နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။
သုဗောဓာလင်္ကာရဋီကာ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ယော ပါဒနီရဇဝရောဒရရာဓိတေန [။ရာဒိကေန (က.)]၊
လောကတ္တယေန’ဝိကလေန နိရာကုလေန။
ဝိညာပယီ နိရုပမေယျတမတ္တနော တံ၊
ဝန္ဒေ မုနိန္ဒမဘိဝန္ဒိယ ဝန္ဒနီယံ။
ပတ္တော သပတ္တဝိဇယော ဇယဗောဓိမူလေ၊
သဒ္ဓမ္မရာဇပဒဝိံ ယဒနုဂ္ဂဟေန။
သတ္တာပသတ္တ [သတ္တပ္ပသတ္ထ (က.)] ဝိပုလာမလသဂ္ဂုဏဿ၊
သဒ္ဓမ္မသာရရတနဿ နမတ္ထု တဿ။
ယော ဘာဇနတ္တမဘိသမ္ဘုဏိ သဂ္ဂုဏဿ၊
တဿာပိ ဓမ္မရတနဿ မဟာရဟဿ။
သမ္ဘာဝိတံ သသိရသာဟိတသန္နတေဟိ၊
သမ္ဘာဝယာမိ သိရသာ ဂဏမုတ္တမံ တံ။
ယေ’နန္တတန္တရတနာကရမန္ထနေန၊
မန္ထာ’စလောလ္လသိတဉာဏဝရေန လဒ္ဓါ။
သာရာ မတာတိ သုခိတာ သုခယန္တိ စညေ၊
တေ မေ ဇယန္တိ ဂုရဝေါ ဂုရဝေါ ဂုဏေဟိ။
၁. ဒေါသာဝဗောဓ ပဌမပရိစ္ဆေဒ
ရတနတ္တယပ္ပဏာမဝဏ္ဏနာ
မုနိန္ဒဝဒနမ္ဘောဇ-ဂဗ္ဘသမ္ဘဝသုန္ဒရီ။
သရဏံ ပါဏိနံ ဝါဏီ၊ မယှံ ပီဏယတံ မနံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂။)֍ * ၁။ အထာယံ ဂန္ထကာရော ဂန္ထာရမ္ဘေ ပုဗ္ဗပယောဂါနုဗန္ဓသဘာဝသိဒ္ဓိကဝိဂုဏောပေတာနံ ယတိပေါတာနံ တဒုပါယန္တရဝိရတာ ကမန္တရာပေတပရက္ကမသမ္ဘဝေနာဓိဂတဗျသနသတမုပလဗ္ဘ ဒယာသဉ္ဇာတရသရသဟဒယတာယ တဒုပါယဘူတံ ဗန္ဓလက္ခဏံ ဝိရစယိတုကာမောဘိမတသိဒ္ဓိနိမိတ္တမတ္တနောဓိဂတသဒ္ဓမ္မဒေဝတာနုဿရဏံ တာဝ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မုနိန္ဒေ’’စ္စာဒိ။ နနု ‘‘ဗန္ဓလက္ခဏံ ဝိရစယိတုကာမော’’တိ ဝုတ္တံ, ကိမေတ္ထ လက္ခဏကရဏေန အဒိဋ္ဌလက္ခဏာပိ ဒိဿန္တိ ဗန္ဓန္တာတိ? သစ္စံ, တထာပိ တေ ဃုဏက္ခရပ္ပကာသာ တဗ္ဗိဒူနံ ပယောဂါနုသာရိနော ဝါ သိယုံ, ပုဗ္ဗေ ကတသတ္ထပရိစယာ ဝါ သိယုန္တိ ဝိညေယျံ။ ဝါဏီ မယှံ မနံ ပီဏယတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝါဏီတိ ဝါ သရဿတျပရနာမဓေယျာ ကာစိ ဒေဝတာ, သာ သဗ္ဗာဝဒါတာ ယထိစ္ဆိတတ္ထသာဓနပုဏ္ဍရီကဂဗ္ဘေ နိသီဒတီတိ လောကဝါဒေါ။ ဝါဏီတိ ပန ပစ္စုဟဝိရဟေနာဘိမတသိဒ္ဓိနိဗန္ဓနေကတာဏော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာသိတော သဒ္ဓမ္မော, တတောယေဝါယံ ဒေဝတာ ရုပ္ပတေ။ တတ္ထ သရဿတိယာ ယထာ’သတ္တာ ဇာတာယ မနောသမ္ပီဏနန္တိ လောကော, သဒ္ဓမ္မဒေဝတာယ တု မနောပီဏနံ, တဿာ သဗ္ဗဝဇ္ဇရဟိတာယစ္စန္တနိမ္မလာယ နိရန္တရတ္ထနေကတာဏပ္ပဝတ္တိယာ မနသော သမ္ပီဏနံ။ တေန စ ပဿဒ္ဓိ, တာယ ပန သုခံ, တေနာပိ သမာဓိ, သမာဓိသမ္ဘဝေန ယထာဘူတာဝဗောဓသမ္ဘဝတော ဝိစိတ္တာနေကသဒ္ဒတ္ထဝိသေသာ ပဋိဘန္တျနာယာသေန, တတော စ ယထိစ္ဆိတသိဒ္ဓိနိပ္ဖတ္တီတိ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ တပ္ပသာဒမာသီသတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃။)ကိံဝိသိဋ္ဌောစ္စာဟ ‘‘မုနိန္ဒေ’’စ္စာဒိ။ ဥဘော လောကေ မုနာတိ ဇာနာတီတိ မုနိ, ဣန္ဒတိ ပရမိဿရိယံ ပဝတ္တေတိ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဣန္ဒော, မုနိ စ သော ဣန္ဒော စ, မုနီနံ ဣန္ဒောတိ ဝါ မုနိန္ဒော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ တတောယံ တဿ နိမိတ္တကသညာ။ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ပရိယာယသဒ္ဒေသွညေသု ကဝိကာမိတဿတ္ထဿေကန္တဝါစကတ္တေနော’ စိတျသမ္ပောသကောယံ မုနိန္ဒသဒ္ဒေါ, တထာ ဟိ ယော ဥဘယလောကဇာနနေန မုနီနံ ပရမိဿရိယပုဂ္ဂလာနမ္ပိ ပရမိဿရိယံ ဝတ္တေတိ, သော ပရံ ပီဏေတိ ဟေတုဘာဝေန’တြေ’တျု’စိတမေဝ, တထာ ပဒန္တရာနမ္ပိ ဩစိတျံ ပေါသေတိ။ တထာ ဟိ တာဒိသဿ ဝဒနာရဝိန္ဒောဒရေ သမ္ဘဝါ သုန္ဒရီ, တတောယေဝ ပဋိသရဏံ, တသ္မာ စ မနော ပီဏေတီတိ။ တဿ ဝဒနံ, တမိဝ မုနိန္ဒဝဒနံ, အမ္ဘောဇံ။ တမေဝ ဝါ လက္ခိသံယောဂိတာဒိသဓမ္မေန’မ္ဘောဇံ, ပဒုမံ။ တဿ ဂဗ္ဘော။ တတ္ထ သမ္ဘဝေန ပဝတ္တိယာ, ဥပ္ပတ္တိယာ ဝါ သုန္ဒရီ နိရဝဇ္ဇာ ဒေဝတာ။ ဝါစာ ပန ဒေါသလေသေနာပ’သမ္ဖုဋ္ဌာဝ နိရဝဇ္ဇာ, တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ဂုဏာလင်္ကာရသံယုတ္တာ’’ [သုဗောဓာလင်္ကာရ ၁၄ ဂါထာ] ဣစ္စာဒိ။ တတောဝါယံ သရဏံ ပါဏိနံ သတ္တာနံ ပဋိဘာနာဒိဂုဏဝိသေသာဝဟတ္တမတ္တေန ပဋိသရဏဘူတာ ဒေဝတာ။ ဝါစာ ပန သဗ္ဗုပဒ္ဒဝနိဝါရဏေန သဗ္ဗဟိတသုခသမ္ပဒါသမ္ပာဒနေနစ္စန္တပဋိသရဏဘူတာ။ သဘာဝနပုံသကတ္တာ စေတ္ထ န လိင်္ဂပရိဝတ္တနံ။ မယှန္တိ ဧကဝစနေနတ္တနော နိရဘိမာနတ’မာနေတိ သဇ္ဇနမာစာရံ။ အဘိန္နပဒသိလေသော စာယံ, သဗ္ဗတ္ထေဝါဝီကတသဒ္ဒပ္ပယောဂတော။ သိလေသော စာယံ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ သဗ္ဗတ္ထ သိရိံ ပေါသေတိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ဝင်္ကဝုတ္တီသု ပေါသေတိ, သိလေသော တု သိရိံ ပရ’’န္တိ [သုဗောဓာလင်္ကာရ ၁၇၂ ဂါထာ]။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေန နယေန အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဝိတ္ထာရနယေန ပန နာနပ္ပကာရေနတ္ထော သံဝဏ္ဏေတုံ သက္ကာ။ တထာ သတိ ဂန္ထဂါရဝေါပိ သိယာတိ ပကာရောယမေဝဗ္ဘုပဂတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄။)֍ * ၁။ သုပရိသုဒ္ဓဗုဒ္ဓိဂေါစရပရမဝိစိတ္တဂန္ထကာရကောယမာစရိယ- သံဃရက္ခိတမဟာသာမိပါဒေါ သပိဋကတ္တယသဗ္ဗသတ္ထပါရာဝတရဏေန သဉ္ဇာတာနပ္ပကပီတိသုခမနုဘဝံ ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသာသနဒွယဿ ပရိယတ္တိမူလကတ္တာ ယေန ကေနစိ ပရိယာယေန တဿာ ပရိယတ္တိယာ အတ္ထာဝဗောဓေန ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သာဓုဇနံ ပရိတောသေယျ’’မိတိ တဒဓိဂမောပါယဘူတမိဒံ ပကရဏမာရဘန္တော ဂန္ထာရမ္ဘေ ဣဋ္ဌဒေဝတာယ ပဏာမကရဏံ သတာစာရာနုရက္ခဏတ္ထံ [သဒါစာရာနုရက္ခဏတ္ထံ (က.)], ဝိသေသတော အဘိမတဂန္ထဿာနန္တရာယေန ပရိသမတ္တိယာ စ ကာရဏမိတိ ဣဋ္ဌဒေဝတာနုဿရဏံ, ဂန္ထန္တရာရမ္ဘပဋိက္ခေပကဇနပဋိဗာဟနပုဗ္ဗကာနိ အဘိဓာနာဘိဓေယျကရဏပ္ပကာရပယောဇနာနိ စ ဒဿေန္တော ‘‘မုနိန္ဒဝဒနမ္ဘောဇ။ပေ.။ ပရိဿမော’’တိ ဂါထတ္တယမာဟ။ ဧတ္ထ ပဌမဂါထာယ ဣဋ္ဌဒေဝတာသင်္ခါတရတနတ္တယပ္ပဏာမော ဒဿိတော, ဒုတိယဂါထာယ အာရမ္ဘပဋိက္ခေပကဇနာ နိသေဓိတာ, တတိယဂါထာယ အဘိဓာနာဒိကံ ဒဿိတံ။ တထာ ဟိ လောကုတ္တရဓမ္မနိဿိတပရိယတ္တိသင်္ခါတသဗ္ဗညုဘာရတိယာ မနောသမ္ပီဏနာသီသနာပဒေသေန အတ္တနော နိဿေသဓမ္မရတနေ ပသာဒေါ ပကာသိတော။ သော ပန ဓမ္မပ္ပသာဒေါ တဒဝိနာဘာဝတော ဗုဒ္ဓသံဃေသုပိ သိဒ္ဓါတိ ရတနတ္တယဝိသယံ ပဏာမံ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ ဒဿေတိ။ သော ဟိ အတ္ထတော ပဏာမကြိယာဘိနိပ္ဖာဒိကာ ကုသလစေတနာ။ ဧတ္ထ ဖလံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅။)ပုန သန္တေသု ရာမသမ္မာဒျလင်္ကာရေသု ပိဋ္ဌပိသနံ ဝိယ ဟောတီဒံ အလင်္ကာရကရဏန္တိ ဝဒန္တာ ဝိရုဒ္ဓဝါဒိနော ရာမသမ္မာဒီနမတ္ထိဘာဝံ ဥဗ္ဘာဝေတွာ [အဘျုပဂမေတွာ (က.)] တေ သုဒ္ဓမာဂဓိကာ န ဝဠဉ္ဇေန္တီတိ ဣမိနာ ပဋိသိဒ္ဓါ။ နိရာကရဏဖလဉှိ ဂန္ထဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝေါဝ။ အပိစ သဒ္ဒါလင်္ကာရအတ္ထာလင်္ကာရဒီပကေန အလင်္ကာရသဒ္ဒေန ဂန္ထသရီရသင်္ခါတသညိနော သညာသင်္ခါတအဘိဓာနဉ္စ အလင်္ကာရသဒ္ဒဿ သဒ္ဒါလင်္ကာရာဒျဘိဓေယျဉ္စ သုဒ္ဓမာဂဓိကတ္တံ ဝတွာ အလင်္ကာရသဒ္ဒဿ ဝိသေသနဘူတအနုရူပသဒ္ဒေါပါဒါနေန ဗုဒ္ဓဝစနဿ ဥပယောဂတ္တံ မာဂဓိကဝေါဟာရေန ဘဝတီတိ ဂမျမာနတ္တာ ကရဏပ္ပကာရဉ္စ အလင်္ကာရဂန္ထပ္ပဝတ္တိယာ အတ္ထာလင်္ကာရာဒိနိဿိတတ္တာ ဣမိနာ အလင်္ကာရသဒ္ဒေနေဝ အလင်္ကာရသင်္ခရဏသင်္ခါတပ္ပယောဇနဉ္စ ဒဿေတိ။
သတ္ထပ္ပယောဇနာနံ သာဓျသာဓနလက္ခဏော သမ္ဗန္ဓော ပန သမ္ဗန္ဓဿ နိဿယဘူတသတ္ထပ္ပယောဇနာနံ ဒဿနေနေဝ တန္နိဿိတတ္တာ သယမ္ပိ ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဝုတ္တံ ဟိ–
‘‘သတ္ထံ ပယောဇနဉ္စေဝ၊ ဥဘော သမ္ဗန္ဓနိဿယာ။
ဝုတ္တာ တံဝုတ္တိယာယေဝ၊ ဝုတ္တော တန္နိဿိတောပိ သော’’တိ။
တဿတ္ထော– သမ္ဗန္ဓနိဿယာ သမ္ဗန္ဓဿ အာဓာရဘူတာ သတ္ထံ, ပယောဇနဉ္စ ဥဘော ဝုတ္တာ, တံဝုတ္တိယာယေဝ တေသံ ဥဘိန္နံ ကထနေနေဝ တန္နိဿိတော တေ နိဿာယ ပဝတ္တော သောပိ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော ဘဝတီတိ။
ဧတ္ထ အဘိဓာနကထနံ ဝေါဟာရသုခတ္ထံ, အဘိဓေယျာဒိကထနံ ပန တေဟိ ယုတ္တာနံယေဝ ဂန္ထာနံ သုဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗကာဒီနံ ဥပါဒေယျတ္တဉ္စ တဗ္ဗိပရီတာနံ ဥမ္မတ္တကဝစနာဒီနမိဝအနုပါဒေယျတ္တဉ္စ ပကာသနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘သမ္ဗန္ဓာနုဂုဏောပါယံ [သမ္ဗန္ဓျနုဂုဏောပါယံ (က.)]၊ ပုရိသတ္ထာဘိဓာယကံ။
ဝီမံသာဓိဂတံ [ဝီမံသာဓိကတံ (သီ.)] ဝါကျ-မတောနဓိဂတံ [။နဓိကတံ (သီ.)] ပရ’’န္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆။)တဿတ္ထော– သမ္ဗန္ဓာနုဂုဏောပါယံ သာဓိယသာဓနလက္ခဏသမ္ဗန္ဓဿ နိဿယဘူတဝါစ္စဝါစကာနံ သမ္ဗန္ဓိဘူတာနံ အညမညာနုရူပဂုဏပရိဇာနနေ ကာရဏဘူတံ ပုရိသတ္ထာဘိဓာယကံ စတုဗ္ဗိဓဓမ္မအတ္ထကာမမောက္ခသင်္ခါတာနံ ပုရိသတ္ထာနံ ဝါစကဘူတံ ဝါကျံ ‘‘ဧကာချာတော ပဒစ္စယော, သိယာ ဝါကျံ သကာရကော’’တိ [အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာ ၁၀၆ ဂါထာ] ဝုတ္တလက္ခဏမဇ္ဈပတိတဝါကျသမုဒါယောပေတံ မဟာဝါကျသရူပသတ္ထံ ဝီမံသာဓိဂတံ ဉာဏဂတိလက္ခဏဥပပရိက္ခာယ အဓိဂတံ အဓိပ္ပေတံ, အတော ပရံ ဝုတ္တလက္ခဏသတ္ထတော အညံ အနဓိဂတံ နာဓိပ္ပေတန္တိ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဂါထာနံ နိက္ခေပပ္ပယောဇနံ။
လောကေ ပဒုမဂဗ္ဘေ ဝသန္တိယာ သဗ္ဗင်္ဂဓဝလာယ ယထိစ္ဆိတတ္ထသာဓိကာယ သရဿတီနာမိကာယ ဒေဝတာယ ‘‘ဝါဏီ’’တိ ဝေါဟာရတော ဣမိနာ အတ္ထေန ယောဇေတွာ အဘိန္နပဒသိလေသာလင်္ကာရဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ပဒတ္ထော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – မုနိန္ဒဿ သောဘာသုဂန္ဓာဒိဂုဏယောဂတော မုခသဒိသဿ, နော စေ မုခသင်္ခါတအမ္ဘောဇဿ ဂဗ္ဘေ ဥဒရေ သမ္ဘဝေန ပဝတ္တိယာ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝါ သုန္ဒရီ နိဒ္ဒေါသာ, သောဘနာ ဝါ ပါဏိနံ သရဏံ အတောယေဝ အဟိတာပနယနဟိတာဝဟတ္ထေန သဗ္ဗသတ္တာနံ ပဋိဿရဏဘူတာ ဝါဏီ ယထာဝုတ္တဂုဏောပေတာ သရဿတီဒေဝတာ, နော စေ သဗ္ဗညုဘာရတီတိ ဝုတ္တသဒ္ဓမ္မရတနံ မယှံ မနံ ဂန္ထဝိရစနေ ဗျာဝဋဿ မေ စိတ္တံ ပီဏယတံ အဘိမတတ္ထသမ္ပာဒနေန ပီဏယတူတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇။)ဥဘယလောကဇာနနတော မုနိ စ သော ဣန္ဒဘာဝပဝတ္တနတော ဣန္ဒော စေတိ ကမ္မဓာရယေန ဝါ, အဂါရိယမုနိအနဂါရိယမုနိသေခမုနိအသေခမုနီနံ စတုန္နံ ပဉ္စမော ဟုတွာ ဣန္ဒောတိ ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသေန ဝါ မုနိန္ဒော။ ဒေဝတာပက္ခေ ဝဒနမိဝ ဝဒနန္တိ အမ္ဘောဇေ, သဒ္ဓမ္မပက္ခေ အမ္ဘောဇမိဝ အမ္ဘောဇန္တိ ဝဒနေ စ ဥပစာရေန ဂဟိတေ ကမ္မဓာရယော။ မုနိန္ဒဿ ဝဒနမ္ဘောဇမိတိ စ, တဿ ဂဗ္ဘောတိ စ, တသ္မိံ သမ္ဘဝေါတိ စ, တေန သုန္ဒရီတိ စ ဝါကျံ။ ဝါဏိယာ ဝိသေသနတ္တေပိ ဧကန္တနပုံသကတ္တာ သရဏသဒ္ဒဿ န လိင်္ဂပရိဝတ္တနဘာဝေါ။ ပါဏိနန္တိ ရဿတ္တံ, ဒီဃဿ ဗျဘိစာရတ္တာ။ မယှန္တိ ဧကဝစနေန အတ္တနော သာဓုဂုဏောဒယကာရဏံ နိရတိမာနတံ ဒီပေတိ။ သန္တေသုပိ အညေသု ဇိနပရိယာယေသု မုနိန္ဒသဒ္ဒေါ ဣဋ္ဌမနောသမ္ပီဏနအမ္ဘောဇတုလျတာသုန္ဒရိတ္တသရဏတ္တသင်္ခါတာနံ အတ္ထန္တရာနံ ဩစိတျံ ပေါသေတီတိ ပယုတ္တော။ တထာ ဟိ တာဒိသဿ မုခံ အမ္ဘောဇတုလျံ, တသ္မိံ မုခေါဒရေ သမ္ဘဝါ သုန္ဒရီ, တတောယေဝ ပါဏိနံ သရဏံ။ တသ္မာယေဝ မနောသမ္ပီဏနေ ပဋုတ္တံ သုဗျတ္တမိတိ ဩစိတျံ ဟောတိ။ လောကေ ပတ္ထဋမိဒမောစိတျမာဒရဏီယံ ဟောတိ။ တသ္မိဉှိ ဥတ္တမကဝယောယေဝ ဥပဒေသကာတိ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ဩစိတျံ နာမ ဝိညေယျံ၊ လောကေ ဝိချာတမာဒရာ။
တတ္ထောပဒေသပ္ပဘဝါ၊ သုဇနာ ကဝိပုင်္ဂဝါ’’တိ [သုဗောဓာလင်္ကာရ ၁၀၄ ဂါထာ]။
နိမိတ္တဝဏ္ဏနာ
ရာမသမ္မာဒျလင်္ကာရာ၊ သန္တိ သန္တော ပုရာတနာ။
တထာပိ တု ဝဠဉ္ဇေန္တိ၊ သုဒ္ဓမာဂဓိကာ န တေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈။)֍ * ၂။ အထေဝမဘိဂတာမိတသိဒ္ဓိသမ္ပဒါပါဒနေကစတုရပရမိဋ္ဌဒေဝတာ- ဘာဝရူပိတသဒ္ဓမ္မရတနဿော’ ပဒဿိတနိပစ္စကာရေန ဣဋ္ဌဒေဝတာပူဇံ ဒဿေတွာ ‘‘နနု ဗန္ဓလက္ခဏမတ္ထိယေဝ ပုဗ္ဗကံ, တသ္မာ ကိမနေန ပိဋ္ဌပိသနေနေ’’တိ လက္ခဏန္တရာရမ္ဘပဋိက္ခေပကဇနပဋိဗာဟနပုဗ္ဗကမဘိဓေယျပ္ပယောဇန- သမ္ဗန္ဓေ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ရာမသမ္မေ’’စ္စာဒိ။ ရာမသမ္မာဒီနံ ရာမသမ္မပဘုတီနံ ပုဗ္ဗာစရိယာနံ, ရာမသမ္မာဒယော ဝါ တံသမ္ဗန္ဓတော။ ဘဝတိ ဟိ တံသမ္ဗန္ဓတော တဗ္ဗောဟာရော ယထာ ကိဉ္စိပိ ဝေဇ္ဇသတ္ထံ ‘‘ဗိမ္ဗိသာရော’’တိ။ အလင်္ကာရာ ဘူသာဝိသေသာ, ဗန္ဓာလင်္ကာရပဋိပါဒကတ္ထေန အလင်္ကာရချာ ဂန္ထဝိသေသာ ဝါ။ သန္တော သောဘနာ။ ဒွေပိ ပုရာ ပုဗ္ဗကာလေ ဘဝါ ပုရာတနာ, ပေါရာဏိကာ။ ဥဘောပိ သန္တိ။ ယဇ္ဇပိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ တထာပိ တူတိ နိပါတသမုဒါယောယံ ဝိသေသာဘိဓာနာရမ္ဘေ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓမာဂဓိကာတိ မဂဓေသု ဘဝါ, တတ္ထ ဝိဒိတာ ဝါ မဂဓာ, သဒ္ဒါ။ တေ ဧတေသံ သန္တိ, တေသု ဝါ နိယုတ္တာတိ မာဂဓိကာ။ သုဒ္ဓါ စ သက္ကဋာဒိဘာသိတကာလုသိယာဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓါ, အသမ္မိဿာ ဝါ အပရိစိတတ္တာ တေ မာဂဓိကာ စာတိ သုဒ္ဓမာဂဓိကာ, ယတိပေါတာ။ တေ ယထာဝုတ္တေ အလင်္ကာရေ အာဘရဏဝိသေသေ န ဝဠဉ္ဇေန္တိ, ပသာဓနဝိသေသေ နာနုဘဝန္တိ။ ဂန္ထဝိသေသေ ပန ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိဝသေန အတ္တနော သုဒ္ဓမာဂဓိကတ္တာ, ရာမသမ္မာဒီနဉ္စ သက္ကဋာဒိဘာဝတောတိ အယမေတ္ထ သဒ္ဒတ္ထော။ ဘာဝတ္ထလေသောပေတ္ထ ပရိပူရတိ, တထာဝိဓပတီတိယောဂတော။ သုဒ္ဓမာဂဓိကာ အတ္တနော ပရိသုဒ္ဓဘာဝေန ပုဗ္ဗေ သောဘနာပိ တေ အလင်္ကာရာ ဣဒါနိ မလဂ္ဂဟိတဘာဝပ္ပတ္တာ ‘‘ကိံ တေဟိ မလဂ္ဂဟိတေဟိ အမှာဒိသာနံ သုဒ္ဓသတ္တာန’’န္တိ န ဝဠဉ္ဇေန္တီတိ။
‘‘ပတီယမာနံ ပန ကိဉ္စိ ဝတ္ထု၊
အတ္ထေဝ ဝါဏီသု မဟာကဝီနံ။
ယံ တံ ပသိဒ္ဓါဝယဝါတိရိတ္တ-
မာဘာတိ လာဝဏျမိဝင်္ဂနာသူ’’တိ။
ဟိ ဝုတ္တံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉။)֍ * ၂။ သန္တော ဝိညူဟိ ပသတ္ထတ္တာ သောဘနာ ပုရာတနာ ပုဗ္ဗကာလသမ္ဘူတာ ရာမသမ္မာဒျလင်္ကာရာ ရာမသမ္မာဒီဟိ အာစရိယေဟိ ဝိရစိတတ္တာ, တေသံ တံသမ္ဗန္ဓတော တဗ္ဗောဟာရသဒိသနာမတ္တာ ဝါ ရာမသမ္မာဒယော နာမ အလင်္ကာရာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝေဇ္ဇသတ္ထေ ‘‘ဗိမ္ဗိသာရော’’တိ ဝေါဟာရော ဝိယ။ အလင်္ကာရာ ဘူသာဝိသေသာ, အလင်္ကာရတ္တပဋိပါဒနတော အလင်္ကာရနာမိကာ ဂန္ထဝိသေသာ ဝါ သန္တိ ကိဉ္စာပိ ဝိဇ္ဇန္တိ, တထာပိ တု ဧဝံ သန္တေပိ သုဒ္ဓမာဂဓိကာ သက္ကဋပါကတာဒီသု အညဘာသာသု ပရိစယာဘာဝတော ကေဝလမာဂဓိကာ တေ ရာမသမ္မာဒိကေ အလင်္ကာရေ န ဝဠဉ္ဇေန္တိ ပသာဓနဝသေန, ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိဝသေန န သေဝန္တိ။ မဂဓေသု ဘဝါ, တေသု ဝါ ဝိဒိတာ မဂဓာ, သဒ္ဒါ။ တေ ဧတေသံ အတ္ထိ, တေသု နိယုတ္တာတိ ဝါ မာဂဓိကာ။ သုဒ္ဓသဒ္ဒေါ မဂဓဝိသေသနော, မာဂဓိကဝိသေသနော ဝါ ဟောတိ။ သဒ္ဒါနံ တာဒိသပတီတိဝိသေသယောဂတော ဘာဝတ္ထလေသောပိ ဣဓ ဒိပ္ပတိ။ တထာ ဟိ သုဒ္ဓမာဂဓိကာ အတ္တနော သုဒ္ဓတ္တာ တေသံ ဝိနျာသေန သောဘနတ္တေ သတိပိ ဘာသာယ ပုရာတနတ္တာ အပရိသုဒ္ဓါတိ အဝမညမာနာ န ဝဠဉ္ဇေန္တီတိ။ ဝတ္တိစ္ဆိတဿတ္ထဿ ဥပတ္ထမ္ဘကဘူတော ဘာဝတ္ထလေသောပိ မဟာကဝီနံ ဝစနေသုယေဝ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝုတ္တံ ဟိ–
‘‘ပတီယမာနံ ပန ကိဉ္စိ ဝတ္ထု၊
အတ္ထေဝ ဝါဏီသု မဟာကဝီနံ။
ယံ တံ ပသိဒ္ဓါဝယဝါတိရိတ္တ-
မာဘာတိ လာဝဏျမိဝင်္ဂနာသူ’’တိ။
တဿတ္ထော – မဟာကဝီနံ ပူဇိတကဝီနံ ဝါဏီသု ဝစနဝိသေသေသု ပတီယမာနံ ဂမ္မမာနံ ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု ယော ကောစိ အတ္ထလေသော အတ္ထေဝ အတ္ထိ ဧဝ, တံ ဝတ္ထု အင်္ဂနာသု ဝနိတာသု ပသိဒ္ဓါဝယဝါတိရိတ္တံ ဟတ္ထပါဒါဒိပါကဋသရီရာဝယဝတော အဓိကံ လာဝဏျမိဝ မနောဂေါစရီဘူတသုန္ဒရတ္တံ ဝိယ ပသိဒ္ဓါဝယဝါတိရိတ္တံ ပကာသသဒ္ဒါဝယဝတော အဓိကံ ဟုတွာ အာဘာတိ ဒိပ္ပတီတိ။
အဘိဓာနာဒိဝဏ္ဏနာ
တေနာပိ နာမ တောသေယျ-မေတေ’လင်္ကာရဝဇ္ဇိတေ။
အနုရူပေနာ’လင်္ကာရေ-နေ’သမေသော ပရိဿမော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀။)֍ * ၃။ တေနေစ္စာဒိ။ ယေန တေ အလင်္ကာရေ န ဝဠဉ္ဇေန္တိ, တေန ကာရဏေန အလင်္ကာရဝဇ္ဇိတေ အာဘရဏေဟိ, ဂန္ထဝိသေသေဟိ ဝါ ရဟိတေ, အလင်္ကာရာ ဝါ ယထာဝုတ္တဝဇ္ဇိတာ ယေဟိ တေ, ဧတေ ယတိပေါတေ ဧသံ ယတိပေါတာနံ အနုရူပေန ဣဒါနိ ဝိရစိယမာနတ္တာဘိနဝဘာဝတော, ဒသဗလဝဒနကမလမဇ္ဈဝါသိတဘာသိတဝိရစိတဘာဝတော စ အနုစ္ဆဝိကေန အလင်္ကာရေန အာဘရဏေန, အလင်္ကာရသတ္ထေန ဝါ တောသေယျံ အပိနာမ ယထိစ္ဆိတပသာဓနဝသေန, သဝနဓာရဏာဒိဝသေန ဝါ ဝဠဉ္ဇနေန သန္တုဋ္ဌေ ကရေယျံ အပ္ပေဝ နာမ ယန္နူနာတိ ဧသော ပရိဿမော အယံ အမှာကံ တာဒိသသန္တုဋ္ဌိဇနကာလင်္ကာရပကရဏပ္ပယောဂေါ။
အလင်္ကရောန္တိ အတ္တဘာဝမနေနာတိ အလင်္ကာရော, အာဘရဏံ ဟာရကေယူရာဒိ။ အလင်္ကရောန္တိ ဗန္ဓသရီရမနေနာတိ အလင်္ကာရောတိမိနာ ပန အလင်္ကာရသဒ္ဒေန ပသာဒါဒယော သဒ္ဒါလင်္ကာရာ, သဘာဝဝုတျာဒယော စ အတ္ထာလင်္ကာရာ နာနပ္ပကာရာ သင်္ဂဟိတာ, ယေဟိ သဒ္ဒတ္ထသင်္ခါတံ ဗန္ဓသရီရံ သောဘတေ, ယထာ ဟိ ပုရိသသရီရေ ဟာရကေယူရာဒျလင်္ကာရော နျသျတေ, ယေန သောဘတေ, တထာ ဗန္ဓသရီရေပိ သဒ္ဒါလင်္ကာရာ, အတ္ထာလင်္ကာရာ စ နိက္ခိပီယန္တိ, ယတော သောဘတေ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘တံ တု ပါပေန္တုလင်္ကာရာ, ဝိန္ဒနီယတရတ္တန’’န္တိ [သုဗောဓာလင်္ကာရ ၉ ဂါထာ] စ, ‘‘အတ္ထာလင်္ကာရသဟိတေ’’စ္စာဒိကဉ္စ [သုဗောဓာလင်္ကာရ ၁၆၄ ဂါထာ]။
အလင်္ကာရဝိဓာနဘာဝေန တု ဗန္ဓသရီရမ္ပိ တဒတ္ထိယာ အလင်္ကာရော, တထာ တပ္ပဋိပါဒကံ သုဗောဓာလင်္ကာရနာမဓေယျသတ္ထံ အလင်္ကတပဋိပါဒကတ္တေန မင်္ဂလသုတ္တန္တိ ဝိယ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဂန္ထောပိ ကဝိဝါစာန-မလင်္ကာရပ္ပကာသကော’’ [သုဗောဓာလင်္ကာရ ၁၂ ဂါထာ] စ္စာဒိ။ အတြ ဥစ္စတေ –
‘‘မုချောလင်္ကာရသဒ္ဒေါယံ၊ သဒ္ဒတ္ထာလင်္ကတိဿိတော။
သာမတ္ထိယာ တွဓိဋ္ဌာနေ၊ တထာ သတ္ထေပိ တဗ္ဗတီ’’တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁။)အနေနဿာဘိဓေယျာဒီနိ ဝုစ္စန္တိ။ အဘိဓီယတေ ဣတိ အဘိဓေယျံ, သမုဒိတေန သတ္ထေန ဝစနီယတ္ထော။ သော စ သရီရာလင်္ကာရဝိဘာဂကပ္ပနာယ တေသံ ပဋိပါဒနံ။ သုဗောဓာလင်္ကာရေန ဟိ တေ ပဋိပါဒီယန္တိ။ ယေန စ ယော ပဋိပါဒီယတိ, တဿာယမတ္ထော ဘဝတီတိ အဘိဓေယျသတ္ထောပိ။ ဒဿိတမေဝ တု သရီရာလင်္ကာရသင်္ခရဏံ ပယောဇနံ, တံ နိဿာယ သုဗောဓာလင်္ကာရပ္ပဝတ္တိတော။ ယဿ ဟိ ယမုဒ္ဒိဿ ပဝတ္တိ ဟောတိ, တံ တဿ ပယောဇနံ, တံ ပန ကဝိတ္တကိတ္တိပသိဒ္ဓါဒိလက္ခဏံ, ပရမ္ပရာယ တဒတ္ထတာယ သုဗောဓာလင်္ကာရသင်္ခရဏဿ။ သတ္ထပယောဇနာနံ, သာဓိယသာဓနလက္ခဏော သမ္ဗန္ဓော တု နိဿယပဒဿိနာ ဒဿိတောယေဝ။ ယထာဟ –
‘‘သတ္ထံ ပယောဇနဉ္စေဝ၊ ဥဘော သမ္ဗန္ဓနိဿယာ။
ဝုတ္တာတံဝုတ္တိယာယေဝ၊ ဝုတ္တော တန္နိဿိတောပိ သော’’တိ။
အဘိဓေယျာဒိကထနဉ္စ တံသမင်္ဂိဿေဝ စ ဝီမံသာဝိသေသသမင်္ဂီနမုပါဒီယမာနတ္တာ, အညာဒိသဿ ပန ဥမ္မတ္တကဝစနာဒိနော ဝိယ ဟေယျတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သမ္ဗန္ဓာနုဂုဏောပါယံ၊ ပုရိသတ္ထာဘိဓာယကံ။
ဝီမံသာဓိဂတံ ဝါကျ-မတောနဓိဂတံ ပရ’’န္တိ။
ဝါကျန္တိ စေတ္ထ ဝါကျလက္ခဏောပေတမန္တရဝါကျသန္နိစယံ မဟာဝါကျသရူပံ သတ္ထမေဝါဓိပ္ပေတံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂။)֍ * ၃။ ယေန တေ တေ အလင်္ကာရေန ဝဠဉ္ဇေန္တိ, တေန ကာရဏေန အလင်္ကာရဝဇ္ဇိတေ အာဘရဏဝိသေသေဟိ, ဂန္ထဝိသေသေဟိ ဝါ ဝဇ္ဇိတေ, တေ ဝိရဟိတေ ယေဟိ ဧတေ သုဒ္ဓမာဂဓိကေ ဧသံ သုဒ္ဓမာဂဓိကာနံ အနုရူပေန အဘိနဝဘာဝတော မာဂဓိကသရူပံ အနုဂတရူပေန, ဒသဗလဘာသိတဝိရစိတတ္တာ ဝါ အနုကူလေန အလင်္ကာရေန အာဘရဏဝိသေသေန, ဂန္ထဝိသေသေန ဝါ တောသေယျံ အလင်္ကာရဝဠဉ္ဇာပနေန, ဂန္ထဝိသေသေ [ဂန္ထဝိသယေ (က.)] ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိကာရာပနေန ဝါ သန္တုဋ္ဌေ ကရေယျံ အပိနာမ ယံနူန သုန္ဒရမိတိ, ဧသော ပရိဿမော အယံ မမ အလင်္ကာရပကရဏပ္ပယောဂေါ။ အပိနာမာတိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ ဂမျမာနော။
အလင်္ကာရေဟိ ဝဇ္ဇိတာ, အလင်္ကာရာ ဝဇ္ဇိတာ ယေဟိ ဝါတိ စ။ ရူပဿ အနု အနုရူပံ, ရူပံ အနုဂတံ အနုရူပံ ဝါ, တေန အနုရူပေန။ အလင်္ကရောန္တိ အတ္တဘာဝမနေနေတိ အလင်္ကာရော, ဟာရကေယူရာဒိ အာဘရဏပက္ခေ, ဂန္ထပက္ခေ တု အလင်္ကရောန္တိ ဗန္ဓသရီရမနေနေတိ အလင်္ကာရော။ ဣမိနာ မုချဘာဝေန ပသာဒါဒိသဒ္ဒါလင်္ကာရာ စ သဘာဝဝုတျာဒိအတ္ထာလင်္ကာရာ စ ပဝုစ္စန္တိ။ အမုချတော ပန ဣမေသံ ဒွိန္နံ အလင်္ကာရာနမဓိဋ္ဌာနဘူတဗန္ဓသရီရမ္ပိ, တထာ မင်္ဂလသုတ္တရတနသုတ္တာဒိဝေါဟာရော ဝိယ အလင်္ကာရပကာသကံ ‘‘သမ္မာ ဗုဇ္ဈန္တိ ဒွိပ္ပကာရာ အလင်္ကာရာ အနေနေ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန လဒ္ဓသုဗောဓာလင်္ကာရဝရနာမဓေယျသတ္ထမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တမိဒမေဝ –
‘‘မုချောလင်္ကာရသဒ္ဒေါယံ၊ သဒ္ဒတ္ထာလင်္ကတိဿိတော။
သာမတ္ထိယာ တွဓိဋ္ဌာနေ၊ တထာ သတ္ထေပိ တဗ္ဗတီ’’တိ။
ဧတ္ထ သာမတ္ထိယံ နာမ တဒါဓာရတပ္ပဋိပါဒကတ္တဝေါဟာရတော တဒါဓေယျတပ္ပဋိပါဒနီယံ န ဘဝတိ စေ, အညံ ကိံ ဘဝတီတိ အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏမေဝါတိ။
ယေသံ န သဉ္စိတာ ပညာ-နေကသတ္ထန္တရောစိတာ။
သမ္မောဟဗ္ဘာဟတာဝေ’တေ၊ နာဝဗုဇ္ဈန္တိ ကိဉ္စိပိ။
ကိံ တေဟိ ပါဒသုဿူသာ၊ ယေသံ နတ္ထိ ဂုရူနီ’ဟ [ဂရူနိဟ (က.)]။
ယေ တပ္ပာဒရဇောကိဏ္ဏာ၊ တေ’ဝ သာဓူဝိဝေကိနော။
၄-၅။ ဧဝံ လက္ခဏာရမ္ဘပဋိက္ခေပကဇနပဋိဗာဟနပုဗ္ဗကမဘိဓေယျာဒိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သတ္ထတောဝ သဗ္ဗတ္ထ ဂုဏဒေါသဝိဝေစနံ။ အတောယေဝ ဝုစ္စတိ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃။)‘‘သဗ္ဗတ္ထ သတ္ထတောယေဝ၊ ဂုဏဒေါသဝိဝေစနံ။
ယံ ကရောတိ ဝိနာ သတ္ထံ၊ သာဟသံ ကိမတောဓိက’’န္တိ။
တသ္မာ ဂုဏဒေါသဝိဘာဂဝိစာရဏံ နာမ တဗ္ဗိဒူနံယေဝ, နာသတ္ထညူနံ ပုရိသပသူနံ။ တထာ စာဟ –
‘‘ဂုဏဒေါသမသတ္ထညူ၊ ဇနော ဝိဘဇတေ ကထံ။
အဓိကာရော ကိမန္ဓဿ၊ ရူပဘေဒေါပလဒ္ဓိယ’’န္တိ [ကာဗျာဒါသ ၁.၈]။
ယေနေဝံ, တေနေတ္ထ ဂုဏဒေါသဒဿနေ ပသန္နာနေကသတ္ထစက္ခုယေဝါဓိဂတော, နညော တဗ္ဗိပရီတောတျနွယဗျတိရေကဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ယေသ’’န္တိအာဒိဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ယေသန္တိ အနိယမုဒ္ဒေသော, ယေဟီတိ အတ္ထော။ ယေဟိ န သဉ္စိတာ န ရာသိကတာ, နာနာသန္တာနဝုတ္တိနီပိ ဧကတ္တနယေန ဧကသ္မိံ သန္တာနေ န ဝါသိတာ နပရိဘာဝိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာ သာ? ပညာ ဟေယျောပါဒေယျဝိဝေကရူပါ။ ကီဒိသီတိ အာဟ ‘‘အနေကသတ္ထန္တရောစိတာ’’တိ။ အနေကသ္မိံ တိပိဋကတက္ကဗျာကရဏာလင်္ကာရသတ္ထာဒိကေ သတ္ထန္တရေ ဥစိတာ သဝနဓာရဏာဒိဝသေန ပရိစိတာ သာယံ ပညာ ယေသံ န သဉ္စိတာတိ ပကတံ။ ဧတေတိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ နိယမဝစနံ။ သမ္မောဟဗ္ဘာဟတာတိ ယထာဝုတ္တာယာတိသယဝတိယာ ပညာယာဘာဝတော ဗလပ္ပတ္တေန မောဟေန အဗ္ဘာဟတာ ဝိသေသေန ပဟတာ, ဧဝသဒ္ဒိတာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယတော ဧဝံ, တသ္မာပိ ကိဉ္စိပိ ဟေယျောပါဒေယျရူပံ ယံ ကိဉ္စိဒေဝ အဋ္ဌာနာနိယောဇကတာဒိသဂုရုပါဒသုဿူသာနိဿယပဋိလဒ္ဓဝိဝေကပညာတိ- သယာလာဘေန နာဝဗုဇ္ဈန္တိ, န ဇာနန္တီတျတ္ထော။ ယတော အာလသိယာဒိဒေါသလေသပရိဂ္ဂဟောပိ သတတာစရိယသေဝနဝသေန သိရောဝိကိဏ္ဏတာဒိသဂုရုပါဒပင်္ကဇမ္ဗုဇပရာယနော စိရေနပိ ကာလေန နာနာဝိဓသတ္ထန္တရကတပရိစယဗလေန ပပ္ပောတိ တာဒိသံ ပညာဝေယတ္တိယံ။ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄။)န စ ဟာယေထ ကဒါစိ တုလျသေဝီ။
သေဋ္ဌမုပနမံ ဥဒေတိ ခိပ္ပံ၊
တသ္မာ’တ္တနော ဥတ္တရိတရံ ဘဇေထာ’’တိ [အ. နိ. ၃.၂၆]။
တတော ဧတာဒိသော ပညဝါယေဝေတ္ထ ဂုဏဒေါသဝိဘာဂဝိဝေစနေ အဓိကာရီ, နညော တဗ္ဗိပရီတော ပုရိသပသူတိ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော။ ရုဠှော အတ္ထဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘ကိံ တေဟိ ပါဒသုဿူသာ, ယေသံ နတ္ထိ ဂုရူနိဟာ’’တိ။ ဣဟာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ ယေသံ ဇနာနံ ဂုရူနံ ကာတဗ္ဗာ ပါဒသုဿူသာ ပါဒပရိစရိယာ နတ္ထိ, တေဟိ ဇနေဟိ ယထာဝုတ္တနယေန ပညာဝေယတ္တိယရသာနဘိညေဟိ ကိံ ပယောဇနံ, လေသမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, အနဓိဂတာယေဝေတ္ထ ဧတေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ ဗျတိရေကမုခေန အာဟ ‘‘ယေ’’တိအာဒိ။ ယေ ပုဗ္ဗေ ကတပုညတာဒိသမ္ပတ္တိသမ္ပန္နာ တပ္ပာဒရဇေဟိ တေသံ ဂုရူနံ ပါဒဓူလီဟိ ဩကိဏ္ဏာ ဩနဒ္ဓါ ဂဝစ္ဆိတာ, တေဝ သာဓူ ယထာဝုတ္တနယေန ပညာဝေယတ္တိယေန အဘိညာတာ သဇ္ဇနာ ဧဝ ဝိဝေကိနော ဟေယျောပါဒေယျဂုဏဒေါသဝိဘာဂနိယမနပညာသမ္ပတ္တိသမင်္ဂိနော ဟောန္တိ, တေယေဝေတ္ထ ဂုဏဒေါသဝိဝေစနေ အဓိဂတာတိ အဓိပ္ပာယော။ သာ စာယံ ဂုရုပါဒသုဿူသာ ဝိသိဋ္ဌာဒရေန ကရဏီယာတိ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ တဒဘျာသေ သာဓုဇနေ နိယောဇေတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅။)၄-၅။ ယေ သကလသတ္ထပရိစိတညာဏပါဋဝါ ယဒိ ဒေါသမာရောပယန္တိ, တေသံ တဒ္ဒေါသနိရာကရဏံ ဝိနာ ပဒေသာဝဗောဓနမတ္တေန ပဏ္ဍိတမာနီနံ ဝစနဿာဂုရုကရဏံ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ ဒဿေန္တော စ တံဒွါရေနေဝ အတ္တနော အနညသာဓာရဏဂုရုဂါရဝတံ သာဓုဇနေဟိ ပရမာဒရေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗမိတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေသံ။ပေ.။ ကိနော’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ အနေကသတ္ထာနံ တိပိဋကတက္ကဗျာကရဏာဒီနံ အနေကေသံ ဂန္ထာနံ အန္တရေ တတွတ္ထသင်္ခါတအဗ္ဘန္တရေ ဥစိတာ သဝနဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိဝသေန ပရိစိတာ ပညာ သုတမယာ ပညာ ယေသံ ယေဟိ န သဉ္စိတာ, ဒွိန္နမေကက္ခဏေ ပဝတ္တိယာဘာဝေပိ ဥပစိတသမူဟဘာဝတော, ပုဗ္ဗကာလိကပညာယ အပရကာလိကပညာယ အနန္တရအာသေဝနာဒိပစ္စယလာဘတော အဝတ္ထဗာဟုလ္လပဝတ္တိတော ဝါ သဉ္စိတဗ္ဗာပိ န ရာသိကတာ။ ဧတေ ဤဒိသပညာပါဋဝရဟိတာ ဣမေ သမ္မောဟဗ္ဘာဟတာ ပညာပါဋဝါဘာဝတော ဗလပ္ပတ္တေန မောဟေန ဝိသေသေန ပဟတာ ဧဝ ကိဉ္စိပိ ဟေယျောပါဒေယျံ နာဝဗုဇ္ဈန္တိ။ န ဧကေ အနေကေတိ စ, တေ စ တေ သတ္ထာ စေတိ စ, တေသမန္တရမိတိ စ, တသ္မိံ ဥစိတာတိ စ သမ္မောဟေန အဗ္ဘာဟတာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ တေန ဝုတ္တံ–
‘‘ဂုဏဒေါသမသတ္ထညူ၊ ဇနော ဝိဘဇတေ ကထံ။
အဓိကာရော ကိမန္ဓဿ၊ ရူပဘေဒေါပလဒ္ဓိယ’’န္တိ [ကာဗျာဒါသ ၁.၈]။
တဿတ္ထော – အသတ္ထညူ ဇနော ဂုဏဒေါသံ ကထံ ဝိဘဇတေ။ တထာ ဟိ ရူပဘေဒေါပလဒ္ဓိယံ နီလပီတာဒိရူပဝိသေသာဝဗောဓနေ အန္ဓဿ အဓိကာရော အဘိမုခကရဏံ ကိံ ဟောတိ, န ဘဝတျေဝ, တသ္မာ အနေကသတ္ထန္တရဂတသုပ္ပသန္နပညာစက္ခုနာ ဧဝ ဂုဏဒေါသဝိဝေစနံ ဘဝတိ, တဒဘာဝေ န ဘဝတျေဝ။ ဣဒမေဝ ဝုစ္စတေ–
‘‘သဗ္ဗတ္ထ သတ္ထတောယေဝ၊ ဂုဏဒေါသဝိဝေစနံ။
ယံ ကရောတိ ဝိနာ သတ္ထံ၊ သာဟသံ ကိမတောဓိက’’န္တိ။
တဿတ္ထော – သဗ္ဗတ္ထ ဂုဏဒေါသဝိဝေစနံ သတ္ထတောယေဝ ဟောတိ, သတ္ထံ ဝိနာ သတ္ထောစိတတာဒိသပညံ ဝိနာ ယံ ကရောတိ ဂုဏာဂုဏဝိဘာဂံ ကရောတိ, ယံ ကရဏံ အတ္ထိ, အတောဓိကံ သာဟသံ ကိံ အာသုံ ကိရိယာ အနုပပရိက္ခနကိရိယာ နတ္ထေဝ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆။)ဣဟ ဣမသ္မိံ လောကေ ယေသံ အကတပုညာနံ ဇနာနံ ဂုရူနံ
‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော၊
ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော။
ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ၊
နော စာ’ဋ္ဌာနေ နိယောဇကော’’တိ [အ. နိ. ၇.၃၇]။
နိဒ္ဒိဋ္ဌဂုဏောပေတာနံ အာစရိယာနံ ကာတဗ္ဗာ ပါဒသုဿူသာ ပါဒပရိစရိယာ နတ္ထိ, တေဟိ ကိံ ပယောဇနံ။ ယေ ကတပုညာ ဇနာ တပ္ပာဒရဇောကိဏ္ဏာ တေသံ ဂုရူနံ ပါဒရဇေဟိ ဂဝစ္ဆိတာ, တေဝ သာဓူ ဇနာ ဧဝ ဝိဝေကိနော ကလျာဏမိတ္တဂုရုပါသနာဟိ အဓိဂတဝိသိဋ္ဌဝိဝေကဗုဒ္ဓိနော ဘဝန္တိ, တေ ဧဝ ဝိဝေကံ ဇာနန္တီတိ ဘာဝေါ။ သောတုမိစ္ဆာ သုဿူသာ, တံ နိဿာယ ကတ္တဗ္ဗပါဒပရိစရိယာပိ တဒတ္ထိယာ သုဿူသာ နာမ ဟောတိ။ ပါဒေသု သုဿူသာတိ စ, တေသံ ပါဒါတိ စ, တေသု ရဇာနီတိ စ, တေဟိ ဩကိဏ္ဏာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ သိဿာနံ သကလာဘိဗုဒ္ဓိယာ ဂုရုပဋိဗဒ္ဓတ္တာ အတ္တနော ဂုဏတော အဓိကတရာယေဝ သေဝိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ –
‘‘နိဟီယတိ ပုရိသော နိဟီနသေဝီ၊
န စ ဟာယေထ ကဒါစိ တုလျသေဝီ။
သေဋ္ဌမုပနမံ ဥဒေတိ ခိပ္ပံ၊
တသ္မာ’တ္တနော ဥတ္တရိတရံ ဘဇေထာ’’တိ [အ. နိ. ၃.၂၆]။
ကဗ္ဗနာဋကနိက္ခိတ္တ-နေတ္တစိတ္တာ ကဝိဇ္ဇနာ။
ယံကိဉ္စိ ရစယန္တေ’တံ၊ န ဝိမှယကရံ ပရံ။
တေယေ’ဝ ပဋိဘာဝန္တော၊ သော’ဝ ဗန္ဓော သဝိမှယော။
ယေန တောသေန္တိ ဝိညူယေ၊ တတ္ထာပျ’ဝိဟိတာဒရာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇။)၆-၇။ ဧဝမေတ္ထာနွယဗျတိရေကဝသေနာဓိဂတေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကိံ အမှာကံ ကဗ္ဗနာဋကပရိစယာဘာဝေရစနာဝိသေသာဘိယောဂေါပဇနိတပရိဿမေနာ’’တိ ဩလီနဝုတ္တိနော သောတုဇနေ သမုဿာဟေတိ ‘‘ကဗ္ဗနာဋကာ’’တိအာဒိနာ။ ကဝိပ္ပယောဂသင်္ခါတော ဗန္ဓောဝ ကဝိနော ဣဒန္တိ ကဗ္ဗံ။ မုတ္တကာဒိဝါကျသွမုတ္တိကာဒျဝယဝသဘာဝါ အန္တရဝါကျသမုဒါယသမ္ပန္နံ ဝုတ္တဇာတိဘေဒဘိန္နံ ပဇ္ဇမယံ ဂဇ္ဇမယံ ပဇ္ဇဂဇ္ဇမယံ စမ္ပူနာမကဉ္စ, မဟာဝါကျရူပံ မဟာကဗ္ဗဉ္စ, တံ ပန မဟာကဗ္ဗံ သဂ္ဂေဟိ သဂ္ဂနာမကေဟိ ပရိစ္ဆေဒဝိသေသေဟိ ဗန္ဓျတေ ကရီယတီတိ သဂ္ဂဗန္ဓောတိ ပဝုစ္စတိ။ တဿ တု လက္ခဏံ ‘‘သဂ္ဂဗန္ဓဿ မုခံ ဣဋ္ဌာသီသနံ သိယာ ပဏာမော ဝါ ဗန္ဓသမ္ဗန္ဓိနော ကဿစိ အတ္ထဿ နိဒ္ဒေသော ဝါ’’တိအာဒိနာ အနေကဓာ ဝဏ္ဏေန္တိ။ တံ ယထာ?
‘‘သဂ္ဂဗန္ဓော မဟာကဗ္ဗ-မုစ္စတေ တွဿ လက္ခဏံ။
ပဏာမော ဝတ္ထုနိဒ္ဒေသော၊ အာသီသာပိ စ တမ္မုခံ။
ဣတိဟာသကထုဗ္ဘူတံ၊ သန္တသန္နိဿယမ္ပိ ဝါ။
စတုဝဂ္ဂဖလာယတ္တံ၊ စတုရောဒါတ္တနာယကံ။
ပုရဏ္ဏဝုတုသေလိန္ဒု-သဝိတူဒယဝဏ္ဏနံ။
ဥယျာနသလိလက္ကီဠာ၊ မဓုပါနရတုဿဝံ။
ဝိပ္ပလမ္ဘဝိဝါဟေဟိ၊ ကုမာရောဒယဝဍ္ဎိဟိ။
မန္တဒူတပ္ပယာနာဇိ-နာယကာဘျူဒယေဟိပိ။
အလင်္ကတမသံခိတ္တ-ရသဘာဝနိရန္တရံ။
နာတိဝိတ္ထိဏ္ဏသဂ္ဂေဟိ၊ ပိယဝုတ္တသုသန္ဓိဘိ။
သဗ္ဗတ္ထ ဘိန္နသဂ္ဂန္တေ-ဟုပေတံ လောကရဉ္ဇကံ။
ကဗ္ဗံ ကပ္ပန္တရဋ္ဌာယိ၊ ဇာယတေ သာဓွလင်္ကတီ’’တိ [ကာဗျာဒါသ ၁.၁၄ – ၁၉ ဂါထာ]။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈။)တတ္ထ ဣတိဟာသကထုဗ္ဘူတန္တိ ပုရာဝုတ္တကထာသန္နိဿယံ။ သန္တသန္နိဿယန္တိ ဣတရသောဘနာဓိကရဏဂုဏရာဇစရိတာဒိနိဿယံ ဝါ။ စတုဝဂ္ဂဖလာယတ္တန္တိ ဓမ္မာဒိစတုဝဂ္ဂဖလာယတ္တံ။ ဓမ္မော နာမ အဗ္ဘူဒယနိဗ္ဗာနဟေတုကော။ အတ္ထော နာမ ဝိဇ္ဇာဘုမျာဒီနံ ယထာညာယမဇ္ဇနံ, အဇ္ဇိတာနဉ္စ ရက္ခဏံ။ ကာမော နာမ နိရယော ဝိသယော ပယောဂေါ။ မောက္ခော နာမ သဗ္ဗသံသာရဒုက္ခနိဝတ္တိ။ စတုရောဒါတ္တနာယကန္တိ ဥဿာဟသတ္တိမန္တသတ္တိပဘူသတ္တိယောဂေန စတုရော ကုသလော စာဂါတိသယာဒိယောဂေန ဥဒါတ္တော ဥဒါရော နာယကော ဝိပက္ခော, ပဋိပက္ခော စ ယတ္ထ, တံ။ မဓု နာမ သုရာ။ ဝိပ္ပလမ္ဘော ဝိရဟော။ မန္တော နီတိဝေဒီဟိ သဟ ကာရီယနိစ္ဆယော။ ဒူတော သန္ဓာနပ္ပဝတ္တော ပုရိသော။ ပယာနံ သင်္ဂါမာဒိနိမိတ္တဂမနံ။ အာဇိ သန္ဓျာဘာဝေ ဝိဂ္ဂဟော။ အသင်္ခတ္တရသဘာဝနိရန္တရန္တိ အသံခိတ္တာ ဗဟုတ္တာ ရသာ သိင်္ဂါရဝီရာဒယော, ဘာဝါ ရတိဥဿာဟာဒယော, တေဟိ နိရန္တရံ ပတ္ထဋံ။ ပိယဝုတ္တသုသန္ဓိဘီတိ ပိယာနိ သုတိသုဘဂါနိ ဝုတ္တာနိ ဣန္ဒဝဇိရာဒီနိ အညမညသမ္ဗန္ဓသံသဂ္ဂတာယ သောဘနော သန္ဓိ အညမညသင်္ဂဟာ ယေသံ သဂ္ဂါနံ, တေဟီတိ။
ပုနပိ ယထာဝုတ္တေသု အင်္ဂေသု နဂရဝဏ္ဏနာဒီသု ကိဉ္စ ယထာသမ္ဘဝံ မဓုပါနာဒိရဟိတမ္ပိ တညူနံ မနော ရဉ္ဇေတိ ဥပါဒိယတေဝ သဗ္ဘီတိ ဒဿေတုမာဟ–
‘‘ကဗ္ဗံ န ဒုဿတင်္ဂေဟိ၊ နျူနမပျတြ ကေဟိစိ။
ဗန္ဓင်္ဂသမ္ပဒါ တညူ၊ ကာမမာရာဓယန္တိ စေ’’တိ [ကာဗျာဒါသ ၁.၂၀]။
ပုနပိ –
‘‘ဂုဏတော ပဌမံ ဝတွာ၊ နာယကံ တေန သတ္တုနော။
နိရာကရဏမိစ္စေသ၊ မဂ္ဂေါ ပကတိသုန္ဒရော။
ဝံသဝီရသုတာဒီနိ၊ ဝဏ္ဏယိတွာ ရိပုဿပိ။
တဇ္ဇယာ နာယကုက္ကံသ-ကထနဉ္စ သုခေတိ နော’’တိ [ကာဗျာဒါသ ၁.၂၁ ၂၂ ဂါထာ] အာဟု။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉။)သဗ္ဗမ္ပေတံ သဒ္ဓမ္မာမတရသပါနသရသဟဒယာနံ သမ္ဖပ္ပလာပဝိပုလဝိသပ္ပဝေသောပဒ္ဒုတကဗ္ဗနာဋကပရမ္မုခါနံ သတတစရိတသဉ္စရိတရတနဘာဇနာနံ သပ္ပုရိသာနံ ကိံ ဟဒယခေဒေါပဇနိတပရိဿမေနေတိ တဒနုရူပမေဝေါပဒဿိတန္တိ။
နာဋကံ နာမ ဘရတာဒိနာဋျသတ္ထေ နာနပ္ပကာရနိရူပိတရူပံ ကပ္ပံ, တံလက္ခဏေကဒေသဘူတလက္ခဏာနိ ပကရဏာဒီနိ နဝ ရူပကာနိ။ နာဋိကာ စ ဧတ္ထေဝါဝရုမ္ဘန္တိ။ ကဗ္ဗဉ္စ နာဋကဉ္စ, တေသု နိက္ခိတ္တံ ဌပိတံ နေတ္တဉ္စ စိတ္တဉ္စ ယေဟီတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ကေ တေ? ကဝိနော။ တတ္ထ နိက္ခိတ္တနေတ္တစိတ္တဝစနေန သုတဿ စိန္တနဉ္စ ဦဟာပေါဟမုခေန ယထုဂ္ဂဟိတနိယာမံ, အဝိပရီတတ္ထနိစ္ဆယနံ, နိစ္ဆိတဿ ဘာဝနာ, နိရန္တရာဘိယောဂေါ စ ဒဿိတော။ ကဗ္ဗနာဋကဝစနေန သုတံ, စိန္တိတံ, ဘာဝိတဉ္စ ဒဿိတံ။ သုတေ ဒဿိတေ တန္နိဿယံ သုတမယဉာဏမ္ပိ ဒဿိတမေဝ သိယာတိ။ ‘‘ကဗ္ဗနာဋကနိက္ခိတ္တနေတ္တစိတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သုတစိန္တာဘာဝနာနုက္ကမေန သမ္ပာဒိတပညာပါဋဝါနံ ကဗ္ဗရစနာယ သာမတ္ထိယံ ဒဿေတိ။ ဟောတိ ဟိ တာဒိသာနံ တံသုတာဒိ ဗန္ဓနကာရဏံ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘သာဘာဝိကီ စ ပဋိဘာ၊
သုတဉ္စ ဗဟု နိမ္မလံ။
အမန္ဒော စာဘိယောဂေါယံ၊
ဟေတု ဟောတိဟ ဗန္ဓနေ’’တိ [ကာဗျာဒါသ ၁.၁၀၃ ဂါထာ]။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀။)ယံကိဉ္စီတိ အတ္တနော စိတ္တာရုဠှံ ယံကိဉ္စိ ဗန္ဓဇာတံ။ ဣမိနာ ပန အနိယမဝစနေန အတ္တနော တတ္ထ အာဒရာဘာဝံ ဒီပေတိ။ ရစယန္တိ ကရောန္တိ။ ဧတံ တေဟိ ရစိတံ ဗန္ဓဇာတံ ပရံ အစ္စန္တမေဝ ဝိမှယကရံ န ဟောတိ, တာဒိသောပါယသမ္ပတ္တိသမ္ပန္နဿ ဥပေယျသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော အနစ္ဆရိယမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ တေသု ကဗ္ဗနာဋကေသု ရစနာဝိသေသဧကန္တောပါယဘူတေသု အဝိဟိတာဒရာအပိ သုတာဒိဝသေန အကတာဒရာပိ ယေ သပ္ပုရိသာ ပညဝန္တော ယေန ဗန္ဓဝိသေသေန ဝိညူ ဂုဏဒေါသဝိဒုနော သတ္ထညုနော ပဏ္ဍိတဇနေ တောသေန္တိ ပီဏေန္တိ။ တောသေန္တိယေဝ ဟိ တေ တာဒိသေ သာဘာဝိကိပဋိဘာဝိရဟေပိ ဧတာဒိသေသု အတ္ထေသု သုတစိန္တာဘာဝနာဝသေန ဝါယမန္တာ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘န ဝိဇ္ဇတီ ယဇ္ဇပိ ပုဗ္ဗဝါသနာ-
ဂုဏာနုဗန္ဓိ ပဋိဘာနမဗ္ဘုတံ။
သုတေန ဝါစု’ဿဟနေနုပါသိတာ၊
ဓုဝံ ကရောတျေဝ ကမပျနုဂ္ဂဟ’’န္တိ [ကာဗျာဒါသ ၁.၁၀၄ ဂါထာ]။
ပဋိဘာဝန္တော ဟေယျောပါဒေယျပရိစ္ဆေဒလက္ခဏပညာယ ပညဝန္တော နာမ, တေယေဝ သပ္ပုရိသာ။ သဝိမှယော ‘‘ကီဒိသာယံ, တာဒိသောပါယန္တရရဟိတာနမ္ပိ ဧတာဒိသော ဗန္ဓော သိယာ’’တိ ဝိမှယေန သဟ ဝတ္တမာနောပိ။ သောဝ ဗန္ဓော တမေဝ ဗန္ဓနံ တာဒိသောပါယသမ္ပတ္တိဝိရဟေနောပေယျသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဘာဝတော, နာညောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁။)၆-၇။ ဣဒါနိ ကဗ္ဗနာဋကေသု အပရိစိတာနမမှာကံ ဂန္ထရစနာသဘာဝါဝဗောဓောဝ ကုတောတိ ဩသက္ကန္တေ ‘‘ကဗ္ဗနာဋကာ’’ဒိဂါထာဒွယေန သမုဿာဟေတိ။ ကဗ္ဗနာဋကနိက္ခိတ္တနေတ္တစိတ္တာ ကဗ္ဗနာဋကေသု သုတာနုလောကနစိန္တာဘာဝနာဝသေန ဌပိတနေတ္တစိတ္တာ ကဝိဇ္ဇနာ ကဗ္ဗကာရကာ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနော အဘိမတံ ရစယန္တိ ကရောန္တိ, ဧတံ ဗန္ဓနံ ပရံ အတိသယေန န ဝိမှယကရံ အစ္ဆရိယကရံ န ဟောတိ, နိရန္တရာဘိယောဂတော သိဒ္ဓါပါယမူလပညာသမ္ပဒါယ ဥပေယျဘူတဂန္ထသင်္ခရဏံ ဘဝတျေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ကဝိနော ဣဒံ ကဗ္ဗန္တိ စ, နဋကဿ ဣဒံ နာဋကံ, နစ္စဂီတာဒိ။ ဣဓ ပန တပ္ပဋိပါဒကကထာပကာသကဂန္ထော နာဋကံ နာမ။ ကဗ္ဗဉ္စ နာဋကဉ္စာတိ စ, ကဗ္ဗနာဋကေသု နိက္ခိတ္တံ နေတ္တစိတ္တံ ယေဟီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ယေ ဇနာ တတ္ထ တေသု ကဗ္ဗနာဋကေသု အဝိဟိတာဒရာပိ သဝနဓာရဏာဒိဝသေန အကတသမ္ဘမာ ဧဝ ဝိညူ ယေန ဂန္ထရစနာဝိသေသေန တောသေန္တိ ပီဏေန္တိ, တေယေဝ ပဋိဘာဝန္တော ပဋိဘာနသင်္ခါတပညဝန္တော ဘဝန္တိ။ သောဝ ဗန္ဓော သဝိမှယော အညေသံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဝိမှယေန သဟိတော။ ပဋိဘာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ စ, သဟ ဝိမှယေန ဝတ္တတီတိ စ, အဝိဟိတော အာဒရော ယေဟီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဗာဟိရသတ္ထာဘိယောဂါဘာဝေပိ ပုဗ္ဗဝါသနာဘာဝေပိ ဣဟ နိရန္တရာဘိယောဂံ ကရောန္တော တာဒိသသာမတ္ထိယံ သာဓေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘န ဝိဇ္ဇတီ ယဇ္ဇပိ ပုဗ္ဗဝါသနာ-
ဂုဏာနုဗန္ဓိ ပဋိဘာနမဗ္ဘုတံ။
သုတေန ဝါစု’ဿဟနေနုပါသိတာ၊
ဓုဝံ ကရောတျေဝ ကမပျနုဂ္ဂဟ’’န္တိ [ကာဗျာဒါသ ၁.၁၀၄ ဂါထာ]။
တဿတ္ထော – ယဒိ ပုဗ္ဗဝါသနာဂုဏာနုဗန္ဓီ အတီတဇာတိယာ ပရိစယဝါသနာဂုဏဿ အနုဗလပ္ပဒါနဝသေန အနုဗန္ဓော ယဿတ္ထိ, တာဒိသံ အဗ္ဘုတံ ပဋိဘာနံ န ဝိဇ္ဇတိပိ, တထာပိ သုတေန သဝနေန ဥဿဟနေန ပဂုဏကရဏာဒိဝါစုဿဟနေန ဝါ ဥပါသိတာ ကတဂုရုပါသနာ ဝါစာ ကမပိ အနုဂ္ဂဟံ ကိဉ္စိပိ ပညာပါဋဝံ ဓုဝံ ဧကန္တေန ကရောတိ ဧဝါတိ။
ဧတ္ထ ကဗ္ဗံ နာမ မုတ္တကကုလကာဒိဝါကျဝသေန စ အဝယဝသဘာဝေဟိ တေသံယေဝ အန္တရဝါကျာဝယဝသမူဟေဟိ ပရိပုဏ္ဏံ ဝုတ္တဝိသေသေဟိ ပဘေဒဂတံ ကေဝလံ ပဇ္ဇမယံ ဝါ ဂဇ္ဇမယံ ဝါ စမ္ပူတိချာတပဇ္ဇဂဇ္ဇမယံ ဝါတိ မဟာဝါကျသဘာဝေန စ တိဋ္ဌတိ။ နာဋကံ နာမ ဘရတာဒိနဋသတ္ထဂတနာနပ္ပကာရဒဿိတသဘာဝံ။ ကဗ္ဗဉ္စ ဣဓေဝ ဒဿိတလက္ခဏတော ဧကဒေသယုတ္တပ္ပကရဏာဒိနဝရူပကာနိ စ နာဋိကာ စ ဘဝန္တိ။ ကဗ္ဗလက္ခဏံ ပန ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ–
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂။)‘‘သဂ္ဂဗန္ဓော မဟာကဗ္ဗ-မုစ္စတေ တွဿ လက္ခဏံ။
ပဏာမော ဝတ္ထုနိဒ္ဒေသော၊ အာသီသာပိ စ တမ္မုခံ။
ဣတိဟာသကထုဗ္ဘူတံ၊ သန္တသန္နိဿယမ္ပိ ဝါ။
စတုဝဂ္ဂဖလာယတ္တံ၊ စတုရောဒါတ္တနာယကံ။
ပုရဏ္ဏဝုတုသေလိန္ဒု-သဝိတူဒယဝဏ္ဏနံ။
ဥယျာနသလိလက္ကီဠာ၊ မဓုပါနရတုဿဝံ။
ဝိပ္ပလမ္ဘဝိဝါဟေဟိ၊ ကုမာရောဒယဝဍ္ဎိဟိ။
မန္တဒူတပ္ပယာနာဇိ-နာယကာဘျူဒယေဟိပိ။
အလင်္ကတမသံခိတ္တ-ရသဘာဝနိရန္တရံ။
နာတိဝိတ္ထိဏ္ဏသဂ္ဂေဟိ၊ ပိယဝုတ္တသုသန္ဓိဘိ။
သဗ္ဗတ္ထ ဘိန္နသဂ္ဂန္တေ-ဟုပေတံ လောကရဉ္ဇကံ။
ကဗ္ဗံ ကပ္ပန္တရဋ္ဌာယိ၊ ဇာယတေ သာဓွလင်္ကတီ’’တိ [ကာဗျာဒါသ ၁.၁၄ – ၁၉ ဂါထာ]။
တဿတ္ထော – သဂ္ဂဗန္ဓော သဂ္ဂသင်္ခါတေဟိ ပရိစ္ဆေဒဝိသေသေဟိ ဗန္ဓော ‘‘မဟာကဗ္ဗ’’န္တိ ဥစ္စတေ။ အဿ လက္ခဏံ တု ဝုစ္စတေတိ သမ္ဗန္ဓော ကာကက္ခိဂေါဠကနယေန တမ္မုခံ တဿ ကဗ္ဗဿ အာဒိ ပန ပဏာမော ဒေဝတာနမဿနံ ဝါ, ဝတ္ထုနိဒ္ဒေသော –
‘‘အသ္တျုတ္တရသျာံ ဒိဂိ ဒေဝတာတ္မ၊
ဟိမာလယော နာမ နဂါဓိရာဇ?။
ပူဝါပရေင ဝါရိနိဓီ ဝိဂါဟျ၊
သ္ထိတ? ပထိဈာ ဣဝ မာနဒဏ္ဍ?’’ [ကုမာရသမ္ဘဝ ၁.၁.]။
ဣစ္စာဒိဗန္ဓသမ္ဗန္ဓိနော ကဿစိ ဝတ္ထုနော ဒဿနံ, အာသီသာပိ ‘‘မယှံ ပီဏယတံ မန’’ မိစ္စာဒိဣဋ္ဌာသီသနံ ဝါ ဘဝတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃။)ဣတိဟာသကထုဗ္ဘူတံ ပုရာဝုတ္တကထာသန္နိဿယံ ဝါ သန္တသန္နိဿယမ္ပိ သောဘနာနမ္ပိ ရာဇစရိယာဒိနိဿယံ ဝါ စတုဝဂ္ဂဖလာယတ္တံ လောကိယလောကုတ္တရသုခကာရဏံ ဓမ္မော, ဝိဇ္ဇာဘူမိအာဒီနံ သဉ္စယော, သဉ္စိတာနံ ရက္ခာ စ အတ္ထော, အပါယသံဝတ္တနိကပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတော ကာမော, သဗ္ဗဒုက္ခာ နိဝတ္တိဟေတု မောက္ခော စာတိ စတုဝဂ္ဂဖလာဓီနံ စတုရောဒါတ္တနာယကံ ဥဿာဟသတ္တိမန္တသတ္တိပဘူသတ္တိယောဂတော စတုရော ဒက္ခော စာဂါတိသယာဒိယောဂေန ဥဒါတ္တော ဥဠာရော သပက္ခော, ဝိပက္ခော ဝါ နာယကော ယတ္ထ, တံ ယထာဝုတ္တံ ပုရဏ္ဏဝုတုသေလိန္ဒု-သဝိတူဒယဝဏ္ဏနံ ပုရံ နဂရံ, အဏ္ဏဝံ သာဂရံ, ဥတု ဟေမန္တဝသန္တာဒိဥတု, သေလံ ပဗ္ဗတော, ဣန္ဒုသဝိတူဒယော စန္ဒသူရိယာနံ ဥဒယော စာတိ ဣမေသံ ဝဏ္ဏနံ ယတ္ထ, တံ။ သဝိတာတိ ဧတ္ထ တုပစ္စယန္တော။ ဥယျာနသလိလက္ကီဠာမဓုပါနရတုဿဝံ ဥယျာနကီဠာသုရာပါနရတိကီဠာသင်္ခါတော ဥဿဝေါ ယတ္ထ, တံ ဝိပ္ပလမ္ဘဝိဝါဟေဟိ ဒါရာဝိယောဂဒါရပရိဂ္ဂဟေဟိ စ ကုမာရောဒယဝဍ္ဎိဟိ ကုမာရုပ္ပတ္တိကုမာရဝဍ္ဎီဟိ စ မန္တဒူတပ္ပယာနာဇိနာယကာဘျူဒယေဟိ နီတိဇာနနပညာ မန္တော, သန္ဓာနကာရကော ဒူတော, ယုဒ္ဓါဘိဂမနံ ပယာနံ, ယုဒ္ဓသင်္ခါတော အာဇိ, သပက္ခနာယကဿ အဘိဝဍ္ဎိသင်္ခါတော အဘျူဒယော စာတိ ဣမေဟိ အလင်္ကတံ သဇ္ဇိတံ အသံခိတ္တ။ပေ.။ န္တရံ အသံခိတ္တာ ဝိတ္ထာရာ ရသာ သိင်္ဂါရာဒယော အဋ္ဌ ဘာဝါ ရတိဥဿာဟာဒယော စာတိ ဣမေဟိ နိရန္တရံ ဝိတ္ထိဏ္ဏံ ပိယဝုတ္တသုသန္ဓိဘိ သုတိသုဘဂေဟိ ဣန္ဒဝဇိရာဒီဟိ ဝုတ္တေဟိ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓပရိစ္ဆေဒတာယ သောဘနာ သန္ဓိ ယေသံ သဂ္ဂါနံ, တေဟိ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗသ္မိံ ပရိစ္ဆေဒေ ဘိန္နသဂ္ဂန္တေဟိ ဘိန္နသဂ္ဂါ ပရိယောသာနာ ယေသံ, တေဟိ နာတိဝိတ္ထိဏ္ဏသဂ္ဂေဟိ နာတိဝိတ္ထာရသဂ္ဂသင်္ခါတေဟိ ပရိစ္ဆေဒေဟိ ဥပေတံ ယုတ္တံ သာဓွလင်္ကတိ သောဘနာလင်္ကာရဝန္တံ ကဗ္ဗံ လောကရဉ္ဇကံ တံ သမာနံ ကပ္ပန္တရဋ္ဌာယိ ကပ္ပနိရန္တရဋ္ဌာယိ ကပ္ပန္တရေ ဌာယိ ဝါ ဇာယတေ။ ဧတ္ထ မဓုပါနာဒိရဟိတပုရဝဏ္ဏနာဒယောပိ တညူနံ စိတ္တံ အာရာဓေတိ စေ, တံပျဒုဋ္ဌံ။ ဝုတ္တဉှိ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄။)‘‘ကဗ္ဗံ န ဒုဿတင်္ဂေဟိ၊ နျူနမပျတြ ကေဟိစိ။
ဗန္ဓင်္ဂသမ္ပဒါ တညူ၊ ကာမမာရာဓယန္တိ စေ’’တိ။
တဿတ္ထော – အတြ ဣမေသု ကဗ္ဗင်္ဂေသု မဇ္ဈေ ကေဟိစိ အင်္ဂေဟိ ကေဟိစိ အဝယဝေဟိ နျူနမပိ ဦနမပိ, နိသဒ္ဒေါတြတဗ္ဘာဝေ။ ကဗ္ဗံ န ဒုဿတိ, တံ ပန အဒုဿနံ ဗန္ဓင်္ဂသမ္ပဒါ ရစိတပုရဝဏ္ဏနာဒိအင်္ဂသမ္ပဒါ တညူ ကဗ္ဗညူ ဇနေ ကာမံ ဣစ္ဆာနုရူပံ စေ အာရာဓယန္တိ, ဧဝံ သန္တေ ဘဝတိ။ ပုနပိ နာယကဝဏ္ဏနာသု သပက္ခနာယကံ ဝဏ္ဏေတွာ တေန နိရာကရဏဘာဝမ္ပိ။ နော စေ, ပစ္စတ္ထိကံ ဝဏ္ဏေတွာ အတ္တနော နာယကေန တဿာဘိဘဝနမ္ပိ ဝဏ္ဏေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ဂုဏတော ပဌမံ ဝတွာ၊ နာယကံ တေန သတ္တုနော။
နိရာကရဏမိစ္စေသ၊ မဂ္ဂေါ ပကတိသုန္ဒရော။
ဝံသဝီရသုတာဒီနိ၊ ဝဏ္ဏယိတွာ ရိပုဿပိ။
တဇ္ဇယာ နာယကုက္ကံသ-ကထနဉ္စ သုခေတိ နော’’တိ။
ဗန္ဓော စ နာမ သဒ္ဒတ္ထာ၊ သဟိတာ ဒေါသဝဇ္ဇိတာ။
ပဇ္ဇဂဇ္ဇဝိမိဿာနံ၊ ဘေဒေနာ’ယံ တိဓာ ဘဝေ။
֍ * ၈။ ဧဝမေတေဟိ သောတုဇနသမုဿာဟနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကတ္တုမိစ္ဆိတဗန္ဓောတိ ဝုတ္တံ ဗန္ဓဿ လက္ခဏံ ကတ္တုမာရဘတေ ‘‘ဗန္ဓော စာ’’တိအာဒိ။ ဒေါသဝဇ္ဇိတာ ဒေါသေဟိ သဒ္ဒနိဿိတေဟိ, အတ္ထနိဿိတေဟိ စ ဝိရောဓေဟိ ဝဇ္ဇိတာ ပရိစ္စတ္တာ, တေ ဝါ ဝဇ္ဇိတာ ယေဟိ, သဒ္ဒတ္ထာ သဟိတာ ဧကီဘူတာ။ ဝုတ္တလက္ခဏာ ယေဟိ တေ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ သဟိတာ ဝုစ္စန္တိ။ သဟိတာနံ ဘာဝေါ သဟဒယဟိလာဒကာရဏံ သာဓျံ သာဟိစ္စံ။ ဣတိ ဒေါသဝဇ္ဇိတေ သဟိတေ သဒ္ဒတ္ထေ ပသိဒ္ဓဘာဝေန အနုဝဒိတွာ ဗန္ဓော နာမ သဘာဝဝုတ္တိဝင်္ကဝုတ္တိအလင်္ကာရဝုတ္တိဝသေန တိဝိဓောပီတိ အပ္ပသိဒ္ဓံ ဗန္ဓသရီရံ ဝိဓီယတေ ယထာ ‘‘ယော ကုဏ္ဍလီ, သော ဒေဝဒတ္တော’’တိ။ စသဒ္ဒေါဝတ္တဗ္ဗန္တရဿ သမုစ္စယော, ကိဉ္စီတိ အတ္ထော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅။)တတ္ထ ဇာတိဂုဏကြိယာဒဗ္ဗလက္ခဏော သဒ္ဒါနမတ္ထော မုချော စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ မုချဿတ္ထဿ စတုဗ္ဗိဓတ္တာ တိဝိဓေသု သဒ္ဒေသု တဗ္ဗာစကော စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ ဇာတိသဒ္ဒေါ ဂုဏသဒ္ဒေါ ကြိယာသဒ္ဒေါ ဒဗ္ဗသဒ္ဒေါတိ။ တိဝိဓော ဟိ သဒ္ဒေါ ဝါစကော လက္ခဏိကော ဗျဉ္ဇကောတိ ဗျာပါရဘေဒေန။ ဗျာပါရော စ နာမ သဒ္ဒဿ’တ္ထပ္ပတီတိကာရိတ္တမေဝ။ သော ဟိ တိဝိဓော မုချော လက္ခဏော ဗျဉ္ဇနသဘာဝေါ စေတိ။ တတ္ထ ဇာတျာဒိနိရန္တရတ္ထဝိသယော သဒ္ဒဗျာပါရော မုချော။ သောယေဝ အဘိဓာတိ ဥစ္စတေ။ တံဗျာပါရဝါ အဗျဝဟိတဇာတျာဒိသကေဟိ တမတ္ထံ မုချဘာဝေန ယော ဝဒတိ ဂေါအာဒိကော, သော ဝါစကော။ သဒ္ဒန္တရတ္ထဝိသယနိဒ္ဒိဋ္ဌော သဒ္ဒဗျာပါရော လက္ခဏော။ သာ ဒုဝိဓာ သုဒ္ဓါ, ဥပစာရမိဿာ စေတိ။ တတ္ထ သုဒ္ဓါ ယထာ ‘‘ဂေါ မုစ္စတု, မဉ္စာ ဥဂ္ဃောသေန္တိ, ဂင်္ဂါယံ ဃောသော’’တိ။ ဧတ္ထ ဂေါသဒ္ဒေန ဝိသေသနံ ဂေါတ္တသာမညမေဝေါစ္စတေ, န တု ဂေါဗျတ္တိ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ဝိသေသျံနာဘိဓာ ဂစ္ဆေ, ခီဏသတ္တိ ဝိသေသနေ’’တိ [ကာဗျပ္ပကာသေ ဒုတိယဥလ္လာသေ အာဂတနျာယော’ယံ]။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆။)သာမညဿ ဗျာပကတ္တာ, အသရီရတ္တာ စ။ တတ္ထ ဗန္ဓနမောစနာနိ န သမ္ဘဝန္တီတိ အတ္တနော နိဿယဘူတာ ဂေါဗျတ္တိ အာကဍ္ဎီယတေ, တထာ မဉ္စာနမုဂ္ဃောသနံ န သမ္ဘဝတီတိ အတ္တနော ဥဂ္ဃောသနကြိယာသိဒ္ဓျတ္ထံ မဉ္စသမင်္ဂိနော ပုရိသာ အာကဍ္ဎီယန္တိ။ တထာ ဂင်္ဂါသဒ္ဒဝါစ္စဿ ဇလပ္ပဝါဟဿ ဃောသပ္ပတျာကရတာ န သမ္ဘဝတီတိ ဂင်္ဂါသဒ္ဒေါ အတ္တနောဘိဓေယျဿောဒကပ္ပဝါဟဿ နိကဋံ တဋံ လက္ခေတိ။ ဥပစာရဿာနေကပ္ပကာရတ္တာ ဥပစာရမိဿာ လက္ခဏာပျနေကဓာ သိယာ။ ယထာ ကတ္ထစိ ကာရဏေ ကာရီယမုပစရိယတေ, ယထာ ‘‘အာယု ဃတ’’န္တိ။ ကတ္ထစိ ကာရဏကာရိယာနမဘေဒေါ ယထာ ‘‘အာယုယေဝေဒ’’န္တိ။ ကတ္ထစိ ဥပမာနေ ဥပမေယျမုပစရီယတေ, ယထာ ‘‘ဂေါ ဗာဟိကော’’တိ။ ကတ္ထစိ အဘေဒေါ တေသံ, ယထာ ‘‘ဂေါယေဝါယ’’န္တိ။ ကတ္ထစိ တဒါဓာရတာယ [တဒတ္ထတာယ (က.)] တံဗျပဒေသော, ယထာ ‘‘ပဒီပဋ္ဌာ ကပလ္လိကာ ပဒီပေါ’’တိ။ ကတ္ထစိ တံကမ္မသမ္ဗန္ဓာ တံဗျပဒေသော, ယထာ ‘‘အဝဍ္ဎကီပိ ဝဍ္ဎကီ အယ’’န္တိ။ ကတ္ထစိ သံသာမိသမ္ဗန္ဓာ, ယထာ ‘‘ရာဇသမ္ဗန္ဓီ ပုရိသော ရာဇာယ’’န္တိ။ ကတ္ထစိ အဝယဝေ သမုဒါယဗျပဒေသော, ယထာ ‘‘ပဋေကဒေသေ ပဋသဒ္ဒေါ’’ ဣစ္စာဒိ။
လက္ခဏာယ နိဿယော သဒ္ဒေါ လက္ခဏိကော။ ဗျဉ္ဇနသဘာဝေါ ပန ပရပရိယာယော သဒ္ဒဿ တတိယော ဗျာပါရော။ တဿ နိဿယော သဒ္ဒေါ ဗျဉ္ဇနကော။ ဣစ္စေတံ တိဏ္ဏံ သဒ္ဒါနံ ဝသေန အတ္ထောပိ တိဝိဓော ဟောတိ ဝါစ္စော လက္ခဏိယော ဗျင်္ဂျောတိ။ တတ္ထ ဗျင်္ဂျောယေဝတ္ထော ဗန္ဓသတ္ထာ ဝုစ္စတေ။ တေနေဝ ပဓာနဗျင်္ဂျော ဗန္ဓော ဥတ္တမော, အပဓာနဗျင်္ဂျော မဇ္ဈိမော, အဗျင်္ဂျော အဓမော, ဗျင်္ဂျေန ဝိနာ ဗန္ဓော နိဇ္ဇီဝေါ သိယာတိ ပုဗ္ဗာစရိယာနံ ပဝတ္တိ, သဘာဝဝုတ္တိ ဗန္ဓောပိ တု နိဇ္ဇီဝေါတိ နာသင်္ကနီယော။ ယသ္မာ ကဝီနံ လောကဝေါဟာရကောသလ္လံ သဘာဝဝုတ္တိယေဝ ဂမေတိ။ ယော ဟိ သကလလောကဋ္ဌိတိံ န ဇာနာတိ, သော ကဝိယေဝ န ဟောတီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇။)အထေတ္ထ တိဝိဓမ္ပိ အတ္ထံ တာဒိသဇနာဝဗောဓတ္ထံ သမုဒါဟရိဿာမ ‘‘မုနိန္ဒဝဒနမ္ဘောဇေ’’တျာဒိ။ ဧတ္ထ ဝါဏီသဒ္ဒဿ သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတော အတ္ထော ဝါစ္စတ္ထော။ ဝါဏီ နာမ စေတနာ, တဿံ ယာဝ ဒေဝတတ္ထံ နာရောပျတေ, တာဝ တပ္ပတီ အတ္တနော မနောသမ္ပီဏနအာသီသနာ န သံဂစ္ဆတီတိ ဝါကျသာမတ္ထိယာယေဝ ဝါဏိယံ သာယမောစိတျဘေဒေန ဒေဝတာသဒ္ဒဿ အာရောပိတောတ္ထော လက္ခဏိယော။ တထာ ဝဒနသဒ္ဒဿာပိ မုခံ ဝါစ္စတ္ထော။ အမ္ဘောဇသဒ္ဒဿ သမာရောပိတောတ္ထော လက္ခဏိယော။ မနောသမ္ပီဏနဿ တု အညထာ အနုပပတ္တိယာ ပဿဒ္ဓျာဒိက္ကမေန ယထာဘူတာဝဗောဓသမ္ဘဝါ အနာယာသေန ဝိစိတ္တာနေကသဒ္ဒတ္ထပဋိဘာနေန ဂန္ထပရိသမတ္တိသင်္ခါတာ ယထိစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖတ္တိ ဟောတေဝ, အယံ ဗျင်္ဂျတ္ထော။ တဗ္ဗာစကာ သဒ္ဒါ ဝါစကလက္ခဏိကဗျဉ္ဇကာ ဟောန္တီတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သဒ္ဒတ္ထဝိစာရော ဂန္တဗ္ဗော။
တမေဝံ ယထာဝုတ္တဗန္ဓသရီရံ ကတိဝိဓမိစ္စာဟ ‘‘ပဇ္ဇေ’’စ္စာဒိ။ အယံ ယထာဝုတ္တော ဗန္ဓော ဗန္ဓသရီရံ တိဓာ ဘဝေ တိပ္ပကာရေန သိယာ, နာဓိကံ နာပျူနံ။ ကထံ? ပဇ္ဇဂဇ္ဇဝိမိဿာနံ ဘေဒေန ပဇ္ဇသဘာဝါဒီနံ ဝိသေသေန တိဓာ ဘဝေတိ ပကတံ။ တတ္ထ ပဇ္ဇံ နာမ အမှေဟိယေဝ ဝိရစိတဝုတ္တောဒယာချေ ဆန္ဒသိ နိရူပိတာ ဝုတ္တဇာတိပ္ပဘေဒါ စတုပ္ပဒိကတ္ထာ နိရူပိတော မုတ္တကာဒိပိ ဝုတ္တဇာတိပ္ပကာရောယေဝ။ တေနေဝေတ္ထ တေသမဒဿနံ။ တေသု ဧကဂါထာ နိဋ္ဌိတတ္ထာ သပ္ပဓာနာ ဂါထန္တရာနိရပေက္ခာ မုတ္တကံ, ဧကကြိယာဒါနေန အညမညသာပေက္ခာ နိဋ္ဌိတတ္ထာ ပစ္စေကံ အနိဋ္ဌိတတ္ထာ ဂါထာ ကုလကံ, နာနာဘိတ္တိယော ဘိန္နကိရိယော သပ္ပဓာနာ ဂါထာ ကောသော ဝိယ ဌပိတာ ကောသော, ဧကဘိတ္တိပဒေါသာဒိကံ ဝဏ္ဏေတုံ သမုဒါယေန ပဝတ္တာ ဘိန္နကြိယာ ဂါထာ သံဃာတော, သောပိ စတုဗ္ဗိဓော ပဇ္ဇပ္ပကာရော ယထာဝုတ္တသဂ္ဂဗန္ဓောဝါတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။ ဂဇ္ဇံ နာမ ပါဒသန္နိဋ္ဌာနရဟိတော သျာဒျန္တတျာဒျန္တပ္ပဗန္ဓော။ တဿ တု ဒွေ ပကာရာ အာချာယိကာ, ကထာတိ။ ဝိမိဿံ ပဇ္ဇဂဇ္ဇမယံ နာဋကပ္ပကရဏာဒိ, စမ္ပူ ဇာတကမာလာဒိကာ စ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈။)֍ * ၈။ ဣဒါနိ သဉ္ဇာနနာဘိလာသီနံ အလင်္ကာရနိဿိတံ ဗန္ဓသရီရံ, သောဝ ဗန္ဓောတိ အဓိကတံ, ‘‘ယော ကုဏ္ဍလီ, သော ဒေဝဒတ္တော’’တိ ပသိဒ္ဓကုဏ္ဍလိတ္တာနုဝါဒေန အပ္ပသိဒ္ဓဿ ဒေဝဒတ္တတ္တဝိဓာနံ ဝိယ ဒဿေန္တော ‘‘ဗန္ဓော’’စ္စာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗန္ဓော နာမ စ ဗန္ဓနံ ပန။ ဒေါသဝဇ္ဇိတာ သဒ္ဒတ္ထနိဿိတဒေါသေဟိ ပရိစ္စတ္တာ, တေ ဝါ ဝဇ္ဇိတာ ဧတေဟိ တာဒိသာ။ သဟိတာ အညမညာနုရူပတ္ထေန သဟဘာဝံ ဂတာ။ သဒ္ဒတ္ထာ သဒ္ဒေါ, အတ္ထော စ။ ဧဝံပကာရေဟိ တု ဤဒိသသဒ္ဒတ္ထာနံ ဝိညူနံ တုဋ္ဌိဇနကအညမညာနုရူပဂုဏသဟိတာနံ ဘာဝေါတိ ဝစနတ္ထေန ‘‘သာဟိစ္စ’’မိတိ ဝဒန္တိ။ သဒ္ဒတ္ထာတိ ဧတ္ထ သဒ္ဒတ္ထာနံ ကိံ နာနာကရဏန္တိ? သဒ္ဒေါ ပန အတ္ထပ္ပတီတိယံ အတ္တနော မုချဗျာပါရံ လက္ခဏဗျာပါရံ ဗျဉ္ဇနသဘာဝဗျာပါရဉ္စေတိ တိဝိဓံ ဗျာပါရဘေဒေန။ ကမတော ဝါစကော လက္ခဏိကော ဗျဉ္ဇနကော စေတိ တိဝိဓော။ တထာ အတ္ထောပိ ဝါစ္စော လက္ခဏိယော ဗျင်္ဂျော စေဘိ တိဝိဓော။ အတြ တု ဝါစကော သဒ္ဒေါ အတ္တနာ ဒီပေတဗ္ဗမုချတ္ထဿ ဇာတိဂုဏကြိယာဒဗ္ဗဘေဒေန စတုဗ္ဗိဓတ္တာ သယမ္ပိ ဇာတိဂုဏကြိယာဒဗ္ဗသဒ္ဒဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ ဝါစကသဒ္ဒဿ မုချဗျာပါရော ‘‘အဘိဓာ’’တိ စ ဝေါဟရီယတိ။ သော မုချဗျာပါရော ဇာတျာဒီဟိ အဗျဝဟိတတ္ထေဝ ဝတ္တတေ။ တထာ ဟိ ‘‘ဂေါ နီလံ ပါစကော ဝိသာဏိ’’စ္စာဒေါ ဂေါအာဒိသဒ္ဒါနံ မုချဗျာပါရော ဂေါပိဏ္ဍနီလပဋပါစကကတ္တုသိင်္ဂီတိ ဒဗ္ဗာနံ ဝိသေသနဘူတဇာတိဂုဏကြိယာဒဗ္ဗေသွေဝ ပဝတ္တတိ, န ပန ဇာတျာဒီနံ နိဿယဘူတဂေါပိဏ္ဍာဒီသူတိ။ ဝုတ္တံ ဟိ–
‘‘ဝိသေသျံ နာဘိဓာ ဂစ္ဆေ, ခီဏသတ္တိ ဝိသေသနေ’’တိ [ကာဗျပ္ပကာသေ ဒုတိယဥလ္လာသေ အာဂတနျာယော’ယံ]။
တဿတ္ထော – ဝိသေသနေ ဝိသေသနဘူတဇာတျာဒိမှိ ခီဏသတ္တိ ခီဏဗျာပါရဝတီ အဘိဓာ မုချဗျာပါရောဝ ဝိသေသျံ ဒဗ္ဗံ န ဂစ္ဆေ န ပါပုဏာတီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉။)ဇာတျာဒီနံ နိဿယဂေါပိဏ္ဍာဒိကံ အဘိဓာ န ဝဒတိ စေ, ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ဂေါ ဂစ္ဆတိ, နီလံ နိဝါသေတိ, ပါစကော အာဂစ္ဆတိ, သိင်္ဂီ ဓာဝတိ’’စ္စာဒီသု ဇာတျာဒိဝိသိဋ္ဌဂေါပိဏ္ဍာဒီနံ ဂေါအာဒိသဒ္ဒဿ ကထံ ဝါစကတ္တံ ယုဇ္ဇတီတိ? ဒဗ္ဗာဓီနဇာတိဂုဏာဒီသု ဝုတ္တေသု တဗ္ဗိသိဋ္ဌဿ ဒဗ္ဗဿ ပရိယာယတော ဝါစကတ္တာ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန သုဒ္ဓလက္ခဏဗျာပါရဿေဝ ဝိသယော။ လက္ခဏဗျာပါရောပိ သုဒ္ဓါ ဥပစာရမိဿောတိ ဒုဝိဓော။ တတ္ထ သုဒ္ဓါ လက္ခဏဗျာပါရော ဇာတျာဒိဝဇ္ဇိတတ္ထဝိသယော။ တထာ ဟိ ‘‘ဂေါ ဂစ္ဆတိ, နီလံ နိဝါသေတိ, ပါစကော အာဂစ္ဆတိ, သိင်္ဂီ ဓာဝတိ, မဉ္စာ ဥဂ္ဃောသေန္တိ, ဂင်္ဂါယံ ဃောသော’’တျာဒီသု ဇာတိဂုဏကြိယာသိင်္ဂဒဗ္ဗမဉ္စဂင်္ဂါဒီနံ ဂမနာဒီဟိ ယောဂါသမ္ဘဝတော ဇာတိဂုဏာဒယော အတိက္ကမ္မ ယထာက္ကမံ ဂမနနိဝါသနအာဂမနဓာဝနဥဂ္ဃောသနဃောသာဒီနံ နိဿယဘူတဂေါပိဏ္ဍာဒယော ပရာမသတိ။
မိဿော တု ဥပစာရဘေဒေန ဗဟုဝိဓော။ တထာ ဟိ ကတ္ထစိ ကာရဏေ ကာရိယမုပစရီယတေ, ယထာ ‘‘အာယုဃတ’’န္တိ, ဧတ္ထ အာယုဝဍ္ဎနကာရဏဘူတေ ဃတေ ကာရိယဘူတအာယုနော ဝေါဟာရော အာရောပိတော ဟောတိ။ ဥပရိပိ ဥပစာရော ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗော။ အတံသဘာဝေ ဟိ တံသဘာဝါရောပနံ ဥပစာရော။ ကတ္ထစိ ကာရဏကာရိယာနမဘေဒေါ, ယထာ ‘‘အာယုယေဝ ဃတ’’န္တိ။ ကတ္ထစိ ဥပမေယျဥပမာနောပစာရော, ယထာ ‘‘ဂေါ ဗာဟိကော’’တိ။ ကတ္ထစိ ဥပမာနဥပမေယျာနမဘေဒေါ, ယထာ ‘‘ဂေါယေဝါယံ ဗာဟိကော’’တိ။ ကတ္ထစိ တဒါဓာရတာယ တဒူပစာရော, ယထာ ‘‘ပဒီပဋ္ဌာ ကပလ္လိကာ ပဒီပေါ’’တိ။ ကတ္ထစိ ကြိယာသမ္ဗန္ဓေန တံဗျပဒေသော, ယထာ ‘‘အဝဍ္ဎကီပိ ဝဍ္ဎကီ အယ’’န္တိ။ ကတ္ထစိ သံသာမိသမ္ဗန္ဓေန တံဗျပဒေသော, ယထာ ‘‘ရာဇဝလ္လဘောပိ ရာဇာ အယ’’န္တိ။ ကတ္ထစိ အဝယဝေ သမုဒါယဗျပဒေသော, ယထာ ‘‘ပဋော ဒဍ္ဎော’’တိ။ ဣမိနာ မုခေန ဥပစာရဘေဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဗျဉ္ဇနသဘာဝဗျာပါရော ဧဝ ‘‘ဓန’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ, တဿ တတိယဗျာပါရဿ ဝိသယော တာဒိသဝါကျမေဝ ဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ဧတ္ထ ဗျင်္ဂျတ္ထံ ဗန္ဓဿ ဇီဝိတမိတိ စ, ဗျင်္ဂျတ္ထပဓာနံ ဗန္ဓမုတ္တမန္တိ စ, ဗျင်္ဂျတ္ထပဓာနရဟိတံ မဇ္ဈိမန္တိ စ, အဗျင်္ဂျဗန္ဓံ အဓမမိတိ စ ဝဒန္တိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
အတ္ထပ္ပတီတိယံ သဒ္ဒ-ဗျာပါရော တိဝိဓော ဘဝေ။
မုချော လက္ခဏဗျဉ္ဇန-သဘာဝေါ စာတိ ဧတ္ထ တု။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀။)အဘိဓာပရပရိယာယော၊ ဗျာပါရော ပဌမော ဘဝေ။
ဓနန္တာပရပရိယာယော၊ ဗျာပါရော တတိယော ပုန။
မုချော နိရန္တရတ္ထေသု၊ လက္ခဏာ တု တိရောဟိတေ။
အတ္ထေ’တရော တု ဝါကျဿ၊ အတ္ထေယေဝ ပဝတ္တတိ။
ဗျာပါရဿ ပဘေဒေန၊ တိဓာ သဒ္ဒေါပိ ဝါစကော။
လက္ခဏိကော ဗျဉ္ဇကောတိ၊ တဒတ္ထောပိ တိဓာ မတော။
ဝါစ္စော လက္ခဏိယော ဗျင်္ဂျော-စ္စေဝံ သဒ္ဒေသု ဝါစကော။
ဇာတိဂုဏကြိယာဒဗ္ဗ-ဘေဒေန သော စတုဗ္ဗိဓော။
ဝါစ္စတ္ထဿ စတုဒ္ဓါဝ၊ ဘိန္နတ္တာ ဇာတိအာဒိတော။
ဇာတျာဒီနံ ပဘေဒေန၊ တထာ လက္ခဏိကော မတော။
ဥပစာရဗဟုတ္တေန၊ ဘေဒေ သတိပိ တဿ တု။
ဗျဉ္ဇကော တု အနညတ္တာ၊ ဝိသုံ တေဟိ န ဝုစ္စတီတိ။
လက္ခဏတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ‘‘မုနိန္ဒဝဒနမ္ဘောဇေ’’ တျာဒိဂါထာယံ ဝဒနသဒ္ဒဿ မုခတ္ထော ဝါစ္စတ္ထော, အာရောပိတအမ္ဘောဇတ္ထော လက္ခဏိယတ္ထော။ အမ္ဘောဇသဒ္ဒဿ ပဒုမတ္ထော ဝါစ္စတ္ထော, ဥပစရိတမုခတ္ထော လက္ခဏိယတ္ထော။ ဝါဏိသဒ္ဒဿ သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတော အတ္ထော ဝါစ္စတ္ထော, အာရောပိတဒေဝတာအတ္ထော လက္ခဏိယတ္ထော။ ဧတ္ထ အာသီသနာ နာမ ယထာဝုတ္တနယေန ပုညာတိသယတာ, တတော ဣဓ အဘိမတတ္ထဗာဓကာကုသလနိဝါရဏဉ္စ ကုသလာနမနုဗလပ္ပဒါနဉ္စ တတော ကာယစိတ္တပီဠာဝိဂမော စ တတော သုခပ္ပဋိလာဘော စ တတော စိတ္တသမာဓာနဉ္စ တတောယေဝ အနေကဝိဓတ္ထာဝဗောဓော စ တတော အဘိမတဂန္ထပရိသမတ္တိ စ ဘဝတီတျယံ ဝါကျသာမတ္ထိယတော လဒ္ဓတ္ထော ဗျင်္ဂျတ္တော။ တံတံအတ္ထပ္ပကာသကာ သဒ္ဒါ ဝါစကလက္ခဏိကဗျဉ္ဇနကာ နာမ ဘဝန္တိ။ ဧဝံ သဒ္ဒသဒ္ဒတ္ထဝိစာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁။)ဣဒါနိ ပကာသိတဗန္ဓဿ ဘေဒံ ဝဒတိ ‘‘ပဇ္ဇာ’’ဒိနာ။ အယံ ဝုတ္တလက္ခဏော ဗန္ဓော ပဇ္ဇဂဇ္ဇဝိမိဿာနံ ဘေဒေန ဂါထာစုဏ္ဏိယတဒုဘယမိဿာနံ ဝသေန တိဓာ ဘဝေ။ သဒ္ဒေါ စ အတ္ထော စေတိ စ, သဟဘာဝံ ဣတာ ပတ္တာတိ စ, ဒေါသေဟိ ဝဇ္ဇိတာ, ဒေါသေ ဝါ ဝဇ္ဇိတာ ယေဟီတိ စ, ပဇ္ဇဉ္စ ဂဇ္ဇဉ္စ ဝိမိဿဉ္စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဣဟ ပဇ္ဇံ နာမ မုတ္တကကုလကကောသကသံဃာတဝသေန စတုပ္ပဘေဒံ ဆန္ဒသိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဝုတ္တဝိသေသဝိရစိတံ စတုပ္ပဒိကဂါထာဗန္ဓံ။ တတ္ထ မုတ္တကံ နာမ နိဋ္ဌိတတ္ထာ သပ္ပဓာနာ ဧကာ ဂါထာ, ကုလကံ နာမ ပစ္စေကမနိဋ္ဌိတတ္ထာ အညမညသာပေက္ခာ ဧကကြိယာဒွါရိကာ နာနာဂါထာ, ကောသကော နာမ နာနာဝိဓဝဏ္ဏနာဘူမိကာ ဘိန္နကြိယာဒွါရပ္ပဝတ္တာ သပ္ပဓာနာ ဂါထာရာသိ, သံဃာတော နာမ သဉ္စျာကာလာဒိဧကဝဏ္ဏနာဘူမိနိဿိတာ ဘိန္နကြိယာသမုဒါယေန ပဝတ္တာ ဂါထာ။ ဂဇ္ဇံ နာမ အနိယတပဒေါ အာချာယိကာကထာဝသေန ဒွိပ္ပဘေဒေါ သျာဒျန္တတျာဒျန္တော ဝစနပ္ပဗန္ဓော။ မိဿော ပန ဣမေဟိ ဒွီဟိ သံမိဿော နာဋကပကရဏာဒိ စ ဇာတကမာလာဒိစမ္ပူ စ။
နိဗန္ဓော စာ’နိဗန္ဓော စ၊ ပုန ဒွိဓာ နိရုပ္ပတေ။
တံ တု ပါပေန္တျ’လင်္ကာရာ၊ ဝိန္ဒနီယတရတ္တနံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂။)֍ * ၉။ ဧဝံ တိပ္ပကာရံ ဗန္ဓသရီရံ ဝတွာ ဣဒါနိ အညထာပိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘နိဗန္ဓောစာ’နိဗန္ဓော စ, ပုန ဒွိဓာ နိရုပ္ပတေ’’ ဣတိ။ ပုန ဘိယျော ယထာဝုတ္တော ပဇ္ဇမယဗန္ဓော ဒွိဓာ ဒွိပ္ပကာရေန နိရုပ္ပတေ နိစ္ဆီယတေ။ ကထံ? နိဗန္ဓော စ တဒေကဒေသဘူတေဟိ မုတ္တကာဒီဟိ စတူဟိ သဂ္ဂဗန္ဓာဒိဝသေန ဗန္ဓော စ အနိဗန္ဓော စ ကေဝလံ မုတ္တကဝသေနာတိ ဧဝံ ဒွိဓာ နိရုပ္ပတေ ဣတိ ပကတံ။ နနု တဿေတဿ ယထာဝုတ္တဝါတိမယဿ သက္ကဋံ ပါကတံ အပဗ္ဘံသော ပေသာစိကံ မိဿဉ္စေတိ ပဉ္စဝိဓတ္တံ ဝတွာ ‘‘သက္ကဋံ နာမ ဒေဝတာဘာသာ။ ပါကတံ စတုဗ္ဗိဓံ သက္ကဋေဟိ ဝဏ္ဏညတ္တမတ္တေန ဥပ္ပန္နတ္တာ မဟိန္ဒသိန္ဓဝါဒိ တဗ္ဘဝံ, တဿမံ ဟိရိဟရကမလာဒိ, မဟာရဋ္ဌာဒိဒေသပသိဒ္ဓံ ဒေသီယံ, တဗ္ဘဝါဒီဟိ သမ္မိဿံ မိဿံ။ အာဘီရာဒီနံ ဝါစာ အပဗ္ဘံသော, သော စ ပါကတံ ဝိယ စတုဗ္ဗိဓော, တိဝိဓော စ နာဂရဥပနာဂရဝုဒ္ဓဘေဒေန။ ပိသာစာနံ ဝစနံ ပေသာစိကံ။ သဗ္ဗေသံ ဝသေန မိဿ’’န္တိ သက္ကဋာဒီနံ လက္ခဏံ ဝုတ္တံ။ တထာ ‘‘သိင်္ဂါရပ္ပဓာနနစ္စသင်္ခါတလာသျာဒီနံ ပဋိပါဒကတ္ထေန လာသျာဒိကမဘိနယပ္ပဓာနတ္တာ ဒဿနီယံ, ဣတရံ ကဗ္ဗံ သဝနီယ’’န္တိ ဒုဝိဓံ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ ဘာသာဘေဒေန ဝုတ္တံ ပဉ္စဝိဓတ္တံ, ဝိနိယောဂဘေဒေန ဝုတ္တံ ဒုဝိဓတ္တဉ္စ ဣဓ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ, တထာပိ တဒေဝမိဓာနုပယောဂိတာယ န ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဧဝမလင်္ကာရာဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ပဌမံ ဗန္ဓသရီရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဟာရကေယူရာဒိနာ ပုရိသသရီရမိဝ ဗန္ဓသရီရံ သဒ္ဒါလင်္ကာရအတ္ထာလင်္ကာရေဟိ ဝိန္ဒနီယတရံ ဟောတီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘တံ တု’’ ဣစ္စာဒိ။ တုသဒ္ဒေါ ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယံ။ တံ ဗန္ဓသရီရံ တု အလင်္ကာရာ အလင်္ကရိယတိ တံ ဗန္ဓသရီရမေတေဟီတိ ပသာဒါဒယော သဒ္ဒါလင်္ကာရာ, သဘာဝဝုတျာဒယော အတ္ထာလင်္ကာရာ စ ဝိန္ဒနီယတရတ္တနံ အတိသယေန ဝိန္ဒနီယဘာဝံ အဿာဒနီယဘာဝံ ပါပေန္တိ နယန္တိ။ သဗ္ဗထာ နိဒ္ဒေါသဘူတာနံ သဒ္ဒတ္ထာနံ အညမညာနုရူပတော သဟိတဘာဝေန ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ သမန္နာဂတံ တာဒိသပုရိသသရီရမိဝ ဝိန္ဒနီယမ္ပိ သမာနံ အလင်္ကာရေဟိ ပသာဓိတေ သတိ အစ္စန္တမေဝ ဝိန္ဒနီယံ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃။)֍ * ၉။ ပုနပိ တဿေဝ ဗန္ဓဿ ဘေဒံ ကထေတုံ ‘‘နိဗန္ဓော စာ’’ဒိမာဟ။ ပုန နိဗန္ဓော စ မုတ္တကာဒီဟိ စတူဟိ အဝိနာဘာဝတော မဟာကဗ္ဗာဒိသဘာဝေန နိရန္တရံ ကတွာ ဗန္ဓော စ အနိဗန္ဓော စ ကေဝလံ မဟာကဗ္ဗာဒိသဘာဝေန မုတ္တကတ္တာ အနိရန္တရံ ကတွာ ဗန္ဓော စာတိ သောဝ ဗန္ဓော ဒွိဓာ နိရုပ္ပတေ နိစ္ဆီယတေ။ ပုနပိ သော ဗန္ဓော သက္ကဋပါကတအပဗ္ဘံ သပေသာစိကမိဿဘာသာဘေဒေန ပဉ္စဝိဓော။ သိင်္ဂါရပဓာနနစ္စသင်္ခါတလာသျာဒီနံ ဒဿနပ္ပဓာနတ္တာ တာဒိသံ နစ္စံဒဿနီယံ, တဒညံ ကဗ္ဗံ သဝနီယမိတိ ဝဠဉ္ဇနဘေဒတော ဒုဝိဓော စ ဟောတိ။ သော သဗ္ဗောပိ ပယောဇနာဘာဝတော ဣဟ န ဂဟိတော။ တတ္ထ သက္ကဋံ နာမ ဒေဝတာဘာသာ။ တတော ကေဟိစိ အက္ခရေဟိ ဘိန္နံ ပါကတံ နာမ။ တံ ပန တဗ္ဘဝတဿမဒေသိယမိဿဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ သက္ကဋတော ဝဏ္ဏညတ္တမတ္တေန နိဗ္ဗတ္တံ တဗ္ဘဝံ နာမ, တံ မဟိန္ဒသိန္ဓဝါဒိ။ တဿမံ ဟိရိဟရကမလာဒိ။ ဒေသေ ပသိဒ္ဓံ ဒေသိယံ။ မိဿံ နာမ တဗ္ဘဝါဒီဟိ သမ္မိဿံ။ အပဗ္ဘံသော နာမ ဂေါပါလကာဒီနံ ဝါစာ, သော စ တဗ္ဘဝါဒီဟိ စတုဗ္ဗိဓော, နာဂရဥပနာဂရဝုဒ္ဓဘေဒေန တိဝိဓော စ ဟောတိ။ ပိသာစာနံ ဝစနံ ပေသာစိကံ။ တေဟိ သက္ကဋာဒီဟိ သမ္မိဿံ မိဿံ နာမ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ဤဒိသပ္ပဘေဒဝန္တဗန္ဓဿ အလင်္ကာရေန သောဘနတ္တံ ဝတ္တုံ ‘‘တံ တု’’စ္စာဒိမာဟ။ တံ တု တံ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဗန္ဓသရီရံ အလင်္ကာရာ ပသာဒါဒိသဒ္ဒါလင်္ကာရာ, သဘာဝဝုတျာဒိအတ္ထာလင်္ကာရာ စ ဝိန္ဒနီယတရတ္တနံ အတိသယပသာဒနီယတ္တံ ပါပေန္တိ။ နိရန္တရံ ဗန္ဓော နိဗန္ဓောတိ စ, န နိဗန္ဓော အနိဗန္ဓောတိ စ, အတိသယေန ဝိန္ဒနီယော ဝိန္ဒနီယတရော, တဿ ဘာဝေါ ဝိန္ဒနီယတရတ္တနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အနဝဇ္ဇံ မုခမ္ဘောဇ-မနဝဇ္ဇာ စ ဘာရတီ။
အလင်္ကတာဝ သောဘန္တေ၊ ကိံ နု’တေ နိရလင်္ကတာ?
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄။)֍ * ၁၀။ တမေဝ သမတ္ထေတိ ‘‘အနဝဇ္ဇ’’ မိစ္စာဒိနာ။ အနဝဇ္ဇံ အညမညာနုရူပါဓိကတနေတ္တကဏ္ဏာဒိအဝယဝေန ပိဠကတိလကကာဠကာဒျနာဟတာယ စ သုန္ဒရဘာဝတော အဂရဟိတံ မုခမ္ဘောဇံ ဝဒနာရဝိန္ဒဉ္စ တထာ အနဝဇ္ဇာ ပဒါဒိဒေါသာနဘိဘူတာယ သုန္ဒရဘာဝေန အဂရဟိတာ ဘာရတီ စ ဝါဏီ ဥပစာရတော တပ္ပဋိပါဒနီယော အတ္ထော စာတိ ဧတေ အလင်္ကတာဝ မုခံ တိလကတာဍင်္ကာဒိနာလင်္ကာရေန, သဒ္ဒတ္ထာ သဒ္ဒါလင်္ကာရအတ္ထာလင်္ကာရေဟိ ပသာဓိတာ သဇ္ဇိတာ ဧဝ, နိရလင်္ကတာ တထာ အပသာဓိတာ အသဇ္ဇိတာ သောဘန္တေ ကိံ နု, န သောဘန္တေဝါတိ ဝိတက္ကေမီတိ အတ္ထော။ နုဣတိ ဝိတက္ကေ။
֍ * ၁၀။ တမေဝ ‘‘အနဝဇ္ဇ’’ မိစ္စာဒိနာ သမတ္ထေတိ။ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိအဝယဝသမ္ပတ္တိယာ စ ပိဠကတိလကကာဠကာဒိဒေါသရဟိတတ္တာ စ အနိန္ဒိတံ မုခမ္ဘောဇဉ္စ အနဝဇ္ဇာ ပဒဒေါသဝါကျဒေါသအတ္ထဒေါသေဟိ အမိဿတ္တာ အဂရဟိတာ ဘာရတီ ဝါဏီ စ အဘေဒေါပစာရေန တပ္ပဋိပါဒနီယတ္ထော စာတိ ဣမေ အလင်္ကတာဝ ကုဏ္ဍလတိလကာဒိအာဘရဏေဟိ စ သဒ္ဒါလင်္ကာရအတ္ထာလင်္ကာရေဟိ စ သဇ္ဇိတာ ဧဝ, နိရလင်္ကတာ တေဟိ အဝိဘူသိတာ သောဘန္တေ ကိံ နု, န သောဘန္တေတိ မညေ။ နတ္ထိ အဝဇ္ဇမဿာတိ စ, မုခမေဝ အမ္ဘောဇမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ကိမိတိ ပဋိသေဓေ, နုဣတိ ဝိတက္ကေတိ။
ဝိနာ ဂုရူပဒေသံ တံ၊ ဗာလော’လင်္ကတ္တုမိစ္ဆတိ။
သမ္ပာပုဏေ န ဝိညူဟိ၊ ဟဿဘာဝံ ကထံ နု သော?
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅။)֍ * ၁၁။ အလင်္ကရဏဉ္စ တေသံ ဝိနာ ဂုရူပဒေသေန ကရောန္တော ဝိနာ ပဟာသံ နာပရံ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတုံ သိလေသာလင်္ကာရမာဟ ‘‘ဝိနာ’’တိအာဒိ။ ဂုရူနံ ပသာဓနောပါယောပဒေသကာနံ, အလင်္ကာရကာရဏောပါယောပဒေသကာနံ ဝါ ဥပဒေသံ ‘‘ဧတ္ထ ဧဝံ ကတေ သောဘေယျာ’’တိ ဥပဒိသနံ ဝိနာ ပရိစ္စဇ္ဇ မုခဿ, ဗန္ဓဿ စ အလင်္ကရဏာနဘိညတာယ ဗာလော အညာဏကော ယော ကောစိ ပုဂ္ဂလော တံ မုခံ, ဗန္ဓံ ဝါ အလင်္ကတ္တုံ အနုရူပဝသေန သဇ္ဇေတုံ ဣစ္ဆတိ အဓိပ္ပေတိ, သော တာဒိသော အညာဏပုဂ္ဂလော ဝိညူဟိ တဗ္ဗိဒူဟိ ပဏ္ဍိတဇနေဟိ ဟဿဘာဝံ အဝဟာသံ ကထံ ကေန ပကာရေန န သမ္ပာပုဏေယျ။ ‘‘ကိမိဒံ အညာဏပုရိသေန ကရိယတီ’’တိ ဟသန္တေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ နုဣတိ ဝိတက္ကေ။
֍ * ၁၁။ ဣဒါနိ ပဒါဒိဒေါသရဟိတဗန္ဓသရီရဿ အလင်္ကာရေဟိ ဘူသနမပိ ဂုရူပဒေသသဟိတမေဝ သေဋ္ဌန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိနာ ဂုရူပဒေသ’’ မိစ္စာဒိသိလေသာလင်္ကာရမာဟ။ ဗာလော မုခါဒိသရီရာလင်္ကာရေ, ဗန္ဓာလင်္ကာရေ ဝါ အသမတ္ထော ယော ကောစိ ဂုရူပဒေသံ ဝိနာ သရီရာလင်္ကာရကရဏဿ, ဗန္ဓာလင်္ကာရကရဏဿ ဝါ အနုရူပေါပဒေသမန္တရေန တံ သရီရံ, ဗန္ဓံ ဝါ အလင်္ကတ္တုံ တိလကတာဍင်္ကာဒီဟိ, သဒ္ဒါလင်္ကာရအတ္ထာလင်္ကာရေဟိ ဝါ သဇ္ဇေတုံ ဣစ္ဆတိ စေ, သော ဝိညူဟိ တဒုဘယညူဟိ ဟဿဘာဝံ အဝဟသိတဗ္ဗတံ ကထံ န သမ္ပာပုဏေ, ပါပုဏာတျေဝ, တသ္မာ ဂုရူဟိ သာဒရတော ဥဂ္ဂဏှိတွာ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဘာဝေါ။
ဂန္ထောပိ ကဝိဝါစာန-မလင်္ကာရပ္ပကာသကော။
ယာတိ တဗ္ဗစနီယတ္တံ၊ တဗ္ဗောဟာရူပစာရတော။
֍ * ၁၂။ နနု သဒ္ဒဂမ္မာ, အတ္ထဂမ္မာ စ အလင်္ကာရာတိ ဂန္ထော ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဂန္ထောပီ’’တိအာဒိ။ ကဝိဝါစာနံ ကဝိပ္ပယောဂါနံ သမုဒါယရူပါနံ, ပဋိပါဒနီယတာယ တဗ္ဗစနီယာနဉ္စ အတ္ထာနံ အလင်္ကာရပ္ပကာသကော အလင်္ကာရာနံ ယထာဝုတ္တာနံ ဝိဘာဝိတော ဂန္ထောပိ ကိရိယာကပ္ပသင်္ခါတံ သတ္ထမ္ပိ တဗ္ဗစနီယတ္တံ တေန အလင်္ကာရသဒ္ဒေန ဝါစ္စတံ ယာတိ ဥပဂစ္ဆတိ။ ကိန္တိ အာဟ ‘‘တဗ္ဗောဟာရူပစာရတော’’တိ။ တဿ ကတဝေါဟာရဿ အလင်္ကာရသဒ္ဒဿ, တသ္မိံ ဝါ မဏ္ဍနဝိသေသေ ပဝတ္တဿ အလင်္ကာရဝေါဟာရဿ ဥပစရဏံ သောယမိတျဘေဒေန ပရိကပ္ပနံ ဥပစာရော။ ကသ္မာ? ပဋိပါဒနီယပဋိပါဒကာနံ အဘေဒဝသေန ကာရဏေ ကာရီယဿ ဥပစရိယတောတိ အဓိပ္ပာယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၆။)֍ * ၁၂။ ဣဒါနိ သဒ္ဒါလင်္ကာရအတ္ထာလင်္ကာရဂန္ထော ကထမလင်္ကာရောတိ အာဟ ‘‘ဂန္ထော’’စ္စာဒိ။ ကဝိဝါစာနံ ကဝီဟိ ဝုတ္တဝါကျသင်္ခါတာနံ, ဥပစာရတော တပ္ပဋိပါဒနီယအတ္ထသင်္ခါတာနဉ္စ ကဝိပ္ပယောဂါနံ အလင်္ကာရပ္ပကာသကော သဒ္ဒတ္ထာလင်္ကာရပ္ပကာသကော ဂန္ထောအပိ ကိရိယာကပ္ပသင်္ခါတံ သတ္ထမ္ပိ တဗ္ဗောဟာရူပစာရတော တဿ အလင်္ကာရောတိ ကတဝေါဟာရဿ အလင်္ကာရသဒ္ဒဿ ကာရဏေ ကာရီယူပစာရေန တဗ္ဗစနီယတ္တံ တေန အလင်္ကာရသဒ္ဒေန ဝတ္တဗ္ဗတံ ယာတိ။ အပိသဒ္ဒေါ အလင်္ကာရမပေက္ခတိ။ အလင်္ကာရေ ပကာသေတိ, အလင်္ကာရာနံ ဝါ ပကာသကောတိ စ, တေန ဝစနီယော, တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ ဘာဝေါတိ ဝါစ္စဝါစကသမ္ဗန္ဓော။ တဿ သဒ္ဒါဒိအလင်္ကာရဿ ဝေါဟာရောတိ စ, တဗ္ဗောဟာရဿ အလင်္ကာရသဒ္ဒဿ ဥပစာရောတိ စ ဝါကျန္တိ။
ဒွိပ္ပကာရာ အလင်္ကာရာ၊ တတ္ထ သဒ္ဒတ္ထဘေဒတော။
သဒ္ဒတ္ထာ ဗန္ဓနာမာဝ၊ တံသဇ္ဇိတတဒါဝလိ။
֍ * ၁၃။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တအလင်္ကာရာနံ ပဘေဒံ, တပ္ပသင်္ကဉ္စ တံဗန္ဓသရီရဉ္စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမ္ပိ ဧကတော သမ္ဗန္ဓေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွိပ္ပကာရာ’’ဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တသ္မိံ ကိရိယာကပ္ပသင်္ခါတေ ဂန္ထေ, တသ္မိံ ဝါ ဗန္ဓာလင်္ကာရာဓိကာရေ အလင်္ကာရာ ယထာဝုတ္တာ ဒွိပ္ပကာရာ ဟောန္တိ။ ကထံ? သဒ္ဒဘေဒတော, အတ္ထဘေဒတော စ, သဒ္ဒါလင်္ကာရာ အတ္ထာလင်္ကာရာတိ အလင်္ကာရာ ဒွိပ္ပကာရာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ယေသံ ဘေဒေန တေ ဒွိပ္ပကာရာ, တေ သဒ္ဒါ, အတ္ထာ စ။ ‘‘ဗန္ဓော’’ ဣတိ ဝုတ္တံ နာမံ ယဿာ အာဝလိယာ သာ ဗန္ဓနာမာ ဧဝ။ တံသဇ္ဇိတတဒါဝလိ တေဟိ အလင်္ကာရေဟိ သဇ္ဇိတာ ပကာသိတာ တံသဇ္ဇိတာ, တေသံ သဒ္ဒတ္ထာနံ အာဝလိ သမုဒါယာ, မဟာဝါကျံ, အန္တရဝါကျံ ဝါ။ ပရိပုဏ္ဏော ဗန္ဓော မဟာဝါကျံ, မုတ္တကာဒယောဝယဝါ အန္တရဝါကျာနိ, တံသဇ္ဇိတတဒါဝလိကံ ပသိဒ္ဓဘာဝေန အနုဝဒိတွာ အပ္ပသိဒ္ဓါ သဒ္ဒတ္ထာ ဝိဓီယန္တေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၇။)֍ * ၁၃။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တအလင်္ကာရာနံ အဝုတ္တဘေဒဉ္စ တဒါဓာရာဓိကတံ ယထာဝုတ္တဗန္ဓသရီရဉ္စ ဧကတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒွိပ္ပကာရေ’’စ္စာဒိမာဟ။ တတ္ထ တသ္မိံ ကိရိယာကပ္ပသင်္ခါတေ အလင်္ကာရဂန္ထေ, နော စေ, အလင်္ကာရာဓိကာရေ ဝါ အလင်္ကာရာ ဝက္ခမာနာလင်္ကာရာ သဒ္ဒတ္ထဘေဒတော သဒ္ဒါလင်္ကာရအတ္ထာလင်္ကာရဘေဒေန ဒွိပ္ပကာရာ ဟောန္တိ, ယေသံ ဘေဒေန အလင်္ကာရာ ဘိန္နာ, တေ သဒ္ဒတ္ထာ ဗန္ဓနာမာဝ။ တံသဇ္ဇိတတဒါဝလိ တေဟိ သဒ္ဒတ္ထာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကတာ, တေသံ သဒ္ဒတ္ထာနံ မဟာကဗ္ဗာဒိသမုဒါယရူပါ ပဋိပါဋိဗန္ဓောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဗန္ဓော’’ ဣတိ နာမံ ယဿေတိ စ, တေဟိ သဒ္ဒတ္ထာလင်္ကာရေဟိ သဇ္ဇိတာတိ စ, တေသံ သဒ္ဒတ္ထာနံ အာဝလီတိ စ သမာသော။
ဂုဏာလင်္ကာရသံယုတ္တာ၊ အပိ ဒေါသလဝင်္ကိတာ။
ပသံသိယာ န ဝိညူဟိ၊ သာ ကညာ ဝိယ တာဒိသီ။
֍ * ၁၄။ ဧဝံ ဂုဏေန အလင်္ကာရေန သဇ္ဇိတာပိ သာ သဒ္ဒတ္ထာဝလိ အပ္ပကေနပိ ဒေါသေန သံယုတ္တာ သတီ အသမ္ဖုသိတဗ္ဗာဝ ဝိညူဟိ သိယာတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဂုဏ’’ ဣစ္စာဒိ။ သဒ္ဒါလင်္ကာရာချေန ဂုဏေန, အတ္ထာလင်္ကာရေန စ သံယုတ္တာပိ ဝိသေသေန သဇ္ဇိတာပိ သဒ္ဒတ္ထာဝလိ ဒေါသလဝေန ဒေါသလေသေနာပိ အင်္ကိတာ အဘိလဉ္ဆိတာ သတီ ဝိညူဟိ ဂုဏဒေါသဝိဘာဂဝိဒူဟိ ပဏ္ဍိတပုရိသေဟိ န ပသံသိယာ နေဝ ပသံသိတဗ္ဗာ။ ကာဝိယာတိ အာဟ ‘‘ကညာ ဝိယတာဒိသီ’’တိ။ ယထာ ဟိ ကညာ ဒသဝဿိကာ သန္နဒ္ဓယောဗ္ဗနာဘိမုခဘာဝေန ဇနနယနမနောဝိလုဗ္ဘိနီဂုဏေန, အာဘရဏဝိသေသေန စာလင်္ကတာ ကေနစိ ကုဋ္ဌဒေါသလေသေန အင်္ကိတာ ဝိညူနံ အသမ္ဖုသနီယာ သိယာ, ပဂေဝါပရာ, ဧဝမေဝ သဒ္ဒတ္ထာဝလိပိ အပ္ပကေနပိ သဒ္ဒရူပေန, အတ္ထလက္ခဏေန စ ဒေါသေန ကုဋ္ဌကပ္ပေန ဝဇ္ဇနီယာ ဧဝ ဝိညူနံ, ပဂေဝ ဗဟုနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၈။)֍ * ၁၄။ ဧဝံ သဒ္ဒတ္ထာနံ ဂုဏီဘူတေဟိ အလင်္ကာရေဟိ သဇ္ဇိတာ သဒ္ဒတ္ထာဝလိ ကေနစိ ပဒါဒိဒေါသေန အဘိလက္ခိတာ စေ, အပ္ပသတ္ထာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဂုဏာလင်္ကာရိ’’စ္စာဒိမာဟ။ ဂုဏာလင်္ကာရသံယုတ္တာ အပိ သဒ္ဒါလင်္ကာရသင်္ခါတဂုဏေန, အတ္ထာလင်္ကာရေန စ ဝိသေသေန ယုတ္တာပိ သာ သဒ္ဒတ္ထာဝလိ ဒေါသလဝင်္ကိတာ ပဒဒေါသာဒိနာ အဏုမတ္တေနပိ ဒေါသေန အင်္ကိတာ ယုတ္တာ သဟိတာ တာဒိသီ ဂုဏာလင်္ကာရသံယုတ္တာပိ ဒေါသလဝင်္ကိတာ ကညာ ဝိယ ဒသဝဿိကာ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တာ ဝနိတာဝ ဝိညူဟိ ဂုဏဒေါသပရိက္ခကေဟိ န ပသံသိယာ န ပသံသိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဟိ ဒသဝဿိကာ ဣတ္ထီ ပိယသဘာဝသဏ္ဌိတာ မနုညေဟိ ဂုဏေဟိ, သောဘနာနုရူပဂီဝေယျာဒိအာဘရဏဝိသေသေဟိ ယုတ္တာပိ ဒိဿမာနေန ကေနစိ သေတကုဋ္ဌလဝေန ယုတ္တာ သမာနာ ဂုဏဒေါသပရိက္ခကေဟိ ဒဿနီယာ န ဟောတိ, ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရာပိ ဗန္ဓပဒ္ဓတိ ကုဋ္ဌတုလျေန ကေနစိ ပဒါဒိဒေါသေန ယုတ္တာ ဝိညူဟိ အဿာဒနီယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒေါသာနံ လဝေါ, တေန အင်္ကိတာတိ စ, သာ ဝိယ ဒိဿတီတိ တာဒီသီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
တေန ဒေါသနိရာသောဝ၊ မဟုဿာဟေန သာဓိယော။
နိဒ္ဒေါသာ သဗ္ဗထာ သာ’ယံ၊ သဂုဏာ န ဘဝေယျ ကိံ။
֍ * ၁၅။ ယတော ဧဝံ, တေန တသ္မာ ကာရဏာ မဟုဿာဟေန မဟတာ ဝါယာမေန ဒေါသာနံ ပဒဒေါသာဒီနမနတ္ထနိမိတ္တာနံ နိရာသောဝ သတ္ထဒိဋ္ဌိယာ သတ္ထပ္ပဘာဝတော ပရိစ္စာဂေါယေဝ သာဓိယော သာဓေတဗ္ဗော, ‘‘ဝိညူဟီ’’တိ သေသော။ ဧဝံ ဒေါသနိရာသေ ကော ဂုဏော ဥပလဗ္ဘတီတိ စေ။ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန နိဒ္ဒေါသာ ဒေါသေဟိ နိဂ္ဂတာ သာယံ သဒ္ဒတ္ထာဝလိ သဂုဏာ သဒ္ဒါလင်္ကာရသင်္ခါတေဟိ ဂုဏေဟိ သဟိတာ န ဘဝေယျ ကိံ, ဘဝတျေဝ, ဂုဏရဟိတံ တံအလင်္ကတမနုပါဒေယျံ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၉။)֍ * ၁၅။ တေန ယတော ဒေါသယုတ္တာ ဝိညူဟိ အနုပါဒေယျာ, တသ္မာ မဟုဿာဟေန အဓိကဝါယာမေန ဒေါသနိရာသောဝ ပဒဒေါသာဒီနံ နိရာကရဏမေဝ သာဓိယော အနေကသတ္ထဝိသယာယ ပညာယ ဝိညူဟိ သာဓေတဗ္ဗော, ဧဝံ သတိ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗာကာရေန နိဒ္ဒေါသာ ဒေါသရဟိတာ သာ အယံ သဒ္ဒတ္ထာဝလိ သဂုဏာ သဒ္ဒါလင်္ကာရသင်္ခါတေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တာ န ဘဝေယျ ကိံ, ဂုဏယုတ္တာ ဘဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒေါသာနံ နိရာသောတိ စ, နတ္ထိ ဒေါသာ ဧတိဿာ, နိဂ္ဂတာ ဒေါသေဟိ ဝါတိ စ, သဟ ဂုဏေဟိ ဝတ္တမာနာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
သာ’လင်္ကာရဝိယုတ္တာပိ၊ ဂုဏယုတ္တာ မနောဟရာ။
နိဒ္ဒေါသာ ဒေါသရဟိတာ၊ ဂုဏယုတ္တာ ဝဓူ ဝိယ။
֍ * ၁၆။ ကိံကာရဏမေဝံဘူတော ဒေါသပရိစ္စာဂေန ဂုဏာဒါနေန ဗန္ဓောတိ အာဟ ‘‘သာ’လင်္ကာရေ’’စ္စာဒိ။ သာ သဒ္ဒတ္ထာဝလိ အလင်္ကာရေဟိ ဝိယုတ္တာပိ သတီ နိဒ္ဒေါသာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဒေါသေဟိ နိဂ္ဂတာ ဂုဏေဟိ သဒ္ဒါလင်္ကာရသင်္ခါတေဟိ သံယုတ္တာ ဇနာနမာနန္ဒသန္ဒောဟာဘိသန္ဒနေကဟေတုတာယ မနော ဟရတိ အတ္တနော သန္တိကမာကဍ္ဎတီတိ မနောဟရာ ဟောတီတိ။ တတ္ထောဒါဟရဏမာဟ ‘‘ဒေါသရဟိတာ ဂုဏယုတ္တာ ဝဓူ ဝိယာ’’တိ။ ယထာ ယေန ကေနစိပိ ဒေါသေန ဝိရဟိတာ ဝဓူ မနာပစာရိတာဒီဟိ ဂုဏဝိသေသေဟိ သံယုတ္တာ သတီ ကေနစိ အာဘရဏေန အမဏ္ဍိတာ အပသာဓိတာပိ ကိန္နာမ မဓုရာ ကဝီနံ ပသာဓနံ ကိန္နာမ မနောဟရာ ဟောတိ, ဧဝမယံ သဒ္ဒတ္ထာဝလိပိ မနောဟရာ ဟောတီတိ အတ္ထော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄၀။)֍ * ၁၆။ ဣဒါနိ ဒေါသပရိစ္စာဂေန ဂုဏာဒါနေ ပယောဇနံ ဒဿေတိ ‘‘သာ’လင်္ကာရဝိယုတ္တေ’’စ္စာဒိနာ။ သာ သဒ္ဒတ္ထာဝလိ အလင်္ကာရေဟိ ဝိယုတ္တာ သတီပိ နိဒ္ဒေါသာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဒေါသရဟိတာ ဂုဏယုတ္တာ တတောယေဝ ဂုဏီဘူတာ သဒ္ဒါလင်္ကာရေန ယုတ္တာ ဒေါသရဟိတာ ဒုဗ္ဗဏ္ဏဒုဿဏ္ဌာနာဒိဒေါသေဟိ ပရိစ္စတ္တာ ဂုဏယုတ္တာ ဟဒယင်္ဂမဂုဏယုတ္တာ ဝဓူ ဝိယ အင်္ဂနာ ဝိယ မနောဟရာ သာဓုဇနေ အာရာဓေတိ။
ပဒေ ဝါကျေ တဒတ္ထေ စ၊ ဒေါသာ ယေ ဝိဝိဓာ မတာ။
သောဒါဟရဏမေတေသံ၊ လက္ခဏံ ကထယာမျ’ဟံ။
֍ * ၁၇။ ယတော ဧဝံ ဂုဏာလင်္ကာရသံယုတ္တာယပိ ဒေါသလဝင်္ကိတာယ ဝိညူနမနာဒရဏီယတာ, အလင်္ကာရဝိယုတ္တာပိ ဒေါသာဘာဝေန ဂုဏယုတ္တာယ မနောဟရတာ, ဧဝမနတ္ထာဝဟဿာပိ ဒေါသဿ ပရိဟရိတဗ္ဗတာ သတ္ထဒိဋ္ဌိယာ, တသ္မာ တေ ဒေါသေ ဒဿေတုံ ပဋိဇာနာတိ ‘‘ပဒေ’’တိအာဒိနာ။ တေသံ ပဒါနံ ဝါကျာနံ အတ္ထော တဒတ္ထော, တသ္မိံ။ ဥဒါဟရီယတိ လက္ချဘာဝေနာတိ ဥဒါဟရဏံ, သဟ ဥဒါဟရဏေဟီတိ သောဒါဟရဏံ။ လက္ခိယတိ လက္ခိယမနေနာတိ လက္ခဏံ။
֍ * ၁၇။ ဧဝံ အလင်္ကာရယုတ္တာပိ အပ္ပကေန ဒေါသေန ယုတ္တဗန္ဓဿ အနုပါဒေယျတ္တာ, အလင်္ကာရအလင်္ကရဏေ အသတိပိ ဒေါသရဟိတေ ဝိညူဟိ ဥပါဒေယျတ္တာ စ မုချဿ ဒေါသပရိဟာရဿ အဝဿံ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ဣဒါနိ အဓိဂတဒေါသေ ဒဿေတုံ ပဋိဇာနာတိ ‘‘ပဒေ ဝါကျေ’’စ္စာဒိနာ။ ပဒေ နာမာဒိစတုဗ္ဗိဓပဒေ စ, ဝါကျေ ‘‘သျာဒျန္တတျာဒျန္တာနံ စယော ဝါကျံ သကာရကကိရိယာ’’တိ ဝုတ္တလက္ခဏေ ဝါကျေ စ, တဒတ္ထေ စ တေသံ ပဒဝါကျာနံ အတ္ထေ စ ဝိဝိဓာ အနေကပ္ပကာရာ ယေ ဒေါသာ ဝိညူဟိ ဒေါသဘာဝေန မတာ ဉေယျာ, ဧတေသံ ပဒါဒိဒေါသာနံ သောဒါဟရဏံ ဥဒါဟရဏသဟိတံ လက္ခဏံ အဟံ ကထယာမိ။ ဧတ္ထ စ–
‘‘ပဒံ စတုဗ္ဗိဓံ ဝုတ္တံ၊ နာမာချာတောပသဂ္ဂိကံ။
နိပါတကဉ္စ တညူဟိ၊ အဿော ခလွာဘိဓာဝတီ’’တိ [ရူပဘိဒ္ဓိဋီကာယံ နာမကဏ္ဍေ]။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄၁။)ဝုတ္တနိယာမေန ပဒံ တာဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဒါဟရီယန္တိ လက္ခိယဘာဝေနာတိ ဥဒါဟရဏာနီတိ စ, သဟ ဥဒါဟရဏေနာတိ သောဒါဟရဏန္တိ စ, လက္ခီယတိ လက္ခိယမနေနာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ပဒဒေါသဥဒ္ဒေသ
ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရာဈတ္ထ-ကိလိဋ္ဌာနိ ဝိရောဓိ စ။
နေယျံ ဝိသေသနာပေက္ခံ၊ ဟီနတ္ထကမနတ္ထကံ။
ဝါကျဒေါသဥဒ္ဒေသ
ဒေါသာ ပဒါန၊ ဝါကျာန-မေကတ္ထံ ဘဂ္ဂရီတိကံ။
တထာ ဗျာကိဏ္ဏဂါမ္မာနိ၊ ယတိဟီနံ ကမစ္စုတံ။
အတိဝုတ္တမပေတတ္ထံ၊ သဗန္ဓဖရုသံ တထာ
ဝါကျတ္ထဒေါသဥဒ္ဒေသ
အပက္ကမော’စိတျဟီနံ၊ ဘဂ္ဂရီတိ သသံသယံ။
ဂါမ္မံ ဒုဋ္ဌာလင်္ကတီတိ၊ ဒေါသာ ဝါကျတ္ထနိဿိတာ။
ပဒဒေါသာဒိဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၈-၁၉-၂၀။ ဣဒါနိ ယထာပဋိညာတေ ဒေါသေ ဥဒ္ဒိသတိ ‘‘ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိရုဒ္ဓံ အတ္ထန္တရံ ယဿ တံ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရံ။ ကိံ တံ? ပဒံ။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ။ အဓိကော အတ္ထော ဝိသေသျဿ ယေန တံ အဓျတ္ထံ။ နီယတိ အဝုတ္တော ဟေတု ဧတ္ထ အာနီယတီတိ နေယျံ။ ဒေါသာ ပဒါနန္တိ ယေဟိ ဒေါသေဟိ ပဒါနိ ဒုဋ္ဌာနိ, တေ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရတာဒယော ပဒါနံ ဒေါသာတိ အတ္ထော။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ။ ဝါကျာနံ ဒေါသာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘဂ္ဂါ ရီတိ ကမော ယသ္မိံ တံ ဘဂ္ဂရီတိကံ, ဝါကျံ။ အပက္ကမတာဒယော ဝါကျတ္ထဒေါသာ, ဝါကျတ္ထာနံ ဒေါသတော။ ဝါကျံ ဒုဋ္ဌံ သိယာတိ ဝါကျမေဝ ဝိသေသျတေ။ တေန သဗ္ဗတ္ထ နပုံသကလိင်္ဂေန နိဒ္ဒေသော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄၂။)၁၈-၁၉-၂၀။ ဣဒါနိ ကထေတဗ္ဗဘာဝေန ပဋိညာတေ ဒေါသေ ဥဒ္ဒိသန္တော ‘‘ဝိရုဒ္ဓ။ပေ.။ နိဿိတာ’’တိ အာဟ။ ကဝီဟိ ဣစ္ဆိတတ္ထတော ဝိရုဒ္ဓါ အညတ္ထော ယဿ ပဒဿာတိ တံ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရံ နာမ။ ဝိသေသျဿ အဓိကတ္ထဘာဝကရဏတော အဈတ္ထံ နာမ။ ကဝီဟိ ဣစ္ဆိတတ္ထဿာဝီကရဏေ အဝိသဒတ္တာ ကိလိဋ္ဌံ နာမ။ ဒေသကာလကလာဒီနံ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ ဝိရောဓိ နာမ။ အညမာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗတော နေယျံ နာမ။ ဝိသေသနံ ပတွာဝ သာတ္ထကဘာဝပ္ပတ္တိတော ဝိသေသနာပေက္ခံ နာမ။ ဝိသေသျဿ ဟီနတာပါဒနတော ဟီနတ္ထကံ နာမ။ အတ္ထရဟိတတ္တာ အနတ္ထကံ နာမာတိ ဣမေ အဋ္ဌ ပဒနိဿိတတ္တာ ပဒဒေါသာ နာမ။
ဝုတ္တတ္ထဿေဝ ပုန ဝစနတော ဧကတ္ထံ နာမ။ ဘိန္နက္ကမတ္တာ ဘဂ္ဂရီတိကံ နာမ။ တထာ သမ္မောဟကာရဏတ္တာ ဗျာကိဏ္ဏံ နာမ။ ဝိသိဋ္ဌဝစနဝိရဟတော ဂါမ္မံ နာမ။ ယတိသမ္ပတ္တိဝိရဟတော ယတိဟီနံ နာမ။ ပဒတ္ထက္ကမတော စုတတ္တာ ကမစ္စုတံ နာမ။ လောကိယံ ဝေါဟာရမတိက္ကမ္မ ဝုတ္တတ္တာ အတိဝုတ္တံ နာမ။ သမုဒါယတ္ထတော အပဂတတ္တာ အပေတတ္ထံ နာမ။ ဗန္ဓဖရုသယုတ္တတ္တာ ဗန္ဓဖရုသံ နာမ, တေန သဟိတံ သဗန္ဓဖရုသန္တိ ဣမေ နဝ ဝါကျာနံ တထာ ဒေါသာ နာမ။ ဧတ္ထ တထာသဒ္ဒေါ ‘‘ဒေါသာ’’တိ ပဒံ ဥပသံဟရတိ။
အပဂတက္ကမတ္တာ အပက္ကမံ နာမ။ ဥစိတဘာဝဿ ပရိဟီနတ္တာ ဩစိတျဟီနံ နာမ။ ဘိန္နဝိဘတ္တိက္ကမတ္တာ ဘဂ္ဂရီတိ နာမ။ သံသယဇနနတော သသံသယံ နာမ။ ဒုပ္ပတီတိကရတ္တာ ဂါမ္မံ နာမ။ ဒူသိတာလင်္ကာရတ္တာ ဒုဋ္ဌာလင်္ကတိ နာမာတိမေ ဆ ဝါကျတ္ထနိဿိတတ္တာ ဝါကျတ္ထဒေါသာ နာမ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄၃။)အညော အတ္ထော အတ္ထန္တရော။ ဝိရုဒ္ဓါ အတ္ထန္တရော ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဒေါသပကာသကပဒမ္ပိ ဒေါသတော အဗျတိရိတ္တတ္တာ ဒေါသော နာမ။ ဧဝံ သန္တေပိ သမာသေန ပဒဿ ဂဟိတတ္တာ နပုံသကံ ဟောတိ။ ဧသေဝနယော ဣတော ပရေသုပိ။ ဝိသေသျဿ အဓိကော အတ္ထော ယဿ တံ, ကိလိဋ္ဌံ ဝိယ ကိလိဋ္ဌံ။ ယထာ ဟိ မလဂ္ဂဟိတော အာဒါသော အတ္တနော ကိလိဋ္ဌတ္တာ မုခါဒီနံ ပကာသနေ အဝိသဒေါ ဟောတိ, ဧဝမဓိပ္ပေတတ္ထပ္ပကာသနေ အသမတ္ထံ ပဒံ ကိလိဋ္ဌံ နာမ။ ဝိရောဓော အဿ အတ္ထီတိ ဝိရောဓိ။ နီယတိ အဝုတ္တော ဟေတု ဧတ္ထာတိ နေယျံ။ ဝိသေသနေ အပေက္ခာ ယဿ တံ။ ဟီနော ဝိသေသျဿ အတ္ထော ယေန တံ။ နတ္ထိ အတ္ထော ယဿ တန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
ပဒဒေါသာနံ အနညတ္တေပိ ဝိကပ္ပနာဘေဒတော ‘‘ပဒါနံ ဒေါသာ’’တိ ဝုတ္တံ, ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ။ ဝါကျာနံ ဒေါသာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကော အတ္ထော ယဿ တံ။ ဘဂ္ဂါရီတိ ကမော ယဿ တံ။ ဝိသုံ ဝိသုံ အာကိဏ္ဏံ ဗျာကိဏ္ဏံ။ ဂါမေ ဘဝေါ ဂါမ္မော, အဗျတ္တာနံ ဝေါဟာရော။ တပ္ပကာသကပဒမ္ပိ ဥပစာရတော ဂါမ္မံ နာမ။ ယတိ ဟီနာ ဧတ္ထာတိ ယတိဟီနံ။ ကမတော စုတံ ကမစ္စုတံ။ အတိက္ကမ္မ ဝုတ္တံ အတိဝုတ္တံ။ အတ္ထတော အပေတံ အပေတတ္ထံ။ ဗန္ဓေ ဖရုသံ ဖရုသတာ ယတ္ထ တံ။ အပဂတော ကမော ယသ္မာ တံ။ ဩစိတျံ ဟီနံ ယတ္ထ တံ။ ဘဂ္ဂါ ရီတိ ယတ္ထ တံ။ သဟ သံသယေန ဝတ္တတီတိ တံ။ ဂါမ္မံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဒုဋ္ဌာ ဒူသိတာ အလင်္ကတိ အလင်္ကာရော ယတ္ထ တံ။ ဝါကျာနံ အတ္ထော, တန္နိဿိတာ ဝါကျတ္ထနိဿိတာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ အနတ္ထကာပေတတ္ထဒေါသဒွယံ ပဒဝါကျတော ဘိန္နံ, အညံ ဘဂ္ဂရီတိဒေါသဒွယံ, ဂါမ္မဒွယံ, ကမစ္စုတအပက္ကမဒွယဉ္စ ဝါကျဝါကျတ္ထတော ဘိန္နံ။
ပဒဒေါသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရံ တဉှိ၊ ယဿ’ညတ္ထော ဝိရုဇ္ဈတိ။
အဓိပ္ပေတေ ယထာ မေဃော၊ ဝိသဒေါ သုခယေ ဇနံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄၄။)֍ * ၂၁။ အထောဒ္ဒေသက္ကမေန ပဒါဒိဒေါသေ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဝိရုဒ္ဓိ’’ စ္စာဒိနာ။ ဟိ ယသ္မာ ကာရဏာ, ပသိဒ္ဓိယံ ဝါ ဟိသဒ္ဒေါ။ ယဿ ပဒဿ အညော အဓိပ္ပေတတော အပရော အတ္ထော အဓိပ္ပေတေ ဝတ္တုမိစ္ဆိတေ အတ္ထေ ဝိရုဇ္ဈတီတိ အနုဝဒိတွာ တသ္မာ တံ ‘‘ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရ’’န္တိ ဝိဓီယတေ။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ။ ယထာ ဣဒံ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရံ, တထာ အညမ္ပိ တာဒိသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န တွိဒမေဝေတိ ယထာသဒ္ဒဿ အတ္ထော။ မေဃော ဝိသဒေါ သုခယေ ဇနန္တိ။ ဝိသံ ဥဒကံ, တံ ဒဒါတီတိ ဝိသဒေါ မေဃော ဝါရိဝဟော ဇနံ လောကံ သုခယေ သုခယတီတိ ကဝိစ္ဆိတတ္ထော။ ဝိသသဒ္ဒေါ ဂရဠဿ စ ဝါစကော သိယာတိ ဂရဠဒေါ မေဃော မာရယတိ, န ပန သုခယတီတိ ‘‘ဝိသဒေါ’’တိ ဝိသေသနပဒဿ ဝိရုဒ္ဓတာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄၅။)֍ * ၂၁။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနုက္ကမေန ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရာဒီနံ သလက္ခဏလက္ခိယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိရုဒ္ဓိ’’စ္စာဒိမာဟ။ ယဿ ပဒဿ အညတ္ထော ကဝိစ္ဆိတတ္ထတော အညော အတ္ထော အဓိပ္ပေတေ ဣစ္ဆိတတ္ထေ ဟိ ယသ္မာ ဝိရုဇ္ဈတိ, တသ္မာ တံ ပဒံ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရံ နာမ။ ပသိဒ္ဓိယံ ဝါ ဟိသဒ္ဒေါ။ တထာ ဟေသ အပ္ပသိဒ္ဓံ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရံ ‘‘ယဿ အညတ္ထော အဓိပ္ပေတေ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ပကာသေတွာ တသ္မိံ ပကာသိတတ္ထဝိသယေ ဝတ္တတိ။ ‘‘တံ ဟီ’’တိ ယောဇိတတ္တာ ‘‘ယဿ အညတ္ထော အဓိပ္ပေတေ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ လက္ခဏံ ပသိဒ္ဓဘာဝေန အနုဝဒိတွာ တံ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရန္တိ အနုဝဒိတဗ္ဗအပ္ပသိဒ္ဓဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရံ ဝိဓီယတေ, ယထာ ‘‘ယော ကုဏ္ဍလီ, သော ဒေဝဒတ္တော’’တိ။ ဥပရိ ပသိဒ္ဓါနုဝါဒေန အပ္ပသိဒ္ဓဝိဓာနမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယထာ။ပေ.။ ဇန’’န္တိ ဥဒါဟရဏံ လက္ခိယံ ဒဿေတိ။ ယထာ ‘‘မေဃော ဝိသဒေါ’’စ္စာဒိ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရဿ ဥဒါဟရဏံ, ဧဝမီဒိသမညမ္ပိ ဣမဿုဒါဟရဏံ, န ကေဝလံ ‘‘မေဃော’’စ္စာဒိမေဝ ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဣဝသဒ္ဒပရိယာယတ္ထေပိ ဥဒါဟရဏတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဥပရိပျေဝံ။ မေဃော အမ္ဗုဓရော ဝိသဒေါ ဝိသသင်္ခါတံ ဇလံ ဒဒန္တော ဇနံ သုခယေ သုခယတီတိ ကဝီဟိ အဓိပ္ပေတတ္ထော။ ဧတ္ထ ဝိသသဒ္ဒဿ ဂရဠသင်္ခါတသပ္ပဝိသဝါစကတ္တာ, ‘‘ဝိသံ ဒဒါတီတိ ဝိသဒေါ’’တိ ဧတ္ထ ဝိသဿ ဥဒကဝိသာနံ သာဓာရဏတ္တာ ဝိသဒါယကော မေဃော နာသေတိယေဝ, န သုခယတီတိ ကဝိနာ အဓိပ္ပေတဿ သုခကာရဏဿ မေဃဝိသေသနဝိသသဒ္ဒဿ ဝိရုဒ္ဓအညတ္ထတာတိ ဝိသပဒံ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရဒေါသေန ဒုဋ္ဌန္တိ။
ဝိသေသျမဓိကံ ယေနာ’-
ဓျတ္ထမေတံ ဘဝေ ယထာ။
ဩဘာသိတာသေသဒိသော၊
ခဇ္ဇောတော’ယံ ဝိရာဇတေ။
֍ * ၂၂။ ယေန ပဒေန ဝိသေသျံ ဝိသေသိတဗ္ဗံ အပရံ ပဒံ အတ္ထဝသေန အဓိကံ ဘဝတီတျနုဝဒိတွာ ဧတံ အဈတ္ထံ ဘဝေတိ ဝိဓီယတေ။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ ‘‘ဩဘာသိတေ’’စ္စာဒိ။ ဧဝမုပရိပိ သုဝိညေယျံ။ ဩဘာသိတာ ဒီပိတာ အသေသာ နိခိလာ ဒိသာယေန သောယံ ခဇ္ဇောတော ဝိရာဇတေ ဒိပ္ပတိ။ ဧတ္ထ ခဇ္ဇောတဿာခိလဒိသာဘာဂါဝဘာသနမတိဝုတ္တီတိ အဓိကတ္ထံ။
֍ * ၂၂။ ယေန ဝိသေသနပဒေန ဝိသေသျံ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ပဒံ အတ္ထဝသေန အဓိကံ ဟောတိ, ဧတံ ယထာဝုတ္တလက္ခဏောပေတံ ပဒံ အဈတ္ထံ ဘဝေ အဈတ္ထံ နာမ ပဒဒေါသော ဘဝေ။ ယထာ တဿုဒါဟရဏမေဝံ။ ဩဘာသိတာသေသဒိသော ဇောတိတသဗ္ဗဒိသော အယံ ခဇ္ဇောတော အယံ ဇောတိရိင်္ဂဏော ဝိရာဇတေ ဒိပ္ပတိ။ ဧတ္ထ ဝိသေသျဿ ခဇ္ဇောတဿ သကလဒိသောဘာသနဿ အဈတ္ထတ္တာ [အတျုတ္တတ္တာ (က.)] ‘‘ဩဘာသိတာသေသဒိသော’’တိ ဝိသေသနပဒံ အဈတ္ထပဒဒေါသော နာမ။ ဩဘာသိတာ အသေသဒိသာ ယေနာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ယဿ’တ္ထာဝဂမော ဒုက္ခော၊
ပကတျာဒိဝိဘာဂတော။
ကိလိဋ္ဌံ တံ ယထာ တာယ၊
သော’ယမာလိင်္ဂျတေ ပိယာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄၆။)֍ * ၂၃။ ပကတျာဒိဝိဘာဂတောတိ ပစ္စယာ ပဌမံ ကရီယတီတိ ပကတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပစ္စယာဒီနံ ပရိဂ္ဂဟော။ ပကတျာဒီနံဝိဘာဂတော ဝိဘဇနတော, ‘‘အယံ ပကတိ, အယံ ပစ္စယော, အယမာဒေသော’’တိအာဒိနာ ပကတိပစ္စယဝိဘာဂကပ္ပနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပီဏေတီတိ ပီ, တာယ ပိယာ ဝလ္လဘာယ သောယံ သာမီ အာလိင်္ဂျတေ သိလိဿတေ။ ဧတ္ထ ‘‘ပိယာ’’တိ ကိလိဋ္ဌံ။
֍ * ၂၃။ ယဿ ပဒဿ အတ္ထာဝဂမော အတ္ထာဝဗောဓော ပကတျာဒိဝိဘာဂတော ‘‘အယံ ပကတိ, အယံ ပစ္စယော, အယမာဒေသော’’တိအာဒိနာ ပကတျာဒီနံ ဝိဘဇနဇာနနေန, ‘‘ပကတျာဒိ နာမ ကိ’’န္တိ ဂဝေသနတော ဝါ ဒုက္ခော, တံ ကိလိဋ္ဌံ နာမ။ ယထာ တဿုဒါဟရဏမေဝံ။ တာယ ပိယာ ဝနိတာယ သော အယံ ဝလ္လဘော အာလိင်္ဂျတေ သိလိဿတေ။ ပစ္စယာ ပဌမံ ကရီယတီတိ ပကတိ။ သာ အာဒိ ယေသံ ပစ္စယာနံ, တေသံ ဝိဘာဂေါတိ ဝါကျံ။ ပီဏေတီတိ ပီ, နာရီ။ တာယ ပိယာ ဧတ္ထ ပိယာသင်္ခါတာယ ဝလ္လဘာယ ကထနေ ပီသဒ္ဒဿ အဝိသဒတ္တာ ‘‘ပိယာ’’တိ ပဒံ ကိလိဋ္ဌံ။
ယံ ကိလိဋ္ဌပဒံ မန္ဒာ-ဘိဓေယျံ ယမကာဒိကံ။
ကိလိဋ္ဌပဒဒေါသေဝ၊ တမ္ပိ အန္တော ကရီယတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄၇။)֍ * ၂၄။ ဣဒါနိ ယမကာဒိကမနဓိပ္ပေတမ္ပိ ကိလိဋ္ဌေယေဝ အန္တောဂဓံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ယန္တိ အနိယမဝစနံ, တဿ နိယမဝစနံ ယမကာဒိကန္တိ။ ယမကမာဒိ ယဿ ပဟေဠိကာဇာတဿ တံ ယမကာဒိကံ။ ကီဒိသန္တိ အာဟ ‘‘ကိလိဋ္ဌပဒ’’န္တိအာဒိ။ ကိလိဋ္ဌာနိ အပ္ပတီတဒေါသသဘာဝေ ဌိတတာယ မလိတာနျဝိသဒါနိ ပဒါနိ ယဿ တံ ကိလိဋ္ဌပဒံ။ မန္ဒော အပ္ပကော အဘိဓေယျော အတ္ထော ယဿ တံ မန္ဒာဘိဓေယျံ, တာဒိသံ တမ္ပိ ယမကာဒိကံ ကိလိဋ္ဌပဒဒေါသေယေဝ ယထာဝုတ္တေ အန္တော အဗ္ဘန္တရေ ကရီယတိ ဝိဓီယတိ တတ္ထေဝ ပက္ခိပီယတိ, ကိလိဋ္ဌပဒဒေါသတော န ဗျတိရိစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။
֍ * ၂၄။ ဣဒါနိ အနဓိပ္ပေတမပိ ယမကာဒိံ ကိလိဋ္ဌဒေါသေယေဝ အန္တောကရဏဗျာဇေန အာဝီကရောန္တော အာဟ ‘‘ယံ ကိလိဋ္ဌေ’’စ္စာဒိ။ ကိလိဋ္ဌပဒံ အပ္ပတီတဒေါသေန မိဿကတ္တာ အဝိသဒပဒံ မန္ဒာဘိဓေယျံ အပ္ပကာဘိဓေယျံ ယံ ယမကာဒိကံ ယံ ယမကပ္ပဟေဠိကာဇာတမတ္ထိ, တမ္ပိ ကိလိဋ္ဌပဒဒေါသေယေဝ ယထာဝုတ္တကိလိဋ္ဌပဒဒေါသေယေဝ အန္တော ကရီယတိ အဗ္ဘန္တရေ ကရီယတိ, ကိလိဋ္ဌပဒဒေါသတော အဗျတိရိတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကိလိဋ္ဌာနိ ပဒါနိ ယဿ, မန္ဒော အဘိဓေယျော ယဿ, ယမကံ အာဒိ ယဿ ပဟေဠိကာဇာတဿ, ကိလိဋ္ဌပဒါနံ ဒေါသောတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ပတီတသဒ္ဒရစိတံ၊ သိလိဋ္ဌပဒသန္ဓိကံ။
ပသာဒဂုဏသံယုတ္တံ၊ ယမကံ မတ’မေဒိသံ။
֍ * ၂၅။ ဟောတု ကာမမနဘိမတမေဒိသံ ယမကာဒိကံ, ကိဉ္စရဟိ အဘိမတန္တိ အာဟ ‘‘ပတီတိ’’စ္စာဒိ။ အတ္တနော ဝစနီယတ္ထပ္ပတီတဝသေန ဝါစကာပိ သဒ္ဒါ ပတီတာယေဝ နာမာတိ ပတီတေဟိ ပသိဒ္ဓေဟိ သဒ္ဒေဟိ ပါဋိပဒိကေဟိ ရစိတံ ကတံ ပတီတသဒ္ဒရစိတံ။ သိလိဋ္ဌာ အညမညာလိင်္ဂနေန မဋ္ဌာ ပဒါနံ သျာဒျန္တာဒီနံ သန္ဓယော သန္ဓနာ ယဿ တံ သိလိဋ္ဌပဒသန္ဓိကံ။ ပတီတသဒ္ဒရစိတတ္တာယေဝ ပသာဒသင်္ခါတေန ဂုဏေန သဒ္ဒါလင်္ကာရေန သံယုတ္တံ သမ္မဒေဝေါပေတံ ဧဒိသံ ယထာဝုတ္တဂုဏာသယံ ရမဏီယံ ယမကံ မတံ အဘိမတန္တိ အတ္ထော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄၈။)֍ * ၂၅။ ဣဒါနိ အဓိဂတေသု ယမကေသု ဤဒိသံ ယမကမိဋ္ဌမိတိ သိဿာနံ ဥပဒိသန္တော အာဟ ‘‘ပတီတေ’’စ္စာဒိ။ ပတီတသဒ္ဒရစိတံ ‘‘ဣမဿတ္ထဿာယံ ဝါစကော’’တိ ပတီတေဟိ ပသိဒ္ဓေဟိ သဒ္ဒေဟိ ရစိတံ ပါဋိပဒိကေဟိ ကတံ သိလိဋ္ဌပဒသန္ဓိကံ သိလိဋ္ဌာ သျာဒျန္တာဒိပဒါနံ သန္ဓယော ယဿ တံ ပသာဒဂုဏသံယုတ္တံ ပတီတသဒ္ဒရစိတတ္တာယေဝ ပသာဒသင်္ခါတေန သဒ္ဒါလင်္ကာရဂုဏေန သံယုတ္တံ ဤဒိသံ ဧဝံဘူတံ ဂုဏာဓိကတော ရမဏီယံ ဥပရိ ဝက္ခမာနယမကသဒိသံ ယမကံ မတံ ဝိညူဟိ အဘိမတံ။ ပတီတာ စ တေ သဒ္ဒါ စ, တေဟိ ရစိတံ, သိလိဋ္ဌာ ပဒါနံ သန္ဓယော ယဿ, ပသာဒေါတိ ဂုဏော သဒ္ဒါလင်္ကာရော, တေန သံယုတ္တန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
အဗျပေတံ ဗျပေတ’ည-မာဝုတ္တာနေကဝဏ္ဏဇံ။
ယမကံ တဉ္စ ပါဒါန-မာဒိမဇ္ဈန္တဂေါစရံ။
֍ * ၂၆။ ဣဒါနိ တံ ယထာဝုတ္တမဘိမတံ ဒဿေတုမုပက္ကမတေ ‘‘အဗျပေတေ’’စ္စာဒိနာ။ အာဝုတ္တာ အဓိဝုတ္တာ ပုနပ္ပုနုစ္စာရဏုပေတာ အနေကေသံ ပတိရူပတ္တာ, ဗဟုဝဏ္ဏာ သရဗျဉ္ဇနရူပါ, န ဧကော ဝဏ္ဏော တဿာနုပ္ပာသတ္တာ, တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ဝဏ္ဏာဝုတ္တိ ပရော ယထာ’’တိ [သုဗောဓာလင်္ကာရ ၁၂၇ ဂါထာ], တေဟိ ဇာတံ ယမကန္တိ ဝိညာယတေ။ ကတိဝိဓံ တံ ဝိကပ္ပီယတီတိ အာဟ ‘‘အဗျပေတံ ဗျပေတည’’န္တိ။ တတ္ထ ယံ ဝဏ္ဏန္တရာဗျဝဟိတံ ဝဏ္ဏသမုဒါယေန ဝုတ္တံ။ တဒဗျပေတံ ယမကံ။ ယံ တု ဗျဝဟိတံ, တံ ဗျပေတံ။ ယံ ပန ဥဘယမိဿံ, တံ အညံ အပရံ အဗျပေတဗျပေတန္တိ တိဓာ ယမကံ တာဝ ဝိကပ္ပီယတေ။ တမေတံ တိဝိဓံ ယမကံ ဝိသယဝိဘာဂနိရူပနာယံ အာဒိ စ မဇ္ဈော စ အန္တော စ ဂေါစရော ဝိသယော ယဿေတိ အာဒိမဇ္ဈန္တဂေါစရံ ဝိညေယျံ။ ကေသံ ပါဒါနံ? ပစ္စေကံ စတုန္နံဂါထာဝယဝါနံ။ သာပေက္ခတ္တေပိ သမာသော ဂမ္မကတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၄၉။)တတ္ထ ပါဒစတုက္ကဿ အာဒိမဇ္ဈန္တဘာဝီနံ ယမကာနံ ယာဝန္တော ပကာရာ သမ္ဘဝန္တိ, တေ မူလာ သတ္တ။ ကထံ? ဧကသ္မိံယေဝ ပါဒေ ကွစိ အာဒိယမကံ, ကွစိ မဇ္ဈယမကံ, ကွစိ အန္တယမကံ, ကွစိ မဇ္ဈန္တယမကံ, ကွစိ မဇ္ဈာဒိယမကံ, ကွစိ အာဒျန္တယမကံ, ကွစိ သဗ္ဗယမကန္တိ။ ဧဝံ ပစ္စေကံ မူလဘူတာ သတ္တာတိ စတူသု အဋ္ဌဝီသတိ ဟောန္တိ။ ပါဒါဒိယမကဉ္စ ပဌမပါဒါဒိယမကမဗျပေတံ တထာ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထပါဒါဒိယမကမဗျပေတံ ပဌမဒုတိယပါဒါဒိယမကမဗျပေတံ ပဌမတတိယပါဒါဒိယမကမဗျပေတံ ပဌမစတုတ္ထပါဒါဒိယမကမဗျပေတန္တိအာဒိနာ အနေကဓာ ပသံသန္တိ။ ယဒါ စ သဗ္ဗတောယမကံ, တဒါ မဟာယမကာဒယော ဝိကပ္ပာ ဇာယန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၂၆။ ဣဒါနိ အဘိမတယမကံ ဒီပေတိ ‘‘အဗျပေတေ’’စ္စာဒိနာ။ အာဝုတ္တေဟိ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တေဟိ အနေကဝဏ္ဏေဟိ သမုဒါယရူပတ္တာ အနေကေဟိ သရဗျဉ္ဇနသရီရေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ ဇာတံ ယမကံ အညေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ အဗျဝဟိတတ္တာ အဗျပေတံ, ဝဏ္ဏန္တရေဟိ ဗျဝဟိတတ္တာ ဗျပေတံ, ဥဘယမိဿကတ္တာ တေဟိ အညံ အဗျပေတဗျပေတဉ္စာတိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တဉ္စ ယမကံ ဝိသယဝိဘာဂနိယမေန ဂါထာပါဒါနံ အာဒိဂေါစရံ မဇ္ဈဂေါစရံ အန္တဂေါစရမိတိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စသဒ္ဒေါ ဝတ္တဗ္ဗန္တရေ ပဝတ္တတိ, ဝတ္တဗ္ဗန္တရံ နာမ ယထာဝုတ္တအဗျပေတာဒိဘေဒတော အညံ ဝတ္တဗ္ဗတာယ သမုခီဘူတံ ပါဒါနံ အာဒိမဇ္ဈာဝသာနန္တရံ, ဥပနျာသော ဝါကျာရမ္ဘောတိ စ ဧတဿေဝ နာမံ။ ဝိသဒိသေန ဝဏ္ဏေန အပေတံ ဗျပေတံ။ တဗ္ဗိပရီတမဗျပေတံ။ အဗျပေတဉ္စ ဗျပေတဉ္စ အညဉ္စာတိ သမာဟာရဒွန္ဒော။ အနေကေ စ တေ ဝဏ္ဏာ စ, အာဝုတ္တာယေဝ အနေကဝဏ္ဏာ, တေဟိ ဇာတံ, အာဒိ စ မဇ္ဈော စ အန္တော စ, တေ ဂေါစရာ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅၀။)တတ္ထ ပါဒစတုက္ကဿ အာဒိမဇ္ဈာဝသာနေသု လဗ္ဘမာနယမကဘေဒါ ဧကေကသ္မိံ ပါဒေ သတ္တ သတ္တ ဘဝန္တိ။ ကထံ? ပါဒါဒိယမကံ ပါဒမဇ္ဈယမကံ ပါဒန္တယမကံ မဇ္ဈန္တယမကံ မဇ္ဈာဒိယမကံ အာဒျန္တယမကံ သဗ္ဗတောယမကန္တိ ဧဝံ ပစ္စေကံ သတ္တ သတ္တ ကတွာ စတူသု မူလဘူတယမကာ အဋ္ဌဝီသ ဘဝန္တိ။ ဧတ္ထ ပါဒါဒိယမကာဒိကမ္ပိ အဗျပေတပဌမပါဒါဒိယမကံ တထာ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထပါဒါဒိယမကမိတိ စ အဗျပေတပဌမဒုတိယပါဒါဒိယမကံ တထာ ပဌမတတိယပါဒါဒိယမကံ ပဌမစတုတ္ထပါဒါဒိယမကမိတိ စ အဗျပေတဒုတိယတတိယပါဒါဒိယမကံ တထာ ဒုတိယစတုတ္ထပါဒါဒိယမကမိတိ စ အဗျပေတတတိယစတုတ္ထပါဒါဒိယမကမိတိ စ ဧဝမဗျပေတပါဒါဒိယမကာ ဒသ ဟောန္တိ။ တထာ ဗျပေတာပိ ဒသာတိ ဝီသတိ, အဗျပေတပဌမပါဒမဇ္ဈယမကံ တထာ ဒုတိယပါဒမဇ္ဈယမကမိစ္စာဒိနာ မဇ္ဈယမကမ္ပိ ဝီသတိဝိဓံ ဟောတိ။ အဗျပေတပဌမပါဒန္တယမကံ တထာ ဒုတိယပါဒန္တယမကမိစ္စာဒိနာ အန္တယမကမ္ပိ ဝီသတိဝိဓံ။ သံသဂ္ဂဘေဒတော ပန အနေကဝိဓံ ဟောတိ။
အဗျပေတပဌမပါဒါဒိယမကဝဏ္ဏနာ
သုဇနာ’သုဇနာ သဗ္ဗေ၊ ဂုဏေနာပိ ဝိဝေကိနော။
ဝိဝေကံ န သမာယန္တိ၊ အဝိဝေကိဇနန္တိကေ။
֍ * ၂၇။ ‘‘သုဇနာ’’ဣစ္စာဒိ။ သုဇနာ သဇ္ဇနာ, အသုဇနာ အသဇ္ဇနာတိ ဧတေ သဗ္ဗေ ဥဘယပက္ခပါတိနော ဝိသေသာ ဇနာ ဂုဏေန သီလာဒိနာ ကရဏဘူတေန, ဟေတုဘူတေန ဝါ ဝိဝေကိနောပိ သာဓူသု လဗ္ဘမာနာနမသာဓူသွနုပလဗ္ဘနတော ပုထုဘူတာပိ အဝိဝေကီနံ ဇနာနံ အန္တိကေ သမီပေ တေသံ သန္နိဓာနေ ဝိဝေကံ ဝိဘာဂံ န သမာယန္တိ နပါပုဏန္တိ, ဝိဘာဂဝိဇာနနပညာဝေကလ္လေန စ ဝိဝေကိနောပိ ဇနာ တေ ဧကတော ကတွာ ပဿန္တီတိ။ ဣဒံ ပဌမပါဒါဒိယမကမဗျပေတံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅၁။)֍ * ၂၇။ ဣဒါနိ အဗျပေတပဌမပါဒါဒိယမကဿ မုခမတ္တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သုဇနိ’’စ္စာဒိ။ သုဇနာ သာဓုဇနာ, အသုဇနာ အသာဓုဇနာ စေတိ သဗ္ဗေ ဥဘယပက္ခိကာ သီလာဒိနာ, ပါဏာတိပါတာဒိနာ ဂုဏေန ဟေတုနာ ဝိဝေကိနော အပိ သာဓူသု ပါဏာတိပါတာဒီနံ, အသာဓူသု သီလာဒီနံ အပ္ပဝတ္တိတော ဂုဏေန ပုထုဘူတာပိ အဝိဝေကိဇနန္တိကေ ဝိဝေကဉာဏရဟိတာနံ ဇနာနံ သန္တိကေ ဝိဝေကံ ဝိဘာဂံ န သမာယန္တိ န ပါပုဏန္တိ။ ဝိဝေကော ဝိနာဘဝနမေတေသမတ္ထီတိ ဝိဝေကိနော။ ဧတ္ထ ဝိသယောပစာရေန ဝိဝေကောတိ ပညာ, န ဝိဝေကိနောတိ အဝိဝေကိနော, တေယေဝ ဇနာ, တေသံ အန္တိကမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဣဒံ အဗျပေတပဌမပါဒါဒိယမကံ။
အဗျပေတပဌမဒုတိယပါဒါဒိယမကဝဏ္ဏနာ
ကုသလာ’ကုသလာ သဗ္ဗေ၊ ပဗလာ’ပဗလာ’ထဝါ။
နော ယာတာ ယာဝ’ဟောသိတ္တံ၊ သုခဒုက္ခပ္ပဒါ သိယုံ။
֍ * ၂၈။ ‘‘ကုသလာ’’ဣစ္စာဒိ။ ပဗလာ အာသေဝနပ္ပဋိလာဘဝသေန ဗလဝန္တော စ။ အထာတိ အနန္တရတ္ထေ နိပါတော။ အပဗလာ တဒဘာဝတော ဒုဗ္ဗလာ စ သဗ္ဗေ ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ ယာဝ ယတ္တကံ ကာလံ အဟောသိတ္တံ ဝိနာ ဥပ္ပတ္တိမတ္တံ ဖလဒါနာသမ္ဘဝတော ကေဝလံ ‘‘အဟောသီ’’တိ ဝစနီယတ္ထနိမိတ္တမတ္တကမ္မဘာဝေန အဟောသိကမ္မတ္တံ နော ယာတာ န သမ္ပတ္တာ, တာဝ တတ္တကံ ကာလံ သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ တံ ပဒန္တီတိ သုခဒုက္ခပ္ပဒါ သိယုံ။ ယာဝ သံသာရပဝတ္တိ, တာဝ သုခဒုက္ခဒါယကာ ဟောန္တီတိ။ ဣဒံ ပဌမဒုတိယပါဒါဒိယမကမဗျပေတံ။
֍ * ၂၈။ ပဗလာ အာသေဝနာဒိပစ္စယလာဘေန ဗလဝန္တော ဝါ အထ အပဗလာ တဒဘာဝေန ဒုဗ္ဗလာ ဝါ သဗ္ဗေ ကုသလာကုသလာ အဟောသိတ္တံ ဖလဒါနာဘာဝတော ပဝတ္တိမတ္တတံ ယာဝ ယတ္တကံ ကာလံ နော ယာတာ အပ္ပတ္တာ, တာဝ တတ္တကံ သုခဒုက္ခပ္ပဒါ ယထာက္ကမံ သုခဒုက္ခပဒါယိနော သိယုံ ဘဝန္တိ။ ဣဒံ အဗျပေတပဌမဒုတိယပါဒါဒိယမကံ။ ကုသလပဋိပက္ခာ အကုသလာ။ ‘‘အဟောသီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဿ ဘာဝေါ အဟောသိတ္တံ။ ‘‘ဧဟိပဿိကော’’တိအာဒီသု ဝိယ ကြိယာပဒတောပိ ဏာဒိပစ္စယာ ဟောန္တိ။
အဗျပေတပဌမဒုတိယတတိယပါဒါဒိယမကဝဏ္ဏနာ
သာဒရံ သာ ဒရံ ဟန္တု၊ ဝိဟိတာ ဝိဟိတာ မယာ။
ဝန္ဒနာ ဝန္ဒနာမာန-ဘာဇနေ ရတနတ္တယေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅၂။)֍ * ၂၉။ ‘‘သာဒရ’’မိစ္စာဒိ။ ဝန္ဒနာ ဒွါရတ္တယောပဒဿိယမာနာ မာနော စ ပူဇာ, တေသံ ဘာဇနေ အာဓာရဘူတေ ရတိဇနနာဒိနာ အတ္ထေန ရတနသင်္ခါတာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ တယေ သမူဟဘူတေ ရတနတ္တယေ သာဒရံ အာဒရသဟိတံ ကတွာ မယာ ဝိဟိတာ ကတာ, ဝိဟိတာ အလံသံသာရဒုက္ခဝိသဋနိရာကရဏတော ဝိသေသေန ဟိတာ ပဓျာ သာ ဝန္ဒနာ သော ပဏာမော ဒရံ ဒရထံ ကာယစိတ္တပရိဠာဟံ ဟန္တု ဟိံသတု။ မယာတိ ဝုတ္တတ္တာ မေတိ အတ္ထတော ဝိညာယတိ။ ဣဒံ ပန ပဌမဒုတိယတတိယပါဒါဒိယမကမဗျပေတံ။
֍ * ၂၉။ ဝန္ဒနာမာနဘာဇနေ ဒွါရတ္တယေန ဝိဓိယမာနပဏာမပူဇာနံ အာဓာရဘူတေ ရတနတ္တယေ ရတိဇနနာဒိအတ္ထေန ရတနသင်္ခါတာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ တယေ မယာ ယာ ဝန္ဒနာ သာဒရံ အာဒရသဟိတံ ဝိဟိတာ ကတာ, ဝိဟိတာ လောကိယ လောကုတ္တရ သမ္ပတ္တိသာဓနတော ဝိသေသေန ဟိတာ သာ ဝန္ဒနာ ဒရံ မယှံ ကာယစိတ္တဒရထံ ဟန္တု ဝိနာသေတု။ ဣဒံ အဗျပေတပဌမဒုတိယတတိယပါဒါဒိယမကံ။ သဟ အာဒရေန ဝတ္တမာနံ သာဒရံ, ကြိယာဝိသေသနံ။ ဧတ္ထ ကြိယာ နာမ ဝိဟိတာသဒ္ဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌကရဏံ။ ကရဏဉှိ ဝိဟိတာသဒ္ဒဿ ဝုတ္တကမ္မတ္တေပိ အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏသာမတ္ထိယတော ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဇ္ဇမာနံ ‘‘အကာသိ’’န္တိ ကြိယာယ သမ္ဗန္ဓမုပေန္တံ ကမ္မဉ္စ ဟောတိ, ဘာဝေ ဝိဟိတဿ ယုပစ္စယန္တဿ နပုံသကတ္တာ နပုံသကဉ္စ, သတ္တာယ ဧကတ္တာ ဧကဝစနဉ္စ တဗ္ဗိသေသနတ္တာ သာဒရသဒ္ဒေါပိ နပုံသကဒုတိယေကဝစနော ဟောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅၃။)လိင်္ဂသင်္ချာဝိဘတ္တိယော။
တုလျာဓိကရဏေ ဘိယျော၊
ကာတဗ္ဗာ တာ ဝိသေသနေ’’တိ [သမ္ဗန္ဓစိန္တော ၁၅ ဂါထာ ဘေဒစိန္တာ ၁၉၄ ဂါထာ]။
ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ကြိယာဝိသေသနေ ဂဟိတေ သာမတ္ထိယတော ‘‘မယာ’’တိ တတိယန္တဿ ပဌမန္တတ္တံ, ‘‘ဝန္ဒနာ’’တိ ပဌမန္တဿ ဆဋ္ဌုန္တဉ္စ ဟောတိ။ ဝန္ဒနာ စ မာနော စ, တေသံ ဘာဇနံ။ တိဏ္ဏံ သမူဟော တယံ, ရတနာနံ တယန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အဗျပေတစတုက္ကပါဒါဒိယမကဝဏ္ဏနာ
ကမလံ က’မလံ ကတ္တုံ-ဝနဒေါ ဝနဒေါ’မ္ဗရံ။
သုဂတော သုဂတော လောကံ၊ သဟိတံ သဟိတံ ကရံ။
֍ * ၃၀။ ‘‘ကမလ’’မိစ္စာဒိ။ ကမလံ အရဝိန္ဒံ ကံ ဇလံ အလင်္ကတ္တုံ သဇ္ဇနတ္ထာယ ဟောတိ, ဝိကသိတာရဝိန္ဒသန္ဒောဟသမ္ဘာဝိတောဒကဿ ဝါပါဒီသု တာဒိသရမဏီယတ္တသမ္ပတ္တိသမ္ဘဝတော, အဝနံ ရက္ခံ ဒဒါတိ သဿသမ္ပတျာဒိကာရဏဘာဝေနာတိ အဝနဒေါ။ ဝနံ ဇလံ ဒဒါတိ န တုစ္ဆောတိ ဝနဒေါ မေဃော အမ္ဗရံ အာကာသံ ဇလဓာရဘာရဘရိတမ္ဗရကုဟရဿ ဒဿနီယတာဂုဏယောဂတော အလံကတ္တုန္တိ အဓိကတံ။ သဟိတံ သမ္ပုဏ္ဏံ ဟိတံ အဘိဝုဒ္ဓိံ ကရံ ကရောန္တော သုဋ္ဌု ဂဒတီတိ သုဂတော မဉ္ဇုဘာဏီ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ ဝိယ နေက္ခမ္မာဒိနာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကေ ပဇဟန္တော ဂန္တွာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဝါသနသကလကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ သောဘနံ နိဗ္ဗာနပုရံ ဂတောတိ ဝါ သုဂတောတိ ဝုတ္တော သော မဟာမုနိ အတ္တနော အပရိမိတပါရမိတာသိမ္ပကစဂလိတတိလကဘာဝေန လောကံ လောကတ္တယံ, သဟိတံ လောကန္တိ ဝါ ယောဇနီယံ အလင်္ကတ္တုံ အလံကရဏာယာတိ။ ဣဒံ ပါဒစတုက္ကာဒိယမကမဗျပေတံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅၄။)֍ * ၃၀။ ကမလံ ပဒုမံ ကံ ဇလံ အလင်္ကတ္တုံ ပဉ္စဝိဓပဒုမသဉ္ဆန္နဿ ဥဒကဿ ရမဏီယတ္တာ သဇ္ဇေတုံ ဟောတိ။ အဝနဒေါ ကာလေ ဝုဋ္ဌိသမ္ပဒါယ သဿသမ္ပဒါဒီနံ ကာရဏတ္တာ အာရက္ခံ ဒေန္တော ဝနဒေါ မေဃော အမ္ဗရံ အာကာသံ အလင်္ကတ္တုံ ဇလဓာရဘာရဘရိတမ္ဗရကုစ္ဆိယာ ဒဿနီယတ္တာ သဇ္ဇေတုံ ဟောတိ, သဟိတံ သမ္ပုဏ္ဏံ ဟိတံ အဘိဝုဍ္ဎိံ ကရံ ကရောန္တော သုဂတော စိတြကထီ သုန္ဒရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတော ဝါ သော သုဂတော သော တထာဂတော လောကံ လောကတ္တယံ, သဟိတံ လောကံ ဝါ အလင်္ကတ္တုံ စိတြကထာဒိကာရဏေဟိ တာဒိသဿ အညဿ စ လောကရာမဏေယျဿာဘာဝါ သဇ္ဇေတုံ ဟောတိ။ သဗ္ဗပဒတ္ထာနံ သတ္တာဗျဘိစာရိတ္တာ ဟောတီတိ ဂမ္မံ။ တတောယေဝ သဗ္ဗေ ပဌမန္တဘဝနကြိယာယ ယုဇ္ဇန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ အဗျပေတစတုက္ကပါဒါဒိယမကံ။
အဗျပေတာဒိယမက-ဿေသော လေသော နိဒဿိတော။
ဉေယျာနိ’မာယေဝ ဒိသာ-ယ’ညာနိ ယမကာနိပိ။
֍ * ၃၁။ ဣစ္စေဝမဘိမတယမကေ အဗျပေတပါဒါဒိယမကဿ ဒိသာမတ္တံ ဒဿေတွာ ဥပသံဟရတိ ‘‘အဗျပေတေ’’စ္စာဒိနာ။ အဗျပေတဿ အဗျဝဟိတဿ စတုန္နံ ပါဒါနံ အာဒေါ, အာဒိဘူတဿ ဝါ ယမကဿ ဧသော ယထာဝုတ္တော လေသော ကောစိဒေဝ ဘေဒေါ နိဒဿိတော ဝိကပ္ပိတော။ အပရာနိပိ ကိံ န ဝိကပ္ပိယန္တီတိစေတိ အာဟ ‘‘ဉေယျာနိ’’စ္စာဒိ။ ဣမာယ ဒိသာယ ဣမိနာ ဥပါယေန မဂ္ဂေနေဝ အညာနိ ဝုတ္တတော အပရာနိ ဒုတိယပါဒါဒိယမကတတိယပါဒါဒိယမကစတုတ္ထပါဒါဒိယမကာဒီနိ အဗျပေတာနိပိ ပဌမဒုတိယပါဒါဒိယမကပဌမတတိယပါဒါဒိယမကာနိပိ ဗျပေတာနိ, ပဌမစတုတ္ထဒုတိယတတိယပါဒါဒိယမကာဒီနိပိ အဗျပေတဗျပေတာနိ, တထာ မဇ္ဈန္တပါဒယမကာနိ ဉေယျာနိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ, ဝိညူနံ တာဒိသာယ ဒိသာယ ဒဿိတတ္တာတိ။ တတ္ထ စ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅၅။)‘‘ဂုဏာဂုဏေန သဟ တေ၊ သာဓဝေါ’သာဓဝေါ ဇနာ။
ဝိဂါဟန္တေ သမံ နာထ၊ စိတ္တံ စိတ္တေ ကထံ နု တေ’’။
ဣစ္စာဒိနာ ဒုတိယပါဒါဒိယမကာဒီနိ အဗျပေတာနိ,
‘‘ပိယေန ဝစသာ သဗ္ဗေ၊
ပိယေန’ပ္ပိယဘာဏိနော။
ပါဒါနတေ ဇိနောကာသိ၊
သော ဓမ္မော ဟန္တု ဝေါ’ပ္ပိယံ’’။
ဣစ္စာဒိနာ ပဌမဒုတိယပါဒါဒိယမကာဒီနိ အဗျပေတာနိ,
‘‘သ’မလံ သမလံ ကတ္တုံ၊ သုစိရံသုစိ ရံဇယေ။
သုစိရံ သုစိရံဂံ တံ၊ သ’မလံ သမလံဘိ ယော’’။
ဣစ္စာဒိနာ ပဌမစတုတ္ထဒုတိယတတိယပါဒါဒိယမကာဒီနိ အဗျပေတဗျပေတာနိ,
‘‘မနောဟရ ဟရ က္လေသံ၊ ဇိန စေတောဘဝံ မမ။
နနု တွံ ပါရမီသာရာ-မတဘာဝိတမောသဓံ’’။
ဣစ္စာဒိနာ မဇ္ဈပါဒယမကာနိ,
‘‘သာဓုနာ ရံဇယ ဇယ-ဒ္ဓနိနာ’ပူရယိ မဟိံ။
ယော တံ ဇိနဝရံ ဓီရ-မတ္ထကာမောသိ စေ တုဝံ’’။
ဣစ္စာဒိနာ အန္တပါဒယမကာနိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅၆။)֍ * ၃၁။ ဧဝံ အဘိမတယမကေန အဗျပေတယမကာနမုပါယာဒီနိ နိဂမေန္တော အာဟ ‘‘အဗျပေတိ’’စ္စာဒိ။ အဗျပေတာဒိယမကဿ ဝိသဒိသဝဏ္ဏေဟိ အဗျဝဟိတာဒိယမကဿ, အဗျပေတပါဒါဒိယမကဿ ဝါ ဧသော လေသော ‘‘သုဇနိ’’စ္စာဒိကော အပ္ပကောဒါဟရဏနယော နိဒဿိတော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ အညာနိ ယမကာနိပိ ဣမာယေဝ ဒိသာယ ဣမိနာ နယေနေဝ ဉေယျာနိ ဝိညူဟိ ဉာတဗ္ဗာနိ။ အာဒေါ ယမကံ, အာဒိဘူတံ ဝါ ယမကံ, အဗျပေတဉ္စ တံ အာဒိယမကဉ္စာတိ ဝါကျံ။ ဧဝံ ဒဿိတေန ဣမိနာ ကမေန အဗျပေတဒုတိယပါဒါဒိယမကာဒယော ဉာတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။
တတ္ထ အဗျပေတဒုတိယပါဒါဒိယမကမေဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ –
ဂုဏာဂုဏေန သဟ တေ၊ သာဓဝေါ’သာဓဝေါ ဇနာ။
ဝိဂါဟန္တေ သမံ နာထ၊ စိတ္တံ စိတ္တေ ကထံ နု တေ။
ဘော နာထ တေ တုယှံ စိတ္တေ သာဓဝေါ အသာဓဝေါ တေ ဇနာ ဂုဏာဂုဏေန သကသကဂုဏေန အဂုဏေန စ သဟ သမံ ဧကဇ္ဈံ ကထံ နု ဝိဂါဟန္တေ, စိတ္တံ အစ္ဆရိယံ သုဇနဒုဇ္ဇနေသု သမမေတ္တာ အစ္ဆရိယာတိ အဓိပ္ပာယော။
အဗျပေတပဌမဒုတိယပါဒါဒိယမကမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ –
ပိယေန ဝစသာ သဗ္ဗေ၊ ပိယေန’ပ္ပိယဘာဏိနော။
ပါဒါနတေ ဇိနောကာသိ၊ သော ဓမ္မော ဟန္တု ဝေါ’ပ္ပီယံ။
ဇိနော အပ္ပိယဘာဏိနောပိ သဗ္ဗေ ဇနေ ပိယေန ယေန ဝစသာ ပါဒါနတေ အကာသိ, သော ဓမ္မော ဝေါ အပ္ပိယံ ဟန္တု။ ဧတ္ထ အပိသဒ္ဒပရိယာယဿ ပိသဒ္ဒဿ ဂဟိတတ္တာ ယတိဘင်္ဂေါ နတ္ထိ။
ပဌမစတုတ္ထဒုတိယတတိယပါဒါဒိအဗျပေတဗျပေတယမကမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ –
သ’မလံ သမလံ ကတ္တုံ၊ သုစိရံသုစိ ရံဇယေ။
သုစိရံ သုစိရံဂံ တံ၊ သ’မလံ သမလံဘိ ယောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅၇။)ဧတ္ထ ‘‘သမလံ သမလံ, သုစိရံ သုစိရ’’န္တိ ဝိသဒိသဝဏ္ဏေဟိ အဗျဝဟိတတ္တာ အဗျပေတံ, ‘‘သမလံ သမလ’’န္တိ ပုဗ္ဗပရယုဂဠံ [ပုဗ္ဗပရယုဂဠဒွယံ (က.)] ‘‘ကတ္တု’’မိတိ ဘိန္နဝဏ္ဏေဟိ, ‘‘သုစိရံ သုစိရ’’န္တိ ပုဗ္ဗပရယုဂဠံ [ပုဗ္ဗပရယုဂဠဒွယံ (က.)] ‘‘ဇယေ’’တိ ဘိန္နဝဏ္ဏေဟိ စ ဗျဝဟိတတ္တာ ဗျပေတဉ္စ ဟောတိ။ သုစိရံသုစိ သောဘနရံသိနာ ဥစိ ယုတ္တော ယော ဇိနော သံ သန္တိံ နိဗ္ဗာနံ သမလံဘိ အလဘိ, အလံ အစ္စန္တံ အတိသယေန သုစိရံဂံ ဝိသုဒ္ဓဒေဟံ တံ ဇိနံ သမလံ ဇလ္လိကာသင်္ခါတေန, ရာဂါဒိကုစ္ဆိတသင်္ခါတေန ဝါ မလေန သဟိတံ သံ အတ္တာနံ အလံကတ္တုံ နိမ္မလံ ကတွာ သဇ္ဇေတုံ သုစိရံ သုစိရကာလံ ရံဇယေ အတ္တနိ အဘိရမာပေယျ။
ပါဒမဇ္ဈယမကမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ –
မနောဟရ ဟရ က္လေသံ၊ ဇိန စေတောဘဝံ မမ။
နနု တွံ ပါရမီသာရာ-မတဘာဝိတမောသဓန္တိ။
မနောဟရ ဇိန မမ စေတောဘဝံ က္လေသံ သန္တာပံ ဟရ အပနယ, တွံ ပါရမီသာရာမတဘာဝိတံ ဩသဓံ ဒိဗ္ဗောသဓံ နနု။
ပါဒန္တယမကမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ –
သာဓုနာ ရံဇယ ဇယ-ဒ္ဓနိနာ’ပူရယိ မဟိံ။
ယော တံ ဇိနဝရံ ဓီရ-မတ္ထကာမောသိ စေ တုဝန္တိ။
ယော ဇိနဝရော သာဓုနာ ဇယဒ္ဓနိနာ ဝေနေယျဇယဃောသေန မဟိံ အာပူရယိ, ဓီရံ တံ ဇိနဝရံ တုဝံ သပ္ပုရိသ စေ အတ္ထကာမော အသိ, ရံဇယ အဘိရမာပေဟိ။ ဣမိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌယမကေဟေဝ အဝသေသာ တတိယပါဒါဒိယမကာဒယော ဝိညေယျာ။
အစ္စန္တဗဟဝေါ တေသံ၊
ဘေဒါ သမ္ဘေဒယောနိယော။
တတ္ထာပိ ကေစိ သုကရာ၊
ကေစိ အစ္စန္တဒုက္ကရာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅၈။)֍ * ၃၂။ ကိံ ပန သာကလ္လေန န ဝိကပ္ပိတာနီတိ အာဟ ‘‘အစ္စန္တိ’’စ္စာဒိ။ တေသံ ဝိကပ္ပာနံ သမ္ဘေဒေါ သင်္ကရော မိဿတ္တမုစ္စာရဏပ္ပကာရော ယောနိ ပဘဝေါ ယေသံ တေ သမ္ဘေဒယောနိယော, ဘေဒါ ပကာရာ အစ္စန္တဗဟဝေါ အတိသယေန ဗဟုလာ ယထာဝုတ္တနယေန သမ္ဘဝန္တိ, တတ္ထာပိ တေသု ဝိကပ္ပေသုပိ ကေစိ ဝိကပ္ပာ သုခေန ကရီယန္တိ ပယုဇ္ဇန္တီတိ သုကရာ, တဗ္ဗိပရီတော စ ကေစိ ဝိကပ္ပာ အစ္စန္တဒုက္ကရာ။ ဣတိ ဒွိဓာ သင်္ဂယှန္တိ, တေသု သုကရာနံ ကေသဉ္စိ အဘိမတယမကာနံ မုခမတ္တံ ဒဿိတံ။ ဣဒါနိ ဒုက္ကရာနံ ကေသဉ္စိ မုခမတ္တံ န သဗ္ဗမေဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သမုန္နတေန တေ သတာ၊
ကထံ န တေ န တေ သိယုံ။
ယတော နတေနတေပိ’တော၊
သိယုံ န တေ နတေ သုဘာ။
ဣဒံ ပါဒစတုက္ကမဇ္ဈယမကမဗျပေတဗျပေတမေကရူပံ ဒုက္ကရံ။
န ဘာသုရာ တေပိ သုရာ ဝိဘူသိတာ၊
တထာသုရာ ဘူရိ သုရာပရာဇိတာ။
သဘာသု ရာဇာပိ တထာ သုရာဇိတော၊
ယထာ သုရာဇန္တိ သုရာဝိနိဿဋာ။
ဣဒံ စတုက္ကပါဒမဇ္ဈယမကမေကရူပဗျပေတံ။
֍ * ၃၂။ သဗ္ဗမိဒမနုဒ္ဒိသိတွာ လက္ခဏာတိဒေသေန နိဂမနံ ကိမတ္ထမိစ္စာသင်္ကာယမာဟ ‘‘အစ္စန္တေ’’စ္စာဒိ။ တေသံ ယမကာနံ သမ္ဘေဒယောနိယော ပဘေဒုပ္ပတ္တိကာရဏဘူတာ ဘေဒါ ဥစ္စာဝစပကာရာ အစ္စန္တဗဟဝေါ, တတ္ထာပိ တေသုပိ ကေစိ ယမကာ သုကရာ သုသာဓိယာ, ကေစိ အစ္စန္တဒုက္ကရာ အတိသယေန ဒုဿာဓိယာ။ သမ္ဘေဒေါ ယောနိ ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
ဣဟ သုကရဿ ဥပဒိသိတတ္တာ ဒုက္ကရယမကပဝေသောပါယမတ္တမုပဒိသီယတေ –
‘‘မနံ မနံ သတ္ထု ဒဒေယျ စေ ယော၊
မနံ မနံ ပီဏယတ’ဿ သတ္ထု။
မနံ မနံ တေန ဒဒေယျ စေ န၊
မနံ မနံပ’ဿ န သာဓုပုဇ္ဇ’’န္တိ။
ဣဒံ ပါဒစတုက္ကာဒိယမကမေကရူပံ အဗျပေတဗျပေတံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၅၉။)ယော ပုဂ္ဂလော မနံ အတ္တနော စိတ္တံ သတ္ထု ဇိနဿ မနံ ခဏမတ္တမ္ပိ ဒဒေယျ စေ, သတ္ထု မုနိန္ဒဿ မနံ စိတ္တံ အဿ ပုဂ္ဂလဿ မနံ စိတ္တံ ပီဏယတိ သမ္ပီဏေတိ, တေန တသ္မာ မနံ မနံ စိတ္တံ စိတ္တံ ဒဒေယျ စေ န ယဒိ နော ဒဒေယျ, အဿ ပုဂ္ဂလဿ မနံ စိတ္တံ မနံပိ မုဟုတ္တမ္ပိ သာဓုပုဇ္ဇံ သာဓူဟိ ပူဇိတဗ္ဗံ န ဘဝတိ။
‘‘သမုန္နတေန တေ သတာ၊
ကထံ န တေ န တေ သိယုံ။
ယတော နတေ’နတေပိ’တော၊
သိယုံ န တေ နတေ သုဘာ’’တိ။
ဣဒံ ပါဒစတုက္ကမဇ္ဈယမကမေကရူပမဗျပေတဗျပေတံ။
ယတော ယေန ကာရဏေန တေ တုယှံ သတာ သောဘနေန သမုန္နတေန သမ္မာ ဥန္နတေန ဟေတုနာ နတေပိ အဝနတေပိ အနတေပိ အနဝနတေပိ တေ တေ သုဘာ တေ တေ သောဘနာ န န သိယုံ, ဘဝန္တေဝ, အတော တေန ကာရဏေန တေ သုဘာ တေ သောဘနာ နတေ အဝနတေ ကထံ န သိယုံ, ဘဝန္တေဝ။
‘‘ဇိနံ ပဏာမောနတသဇ္ဇနံ ဇနံ၊
ဂုဏေ နိဝေသေန္တမသဇ္ဇနံ’ဇနံ။
ဝေနေယျနေတ္တေ ဂုဏဘာဇနံ ဇနံ၊
နမေ မမေန္တံ ခလု သဇ္ဇနံဇန’’န္တိ။
ဣဒံ ပါဒစတုက္ကန္တယမကမေကရူပမဗျပေတဗျပေတယမကံ ဒုက္ကရံ။
ပဏာမောနတသဇ္ဇနံ ပဏာမိတုကာမောနတသာဓုဇနဝန္တံ ဇနံ ဝေနေယျဇနံ အသဇ္ဇ ပမာဒမကတွာ ဂုဏေ သီလာဒိဂုဏေ နိဝေသေန္တံ နိယောဇေန္တံ ဝေနေယျနေတ္တေ အဉ္ဇနံ အဉ္ဇနဘူတံ ဂုဏဘာဇနံ ဂုဏာနမာဓာရဘူတံ သဇ္ဇနံဇနံ ဣမိနာ ကာရဏေန သာဓုဇနာနံ အဉ္ဇနဘူတံ ဇနံ သာဓုဇနံ ခလု ဧကန္တေန မမေန္တံ မမာယန္တံ နံ ဇိနံ နမေ နမာမိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆၀။)သာဘာယ သာ ဘာသတိယေဝ ဇာတု။
သာဘာယ သာ ဘာတိ န စေ ကထံ န၊
သာဘာ သသာဘာနမတိစ္စ ဘာတီ’’တိ။
ဣဒံ ပါဒစတုက္ကာဒိယမကေကရူပဗျပေတံ။
ဘုဝနေ သတ္တလောကေ သာဘာသု ဝိဇ္ဇမာနာဘာသု ဇိနဿ သာဘာ သောဘနာ အာဘာ သာဘာယ ဝိဇ္ဇမာနာယ, သောဘနာယ ဝါ အာဘာယ အာဘာတော ဇာတု ဧကန္တေန ဘာသတိယေဝ ဒိပ္ပတေဝ, သာ ဇိနာဘာ သာဘာယ ဝိဇ္ဇမာနာဘာတော အဓိကာ ဟုတွာ စေ န ဘာတိ ယဒိ န ဘာသတိ, သသာဘာနံ ဝိဇ္ဇမာနသောဘနာဘာနံ ဗြဟ္မာဒီနံ သာဘာ သောဘနာဘာယော အတိစ္စ အတိက္ကမ္မ ကထံ န ဘာတိ, ဘာသတိယေဝ။
‘‘န ဘာသုရာ တေပိ သုရာ ဝိဘူသိတာ၊
တထာသုရာ ဘူရိ သုရာပရာဇိတာ။
သဘာသု ရာဇာပိ တထာ သုရာဇိတော၊
ယထာ သုရာဇန္တိ သုရာဝိနိဿဋာ’’တိ။
ဣဒံ ပါဒစတုက္ကမဇ္ဈယမကေကရူပဗျပေတံ။
သုရာဝိနိဿဋာ သုရာပါနတော အပဂတာ ဇနာ ယထာ သုရာဇန္တိ, တထာ ဝိဘူသိတာ ဝိသေသေန အလင်္ကတာ တေပိ သုရာ တေ ဒေဝါ အပိ န ဘာသုရာ သောဘမာနာ န ဟောန္တိ, တထာ ဧဝံ သုရာပရာဇိတာ သုရာပါနဟေတု ပရာဇိတဘာဝံ ပတ္တာ ဘူရိ အသုရာ ဗဟဝေါ ဝေပစိတ္တိအာဒယော အသုရာပိ န ဘာသုရာ န သောဘန္တိ, တထာ ဧဝံ သုရာဇိတော သုဋ္ဌု အလင်္ကတော ရာဇာပိ သဘာသု န ဘာသုရော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆၁။)‘‘ဇိနာဏတ္တိယံ ယော’ဟိတာသာ သိတာသာ၊
အဝဿံဝ တေ ဟောန္တျ’တာသာ ဟတာသာ။
အတော သဗ္ဗပါပေ သတာသာ ဝတာသာ၊
ကရောန္တေဝ သန္တိဿိတာ သာမိတာသာ’’တိ။
ဣဒံ ပါဒစတုက္ကန္တယမကမေကရူပဗျပေတံ။
ယေ သပ္ပုရိသာ ဇိနာဏတ္တိယံ ဗုဒ္ဓဿ ဝိနယပညတ္တိသင်္ခါတာဏတ္တိယံ ဩဟိတာသာ အဝီတိက္ကမဝသေန ပတိဋ္ဌိတအာသာ ဟောန္တိ သိတာသာ ပရိသုဒ္ဓါသာ, တေ သာဓဝေါ ဟတာသာ အနုက္ကမေန ဟတတဏှာ အဝဿံဝ ဧကန္တေနေဝ အတာသာ ဘယရဟိတာ ယတော ဟောန္တိ, အတော တသ္မာ သဗ္ဗပါပေ သဗ္ဗာကုသလေ သတာသာ ဘယသဟိတာ ဝတာသာဝ နိရဝဇ္ဇဝတာဘိလာသဝန္တော သာဓုဇနာ သန္တိဿိတာ သန္တိနိဿိတာယော သာမိတာသာ သာမိဘာဝါသာယော ကရောန္တေဝ။
ယမကံ တံ ပဟေဠီ စ၊ နေကန္တမဓုရာနိ’တိ။
ဥပေက္ခိယန္တိ သဗ္ဗာနိ၊ သိဿခေဒဘယာ မယာ။
֍ * ၃၃။ နနု ယမကံ နာမ ကဝီနံ သာမတ္ထိယဝိသေသသူစကန္တိ တတ္ထ တံ သောပယောဂံ, ပဟေဠိကာ စ သောပယောဂါ ကီဠာဝိနောဒနေ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနမန္တနေ ပရဗျာမောဟနေ [ပရမဗျာမောဟနေ (က.), ကာဗျာဒါသ ၃.၉၇] စ, တသ္မာ တတ္ထ ကထမုပေက္ခာ ဘဝတောတိ အာဟ ‘‘ယမက’’န္တိအာဒိ။ တံ ယထာဝုတ္တံ ယမကဉ္စ သုကရဒုက္ကရပ္ပဘေဒံ။ ပဟေဠိကာ ပန ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ သောဠသ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ သမာဂတာဝဉ္စိတာဒိကာ။ တတ္ထိဒံ လက္ခဏံ –
သမာဂတာ နာမ သိယာ၊ ဂုဠှတ္ထာ ပဒသန္ဓိနာ။
ဝဉ္စိတာညတ္ထ ရုဠှေန၊ ယတ္ထ သဒ္ဒေန ဝဉ္စနာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆၂။)ဥက္ကန္တာတိဗျဝဟိတ-ပ္ပယောဂါ မောဟကာရိနီ။
သိယာ ပမုဿိတာ ယဿာ၊ ဒုဗ္ဗောဓတ္ထာ ပဒါဝလိ။
သမာနရူပါ’မုချတ္ထာ-ရောပါဟိတပဒါ သိယာ။
ဖရုသာ ပစ္စယာဒီဟိ၊ ဇာတသဒ္ဒါ ကထဉ္စိပိ။
သင်္ချာတာ နာမ သင်္ချာနံ၊ ယတ္ထ ဗျာမောဟကာရဏံ။
အညထာ’ဘာသတေ ယတ္ထ၊ ဝါကျတ္ထော သာ ပကပ္ပိတာ။
သာ နာမန္တရိကာ ယဿာ၊ နာမေ နာနတ္ထကပ္ပနာ။
နိဘူတာ’ဝဋ္ဌိတညတ္ထာ၊ တုလျတ္ထသုတိဟေတုတော။
သမာနသဒ္ဒါ သာ ဣဋ္ဌ-သဒ္ဒပရိယာယသာဓိတာ။
သမ္မုဠှာ မူဠှတာယေဝ၊ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္ထာပိ သာဓုကံ။
ယဿာ သမ္ဗန္ဓဗာဟုလျာ၊ နာမံ သာ ပါရိဟာရိကီ။
ဧကစ္ဆန္နာ ဘဝေ ဗျဉ္ဇာ-ဓေယျံ နိဿယဂေါပနာ။
သာ ဘဝေ ဥဘယစ္ဆန္နာ၊ ယဿာ ဥဘယဂေါပနာ။
သံကိဏ္ဏာ နာမ သာ ယဿာ၊ နာနာလက္ခဏသင်္ကရောတိ။
ဒေါသတ္တေပိ စေသံ သဗ္ဗေသံ ဥက္ကန္တာဒီသု ဒေါသဘာဝေ နာရောပိတဗ္ဗာ။ ဧသာ ဟိ [မနသောတိ (က.)] ‘‘ဗဟုဂုဏေ ပဏမတိ’’စ္စာဒိနာ [သုဗောဓာလင်္ကာရ ၄၄ ဂါထာ] ဝါကျသံကိဏ္ဏနာမေန န ဝုတ္တာ, ပကပ္ပိတာ စ သံသယဒေါသပရိဟာရေန ‘‘ယာတေ ဒုတိယံ နိလယ’’န္တိ [သုဗောဓာလင်္ကာရ ၁၁၂ ဂါထာ] အာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။
‘‘ပဘဝါ’နတဝိတ္တိဏ္ဏာ၊ တဝါ’ဏာ မဟတီ သတိ။
စိရာယ ဇယတံ နာထ၊ ပဟုတဖလသာဓနီ’’တိ။
အယံ သမာဂတာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆၃။)‘‘ဘဒ္ဒမေဝေါ’ပသေဝေယျ၊ ဝိဓူတမဒကိဗ္ဗိသံ။
သမ္ပာပယေ ပုရံ ခေမံ၊ သ ဒန္တော’တ္တနိသေဝိန’’န္တိ။
အယံ ဝဉ္စိတာ။
ပမုဿိတာဒယော တု လက္ခဏာနုသာရေန, တတ္ထောဒါဟရဏာနုသာရေန စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဧဝံ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ ပရိကပ္ပိတာ ပဟေဠိကာ စေတိ ဧတာနိ သဗ္ဗာနိ ဧကန္တေန နိယမေန န မဓုရာနိ အတ္ထရသဿ ဝါ သဒ္ဒရသဿ ဝါ ကဿစိ အဘာဝေန အဿာဒိတဗ္ဗာနိ န ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ကာရဏေန သိဿာနမုပ္ပန္နော ခေဒေါယေဝ ဘယံ တတော တေသံ ခေဒတော ဝါ ဥပ္ပန္နဘယတော မယာ ဥပေက္ခိယန္တီတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။
֍ * ၃၃။ ဧဝံ သုကရဒုက္ကရဝသေန ဒုဝိဓတ္တံ ဝတွာ ကဝီနံ သာမတ္ထိယပ္ပကာသနေ သပ္ပယောဇနယမကာနဉ္စ, ကီဠာဝိနောဒနေ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနသမ္မန္တနေ ပရဗျာမောဟနေ စာတိ ဣမေသု သပ္ပယောဇနာနဉ္စ ပဟေဠိကာနမဝစနေ ကာရဏံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ယမက’’မိစ္စာဒိနာ။ တံ ယမကံ ယထာဝုတ္တံ သုကရဒုက္ကရာဒိဘေဒံ ယမကဇာတဉ္စ ပဟေဠိ စ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ သမာဂဘာဒိကာ ပဟေဠိကာ စ ဣတိ ဣမာနိ သဗ္ဗာနိ ဧကန္တမဓုရာနိ န ဣတိ အဿာဒေတဗ္ဗဿ အတ္ထရသဿ, သဒ္ဒရသဿ ဝါ နိယမတော အဘာဝါ ဧကန္တေန အမဓုရာနိ, ဣတိ ဣမိနာ ကာရဏေန စ သိဿခေဒဘယာ သိဿာနံ အသဟနသင်္ခါတာယ အသဟနေန ဇာတာယ ဝါ ဘီတိယာ စ မယာ ဥပေက္ခီယန္တိ။ သိဿာနံ ခေဒေါယေဝ ဘယံ, သိဿခေဒတော ဥပ္ပန္နံ ဝါ ဘယံ, တတောတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ဧတ္ထ ပဟေဠိကာ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ –
သမာဂတာ စ ဝဉ္စိတု-က္ကန္တာ ပမုဿိတာပိ စ။
သမာနရူပါ ဖရုသာ၊ သင်္ချာတာ စ ပကပ္ပိတာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆၄။)အထောပိ နာမန္တရိကာ၊ နိဘူတာ စ ပဟေဠိကာ။
အထော သမာနသဒ္ဒါ စ၊ သမ္မုဠှာ ပါရိဟာရိကီ။
ဧကစ္ဆန္နောဘယစ္ဆန္နာ၊ သံကိဏ္ဏာတိ စ သောဠသာတိ။
တတြိဒံ လက္ခဏံ –
သမာဂတာ နာမ သိယာ၊ ဂုဠှတ္ထာ ပဒသန္ဓိနာ။
ဝဉ္စိတာညတ္ထ ရုဠှေန၊ ယတ္ထ သဒ္ဒေန ဝဉ္စနာ။
ဥက္ကန္တာတိဗျဝဟိတ-ပ္ပယောဂါ မောဟကာရိနီ။
သိယာ ပမုဿိတာ ယဿာ၊ ဒုဗ္ဗောဓတ္ထာ ပဒါဝလိ။
သမာနရူပါ’မုချတ္ထာ-ရောပါဟိတပဒါ သိယာ။
ဖရုသာ ပစ္စယာဒီဟိ၊ ဇာတသဒ္ဒါ ကထဉ္စိပိ။
သင်္ချာတာ နာမ သင်္ချာနံ၊ ယတ္ထ ဗျာမောဟကာရဏံ။
အညထာ’ဘာသတေ ယတ္ထ၊ ဝါကျတ္ထော သာ ပကပ္ပိတာ။
သာ နာမန္တရိကာ ယဿာ၊ နာမေ နာနတ္ထကပ္ပနာ။
နိဘူတာ’ဝဋ္ဌိတညတ္ထာ၊ တုလျတ္ထသုတိဟေတုတော။
သမာနသဒ္ဒါ သာ ဣဋ္ဌ-သဒ္ဒပရိယာယသာဓိတာ။
သမ္မုဠှာ မူဠှတာယေဝ၊ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္ထာပိ သာဓုကံ။
ယဿာ သမ္ဗန္ဓဗာဟုလျာ၊ နာမံ သာ ပါရိဟာရိကီ။
ဧကစ္ဆန္နာ ဘဝေ ဗျဉ္ဇာ-ဓေယျံ နိဿယဂေါပနာ။
သာ ဘဝေ ဥဘယစ္ဆန္နာ၊ ယဿာ ဥဘယဂေါပနာ။
သံကိဏ္ဏာ နာမ သာ ယဿာ၊ နာနာလက္ခဏသင်္ကရောတိ။
အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ပဒသန္ဓိနာ ပဒါနံ သန္ဓာနတော ဂုဠှတ္ထာ အပါကဋတ္ထာ သမာဂတာ နာမ သိယာ။ ဂုဠှတ္ထာတိ ပသိဒ္ဓါနုဝါဒေန အပသိဒ္ဓါ သမာဂတာ ဝိဓီယတေ။ ဣတော ပရမ္ပိ အနုဝါဒါနုဝါဒျဘာဝေါ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယတ္ထ ပဟေဠိကာယံ အညတ္ထ ရုဠှေန သဒ္ဒေန အညသ္မိံ အတ္ထေ ပသိဒ္ဓေန ရုဠှိသဒ္ဒေန ဝဉ္စနာ ဝဉ္စိတာ နာမ သိယာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆၅။)အတိဗျဝဟိတပ္ပယောဂါ အတိသယေန အန္တရိတပယုဇ္ဇမာနပဒယုတ္တာ တတောယေဝ မောဟကာရိနီ သမ္မောဟကာရိကာ ပဟေဠိကာ ဥက္ကန္တာ နာမ။ ယဿာ ပဟေဠိကာယ ပဒါဝလိ ပဒပန္တိ ဒုဗ္ဗောဓတ္ထာ ဒုရနုဗောဓာဘိဓေယျာ, သာ ပမုဿိတာ နာမ။
အမုချတ္ထာရောပါဟိတပဒါ အပ္ပဓာနတ္ထေ မုချတ္ထပကာသကသဒ္ဒါနံ ကိဉ္စိ သဓမ္မံ နိဿာယ အာရောပနတော ဥပဋ္ဌိတပဒယုတ္တာ သမာနရူပါ နာမ သိယာ။ ပစ္စယာဒီဟိ ပစ္စယာဒေသာဒီဟိ ကထဉ္စိပိ ယေန ကေနစိ ပကာရေန ဇာတသဒ္ဒါ နိပ္ဖန္နသဒ္ဒါ ဖရုသာ နာမ။
ယတ္ထ ယဿံ ပဟေဠိကာယံ သင်္ချာနံ ဂဏနံ ဝုတ္တမပိ ဗျာမောဟကာရဏံ ဟောတိ, သာ ပဟေဠိကာ သင်္ချာတာ နာမ သိယာ။ ယတ္ထ ယဿံ ပဟေဠိကာယံ ဝါကျတ္ထော သမုဒါယတ္ထော အညထာ အညေန ပကာရေန အာဘာသတေ ဝိညာယတေ, သာ ပကပ္ပိတာ နာမ။
ယဿာ ပဟေဠိကာယ နာမေ ပယုတ္တာဘိဓာနေ နာနတ္ထကပ္ပနာ ဝိဝိဓာဘိဓေယျကပ္ပနာ သမ္ဘဝတိ, သာ ပဟေဠိကာ နာမန္တရိကာ နာမ။ တုလျတ္ထသုတိဟေတုတော သမာနတ္ထသဒ္ဒါနံ ပယောဂဟေတုယာ အဝဋ္ဌိတညတ္ထာ ပတိဋ္ဌိတအညတ္ထာ ဟောတိ, သာ နိဘူတာ နာမ။
ယာ ပဟေဠိကာ ဣဋ္ဌသဒ္ဒပရိယာယသာဓိတာ ဣစ္ဆိတတ္ထသဒ္ဒဿ ဝေဝစနေဟိ နိပ္ဖာဒိတာ ဟောတိ, သာ သမာနသဒ္ဒါ နာမ။ သာဓုကံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္ထာပိ ဒဿိတအတ္ထယုတ္တာပိယာ မူဠှတာယေဝ သမ္မောဟဘာဝတ္ထံ ဧဝ ဘဝတိ, သာ သမ္မုဠှာ နာမ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆၆။)ယဿာ ပဟေဠိကာယ ဝိရစနေ နာမံ ဒဿိယမာနံ နာမံ သမ္ဗန္ဓဗာဟုလျာ သမ္ဗန္ဓဿ ဗဟုလဘာဝတော ဘဝတိ, သာ ပါရိဟာရိကီ နာမ။ ယဿာ အာဓေယျံ ဗျဉ္ဇ အဘိဗျဉ္ဇိယ ပကာသေတွာ နိဿယဂေါပနာ အာဓာရဂုတ္တိ ဘဝတိ, သာ ဧကစ္ဆန္နာ နာမ။
ယဿာ ပယောဂေ ဥဘယဂေါပနာ ဥဘိန္နမာဓာရာဓေယျာနံ ဂေါပနာ ဘဝတိ, သာ ဥဘယစ္ဆန္နာ နာမ။ ယဿာ နာနာလက္ခဏသင်္ကရော သမာဂတာဒိနာနာဝိဓလက္ခဏာနံ သင်္ကရော ဟောတိ, သာ သံကိဏ္ဏာ နာမ သိယာ။
ဣဒါနိ သမာဂတာဒီနံ လက္ခိယံ ကမေန ဧဝံ ဉာတဗ္ဗံ –
‘‘ပဘဝါ’နတဝိတ္တိဏ္ဏာ၊ တဝါ’ဏာ မဟတီ သတီ။
စိရာယ ဇယတံ နာထ၊ ပဟုတဖလသာဓိနီ’’တိ။
အယံ သမာဂတာ။
နာထ တဝ ပဘဝတော ပဋ္ဌာယ နတဝိတ္တိဏ္ဏာ ဩဏတဝသေန ပတ္ထဋာ, ဧဝံ သတိ နဒီ ဝိယ ဒိဿတိ။ ပဘဝ ပကဋ္ဌတ္တ သောဘာဝန္တ။ ဘော နာထ တဝ တုယှံ မဟတီ သတီ မဟန္တီ သမာနာ အာဏာ အာနတဝိတ္တိဏ္ဏာ အတ္တနိ နတေသု ဇနေသု ပတ္ထဋာ ပဟုတဖလသာဓိနီ ဗဟုလတ္ထနိပ္ဖာဒနီ စိရာယ စိရကာလံ ဇယတံ ဥက္ကံသဘာဝေန ပဝတ္တတု။ ဧတ္ထ ပဘဝအာနတဣတိသန္ဓိနာ အတ္ထော ဂုဠှော။
‘‘ဘဒ္ဒမေဝေါ’ပသေဝေယျ၊ ဝိဓူတမဒကိဗ္ဗိသံ။
သမ္ပာပယေ ပုရံ ခေမံ၊ သ ဒန္တော’တ္တနိသေဝိတ’’န္တိ။
အယံ ဝဉ္စိတာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆၇။)ဝိဓူတမဒကိဗ္ဗိသံ ဝိနာသိတမဒဒေါသံ ဘဒ္ဒမေဝ မန္ဒပိယ [ပိန္ဒပိဿ (က.)] – ဘဒ္ဒဇာတိကေသု ဟတ္ထီသု ဘဒ္ဒဇာတိကဟတ္ထိမေဝ ဥပသေဝေယျာတိ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဘဒ္ဒမေဝ ဥတ္တမပုရိသမေဝ သေဝေယျာတိ အတ္ထော။ သေဝနံ ကိမတ္ထန္တိ စေ? ဟတ္ထိပက္ခေ ဒန္တော သိက္ခိတော သော ဟတ္ထိ အတ္တနိသေဝိတံ အတ္တာနံ ဘဇိတံ ဇနံ ခေမံ နိဗ္ဘယံ ပုရံ နဂရံ သမ္ပာပေတိ။ ပုရိသပက္ခေ ပန ဒန္တော ဒမိတော သော အရိယပုဂ္ဂလော အတ္တနိသေဝိတံ အတ္တာနမုပသေဝိတံ ဇနံ ခေမံ နိဒ္ဒုက္ခံ ပုရံ နိဗ္ဗာနပုရံ ပါပေတိ။ ဧတ္ထ ကဝိစ္ဆိတဥတ္တမတ္ထတော အညေန ဟတ္ထိအတ္ထေ ရုဠှေန သဒ္ဒေန ဝဉ္စနာ နာမ။
‘‘ဗဟုဂုဏေ ပဏမတိ၊ ဒုဇ္ဇနာနံပျယံ ဇနော။
ဟိတံ ပမုဒိတော နိစ္စံ၊ သုဂတံ သမနုဿရ’’န္တိ။
အယံ ဥက္ကန္တာ။ ဣမဿတ္ထော ဥပရိ အာဂမိဿတိ။
ဗျာကိဏ္ဏဒေါသတ္တေ သတိပိ ပဟေဠိကာရုဠှတ္တာ ဧသာ ဣဋ္ဌာ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပဟေဠိကာယမာရုဠှာ, န ဟိ ဒုဋ္ဌာ ကိလိဋ္ဌတာ’’တိ။ ဣဟ သမ္ဗန္ဓီပဒါနံ အဋ္ဌာနဋ္ဌာပနေန ဗျဝဟိတတ္တံ ဟောတိ။
‘‘မုခဖုလ္လံ ဂိင်္ဂမကံ၊ နိယုရုဂ္ဂတ္ထနုန္နတံ။
ပဋစ္စရီ ဝရံ ပေါသော၊ ဘီရုယာ ဓာရယန္တိယာ’’တိ။
အယံ ပမုဿိတာ။
မုခဖုလ္လံ တိလကာဒိံ ဂိင်္ဂမကံ ဧဝံနာမကံ ပသာဓနံ နိယုရုဂ္ဂတ္ထနုန္နတံ နိယုရံ ဝလယံ, ဥဂ္ဂတ္ထနံ ပယောဓရပဋံ, ဥန္နတံ နလာဋပဋာဒိကံ, မုခတော ဥန္နတာဘရဏဉ္စ ဓာရယန္တိယာ ဘီရုယာ ဣတ္ထိယာ ပဋစ္စရီ ဇိဏ္ဏဝတ္ထနိဝါသီ ပေါသော ပုရိသော ဝရံ ဥတ္တမော။ ဧတ္ထ ဗဟုပယောဂရဟိတေဟိ သဒ္ဒေဟိ ရစိတတ္တာ အတ္ထဿ ဒုရဝဗောဓတာ။
‘‘နဝ’ဂ္ဂရတနာန’သ္မိံ၊ ဒိဿန္တိ ရတနာကရေ။
ပုရိသာနေတ္ထ အဋ္ဌန္နံ၊ အဋ္ဌာ’သာဓာရဏာ’ပရ’’န္တိ။
အယံ သမာနရူပါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆၈။)အသ္မိံ ရတနာကရေ အဂ္ဂရတနာနိ နဝ ဒိဿန္တိ, ဧတ္ထ ဣမေသု ရတနေသု အဋ္ဌ ရတနာနိ အဋ္ဌန္နံ ပုရိသာနံ အသာဓာရဏာနိ, အပရံ ရတနံ သာဓာရဏံ။ ဣမာနိ နဝ လောကုတ္တရာနိ စိတ္တီကတာဒိအတ္ထေန ‘‘ရတနာနီ’’တိ စ တပ္ပဘဝေါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ‘‘အာကရော’’တိ စ ကပ္ပိတောတိ အမုချတ္ထေသု ရတနာဒိသဒ္ဒါနမာရောပနံ ဟောတိ။
‘‘ဝိန္ဒန္တိ ဒေဝဂန္ဓဗ္ဗာ၊ ဟိမဝန္တမဟာတလေ။
ရသဝန္တေ သရေ သတ္တ၊ န နာဂါပိ ဥပေါသထာ’’တိ။
အယံ ဖရုသာ။
ဟိမဝန္တမဟာတလေ ဟိမာလယဿ မတ္ထကေ ရသဝန္တေ သောဒကေ သတ္တ သရေ အနောတတ္တာဒိကေ ဒေဝဂန္ဓဗ္ဗာ ဝိန္ဒန္တိ သေဝန္တိ, ဥပေါသထာ နာဂါပိ န ဝိန္ဒန္တိ။ အယမပရတ္ထော။ ဟိမဝန္တမဟာတလေ စန္ဒရံသိယုတ္တေ မဟာပါသာဒတလေ ဒေဝဂန္ဓဗ္ဗာ ကီဠမာနာ ဂန္ဓဗ္ဗာ ရသဝန္တေ မဓုရဂုဏယုတ္တေ သတ္တ သရေ ဝီဏာယ ဆဇ္ဇာဒိကေ သတ္တ သရေ ဝိန္ဒန္တိ, နာဂါပိ အရိယာပိ ဥပေါသထာပိ ဥပဝုတ္ထာပိ န ဝိန္ဒန္တိ နာနုဘဝန္တိ။ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ။ ဥပေါသထော ဧတေသမတ္ထီတိ ဥပေါသထာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ လက္ခဏက္ကမတော ပသိဒ္ဓပစုရပယောဂတော အညဒတ္ထာ ယေန ကေနစိ လေသေန ပစ္စယာဒီနံ ဇာတသဒ္ဒဿ အတ္ထိတာ။
‘‘ဂီတသဒ္ဒေ သရာ ဒွေ ဒွေ၊ ဒွေ ဆဇ္ဇညတြ ဆဿရာ။
ပဉ္စဝဏ္ဏံ ယထာ စက္ခု၊ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ နာသိကာ တထာ’’တိ။
အယံ သင်္ချာတာ။
ဂီတသဒ္ဒေ သရာ ဒွေ ဟောန္တိ, ဆဇ္ဇ’ညတြ ဆဇ္ဇတော အညတြ ဆဇ္ဇံ ဝဇ္ဇေတွာ ဥသဘော ဂန္ဓာရော မဇ္ဈိမော ပဉ္စမော ဓေဝတော နိသာဒေါတိ။ ဧတ္ထ ယုဂဠတော ဒွေ ဒွေ ဆဿရာ ဆသရဝန္တော။ ယထာ စက္ခု ပဉ္စဝဏ္ဏံ ဟောတိ, တထာ ဧဝံ နာသိကာ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဟောတိ, ဂီတသဒ္ဒေ ဤကာရအကာရသရဒွယသဗ္ဘာဝတော စ ဆဇ္ဇံ ဌပေတွာ ဥသဘာဒီသု သရာနံ တိဝိဓတ္တာ စ ‘‘စက္ခူ’’တိ သရဗျဉ္ဇနဝသေန ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ သဗ္ဘာဝတော စ ‘‘နာသိကာ’’တိ ဆန္နံ သဗ္ဘာဝတော စ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဝုတ္တသင်္ချာဂီတာဒိသဒ္ဒသန္နိဋ္ဌာနတော သမ္မောဟကာရိနီ ဟောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၆၉။)‘‘ပါတု ဝေါ ဥဒိတော ရာဇာ၊ သိရိမာ ရတ္တမဏ္ဍလော။
သကန္တိဂဟနက္ခတ္တ-သံဃယုတ္တော သုလက္ခဏော’’တိ။
အယံ ပကပ္ပိတာ။
သိရိမာ သိရိမန္တော ရတ္တမဏ္ဍလော အနုရတ္တဇနပဒမဏ္ဍလော, အနုရတ္တအမစ္စမဏ္ဍလော ဝါ သကန္တိဂဟနက္ခတ္တသံဃယုတ္တော သကဿ အတ္တနော အန္တေ သမီပေ ဂဟနေဟိ အဝိရဠေဟိ ခတ္တသံဃေဟိ ခတ္တိယသမူဟေဟိ ယုတ္တော သံယုတ္တော သုလက္ခဏော ပသတ္ထပုရိသလက္ခဏော ဥဒိတော ပသိဒ္ဓါ ရာဇာ နရိန္ဒော ဝေါ တုမှေ ပါတု ရက္ခတူတိ အယံ အနဓိပ္ပေတတ္ထော။ သိရိမာ ‘‘လက္ခိယာ ဝါသဋ္ဌာနတ္တာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သိရိမန္တော ရတ္တမဏ္ဍလော ဥဂ္ဂမနေ ရတ္တမဏ္ဍလော သကန္တိဂဟနက္ခတ္တသံဃယုတ္တော ကန္တိသဟိတေဟိ ဂဟနက္ခတ္တတာရဂဏေဟိ ယုတ္တော သုလက္ခဏော သုဋ္ဌု သသလက္ခဏော ဥဒိတော ဥဂ္ဂတော ရာဇာ စန္ဒော ဝေါ တုမှေ ပါတူတိ ဥဘယပက္ခဿ သာဓာရဏဂုဏဂုဏီပဒပရိဂ္ဂဟေန ဣဓ ဝါကျတ္ထဿ အညထာ ဒိဿမာနတာ ဟောတိ။
‘‘ဝုစ္စတာ’ဒေါ ဣသိတျေ’ကော၊ သုမဟန္တောပကာရဝါ။
သနာတနော စ န ဣသိ၊ န သခါ န သနာတနော’’တိ။
အယံ နာမန္တရိကာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇၀။)ဧကော အာဒေါ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဣသီ’’တိ ဝုစ္စတိ, သုမဟန္တောပကာရဝါ အတိမဟန္တောပကာရသမန္နာဂတော သနာတနော စ သဿတော စ ဟောတိ, တထာပိ န ဣသိ ဣသိ နာမ န ဟောတိ, န သခါ မိတ္တောပိ န ဟောတိ, န သနာတနော သဿတောပိ န ဟောတိ, အယံ ဂမျမာနတ္ထော။ သုမဟာ အတိမဟန္တော ဧကော အာဒေါ နာမာဒိမှိ ဣသီတိ ဝုစ္စတိ, အန္တော မဇ္ဈေ ပကာရဝါ ပ-ကာရေန သမန္နာဂတော, သနာတနော စ သဿတော စ ဟောတိ, ဣသိပိ နာမ န ဟောတိ, မိတ္တောပိ န ဟောတိ, သော နာတနော တနဣတိ အက္ခရဒွယရဟိတော န ဟောတိ။ အာဒိမဇ္ဈာနံ ဝုတ္တတ္တာ အန္တေတိ ဉာယတိ, ‘‘ဣသိပတနဝိဟာရော’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဣသိပတနနာမေန ဣသိအာဒီနံ ဂမျမာနတ္ထတ္တာ နာနတ္ထကပ္ပနာ ဟောတိ။
‘‘ဓာဝန္တံ ဥဒယာ အတ္ထံ၊ မုဟုတ္တံ န နိဝတ္တတိ။
န စန္ဒမဏ္ဍလံ ဧတံ၊ နာပိ အာဒိစ္စမဏ္ဍလ’’န္တိ။
အယံ နိဘူတာ။
ဥဒယာ ဥဒယတော ပဘုတိ အတ္ထံ ယာဝ အတ္ထံ ဓာဝန္တံ ဇဝန္တံ မုဟုတ္တံ မုဟုတ္တကာလံ န နိဝတ္တတိ န ပုနာဝတ္တတိ။ ဧတံ စန္ဒမဏ္ဍလမ္ပိ န ဟောတိ, အာဒိစ္စမဏ္ဍလမ္ပိ န ဟောတိ။ ဥဒယာ ပဋိသန္ဓိတော အတ္ထံ ယာဝစုတိ။ ဓာဝန္တန္တိ အာယုကိစ္စတော အာယုစန္ဒာဒီနမတ္ထာနံ, တပ္ပကာသကသဒ္ဒါနဉ္စ တုလျတ္တာ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌိတစန္ဒာဒိအတ္ထန္တရာနံ သမ္ဘဝေါ။
‘‘ဒေဝိံ ကိတ္တိမဟီနာမံ၊ ကဠာရတ္ထဝှယံ ပုရိံ။
ဟိတွာ န သရိ သော ဓီရော၊ ကရောန္တောပျု’ယျမဝှယ’’န္တိ [ကရောန္တောမုတ္တမဝှယန္တိ (က.)]။
အယံ သမာနသဒ္ဒါ။
ကိတ္တိမဟီနာမံ ကိတ္တိမဟီနံ ဒွိန္နံ နာမေန သမန္နာဂတံ ဒေဝိံ အဂ္ဂမဟေသိံ ကဠာရတ္ထဝှယံ ပုရိံ ကဠာရအတ္ထာနံ ဒွိန္နံ နာမေန သမန္နာဂတံ ပုရိံ နဂရဉ္စ သော ဓီရော ဟိတွာ ပရိစ္စဇိတွာ ဥယျမဝှယံ ဥယျမနာမေန သမန္နာဂတံ ကရောန္တော အပိ န သရိ သမ္ပတ္တိံ နာနုသရိ, ယသောဓရာဒေဝိဉ္စ ကပိလဝတ္ထုပုရိဉ္စ ဟိတွာ ဝီရိယသင်္ခါတပဓာနံ ကရောန္တော မဟာသတ္တော သမ္ပတ္တိံ န သရိ, ဧတ္ထာဘိမတယသောဓရာဒိသဒ္ဒါနံ ပရိယာယေဟိ ကိတ္တိမဟီသဒ္ဒါဒီဟိ ရစိတတာ။
‘‘စတုဒ္ဒိသာမုခါ ဗန္ဓာ၊ စတ္တာရော သိန္ဓဝါ သယံ။
ပရိဘုဉ္ဇန္တိ နိက္ခိတ္တံ၊ တိဏံ မဇ္ဈေ ယထာသုခ’’န္တိ။
အယံ သမ္မုဠှာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇၁။)သိန္ဓဝါ စတ္တာရော အဿာ စတုဒ္ဒိသာမုခါ ယထာ စတုဒ္ဒိသာသမ္မုခါ ဟောန္တိ, တထာ ဗန္ဓာ မဇ္ဈေ နိက္ခိတ္တံ တိဏံ သယံ ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ, အညမညံ ပိဋ္ဌိံ ကတွာ ဗန္ဓာ ဝိယ ခါယတိ, တေ ပန သမ္မုခံ ကတွာ ဗန္ဓာ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထ ‘‘စတုဒ္ဒိသာမုခါဗန္ဓာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ပိဋ္ဌိံ ကတွာ ဗန္ဓာတိ သမ္မုဠှတာ ဟောတိ။
‘‘ဇနော ဇီဝနဇာနန္ဒ-ကရဗန္ဓုဿ ဘာသိတံ။
သက္ကရောန္တောဝ ပပ္ပောတိ၊ ပုညာရိက္ခယဂေါစရေ’’တိ။
အယံ ပါရိဟာရိကီ။
ဇီဝနဇာနန္ဒကရဗန္ဓုဿ ဇီဝနတော ဥဒကတော ဇာတာနံ ပဒုမာနံ အာနန္ဒကရဿ သူရိယဿ ဗန္ဓုဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဘာသိတံ ဝစနံ သက္ကရောန္တော ပူဇေန္တော ဇနော ပုညာရိက္ခယဂေါစရေ ပုညာနံ ပဋိပက္ခတ္တာ ပုညာရိသင်္ခါတာနံ အကုသလာနံ ခယဿ နိမိတ္တဘူတံ နိဗ္ဗာနမာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နေ မဂ္ဂဖလေ ပပ္ပောတိ ပါပုဏာတိ။ ဧတ္ထ ဇီဝနဇာနံ အာနန္ဒကရဿ ဗန္ဓုဿေတိ စ, ပုညာရီနံ ခယနိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တေတိ စ ဣမိနာ ဗုဒ္ဓါ မဂ္ဂဖလာ စ ပါရမ္ပရိယေန သမ္ဗန္ဓေန ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓာနံ ဗာဟုလ္လဘာဝေါ။
‘‘န ဂဏှာတိ မဟန္တမ္ပိ၊ သဒ္ဒံ န စ ဝိဘူသနံ။
စတုပ္ပဒဿ ကဿာပိ၊ ကဏ္ဏောယံ န ကိလာဖလော’’တိ။
အယံ ဧကစ္ဆန္နာ။
ကဿာပိ စတုပ္ပဒဿ ကဏ္ဏော မဟန္တမ္ပိ သဒ္ဒံ န ဂဏှာတိ, အာရမ္မဏံ န ကရောတိ, ဝိဘူသနမ္ပိ န ဂဏှာတိ။ တထာပိ အယံ ကဏ္ဏော အဖလော န ကိလ, သဖလတော နိပ္ဖလော န ဟောတိ ကိရ။ အဿကဏ္ဏော ရုက္ခော။ ဧတ္ထ ကဏ္ဏောတိ အာဓေယျံ ကတွာ တဒါဓာရဿ အဝစနတော နိဿယဂုတ္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇၂။)‘‘အလင်္ကရောန္တော ဘုဝနံ၊ သဿိရိကော သဒေဝကံ။
ကသ္မိံ သဉ္ဇာတသံဝဒ္ဓါ၊ ကော ကေန နုပလိမ္ပတီ’’တိ။
အယံ ဥဘယစ္ဆန္နာ။
သဿိရိကော သဒေဝကံ ဘုဝနံ အလင်္ကရောန္တောတိ ဗုဒ္ဓါ ဝိယ ခါယတိ။ ဘုဝနံ ဘုဝနသင်္ခါတံ ကံ ဇလံ သဒါ ဧဝ အလင်္ကရောန္တော သဿိရိကော လက္ခိယသမန္နာဂတော ကသ္မိံ ဇလေ သဉ္ဇာတသံဝဒ္ဓါ ကော ကတရော ကေန ဇလေန န ဥပလိမ္ပတိ န လိမ္ပတိ။ ပဒုမောတိ ဝိသဇ္ဇနံ။ ပဒုမော ဟိ ပုံနပုံသကလိင်္ဂေါ။ ဣဟ ဇလပဒုမာနံ ဒွိန္နမ္ပိ ဆာဒိတတ္တာ ဥဘယစ္ဆန္နာ နာမ။
‘‘အာဒေါ သောယေဝ ယော အန္တေ၊ မဇ္ဈိမဿာဒိ မဇ္ဈိမော။
သိဒ္ဓန္တာဒီသု ဝတ္တန္တံ၊ အသင်္ခတပဒံ ဝဒါ’’တိ။
အယံ သံကိဏ္ဏာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇၃။)အန္တေ အဝသာနေ ယော ဟောတိ, အာဒေါပိ သောယေဝ ဟောတိ, မဇ္ဈိမဿ အာဒိဘူတော မဇ္ဈိမော ဧဝ ဟောတိ, သိဒ္ဓံ နိပ္ဖန္နံ တာဒီသု အရိယေသု ဝတ္တန္တံ အသင်္ခတပဒံ ဝဒ ကထေဟီတိ အယမပရတ္ထော။ အာဒေါ အာဒိမှိ သောယေဝ သကာရော ဧဝ အန္တေ ပရိယောသာနေ ယော ယကာရောယေဝ, မဇ္ဈိမော မဇ္ဈိမဝဏ္ဏော မဇ္ဈိမဿ သဒ္ဒဿ အာဒိ မကာရော, သိဒ္ဓန္တာဒီသု မတသမယကာလာဒီသု ဝတ္တန္တံ ဝါစကဘာဝေန ပဝတ္တန္တံ အသင်္ခတပဒံ သင်္ခတတော အညတ္တာ အသင်္ခတဘူတံ ပညတ္တိံ ဝဒ ကထေဟီတိ။ သမယသဒ္ဒေါ ဟိ နာမပညတ္တိ။ ဧတ္ထ သိဒ္ဓန္တသဒ္ဒေန အာဒိသဒ္ဒဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ တာဒိအတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အတ္ထဿ ဂုဠှတာယ သမာဂတာလက္ခဏေန စ ‘‘သော’’တိ ‘‘ယော’’တိ ‘‘အသင်္ခတပဒ’’န္တိ အညတ္ထရုဠှသဒ္ဒေန ဝဉ္စိတတ္တာ ဝဉ္စိတာလက္ခဏေန စ သမယသဒ္ဒေ နာနတ္ထကပ္ပနတော နာမန္တရိကာလက္ခဏေန စာတိ တီဟိပိ လက္ခဏေဟိ မိဿိတောတိ။ သေသေသုပိ သံကိဏ္ဏတ္တံ ဧဝမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တလက္ခဏာနုသာရေနေဝ သမာဂတာဒီနံ အနွတ္ထသညတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဒေသကာလကလာလောက-ဉာယာဂမဝိရောဓိ ယံ။
တံ ဝိရောဓိပဒံ စေ’တ-မုဒါဟရဏတော ဖုဋံ။
֍ * ၃၄။ ‘‘ဒေသိ’’စ္စာဒိ။ ဒေသော ထလဇလဒေသာဒိ။ ကာလော ရတ္တိန္ဒိဝေါ။ ကလာ နစ္စဂီတာဒယော။ လောကော စရာစရဘူတပ္ပဝတ္တိ။ ဉာယော ယုတ္တိ။ အာဂမော ဣဓ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ အညတ္ထ တု သုတိဓမ္မသံဟိတာ, တေ စ။ တေဟိ ဝိရောဓော အဿ အတ္ထီတိ ဒေသ။ပေ.။ ဝိရောဓိ။ ယန္တိ အနုဝဒိတွာ။ တံ ဝိရောဓိပဒန္တိ ဝိဓီယတေ။ ဧတဉ္စ ပဒံ ဥဒါဟရဏတော လက္ခိယတော ဖုဋံ ပါကဋံ။ ယတော ဇလဇာဒီနံ ထလာဒီသု ပါတုဘာဝါဒိ, ရတျာဒီသု သမ္ဘဝန္တာနံ ကုသုမာဒီနံ ဒိဝါဒီသု သမ္ဘဝေါ စ, ‘‘နစ္စဂီတာဒိစတုသဋ္ဌိယာ ကလာသု ဘိန္နဆဇ္ဇော နာမ သတ္တသရော’’တိအာဒိနာ ကလာသတ္ထာဘိဟိတလက္ခဏာတိက္ကမဝိရောဓော စ, ‘‘အဂ္ဂိသီတလော, နိဿာရော ခဒိရော’’တိအာဒိနာ လောကသီမာတိက္ကမော စ, ဝုတ္တာယပါ’နရုပ္ပတ္တသမုပ္ပတ္တိယာ မိဒ္ဓဿ ရူပဘာဝါပါဒနာဒိဉာယဝိရောဓော စ, ယထာသကမာဂမေန ဝိရောဓော စ သုခေန စ သက္ကာ ပါကဋတ္တာ ဝိညာတုံ, တတော သဗ္ဗမေတံ နောဒါဟဋန္တိ အဓိပ္ပာယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇၄။)֍ * ၃၄။ ဧဝံ ယမကပဟေဠိကာနမဒဿနေ ကာရဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန သမ္ပတ္တဝိရောဓိဒေါသံ ‘‘ဒေသကာလိ’’စ္စာဒိနာ ဝဒတိ။ ယံ ပဒံ ဒေသော ထလဇလပဗ္ဗတာဒိ။ ကာလော ရတ္တိန္ဒိဝေါ ဟေမန္တာဒိဝသေန တိဝိဓော, ဝသန္တာဒိဝသေန ဆဗ္ဗိဓော။ ကလာ နစ္စဂီတာဒိစတုသဋ္ဌိ။ လောကော ထာဝရဇင်္ဂမဘူတပဝတ္တိသင်္ခါတော။ ဉာယော ယုတ္တိ။ အာဂမော ဣဟ ဗုဒ္ဓဝစနံ, အညတ္ထ ပန သုတိဓမ္မသံဟိတော စ။ တေဟိ ဝိရောဓော အဿ အတ္ထီတိ ဒေသ။ပေ.။ ဝိရောဓိ။ တံ ဝိရောဓိပဒံ နာမ။ ဧတံ ဝိရောဓိပဒံ ဥဒါဟရဏတော လက္ခိယတော ဖုဋံ ပရိဗျတ္တံ။ ဝဿိကဇာတိသုမနာဒီနံ ဇလဇာဒိဘာဝေါ စ, ပဒုမကုမုဒါဒီနံ ထလဇာဒိဘာဝေါ စ, ရတ္တိအာဒီသု လဗ္ဘမာနာနံ ကုမုဒါဒီနံ ဒိဝါဒီသု သမ္ဘဝေါ စ, နစ္စဂီတာဒိစတုသဋ္ဌိယာ ကလာသု ‘‘ဆဇ္ဇော ဥသဘော ဂန္ဓာရော မဇ္ဈိမော ပဉ္စမော ဓေဝတော နိသာဒေါ’’တိ ဒဿိတသတ္တသရာနမေကဒေသဿ ဆဇ္ဇဿ ဘိန္နသတ္တသရော ဆဇ္ဇော နာမာတိ သမုဒါယဝသေန ဝေါဟာရကရဏာဒီဟိ သတ္ထာဂတတံ, လက္ခဏာတိက္ကမဉ္စ, ‘‘အဂ္ဂိ သီတလော, စန္ဒနံ ဥဏှံ, ခဒိရရုက္ခော နိဿာရော, ဧရဏ္ဍော သသာရော’’ ဣစ္စာဒိနာ လောကမရိယာဒါတိက္ကမော စ, မိဒ္ဓဿ အရူပဘာဝုပပတ္တိယာ ဝုတ္တာယပိ ရူပဘာဝသာဓနသဒိသယုတ္တိဝိရောဓိကထနဉ္စ, ယထာသကမာဂမမတိက္ကမ္မ ကထနဉ္စာတိ သဗ္ဗေသံ ဝိရုဒ္ဓသဘာဝဿ ပါကဋတ္တာ ဥဒါဟရဏံ န ဒဿယိဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမေသမေဝ ဒေသာဒိဝိရောဓီနမဝိရုဒ္ဓတ္တံ ဧတ္ထေဝ ဝိရောဓိပဒဒေါသပရိဟာရေ ‘‘ဗောဓိသတ္တပ္ပဘာဝေနာ’’တိစ္စာဒိနာ ဒိဿတိ။ ဒေသ။ပေ.။ ဂမေဟိ ဝိရောဓော, သော အဿ အတ္ထီတိ ဒေသ။ပေ.။ ဝိရောဓိ။ နိန္ဒာယံ အယမဿတ္ထီတိ ဝိဝစ္ဆိတာ။
ယ’ဒပ္ပတီတ’မာနီယ၊ ဝတ္တဗ္ဗံ နေယျမာဟု တံ။
ယထာ သဗ္ဗာပိ ဓဝလာ၊ ဒိသာ ရောစန္တိ ရတ္တိယံ။
֍ * ၃၅။ ‘‘ယ’’မိစ္စာဒိ။ အပ္ပတီတံ သဒ္ဒတော, အတ္ထတော ဝါ အနဓိဂတံ နဟျညထာဝဂမော ဂန္ထန္တရာဘာဝတော။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဒုလ္လဘာဝဂတီ သဒ္ဒ-သာမတ္ထိယဝိလင်္ဃိနီ’’တိ။ ယံ ကိဉ္စိ ပဒံ သမာနီယ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ နေယျမာဟု။ ယထေတျုဒါဟရတိ။ သဗ္ဗာပိ သကလာပိ ဒိသာ ပုဗ္ဗဒိသာဒယော ဒသ ဒိသာ ရတ္တိယံ ရဇနျံ ဓဝလာ ဥဇ္ဇလာ ရောစန္တိ ဒိပ္ပန္တီတိ ဧတ္တကေ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ စန္ဒမရီစိနော ဧတ္ထ နေယျတ္တံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇၅။)֍ * ၃၅။ ဣဒါနိ နေယျဒေါသမုဒါဟရတိ ‘‘ယ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယံ ပဒံ အပ္ပတီတံ ပဒန္တရေန, တေနာဘိဟိတတ္ထေန ဝါ ‘‘ဣမဿတ္ထောယ’’မိတိ အဝိညာတံ အာနီယ ဝတ္တဗ္ဗံ, တတောယေဝ ပဒန္တရမာနီယ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, တံ နေယျမာဟု ‘‘နေယျဒေါသော’’တိ ပေါရာဏာ အာဟု။ ယထာ တတ္ထောဒါဟရဏမီဒိသံ ‘‘သဗ္ဗာပိ ဓဝလာ ဒိသာ ရောစန္တိ ရတ္တိယ’’န္တိ။ သဗ္ဗာပိ ဒိသာ ပုဗ္ဗဒက္ခိဏာဒယော ဒသ ဒိသာ ဓဝလာ သေတာ ရတ္တိယံ ရဇနျံ ရောစန္တိ ဒိပ္ပန္တိ။ ဧတ္ထ ဒိသာယ ဝိသေသနံ ဓဝလဂုဏံ ကေလာသကူဋသုဓာဘိတ္တိစန္ဒရံသိအာဒီသု ကုတော သဉ္ဇာတမိတိ အနိစ္ဆိတတ္တာ အညနိဝတ္တနတ္ထံ စန္ဒကိရဏာဒိဝါစကပဒံ အာနေတွာ ဓဝလတာ ဣမိနေတိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ဓဝလ ပဒံ နေယျဒေါသေန ဒုဋ္ဌံ ဟောတိ။ ပတီတံ ဝိညာတံ, န ပတီတံ အပ္ပတီတံ။ ဧတ္ထ အကာရော ပသဇ္ဇပဋိသေဓေ။
နေဒိသံ ဗဟု မညန္တိ၊ သဗ္ဗေ သဗ္ဗတ္ထ ဝိညုနော။
ဒုလ္လဘာ’ဝဂတီ သဒ္ဒ-သာမတ္ထိယဝိလင်္ဃိနီ။
֍ * ၃၆။ အပ္ပတီတံ နိစ္ဆန္တိ ဝိညူတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘နေ’’တိအာဒိ။ ဤဒိသံ အနန္တရေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နေယျံ သဗ္ဗေပိ ဝိညုနော ဉေယျဝိဒူ သဗ္ဗတ္ထ ဂဇ္ဇာဒိကေ န ဗဟု မညန္တိ န သမ္ဘာဝေန္တိ နပ္ပယုဇ္ဇန္တိ။ ကိံ န ဗဟုမညန္တီတိ စေ အာဟ ‘‘ဒုလ္လဘာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ အဝဂတီ အတ္ထာဝဂမော သဒ္ဒံ ဝါစကံ, သာမတ္ထိယဉ္စ ဉာယံ ဝိလင်္ဃယတိ စဇတိ အနုပဒဿနတောတိ သဒ္ဒသာမတ္ထိယဝိလင်္ဃိနီ ဒုလ္လဘာ န လဘျတေ။ ဉာယောပတ္ထော ဝါ သဒ္ဒေါပတ္ထော ဝါ ယောတ္ထော န ဟောတိ။ သော နပ္ပတီယတေ ယထာ မနသိ အဝဋ္ဌိတမတ္တေနာတိ အတ္ထော။ တသ္မာ သဒ္ဒတော, အတ္ထတော ဝါ ပတီတဗ္ဗမနေယျံ, တဗ္ဗိပရီတံ နေယျန္တိ ဝိညေယျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇၆။)֍ * ၃၆။ ဣမံ အပ္ပတီတပဒံ ဝိညူဟိ နာဘိမတန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နေဒိသ’’မိစ္စာဒိ။ ဤဒိသံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ နေယျံ သဗ္ဗေ ဝိညုနော သဗ္ဗတ္ထ ဂဇ္ဇပဇ္ဇာဒိကေ န ဗဟု မညန္တိ န သမ္ဘာဝေန္တိ နပ္ပယောဇေန္တိ။ အဝဂတီ အတ္ထာဝဗောဓော သဒ္ဒသာမတ္ထိယဝိလင်္ဃိနီ သဒ္ဒသင်္ခါတဝါစကဉ္စ သာမတ္ထိယသင်္ခါတဉာယဉ္စ အတိက္ကမ္မ ပဝတ္တိနီ ဒုလ္လဘာ တာဒိသပယောဂါဘာဝတော ဒုလ္လဘာ ဟောတိ။ ယော အတ္ထော သဒ္ဒါဂတော, ဉာယာဂတော ဝါ န ဟောတိ, သော ကတ္တုနော မနသိ ပတိဋ္ဌိတမတ္တေန ပတီတော န ဟောတီတိ တံ ပဒံ နေယျဒေါသမိတိ သဗ္ဗေ ကဝိနော ပရိဟရန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဗဟုမာနံ ကရောန္တီတိ ဝါကျေ ဗဟုမညန္တီတိ နာမဓာတု။ သဒ္ဒသာမတ္ထိယံ ဝိလင်္ဃယတိ သီလေနာတိ သဒ္ဒသာမတ္ထိယဝိလင်္ဃိနီ။
သိယာ ဝိသေသနာပေက္ခံ၊
ယံ တံ ပတွာ ဝိသေသနံ။
သာတ္ထကံ တံ ယထာ တံ သော၊
ဘိယျော ပဿတိ စက္ခုနာ။
֍ * ၃၇။ ‘‘သိယာ’’ဣစ္စာဒိ။ ယံ ပဒံ ဝိသေသနံ ပတွာ အတ္ထေန သဟ ဝတ္တတီတိ သာတ္ထကံ။ နိဗ္ဗိသေသနန္တု ဝုတ္တတ္ထမေဝ ဟောတိ။ တံ ဝိသေသနာပေက္ခံ သိယာ။ ‘‘တံ ယထေ’’တျာဒိနာ ဥဒါဟရတိ။ ‘‘ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘စက္ခုနာ’’တိ လဗ္ဘတေဝ။
֍ * ၃၇။ ‘‘သိယာ’’မိစ္စာဒိ။ ယံ ပဒံ ဝိသေသနံ ပတွာ သာတ္ထကံ အတ္ထသဟိတံ, တဒဘာဝေ နိရတ္ထကံ ဟောတိ, တံ ဝိသေသနာပေက္ခံ နာမ သိယာ။ တံ ယထာ တဿောဒါဟရဏမေဝံ ‘‘တံ သော ဘိယျော ပဿတိ စက္ခုနာ’’တိ။ သော ပုရိသော တံ ပုရိသံ ဘိယျော ယေဘုယျသာ စက္ခုနာ ပဿတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ ‘‘စက္ခုနာ’’တိ ဉာယတိ။ စက္ခုနာတိ ဝိသေသျပဒံ ဝိသေသနံ လဒ္ဓါဝ သာတ္ထကံ ဟောတိ။ ဝိသေသနေ အပေက္ခာ အဿာတိ စ, သဟ အတ္ထေန ဝတ္တမာနံ သာတ္ထကမိတိ စ သမာသော။
ဟီနံ ကရေ ဝိသေသျံ ယံ၊ တံ ဟီနတ္ထံ ဘဝေ ယထာ။
နိပ္ပဘီကတခဇ္ဇောတော၊ သမုဒေတိ ဒိဝါကရော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇၇။)֍ * ၃၈။ ‘‘ဟီန’’မိစ္စာဒိ။ ယံ ဝိသေသနပဒံ ဝိသေသျံ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ဟီနံ လာမကံ ကရေ ကရေယျ, တံ ဝိသေသနပဒံ ဟီနတ္ထံ ဟီနော အတ္ထော ယဿ တံ ဟီနတ္ထံ နာမ ဘဝေယျ။ ‘‘ယထာ’’ဣတျာဒိနာ ဥဒါဟရတိ။ နိပ္ပဘီကတော ခဇ္ဇောတော ယေန သော ဒိဝါကရော ပဘာကရော သမုဒေတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ။ ဧတ္ထ ခဇ္ဇောတပ္ပဘာပဟရဏေ န ထုတိ ဒိဝါကရဿာတိ။
֍ * ၃၈။ ‘‘ဟီနံ ကရေ’’စ္စာဒိ။ ယံ ပဒံ ဝိသေသျံ ဟီနံ ကရောတိ, တံ ဟီနတ္ထံ ဘဝေ။ ယထာ တတ္ထောဒါဟရဏမေဝံ ‘‘နိပ္ပဘီကတခဇ္ဇောတော, သမုဒေတိ ဒိဝါကရော’’တိ။ ပဘာရဟိတကတာ ခဇ္ဇောတာ ယေန သော ဒိဝါကရော သူရိယော သမုဒေတိ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ ‘‘နိပ္ပဘီကတခဇ္ဇောတော’’တိ ဣမိနာ ဝိသေသနေန လာမကာလောကလဒ္ဓယုတ္တဿ ခဇ္ဇောပနကဿ အဘိဘဝနပ္ပကာသနံ သဟဿရံသိနော နိန္ဒာယေဝ, န ထုတီတိ ဝိသေသျံ ဟီနတ္ထံ ဟောတိ။ ဟီနော အတ္ထော ယဿေတိ စ, နတ္ထိ ပဘာ ဧတေသန္တိ စ, နိပ္ပဘာ ကတာတိ စ, နိပ္ပဘီကတာ ခဇ္ဇောတာ ယေနာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ပါဒပူရဏမတ္တံ ယံ၊ အနတ္ထမိတိ တံ မတံ။
ယထာ ဟိ ဝန္ဒေ ဗုဒ္ဓဿ၊ ပါဒပင်္ကေရုဟမ္ပိစ။
֍ * ၃၉။ ဟိ အပိ စသဒ္ဒါနံ ပါဒပူရဏမတ္တတ္တာ အနတ္ထကတ္တံ။ ဝိသေသနဝိသေသျပဒဒေါသော။
֍ * ၃၉။ ‘‘ပါဒပူရဏိ’’စ္စာဒိ။ ယံ ပဒံ ပါဒပူရဏမတ္တံ စတုတ္ထံသသင်္ခါတဿ ပါဒဿ ပူရဏမတ္တမေဝ ဟောတိ, တံ အနတ္ထမိတိ မတံ ဉာတံ။ ယထာသဒ္ဒေါ ဝုတ္တတ္ထော။ ဗုဒ္ဓဿ ပါဒပင်္ကေရုဟံ ပါဒမ္ဗုဇံ ဝန္ဒေတိ။ ဧတ္ထ ဟိ အပိစာတိ ဣမေသံ သမတ္တနာဒိအတ္ထေသု အပ္ပဝတ္တိတော ကေဝလံ ပါဒပူရဏမတ္တတော အနတ္ထကတ္တံ။ မတ္တသဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။ ဝိသေသနဝိသေသျပဒဒေါသော။
ပဒဒေါသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇၈။)သဒ္ဒတော အတ္ထတော ဝုတ္တံ၊ ယတ္ထ ဘိယျောပိ ဝုစ္စတိ။
တမေကတ္ထံ ယထာ’ဘာတိ၊ ဝါရိဒေါဝါရိဒေါ အယံ။
֍ * ၄၀။ ‘‘သဒ္ဒတော’’ဣစ္စာဒိ။ သဒ္ဒတော ဝါစကေန တသ္မိံယေဝတ္ထေ တဿေဝ သဒ္ဒဿ ပုန ပယောဂတော အတ္ထတော အဘိဓေယျေန ပုဗ္ဗပဋိပါဒိကဿေဝ ဝတ္ထုဿာဝိသေသေန ပုန ပဋိပါဒနတော ဝုတ္တံ ပယုတ္တံ ယံ ပဒတ္ထရူပံ ယတ္ထ ယသ္မိံ ဝါကျေ ဘိယျောပိ ဝုစ္စတိ ပုနပိ ပယုဇ္ဇတေ, တမေကတ္ထန္တိ အနုဝဒိတွာ ‘‘ယထေ’’စ္စာဒိနာ ဝိဓီယတေ။ ဝါရိံ ဒဒါတီတိ ဝါရိဒေါ။ အယံ ဝါရိဒေါ မေဃော အာဘာတိ ဒိပ္ပတီတိ။ ဇလဒါနမတ္တာပေက္ခာယ ဣဒံ သဒ္ဒတော ဧကတ္ထံ။
֍ * ၄၀။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌက္ကမေန ဝါကျဒေါသံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘သဒ္ဒတော’’စ္စာဒိနာ။ သဒ္ဒတော ဝါစကေန အတ္ထတော အဘိဓေယျေန ဝုတ္တံ ပယုတ္တံ ယံ ပဒတ္ထရူပံ ယတ္ထ ယသ္မိံ ဝါကျေ ဘိယျောပိ ပုနပိ ဝုစ္စတိ ယုဇ္ဇတေ, တံ ဝါကျံ ဧကတ္ထံ နာမ ဒေါသော။ ဥဒါဟရဏံ ‘‘ယထိ’’စ္စာဒိ။ ဝါရိဒေါ ဇလဒါယကော အယံ ဝါရိဒေါ မေဃော အာဘာတိ ဒိပ္ပတိ။ သမ္ပတ္တိသာဓကံ ‘‘ဇလဒါယကော’’စ္စာဒိဝိသေသနံ ဝိနာ ဇလဒါနမတ္တဿ ဝုတ္တတ္တာ သဒ္ဒတော ဧကတ္ထံ နာမ ဟောတိ။
ယထာ စ
တိတ္ထိယင်္ကုရဗီဇာနိ၊ ဇဟံ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ’ဟ။
ပသာဒေတိ ပသန္နေ သော၊ မဟာမုနိ မဟာဇနေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၇၉။)֍ * ၄၁။ တိတ္ထိယသင်္ခါတာနံ အင်္ကုရာနံ ဗီဇာနိ ဥပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဇဟံ ဇဟန္တော ဒူရီကရောန္တော သော မဟာမုနိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဣဟ လောကေ အတ္တနိ ပသန္နေ ပသာဒဗဟုလေ မဟာဇနေ ပသာဒေတီတိ အပရမုဒါဟရဏံ။ ပသာဒသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ‘‘ပသန္နေ ပသာဒေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဣဒမတ္ထတော ဧကတ္ထံ။
֍ * ၄၁။ ‘‘တိတ္ထိယိ’’စ္စာဒိ။ သော မဟာမုနိ တိတ္ထိယင်္ကုရဗီဇာနိ တိတ္ထိယသင်္ခါတာနံ အင်္ကုရာနံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏဘူတာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ သဿတာဒိဘေဒဘိန္နာ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယော ဇဟံ ဇဟန္တော အပနေန္တော ဣဟ လောကေ ပသန္နေ အတ္တနိ ပသန္နေ မဟာဇနေ ပသာဒေတိ။ ပသန္နသဒ္ဒေန ဝုတ္တပ္ပသာဒသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ပသာဒေတီတိ ကြိယာပဒေနပိ ဝုတ္တတ္တာ သဒ္ဒေ ဘိန္နေပိ အတ္ထတော ဧကန္တိ အတ္ထတော ဧကတ္ထဿုဒါဟရဏံ။ တိတ္ထိယာ ဧဝ အင်္ကုရာနိ, တေသံ ဗီဇာနိ, ဒိဋ္ဌီသု ဂတာနိ, ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဂတာနီတိ ဝါ ဝိဂ္ဂဟော။
အာရဒ္ဓက္ကမဝိစ္ဆေဒါ၊ ဘဂ္ဂရီတိ ဘဝေ ယထာ။
ကာပိ ပညာ၊ ကောပိ ဂုဏော၊ ပကတီပိ အဟော တဝ။
֍ * ၄၂။ အာရဒ္ဓါ ဝတ္တုမုပက္ကမန္တော, ကမော ဝစနပဋိပါဋိ။ တဿ ဝိစ္ဆေဒေါ ဘင်္ဂေါ, တတော။ ‘‘ယထေ’’တိအာဒိနာ ဥဒါဟရတိ။ အဝုတ္တဿပိ ပသာဒဝသာ အဇ္ဈာဟာရောတိ။ မဟာမုနိ တဝ တေ ပညာ ကာပိ သာတိသယတ္တာ အနိဒ္ဓါရိတံ သဘာဝဝိသေသာ ကာစိယေဝ, အဟော ပဝတ္တမာနာယပိ ဝသဘာဝဿာနိဒ္ဓါရိတတ္တာ အစ္ဆရိယန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ကာပိ ကောပီတိ သဗ္ဗနာမပဒက္ကမဿ ပကတီတိ ဧတ္ထ ဝိစ္ဆိန္နတ္တာ ဘဂ္ဂရီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈၀။)֍ * ၄၂။ ‘‘အာရဒ္ဓက္ကမိ’’စ္စာဒိ။ အာရဒ္ဓက္ကမဝိစ္ဆေဒါ ဝတ္ထုမာရဒ္ဓပဒက္ကမဿ ဝိစ္ဆေဒဟေတု ဘဂ္ဂရီတိ ဘဝေ ဘဂ္ဂရီတိဝါကျဒေါသော ဘဝတိ။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ယထိ’’စ္စာဒိ။ မဟာမုနိ တဝ တုယှံ ပညာ သာတိသယဘူတာ ပညာ ကာပိ ဝစနဝိသယာတိက္ကန္တတ္တာ ကာပိယေဝ။ ဂုဏော သီလသမာဓိအာဒိအနညသာဓာရဏဂုဏသမူဟော ကောပိ ပမာဏပရိဂ္ဂဟဿ ကေနစိ လေသေနပိ ကတ္တုမသက္ကုဏေယျတ္တာ ကောပိယေဝ။ ပကတီပိ အစိန္တေယျဘူတာ ပကတီပိ ဧဝမေဝ အဟော ဝိဇ္ဇမာနာနံယေဝ ပညာဒီနံ သဘာဝါဝဗောဓဿ ဒုက္ကရတာ အစ္ဆရိယာ။ ကာပိ ကောပီတိ ပဒက္ကမဿ ‘‘ပကတီ’’တိ ဧတ္ထ သုညတ္တာ ရီတိဘင်္ဂေါ။ အာရဒ္ဓါယေဝ ကမော, တဿ ဝိစ္ဆေဒေါ, ဘဂ္ဂါ ရီတိ အဿ, ဧတ္ထ ဝါတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ပဒါနံ ဒုဗ္ဗိနိက္ခေပါ၊ ဗျာမောဟော ယတ္ထ ဇာယတိ။
တံ ဗျာကိဏ္ဏန္တိ ဝိညေယျံ၊ တဒုဒါဟရဏံ ယထာ။
֍ * ၄၃။ ‘‘ပဒါန’’မိစ္စာဒိ။ ယတ္ထ ယသ္မိံ ဝါကျေ ပဒါနံ သျာဒျန္တာချာတိကာနံ ဒုဗ္ဗိနိက္ခေပါ ဒုဋ္ဌပနတော ဗျာမောဟော သံမုဠှတာ ဇာယတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တံ ဝါကျံ ဗျာကိဏ္ဏန္တိ ဝိညေယျံ ဉာတဗ္ဗံ။ တဿ ဗျာကိဏ္ဏဿ ဥဒါဟရဏံ လက္ခိယံ ‘‘ယထေ’’တိ ဒဿေတိ။ ယထာ ဣဒံ, တထာ အညမ္ပီတိ အတ္ထော။
֍ * ၄၃။ ‘‘ပဒါနိ’’စ္စာဒိ။ ပဒါနံ သျာဒျန္တတျာဒျန္တပဒါနံ ဒုဗ္ဗိနိက္ခေပါ ဒုဋ္ဌပနတော ယတ္ထ ဝါကျေ ဗျာမောဟော သံမောဟော ဇာယတိ, တံ ဗျာကိဏ္ဏဒေါသောတိ ဝိညေယျံ။ တဒုဒါဟရဏံ တဿ ဗျာကိဏ္ဏဒေါသဿ လက္ခိယံ ယထာ ဣမိနာ ဝက္ခမာနနယေန။
ဗဟုဂုဏေ ပဏမတိ၊ ဒုဇ္ဇနာနံ ပျယံ ဇနော။
ဟိတံ ပမုဒိတော နိစ္စံ၊ သုဂတံ သမနုဿရံ။
֍ * ၄၄။ ဗဟုအနန္တတ္တာ ဗဟုဘူတေ ဂုဏေ သီလာဒိကေ သမနုဿရံ သမ္မဒေဝ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ အနုဿရန္တော ဂုဏဝိသယသတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တော တေနေဝ ကာရဏေန ပမုဒိတော ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော အယံ ဇနော သဗ္ဗောပိ လောကော ဒုဇ္ဇနာနံ သုဇနေတရာနမ္ပိ ဒေဝဒတ္တာဒီနံ နိစ္စံ ကာလံ ဟိတံ သုဂတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ပဏမတိ နမဿတီတိ အယံ အတ္ထော ကဝိဝဉ္စိတော။ တတ္ထ ‘‘ဗဟုဂုဏေ ပဏမတီ’’တျာဒိ ဗျဝဟိတပဒပ္ပယောဂါ မောဟော ဇာယတီတိ ဗျာကိဏ္ဏံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈၁။)֍ * ၄၄။ ‘‘ဗဟုဂုဏေ’’စ္စာဒိ။ ဗဟုဂုဏေ အနန္တတ္တာ ဗဟုဘူတေ သီလသမာဓိအာဒိဂုဏေ သမနုဿရံ ဝိသေသတော အနုဿရန္တော ပမုဒိတော တတောယေဝ ပဟဋ္ဌော အယံ ဇနော သတ္တနိကာယော ဒုဇ္ဇနာနမ္ပိ အသပ္ပုရိသာနမ္ပိ နိစ္စံ သတတံ ဟိတံ မိတ္တဘူတံ သုဂတံ သဗ္ဗညုံ ပဏမတိ ဝန္ဒတိ။ ဧတ္ထ ပဒါနံ အဋ္ဌာနပယောဂတော ဗျာကိဏ္ဏတ္တံ ပဒတ္ထာနုသာရေနေဝ ဂမျတေ။
ဝိသိဋ္ဌဝစနာ’ပေတံ၊ ဂါမ္မံ’တျ’ဘိမတံ ယထာ။
ကညေ ကာမယမာနံ မံ၊ န ကာမယသိ ကိံ နွိ’ဒံ။
֍ * ၄၅။ ဝိသိဋ္ဌဿ ကဿစိ အတ္ထဿ ဝစနတော ကထနတော အပေတံ ပရိစ္စတ္တံ။ ကညေဣတျာမန္တနံ။ အဟံ တံ ဣစ္ဆာမိ, တာဒိသံ မံ တွံ ကသ္မာ နိစ္ဆသိ, ဣဒံ ကိံ နု ဣတိ ဂါမိကဇနဝစနတ္တာ ‘‘ကညိ’’စ္စာဒိကံ ဂါမ္မံ။
֍ * ၄၅။ ‘‘ဝိသိဋ္ဌေ’’စ္စာဒိ။ ဝိသိဋ္ဌဝစနာပေတံ ပိယဘူတေန ဥတ္တိဝိသေသေန ဝိသေသိတဗ္ဗဿ ကထနတော ပရိဟီနံ ဝါကျံ ‘‘ဂါမ္မဒေါသ’’န္တိ ကဝီဟိ အဘိမတံ။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ယထိ’’စ္စာဒိ။ ကညေ ဟေ ကညေ ကာမယမာနံ မံ တုဝံ ဣစ္ဆယမာနံ မံ န ကာမယသိ တွံ န ဣစ္ဆသိ, ဣဒံ ကိံ နု။ ဤဒိသေ ဣစ္ဆာဝိဃာတေ ဝုစ္စမာနေ ဧဝံ–
‘‘ယာစနာ မဒီယာ တဝ ကာရဏာယံ၊
ဒိနေ ဒိနေ နိပ္ဖလတံ ဥပေတိ။
ဒက္ခော သဒါ မာနိနိမာနဘင်္ဂေ၊
သ မန္မထောနျတြ ဂတော မတော နု’’ဣတိ ဝိယ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈၂။)ပိယတ္ထဿ ကထနာဘာဝတော ‘‘ကညေ’’တျာဒိကံ ဝစနံ မိလက္ခုကာနံ ဝစနတ္တာ ဂါမ္မံ။ ဧတ္ထ ကညာသဒ္ဒေါ ဒသဝဿိကာယ ဝတ္တတီတိ နိယမော နတ္ထိ။ ဝိသိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ဝစနတော အပေတန္တိ ဝါကျံ။
ပဒသန္ဓာနတော ကိဉ္စိ၊ ဒုပ္ပတီတိကရံ ဘဝေ။
တမ္ပိ ဂါမ္မံတျ’ဘိမတံ၊ ယထာ ယာဘဝတော ပိယာ။
֍ * ၄၆။ ‘‘ပဒေ’’စ္စာဒိ။ ပဒသန္ဓာနတော ပုဗ္ဗာပရာနံ ပဒါနံ သန္ဓိဝသေန ယံ ကိဉ္စိ ဝါကျံ ဒုဋ္ဌု အသုတိသုဘဂံ ပတီတိမဝဗောဓံ ကရောတီတိ ကရံ ဘဝေ, တမ္ပိ ယထာဝုတ္တံ ဂါမ္မန္တျဘိမတံ။ ယထာတျုဒါဟရတိ။ ဘဝတော ယာ ကာစိ ဝနိတာ ပိယာ ဟောတီတိ ဧကောတ္ထော။ ယဘ မေထုနေ။ ယဘနံ ယာဘော။ သော ဝိဇ္ဇတေ ယဿ သော ယာဘဝါ။ တဿ ယာဘဝတော ပိယာဣတျပိ ဘဝတိ။
֍ * ၄၆။ ‘‘ပဒသန္ဓာနိ’’စ္စာဒိ။ ကိဉ္စိ ဝါကျံ ပဒသန္ဓာနတော ပုဗ္ဗာပရပဒါနံ ဃဋနတော ဒုပ္ပတီတိကရံ ဘဝေ အသဗ္ဘဘူတဒုဋ္ဌတ္ထဿ ပကာသကော ဟောတိ, တမ္ပိ ဂါမ္မန္တိ ယထာဝုတ္တဂါမ္မဒေါသေန ဒူသိတန္တိ [ဒုပ္ပသိတန္တိ (က.)] သဗ္ဗေဟိ ကဝီဟိ အဘိမတံ ဉာတံ။ ယထာတိ ဥဒါဟရတိ။ ဘဝတော ဘဝန္တဿ ယာ ကာစိ ဣတ္ထီ ပိယာ ဘဝတီတိ အယံ ကဝိနာ ဣစ္ဆိတတ္ထော။ ယာဘဝတော မေထုနဝန္တဿ ပိယာတိပိ အတ္ထော။ ‘‘ယဘ မေထုနေ’’တိ ဟိ ဓာတု။ ယဘနံ ယာဘော, သော အဿ အတ္ထီတိ ယာဘဝါ, တဿ ယာဘဝတောတိ ဂဟိတေ အသောတဗ္ဗတ္တာ ဒုပ္ပတီတိကရတာ။ ဒုဋ္ဌာယေဝ ပတီတိ အဝဗောဓော, တံ ကရောတီတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ဝုတ္တေသု သူစိတေ ဌာနေ၊ ပဒစ္ဆေဒေါ ဘဝေ ယတိ။
ယံ တာယ ဟီနံ တံ ဝုတ္တံ၊ ယတိဟီနန္တိ သာ ပန။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈၃။)֍ * ၄၇။ ‘‘ဝုတ္တေသွိ’’စ္စာဒိ။ ဝုတ္တေသု ဆန္ဒောသတ္ထပရိနိဒ္ဒိဋ္ဌေသု အနုဋ္ဌုဘာဒီသု သူစိတေ ဌာနေ ‘‘ဧတ္ထယတီ’’တိ ဆန္ဒောဝိစိတိယာ ပကာသိတဋ္ဌာနေ ပဒါနံ သျာဒျန္တာနံ ဆေဒေါ ဝိစ္ဆိတိ ဝိဘာဂေါ အနုဝါဒေါ ယံ ယတိ ဘဝေတိ ဝိဓီယတိ။ တာယ ယတိယာ ဟီနံ ပရိဟီနံ ဝိရုဒ္ဓံ ယံ ဝါကျံ, တံ ယတိဟီနန္တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ယမနံ ဝိရာမော ယတိ, သာ ဟီနာ ဧတ္ထာ’’တိ ကတွာ။ ပနာတိ ဝိသေသေ, သာ ယတိ ပနာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၄၇။ ‘‘ဝုတ္တေသွ’’စ္စာဒိ။ ဝုတ္တေသု ဆန္ဒောသတ္ထေ နိဒ္ဒိဋ္ဌအနုဋ္ဌုဘာဒီသု သူစိတေ ဌာနေ ‘‘အယမေတ္ထ ယတီ’’တိ ပကာသိတေ ဌာနေ ပဒစ္ဆေဒေါ သျာဒျန္တတျာဒျန္တာဒီနံ ပဒါနံ ဝိစ္ဆေဒေါ ယတိ နာမ ဘဝေ, တာယ ယတိယာ ယံ ဝါကျံ ဟီနံ အဘိမတဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏဝိစ္ဆေဒေန ပရိဟီနံ, တံ ဝါကျံ ယတိဟီနန္တိ ယတိဟီနဒေါသေန ဒုဋ္ဌန္တိ ဝိညူဟိ ဝုတ္တံ။
ယတိ သဗ္ဗတ္ထ ပါဒန္တေ၊ ဝုတ္တဍ္ဎေ စ ဝိသေသတော။
ပုဗ္ဗာပရာနေကဝဏ္ဏ-ပဒမဇ္ဈေပိ ကတ္ထစိ။
֍ * ၄၈။ ‘‘ယတိ’’စ္စာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပါဒန္တေ သဗ္ဗသ္မိံ စတုတ္ထံသသင်္ခါတာနံ ဂါထာပါဒါနံ အန္တေ အဝသာနေ စ ဝိသေသတော ဝိသေသေန ဧကန္တေန ဝုတ္တဍ္ဎေ စ ဝုတ္တာနံ ပါဒဒွယသင်္ခါတေ အဍ္ဎေ စ, တဒဝသာနေ စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သိယာ’’တိ သေသော။ နနု ‘‘ပဒစ္ဆေဒေါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဒမဇ္ဈေ ယတိ န ဟောတေဝါတိ စေတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗ’’ဣစ္စာဒိ။ ကတ္ထစိ ကိသ္မိဉ္စိ ဌာနေ, န သဗ္ဗတ္ထ။ ပုဗ္ဗာပရာနေကဝဏ္ဏပဒမဇ္ဈေပိ ယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗေ စ အပရေ စ ပုဗ္ဗာပရေ။ အနေကေ ဝဏ္ဏာ အနေကဝဏ္ဏာ။ ပုဗ္ဗာပရေ အနေကဝဏ္ဏာ ယဿ တံ တထာ။ တဉ္စ တံ ပဒဉ္စ, တဿ မဇ္ဈေပိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈၄။)֍ * ၄၈။ ဣဒါနိ ယတိမှိ လဗ္ဘမာနံ သဗ္ဗဝိသယံ ဒဿေတိ ‘‘ယတိ’’စ္စာဒိနာ။ သာ ပန ယတိ သဗ္ဗတ္ထ ပါဒန္တေ စတုတ္ထံသသင်္ခါတဂါထာပါဒါနံ အန္တေ စ ဝိသေသတော နိယမတော ဝုတ္တဍ္ဎေ စ ဝုတ္တာနံ ပါဒဒွယသင်္ခါတေ အဍ္ဎေ စ, တဒဝသာနေ စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကတ္ထစိ ကိသ္မိဉ္စိ ဌာနေ ပုဗ္ဗာပရာနေကဝဏ္ဏပဒမဇ္ဈေပိ ပုဗ္ဗာပရဘူတအနေကဝဏ္ဏသမန္နာဂတပဒါနံ မဇ္ဈေ စ သိယာ။ ပဒစ္ဆေဒဿ ‘‘ယတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဒမဇ္ဈေ န ဟောတီတိ သင်္ကာပရိဟရဏတ္ထံ ‘‘ပုဗ္ဗာပရာနေကဝဏ္ဏပဒမဇ္ဈေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပါဒန္တော, ဝုတ္တဍ္ဎော, ပဒမဇ္ဈဉ္စ ယတိဋ္ဌာနန္တိ။ ပဒမဇ္ဈေယေဝ လဗ္ဘမာနာ ယတိ ကတ္ထစိ ဟောတိ, ဒွက္ခရတျက္ခရပဒမဇ္ဈေ ပန န ဟောတိ။
တတ္ထောဒါဟရဏပစ္စုဒါဟရဏာနိ ယထာ –
တံ နမေ သိရသာ စာမီ-ကရဝဏ္ဏံ တထာဂတံ။
သကလာပိ ဒိသာ သိဉ္စ-တီဝ သောဏ္ဏရသေဟိယော။
֍ * ၄၉။ ဥဒါဟရီယတီတိ ဥဒါဟရဏံ။ ပဋိပက္ခမုဒါဟရဏံ ပစ္စုဒါဟရဏံ။ စာမီကရဿေဝ သုဝဏ္ဏဿ ဝိယ ဝဏ္ဏော ယဿ တံ တထာဂတံ သိရသာ နမာမိ။ ကီဒိသံ? ယော တထာဂတော သကလာပိ ဒိသာ သဗ္ဗာယေဝ ဒသ ဒိသာ သောဏ္ဏရသေဟိ စာမီကရဝဏ္ဏတ္တာ ရသေဟိ သုဝဏ္ဏရသေဟိ သိဉ္စတီဝ သိဉ္စတီတိ မညေ, တံ တထာဂတန္တိ အပေက္ခတေ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗပါဒန္တေ ဝုတ္တဍ္ဎေ စ နိယတာ ယတိ။ စာမီကရသဒ္ဒေါ စေတ္ထ စတုရက္ခရော။ တတ္ထ စာမီဣတိ ပုဗ္ဗဘာဂေါ, ကရဣတိ ပရော။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗာပရာနေကဝဏ္ဏပဒမဇ္ဈေ ယတိ။ သိဉ္စတီတိ ဧတ္ထ ပန ပုဗ္ဗာပရာနေကဝဏ္ဏပဒမဇ္ဈတ္တာဘာဝါ သိဉ္စဣတျတြ ယတိ ဒုဋ္ဌာတိ။ ဣဒံ ပစ္စုဒါဟရဏံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈၅။)֍ * ၄၉။ တတ္ထ ပါဒန္တဝုတ္တဍ္ဎေသု ယတိယာ ပါကဋတ္တာ တသ္မိံ ပဒမဇ္ဈေ ယတိယာ ဥဒါဟရဏပစ္စုဒါဟရဏာနိ ဣဋ္ဌောဒါဟရဏပဋိပက္ခောဒါဟရဏာနိ ယထာ။ ‘‘တံ နမေ’’စ္စာဒိ။ ယော တထာဂတော သကလာပိ ဒိသာ သောဏ္ဏရသေဟိ သုဝဏ္ဏရသဓာရာဟိ သိဉ္စတီဝ သိဉ္စတိ မညေ, ဣဝသဒ္ဒေါ ဝိတက္ကေ။ စာမီကရဝဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏသဒိသဆဝိဝဏ္ဏံ တံ တထာဂတံ သိရသာ နမေ။ ဧတ္ထ ‘‘စာမီကရဝဏ္ဏ’’န္တိ ယတိယာ စာမီတိ အက္ခရဒွယမတိက္ကမ္မ ဌိတတ္တာ အန္တေပိ ကရဣတိ အက္ခရဒွယေနာနူနတ္တာ ပဒစ္ဆေဒဿ ပုဗ္ဗာပရဝဏ္ဏာနမနေကတ္တမိတိဋ္ဌောဒါဟရဏံ။ သိဉ္စတီတိ ပဒေ သိဉ္စာတိ ဝဏ္ဏဒွယမတိက္ကမ္မ ယတိယာ ဒိဿမာနတ္တေပိ တိဣတိ ပရဘာဂေ ဧကဝဏ္ဏတ္တာ အနေကဝဏ္ဏာဘာဝေါတိ ပစ္စုဒါဟရဏံ။ ဧတ္ထ အနေကဝဏ္ဏတ္တံ ပဒဝသေနေဝ ဉာတဗ္ဗံ။ စာမီကရဿ ဝဏ္ဏော ဝိယ ဝဏ္ဏော ယဿ သောတိ ဝိဂ္ဂဟော။
သရော သန္ဓိမှိ ပုဗ္ဗန္တော၊ ဝိယ လောပေ ဝိဘတ္တိယာ။
အညထာ တွ’ညထာ တတ္ထ၊ ယာဒေသာဒိ ပရာဒိ’ဝ။
֍ * ၅၀။ ‘‘သရော’’စ္စာဒိ။ ဝိဘတ္တိယာ လောပေ သတိ သန္ဓိမှိ သံဟိတာယံ ကတာယံ သရော ပရပဒါဒိဘူတော ပုဗ္ဗန္တော ဝိယ ပုဗ္ဗပဒဿ အန္တဘူတော ယော သရော, သော ဝိယ ဟောတိ, အနေကဝဏ္ဏတ္တာဘာဝေပိ တတော ဝိဟိတယတိယာ နေဝတ္ထိ ဘင်္ဂေါတိ အဓိပ္ပာယော။ အညထာ တု ဝိဘတ္တိယာ အလောပေ တု သတိ သံဟိတာယံ ကတာယံ ပုဗ္ဗပဒန္တဘူတော သရော စေ, အညထာ အညေန ပကာရေန ဟောတိ, ပရပဒဿာဒိသရော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တံ ဝိဘတ္တိယာ သဒ္ဓိံ ဝိဟာယ ကတယတိယာ နတ္ထိ ဘင်္ဂေါတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ တဿံ ယတိယံ ယာဒေသာဒိ ဣဝဏ္ဏာဒီနံ ကာတဗ္ဗော ယကာရာဒေသာဒိ ပရာဒိဝ ပရပဒဿ အာဒိသရော ဝိယ ဟောတိ။ ကတယာဒေသာဒိသဟိတံ ဗျဉ္ဇနံ ဝိဟာယ ကတာယ ယတိယာ နတ္ထိ ဘင်္ဂေါတိ အဓိပ္ပာယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈၆။)֍ * ၅၀။ ဣဒါနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဿ ဝိရုဒ္ဓတ္တေပိ ယတိဘင်္ဂါဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သရော’’စ္စာဒိ။ ဝိဘတ္တိယာ လောပေ သန္ဓိမှိ သတိ သရော သန္ဓိသရော ပုဗ္ဗန္တော ဝိယ ပုဗ္ဗပဒဿ အန္တော ဝိယ ဟောတိ, အညထာ တု ဝိဘတ္တိယာ အလောပေ သံဟိတာယံ ကတာယံ အညထာ ဟောတိ, ပုဗ္ဗပဒန္တဘူတော သရော ပရပဒဿ အာဒိသရော ဝိယ ဟောတိ။ တတ္ထ ယတိယံ ယာဒေသာဒိ ဣဝဏ္ဏာဒီနံ ကတ္တဗ္ဗယကာရာဒေသာဒိ ပရာဒိဝ ပရပဒဿ အာဒိသရော ဝိယ ဟောတိ, ပုဗ္ဗန္တသဒိသသရမတိက္ကမိတွာပိ ပရပဒါဒိသရသဒိသဝဏ္ဏမာဂမ္မ တံ အနတိက္ကမိတွာပိ ပရပဒါဒိသရသဒိသယာဒေသာဒိမတိက္ကမိတွာပိ ယတိယာ ပယုတ္တာယ သတိ အနေကဝဏ္ဏတ္တာဘာဝေပိ ယတိဘင်္ဂေါ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုဗ္ဗဿ အန္တောတိ စ, ယော စ သော အာဒေသော စ, သော အာဒိ ယဿ မကာရာဒိနောတိ စ, ပရဿ အာဒီတိ စ ဝါကျံ။
စာဒီ ပုဗ္ဗပဒန္တာဝ၊ နိစ္စံ ပုဗ္ဗပဒဿိတာ။
ပါဒယော နိစ္စသမ္ဗန္ဓာ၊ ပရာဒီဝ ပရေန တု။
֍ * ၅၁။ နိစ္စံ အနဝရတံ ပုဗ္ဗပဒံ သိတာ နိဿိတာ စာဒီ စကာရာဒယော နိပါတာ ပုဗ္ဗဿ ပဒဿ အန္တာ အဝယဝါ ဝိယ ဟောန္တိ, တေ အန္တော ကတွာ ယတိ ကာတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရေန ပရပဒေန နိစ္စသမ္ဗန္ဓာ သတတယောဂိနော, တုသဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, ပါဒယော တု ပရာဒီဝ ပရပဒဿ အာဒီ အဝယဝါ ဝိယ ဟောန္တိ, တံ ဝိဟာယ ပုဗ္ဗပဒန္တေ ယတိ ကာတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။
֍ * ၅၁။ ‘‘စာဒိ’’စ္စာဒိ။ နိစ္စံ သတတံ ပုဗ္ဗပဒဿိတာ ပုဗ္ဗပဒံ နိဿာယ ပဝတ္တာ စာဒီ စကာရာဒိနိပါတာ ပုဗ္ဗပဒန္တာဝ ပုဗ္ဗပဒဿ အန္တာ အဝယဝါ ဝိယ ဟောန္တိ, ပရေန ပရပဒေန နိစ္စသမ္ဗန္ဓာ နိရန္တရယောဂိနော ပါဒယော တု ပါဒိဥပသဂ္ဂါ ပန ပရာဒီဝ ပရပဒဿ အာဒီ အဝယဝါဝိယ ဟောန္တိ။ စာဒယော အာဂမ္မ တေ ဗဟိ ကတွာပိ ပါဒယော အာဂမ္မ တေ အန္တော ကတွာပိ ပဝတ္တော ဝိရာမော ယတိဘင်္ဂေါတိ အဓိပ္ပာယော။ စောအာဒိ ယေသန္တိ စ, ပုဗ္ဗပဒံ သိတာတိ စ, ပေါ အာဒိ ယေသန္တိ စ, နိစ္စံ သမ္ဗန္ဓာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ စ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏတ္တာ စကာရပကာရာဒီနမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟော။
သဗ္ဗတ္ထောဒါဟရဏာနိ ယထာ
နမေ တံ သိရသာ သဗ္ဗော-ပမာတီတံ တထာဂတံ။
ယဿ လောကဂ္ဂတံ ပတ္တ-ဿော’ပမာ န ဟိ ယုဇ္ဇတိ။
မုနိန္ဒံ တံ သဒါ ဝန္ဒာ-မျ’နန္တမတိ’မုတ္တမံ။
ယဿ ပညာ စ မေတ္တာ စ၊ နိဿီမာတိ ဝိဇမ္ဘတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈၇။)၅၂-၅၃။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ပုဗ္ဗန္တသဒိသာဒီသု။ ‘‘နမေတ’’န္တိအာဒိဂါထာဒွယေ ပဒတ္ထော ပါကဋော, အဓိပ္ပာယော တု ယတော လောကဂ္ဂတံ ပတ္တော, တတော သဗ္ဗောပမာတီတော, ယတော ပညာမေတ္တာ လောကေ နိရန္တရမိဝ ဝတ္တန္တိ, တတော အနန္တမတိ, ဥတ္တမော စာတိ။ ဧတ္ထ ‘‘သဗ္ဗာ ဥပမာ’’တိ သမာသံ ကတွာ ဝိဘတ္တိလောပေ သံဟိတာယဉ္စ ကတာယံ ပရပဒါဒိဥကာရော ပုဗ္ဗပဒန္တဗ္ဗကာရဋ္ဌအကာရော ဝိယ ဟောတီတိ သဗ္ဗော ဣစ္စတြ ပါဒန္တယတိ။ ပတ္တဿောပမာ ဣစ္စတြ ယကာရာဒေသဿ ပရာဒိသဒိသဘာဝေါ ဝိယ ဟောတိ, ဝိဘတ္တိယာ အလောပေ သံဟိတာယံ ကတာယံ သဝိဘတ္တိယာ အကာရော ပရပဒါဒိ ဥကာရော ဝိယ ဟောတီတိ တံဝိဘတ္တိယာ ပသိဒ္ဓံ ဝိဟာယ ပတ္တဣစ္စတြ ပါဒန္တယတိ။ တထာ ဝန္ဒာမျနန္တဣစ္စတြ ယကာရာဒေသဿ ပရာဒိသဒိသဘာဝေါ ဝိဟိတောတိ မျသဒ္ဒံ ဝဇ္ဇေတွာ ဝန္ဒာဣစ္စတြ ပါဒန္တယတိ။ ပုဗ္ဗပဒဿိတာနံ စာဒီနံ ပုဗ္ဗပဒန္တသဒိသတာ ဝုတ္တာတိ မေတ္တာ စာတိ စသဒ္ဒတော ယတိ, အပရပဒသမ္ဗန္ဓာ ပါဒယော ပရပဒါဒိသဒိသာ ဟောန္တီတိ နိဿီမာတိ ဧတ္ထ နိသဒ္ဒံ ဝိဟာယ တတော အာဒိမှိ ယတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈၈။)၅၂-၅၃။ သဗ္ဗတ္ထ ယထာဝုတ္တပုဗ္ဗန္တသဒိသသရာဒီသု ပဉ္စသု ဥဒါဟရဏာနိယထာ။ ‘‘နမေ တ’’မိစ္စာဒိ, လောကဂ္ဂတံ ပတ္တဿ ယဿ ဗုဒ္ဓဿ ဥပမာ န ဟိ ယုဇ္ဇတိ သကလပဒတ္ထာနံ အတိက္ကမ္မ ဌိတတ္တာ န ဟိ ယုဇ္ဇတိ။ သဗ္ဗောပမာတီတံ တံ တထာဂတံ သိရသာ နမေ နမာမိ။ သဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ဩကာရဿ ပုဗ္ဗပဒန္တသရသဒိသတ္တာ တတော ပရာယ ယတိယာ စ ဿောပမာတိ ပရပဒါဒိသဒိသံ ဝဏ္ဏမနတိက္ကမ္မ ဌိတာယ ယတိယာ စ ဥဒါဟရဏံ။
‘‘မုနိန္ဒေ’’စ္စာဒိ။ ယဿ သမ္ဗုဒ္ဓဿ ပညာ စ မေတ္တာ စနိဿီမာ အနန္တသတ္တအနန္တဉေယျဝိသယကရဏတော သီမာရဟိတာ အတိဝိဇမ္ဘတိ။ အနန္တမတိံ ဥဒယဗ္ဗယသမ္ဘဝေပိ ဉေယျဿာနန္တတ္တာ ဝိသယိမှိ ဝိသယဝေါဟာရေန အနန္တပညာယ သမန္နာဂတံ ဥတ္တမံ တတော ဧဝ ပဝရံ တံ မုနိန္ဒံ သဒါ ဝန္ဒာမိ, ယာဒေသဿ ပရာဒိသဒိသတ္တာ တမနာဂမ္မ ယတိ ဘဝတိ။ မေတ္တာစနိဿီမာတိ ဧတ္ထ စာဒီနံ ပုဗ္ဗပဒန္တသဒိသတ္တာစ ပါဒီနံ ပရပဒါဒိသဒိသတ္တာ စ ‘‘စာ’’တိ ‘‘နီ’’တိ ဣမေသမ္ပိ ယတိ ဘဝတိ။
စာဒိပါဒီသု ပစ္စုဒါဟရဏာနိ ယထာ
မဟာမေတ္တာ မဟာပညာ၊ စ ယတ္ထ ပရမောဒယာ။
ပဏမာမိ ဇိနံ တံ ပ-ဝရံ ဝရဂုဏာလယံ။
֍ * ၅၄။ ‘‘မဟာ’’ဣစ္စာဒိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဇိနေ။ ပရမောဒယာတိ မဟာမေတ္တာဒယော ဥက္ကဋ္ဌာဘိဝုဍ္ဎိယော။ တတောယေဝ ဝရဂုဏာလယံ, တေနေဝ ပဝရံ ဥတ္တမံ တံ ဇိနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗပဒနိဿိတံ စကာရံ ပရပဒါဒိဘူတံ ကတွာ တတော ပုဗ္ဗေ ကတာ ယတိ စ, ပရပဒါဒိသမ္ဗန္ဓပကာရံ ပုဗ္ဗပဒန္တဘူတံ ကတွာ ပကာရတော ပရံ ကတာ ယတိ စ ဝိရုဒ္ဓါတိ ဥဘယတ္ထ ပစ္စုဒါဟရဏံ။
֍ * ၅၄။ စာဒိပါဒီသု ဝိသယဘူတေသု ပစ္စုဒါဟရဏံ ယထာ။ ‘‘မဟာမေတ္တိ’’စ္စာဒိ။ ယတ္ထ ယသ္မိံ ဇိနေ မဟာမေတ္တာ စ မဟာပညာ စ ဣမာ ပရမောဒယာ ဥက္ကဋ္ဌာဘိဝုဍ္ဎိယော ဟောန္တိ။ ဝရဂုဏာလယံ ဥတ္တမဂုဏာကရံ ပဝရံ တတောယေဝ ဥတ္တမံ တံ ဇိနံ ပဏမာမိ။ ဧတ္ထ စကာရံ ပရပဒါဒိံ ကတွာ ပကာရံ ပုဗ္ဗပဒန္တံ ကတွာ ယတိယာ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘စ ယတ္ထ, တံ ပါ’’တိဒွယမပိ ပစ္စုဒါဟရဏံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၈၉။)ပဒတ္ထက္ကမတော မုတ္တံ၊ ကမစ္စုတမိဒံ ယထာ။
ခေတ္တံ ဝါ ဒေဟိ ဂါမံ ဝါ၊ ဒေသံ ဝါ မမ သောဘနံ။
֍ * ၅၅။ ‘‘ပဒ’’ဣစ္စာဒိ။ ပဒါနံ အတ္ထက္ကမတော မုတ္တံ ဂဠိတံ ကမစ္စုတမိဒန္တိ ဝိဓီယတေ။ ခေတ္တံ ဝါ ဣစ္စာဒိနာ အရုစိတောယံ ယာစနက္ကမော ဝတ္တုနော အဝိညုတံ ဂမေတိ။ ယော ဟိ ခေတ္တမ္ပိ ဒါတုံ နိစ္ဆတိ, ကထံ သော ဂါမာဒိကံ ဒဿတီတိ။
֍ * ၅၅။ ‘‘ပဒတ္ထိ’’စ္စာဒိ။ ပဒတ္ထက္ကမတော ပဒါနံ အတ္ထက္ကမတော မုတ္တံ ဂဠိတံ ဣဒံ ဝါကျံ ကမစ္စုတံ နာမ။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ယထိ’’စ္စာဒိ။ မမ သောဘနံ ခေတ္တံ ဝါ ဂါမံ ဝါ ဒေသံ ဝါ ဇနပဒံ ဝါ ဒေဟိ။ ဧတ္ထ ခေတ္တမိစ္စာဒိ ယာစနက္ကမော ဝတ္တုနော အဝိညုဘာဝံ ဝိနာ ဥစိတပဒတ္ထက္ကမံ နပ္ပကာသေတိ, တထာ ဟိ ခေတ္တမပိ ဒါတုမနိစ္ဆန္တော ဂါမနိဂမဇနပဒါဒိံ ကထံ ဒဿတီတိ ကမဟာနိ။
လောကိယတ္ထ’မတိက္ကန္တံ၊ အတိဝုတ္တံ မတံ ယထာ။
အတိသမ္ဗာဓ’မာကာသ-မေတိဿာ ထနဇမ္ဘနေ [ထနဇုမ္ဘနေ (သီ.)]။
֍ * ၅၆။ ‘‘လောကိ’’စ္စာဒိ။ လောကေ ဝိဒိတော လောကိယော, တံ လောကိယတ္ထမဘိဓေယျံ အတိက္ကန္တံ အနနုဝုတ္တံ ယံ တံ အတိဝုတ္တံ မတန္တိ ဝိဓီယတေ။ ယထေတျာဒိနာ ဥဒါဟရတိ။ ဧတိဿာ ဝနိတာယ ထနာနံ ပယောဓရာနံ ဇမ္ဘနေ ဗျာပနေ အာကာသံ ဂဂနံ အတိသမ္ဗာဓံ အစ္စန္တပ္ပကံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉၀။)֍ * ၅၆။ ‘‘လောကိယတ္ထိ’’စ္စာဒိ။ လောကိယတ္ထံ လောကေ ပသိဒ္ဓမဘိဓေယျံ အတိက္ကန္တံ ကထနာကာရေန အတိက္ကမိတံ ဝါကျံ အတိဝုတ္တမိတိ မတံ။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ယထိ’’စ္စာဒိ။ ဧတိဿာ ထနဇမ္ဘနေ ထနာနံ ဝိဇမ္ဘနေ အာကာသံ အတိသမ္ဗာဓံ အနောကာသံ။ ဧတ္ထ ပယောဓရာနံ မဟန္တတ္တံ ဝဒါမာတိ လောကေ မဟန္တန္တိ ပသိဒ္ဓံ ဂဂနမပိ အတိက္ကန္တတ္တာ ဝါကျမတိဝုတ္တဒေါသေန ဒူသိတံ။
သမုဒါယတ္ထတော’ပေတံ၊ တံ အပေတတ္ထကံ ယထာ။
ဂါဝိပုတ္တော ဗလီဗဒ္ဓါ၊ တိဏံ ခါဒီ ပိဝီ ဇလံ။
֍ * ၅၇။ ‘‘သမုဒါယိ’’စ္စာဒိ။ သမုဒါယဿ ပကရဏတော ပဒသန္ဓိနော ဝါကျဿ အတ္ထော အဘိဓေယျံ အင်္ဂင်္ဂိဘူတံ ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓီဝိသေသလက္ခဏံ သံဝေါဟာရိကံ, တတော အပေတံ အပဂတံ သုညံ, ဝိနာ [န (က.)] ပဒတ္ထမတ္တေန တဿ ကတ္ထစိ ဗျဘိစာရာဘာဝတော ဧတာဒိသံ ယံ တမပေတတ္ထကန္တိ ဝိဓိ။ န ဟိ ‘‘ဂါဝိပုတ္တော’’စ္စာဒီသု သမုဒါယတ္ထော သမ္ဘဝတိ။
֍ * ၅၇။ ‘‘သမုဒါယိ’’စ္စာဒိ။ သမုဒါယတ္ထတော ဝိသေသနဝိသေသျဘူတကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓေဟိ ယုတ္တဝါကျသင်္ခါတပဒသမုဒါယဿ သမ္ဗန္ဓပဒတ္တာ ဝေါဟာရာနုရူပအတ္ထတော အပေတံ အပဂတံ, အဝယဝတ္ထမတ္တဿ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ လဗ္ဘမာနတ္တာ သမုဒါယတ္ထတော သုညံ, တံ ဝါကျံ အပေတတ္ထကံ နာမ။ ယထိစ္စာဒိနာ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဂါဝိပုတ္တော ဗလီဗဒ္ဓါ ဥသဘော တိဏံ ခါဒိ, ဇလံ ပိဝီ’’တိ။ ဧတ္ထ အဝယဝတ္ထမတ္တေန ဝိနာ သမုဒါယေန ဂမျမာနဿ ကဿစိ ဝိသေသတ္ထဿ အဘာဝါ သမုဒါယတ္ထတော အပဂတံ နာမ ဟောတိ။
ဗန္ဓေ ဖရုသတာ ယတ္ထ၊ တံ ဗန္ဓဖရုသံ ယထာ။
ခရာ ခိလာ ပရိက္ခီဏာ၊ ခေတ္တေ ခိတ္တံ ဖလတျ’လံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉၁။)֍ * ၅၈။ ‘‘ဗန္ဓေ’’စ္စာဒိ။ ခရာဣစ္စာဒိကံ ဗန္ဓဖရုသံ သုတိသုဘဂတ္တာဘာဝတော ခရာ ကက္ကသာ ခိလာ ခါဏုကာဒယော ပရိက္ခီဏာ ခယံ ပတ္တာ ယတော, တသ္မာ ခေတ္တေ ကေဒါရေ ခိတ္တံ ဝုတ္တံ အလမစ္စန္တံ ဖလတိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ ဝါကျဒေါသော။
֍ * ၅၈။ ‘‘ဗန္ဓေ’’စ္စာဒိ။ ဗန္ဓေ ဗန္ဓသရီရေ ဖရုသတာ သုတိသုခတာဘာဝတော ဖရုသဘာဝေါ ယတ္ထ ဝါကျေ ဘဝတိ, တံ ဝါကျံ ဗန္ဓဖရုသံ နာမ ဟောတိ။ ယထာတိ ဥဒါဟရတိ။ ခရာ ကက္ကသာ ခိလာ ခါဏုကာဒယော ပရိက္ခီဏာ ယသ္မာ ခီဏာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ခေတ္တေ ခိတ္တံ ဝုတ္တံ ဗီဇံ အလံ အတိသယေန ဖလတိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။
ဝါကျဒေါသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝါကျတ္ထဒေါသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ဉေယျံ လက္ခဏမနွတ္ထ-ဝသေနာ’ပက္ကမာဒိနံ။
ဥဒါဟရဏမေတေသံ၊ ဒါနိ သန္ဒဿယာမျ’ဟံ။
֍ * ၅၉။ ‘‘ဉေယျ’’မိစ္စာဒိ။ အပက္ကမာဒီနံ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ လက္ခီယတိ ဥဒါဟရဏမနေနာတိ အတ္ထေန လက္ခဏံ အနွတ္ထဝသေန အပဂတော ကမော ယတ္ထ တံ အပက္ကမန္တိအာဒိနာ အတ္ထာနုဂမနဝသေန ဉေယျံ ဝိညာတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ဝါကျဒေါသေ နိဒ္ဒိသိတွာ အဝသရပ္ပတ္တေ ဣမသ္မိံ ကာလေ ဧတေသံ အပက္ကမာဒီနံ ဥဒါဟရဏံ လက္ခိယံ အဟံ သန္ဒဿယာမိ ပကာသေဿာမိ။
֍ * ၅၉။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနုက္ကမေန အပက္ကမာဒိအတ္ထဒေါသာနိ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဉေယျ’’မိစ္စာဒိနာ။ အပက္ကမာဒီနံ အပက္ကမောစိတျဟီနာဒီနံ လက္ခဏံ အပက္ကမာဒိဝိသယဗုဒ္ဓိယာ အဝိပရီတဝုတ္တိယာ ပဝတ္တိကာရဏံ အနွတ္ထဝသေန အပဂတော ကမော ယတ္ထိစ္စာဒိဝစနတ္ထာနုဂတဉာဏဝသေန ဉေယျံ ဉာတဗ္ဗံ, ဝိသုံ လက္ခဏံ န ဝဒါမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ အဟံ ဧတေသံ အပက္ကမာဒီနံ ဥဒါဟရဏံ လက္ခိယံ သန္ဒဿယာမိ။ အတ္ထာနုဂတမနွတ္ထံ အနွတ္ထဿ ဉာဏဿ ဝသောတိ ဝိဂ္ဂဟော။
တတ္ထာပက္ကမံ ယထာ
ဘာဝနာဒါနသီလာနိ၊ သမ္မာ သမ္ပာဒိတာနိ’ဟ။
ဘောဂသဂ္ဂါဒိနိဗ္ဗာန-သာဓနာနိ န သံသယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉၂။)֍ * ၆၀။ ‘‘ဘာဝနာ’’ဣစ္စာဒိ။ သမ္မာ အလောဘာဒိဟေတုသမ္ပတ္တိယာ သက္ကစ္စံ သမ္ပာဒိတာနိ နိပ္ဖာဒိတာနိ။ ဧတ္ထ ဘောဂသဂ္ဂါဒိနိဗ္ဗာနာနံ ဟေတဝေါ ယထာက္ကမံ ဒါနသီလဘာဝနာယော, န တု ဘာဝနာဒါနသီလာနိ။
֍ * ၆၀။ တတ္ထ တေသု အပက္ကမာဒီသု အပက္ကမံ ယထာ အပက္ကမဿောဒါဟရဏမေဝံ။ ဩစိတျဟီနံ ယထာတျာဒီသုပိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဘာဝနိ’’စ္စာဒိ။ ဣဟ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သမ္မာ သမ္ပာဒိတာနိ အလောဘာဒိဟေတုသမ္ပတ္တိယာ သက္ကစ္စံ သမ္ပာဒိတာနိ ရာသိကတာနိ ဘာဝနာဒါနသီလာနိ ဘောဂသဂ္ဂါဒိနိဗ္ဗာနသာဓနာနိ ဥပဘောဂပရိဘောဂါနိ, သဂ္ဂုပ္ပတ္တိအာယုအာရောဂျာဒီနိ, နိဗ္ဗာနဉ္စေတိ ဧတေသံ သာဓကာနိ။ န သံသယော သဒိသဝိသဒိသဝိပါကဒါနေ သံသယော နာမ နတ္ထိ။ ဧတ္ထ ဘောဂသဂ္ဂနိဗ္ဗာနာနံ ဟေတုဘူတာ ပန ကမတော ဒါနသီလဘာဝနာယော ဘဝန္တီတိ ဖလက္ကမဿ ဟေတုက္ကမံ ဝိရုဒ္ဓမိတိ ကမာပေတံ နာမ ဟောတိ။
ဩစိတျဟီနံ ယထာ
၆၁။ ပူဇနီယတရော လောကေ၊ အဟ’မေကော နိရန္တရံ။
မယေကသ္မိံ ဂုဏာ သဗ္ဗေ၊ ယတော သမုဒိတာ အဟုံ။
֍ * ၆၁။ ‘‘ပူဇနီယိ’’စ္စာဒိ။ ယတော ယသ္မာ ကာရဏာ သဗ္ဗေ ဂုဏာ သီလာဒယော ဧကသ္မိံ ကေဝလေ မယိ ဧဝ သမုဒိတာ ရာသိဘူတာ အဟုံ အဟေသုံ, တသ္မာ ကာရဏာ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ဧကော ကေဝလော အဟမေဝ နိရန္တရံ သတတံ ပူဇနီယတရော အတိသယေန ပုဇ္ဇောတိ။ ဧဝမတ္တပသံသနမရုစိတံ သပ္ပုရိသဿ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉၃။)֍ * ၆၁။ ‘‘ပူဇနီယတရေ’’စ္စာဒိ။ ယတော ယသ္မာ သဗ္ဗေ ဂုဏာ သီလာဒယော ဧကသ္မိံ မယိ အဒုတိယေ မယိ ဧဝ သမုဒိတာ ရာသိဘူတာ အဟုံ အဟေသုံ, တသ္မာ လောကေ သတ္တလောကေ ဧကော အဒုတိယော အဟမေဝ နိရန္တရံ သတတံ ပူဇနီယတရော အတိသယေန ပူဇနီယော။ ဧဝံ အတ္တပ္ပသံသနတော ဥစိတတာယ ပရိဟာနီတိ ဩစိတျဟီနံ နာမ။
ယထာ စ
ယာစိတောဟံ ကထံ နာမ၊ န ဒဇ္ဇာမျပိ ဇီဝိတံ။
တထာပိ ပုတ္တဒါနေန၊ ဝေဓတေ ဟဒယံ မမ။
֍ * ၆၂။ ‘‘ယာစိတော’’ဣစ္စာဒိ။ ဧတ္ထ ‘‘ယဒိ ယာစိံသု, ဇီဝိတမ္ပိ ယာစကာနံ ဒဇ္ဇာမီ’’တိ ဒဿိတောဒါရတာယာနုစိတံ ပုတ္တဒါနေ ဟဒယပဝေဓနကထနံ ဝေဿန္တရဿ ယဇ္ဇေဝမဝေါစ။
֍ * ၆၂။ ယထာ စ, ဧဝမ္ပိ ဩစိတျဟီနဿ ဥဒါဟရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ယာစိတော’’စ္စာဒိ။ ယာစိတော ယာစကေဟိ ယာစိတော အဟံ ဇီဝိတမပိ ကထံ နာမ န ဒဇ္ဇာမိ, တထာပိ ဧဝံ ဒါနဇ္ဈာသယေ သတိပိ ပုတ္တဒါနေန မမ ဟဒယံ ဝေဓတေ ကမ္ပတေ။ ဧတ္ထ ဝေဿန္တရဿ ‘‘ယဒိ ယာစေယျုံ, ဇီဝိတမပိ ယာစကာနံ ဒဇ္ဇာမီ’’တိ ကတပဋိညာယ ပုတ္တဒါနေန ဟဒယကမ္ပနဿ ကထနံ စာဂါတိသယယောဂသင်္ခါတဥဒါရဂုဏဿ အနနုစ္ဆဝိကန္တိ ဩစိတျဟီနံ။
ဘဂ္ဂရီတိ ယထာ
ဣတ္ထီနံ ဒုဇ္ဇနာနဉ္စ၊ ဝိဿာသော နောပပဇ္ဇတေ။
ဝိသေ သိင်္ဂိမှိ နဒိယံ၊ ရောဂေ ရာဇကုလမှီ စ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉၄။)֍ * ၆၃။ ‘‘ဣတ္ထီန’’မိစ္စာဒိ။ နောပပဇ္ဇတေ န ယုဇ္ဇတိ။ ဧတ္ထ သမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌိယာ ပရိစ္စာဂေန ဝိသေဣစ္စာဒိနာ အာဓာရေ သတ္တမီနိဒ္ဒေသော အတ္ထရီတိယာ ဘင်္ဂေါ။ အာဒေါ မဇ္ဈေ စ စကာရပရိစ္စာဂါ သဒ္ဒရီတိယာ ဘင်္ဂေါ, ရီတီနံ အနန္တတ္တာ ဘင်္ဂါပျနန္တာ။ ဥဒါဟရဏံ တု ဒိသာမတ္တံ။
֍ * ၆၃။ ‘‘ဣတ္ထီန’’မိစ္စာဒိ။ ဣတ္ထီနဉ္စ ဒုဇ္ဇနာနဉ္စ ဝိဿာသော သဟဝါသာဒီဟိ ဝိဿာသော နောပပဇ္ဇတေ အနတ္ထသံသယာနိဝတ္တိကာရဏတ္တာ န ယုဇ္ဇတိ။ ဝိသေ ဂရဠေ စ သိင်္ဂိမှိ သိင်္ဂဝတိ မဟိံ သာဒေါ စ နဒိယဉ္စ ရောဂေ ဝဍ္ဎမာနကေ ရောဂေ စ ရာဇကုလမှိ စ ဝဓဗန္ဓနာဒိကာရကေ ရာဇကုလေ စ ဝိဿာသော နောပပဇ္ဇတေ။ ဧတ္ထ အာဒေါ သမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌိယာ အာရဘိတွာ တံ ပဟာယ သတ္တမိယာ ဝုတ္တတ္တာ အတ္ထရီတိ စ, အာဒိမဇ္ဈေသု စသဒ္ဒပရိစ္စာဂတော သဒ္ဒရီတိ စ ဘိန္နာ။ စသဒ္ဒံ ပယုဉ္ဇန္တေန အာဒေါ ဧဝ ဝါ အန္တေ ဧဝ ဝါ ပစ္စေကံ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဤဒိသော ပယောဂေါ ရီတိဘင်္ဂေါ နာမ ဟောတိ။ ရီတီနံ ဗဟုတ္တာ ရီတိဘင်္ဂဒေါသာပိ ဗဟုဝိဓာ။ ဣဒံ ပန မုခမတ္တနိဒဿနံ။
သသံသယံ ယထာ
မုနိန္ဒစန္ဒိမာလောက-ရသလောလဝိလောစနော။
ဇနော’ဝက္ကန္တပန္ထော’ဝ၊ ဂေါပဒဿနပီဏိတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉၅။)֍ * ၆၄။ ‘‘မုနိန္ဒိ’’စ္စာဒိ။ စန္ဒိမာ ဝိယ စန္ဒိမာ, မုနိန္ဒောယေဝ စန္ဒိမာ, တဿ အာလောကနံ ဒဿနံ, အာလောကော ပကာသော ဝါ, တသ္မိံ ရသော အနုရာဂေါ, တေန လောလာနိ စပလာနိ လောစနာနိ အက္ခီနိ ယဿ သော ဇနော အဝက္ကန္တော ဩက္ကန္တော ပဝိဋ္ဌော ပန္ထော မဂ္ဂေါ ယေန အဝက္ကန္တပန္ထော ဧဝ ဂုန္နံ ရံသီနံ, ဣဋ္ဌတ္ထနိပ္ဖတ္တိသူစကဘာဝေန ဂေါပဒတ္ထဿ ဝါ ပဒဿနေန ပီဏိတော မုဒိတောတိ ဧတ္ထ ဂေါရူပဿ ပဒဿနေနာတိပိ ဝိညာယတီတိ သန္ဒေဟော။
֍ * ၆၄။ ‘‘မုနိန္ဒိ’’စ္စာဒိ။ မုနိန္ဒစန္ဒိမာလောကရသလောလဝိလောစနော မုနိန္ဒသင်္ခါတဿ စန္ဒိမဿ အာလောကေ ဒဿနေ ပါတုဘာဝေ ဝါ ရသေန အာလယေန စဉ္စလနေတ္တော ဇနော အဝက္ကန္တပန္ထောဝ ဩတိဏ္ဏမဂ္ဂေါဝ ဗုဒ္ဓဿ ဒဿနတ္ထာယ မဂ္ဂမောတိဏ္ဏောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂေါပဒဿနပီဏိတော ဂေါသင်္ခါတရံသိပဒဿနေန, အဘိမင်္ဂလသမ္မတဂေါပဒဿနေန ဝါ သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဂေါပဒဿနေနာတိ စ အတ္ထဿ ဂမျမာနတ္တာ ဝိညာတုံ သံသယော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သသံသယံ နာမ။ အဝက္ကန္တော ပန္ထော ယေနာတိ စ, ဂုန္နံ ရံသီနံ, ဂါဝဿ ဝါ ပဒဿနန္တိ စ, ဂေါပဒဿနေန ပီဏိတောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဝါကျတ္ထတော ဒုပ္ပတီတိ-ကရံ ဂါမ္မံ မတံ ယထာ။
ပေါသော ဝီရိယဝါသော’ယံ၊ ပရံ ဟန္တွာန ဝိဿမိ။
֍ * ၆၅။ ‘‘ဝါကျ’’ဣစ္စာဒိ။ ပရံ သတ္တုံ ဟန္တွာန ပဟရိတွာ ဝီရိယဝါ သူရော သောယံ ပေါသော ပုရိသော ဝိဿမိ ဝိဿတ္ထော။ အယမတ္ထော တာဝ န ဒုပ္ပတီတော။ ပရံ အစ္စန္တံ ဟန္တွာန ဝီရိယဝါ ဥစိတသမ္ဘဝေါ သောယံ ပေါသော ဝိဿမီတိ ဒုပ္ပတီတောယမတ္ထော။
֍ * ၆၅။ အနွတ္ထဝသေန လက္ခဏဿ အပါကဋတ္တာ သလက္ခဏံ လက္ခိယမုဒါဟရတိ ‘‘ဝါကျတ္ထတော’’စ္စာဒိနာ။ ဝါကျတ္ထတော ဒုပ္ပတီတိကရံ ဝိရုဒ္ဓပ္ပကာသကံ ဂါမ္မန္တိ မတံ။ ယထာတိ ဥဒါဟရတိ။ ပရံ သတ္တုံ ဟန္တွာန မာရေတွာန ဝီရိယဝါ သူရော သော အယံ ပေါသော ဝိဿမိ ဝိဂတပရိဿမော အဟောသိ, အယမတ္ထော ဣဋ္ဌော။ ပရံ အတိသယေန ဟန္တွာန ဝီတိက္ကမံ ကတွာ ဝီရိယဝါ ဥပစိတသမ္ဘဝေါ ဥပစိတသုက္ကော သော အယံ ပုရိသော ဝါယာမေန ဝိဿမိ ဝိဂတဝါယာမော အဟောသီတိ။ ဣမဿတ္ထဿ အသဗ္ဘာရဟတ္တာ ဂါမ္မတ္တံ။ ဝီရိယံ ဥဿာဟော သမ္ဘဝေါ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ ဝိဂ္ဂဟော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉၆။)ဒုဋ္ဌာလင်္ကရဏံ တေတံ၊ ယတ္ထာလင်္ကာရဒူသနံ။
တဿာလင်္ကာရနိဒ္ဒေသေ၊ ရူပမာဝီဘဝိဿတိ။
֍ * ၆၆။ ‘‘ဒုဋ္ဌာ’’ဣစ္စာဒိ။ ယတ္ထ ယသ္မိံ ဝါကျေ အလင်္ကာရာနံ ဒူသနံ ဝိကဋတာ, ဧတန္တု ဒုဋ္ဌာလင်္ကရဏံ ဒုဋ္ဌာလင်္ကရဏံ နာမ, တဿ ဒုဋ္ဌာလင်္ကာရဿ ရူပံ သရူပံ အလင်္ကာရနိဒ္ဒေသေ တံနာမကေ ပရိစ္ဆေဒေ အာဝီဘဝိဿတိ ပကာသိဿတိ, တတ္ထေဝ တံ ဒဿယိဿာမီတိ အဓိပ္ပာယော။
֍ * ၆၆။ ‘‘ဒုဋ္ဌာလင်္ကရိ’’စ္စာဒိ။ ယတ္ထ ဝါကျေ အလင်္ကာရဒူသနံ အလင်္ကာရာနံ ဝိရောဓော ဟောတိ, ဧတံ ဝါကျတ္ထနိဿိတံ ဧတံ ဝါကျံ ဒုဋ္ဌာလင်္ကရဏံ ဒုဋ္ဌာလင်္ကာရော နာမ, တဿ ဒုဋ္ဌာလင်္ကရဏဒေါသောပလက္ခိတဝါကျဿ ရူပံ သရူပံ လက္ခိယံ အလင်္ကာရနိဒ္ဒေသေ အလင်္ကာရာနံ နိဒဿနဋ္ဌာနဘူတေ ပရိစ္ဆေဒေ အာဝီဘဝိဿတိ။ ဧတ္ထ ဝုတ္တေပိ ပုန တတ္ထာပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ န ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဒ္ဒေသေ ‘‘ဒုဋ္ဌာလင်္ကတီ’’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဒုဋ္ဌာလင်္ကရဏ’’န္တိ ဝစနံ အလင်္ကတိ အလင်္ကရဏအလင်္ကာရသဒ္ဒါနံ တုလျတ္ထတ္တာ န ဝိရုဇ္ဈတိ။
ကတော’တြ သင်္ခေပနယာ မယာ’ယံ၊
ဒေါသာနမေသံ ပဝရော ဝိဘာဂေါ။
ဧသော’ဝ’လံ ဗောဓယိတုံ ကဝီနံ၊
တမတ္ထိ စေ ခေဒကရံ ပရမ္ပိ။
ဣတိ သံဃရက္ခိတမဟာသာမိပါဒဝိရစိတေ သုဗောဓာလင်္ကာရေ
ဒေါသာဝဗောဓော နာမ
ပဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉၇။)֍ * ၆၇။ ဧဝံ ‘‘သောဒါဟရဏမေတေသံ, လက္ခဏံ ကထယာမျဟ’’န္တိ ကတပဋိညာနုရူပံ ပဋိပဇ္ဇ ဒါနိ ‘‘ကတောတြိ’’စ္စာဒိနာ နိက္ခိပနနယံ သင်္ခိပတိ။ အတြ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ, ပရိစ္ဆေဒေ ဝါ ဧသံ ယထာဝုတ္တာနံ ဒေါသာနံ ပဒဒေါသာဒီနံ ပဝရော ဥတ္တမော ဝိဘာဂေါ ဝိဘဇနံ သင်္ခေပနယာ သင်္ခေပက္ကမေန, န ဝိတ္ထာရတော, ယတော အပရိသင်္ချေယျာနံ နတ္ထိ ပရိယန္တော မယာ ကတော နိဋ္ဌာပိတော။ နနု ‘‘သင်္ခေပနယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုရာတနေဟိ [ပုရာတရေဟိ (က.)] ဒီပိတာ သန္တိ ဗဟူ ဒေါသာ, တေ ပရိစ္စတ္တာ သိယုန္တိ? ဧတ္ထ ဝုစ္စတေ, ဝိတ္ထာရက္ကမဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘သင်္ခေပနယာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန သဗ္ဗထာ ပရိစ္စာဂေန။ တထာ ဟိ–
‘‘နိဟန္တု သောယံ ဇလိတံ, ပတင်္ဂေါ အရိပါဝက’’န္တိအာဒီနံ
အက္ခမတ္ထန္တရာဒိကံ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရာနုဂတန္တိ စ။ ဧတ္ထ ဟိ ပတင်္ဂသဒ္ဒေန ဇောတိရိင်္ဂဏသင်္ခါတမတ္ထန္တရမသမတ္ထမိစ္ဆိတတ္ထေ ‘‘ဝစန္တိ ဂဏ္ဍာ’’တျေဝမာဒိကံ အမင်္ဂလအပယုတ္တပဒါဒိကံ ကိလိဋ္ဌေ အန္တောဂဓန္တိ စ။
ဂဇဟေသာဒိ သမ္ဗန္ဓဒူသိတံ လောကဝိရောဓိ, သောဂတာဂမာဒီသု ပသိဒ္ဓံ ရူပက္ခန္ဓာဒိကမညတြ ဝုတ္တံ အပ္ပတီတံ နာမ။ ဣဒံ အာဂမဝိရောဓိဣတိ, သမ္ဗန္ဓဒူသိတပ္ပတီတာဒိကံ ဝိရောဓိမှိ ပဝိဋ္ဌန္တိ စ, အာနေတဗ္ဗဟေတုတ္တာ ဟေတွပေက္ခံ နေယျတော န ဗျတိရိစ္စတီတိ စ။
‘‘ဒေဝေါ ဝေါဟရတု က္လေသံ, ရာဟုခိန္နော ဒိဝါကရော’’
ဣစ္စာဒိကံ အသာမတ္ထျာဘိဓေယျာဒိကံ ဩစိတျဟီနေ သင်္ဂဟိတန္တိ စ။ ဇိဂုစ္ဆအသဗ္ဘသံသူစကအတ္ထန္တရကဉ္စ ဂါမ္မံ ဒုပ္ပတီတိကရေ သင်္ဂယှတီတိ စ။ ( ) [(ဒုရုစ္စာရဏံ)?] သဗန္ဓဖရုသမေဝေတိ စ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉၈။)ဧတ္ထ ပန ဩစိတျဟီနဒုပ္ပတီတိကရာနံ ဝါကျတ္ထဒေါသတ္တေပိ ဖန္ဓဖရုသဿ စ ဝါကျဒေါသတ္တေ ပဒပဒတ္ထာနံ ဒေါသတော ဝါကျမေဝ ဒုဋ္ဌံ သိယာ, ဝါကျဉ္စ ပဒေဟိ ဝိရိစ္စတေ, ပဒေ ဒုဋ္ဌေ ဝါကျတ္ထော စ ဒုဋ္ဌော သိယာ။ ပဒဒေါသတော ဝါကျဝါကျတ္ထာနံ နာနာဘာဝါဘာဝဉာပနတ္ထံ အသာမတ္ထိယာဘိဓေယျာဒိကံ ပဒံ ဩစိတျဟီနာဒိဝါကျတ္ထဒေါသာဒီသု အန္တော ကထိတံ။ တထာ ဟိ ပုရာတနေဟိ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရာဒီဟိ ပဒေဟိ ဝိရစိတံ ဝါကျံ ဝိရုဒ္ဓန္တိအာဒိနာ ဗဟူနိ ဒုဋ္ဌာနိ ဝါကျာနိ ဒဿိတာနိ။ ‘‘ဟရိသမာနယီ’’တိ ဧတ္ထ ဟပုဗ္ဗံ ရိသ’မာနယီတိ ဣစ္ဆိတတ္ထာ ပရိ ဘဋ္ဌံ ဘဋ္ဌံ။ နာနတ္ထမပ္ပသိဒ္ဓေဟိ ယုတ္တံ ဂုဠှံ, ယထာ ‘‘သက္ကော သဟဿဂူ’’တိ။ ဣတိ ဘဋ္ဌဂုဠှတ္ထာဒယော ပသာဒါလင်္ကာရဝိရုဒ္ဓါတိ စ။
ဝါကျေပိ ဝိသန္ဓိကမိဟာနုပယောဂီတိ စ, ဝါကျန္တရောပဂတံ ဝါကျံ ဝါကျဂဗ္ဘံ, ဝါကျန္တရပဒသမ္မိဿံ ‘‘အပါထျမေသော ဒိဿတိ, ဝေဇ္ဇံ ခါဒတျနာရတ’’မိစ္စာဒိကံ ဝါကျသံကိဏ္ဏဉ္စ ဗျာကိဏ္ဏေ သမောဟိတန္တိ စ။
‘‘ကာစုယျာနေ မယာ ဒိဋ္ဌာ၊ ဝလ္လရီ ပဉ္စပလ္လဝါ။
ပလ္လဝေ ပလ္လဝေ မုဓာ၊ ယဿာ ကုသုမမဉ္စရီ’’တိ။
ဣဒမဝါစကံ ပဟေဠိကာယ ပမုဿိတာသန္နိဿိတန္တိ စ, တတ္ထ စ ကဝိနာ ဥယျာနသဒ္ဒေန ဂေဟံ, လတာဝါစိနာ ဝလ္လရီသဒ္ဒေန အင်္ဂနာ, ပလ္လဝသဒ္ဒေန ကရစရဏဒသနစ္ဆဒါ, မဉ္စရီသဒ္ဒေန နခသောဘာ ဒန္တကန္တိယော စ ဝတ္တုမိစ္ဆိတာ, ဝါကျတ္ထေပိ ပဒုမိနီနံ ရတ္တိယမုန္နိဒ္ဒတာဒိကံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိရောဓိနိလီနန္တိ စ နာတျနုညာတာ, န တု သဗ္ဗထာ ပရိစ္စာဂေန။ ဧသောဝ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေန နိဋ္ဌာပိတော အယံ သင်္ခေပနယော ဧဝ ကဝီနံ ပဏ္ဍိတဇနာနံ ခေဒကရံ ‘‘ကထံ နာမ ဗန္ဓေပီဒိသံ သတိ သန္တီ’’တိ ဧဝမာသုဟနောပဇနံ ပရံ ပဒဒေါသေ အသာဓုသန္ဒိဒ္ဓပရိယာယ ဉေယျအပ္ပတီတတ္ထအပ္ပယောဇက ဒုဗ္ဗောဓဒေသိယာဒိကံ, ဝါကျဒေါသေ အဓိကဦနဘဂ္ဂစ္ဆန္ဒာဒိကံ, ဝါကျတ္ထဒေါသေ ဥပက္ကမောပသံဟာရဝိသမဉ္စေတိ ဣစ္စေဝမာဒိကမပရမ္ပိ ဒူသနံ အတ္ထိ စေ ယဒိ ဘဝေယျ, တမ္ပိ ဗောဓယိတုမဝဂမေတုံ အလံ သမတ္ထံ ယထာဝုတ္တဒေါသာနုသာရေန ဗုဒ္ဓိမန္တေဟိ သက္ကာ ဦဟိတုန္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၉၉။)ဧဝံ ဝဒတော စ ဂန္ထကာရဿာယမဓိပ္ပာယော – ယေ ဒေါသာ ဝိဘာဂသော န ဝုတ္တာ, တေ မယာ ဂန္ထဂါရဝဘယာ သင်္ခေပိတာ, လက္ခဏတော တု သင်္ဂဟိတာ။ န ဟိ တေသမန္တံ ကော ဇဟာပေတိ။
တတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထဝိရုဒ္ဓမသာဓု။ ယံ ကြိယာဒိနိမိတ္တမုပါဒါယ အတ္ထန္တရေပိ ဝတ္တတေ, တံ သညာဘာဝေနေဝ ပယုတ္တံ သန္ဒိဒ္ဓံ, ယထာ ‘‘ရဝိမှိဟိမဟာ’’တိ, ဣဒံ ပန ဝိသေသနတ္ထေ သာဓု ဟောတိ။ ပသိဒ္ဓသညာသဒ္ဒဿ ပရိယာယန္တရေန ပရိကပ္ပိတပဒံ ပရိယာယဉေယျံ, ယထာ ‘‘ဝဠဝါမုခေနေ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အဿဝနိတာနနေန’’ ဣတိ။ ယံ အစ္စန္တာဗျဘိစာရီဘာဝေန ဝိသေသျဿ ဂုဏံ ဝဒတိ, တံ အပ္ပတီတတ္ထံ, ယထာ ‘‘ကဏှမသီ’’တိ။ အဓိဂတတ္ထာနုပယောဂံ အပ္ပယောဇကံ, ယထာ ‘‘အတိဖေနိလံ သာဂရမလင်္ဃီ’’တိ။ ‘‘မနုညဒ္ဓနယော ပါဒေ, ခါဒယော ကနိ ဘန္တိ တေ’’ ဣစ္စာဒိကော ဒုဗ္ဗောဓော, ကနိ ကညေ ခါဒယော ဂဂ္ဃရိကာ။ ‘‘ဣမေ လာဝဏျတလ္လာ တေ, ဂလ္လာ လောလဝိလောစနေ’’ဣစ္စာဒိကော ဒေသိယော, တလ္လော ဇလာသယဝိသေသော, ဂလ္လော ကပေါလော။ ‘‘သဂ္ဂသေဝီနံ ရိပူနမိတ္ထီနမကင်္ကဏော ပါဏိ။ နေတ္တမနဉ္ဇန’’န္တိအာဒိကံ အဓိကံ။ ‘‘အကင်္ကဏော ပါဏီ’’တိအာဒိနာ ဝေဓဗျဿ ဂမ္မမာနတ္တာ ‘‘သဂ္ဂသေဝီန’’န္တိ အဓိကန္တိ။ ယတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗဿ ဦနတာ, တံ ဦနံ, ယထာ ‘‘တိလောကတိလကံ မုနိ’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဝန္ဒာမီ’’တိ ဦနံ, ဆန္ဒောဘင်္ဂါနွိတံ ဝစော ဘဂ္ဂစ္ဆန္ဒံ ပါကဋံ။ အာရမ္ဘာဝသာနေန ဝိသမံ ဥပက္ကမောပသံဟာရဝိသမံ, တံ ပန အာရဒ္ဓက္ကမပရိစ္စာဂေနာပရေန နိက္ခိပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣတိ သုဗောဓာလင်္ကာရေ မဟာသာမိနာမိကာဋီကာယံ
ဒေါသာဝဗောဓပရိစ္ဆေဒေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀၀။)֍ * ၆၇။ ဧဝံ ‘‘သောဒါဟရဏမေတေသံ, လက္ခဏံ ကထယာမျဟ’’န္တိ ကတပဋိညာနုရူပံ သမ္ပာဒေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကတောတြေ’’စ္စာဒိနာ နိဂမေန္တော ဒေါသေ သင်္ခိပတိ။ အတြ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ, ပရိစ္ဆေဒေ ဝါ ဧသံ ဒေါသာနံ ယထာဝုတ္တပဒဒေါသာဒီနံ ပဝရော လက္ခဏာဝိရောဓလက္ခိယတော ဥတ္တမော ဝိဘာဂေါ အသင်္ကရတော ဝိဘဇနံ သင်္ခေပနယာ ဝိတ္ထာရာပနိယသင်္ခေပက္ကမေန မယာ ကတော ဝုတ္တော ဧသောဝ ယထာဝုတ္တော ဧသော သင်္ခေပက္ကမော ဧဝ ကဝီနံ ဝိရစယန္တာနံ ခေဒကရံ ဗန္ဓသရီရေ ဤဒိသံ ဤဒိသပ္ပယောဂံ ကထံ နာမ ကရောမီတိ ဧဝံ ပဝတ္တခေဒမုပ္ပာဒယန္တံ ပရမ္ပိ အသာဓုသန္ဒိဒ္ဓါဒိ အညမ္ပိ ဒူသနမတ္ထိ စေ, တံ သဗ္ဗံ ဗောဓယိတုံ ဗောဓေတုံ အလံ သမတ္ထော ဟောတိ။ နိယတိ အဝုတ္တောပိ အတ္ထော ဧတေနာတိ စ, သင်္ခေပေါ စ သော နယော စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ဣဟာနိဒ္ဒိဋ္ဌံ
‘‘နိဟန္တု သောယံ ဇလိတံ, ပတင်္ဂေါ အရိပါဝက’’န္တိအာဒိကံ
အက္ခမတ္ထန္တရာဒိကံ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရေ အနုပတတ္တာ န ဝုတ္တံ, ဧတ္ထ သူရိယဝါစကော ပတင်္ဂသဒ္ဒေါ ဇောတိရိင်္ဂဏဝါစကောပိ ဟောတီတိ ဝတ္တုမိစ္ဆိတအမိတ္တဂ္ဂိဝိနာသေ အသမတ္ထညတ္ထော ဟောတိ။
‘‘ဝစန္တိ ဂဏ္ဍိ’’စ္စာဒိကံ အာဂမေ အပ္ပသိဒ္ဓံ လက္ခဏမတ္တေန သာဓိယံ။ အပ္ပယုတ္တပဒါဒိဒေါသော ကိလိဋ္ဌပဒဒေါသေ အန္တောဂဓော ဟောတီတိ န ဝုတ္တော။
ဂဇဟေသာတုရင်္ဂကောဉ္စနာဒါဒိသမ္ဗန္ဓဒူသိတဉ္စ။ ဇိနာဂမာဒီသု ပသိဒ္ဓရူပက္ခန္ဓာဒိကမညတြ ပယုတ္တမပ္ပတီတန္နာမာတီဒံ ဒွယံ ယထာက္ကမံ လောကဝိရောဓမာဂမဝိရောဓဉ္စ ဟောတီတိ ဝိရောဓိပဒေ အန္တောဂဓံ ဟောတိ။ ဟေတွပေက္ခံ အာနေတဗ္ဗဟေတုတ္တာ နေယျေ အန္တောဂဓန္တိ န ဝုတ္တံ။
‘‘ဒေဝေါ ဝေါဟရတု က္လေသံ, ရာဟုခိန္နော ဒိဝါကရော’’
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀၁။)ဣစ္စာဒိကံ အသမတ္ထာဘိဓာယိစ္စာဒိ ဩစိတျဟီနေ အန္တောဂဓန္တိ န ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဒိဝါကရော သယံ ရာဟုဂဟိတော အညေသံ ကိလေသာပနယနေ အသမတ္ထောတိ တမသာမတ္ထိယံ ဝိသေသနဘူတေန ‘‘ရာဟုခိန္နော’’တိ ပဒေန ဉာယတိ။
ဇိဂုစ္ဆာဝမင်္ဂလအသဗ္ဘာနံ တိဏ္ဏမညတြဿ ဇောတကံ ဝါစကံ ဝါ အတ္ထန္တရံ ဝါ ဂါမ္မံ ဒုပ္ပတီတိကရတ္တာ ဝါကျတ္ထဂါမ္မဒေါသေယေဝ အန္တောဂဓန္တိ န ဝုတ္တံ။ ဒုရုစ္စာရဏဘူတလက္ခဏံ ကဋ္ဌံ ဗန္ဓဖရုသတော အဗျတိရိတ္တန္တိ န ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘ဟရိသမာနယီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဟပုဗ္ဗံ ရိသ’မာနယိဣစ္စာဒိကံ ဣစ္ဆိတတ္ထတော ပရိဘဋ္ဌတ္တာ ဘဋ္ဌဉ္စ ‘‘သက္ကော သဟဿဂူ’’ဣစ္စာဒိကံ အပသိဒ္ဓဝိသယေ ပရိယုတ္တဂုဠှဉ္စေတိ ဣမေ အတ္ထဂုဠှာဒယော ပသာဒါလင်္ကာရဝိရုဒ္ဓတ္တာ ပသာဒဂုဏာဒါနေနေဝ ပရိစ္စတ္တာတိ န ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဟိ သဟဿံ ဂါဝေါ စက္ခူနိ အဿာတိ သဟဿဂူတိ သက္ကဿ နာမံ ဂုဠှံ နာမ ဟောတိ။
ဝါကျဒေါသေပိ ဝိသန္ဓိဝါကျံ ဣဓ အနုပယောဂိတ္တာ န ဝုတ္တံ။ ဝါကျမဇ္ဈပတိတဝါကျယုတ္တံ ဝါကျဂဗ္ဘဉ္စ, ဝါကျန္တရပဒသမ္မိဿံ။
‘‘အပါထျမေသော ဒိဿတိ, ဝေဇ္ဇံ ခါဒတျနာရတံ’’
ဣစ္စာဒိကံ ဝါကျသံကိဏ္ဏဉ္စ ဗျာကိဏ္ဏေ အန္တောဂဓန္တိ န ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဧသော ဘိသက္ကော အနာရတံ နိစ္စံ အပါထျံ ရောဂဿ အဟိတံ ဒိဿတိ ဝဒတိ။ ဧသော ရောဂီ အနာရတံ သတတံ အပါထျံ အဟိတံ ခါဒတိ။ ဝေဇ္ဇံ ဘိသက္ကံ ဒိဿတိ ကုဇ္ဈတိ။ ဧဝံ အနေကဝါကျေဟိပိ သန္ဓိဝါကျံ သံကိဏ္ဏံ နာမ။
‘‘ကာစုယျာနေ မယာ ဒိဋ္ဌာ၊ ဝလ္လရီ ပဉ္စပလ္လဝါ။
ပလ္လဝေ ပလ္လဝေ မုဓာ၊ ယဿာ ကုသုမမဉ္စရီ’’တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀၂။)ဣဒမဝါစကံ ပဟေဠိကာသု ပမုဿိတာသန္နိဿိတမိတိ န ဝုတ္တံ။ နနု စေတ္ထ အတ္တနာ ပဟေဠိကာယ အဒဿိတတ္တာ အဝါစကဿ ပမုဿိတာယ အန္တောဂဓကရဏံ အသိဒ္ဓေန အသိဒ္ဓသာဓနန္တိ? နယိဒမေဝံ, ‘‘ဥပေက္ခိယန္တိ သဗ္ဗာနိ, သိဿခေဒဘယာ မယာ’’တိ စ ဥပရိ ကိလိဋ္ဌပဒဒေါသပရိဟာရေ ‘‘ပဟေဠိကာယမာရုဠှာ, န ဟိ ဒုဋ္ဌာ ကိလိဋ္ဌတာ’’တိ စေတိ ဣမိနာ ပုရာတနေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌသောဠသပဟေဠိကာယောပိ ဒဿိတာတိ သိဒ္ဓေန အသိဒ္ဓသာဓနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကဝိနာ ဥယျာနသဒ္ဒေန ဂေဟဉ္စ လတာပရိယာယဝလ္လရီသဒ္ဒေန အင်္ဂနာ စ ပလ္လဝသဒ္ဒေန ကရစရဏာဓရာ စ မဉ္စရီသဒ္ဒေန နခဒန္တကန္တိယော စ ဝတ္တုမိစ္ဆိတာ။
ဝါကျတ္ထဒေါသေပိ ပဒုမိနီနံ ရတ္တိယံ ပဗုဇ္ဈနာဒိကံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိရောဓိပဒေယေဝ အန္တောဂဓတ္တာ န ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ကတောတြ သင်္ခေပနယာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ပန တေသံ သဗ္ဗထာ ပရိစ္စတ္တတ္တာတိ။ ဧတ္ထ ဩစိတျဟီနဒုပ္ပတီတိကရာနံ ဒွိန္နံ ဝါကျတ္ထဒေါသတ္တေ သတိ ဗန္ဓဖရုသဿ ဝါကျဒေါသတ္တေ သတိ ဝိရောဓိနော ပဒဒေါသတ္တေ သတိ ‘‘အသမတ္ထာဘိဓာယိ’’အာဒိပဒံ, ‘‘ဇိဂုစ္ဆာဒိတ္တယပကာသကာ’’ဒိပဒံ, ကဋ္ဌပဒံ, ပဒုမိနီနံ ရတ္တိယံ ဖုလ္လတာဒိ [ဒုန္နိဒ္ဒတာဒိ (က.)] ဝါကျတ္ထဉ္စေတိ ဣမေ စတ္တာရော ဒေါသာ ဘိန္နဇာတိကေသု ဩစိတျာဒီသု ကထံ သင်္ဂဟိတာတိ? သစ္စံ, တထာပိ ပဒါနံ ဒုဋ္ဌတ္တေ သတိ ဝါကျဝါကျတ္ထာနမဒုဋ္ဌတာ နာမ နတ္ထီတိ ပဒဒေါသေန သန္ဓိဝါကျဝါကျတ္ထဒေါသာနမနညတ္တံ သိဿာနံ ဉာပနတ္ထံ ပဒဒေါသာဒိကံ ဝါကျတ္ထဒေါသာဒီသု သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာယေဝ ပုရာတနေဟိ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရာဒိပဒေဟိ ဝိစရိတံ ဝါကျံ ဝိရုဒ္ဓန္တိအာဒိနာ ဒုဋ္ဌာနိ ဗဟူနိ ဝါကျာနိ ဒဿိတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀၃။)ဣမာယေဝ [ဣမိဿာယေဝ (က.)] ဂါထာယ ‘‘တမတ္ထိ စေ ခေဒကရံ ပရမ္ပီ’’တိ ဧတ္ထ ပရသဒ္ဒေနအသာဓုသန္ဒိဒ္ဓပရိယာယဉေယျာပ္ပတီတတ္ထအပ္ပယောဇက- ဒုဗ္ဗောဓဒေသိယာဒိပဒဒေါသေ စ အဓိကဦနဘဂ္ဂစ္ဆန္ဒာဒိဝါကျဒေါသေ စ ဥပက္ကမောပသံဟာရဝိသမသင်္ခါတေ ဝါကျတ္ထဒေါသေ စ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထဝိရုဒ္ဓမသာဓု နာမ။ ကြိယာနိပ္ဖတ္တိကာရဏမုပါဒါယ အတ္ထန္တရေ ပဝတ္တနာမံ ဝိသေသနတ္ထေန ဝိနာ သညာဘာဇနေ ပယုတ္တံ သန္ဒိဒ္ဓံ နာမ, ယထာ ‘‘ရဝိမှိ ဟိမဟာ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိမဟာ ရဝီတိ ဝိသေသနေ ကတေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ပသိဒ္ဓသညာသဒ္ဒဿ ပရိယာယနာမေန ကပ္ပိတပဒံ ပရိယာယဉေယျံ နာမ, ယထာ ‘‘ဝဠဝါမုခဿ အဿဝနိတာနန’’န္တိ။ အတိသယာ ဝိနာ ဘာဝိတတ္ထေန ဝိသေသျဿ ဂုဏဝါစကံ ပဒံ အပ္ပတီတတ္ထံ နာမ, ယထာ ‘‘ကဏှမသီ’’တိ။ အဓိဂတတ္တာနုပယောဂိပဒံ အပ္ပယောဇကံ နာမ, ယထာ ‘‘အတိဖေနိလံ သာဂရမလင်္ဃီ’’တိ။ အပ္ပသိဒ္ဓဝစနံ ဒုဗ္ဗောဓံ နာမ, ယထာ–
‘‘မနုညဒ္ဓနယော ပါဒေ, ခါဒယော ကနိ ဘန္တိ တေ’’တိ။
ကနိ ဟေ ကညေ တေ တဝပါဒေ မနုညဒ္ဓနယော မနောဟရသဒ္ဒသမန္နာဂတာ ခါဒယော ဂဂ္ဃရိကာ ဘန္တိ ဒိဗ္ဗန္တီတိ။ ကိသ္မိဉ္စိ ဒေသေယေဝ သိဒ္ဓနာမံ ဒေသိယံ နာမ။ ယထာ–
‘‘ဣမေ လာဝဏျတလ္လာ တေ, ဂလ္လာ လောလဝိလောစနေ’’တိ။
ဟေ လောလဝိလောစနေ တေ တဝ ဣမေ ဂလ္လာ ကပေါလာ လာဝဏျတလ္လာ မနုညတလ္လာ ဇလာသယဝိသေသာ ဘဝန္တိ။ ကေနစိ လေသေန ပကာသိတမတ္ထမုပါဒါယ ပယုတ္တမဓိကံ နာမ။ ယထာ–
‘‘တွယိ ရာဇတိ ရာဇိန္ဒ၊ ရိပူနံ သဂ္ဂသေဝိနံ။
ထီနံ အကင်္ကဏော ပါဏိ၊ သိယာ နေတ္တမနဉ္ဇန’’န္တိ။
ဧတ္ထ ‘‘အကင်္ကဏော ပါဏိ, နေတ္တမနဉ္ဇန’’န္တိ ဣမိနာယေဝထီနံ ဝိဓဝတ္တံ ဂမျမာနံ ဟောတီတိ တပ္ပကာသနတ္ထံ ပယုတ္တံ ‘‘သဂ္ဂသေဝိန’’န္တိ ဣဒံ အဓိကံ နာမ။ ဝတ္တဗ္ဗယုတ္တတော ဦနံ ဝါကျံ ဦနံ နာမ။ ‘‘တိလောကတိလကံ မုနိ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝန္ဒာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဝုတ္တတ္တာ ဦနံ။ ဆန္ဒောဟာနိသံယုတ္တံ ဘဂ္ဂစ္ဆန္ဒံ နာမ။ ဣဒံ တေသံ တေသံ ဆန္ဒာနံ အက္ခရဂဏနတော ဦနာဓိကဝသေန ပါကဋံ ဟောတိ။ အာဒျန္တတော ဝိသမံ ဥပက္ကမောပသံဟာရဝိသမံ နာမ။ ဣဒံ အာရဒ္ဓက္ကမံ ပရိစ္စဇိတွာ ကမန္တရေန နိယမန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣတိ သုဗောဓာလင်္ကာရနိဿယေ
ပဌမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၂. ဒေါသပရိဟာရာဝဗောဓပရိစ္ဆေဒဝဏ္ဏနာ
ကဒါစိ ကဝိကောသလ္လာ၊ ဝိရောဓော သကလောပျ’ယံ။
ဒေါသသင်္ချမတိက္ကမ္မ၊ ဂုဏဝီထိံ ဝိဂါဟတေ။
တေန ဝုတ္တဝိရောဓာန-မဝိရောဓော ယထာ သိယာ။
တထာ ဒေါသပရိဟာရာ-ဝဗောဓော ဒါနိ နီယတေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀၄။)၆၈-၆၉။ ဣစ္စေဝံ ဒေါသဝိဘာဂံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တဒေါသပရိဟာရက္ကမမုပဒိသိတုမာဟ ‘‘ကဒါစီ’’တျာဒိ။ သကလောပိ အယံ ဝိရောဓော ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရာဒိကတော န ကောစိ ဧကော ဧဝ ဒေါသေသု, ဒေါသာနံ ဝါ သင်္ချံ ဂဏနံ ဒေါသဘာဝံ အတိက္ကမ္မ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂုဏာနံ ဝီထိံ ပဒဝိံ ဂုဏသဘာဝတံ ဝိဂါဟတေ အဗ္ဘုပဂစ္ဆတိ ကဒါစိ, န သဗ္ဗဒါ။ ကဝိနော ပယုဇ္ဇကဿ ကောသလ္လာ တာဒိသဝိသယပရိဂ္ဂဟလက္ခဏနေပုညကာရဏာ, န တု ယထာ တထာ စေတိ။ ‘‘တေနေ’’စ္စာဒိ။ ယေနေဝံ, တေန ကာရဏေန ဝုတ္တာနံ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရာဒီနံ ဝိရောဓာနံ ယထာ ယေန ပကာရေန အဝိရောဓော နိဒ္ဒေါသတာ သိယာ ဘဝေယျ, တထာ တေန ပကာရေန ဒေါသာနံ ပရိဟာရော ဒူရီကရဏံ အဝဗုဇ္ဈတိ ဉာယတိ ဧတေနာတိ အဝဗောဓော, တဿ အဝဗောဓော, တန္နာမိကော ပရိစ္ဆေဒေါ ဣဒါနိ နီယတေ အာနီယတေ ဝုစ္စတေတိ အတ္ထော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀၅။)၆၈-၆၉။ ဧဝံ ဒေါသဝိဘာဂံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တဒေါသာနံ ပရိဟာရတ္ထမာရဘန္တော ‘‘ကဒါစီ’’တျာဒိမာဟ။ သကလောပိ အယံ ဝိရောဓော ပဒဒေါသာဒိကော ဒေါသသင်္ချံ ဒေါသာနံ, ဒေါသေသု ဝါ ဂဏနံ ဒေါသဘာဝံ အတိက္ကမ္မ ကဒါစိ ကဝိကောသလ္လာ ကဝိနော ဗျာကရဏာဘိဓာနဆန္ဒောအလင်္ကတိအာဒီသု ပရိစယလက္ခဏေန ပညာပါဋဝေန ယတော ဂုဏဝီထိံ ဂုဏပဒဝိံ ကေဝလံ ဂုဏသဘာဝံ ဝိဂါဟတေ အဗ္ဘုပဂစ္ဆတိ, တေန ကာရဏေန ဝုတ္တဝိရောဓာနံ ယထာဝုတ္တပဒဒေါသာဒိဝိရောဓာနံ အဝိရောဓော အဝိရုဒ္ဓတာ ယထာ သိယာ ယေန ပကာရေန ဘဝေယျ, တထာ တေန ပကာရေန ဒေါသပရိဟာရာဝဗောဓော ယထာဝုတ္တပဒဒေါသာဒိသမ္ဗန္ဓိနော ပရိဟရဏက္ကမဿ အဝဗောဓကာရဏတ္တာ တန္နာမိကပရိစ္ဆေဒေါ ဣဒါနိ လဒ္ဓါဝသရေ နီယတေ ဝုစ္စတေ။ ယထာဝုတ္တဒေါသာ ကဝိသာမတ္ထိယေန နိဒ္ဒေါသတ္တံ ဘဇန္တိ, တဿ သာမတ္ထိယဿ ဥပဒေသံ ဒဿာမာတိ အဓိပ္ပာယော။
ပဒဒေါသပရိဟာရဝဏ္ဏနာ
တတ္ထ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရဿ ပရိဟာရော ယထာ –
ဝိန္ဒန္တံ ပါကသာလီနံ၊ သာလီနံ ဒဿနာ သုခံ။
တံ ကထံ နာမ မေဃော’ယံ၊ ဝိသဒေါ သုခယေ ဇနံ။
֍ * ၇၀။ ‘‘ဝိန္ဒန္တ’’မိစ္စာဒိ။ ပါကေန ပရိဏတဘာဝေန သာလီနံ ယုတ္တာနံ, မနုညာနံ ဝါ သာလီနံ ရတ္တသာလိအာဒီနံ သာလိဇာတီနံ ဒဿနာ သုခံ စေတသိကံ သောမနဿံ ဝိန္ဒန္တံ တံ ဇနံ ဝိသဒေါ အယံ မေဃော အမ္ဗုဒေါ ကထံ နာမ သုခယေတိ။ ဧတ္ထ တာဒိသဿ ဇနဿ အသုခပ္ပဒါနံ ဂရဠဿ မေဃဿာနုရူပန္တိ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရတာ ပရိဟဋာ။
֍ * ၇၀။ တတ္ထ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရဿ ပရိဟာရော ယထာ ဧဝံ။ ‘‘ဝိန္ဒန္တိ’’စ္စာဒိ။ ပါကသာလီနံ ပရိဏာမေန ယုတ္တာနံ, မနုညာနံ ဝါ သာလီနံ ရတ္တသာလိအာဒီနံ ဒဿနာ ဒဿနဟေတု သုခံ စေတသိကသောမနဿံ ဝိန္ဒန္တံ အနုဘောန္တံ တံ ဇနံ တံ ကဿကဇနံ ဝိသဒေါ ဇလဒါယကော အယံ မေဃော ကထံ နာမ သုခယေ, န သုခယတေဝ။ တာဒိသဿ ဇနဿ ဒုက္ခဒါနံ ဂရဠဒါယကဿ မေဃဿာပိ အနုရူပမိတိ ဝိရုဒ္ဓညတ္ထော အပနီတော ဟောတိ။ ပါကေန သာလိနောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ သုခံ ကရောတီတိ သုခယေတိ နာမဓာတု။
ယထာ ဝါ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀၆။)ဂေါတမောပိ မဟာမတိ။
ပဏီတောပိ ရသာပေတော၊
စိတ္တာ မေ သာမိ တေ ဂတိ။
֍ * ၇၁။ ‘‘ဝိနာယကောပိ’’စ္စာဒိ။ ဝီနံ ပက္ခီနံ နာယကော, ဂရုဠော, သတ္တေ ဝိနေတီတိ ဝိနာယကော, ဝုဒ္ဓါ, ဘဂဝါ စ။ တတ္ထ ယဒါ ဝိနာယကော ဂရုဠော, တဒါ တု နာဂေါ ပန္နဂေါသီတိ ဝိရုဒ္ဓံ, ပက္ခန္တရေ တွဝိရုဒ္ဓံ ဘဂဝတော အာဂုဿ ရာဂါဒိနော အဘာဝတော။ ဣမေသံ ဂုန္နံ အတိသယေန ဂေါ ဂေါတမော ဟီနပသု, ဂေါတမဝံသာဝတိဏ္ဏတ္တာ ဂေါတမော ဘဂဝါ စ။ ဟီနပသု စ တွံ မဟာမတိ အသီတိ ဝိရုဒ္ဓံ အစ္စန္တဟီနပသုနော မဟတိယာ ပညာယ အဘာဝတော။ ပက္ခန္တရေ တု န ဗျာဃာတော။ ပဏီတော မဓုရော ရသော, ဥတ္တမော စ သုဂတော။ တတ္ထ မဓုရရသတော အပေတော အပဂတောသီတိ ဝိရုဇ္ဈတိ, ဘဂဝတော တု ရသေဟိ သိင်္ဂါရာဒီဟိ အပေတောတိ ယုဇ္ဇတိ။ မေ မမ။ သာမီတိ အာမန္တနံ။ တေ တဝ ဂတိ ပဝတ္တိ စိတ္တာ အဗ္ဘုတာတိ။ ဧတ္ထ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရံ ဝိရောဓာလင်္ကာရံ သိလာဃနီယန္တိ တေန တံ ပရိဟဋံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀၇။)֍ * ၇၁။ ယထာ ဝါ ဥတ္တဒေါသဿ ပရိဟာရော ဤဒိသော ဝါ။ ‘‘ဝိနာယကော’’စ္စာဒိ။ ဟေ သာမိ တွံ ဝိနာယကောပိ ဂရုဠောပိ နာဂေါသိ ပန္နဂေါ အသိ။ နော စေ, ဝိနာယကောပိ သတ္တေ ဝိနေန္တော ဧဝ နာဂေါသိ နိက္ကိလေသော အသိ။ ဂေါတမောပိ ပသုတမောပိ မဟာမတိ မဟာပညဝါသိ။ နော စေ, ဂေါတမောပိ ဂေါတ္တတော ဂေါတမောယေဝ မဟာမတိ မဟာပညဝါသိ။ ပဏီတောပိ မဓုရောပိ ရသာပေတော မဓုရရသတော အပဂတောသိ။ နော စေ, ပဏီတောပိ ဥတ္တမော ဧဝ ရသာပေတော သိင်္ဂါရာဒိရသတော အပဂတောသိ။ တေ တုယှံ ဂတိ ပဝတ္တိ မေ မယှံ စိတ္တာ အစ္ဆရိယာ။ ဧတ္ထ ဂရုဠဿ နာဂတ္တဉ္စ ပသုတမဿ ပညဝန္တတ္တဉ္စ ပဏီတဿ နိရသတ္တဉ္စ ဝိရုဒ္ဓံ, တထာပိ အညပက္ခဿ အဝိရုဒ္ဓတ္တာ ဝိရုဒ္ဓတ္ထန္တရဒေါသော ပသတ္ထေန ဝိရုဒ္ဓါလင်္ကာရေန နိရာကတော။ ဝီနံ ပက္ခီနံ နာယကော, ဂရုဠော။ သတ္တေ ဝိနေတီတိ ဝိနာယကော, ဗုဒ္ဓါ။ နတ္ထိ အာဂု [အဂေါ (က.)] ဧတဿာတိ နာဂေါ, ဗုဒ္ဓါ။ ဂုန္နမတိသယေန ဂေါတမော, ပသု။ မဟတီ မတိ အဿာတိ မဟာမတိ, ဗုဒ္ဓါ။ ပဓာနတ္တံ နီတော ပဏီတော, မဓုရော ရသော။ ရသတော အပေတောတိ ရသာပေတော, ဗုဒ္ဓါတိ ဝိဂ္ဂဟော။
အဈတ္ထဿ ယထာ –
ကထံ တာဒိဂုဏာဘာဝေ၊
လောကံ တောသေတိ ဒုဇ္ဇနော။
ဩဘာသိတာသေသဒိသော၊
ခဇ္ဇောတော နာမ ကိံ ဘဝေ။
֍ * ၇၂။ ‘‘ကထ’’မိစ္စာဒိ။ ဒုဇ္ဇနော တာဒိနော ဂုဏာ လောကံ တောသေန္တိ, တာဒီနံ ဂုဏာနံ အတ္တနိ အဘာဝေ သတိ လောကံ သတ္တလောကံ ကထံ တောသေတိ, န တောသေတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမေဝတ္ထန္တရေန သာဓေတိ ‘‘ခဇ္ဇောတော နာမ ဩဘာသိတာ ဒီပိတာ အသေသဒိသာ ယေန တထာဝိဓော ကိံ ဘဝေ, န ဘဝေယျ တာဒိနော ဂုဏဿ အဘာဝတော’’တိ။ ဧတ္ထ ခဇ္ဇောတဿ အဓိကတ္ထဘာဝေန သိတော ဩဘာသိတာသေသဒိသတ္တဒေါသော ‘‘ကထံ တာဒိဂုဏာဘာဝေ’’တိအာဒိဝစောဘင်္ဂိယာ ပရိဟဋော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀၈။)֍ * ၇၂။ အဈတ္ထဿ ယထာတိ ဧတ္ထ ပရိဟာရော အဇ္ဈာဟာရော, ဧဝမုပရိပိ။ ‘‘ကထိ’’စ္စာဒိ။ ဒုဇ္ဇနော ဂုဏဟီနဇနော တာဒိဂုဏာဘာဝေ သန္တောသဇနနကာရဏာနံ တာဒိသာနံ သီလာဒိဂုဏာနံ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တေ သတိ လောကံ သတ္တလောကံ ကထံ တောသေတိ, န တောသေတိယေဝ, တထာ ဟိ ခဇ္ဇောတော နာမ ဩဘာသိတာသေသဒိသော ကိံ ဘဝေ, န ဘဝတျေဝ။ ဧတ္ထ ခဇ္ဇောတဿ သကလဒိသောဘာသနသင်္ခါတမဓိကတ္ထဒေါသော ‘‘ကထံ တာဒိဂုဏာဘာဝေ’’စ္စာဒိဝါကျလီလာယ နိရာကတော။ တာဒီ စ တေ ဂုဏာ စေတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ပဟေဠိကာယမာရုဠှာ၊ န ဟိ ဒုဋ္ဌာ ကိလိဋ္ဌတာ။
ပိယာ သုခါ’လိင်္ဂိတံ က-မာလိင်္ဂတိ နု နော ဣတိ။
֍ * ၇၃။ ‘‘ပဟေဠိကာယံ’’ဣစ္စာဒိ။ ကိလိဋ္ဌတာ ကိလိဋ္ဌပဒဒေါသော ပဟေဠိကာယ ဝိသယေ အာရုဠှာ သဟီ န ဟိ နော ဒုဋ္ဌော သိယာ။ ကီဒိသီတိ အာဟ ‘‘ပိယေ’’စ္စာဒိ။ ဣတီတိ နိဒဿနေ။ ပိယာ ဝလ္လဘာယ အာလိင်္ဂိတံ ကံ ဇနံ သုခံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ နော အာလိင်္ဂတိ န သံယုဇ္ဇတိ နု။ နုဣတိ ပရိဝိတက္ကေ နိပါတော။ ဧတ္ထ ပိယာတိ ကိလိဋ္ဌံ ပဟေဠိကာယ သမာရောပေန ပရိဟဋံ။
֍ * ၇၃။ ‘‘ပဟေဠိကေ’’စ္စာဒိ။ ကိလိဋ္ဌတာ ကိလိဋ္ဌပဒဒေါသသင်္ခါတာ ပဟေဠိကာယံ ဝိသယေ အာရုဠှာ စေ, န ဟိ ဒုဋ္ဌာ ဒုဋ္ဌာ န ဟောတိ။ ကိမုဒါဟရဏံ? ပိယာ သုခါလိင်္ဂိတံ ကမာလိင်္ဂတိ နု နော ဣတိ, ဣတိသဒ္ဒဿ နိဒဿနတ္ထတ္တာ သေသဥဒါဟရဏာနမေတမုပလက္ခဏန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။ နော စေ, ဧဝံပကာရာနမုဒါဟရဏာနမပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဣတိသဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထောတိ။ ပိယာ ဝလ္လဘာယ အာလိင်္ဂိတံ ဥပဂုဟိတံ ကံ နာမ ဇနံ သုခံ ကာယိကမာနသိကံ နော အာလိင်္ဂတိ နု, အာလိင်္ဂတေဝါတိ။ ဧတ္ထ ပိယာတိ ကိလိဋ္ဌပဒံ ပဟေဠိကာယမာရောပနေန နိရာကတံ ဟောတိ။
ယမကေ နော ပယောဇေယျ၊ ကိလိဋ္ဌပဒ’မိစ္ဆိတေ။
တတော ယမက’မညံ တု၊ သဗ္ဗမေတံမယံ ဝိယ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၀၉။)֍ * ၇၄။ ‘‘ယမကေ’’စ္စာဒိ။ တတော အညန္တိ ဣစ္ဆိတယမကတော အညံ။ တုဣတိ ဝိသေသဇောတကော။ ဧတံမယံ ဝိယာတိ ဧတေန ကိလိဋ္ဌပဒေန နိဗ္ဗတ္တံ ဝိယ။
֍ * ၇၄။ ‘‘ယမကေ’’စ္စာဒိ။ ကိလိဋ္ဌပဒံ ဣစ္ဆိတေ ယမကေ ဣဋ္ဌယမကေ နော ပယောဇေယျ နပ္ပယုဇ္ဇေယျ, တတော ဣဋ္ဌယမကတော အညံ သဗ္ဗံ ယမကံ ပန ဧတံမယံ ဝိယ ဣမိနာ ကိလိဋ္ဌပဒဒေါသေန ကတံ ဝိယ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဣဋ္ဌယမကံ ဝုတ္တနယေန ဉာတဗ္ဗံ, ဧတေန နိဗ္ဗတ္တံ ဧတံမယန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
ဒေသဝိရောဓိနော ယထာ –
ဗောဓိသတ္တပ္ပဘာဝေန၊ ထလေပိ ဇလဇာနျ’ဟုံ။
နုဒန္တာနိ’ဝ သုစိရာ-ဝါသက္လေသံ တဟိံ ဇလေ။
֍ * ၇၅။ ‘‘ဗောဓိသတ္တေ’’စ္စာဒိ။ ဗောဓိသတ္တဿ မာယာဒေဝိယာ သုတဿ ဝက္ခမာနဿ ဝိသေသဿ တဒုပ္ပန္နဒိနေ သမ္ဘဝါ ပဘာဝေန ပုညပ္ပဘာဝတော ဇလဇာနိ အမ္ဗုဇာနိ ထလေပိ အဟုံ အဟေသုံ အစိန္တနီယတ္တာ ပုညပ္ပဘာဝဿ။ ကိံ ပန ဝါပျာဒီသု ကိံ ကရောန္တာဝ တဟိံ တသ္မိဉ္စ ဇလေ သုစိရံ သဗ္ဗဒါဝ အာဝသနမာဝါသော တေန ဇာတော က္လေသော တံ နုဒန္တာနိဝ ဒူရတော ဇဟန္တာနိဝေတိ။ အစိန္တနီယတ္တာ ပုညပ္ပဘာဝဿ ဤဒိသမ္ပိ အစ္ဆရိယမဟောသီတိ န ဒေသဝိရောဓော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁၀။)֍ * ၇၅။ ဗောဓိသတ္တပ္ပဘာဝေန ဗောဓိသတ္တဿ အစိန္တေယျာနုဘာဝေန ဇလဇာနိ ဇလဇသဒိသတ္တာ တန္နာမကာနိ ပဒုမကေရဝါဒီနိ တဟိံ ဇလေ ဝိသယတ္တေန ပသိဒ္ဓေ တသ္မိံ ဥဒကေ သုစိရာဝါသက္လေသံ အတိစိရံ နိဝါသတော ဇာတအာယာသံ နုဒန္တာနိ ဣဝ စဇန္တာနိ ဣဝ ထလေပိ အဟုံ အဟေသုံ, ဝါပိအာဒီသု ကာ ကထာ။ ဧတ္ထ ဇလဇာနံ ထလုပ္ပတ္တိကထနသင်္ခါတံ ဒေသဝိရောဓံ အစိန္တေယျပုညပ္ပဘာဝေန ဤဒိသာနံ အစ္ဆရိယာနံ ပါတုဘာဝတော ‘‘ဗောဓိသတ္တပ္ပဘာဝေနာ’’တိ ဣမိနာ နိရာကရောတိ။ ဗောဓိယံ စတုမဂ္ဂပညာယံ သတ္တောတိ စ, တဿ ပဘာဝေါတိ စ, သုစိရံ အာဝါသောတိ စ, တေန ဘူတော က္လေသောတိ စ ဝါကျံ။
ကာလဝိရောဓိနော ယထာ –
မဟာနုဘာဝပိသုနော၊ မုနိနော မန္ဒမာရုတော။
သဗ္ဗောတုကမယံ ဝါယိ၊ ဓုနန္တော ကုသုမံ သမံ။
֍ * ၇၆။ ‘‘မဟာ’’ဣစ္စာဒိ။ မန္ဒော မုဒုဘူတော မာရုတော အယံ သဗ္ဗောတုကံ သဗ္ဗေသု ဥတူသု ပုပ္ဖနကံ ကုသုမံ ပုပ္ဖံ သမံ ဧကတော ကတွာ ဓုနန္တော ဝိကိရန္တော မုနိနော မုနိသဒိသတ္တာ ဘဝိဿန္တမုနိဘာဝေန စ ဗောဓိသတ္တဿ, မုနိနောယေဝ ဝါ သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမသမယေ မဟာနုဘာဝဿ ပိသုနော သူစကော ဝါယိ ပဝါယတီတိ။ ဧတ္ထ ယဒျပေကဒါ သဗ္ဗောတုကာသမ္ဘဝေါ နာနာဥတူသု နာနာကုသုမဿ သမ္ဘဝါ, တထာပိ ဘဂဝတော မဟာနုဘာဝပိသုနမီဒိသမေကပဒိကံ သမ္ဘဝတီတိ ကာလဝိရောဓော ဣမိနာ ပရိဟဋော။
֍ * ၇၆။ ‘‘မဟာနုဘာဝေ’’စ္စာဒိ။ အယံ မန္ဒမာရုတော အစဏ္ဍသမီရဏော သဗ္ဗောတုကံ ဝသန္တာဒီသု သဗ္ဗဥတူသု ဝိကသန္တံ ကုသုမံ ပုပ္ဖဇာတံ သမံ ဧကတော ကတွာ ဓုနန္တော ကမ္ပေန္တော မုနိနော ဧကန္တဘာဝိတ္တာ မုနိသင်္ခါတဿ ဗောဓိသတ္တဿ, သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမသမယေ ဘူတတ္တာ မုနိနော သဗ္ဗညုနော ဝါ မဟာနုဘာဝပိသုနော မဟန္တံ ပုညပ္ပဘာဝံ ပကာသေန္တော ဝါယိ သမ္ပဝါယီတိ။ ဧတ္ထ နာနာကာလေ သမ္ဘဝန္တာနမ္ပိ ကုသုမာနံ ဧကကာလေ သမ္ဘဝဿ ကာလဝိရောဓတ္တေပိ ဘဂဝတော ပုညာနုဘာဝေါ တာဒိသမစ္ဆရိယမေကက္ခဏေ ဇနေတုံ သမတ္ထောတိ ကာလဝိရောဓံ ‘‘မဟာနုဘာဝပိသုနော’’တိ ဣမိနာ နိရာကရောတိ။ မဟာနုဘာဝဿ, မဟာနုဘာဝံ ဝါ ပိသုနောတိ ဝါကျံ။
ကလာဝိရောဓိနော ယထာ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁၁။)နိမုဂ္ဂမနသော ဗုဒ္ဓ-ဂုဏေ ပဉ္စသိခဿပိ။
တန္တိဿရဝိရောဓော သော၊ န သမ္ပီဏေတိ ကံ ဇနံ။
֍ * ၇၇။ ‘‘နိမုဂ္ဂိ’’စ္စာဒိ။ ဗုဒ္ဓဿ ဂုဏေ သီလာဒိကေ အပရိမာဏေ နိမုဂ္ဂံ ဩဂါဠှံ မနံ စိတ္တံ ယဿ တဿ ပဉ္စသိခဿ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တဿပိ ဝီဏာယ တန္တိယာ သရော ကိရိယာကာလမာနလက္ခဏဝိလမ္ဗိတဒုတမဇ္ဈဘေဒဘိန္နော ဆဇ္ဇာဒိကော တဿ ဝိရောဓော ကလာသတ္ထပရိနိဒ္ဒိဋ္ဌကမဝေသမံ ကံ ဇနံ န သမ္ပီဏေတိ, ပီဏေတိယေဝ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ လောကိယဂုဏာနုဗန္ဓဗုဒ္ဓီနံ ဝိက္ခေပပ္ပဝတ္တိပိ တထာဝိဓံ ပီဏေတီတိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓဂုဏေ နိမုဂ္ဂမနသော’’တိ ဣမိနာ ကလာဝိရောဓော ပရိဟဋော။
֍ * ၇၇။ ‘‘နိမုဂ္ဂိ’’စ္စာဒိ။ ဗုဒ္ဓဂုဏေ သဗ္ဗညုနော ဝိမှယဇနကသီလာဒိဂုဏသမ္ဘာရေ နိမုဂ္ဂမနသော ဩတိဏ္ဏစိတ္တဿ ပဉ္စသိခဿပိ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တဿာပိ သော တန္တိဿရဝိရောဓော ဝီဏာယ တန္တိယာ ဃဋ္ဋနကိရိယာ, အဒ္ဓမတ္တိကာဒိကာလော, ဟတ္ထာဒီနံ သန္နိဝေသလက္ခဏော မာနောတိ ဣမေဟိ တီဟိ လက္ခဏေဟိ ယုတ္တဿ မန္ဒသီဃမဇ္ဈိမပ္ပမာဏေဟိ ဘိန္နဿ ဆဇ္ဇာဒိသတ္တသရဿ ကလာသတ္ထာဂတက္ကမဿ ဝိနာသသင်္ခါတော ဝိရောဓော ကံ ဇနံ န သမ္ပီဏေတိ, သမ္ပီဏေတိ ဧဝ။ ဧတ္ထ အကန္တိယာ ကာရဏဘူတော ကလာသတ္ထာဂတက္ကမဘင်္ဂေါ လောကုတ္တရဗုဒ္ဓဂုဏာနုဂတဗုဒ္ဓိယာ ဇာတောတိ သော ဘင်္ဂေါ ‘‘နိမုဂ္ဂမနသော ဗုဒ္ဓဂုဏေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပီတိယာ ကာရဏမေဝေတိ န ဝိရောဓော။ နိမုဂ္ဂေါ မနော အဿာတိ စ, တန္တိယာ သရောတိ စ, တေသံ ဝိရောဓောတိ စ ဝါကျံ။
လောကဝိရောဓိနော ယထာ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁၂။)ဂဏယေ စက္ကဝါဠံ သော၊ စန္ဒနာယပိ သီတလံ။
သမ္ဗောဓိသတ္တဟဒယော၊ ပဒိတ္တင်္ဂါရပူရိတံ။
֍ * ၇၈။ ‘‘ဂဏယေ’’စ္စာဒိ။ စန္ဒနာယ အပိ သီတလံ ဂဏယေ စိန္တေသိ။ ကိန္တံ? ပဒိတ္တင်္ဂါရပူရိတံ စက္ကဝါဠံ။ ကော သော? သမ္ဗောဓိယံ သဗ္ဗညုတညာဏေ သတ္တံ ပရိဗဒ္ဓံ ဟဒယံ စိတ္တံ ယဿ သော။ သဗ္ဗညုတညာဏာနုဗန္ဓဗုဒ္ဓိနော ဟိ တာဒိသော မနောဗန္ဓောတိ န လောကဝိရောဓော။
֍ * ၇၈။ ‘‘ဂဏယေ’’စ္စာဒိ။ သမ္ဗောဓိသတ္တဟဒယော သဗ္ဗညုတညာဏေ အာသတ္တစိတ္တော သော ဗောဓိသတ္တော ပဒိတ္တင်္ဂါရပူရိတံ အာဒိတ္တင်္ဂါရေဟိ ပရိပုဏ္ဏံ စက္ကဝါဠံ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ စန္ဒနာယပိ စန္ဒနတော အပိ သီတလံ အတိသီတလံ ကတွာ ဂဏယေ စိန္တေယျာတိ။ ဣဋ္ဌတ္ထလုဒ္ဓဿ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဤဒိသတ္တာ အဂ္ဂိနော စန္ဒနတောပိ အဓိကသီတတ္တကပ္ပနာ ‘‘စန္ဒနံ သီတလံ, အဂ္ဂိ ဥဏှော’’တိ ပဝတ္တလောကသီမာယ ဝိရုဒ္ဓါ န ဟောတိ။ သမ္ဗောဓိယံ သတ္တဟဒယံ ယဿေတိ စ, ပဒိတ္တာနိ အင်္ဂါရာနီတိ စ, တေဟိ ပူရိတန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဉာယဝိရောဓိနော ယထာ –
ပရိစ္စတ္တဘဝေါပိ တွ-မုပနီတဘဝေါ အသိ။
အစိန္တျဂုဏသာရာယ၊ နမော တေ မုနိပုင်္ဂဝ။
֍ * ၇၉။ ‘‘ပရိစ္စတ္တေ’’စ္စာဒိ။ မုနိပုင်္ဂဝ မုနီနံ ဥတ္တမ ပရိစ္စတ္တော ဝိသဋ္ဌော ဘဝေါ သုဂတိဒုဂ္ဂတိသင်္ခါတော ယေနာတိ ပရိစ္စတ္တဘဝေါပိ တွံ ဥပနီတော အာနီတော ပဝတ္တိတော ဘဝေါ ဝုဍ္ဎိ ယေနာတိ ဥပနီတဘဝေါ အသိ။ တသ္မာ ကာရဏာ အစိန္တျဂုဏသာရာယ တေ နမော အတ္ထူတိ သေသော။ ဤဒိသံ န ဉာယဝိရုဒ္ဓမေဝံဝိဓတ္တာ မုနိပုင်္ဂဝဿ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁၃။)֍ * ၇၉။ ‘‘ပရိစ္စတ္တေ’’စ္စာဒိ။ မုနိပုင်္ဂဝ မုနိသေဋ္ဌ တွံ ပရိစ္စတ္တဘဝေါပိ အပနီတသုဂတိဒုဂ္ဂတိဘဝေါပိ ဥပနီတဘဝေါ လောကဿာနီတအဘိဝုဒ္ဓိကော အသိ ဘဝသိ, အစိန္တျဂုဏသာရာယ တတော ဧဝ စိန္တာဝိသယာတိက္ကန္တသာရဂုဏဿ တေ တုယှံ နမော အတ္ထူတိ သဗ္ဗာကာရတော ဘဝဿ ပရိစ္စတ္တတ္တာ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနံ သုဂတိဘဝံ လောကဿ ဒေတီတိ ဧတံ ဉာယာဂတံ န ဟောတီတိ ပဋိဘာတိ, တထာပိ စ သဗ္ဗညူနံ ပဝတ္တိ ဤဒိသာယေဝါတိ ဉာယဝိရောဓော နိရာကတော။ အစိန္တျာ ဂုဏသာရာ ယသ္မိန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
အာဂမဝိရောဓိနော ယထာ –
နေဝါလပတိ ကေနာပိ၊ ဝစီဝိညတ္တိတော ယတိ။
သမ္ပဇာနမုသာဝါဒါ၊ ဖုသေယျာပတ္တိဒုက္ကဋံ။
֍ * ၈၀။ ‘‘နေဝေ’’တိအာဒိ။ ယတီတိ ဘိက္ခု ကေနာပိ သဟ နေဝါလပတိ န ဝဒတျေဝ, တထာပိ ဝစီဝိညတ္တိတော စောပနဝါစာသင်္ခါတေန ဝစီဝိညတ္တိဟေတုနာ ပဝတ္တိတော သမ္ပဇာနန္တဿ မုသာဝါဒတော ကာရဏာ အာပတ္တိဒုက္ကဋံ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒဿ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တဒုက္ကဋာပတ္တိ ဖုသေယျ အာပဇ္ဇတီတိ။ ဧတ္ထ အနာလပတော ဝစီဝိညတ္တိယာ ကထံ မုသာဝါဒေါတိ အဘိဓမ္မာပန္နဝိရောဓော နတ္ထိ, အပရဝစနတ္ထေ တွီဒိသော ဝိရုဇ္ဈတီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁၄။)֍ * ၈၀။ ‘‘နေဝိ’’စ္စာဒိ။ ယတိ သမဏော ကေနာပိ ကေနစိ သဒ္ဓိံ နေဝါလပတိ နော ဘာသတိ, တထာပိ ဝစီဝိညတ္တိတော စောပနဝါစာသင်္ခါတဝိညတ္တိကာရဏာ ပဝတ္တနတော သမ္ပဇာနမုသာဝါဒါ သမ္ပဇာနန္တဿ မုသာဘဏနတော အာပတ္တိဒုက္ကဋံ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ ဖုသေယျ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ ဧတ္ထ အနာလပန္တဿ ဝစီဝိညတ္တိတော မုသာဝါဒေါ ကထံ သမ္ဘဝတီတိ အဘိဓမ္မာပန္နဝိရောဓော, ‘‘သန္တိံ အာပတ္တိံ နာဝိကရေယျ, သမ္ပဇာနမုသာဝါဒ’ဿ ဟောတီ’’တိ နိဒါနုဒ္ဒေသေ နိဒ္ဒိဋ္ဌဝစီဒွါရေ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတီတိ အာဂမဝိရောဓော နိရာကတော။ မုသာဘဏနံ ဝိနာ အာပတ္တိ ကထံ ဘဝတီတိ? ယထာ ကာလေ အဝဿမာနမေဃတော သဉ္ဇာတဒုဗ္ဘိက္ခံ ‘‘မေဃကတံ ဒုဗ္ဘိက္ခ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ, ဧဝံ ကထေတဗ္ဗကာလေ အကထနတော သဉ္ဇာတာ ဝစီဒွါရေ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာ ဒုက္ကဋာပတ္တိပိ တတော သဉ္ဇာတာတိ ဝတ္တဗ္ဗာ ဟောတိ။ သမ္ပဇာနန္တဿ မုသာဝါဒေါတိ စ, အာပတ္တိယေဝ ဒုက္ကဋန္တိ စ ဝါကျံ။
နေယျဿ ယထာ –
မရီစိစန္ဒနာလေပ-လာဘာ သီတမရီစိနော [သိတမရီစိနော (သီ.)]။
ဣမာ သဗ္ဗာပိ ဓဝလာ၊ ဒိသာ ရောစန္တိ နိဗ္ဘရံ။
֍ * ၈၁။ ‘‘မရီစီ’’တျာဒိ။ သီတမရီစိနော စန္ဒဿ မရီစိယော ဒီဓိတိယော ဧဝ စန္ဒနံ, တဿ အာလေပေါ ဥပဒေဟော, တဿ လာဘေန ဣမာ သဗ္ဗာပိ ဒိသာ နိဗ္ဘရမတိသယံ ဓဝလာ သေတာ ရောစန္တီတိ နတ္ထေတ္ထ နေယျတာ မရီစိယာ သဒ္ဒေါပါတ္တတ္ထာယ တု။
֍ * ၈၁။ ‘‘မရီစိ’’စ္စာဒိ။ သီတမရီစိနော စန္ဒဿ မရီစိစန္ဒနာလေပလာဘာ မရီစိသင်္ခါတစန္ဒနာလေပဿ ပဋိလာဘတော ဣမာ သဗ္ဗာပိ ဒိသာ နိဗ္ဘရမတိသယံ ဓဝလာ သေတာ ရောစန္တိ ဒိဗ္ဗန္တီတိ။ ဒိသာနံ ဓဝလကာရဏဿ ‘‘မရီစိစန္ဒနာလေပလာဘာ သီတမရီစိနော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နေယျဒေါသော န ပတိဋ္ဌာတိ, စန္ဒနမိဝ စန္ဒနံ, မရီစိယောယေဝ စန္ဒနမိတိ စ, တဿ အာလေပေါတိ စ, တဿ လာဘောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ယထာ ဝါ –
မနောနုရဉ္ဇနော မာရ-င်္ဂနာသိင်္ဂါရဝိဗ္ဘမော။
ဇိနေနာ’သမနုညာတော၊ မာရဿ ဟဒယာနလော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁၅။)֍ * ၈၂။ ‘‘မနော’’စ္စာဒိ။ မနံ ပဿန္တာနမနုဿရန္တာနဉ္စ စိတ္တံ အနုရဉ္ဇေတီတိ မနောနုရဉ္ဇနော, မာရင်္ဂနာနံ သိင်္ဂါရကတော ဝိဗ္ဘမော ဝိလာသော ဇိနေန အသမနုညာတော အဗ္ဘုပဂတော မာရဿ ဝသဝတ္တိနော ဟဒယာနလော ဟဒယဂ္ဂိ ဇာတော။ သောကော စေတ္ထ အနလတ္ထေ နိရုပ္ပိတော တဿ တာဒိသတ္ထာနတိဝတ္တနတော, ကာရဏန္တုပစာရေနာတိ။ ဧတ္ထ ယဇ္ဇပိ မာရင်္ဂနာပရာဇယော န သဒ္ဒေါပါတ္တတ္ထော, တထာပိ ‘‘သိင်္ဂါရဝိဗ္ဘမော မာရဿ ဟဒယဂ္ဂီ’’တိ ဝုတ္တေ သာမတ္ထိယာ မာရင်္ဂနာပရာဇယော ဂမျတေ, တထာဝိဓဿ မာရသောကဿ မာရင်္ဂနာပရာဇယာဗျဘိစာရတော။ နေဝေဒိသဿ နေယျတာ, ဝင်္ကဝုတ္တီဒိသီ ဂုဏောယေဝ ဗန္ဓဿ။
֍ * ၈၂။ ဝတ္တဗ္ဗဿ ဉာယောပါတ္တတ္တာ နေယျဒေါသပရိဟာရတ္ထမုဒါဟရတိ ‘‘မနော’’စ္စာဒိ။ မနောနုရဉ္ဇနော ဒဿနသဝနာနုဿရဏံ ကရောန္တာနံ ဇနာနံ စိတ္တမတ္တနိ အနုရဉ္ဇန္တော မာရင်္ဂနာသိင်္ဂါရဝိဗ္ဘမော မာရဝဓူနံ ရတိကီဠာဟေတုဘူတကာမပတ္ထနာသင်္ခါတသိင်္ဂါရေန ကတလီလာ ဇိနေန ဇိတပဉ္စမာရေန သတ္ထုနာ အသမနုညာတော အနဗ္ဘုပဂတော အသမ္ပဋိစ္ဆိတော မာရဿ ဝသဝတ္တိနော ဟဒယာနလော ဟဒယဂ္ဂိ အဟောသီတိ။ အနလတ္တေန ကပ္ပိတကာရိယဘူတော သောကော မာရင်္ဂနာသိင်္ဂါရဝိဗ္ဘမသင်္ခါတကာရဏေန သဒ္ဓိံ အဘေဒကပ္ပနာယ [အနလတ္တကပ္ပနာယ (က.)] ‘‘ဂုဠော သေမှံ, တိပုသံ ဇရော’’တိအာဒီသု ဝိယ တုလျာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ မာရင်္ဂနာနံ ပရာဇယဝါစကော သဒ္ဒေါ နတ္ထိ, တထာပိ ‘‘သိင်္ဂါရဝိဗ္ဘမော မာရဿ ဟဒယာနလော’’တိ ဝုတ္တေ မာရင်္ဂနာပရာဇယံ ဝိနာ တာဒိသသောကုပ္ပတ္တိကာရဏဿ အနဓိဂတတ္တာ အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏသာမတ္ထိယေန တာသံ ပရာဇယော ပကာသိတော ဟောတီတိ ဤဒိသဝင်္ကဝုတ္တိယာ ဗန္ဓဂုဏတ္တာ နေယျဒေါသော နိရာကတော ဟောတီတိ။ မနော အနုရဉ္ဇေတီတိ စ, မာရင်္ဂနာနံ သိင်္ဂါရောတိ စ, တေန ကတော ဝိဗ္ဘမောတိ စ ဝါကျံ။
ဝိသေသနာပေက္ခဿ ယထာ –
အပယာတာပရာဓမ္ပိ၊ အယံ ဝေရီ ဇနံ ဇနော။
ကောဓပါဋလဘူတေန၊ ဘိယျော ပဿတိ စက္ခုနာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁၆။)֍ * ၈၃။ ‘‘အပယာတေ’’စ္စာဒိ။ အယံ ဝေရီ ဇနော အပယာတာပရာဓမ္ပိ ဇနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အပယာတော အပဂတော အပရာဓော ယဿ တံ, ကောဓေန ပါဋလဘူတေန သေတရတ္တေန။ ဣမိနာ ဝိသေသနာပေက္ခဒေါသော ပရိဟဋော။
֍ * ၈၃။ ‘‘အပယာတိ’’စ္စာဒိ။ အယံ ဝေရီ ဇနော အပယာတာပရာဓမ္ပိ အပဂတာပရာဓမ္ပိ ဇနံ ကောဓပါဋလဘူတေန ကောဓေန ဘူတသေတလောဟိတဝဏ္ဏယုတ္တေန စက္ခုနာ ဘိယျော ယေဘုယျေန ပဿတီတိ။ ‘‘ပဿတီ’’တိ ဝစနဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေပိ ‘‘စက္ခုနာ’’တိ ဝိသေသျဝစနံ ‘‘ကောဓပါဋလဘူတေနာ’’တိ ဝိသေသနဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ သာတ္ထကံ ဟောတီတိ ဝိသေသနာပေက္ခဒေါသော နိရာကတောတိ။ အပယာတော အပဂတော အပရာဓော အသ္မာတိ စ, ကောဓေန ပါဋလဘူတန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဟီနတ္ထဿ ယထာ –
အပ္ပကာနမ္ပိ ပါပါနံ၊
ပဘာဝံ နာသယေ ဗုဓော။
အပိ နိပ္ပဘတာနီတ-
ခဇ္ဇောတော ဟောတိ ဘာဏုမာ။
֍ * ၈၄။ ‘‘အပ္ပကာန’’မိစ္စာဒိ။ ဗုဓော ပဏ္ဍိတပေါသော အပ္ပကာနံ ပါပါနမ္ပိ ကိမုတမဓိကာနံ ပဘာဝံ အာနုဘာဝံ နာသယေ အပ္ပဝတ္တိံ ပါပေယျ။ တံ အတ္ထန္တရနျာသေန သာဓေတိ။ ဘာဏုမာ သူရိယော နိပ္ပဘတံ အာနီတော ခဇ္ဇောတော ယေန တထာဝိဓော အပိ ဟောတိ။ ‘‘မန္ဒပ္ပဘော အယ’’န္တိ ဇောတိရိင်္ဂဏမ္ပိ နောပေက္ခတိ စက္ကဝါဠကုဟရာနုစရိတမဟာနုဘာဝေါပီတိ။ ဧတ္ထ အပီတျာဒိနာ ဝစောဘင်္ဂိယာ ဟီနတ္ထဒေါသော ပရိဟဋော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁၇။)֍ * ၈၄။ ‘‘အပ္ပကာနိ’’စ္စာဒိ။ ဗုဓော ပညဝါ အပ္ပကာနမ္ပိ အတိမန္ဒာနမ္ပိ ပါပါနံ အကုသလာနံ ပဘာဝံ ဝိပါကဒါနသာမတ္ထိယသင်္ခါတာနုဘာဝံ နာသယေ အဟောသိကမ္မတာပါဒနေန နာသေယျ, ဗဟူနံ ပါပါနံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တမတ္ထမတ္ထန္တရနျာသာလင်္ကာရေန သမတ္ထေတိ အပိစ္စာဒိ။ ဘာဏုမာ သူရိယော နိပ္ပဘတာနီတခဇ္ဇောတော အပိ နိပ္ပဘတမာပါဒိတဇောတိရိင်္ဂဏေဟိ သမန္နာဂတောပိ ဟောတီတိ။ ဟီနပဘာဝေါ ဟောတိ ခဇ္ဇောပနကေ ပဟာယ အတ္တနော အာလောကံ ကရောန္တော န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ အပိ နိပ္ပဘတိစ္စာဒိဝစနဝိလာသဝသေန ဟီနပက္ခံ ဂဟေတွာပိ သူရိယဥဒါရတ္တဿေဝ ပေါသိတတ္တာ ‘‘နိပ္ပဘတာနီတခဇ္ဇောတော’’တိ ဝိသေသနပဒံ ဟီနတ္ထဒေါသံ န နိဿယတိ။ နတ္ထိ ပဘာ ယေသန္တိ စ, တေသံ ဘာဝေါတိ စ, တံ အာနီတာ ခဇ္ဇောတာ ယေနေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အနတ္ထဿ ယထာ –
န ပါဒပူရဏတ္ထာယ၊ ပဒံ ယောဇေယျ ကတ္ထစိ။
ယထာ ဝန္ဒေ မုနိန္ဒဿ၊ ပါဒပင်္ကေရုဟံ ဝရံ။
֍ * ၈၅။ ‘‘န ပါဒေ’’စ္စာဒိ။ ဧတ္ထ ဝန္ဒေဣစ္စာဒေါ ဟေဋ္ဌာ ဝိယ ပါဒပူရဏဿ ကဿစိ အဘာဝေန အနတ္ထာဘာဝေါ။
֍ * ၈၅။ ‘‘န ပါဒိ’’စ္စာဒိ။ ပါဒပူရဏတ္ထာယ ဂါထာပါဒါနံ ပူရဏသင်္ခါတပယောဇနတ္ထာယ ပဒံ နာမာဒိကံ ကတ္ထစိ န ယောဇေယျ ဝိညူတိ, ယထာ နိရတ္ထကပဒါယောဇနေ ဥဒါဟရဏမေဝံ ‘‘မုနိန္ဒဿ ဝရံ ပါဒပင်္ကေရုဟံ ဝန္ဒေ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာ ဒုဋ္ဌောဒါဟရဏေ ဝိယ ပါဒပူရဏတ္ထံ ကဿစိ ပဒဿ အယောဇိတတ္တာ သာတ္ထကပဒေဟိ နိရတ္ထကဒေါသော နိရာကတောတိ။ မုဒုနိမ္မလသောဘာဒိသာဓာရဏဂုဏယောဂတော ပင်္ကေရုဟသဒိသံ ဥပစာရတော ပင်္ကေရုဟံ နာမ။ ပါဒမေဝ ပင်္ကေရုဟန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဝိသေသနဝိသေသျပဒဒေါသပရိဟာရော။
ဘယကောဓပသံသာဒိ-
ဝိသေသော တာဒိသော ယဒိ။
ဝတ္တုံ ကာမီယတေ ဒေါသော၊
န တတ္ထေ’ကတ္ထတာကတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁၈။)֍ * ၈၆။ ‘‘ဘယေ’’စ္စာဒိ။ ဘယဉ္စ စိတ္တုတြာသော ကောဓော စ ဒေါသော ပသံသာ စ ထုတိ, တာ အာဒိ ယဿ တုရိတာဒိနော သော တာဒိသော ဝိသေသော ယဒိ ဝတ္တုံ ကာမီယတေ ဣစ္ဆီယတေ, တတ္ထ တသ္မိံ ဘယာဒိဝိသေသေ ဝိသယေ ဧကတ္ထတာယ ဧကတ္ထဘာဝေန ကတော ဒေါသော နတ္ထိ။
֍ * ၈၆။ ဣဒါနိ ဝါကျဒေါသပရိဟာရတ္ထမာရဘတိ ‘‘ဘယကောဓေ’’စ္စာဒိ။ ဘယကောဓပသံသာဒိ စိတ္တုတြာသပဋိဃထုတိအာဒီဟိ သမန္နာဂတော တာဒိသော ဝိသေသော ဝတ္တုံ ယဒိ ကာမီယတေ စေ ဝိညူဟိ ဣစ္ဆီယတေ, တတ္ထ ဘယကောဓာဒိကေ ဝိသေသေ ဧကတ္ထတာကတော ဧကတ္ထဘာဝေန ကတော ဒေါသော ဝါကျဒေါသော န ဘဝတိ။ ဘယာဒိဝိသေသေ ဝတ္တုမိစ္ဆိတေ ပုဗ္ဗုစ္စာရိတပဒဿ ပုနုစ္စာရဏေ ဧကတ္ထဒေါသော န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘယဉ္စ ကောဓော စ ပသံသာ စာတိ စ, တာ အာဒိ ယဿ တုရိတကောတူဟလအစ္ဆရာဟာသသောကပသာဒသင်္ခါတဿ အတ္ထဝိသေသဿေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏအညပဒတ္ထသမာသတ္တာ ဘယာဒီသု ကထိတမပိ ဂဟေတွာ ပုနပ္ပုနံ ကထနမဝိရောဓံ။ ဧကော အတ္ထော ယေသံ ပဒါဒီနံ တေ ဧကတ္ထာ, တေသံ ဘာဝေါ ဧကတ္ထတာ, တာယ ကတောတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ယထာ –
သပ္ပော သပ္ပော အယံ ဟန္ဒ၊ နိဝတ္တတု ဘဝံ တတော။
ယဒိ ဇီဝိတုကာမော’သိ၊ ကထံ တမုပသပ္ပသိ။
֍ * ၈၇။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ ‘‘သပ္ပော’’ဣစ္စာဒိ။ ‘‘အယံ သပ္ပော သပ္ပော’’တိ ဘယေနာမေဍိတံ ဟန္ဒာတိ ခေဒေ တတော တမှာ ဌာနာ, သပ္ပတော ဝါ ဘဝံ ဘဝန္တော နိဝတ္တတု ဂတမဂ္ဂါဘိမုခေါ အာဝတ္တတု။ တံ ဌာနံ, သပ္ပံ ဝါ။ နတ္ထေတ္ထ ဧကတ္ထတာဒေါသော ဘယေနာမေဍိတပ္ပယောဂတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၁၉။)֍ * ၈၇။ ‘‘သပ္ပော’’စ္စာဒိ။ ဟန္ဒ နဋ္ဌော ဝတ, အယံ သပ္ပော သပ္ပော ဘဝံ တတော ဌာနတော, သပ္ပတော ဝါ နိဝတ္တတု အာဝတ္တတု ယဒိ ဇီဝိတုကာမော အသိ, တံ ဌာနံ, သပ္ပံ ဝါ ကထမုပသပ္ပသိ ကထမုပဂစ္ဆသီတိ။ ဘယေ အာမေဍိတဝစနတ္တာ ဧကတ္ထတာဒေါသော နတ္ထိ, ဇီဝိတုကာမောသီတိ ဧတ္ထ ဗိန္ဒုလောပေါ။
ပဒဒေါသပရိဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝါကျဒေါသပရိဟာရဝဏ္ဏနာ
ဘဂ္ဂရီတိနော ယထာ –
ယော ကောစိ ရူပါတိသယော၊
ကန္တိ ကာပိ မနောဟရာ။
ဝိလာသာတိသယော ကောပိ၊
အဟော ဗုဒ္ဓမဟောဒယော။
֍ * ၈၈။ ‘‘ယော’’ဣစ္စာဒိ။ ရူပဿ အနုဗျဉ္ဇနေဟိ အနုဗျဉ္ဇိတဗာတ္တိံသဝရပုရိသလက္ခဏောပသောဘိတဿ ဗျာမပ္ပဘာကေတုမာလာဝိရာဇိတဿ အတိသယော အာဓိက္ကံ ဝါစာဂေါစရဘာဝါတိက္ကမေန အဝစနီယတ္တာ ယော ကောစိယေဝ။ မနော အနေကလောကဿ စိတ္တံ ဟရတီတိ မနောဟရာ စိတ္တမဝဟရန္တီ ကန္တိ သောဘာ ကာပိ အဝစနပထာ ကာပိယေဝ။ ဝိလာသဿ ဂတျာဒိနော အတိသယော ဝစနပထာတိက္ကန္တော ကောပိယေဝ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓဿ မဟန္တော ဥဒယော အဘိဝုဍ္ဎိ အဟော အဗ္ဘုတောတိ။ ဧတ္ထ ကိံသဒ္ဒေနာရဒ္ဓါ ရီတိ န ကတ္ထစိ ဘဂ္ဂါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂၀။)֍ * ၈၈။ ‘‘ယော ကောစိ’’စ္စာဒိ။ ရူပါတိသယော သုပ္ပဟိဋ္ဌိတပါဒတာဒိဒွတ္တိံသပုရိသလက္ခဏေဟိ သောဘိတဿ စိတ္တင်္ဂုလိတာဒိအသီတိအနုဗျဉ္ဇနေဟိ အလင်္ကတဿ ဗျာမပ္ပဘာကေတုမာလာဟိ ဥဇ္ဇလဿ ရူပကာယဿ အာဓိကျံ ယော ကောစိယေဝ မနောဂေါစရဘာဝံ ဝိနာ ဝစနဝိသယာတိက္ကန္တတ္တာ ယော ကောစိယေဝ။ မနောဟရာ လောကဿ စိတ္တံ ဟရန္တီ ကန္တိ သောဘာ ကာပိယေဝ ဝစီဝိသယာတိက္ကန္တတ္တာ ကာပိယေဝ။ ဝိလာသာတိသယော ဝိသယဘူတပိယဘာဝသင်္ခါတဿ ဂမနာဒိဝိလာသဿ အာဓိကျမ္ပိ ကောပိယေဝ ဝုတ္တကာရဏေနေဝကောပိယေဝ။ တတော ဗုဒ္ဓမဟောဒယော ဗုဒ္ဓဿ မဟာဘိဝုဒ္ဓိသင်္ခါတော ဥဒယော အဟော အစ္ဆရိယောတိ။ ဧတ္ထ သဗ္ဗနာမိကေန ကိံ သဒ္ဒေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓက္ကမော န ကတ္ထစိ ဘိန္နောတိ ဘဂ္ဂရီတိဒေါသော နတ္ထီတိ။
အဗျာမောဟကရံ ဗန္ဓံ၊ အဗျာကိဏ္ဏံ မနောဟရံ။
အဒူရပဒဝိနျာသံ၊ ပသံသန္တိ ကဝိဿရာ။
֍ * ၈၉။ ‘‘အဗျာမောဟ’’ဣစ္စာဒိ။ နတ္ထိ ဒူရမေသန္တိ အဒူရာနိ, တာနိယေဝ ပဒါနိ, တေသံ ဝိနျာသော ယာထာဝတော ဌပနံ ယဿ တံ။ တတောယေဝ အဗျာကိဏ္ဏော အသမ္မိဿော စ။ သော အဗျာကိဏ္ဏတာယ ဧဝ မနောဟရော စာတိ အဗျာကိဏ္ဏံ မနောဟရံ။ တေနေဝ ‘‘အယမေတ္ထ အတ္ထော အယံ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဗျာမောဟံ န ကရောတီတိ အဗျာမောဟကရော, တံ။ ပသာဒါလင်္ကာရာလင်္ကိတံ ဗန္ဓံ။ ကဝီနံ ဣဿရာ ပဓာနာ။ ယေ ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိဂဏနာနိဋ္ဌာ, တေ ပသံသန္တိ ထုဝန္တိ တာဒိသဗန္ဓဂုဏဿာတိသယပသံသာရဟဘာဝေန။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂၁။)֍ * ၈၉။ ‘‘အဗျာမောဟေ’’စ္စာဒိ။ အဒူရပဒဝိနျာသံ နာမာဒိပဒါနံ ဝေါဟာရကာလေ အဒူရသမ္ဗန္ဓော ယထာ သိယာ, တထာ ပဋိပါဋိယာ ပဒဋ္ဌပနေန သမန္နာဂတံ အဗျာကိဏ္ဏံ, တတောယေဝ အညသမ္ဗန္ဓီပဒေဟိ အသမ္မိဿံ မနောဟရံ, တတောယေဝ ဝိညူနံ စိတ္တမာရာဓေန္တံ အဗျာမောဟကရံ ‘‘ဣမဿတ္ထော ဣမဿတ္ထော ဧသော ဧသော ဝါ’’တိ သံသယမနုပ္ပာဒေန္တံ ဗန္ဓံ ပသာဒါလင်္ကာရသံယုတ္တံ ဗန္ဓနံ ကဝိဿရာ ကဝီနံ ပဓာနာ ပဏ္ဍိဘဇနာ, ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိယာ ဂဏိတဗ္ဗာ အဂ္ဂကဝိနောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပသံသန္တိ ထောမေန္တိ။ ဗျာမောဟံ န ကရောတီတိ အဗျာမောဟကရော။ ဝိ အာကိဏ္ဏော ဗျာကိဏ္ဏော, န ဗျာကိဏ္ဏော အဗျာကိဏ္ဏော။ နတ္ထိ ဒူရံ ယေသံ, တာနိယေဝ ပဒါနိ, တေသံ ဝိနျာသော ဌပနံ ယဿ ဗန္ဓဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ယထာ –
နီလုပ္ပလာဘံ နယနံ၊
ဗန္ဓုကရုစိရော’ဓရော။
နာသာ ဟေမင်္ကုသော တေန၊
ဇိနောယံ ပိယဒဿနော။
֍ * ၉၀။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ ‘‘နီလုပ္ပလာဘ’’မိစ္စာဒိ။ ယဿ ဇိနဿ နယနံ နေတ္တံ နီလုပ္ပလာဘံ ဣန္ဒီဝရဒွယနိဘံ, အဓရော အဓရောဋ္ဌော ဗန္ဓုကမိဝ ဗန္ဓုကကုသုမမိဝ ရုစိရော ကန္တော, နာသာ နာသိကာ သယံ ဟေမင်္ကုသော သုဝဏ္ဏင်္ကုသောယေဝ, တေန ကာရဏေန အယံ ဇိနော ပိယံ မဓုရံ ဒဿနမဿာတိ ပိယဒဿနော။ ဤဒိသော န ဗျာကိဏ္ဏဒေါသော, အဗျာကိဏ္ဏော ပသာဒေါယေဝါတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂၂။)֍ * ၉၀။ ဣဒါနိ ဗျာကိဏ္ဏဒေါသပရိဟာရံ ပရိဟရတိ ‘‘နီလုပ္ပလိ’’စ္စာဒိနာ။ နယနံ ယဿ နေတ္တယုဂဠံ နီလုပ္ပလာဘံ နီလုပ္ပလဒလသဒိသံ, အဓရော အဓရောဋ္ဌော ဗန္ဓုကရုစိရော ဗန္ဓုကပုပ္ဖမိဝ မနုညော, နာသာ နာသိကာ ဟေမင်္ကုသော သုဝဏ္ဏင်္ကုသောယေဝ, တေန ကာရဏေန အယံ ဇိနော ပိယဒဿနော မနုညဒဿနော ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ပသာဒါလင်္ကာရေန ယုတ္တတ္တာ န ဗျာကိဏ္ဏဒေါသော။ အာဘာသဒ္ဒေါ နိဘာသဒ္ဒေါ ဝိယ ဣဝတ္ထော။ နော စေ, ပဘာပရိယာယော ဝါ ဟောတိ။ ဗန္ဓုကမိဝ ရုစိရောတိ စ, ပိယံ ဒဿနံ ယဿေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဣဟ ဒဿနဿ ကတ္တုဘူတသာဓုဇနသမ္ဗန္ဓတ္တေပိ ဝိသယတ္တေနေဝ ဇိနသမ္ဗန္ဓော ဟောတီတိ အညပဒတ္ထေန တထာဂတော ဂဟိတောတိ။
သမတိက္ကန္တဂါမ္မတ္တ-ကန္တဝါစာဘိသင်္ခတံ။
ဗန္ဓနံ ရသဟေတုတ္တာ၊ ဂါမ္မတ္တံ အတိဝတ္တတိ။
֍ * ၉၁။ ‘‘သမတိက္ကန္တိ’’စ္စာဒိ။ သမ္မာ အတိက္ကန္တံ နိဂ္ဂတံ။ ဂါမ္မဿ ဘာဝေါ ဂါမ္မတ္တံ။ ယာသံ ကန္တာနံ မဓုရာနံ ဝါစာနံ တာဟိ အဘိသင်္ခတံ ရစိတံ ဗန္ဓနံ ရသဿ မာဓုရိယဿ ဟေတုတ္တာ ကာရဏဘာဝေန ဂါမ္မတ္တံ ယထာဝုတ္တံ အတိဝတ္တတိ အတိက္ကမတိ။
֍ * ၉၁။ ‘‘သမတိ’’စ္စာဒိ။ သမတိက္ကန္တဂါမ္မတ္တကန္တဝါစာဘိသင်္ခတံ ဝိသေသတော အတိက္ကန္တဂါမ္မဘာဝါဟိ ကန္တဝါစာဟိ ရစိတံ ဗန္ဓနံ မုတ္တကာဒိဗန္ဓနံ ရသဟေတုတ္တာ ပဏ္ဍိတာနံ ပီတိရသဿ ကာရဏတ္တာ ယထာဝုတ္တဂါမ္မဒေါသံ အတိဝတ္တတိ အတိက္ကမ္မ ပဝတ္တတီတိ။ သမ္မာ အတိက္ကန္တံ ဂါမ္မတ္တံ ယာသံ, တာဟိယေဝ ကန္တဝါစာဟိ အဘိသင်္ခတန္တိ စ, ရသဿ ဟေတု, တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ယထာ –
ဒုနောတိ ကာမစဏ္ဍာလော၊
သော မံ သဒယ နိဒ္ဒယော။
ဤဒိသံ ဗျသနာပန္နံ၊
သုခီပိ ကိမုပေက္ခသေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂၃။)֍ * ၉၂။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ။ ကာမာတုရာ ကာစိ ဝနိတာ အတ္တနော ပိယံ ပတိံ ဝိရဝတိ ‘‘ဒုနောတိ’’စ္စာဒိနာ။ ဒယာယ သဟ ပဝတ္တီတိ သဒယဣတိ အနုနယဝသေန ပိယဿ အာမန္တနံ, သာနုနယာမန္တနဉှိ တတောနုဂ္ဂဟာဘိကင်္ခါယမစ္စန္တမုစိတံ, သော ကာမော ကန္ဒပ္ပော ဧဝ စဏ္ဍာလော အကဏ္ဍော ဝါ အသယှောပတာပါဝဟတ္တာ။ ကာမေ စဏ္ဍာလတ္တာရောပနဉ္စ ဥစိတမေဝ ယတောနေန ကယိရမာနမသဟနမုပတာပမသဟမာနာ တံ ပရိဘဝန္တံ ဝိပ္ပလပတိ, နိဒ္ဒယော နိက္ကရုဏော, ဣဒမပိ ဥစိတမုပတာပေ နိက္ကရုဏာနံ တာဒိသီ ဂတီတိ။ မံ ဒုနောတိ အဓိကမုပတာပေတိ နိဒ္ဒယတ္တာ, န ဘဝန္တံ, တေနေဝ ဘဝံ သုခီ။ ဣမိနာ အညာသတ္တတံ တဿ ဒီပေတိ။ ယဒိ နာညာသတ္တောသိ, နာဟမေကာကိနီ ဘဝါမိ။ အသဟာယာနဉှိ ပဋိသတ္တဝေါ ဟောန္တိ။ ဧကာကိတ္တာယေဝါဟမပ္ပဋိသရဏတ္တာနေန ဒုသာမီတိ [ဒုညာမီတိ (?)] တဝ ကာမံ တွံ သုခီ ဟောသိ။ သနာထာနံ တာဒိသီ ဝုတ္တီတိ ဧဝံ သုခီပိ တွံ ဤဒိသံ ဗျသနမာပန္နံ ကိံ ကသ္မာ ဥပေက္ခသေတိ။ ဧဝမယံ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ အတ္တနော, တံ ဝိသယမနုဘဝန္တဿ စ ဝိမုခတ္တံ နိဒဿေတီတီဒိသံ န ဂါမ္မံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂၄။)֍ * ၉၂။ ဂါမ္မဒေါသပရိဟာရေ လက္ခိယံ ဒဿေတိ ‘‘ဒုနောတိ’’စ္စာဒိ။ ကာမတဏှာဘိဘူတာ အင်္ဂနာ အတ္တနော ဝလ္လဘံ နိဿာယ ဧဝံ ဝိလပတိ ‘‘သဒယ ဟေ ကာရုဏိက သော ကာမစဏ္ဍာလော သော အနင်္ဂနီစော နိဒ္ဒယော နိက္ကာရုဏိကော မံ ဒုနောတိ ပီဠေတိ, သုခီပိ မမ ဝိယ အနာထဘာဝါဘာဝတော သုခိတောပိ တွံ ဤဒိသံ ဗျသနာပန္နံ ဧဝံ ကာမစဏ္ဍာလေန အကာရုဏေန ကတအသယှသန္တာပသင်္ခါတဗျသနမနုပ္ပတ္တံ မံ ကိမုပေက္ခသေ ကသ္မာ ဥဒါသီနောသီ’’တိ။ အတ္တနော ဒုက္ခာတုရတ္တာ ဒုက္ခဒူရီကရဏံ ကာရုဏိကာနံယေဝ ဝိသယန္တိ ‘‘သဒယေ’’တိ အနုနယဝသေန အာမန္တနုစိတံ အတ္တနော ဒုက္ခာတုရတံ ပေါသေတုံ ပီဠာကာရကေ ကာမေ စဏ္ဍာလတ္တာရောပနဉ္စ နိဒ္ဒယတ္တကထနဉ္စ ဥစိတမေဝ အတ္တနိ ဥပေက္ခကတ္တာ။ သုခီပီတိ ဣမိနာ တဿ ပရဝိသယာသတ္တတာယ အတိစာရံ အဗ္ဘုပဂမေတိ။ ဧဝံ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ အတ္တနော ဝလ္လဘေ သာနုရာဂတ္တဉ္စ အတ္တနိ တဿ တဒဘာဝတ္တဉ္စ ဒဿေတီတိ။ ‘‘ကညေ ကာမယမာနံ မံ, န ကာမယသိ ကိံနွိဒ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဣဟ ဂါမ္မဒေါသော နတ္ထီတိ ဂါမ္မဒေါသပရိဟာရမိဒံ။ ကာမောယေဝ စဏ္ဍာလော ကာမစဏ္ဍာလော, သဟ ဒယာယ ယော ဝတ္တတီတိ စ, နတ္ထိ ဒယာ အဿေတိ စ, သုခမဿ အတ္ထီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ အပိသဒ္ဒေါ အက္ခမေ။
ယတိဟီနပရိဟာရော၊ န ပုနေ’ဒါနိ နီယတေ။
ယတော န သဝနုဗ္ဗေဂံ၊ ဟေဋ္ဌာ ယေတံ ဝိစာရိတံ။
֍ * ၉၃။ ‘‘ယတိ’’စ္စာဒိ။ ဝိစာရိတန္တိ ‘‘တံ နမေ သိရသာ စာမီ-ကရဝဏ္ဏံ တထာဂတ’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၉၃။ ‘‘ယတိဟီနိ’’စ္စာဒိ။ ယတော ယသ္မာ သဝနုဗ္ဗေဂံ ‘‘ဒေါသာနမုဒ္ဒေသက္ကမေန ဒေါသပရိဟာရက္ကမော န ဝုတ္တော’’တိ ဧဝံ ဝိညူနမုပ္ပဇ္ဇမာနံ ဣမဿ ဂန္ထဿ သဝနာသဟနံ နတ္ထိ, တတော ယတိဟီနပရိဟာရော ယတိဟီနဒေါသဿ ပရိဟရဏဝသေန ပဝတ္တမုဒါဟရဏံ ဣဒါနိ ပုန န နီယတေ နာဟရီယတေတိ။ ဣမိနာဓိဂတမာဒေါ ဝုတ္တတ္ထမေဝ သမတ္ထေတိ။ ဟေဋ္ဌာ ယေတံ ဝိစာရိတန္တိ ဧဝံ ယတိဟီနဒေါသပရိဟရဏံ ဟေဋ္ဌာ အနန္တရပရိစ္ဆေဒေ ဝိစာရိတံ ‘‘တံ နမေ သိရသာ စာမီ-ကရဝဏ္ဏံ တထာဂတ’’န္တိအာဒိနာ ပကာသိတန္တိ။ အာဒေါ ယတိဟီနဒေါသပါတုဘာဝေယေဝ ပရိဟာရက္ကမဿာပိ ဒဿိတတ္တာ ဣဟာဒဿနေပိ ဂန္ထဿ ဦနတာ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယတိ ဟီနာ ဧတ္ထေတိ စ, တဿ ပရိဟာရောတိ စ, သဝနေ ဥဗ္ဗေဂန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ကမစ္စုတဿ ယထာ –
ဥဒါရစရိတော’သိ တွံ၊ တေနေဝါ’ရာဓနာ တွယိ။
ဒေသံ ဝါ ဒေဟိ ဂါမံ ဝါ၊ ခေတ္တံ ဝါ မမ သောဘနံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂၅။)֍ * ၉၄။ ‘‘ဥဒါရ’’ဣစ္စာဒိ။ ဥဒါရံ ဥဒါရတ္တံ စာဂါတိသယသမ္ဗန္ဓတော စရိတံ အတိဂုဏပဝတ္တိ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ ဥစိတတ္တာ ဒေသာဒီနံ ယာစနက္ကမဿ ကမစ္စုတဿ ပရိဟာရောယံ။
֍ * ၉၄။ ‘‘ဥဒါရိ’’စ္စာဒိ။ တွံ ပုညဝန္တ ဥဒါရစရိတောသိ စာဂါတိသယယောဂတော ဝိသာရဒပဝတ္တိယုတ္တောသိ, တေနေဝ တေန ကာရဏေနေဝ အာရာဓနာ မမ ယာစနာ တွယိ ဟောတိ။ ဒေသံ ဝါဇနပဒံ ဝါ, နော စေ, ဂါမံ ဝါ သံဝသထံ ဝါ, နော စေ, သောဘနံ ခေတ္တံ ဝါ ကေဒါရံ ဝါ မမ ဒေဟီတိ အနုပုဗ္ဗံ ဟီနပဒတ္ထယာစနာ ဒါယကဿ ဒါနဿာပိ ယာစကဿ ဣစ္ဆိတတ္ထပဋိလာဘဿာပိ အနုရူပတ္တာ ကမစ္စုတဒေါသမပနေတိ။ ဥဒါရံ စရိတံ အဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
အတိဝုတ္တဿ ယထာ –
မုနိန္ဒစန္ဒသမ္ဘူတ-
ယသောရာသိမရီစိနံ။
သကလောပျ’ယမာကာသော၊
နာ’ဝကာသော ဝိဇမ္ဘနေ။
֍ * ၉၅။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒောယေဝ စန္ဒော, တတော သမ္ဘူတာ ပါတုဘူတာ, ယသောရာသီ ဧဝ မရီစိယော, တာသံ။ အယံ သကလော အာကာသောပိ ဂဂနမေဝ, န တဿေကော ပဒေသော။ ဝိဇမ္ဘနေ ဗျာပနေ နာဝကာသော တာဒိသတ္တာ တာသံ မရီစိနန္တိ နာတိဝုတ္တံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂၆။)֍ * ၉၅။ ‘‘မုနိန္ဒိ’’စ္စာဒိ။ မုနိန္ဒစန္ဒသမ္ဘူတယသောရာသိမရီစိနံ မုနိန္ဒသင်္ခါတစန္ဒတော ပါတုဘူတာနံ ကိတ္တိသမူဟသင်္ခါတကိရဏာနံ ဝိဇမ္ဘနေ ဗျာပနေ အယံ သကလောပိ အာကာသော နာဝကာသော န ဩကာသော ဟောတီတိ။ ဟေတုဖလာဒိဧကေကကာရဏေနာပိ အပ္ပမေယျာနံ သဗ္ဗညုဂုဏာနံ ပဝတ္တိယာ အပ္ပမေယျသာမညဘူတာကာသဿ နိရဝကာသဿ ဣဝ ကထနမုစိတန္တိ အတိဝုတ္တဒေါသော ဣဟ န ဘဝတိ။ စန္ဒော ဣဝ စန္ဒော, မုနိန္ဒော ဧဝ စန္ဒော, တတော သမ္ဘူတာနံယေဝ ယသာနံ ရာသီ စ တာ မရီစိယော စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ဝါကျံ ဗျာပန္နစိတ္တာနံ၊ အပေတတ္ထံ အနိန္ဒိတံ။
တေနု’မ္မတ္တာဒိကာနံ တံ၊ ဝစနာ’ညတြ ဒုဿတိ။
֍ * ၉၆။ ‘‘ဝါကျ’’မိစ္စာဒိ။ ဗျာပန္နံ နဋ္ဌံ အယထာပဝတ္တံ စိတ္တံ ယေသံ, တေသံ။ ဝါကျံ ဝါကျလက္ခဏောပေတံ။ အပေတော အပဂတော သုညော အတ္ထော အဘိဓေယျံ သံဝေါဟာရိကံ ယဿ, တံ။ အနိန္ဒိတံ အဟီဠိတံ။ တေန ယထာဝုတ္တေန ကာရဏေန။ တံ ဝါကျံ ဥမ္မတ္တော ဓာတုက္ခောဘာဒိနာ ခိတ္တစိတ္တော, သော အာဒိ ယေသံ ဗာလာဒီနံ တေသံ ဝစနာ အသင်္ဂတာယ ဝါစာယ အညတြ အညသ္မိံ အဗျာပန္နစိတ္တဝိသယေ ဒုဿတိ ဒုဋ္ဌံ ဇာယတေ, ဥမ္မတ္တာဒီနံယေဝ တထာဝိဓာယ ဝါစာယ ဥစိတတ္တာတိ။
֍ * ၉၆။ ‘‘ဝါကျ’’မိစ္စာဒိ။ ဗျာပန္နစိတ္တာနံ ဝိရုဒ္ဓဘာဝမာပန္နစိတ္တာနံ ဝါကျံ သျာဒျန္တတျာဒျန္တပဒသမုဒါယရူပံ ဝါကျံ အပေတတ္ထံ အပဂတသမုဒါယတ္ထံ အနိန္ဒိတံ ဝိညူဟိ ဂရဟိတံ န ဟောတိ, တေန ကာရဏေန ဥမ္မတ္တာဒိကာနံ ဥမ္မတ္တဝေဒနဋ္ဋာဒီနံ ဝစနာညတြ ဝစနံ ဝိနာ အနုမ္မတ္တာဒိဝစနေ တံ သမုဒါယတ္ထသမ္ဗန္ဓရဟိတံ ဝစနံ ဒုဿတိ ဒေါသဒုဋ္ဌံ ဟောတိ။ ဗျာပန္နံ စိတ္တံ ယေသန္တိ စ, အပေတော အတ္ထော အဿာတိ စ, ဥမ္မတ္တော အာဒိ ယေသန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ယထာ –
သမုဒ္ဒေါ ပီယတေ သော’ယ-မဟ’မဇ္ဇ ဇရာတုရော။
ဣမေ ဂဇ္ဇန္တိ ဇီမူတာ၊ သက္ကဿေ’ရာဝဏော ပိယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂၇။)֍ * ၉၇။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ ‘‘သမုဒ္ဒေါ’’ဣစ္စာဒိ။ န ဟေတ္ထ ‘‘သမုဒ္ဒေါ ပီယတေ’’ဣစ္စာဒိနော ပဒသမုဒါယဿ ကောစိ ဧကော အတ္ထော ဂယှတိ, ယော သော ဗန္ဓတ္ထော သိယာ။ အဝယဝတ္ထာ ဧဝ တု အယောသလာကာကပ္ပာပဋိဘန္တီတိ ဤဒိသမပေတတ္ထမနိန္ဒိတံ ဝိညေယျံ ဗျာပန္နစိတ္တာနံ။
֍ * ၉၇။ ‘‘သမုဒ္ဒေါ’’စ္စာဒိ။ သော အယံ သမုဒ္ဒေါ ပီယတေ ယေန ကေနစိ ပီယတေ, အဟံ အဇ္ဇ ဇရာတုရော ဇရရောဂါဘိဘူတော, ဣမေ ဇီမူတာ မေဃာ ဂဇ္ဇန္တိ ထနယန္တိ။ သက္ကဿ ဧရာဝဏော ပိယောတိ။ ဣဒံ နိန္ဒိတာနိန္ဒိတာနံ ဒွိန္နမုဒါဟရဏံ။ ဣဒံ ဝါကျံ အဝယဝတ္ထမန္တရေန သမုဒါယတော ဂမျမာနတ္ထဿာဘာဝါ အပေတတ္ထံ နာမ ဟောတိ။ ဤဒိသံ ဝါကျံ ဥမ္မတ္တကာဒီဟိ ဝုတ္တမပ္ပီတိကရံ န ဟောတိ, အညေဟိ ဝုတ္တံ ပန ကဏ္ဏေ အယောသလာကာ ဝိယ အပ္ပီတိကရံ။ ဇရာယ အာတုရောတိ ဝါကျံ။
သုခုမာလာဝိရောဓိတ္တ-ဒိတ္တဘာဝပ္ပဘာဝိတံ။
ဗန္ဓနံ ဗန္ဓဖရုသ-ဒေါသံ သံဒူသယေယျ တံ။
֍ * ၉၈။ ‘‘သုခုမာလိ’’စ္စာဒိ။ န ဝိရုဇ္ဈတိ သီလေနာတိ အဝိရောဓီ, တဿ ဘာဝေါ အဝိရောဓိတ္တံ။ သုခုမာလဿ အဝိရောဓိတ္တံ ယဿ သော ဒိတ္တဘာဝေါ, တေန ပဘာဝိတံ ဝဍ္ဎိတံ သံယုတ္တံ တံ ဗန္ဓနံ ဗန္ဓဖရုသဒေါသံ သံဒူသယေယျ နာသယေတိ အတ္ထော။
֍ * ၉၈။ ‘‘သုခုမာလိ’’စ္စာဒိ။ သုခုမာလာဝိရောဓိတ္တဒိတ္တဘာဝပ္ပဘာဝိတံ ‘‘အနိဋ္ဌုရက္ခရပ္ပာယေ’’စ္စာဒိနာ ဝုစ္စမာနသုခုမာလဂုဏဿ အဝိရုဒ္ဓဘာဝသမန္နာဂတေန ဝဏ္ဏာနံ အညမညသင်္ဂဘိလက္ခဏေန ဒိတ္တဘာဝေန ပိယဘာဝေန အနုဗြူဟိတံ တံ ဗန္ဓနံ ဗန္ဓဖရုသဒေါသံ ဗန္ဓဖရုသသင်္ခါတဒေါသံ သံဒူသယေယျ နာသေယျ, တံ ဗန္ဓဖရုသဒေါသန္တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓောတိ။ န ဝိရုဇ္ဈတိ သီလေနာတိ အဝိရောဓီ, တဿ ဘာဝေါတိ စ, သုခုမာလဿ အဝိရောဓိတ္တံ ယဿာတိ စ, သောယေဝ ဒိတ္တဿ ဘာဝေါတိ စ, တေန ပဘာဝိတန္တိ စ ဝါကျံ။
ယထာ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂၈။)ပဿန္တာ ရူပဝိဘဝံ၊ သုဏန္တာ မဓုရံ ဂိရံ။
စရန္တိ သာဓူ သမ္ဗုဒ္ဓ-ကာလေ ကေဠိပရမ္မုခါ။
֍ * ၉၉။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ ‘‘ပဿန္တာ’’ဣစ္စာဒိ။ ကေဠိယာ ကီဠာယ ပရမ္မုခါ ဝိဂတစ္ဆန္ဒာ စရန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၉၉။ ‘‘ပဿန္တေ’’စ္စာဒိ။ သာဓူ သဇ္ဇနာ သမ္ဗုဒ္ဓကာလေ သမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓရမာနကာလေ ရူပဝိဘဝံ တဿ ရူပသမ္ပတ္တိံ ပဿန္တာ စက္ခုံ သန္တပ္ပေတွာ ဩလောကေန္တာ မဓုရံ ဂိရံ တဿေဝ ဘဂဝတော အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ မဓုရဝစနံ သုဏန္တာ ကေဠိပရမ္မုခါ ကီဠာယ ဝိမုခါ ကီဠာဘိရတိရဟိတာ စရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ။ ကေဝလံ ဖရုသသိထိလဝဏ္ဏေဟိ ဝိနာ သုခုစ္စာရဏီယဝဏ္ဏေဟိ သမ္ဘူတသုခုမာလဂုဏာဝိရောဓအညမညသင်္ဂတဝဏ္ဏဝိသဒပ္ပဝတ္တဂုဏယုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ ဗန္ဓဖရုသဒေါသော နတ္ထိ။ ကေဠိယာ ပရာနိ ပရိဝတ္တိတာနိ မုခါနိ ဧတေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ ကာလောတိ ကိရိယာ။ သာ စ အတ္ထတော တဒါကာရပ္ပဝတ္တသမ္ဗန္ဓောယေဝ။ လောကော ပန ဝိသုံ ဧကော ပဒတ္ထောယေဝါတိ ဝေါဟရတိ။ ဝါကျဒေါသပရိဟာရော။
ဝါကျဒေါသပရိဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ဝါကျတ္ထဒေါသပရိဟာရဝဏ္ဏနာ
အပက္ကမဿ ယထာ –
ဘာဝနာဒါနသီလာနိ၊ သမ္မာ သမ္ပာဒိတာနိ’ဟ။
နိဗ္ဗာနဘောဂသဂ္ဂါဒိ-သာဓနာနိ န သံသယော။
֍ * ၁၀၀။ ‘‘ဘာဝနာ’’ဣစ္စာဒိ။ ဧတ္ထ ဘာဝနာဒီနိ နိဒ္ဒိသိတွာ ယထာက္ကမံ နိဗ္ဗာနာဒီနံ နိဒ္ဒေသေန အပက္ကမဒေါသော ပရိဟဋော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၂၉။)֍ * ၁၀၀။ ‘‘ဘာဝနေ’’စ္စာဒိ။ ဣဟ မနုဿလောကေ သမ္မာ သမ္ပာဒိတာနိ ကမ္မဖလံ သဒ္ဒဟိတွာ ယထာဝိဓိ သမ္ပာဒိတာနိ အတ္တနော သန္တာနေ ပဝတ္တာပိတာနိ ဘာဝနာဒါနသီလာနိ နိဗ္ဗာနဘောဂသဂ္ဂါဒိသာဓနာနိ ယထာက္ကမံ နိဗ္ဗာနဥပဘောဂပရိဘောဂသမ္ပတ္တိသဂ္ဂုပ္ပတ္တိအာဒီနံ ဟေတုဘာဝေန သာဓကာနိ ဟောန္တိ, ဧတ္ထ သာဓနေ န သံသယော ဟောတီတိ။ ဣဟ ဘာဝနာဒယော ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥဒ္ဒေသက္ကမံ အနတိက္ကမ္မ နိဗ္ဗာနာဒီနမနုဒ္ဒေသဿ ကတတ္တာ အပက္ကမဝါကျတ္ထဒေါသဿ ဩကာသော န ဟောတိ။
ဥဒ္ဒိဋ္ဌဝိသယော ကောစိ [ကောပိ (က. သီ.)]၊ ဝိသေသော တာဒိသော ယဒိ။
အနုဒ္ဒိဋ္ဌေသု [အနုဒိဋ္ဌေသု (?)] နေဝ’တ္ထိ၊ ဒေါသော ကမဝိလင်္ဃနေ။
֍ * ၁၀၁။ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ’’စ္စာဒိ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ပဌမံ ယုတ္တာ အတ္ထာ ဝိသယော ဂေါစရော ယဿ ဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသသမ္ဗန္ဓဝိဇာနနလက္ခဏဿ ဝိသေသဿ သော တာဒိသော ကောစိ ဝိသေသော အနုဒ္ဒိဋ္ဌေသု ယထာက္ကမမုဒ္ဒေသကမာနမတိက္ကမေန ပုန အတ္ထန္တရနိဿယေန ပရာမဋ္ဌေသု ယဒိ ဘဝေယျ, ကမဿ ယထောဒ္ဒိဋ္ဌေသု အနုက္ကမဿ ဝိလင်္ဃနေ အတိက္ကမေ ဒေါသော နေဝတ္ထိ။
֍ * ၁၀၁။ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ’’စ္စာဒိ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဝိသယော ပဌမံ ပယုတ္တတ္ထဝိသယော တာဒိသော ကောစိ ဝိသေသော ဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသာနံ ‘‘ဣဒမဿ ပုဗ္ဗကထနံ, ဣဒမဿ ပစ္ဆာကထန’’န္တိ ဧဝံ အညမညာပေက္ခလက္ခဏသမ္ဗန္ဓပရိဇာနနလက္ခဏော ဝိသေသော အနုဒ္ဒိဋ္ဌေသု အတ္ထန္တရံ နိဿာယ ပုန ဝုတ္တေသု ယဒိ ‘‘ဘဝေယျာ’’တိ သေသော။ ကမဝိလင်္ဃနေ ဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသာနံ ကမာတိက္ကမေ ဒေါသော သတ္ထညူနံ သုတိကာလေ အသဟနကာရဏံ နေဝတ္ထီတိ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ပဌမုစ္စာရိတာ အတ္ထာ ဝိသယော ဂေါစရော အဿေတိ စ, ကမဿ ဝိလင်္ဃနန္တိ စ ဝါကျံ။
ယထာ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃၀။)ကုသလာကုသလံ အဗျာ-ကတ’မိစ္စေသု ပစ္ဆိမံ။
အဗျာကတံ ပါကဒံ န၊ ပါကဒံ ပဌမဒွယံ။
֍ * ၁၀၂။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ ‘‘ကုသလေ’’စ္စာဒိ။ ကုသလံ ကာမာဝစရာဒိကမေကဝီသတိဝိဓံ, အကုသလဉ္စ ဒွါဒသဝိဓံ, အဗျာကတံ ဝိပါကကြိယာသင်္ခါတမိတိ ဧတေသု တီသု ပစ္ဆိမံ အဗျာကတံ, ပါကံ ဝိပါကံ ဒဒါတီတိ ပါကဒံ။ နေတိ နိပါတပဒံ။ ပဌမဒွယံ ကုသလာကုသလံ ပါကံ ဒဒါတီတိ ပါကဒန္တိ။ ဧတ္ထ အပါကဒတ္တံ အဗျာကတဿေဝ, ပါကဒတ္တံ တေသမေဝ ဒွိန္နန္တိ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ * ၁၀၂။ ‘‘ကုသလေ’’စ္စာဒိ။ ကုသလံ ကာမာဝစရာဒိဧကဝီသတိကုသလဉ္စ အကုသလံ ဒွါဒသဝိဓံ အကုသလဉ္စ အဗျာကတံ ဝိပါကကြိယာရူပနိဗ္ဗာနဝသေန စတုဗ္ဗိဓမဗျာကတဉ္စ ဣစ္စေသု ဧဝမေတေသု တီသု ပစ္ဆိမံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ပစ္ဆိမမဗျာကတံ ပါကဒံ န ဝိပါကဒါယကံ န ဟောတိ, ပဌမဒွယံ ကုသလာကုသလံ ပါကဒံ ယထာသကံ ဝိပါကဒါယကံ ဟောတီတိ။ ‘‘ယထာသင်္ချမနုဒေသော သမာန’’န္တိ [ပါဏိနိ ၁.၃.၁၀ သုတ္တမိဒံ။ အနုဒိဿတေ ဣတိ အနုဒေသော, ပစ္ဆာ ဥစ္စာရိတော ဣစ္စတ္ထော ‘‘သမာနံ’’ဣတိ သမ္ဗန္ဓေဆဋ္ဌီ (ကတွဗောဓိနီ)] ဝုတ္တတ္တာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေဟိ သမာနမနုဒ္ဒိဋ္ဌာနမေဝ သမသင်္ချာယ လဗ္ဘမာနတ္တာ သင်္ချာယာနတိက္ကမော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပန ကုသလာဒိသဘာဝတော တိဝိဓတ္တေပိ ဝိပါကဒါနာဒါနဝသေန ဒုဝိဓကုသလာကုသလာဒိဝိသယဘူတဝိသေသဿ ပဝတ္တိယာ ဝတ္တိစ္ဆာတော ပဌမံ ဝတ္တဗ္ဗတံ ဝိနာ ကမေန နိဿယနံ နာမ နတ္ထီတိ အပက္ကမဒေါသော န ဟောတီတိ။
သဂုဏာနာ’ဝိကရဏေ၊ ကာရဏေ သတိ တာဒိသေ။
ဩစိတျဟီနတာပတ္တိ၊ နတ္ထိ ဘူတတ္ထသံသိနော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃၁။)֍ * ၁၀၃။ ‘‘သဂုဏာန’’မိစ္စာဒိ။ သောတူနံ အတ္တတ္ထနိပ္ဖာဒနာဒိကေ တာဒိသေ ကာရဏေ ဟေတုမှိ သတိ ဘူတံ ယထာပဝတ္တံ အတ္ထံ အတ္တနော စရိတလက္ခဏံ သံသိနော ဝဒန္တဿ သဿ အတ္တနော, သာနံ ဝါ ဂုဏာနံ အာဝိကရဏေ အဓိကာရဝသေန ‘‘ပူဇနီယတရော လောကေ’’ဣစ္စာဒိကထနေ ဩစိကျဟီနတာယ အာပတ္တိ ပါပုဏနံ သမ္ဘဝေါ နတ္ထိ။
֍ * ၁၀၃။ ‘‘သဂုဏိ’’စ္စာဒိ။ တာဒိသေ ကာရဏေ သတိ သောတူနံ အတ္တတ္ထနိပ္ဖာဒနာဒိကေ တာဒိသေ ဟေတုမှိ ဝိဇ္ဇမာနေ ဘူတတ္ထသံသိနော အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနကာယာဒိသံဝရလက္ခဏဂုဏသင်္ခါတမတ္ထံ ‘‘ပူဇနီယတရော လောကေ အဟမေကော’’ဣစ္စာဒိနာ တာဒိသာဝသရေ ဝဒန္တဿ သဂုဏာနံ သဿ အတ္တနော, သာနံ ဝါ သကာနံ ဂုဏာနံ အာဝိကရဏေ ပါကဋီကရဏေ ဩစိတျဟီနတာပတ္တိ ဩစိတျဟီနသင်္ခါတဒေါသဿာပတ္တိ နတ္ထီတိ။ သသဒ္ဒဿ အတ္တအတ္တနိယဝါစကတ္တာ သဿ အတ္တနော ဂုဏာ သေ စ တေ ဂုဏာ စေတိ ဝါ ဝိဂ္ဂဟော။ ဘူတောယေဝ အတ္ထော, တံ သံသတိ ဝဒတိ သီလေနာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ဩစိတျံ နာမ ဝိညေယျံ၊ လောကေ ဝိချာတမာဒရာ။
တတ္ထော’ပဒေသပဘဝါ၊ သုဇနာ ကဝိပုင်္ဂဝါ။
֍ * ၁၀၄။ ‘‘ဩစိတျ’’မိစ္စာဒိ။ လောကေ သတ္တလောကေ ဝိချာတံ ပသိဒ္ဓံ အာဗာလဇနံ [အာဗာလဇနာနံ (က.)] ယထာသကမနုရူပံ ဝိဇာနနတော ဩစိတျံ ဥစိတဘာဝေါ နာမေတိ ပသိဒ္ဓိယံ အာဒရာ အာဒရေန ဥဿာဟေန တတော ပရမာဒရဏီယဿာဘာဝတော, န ဟိ အနုစိတံ ကိဉ္စိ ကေနာပျာဒရဏီယံ သဗ္ဗထာ အနဿာဒနီယတ္တာ, ဝိညေယျံ ‘‘သောတူန’’န္တိ သေသော။ တတ္ထ တသ္မိံ ဩစိတျေ ဥပဒေသဿ ပဌမုစ္စာရဏဿ ဥဂ္ဂဏှာပနဝသေန ပဝတ္တဿ ပဘဝါ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတာ သုဇနာ သုဋ္ဌုဇနာ ကဝိပုင်္ဂဝါ ဥတ္တမာ, [ကဝိဥတ္တမာ (?)] ကဝိသေဋ္ဌာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃၂။)֍ * ၁၀၄။ ‘‘ဩစိတျေ’’စ္စာဒိ။ လောကေ သတ္တလောကေ ဝိချာတံ အာဗာလပသိဒ္ဓံ ဩစိတျံ နာမ အာဒရာ ဂါရဝေန ဝိညေယျံ ဝိညူဟိ ဉာတဗ္ဗံ ဟောတိ, တတ္ထ ဩစိတျဝိသယေ ဥပဒေသပဘဝါ ပဌမုစ္စာရဏဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတာ သုဇနာ သာဓုဇနဘူတာ ကဝိပုင်္ဂဝါ ဥတ္တမကဝယော ဘဝန္တီတိ, ပသိဒ္ဓဩစိတျပဒေန ယုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ နာမသဒ္ဒေါ ပသိဒ္ဓိယံ။ ဥပဒေသဿ ပဘဝါတိ စ, ပုမာနော စ တေ ဂါဝေါ စေတိ စ, ကဝီနံ ပုင်္ဂဝါတိ စ ဝါကျံ။
ဝိညာတောစိတျဝိဘဝေါ-
စိတျဟီနံ ပရိဟရေ။
တတော’စိတျဿ သမ္ပောသေ၊
ရသပေါသော သိယာ ကတေ။
֍ * ၁၀၅။ ‘‘ဝိညာတ’’မိစ္စာဒိ။ ဝိညာတော အဝဗုဒ္ဓါ ယထာဝုတ္တကဝိဝရပသာဒါ ဩစိတျမေဝ ဝိဘဝေါ သမ္ပတ္တိ ယေန သော ဩစိတျဟီနံ နာမ ဒူသနံ ပရိဟရေ ပရိဝဇ္ဇေယျ။ တတော တသ္မာ ပရိဟာရတော ဟေတုတော ဩစိတျဿ သမ္ပောသေ သုဋ္ဌု ဝဍ္ဎိဘာဝေ ဝဍ္ဎနေ ကတေ ရသဿ အဿာဒိတဗ္ဗတာသင်္ခါတဿ မာဓုရိယဿ သမ္ပောသော သိယာ ဘဝေယျ။
֍ * ၁၀၅။ ‘‘ဝိညာတေ’’စ္စာဒိ။ ဝိညာတောစိတျဝိဘဝေါ တာဒိသကဝီနမနုဂ္ဂဟေန ဝိညာတဩစိတျသင်္ခါတသမ္ပတ္တိသမန္နာဂတော ကဝိ ဩစိတျဟီနံ နာမ ဒူသနံ ပရိဟရေ နိရာကရေယျ, တတော ဒေါသပရိဟာရတော ဩစိတျဿ သမ္ပောသေ ဥပဗြူဟနေ ကတေ သတိ ရသပေါသော မာဓုရိယသင်္ခတဿ အဿာဒေတဗ္ဗဿ ပူရဏံ သိယာ ဘဝေယျာတိ။ ဩစိတျမေဝ ဝိဘဝေါတိ စ, ဝိညာတော ဩစိတျဝိဘဝေါ ယေနေတိ စ, ရသဿ ပေါသော ပုဋ္ဌဘာဝေါ [ဝုဒ္ဓဘာဝေါ (က.)] ပေါသေတဗ္ဗဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။
ယထာ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃၃။)ယော မာရသေနမာသန္န-မာသန္နဝိဇယုဿဝေါ။
တိဏာယပိ န မညိတ္ထ၊ သော ဝေါ ဒေတု ဇယံ ဇိနော။
֍ * ၁၀၆။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ ‘‘ယော’’ဣစ္စာဒိ။ ဝိဇယော ပရာဘိဘဝေါ အာသန္နော ဝိဇယော ဧဝ ဥဿဝေါ အဗ္ဘုဒယော နိပ္ပဋိပက္ခာ ပဝတ္တိ ယဿ ဧဒိသော ယော အာသန္နံ အတ္တနော သမီပမုပဂတံ မာရသေနံ တိဏာယပိ န မညိတ္ထ တိဏမ္ပိ န မညိတ္ထ, တိဏတောပိ ဟီနံ မညိတ္ထ, သော ဇိနော မာရဇိ ဝေါ တုမှာကံ ဇယံ ဒေတူတိ ဝိဒဓာတု။ ဧတ္ထ ဇယာသီသနာ ‘‘ဇိနော’’တိ အစ္စန္တမုစိတံ, ယော အဇိနိ ပဉ္စမာရေတိ ဇိနော ပရာဘိဘဝေကရသော, တဿ ပရေသံ ဝိဇယပ္ပဒါနေ သာမတ္ထိယေကယောဂေါ သိယာတိ။ ‘‘မာရသေနမာသန္နံ တိဏာယပိ န မညိတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ပနေတ္ထ အတိသမုစိတံ ယတော သမီပမုပဂတမ္ပိ တာဒိသံ မာရသေနံ တိဏတောပိ ဟီနံ မညိ, တေနဿ ပရေသံ ဝိဇယပ္ပဒါနေကရသတာ ဝိသေသတော ယုတ္တာတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃၄။)֍ * ၁၀၆။ ဣဟ သတ္ထေ သဗ္ဗတ္ထ သင်္ခေပက္ကမမိစ္ဆန္တောပိ အာစရိယော ဩစိတျံ နာမ အာဒရေန သဂ္ဂရူဟိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗမိစ္စေဝံ ဝိတ္ထာရေန သိဿေ အနုသာသိတွာ ဣဒါနိ ဩစိတျဟီနပရိဟရဏတ္ထံ ‘‘ယော မာရသေနမာသန္နေ’’စ္စာဒိနာ လက္ခိယမုဒါဟရတိ။ အာသန္နဝိဇယုဿဝေါ အဒူရသတ္တုဝိဇယသင်္ခါတဥဿဝေါ, အထ ဝါ အစ္စာသန္နပဋိပက္ခဝိရဟပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတအဘိဝုဒ္ဓိယာ သမန္နာဂတော ယော ဇိနော အာသန္နံ အနေကပ္ပကာရဘိံသနကရူပေန အတ္တနော သမီပမာဂတံ မာရသေနံ မာရဗလံ တိဏာယပိ တိဏလဝံ ကတွာပိ န မညိတ္ထ သလ္လက္ခဏံ နာကာသိ, သော ဇိနော သော ဇိတပဉ္စမာရော ဝေါ တုမှာကံ ဇယံ ဒေတူတိ။ ဧတ္ထ ယော ပဉ္စမာရေ ဇိတတ္တာ ဇိနော နာမ ဟောတိ, သော ပရာဘိဘဝနေ အသဟာယကိစ္စတ္တာ ပရေသံ ဇယဒါနေ သာမတ္ထိယယုတ္တောတိ ‘‘ဇယံ ဒေတူ’’တိ ကတံ ဇယာသီသနမတိဥစိတံ ဟောတိ, ဇယဒါနေ သာမတ္ထိယဿေဝ ပေါသကတ္တာ။ ‘‘မာရသေနမာသန္နံ တိဏာယပိ န မညိတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။ ဧဝံ အစ္စန္တဥစိတပယောဂေန ဩစိတျဟီနဒေါသော နိရာကတောတိ။ ဝိဇယော ဧဝ ဥဿဝေါ, အာသန္နော ဝိဇယုဿဝေါ ယဿေတိ ဝိဂ္ဂဟော။
အာရဒ္ဓကတ္တုကမ္မာဒိ-ကမာတိက္ကမလင်္ဃနေ။
ဘဂ္ဂရီတိဝိရောဓော’ယံ၊ ဂတိံ န ကွာပိ ဝိန္ဒတိ။
֍ * ၁၀၇။ ‘‘အာရဒ္ဓ’’ဣစ္စာဒိ။ ကတ္တာ စ ကမ္မဉ္စ တာနိ အာဒီနိ ယေသံ ကရဏာဒီနံ အာရဒ္ဓါနိ ဝတ္တုံ ပဋ္ဌပိတာနိ ကတ္တုကမ္မာဒီနိ တေသံ ကမော တဿ အတိက္ကမော ပရိစ္စာဂေါ တဿ လင်္ဃနေ သတိ, ဝတ္တုမာရဒ္ဓကတ္တုကမ္မာဒိကမာနတိက္ကမေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ ယထာဝုတ္တော ဘဂ္ဂရီတိဝိရောဓော ကွာပိ ကတ္ထစိပိ ဌာနေ ဂတိံ န ဝိန္ဒတိ ပတိဋ္ဌံ န လဘတေ။
֍ * ၁၀၇။ ‘‘အာရဒ္ဓိ’’စ္စာဒိ။ အာရဒ္ဓကတ္တုကမ္မာဒိကမာတိက္ကမလင်္ဃနေ ဝတ္တုမာရဒ္ဓကတ္တုကမ္မာဒီနံ ကမပရိစ္စာဂဿာတိက္ကမေ အယံ ယထာဝုတ္တဘဂ္ဂရီတိဝိရောဓော ကွာပိ ကတ္ထစိပိ ဌာနေ ဂတိံ ပတိဋ္ဌံ န ဝိန္ဒတိ န လဘတေတိ။ အာရဒ္ဓါနိ စ တာနိ ကတ္တုကမ္မာဒီနိ ယေသံ ကရဏာဒီနံ တေသံ ကမဿ အတိက္ကမော တဿ လင်္ဃနန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
ယထာ –
သုဇနညာန’မိတ္ထီနံ၊ ဝိဿာသော နော’ပပဇ္ဇတေ။
ဝိသဿ သိင်္ဂိနော ရောဂ-နဒီရာဇကုလဿ စ။
ဘေသဇ္ဇေ ဝိဟိတေ သုဒ္ဓ-ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယေ။
ပသာဒ’မာစရေ နိစ္စံ၊ သဇ္ဇနေ သဂုဏေပိ စ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃၅။)၁၀၈-၁၀၉။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုဇန’’မိစ္စာဒိကေ ‘‘ဘေသဇ္ဇေ’’ဣစ္စာဒိကေ စ ဂါထာဒွယေ ဆဋ္ဌိယာ, သတ္တမိယာ စ အပရိစ္စာဂေန နာတ္ထရီတိယာ ဘင်္ဂေါ, စကာရဿေကဿ ကတတ္တာ န သဒ္ဒရီတိယာ ဘင်္ဂေါ။ ဗဟူနမတ္ထာနဉှိ သမုစ္စယတ္ထံ ဝါကျေ ဧကော ဝါ စကာရော ကာတဗ္ဗော ပဋိပဒံ ဝါ။
֍ * ၁၀၈။ ‘‘သုဇနေ’’စ္စာဒိ။ သုဇနညာနံ သဇ္ဇနေဟိ အညေသံ ဒုဇ္ဇနာနဉ္စ ဣတ္ထီနဉ္စ ဝိသဿ ဇီဝိတဟရဏသမတ္ထဿ သိင်္ဂိနော ဝိသာဏဝတော စ ရောဂနဒီရာဇကုလဿ စ ဝိဿာသော သံသဂ္ဂေါ န ဥပပဇ္ဇတေ ကိဉ္စိကာလေ ဝိရုဇ္ဈနတော န ယုဇ္ဇတေတိ။ ဧတ္ထ အာရဒ္ဓဿ ဆဋ္ဌုန္တက္ကမဿ သဗ္ဗတ္ထ အပရိစ္စာဂတော အတ္ထရီတိဘင်္ဂေါ စ, ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဧကဿေဝ စကာရဿ ယုတ္တတ္တာ သဒ္ဒရီတိဘင်္ဂေါ စ နတ္ထိ။ စသဒ္ဒဿ အနေကတ္ထသမုစ္စယတ္တာ ‘‘သုဇနညာနဉ္စာ’’တိအာဒိမှိ ဝါ, ဣဟ ဝုတ္တနိယာမေန အဝသာနေ ဝါ, သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ယောဇနမရဟတိ။
֍ * ၁၀၉။ ‘‘ဘေသဇ္ဇေ’’စ္စာဒိဂါထာယမ္ပိ ဧသေဝ နယော သတ္တမီမတ္တမေဝ ဝိသေသော။ ဝိဟိတေ ပထျေ ဘေသဇ္ဇေ ဩသဓေ စ သုဒ္ဓဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယေ စ သဇ္ဇနေ သာဓုဇနေ စ အပိ ပုနပိ သဂုဏေ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏေ စ ပသာဒံ အတ္တနော စိတ္တပသာဒံ နိစ္စံ သတတံ အာစရေ သပ္ပုရိသော ကရေယျ သေဝေယျာတိ။
သသံသယဿ ယထာ –
မုနိန္ဒစန္ဒိမာလောက-
ရသလောလဝိလောစနော။
ဇနော’ဝက္ကန္တပန္ထော’ဝ၊
ရံသိဒဿနပီဏိတော။
֍ * ၁၁၀။ ‘‘မုနိန္ဒေ’’စ္စာဒိ။ ဧတ္ထ ရံသိသဒ္ဒေါ သသံသယံ ပရိဟရတိ။
֍ * ၁၁၀။ သသံသယပရိဟာရလက္ခိယဘူတာ ‘‘မုနိန္ဒိ’’စ္စာဒိဂါထာ အနန္တရပရိစ္ဆေဒေ ဝုတ္တတ္ထာဝ။ ရံသိသဒ္ဒေါယေဝ ဟိ ဝိသေသော, ဧတ္ထ ရံသိသဒ္ဒေန သုဏန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနသံသယေန သသံသယဘူတံ ဗန္ဓဒေါသမောဟတီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃၆။)သံသယာယေဝ ယံ ကိဉ္စိ၊ ယဒိ ကီဠာဒိဟေတုနာ။
ပယုဇ္ဇတေ န ဒေါသော’ဝ၊ သသံသယသမပ္ပိတော။
֍ * ၁၁၁။ ‘‘သံသယေ’’စ္စာဒိ။ ကီဠာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန အာကိဏ္ဏသမ္မန္တနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ, ကီဠာဒိဟေတုနာ ယံ ကိဉ္စိ သံသယာယေဝ ယဒိ ပယုဇ္ဇတေတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၁၁၁။ ‘‘သံသယာယေဝေ’’စ္စာဒိ။ ကီဠာဒိဟေတုနာ ကီဠာသမ္ဗာဓသမ္မန္တနာဒိကာရဏေန ယံ ကိဉ္စိ သံသယုပ္ပာဒနသမတ္ထံ ယံ ကိဉ္စိ ပဒံ သံသယာယ ဧဝ သောတူနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနသံသယတ္ထမေဝ ယဒိ ပယုဇ္ဇတေ တသ္မိံ ဗန္ဓနေ ဝတ္တာရေဟိ ပယုဇ္ဇတေ စေ, သသံသယသမပ္ပိတော သသံသယဒေါသသဟိတော ဗန္ဓော န ဒေါသောဝ အဒုဋ္ဌောဝါတိ။ သသံသယေန သမပ္ပိတောတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ယထာ –
ယာတေ ဒုတိယံနိလယံ၊ ဂုရုမှိ သကဂေဟတော။
ပါပုဏေယျာမ နိယတံ၊ သုခ’မဇ္ဈယနာဒိနာ။
֍ * ၁၁၂။ ‘‘ယာတေ’’စ္စာဒိ။ ဂုရုမှိ အဇ္ဈာပကေ သကဂေဟတော အတ္တနော မူလနိလယတော ဒုတိယံ နိလယံ ဒုတိယံ ဃရံ ယာတေ သတိ နိယတမေကန္တမဇ္ဈယနာဒိနာ သုခံ ပါပုဏေယျာမာတိ အယမနိစ္ဆိတတ္ထော။ ဂုရုမှိ သုရာစရိယေ [သုရစ္စာစရိယေ (က.)] သကဂေဟတော အတ္တနော ဇာတရာသိတော ဒုတိယံ နိလယံ ဒုတိယံ ရာသိံ ယာတေ သတိ နိယတမဇ္ဈယနာဒိနာ သုခံ ပါပုဏေယျာမာတိ အယမေတ္ထ ဣစ္ဆိတတ္ထော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃၇။)֍ * ၁၁၂။ ‘‘ယာတေ’’စ္စာဒိ။ ဂုရုမှိ အာစရိယေ သကဂေဟတော အတ္တနော ဝါသာဂါရတော ဒုတိယံ နိလယံ ဒုတိယံ ဃရံယာတေ သတိ, အယမနိစ္ဆိတတ္ထော။ ဂုရုမှိ သုရာစရိယေ သကဂေဟတော အတ္တနော ဇာတရာသိတော ဒုတိယံ နိလယံ ဒုတိယံ ရာသိံ ယာတေ ဂတေ သတိ အနုကူလတ္တာ နိယတမေကန္တေန အဇ္ဈယနာဒိနာ ဥဂ္ဂဟဏာဒိနာ သုခံ မာနသိကသုခံ, နော စေ သုခကာရဏံ ဂန္ထပရိသမတ္တိံ ပါပုဏေယျာမာတိ။ ဥဘယပက္ခဿာပိ အပရတ္ထေ အတ္ထော သာဓာရဏော ဟောတိ။ ဧတ္ထ အဇ္ဈယနသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ပယုတ္တဂုရုသဒ္ဒဿ အာစရိယတ္ထဝါစကတ္တေပိ ဣစ္ဆိတတ္ထဂေါပနတ္ထံ ပယုတ္တတ္တာ အဒုဋ္ဌောတိ။
သုဘဂါ ဘဂိနီ သာ’ယံ၊ ဧတဿိ’စ္စေဝမာဒိကံ။
န ‘‘ဂါမ္မ’’မိတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ကဝီဟိ သကလေဟိပိ။
֍ * ၁၁၃။ ‘‘သုဘဂါ’’ဣစ္စာဒိ။ ဣစ္စေဝမာဒိကံ ဘဂိနီဣစ္စေဝမာဒိကံ။
֍ * ၁၁၃။ ‘‘သုဘဂေ’’စ္စာဒိ။ ဧတဿ ပုရိသဿ သာ အယံ ဘဂိနီ သုဘဂါ သုန္ဒရာတိ ဣစ္စေဝမာဒိကံ သကလေဟိ ကဝီဟိ အပိ န ဂါမ္မမိတိ ဂါမ္မဒေါသေန န ဒုဋ္ဌမိတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ။ သုဘံ သုန္ဒရဘာဝံ ဂတာတိ ‘‘သုဘဂါ’’တိ အဂ္ဂဟေတွာ ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသေ ကတေ လဗ္ဘမာနတ္ထဿ အသဗ္ဘဘာဝေပိ ကဝီနံ စိတ္တခေဒံ န ဇနေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတိ ဧဝံ အယံ ပကာရော အာဒိ အဿ ဤဒိသဿ ဝါကျဿာတိ ဝါကျံ။
ဒုဋ္ဌာလင်္ကာရဝိဂမေ၊ သောဘနာလင်္ကတိက္ကမော။
အလင်္ကာရပရိစ္ဆေဒေ၊ အာဝိဘာဝံ ဂမိဿတိ။
֍ * ၁၁၄။ ‘‘ဒုဋ္ဌ’’ဣစ္စာဒိ။ ဒုဋ္ဌာလင်္ကာရဿ ဒေါသဒူသိတဿ အလင်္ကာရဿ ဝိဂမေ အပဂမေ သတိ။
֍ * ၁၁၄။ ‘‘ဒုဋ္ဌိ’’စ္စာဒိ။ ဒုဋ္ဌာလင်္ကာရဝိဂမေ ဒေါသဒုဋ္ဌဿ အလင်္ကာရဿ အပဂမေ သတိ သောဘနာလင်္ကတိက္ကမော ပသတ္ထာနမလင်္ကာရာနံ ပဝတ္တိအာကာရော အလင်္ကာရပရိစ္ဆေဒေ အလင်္ကာရပကာသကတ္တာ တန္နာမကေ ပရိစ္ဆေဒေ အာဝိဘာဝံ ပကာသတ္တံ ဂမိဿတိ ပါပုဏိဿတီတိ။ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ပရိစ္ဆေဒေါ။ အလင်္ကာရပကာသကတ္တာ တဒတ္ထေန အလင်္ကာရော စ သော ပရိစ္ဆေဒေါ စေတိ ဝိဂ္ဂဟော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃၈။)ဒေါသေ ပရီဟရိတုမေသ ဝရော’ပဒေသော၊
သတ္ထန္တရာနုသရဏေန ကတော မယေဝံ။
ဝိညာယိ’မံ ဂုရုဝရာန’ဓိကပ္ပသာဒါ၊
ဒေါသေ ပရံ ပရိဟရေယျ ယသောဘိလာသီ။
ဣတိ သံဃရက္ခိတမဟာသာမိပါဒဝိရစိတေ
သုဗောဓာလင်္ကာရေ
ဒေါသပရိဟာရာဝဗောဓော နာမ
ဒုတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ။
֍ * ၁၁၅။ ‘‘ဒေါသေ’’ဣစ္စာဒိ။ ဒေါသေ ယထာဝုတ္တေ ပဒဒေါသာဒိကေ ပရိဟရိတုံ ပရိစ္စဇိတုံ ဧသော ဝရော ဥတ္တမော ဥပဒေသော သတ္ထန္တရာနံ ဗဟူနံ အနုသရဏေန အနုဂမေန [အနုပဂမေန (က.)] မယာ ဧဝံ ကတော နိပ္ဖာဒိတော, ဣမံ ဥပဒေသံ ဂုရုဝရာနံ အဓိကပ္ပသာဒါ မဟတာ ပသာဒေန န အပ္ပကေန, တထာဝိဓေန တာဒိသဿ မဟတော အတ္ထဿ အပသိဇ္ဈနတော, ဝိညာယ ဇာနိတွာ အာဒရတော ကရေယျ ဒေါသေ ယထာဝုတ္တေ ဒေါသေ ယသော ပရိသုဒ္ဓဗန္ဓနံ ကြိယာလက္ခဏတော ဧကန္တေန ကိတ္တိဟေတုတ္တာ, တံသဗ္ဘာဝါ ကိတ္တိ ဝါ, တံ အဘိလသတိ သီလေနေတိ ယသောဘိလာသီ ပရံ အစ္စန္တမေဝ ပရိဟရေယျ ဒူရတော ကရေယျ။
ဣတိ သုဗောဓာလင်္ကာရေ မဟာသာမိနာမိကာယံ ဋီကာယံ
ဒေါသပရိဟာရာဝဗောဓပရိစ္ဆေဒေါ ဒုတိယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၃၉။)֍ * ၁၁၅။ ‘‘ဒေါသေ’’စ္စာဒိ။ ဒေါသေ ယထာဝုတ္တပဒဒေါသာဒိကေ ပရိဟရိတုမပနေတုံ ဝရော ဥတ္တမော ဧသော ဥပဒေသော သတ္ထန္တရာနုသရဏေန ဗဟူနံ ဗာဟိရသတ္ထာနံ အနုဿတိယာ မယာ ဧဝံ အနန္တရုဒ္ဒိဋ္ဌက္ကမေန ကတော ဝိရစိတော, ဣမံ ဥပဒေသံ ဂုရုဝရာနံ အဓိကပ္ပသာဒါ အဓိကပ္ပသာဒေန ဝိညာယ သဘာဝတော ဉတွာ ယသောဘိလာသီ ယသပဋိလာဘကာရဏတ္တာ ကာရဏေ ကာရိယောပစာရေန ဒေါသာပဂမေန ပရိသုဒ္ဓဗန္ဓနံ ဝါ တာဒိသဗန္ဓနဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇမာနကိတ္တိံ ဝါ ဣစ္ဆန္တော ပညဝါ ဒေါသေ ယထာဝုတ္တဒေါသေ ပရံ အတိသယေန ပရိဟရေယျ ဒူရတော ကရေယျာတိ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန ဒေါသပရိဟာရပရိစ္ဆေဒဿ ပသတ္ထဘာဝေါ ဒဿိတော, အပရဒ္ဓေန သိဿဇနာနုသာသနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တထာ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန ကရုဏာပုဗ္ဗင်္ဂမပညာကိစ္စံ ဒဿိတံ, အပရဒ္ဓေန ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမကရုဏာကိစ္စံ ဒဿိတံ။ တထာ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ, အပရဒ္ဓေန ပရဟိတသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာတိ။ ဧဝမနေကာကာရဒီပိကာယ ဣမာယ ဂါထာယ ပရိစ္ဆေဒံ နိဂမေတိ။ အညေ သတ္ထာ သတ္ထန္တရာ, အန္တရသဒ္ဒေါ ဟိ အညသဒ္ဒပရိယာယော။ ယထာ ‘‘ဂါမန္တရံ န ဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ ယသံ အဘိလသတိ သီလေနာတိ ဝါကျံ။
ဣတိ သုဗောဓာလင်္ကာရနိဿယေ
ဒုတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၃. ဂုဏာဝဗောဓပရိစ္ဆေဒ
အနုသန္ဓိဝဏ္ဏနာ
သမ္ဘဝန္တိ ဂုဏာ ယသ္မာ၊
ဒေါသာနေ’ဝ’မတိက္ကမေ။
ဒဿေဿံ တေ တတော ဒါနိ၊
သဒ္ဒေ သမ္ဘူသယန္တိ ယေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄၀။)֍ * ၁၁၆။ ဧဝံ ဒေါသပရိဟာရောပဒေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒေါသပရိဟာရာ သမုပဂတဂုဏံ ဥပဒဿိတုမဓိကာရံ ဝိရစယန္တော အာဟ ‘‘သမ္ဘဝန္တိ’’ဣစ္စာဒိ။ ဒေါသာနံ ယထာဝုတ္တာနံ ပဒဒေါသာဒီနံ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေန အတိက္ကမေ သတိ ဂုဏာ ဓမ္မာ သဒ္ဒါလင်္ကာရသဘာဝါ ပသာဒါဒယော ယသ္မာ ကာရဏာ သမ္ဘဝန္တိ သိဇ္ဈန္တိ, တဉ္စ ‘‘ပသာဒေါ ကိလိဋ္ဌာဒီနံ ဝဇ္ဇနာ သမ္ဘဝတီ’’တျာဒိနာ ယထာယောဂံ ဝိညေယျံ, တတော တသ္မာ ကာရဏာ ယေ ဂုဏာ သဒ္ဒေ သမ္ဘူသယန္တိ အလင်္ကရောန္တိ, တေ သဒ္ဒါလင်္ကာရသင်္ခါတေ ဂုဏေ ဣဒါနိ ဒဿေဿံ ဥပဒိသိဿာမိ။
֍ * ၁၁၆။ ဧဝံ ဒေါသပရိဟာရပဝေသောပါယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တဒေါသာနံ ပရိဟာရေန ‘‘ဗန္ဓနိဿိတဂုဏာ ဧတေ’’တိ ဒဿေတုံ ပုဗ္ဗာပရပရိစ္ဆေဒါနံ သမ္ဗန္ဓံ ဃဋေန္တော ‘‘သမ္ဘဝန္တိ’’စ္စာဒိဂါထမာဟ။ ဒေါသာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌပဒဒေါသာဒီနံ ဧဝံ အနန္တရပရိစ္ဆေဒေ နိဒ္ဒိဋ္ဌက္ကမေန အတိက္ကမေ သတိ ဂုဏာ ပသာဒါဒိသဒ္ဒါလင်္ကာရသင်္ခါတာ ပသာဒါဒယော သဒ္ဒဓမ္မာ ယသ္မာ သမ္ဘဝန္တိ, တတော ယေ သဒ္ဒဓမ္မာ သဒ္ဒေ သမ္ဘူသယန္တိ သဇ္ဇန္တိ, တေ သဒ္ဒဓမ္မေ ဒဿေဿံ ပကာသိဿာမီတိ။ ဧတ္ထ ကိလိဋ္ဌဒေါသဗျာကိဏ္ဏဒေါသပရိဟာရေဟိ ပသာဒါလင်္ကာရော သိဇ္ဈတိ, သေသာပိ ယထာလာဘတော ဉာတဗ္ဗာ။
သဒ္ဒါလင်္ကာရဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ပသာဒေါ’ဇော မဓုရတာ၊
သမတာ သုခုမာလတာ။
သိလေသော’ဒါရတာ ကန္တိ၊
အတ္ထဗျတ္တိသမာဓယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄၁။)֍ * ၁၁၇။ ဣဒါနိ တေ ဝိဘဇတိ ‘‘ပသာဒေါ’’ဣစ္စာဒိနာ ပသတ္ထိ ပသာဒေါ ပကာသတ္ထတာ, ဩဇော သမာသဝုတ္တိဗာဟုလ္လံ အတ္ထပါရိဏတျဉ္စ, မဓုရတာ သဒ္ဒါနံ ရသဝန္တတာ, သမတာ ပဇ္ဇာပေက္ခာယ စတုန္နံ ပါဒါနမေကဇာတိယသမ္ဗန္ဓတာ, ဂဇ္ဇာပေက္ခာယ တု ပဒါနံ, သုခုမာလတာ အဖရုသက္ခရဗာဟုလ္လံ, သိလေသနံ သိလေသော ဗန္ဓဂါရဝံ, ဥဒါရတာ ဥက္ကံသတာ ကေနစိ အတ္ထေန သနာထတာ ဝိသိဋ္ဌဝိသေသနယုတ္တတာ စ, ကန္တိ သဗ္ဗလောကမနောဟရတာ, အတ္ထဗျတ္တိ သိဒ္ဓေန ဉာယေန ဝါ အဘိဓေယျဿ ဂဟဏံ, သမာဓိ လောကပ္ပတီတျနုသာရိအမုချတ္ထတာ, တေသု ဩဇဥဒါရတာ သဒ္ဒတ္ထဂုဏာ, သမာဓိ အတ္ထဂုဏော, အတ္ထာနုဂါမိတ္တာ ဧတ္ထ သဒ္ဒါနံ, အညေ တု သဒ္ဒဂုဏာဝ။
֍ * ၁၁၇။ ဣဒါနိ ‘‘ပသာဒေါဇော’’ဣစ္စာဒိနာ တေ သဒ္ဒါလင်္ကာရေ ကမေန ဝိဘဇိတုံ ဥဒ္ဒိသတိ။ ပသာဒေါ ပသန္နဖဠိကာဝလိ အတ္တနိ အာဝုနိတရတ္တကမ္ဗလသုတ္တမိဝ သဒ္ဒါနံ အတ္ထဿ ပသာဒနသင်္ခါတော ပသာဒါလင်္ကာရော စ, ဩဇော သမာသဝုတ္တိဗာဟုလျအတ္ထပါရိဏတျသင်္ခတော သဒ္ဒတ္ထာနံ ဂုဏော စ, မဓုရတာ သဒ္ဒါနံ ရသဝန္တဘာဝသင်္ခါတကဏ္ဏမဓုရတာ စ, သမတာ ပဇ္ဇေ ပါဒဿ သုတိတော သဒိသတာ စ, ဂဇ္ဇေ ပဒါနံ တထေဝ သဒိသတာတိ ဧဝံ ပါဒါနံ ပဒါနဉ္စ တုလျဂုဏတာ စ, သုခုမာလတာ ဝဏ္ဏာနံ အတိဖရုသအတိသိထိလဘာဝံ ဝိနာ သမပ္ပမာဏမုဒုဂုဏော စ, သိလေသော ဌာနကရဏာဒိသမ္ဘူတသဘာဂဝဏ္ဏသုတီဟိ အစ္ဆိဒ္ဒဂုရုဂုဏော စ, ဥဒါရတာ ဥက္ကဋ္ဌေန ကေနစိ အတ္ထေန ဗန္ဓဿ သဇ္ဇိတဘာဝေါ စ, ဝိသိဋ္ဌဝိသေသနပဒေန ယုတ္တတာ စ, ကန္တိ သဗ္ဗေသံ ပိယဂုဏတာ စ, အတ္ထဗျတ္တိ ဣစ္ဆိတတ္ထဿ သိဒ္ဓေန ဝါ နျာယေန ဝါ သုပါကဋဘာဝေါ စ, သမာဓယော လောကပ္ပတီတိအနတိက္ကန္တအညဓမ္မာရောပနေန အမုချတ္ထတာ စာတိ ဣမေ သဒ္ဒတ္ထဂုဏာ ဒသ ဟောန္တိ။ ‘‘သမာဓယော’’တိ တဿေဝ ဗဟုတ္တံ ဒီပေတိ, ဣမေသု ဒသသု ဩဇောဒါရတာတိ ဒွေ သဒ္ဒတ္ထဂုဏာ, သမာဓိ အတ္ထဂုဏော ပရိယာယေန တဒတ္ထဇောတကသဒ္ဒဂုဏောပိ, သေသာ သတ္တ သဒ္ဒဂုဏာ ဧဝ, ဧတေ သဗ္ဗေပိ အလင်္ကရောန္တိ ဗန္ဓမနေနာတိ ဝါကျေန အလင်္ကာရာ နာမ။
သဒ္ဒါလင်္ကာရပယောဇနဝဏ္ဏနာ
ဂုဏေဟေ’တေဟိ သမ္ပန္နော၊ ဗန္ဓော ကဝိမနောဟရော။
သမ္ပာဒယတိ ကတ္တူနံ၊ ကိတ္တိမစ္စန္တနိမ္မလံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄၂။)֍ * ၁၁၈။ ‘‘ဂုဏေဟိ’’စ္စာဒိ။ ဧတေဟိယေဝ ဝုတ္တေဟိ ဒသဟိ ဂုဏေဟိ ဓမ္မေဟိ သဒ္ဒါလင်္ကာရသဗ္ဘာဝေဟိ သမ္ပန္နော ယုတ္တော သမိဒ္ဓါ ဝါ ကဝီနံ မနော ဟရတိ သဝသေ ဝတ္တေတီတိ ကဝိမနောဟရော ကဝိဟဒယဟိလာဒကာရီ ဗန္ဓော ကတ္တူနံ ဗန္ဓန္တာနံ ကဝီနံ အစ္စန္တနိမ္မလံ အတိသယပရိသုဒ္ဓံ အဂုဏလေသေနာပ’နာလိမ္ပတ္တာ ကိတ္တိံ ဂုဏဃောသံ သမ္ပာဒယတိ နိပ္ဖာဒေတိ။
֍ * ၁၁၈။ ‘‘ဂုဏေ’’စ္စာဒိ။ ဧတေဟိ ဂုဏေဟိ ဣမေဟိ သဒ္ဒါလင်္ကာရသင်္ခါတဒသဝိဓသဒ္ဒဓမ္မေဟိ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော သမိဒ္ဓါ ဝါ ဗန္ဓော ပဇ္ဇာဒိဗန္ဓော ကဝိမနောဟရော အတ္တနော နိရဝဇ္ဇတ္တာ ကဝီနံ စိတ္တံ ပီဏေန္တော ကတ္တူနံ ရစယန္တာနံ အစ္စန္တနိမ္မလံ အပ္ပကဒေါသေနာပိ အသမ္မိဿတ္တာ အတိပရိသုဒ္ဓံ ကိတ္တိံ ဗန္ဓနဝိသယဘူတယသောရာသိံ သမ္ပာဒယတိ နိပ္ဖာဒေတီတိ။ ဣမိနာ ကာရဏေန ဗန္ဓဿ ယထာဝုတ္တဒသဝိဓဂုဏပရိဂ္ဂဟော သဥဿာဟံ ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ မနော ဟရတီတိ မနောဟရော, ကဝီနံ မနောဟရော ကဝိမနောဟရောတိ ဝိဂ္ဂဟော။
သဒ္ဒါလင်္ကာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
အဒူရာဟိတသမ္ဗန္ဓ-သုဘဂါ ယာ ပဒါဝလိ။
သုပသိဒ္ဓါဘိဓေယျာ’ယံ၊ ပသာဒံ ဇနယေ ယထာ။
֍ * ၁၁၉။ ဣဒါနိ ယထောဒ္ဒေသာနမေသံ နိဒ္ဒေသံ သောဒါဟရဏံ ကရောန္တော အာဟ ‘‘အဒူရ’’ဣစ္စာဒိ။ အဒူရေ အာသန္နေ အဒူရေန ဝါ အဒူရာဟိတကြိယာကတ္တုကမ္မာဒိပဒဝသေန အာဟိတော ဌပိတော ကတော သမ္ဗန္ဓော အနွယော, တေန သုဘဂါ မနောဟရာ သုပသိဒ္ဓါ သုပ္ပကာသော သုဂမ္မော အဘိဓေယျော အတ္ထော ယဿာ သာတိ တထာ, န တု ဘာဝတ္ထော တဿ သဘာဝဂမ္ဘီရတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ကဝီန’ဓိပ္ပာယ’မသဒ္ဒဂေါစရံ၊
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄၃။)ဝိသန္တိ ဘာဝါဝဂမာ ကတဿမာ၊
ပကာသယန္တျာ’ကတိယော တု တာဒိသာ’’တိ။
တာဒိသာ ယာ ပဒါဝလိ ပဒပန္တိ အယံ ပသာဒံ တန္နာမကံ ဂုဏံ ဇနယေ ဥပ္ပာဒယတိ။ ယထာတိ တမုဒါဟရတိ။
֍ * ၁၁၉။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ဧတေသံ သဒ္ဒါလင်္ကာရာဒီနံ နိဒ္ဒေသံ သောဒါဟရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဒူရာဟိတေ’’စ္စာဒိ။ အဒူရေ အာသန္နပဒေသေ တဒုပစာရေန အာသန္နေ ဝါ အာဟိတော ကြိယာယ, လဒ္ဓကြိယာယောဂကတ္တုကမ္မာဒိပဒါနံ ဝသေန စ ကတော, နော စေ ဝိနျာသဝသေန ဌပိတော ဝါ သမ္ဗန္ဓော ဣစ္ဆိတတ္ထပတီတိက္ကမေန အညမညာပေက္ခလက္ခဏကြိယာကာရကယောဂေါ တေန သုဘဂါ မနောဟရာ, သုပသိဒ္ဓါ ပသိဒ္ဓတ္ထဝိသယေ သဒ္ဒပယောဂတော အတိပါကဋော အဘိဓေယျော သဒ္ဒတ္ထော ယဿာ သာ အယံ ပဒါဝလိ ပဒပန္တိ ပသာဒံ ပသာဒနာမကံ ဂုဏံ ဇနယေ ဥပ္ပာဒယတိ။ ယထာတိ လက္ခိယံ ဒဿေတိ။ အဒူရေ အာဟိတောတိ ဝါ, ဥပစရိတတ္တာ အဒူရော စ သော အာဟိတော စာတိ ဝါ, သော စ သော သမ္ဗန္ဓော စေတိ စ, တေန သုဘဂါတိ စ, သု အတိသယေန ပသိဒ္ဓါတိ စ, သော အဘိဓေယျော အဿေတိ စ ဝါကျံ။ ဧတ္ထ သုပသိဒ္ဓါ နာမ သဒ္ဒတ္ထော, အဓိပ္ပာယတ္ထော ပန ပကတိဂမ္ဘီရော။ ဝုတ္တဉှိ –
‘‘ကဝီန’ဓိပ္ပာယ’မသဒ္ဒဂေါစရံ၊
ပဒေ ဖုရန္တံ မုဒုကမှိ ကေဝလံ။
ဝိသန္တိ ဘာဝါဝဂမာ ကတဿမာ၊
ပကာသယန္တျာ’ကတိယော တု တာဒိသာ’’တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄၄။)တဿတ္ထော – အသဒ္ဒဂေါစရံ သဒ္ဒဿ အဝိသယံ ဟုတွာ မုဒုကမှိ ပဒေ ကေဝလံ ဝိသုံ ဖုရန္တံ စာပေန္တံ ကဝီနဓိပ္ပာယံ ကဝီနမဇ္ဈာသယံ ကတဿမာ သဒ္ဒတ္ထဝိသယေ ကတပရိစယာ ပဏ္ဍိတာ ဘာဝါဝဂမာ ပဒတ္ထာဝဗောဓေန ဝိသန္တိ ပဝိသန္တိ, တာဒိသာ အာကတိယော တု သဒ္ဒသဒ္ဒတ္ထာနံ အာကာရာ ပကာသယန္တိ အဓိပ္ပာယတ္ထံ ဇောတေန္တီတိ။
အလင်္ကရောန္တာ ဝဒနံ၊ မုနိနော’ဓရရံသိယော။
သောဘန္တေ’ရုဏရံသီ’ဝ၊ သမ္ပတန္တာ’မ္ဗုဇောဒရေ။
֍ * ၁၂၀။ ‘‘အလင်္ကရောန္တာ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝဒနံ သဘာဝမဓုရပကတိမုခံ အလင်္ကရောန္တာ သဇ္ဇန္တာ သောဘယမာနာ အဓရာနံ ရံသိယော သုပက္ကဗိမ္ဗဖလောပမဩဋ္ဌယုဂဠဝိနိဿဋဗဟုတရကန္တိစ္ဆိတာဘာ မုနိနောတိ ဝိညာယတိ သုတတ္တာ။ အမ္ဗုဇောဒရေ တာ ကာလောပနတပုပ္ဖကာသရမဏီယေ ပဒုမဗ္ဘန္တရေ သမ္ပတန္တာ ပဝတ္တမာနာ အရုဏရံသီဝ ဗာလသူရိယရံသိယော ဝိယ သောဘန္တေ ဝိရာဇန္တိ။
֍ * ၁၂၀။ ‘‘အလင်္ကရောန္တေ’’စ္စာဒိ။ မုနိနော ဝဒနံ ပကတိသုန္ဒရမုခံ အလင်္ကရောန္တာ သဇ္ဇန္တာ အဓရရံသိယော တဿေဝ မုနိနော ဩဋ္ဌဒွယတော နိက္ခန္တကန္တိသမူဟာ အမ္ဗုဇောဒရေ ဝိကသနာနုရူပကာလာဘိမုခေ ပဒုမဂဗ္ဘေ ဥပဍ္ဎဝိကသိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမ္ပတန္တာ ပဝတ္တမာနာ အရုဏရံသီ ဣဝ ဗာလသူရိယရံသီဝ သောဘန္တေ ဒိဗ္ဗန္တီတိ။ ဧတ္ထ အဒူရသမ္ဗန္ဓံ ပသိဒ္ဓတ္ထဉ္စ နိဿာယ ပသာဒဂုဏော ပါကဋော။ အဓရရံသီနံ မုနိသမ္ဗန္ဓော သုတာနုမိတသမ္ဗန္ဓေသု သုတသမ္ဗန္ဓဿ ဗလဝတ္တာ [သုတာနုမိတေသု သုတသမ္ဗန္ဓော ဗလဝါ (ပရိဘာသေန္ဒုသေရေ ၁၁၂)], ကာကက္ခိဂေါဠကနယေန ဝါ လဗ္ဘတီတိ။ အဓရေ ရံသီတိ စ, အမ္ဗုဇဿ ဥဒရန္တိ စ ဝါကျံ။
ဩဇော သမာသဗာဟုလျ-
မေသော ဂဇ္ဇဿ ဇီဝိတံ။
ပဇ္ဇေပျ’နာကုလော သော’ယံ၊
ကန္တော ကာမီယတေ ယထာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄၅။)֍ * ၁၂၁။ ‘‘ဩဇော’’ဣစ္စာဒိ။ သမာသဿ ဧကတ္ထဝုတ္တိယာ ဗာဟုလျံ ဘိယျောဘာဝေါ ဣတျနုဝဒိတွာ ပုန ဩဇော ဝိဓီယတေ, ဧသော ဩဇော သမာသဗာဟုလ္လလက္ခဏော ဂဇ္ဇဿ ဝုတ္တိရူပဿ ဇီဝိတံ ဟဒယံ သာရံ တပ္ပဓာနတ္တာ ဂဇ္ဇဿ, န ပဇ္ဇဿ, သောယံ ဩဇော အနာကုလော အဂဟနော အတောယေဝ ကန္တော ဟဒယင်္ဂမော, ပဇ္ဇေပိ န ကေဝလံ ဂဇ္ဇေ ကာမီယတေ ပယုဇ္ဇတေ။ ယထေတျုဒါဟရတိ။
֍ * ၁၂၁။ ဣဒါနိ ဩဇဂုဏံ ဒဿေတိ ‘‘ဩဇော’’စ္စာဒိနာ။ ဩဇော နာမ သမာသဗာဟုလျံ ဘိန္နတ္ထေသု ပဝတ္တသဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထပဝတ္တိလက္ခဏဿ သမာသဿ ဗဟုလတာ, ဧသော ဩဇော ဂဇ္ဇဿ ဂဇ္ဇဗန္ဓဿ ဇီဝိတံ ဟဒယံ, ဇီဝိတသီသေန ဟဒယသင်္ခတံ စိတ္တံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သော အယံ ဩဇော အနာကုလော နိဗျာကုလော ကန္တော တတောယေဝ ဝိညူနံ ပိယဘူတော ပဇ္ဇေပိ ပဇ္ဇဗန္ဓေပိ ကာမီယတေ ကဝီဟိ ပယုဇ္ဇတေတိ။ ဗဟုလဿ ဘာဝေါ ဗာဟုလျံ, သမာသဿ ဗာဟုလျန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဂဇ္ဇဗန္ဓာဓိကာရဿာဘာဝါ ပဇ္ဇဝိသယဿ ဩဇဂုဏဿ လက္ခိယံ ဒဿေတိ ‘‘ယထေ’’စ္စာဒိနာ။
မုနိန္ဒမန္ဒသဉ္ဇာတ-ဟာသစန္ဒနလိမ္ပိတာ။
ပလ္လဝါ ဓဝလာ တဿေ-ဝေကောနာ’ဓရပလ္လဝေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄၆။)֍ * ၁၂၂။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒဿ မန္ဒံ ဤသကံ သဉ္ဇာတော ပဝတ္တော တံသဘာဝတ္တာ ဘဂဝတော ဟာသဿ [ယသဿ (က.)] ဟာသော ဟသိတံ သောဝ စန္ဒနမိဝ စန္ဒနံ ဓဝလတ္တရူပတ္တာ, တေန လိမ္ပိတာ ဥပဒေဟိတာ ပလ္လဝါ သဗ္ဗာနိ ကိလသယာနိ ‘‘ဣဒမေဝေ’’တိ နိယမာဘာဝတော, ဓဝလာ ပကတိဝဏ္ဏပရိစ္စာဂေန သုက္ကာ အဟေသုံ ဂါဟာပိတတ္တာ သဂုဏဿ တာဒိသဝိသိဋ္ဌဿ ပဋိလာဘတော, ဧဝံ သန္တေပိ တဿ မုနိန္ဒဿေဝ ဧကော အညဿ တာဒိသဿာဘာဝါ အဓရပလ္လဝေါ န ဓဝလော ဓဝလော နာဟောသိ။ အစ္စာသန္နဒေသိယောပိ ဗဟုမန္တဗ္ဗော’ယ’မဿာနုဘာဝေါတိ။
‘‘ပေမာဝဗန္ဓဟဒယေ သဒယေ ဇိနသ္မိံ၊
တသ္မိံ နု ကိံ ကုမတယော ဘဝထ’ပ္ပသန္နာ။
ကိံ တေန ဝေါ န ဝိဟိတံ ဟိတ’မုဂ္ဂဒုဂ္ဂ-
သံသာရသာဂရသမုတ္တရဏာဝသာနံ’’။
ဣစ္စပရမုဒါဟရဏံ။ ဧဝမေတာဒိသော အနာကုလော ကန္တော ဩဇော ဇာနိတဗ္ဗောတိ။ နနု စ ယ-တသဒ္ဒါနံ နိစ္စော သမ္ဗန္ဓော, တသ္မာ ကထံ ‘‘တဿေဝေကော နာဓရပလ္လဝေါ’’တိ ဧတ္ထ ယသဒ္ဒါဘာဝေါတိ? သစ္စံ, ကိန္တု ပက္ကန္တဝိသယော, တထာ ပသိဒ္ဓဝိသယော, အနုဘူတဝိသယော စ တသဒ္ဒေါ ယသဒ္ဒံ နာပေက္ခတေ။ ယထာ –
‘‘သဝါသနေ ကိလေသေ သော၊ ဧကော သဗ္ဗေ နိဃာတိယ။
အဟု သုသုဒ္ဓသန္တာနော၊ ပူဇာနဉ္စ သဒါရဟော’’။
ဣစ္စာဒိ။ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓါ ‘‘ဗုဒ္ဓါနုဿတိမာဒိတော’’တိ ပက္ကန္တော။
ပသိဒ္ဓဝိသယော ယထာ –
‘‘အဂ္ဂိံ ပက္ခန္ဒ’ အထ ဝါ၊ ‘ပဗ္ဗတဂ္ဂါ ပတေ’တိ ဝါ။
ယဒိ ဝက္ခတိ ကတ္တဗ္ဗံ၊ ဉာတကာရီဟိ သော ဇိနော’’။
ဣစ္စာဒိ။
အနုဘူတဝိသယော ယထာ –
‘‘အတီတံ နာနုသောစာမိ၊ နပ္ပဇပ္ပာမ’နာဂတံ။
ပစ္စုပ္ပန္နေန ယာပေမိ၊ တေန ဝဏ္ဏော ပသီဒတိ’’။
ဣစ္စာဒိ။
ယသဒ္ဒေါ တုတ္တရဝါကျဋ္ဌော ပုဗ္ဗဝါကျေ တသဒ္ဒမေဝ ဂမယတိ။ ယထာ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄၇။)‘‘ဗောဓိံ နမာမိ နတိဘာဇနမစ္စုဠာရံ၊
ပုညာကရံ ဘုဝနမဏ္ဍလသောတ္ထိဘူတံ။
ယော စက္ခုသောတသတိဂေါစရတံ သမေတော၊
ဒေါသာရိဒပ္ပမထနေ’ကရသော ဗုဓာနံ’’။
ဣစ္စာဒိ။
ပုဗ္ဗဝါကျောပါတ္တော တု ယသဒ္ဒေါ ဥတ္တရဝါကျေတသဒ္ဒေါပါဒါနံ ဝိနာ သာကင်္ခေ ဝါကျဿ ဦနတ္တံ ဇနေတိ။ ဧတ္ထ ပက္ကန္တဝိသယော တသဒ္ဒေါ။
֍ * ၁၂၂။ မုနိန္ဒဿ မန္ဒံ ဤသကံ သဉ္ဇာတော ပဝတ္တော ဟာသောယေဝ သိတံ စန္ဒနစုဏ္ဏမိဝ တေန လိမ္ပိတာ အာလေပိတာ ပလ္လဝါ ရုက္ခလတာဒီနံ ပကတိရတ္တာနိ ကိသလယာနိ ဓဝလာ သဂုဏပရိစ္စာဂေန သေတာ အဟေသုံ, တထာပိ တဿေဝ တထာဂတဿ ဧကော အတုလော အသဟာယော ဝါ အဓရပလ္လဝေါ ဒန္တာဝရဏသင်္ခါတပလ္လဝေါ န ရံသိသံသဋ္ဌောပိ သမီပဋ္ဌောပိ ဓဝလော သေတော နာဟောသိ။ ဧဝမေတ္ထ အဂဟနသမာသဗာဟုလျံ ဒီပိတံ ဟောတိ။
‘‘ပေမာဝဗန္ဓဟဒယေ သဒယေ ဇိနသ္မိံ၊
တသ္မိံ နု ကိံ ကုမတယော ဘဝထ’ပ္ပသန္နာ။
ကိံ တေန ဝေါ န ဝိဟိတံ ဟိတ’မုဂ္ဂဒုဂ္ဂ-
သံသာရသာဂရသမုတ္တရဏာဝသာန’’န္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄၈။)အပရမုဒါဟရဏံ။ တဿတ္ထော – ကုမတယော ဟေ အညာဏာ! ပေမာဝဗန္ဓဟဒယေ သဗ္ဗေသု တုမှေသု နိစ္စံ ပဝတ္တိတဒဠှပေမာနုဗန္ဓစိတ္တေ သဒယေ တတောယေဝ ဒယာသဟိတေ တသ္မိံ ဇိနသ္မိံ ဝိသယဘူတေ ကိံ နု ကသ္မာ အပ္ပသန္နာ ဘဝထ, တထာ ဟိ ဝေါ တုမှာကံ တေန ဇိနေန ဥဂ္ဂေါ ဒါရုဏော စ, ဒုဂ္ဂေါ ဂန္တုမသက္ကုဏေယျော စ, သောယေဝ သံသာရသာဂရော တဿ သမုတ္တရဏံ ပရိယန္တပ္ပတ္တိယေဝ အဝသာနံ ယဿ တံ န ဝိဟိတံ အကတံ ဟိတံ ဝုဒ္ဓိ နာမ ကိံ ဟောတိ, န ဟောတေဝ။ ဧတ္ထာပိ သမာသဿ ပါကဋတ္တာ ဩဇော ဂုဏော ကန္တော ဟောတီတိ။
နနု ယ-တသဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓောတိ ကထံ ‘‘တဿေဝေကော’’တိ စ ‘‘တသ္မိံ နု ကိံ ကုမတယော’’တိ စ ဣစ္စာဒီသု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တယသဒ္ဒေါ နတ္ထီတိ? သစ္စံ, တထာပိ ပက္ကန္တတ္ထဝိသယော, ပသိဒ္ဓတ္ထဝိသယော, အနုဘူတတ္ထဝိသယော ဝါ တသဒ္ဒေါ ယသဒ္ဒံ နာပေက္ခတိ။ တထာ ဟိ –
‘‘သဝါသနေ ကိလေသေ သော၊ ဧကော သဗ္ဗေ နိဃာတိယ။
အဟု သုသုဒ္ဓသန္တာနော၊ ပူဇာနဉ္စ သဒါရဟော’’တိ။
ဧဝမာဒီသု ‘‘သော’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတသဒ္ဒေါ ‘‘ဗုဒ္ဓါနုဿတိမာဒိတော’’တိ ဧတ္ထ အတီတေန ဗုဒ္ဓသဒ္ဒေန ဝစနီယဝိသယော ဟောတိ။
‘‘အဂ္ဂိံ ပက္ခန္ဒ’ အထဝါ၊ ‘ပဗ္ဗတဂ္ဂါ ပတေ’တိ ဝါ။
ယဒိ ဝက္ခတိ ကတ္တဗ္ဗံ၊ ဉာတကာရီဟိ သော ဇိနော’’တိ။
ဧဝမာဒီသု တသဒ္ဒေါ ဉာတကာရီဟိ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ပသိဒ္ဓဗုဒ္ဓပဒတ္ထဝိသယော။
‘‘အတီတံ နာနုသောစာမိ၊ နပ္ပဇပ္ပာမ’နာဂတံ။
ပစ္စုပ္ပန္နေန ယာပေမိ၊ တေန ဝဏ္ဏော ပသီဒတီ’’တိ။
ဧဝမာဒီသု တသဒ္ဒေါ အနနုသောစနနပ္ပဇပ္ပနယာပနသင်္ခါတဝိဇာနနဝသေန အနုဘူတတ္ထဝိသယော, တသ္မာ တီသုပိ ဌာနေသု တသဒ္ဒေါ ယသဒ္ဒံ နာပေက္ခတေ။ ဧတ္ထ ပန ပက္ကန္တဝိသယော တသဒ္ဒေါ အဓိပ္ပေတော။ အပိစ ဥတ္တရဝါကျေ ဌိတော ယသဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗဝါကျေ တသဒ္ဒေ အသတိပိ တမေဝ ဒီပေတိ။ တထာ ဟိ –
ဗောဓိံ နမာမိ နတိဘာဇနမစ္စုဠာရံ၊
ပုညာကရံ ဘုဝနမဏ္ဍလသောတ္ထိဘူတံ။
ယော စက္ခုသောတသတိဂေါစရတံ သမေတော၊
ဒေါသာရိဒပ္ပမထနေ’ကရသော ဗုဓာနန္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၄၉။)ယော ဗုဓာနံ စက္ခုသောတသတီနံ ဂေါစရတံ ဝိသယဘာဝံ သမေတော ပတ္တော, တေသံယေဝ ဒေါသာရီနံ ကိလေသပစ္စတ္ထိကာနံ ဒပ္ပမထနေ ဒပ္ပမဒ္ဒနေ ဧကရသော ပဓာနကိစ္စော သမိဒ္ဓိဝန္တော ဝါ ဟောတိ, တံ ဗောဓိံ နမာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗဝါကျေ ပယောဇိတော ယသဒ္ဒေါ ဥတ္တရဝါကျေ တသဒ္ဒေါပါဒါနေ အသတိ သံသယမုပ္ပာဒယမာနော ဝါကျဿ ဦနတ္တံ ကရောတိ။ ဥဒါဟရဏံ ပန ပါကဋံ။
ပဒါဘိဓေယျဝိသယံ၊
သမာသဗျာသသမ္ဘဝံ။
ယံ ပါရိဏတျံ ဟောတိ’ဟ၊
သောပိ ဩဇောဝ တံ ယထာ။
֍ * ၁၂၃။ ‘‘ပဒိ’’စ္စာဒိ။ ပဒဿ အဘိဓေယျော အတ္ထော သော ဝိသယော ယဿ။ ယတ္ထ ပစုရသဒ္ဒါဘိဓေယျော အတ္ထော သံခိတ္တပဒေဟိ ဝုစ္စတေ, သော သမာသော။ ယတ္ထပ္ပကေဟိ ပဒေဟိ အဘိဓေယျတ္ထော ပစုရပဒေဟိ ဝုစ္စတေ, သော ဗျာသော။ တတော သမာသဗျာသတော သမ္ဘဝေါ ယဿ။ တံ တထာဝိဓံ ယံ ပါရိဏတျံ ပရိဏတဘာဝေါ ဟောတီတိ အနုဝဒိတွာ သောပိ ဣဟ သသတ္ထေ ဩဇောဝါတိ ဝိဓီယတေ။ တံ ယထေတျုဘယမ္ပိ ဥဒါဟရတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅၀။)֍ * ၁၂၃။ ‘‘ပဒေ’’စ္စာဒိ။ ပဒါနံ ဗဟူနံ အပ္ပကာနံ ဝါ ပဒါနံ အဘိဓေယျဝိသယံ ဝိတ္ထာရသံခိတ္တတ္ထဝိသယဝန္တံ သမာသဗျာသသမ္ဘဝံ ယထာက္ကမံ သင်္ခေပဝိတ္ထာရဒွယေန နိပ္ဖန္နံ နိပ္ဖတ္တိဝန္တံ ဝါ ယံ ပါရိဏတျံ ကတ္တူနံ ဂန္ထဝိသယေ ပရိဏတိပ္ပကာသကော ယော သဒ္ဒဓမ္မော အတ္ထဓမ္မော ဟောတိ, သဒ္ဒဂုဏော အတ္ထဂုဏောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, သောပိ ဣဟ သုဗောဓာလင်္ကာရေ ဩဇော နာမ သဒ္ဒဂုဏော အတ္ထဂုဏော။ တံ ယထာတိ ဒွီသု လက္ခိယံ ဒဿေတိ, ပဒါနံ အဘိဓေယျော ဝိသယော ယဿ ပါရိဏတျဿေတိ စ, သမာသော စ ဗျာသော စာတိ စ, တတော သမ္ဘဝန္တိ စ, တတော သမ္ဘဝေါ အဿာတိ စ, ပရိဏတဿ ကတ္တုနော ဂန္ထဿ ဧဝ ဝါ ဘာဝေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ကတ္တု ပါရိဏတျပက္ခေ တပ္ပကာသကဂန္ထဿ တဒတ္ထေန ပါရိဏတျံ သိဒ္ဓံ။
ဇောတယိတွာန သဒ္ဓမ္မံ၊
သန္တာရေတွာ သဒေဝကေ။
ဇလိတွာ အဂ္ဂိခန္ဓော’ဝ၊
နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
֍ * ၁၂၄။ ‘‘ဇောတယိတွာနေ’’စ္စာဒိ။ ဣမိနာ ဟေဋ္ဌာ ပစုရပဒါဘိဟိတော ဗုဒ္ဓဝံသော သင်္ခေပရူပေန ဝုတ္တော။
֍ * ၁၂၄။ ‘‘ဇောတယိ’’စ္စာဒိ။ သော တထာဂတော သဒ္ဓမ္မံ သပရိယတ္တိကံ နဝလောကုတ္တရသဒ္ဓမ္မံ ဇောတယိတွာန ဉာဏာလောကေန ဩဘာသေတွာ သဒေဝကေ သတ္တေ သန္တာရေတွာ သံသာရသာဂရပရိယန္တမုပနေတွာ အဂ္ဂိခန္ဓောဝ မဟာတေဇေန အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဝိယ ဇလိတွာ အနညသာဓာရဏရူပကာယသမ္ပတ္တိယာ ပဇ္ဇလိတွာ အန္တေ သသာဝကော သာဝကေဟိ သဟ နိဗ္ဗုတော ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတောတိ။ ဣမိနာ သကလဗုဒ္ဓဝံသေ ဗဟူဟိ ပဒေဟိ ဝုတ္တတ္ထော သင်္ခေပက္ကမေန ဝုတ္တော။ သတံ ဓမ္မော, သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနော ဝါ ဓမ္မောတိ စ, သဟ ဒေဝေဟိ ဝတ္တမာနာတိ စ, သဟ သာဝကေဟိ ဝတ္တမာနောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
မတ္ထကဋ္ဌီ မတဿာပိ၊ ရဇောဘာဝံ ဝဇန္တု မေ။
ယတော ပုညေန တေ သေန္တိ [သေန္တု (က.)]၊ ဇေနပါဒမ္ဗုဇဒွယေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅၁။)֍ * ၁၂၅။ ‘‘မတ္ထကဋ္ဌီ’’ဣစ္စာဒိ။ မတဿာပိ မရဏမာပန္နဿာပိ မေ မတ္ထကေ မုဒ္ဓနိ အဋ္ဌီ ရဇောဘာဝံ ဓူလိတ္တံ ဝဇန္တု ပါပုဏန္တု။ ကသ္မာတိ စေ? ယတော ယသ္မာ ကာရဏာ ပုညေန ကုသလေန ကမ္မေန ဟေတုနာ တေ ရဇာ ဇိနဿ ဣမေ ဇေနာ, ပါဒါ, တေယေဝ အမ္ဗုဇာနိဝ အမ္ဗုဇာနိ, တေသံ ဒွယေ သေန္တိ ပဝတ္တန္တိ, တထာ ဟောတု ဝါ မာ ဝါ, ပဏတိဂေဓေနေဝ ဝဒတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ကထမဟံ ဘဂဝတော ပါဒေ နိစ္စံ သိရသာ ပဏမာမီ’’တျဓိပ္ပာယော ဝိတ္ထာရေန ဝုတ္တော။
֍ * ၁၂၅။ ‘‘မတ္ထကိ’’စ္စာဒိ, မတဿာပိ မေ မယှံ မတ္ထကဋ္ဌီ မုဒ္ဓနိ အဋ္ဌီနိ ရဇောဘာဝံ အတိသုခုမရဇတ္တံ ဝဇန္တု ပါပုဏန္တု။ ကသ္မာ အာသီသနံ ကရောတီတိ စေ? ယတော ယသ္မာ ကာရဏာ ပုညေန မယှံ တထာဝိဓေန ကုသလကမ္မေန ဟေတုနာ တေ ရဇာ ဇေနပါဒမ္ဗုဇဒွယေ ဇိနပဋိဗဒ္ဓစရဏပဒုမယုဂဠေ သေန္တိ ပဝတ္တန္တိ, ဗုဒ္ဓဿ သိရိပါဒေ ကိဉ္စိပိ ရဇောဇလ္လံ န ဥပလိမ္ပတေဝ, တထာပိ ဝန္ဒနာဘိလာသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ‘‘ကထမဟံ ဘဂဝတော သိရိပါဒေ မုဒ္ဓနာ နိစ္စံ ပဏမာမီ’’တျဘိလာသော ဝိတ္ထာရေန ဝုတ္တော။ မတ္ထကေ အဋ္ဌီတိ စ, ရဇသော ဘာဝေါတိ စ, ဇိနဿ ဣမေတိ စ, ဇေနာ စ တေ ပါဒါ စေတိ စ, တေယေဝ အမ္ဗုဇာနီတိ စ, တေသံ ဒွယန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဣစ္စတြ နိစ္စံပဏတိ-ဂေဓော သာဓု ပဒိဿတိ။
ဇာယတေ’ယံ ဂုဏော တိက္ခ-ပညာန’မဘိယောဂတော။
֍ * ၁၂၆။ ဗျာသတ္တမေဝဿ ဝိဝရတိ ‘‘ဣစ္စတြိ’’စ္စာဒိနာ။ ဣစ္စေဝံ အတြ ဂါထာယံ ပဏတိယံ ပဏာမေ ဂေဓော အဓိကစ္ဆန္ဒော သာဓု သုန္ဒရံ ပဒိဿတိ ဝိညာယတေ, အယံ ယထာဝုတ္တော ဩဇော ဂုဏော ပရိဏတဘာဝသင်္ခါတော တိက္ခပညာနံ သာတိသယမတီနံ ဧဝံ သန္တေပိ အဘိယောဂတော ပုနပ္ပုနပ္ပဝတ္တိတပရိစယဗလေန ဇာယတေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅၂။)֍ * ၁၂၆။ ဣဒါနိ သံခိတ္တဿတ္ထဿ ဝိတ္ထာရေန ပကာသိတဘာဝံ ‘‘ဣစ္စတြ’’ဣစ္စာဒိနာ နိဒ္ဒိသတိ။ ဣတိ ဣမိနာ အနန္တရဂါထာယံ ဝုတ္တက္ကမေန အတြ ဣမိဿံ ဂါထာယံ နိစ္စံပဏတိဂေဓော နိရန္တရပဏာမေ အဓိကကတ္တုကာမတာကုသလစ္ဆန္ဒော သာဓု ဝိဘူတော ဝိဘူတံ ဝါ ပဒိဿတိ ပညာယတိ, အယံ ဂုဏော ယထာဝုတ္တော အယံ ပရိဏတဘာဝသင်္ခါတော ဩဇော နာမ သဒ္ဒတ္ထဂုဏော တိက္ခပညာနံ သုခုမဗုဒ္ဓိမန္တာနံ အဘိယောဂတော ဂန္ထဝိသယဘူတေန နိရန္တရာဘျာသေနေဝ ဇာယတေ သိဇ္ဈတိ, ဝတ္တု ပါရိဏတျေနေဝ ဘဝနတော ယေသံ ကေသဉ္စိ ယေန ကေနစိ ပကာရေန န သိဇ္ဈတီတိ။ နိစ္စံ ပဝတ္တာ ပဏတီတိ စ, တဿံ ဂေဓောတိ စ, တိက္ခာ ပညာ ယေသန္တိ စ, အဘိ ပုနပ္ပုနံ ယောဂေါ ယုဉ္ဇနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
မဓုရတ္တံ ပဒါသတ္တိ-ရနုပ္ပာသဝသာ ဒွိဓာ။
သိယာ သမသုတိ ပုဗ္ဗာ၊ ဝဏ္ဏာဝုတ္တိ ပရော ယထာ။
֍ * ၁၂၇။ မာဓုရိယမဝဓာရယမာဟ ‘‘မဓုရတ္တ’’မိစ္စာဒိ။ သဝနီယတ္တေန မနောဟရတ္တံ မဓုရတ္တံ။ တံ ပဒါနိ ဝါကျာလင်္ကာရာနိ သမာနာနိ ဥတ္တရုတ္တရေဟိ, တေသံ အာသတ္တိ ဌာနာဒိနာယထာကထဉ္စိ သမသုတီနံ အာသန္နတာ ပဒါသတ္တိ, ပဌမပ္ပယုတ္တဿက္ခရဿ ပစ္ဆာ ပါသော ပက္ခေပေါ အနုပ္ပာသော, ပဒါသတ္တိ စ အနုပ္ပာသော စ, တေသံ ဝသေန ဒွိဓာ ဟောတိ။ ‘‘ကီဒိသာ တေ’’တိ အာဟ ‘‘သိယာ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗာ ပဌမာဘိဟိတာ ပဒါသတ္တိ သမာ ယေန ကေနစိ ဌာနမတ္တာသံယောဂါဒိနာ ပဒန္တရေန သုတိ ဝဏ္ဏော ယဿာ သာ သိယာ ဘဝေယျ, ပရော ပစ္ဆိမော အနုပ္ပာသော တု ဝဏ္ဏဿ သရဗျဉ္ဇနလက္ခဏဿ အာဝုတ္တိ ပုနပ္ပုနုစ္စာရဏံ သိယာတိ။ ဧဝံ ကတ္ထစိ ဗန္ဓေ သမာနပဒါသတ္တိ ကတ္ထစိ အနုပ္ပာသော ကတ္ထစိ တဒုဘယံ, ဒွယေန ရဟိတော ဝိရသော ဗန္ဓော နဿာဒီယတေ ကဝီဟိ, တာဒိသံ မဓုရတ္တံ ဒုဝိဓံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, သိလေသသမတာနွိတန္တုစ္စန္တမေဝ ရမဏီယံ သိယာတိ လက္ခဏံ ဒဿေတွာ ‘‘ယထေ’’တိ လက္ခိယမုဘယတ္ထောဒါဟရတိ ‘‘ယဒေ’’စ္စာဒိနာ, ‘‘မုနိန္ဒိ’’စ္စာဒိနာ စ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅၃။)֍ * ၁၂၇။ ဣဒါနိ မဓုရဂုဏံ ဒဿေတိ ‘‘မဓုရိ’’စ္စာဒိနာ။ မဓုရတ္တံ သဝနီယဘာဝတော မနောဟရတ္တံ မဓုရဂုဏံ, ပဒါနံ ဝါကျာဝယဝသင်္ခါတာနံ သျာဒျန္တာဒီနံ ဥပရူပရိပဒေဟိ သမာနာနံ အာသတ္တိ ဌာနကရဏာဒိနာ ယေန ကေနစိ ပကာရေန အညမညံ အာသန္နတာ, အနုပ္ပာသော ပုဗ္ဗုစ္စာရိတဝဏ္ဏာနံ ပုန ပက္ခိပနဉ္စာတိ ဒွိန္နံ ဝသာ ဝိဘာဂေန ဒွိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗာ ပဒါသတ္တိ သမသုတိ သိယာ, ပုဗ္ဗာပရဝဏ္ဏာနံ ဌာနမတ္တာကရဏာဒီဟိ အာသန္နသုတိသင်္ခတဝဏ္ဏဝုတ္တိ ဟောတိ, ပရော အနုပ္ပာသော ပန ဝဏ္ဏာဝုတ္တိ သရဗျဉ္ဇနသဘာဝါနံ ပုဗ္ဗုစ္စာရိတဝဏ္ဏာနံ ပုနပ္ပုနုစ္စာရဏံ သိယာတိ။ ယထာတိ ဒွီသု ဥဒါဟရဏမာဒိသတိ။ ဧဝံ ကတ္ထစိ ဗန္ဓေ ပဒါသတ္တိ ကတ္ထစိ အနုပ္ပာသော ကတ္ထစိ တဒုဘယံ, ဒွီဟိ ဝိနိမုတ္တော ပန ဗန္ဓော ဝိညူဟိ အဿာဒနီယော န ဟောတိ။ ဥပရိ ဝက္ခမာနာဟိ သိလေသသမတာဟိ ယုတ္တံ မဓုရတ္တံ ပန ဝိသေသတော အဿာဒနီယံ ဟောတီတိ။ မဓုရဿ ဗန္ဓဿ ဘာဝေါတိ စ, ပဒါနံ အာသတ္တီတိ စ, အနု ပစ္ဆာ ပါသော ပက္ခေပေါတိ စ, ပဒါသတ္တိ စ အနုပ္ပာသော စာတိ စ, တေသံ ဝသော ဘေဒေါတိ စ, သမာ သုတိ ဝဏ္ဏော ယဿာတိ စ, ဝဏ္ဏဿ အာဝုတ္တီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ယဒါ ဧသော’ဘိသမ္ဗောဓိံ၊
သမ္ပတ္တော မုနိပုင်္ဂဝေါ။
တဒါ ပဘုတိ ဓမ္မဿ၊
လောကေ ဇာတော မဟုဿဝေါ။
֍ * ၁၂၈။ ဧသော မုနိပုင်္ဂဝေါ ယဒါ ယတော ပဘုတိ အဘိသမ္ဗောဓိံ သဗ္ဗညုတညာဏံ သမ္ပတ္တော သမဓိဂတော, တဒါ ပဘုတိ တတော အာရဗ္ဘ ဓမ္မဿ စတုသတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒဿ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယသင်္ခါတဿ မဟုဿဝေါ မဟန္တော အဗ္ဘုဒယော နိပ္ပဋိပက္ခာ ပဝတ္တိ လောကေ တိဝိဓေ ဇာတော အဟောသီတိ။ ဣဟ ကွစိ ဒီဃတာကတံ သဒိသတ္တံ, ကွစိ ဌာနကတံ, ကွစိ သံယောဂကတံ, ကွစိ အညထာ, တေနာဟ ‘‘သိယာ သမသုတိ ပုဗ္ဗာ’’တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅၄။)֍ * ၁၂၈။ ‘‘ယဒိ’’စ္စာဒိ။ ဧသော မုနိပုင်္ဂဝေါ ယဒါ အဘိသမ္ဗောဓိံ သဗ္ဗညုတံ သမ္ပတ္တော သသန္တာနေ ဥပ္ပာဒနဝသေန သမ္ပာပုဏိ, တဒါ ပဘုတိ တတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မဿ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနာဒိပဘေဒဿ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မဿ မဟုဿဝေါ မဟာဘိဝုဒ္ဓိ လောကေ ကာမာဒိလောကတ္တယေ ဇာတောတိ။ ဣဟ ‘‘ယဒါ ဧသော’’တိ ဒီဃကာလဝသေန အာသန္နတာ, ‘‘ယ ဧ’’တိ ဌာနဝသေန အာသန္နတာ, ‘‘အဘိသမ္ဗောဓိံ သမ္ပတ္တော’’တိ သံယောဂဝသေန အာသန္နတာ, ‘‘ဘိ ဓိ’’န္တိ ဓနိတတော အာသန္နတာတိ ဣစ္စာဒိနာ ပဒါသတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ စ, ပုမာ စ သော ဂေါစေတိ စ, မုနီနံ ပုင်္ဂဝေါတိ စ, မဟန္တော စ သော ဥဿဝေါ စာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
မုနိန္ဒမန္ဒဟာသာ တေ၊ ကုန္ဒသန္ဒောဟဝိဗ္ဘမာ။
ဒိသန္တ’မနုဓာဝန္တိ၊ ဟသန္တာ စန္ဒကန္တိယော။
֍ * ၁၂၉။ ကုန္ဒာနံ ကုသုမာနံ သန္ဒောဟော သမူဟော, တဿ ဝိဗ္ဘမော ယေသံ တေ, မုနိန္ဒဿ မန္ဒဟာသာ မနုညာ ဟသိတာနိ စန္ဒဿ ကန္တိယော သောဘာယော ဟသန္တာ ဝိဍမ္ဗယန္တာ ဒိသန္တမနုဓာဝန္တိ အနုဝိစရန္တိ။ ဣစ္စတြ နကာရသဟိတဿ ဒကာရဿ, တကာရဿ စာနုဝတ္တနံ။
‘‘ဣန္ဒနီလဒလဒွန္ဒ-သုန္ဒရံ သိရိမန္ဒိရံ။
မုနိန္ဒနယနဒွန္ဒံ၊ ဝိန္ဒတိ’န္ဒီဝရဇ္ဇုတိံ’’။
ဣစ္စပရမုဒါဟရဏံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅၅။)֍ * ၁၂၉။ ‘‘မုနိန္ဒိ’’စ္စာဒိ။ ကုန္ဒသန္ဒောဟဝိဗ္ဘမာ သုပုပ္ဖိတကုန္ဒကုသုမရာသိသဒိသလီလာဝန္တာ တေ မုနိန္ဒမန္ဒဟာသာ ဗုဒ္ဓဿ မနုညာ ဟသိတာ စန္ဒကန္တိယော နိမ္မလစန္ဒကိရဏေ ဟသန္တာ နိန္ဒန္တာ ဒိသန္တံ တံ တံ ဒိသံ, ဒိသာပရိယန္တံ ဝါ အနုဓာဝန္တိ ဝိဓာဝန္တီတိ။ ဧတ္ထ နကာရသဟိတဒကာရဿ, နကာရသဟိတတကာရဿ စ အာဝုတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ မန္ဒာ စ တေ ဟာသာ စေတိ စ, မုနိန္ဒဿ မန္ဒဟာသာတိ စ, ကုန္ဒာနံ သန္ဒောဟောတိ စ, တဿ ဝိဗ္ဘမော ယေသန္တိ စ, ဒိသာယေဝ ဒိသန္တံ, ဒိသာနံ ဝါ အန္တန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
‘‘ဣန္ဒနီလဒလဒွန္ဒ-သုန္ဒရံ သိရိမန္ဒိရံ။
မုနိန္ဒနယနဒွန္ဒံ၊ ဝိန္ဒတိ’န္ဒီဝရဇ္ဇုတိ’’န္တိ။
ဣဒမ္ပိ နကာရသဟိတဒကာရဝဏ္ဏာဝုတ္တိယာ အပရမုဒါဟရဏံ။
တတ္ထ ဣန္ဒနီလဒလဒွန္ဒသုန္ဒရံ ဣန္ဒနီလမဏိသကလိကာယုဂဠမိဝ မနောဟရံ သိရိမန္ဒိရံ တတောယေဝ သောဘာယ နိဝါသဋ္ဌာနဘူတံ မုနိန္ဒနယနဒွန္ဒံ ဣန္ဒီဝရဇ္ဇုတိံ နီလုပ္ပလကန္တိံ ဝိန္ဒတိ အနုဘောတိ, ဣန္ဒီဝရဇ္ဇုတိသမာနာတိ အဓိပ္ပာယော။
သဗ္ဗကောမလဝဏ္ဏေဟိ၊ နာ’နုပ္ပာသော ပသံသိယော။
ယထာ’ယံ မာလတီမာလာ၊ လိနလောလာလိမာလိနီ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅၆။)֍ * ၁၃၀။ ယေဟိ ကေဟိစိ အာဝုတ္တိတော အနုပ္ပာသောတိ စေ? နေတျာဟ ‘‘သဗ္ဗ’’ဣစ္စာဒိ။ သဗ္ဗေဟိ ကောမလေဟိ သုကုမာရေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ အက္ခရေဟိ အနုပ္ပာသော န ပသံသိယော သိလာဃနီယော န ဟောတိ သိလေသဝိရောဓိတ္တာ။ ‘‘ယထေ’’တိ တံ ဥဒါဟရတိ။ အယံ မာလတီမာလာ ဇာတိကုသုမဒါမံ လိနာနံ ဗျာဓိတာနံ လောလာနံ ကုသုမရသာရဗ္ဘ လောလုပါနံ အလီနံ ဘမရာနံ မာလာ ပန္တိ သာ အဿာ အတ္ထီတိ လိနလောလာလိမာလိနီ။
֍ * ၁၃၀။ ဝုတ္တာနုပ္ပာသောပိ သဗ္ဗကောမလဝဏ္ဏေဟိ ဝိရစိတော န ပသံသိယောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗကောမလဝဏ္ဏေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗကောမလဝဏ္ဏေဟိ သဗ္ဗေဟိ သုကုမာရက္ခရေဟိ ကတော အနုပ္ပာသော ဝဏ္ဏာဝုတ္တိလက္ခဏော န ပသံသိယော သိလေသာလင်္ကာရဝိရုဒ္ဓတ္တာ ပသတ္ထော န ဟောတိ။ ‘‘ယထာ’’တိ တမုဒါဟရတိ။ အယံ မာလတီမာလာ ဧသာ ဇာတိသုမနမာလိကာ လိနာနံ ဗျာဝဋာနံ ပတန္တာနံ လောလာနံ ဂန္ဓလုဒ္ဓါနံ အလီနံ ဘမရာနံ မာလိနီ ပန္တိယုတ္တာတိ။ ဧတ္ထ လကာရဿေဝ ပုနပ္ပုနပ္ပယောဂေန ကောမလဝဏ္ဏာဝုတ္တိ။ မာလတီနံ မာလာတိ စ, လောလာ စ တေ အလယော စာတိ စ, လိနာ စ တေ လောလာလယော စာတိ စ, တေသံ မာလာတိ စ, သာ အဿ အတ္ထီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
မုဒူဟိ ဝါ ကေဝလေဟိ၊
ကေဝလေဟိ ဖုဋေဟိ ဝါ။
မိဿေဟိ ဝါ တိဓာ ဟောတိ၊
ဝဏ္ဏေဟိ သမတာ ယထာ။
֍ * ၁၃၁။ သမတံ သမ္ဘာဝေတိ ‘‘မုဒူဟိ’’စ္စာဒိနာ။ ကေဝလေဟိ ကေဝလဖုဋာဒိဘာဝါပဝတ္တေဟိ သကလေဟိ မုဒူဟိ စတူသုပိ ပါဒေသု သဇာတိယေဟိ အသိထိလကောမလေဟိ ဝါ ကကာရာဒီဟိ ဝါ သိထိလကောမလဿ သိလေသပဋိပက္ခတ္တာ ကေဝလေဟိ ဖုဋေဟိ ဝါ အဓိမတ္တသုတီဟိ ဘကာရာဒီဟိ [ရာဂါဒီဟိ (က.)] ဝါ အကိစ္ဆဝစနီယေ ကိစ္ဆဝစနီယဿ သုခုမာလဝိပရိယယတ္တာ မိဿေဟိ ဝါ မဇ္ဈိမသုတီဟိ မုဒုဘူတသံသဋ္ဌေဟိ ဝါ ဝဏ္ဏေဟိ အက္ခရေဟိ ကရဏဘူတေဟိ သမတာ တိဓာ ဟောတိ ဂဇ္ဇေ ပဇ္ဇေ ဝါ။ ‘‘ယထေ’’တိ တိဝိဓမုဒါဟရတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅၇။)֍ * ၁၃၁။ ဣဒါနိ သမတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘မုဒူဟိ’’စ္စာဒိမာဟ။ ကေဝလေဟိ ဖုဋမိဿေဟိ အညတ္တာ သကလေဟိ မုဒူဟိ သိထိလကောမလေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ ကကာရာဒီဟိ ဝါ ကေဝလေဟိ ဖုဋေဟိ ကေဝလကောမလဝဏ္ဏရဟိတတ္တာ သကလေဟိ အကိစ္ဆုစ္စာရဏီယေဟိ အဓိမတ္တသုတီဟိ ဘကာရာဒီဟိ ဝဏ္ဏေဟိ ဝါ မိဿေဟိ ယထာဝုတ္တမုဒုဖုဋသမ္မိဿေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ ဝါ ကရဏဘူတေဟိ သမတာ ဂဇ္ဇေ ဝါ ပဇ္ဇေ ဝါ တိဓာ ဟောတီတိ။ ယဒိ သိထိလကောမလဝဏ္ဏေဟိ ဝိစရိတံ သိလေသာလင်္ကာရဿ, ကိစ္ဆုစ္စာရဏီယေဟိ ဖုဋဝဏ္ဏေဟိ ကတံ သုခုမာလာလင်္ကာရဿ စ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ ‘‘ယထာ’’တိ တိဝိဓမုဒါဟရတိ။
ကေဝလမုဒုသမတာ
ကောကိလာလာပသံဝါဒီ၊
မုနိန္ဒာလာပဝိဗ္ဘမော။
ဟဒယင်္ဂမတံ ယာတိ၊
သတံ ဒေတိ စ နိဗ္ဗုတိံ။
֍ * ၁၃၂။ ‘‘ကောကိလေ’’စ္စာဒိ။ ကောကိလာနံ ကရဝီကသကုဏာနံ အာလာပေါ ကူဇိတံ, တံ သံဝဒတိ ပကာသတိ သီလေနာတိ ကောကိလာလာပသံဝါဒီ, တံသဒိသောတိ အတ္ထော, မုနိန္ဒဿ အာလာပေါ ဝိသဋ္ဌာဒိအဋ္ဌင်္ဂိကော သရော တဿ ဝိဗ္ဘမော ဝိလာသော သတံ သပ္ပုရိသာနံ ဟဒယင်္ဂမတံ မနောနုသာရိတံ မဓုရဘာဝံ ယာတိ, နိဗ္ဗုတိံ နိဗ္ဗာနဉ္စ တေသံ ဒေတိ။
֍ * ၁၃၂။ ‘‘ကောကိလိ’’စ္စာဒိ။ ကောကိလာနံ ကရဝီကသကုဏာနံ အာလာပံ နာဒလီလံ သံဝါဒီ ပကာသနသီလော, တံသဒိသောတိ အဓိပ္ပာယော, မုနိန္ဒဿ သဗ္ဗညုနော အာလာပဿ ဝိသဋ္ဌာဒိအဋ္ဌင်္ဂိကနာဒဿ ဝိဗ္ဘမော ဝိလာသော သတံ သပ္ပုရိသာနံ ဟဒယင်္ဂမတံ စိတ္တာရာဓိတဘာဝံ ယာတိ စ, နိဗ္ဗုတိံ သုတသမ္ဗန္ဓေန တေသံယေဝ သာဓူနံ နိဗ္ဗာနံ ဒေတိ စ ဒေန္တောပိ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ကောကိလာလာပသဒ္ဒေန နိဿိတေ နိဿယဝေါဟာရေန လီလာ ဂဟိတာ။
ကေဝလဖုဋသမတာ
သမ္ဘာဝနီယသမ္ဘာဝံ၊
ဘဂဝန္တံ ဘဝန္တဂုံ။
ဘဝန္တသာဓနာကင်္ခီ၊
ကော န သမ္ဘာဝယေ ဝိဘုံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅၈။)֍ * ၁၃၃။ ‘‘သမ္ဘာဝနီယေ’’စ္စာဒိ။ သမ္ဘာဝနီယော အာဒရဏီယော။ သဒေဝကေ လောကေ သန္တော သောဘနော ဘာဝေါ အဓိပ္ပာယော ယဿ တံ။ ဘဝန္တံ နိဗ္ဗာနံ ဂတောတိ ဘဝန္တဂု, တံ ဝိဘုံ။ ဘဂဝန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ။ ဘဝဿ သံသာရဿ အန္တော အဝသာနံ နိဗ္ဗာနံ, တဿ သာဓနံ သမ္ပာဒနမာကင်္ခတိ သီလေနာတိ ဘဝန္တသာဓနာကင်္ခီ, ကော နာမ သံသာရဝတ္တိဇနော။ န သမ္ဘာဝယေ အာဒရံ န ကရေယျ, ကရောတျေဝါတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၃၃။ ‘‘သမ္ဘာဝနီယိ’’စ္စာဒိ။ သမ္ဘာဝနီယသမ္ဘာဝံ သဒေဝကေန လောကေန အာဒရဏီယသောဘနာဓိပ္ပာယံ ဘဝန္တဂုံ ဘဝဿ အန္တသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ ဂတံ ဝိဘုံ ပဘုံ ဘဂဝန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဘဝန္တသာဓနာကင်္ခီ နိဗ္ဗာနသာဓနာဘိလာသီ ကော ကတမော သံသာရဝတ္တိဇနော န သမ္ဘာဝယေ အာဒရံ န ကရေယျ, ကရောတျေဝ။ သန္တော စ သော ဘာဝေါ စာတိ စ, သမ္ဘာဝနီယော သမ္ဘာဝေါ ယဿေတိ စ, ဘဝဿ အန္တန္တိ စ, ဘဝန္တံ ဂတောတိ စ, တဿ သာဓနန္တိ စ, တံ အာကင်္ခတိ သီလေနာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
မိဿကသမတာ
လဒ္ဓစန္ဒနသံသဂ္ဂ-သုဂန္ဓိမလယာနိလော။
မန္ဒ’မာယာတိ ဘီတောဝ၊ မုနိန္ဒမုခမာရုတာ။
֍ * ၁၃၄။ ‘‘လဒ္ဓိ’’စ္စာဒိ။ လဒ္ဓါ စန္ဒနတရူနံ သံသဂ္ဂေါ ပရိစယော တေန သောဘနော ဂန္ဓော အဿာတိ သုဂန္ဓီ သုရဘိ မလယာနိလောဒက္ခိဏပဝမာနော မုနိန္ဒဿ မုခမာရုတာ ဘီတောဝ တာဒိသမုဒုတ္တသီတလတ္တသုဂန္ဓသမ္ပတ္တိယာ အတ္တနော ဒူရတရတ္တာ အာယာတိ အနုဝတ္တတိ။ မန္ဒန္တိ အာဂမနကြိယာဝိသေသနံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၅၉။)֍ * ၁၃၄။ ‘‘လဒ္ဓိ’’စ္စာဒိ။ လဒ္ဓစန္ဒနသံသဂ္ဂသုဂန္ဓိမလယာနိလော ပဋိလဒ္ဓစန္ဒနတရုသာရသမဝါယေန သောဘနဂန္ဓသမန္နာဂတော မလယဒေသတော အာဂစ္ဆမာနမာလုတော မုနိန္ဒမုခမာရုတာ ဗုဒ္ဓဿ မုခသုရဘိဝါသိတပဝနတော ဘီတော ဣဝ တာဒိသမုဒုသုရဘိသီတလတ္တဿ အတ္တနိ အသမ္ဘဝတော ဘီတောဝ မန္ဒံ သဏိကံ ယာတိ အဘိမုခမေတီတိ။ စန္ဒနာနံ သံသဂ္ဂေါတိ စ, လဒ္ဓါ စ သော စန္ဒနသံသဂ္ဂေါတိ စ, သောဘနော ဂန္ဓော ယဿာတိ စ, လဒ္ဓစန္ဒနသံသဂ္ဂေန သုဂန္ဓီတိ စ, မလယတော အာဂတော အနိလောတိ စ, မုနိန္ဒမုခတော နိက္ခန္တော မာရုတောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ မန္ဒန္တိ ကြိယာဝိသေသနံ။ ဧတ္ထ တိဝိဓသမတာယံ ‘‘ကောကိလာလာပသံဝါဒိ’’စ္စာဒိတိဝိဓလက္ခိယဿာပိ ‘‘မုဒူဟိ ဝါ ကေဝလေဟိ’’စ္စာဒိနာ ဒဿိတလက္ခဏတ္တယေန တုလျတာ သုပါကဋာဝါတိ။
အနိဋ္ဌုရက္ခရပ္ပာယာ၊ သဗ္ဗကောမလနိဿဋာ။
ကိစ္ဆမုစ္စာရဏာပေတ-ဗျဉ္ဇနာ သုခုမာလတာ။
֍ * ၁၃၅။ သုခုမာလတာ ကထီယတိ ‘‘အနိဋ္ဌုရက္ခရေ’’စ္စာဒိနာ။ အနိဋ္ဌုရာနိ အဖရုသာနိ အက္ခရာနိ ဝဏ္ဏာနိ ပါယာနိ ဗဟူနိ ယဿာ သာ တထာ, ‘‘နိဋ္ဌုရာနိ အပ္ပကာနီ’’တိ ပါယဂ္ဂဟဏေန သူစိတံ, တတောယေဝ သဗ္ဗေဟိ ကေဝလေဟိ ကောမလေဟိ သိထိလေဟိ လဃူဟိ အက္ခရေဟိ နိဿဋာ နိဂ္ဂတာ ကိစ္ဆေန ဒုက္ခေန ဥစ္စာရဏာ တတော အပေတာနိ အပဂတာနိ ဗျဉ္ဇနာနိ ယဿာ သာတိ အနုဝဒိတွာ သုခုမာလတာ ဝိဓီယတေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆၀။)֍ * ၁၃၅။ ဣဒါနိ သုခုမာလတံ ဒဿေတိ ‘‘အနိဋ္ဌုရေ’’စ္စာဒိနာ။ အနိဋ္ဌုရက္ခရပ္ပာယာ အကက္ကသဝဏ္ဏဗဟုလာ သဗ္ဗကောမလနိဿဋာ အနိဋ္ဌုရက္ခရာနံ ယေဘုယျဂ္ဂဟဏတောယေဝ သကလသိထိလဝဏ္ဏဝိရဟိတာ ကိစ္ဆမုစ္စာရဏာပေတဗျဉ္ဇနာ ဒုက္ခုစ္စာရဏီယဝဏ္ဏေဟိ ဝိဂတအက္ခရသမန္နာဂတာ သုခုမာလတာ နာမာတိ။ အနိဋ္ဌုရာနိ အက္ခရာနိ ပါယာနိ ဗဟူနိ ယဿန္တိ စ, သဗ္ဗေ စ တေ ကောမလာ စေတိ စ, တေဟိ နိဿဋာတိ စ, ကိစ္ဆေန ဥစ္စာရဏာတိ စ, တေဟိ အပေတာနီတိ စ, တာနိ ဗျဉ္ဇနာနိ ယဿာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ နိဂ္ဂဟီတာဂမော။
ပဿန္တာ ရူပဝိဘဝံ၊ သုဏန္တာ မဓုရံ ဂိရံ။
စရန္တိ သာဓူ သမ္ဗုဒ္ဓ-ကာလေ ကေဠိပရမ္မုခါ။
֍ * ၁၃၆။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပဿန္တာ’’ဣစ္စာဒိ။ ရူပဝိဘဝံ ရူပသမ္ပတ္တိံ ပဿန္တာ မဓုရံ ဂိရံ ဝါစံ သုဏန္တာ သာဓဝေါ ကေဠိပရမ္မုခါ ကီဠာယ နိစ္ဆန္တာ စရန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတ္ထာတိ အာဟ ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓကာလေ’’တိ။
֍ * ၁၃၆။ ‘‘ပဿန္တိ’’စ္စာဒိနာ လက္ခိယမုဒါဟရတိ, တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။
အလင်္ကာရဝိဟီနာပိ၊ သတံ သမ္မုခတေ’ဒိသီ။
အာရောဟတိ ဝိသေသေန၊ ရမဏီယာ တဒုဇ္ဇလာ။
֍ * ၁၃၇။ ဝိသိဋ္ဌဿာညဓမ္မဿ အဘာဝေပိမိနာဝေါပါဒေယော ဗန္ဓောတိ အာဟ ‘‘အလင်္ကာရေ’’စ္စာဒိ။ အလင်္ကာရေဟိ ဝိဟီနာပိ ဧဒိသီ သုခုမာလတာ သတံ ပဏ္ဍိတဇနာနံ သမ္မုခတံ အဘိမုခဘာဝံ ဝါစာဂေါစရတ္တံ အာရောဟတိ ဥပဂစ္ဆတိ, ကိမုတအတ္ထာလင်္ကာရာလင်္ကိတေတျပိသဒ္ဒေါ။ တေန သဘာဝဝုတျာဒိနာ အလင်္ကာရေန ဥဇ္ဇလာ ဒိတ္တာ ပန ဝိသေသေနာတိသယေန ရမဏီယာ မနုညာတိ။
֍ * ၁၃၇။ ‘‘အလင်္ကာရေ’’စ္စာဒိ။ ဧဒိသီ ဧဝံဝိဓာ သုခုမာလတာ အလင်္ကာရဝိဟီနာပိ အတ္ထာလင်္ကာရဝိရဟိတာပိ သတံ ပညဝန္တာနံ သမ္မုခတံ အဘိမုခဘာဝံ တေသံ ဝစနဝိသယဘာဝန္တိ အတ္ထော အာရောဟတိ ပါပုဏာတိ။ တဒုဇ္ဇလာ တေန သဘာဝဝုတ္တိဝင်္ကဝုတ္တိသမ္ဘူတေန အတ္ထာလင်္ကာရေန ဇောတမာနာ ဝိသေသေန အတိသယေန ရမဏီယာ မနုညာ ဟောတိ။ အလင်္ကာရေဟိ ဝိဟီနာတိ စ, တေန ဥဇ္ဇလာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆၁။)ရောမဉ္စပိဉ္ဆရစနာ၊ သာဓုဝါဒါဟိတဒ္ဓနီ။
လဠန္တိ’မေ မုနီမေဃု-မ္မဒါ သာဓု သိခါဝလာ။
֍ * ၁၃၈။ တမုဒါဟရတိ ‘‘ရောမဉ္စေ’’စ္စာဒိနာ။ ရောမဉ္စာ လောမဟံသာ ဣဝ ရောမဉ္စာ ဧဝ ဝါ, ပိဉ္ဆာနိ ဗရိဟာနိ [ပရိဟာရာနိ (က.)] တေသံ ရစနာ ဆတ္တာကာရေန ဝိဓာနံ ယေသံ တေ တထာ, ‘‘သာဓူ’’တိ ဝါဒေါ ဝစနံ တံသဒိသောယေဝ ဝါ, အာဟိတော ဓနိ ကေကာသင်္ခါတော ယေသံ တေ တထာ, မုနိမေဃေန မုနိသဒိသေန မုနိသင်္ခါတေန ဝါ ဝါရိဒေန ဥမ္မဒါ မတ္တာ သာဓုသဒိသာ သာဓု ဧဝ ဝါ သိခါဝလာ မယူရာ လဠန္တိ လီလောပေတာ ဝိစရန္တိ, အညမညံ ရမန္တီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၃၈။ အတ္ထာလင်္ကာရယုတ္တသုခုမာလတမုဒါဟရတိ ‘‘ရောမေ’’စ္စာဒိနာ။ ရောမဉ္စပိဉ္ဆရစနာ လောမဟံသသဒိသာ ရောမာ ဧဝ ဝါ ပိဉ္ဆာနံ ဗရိဟာနံ ရစနာ ဆတ္တာကာရေန ဝိတ္ထာရဝန္တာ သာဓုဝါဒါဟိတဒ္ဓနီ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝစနသဒိသေဟိ သာဓုဝါဒေဟိ ဝါ ပဝတ္တကေကာနိန္နာဒေဟိ သမန္နာဂတာ မုနိမေဃုမ္မဒါ မုနိသဒိသေန မုနိသင်္ခါတေန ဝါ မေဃေန သဉ္ဇာတမဒါ ဣမေ သာဓုသိခါဝလာ သဇ္ဇနသဒိသာ သာဓုနော ဧဝ ဝါ မယူရာ လဠန္တိ လီလောပေတာ ဘဝန္တီတိ။ ဣဒံ အသေသဝတ္ထုဝိသယံ သမာသရူပကံ အမုချပက္ခေ ‘‘ရောမဉ္စာ ဝိယ သာဓုဝါဒေါ ဝိယ မုနိ ဝိယ သာဓဝေါ ဝိယာ’’တိ စ, မုချပက္ခေ ‘‘ပိဉ္ဆရစနာ ဝိယ အာဟိတဒ္ဓနီ ဝိယ မေဃော ဝိယ သိခါဝလာ ဝိယာ’’တိ ဥပစရိတဗ္ဗံ။ ရောမဉ္စာ ဧဝ ပိဉ္ဆာနီတိ စ, တေသံ ရစနာ ယေသန္တိ စ, ‘‘သာဓု’’ဣတိ ဝါဒေါတိ စ, အာဟိတော စ သော ဓနိ စေတိ စ, သာဓုဝါဒေါ အာဟိတဒ္ဓနိ ယေသန္တိ စ, မုနိ ဧဝ မေဃောတိ စ, တေန ဥမ္မဒါတိ စ, သာဓဝေါ ဧဝ သိခါဝလာတိ စ ဝါကျံ။ ‘‘မုနီမေဃော’’တိ ဧတ္ထ ဒီဃတ္တံ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထံ။
သုခုမာလတ္တမတ္ထေဝ၊ ပဒတ္ထဝိသယမ္ပိ စ။
ယထာ မတာဒိသဒ္ဒေသု၊ ကိတ္တိသေသာဒိကိတ္တနံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆၂။)֍ * ၁၃၉။ န ကေဝလံ သုခုမာလတာ သဒ္ဒေဝ, အတ္ထေပီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သုခုမာလတ္တ’’မိစ္စာဒိ။ အတ္ထေဝါတိ ဝိဇ္ဇတေဝ, တံ တု အနောစိတျဂါမ္မာဒိဝဇ္ဇနာ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘ယထေ’’တိ တမုဒါဟရတိ။ မတာဒိသဒ္ဒေသု ဝတ္တဗ္ဗေသု ကိတ္တိသေသာဒီနံ သဒ္ဒါနံ ကိတ္တနံ ကထနံ။
֍ * ၁၃၉။ အယံ သုခုမာလတာ န ကေဝလံ သဒ္ဒေဝ, အတ္ထေပီတိ ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘သုခုမာလတ္တ’’မိစ္စာဒိ။ သုခုမာလတ္တမတ္ထေဝ ပဒတ္ထဝိသယမ္ပိ စ ပဒါဘိဓေယျဂေါစရမ္ပိ သုခုမာလတ္တံ အတ္ထေဝ, တဉ္စ ဩစိတျဟီနဂါမ္မဒေါသပရိဟာရေန သိဇ္ဈတိ။ ‘‘ယထာ’’တိ တမုဒါဟရတိ။ မတာဒိသဒ္ဒေသု ဝတ္တဗ္ဗေသု ကိတ္တိသေသာဒိသဒ္ဒါနံ ကိတ္တနံ ကထနန္တိ။ မတော ဣတိအာဒိ ယေသံ ‘‘ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တော’’ ဣစ္စာဒီနမိတိ စ, ကိတ္တိသေသော ဣတိအာဒိယေသံ ‘‘ဒေဝတ္တံ ဂတော, သဂ္ဂကာယမလင်္ကရီ’’တျာဒီနမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
သိလိဋ္ဌပဒသံသဂ္ဂ-
ရမဏီယဂုဏာလယော။
သဗန္ဓဂါရဝေါ သော’ယံ၊
သိလေသော နာမ တံ ယထာ။
֍ * ၁၄၀။ သိလေသံ ဒဿေတိ ‘‘သိလိဋ္ဌေ’’စ္စာဒိနာ။ သိလိဋ္ဌာနံ ဗန္ဓလာဃဝါဘာဝေန အညမညံ သိလိဋ္ဌာနံ ပဒါနံ သံသဂ္ဂေန ရမဏီယော မနုညော ဂုဏော တဿ အာလယော ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ ဗန္ဓဿ ရစနာယ ဂါရဝေါ အသိထိလတာ, သဟ တေန ဝတ္တတီတိ သဗန္ဓဂါရဝေါတိ အနုဝဒိတွာ သောယံ သိလေသော နာမာတိ ဝိဓီယတေ။ ‘‘တံ ယထေ’’တျုဒါဟရတိ။ ယထာ အယံ သိလေသော, တထာ အညောပိ တာဒိသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, န တွယမေဝေတိ ‘‘တံ ယထာ’’ သဒ္ဒဿတ္ထော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆၃။)֍ * ၁၄၀။ ဣဒါနိ သိလေသံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘သိလိဋ္ဌေ’’စ္စာဒိနာ။ သိလိဋ္ဌပဒသံသဂ္ဂရမဏီယဂုဏာလယော ဌာနကရဏာဒီဟိ အာသန္နဝဏ္ဏာနံ ဝိနျာသဟေတု အညမညနိဿိတာနံ ပဒါနံ သမဝါယေန မနုညဂုဏဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတော သဗန္ဓဂါရဝေါ ဗန္ဓဂါရဝသင်္ခါတရစနာယ အသိထိလဘာဝေန သဟ ပဝတ္တော သော အယံ ဗန္ဓော သိလေသော နာမာတိ။ သိလေသော နာမ ဗန္ဓဂါရဝေါ, တပ္ပဋိပါဒကဗန္ဓောပျေတ္ထ သိလေသောတိ ဝုစ္စတိ။ သိလိဋ္ဌာ စ တေ ပဒါ စေတိ စ, တေသံ သံသဂ္ဂေါတိ စ, တေန ရမဏီယောတိ စ, သော ဧဝ ဂုဏောတိ စ, တဿ အာလယောတိ စ, ဗန္ဓဿ ဂုရုနော ဘာဝေါတိ စ, တေန သဟ ပဝတ္တတီတိ စ ဝါကျံ။ တံ ယထာ ‘‘ဗာလိန္ဒု’’ဣစ္စာဒိ။
ဗာလိန္ဒုဝိဗ္ဘမစ္ဆေဒိ-နခရာဝလိကန္တိဘိ။
သာ မုနိန္ဒပဒမ္ဘောဇ-ကန္တိ ဝေါ ဝလိတာ’ဝတံ။
֍ * ၁၄၁။ ‘‘ဗာလိန္ဒု’’ဣစ္စာဒိ။ ဗာလိန္ဒုနော ပဉ္စမီ [ပဉ္စမီစန္ဒဿ (?)] ပဉ္စဒသကလဿ ဝိဗ္ဘမော မနောဟရတ္တံ, တံ ဆိန္ဒတိ သီလေနာတိ ဗာလိန္ဒုဝိဗ္ဘမစ္ဆေဒိယော ပဉ္စမီစန္ဒဿ ကလာသန္နိဘာနံ နခရာနံ နခါနံ အာဝလိယော တာသံ ကန္တိဘိ သောဘာဟိ သဟ ဝလိတာ သံယုတ္တာ သာ, မုနိန္ဒဿ ပဒါနိယေဝ အမ္ဘောဇာနိ ပဒုမာနိ တေသံ ကန္တိ။ ဝေါ တုမှေ သာမညေန ဝဒတိ။ အဝတံ ပါလယတု။
֍ * ၁၄၁။ ဗာလိန္ဒု။ပေ.။ ကန္တိဘိ တရုဏစန္ဒဝိလာသဝိနာသနသဘာဝသမန္နာဂတနခပန္တိသောဘာဟိ သဟ ဝလိတာ သံယုတ္တာ သာ မုနိန္ဒပဒမ္ဘောဇကန္တိ သာ သမ္ဗုဒ္ဓပါဒပဒုမသောဘာ ဝေါ တုမှေ အဝတံ ရက္ခတူတိ။ ဗာလော စ သော ဣန္ဒု စာတိ စ, တဿ ဝိဗ္ဘမောတိ စ, တံ ဆိန္ဒတိ သီလေနာတိ စ, နခါနံ အာဝလိယောတိ စ, တာသံ ကန္တီတိ စ, ဗာလိန္ဒုဝိဗ္ဘမစ္ဆေဒိယော စ တာ နခရာဝလိကန္တိယော စာတိ စ, မုနိန္ဒဿ ပဒါနီတိ စ, တာနိယေဝ အမ္ဘောဇာနီတိ စ, တေသံ ကန္တီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆၄။)ဂုဏော ယဒိ ပတီယတေ။
ဥဒါရော’ယံ ဘဝေ တေန၊
သနာထာ ဗန္ဓပဒ္ဓတိ။
֍ * ၁၄၂။ ဥဒါရတ္တမဝဓာရယမာဟ ‘‘ဥက္ကံသဝန္တော’’ဣစ္စာဒိ။ ယော ကောစိ ‘‘ဣဒမေဝေ’’တိ နိယမာဘာဝါ ဂုဏော စာဂါတိသယာဒိကော ဥက္ကံသဝန္တော အဓိမတ္တော ယဒိ ပတီယတေ ဝိညာယတေ ဗန္ဓေတိ ဝိညာယတိ ‘‘ဗန္ဓပဒ္ဓတီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ, အယံ ဥဒါရော ဘဝေတိ ဝိဓိ။ ဥဒါရောယံ ဟောတု, ကိံ တတော သိယာတိ အာဟ ‘‘တေနိ’’စ္စာဒိ။ တေန ဥက္ကံသဝတာ ဂုဏေန ဗန္ဓပဒ္ဓတိ ရစနက္ကမော နာထဘူတေန ဥဒါရဂုဏေန သဟ ဝတ္တတီတိ သနာထာ, သမ္ပဒါဝါတိ [သမ္ပဒါဝတီတိ (?)] ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၁၄၂။ ဣဒါနိ ဥဒါရတ္တမုဒ္ဒိသတိ ‘‘ဥက္ကံသေ’’စ္စာဒိနာ။ ဥက္ကံသဝန္တော အတိသယဝါ ယောကောစိ ဂုဏော စာဂါတိသယာဒိကော သဒ္ဒါဝလိယာ ပဋိပါဒနီယော အာနုဘာဝေါ ယဒိ ပတီယတေ သစေ ကတ္ထစိ ဗန္ဓေ ဝိညာယတေ, အယံ ယထာဝုတ္တဂုဏော ဥဒါရော နာမ ဘဝေ။ တေန ကိံ ပယောဇနန္တိ စေ? ဗန္ဓဗန္ဓတိ ပဒါဝလိ တေန ဥက္ကံသဝတာ ဂုဏေန သနာထာ သပ္ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ။ ဥက္ကံသော အဿ အတ္ထီတိ စ, နာထေန သဟ ဝတ္တတီတိ စ, ဗန္ဓဿ ပဒ္ဓတီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ပါဒမ္ဘောဇရဇောလိတ္တ-ဂတ္တာ ယေတဝ ဂေါတမ။
အဟော တေ ဇန္တဝေါ ယန္တိ၊ သဗ္ဗထာ နိရဇတ္တနံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆၅။)֍ * ၁၄၃။ တမုဒါဟရတိ ‘‘ပါဒေ’’စ္စာဒိနာ။ ဂေါတမာတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။ တဝ ဘဂဝတော ပါဒမ္ဘောဇာနံ ရဇာနိ ရေဏဝေါ, တေဟိ လိတ္တာနိ ဥပဒေဟိတာနိ ဂတ္တာနိ ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ယေ ဇနာ တေ ဇန္တဝေါ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ရဇောလဝေနာပျနုပလိတ္တတ္တာ ရဇေဟိ ကိလေသသင်္ခါတေဟိ နိဂ္ဂတာ နိရဇာ, တေသံ ဘာဝေါ နိရဇတ္တနံ နိက္ကိလေသဘာဝံ ယန္တိ ပါပုဏန္တိ။ အဟော အစ္ဆရိယံ ယတော ရဇသာ လိတ္တာ နာမ သံကိလိဋ္ဌာယေဝ သိယုံ, ဘဝံ ပန ပါဒရဇသာ ဝိလေပနေ ဇနေ နိရဇေ ကရောတိ။ အစ္ဆရိယံ ဘဝတော ဣဒန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၁၄၃။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပါဒမ္ဘောဇေ’’စ္စာဒိနာ။ ဘော ဂေါတမ ယေ သတ္တာ တဝ တုယှံ ပါဒမ္ဘောဇရဇောလိတ္တဂတ္တာ ပါဒပဒုမရေဏုလိတ္တမတ္ထကနလာဋာဒိသရီရာဝယဝယုတ္တာ တေ ဇန္တဝေါ သတ္တာ သဗ္ဗထာ ကိလေသသင်္ခါတရဇောဇလ္လေဟိ အနုပလိတ္တတ္တာ သဗ္ဗပ္ပကာရေန နိရဇတ္တနံ ဝိဂတကိလေသရဇောဘာဝံ ယန္တိ ပါပုဏန္တိ, အဟော အစ္ဆရိယံ။ ရဇောလိတ္တာ နာမ သံကိလိဋ္ဌာ သိယုံ, တွံ ပန ပါဒရဇသာ ဥပလိတ္တေပိ သတ္တေ နိရဇေ ကရောသီတိ ဘာဝေါ။ ဣဟ ဘဂဝတော ဥက္ကံသဂုဏော ဒီပိတော ဟောတိ။ ပါဒါနိယေဝ အမ္ဘောဇာနီတိ စ, တေသံ ရဇာနီတိ စ, တေဟိ လိတ္တာနိ ဂတ္တာနိ ယေသန္တိ စ, ရဇေဟိ ကိလေသေဟိ နိဂ္ဂတာတိ စ, တေသံ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။
ဧဝံ ဇိနာနုဘာဝဿ၊ သမုက္ကံသော’တြဒိဿတိ။
ပညဝါ ဝိဓိနာ’နေန၊ စိန္တယေ ပရမီဒိသံ။
֍ * ၁၄၄။ ကော ပနေတ္ထ ဥက္ကံသဝန္တော ဂုဏော ယေန ဗန္ဓော သနာထော သိယာတိ စေ? အာဟ ‘‘ဧဝ’’မိစ္စာဒိ။ ဧဝမိတိ ဇိနာနုဘာဝဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဘာဝဿ သမုက္ကံသော အတိသယော ဒိဿတိ ပဒိဿတေ အတြ ဗန္ဓေ, တသ္မာ ဇိနာနုဘာဝေန ဥက္ကံသဝတာ ဂုဏေန ဗန္ဓော သနာထော သိယာတိ။ ပကာရမိမမညတြပိအတိဒိသန္တော အာဟ ‘‘ပညဝါ’’တိအာဒိ။ ပညဝါ ပညာသမ္ပန္နော အနေန ဝိဓိနာ ဣမိနာ ပကာရေန ဧဒိသံ ဧဝရူပံ ပရံ အညံ စိန္တယေ ဝိတက္ကေယျ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆၆။)֍ * ၁၄၄။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တဂုဏနိဒဿနဉ္စ သိဿာနုသာသနဉ္စ ဒဿေတိ ‘‘ဧဝ’’မိစ္စာဒိနာ။ အတြ ဣမိဿံ အနန္တရဂါထာယံ ဧဝံ ယထာဝုတ္တက္ကမေန ဇိနာနုဘာဝဿ တထာဂတပ္ပဘာဝဿ သမုက္ကံသော အာဓိက္ကံ ဒိဿတိ ပဒိဿတေ, တသ္မာ ဇိနာနုဘာဝသင်္ခါတေန ဥက္ကံသဝတာ ဂုဏေန ဗန္ဓော သနာထော ဘဝေယျ။ ပညဝါ ပသတ္ထဉာဏဝန္တော အနေန ဝိဓိနာ ဣမိနာ ကမေန ဤဒိသံ ပရံ အညံ စိန္တယေ ကပ္ပေယျ။
ဥဒါရော သောပိ ဝိညေယျော၊
ယံ ပသတ္ထဝိသေသနံ။
ယထာ ကီဠာသရော လီလာ-
ဟာသ [ဟာသော (က.)] ဟေမင်္ဂဒါဒယော။
֍ * ၁၄၅။ အပရမုဒါရပ္ပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဥဒါရော’’ဣစ္စာဒိ။ ယံ ပသတ္ထံ သိလာဃနီယံ ဝိသေသနံ ဥပါဒိယတိ, သောပိ န ပန ယထာဝုတ္တောဝ ဥဒါရော ဝိညေယျော။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ။ ကီဠာယ ကီဠတ္ထံ သရော, လီလာယ ယုတ္တော ဟာသော, ဟေမံ ဟေမမယမင်္ဂဒန္တိ သမာသော, တံ အာဒိ ယေသန္တိ ဗာဟိရတ္ထော။ အာဒိသဒ္ဒေန ကုသုမဒါမမဏိမေခလာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အယံ တု ဗန္ဓဖရုသဂါမ္မပရိစ္စာဂါ သမ္ဘဝတိ။
֍ * ၁၄၅။ အညမပိ ဥဒါရံ ဒဿေတိ ‘‘ဥဒါရော’’စ္စာဒိနာ။ ယံ ပသတ္ထဝိသေသနံ ပသံသနီယဝိသေသနံ ဟောတိ, သောပိ ဥဒါရောတိ ဝိညေယျော။ ‘‘ယထာ’’တိ တမုဒါဟရတိ။ ကီဠာသရော ကီဠာယ ကတော သရော။ လီလာဟာသော လီလာယ ယုတ္တော ဟာသော။ ဟေမင်္ဂဒါဒယော သုဝဏ္ဏကေယူရာဣစ္စာဒယောတိ။ ကီဠတ္ထာယ သရောတိ စ, လီလာယ ယုတ္တော ဟာသောတိ စ, ဟေမံ ဟေမမယံ အင်္ဂဒန္တိ စ, လီလာဟာသော စ ဟေမင်္ဂဒဉ္စာတိ စ, တာနိ အာဒီနိ ယေသံ ကုသုမဒါမမဏိမေခလာဒီနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ အယမုဒါရော ဗန္ဓဖရုသဂါမ္မာဒိဒေါသပရိစ္စာဂေန သိဇ္ဈတိ။
လောကိယတ္ထာနတိက္ကန္တာ၊
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆၇။)ကန္တိ နာမာ’တိဝုတ္တဿ၊
ဝုတ္တာ သာ ပရိဟာရတော။
ယထာ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၁၄၆။ ကန္တိံ ကထယတိ ‘‘လောကိယိ’’စ္စာဒိနာ။ လောကေ ဝိဒိတော လောကိယော, တံ လောကိယံ အတ္ထံ အဘိဓေယျံ အနတိက္ကန္တာ အနတီတာ သဗ္ဗေသံ ကဝီနမိတရေသံ ဝါ ဇနာနံ ဧဝ ကန္တာ မနောဟရာ ကန္တိ နာမာတိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ပန သဒ္ဒဂုဏော အတိဝုတ္တဿ ဝါကျဒေါသဿ ပရိစ္စာဂေန သမ္ဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘အတိဝုတ္တဿာ’’တိအာဒိ။ ဥဒါဟရဏတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။
֍ * ၁၄၆။ ဣဒါနိ ကန္တိံ ဒဿေတိ ‘‘လောကိယိ’’စ္စာဒိနာ။ လောကိယတ္ထာနတိက္ကန္တာ လောကေ ပသိဒ္ဓသဒ္ဒတ္ထမနတိက္ကန္တာ သဗ္ဗဇနာနံ သကလကဝီနံ ကန္တာ မနုညာ ကန္တိ နာမ ဝုစ္စတေ, သာ အတိဝုတ္တဿ အတိဝုတ္တဒေါသဿ ပရိဟာရတော ဝုတ္တာ ဒေါသပရိဟာရပရိစ္ဆေဒေ ကထိတာ ဟောတိ။ အတိဝုတ္တဒေါသပရိဟာရတော ဧဝ ကန္တိယာ သိဒ္ဓတ္တာ တဿ လက္ခိယော ဧဝ ဧတိဿာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ လောကေ ဝိဒိတောတိ စ, သော စ သော အတ္ထော စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ယထာ’’တိ ကန္တိယာ ဥဒါဟရဏံ ဒဿေတိ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ တံ ဝုတ္တမေဝ။
အတ္ထဗျတ္တာ’ဘိဓေယျဿာ-
နေယျတာ သဒ္ဒတော’တ္ထတော။
သာ’ယံ တဒုဘယာ နေယျ-
ပရိဟာရေ ပဒဿိတာ။
ယထာ ‘‘မရီစိ’’စ္စာဒိ စ, ‘‘မနောနုရဉ္ဇနော’’စ္စာဒိ စ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆၈။)֍ * ၁၄၇။ အတ္ထဗျတ္တိံ ဗျဉ္ဇယတိ ‘‘အတ္ထဗျတ္တာဘိဓေယျိ’’စ္စာဒိနာ။ အဘိဓေယျဿ သမ္ဗန္ဓအတ္ထဿ သဒ္ဒတော အတ္ထတော ဝါ သာမတ္ထိယတော ဝါ အနေယျတာ ပတီတိ အညထာ ဝဂမော ဂတျန္တရာဘာဝါ, ယတော ဝုတ္တံ ‘‘ဒုလ္လဘာဝဂတီ သဒ္ဒ-သာမတ္ထိယဝိလင်္ဃိနီ’’တိ။ တမနုဝဒိတွာ အတ္ထဗျတ္တိ ဝိဓီယတေ။ သာ ပန ဗျာကိဏ္ဏနေယျာဒိဒေါသဝဇ္ဇနာယ ဇာယတေ။ တဒုဘယာ ဇာတာ သာယံ အနေယျတာ နေယျပရိဟာရေ ပဒဿိတာ ပကာသိတာ။ ပဌမဒုတိယောဒါဟရဏဿတ္ထော ဝုတ္တော။
֍ * ၁၄၇။ ဣဒါနိ အတ္ထဗျတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘အတ္ထဗျတ္တိ’’စ္စာဒိနာ။ အဘိဓေယျဿ အတ္ထဿ သဒ္ဒတော အတ္ထတော အတ္ထသာမတ္ထိယတော စ အနေယျတာ တတ္ထေဝ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ သဒ္ဒဿ အတ္ထဿ ဝါ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝေါ အတ္ထဗျတ္တိ နာမ, တဒုဘယာ တေဟိ ဒွီဟိ ဇာတာ သာ အယံ အနေယျတာသင်္ခတာ အတ္ထဗျတ္တိ နေယျပရိဟာရေ နေယျဒေါသပရိဟာရပဒေသေ ပဒဿိတာ ပကာသိတာတိ။ ‘‘ဒုလ္လဘာဝဂတီ သဒ္ဒ-သာမတ္ထိယဝိလင်္ဃိနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္ထပတီတိ ပန ဝိနာ သဒ္ဒဉ္စ သာမတ္ထိယဉ္စ အညထာနုပလဗ္ဘတီတိ ဣဟ ‘‘သဒ္ဒတော အတ္ထတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထဿ ဗျတ္တိ ပတီတီတိ စ, နတ္ထိ နေယျံ အာဟရိတဗ္ဗံ အဿ အဘိဓေယျဿာတိ စ, တဿ ဘာဝေါတိ စ, တေ စ တေ ဥဘော သဒ္ဒတ္ထာ စာတိ စ, တေ အဝယဝါ ဧတိဿာတိ စ, နေယျဿ ပရိဟာရောတိ စ ဝါကျံ။ ဣဒါနိ ‘‘ယထေ’’စ္စာဒိနာ ဒွိပ္ပကာရာယ အတ္ထဗျတ္တိယာ ယထာက္ကမံ ဥဒါဟရဏမနုဿာရေတိ ‘‘မရိ’’စ္စာဒိဂါထာဒွယေန, တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။
ပုန အတ္ထေန ယထာ –
သဘာဝါမလတာ ဓီရ၊
မုဓာ ပါဒနခေသု တေ။
ယတော တေ’ဝနတာနန္တ-
မောဠိစ္ဆာယာ ဇဟန္တိ နော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၆၉။)֍ * ၁၄၈။ ပုန ဒုတိယေ တု ဓီရာတိ အာမန္တနံ။ တေ တဝ ပါဒနခေသု သဘာဝါမလတာ ပကတိပရိသုဒ္ဓတာ မုဓာ တုစ္ဆာ။ ကသ္မာတိ စေ? ယတော ယသ္မာ ကာရဏာ တေ ပါဒနခါ အဝနတဿ သန္နတဿ အနန္တဿ နာဂရာဇဿ မောဠိနော ကိရီဋဿ အဝနတာနံ ဝါ နရမရာနံ အနန္တာနံ မောဠီနံ ဆာယာ ဆဝိယော နော ဇဟန္တိ န ပရိစ္စဇန္တိ, သဉ္ဆဝိယော ပန ဇဟန္တီတိ။ ဧတ္ထ နခေသု သဉ္ဆဝိတ္တာ ပါဒနခဿ မောဠီနံ နိရန္တရပ္ပဏာမာဗျဘိစာရာနရမရာဒီနံ ဘဂဝတော ပါဒါရဝိန္ဒဝန္ဒနံ သာမတ္ထိယာ ဖုဋံ ဂမျတေ။
֍ * ၁၄၈။ ‘‘ပုန အတ္ထေန ယထာ သဘာဝိ’’စ္စာဒိ။ ဓီရ တေ တဝ ပါဒနခေသု သဘာဝါမလတာ ပကတိပရိသုဒ္ဓတာ မုဓာ တုစ္ဆာ။ ကသ္မာတိ စေ? ယတော ယသ္မာ တေ စရဏနခါ အဝနတာနန္တမောဠိစ္ဆာယာ ပါဒါနတဿ အနန္တနာဂရာဇဿ ကိရီဋဿ သမ္ဗန္ဓိနီ, အဝနတာနံ ဝါ အနန္တာနံ ဒေဝမနုဿာနံ မောဠီနံ ဆာယာ ကန္တိယော နော ဇဟန္တိ န ဝိဇဟန္တိ, ပကတိဝဏ္ဏံ ပဟာယ ကိရီဋကန္တိသဒိသာ တေ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဧတ္ထ စန္ဒကိရဏသန္နိဘာနံ နခရံသီနံ သမီပေ မောဠီနံ နခရံသီဟိ အမဒ္ဒိတသကကန္တိယုတ္တဘာဝမာပဇ္ဇနံ တာဒိသာနံ နိရန္တရပ္ပဏာမာဘာဝါဘာဝတော ခတ္တိယာဒီနံ မုနိန္ဒပါဒါရဝိန္ဒဒွန္ဒေ နိရန္တရပ္ပဏာမော သာမတ္ထိယာ ဝိဘူတံ ဂမျတေ။ သဿ ဘာဝေါတိ စ, တေန အမလာတိ စ, တေသံ ဘာဝေါတိ စ, ပဌမပက္ခေ အဝနတော စ သော အနန္တော စာတိ စ, တဿ မောဠီတိ စ, တဿ ဆာယာယောတိ စ, ဒုတိယပက္ခေ အနန္တာ စ တေ မောဠီ စေတိ စ, အဝနတာနံ အနန္တမောဠီတိ စ, တေသံ ဆာယာယောတိ စ ဝါကျံ။
‘‘ဗန္ဓသာရော’’တိ မညန္တိ၊ ယံ သမဂ္ဂါပိ ဝိညုနော။
ဒဿနာဝသရံ ပတ္တော၊ သမာဓိ နာမ’ယံ ဂုဏော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇၀။)֍ * ၁၄၉။ သမာဓိဖလံ ကိစ္စာဟ ‘‘ဗန္ဓေ’’စ္စာဒိ။ ယန္တိ ယံ သမာဓိံ ဗန္ဓဿ ဂဇ္ဇပဇ္ဇမိဿဘာဝဿ သာရောတိ သဗ္ဗဿ ဇီဝိတံ တပ္ပရာယတ္တာ ဗန္ဓဿ သမဂ္ဂါပိ ဝိညုနော သဗ္ဗေပိ ကဝိနော မညန္တိ စိန္တေန္တိ ဇာနန္တိ, အယံ သမာဓိ နာမ သမာဓိချော ဂုဏော ဒဿနေ ပကာသနေ အဝသရံ ဩကာသံ အနောတ္တရတ္တာ ပရဿ သမ္ပတ္တော ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနုက္ကမေနာတိ။
֍ * ၁၄၉။ ဣဒါနိ သမာဓယော နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဗန္ဓိ’’စ္စာဒိနာ။ သမဂ္ဂါ အပိ ဝိညုနော သဗ္ဗေပိ ကဝယော ယံ သမာဓိံ ‘‘ဗန္ဓသာရော’’တိ ပဇ္ဇဂဇ္ဇဝိမိဿသင်္ခါတဿ ဗန္ဓဿ ဇီဝိတမိတိ မညန္တိ, အယံ သမာဓိ နာမ ဂုဏော ဒဿနာဝသရံ ပတ္တော ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနုက္ကမေန ဒဿနောကာသံ ပတ္တော ဟောတိ။ ဗန္ဓဿ သာရောတိ စ, ဒဿနေ အဝသရန္တိ စ, တံ ပတ္တောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အညဓမ္မော တတော’ညတ္ထ၊
လောကသီမာနုရောဓတော။
သမ္မာ အာဓီယတေ’စ္စေ’သော၊
သမာဓီတိ နိရုစ္စတိ။
֍ * ၁၅၀။ ကထမယံ သဒ္ဒဝေါဟာရော ဗန္ဓေ ‘‘သမာဓီ’’တိ ဝုစ္စတီတျာဟ ‘‘အညေ’’စ္စာဒိ။ အညဿ ဝတ္ထုနော ပကတာပေက္ခာယ ဓမ္မော ဂုဏော ပသိဒ္ဓါ, တတော တသ္မာ မုချဝိသယာ အညတ္ထ အမုချေ ဝိသယေ လောကသီမာနုရောဓတော လောကပ္ပတီတျနုဝတ္တနေန သမ္မာ သာဓု လောကသီမာနုဝတ္တနမေဝေဟ သာဓုတ္တံ အာဓီယတေ အာရောပျတေ, ဣတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧသော ဧဝံဝိဓော ဓမ္မော ‘‘သမာဓီ’’တိ နိရုစ္စတီတိဓ သမ္မာ အာဓီယတီတိ ဧဝံ နီဟရိတွာ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇၁။)֍ * ၁၅၀။ ‘‘သမာဓီ’’တိ အယံ ဝေါဟာရော ဗန္ဓဝိသယေ ကထံ ပဝတ္တတီတိ အာသင်္ကာယံ ပဌမံ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘အညိ’’စ္စာဒိ။ ယသ္မာ အညဓမ္မော သမာဓာနဿ ဝိသယဘူတအမုချတော အညဿ မုချဝတ္ထုနော ပသိဒ္ဓဂုဏော, တတော မုချဝိသယတော အညတ္ထ အမုချဝိသယေ လောကသီမာနုရောဓတော လောကဝေါဟာရမရိယာဒါဝိရောဓဘာဝေန လောကပ္ပတီတျနုဝတ္တနေနေဝ သမ္မာ အာဓီယတိ ဌပီယတိ, ဣတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧသော ယထာဝုတ္တဂုဏော ‘‘သမာဓီ’’တိ နိရုစ္စတိ ဝုစ္စတီတိ။ အညဿ ဓမ္မောတိ စ, လောကဿ သီမာတိ စ, တဿာ အနုရောဓောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
သမာဓိဥဒ္ဒေသ
အပါဏေ ပါဏိနံ ဓမ္မော၊ သမ္မာ အာဓီယတေ ကွစိ။
နိရူပေ ရူပယုတ္တဿ၊ နိရသေ သရသဿ စ။
အဒြဝေ ဒြဝယုတ္တဿ၊ အကတ္တရိပိ ကတ္တုတာ။
ကဌိနဿာ’သရီရေပိ၊ ရူပံ တေသံ ကမာ သိယာ။
၁၅၁-၁၅၂။ သမာဓာနဝိသယမာဟ ‘‘အပါဏေ’’ဣစ္စာဒိ။ ကွစိ ဌာနေ ပါဏိနံ ပါဏဝန္တာနံ ပဒတ္ထာနံ ဓမ္မော ဂုဏော အပါဏေ ပါဏဝိရဟိတေ ဝတ္ထုနိ သမ္မာ လောကပတီတျနုဝတ္တနေန အာဓီယတေ အာရောပျတေ, ဧဝမုပရိပိ ယထာနုရူပံ။ နိရူပေတိ ရူပဝိရဟိတေ ဝတ္ထုနိ, ကွစီတိ သဗ္ဗတ္ထ အနုဝတ္တတိ။ အသရီရေ အဃနေ အသံဟတေ ဝတ္ထုနိ ကဌိနဿ ဒဠှဿ, တေသံ ယထာဝုတ္တာနံ သမာဓီနံ ရူပံ ဥဒါဟရဏံ ကမာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနုက္ကမေန။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇၂။)၁၅၁-၁၅၂။ ဥဒ္ဒေသေ ‘‘သမာဓယော’’တိ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သမာဓီနံ ဝိသယမုပဒဿေတိ ‘‘အပါဏေ’’စ္စာဒိနာ။ ကွစိ ကိသ္မိဉ္စိ ဌာနေ ပါဏိနံ ဓမ္မော ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ဂုဏော အပါဏေ ပါဏရဟိတဝတ္ထုမှိ သမ္မာ လောကပတီတိအနုသာရေန အာဓီယတေ အာရောပျတေ, ကွစိ ရူပယုတ္တဿ ရူပဝန္တဝတ္ထုနော ဓမ္မော နိရူပေ ရူပရဟိတဝတ္ထုမှိ, ကွစိ သရသဿ ရသဝန္တဿ ဝတ္ထုနော ဓမ္မော နိရသေ ရသရဟိတေ စ, ကွစိ ဒြဝယုတ္တဿ ဒြဝဝန္တဝတ္ထုနော ဓမ္မော အဒြဝေ ဒြဝရဟိတေ စ, ကွစိ ကတ္တုတာ ကတ္တုဂုဏော အကတ္တရိပိ, ကွစိ ကဌိနဿ ထဒ္ဓဿ ဝတ္ထုနော ဓမ္မော အသရီရေပိ သရီရရဟိတေပိ သမ္မာ အာဓီယတေ။ တေသံ ဆန္နံ သမာဓီနံ ရူပံ ဥဒါဟရဏံ ကမာ ‘‘အပါဏေ ပါဏိန’’န္တိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနုက္ကမေန သိယာ ဘဝေယျာတိ။ န သန္တိ ပါဏာ အဿေတိ စ, ရူပါ နိဂ္ဂတောတိ စ, ရူပေန ယုတ္တောတိ စ, ရသာ နိဂ္ဂတောတိ စ, ရသေန သဟ ဝတ္တမာနောတိ စ, ဒြဝါအညောတိ စ, ဒြဝေန ဒြဝဘာဝေန ယုတ္တောတိ စ, ကတ္တုတော အညောတိ စ, ကတ္တုနော ဘာဝေါတိ စ, နတ္ထိ သရီရံ အဿာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
သမာဓိနိဒ္ဒေသ
အပါဏေ ပါဏိနံ ဓမ္မော
ဥဏ္ဏာပုဏ္ဏိန္ဒုနာ နာထ၊ ဒိဝါပိ သဟ သင်္ဂမာ။
ဝိနိဒ္ဒါ သမ္ပမောဒန္တိ၊ မညေ ကုမုဒိနီ တဝ။
֍ * ၁၅၃။ ‘‘ဥဏ္ဏာ’’ဣစ္စာဒိ။ နာထာတိ လောကတ္တယေကပဋိသရဏဘူတတာယ ဘဂဝန္တံ အာလပတိ။ တဝ ဥဏ္ဏာရောမဓာတုသင်္ခါတေန ပုဏ္ဏိန္ဒုနာ သဟ သင်္ဂမာ သံယောဂေန ကုမုဒိနီ ကုမုဒိနိယော ကုမုဒါကရာ ဒိဝါပိ ဝိနိဒ္ဒါ ဝိဂတသောပ္ပာ သမ္ပမောဒန္တိ မညေ သုဋ္ဌုယေဝ ပမောဒန္တီတိ ပရိကပ္ပေမီတိ။ ဧတ္ထ ပါဏိဓမ္မဿ သုရတရူပဿ သင်္ဂမဿ ဝိနိဒ္ဒါယ သမ္ပီဏနဿ စ အပါဏိနိ အာရောပိတပုမ္ဘာဝေ ဥဏ္ဏာပုဏ္ဏိန္ဒုမှိ, တထာ အာရောပိတဣတ္ထိဘာဝါသု ကုမုဒိနီသု လောကသီမာနုရောဓေန သမာဓာနတော သောယံ ပသိဒ္ဓါ ဓမ္မော ‘‘သမာဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဒဘိဓာယီ သဒ္ဒေါ စ ဥပစာရတော အတ္ထာနုဂါမိတ္တာ သဒ္ဒိကဝေါဟာရံ ဒဿေတိ, ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇၃။)֍ * ၁၅၃။ တေသု ပါဏိဓမ္မသမာဓိနော ဥဒါဟရဏမာဒိသတိ ‘‘ဥဏ္ဏာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ နာထ တဝ တုယှံ ဥဏ္ဏာပုဏ္ဏိန္ဒုနာ ဥဏ္ဏာရောမမဏ္ဍလသင်္ခါတပုဏ္ဏစန္ဒေန သဟ သင်္ဂမာ အညမညသမဝါယဟေတုနာ ကုမုဒိနီ ကေရဝါကရသင်္ခါတာ ကုမုဒိနိယော ဒိဝါပိ ဝိနိဒ္ဒါ ဝိကသိတာ သမ္ပမောဒန္တိ မညေ အတိသန္တုဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ ကပ္ပေမီတိ ဣန္ဒုသမ္ပမောဒေါ သဟသဒ္ဒေန ဉာယတေ။ ဧတ္ထ ပါဏိဓမ္မသင်္ခါတော သုရတသင်္ဂမော စ နိဒ္ဒါပဂမော စ သမ္ပမောဒနဉ္စာတိ တိဏ္ဏံ ဥဏ္ဏာပုဏ္ဏိန္ဒုကုမုဒိနီသင်္ခါတေသု အပါဏေသု လောကဝေါဟာရာနတိက္ကမ္မ ဗုဒ္ဓိယာ အာရောပနေန ပါဏိဓမ္မတော ပသိဒ္ဓါ တယော အတ္ထာ ဣဓ သမာဓယော နာမ, တပ္ပဋိပါဒကဂန္ထောပိ အတ္ထာနုဂါမိတ္တာ တဒုပစာရေန သမာဓီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုဏ္ဏော စ သော ဣန္ဒု စေတိ စ, ဥဏ္ဏာ ဧဝ ပုဏ္ဏိန္ဒု စာတိ စ, ဝိဂတာ နိဒ္ဒါ ယေဟီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
နိရူပေ ရူပယုတ္တဿ
ဒယာရသေသု မုဇ္ဇန္တာ၊ ဇနာ’မတရသေသွိ’ဝ။
သုခိတာ ဟတဒေါသာ တေ၊ နာထ ပါဒမ္ဗုဇာနတာ။
֍ * ၁၅၄။ ‘‘ဒယာ’’ဣစ္စာဒိ။ နာထ တေ ပါဒမ္ဗုဇေသု အာနတာ ပဏာမဝသေန ဇနာ တိလောကကုဟရပဝတ္တိနော သတ္တာ အမတရသေသွိဝ ပီယူသရသေသု ဝိယ ဒယာရသေသု ကရုဏာရသေသု ဂုဏေသု။ ‘‘သိင်္ဂါရာဒေါ ဝိသေ ဝီရိယေ, ဂုဏေ ရာဂေ ဒြဝေ ရသော’’တိ [အမရကောသ ၃.၃.၂၂၆] ဟိ နိဃဏ္ဋု။ မုဇ္ဇန္တာ နိမုဇ္ဇမာနာ ဟတာ နဋ္ဌာ ဒေါသာ ဝါတာဒယော အမတပက္ခေ, အညတ္ထ တု ဟတာ နဋ္ဌာ ဒေါသာ ရာဂါဒယော ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော, တတောယေဝ သုခိတာ သုခံ ကာယိကစေတသိကသုခံ ဣတာ ပတ္တာ ဂတာတိ အတ္ထော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇၄။)֍ * ၁၅၄။ ဣဒါနိ ရူပဓမ္မသမာဓိနော ဥဒါဟရဏံ ဥဒ္ဒိသတိ ‘‘ဒယာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ နာထ တေ တဝ ပါဒမ္ဗုဇာနတာ စရဏပဒုမေ ပဏတာ ဇနာ ဒေဝမနုဿာ အမတရသေသု ဣဝ သုဓာဇလေသု ဝိယ ဒယာရသေသု အနညသာဓာရဏကရုဏာဂုဏေသု မုဇ္ဇန္တာ နိမုဇ္ဇမာနာ ဟတဒေါသာ ဝိနဋ္ဌဝါတပိတ္တာဒယော ဝိနဋ္ဌရာဂါဒိဒေါသာ ဝါ သုခိတာ တတောယေဝ အဇရာမရသင်္ခါတသုခံ ဣတာ ပတ္တာတိ။ ဧတ္ထ ရူပယုတ္တဇလေ လဗ္ဘမာနံ မုဇ္ဇနံ နိရူပေ ဒယာဂုဏေ အာရောပိတံ ဟောတိ။ ဒယာ ဧဝ ရသာ ဂုဏာတိ စ, အမတာ ဧဝ ရသာတိ စ, ဟတာ ဝါတာဒယော ရာဂါဒယော ဝါ ဒေါသာ ယေသန္တိ စ, ပါဒါနိ ဧဝ အမ္ဗုဇာနီတိ စ, တေသု အာနတာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
‘‘သိင်္ဂါရာဒေါဝိသေ ဝီရိယေ, ဂုဏေ ရာဂေ ဒြဝေရသော’’တိ [အမရကောသ ၃.၃.၂၂၆] ဧတ္ထ ရသသဒ္ဒေါ ဂုဏဇလေသု ဝတ္တတိ။
နိရသေ သရသဿ
မဓုရေပိ ဂုဏေ ဓီရ၊ နပ္ပသီဒန္တိ ယေ တဝ။
ကီဒိသီမနသော ဝုတ္တိ၊ တေသံ ခါရဂုဏာနဘော [ဟေ (သီ.)]။
֍ * ၁၅၅။ ‘‘မဓုရေ’’စ္စာဒိ။ ဓိယာ ဤရတီတိ ဓီရော, ဘော ဓီရ တဝ မဓုရေပိ မနောဟရေပိ ဂုဏေ ကရုဏာဒိကေ ယေ နပ္ပသီဒန္တိ ပသာဒံ န ကရောန္တိ, ခါရဂုဏာနံ အမဓုရဂုဏာနံ တေသံ ဇနာနံ မနသော ဝုတ္တိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ကီဒိသီတိ ကိမိဝ ဒိဿတိ, န ဝိညာယတေ ‘‘ဤဒိသီ’’တိ။ ယတော တာဒိသဂုဏာဝဗောဓပရမ္မုခါ မောဟန္ဓကာရသမ္ဗန္ဓိတာတိ။
֍ * ၁၅၅။ ဣဒါနိ သရသဓမ္မသမာဓိနော ဥဒါဟရဏမုဒ္ဒိသတိ ‘‘မဓုရိ’’စ္စာဒိနာ။ ဘော ဓီရ တဝ တေ မဓုရေ အပိ ဂုဏေ ပကတိသုန္ဒရေ ကရုဏာပညာဂုဏေပိ ယေ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ ဇနာ နပ္ပသီဒန္တိ, ခါရဂုဏာနံ အမဓုရဂုဏာနံ တေသံ ဇနာနံ မနသော ဝုတ္တိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ကီဒိသီ ကထံ ရုဟတိ။ ဓိယာ ဤရတိ ပဝတ္တတီတိ စ, ကာ ဝိယ သာ ဒိဿတီတိ စ, ခါရာ ဂုဏာ ယေသန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ သမာဓိ နာမ ရသဟီနေ အာရောပိတရသယုတ္တဓမ္မဘူတံ မဓုရခါရဂုဏဒွယံ။
အဒြဝေ ဒြဝယုတ္တဿ
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇၅။)သဗ္ဗတ္ထသိဒ္ဓ စူဠက-ပုဋပေယျာ မဟာဂုဏာ။
ဒိသာ သမန္တာ ဓာဝန္တိ၊ ကုန္ဒသောဘာသလက္ခဏာ။
֍ * ၁၅၆။ ‘‘သဗ္ဗတ္ထသိဒ္ဓိ’’စ္စာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထသိဒ္ဓဿ မဟာမုနိနော စူဠကပုဋေန ပေယျာ ပါတဗ္ဗာ ကုန္ဒသောဘာသလက္ခဏာ ကုန္ဒကုသုမဿ သောဘာသဝန္တာ ဇုတိဝိဇမ္ဘိနော မဟာဂုဏာ သမန္တာ ပရိတော ဒိသာ ဒိသန္တာနိ ဓာဝန္တိ။
֍ * ၁၅၆။ ဣဒါနိ ဒြဝယုတ္တသမာဓိနော ဥဒါဟရဏမုဒ္ဒိသတိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထိ’’စ္စာဒိနာ။ သဗ္ဗတ္ထသိဒ္ဓ သဗ္ဗကိစ္စေ ပရိနိပ္ဖန္န, နိပ္ဖန္နေဟိ သဗ္ဗတ္ထေဟိ ဝါ သမန္နာဂတ ဟေ တထာဂတ တဝ စူဠကပုဋပေယျာ စူဠကပုဋေန ပါတဗ္ဗာ ကုန္ဒသောဘာသလက္ခဏာ ကုန္ဒသောဘာဟိ သမာနလက္ခဏာ ကုန္ဒသောဘာသဒိသာ ဝါ မဟာဂုဏာ သင်္ချာမဟန္တတ္တာ အာနုဘာဝမဟန္တတ္တာ ဝါ မဟန္တာ ဝါ အရဟတ္တာဒယော ဂုဏာ သမန္တာ သမန္တတော ဒိသာ ဒသဒိသာသု ဓာဝန္တီတိ။ ဧတ္ထ ဒြဝယုတ္တဂုဏဘူတော စူဠကပုဋပေယျဘာဝေါ ဒြဝရဟိတေ ဂုဏေ အာရောပိတော သမာဓိ နာမ ဟောတိ။ သဗ္ဗေ စ တေ အတ္ထာ စေတိ စ, တေ သိဒ္ဓါ ယဿေတိ စ, စူဠကမေဝ ပုဋမိတိ စ, တေန ပေယျာတိ စ, မဟန္တာ စ တေ ဂုဏာ စေတိ စ, ကုန္ဒာနံ သောဘာတိ စ, တာဟိ သမာနံ လက္ခဏံ ယေသန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အကတ္တရိ ကတ္တုတာ
မာရာရိဗလဝိဿဋ္ဌာ၊ ကုဏ္ဌာ နာနာဝိဓာ’ယုဓာ။
လဇ္ဇမာနာ’ညဝေသေန၊ ဇိန ပါဒါနတာ တဝ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇၆။)֍ * ၁၅၇။ ‘‘မာရာ’’ဣစ္စာဒိ။ မာရောယေဝ အရိ သတ္တူတိ မာရာရီ, တေန, ဗလေန အတ္တနော သတ္တိယာ, တဿ ဝါ ဗလေန သေနာယ ဝိဿဋ္ဌာ အဘိမုခံ ဆဍ္ဍိတာ နာနာဝိဓာ အနေကပ္ပကာရာ အာယုဓာ ဘိန္ဒိဝါဠာဒယော ကုဏ္ဌာ [ဘေဏ္ဍိဝါလာဒယော (က.)] ပရိစ္စတ္တတိခိဏဘာဝါ တာယေဝ ကုဏ္ဌဘာဝပ္ပတ္တိယာ လဇ္ဇမာနာ ‘‘လောကပ္ပတီတာနုဘာဝါနမမှာကမ္ပိ ဧဝရူပံ ဇာတ’’န္တိ လဇ္ဇန္တာ အညဝေသေန ‘‘ကထံ နာမ ပရေ အမှေ န ဇာနေယျု’’န္တိ အတ္တနော အာဝုဓဝေသံ ပရိဝတ္တိတွာ ကုသုမဝေသေန, ဇိနာတိ အာမန္တနံ, တဝ ပါဒါနတာ ပါဒေသု သန္နတာ။
֍ * ၁၅၇။ ဣဒါနိ ကတ္တုဓမ္မသမာဓိနော ဥဒါဟရဏမုဒ္ဒိသတိ ‘‘မာရာရိ’’စ္စာဒိနာ။ ဟေ ဇိန မာရာရိဗလဝိဿဋ္ဌာ မာရသတ္တုနာ အတ္တနော သတ္တိယာ ဝိဿဋ္ဌာ, မာရာရိနော ဝါ သေနာယ ဝိဿဋ္ဌာ အဘိမုခေ ပါတိတာ နာနာဝိဓာယုဓာ အနေကပ္ပကာရဘိန္ဒိဝါဠဥသုသတ္တိတောမရာဒယော အာဝုဓာ ကုဏ္ဌာ အတိခိဏာ လဇ္ဇမာနာ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ လောကပသိဒ္ဓါနုဘာဝါနမမှာကမ္ပိ ဤဒိသံ ဝိပ္ပကာရမဟောသီ’’တိ လဇ္ဇန္တာ အညဝေသေန ‘‘ကထမမှေ ပရေ န ဇာနေယျု’’န္တိ အာဝုဓဝေသံ ဟိတွာ တဒညဘူတေန ပုပ္ဖဝေသေန တဝ ပါဒါနတာ ပါဒသမီပေ နတာ အဟေသုန္တိ။ ဧတ္ထ ကတ္တုဓမ္မဘူတံ လဇ္ဇနဉ္စ အညဝေသေန ပရိဝတ္တနဉ္စ အာနတဉ္စေတိ ဣမေ လဇ္ဇနာဒီနံ အကတ္တုဘူတေသု ဝိသယေသု အာရောပိတာ သမာဓယော နာမ ဟောန္တိ။ မာရော ဧဝ အရီတိ စ, ဗလေန ဝိဿဋ္ဌာတိ စ, မာရာရိနာ ဗလဝိဿဋ္ဌာတိ စ မာရာရိနော ဗလံ သေနာတိ စ, တေန ဝိဿဋ္ဌာတိ စ, နာနာ အနေကဝိဓာ ပကာရာ ယေသန္တိ စ, အညေသံ ဝေသောတိ စ, အညော စ သော ဝေသော စာတိ စ, ပါဒေသု အာနတာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ကဌိနဿ အသရီရေ
မုနိန္ဒဘာဏုမာ ကာလော-
ဒိတော ဗောဓောဒယာစလေ။
သဒ္ဓမ္မရံသိနာ ဘာတိ၊
ိန္ဒမန္ဓတမံ ပရံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇၇။)֍ * ၁၅၈။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ ဗောဓော သဗ္ဗညုတညာဏသဒိသော သောယေဝ ဝါ ဥဒယာစလော ဥဒယပဗ္ဗတော တသ္မိံ ကာလေ ရတ္တိပရိယန္တေ အဘိနိက္ခန္တသမယေ ဥဒိတော ပါတုဘူတော မုနိန္ဒော မုနိန္ဒသဒိသော သောယေဝ ဝါ ဘာဏုမာ သူရိယော အန္ဓတမံ အန္ဓကာရံ မောဟံ ဝါ ပရံ အစ္စန္တမေဝ သဒ္ဓမ္မရံသိနာ သဒ္ဓမ္မသဒိသေန သဒ္ဓမ္မသင်္ခတေန ဝါ ရံသိနာ ဘိန္ဒံ ပဒါလေန္တော ဘာတိ သောဘတီတိ။
֍ * ၁၅၈။ ဣဒါနိ ကဌိနဓမ္မသမာဓိနော ဥဒါဟရဏမုဒ္ဒိသတိ ‘‘မုနိန္ဒိ’’စ္စာဒိနာ။ ဗောဓောဒယာစလေ သဗ္ဗညုတညာဏသဒိသေ သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတေ ဝါ ဥဒယပဗ္ဗတေ ကာလောဒိတော ရတ္တိက္ခယေ မာရပရာဇိတသမယေ ဝါ ဥဒိတော ပါတုဘူတော မုနိန္ဒဘာနုမာ မုနိန္ဒသဒိသော မုနိန္ဒောယေဝ ဝါ သူရိယော အန္ဓတမံ ပကတိဃနန္ဓကာရံ ဗဟလမောဟန္ဓကာရံ သဒ္ဓမ္မရံသိနာ သဒ္ဓမ္မသဒိသေန သဒ္ဓမ္မဘူတေန ဝါ ကိရဏေန ပရမတိသယေန ဘိန္ဒံ ပဒါလေန္တော ဘာတိ သောဘတီတိ။ ဧတ္ထ ထဒ္ဓဓမ္မဘူတံ ဘေဒနံ အသရီရဘူတေ အန္ဓကာရေ ဗုဒ္ဓိယာ အာရောပိတံ သမာဓိ နာမ ဟောတိ။ မုနီနံ ဣန္ဒောတိ စ, သောယေဝ ဘာနုမာတိ စ, ဗောဓော ဧဝ ဥဒယာစလောတိ စ, သဒ္ဓမ္မော ဧဝ ရံသီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဝမနုဂ္ဂိရနာဒျေ’တံ၊ ဂုဏဝုတျပရိစ္စုတံ။
အတိသုန္ဒရမညံ တု၊ ကာမံ ဝိန္ဒတိ ဂါမ္မတံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇၈။)֍ * ၁၅၉။ ကောစိ ဓမ္မော အမုချဝိသယေ ဗန္ဓေ သောဘတေ, န မုချဝိသယေတိ ဒဿန္တော အာဟ ‘‘ဝမနံ’’ဣစ္စာဒိ။ ဝမနဉ္စ ဥဂ္ဂိရနဉ္စ, အာဒိသဒ္ဒေန ဝိရေစနာဒိပရိဂ္ဂဟော။ ဧတံ ယထာဝုတ္တံ ဂုဏာ ပဓာနေတရာ ပသိဒ္ဓဝိသယာ ဝိသယန္တရပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ ဝုတ္တိ ပယောဂရူပါ, တတော အပရိစ္စုတံ အပရိဂဠိတံ သန္တံ အမုချဘူတံ အတိသုန္ဒရံ အစ္စန္တမနောဟရမလင်္ကာရရူပတ္တာ, အညံ တု ဣတရံ ပန မုချန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာမံ ဧကန္တေန ဂါမ္မတံ အသဗ္ဘသဘာဝံ ဗန္ဓေ တဿာနုစိတဘာဝတော ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတိ ပသဝတီတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၅၉။ ဣဒါနိ ဣမေသုယေဝ ပါဏိဓမ္မာဒီသု ကောစိ ဓမ္မော အမုချဝိသယေ ပယုတ္တော ပသတ္ထော, မုချဝိသယေ ပယုတ္တော အပသတ္ထောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝမနုဂ္ဂိ’’စ္စာဒိမာဟ။ ဧတံ ဝမနုဂ္ဂိရနာဒိ ဝမနဥဂ္ဂိရနဝိရေစနာဒိကံ ဂုဏဝုတျပရိစ္စုတံ အမုချပယောဂတော အဂဠိတံ အမုချဘူတံ အတိသုန္ဒရံ သဗ္ဗေသံ အတိပိယံ ဟောတိ, အညံ တု ဥတ္တတော ဗျတိရေကံ မုချဝိသယေ ပယုတ္တံ ဝမနုဂ္ဂိရနာဒိကံ ပန ကာမံ ဧကန္တေန ဂါမ္မတံ သဘာဝအပ္ပိယဂါမ္မဒေါသတံ ဝိန္ဒတိ သေဝတီတိ။ ဝမနဉ္စ ဥဂ္ဂိရနဉ္စေတိ စ, တာနိ အာဒီနိ ယဿေတိ စ, ဂုဏာ အပ္ပဓာနာ ဝုတ္တီတိ စ, တတော အပရိစ္စုတန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ကန္တီနံ ဝမနဗျာဇာ၊ မုနိပါဒနခါဝလီ။
စန္ဒကန္တီ ပိဝန္တီဝ၊ နိပ္ပဘံ တံ ကရောန္တိယော။
֍ * ၁၆၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ကန္တီန’’မိစ္စာဒိ။ မုနိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပါဒနခါနံ အာဝလီ သေဏိယော ကန္တီနံ အတ္တနော နိရန္တရံ နိဿရန္တီနံ သောဘာဝိသေသာနံ ဝမနဗျာဇာ ဥဂ္ဂိရနလေသေန စန္ဒကန္တီ စန္ဒစ္ဆဝိယော သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋတ္တာ ပိဝန္တီဝ ပါနံ ကရောန္တီတိ တက္ကေမိ။ ကီဒိသီ ဝိယာတိ ပရိကပ္ပနာဗီဇမာဟ ‘‘နိပ္ပဘ’’န္တိအာဒိ။ တံ စန္ဒံ နိပ္ပဘံ ပဘာဝိရဟိတံ ကရောန္တိယော ဝိဒဟမာနာ။ ဣဒဉှိ ကပ္ပနာဗီဇံ ယတော နခသောဘာလိင်္ဂနေန စန္ဒဿ သောဘာဝတော နိပ္ပဘတ္တံ ပဿိတွာ မဟတ္တဉ္စ တဿာ နခါဝလိယော စန္ဒကန္တီ ပိဝန္တီတိ ပရိကပ္ပေတိ ကန္တီနဉ္စ ဝမနဗျာဇံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၇၉။)֍ * ၁၆၀။ ဣဋ္ဌဝိသယေ ပယုတ္တဝမနုဂ္ဂိရနာဒီနမုဒါဟရဏမုဒ္ဒိသတိ ‘‘ကန္တီန’’မိစ္စာဒိနာ။ မုနိပါဒနခါဝလီ မုနိပါဒနခသေဏိယော ကန္တီနံ အတ္တနော စန္ဒမရီစိသဒိသသောဘာနံ ဝမနဗျာဇာ ဥဂ္ဂိရနလေသေန တံ နိမ္မလစန္ဒံ နိပ္ပဘံ ကရောန္တိယော အတ္တနော သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋတ္တာ နိပ္ပဘံ ကရောန္တိယော စန္ဒကန္တီ စန္ဒရံသိယော ပိဝန္တိ မညေ။ နခရံသီနံ သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋတ္တာ သပ္ပဘဿာပိ စန္ဒဿ နိပ္ပဘတ္တဉ္စ နခရံသီနံ အဓိကတ္တဉ္စ ဒိသွာ စန္ဒကန္တီ ပိဝန္တိ ဣဝေတိ နခါဝလီနံ စန္ဒကန္တိပိဝနဉ္စ သကကန္တိဝမနဉ္စ ပကတိ န ဟောတိ, ဗျာဇမိတိ ကဝိနာ ပရိကပ္ပိတံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဘတ္တသိတ္ထာဒိမုချဝိသယတော အညကန္တိသင်္ခတအမုချဝိသယေ ပယုတ္တံ ဝမနံ ဂုဏဝုတ္တီတိ ဉာတဗ္ဗံ။ ဝမနမေဝ ဗျာဇမိတိ စ, မုနိနော ပါဒါတိ စ, တေသု နခါတိ စ, တေသံ အာဝလိယောတိ စ, စန္ဒဿ ကန္တိယောတိ စ, နိဂ္ဂတော ပဘာဟီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အစိတ္တကတ္တုကံ ရုဈ-မိစ္စေဝံ ဂုဏကမ္မ တံ [ဂုဏကမ္မကံ (သီ.)] ။
သစိတ္တကတ္တုကံ ပေ’တံ၊ ဂုဏကမ္မံ ယဒု’တ္တမံ။
֍ * ၁၆၁။ ယထာဝုတ္တံ နိဂမေတိ ‘‘အစိတ္တ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဣစ္စေဝံ အစိတ္တော ကတ္တာ ယဿ တံ အစိတ္တကတ္တုကံ။ ဂုဏော ကမ္မံ ယဿ တံ ဂုဏကမ္မံ။ တဉ္စ ဝမနာဒိ ရုဈမတိမနောဟရံ ဘဝတိ ဗန္ဓောစိတတ္တာ။ နခါဝလိယော ဟိ အစိတ္တကတ္တာရော, ကန္တိယော ဂုဏကမ္မန္တိ ဝမနမတြာတိသုန္ဒရံ။ နေဒမေဝ ရုဈန္တိ အာဟ ‘‘သစိတ္တ’’ဣစ္စာဒိ။ ဧတံ ဝမနာဒိကံ သစိတ္တကတ္တုကမ္ပိယဒိဂုဏကမ္မံ, ဥတ္တမံ သေဋ္ဌံ ဗန္ဓောစိတတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈၀။)֍ * ၁၆၁။ အနန္တရောဒါဟရဏဿ ပသတ္ထတ္တဉ္စ ကမ္မနိ ဂုဏေ သတိ သစိတ္တကတ္တုကဝမနာဒိကဉ္စ ဣဋ္ဌမိတိ ဒဿေန္တော ‘‘အစိတ္တကတ္တုက’’မိစ္စာဒိမာဟ။ ဣစ္စေဝံ ဣမိနာ ပကာရေန အစိတ္တကတ္တုကံ နခါဝလိသင်္ခါတအဝိညာဏကကတ္တုဝန္တံ ဂုဏကမ္မံ နခကန္တိသင်္ခါတအပ္ပဓာနကမ္မဝန္တံ ဝမနာဒိကံ ရုဈံ ရစနာယ ဥစိတတ္တာ ရုစိဇနကံ ဟောတိ, ဧတံ ဝမနာဒိကံ သစိတ္တကတ္တုကမ္ပိ သဝိညာဏကကတ္တုဝန္တမ္ပိ ယဒိ ဂုဏကမ္မံ အမုချကမ္မံ စေ, ဥတ္တမံ ဝိသိဋ္ဌမေဝ, ‘‘ကန္တီန’’န္တိ ဘာဝသမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌိယာ သတိပိ ဝမနကြိယာယ ကမ္မတ္တံ နာတိဝတ္တတိ။ နတ္ထိ စိတ္တံ ယေသန္တိ စ, အစိတ္တာ ကတ္တာရော ယဿာတိ စ, ဂုဏော ကမ္မံ ယဿေတိ စ, သဟ စိတ္တေန ဝတ္တမာနောတိ စ ဝါကျံ။ ဣတိ နိဒဿနေ ဧဝံ ပကာရေ နိပါတော, အထ ဝါ ဝစနဝစနီယာနံ [ဝစနဝစနီယာဒီနံ (က.)] နိဂမာရမ္ဘေ နိပါတသမုဒါယော။
ဥဂ္ဂိရန္တောဝ သ သ္နေဟ-ရသံ ဇိနဝရော ဇနေ။
ဘာသန္တော မဓုရံ ဓမ္မံ၊ ကံ န သမ္ပီဏယေ ဇနံ။
֍ * ၁၆၂။ တဒုဒါဟရတိ ‘‘ဥဂ္ဂိရန္တောဝါ’’တိအာဒိနာ။ သော ဇိနဝရော ဇနေ သကလသတ္တနိကာယေ သ္နေဟရသံ အတ္တနော ပေမသင်္ခါတံ အနုရာဂံ ဥဂ္ဂိရန္တောဝ ဝမန္တော ဝိယ မဓုရံ အတိပဏီတံ ဓမ္မံ ဘာသန္တော ကံ ဇနံ န သမ္ပီဏယေ, သဗ္ဗမေဝ သမ္ပီဏေတိ။ ဧတ္ထ ဇိနဝရော ကတ္တာ သစိတ္တော, သ္နေဟရသော ဂုဏကမ္မံ။
֍ * ၁၆၂။ ဣဒါနိ သစိတ္တကကတ္တုပက္ခေ ဥဒါဟရဏမုဒ္ဒိသတိ ‘‘ဥဂ္ဂိရန္တော’’စ္စာဒိနာ။ သော ဇိနဝရော ဇနေ သကလသတ္တနိကာယေ သ္နေဟရသံ အတ္တနော ပေမသင်္ခါတအနုရာဂံ ဥဂ္ဂိရန္တော ဣဝ ဝမန္တော ဝိယ မဓုရံ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေန ပဏီတံ ဓမ္မံ သဒ္ဓမ္မံ ဘာသန္တော ဒေသေန္တော ယထာသယံ ဝဒန္တော ကံ ဇနံ ကီဒိသံ ပုဂ္ဂလံ န သမ္ပီဏယေ, ပီဏေတိ ဧဝါတိ။ ဧတ္ထ ဥဂ္ဂိရနံ ဇိနဝရသင်္ခတသစိတ္တကကတ္တုဝန္တမ္ပိ သ္နေဟရသသင်္ခါတအမုချကမ္မယုတ္တတ္တာ ပသတ္ထံ ဟောတိ။ သ္နေဟော ဧဝ ရသော အနုရာဂေါတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ယော သဒ္ဒသတ္ထကုသလော ကုသလော နိဃဏ္ဋု-
ဆန္ဒောအလင်္ကတိသု နိစ္စကတာဘိယောဂေါ။
သော’ယံ ကဝိတ္တဝိကလောပိ ကဝီသု သင်္ချ-
မောဂယှ ဝိန္ဒတိ ဟိ ကိတ္တိ’မမန္ဒရူပံ။
ဣတိ သံဃရက္ခိတမဟာသာမိပါဒဝိရစိတေ
သုဗောဓာလင်္ကာရေ
ဂုဏာဝဗောဓော နာမ တတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈၁။)֍ * ၁၆၃။ ဂန္ထန္တရာဟိတဝါသနာယ, တဒနုဗန္ဓပဋိဘာနေ စာဝိဇ္ဇမာနေပိ သုတေန အဘိယောဂဗလေန ကဝိတာ ကိတ္တိ စ တဒနုဂတာ သမုပလဗ္ဘတီတိ သမနုသာသတိ ‘‘ယော’’ဣစ္စာဒိနာ။ သဒ္ဒသတ္ထေ ဗျာကရဏေ ကိသ္မိဉ္စိ ‘‘ဣဒမေဝေ’’တိ နိယမာဘာဝါ ကုသလော ဆေကော နိဃဏ္ဋုမှိ အဘိဓာနသတ္ထေ စ ဆန္ဒသိ ဝုတ္တိဇာတိပ္ပပဉ္စပကာသကဆန္ဒောဝိစိတိသတ္ထေ စ အလင်္ကတိသု အလင်္ကာရသတ္ထေ စ ကုသလော န ကေဝလံ သဒ္ဒသတ္ထေယေဝ, အထ စ ပန နိစ္စမနဝရတံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ ကတော အဘိယောဂေါ ဝါယာမော ရစနာဝိသယေ ယဿ သောယံ ကဝိတ္တဝိကလောပိ ဗန္ဓကရဏသင်္ခါတကဝိဂုဏပရိဟီနောပိ ကဝီသု ကဝိဂုဏောပေတေသု သင်္ချံ ဂဏနံ ဩဂယှ ပဋိလဘိတွာ အမန္ဒရူပံ အတိဗဟုံ ကိတ္တိံ ပရိသုဒ္ဓဗန္ဓရစနာလက္ခဏံ တပ္ပဘဝံ ချာတံ ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတေဝါတိ။
ဣတိ သုဗောဓာလင်္ကာရေ မဟာသာမိနာမိကာယံ
သုဗောဓာလင်္ကာရဋီကာယံ
ဂုဏာဝဗောဓပရိစ္ဆေဒေါ တတိယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈၂။)֍ * ၁၆၃။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန သဒ္ဒါလင်္ကာရေ နိဒ္ဒိသိတွာ ဗျာကရဏနိဃဏ္ဋုဆန္ဒောပရိဝါရိတေ ဣမသ္မိံ နိရန္တရာဘိယောဂေါ ဣဟလောကိယာဒိမဟန္တယသဿ ကာရဏမိတိ သိဿာနမနုသာသန္တော ‘‘ယော သဒ္ဒသတ္ထကုသလော’’စ္စာဒိမာဟ။ ယော ထေရနဝမဇ္ဈိမေသု ကောစိ သဒ္ဒသတ္ထကုသလော သဒ္ဒါနုသာသနဗျာကရဏဝိသယေ ပကတိပစ္စယာဒိဝိဘာဂကပ္ပနာယ ဆေကော နိဃဏ္ဋုဆန္ဒောအလင်္ကတီသု အဘိဓာနဆန္ဒောအလင်္ကာရသတ္ထေသုပိ ကုသလော တံတံဝိဘာဂဗုဒ္ဓီနံ ပဋိပါဒနေန ဆေကော နိစ္စကတာဘိယောဂေါ ဓာရဏမနသိကာရဝသေန နိစ္စံ ကတုဿာဟော ဟောတိ။ သော အယံ အပ္ပမာဒီ ကဝိတ္တဝိကလောပိ ပကတိသိဒ္ဓကဗ္ဗရစနဂုဏရဟိတောပိ ကဝီသု သင်္ချံ ကဗ္ဗကတ္တူသု ဂဏနံ ဩဂယှ ကဗ္ဗကရဏဋီကာကရဏာဒိပကာရေန ဩဂါဟေတွာ တံ ဂဏနံ ပါပုဏိတွာ အမန္ဒရူပံ အနပ္ပကသဘာဝံ အတိဗဟုံ ကိတ္တိံ နိဒ္ဒေါသံ သတ္ထရစနလက္ခဏံ ပုညသဉ္စယံ, တပ္ပဘဝံ ပသိဒ္ဓိံ ဝါ ဝိန္ဒတိ လဘတေဝါတိ။ ယထာဝုတ္တသတ္ထေသု အဘိယောဂေါ ဗန္ဓဿ ဧကန္တကာရဏမေဝ။ ဝုတ္တံ ဟိ–
‘‘သာဘာဝိကီ စ ပဋိဘာ၊
သုတဉ္စ ဗဟုနိမ္မလံ။
အမန္ဒော စာဘိယောဂေါ’ယံ၊
ဟေတု ဟောတိ’ဟ ဗန္ဓနေ’’တိ [ကာဗျာဒါသ ၁.၁၀၃]။
တတ္ထ သာဘာဝိကီ သဘာဝသိဒ္ဓါ ပဋိဘာ စ ပညာ စ ဗဟု နိမ္မလံ အနပ္ပကံ နိဇ္ဇဋံ သုတဉ္စ အမန္ဒော အဘိယောဂေါ စ အနပ္ပကော အဘျာသော စေတိ အယမေသော သဗ္ဗောပိ ဣဟ ဗန္ဓနေ ဣမိဿံ ကဗ္ဗရစနာယံ ဟေတု ဟောတိ ကာရဏံ ဘဝတီတိ။ သဒ္ဒေ သာသတိ ဧတ္ထ ဧတေနာတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ တပ္ပစ္စယဉ္စ တဿ ထာဒေသဉ္စ ကတွာ သဒ္ဒသတ္ထန္တိ ဉာတဗ္ဗံ, သဒ္ဒသတ္ထေ ကုသလောတိ စ, နိဃဏ္ဋု စ ဆန္ဒော စ အလင်္ကတိ အလင်္ကာရဉ္စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော, ဧတ္ထ အလင်္ကတိသဒ္ဒေါ သတ္ထာပေက္ခာယ နပုံသကော ဟောတိ, နိစ္စံ ကတော အဘိယောဂေါ အဿေတိ စ, ကဝိနော ဘာဝေါတိ စ, တေန ဝိကလောတိ စ, အမန္ဒံ ရူပံ သဘာဝေါ ယဿေတိ စ ဝါကျံ။
ဣတိ သုဗောဓာလင်္ကာရနိဿယေ
တတိယော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၄. အတ္ထာလင်္ကာရာဝဗောဓပရိစ္ဆေဒ
အတ္ထာလင်္ကာရသဟိတာ၊ သဂုဏာ ဗန္ဓပဒ္ဓတိ။
အစ္စန္တကန္တာ ကန္တာဝ [ယတောအစ္စန္တကန္တာဝ (က.)]၊ ဝုစ္စန္တေတေ တတော’ဓုနာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈၃။)֍ * ၁၆၄။ ဧဝံ သဒ္ဒါလင်္ကာရေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ သမ္ပတျတ္ထာလင်္ကာရံ ဗောဓယိတုမာဟ ‘‘အတ္ထာလင်္ကာရ’’ဣစ္စာဒိ။ သဂုဏာ ယထာဝုတ္တေဟိ ပသာဒါဒီဟိ သဒ္ဒဂုဏေဟိ သဟိတာ ဗန္ဓပဒ္ဓတိ ကဗ္ဗရစနံ။ အလင်္ကရီယတိ ကန္တိံ နီယတိ ဗန္ဓော ဧတေဟိ သရီရမိဝ ဟာရာဒီဟီတိ အလင်္ကာရာ, တေဟိ အတ္ထာလင်္ကာရေဟိ ဇာတျာဒိလက္ခဏေဟိ သဟိတာ သံယုတ္တာ သတီ သဂုဏာ ပတိဗ္ဗတာဒိဂုဏောပေတာ အတ္ထေန ဓနေန အလင်္ကာရေန အာဘရဏေန သဟိတာ ယုတ္တာ ကန္တာဝ အင်္ဂနာ ဝိယ။ ယတော အစ္စန္တကန္တာ အတိသယရမဏီယာ သိယာ, တတော တေန ကာရဏေန ယေ အတ္ထာလင်္ကာရာ အဝသရံ ပတ္တာ, တေ အဓုနာ ဣဒါနိ ဝုစ္စန္တေ ကထီယန္တိ။
֍ * ၁၆၄။ ဧဝံ သဒ္ဒါလင်္ကာရဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တန္နိဿယံယေဝ အတ္ထာလင်္ကာရဗန္ဓမာရဘန္တော ‘‘အတ္ထာလင်္ကာရိ’’စ္စာဒိမာဟ။ သဂုဏာ ယထာဝုတ္တပသာဒါဒိသဒ္ဒဂုဏယုတ္တာ ဗန္ဓပဒ္ဓတိ ပဇ္ဇဂဇ္ဇာဒိပဘေဒါ ရစနာဝလိ အတ္ထာလင်္ကာရသဟိတာ သဘာဝဝုတ္တိဝင်္ကဝုတ္တိသင်္ခါတေန အတ္ထာလင်္ကာရေန သံယုတ္တာ သဂုဏာ အတ္ထာလင်္ကာရသဟိတာ ကန္တာ ဣဝ ပတိဗ္ဗတာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တာ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဒိဓနေဟိ ဂီဝေယျကဋကနူပုရာဒီဟိ အာဘရဏေဟိ စ ယုတ္တာ အင်္ဂနာဝ အစ္စန္တကန္တာ ယတော အတိသယေန ရမဏီယာ, တတော တသ္မာ တေ အတ္ထာလင်္ကာရာ အဓုနာ ဒါနိ ဝုစ္စန္တေ။ အလင်္ကရောန္တိ ဗန္ဓံ သရီရံ ဝါ ဧတေဟီတိ စ, အတ္ထဿ အလင်္ကာရာတိ စ, တေဟိ သဟိတာတိ စ, ဂုဏေဟိ သဟ ဝတ္တတီတိ စ, ဗန္ဓဿ ပဒ္ဓတီတိ စ, အစ္စန္တံ အတိသယေန ကန္တာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
သဘာဝဝင်္ကဝုတ္တီနံ၊ ဘေဒါ ဒွိဓာ အလံကြိယာ။
ပဌမာ တတ္ထ ဝတ္ထူနံ၊ နာနာဝတ္ထာဝိဘာဝိနီ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈၄။) (သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈၅။)֍ * ၁၆၅။ ကတိပ္ပဘေဒါ တေ ဣစ္စာဟ ‘‘သဘာဝ’’ဣစ္စာဒိ။ သဘာဝဝုတ္တိ ဝင်္ကဝုတ္တီတိ ဣမေသံ ဘေဒါ ပဘေဒေန အလံကြိယာ အတ္ထာလင်္ကာရာဒွိဓာဒွိပ္ပကာရာ။ တေသု သဘာဝဝုတ္တိ ကီဒိသီတိ အာဟ ‘‘ပဌမာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တာသု ပဌမာ သဘာဝဝုတ္တိ ဝတ္ထူနံ ပဒတ္ထာနံ ဇာတိဂုဏကြိယာဒဗ္ဗသဘာဝါနံ နာနာ ဝိစိတ္တာ, န ဒွေကာဝ အဝတ္ထာ အဝသရာ ဝိဘာဝိနီ ပကာသိကာ ဝိညေယျာ။ ဇာတျာဒီနံ ပဒတ္ထာနံ ယထာသဘာဝမနေကပ္ပကာရံ သမ္မဒေဝ ဝိဝရန္တီ သဘာဝံ ပဒတ္ထာနံ ဝိစိတ္တံ ဝဒတီတိ သဘာဝဝုတ္တိ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော, သာဝ ဇာတိယာ ပဒတ္ထသရူပဿ တထာတထာပဋိပါဒကတ္တေန ဝုတ္တိယာ [ဒတ္တိယာ (က.)] ဇာတိပိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၁၆၅။ ပသတ္ထာလင်္ကာရာ [ပသတ္ထာဒိအလင်္ကာရာ (က.)] ပဘေဒတော ဧတ္တကာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဘာဝိ’’စ္စာဒိမာဟ။ အလံကြိယာ အတ္ထာလင်္ကာရာ သဘာဝဝင်္ကဝုတ္တီနံ ဘေဒါ ပဘေဒတော ဒွိဓာ ဒွိပ္ပကာရာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ တာသုဒွီသု ပဌမာ သဘာဝဝုတ္တိ ဝတ္ထူနံ ဇာတိဂုဏကြိယာဒဗ္ဗလက္ခဏာနံ ပဒတ္ထာနံ နာနာဝတ္ထာဝိဘာဝိနီ အနေကပ္ပကာရဿ ပကာသိနီ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဇာတျာဒီနံ ပဒတ္ထာနံ အနေကပ္ပကာရသဘာဝပကာသိနီ သဘာဝဝုတ္တိ နာမ။ ဧသာဝ ဇာတိ ဂုဏာဒိစတုဗ္ဗိဓပဒတ္ထာနံ သရူပသင်္ခါတဇာတိယာ တေဟိ အာကာရေဟိ ပဋိပါဒနတော ဥပစာရတော ဇာတိ နာမ ဟောတိ။ ဇာတျာဒိပဒတ္ထာနံယေဝ ယထာသဘာဝံ ဟိတွာ ဝတ္ထုပရိကပ္ပိတအတိသယောပမာရူပကာဒိသရူပသင်္ခါတံ ဝင်္ကသဘာဝံ ပကာသေန္တီ ဝင်္ကဝုတ္တိ နာမ။ ယဘာဝေါ စ ဝင်္ကော စာတိ စ, တေသံ ဝုတ္တီတိ စ, အလံကရောန္တိ ဧတာဟီတိ စ, နာနာ အနေကာ စ သာ အဝတ္ထာ စာတိ စ ဝါကျံ။
ယထာ –
လီလာဝိကန္တိသုဘဂေါ၊
ဒိသာထိရဝိလောကနော။
ဗောဓိသတ္တင်္ကုရော ဘာသံ၊
ဝိရောစိ ဝါစမာသဘိံ။
֍ * ၁၆၆။ ‘‘ယထေ’’တိ တံ ဥဒါဟရတိ။ လီလာယ ဝိလာသေန ဝိဟိတာယ ဝိကန္တိယာ ဂမနေန သတ္တပဒဝီတိဟာရသင်္ခါတေန သုဘဂေါ သုန္ဒရော ဒိသာသု ဒသသု ထိရမစလံ ဝိလောကနံ ယဿ သော ဗောဓိသတ္တင်္ကုရော တဒဟုဇာတော မဟာဗောဓိသတ္တော အာသဘိံ ဝါစံ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မီ’’တိအာဒိကမုတ္တမံ နိဗ္ဘယဝစနံ ဘာသံ ဝဒန္တော ဝိရောစိ ဝိသေသေန ရမဏီယတ္တံ ပတ္တော။ အယံ သဘာဝဝုတ္တိ။ ဧဝံ ဇာတိသဘာဝဝုတျာဒယောပိ ပရိကပ္ပနီယာ။
֍ * ၁၆၆။ ဣဒါနိ သဘာဝဝုတ္တိယာ ဥဒါဟရဏံ အာဟ ‘‘ယထာ – လီလာဝိကန္တိ’’စ္စာဒိ။ လီလာဝိကန္တိသုဘဂေါ ဝိလာသဂမနေန သတ္တပဒဝီတိဟာရေန သုန္ဒရော ဒိသာထိရဝိလောကနော ဒသဒိသာသု အစလဩလောကနော ဗောဓိသတ္တင်္ကုရော မဟာဗောဓိသတ္တင်္ကုရော အာသဘိံ ဝါစံ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ အဘီတဝစနံ ဘာသံ ဝဒန္တော ဝိရောစိ အသောဘီတိ။ ဣဟ ဗောဓိသတ္တသင်္ခါတဿ ဒဗ္ဗဿ လီလာဝိကန္တိဒိသာထိရဝိလောကနဝစောနိစ္ဆာရဏသင်္ခတာနံ အဝတ္ထာနံ ပကာသိတတ္တာ ဒဗ္ဗသဘာဝဝုတ္တီတိ ဉာတဗ္ဗာ။ ဧသာယေဝ ဒဗ္ဗဂတဂတျာဒိဝိစိတြသရူပံ အလင်္ကရဏတော အလင်္ကာရော နာမ, ဒဗ္ဗဂတဂတျာဒယော ပန အလံကိရိယမာနတ္တာ အလံကိရိယာ နာမ။ ဇာတိဂုဏကြိယာသဘာဝဝုတ္တိယောပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ လီလာယ ယုတ္တာ ဝိကန္တီတိ စ, တာယ သုဘဂေါတိ စ, ဒိသာသု ထိရံ ဝိလောကနံ ယဿေတိ စ, ဗောဓိယာ ပညာယ သတ္တောတိ စ, သောယေဝ အင်္ကုရောတိ စ, ဥသဘဿ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။ ဥသဘဿ ဘာဝသင်္ခါတာ အကမ္ပနီယာ ဌိတိ အာသဘံ နာမ, အကမ္ပဘာဝတော တေန သမာပိ ဝါစာ ဥပစာရတော အာသဘီ နာမ ဟောတိ။
ဝုတ္တိ ဝတ္ထုသဘာဝဿ၊ ယာ’ညထာ သာ ပရာဘဝေ။
တဿာ’နန္တဝိကပ္ပတ္တာ၊ ဟောတိ ဗီဇောပဒဿနံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈၆။)֍ * ၁၆၇။ ဒုတိယမာဟ ‘‘ဝုတ္တိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထုနော ဇာတျာဒိရူပဿ ပဒတ္ထဿ သဘာဝေါ ယဿံ အဝတ္ထာယံ ယာဒိသံ ရူပံ တဿ အညထာဘာဝေန တဿ ရူပဿ တထေတံ ဒဗ္ဗာပနေန ဝုတ္တိ ဝစနံ။ ပရာ ဘဝေ အညာ ဝင်္ကဝုတ္တိ နာမ သိယာ။ ကိံ သာ သာကလ္လေန ဝတ္တုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘တဿာ’’ဣစ္စာဒိ။ တဿာ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ အနန္တဝိကပ္ပတ္တာ အပရိမိတဘေဒကတ္တာ ဗီဇဿ ကာရဏတ္တာ သကလဗျတ္တိဗျာပိသာမညရူပဿ ယတော ပရေ ဝိစိတ္တာလင်္ကာရာ ပသဝန္တိ, ဥပဒဿနံ ကထနံ ဟောတိ နိရဝသေသာဘိဓာနဿ ကေနာပျသက္ကုဏေယျတ္တာ။
֍ * ၁၆၇။ ဣဒါနိ ဝင်္ကဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ဝုတ္တိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထုသဘာဝဿ ဇာတျာဒိပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓိနော တာသု တာသု အဝတ္ထာသု ယော သဘာဝေါ ဝိဇ္ဇတိ, တဿ သဘာဝဿ အညထာ ဝိဇ္ဇမာနာကာရံ ဟိတွာ ဝတ္တုပရိကပ္ပိတေန အတိသယဥပမာရူပကာဒိအညပကာရေန ယာ ဝုတ္တိ ယံ ကထနံ အတ္ထိ, သာ ပရာဘဝေ သဘာဝဝုတ္တိတော အညာ ဝင်္ကဝုတ္တိ နာမ သိယာ။ တဿာ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ အနန္တဝိကပ္ပတ္တာ အပ္ပမာဏပက္ခတ္တာ ကထနေန ပရိသမာပေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ နယတော တဿ အနန္တပက္ခဿ ပရိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဗီဇောပဒဿနံ ကာရဏမတ္တဿ နိဒဿနံ ဟောတိ။ ဝက္ခမာနဘေဒတော ဧကမေကမ္ပိ အတ္တနာ သဒိသံ အနန္တဘေဒပရိဂ္ဂဟဇာနနတ္ထံ ပဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝတ္ထူနံ သဘာဝေါတိ စ, အနန္တာ ဝိကပ္ပာ ယဿ သဘာဝဿေတိ စ, တဿ ဘာဝေါတိ စ, ဗီဇဿ ဥပဒဿနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဝင်္ကဝုတ္တိအတ္ထာလင်္ကာရဥဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
တတ္ထာ’တိသယဥပမာ-
ရူပကာဝုတ္တိဒီပကံ။
အက္ခေပေါ’တ္ထန္တရနျာသော၊
ဗျတိရေကော ဝိဘာဝနာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈၇။)ဟေတုက္ကမော ပိယတရံ၊ သမာသပရိကပ္ပနာ။
သမာဟိတံ ပရိယာယ-ဝုတ္တိဗျာဇောပဝဏ္ဏနံ။
ဝိသေသ ရုဠှာဟင်္ကာရာ၊
သိလေသော တုလျယောဂိတာ။
နိဒဿနံ မဟန္တတ္တံ၊
ဝဉ္စနာ’ပ္ပကတတ္ထုတိ။
ဧကာဝလိ အညမညံ၊ သဟဝုတ္တိ ဝိရောဓိတာ။
ပရိဝုတ္တိဗ္ဘမောဘာဝေါ၊ မိဿ’မာသီ ရသီ ဣတိ။
ဧတေ ဘေဒါ သမုဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဘာဝေါ ဇီဝိတမုစ္စတေ။
ဝင်္ကဝုတ္တီသု ပေါသေတိ၊ သိလေသော တု သိရိံ ပရံ။
၁၆၈-၁၇၂။ ယထောဒ္ဒေသံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ဥဒ္ဒိသတိ ‘‘တတ္ထေ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထာတိ တဿံ ဝင်္ကဝုတ္တိယံ ‘‘ဧတေ ဘေဒါ သမုဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သမုဒ္ဒိဋ္ဌာတိ သင်္ခေပနယေန ဝုတ္တာ။ အတိသယော ဥပမာ ရူပကံ အာဝုတ္တိ ဒီပကဉ္စ, သမာသော သမာသဝုတ္တိ ပရိကပ္ပနာ စ, ဝိသေသော ရုဠှာဟင်္ကာရော စ, ဇီဝိတမုစ္စတေတိ တဒဘာဝေ ဗန္ဓဿ ဆဝဿေဝ ဟေယျတ္တာ ဝုတ္တံ, သိလေသော တု ဝင်္ကဝုတ္တီသု သဘာဝဝုတ္တိံ ဟိတွာ ဝတ္ထုသဘာဝတော အညထာ ယထာ တထာ ပရိကပ္ပနရူပါသု အတိသယာဒီသု ဝုတ္တီသု ပရံ သိရိံ ကန္တိံ ပေါသေတိ တံ ပူရေတိ အာဝဟတီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈၈။)၁၆၈-၁၇၂။ ဘေဒဝန္တာနံ ပဒတ္ထာနံ သဘာဝကထနံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ပါကဋံ ဟောတီတိ ဝတ္တမာနေဟိ အလင်္ကာရေဟိ ဥဒ္ဒိသန္တော ‘‘တတ္ထာတိသယ။ပေ.။ ရသီ’’တိ ဂါထာစတုက္ကမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တိဿံ ဝင်္ကဝုတ္တိယံ ဣတိ ဧဝံ ဧတေ ပဉ္စတိံသ ဘေဒါ သမုဒ္ဒိဋ္ဌာ သင်္ခေပေန ဝုတ္တာတိ။ ဧတေသံ ပန ပဒါနံ အတ္ထော နိဒ္ဒေသေ အာဝိဘဝိဿတိ။ ဣမိနာ ဘာဝေါ စ သိလေသော စ အတိပ္ပသတ္ထောတိ ဒီပေတိ။ ဘာဝေါ ဘာဝါလင်္ကာရော ဇီဝိတံ ဗန္ဓဿ ပါဏဘူတောတိ ဝုစ္စတေ, ဘာဝရဟိတဿ ဗန္ဓဿ ဆဝသရီရဿ ဝိယ အနုပါဒေယျတ္တာ, သိလေသော တု သိလေသာလင်္ကာရော ပန ဝင်္ကဝုတ္တီသု အတိသယောပမာဒိဝင်္ကဝုတ္တီသု ပရမုက္ကံသဘူတံ သိရိံ သောဘံ ပေါသေတိ ပူရေတိ။
နိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
ပကာသိကာ ဝိသေသဿ၊
သိယာ’တိသယဝုတ္တိ ယာ။
လောကာတိက္ကန္တဝိသယာ၊
လောကိယာတိ စ သာ ဒွိဓာ။
֍ * ၁၇၃။ တတ္ထာတိသယဝုတ္တီနံ တာဝ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘ပကာသိကာ’’ဣစ္စာဒိ။ ဝိသေသဿ ဝတ္ထုဂတဿာတိမတ္တဿ ပကာသိကာယာတိ အနုဝဒိတွာ သာ အတိသယဝုတ္တိ သိယာတိ ဝိဓီယတေ, အတိသယဿ ဝတ္ထုနော ဥက္ကံသဿ ပဋိပါဒိကာ ဝုတ္တိ အတိသယဝုတ္တိ။ သာ စ ဒုဝိဓာတိ အာဟ ‘‘လောက’’ဣစ္စာဒိ။ လောကံ လောကပ္ပတီတိံ အတိက္ကန္တော ဝိသယော ဂေါစရော ယဿာ သာ လောကာတိက္ကန္တဝိသယာ စ လောကေ ဘဝါ လောကဌိတိမနတိက္ကန္တတ္တာတိ လောကိယာ စာတိ အတိသယဝုတ္တိ ဒွိဓာ ဒွိပ္ပကာရာ ဘဝတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၈၉။)֍ * ၁၇၃။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန အတိသယဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ပကာသိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိသေသဿ ဇာတျာဒိပဒတ္ထဂတအဓိကဝိသေသဿ ယာ ဝုတ္တိ ပကာသိကာ, သာ အတိသယဝုတ္တိ နာမ သိယာ, သာ အတိသယဝုတ္တိ လောကာတိက္ကန္တဝိသယာ စ ဇာတျာဒိပဒတ္ထာနံ ယထာသဘာဝသင်္ခတလောကဌိတျာတိက္ကန္တဝိသယတ္တာ လောကာတိက္ကန္တ ဝိသယာတိ စ လောကိယာတိ စ ယထာဝုတ္တလောကမနတိက္ကမ္မ ပဝတ္တနတော လောကိယာတိ စေဝံ ဒွိဓာ ဒွိပ္ပကာရာ ဟောန္တိ။ ဝဒတီတိ ဝုတ္တိ, အတိသယဿ ဝုတ္တီတိ စ, လောကံ အတိက္ကန္တော ဝိသယော ဧတိဿာတိ စ, လောကေ ဘဝါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ဝိသေသဿ ပကာသိကာ’’တိ ပသိဒ္ဓဂုဏာနုဝါဒေန သာ အတိသယဝုတ္တိ သိယာတိ အပသိဒ္ဓံ အတိသယဝုတ္တိဝိဓာနံ ကရောတိ, ယထာ ‘‘ယော ကုဏ္ဍလီ, သော ဒေဝဒတ္တော’’တိ။ အနုဝါဒကအနုဝါဒနီယဘေဒေါ ဥပရိပျေဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
လောကိယာတိသယဿေ’တေ၊
ဘေဒါ ယေ ဇာတိအာဒယော။
ပဋိပါဒီယတေ တွ’ဇ္ဇ၊
လောကာတိက္ကန္တဂေါစရာ။
֍ * ၁၇၄။ အယံ ဒွိပ္ပကာရာ အတိသယဝုတ္တိ သဘာဝဝုတျာဒီဟိ ဘိန္နာတိ စေ? အာဟ ‘‘လောက’’ဣစ္စာဒိ။ ဇာတိအာဒယော ယတော ပဒတ္ထဿ ဝိစိတ္တံ သရူပံ ဝဒတီတိ ဝိစိတ္တသရူပပဋိပါဒိကာ သဘာဝဝုတ္တိပိ အလင်္ကာရော, အလင်္ကာရိယံ တု ဝတ္ထုမတ္တံ, တတော သဘာဝဝုတျာဒယော ယေ ဘေဒါ ဝိသေသာ, ဧတေ လောကိယာတိသယဿ ဘေဒါ, ယထာ သရီရေ ယံ သဟဇံ သုန္ဒရတ္တံ, တဿ ပေါသကာပိ မုတ္တာဝလိပ္ပဘုတိ အလင်္ကာရောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဗန္ဓေပျလင်္ကာရိယဝတ္ထုနိမိတ္တံ ဓမ္မတ္တံ ယာယ ဥက္ကံသီယတိ, သာ ဥက္ကံသောတိ ဝုစ္စတိ။ သာ စ ဝုတ္တိ အလင်္ကာရသဒ္ဒေန ဝုစ္စတေ။ သာ ပန အတိသယဝုတ္တိယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘လောကိယာတိသယဿေတေ, ဘေဒါ ယေ ဇာတိအာဒယော’’တိ။ ယတော ဧဝံ, တတော လောကာတိက္ကန္တဝိသယာ စ ဝိသုံ ဒဿနီယာတိ အာဟ ‘‘ပဋီ’’တိအာဒိ။ တုသဒ္ဒေါ ဘေဒေ။ အဇ္ဇ တု ဣဒါနိ ပန လောကာတိက္ကန္တဂေါစရာ ပဋိပါဒီယတေတိ သမ္ဗန္ဓော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉၀။)֍ * ၁၇၄။ ဣဒါနိ ဧသာ ဒွိပ္ပကာရာပိ အတိသယဝုတ္တိသဘာဝဝုတျာဒီဟိ အနညာတိ ဒဿေတုံ ‘‘လောကိယေ’’စ္စာဒိမာဟ။ ဇာတိအာဒယော ဇာတိဂုဏာဒိပဒတ္ထဂတဝိစိတ္တသရူပဿ ပကာသနတော နိဿယဝေါဟာရေန ‘‘ဇာတျာဒယော’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဇာတိသဘာဝဝုတ္တိဂုဏသဘာဝဝုတျာဒယော ယေ ဘေဒါ ဝိသေသာ, ဧတေ လောကိယာတိသယဿ လောကိယာတိသယဝုတ္တိယာယေဝ ဘေဒါ အဝယဝါ။ တတ္ထ လောကိယာတိသယဝုတ္တိ နာမ ဇာတိသဘာဝဝုတ္တိဂုဏသဘာဝဝုတျာဒယောယေဝါတိ။ ဧသာယေဝ ဝိစိတြရူပပဋိပါဒိကာ ဥက္ကံသာတိ စ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ လောကိယာတိသယဝုတ္တိယာ ‘‘လီလာဝိကန္တိသုဘဂေါ’’တိ ဥဒါဟရဏဿ ဂမျမာနတ္တာ ဝက္ခမာနံ ပဋိဇာနာတိ ‘‘ပဋိပါဒီယတေ’’စ္စာဒိနာ။ အဇ္ဇ တု ဣဒါနိ ပန လောကာတိက္ကန္တဂေါစရာ အတိသယဝုတ္တိ ပဋိပါဒီယတေ ဥဒါဟရဏတော နိပ္ဖာဒီယတိ။ လောကေ ဘဝေါတိ စ, တဿ အတိသယော အာဓိက္ကမိတိ စ ဝါကျံ။
ပိဝန္တိ ဒေဟကန္တီ ယေ၊
နေတ္တဉ္ဇလိပုဋေန တေ။
နာ’လံ ဟန္တုံ ဇိနေ’သံ တွံ၊
တဏှံ တဏှာဟရောပိ ကိံ။
֍ * ၁၇၅။ တမုဒါဟရတိ ‘‘ပိဝန္တိ’’စ္စာဒိနာ။ ဇိန တေ ဒေဟကန္တီ သရီရသောဘာယော ယေ ဇနာ နေတ္တဉ္ဇလိပုဋေန အတ္တနော နယနဒွန္ဒသင်္ခါတေန အဉ္ဇလိပုဋေန ပိဝန္တိ, ဧသံ ဇနာနံ တဏှံ ပိပါသံ လောဘမေဝ ဝါ ဟရတိ အနုပတတိ [အပနယတိ (?)]။ တဏှာဟရောပိ သမာနော တွံ ဟန္တုံ နိဝတ္တိတုံ ကိံ နာလံ ကသ္မာ အသမတ္ထောသိ။ တဏှာဟရာ နာမ တဏှမေဝ နုဒန္တိ။ အတြ ဟနန္တာမပိဟ သမ္ပနုဒတိ လောကဌိတိံ အတိက္ကမ္မ ဒေဟကန္တိယာ ဗဟုတ္တနဓမ္မော ဝုတ္တော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉၁။)֍ * ၁၇၅။ ဣဒါနိ ပဋိညာတာနုသာရေန ပဋိပါဒေတိ ‘‘ပိဝန္တိ’’စ္စာဒိနာ။ ဘော ဇိန တေ တုယှံ ဒေဟကန္တီ သရီရသောဘာယော ယေ ဇနာ နေတ္တဉ္ဇလိပုဋေန နေတ္တသင်္ခါတေန ဟတ္ထပုဋေန ပိဝန္တိ, ဧသံ သာဓုဇနာနံ တဏှံ ပိပါသံ လောဘမေဝ ဝါ တဏှာဟရောပိ တွံ သဗ္ဗေသံ တဏှာဝိနာသကောပိ ဟန္တုံ နိဝါရေတုံ ကိံ နာလံ ကသ္မာ အသမတ္ထောသီတိ။ ဧတ္ထ ပိဝနံ နာမ ပိပါသံ ဝိနေတီတိ လောကသဘာဝေါ။ တဏှံ ဟန္တုံ နာလမိတိ လောကသဘာဝမတိက္ကန္တတ္ထော။ ကန္တီနံ အဓိကပိယတာ အတိသယဓမ္မော, တဿ ဝုတ္တိ ပန တဏှံ ဟန္တုံ နာလမိတိ လောကာတိက္ကန္တအတ္ထံ ဝိသယံ ကတွာ ပဝတ္တော ဟောတိ။ သာ ပန ကထေတုမိစ္ဆိတံ ကန္တီနံ အဓိကပိယတံ တဏှာဟနနေ အသမတ္ထံ ဝတွာ ဒီပေတီတိ ဝင်္ကဝုတ္တိ နာမ။ ဝုစ္စမာနာနံ ဥပမာရူပကာဒီနမ္ပိ ဝင်္ကဝုတ္တိတာ ဣစ္ဆိတတ္ထဿ ပကာရန္တရေန ပကာသနတောယေဝ။ ယထာ နာမ သရီရသဟဇံ ပီနတ္တာဒိသုန္ဒရတ္တံ ဥဒ္ဒီပနာကာရေန ဌိတာ ကဋကဥဏှီသဟာရာဒယော အလင်္ကာရာ နာမ ဘဝန္တိ, ဧဝံ ဗန္ဓသရီရသင်္ခါတေ အလင်္ကရဏီယဝတ္ထုမှိ ဝိဇ္ဇမာနအတိပိယတာဒိမေဝ ဥဒ္ဒီပေတွာ အလင်္ကုရုမာနာ ‘‘တဏှာဟရောသိ တွံ ဧသံ ကန္တီ ပိဝန္တာနံ တဏှံ ဟန္တုံ နာလ’’မိတိ ဝါစာဘင်္ဂီ အလင်္ကာရော နာမ။ အလင်္ကာရိယံ နာမ အလင်္ကာတဗ္ဗကန္တိပိယတာယ ဗဟုတ္တန္တိ။ ဥတ္တရိပိ အလင်္ကာရအလင်္ကာရိယဝိဘာဂေါ စ အနုရူပတော ယောဇနက္ကမော စ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒေဟေ ကန္တီတိ စ, အဉ္ဇလီယေဝ ပုဋောတိ စ, နေတ္တာနိယေဝ အဉ္ဇလိပုဋောတိ စ, တဏှံ ဟရတီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဥပမာနောပမေယျာနံ၊ သဓမ္မတ္တံ သိယော’ပမာ။
သဒ္ဒတ္ထဂမ္မာ ဝါကျတ္ထ-ဝိသယာတိ စ သာ တိဓာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉၂။)֍ * ၁၇၆။ ဥပမံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဥပမာနေ’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမီယတေ အနေနာတိ ဥပမာနံ, ပဒုမာဒိကဝတ္ထု။ ပဒုမာဒိကော တု သဒ္ဒေါ ဥပမာနဝါစကော။ ဥပမီယတီတိ ဥပမေယျံ, မုခါဒိကဝတ္ထု။ မုခါဒိကော သဒ္ဒေါ တု ဥပမေယျဝါစကော။ တေသံ ဥပမာနောပမေယျာနံ ပဒုမာဒိမုခါဒိဝတ္ထူနဉ္စ။ သဓမ္မတ္တန္တိ သမာနော ဓမ္မော ကန္တိမန္တတာ ယဿ သော သဓမ္မော, တဿ ဘာဝေါ သဓမ္မသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တသမာနေန ဓမ္မေန သဟ သမ္ဗန္ဓော သဓမ္မတ္တံ ဥပမာနောပမေယျပတိဋ္ဌိတံ ဥပမာ သိယာ, ဥပမီယတိ ယထာဝုတ္တော သမ္ဗန္ဓောတိ ကတွာ။ သာ ပနာလင်္ကာရိယဿ ဓမ္မဿာတိသယပဋိပါဒနပ္ပကာရော။ ကတိဝိဓာ သာတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ သဒ္ဒေါ စ အတ္ထော စ, တေဟိ ဂမ္မာ ပတီယမာနာ သဒ္ဒတ္ထဂမ္မာ။ ဝါကျံ ပဒသမုဒါယော။ တဿ အတ္ထော ဝိသယော ဂေါစရော ယဿာ ဝါကျတ္ထဝိသယာတိ စ သာ ဥပမာ တိဝိဓာ သဒ္ဒဂမ္မအတ္ထဂမ္မဝါကျတ္ထဝိသယာတိ တိဓာ ဟောတိ။
֍ * ၁၇၆။ ဣဒါနိ ဥပမာလင်္ကာရံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဥပမာနော’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမာနောပမေယျာနံ စန္ဒနီလုပ္ပလဒလာဘာဒီနံ အာနနနယနာဒီနဉ္စ ပဒတ္ထာနံ သဓမ္မတ္တံ ကန္တိမန္တတာပီနတာဒိတုလျဓမ္မသမ္ဗန္ဓော ဥပမာ နာမ သိယာ, သာ အလင်္ကရဏီယဝတ္ထုနော အာဓိက္ကပဋိပါဒနပ္ပကာရာ ဥပမာ သဒ္ဒတ္ထဂမ္မာ သဒ္ဒဂမ္မာ စ အတ္ထဂမ္မာ စ ဝါကျတ္ထဝိသယာ စ, ဣတိ ဧဝံ တိဓာ တိပ္ပကာရာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဥပမာနောပမေယျဘူတာနံ စန္ဒာနနာဒိပဒတ္ထာနံ သဓမ္မသင်္ခတော အညမညတုလျကန္တိမန္တတာပီနတာဒိဓမ္မယောဂေါ ပဒတ္ထာနံ ဥပမတ္ထဿ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဥပဋ္ဌာနတာယ ဥပမာ နာမ ဟောတိ, တန္နိဿယစန္ဒာဒယော ပန နိဿိတဝေါဟာရေန ဥပမာ နာမ ဟောတိ, ဥပမာနဘူတစန္ဒာဒိအတ္ထပဋိပါဒကော စန္ဒိမာဒိသဒ္ဒေါပိ တဒတ္ထေန ဥပမာ နာမ ဟောတိ, ဥပမေယျုပမေယျနိဿယတပ္ပဋိပါဒကာနမ္ပိ ဥပမေယျဘာဝေါ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပမီယတေ အနေနာတိ ဥပမာနန္တိ ကတွာ စန္ဒာဒိ ဥပမာနံ ဝုစ္စတိ, ဥပမီယတီတိ ဥပမေယျံ, အာနနာဒိ, ဥပမာနဉ္စ ဥပမေယျဉ္စာတိ စ, သမာနော စ သော ဓမ္မော စေတိ စ, တဿ ဘာဝေါတိ စ, သဒ္ဒေါ စ အတ္ထော စာတိ စ, တေဟိ ဂမ္မာတိ စ, ဝါကျဿ အတ္ထောတိ စ, သော ဝိသယော ယဿာ ဥပမာယာတိ စ ဝါကျံ။
သမာသပစ္စယေဝါဒီ၊ သဒ္ဒါ တေသံ ဝသာ တိဓာ။
သဒ္ဒဂမ္မာ သမာသေန၊ မုနိန္ဒော စန္ဒိမာနနော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉၃။)֍ * ၁၇၇။ တတ္ထ သဒ္ဒဂမ္မာပိ တိဓာ သိယာတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သမာသ’’ဣစ္စာဒိ။ သမာသော စ ပစ္စယော စ ဣဝါဒိ စ, တေ သဒ္ဒါ နာမ, သဒ္ဒသဒ္ဒေန သမာသာဒယော ဝတ္တုမဓိပ္ပေတာတိ အတ္ထော။ တေသံ သမာသာဒီနံ ဝသာ သဒ္ဒဂမ္မာ တိဓာ ဟောတိ သမာသသဒ္ဒဂမ္မာ ပစ္စယသဒ္ဒဂမ္မာ ဣဝါဒိသဒ္ဒဂမ္မာတိ, သမာသေန သမာသသဒ္ဒေန ဂမ္မာ ဥပမာ ဝုစ္စတီတိ သေသော။ ဥဒါဟရတိ ‘‘မုနိန္ဒော စန္ဒိမာနနော’’တိ, စန္ဒိမာ ဝိယ ရုစိရမာနနံ မုခံ ယဿ သော စန္ဒိမာနနော။ ဧတ္ထ စ စန္ဒိမံ ဥပမာနံ, အာနနံ ဥပမေယျံ, ရုစိရတ္တံ ဓမ္မော, စန္ဒိမာနနာနံ သမာနဓမ္မသမ္ဗန္ဓိဇောတကော ဝိယသဒ္ဒေါ, တေသု သာဓာရဏဓမ္မဝါစကဿ ဝိယသဒ္ဒဿ စောပမာဇောတကဿာပ္ပယောဂေါ သမာသေနေဝ ဝုတ္တတ္တာ, ဧတ္ထ ပန ဝိယသဒ္ဒေါ စန္ဒိမာသဒ္ဒေန ဥပမာနဝါစကေန သမ္ဗန္ဓမုပဂတော စန္ဒဂတမေဝ သဒိသတ္တံ ဝဒတိ, မုခဂတံ ပန သာမတ္ထိယာ ပဒီယတေ, ဧဝမီဒိသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉၄။)֍ * ၁၇၇။ တေသု ယထာဝုတ္တေသု သဒ္ဒဂမ္မဿ တိဝိဓတ္တံ ဒဿေတုံ အာဟ ‘‘သမာသေ’’စ္စာဒိ။ သမာသပစ္စယေဝါဒီ သမာသော, အာယာဒိပစ္စယာ, ဣဝါဒယော စ သဒ္ဒါ နာမ, တေသံ သမာသာဒီနံ ဝသာ ဘေဒေန သဒ္ဒဂမ္မာ တိဓာ သမာသသဒ္ဒဂမ္မာ ပစ္စယသဒ္ဒဂမ္မာ ဣဝါဒိသဒ္ဒဂမ္မာတိ တိဝိဓာ ဟောတိ။ သမာသေန သမာသသဒ္ဒေန ဂမ္မောပမာ ဝုစ္စတိ ‘‘မုနိန္ဒော စန္ဒိမာနနော’’တိ။ မုနိန္ဒော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ စန္ဒိမာနနော စန္ဒသမာနမနောဟရမုခမဏ္ဍလေန ယုတ္တော ဟောတိ, သမာသော စ ပစ္စယော စ ဣဝဣတိ ဣဒံ အာဒိ ယေသံ ဝါဒီနန္တိ စ, သဒ္ဒေန ဂမ္မာတိ စ, မုနီနံ ဣန္ဒောတိ စ, စန္ဒိမာ ဝိယ ရုစိရံ အာနနံ မုခံ ယဿေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ ‘‘စန္ဒိမာ’’တိ ဥပမာနံ, ‘‘အာနန’’န္တိ ဥပမေယျံ, ရုစိရတ္တံ ဥပမာနောပမေယျာနံ သာဓာရဏဓမ္မော, ‘‘ဝိယာ’’တိ သဒ္ဒေါ စန္ဒာနနာနံ ဒွိန္နံ အာနနဂတရုစိရတ္တံ စန္ဒေ စ, စန္ဒဂတရုစိရတ္တံ အာနနေ စ အတ္ထီတိ သမာနဓမ္မသမ္ဗန္ဓံ ဇောတေတိ, ဣဟ သာဓာရဏဓမ္မဝါစကဿ ရုစိရသဒ္ဒဿ, တုလျဓမ္မသင်္ခါတောပမာဇောတကဿ ဝိယသဒ္ဒဿ စ အပ္ပယောဂေါ တေသံ အတ္ထာနံ သမာသေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ ဥပမာနဝါစကေန စန္ဒိမာသဒ္ဒေန ယုတ္တော ဝိယ သဒ္ဒေါ စန္ဒဂတသဒိသတ္တံ ဇောတေတိ, မုခဂတသဒိသတ္တံ ပန သာမတ္ထိယာ ပတီယတေ။ တထာ ဟိ မုခံ စန္ဒသမာနမာဂစ္ဆန္တံ စန္ဒဿ မုခသဒိသတ္တံ ဝိနာ န ဘဝတီတိ အညထာနုပပတ္တိ သာမတ္ထိယန္တိ။
အာယာဒီ ပစ္စယာ တေဟိ၊ ဝဒနံ ပင်္ကဇာယတေ။
မုနိန္ဒနယနဒွန္ဒံ၊ နီလုပ္ပလဒလီယတိ။
֍ * ၁၇၈။ ဣဒါနိ ပစ္စယသဒ္ဒဂမ္မံ ဒဿေတိ ‘‘အာယာဒိ’’စ္စာဒိနာ။ အာယာဒီတိ အာယဤယကပစ္စယာဒယော ပစ္စယာ ပစ္စယသဒ္ဒါ နာမ, တေဟိ ပစ္စယသဒ္ဒေဟိ ဂမ္မာ ဥပမာ ဝုစ္စတိ။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဝဒန’’မိစ္စာဒိ။ ပင်္ကဇမိဝ ရုစိရမာစရတိ ပင်္ကဇာယတေ။ ဧတ္ထာပိ ပင်္ကဇမုပမာနံ, အာစရဏကြိယာယ ကတ္တုဘူတံ အာနနမုပမေယျံ, ရုစိရတ္တံ သဓမ္မော, ပင်္ကဇာနနာနံ သမာနဓမ္မသမ္ဗန္ဓဇောတကော ဣဝသဒ္ဒေါ။ တတ္ထ ရုစိရ ဣဝသဒ္ဒါနံ ပုဗ္ဗေ ဝိယာပ္ပယောဂေါ ပစ္စယေန ဝုတ္တတ္တာတိ သဗ္ဗတ္ထ ဝိညေယျံ။ ဧဝမုပရိပိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉၅။)֍ * ၁၇၈။ ဣဒါနိ ပစ္စယသဒ္ဒဂမ္မောပမံ နိဒဿေတိ ‘‘အာယာဒိ’’စ္စာဒိနာ။ အာယာဒီ ‘‘အာယ ဤယ က’’ဣတိအာဒယော ပစ္စယာ ပစ္စယသဒ္ဒါ နာမ, တေဟိ ပစ္စယသဒ္ဒေဟိ ဂမ္မောပမာ ဝုစ္စတိ ‘‘ဝဒနံ။ပေ.။ ဒလီယတီ’’တိ။ ဝဒနံ မုခံ ပင်္ကဇာယတေ ပဒုမမိဝ ရုစိရံ အာစရတိ။ မုနိန္ဒနယနဒွန္ဒံ သဗ္ဗညုနော နေတ္တယုဂဠံ နီလုပ္ပလဒလီယတိ နီလုပ္ပလပတ္တမိဝ ရုစိရမာစရတိ။ အာယော အာဒိ ယေသံ ဤယာဒီနန္တိ စ, ပင်္ကဇမိဝ ရုစိရမာစရတိ ပဝတ္တတီတိ စ, မုနိန္ဒဿ နယနဒွန္ဒမိတိ စ, နီလုပ္ပလဿ ဒလမိတိ စ, တမိဝ ရုစိရမာစရတီတိ စ ဝါကျံ။ ဧတ္ထ ‘‘ပင်္ကဇ’’မိတိ စ ‘‘နီလုပ္ပလ’’မိတိ စ ဥပမာနံ, အာစရဏကြိယာယ ကတ္တုဘူတံ ဝဒနံ နယနဒွန္ဒဉ္စ ဥပမေယျံ, ရုစိရတ္တံ ဥပမာနောပမေယျာနံ သဓမ္မော, ဥပမာနောပမေယျာနံ သမာနဓမ္မဇောတကော ဣဝသဒ္ဒေါ, တေသံ အတ္ထာနံ ပစ္စယေန ဝုတ္တတ္တာ တေသမပ္ပယောဂေါ။ ဧဝရူပေသု အညေသုပိ ဧဝမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဣဝါဒီ ဣဝ ဝါ တုလျ-သမာန နိဘ သန္နိဘာ။
ယထာသင်္ကာသ တုလိတ-ပ္ပကာသ ပတိရူပကာ။
သရီသရိက္ခ သံဝါဒီ၊ ဝိရောဓီ သဒိသာ ဝိယ။
ပဋိပက္ခပစ္စနီက-သပက္ခော’ပမိတော’ပမာ။
ပဋိဗိမ္ဗ ပဋိစ္ဆန္န-သရူပ သမ သမ္မိတာ။
သဝဏ္ဏာ’ဘာ ပဋိနိဓိ၊ သဓမ္မာဒိ သလက္ခဏာ။
ဇယတျ’က္ကောသတိ ဟသတိ၊ ပတိဂဇ္ဇတိ ဒူဘတိ။
ဥသူယတျ’ဝဇာနာတိ၊ နိန္ဒတိ’ဿတိ ရုန္ဓတိ။
တဿ စောရေတိ သောဘဂ္ဂံ၊ တဿ ကန္တိံ ဝိလုမ္ပတိ။
တေန သဒ္ဓိံ ဝိဝဒတိ၊ တုလျံ တေနာဓိရောဟတိ။
ကစ္ဆံဝိဂါဟတေ တဿ၊ တမနွေတျ’နုဗန္ဓတိ။
တံသီလံ၊ တံ နိသေဓေတိ၊ တဿ စာနုကရောတိ’မေ။
၁၇၉-၁၈၄။ ဣဝါဒီ ဣဝါဒယော နာမ ဣမေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဝေါ စ ဝါ စ တုလျော စ သမာနော စ နိဘော စ သန္နိဘော စာတိ ဒွန္ဒေ ဣဝ။ပေ.။ သန္နိဘာ။ သဒ္ဒမပေက္ခိယ ပုလ္လိင်္ဂတာ။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ။ ‘‘သဓမ္မာဒီ’’တိ အာဒိသဒ္ဒေန သာဓာရဏသစ္ဆာယာဒီနံ ပရိဂ္ဂဟော။ ဇယတိစ္စာဒီသု ကမ္မံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉၆။)၁၇၉- ၁၈၄. ဣဝါဒိသဒ္ဒဂမ္မောပမာဓိကာရေ ပဌမံ တာဝ ‘‘ဣဝါဒယော နာမ ဧတေ’’တိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဝါဒိ’’စ္စာဒိနာ။ ဣဝါဒီတိ ပဒဿ ဆဋ္ဌမဂါထာယ ဣမေတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, တဿ စာတိ စသဒ္ဒံ ယုဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ယောဇေတွာ သန္နိဘာ စာတိအာဒယော ယောဇေတဗ္ဗာ။ ‘‘သဓမ္မာဒီ’’တိအာဒိသဒ္ဒေန သာဓာရဏသစ္ဆာယာဒယော ဂဟိတာ။ နိန္ဒတိ ဣဿတီတိ ပဒစ္ဆေဒေါ, ဣမေ ဒွေပညာသ ဣဝါဒယော နာမ။ ‘‘ဇယတိ အက္ကောသတိ ဟသတိ’’ဣစ္စာဒိကံ တံတံကြိယာပဒသင်္ခတအနုကာရိယာနံ အနုကရဏန္တိ ကတွာ ဒွန္ဒောယေဝ, ‘‘သန္ဓိသမာသာ အဒ္ဓဿာ’’တိ [သန္ဓိသမာသော တဒဒ္ဓဿာတိ (က.)] ဝုတ္တတ္တာ သန္ဓိသမာသာနံ ဂါထဒ္ဓဿ ဝိနာ ဥဘယဒ္ဓမဇ္ဈေ အလဗ္ဘနတော ဒူဘတိပဒတော ပုဗ္ဗေယေဝ သမာသော ကာတဗ္ဗော, နော စေ, အသမာသောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တဿ စောရေတိ သောဘဂ္ဂမိစ္စာဒိကမ္ပိ ဝါကျာနုကရဏန္တိ ကတွာ တတ္ထ သမာသော, ဝါကျေ ကေဝလပဒါနီတိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣမေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဣဝ သဒ္ဒပရိယာယတ္တာ သဒိသတ္ထာတိ သဗ္ဗတ္ထ ဘာဝတ္ထော, အဝယဝတ္ထော ပန ပါကဋောယေဝ။
ဥပမာနောပမေယျာနံ၊ သဓမ္မတ္တံ ဝိဘာဝိဟိ။
ဣမေဟိ ဥပမာဘေဒါ၊ ကေစိ နိယျန္တိ သမ္ပတိ။
֍ * ၁၈၅။ ဣဝါဒီနံ ဝိနိယောဂဝိသယံ ဒဿေတွာ ဥပမာဘေဒံ ဒဿေတုံ ပဋိဇာနာတိ ‘‘ဥပမာန’’ဣစ္စာဒိ။ ကေစီတိ ဣမိနာ အပရိယန္တတ္တမေသံ [အပရိယန္တပဘေဒံ (က.)] ဒဿေတိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ပရိယန္တော ဝိကပ္ပာန’’န္တိအာဒိ။ နိယျန္တိ ဥဒါဟရီယန္တိ။
֍ * ၁၈၅။ ဣဒါနိ ဣဝါဒိသဒ္ဒဂမ္မောပမံ ဒဿေတုံ ပဋိဇာနာတိ ‘‘ဥပမာနော’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမာနောပမေယျာနံ သဓမ္မတ္တံ သမာနဓမ္မသမ္ဗန္ဓော။ ဝိဘာဝိဟိ ပကာသကေဟိ။ ဣမေဟိ ဣဝါဒီဟိ သဒ္ဒေဟိ ဇာနိတဗ္ဗာ ကေစိ ဥပမာဘေဒါ အပရိယန္တတ္တာ သမ္ပတိ ဒါနိ လဒ္ဓါဝသရေ နိယျန္တိ ဥဒါဟရဏမတ္တေန ပဋိပါဒီယန္တိ။
ဝိကာသိပဒုမံ’ဝါ’တိ-သုန္ဒရံ သုဂတာနနံ။
ဣတိ ဓမ္မောပမာ နာမ၊ တုလျဓမ္မနိဒဿနာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉၇။)֍ * ၁၈၆။ ‘‘ဝိကာသိ’’စ္စာဒိ။ သုဂတာနနံ မုနိန္ဒဿ ဝဒနံ အတိသုန္ဒရံ အစ္စန္တရမဏီယံ။ ကိမိဝ? ဝိကာသိပဒုမံဝ ပဗုဇ္ဈမာနပဒုမံဝိယ။ ဣတိ အယမေဝံဝိဓာ ဓမ္မောပမာ နာမ ဟောတိ။ ကသ္မာ? အာနနပဒုမာနံ သမာနဿ ဓမ္မဿ ဂုဏဿ သုန္ဒရဿ လက္ခဏဿ နိဒဿနာ သုန္ဒရတ္တန္တိ ပဋိပါဒနတော။
֍ * ၁၈၆။ ဥဒါဟရဏမာဟ ‘‘ဝိကာသိ’’စ္စာဒိနာ။ သုဂတာနနံ ဘဂဝတော မုခံ ဝိကာသိပဒုမံဝ ဗုဇ္ဈမာနပင်္ကဇမိဝ အတိသုန္ဒရံ ဟောတိ။ ဣတိ ဤဒိသာ ဥပမာ တုလျဓမ္မနိဒဿနာ အတိသုန္ဒရမိတိ သမာနဂုဏဒဿနေန ဓမ္မောပမာ နာမ ဟောတိ။ ပဒုမာနနာနံ သာဓာရဏဂုဏဿ ပကာသနတော အတိသုန္ဒရမိတိ တုလျဓမ္မော နာမ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပဒုမဂတတုလျဓမ္မသမ္ဗန္ဓသင်္ခါတာယ ဥပမာယ ဣဝသဒ္ဒေန ဇောတိယမာနတ္တေပိ အတိသုန္ဒရန္တိ ဝုတ္တတ္တာ ယထာဝုတ္တောပမာယ ဓမ္မေန ယုတ္တတ္တာ ဓမ္မောပမာ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။
ဓမ္မဟီနာ မုခ’မ္ဘောဇ-သဒိသံ မုနိနော ဣတိ။
ဝိပရီတောပမာ တုလျ-မာနနေန’မ္ဗုဇံ တဝ။
֍ * ၁၈၇။ ‘‘ဓမ္မ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ မုခံ အမ္ဘောဇေန ပဒုမေန သဒိသံ သမာနံ။ ဣတိ အယံ ဓမ္မဟီနောပမာ နာမ သုန္ဒရသင်္ခါတဿ ဂုဏဿ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ, သာ တု အတ္ထဝသာ ဂမျတေ။ ကထမညထာ ယုဇ္ဇတီတိ? ဧတ္ထ ပန သဒိသသဒ္ဒေါ ဥပမေယျဿ မုခဿ ဝိသေသနန္တိ မုခဂတမေဝ သဒိသတ္တံ ဝဒတိ, အမ္ဘောဇဂတံ တု သာမတ္ထိယာ ဂမျတေ။ ဧဝမီဒိသံ ဉေယျံ။ ‘‘ဝိပရီတေ’’စ္စာဒိ။ မုနီတိ ဂမျတေ သုတတ္တာ, ဘော မုနိ တဝ အာနနေန မုခေန အမ္ဗုဇံ တုလျန္တိ အယံ ဝိပရီတောပမာ။ ဓမ္မဟီနတ္တေပိ ပသိဒ္ဓိဝိပရိယယေနာဘိဟိတတ္တာ တန္နာမေနေဝ ဝုတ္တာ။ ဧဝမုပရိပိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉၈။)֍ * ၁၈၇။ ‘‘ဓမ္မဟီနေ’’စ္စာဒိ။ ‘‘မုခမ္ဘောဇသဒိသံ မုနိနော’’တျယံ ဥပမာ။ ဓမ္မဟီနာ တုလျဓမ္မပကာသကသုန္ဒရာဒိသဒ္ဒဟီနတ္တာ ဓမ္မဟီနာ နာမ။ ဝါစကာဘာဝေ တုလျဓမ္မော ကထံ ပတီယတီတိ စေ? မုနိနော မုခံ ဝဒနံ အမ္ဘောဇသဒိသံ ပဒုမသဒိသမိတိ။ ဧတ္ထ မုခဿ အမ္ဘောဇသမာနတ္တံ မုခမ္ဘောဇာနံ သာဓာရဏဓမ္မေ အသတိ ကထံ ဘဝတီတိ? အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏသာမတ္ထိယာတိ, ဣဝပရိယာယော သဒိသသဒ္ဒေါ မုခဿ ဝိသေသနံ ယသ္မာ ဟောတိ, တသ္မာ မုခဂတသဒိသတ္တံ ဝဒတိ, အမ္ဘောဇဂတသဒိသတ္တံ ပန သာမတ္ထိယာ ဧဝ ဝိညာယတေ။ ဟေ မုနိ တဝ တုယှံ အာနနေန အမ္ဘောဇံ တုလျံ သမာနန္တိ အယံ ဝိပရီတောပမာ။ ‘‘အမ္ဗုဇေန အာနနံ တုလျ’’န္တိ လောကပ္ပသိဒ္ဓိယာ ဝိပရိယယေန ‘‘အာနနေန အမ္ဗုဇံ တုလျ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဓမ္မဟီနတ္တေ သတိပိ ဝိပရီတောပမာ နာမ ဟောတိ။ ‘‘သုတာနုမိတေသု သုတသမ္ဗန္ဓော ဗလဝါ’’တိ [ပရိဘာသေန္ဒုသေခရ ၁၁၂] ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ ‘‘မုနီ’’တိ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ပုဗ္ဗဒ္ဓေ ‘‘မုနိနော’’တိ သုတတ္တာ လဗ္ဘမာနော ‘‘တဝါ’’တိ တုမှသဒ္ဒသန္နိဓာနေန အာမန္တနတ္ထော ဝိညာယတိ။ ဧတ္ထ ဣဝပရိယာယော တုလျသဒ္ဒေါ အမ္ဗုဇဝိသေသနဘူတော အမ္ဗုဇဂတသဒိသတ္တံ ဝဒတိ, အာနနဂတသဒိသတ္တဉ္စ အမ္ဗုဇာနနာနံ သာဓာရဏဓမ္မော စ သာမတ္ထိယာ ဉာယတိစ္စာဒိကံ ဝုတ္တနယေန ဉာတဗ္ဗံ။ ဥပရိပိ ပါကဋဋ္ဌာနံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ။
တဝါနန’မိဝ’မ္ဘောဇံ၊ အမ္ဘောဇ’မိဝ တေ မုခံ။
အညမညောပမာ သာ’ယံ၊ အညမညောပမာနတော။
֍ * ၁၈၈။ ‘‘တဝ’’ဣစ္စာဒိ။ အညမညောပမာနတောတိ အညမညဿ မုခဿ အမ္ဘောဇဿ စ အညမညေန တံဒွယေန ဥပမာနတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၁၉၉။)֍ * ၁၈၈။ ‘‘တဝါနနိ’’စ္စာဒိ။ ‘‘အမ္ဘောဇံ တဝါနနမိဝ, တေ မုခံ အမ္ဘောဇမိဝါ’’တိ အယမုပမာ။ အညမညောပမာနတော အညမညဿ ဥပမာနတ္တာ အညမညောပမာ နာမ ဟောတိ။ အညမညဿ ဥပမာတိ စ, အညမညဿ ဥပမာနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဝိဂ္ဂဟဒွယေပိ ပုဗ္ဗဝိဘတ္တိလောပေါ။ သဗ္ဗာဒီနံ ဗျတိဟာရလက္ခဏေန ဥတ္တရဝိဘတ္တိလောပေါ။ သမာသလက္ခဏေန အညတ္ထဿ အပေက္ခာသိဒ္ဓတ္တာ မုခါပေက္ခာယ အညံ အမ္ဘောဇဉ္စ, အမ္ဘောဇာပေက္ခာယ အညံ မုခဉ္စ ကမေန ဥပမေယျာ နာမ။ အမ္ဘောဇာပေက္ခာယ အညံ မုခဉ္စ, မုခါပေက္ခာယ အညံ အမ္ဘောဇဉ္စ ဥပမာနံ နာမ။
ယဒိ ကိဉ္စိ ဘဝေ’မ္ဘောဇံ၊
လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမံ။
ဓာရေတုံ မုခသောဘံ တံ၊
တဝေ’တိ အဗ္ဘုတောပမာ။
֍ * ၁၈၉။ ‘‘ယဒိ’’စ္စာဒိ။ လောစနာနိ စ ဘမုယော စ, တာသံ ဝိဗ္ဘမော ယသ္မိံ, တံ, တာဒိသမမ္ဘောဇံ ကိဉ္စိ ကိမပိ ယဒိ ဘဝေ။ တမီဒိသမမ္ဘောဇံ တဝ မုခသောဘံ ဝဒနကန္တိံ ဓာရေတုံ နိသိဇ္ဈတေ။ ကိံ နွစ္ဆရိယမီဒိသန္တိ အဗ္ဘုတတ္ထဝိဘာဝနေန ဝဒနမမ္ဗုဇေနောပမီယတီတိ အယမဗ္ဘုတောပမာ ဉာတဗ္ဗာတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀၀။)֍ * ၁၈၉။ ‘‘ယဒိ’’စ္စာဒိ။ လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမံ လောစနဘမူနံ လီလာဝန္တံ ကိဉ္စိ အမ္ဘောဇံ ကိဉ္စိ အစ္ဆရိယံ ပဒုမံ ယဒိ ဘဝေ စေ သိယာ, တမမ္ဘောဇံ တဝ မုခသောဘံ ဝဒနကန္တိံ ဓာရေတုံ သမတ္ထော ဟောတိ။ ဣတိ ဤဒိသီ ဥပမာ အဗ္ဘုတောပမာ အဗ္ဘုတဓမ္မပကာသကတ္တာ အဗ္ဘုတောပမာ နာမ။ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇမာနောပိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေန ပရိကပ္ပိတော ပဒုမဂတော လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမသမ္ဗန္ဓော အမ္ဘောဇဝိသေသနေန ‘‘လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမ’’န္တိ ဣမိနာ ဇောတိတော။ တသ္မာ အမ္ဘောဇံ လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမသမ္ဗန္ဓသင်္ခတဥပမာယ ဇောတကတ္တာ နိဿိတဝေါဟာရေန ဥပမာ, မုခံ ဥပမေယျန္တိ မုခဂတော လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမသမ္ဗန္ဓော ယဒိ မုခေ န ဘဝေယျ, တာဒိသံ မုခသောဘံ ဓာရေတုံ ကထံ သမတ္ထောတိ သာမတ္ထိယာ ဉာယတိ။ လောစနဗ္ဘမုဝိဗ္ဘမသင်္ခါတသာဓာရဏဓမ္မော ပန ‘‘လောစနာနိ စ ဘမုယော စေတိ စ, တာသံ ဝိဗ္ဘမော ယသ္မိ’’န္တိ စ ဝိဂ္ဂဟေ နိပ္ဖန္နေန ဘိန္နာဓိကရဏအညပဒတ္ထသမာသေန ဂုဏီဘူတဿပိ ဂဟိတတ္တာ ဝိညာယတိ [ဂဟဏဿ ဝိညာယမာနတ္တာ (က.)]။
သုဂန္ဓိ သောဘသမ္ဗန္ဓိ၊ သိသိရံသုဝိရောဓိ စ။
မုခံ တဝ’မ္ဗုဇံဝေ’တိ၊ သာ သိလေသောပမာ မတာ။
֍ * ၁၉၀။ ‘‘သုဂန္ဓိ’’စ္စာဒိ။ တဝ မုခံ အမ္ဘောဇမိဝ သိသိရံသုနောစန္ဒဿ ဝိရောဓိ ပစ္စနီကံ, မုခံ တံသမာနကန္တိတ္တာ အမ္ဗုဇဉ္စ တဒုဒယေ သင်္ကောစဘဇနတော။ သောဘသမ္ဗန္ဓိ ကန္တိယုတ္တံ, မုခမမ္ဗုဇဉ္စ။ သုဂန္ဓော အဿ အတ္ထီတိ သုဂန္ဓိ စ ဒွယမပီတိ ဧဝံ သိလေသပရိဂ္ဂဟေန မုခမ္ဗုဇာနံ ဥပမာယောဂတော သာ ယထာဝုတ္တာ သိလေသောပမာ မတာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀၁။)֍ * ၁၉၀။ ‘‘သုဂန္ဓိ’’စ္စာဒိ။ တဝ မုခံ အမ္ဘောဇမိဝ သိသိရံသုဝိရောဓိ စန္ဒဿ ဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ တုလျတ္တာ။ ပဒုမံ ပန စန္ဒောဒယေန အတ္တနော သင်္ကောစနတ္တာ တဿ ဝိရုဒ္ဓံ ဟောတိ။ သောဘသမ္ဗန္ဓိ စ အနညသာဓာရဏမုခဂတကန္တိသမ္ဗန္ဓယုတ္တဉ္စ ဟောတိ။ ပဒုမံ ပန ပဒုမဂတကန္တိသမ္ဗန္ဓိနာ ယုတ္တံ ဟောတိ။ သုဂန္ဓိ စ စတုဇ္ဇာတိသုဂန္ဓဝဟနတော [။ဝမနတော (က.)] သုဂန္ဓိ စ ဟောတိ။ အမ္ဗုဇံ ပန ပဒုမသုဂန္ဓေနေဝ ယုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတိ ဤဒိသီ ဥပမာ သိလေသောပမာ ဧကပဒါတိဟိတဥဘယတ္ထလက္ခဏေန သိလေသဝသေန ဝုတ္တတ္တာ သိလေသောပမာ နာမ ဟောတိ။ သိသိရာ သီတလာ အံသု ကန္တိ အဿေတိ စ, တဿ ဝိရုဇ္ဈတိ သီလေနေတိ စ, ပစ္စယသာမတ္ထိယဝသေန ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ အတ္ထာနံ လဗ္ဘနတော သိလိဿတိ အပရောပိ အတ္ထော ဧတ္ထ အလင်္ကာရေတိ စ, သိလေသဝသေန ဝုတ္တာ ဥပမာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ သုဂန္ဓော စ သောတသမ္ဗန္ဓော စ သိသိရံသုဝိရောဓိတ္တဉ္စေတိ ဣမေ ဥပမာနောပမေယျာနမမ္ဗုဇမုခါနံ တုလျဓမ္မော, တေသု အမ္ဗုဇဂတတုလျဓမ္မသမ္ဗန္ဓော သဓမ္မတ္တာ ဥပမာ နာမ ဟောတိ, သာ အမ္ဗုဇသမ္ဗန္ဓိနာ ဣဝသဒ္ဒေန ဇောတိတာ, မုခဂတတုလျဓမ္မော ပန အဿတ္ထိတဿီလတ္ထေ ကတပစ္စယေ သတိပိ သာမတ္ထိယာယေဝ ဂမျတေ။
သရူပသဒ္ဒဝါစ္စတ္တာ၊ သာ သန္တာနောပမာ ယထာ။
ဗာလာ’ဝု’ယျာနမာလာ’ယံ၊ သာလကာနနသောဘိနီ။
֍ * ၁၉၁။ ‘‘သရူပ’’ဣစ္စာဒိ။ အယမုယျာနမာလာ ဗာလာဝ ဣတ္ထီ ဝိယ။ ကထံ? သာလကာနနသောဘိနီ ဗာလာ တာဝ သဟာလကေန ကေသသန္နိဝေသဝိသေသေန ဝတ္တတေ သာလကမာနနံ တေန သောဘတေ။ သာလကာနနသောဘိနီ ဥယျာနမာလာပိ သာလာနံ ရုက္ခဝိသေသာနံ ကာနနေန ဂဟနေန သောဘတေ, ဧဝရူပါ သာ တာဒိသီ သန္တာနောပမာ အာချာယတေ, ကသ္မာ? သိလေသောပမတ္တသဘာဝေပိ သရူပေန သဒိသေန သဒ္ဒေန ‘‘သာလကာနနသောဘိနီ’’တွေဝံဝိဓေန သဒ္ဒသန္တာနေန ဝိသေသဘူတေန ဝါစ္စတ္တာ ပကာသိယတ္တာ တဿာဣတိ ဂမျတေ။ ယထေတိ နိဒဿနေ။
֍ * ၁၉၁။ ‘‘သရူပေ’’စ္စာဒိ။ သရူပသဒ္ဒဝါစ္စတ္တာ တုလျသုတိယာ အစ္ဆိန္နသမ္ဗန္ဓဝစနမာလာယ ဝုစ္စမာနတ္တာ သာ ဥပမာ သန္တာနောပမာ နာမ ဟောတိ, သိလေသတ္တေ သတိပိ ကတသမာသေဟိ ပဒသန္တာနေဟိ ဝုစ္စမာနတ္တာ သန္တာနောပမာ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယထေ’’တိ ဥဒါဟရတိ။ အယံ ဥယျာနမာလာ ဧသာ ဥယျာနပန္တိ သာလကာနနသောဘိနီ အလကသင်္ခါတကေသသန္နိဝေသသဟိတေန မုခေန သောဘမာနာ ဗာလာဝ အင်္ဂနာ ဣဝ သာလကာနနသောဘိနီ သာလဝနေဟိ သောဘမာနာ ဟောတိ။ ဥပမာနောပမေယျာနံ သမာနံ ရူပံ ယေသန္တိ စ, သရူပါ စ တေ သဒ္ဒါ စေတိ စ, တေဟိ ဝါစ္စာ ဥပမာတိ စ, တဿာ ဘာဝေါတိ စ, သန္တာနေန ယုတ္တာ ဥပမာတိ စ, ဥယျာနာနံ မာလာတိ စ, သဟ အလကေန ဝတ္တမာနန္တိ စ, တဉ္စ တံ အာနနဉ္စာတိ စ, တေန သောဘတိ သီလေနာတိ စ, သာလာနံ ကာနနန္တိ စ, တေန သောဘတိ သီလေနာတိ စ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀၂။)ခယီ စန္ဒော ဗဟုရဇံ၊ ပဒုမံ တေဟိ တေ မုခံ။
သမာနမ္ပိ သမုက္ကံသီ-တျ’ယံ နိန္ဒောပမာ မတာ။
֍ * ၁၉၂။ ‘‘ခယီ’’ဣစ္စာဒိ။ စန္ဒော ခယီ ခယော အစ္စယော ယဿေတိ, ပဒုမံ ဗဟုရဇံ ဗဟူနိ ရဇာနိ ပရာဂါဝယဝါ ယသ္မိန္တိ, တေဟိ ဧဝံဘူတေဟိ စန္ဒပဒုမေဟိ ကန္တိအာဒိနာ သမာနမ္ပိ သဒိသမ္ပိ သန္တံ တဝ မုခံ သမုက္ကံသိ ပရမုက္ကံသဝန္တံ, ခယသဒ္ဒဿ စ ရဇဿ စ ဒေါသေပိ ဝတ္တနတော, သဒ္ဒစ္ဆလေန ခယဿ ဒေါသရူပဿ ဗဟုရဇတ္တဿ စ တတ္ထာဘာဝတောတိ။ ဣတိ ဧဝရူပါ အယံ နိန္ဒောပမာ မတာ နိန္ဒိတေန စန္ဒာဒိနာ ခယဿောပမိတတ္တာ။
֍ * ၁၉၂။ ‘‘ခယိ’’စ္စာဒိ။ စန္ဒော ခယီ ပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ဒိနေ ဒိနေ ဧကမေကာယ ကလာယ သူရိယဿ အာသန္နဟေတု ခီယနသဘာဝယုတ္တော ဟောတိ, ပဒုမံ ဗဟုရဇံ ဗဟုရေဏုသမန္နာဂတံ ဟောတိ, တေဟိ စန္ဒပဒုမေဟိ သမာနမ္ပိ ကန္တိသုဂန္ဓာဒီဟိ သဒိသမ္ပိ တေ မုခံ တဝါနနံ သမုက္ကံသိ ခယရဇသဒ္ဒေဟိ ဒေါသဿာပိ ဝါစ္စတ္တာ သဒ္ဒစ္ဆလေဟိ ဂမျမာနဿ တာဒိသဿ ဒေါသဿ မုခေ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အဓိကုက္ကံသဂုဏဝန္တံ ဟောတိ, ဣတိ ဤဒိသီ အယံ ဥပမာ နိန္ဒောပမာ နိန္ဒိတာနံ စန္ဒပဒုမာနံ မုခဿ ဥပမိတာတိ နိန္ဒောပမာ နာမ ဟောတိ, မုခဝိသေသနေန ဣဝသဒ္ဒပရိယာယေန သမာနသဒ္ဒေန မုခဂတသဓမ္မော ဇောတိတော ဟောတိ, ဥပမာသင်္ခတစန္ဒပဒုမဂတသဓမ္မောပိ ဒွီသု တုလျဓမ္မောပိ သာမတ္ထိယာ ဂမျတေ, အပိသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗန္တရသမုစ္စယေ, သမုက္ကံသောတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တရော။
အသမတ္ထော မုခေနိ’န္ဒု၊ ဇိန တေ ပဋိဂဇ္ဇိတုံ။
ဇဠော ကလင်္ကီ’တိ အယံ၊ ပဋိသေဓောပမာ သိယာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀၃။)֍ * ၁၉၃။ ‘‘အသမတ္ထော’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိန တေ မုခေန ဇဠော သီတော အကုသလော စ ကလင်္ကော မိဂလဉ္ဆနလက္ခဏော ဒေါသော အဿ အတ္ထီတိ ကလင်္ကီ။ သဒ္ဒစ္ဆလေန ဒေါသကထနံ။ တာဒိသော ဣန္ဒု စန္ဒော ပဋိဂဇ္ဇိတုံ ဝိဝဒိတုံ အသမတ္ထော, မုခန္တု ဝိသဒံ အလင်္ကတဉ္စေတိ ကထမနေနာယံ သဒိသောတိ နိသေဓဒွါရေန သဓမ္မတာဝ ဂမ္မတေ, အယံ ပဋိသေဓောပမာ သိယာ။
֍ * ၁၉၃။ ‘‘အသမတ္ထော’’စ္စာဒိ။ ဟေ ဇိန တေ တုယှံ မုခေန ပဋိဂဇ္ဇိတုံ ဝိဝဒိတုံ ဇဠော သီတလော အဝိသဒေါ ကလင်္ကီ သသလက္ခဏော ဝါ သဒေါသော ဝါ ဣန္ဒု စန္ဒော အသမတ္ထော ဟောတီတိ, အယံ ဧဒိသီ ဥပမာ ပဋိသေဓောပမာ နာမ။ ကလင်္ကော အဿ အတ္ထီတိ ဝါကျံ။ ဧတ္ထ ဝိသဒေန ကလင်္ကရဟိတေန မုခေန သီတလော အဝိသဒေါ သဒေါသော စန္ဒော သမာနော ဘဝိတုမသမတ္ထောတိ ဧဝံ ပဋိသေဓဒွယေန ဣန္ဒမုခသင်္ခါတာနံ ဥပမာနောပမေယျာနံ တုလျဓမ္မသမ္ဗန္ဓဿ ပကာသိတတ္တာ သတိပိ နိန္ဒောပမာဘာဝေ ပဋိသေဓောပမာ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ပဋိဂဇ္ဇိတု’’န္တိ ဣဒံ စန္ဒဿ ဝိသေသနတ္တာ စန္ဒဂတသဓမ္မံ ဇောတေတိ။
ကစ္ဆံ စန္ဒာရဝိန္ဒာနံ၊ အတိက္ကမ္မ မုခံ တဝ။
အတ္တနာဝ သမံ ဇာတ-မိတျ’သာဓာရဏောပမာ။
֍ * ၁၉၄။ ‘‘ကစ္ဆ’’မိစ္စာဒိ။ စန္ဒဿ အရဝိန္ဒဿ စ ကစ္ဆံ ပဒဝိံ အတိက္ကမ္မ အဝတ္ထရိယ တေသ’မဝကံသတော [အဝတ္ထုယတေသမဏံသတော (က.)], တဝ မုခံ အတ္တနော သရူပေနေဝ သမံ ဇာတမိတိ ဧဝရူပါ အသာဓာရဏတာဘိဓာနေန သဒိသတ္တပတီတိယာ အသာဓာရဏောပမေတိ နိဂဒျတေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀၄။)֍ * ၁၉၄။ ‘‘ကစ္ဆ’’မိစ္စာဒိ။ ဟေ မုနိ တဝ မုခံ စန္ဒာရဝိန္ဒာနံ လောကပူဇိတာနံ သသိအမ္ဗုဇာနံ ကစ္ဆံ ပဒဝိံ အဝတ္ထံ ဝါ အတိက္ကမ္မ အတ္တနော အတုလျတ္တေန အတ္တနာ ဧဝ သမာနတ္တဝတ္ထုနော အဘာဝါ သမံ ဇာတံ, ဣတိ ဤဒိသာ ဥပမာ အသာဓာရဏောပမာ အတုလျဓမ္မဘာဝဿ ပကာသနတော အသာဓာရဏောပမာ နာမ ဟောတိ။ ဣဟ ဥပမာဘူတာနံ စန္ဒာရဝိန္ဒာနံ မုခဿ ဟီနဘာဝပဋိပါဒနဒွါရေန စန္ဒာရဝိန္ဒေဟိ မုခံ တုလျန္တိ ပညာပနတော စန္ဒာရဝိန္ဒာ အသာဓာရဏောပမာ နာမ ဟောတိ။ သမသဒ္ဒေါ မုခဂတဿ သာဓာရဏဓမ္မံ ဇောတေတိ။ သေသံ သုဝိညေယျံ။
သဗ္ဗမ္ဘောဇပ္ပဘာသာရော၊ ရာသိဘူတောဝ ကတ္ထစိ။
တဝါ’နနံ ဝိဘာတီတိ၊ ဟောတာ’ဘူတောပမာ အယံ။
֍ * ၁၉၅။ ‘‘သဗ္ဗ’’ဣစ္စာဒိ။ ကတ္ထစိ ဧကဋ္ဌာနေ ရာသိဘူတော သဗ္ဗေသမမ္ဘောဇာနံ ပဘာသာရောဝ တဝါနနံ ဝိဘာတီတိ ဧဝံဘူတာ အယံ အဘူတောပမာ ဟောတိ။
֍ * ၁၉၅။ ‘‘သဗ္ဗ’’မိစ္စာဒိ။ ကတ္ထစိ ဌာနေ ရာသိဘူတော သဗ္ဗမ္ဘောဇပ္ပဘာသာရောဝ သကလပဒုမာနံ ဥတ္တမကန္တိပုဉ္ဇော ဝိယ တဝါနနံ ဝိဘာတိ ဝိသေသေန ပဘာတိ, ဣတိ ဤဒိသီ ဥပမာ အဘူတောပမာ အဝိဇ္ဇမာနဝတ္ထုနော ဥပမိတတ္တာ အဘူတောပမာ နာမ ဟောတိ။ အရာသိ ရာသိဘူတောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ ယောဇနာဝိဘူတော တာဒိသပဘာသာရာဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနတ္ထေန ပရိကပ္ပိတော။
ပတီယတေ’တ္ထဂမ္မာ တု၊ သဒ္ဒသာမတ္ထိယာ ကွစိ။
သမာသပ္ပစ္စယေဝါဒိ-သဒ္ဒယောဂံ ဝိနာ အပိ။
֍ * ၁၉၆။ အတ္ထဂမ္မောပမံ ဒဿေတိ ‘‘ပတီယတေ’’ဣစ္စာဒိ။ အတ္ထဂမ္မာ တု’ပမာ ကွစိ ကိသ္မိဉ္စိ ဌာနေ သမာသာဒိသဒ္ဒါနံ ယောဂံ ဝိနာ အပိ သဒ္ဒါနံ ပယောဂဝိသေသာဒိဂါဠှေန အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏေန သာမတ္ထိယေန ပတီယတေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀၅။)֍ * ၁၉၆။ တိဝိဓံ သဒ္ဒဂမ္မောပမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထဂမ္မောပမံ ဒဿေတိ ‘‘ပတီယတေ’’တျာဒိနာ။ အတ္ထဂမ္မာ တု အတ္ထဂမ္မောပမာ ပန ကွစိ ဌာနေ သမာသပစ္စယေဝါဒိသဒ္ဒယောဂံ ဝိနာပိ တေသံ သဒ္ဒါနံ သမ္ဗန္ဓံ ဟိတွာပိ သဒ္ဒသာမတ္ထိယာ သမ္ဗန္ဓေ ပယုတ္တာဝသေသသဒ္ဒါနံ အတ္ထသတ္တိယာ ပတီယတေ။ သဒ္ဒါနံ သာမတ္ထိယန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
ဘိင်္ဂါနေ’မာနိ စက္ခူနိ၊ နာ’မ္ဗုဇံ မုခ’မေဝိ’ဒံ။
သုဗျတ္တသဒိသတ္တေန၊ သာ သရူပေါပမာ မတာ။
֍ * ၁၉၇။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဘိင်္ဂေ’’စ္စာဒိနာ။ န ဘိင်္ဂါ ဧတေ, ကိဉ္စရဟိ စက္ခူနိမာနိ, နမ္ဗုဇမေတံ, ကိန္တု မုခမေဝိဒန္တိ ဧဝရူပါ သာ သရူပေါပမာ မတာ ဘိင်္ဂါဒီနမဝိပရီတသရူပဿ ဒီပနတော။ တေနာဟ ‘‘သုဗျတ္တေ’’တျာဒိ။ သုဗျတ္တေန ဘိင်္ဂစက္ခူနံ အမ္ဗုဇမုခါနဉ္စ ပရိဖုဋေန သဒိသတ္တေန စဉ္စလတ္တကန္တျာဒိလက္ခဏေန တေနေဝါဘေဒသင်္ကာပုဗ္ဗမေဝ ဝိဝေစိတံ အညတြ စက္ခာဒီသု ယံ ဘိင်္ဂါဒိညာဏမုပ္ပန္နံ, တဿ ပစ္စက္ခာနတော ဥပမာဇောတကာနမိဝါဒီနမဘာဝေပိ ဘိင်္ဂလောစနာဒီနံ သဒိသတ္တံ ပတီယတေ သာမတ္ထိယတော။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ။
֍ * ၁၉၇။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရဏမာဟရတိ ‘‘ဘိင်္ဂါနိ’’စ္စာဒိနာ။ ဣမာနိ ဘိင်္ဂါနိ ဘမရာ န ဘဝန္တိ, ကိဉ္စရဟိ စက္ခူနိ။ အမ္ဗုဇံ န ဣဒံ ပဒုမံ န ဟောတိ, ကိန္တု မုခမေဝါတိ။ ဤဒိသီ သာ ဥပမာ သုဗျတ္တသဒိသတ္တေန သုပါကဋေန ဘိင်္ဂလောစနာနံ အမ္ဗုဇမုခါနဉ္စ တုလျဘာဝေန သရူပေါပမာ နာမ ဟောတိ။ ဧတ္ထ သမာသပစ္စယဣဝါဒိသဒ္ဒပယောဂါဘာဝေပိ ‘‘ဘိင်္ဂါနေမာနိ စက္ခူနိ’’စ္စာဒိနာ စက္ခုမုခေသု ဘိင်္ဂအမ္ဗုဇန္တိ ဝိပရီတပဝတ္တဗုဒ္ဓိံ ပဋိသေဓေတွာ စက္ခုမုခဝိဓာနတော စဉ္စလတ္တကန္တိမတ္တာဒီသု သုဗျတ္တံ တုလျတ္တံ ဝိနာ စက္ခုမုခေသု ဘိင်္ဂမ္ဗုဇဗုဒ္ဓိံ ကီဒိသမုပ္ပဇ္ဇတီတိ အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏသာမတ္ထိယာ ဥပမာနဘူတာနံ ဘိင်္ဂမ္ဗုဇာနံ ဥပမေယျဘူတာနံ စက္ခုမုခါနဉ္စ သဒိသတ္တံ ဉာယတိ။ သုဋ္ဌု ဗျတ္တံ ပါကဋန္တိ စ, တဉ္စ တံ သဒိသတ္တဉ္စာတိ စ, သမာနံ ရူပံ သဘာဝေါ ယဿာ ဥပမာယာတိ စ, သာ စ သာ ဥပမာ စာတိ စ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀၆။)မယေဝ မုခသောဘာ’ဿေ-တျလ’မိန္ဒု ဝိကတ္ထနာ။
ယတော’မ္ဗုဇေပိသာ’တ္ထီတိ၊ ပရိကပ္ပောပမာ အယံ။
֍ * ၁၉၈။ ‘‘မယေဝိ’’စ္စာဒိ။ ဣန္ဒု စန္ဒ, အဿ မုနိနော မုခသောဘာ ဝဒနဇုတိ မယေဝ, နာညတြာတိ ဧဝရူပါ ဝိကတ္ထနာ အတ္ထပသံသနေန အလမိတိ ပဋိသေဓော။ ကိမိတိ? ယတော ယသ္မာ ကာရဏာ သာ မုခသောဘာ အမ္ဗုဇေပိ န ကေဝလမိန္ဒုမှိ အတ္ထိ, နော နတ္ထီတိ အသတောပိ တထာ ဝိကတ္ထနဿ ပရိကပ္ပနတော ဝဒနမိန္ဒုနောပမီယတီတိ ဧဝရူပါ အယံ ပရိကပ္ပောပမာ။
֍ * ၁၉၈။ ‘‘မယေ’’စ္စာဒိ။ ဟေ ဣန္ဒု အဿ ဣမဿ လောကသာမိနော မုခသောဘာ ဝဒနကန္တိ ဧကကေ မယိ ဧဝ, ဤဒိသီ ဝိကတ္ထနာ အတ္တသိလာဃေန အလံ နိပ္ပယောဇနံ။ ကသ္မာတိ စေ? ယတော သာ မုခသောဘာ အမ္ဗုဇေပိ အတ္ထိ, တသ္မာတိ။ ဣတိ ဤဒိသာ အယံ ဥပမာ ပရိကပ္ပောပမာ နာမ ဟောတိ။ ယတောတိ အနိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏံ ပန အမ္ဗုဇေပိ သာ အတ္ထီတိ ဒဿိယမာနံ ပဒုမေပိ တဿ အတ္ထိတ္တမေဝ။ ပရိကပ္ပနာယ ဝုတ္တာ ဥပမာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဣဓ စန္ဒဿ အဝိဇ္ဇမာနဝိကတ္ထနဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေန ပရိကပ္ပနတော သဓမ္မဇောတကသဒ္ဒန္တရေ အသတိပိ ဥပမာနဘူတဣန္ဒုနော စ ဥပမေယျဘူတမုခဿ စ သဒိသတ္တံ ဣမေသံ ဒွိန္နံ သဒိသတ္တံ ဝိနာ ဝတ္တုနော တာဒိသကပ္ပနာ ကထံ ဟောတီတိ ဣမာယ အတ္ထသတ္တိယာ ဂမျတေ။
ကိံ ဝါ’မ္ဗုဇ’န္တောဘန္တာလိ၊
ကိံ လောလနယနံ မုခံ။
မမ ဒေါလာယတေ စိတ္တ-
မိစ္စ’ယံ သံသယောပမာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀၇။)֍ * ၁၉၉။ ‘‘ကိံ ဝါ’’ဣစ္စာဒိ။ အန္တော ဘန္တာ အလီ ဘမရာ ယသ္မိံ, တမီဒိသမမ္ဗုဇံ ကိံ ဝါ။ လောလာနိ စပလာနိ နယနာနိ ယသ္မိံ, တာဒိသံ ဝါ။ ဇိန တဝေဒံ မုခံ ကိန္တိ မမ စိတ္တံ ဒေါလာယတေ ဒေါလေဝါစရတိ။ ဧဝံ ပက္ခဒွယပရိဂ္ဂဟေန သံသယတီတိ အတ္ထော။ ဣစ္စယမီဒိသီ သံသယဝေသေန အမ္ဗုဇမုခါနမောပမာဝဂမာ သံသယောပမာ။
֍ * ၁၉၉။ ‘‘ကိံ ဝါ’မ္ဗုဇေ’’စ္စာဒိ။ အန္တောဘန္တာလိ အဗ္ဘန္တရေ ဘမမာနဘမရဝန္တံ အမ္ဗုဇံ ကိံ ဝါ, တုယှံ လောလနယနံ စဉ္စလနေတ္တံ မုခံ ကိံ ဝါတိ မမ စိတ္တံ ဒေါလာယတေ ဥဘယသမ္ဘမဇနနတော ဒေါလာ ဝိယ ဟောတိ။ ဣတိ အယံ ဧဝရူပါ ဥပမာ သံသယောပမာ ဒွိန္နံ သဒိသတ္တဿ သံသယေန ပကာသိတတ္တာ သံသယောပမာ နာမ ဟောတိ။ အန္တော ဘန္တာ အလီ ယသ္မိန္တိ စ, လောလာနိ နယနာနိ ယသ္မိန္တိ စ, ဒေါလာ ဝိယ အာစရတီတိ စ, သံသယေန ဝုတ္တာ ဥပမာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဣဟာပိ သဓမ္မပကာသကေ သဒ္ဒန္တရေ အသတိပိ ယထာဝုတ္တဝိသေသနဒွယေန ဝိသိဋ္ဌာနံ ဒွိန္နံ အမ္ဗုဇမုခါနံ သံသယနိမိတ္တေ တုလျတ္တေ အသတိ ကထံ သံသယော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ သာမတ္ထိယေနေဝ တုလျဓမ္မသမ္ဗန္ဓော ဂမျတေ။
ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ပဒဿေတွာ၊
သဓမ္မဿာ’ဘိဓာနတော။
သာမျပ္ပတီတိသဗ္ဘာဝါ၊
ပတိဝတ္ထူပမာ ယထာ။
֍ * ၂၀၀။ ‘‘ကိဉ္စိ’’ဣစ္စာဒိ။ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုမိစ္ဆိတံ သမ္ဗုဒ္ဓါဒိကံ ဥပဒဿေတွာ သဓမ္မဿ တေန ဝတ္ထုနာ ကေနစိ အာကာရေန သဒိသဿ အညဿ ဝတ္ထုနော အဘိဓာနတော သာမျဿ တေသံ ဒွိန္နံ သဒိသတ္တဿ ပတီတိယာ အဝသာယဿ သမ္ဘာဝါ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေန ပတိဝတ္ထူပမာ ဝုစ္စတေ။ ပတိဝတ္ထုနာ တထာဝိဓေနာဓိဂတဿ ဝတ္ထုနော တုလျတာ ပဋိပါဒိတာ။ ယထေတျုဒါဟရတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀၈။)֍ * ၂၀၀။ ‘‘ကိဉ္စိ’’စ္စာဒိ။ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုမိစ္ဆိတံ ဇိနာဒိကိဉ္စိပဒတ္ထံ ဥပဒဿေတွာ ပဌမံ နိဒဿေတွာ သဓမ္မဿ ပဋိပါဒနီယအတ္ထေန သဟ ကိဉ္စိ အာကာရေန သဒိသဘာဝဿ ကဿစိ ဝတ္ထုနော အဘိဓာနတော ကထနတော သာမျပ္ပတီတိသဗ္ဘာဝါ သဒိသတာသမ္ဗန္ဓိနော ပရိဇာနနဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပတိဝတ္ထူပမာ ဝတ္ထုနော ဥပဋ္ဌိတဿ ဇိနာဒိပဒတ္ထဿ တုလျတ္ထပကာသနတော နာမေန ပတိဝတ္ထူပမာ နာမ။ သမာနော ဓမ္မော ယဿ ဝါ ပါရိဇာတာဒိနော ဣတိ စ, သမာနာနံ တုလျာနံ ဥပမာနောပမေယျာနံ ဘာဝေါတိ စ, သာမျဿ ပတီတိ စ, သာမျပ္ပတီတိယာ သဗ္ဘာဝေါတိ စ, ပတိဝတ္ထုနာ ဝုတ္တာ ဥပမာတိ စ ဝါကျံ။ ယထာတိ ဥဒါဟရတိ။
ဇနေသု ဇာယမာနေသု၊
နေ’ကောပိ ဇိနသာဒိသော။
ဒုတိယော နနု နတ္ထေဝ၊
ပါရိဇာတဿ ပါဒပေါ။
֍ * ၂၀၁။ ‘‘ဇနေသု’’စ္စာဒိ။ ဇာယမာနေသု ဇနေသု မဇ္ဈေ ဧကောပိ ဇနော ဂုဏဝါ ဇိနသာဒိသော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသမာနော န ဝိဇ္ဇတီတျေကံ တာဝ ဝတ္ထု ဥပဒဿိတံ, ဒုတိယော ဣစ္စာဒိ ပတိဝတ္ထူပမဒဿနံ, နနူတျနုမတိယံ, ပါရိဇာတဿ ဒိဗ္ဗရုက္ခဝိသေသဿ ဒုတိယော သမာနော ပါဒပေါ နတ္ထေဝ။ ပါရိဇာတောယေဝ ရုက္ခဇာတီသု ဥတ္တမော, တထာ ဇိနော ဇနေသူတိ။
֍ * ၂၀၁။ ‘‘ဇနေသု’’စ္စာဒိ။ ဇာယမာနေသု ဇနေသု ဧကောပိ ဇိနသာဒိသော သမ္ဗုဒ္ဓသဒိသော နတ္ထိ, ပါရိဇာတဿ ရုက္ခဿ ဒုတိယော တေန သမော ဒုတိယော ပါဒပေါ ရုက္ခော နတ္ထိ ဧဝ နနု, နနူတိ အနုညာယံ။ တေန သဗ္ဗညုနော အညေန အတုလျဘာဝံ အနုဇာနာတိ။ ဣဟ ပါရိဇာတရုက္ခဿ အညေဟိ ရုက္ခေဟိ ဥတ္တမတ္တဉ္စ ဗုဒ္ဓဿ အညေသု သတ္တေသု ဥတ္တမတ္တဉ္စာတိ ဣဒံ ဒွယံ ဥပမာနောပမေယျဘူတာနံ ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ သာမျံ နာမ, ဧတံ သာမျံ ဝုတ္တတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ပတိဝတ္ထုဘူတပါရိဇာတဿ ရုက္ခေဟိ အသမာနတ္တကထနေနေဝ ဇောတိတံ ဟောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၀၉။)ယဒိ ကောစျု’ပမီယတေ။
ဣဝယုတ္တဝိယုတ္တတ္တာ၊
သာ ဝါကျတ္ထောပမာ ဒွိဓာ။
֍ * ၂၀၂။ ဝါကျတ္ထဝိသယောပမံ ဒဿေတိ ‘‘ဝါကျတ္ထေနေဝိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝါကျတ္ထော ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓဝိသေသော, တေနေဝ, န ပဒတ္ထမတ္တေန ဝါကျတ္ထော ဝုတ္တလက္ခဏော ကောစိ ဝတ္တုမိစ္ဆိတော ကောစိ ယဒိ ဥပမီယတေ သဒိသော ကထျတေ, သာ ဝါကျတ္ထောပမာ ဒွိဓာ ဘိဇ္ဇတေ။ ကထံ? ယုတ္တာ စ ဝိယုတ္တာ စ ယုတ္တဝိယုတ္တာ, ဣဝေန အတ္ထနိဒ္ဒေသောယံ ယုတ္တဝိယုတ္တာ ဥပမာ, တဿာ ဘာဝါ ကာရဏာ ဒွိဓာတိ အဓိကတံ။
֍ * ၂၀၂။ ဣဒါနိ ဝါကျတ္ထဝိသယောပမံ ဒဿေတိ ‘‘ဝါကျတ္ထေ’’စ္စာဒိနာ။ ဝါကျတ္ထေနေဝ ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓဝိသေသသင်္ခတသမုဒါယဘူတေန ဝါကျတ္ထေန ကောစိ ဝတ္တုမိစ္ဆိတော ယော ကောစိ ဝါကျတ္ထော ဝုတ္တလက္ခဏော ယဒိ ဥပမီယတေ သဒိသဘာဝေန ကထီယတေ, သာ ဥပမာ ဝါကျတ္ထောပမာ နာမ ဟောတိ။ ဣဝယုတ္တဝိယုတ္တတ္တာ ဣဝယုတ္တဝိယုတ္တဝသေန ဒွိဓာ ဒွိပ္ပကာရာ။ ဧတ္ထ ‘‘ဣဝါ’’တိ ဣဝါဒီနမတ္ထဿ ဂဟိတတ္တာ ဣဝသဒ္ဒေါပိ တပ္ပရိယာယသဒ္ဒါပိ ဂယှန္တေ။
ဣဝယုတ္တ
ဇိနော သံက္လေသတတ္တာနံ၊
အာဝိဘူတော ဇနာန’ယံ။
ဃမ္မသန္တာပတတ္တာနံ၊
ဃမ္မကာလေ’မ္ဗုဒေါ ဝိယ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁၀။)֍ * ၂၀၃။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဇိနော’’ဣစ္စာဒိ။ သံက္လေသေဟိ ဒသဝိဓေဟိ တတ္တာနံ သန္တာပံ အနုပ္ပတ္တာနံ ဇနာနံ အယံ ဇိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဝိဘူတော ကတကိစ္စတ္တာ သမ္မာသမ္ဗောဓာဓိဂမေန လောကေ ပါတုဘူတော။ ဧကံ တာဝ ဝါကျမုပမေယျဘူတံ။ ကိမိဝေတျာဟ ‘‘ဃမ္မေ’’စ္စာဒိ။ ဃမ္မသန္တာပေန တတ္တာနံ ဇနာနံ ဃမ္မကာလေ ဂိမှာနသမယေ အမ္ဗုဒေါ မေဃော ဝိယာတိ ဒုတိယဝါကျမုပမာနဘူတမိတျယမိဝယုတ္တာ ဝါကျတ္ထောပမာ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗုတ္တရဝါကျတ္ထာနံ ဝိသေသျဝိသေသနဘာဝေါ ဧကဝါကျတ္ထတ္တာဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမုပရိပိ။
֍ * ၂၀၃။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဇိနော’’စ္စာဒိနာ။ အယံ ဇိနော ဧသော ဇိတပဉ္စမာရော သတ္ထာ သံက္လေသတတ္တာနံ အနေကပ္ပကာရ ကိလေသသန္တာပတတ္တာနံ ဇနာနံ အာဝိဘူတော ကတကိစ္စော ဟုတွာ သဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမေန လောကေ ဥပဋ္ဌိတော။ ကေန သန္တတ္တဿ ကဿစိ ကိမိဝေတိ စေ? ဃမ္မသန္တာပတတ္တာနံ ဇနာနံ ဃမ္မကာလေ ဂိမှသမယေ အမ္ဗုဒေါဝိယ မေဃော ဣဝ။ ဣဟ ဥတ္တရဝါကျတ္ထော ဘေဒကတ္တာ ဝိသေသနံ ဟောတိ, ပုဗ္ဗဝါကျတ္ထော ပန ဘေဒျတ္တာ ဝိသေသျော ဟောတိ။ ဧဝံ ဝါကျဘေဒေ သတိပိ ဝါကျတ္ထော ဧကောဝေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝမုတ္တရတြာပိ။ ဥတ္တရဝါကျေ ဣဝသဒ္ဒေါ တသ္မိံယေဝ ဂုဏဂုဏီပဒတ္ထာနံ သဒိသတ္တံ ဒီပေတိ, ပုဗ္ဗဝါကျေ ဂုဏဂုဏီနံ သဒိသတ္တံ ပန ဥတ္တရဝါကျတ္ထဿ ပုဗ္ဗဝါကျေန သမာနတ္တံ ဝိနာ အညထာနုပပတ္တိယာ ဉာယတိ။ သံက္လေသေဟိ တတ္တာတိ စ, ဃမ္မော ဧဝ သန္တာပေါတိ စ, တေန တတ္တာတိ စ, ဃမ္မော ဧဝ ကာလောတိ စ ဝါကျံ။
ဣဝဝိယုတ္တ
မုနိန္ဒာနန’မာဘာတိ၊ ဝိလာသေကမနောဟရံ။
ဥဒ္ဓံ သမုဂ္ဂတဿာပိ၊ ကိံ တေ စန္ဒ ဝိဇမ္ဘနာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁၁။)֍ * ၂၀၄။ ဒုတိယမာဟ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိလာသေန ဧကမတုလျံ မနောဟရံ ဒုတိယဿ တာဒိသဿာဘာဝတော မုနိန္ဒာနနံ အာဘာတိ အတိသယေန သောဘတေတိ ဧကံ တာဝ ဝါကျမုပမေယျဘူတံ။ ဘော စန္ဒ ဥဒ္ဓံ ဂဂနတလံ သမုဂ္ဂတဿာပိ အဗ္ဘုဋ္ဌိတဿာပိ တေ တဝ ဝိဇမ္ဘနာ သာဟံကာရပရိဗ္ဘမနေန ကိံ ပယောဇနံ န ကိံပိ, တံသဒိသသောဘာသမ္ပတ္တိယာဘာဝတော။ အသဒိသတ္တံ မုနိန္ဒာနနဿ တဿ တတောပိ ဥဒ္ဓမုဂ္ဂစ္ဆတော ဝိလာသမတ္တမေဝ [ပိယာသမတ္တမေဝ (က.)] ဖလသမ္ဘဝတောတိ ဒုတိယဝါကျမုပမာနဘူတံ။ တထာ ဟေတ္ထ သဗ္ဗထာ သဒိသတာပတီတိယာ ကရိယမာနာနမုဂ္ဂမနဝိဇမ္ဘနာနံ ပဋိက္ခေပေန ကထဉ္စိပိ မုခစန္ဒာနံ သာဓမ္မပတီတိ ဥပမာဝဂမောတိ အယမိဝဝိယုတ္တဝါကျတ္ထောပမာ။
֍ * ၂၀၄။ ဣဒါနိ ဣဝဝိယုတ္တဝါကျတ္ထောပမံယေဝ ဥဒါဟရတိ ‘‘မုနိန္ဒာနနိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိလာသေကမနောဟရံ လီလာယ အတုလျံ တတောယေဝ မနောဟရံ မုနိန္ဒာနနံ သဗ္ဗညုနော ဝဒနံ အာဘာတိ အတိဒိဗ္ဗတိ, တသ္မာ ဟေ စန္ဒ ဥဒ္ဓံ ဥစ္စံ နဘံ သမုဂ္ဂတဿာပိ တေ တုယှံ ဝိဇမ္ဘနာ အဟံကာရေန ပရိဗ္ဘမနေန ကိံ ပယောဇနံ။ ဣဟ ပုဗ္ဗဝါကျတ္ထဿ ဥတ္တရဝါကျတ္ထော ဣဝဝိယုတ္တောပမာ နာမ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သဗ္ဗထာ မုခေန သဒိသော ဘဝါမီ’’တိ မာနံ ကရောန္တဿ စန္ဒဿ ဂဂနတလာရောဟောပိ ဝိဇမ္ဘနဉ္စေတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဋိက္ခေပေန မုခစန္ဒာနံ ဝိလာသေကမနောဟရတ္တံ ကန္တိမတ္တသင်္ခါတသဒိသတ္တံ ဣဝါဒီနမဘာဝေပိ ဝိညာယတီတိ ကတွာ ဥတ္တရဝါကျတ္ထော ပုဗ္ဗဝါကျတ္ထဿ ဥပမာ စ ဝိသေသနဉ္စ ဟောတိ။ ဝိလာသေန ဧကမတုလျန္တိ စ, တဉ္စ တံ မနောဟရဉ္စာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ အပိသဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနတ္ထော။
သမုဗ္ဗေဇေတိ ဓီမန္တံ၊ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကံ တု ယံ။
ဥပမာဒူသနာယာ’လ-မေတံ ကတ္ထစိ တံ ယထာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁၂။)֍ * ၂၀၅။ ဒေါသပရိစ္ဆေဒေ ဒုဋ္ဌာလင်္ကတီတိမုပမာလင်္ကာရဒူသနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သမုဗ္ဗေဇေတိ’’စ္စာဒိ။ ယံ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကံ တု, အာဒိသဒ္ဒေန ဘိန္နဝစနဟီနတာအဓိကတာဒီနံ ပရိဂ္ဂဟော။ တုသဒ္ဒေါ အတ္ထဇောတကော, တထာပီတိ အတ္ထော။ ဓီမန္တံ မေဓာဝိံ သမုဗ္ဗေဇေတိ န ပီဏေတိ, ဧတံ ဘိန္နလိင်္ဂဒိကံ ကတ္ထစိ န သဗ္ဗတ္ထ ဥပမာဒူသနာယ ဝိရောဓတ္ထံ အလံ သမတ္ထံ။ ‘‘တံ ယထေ’’တိ ဥဒါဟရတိ။
֍ * ၂၀၅။ ဒေါသပရိစ္ဆေဒေ ဒေါသာနမနုဒ္ဒေသာဝသာနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌာယ ဒုဋ္ဌာလင်္ကတိယာ ဒဿေတဗ္ဗဥဒါဟရဏေ –
‘‘ဒုဋ္ဌာလင်္ကရဏံ တေတံ၊ ယတ္ထာလင်္ကာရဒူသနံ။
တဿာလင်္ကာရနိဒ္ဒေသေ၊ ရူပမာဝိဘဝိဿတီ’’တိ။
ကတပဋိညာနုသာရေန ဣဒါနိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သမုဗ္ဗေဇေတိ’’စ္စာဒိ။ ယံ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကံ တု ဝက္ခမာနံ ယံ ဘိန္နလိင်္ဂဝစနာဒိကံ ပန ဓီမန္တံ ပညဝန္တံ ကဝိံ သမုဗ္ဗေဇေတိ ‘‘ဧဝံ နာမ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ’’တိ ဥဗ္ဗေဂံ ဇနေတိ, ဧတံ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကံ ဥပမာဒူသနာယ ယထာဝုတ္တဥပမာဝိနာသနတ္ထံ ကတ္ထစိ ‘‘ဣတ္ထီဝါယံ ဇနော ယာတိ’’ဣစ္စာဒိဝတ္တဗ္ဗဝိသယတော အညတ္ထ အလံ သမတ္ထံ။ ‘‘တံ ယထာ’’တိ ဥဒါဟရတိ။ ဘိန္နံ ဝိသဒိသဉ္စ တံ လိင်္ဂဉ္စေတိ စ, တံ အာဒိ ယဿ ဝိသဒိသဝစနာဒိနောတိ စ, ဥပမာယ ဒူသနမိတိ စ ဝါကျံ။
ဟံသီဝါ’ယံ သသီ ဘိန္န-
လိင်္ဂါ’ကာသံ သရာနိဝ။
ဝိဇာတိဝစနာ ဟီနာ၊
သာ’ဝ ဘတ္တော ဘဋော’ဓိပေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁၃။)֍ * ၂၀၆။ ‘‘ဟံသီဝါယ’’န္တိ အယံ သသီ စန္ဒော ဟံသီဝ ဟံသီသဒိသော။ ဘိန္နလိင်္ဂါ ဘိန္နလိင်္ဂေါပမာ။ ‘‘အာကာသံ သရာနိဝါ’’တိ ဝိဇာတိဝစနာ ဝိသဒိသဝစနောပမာ။ ‘‘ဘဋော အဓိပေ သာမိနိ သာဝ ဘတ္တော’’တိ ဟီနာ ဟီနောပမာ ကုက္ကုရဿ ဟီနေန ဇာတျာဒိနာ အဓိကဿ ဥပမိတတ္တာ။
֍ * ၂၀၆။ ‘‘ဟံသိ’’စ္စာဒိ။ အယံ သသီ စန္ဒော ဟံသီ ဣဝ ဟံသိဓေနူဝ ဟောတိ။ ဣစ္စာဒိကောပမာ ဘိန္နလိင်္ဂါ ဥပမေယျတော ဘိန္နလိင်္ဂတ္တာ ဘိန္နလိင်္ဂေါပမာ နာမ ဟောတိ။ အာကာသံ နဘံ သရာနိဝါတိ အယံ ဝိဇာတိဝစနာ ဥပမေယျေန ဝိသဒိသဝစနတ္တာ ဝိဇာတိဝစနောပမာ နာမ ဟောတိ။ အဓိပေ သာမိနိ ဘဋော သေဝကော သာဝ သုနခေါ ဣဝ ဘတ္တောတိ အယံ ဟီနာ ဇာတိဟီနေန သုနခေန ဥတ္တမဿ ပုရိသဿ ဥပမိတတ္တာ ဟီနောပမာ နာမ ဟောတိ။ ဘိန္နံ လိင်္ဂမေတိဿာတိ စ, ဝိဝိဓာ ဇာတိ သဘာဝေါ အဿေတိ စ, ဝိဇာတိ ဝစနံ အဿာ ဥပမာယာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ခဇ္ဇောတော ဘာနုမာလီဝ၊
ဝိဘာတီတျဓိကောပမာ။
အဖုဋ္ဌတ္ထာ ဗလမ္ဘောဓိ၊
သာဂရော ဝိယ သံခုဘိ။
֍ * ၂၀၇။ ‘‘ခဇ္ဇောတော’’ဣစ္စာဒိ။ ခဇ္ဇောတော ဘာနုမာလီဝ သူရိယော ဝိယ ဝိဘာတီတျဓိကောပမာ အဓိကေန ဟီနဿ ဥပမိတတ္တာ။ ဗလမ္ဘောဓိ သေနာသာဂရော သာဂရော ဝိယ သံခုဘီတိ အဖုဋ္ဌတ္ထောပမာ ‘‘ဗလမ္ဘောဓီ’’တိ ရူပကေန သေနာယ မဟန္တတ္တာဝဂမတော ပုန ‘‘သာဂရော ဝိယာ’’တိ ဥပမာယ ကဿစိ ဝိသေသတ္ထဿ အသံဖုဋ္ဌတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁၄။)֍ * ၂၀၇။ ‘‘ခဇ္ဇောတော’’စ္စာဒိ။ ‘‘ခဇ္ဇောတော ဘာနုမာလီဝ ဝိဘာတီ’’တိ အယံ အဓိကောပမာ အဓိကာယ ဥပမာယ ဥပမိတတ္တာ အဓိကောပမာ နာမ ဟောတိ။ ‘‘ဗလမ္ဘောဓိ သေနာသမုဒ္ဒေါ သာဂရော ဝိယ သံခုဘီ’’တိ အယံ အဖုဋ္ဌတ္ထာ သေနာယ မဟတ္တံ ‘‘ဗလမ္ဘောဓီ’’တိ တိရောဘူတဥပမာယေဝ အဝဂတံ, တသ္မာ ပုန ‘‘သာဂရော ဝိယာ’’တိ ဥပမာယ ဖုသိတဗ္ဗတ္ထဿာဘာဝါ အဖုဋ္ဌတ္ထောပမာ နာမ ဟောတိ။ အဖုဋ္ဌော အတ္ထော ဧတိဿာတိ စ, ဗလံ ဧဝ အမ္ဘောဓီတိ စ ဝါကျံ။
စန္ဒေ ကလင်္ကော ဘိင်္ဂေါဝေ-
တျု’ပမာပေက္ခိနီ အယံ။
ခဏ္ဍိတာ ကေရဝါကာရော၊
သကလင်္ကော နိသာကရော။
֍ * ၂၀၈။ ‘‘စန္ဒေ’’ဣစ္စာဒိ။ ကလင်္ကော ဘိင်္ဂေါ ဝိယာတျယမုပမာ ‘‘စန္ဒေ ကုသုမဂစ္ဆသဒိသေ’’ ဣတျုပမန္တရမပေက္ခတေတိ ယတော စန္ဒေ ဘိင်္ဂေါ န သမ္ဘဝတိ, ပုပ္ဖဂစ္ဆေ တု သမ္ဘဝတီတိ အယမုပမာ ဥပမာပေက္ခိနီ။ သကလင်္ကော သသလက္ခဏော နိသာကရော စန္ဒော ကေရဝါကာရော ကုမုဒသန္နိဘောတိ ခဏ္ဍိတောပမာ ကေရဝဿ အန္တောကဏှတ္တံ ပဋိပါဒေတုံ ‘‘သဘိင်္ဂကေရဝါကာရော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။
֍ * ၂၀၈။ ‘‘စန္ဒေ’’စ္စာဒိ။ ‘‘စန္ဒေ ကလင်္ကော ဘိင်္ဂေါ ဣဝါ’’တိ အယံ ဥပမာပေက္ခိနီ စန္ဒဿဥပမာဘူတပုပ္ဖဂစ္ဆကာဒိအပေက္ခနတော ဥပမာပေက္ခိနီ နာမ ဟောတိ။ စန္ဒေ ဘိင်္ဂပဝတ္တိယာ အဘာဝတော တဿ ဝိသယဘူတပုပ္ဖဂစ္ဆကာဒိ စန္ဒဿ ဥပမတ္တေန ဂဟေတွာ အဝုတ္တတ္တာ ဒုဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပာယော။ သကလင်္ကော ကလင်္ကသဟိတော နိသာကရော စန္ဒော ကေရဝါကာရော ကုမုဒသဒိသောတိ အယံ ခဏ္ဍိတာ စန္ဒဂတံ ကဏှတ္တံ ပကာသေတုံ ‘‘သဘိင်္ဂကေရဝါကာရော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘိင်္ဂေါပမာဘာဝဿ ခဏ္ဍိတတ္တာ ခဏ္ဍိတောပမာ နာမ ဟောတိ။ ဥပမံ အပေက္ခတီတိ စ, ခဏ္ဍံ ဣတာ ဂတာတိ စ, ခဏ္ဍေန ဣတာ ယုတ္တာ ဝါတိ စ, ကေရဝဿာကာရော အဿေတိ စ, သဟ ကလင်္ကေန ဝတ္တတီတိ စ ဝါကျံ။
ဣစ္စေဝမာဒိရူပေသု၊ ဘဝန္တိ ဝိဂတာဒရာ။
ကရောန္တိ စာ’ဒရံ ဓီရာ၊ ပယောဂေ ကွစိဒေဝ တု။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁၅။)֍ * ၂၀၉။ ဝုတ္တံ နိဂမေတိ ‘‘ဣစ္စေဝ’’မာဒိနာ။ ရူပေသု ပယောဂေသု။ ဝိဂတော အပဂတော အာဒရော သမ္ဘာဝနာ ယေသံ တထာ ဘဝန္တိ။ ကိံ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကံ နိယမေနာနာဒရဏီယမေဝ, အနိယမေနေတိ [နိယမေနေတိ (က.)] စေ ဂယှူပဂမ္ပိ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ကရောန္တိ’’စ္စာဒိံ။ ကွစိဒေဝ တု ပယောဂေ ဓီရာ ကဝယော အာဒရံ ကရောန္တိ စာတိ။ စသဒ္ဒေါ ဝတ္တဗ္ဗန္တရတ္ထံ သမုစ္စိနောတိ။
֍ * ၂၀၉။ ‘‘ဣစ္စေ’’စ္စာဒိ။ ဣတိ အနန္တရံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု ဧဝမာဒိရူပေသု ပယောဂေသု ဓီရာ ဝိဂတာဒရာ ဘဝန္တိ။ ဣမေယေဝ ဓီရာ ကွစိဒေဝ တု ပယောဂေ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကေ အာဒရံ ကရောန္တိ စ။ ဣတိ ဧဝံ အယံ ပကာရော အာဒိ ယေသမိတိ စ, တာနိ စ တာနိ ရူပါနိ စေတိ စ, ဝိဂတော အာဒရော ယေသမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ စသဒ္ဒေါ ဝါကျန္တရသမုစ္စယေ။ တသ္မာ ဝိဂတာဒရတ္ထေန အညမာဒရကရဏံ ဝုစ္စမာနကထာသန္တတိံ အာကဍ္ဎတိ။
ဣတ္ထီဝါ’ယံ ဇနော ယာတိ၊
ဝဒတျေသာ ပုမာ ဝိယ။
ပိယော ပါဏာ ဣဝါ’ယံ မေ၊
ဝိဇ္ဇာ ဓနမိဝ’စ္စိတာ။
֍ * ၂၁၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဣတ္ထိ’’စ္စာဒိ။ အယံ ဇနော ဣတ္ထီဝ ယာတိ ကြိယာနုဝတ္တိတော။ ဧသာ ဣတ္ထီ ပုမာဝ ပုရိသော ဝိယ ဝဒတိ တာဒိသဿ ပါဂဗ္ဘိယယောဂတော။ ဧတ္ထ လိင်္ဂနာနတ္တမုပမာနောပမေယျာနံ။ အယမိစ္ဆိတော ကောစိ မေ ပါဏာ ဣဝ ပိယော ဣဋ္ဌော, ဝိဇ္ဇာ ဗျာကရဏာဒယော ဓနမိဝ အစ္စိတာ ရာသိကတာတိ ဝစနဘေဒေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁၆။)֍ * ၂၁၀။ ဣဒါနိ ဘိန္နလိင်္ဂါနံ ဂဟေတဗ္ဗဝိသယံ ဒဿေတိ ‘‘ဣတ္ထီဝါ’ယ’’မိစ္စာဒိနာ။ အယံ ဇနော ဣတ္ထီဝ အဝိသဒဂမနေန မဟိလာ ဝိယ ယာတိ။ ဧသာ ဣတ္ထီ ပုမာ ဝိယ တာဒိသပါဂဗ္ဘိယယုတ္တတ္တာ ပုရိသော ဝိယ ဝဒတီတိ။ ဣဟ ဒွိန္နံ ဥပမာနောပမေယျာနံ လိင်္ဂဘေဒေ သတိပိ ကဝယော အာဒရံ ကရောန္တိ။ အယံ ပုရိသော မေ မမ ပါဏာ ဣဝ [ပါဏာ ဣဝ ဇီဝေါ ဣဝ (က.)] အာယဝေါဝ ပိယော။ အစ္စိတာ သဉ္စိတာ ဝိဇ္ဇာ ဗျာကရဏနိဃဏ္ဋုအာဒယော ဓနမိဝ ဟောန္တီတိ။ ဧတ္ထ ဥပမာနောပမေယျာနံ ဝစနတော ဝိသေသတ္တေ သတိပိ ဣဋ္ဌမေဝ။
ဘဝံ ဝိယ မဟီပါလ၊ ဒေဝရာဇာ ဝိရာဇတေ။
အလ’မံသုမတော ကစ္ဆံ၊ တေဇသာ ရောဟိတုံ အယံ။
֍ * ၂၁၁။ ဟီနာဓိကမုတ္တမုဒါဟရဏမာဟ ‘‘ဘဝံ ဝိယိ’’စ္စာဒိ။ မဟီပါလေတျာမန္တနံ, ဒေဝရာဇာ ဘဝံ ဝိယ ဝိရာဇတေ။ ဣတိ ဟီနေနာပိ ဟောတိ။ ဧဝံဝိဓေ သမုစိတေ ဝိသယေ လိင်္ဂဝစနဘေဒါဒိကံ နောပမံ ဒူသေတီတိ [ဒဿေတီတိ (က.)]။
֍ * ၂၁၁။ ‘‘ဘဝ’’မိစ္စာဒိ။ မဟီပါလ ဘော ရာဇ, ဒေဝရာဇာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဘဝံ ဝိယ ဝိရာဇတေတိ။ ဧတ္ထ သက္ကမုပါဒါယ ‘‘ဘဝံ ဝိယာ’’တိ ဟီနတ္တေပိ ဣဋ္ဌမေဝ။ အယံ ရာဇာ အံသုမတော သူရိယဿ ကစ္ဆံ ပဒဝိံ တေဇသာ အာရောဟိတုံ ပတ္တုံ အလံ သမတ္ထောတိ။ ဧတ္ထ တေဇသာ အဓိကောပိ သူရိယော ဥပမာဘူတော ဣဋ္ဌောဝ, ‘‘ကစ္ဆံ အာရောဟိတု’’န္တိ ဣဝသဒ္ဒပရိယာယော။ ဤဒိသံ ဘိန္နလိင်္ဂါဒိကောပမာဒိကံ ဥပမာဒူသနံ န ကရောတိ။
ဥပမာနောပမေယျာနံ၊ အဘေဒဿ နိရူပနာ။
ဥပမေဝ [ဥပမာဝ (သီ. က.)] တိရောဘူတ-ဘေဒါ ရူပကမုစ္စတေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁၇။)֍ * ၂၁၂။ ရူပကံ နိရူပယတိ ‘‘ဥပမာနေ’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမာနောပမေယျာနံ ယထာဝုတ္တာနံ အဘေဒဿ နာနတ္တာဘာဝဿ နိရူပနာ အာရောပနေန ဥပမာနောပမေယျာနမဘေဒံ ရူပယတိ ဒဿေတီတိ ရူပကမုစ္စတေ။ ဥပမာနဿ ဥပမာနောပမေယျာနမဘေဒါရောပနေန တိရောဘူတော အပါကဋော ဘေဒေါ နာနတ္တံ ယဿာတိ တာဒိသီ ဥပမေဝ ယထာဝုတ္တလက္ခဏာ ရူပကမုစ္စတေ ‘‘ရူပက’’န္တိ။ ‘‘ပဒမ္ဗုဇ’’န္တိ ဧတ္ထ ပဒမေဝ အမ္ဗုဇသဒိသတ္တာ အမ္ဗုဇံ ရုပျတေ။ ဣတျုပမေယျောပမာနဘူတာနံ ပဒမ္ဗုဇာနမဘေဒါရောပနေန ဥပမာနောပမေယျဂတသာဓမ္မသင်္ခါတာယပိ ဥပမာယ ဘေဒေါ ဝိဇ္ဇမာနောပိ တိရောဟိတော။ န တု အာဝိဘူတော [အဗ္ဘုတော (က.)] ‘‘ပဒံ အမ္ဗုဇမိဝေ’’တိ။ သာ စောပမာ တထာဝိဓာ ဥပမာနောပမေယျာနမဘေဒမာယာတိ နာမာတိ ရူပကမုစ္စတေတိ အဓိပ္ပာယော။
֍ * ၂၁၂။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌက္ကမေန ရူပကာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဥပမာနော’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမာနောပမေယျာနံ အနန္တရနိဒ္ဒိဋ္ဌဥပမာနောပမေယျာနံ အဘေဒဿ သဘာဝတော ဘေဒေ သတိပိ ဝိဘူတသဒိသတ္တံ နိဿာယ ‘‘သော ဧသော, ဧသော သော’’တိ ဝတ္တာရေဟိ ပရိကပ္ပိတဿ အဘေဒဿ နိရူပနာ ဥပမာနောပမေယျပဒတ္ထေသု ဗုဒ္ဓိယာ အာရောပနံ နိဿာယ တိရောဘူတဘေဒါ ‘‘ပဒံ အမ္ဗုဇမိဝါ’’တိ ဧဝံ ပါကဋနာနတ္တံ ဝိနာ ‘‘ပဒမ္ဗုဇ’’န္တိ တိရောဟိတဘေဒါ ဥပမေဝ ပဒတ္ထာနံ သာဓမ္မသင်္ခါတာ ဥပမာ ဧဝ ရူပကံ ဣတိ ဝုစ္စတေ။ ဝိဘူတသဒိသတ္တံ နိဿာယ ဥပမာနောပမေယျဝတ္ထူနိ အဘေဒေန ဂယှန္တိ။ တေသမဘေဒဂ္ဂဟဏေနေဝ တေ နိဿာယ ပဝတ္တမာနဘိန္နသာဓမ္မသင်္ခါတာယ ဥပမာယပိ ဘေဒေါ တိရောဟိတော ဟောတိ။ ဧဝံ တိရောဘူတနာနတ္တဝန္တသာဓမ္မသင်္ခါတာ ဥပမာ ဧဝ ဝတ္ထူနမဘေဒံ ဒီပေတီတိ ရူပကံ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တိရောဘူတော ဘေဒေါ ယဿေတိ စ, အဘေဒံ ရူပယတိ ပကာသေတီတိ စ ဝါကျံ။
အသေသဝတ္ထုဝိသယံ၊ ဧကဒေသဝိဝတ္တိ စ။
တံ ဒွိဓာ ပုန ပစ္စေကံ၊ သမာသာဒိဝသာ တိဓာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁၈။)֍ * ၂၁၃။ တဿ ဘေဒံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘အသေသ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အသေသဝတ္ထု ဝိသယော ယဿ တံ တထာဝိဓဉ္စ, ဧကဒေသေ အဝယဝေ ဝိဝတ္တတီတိ ဧကဒေသဝိဝတ္တိ စေတိ တံ ရူပကံ ဒွိဓာ, ပုန ပစ္စေကံ ဝိသုံ ဝိသုံ သမာသာဒိဝသာ ဥပမာနောပမေယျာနံ ကတသမာသတ္တာ သမာသရူပက အသမာသရူပက သမာသာသမာသရူပကဝသေန တိဓာ သိယာ။
֍ * ၂၁၃။ ‘‘အသေသိ’’စ္စာဒိ။ တံ ရူပကံ အသေသဝတ္ထုဝိသယံ ဧကဒေသဝိဝတ္တိ စာတိ ဒွိဓာ ဟောတိ, ပုန ပစ္စေကံ တံ ဒွယမ္ပိ သမာသာဒိဝသာ သမာသရူပကံ အသမာသရူပကံ သမာသာသမာသရူပကဉ္စေတိ ဣမေသံ ဘေဒေန တိဓာ ဟောတိ။ အသေသံ ဝတ္ထု ဝိသယော အဿေတိ စ, ဧကဒေသေ ဝိဝတ္တတီတိ စ, ဧကံ ဧကံ ပတီတိ စ, သမာသော သမာသရူပကံ အာဒိ ယေသမိတိ စ, တေသံ ဝသော ဘေဒေါတိ စ, တီဟိ ပကာရေဟီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အသေသဝတ္ထုဝိသယသမာသ
အင်္ဂုလီဒလသံသောဘိံ၊ နခဒီဓိတိကေသရံ။
သိရသာ န ပိဠန္ဓန္တိ၊ ကေ မုနိန္ဒပဒမ္ဗုဇံ။
֍ * ၂၁၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘အင်္ဂုလိ’’စ္စာဒိ။ အင်္ဂုလီဟိယေဝ ဥပမာနဂမ္မတ္တာ သိနိဒ္ဓတမ္ဗာဟိ ဒလေဟိ ပတ္တေဟိ သံသောဘိံ အစ္စန္တံ ဝိရောစမာနံ နခါနံ ဒီဓိတိယော ကိရဏာ ဧဝ ကေသရာနိ ယတ္ထ တာဒိသံ မုနိန္ဒဿ ပဒမေဝ အမ္ဗုဇံ သိရသာ မုဒ္ဓနာ ကေ နာမ ဇနာ န ပိဠန္ဓန္တိ ပသာဓနဝသေန န ဓာရေန္တီတိ။ ဣဒမသေသဝတ္ထုဝိသယံ သမာသရူပကံ အင်္ဂိနော ပဒဿ အင်္ဂါနမင်္ဂုလျာဒီနမသေသာနံ ရူပနတော။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၁၉။)֍ * ၂၁၄။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘အင်္ဂုလိ’’စ္စာဒိ။ အင်္ဂုလီဒလသံသောဘိံ အင်္ဂုလိသင်္ခတေဟိ ပတ္တေဟိ သံသောဘိံ နခဒီဓိတိကေသရံ နခရံသိသင်္ခတကေသရံ မုနိန္ဒပဒမ္ဗုဇံ သိရသာ ကေ န ပိဠန္ဓန္တိ။ ဝိသေသျဘူတံ စရဏံ ဝိသေသနဘူတာ အင်္ဂုလီ နခဒီဓိတိ စေတိ ဣမေသံ ဥပမာဘူတေဟိ အမ္ဗုဇဒလကေသရေဟိ အဘေဒကပ္ပနာယ ဧကတ္တံ ဂဟေတွာ သမာသေနေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဣဒံ အသေသဝတ္ထုဝိသယသမာသရူပကံ နာမ။ အင်္ဂုလိယော ဧဝ ဒလာနီတိ စ, တေဟိ သံသောဘီတိ စ, နခေသု ဒီဓိတိယောတိ စ, တာ ဧဝ ကေသရာနိ အဿေတိ စ ဝါကျံ။
အသေသဝတ္ထုဝိသယအသမာသ
ရတနာနိ ဂုဏာ ဘူရီ၊ ကရုဏာ သီတလံ ဇလံ။
ဂမ္ဘီရတ္တမဂါဓတ္တံ၊ ပစ္စက္ခော’ယံ ဇိနော’မ္ဗုဓိ။
֍ * ၂၁၅။ ‘‘ရတနာနိ’’ဣစ္စာဒိ။ အယံ ဇိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, ပစ္စက္ခော န ပရောက္ခော အမှာကံ အမ္ဗုဓိ သာဂရော။ ကထံ? ယေ တဿ ဘူရီ ဗဟဝေါ ဂုဏာ မေတ္တာဒယော, တေ ရတနာနိ အတုလျဒုလ္လဘဒဿနာဒိသာဓမ္မေန။ ယာ တဿ ကရုဏာ, သာ သီတလံ ဇလံ သကလဇနသန္တာပါပဟတ္တသာဓမ္မေန။ ယံ တဿ ဂမ္ဘီရတ္တမနုတ္တာနတာ လာဘာဒီသု, တံ အဂါဓတ္တမကလလမ္ဘသော အမ္ဗုဓိဋ္ဌတာသာဓမ္မေနာတိ ဣဒမသေသဝတ္ထုဝိသယံ အသမာသရူပကံ။
֍ * ၂၁၅။ ‘‘ရတနာနိ’’စ္စာဒိ။ အယံ ဇိနော အမှာကံ ပစ္စက္ခော အမ္ဗုဓိ သာဂရော, တထာ ဟိ တဿ ဘူရီ ဂုဏာ သီလသမာဓိအာဒယော ရတနာနိ စိတ္တီကတာဒိသာဓမ္မတော ရတနာနေဝ, ကရုဏာ အနညသာဓာရဏကရုဏာ သီတလံ ဇလံ သန္တာပဝိနောဒနသာဓမ္မေန သီတလဇလမေဝ ဟောတိ, ဂမ္ဘီရတ္တံ လာဘာလာဘာဒီသု ဧကာကာရတာ အဂါဓတ္တံ ဂမ္ဘီရတာ ဧဝ ဟောတိ။ ဣဒံ အသေသဝတ္ထုဝိသယအသမာသရူပကံ။ ‘‘ဘူရီ’’တိ အဗျယံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂၀။)အသေသဝတ္ထုဝိသယမိဿက
စန္ဒိကာ မန္ဒဟာသာ တေ၊ မုနိန္ဒ ဝဒနိန္ဒုနော။
ပဗောဓယတျ’ယံ သာဓု-မနောကုမုဒကာနနံ။
֍ * ၂၁၆။ ‘‘စန္ဒိကာ’’ဣစ္စာဒိ။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာမန္တနံ, တေ ဝဒနမေဝ ဣန္ဒု ဝဒနိန္ဒုနော ဣတိ သမာသရူပကံ, အယံ မန္ဒဟာသာ စန္ဒိကာ စန္ဒကန္တိယော, အသမာသရူပကံ။ သာဓူနံ မနာနိယေဝ ကုမုဒါနိ ကေရဝါနိ, သမာသရူပကံ။ တေသံ ကာနနံ ဝနံ, ပဗောဓယတိ ဝိကာသယတီတိ ဣဒံ သမာသာသမာသရူပကံ။
֍ * ၂၁၆။ ‘‘စန္ဒိ’’စ္စာဒိ။ ဟေ မုနိန္ဒတေ တုယှံ ဝဒနိန္ဒုနော မုခစန္ဒဿ မန္ဒဟာသာ မန္ဒမိဟိတဘူတာ စန္ဒိကာ စန္ဒကန္တိယော, ‘‘အယ’’န္တိ ဇာတျေကဝစနေန မန္ဒဟာသစန္ဒိကာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အထ ဝါ အယံ ဝဒနိန္ဒု။ သာဓုမနောကုမုဒကာနနံ သပ္ပုရိသာနံ စိတ္တသင်္ခါတကေရဝကာနနံ ပဗောဓယတိ ဝိကာသယတိ။ ‘‘စန္ဒိကာ မန္ဒဟာသာ’’တိ အသမာသရူပကံ။ ‘‘ဝဒနိန္ဒုနော’’တိ စ ‘‘မနောကုမုဒကာနန’’န္တိ စ သမာသရူပကံ။ တသ္မာ ဣဒံ အသေသဝတ္ထုဝိသယသမာသာသမာသရူပကံ။ မန္ဒာ စ တေ ဟာသာ စာတိ စ, ဝဒနမေဝ ဣန္ဒူတိ စ, သာဓူနံ မနာနီတိ စ, တာနိယေဝ ကုမုဒါနီတိ စ, တေသံ ကာနနမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အသေသဝတ္ထုဝိသယေ၊ ပဘေဒေါ ရူပကေ အယံ။
ဧကဒေသဝိဝတ္တိမှိ၊ ဘေဒေါ ဒါနိ ပဝုစ္စတိ။
֍ * ၂၁၇။ နိဂမယတိ ‘‘အသေသိ’’စ္စာဒိနာ။ ဒုတိယဿ ပဘေဒံ ဝတ္တုံ ပဋိဇာနာတိ ‘‘ဧကိ’’စ္စာဒိနာ။
֍ * ၂၁၇။ ‘‘အသေသေ’’စ္စာဒိ။ အသေသဝတ္ထုဝိသယေ ရူပကေ အယံ ‘‘အင်္ဂုလီဒလသံသောဘိံ’’ဣစ္စာဒိကံ ဥဒါဟရဏတ္တယံ ပဘေဒေါ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ဧကဒေသဝိဝတ္တိမှိ ရူပကေ ဘေဒေါ ဝိသေသော ပဝုစ္စတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂၁။)ဧကဒေသဝိဝတ္တိသမာသ
ဝိလာသဟာသကုသုမံ၊ ရုစိရာဓရပလ္လဝံ။
သုခံ ကေ ဝါ န ဝိန္ဒန္တိ၊ ပဿန္တာ မုနိနော မုခံ။
֍ * ၂၁၈။ ‘‘ဝိလာသ’’ဣစ္စာဒိ။ ဝိလာသေန ယုတ္တော ဟာသောယေဝ ကုသုမံ ယဿ။ ရုစိရော မနုညော အဓရောယေဝ ပလ္လဝေါ ယဿ။ တာဒိသံ မုနိနော မုခံ ပဿန္တာ ကေ နာမ ဇနာ သုခံ န ဝိန္ဒန္တိ သဗ္ဗေပီတိ။ ဣဒံ အင်္ဂါနိ ဟာသာဒီနိ ရူပယိတွာ မုခမင်္ဂိ န ရူပိတန္တိ ဧကဒေသဝိဝတ္တိသမာသရူပကံ။ ဧဝံ ဥပရိပိ ယထာယောဂံ။
֍ * ၂၁၈။ ‘‘ဝိလာသိ’’စ္စာဒိ။ ဝိလာသဟာသကုသုမံ လီလာယုတ္တဟာသသင်္ခတပုပ္ဖံ ရုစိရာဓရပလ္လဝံ မနုညအဓရသင်္ခါတကိသလယံ မုနိနော မုခံ ပဿန္တာ ကေ ဝါ ကေ နာမ ဇနာ သုခံ န ဝိန္ဒန္တိ ပီတိသုခံ နာနုဘောန္တိ, အနုဘဝန္တေဝ။ ဝိသေသနဘူတာနံ ဟာသအဓရာနံ ဥပမာဘူတကုသုမပလ္လဝေဟိ အဘေဒံ ဒဿေတွာ ဝိသေသျဘူတဿ မုခဿ အညတရဥပမာဝတ္ထုနာ အဘေဒေန အဝုတ္တတ္တာ အဘေဒါရောပနံ ဧကဒေသေယေဝ ဝိဝတ္တီတိ ဣဒံ ဧကဒေသဝိဝတ္တိသမာသရူပကံ။ ဝိလာသေန ယုတ္တော ဟာသောတိ စ, သောယေဝ ကုသုမံ အဿေတိ စ, ရုစိရော စ သော အဓရော စေတိ စ, သောယေဝ ပလ္လဝေါ အဿေတိ စ ဝါကျံ။
ဧကဒေသဝိဝတ္တိအသမာသ
ပါဒဒွန္ဒံ မုနိန္ဒဿ၊ ဒဒါတု ဝိဇယံ တဝ။
နခရံသီ ပရံ ကန္တာ၊ ယဿ ပါပဇယဒ္ဓဇာ။
֍ * ၂၁၉။ ‘‘ပါဒ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒဿ ဝိဇယိနော ပါဒဒွန္ဒံ တဝ ဝိဇယံ ပဋိပက္ခပရာဘဝံ ဒဒါတု။ ကီဒိသံ? ယဿ ပရမစ္စန္တံ ကန္တာ မနုညာ နခရံသီ ပါပါနံ လောဘာဒီနံ ဇယေ ဥဿိတာ ဓဇာ ကေတဝေါတိ။ ဣဒမေကဒေသဝိဝတ္တိအသမာသရူပကံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂၂။)֍ * ၂၁၉။ ‘‘ပါဒေ’’စ္စာဒိ။ ယဿ သမ္ဗုဒ္ဓဿ ပရံ အတိသယေန ကန္တာ မနုညာ နခရံသီ စရဏနခကန္တိယော ပါပဇယဒ္ဓဇာ ပါပဝိဇယေ ဥဿာပိတဓဇာယေဝ ဟောန္တိ, တဿ မုနိန္ဒဿ ပါဒဒွန္ဒံ စရဏယုဂဠံ တဝ တုယှံ ဝိဇယံ ပဋိပက္ခပရာဘဝံ ဒဒါတူတိ။ နခရံသီနံ ဥပမာဘူတဓဇေဟိ အဘေဒမာရောပေတွာ ‘‘ပါဒဒွန္ဒ’’မိတိ အနိရူပိတတ္တာ ဧကဒေသဝိဝတ္တိအသမာသရူပကံ နာမ။ ပါပါနံ ဇယောတိ စ, တသ္မိံ ဓဇာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဧကဒေသဝိဝတ္တိမိဿက
သုနိမ္မလကပေါလဿ၊ မုနိန္ဒဝဒနိန္ဒုနော။
သာဓုပ္ပဗုဒ္ဓဟဒယံ၊ ဇာတံ ကေရဝကာနနံ။
֍ * ၂၂၀။ ‘‘သုနိမ္မလ’’ဣစ္စာဒိ။ သုနိမ္မလော ကပေါလော ယဿ, တဿ မုနိန္ဒဝဒနိန္ဒုနော သာဓူနံ ပဗုဒ္ဓံ ဓမ္မာဝဗောဓဝသေန ဝိကသိတံ ဟဒယံ စိတ္တံ ကေရဝကာနနံ ဇာတန္တိ ဧကဒေသဝိဝတ္တိသမာသာသမာသရူပကံ။
֍ * ၂၂၀။ ‘‘သုနိမ္မလိ’’စ္စာဒိ။ သုနိမ္မလကပေါလဿ မုနိန္ဒဝဒနိန္ဒုနော သာဓုပ္ပဗုဒ္ဓဟဒယံ သဇ္ဇနာနံ စတုသစ္စာဝဗောဓေန ပသန္နမာနသံ ကေရဝကာနနံ ကုမုဒဝနံ ဇာတန္တိ။ ဝဒနဟဒယာနံ ဥပမာဘူတေဟိ ဣန္ဒုကေရဝေဟိ အဘေဒါရောပနံ ကတွာ ကပေါလဿ မဏ္ဍလာဒီဟိ ဥပမာဝိသေသေဟိ အနိရူပိတတ္တာ ဧကဒေသဝိဝတ္တိသမာသာသမာသရူပကံ။ ဧတ္ထ သမာသော နာမ ဝဒနိန္ဒူနမေဝ။ အသမာသော နာမ ဟဒယကေရဝါနမေဝါတိ။ တထာ ဟိ ရူပကဝိသယေ သမာသာသမာသတ္တံ ဥပမာနောပမေယျပဒါနံ ဒွိန္နမေဝါတိ။ သုဋ္ဌု နိမ္မလောတိ စ, သော ကပေါလော အဿာတိ စ, မုနိန္ဒဝဒနမေဝ ဣန္ဒူတိ စ, ပဗုဒ္ဓဉ္စ တံ ဟဒယဉ္စာတိ စ, သာဓူနံ ပဗုဒ္ဓဟဒယမိတိ စ, ကေရဝါနံ ကာနနမိတိ စ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂၃။)ရူပကာနိ ဗဟူနျေဝ၊ ယုတ္တာယုတ္တာဒိဘေဒတော။
ဝိသုံ န တာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဧတ္ထေ’ဝ’န္တောဂဓာနိ’တိ။
ဧတ္တကောယေဝ ကိံ ရူပကဘေဒေါတိ အာဟ
‘‘ရူပကာနိ’’စ္စာဒိ။ သုဗောဓံ။ တတ္ထ –
‘‘သိတပုပ္ဖုဇ္ဇလံ လောလ-နေတ္တဘိင်္ဂံ တဝါနနံ။
ကဿ နာမ မနော ဓီရ၊ နာကဍ္ဎတိ မနောဟရ’’န္တိ။
ယုတ္တရူပကံ ယုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖဘိင်္ဂါနံ, တဒနုသာရေန အယုတ္တရူပကာဒိပိ ဝိညေယျန္တိ။
֍ * ၂၂၁။ ရူပကာနိ ပုနပိ သန္တီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ရူပကာနိ’’စ္စာဒိ။ ရူပကာနိ ယုတ္တာယုတ္တာဒိဘေဒတော ယုတ္တရူပကအယုတ္တရူပကာဒိဘေဒေန ဗဟူနိ ဧဝ ဟောန္တိ, တာနိ ရူပကာနိ ဧတ္ထေဝ ရူပကေ အန္တောဂဓာနိ။ ဣတိ တသ္မာ ကာရဏာ တာနိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနိ။ အန္တော မဇ္ဈေ ဂဓာနိ ပဝတ္တာနီတိ ဝိဂ္ဂဟော။
‘‘သိတပုပ္ဖုဇ္ဇလံ လောလ-နေတ္တဘိင်္ဂံ တဝါနနံ။
ကဿ နာမ မနော ဓီရ၊ နာကဍ္ဎတိ မနောဟရ’’န္တိ။
ဧတ္ထ ပုပ္ဖဘိင်္ဂါနံ အညမညယုတ္တတ္တာ ယုတ္တရူပကံ နာမ။
ဟေ ဓီရ သိတပုပ္ဖုဇ္ဇလံ မန္ဒဟသိတသင်္ခါတေဟိ ကုသုမေဟိ ဝိဇောတန္တံ လောလနေတ္တဘိင်္ဂံ မနောဟရံ တဝါနနံ ကဿ နာမ မနော နာကဍ္ဎတီတိ။ ဣမဿ ပဋိပက္ခတော အယုတ္တရူပကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
စန္ဒိမာ’ကာသပဒုမ-မိစ္စေတံ ခဏ္ဍရူပကံ။
ဒုဋ္ဌ’မမ္ဘောရုဟဝနံ၊ နေတ္တာနိ’စ္စာဒိ သုန္ဒရံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂၄။)֍ * ၂၂၂။ ရူပကဿ ဝိရောဓာဝိရောဓော ဥပမာယမိဝေါ’ဟိတုံ သက္ကာတိ ဥပလက္ခေတိ ‘‘စန္ဒိမာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဧတ္ထ အာကာသဿ တဠာကေ ရူပိတေ စန္ဒဿ ပဒုမတ္တံ ရူပကံ ယုတ္တန္တိ ဧတံ ခဏ္ဍရူပကံ ဒုဋ္ဌံ, ‘‘အမ္ဘောရုဟဝနံ နေတ္တာနိ’’စ္စာဒိ တု ဝစနဘေဒေပိ သုန္ဒရံ။
֍ * ၂၂၂။ ရူပကေ ဒေါသာဒေါသံ ဥပမာယံ ဝိယ ပရိကပ္ပေတွာ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဥပဒိသန္တော အာဟ ‘‘စန္ဒိမိ’’စ္စာဒိ။ ‘‘စန္ဒိမာ စန္ဒော အာကာသပဒုမ’’န္တိ ဧတံ ခဏ္ဍရူပကံ အာကာသဿ တဠာကတ္တေန အနိရူပိတတ္တာ ခဏ္ဍရူပကံ နာမ။ ဒုဋ္ဌံ ခဏ္ဍိတောပမာ ဝိယ ဒေါသဒုဋ္ဌံ နာမ။ ‘‘အမ္ဘောရုဟဝနံ နီလုပ္ပလဝနံ နေတ္တာနီ’’တိအာဒိကံ ဥပမာနောပမေယျာနံ ဝစနနာနတ္တေပိ သုန္ဒရမေဝ။
ပရိယန္တော ဝိကပ္ပာနံ၊ ရူပကဿော’ပမာယ စ။
နတ္ထိ ယံ တေန ဝိညေယျံ၊ အဝုတ္တ’မနုမာနတော။
֍ * ၂၂၃။ ကိမေတ္တကာ ဧဝေါပမာရူပကဘေဒါ? နေတိ ပရိဒီပေန္တော အဝုတ္တံ အတိဒိသတိ ‘‘ပရိယန္တော’’ဣစ္စာဒိနာ။ ရူပကဿ ဥပမာယ စ ဝိကပ္ပာနံ ပဘေဒါနံ ပရိယန္တော အဝသာနံ နတ္ထိ ယံ ယသ္မာ ကာရဏာ, တေန ကာရဏေန အဝုတ္တံ ဣဟာနုပါတံ ဝိကပ္ပဇာတံ သဗ္ဗဝိကပ္ပဗျာပကသာမညလက္ခဏာနုဂတရူပကဝိကပ္ပာနုသာရေန ဝိညေယျံ။ ကသ္မာ? အနုမာနတော ယထာဝုတ္တဝိကပ္ပသင်္ခါတလိင်္ဂတော အဝုတ္တသေသရူပကာဝဂမသင်္ခါတေန အနုမာနဉာဏေနာတိ အတ္ထော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂၅။)֍ * ၂၂၃။ ဣဒါနိ ဣမေသမေဝ ဥပမာရူပကာနံ အဝုတ္တာနန္တဘေဒေါ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ဉာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပရိယန္တော’’ဣစ္စာဒိ။ ရူပကဿ စ ရူပကာလင်္ကာရဿ စ ဥပမာယ စ ဥပမာလင်္ကာရဿ စ ဝိကပ္ပာနံ ဝိဝိဓာကာရေန ကပ္ပိတပက္ခာနံ ပရိယန္တော ကောဋိ ယံ ယသ္မာ နတ္ထိ, တေန ကာရဏေန အဝုတ္တံ ဣမသ္မိံ သုဗောဓာလင်္ကာရေ အဝုတ္တပက္ခံ သမူဟံ အနုမာနတော အနုမာနဉာဏေန ဝိညေယျန္တိ။ ဥပမာရူပကာနံ သကလမဝုတ္တပက္ခံ ဗျာပေတွာ ဌိတံ သာမညလက္ခဏံ အနတိက္ကမိတွာ ဝုတ္တေဟိ တေဟိ တေဟိ ပက္ခသင်္ခါတေဟိ လိင်္ဂေဟိ သိဒ္ဓါနုမာနဉာဏေန သာမညလက္ခဏေ အန္တောဂဓာနမနုတ္တရူပကသင်္ခါတာနုမေယျာနံ အဝဗောဓော သက္ကာတိ အဓိပ္ပာယော။ ရူပကဿ ပန ဥပမန္တောဂဓတ္တာ ဥပမာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌဒေါသာဒေါသံ ဒွိန္နမပိ ဥတ္တာနုတ္တပက္ခဿ သာဓာရဏံ ဟောတိ။
ပုနပ္ပုနမုစ္စာရဏံ၊ ယ’မတ္ထဿ ပဒဿ စ။
ဥဘယေသဉ္စ ဝိညေယျာ၊ သာ’ယ’မာဝုတ္တိ နာမတော။
֍ * ၂၂၄။ အာဝုတ္တိမဓိကိစ္စာဟ ‘‘ပုန’’ဣစ္စာဒိနာ။ အတ္ထဿ အဘိဓေယျဿ ပဒဿ သဒ္ဒဿ စ ဥဘယေသံ အတ္ထပဒါနဉ္စ ပုနပ္ပုနံ ဘိယျော ဘိယျော ယံ ဥစ္စာရဏံ, သာယံ တိဝိဓာ နာမတော အာဝုတ္တိ ဝိညေယျာ, ဥစ္စာရဏဝသေန အာ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တနမာဝုတ္တီတိ။
֍ * ၂၂၄။ ဣဒါနိ အာဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ပုနပ္ပုနေ’’စ္စာဒိနာ။ အတ္ထဿ သဒ္ဒါဘိဟိတအတ္ထဿ စ ပဒဿ စ ဥဘယေသံ အတ္ထပဒါနဉ္စ ယံ ပုနပ္ပုနုစ္စာရဏံ, သာ အယံ တိဝိဓာ နာမတော အာဝုတ္တိ ဣတိ ဝိညေယျာ။ ပုနပ္ပုနေတိ ဧတဒဗျယံ ကြိယာဗာဟုလျေ ဝတ္တတေ။ ဥစ္စာရဏဝသေန အာ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တနမာဝုတ္တိ။
အတ္ထာဝုတ္တိ
မနော ဟရတိ သဗ္ဗေသံ၊ အာဒဒါတိ ဒိသာ ဒသ။
ဂဏှာတိ နိမ္မလတ္တဉ္စ၊ ယသောရာသိ ဇိနဿ’ယံ။
֍ * ၂၂၅။ ဥဒါဟရတိ ‘‘မနော’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိနဿ အယံ ယသောရာသိ သဗ္ဗေသံ ဇနာနံ မနော စိတ္တံ ဟရတိ, ဒသ ဒိသာ အာဒဒါတိ သဗ္ဗဒါ [သဗ္ဗဓာ (က.)] တံဝိသယတ္တာ, နိမ္မလတ္တံ နိမ္မလဘာဝံ ဂဏှာတိ, ဧတ္ထ ဂဟဏလက္ခဏဿ [ဒသဂဟဏလက္ခဏဿ (က.)] အတ္ထဿ အနေကေဟိ ပရိယာယဝစနေဟိ အာဝတ္တိတတ္တာ အယံ အတ္ထာဝုတ္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂၆။)֍ * ၂၂၅။ ဥဒါဟရတိ ‘‘မနော ဟရတိ’’စ္စာဒိနာ။ ဇိနဿ အယံ ယသောရာသိ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ မနော စိတ္တံ ဟရတိ ဂဏှာတိ, ဒသ ဒိသာ အာဒဒါတိ အဝိသယဋ္ဌာနာဘာဝတော ဂဏှာတိ, နိမ္မလတ္တဉ္စ ဘူတပရိသုဒ္ဓဂုဏေန နိပ္ဖန္နတ္တာ ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဂဏှာတီ’’တိ ဧကဿေဝတ္ထဿ ‘‘ဟရတိ, အာဒဒါတိ, ဂဏှာတီ’’တိ အညေဟိ ပရိယာယဝစနေဟိ အာဝတ္တိတတ္တာ အယမတ္ထာဝုတ္တိ နာမ။ နိဂ္ဂတော မလေဟီတိ စ, တဿ ဘာဝေါတိ စ, ယသသော ရာသိဣတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ပဒါဝုတ္တိ
ဝိဘာသေန္တိ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ မုနိနော ဒေဟကန္တိယော။
ဝိဘာ သေန္တိ စ သဗ္ဗာပိ၊ စန္ဒာဒီနံ ဟတာ ဝိယ။
֍ * ၂၂၆။ ‘‘ဝိဘာသေန္တိ’’စ္စာဒိ။ မုနိနော ဒေဟကန္တိယော သဗ္ဗာ ဒိသာ ဝိဘာသေန္တိ ဝိသေသေန ဒီပေန္တိ, ယတော ဧဝံ တသ္မာ ကာရဏာ စန္ဒာဒီနံ သဗ္ဗာပိ ဝိဘာ သောဘာ ဟတာ ပဟတာ ဝိယ သေန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ပဒါဝုတ္တိ။
֍ * ၂၂၆။ ‘‘ဝိဘာသေန္တိ’’စ္စာဒိ။ မုနိနော ဒေဟကန္တိယော သဗ္ဗာ ဒိသာ ဝိဘာသေန္တိ ယသ္မာ ဝိသေသေန ပကာသေန္တိ, တသ္မာ စန္ဒာဒီနံ သဗ္ဗာပိ ဝိဘာ ကန္တိယော ဟတာ ပဟတာ ဝိယ သေန္တိ ပဝတ္တန္တိ စ, ‘‘ဝိဘာသေန္တီ’’တိ ပဒဿေဝ အာဝတ္တနတော အယံ ပဒါဝုတ္တိ နာမ။ ဒေဟေ ကန္တိယောတိ ဝါကျံ။
ဥဘယာဝုတ္တိ
ဇိတွာ ဝိဟရတိ က္လေသ-ရိပုံ လောကေ ဇိနော အယံ။
ဝိဟရတျာ’ရိဝဂ္ဂေါ’ယံ၊ ရာသီဘူတောဝ ဒုဇ္ဇနေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂၇။)֍ * ၂၂၇။ ‘‘ဇိတွာ’’ဣစ္စာဒိ။ အယံ ဇိနော က္လေသရိပုံ ဇိတွာ လောကေ ဝိဟရတိ ပဝတ္တတိ, အယံ တေန ဇိတော အရိဝဂ္ဂေါ သတ္တုသမူဟော ဒုဇ္ဇနေ ရာသီဘူတော ဝိယ တတော အလဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌတ္တာ။ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ အတ္ထဿ ပဒါနဉ္စ အာဝုတ္တိတော ဥဘယာဝုတ္တိ။
֍ * ၂၂၇။ ‘‘ဇိတွာ’’ဣစ္စာဒိ။ အယံ ဇိနော က္လေသရိပုံ ဇိတွာ လောကေ ဝိဟရတိ, အယံ အရိဝဂ္ဂေါ က္လေသရိပုသမူဟော ဒုဇ္ဇနေ ရာသီဘူတောဝ ဝိဟရတီတိ။ ဝါသသင်္ခတဿ အတ္ထဿ စ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ပဒဿ စ ပုန [ပုနပ္ပုနံ (?)] ဥစ္စာရဏတော အယံ ဥဘယာဝုတ္တိ နာမ ဟောတိ။ က္လေသော ဧဝ ရိပူတိ စ, အရီနံ ဝဂ္ဂေါတိ စ, အရာသိ ရာသိ အဘဝီတိ စ, ကုစ္ဆိတော ဇနောတိ စ ဝါကျံ။
ဧကတ္ထ ဝတ္တမာနမ္ပိ၊ သဗ္ဗဝါကျောပကာရကံ။
ဒီပကံ နာမ တဉ္စာဒိ-မဇ္ဈန္တဝိသယံ တိဓာ။
֍ * ၂၂၈။ ဒီပကံ ပရိဒီပယမာဟ ‘‘ဧကတ္ထေ’’စ္စာဒိ။ ဧကတ္ထ ဝါကျဿာဒေါ မဇ္ဈေ အန္တေ ဝါ ဝတ္တမာနမ္ပိ ကြိယာဇာတျာဒိကံ သဗ္ဗဿ အဘိမတဿ ကဿစိ ဝါကျဿ ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓာဘိဓာယိနော ပဒသန္တာနဿ ဥပကာရကံ ဝါကျတ္ထာနွယဝသေန ဒီပကံ နာမ, ဒီပေါ ဝိယ ဧကဒေသေ ဝတ္တိတောပိ သကလပဒတ္ထဝသေန သဗ္ဗဝါကျံ ဒီပယတိ ပကာသေတီတိ။ တဉ္စ ဒီပကံ အာဒိ စ မဇ္ဈဉ္စ အန္တဉ္စ ဝိသယော ဂေါစရော ယဿ တာဒိသံ တိဓာ အာဒိဒီပကံ မဇ္ဈဒီပကံ အန္တဒီပကန္တိ တိဝိဓံ ဟောတီတိ အတ္ထော, တမ္ပိ ကြိယာဒီနံ ဝသေန ပစ္စေကံ တိဝိဓံ ဟောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂၈။)֍ * ၂၂၈။ ဣဒါနိ ဒီပကာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဧကတ္ထေ’’စ္စာဒိနာ။ ဧကတ္ထ ဝါကျဿ အာဒိမဇ္ဈာဝသာနေသွေကသ္မိံ ဝတ္တမာနမ္ပိ ကြိယာဇာတိဂုဏတ္တယံ သဗ္ဗဝါကျောပကာရကံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓပ္ပကာသကပဒသန္တာနသင်္ခါတဝါကျဿ ဝါကျတ္ထာဝဗောဓဝသေန ပယောဇနံ ဒီပကံ နာမ ဧကဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဝိသယီဘူတသဗ္ဗဋ္ဌာနဂတဒဗ္ဗပကာသကပဒီပသမာနတ္တာ ဒီပကံ နာမ ဟောတိ။ တဉ္စ ဒီပကံ အာဒိမဇ္ဈန္တဝိသယံ ဝါကျဿ အာဒိဝိသယံ မဇ္ဈဝိသယံ အန္တဝိသယဉ္စေတိ တိဓာ ဟောတိ။ ဧတေသု ဧကေကမပိ ကြိယာဇာတိဂုဏဘေဒေန ပုနပိ တိဝိဓံ ဟောတီတိ ဝိညေယျံ။ ဒီပေတီတိ ဒီပေါ, ပဒီပေါ။ ပဋိဘာဂတ္ထေ ကပ္ပစ္စယေန ဒီပေါ ဝိယာတိ ဒီပကံ။ ဝါကျဿ အာဒိ စ မဇ္ဈဉ္စ အန္တဉ္စေတိ စ, တံ ဝိသယော အဿေတိ စ ဝါကျံ။
အာဒိဒီပက
အကာသိ ဗုဒ္ဓါ ဝေနေယျ-ဗန္ဓူနမမိတောဒယံ။
သဗ္ဗပါပေဟိ စ သမံ-နေကတိတ္ထိယမဒ္ဒနံ။
֍ * ၂၂၉။ ဥဒါဟရတိ ‘‘အကာသိ’’စ္စာဒိ။ ဗုဒ္ဓါ ဝေနေယျာ ဝိနေတဗ္ဗာယေဝ ဗန္ဓဝေါ တေသံ အမိတမပရိမိတံ ဥဒယမဘိဝုဒ္ဓိံ အကာသိ။ န ကေဝလံ တမေဝ, သဗ္ဗပါပေဟိ သမံ ဧကတော အနေကာနံ တိတ္ထိယာနံ မဒ္ဒနဉ္စ အကာသီတိ။ ဣဟ ‘‘အကာသီ’’တိ ကြိယာပဒေနာဒိဝတ္တိနာ သဗ္ဗမေဝ ဝါကျံ ဒီပယတီတိ ကြိယာဒိဒီပကမေတံ။
֍ * ၂၂၉။ ‘‘အကာသိ’’စ္စာဒိ။ ဗုဒ္ဓါ ဝေနေယျဗန္ဓူနံ အမိတောဒယံ ပမာဏရဟိတာဘိဝုဒ္ဓိံ အကာသိ။ န ကေဝလံ တမေဝ, သမံ ဧကက္ခဏေ သဗ္ဗပါပေဟိ သဟာနေကတိတ္ထိယမဒ္ဒနဉ္စ အကာသီတိ။ ဝါကျာဒိမှိ ကြိယာယ ဌိတတ္တာ ဣဒံ ကြိယာဒိဒီပကံ နာမ။ အမိတော စ သော ဥဒယော စေတိ စ, အနေကာ စ တေ တိတ္ထိယာ စေတိ စ, တေသံ မဒ္ဒနမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
မဇ္ဈေဒီပက
ဒဿနံ မုနိနော သာဓု-ဇနာနံ ဇာယတေ’မတံ။
တဒညေသံ တု ဇန္တူနံ၊ ဝိသံ နိစ္စောပတာပနံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၂၉။)֍ * ၂၃၀။ ‘‘ဒဿန’’မိစ္စာဒိ။ မုနိနော ဒဿနံ သာဓုဇနာနံ အမတံ နိဗ္ဗာနံ နာမ ဇာယတေ အမတဿ သာဓနတော, တေဟိ သာဓုဇနေဟိ အညေသံ ဇန္တူနံ နိစ္စမုပတာပေတီတိ နိစ္စောပတာပနံ ဝိသံ ဇာယတေ, တသ္မိံ မနောပဒေါသဿ ဝိသသဒိသတ္တာ နိရယာဒိဒုက္ခာဝဟဘာဝတောတိ။ ကြိယာမဇ္ဈဒီပကမေတံ။
֍ * ၂၃၀။ ‘‘ဒဿန’’မိစ္စာဒိ။ မုနိနော ဒဿနံ သာဓုဇနာနံ အမတံ အမတသင်္ခါတနိဗ္ဗာနဿ ဧကန္တကာရဏတ္တာ ကာရိယောပစာရေန အမတံ ဘူတံ ဇာယတေ, တဒညေသံ တေဟိ သာဓုဇနေဟိ အညေသံ ဇန္တူနံ တု နိစ္စောပတာပနံ သတတမုပတာပကရဏတော ဝိသံ ဇာယတေ ဝိသတုလျပဋိဃကာရဏတ္တာ ကာရိယောပစာရေန ဝိသံ ဘဝတီတိ။ ဣဒံ ကြိယာယ မဇ္ဈေ ဌိတတ္တာ ကြိယာမဇ္ဈဒီပကံ။ သာဓဝေါ စ တေ ဇနာ စေတိ စ, တေဟိ အညေတိ စ ဝါကျံ။
အန္တဒီပက
အစ္စန္တကန္တလာဝဏျ-စန္ဒာတပမနောဟရော။
ဇိနာနနိန္ဒု ဣန္ဒု စ၊ ကဿ နာ’နန္ဒကော ဘဝေ။
֍ * ၂၃၁။ ‘‘အစ္စန္တေ’’စ္စာဒိ။ အစ္စန္တံ ကန္တံ မနုညံ လာဝဏျံ ပိယဘာဝေါ, တမေဝ, တမိဝ ဝါစန္ဒာတပေါ စန္ဒိကာ, တေန မနောဟရော ဇိနာနနိန္ဒု ဣန္ဒု စန္ဒော စ ကဿ ဇနဿ အာနန္ဒကော န ဘဝတီတိ။ ကြိယာန္တဒီပကံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃၀။)֍ * ၂၃၁။ ‘‘အစ္စန္တိ’’စ္စာဒိ။ အစ္စန္တကန္တလာဝဏျစန္ဒာတပမနောဟရော အတိသယေန မနုညပိယဘာဝသင်္ခါတဝိလာသနာမကေန စန္ဒကိရဏေန, နော စေ, အတိသယေန မနုညပိယတာသင်္ခါတဝိလာသသဒိသေန စန္ဒကိရဏေန မနောဟရော ဇိနာနနိန္ဒု သမ္ဗုဒ္ဓဿ မုခစန္ဒော စ ဣန္ဒု စ ပကတိစန္ဒော စ ကဿ အာနန္ဒကော န ဘဝေ။ ဣဒံ ကြိယာယ အန္တေ ဌိတတ္တာ ကြိယာန္တဒီပကံ နာမ။ အန္တံ အတိက္ကန္တန္တိ စ, တဉ္စ တံ ကန္တဉ္စေတိ စ, လဝဏဿ ဘာဝေါ လာဝဏျံ, မဓုရဘာဝေါ, တံသဒိသတ္တာ အစ္စန္တကန္တဉ္စ တံ လာဝဏျဉ္စာတိ စ, စန္ဒဿ အာတပေါ ကိရဏောတိ စ, အစ္စန္တကန္တလာဝဏျမေဝ စန္ဒာတပေါတိ စ, စန္ဒပက္ခေ အစ္စန္တကန္တလာဝဏျမိဝ စ သော စန္ဒာတပေါ စာတိ စ, တေန မနောဟရောတိ စ, ဇိနာနနမေဝ ဣန္ဒူတိ စ ဝါကျံ။ ဣမိနာ ကြိယာဒီပကတ္တယေနေဝ အဝုတ္တဇာတိဒီပကဂုဏဒီပကာနိပိ ဉာတဗ္ဗာနိ။
မာလာဒီပက
ဟောတာ’ဝိပ္ပဋိသာရာယ၊
သီလံ ပါမောဇ္ဇဟေတု သော။
တံ ပီတိဟေတု၊ သာ စာ’ယံ၊
ပဿဒ္ဓါဒိပသိဒ္ဓိယာ။
֍ * ၂၃၂။ အာဒိဒီပကာဒီသုပိ တေသု ပယောဂက္ကမေန ပကာရန္တရမတ္ထီတိ ဝဒတိ ‘‘ဟောတိ’’စ္စာဒိ။ သီလံ ပဉ္စသီလာဒိကံ, အဝိပ္ပဋိသာရာယ ပစ္ဆာနုတာပါဘာဝါယ ဟောတိ, သော အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇဿ ဥပ္ပန္နမတ္တာယ ပီတိယာ ဟေတု ဟောတိ, တံ ပါမောဇ္ဇံ ပီတိယာ ဗလဝဘူတာယ ဟေတု ဟောတိ, သာ စာယံ ပီတိ ပဿဒ္ဓါဒီနံ ပဿဒ္ဓိသုခါဒီနံ ပသိဒ္ဓိယာ နိပ္ဖတ္တိယာ ဟောတီတိ ယောဇနီယံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃၁။)֍ * ၂၃၂။ ဣဒါနိ နဝသု ဒီပကေသု ပယောဂဝိသေသေန သာဓေတဗ္ဗေ အညပ္ပကာရေ ဒဿေတိ ‘‘ဟောတိ’’စ္စာဒိနာ။ သီလံ သုရက္ခိတံ ပဉ္စင်္ဂဒသင်္ဂါဒိသီလံ အဝိပ္ပဋိသာရာယ ဟောတိ, သော အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇဟေတု ဟောတိ ဥပ္ပန္နမတ္တာယ တရုဏပီတိယာ ကာရဏံ ဘဝတိ, တံ ပါမောဇ္ဇံ ပီတိဟေတု ဗလဝပီတိကာရဏံ ဟောတိ, သာ အယဉ္စ ပီတိ ပဿဒ္ဓါဒိပသိဒ္ဓိယာ ကာယပဿဒ္ဓိစိတ္တပဿဒ္ဓိအာဒီနံ သိဒ္ဓိယာ ဟေတု ဟောတိ။ န ဝိပ္ပဋိသာရော အဝိပ္ပဋိသာရော, နသဒ္ဒေါ ပသဇ္ဇပဋိသေဓေ ဝတ္တတေ။ ပမုဒိတဿ ဘာဝေါတိ စ, တဿ ဟေတူတိ စ, ပဿဒ္ဓိ အာဒိ ယေသံ သုခါဒီနန္တိ စ, တေသံ ပသိဒ္ဓီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဣစ္စာ’ဒိဒီပကတ္တေပိ၊ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗမပေက္ခိနီ။
ဝါကျမာလာ ပဝတ္တာတိ၊ တံ မာလာဒီပကံ မတံ။
֍ * ၂၃၃။ ကိမိဒံ တဝ ပကာရန္တရမိစ္စာဟ ‘‘ဣစ္စာဒိ’’စ္စာဒိ။ ဣစ္စေဝမိမံ ယံ တံ မာလာဒီပကံ မတံ။ နနု ကြိယာဒိဒီပကမေတမိစ္စာဟ ‘‘အာဒိဒီပကတ္တေပီ’’တိ။ ယဇ္ဇပျာဒိဒီပကမေတံ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ ဝါကျံ ‘‘ဟောတာဝိပ္ပဋိသာရာယ သီလ’’န္တိအာဒိကံ အပေက္ခိနီ အပေက္ခမာနာ ဝါကျာနံ ယထာဝုတ္တာနံ မာလာ ပရမ္ပရာ ပဝတ္တာတိ။ တံ ယထာဝုတ္တံ မာလာဒီပကံ မတံ, နာဒိဒီပကန္တိ။
֍ * ၂၃၃။ ‘‘ဣစ္စာဒိ’’စ္စာဒိ။ အာဒိဒီပကတ္တေပိ ကြိယာဒိဒီပကဘာဝေ သတိပိ ဝါကျမာလာ အနေကဝါကျေန သမ္ဗဇ္ဈမာနာ ပရမ္ပရာ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ ‘‘ဟောတာဝိပ္ပဋိသာရာယာ’’တိအာဒိကံ ဝါကျံ အပေက္ခိနီ ပဝတ္တာ။ ဣတိ ဣဒံ အနန္တရဂတပ္ပကာရံ ဒီပကံ ‘‘မာလာဒီပက’’န္တိ မတန္တိ။ အာဒိမှိ ဒီပကမိတိ စ, ဝိသယောပစာရေန အာဒိ စ တံ ဒီပကဉ္စာတိ စ, မာလာ ဧဝ ဒီပကမိတိ စ ဝါကျံ။
အနေနေဝ ပကာရေန၊ သေသာနမပိ ဒီပကေ။
ဝိကပ္ပာနံ ဝိဓာတဗ္ဗာ-နုဂတီ သုဒ္ဓဗုဒ္ဓိဘိ။
֍ * ၂၃၄။ အဝုတ္တေ ဒီပကဝိကပ္ပေ အတိဒိသန္တော နိဂမေတိ ‘‘အနေနိ’’စ္စာဒိနာ။ အနေနေဝ အနန္တရာ ဝုတ္တေန ပကာရေန ဝိဓိနာ ဒီပကေ ဒီပကဝိသယေ [ဒီပကဝိသေသေ (က.)] သေသာနမဝုတ္တာနံ ဝိကပ္ပာနံ ဇာတျာဒိဒီပကာဒိဘေဒါနံ အနုဂတိ အဝဗောဓော သုဒ္ဓဗုဒ္ဓိဘိ ပရိသုဒ္ဓမတီဟိ ကဝီဟိ ဝိဓာတဗ္ဗာ ကာတဗ္ဗာတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃၂။)֍ * ၂၃၄။ ဣဒါနိ အဝုတ္တဒီပကာနိပိ အတိဒိသတိ ‘‘အနေနေဝိ’’စ္စာဒိနာ။ အနေနေဝ ပကာရေန ယထာဝုတ္တဒီပကပ္ပကာရေန ဒီပကေ ဒီပကဝိသယေ သေသာနံ အပိ ဝိကပ္ပာနံ အဝုတ္တဇာတိဒီပကဂုဏဒီပကသင်္ခါတာနံ ပက္ခာနံ ဇာတျာဒိဒီပကဂုဏာဒိဒီပကာဒီနံ ဆန္နံ မာလာဒီပကာနဉ္စ အနုဂတိ အဝဗောဓော သုဒ္ဓဗုဒ္ဓိဘိ ကဝီဟိ ဝိဓာတဗ္ဗာ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ကာတဗ္ဗာ။ ဝိသေသတော အသင်္ကရတော ကပ္ပီယန္တီတိ စ, သုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓိ ယေသန္တိ စ ဝါကျံ။
ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယံ၊
နိသေဓဝစနံ တု ယံ။
အက္ခေပေါ နာမ သော’ယဉ္စ၊
တိဓာ ကာလပ္ပဘေဒတော။
֍ * ၂၃၅။ အက္ခေပမုပက္ခိပတိ ‘‘ဝိသေသိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိသေသဿ ယဿ ကဿစိ ဝစနိစ္ဆာယံ ယံ နိသေဓဿ ပဋိသေဓဿ ဝစနံ ဝုတ္တိ, သော အက္ခေပေါ နာမ အက္ခိပနံ ပဋိသေဓောတိ ကတွာ။ သောယမက္ခေပေါ စ ကာလပ္ပဘေဒတော အတီတာဒိတော တိဓာ တိပ္ပကာရော။
֍ * ၂၃၅။ ဣဒါနိ အက္ခေပံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိသေသေ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယံ တု ယဿ ကဿစိ ပဒတ္ထဝိသေသဿ ကထနိစ္ဆာယ ဧဝ ယံ နိသေဓဝစနံ ပဋိသေဓဝစနံ အတ္ထိ, သော ပဋိသေဓော အက္ခေပေါ နာမ အက္ခေပါလင်္ကာရော နာမ။ အယဉ္စ အက္ခေပေါ ကာလပ္ပဘေဒတော အတီတာဒိကာလဝိသေသေန တိဓာ ဟောတိ။ ဝိသေသဿ ကဿစိ ဝစနန္တိ စ, တသ္မိံ ဣစ္ဆာတိ စ, နိသေဓဿ ပဋိသေဓဿ ဝစနမိတိ စ, အက္ခိပနံ ပဋိက္ခိပနန္တိ စ, ကာလဿ ကြိယာယ ဝါ ပဘေဒေါတိ စ ဝါကျံ။
ဧကာကီ’နေကသေနံ တံ၊ မာရံသဝိဇယီဇိနော။
ကထံ တ’မထ ဝါ တဿ၊ ပါရမီဗလမီဒိသံ။
အတီတက္ခေပေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃၃။)֍ * ၂၃၆။ ‘‘ဧကာကိ’’စ္စာဒိ။ သော ဇိနော ဧကာကီ ဧကော သမာနော အနေကသေနံ တံ မာရံ ဝိဇယိ ပရာဇေသိ, တံ ကထံ ယုဇ္ဇတေ။ အထ ဝါ ကိံ န ယုဇ္ဇတေ, ယတော တဿ ဇိနဿ ပါရမီ သမတိံသဝိဓာ ပါရမိတာ ဧဝ ဗလံ ဤဒိသံ ယာဒိသံ တဿ ဝိဇယကာရဏန္တိ။ ဧတ္ထ ဧကာကိတ္တကာရဏသာမတ္ထိယာ မာရဝိဇယာယောဂဗုဒ္ဓိ ‘‘သသေနံ မာရံ ဝိဇိတဝါတိ ကထံ ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝမာကာရာ အတီတာ အက္ခိတ္တာတိ အတီတက္ခေပေါယံ။
֍ * ၂၃၆။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဧကာကိ’’စ္စာဒိနာ။ သ ဇိနော သော သဗ္ဗညူ ဧကာကီ အသဟာယော အဒုတိယော အနေကသေနံ တံ မာရံ ဝိဇယီ အဇိနီတိ, တံ ကထံ ယုဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ယုဇ္ဇတေဝ, တဿ ဇိနဿ ပါရမီဗလံ သမတိံသပါရမီဗလံ သမတိံသပါရမီတာသင်္ခတသေနာ ဤဒိသမီဒိသာတိ။ ဗုဒ္ဓဿ အဒုတိယဘာဝဉ္စ မာရဿ သပရိဝါရဘာဝဉ္စ နိဿာယ ကဿစိ ဥပ္ပန္နာ ‘‘ဧကာကိနာ ကထမနေကသေနော မာရော ဇိတော’’တိ ဝိပရီတဗုဒ္ဓိ အတီတမာရဝိဇယဝိသယတ္တာ အတီတာ ဟောတိ, ‘‘တဿ ပါရမီဗလံ ဤဒိသ’’န္တိ အတ္ထဝိသေသဿ ကထနိစ္ဆာယ ‘‘အထ ဝါ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌပဋိသေဓဝစနေန အက္ခိတ္တန္တိ အတီတဿ အက္ခေပနတော အတီတက္ခေပေါ နာမ။
ကိံ စိတ္တေ’ဇာသမုဂ္ဃာတံ၊
အပ္ပတ္တော’သ္မိတိ ခိဇ္ဇသေ။
ပဏာမော နနု သောယေဝ၊
သကိမ္ပိ သုဂတေ ကတော။
ဝတ္တမာနက္ခေပေါ။
֍ * ၂၃၇။ ‘‘ကိံ စိတ္တေ’’စ္စာဒိ။ စိတ္တ ဧဇာယ တဏှာယ သမုဂ္ဃာတံ သဗ္ဗထာ အပ္ပဝတ္တိံ အပ္ပတ္တောသ္မီတိ ကိံ ခိဇ္ဇသေ, တုစ္ဆော တဝ ခေဒေါ။ သုဂတေ သကိမ္ပိ ဧကဝါရမ္ပိ ကတော ပဏာမော သောယေဝ တဏှာယ သမုဂ္ဃာတောယေဝ နနု ဧကန္တကာရဏတ္တာ တဿာတိ ဝတ္တမာနက္ခေပေါယံ ဝတ္တမာနဿ ခေဒဿာက္ခိတတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃၄။)֍ * ၂၃၇။ ‘‘ကိံ စိတ္တေ’’စ္စာဒိ။ ဟေ စိတ္တ ဧဇာသမုဂ္ဃာတံ ဧဇာသင်္ခတာယ တဏှာယ သမုစ္ဆေဒပဟာနံ အပ္ပတ္တောသ္မီတိ ကိံ ခိဇ္ဇသေ, တုစ္ဆော တဝ ခေဒေါ။ တထာ ဟိ သုဂတေ ဗုဒ္ဓဝိသယေ သကိမ္ပိ ကတော ပဏာမော သောယေဝ နနု တဏှာသမုစ္ဆေဒဿ ဧကန္တကာရဏတ္တာ ကာရဏကာရိယာနမဘေဒဗုဒ္ဓိယာ သော ဧဇာသမုဂ္ဃာတောယေဝ ကိံ န ဘဝတိ, ဘဝတျေဝ။ ‘‘ပဏာမော’’တျာဒိဝိသေသကထနာဓိပ္ပာယေန ‘‘ကိံ ခိဇ္ဇသေ’’တိ စိတ္တဿ ဝတ္တမာနခေဒဿ ပဋိသေဓိတတ္တာ အယံ ဝတ္တမာနက္ခေပေါ နာမ။ ဧဇာယ သမုဂ္ဃာတောတိ ဝါကျံ။
သစ္စံ န တေ ဂမိဿန္တိ၊ သိဝံ သုဇနဂေါစရံ။
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရိက္ကန္တ-မာနသာ ယေ သုဒုဇ္ဇနာ။
အနာဂတက္ခေပေါ။
֍ * ၂၃၈။ ‘‘သစ္စ’’မိစ္စာဒိ။ သုဇနဂေါစရံ သိဝံ သန္တိပဒံ တေ သစ္စံ နိယတံ န ဂမိဿန္တိ။ ယေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သဿတာဒိကာယ ပရိက္ကန္တံ အဘိဘူတံ မာနသံ စိတ္တံ ယေသံ တာဒိသာ သုဋ္ဌု အတိသယေန ဒုဇ္ဇနာတိ ယောဇနီယံ။ အယမနာဂတက္ခေပေါ ဘာဝိနော ဂမနဿာက္ခိတ္တတ္တာ။
‘‘ဇီဝိတာသာ ဗလဝတီ၊ ဓနာသာ ဒုဗ္ဗလာ မမ။
ဂစ္ဆ ဝါ တိဋ္ဌ ဝါ ကန္တ၊ မမာဝတ္ထာ နိဝေဒိတာ’’တိ [ကာဗျာဒါသ ၂.၁၃၉]။
အယမနာဒရက္ခေပေါတိ ဧဝမာဒယော တု တဗ္ဘေဒါယေဝါတိ ဥပေက္ခိတာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃၅။)֍ * ၂၃၈။ ‘‘သစ္စ’’မိစ္စာဒိ။ သုဇနဂေါစရံ သာဓူနံ ဝိသယဂတံ သိဝံ သန္တိပဒံ တေ သစ္စမေကန္တေန န ဂမိဿန္တိ။ ကေ? ယေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရိက္ကန္တမာနသာ သုဒုဇ္ဇနာ, တေယေဝါတိ။ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ’’တိအာဒိဝိသေသဿ ကထနာဓိပ္ပာယေန ‘‘တေ န ဂမိဿန္တီ’’တိ တိတ္ထိယာနံ ဘာဝိနော နိဗ္ဗာနဂမနဿ ဗုဒ္ဓိယာ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ အယံ အနာဂတက္ခေပေါ နာမ။ မိစ္ဆာ ဝိပရီတာ စ သာ ဒိဋ္ဌိ စာတိ စ, တာယ ပရိက္ကန္တံ မာနသံ ယေသန္တိ စ ဝါကျံ။
‘‘ဇီဝိတာသာ ဗလဝတီ၊ ဓနာသာ ဒုဗ္ဗလာ မမ။
ဂစ္ဆ ဝါ တိဋ္ဌ ဝါ ကန္တ၊ မမာဝတ္ထာ နိဝေဒိတာ’’ –
တျာဒိကော အနာဒရက္ခေပေါပိ ဒဿိတာတီတက္ခေပါဒီဟိ အနညတ္တာ ဝိသုံ န ဝုတ္တော။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ဟေ ကန္တ ဝလ္လဘ မမ ဇီဝိတာသာ ဗလဝတီ ဟောတိ, ဓနာသာ ဒုဗ္ဗလာ, တွံ ဂစ္ဆ ဝါ တိဋ္ဌ ဝါ, မမာဝတ္ထာ မမ ပကတိ နိဝေဒိတာ ဝိညာပိတာ။ ‘‘ဧတ္ထ မမာဝတ္ထာ နိဝေဒိတာ’’တိ ဝိသေသဿ ကထနာဓိပ္ပာယေန ‘‘ဂစ္ဆ ဝါ တိဋ္ဌ ဝါ’’တိ ဣမိနာ အနာဒရဝစနေန အတ္တနော ဝလ္လဘဿ ဝတ္တမာနဿ အနာဂတဿ ဝါ ဂမနဿ ပဋိသေဓိတတ္တာ ဝတ္တမာနက္ခေပေါ ဝါ အနာဂတက္ခေပေါ ဝါ ဟောတိ။
ဉေယျော သောတ္ထန္တရနျာသော၊
ယော’ညဝါကျတ္ထသာဓနော။
သဗ္ဗဗျာပီ ဝိသေသဋ္ဌော၊
ဟိဝိသိဋ္ဌ’ဿ ဘေဒတော။
֍ * ၂၃၉။ အတ္ထန္တရနျာသံ နျာသယတိ ‘‘ဉေယျိ’’စ္စာဒိနာ။ အညဝါကျတ္ထသာဓနော အညဿ ဝတ္တုမိစ္ဆိတဿ ကဿစိ ဝါကျတ္ထဿ သာဓနော သမတ္ထကော ကဿစိဒေဝ အတ္ထဿ ပရဿ နျာသော ယော, သော အတ္ထန္တရနျာသော ဉေယျော အတ္ထန္တရဿ ကဿစိ ဝတ္ထုနော နျာသော ပယောဂေါတိ ကတွာ။ တဿ ဘေဒမာဟ ‘‘သဗ္ဗေ’’စ္စာဒိနာ။ အဿ အတ္ထန္တရနျာသဿ ဘေဒတော ဝိကပ္ပတော ဟိဝိသိဋ္ဌာ ဟိသဒ္ဒေန ဝိသေသိတာ သဗ္ဗဗျာပီ စ ဝိသေသဋ္ဌော စာတိ ဣမေ ဘဝန္တိ။ နနု ပတိဝတ္ထူပမာယ ဣမဿ စ ကော ဘေဒေါတိ? သစ္စံ, တထာပိ ဥဘယတ္ထ အတ္ထန္တရနျာသမတ္တေန သဒိသတ္တေပိ ယတ္ထ မုချတော သာမျပ္ပတီတိသဗ္ဘာဝေါ, သာ ပတိဝတ္ထူပမာ။ ယတ္ထ ပန သာဓနရူပဿေဝတ္ထန္တရနျာသော, သော အတ္ထန္တရနျာသောတိ ပါကဋောယေဝုဘိန္နံ ဘေဒေါတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃၆။)֍ * ၂၃၉။ ဣဒါနိ အတ္ထန္တရနျာသံ ဒဿေတိ ‘‘ဉေယျ’’စ္စာဒိနာ။ ယော အညဝါကျတ္ထသာဓနော အညဝါကျတ္ထဿ သာဓနော ဟောတိ, အညဝါကျတ္ထံ သာဓေတိ, သော အတ္ထန္တရနျာသော သာဓိယဝါကျတ္ထတော အညတ္ထဿ ဌပနံ ကထနံ ‘‘အတ္ထန္တရနျာသော’’တိ ဉေယျော, အဿ အတ္ထန္တရနျာသဿ ဘေဒတော ပဘေဒေန သဗ္ဗဗျာပီ ဝိသေသဋ္ဌော စ, ဧတေယေဝ ဟိဝိသိဋ္ဌာ စာတိ စတ္တာရော ဘဝန္တိ။ အတ္ထော စ သော အန္တရော အညော စေတိ စ, တဿ နျာသောတိ စ, သဗ္ဗံ ဗျာပေတိ သီလေနာတိ စ, ဝိသေသေ ပဒေသေ တိဋ္ဌတီတိ စ, ဟိသဒ္ဒေန ဝိသိဋ္ဌာတိ စ ဝါကျံ။
ဟိ-ရဟိတသဗ္ဗဗျာပီ
တေပိ လောကဟိတာသတ္တာ၊ သူရိယော စန္ဒိမာ အပိ [စန္ဒိမာရပိ (သီ.)] ။
အတ္ထံ ပဿ ဂမိဿန္တိ၊ နိယမော ကေန လင်္ဃျတေ။
֍ * ၂၄၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘တေပိ’’စ္စာဒိ။ လောကဿ ဟိတေ အဘိဝုဒ္ဓိယံ အာသတ္တာ အဘိရတ္တာ သူရိယော စန္ဒိမာ အပီတိ တေ မဟန္တာပိ အတ္ထံ ဥဒယဝိပရိယာသ’မဘာဝံ ဂမိဿန္တိ, န [ဂမိဿန္တာ ပုန (က.)] တထေဝ တိဋ္ဌန္တိ, ‘‘ပဿေ’’တိ တမဝဗောဓယတိ။ တထာ ဟိ နိယမော ‘‘ဘာဝေါ နာမ န ပါယိနိ။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဝယဓမ္မိနော’’တိ အယံ နိယတိ။ ကေန နာမ ဝတ္ထုနာ လင်္ဃျတေ အတိက္ကမိတုံ သက္ကာတိ။ အယံ ဟိသဒ္ဒရဟိတော သဗ္ဗဗျာပီ အတ္ထန္တရနျာသော တာဒိသဿ နိယမဿ သဗ္ဗဂတတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃၇။)֍ * ၂၄၀။ ‘‘တေပိ’’စ္စာဒိ။ လောကဟိတာသတ္တာ လောကာဘိဝုဒ္ဓိယံ လဂ္ဂါ သူရိယော အပိ စန္ဒိမာ အပိ တေပိ မဟာနုဘာဝါ အတ္ထံ ဝိနာသံ ဂမိဿန္တိ, ပဿ ဧတေသံ ပါကဋံ ဝိနာသံ ဩလောကေဟိ။ တထာ ဟိ နိယမော ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ သဗ္ဗပဒတ္ထမနတိက္ကမ္မ ပဝတ္တနိယမော ကေန လင်္ဃျတေ ပစ္စယသမုပ္ပန္နေန ကေန ပဒတ္ထေန အတိက္ကမျတေတိ။ အယံ ဟိသဒ္ဒရဟိတော အတ္ထဂမနသင်္ခါတော နိယမော သဗ္ဗတ္ထ ဂတောတိ သဗ္ဗဗျာပီ အတ္ထန္တရနျာသော။ ပတိဝတ္ထူပမာယ စ အတ္ထန္တရနျာသဿ စ အတ္ထန္တရနျာသတ္တေန တုလျတ္တေပိ တတ္ထ သာဓမ္မပကာသတ္တသဘာဝေါ, ဧတ္ထ ဝုတ္တတ္ထဿ သာဓနသဘာဝေါတိ ဧဝမိမေသံ နာနတ္တံ သုဗျတ္တံ။ အပီတိ သမ္ဘာဝနာယံ, ဒုတိယော အပိသဒ္ဒေါ သမုစ္စယေ။
ဟိ-သဟိတသဗ္ဗဗျာပီ
သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာနံ၊ ဝသီ သောပိ မုနိဿရော။
ဂတောဝ နိဗ္ဗုတိံ သဗ္ဗေ၊ သင်္ခါရာ န ဟိ သဿတာ။
֍ * ၂၄၁။ ‘‘သတ္ထာ’’ဣစ္စာဒိ။ ဒေဝမနုဿာနံ ဒေဝါနဉ္စ မနုဿာနဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သတ္ထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကေဟိ ပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ, ဝသီ ပဉ္စဟိ ဝသိတာဟိ အတိသယဝသီဟိ ဝသိပ္ပတ္တော သောပိ မုနိဿရော နိဗ္ဗုတိံ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဂတော ပတ္တောယေဝ, ဟိသဒ္ဒေါ သမတ္ထနေ။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ န သဿတာ န နိစ္စာ ဥပ္ပာဒဝယဓမ္မတ္တာ အနိစ္စာ။ အယမ္ပိ ဟိသဒ္ဒသဟိတသဗ္ဗဗျာပီ အတ္ထန္တရနျာသော အနိစ္စတာယ သဗ္ဗဂတတ္တာတိ။
֍ * ၂၄၁။ ‘‘သတ္ထာ’’ဣစ္စာဒိ။ ဒေဝမနုဿာနံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန သတ္ထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေဟိ ယထာရဟမနုသာသကော ဝသီ ဝုဋ္ဌာနအဓိဋ္ဌာနာဒီသု ပဉ္စသု ဝသိဘာဝေသု သာတိသယံ ဣဿရိယဝါ သော မုနိဿရော အပိ နိဗ္ဗုတိံ ခန္ဓနိဗ္ဗာနံ ဂတော ဧဝ။ ဟိ တထေဝ, သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သဿတာ န ဟောန္တီတိ။ အယံ ဟိသဒ္ဒသဟိတော အနိစ္စတာယ သဗ္ဗဂတတ္တာ သဗ္ဗဗျာပီ အတ္ထန္တရနျာသော။ ဝသော အဿ အတ္ထီတိ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃၈။)ဟိ-ရဟိတဝိသေသဋ္ဌ
ဇိနော သံသာရကန္တာရာ၊ ဇနံ ပါပေတိ နိဗ္ဗုတိံ။
နနု ယုတ္တာ ဂတိ သာ’ယံ၊ ဝေသာရဇ္ဇသမင်္ဂိနံ။
֍ * ၂၄၂။ ‘‘ဇိနော’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိနော သံသာရောယေဝ ကန္တာရော ဒုဂ္ဂမတ္တာ, တတော ဇနံ သကလမ္ပိ လောကံ နိဗ္ဗုတိံ ပါပေတိ။ နနု ပသိဒ္ဓိယမနုမတိယံ ဝါ။ သာယံ ဂတိ နိဗ္ဗုတိပါပနသင်္ခါတာ ပဝတ္တိ, ဝိဂတော သာရဒေါ ဘယမဿာတိ ဝိသာရဒေါ, တဿ ဘာဝေါ နိဗ္ဘယတာ [နိဗ္ဘယတာယ (က.)] ဝေသာရဇ္ဇံ, တေန သမင်္ဂီနံ ယုတ္တာနံ။ ယုတ္တာတိ အနုရူပါတိ။ အယံ ဟိသဒ္ဒဝိရဟိတော ဝိသေသဋ္ဌော အတ္ထန္တရနျာသော, ဝေသာရဇ္ဇသမင်္ဂီနမေဝ တထာဘာဝတော န သဗ္ဗဗျာပီ။
֍ * ၂၄၂။ ‘‘ဇိနော’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိနော ဇနံ သတ္တလောကံ သံသာရကန္တာရာ နိဗ္ဗုတိံ ပါပေတိ, သာ အယံ ဂတိ ပဝတ္တိ ဝေသာရဇ္ဇသမင်္ဂီနံ စတုဝေသာရဇ္ဇဂုဏသမန္နာဂတာနံ တထာဂတာနံ ယုတ္တာ နနူတိ။ အယံ ဇနာနံ နိဗ္ဗာနံ ပါပနာ ဝေသာရဇ္ဇသမင်္ဂီနံယေဝ အာဝေဏိကတ္တာ ဝိသေသဋ္ဌော ဟိသဒ္ဒရဟိတော အတ္ထန္တရနျာသော။ ဝိဂတော သာရဒေါ ဘယံ အဿေတိ စ, ကဿ ဘာဝေါတိ စ, တေန သမင်္ဂိနောတိ စ ဝါကျံ။ နနူတိ ပသိဒ္ဓိယံ အနုမတိယံ ဝါ ဝတ္တတေ။ ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တနယေန ဉာတဗ္ဗော။
ဟိ-သဟိတဝိသေသဋ္ဌ
သုရတ္တံ တေ’ဓရပုဋံ၊ ဇိန ရဉ္ဇေတိ မာနသံ။
သယံ ရာဂပရီတာ ဟိ၊ ပရေ ရဉ္ဇေန္တိ သင်္ဂတေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၃၉။)֍ * ၂၄၃။ ‘‘သုရတ္တ’’မိစ္စာဒိ။ ဇိန တေ တဝ သုရတ္တံ ဗိမ္ဗဖလသမာနဝဏ္ဏတ္တာ အဓရပုဋံ မာနသံ ပဿတံ ယေသံ ကေသဉ္စိ ရဉ္ဇေတိ ပီဏေတီတိ။ ဟိ သမတ္ထနေ, တထာ ဟီတိ အတ္ထော။ သယံ ယေန ကေနစိ ရာဂေန ရတ္တဝဏ္ဏေန အနုရာဂေန ဝါ ပရီတာ ဂတာ သင်္ဂတေ အတ္တနာ သံသဋ္ဌေ ပရေ အညေ ရဉ္ဇေန္တိ ရတ္တဝဏ္ဏေ အနုရတ္တေ ဝါ ကရောန္တီတိ သသိလေသော သာဓနော။ အယဉ္စ ဟိသဒ္ဒသဟိတော ဝိသေသဋ္ဌော အတ္ထန္တရနျာသော တထာဘာဝဿ တထာဝိဓာနမေဝ သမ္ဘဝတော။
֍ * ၂၄၃။ ‘‘သုရတ္တ’’မိစ္စာဒိ။ ဘော ဇိန တေ တဝ သုရတ္တံ အဓရပုဋံ ဩဋ္ဌယုဂဠံ မာနသံ ပဿန္တာနံ [ပသန္နစိတ္တံ (က.)] စိတ္တံ ရဉ္ဇေတိ ပီဏယတိ။ ဟိ တထေဝ, သယံ ရာဂပရီတာ ရတ္တဝဏ္ဏေန အနုရာဂေန ဝါ ယုတ္တာ သင်္ဂတေ အတ္တနာ သံသဋ္ဌေ ပရေ အညေ ရဉ္ဇေန္တိ ရတ္တဝဏ္ဏေ အနုရတ္တေ ဝါ ကရောန္တိ။ ဣဒံ တေသံ သဘာဝမေဝေတိ။ အယံ ဤဒိသာနမေဝ အာဝေဏိကတ္တာ ဝိသေသဋ္ဌော ဟိသဒ္ဒသဟိတော အတ္ထန္တရနျာသော။ ပုဋသဒိသတ္တာ အဓရော ဧဝ ပုဋမိတိ စ, ရာဂေန ပရီတာ ယုတ္တာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဝါစ္စေ ဂမ္မေ’ထ ဝတ္ထူနံ၊
သဒိသတ္တေ ပဘေဒနံ။
ဗျတိရေကော’ယ’မပျေ’ကော-
ဘယဘေဒါ စတုဗ္ဗိဓော။
֍ * ၂၄၄။ ဗျတိရေကဝိကပ္ပမာဟ ‘‘ဝါစ္စေ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထူနံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတာနံ ကေသဉ္စိ ဝတ္ထူနံ သဒိသတ္တေ ကထဉ္စိ ဝတ္ထူနံ တုလျတ္တေ ဝါစ္စေ သဒ္ဒေန ဝါစကေန ပဋိပါဒိတေ အထ ဂမ္မေ အသဒ္ဒပဋိပါဒိတေ သဗ္ဗတ္ထဗလေန ပကရဏာဒိနာ ဉာတေ ဝါ, န ကေဝလံ သဒ္ဒပဋိပါဒိတေ။ ပဘေဒနံ တေသမေဝ ဝတ္ထူနံ ဝိသေသကထနံ ဗျတိရေကော ဗျတိရေစနံ ပုထက္ကရဏန္တိ ကတွာ။ အယံ ဗျတိရေကောပိ ဧကောဘယဘေဒါ ဧကဗျတိရေကော ဥဘယဗျတိရေကောတိ ဝါစ္စဂမ္မာနံ ပစ္စေကံ ဝိသေသေန စတုဗ္ဗိဓော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄၀။)֍ * ၂၄၄။ ဣဒါနိ ဗျတိရေကံ ဒဿေတိ ‘‘ဝါစ္စေ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထူနံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတာနံ ကေသဉ္စိ ပဒတ္ထာနံ သဒိသတ္တေ ယေန ကေနစိ အာကာရေန သမာနတ္တေ ဝါစ္စေ ဝါစကသဒ္ဒေန ပဋိပါဒနီယေ အထ ပုန ဂမ္မေ တသ္မိံယေဝ သဒိသတ္တေ အတ္ထသတ္တိသင်္ခါတသာမတ္ထိယေန ဂမ္မမာနေ ပဘေဒနံ တေသံယေဝ ဝတ္ထူနံ နာနတ္တကထနံ ဗျတိရေကော နာမ။ အယမ္ပိ ဗျတိရေကော ဧကောဘယဘေဒါ ဗျတိရေစနသင်္ခါတပုထက္ကရဏသာမညေန အဘိန္နောပိ ဝါစ္စဂမ္မာနံ ဒွိန္နံ ပစ္စေကမေဝ ဧကဗျတိရေကော ဥဘယဗျတိရေကောတိ ဝိသေသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ သဒိသာနံ ဘာဝေါတိ စ, ပကာရေန ဘေဒနံ ကထနမိတိ စ, ဗျတိရေစနံ ပုထက္ကရဏမိတိ စ, ဧကော စ ဥဘယော စာတိ စ, တေသံ ဘေဒေါ ဝိသေသနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဝါစ္စဧကဗျတိရေက
ဂမ္ဘီရတ္တမဟတ္တာဒိ-
ဂုဏာ ဇလဓိနာ ဇိန။
တုလျော တွ’မသိ ဘေဒေါ တု၊
သရီရေနေ’ဒိသေန တေ။
֍ * ၂၄၅။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဂမ္ဘီရ’’ဣစ္စာဒိ။ တွံ ဂမ္ဘီရတ္တံ အဂါဓတာ အဇ္ဈာသယဝိသိဋ္ဌတာ စ မဟတ္တံ ဝေပုလ္လံ ဂုဏမဟန္တတာ စ တံ အာဒိ ယဿ ဥပကာရိတာဒိနော, တသ္မာ ဂုဏာ ဇလဓိနာ သာဂရေန တုလျော။ ‘‘အသီ’’တိသဒ္ဒပဋိပါဒိတံ သဒိသတ္တံ ဝုတ္တံ။ ဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘ဘေဒေါ တု’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဘေဒေါ တု ဝိသေသော ပန သာဂရေန သဟ ဤဒိသေန ဒိဿမာနေန ကရစရဏာဒိမတာ ရုစိရေန တေ သရီရေနေဝ ဟေတုနာ, နာညထာ, တဿေဒိသံ သရီရံ နတ္ထီတိ။ သဒိသတ္တေ ပဋိပါဒိတေ ဧကဗျတိရေကောယံ ဧကသ္မိံ ဇိနေ ဝတ္တမာနေန ဓမ္မေန ဥပမေယျောပမာနဘူတဇိနသာဂရာနံ တဿ ဘေဒဿ ပတီယမာနတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄၁။)֍ * ၂၄၅။ ဣဒါနိ တမုဒါဟရတိ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တိ’’စ္စာဒိနာ။ ဟေ ဇိန တွံ ဂမ္ဘီရတ္တမဟတ္တာဒိဂုဏာ ဇလဓိနာ တုလျော အသိ။ ဣမိနာ ဝါကျေန ဇိနသာဂရာနံ ဒွိန္နံ သဒ္ဒေန ဝါစ္စသဒိသတ္တံ ဝုတ္တံ။ ဘေဒေါ တု သာဂရေန သဟ တဝ ဝိသေသော ပန တေ တုယှံ ဤဒိသေန ဧဝရူပေန ဒိဿမာနဟတ္ထပါဒါဒိအဝယဝယုတ္တေန သရီရေန သရီရဟေတုနာ ဟောတိ။ ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ ဝတ္တဗ္ဗသဒိသတ္တံ ဝတွာ ဣမိနာ ဝါကျေန ‘‘ဤဒိသေန သရီရေနာ’’တိ ဧကသ္မိံယေဝ ဇိနပဒတ္ထေ ဝိသေသကထနေန ဇလဓိတော ဇိနပဒတ္ထဿ ဝိသုံ ကတတ္တာ သဒိသတ္တေ သဒ္ဒေန ဝါစ္စေ သတိ အယမေကဗျတိရေကော နာမ။ ဂမ္ဘီရဿ ဂမ္ဘီရဂုဏယုတ္တဿ သာဂရဿ ဝါ ဂမ္ဘီရဇ္ဈာသယသမင်္ဂိနော ဇိနဿ ဝါ ဘာဝေါတိ စ, မဟတော ပကတိယာ မဟတော သာဂရဿ ဝါ ဂုဏေဟိ မဟတော ဇိနဿ ဝါ ဘာဝေါတိ စ, ဂမ္ဘီရတ္တဉ္စ မဟတ္တဉ္စာတိ စ, တံ အာဒိ ယဿ ဥပကာရိတာဒိနောတိ စ, သော စ သော ဂုဏော စေတိ စ ဝါကျံ။
ဝါစ္စဥဘယဗျတိရေက
မဟာသတ္တာ’တိဂမ္ဘီရာ၊ သာဂရော သုဂတောပိ စ။
သာဂရော’ဉ္ဇနသင်္ကာသော၊ ဇိနော စာမီကရဇ္ဇုတိ။
֍ * ၂၄၆။ ‘‘မဟာ’’ဣစ္စာဒိ။ သာဂရော သုဂတောပိ စာတိ တေ ဥဘော မဟန္တာ သတ္တာ မကရာဒယော ယတ္ထ သာဂရေ, မဟန္တံ ဝါ သတ္တံ သမ္မပ္ပဓာနံ ယဿ သုဂတဿ, အတိဂမ္ဘီရာ အတိသယေန အဂါဓာ ဣတိ။ သဒိသတာဘေဒမာဟ ‘‘သာဂရော’’ဣစ္စာဒိနာ။ သာဂရော အဉ္ဇနသင်္ကာသော အဉ္ဇနေန တုလျော, ကဏှောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇိနော တု စာမီကရဿ သုဝဏ္ဏဿေဝ ဇုတိ သောဘာ အဿေတိ စာမီကရဇ္ဇုတိ။ ဝါစ္စေ သဒိသတ္တေ ဥဘယဗျတိရေကောယံ ဥဘယတ္ထ ဝတ္တမာနေန ဂုဏေန ဥဘိန္နမုပမာနောပမေယျာနံ ဘေဒဿ ပတီယမာနတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄၂။)֍ * ၂၄၆။ ‘‘မဟာ’’ဣစ္စာဒိ။ သာဂရော သုဂတောပိ စာတိ ဣမေ ဒွေ မဟာသတ္တာ ကမေန တိမိတိမိင်္ဂလာဒိမဟာသတ္တာ စ, လာဘာလာဘာဒီသု အနညသာဓာရဏတ္တာ မဟန္တတာဒိဘာဝသင်္ခါတသဒိသတ္တယုတ္တာ စ, အတိဂမ္ဘီရာ အဝဂါဟိတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ စ, အဇ္ဈာသယဂမ္ဘီရတ္တာ စ ဒွေပိ အတိဂမ္ဘီရာ ဟောန္တိ။ တေသု သာဂရော အဉ္ဇနသင်္ကာသော, ဇိနော စာမီကရဇ္ဇုတိ သုဝဏ္ဏသဒိသကန္တိယုတ္တော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ သဒိသတ္တံ ဝတွာ အပရဒ္ဓေန တဒုဘယဝတ္ထုဂတဝိသေသေန တေသံ ဒွိန္နမညမညတော ဝိသေသိတတ္တာ သဒိသတ္တေ သဒ္ဒေန ဝတ္တဗ္ဗေ သတိ အယံ ဥဘယဗျတိရေကော နာမ။ မဟန္တာ သတ္တာ မစ္ဆကစ္ဆပါဒယော ယတ္ထ သာဂရေတိ ဝါ, မဟန္တံ သတ္တံ သမာနဘာဝေါ ယဿ သုဂတဿာတိ ဝါ, အတိသယေန ဂမ္ဘီရာတိ စ, အဉ္ဇနေန သင်္ကာသော သဒိသောတိ စ, စာမီကရဿ ဣဝ ဇုတိ အဿေတိ စ ဝါကျံ။
ဂမ္မဧကဗျတိရေက
န သန္တာပါပဟံ နေဝိ-စ္ဆိတဒံ မိဂလောစနံ။
မုနိန္ဒ နယနဒွန္ဒံ၊ တဝ တဂ္ဂုဏဘူသိတံ။
֍ * ၂၄၇။ ‘‘နိ’’စ္စာဒိ။ မိဂဿ လောစနံ သန္တာပံ ကိလေသပရိဠာဟံ အပဟနတိ ဟိံသတီတိ သန္တာပါပဟံ န ဘဝတိ။ နေဝ ဣစ္ဆိတံ သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိံ ဒဒါတီတိ နေဝိစ္ဆိတဒံ။ မုနိန္ဒ တဝ နယနာနံ ဒွန္ဒံ ယုဂဠံ တု တေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ သန္တာပါပဟတ္တဣစ္ဆိတဒတ္တဂုဏေဟိ ဘူသိတမလင်္ကတံ။ ဧတ္ထ ပန မိဂလောစနနယနာနံ ဒီဃတ္တာဒိနာ သဒိသတ္တံ ပတီယတေ။ ဂမ္မေ သဒိသတ္တေ ဧကဗျတိရေကောယံ ဝုတ္တနယေန။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄၃။)֍ * ၂၄၇။ ‘‘န သန္တာ’’ဣစ္စာဒိ။ မိဂလောစနံ မိဂပေါတကစက္ခုယုဂဠံ သန္တာပါပဟံ ကိလေသသန္တာပါပဟံ န ဟောတိ။ ဣစ္ဆိတဒံ လောကေဟိ ပတ္ထိတလောကိယလောကုတ္တရတ္ထာနံ ဒါယကံ န ဟောတိ။ ဟေ မုနိန္ဒ တဝ နယနဒွန္ဒံ ပန တဂ္ဂုဏဘူသိတံ ဇနသန္တာပါပဟာနာဒိယထာဝုတ္တဂုဏေဟိ သောဘိတံ ဟောတိ, ဣဟ သန္တာပါပဟနနာဒီနံ ပဋိသေဓဒွါရေန ဥပမာနောပမေယျဘူတဥဘယလောစနသင်္ခါတဝတ္ထူနံ ဒီဃပုထုလတာဒိသဒိသဓမ္မံ သာမတ္ထိယေန ပကာသေတွာ အပရဒ္ဓေန သန္တာပါပဟနနာဒိဂုဏဟေတု ဇိနနယနာနံ ဝိသုံ ကတတ္တာ သဒိသတ္တေ ဂမ္မမာနေ အယမေကဗျတိရေကော နာမ။ သန္တာပံ အပဟနတိ ဟိံ သတီတိ စ, ဣစ္ဆိတံ ဒဒါတီတိ စ, တေ စ တေ ဂုဏာ စာတိ စ, တေဟိ ဘူသိတန္တိ စ ဝါကျံ။
ဂမ္မဥဘယဗျတိရေက
မုနိန္ဒာနန’မမ္ဘောဇ-မေသံ နာနတ္တ’မီဒိသံ။
သုဝုတ္တာမတသန္ဒာယိ၊ ဝဒနံ နေ’ဒိသ’မ္ဗုဇံ။
֍ * ၂၄၈။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒာနနံ အမ္ဘောဇဉ္စေတိ ယာနိ ဝတ္ထူနိ ကန္တာဒိနာ ပတီယမာနတ္တာ သဒိသတ္ထာနိ, ဧသံ နာနတ္တံ ဘေဒေါ ဤဒိသံ။ ကထံ? ဝဒနံ သုဝုတ္တာမတံ သဒ္ဓမ္မာမတံ သန္ဒဒါတီတိ သုဝုတ္တာမတသန္ဒာယိ, အမ္ဗုဇံ တု နေဒိသန္တိ။ ဣမိနာ ဘေဒေန ဣမေသံ ဝိသဒိသတ္တာ ‘‘ဧသ’’န္တျာဒိနာဟု။ ပတီယမာနေန သဒိသာနီတိ ဂမ္မေ သဒိသတ္တေ ဥဘယဗျတိရေကောယံ ဝုတ္တနယေနေတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄၄။)֍ * ၂၄၈။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒာနနံ အမ္ဘောဇဉ္စေတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ နာနတ္တံ ဤဒိသံ။ ကထန္တိ စေ? ဧသံ ဒွိန္နံ ဝဒနံ သုဝုတ္တာမတသန္ဒာယိ သုဋ္ဌု ဝုတ္တတ္တာ သုဝုတ္တသင်္ခါတဿ သဒ္ဓမ္မာမတဿ ဒါယကံ ဟောတိ, အမ္ဗုဇံ တု ဧဒိသံ န ဤဒိသံ န ဟောတိ, တာဒိသံ ဓမ္မာမတံ န ဒဒါတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဧသံ နာနတ္တမီဒိသ’’န္တိ ဝစနေန သုဂန္ဓကန္တိမတ္တာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ဒွိန္နမ္ပိ ဘေဒေါ နတ္ထီတိ ဂမ္မမာနတ္တာ တံ ပကာသေတွာ အပရဒ္ဓေန ဝဒနတော အမ္ဗုဇဿ, အမ္ဗုဇတော ဝဒနဿ ဝိသုံ ကတတ္တာ သဒိသတ္တေ ဂမ္မမာနေ အယမုဘယဗျတိရေကော နာမ။ နာနာ အနေကပ္ပကာရာနံ ဘာဝေါတိ စ, သာဓု ဝုတ္တမိတိ စ, တမေဝ အမတန္တိ စ, တံ သမ္မာ ဒေတိ သီလေနာတိ စ ဝါကျံ။
ပသိဒ္ဓံ ကာရဏံ ယတ္ထ၊ နိဝတ္တေတွာ’ညကာရဏံ။
သာဘာဝိကတ္တ’မထ ဝါ၊ ဝိဘာဗျံ သာ ဝိဘာဝနာ။
֍ * ၂၄၉။ ဝိဘာဝနံ သမ္ဘာဝေတိ ‘‘ပသိဒ္ဓ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယတ္ထ အလင်္ကတိယံ ပသိဒ္ဓံ လောကပ္ပတီတံ ကာရဏံ ကိဉ္စိ နိဝတ္တေတွာ နိရသျ အညံ ကာရဏံ ပသိဒ္ဓကာရဏတော အညံ နိမိတ္တံ ဝိဘာဗျံ အဝဂမျတေ။ ယတ္ထ ကာရဏန္တရံ နတ္ထိ, တတ္ထ ကာ ဂတီတိ အာဟ ‘‘သာဘာဝိကတ္တ’’န္တိအာဒိ။ အထ ဝါ ပက္ခန္တရေ, သာဘာဝိကံ [သာဘာဝိကတ္တံ (က.)] ဓမ္မတာသိဒ္ဓံ, တဿ ဘာဝေါ သာဘာဝိကတ္တံ ဝိဘာဗျံ, သာ တာဒိသီ ဝိဘာဝနာ ဝိညေယျာ, ဝိဘာဝီယတေ ပကာသီယတေ ကာရဏန္တရံ သာဘာဝိကတ္တံ ဝါ ဧတာယာတိ, ဧတိဿန္တိ ဝါ ကတွာ။
֍ * ၂၄၉။ ဣဒါနိ ဝိဘာဝနံ ဒဿေတိ ‘‘ပသိဒ္ဓ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယတ္ထ အလင်္ကာရေ ပသိဒ္ဓံ လောကပ္ပတီတံ ကာရဏံ တံတံဂုဏသာဓနဟေတုံ နိဝတ္တေတွာ ပဋိသေဓေတွာ အညကာရဏံ လောကပ္ပသိဒ္ဓကာရဏတော အညံ ကာရဏံ, အထ ဝါ နော စေ ပသိဒ္ဓကာရဏတော အညကာရဏေ လဗ္ဘမာနေ သာဘာဝိကတ္တံ ဓမ္မတာသိဒ္ဓဂုဏံ ဝိဘာဗျံ ပကာသနီယံ ဟောတိ, သာ ဝိဘာဝနာ နာမ ဟောတိ, ကာရဏန္တရဝိဘာဝနာ သာဘာဝိကဝိဘာဝနာတိ ဒုဝိဓာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညဉ္စ တံ ကာရဏဉ္စေတိ စ, သဿ အတ္တနော ဘာဝေါတိ စ, တေန သမ္ဘူတမိတိ စ, တဿ ဘာဝေါတိ စ, ဝိဘာဝီယတိ အညကာရဏံ သာဘာဝိကတ္တံ ဝါ ဧတာယ ဝိဘာဝနာယ, ဧတိဿံ ဝိဘာဝနာယန္တိ စ ဝါတိ ဝိဂ္ဂဟော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄၅။)ကာရဏန္တရဝိဘာဝနာ
အနဉ္ဇိတာ’သိတံ နေတ္တံ၊ အဓရော ရဉ္ဇိတာ’ရုဏော။
သမာနတာ ဘမု စာ’ယံ၊ ဇိနာ’နာဝဉ္ဆိတာ တဝ။
֍ * ၂၅၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘အနဉ္ဇိတ’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိန တဝ နေတ္တဉ္စ အနဉ္ဇိတံ အဉ္ဇနသလာကာယ ယဝတဋ္ဌီနမဖုဋ္ဌမေဝ အသိတံ ကဏှံ, အဓရော စ အနဉ္ဇိတောယေဝ လာခါရာဂါဒိနာ အရုဏော ရတ္တော, အယံ ဘမု စ အနာဝဉ္ဆိတာ ဥဿာဟေန ယေန ကေနစိ အနာမိတာ သမာနာ သမာနတာ သုဋ္ဌု အာနတာ, တတော သဗ္ဗံ လောကိယံ တဝေတိ။ ဧတ္ထ ပသိဒ္ဓကာရဏမဉ္ဇနာဒိ, တန္နိဝတ္တနေပိ ကာရဏန္တရမတ္ထာဒိနာဝဂမျတေ, တဉ္စ ကမ္မံ, ကာရိယဿ အကာရဏတ္တာယောဂတောတိ ကာရဏန္တရဝိဘာဝနာ’ယံ။
֍ * ၂၅၀။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘အနဉ္ဇိ’’စ္စာဒိနာ။ ဟေ ဇိန တဝ နေတ္တံ ပကတိမဓုရံ နယနယုဂဠဉ္စ အနဉ္ဇိတံ ဝိလောစနာနံ ကဏှတ္တသာဓနတ္ထံ လောကပ္ပသိဒ္ဓအဉ္ဇနေဟိ အနဉ္ဇိတံ သမာနံ အသိတံ ဘဝန္တရသိဒ္ဓေန ကုသလကမ္မေန နီလံ ဟောတိ, အဓရော စ အရဉ္ဇိတော ကေနစိ ရာဂေန အရဉ္ဇိတော သမာနော အရုဏော ရတ္တောဟောတိ, အယံ ဘမု စ အနာဝဉ္ဆိတာ ကေနစိ ဝါယာမေန အနာမိတာ သမာနာ သမာနတာ သုဋ္ဌု အာနတာ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ နယနအဓရဘမူနံ ကဏှရတ္တကုဋိလဂုဏသာဓနေ လောကပ္ပသိဒ္ဓါနိ အဉ္ဇနာနိ ကာရဏာနိ ပဋိသေဓေတွာ နေတ္တာဒီနံ အသိတာဒိဘာဝကထနေနေဝ ကာရဏဝိနိမုတ္တဿ ကာရိယဿ လောကေ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ အတ္ထပ္ပကရဏာဒိနာ အသိတာဒိဘာဝဿ ကာရဏံ နာမ ပုဗ္ဗဇာတိယံ သိဒ္ဓကုသလကမ္မမေဝါတိ ပတီယမာနတ္တာ အယံ ကာရဏန္တရဝိဘာဝနာ နာမ။ န အဉ္ဇိတန္တိ စ, န ရဉ္ဇိတောတိ စ, န အာဝဉ္ဆိတောတိ စ ဝါကျံ။ နသဒ္ဒေါ ပသဇ္ဇပဋိသေဓေ ဝတ္တတေ။ သံ သမ္မာ အာနတာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄၆။)သာဘာဝိကဝိဘာဝနာ
မပိ ဒုဇ္ဇနသင်္ဂမေ။
သဘာဝနိမ္မလတရေ၊
သာဓုဇန္တူန စေတသိ။
֍ * ၂၅၁။ ‘‘န ဟောတိ’’စ္စာဒိ။ ဒုဇ္ဇနေဟိ သဟ သင်္ဂမေ သမာဂမေ သတျပိ သာဓုဇန္တူနံ သပ္ပုရိသာနံ သဘာဝေန တာဒိသေန ပယောဂေန ဝိနာဝ နိမ္မလတရေ အတိသယေန နိမ္မလေ စေတသိ ဒုဇ္ဇနျံ သုဇနေတရဘာဝေါ န ဟောတိ တာဒိသာတိသယသာဓုတ္တသမာယောဂတောတိ။ ဣဟ ကိဉ္စာပိ သဘာဝသဒ္ဒေန သဗ္ဗထာ ဟေတုနိဝတ္တနံ ကတံ, တထာပိ ယောနိသောမနသိကာရာဒိတထာဝိဓနိမိတ္တမတ္ထေဝ။ တထာပိ လောကော တမနပေက္ခမာနော, ပသိဒ္ဓဉ္စ ကာရဏံ တာဒိသမပဿန္တော သာဘာဝိကံ ဖလံ ဝေါဟရတိ, တဒနုသာရေန စ သာဘာဝိကံ ဖလံ ဝိဘာဗျတေတိ, အယံ သာဘာဝိကဖလဝိဘာဝနာ။
֍ * ၂၅၁။ ‘‘န ဟောတိ’’စ္စာဒိ။ ဒုဇ္ဇနသင်္ဂမေ အပိ ဒုဇ္ဇနေဟိ သဟ ဝါသေ သတိပိ သာဓုဇန္တူနံ သဘာဝနိမ္မလတရေ ကိဉ္စိ ပယောဂံ ဝိနာ ပကတိယာ ဧဝ အတိနိမ္မလေ စေတသိ ဒုဇ္ဇနျံ ဒုဇ္ဇနဂုဏံ ခလု ဧကန္တေန န ဟောတီတိ။ ဣဟ စိတ္တနိမ္မလဟေတုဘူတာနံ ယောနိသောမနသိကာရာဒီနံ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေပိ လောကေန တံ ကာရဏံ အနပေက္ခိတွာ အညမ္ပိ ပသိဒ္ဓကာရဏံ စိတ္တနိမ္မလကာရဏမဒိသွာ သဘာဝသိဒ္ဓံ နိမ္မလန္တိ ဝေါဟရိယမာနတ္တာတေနေဝ လောကဝေါဟာရာနုသာရေန ‘‘သဘာဝနိမ္မလတရေ’’တိ သဗ္ဗာကာရေန ကာရဏံ ပဋိသေဓံ ကတွာ သဘာဝသိဒ္ဓနိမ္မလတ္တသင်္ခါတဖလဿ ပကာသိတတ္တာ အယံ သာဘာဝိကဖလဝိဘာဝနာ နာမ။ ဒုဇ္ဇနာနံ ဘာဝေါတိ စ, သဿ အတ္တနော ဘာဝေါတိ စ, တေန နိမ္မလတရန္တိ စ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄၇။)ဇနကော [ကာရကော (သီ.)] ဉာပကော စေတိ၊
ဒုဝိဓာ ဟေတဝေါ သိယုံ။
ပဋိသင်္ခရဏံ တေသံ၊
အလင်္ကာရတယော’ဒိတံ။
֍ * ၂၅၂။ ဟေတုံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဇနကော’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဇနကော ဘာဝါဘာဝရူပဿ နိဗ္ဗတျာဒိကာရိယဿ ကာရကော ဉာပကော ဝိဇ္ဇမာနဿေဝ ကဿစိ သမ္ဗန္ဓတော ကုတောစိ ပဋိဗောဓကော စာတိ ဟေတဝေါ ဒုဝိဓာ သိယုံ။ နနု ကိမေတ္ထ အသနံ [ဘူသနံ (?)], ကေဝလံ ‘‘အနေနေတံ ကရီယတီ’’တိ သရူပကထနမတ္တ, [န တု (?)] ဝိသေသော တု န [န တု (?)] ကောစိ ဝိသေသရူပေါ ဝါစာလင်္ကာရောတိ ဝိသေသံ ယောဇယတိ ‘‘ပဋီ’’တိအာဒိနာ။ တေသံ ကာရိယုပ္ပာဒယောဂီနံ ဟေတူနံ ပဋိသင်္ခရဏံ ဥပဗြူဟနံ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေန ပရိဖုဋံ ကတွာ ယာထာဝတော ကထနံ အလင်္ကာရတာယ ဗန္ဓဘူသနရူပေန ဥဒိတံ အဘိဟိတံ ဝိသေသရူပတ္တာ, န ပနေတေနေတံ ကရီယတီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄၈။)֍ * ၂၅၂။ ဣဒါနိ ဟေတွာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဇနကော’’စ္စာဒိနာ။ ဇနကော စ ကဿစိ ‘‘သတ္တာ အသတ္တာ’’တိ ဝုတ္တဿ ဘာဝါဘာဝသင်္ခါတကာရိယဿ ဇနကဟေတု စ ဉာပကော စ ကဿစိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တံ အညေန ကေနစိ သမ္ဗန္ဓေန အဝဗောဓေန္တော ဉာပကဟေတု စာတိ ဧဝံ ဟေတဝေါ ဒုဝိဓာ သိယုံ။ ဣဟ ဖလပကာသကဟေတုမှိ ဝုစ္စမာနေ ‘‘ဣမိနာ ဟေတုနာ ဣဒံ ဖလံ ဇာတ’’န္တိ သရူပကထနမတ္တံ ဝိနာ ဝိသေသရူပါလင်္ကာရော ဣဓ နတ္ထီတိ အာသင်္ကိယ အလင်္ကာရသရူပဝိသေသော ဧသောတိ ဒဿေတုမပရဒ္ဓမာဟ။ တေသံ ဖလပကာသနခမာနံ ဟေတူနံ ပဋိသင်္ခရဏံ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေန ပကာသံ ကတွာ တတွတော ကထနံ အလင်္ကာရတာယ အလင်္ကာရသဘာဝေန ဥဒိတံ ပသိဒ္ဓံ ဟောတိ, ကဝီဟိ ပတ္ထိတံ ဝါ ဟောတိ။ သာလိအင်္ကုရာဒီနံ သာလိဗီဇာဒယော ဝိယ ဇနျဿ အစ္စန္တောပကာရကော ဇနကဟေတု နာမ, ဝိဇ္ဇမာနအဂ္ဂိအာဒီနံ ဓူမာဒယော ဝိယ ကဿစိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တဉာပကော ဉာပကဟေတု နာမ။ အလင်္ကာရဿ ဘာဝေါ အလင်္ကာရတာ။ အလင်္ကာရတယာတိ ဆန္ဒံ နိဿာယ မတ္တာဟာနိ။
ဘာဝါဘာဝကိစ္စဝသာ၊
စိတ္တဟေတုဝသာပိ စ။
ဘေဒါ’နန္တာ ဣဒံ တေသံ၊
မုခမတ္တနိဒဿနံ။
֍ * ၂၅၃။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဘာဝ’’ဣစ္စာဒိ။ ဘာဝေါ သတ္တာ စ, အဘာဝေါ အသတ္တာ စ, တေယေဝ ကိစ္စာနိ တေသံ ဝသေန စ, စိတ္တာ ပသိဒ္ဓဟေတုဝိပရီတာ အစ္ဆရိယာရဟာ ဟေတဝေါ တေသံ ဝသေနာပိ စ ဘေဒါ ဟေတုဝိကပ္ပာ အနန္တာ အနဝဝိယော [အနဝဓယော (?)], ယတော ဧဝံ တသ္မာ တေသံ ဟေတူနံ ဣဒံ မုခမတ္တနိဒဿနံ, တသ္မာ တမ္မုခေန သက္ကာ ဟေတုဝိသေသေ ပဝိသိတုန္တိ။
֍ * ၂၅၃။ ‘‘ဘာဝါ’’ဣစ္စာဒိ။ ဘာဝါဘာဝကိစ္စဝသာ ဘာဝအဘာဝသင်္ခတသတ္တာအသတ္တာကြိယာဝသေန စ, စိတ္တဟေတုဝသာပိ စ ပသိဒ္ဓဟေတုနော ဝိရုဒ္ဓေန အစ္ဆရိယဟေတူနံ ပဘေဒေန စ, ဘေဒါ ဟေတုဝိသေသာ အနန္တာ ယသ္မာ အပရိယန္တာ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဣဒံ ဝက္ခမာနံ တေသံ ဟေတူနံ မုခမတ္တနိဒဿနံ အဝသေသဟေတူနံ ဩဂါဟဏဒွါရမတ္တဿ နိဒဿနံ ဟောတိ။ ဘာဝေါ စ အဘာဝေါ စာတိ စ, တေယေဝ ကိစ္စာနီတိ စ, တေသံ ဝသော ဘေဒေါတိ စ, စိတ္တာ ဝိစိတ္တာ စ တေ ဟေတဝေါ စာတိ စ, တေသံ ဝသောတိ စ, မုခမေဝ မုခမတ္တံ, မုခဉ္စ တံ ဝါ မတ္တံ သာမညဉ္စေတိ စ, တဿ နိဒဿနမိတိ စ ဝါကျံ။ မတ္တသဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ သာမညေ ဝါ ဝတ္တတေ။
ပရမတ္ထပကာသေက-
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၄၉။)မုနိနော ဒေသနာ’ယံ မေ၊
ကာမံ တောသေတိ မာနသံ။
ဘာဝကိစ္စော ကာရကဟေတု။
֍ * ၂၅၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပရမတ္ထ’’ဣစ္စာဒိ။ ပရမတ္ထသဘာဝဿ နာမရူပါဒိနော ပကာသောယေဝ ဧကရသော အသဟာယကိစ္စံ ယဿာ သာ တာဒိသီ။ သဗ္ဗေသံ မနော ဟရတီတိ သဗ္ဗမနောဟရာ မုနိနော အယံ ဒေသနာ မေ မာနသံ စိတ္တံ ကာမမေကန္တေန တောသေတီတိ အယံ ဘာဝကိစ္စော ကာရကဟေတု သန္တောသသတ္တာယ ကာရဏတော။
֍ * ၂၅၄။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပရမတ္ထ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ပရမတ္ထပကာသေကရသာ နာမရူပခန္ဓအာယတနာဒိဥတ္တမတ္ထာနံ ပကာသနသင်္ခါတ အသဟာယကိစ္စဝတီ သဗ္ဗမနောဟရာ ဝေါဟာရာနုရူပေန ဝိသယဘာဝူပဂမနေန သဗ္ဗေသံ မနောဟရာ မုနိနော အယံ ဒေသနာ မေ မယှံ မာနသံ ကာမံ ဧကန္တေန တောသေတီတိ။ ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မဒေသနာ ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနဿ သန္တောသဿ သတ္တာသင်္ခါတသမုပ္ပာဒံ ကရောတီတိ ကာရကဟေတု နာမ ဟောတိ။ သာ စ ဒေသနာ ‘‘မာနသံ တောသေတီ’’တိ ဧတ္တကေန အဒဿေတွာ ‘‘ပရမတ္ထပကာသေကရသာ’’တိ သဝိသေသနံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ အလင်္ကာရောတိ အဘိမတာ။ ဧကော စ သော ရသော စေတိ စ, ပရမတ္ထပကာသောယေဝ ဧကရသော ဧကကိစ္စမဿေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဘာဝကိစ္စော ဘာဝသင်္ခါတံ သတ္တာကိစ္စံ ကတွာ ပဝတ္တော ကာရကဟေတု ဇနကဟေတု။
ဓီရေဟိ သဟ သံဝါသာ၊ သဒ္ဓမ္မဿာ’ဘိယောဂတော။
နိဂ္ဂဟေနိ’န္ဒြိယာနဉ္စ၊ ဒုက္ခဿု’ပသမော သိယာ။
အဘာဝကိစ္စော ကာရကဟေတု။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅၀။)֍ * ၂၅၅။ ‘‘ဓီရေဟိ’’စ္စာဒိ။ ဓီရေဟိ သပ္ပညေဟိ သဟ သံဝါသာ သံသဂ္ဂေန စ, သဒ္ဓမ္မဿ သမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတဿ အဘိယောဂတော အဘျာသေန စ, ဣန္ဒြိယာနံ စက္ခာဒီနံ နိဂ္ဂဟေန ဝိသယပ္ပဝတ္တိနိရောဓရူပေန ဝိဇယေန စ ဟေတုနာ ဒုက္ခဿ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ခတဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓသင်္ခါတော ဥပသမော သိယာ ဘဝေယျာတိ အယံ အဘာဝကိစ္စော ကာရကဟေတု အနုပ္ပာဒနိရောဓသင်္ခါတဿ အဘာဝဿ ကာရဏတော။
֍ * ၂၅၅။ ‘‘ဓီရေဟိ’’စ္စာဒိ။ ဓီရေဟိ သဟ သံဝါသာ သမဂ္ဂဝါသေန စ, သဒ္ဓမ္မဿ ဗုဒ္ဓဒေသိတဿ အဘိယောဂတော နိရန္တရာဘျာသေန စ, ဣန္ဒြိယာနံ စက္ခုအာဒီနံ နိဂ္ဂဟေန ရူပါဒိအာရမ္မဏေသု သုဘာဒိဂ္ဂဟဏဿ နိဝါရဏေန စာတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ဒုက္ခဿ ခန္ဓာယတနာဒိကဿ ဥပသမော အနုပ္ပာဒနိရောဓော ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနံ ဝါ သိယာတိ။ အဘိဏှသော ယောဂေါတိ ဝိဂ္ဂဟော။ အဘာဝကိစ္စော ဒုက္ခဿ ဥပသမသင်္ခါတံ အသတ္တာကိစ္စံ ကတွာ ပဝတ္တော ကာရကဟေတု အဝိဇ္ဇမာနသင်္ခါတာယ အသတ္တာယ ဥပ္ပာဒနတော ဇနကဟေတု နာမ။ အဘာဝေါ ကိစ္စမဿေတိ စ, ကာရကော စ သော ဟေတု စာတိ စ ဝါကျံ။ ဘာဝကိစ္စောပိ ဝုတ္တဗျတိရေကတော ဉာယတိ။
မုနိန္ဒ စန္ဒသံဝါဒိ-ကန္တဘာဝေါပသောဘိနာ။
မုခေနေဝ သုဗောဓံ တေ၊ မနံ ပါပါဘိနိဿဋံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅၁။)֍ * ၂၅၆။ ‘‘မုနိန္ဒိ’’စ္စာဒိ။ မုနိန္ဒေတိ အာမန္တနံ။ တေ တဝ စန္ဒသံဝါဒိနာ စန္ဒသဒိသေန ကန္တဘာဝေန ဥပသောဘိနာ သောဘမာနေန မုခေနေဝ ပါပေဟိ ရာဂါဒီဟိ အဘိနိဿဋံ ဗျပဂတံ မနံ စိတ္တံ သုဗောဓံ သုဋ္ဌု ဝိညာယတီတိ အယံ ဘာဝကိစ္စော ဉာပကဟေတု အဝဗောဓသတ္တာယ ဉာပနတော။
֍ * ၂၅၆။ ‘‘မုနိန္ဒ’’ဣစ္စာဒိ။ ဟေ မုနိန္ဒ တေ တဝ စန္ဒသံဝါဒိကန္တဘာဝေါပသောဘိနာ စန္ဒကန္တဘာဝသဒိသေန ကန္တဘာဝေန သောဘမာနေန မုခေန မနံ တုယှံ စိတ္တံ ပါပါဘိနိဿဋံ ရာဂါဒီဟိ ကိလေသေဟိ နိက္ခန္တန္တိ သုဗောဓံ သုဋ္ဌု ဝိညာယတီတိ။ ဣဟ မုခံ မနကန္တဘာဝသမ္ဗန္ဓေန သမန္နာဂတံ သယံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ ကိလေသာပဂမဿ အဝဗောဓသတ္တံ ဉာပေတီတိ ဘာဝကိစ္စော ဉာပကဟေတု နာမ ဇာတော။ စန္ဒေန အဘေဒေါပစာရတော စန္ဒလာဝဏျေန သံဝါဒီ သဒိသောတိ စ, သော စ သော ကန္တဘာဝေါ စေတိ စ, တေန ဥပသောဘိတောတိ စ, ပါပေဟိ အဘိနိဿဋန္တိ စ ဝါကျံ။
သာဓုဟတ္ထာရဝိန္ဒာနိ၊ သင်္ကောစယတိတေ ကထံ။
မုနိန္ဒ စရဏဒွန္ဒ-ရာဂဗာလာတပေါ ဖုသံ။
အယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု။
֍ * ၂၅၇။ ‘‘သာဓု’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒ တေ စရဏာနံ ဒွန္ဒဿ ရာဂေါ ဗာလော စ သော အာတပေါ စေတိ ရာဂဗာလာတပေါ တရုဏကိရဏသမူဟော လောဟိတတ္တာဒိနာ သာဓူနံ ဟတ္ထာရဝိန္ဒာနိ ကန္တာဒိနာ ဖုသံ ဝိသာရိတ္တေနာ’မသန္တော ကထံ သင်္ကောစယတိ မကုလယတိ, အဉ္ဇလိပဏာမဗန္ဓေန အယုတ္တမေတံ။ ဗာလာတပေါ ဟိ ပဒုမာနမုမ္မီလနဟေတု, အယံ တု အပုဗ္ဗော ဗာလာတပေါ ယော ပဒုမာနိ နိမီလေတီတိ အနုစိတကာရိယကာရဏာ အယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု, ဧဝံဝိဓော ဝိညေယျော ဘာဝကိစ္စတ္တေပီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅၂။)֍ * ၂၅၇။ ‘‘သာဓု’’ဣစ္စာဒိ။ ဟေ မုနိန္ဒ တေ တဝ စရဏဒွန္ဒရာဂဗာလာတပေါ ပါဒယုဂဠဿ အရုဏဝဏ္ဏသင်္ခတအဘိနဝသူရိယကိရဏော သာဓုဟတ္ထာရဝိန္ဒာနိ သုဇနာနံ ကရပဒုမာနိ ဖုသံ အတ္တနော သဗ္ဗဗျာပိတ္တာ ဖုသန္တော ကထံ သင်္ကောစယတိ ကရသမ္ပုဋရူပေန မကုလယတီတိ။ ဗာလာတပေါ နာမ ပဒုမဝိကသနံ ဝိနာ သင်္ကောစနံ န ကရောတိ, ဧသော အာတပေါ အစ္ဆရိယော ဝိစိတ္တောတိ ဂမျမာနတ္တာ အယုတ္တသင်္ကောစသတ္တာကရဏတော အယံ အယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု နာမ။ အယုတ္တံ ကရောတီတိ စ, စိတ္တဉ္စ တံ ဟေတု စာတိ စ ဝါကျံ။
သင်္ကောစယန္တိ ဇန္တူနံ၊ ပါဏိပင်္ကေရုဟာနိ’ဟ။
မုနိန္ဒစရဏဒွန္ဒ-နခစန္ဒာန’မံသဝေါ။
ယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု။
֍ * ၂၅၈။ ‘‘သင်္ကောစယန္တိ’’စ္စာဒိ။ မုနိန္ဒဿ ပါဒါနံ ဒွန္ဒေ နခါ ဧဝ စန္ဒာ ကန္တာဒိနာ တေသံ အံသဝေါ ကိရဏာ ဣဟ လောကေ ဇန္တူနံ သတ္တာနံ ပါဏယော ဧဝ ပင်္ကေရုဟာနိ ကန္တာဒိနာ သင်္ကောစယန္တိ ပဏာမကရဏသမ္ပုဋရူပေန မိလီယန္တီတိ [မိလာယယန္တီတိ (?)] ယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု စန္ဒတော ပင်္ကဇသင်္ကောစဿ ဥစိတတ္တာ။ ဝုတ္တနယေပီတိ။
֍ * ၂၅၈။ ‘‘သင်္ကော’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒစရဏဒွန္ဒနခစန္ဒာနံ သမ္ဗုဒ္ဓဿ ပါဒဒွန္ဒေ နခါဝလိသင်္ခါတာနံ စန္ဒာနံ အံသဝေါ ရံသယော ဣဟ လောကေ ဇန္တူနံ ပါဏိပင်္ကေရုဟာနိ သင်္ကောစယန္တိ ကရသမ္ပုဋာကာရေန သင်္ကောစယန္တိ မကုလံ ကရောန္တီတိ။ စန္ဒကိရဏေဟိ ကတ္တဗ္ဗာယ ဧဝ ပဒုမသင်္ကောစသတ္တာယ ကတတ္တာ စ, ပကတိစန္ဒကိရဏကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ စန္ဒမရီစိသမာနအညာဒိဋ္ဌပုဗ္ဗဝိစိတြအံသူဟိ ကတတ္တာ စ အယံ ယုတ္တကာရီ စိတ္တဟေတု နာမ။ ပါဏယော စ တေ ပင်္ကေရုဟာနိ စေတိ စ, မုနိန္ဒဿ စရဏဒွန္ဒမိတိ စ, တသ္မိံ နခါနီတိ စ, တေဝ စန္ဒာတိ စ ဝါကျံ။
ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပဒတ္ထာနံ၊ အနုဒ္ဒေသော [အနုဒေသော (?)] ယထာက္ကမံ။
သင်္ချာန’မိတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ယထာသင်္ချံ ကမောပိ စ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅၃။)֍ * ၂၅၉။ ကမံ ဝိဝရိတုမုပက္ကမတိ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌာန’’မိစ္စာဒိ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ ပဒတ္ထာနံ ဝတ္ထူနံ ကေသဉ္စိ ယထာက္ကမံ ဥဒ္ဒေသက္ကမာနတိက္ကမေန အနုဒ္ဒေသော ပုန အတ္ထန္တရနိဒ္ဒေသနယေန အနုကထနံ [ကထနံ (?)] ‘‘သင်္ချာန’’မိတျပိ စ, ‘‘ယထာသင်္ချ’’မိတျပိ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝုတ္တံ။ ဝိဓေယျတ္တာ တေသံ ပဓာနတ္တမိတိ တဒပေက္ခာယ နပုံသကတ္တံ, အနုဝဒိတဗ္ဗတ္တာနုဒ္ဒေသဿာပ္ပဓာနတ္တမိတိ န ပုလ္လိင်္ဂပရိဂ္ဂဟော။ ‘‘ကမော’’ဣစ္စပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ လိင်္ဂဝိပရိဏာမော။
֍ * ၂၅၉။ ဣဒါနိ ကမာလင်္ကာရံ ဥဒ္ဒိသတိ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌာန’’မိစ္စာဒိနာ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပဌမကထိတာနံ ပဒတ္ထာနံ ယထာက္ကမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌက္ကမမနတိက္ကမ္မ အနုဒ္ဒေသော အတ္ထန္တရံ နိဿာယ ပုနကထနံ ‘‘သင်္ချာန’’မိတိ စ, ‘‘ယထာသင်္ချ’’မိတိ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, ကမောပိ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧတ္ထ ပသိဒ္ဓံ အနုဒ္ဒေသံ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန အနုဝဒိတွာ အပ္ပသိဒ္ဓံ ကမမ္ပိ ကမပရိယာယံ သင်္ချာနယထာသင်္ချဒွယမ္ပိ အပရဒ္ဓေန ဝိဒဓာတိ။ ဧတ္ထ ဝိဓာတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ အနုဝါဒဿ အာဟရိယမာနတ္တာ အနုဝါဒေါ အပ္ပဓာနော, ဝိဓာတဗ္ဗော ပဓာနော။ ယဉှိ ဝိဓာတဗ္ဗံ, တံ ပဓာနံ, ဣတရမပ္ပဓာနန္တိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ‘‘နိဒ္ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ‘‘သင်္ချာနံ, ယထာသင်္ချ’’န္တိ ဒွယံ အပေက္ခာယ (တဿ အပ္ပဓာနတ္တာ) [ဣဒံ ပဒဒွယံ သီဟဠဗျာချာယံ န ဒိဿတိ] နပုံသကံ ဟောတိ။ ‘‘ကမော’’တိ အပေက္ခာယ ‘‘နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ ပုလ္လိင်္ဂေါ ဟောတိ။ အပ္ပဓာနော အနုဒ္ဒေသောတိ နာပေက္ခတိ။ ကမမနတိက္ကမ္မာတိ စ, သင်္ချာယ အနဘိက္ကမောတိ စ ဝါကျံ။
အာလာပဟာသလီလာဟိ၊ မုနိန္ဒ ဝိဇယာ တဝ။
ကောကိလာ ကုမုဒါနိ စော-ပသေဝန္တေ ဝနံ ဇလံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅၄။)֍ * ၂၆၀။ တမုဒါဟရတိ ‘‘အာလာပိ’’စ္စာဒိနာ။ မုနိန္ဒ တဝ အာလာပဟာသာ စ တေသံ လီလာဟိ, ဥဒ္ဒေသောယံ။ ဝိဇယာ ကောကိလကုမုဒါနံ ပရာဘဝေန ကောကိလာ ကရဝီကာ ကုမုဒါနိ စ, ယထောဒ္ဒေသမနုဒ္ဒေသောယံ ဝုတ္တာပေက္ခာယ။ ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ တု အယမ္ပိ ဥဒ္ဒေသောဝ, ‘‘ကောကိလာ ဝနံ, ကုမုဒါနိ ဇလ’’မိတိ ယထောဒ္ဒေသမနုဒ္ဒေသောယံ။ ဥပသေဝန္တေ ဣဝ နိဿယန္တိ မညေ။ ဣတိ ဝတ္ထုတော ဧဝ သမ္ဘဝေါ ဣဝေတိ ပရိကပ္ပတေ။ ယဇ္ဇေဝံ ပရိကပ္ပနာယ ကထံ ယထာသင်္ချန္တိ စေ? အတြောစ္စတေ – ယတ္ထာလင်္ကာရန္တရမပိ ပတီယတေ။ တတ္ထုဒ္ဒေသာနုရူပါနုဒ္ဒေသသမ္ဘဝေ သင်္ချာနမေဝါလင်္ကာရော ဝေါဟရီယတေ တဿေဝ မုချတော ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္တာ။ ယတ္ထာလင်္ကာရန္တရံ န ဂမျတေ, တတ္ထ အစ္စန္တမေဝ ကမောတိ ဝိညေယျံ။
֍ * ၂၆၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘အာလာပိ’’စ္စာဒိနာ။ ဟေ မုနိန္ဒ တေ တဝ အာလာပဟာသလီလာဟိ မဓုရသရလီလာဟိ သဒ္ဓိံ မန္ဒဟသိတလီလာဟိ သဉ္ဇာတာ ဝိဇယာ ဇယဟေတု ကောကိလာ ကရဝီကာ စ ကုမုဒါနိ ကေရဝါနိ စ ဝနံ ဇလဉ္စ ကမေန ဥပသေဝန္တေ ဣဝ နိဿယံ ကရောန္တီတိ မညေတိ။ ဧတ္ထ ‘‘အာလာပဟာသလီလာဟီ’’တိ ဥဒ္ဒေသော, ‘‘ကောကိလာ ကုမုဒါနီ’’တိ ဝုတ္တာပေက္ခာယ အနုဒ္ဒေသော, ‘‘ဝနံ ဇလ’’န္တိ ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဥဒ္ဒေသောဝ ဟောတိ, တတွတော ဤဒိသဝိဇယေန ကောကိလာဒီနံ ဝနာဒိနိဿယကာရဏာဘာဝတော ဣဝသဒ္ဒပယောဂေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝံ သတိ အယံ ပရိကပ္ပနာ န ဘဝတိ။ ကသ္မာ? နာနာလင်္ကာရသန္နိပါတေ သတိ ယော ယော အလင်္ကာရော ဝတ္တုနာ ဣစ္ဆိတော, တဿေဝ မုချတော ဝေါဟရီယမာနတ္တာ။ ဧဝံ ပရိကပ္ပနာလင်္ကာရသံသဂ္ဂေ သတိပိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ဒဿိတဿ အနုဒ္ဒေသဿ မုချတ္တာ အယံ ကမာလင်္ကာရော နာမ။ ဤဒိသညမ္ပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာလာပေါ စ ဟာသော စေတိ စ, တေသံ လီလာယောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
သိယာ ပိယတရံ နာမ၊ အတ္ထရူပဿ ကဿစိ။
ပိယဿာ’တိသယေနေ’ကံ၊ ယံ ဟောတိ ပဋိပါဒနံ။
֍ * ၂၆၁။ ပိယတရမာဟရတိ ‘‘သိယာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အတိသယေန ပိယဿ ကဿစိ အတ္ထရူပဿ အဘိဓေယျသဘာဝဿ ယံ ပဋိပါဒနမာချာနံ ဟောတိ, ဧတံ ပိယတရံ နာမ သိယာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅၅။)֍ * ၂၆၁။ ဣဒါနိ ပိယတရာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘သိယာ’’ဣစ္စာဒိနာ, အတိသယေန ပိယဿ ကဿစိ အတ္ထရူပဿ အဘိဓေယျသဘာဝဿ ယံ ပဋိပါဒနံ ကထနံ ဟောတိ, ဧတံ ပဋိပါဒနံ ပိယတရံ နာမ ပိယတရာလင်္ကာရော နာမ ဟောတိ။ အတိသယေန ပိယန္တိ စ, အတ္ထော ဧဝ ရူပံ သဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။
ပီတိ ယာ မေ သမုပ္ပန္နာ၊ သန္တ သန္ဒဿနာ တဝ။
ကာလေနာ’ယံ ဘဝေ ပီတိ၊ တဝေဝ ပုန ဒဿနာ။
֍ * ၂၆၂။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပီတိ’’စ္စာဒိ။ သန္တ သပ္ပုရိသ မဟာမုနိ တဝ သန္ဒဿနာ စက္ခုပထာပါထမတ္တေန မဓုရကထာသဝနာ ယာ ပီတိ မေ မမ သမုပ္ပန္နာ, အယံ ပီတိ ကာလေန ဤဒိသေန သုခေန [သုခဏနေ (?)] တဝေဝ နာညဿ ကဿစိ, ကော ဟိ နာမောညော တဝါဒိသောတိ, ပုန ဒဿနာ ဘဝေယျာတိ။
֍ * ၂၆၂။ ‘‘ပီတိ’’စ္စာဒိ။ ဟေ သန္တ သပ္ပုရိသ တထာဂတ တဝ သန္ဒဿနာ မမ နေတ္တေ အာပါထဂမနတော ယာ ပီတိ မေ သမုပ္ပန္နာ, အယံ ပီတိ ကာလေန ဤဒိသက္ခဏေန တယာ သဒိသဿ အညဿာဘာဝါ တဝေဝ ပုန ဒဿနာ ဒဿနတော ဘဝေတိ။ ဧတ္ထ ပီတိယာ’တိသယဟေတုဘူတံ အတိဣဋ္ဌာရမ္မဏဉ္စ ဒဿနေ အတိဂေဓဉ္စ ပကာသနေန အတိပီတီတိ ပဒတ္ထံ [အတိပိယံ ပီဘိပဒတ္ထံ (က.)], ပကာသိတံ ဟောတိ။ ‘‘အယံ ပီတိ ဘဝေ’’တိ ပုဗ္ဗကာလေ ဥပ္ပန္နပီတိယာ ပုနာသမ္ဘဝတော တံသဒိသာယေဝ ပီတိ ဂဟိတာ ယထာ ‘‘သောယေဝ ဝဋ္ဋကော [ဝဒ္ဓကော (သီ. ဗျာချာယံ)], တာနိယေဝ ဩသဓာနီ’’တိ။
ဝဏ္ဏိတေနော’ပမာနေန၊ ဝုတျာ’ဓိပ္ပေတဝတ္ထုနော။
သမာသဝုတ္တိ နာမာ’ယံ၊ အတ္ထသင်္ခေပရူပတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅၆။)֍ * ၂၆၃။ သမာသဝုတ္တိံဝတ္တုမာဟ ‘‘ဝဏ္ဏိတေနိ’’စ္စာဒိ။ ဝဏ္ဏိတေန ပသံသိတေန ဥပမာနေန အဓိပ္ပေတဿ မနသိ နိဟိတဿ ဝတ္ထုနော အတ္ထဿ ဝုတျာ ကထနေန အယံ ဝုတ္တလက္ခဏာ သမာသဝုတ္တိ နာမ။ ကသ္မာ? အတ္ထဿ ဝတ္တုမိစ္ဆိတဿ သင်္ခေပေါ သင်္ခိပိတွာ ကထနံ ရူပံ သဘာဝေါ, တသ္မာ တတောယမနွတ္ထသညာ သင်္ခေပဝုတ္တိ သမာသဝုတ္တီတိ ကတွာ။ ကသ္မာ? အယံ ဂုဏီဘူတာ သကတ္ထာ အတ္ထန္တရံ ဝိဒဓာတိ, န တု သကတ္ထပဓာနာ။
֍ * ၂၆၃။ ဣဒါနိ သမာသဝုတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဝဏ္ဏိတေ’’စ္စာဒိနာ။ ဝဏ္ဏိတေန ပသံသိတေန ဥပမာနေန ဥပမာနဝတ္ထုနာ ကရဏဘူတေန အဓိပ္ပေတဝတ္ထုနော ဣစ္ဆိတတ္ထဿ ဝုတျာ ကထနေန အတ္ထသင်္ခေပရူပတော ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထဿ သင်္ဂဟရူပတ္တာ အယံ ယထာဝုတ္တလက္ခဏာ သမာသဝုတ္တိ နာမ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထံ သင်္ဂဟေတွာ မနသိ ကတွာ တဿ ဥပမာဘူတတ္ထဿ ဝဏ္ဏနာယ မနသိ ကတဿ ပကာသနတော အယံ သမာသဝုတ္တိ နာမ။ ဧတိဿာ ပဒါဘိဟိတော သကတ္ထော အပ္ပဓာနော, ဂမ္မမာနတ္ထော ပန ပဓာနော ဟောတိ။ အဓိပ္ပေတဉ္စ တံ ဝတ္ထု စေတိ စ, သမာသေန သင်္ခေပေန ဝုတ္တိ ကထနမိတိ စ, သင်္ခေပေါယေဝ ရူပံ သရူပန္တိ စ, အတ္ထဿ သင်္ခေပရူပန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
သာ’ယံ ဝိသေသျမတ္တေန၊ ဘိန္နာ’ဘိန္နဝိသေသနာ။
အတ္ထေဝ အပရာပျ’တ္ထိ၊ ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသနာ။
֍ * ၂၆၄။ တဿာ ပဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘သာယ’’မိစ္စာဒိနာ။ သာ အယံ သမာသဝုတ္တိ ယံကိဉ္စိ ဝတ္ထု သာမညာကာရပ္ပတီတံ ‘‘ဤဒိသမိဒံ နာညထာ’’တိ ကုတောစိ ဗျဝစ္ဆိဇ္ဇတေ ကေနစိ ဂုဏာဒိနာ ဝဝတ္ထာပီယတေ, တံ ဝိသေသျံ, တမေဝ မတ္တံ ဝိသေသနဘေဒဗျဝစ္ဆေဒတော, တေန။ ဘိန္နာ အတုလျာ အဝယဝဓမ္မဿ သမုဒါယေ ဝတ္တနတော။ အဘိန္နံ တုလျာကာရံ ဝိသေသနံ ယဿံ သာ အဘိန္နဝိသေသနာပိ အတ္ထေဝ။ အပရာပျတ္ထိ, န ကေဝလံ သာယေဝ။ ကီဒိသီ? ဘိန္နဉ္စ အဘိန္နဉ္စ ဝိသေသနံ ယဿန္တိ ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသနာ။ ဝိသေသျံ တု ဘိန္နန္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅၇။)֍ * ၂၆၄။ ဣဒါနိ တဿာ သမာသဝုတ္တိယာ ဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘သာယ’’မိစ္စာဒိနာ။ သာ အယံ သမာသဝုတ္တိ ဝိသေသျမတ္တေန ဂုဏာဒိသဒိသဓမ္မေန ကရဏဘူတေန ကေနစိ ဥပမာနဝတ္ထုနာ မနသိ ကတံ ‘‘ဣဒံ ဥပမေယျဝတ္ထု ဤဒိသ’’န္တိ သာမညာဝတ္ထတော ဝိသုံ ကတဝိသေသျေန ဘိန္နာ ဝိသုံ ဇာတာ, တတ္တကေန အတုလျာ ဝါ, အဘိန္နဝိသေသနာ တုလျဝိသေသနယုတ္တာ အတ္ထေဝ ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသနာ အတုလျတုလျဝိသေသနယုတ္တာ ဘိန္နဝိသေသျယုတ္တာ အပရာပိ အတ္ထိ။ ဧဝံ သမာသဝုတ္တိ ဒွိဓာ ဟောတိ။ ဝိသေသျမေဝ မတ္တမိတိ စ, အဝယဝေန သမ္ဘဝဘေဒသဘာဝဿ သမုဒါယေပိ ပဝတ္တတ္တာ ဘိန္နာတိ ဝုတ္တာ။ အဘိန္နာနိ ဝိသေသနာနိ ယဿမိတိ စ, ဘိန္နာနိ စ အဘိန္နာနိ စေတိ စ, တာနိ ဝိသေသနာနိ ယဿမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အဘိန္နဝိသေသန
ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ၊
ပသတ္ထရတနာလယော။
ဂမ္ဘီရော စာ’ယ’မမ္ဘောဓိ၊
ပုညေနာ’ပါဒိတော [ပုညေနာသာဒိတော (သီ.)] မယာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅၈။)֍ * ၂၆၅။ ဥဘယမုဒါဟရတိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အယမမ္ဘောဓိ သာဂရော ပုညေန စိရာနုစိတကုသလမူလေန ဟေတုနာ မယာ အာပါဒိတော ပတ္တော, ကီဒိသော? ဝိသုဒ္ဓံ လောကဝေါဟာရတော ဒေဝါသုရာနံ မထနေ ဝိသေနာသမ္မိဿတ္တာ အမတံ ပီယူသံ သန္ဒဒါတီတိ ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ, အမ္ဘောဓိ။ ဝိသုဒ္ဓံ ဒေါသလေသေနာပျသမ္ဖုဋ္ဌတ္တာ အစ္စန္တနိမ္မလံ အမတံ မရဏာဘာဝေန အမတသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနဓာတုံ သန္ဒဒါတိ ဥပဒေသကဘာဝေနာတိ ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ, သဒ္ဓမ္မော။ ပသတ္ထာနိ နိရဝဇ္ဇတ္တာ ရတနာနိ မုတ္တာမဏိအာဒီနိ, တေသံ အာလယော ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ, အမ္ဘောဓိ။ ပသတ္ထာနိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အနေကဓာ, ဝဏ္ဏိတာနိ ရတနာနိ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခတာနိ, တေသံ အာလယော, သဒ္ဓမ္မော။ ဂမ္ဘီရော စ အဂါဓတ္တာ သာဂရော သဒ္ဓမ္မော စ အယမာပါဒိတောတိ ပကတံ။ အယံ ဝိသေသျမတ္တဘိန္နာ အဘိန္နဝိသေသနာ ဝိသေသျဿ အမ္ဘောဓိနော ဝိဝစ္ဆိတာ သဒ္ဓမ္မာ ဘိန္နတ္တာ, ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယိတ္တာဒိနော စ ဝိသေသနဿ ဝုတ္တေန ပကာရေနာဘိန္နတ္တာတိ။
֍ * ၂၆၅။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ လောကဝေါဟာရတော ဒေဝါသုရာနံ သမုဒ္ဒမထနေ ဝိသေန အမိဿတ္တာ ဝိသုဒ္ဓဘူတပီယူသဒါယကော, ဥပမာဘူတသမုဒ္ဒဝဏ္ဏနာယ ဗုဒ္ဓိယံ ဝတ္တမာနဿ သဒ္ဓမ္မဿ ပကာသနတော ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ ကာမာမိသာဒိဒေါသလဝေနာပိ အမိဿိတတ္တာ အတိနိမ္မလံ ဇရာမရဏရဟိတံ နိဗ္ဗာနံ ဥပဒေသဒါနေန ဝေနေယျာနံ ဒါယကော, ပသတ္ထရတနာလယော နိဒ္ဒေါသတ္တာ ပသတ္ထာနံ မုတ္တာမဏိအာဒီနံ ရတနာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတော သမုဒ္ဒပက္ခေ, သဒ္ဓမ္မပက္ခေ ပန ပသတ္ထရတနာလယော ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပသတ္ထာနံ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခတရတနာနံ ပဝတ္တိဒေသဘူတော, ဂမ္ဘီရော ပကတိယာယေဝ အဂါဓော, ဧကတ္တနယာဒိစတုဗ္ဗိဓနယေဟိ ဂမ္ဘီရော အယံ အမ္ဘောဓိ စ ဧသော သမုဒ္ဒေါ စ, စိတ္တေန ဂဟိတသဒ္ဓမ္မော စ ပုညေန ဘဝန္တရောပစိတကုသလကမ္မေန မယာ အာပါဒိတော ပတ္တောတိ ဝိသေသျဘူတဿ အမ္ဘောဓိနော ဝတ္တုမိစ္ဆိတသဒ္ဓမ္မတော ဘိန္နတ္တာ စ, ‘‘ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ’’တိ ဣစ္စာဒိကာနံ ဝိသေသနာနံ ဥဘယဝိသေသျေပိ ယထာဝုတ္တနယေန အဘိန္နတ္တာ စ အယံ သမာသဝုတ္တိ ဝိသေသျမတ္တေန ဘိန္နာ အဘိန္နဝိသေသနာ ဟောတိ။
ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသန
ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ သာရော၊
ဖလပုပ္ဖောပသောဘိတော။
သစ္ဆာယော’ယ’မပုဗ္ဗောဝ၊
ကပ္ပရုက္ခော သမုဋ္ဌိတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၅၉။)֍ * ၂၆၆။ ‘‘ဣစ္ဆိတေ’’စ္စာဒိ။ အယမပုဗ္ဗောဝ ဝုတ္တဂုဏယောဂေန အစ္ဆရိယရူပတ္တာ ကပ္ပရုက္ခော သမုဋ္ဌိတော, ကီဒိသော? ဣစ္ဆိတံ လောကိယံ ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ ပဒဒါတီတိ ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ, ကပ္ပရုက္ခော။ ဣစ္ဆိတံ လောကိယလောကုတ္တရံ ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ ပဒဒါတီတိ ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ, ဇိနော။ သာရော သေဋ္ဌော, ကပ္ပရုက္ခော ဇိနော စ။ ဖလာနိ ပုပ္ဖာနိ, တေဟိ ဥပသောဘိတော, ကပ္ပရုက္ခော။ သဟ ဆာယာယ စန္ဒသူရိယာလောကဝိလောမရူပါယ ဝတ္တတေ သစ္ဆာယော, ကပ္ပရုက္ခော။ ဇိနော တု ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာယ ကာယကန္တာဒိရူပါယ ဆာယာယ ယုတ္တောတိ သစ္ဆာယောတိ။ အယံ ဝိသေသျမတ္တဘိန္နာ ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသနာ ဇိနတော ဝိသေသျဿ ကပ္ပရုက္ခဿ ဘိန္နတ္တာ, ဖလပုပ္ဖောပသောဘိတတ္ထဿ ကပ္ပရုက္ခေယေဝ သမ္ဘဝါ, ဣစ္ဆိတတ္ထပဒတ္ထဿ သာရတာယ သစ္ဆာယတာယ ဥဘယတ္ထေဝ ဘာဝတော ဝုတ္တဝိဓိနာတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆၀။)֍ * ၂၆၆။ ‘‘ဣစ္ဆိတတ္ထိ’’စ္စာဒိ။ ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ သတ္တေဟိ ဣစ္ဆိတာနံ လောကိယအဝိညာဏကဝတ္ထာဘရဏာဒီနံ ဒါယကော ကပ္ပရုက္ခဝဏ္ဏနာယ စိတ္တေ ပတိဋ္ဌိတဿ ဇိနပဒတ္ထဿ ကထေတုကာမတာယ ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ သတ္တေဟိ ပတ္ထိတာနံ လောကိယလောကုတ္တရာနံ သကလတ္ထာနံ အနုရူပဝသေန တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဒါယကော, သာရော ရုက္ခေသု ဤဒိသရုက္ခဿာဘာဝတော ဥတ္တမော, သာရော သဒေဝကာဒိသတ္တလောကေသု တာဒိသသတ္တဝိသေသာဘာဝတော ဥတ္တမော, ဖလပုပ္ဖောပသောဘိတော ကပ္ပဒ္ဒုမာနုရူပဖလေဟိ ပုပ္ဖေဟိ စ ဥပသောဘိတော, သစ္ဆာယော စန္ဒသူရိယာလောကေဟိ အာဝရဏီယရုက္ခစ္ဆာယာယ သမန္နာဂတော, သစ္ဆာယော နီလပီတာဒိဆဗ္ဗိဓရံသိဇာလေဟိ သမန္နာဂတော, အပုဗ္ဗော ပုဗ္ဗေ အသဉ္ဇာတော အယံ ကပ္ပရုက္ခော ဧသော ပစ္စက္ခော ကပ္ပပါဒပေါ သမုဋ္ဌိတော သတ္တာနံ ပုညာနုဘာဝေန လောကေ ပါတုဘူတောတိ။ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထဇိနပဒတ္ထတော ဝိသေသျဿ ကပ္ပရုက္ခဿ ဘိန္နတ္တာ စ, ဣစ္ဆိတတ္ထဒါနသာရဘာဝသစ္ဆာယသင်္ခတာနံ ဝိသေသနာနံ ဥဘယသာဓာရဏတ္တာ စ, ဖလပုပ္ဖောပသောဘိတတာယ ရုက္ခဿေဝ ဝိသေသနတ္တာ စ အယံ သမာသဝုတ္တိ ဝိသေသျဘိန္နာဝ ဘိန္နာဘိန္နဝိသေသနာ ဟောတိ။ ဣစ္ဆိတော စ သော အတ္ထော စေတိ စ, တံ ပဒဒါတီတိ စ, ဖလပုပ္ဖေဟိ ဥပသောဘိတောတိ စ, သဟ ဆာယာယ ဝတ္တမာနောတိ စ ဝါကျံ။
သာဂရတ္တေန သဒ္ဓမ္မော၊
ရုက္ခတ္တေနော’ဒိတော ဇိနော။
သဗ္ဗေ သာဓာရဏာ ဓမ္မာ၊
ပုဗ္ဗတြာ’ညတြ တု’တ္တယံ။
֍ * ၂၆၇။ တဒုဘယံ ဝိဝရတိ ‘‘သာဂရတ္တေနိ’’စ္စာဒိနာ။ သဒ္ဓမ္မော သမ္ဗုဒ္ဓဘာသိတော သာဂရတ္တေန သာဂရဂုဏသဒိသတ္တာ သာဂရရူပေန ဥဒိတောတိ သမ္ဗန္ဓော, ကိတ္တိတောတိ အတ္ထော။ ဇိနော ရုက္ခတ္တေန ယထာဝုတ္တနယေန ဥဒိတော တံ ပတ္တော အနုပေက္ခိတဿ ကက္ခဝုတ္တိယာ အမ္ဘောဓိအာဒိသဒ္ဒါနံ။ ပကရဏာဒိနာ တု တထာ ပတီတျုဒယော, အညထာ ကထံ အမ္ဘောဓိအာဒိသဒ္ဒါနံ ဓမ္မာဒိသစ္ဆာယကတ္တံ သိယာ။ ဘေဒေါ တု အယံ ပုဗ္ဗတြ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယိ’’စ္စာဒိကေ သဗ္ဗေ ယေ ကေစိ တတြောပါတ္တာ ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယိတ္တာဒယော သာဓာရဏာ တုလျာ ဓမ္မာ ဝိသေသနာနိ ဥဘယတြာပိ သမ္ဘဝါ, အညတြ တု အနန္တရဝုတ္တ ‘‘ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ’’ဣစ္စာဒေါ ပန တယံ သာဓာရဏံ [ဒွယံ သာဓာရဏဉ္စ (က.)], အသာဓာရဏဉ္စ ဝိသေသနံ ဝုတ္တနယေနေတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆၁။)֍ * ၂၆၇။ ဣဒါနိ တေဟိ ဒွီဟိ သမာသဝုတ္တေဟိ ဝုတ္တတ္ထဒွယံ ပကာသေတိ ‘‘သာဂရိ’’စ္စာဒိနာ။ သာဂရတ္တေန သာဂရရူပေန သဒ္ဓမ္မော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော ဥဒိတော ကထိတော, ရုက္ခတ္တေန ဇိနော ဥဒိတော။ သာဂရကပ္ပရုက္ခာဒိသဒ္ဒါ အတ္တနော အဘိဓေယျဘူတသာဂရရုက္ခာဒိကေ အတ္ထေ မုချဘာဝေန အပဝတ္တိတွာ ဗုဒ္ဓိယံ ပဝတ္တအတ္ထဿာပိ သာဓာရဏဘူတဝိသေသနပရိဂ္ဂဟေန ဂမ္မမာနေ ဝတ္တုမိစ္ဆိတသဒ္ဓမ္မဇိနပဒတ္ထေယေဝ ပကရဏာဒိတော တာဒိသအတ္ထပ္ပတီတိယာသမ္ဘဝတော မုချဘာဝေန ပဝတ္တန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာ ဟိ ယဒိ ဧတေ မုချတ္ထေန န ပဝတ္တန္တိ, အမ္ဘောဓိကပ္ပရုက္ခသဒ္ဒါ သဒ္ဓမ္မဇိနပဒတ္ထေ ကထံ ပကာသေန္တီတိ တေသု ဒွီသု ဥဒါဟရဏေသု ပုဗ္ဗတြ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ’’ဣစ္စာဒိပုဗ္ဗုဒါဟရဏေ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါမတသန္ဒာယီ’’တိ သဗ္ဗေ ဝိသေသနဓမ္မာ သာဓာရဏာ အမ္ဘောဓိသဒ္ဓမ္မာနံ သမာနာ, အညတြ တု ‘‘ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ’’တိအာဒိကေ အညသ္မိံ ဥဒါဟရဏေ ပန တယံ ‘‘ဣစ္ဆိတတ္ထပဒေါ, သာရော, သစ္ဆာယော’’တိ ဝိသေသနတ္တယံ သာဓာရဏံ။ ဖလပုပ္ဖောပသောဘိတဘာဝေါ ပန ရုက္ခာဝေဏိကော, ‘‘အပုဗ္ဗော’’ဣစ္စာဒိကံ ဝိသေသနမေဝ။ တထာ ဟိ ဣမိနာ ရုက္ခဓမ္မဘူတော ကောစိ ဝိသေသော ပကာသိတော န ဟောတီတိ ဝိသေသနတ္တံ အညေသုယေဝ ဝုတ္တံ။
ဝတ္ထုနော’ညပ္ပကာရေန၊ ဌိတာ ဝုတ္တိ တဒညထာ။
ပရိကပ္ပီယတေ ယတ္ထ၊ သာ ဟောတိ ပရိကပ္ပနာ။
֍ * ၂၆၈။ ပရိကပ္ပနံ ပရိကပ္ပေတိ ‘‘ဝတ္ထုနော’’စ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထုနော သဇီဝဿ နိဇ္ဇီဝဿ ဝါ ဝုတ္တိ အဝတ္ထာ အညပ္ပကာရေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတပ္ပကာရာပေက္ခာယ အညေနေဝ ရူပေန ဌိတာ, တဿေဝ တတော ယထာဝဋ္ဌိတပ္ပကာရတော အညထာ အညေန ပကာရေန ပရိကပ္ပီယတေ ယတ္ထ ဝုတ္တိယံ, သာ ပရိကပ္ပနာ ဟောတိ, ပရိကပ္ပီယတေ အညထာ ကရီယတေ ဝတ္ထုဋ္ဌိတိ ဧတိဿန္တိ ကတွာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆၂။)֍ * ၂၆၈။ ဣဒါနိ ပရိကပ္ပနံ ဒဿေတိ ‘‘ဝတ္ထုနော’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝတ္ထုနော ယဿ ကဿစိ သဝိညာဏကအဝိညာဏကပဒတ္ထဿ ဝုတ္တိ ပဝတ္တိ အညပ္ပကာရေန ကပ္ပနီယပ္ပကာရတော အညေန ဝိဇ္ဇမာနပ္ပကာရေန ဌိတာ ပဝတ္တမာနာ, တဒညထာ တတော ဝိဇ္ဇမာနပ္ပကာရတော အညေနာဝိဇ္ဇမာနပ္ပကာရေန ယတ္ထ ဝုတ္တိယံ ပရိကပ္ပီယတေ, သာ ပရိကပ္ပနာ နာမ ဟောတိ။ ပရိကပ္ပီယတေ အညထာ ကရီယတေ ဝတ္ထုဋ္ဌိတိ ဧတိဿမိတိ ဝိဂ္ဂဟော။
ဥပမာဗ္ဘန္တရတ္တေန၊ ကိရိယာဒိဝသေန စ။
ကမေနော’ဒါဟရိဿာမိ၊ ဝိဝိဓာ ပရိကပ္ပနာ။
֍ * ၂၆၉။ ဘေဒံ တဿာ ဒဿေတိ ‘‘ဥပမာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဥပမာ အဗ္ဘန္တရေ ယဿာ, တဿာ ဘာဝေါ, တေန စ, ကိရိယာဒိဝသေန စ ဝိဝိဓာ နာနပ္ပကာရာ ပရိကပ္ပနာ ဣဒါနိ ကမေန ဥဒါဟရိဿာမိ။
֍ * ၂၆၉။ ဣဒါနိ တဿ ဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘ဥပမာဗ္ဘန္တရေ’’စ္စာဒိနာ။ ဥပမာဗ္ဘန္တရတ္တေန ဥပမာယ အဗ္ဘန္တရေ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ စ ကိရိယာဒိဝသေန စ ဝိဝိဓာ ပရိကပ္ပနာ ကမေန ဥဒါဟရိဿာမိ။ ဥပမာ အဗ္ဘန္တရေ အဿာ ပရိကပ္ပနာယေတိ စ, တဿာ ဘာဝေါတိ စ, အနေကေ ဝိဓာ ပကာရာ ယာသမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဥပမာဗ္ဘန္တရပရိကပ္ပနာ
ဣစ္ဆာဘင်္ဂါတုရာ’သီနာ၊
တာ’တိနိစ္စလ’မစ္ဆရာ။
ဝသံ နေန္တီဝ ဓီရံ တံ၊
တဒါ ယောဂါဘိယောဂတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆၃။)֍ * ၂၇၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဣစ္ဆာ’’ဣစ္စာဒိ။ ဣစ္ဆာဘင်္ဂေန ‘‘ဗုဒ္ဓံ ဘဂဝန္တံ ဝသေ ဝတ္တေဿာမာ’’တိ ဗောဓိမူလေ ကတာဘိလာသဝိနာသေန အာတုရာ ဒုက္ခိတာ အတိနိစ္စလသဘာဝပ္ပတ္တာ အတိနိစ္စလံ နာသိကဂ္ဂေ နယနေ ကတာနတာဝသေန အစ္စန္တမကြိယမာသီနာ နိသိန္နာ တာ အစ္ဆရာ ယောဂိနိသင်္ကာသာ မာရင်္ဂနာတိ ယထာဝဋ္ဌိတာယ သစေတနာနံ မာရင်္ဂနာလက္ခဏာနံ [မာရင်္ဂနာဝလက္ခဏာနံ (က.)] ဝတ္ထူနံ ဝုတ္တိ ဝုတ္တာ, သာယမညထာ ပရိကပ္ပီယတေ။ ဓီရံ ဒေဝင်္ဂနာနမ္ပိ သိင်္ဂါရဘာဝေါပစရိတဝိလာသာတိသယေနာပိ အကမ္ပတ္တာ။ တံ ဘဂဝန္တံ။ ယောဂေါ မန္တာနုဋ္ဌာနံ, တတ္ထ အဘိယောဂတော ယုဉ္ဇနေန ဝသမတ္တနော အာယတ္တဘာဝံ တဒါ နေန္တီဝ ဝဟန္တိ မညေတိ။ ဧတ္ထ ဣဝ သဒ္ဒသုတိယာ ဥပမာသန္ဒေဟော န ကာတဗ္ဗော, သဝသာနယနမကုဗ္ဗန္တိယော မာရင်္ဂနာ ဝသံ နေန္တီဝါတိ ပရိကပ္ပီယန္တေ။ ဟောတိ စ–
‘‘ဝသံ နေန္တီဝ ဓီရ’’န္တိ၊ နယနေ နော’ပမာနတာ။
န ဟိ ကတ္တုကြိယာယ’တ္ထိ၊ ဥပမာနောပမေယျတာတိ။
ကြိယာပရိကပ္ပတ္တေပိ အယမုပမာဗ္ဘန္တရာ ပရိကပ္ပနာ, န ကေဝလကြိယာပရိကပ္ပနာ မာရင်္ဂနာနမစလောပဝေသနဿ ယောဂါဘိယောဂေန သာမျသန္ဒဿနတော, တထာဘူတာယ စောပဝေသနကြိယာယ ဓီရဿာပိ တာဒိသဿ ဘဂဝတော အဝသာနယနတ္တန္တိ ပရိကပ္ပနတောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆၄။)֍ * ၂၇၀။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဣစ္ဆာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဣစ္ဆာဘင်္ဂါတုရာ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ‘‘ပလောဘေဿာမာ’’တိ မာရင်္ဂနာ အတ္တနာယေဝ ကတာယ ဣစ္ဆာယ အနိဗ္ဗတ္တိယာ ပီဠိတာ, အတိနိစ္စလံ ဟုတွာ နာသိကဂ္ဂေ ပတိတဒိဋ္ဌေဟိ သမန္နာဂတာနညဝုတ္တိယာ ကြိယန္တရဝိရဟတော။ အာသီနာ ဈာယမာနာ နိသိန္နာ တာ အစ္ဆရာ ယောဂိနိသဒိသာ တဏှာအရတိရဂါသင်္ခါတာ မာရင်္ဂနာယော ဓီရံ သိင်္ဂါရာဓိပ္ပာယေန ကတာနေကလီလာဝိလာသေနာပိ အကမ္ပမာနံ တံ ဘဂဝန္တံ ယောဂါဘိယောဂတော မန္တဇပ္ပနသင်္ခါတယောဂေ ယုဉ္ဇနေန ဝသံ အတ္တနော ဝသံ တဒါ အတ္တနော ပရာဇိတကာလေ နေန္တီဝ ပါပေန္တိ မညေတိ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန မာရင်္ဂနာသင်္ခါတသဇီဝပဒတ္ထာနံ ဝိဇ္ဇမာနပ္ပကာရံ ဒဿိတံ။ ပုန အပရဒ္ဓေန တေသမေဝ အဝိဇ္ဇမာနယောဂါဘိယောဂေန ဝသီကရဏံ ကပ္ပိတံ။ မာရင်္ဂနာနံ နိစ္စလနိသဇ္ဇာယ ယောဂိနီနံ မန္တဇ္ဈယနသဒိသတ္တာ မာရင်္ဂနာနံ ယောဂိနီနံ ဥပမာနောပမေယျတ္တံ သာမတ္ထိယာ ဂမျတေတိ ဧသာ ဥပမာဗ္ဘန္တရပရိကပ္ပနာ နာမ။ ‘‘နေန္တိ ဣဝါ’’တိ ပယောဂေ ကတေပိ ကြိယာပရိကပ္ပနံ န ဟောတေဝ။ ဣစ္ဆာယ ဘင်္ဂေါတိ စ, တေန အာတုရာတိ စ, နိဂ္ဂတံ စလံ စလနံ အသ္မာ အာသနသ္မာတိ စ, အတိသယေန နိစ္စလန္တိ စ, ကြိယာဝိသေသနံ, ယောဂေ အဘိယောဂေါတိ စ ဝါကျံ။
‘‘နေန္တိ ဣဝါ’’တိ ဣဓ ဣဝသဒ္ဒသုတိယာ ဥပမာဇောတနတ္ထံ စေတိ သံသယော န ကာတဗ္ဗော, သာဓမ္မသင်္ခါတဂုဏဝိသေသဿ သမ္ဗန္ဓေ အသတိ ကြိယာမတ္တဿ ဥပမာဘာဝတော။ ဝုတ္တံ ဟိ–
‘‘ဝသံ နေန္တီဝ ဓီရ’’န္တိ၊ နယေန နော’ပမာနတာ။
န ဟိ ကတ္တုကြိယာယ’တ္ထိ၊ ဥပမာနောပမေယျတာတိ။
‘‘ဝသံ နေန္တီဝ ဓီရ’’န္တိ ဧတ္ထ နယနေ ဂမျမာနေ ပါပနေ ဥပမာနတာ ဥပမာနဘာဝေါ နတ္ထိ, ဟိ တထေဝ, ကတ္တုကြိယာယ ကတ္တုသမ္ဗန္ဓိယာ ကြိယာယ ဥပမာနောပမေယျတာ ဥပမာနဘာဝေါ ဥပမေယျဘာဝေါ နတ္ထီတိ အယံ ဟေတ္ထတ္ထော။
ကြိယာပရိကပ္ပနာ
ဂဇံ မာရော သမာရုဠှော၊ ယုဒ္ဓါယ’စ္စန္တ’မုန္နတံ။
မဂ္ဂ’မနွေသတိ နူန၊ ဇိနဘီတော ပလာယိတုံ။
֍ * ၂၇၁။ ‘‘ဂဇ’’မိစ္စာဒိ။ ယုဒ္ဓါယ အစ္စန္တမတိသယေန ဥန္နတမုစ္စံ ဂဇံ ဟတ္ထိံ သမာရုဠှော မာရော ဝသဝတ္တီ တံ ဇိနာတီတိ အတ္ထေန ဇိနတော ဘီတော ပလာယိတုံ ကိဉ္စိ နိလီယနဋ္ဌာနံ မဂ္ဂံ ပထံ အနွေသတိ နူန မညေ။ ဣတိ ကြိယာပရိကပ္ပနာ အာရောဟနကြိယာယ မဂ္ဂမနွေသနတ္ထန္တိ ပရိကပ္ပိတတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆၅။)֍ * ၂၇၁။ ‘‘ဂဇ’’မိစ္စာဒိ။ ယုဒ္ဓါယ ယုဒ္ဓတ္ထံ အစ္စန္တံ အတိသယေန ဥန္နတံ ဒိယဍ္ဎသတယောဇနာယာမာနုရူပဥစ္စဂုဏသမန္နာဂတံ ဂဇံ ဂိရိမေခလံ သမာရုဠှော မာရော ဇိနာ ဘီတော ပလာယိတုံ မဂ္ဂံ နိဗ္ဘယံ ပထံ အနွေသတိ နူန ဂဝေသတိ မညေ။ ယုဒ္ဓတ္ထံ ကုရုမာနော ဂဇာရောဟနံ မဂ္ဂါနွေသနတ္ထမိတိ ကဝိနာ ပရိကပ္ပိတတ္တာ ဧသာ ကြိယာပရိကပ္ပနာ နာမ။ အစ္စန္တမိတိ အသင်္ချ သသင်္ချဘာဝေပိ ပကရဏတော အာဓိက္ကေ ဧဝ ဝတ္တတိ။
ဂုဏပရိကပ္ပနာ
မုနိန္ဒ ပါဒဒွန္ဒေ တေ၊ စာရုရာဇီဝသုန္ဒရေ။
မညေ ပါပါဘိသမ္မဒ္ဒ-ဇာတသောဏေန သောဏိမာ။
֍ * ၂၇၂။ မုနိန္ဒ တေ စာရု စ တံ ရာဇီဝံ ပဒုမဉ္စ တမိဝ သုန္ဒရံ တသ္မိံတေ ပါဒဒွန္ဒေ သောဏိမာ လောဟိတတ္တဂုဏော, ဣတိ ယထာဝဋ္ဌိတာ အစေတနဿ လောဟိတတ္တလက္ခဏဿ ဝတ္ထုနော ဝုတ္တိ ဝုတ္တာ, သာယမညထာ ပရိကပ္ပီယတေ။ ပါပါနံ ကိလေသာရီနံ အဘိသမ္မဒ္ဒေန အတိသယံ သမ္ပိသနေန ဇာတံ သောဏံ ရုဓိရံ, တေန ဇာတောတိ မညေ။ ဣတိ ဂုဏပရိကပ္ပနာ ပါဒဒွန္ဒသန္နိဟိတလောဟိတတ္တဂုဏဿ ‘‘ပါပါ။ပေ.။ သောဏေနေ’’တိ ပရိကပ္ပိတတ္တာ။
֍ * ၂၇၂။ ‘‘မုနိန္ဒေ’’စ္စာဒိ။ ဟေ မုနိန္ဒ တေ တဝ စာရုရာဇီဝသုန္ဒရေ မနုညပဒုမသုန္ဒရေ ပါဒဒွန္ဒေ သောဏိမာ ရတ္တဝဏ္ဏံ ပါပါဘိသမ္မဒ္ဒဇာတသောဏေန မညေ သပရသန္တာနဂတပါပါနံ သမ္မဒ္ဒနေန ဇာတေန ရုဓိရေနာတိ မညေ။ သဗ္ဗညုနော ပါဒေ ဘဝန္တရသိဒ္ဓပုညကမ္မာနုဘာဝေန ဇာတရတ္တဝဏ္ဏံ ‘‘ပါပါဘိသမ္မဒ္ဒနေနာ’’တိ ပရိကပ္ပိတတ္တာ အယံ ဂုဏပရိကပ္ပနာ နာမ။ စာရု စ တံ ရာဇီဝဉ္စာတိ စ, ပါပါနံ အဘိသမ္မဒ္ဒေါတိ စ, တေန ဇာတဉ္စာတိ စ, တဉ္စ တံ သောဏဉ္စာတိ စ, သောဏဿ ဘာဝေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆၆။)မညေသင်္ကေ ဓုဝံ နူန-မိဝ’မိစ္စေဝမာဒိဟိ။
သာ’ယံ ဗျဉ္ဇီယတေ ကွာပိ၊ ကွာပိ ဝါကျေန ဂမျတေ။
֍ * ၂၇၃။ ဝေါဟာရတ္ထံ ပရိကပ္ပနာသူစကေ သဒ္ဒေ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မညေ’’ဣစ္စာဒိ။ ဣတိ ဧဝရူပေါ သဒ္ဒရာသိ အာဒိ ယေသံ ‘‘တက္ကေမိ, ပရိကပ္ပေမိ, စိန္တယာမိ, ယထေ’’တျေဝမာဒီနံ, တေဟိ သာယံ ပရိကပ္ပနာ ကွာပိ ယထာဝုတ္တေ ဗျဉ္ဇီယတေ ပကာသီယတေ, ကွာပိ ကတ္ထစိ ပန ဝါကျေန ဂမျတေ မညေဣစ္စာဒီနမဘာဝေပီတိ။
֍ * ၂၇၃။ ဝေါဟာရသုခတ္ထံ ပရိကပ္ပနာပကာသကေ သဒ္ဒေ ဒဿေတိ ‘‘မညေ’’စ္စာဒိနာ။ မညေ, သင်္ကေ, ဓုဝံ, နူန, ဣဝ, ဧဝမာဒီဟိ သဒ္ဒေဟိ သာယံ ပရိကပ္ပနာ ကွာပိ ဧတ္ထ ဝိယ ကတ္ထစိ ဗျဉ္ဇီယတေ ပကာသီယတေ, ကွာပိ ကတ္ထစိ ဝါကျေန ကြိယာကာရကသမ္ဗန္ဓသဟိတပဒသမုဒါယေန ဂမျတေ ဣဝါဒိသဒ္ဒယောဂါဘာဝေပိ ကေဝလံ ဝါကျသာမတ္ထိယေနေဝ ဉာယတေ။ ‘‘မညေ’’စ္စာဒိပဒပဉ္စကံဒွန္ဒသမာသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဣတိ ဧဝံ ပကာရော သဒ္ဒသမုဒါယော အာဒိ ယေသံ ‘‘တက္ကေမိ, ပရိကပ္ပေမိ, စိန္တယာမိ, ယထာ’’တိအာနီနန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
ဂမ္မပရိကပ္ပနာ
ဒယာသဉ္စာရသရသာ [ဒယာသဉ္ဇာတသရသာ (က.)]၊ ဒေဟာ နိက္ခန္တကန္တိယော။
ပီဏေန္တာ ဇိန တေ သာဓု-ဇနံ သရသတံ နယုံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆၇။)֍ * ၂၇၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဒယာ’’ဣစ္စာဒိ။ ရသော သိနေဟော, တေန သဟ ဝတ္တမာနော သရသော။ ဒေဟော။ ဒယာယ ကရုဏာယ သဉ္စာရော ဒုက္ခိတသတ္တဝိသယာ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိ, တေန သရသော, တတော။ ဇိန တေ ဒေဟာ သရီရတော နိက္ခန္တကန္တိယော သာဓုဇနံ ပီဏေန္တာ တပ္ပေန္တာ တမေဝ ဇနံ သရသတံ သပေမတံ နယုံ ပါပေသုံ, တာဒိသံ တထာဝိဓဒေဟနိက္ခန္တကန္တီ နံ သာဓုဇနံ ပီဏေန္တိ။ ဂမ္မမာနပရိကပ္ပနာယံ ယတော ကန္တိယော လဒ္ဓသရသသရီရသံသဂ္ဂါ သယမ္ပိ သရသာ ဣဝ အတ္တာနံ သေဝမာနမ္ပိ သာဓုဇနံ သရသတံ နေန္တီတိ ဂမျတေ။
֍ * ၂၇၄။ ဝါကျဂမ္မပရိကပ္ပနမုဒါဟရတိ ‘‘ဒယေ’’စ္စာဒိနာ။ ဟေ ဇိန တေ ဒယာသဉ္စာရသရသာ ဒုက္ခိတသတ္တဝိသယာယ ကရုဏာယ သဝိသယေ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိယာ သဉ္ဇာတသ္နေဟတော ဒေဟာ သရီရတော နိက္ခန္တကန္တိယော ဒသဒိသာသု နိဂ္ဂတာ နီလာဒိဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော သာဓုဇနံ ကတပုညံ ဥတ္တမဇနံ ပီဏေန္တာ သရသတံသသ္နေဟဘာဝံ ပေမသဟိတတ္တံ နယုံ တမေဝ သာဓုဇနံ ပါပေသုံ။ ‘‘သရသတံ နယု’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘သာဓုဇန’’န္တိ သုတသမ္ဗန္ဓေန ဉာယတိ။ ကရုဏာသိနေဟသောမ္မဒေဟသံသဂ္ဂတော ကန္တိယော သယမ္ပိ နိဿယဂုဏတော သောမ္မဘူတာ အတ္တာနံ ဝိသယံ ကတွာ ပဝတ္တဇနေပိ မုဒုံ ကရောန္တေဝါတိ ဣဝါဒီနံ အဘာဝေပိ ဝါကျဂမ္မပရိကပ္ပနာ။ ဧတ္ထ အစေတနာနံ ကန္တိဝတ္ထူနံ ဇနပသာဒသင်္ခါတဝတ္ထုဋ္ဌိတိ ‘‘ဒယာသဉ္စာရသရသာ ဣဝါ’’တိ ဧဝမာဒိအညပ္ပကာရေန ပရိကပ္ပိတော။ ဒယာယ သဉ္စာရော ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တီတိ စ, သဟ ရသေန သ္နေဟေန ဝတ္တမာနောတိ စ, ဒယာသဉ္စာရေန သရသောတိ စ, နိက္ခန္တာ စ တာ ကန္တိယော စေတိ စ, သာဓု စ သော ဇနော စေတိ စ, သရသဿ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။
အာရဘန္တဿ ယံ ကိဉ္စိ၊ ကတ္တုံ ပုညဝသာ ပုန။
သာဓနန္တရလာဘော ယော၊ တံ ဝဒန္တိ သမာဟိတံ။
֍ * ၂၇၅။ သမာဟိတံ သမာဟရတိ ‘‘အာရဘန္တဿိ’’စ္စာဒိနာ။ ယံ ကိဉ္စိ ကာရိယံ ကတ္တုံ သတ္တုဘင်္ဂါဒိကံ အာရဘန္တဿ သဇ္ဇီဘူတဿ ယဿ ကဿစိ ပုမုနော ပုညဝသာ ကုသလဗလေန ကာရဏေန ကုသလသာမတ္ထိယေန ပုန သာဓျတေ သာဓိယမနေနေတိ သာဓနံ, တတော တမေဝ ဝါ အန္တရမညံ, တဿ လာဘော, အညကာရဏလာဘောတိ အတ္ထော။ တံ သမာဟိတံ ဝဒန္တိ, သမာဓာနံ သမာဟိတံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆၈။)֍ * ၂၇၅။ ဣဒါနိ သမာဟိတာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘အာရဘ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယံ ကိဉ္စိ အမိတ္တဝိဇယာဒိကံ ကတ္တုံ အာရဘန္တဿ ယဿ ပုညဝသာ ကုသလဗလေန ပုန ယော သာဓနန္တရလာဘော တဿေဝ ကာရိယသိဒ္ဓိယာ ဥပကာရကဿ အညသာဓနဿ ယော လာဘော အတ္ထိ, တံ ကာရဏလာဘံ သမာဟိတံ ဝဒန္တိ တဿေဝ ကာရိယဿ သမာဓာနတ္တာ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ သမာဟိတံ ဣတိ ကဝိနော ကထေန္တိ။ သာဓျတေ သာဓိယမနေနေတိ စ, တဉ္စ တံ အန္တရမညဉ္စေတိ စ, တဿ လာဘောတိ စ, သမာဓာနမိတိ စ ဝါကျံ။
မာရာရိဘင်္ဂါဘိမုခ-မနသော တဿ သတ္ထုနော။
မဟာမဟီ မဟာရာဝံ၊ ရဝီ’ယ’မုပကာရိကာ။
֍ * ၂၇၆။ ဥဒါဟရတိ ‘‘မာရ’’ဣစ္စာဒိ။ မာရာရိနော မာရသတ္တုနော ဘင်္ဂေ အဘိဘဝေ အဘိမုခံ န ပရမ္မုခံ မနံ ယဿ တဿ သတ္ထုနော ဥပကာရိကာ အာရဒ္ဓမာရဘင်္ဂကြိယာနုဂ္ဂါဟိကာ မဟာမဟီ အယံ မဟာရာဝံ မာရာရိဒုဿဟံ မဟာနာဒံ ရဝီ အကာသိ။ ဣဓ မာရာရိဘဉ္ဇနံ ကာရိယမာရဒ္ဓံ, တဿ ပုညဝသေနေဝ မဟီရာဝေါ အပရံ သာဓနံ သမာပန္နန္တိ လက္ခဏံ ယောဇနီယံ။
֍ * ၂၇၆။ ‘‘မာရာရိ’’စ္စာဒိ။ မာရာရိဘင်္ဂါဘိမုခမနသော မာရသင်္ခါတဿ သတ္တုနော မဒ္ဒနေ အဘိမုခစိတ္တဿ တဿ သတ္ထုနော ဥပကာရိကာ အာရဒ္ဓမာရဝိဇယဿ ဥပတ္ထမ္ဘိကာ အယံ မဟာမဟီ မဟာရာဝံ မာရဿ ဟဒယဝတ္ထုံ မဒ္ဒန္တော [မဒ္ဒန္တီ (?)] ဝိယ သဟိတုမသက္ကုဏေယျံ မဟာနာဒံ ရဝီ အကာသိ။ ဧတ္ထ မာရဘင်္ဂဇနနံ သတ္ထူဟိ အာရဒ္ဓကာရိယံ, တဿေဝ သိဒ္ဓိယာ ဟေတုဘူတံ အညကာရဏံ နာမ မဟီရာဝေါ။ မာရော ဧဝ အရိ သတ္တူတိ စ, တဿ ဘင်္ဂေါတိ စ, တသ္မိံ အဘိမုခံ မနံ ယဿေတိ စ, မဟန္တီ စ သာ မဟီ စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၆၉။)အဝတွာ’ဘိမတံ တဿ၊ သိဒ္ဓိယာ ဒဿန’ညထာ။
ဝဒန္တိ တံ ပရိယာယ-ဝုတ္တီတိ သုစိဗုဒ္ဓယော။
֍ * ၂၇၇။ ပရိယာယဝုတ္တိံ ပဋိပါဒေတိ ‘‘အဝတွာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အဘိမတံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ ဓနဒါနာဒိလက္ခဏံ အဝတွာ အဉ္ဇသာ ဝါစကဗျာပါရေန အနာချာယ တဿာဘိမတဿတ္ထဿ သိဒ္ဓိယာ နိပ္ဖာဒနတ္ထံ အညထာ အညေန ပကာရေန တန္နိဗ္ဗတ္တိအနုဂုဏေန ယံ ဒဿနံ ဝစနံ, တံ သုစိဗုဒ္ဓယော ပရိယာယဝုတ္တီတိ ဝဒန္တိ။ ပရိယာယေန ဝစနံ ပရိယာယဝုတ္တီတိ။
֍ * ၂၇၇။ ဣဒါနိ ပရိယာယဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘အဝတွာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အဘိမတံ ဣဋ္ဌံ ဓနဒါနာဒိသရူပံ [ဓနဓညာဒိံ (သီဟဠဗျာချာယံ)] ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ အဝတွာ ဥဇုမကထေတွာ တဿ အဘိမတတ္ထဿ သိဒ္ဓိယာ နိပ္ဖတ္တိယာ အညထာ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထဿာနုရူပေနာညပ္ပကာရေန ဒဿနံ ယံ ကိဉ္စိ ဒဿနံ ကထနမတ္ထိ, သုစိဗုဒ္ဓယော ပရိယာယဝုတ္တီတိ တံ ဝဒန္တိ။ ပရိယာယေန ဝုတ္တိ ကထနမိတိ စ, သုစိ ဗုဒ္ဓိ ယေသမိတိ စ ဝါကျံ။
ဝိဝဋင်္ဂဏနိက္ခိတ္တံ၊ ဓန’မာရက္ခဝဇ္ဇိတံ။
ဓနကာမ ယထာကာမံ၊ တုဝံ ဂစ္ဆ ယဒိ’စ္ဆသိ။
֍ * ၂၇၈။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဝိဝဋင်္ဂဏေ’’စ္စာဒိ။ ဓနံ ဝိဝဋေ ကေနစိ အနာဝဋတ္တာ အင်္ဂဏေ ပကာသပ္ပဒေသေ နိက္ခိတ္တံ အထ စ ပန အာရက္ခဝဇ္ဇိတံ။ ဓနံ ကာမေတီတိ ဓနကာမာတိ အာမန္တနံ။ တုဝံ ယဒိ ဣစ္ဆသိ ဂန္တုံ ဓနံ ဝါ, ယထာကာမံ ဂစ္ဆေတိ ဓနာဝဟရဏမိစ္ဆိတမဉ္ဇသာ အဝတွာ တံသိဒ္ဓိယာ ဗျာဇေန ဝဒတိ။ ပရိယာယဝုတ္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇၀။)֍ * ၂၇၈။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဝိဝဋ’’မိစ္စာဒိနာ။ ဓနံ မုတ္တာမဏိအာဒိ ဝိဝဋင်္ဂဏနိက္ခိတ္တံ ပါကာရာဒိပရိက္ခေပရဟိတတ္တာ နိရာဝရဏဋ္ဌာနေ ယေန ကေနစိ ဌပိတံ အပိစ အာရက္ခဝဇ္ဇိတံ။ ဘော ဓနကာမ တုဝံ ယဒိစ္ဆသိ ဓနံ ဂမနံ ဝါ, ယထာကာမံ ဂစ္ဆာတိ စိတ္တေနိစ္ဆိတဓနာဝဟရဏဝိဓာနံ ‘‘ဓနမာဟရာ’’တိ ဥဇုမဝတွာ ဧဝံ ဗျာဇေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ပရိယာယဝုတ္တိ နာမ။ ဝိဝဋဉ္စ တံ အင်္ဂဏဉ္စေတိ စ, တသ္မိံ နိက္ခိတ္တန္တိ စ, အာရက္ခေန ဝဇ္ဇိတမိတိ စ, ဓနံ ကာမေတီတိ စ, ကာမံ တဏှံ တံသမ္ပယုတ္တံ ဝါ စိတ္တမနတိက္ကမ္မာတိ စ ဝါကျံ။
ထုတိံ ကရောတိ နိန္ဒန္တော၊ ဝိယ တံ ဗျာဇဝဏ္ဏနံ။
ဒေါသာဘာသာ ဂုဏာ ဧဝ၊ ယန္တိ သန္နိဓိ’မတြဟိ။
֍ * ၂၇၉။ ဗျာဇဝဏ္ဏနံ ဝဏ္ဏေတိ ‘‘ထုတိ’’မိစ္စာဒိနာ။ နိန္ဒန္တော ဝိယ ဒေါသံ နိဒဿေန္တော ဝိယ ထုတိံ ကရောတိ ဝဏ္ဏံ ဘာသတိ, တံ ဗျာဇထုတိလက္ခဏံ ဗျာဇဝဏ္ဏနံ နာမ။ ကထမေတ္ထ ဂုဏာ ပတီယန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒေါသိ’’စ္စာဒိ။ အတြ ဝုတ္တိဝိသေသေ ဒေါသာ ဝိယ အာဘာသန္တိ ပဋိဘန္တိ။ တာဒိသပဒါဒိနာ ဒေါသာဘာသာ ဂုဏာ ဧဝ ဣဒ္ဓိမန္တတာဒယော န ဒေါသောပိ ကောစိ သန္နိဓိမဝဋ္ဌာနံ ယန္တိ။ ဟီတိ အဝဓာရဏေ အတြ ဗျာဇဝဏ္ဏနမေဝိဒံ, န နိန္ဒကမိတိ။
֍ * ၂၇၉။ ဣဒါနိ ဗျာဇဝဏ္ဏနံ ဒဿေတိ ‘‘ထုတိ’’စ္စာဒိနာ။ နိန္ဒန္တော ဝိယ ဒေါသံ ဒဿေန္တော ဝိယ ထုတိံ ကရောတိ ဝဏ္ဏနံ ကရောတိ, တံ ဝဏ္ဏနာကရဏံ ဗျာဇဝဏ္ဏနံ နာမ ဟောတိ။ နိန္ဒာသဘာဝေန ပဝတ္တထုတိတ္တာ နိန္ဒာ ဧဝေတိ စေ? အတြ အသ္မိံ ဝုတ္တိဝိသေသေ ဒေါသာဘာသာ ဒေါသာ ဝိယ ပဋိဘာသမာနာ ဂုဏာ ဧဝ တာဒိသပဒပ္ပယောဂေန ဣဒ္ဓိမန္တတာဒယော ဂုဏာဝ သန္နိဓိံ ဂုဏသဘာဝါဝဋ္ဌာနံ ယန္တိ ပါပုဏန္တီတိ။ ဗျာဇေန ဝဏ္ဏနမိတိ စ, ဒေါသာ ဣဝ အာဘာသန္တိ ပဋိဘာသန္တီတိ စ ဝါကျံ။
သဉ္စာလေတု’မလံ တွံ’သိ၊ ဘုသံ ကုဝလယာ’ခိလံ။
ဝိသေသံ တာဝတာ နာထ၊ ဂုဏာနံ တေ ဝဒါမ ကိံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇၁။)֍ * ၂၈၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘သဉ္စာလေတု’’မိစ္စာဒိနာ။ နာထ တွံ အခိလံ ကုဝလယံ ဥပ္ပလံ ပထဝီဝလယဉ္စေတိ သိလိဋ္ဌံ သဉ္စာလေတုံ ဘမယိတုမိတော စိတော စ ဘုသမစ္စန္တံ အလံ သမတ္ထောပိ တာဝတာ တံမတ္တေန တေ ဂုဏာနံ ဝိသေသံ အတိသယလက္ခဏံ ကိံ ကေန ကာရဏေန ဝဒါမ။ ဣဟ ဥပ္ပလစာလနသာမတ္ထိယဝိဘာဝနဝသေန နိန္ဒတိ, တာဝ နိခိလဘူမဏ္ဍလသဉ္စာလာဝိကရဏတော ပရမာယ ထုတိယာ သံယောဇိတောယံ ဘဂဝါ မဟာနုဘာဝံ ဝိစိတဝါတိ ဘုဝနမဏ္ဍလသိခါမဏီတိ။ ဗျာဇဝဏ္ဏနမီဒိသမစ္စန္တံ ရမဏီယံ, တဒိဒဉ္စ သဗ္ဗထာ သိလေသမုပဇီဝတိ။
֍ * ၂၈၀။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘သဉ္စာလေတု’’မိစ္စာဒိနာ။ နာထ တွံ အခိလံ ကုဝလယံ နိဿေသံ နီလုပ္ပလဝနံ ပထဝီမဏ္ဍလံ ဝါ သဉ္စာလေတုံ ကမ္ပေတုံ ဘုသမတိသယေန အလံ သမတ္ထော, တာဝတာ တေ ဂုဏာနံ ဝိသေသမတိသယံ ကိံ ဝဒါမ ကထံ ဘဏာမာတိ။ ကုဝလယသဒ္ဒဿ ဥပ္ပလဝိသေသဝါစကတ္တာ ပဌမံ နိန္ဒာဝ, တဿေဝ သဒ္ဒဿ ပထဝီမဏ္ဍလဝါစကတ္တာ ‘‘ဣဒ္ဓိမတော တဝ ဣဒံ ကိံ ဝိသေသ’’န္တိ ဥတ္တမဂုဏဝဏ္ဏနာ ကတာ ဟောတိ။ ဤဒိသာ ဗျာဇဝဏ္ဏနာ ပသတ္ထာ, သာ စ သဗ္ဗထာ သိလေသံ နိဿာယ ပဝတ္တတီတိ။ ကုယာ ပထဝိယာ ဝလယံ မဏ္ဍလမိတိ သမာသော။
ဝိသေသိ’စ္ဆာယံ ဒဗ္ဗဿ၊ ကြိယာဇာတိဂုဏဿ စ။
ဝေကလ္လဒဿနံ ယတြ၊ ဝိသေသော နာမ’ယံ ဘဝေ။
֍ * ၂၈၁။ ဝိသေသဝုတ္တိံ ဝတ္တေတိ ‘‘ဝိသေသိစ္ဆာယ’’မိစ္စာဒိနာ။ ဝိသေသေ အတိသယေ ကိသ္မိဉ္စိပိ ကာရိယဝိသေသေ ဣစ္ဆာယံ ဒဗ္ဗာဒီနံ ယတြ ဝေကလ္လဿ အဘာဝဿ ဒဿနံ ဝစနံ, အယံ ဝိသေသော နာမ ဝိသေသဝုတ္တိ နာမ ဘဝေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇၂။)֍ * ၂၈၁။ ဣဒါနိ ဝိသေသာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိသေသိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိသေသိစ္ဆာယံ အတိသယေ ကာရိယဝိသေသေ ဣစ္ဆာယံ သတိ ဒဗ္ဗဿ စ ကြိယာဇာတိဂုဏဿ စ ယတြ ယသ္မိံ ဝုတ္တိဝိသေသေ ဝေကလ္လဒဿနံ အဘာဝကထနမတ္ထိ, အယံ ဝိသေသော နာမ ဘဝေ ဝိသေသဝုတ္တိ နာမ သိယာတိ။ ဝိကလဿ ဘာဝေါတိ စ, တဿ ဒဿနမိတိ စ ဝါကျံ။
န ရထာ န စ မာတင်္ဂါ၊ န ဟယာ န ပဒါတယော။
ဇိတော မာရာရိ မုနိနာ၊ သမ္ဘာရာဝဇ္ဇနေန ဟိ။
ဒဗ္ဗဝိသေသဝုတ္တိ။
֍ * ၂၈၂။ ဥဒါဟရတိ ‘‘န ရထာ’’ဣစ္စာဒိ။ သုဗောဓံ။ အတြ စ ဝိဇယောပကရဏစတုရင်္ဂါနီကလက္ခဏဒဗ္ဗာဘာဝေန သမတိံသပါရမိတာသင်္ခတသမ္ဘာရာဝဇ္ဇနဿေဝ မာရာရိဝိဇယလက္ခဏော ဝိသေသော ဝုတ္တော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇၃။)֍ * ၂၈၂။ ‘‘န ရထာ’’ဣစ္စာဒိ။ ရထာ တယော အန္တမသော သပရိဝါရာနံ တိဏ္ဏံ ရထာနံ အနီကဝေါဟာရတော တာဒိသာ တယော ရထာ စ နတ္ထိ။ မာတင်္ဂါ တယော ဝုတ္တနယေန အနီကသင်္ခါတာ တယော မာတင်္ဂါ စ နတ္ထိ။ န ဟယာ တယော တာဒိသာ အနီကသင်္ခါတာ တယော အဿာ စ နတ္ထိ။ ပဒါ န အန္တမသော သာယုဓာနံ စတုန္နံ ပုရိသာနံ အနီကဝေါဟာရတော တာဒိသာ စတ္တာရော ပုရိသာ ပဒါ စ နတ္ထိ။ တထာပိ မုနိနာ သမ္ဘာရာဝဇ္ဇနေန ဟိ သမတိံသပါရမိဓမ္မာနံ အာဘောဂကရဏေနေဝ မာရာရိ မာရပစ္စတ္တိကော ဇိတော အဘိဘဝိတော။ ဣဟ ဇယောပကရဏဘာဝေန ဌိတာနံ ရထာနီကာဒီနံ ဒဗ္ဗာနံ ဝေကလ္လံ ဒဿေတွာ သတ္တုဝိဇယသဘာဝါနံ သမ္ဘာရာနံ အာဝဇ္ဇနဝိသေသဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧသာ ဒဗ္ဗဝိသေသဝုတ္တိ နာမ။ ရထော နာမ စတုပုရိသပရိဝါရော, တာဒိသံ ရထတ္တယံ ရထာနီကံ နာမ။ ဟတ္ထီ ပန ဒွါဒသပုရိသပရိဝါရော ဟောတိ, တာဒိသံ ဟတ္ထိတ္တယံ ဟတ္ထာနီကံ နာမ။ အဿော တိပုရိသပရိဝါရော, တာဒိသံ ဟယတ္တယံ ဟယာနီကံ နာမ။ သာယုဓာ စတ္တာရော ပုရိသာ ပဒါနီကံ နာမ။ ဣဟ ရထာဒီသု ဌိတာ ဝိယ သီဃံ ပါဒဗလေန ဂန္တွာ ယုဇ္ဈမာနာ ပုရိသာ ပါဒေါပစာရေန ‘‘ပါဒါ’’တိ ဝုတ္တာ။ ရထာဒီနံ ပမာဏံ တယောတိ အနီကဋ္ဌာနေ ဒဿေတွာ ပုရိသပမာဏဿာဝုတ္တေပိ အန္တမသော စတ္တာရော ပုရိသာ အနီကံ နာမ ဟောန္တီတိ ပကရဏတော စတ္တာရောတိ ဉာယတိ။ နော စေ? သာဝုဓပုရိသဝါစကဿ ပဒါတိသဒ္ဒဿ ‘‘ပဒါတယော’’တိ ဗဟုဝစနေန ရူပသမ္ဘဝတော ‘‘ရထာ န, မာတင်္ဂါ န, ဟယာ န, ပဒါတယော န’’ ဣတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒဗ္ဗဝိသေသဝုတ္တိ ဒဗ္ဗေန ဒဗ္ဗပဋိသေဓနတော ဝိသေသကထနံ ဝိသေသဿ ဝုတ္တီတိ စ, ဒဗ္ဗေန ဒဗ္ဗပဋိသေဓေန ဝိသေသဝုတ္တီတိ စ ဝါကျံ။ ကြိယာဝိသေသဝုတျာဒိတ္တယမ္ပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
န ဗဒ္ဓါ ဘူကုဋိနေဝ၊ ဖုရိတော ဒသနစ္ဆဒေါ။
မာရာရိဘင်္ဂဉ္စာ’ကာသိ၊ မုနိဝီရော ဝရော သယံ။
ကြိယာဝိသေသဝုတ္တိ။
֍ * ၂၈၃။ ‘‘န ဗဒ္ဓါ’’ဣစ္စာဒိ။ ဘူကုဋိ ဘမုဘင်္ဂေါ ကောပဇနိတော န ဗဒ္ဓါ န ရစိတာ, ဒသနစ္ဆဒေါ စာဓရော နေဝ ဖုရိတော နေဝ ကမ္ပိတော ကောပေန။ တထာပိ စ ဝရော ဥတ္တမော မုနိဝီရော သယံ မာရာရိနော ဘင်္ဂံ ပရာဇယံ အကာသီတိ။ ဘူကုဋိဗန္ဓနာဒိကြိယာဝိဂမေန နိဗ္ဗိကာရဝိဇယလက္ခဏော ဝိသေသော ဒဿိတော။
֍ * ၂၈၃။ ‘‘န ဗဒ္ဓါ’’ဣစ္စာဒိ။ ဘူကုဋိ ကောပဝိကာရဘူတော ဘမုဘင်္ဂေါပိ န ဗဒ္ဓါ န ကတာ, ဒသနစ္ဆဒေါ ဒန္တာဝရဏော နေဝ ဖုရိတော န ကမ္ပာပိတော။ တထာပိ ဝရော ဥတ္တမော မုနိဝီရော မုနိဂုဏဝီရဂုဏယုတ္တော တထာဂတော သယံ မာရာရိဘင်္ဂဉ္စ အကာသီတိ။ ဧတ္ထ ဘမုဘင်္ဂရစနာဒိကံ ကြိယံ အကတွာ နိဗ္ဗိကာရဿ မာရဘင်္ဂသဘာဝဝိသေသဿ [နိဗ္ဗိကာရမာရဘင်္ဂဿ (က.)] ဝုတ္တတ္တာ ဧသာ ကြိယာဝိသေသဝုတ္တိ နာမ။ ဘူနံ ကုဋိ ဝင်္ကတာတိ စ, မာရော ဧဝ အရီတိ စ, တေသံ ဘင်္ဂေါတိ စ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇၄။)န ဒိသာသု ဗျတ္တာ [တတာ (သီ.)] ရံသိ၊
နာ’လောကော လောကပတ္ထဋော။
တထာပျ’န္ဓတမဟရံ၊
ပရံ သာဓုသုဘာသိတံ။
ဇာတိဝိသေသဝုတ္တိ။
֍ * ၂၈၄။ ‘‘နိ’’စ္စာဒိ။ ဒိသာသု ဒသသု ဗျတ္တာ ပတ္ထဋာ ရံသိ န ဘဝတိ။ လောကေ သကလသ္မိံ ပတ္ထဋော ဝိတ္ထတော အာလောကောန ဘဝတိ။ တထာပီတိ ဝိသေသနိစ္ဆာယံ, တဇ္ဇာတိကတ္တာဘာဝေပိ သာဓူနံ သုဘာသိတံ သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတံ ပရမစ္စန္တမေဝ အန္ဓတမံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဝေကလ္လတော ပညာစက္ခုဿ အန္ဓကာရံ မောဟန္ဓကာရံ ဟရတီတိ အန္ဓတမဟရန္တိ။ ရံသိယာ အန္ဓကာရာပဟာရသမတ္ထာယ နိဝတ္တိယာ ဝိသေသော သုဘာသိတဿ ဒဿိတော။
֍ * ၂၈၄။ ‘‘န ဒိသာသု’’ဣစ္စာဒိ။ ဒိသာသု ဗျတ္တာ ပတ္ထဋာ ရံသိပိ နတ္ထိ, လောကပတ္ထဋော အာလောကောပိ နတ္ထိ။ တထာပိ သာဓုသုဘာသိတံ သဒ္ဓမ္မော ပရမစ္စန္တံ အန္ဓတမဟရံ အတ္ထာနတ္ထတီရဏက္ခမဿ ပညာစက္ခုဿ အန္ဓကာရကမောဟတမံ ဟရံ ဟောတီတိ။ ဣဓ အန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသနေ သမတ္ထံ ရံသိဇာတျာဒိကံ ပဋိသေဓေတွာ သုဘာသိတဿ အန္ဓကာရာပဟရဏသင်္ခါတဿ ဝိသေသဿ ဝုတ္တတ္တာ အယံ ဇာတိဝိသေသဝုတ္တိ နာမ။ လောကေ ပတ္ထဋောတိ စ, အန္ဓေတီတိ အန္ဓော မောဟော, တမသဒိသတ္တာ အန္ဓောယေဝ တမောတိ စ, တံ ဟရတီတိ စ, သာဓူနံ သုဘာသိတမိတိ စ ဝါကျံ။
န ခရံ န ဟိ ဝါ ထဒ္ဓံ၊ မုနိန္ဒ ဝစနံ တဝ။
တထာပိ ဂါဠှံ ခနတိ၊ နိမ္မူလံ ဇနတာမဒံ။
ဂုဏဝိသေသဝုတ္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇၅။)֍ * ၂၈၅။ ‘‘န ခရ’’မိစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒ တဝ ဝစနံ န ခရံ န လူခံ, န ထဒ္ဓံ ဝါ ကဌိနဉ္စ န ဟိ။ တထာပိ တာဒိသခရတ္တာဒိဂုဏာဘာဝေပိ ဇနတာယ ဇနသမူဟဿ မဒံ ဂါဠှံ ဒဠှံ [တဏှံ (က.)] ကတွာ နိမ္မူလံ ခနတီတိ။ အယောသင်္ကုမှိ ပသိဒ္ဓခရတ္တာဒိဂုဏနိသေဓေန မုနိန္ဒဝစနဿ ဝိသေသော အာဝိကတော။
֍ * ၂၈၅။ ‘‘န ခရ’’မိစ္စာဒိ။ ဟေ မုနိန္ဒ တဝ ဝစနံ ခရံ ကက္ကသံ န ဟောတိ, ထဒ္ဓံ ဝါ န ဟောတိ။ တထာပိ ဇနတာမဒံ ဇနသမူဟဿ ဇာတျာဒိံ နိဿာယ ပဝတ္တံ ဂဗ္ဗံ ဂါဠှံ ဒဠှံ ကတွာ နိမ္မူလံ မူလမသေသေတွာ ခနတီတိ။ ခဏနက္ခမအယောသင်္ကုအာဒီသု လဗ္ဘမာနံ ခရတ္တာဒိဂုဏံ ပဋိသေဓေတွာ ဗုဒ္ဓဝစနဿ မဒခဏနသဘာဝသင်္ခါတဿ ဝိသေသဿ ဝုတ္တတ္တာ အယံ ဂုဏဝိသေသဝုတ္တိ နာမ ဟောတိ။ နတ္ထိ မူလမဿ ခဏနဿာတိ စ, ဇနာနံ သမူဟောတိ စ, တာယ မဒေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ဂါဠှံ နိမ္မူလ’’န္တိ ခဏနကြိယာယ ဝိသေသနတ္တာ ဂါဠှံ နိမ္မူလံ ခဏနံ ကရောတီတိ ယောဇနာ။
ဒဿီယတေ’တိဒိတ္တံ [။တိရိတ္တံ (က.)] တု၊
သူရဝီရတ္တနံ ယဟိံ။
ဝဒန္တိ ဝိညူ ဝစနံ၊
ရုဠှာဟင်္ကာရမီဒိသံ။
֍ * ၂၈၆။ ရုဠှာဟင်္ကာရံ ဝဒန္တိ။
֍ * ၂၈၆။ ဣဒါနိ ရုဠှာဟင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဒဿီယတေ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ သူရဝီရတ္တနံ သူရဘာဝဝီရဘာဝံ အတိဒိတ္တံ တု အတိသယေန ပန ဒိတ္တံ ယဟိံ ဝါကျေ ဒဿီယတေ, ဤဒိသံ ဝစနံ ဝိညူ ကဝယော ရုဠှာဟင်္ကာရမိတိ ဝဒန္တီတိ။ သူရော စ ဝီရော စာတိ စ, တေသံ ဘာဝေါတိ စ, ရုဠှော ဥဂ္ဂတော အဟင်္ကာရော ဧတ္ထ ဝုတ္တိဝိသေသေတိ စ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇၆။)ကိံ မေ ဗျာပါရဒဿနာ။
ပုတ္တာ မေ ပါဒသမ္ဘတ္တာ၊
သဇ္ဇာ သန္တေဝ တာဒိသေ။
֍ * ၂၈၇။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဒမေ’’ဣစ္စာဒိနာ။ နန္ဒောပနန္ဒဿ နာဂရာဇဿ အပ္ပမေယျမဟာနုဘာဝဿ ဒမေ ဒမနေ မေ မမ နိရဝဓိသရန္တိပ္ပမေယျပ္ပဘာဝါနုစရိတကိတ္တိနောပိ ပရဿ ဗျာပါရဒဿနာ ပယောဂပဋိပါဒနေန ကိံ ပယောဇနံ, န ကိမ္ပိ, ယတော မေ ပါဒသမ္ဘတ္တာ ပါဒါဝနတာ တာဒိသေ ကမ္မနိ သဇ္ဇာ ဗဒ္ဓကစ္ဆာ သန္တေဝ ဝိဇ္ဇန္တေဝ, တတောတိ ယောဇနီယံ။
֍ * ၂၈၇။ ‘‘ဒမေ’’စ္စာဒိ။ နန္ဒောပနန္ဒဿ နာဂရညော ဒမေ ဒမကရဏေ ဗျာပါရဒဿနာ ဘုဝနတ္တယေ ပဝတ္တမာနအာနုဘာဝေန စ သမ္ပဝတ္တိတကိတ္တိသမူဟေန စ သမန္နာဂတဿ မယှံ တာဒိသပယောဂဒဿနေန ကိံ ပယောဇနံ။ ယသ္မာ မေ ပါဒသမ္ဘတ္တာ မယှံ စရဏာဝနတာ တာဒိသေ ကိစ္စေ သဇ္ဇာ သန္နဒ္ဓါ ပုတ္တာ ဗဟဝေါ သန္တိ ဧဝ, တသ္မာတိ။ စေတောဝသိတာယ သူရဝီရဘာဝေါ ဣဟ အတိဒိတ္တော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဗျာပါရဿ ဒဿနမိတိ စ, ပါဒေသု သမ္ဘတ္တာတိ စ ဝါကျံ။
သိလေသော ဝစနာ’နေကာ-
ဘိဓေယျေ’ကပဒါယုတံ။
အဘိန္နပဒဝါကျာဒိ-
ဝသာ တေဓာ’ယ’မီရိတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇၇။)֍ * ၂၈၈။ သိလေသံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘သိလေသော’’ဣစ္စာဒိနာ။ အနေကံ ဘိန္နမဘိဓေယျတ္ထော ယဿာတျနေကာဘိဓေယျံ။ ဧကေန သမာနေန ပဒေန သရူပေန အာယုတမနွိတံ ယံ ဝစနံ ဝုတ္တီတိ အနုဝဒိတွာ သော သိလေသောတိ ဝိဓီယတေ, ယေန ကေနစိ ရူပေန ဥပမာနောပမေယျလက္ခဏတ္ထာနံ သိလေသနတော။ အယဉ္စေဝံလက္ခဏော သိလေသော တေဓာ ဤရိတော။ ကထံ? အဘိန္နပဒဝါကျာဒိဝသာ အဘိန္နမေကံ ပဒံ သျာဒျန္တတျာဒျန္တရူပံ ယတြ, တမေဝ ဝါကျံ ဝါကျလက္ခဏောပေတတ္တာ။ တံ အာဒိ ယေသံ, တေသံ ဝသာတိ အတ္ထော။
֍ * ၂၈၈။ ဣဒါနိ သိလေသာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘သိလေသော’’စ္စာဒိနာ။ အနေကာဘိဓေယျံ ဧကပဒါယုတံ ဥဘယတ္ထ သာဓာရဏတ္တာ တုလျေန သဒ္ဒရူပေန ယုတ္တံ ယံ ဝစနံ အတ္ထိ, သော သိလေသော နာမ။ သော ပန ယေန ကေနစိ သာဓမ္မရူပေန ဥပမာနောပမေယျဘူတာနမတ္ထာနံ သိလိဋ္ဌတ္တာ အညမညံ ဖုသိတွာ ဌိတတ္တာ သိလေသော နာမ။ အယံ ဝုတ္တလက္ခဏော သိလေသော အဘိန္နပဒဝါကျာဒိဝသာ အကတဝိကာရာနံ သျာဒျန္တတျာဒျန္တပဒသမန္နာဂတာနံ ဝါကျလက္ခဏောပေတဝါကျာနံ ပဘေဒေန တေဓာ ဤရိတောတိ။ အနေကမဘိဓေယျံ ယဿေတိ စ, ဧကဉ္စ တံ ပဒဉ္စေတိ စ, တေန အာယုတန္တိ စ, အဘိန္နာနိ ပဒါနိ ယသ္မိန္တိ စ, တဉ္စ တံ ဝါကျဉ္စာတိ စ, တံ အာဒိ ယေသံ အဘိန္နပဒဝါကျာနန္တိ စ, တေသံ ဝသော ဘေဒေါတိ စ ဝါကျံ။
အန္ဓန္တမဟရော ဟာရီ၊ သမာရုဠှော မဟောဒယံ။
ရာဇတေ ရံသိမာလီ’ယံ၊ ဘဂဝါ ဗောဓယံ ဇနေ။
အဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇၈။)֍ * ၂၈၉။ ဥဒါဟရတိ ‘‘အန္ဓန္တမိ’’စ္စာဒိ။ အယံ ဘဂဝါ သူရိယော မဟာမုနိ စ။ တတ္ထ သူရိယော တာဝ အန္ဓန္တမဟရော ပကတိယန္ဓကာရောပဟာရီ, မဟာမုနိ တု အန္ဓကာရမောဟတမာပဟာရီ။ ဟာရီ မနုညော သူရိယော မဟာမုနိ စ, သူရိယော မဟောဒယံ မဟန္တံ ဥဒယံ ပဗ္ဗတံ သမာရုဠှော, မဟာမုနိ တု မဟောဒယံ မဟန္တမဗ္ဘုဒယံ သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမရူပံ သမာရုဠှော ပတ္တော။ ရံသီနံ မာလာ, သာ အဿ အတ္ထီတိ ရံသိမာလီ, သူရိယော မဟာမုနိ စ။ ဇနေ ဗောဓယံ နိဒ္ဒါပဂမနေန ကိလေသနိဒ္ဒါပဂမနေန ဝါ ပဗောဓယန္တော ရာဇတေ ဒိဗ္ဗတီတိ။ အဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော ဘင်္ဂေန ဝိနာ ယထာဝဋ္ဌာနမုဘယတ္ထ ပဒယောဇနတော။
֍ * ၂၈၉။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘အန္ဓ’’မိစ္စာဒိနာ။ မဟောဒယံ မဟန္တံ ဥဒယံ ပဗ္ဗတံ, သဗ္ဗညုပဒဝိသင်္ခါတမဟာဘိဝုဒ္ဓိံ ဝါ သမာရုဠှော အာရုဠှော, သမ္ပတ္တော ဝါ, အန္ဓန္တမဟရော စက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ ပတ္ထဋပကတိဃနန္ဓကာရဿ, ဉာဏလောစနဿ အန္ဓကရဏတော အန္ဓကာရောတိ ဝုတ္တမောဟဿ ဝါ ဝိဒ္ဓံသကော, ဟာရီ တေနေဝ မနုညော ရံသိမာလီ အတ္တနော ရံသိမာလာယ သမန္နာဂတော ဇနေ ပကတိနိဒ္ဒါယ ကိလေသနိဒ္ဒါယ ဝါ သမန္နာဂတေ သတ္တေ ဗောဓယံ ဗောဓယန္တော အယံ ဘဂဝါ ဒိဝါကရော, ဆဟိ ဘဂဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓါ ဝါ ရာဇတေ ဒိဗ္ဗတီတိ။ ဒွီသု ပက္ခေသု ပဒါနံ သမာနဘာဝေန ဌိတတ္တာ အယံ အဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။ အန္ဓော စ သော တမော စေတိ စ, တံ ဟရတီတိ စ, မဟန္တော စ သော ဥဒယော ပဗ္ဗတော စာတိ စ, မဟန္တော စ သော ဥဒယော အဗ္ဘုဒယော အဘိဝုဒ္ဓိ စာတိ စ, ရံသီနံ မာလာတိ စ, သာ အဿ အတ္ထီတိ စ, ဘဂေါ သိရီ အဿ သူရိယဿ အတ္ထီတိ စ, ဘဂေါ သိရီကာမပယတနာဒိပ္ပကာရော အဿ သတ္ထုနော အတ္ထီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ အဘိန္နပဒဝါကျသင်္ခါတော သိလေသော။ အပရောပိ အတ္ထော ဧတ္ထ သိလိဿတီတိ သိလေသော။ ‘‘ဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော’’တိအာဒိကမ္ပိ ဣမိနာ နယေန ဉာတဗ္ဗံ။
သာရဒါမလကာဘာသော၊ သမာနီတပရိက္ခယော။
ကုမုဒါကရသမ္ဗောဓော၊ ပီဏေတိ ဇနတံ သုဓီ။
ဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၇၉။)֍ * ၂၉၀။ ‘‘သာရဒေ’’စ္စာဒိ။ သုဓာ အဿ အတ္ထီတိ သုဓီ, စန္ဒော။ သောဘနာ သဗ္ဗညုတညာဏရူပံ ဗုဒ္ဓိ အဿ အတ္ထီတိ သုဓီ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ သာရဒေါ သရဒကာလေ သမ္ဘူတော အမလကော နိမ္မလော အာဘာ သောဘာ ယဿ သော, စန္ဒော။ ပရေသံ နိဗ္ဗာနသာရံ ဒဒါတီတိ သာရဒေါ, အမလကော အာဘာသော, အမလကဿ ဟတ္ထာမလကဿေဝ ဝါ အာဘာသော အသေသဉေယျာဝဗောဓော ယဿ သော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ သံ သမ္မာ ကမေနာနီယမာနတ္တာ အာနီတော ပရိက္ခယော ကဏှပက္ခော ယေန သော, စန္ဒော။ သမံ ဝူပသမံ အာနီတော ပရိက္ခယော ဟာနိ ကိလေသသတ္တုကတော အဓိဂတက္ခယတ္တာ ယေနသော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ကုမုဒါကရဿ ကုမုဒဿ ရံသိယာ သမ္ဗောဓိ ဝိကာသော ယဿ [ရံသိယော သမ္ဗောဓိ ဝိကာသ’ဿ (က.)] သော, စန္ဒော။ ကုယာ ပထဝိယာ မုဒံ ပီတိံ ကရောတီတိ ကုမုဒါကရော, သမ္ဗောဓော စတုသစ္စာဝဗောဓော ယဿ သော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ, ဇနတံ ဇနသမူဟံ ပီဏေတီတိ။ အယံ ဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ပဒါနံ ဘိန္နတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈၀။)֍ * ၂၉၀။ ‘‘သာရ’’ဣစ္စာဒိ။ သာရဒေါ သရဒကာလေ သမ္ဘူတော, ဝေနေယျာနံ နိဗ္ဗာနသာရဒါယကော ဝါ, အမလကာဘာသော နိမ္မလသောဘော, နိမ္မလကေတုမာလာသမန္နာဂတတ္တာ တာဒိသမတ္ထကသောဘော ဝါ, အထ ဝါ သာရဒါမလကာဘာသော သရဒကာလေ သဉ္ဇာတနိမ္မလသောဘော, ဝေနေယျာနံ နိဗ္ဗာနသာရဒါယကနိမ္မလသောဘော ဝါ, အထ ဝါ သာရဒအာမလကအာဘာသော နိဗ္ဗာနသာရဒါယကဟတ္ထာမလကသဒိသဉေယျာဝဗောဓော။ သမာနီတပရိက္ခယော ကဏှပက္ခေ သုဋ္ဌု ကမေန အာနီတော ပရိက္ခယော ပရိပုဏ္ဏော ဝါ စန္ဒော, သမသင်္ခတသန္တိံ အာနီတကိလေသပရိဟာနိသင်္ခါတပရိက္ခယော ဝါ။ ကုမုဒါကရသမ္ဗောဓော ကုမုဒဝိကာသနေန သမန္နာဂတော, ကုသင်္ခါတပထဝီနိဿိတာနံ ဇနာနံ ပီတိဇနနစတုသစ္စာဝဗောဓေန သမန္နာဂတော ဝါ။ သုဓီ သုဓာသင်္ခါတအမတဝန္တတာယ တန္နာမကော စန္ဒော, သုန္ဒရပညဝန္တတာယ တန္နာမကော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝါ။ ဇနတံ ဇနသမူဟံ ပီဏေတီတိ။ ဥဘယပက္ခေသု ပဒံ ဘိန္ဒိတွာ အတ္ထဿ ယောဇနတော အယံ ဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။ သရဒေ ဘဝေါ သာရဒေါ, စန္ဒော။ သာရံ ဒဒါတီတိ သာရဒေါ, ဘဂဝါ။ ‘‘သာရဒေါ’’တိ ဣဒံ ‘‘အာဘာသော’’တိ ပဒဿ ဝိသေသနံ ဟောတိ။ အမလကောနိမ္မလော အာဘာသော အဿ စန္ဒဿာတိ စ, ကမှိ မတ္ထကေ အာဘာသောတိ စ, အမလော ကာဘာသော အဿ သတ္ထုနောတိ စ, သာရဒေါ အမလကော အာဘာသော ယဿ စန္ဒဿ ဘဂဝတော ဝါတိ စ, သာရဒေါ အာမလကဿ ဝိယ အာဘာသော ဉေယျာဝဗောဓော အဿ ဘဂဝတောတိ စ, သံ သမ္မာ အာနီတော ပရိက္ခယော ကလာဟာနိ အနေနေတိ စ, သမံ ဝူပသမံ အာနီတော ပရိက္ခယော ဟာနိ ကိလေသသတ္တုတော ယေနေတိ စ, ကုမုဒါနံ အာကရောတိ စ, တေသံ သမ္ဗောဓော ဝိကာသော ယဿေတိ စ, မုဒံ ပီတိံ ကရောတီတိ မုဒါကရော။ ကုယာ ပထဝိယာ မုဒါကရောတိ စ, သော သမ္ဗောဓော စတုသစ္စာဝဗောဓော ယဿေတိ စ, သုဓာ အမတံ အဿ စန္ဒဿ အတ္ထီတိ စ, သု သောဘနာ ဓီ ဗုဒ္ဓိ အဿ သမ္ဗုဒ္ဓဿာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
သမာဟိတတ္တဝိနယော၊ အဟီနမဒမဒ္ဒနော။
သုဂတော ဝိသဒံ ပါတု၊ ပါဏိနံ သော ဝိနာယကော။
ဘိန္နာဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈၁။)֍ * ၂၉၁။ ‘‘သမာဟိတေ’’စ္စာဒိ။ သံ သမ္မာ အာဟိတော ပတိဋ္ဌာပိတော အတ္တဿ ဝိနယော ဝိနယနံ သဗ္ဗတ္ထ သဝိသယေ အပ္ပဋိဟတစာရဝသေန ယဿ သော, ဂရုဠော။ ဝိနယနံ ပဝိဝိတ္တကာယစိတ္တပ္ပဝတ္တိဝသေန ဒမနံ ယဿ သော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ဣတိ အဘိန္နပဒံ။ အဟီနံ သပ္ပာနံ ဣနာ နာယကာ, တေသံ မဒံ မဒ္ဒတီတိ အဟီနမဒမဒ္ဒနော, ဂရုဠော။ အဟီနာနမုတ္တမပုရိသာနမ္ပိ မဟာဗြဟ္မာဒီနံ မဒံ မဒ္ဒတီတိ အဟီနမဒမဒ္ဒနော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ သုန္ဒရံ ဂတံ ဂမနံ သမုဒ္ဒံ ဘိန္ဒိတွာ ဇလသင်္ဂမတော ပဌမမေဝဥဂ္ဂမနသာမတ္ထိယယောဂတော ယဿ သော, ဂရုဠော။ သုန္ဒရံ ဂမနမဿ နာဂဝိက္ကန္တစာရတ္တာ သုဂတော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ အဘိန္နပဒံ။ သော ဝီနံ ပက္ခီနံ နာယကော, ဂရုဠော။ ဝိသံ ဒဒါတီတိ ဝိသဒံ ပါဏိနံ နာဂလောကံ ပါတု အဟိံသနဝသေန ပါလယတု, သော ဝိနေတိ ဝေနေယျေတိ ဝိနာယကော, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ပါဏိနံ သကလသတ္တလောကံ ဝိသဒံ အသလ္လီနံ ပါတု။ ဘိန္နာဘိန္နပဒဝါကျသိလေသောယံ ဝုတ္တနယေန ပဒါနံ [ပန (က.)] ဥဘယမိဿတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈၂။)֍ * ၂၉၁။ ‘‘သမာဟိတေ’’စ္စာဒိ။ သမာဟိတတ္တဝိနယော သမ္မာ အာဟိတာယ ဌပိတာယ သရီရဿ သဝိသယေ ဂတိယာ သမန္နာဂတော, သမ္မာ အာဟိတေန ဌပိတေန စိတ္တဒမနေန သမန္နာဂတော ဝါ, အဟီနမဒမဒ္ဒနော နာဂရာဇူနံ မဒမဒ္ဒနော, အဟီနာနံ ဥတ္တမာနံ ဗကဗြဟ္မာဒီနမ္ပိ မဒမဒ္ဒနော ဝါ, သုဂတော ပက္ခဝါတဝေဂေန သမုဒ္ဒဇလံ ဒွိဓာ ကတွာ တသ္မိံ ဇလေ အနေကီဘူတေယေဝ နာဂဘဝနံ ဂန္တွာ နာဂေ ဂဟေတွာ ဂမနေ သမတ္ထတ္တာ သုန္ဒရဂမနော, သမန္တဘဒ္ဒကအနေကပ္ပကာရဂမနော ဝါ, ဝိနာယကော ပက္ခီနံ နာယကော သော ဂရုဠရာဇာ ဝိသဒံ ဃောရဝိသတ္တာ ဝိသဒါယကံ ပါဏိနံ နာဂလောကံ ပါတု အဟိံသနဝသေန ပါလေတု။ နော စေ, ဝိနာယကော ဝေနေယျေ ဝိနေန္တော သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပါဏိနံ သကလသတ္တလောကံ ဝိသဒံ ဝိသာရဒံ ကတွာ ပါတု အဟိတာပနယနဟိတောပနယနေန ရက္ခတူတိ။ ဥဘယပက္ခေသု ‘‘အဟီနမဒမဒ္ဒနော’’ဣစ္စာဒိကေဟိ ဘိန္နေဟိ စ ‘‘သမာဟိတတ္တဝိနယော’’ဣစ္စာဒိကေဟိ အဘိန္နေဟိ စ ပဒေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ အယံ ဘိန္နာဘိန္နပဒဝါကျသိလေသော။ အတ္တဿ ဝိနယောတိ စ, သမာဟိတော အတ္တဝိနယော ယဿ ဂရုဠဿ တထာဂတဿ ဝါတိ စ, အဟီနံ ဣနာ နာယကာတိ စ, အဟီနာနံ နာဂရာဇူနံ မဒေါတိ စ, ဟီနေဟိ အညေ အဟီနာ ဥတ္တမာ, တေသံ မဒေါတိ စ, တံ မဒ္ဒတီတိ စ, ဝီနံ ပက္ခီနံ နာယကောတိ စ, ဝေနေယျဇနေ ဝိနေတီတိ စ ဝါကျံ။ ဒုတိယပက္ခေ ‘‘ဝိသဒ’’န္တိ ကြိယာဝိသေသနံ။
ဝိရုဒ္ဓါဝိရုဒ္ဓါဘိန္န-ကမ္မာ နိယမဝါ ပရော။
နိယမက္ခေပဝစနော၊ အဝိရောဓိ ဝိရောဓျ’ပိ။
ဩစိတျသမ္ပောသကာဒိ၊ သိလေသော ပဒဇာဒိ’တိ [ပဒဇာတိပိ (က.)] ။
ဧသံ နိဒဿနေသွေဝ၊ ရူပ’မာဝိဘဝိဿတိ။
၂၉၂-၃။ သိလေသဘေဒမညထာပိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိရုဒ္ဓ’’ဣစ္စာဒိ။ ဝိရုဒ္ဓါနိ စာဝိရုဒ္ဓါနိ စ အညမဘိန္နဉ္စ, တာနိယေဝ ကမ္မာနိ ကြိယာနိ ယေသံ, တေ တယော သိလေသာ။ နိယမော’ဝဓာရဏမသ္မိံ အတ္ထီတိ နိယမဝါ, ပရော အညော သိလေသောပိ။ နိယမဿ အက္ခေပေါ နိသေဓနံ ယဿ, တံ ဝစနမဘိဓာနံ ယဿ, တာဒိသောပိ။ နာဿ ဝိရောဓော အတ္ထီတျဝိရောဓိ, သောပိ။ ဝိရောဓော အသင်္ဂတိ ဧတ္ထ ဝိဇ္ဇတီတိ ဝိရောဓိ, သောပိ။ ဩစိတျံ သမ္ပောသေတီတိ ဩစိတျသမ္ပောသကော, သော အာဒိ ယဿ အလင်္ကာရန္တရဂေါစရဿ သိလေသဿ, သော ပဒတော ဇာတာဒိသိလေသောပိ။ ဣတိတေ ပရေပိ သိလေသဘေဒါ သန္တိ။ ဧသံ ယထာဝုတ္တာနံ နိဒဿနေသု ပယောဂေသွေဝ ရူပံ သဘာဝေါ လက္ခဏံ အာဝိဘဝိဿတီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈၃။)၂၉၂-၃။ အဝုတ္တသိလေသဝိသေသေ ဒဿေတုံ ဥဒ္ဒိသတိ ‘‘ဝိရုဒ္ဓါ’’ဣစ္စာဒိ။ ဝိရုဒ္ဓါဝိရုဒ္ဓါဘိန္နကမ္မာ အပိ ဥဘယတ္ထဿ ဝိရုဒ္ဓေန စ အဝိရုဒ္ဓေန စ အဘိန္နေန စ ကမ္မေန သမနွိတာ တယော သိလေသာ စ, ပရော အညော နိယမဝါပိ အဝဓာရဏေန ယုတ္တသိလေသော စ, နိယမက္ခေပဝစနောပိ အဝဓာရဏဿ ပဋိသေဓပကာသကာဘိဓာနသိလေသော စ, အဝိရောဓိပိ ဥဘယပက္ခာဝိရောဓိသိလေသော စ, ဝိရောဓိအပိ ဥဘယတ္ထဿ ဝိရောဓိသိလေသော စ, ပဒဇာဒိ ပဒေန ဇာတော ဝါကျေန ဇာတော ဩစိတျသမ္ပောသကာဒိသိလေသောပီတိ ဧသံ သိလေသာနံ နိဒဿနေသွေဝ နိဒဿနသင်္ခတဥဒါဟရဏေသွေဝ ရူပံ သရူပံ တေသံ လက္ခဏံ ဝါ အာဝိဘဝိဿတိ, နိဒဿိယမာနဥဒါဟရဏေနေဝ လက္ခဏဿ ဂမ္မမာနတ္တာ ဝိသုံ န ကထေဿာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိရုဒ္ဓါနိ စ အဝိရုဒ္ဓါနိ စ အဘိန္နဉ္စေတိ စ, တမေဝ ကမ္မံ ကြိယာ ယေသံ သိလေသာနမိတိ စ, နိယမော အဝဓာရဏံ အသ္မိံ အတ္ထီတိ စ, နိယမဿ အက္ခေပေါ ပဋိသေဓော အဿ အတ္ထီတိ စ, တံ ဝစနံ အဘိဓာနံ ယဿ သိလေသဿာတိ စ, နာဿ ဝိရောဓော အတ္ထီတိ စ, ဩစိတျံ သမ္ပောသေတီတိ စ, သော အာဒိ ယဿ ဥပမာသိလေသာဒိနောတိ စ, ပဒတော ဇာတောတိ စ, သော အာဒိ ယဿ ဝါကျဿာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသ
သဝသေ ဝတ္တယံ လောကံ၊ အခိလံ ကလ္လဝိဂ္ဂဟော [ကလဝိဂ္ဂဟော (သီ.)] ။
ပရာဘဝတိ မာရာရိ၊ ဓမ္မရာဇာ ဝိဇမ္ဘတေ။
֍ * ၂၉၄။ တတော ကမေန တေဒဿီယန္တိ ‘‘သဝသေ’’ဣစ္စာဒိ။ အခိလံ လောကံ သဝသေ ဝတ္တယံ မာရာရိ ဓမ္မရာဇာ စ, ကလ္လော မနုညော ဝိဂ္ဂဟော ကလဟော ယဿ မာရာရိနော, ဝိဂ္ဂဟော သရီရသမ္ပဒါ ယဿ ဓမ္မရာဇဿ, တေသု မာရာရိ ပရာဘဝတိ ပရာဘဝမပေတိ ဗောဓိယံ ပဋိလဒ္ဓပရာဇယဝသေန, ဓမ္မရာဇာ သမန္တဘဒ္ဒေါ တု ဝိဇမ္ဘတေ လောကတ္တယဗျာပိသမုလ္လပိတဝိဇယဒ္ဓနိပဝတ္တိဝသေန သမံ ဘဝတီတိ အယံ ဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသော ပရာဘဝဝိဇမ္ဘနာနမညောညဝိရောဓတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈၄။)֍ * ၂၉၄။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ဥဒါဟရတိ ‘‘သဝသေ’’ဣစ္စာဒိ။ အခိလံ လောကံ သဝသေ ဝတ္တယံ အနတ္ထေ ယုဉ္ဇနတော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တယန္တော, နော စေ, သကလလောကံ ဟိတေ ယုဉ္ဇနတော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တယန္တော ကလ္လဝိဂ္ဂဟော မနုညကလဟော, နော စေ, မနုညသရီရသမ္ပတ္တိယုတ္တော မာရာရိ ပရာဘဝတိ ဗောဓိမူလေ လဒ္ဓပရာဇယဝသေန ပရာဘဝံ ပါပုဏာတိ, ဓမ္မရာဇာ တထာဂတော ပန ဝိဇမ္ဘတေ လောကတ္တယေ ပတ္ထဋဇယဃောသဝသေန ဝိဇမ္ဘတီတိ။ ပရာဘဝနဝိဇမ္ဘနကြိယာနံ အညမညဝိရုဒ္ဓတ္တာ အယံ ဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသော နာမ။ သဿ အတ္တနော ဝသော ဣဿရိယမိတိ စ, ကလ္လော မနုညော ဝိဂ္ဂဟော ဝိဝါဒေါ ဒေဟော ဝါ ယဿေတိ စ ဝါကျံ။
အဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသ
သဘာဝမဓုရံ ပုည-ဝိသေသောဒယသမ္ဘဝံ။
သုဏန္တိ ဝါစံ မုနိနော၊ ဇနာ ပဿန္တိ စာ’မတံ။
֍ * ၂၉၅။ ‘‘သဘာဝေ’’စ္စာဒိ။ သဘာဝေနေဝ မဓုရာ ပိယာ ဝါစာ, မဓုရံ အမတံ, ပုညဝိသေသဿ ဥဒယော အဘိဝဍ္ဎိ, တေန သမ္ဘဝေါ, ယဿ ဝါ တံ, မုနိနော ဝါစံ သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတံ ဇနာ သုဏန္တိ, တဿယံ အမတဉ္စ [တဿ စ နိဿယံ အမတန္တိ (က.)] ပဿန္တီတိ အယမဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသော သဝနဒဿနာနံ အဝိရုဒ္ဓတ္တာတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈၅။)֍ * ၂၉၅။ ‘‘သဘာဝ’’မိစ္စာဒိ။ သဘာဝမဓုရံ ‘‘ဝါစာမဓုရံ ကရိဿာမီ’’တိ ကတ္တဗ္ဗပယောဂံ ဝိနာပိ မဓုရတ္တာ ပကတိမဓုရံ, နော စေ, ကေနစိ ပစ္စယေန အနုပ္ပန္နတ္တာ သင်္ခရဝိသေသံ ဝိနာပိ ပကတိပဏီတံ, ပုညဝိသေသောဒယသမ္ဘဝံ ပုညဝိသေသဒေသကဿ မုနိနော ကဿစိ ကုသလဝိသေသဿ အဘိဝုဒ္ဓိယာ သမ္ဘူတံ, နော စေ, ဝေနေယျဇနာနံ နိဗ္ဗာနာဓိပ္ပာယေန ကတကုသလဝိသေသဿ အဘိဝုဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏတ္တေန ပဋိလဒ္ဓံ မုနိနော ဝါစံ သဒ္ဓမ္မသင်္ခါတံ သုဏန္တိ, အမတံ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဇနာ ဝေနေယျဇနာ ပဿန္တီတိ။ သဝနဒဿနကြိယာနံ အညမညာဝိရုဒ္ဓတ္တာ အယံ အဝိရုဒ္ဓကမ္မသိလေသော။ သဿ အတ္တနော ဘာဝေါတိ စ, တေန မဓုရာ, မဓုရမိတိ စ, ပုညမေဝ ဝိသေသောတိ စ, တဿောဒယောတိ စ, တေန သမ္ဘဝေါ ယဿေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အဘိန္နကမ္မသိလေသ
အန္ဓကာရာပဟာရာယ၊
သဘာဝမဓုရာယ စ။
မနော ပီဏေတိ [ဓိနောတိ (သီ. အဘိနဝဋီကာ စ)] ဇန္တူနံ၊
ဇိနော ဝါစာယ ဘာယ စ။
֍ * ၂၉၆။ ‘‘အန္ဓကာရေ’’စ္စာဒိ။ အန္ဓကာရံ မောဟသင်္ခါတံ ပကတိအန္ဓကာရံ ဝါ အပဟရတီတိ အန္ဓကာရာပဟာရာ, ဝါစာ, ဘာ စ။ တာယ သဘာဝဘာသာယ, သောဘာယ စ ဇိနော ဇန္တူနံ မနော စိတ္တံ ပီဏေတီတိ အယမဘိန္နကမ္မသိလေသော ပီဏနလက္ခဏာယေကာယ ကြိယာယ ဝါစာယ ဘာယ စ သမ္ပန္နောတိ။
֍ * ၂၉၆။ ‘‘အန္ဓကာရာ’’ဣစ္စာဒိ။ အန္ဓကာရာပဟာရာယ မောဟန္ဓကာရံ ပကတိအန္ဓကာရံ ဝါ အပဟရဏာယ သဘာဝမဓုရာယ စ သဘာဝတော ကဏ္ဏသုခါယ, သဘာဝတော နေတ္တာဘိရာမာယ ဝါစာယ ဘာယ သရီရကန္တိယာ စ ဇိနော ဇန္တူနံ မနော စိတ္တံ ဓိနောတိ ပီဏေတီတိ။ ပီဏယနသဘာဝါယ ဧကာယ ကြိယာယ သဒ္ဓိံ ကရဏဘူတာနံ ဒွိန္နံ ဝါစာဘာနံ ယောဇိတတ္တာ အယံ အဘိန္နကမ္မသိလေသော။ အန္ဓကာရ’မပဟရတီတိ စ, သဘာဝေန မဓုရာတိ စ ဝါကျံ။
နိယမဝန္တသိလေသ
ကေသက္ခီနံဝ ကဏှတ္တံ၊ သမူနံယေဝ ဝင်္ကတာ။
ပါဏိပါဒါဓရာနံဝ၊ မုနိန္ဒဿာ’တိရတ္တတာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈၆။)֍ * ၂၉၇။ ‘‘ကေသိ’’စ္စာဒိ။ ကဏှတ္တံ ကေသက္ခီနံယေဝ, န မနသိ, ကဏှတ္တဂုဏော ပါပတ္တဉ္စ သိလိဋ္ဌံ။ ဝင်္ကတာ ဘမူနံယေဝ, န အဇ္ဈာသယေ, ဝင်္ကတာနတတ္တံ သဌတ္တဉ္စ သိလိဋ္ဌံ။ အတိရတ္တတာ ပါဏိပါဒါဓရာနံယေဝ, န စိတ္တေ, အတိရတ္တတာဂုဏော ရာဂေါ စ သိလိဿတေ။ ‘‘မုနိန္ဒဿာ’’တိ ‘‘ကဏှတ္တ’’န္တိအာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ နိယမဝါ သိလေသော ကေသက္ခီနံဝါတိ အဝဓာရဏပ္ပယောဂါတိ။
֍ * ၂၉၇။ ‘‘ကေသက္ခီန’’မိစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒဿ ကဏှတ္တံ ကေသက္ခီနံ ဧဝ ဟောတိ, ကဏှတ္တသင်္ခတမကုသလံ န စိတ္တေ။ ဝင်္ကတာ ဘမူနံယေဝ, နဇ္ဈာသယေ။ အတိရတ္တတာ ပါဏိပါဒါဓရာနံ ဧဝ, န ကေသုစိ ဝတ္ထူသူတိ။ ‘‘ကေသက္ခီနံဝါ’’တိအာဒီသု နိယမသင်္ခါတအဝဓာရဏပဒဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ကဏှဘာဝေန သဒ္ဓိံ ပါပတ္တဿ စ, ဝင်္ကဂုဏေန သဒ္ဓိံ သာဌေယျဿ စ, ရတ္တဂုဏေန သဒ္ဓိံ ရာဂဿ စ သိလိဋ္ဌတ္တာ အယံ နိယမဝန္တသိလေသော နာမ။ ကေသာနိ စ အက္ခီနိ စေတိ စ, ကဏှဿ ဘာဝေါတိ စ, ဝင်္ကဿ ဘာဝေါတိ စ, ပါဏယော စ ပါဒါနိ စ အဓရာနိ စာတိ စ, အတိရတ္တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
နိယမက္ခေပသိလေသ
ပါဏိပါဒါဓရေသွေဝ၊ သာရာဂေါ တဝ ဒိဿတိ။
ဒိဿတေ သော’ယ’မထ ဝါ၊ နာထ သာဓုဂုဏေသွပိ။
֍ * ၂၉၈။ ‘‘ပါဏိ’’စ္စာဒိ။ နာထ တဝ ပါဏိပါဒါဓရေသွေဝ သာရာဂေါ သောဘနော ရတ္တဝဏ္ဏော ဒိဿတိ, န စိတ္တေ, သာရာဂေါ ရတ္တဝဏ္ဏော ဆန္ဒရာဂေါ စာတိ သိလိဋ္ဌံ။ အယံ နိယမော အက္ခိပျတေ။ အထ ဝါ ကထံ နိယမျတေ, ယတော သော အယံ သာရာဂေါ သာဓူနံ ဂုဏေသွေဝ ဝိရာဂလက္ခဏော ဒိဿတေ ဣတိ။ တသ္မာ ကထမဝဓာရီယတီတိ နိယမက္ခေပဝစနော သိလေသောယံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈၇။)֍ * ၂၉၈။ ‘‘ပါဏိ’’စ္စာဒိ။ ဟေ နာထ တဝ သာရာဂေါ သောဘနော ရတ္တဝဏ္ဏော ပါဏိပါဒါဓရေသွေဝ ဒိဿတိ, စိတ္တေ လောဘော ပန န ဒိဿတိ။ အထ ဝါ သော အယံ သာရာဂေါ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒဘူတော သာဓုဂုဏေသွပိ သဇ္ဇနာနံ သီလာဒိဂုဏေသုပိ ဒိဿတိ။ ‘‘ဧဝါ’’တိ ဒဿိတနိယမဿ ပဋိသေဓကေန ‘‘အထ ဝါ’’တိ ဝစနေန သမန္နာဂတတ္တာ ရတ္တဝဏ္ဏသင်္ခါတရာဂေန လောဘဿ သိလိဋ္ဌတ္တာ စ အယံ နိယမက္ခေပဝစနသိလေသော။ သံ သောဘနော ရာဂေါတိ ဝိဂ္ဂဟော။
အဝိရောဓိသိလေသ
သလက္ခဏော’တိသုဘဂေါ၊
တေဇဿီ နိယတောဒယော။
လောကေသော ဇိတသံက္လေသော၊
ဝိဘာတိ သမဏိဿရော။
֍ * ၂၉၉။ ‘‘သလက္ခဏော’’ဣစ္စာဒိ။ သဟ လက္ခဏေန သသရူပေန ဒွတ္တိံ သဝရပုရိသလက္ခဏေန ဝါ ဝတ္တမာနော သလက္ခဏော, စန္ဒော မုနိန္ဒော စ, အတိသုဘဂေါ သော စ, တေဇဿီ သူရိယော ပဘာဝိသေသယုတ္တော စ, နိယတော ပတိဒိနမုဒယော ပဘာလက္ခဏော ယဿ သော နိယတောဒယော, သူရိယော, နိယတော ထိရော ဥဒယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သမ္ဗောဓိရူပေါ ယဿ သော နိယတောဒယော, မုနိန္ဒော, လောကေသော ဗြဟ္မာ မုနိန္ဒော စ, ဇိတော သံက္လေသော ဈာနရတိဝသေန ကာယစိတ္တာဗာဓော ယေန သော, ဗြဟ္မာ, ဇိတော သံက္လေသော ဒသဝိဓော အဂ္ဂမဂ္ဂညာဏလာဘာ ယေန သော။ သော မဏီနံ ဣဿရော ဥပမဏိ [ဥတ္တမမဏိ (?)], သမဏာနံ ဣဿရော မုနိန္ဒော ဝိဘာတီတိ ယောဇ္ဇံ။ အယမဝိရောဓိသိလေသော လက္ခဏသုဘဂါဒီနမုဘယတ္ထာပိ အဗျဝဟိတတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈၈။)֍ * ၂၉၉။ ‘‘သလက္ခဏော’’ဣစ္စာဒိ။ သလက္ခဏော လက္ခဏေန သဟိတော, အတိသုဘဂေါ အတိသုန္ဒရာယ လက္ခိယာ သမန္နာဂတော, နော စေ, ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ သဟိတော အတိဝိယ သောဘာဒီဟိ ယုတ္တော, တေဇဿီ အန္ဓကာရဝိဓမနသင်္ခတမဟာနုဘာဝေန ယုတ္တော, နိယတောဒယော ပတိဒိနံ ပုဗ္ဗဏှကာလေ နိယမိတဂဂနုဂ္ဂမနော, နော စေ, နိရန္တရပဝတ္တဗုဒ္ဓတေဇသာ ယုတ္တော ထိရသဗ္ဗညုပဒဝိသင်္ခါတာဘိဝုဍ္ဎိယာ သမန္နာဂတော, လောကေသော ဗြဟ္မဘူတော, ဇိတသံက္လေသော ဈာနပီတိယာ ဝိဇိတကာယစိတ္တဒရထော, နော စေ, တိလောကဿ ဣဿရဘူတော စတုတ္ထမဂ္ဂညာဏေန ဟတဒသဝိဓသံကိလေသော, သမဏိဿရော သော ဥတ္တမော မဏိ ဝိဘာတိ သောဘတိ, နော စေ, သမဏာနံ ဣဿရော ဝိဘာတိ ဒိဗ္ဗတီတိ။ ‘‘သလက္ခဏော သုဘဂေါ’’ဣစ္စာဒိကာနံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ အဝိရုဒ္ဓတ္တာ စ, ပဌမပါဒေ စန္ဒေန ဒုတိယေ သူရိယေန တတိယေ ဗြဟ္မုနာ စတုတ္ထေ မဏိနာ စ သဗ္ဗညုပဒတ္ထဿ သိလိဋ္ဌတ္တာ စ အယံ အဝိရောဓိသိလေသော နာမ။ သဟ လက္ခဏေန ဝတ္တမာနောတိ စ, အတိသောဘနော ဘဂေါ သိရီ ဝါ သိရီကာမပယတနာဒိကော ဝါ အဿာတိ စ, တေဇော အဿ အတ္ထီတိ စ, နိယတော ဥဒယော အဿေတိ စ, လောကဿ ဣသော ဣဿရောတိ စ, ဇိတော သံက္လေသော ယေနေတိ စ, မဏီနံ သမဏာနံ ဝါ ဣဿရောတိ စ ဝါကျံ။
ဝိရောဓိသိလေသ
အသမောပိ သမော လောကေ၊
လောကေသောပိ နရုတ္တမော။
သဒယောပျ’ဒယော ပါပေ၊
စိတ္တာ’ယံ မုနိနော ဂတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၈၉။)֍ * ၃၀၀။ ‘‘အသမောပိ’’စ္စာဒိ။ နတ္ထိ သမော ရာဇဂုဏာဒီဟိ အဿာတိ အသမော, ကောစိ ရာဇာဒိ, ‘‘အသမော’’တိ လောကေကသိခါမဏိဘာဝေန မုနိ။ တတ္ထ ယဒါ အသမော ရာဇာဒိ, တဒါ လောကေ သမောတိ ဝိရုဒ္ဓံ အသမတ္တာ တဿ။ အပိသဒ္ဒေါ ဝိရောဓံ ဇောတေတိ။ ပက္ခန္တရေ တွဝိရုဒ္ဓံ, လောကေ ဒေဝဒတ္တာဒီနံ ဝိရောဓိသတ္တာနံ ရာဟုလာဒီနံ အဝိရောဓိသတ္တာနဉ္စ သမတ္တာ, တတောယေဝါယံ ဝိရောဓာဘာသာနဉ္စသာ ဝိရောဓောယေဝ။ လောကေသော ဗြဟ္မာ မုနိ စ။ တတ္ထ ‘‘ဗြဟ္မာ နရုတ္တမော’’တိ ဝိရုဒ္ဓံ ဒိဗ္ဗယောနိတ္တာ တဿ။ ပက္ခန္တရေ တွဗျာဃာတော ဥတ္တမနရတ္တာ တဿ။ ဒယော ဒါနံ, သဟ ဒယေနာတိ သဒယော, ကောစိ ပုရိသော။ သဟ ဒယာယ ဝတ္တတီတိ သဒယော, မုနိ။ တတ္ထ ပုရိသော ဒါယကော ပါပေ ဇနေ ကထမဒယောတိ ဝိရုဇ္ဈတိ။ မုနိ ပါပေ ရာဂါဒိကေ အဒယောတိ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ မုနိနော အယံ ယထာဝုတ္တာ ဂတိ ပဝတ္တိ စိတ္တာ အဗ္ဘုတာတိ အယံ ဝုတ္တနယေန ဝိရောဓိသိလေသော ဥဒါဟဋော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉၀။)֍ * ၃၀၀။ ‘‘အသမော’’ဣစ္စာဒိ။ အသမောပိ အတုလျောပိ ကောစိ ရာဇာဒိကော လောကေ သမော တုလျော, နော စေ, သဒိသပုဂ္ဂလရဟိတော ဧဝ ရာဟုလဘဒြဒေဝဒတ္တာဒိသဗ္ဗလောကေ အနုနယပဋိဃာဘာဝေန သမော ဟောတိ။ လောကေသောပိ ဗြဟ္မဘူတောပိ နရုတ္တမော နရဝရော ဟောတိ, နော စေ, သကလလောကာဓိပတိ ဟုတွာ ဧဝ နရုတ္တမော။ သဒယောပိ ယာစကေသု ဒယသင်္ခါတေန ဒါနေန ယုတ္တောပိ ပါပေ ပါပိဋ္ဌေ အဒယော ဒါနရဟိတော, နော စေ, ဒယာသဟိတော ဧဝ အကုသလေ နိဒ္ဒယော။ မုနိနော အယံ ဂတိ ပဝတ္တိ စိတ္တာ ဝိစိတ္တာတိ ရာဇာဒိနော အသမသမတာ စ, ဗြဟ္မာ ဟုတွာ ဥတ္တမနရဘာဝေါ စ, ဒါနသဟိတဿ ကဿစိ ပုရိသဿ ဒါနရဟိတဘာဝေါ စ ဝိရုဒ္ဓါ ဟောတိ။ တသ္မာ ရာဇဗြဟ္မပုရိသေဟိ မုနိနော သိလိဋ္ဌတ္တာ အယံ ဝိရောဓိသိလေသော နာမ။ ပုဗ္ဗပုဗ္ဗပက္ခေ ဝိရောဓော အပရာပရပက္ခေဟိ နိရာကတော ဟောတိ။ ပုဗ္ဗပက္ခေ အပိသဒ္ဒေါ ဝိရောဓံ ဇောတေတိ, အပရပက္ခေ အဝဓာရဏန္တိ။ နတ္ထိ သမော ယဿေတိ စ, နရော စ သော ဥတ္တမော စေတိ စ, သဟ ဒယေန ဒယာယ ဝါ ဝတ္တမာနောတိ စ, နတ္ထိ ဒယော ဒယာ ဝါ အဿေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဩစိတျသမ္ပောသကပဒသိလေသ
သံသာရဒုက္ခောပဟတာ-ဝနတာ ဇနတာ တွယိ။
သုခ’မိစ္ဆိတ’မစ္စန္တံ၊ အမတန္ဒဒ ဝိန္ဒတိ။
֍ * ၃၀၁။ ဥဒါဟရတိ ‘‘သံသာရေ’’စ္စာဒိ။ သံသာရော အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ ခန္ဓပဋိပါဋိယေဝ ဒုက္ခံ ဒုက္ခမတ္တာဒိနာ, တေန ဥပဟတာ ပဟဋာ ဇနတာ, အမတံ သုခံ အမတံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ဒဒါတီတိ အမတန္ဒဒါတိ အာမန္တနံ, တွယိ အဝနတာ ပဏာမဝသေန ဣစ္ဆိတမတိမတံ ဒုက္ခာပဂမနိဗ္ဗတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သုခံ အစ္စန္တံ ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတီတိ။ ဧတ္ထ အမတံ သုဓာ နိဗ္ဗာနဉ္စ, အမတန္ဒဒေါ ဒုက္ခောပဟတေ သုခယတီတိ ဥစိတန္တိ ‘‘အမတံ ဒဒါတီ’’တိ ပဒမဓိဂတေ ဝတ္ထုနိ ဩစိတျံ သမ္ပောသယတီတိ ဩစိတျသမ္ပောသကော ပဒသိလေသောယံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သုဂန္ဓိသောဘာသမ္ဗန္ဓီ’’တျာဒျုပမာသိလေသာဒယော သင်္ဂဟိတာတိ။
֍ * ၃၀၁။ ‘‘သံသာရ’’ဣစ္စာဒိ။ သံသာရဒုက္ခောပဟတာ ခန္ဓဓာတုအာယတနာနံ နိရန္တရပဝတ္တိသင်္ခါတေန ဒုက္ခေန ဥပဟတာ ဇနတာ, အမတန္ဒဒ ဟေ သုဓာဒါယက နော စေ, နိဗ္ဗာနဒါယက တထာဂတ တွယိ အဝနတာ ပဏမနဝသေန ဩနတာ ဣစ္ဆိတံ အဘိမတံ သုခံ ကာယိကစေတသိကသုခံ အစ္စန္တံ အတိသယေန ဝိန္ဒတိ သေဝတီတိ။ အမတဒါယကာ ဒုက္ခိတေ သုခိတေ ကရောန္တီတိ ဣဒံ ဥစိတမေဝေတိ ဥဘယတ္ထဿာပိ ဝါစကံ ‘‘အမတံ ဒဒါတီ’’တိ ပဒံ တာဒိသဇနဿ သုခဒါနေ ဩစိတျံ ပေါသေတီတိ အယံ ဩစိတျသမ္ပောသကပဒသိလေသော။ သံသာရောယေဝ ဒုက္ခန္တိ စ, တေန ဥပဟတာတိ စ, အမတံ သုဓံ နိဗ္ဗာနံ ဝါ ဒဒါတီတိ စ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉၁။)ဂုဏယုတ္တေဟိ ဝတ္ထူဟိ၊ သမံ ကတွာန ကဿစိ။
သံကိတ္တနံ ဘဝတိ ယံ၊ သာ မတာ တုလျယောဂိတာ။
֍ * ၃၀၂။ တုလျယောဂိတံ ယောဇယတိ ‘‘ဂုဏေ’’စ္စာဒိနာ။ ဂုဏော ဓမ္မော သာဓု အသာဓု ဝါ, တေန ယုတ္တေဟိ ဝတ္ထူဟိ သဟ သမံ ကတွာန ဝတ္ထုတော အသာမျေပိ တထာဘာဝမာရောပျ ကဿစိ ပုရိသာဒိနော ထုတိနိန္ဒတ္ထံ ယံ ကိတ္တနမာချာနံ, သာ တုလျက္ခဏာ တုလျယောဂိတာ မတာ, ဝတ္တုမိစ္ဆိတေန ဂုဏေန တာဒိသာနံ တုလျယောဂိတာပဋိပါဒနတော တဒတ္ထိယေန တုလျယောဂိတာ တထာ ဒွိဓာ ဝတ္တတိ။
֍ * ၃၀၂။ ဣဒါနိ တုလျယောဂိတာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဂုဏယုတ္တေဟိ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဂုဏယုတ္တေဟိ သုန္ဒရာသုန္ဒရေဟိ ယေဟိ ကေဟိစိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တေဟိ ဝတ္ထူဟိ, သမံ ကတွာန တတွတော အသမာနေသုပိ သမာနတ္တဗုဒ္ဓိယာ အာရောပနံ ကတွာ, ကဿစိ ပုရိသာဒိနော ထုတိံ နိန္ဒံ ဝါ နိဿာယ ယံ သံကိတ္တနံ ဂုဏာဂုဏကထနံ ဘဝတိ, သာ တုလျယောဂိတာတိ မတာတိ။ ဂုဏေဟိ ယုတ္တာတိ စ, တုလျေန ဂုဏေန သဟ ယောဂေါတိ စ, သော ဧတေသံ ရံသိမာလီဘဂဝန္တာဒီနမတ္ထီတိ စ, တေသံ ဘာဝေါ တုလျဂုဏသမ္ဗန္ဓောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ တုလျဂုဏယုတ္တပဒတ္ထာနံ တဂ္ဂုဏသမ္ဗန္ဓဿ တုလျယောဂိတာဘာဝတော တပ္ပဋိပါဒကော ဥတ္တိဝိသေသော တဒတ္ထိယေန တုလျယောဂိတာတိ ဉေယျာ။
သမ္ပတ္တသမ္မဒေါ လောကော၊
သမ္ပတ္တာလောကသမ္ပဒေါ။
ဥဘောဟိ ရံသိမာလီ စ၊
ဘဂဝါ စ တမောနုဒေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉၂။)֍ * ၃၀၃။ ဥဒါဟရတိ ‘‘သမ္ပတ္တေ’’စ္စာဒိ။ တမံ နုဒတီတိ တမောနုဒေါ။ ရံသိမာလီ သူရိယော စ, အထ ဝါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ စာတိ ဥဘောဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ ဝါ လောကော သတ္တလောကော, သမ္ပတ္တော သမ္မဒေါ ပီတိ ယေန တထာဝိဓော စ, သမ္ပတ္တော အာလောကဿ သမ္ပဒါ ယေန တထာဝိဓော စာပီတိ။ ဧတ္ထ ပီတိဒါနာဒိဂုဏယုတ္တေန ရံသိမာလိနာ သမံ ကတွာ ဘဂဝတော ထုတိဝသေန ကိတ္တနန္တိ လက္ခဏံ ယောဇနီယံ။
֍ * ၃၀၃။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘သမ္ပတ္တိ’’စ္စာဒိနာ။ တမောနုဒေါ အန္ဓကာရံ ပဟရန္တော ရံသိမာလီ စ ဘဂဝါ စ ဥဘောဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ ဝါ, လောကော သတ္တလောကော သမ္ပတ္တသမ္မဒေါ ပဋိလဒ္ဓပီတိကော စ သမ္ပတ္တာလောကသမ္ပဒါ စ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ပီတိဒါနာလောကကရဏသင်္ခါတဂုဏယုတ္တေန သူရိယေန တုလျံ ကတွာ ဘဂဝတော ထုတိဝသေန ဂုဏကထနံ ဟောတိ။ သမ္ပတ္တော သမ္မဒေါ ပီတိ ယေနေတိ စ, အာလောကဿ သမ္ပဒါတိ စ, သမ္ပတ္တာ အာလောကသမ္ပဒါ ယေနေတိ စ, တမံ နုဒတီတိ စ ဝါကျံ။ ဥဒါဟရဏေ အဒဿိတေပိ အသာဓုဂုဏယုတ္တေန ကေနစိ ဝတ္ထုနာ သမံ ကတွာ ကဿစိ ကာတဗ္ဗနိန္ဒာပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
အတ္ထန္တရံ သာဓယတာ၊ ကိဉ္စိ တံသဒိသံ ဖလံ။
ဒဿီယတေ အသန္တံ ဝါ၊ သန္တံ ဝါ တံ နိဒဿနံ။
֍ * ၃၀၄။ နိဒဿနံ ပဒဿေတိ ‘‘အတ္ထန္တရ’’မိစ္စာဒိနာ။ အတ္ထန္တရံ နိဒဿေတဗ္ဗာပေက္ခာယ အညံ ကိဉ္စိ ဥစိတံ ကာရိယံ သာဓယတာ ကေနစိ ဝတ္ထုနာ ဟေတုဘူတေန, တေန အတ္ထန္တရေနေဝ သဒိသံ တုလျံ ဖလံ ကိဉ္စိ အသန္တံ အနိဋ္ဌံ ဝါ သန္တံ ဣဋ္ဌံ ဝါ ဒဿီယတေ ပဋိပါဒီယတေ, တံ ဧဝံလက္ခဏံ နိဒဿနံ သိယာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉၃။)֍ * ၃၀၄။ ဣဒါနိ နိဒဿနာလင်္ကာရံ နိဒဿေတိ ‘‘အတ္ထန္တရိ’’စ္စာဒိနာ။ အတ္ထန္တရံ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတော အညံ ဥစိတကာရိယသင်္ခါတမတ္တံ [ဥစိတကိစ္စ။ (က.)] သာဓယတာ သာဓယန္တေန ကေနစိ ဝတ္ထုနာ တံသဒိသံ တေန အတ္ထန္တရေန သမာနံ အသန္တံ အနိဋ္ဌံ ဝါ သန္တံ ဣဋ္ဌံ ဝါ ကိဉ္စိ ဖလံ ဒဿီယတေ ဝတ္ထူဟိ ပဋိပါဒီယတေ, တံ တာဒိသံ ဖလံ နိဒဿနံ နာမာတိ။ အတ္ထော စ သော အန္တရော အညော စာတိ စ, တေန အတ္ထန္တရေန သဒိသမိတိ စ, နိဒဿီယတေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
အသန္တဖလနိဒဿန
ဥဒယာ သမဏိန္ဒဿ၊ ယန္တိ ပါပါ ပရာဘဝံ။
ဓမ္မရာဇဝိရုဒ္ဓါနံ၊ သူစယန္တာ [ဒီပယန္တာ (သီ.)] ဒုရန္တတံ။
֍ * ၃၀၅။ ‘‘ဥဒယာ’’ဣစ္စာဒိ။ သမဏိန္ဒဿ မဟာမုနိနော ဥဒယာ ပါတုဘာဝေန ပါပါ လောဘာဒယော ပရာဘဝံ နိဓနံ ယန္တိ, ပရာဘဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဒယပုဗ္ဗကေန ပါပပရာဘဝနတ္ထန္တရေန သဒိသံ ဖလံ နိဒဿေတိ။ ကိံ ကရောန္တာ? ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မာနပေတော ရာဇာ, မုနိန္ဒော စာတိ သိလိဋ္ဌံ, တေန ဝိရုဒ္ဓါနံ, ဒုဋ္ဌော ဝိရုဒ္ဓါ အန္တော အဝသာနံ ယဿ, တဿ ဘာဝေါ, တံ သူစယန္တာတိ ဓမ္မရာဇဝိရောဓဟေတုကံ အသန္တဖလမေတံ နိဒဿနံ ပရာဘဝဿာနိဋ္ဌတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉၄။)֍ * ၃၀၅။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဥဒယာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ သမဏိန္ဒဿ မုနိန္ဒဿ ဥဒယာ လောကေ ပါတုဘာဝေန ပါပါ လောဘာဒယော ဓမ္မရာဇဝိရုဒ္ဓါနံ ရာဇဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတရာဇူဟိ, ဓမ္မာဓိပတိနာ မုနိန္ဒေန ဝါ ဝိရုဒ္ဓါနံ ဒုရန္တတံ အနိဋ္ဌာဝသာနတံ သူစယန္တာ ပကာသေန္တော ပရာဘဝံ ပရိဟာနိံ ယန္တိ ပါပုဏန္တီတိ။ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗဒ္ဓေန ဥဒယပုဗ္ဗကော ပါပပရာဘဝနသင်္ခါတော အတ္ထန္တရော ဒဿိတော, အပရဒ္ဓေန တံသဒိသဝိရောဓဟေတုကံ ဒုရန္တသင်္ခါတံ အသန္တဖလံ ဒဿေတိ။ ဓမ္မရာဇဝိရောဓဟေတုကံ အသန္တဖလမေတံ ပရာဘဝဿာနိဋ္ဌတ္တာ။ သမဏာနမိန္ဒောတိ စ, ဓမ္မေန ယုတ္တော ရာဇာတိ ဝါ ဓမ္မေသု ရာဇာတိ ဝါတိ စ, တေန ဝိရုဒ္ဓါတိ စ, ဒုဋ္ဌော ဝိရူပေါ အန္တော ပရိယောသာနံ ယေသမိတိ စ, တေသံ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။
သန္တဖလနိဒဿန
သိရောနိက္ခိတ္တစရဏော-
စ္ဆရိယာန’မ္ဗုဇာန’ယံ။
ပရမဗ္ဘုတတံ လောကေ၊
ဝိညာပေတ’တ္တနော ဇိနော။
֍ * ၃၀၆။ ‘‘သိရော’’စ္စာဒိ။ အစ္ဆရိယာနံ ဘဂဝတော စရဏာရဝိန္ဒဒွန္ဒသမ္ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ သမုဂ္ဂတာနမစ္ဆရိယဂုဏောပေတာနမမ္ဗုဇာနံ သိရသိ မတ္ထကေ နိက္ခိတ္တာ စရဏာ ယေန သော ဇိနော။ အမ္ဗုဇောပရိစရဏနိက္ခေပလက္ခဏေနတ္ထန္တရေန သဒိသံ ဖလံ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ပရမစ္ဆရိယဘာဝံ ဝိညာပေတိ။ သန္တဖလမိဒံ နိဒဿနံ ဇိနဗ္ဘုတတ္ထဒီပနဿ ဣဋ္ဌတ္တာတိ။
֍ * ၃၀၆။ ‘‘သိရော’’ဣစ္စာဒိ။ အယံ ဇိနော အစ္ဆရိယာနံ အတ္တနော ပါဒပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂတတ္တာ အစ္ဆရာပဟရဏယောဂ္ဂါနံ အမ္ဗုဇာနံ သိရောနိက္ခိတ္တစရဏော မတ္ထကေ ဌပိတပါဒေါ လောကေ သတ္တလောကေ အတ္တနော ပရမဗ္ဘုတတံ အတိအစ္ဆရိယဂုဏံ ဝိညာပေတိ အဝဗောဓေတီတိ။ ဧတ္ထ အစ္ဆရိယပဒုမာနံ မတ္ထကေ စရဏနိက္ခေပသင်္ခါတေန အတ္ထန္တရေန ပရမဗ္ဘုတတံ ဝိညာပေတီတိ အယံ သဒိသသန္တဖလံ ဇိနဗ္ဘုတတ္ထဒီပနဿ ဣဋ္ဌတ္တာ။ သိရသိ နိက္ခိတ္တာနိ စရဏာနိ ယေနေတိ စ, အစ္ဆရံ အစ္ဆရာသံဃာတံ အရဟန္တီတိ စ, ပရမော ဥတ္တမော အဗ္ဘုတော ဂုဏော အဿေတိ စ, တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဝိဘူတိယာမဟန္တတ္တံ၊ အဓိပ္ပာယဿ ဝါ သိယာ။
ပရမုက္ကံသတံ ယာတံ၊ တံ မဟန္တတ္တ’မီရိတံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉၅။)֍ * ၃၀၇။ မဟန္တတ္တမုပဒဿေတိ ‘‘ဝိဘူတိယာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိဘူတိယာ သမ္ပတ္တိယာ အဓိပ္ပာယဿ ဝါ အဇ္ဈာသယဿ ဝါ ပရမုက္ကံသတံ ပရမာတိသယဘာဝံ ယာတံ ဥပဂတံ မဟန္တတ္တံ နာမ ဤရိတံ ကထိတံ။
֍ * ၃၀၇။ ဣဒါနိ မဟန္တတ္တာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဘူတိ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိဘူတိယာ သမ္ပတ္တိယာ ဝါ အဓိပ္ပာယဿ အဇ္ဈာသယဿ ဝါ ပရမုက္ကံသတံ အတျုက္ကံသဘာဝံ ယာတံ ယံ မဟန္တတ္တံ သိယာ, တံ မဟန္တတ္တမိတိ ဤရိတန္တိ။ မဟတော ဘာဝေါတိ စ, ပရမော ဥက္ကံသော အတိသယော ယဿေတိ စ, တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။
ဝိဘူတိမဟန္တတ္တ
ကိရီဋရတနစ္ဆာယာ-နုဝိဒ္ဓါတပဝါရဏော။
ပုရာ ပရံ သိရိံ ဝိန္ဒိ၊ ဗောဓိသတ္တော’ဘိနိက္ခမာ။
֍ * ၃၀၈။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ကိရီဋေ’’စ္စာဒိ။ အဘိနိက္ခမာ ပုရာ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တော မာယာဒေဝိယာ ပုတ္တော ပရမုက္ကဋ္ဌံ အနာညသာဓာရဏံ သိရိံ ဝိဘူတိံ ဝိန္ဒိ ပဋိလဘိ။ ကီဒိသော? ကိရီဋေ မကုဋေ ရတနာနံ ဆာယာဟိ သောဘာဟိ အနုဝိဒ္ဓါ ဆုရိတော အာတပဝါရဏော သေတစ္ဆတ္တံ ယဿ သော တာဒိသောတိ ဝိဘူတိယာ မဟန္တတ္တံ ဝုတ္တံ ‘‘အာတပဝါရဏော ရတနစ္ဆာယာနုဝိဒ္ဓါ’’တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉၆။)֍ * ၃၀၈။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ကိရီဋ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဗောဓိသတ္တော အန္တိမဇာတိယံ မဟာဗောဓိသတ္တော အဘိနိက္ခမာ အဘိနိက္ခမနတော ပုရာ ပုဗ္ဗေ ကိရီဋရတနစ္ဆာယာနုဝိဒ္ဓါတပဝါရဏော မောလိရတနရံသီဟိ ရဉ္ဇိတသေတစ္ဆတ္တော ပရမုက္ကဋ္ဌံ သိရိံ ဝိဘူတိံ ဝိန္ဒိ အနုဘဝီတိ။ ဧတ္ထ မောလိရတနကန္တိယာ သေတစ္ဆတ္တဿ ဩဝိဒ္ဓဘာဝကထနေန ဝိဘူတိယာ မဟန္တတ္တံ ဟောတိ။ ကိရီဋေ ရတနာနီတိ စ, တေသံ ဆာယာယောတိ စ, တာဟိ အနုဝိဒ္ဓါ ဆုရိတော အာတပဝါရဏော ယဿေတိ စ ဝါကျံ။
အဓိပ္ပာယမဟန္တတ္တ
သတ္တော သမ္ဗောဓိယံ ဗောဓိ-
သတ္တော သတ္တဟိတာယ သော။
ဟိတွာ သ္နေဟရသာဗဒ္ဓ-
မပိ ရာဟုလမာတရံ။
֍ * ၃၀၉။ ‘‘သတ္တော’’ဣစ္စာဒိ။ သ္နေဟေန ပိယဘာဝေန ဇာတေန ရသေန ရာဂေန အာဗဒ္ဓမတ္တနိ ရာဟုလမာတရံ ဗိမ္ဗာဒေဝိမ္ပိ, ကိမုတညံ ယုဝတိဇနံ, ဟိတွာ အနပေက္ခိတွာ အနာသတ္တော ဟုတွာ သတ္တာနံ ဟိတာယ လောကိယလောကုတ္တရာယ ဝဍ္ဎိယာ ဗောဓိသတ္တော သိဒ္ဓတ္ထော သမ္ဗောဓိယံ သဗ္ဗညုတညာဏေယေဝ သတ္တော အာသတ္တော, တတ္ထေဝ လဂ္ဂေါတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟန္တတ္တမုက္ကဋ္ဌံ တာဒိသဝနိတာရတနာနာသဇ္ဇနလက္ခဏမာလက္ခီယတီတိ။
֍ * ၃၀၉။ ‘‘သတ္တော’’ဣစ္စာဒိ။ သော ဗောဓိသတ္တော သ္နေဟရသာဗဒ္ဓံ ပိယဘာဝသင်္ခါတရာဂေန အာဗဒ္ဓံ ရာဟုလမာတရံ အပိ ဗိမ္ဗာဒေဝိမ္ပိ ဟိတွာ သတ္တဟိတာယ သတ္တာနံ လောကိယလောကုတ္တရတ္ထာယ သမ္ဗောဓိယံ သဗ္ဗညုတညာဏေယေဝ သတ္တော လဂ္ဂေါတိ။ တာဒိသဣတ္ထိရတနေပိ အလဂ္ဂတာကထနေန ဗောဓိသတ္တဿ ဥက္ကဋ္ဌဇ္ဈာသယမဟန္တတ္တံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမ္မာ ဗုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ စ, ဗောဓိယံ သတ္တော လဂ္ဂေါတိ စ, သတ္တာနံ ဟိတမိတိ စ, သ္နေဟေန ပိယဘာဝေန ဇာတော ရသော ရာဂေါတိ စ, တေန အာဗဒ္ဓါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဂေါပေတွာ ဝဏ္ဏနီယံ ယံ၊
ကိဉ္စိ ဒဿီယတေ ပရံ။
အသမံ ဝါ သမံ တဿ၊
ယဒိ သာ ဝဉ္စနာ မတာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉၇။)֍ * ၃၁၀။ ဝဉ္စနံ ဝဒတိ ‘‘ဂေါပေတွာ’’ဣစ္စာဒိနာ, ဝဏ္ဏနီယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ဂေါပေတွာ နိရံကတွာ တဿ ဝဏ္ဏနီယဿ အသမံ ဝိသမံ ဝိသဒိသံ ပရမညံ ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု ယဒိ ဒဿီယတေ ကဝိနာတိ အနုဝဒိတွာ သာ ဝဉ္စနာ မတာတိ ဝိဓီယတေ။
֍ * ၃၁၀။ ဣဒါနိ ဝဉ္စနာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဂေါပေတွာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝဏ္ဏနီယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ ဂေါပေတွာ တဿ ဝဏ္ဏနီယဿ သမံ သဒိသံ ဝါ အသမံ ဝိသဒိသံ ဝါ ပရံ ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု ယဒိ ဒဿီယတေ ကဝိနာ, သာ ဝဉ္စနာဣတိ မတာတိ။ ဝဉ္စေတိ ဝဏ္ဏနီယံ ဧတာယ ဝုတ္တိယာတိ ဝါကျံ။
အသမဝဉ္စနာ
ပုရတော န သဟဿေသု၊
န ပဉ္စေသု စ တာဒိနော။
မာရော ပရေသု တဿေ’သံ၊
သဟဿံ ဒသဝဍ္ဎိတံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉၈။)֍ * ၃၁၁။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပုရတော’’ဣစ္စာဒိ။ မာရော ကာမော တာဒိနော လောဘာဒီသု တာဒိသတ္တာ မုနိနော ပုရတော သမ္မုခေ သဟဿံ ဣသဝေါ အဿာတိ သဟဿေသု စ န ဟောတိ။ ပဉ္စ ဣသဝေါ အဿာတိ ပဉ္စေသု စ န ဟောတီတိ ဝဏ္ဏနီယော မာရောတြ ဂေါပျတေ။ တဿ ယော တိဘုဝနံ ဇယီ။ ပရေသု အညသတ္တေသု သရာဂေသု ဧသမိသူနံ ဒသဝဍ္ဎိတံ ဒသဟိ ဂုဏိတံ သဟဿံ, ကထမညထာဘုဝနတ္တယံ ဇယေယျာတိ မာရံ ဂေါပေတွာ ဒသသဟဿောပလက္ခိတဝတ္ထန္တရဿ ဒဿိတတ္တာ အသမဝဉ္စနာယံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၂၉၉။)֍ * ၃၁၁။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပုရတော’’ဣစ္စာဒိနာ။ မာရော တာဒိနော လာဘာလာဘာဒီသု အဝိကာရိနော တထာဂတဿ ပုရတော အဘိမုခေ သဟဿေသု စ သဟဿသရောပိ န ဟောတိ, ပဉ္စေသု ပဉ္စ ဣသု စ တာဒိသေ ဌပေတွာ ပဉ္စ ဣသု န ဟောတိ။ ပရေသု သုဂတသမ္မုခေ ဤဒိသေသုပိ အညေသု သံကိလေသေသု တဿ တိလောကဇေတုနော မာရဿ ဧသံ သရာနံ ဒသဝဍ္ဎိတံ ဒသဂဏနာယ ဝဍ္ဎိတံ သဟဿံ ဟောတိ ဒသသဟဿံ ဟောတီတိ။ ဝဏ္ဏနီယံ မာရံ ဂေါပေတွာ ဒသသဟဿသင်္ချာဟိ ဂဏိတဿ အညဿ သရသင်္ခါတဝတ္ထုနော ဒဿိတတ္တာ အယံ အသမဝဉ္စနာ နာမ။ သဟဿံ ဣသဝေါ အဿေတိ စ, ပဉ္စ ဣသဝေါ အဿေတိ စ, ဒသဟိ ဝဍ္ဎိတန္တိ စ ဝါကျံ။
သမဝဉ္စနာ
ဝိဝါဒ’မနုယုဉ္ဇန္တော၊
မုနိန္ဒဝဒနိန္ဒုနာ။
သမ္ပုဏ္ဏော စန္ဒိမာ နာ’ယံ။
ဆတ္တ’မေတံ မနောဘုနော။
֍ * ၃၁၂။ ‘‘ဝိဝါဒ’’မိစ္စာဒိ။ မနောဘုနောတိ ကာမဿ။ သမဝဉ္စနာယံ ပုဏ္ဏစန္ဒံ နိရံကတွာ ဆတ္တဿ ဒဿိတတ္တာ။
֍ * ၃၁၂။ ‘‘ဝိဝါဒ’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိန္ဒဝဒနိန္ဒုနာ သဗ္ဗညုနော မုခစန္ဒေန ဝိဝါဒံ အနုယုဉ္ဇန္တော သမ္ပုဏ္ဏော အယံ ပစ္စက္ခော စန္ဒိမာ န ဟောတိ။ ကိဉ္စရဟိ ဧတံ စန္ဒမဏ္ဍလံ မနောဘုနော အနင်္ဂဿ ဥဗ္ဘူတိယံ ဆတ္တံ သမုဿိတသေတစ္ဆတ္တန္တိ။ ဝဏ္ဏနီယံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဌပေတွာ တတော အညဿ စန္ဒသဒိသဿ ဆတ္တဿ ဒဿိတတ္တာ အယံ ဝုတ္တိ သမဝဉ္စနာ နာမ။ မုနီနံ ဣန္ဒောတိ စ, တဿ ဝဒနမိတိ စ, ဣန္ဒုသဒိသော ဣန္ဒု, မုနိန္ဒဝဒနမေဝ ဣန္ဒူတိ စ, သမန္တတော ပုဏ္ဏောတိ စ, မနသိ ဘူတောတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ပရာနုဝတ္တနာဒီဟိ၊ နိဗ္ဗိန္ဒေနိ’ဟ ယာ ကတာ။
ထုတိရ’ပ္ပကတေ သာ’ယံ၊ သိယာ အပ္ပကတတ္ထုတိ။
֍ * ၃၁၃။ အပ္ပကတတ္ထုတိံ ပကာသေတိ ‘‘ပရိ’’စ္စာဒိနာ။ ပရေသံ ယေသံ ကေသဉ္စိ အနုဝတ္တနံ သေဝါ, တမာဒိ ယေသံ တေဟိ နိဗ္ဗိန္ဒေန ဝိရတ္တေန အပ္ပကတေ အသန္နိဟိတေ ဗုဒ္ဓိဝိသယေယေဝ ဣဟ ကိသ္မိဉ္စိ ဝတ္ထုမှိ ကတာ ယာ ထုတိ သံရာဓနံ, သာယံ အပ္ပကတတ္ထုတိ သိယာ။
֍ * ၃၁၃။ ဣဒါနိ အပ္ပကတတ္ထုတိံ ဒဿေတိ ‘‘ပရာနု’’စ္စာဒိနာ။ ပရာနုဝတ္တနာဒီဟိ အညဿ ယဿ ကဿစိ အနုဝတ္တနာဒီဟိ နိဗ္ဗိန္ဒေန ဥဗ္ဗေဂံ ပတ္တေန အပ္ပကတေ အနဓိဂတေ ဗုဒ္ဓိဝိသယေ ဧဝ ဣဟ ဣမသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဝတ္ထုမှိ ကတာ ယာ ထုတိ သံရာဓနသင်္ခါတာ ပသံသာ အတ္ထိ, သာ အယံ အပ္ပကတတ္ထုတိ နာမ သိယာတိ။ ပရေသမနုဝတ္တနမိတိ စ, တံ အာဒိ ယေသံ ပရပီဠာဒီနမိတိ စ, န ပကတောတိ စ, ရကာရော သန္ဓိဇော, အပ္ပကတေ ကတာ ထုတီတိ စ ဝါကျံ။
သုခံ ဇီဝန္တိ ဟရိဏာ၊ ဝနေသွ’ပရသေဝိနော။
အနာယာသောပလာဘေဟိ၊ ဇလဒဗ္ဗင်္ကုရာဒိဘိ။
֍ * ၃၁၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘သုခ’’မိစ္စာဒိ။ ဇလေဟိ ဒဗ္ဗင်္ကုရေဟိ ဒဗ္ဗတိဏုဂ္ဂမေဟိ။ အာဒိသဒ္ဒေန တရုပလ္လဝါဒီဟိ။ ကီဒိသေဟိ? အနာယာသေန သေဝါပရိက္လေသာဒိနာ ဝိနာ ဥပလာဘေဟိ ပါပုဏိတဗ္ဗေဟိ။ ပရမညံ ကိဉ္စိ န သေဝန္တိ သီလေနေတိ အပရသေဝိနော။ ပရစိတ္တာရာဓနဗျသနပရမ္မုခါ ဟရိဏာ ဝနေသု သုခံ နိရာကုလံ ဇီဝန္တီတိ။ ဧတ္ထ ရာဇာနုဝတ္တနက္လေသနိဗ္ဗိန္ဒေန သန္နိဟိတာ မိဂဝုတ္တိ ပသံသိတာတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀၀။)֍ * ၃၁၄။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘သုခ’’မိစ္စာဒိနာ။ ဟရိဏာ မိဂါ အပရသေဝိနော ဝုတ္တိံ နိဿာယ ပရံ အသေဝမာနာ အနာယာသောပလာဘေဟိ ပရပရိဂ္ဂဟာဘာဝတော ပရသေဝါပရိဿမံ ဝိနာ လဗ္ဘနီယေဟိ ဇလဒဗ္ဗင်္ကုရာဒိဘိ ဥဒကဒဗ္ဗင်္ကုရရုက္ခလတာပလ္လဝါဒီဟိ ဝနေသု ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတာရညေသု သုခံ ဇီဝန္တိ သုခဇီဝနံ ကရောန္တီတိ။ ဧတ္ထ ရာဇသေဝါဗျသနပ္ပတ္တေန ကေနစိ အနဓိဂတာပိ မိဂဇီဝိကာ ပသံသိတာ ဟောတိ။ ပရံ န သေဝန္တိ သီလေနာတိ စ, အဘာဝေါ အာယာသဿေတိ စ, တေန ဥပလဘိတဗ္ဗာတိ စ, ဒဗ္ဗာနံ အင်္ကုရာနီတိ စ, ဇလဉ္စ ဒဗ္ဗင်္ကုရာနိ စေတိ စ, တာနိ အာဒိ ယေသံ ပလ္လဝါဒီနမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဥတ္တရံ ဥတ္တရံ ယတ္ထ၊ ပုဗ္ဗပုဗ္ဗဝိသေသနံ။
သိယာ ဧကာဝလီ သာ’ယံ၊ ဒွိဓာ ဝိဓိနိသေဓတော။
֍ * ၃၁၅။ ဧကာဝလိံ ကထယတိ ‘‘ဥတ္တရ’’မိစ္ဆာဒိနာ။ ယတ္ထ ဝုတ္တိယံ ဥတ္တရံ ဥတ္တရံ ဥပရိဋ္ဌာနမုပရိဋ္ဌာနံ ပုဗ္ဗဿ ပုဗ္ဗဿ ဝိသေသနံ ဝိဓိနိသေဓနဝသေန ဧကာဝလိ နာမ သိယာ။ အယံ ဧကာဝလိ ဝိဓိနိသေဓတော ဝိဓိဝသေန နိသေဓနဝသေန စ ဒွိဓာ။
֍ * ၃၁၅။ ဣဒါနိ ဧကာဝလိံ ဒဿေတိ ‘‘ဥတ္တရ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယတ္ထ ဥတ္တိယံ ဥတ္တရံ ဥတ္တရံ ဥပရူပရိဘဝံ ပဒံ ပုဗ္ဗပုဗ္ဗဝိသေသနံ ပုဗ္ဗပုဗ္ဗပဒဿ ဝိဓိနိသေဓနဝသေန ဝိသေသနံ ဟောတိ, သာ ဧကာဝလိ နာမ သိယာ။ အယံ ဧကာဝလိ ဝိဓိနိသေဓတော ဝိဓိနိသေဓဝသေန ဒွိဓာ ဟောတီတိ။ ဥတ္တရံ ပုဗ္ဗန္တိ ဌာနူပစာရေန ဌာနီဘူတံ ပဒမေဝ ဝုစ္စတိ။ ပုဗ္ဗဿ ပုဗ္ဗဿ ဝိသေသနမိတိ စ, ဧကတော အာဝလိယန္တိ သံဝလိယန္တိ ပဒါနိ ဧတာယာတိ စ, ဝိဓိဝိဓာနဉ္စ နိသေဓော ပဋိသေဓော စာတိ စ ဝါကျံ။ ဧတ္ထ ‘‘ဥတ္တရံ ဥတ္တရ’’န္တိ စ ‘‘ပုဗ္ဗဿ ပုဗ္ဗဿ’’ဣတိ စ ကမေန ဝိသေသနဝိသေသျဂုဏေန ဗျာပနိစ္ဆာယံ နိဗ္ဗစနံ, ဝိသေသျဂုဏံ ဂမ္မမာနမေဝ။
ဝိဓိဧကာဝလိ
ပါဒါ နခါလိရုစိရာ၊
နခါလီ ရံသိဘာသုရာ။
ရံသီ တမောပဟာနေက [။ပဟာရေက (သီ.)] -
ရသာ သောဘန္တိ သတ္ထုနော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀၁။)֍ * ၃၁၆။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပါဒါ’’ဣစ္စာဒိ။ သုဂမ္မံ။ ဧတ္ထ ပါဒါဒီနံ ဝိသေသျာနံ နခါလိရုစိရတ္တာဒိဝိဓာနေန ဝိသေသနေန ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ အယံ ဝိဓိဧကာဝလိ။
֍ * ၃၁၆။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပါဒါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ သတ္ထုနော ပါဒါ နခါလိရုစိရာ နခပန္တီဟိ မနုညာ နခါလီ နခပန္တိယော ရံသိဘာသုရာ ရံသီဟိ ဒိဗ္ဗမာနာ ရံသီ ကန္တိယော တမောပဟာနေကရသာ အန္ဓကာရဝိဓမနေ အသဟာယကိစ္စာ ဟုတွာ သောဘန္တီတိ။ ဧတ္ထ ပါဒါဒီနံ ပုဗ္ဗပဒါနံ နခါလိရုစိရတ္တာဒိဝိဓာယကေဟိ ဥတ္တရဥတ္တရဝိသေသနေဟိ ဝိသေသိတတ္တာ အယံ ဝိဓိဧကာဝလိ နာမ။ နခါနံ အာလိ ပါဠီတိ စ, နခါလီဟိ ရုစိရာတိ စ, ရံသီဟိ ဘာသုရာတိ စ, တမသော အပဟာရော အပဟရဏမိတိ စ, သော ဧကော ရသော ကိစ္စံ ဧတာသံ ရံသီနမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
နိသေဓဧကာဝလိ
အသန္တုဋ္ဌော ယတီ နေဝ၊
သန္တောသော နာ’လယာဟတော။
နာ’လယော ယော သဇန္တူနံ၊
နာ’နန္တဗျသနာဝဟော။
֍ * ၃၁၇။ ‘‘အသန္တုဋ္ဌော’’ဣစ္စာဒိ။ အသန္တုဋ္ဌော စတုပစ္စယသန္တောသဝသေန ယော ကောစိ ယတိ နာမ နေဝ သိယာ။ အာလယေန တဏှာယ အာဟတော စ ယော, သော သန္တောသော နာမ န ဟောတိ။ ယော ဇန္တူနံ သတ္တာနံ အနန္တဗျသနာဝဟော န ဟောတိ, သော အာလယော နာမ န ဘဝတီတိ။ အသန္တုဋ္ဌာဒီနံ ယတိတ္တာဒိနိသေဓနဝသေန ဝိသေသနာနံ ပဝတ္တိယာ နိသေဓဧကာဝလိ အယံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀၂။)֍ * ၃၁၇။ ‘‘အသန္တုဋ္ဌော’’ဣစ္စာဒိ။ အသန္တုဋ္ဌော စီဝရာဒီသု စတူသု ပစ္စယေသု ဒဿိတဒွါဒသဝိဓသန္တောသာနံ အညတရေန အသန္တုဋ္ဌော ယတိ န ဧဝ ဘိက္ခု နာမ န ဟောတိ။ အာလယာဟတော တဏှာယ ပဟတော သန္တောသော န ဟောတိ။ ယော ဇန္တူနံ အနန္တဗျသနာဝဟော န ယော သတ္တာနံ အပရိယန္တပီဠာပါပကော န ဟောတိ, သော အာလယော န ဟောတီတိ။ အသန္တုဋ္ဌာဒီနံ ယတိဘာဝါဒိပဋိသေဓဝသေန ဝိသေသနာနံ ပဝတ္တတ္တာ အယံ နိသေဓဧကာဝလိ နာမ။ အသန္တုဋ္ဌပဒံ ယတိသဟိတသကလသတ္တသမုဒါယဿ သာဓာရဏဘာဝေန ဌိတံ, ယတိ န ဘဝတီတိ ယတိတော အညေသု သကလသတ္တသင်္ခါတေသု အဝယဝေသု ပတိဋ္ဌာပနတော ‘‘အသန္တုဋ္ဌော’’တိ ဝိသေသျော, ‘‘ယတိ နေ’’တိ ဣဒံ ဝိသေသနံ။ သေသေသုပိ ဝိသေသနဝိသေသျတ္တံ ဝုတ္တနိယာမေန ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ န သန္တုဿတီတိ စ, အာလယေန ဟတောတိ စ, နတ္ထိ အန္တော ဧတေသမိတိ စ, တာနိ စ တာနိ ဗျသနာနိ စေတိ စ, တာနိ အာဝဟတီတိ စ ဝါကျံ။
ယဟိံ ဘူသိယဘူသတ္တံ၊ အညမညံ တု ဝတ္ထုနံ။
ဝိနာဝ သဒိသတ္တံ တံ၊ အညမညဝိဘူသနံ။
֍ * ၃၁၈။ အညမညမာဟ ‘‘ယဟိ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယဟိံ သဒိသတ္တံ ဝိနာ ဧဝ ဝတ္ထုနံ ပဒတ္ထာနံ အညမညံ ဘူသိယဘူသတ္တံ, တံ အညမညံ နာမ ဝိဘူသနမလင်္ကာရောတိ။
֍ * ၃၁၈။ ဣဒါနိ အညမညာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ယဟိ’’မိစ္စာဒိနာ။ ယဟိံ အလင်္ကာရေ သဒိသတ္တံ ဝိနာ ဧဝ ဝတ္ထုနံ အညမညံ တု ဘူသိယဘူသတ္တံ အလင်္ကာရိယအလင်္ကာရတ္တံ ဟောတိ, တံ အညမညဝိဘူသနံ ဟောတီတိ။ ဘူသိယဉ္စ ဘူသာ စာတိ စ, တာသံ ဘာဝေါတိ စ, အညဉ္စ အညဉ္စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘အညမည’’န္တိ ဧတ္ထ ဆဋ္ဌုန္တအသင်္ချမဗျယံ, သသင်္ချေ စေတိ ‘‘ဘူသိယဘူသတ္တ’’န္တိ ဣမဿ ဝိသေသနံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အလင်္ကာရိယမပေက္ခာယ အလင်္ကာရဝတ္ထု စ, တမပေက္ခာယ အလင်္ကာရိယဝတ္ထု စ အညမညံ နာမ။ တန္ဒီပကာလင်္ကာရောပိ တဒတ္ထိယေန တန္နာမကော ဟောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀၃။)ဗျာမံသုမဏ္ဍလံ တေန၊ မုနိနာ လောကဗန္ဓုနာ။
မဟန္တိံ ဝိန္ဒတီ ကန္တိံ၊ သောပိ တေနေဝ တာဒိသိံ။
֍ * ၃၁၉။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဗျာမံသု’’ဣစ္စာဒိနာ။ သုဗောဓံ။
֍ * ၃၁၉။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဗျာမံသု’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဗျာမံသုမဏ္ဍလံ ဗျာမပဘာမဏ္ဍလံ လောကဗန္ဓုနာ တေန မုနိနာ ကရဏဘူတေန မဟန္တိံ မဟတိံ ပူဇနီယံ ဝါ ကန္တိံ သောဘံ ဝိန္ဒတိ သေဝတိ, သောပိ မုနိ တေန ဧဝ ဗျာမံသုမဏ္ဍလေန တာဒိသိံ ကန္တိံ ဝိန္ဒတီတိ။ အညမညံ အသဒိသာနံ ဗျာမံသုမဏ္ဍလမုနိသင်္ခါတာနံ ဒွိန္နံ ဝတ္ထူနံ ဗျာမံသုမဏ္ဍလံ ပဌမဝါကျေ အလင်္ကာရိယံ ဟောတိ, မုနိပဒတ္ထော အလင်္ကာရော ဟောတိ။ အပရဝါကျေ ဣမေ ဒွေ ဝိပလ္လာသေန အလင်္ကာရိယအလင်္ကာရာ ဟောန္တိ။ အံသူနံ မဏ္ဍလမိတိ စ, ဗျာမံ ဧဝ အံသုမဏ္ဍလမိတိ စ, လောကော ဗန္ဓု အဿေတိ စ, သာ ဝိယ ဒိဿတီတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ကထနံ သဟဘာဝဿ၊ ကြိယာယ စ ဂုဏဿ စ။
သဟဝုတ္တီတိ ဝိညေယျံ၊ တဒုဒါဟရဏံ ယထာ။
֍ * ၃၂၀။ သဟဝုတ္တိံ ဝဒတိ ‘‘ကထန’’မိစ္စာဒိနာ။ သုဗောဓံ။
֍ * ၃၂၀။ ဣဒါနိ သဟဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ကထန’’မိစ္စာဒိနာ။ ကြိယာယ ဂုဏဿ စာတိ ဒွိန္နံ သဟဘာဝဿ သဟတ္တဿ ကထနံ သဟဝုတ္တီတိ ဝိညေယျံ။ တဒုဒါဟရဏံ ယထာ တဿ ဥဒါဟရဏံ ဧဝံ ဝက္ခမာနနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ သဟ သဒ္ဓိံ ဘဝနမိတိ စ, သဟဘာဝဿ ဝုတ္တိ ကထနမိတိ စ, တဿ ဥဒါဟရဏမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ သဟဘာဝေါ စန္ဒရသ္မိနခံသုအာဒီနံ ပဒတ္ထာနံ။ ဧဝံ သန္တေပိ တေသံ တံသဟတ္တံ ယဿံ ကြိယာယံ ဂုဏေ ဝါ ဘဝတီတိ သဟတ္တံ ကြိယာဂုဏာနံ ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘ကထနံ သဟဘာဝဿ ကြိယာယ စ ဂုဏဿ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀၄။)ကြိယာသဟဝုတ္တိ
ဇလန္တိ စန္ဒရံသီဟိ၊ သမံ သတ္ထု နခံသဝေါ။
ဝိဇမ္ဘတိ စ စန္ဒေန၊ သမံ တမ္မုခစန္ဒိမာ။
֍ * ၃၂၁။ ‘‘ဇလန္တိ’’ဣစ္စာဒိ။ သမန္တိ သဟ, တဿ သတ္ထုနော မုခစန္ဒိမာ။ သေသံ သုဗောဓံ။ ဧတ္ထ ဇလနဝိဇမ္ဘနာနံ ဥဘယသာဓာရဏာနံ ကြိယာနံ သဟဘာဝေါ ဝိဟိတောတိ ကြိယာသဟဝုတ္တိ အယန္တိ။
֍ * ၃၂၁။ ဣဒါနိ ယထာပဋိညာတဥဒါဟရဏံ ဒဿေတိ ‘‘ဇလန္တိ’’ဣစ္စာဒိနာ။ သတ္ထု သတ္ထုနော နခံသဝေါ နခကိရဏာ စန္ဒရံသီဟိ သမံ ဇလန္တိ, တမ္မုခစန္ဒိမာ စ စန္ဒေန သမံ ဝိဇမ္ဘတီတိ။ ဧတ္ထ ဥဘယပဒတ္ထာနံ သာဓာရဏဘူတဇလနဝိဇမ္ဘနကြိယာနံ သဟဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧသာ ကြိယာသဟဝုတ္တိ နာမ။ စန္ဒဿ ရံသိယောတိ စ, နခါနံ အံသဝေါတိ စ, တဿ သတ္ထုနော မုခန္တိ စ, တမေဝ စန္ဒိမသဒိသတ္တာ စန္ဒိမာတိ စ ဝါကျံ။ သမံဣတိ သဟပရိယာယော နိပါတော။
ဂုဏသဟဝုတ္တိ
ဇိနောဒယေန မလိနံ၊ သဟ ဒုဇ္ဇနစေတသာ။
ပါပံ ဒိသာ သုဝိမလာ၊ သဟ သဇ္ဇနစေတသာ။
֍ * ၃၂၂။ ‘‘ဇိနောဒယေန’’စ္စာဒိ။ ဇိနောဒယေန ကရဏဘူတေန, ဟေတုဘူတေန ဝါ ဒုဇ္ဇနစေတသာ သဟ ပါပံ မလိနံ ကိလိဋ္ဌံ, သဇ္ဇနစေတသာ သဟ ဒိသာ ဒသဝိဓာပိ သုဝိမလာ အစ္စန္တနိမ္မလာ သုဝိမလယသောမာလာဝလယိတတ္တာ သဇ္ဇနစေတော ပါပါပဂမေနေတိ။ ဧတ္ထ မလိနတ္တဿ စ သုဝိမလတ္တဿ ဉာယသမ္ဗန္ဓိနော သဟဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ အယံ ဂုဏသဟဝုတ္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀၅။)֍ * ၃၂၂။ ‘‘ဇိနော’’ဣစ္စာဒိ။ ဇိနောဒယေန ဇိတမာရဿ ဘဂဝတော ပါတုဘာဝေန, ကရဏဘူတေန ဟေတုဘူတေန ဝါ ပါပံ လောဘာဒိဓမ္မံ ဒုဇ္ဇနစေတသာ ဒုဇ္ဇနာနံ စိတ္တေန သဟ မလိနံ ကိလိဋ္ဌံ ဟောတိ။ ဣမိနာယေဝ ဇိနောဒယေန ဒိသာ ဒသ ဒိသာယော သဇ္ဇနစေတသာ သဟ သုဝိမလာ သဇ္ဇနစေတသန္တာနတော ပါပါနံ အပဂမေန ကိတ္တိမာလာယ ဘုဝနတ္တယေ ပတ္ထဋတ္တာ အတိနိမ္မလာတိ ဥဘယပဒတ္ထာနံ သာဓာရဏဘူတမလိနဘာဝသုဝိမလဘာဝသင်္ခါတဿ ဂုဏဿ သဟဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧသာ ဂုဏသဟဝုတ္တိ နာမ။ ဇိနဿ ဥဒယောတိ စ, ဒုဇ္ဇနာနံ စေတောတိ စ, ဝိဂတံ မလံ ဧတာဟိတိ စ, သု အတိသယေန ဝိမလာတိ စ, သန္တော စ တေ ဇနာ စေတိ စ, တေသံ စေတောတိ စ ဝါကျံ။
ဝိရောဓီနံ ပဒတ္ထာနံ၊ ယတ္ထ သံသဂ္ဂဒဿနံ။
သမုက္ကံသာဘိဓာနတ္ထံ၊ မတာ သာ’ယံ ဝိရောဓိတာ။
֍ * ၃၂၃။ ဝိရောဓံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဝိရောဓီန’’မိစ္စာဒိ။ ဝိရောဓီနံ အညမညဝိရုဒ္ဓါနံ ကြိယာဒီနံ ယတ္ထ ဝုတ္တိဝိသေသေ သံသဂ္ဂဿ သန္နိဓိနော ဒဿနံ, ကိမတ္ထံ? သမုက္ကံသဿ အတိသယဿ အဘိဓာနတ္ထံ ကထနတ္ထာယ, သာ အယံ ဝိရောဓိတာ ဝိရောဓီတိ မတာ။
֍ * ၃၂၃။ ဣဒါနိ ဝိရောဓာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိရောဓီန’’မိစ္စာဒိနာ။ ယတ္ထ ဥတ္တိဝိသေသေ သမုက္ကံသာဘိဓာနတ္ထံ ဝဏ္ဏနီယဝတ္ထုဂတအဓိကကထနာယ ဝိရောဓီနံ အညမညဝိရုဒ္ဓါနံ ပဒတ္ထာနံ ကြိယာဂုဏာဒီနံ သံသဂ္ဂဒဿနံ သန္နိဋ္ဌာနဒဿနံ သမ္ဗန္ဓဒဿနံ ဟောတိ, သာ အယံ ဥတ္တိ ဝိရောဓိတာတိ မတာတိ။ ဝိရောဓော ဧတေသံ ဂုဏာဒီနံ အတ္ထီတိ စ, သံသဂ္ဂဿ သမ္ဗန္ဓဿ ဒဿနမိတိ စ, သမုက္ကံသဿ အဓိကဿ အဘိဓာနန္တိ စ, ဝိရောဓီနံ ဘာဝေါ အသင်္ဂဟိတောတိ စ ဝါကျံ။ ဝိရောဓိတာဒီပကဝုတ္တိ တဒတ္ထေန တန္နာမိကာ ဟောတိ။
ဂုဏာ သဘာဝမဓုရာ၊ အပိ လောကေကဗန္ဓုနော။
သေဝိတာ ပါပသေဝီနံ၊ သမ္ပဒူသေန္တိ [သမ္ပဒူသန္တိ (က.)] မာနသံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀၆။)֍ * ၃၂၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဂုဏာ’’ဣစ္စာဒိ။ လောကေကဗန္ဓုနော လောကနာထဿ သဘာဝမဓုရာ သာဓုဇနသမ္ပီဏနေကစာတုရာ အပိ ဂုဏာ အရဟန္တတာဒယော သေဝိတာ ပါပသေဝီဟိ တေသံ ပါပသေဝီနံ မာနသံ သမ္ပဒူသေန္တိ ဒေါသဒုဋ္ဌာပါဒနဝသေနာဝိကရောန္တိ ‘‘တာဒိသော ဂုဏာတိသယော တဿာ’’တိ။ ဧတ္ထ ဂုဏာနံ သဘာဝမဓုရာနံ ပီတိဝိသေသုပ္ပာဒနယောဂ္ဂါနံ သမ္ပဒူသနေန သဟ ဝိရောဓောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ * ၃၂၄။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ဂုဏာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ လောကေကဗန္ဓုနော ဗုဒ္ဓဿ ဂုဏာ အရဟတ္တာဒယော သဘာဝမဓုရာ အပိ ပကတိမဓုရာ အပိ သေဝိတာ ပါပသေဝီဟိ သေဝိတာ သမာနာ ပါပသေဝီနံ မာနသံ သမ္ပဒူသေန္တိ အတိသယေန ကောပေန္တီတိ။ ဧဝံ ဟီနာဓိမုတ္တိကေဟိ သဟိတုမသက္ကုဏေယျော တဿ ဂုဏာတိသယော ဝတ္တတိ။ နနု သဘာဝမဓုရော ဂုဏော ပီတိံ ဝိနာ သမ္ပဒူသနံ န ကရေယျ, သမ္ပဒူသနမ္ပိ တာဒိသသဘာဝမဓုရံ ဝိနာ န ဘဝေယျာတိ အညောညဝိရုဒ္ဓါနမေသံ မဓုရဂုဏသမ္ပဒူသနကြိယာနံ သံသဂ္ဂဂုဏာဓိကဒဿနတ္ထန္တိ လက္ခဏေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အပိသဒ္ဒေါ ဝိရောဓတ္ထေ ဝတ္တတေ။ သဘာဝေန မဓုရာတိ စ, ဧကော စ သော ဗန္ဓု စာတိ စ, လောကဿ ဧကဗန္ဓူတိ စ, ပါပံ သေဝန္တိ သီလေနာတိ စ ဝါကျံ။
ယဿ ကဿစိ ဒါနေန၊ ယဿ ကဿစိ ဝတ္ထုနော။
ဝိသိဋ္ဌဿ ယ’မာဒါနံ၊ ပရိဝုတ္တီတိ သာ မတာ။
֍ * ၃၂၅။ ပရိဝုတ္တိံ ပဝတ္တေတိ ‘‘ယဿ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ယဿ ကဿစီတိ ပဋိဂ္ဂါဟကံ ဒဿေတိ။ ဝိသိဋ္ဌဿ ယံ အာဒါနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသံ သုဗောဓံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀၇။)֍ * ၃၂၅။ ဣဒါနိ ပရိဝုတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ယဿ ကဿစိ’’စ္စာဒိနာ။ ယဿ ကဿစိ ဝတ္ထုနော ခုဒ္ဒကဝတ္ထုနော ယဿ ကဿစိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဒါနေန ဟေတုဘူတေန ဝိသိဋ္ဌဿ ဥတ္တမဝတ္ထုနော ယံ အာဒါနံ ဂဟဏံ အတ္ထိ, သာ ပရိဝုတ္တီတိ မတာတိ။ ဒါနဂ္ဂဟဏပရိဝုတ္တတ္တာ ပရိဝုတ္တိ နာမ။
ပုရာ ပရေသံ ဒတွာန၊ မနုညံ နယနာဒိကံ။
မုနိနာ သမနုပ္ပတ္တာ၊ ဒါနိ သဗ္ဗညုတာသိရီ [မုနိန္ဒ သမနုပ္ပတ္တာ၊ ဒါနိ သဗ္ဗညုတာသိရိံ (က.)]။
֍ * ၃၂၆။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပုရာ’’ဣစ္စာဒိ။ သုဗောဓံ။ ဧတ္ထ နယနာဒိဒါနေန သဗ္ဗညုတာသိရိယာ အာဒါနန္တိ ပရိဝုတ္တိ အယံ။
֍ * ၃၂၆။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပုရာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ မုနိနာ ပုရာ ပုဗ္ဗေ ပရေသံ မနုညံ နယနာဒိကံ ဒတွာန ဣဒါနိ သဗ္ဗညုတာသိရီ သဗ္ဗညုတာသင်္ခါတာ အနညသာဓာရဏာ သိရီ သမနုပတ္တာတိ။ ဣဟ ယဿ ဒိန္နံ တတော ဧဝ ဂဟဏေ ပရိဝုတ္တိသဒ္ဒဿ နိရုဠှတ္တာ နယနာဒီနံ ဒါနေန သဗ္ဗညုတာသိရိယာ အာဒါနတော, ဒါနာဘာဝေ အာဒါနာဘာဝတော စ ပဋိဂ္ဂါဟကဇနေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ သဗ္ဗညုတာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေန ပရိကပ္ပိတာတိ ပရိဝုတ္တိ ဟောတိ။ တေနေဝ ဒဏ္ဍိယံ–
‘‘သတ္ထပ္ပဟရဏံ ဒတွာ၊ ဘုဇေန တဝ ရာဇုနံ။
စိရံ စိတာဘဋော တေသံ၊ ယသော ကုမုဒပဏ္ဍရော’’တိ [ကာဗျာဒါသ ၂.၃၅၆]။
ဣမသ္မိံ ဥဒါဟရဏေ ပစ္စတ္ထိကာနံ အာယုဓပ္ပဟာရံ ဒတွာ တဝ ဗာဟုနာ တေသံ ရာဇူနံ စိရံ ရာသိကတော ကေရဝနိမ္မလော ယသော အာဘဋောတိ။ ဒဒါတိ ကမ္မယုတ္တတော ဧဝ အာဒါနံ ဒဿေတွာ ပရိဝုတ္တိဖုဋာ ကတာ။ နယနာနိ အာဒီနိ ယဿ ဥတ္တမင်္ဂါဒိနောတိ စ, သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ စ, တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။
ကိဉ္စိ ဒိသွာန ဝိညာတာ၊
ပဋိပဇ္ဇတိ တံသမံ။
သံသယာပဂတံ ဝတ္ထုံ၊
ယတ္ထ သော’ယံ ဘမော မတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀၈။)֍ * ၃၂၇။ ဘမံ သမ္ဘာဝေတိ ‘‘ကိဉ္စီ’’တိအာဒိနာ။ ဝိညာတာ ပုရိသော ကိဉ္စိ ဒိသွာ ဥဇ္ဇလနာဒိကံ ဒိသွာန တံသမံ တဿ ပုရေ ဒိဿမာနဿ ပဒတ္ထဿ သဒိသမညံ ဝတ္ထုံ သံသယာပဂတံ အသန္နိဓိံ ကတွာ ပဋိပဇ္ဇတိ ဇာနာတိ ယတ္ထ ဝိသေသေ, သာယံ ဘမော မတော။
֍ * ၃၂၇။ ဣဒါနိ ဘမာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ကိဉ္စိ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ယတ္ထ ဥတ္တိဝိသေသေ ဝိညာတာ အဝဗောဓကာရကော ကိဉ္စိ ဒိသာဝိလောစနာဒိကံ ဒိသွာန တံသမံ ဝတ္ထုံ တေန ဒိဿမာနဝတ္ထုနာ တုလျမညံ ဝတ္ထုံ သံသယာပဂတံ နိဿံသယံ ကတွာ ပဋိပဇ္ဇတိ ဇာနာတိ, သော အယံ အလင်္ကာရော ဘမောတိ မတောတိ။ တေန တဿ ဝါ သမန္တိ စ, သံသယော အပဂတော ဧတသ္မာတိ စ, ဘမနံ အနဝဋ္ဌာနံ ဝတ္ထူနန္တိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ သံသယာပဂတန္တိ ကြိယာဝိသေသနံ။
သမံ ဒိသာသု’ဇ္ဇလာသု၊ ဇိနပါဒနခံသုနာ။
ပဿန္တာ အဘိနန္ဒန္တိ၊ စန္ဒာတပမနာ ဇနာ။
֍ * ၃၂၈။ ဥဒါဟရတိ ‘‘သမ’’မိစ္စာဒိ။ ဇိနဿ ပါဒေသု နခံသုနာ ဒိသာသု သဗ္ဗာသု သမံ ဧကတော ဥဇ္ဇလာသု သဇောတီသု တာ ဥဇ္ဇလာ ဒိသာ ပဿန္တာ ဇနာ, စန္ဒာတပေါတိ မနော ယေသံ တေ တထာဝိဓာ။ အဘိနန္ဒန္တိ သန္တုဿန္တီတိ။
֍ * ၃၂၈။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘သမ’’မိစ္စာဒိနာ။ ဇိနပါဒနခံသုနာ ကရဏဘူတေန ဒိသာသု ဒသသု သမံ ဧကက္ခဏေ ဥဇ္ဇလာသု တာ ဥဇ္ဇလာ ဒိသာ ပဿန္တာ ဇနာ စန္ဒာတပမနာ စန္ဒာတပေါတိ ပဝတ္တစိတ္တာ အဘိနန္ဒန္တီတိ။ ဝိဇ္ဇမာနနခမရီစိယံ ဗုဒ္ဓိမကတွာ စန္ဒာတပေ ဗုဒ္ဓိယာ ပဝတ္တာပနတော ဘမော နာမ။ သမန္တိ အသင်္ချံ။ စန္ဒာတပေါဣတိ မနော ယေသန္တိ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၀၉။)ကဝီနံ ဘာဝဗောဓနံ။
ယေန ကေနစိ ဝဏ္ဏေန၊
ဘာဝေါနာမာ’ယ’မီရိတော။
֍ * ၃၂၉။ ဘာဝံ ဘာဝေတိ ‘‘ပဝုစ္စတေ’’စ္စာဒိနာ။ ကဝီနံ ဘာဝေါ အဓိပ္ပာယော, တံ ဗောဓေတီတိ ဘာဝဗောဓနံ ယံ နာမာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဝိသေသနဝါကျာနံ ဂဟဏံ။ ယေန ကေနစိ နိသေဓနရူပေန အာကာရေန ပဝုစ္စတေ, အယံ ဘာဝေါ နာမ ဤရိတောတိ။
֍ * ၃၂၉။ ဣဒါနိ ဘာဝါလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ပဝုစ္စတေ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ ကဝီနံ ဝတ္တူနံ ဘာဝဗောဓနံ အဓိပ္ပာယပကာသကံ ယံ နာမာဒိ နာမပဒဝိသေသနပဒါဒိ ယေန ကေနစိ ဝဏ္ဏေန အာကာရေန သာဂရာဒိအတ္ထန္တရံ ပဋိသေဓေတွာ ဝါ နော ဝါ ပဝုစ္စတေ, အယံ ဘာဝေါ နာမာတိ ဤရိတောတိ။ နာမံ အာဒိ ယဿ ဝိသေသနဝါကျဒွယဿေတိ စ, ဘာဝံ ဗောဓေတီတိ စ ဝါကျံ။ ကဝီနံ အဓိပ္ပာယသင်္ခါတဘာဝပကာသကော ဥတ္တိဝိသေသော တဒတ္ထေန ဘာဝေါ နာမ, တဿ နိဿယဘူတံ နာမာဒိပဒသန္တာနံ ဣဟ နိဿိတောပစာရေန ဘာဝေါ နာမာတိ ဤရိတံ။
နနု တေယေ’ဝ သန္တာ နော၊
သာဂရာ န ကုလာစလာ။
မနမ္ပိ မရိယာဒံ ယေ၊
သံဝဋ္ဋေပိ ဇဟန္တိ နော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁၀။)֍ * ၃၃၀။ ဥဒါဟရတိ ‘‘နနု’’စ္စာဒိ။ မနမ္ပီတိ ဤသကမ္ပိ။ မရိယာဒန္တိ အတ္တနော အာစာရသီမံ, သံဝဋ္ဋေပိ ပလယကာလေပိ။ သေသံ သုဗောဓံ။ ဧတ္ထ န ဣမေ ပကတိသမုဒ္ဒါဒယော သမုဒ္ဒါဒယော ဟောန္တိ, ယေ ပလယကာလေ အတ္တနော ဝေလာနုလ္လင်္ဃနသင်္ခါတံ အစလတ္တသင်္ခါတဉ္စ မရိယာဒံ ပရိစ္စဇန္တိ။ ကိဉ္စရဟိ သန္တာ ဧဝေတေ သမုဒ္ဒါဒယော, ယေ ယဒိ ပလယကာလေပိ သမာပတေယျုံ, တဒါပိ အတ္တနော မရိယာဒံ န မုဉ္စန္တိ။ ကောစိ ဝိပတ္တိံ ပတ္တော နိရတိသယံ ဓီရတ္တမတ္တနောဝဗောဓေတီတိ အညနိသေဓေန ကထိတံ နာမံ ကဝိသဘာဝံ ယထာဝုတ္တံ ဗောဓေတီတိ ဘာဝေါယမိတိ။
֍ * ၃၃၀။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘နနု’’စ္စာဒိနာ။ သာဂရာ သံဝဋ္ဋကာလေ တီရမရိယာဒံ အတိက္ကမေန္တာ ပကတိသမုဒ္ဒါ သာဂရာ န ဘဝန္တိ။ ကုလာစလာ တာဒိသကာလေ အစလသင်္ခါတမရိယာဒမတိက္ကမေန္တာ သတ္တ ကုလပဗ္ဗတာ ကုလာစလာ နာမ န ဘဝန္တိ။ ကိဉ္စရဟိ သာဂရာဒယော။ ယေ သာဓဝေါ သံဝဋ္ဋေပိ သဗ္ဗဝတ္ထုဝိနာသကကပ္ပဝိနာသကာလေပိ မရိယာဒံ အတ္တနော အာစာရမရိယာဒံ မနမ္ပိ ဤသကမ္ပိ နော ဇဟန္တိ။ သန္တာ ဧဝ တေ သာဂရာဒယော နာမ ဟောန္တိ နနူတိ။ ကောစိ ဗျသနံ ပတ္တော အတ္တနော အနညသာဓာရဏံ ဓီရတ္တံ ပကာသေတီတိ ဣဟ သာဂရာဒိအတ္ထန္တရပဋိသေဓရူပေန ဒဿိတသာဂရာဒိနာ ဝတ္တုနော အကမ္ပနာဓိပ္ပာယံ အဝဗောဓေတီတိ အယံ ဘာဝါလင်္ကာရော နာမ။ မနန္တိ အပ္ပကာလဝါစကမသင်္ချံ။ အပီတိ သမ္ဘာဝနေ။
အင်္ဂင်္ဂီဘာဝါ သဒိသ-ဗလဘာဝါ စ ဗန္ဓနေ။
သံသဂ္ဂေါ’လင်္ကတီနံ ယော၊ တံ မိဿန္တိ ပဝုစ္စတိ။
֍ * ၃၃၁။ မိဿံ ဒဿေတိ ‘‘အင်္ဂ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အင်္ဂမုပကာရကံ, အင်္ဂီ ဥပကာရိယံ, တေသံ ဘာဝေါ အင်္ဂင်္ဂိဘာဝေါ သာဓိယသာဓနတ္တံ, တတော စ။ သဒိသံ သမံ ဗလံ ယေသံ တေ, တေသံ ဘာဝေါ အင်္ဂင်္ဂိဘာဝမန္တရေန အပ္ပဓာနဘာဝေနာဝဋ္ဌာနံ တတော စ ဟေတုတော။ ဗန္ဓနေ ဝိသယေ, ယော အလင်္ကတီနံ သံသဂ္ဂေါ ဧကတ္ထ သန္နိဓာနံ, တံ မိဿန္တိ ပဝုစ္စတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁၁။)֍ * ၃၃၁။ ဣဒါနိ မိဿာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘အင်္ဂင်္ဂီ’’စ္စာဒိနာ။ အင်္ဂင်္ဂီဘာဝါ ဥပကာရကဥပကာရိယသင်္ခါတပဋိပါဒကပဋိပါဒနီယသဘာဝေန ဟေတုဘူတေန သဒိသဗလဘာဝါ စ သာဓိယသာဓနဘာဝံ ဝိနာ သမာနဗလဝန္တဘာဝေန စ ဗန္ဓနေ ပဇ္ဇာဒိဗန္ဓနဝိသယေ အလင်္ကတီနံ အလင်္ကာရာနံ ယော သံသဂ္ဂေါ သန္နိဓာနံ, တံ မိဿန္တိ ပဝုစ္စတီတိ။ အင်္ဂံ သာဓနံ အဿ သာဓိယဿ အတ္ထီတိ စ, အင်္ဂဉ္စ အင်္ဂီ စေတိ စ, တေသံ ဘာဝေါ သာဓိယသာဓနသင်္ခါတော သမ္ဗန္ဓောတိ စ, သဒိသံ ဗလံ ယေသမလင်္ကာရာနမိတိ စ, တေသံ ဘာဝေါ အညမညနိရပေက္ခတာတိ စ, မိဿနံ မိဿီဘဝနမိတိ စ ဝါကျံ။
အင်္ဂင်္ဂိဘာဝမိဿ
ပသတ္ထာ မုနိနော ပါဒ-နခရံသိမဟာနဒီ။
အဟော ဂါဠှံ နိမုဂ္ဂေပိ၊ သုခယတျေ’ဝ တေ ဇနေ။
֍ * ၃၃၂။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပသတ္ထာ မုနိ’’စ္စာဒိ။ မုနိနော ပါဒေသု နခါ တေသံ ရံသိ ဧဝ မဟာနဒီသဒိသတ္တာ မဟာနဒီ, သာ ပသတ္ထာ အစ္ဆရိယပ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝတော ဂါဠှမစ္စန္တံ နိမုဂ္ဂေပိ တေ ဇနေ သုခယတျေဝ, အဟော အစ္ဆရိယံ ယတော သေသနဒီဝိဓုရံ။ ‘‘အယံ အတ္တနိ ဂါဠှံ နိမုဂ္ဂေပိ သုခယတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘နိမုဂ္ဂေပီ’’တိ သမာဓိနော သာဓိယတ္တေနင်္ဂိတာယာဝဋ္ဌိတဿ ‘‘ပါဒနခရံသိမဟာနဒီ’’တိ ရူပကံ သာဓနတ္တေနင်္ဂတာယာဝဋ္ဌိတန္တိ မိဿမိဒမလင်္ကရဏံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁၂။)֍ * ၃၃၂။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရတိ ‘‘ပသတ္ထာ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ မုနိနော ပသတ္ထာ အစ္ဆရိယတ္တာ ပသံသနီယာ ပါဒနခရံသိမဟာနဒီ စရဏနခကိရဏသင်္ခါတမဟာဂင်္ဂါ ဂါဠှံ အတိသယေန နိမုဂ္ဂေပိ တေ ဇနေ သာဓုသပ္ပုရိသေ သုခယတိ ဧဝ သုခိတေ ကတော ဧဝ။ အဟော အစ္ဆရိယံ သေသနဒီနမေသာ ပဝတ္တိ ဝိရုဒ္ဓါတိ။ ဧတ္ထ သာဓနီယဘာဝေန အင်္ဂိနော ‘‘နိမုဂ္ဂေ’’တိ သမာဓိအလင်္ကာရဿ ‘‘ပါဒနခရံသိမဟာနဒီ’’တိ ရူပကာလင်္ကာရော သာဓနဘာဝေန အင်္ဂန္တိ ကတွာ အင်္ဂါအင်္ဂီဘာဝေန ဣမေသံ အလင်္ကာရာနံ မိဿိတာ။ ပါဒေသု နခါတိ စ, တေသံ ရံသီတိ စ, မဟတီ စ သာ နဒီ စေတိ စ, မဟာနဒီ ဝိယ မဟာနဒီ ပါဒနခရံသိယော ဧဝ မဟာနဒီတိ စ ဝါကျံ။ ဂါဠှန္တိ ကြိယာဝိသေသနံ။ ဂါဠှံ နိမုဇ္ဇနံ ယေ အကံသု, တေပီတိ ယောဇနာ။ သုခသမင်္ဂိနော ဇနာ သုခိတေ သုခေ ကရောတီတိ ဝါကျံ။
သဒိသဗလဘာဝမိဿ
ဝေသော သဘာဝမဓုရော၊ ရူပံ နေတ္တရသာယနံ။
မဓူဝမုနိနော ဝါစာ၊ န သမ္ပီဏေတိ ကံ ဇနံ။
֍ * ၃၃၃။ ‘‘ဝေသော’’ဣစ္စာဒိ သုဗောဓံ။ ဣဒံ ပန သမာဓိရူပကောပမာမိဿသဒိသဗလန္တိ။
֍ * ၃၃၃။ ‘‘ဝေသော’’ဣစ္စာဒိ။ မုနိနော သဘာဝမဓုရော ပကတိမဓုရော ဝေသော ဇိနာဝေဏိကော ဗုဒ္ဓဝေသော စ နေတ္တရသာယနံ ရူပံ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ရူပဉ္စ မဓူဝ မဓုရတ္တေန မဓုသမာနာ ဝါစာ ဘာရတီ စ ကံ ဇနံ န သမ္ပီဏေတီတိ။ ‘‘သဘာဝမဓုရော’’တိ သမာဓိအလင်္ကာရော စ, ‘‘နေတ္တရသာယန’’န္တိ ရူပကာလင်္ကာရော စ, ‘‘မဓူဝါ’’တိ ဥပမာလင်္ကာရော စာတိ ဣမေ တယော ပီဏနေ အညမညာပေက္ခရဟိတတ္တာ တုလျဗလာတိ ဣမေသံ မိဿတ္တံ ဟောတိ။ သဘာဝေန မဓုရောတိ စ, ရသီယတိ အဿာဒီယတီတိ စ, ရသော ရသဘူတော အာယနံ ဂတိ ပဝတ္တိ အဿာတိ ရသာယနံ, ရသဝတ္ထု။ ရသာယနမိဝ ရူပံ ရသာယနံ, နေတ္တာနံ ရသာယနန္တိ စ ဝါကျံ။
အာသီ နာမ သိယာ’တ္ထဿ၊
ဣဋ္ဌဿာ’သီသနံ ယထာ။
တိလောကေကဂတီ နာထော၊
ပါတု လောက’မပါယတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁၃။)֍ * ၃၃၄။ အာသိံ ဒဿေတိ ‘‘အာသိ’’စ္စာဒိနာ။ ဣဋ္ဌဿ အဘိမတဿ ဝတ္ထုနော အာသီသနံ ပတ္ထနမိတျနုဝဒိတွာ အာသီ နာမ သိယာတိ ဝိဓီယတေ။ ‘‘ယထေ’’တျုဒါဟရတိ။ တိလောကဿ လောကတ္တယဝတ္တိနော ဇနဿ ဧကဂတိ အသဟာယဂတိ ပဋိသရဏဘူတော နာထော လောကံ သတ္တလောကံ အပါယတော ပါတု ပါလေတူတိ။ ဧတ္ထာတိလသိတံ ပါလနမာသီသိတန္တိ။
֍ * ၃၃၄။ ဣဒါနိ အာသီအလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘အာသီ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ ဣဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ဣစ္ဆိတဝတ္ထုနော အာသီသနာ ပတ္ထနာ အာသီ နာမ သိယာ။ ယထာ တတ္ထောဒါဟရဏမေဝံ။ တိလောကေကဂတိ တိဘဝဿ အသဟာယသရဏဘူတော နာထော လောကသာမိ လောကံ သတ္တလောကံ အပါယတော ပါတု ရက္ခတူတိ။ အာသီ နာမ ပတ္ထနာ, တဒ္ဒီပိကာပိ ဥတ္တိ တန္နာမိကာဝ ဟောတိ။ ‘‘တိလောကေကဂတီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဥဒါဟရဏေ ပါလနံ အာသီသိတံ။ တိဏ္ဏံ လောကာနံ သမာဟာရောတိ စ, ဧကောယေဝ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ စ, တိလောကဿ ဧကဂတီတိ စ ဝါကျံ။
ရသပ္ပတီတိဇနကံ၊ ဇာယတေ ယံ ဝိဘူသနံ။
ရသဝန္တန္တိ တံ ဉေယျံ၊ ရသဝန္တဝိဓာနတော။
֍ * ၃၃၅။ ရသဝန္တမုဒါဟရတိ ‘‘ရသ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ယံ ဝိဘူသနမလင်္ကရဏံ ရသာဘာသာဒိနော ပတီတိဇနကံ အဝဂမသမ္ပာဒကံ ဇာယတေ, တံ ဝိဘူသနံ ရသဝန္တဝိဓာနတော သမ္ပာဒနတော ‘‘ရသဝန္တ’’န္တိ ဝိညေယျံ ယထာ အတ္ထပ္ပတီတိ ဇနကော သဒ္ဒေါ ‘‘အတ္ထဝါ’’တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁၄။)֍ * ၃၃၅။ ဥဒ္ဒေသေ ရသီတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌရသာလင်္ကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ရသ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ယံ ဝိဘူသနံ ဝုတ္တာလင်္ကာရာနမန္တရေ ယော ကောစိ အလင်္ကာရော ရသပ္ပတီတိဇနကံ သိင်္ဂါရာဒိနဝဝိဓရသေသု ဧကဿ ရသဿ ဝါ တဿေဝ ရသာဘာသဿ ဝါ အဝဗောဓနံ သမ္ပာဒေန္တော ဇာယတေ, တံ ဝိဘူသနံ ရသဝန္တဝိဓာနတော အတ္တနော ရသသဟိတဘာဝဿ ပကာသနတော ရသဝန္တန္တိ ရသီတိ ဉေယျန္တိ။ ယထာ အတ္ထပ္ပတီတိဇနကော သဒ္ဒေါ ‘‘အတ္ထဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ရသပ္ပတီတိဇနကော အလင်္ကာရော ရသဝန္တော ‘‘ရသီ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ရသဿ ပတီတိ စ, တံ ဇနေတီတိ စ, ရသော အဿ အတ္ထီတိ စ, ရသဝတော ဘာဝေါတိ စ, တဿ ဝိဓာနံ သမ္ပာဒနန္တိ စ ဝါကျံ။
ရာဂါနတဗ္ဘုတသရောဇမုခံ ဓရာယ၊
ပါဒါ တိလောကဂုရုနော’ဓိကဗဒ္ဓရာဂါ။
အာဒါယ နိစ္စသရသေန ကရေန ဂါဠှံ၊
သဉ္စုမ္ဗယန္တိ သတတာဟိတသမ္ဘမေန။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁၅။)֍ * ၃၃၆။ ဥဒါဟရတိ ‘‘ရာဂ’’ဣစ္စာဒိ။ ဓရာယ ပထဝီအင်္ဂနာယ ရာဂေန အာနတံ, မုခံ။ ရာဂံ ရတ္တဝဏ္ဏံ အာနတံ နိန္နမိတံ, သရောဇံ။ ပဌမေ အဗ္ဘုတသရောဇသဒိသတာယ မုခံ, တေန သမာနာဓိကရဏန္တိ ရာဂါနတေန သမာသော။ ဒုတိယေ တု ရာဂါနတဉ္စ တံ အဗ္ဘုတသရောဇံ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ သိရီပါဒသမ္ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဥဋ္ဌဟမစ္ဆရိယပဒုမဉ္စ, တမေဝ တဿာ မုခသဒိသတ္တာ မုခန္တိ ရာဂါနတဗ္ဘုတသရောဇမုခံ။ တိလောကဂုရုနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပါဒါ။ ကီဒိသာ? အဓိကဗန္ဓော ရာဂေါ အနုရာဂေါ, ရတ္တဝဏ္ဏော ဝါ ယေသံ တေ, တထာဝိဓာ။ နိစ္စမနဝရတံ သရသေန ရသဝတာ ကရေန ဟတ္ထေန, ရံသိနာ ဝါ ဂါဠှံ အာဒါယ ဂဟေတွာ သတတံ နိစ္စံ အာဟိတော သမ္ဘမော အာဒရော, တဒဘိမုခတာ ဝါ, တေန သဉ္စုမ္ဗယန္တိ, နိက္ခိပန္တိ ဝါ။ ဧတ္ထ သိလေသရူပကေဟိ သမ္ဘောဂသိင်္ဂါရရသာဘာသော ဇနျတေ။ သိင်္ဂါရော ဒုဝိဓော ဝိပ္ပလမ္ဘော, သမ္ဘောဂေါ စေတိ။ တေသု ဝိပ္ပလမ္ဘောဝ သမဂ္ဂဝဏ္ဏနာဓာရတ္တာ မနောဟရော, နေဒိသော သမ္ဘောဂေါ။ သမ္ဘောဂါဘာသေ တု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တထာပိ’ဟာ’ဓိဂတံ သမ္ဘောဂါဘာသောဒါဟရဏံ ဗာလပ္ပဗောဓနတ္ထံ ကိဉ္စိ ဝိစာရေဿာမ။ တတြ ပါဒါနံ ကာမုကတ္တံ ဓရာယ ကာမိနိတ္တဉ္စ ဝါကျသာမတ္ထိယာ ဝိညာယတေ။ သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနံ ပုန ဝုတ္တံ သိယာ။ အတြ ပါဒါနံ တံ ဝိညေယျံ, ရတျုက္ကံသာဘာသော ယဒိ ကဝိနာ ပဋိပါဒေတဗ္ဗော န ဘဝေယျ, တဒါ ဂါထာယမနနုပပန္နံ သိယာတိ ဧဝံဝိဓဝစနတောဝ ပါဒါ ရတျာဘာသဝန္တောတိ ဂမျတေ။ ရတိယာ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝါဘာသော ဓရာကာမိနိ, ရမ္မဒေသာဒိဝိသေသာဘာဝေ အစ္ဆရိယပဒုမုဂ္ဂမနာဘာဝတော အဗ္ဘုတသရောဇသဒ္ဒသဝနေန ဂမ္မမာနာ ရမ္မဒေသာဒယော ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝါဘာသာ, ဗျဘိစာရီဘာဝါဘာသဗောဓကာနိ ကဝိဝစနာနိ အနုဘာဝါဘာသော။ တထာ ဟိ ‘‘နိစ္စသရသေန ကရေန ဂါဠှံ အာဒါယာ’’တိ ကရဿ သရသတာဂါဠှဂ္ဂဟဏကထနေန ဟရိသာဒယော ဂမျန္တေ။ ‘‘သတတာဟိတသမ္ဘမေနာ’’တိ ဣမိနာ ဥဿုက္ကတ္တာဒယော ပဟီယန္တီတိ ဧဝံ ဗန္ဓဝုတ္တီတိ ဝိဘာဝါဒီဟိ ဗန္ဓတ္ထာဘာသာနံ မနသိ ယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အာနန္ဒာဘာသော, သော ရသာဘာသော သမ္ဘောဂရသာဘာသော ဝုတ္တောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁၆။)֍ * ၃၃၆။ ဣဒါနိ ဥဒါဟရဏံ ဒဿေန္တော ဥတ္တရိပိ ဒဿေတဗ္ဗသိင်္ဂါရဟဿကရုဏာဒိရသုဒ္ဒေသဿ အနုရူပတော သိင်္ဂါရရသယုတ္တမေဝ ဒဿေတိ ‘‘ရာဂါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဓရာယ မဟီအင်္ဂနာယ ရာဂါနတဗ္ဘုတသရောဇမုခံ ရာဂေန အနုရာဂေန အဘိမုခံ ကတွာ နမိတံ အစ္ဆရိယဂုဏောပေတပဒုမသဒိသာနနံ နော စေ, ရတ္တဝဏ္ဏံ အာနတံ အဗ္ဘုတသရောဇသင်္ခတမုခံ တိလောကဂုရုနော ဘုဝနတ္တယာနုသာသကဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပါဒါ အဓိကဗဒ္ဓရာဂါ အဓိကဗဒ္ဓါနုရာဂဝန္တာ နော စေ, ပုဗ္ဗကမ္မေန ကတအဓိကရတ္တဝဏ္ဏာ နိစ္စသရသေန ကရေန သတတာနုရာဂယုတ္တေန ဟတ္ထေန နော စေ, အဝိကလတ္တာ သတတသမ္ပတ္တိသဟိတေန ကိရဏေန ဂါဠှံ အာဒါယ ဂါဠှံ ဂဟေတွာ နော စေ, ဖုသိတွာ သတတာဟိတသမ္ဘမေန နိစ္စံ ကတာဒရေန နော စေ, နိရန္တရာဟိတအဘိမုခဘာဝေန သဉ္စုမ္ဗယန္တိ စုမ္ဗန္တိ နော စေ, ဌိတိကြိယာသာဓနတ္တေန ဖုသန္တီတိ။
ရာဂေန အနုရာဂေန အာနတံ အဘိမုခီကတမိတိ စ, အဗ္ဘုတဉ္စ တံ သရောဇဉ္စေတိ စ, တေန သဒိသတာယ အဗ္ဘုတသရောဇဉ္စ တံ မုခဉ္စေတိ စ, ရာဂါနတဉ္စ တံ အဗ္ဘုတသရောဇမုခဉ္စေတိ စ, ရာဂံ ရတ္တဝဏ္ဏံ အာနတံ နိန္နမိတိ စ, တဉ္စ တံ အဗ္ဘုတသရောဇဉ္စေတိ စ, တမေဝ တာဒိသမုခသဒိသတ္တာ မုခမိတိ စ, တိလောကဿ ဂုရူတိ စ, အဓိကံ ကတွာ ဗဒ္ဓါ, အတ္တနော ပုဗ္ဗကမ္မေန ဝါ ကတော, ရာဂေါ အနုရာဂေါ ရတ္တဝဏ္ဏော ဝါ ယေသမိတိ စ, ရသေန အနုရာဂေန သမ္ပတ္တိယာ ဝါ သဟ ဝတ္တမာနောတိ စ, အာဟိတော ဝိဟိတော စ သော သမ္ဘမော အာဒရော တဒဘိမုခဘာဝေါ ဝါ စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဧတ္ထ ‘‘ရာဂါနတာ’’တိအာဒိကေန သိလေသာလင်္ကာရေန စ ‘‘အဗ္ဘုတသရောဇမုခ’’န္တိ ရူပကာလင်္ကာရေန စ သမ္ဘောဂသိင်္ဂါရရသာဘာသော ဥပ္ပာဒီယတိ။ တာဒိသံ ဣတ္ထိပုရိသာနံ သမ္ဘောဂါဘာဝေန, တဒါကာရေန စ ကပ္ပိတတ္တာ ရသာဘာသော နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိင်္ဂါရဿ အာယောဂဝိပ္ပယောဂသမ္ဘောဂဝသေန တိဝိဓတ္တေပိ အာယောဂဝိပ္ပယောဂဒွယံ ဝိပ္ပလမ္ဘမေဝါတိ ဝိပ္ပလမ္ဘော, သမ္ဘောဂေါ စေတိ ဒုဝိဓော ဟောတိ။ တေသု ဝိပ္ပလမ္ဘောဝ အနူနဝဏ္ဏနာယ ဘူမိတ္တာ မနောဟရော။ သမ္ဘောဂေါ ပန တာဒိသော န ဟောတိ။ သမ္ဘောဂါဘာသောပိ ဟီနော ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ပယောဂံ ကတွာ ကုရုမာနာယ ဝဏ္ဏနာယ ဥစိတဘာဝေန ဣဟာဓိဂတသမ္ဘောဂသိင်္ဂါရရသာဘာသေန ရသိဘူတာလင်္ကာရဿ ဥဒါဟရဏေ ရသာဘာသော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဒါနံ ကာမုကဘာဝါဘာသေ စ ဓရာယ ကာမိနီဘာဝါဘာသေ စ ဝါစကပဒေန အဝုတ္တေပိ ‘‘ဓရာယ ပါဒါ တိလောကဂုရုနော’’တိ ဣဒံ ဌပေတွာ ပါဏိဓမ္မပကာသကေဟိ အဝသေသပဒေဟိ ဉာယတေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁၇။)ဒွိန္နံ အညမညံ ရတိအာဘာသော ‘‘အဓိကဗဒ္ဓရာဂါ ရာဂါနတ’’န္တိ ဣမေဟိ ဝုတ္တော။ အယံ ရတိအာဘာသော ဣဓ ဌာယီဘာဝေါ ပုရိသရတိယာ ဣတ္ထိယာ စ, ဣတ္ထိရတိယာ ပုရိသဿ စ အာလမ္ဗဏတ္တာ ပါဒကာမုကဓရာကာမိနိယော ဒွေ အညမညံ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝါဘာသာ ဟောန္တိ။ ရမ္မဒေသာဒိဝိသေသံ ဝိနာ အစ္ဆရိယပဒုမောဒယဿ အဘာဝတော အဗ္ဘုတသရောဇသဒ္ဒဿ ဥစ္စာရဏေန ဂမ္မမာနာ ရမ္မဒေသာဒယော ရတိံ ဥဒ္ဒီပယန္တီတိ ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝါဘာသာ နာမ။ ‘‘နိစ္စသရသေန ကရေန ဂါဠှမာဒါယာ’’တိ ဣမိနာ ကရဿ သရသဘာဝဿ စ ဂါဠှံ ဂဟဏဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ဟရိသာဒယော ဉာယန္တေ။ ‘‘သတတာဟိတသမ္ဘမေနာ’’တိ ဣမိနာ ဥဿာဟာဒယော ဉာယန္တိ။ တတ္ထ ဟရိသဥဿာဟာဒယော ဗျဘိစာရီဘာဝါဘာသာ နာမ ဟောန္တိ။ တေ ဗျဘိစာရီဘာဝါဘာသေ ပကာသေန္တာနိ ယထာဝုတ္တကဝိဝစနာနိ အနုဘာဝါဘာသာ နာမာတိ ဧဝံ ဗန္ဓေ ဒိဿမာနဌာယီဘာဝဗျဘိစာရီဘာဝဝိဘာဝအနုဘာဝေဟိ အတ္ထာဝဗောဓံ ကရောန္တာနံ ပဏ္ဍိတာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ယော သန္တောသာဘာသသင်္ခါတော ရသာဘာသော အတ္ထိ, သော ဣဓ သမ္ဘောဂရသာဘာသောတိ ကထိတောတိ။ ဌာယီဘာဝါဒယော ဥပရိ အာဝိဘဝိဿန္တိ။
ဣစ္စာ’နုဂမ္မ ပုရိမာစရိယာနုဘာဝံ၊
သင်္ခေပတော နိဂဒိတော’ယ’မလင်္ကတီနံ။
ဘေဒေါ’ပရူပရိ ကဝီဟိ ဝိကပ္ပိယာနံ၊
ကော နာမ ပဿိတု’မလံ ခလု တာသ’မန္တံ။
ဣတိ သံဃရက္ခိတမဟာသာမိပါဒဝိရစိတေ
သုဗောဓာလင်္ကာရေ
အတ္ထာလင်္ကာရာဝဗောဓော နာမ
စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁၈။)֍ * ၃၃၇။ ဧဝမုဒ္ဒေသာနုက္ကမေန ယထာပဋိညာတံ နိဋ္ဌပေတွာ ဣဒါနိ နိဂမနပုဗ္ဗကံ ဗဟုတ္တမေသံ နိဒ္ဒိသိတုမာဟ ‘‘ဣစ္စိ’’စ္စာဒိ။ ဣတိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပုရိမာနံ ဒဏ္ဍီအာဒီနံ အာစရိယာနံ အာနုဘာဝံ ဗန္ဓလက္ခဏာနိ အနုဂမ္မ အနုဂန္တွာ အလင်္ကတီနမလင်္ကာရာနံ အယံ ဘေဒေါ သင်္ခေပတော နိဂဒိတော ကထိတော။ သင်္ခေပတောတိ ဝုတ္တော, ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ဥပရူပရီ’’တိအာဒိ။ ဥပရူပရိ ဒီဃကာလမာရဗ္ဘ ယာဝေဒါနိ မတ္ထကမတ္ထကေ ကဝီဟိ ဝိကပ္ပိယာနံ ပဘေဒိယမာနာနံ တာသမလင်္ကတီနံ အန္တံ ပရိယန္တံ ပဿိတုံ ခလု ဧကန္တေန ကော နာမ ဇနော အလံ သမတ္ထော။
ဣတိ မဟာသာမိနာမိကာယံ သုဗောဓာလင်္ကာရဋီကာယံ
စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ။
֍ * ၃၃၇။ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ယထာပဋိညာတေ အတ္ထာလင်္ကာရေ နိဋ္ဌပေတွာ ဣဒါနိ နိဂမနမုခေန ဧသံ အတ္ထာလင်္ကာရာနံ ဗဟုဘာဝံ ဒဿေတိ ‘‘ဣစ္စာနုဂမ္မ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဣတိ ယထာဝုတ္တနယေန ပုရိမာစရိယာနုဘာဝံ ပုဗ္ဗကာလိကာနံ ဒဏ္ဍီဘဒ္ဒပါဏာဒီနံ အလင်္ကာရသတ္ထသင်္ခါတာနုဘာဝံ အနုဂမ္မ အလင်္ကတီနံ အယံ ဘေဒေါ သင်္ခေပတော နိဂဒိတော မယာ ဝုတ္တော သင်္ဂဟိတော။ ကသ္မာတိ စေ? ဥပရူပရိ ဒီဃကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝဇ္ဇတနာ ကဝီဟိ ရစနာကတ္တာရေဟိ ဝိကပ္ပိယာနံ အနေကပ္ပကာရတော ကပ္ပိယမာနတ္တာ ပုထက္ကရိယမာနာနံ တာသမလင်္ကတီနံ အန္တံ ပရိယန္တံ ပဿိတုံ ခလု ဧကန္တေန ကော နာမ ပုဂ္ဂလော အလံ သမတ္ထောတိ။ သင်္ဂဟမနာဒိယိတွာ ကေနာပိ ပရိယန္တံ အဓိဂန္တုံ န သက္ကာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုရေ ဘဝါတိ စ, ပုရိမာ စ တေ အာစရိယာ စေတိ စ, တေသမာနုဘာဝေါတိ စ, ဝိသေသတော အသင်္ကရတော ကပ္ပိယန္တိ စ ဝါကျံ။
ဣတိ သုဗောဓာလင်္ကာရနိဿယေ
စတုတ္ထော ပရိစ္ဆေဒေါ။
၅. ဘာဝါဝဗောဓပရိစ္ဆေဒ
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၁၉။)ပဋိဘာနဝတာ လောက-ဝေါဟာရ’မနုသာရိနာ။
တတော’စိတျသမုလ္လာသ-ဝေဒိနာ ကဝိနာ ပရံ။
֍ * ၃၃၈။ တဒေဝ ယထာပဋိညာတမလင်္ကာရဝိဘာဂံ ဗောဓေတွာ သမ္ပတိ ရသဝန္တာလင်္ကာရပ္ပသင်္ဂေနာဓိဂတံ ရသံ သကလ သံသာရဒုက္ခနိဿ ရဏေကနိမိတ္တဝိမုတ္တိရသေကရသဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓမ္မာဂမဝိဂ္ဂါဟသပ္ပီဏနောဏတမတီနံ ပရမသဒ္ဓါလူနမနဓိဂတတ္တေပိ လက္ခဏမတ္တေန လောကဝေါဟာရကောသလ္လမတ္တပရိဂ္ဂဟာယ ကိဉ္စိမတ္တမုပဒိသိတုံ န သာကလ္လေန ‘‘ပဋိဘာနဝတာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဋိဘာနံ တံတံဌာနာနုရူပပ္ပဝတ္တာ ပညာ။ သာ ဟိ သရသရစနာယစ္စန္တောပကာရိကာ, တတောဝ ကဗ္ဗံ ‘‘ပဋိဘာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိဘာနဝတာ’’တိ။ ကဝိနာ လောကဝေါဟာရာနုဂန္တဗ္ဗော။ ယော ဟိ သကလံ လောကဝေါဟာရံ နာနုသရတိ, သော ကဝိယေဝ န ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘လောကဝေါဟာရမနုသာရိနာ’’တိ။ ယတော ဩစိတျံ နာမ ကဝီနံ ပရမံ ရဟဿံ လောကဝေါဟာရေပိ ဥစိတညူယေဝ ပသံသီယတေ, သမုစိတလောကဝေါဟာရာနုသာရေနေဝ စ ဝက္ခမာနာနုက္ကမေန ဝိရစိတာ ရစနာ သစေတနာနံ ရသဿာဒါယ သမ္ပဇ္ဇတေ, တသ္မာ ဩစိတျေ သမုလ္လသတ္တံ ဒိတ္တံ ဖုဋမေဝ ဗန္ဓနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတောဝစ္စန္တမောစိတျသမုလ္လာသဝေဒိနာ ကဝိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ပရံ ဩစိတျသမုလ္လာသဝေဒိနာ’’တိ။ သဗ္ဗဉ္စေတံ ‘‘ကဝိနာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိသေသနံ, ‘‘ကဝိနာ’’တိ စေတံ ‘‘နိဗန္ဓာ’’တိ ဧတ္ထ အဝုတ္တော ကတ္တာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂၀။)֍ * ၃၃၈။ ဧဝံ ယထာပဋိညာတာနမလင်္ကာရာနံ ဒဿနာဝသရေ ရသဝန္တာလင်္ကာရပ္ပသင်္ဂေနာဓိဂတနဝဝိဓသိင်္ဂါရာဒိရသေ သကလသံသာရဒုက္ခနိဿရဏအသဟာယကရဏဘူတဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသဘူတေ အတိပဏီတေ သဒ္ဓမ္မာမတရသေယေဝ လုဒ္ဓါနံ သဒ္ဓါဗာဟုလ္လသုဒ္ဓသံယမာနံ ဝိမုခေပိ လက္ခဏမတ္တပရိညာဏေန လောကဝေါဟာရေသု အသမ္မောဟတ္ထံ သင်္ခေပေန ဒဿေတုကာမော ဣဒါနိ ‘‘ပဋိဘာနဝတာ’’ဣစ္စာဒိမာဟ။ ပဋိဘာနဝတာ သရသရစနာယ အစ္စန္တောပကာရဋ္ဌာနောစိတပညာဝိသေသဝတာ လောကဝေါဟာရမနုသာရိနာ သကလလောကေ ဝေါဟာရာနုရူပမနုဂတေန တတော ယသ္မာ ဩစိတျံ နာမ ဟဒယတော အဗဟိ ကာတဗ္ဗံ, ရဟဿမိဝ ဗန္ဓတော ဝိယောဇနီယံ န ဟောတိ။ တသ္မာ ပရမတိသယေန ဩစိတျသမုလ္လာသဝေဒိနာ ဥစိတဘာဝေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထဿ ဥဒ္ဒီပနဿေဝ အနုရူပပ္ပကာရေန ဣဋ္ဌတ္ထဿ သမုလ္လာသနံ ဒိတ္တိံ ဇာနန္တေန ကဝိနာ ဗန္ဓကာရကေန နိဗန္ဓာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဋိဘာ ပဋိဘာနန္တိ ပညာယေတံ နာမံ, တတော ဇာတကဗ္ဗဿပိ ပဋိဘာတိ ဝုစ္စမာနတ္တာ အယံ ပညာဝိသေသော ရစနာယ အစ္စန္တောပကာရောတိ ဉာတဗ္ဗော။ ပဋိဘာနမဿတ္ထီတိ စ, လောကဿ ဝေါဟာရောတိ စ, တံ အနုဂစ္ဆတိ သီလေနာတိ စ, ဩစိတျေန သမုလ္လာသောတိ စ, တံ ဝိဇာနာတိ သီလေနာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဌာယီသမ္ဗန္ဓိနော ဘာဝ-ဝိဘာဝါ သာနုဘာဝကာ။
သမ္ပဇ္ဇန္တိ နိဗန္ဓာ တေ၊ ရသဿာဒါယ သာဓုနံ။
֍ * ၃၃၉။ ‘‘ဌာယိ’’စ္စာဒိ။ ဌာယိနော ဝက္ခမာနရတျာဒယော တေဟိ သဟ သမ္ဗန္ဓော ဝိဘာဝါဒီဟိ ယောဂေ ရတျာဒီနမဿာဒိယတ္တမာနီယမာနတ္တာ ဧတေသမတ္ထီတိ ဌာယီသမ္ဗန္ဓိနော။ သဟ အနုဘာဝေဟိ ဝက္ခမာနလက္ခဏေဟီတိ သာနုဘာဝကာ, ဘာဝေါ ဝိဘာဝေါ စ, ဝက္ခမာနော ဘာဝေန ဘာဝါဘာသောပိ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတော, ရသဿာဒါယ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂၁။)֍ * ၃၃၉။ ‘‘ဌာယိ’’စ္စာဒိ။ ဌာယီသမ္ဗန္ဓိနော ဌာယီပဒေန, တေန ဝါစ္စရတိဟာသာဒိအတ္ထေန ဝါ သမ္ဗန္ဓုပဂတာ သာနုဘာဝကာ ဝက္ခမာနာနုဘာဝေဟိ သဟ ပဝတ္တာ ဘာဝဝိဘာဝါ ဝက္ခမာနဘာဝဝိဘာဝါ နိဗန္ဓာ ဝုတ္တဂုဏောပေတကဝိနာ ဗန္ဓိတာ ဧကတ္ထ အာဟရိတွာ ဒဿိတာ သာဓုနံ ဣဿာဒိဒေါသရဟိတာနံ သဇ္ဇနာနံ ရသဿာဒါယ သိင်္ဂါရာဒိဝက္ခမာနရသဿ အဿာဒနတ္ထံ သမ္ပဇ္ဇန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ။ ဣမာယ ဂါထာယ ဌာယီဘာဝေါ ဗျဘိစာရီဘာဝေါ ကေဝလဘာဝေါ ဝိဘာဝေါ အနုဘာဝေါ ရသော စေတိ ဣမေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ဘဝန္တိ, ကထန္တိ စေ? ဘာဝဝိဘာဝါနံ ‘‘ဌာယီသမ္ဗန္ဓိနော’’တိ ဝိသေသနံ ဘဝတိ, တေန ဘာဝဿ ဌာယီ စ သော ဘာဝေါ စေတိ စ ဌာယီပဒေန သမ္ဗန္ဓတ္တာ ဌာယီဘာဝေါ စ, ပုန ဗျဘိစာရီဘာဝေ သတိ ‘‘ဌာယီဘာဝေါ’’တိ ဣမဿ သာဓကတ္တာ ဣမဿေဝ ဌာယီဘာဝပဒဿ ပယောဂသာမတ္ထိယေန ဂမ္မမာနော ဗျဘိစာရီဘာဝေါ စ, ပုန ဌာယီပဒေန သမာသမကတွာ ဝိသုံ ဒဿိတဘာဝသဒ္ဒသုတိယာ ဌာယီဘာဝဗျဘိစာရီဘာဝေဟိ အညော ဘာဝေါ စ, တထာ ဧဝ ဌာယီပဒေန ဝါစ္စရတိဟာသာဒိအတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိဥဒ္ဒီပနဒွယံ ဝိဘူတံ ကတွာ သဇ္ဇေတွာ ဌိတတ္တာ တေဟိ ရတိဟာသာဒီဟိ အတ္ထေဟိ သမ္ဗန္ဓိနော အာလမ္ဗဏဥဒ္ဒီပနသင်္ခတဝိဝိဓဝိဘာဝါ စ, ဧဝမေဝ သာနုဘာဝကပဒေန သမာယောဂေန ဒဿိတာနုဘာဝေါ စ, ‘‘ရသဿာဒါယာ’’တိ ဣမိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌရသော စာတိ ဧဝမိမေ ဌာယီဘာဝါဒယော ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ ဌာယိနာ သဟ သမ္ဗန္ဓောတိ စ, သော ဧတေသမတ္ထီတိ စ, ဘာဝေါ စ ဝိဘာဝေါ စေတိ စ, သဟ အနုဘာဝေဟိ ဝတ္တန္တီတိ စ, ရသဿ အဿာဒေါတိ စ ဝါကျံ။
ဘာဝအဓိပ္ပာယ
စိတ္တဝုတ္တိဝိသေသာ တု၊ ဘာဝယန္တိ ရသေ ယတော။
ရတျာဒယော တတော ဘာဝ-သဒ္ဒေန ပရိကိတ္တိတာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂၂။)֍ * ၃၄၀။ ဣဒါနိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌေသု ဌာယာဒီဟိ ဘာဝဝိဘာဝါနုဘာဝရသေသု ပဌမံ ဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ဘာဝသဒ္ဒမနွတ္ထယတိ ‘‘စိတ္တ’’ဣစ္စာဒိနာ။ စိတ္တဿ ဝုတ္တိယော ရမဏဟသနာဒိအာကာရေန ပဝတ္တိယော, တာဝ ဝိသေသာ ဝိသိဋ္ဌသဘာဝတ္ထာတိ စိတ္တဝုတ္တိဝိသေသာ။ ရတျာဒယော ဌာယီဗျဘိစာရီသာတ္တိကာ။ တုသဒ္ဒေါ ဝိသေသေ။ ယတော ရသေ သိင်္ဂါရာဒယော ဘာဝယန္တိ နိပ္ဖာဒေန္တိ။ တတော ဘာဝသဒ္ဒေန ပရိကိတ္တိတာ ဘရတာဒီဟိ ကထိတာ။ ဧတ္ထ ဟိ ဏျန္တော ဘူဓာတု ကရဏေ ဝတ္တတေ။ ယတော စာယံ န ကေဝလံ ကရဏေယေဝ ဝတ္တတေ, အထ ခေါ ဗျာပနေ, ပဋိပါဒနေ စ, တသ္မာဿ ပဋိဘာနံ စိတ္တံ ဘာဝယန္တိ ဗျာပေန္တိ။ အထ ဝါ ကဝိနော လောကဋ္ဌိတိဉာဏလက္ခဏံ အဓိပ္ပာယံ ဘာဝယန္တိ ပဋိပါဒေန္တီတိ ဘာဝါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ * ၃၄၀။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေသု ဌာယီဘာဝါဒီသု ဌာယီအာဒီနံ [ဌာယီဘာဝါဒီနံ (က.)] တိဏ္ဏံ သာဓာရဏော ဘာဝေါ နာမ ဧသောတိ ဒဿေန္တော အနွတ္ထဝသေန ဒဿေတိ ‘‘စိတ္တ’’ဣစ္စာဒိ။ စိတ္တဝုတ္တိဝိသေသာ တု စိတ္တဿ ဥတ္တရိ ဝက္ခမာနာရမ္မဏဟသနသောစနာဒီဟိ, နိဗ္ဗေဒါဒီဟိ, ထမ္ဘာဒီဟိ စ အာကာရေဟိ ပဝတ္တိသင်္ခါတာ အညမညံ အသင်္ကရာကာရသင်္ခါတာ ဝိသေသာ ပန ဌာယီဗျဘိစာရီသာတ္တိကာ ယတော ယသ္မာ ရသေ သိင်္ဂါရာဒိရသေ ဘာဝယန္တိ နိပ္ဖာဒေန္တိ ကရောန္တိ။ နော စေ, ရသေ သိင်္ဂါရာဒိရသဝိသယေ ပဏ္ဍိတာနံ စိတ္တံ ဘာဝယန္တိ ဗျာပနံ ကရောန္တိ။ နော စေ, တသ္မိံယေဝ ရသဝိသယေ ကဝိနော လောကသဘာဝံ ဝိသယံ ကတွာ ပဝတ္တဉာဏလက္ခဏံ အဓိပ္ပာယံ ဘာဝယန္တိ ပဋိပါဒနံ ကရောန္တိ။ တတော ဘာဝသဒ္ဒေန ဟေတုကတ္တရိ နိပ္ဖန္နေန ရတျာဒယော ရတိဟာသာဒယော ပရိကိတ္တိတာ ဘရတာဒီဟိ ဝုတ္တာ ဟောန္တီတိ။ ‘‘ရတျာဒယော’’တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဟာသာဒယော ဌာယီဘာဝါ စ, နိဗ္ဗေဒါဒယော ဗျဘိစာရီဘာဝါ စ, ထမ္ဘပလယာဒယော သာတ္တိကဘာဝါ စ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ စိတ္တဿ ဝုတ္တိယောတိ စ, တာ ဧဝ ဝိသေသာတိ စ, ဘာဝေါ ဣတိ သဒ္ဒေါတိ စ ဝါကျံ။
ဌာယီဘာဝအဓိပ္ပာယ
ဝိရောဓိနာ’ညဘာဝေန၊
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂၃။)သီလေန တိဋ္ဌတိ’စ္စေ’သော၊
ဌာယီဘာဝေါတိ သဒ္ဒိတော။
֍ * ၃၄၁။ ဌာယာဒိကေ တိဝိဓေ ဘာဝေ ကမေနာဟ ‘‘ဝိရောဓိနာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိရောဓိနာ အညေန ဇိဂုစ္ဆာဒိနာ ဘာဝေန ယော ဘာဝေါ ရတျာဒိကော န တိရောဟိတော နစ္ဆာဒိတော, ဧသော ဘာဝေါ အနုစ္ဆိဇ္ဇမာနတ္တာ ဧဝ တိဋ္ဌတိ သီလေနာတိ, ဌာယီ ဧဝ ဘာဝေါတိ ဌာယီဘာဝေါတိ သဒ္ဒိတော ကထိတော။ ယော ဘာဝါဒီဟိ အာလောကိတဿာဒံ နီတော သမာနီတော, သော သာမာဇိကေဟိ အဿာဒိယမာနတ္တာ ရသောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘သဝိဘာဝ’’ဣစ္စာဒိ။
֍ * ၃၄၁။ ဣဒါနိ ဌာယီအာဒိကေ တိဝိဓဘာဝေ ကမေန နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဝိရောဓိ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဝိရောဓိနာ အညဘာဝေန ရတိဟာသာဒီနံ ဝိရုဒ္ဓေန ဇိဂုစ္ဆာဒိနာ အညဘာဝေန ယော ဘာဝေါ ရတိဟာသာဒိကော တိရောဟိတော န ဗျဝဟိတော န ဟောတိ, ဧသော ဝိရုဒ္ဓဘာဝေန အဗျဝဟိတော ဘာဝေါ တိဋ္ဌတိ သီလေနာတိ ဣမိနာ အတ္ထေန ဌာယီ နာမ ဟောတီတိ ကတွာ ဌာယီဘာဝေါတိ သဒ္ဒိတော ကထိတောတိ။ ယော ဝိဘာဝါနုဘာဝါဒီဟိ အဿာဒနီယတ္တံ ပါပိတော သဗ္ဘေဟိ အဿာဒနီယတ္တာ ရသောတိ ဝုစ္စတိ, သော ဌာယီ နာမာတိ ဝုစ္စတိ။ အညော စ သော ဘာဝေါ စေတိ စ, တိရော ကယိရိတ္ထာတိ စ, ဌာယီ စ သော ဘာဝေါ စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
ဌာယီဘာဝပ္ပဘေဒဥဒ္ဒေသ
ရတိဟာသာ စ သောကော စ၊
ကောဓုဿာဟဘယ’မ္ပိ စ။
ဇိဂုစ္ဆာဝိမှယာ စေဝ၊
သမော စ နဝ ဌာယိနော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂၄။)֍ * ၃၄၂။ ရတျာဒီနံ နဝန္နမေဝ ဌာယိတွံ သမ္ဘဝတီတျာဟ ‘‘ရတိ’’စ္စာဒိ။ သမော စေတိ ဧဝံ ဌာယိနော နဝါတိ ယောဇနာ။ နဝေဝေတေ သကသကဝိဘာဝါနုဘာဝေဟိ သမုလ္လာသိတာ ဝိသုမ္ပိ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ ကဝိနာ, အဘိနေတဗ္ဗာ စ နဋေန, တထာ သေသဘာဝါပိ။ တတ္ထ ယဒိ ပနာယံ ရတိ အသေသဣတ္ထိပုရိသဂုဏယုတ္တာနံ ဣတ္ထိပုရိသာနံ အညမညံ ဇနိတာ, စန္ဒာဒီဟိ ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝေဟိ ဥဒ္ဒီပိတာ, ဥဿုက္ကတာဒိဗာဓကေဟိ အနုဘာဝေဟိ ပရိပေါသိတာ, သကသကာနုဘာဝသာမတ္ထိယာ ပတီယမာနေဟိ အနေကရူပေဟိ ဗျဘိစာရီဟိ စိတ္တတာ သိယာ, တဒါ တု ဌာယီ ရတိ နဋာဘိနယေန, သုဗန္ဓသဝနေန ဝါ သဗ္ဘေဟိ အဿာဒိယမာနာ သိင်္ဂါရရသတ္တမာပဇ္ဇတေ။ ဧဝံ ယထာယောဂံ ဟာသာဒိဌာယီဘာဝါနံ ဟဿရသာဒိဘာဝါပဇ္ဇနေ ယုတ္တိံ သမန္နေယျ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂၅။)֍ * ၃၄၂။ ဌာယီဘာဝေါ နာမ ရတျာဒယော နဝေဝေတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရတိဟာသာ’’တိအာဒိမာဟ။ ရတိဟာသာ စ သောကော စ ကောဓုဿာဟဘယမ္ပိ စ ဇိဂုစ္ဆာဝိမှယာ စေဝ သမော သန္တဂုဏော စာတိ ဧဝံ ဌာယိနော နဝ ဟောန္တိ။ ဣမေသံ ရတျာဒီနံ နဝန္နံ သရူပကထနံ ‘‘သိင်္ဂါရဟဿကရုဏာ’’တိအာဒိကာယ ဥဒ္ဒေသဂါထာယ အနန္တရေ နိဒ္ဒေသေ ပါကဋော ဟောတိ။ ရတိ စ ဟာသော စာတိ စ, ကောဓော စ ဥဿာဟော စ ဘယဉ္စေတိ စ, ဇိဂုစ္ဆာ စ ဝိမှယာ စေတိ စ ဝါကျံ။ ဣမေ နဝ စ ဧဝံ ဗျဘိစာရီဘာဝသာတ္တိကာဘာဝေါ စေတိ ဣမေ ယထာသကမနုရူပဝိဘာဝါနုဘာဝေဟိ ဒိတ္တံ ကတွာ ပစ္စေကံ ကဝိနာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ, နဋေန ဂဟေတွာ ဒဿိတဗ္ဗာ စ။ ဣမေသု တိဝိဓဘာဝေသု အယံ ရတိ အသေသပုမိတ္ထိဂုဏေဟိ ယုတ္တေဟိ နရနာရီဟိ အညမညံ ဥပ္ပာဒိတာ, စန္ဒာဒီဟိ ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝေဟိ ဥဒ္ဒီပိတာ, ဥဿာဟာဒိပကာသကကာယိကဝါစသိကပယောဂသင်္ခါတာနုဘာဝေန ပေါသိတာ, သကသကာနုဘာဝသာမတ္ထိယေဟိ ဂမ္မမာနာနေကပ္ပကာရဗျဘိစာရီဘာဝေဟိ ဝိစိတ္တကတာ ဟောတိ။ ဤဒိသာ’ယံ ရတိ နဋဿ အဘိနယေန စ ပသတ္ထဗန္ဓသဝနေန စ သဗ္ဘေဟိ အဿာဒိယမာနသိင်္ဂါရာဒိရသတ္တံ ပါပုဏာတီတိ ဝိညာတဗ္ဗာ။ ဟာသာဒီနံ သေသဌာယီဘာဝါနံ ဟဿရသာဒိဘာဝါပတ္တိယံ ယုတ္တိ ဧဝံ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။
ဗျဘိစာရီဘာဝအဓိပ္ပာယ
တိရောဘာဝါဝိဘာဝါဒိ-
ဝိသေသေနာ’ဘိမုချတော။
ယေတေ စရန္တိ သီလေန၊
တေ ဟောန္တိ ဗျဘိစာရိနော။
֍ * ၃၄၃။ ဗျဘိစာရိနော အာဟ ‘‘တိရောဘာဝ’’ဣစ္စာဒိနာ။ တိရောဘာဝေါ ဌာယီနံ ဧကဿာပိ ဘာဝဿ နိဗ္ဗေဒါဒိနော အစိရဋ္ဌာယိတာ စ အာဝိဘာဝေါ ပါကဋတာ စ နာနာရသနိဿယတ္တာ တေ အာဒယော ယဿ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဌာယီဓမ္မဿ သုခဒုက္ခာဒိရူပဿ ဂဟဏံ, သောဝ ဝိသေသော, တေန။ ဌာယီဓမ္မဿ သုခဒုက္ခရူပဿ ဂဟဏံ, အတ္တနော ဓမ္မဿ သုခဒုက္ခရူပဿ ဌာယိနိ သမာရောပနဉ္စာဘိမုချံ။ တထာ ဟိ ရတိယံ ပရိသမော သုခါနုဝိဒ္ဓါ ဘဝတိ, သောကေ ဒုက္ခာနုဝိဒ္ဓါ။ ရတိယံ သုခသဘာဝါပိ ဂိလာနိပ္ပဘုတယော ဗျဘိစာရိနော သကမ္မံ ဒုက္ခမိမံ သမာရောပယန္တေဝ။ တတော တေန အဘိမုခဘာဝေန ယေ ဧတေ ဘာဝါ သီလေန စရန္တိ ပဝတ္တန္တိ, တေ ဗျဘိစာရိနော ဟောန္တီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂၆။)֍ * ၃၄၃။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေန ဗျဘိစာရီဘာဝေ လက္ခဏတော ဒဿေတိ ‘‘တိရောဘာဝါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ တိရောဘာဝါဝိဘာဝါဒိဝိသေသေန ဗျဘိစာရီဘာဝါနံ အတ္တနော အနေကရသံ နိဿာယ ပဝတ္တတ္တာ, လောကဿ ဘိန္နရုစိကတ္တာ စ ကိသ္မိဉ္စိ ဌာယီဘာဝေ ဗျဘိစာရီဘာဝါနမတ္တနော ဂုဏဿ လီနတ္တဉ္စ ကိသ္မိဉ္စိ တဿေဝ ဂုဏဿ ပါကဋတ္တဉ္စာတိအာဒိကေန ဝိသေသေန အဘိမုချတော ဌာယီဘာဝါနံ သုခဒုက္ခရူပံ အတ္တနိ စ အတ္တနော သုခဒုက္ခရူပံ ဌာယီဘာဝေသု စ အာရောပနသင်္ခါတေန အဘိမုခဘာဝေန ယေတေ ဘာဝါ သီလေန စရန္တိ ပကတိယာ ပဝတ္တန္တိ, တေ ဘာဝါ ဗျဘိစာရိနော နာမ ဟောန္တီတိ။ ဧဝမေဝ [ဧဝရူပါ (က.)] ပီဠာ သရူပေန ဧကော ပရိသမသင်္ခတဗျဘိစာရီဘာဝေါ ရတိယံ သဂုဏေန လီနော သုခါနုဝိဒ္ဓါ ဟုတွာ, သောကေ သဂုဏေန ပါကဋော ဒုက္ခာနုဝိဒ္ဓါ စ ဟုတွာ ပဝတ္တတေ။ ဧဝမေဝ သုခသဘာဝရတိယံ ဂိလာနာဒယော ဗျဘိစာရိနော သကိယံ ဒုက္ခသရူပံ အာရောပေန္တီတိ ကတွာ တိရောဘာဝဝိဘာဝါဒိဝိသေသေန အဘိမုခံ ပဝတ္တန္တိ။ တိရောဘဝနမိတိ စ, အာဝိဘဝနမိတိ စ, တိရောဘာဝေါ စ အာဝိဘာဝေါ စေတိ စ, တေ အာဒယော ယဿ ဌာယီဘာဝေသု ဝိဇ္ဇမာနာနံ သုခဒုက္ခသဘာဝါနံ အတ္တနိ အာရောပနဿေတိ စ, သောယေဝ ဝိသေသောတိ စ, အဘိမုခါနံ ဘာဝေါတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ ဗျဘိစာရီပဒေ ဝိသဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထေ အဘိသဒ္ဒေါ အဘိမုခဘာဝေ ဝတ္တတိ။
ဗျဘိစာရီဘာဝပ္ပဘေဒ
နိဗ္ဗေဒေါ တက္ကသင်္ကာ သမ-
ဓိတိဇဠတာ ဒီနတုဂ္ဂါလသတ္တံ၊
သုတ္တံ တာသော ဂိလာနု’ဿုကဟရိသ-
သတိဿာဝိသာဒါဗဟိတ္ထာ။
စိန္တာ ဂဗ္ဗာ’ပမာရော’မရိသမဒ-
မတုမ္မာဒမောဟာ ဝိဗောဓော၊
နိဒ္ဒါဝေဂါ သဗိဠံ မရဏ-
သစပလာဗျာဓိ တေတ္တိံသမေ’တေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂၇။)֍ * ၃၄၄။ တေ ဒဿေတိ ‘‘နိဗ္ဗေဒေါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဒီနတုဂ္ဂါလသတ္တန္တိ ဒီနတာ စ ဥဂ္ဂတဉ္စ အာလသတ္တဉ္စ, ဂိလာနိ ဥဿုကဣတိ ဥဿုက္ကံ။ စပလဣတိ စာပလ္လံ, သဟ စပလေန သစပလော, သော စာယံ ဗျာဓိ စ, မရဏဉ္စ သစပလဗျာဓိ စ သမာဟာရေ။ တဉ္စ သဟ ဗိဠာယ ဝတ္တတီတိ သဗိဠန္တိ ဧတေ ယထာဝုတ္တဗျဘိစာရီဘာဝါ တေတ္တိံသ ဟောန္တီတိ။ ဥဿာဟဝတာ ဝီရရသော တံဝသေနေဝ အဿာဒီယတိ။ ဘီရုနာ တု သောဝ ဘယာနကရသဝသေနေတိ လောကသဘာဝဿ အနေကတ္တာ တဒတ္ထမေတေ ဗျဘိစာရိနော ဧကေကဿရသဿ ဗဟဝေါ ဝဏ္ဏနီယာ, ယတော တံဝဏ္ဏနာဒွါရေန သဗ္ဗောပိ တေသု ကိဉ္စိ အဿာဒေတီတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ပန မာရဏောပဂတဝေရိဒဿနမေကမေဝ တင်္ခဏေယေဝ ဘိန္နံ ပကတိဝသေန ဘီရုနော ဘယဿ ဟေတု, သင်္ဂါမလောလဿ တု ဥဿာဟနိမိတ္တံ သိယာ။ တထာ နဋေန ကတံ ဝိကတမာဘရဏံ ကြိယာဝါ နီစပကတီနံ ဌာယိနော ဟာသဿ ဟေတု, ဂမ္ဘီရပကတီနံ ဗျဘိစာရိနော ဟာသဿ, တသ္မာ ဘာဝေ ဝဏ္ဏယတာ ကဝိနာ ဘာဝါ တထာ ဝဏ္ဏနီယာ, ယထောစိတျပရိပေါသော သိယာ။ ဩစိတျဘင်္ဂေါ တု မဟတာ ဝါယာမေန ပရိဟရိတဗ္ဗော။
တေသု နိဗ္ဗေဒေါ အတ္တာဝမာနနံ။ တဿ စ ဣတ္ထီနဉ္စ နီစာနဉ္စ ဒါလိဒ္ဒိယံ ဝိဘာဝေါ, ယောဂီနံ တု တတွသံဝေဒနံ ဝိဘာဝေါ, အဿုပတနစိန္တာဒယော ဧတ္ထ အနုဘာဝါ။
တက္ကော ဝိတက္ကနံ။ တဿ သန္ဒေဟော ဝိဘာဝေါ, သိရောကမ္ပာဒိ အနုဘာဝေါ။
သင်္ကာယ ဝိရုဒ္ဓစရဏံ ဝိဘာဝေါ, ကမ္ပာဒယော အနုဘာဝေါ။
သမော ခေဒေါ။ တတ္ထ ဂတျာဒိ ဝိဘာဝေါ, သေဒါဒိ အနုဘာဝေါ။
ဓိတိ သန္တောသော။ ဉာဏာဒိ ဝိဘာဝေါ, အနုဘာဝေါ ဘောဂါလောလတာဒိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂၈။)ဇဠတာ အပ္ပဋိပတ္တိ။ တဿာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဒဿနာဒိ ဝိဘာဝေါ, အနိမိသနယနာလောစနာဒိ အနုဘာဝေါ။
ဒီနတာ စေတသော အနောဇတာ။ တဿာ ဝိဘာဝေါ ဒုဂ္ဂတတာဒိ, အနုဘာဝေါ မလိနဝတ္ထတာဒိ။
ဥဂ္ဂတာ ဒါရုဏတ္တံ။ တဿာ ဝိဘာဝေါ ဗလဝါပရာဓာဒိ, တဿ အနုဘာဝေါ တဇ္ဇနာဒိ။
အာလသတ္တဿ ပရိသမာဒိ ဝိဘာဝေါ, ဇိမှတာဒိ အနုဘာဝေါ။
သုတ္တဿ နိဒ္ဒါ ဝိဘာဝေါ, တဿာဒါဒယော အနုဘာဝေါ။
တာသော စိတ္တက္ခောဘော။ ဝိဘာဝေါ အဿ ဂဇ္ဇိတာဒိ, ကမ္ပနာဒိ အနုဘာဝေါ။
အာယာသပိပါသာဒိ ဝိဘာဝေါ ဂိလာနိယာ, ဝိဝဏ္ဏတာဒယော အနုဘာဝေါ။
ကာလက္ခမတာ ဥဿုကံ။ ဝိဘာဝေါ တဿ ရမဏီယဒဿနိစ္ဆာဒိ, အနုဘာဝေါ တုရိတတာဒိ။
စေတောပသာဒေါ ဟရိတော။ တတြ ဥဿဝါဒိ ဝိဘာဝေါ, အဿုသေဒါဒယော အနုဘာဝေါ။
သဒိသဒဿနာဒိ ဝိဘာဝေါ သတိယာ, အနုဘာဝေါ ဘမုသမုန္နမနာဒိ။
ပရေသမုက္ကံသာသဟနတာ ဣဿာ။ တဿာ ဒုဇ္ဇနတ္တဂဗ္ဗာဒယော ဝိဘာဝေါ, ဒေါသကထနာဝဇာနနာဒယော အနုဘာဝေါ။
ဝိသာဒေါ ခေဒေါ။ ဝိဘာဝေါ တဿ အာရဒ္ဓကာရိယာသိဒ္ဓါဒိ, ဗာဓယတာပါဒိ အနုဘာဝေါ။
အဗဟိတ္ထာ ကာယသံဝရဏံ။ တဿာ ဝိဘာဝေါ လဇ္ဇာဒိ, အနုဘာဝေါ’ညဝိကြိယာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၂၉။)စိန္တာ ဣဋ္ဌာလာဘာဒီဟိ, အနုဘာဝေါ မုကုလိတနယနာဒိ။
ဂဗ္ဗော အဘိမာနော။ ဝိဘာဝေါဿ ဣဿရိယာဒိ, အနုဘာဝေါ အဝဇာနနာဒိ။
အပမာရော ဂါဟရုက္ခာဒီဟိ [ဂါဟရုက္ခပတနာဒီဟိ (?)], ဘူပါတာဒယော ဧတ္ထ အနုဘာဝေါ။
အမရိသော အက္ခမတာ။ ဝိဘာဝေါ အဿာဝမာနနာဒိ, သိရောကမ္ပနတဇ္ဇနာဒယော အနုဘာဝေါ။
မဒေါ ပမာဒုက္ကံသော။ တဿ ဝိဘာဝေါ ပါနံ, စလမာနင်္ဂဝစောဂတိဟာသာဒယော အနုဘာဝေါ။
မတိ ကင်္ခစ္ဆေဒေါ။ ဥပဒေသာဒိ ဝိဘာဝေါ, မုခဝိကာသာဒိ ဧတ္ထ အနုဘာဝေါ။
အသမေက္ခိတကာရိတာ ဥမ္မာဒေါ။ တဿ ဝိဘာဝေါ သန္နိပါတဂဟဏာဒိ, အဋ္ဌာနရုဒိတဂီတဟာသာဒယော အနုဘာဝေါ။
မောဟော ဘယာဒီဟိ, အနုဘာဝေါ ထမ္ဘကမ္ပာဒိ။
ဒုရာစာရာဒီဟိ ဗိဠံ, အဓောမုခတာဒိ အနုဘာဝေါ။
မရဏံ ဝိဘာဝအနုဘာဝေဟိ သုပသိဒ္ဓံ။
စပလတာ ရာဂဒေါသာဒီဟိ, သစ္ဆန္ဒစရဏာဒိ အနုဘာဝေါ။ ဗျာဓိ ပါကဋော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃၀။)ယေ ဝါ ပနညေ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စိတ္တဝုတ္တိဝိသေသာပိ သံဝိဇ္ဇန္တိ သုခုမဘေဒါ, တေသု ကေစိ ဝုတ္တေသွန္တောဂဓာ ဟောန္တိ။ ယထာ ဟိ ဣစ္ဆာသဘာဝါ သဗ္ဗေ ကာမာ ရတိယံ အန္တောဂဓာ, တထာ ဒေါသပ္ပကာရာ ကောဓာ မရိသဣဿာဒီသွန္တောဂဓာ, ဒုက္ခသဘာဝါ သောကသမဗျာဓိဂိလာနိ ဝိသာဒါဒီသွန္တောဂဓာ။ ပီတျာဒယော သုခသဘာဝါ ဟရိသေတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေသု ဘယာ တာသော အညော, သင်္ကာ တထာ အမရိသော။ တသ္မာ ဣဿာ, တထာ ဂိလာနိတော သမော, နိဒ္ဒါယ သုတ္တံ, ဥဿုကာ စပလတာ, တထာ မောဟာ ပလယော ဝက္ခမာနော အညောတိ မန္တဗ္ဗံ။
֍ * ၃၄၄။ ဣဒါနိ တေ ဗျဘိစာရီဘာဝေ သရူပေန ဒဿေတိ ‘‘နိဗ္ဗေဒေါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ နိဗ္ဗေဒေါ အတ္တနိန္ဒာသင်္ခတော စ, တက္ကသင်္ကာ စ, သမဓိတိဇဠတာ ပရိသမော သန္တောသလက္ခဏာ ဓိတိ ဇဠတာ စ, ဒီနတုဂ္ဂါလသတ္တံ ဒီနဘာဝဒါရုဏဘာဝအလသဘာဝါ စ, သုတ္တံ သယနဉ္စ, တာသော စိတ္တက္ခောဘော စ, ဂိလာနပရိမဒ္ဒိတဘာဝေါ စ, ဥဿုကဟရိသသတိဿာဝိသာဒါဗဟိတ္ထာ ဥဿာဟပိတိသတိဣဿာခေဒအာကာရသံဝရာ စ, စိန္တာ စ, ဂဗ္ဗော အဘိမာနော စ, အပမာရော စ, အမရိသမဒမတုမ္မာဒမောဟာ အက္ခန္တိပမာဒါဓိက္ကာ ကင်္ခစ္ဆေဒဥမ္မာဒမောဟာ စ, ဝိဗောဓော ပဗောဓော စ, နိဒ္ဒါဝေဂါ နိဒ္ဒါ စ, အာဝေဂသင်္ခါတော သမ္ဘမော စ, သဗိဠံ လဇ္ဇာသဟိတံ မရဏသစပလာဗျာဓိ မရဏဉ္စ စာပလျသဟိတာ ဗျာဓိ စေတိ။ ဧတေ တေတ္တိံသ ဗျဘိစာရီဘာဝါ နာမ ဟောန္တိ။ တက္ကော စ သင်္ကာ စေတိ စ, သမော စ ဓိတိ စ ဇဠတာ စေတိ စ, ဒီနတာ စ ဥဂ္ဂေါ စ အလသတ္တဉ္စာတိ စ, ဥဿုကဉ္စဟရိသော စ သတိ စ ဣဿာ စ ဝိသာဒေါ စ အဗဟိတ္ထာ စေတိ စ, အမရိသော စ မဒေါ စ မတိ စ ဥမ္မာဒေါ စ မောဟော စေတိ စ, နိဒ္ဒါ စ အာဝေဂေါ စေတိ စ, သဟ ဗိဠာယ ဝတ္တတီတိ စ, သဟ စပလေန စာပလျေန ဝတ္တတီတိ စ, သစပလော စ သော ဗျာဓိစေတိ စ, မရဏဉ္စ သစပလဗျာဓိ စေတိ စ ဝါကျံ။ မရဏသစပလာဗျာဓီတိ သမာဟာရဒွန္ဒော။ တသ္မာ ‘‘သဗိဠ’’န္တိ ပဒံ ဧတဿ ဝိသေသနံ ဟောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃၁။)လောကသဘာဝဿ အနေကဝိဓတ္တာ ဧကောယေဝ ဝီရရသော ဥဿာဟဝတာ ဝီရရသာကာရေန အဿာဒနီယော ဟောတိ, သောယေဝ ဘီရုနာ ဘယာကာရေန အဿာဒနီယော ဟောတိ။ တသ္မာ ဧကေကဿ ရသဿ ဣမေ ဗဟူ ဗျဘိစာရိနော ဝဏ္ဏေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သတိ အနေကာဓိပ္ပာယကော လောကော တေသု ကိဉ္စိ အဿာဒေတိ။ ဧဝံ သတိ ဗန္ဓော သဗ္ဗဇနဿ ကန္တော ဟောတိ။ တဿံ ဘာဝဝဏ္ဏနာယံ ယသ္မာ မာရေတုမာဂစ္ဆန္တာနံ သတ္တူနံ ဒဿနမေကမေဝ တင်္ခဏေ ဇနာဓိပ္ပာယတော ဘိဇ္ဇိတွာ ပကတိဘီရူနံ ပုရိသာနံ ဘယဿ စ ယုဒ္ဓလောလဿ ဥဿာဟနဿ စ ကာရဏံ ဟောတိ။ ဧဝံ နဋေန ဟသနတ္ထံ ကတဝိကတမာဘရဏဉ္စ တာဒိသကိရိယာ စ ဥတ္တာနပကတိကာနံ ပုရိသာနံ ဌာယီဟာသဿ စ ဂမ္ဘီရပကတိကာနံ ဗျဘိစာရီဟာသဿ စ ဟေတု ဘဝေယျ။ တသ္မာ ဘာဝေ ဝဏ္ဏေန္တေန ကဝိနာ ဩစိတျဘင်္ဂမကတွာ သက္ကစ္စမောစိတျံ သဇ္ဇေတွာ ဘာဝပ္ပကာသကာနိ သဝိဘာဝါနုဘာဝကဝိဝစနာနိ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗာနိ။ ဧတ္ထ ဘာဝါဝဗောဓကဝိဘာဝါဒီနံ ဇာနိတဗ္ဗတ္တာ တေဟိ တေဟိ ဘာဝေဟိ သဒ္ဓိံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
တေသု ဘာဝေသု အတ္တာဝမာနနလက္ခဏော နိဗ္ဗေဒေါ။ ဣတ္ထီနံ, ဟီနာနံ [ဟီနာစာရာနံ (က.)] ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေ, ဒါလိဒ္ဒိယံ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝေါ နာမ, ယောဂီနံ စေ, တထာဝဗောဓော အာလမ္ဗဏဝိဘာဝေါ, ဧတ္ထ အဿုပတနစိန္တာဒိကံ အနုဘာဝေါ နာမ။
ဝိတက္ကဿ သန္ဒေဟော ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝေါ နာမ, သိရောကမ္ပာဒိကံ အနုဘာဝေါ နာမ။
သင်္ကာယ ဝိရုဒ္ဓပ္ပဝတ္တိ ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝေါ, ကမ္ပာဒိကော အနုဘာဝေါ။ ဥပရိ ‘‘ဝိဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တေ အာလမ္ဗဏုဒ္ဒီပနေသု ဒွီသု ယံ ယုဇ္ဇတိ, တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။
ခေဒလက္ခဏဿ သမဿ ဂမနာဒိကံ ဝိဘာဝေါ, သေဒါဒိ အနုဘာဝေါ။
သန္တောသလက္ခဏာယ ဓိတိယာ ဉာဏာဒိ ဝိဘာဝေါ, ဘောဂေသု အလောလဘာဝါဒိ အနုဘာဝေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃၂။)အယောဂ္ဂတာလက္ခဏာယ ဇဠတာယ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာနံ အဇာနနာဒိ ဝိဘာဝေါ, ဝိဝဋနယနေဟိ အဘိမုခဝိလောကနတာဒိ အနုဘာဝေါ။
စိတ္တဿနိတ္တေဇလက္ခဏာယ ဒီနတာယ ဒုဂ္ဂတတာဒိ ဝိဘာဝေါ, မလိနဝတ္ထတာဒိ အနုဘာဝေါ။
ဒါရုဏတာလက္ခဏဿ ဥဂ္ဂဘာဝဿာတိသယာပရာဓာဒိ ဝိဘာဝေါ, တဇ္ဇနာဒိ အနုဘာဝေါ။
အလသတ္တဿ အဋ္ဌာနပရိသမာဒိ ဝိဘာဝေါ, ဝင်္ကိကဘာဝေါ အနုဘာဝေါ။
သယနသင်္ခါတဿ သုတ္တဿ နိဒ္ဒါဒိ ဝိဘာဝေါ, အဿာဒါဒိ အနုဘာဝေါ။ ဧတ္ထ အဿာဒနံ နာမ သေယျသုခပဿသုခါဒိကံ။
စိတ္တက္ခောဘသင်္ခါတဿ တာသဿ ဂဇ္ဇိတာဒိ ဝိဘာဝေါ, ဂဇ္ဇိတံ နာမ ဘယဇနကဝစနံ။ ကောပေန ကမ္ပနာ အနုဘာဝေါ။
ပီဠာသင်္ခါတဿ ဂိလာနဿ အာယာသပိပါသာဒိ ဝိဘာဝေါ, ဒုဗ္ဗဏ္ဏတာဒိ အနုဘာဝေါ။
အနုရူပကာလဿ အနောလောကနဿ ဥဿုက္ကဿ ရမ္မဝတ္ထုဒဿနိစ္ဆာဒိ ဝိဘာဝေါ, တုရိတတာဒိ အနုဘာဝေါ။
စေတောပသာဒလက္ခဏဿ ဟရိသဿ မင်္ဂလကီဠာဒိ ဝိဘာဝေါ, သန္တောသဝစနာဒိ အနုဘာဝေါ။
သရဏလက္ခဏာယ သတိယာ သညာဏဒဿနာဒိ ဝိဘာဝေါ, ဘမုက္ခေပါဒိ အနုဘာဝေါ။
ပရသမ္ပတ္တိအသဟနလက္ခဏာယ ဣဿာယ ဒုဇ္ဇနဘာဝဂဗ္ဗာဒိ ဝိဘာဝေါ, ဒေါသကထနာဝဇာနနာဒိ အနုဘဝေါ။
ခေဒလက္ခဏဿ ဝိသာဒဿ အာရဒ္ဓကာရိယာသိဒ္ဓိကာရိယဗျာပတ္တိအာဒိ ဝိဘာဝေါ, မနောသန္တာပါဒိ အနုဘာဝေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃၃။)အာကာရသံဝရဏလက္ခဏာယ, ရသသဘာဝပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာယ ဝါ အဗဟိတ္ထယလဇ္ဇာဒိ ဝိဘာဝေါ, တဒညကြိယာကရဏံ, အဓောမုခကရဏံ, ပါဒေဟိ ဘူမိခဏနန္တိအာဒိ အနုဘာဝေါ။
စိန္တာယ ဣဋ္ဌတ္ထာလာဘာဒီ ဝိဘာဝေါ, မကုလိတနယနာဒိ အဓောခိတ္တစက္ခာဒိ ဝါ အနုဘာဝေါ။
ဂဗ္ဗဿ ဣဿရိယာဒိ ဝိဘာဝေါ, အဝဇာနနာဒိ အနုဘာဝေါ။
အပမာရဿ ယက္ခပီဠာဒိ ဝိဘာဝေါ, ဘူမိပတနာဒယော အနုဘာဝေါ။
အက္ခမလက္ခဏဿ အမရိသဿ အဝမာနနာဒိ ဝိဘာဝေါ, သိရောကမ္ပနတဇ္ဇနာဒိ အနုဘာဝေါ။
ပမာဒါဓိက္ကလက္ခဏဿ မဒဿ သန္တောသပါနံ ဝိဘာဝေါ, ကမ္ပမာနဟတ္ထပါဒဝစနဂမနဟာသာဒီ အနုဘာဝေါ။
ကင်္ခါစ္ဆေဒနလက္ခဏာယ မတိယာ ဥပဒေသာဒိ ဝိဘာဝေါ, မုခသန္တောသာဒိ အနုဘာဝေါ။
အနုပပရိက္ခကာရိတာလက္ခဏဿ ဥမ္မာဒဿ သန္နိပါတဇ္ဇရယက္ခာဒိ ဝိဘာဝေါ, အကာရဏရောဒနဟသနာဒိ အနုဘာဝေါ။
မုယှနလက္ခဏဿ မောဟဿ အဓိကဘယာဒိ ဝိဘာဝေါ, သဘာဝါနဝဗောဓနာဒိ အနုဘာဝေါ။
နိဒ္ဒါပဂမသင်္ခါတဿ ဝိဗောဓဿ ကာလပရိဏာမာဒိ အာလောကသရဏာဒိ ဝါ ဝိဘာဝေါ, အက္ခိမဒ္ဒနာဒိ အနုဘာဝေါ။
မနောသမ္ပီဠနလက္ခဏာယ နိဒ္ဒါယ ကဿစိ အစိန္တနအကရဏာဒိ ဝိဘာဝေါ, အက္ခိပိဒဟနာဒိ အနုဘာဝေါ။
ဘယာဂမနလက္ခဏဿ အာဝေဂဿ ပစ္စတ္ထိကဒဿနာဒိ ဝိဘာဝေါ, ဥတြာသကမ္ပာဒိ အနုဘာဝေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃၄။)လဇ္ဇာလက္ခဏာယ ဗိဠာယ ဒုရာစာရာဒိ ဝိဘာဝေါ, အဓောမုခတာဒိ အနုဘာဝေါ။
မရဏဿ သတ္ထပဟာရရောဂါဒိ ဝိဘာဝေါ, မုခဝိကာရာဒိ အနုဘာဝေါ။
စာပလ္လဿ ရာဂဒေါသာဒိ ဝိဘာဝေါ, အတ္တနော သစ္ဆန္ဒစရဏာဒိ အနုဘာဝေါ။
ဗျာဓိယာ ဝါတပိတ္တာဒီနံ ဥဿဒဘာဝါဒိ ဝိဘာဝေါ, နိတ္ထုနနာဒိ အနုဘာဝေါ။
ဣမသ္မိံ သုဗောဓာလင်္ကာရေ အဒဿိတသုခုမဘေဒါ အညာပိ စိတ္တဝုတ္တိဝိသေသာ သန္တိ, တေသု ဣစ္ဆာသဘာဝါ သဗ္ဗေ ဘေဒါ ကာမရတိယဉ္စ, ဒေါသပကာရာ ကောဓအမရိသဣဿာဒီသု စ, ဒုက္ခသဘာဝါ သောကသမဗျာဓိဂိလာနဝိသာဒါဒီသု စ, ပိတိအာဒယော ဟရိသေ စ အန္တောဂဓာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သမာနာနံ သင်္ဂဟေ သတိပိ တာသတော ဘယဿ စ, သင်္ကာယ အမရိဿ စ, အမရိသတော ဣဿာယ စ, ဂိလာနတော သမဿ စ, နိဒ္ဒါယ သုတ္တဿ စ, ဥဿုက္ကတော စပလတာယ စ, မောဟတော ဝက္ခမာနပလယဿ စ ပါကဋဝိသေသေန အညထာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
သာတ္တိကဘာဝအဓိပ္ပာယ
သမာဟိတတ္တပ္ပဘဝံ၊ သတ္တံ တေနော’ပပါဒိတာ။
သာတ္တိကာ’ပျ’နုဘာဝတ္တေ၊ ဝိသုံ ဘာဝါဘဝန္တိ တေ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃၅။)֍ * ၃၄၅။ သာတ္တိကေ ဝဒတိ ‘‘သမာဟိတေ’’စ္စာဒိနာ။ သမာဟိတော ဧကဂ္ဂတာဘာဝါပါဒနေန ကတသမာဓာနော အတ္တာ စိတ္တံ တတော ပဘဝံ ဥပ္ပန္နံ ယံ, တံ သတ္တံ နာမ။ တေန သတ္တေန ဥပပါဒိတာ နိဗ္ဗတ္တိတာ ထမ္ဘာဒယော သာတ္တိကာ ဝုစ္စန္တေ။ တေ စ ပုန အနုဘာဝါပိ ဘဝန္တိ ထမ္ဘာဒိဘာဝသံသူစနသဘာဝဝိကာရရူပတ္တာ။ တဉ္စ ‘‘စိတ္တဝုတ္တိဝိသေသတ္တာ’’ဣစ္စာဒိနာ ဝက္ခတိ။ တေနာဟ ‘‘အနုဘာဝတ္တေပီ’’တိ။ ဧဝံ သတျပိ တေ သာတ္တိကာ ဝိသုံ ပုထဂေဝ ဘာဝါ ဘဝန္တိ, ဝုတ္တနယေန စိတ္တဘဝတ္တဝိရူပတ္တာ တေသန္တိ။
֍ * ၃၄၅။ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသက္ကမေနာဓိဂတကေဝလဘာဝသင်္ခါတံ သာတ္တိကာဘာဝံ ဒဿေတိ ‘‘သမာဟိတ’’ဣစ္စာဒိနာ။ သမာဟိတတ္တပ္ပဘဝံ ဧကဂ္ဂတာဘာဝါပါဒနေန ကတသမာဓာနစိတ္တတော သမ္ဘူတံ သတ္တံ နာမ ဟောတိ။ တေန လာဘာလာဘာဒီသု ဧကာကာရဿ ဟေတုနာ ထိရဘာဝေန ဥပပါဒိတာ နိပ္ဖာဒိတာ ထမ္ဘာဒယော သာတ္တိကာ နာမ ဘဝန္တိ။ တေ သာတ္တိကာ အနုဘာဝတ္တေပိ စိတ္တာကာရသင်္ခါတထမ္ဘာဒိပကာသနသဘာဝဝိကာရသရူပတ္တာ အတ္တနော အနုဘာဝတ္တေ သတိပိ ဝိသုံ ဘာဝါ ဘဝန္တိ ယထာဝုတ္တ ‘‘စိတ္တဝုတ္တိဝိသေသာ တု, ဘာဝယန္တိ ရသေ ယတော’’တိအာဒိနာ ဘာဝါ နာမ ဟောန္တီတိ။ ဣမေ သာတ္တိကာဘာဝါနုဘာဝဝသေန ဒုဝိဓာ ဟောန္တိ။ သမာဟိတော စ သော အတ္တာ စေတိ စ, တတော ပဘဝမိတိ စ, သန္တော ဥပသန္တော စ သော အတ္တာ စေတိ စ, သတ္တတော ဘဝန္တီတိ စ, သတ္တေန ဥပ္ပာဒိတာတိ စ, အနုဘာဝါနံ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။ အပီတိ အနုဂ္ဂဟတ္ထေ နိပါတော။
သာတ္တိကဘာဝပ္ပဘေဒ
ထမ္ဘော ပလယရောမဉ္စာ၊
တထာ သေဒဿုဝေပထု။
ဝေဝဏ္ဏိယံ ဝိဿရတာ၊
ဘာဝါ’ဋ္ဌေ’တေ တု သာတ္တိကာ။
֍ * ၃၄၆။ တေ ဒဿေတိ ‘‘ထမ္ဘော’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဧတ္ထ ထမ္ဘော အဝိဿရကာယစိတ္တတာ။ ပလယော အဿာသပဿာသမတ္တာဝသေသော သုတ္တာဝတ္ထာသဘာဝေါ နိဒ္ဒါပဘဝေါ။ သုဗျတ္တလက္ခဏာ သေသာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃၆။)֍ * ၃၄၆။ ဣဒါနိ သာတ္တိကေ ဒဿေတိ ‘‘ထမ္ဘော’’ဣစ္စာဒိနာ။ ထမ္ဘော ကာယစိတ္တာနံ အဝိသရဘာဝသင်္ခါတော စ ပလယရောမဉ္စာ နိဒ္ဒါယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနအဿာသပဿာသမတ္တာတိရိတ္တသုတ္တာဝတ္ထာ စ ပသာဒါဒိသမ္ဘဝေါ ရောမုဂ္ဂမော စ တထာ ဧဝံ သေဒဿုဝေပထု စ ဘယာဒီဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဒါဟော စ သန္တောသာဒီဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနအဿု စ ကမ္ပာ စ ဝေဝဏ္ဏိယံ ဝိရူပတာ စ ဝိဿရတာ ဝိရူပသဒ္ဒတာ စာတိ ဧတေ အဋ္ဌ သာတ္တိကာ ဘာဝါ နာမ ဟောန္တိ။ ရောမာနံ အဉ္စော ဥဂ္ဂမောတိ စ, ပလယော စ ရောမဉ္စော စေတိ စ, ဝေပနံ ကမ္ပနမိတိ စ, သေဒေါ စ အဿု စ ဝေပထု စာတိ စ, ဝိရူပေါ ဝဏ္ဏော အဿေတိ စ, တဿ ဘာဝေါတိ စ, ဝိရူပေါ သရော အဿေတိ စ, တဿ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။
ယဒါ ရတျာဒယော ဘာဝါ၊
ဌိတိသီလာ န ဟောန္တိ စေ။
တဒါ သဗ္ဗေပိ တေ ဘာဝါ၊
ဘဝန္တိ ဗျဘိစာရိနော။
֍ * ၃၄၇။ န ကေဝလံ ဝုတ္တာယေဝ ဗျဘိစာရိနော, ရတျာဒယောပီတိ အာဟ ‘‘ယဒါ’’ဣစ္စာဒိ။ ဘဝန္တိ ဗျဘိစာရိနောတိ ယထာယောဂံ ယထာသမ္ဗန္ဓံ ဗျဘိစာရိနော ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဗောဓံ။
֍ * ၃၄၇။ ဣဒါနိ နိဗ္ဗေဒါဒယော ဝိယ ရတိဟာသာဒယောပိ ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ ဗျဘိစာရိနောပိ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ ‘‘ယဒါ’’ ဣစ္စာဒိနာ။ ရတျာဒယော ရတိဟာသာဒယော ဘာဝါ နဝ ဌာယီဘာဝါ ယဒါ ဌိတိသီလာ န ဟောန္တိ စေ ဝိရောဓီဟိ တေဟိ တေဟိ ဘာဝန္တရေဟိ ဗျဝဟိတတ္တာ သဘာဝတော ဌိတိသဘာဝါ ယဒိ န ဟောန္တိ, တဒါ တေ ဘာဝါ ရတျာဒယော သဗ္ဗေပိ ဗျဘိစာရိနော ဘဝန္တီတိ။ ယထာသကံ ဗျဘိစာရိတာနုရူပဝိဘာဝါနုဘာဝါနံ ယောဂါနုရူပေန ဗျဘိစာရီဘာဝါ ဟောန္တိ။ ရတိအာဒိ ယေသံ ဟာသာဒီနမိတိ စ, ဌိတိ သီလံ ယေသံ ရတျာဒီနမိတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃၇။)ပ္ပတ္တိယု’ဒ္ဒီပနေ တထာ။
ယော သိယာ ဗောဓကော တေသ-
မနုဘာဝေါ’ယ’မီရိတော။
֍ * ၃၄၈။ ဣဒါနိ ဝိဘာဝါနုဘာဝေ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဘာဝေါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ တေသံ ရတျာဒီနံ ဘာဝါနံ ဥပ္ပတ္တိယာ, တထာ ဥဒ္ဒီပနေ စ ကာရဏံ အာလမ္ဗဏဥဒ္ဒီပနဝသေန ဒုဝိဓော ဝိဘာဝေါ နာမ။ တတ္ထ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝေါ ကန္တာဒိ, ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝေါ စန္ဒာဒိ။ တေသံ ဗောဓကော ဉာပကော ကာယိကော စ ဝါစသိကော စ ဗျာပါရော သိယာ, အယံ အနုဘာဝေါ ဤရိတော။
֍ * ၃၄၈။ ဣဒါနိ ဝိဘာဝါနုဘာဝေ ဒဿေတိ ‘‘ဝိဘာဝေါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ တေသံ ဌာယီဘာဝါဒီနံ တိဏ္ဏံ ဥပ္ပတ္တိယာ စ တထာ ဥဒ္ဒီပနေ စ ဥပ္ပန္နာနံ ဒီပနေ စ ကာရဏံ အာလမ္ဗဏဥဒ္ဒီပနဝသေန ဒုဝိဓော ဟေတု ဝိဘာဝေါ နာမ, တေသံ ဌာယီဘာဝါဒီနံ ဗောဓကော ကာယိကဝါစသိကော ယော သိယာ နဋကဝီနံ ဗျာပါရော အတ္ထိ, အယံ အနုဘာဝေါတိ ဤရိတောတိ။ ဝိသေသေန ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဝိဘာဝေါ။ အနုဘာဝေတိ ဗောဓေတီတိ အနုဘာဝေါ။ ဧတ္ထ ဝိဘာဝေါ နာမ ရတိဝိသယေ နရနာရီနံ အညမညံ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝေါ, စန္ဒရမ္မဒေသာဒိ ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝေါ စေတိ ဒုဝိဓော။ ဟာသာဒီနမ္ပိ ဒုဝိဓဝိဘာဝံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနုဘာဝေါ နာမ ဌာယီဘာဝါဒီနံ တေသံ တေသံ ဘာဝါနံ ပကာသကဝါစသိကဗျာပါရသင်္ခါတကဝိပယောဂေါ စ ကာယိကပယောဂဘူတော နဋာနံ အဘိနယသင်္ခါတော တံတံဘာဝသရူပနိရူပကော စေတိ ဒုဝိဓော ဗျာပါရော။
နေကဟေတုံ မနောဝုတ္တိ-ဝိသေသဉ္စ ဝိဘာဝိတုံ။
ဘာဝံ ဝိဘာဝါနုဘာဝါ၊ ဝဏ္ဏိယာ ဗန္ဓနေ ဖုဋံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃၈။)֍ * ၃၄၉။ ဝိဘာဝါဒိဝဏ္ဏနာယမေဝ ဘာဝဝိသေသာဝဗောဓော သိယာ, အညထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ သာဿုလောစနယုဂံ သဉ္ဇာတ’’မိတိ ဝုတ္တေ သောကာ အာနန္ဒာ ရောဂါ စေတိ ကော နာမ သက္ကောတိ ကာရဏံ နိစ္ဆိတုံ, စိတ္တဝုတ္တိဝိသေသဉ္စ ဘာဝံ ဝိနာ ဝိဘာဝါနုဘာဝံ ကဝိ ဝဏ္ဏေတုံ နဋောဘိနေတုံ သာမဇ္ဇိကော ဝါ ဝိညာတုံ ကော သက္ကောတီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘နေက’’ဣစ္စာဒိ။ နေကဟေတုံ ဗဟုဟေတုံ မနောဝုတ္တိဝိသေသဉ္စ ဘာဝံ ဝိဘာဝိတုံ ပကာသေတုံ ဝိဘာဝါနုဘာဝါ ဝုတ္တလက္ခဏာ ဗန္ဓနေ သဘာဝနိရူပကပဒေ ဖုဋံ ဝဏ္ဏနီယာ, ဝိဘာဝါဒိရူပကေနေဝ အဝုတ္တမ္ပိ ကိဉ္စိ ပတီယတေ။
֍ * ၃၄၉။ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ စက္ခူနိ အဿုပုဏ္ဏာနီ’’တိ ဝုတ္တေ သောကေန သန္တောသေန ရောဂေန ဝါတိ ယထာ အဿုကာရဏကထနံ ဝိနာ န ဇာနာတိ, ဧဝံ စိတ္တဿ ပဝတ္တိသင်္ခါတာ ရတိဟာသာဒယော တေ တေ ဘာဝါ အတ္တနော ပတီတိယာနုရူပံ ဝိဘာဝါနုဘာဝကထနံ ဝိနာ ကဝီဟိ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗာ, နဋေဟိ ဒဿေတဗ္ဗာ, သဗ္ဘေဟိ အဿာဒနီယာ နတ္ထီတိ ဌာယီအာဒီနံ ဝဏ္ဏနမေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဣဒါနိ အနုသာသေန္တော အာဟ ‘‘နေက’’ဣစ္စာဒိ။ နေကဟေတုံ တေသံ တေသံ ဘာဝါနံ ဥပ္ပတျာဒေါ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝါဒိဗဟုကာရဏဝန္တံ မနောဝုတ္တိဝိသေသံ ဘာဝဉ္စ စိတ္တဿ ပဝတ္တိဝိသေသသင်္ခါတဘာဝဉ္စ ဝိဘာဝိတုံ ပကာသေတုံ ဝိဘာဝါနုဘာဝါ အနန္တရနိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဗန္ဓနေ ရသဘာဝပ္ပကာသနေ ဖုဋံ ပကာသံ ကတွာ ဝဏ္ဏိယာ ကဝိနာ ဝဏ္ဏနီယာ ဟောန္တီတိ။ န ဧကောတိ စ, သော ဟေတု အဿေတိ စ, မနသော ဝုတ္တီတိ စ, တာယ ဝိသေသောတိ စ, ဝိဘာဝေါ စ အနုဘာဝေါ စေတိ စ ဝါကျံ။
သဝိဘာဝါနုဘာဝေဟိ၊ ဘာဝါ တေ တေ ယထာရဟံ။
ဝဏ္ဏနီယာ ယထောစိတျံ၊ လောကရူပါနုဂါမိနာ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၃၉။)֍ * ၃၅၀။ ဣဒါနိ တေ ဘာဝါ လောကသဘာဝါနတိက္ကမေန ဝိဘာဝါဒီဟိ ဝဏ္ဏနီယာတိ အာဟ ‘‘သဝိဘာဝေ’’စ္စာဒိ။ သဟ ဝိဘာဝေဟိ သဝိဘာဝါ, တေ စ တေ အနုဘာဝါ စ, တေဟိ။ ယထာရဟန္တိ အတ္တနော သမ္ဗန္ဓီနံ ဝသေန ယထာရဟံ ဝဏ္ဏနီယာ။
֍ * ၃၅၀။ ဣဒါနိ ဝိဘာဝါနုဘာဝေ နိဿာယ ဝဏ္ဏနီယာ တေ ဘာဝါ လောကသဘာဝမနတိက္ကမ္မ ကာတဗ္ဗာတိ အနုသာသန္တော အာဟ ‘‘သဝိဘာဝါ’’ဣစ္စာဒိ။ လောကရူပါနုဂါမိနာ လောကဝေါဟာရမနုဝတ္တမာနေန တေ တေ ဘာဝါ ဌာယီဘာဝါဒယော တယော ယထောစိတျံ ဩစိတျာနုရူပံ သဝိဘာဝါနုဘာဝေဟိ ဝိဘာဝသဟိတေဟိ အနုဘာဝေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ယထာရဟံ တေဟိ တေဟိ ဘာဝေဟိ သမ္ဗန္ဓီနံ ဝိဘာဝါဒီနံ ဝသေန အနုရူပတော ဝဏ္ဏနီယာ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗာ ဟောန္တီတိ။ ဝိဘာဝေဟိ သဟ ယေ ဝတ္တန္တီတိ စ, တေ စ တေ အနုဘာဝါ စေတိ စ, အနတိက္ကမ္မ အရဟန္တိ စ, အနတိက္ကမ္မ ဩစိတျမိတိ စ, လောကဿ ရူပံ သရူပမိတိ စ, တံ အနုဂစ္ဆတိ သီလေနာတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။
စိတ္တဝုတ္တိ ဝိသေသတ္တာ၊ မာနသာ သာတ္တိက’င်္ဂတော။
ဗဟိနိဿဋသေဒါဒိ-အနုဘာဝေဟိ ဝဏ္ဏိယာ။
֍ * ၃၅၁။ သာတ္တိကာ ကထံ ဝဏ္ဏနီယာတိ အာဟ ‘‘စိတ္တေ’’စ္စာဒိ။ စိတ္တဿ ဝုတ္တိဝိသေသော ယေသံ, တေသံ ဘာဝေါ, တသ္မာ မာနသာ မနသိ ဘဝါ သာတ္တိကာ အင်္ဂတော သရီရတော ဗဟိနိဿဋေဟိ နိဂ္ဂတေဟိ သေဒါဒီဟိ အနုဘာဝေဟိ ဝဏ္ဏနီယာ, န ပန သေဒသလိလမေဝ ဘာဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄၀။)֍ * ၃၅၁။ ဧဝံ သာမညေန ဘာဝဝဏ္ဏနက္ကမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသေသေန သာတ္တိကဘာဝဝဏ္ဏနာ ဤဒိသာတိ ဒဿေတိ ‘‘စိတ္တ’’ဣစ္စာဒိနာ။ စိတ္တဝုတ္တိဝိသေသတ္တာ စိတ္တဿ ပဝတ္တိဝိသေသတ္တာ မာနသာ စိတ္တေ ဘဝါ သာတ္တိကာဘာဝါ အင်္ဂတော သရီရတော ဗဟိနိဿဋသေဒါဒိအနုဘာဝေဟိ ဗဟိနိက္ခန္တသေဒါဒီဟိ အနုဘာဝေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဝဏ္ဏိယာ ဝဏ္ဏနီယာ ဟောန္တီတိ, အင်္ဂတော ဗဟိ နိဿဋန္တိ ဝိသေသနေန ဝိသိဋ္ဌဘူတသေဒါဒီနမေဝ ဘာဝါနုဘာဝတ္တံ ဝိနာ ကေဝလံ သေဒါဒယော ဝုတ္တာ သမာနာ ဘာဝါဒယော နာမ န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တဿ ဝုတ္တီတိ စ, သာ ဧဝ ဝိသေသော ယေသံ သာတ္တိကာနမိတိ စ, တေသံ ဘာဝေါတိ စ, မနသိ ဘဝါတိ စ, သေဒေါ အာဒိ ယေသံ ခေဠာဒီနမိတိ စ, နိဿဋာ နိဂ္ဂတာ စ တေ သေဒါဒယော စေတိ စ, တေ ဧဝ အနုဘာဝါတိ စ ဝါကျံ။
ရသအဓိပ္ပာယ
သာမဇ္ဇိကာန’မာနန္ဒော၊ ယော ဗန္ဓတ္ထာနုသာရိနံ။
ရသီယတီတိ တညူဟိ၊ ရသော နာမာ’ယ’မီရိတော။
֍ * ၃၅၂။ ဣဒါနိ ‘‘ရသဿာဒါယ သာဓူန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ရသေ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ ‘‘သာမဇ္ဇိကာန’’မိစ္စာဒိ။ ဗန္ဓဿ အတ္ထော, တဒနုဿရန္တိ မနောဘာဝနာဝသေနာတိ ဗန္ဓတ္ထာနုသာရိနော, တေသံ သာမဇ္ဇိကာနံ သဗ္ဘာနံ မနသိ ယော အာနန္ဒော, အယံ လောကမဓုရာဒိရသော ဝိယ ဗန္ဓေ သိင်္ဂါရာဒိ ရသော နာမ ဤရိတော တညူဟိ ရသညူဟိ။ ကထမိတျာဟ ‘‘ရသီယတီ’’တိ, အဿာဒီယတီတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စ? ယထာ နာနာဗျဉ္ဇနသင်္ခတမန္နံ ဘုဉ္ဇမာနာ ရသေ အဿာဒိယန္တိ သုမာနသာ ပုရိသာ သန္တောသဉ္စာဓိဂစ္ဆန္တိ, တထာ နာနာဘိနယဗျဉ္ဇိတေ ဝါစင်္ဂသတ္ထောပေတေ ဌာယီဘာဝေ အဿာဒေန္တိ သုမာနသာပေက္ခကာ, တသ္မာ ဧတေ နာဋျာတိပိ ဝုစ္စန္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄၁။)֍ * ၃၅၂။ ဣဒါနိ ‘‘ရသဿာဒါယ သာဓူန’’န္တိ ဝတွာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌက္ကမေန သမ္ပတ္တံ ရသံ ဒဿေတိ ‘‘သာမ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဗန္ဓတ္ထာနုသာရိနံ ဗန္ဓဿ အတ္ထာနုရူပသာရီနံ ဗုဒ္ဓိယာ ပဝတ္တာနံ သာမဇ္ဇိကာနံ သဗ္ဘာနံ စိတ္တေ ဘဝေါ ယော အာနန္ဒော သန္တောသော အတ္ထိ, အယံ လောကေ မဓုရာဒိရသော ဝိယ အဿာဒနီယော ဟောတီတိ အတ္ထယုတ္တေန ‘‘ရသီယတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနတ္ထေန ရသော နာမာတိ တညူဟိရသညူဟိ ဤရိတော ကထိတောတိ။ သမဇ္ဇာယံ နိယုတ္တာတိ စ, ဗန္ဓဿ အတ္ထောတိ စ, တံ အနုဿရန္တီတိ စ, တံ ဇာနန္တီတိ စ ဝါကျံ။ ယထာ နာနာဗျဉ္ဇနေဟိ အဘိသင်္ခတမာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ သတ္တာ လဝဏမ္ဗိလာဒယော တေ တေ ရသေ အဿာဒေယျုံ, သန္တုဋ္ဌာ စ ဘဝေယျုံ, ဧဝမေဝ နာနပ္ပကာရအဘိနယေဟိ ပကာသိတဝဏ္ဏနာယ အင်္ဂဘူတေဟိ အနုရူပေဟိ သတ္ထေဟိ ယုတ္တေ ဌာယီဘာဝေ ဣဿာဒိရဟိတပညဝန္တာ အဿာဒေန္တိ, တသ္မာ ဣမေ ဌာယီဘာဝါ နဋာဘိနယေဟိ ဗျဉ္ဇိတတ္တာ စ သဗ္ဘာနံ သန္တောသသင်္ခတရသဿ ဟေတုတ္တာ စ နဋရသာတိပိ ဝုစ္စန္တိ။
ရသပ္ပဘေဒ
သဝိဘာဝါနုဘာဝေဟိ၊
သာတ္တိကာဗျဘိစာရိဟိ။
အဿာဒိယတ္တ’မာနီယ-
မာနော ဌာယေဝ သော ရသော။
֍ * ၃၅၃။ ဌာယီနမေဝ ရသတ္တာပတ္တိမာဟ ‘‘သဝိဘာဝေ’’စ္စာဒိနာ။ ဌာယေဝ သောတိ သော ယထာဝုတ္တော ရသော ဌာယီဘာဝေါယေဝ, နာညောတိ အတ္ထော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄၂။)֍ * ၃၅၃။ ဣဒါနိ ဌာယီဘာဝါနမေဝ ရသသရူပဿ ပါပုဏနတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘သဝိဘာဝါ’’ဣစ္စာဒိနာ။ သော ရသော အနန္တရနိဒ္ဒိဋ္ဌော သဝိဘာဝါနုဘာဝေဟိ တေသံ တေသံ ဌာယီနံ အနုရူပေဟိ ဝိဘာဝသဟိတေဟိ အနုဘာဝေဟိ စ, သာတ္တိကာဗျဘိစာရိဟိ ပကာသေတဗ္ဗဌာယီဘာဝဿေဝ အနုကူလသာတ္တိကဘာဝဗျဘိစာရီဘာဝေဟိ ကရဏဘူတေဟိ အဿာဒိယတ္တံ အာနီယမာနော ကဝိနော သာမတ္ထိယာ ပါပုဏိယမာနော ဌာယေဝ ဌာယီဘာဝေါ ဧဝါတိ ကာရိယောပစာရေန ရသော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ သဟ ဘာဝေဟိ ပဝတ္တန္တီတိ စ, သဝိဘာဝါ စ တေ အနုဘာဝါ စေတိ စ, သာတ္တိကာ စ ဗျဘိစာရိနော စေတိ စ, အဿာဒိယဿ ဘာဝေါတိ စ ဝါကျံ။
သိင်္ဂါရဟဿကရုဏာ၊ ရုဒ္ဒဝီရဘယာနကာ။
ဗီဘစ္ဆဗ္ဘုတသန္တာ စ၊ ရသာ ဌာယီန’နုက္ကမာ။
֍ * ၃၅၄။ တေသံ နာမဝသေန ဝိဘာဂမာဟ ‘‘သိင်္ဂါရေ’’စ္စာဒိနာ။ ဌာယီနနုက္ကမာတိ ‘‘ရတိဟာသာ စ သောကော စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနံ ဌာယီဘာဝါနံ အနုက္ကမာ, ပဋိပါဋိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၃၅၄။ ရသာဝတ္ထာသမ္ပတ္တရတိဟာသာဒီနံ ဌာယီဘာဝါနံ ဣဒါနိ ကမေန နာမန္တရံ ဒဿေတိ ‘‘သိင်္ဂါရ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ဌာယီနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနံ ရတိဟာသာဒိဌာယီဘာဝါနံ အနုက္ကမာ ပဋိပါဋိယာ သိင်္ဂါရဟဿကရုဏာ သိင်္ဂါရော ဟဿော ကရုဏာ စ ရုဒ္ဒဝီရဘယာနကာ ရုဒ္ဒေါ ဝီရော ဘယာနကော စ ဗီဘစ္ဆဗ္ဘုတသန္တာ စ ဗိဘစ္ဆော အဗ္ဘုတော သန္တော စေတိ နဝ ရသာ နာမ ဟောန္တီတိ။ သိင်္ဂါရရသော ဟဿရသောတိအာဒိနာ ရသသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ သိင်္ဂါရော စ ဟဿော စ ကရုဏာ စေတိ စ ဝိဂ္ဂဟော။ သေသေသုပိ လိင်္ဂသမာသာ ဣမေယေဝ။ ဣမေ သိင်္ဂါရာဒီနံ ရတျာဒီဟိ အနညတ္တာ ဥပရိ ရတျာဒိဝိဝရဏေယေဝ ဉာတဗ္ဗာ။
ဒုက္ခရူပေ’ယ’မာနန္ဒော၊
ကထံ နု ကရုဏာဒိကေ။
သိယာ သောတူန’မာနန္ဒော၊
သောကော ဝေဿန္တရဿ ဟိ။
֍ * ၃၅၅။ သောကာဒိရူပေါကရုဏာဒိ ကထံ ရသော သိယာတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခေ’’စ္စာဒိ။ ဝေဿန္တရဿ ပုတ္တဒါရဝိယောဂါ ကရုဏာ သောကရူပေါ ဒုက္ခမေဝ အဟောသိ, သမ္ပတိ ပန သောတူနံ သဗ္ဘာနံ အာနန္ဒောယေဝါတိ ဧတ္ထာဓိပ္ပာယော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄၃။)֍ * ၃၅၅။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တရသော သန္တောသောဝ, သောကကောဓာဒိလက္ခဏော ကရုဏာရုဒ္ဒါဒိကော ကထံ ရသော နာမ ဘဝေယျာတိ အာသင်္ကာယမာဟ ‘‘ဒုက္ခရူပေ’’ဣစ္စာဒိ။ အယံ အာနန္ဒော ‘‘သာမဇ္ဇိကာနမာနန္ဒော’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒုက္ခရူပေ ဒုက္ခလက္ခဏေ ကရုဏာဒိကေ ကရုဏာရုဒ္ဒါဒိကေ ဝိသယေ ကထံ ဘဝေယျာတိ စေ, နေသ ဒေါသော ဟိ တထေဝ ဝေဿန္တရဿ ဗောဓိသတ္တဿ သောကော ပုတ္တဒါရဝိရဟတော ဇာတသောကော သောတူနံ ဣဒါနိ သုဏန္တာနံ သဗ္ဘာနံ အာနန္ဒော သိယာ အာနန္ဒဿ ကာရဏတ္တာ ကာရိယောပစာရေန သန္တောသော နာမ ဘဝေယျာတိ။ ဝတ္တုနော သာမတ္ထိယာ ကရုဏာရသာဒိကံ ပါပေတွာ ပကာသိယမာနဿ သောကာဒိကဿ ဒုက္ခရူပေန ဌိတတ္တာ သုဏန္တာနံ ပီတိ ဥပ္ပာဒိယတေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒုက္ခံ ရူပံ သဘာဝေါ ယဿ ကရုဏာဒိနောတိ စ, ကရုဏာ အာဒိ ယဿ ရုဒ္ဒါဒိနောတိ စ ဝါကျံ။
ဌာယီဘာဝနိဒ္ဒေသ
ရတိဌာယီဘာဝ
ရမ္မဒေသကလာကာလ-ဝေသာဒိပဋိသေဝနာ။
ယုဝါန’ညောညရတ္တာနံ၊ ပမောဒေါရတိ ရုစ္စတေ။
֍ * ၃၅၆။ သိင်္ဂါရာဒယော ဝိဘာဂတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ရမ္မေ’’စ္စာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ရမ္မဒေသ’’ဣစ္စာဒိနာ ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝါ ဒဿိတာ။ ‘‘ယုဝါန’’န္တိ ဣမိနာ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝေါ။ ဣတ္ထီ ဟိ ပုရိသဿ, ပုရိသော ဣတ္ထိယာ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝေါ။ ပမောဒေါတိ အညမညာဘိရမဏဝသေန အာမောဒရူပေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄၄။)֍ * ၃၅၆။ ဣဒါနိ သိင်္ဂါရာဒိနာမကေ တေရတျာဒိကေ ကမေန နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ရမ္မ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ရမ္မဒေသကလာကာလဝေသာဒိပဋိသေဝနာ ရမဏီယနိရာဝရဏသုစိပဝိတ္တဝါသာရဟဒေသော ရမ္မဂီတိကာဒိကလာ ရတိဇနကဝသန္တာဒိအနုရူပကာလော မာလာဂန္ဓာဒိ ဥပသောဘိတကိရိယာဒိ မနုညဝေသော, အာဒိသဒ္ဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌဘာသိတမိဟိတာဒိစေတိ ဣမေသံ ဒိဋ္ဌသုတမုတာဒီသု ဒိဋ္ဌာဒိမတ္တမကတွာ ပညာယ တေန တေနာကာရေန ပုနပ္ပုနာနုဘဝနေန အညောညရတ္တာနံ အညမညံ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနသင်္ကပ္ပဝသေနာတိရတ္တာနံ ယုဝါနံ တရုဏိတ္ထိ ပုရိသာနံ ပမောဒေါ အဘိရမဏဝသေန သန္တောသော ပီတိ ရတိ ရုစ္စတေ ရုစ္စနတော ‘‘ရတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ရကာရော သန္ဓိဇော။ ဒေသော စ ကလာ စ ကာလော စ ဝေသော စေတိ စ, တေ အာဒယော ယေသမိတိ စ, ရမ္မာ စ တေ ဒေသ။ပေ.။ ဝေသာဒယော စေတိ စ, တေသံ ပဋိ ပုနပ္ပုနံ သေဝနမိတိ စ, အညော စ အညော စေတိ စ, တေသု ရတ္တာတိ စ ဝါကျံ။
ယုတျာ ဘာဝါနုဘာဝါ တေ၊
နိဗန္ဓာ ပေါသယန္တိ နံ။
သောပျာ’ယောဂဝိပ္ပယောဂ-
သမ္ဘောဂါနံ ဝသာ တိဓာ။
֍ * ၃၅၇။ ‘‘ယုတျာ’’ဣစ္စာဒိ။ တေ ယထာဝုတ္တာ ဘာဝါနုဘာဝါ ယုတျာ အာလသိယဥဂ္ဂတာဇိဂုစ္ဆာဝဇ္ဇိတာ ယေ သင်္ကာဥဿုက္ကာဒယော ဘာဝါ တံဗျဉ္ဇကာ တဒနုရူပါ အနုဘာဝါ စ အယောဂါဒိကေ သိင်္ဂါရေ ယထာ ယထာ ယုဉ္ဇန္တိ, တာဒိသိယာဝ ယုတ္တိယာ နိဗန္ဓာ နံ ရတိံ သမ္ပောသယန္တိ, သောယေဝမေဝံ ပေါသိတော သိင်္ဂါရော နာမ ရသော သမ္ပဇ္ဇတေ။ သောပိ တိဓာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အယောဂေါ နာမ ပုဗ္ဗေ အသင်္ဂတာနံ အနုရာဂေန သင်္ဂမမိစ္ဆန္တာနံ ဣတ္ထိပုရိသာနမသင်္ဂမော။ အတိသယဝိရုဠှပေမာနမုဘိန္နမ္ပိ သိလေသော ဝိပ္ပယောဂေါ။ ဗလဝကာမာဝေသဝိသေသာနံ ကာမီနံ ဒဿနာဒိသမဉ္ဇနံ သမ္ဘောဂေါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄၅။)֍ * ၃၅၇။ ဣဒါနိ ရတိယာ ပုဋ္ဌကာရဏံ ပုဋ္ဌပယောဂဉ္စ ဒဿေတိ ‘‘ယုတျာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ တေ ဘာဝါနုဘာဝါ နိဒ္ဒိဋ္ဌဗျဘိစာရီဘာဝေသု ရတျာနုရူပဗျဘိစာရီဘာဝေါ တပ္ပကာသကော အနုဘာဝေါ စေတိ ဣမေ ဒွေ ယုတျာ ဟေတုဘူတာယ အယောဂဝိပ္ပယောဂသမ္ဘောဂသင်္ခတာနံ တိဏ္ဏံ သိင်္ဂါရာနံ အနုကူလတ္ထေန ရတိယာ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ အာလသိယဥဂ္ဂဇိဂုစ္ဆာဒိကေ ပရိဝဇ္ဇေတွာ သင်္ကာဥဿုက္ကာဒီနံ ရတျာနုကူလဘာဝါနံ ဝသေန ယထာယောဂံ နိဗန္ဓာ ကဝီဟိ ဗန္ဓာ နံ ရတိံ ပေါသယန္တိ ယထာ တပ္ပကာသနေန ပူရေန္တိ သဇ္ဇေန္တိ, ဧဝံ သဇ္ဇိတော ရတိသိင်္ဂါရော နာမ ရသော ဟောတိ။ သောပိ သာမညေန နိဒ္ဒိဋ္ဌသိင်္ဂါရရသောပိ အယောဂဝိပ္ပယောဂသမ္ဘောဂါနံ သိင်္ဂါရာနံ ဝသာ ဘေဒေန တိဓာ ဘဝတီတိ။ တတ္ထ အယောဂေါ နာမ ပုဗ္ဗေ အညမညသင်္ဂမရဟိတာနံ အဘိနဝါနုရာဂဗလေန သင်္ဂမံ ပတ္ထေန္တာနံ ထီပုမာနံ အသင်္ဂမော။ ဝိပ္ပယောဂေါ နာမ သင်္ဂမာတိသယေန ဝိရုဠှပေမာနံ ထီပုမာနံ အညမညဝိသိလေသော။ သမ္ဘောဂေါ နာမ ဗလဝကာမတဏှာဝိသေသဝသေန ယုတ္တာနံ ကာမိနိကာမုကာနံ အညမညံ ဒဿနာဒိအဿာဒေါ။ ဘာဝေါ စ အနုဘာဝေါ စေတိ စ, အယောဂေါ စ ဝိပ္ပယောဂေါ စ သမ္ဘောဂေါ စေတိ စ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄၆။)ဣမမလင်္ကာရံ ကရောန္တေန အာစရိယသံဃရက္ခိတမဟာသာမိပါဒေန ပန ပရမမဓုရသဒ္ဓမ္မာမတလုဒ္ဓသုဒ္ဓသန္တာနာနံ တပေါဓနာနံ အညရသာဝဗောဓနေ ပယောဇနာဘာဝေပိ လောကိယေသု တေသု တေသု ဝေါဟာရေသု အသမ္မောဟတ္ထံ သိင်္ဂါရာဒိနဝဝိဓရသာနံ လက္ခဏမတ္တဿေဝ ဒဿိတတ္တာ တဒနုရူပလက္ခိယပရိဂ္ဂဟေ အသတိ လက္ခဏာဝဗောဓဿ သုဗျတ္တာဘာဝတော ဝုတ္တလက္ခဏာဝဗောဓတ္ထံ တံတံလက္ခဏကထနာနန္တရံ တဿ တဿ လက္ခိယဿ မုခမတ္တံ ဒဿေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌာ ‘‘ရာဂါနတဗ္ဘုတသရောဇမုခံ ဓရာယာ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌသမ္ဘောဂသိင်္ဂါရရသာဘာသေနေဝ ဟသာဘာသာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ရသာဘာသရူပဿ ဘာဝါဘာသဿ, ဝိဘာဝါဘာသဿ, အနုဘာဝါဘာသဿ စ ဉာတဗ္ဗတ္တာ သိင်္ဂါရရသဿ လက္ခိယမေဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဂီတဿရေန ဥပကဍ္ဎိယ နေတ္တရသ္မိ-
ဗန္ဓံ ကရံဝ ဝိဝသဉ္စ ကရဂ္ဂဟေန။
ယာ တာဒိသေပိ ဝိနိယောဇယိ ဒုက္ကရေ မံ၊
သေရန္ဒတီ အဓိဂတာ ဝိဓိနာ မယဇ္ဇာတိ။
ဂီတဿရေန ဟတ္ထီနံ ဂီတိကာယ ပိယတ္တာ ဂီတိကာဓနိနာ ဥပကဍ္ဎိယ အတ္တနော သမီပံ အာကဍ္ဎိတွာ နေတ္တရသ္မိဗန္ဓံ နေတ္တသင်္ခါတဟတ္ထာစရိယဿ ရဇ္ဇုနာ ဗန္ဓံ ကရဂ္ဂဟေန ဟတ္ထဂ္ဂါဟေန သောဏ္ဍဂ္ဂဟဏေန ဝိဝသဉ္စ အပဂတဣစ္ဆာစာရံ ပရဝသံ ကရံ ဣဝ ဟတ္ထံ ဣဝ ဂီတဿရေန အတ္တနော လီလောပေတဂီတိကာဓနိနာ ဥပကဍ္ဎိယ အတ္တနော သမီပံ နေတွာ နေတ္တရသ္မိဗန္ဓံ အတ္တနော နယနကန္တိယာ ပဋိဗန္ဓံ ကရဂ္ဂဟေန ဟတ္ထဂ္ဂါဟေန ဝိဝသဉ္စ အပဂတဓိတိံ မူဠှံ မံ ယာ ကန္တာ တာဒိသေပိ ဒုက္ကရေ ဝိနိယောဇယိ, သာ ဣရန္ဒတီ ဣရန္ဒတီ နာမ နာဂမာနဝိကာ မယာ အဇ္ဇ ဝိဓိနာ ဘာဂျေန အဓိဂတာ လဒ္ဓါတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄၇။)ဧတ္ထ ဂီတဿရနေတ္တရသ္မိကရဂ္ဂဟသင်္ခတာဟိ ဣမာဟိ ပဒါဝလီဟိ ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝေါ ဒဿိတော။ ထိယာ ပုရိသော စ, ပုရိသဿ ထီ စ အာလမ္ဗဏံ ဟောတီတိ ‘‘သာ ဣရန္ဒတီ မယာ’’တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏဝိဘာဝေါ ဒဿိတော။ ‘‘ဥပကဍ္ဎိယ ဗန္ဓံ ဝိဝသ’’န္တိ ဣမေဟိ ကာမေန ဥဒ္ဒီပိတဌာယီဘာဝသင်္ခတာ ရတိ ဒဿိတာ။ ‘‘တာဒိသေပိ ဒုက္ကရေ ဝိနိယောဇယီ’’တိ ဣမေဟိ ဥဿာဟာဒိကာ စ ‘‘ဝိဓိနာ အဓိဂတာ မယဇ္ဇာ’’တိ ဣမေဟိ ဟရိသာဒိကာ စ ဗျဘိစာရီဘာဝါ ဒဿိတာ။ ရတိယာ ဝိရုဒ္ဓေ နိဗ္ဗေဒအာလသိယဥဂ္ဂတဇိဂုစ္ဆာဒိကေ ဗျဘိစာရီဘာဝေ ဝဇ္ဇေတွာ ဝုတ္တပ္ပကာရဝိဘာဝါဒိကေ ပကာသန္တော ‘‘ဂီတဿရေနေ’’စ္စာဒိကာ ရတိပ္ပတီတိယာ အနုရူပံ ပယုတ္တာ ကဝိပ္ပယောဂါ ဣဓ အနုဘာဝါ နာမ ဟောန္တိ။ နာဋကာဒိဒဿနီယသတ္ထေ အဘိနယော အနုဘာဝေါ။ ရမ္မဒေသရမ္မကာလရမ္မဝေသာဒယော တဒဘာဝေ ရတိယာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော သာမတ္ထိယာ ဂမျာ ဘဝန္တီတိ ဧဝံ လက္ခဏာနုဂတလက္ခိယပရိဂ္ဂါဟော သဗ္ဗတ္ထ ကာတဗ္ဗော။ ဧဝံ သတိဗန္ဓတ္ထာဝဗောဓကာနံ သဗ္ဘာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယပီတိယာ ကာရဏတ္တာ ကာရိယောပစာရေန ဧသော ဗန္ဓော ရသော နာမ ဟောတီတိ။ ဥပရိပိ ဧဝမေဝ။
ဟဿဌာယီဘာဝ
ဝိကာရာကတိအာဒီဟိ၊
အတ္တနော’ထ ပရဿ ဝါ။
ဟာသော နိဒ္ဒါ သမာလသျ-
မုစ္ဆာဒိဗျဘိစာရိဘိ။
ပရိပေါသေ သိယာ ဟဿော၊
ဘိယျော’တ္ထိပဘုတီန သော။
֍ * ၃၅၈။ ‘‘ဝိကာရေ’’စ္စာဒိ။ ဝိကာရာကတိ ဒေသဝယာဒီနံ ဝိပရီတော ကေသဗန္ဓနာဒိ, သော အာဒိ ယေသံ အညာကတျာဒိနစ္စနာဒီနံ, တေဟိ ဝိဘာဝေဟိ ဟာသော စေတောဝိကာသော, သောပိ အတ္တနော သမ္ဗန္ဓီ ဝါ အထ ပရဿ သမ္ဗန္ဓီ ဝါ, တတ္ထ ယော ဝိဘာဝသာမတ္ထိယာယေဝါဘိဗျတ္တိံ ယာတိ, သော အတ္တဋ္ဌော။ ယော ပန ဝိဘာဝဒဿနာ ဥပ္ပန္နာပိ ပုရိသဿ ဂမ္ဘီရတ္တာဒိနာ ဆာဒိတော သမာနော ပုရိသန္တရေ ဟသတျာဘိဗျတ္တော, သော ပရဋ္ဌော။ သော ဟာသော နိဒ္ဒါဒီဟိ ဗျဘိစာရီဟိယေဝ, အနုဘာဝပက္ခေ အာဒိသဒ္ဒေန အက္ခိဖန္ဒနာဒယော ဂဟိတာ။ ပရိပေါသေ သတိ ဟဿော နာမ ရသော သိယာ။ သော ဟဿော ဘိယျော ဣတ္ထိပဘုတီနံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပဘုတိသဒ္ဒေန နီစပကတယော သင်္ဂဏှန္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄၈။)֍ * ၃၅၈။ ဣဒါနိ ဟဿရသဿ ပေါသနာကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိကာရ’’ဣစ္စာဒိ။ ဝိကာရာကတိအာဒီဟိ ဒေသဝယောလိင်္ဂါနံ ဝိပရီတေဟိ ကေသဗန္ဓဂတိဋ္ဌိတိအာဒိကေဟိ, နစ္စဂီတအာဒိကေဟိ စ ဒုဝိဓေဟိ အာကတိသင်္ခတေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ အတ္တနော ဝါ အထ ပရဿ ဝါ သမ္ဗန္ဓီ သော ဟာသော စေတော ဝိကာသလက္ခဏော နိဒ္ဒါသမာလသျမုစ္ဆာဒိဗျဘိစာရိဘိ နိဒ္ဒါသမအာလသျမုစ္ဆာအက္ခိဖန္ဒနာဒီဟိ အနုဘာဝေဟိ သုတသမ္ဗန္ဓေန တေဟေဝ နိဒ္ဒါသမာလသျမုစ္ဆာသင်္ခတဗျဘိစာရီဟိ ကရဏဘူတေဟိ ပရိပေါသေ သတိ ဟဿော ဟဿော နာမ ရသော သိယာ, သော ဟဿော ဘိယျော ဣတ္ထိပဘုတီနံ, နီစပကတီနဉ္စ သိယာတိ။ ဝိကာရာ စ သာ အာကတိ စေတိ စ, သော အာဒိ ယေသန္တိ စ, နိဒ္ဒါ စ သမော စ အာလသျဉ္စ မုစ္ဆာ စေတိ စ, တေ အာဒိ ယေသံ အက္ခိဖန္ဒနာဒီနံ အနုဘာဝါနန္တိ စ, တေ စ ဗျဘိစာရိနော စေတိ စ, ဣတ္ထီ ပဘုတိ ယေသံ နီစပကတီနန္တိ စ ဝါကျံ။
ဟဿပ္ပဘေဒ
သိတမိဟ ဝိကာသိနယနံ၊
ကိဉ္စာ’လက္ခိယဒိဇန္တု တံ ဟသိတံ။
မဓုရဿရံ ဝိဟသိတံ၊
သံသသိရောကမ္ပမုပဟသိတံ။
အပဟသိတံ သဉ္ဇလ’က္ခိ၊
ဝိက္ခိတ္တင်္ဂံ ဘဝတျ’တိဟသိတံ။
ဒွေ ဒွေ ဟဿာ ကထိတာ စေ’သံ၊
ဇေဋ္ဌေ မဇ္ဈေ’ဓမေပိ စ ကမသော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၄၉။)၃၅၉-၃၆၀။ ဟဿေ ဘေဒမာဟ ‘‘သိတ’’မိစ္စာဒိနာ။ ဣဟ ဟဿေ ဝိကာသီနိ နယနာနိ ယဿ တံ သိတံ, ကိဉ္စိ အာလက္ခိယာ ဒိဇာ ဒန္တာ ယဿ တံ ဟသိတံ။ ဧဝံ မဓုရော သရော သဒ္ဒေါ ယဿ တံ ဝိဟသိတံ။ အံသသိရောကမ္ပေန သဟ ဝတ္တမာနံ ဥပဟသိတံ, သဟ ဇလေန အဿုနာ ဝတ္တမာနာနိ အက္ခီနိ ယဿ တံ အပဟသိတံ။ ဝိက္ခိတ္တာနိ ဣတော တတော ပသာရိတာနိ အင်္ဂါနိ ယဿ တံ အတိဟသိတံ နာမ။ ဧသဉ္စ သိတာဒီနံ မဇ္ဈေ ဒွေ ဒွေ ဟဿာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ကမသော ယထာက္ကမေန ဇေဋ္ဌေ မဇ္ဈေ အဓမေပိ စ ကထိတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရာတနေဟီတိ ဝိညာယတိ။
၃၅၉-၃၆၀။ ဣဒါနိ ဟဿဘေဒံ ဒဿေတိ ‘‘သိတ’’မိစ္စာဒိနာ။ ဣဟ ဣမသ္မိံ ဟဿဝိသယေ ဝိကာသိနယနံ ဝိဝဋနယနံ သိတံ နာမ။ ကိဉ္စိ အာလက္ခိယဒိဇံ တု ကိဉ္စိ ဒိဿမာနဒန္တံ, တံ ဟသိတံ နာမ။ မဓုရဿရံ မဓုရနာဒံ ဝိဟသိတံ နာမ။ သံသသိရောကမ္ပံ အံသသိရောကမ္ပသဟိတံ ဥပဟသိတံ နာမ။ သဇလက္ခိ အဿုဝိလောစနသဟိတံ အပဟသိတံ နာမ။ ဝိက္ခိတ္တင်္ဂံ အဋ္ဌာနေ ပသာရဏဝသေန ဝိက္ခိတ္တဟတ္ထပါဒါဒိအဝယဝဝန္တံ အတိဟသိတံ နာမ ဘဝတိ။ ဧသံ ဆန္နံ ကမသော ကမေန ဒွေ ဒွေ ဇေဋ္ဌေ မဇ္ဈေ အဓမေပိ ဝိသယေ ကထိတာ ပုရာတနေဟိ ဘာသိတာတိ။ ဝိကာသီနိ နယနာနိ အဿေတိ စ, ကိဉ္စိ ဤသကံ အာလက္ခိယာ ဒိဇာ ယဿေတိ စ, မဓုရော သရော အဿေတိ စ, အံသော စ သိရော စေတိ စ, အံသသိရသော ကမ္ပောတိ စ, တေန သဟ ဝတ္တတီတိ စ, သဟ ဇလေန ဝတ္တမာနာနိ အက္ခီနိ ယဿေတိ စ, အနုသွရာဂမော။ ဝိက္ခိတ္တာနိ အင်္ဂါနိ ယဿေတိ စ ဝါကျံ။ သိတဟသိတဒွယံ ဥတ္တမေ, ဝိဟသိတဥပဟသိတဒွယံ မဇ္ဈိမေ, အပဟသိတအတိဟသိတဒွယံ အဓမေ ဝတ္တတေ။ ဧဝံ သိတာဒယော အနုရူပဝိဘာဝါဒိနာ ပယုတ္တာ ဣမေ ရသာ’ဝတ္ထံ ပါပုဏန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။
ဟဿရသဿ ဧဝမုဒါဟရဏံ ဉာတဗ္ဗံ –
ပူဇေသိ ကဏ္ဌမဏိနာ အပိ ယော ပသန္နော၊
ဓမ္မေ ပုရာ’သမဓုရံ ဝိဓုရံ သ ဟန္တုံ။
ဂေါပေန္တိယာပိ ဝစနေန ထိယာ သဘာဝံ။
ဘတ္တိံ အကာသိ ဖရုသေ မယိ နာဂရာဇာတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅၀။)ယော ပုရာ ပုဗ္ဗေ ဓမ္မေ တဿ ဓမ္မကထနေ ပသန္နော ကဏ္ဌမဏိနာ အပိ အတ္တနော အနဂ္ဃကဏ္ဌမဏိနာပိ တံ ပူဇေသိ, သော နာဂရာဇာ သဘာဝံ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဂေါပေန္တိယာ အပိ ထိယာ ဝစနေန ဣတ္ထိယာ ဝစနေန အသမဓုရံ တုလျရဟိတံ ဝိဓုရံ ဝိဓုရပဏ္ဍိတံ ဟန္တုံ ဝိနာသနတ္ထံ ဖရုသေ စဏ္ဍေ မယိ ဘတ္တိံ အကာသီတိ။ ဣဟ ဧကသ္မိံယေဝ ဝတ္ထုနိ နာဂရာဇဿ ပသာဒဝဓဝိဓာနာဒိဝိပရီတပ္ပဝတ္တိ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝေါ, ပဌမံ အနဂ္ဃပိယဝတ္ထူဟိ ပူဇိတဘာဝေါ စ ဗောဓိသတ္တဿ အတုလျဘာဝေါ စ ဣတ္ထိဝစနဿ သမ္ပဋိစ္ဆနဘာဝေါ စ တဿာဓိပ္ပာယဿ အညာတဘာဝေါ စ ပုဏ္ဏကဿ စဏ္ဍဘာဝေါ စေတိ ဣမေဟိ သဗ္ဗဝစနေဟိ ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝေါ ဒဿိတော။ ဣမေဟိ ဥဒ္ဒီပိတဌာယီဘာဝသင်္ခတော ဟာသော ဝါကျသာမတ္ထိယာ ပကာသိတော ဟာသဝိရောဓိနိဗ္ဗေဒါဒိဝဇ္ဇိတာ သမာလသိယသန္တောသအဿုဝေပထာဒိကာ ဗျဘိစာရီဘာဝါ သာတ္တိကာဘာဝါ စ ဧဝံ သာမတ္ထိယေန ဒီပိတာ။ တဒနုရူပဝိဘာဝါဒိပကာသကာ ယထာဝုတ္တကဝိပ္ပယောဂါ အနုဘာဝါ နာမ ဟောန္တိ။ ဟဿဘေဒေန မဇ္ဈိမေ ပုရိသေ ဝတ္တဗ္ဗာပိ ဟသိတဥပဟသိတာ ဒွေ ဣမာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ကရုဏာဌာယီဘာဝ
သောကရူပေါ တု ကရုဏော-
နိဋ္ဌပတ္တိဋ္ဌနာသတော။
တတ္ထာ’နုဘာဝါ ရုဒိတ-
ပလယတ္ထမ္ဘကာဒယော။
ဝိသာဒါလသျမရဏ-
စိန္တာဒီ ဗျဘိစာရိနော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅၁။)֍ * ၃၆၁။ ‘‘သောကေ’’စ္စာဒိ။ အနိဋ္ဌဿ ပုတ္တဝိယောဂါဒိနော ဒေသနိက္ကဍ္ဎနာဒိနော ပတ္တိ စ ဣဋ္ဌဿ ဓမ္မဿ, ဓနာဒိနော ဝါ နာသော စ တတော ဝိဘာဝဘူတေဟိ သမ္ပန္နော သောကရူပေါ သောကသဘာဝေါ တု ကရုဏော ရသော နာမ။ တတ္ထ ဥတ္တမာနံ သောကော ပုတ္တဝိယောဂါဒိအနိဋ္ဌုပ္ပတ္တိတော, ဓမ္မာဒိဣဋ္ဌနာသတော စ ဇာယတေ။ နီစာနံ တု ဒေသနိက္ကဍ္ဎနာဒိအနိဋ္ဌုပ္ပတ္တိတော, ဓနာဒိဣဋ္ဌနာသတော စ, ပရေသံ ဓနာဒိနာသတော တု ဥတ္တမဿေဝ မဟာကာရုဏိကတ္တာ, သေသံ သုဗောဓံ။ အနုဘာဝေါ ပနေတ္ထ ယထောစိတျံ နိရူပယိတဗ္ဗော။
֍ * ၃၆၁။ ဣဒါနိ ကရုဏာရသပေါသနက္ကမံ ဒဿေတိ ‘‘သောက’’ဣစ္စာဒိနာ။ အနိဋ္ဌပ္ပတ္တိဋ္ဌနာသတော ပုတ္တဝိယောဂါဒိနော, ဒေသစာဂါဒိနော ဝါ အနိဋ္ဌဿ ဥပ္ပတ္တိ စ သီလာဒိနော, ဓနာဒိနော ဝါ ဣဋ္ဌဿ ကန္တိဝတ္ထုနော ဝိနာသော စာတိ ဣမေဟိ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဥပ္ပန္နော သောကရူပေါ တု သောကသဘာဝေါ ပန ကရုဏော ကရုဏာရသော နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ ကရုဏာရသေ ရုဒိတပလယတ္ထမ္ဘကာဒယော ရုဒိတော ပလယော ထမ္ဘောတိအာဒယော အနုဘာဝါ နာမ ဘဝန္တီတိ။ ထမ္ဘာဒီနံ သရူပေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောဝ။ ဝိသာဒအာလသျမရဏစိန္တာဒယော ဗျဘိစာရိနော တသ္မိံယေဝ ဗျဘိစာရိနော ဘဝန္တိ။ ဣဟ ပုတ္တဝိယောဂါဒိအနိဋ္ဌပ္ပတ္တိယာ စ သီလဓမ္မာဒိဣဋ္ဌနာသနေန စ ဥတ္တမာနံ သောကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဒေသစာဂါဒိအနိဋ္ဌပ္ပတ္တိယာ စ ဓနာဒိဣဋ္ဌနာသနေန စ နီစာနံ။ အညေသံ ဓနာဒိဝိနာသနေန ပန မဟာကရုဏိကတ္တာ ဥတ္တမဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မိံ ဝိသယေ သော သောကော သေသာနံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ယထာရဟံ ပယောဂေါ ကာတဗ္ဗော။ သောကဿ ရူပေါ သဘာဝေါတိ စ, အနိဋ္ဌဿ ပတ္တီတိ စ, ဣဋ္ဌဿ နာသောတိ စ, အနိဋ္ဌပ္ပတ္တိ စ ဣဋ္ဌနာသော စေတိ စ, ရုဒိတဉ္စ ပလယော စ ထမ္ဘကော စေတိ စ, တေ အာဒိ ယေသမိတိ စ, ဝိသာဒေါ စ အာလသျဉ္စ မရဏဉ္စ စိန္တာ စေတိ စ, တာ အာဒိ ယေသမိတိ စ ဝါကျံ။ ဣမဿ ကရုဏာရသဿ လက္ခိယမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ –
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅၂။)အာကဍ္ဎိတေ’ကသတရာဇပုရက္ခတော ယော၊
ဓမ္မေန အာသနမလံကုရုတေ ဇိနောဝ။
သော အဿဝါလမဝလမ္ဗိယ ဒါနိ နီတော၊
ယက္ခေန လောကတိလကော ကုရုတေ ကိမေကောတိ။
ယော ဧကသတရာဇပုရက္ခတော ရာဇူနံ ဧကသတေန ပရိဝါရိတော ဇိနော ဣဝ ဗုဒ္ဓါ ဣဝ ဓမ္မေန မဓုရဓမ္မကထနေန အာသနံ ဓမ္မာသနံ အလံကုရုတေ သဇ္ဇေတိ, လောကတိလကော လောကဿ ပိယတာယ တိလကာလင်္ကာရဘူတော သော ဝိဓုရပဏ္ဍိတော ယက္ခေန ပုဏ္ဏကေန အာကဍ္ဎိတော ဟုတွာ နီတော အဿဝါလံ အဝလမ္ဗိယ ဣဒါနိ ဧကော ကိံ ကုရုတေတိ။ ဣဟာနီတောတိ ဒဿိတပိယဝတ္ထုဝိယောဂေါ သောကဿ အာလမ္ဗဏဝိဘာဝေါ ဟောတိ။ ‘‘အာကဍ္ဎိတေကသတရာဇေ’’စ္စာဒိနာ သကလေန ဝါကျေန ဥဒ္ဒီပနဝိဘာဝေါ ဒဿိတော, ဥဒ္ဒီပိတသောကသင်္ခါတဌာယီဘာဝေါ စ ဝိသာဒါလသျစိန္တာဒိကော ဗျဘိစာရီဘာဝေါ စ ရုဒိတပလယထမ္ဘကာဒိကာ ဝိဘာဝါဒိဗောဓကအနုဘာဝါ စ ဝါကျသာမတ္ထိယေန ဒီပိတာ ဟောန္တိ။
ရုဒ္ဒဌာယီဘာဝ
ကောဓော မစ္ဆရိယာဒီဟိ၊ ပေါသေ တာသမဒါဒိဘိ။
နယနာရုဏတာဒီဟိ၊ ရုဒ္ဒေါ နာမ ရသော ဘဝေ။
֍ * ၃၆၂။ ‘‘ကောဓော’’ဣစ္စာဒိ, သုဗောဓံ။ ဧတ္ထ ပဌမေန အာဒိသဒ္ဒေန အဝိက္ခေပဥပဟာသာဒယော ဝိဘာဝါ ဂဟိတာ, ဒုတိယေန ဥဂ္ဂသမ္ဘမာဒယော ဗျဘိစာရိနော, တတိယေန ဘူကုဋိပုရဏဩဋ္ဌနိပ္ပီဠနာဒယော အနုဘာဝါ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅၃။)֍ * ၃၆၂။ ဣဒါနိ ရုဒ္ဒရသဿ ပေါသနက္ကမံ ဒဿေတိ ‘‘ကောဓော’’ဣစ္စာဒိနာ။ ကောဓော မစ္ဆရိယာဒီဟိ မစ္ဆရိယအဝိက္ခေပဥပဟာသာဒီဟိ အာလမ္ဗဏာဒီဟိ ဝိဘာဝေဟိ စ ဟေတုဘူတေဟိ တာသမဒါဒီဟိ တာသမဒဥဂ္ဂတသမ္ဘမာဒီဟိ ဗျဘိစာရီဘာဝေဟိ စ နယနာရုဏတာဒီဟိ နေတ္တရတ္တသုဘင်္ဂဩဋ္ဌပီဠနာဒီဟိ အနုဘာဝေဟိ စ ကရဏဘူတေဟိ ပေါသေ သတိ ရုဒ္ဒေါ နာမ ရသော ဘဝေတိ။ မစ္ဆရိယံ အာဒိ ယေသန္တိ စ, တာသော စ မဒေါ စေတိ စ, တေ အာဒိ ယေသမိတိ စ, နယနာနိ စ တာနိ အရုဏာနိ စာတိ စ, တေသံ ဘာဝေါတိ စ, သာ အာဒိ ယေသမိတိ စ ဝါကျံ။
ရုဒ္ဒရသဿ ဥဒါဟရဏမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ –
ယက္ခေန ဘော အဓိဂတောသိ မနုဿဘက္ခေ၊
နာ’ဿဿ ဝါလ’မဝလမ္ဗ ပုရံ အဝေက္ခ။
ဝေရမ္ဘဝါတမုခစုဏ္ဏိတသဗ္ဗဂတ္တော၊
မစ္စော ကထံ ပုနပိ ပဿတိ ဇီဝလောကန္တိ။
ဘော မနုဿဘက္ခေန ယက္ခေန အဓိဂတောသိ ဂဟိတော အသိ, အဿဿ ဝါလမဝလမ္ဗ ဝါလဓိံ ဂဟေတွာ ဣဒါနေဝ ပုရံ အဝေက္ခ တုယှံ နဂရံ ဩလောကေဟိ, တထေဝ ဟိ ဝေရမ္ဘဝါတမုခစုဏ္ဏိတသဗ္ဗဂတ္တော ဝေရမ္ဘဝါတဿ အဘိမုခိစုဏ္ဏိတသကလသရီရော မစ္စော မနုဿော ဇီဝလောကံ သတ္တလောကံ ပုနပိ ကထံ ပဿတီတိ။ ဣဟ မစ္ဆရိယာဒိဝိဘာဝါ စ ကောဓာဒိသင်္ခါတော ဌာယီဘာဝေါ စ ဝါကျသာမတ္ထိယာ ဒီပိတာ ဟောန္တိ, အပရဒ္ဓေန တာသမဒဥဂ္ဂတာဒိဗျဘိစာရီဘာဝါ ဝိဘာဝိတာ ဟောန္တိ။ သမုဒါယေန နယနာရုဏတာဒယော အနုဘာဝါ သူစိတာ ဟောန္တိ။
ဝီရဌာယီဘာဝ
ပတာပဝိက္ကမာဒီဟု-ဿာဟော ဝိရောတိ သညိတော။
ရဏဒါနဒယာယောဂါ၊ ဝီရော’ယံ တိဝိဓော ဘဝေ။
တေဝါ’နုဘာဝါ ဓိတိမ-တျာဒယော ဗျဘိစာရိနော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅၄။)֍ * ၃၆၃။ ‘‘ပတာပိ’’စ္စာဒိ။ ပတာပေါ သတ္တုသန္တာပကာရီ တေဇော, ဝိက္ကမော ပရမဏ္ဍလက္ကမန္တံ, တေ အာဒယော ယေသံ ဗလာဝိက္ခေပါဒီနံ ပဋိပုဂ္ဂလဂတာနံ ဝိဘာဝါနံ, တေဟိ ဇာတော ဥဿာဟော ရသတ္တမာပန္နော ဝီရော ရသောတိ သညိတော, အယံ ဝီရော ရဏဒါနဒယာယောဂါ တိဝိဓော ဘဝေ ယုဒ္ဓဝီရော ဒါနဝီရော ဒယာဝီရောတိ, တေ ယုဒ္ဓကရဏာဒယော ဧဝ တတ္ထ အနုဘာဝါ ဘဝန္တိ။ ဓိတိမတိဥဂ္ဂတာဒယော ဗျဘိစာရိနော ဘဝန္တီတိ။
֍ * ၃၆၃။ ဣဒါနိ ဝီရရသဘေဒံ, ပေါသနက္ကမဉ္စ ဒဿေတိ ‘‘ပတာပ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ပတာပဝိက္ကမာဒီဟိ အညရာဇူနံ ဒဏ္ဍဇတေဇသင်္ခတပတာပေါ, တေသမေဝ ပရမဏ္ဍလက္ကမနသင်္ခါတဝိက္ကမော ဖလဘေဒေါ စေတိအာဒီဟိ ဥပ္ပန္နော ဥဿာဟော ဝီရောတိ ဝီရရသောတိ သညိတော ကဝီဟိ ဉာတော, အယံ ဝီရရသော ရဏဒါနဒယာယောဂါ ယုဒ္ဓစာဂကရုဏာယောဂေန ဟေတုဘူတေန တိဝိဓော ဘဝေ။ တေ ဧဝ ရဏဒါနဒယာ ဧဝ ဣမာ အနုဘာဝါ နာမ ဟောန္တိ။ ဓိတိမတျာဒယော ဓိတိမတိဥဂ္ဂတဂဗ္ဗာဒယော ဗျဘိစာရိနော ဘာဝါ ဟောန္တီတိ။ ယုဒ္ဓဝီရဒါနဝီရဒယာဝီရဝသေန ဝီရရသော တိဝိဓော ဟောတိ။ ပတာပေါ စ ဝိက္ကမော စေတိ စ, တေ အာဒိ ယေသမိတိ စ, ရဏော စ ဒါနဉ္စ ဒယာ စေတိ စ, တာဟိ ယောဂေါတိ စ, တယော ဝိဓာ ပကာရာ အဿာတိ စ, ဓိတိ စ မတိ စေတိ စ, တာ အာဒိ ယေသမိတိ စ ဝါကျံ။
ဝီရရသဿ ဥဒါဟရဏမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ –
ဝိညာပေတွာ ကုဝေရံ သုမဟတိ-
မပိ စေ’ကောဝကုမ္ဘဏ္ဍသေနံ၊
ဥတ္တာသေတွာ ဂဟေတွာ မဏိရတနဝရံ
လက္ခမာဓာယ ဇူတေ။
ဇေတွာ ကောရဗျရာဇံ သစိဝရတန-
မုဒ္ဓစ္စ ရညံ သတမှာ၊
ဧတ္ထာနေတွာ’ဒိယိဿံ သုယုဝတိရတနံ
ကော မမေ’တ္ထ’တ္ထိ ဘာရောတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅၅။)ကုဝေရံ ဝေဿဝဏမဟာရာဇံ ဝိညာပေတွာ ဗောဓေတွာ သုမဟတိမပိ ကုမ္ဘဏ္ဍသေနံ အတိမဟန္တိံ ကုမ္ဘဏ္ဍသေနံ ဧကောဝ ဥတ္တာသေတွာ ဘယံ ဇနေတွာ မဏိရတနဝရံ ဂဟေတွာ ဇူတေ အက္ခကီဠာယံ လက္ခံ အာဓာယ ဌပေတွာ ကောရဗျရာဇံ ဇေတွာ ရညံ သတမှာ ရာဇသမ္ဗန္ဓိနာ သတေန သစိဝရတနံ အမစ္စရတနံ ဥဒ္ဓစ္စ ဥဒ္ဓရိတွာ ဧတ္ထာနေတွာ သုယုဝတိရတနံ သောဘနဣတ္ထိရတနံ အာဒိယိဿံ ဂဏှိဿာမိ, ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တေသု မမ ကော ဘာရော အတ္ထီတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ကော မမေတ္ထတ္ထိ ဘာရော’’တိ ဣမိနာ ဥဿာဟသင်္ခါတော ဌာယီဘာဝေါ ပကာသိတော။ ဧတဿ ဥပ္ပတ္တိဥဒ္ဒီပနေသု ကာရဏဘူတဿ ဣတ္ထိရတနဿ အာဒါနချာတနာဂရာဇဂတပတာပဝိက္ကမာဒိဝိဘာဝေါ စ, တံတံရူပပ္ပကာသကကဝိဝစနသင်္ခါတာနုဘာဝေါ စ ‘‘ဝိညာပေတွာ’’ဣစ္စာဒိနာ ဝါကျသာမတ္ထိယေန ပဋိပါဒနီယာ ဟောန္တိ။ ‘‘သုမဟတိမပိ ကုမ္ဘဏ္ဍသေနံ ဧကော’’တိ စ, ‘‘ရညံ သတမှာ သစိဝရတနမုဒ္ဓစ္စာ’’တိ စ ဣမေဟိ ဓိတိဥဂ္ဂတဂဗ္ဗာဒယော စ, ‘‘ဝိညာပေတွာ ကုဝေရ’’န္တိ စ, ‘‘ဥတ္တာသေတွာ ကောရဗျရာဇ’’န္တိ စ, ‘‘ဧတ္ထာနေတွာ ဣစ္စာဒယော’’တိ စ ဣမေဟိ မတျာဒယော စ ဗျဘိစာရိနော ဘာဝါ ဝိဘာဝိတာ ဟောန္တိ။ ဣမေဟိ ဝိဘာဝါနုဘာဝဗျဘိစာရီဘာဝေဟိ ယုဒ္ဓဝီရရသော ပေါသိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမိနာယေဝ နယေန ဒါနဝီရာဒယော ဝိညာတဗ္ဗာ။
ဘယဌာယီဘာဝ
ဝိကာရိသနသတ္တာဒိ-
ဘယုက္ကံသော ဘယာနကော။
သေဒါဒယော’နုဘာဝေ’တ္ထ၊
တာသာဒီ ဗျဘိစာရိနော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅၆။)֍ * ၃၆၄။ ‘‘ဝိကာရိ’’စ္စာဒိ။ ဝိကာရိ အသဘာဝပ္ပဝတ္တော ဝိရုဒ္ဓါ သနော သဒ္ဒေါ သတ္တော စ, တေ အာဒယော ယေသံ သုညာရညာဒီနံ ဣတ္ထိနီစပ္ပကတိသမ္ဘဝန္တာနံ, ဝိဘာဝါနံ, ဂုရုအာဒီနံ ဝါ ဥတ္တမာနံ, တေဟိ ဇာတဿ ဘယဿ, ကိတ္တိမဿ ဝါ ဥက္ကံသော ဘယာနကော နာမ ရသော။ ဧတ္ထ သေဒကမ္ပနပါဒစလနာဒယော အနုဘာဝါ, တာသာဒယော ဗျဘိစာရိနော။
֍ * ၃၆၄။ ဣဒါနိ ဘယာနကရသဿ ပေါသနက္ကမံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိကာရိ’’စ္စာဒိနာ။ ဝိကာရိသနသတ္တာဒိဘယုက္ကံသော ပကတိဝိရဟေန ဝိကာရဝန္တေဟိ ဝိရုဒ္ဓေဟိ အသနိသဒ္ဒါဒိသဒ္ဒေဟိ, ရက္ခသာဒိသတ္တေဟိ ဝါ ဝိဘာဝေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ သဉ္ဇာတော သာဘာဝိကော, ကိတ္တိမော ဝါ ဘယပဋိဗန္ဓော ဥက္ကံသော ဘယာနကရသော နာမ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဘယာနကရသဝိသယေ သေဒါဒယော ဒါဟသရီရကမ္ပနာဒယော အနုဘာဝါ ကာယိကဝါစသိကပ္ပယောဂသင်္ခတာ အနုဘာဝါ ဟောန္တိ။ တာသာဒီ ဗျဘိစာရိနော တာသသင်္ကာဒယော ဣဟ ဗျဘိစာရီဘာဝါ ဟောန္တီတိ။ သနော စ သတ္တော စေတိ စ, ဝိကာရော ဧတေသံ အတ္ထီတိ စ, ဝိကာရိနော စ တေ သနသတ္တာ စေတိ စ, တေ အာဒယော ယေသံ သုညာရညာဒီနမိတိ စ, တေဟိ ဇာတံ ဘယမိတိ စ, မဇ္ဈေ ပဒလောပေါ, တဿ ဥက္ကံသောတိ စ, သေဒေါ အာဒိ ယေသံ ကမ္ပနာဒီနမိတိ စ, တာသော အာဒိ ယေသံ သင်္ကာဒီနမိတိ စ ဝါကျံ။ ဣတ္ထိနီစပ္ပကတိကာနံ ဘယဟေတု ဝိကာရိသနသတ္တာဒိ, ဥတ္တမာနံ ဂုရုအာဒိ။
ဧတ္ထ လက္ခိယမေဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ –
ယံ ဒိဋ္ဌိသတ္ထပတနေန ပရိပ္ဖုရန္တီ၊
ကုမ္ဘဏ္ဍရက္ခသစမူ ဂမိတာ သမန္တာ။
အာစက္ကဝါဠနဂ’မဿဂတံ ပုရီဝ၊
ဘောတော မုဟုံ မုဟု’မပဿိ သ ပုဏ္ဏကော’ဟန္တိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅၇။)ဒိဋ္ဌိသတ္ထပတနေန ဒိဋ္ဌိသလ္လသမ္ပာတနေန ပရိပ္ဖုရန္တီ ကမ္ပမာနာ သမန္တာ ပရိသမန္တတော အာစက္ကဝါဠနဂံ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတာဝဓိ ဂမိတာ ပလာပိတာ ကုမ္ဘဏ္ဍရက္ခသစမူ ကုမ္ဘဏ္ဍရက္ခသာနံ သေနာ ယံ အဿဂတံ အဿပိဋ္ဌေ နိသိန္နကံ ဘောတော ဘဝတံ တုမှာကံ ပုရီ ဣဝ ပုရိယာ ဒဿနမိဝ မုဟုံ မုဟုံ အပဿိ ခဏေ ခဏေ အပဿိတ္ထ, သော အဟံ ပုဏ္ဏကော နာမ ယက္ခောတိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဒိဋ္ဌိသတ္ထပတနေနာ’’တိ ဒိဋ္ဌိသတ္ထာရောပနေန စ ‘‘သ ပုဏ္ဏကော အဟ’’န္တိ ဣမိနာ စ ဘယဇနနဿ ဟေတုဘူတဝိရုဒ္ဓသတ္တသင်္ခါတာ ဝိဘာဝါ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ, ‘‘မုဟုံ မုဟု’မပဿီ’’တိ ရသာဝတ္ထသမ္ပတ္တဘယုက္ကံသသင်္ခတော ဌာယီဘာဝေါ ဝိဘာဝိတော, ‘‘ကုမ္ဘဏ္ဍရက္ခသစမူ ဂမိတာ သမန္တာ အာစက္ကဝါဠနဂ’’န္တိ တာသသင်္ကာဒိကာ ဗျဘိစာရိနော ဘာဝါ ဇောတိတာ။ ‘‘ပရိပ္ဖုရန္တီ’’တိ သေဒကမ္ပာဒယော အနုဘာဝါ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။
ဇိဂုစ္ဆာဌာယီဘာဝ
ဇိဂုစ္ဆာ ရုဓိရာဒီဟိ၊
ပူတျာဒီဟိ ဝိရာဂတော။
ဗီဘစ္ဆော ခေါဘနု’ဗ္ဗေဂီ၊
ကမေန ကရုဏာယုတော။
နာသာဝိကုနနာဒီဟိ၊
သင်္ကာဒီဟိ’ဿ ပေါသနံ။
֍ * ၃၆၅။ ‘‘ဇိဂုစ္ဆာ’’ဣစ္စာဒိ။ ရုဓိရန္တာဒီဟိ ပူတိကိမိအာဒီဟိ ဝိရာဂတော စ ဇာတာ ဇိဂုစ္ဆာ ဂရဟာ ကမေန ခေါဘနော ဥဗ္ဗေဂီ ကရုဏာယုတော စ ဗီဘစ္ဆော ဘဝတိ, နာသာဝိကုနနမုခစ္ဆဒနာဒီဟိ အနုဘာဝေဟိ, သင်္ကာဝေဂါဒီဟိ ဗျဘိစာရီဟိ စ အဿ ပေါသနံ ဘဝတီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅၈။)֍ * ၃၆၅။ ဣဒါနိ ဗီဘစ္ဆရသဿ ပေါသနက္ကမံ ဒဿေတိ ‘‘ဇိဂုစ္ဆာ’’ဣစ္စာဒိနာ။ ရုဓိရာဒီဟိ ရတ္တန္တဂုဏာဒီဟိ စ, ပူတျာဒီဟိ ပူတိကိမိအာဒီဟိ စ, ဝိရာဂတော ဝိရတ္တဘာဝေန စာတိ ဣမေဟိ တီဟိ ဝိဘာဝေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဇိဂုစ္ဆာ ကမေန ရုဓိရာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဝိဘာဝါနံ ပဋိပါဋိယာ ခေါဘနော အနဝဋ္ဌာနော အသမာဟိတော ဥဗ္ဗေဂီ ဥဗ္ဗေဂဝါ ကရုဏာယုတော သောကရူပေန သဟိတော စာတိ ဧဝံ ဗီဘစ္ဆော ရသော နာမ ဟောတိ။ နာသာဝိကုနနာဒီဟိ နာသသင်္ကောစနမုခပိဒဟနာဒီဟိ အနုဘာဝေဟိ စ သင်္ကာဒီဟိ စ သင်္ကာအာဝေဂါဒီဟိ ဗျဘိစာရီဘာဝေဟိ စ ကရဏဘူတေဟိ အဿ ဗီဘစ္ဆရသဿ ပေါသနံ ဟောတီတိ။ ရုဓိရာဒီသု တီသု ပဒေသု, ခေါဘနာဒီသု တီသု စ ဂမျမာနတ္တာ အဝုတ္တောပိ စသဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော, တသ္မာ ခေါဘနာဒီဟိ တီဟိ ယုတ္တောဝ ဗီဘစ္ဆရသော နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရုဓိရံ အာဒိ ယေသံ အန္တာဒီနမိတိ စ, ပူတိအာဒိ ယေသံ ကိမိအာဒီနမိတိ စ, ဥဗ္ဗေဂေါ အဿ ဗီဘစ္ဆဿ အတ္ထီတိ စ, ကရုဏေန အာယုတောတိ စ, နာသာယ ဝိကုနနံ သင်္ကောစနမိတိ စ, တံ အာဒိ ယေသံ မုခစ္ဆာဒနာဒီနမိတိ စ, သင်္ကာ အာဒိ ယေသံ အာဝေဂါဒီနမိတိ စ ဝါကျံ။
ဣမဿ ဗီဘစ္ဆဿောဒါဟရဏမေဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ –
ယက္ခာ မစ္စကရင်္ကကင်္ကနဓရာ ယေ နိမ္မိတာ ပုဏ္ဏကေ-
နု’တ္တံသီကတပါဏိပလ္လဝဓရာ ဟာရီကတန္တောရဂါ။
လိတ္တာ လောဟိတကုင်္ကုမေဟိ ဝိဓုရေနေ’တေ ပိဝန္တာ ဝသာ-
မဇ္ဇံ သီသကပါလပါတိဟိ ပုရေ ဓုတ္တာ ဝိယော’ပေက္ခိတာတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၅၉။)ပုဏ္ဏကေန ယက္ခေန နိမ္မိတာ မစ္စကရင်္ကကင်္ကနဓရာ မနုဿဋ္ဌိသင်္ခါတကရဘူသနဓာရိနော ဥတ္တံသီကတပါဏိပလ္လဝဓရာ မတ္ထကမာလိကတဟတ္ထတလသင်္ခတပလ္လဝဓာရိနော ဟာရီကတန္တောရဂါ မုတ္တာဟာရီကတမနုဿန္တသင်္ခါတဥရဂသမ္ပယုတ္တာ လောဟိတကုင်္ကုမေဟိ ရုဓိရသင်္ခါတကုင်္ကုမကက္ကေဟိ လိတ္တာ သီသကပါလပါတိဟိ သီသကပါလသင်္ခါတေဟိ သရာဝေဟိ ဝသာမဇ္ဇံ ဝသာသင်္ခါတသုရံ ပုရေ အဘိမုခေ ပိဝန္တာ ယေ ယက္ခာ သိယုံ, ဧတေ ယက္ခာ ဝိဓုရေန ပဏ္ဍိတေန ဓုတ္တာ ဝိယ နဂရေ သုရာဓုတ္တာ ဝိယ ဥပေက္ခိတာ ဟောန္တီတိ။ ဣဟ ‘‘လိတ္တာ လောဟိတကုင်္ကုမေဟီ’’တိ စ ‘‘ဥတ္တံသီကတပါဏိပလ္လဝဓရာ’’တိ စ ‘‘ဟာရီကတန္တောရဂါ’’တိ စ ဣမေဟိ စိတ္တက္ခောဘကာရဏဘူတော ရုဓိရာဒိဝိဘာဝေါ စ, ‘‘မစ္စကရင်္ကကင်္ကနရော’’တိ စ ‘‘သီသကပါလပါတိဟိ ဝသာမဇ္ဇံ ပိဝန္တာ’’တိ စ ဣမေဟိ ဥဗ္ဗေဂဝန္တသဘာဝဿ ဟေတုဘူတော ပူတျာဒိဝိဘာဝေါ စ ပကာသိတော။ ကရုဏာယုတသဘာဝဿ ကာရဏဘူတဝိရဇ္ဇနဝိဘာဝေါ စ နာသာဝိကုနနာဒိအနုဘာဝေါ စ သင်္ကာဝေဂါဒိဗျဘိစာရီဘာဝေါ စ ဗီဘစ္ဆသင်္ခါတဌာယီဘာဝေါ စာတိ ဣမေ သဗ္ဗေ ဝါကျသာမတ္ထိယေန ဂမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
ဝိမှယဌာယီဘာဝ
အတိလောကပဒတ္ထေဟိ၊
ဝိမှယော’ယံ ရသော’ဗ္ဘုတော။
တဿာ’နုဘာဝါ သေဒဿု-
သာဓုဝါဒါဒယော သိယုံ။
တာသာဝေဂဓိတိပ္ပညာ၊
ဟောန္တေ’တ္ထ ဗျဘိစာရိနော။
֍ * ၃၆၆။ ‘‘အတိ’’စ္စာဒိ။ အတိလောကေဟိ လောကာတိဝုတ္တီဟိ မာယာဒိဗ္ဗဂေဟာရာမာဒီဟိ ပဒတ္ထေဟိ ဇာတော အယံ ဝိမှယော စိတ္တဝိကာရသင်္ခါတော ဌာယီဘာဝေါ အဗ္ဘုတော ရသော နာမ။ သေဒအဿုသာဓုဝါဒရောမဉ္စာဒယော တဿ အနုဘာဝါ သိယုံ, တာသာဒယော ဗျဘိစာရိနော ဟောန္တီတိ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၆၀။)֍ * ၃၆၆။ ဣဒါနိ ဝိမှယရသဿ ပေါသနက္ကမံ ဒဿေတိ ‘‘အတိ’’ဣစ္စာဒိနာ။ အတိလောကပဒတ္ထေဟိ လောကဋ္ဌိတိမတိက္ကမ္မ ပဝတ္တေဟိ မာယာဒိဗ္ဗဘဝနအာရာမဝိမာနာဒိပဒတ္ထေဟိ ဟေတုဘူတေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အယံ ဝိမှယော စိတ္တဗျာပနသင်္ခါတော ဌာယီဘာဝေါ အဗ္ဘုတော ရသော အဗ္ဘုတရသော နာမ ဘဝေ, သေဒဿုသာဓုဝါဒါဒယော တဿ အဗ္ဘုတရသဿ အနုဘာဝါ သိယုံ, တာသာဝေဂဓိတိပ္ပညာ ဧတ္ထ အဗ္ဘုတရသဝိသယေ ဗျဘိစာရိနော ဘာဝါ ဟောန္တီတိ။ အတိက္ကန္တာ လောကမိတိ စ, တေ စ တေ ပဒတ္ထာ စေတိ စ, သာဓုဣတိ ဝါဒေါတိ စ, သေဒေါ စ အဿု စ သာဓုဝါဒေါ စေတိ စ, တေ အာဒိ ယေသံ ရောမဉ္စာဒီနမိတိ စ, တာသော စ အာဝေဂေါ စ ဓိတိ စ ပညာ စေတိ စ ဝါကျံ။
ဣမဿ အဗ္ဘုတရသဿောဒါဟရဏမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ –
သ ပုဏ္ဏကေနာ’ဟဋနေကဘိံသနေ-
သွ’ဟော နဋေနေဝ သုနိစ္စလော’စလာ။
နိပါတိတော တေန အဝံသိရောပတံ၊
အသန္တသံ တံ မိနိ ဒိဋ္ဌိယဋ္ဌိယာတိ။
သော ဝိဓုရပဏ္ဍိတော ပုဏ္ဏကေန ယက္ခေန နဋေန ဣဝ အနေကဝိကာရဒဿနကေန နာဋကေန ဝိယ အာဟဋနေကဘိံသနေသု ဘယတ္တမာနီတာနေကဝိဓဘိံသနေသု ဝတ္တမာနေသု သုနိစ္စလော တေန ပုဏ္ဏကေန အစလာ သဋ္ဌိယောဇနုဗ္ဗေဓကာဠာဂိရိပဗ္ဗတမတ္ထကတော နိပါတိတော အဝံသိရောပတံ အဓောသီသံ ပတန္တော အသန္တသံ ဧဝံ အပ္ပတိဋ္ဌေပိ အနုတ္တသန္တော တံ ပဗ္ဗတံ ဒိဋ္ဌိယဋ္ဌိယာ မိနိ ပမာဏမကာသိ, အဟော အစ္ဆရိယန္တိ။ ဧတ္ထ ဘယဟေတုမှိ သတိ ဘီတိယာ စ တတ္ထ ပရိဇာနနာဘာဝဿ စ လောကသဘာဝတ္တာ တမတိက္ကမ္မ ဘယကရဏေ အသန္တာသဿ စ ဒိဋ္ဌိယာ ပဗ္ဗတမိနနဿ စ ပဝတ္တဘာဝကထနေန လောကာတိက္ကန္တပဒတ္ထသင်္ခါတော ဝိဘာဝေါ ‘‘အသန္တသံ တံ မိနိ ဒိဋ္ဌိယဋ္ဌိယာ’’တိ ဣမိနာ ပကာသိတော။ ‘‘အဟော’’တိ ဝစနေန, တဿ သာမတ္ထိယေန စ သာဓုဝါဒသေဒအဿုအာဒယော အနုဘာဝါ ဝိဘာဝိတာ။ တာသအာဝေဂဓိတိစ္စာဒိဗျဘိစာရီဘာဝါ, ဝိမှယသင်္ခါတဌာယီဘာဝေါ စ သမုဒိတဝါကျသာမတ္ထိယေန ဇောတိတော။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၆၁။)သမဌာယီဘာဝ
ဒယာမောဒါဒိသမ္ဘဝေါ။
ဘာဝါဒီဟိ တဒု’က္ကံသော၊
သန္တော သန္တနိသေဝိတော။
ဣတိ သံဃရက္ခိတမဟာသာမိပါဒဝိရစိတေ
သုဗောဓာလင်္ကာရေ
ရသဘာဝါဝဗောဓော နာမ ပဉ္စမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
သုဗောဓာလင်္ကာရော သမတ္တော။
֍ * ၃၆၇။ ‘‘ဌာယိ’’စ္စာဒိ။ မေတ္တာဒိသမ္ဘဝေါ သမော ဥပသမသင်္ခါတော ဌာယီဘာဝေါ ဘဝတိ, တဒနုရူပေဟိ ဘာဝါနုဘာဝေဟိ တဿ ဥက္ကံသော ယဿ, သော သန္တော နာမ ရသော ဘဝတိ, သော စ သန္တနိသေဝိတောတိ။
ဣတိ သုဗောဓာလင်္ကာရေ မဟာသာမိနာမိကာယံ ဋီကာယံ
ရသဘာဝါဝဗောဓော ပဉ္စမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
֍ * ၃၆၇။ ဣဒါနိ သန္တရသဿ ပေါသနက္ကမံ ဒဿေတိ ‘‘ဌာယိ’’စ္စာဒိနာ။ မေတ္တာဒယာမောဒါဒိသမ္ဘဝေါ မေတ္တာကရုဏာပီတိအာဒိဝိဘာဝေဟိ သမ္ဘူတော သမော ကာယစိတ္တောပသမော ဌာယီဘာဝေါ နာမ ဟောတိ, ဘာဝါဒီဟိ ဗျဘိစာရီဘာဝါဒီဟိ ကရဏဘူတေဟိ, အပိစ တဿ သမဿ အနုရူပေဟိ ဗျဘိစာရီဘာဝါနုဘာဝေဟိ တဒုက္ကံသော တဿ ဌာယီဘာဝဿ ဥက္ကံသယုတ္တော သန္တနိသေဝိတော သာဓူဟိ သေဝိတော သန္တော သန္တရသော နာမ ဟောတီတိ။ မေတ္တာ စ ဒယာ စ မောဒေါ စေတိ စ, တေ အာဒယော ယေသမိတိ စ, တေဟိ သမ္ဘဝေါ ယဿေတိ စ, တဿ ဥက္ကံသော အဿ သန္တဿေတိ စ, သတံ နိသေဝိတောတိ စ ဝါကျံ။
(သုဗောဓာ၊ဋီ၊၃၆၂။)အဿ သန္တရသဿောဒါဟရဏမေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ –
ဧန္တေသု ကေသရိကရီသွ’ပိ ဝေဌယန္တေ၊
နာဂေ နဂံ မဒဂဇေ ဝိယ ဝေဠုဂုမ္ဗံ။
ယက္ခေ ဝိစာလယတိ နောစလိ ဤသကမ္ပိ၊
သန္တိံ ဂတောဝ ဝိဓုရော မဓုရာပိ ဘာဝေါတိ။
ကေသရိကရီသု သီဟဟတ္ထီသု ဧန္တေသု အပိ ဘိံသနာကာရေန သမီပမာဂစ္ဆန္တေသုပိ နာဂေ ဝေဌယန္တေပိ နာဂေသု သရီရံ ဝေဌယန္တေသုပိ။ ဇာတျာပေက္ခာယေကဝစနံ, ဝေဠုဂုမ္ဗံ မဒဂဇေ ဝိယ ဝိစာလယတိ မဒဂဠိတဟတ္ထိမှိ စာလေန္တေ ဣဝ ယက္ခေ ပုဏ္ဏကေ နဂံ ကာဠာဂိရိပဗ္ဗတံ ဝိစာလယတိပိ အနေကပ္ပကာရေ စာလေန္တေပိ ဝိဓုရော ပဏ္ဍိတော သန္တိံ ဂတောဝ နိဗ္ဗာနံ အာလမ္ဗဏကရဏဝသေန သမ္ပတ္တော ဝိယ ဖလသမာပတ္တိသမာပန္နော ဣဝ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနသင်္ခတနိရောဓသမာပတ္တိသမာပန္နော ဝိယ ဤသကမ္ပိ အပ္ပကမ္ပိ မဓုရာ ဘာဝါ အပိ မဓုရသဘာဝတောပိ နော စလိ, နိသိန္နဋ္ဌာနတော ပဂေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ ဓာဝနရောဒနကမ္ပနာဒီနံ ကရဏဘူတံ သီဟာဒီနမာဂမနံ နာဂဝေဌနံ ပဗ္ဗတကမ္ပနန္တိအာဒီသု ဝတ္တမာနေသုပိ နိဗ္ဗိကာရတ္တေန သန္တိံ ဂတောတိ ဣမိနာ သန္တရသဿ ပကတိဘူတေ ဥဒ္ဒေသေ ဒဿိတော နဝမော ဌာယီဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ, ဧတဿ ဥပ္ပတ္တိဥဒ္ဒီပနာနံ ကာရဏဘူတာ မေတ္တာဒယာမောဒါဒိဝိဘာဝါ သာမတ္ထိယာ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ။ ဓိတိမတိသတိအာဒယော တဒနုရူပဗျဘိစာရီဘာဝါ စ တာဒိသာနုဘာဝါ စ ‘‘ဧန္တေသု ဝေဌယန္တေ ဝိစာလယတီ’’တိ ဣမိနာ, သကလဝါကျသာမတ္ထိယေန စ ပကာသိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
ဣတိ သုဗောဓာလင်္ကာရနိဿယေ
ရသဘာဝါဝဗောဓော နာမ ပဉ္စမော ပရိစ္ဆေဒေါ။
သုဗောဓာလင်္ကာရဋီကာ သမတ္တာ။