈၃; ရူ. ၆၁၇; နီ. ၁၁၈၆]။
မုစမှာ တ, တဝန္တူနံ တဿ အနန္တရဿ ကော ဟောတိ ဝါ။
ဩမုစ္စိတ္ထာတိ ဩမုက္ကော, ဩမုက္ကဝါ, ပဋိမုက္ကော, ပဋိမုက္ကဝါ။
သုသ-သောသနေ။
֍ * ၇၃၆။ သုသာ ခေါ [က. ၅၈၃; ရူ. ၆၁၇; နီ. ၁၁၈၆]။
သုသမှာ တ, တဝန္တူနံ တဿ ခေါ ဟောတိ။
သုဿိတ္ထာတိ သုက္ခော, သုက္ခဝါ။
֍ * ၇၃၇။ ဂေါ ဘန္ဇာဒီဟိ [က. ၅၇၇; ရူ. ၆၂၈; နီ. ၁၁၈၀]။
ဘန္ဇာဒီဟိ တ, တဝန္တူနံ တဿ ဂေါ ဟောတိ။
အဘဉ္ဇိတ္ထာတိ ဘဂ္ဂေါ, ဘဂ္ဂဝါ, ဩဘဂ္ဂေါ, သမ္ဘဂ္ဂေါ, ပလိဘဂ္ဂေါ။
လဂ-လဂ္ဂနေ, လဂိတ္ထာတိ လဂ္ဂေါ, လဂ္ဂဝါ, ဝိလဂ္ဂေါ, ဝိလဂ္ဂဝါ။
မုဇ-မုဇ္ဇနေ, မုဇ္ဇိတ္ထာတိ မုဂ္ဂေါ, မုဂ္ဂဝါ, နိမ္မုဂ္ဂေါ, ဥမ္မုဂ္ဂေါ။
ဝိဇ-ဘယ, စလနေသု, သံဝိဇိတ္ထာတိ သံဝိဂ္ဂေါ, သံဝိဂ္ဂဝါ, ဥဗ္ဗိဂ္ဂေါ, ဥဗ္ဗိဂ္ဂဝါ။
လုဇ-ဝိနာသေ, ပလုဇိတ္ထာတိ ပလုဂ္ဂေါ, ပလုဂ္ဂဝါ, ဩလုဂ္ဂေါ, ဩလုဂ္ဂဝါ, ဝိလုဂ္ဂေါ, ဝိလုဂ္ဂဝါ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ကာဒေသရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၉၁။)ဌာဒေသရာသိ
ဣသု, အာသ, ဧသ, ကသ, ကိသ, ကိလိသ, ကုသ, ဃုသ, ဇုသ, တုသ, ဒိသ, ဒုသ, ဒံသ, နသ, ပိသ, ပုသ, ပုစ္ဆ, ဖုသ, ဘဿ, ဘဇ္ဇ, မဇ, မသ, မုသ, ဝဿ, ဝိသ, သဇ, သိသ, သိလိသ, ဟသ, ဟဿ, ဟံသ။
֍ * ၇၃၈။ သာနန္တရဿ တဿ ဌော [က. ၅၇၃; ရူ. ၆၂၆; နီ. ၁၁၇၆ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)]။
သကာရန္တေဟိ ဓာတူဟိ ပရဿ အနန္တရဿ ပစ္စယတကာရဿ ဌော ဟောတိ, ဓာတွန္တဿ ပရရူပတ္တံ, ‘စတုတ္ထဒုတိယေသွေသ’န္တိ သံယောဂါဒိဿ ပဌမတ္တံ။
ဣသု-ဣစ္ဆာ, ကန္တီသု, ဣစ္ဆီယတေတိ ဣဋ္ဌော, ပရိယိဋ္ဌော။
အာသ-ဥပဝေသနေ, ဝိပရိတတော အာသတိ ဥပဝီသတီတိ ဝိပလ္လဋ္ဌော။
ကသ-ဝပ္ပနေ ဝိလေခနေ စ။
֍ * ၇၃၉။ ကသဿိမ စ ဝါ [က. ၅၇၃; ရူ. ၆၂၆; နီ. ၁၁၇၆ (ထောကံ ဝိသဒိသံ)]။
ကသမှာ ပရဿ ပစ္စယတကာရဿ ဌော ဟောတိ, ကသဿ အာဒိသရမှာ ပရံ ဣမ စ ဟောတိ ဝါ။
ကဿိတ္ထာတိ ကိဋ္ဌံ-သဿံ, ကဋ္ဌံ ဝါ။
ဥပပုဗ္ဗော အာသန္နေ, ဥပကဋ္ဌော။
ဝိပုဗ္ဗော ပဝါသေ, ဝူပကဋ္ဌော။
ကိသ-ဟာနိမှိ, ပဋိကိဋ္ဌော, နိဟီနောတိ အတ္ထော။
ကိလိသ-ဝိဗာဓနေ ဥပတာပေ စ, ကိလိဿတီတိ ကိလိဋ္ဌော, သံကိလိဋ္ဌော, ဥပက္ကိလိဋ္ဌော။
ကုသ-အက္ကောသေ, အက္ကောသီယိတ္ထာတိ အက္ကုဋ္ဌော။ အက္ကုဋ္ဌော ဇာတိဝါဒေန။
(နိရုတ္တိ၊၄၉၂။)ဃုသ-သဒ္ဒေ, ဃောသီယိတ္ထာတိ ဃုဋ္ဌော, သံဃုဋ္ဌော။ အစ္ဆရာဂဏသံဃုဋ္ဌံ [သံ. နိ. ၁.၄၆]။ ဥဂ္ဃုဋ္ဌော။
ဇုသ-သေဝါယံ, ဇုသီယိတ္ထာတိ ဇုဋ္ဌော။
တုသ-ပီတိမှိ, တုဿိတ္ထာတိ တုဋ္ဌော, သန္တုဋ္ဌော။
ဒိသ-ပေက္ခနေ, ပဿီယိတ္ထာတိ ဒိဋ္ဌော, သန္ဒိဋ္ဌော။
ဒိသီ-ကထနေ, ဥဒ္ဒိသီယိတ္ထာတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော, နိဒ္ဒိသီယိတ္ထာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော, အပဒိသီယိတ္ထာတိ အပဒိဋ္ဌော။
ဒုသ-ဒူသနေ, ဒုသီယိတ္ထာတိ ဒုဋ္ဌော။
ဒံသ-ဒံသနေ, ဒံသီယိတ္ထာတိ ဒဋ္ဌော, နိဂ္ဂဟီတလောပေါ။
နသ-အဒဿနေ, နဿိတ္ထာတိ နဋ္ဌော, ဝိနဋ္ဌော။
ပိသ-စုဏ္ဏိယေ, ပိသီယိတ္ထာတိ ပိဋ္ဌံ။
ပုသ-ပေါသနေ, ပေါသီယိတ္ထာတိ ပုဋ္ဌော, ပရပုဋ္ဌော။
ဖုသ-သမ္ဖဿေ, ဖုသီယိတ္ထာတိ ဖုဋ္ဌော, သမ္ဖုဋ္ဌော။
ဘဿ-ကထနေ စဝနေ စ, ဘဿိတ္ထာတိ ဘဋ္ဌော, အာဘဋ္ဌော။
မသ-အာမသနေ ဝိဇ္ဈနေ စ, မသီယိတ္ထာတိ မဋ္ဌော, အာမဋ္ဌော, ဩမဋ္ဌော, ဥမ္မဋ္ဌော။ သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌော [သံ. နိ. ၁.၂၁]။
မုသ-နဿနေ, မုဿိတ္ထာတိ မုဋ္ဌော, ပမုဋ္ဌော, သမ္မုဋ္ဌော။
ဝဿ-သေစနေ, ဝဿိတ္ထာတိ ဝုဋ္ဌော-ဒေဝေါ, ‘အဿူ’တိ ဥတ္တံ။
ဝိသ-ပဝေသနေ, ပဝိသိတ္ထာတိ ပဝိဋ္ဌော, နိဝိဋ္ဌော, ဥပဝိဋ္ဌော။
သိသ-သေသေ, အဝသေသိတ္ထာတိ အဝသိဋ္ဌော။
ဝိပုဗ္ဗော ဝိသေသနေ, ဝိသေသိတ္ထာတိ ဝိသိဋ္ဌော။
သိလိသ-သိလေသနေ, သိလိဿိတ္ထာတိ သိလိဋ္ဌော။
(နိရုတ္တိ၊၄၉၃။)ဟသ-ဟာသေ, ဟသိတ္ထာတိ ဟဋ္ဌော, ပဟဋ္ဌော။
ဟဿ, ဟံသဓာတုယော သဒိသာ ဧဝ။
ပုစ္ဆ-ပုစ္ဆာယံ။
֍ * ၇၄၀။ ပုစ္ဆာဒိတော [က. ၅၇၁; ရူ. ၆၂၆; နီ. ၁၁၇၆]။
ပုစ္ဆာဒီဟိ ပရဿ အန္တရဿ ပစ္စယတကာရဿ ဌော ဟောတိ။
ပုစ္ဆီယိတ္ထာတိ ပုဋ္ဌော။
ဘဇ္ဇ-ဘဇ္ဇနေ, ဘဇ္ဇိတ္ထာတိ ဘဋ္ဌံ-ဓညံ။
မဇ-သုဒ္ဓိယံ, သုဋ္ဌု မဇ္ဇိတ္ထာတိ သမ္မဋ္ဌော-ဘူမိဘာဂေါ။
သဇ-သံသဂ္ဂါဒီသု, သံသဇ္ဇိတ္ထာတိ သံသဋ္ဌော, ဝိသဋ္ဌော, နိသဋ္ဌော, ဩသဋ္ဌော။
ယဇ-ပူဇာယံ။
֍ * ၇၄၁။ ယဇဿ ယဿ ဋိယီ [က. ၆၁၀; ရူ. ၆၂၇; နီ. ၁၂၁၅]။
ယဇဿ ယကာရဿ ဋိ, ယိအာဒေသာ ဟောန္တိ ကာနုဗန္ဓေ ပစ္စယတကာရေ တွာဒိဝဇ္ဇိတေ။
ယဇိတ္ထာတိ ဣဋ္ဌော, ယိဋ္ဌော။
တိပစ္စယမှိ-ပရိယေသနံ ပရိယေဋ္ဌိ။
ဧသ-ဂဝေသနေ, ဧသနံ ဧဋ္ဌိ, ပရိယေဋ္ဌိ, တုဿနံ တုဋ္ဌိ, သန္တုဋ္ဌိ, ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိ, သန္ဒိဋ္ဌိ, ဝဿနံ ဝုဋ္ဌိ, ‘အဿူ’တိ ဥတ္တံ။ ဝိသဇ္ဇနံ ဝိသဋ္ဌိ။
တွာဒီသု-ဒိသ-ပေက္ခနေ, ‘ဒိသဿ ပဿဒဿဒသာဒဒက္ခာ’တိ သုတ္တေန ဒိသဿ ဒသာဒေသော, မဟာဝုတ္တိနာ ဝကာရလောပေါ, ဒဋ္ဌာ, ဒဋ္ဌာန, ဒဋ္ဌုန။
(နိရုတ္တိ၊၄၉၄။)‘တုံယာနာ’တိ တွာပစ္စယဿ တုံအာဒေသော။ နေက္ခမံ ဒဋ္ဌု ခေမတော [သု. နိ. ၄၂၆], ဂါထာဝသေန နိဂ္ဂဟီတလောပေါ။
တုံ, တဝေသု-ဒဋ္ဌုံ, ဒဋ္ဌဝေ, ပုစ္ဆနံ ပုဋ္ဌုံ, ပုဋ္ဌဝေ။
တဗ္ဗမှိ-တုဿိတဗ္ဗန္တိ တုဋ္ဌဗ္ဗံ, တောဋ္ဌဗ္ဗံ, ပဿိတဗ္ဗန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ပုဋ္ဌဗ္ဗံ, ဖုသိတဗ္ဗန္တိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဣတိ ဌာဒေသရာသိ။
ဎာဒေသရာသိ
֍ * ၇၄၂။ ဒဟာ ဎော [က. ၅၇၆; ရူ. ၆၀၇; နီ. ၁၁၇၉]။
ဒဟမှာ ပရဿ အနန္တရဿ ပစ္စယတကာရဿ ဎော ဟောတိ, ပရရူပတ္တေ သံယောဂါဒိဿ တတိယတ္တံ။
ဒဟ-ဒယှနေ, ဒယှိတ္ထာတိ ဒဍ္ဎော။
֍ * ၇၄၃။ ဗဟဿုမ စ [က. ၅၇၆; ရူ. ၆၀၇; နီ. ၁၁၇၉]။
ဗဟမှာ ပရဿ အနန္တရဿ တဿ ဎော ဟောတိ, ဗဟဿ အာဒိသရမှာ ဥမ စ ဟောတိ။
ဗဟ-ဝုဒ္ဓိယံ, အဗဟီတိ ဗုဍ္ဎော, ဗဿ ဝေါ, ဝုဍ္ဎော။
တိမှိ-ဗဟနံ ဝုဍ္ဎိ။
֍ * ၇၄၄။ လောပေါ ဝဍ္ဎာ တိဿ [‘တ္တိဿ’ (ဗဟူသု)]။
ဝဍ္ဎမှာ ပရဿ တိပစ္စယဿ တကာရဿ လောပေါ ဟောတိ။
ဝဍ္ဎ-ဝဍ္ဎနေ, ဝဍ္ဎနံ ဝုဍ္ဎိ။
ဣတိ ဎာဒေသရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၉၅။)ဏာဒေသရာသိ
ကိရာဒီဟိ ပရေသံ တ, တဝန္တူနံ တကာရဿ အနန္တရဘူတဿ ဏော ဟောတိ, ဓာတွန္တဿ ပရရူပတ္တံ။
ကိရ-အာကိရဏေ သမ္မိဿန, ခိပနေသု စ, ကိရိတ္ထာတိ ကိဏ္ဏော, ပကိဏ္ဏော, အာကိဏ္ဏော, ဝိက္ကိဏ္ဏော, သံကိဏ္ဏော, သမာကိဏ္ဏော။
ပူရ-ပူရဏေ, ပူရိတ္ထာတိ ပုဏ္ဏော, သမ္ပုဏ္ဏော, ပရိပုဏ္ဏော။
ခီ-ခယေ, ခိယိတ္ထာတိ ခီဏော။
ကိဏ္ဏဝါ, ပုဏ္ဏဝါ, ခီဏဝါ။
֍ * ၇၄၆။ တရာဒီဟိ ရိဏ္ဏော [က. ၅၈၁; ရူ. ၆၁၆; နီ. ၁၁၈၄]။
တရာဒီဟိ ပရေသံ တ, တဝန္တူနံ တကာရဿ အနန္တရဘူတဿ ရိဏ္ဏော ဟောတိ။ ‘ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿာ’တိ ဓာတွန္တဗျဉ္ဇနဿ အာဒိသရဿ စ လောပေါ။
စရ-ဂတိ, ဘက္ခနေသု, စရိတ္ထ, စရီယိတ္ထာတိ ဝါ စိဏ္ဏော, အာစိဏ္ဏော, သမာစိဏ္ဏော။
ဇရ-ဇိရဏေ, ဇိယျိတ္ထာတိ ဇိဏ္ဏော, အနုဇိဏ္ဏော, ပရိဇိဏ္ဏော။
တရ-တရဏေ, တရိတ္ထာတိ တိဏ္ဏော, ဥတ္တိဏ္ဏော, နိတ္တိဏ္ဏော, ဝိတိဏ္ဏော, ဩတိဏ္ဏော, သမောတိဏ္ဏော။
ထရ-ဝိတ္ထာရေ, ဝိတ္ထရိတ္ထာတိ ဝိတ္ထိဏ္ဏော။
စိဏ္ဏဝါ, ဇိဏ္ဏဝါ, တိဏ္ဏဝါ, ဝိတ္ထိဏ္ဏဝါ။
ဣတိ ဏာဒေသရာသိ။
ထာဒေသရာသိ
(နိရုတ္တိ၊၄၉၆။)ဓသ္တော, ဥတြသ္တောတိ ဧတေ သဒ္ဒါ တပစ္စယန္တာ သိဇ္ဈန္တိ။
ဓံသ-ဝိဒ္ဓံသနေ, ဝိဒ္ဓံသတီတိ ဝိဒ္ဓသ္တော, ဝိဒ္ဓံသိတော ဝါ။
တသ-သန္တာသေ, ဥတြသတီတိ ဥတြသ္တော, ဥတ္တသိတော ဝါ။
ဘသ-ဘသ္မီကရဏေ, ဘသန္တိ ဘသ္မိံ ကရောန္တိ ဧတေနာတိ ဘသ္တာ, ဘသ္တြာ ဝါ, ကမ္မာရဂဂ္ဂရီ, ဧဝမာဒီနိပိ ဣဓ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
֍ * ၇၄၈။ သာသ ဝသ သံသ ဟံသာ ထော [‘။သံသ သသာ ထော’ (ဗဟူသု)]။
ဧတေဟိ ပရဿ အနန္တရဿ ပစ္စယတကာရဿ ထော ဟောတိ။
သာသ-အနုသိဋ္ဌိမှိ။
֍ * ၇၄၉။ သာသဿ သိသာ [‘သာသဿ သိသ ဝါ’ (ဗဟူသု)]။
သာသဿ သိသာ ဟောန္တိ ကာနုဗန္ဓေ ပစ္စယတကာရေ တွာဒိဝဇ္ဇိတေ, ဓာတွန္တဿ ပရရူပတ္တံ သံယောဂါဒိဿ စ ပဌမတ္တံ။
သာသီယတီတိ သိတ္ထော, အနုသာသီယတီတိ အနုသိဋ္ဌော။ ‘‘အနုသိဋ္ဌော သော မယာ’’တိ [မဟာဝ. ၁၂၆] ဧတ္ထ ပန တ္ထကာရဿ ဋ္ဌကာရောတိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တော။ တံ တံ အတ္ထံ သာသတိ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ဝါ သတ္ထံ, သဒ္ဒသတ္ထံ, ဝေဒသတ္ထံ။
(နိရုတ္တိ၊၄၉၇။)ဝသ-နိဝါသေ, ‘အဿူ’တိ ဥတ္တံ, အဝသီတိ ဝုတ္ထော, ဝသီယိတ္ထာတိ ဝါ ဝုတ္ထော, ဝဿံ ဝသိတ္ထာတိ ဝဿံဝုတ္ထော, အာဝသီယိတ္ထာတိ အာဝုတ္ထံ-ဇေတဝနံ, နိဝသိတ္ထာတိ နိဝုတ္ထော, အဇ္ဈာဝသိတ္ထာတိ အဇ္ဈာဝုတ္ထော။ ဗဟုလာဓိကာရာ ‘‘ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ’’တိ [ပါစိ. ၈၆] ဧတ္ထ ဥတ္တံ နတ္ထိ။ ဥပေါသထံ ဥပဝသိတ္ထာတိ ဥပေါသထံဥပဝုတ္ထော, ဥပဝသီယိတ္ထာတိ ဝါ ဥပဝုတ္ထောဥပေါသထော, ပရိဝါသံ ပရိဝသိတ္ထာတိ ပရိဝါသံပရိဝုတ္ထော, ပရိဝသီယိတ္ထာတိ ဝါ ပရိဝုတ္ထော-ပရိဝါသော။
သံသ-ပသံသနေ, ပသံသီယိတ္ထာတိ ပသတ္ထော။
ဟံသ-ပဟံသနေ, ဟံသီယိတ္ထာတိ ဟတ္ထော, နိဂ္ဂဟီတလောပေါ, ပဟတ္ထော။
တိပစ္စယမှိ-အနုသာသနံ အနုသိတ္ထိ, အနုသိဋ္ဌိ ဝါ, နိဝသနံ နိဝုတ္ထိ။
တုပစ္စယမှိ-သဒေဝကံ လောကံ သာသတိ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။
တဝန္တုပစ္စယမှိ-နိဝသိတ္ထာတိ နိဝုတ္ထဝါ။
တာဝီမှိ-နိဝုတ္ထာဝီ။
တုံ, တဝေသု-ဝသနံ ဝတ္ထုံ, ဝတ္ထဝေ။
တဗ္ဗမှိ-ဒွါရမူလေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, သဘာယေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။
ဝသ-ပရိဒဟနေ, ဗဟုလာဓိကာရာ ဥတ္တံ နတ္ထိ, ဝါသိတဗ္ဗန္တိ ဝတ္ထံ, နိဝါသီယိတ္ထာတိ နိဝတ္ထံ, ဝတ္ထဗ္ဗံ, နိဝတ္ထဗ္ဗံ။
ဣတိ ထာဒေသရာသိ။
ဓာဒေသရာသိ
ဣဓ, ကုဓ, ဂိဓ, ဗဓ, ဗုဓ, ဗုဓိ, မိဓ, ယုဓ, ရာဓ, ရုဓ, ဝိဓ, သိဓ, သုဓ, ထဘိ, ရဘ, လဘ, လုဘ, သမ္ဘူ, ဒုဟ, နဟ, မုဟ။
֍ * ၇၅၀။ ဓော ဓဘဟေဟိ [က. ၅၇၆; ရူ. ၆၀၇; နီ. ၁၁၇၉; ‘ဓော ဓဟဘေဟိ’ (ဗဟူသု)]။
ဧတေဟိ ပရဿ အနန္တရဿ တဿ ဓော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၄၉၈။)ဣဓ-ဣဇ္ဈနေ, ဓာတွန္တဿ ပရရူပတ္တံ သံယောဂါဒိဿ စ တတိယတ္တံ, သမိဇ္ဈိတ္ထာတိ သမိဒ္ဓါ-မဟဒ္ဓနော။
ကုဓ-ကောပေ, ကုဇ္ဈတီတိ ကုဒ္ဓါ, သံကုဒ္ဓါ။
ဂိဓ-ဂေဓေ, ဂိဇ္ဈိတ္ထာတိ ဂိဒ္ဓါ, အနုဂိဒ္ဓါ, အဘိဂိဒ္ဓါ။
ဗဓ-ဗန္ဓနေ, ဗဇ္ဈိတ္ထာတိ ဗဒ္ဓါ, ပဗဒ္ဓါ, အာဗဒ္ဓါ, နိဗဒ္ဓါ။
ဗုဓ-ဉာဏေ ဇာဂရေ ဝိကသနေ စ, ဗုဇ္ဈတိ ဇာနာတီတိ ဗုဒ္ဓါ, သမ္ဗုဒ္ဓါ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, ပဗုဇ္ဈတိ ဇာဂရောတီတိ ဝါ ပဗုဒ္ဓါ, ပဋိဗုဒ္ဓါ။
ဗုဓိ-နိဝါရဏေ, ပရိဗုန္ဓီယတီတိ ပလိဗုဒ္ဓါ။ ဝါတပလိဗုဒ္ဓါ, ပိတ္တပလိဗုဒ္ဓါ, သေမှပလိဗုဒ္ဓါ။
မိဓ-မိဇ္ဈနေ, မိဇ္ဈတီတိ မိဒ္ဓံ, မိဒ္ဓါ။ ကပိမိဒ္ဓါ။
ယုဓ-သမ္ပဟာရေ, ယုဇ္ဈီယတေတိ ယုဒ္ဓံ။ မလ္လယုဒ္ဓံ, မေဏ္ဍယုဒ္ဓံ, ဟတ္ထိယုဒ္ဓံ, ကုက္ကုဋယုဒ္ဓံ။
ရာဓ-အာရာဓနေ, အာရာဓယိတ္ထာတိ အာရဒ္ဓါ, အဘိရဒ္ဓါ။
ဝိပုဗ္ဗော-ဝိရဇ္ဈနေ, ဝိရဒ္ဓါ။
ရုဓ-အာဝရဏေ, ရုန္ဓီယိတ္ထာတိ ရုဒ္ဓါ, ဩရုဒ္ဓါ, အဝရုဒ္ဓါ။
နိပုဗ္ဗော-နိရောဓေ, နိရုဇ္ဈိတ္ထာတိ နိရုဒ္ဓါ။
ဝိပုဗ္ဗော-ဝိရောဓေ, ဝိရုဇ္ဈိတ္ထာတိ ဝိရုဒ္ဓါ, ပဋိဝိရုဒ္ဓါ။
အနုပုဗ္ဗော-ကန္တိယံ, အနုရုဒ္ဓါ။
ဝိဓ-ဝိဇ္ဈနေ, ဝိဇ္ဈိတ္ထာတိ ဝိဒ္ဓါ။ သလ္လဝိဒ္ဓါ။
သိဓ-နိပ္ဖတ္တိယံ, သိဇ္ဈိတ္ထာတိ သိဒ္ဓါ။
ပပုဗ္ဗော-ပါကဋဘာဝေ, ပသိဒ္ဓါ။
နိ, ပဋိပုဗ္ဗော နိဝါရဏေ, နိသိဒ္ဓါ, ပဋိသိဒ္ဓါ။
သုဓ-သုဇ္ဈနေ, သုဇ္ဈတီတိ သုဒ္ဓါ, ဝိသုဒ္ဓါ, ပရိသုဒ္ဓါ။
(နိရုတ္တိ၊၄၉၉။)ထဘိ-ထမ္ဘနေ, ထမ္ဘတီတိ ထဒ္ဓါ, ပတ္ထဒ္ဓါ, ဥပတ္ထဒ္ဓါ။
ရဘ-အာရဘေ, အာရဘိတ္ထာတိ အာရဒ္ဓါ, အာရဗ္ဘိတ္ထာတိ ဝါ အာရဒ္ဓါ, သမာရဒ္ဓါ။
လဘ-လာဘေ, အလဘီတိ လဒ္ဓါ, လဗ္ဘိတ္ထာတိ ဝါ လဒ္ဓါ, ပဋိလဒ္ဓါ, ဥပလဒ္ဓါ။
လုဘ-ဂိဒ္ဓိယံ, လုဗ္ဘတီတိ လုဒ္ဓါ, ပလုဒ္ဓါ, ဝိလုဒ္ဓါ။
သမ္ဘူ-ပဿဒ္ဓိယံ, ပဿမ္ဘိတ္ထာတိ ပဿဒ္ဓါ။
ဒုဟ-ဒေါဟနေ, ဒုယှိတ္ထာတိ ဒုဒ္ဓါ-ဂါဝီ။
နဟ-ဗန္ဓနေ, သန္နယှိတ္ထာတိ သန္နဒ္ဓါ, ဩနဒ္ဓါ, အဝနဒ္ဓါ။
မုဟ-အန္ဓဘာဝေ, မုယှတီတိ မုဒ္ဓါ-ဗာလော။
တိပစ္စယမှိ-ဣဇ္ဈနံ ဣဒ္ဓိ, ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယာတိ ဝါ ဣဒ္ဓိ, သမိဇ္ဈနံ သမိဒ္ဓိ, ဂိဇ္ဈနံ ဂိဒ္ဓိ, မိဇ္ဈနံ မိဒ္ဓိ, အဘိရာဓနံ အဘိရဒ္ဓိ, ဝိရုဇ္ဈနံ ဝိရုဒ္ဓိ, ပဋိဝိရုဒ္ဓိ, သိဇ္ဈနံ သိဒ္ဓိ, သံသိဒ္ဓိ, ပဋိသိဒ္ဓိ, သုဇ္ဈနံ သုဒ္ဓိ, ဝိသုဒ္ဓိ, ပါရိသုဒ္ဓိ, လဘနံ လဒ္ဓိ, ဥပလဒ္ဓိ, လုဗ္ဘနံ လုဒ္ဓိ, ပဿမ္ဘနံ ပဿဒ္ဓိ, မုယှနံ မုဒ္ဓိ။
တဝန္တု, တာဝီသု- ‘‘သမိဒ္ဓါ, သမိဒ္ဓါဝီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ။
တွာဒီသု-ရဘ-အာရဘေ, အာရဒ္ဓါ, အာရဒ္ဓါန။
လဘ-လာဘေ, လဒ္ဓါ, လဒ္ဓါန, ပဋိလဒ္ဓါ, ပဋိလဒ္ဓါန။
တုံ, တဝေသု-ဗုဓ-ဉာဏေ, ဗုဒ္ဓုံ, ဗုဒ္ဓဝေ, သုဗုဒ္ဓုံ, သုဗုဒ္ဓဝေ, ဗောဒ္ဓုံ, ဗောဒ္ဓဝေ, လဒ္ဓုံ, လဒ္ဓဝေ, ပဋိလဒ္ဓုံ, ပဋိလဒ္ဓဝေ။
တဗ္ဗမှိ-ဗောဒ္ဓဗ္ဗံ, လဒ္ဓဗ္ဗံ, ပဋိလဒ္ဓဗ္ဗံ။
ဝဒ္ဓဿ ဥ ဟောတိ ဝါ ကာနုဗန္ဓေ ပစ္စယတကာရေ တွာဒိဝဇ္ဇိတေ။
(နိရုတ္တိ၊၅၀၀။)ဝဒ္ဓိတ္ထာတိ ဝုဒ္ဓါ, ဝဒ္ဓါ ဝါ, ဝဒ္ဓနံ ဝုဒ္ဓိ, မဟာဝုတ္တိနာ ဥတ္တံ။ တိပစ္စယဿ စ တဿ လောပေါ။
ဣတိ ဓာဒေသရာသိ။
ဝိသံယောဂနာဒေသရာသိ
ဟာ, ဣ, စိ, ဇိ, ဋိ, ထီ, ဒီ,ပီ, မိ, လီ, ထု, ဒူ, ဓူ, ပူ, ဘူ, လူ, ဝု, သု, ဟု, အာသ, ကထ, ကုပ, ပလ, မလ, သုပ, ပဠ။
֍ * ၇၅၂။ ဘိဒါဒိတော နော က္တ, က္တဝန္တူနံ။
ဘိဒါဒိမှာ ပရေသံ က္တ, က္တဝန္တူနံ တကာရဿ အနန္တရဘူတဿ နော ဟောတိ။
ဟာ-စာဂေ, ဟီယိတ္ထာတိ ဟီနော, ပဟီနော, နိဟီနော, ဩဟီနော။ ဧတ္ထ စ နောအာဒေသံ ကတွာ ပစ္ဆာ ‘ဦဗျဉ္ဇနဿာ’တိ ဤအာဂမော, တဿ စ ကွစိ ရဿော။ ဧဝံ ပရတ္ထ။
အဓိပုဗ္ဗော-ဣ-အာယတ္တေ, အဓိစ္စ ဧတီတိ အဓိနော။
စိ-စယေ, စယိတ္ထာတိ စိနော, အာစိနော။
ဇိ-ဇယေ, ပဉ္စမာရေ ဇိနာတီတိ ဇိနော။
ဍိ-ဂတိယံ, ဍေတီတိ ဍိနော။
ထီ-သံဃာတေ, ထီယတီတိ ထိနံ။
ဒီ-ခယေ, အနုက္ကမေန ဒီယတိ ခိယျတီတိ ဒိနော-ဒိဝသော။
ပီ-တပ္ပနေ, ပီနိတ္ထာတိ ပီနော။
မိ-ပက္ခေပေ, မိနာတီတိ မိနော။
လီ-လယေ, လီယိတ္ထာတိ လီနော, အလ္လီယိတ္ထာတိ အလ္လီနော။ နိလီယိတ္ထာတိ နိလီနော, ပဋိလီယိတ္ထာတိ ပဋိလီနော, ပဋိလီနစရော ဘိက္ခု, ပဋိသလ္လီယိတ္ထာတိ ပဋိသလ္လီနော။
(နိရုတ္တိ၊၅၀၁။)ထု-နိတ္ထုနနေ, နိတ္ထုနာတီတိ နိတ္ထုနော။
ဒူ-ခေဒေ, ဒူယတေတိ ဒူနော။
ဓူ-နိဒ္ဓူနနေ, အဟိတေ ဓမ္မေ ဓုနာတီတိ ဓုနော, ဓောနောပညဝါ။
ပူ-သောဓနေ, ပုနာတီတိ ပုနော, ဒန္တံ ပုနန္တိ ဧတေနာတိ ဒန္တပေါဏော, နဿ ဏတ္တံ။
ဘူ-ဝုဒ္ဓိယံ, ဘဝတိ ဝဍ္ဎတီတိ ဘူနော-ဟိတရာသိ။
လူ-ဆေဒနေ, လုနာတီတိ လုနော။
ဝု-သံဝရဏေ, အာဝုဏာတီတိ အာဝုဏော။
သု-သဝနေ, သုဏာတီတိ သုနော, သောဏော, နဿ ဏတ္တံ။
သု-ပသဝနေ ဝါ, ပသဝတိ ဝဍ္ဎတီတိ သုနံ-ဥဒ္ဓုမာတံ။
ဟု-ပူဇာ, ဒါနေသု, အာဟုတဗ္ဗန္တိ အာဟုနံ, ပါဟုတဗ္ဗန္တိ ပါဟုနံ-ဒါတဗ္ဗဝတ္ထု။
အာသ-ဥပဝေသနေ, အစ္ဆတီတိ အာသိနော, တုဏှီ အစ္ဆတီတိ တုဏှီမာသိနော။
ကထ-ထဒ္ဓေ ထေရိယေ စ, ကထတီတိ ကထိနံ။
ကုပ-ကောပေ, ဟိရီ ကုပ္ပတိ ဧတေနာတိ ဟိရီကောပိနံ။
ပလ-ဂတိယံ, ပလေတီတိ ပလိနော။
မလ-မလိနဘာဝေ, မလတီတိ မလိနော, မလိနံ-ဝတ္ထံ။
သုပ-သောပ္ပနေ, သုပတီတိ သုပိနော။
ပဠ-ဂတိယံ, ပဠေတီတိ ပဠိနော, ပဠိနာ ဇမ္ဗုဒီပါတေ [ပါရာ. အဋ္ဌ. ၁.တတိယသံဂီတိကထာ]။
ဣတိ ဝိသံယောဂနာဒေသရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၀၂။)သသံယောဂနာဒေသရာသိ
ခိဒ, ဆိဒ, တုဒ, ဒါ, နုဒ, ပတ, ပဒ, ဘိဒ, ဝိဒ, သဒ။
‘ဘိဒါဒိတော နော က္တက္တဝန္တူန’န္တိ တဿ နော, ဓာတွန္တဿ ပရရူပတ္တံ, ခိဇ္ဇိတ္ထာတိ ခိန္နော, ဆိဇ္ဇိတ္ထာတိ ဆိန္နော, သဉ္ဆိန္နော, တုဒိတ္ထာတိ တုန္နော, ပတုန္နော, နိတုန္နော, ဝိတုန္နော။
နုဒ-ခေပေ, နုဒိတ္ထာတိ နုန္နော, ပနုန္နော။
ပတ-ပတနေ, ပတတီတိ ပန္နော, ပန္နဓဇော, န္နဿ ဏ္ဏတ္တေရုက္ခပဏ္ဏံ, ပတ္တံ ဝါ။
ပဒ-ဂတိယံ, ပဇ္ဇိတ္ထာတိ ပန္နော, အာပန္နော, ဥပ္ပန္နော, နိပန္နော, ဝိပန္နော, သမ္ပန္နော, ဥပပန္နော, သမုပပန္နော, ပရိယာပန္နော။
ဘိဒ-ဝိဒါရဏေ, ဘိဇ္ဇိတ္ထာတိ ဘိန္နော, ပဘိန္နော, သမ္ဘိန္နော, ပရိဘိန္နော, ဝိဘိန္နော။
ဝိဒ-တုဋ္ဌိယံ, နိဗ္ဗိန္ဒတီတိ နိဗ္ဗိန္နော။
သဒ ဝိသရဏ, ဂတျာ’ဝသာနေသု, သီဒိတ္ထာတိ သန္နော, ဩသန္နော, ပသီဒိတ္ထာတိ ပသန္နော, အဘိပ္ပသန္နော, နိသီဒိတ္ထာတိ နိသိန္နော, သန္နိသိန္နော, ‘သဒဇရာနမီမ’ဣတိ ဤမ, သံယောဂေ ရဿော စ။
တဝန္တုမှိ-ခိန္နဝါ, ဆိန္နဝါ, သဉ္ဆိန္နဝါ, တုန္နဝါ, ပတုန္နဝါ, ပနုန္နဝါ, ပန္နဝါ, အာပန္နဝါ, ဘိန္နဝါ, သမ္ဘိန္နဝါ, သန္နဝါ, ပသန္နဝါ, နိသိန္နဝါ။
֍ * ၇၅၃။ ဒါတွိန္နော [က. ၅၈၂; ရူ. ၆၃၁; နီ. ၁၁၈၅]။
ဒါဓာတုမှာ ပရေသံ တ, တဝန္တူနံ တဿ ဣန္နော ဟောတိ။
ဒီယိတ္ထာတိ ဒိန္နော, ပဒိန္နော, အာဒိန္နော, သမာဒိန္နော, ဥပါဒိန္နော, ပရိယာဒိန္နော, န္နဿ ဏ္ဏတ္တေ ဥပါဒိဏ္ဏော။
ဣတိ သသံယောဂနာဒေသရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၀၃။)ဟာဒေသရာသိ
ဦဟ, ဂါဟု, ဂုဟ, ဗဟ, ဗာဟ, ဗုဟ, မုဟ, ရုဟ, ဝဟ။
֍ * ၇၅၄။ ရုဟာဒီဟိ ဟော ဠော စ [က. ၅၈၉; ရူ. ၆၂၁; နီ. ၁၁၉၂; ‘။ဠ စ’ (ဗဟူသု)]။
ရုဟာဒီဟိ ပရဿ အနန္တရဘူတဿ တပစ္စယဿ တကာရဿ ဟော ဟောတိ, ဓာတွန္တဿ ဠော ဟောတိ။
ဦဟ-သဉ္စယေ, ဗျူဟိတ္ထာတိ ဗျူဠှော, ဝိယူဠှော, ပရိဗျူဠှော, ဒေဝါသုရသင်္ဂါမော သမုပဗျူဠှော အဟောသိ [သံ. နိ. ၁.၂၄၉]။
ဂါဟု-ဘုသတ္ထေ ဝိလောလနေ စ, မာ ဂါဠှံ ပရိဒေဝယိ။ အာဂါဠှာယ စေတေတိ။ ဂါဟိတ္ထာတိ ဂါဠှော, ပဂါဠှော, အာဂါဠှော, ဩဂါဠှော, အဇ္ဈောဂါဠှော [ပါရာ. အဋ္ဌ. ၁.၁]။
ဗဟ-ဝုဒ္ဓိမှိ။
֍ * ၇၅၅။ မုဟဗဟဗုဟာနဉ္စ တေ ကာနုဗန္ဓေတွေ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅; ‘‘မုဟဗဟာနဉ္စ။’’ (ဗဟူသု)]။
တွာဒိဝဇ္ဇိတေ ကာနုဗန္ဓေ ပစ္စယတကာရေ ပရေ မုဟ, ဗဟ, ဗုဟာနဉ္စ ဂုဟဿ စ ဒီဃော ဟောတိ။
‘ရုဟာဒီဟိဟော ဠော စာ’တိ ဓာတွန္တဿဠော, တပစ္စယဿ ဟော, အဗဟီတိ ဗာဠှံ။
ဗုဟ-ဥဒ္ဓရဏေ, အဗုဟိတ္ထာတိ ဗူဠှော, အဗ္ဗူဠှော, အဗူဠှသလ္လော [သု. နိ. ၇၈၅]။
မုဟ-အန္ဓဘာဝေ။
မုဟမှာ ပရဿ အနန္တရဘူတဿ တကာရဿ ဟော ဟောတိ, ဓာတွန္တဿ စ ဠော ဟောတိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၅၀၄။)မုယှိတ္ထာတိ မူဠှော, မုဒ္ဓါ ဝါ။
ရုဟ-ဇနနေ, ဂတိယဉ္စ, ရုဟိတ္ထာတိ ရူဠှော, ပရူဠှော, အာရူဠှော, ဩရူဠှော, ဝိရူဠှော, နိရူဠှော။
ဝဟ-ပါပနေ, ဝဟိတ္ထာတိ ဝူဠှော, ‘အဿူ’တိ ဥတ္တံ။
တိပစ္စယမှိ-ရုဟနံ ရူဠှိ, နိရုဟနံ နိရူဠှိ, ဝိရုဟနံ ဝိရူဠှိ။
တွာဒီသု –
သမာသဋ္ဌာနေ တွာပစ္စယဿ ပါနုဗန္ဓော ယော ဟောတိ ဝါ။ ပါနုဗန္ဓော ‘ပျေ သိဿာ’တိ ဝိသေသနတ္ထော။ ‘ဟဿ ဝိပလ္လာသော’တိ ဟ, ယာနံ ဝိပရိယာယော။
ဗျုယှ, ပရိဗျုယှ။ ဗျူဟိတွာ, ဝိယူဟိတွာ ဝါ, ဝိဂါယှ, ဝိဂါဟိတွာ, ဩဂါယှ, ဩဂါဟိတွာ, အဇ္ဈောဂါယှ, အဇ္ဈောဂါဟိတွာ။
ဗဟုလာဓိကာရာ အသမာသေပိ ပျော ဟောတိ, ဂုယှ, ဂူဟိတွာ, နိဂုယှ, နိဂူဟိတွာ, ဩဂုယှ, ဩဂူဟိတွာ။
နဟ-ဗန္ဓနေ, သန္နယှ, သန္နာဟိတွာ။
ဗာဟ-နိဝါရဏေ, ဒီဃော, ဗာယှ, ဗာဟိတွာ, ပဋိဗာယှ, ပဋိဗာဟိတွာ။
ဗုဟ-ဥဒ္ဓရဏေ ပပုဗ္ဗော, ပဗ္ဗုယှ။ သမူလံ တဏှံ ပဗ္ဗုယှ [သံ. နိ. ၁.၁၅၉ (တဏှမဗ္ဗုမှ)]။
အာပုဗ္ဗော-အဗ္ဗုယှ, ‘‘အဗ္ဗုဟေ သလ္လမတ္တနော’’တိ အာဒီသု ဝိယ။ ပမုယှ, ပမုယှိတွာ, ဝိမုယှ, ဝိမုယှိတွာ, သမ္မုယှ, သမ္မုယှိတွာ, အာရုယှ, အာရုဟိတွာ, အာရောဟိတွာ, ဩရုယှ, ဩရောဟိတွာ။
သဟ-သဟနေ, ပသယှ, ပသဟိတွာ ဝါ။
ဣတိ ဟာဒေသရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၀၅။)တွာဒိဝိကာရရာသိ
အထ တွာ, တွာန, တုနာနံ ဝိကာရော ဝုစ္စတေ။
ဣ, ကရ, ဟန။
ဣဓာတုမှာ ပရဿ တွာဿ စ္စော ဟောတိ ဝါ။
ပေစ္စ, သမေစ္စ, အဘိသမေစ္စ, အဝေစ္စ, အနွေစ္စ, အပေစ္စ, ဥပေစ္စ, သမုပေစ္စ, အဓိစ္စ, အတိစ္စ, ပဋိစ္စ။
ဝါတိ ကိံ? ဥပေတွာ, သမုပေတွာ, အဓိယိတွာ။
֍ * ၇၅၉။ သာဓိကရာ ရစ္စရိစ္စာ [က. ၅၉၈; ရူ. ၆၄၃; နီ. ၁၂၀၃; ‘သာသာဓိကရာ စစရိစ္စာ’ (ဗဟူသု)]။
သန္တ, အဓိပရာ ကရမှာ တွာဿ ရစ္စ, ရိစ္စာ ဟောန္တိ ဝါ, သုတ္တဝိဘတ္တံ ဣဓ လဗ္ဘတိ။
သက္ကစ္စ, ‘သက္ကစ္စ’န္တိ ဗိန္ဒာဂမော, အဓိကိစ္စ။
ဝါတိ ကိံ? သက္ကတွာ, သက္ကရိတွာ, အဓိကရိတွာ။
သုတ္တဝိဘတ္တေ-အတ္တံ နိရံကစ္စ ပိယာနိ သေဝတိ [ဇာ. ၂.၂၁.၄၆၁], အဘိသင်္ခစ္စ ဘောဇနံ။
֍ * ၇၆၀။ ဟနာ ရစ္စော [က. ၅၉၈; ရူ. ၆၄၃; နီ. ၁၂၀၃။ ‘သာသာဓိကရာ စစရိစ္စာ’ (ဗဟူသု)]။
ဟနမှာ တွာဿ ရစ္စော ဟောတိ ဝါ သမာသေ။ သုတ္တဝိဘတ္တေန ဟရမှာပိ။
အာဟစ္စ, ဥဟစ္စ, ဝိဟစ္စ, သံဟစ္စ, ဥပဟစ္စ။
ဝါတိ ကိံ? အာဟနိတွာ, ဥဟနိတွာ, ဝိဟနိတွာ, သံဟနိတွာ။
(နိရုတ္တိ၊၅၀၆။)ဟရမှိ-သာ နော အာဟစ္စ ပေါသေတိ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၃၃၄ (အာဟတွ)], တတော ဥဒကမာဟစ္စ။
ဒိသ-ပေက္ခနေ။
֍ * ၇၆၁။ ဒိသာ ဝါနဝါ သ စ [က. ၅၉၉; ရူ. ၆၄၄; နီ. ၁၂၀၄; ‘။သ စ’ (ဗဟူသု)]။
ဒိသမှာ တွာဿ ဝါန, ဝါ ဟောန္တိ ဝါ, ဒိသဿ စ သဿ သ ဟောတိ, ပရရူပနိသေဓနမိဒံ။
ဒိသွာန, ဒိသွာ။
ဝါတိ ကိံ? ပဿိတွာ။
ခါ, ဉာ, ဒါ, ဓာ, ဟာ, ကိ, ခိ, စိ, ဇိ, နီ, လီ, သိ, ဘူ။
‘ပျော ဝါ တွာဿ သမာသေ’တိ တွာဿ ယော, မဟာဝုတ္တိနာ ဝိကပ္ပေန ကွစိ ယလောပေါ, သံပုဗ္ဗော ခါ-ဉာဏေ, သင်္ခါယ, သင်္ခါ, ပဋိသင်္ခါယ, ပဋိသင်္ခါ, အညာယ, အညာ, အဘိညာယ, အဘိညာ, ပရိညာယ, ပရိညာ။
သမာသေတိ ကိံ? ဉတွာ။
ဝါတိ ကိံ? အာဇာနိတွာ, အဘိဇာနိတွာ, ပရိဇာနိတွာ။
အဓိဋ္ဌာယ, အဓိဋ္ဌာ, ပတိဋ္ဌာယ, ပတိဋ္ဌာ။
သမာသေတိ ကိံ? ဌတွာ။
ဝါတိ ကိံ? အဓိဋ္ဌဟိတွာ, ပတိဋ္ဌဟိတွာ။ မဟာဝုတ္တိနာ ဣတ္တံ, ဥပဋ္ဌိတွာ။
အာဒါယ, ဥပါဒါယ, ဥပါဒါ။
သမာသေတိ ကိံ? ဒတွာ။
ဝါတိ ကိံ? အာဒိယိတွာ, သမာဒိယိတွာ, ‘ဦ ဗျဉ္ဇနဿာ’တိ ဤအာဂမော, ‘ဒါဿိယင’ဣတိ သုတ္တေန သရေ ပရေ သမာသေ ဣယာဒေသော။
(နိရုတ္တိ၊၅၀၇။)တွာဿ တုဉ္စ ယာနဉ္စ ဟောန္တိ ကွစိ သမာသေ။
ဗဟုလာဓိကာရာ ဂါထာယံ အသမာသေပိ, နေက္ခမံ ဒဋ္ဌု ခေမတော [သု. နိ. ၄၂၆], ကိမဗ္ဘုတံ ဒဋ္ဌု မရူ ပမောဒိတာ, ဗိန္ဒုလောပေါ။
အဘိဟတ္တုံ ပဝါရေယျ, ‘‘အဘိဟဋု’’န္တိပိ ပါဌော, သံယောဂါဒိဿ လောပေါ တဿ ဋတ္တံ။ ‘‘အဘိဟဋ္ဌု’’န္တိပိ [ပါစိ. ၂.၂၄၃] ပဌန္တိ။ ဗျဉ္ဇနံ န သမေတိ။
အာဒိယာန, ဥပါဒိယာန။ ဝိဓာယ, နိဓာယ, သန္ဓာယ, ဩဓာယ, သမောဓာယ, ဝိဒဟိတွာ, နိဒဟိတွာ, ဩဒဟိတွာ, သမောဒဟိတွာ။ ပဟာယ, ဝိဟာယ, ဩဟာယ, ဟိတွာ, ဇဟိတွာ။
ဣဝဏ္ဏေသု ပျဿ ဒွိတ္တံ, ဝိက္ကိယျ, ဝိက္ကိဏိတွာ။
ဝိစေယျ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ [ပေ. ဝ. ၃၂၉], ‘ဦလဿေ’တိ ဣဿ ဧတ္တံ, ဝိစိနိတွာ, ဝိနေယျ, ဝိနေတွာ, ဝိနယိတွာ, အလ္လီယ, အလ္လီယိတွာ, ပဋိသလ္လီယ, ပဋိသလ္လီယိတွာ, ယာဂမော။
֍ * ၇၆၃။ ပျေ သိဿာ [က. ၅၁၇; ရူ. ၄၈၈; နီ. ၁၁၀၅]။
ပျေ ပရေ သိဿ အာ ဟောတိ။
နိဿာယ, ဥပနိဿာယ, အပဿာယ, အပဿယိတွာ, အဝဿာယ, အဝဿယိတွာ။
ဝါတိ ကိံ? အဓိသေတွာ, အဓိသယိတွာ။
ဘူ-သတ္တာယံ, ရဿတ္တံ, သမ္ဘုယျ, ဝိဘုယျ, အနုဘုယျ, အဓိဘုယျ, ပရိဘုယျ, အဘိဘုယျ။
(နိရုတ္တိ၊၅၀၈။)သမာသေတိ ကိံ? ဘုတွာ, ဧဒန္တေသု မဟာဝုတ္တိနာ ဧဿ အာတ္တံ, နိဇ္ဈာယ, နိဇ္ဈာယိတွာ, ဥပနိဇ္ဈာယ, ဥပနိဇ္ဈာယိတွာ, အဘိဇ္ဈာယ, အဘိဇ္ဈာယိတွာ။
ဗျဉ္ဇနန္တဓာတူသု ‘ဝဂ္ဂလလေဟိ တေ’တိ သုတ္တေန စဝဂ္ဂ, ပဝဂ္ဂ, သကာရေဟိ ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ။ တဝဂ္ဂေ ‘တဝဂ္ဂဝရဏာနံ ယေ စဝဂ္ဂဗယဉာ’တိ တဝဂ္ဂဿ စဝဂ္ဂေါ, တတော ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ, ဝိပစ္စ, ပရိပစ္စ, ဝိမုစ္စ, အဓိမုစ္စ။
မဟာဝုတ္တိနာ ယလောပေါ ဒီဃော စ, အာပုစ္ဆာ, အနာပုစ္ဆာ, ဝိဘဇ္ဇ, သံဝိဘဇ္ဇ, ဝိသဇ္ဇ, နိသဇ္ဇ, ပဋိနိသဇ္ဇ။
ဥဇ္ဈ-ဝိသဂ္ဂေ, ယလောပေါ, ဥဇ္ဈ, ဥဇ္ဈိယ, ဥဇ္ဈိတွာ။
ကတိ-ဆေဒနေ, ကစ္စ, ဝိကစ္စ, ကန္တိတွာ, ဝိကန္တိတွာ။
နိကရ-ဝဉ္စနေ, နိကစ္စ ကိတဝဿေဝ [သံ. နိ. ၁.၃၅]။
ပတ-ဂတိယံ, ပစ္စ, နိပစ္စ, ပတိတွာ, နိပတိတွာ။
ကထ-ကထနေ, သာကစ္ဆ။
ပဒ-ဂတိယံ, ပဇ္ဇ, အာပဇ္ဇ, နိပဇ္ဇ, ဝိပဇ္ဇ, သမ္ပဇ္ဇ, ဥပသမ္ပဇ္ဇ, ပဋိပဇ္ဇ။
‘ဦ ဗျဉ္ဇနဿာ’တိ ဤအာဂမေ ‘ပဒါဒီနံ ယုက’ဣတိ ယာဂမော, ပုဗ္ဗရူပံ, ပဇ္ဇိယ, ပဇ္ဇိယာန, အာပဇ္ဇိယ, အာပဇ္ဇိယာန, နိပဇ္ဇိယ, ဝိပဇ္ဇိယ, သမ္ပဇ္ဇိယ, ပဋိပဇ္ဇိယ။
အာပုဗ္ဗ သဒ-ဃဋ္ဋနေ, အာသဇ္ဇ နံ တထာဂတံ [ဣတိဝု. ၈၉], ကာကောဝ သေလမာသဇ္ဇ။ ဆေဇ္ဇ, ဆိဇ္ဇ, ဆိန္ဒိယ, အစ္ဆိဇ္ဇ, အစ္ဆိန္ဒိယ, ဝိစ္ဆိဇ္ဇ, ဝိစ္ဆိန္ဒိယ, ပရိစ္ဆိဇ္ဇ, ပရိစ္ဆိန္ဒိယ, ဘေဇ္ဇ, ဘိဇ္ဇ, သမ္ဘိဇ္ဇ, ပဋိသမ္ဘိဇ္ဇ, ဘိန္ဒိယ, သမ္ဘိန္ဒိယ။
ဗုဓ-ဉာဏေ, ဗုဇ္ဈ, သမ္ဗုဇ္ဈ, အဘိသမ္ဗုဇ္ဈ, ဗုဇ္ဈိယ, ဗုဇ္ဈိယာန, ‘‘မရီစိကူပမံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါနော’’တိ ပါဠိ, ဒါဒေသေ အဿ ဩတ္တံ ကတွာ သိဒ္ဓါ ယထာ ‘အနုပါဒိယာနော’တိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၀၉။)ဝိဓ-တာဠနေ, ဝိဇ္ဈ, ဝိဇ္ဈိယ။
ခန-ဝိလေခနေ, ခည, ခဏိယ, နာဿ ဏတ္တံ။
ပဝဂ္ဂေ –
ခိပ္ပ, နိခိပ္ပ, သံခိပ္ပ, ခိပိယ, သံခိပိယ။
လဗိ-အဝသံသနေ, ယလောပေါ, အာလမ္ဗ, ဝိလမ္ဗ, အဝလမ္ဗ။
လုဗိ-သန္ထမ္ဘနေ, ဒဏ္ဍမောလုမ္ဗ တိဋ္ဌတိ, ဈာနမောလုမ္ဗ ဝတ္တတိ။
ဥပုဗ္ဗော ဥဒ္ဓရဏေ ‘‘ဥလ္လုမ္ဗတု မံ ဘန္တေ သံဃော’’တိ [မဟာဝ. ၇၁ (ဥလ္လုမ္ပတု)] အာဒီသု ဝိယ, ဥလ္လုမ္ဗ, အာရဗ္ဘ, သမာရဗ္ဘ, လဗ္ဘာ, ဥပလဗ္ဘာ, ဒီဃော။
ပက္ကမ္မ, အက္ကမ္မ, ဝိက္ကမ္မ, နိက္ခမ္မ, ဩက္ကမ္မ, အဘိက္ကမ္မ, အတိက္ကမ္မ, ပဋိက္ကမ္မ, အာဂမ္မ, သင်္ဂမ္မ။
သမ-ဥပဓာရဏေ။ နိသမ္မ ရာဇ ကယိရာ, နာနိသမ္မ ဒိသမ္ပတိ [ဇာ. ၁.၄.၁၂၈ (နိသမ္မ ခတ္တိယော)]။
သမု-သန္တိယံ ခေဒေ စ, ဥပသမ္မ, ဝူပသမ္မ, ဝိဿမ္မ။
ကသ-ကဍ္ဎနေ, အပကဿ။
ဒိသ-ပေက္ခနေ, အာဒိဿ, ဥဒ္ဒိဿ, ဩဒိဿ, အပဒိဿ။
ဖုသ-သမ္ဖဿေ။ ဖုဿ ဖုဿ ဗျန္တီကရောတိ [အ. နိ. ၄.၁၉၅]။
ဝသ-နိဝါသေ။ ဥပဝဿံ ခေါ ပန ကတ္တိကတေမာသပုဏ္ဏမံ [ပါရာ. ၆၅၃ (ကတ္တိကပုဏ္ဏမံ)], ဗိန္ဒာဂမော။
ဝိသ-ပဝေသနေ, ပဝိဿ, နိဝိဿ, အဘိနိဝိဿ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ တွာဒိဝိကာရရာသိ။
ပစ္စယဝိကာရရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ပကတိရူပရာသိ
(နိရုတ္တိ၊၅၁၀။)တာဒိပစ္စယရာသိ
တ,တိ, တု, တဝန္တု, တာဝီ, တွာ, တွာန, တုန, တုံ, တဝေ, တာယေ, တဗ္ဗ။
ဒါ, ချာ, ဂါ, ဃာ, ဋာ, ဌာ, တာ, ထာ, ဒါ, ဓာ, ပါ, ဖာ, ဘာ, မာ, ယာ, လာ, ဝါ, သာ, ဟာ။
အက္ခာတော, သွာက္ခာတော, အာချာတော, ဝိချာတော။
‘ဦ ဗျဉ္ဇနဿာ’တိ ကွစိ ဤအာဂမော ရဿော စ, သင်္ဂါယိတော, ဃာယိတော, ဉာတော။
‘ဇျာဒီဟိ က္နာ’တိ နာပစ္စယော, ဇာနိတော။
ကာရိတေ-ဉာပိတော, ဉာပယိတော။ ပုတ္တံ တာယတိ ရက္ခတီတိ တာတော-ပိတာ။ ဒတ္တော, ဒွိတ္တံ ရဿတ္တဉ္စ။ ဒေဝဒတ္တော, ဗြဟ္မဒတ္တော, ယညဒတ္တော, ဒါပိတော, ဒါပယိတော။
မဟာဝုတ္တိနာ ပဿ ပိဝေါ, ပိဝိတော။
ဖာ-ဝုဒ္ဓိယံ, ဖိတော ပဘာတာ ရတ္တိ။
မာ-မာနေ, မိတော, သမ္မိတော, ဥပမိတော, နိမ္မိတော, ယာတော, လာတော, ဝါတော။
မဟာဝုတ္တိနာ ဝါဿုတ္တံ, နိဗ္ဗုတော, ပရိနိဗ္ဗုတော, နိဗ္ဗာပိတော, ပရိနိဗ္ဗာပိတော, ဩသိတော, ပရိယောသိတော, ဩသာပိတော, ပရိယောသာပိတော, ပဟိတော, ပဇဟိတော, ဟာပိတော။
တိမှိ-ဉတ္တိ, ဒတ္တိ, ပါတိ, ဖာတိ, နိဗ္ဗုတိ, ပရိနိဗ္ဗုတိ။
တုမှိ-သင်္ခါတာ သဗ္ဗဓမ္မာနံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၄၅၁], အက္ခာတာရော တထာဂတာ [ဓ. ပ. ၂၇၆] အညာတာရော ဘဝိဿန္တိ [ဒီ. နိ. ၂.၆၈], ဉာပေတာ, ဉာပယိတာ။ ဥဋ္ဌာတာ ဝိန္ဒတေ ဓနံ [သံ. နိ. ၁.၂၄၆]။
(နိရုတ္တိ၊၅၁၁။)‘ဦ လဿေ’တိ ကွစိ ဤဿ ဧတ္တံ, ဥဋ္ဌာပေတာ, သမုဋ္ဌာပေတာ, အဃဿ တာတာ, တာယိတာ, ဒါတာ, ဒါပေတာ, သန္ဓာတာ, သန္ဓာပေတာ, မာပိတာ, မာပယိတာ, နိဗ္ဗာပေတာ, နိဗ္ဗာပယိတာ, ဟာပေတာ, ဟာပယိတာ။
တဝန္တု, တာဝီသု-အက္ခတာ, အက္ခာတာဝီ ဣစ္စာဒိ။
တွာဒီသု သံယောဂေ ရဿတ္တံ, ဉတွာ, ဇာနိတွာ, ဉာပေတွာ, ဇာနာပေတွာ, ဌတွာ။
ပါဒိတော ဌာဿ ဌဟော, သဏ္ဌဟိတွာ, ပတိဋ္ဌဟိတွာ။
ကာရိတေ ကွစိ ရဿတ္တံ, ဌပေတွာ, ပဋ္ဌပေတွာ, ပတိဋ္ဌာပေတွာ, ဒတွာ, အာဒိယိတွာ, သမာဒိယိတွာ, ဒဇ္ဇိတွာ။
ဒဒ-ဒါနေ, တွာဿ ပျော, ယမှိ ဒဿ ဇော, ယဿ ပုဗ္ဗရူပံ ဒီဃော, ဒဇ္ဇာ, ဒါပေတွာ။
ပါဒိတော ရဿော, သမာဒပေတွာ။
ဓာ-ဓာရဏေ, ဒွိတ္တံ, ပုဗ္ဗဿ တတိယတ္တံ ရဿော စ, ပရဿ ‘ဓာဿ ဟော’တိ ဟော, ပဒဟိတွာ, ဝိဒဟိတွာ, နိဒဟိတွာ, သဒ္ဒဟိတွာ, ဩဒဟိတွာ, ပိဒဟိတွာ, ပရိဒဟိတွာ။
ကာရိတေ-အာဓပေတွာ, သန္နိဓာပေတွာ, ပိဝိတွာ, ပိတွာ ဝါ, ပါယေတွာ, မာပေတွာ, ဩသာပေတွာ, ပရိယောသာပေတွာ, ဟိတွာ, ပဇဟိတွာ, ဟာပေတွာ, ပဇဟာပေတွာ။
(နိရုတ္တိ၊၅၁၂။)တုံ, တဝေသု-အက္ခာတုံ, အက္ခာတဝေ, သင်္ခါတုံ, သင်္ခါတဝေ, ဉာတုံ, ဉာတဝေ, ဇာနိတုံ, ဇာနိတဝေ, ဉာပေတုံ, ဉာပေတဝေ, ဇာနာပေတုံ, ဇာနာပေတဝေ, ဌာတုံ, ဌာတဝေ, သဏ္ဌာတုံ, သဏ္ဌာတဝေ, သဏ္ဌဟိတုံ, သဏ္ဌဟိတဝေ, ဌပေတုံ, ဌပေတဝေ, သဏ္ဌာပေတုံ, သဏ္ဌာပေတဝေ, ဒါတုံ, ဒါတဝေ, ပဒါတုံ, ပဒါတဝေ, အာဒါတုံ, အာဒါတဝေ, ဒဇ္ဇိတုံ, ဒဇ္ဇိတဝေ, ဒါပေတုံ, ဒါပေတဝေ, သမာဒပေတုံ, သမာဒပေတဝေ, သန္ဓာတုံ, သန္ဓာတဝေ, သဒ္ဒဟိတုံ, သဒ္ဒဟေတုံ, သဒ္ဒဟေတဝေ, နိဓေတုံ, နိဓေတဝေ သန္ဓာပေတုံ, နိဓာပေတုံ, ပါတုံ, ပိဝိတုံ, ပါတဝေ, ပိဝေတဝေ, မာတုံ, မိနိတုံ, ပမေတုံ, ဥပမေတုံ, ယာတုံ, ယာယိတုံ, ယာတဝေ, ဩသာယေတုံ, ဩသာပေတုံ, ပရိယောသာပေတုံ, ဟာတုံ, ပဟာတုံ, မာရဓေယျံ ပဟာတဝေ [ဓ. ပ. ၃၄], ဇဟိတုံ, ပဇဟိတုံ, ဟာပေတုံ, ပဟာပေတုံ, ဇဟာပေတုံ။
တဗ္ဗမှိ-အက္ခာတဗ္ဗံ, သင်္ခါတဗ္ဗံ, သင်္ချာတဗ္ဗံ, ဂါယိတဗ္ဗံ, ဉာတဗ္ဗံ, ဇာနိတဗ္ဗံ, ဉာပေတဗ္ဗံ, ဇာနာပေတဗ္ဗံ, ဌာတဗ္ဗံ, ဌပေတဗ္ဗံ, ဒါတဗ္ဗံ, အာဒါတဗ္ဗံ, သမာဒါတဗ္ဗံ, ဒါပေတဗ္ဗံ, သမာဒပေတဗ္ဗံ, ဝိဓာတဗ္ဗံ, ဝိဒဟိတဗ္ဗံ, ပါတဗ္ဗံ, ပိဝိတဗ္ဗံ, မိနိတဗ္ဗံ, မိနေတဗ္ဗံ, ယာတဗ္ဗံ, လာတဗ္ဗံ, ပဟာတဗ္ဗံ။
ဣဝဏ္ဏေသု ဝိပုဗ္ဗော ဣ-ဂတျံ, ဝီတော, ဝီတဒေါသော ဝီတမောဟော [သံ. နိ. ၁.၂၄၉], ဥဒိတော, သမုဒိတော, ဒါဂမော။
သမိတော, သမေတော, သမဝေတော, အပေတော, ဥပေတော, သမုပေတော, အဘိတော, ကီတော, ကယိတော, ကိဏိတော, စိတော, စိနိတော, အာစိတော, ဥပစိတော, သဉ္စိတော, ဇိတော, ပရာဇိတော, ဍိတော, ဩဍ္ဍိတော, နီတော, အာနီတော, ဝိနီတော, ဩဏီတော, ပဏီတော, နဿ ဏတ္တံ။
ပီတော, ဘီတော, မိတော, သိတော, နိဿိတော, ပဟိတော။
တိမှိ-သမိတိ, ဝိစိတိ, နီတိ, ဒွိတ္တေ အာဒိဝုဒ္ဓိ, နေတ္တိ, သဒ္ဓမ္မနေတ္တိ, ဘီတိ။
တုမှိ-သမေတာ, အဘိသမေတာ, ဝိစေတာ, ဇေတာ, နေတာ, ဝိနေတာ, နိန္နေတာ။
တဝန္တု, တာဝီသု-သမေတဝါ, သမေတာဝီ, အဘိသမေတဝါ, အဘိသမေတာဝီ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၁၃။)တွာဒီသု-သမေတွာ, ဥပေတွာ, ကိဏိတွာ, ဝိစိနိတွာ, ဇေတွာ, ဝိဇေတွာ, ဇိနိတွာ, ဝိဇိနိတွာ, ပရာဇေတွာ, နေတွာ, အာနေတွာ ဝိနေတွာ, နယိတွာ, အာနယိတွာ, ဝိနယိတွာ, အလ္လီယိတွာ, ပဋိသလ္လီယိတွာ, သယိတွာ။
တုံ, တဝေသု-သမေတုံ, ဥပေတုံ, သမုပေတုံ, သမေတဝေ, ကေတုံ, ကိဏိတုံ, ကေတဝေ, ဝိစေတုံ, ဝိစိနိတုံ, ဇေတုံ, ဝိဇေတုံ, နိတုံ, အာနိတုံ, ဝိနိတုံ, နေတုံ, အာနေတုံ, ဝိနေတုံ, နယိတုံ, အာနယိတုံ, ဝိနယိတုံ, နေတဝေ။
တဗ္ဗမှိ-သမေတဗ္ဗံ, ကေတဗ္ဗံ, ကိဏိတဗ္ဗံ ဣစ္စာဒိ။
ဥဝဏ္ဏေသု-စုတော, စဝိတော။
ကာရိတေ-စာဝိတော။
ဇုတော, ဇဝိတော, ထုတော, အဘိတ္ထုတော, အဘိတ္ထဝိတော,
သံပုဗ္ဗော ဓု-ဝလ္လဘေ, သန္ဓုတော-မိတ္တော။ ‘‘အသဏ္ဌုတံ စိရသဏ္ဌုတေနာ’’တိပိ ပါဠိ။
ဒု-ဂတိယံ ဟိံသာယဉ္စ, ဒုတော, ဥပဒ္ဒုတော။
ဓူ-ကမ္ပနေ, ဓုတော, နိဒ္ဓုတော။
ဘူတော, သမ္ဘူတော။
ကာရိတေ-ဘာဝိတော, သမ္ဘာဝိတော, ဝိဘာဝိတော, ပရိဘာဝိတော။
ယု-မိဿနေ, သံယုတော။
ရု-သဒ္ဒေ, ရုတော, လုတော, ဝုတော, သံဝုတော, သုသံဝုတော, သုတော, ဝိဿုတော။
ဟု-ပူဇာယံ, ဟုတော။
တိမှိ-စဝနံ စုတိ, ထဝနံ ထုတိ, ဘူတိ, ဝိဘူတိ, သဝနံ သုတိ,
တုမှိ-စဝိတာ, စာဝေတာ, ဇဝိတာ, ထဝိတာ, သန္ထဝိတာ, သောတာ, သာဝေတာ။
(နိရုတ္တိ၊၅၁၄။)တဝန္တု တာဝီသု-စုတဝါ, စုတာဝီ, စာဝေတဝါ, စာဝေတာဝီ ဣစ္စာဒိ။
တွာဒီသု-စဝိတွာ, စဝိတွာန, စဝိတုန, ဇဝိတွာ, အဘိတ္ထဝိတွာ, ဘုတွာ, အနုဘဝိတွာ, ဘာဝေတွာ, ဘာဝယိတွာ, သုတွာ, သုဏိတွာ, သာဝေတွာ, သာဝယိတွာ။
တုံ, တဝေသု-စဝိတုံ, စာဝေတုံ, ဘောတုံ, ဘဝိတုံ, အနုဘဝိတုံ, ဘာဝေတုံ, ဘာဝယိတုံ, သောတုံ, သာဝေတုံ။
ဟူ-သတ္တာယံ, ဟောတုံ။ ‘‘ယာ ဣစ္ဆေ ပုရိသော ဟောတုံ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၂၈၂]။ န သော သက္ကာ န ဟောတုယေ’’တိ [ဗု. ဝံ. ၂.၉ ‘။ဟေတုယေ’] ပါဠီ။
တဗ္ဗမှိ-စဝိတဗ္ဗံ, ဘဝိတဗ္ဗံ, အနုဘဝိတဗ္ဗံ, ဘာဝေတဗ္ဗံ, သောတဗ္ဗံ။ ဒွိတ္တေ-သောတ္တဗ္ဗံ, သာဝေတဗ္ဗံ။
ဧဒန္တေသု မဟာဝုတ္တိနာ ကွစိ ဧကာရဿ ဣတ္တံ, ဂါယိတော, အပစာယိတော, အပစိတော ဝါ, ဥဇ္ဈာယိတော, နိဇ္ဈာယိတော, အဘိဇ္ဈာယိတော။
ဂါယနံ ဂီတိ, အပစာယနံ အပစိတိ။
တုမှိ-ဂါယိတာ, အပစာယိတာ, ဥဇ္ဈာယိတာ။
တဝန္တု, တာဝီသု-ဂါယိတဝါ, ဂါယိတာဝီ ဣစ္စာဒိ။
ဂါယိတွာ, ဈာယိတွာ, အဘိဇ္ဈာယိတွာ။
ဂါယိတုံ, ဂါယိတဝေ, အပစာယိတုံ, အပစာယိတဝေ, ဈာယိတုံ, ဈာယိတဝေ, အဘိဇ္ဈာယိတုံ, အဘိဇ္ဈာယိတဝေ။
ဂါယိတဗ္ဗံ, အပစာယိတဗ္ဗံ, ဥဇ္ဈာယိတဗ္ဗံ။
ဣတိ ဧကဗျဉ္ဇနဓာတူနံ ပကတိရူပရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၁၅။)ဘူဝါဒိဂဏ
အနေကဗျဉ္ဇနဓာတူနံ ပကတိရူပါနိ တျာဒိကဏ္ဍေ ဝိဘာဂနယေန ဘူဝါဒီဟိ သတ္တဟိ ဓာတုဂဏေဟိ စ ကာရိတပစ္စယေဟိ စ ဓာတုပစ္စယေဟိ စ ယထာလာဘံ ဝိဘဇိတွာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။
အတြိဒံ နယဒဿနံ –
အာသ, ဣသ, ဂမု, ဒိသ။
အာသ-ဥပဝေသနေ, စ္ဆာဒေသသုတ္တေ ‘န္တ မာန တျာဒီသူ’တိ အဓိကတတ္တာ တပစ္စယေသုစ္ဆာဒေသော နတ္ထိ, ဂရုံ ဥပါသိတော, ပယိရုပါသိတော။
တုမှိ-ဥပါသိတာ, ဥပါသေတာ ဝါ, ဥပါသိတဝါ, ဥပါသိတာဝီ, ဥပါသိတွာ, ဥပါသိတွာန, ဥပါသိတုန။ ‘ပျော ဝါ တွာဿ သမာသေ’တိ ပျာဒေသေ-ဥပါသိယ, ပယိရုပါသိယ, ဥပသိယာန, ဥပါသိတုံ, ဥပါသိတဝေ, ဥပါသိတဗ္ဗော။
ဣသု-ဣစ္ဆာ, ကန္တီသု, ဗဟုလာဓိကာရာ စ္ဆာဒေသော, ဣစ္ဆိတော, ဣစ္ဆိတာ, ဣစ္ဆိတဝါ, ဣစ္ဆိတာဝီ, ဣစ္ဆိတုံ, ဣစ္ဆိတဝေ, ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-ဣစ္ဆာပိတော, ဣစ္ဆာပိတာ, ဣစ္ဆာပိတာဝီ, ဣစ္ဆာပေတွာ, ဣစ္ဆာပေတုံ, ဣစ္ဆာပေတဝေ, ဣစ္ဆာပေတဗ္ဗံ။
ဧသဓာတုမှိ-ဧသိတော, ပရိယေသိတော, ဧသိတာ, ပရိယေသိတာ, ဧသိတဝါ, ပရိယေသိတဝါ, ဧသိတွာ, ပရိယေသိတွာ, ဧသိတွာန, ပရိယေသိတွာန, ဧသိတုံ, ပရိယေသိတုံ, ဧသိတဝေ, ပရိယေသိတဝေ, ဧသိတဗ္ဗံ, ပရိယေသိတဗ္ဗံ။
ဂမု-ဂတိမှိ, ဂမိတော, ဂမိတာ, ဂမိတဝါ, ဂမိတာဝီ, ဂမိတွာ, ဂမိတွာန, ဂမိတုန, ဂမိတုံ, ဂမိတဝေ, ဂမိတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-ဂမာပိတော, ဂမာပေတာ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၁၆။)ဒိသ-ပေက္ခနေ ပဿိတော, ပဿိတာ, ပဿေတာ ဝါ, ပဿိတွာ, ပဿိတွာန, ပဿိတုန, ပဿိတုံ, ပဿိတဝေ, ပဿိတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-ဒဿိတော, ဒဿယိတော, ဒဿိတာ, ဒဿေတာ, ဒဿယိတာ, ဒဿိတဝါ, ဒဿိတာဝီ, ဒဿေတွာ, ဒဿယိတွာ, ဒဿေတွာန, ဒဿယိတွာန, ဒဿေတုံ, ဒဿယိတုံ, ဒဿေတဗ္ဗံ။
ဒက္ခာဒေသေ-ဒက္ခိတော, ဒက္ခိတာ, ဒက္ခိတဝါ, ဒက္ခိတာဝီ, ဒက္ခိတွာ, ဒက္ခိတုံ, ဒက္ခိတဝေ, ‘‘ဒက္ခိတာယေ အပရာဇိတသံဃ’’န္တိ [ဒီ. နိ. ၂.၃၃၂] ပါဠိ, ဒက္ခိတဗ္ဗံ။
ဒုသ-နာသေ, ကာရိတေ ဏိပစ္စယေ –
֍ * ၇၆၄။ ဏိမှိ ဒီဃော ဒုသဿ [က. ၄၈၆; ရူ. ၅၄၃; နီ. ၉၇၇]။
ဏိမှိ ပရေ ဒုသဿ ဒီဃော ဟောတိ။
ဒူသိတော, ဒူသိတာ, ဒူသေတာ, ဒူသိတဝါ, ဒူသိတာဝီ, ဒူသေတွာ, ဒူသေတွာန, ဒူသိတုန, ဒူသေတုံ, ဒူသေတဝေ။
ဏိမှီတိ ကိံ? ဒုဋ္ဌော။
ဣတိ ဘူဝါဒိဂဏော။
ရုဓာဒိဂဏ
ဘုဇ, ယုဇ, ဆိဒ, ဘိဒ, ရုဓ။
֍ * ၇၆၅။ မံ ဝါ ရုဓာဒီနံ [က. ၄၄၆; ရူ. ၅၀၉; နီ. ၉၂၆]။
ရုဓာဒီနံ ပုဗ္ဗန္တသရာ ပရံ မာနုဗန္ဓော နိဂ္ဂဟီတာဂမော ဟောတိ ဝါ။
ဘုဉ္ဇိတော, ဘုဉ္ဇိတာ, ဘုဉ္ဇိတဝါ, ဘုဉ္ဇိတာဝီ, ဘုဉ္ဇိတွာ, ဘုဉ္ဇိတွာန, ဘုဉ္ဇိတုန, ဘုဉ္ဇိတုံ, ဘုဉ္ဇိတဝေ, ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။
(နိရုတ္တိ၊၅၁၇။)ကာရိတေ-ဘောဇိတော, ဘောဇိတာ, ဘောဇေတာ ဝါ, ဘောဇိတဝါ, ဘောဇိတာဝီ, ဘောဇေတွာ, ဘောဇယိတွာ, ဘောဇေတုံ, ဘောဇေတဝေ, ဘောဇေတဗ္ဗံ, ယုဉ္ဇိတော, အနုယုဉ္ဇိတော, ဘုဇဓာတုသဒိသံ။
ဆိန္ဒိတော, ဆိန္ဒိတာ, ဆိန္ဒေတာ ဝါ, ဆိန္ဒိတဝါ, ဆိန္ဒိတာဝီ, ဆိန္ဒိတွာ, ဆိန္ဒိတွာန, ဆိန္ဒိတုန။ ပျာဒေသေ-လတံ ဒန္တေဟိ ဆိန္ဒိယ [ဂဝေသိတဗ္ဗံ], ဆိန္ဒိယာန, သဉ္ဆိန္ဒိယ, သဉ္ဆိန္ဒိယာန, ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-ဆိန္ဒာပိတော, ဆိန္ဒာပေတာ ဣစ္စာဒိ။
ဘိန္ဒိတော, ဘိန္ဒိတာ, ဘိန္ဒေတာ ဝါ, ဆိဒဓာတုသဒိသံ။
ရုန္ဓိတော, ရုန္ဓိတာ, ရုန္ဓေတာ, ရုန္ဓိတဝါ, ရုန္ဓိတာဝီ, ရုန္ဓိတွာ, ရုန္ဓိတွာန, ရုန္ဓိတုံ, ရုန္ဓိတဝေ, ရုန္ဓိတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-ရုန္ဓာပိတော, ရုန္ဓာပယိတော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ရုဓာဒိဂဏော။
ဒိဝါဒိဂဏ
ပဒ, ဗုဓ, တုသ, ဒိဝု။
ပဒါဒီနံ ကွစိ ယုက ဟောတိ, ယာဂမော, ‘တဝဂ္ဂဝရဏာနံ ယေ စဝဂ္ဂဗယဉာ’တိ စဝဂ္ဂတ္တံ, ‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’တိ ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ။
ပဇ္ဇိတော, အာပဇ္ဇိတော, ပဋိပဇ္ဇိတော, ပဋိပဇ္ဇိတာ, ပဋိပဇ္ဇိတဝါ, ပဋိပဇ္ဇိတာဝီ, ပဋိပဇ္ဇိတွာ, ပဋိပဇ္ဇိတွာန, ပဋိပဇ္ဇိတုန, ပဋိပဇ္ဇိတုံ, ပဋိပဇ္ဇိတဝေ, ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
(နိရုတ္တိ၊၅၁၈။)ကာရိတေ-အာပါဒိတော, ဥပ္ပာဒိတော, နိပ္ဖာဒိတော, သမ္ပာဒိတော, ပဋိပါဒိတော, အာပါဒိတာ, အာပါဒေတာ, ဥပ္ပာဒိတာ, အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒေတာ [အပ. ထေရီ ၂.၃.၁၃၅], နိပ္ဖာဒိတာ, နိပ္ဖာဒေတာ, သမ္ပာဒိတာ, သမ္ပာဒေတာ, ပဋိပါဒိတာ, ပဋိပါဒေတာ, အာပါဒေတွာ, ဥပ္ပာဒေတွာ, နိပ္ဖာဒေတွာ, သမ္ပာဒေတွာ, ပဋိပါဒေတွာ, အာပါဒေတုံ, ဥပ္ပာဒေတုံ, နိပ္ဖာဒေတုံ, သမ္ပာဒေတုံ, ပဋိပါဒေတုံ, အာပါဒေတဗ္ဗံ, ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ, နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗံ, သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ, ပဋိပါဒေတဗ္ဗံ, ဗုဇ္ဈိတော, ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ [မဟာနိ. ၁၉၂], ဗုဇ္ဈိတဝါ, ဗုဇ္ဈိတာဝီ, ဗုဇ္ဈိတွာ, ဗုဇ္ဈိတွာန, ဗုဇ္ဈိတုန, ဗုဇ္ဈိတုံ, ဗုဇ္ဈိတဝေ, ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-ဗောဓိတော, ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ [မဟာနိ. ၁၉၂], ဗောဓေတဝါ, ဗောဓေတာဝီ, ဗောဓယိတွာ, ဗောဓယိတွာန, ဗောဓေတုံ, ဗောဓေတဝေ, ဗောဓေတဗ္ဗံ, တုဿိတော, သန္တုဿိတော, တုဿိတာ, တုဿိတဝါ, တုဿိတာဝီ, တုဿိတွာ, တုဿိတုံ, တုဿိတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-တောသိတော, တောသိတာ, တောသေတာ ဝါ, တောသိတဝါ, တောသိတာဝီ, တောသေတွာ, တောသေတုံ, တောသေတဗ္ဗံ, ဒိဗ္ဗိတော, ဒိဗ္ဗိတာ, ဒိဗ္ဗိတဝါ, ဒိဗ္ဗိတာဝီ, ဒိဗ္ဗိတွာ, ဒိဗ္ဗိတုံ, ဒိဗ္ဗိတဗ္ဗံ။
ဣတိ ဒိဝါဒိဂဏော။
သွာဒိဂဏ
သု, ဝု, အာပ။
သုဏိတော, သုဏိတာ, သောတာ ဝါ, သုဏိတဝါ, သုဏိတာဝီ, သုဏိတွာ, သုဏိတုံ, သုဏိတဗ္ဗံ။
(နိရုတ္တိ၊၅၁၉။)ကာရိတေ-သာဝိတော, သာဝေတာ, သာဝေတဝါ, သာဝေတာဝီ, သာဝေတွာ, သာဝေတုံ, သာဝေတဗ္ဗံ, သံဝုဏိတော, အာဝုဏိတော, သံဝုဏိတာ, သံဝုဏိတွာ, သံဝုဏိတုံ, သံဝုဏိတဗ္ဗံ, ပါပုဏိတော, ပရိယာပုဏိတော, ပါပုဏိတာ, ပရိယာပုဏိတာ, ပါပုဏိတဝါ, ပရိယာပုဏိတဝါ, ပါပုဏိတာဝီ, ပရိယာပုဏိတာဝီ, ပါပုဏိတွာ ပရိယာပုဏိတွာ, ပါပုဏိတုံ, ပရိယာပုဏိတုံ, ပါပုဏိတဗ္ဗော, ပရိယာပုဏိတဗ္ဗော။
ကာရိတေ-ပါပိတော, ပါပိတာ, ပါပေတာ ဝါ, ပါပေတွာ, ပါပေတုံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ သွာဒိဂဏော။
ကိယာဒိဂဏော ဧကဗျဉ္ဇနေသု ဝုတ္တော ဧဝ။
တနာဒိဂဏ
ကရ, တန။
‘ကရောတိဿ ခေါ’တိ ကဿ ခေါ, အဘိသင်္ခရိတော, အဘိသင်္ခရိတာ, အဘိသင်္ခရိတဝါ, အဘိသင်္ခရိတာဝီ, ကရိတွာ, ကရိတွာန, အဘိသင်္ခရိတွာ, အဘိသင်္ခရိတွာန, အဘိသင်္ခရိတုံ, အဘိသင်္ခရိတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-ကာရိတော, ကာရာပိတော, ကာရိတာ, ကာရေတာ, ကာရာပိတာ, ကာရာပေတာ, ကာရိတဝါ, ကာရိတာဝီ, ကာရေတွာ, ကာရာပေတွာ, ကာရေတုံ, ကာရာပေတုံ, ကာရေတဗ္ဗံ, ကာရာပေတဗ္ဗံ။
တနိတော, တနိတွာ, တနိတုံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ တနာဒိဂဏော။
စုရာဒိဂဏ
ကပ္ပ, စိန္တ, စုရ, ဝိဒ။
ကပ္ပ-သင်္ကပ္ပနေ, ကပ္ပိတော, သင်္ကပ္ပိတော, ကပ္ပယိတော, သင်္ကပ္ပေတာ, သင်္ကပ္ပယိတာ, ကပ္ပေတဝါ, ကပ္ပေတာဝီ, ကပ္ပေတွာ, ကပ္ပယိတွာ, ကပ္ပေတုံ, ကပ္ပယိတုံ, ကပ္ပေတဗ္ဗံ, ကပ္ပယိတဗ္ဗံ။
(နိရုတ္တိ၊၅၂၀။)စိန္တိတော, စိန္တယိတော, စိန္တေတာ, စိန္တယိတာ, စိန္တိတဝါ, စိန္တိတာဝီ, စိန္တေတွာ, စိန္တယိတွာ, စိန္တိတုံ, စိန္တေတုံ, စိန္တယိတုံ, စိန္တိတဗ္ဗံ, စိန္တေတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-စိန္တာပိတော ဣစ္စာဒိ။
စောရိတော, စောရယိတော, စောရေတာ, စောရယိတာ ဣစ္စာဒိ။
ဝေဒိတော, ဝေဒယိတော, ဝေဒေတာ, ဝေဒယိတာ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ စုရာဒိဂဏော။
တိတိက္ခ, ဝီမံသ, ဗုဘုက္ခ, ပဗ္ဗတာယ။
တိတိက္ခိတော, တိတိက္ခိတာ, တိတိက္ခိတဝါ, တိတိက္ခိတာဝီ, တိတိက္ခိတွာ, တိတိက္ခိတုံ, တိတိက္ခိတဗ္ဗော။
ကာရိတေ-တိတိက္ခာပိတော ဣစ္စာဒိ။
ဝီမံသိတော, ဝီမံသေတာ, ဝီမံသိတဝါ, ဝီမံသိတာဝီ, ဝီမံသိတွာ, ဝီမံသိတုံ, ဝီမံသိတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-ဝီမံသာပိတော ဣစ္စာဒိ။
ဗုဘုက္ခိတော, ဗုဘုက္ခိတာ, ဗုဘုက္ခိတဝါ, ဗုဘုက္ခိတာဝီ, ဗုဘုက္ခိတွာ, ဗုဘုက္ခိတုံ, ဗုဘုက္ခိတဗ္ဗံ။
ကာရိတေ-ဗုဘုက္ခာပိတော ဣစ္စာဒိ။
ပဗ္ဗတာယိတော, ပဗ္ဗတာယိတာ, ပဗ္ဗတာယိတဝါ, ပဗ္ဗတာယိတာဝီ, ပဗ္ဗတာယိတွာ, ပဗ္ဗတာယိတုံ, ပဗ္ဗတာယိတဗ္ဗော။
ကာရိတေ-ပဗ္ဗတာယာပိတော ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၂၁။)ဧဝံ ကုက္ကုစ္စာယိတော, ကုက္ကုစ္စာယိတာ, ကုက္ကုစ္စာယိတဝါ, ကုက္ကုစ္စာယိတာဝီ, ကုက္ကုစ္စာယိတွာ, ကုက္ကုစ္စာယိတုံ, ကုက္ကုစ္စာယိတဗ္ဗံ, ပိယာယိတော, ပိယာယိတွာ, ပိယာယိတုံ ဣစ္စာဒီနိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
အထ ဝိသေသရာသိ ဝုစ္စတေ။
֍ * ၇၆၇။ ကတ္တရိ စာရမ္ဘေ [က. ၅၅၆-၇; ရူ. ၆၀၆, ၆၂၂; နီ. ၁၁၄၃-၄]။
အာရမ္ဘော နာမ အာဒိကြိယာ-ပဌမာရမ္ဘော။ ကြိယာရမ္ဘေ ဝတ္တဗ္ဗေ ကတ္တရိ စ ဘာဝ, ကမ္မေသု စ က္တော ဟောတိ, ဧတေန ပစ္စုပ္ပန္နေပိ ကြိယာသန္တာနေ ပဌမာရမ္ဘံ ပဋိစ္စ အတီတဝိသယော တပစ္စယော ဝိဟိတော, ယထာ? ဘုတ္တာဝီ ပဝါရိတောတိ [ပါစိ. ၂၃၈]။
ပုရိသော ကဋံ ပကတော, ပုရိသေန ကဋော ပကတော။
֍ * ၇၆၈။ ဌာသဝသသိလိသသီရုဟဇရဇနီဟိ [က. ၅၅၆; ရူ. ၆၀၆, ၆၂၂; နီ. ၁၁၄၃-၄]။
ဌာဒီဟိ ကတ္တရိ စ ဘာဝ, ကမ္မေသု စ က္တော ဟောတိ။
ဌာမှိ-ဥပဋ္ဌိတော ဂရုံ သိဿော, ဥပဋ္ဌိတော ဂရု သိဿေန။
အာသမှိ-ဥပါသိတော ဂရုံ သိဿော, ဥပါသိတော ဂရု သိဿေန။
ဝသမှိ-အနုဝုသိတော ဂရုံ သိဿော, အနုဝုသိတော ဂရု သိဿေန။
သိလိသ-အာလိင်္ဂနေ, အာသိလိဋ္ဌော ပိတရံ ပုတ္တော, အာသိလိဋ္ဌော ပိတာ ပုတ္တေန။
သီမှိ-အဓိသယိတော ဥက္ခလိံ ဇနော, အဓိသယိတာ ဥက္ခလိ ဇနေန, ဥဒ္ဓနံ အာရောပိတာတိ အတ္ထော။
ရုဟမှိ-အာရူဠှော ရုက္ခံ ဇနော, အာရူဠှော ရုက္ခော ဇနေန။
ဇရမှိ-အနုဇိဏ္ဏော ဝသလိံ ဒေဝဒတ္တော, အနုဇိဏ္ဏာ ဝသလီ ဒေဝဒတ္တေန, အနုဇာတော မာဏဝိကံ မာဏဝေါ, အနုဇာတာ မာဏဝိကာ မာဏဝေန။
֍ * ၇၆၉။ ဂမနတ္ထာကမ္မကာဓာရေ စ [က. ၅၅၆-၇; ရူ. ၆၀၆, ၆၂၂; နီ. ၁၁၄၃-၄]။
(နိရုတ္တိ၊၅၂၂။)ဂမနတ္ထဓာတူဟိ အကမ္မကဓာတူဟိ စ ပရံ အာဓာရေ စ ကတ္တရိ စ ဘာဝ, ကမ္မေသု စ က္တော ဟောတိ။
ယန္တိ ဧတ္ထာတိ ယာတံ, ဣဒံ တေသံ ယာတံ။ ပဒံ အက္ကမတိ ဧတ္ထာတိ ပဒက္ကန္တံ, ဣဒံ တေသံ ပဒက္ကန္တံ။ ဣဟ တေ ယာတာ, အယံ တေဟိ ယာတော မဂ္ဂေါ, ဣဟ တေဟိ ယာတံ။
အကမ္မကမှိ-ဣဒံ တေသံ အာသိတံ ဌာနံ, ဣဟ တေ အာသိတာ, ဣဒံ တေဟိ အာသိတံ ဌာနံ, ဣဓ တေဟိ အာသိတံ။
֍ * ၇၇၀။ အာဟာရတ္ထာ [က. ၅၅၆-၇; ရူ. ၆၀၆, ၆၂၂; နီ. ၁၁၄၃-၄]။
အဇ္ဈောဟရဏတ္ထဓာတုတော ကတ္တရိ စ ဘာဝ, ကမ္မေသု စ အာဓာရေ စ က္တော ဟောတိ။
ဣဟ တေ ဘုတ္တာ, အသိတာ, ပီတာ, ခါယိတာ, သာယိတာ။ ဣမာနိ တေဟိ ဘုတ္တာနိ, အသိတာနိ, ပီတာနိ, ခါယိတာနိ, သာယိတာနိ။ ဣဟ တေသံ ဘုတ္တံ, အသိတံ, ပီတံ, ခါယိတံ, သာယိတံ။ ဣဒံ တေသံ ဘုတ္တံ ဌာနံ, အသိတံ ဌာနံ, ပီတံ ဌာနံ, ခါယိတံ ဌာနံ, သာယိတံ ဌာနံ။
ဣတိ တာဒိပစ္စယရာသိ။
အနီယပစ္စယရာသိ
‘ဘာဝကမ္မေသု တဗ္ဗာနီယာ’တိ အနီယော, အနုဘုယျတီတိ အနုဘဝနီယော။
(နိရုတ္တိ၊၅၂၃။)အာကာရန္တေသု ပရဿရလောပေါ, ကွစိ ယာဂမော, ဥပဋ္ဌာနီယော, ဒါနီယော, ပဒဟတီတိ ပဓာနီယော-ယောဂါဝစရော, ပါတဗ္ဗန္တိ ပါနီယံ, သာယိတုံ အရဟတီတိ သာယနီယံ, ပဋိသာယနီယံ, ပဟာနီယံ, အဘိတ္ထဝနီယံ, သောတဗ္ဗန္တိ သဝနီယံ, ဟုတဗ္ဗန္တိ ဟဝနီယံ, ဥပါသနီယော, အဘိက္ကမိတဗ္ဗောတိ အဘိက္ကမနီယော, ရဉ္ဇေတီတိ ရဇ္ဇနီယော, ဂန္တဗ္ဗောတိ ဂမနီယော, ဝုစ္စတီတိ ဝစနီယော။
ကရ, တရ, ထရ, ဓရ, သရ, ဟရ။
֍ * ၇၇၁။ ရာ နဿ ဏော [က. ၅၄၉; ရူ. ၅၅၀; နီ. ၁၁၃၅]။
ရကာရန္တဓာတုမှာ ပရဿ ပစ္စယနကာရဿ ဏော ဟောတိ။
ကတ္တဗ္ဗန္တိ ကရဏီယံ, တရိတဗ္ဗန္တိ တရဏီယံ, အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထရဏီယံ, ဓာရေတဗ္ဗန္တိ ဓာရဏီယံ, သာရေတဗ္ဗန္တိ သာရဏီယံ, ဟရိတဗ္ဗန္တိ ဟရဏီယံ ဣစ္စာဒိ။
ရုန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ရုန္ဓနီယံ, ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘုဉ္ဇနီယံ, ဘောဇနီယံ, ပရိဘောဇနီယံ, ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနီယံ, ဒိဗ္ဗိတဗ္ဗန္တိ ဒိဗ္ဗနီယံ, ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ ဗုဇ္ဈနီယံ, ပါပုဏိတဗ္ဗန္တိ ပါပနီယံ, ဉာပေတဗ္ဗန္တိ ဉာပနီယံ, စိန္တေတဗ္ဗန္တိ စိန္တနီယံ, ဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ ဝဇ္ဇနီယံ, တိတိက္ခိတဗ္ဗန္တိ တိတိက္ခနီယံ, ဝီမံသိတဗ္ဗန္တိ ဝီမံသနီယံ ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ အနီယပစ္စယရာသိ။
န္တ, မာနပစ္စယရာသိ
အထ န္တ, မာနပစ္စယာ ဝုစ္စန္တေ။
֍ * ၇၇၂။ န္တော ကတ္တရိ ဝတ္တမာနေ [က. ၅၆၅; ရူ. ၆၄၆; နီ. ၁၁၅၇]။
ဝတ္တမာနော ဝုစ္စတိ ပစ္စုပ္ပန္နော, ဝတ္တမာနေ ကာလေ ကြိယတ္ထာ ပရံ ကတ္တရိ န္တော ဟောတိ။
ဘူ-သတ္တာယံ, ‘ကတ္တရိ လော’တိ အပစ္စယော, ‘ယုဝဏ္ဏာနမေဩပစ္စယေ’တိ ဩဝုဒ္ဓိ, ဘဝတီတိ ဘောန္တော-ပုရိသော, ဘောန္တံကုလံ, ဘောန္တီ-ဣတ္ထီ။
(နိရုတ္တိ၊၅၂၄။)ပုန ‘ဧဩနမယဝါ သရေ’တိ ဩဿ အဝါဒေသော, ဘဝံပုရိသော, ဘဝန္တံ-ကုလံ, ဘဝန္တီ, ဘဝတီ, ဘောတီ ဝါ-ဣတ္ထီ။
֍ * ၇၇၃။ မာနော [က. ၅၆၅; ရူ. ၆၄၆; နီ. ၁၁၅၇]။
ဝတ္တမာနေ ကာလေ ကြိယတ္ထာ ပရံ ကတ္တရိ မာနော ဟောတိ။
ဘဝမာနော-ပုရိသော, ဘဝမာနံ-ကုလံ, ဘဝမာနာ-ဣတ္ထီ။
֍ * ၇၇၄။ ဘာဝကမ္မေသု စ [က. ၅၆၅; ရူ. ၆၄၆; နီ. ၁၁၅၇]။
ဝတ္တမာနေ ကာလေ ကြိယတ္ထာ ပရံ ဘာဝ, ကမ္မေသု စ မာနော ဟောတိ။ ‘ကျော ဘာဝကမ္မေသူ။’တိ ယပစ္စယော။
အနုဘူယတေတိ အနုဘူယမာနော ဘောဂေါ ပုရိသေန, အနုဘူယမာနာ သမ္ပတ္တိ, အနုဘူယမာနံ သုခံ။
ယဿ ဒွိတ္တံ, အနုဘုယျမာနော။
အနာဂတေ ကာလေ ဝတ္တဗ္ဗေ တေ န္တ, မာနပစ္စယာ ဿပုဗ္ဗာ ဟောန္တိ။
ဘဝိဿတီတိ ဘဝိဿန္တော [ရူ. ၄၀၃-ပိဋ္ဌေ ရူပဝိဓိ ပဿိတဗ္ဗော] -ပုရိသော, ဘဝိဿန္တံ-ကုလံ, ဘဝိဿန္တီ-ဝိဘတ္တိ, ဘဝိဿတီ ဝါ, ဘဝိဿမာနော, ဘဝိဿမာနံ, ဘဝိဿမာနာ။
ကမ္မေ-အနုဘူယိဿမာနော။
မာနပစ္စယဿ မဿ ကွစိ လောပေါ ဟောတိ။
နိသိန္နော ဝါ သယာနော [ခု. ပါ. ၉.၉] ဝါ, သတော သမ္ပဇာနော [ဒီ. နိ. ၁.၂၁၇], နိစ္စံ နလောပေါ။
(နိရုတ္တိ၊၅၂၅။)ကမ္မေ-ဝိညာယမာနော။
ကာရိတေ-ဉာပေန္တော, ဉာပယန္တော, ဉာပယမာနော။
ကမ္မေ-ဉာပီယမာနော။
ကိယာဒိဂဏေ-ဇာနန္တော, ဇာနမာနော။
ကာရိတေ-ဇာနာပေန္တော, ဇာနာပယမာနော။
ကမ္မေ-ဇာနာပီယမာနော။
တိဋ္ဌံ, တိဋ္ဌန္တော, တိဋ္ဌမာနော, သဏ္ဌဟံ, သဏ္ဌဟန္တော, သဏ္ဌဟမာနော။
ကမ္မေ-ဥပဋ္ဌီယမာနော။
ကာရိတေ-ပတိဋ္ဌာပေန္တော, ပတိဋ္ဌာပယန္တော, ပတိဋ္ဌာပယမာနော။
ကမ္မေ-ပတိဋ္ဌာပီယမာနော။
ဒေန္တော, ဒဒန္တော, ဒဇ္ဇန္တော, သမာဒိယန္တော, ဒဒမာနော, ဒဇ္ဇမာနော, သမာဒီယမာနော။
ကမ္မေ-ဒီယမာနော, ဒိယျမာနော။
ကာရိတေ-ဒါပေန္တော, ဒါပယန္တော, သမာဒပယန္တော, ရဿော။
ကမ္မေ-ဒါပီယမာနော, သမာဒါပီယမာနော။
(နိရုတ္တိ၊၅၂၆။)နိဓေန္တော, နိဒဟန္တော, နိဒဟမာနော, နိဓိယျမာနော, နိဓာပေန္တော, နိဓာပယန္တော, နိဓာပယမာနော, နိဓာပီယမာနော, ယာယန္တော။ ယာယန္တ’မနုယာယန္တိ [ဇာ. ၂.၂၂.၁၇၅၃], ယာယမာနော မဟာရာဇာ, အဒ္ဒါ သီဒန္တရေ နဂေ [ဇာ. ၂.၂၂.၅၆၆]။ ဝါယန္တော, ဝါယမာနော, နိဗ္ဗာယန္တော, ပရိနိဗ္ဗာယန္တော, နိဗ္ဗာယမာနော, နိဗ္ဗာပေန္တော, နိဗ္ဗာပယမာနော, နိဗ္ဗာပီယမာနော, ဩသာယန္တော, ဩသာပေန္တော, ဩသာပယန္တော, ပဟာယန္တော, ပဟာယမာနော, ဇဟန္တော, ဇဟမာနော, ပဟီယမာနော, ပဟိယျမာနော, ဇဟီယမာနော, ဟာပေန္တော, ဟာပယန္တော, ဟာပယမာနော, ဇဟာပေန္တော, ဇဟာပယန္တော, ဇဟာပယမာနော, ဟာပီယမာနော, ဇဟာပီယမာနော။
ဣဝဏ္ဏေသု-ဝိက္ကယန္တော, ဝိက္ကိဏန္တော, ဝိနိစ္ဆယန္တော, ဝိနိစ္ဆိနန္တော, နိတော စဿ ဆော။
အာစယန္တော, အာစိနန္တော, ဇယန္တော, ဇိနန္တော, ဍေန္တော, ဍေမာနော, နေန္တော, ဝိနေန္တော, နယန္တော, ဝိနယန္တော, နယမာနော, နိယျမာနော, နယာပေန္တော, နယာပယမာနော, သေန္တော, သယန္တော, သေမာနော, သယမာနော, သယာနော ဝါ, ပဟိဏန္တော, ပဟိဏမာနော။
ဥဝဏ္ဏေသု-စဝန္တော, စဝမာနော, ဌာနာ စာဝန္တော, စာဝယန္တော, စာဝယမာနော, ဇဝန္တော, ဇဝမာနော, အဘိတ္ထဝန္တော, အဘိတ္ထဝမာနော, အဘိတ္ထဝီယမာနော, သန္ဓဝန္တော, သန္ဓဝမာနော, ဓုနန္တော, နိဒ္ဓုနန္တော, ဓုနမာနော, နိဒ္ဓုနမာနော, ပုနန္တော, ရဝန္တော, လုနန္တော, အာဝုဏန္တော, ပသဝန္တော, ဝိဿဝန္တော။
ကမ္မေ-သုယျမာနော။
ကာရိတေ-သာဝေန္တော, သာဝယန္တော။
သွာဒိဂဏေ-သုဏန္တော, သုဏမာနော။
ကာရိတေ-သုဏာပေန္တော, သုဏာပယန္တော။
ဟု-ပူဇာယံ, ဇုဟောန္တော။
ပပုဗ္ဗော ပဟုတ္တေ, ပဟောန္တော, သမ္ပဟောန္တော။
ဟူ-သတ္တာယံ, ဟောန္တော။
(နိရုတ္တိ၊၅၂၇။)ဧဒန္တေသု-ဧန္တော။ အတ္ထံ ဧန္တမှိ သူရိယေ [ဇာ. ၂.၂၂.၂၁၈၇ (အတ္ထင်္ဂတမှိ)], သမေန္တော, အဘိသမေန္တော, ခါယန္တော, ခါယမာနော, ဂါယန္တော, ဂါယမာနော, ဂါယီယမာနော, ဂါယာပေန္တော, ဂါယာပယန္တော, အပစာယန္တော, ဓမ္မံ အပစာယမာနော, ဈာယန္တော, ဈာယမာနော, ပဇ္ဈာယန္တော, ဥဇ္ဈာယန္တော, နိဇ္ဈာယန္တော, အဘိဇ္ဈာယန္တော။
ကာရိတေ-ဈာပေန္တော, ဥဇ္ဈာပေန္တော, ယလောပေါ။
ဘာယန္တော, ဘာယမာနော, သာလိံ လာယန္တော, လာယမာနော, စီဝရံ ဝါယန္တော, ဝါယမာနော။
ကိလေ-ကီဠာယံ ပေမနေ စ, ကေလာယန္တော, ကေလာယမာနော, စာလေန္တော ပိယာယန္တောတိ ဝါ အတ္ထော။
ဂိလေ-ဂေလညေ, ဂိလာယန္တော။
စိနေ-အဝမညနေ, စိနာယန္တော။
ပလေ-ဂတိယံ, ပလာယန္တော။
မိလေ-ဟာနိယံ, မိလာယန္တော။
သင်္ကသေ-နိဝါသေ, သင်္ကသာယန္တော ဣစ္စာဒိ။
အနေကဗျဉ္ဇနေသု-အသ-ဘုဝိ, ‘‘န္တမာနာန္တန္တိယိယုံသွာဒိလောပေါ’’တိ န္တ, မာနေသု အာဒိလောပေါ, သန္တော, သမာနော, ဥပါသန္တော, ဥပါသမာနော, ဥပါသီယမာနော, ဣစ္ဆန္တော, ဣစ္ဆမာနော, ဣစ္ဆီယမာနော, ဂစ္ဆန္တော, ဂစ္ဆမာနော, ဂစ္ဆီယမာနော။
ယဿ ပုဗ္ဗရူပတ္တေ-ဂမ္မမာနော, အဓိဂမ္မမာနော, အနာဂတေ ဿပုဗ္ဗော- ‘‘လဘ ဝသ ဆိဒ ဂမ ဘိဒ ရုဒါနံ စ္ဆင’’ဣတိ ဿေန သဟ ဓာတွန္တဿ စ္ဆော, ဂစ္ဆန္တော, ဂမိဿန္တော, ဂစ္ဆမာနော, ဂမိဿမာနော, ဇိရန္တော, ဇိရမာနော, ဇိယျန္တော, ဇိယျမာနော, ဒဟန္တော, ဒဟမာနော။
(နိရုတ္တိ၊၅၂၈။)ကမ္မေ-ဍယှမာနော။
ဒိသ-ပေက္ခနေ, ပဿန္တော, ပဿမာနော, ပဿီယမာနော။
ကာရိတေ-ဒဿေန္တော, ဒဿယန္တော, ဒဿယမာနော။
လဘန္တော, လဘမာနော။
ကမ္မေ ပုဗ္ဗရူပံ, လဗ္ဘမာနော, ဥပလဗ္ဘမာနော။
အနာဂတေ-လစ္ဆန္တော, လဘိဿန္တော, လစ္ဆမာနော, လဘိဿမာနော။
မရန္တော, မရမာနော, မိယန္တော, မိယမာနော။
ယမု-ဥပရမေ, နိယမန္တော, သညမန္တော, သညမမာနော, နိယစ္ဆန္တော။
ကာရိတေ-နိယာမေန္တော။
ရုဒန္တော, ရောဒန္တော, ရောဒမာနော။
အနာဂတေ-ရုစ္ဆန္တော, ရောဒိဿန္တော, ရုစ္ဆမာနော, ရောဒိဿမာနော။
ဝစန္တော, ဝစမာနော။
ကမ္မေ ‘အဿူ’တိ ဥတ္တံ, ဝုစ္စမာနော။
ကာရိတေ-ဝါစေန္တော, ဝါစယန္တော, ဝါစယမာနော။
ကမ္မေ-ဝါစီယမာနော။
အနာဂတေ-‘ဝစ ဘုဇ မုစ ဝိသာနံ က္ခင’ဣတိ ဿေန သဟ ဓာတွန္တဿ က္ခာဒေသော, ဝက္ခန္တော, ဝက္ခမာနော, ဝဒန္တော, ဝဒမာနော, ဩဝဒန္တော, ဩဝဒမာနော, ဝဇ္ဇန္တော, ဝဇ္ဇမာနော။
ကမ္မေ-ဝဒီယမာနော, ဩဝဒီယမာနော, ဩဝဇ္ဇမာနော။
ကာရိတေ-ဘေရိံ ဝါဒေန္တော, ဝါဒယမာနော။
(နိရုတ္တိ၊၅၂၉။)ကမ္မေ ပုဗ္ဗရူပတ္တံ, ဥပဝဿမာနော။
ဝါသေန္တော, ဝါသယန္တော။
အနာဂတေ-ဝစ္ဆန္တော, ဝသိဿန္တော, ဝစ္ဆမာနော, ဝသိဿမာနော။
ပဝိသန္တော, ပဝိသမာနော။
ကမ္မေ-ပဝိသီယမာနော။
အနာဂတေ-ပဝေက္ခန္တော, ပဝိသိဿန္တော, ပဝေက္ခမာနော, ပဝိသိဿမာနော ဣစ္စာဒိ။
ရုဓာဒိမှိ-ရုန္ဓန္တော, ရုန္ဓမာနော။
ကမ္မေ-ရုန္ဓီယမာနော။
ပုဗ္ဗရူပတ္တေ-ရုဇ္ဈမာနော။
ရောဓေန္တော, ရောဓမာနော, ရောဓီယမာနော။
ဆိန္ဒန္တော, ဆိန္ဒမာနော, ဆိန္ဒီယမာနော, ဆိဇ္ဇမာနော, ဆိန္ဒာပေန္တော, ဆိန္ဒာပယန္တော။
အနာဂတေ-ဆေစ္ဆန္တော, ဆိန္ဒိဿန္တော, ဆေစ္ဆမာနော, ဆိန္ဒိဿမာနော။
ဘိန္ဒန္တော, ဘိန္ဒမာနော, ဘိန္ဒီယမာနော, ဘိဇ္ဇမာနော, ဘေစ္ဆန္တော, ဘိန္ဒိဿန္တော, ဘေစ္ဆမာနော, ဘိန္ဒိဿမာနော။
ဘုဉ္ဇန္တော, ဘုဉ္ဇမာနော။
ကမ္မေ-ဘုဉ္ဇီယမာနော။
ပုဗ္ဗရူပတ္တေ-ဘုဇ္ဇမာနော။
ဘောဇေန္တော, ဘောဇယန္တော, ဘောဇယမာနော, ဘောဇီယမာနော။
(နိရုတ္တိ၊၅၃၀။)အနာဂတေ-ဘောက္ခန္တော, ဘုဉ္ဇိဿန္တော, ဘောက္ခမာနော, ဘုဉ္ဇိဿမာနော။
မုဉ္စန္တော, မုဉ္စမာနော, မုဉ္စီယမာနော, မုစ္စမာနော။
အနာဂတေ-မောက္ခန္တော, မုဉ္စိဿန္တော, မောက္ခမာနော, မုဉ္စိဿမာနော ဣစ္စာဒိ။
ဒိဝါဒိမှိ သုဒ္ဓကတ္တုရူပံ သုဒ္ဓကမ္မရူပဉ္စ ပုဗ္ဗရူပေ သဒိသမေဝ, ဒိဗ္ဗန္တော, ဒိဗ္ဗမာနော, ဒိဗ္ဗီယမာနော။
ပုဗ္ဗရူပတ္တေ-ဒိဗ္ဗမာနော။
ဆိဇ္ဇန္တော, ဆိဇ္ဇမာနော, ဆေဒါပေန္တော, ဆေဒါပယမာနော။
ဗုဇ္ဈန္တော, ဗုဇ္ဈမာနော, ဗုဇ္ဈီယမာနော, ဗောဓေန္တော, ဗောဓယန္တော, ဗောဓယမာနော။
မုစ္စန္တော, မုစ္စမာနော, မောစေန္တော, မောစယန္တော, မောစယမာနော, မောစီယမာနော။
ယုဇ္ဇန္တော, ယုဇ္ဇမာနော ဣစ္စာဒိ။
သွာဒိမှိ-သုဏန္တော, သုဏမာနော။
ကမ္မေ-သုယျမာနော။
ကာရိတေ-သာဝေန္တော, သာဝယန္တော, သာဝယမာနော။
ပါပုဏန္တော, ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တော, ပရိယာပုဏမာနော, ပါပုဏီယမာနော, ပါပီယမာနော။
ကာရိတေ-ပါပေန္တော, ပါပယန္တော, ပါပယမာနော။
ပရိ, သံပုဗ္ဗော-ပရိသမာပေန္တော, ပရိသမာပယန္တော, ပရိသမာပယမာနော, ပရိသမာပီယမာနော။
သက္ကုဏန္တော, အာဝုဏန္တော ဣစ္စာဒိ။
ကိယာဒိမှိ-ကိဏန္တော, ကိဏာပေန္တော, ဝိက္ကယန္တော ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၃၁။)တနာဒိမှိ-တနောန္တော, ကရောန္တော, ကုဗ္ဗန္တော, ကုဗ္ဗမာနော, ကြုဗ္ဗန္တော, ကြုဗ္ဗမာနော, ကုရုမာနော, ကယိရန္တော, ကယိရမာနော။
ကမ္မေ-ကရီယမာနော, ကယျမာနော, ‘တဝဂ္ဂဝရဏာနံ ယေ စဝဂ္ဂဗယဉာ’တိ ဓာတွန္တဿ ယာဒေသော။
သင်္ခရောန္တော, အဘိသင်္ခရောန္တော။
ကာရိတေ-ကာရေန္တော, ကာရယန္တော, ကာရယမာနော, ကာရီယမာနော။
သက္ကောန္တော ဣစ္စာဒိ။
စုရာဒိမှိ-စောရေန္တော, စောရယန္တော, စောရယမာနော, ထေနေန္တော, ထေနယန္တော, ထေနယမာနော, စိန္တေန္တော, စိန္တယန္တော, စိန္တယမာနော, စိန္တီယမာနော, စိန္တာပေန္တော, စိန္တာပယန္တော, စိန္တာပယမာနော, စိန္တာပီယမာနော ဣစ္စာဒိ။
တိတိက္ခန္တော, တိတိက္ခမာနော, တိတိက္ခီယမာနော, တိတိက္ခာပေန္တော, တိတိက္ခာပယန္တော, တိတိက္ခာပယမာနော, ဝီမံသန္တော, တိကိစ္ဆန္တော, စိကိစ္ဆန္တော, ဝိစိကိစ္ဆန္တော။
ဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆတီတိ ဗုဘုက္ခန္တော, ဃသိတုံ ဣစ္ဆတီတိ ဇိဃစ္ဆန္တော, ပါတုံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆတီတိ ပိပါသန္တော, ဂေါတ္တုံ သံဝရိတုံ ဣစ္ဆတီတိ ဇိဂုစ္ဆန္တော, ဟရိတုံ ပရိယေသိတုံ ဣစ္ဆတီတိ ဇိဂီသန္တော, ဝိဇေတုံ ဣစ္ဆတီတိ ဝိဇိဂီသန္တော။
ပဗ္ဗတော ဝိယ အတ္တာနံ စရတီတိ ပဗ္ဗတာယန္တော, ပဗ္ဗတာယမာနော, ပိယာယန္တော, မေတ္တာယန္တောဣစ္စာဒီနိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ဣတိ န္တ, မာနပစ္စယရာသိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၃၂။)ဏျာဒိပစ္စယရာသိ
အထ ဏျ, ယ, ယကပစ္စယန္တာ ဝုစ္စန္တေ။
ဘာဝ, ကမ္မေသု ဃ, ဏာနုဗန္ဓော ယပစ္စယော ဟောတိ။ ဃာနုဗန္ဓော ‘ကဂါစဇာနံ ဃာနုဗန္ဓေ’တိအာဒီသု ဝိသေသနတ္ထော။ ဏာနုဗန္ဓော ဝုဒ္ဓိဒီပနတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။
အနုဘဝိတဗ္ဗောတိ အနုဘာဝိယော ဘောဂေါ ပုရိသေန, အနုဘာဝိယံ သုခံ, အနုဘာဝိယာ သမ္ပတ္တိ။
အာဒန္တဓာတူနံ အာဿ ဧ ဟောတိ ဃျဏမှိ။ စသဒ္ဒေန ဣဝဏ္ဏဓာတူနံ အာဂမဤကာရဿ စ ဧတ္တံ။
အက္ခာတဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗန္တိ အက္ခေယျံ။
ယဿ ဒွိတ္တံ, သင်္ခါတဗ္ဗန္တိ သင်္ချေယျံ, သင်္ခါတုံ အသက္ကုဏေယျန္တိ အသင်္ချေယျံ, ဂါယိတဗ္ဗန္တိ ဂေယျံ-သဂါထကံ သုတ္တံ, ဃာယိတုံ အရဟတီတိ ဃေယျံ, ဃာယနီယံ, အပစာယိတုံ အရဟတီတိ အပစေယျံ, ဉာတုံ အရဟတီတိ ဉေယျံ, အာဇာနိတုံ အရဟတီတိ အညေယျံ, ဝိညေယျံ, အဘိညေယျံ, ပရိညေယျံ။
ဤအာဂမေ-ဇာနိယံ, ဝိဇာနိယံ, ဤဿ ရဿော။
(နိရုတ္တိ၊၅၃၃။)ဇာနေယျံ, ဝိဇာနေယျံ, အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အဓိဋ္ဌေယျံ, အဓိဋ္ဌဟေယျံ, ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒေယျံ, အာဒါတဗ္ဗန္တိ အာဒေယျံ, သဒ္ဒဟိတုံ အရဟတီတိ သဒ္ဒဟေယျံ, ဝိဓာတုံ အရဟတီတိ ဝိဓေယျံ, န ဝိဓေယျံ အဝိဓေယျံ-အနတ္တလက္ခဏံ, မာရဿ အာဏာ ဒဟတိ ဧတ္ထာတိ မာရဓေယျံ, မစ္စုဓေယျံ, သန္နိဟိတဗ္ဗန္တိ သန္နိဓေယျံ, အဘိဓာတဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗန္တိ အဘိဓေယျံ, ပိဒဟိတဗ္ဗန္တိ ပိဓေယျံ, အလောပေါ, အပိဓေယျံ ဝါ, ပါတဗ္ဗန္တိ ပေယျံ, မိနေတဗ္ဗန္တိ မေယျံ, ပမေတဗ္ဗန္တိ ပမေယျံ, ဥပေစ္စ မိနိတုံ အရဟတီတိ ဥပမေယျံ, ဟာတဗ္ဗန္တိ ဟေယျံ, ပဟေယျံ, ပဇဟေယျံ။
ဣဝဏ္ဏေသု-အဇ္ဈာယိတဗ္ဗန္တိ အဇ္ဈေယျံ, အဓိယေယျံ, ဥပေတဗ္ဗန္တိ ဥပေယျံ, ဝိက္ကိဏိတဗ္ဗန္တိ ဝိက္ကေယျံ, ဝိက္ကာယိယံ, ဝိက္ကာယေယျံ, ဝိက္ကိဏေယျံ ဝါ, ဝိစိနိတဗ္ဗန္တိ ဝိစေယျံ, ဝိစိနေယျံ, ဇေတဗ္ဗန္တိ ဇေယျံ, ဝိဇေယျံ, နေတဗ္ဗန္တိ နေယျံ, ဝိနေယျံ, အဓိသယိတဗ္ဗန္တိ အဓိသေယျံ, ပဟိတဗ္ဗန္တိ ပါဟေယျံ, ပဟိဏေယျံ ဝါ။
ဥဝဏ္ဏေသု ဝုဒ္ဓိအာဝါဒေသော, ကု-သဒ္ဒေ, ကုယျတီတိ ကာဝေယျံ။
ဤဿ အဘာဝေ ဝဿ ဗတ္တံ ရဿော စ, ကဗျံ။
ပုဗ္ဗရူပတ္တေ ကဗ္ဗံ, စာဝေတဗ္ဗန္တိ စာဝေယျံ, ဇဝိတဗ္ဗန္တိ ဇဝေယျံ, အဘိတ္ထဝိတဗ္ဗန္တိ အဘိတ္ထဝေယျံ, ဘဝိတုံ အရဟတီတိ ဘဗ္ဗံ။ ဇုဟောတဗ္ဗန္တိ ဟဗျံ-သပ္ပိ။
ဧဒန္တေသု-အပစာယိတဗ္ဗန္တိ အပစေယျံ, အပစာယိယံ။
ဝေ-တန္တသန္တာနေ, ဝေတဗ္ဗန္တိ ဝေယျံ။
ဝစ, ဘဇ, ဘုဇ, ယုဇာဒီဟိ ဃျဏ္ပစ္စယော။
֍ * ၇၇၉။ ကဂါ စဇာနံ ဃာနုဗန္ဓေ [က. ၆၂၃; ရူ. ၅၅၄; နီ. ၁၂၂၉]။
စ, ဇာနံ ဓာတွန္တာနံ က, ဂါ ဟောန္တိ ဃာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ။
ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝါကျံ, ဝါက္ကံ, ဝါစ္စံ, ဝါစေယျံ ဝါ။
ဘဇ-သေဝါယံ, ဘဇိတဗ္ဗန္တိ ဘာဂျံ, ဘဂ္ဂံ, ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဘောဂျံ, ဘောဂ္ဂံ, ယုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယောဂျံ, ယောဂ္ဂံ။
֍ * ၇၈၀။ ဝဒါဒီဟိ ယော [က. ၅၄၁; ရူ. ၅၅၂; နီ. ၁၁၂၆]။
ဝဒါဒီဟိ ဘာဝ, ကမ္မေသု ဗဟုလံ ယော ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၃၄။)ဘုဉ္ဇိဘဗ္ဗန္တိ ဘောဇ္ဇံ, ခါဒိတဗ္ဗန္တိ ခဇ္ဇံ, ဝိတုဒိတဗ္ဗန္တိ ဝိတုဇ္ဇံ, ပနုဒိတဗ္ဗန္တိ ပနုဇ္ဇံ, ပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ပဇ္ဇံ, မဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ မဇ္ဇံ။
မုဒ-ဟာသေ, ပမောဒတိ ဧတေနာတိ ပါမောဇ္ဇံ, ဝဒီယတီတိ ဝဇ္ဇံ။
ဝဓ-ဟိံသာယံ, ဝဓိတဗ္ဗန္တိ ဝဇ္ဈံ, ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ ဝိဇ္ဈံ, ပုနန္တိ သုဇ္ဈန္တိ သတ္တာ ဧတေနာတိ ပုညံ, နာဂမော။
ဝိဟညတေ ဝိဟညံ, ဝပိယတေတိ ဝပ္ပံ, သုပနံ သောပ္ပံ, လဘိတဗ္ဗန္တိ လဗ္ဘံ, ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဂမ္မံ, ဒမိတုံ အရဟတီတိ ဒမ္မံ, ရမိတဗ္ဗန္တိ ရမ္မံ, အဘိရမ္မံ, နိသာမီယတေ နိသမ္မံ, ဝိသမီယတေ ဝိသမ္မံ, ဖုသီယတေတိ ဖဿော, ဥဿ အတ္တံ။
သာသိတဗ္ဗောတိ သိဿော, ‘သာသဿ သိသာ’တိ သိတ္တံ။
ဂဟ, ဂုဟ, ဂရဟ, ဒုဟ, ဝဟ, သဟ။
֍ * ၇၈၁။ ဂုဟာဒီဟိ ယက [က. ၅၄၁; ရူ. ၅၅၂; နီ. ၁၁၂၆]။
ဧတေဟိ ဘာဝ, ကမ္မေသု ဗဟုလံ ယက ဟောတိ, ဟဿ ဝိပလ္လာသော။
ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဂယှံ, ဂုဟိတဗ္ဗန္တိ ဂုယှံ။
ဂရဟ-နိန္ဒာယံ, ဂရဟိတဗ္ဗန္တိ ဂါရယှံ, ဒုဟိတဗ္ဗန္တိ ဒုယှံ, ဝဟိတဗ္ဗန္တိ ဝယှံ။
သဟ-သာဟသေ, သဟိတဗ္ဗန္တိ သယှံ, ပသယှံ။
֍ * ၇၈၂။ ကိစ္စ ဃစ္စ ဘစ္စ ဂဗ္ဗ လျာ [‘။ဗဗ္ဗလေယျာ’ (ဗဟူသု)]။
ဧတေ သဒ္ဒါ ယပစ္စယန္တာ သိဇ္ဈန္တိ, ဣမိနာ ယပစ္စယံ ကတွာ တေန သဟ ကရဿ ကိစ္စံ, ဟနဿ ဃစ္စံ, ဘရဿ ဘစ္စံ, ဂုဿ ဂဗ္ဗံ, လိဿ လျတ္တံ ကတွာ သိဇ္ဈန္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၃၅။)ကရီယတေတိ ကိစ္စံ, ကိစ္စယံ ဝါ, ဟညတေတိ ဃစ္စံ, ဟစ္စံ ဝါ, ဘရီယတေတိ ဘစ္စံ။
ဂု-ဒဗ္ဗေ, ဂုယတေ ဂဗ္ဗံ, ပဋိသလ္လီယတေ ပဋိသလျံ။
ဝိသေသဝိဓာနံ –
ဘရ-ဘရဏေ, ဘရိတဗ္ဗန္တိ ဘာရိယံ, ဟရိတဗ္ဗန္တိ ဟာရိယံ, ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ ဘာဇိယံ, ဘာဇေယျံ, ဥပါသိတဗ္ဗန္တိ ဥပါသိယံ, ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဣစ္ဆေယျံ, အဓိဂန္တဗ္ဗန္တိ အဓိဂမေယျံ ဣစ္စာဒိ။
ရုန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ရုန္ဓေယျံ, ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ဆိန္ဒေယျံ, ဆေဇ္ဇံ ဣစ္စာဒိ။
ဒိဗ္ဗိတဗ္ဗန္တိ ဒိဗ္ဗေယျံ, ဒိဗ္ဗံ, ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ ဗုဇ္ဈေယျံ, ဗောဓေယျံ, ဗောဇ္ဈံ ဣစ္စာဒိ။
သောတဗ္ဗန္တိ သုဏေယျံ, ပါပုဏိတဗ္ဗန္တိ ပါပုဏေယျံ, သက္ကုဏိတဗ္ဗန္တိ သက္ကုဏေယျံ, န သက္ကုဏေယျံ အသက္ကုဏေယျံ ဣစ္စာဒိ။
တနိတဗ္ဗန္တိ တာနေယျံ, တညံ, ကာတဗ္ဗန္တိ ကာရိယံ, ကယျံ။
စောရေတဗ္ဗန္တိ စောရေယျံ, ထေနီယတေ ထေယျံ, နဿ ပရရူပတ္တံ, စိန္တေတဗ္ဗန္တိ စိန္တေယျံ, န စိန္တေယျံ အစိန္တေယျံ, အစိန္တိယံ, မန္တေယျံ, မန္တိယံ, ဝေဒိယံ, ဝေဒေယျံ ဣစ္စာဒိ။
တိတိက္ခေယျံ, ဝီမံသေယျံ ဣစ္စာဒိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
ဣတိ ဏျာဒိပစ္စယရာသိ။
အအာဒိပစ္စယရာသိ
အထ အ, အဏ, ဃက, ဃဏပစ္စယန္တာ ဝုစ္စန္တေ။
֍ * ၇၈၃။ ဘာဝကာရကေသွဃဏဃက [‘ဘာဝကာရကေသွဃဏဃကာ’ (ဗဟူသု)]။
ဘာဝေ ဆသု ကာရကေသု စ ကြိယတ္ထာ ပရံ အ, ဃဏ, ဃကပစ္စယာ ဟောန္တိ ကမ္မာဒိမှိ ဝါ အကမ္မာဒိမှိ ဝါ။
(နိရုတ္တိ၊၅၃၆။)ကမ္မုပပဒမှာ ကြိယတ္ထာ ပရံ ကတ္တရိ ဧဝ ကွစိ အဏ ဟောတိ။
အ, အဏ, ဃက, ဃဏ။
အမှိ တာဝ –
အဂ္ဂံ ဇာနာတီတိ အဂ္ဂညော, ဝံသံ ဇာနာတီတိ ဝံသညော, မဂ္ဂေ တိဋ္ဌတီတိ မဂ္ဂဋ္ဌော-ပုရိသော, မဂ္ဂဋ္ဌာ-ဣတ္ထီ, မဂ္ဂဋ္ဌံ-ဉာဏံ။ ဧဝံ ဖလဋ္ဌော, ထလဋ္ဌော, ဇလဋ္ဌော, ပဗ္ဗတဋ္ဌော, ဘူမဋ္ဌော။
ဂေါ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ သဒ္ဒေါ စ, ဂဝံ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဂေါတ္တံ, ပရိတော ဘယံ တာယတိ ရက္ခတီတိ ပရိတ္တံ, အန္နံ ဒေတီတိ အန္နဒေါ။ ဧဝံ ဝတ္ထဒေါ, ဝဏ္ဏဒေါ, ယာနဒေါ, သုခဒေါ, ဒီပဒေါ, စက္ခုဒေါ, ဒါယံ အာဒဒါတီတိ ဒါယာဒေါ, ပါရံ ဂန္တုံ ဒေတီတိ ပါရဒေါ-ရသော။
အန္နံ ဒဒါတီတိ အန္နဒဒေါ, ဒွိတ္တံ ပုဗ္ဗဿ ရဿော စ။
ပုရိန္ဒဒေါ, မဟာဝုတ္တိနာ ပုရသဒ္ဒေ အဿ ဣတ္တံ ဗိန္ဒာဂမော စ။
သဗ္ဗံ ဒဒါတီတိ သဗ္ဗဒဒေါ, သစ္စံ သန္ဓေတီတိ သစ္စသန္ဓော, ဇနံ သန္ဓေတီတိ ဇနသန္ဓော။
ကကု ဝုစ္စတိ ဂုဏရာသိ, ကကုံ သန္ဓေတီတိ ကကုသန္ဓော, ဂါဝေါပါတိ ရက္ခတီတိ ဂေါပေါ-ပုရိသော, ဂေါပဿ ဘရိယာ ဂေါပီ။
ကဿံ ဝုစ္စတိ ခေတ္တံ, ကဿံ ပါတိ ရက္ခတီတိ ကဿပေါ။
ဘူ ဝုစ္စတိ ပထဝီ, ဘုံ ပါတိ ရက္ခတီတိ ဘူပေါ။ ဧဝံ ဘူမိပေါ။
ပါဒေန မူလေန ပထဝီရသံ အာပေါရသဉ္စ ပိဝတီတိ ပါဒပေါ, သုဋ္ဌု ဘာတိ ဒိဗ္ဗတီတိ သုဘော, န မမာယတီတိ အမမော, ဒွေ အနတ္ထေ လာတိ ဂဏှာတီတိ ဗာလော, ဗဟုံ လာတိ ဂဏှာတီတိ ဗဟုလော, ရာဟု ဝိယ လာတိ ဂဏှာတီတိ ရာဟုလော, အာဒီနံ
(နိရုတ္တိ၊၅၃၇။)ဒုက္ခံ ဝါတိ ဗန္ဓတီတိအာဒီနဝေါ, အဏ္ဏံ ဥဒကရာသိံ ဝါတိ ဗန္ဓတီတိ အဏ္ဏဝေါ ဣစ္စာဒိ။
အဏမှိ –
ဏာပိဝဇ္ဇိတေ ဏာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ အာဒန္တဿ ဓာတုဿ အန္တေ ယုက ဟောတိ, ယာဂမောတိ အတ္ထော။
ဉာတဗ္ဗော ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ ဉာယော-ယုတ္တိ, ဉာယတိ အမတံ ပဒံ ဧတေနာတိ ဉာယော-အရိယမဂ္ဂေါ, ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတီတိ ပတိဋ္ဌာယော, ဒါတဗ္ဗောတိ ဒါယော-အာမိသဒါယော, ဓမ္မဒါယော, ခီရံ ပိဝတီတိ ခီရပါယော, ဓညံ မိနာတီတိ ဓညမာယော, ဝါတိ ဂစ္ဆတီတိ ဝါယော ဣစ္စာဒိ။
ဣဝဏ္ဏေသု အမှိ တာဝ –
ဧတိ ပဝတ္တတီတိ အာယော, သမေတီတိ သမယော, ဝေတိ ဝိနဿတီတိ ဝယော-မန္ဒာဒိ, ဝိဂမနံ ဝိနဿနံ ဝယော-ဘင်္ဂေါ, ဥဒယနံ ဥဒယော, သမုဒယနံ သမုဒယော, သမုဒေတိ ဖလံ ဧတေနာတိ ဝါ သမုဒယော, အတိစ္စ အယနံ ပဝတ္တနံ အစ္စယော, ပဋိစ္စ ဖလံ ဧတိ ဧတသ္မာတိ ပစ္စယော, ကိဏနံ ကယော, ဝိက္ကိဏနံ ဝိက္ကယော, ခီယနံ ခယော, ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝါ ခယော, ရာဂဿ ခယော ရာဂက္ခယော, စယနံ စယော, အာစယော, ဥစ္စယော, သမုစ္စယော, ဥပစယော, ဓမ္မံ ဝိစိနန္တိ ဧတေနာတိ ဓမ္မဝိစယော, ဇယနံ ဇယော, ဝိဇယော, ပရာဇယော, နိယျတိ ဧတေနာတိ နယော-ဝိဓိ, ဝိနေတိ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ဝါ ဝိနယော, သုခေန နေတဗ္ဗော ဉာတဗ္ဗောတိ သုနယော, ဒုက္ခေန နေတဗ္ဗော ဉာတဗ္ဗောတိ ဒုန္နယော, ပါတဗ္ဗောတိ ပယော-ဇလံ ခီရဉ္စ။
(နိရုတ္တိ၊၅၃၈။)ရိ-ကမ္ပနေ, နိစ္စံ ရယန္တိ ဖန္ဒန္တိ ဒုက္ခပ္ပတ္တာ သတ္တာ ဧတ္ထာတိ နိရယော, အလ္လီယနံ အာလယော, နိလိယနံ နိလယော, သယနံ သယော, ဘုသော သေန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသယော, အဇ္ဈာသယော, ဝိသေသေန သေန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝိသယော, နိဿာယ နံ သေတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ နိဿယော, ဥပနိဿယော, အနုသေတီတိ အနုသယော ဣစ္စာဒိ။
အဏမှိ –
အယနံ ဝဍ္ဎနံ အာယော, အာယမှာ အပေတော အပါယော, အာယေန ဥပေတော ဥပါယော, သမုဒေတိ ဧတ္ထာတိ သမုဒါယော, သမဝေတိ ဧတ္ထာတိ သမဝါယော, ပရိယာယော, ဝိပရိယာယော, နေတဗ္ဗောတိ နာယော [ဉာယော?], နီယတိ ဧတေနာတိ ဝါ နာယော, ဘူမိယံ သေတီတိ ဘူမိသာယော ဣစ္စာဒိ။
ဥဝဏ္ဏေသု အမှိ တာဝ –
စဝနံ စဝေါ, ဇဝနံ ဇဝေါ, အဘိတ္ထဝနံ အဘိတ္ထဝေါ, ဘုသံ ဒဝတိ ဟိံသတီတိ ဥပဒ္ဒဝေါ, သန္ဓဝနံ သန္ဓဝေါ, မိတ္တဘာဝေန သန္ဓဝေါ မိတ္တသန္ဓဝေါ, ဘဝတီတိ ဘာဝေါ, ဝိဘဝနံ ဝိဘဝေါ, သမ္ဘဝနံ သမ္ဘဝေါ, သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ ဝါ သမ္ဘဝေါ, အဓိဘဝနံ အဓိဘဝေါ, အဘိဘဝေါ, ပရိဘဝေါ, ပရာဘဝနံ ဝိနဿနံ ပရာဘဝေါ, ရဝတီတိ ရဝေါ-သဒ္ဒေါ, လုနနံ လဝေါ, ပသဝတီတိ ပဿာဝေါ, အာသဝတီတိ အာသဝေါ, ပဋိမုခံ သဝနံ ပဋိဿဝေါ ဣစ္စာဒိ။
အဏမှိ –
ဘဝနံ ဘာဝေါ, ဘဝန္တိ သဒ္ဒ, ဗုဒ္ဓိယော ဧတေနာတိ ဘာဝေါ, သာလိံ လုနာတီတိ သာလိလာဝေါ, ကုစ္ဆိတေန သဝတိ သန္ဒတီတိ ကသာဝေါ ဣစ္စာဒိ။
ဧဒန္တေသု အဏမှိ –
မဟာဝုတ္တိနာ ဧဿ အာယတ္တံ, မန္တံ အဇ္ဈေတီတိ မန္တဇ္ဈာယော, ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပေစ္စ ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာယော-ထေရော, ဥပဇ္ဈာယိနီထေရီ။
(နိရုတ္တိ၊၅၃၉။)ဒေ-ပါလနေ, အတ္တနိ နိလီနံ ဒယတိ ရက္ခတီတိ ဒါယော, မိဂဒါယော, တန္တံ ဝါယတီတိ တန္တဝါယော။
ဝှေ-အဝှာနေ, ဝှီယတီတိ ဝှယော-နာမံ, ရဿတ္တံ, အာပုဗ္ဗော အဝှယော ဣစ္စာဒိ။
အနေကဗျဉ္ဇနေသု အမှိ တာဝ –
ကမနံ ကမော, ပက္ကမော, အဘိက္ကမော, ပဋိက္ကမော, စင်္ကမတိ ဧတ္ထာတိ စင်္ကမော, ဟိတံ ကရောတီတိ ဟိတက္ကရော, ဒုက္ခေန ကာတဗ္ဗောတိ ဒုက္ကရော-အတ္ထော, ဒုက္ကရာ-ပဋိပဒါ, ဒုက္ကရံ-ကမ္မံ, သုခေန ကာတဗ္ဗောတိ သုကရော, ဤသံ ကာတဗ္ဗောတိ ဤသက္ကရော, ဒီပံ ကရောတီတိ ဒီပင်္ကရော, အလုတ္တသမာသော။
အာဂစ္ဆတီတိ အာဂမော, အာဂမနံ ဝါ အာဂမော, သင်္ဂမနံ သင်္ဂမော, သမာဂမော, ပဂ္ဂဏှနံ ပဂ္ဂဟော, သင်္ဂဏှနံ သင်္ဂဟော, သင်္ဂယှန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ဝါ သင်္ဂဟော, အနုဂ္ဂဟော, ပဋိဂ္ဂဟော, ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော, ကာမေ အဝစရတီတိ ကာမာဝစရော, ဥရံ ဆာဒေတီတိ ဥရစ္ဆဒေါ, ဇိရတိ ဧတေနာတိ ဇရော, ဝေဿံ တရတီတိ ဝေဿန္တရော, အလုတ္တသမာသော။
(နိရုတ္တိ၊၅၄၀။)ရထေ အတ္ထရတီတိ ရထတ္ထရော, အဿတ္ထရော, အရိံ ဒမေတီတိ အရိန္ဒမော, ဘဂံ ဒရတိ ဘိန္ဒတီတိ ဘဂန္ဒရော, ယုဂံ ရဝိ’န္ဒုဒွယံ ဓာရေတီတိ ယုဂန္ဓရော, ဓမ္မံ ဓာရေတီတိ ဓမ္မဓရော, ပဇ္ဇတေတိ ပဒံ, သိက္ခာ ဧဝ ပဒံ သိက္ခာပဒံ, သုခေန ဘရိတဗ္ဗောတိ သုဘရော, ဒုက္ခေန ဘရိတဗ္ဗောတိ ဒုဗ္ဘရော, န မရတီတိ အမရော-ဒေဝေါ, နိယမနံ နိယမော, သံယမနံ သံယမော, သိရသ္မိံ ရုဟတီတိ သိရောရုဟော, သုခေန လဗ္ဘတီတိ သုလဘော, ဒုက္ခေန လဗ္ဘတီတိ ဒုလ္လဘော, သံဝရိတဗ္ဗောတိ သံဝရော, ဝုစ္စတီတိ ဝစော, သုဗ္ဗစော, ဒုဗ္ဗစော, ဝါရိံ ဝဟတီတိ ဝါရိဝဟော, သရတိ ဂစ္ဆတီတိ သရော, မနံ ဟရတီတိ မနောဟရော ဣစ္စာဒိ။
အဏမှိ –
ကမု-ဣစ္ဆာ, ကန္တီသု, ကာမေတီတိ ကာမော, ကာမီယတီတိ ဝါ ကာမော, အတ္ထံ ကာမေတီတိ အတ္ထကာမော, ကရဏံ ကာရော, ပကာရော, အာကာရော, ဝိကာရော, ဥပကာရော, အပကာရော, ကုမ္ဘံ ကရောတီတိ ကုမ္ဘကာရော, ရထကာရော, မာလကာရော, သင်္ခရဏံ သင်္ခါရော, သင်္ခရီယတီတိ ဝါ သင်္ခါရော, သင်္ခရောတီတိ ဝါ သင်္ခါရော, ပရိက္ခာရော, ပုရက္ခာရော, ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တိ ကာမာ ဧတ္ထာတိ ဂါမော, ဂဏှာတီတိ ဂါဟော, ပတ္တံ ဂဏှာတီတိ ပတ္တဂါဟော, ရသ္မိံ ဂဏှာတီတိ ရသ္မိဂါဟော, ဝိစရဏံ ဝိစာရော, ဥပေစ္စ စရတီတိ ဥပစာရော, ဂါမံ ဥပေစ္စ စရတီတိ ဂါမူပစာရော, ဇိရတိ ဟိရီ ဘိဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဇာရော, ကိစ္ဆေန တရိတဗ္ဗောတိ ကန္တာရော, မဟာဝုတ္တိနာ ကိစ္ဆဿ ကတ္တံ, ဗိန္ဒာဂမော, ဝါဠကန္တာရော, ယက္ခကန္တာရော, အတ္ထရဏံ အတ္ထာရော, ကထိနဿ အတ္ထာရော ကထိနတ္ထာရော, ဒရတိ ဘိန္ဒတိ ကုလဝိဘာဂံ ဂစ္ဆတိ ဧတေန ဇနေနာတိ ဒါရော, ကုံ ပထဝိံ ဒါရေတီတိ ကုဒါရော, ရဿ လော, ကုဒါလော။
(နိရုတ္တိ၊၅၄၁။)ဘုသော ကြိယံ ဓာရေတီတိ အာဓာရော, ပတ္တာဓာရော, ပဋိသန္ဓာရဏံ ပဋိသန္ဓာရော, ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ပါဒေါ, ဥပ္ပဇ္ဇနံ ဥပ္ပာဒေါ, ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ, ဘရိတဗ္ဗော ဝဟိတဗ္ဗောတိ ဘာရော, သမ္ဘရီယတိ သန္နိစီယတီတိ သမ္ဘာရော, ဗောဓိသမ္ဘာရော, ဒဗ္ဗသမ္ဘာရော, မာရေတီတိ မာရော, ကိလေသမာရော, ခန္ဓမာရော, မစ္စုမာရော, နိယာမေတီတိ နိယာမော, ဓမ္မနိယာမော, ကမ္မနိယာမော, အာရူဟတီတိ အာရောဟော, ရုက္ခံ အာရူဟတီတိ ရုက္ခာရောဟော, ဟတ္ထာရောဟော, အဿာရောဟော, ရထာရောဟော, လဗ္ဘတီတိ လာဘော, ပဋိလာဘော, နိဝရဏံ နိဝါရော, ပရိဝါရေတီတိ ပရိဝါရော, ဝဟတီတိ ဝါဟော, အာဝါဟော, ဝိဝါဟော, သရတိ အဒ္ဓါနံ ပဝတ္တတီတိ သာရော, ဝိရူပေန ပဋိသရဏံ ပုနပ္ပုနံ စိန္တနံ ဝိပ္ပဋိသာရော, ပဟရဏံ ပဟာရော, အာဟာရော, နီဟာရော, ဝိဟာရော, အဘိဟာရော, ပရိဟာရော။
֍ * ၇၈၆။ ဟနဿ ဃာတော ဏာနုဗန္ဓေ [က. ၅၉၁; ရူ. ၅၄၄; နီ. ၁၁၉၅]။
ဏာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ ဟနဿ ဃာတော ဟောတိ။
ဟနနံ ဃာတော, ဝိဟညနံ ဝိဃာတော, ဥပဟနနံ ဥပဃာတော, ပဋိဟနနံ ပဋိဃာတော။
ဃကပစ္စယေ ဝုဒ္ဓိ နတ္ထိ, ‘မနာနံ နိဂ္ဂဟီတ’န္တိ ဓာတွာနုဗန္ဓဿပိ နဿ နိဂ္ဂဟီတံ ဝဂ္ဂန္တော စ, ‘ကဂါ စဇာနံ ဃာနုဗန္ဓေ’တိ ဃာနုဗန္ဓေ ပစ္စယေ ပရေ ဓာတွန္တာနဉ္စ, ဇာနံ က, ဂါ ဟောန္တိ, နိပစ္စတီတိ နိပကော။
ဘန္ဇ-ဘိဇ္ဇနေ ဝိဘာဂေ စ, ဘဉ္ဇနံ ဘင်္ဂေါ, ဝိဘဇ္ဇနံ ဝိဘင်္ဂေါ, ဝိဘဇီယန္တိ ဓမ္မာ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ဝါ ဝိဘင်္ဂေါ, ခန္ဓဝိဘင်္ဂေါ, ဓာတုဝိဘင်္ဂေါ။
ရန္ဇ-ရာဂေ, ရဉ္ဇနံ ရင်္ဂေါ, ရဉ္ဇန္တိ သတ္တာ ဧတ္ထာတိ ရင်္ဂေါ။
သန္ဇ-သင်္ဂေ, သဉ္ဇနံ သင်္ဂေါ, ပသဇ္ဇနံ လဂ္ဂနံ ပသင်္ဂေါ, အာသဇ္ဇတီတိ အာသင်္ဂေါ, ဥတ္တရိ အာသင်္ဂေါ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ။
သဇ-သဇ္ဇနေ, အတိသဇ္ဇနံ သမ္ဗောဓနံ အတိသဂ္ဂေါ, ဂဿ ဒွိတ္တံ။
နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ, ပဋိနိဿဂ္ဂေါ, ဝိဿဇ္ဇနံ ဝိဿဂ္ဂေါ, သံသဇ္ဇနံ မိဿီကရဏံ သံသဂ္ဂေါ, ယုဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ယုဂံ, ကလိယုဂံ, သကဋယုဂံ, ပိတာမဟယုဂံ, နိတုဒနံ နိတုဒေါ, ပနုဒနံ ပနုဒေါ, ဥဒ္ဓံ ဘိဇ္ဇတီတိ ဥဗ္ဘိဒေါ, ကောဝိဒတီတိ ကောဝိဒေါ, ပကာရေန ကုဇ္ဈတီတိ ပကုဓော, ဗုဇ္ဈတီတိ ဗုဓော-ပဏ္ဍိတော, မုယှတီတိ မောမူဟော, လောလုပ္ပတီတိ လောလုပ္ပော, အာဒိဒွိတ္တံ ဩတ္တဉ္စ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၄၂။)ဃဏပစ္စယေ-ပစနံ ပါကော, ပစ္စတီတိ ဝါ ပါကော, ဝိပါကော, ဝိဝိစ္စနံ ဝိဝေကော, သိဉ္စနံ သေကော, အဘိသေကော, သောစနံ သောကော, စဇနံ စာဂေါ, ဘဇနံ ဘာဂေါ, ဘုဉ္ဇနံ ဘောဂေါ, သဟ ဘောဂေါ သမ္ဘောဂေါ, ပရိဘောဂေါ, အာဘုဇနံ အာဘောဂေါ, ဩဘုဇနံ ဩဘောဂေါ။
ယဇ-ပူဇာယံ, ယဇနံ ယာဂေါ, အာမိသယာဂေါ, ဓမ္မယာဂေါ, ယုဇ္ဇနံ ယောဂေါ, ပယောဂေါ, အာယောဂေါ, ဝိယောဂေါ, အနုယောဂေါ, ဥပယုဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ ဥပယောဂေါ, လုဇ္ဇတီတိ လောကော, မဟာဝုတ္တိနာ ဂဿ ကတ္တံ, ကာမလောကော, ရူပလောကော, သံဝိဇ္ဇနံ သံဝေဂေါ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၇၈၇။ အနဃဏသွာပရီဟိ ဠော [က. ၆၁၄; ရူ. ၅၈၁; နီ. ၁၂၁၉]။
အာ, ပရီဟိ ပရဿ ဒဟဿ ဠော ဟောတိ အန, ဃဏပစ္စယေသု။
ပရိဒယှနံ ပရိဠာဟော, ‘ဒဟဿ ဒဿ ဍော’တိ ဝိကပ္ပေန ဍာဒေသော, ဒယှနံ ဍာဟော, ဒါဟော ဝါ။
ဣတိ အအာဒိပစ္စယရာသိ။
အနပစ္စယရာသိ
အထ အနပစ္စယန္တာ ဝုစ္စန္တေ။
ဘာဝေ စ ဆသု ကာရကေသု စ ကြိယတ္ထာ အနပစ္စယော ဟောတိ, အာဒန္တေသု ပရဿရလောပေါ, အလောပေ ယာဂမော။
(နိရုတ္တိ၊၅၄၃။)အက္ခာယတေ အက္ခာနံ, အက္ခာယတိ ဧတေနာတိ ဝါ အက္ခာနံ, ဓမ္မဿ အက္ခာနန္တိ ဓမ္မက္ခာနံ, ပဋိသင်္ခါယတိ ပဇာနာတိ ဧတေနာတိ ပဋိသင်္ခါနံ, သဟ ဂါယနံ သင်္ဂါယနံ, သဟ ဂါယန္တိ သဇ္ဈာယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝါ သင်္ဂါယနံ, ဉာယတေ ဉာဏံ, ဇာနာတီတိ ဝါ ဉာဏံ, ဇာနန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ဉာဏံ, ပညာယတီတိ ပညာဏံ, ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ, သညာဏံ, နဿ ဏတ္တံ။
ကာရိတေ-ဉာပနံ, ပညာပနံ, ဝိညာပနံ, သညာပနံ။
ဇာနနံ, ပဇာနနံ, ဝိဇာနနံ, သဉ္ဇာနနံ, ပုဗ္ဗဿရလောပေါ, ဌီယတေ ဌာနံ, တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ ဌာနံ။
ကာရိတေ-ဌာပနံ, ပတိဋ္ဌာပနံ။
တာယတိ ရက္ခတီတိ တာဏံ, ပရိတ္တာဏံ, နဿ ဏတ္တံ။
အဝတ္ထာယတိ ဧတ္ထာတိ အဝတ္ထာနံ, ဒီယတေ ဒါနံ, ဒိယျတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဒါနံ, သမ္မာ ပဒီယတိ အဿာတိ သမ္ပဒါနံ, အပေစ္စ အာဒဒါတိ ဧတသ္မာတိ အပါဒါနံ။
ကာရိတေ-ဒါပနံ, သမာဒပနံ။
ပဒဟီယတေ ပဓာနံ, ပဒဟန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ပဓာနံ, အာဓာနံ, ဝိဓာနံ, နိဓာနံ, သန္နိဓာနံ။
ကာရိတေ-သန္နိဓာပနံ။
ပါနံ, ပဋိဘာနံ, မာဏံ, ပမာဏံ, ဥပမာဏံ, ပရိမာဏံ, နဿ ဏတ္တံ။
ယာယတိ ဧတေနာတိ ယာနံ, ဥယျာနံ, နိယျာနံ, ဝါယန္တိ ဘဝါဘဝံ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ဝါနံ, နတ္ထိ ဝါနံ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဗာနံ, နိဗ္ဗာယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝါ နိဗ္ဗာနံ။
ကာရိတေ-နိဗ္ဗာပနံ။
အဝသာနံ, ဩသာနံ, ပရိယောသာနံ, ပဟာနံ, ပရိဟာနံ။
ကာရိတေ-ဟာပနံ, ပရိဟာပနံ။
(နိရုတ္တိ၊၅၄၄။)ဣဝဏ္ဏေသု-အယနံ ဝိက္ကယနံ, ဝိက္ကိဏနံ, ခယနံ, ခိယနံ, ခိယျနံ, ဣယ, ဣယျာဒေသော, စယနံ, စိနနံ, အာစိနနံ, ဝိစိနနံ, ဇယနံ, ဝိဇယနံ, လီယန္တိ ဧတ္ထာတိ လေဏံ, နဿ ဏတ္တံ။
ပဋိသလ္လီယန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဋိသလ္လာနံ, ဣဿ အာတ္တံ။ သေတိ ဧတ္ထာတိ သေနံ, သယနံ။
ကာရိတေ-သယာပနံ ဣစ္စာဒိ။
ဥဝဏ္ဏေသု-စဝနံ, ဇဝနံ, အဘိတ္ထဝနံ, ဓုနနံ, ဝိဒ္ဓုနနံ, နိဒ္ဓုနနံ, ဘဝနံ, အဘိဘဝနံ, လဝနံ, လုနနံ, သဝနံ, ပသဝနံ ဣစ္စာဒိ။
ဧဒန္တေသု-အဇ္ဈေနံ, အဇ္ဈာယနံ, အပစာယနံ, ဈာယတေ ဈာနံ, ဈာယတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဈာနံ, ပဌမဇ္ဈာနံ, ဒုတိယဇ္ဈာနံ, ဥဇ္ဈာနံ, နိဇ္ဈာနံ, အဘိဇ္ဈာနံ, သာလိလာယနံ, စီဝရဝါယနံ, ဂိလာယတီတိ ဂိလာနော ဣစ္စာဒိ။
‘ရာ နဿ ဏော’တိ သုတ္တေန ရကာရမှာ ပရဿ နဿ ဏော, ကာရဏံ, အဓိကရီယတိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏံ, သင်္ခရဏံ, အဘိသင်္ခရဏံ။
ကာရိတေ-ကာရာပနံ။
အာကိရဏံ, ဝိက္ကိရဏံ, စရဏံ, ဇိရဏံ, တရဏံ, ကင်္ခါဝိတရဏံ, အတ္ထရဏံ, အာဂန္တွာ ဒဟန္တိ ဧတ္ထ မတသရီရန္တိ အာဠဟနံသုသာနံ, ဒဿ ဠော။
ပဿီယတေ ပဿနံ, ဒဿနံ, သုဋ္ဌု ပဿတီတိ သုဒဿနောရာဇာ, သုဋ္ဌု ပဿိတဗ္ဗန္တိ သုဒဿနံ-ဒေဝနဂရံ, သန္ဒဿနံ, နိဒဿနံ, ဓာရဏံ, ဥဒ္ဓါရဏံ, နိဒ္ဓါရဏံ, အာဒိဒီဃော။
ပူရဏံ, ပရိပူရဏံ, ဖရဏံ, ဝိပ္ဖရဏံ။
ကာရိတေ-မာရဏံ။
နိဝါရဏံ, သရဏံ, နိဿရဏံ, ဟရဏံ, အာဟရဏံ, နီဟရဏံ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၄၅။)သာမညဝိဓာနတ္တာ သဒ္ဒတ္ထ, ကုဇ္ဈနတ္ထ, စလနတ္ထဓာတူဟိ ရုစ, ဇုတ, ဝဍ္ဎာဒိဓာတူဟိ စ တဿီလာဒီသု အနော ဟောတိ, ဃောသတိ သီလေနာတိ ဃောသနော, ဃောသတိ ဓမ္မေနာတိ ဃောသနော, ဃောသတိ သာဓုကာရေနာတိ ဃောသနော, ကောဓနော, ဒူသနော, ပဒူသနော, ကောပနော, စလနော, ဖန္ဒနော, ကမ္ပနော, မဏ္ဍနော, ဘူသနော, ဝိဘူသနော, ရောစနော, ဝိရောစနော, ဝေရောစနော, ဇောတနော, ဥဇ္ဇောတနော, ဝဍ္ဎနော, ကရောတိ သီလေနာတိ ကရဏော။ ရာဂေါ နိမိတ္တကရဏော, ဒေါသော နိမိတ္တကရဏော, မောဟော နိမိတ္တကရဏော [သံ. နိ. ၄.၃၄၉] ဣစ္စာဒိ။
ကရမှာ ကတ္တရိ ဏာနုဗန္ဓော အနော ဟောတိ။
ကရောတိ အတ္တနော ဖလန္တိ ကာရဏံ။
ဝီဟိသ္မိံ ကာလေ စ ဝတ္တဗ္ဗေ ဟာဓာတုမှာ ကတ္တရိ ဏာနုဗန္ဓော အနော ဟောတိ။
ဟာပေတီတိ ဟာယနော, ဝီဟိဝိသေသော ဝဿဉ္စ။ ‘‘ကုဉ္ဇရံ သဋ္ဌိဟာယန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝဿံ ဟာယနန္တိ ဝုစ္စတိ။
ဣတိ အနပစ္စယရာသိ။
အကပစ္စယရာသိ
အထ အကပစ္စယန္တာ ဝုစ္စန္တေ။
֍ * ၇၉၁။ အာသီသာယမကော [‘အာသိံသာမကော’ (ဗဟူသု)]။
အာသီသာ ဝုစ္စတိ ပတ္ထနာ, အာသီသာယံ ဂမျမာနာယံ အကော ဟောတိ ကတ္တရိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၄၆။)ဇီဝတူတိ ဇီဝကော, နန္ဒတူတိ နန္ဒကော။ ‘‘ဇိနဗုဒ္ဓိ, ဓနဘူတိ, ဘူတော, ဓမ္မဒိန္နော, ဝဍ္ဎမာနော’’တိ ဧတေ သဒ္ဒါ အညထာ သိဇ္ဈန္တိ, ဇိနော ဣမံ ဗုဇ္ဈတူတိ ဇိနဗုဒ္ဓိ, ဓနံ ဧတဿ ဘဝတိ ဝဍ္ဎတီတိ ဓနဘူတိ, ဘဝတိ ဝဍ္ဎတီတိ ဘူတော, ဓမ္မေန ဒိန္နော ဓမ္မဒိန္နော, ယထာ ဒေဝဒတ္တော, ဗြဟ္မဒတ္တော, ဝဍ္ဎတီတိ ဝဍ္ဎမာနောတိ။
‘ကတ္တရိ လ္တုဏကာ’တိ ဏကော, သော စ သာမညဝိဓာနတ္တာ အရဟေ သတ္တိယံ သီလေ ဓမ္မေ သာဓုကာရေ စ သိဇ္ဈတိ, အက္ခာယတီတိ အက္ခာယကော, ‘အာဿာဏာပိမှိ ယုက’ဣတိ ယာဂမော, အက္ခာတုံ အရဟတိ, သက္ကောတိ, အက္ခာနမဿ သီလံ, ဓမ္မော, အက္ခာနံ သက္ကစ္စံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ကာလတ္တယေပိ သိဇ္ဈတိ, ပုဗ္ဗေပိ အက္ခာသိ, အဇ္ဇပိ အက္ခာတိ, ပစ္ဆာပိ အက္ခာယိဿတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသု သာမညဝိဓီသု ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣတ္ထိယံ-‘အဓာတုဿ ကေ။’တိ သုတ္တေန အကဿ အဿ ဣတ္တံ, အက္ခာယိကာ-ဣတ္ထီ, အက္ခာယကံ-ကုလံ, သင်္ဂါယကော, ဇာနာတီတိ ဇာနကော။
ဝိကရဏပစ္စယတော ပရံ နာဂမေ သတိ ဝိကရဏဿ ရဿော, ဇာနနကော, အာဇာနနကော, ဝိဇာနနကော, သဉ္ဇာနနကော။
ကာရိတေ-ဉာပေတီတိ ဉာပကော, ဝိညာပကော, သညာပကော။
နာဂမေ-ဉာပနကော, ဝိညာပနကော, သညာပနကော, အဓိဋ္ဌာတီတိ အဓိဋ္ဌာယကော, အဓိဋ္ဌာပေတီတိ အဓိဋ္ဌာပကော, ဒေတီတိ ဒါယကော, ဒါပေတီတိ ဒါပကော။
ဏာပိမှိ ယာဂမော နတ္ထိ, သမာဒပေတီတိ သမာဒပကော, ဥဘယတ္ထ ရဿော။ ဝိဓေတီတိ ဝိဓာယကော, ပဇဟတီတိ ပဇဟာယကော, အဝဟိယျတီတိ ဩဟိယကော, အာဿ ဣတ္တံ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၄၇။)ဣဝဏ္ဏေသု-အဇ္ဈေတီတိ အဇ္ဈာယကော, မန္တံ အဇ္ဈေတီတိ မန္တဇ္ဈာယကော, ကိဏာတီတိ ကာယကော, ကိဏာပေတီတိ ကာယာပကော, အာစိနာတီတိ အာစိနကော, ဝိစိနကော, ပရာဇယတီတိ ပါရာဇိကော, အလောပေါ, ပုဂ္ဂလော, ပရာဇေတီတိ ပါရာဇိကော, အလောပေါ ကာရိတလောပေါ စ, ဓမ္မော, ဘာယာပေတီတိ ဘယာနကော, နာဂမော အာဒိရဿော စ။
ဘူမိယံ သေတီတိ ဘူမိသာယကော, သယာပေတီတိ သယာပကော, ပါဟေတီတိ ပဟိဏကော ဣစ္စာဒိ။
ဥဝဏ္ဏေသု-ပုနာတိ သောဓေတီတိ ပါဝကော-အဂ္ဂိ, ဘဝတီတိ ဘာဝကော, ဝိဘာဝေတီတိ ဝိဘာဝကော, လုနာတီတိ လာဝကော, သုဏာတီတိ သာဝကော-ပုရိသော, သာဝိကာ-ဣတ္ထီ, ဇုဟောတီတိ ဟာဝကော ဣစ္စာဒိ။
အပ-ပါပုဏနေ, ပါပေတီတိ ပါပကော, သမ္ပာပေတီတိ သမ္ပာပကော, ဥပါသတီတိ ဥပါသကော-ပုရိသော, ဥပါသိကာ-ဣတ္ထီ, ဥပါသကံ-ကုလံ, ကရောတီတိ ကာရကော, ကာရိကာ, ကာရကံ, ဥပကာရကော, ကာရေတီတိ ကာရာပကော, သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရကော, အဘိသင်္ခါရကော, ခိပတီတိ ခိပကော, ဥက္ခိပကော, နိက္ခိပကော, ခေပကော, ဥက္ခေပကော, နိက္ခေပကော, နာဂမေခိပနကော။
ဂဏှာတီတိ ဂါဟကော, ဂဏှာပေတီတိ ဂါဟာပကော။ ဧဝံ ဂေါပကော, ပါဒမူလေ စရတီတိ ပါဒစာရကော, ပုပ္ဖံ ဩစိနာယတီတိ ဩစိနာယကော, ဧဒန္တော ဓာတု။
ဆိန္ဒတီတိ ဆေဒကော, ဆိန္ဒကော, ဆေဒါပေတီတိ ဆေဒါပကော, ဆိန္ဒာပကော, ဇနေတီတိ ဇနကော-ပုရိသော, ဇနိကာမာတာ, ဇနကံ-ကမ္မံ, ကာရိတလောပေါ။
ဈာပ-ဒါဟေ, ဈာပေတီတိ ဈာပကော။
ဉပ-ပညာပနေ, ပညပေတီတိ ပညာပကော။
ဌာပ-ဌာနေ, ပတိဋ္ဌာပေတီတိ ပတိဋ္ဌာပကော။
(နိရုတ္တိ၊၅၄၈။)ဏာပ-ပေသနေ, အာဏာပေတီတိ အာဏာပကော, တုဒတီတိ တုဒကော, သန္တုဿတီတိ သန္တုဿကော, ဝိသေသေန ပဿတီတိ ဝိပဿကော, သန္ဒဿေတီတိ သန္ဒဿကော, ဒူသေတီတိ ဒူသကော, အာဒိဒီဃော။
ပစတီတိ ပါစကော, ပါစေတီတိ ပါစာပကော, အာပါဒေတီတိ အာပါဒကော, နိပ္ဖာဒကော, သမ္ပာဒကော, ပဋိပဇ္ဇကော, ပဋိပါဒကော, ပူရေတီတိ ပူရကော, ဂရုပန္တတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ။
ဖုသတီတိ ဖုသကော, တုဒါဒိတ္တာ န ဝုဒ္ဓိ။
ဘာဇေတီတိ ဘာဇကော, ဘိန္ဒတီတိ ဘိန္ဒကော, ဘေဒကော, ကာရဘေဒကော, ဘုဉ္ဇတီတိ ဘုဉ္ဇကော, ဘောဇကော, ဂါမဘောဇကော, ဗုဇ္ဈတီတိ ဗုဇ္ဈကော, ဗောဓကော, မရတီတိ မိယျကော, မာရေတီတိ မာရကော, မုဉ္စတီတိ မုဉ္စကော, မောစကော, ယာစတီတိ ယာစကော, ယဇတီတိ ယာဇကော, ယုဉ္ဇတီတိ ယုဉ္ဇကော, အနုယုဉ္ဇကော, ယောဇကော, ပယောဇကော, ယုဇ္ဈတီတိ ယုဇ္ဈကော, ယောဓကော, ရုန္ဓတီတိ ရုန္ဓကော, အဝရောဓကော, ဝစတီတိ ဝါစကော, ဩဝဒတီတိ ဩဝါဒကော, ဩဝဇ္ဇကော, ဝီဏံ ဝါဒေတီတိ ဝီဏာဝါဒကော, ဘေရိဝါဒကော, ဂရုံ အဘိဝါဒေတီတိ အဘိဝါဒကော, ဝိဒတိဇာနာတီတိ ဝေဒကော, ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတီတိ ဝိန္ဒကော, အနုဝိဇ္ဇတိ ဝိစာရေတီတိ အနုဝိဇ္ဇကော, ပဋိသံဝေဒေတီတိ ပဋိသံဝေဒကော, ဝိဇ္ဈတီတိ ဝေဓကော, အဋ္ဌိံ ဝိဇ္ဈတီတိ အဋ္ဌိဝေဓကော, ပတ္တံ ဝိဇ္ဈတီတိ ပတ္တဝေဓကော။
ဗဟုလာဓိကာရာ ကမ္မေပိ ဒိဿတိ, အန္တရေ ဝါသီယတိ နိဝါသီယတီတိ အန္တရဝါသကော, ပသီဒတီတိ ပသီဒကော, ပသာဒကော ဝါ, ဒီပပ္ပသာဒကော, ဥဒကပ္ပသာဒကော, သိဗ္ဗတီတိ သိဗ္ဗကော, သေဝတီတိ သေဝကော, ဟနတီတိ ဃာတကော, ဂါဝေါ ဟနတီတိ ဂေါဃာတကော, ဟနဿ ဃာတော။ ဟရတီတိ ဟာရကော။
(နိရုတ္တိ၊၅၄၉။)ကမ္မေ – ‘‘ပါဒေဟိ ပဟရီယတီတိ ပါဒပဟာရကော’’တိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ တိတိက္ခတီတိ တိတိက္ခကော, တိကိစ္ဆတီတိ တိကိစ္ဆကော, ဝီမံသတီတိ ဝီမံသကော, ဗုဘုက္ခတီတိ ဗုဘုက္ခကော, ပဗ္ဗတာယတီတိ ပဗ္ဗတာယကော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ အကပစ္စယရာသိ။
ဣဝဏ္ဏန္တရူပရာသိ
အထ ဣဝဏ္ဏန္တရူပါနိ ဝုစ္စန္တေ။
֍ * ၇၉၂။ ဒါဓာတွိ [က. ၅၅၁; ရူ. ၅၉၈; နီ. ၁၁၃၈]။
ဒါ, ဓာဟိ ဘာဝကာရကေသု ဣပစ္စယော ဟောတိ။
ပဌမံ စိတ္တေန အာဒီယတီတိအာဒိ, တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒိ, ခန္ဓုပါဒိ, ကိလေသုပါဒိ, ဝိဓာနံ ဝိဓိ, ဝိဓိယျတိ ဧတေနာတိ ဝိဓိ, နိဓိယျတီတိ နိဓိ, သန္ဓိယတေ သန္ဓိ, အဘိသန္ဓိ, ပဋိသန္ဓိ, သန္နိဒဟနံ သန္နိဓိ, သမာဓာနံ သမာဓိ, သမာဒဟန္တိ ဧတေနာတိ သမာဓိ, ပဏိဒဟနံ ပဏိဓိ, ဩဓိ, အဝဓိ, ဥပနိဓိ, ပဋိနိဓိ, ဥဒကံ ဒဟတိ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဥဒဓိ, မဟန္တော ဥဒဓိ မဟောဒဓိ, ဝါလာနိ ဒဟန္တိ တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝါလဓိ။
֍ * ၇၉၃။ ဣကိတီ သရူပေ [က. ၆၆၉; ရူ. ၆၇၉; နီ. ၁၃၁၅]။
ဓာတူနံ သုတိသင်္ခါတေ သရူပေ ဝတ္တဗ္ဗေ ကြိယတ္ထာ ပရံ ဣ, ကိ, တိပစ္စယာ ဟောန္တိ။
အဝဏ္ဏုပန္တေဟိ ဣ, ဂမိ, ပစိ ဣစ္စာဒိ။
ဥဝဏ္ဏုပန္တေဟိ ကိ, ဗုဓိ, ရုဓိ ဣစ္စာဒိ။
ကေဟိစိတိ, ကရောတိဿ, အတ္ထိဿ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၇၉၄။ သီလာဘိက္ခညာဝဿကေသု ဏီ [က. ၅၃၂, ၆၃၆; ရူ. ၅၉၀, ၆၅၉; နီ. ၁၁၁၄, ၁၂၄၅]။
(နိရုတ္တိ၊၅၅၀။)သီလံ ဝုစ္စတိ ပကတိစရိယာ, အဘိက္ခဏမေဝ အဘိက္ခညံ, ပုနပ္ပုနကြိယာ, အာယတိံ အဝဿံဘာဝီ အဝဿကံ နာမ, သီလဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မ, သာဓုကာရာပိ သင်္ဂယှန္တိ, ဧတေသု သီလာဒီသု ကြိယာဝိသေသေသု ဂမျမာနေသု ကတ္တရိ ဏီ ဟောတိ။ အာဒန္တေသု ‘အာဿာဏာပိမှိ ယုက’ဣတိ ယာဂမော။
အက္ခာယတီတိ အက္ခာယီ, အက္ခာယနသီလော, အက္ခာယနဓမ္မော, အက္ခာနေ သက္ကစ္စကာရိတာ ယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ကာလတ္တယေပိ သိဇ္ဈတိ သာမညဝိဓာနတ္တာ။
အဝဿကံ ပန အနာဂတမေဝ, ဓမ္မက္ခာယီ-ပုရိသော, ဓမ္မက္ခာယိနီ-ဣတ္ထီ, ဓမ္မက္ခာယိ-ကုလံ, ဂီတံ အဘိဏှံ ဂါယတီတိ ဂီတဂါယီ, ကပ္ပံ အဝဿံ ဌာဿတီတိ ကပ္ပဋ္ဌာယီ, သံဝဋ္ဋမာနံ အသင်္ချေယျံ ဌာဿတီတိ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ ဧဝံ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။
အဒိန္နံ အာဒဒါတိ သီလေနာတိ အဒိန္နာဒါယီ။ တထာ ဒိန္နမေဝ အာဒဒါတီတိ ဒိန္နာဒါယီ, အန္နံ ဒဒါတိ သီလေနာတိ အန္နဒါယီ။
ဒါ-သုပ္ပနေ။ နိဒ္ဒါယနသီလော နိဒ္ဒါယီ, မဇ္ဇံ ပိဝနသီလော မဇ္ဇပါယီ, မဇ္ဇံ အဘိဏှံ ပိဝတီတိ မဇ္ဇပါယီ, သီဃံ ယာယနသီလော သီဃယာယီ, သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန အဝဿံ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီတိ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ။ တထာ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ, အာယုကပ္ပဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ အဝဿံ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီတိ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ, အာယုကပ္ပပရိယောသာနံ ဥပဟစ္စ အဝဿံ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီတိ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၅၁။)ဣဝဏ္ဏေသု-မန္တံ နိစ္စကာလံ အဇ္ဈာယတီတိ မန္တဇ္ဈာယီ, ဓမ္မဇ္ဈာယီ, ဓညံ နိစ္စကာလံ ဝိက္ကိဏာတီတိ ဓညဝိက္ကာယီ, ဘာယနသီလော ဘာယီ, ဘူမိယံ သယနသီလော, ဘူမိယံ ဝါ နိစ္စကာလံ သယတီတိ ဘူမိသာယီ, ကဏ္ဋကေ အပဿယနသီလော ကဏ္ဋကာပဿယီ ဣစ္စာဒိ။
ဧဒန္တာပိ ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗာ, ဥဒ္ဓံ ဝဍ္ဎနသီလော ဥဒါယီ, ဝုဒ္ဓေသု အပစာယနသီလော ဝုဒ္ဓါပစာယီ။ ဧဝံ ဇေဋ္ဌာပစာယီ, ဈာယနသီလော, ဈာယနဓမ္မော, ဈာယနေ သက္ကစ္စကြိယာယုတ္တောတိ ဈာယီ, နိစ္စကာလံ ဈာယတီတိ ဝါ ဈာယီ, ပဇ္ဈာယီ, ဥဇ္ဈာယီ, နိဇ္ဈာယီ, အဘိဇ္ဈာယီ, ဘာယနသီလော ဘာယီ, တိဏံ အဘိဏှံ လာယတီတိ တိဏလာယီ, တန္တံ နိစ္စကာလံ ဝါယတီတိ တန္တဝါယီ, ပလာယနသီလော ပလာယီ, န ပလာယီ အပလာယီ ဣစ္စာဒိ။
ဥဝဏ္ဏေသု-ယထာဘူတံ အတ္ထံ ဝိဘာဝနသီလော ဝိဘာဝီပုရိသော, ဝိဘာဝိနီ-ဣတ္ထီ, အာယတိံ အဝဿံ ဘဝိဿတီတိ ဘာဝီ, သာလိံ လုနာတိ သီလေနာတိ သာလိလာဝီ ဣစ္စာဒိ။
ဗျာပနသီလော ဗျာပီ, ကာမေတိ ဣစ္ဆတိ သီလေနာတိ ကာမီ, ဓမ္မကာမီ, အတ္ထကာမီ, ကရဏသီလော ကာရီ, ပါပကာရီ, ပုညကာရီ။
အဝဿံ အာဂမိဿတီတိ အာဂါမီ။ ရဿတ္တေ-အာဂမိနီရတ္တိ, အာဂမိနီ-ပုဏ္ဏမာသီ, အာစယံ ဝဋ္ဋံ ဂစ္ဆတိ သီလေနာတိ အာစယဂါမီ, အပစယံ ဝိဝဋ္ဋံ ဂစ္ဆတိ သီလေနာတိ အပစယဂါမီ, သကိံ အဝဿံ အာဂမိဿတီတိ သကဒါဂါမီ။ တထာ န အာဂမိဿတီတိ အနာဂါမီ။
အာဓာနံ ဝုစ္စတိ ဒဠှဋ္ဌိတိ, အာဓာနံ ကတွာ ဂဟဏသီလော အာဓာနဂါဟီ, ဒဠှဂါဟီ, ဓမ္မံ စရတိ သီလေနာတိ ဓမ္မစာရီ, ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရတိ သီလေနာတိ ဗြဟ္မစာရီ။
(နိရုတ္တိ၊၅၅၂။)အပိစေတ္ထ ဓမ္မော နာမ ကုလာစာရဓမ္မော, တံ ဓမ္မံ စရာမီတိ ဒဠှံ ဂဏှိတွာ ယာဝ န ဝိဇဟတိ, တာဝ အဝီတိက္ကမနဋ္ဌေန ဓမ္မံ စရတိ သီလေနာတိ ဓမ္မစာရီ နာမ။ တထာစရန္တော စ အန္တရာဝီတိက္ကမနီယဝတ္ထုသမာယောဂေ သတိ တံ ဓမ္မံ အပတမာနံ ကတွာ ဓာရေန္တော သံဝရဏဋ္ဌေန ဓမ္မံ စရတိ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မစာရီ နာမ, တထာဓာရေန္တော စ တံ ဓမ္မံ အတ္တုက္ကံသန, ပရဝမ္ဘနာဒီဟိ ပါပဓမ္မေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌဉ္စ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိ သန္တဂုဏေဟိ သုပရိယောဒါတဉ္စ ကရောန္တော ပရိယောဒါပနဋ္ဌေန ဓမ္မံ စရတိ သာဓုကာရေနာတိ ဓမ္မစာရီ နာမ။
ဗြဟ္မံ ဝုစ္စတိ တတော သေဋ္ဌတရံ သိက္ခာပဒသီလံ, တမ္ပိ ဂဏှိတွာ အဝိဇဟန္တော အန္တရာ စ အပတမာနံ ကတွာ ဓာရေန္တော အနုပက္ကိလိဋ္ဌံ သုပရိယောဒါတဉ္စ ကရောန္တော တိဝိဓေန အတ္ထေန ဗြဟ္မစာရီ နာမ, သမာဒါန, သမ္ပတ္တ, သမုစ္ဆေဒဝိရတီနံ ဝသေန ဝိယောဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ယော ပန ဂဏှန္တော တထာ န ဓာရေတိ, ဓာရေန္တော ဝါ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ ကရောတိ, သော ဧကဒေသေန အတ္ထေန ဗြဟ္မစာရီ နာမ။
ယော ပန တိဝိဓေန အတ္ထေန မုတ္တော ဟုတွာ ကဒါစိ တံ ဓမ္မံ စရတိ, တဿ စရဏကြိယာ တဿီလကြိယာ န ဟောတိ, သော ဓမ္မစာရီတိ န ဝုစ္စတိ, ဧတေနုပါယေန သေသေသု ပါပ, ကလျာဏဘူတေသု တဿီလပဒေသု အတ္ထဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဗြဟ္မစာရိနီ-ဣတ္ထီ, ဝိသေသေန ဒဿနသီလော ဝိပဿီ, အတ္ထဒဿီ, ဓမ္မဒဿီ, ပိယဒဿီ, သုဒဿီ, ဒုဿနသီလော ဒုဿီမာရော, ဓာရဏသီလော ဓာရီ, ဣဏဓာရီ, ဆတ္တဓာရီ, ဘုသံ နဟနသီလော ဥပနာဟီ, ပရိနိဋ္ဌိတပစ္စယေကဒေသတ္တာ အာယတိံ အဝဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ ဥပ္ပာဒီ, ဥပ္ပာဒိနော ဓမ္မာ [ဓ. သ. တိကမာတိကာ ၁၇]။
(နိရုတ္တိ၊၅၅၃။)ဘရ-ဓာရဏေ, မာလံ နိစ္စကာလံ ဘရတီတိ မာလဘာရီ, ဘာဇနသီလော ဘာဇီ, ဥဏှံ ဘုဉ္ဇနသီလော ဥဏှဘောဇီ, အတ္တာနံ မညတိ သီလေနာတိ အတ္တမာနီ, အတ္တာနံ ပဏ္ဍိတံ မညတီတိ ပဏ္ဍိတမာနီ, လဘနသီလော လာဘီ, ဝစနသီလော ဝါစီ။ ဧဝံ ဝါဒီ, အတ္ထဝါဒီ, ဓမ္မဝါဒီ, ယုတ္တဝါဒီ, မုတ္တဝါဒီ, ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ, နိစ္စံ ဝသတီတိ ဝါသီ, ဂါမဝါသီ, နဂရဝါသီ, ဘာရံ ဝဟနသီလော ဘာရဝါဟီ, ဓမ္မံ ပညံ အနုသရတိ အနုဂစ္ဆတီတိ ဓမ္မာနုသာရီ။ ဧဝံ သဒ္ဓါနုသာရီ, ဝိရူပံ ပါပပက္ခံ ပဋိမုခံ အဘိဏှံ သရတိ စိန္တေတီတိ ဝိပ္ပဋိသာရီ, ပါဏံ ဟနတိ သီလေနာတိ ပါဏဃာတီ, ဟနဿ ဃာတော။
ဟရိတဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ဟရတိ သီလေနာတိ ဟာရဟာရီ ဣစ္စာဒိ။
‘ကဂါ စဇာန’န္တိ သုတ္တဝိဘတ္တိယာ အဃာနုဗန္ဓေပိ စဇာနံ ကဂါဒေသော, သမံ ဝိပါစေတီတိ သမဝေပါကီ-ဥဒရဂ္ဂိ, သမဝေပါကိနီ-ဂဟဏီ, ဥပဓိ ဖလံ ဝိပစ္စတီတိ ဥပဓိဝေပါကိနီ, သောစနသီလော သောကီ, သောကိနီ-ပဇာ, မုတ္တော ဟုတွာ စဇနသီလော မုတ္တစာဂီ, သံဝိဘာဇနသီလော သံဝိဘာဂီ, ကာမသုခံ ဘုဉ္ဇနသီလော ကာမဘောဂီ, ဝိသုံ အဝိဘတ္တံ ဘောဂံ ဘုဉ္ဇနသီလော အပဋိဝိဘတ္တဘောဂီ, ယုဉ္ဇနသီလော ယောဂီ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၇၉၅။ အာဝီ [က. ၅၃၂; ရူ. ၅၉၀; နီ. ၁၁၁၄]။
အာဝီ ဟောတိ ကတ္တရိ။
ဘယံ ဒဿနသီလော ဘယဒဿာဝီ။
ဣတိ ဣဝဏ္ဏန္တရူပရာသိ။
ဥဝဏ္ဏန္တရူပရာသိ
֍ * ၇၉၆။ ဘင်္ဂု ဘီရူ ဘာသု အဿဝါ။
ဧတေ သဒ္ဒါ မဟာဝုတ္တိနာ သီလာဒီသု နိပစ္စန္တေ။
ဘန္ဇ-ဝိနာသေ, ပဘဉ္ဇနသီလော ပဘင်္ဂု-သင်္ခတဓမ္မော။
ဘီ-ဘယေ, ဘာယနသီလော ဘီရူ။
ဘာ-ဒိတ္တိယံ, ဩဘာသနသီလော ဘာသု-ပဘာ, ဇေဋ္ဌဝစနံ အာဒရေန သုဏာတိ သီလေနာတိ အဿဝေါ-ပုတ္တော, အဿဝါဘရိယာ။
֍ * ၇၉၇။ ဝိဒါ ကူ [က. ၅၃၅; ရူ. ၅၉၃; နီ. ၁၁၁၉]။
(နိရုတ္တိ၊၅၅၄။)ဝိဒတိ သီလေနာတိ ဝိဒူ, လောကဝိဒူ, ပရစိတ္တဝိဒူ။ ဣတ္ထိယံ ပရစိတ္တဝိဒုနီ။
֍ * ၇၉၈။ ဝိတော ဉာတော [က. ၅၃၅; ရူ. ၅၉၃; နီ. ၁၁၁၉]။
ဝိပုဗ္ဗာ ဉာတော ကူ ဟောတိ ကတ္တရိ။
ဝိဇာနနသီလော ဝိညူ။
֍ * ၇၉၉။ ကမ္မာ [က. ၅၃၅; ရူ. ၅၉၃; နီ. ၁၁၁၉]။
ကမ္မုပပဒါ ဉာတော ကူ ဟောတိ ကတ္တရိ။
သဗ္ဗံ ဇာနာတိ သီလေနာတိ သဗ္ဗညူ, ရတ္တညူ, အတ္ထညူ, ဓမ္မညူ, ကာလညူ, သမယညူ။
֍ * ၇၈၀။ ဂမာ ရူ [က. ၅၃၄; ရူ. ၅၉၂; နီ. ၁၁၁၈]။
ကမ္မုပပဒါ ဂမမှာ ရူ ဟောတိ ကတ္တရိ။ ‘ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿာ’တိ သဗ္ဗဓာတွန္တလောပေါ။
ပါရံ ဂစ္ဆတိ သီလေနာတိ ပါရဂူ, ဝေဒံ ဝုစ္စတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ, ဝေဒံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒဂူ, အဒ္ဓါနံ ဂစ္ဆတီတိ အဒ္ဓဂူ။
ဣတိ ဥဝဏ္ဏန္တရူပရာသိ။
ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပရာသိ
အထ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပါနိ ဝုစ္စန္တေ။
֍ * ၈၀၁။ ဣတ္ထိယမဏတိကယကယာ စ [က. ၅၅၃; ရူ. ၅၉၉; နီ. ၁၁၄၀; ‘။က္တိ။’ (ဗဟူသု)]။
ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘာဝကာရကေသု အ, ဏ,တိ, က, ယက, ယပစ္စယာ စ အနော စ ဟောတိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၅၅။)က, အ, ဏ, ယက, ယ, အနဣစ္စေတေဟိ ‘ဣတ္ထိယမတွာ’တိ အာပစ္စယော။
ကမှိ တာဝ-အတ္တနိ နိသိန္နံ ဂူဟတိ သံဝရတီတိ ဂုဟာ, အတ္တာနံ ဝါ ပရံ ဝါ ဒူသေတီတိ ဒူသာ-ဓုတ္တိတ္ထီ။
မုဒ-ဟာသေ, မောဒနံ မုဒါ, ပမုဒါ, သုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ သုဓာ, ဝသုံ ရတနံ ဓာရေတီတိ ဝသုဓာ ဣစ္စာဒိ။
အမှိ-သင်္ခါယန္တိ ဧတာယာတိ သင်္ခါ။ တထာ သင်္ချာ, ပဇာနာတီတိ ပညာ, အာဇာနာတီတိ အညာ, သဉ္ဇာနာတီတိ သညာ, သဉ္ဇာနန္တိ ဧတာယာတိ ဝါ သညာ, သဉ္ဇာနနံ ဝါ သညာ, အဘိဇာနနံ အဘိညာ, ပဋိဇာနနံ ပဋိညာ, ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနနံ ပရိညာ, ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ပတိဋ္ဌာ။
ထာ-ဌာနေ, အဝဓိဘာဝေန ဌာတိ တိဋ္ဌတီတိ အဝတ္ထာ, ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒါ-ပညတ္တိ, အညမညံ ဥပေစ္စ နိဿာယ စ ဓိယျတီတိ ဥပနိဓာ-ပညတ္တိယေဝ, သဒ္ဒဟနံ သဒ္ဓါ, သဒ္ဒဟန္တိ ဧတာယာတိ ဝါ သဒ္ဓါ, ဝိသိဋ္ဌံ ကတွာ အတ္တာနံ ဒဟန္တိ ဧတာယာတိ ဝိဓာ-မာနော, ဘာတိ ဒိဗ္ဗတီတိ ဘာ-နက္ခတ္တံ, ပဘာ, အာဘာ, နိဘာ, ဥပမီယတေ ဥပမာ။
ဈေ-စိန္တာယံ, ပဇ္ဈာယနံ ပဇ္ဈာ, ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပဇ္ဈာယတိ ပေက္ခတီတိ ဥပဇ္ဈာ, အဘိမုခံ ဈာယနံ အဘိဇ္ဈာ။
အာသ-ပတ္ထနာယံ, အာသီသနံ အာသာ, ပစ္စာသီသနံ ပစ္စာသာ။
အာသ-ဥပဝေသနေ, အစ္ဆနံ အစ္ဆာ။
ဣက္ခ-ဒဿန’င်္ကေသု, အပေက္ခနံ အပေက္ခာ, ဥပေက္ခနံ ဥပေက္ခာ, ဥပပရိက္ခနံ ဥပပရိက္ခာ, ဣစ္ဆနံ ဣစ္ဆာ, ဗျာပိတုံ ဣစ္ဆာ ဝိစ္ဆာ။
ဣဿ-ဥဿုယျိယေ, ဣဿနံ ဣဿာ။
ဤဟ-ဗျာပါရေ, ဤဟနံ ဤဟာ။
(နိရုတ္တိ၊၅၅၆။)ဧလ-ကမ္ပနေ, ဧလယတီတိ ဧလာ-ဒေါသော။
ဩဇ-ထမ္ဘနေ တေဇနေ စ, ဩဇေတိ တံသမင်္ဂိနေ သတ္တေ သင်္ခါရေ စ သမုပတ္ထမ္ဘတိ သမုတ္တေဇေတီတိ ဝါ ဩဇာ။
ကလ-သင်္ချာနေ, ကလီယတီတိ ကလာ, ခမနံ ခမာ, ဂဇ္ဇန္တိ ဧတာယာတိ ဂဒါ, ဂိရီယတိ ကထီယတီတိ ဂိရာ-ဝါစာ, ဃဋီယတိ သံဃဋီယတိ ဧတ္ထာတိ ဃဋာ-ယူထော, ဘုသော စာရေတိ ပရိစာရေတီတိ အစ္ဆရာ-ဒေဝီ, မဟာဝုတ္တိနာ စဿ ဆော, ဇဋတီတိ ဇဋာ, အန္တောဇဋာ ဗဟိဇဋာ [သံ. နိ. ၁.၂၃], ဇိယျန္တိ ဧတာယာတိ ဇရာ, ဇိရဏံ ဝါ ဇရာ, အာပဇ္ဇတိ အဇ္ဈာပဇ္ဇတီတိ အာပဒါ, သမ္ပဇ္ဇနံ သမ္ပဒါ, ဥပရိဘာဝံ သုဋ္ဌု ပဇ္ဇန္တိ ပါပုဏန္တိ ဧတာယာတိ ဥပသမ္ပဒါ, ပဋိပဇ္ဇနံ ပဋိပဒါ, ပဋိပဇ္ဇန္တိ ဥပရိဝိသေသံ ဧတာယာတိ ဝါ ပဋိပဒါ, သုခပ္ပဋိပဒါ, ဒုက္ခပ္ပဋိပဒါ, ပဋိသံဘိဇ္ဇန္တိ အတ္ထာဒီသု ဉာဏပ္ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ ဧတာယာတိ ပဋိသမ္ဘိဒါ, အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ, ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ, နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ, ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။
ဘိက္ခ-ယာစနေ, ဘိက္ခီယတေတိ ဘိက္ခာ။
သိက္ခ-ဃဋနေ, သိက္ခနံ သိက္ခာ, သိက္ခန္တိ ဃဋေန္တိ သေက္ခာ ဇနာ ဧတ္ထာတိ သိက္ခာ, အဓိသီလသိက္ခာ, အဓိစိတ္တသိက္ခာ, အဓိပညာသိက္ခာ ဣစ္စာဒိ။
တိတိက္ခနံ တိတိက္ခာ, ဝီမံသနံ ဝီမံသာ, တိကိစ္ဆနံ တိကိစ္ဆာ, ဝိဂတာ တိကိစ္ဆာ ဧတိဿာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ, ဘောတ္တုံ ဣစ္ဆာ ဗုဘုက္ခာ, ဗုဘောက္ခာ ဝါ, ဃသိတုံ ဣစ္ဆာ ဇိဃစ္ဆာ, ပါတုံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆာ ပိပါသာ, ဟရိတုံ ဣစ္ဆာ ဇိဂီသာ, ဝိဇေတုံ ဣစ္ဆာ ဝိဇိဂီသာ, ဟန္တုံ ဣစ္ဆာ ဇိဃံသာ ဣစ္စာဒိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၅၇။)ဏမှိ-အရ-ဂတိယံ, အရတိ သီဃံ ဝိဇ္ဈမာနာ ဂစ္ဆတီတိ အာရာဝေဓကော, ကရောန္တိ နာနာကမ္မကာရဏာယော ဧတ္ထာတိ ကာရာ-အဒ္ဒု, ဇိယျန္တိ ဧတာယာတိ ဇာရာ, တရတိ သီဃတရံ ဂစ္ဆတီတိ တာရာ, ဘာသန္တိ ဧတာယာတိ ဘာသာ, ဓာရေတိ သီဃံ ဝဟတီတိ ဓာရာ, ခဂ္ဂဓာရာ, ဝုဋ္ဌိဓာရာ, မယတိ ဝိဝိဓာကာရံ ဂစ္ဆတိ ဧတာယာတိ မာယာ, လိခီယတေ လေခါ, ဝုစ္စတေတိ ဝါစာ, ဟရတိ မနောရမံ ပဝတ္တေတီတိ ဟာရာ-မုတ္တာဝလိ ဣစ္စာဒိ။
ယက္ပစ္စယေ-သဟ ကထနံ သာကစ္ဆာ, တထနံ တစ္ဆာ, နိပဇ္ဇနံ နိပဇ္ဇာ, ဝိဒတိ ဇာနာတီတိ ဝိဇ္ဇာ, ဝိဒန္တိ ဇာနန္တိ ဧတာယာတိ ဝါ ဝိဇ္ဇာ, ဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခာ အဝိဇ္ဇာ, နိသဇ္ဇနံ နိသဇ္ဇာ။
ဣဓ-ဣဇ္ဈနေ, သမိဇ္ဈနံ သမိဇ္ဈာ။
သိဓ-နိပ္ဖတ္တိယံ, သိဇ္ဈနံ သိဇ္ဈာ ဣစ္စာဒိ။
ယမှိ-မဇ-သံသုဒ္ဓိယံ, သမ္မဇ္ဇနံ သမ္မဇ္ဇာ, အပေစ္စ ဝဇနံ ဂမနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, စရဏံ စရိယာ, ပရိစရဏံ ပါရိစရိယာ, ‘ဦဗျဉ္ဇနဿာ’တိ ဤအာဂမော ရဿော စ။
ဇာဂရ-နိဒ္ဒက္ခယေ, ဇာဂရဏံ ဇာဂရိယာ, သေတိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ, ဒွိတ္တံ။
အနမှိ-သဟ ဂါယန္တိ သဇ္ဈာယန္တိ ဧတ္ထာတိ သင်္ဂါယနာ, ဌာပီယတေ ပတိဋ္ဌီယတေ ပတိဋ္ဌာနာ, ပါပီယတေ ပါပနာ, သမ္ပာပနာ, ပရိသမာပနာ, ဥပါသီယတေ ဥပါသနာ, ပယိရူပါသနာ, ဧသီယတေ ဧသနာ, ပရိယေသနာ, ကာမေသနာ, ဘဝေသနာ, ဗြဟ္မစရိယေသနာ, ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇာဒိကဿ ကမ္မဿ ကရဏံ ကမ္မကာရဏာ, အာဒိဝုဒ္ဓိ, ဒွတ္တိံသ ကမ္မကာရဏာ။
(နိရုတ္တိ၊၅၅၈။)စိတိ-စေတာယံ, စေတေန္တိ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ ဧတာယာတိ စေတနာ, စိန္တီယတေ စိန္တနာ, ဌပီယတေ ဌပနာ, ဒီပီယတေ ဒီပနာ, ဝိပဿန္တိ ဧတာယာတိ ဝိပဿနာ, သန္ဒဿီယတေ သန္ဒဿနာ, ဒေသီယတေ ဒေသနာ, ဒေသီယတိ ဧတာယာတိ ဝါ ဒေသနာ, ပတ္ထီယတေ ပတ္ထနာ, ဖရီယတေ ဖရဏာ, ဖုသီယတေ ဖုသနာ, ဘာဝီယတေ ဘာဝနာ, ဝိဘာဝနာ, သမ္ဘာဝနာ, မန္တီယတေ မန္တနာ, နိမန္တနာ, အာမန္တနာ, ပုနပ္ပုနံ မောဒန္တိ ဧတာယာတိ အနုမောဒနာ, ယာစီယတေ ယာစနာ, အာဒရေန ယာစနာ အာယာစနာ, ယောဇီယတေ ယောဇနာ။
ရစ-ဝိဓာနေ, ရစီယတေ ရစနာ, အာရစနာ, ဝိရစနာ။
ဝဋ္ဋ-ဝဋ္ဋနေ, အာဝဋ္ဋနာ, ဝိဝဋ္ဋနာ, ဝေဒီယတေ ဝေဒနာ။
ဝရ-ဣစ္ဆာယံ, ပဝါရီယတေ ဣစ္ဆာပီယတေ ပဝါရဏာ, ဝါသီယတေ ဝါသနာ, အာသီသီယတေ အာသီသနာ, ဟိံသီယတေ ဟိံသနာ ဣစ္စာဒိ။
တိမှိ-ဗဟုလာဓိကာရာ အနိတ္ထိယမ္ပိတိ ဟောတိ, ဂါယနံ ဂီတိ, သဟ ဂါယနံ သင်္ဂီတိ, ဒုဂ္ဂီတိ, အနုဂီတိ, အယံ အမှာကံ အဗ္ဘန္တရိမောတိ ဉာယတီတိ ဉာတိ, ဇာနနံ ဉတ္တိ, ဒွိတ္တံ, ဌာနံ ဌိတိ။
ဒါ-အဝခဏ္ဍနေ, ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒတ္တိ, ဒွိတ္တံ, ဓာရေတီတိ ဓာတိ, ဒဟနံ အကမ္ပနံ ဓီတိ, သမာဒဟနံ သမာဓီတိ, မဟာဝုတ္တိနာ အာဿံ ဤတ္တံ, ဒွိတ္တေ ဓဿ ဒတ္တံ ရဿော စ, ဒီဓိတိ-ရံသိ။
နိဗ္ဗာယနံ နိဗ္ဗုတိ, အာဿ ဥတ္တံ, သဟ အယနံ သမိတိ, ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ ဤတိ-ဥပဒ္ဒဝေါ, ဝိစိနနံ ဝိစိတိ, ဝိဇယနံ ဝိဇိတိ, နီယတိ ဉာယတိ ဧတာယာတိ နီတိ, လောကနီတိ, ဓမ္မနီတိ, သဒ္ဒနီတိ, ဘဝံ နေတီတိ ဘဝနေတ္တိ, ဝုဒ္ဓိ ဒွိတ္တဉ္စ, သဒ္ဓမ္မနေတ္တိ, ပိနယတီတိ ပီတိ, ဘာယနံ ဘီတိ, စဝနံ စုတိ, ဇဝနံ ဇုတိ, ထဝနံ ထုတိ, အဘိတ္ထုတိ, ပဝနံ ပူတိ, ဘဝနံ ဘူတိ, သုဋ္ဌု ဘဝတီတိ သုဘူတိ, ဝိဘဝနံ ဝိဘူတိ, သုဋ္ဌု မုနနံ ဗန္ဓနံ သမ္မုတိ, သဝနံ သုတိ, သုယျတေတိ ဝါ သုတိ, ပသုတိ, ဥပသုတိ, ဟူယတေတိ ဟုတိ, အာနေတွာ ဟုတဗ္ဗာတိ အာဟုတိ, စာယနံ ပူဇနံ စိတိ, ဒွိတ္တေ-စိတ္တိ, အပစိတိ, ဧဿ အတ္တံ, နိဇ္ဈာယနံ နိဇ္ဈတ္တိ။
(နိရုတ္တိ၊၅၅၉။)မဟာဝုတ္တိနာ တကာရေ ကရဿ ကုတ္တံ, ကြိယာ ကုတ္တိ, သရကုတ္တိ, ဣတ္ထိကုတ္တံ, ပုရိသကုတ္တံ, ဇနေတီတိ ဇနေတ္တိ, ဤအာဂမဿ ဧတ္တံ, ဗန္ဓီယတေတိ ဗန္ဓတိ, ပဇ္ဇတီတိ ပတ္တိ, ပဒါတိ ဝါ, ဤအာဂမဿ အာတ္တံ, ဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝသတိ-ဂေဟံ, ဝသနံ ဝါ ဝသတိ ဣစ္စာဒိ။
ဧတေဟိ နိ ဟောတိ။
ဇာ-ဟာနိယံ, ဇိယျတေ ဇာနိ, ဓနဇာနိ, ဘောဂဇာနိ, မဟန္တီ ဇာနိ အဿာတိ မဟာဇာနိယော, ဟိယျတေ ဟာနိ, ဝဏ္ဏဟာနိ, ဗလဟာနိ, အာယုဟာနိ, အဝဟာနိ, ပရိဟာနိ။
֍ * ၈၀၃။ ကရာ ရိရိယော [က. ၅၅၄; ရူ. ၆၀၁; နီ. ၁၁၄၁]။
ကရမှာ ဣတ္ထိယံ ရိရိယော ဟောတိ။
ကရီယတေ ကိရိယာ, နိပါတနေန ကြိယာတိ သိဇ္ဈတိ။
ဣတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂရူပရာသိ။
ရီရိက္ခာဒိပစ္စယရာသိ
֍ * ၈၀၄။ သမာနညဘဝန္တယာဒိတူပမာနာ ဒိသာ ကမ္မေ ရီရိက္ခကာ [က. ၆၄၂; ရူ. ၅၈၈; နီ. ၁၂၆၉]။
သမာနော စ အညော စ ဘဝန္တော စ ယာဒိ စ ဧတေဟိ ဥပမာနဘူတေဟိ ပရံ ဒိသမှာ ကမ္မေရီ စ ရိက္ခော စ ကော စာတိ ဧတေ ပစ္စယာ ဟောန္တိ, ရီ, ရိက္ခေသု ‘ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿာ’တိ သုတ္တေန ဒိသဿ အန္တဿရာဒီနံ လောပေါ, ကာနုဗန္ဓော အဝုဒ္ဓတ္ထော, ‘ရီရိက္ခကေသု’ဣစ္စာဒီဟိ သမာသသုတ္တေဟိ ပုဗ္ဗပဒါနံ ရူပံ သာဓေတဗ္ဗံ။
ယ, တ, ဧတ, ဣမ, ကိံ, တုမှ, အမှ, ဘဝန္တ, သမာန, အည။
(နိရုတ္တိ၊၅၆၀။)ယော ဝိယ ဒိဿတီတိ ယာဒီ, ယာဒိက္ခော, ယာဒိသော, ယံ ဝိယ နံ ပဿန္တီတိ ယာဒီ, ယေ ဝိယ ဒိဿန္တီတိ ယာဒိနော, ဣတ္ထိယံ-ယာ ဝိယ ဒိဿတီတိ ယာဒိနီ, ယာဒိက္ခာ, ယာဒိက္ခီ, ယာဒိသာ, ယာဒိသီ, ယာ ဝိယ ဒိဿန္တီတိ ယာဒိနိယော, ယာဒိက္ခာယော, ယာဒိက္ခိယော, ယာဒိသာယော, ယာဒိသိယော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
သော ဝိယ ဒိဿတီတိ တာဒီ, တာဒိက္ခော, တာဒိသော။
ဧသော ဝိယ ဒိဿတီတိ ဧဒီ, ဧဒိက္ခော, ဧဒိသော, ဧတာဒီ, ဧတာဒိက္ခော, ဧတာဒိသော ဝါ။
အယံ ဝိယ ဒိဿတီတိ ဤဒီ, ဤဒိက္ခော, ဤဒိသော။
ကော ဝိယ ဒိဿတီတိ ကီဒီ, ကီဒိက္ခော, ကီဒိသော။
တွံ ဝိယ ဒိဿတီတိ တာဒီ, တာဒိက္ခော, တာဒိသော။
အဟံ ဝိယ ဒိဿတီတိ မာဒီ, မာဒိက္ခော, မာဒိသော။
ဗဟုတ္တေ ပန တုမှေ ဝိယ ဒိဿန္တီတိ တုမှာဒီ, တုမှာဒိက္ခော, တုမှာဒိသော။
အမှေ ဝိယ ဒိဿန္တီတိ အမှာဒီ, အမှာဒိက္ခော, အမှာဒိသော။
ဘဝံ ဝိယ ဒိဿတီတိ ဘဝါဒီ, ဘဝါဒိက္ခော, ဘဝါဒိသော။
သမာနော ဝိယ ဒိဿတီတိ သဒီ, သဒိက္ခော, သဒိသော။
အညော ဝိယ ဒိဿတီတိ အညာဒီ, အညာဒိက္ခော, အညာဒိသော။
ဣတ္ထိယံ-ယာ ဝိယ ဒိဿတီတိ ယာဒိသာ-ဣတ္ထီ, ယာဒိသီ-ဣတ္ထီ။ တာဒိသာ-ဣတ္ထီ, တာဒိသီ-ဣတ္ထီ ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၈၀၅။ ဝမာဒီဟိ ထု [က. ၆၄၄; ရူ. ၆၆၁; နီ. ၁၂၇၁-၃; ‘ဝမာဒီဟျထု’ (ဗဟူသု)]။
ဝမာဒီဟိ ဘာဝကာရကေသု ထု ဟောတိ။
ဝမီယတေတိ ဝမထု, ဒဝီယတေတိ ဒဝထု ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၈၀၆။ ကွိ [က. ၅၃၀; ရူ. ၅၈၄; နီ. ၁၁၁၂]။
(နိရုတ္တိ၊၅၆၁။)֍ * ၈၀၇။ ကွိဿ [က. ၆၃၉; ရူ. ၅၈၅; နီ. ၁၂၆၆]။
ကွိဿ လောပေါ ဟောတိ။
ဣဝဏ္ဏေသု တာဝ-ဘုသော စယတိ ဝဍ္ဎတီတိ အစ္စိ, ဒွိတ္တံ ရဿတ္တဉ္စ, ဝိဝိဓေန စယတိ ဝဍ္ဎတီတိ ဝီစိ, ပဉ္စ မာရေ ဇိနာတီတိ မာရဇိ, ဘဒ္ဒံ ဇိနာတီတိ ဘဒ္ဒဇိ။ ဧဝံ ပုဏ္ဏဇိ, ဂါမံ သမူဟံ နေတီတိ ဂါမဏီ, နဿ ဏတ္တံ။ သေနံ နေတီတိ သေနာနီ ဣစ္စာဒိ။
ဥဝဏ္ဏေသု-မာရေတိ စာဝေတိ စာတိ မစ္စု, မဟာဝုတ္တိနာ ရဿ ပရရူပတ္တံ, ဝိဝိဓေန ဇဝတိ သီဃံ ဖရတီတိ ဝိဇ္ဇု, ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူ-ဘူမိ, ပဘဝတိ ဣဿရံ ကရောတီတိ ပဘူ, ဝိဘဝနံ ဝိဘူ, အဘိဘဝတီတိ အဘိဘူ, သယံ ဘဝတီတိ သယမ္ဘူ, ဂေါတ္တံ အဘိဘဝတီတိ ဂေါတ္တဘူ, ဂေါတြဘူ ဣစ္စာဒိ။
ဗျဉ္ဇနန္တေသု –
֍ * ၈၀၈။ ကွိမှိ လောပေါန္တဗျဉ္ဇနဿ [က. ၆၁၅; ရူ. ၅၈၆; နီ. ၁၂၂၀]။
ဓာတူနံ အန္တဗျဉ္ဇနဿ လောပေါ ဟောတိ ကွိမှိ။
အန္တံ ကရောတီတိ အန္တကော, နန္ဒံ ကရောတီတိ နန္ဒကော, ဇီဝံ ကရောတီတိ ဇီဝကော, စိတ္တံ ဝိစိတ္တံ ကရောတီတိ စိတ္တကော, သုခေန ခမိတဗ္ဗန္တိ သုခံ, ဒုက္ခေန ခမိတဗ္ဗန္တိ ဒုက္ခံ, ပရိတော ခညတေတိ ပရိက္ခာ, သံ အတ္တာနံ ခနတီတိ သင်္ခေါ, န ဂစ္ဆတီတိ အဂေါ-နဂေါ, သီသံ ဥပဂစ္ဆတီတိ သီသူပဂေါ။ ဧဝံ ဂီဝူပဂေါ, နိန္နဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတီတိ နိန္နဂါ-နဒီ, တုရံ သီဃံ ဂစ္ဆတီတိ တုရင်္ဂေါ, မဇ္ဈေ ဗိန္ဒာဂမော။
(နိရုတ္တိ၊၅၆၂။)ဘုဇေန ကုဋိလေန ဂစ္ဆတီတိ ဘုဇဂေါ, ဥရေန ဂစ္ဆတီတိ ဥရဂေါ, ခေန အာကာသေန ဂစ္ဆတီတိ ခဂေါ, ဝေဟာသေ ဂစ္ဆတီတိ ဝိဟဂေါ, မဟာဝုတ္တိနာ ဝေဟာသဿ ဝိဟာဒေသော။
‘‘ဂေါ ဂစ္ဆတိ, ဂါဝေါ ဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု ပန ‘‘ဂေါစရော, ဂေါဓနော, ဂေါတ္တံ, ဂေါတြဘူ’’တိအာဒီသု စ ကွိမှိ အန္တဗျဉ္ဇနလောပေ ကွိလောပေ စ ကတေ မဟာဝုတ္တိနာ ဥပန္တဿ ဩတ္တံ ကတွာ ဂေါဣတိ ပကတိရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဗလံ ဂဏီယတိ ဧတ္ထာတိ ဗလဂ္ဂံ, ဘတ္တံ ဂဏှန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘတ္တဂ္ဂံ။ ဧဝံ သလာကဂ္ဂံ, ဥပေါသထဂ္ဂံ။
ကမ္မေန ဇာယတီတိ ကမ္မဇော။ ဧဝံ စိတ္တဇော, ဥတုဇော, အတ္တနိ ဇာတောတိ အတြဇော, ပုဗ္ဗေ ဇာတော ပုဗ္ဗဇော, ပစ္ဆာ ဇာတော အနုဇော, သဟ ဇာယတီတိ သဟဇော, ထလေ ဇာယတီတိ ထလဇံ။ ဧဝံ ဒကဇံ, ဝါရိဇံ, အမ္ဗုဇံ။ အဏ္ဍေ ဇာယတီတိ အဏ္ဍဇော, ဒွိက္ခတ္တုံ ဇာယတီတိ ဒွိဇော, သဟ ဘာသန္တိ ဧတ္ထာတိ သဘာ, ကုဉ္ဇေ ရမတီတိ ကုဉ္ဇရော ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၈၀၉။ ကွိမှိ ဃော ပရိပစ္စာသမောဟိ [က. ၅၃၈; ရူ. ၅၉၅; နီ. ၁၁၂၃; ‘။ပစ္စ။’ (ဗဟူသု)]။
ပရိ စ ပတိ စ အာ စ သဉ္စ ဩ စ ဧတေဟိ ပရဿ ဟနဿ ဃော ဟောတိ ကွိမှိ။
ပရိဟညတီတိ ပလိဃော, ရဿ လတ္တံ။ ပတိဟနတီတိ ပဋိဃော, တဿ ဋတ္တံ။ ဘုသော ဟနတိ ဗာဓတီတိ အဃံ-ဒုက္ခံ ပါပဉ္စ, ဝိသေသေန ဘုသော ဟနတီတိ ဗျဂ္ဃော, ဒိဋ္ဌိ, သီလသာမညေန သံဟတောတိ သံဃော-သမူဟော, ဒေဝသံဃော, ဗြဟ္မသံဃော, မိဂသံဃော, ဩဟနတိ အဓောဘာဂံ ကတွာ မာရေတီတိ ဩဃော, ကိလေသောဃော, သံသာရောဃော, ဥဒကောဃော။
သုတ္တဝိဘတ္တိယာ အညတောပိ ဃော ဟောတိ, မာတရံ ဟနတီတိ မာတုဃော။ ဧဝံ ပိတုဃော ဣစ္စာဒိ။
֍ * >၈၁၀။ ဏွာဒယော [က. ၆၅၀; ရူ. ၆၅၁; နီ. ၁၂၈၈]။
(နိရုတ္တိ၊၅၆၃။)ကြိယတ္ထာ ဘာဝကာရကေသု ဏုအာဒယော ဟောန္တိ, ဥပရိ ဝုစ္စမာနော သဗ္ဗော ဏွာဒိကဏ္ဍော ဣမဿ သုတ္တဿ နိဒ္ဒေသော ဟောတိ, တသ္မာ ဣဓ ကိဉ္စိမတ္တံ ဝုစ္စတေ။
ကရောတီတိ ကာရု-သိပ္ပီ, အယတိ ဝဍ္ဎတီတိ အာယု, အယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ သတ္တာ ဧတေနာတိ ဝါ အာယု-ဇီဝိတံ, သောဘာဝိသေသံ ရဟန္တိ ဇဟန္တိ စန္ဒ, သူရိယာ ဧတေနာတိ ရာဟု-အသုရိန္ဒော, ဟိတသုခံ သာဓေတီတိ သာဓု-သပ္ပုရိသော, ဝါယတီတိ ဝါယုဝါတော ဣစ္စာဒိ။
ဣတိ ရီရိက္ခာဒိပစ္စယရာသိ။
ပကတိရူပရာသိ နိဋ္ဌိတော။
ဣတိ နိရုတ္တိဒီပနိယာ နာမ မောဂ္ဂလ္လာနဒီပနိယာ
တဗ္ဗာဒိကဏ္ဍော နာမ ကိတကဏ္ဍော နိဋ္ဌိတော။