နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
မောဂ္ဂလ္လာန ပဉ္စိကာ ဋီကာ
သာရတ္ထဝိလာသိနီနာမ
ပဉ္စိကာဋီကာ
ပဏာမာဒိကထာ
ပညာဝိသုဒ္ဓရတနာနယနေကဟေတု။
တံ ဓမ္မရာဇမမလုဇ္ဇလကိတ္တိမာလံ၊
သာမောဒမာဒရမယေ ဟဒယေ နိဓာယ။
လဒ္ဓမ္မဟောဒယ မဟာဒယ (သမ္ပသာဒါ) [ဇပသော (ပေါတ္ထကေ)]၊
သက္ကာ(ဒိ) သက္ကတဂုဏံ ရတန (ဒွယဉ္စ) [တ္တယတာ (ပေါတ္ထကေ)]။
(ယာပဉ္စိကာ) ဂုရုဝရပ္ပ(ဘဝါတျဂါဟာ) [ဟပါ တျ ဂါယာ (ပေါတ္ထကေ)]၊
တံ သာဓု သိဿဇန မဇ္ဇဝဂါဟ ယာမ။
ဇယတီဟ မဟာပညော၊ သော မောဂ္ဂလ္လာယနော မုနိ။
ယဿ သာဓုဂုဏုဗ္ဘူတ၊ကိတ္တိ သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂။)ဣစ္စေဝ မနဝသေသ မတ္တနော ဘယာဒျူပဒ္ဒဝေါပဃာဘကရသာမတ္ထိယ ယောဂေန သကလဇ္ဈတ္တိကဗာဟိယန္တရာယ နိဝါရဏ မဓိပ္ပေတသိဒ္ဓိ ဝိသေသ မဘိကင်္ခိယ ရတနတ္တယ ဝိသယဘူတံ တံသာဓနေ ကန္တနိဒါန ဘူတဿ အာလောကိယယာတိသယဂုဏဝိသေသယုတ္တဿ မဟတော ပျတိမဟနီယဿ ရတနတ္တယဿ သပ္ပသာဒါနုရူပံ ပူဇာဝိသယံ တဒနုဿ(ရဏံ ကတွာ) ဂုရုသန္နိယောဂမနုဋ္ဌာတုံ–
ကိန္တေဟိ ပါဒသုဿူသာ၊ ယေသံ နတ္ထိ ဂုရူနိဟ။
ယေ တပ္ပာဒရဇောကိဏ္ဏာ၊ တေဝ သာဓူ ဝိဝေကိနောတိ။
ဝစနတော အတ္တနော ဂုရုပူဇာ ပုရဿရံ ပဉ္စိကာဝိဝရဏံ ပထိ’ယာ ပဉ္စိကာ’တိအာဒိနာ ကတပဋိညတ္တာ သမ္ပတိ မဟာဒယောတိအာဒိနော ဂန္ထဿ သာဓုဇနဝဏ္ဏနံ ဝဏ္ဏနမာရဘိဿာမ။
နနု စ ဝုတ္တိဂန္ထဿ ဝဏ္ဏနာယံ ကတာဘိနိဝေသော-ယမာစရိယောတိ ကထမိဟာနဓိကတေ မဟာဒယောတိအာဒိကေ ပဋိပန္နောတိ ရတနတ္တပ္ပဏာမဂန္ထကတ္တုဂန္ထနိဿယဂန္ထာရမ္ဘဖလအဘိဓေယျသင်္ခါတ- ပယောဇနသောတုဇနသမုဿာဟနာနံ သန္ဒဿနတ္ထံ။ တတ္ထ ရတနတ္တယပ္ပဏာမ ကရဏံ အန္တရာယကရာပုညဝိဃာတကရပုညဝိသေသုပ္ပာဒနေန ကတ္တု မိစ္ဆိတဿ ဂန္ထဿ အနန္တရာယေနံ ပရိသမာပနတ္ထံ။ ဝစီပဏာမော ပနေတ္ထ သောတူနမ္ပိ ယထာဝုတ္တတ္ထနိပ္ဖာဒနကော အာစရိယေနာပျယ မတ္ထော ဒဿိတောယေဝ’တတ္ထ ရတနတ္တယပ္ပဏာမသန္ဒဿန’န္တိအာဒိနာ, ဝါစသိကသတ္ထာဓိကာရတောပိ ဝစီပဏာမောတိ ကာယပ္ပဏာမော မနောပဏာမော စ။ န ကတော, ဂန္ထကတ္တုသန္ဒဿနံ ဂန္ထဿ ပမာဏ ဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ, ဂန္ထနိဿယသန္ဒဿနံ အတ္တနိယဘာဝသန္ဓဿနေန တဗ္ဗိသုဒ္ဓိဒဿနတ္ထံ, ဂန္ထာရမ္ဘဖလဒဿနံ တပ္ပဋိက္ခေပကဇနနိသေဓာယ, အဘိဓေယျသင်္ခါတယယောဇနသန္ဒဿနံ ဝီမံသာပုဗ္ဗကာရီနံ ပယောဇနော ပါလမ္ဘပုဗ္ဗိကာ သတ္ထေ ပဝတ္တတီတိ သောတုဇနသမုဿာဟနံ (ကတွာ) အာဒရေန ဂန္ထေ ပဝတ္တနတ္ထံ, ယဒါဟု –
သဗ္ဗဿေဝ ဟိ သတ္ထဿ၊ ကမ္မဿာပိ စ ကဿစိ။
ကေနေတံ ဂယှတေ တာဝ၊ ယာဝ-ဝုတ္တမ္ပယောဇနံတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၃။)နနု သတ္ထပ္ပယောဇနာနံ သမ္ဗန္ဓောပိ ဝတ္တဗ္ဗော ဣဒမဿ ပယောဇနန္တိ ယတော–
သိဒ္ဓပ္ပယောဇနံ သိဒ္ဓ၊သမ္ဗန္ဓံ သောတုမိစ္ဆတိ။
သောတာဒေါ တေန ဝတ္တဗ္ဗော၊ သမ္ဗန္ဓော သပ္ပယောဇနောတိ။
တတြေဒမုတ္တရံ–
သတ္တံ ပယောဇနဉ္စေဝ၊ ဥဘော သမ္ဗန္ဓနိဿယာ။
တံ ဝုတ္တန္တောဂဓတ္တာ န၊ ဘိန္နော ဝုတ္တော ပယောဇနာတိ။
ပယောဇနပ္ပယောဇနမ္ပန သာမတ္ထိယလဒ္ဓဗ္ဗံ သယမာစရိယေန ‘‘ကော ပန သဒ္ဒလက္ခဏဿ အဇာနနေ ဒေါသော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန ဝိညာတဗ္ဗံ။
တတ္ထ‘မဟာဒယော’တျာဒိနာ ဂါထာဒွယေန ရတနတ္တယပဏာမော ဒဿိတော, ‘ယော ဣဒ္ဓိမန္တေသူ’တိအာဒိနာ ဂန္ထကတ္တာ, ‘သဒ္ဒသတ္ထ’န္တိအာဒိနာ ဂန္ထနိဿယော, ‘သင်္ခေပနယေနာ’တိစ ‘သာရဘူတံ ဝိပုလတ္ထဂါ ဟိံ အနာကုလ’န္တိ စ ဣမေဟိ ဂန္ထာရမ္ဘဖလံ သောတုဇနသမုဿာဟနဉ္စ, အဘိဓေယျသင်္ခါတပ္ပယောဇနမ္ပန‘သံဝဏ္ဏန’န္တိ ဣမိနာ ဒဿိတံ အနွတ္ထ ဗျပဒေသေန သံဝဏ္ဏီယတိ ဝိဝရိတွာ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထီယတိ အတ္ထော ဧတာယာတိ သံဝဏ္ဏနာဘိ ကတွာ, တမ္ပန ဝိဝရိတွာ ကထနံ သဒ္ဒါနုသာသနသတ္ထသန္နိဿယတ္တာ အဘိဓေယျော နာမ သမုဒိတေန သတ္ထေန ဝစနီယတ္ထော တံ [ဝစနီယတ္ထောတိ (ပေါတ္ထကေ)] ဝုတ္တသဒ္ဒါနုသိဋ္ဌိသင်္ခါတပယောဇနမေဝါတိ အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၄။)အယမ္ပနေတ္ထ အဝယဝတ္ထော-ယောတိ အနိယမဝစနံ ဓမ္မရာဇသဒ္ဒါ ပေက္ခာယ စေတ္ထ ပုလ္လိင်္ဂတာ, တေနေတ္ထ ဝုစ္စမာနဂုဏဝိသေသာ ဓာရပုဂ္ဂလဝိသေသနိဒဿနံ, ဒယတိ ဒုက္ခံ အပနေတွာ ပရေသံ သုခံ ဒဒါတိ, ဒယီယတိ ဝါ သပ္ပုရိသေဟိ ဂမိယ(တိ သ) သန္တာနေ ပဝတ္တီယတိ, ဒယတိ ဝါ ပရဒုက္ခံ ဟိံသတိ, ဒယတိ ဝါ ပရဒုက္ခံ ဂဏှာတိ တံဝသေန အတ္တနော ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဒယာ, ‘‘ဒယ=ဒါနဂတိ ဟိံသာဒါနေသု’’ ဣစ္စသ္မာ ‘‘ဣတ္ထိယမဏတ္တိကယကျာစေ’’တိ (၅-၄၉) အပ္ပစ္စယော, ဝိသယမဟန္တတာယ မဟတီ ပသတ္ထာ ဝါ ဒယာ အဿာတိ မဟာဒယော, ဝိသေသန သမာသေ ‘‘သဒ္ဓါဒိတွ’’ (၄-၈၄) ဝက္ခမာနပါရမိတာသမ္ဘရဏဒုက္ခာနုဘဝ နာနမိဒံ ဟေတုဝစနံ, ကမ္မကိလေသေဟိ ဇနိတာတိ ဇနာ သတ္တလောကော, ဣမိနာ ခီဏာသဝါပိ သင်္ဂယှန္တိ တေသမ္ပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသုခဝိဟာရသင်္ခါတ ဟိတဿ ဒါနတော, ဇနာနံ သမူဟော ဇနတာ တဿာ ဟိတာယ အဘိဝဍ္ဎိယာ သကလဝဋ္ဋ ဒုက္ခနိဿဋနိဗ္ဗာနသုခဘာဂိယကရဏာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အဿစ’သမ္ပူရယ’န္တိ ဣမိနာ’ဒုက္ခမနုဘဝီ’တိ ဣမိနာ စ သမ္ဗန္ဓော, သမ္ဗောဓီတိ ဧတ္ထ သံသဒ္ဒေါ သာမန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ, တသ္မာ သံသယမေဝ အနညဗောဓိတော ဟုတွာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈတိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ သမ္ဗောဓိ, သံပုဗ္ဗာ ဗုဓဓာတုတော ‘‘ဣ’’ဣတိ ဏွာဒိ (ကော) ဣပ္ပစ္စယော, သဝါသနသကလသံကိလေသပ္ပဟာယကံ ဘဂဝတော အရဟတ္တမဂ္ဂညာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိပိ ဝဒန္တိ, သမ္ပာပယတီတိ သမ္ပာပကံ, သမ္ဗောဓိယာ သမ္ပာပကန္တိ ဆဋ္ဌီသမာသော, ကိန္တိ ဓမ္မဇာတံ ဓမ္မသဒ္ဒေနေတ္ထ ပါရမိဓမ္မာ ပဉ္စမဟာပရိစ္စာဂါဒယော စ အဓိပ္ပေတာ, တေပိ ဟိ အတ္တာနံ ဓာရေန္တံ ဓာရေန္တိ သမ္ဗောဓိ သမ္ပာပနသာမတ္ထိယယောဂေန ပရေပိ ဓာရေန္တိ နာမာတိ ဓမ္မာတိ ဝုစ္စန္တိ, ‘ဓရ=ဓာရဏေ’ဣစ္စသ္မာ ခီသု, ဝိယာဒိသုတ္တေန ဏွာဒိ(ကော) မပ္ပစ္စယော, ဓမ္မာနံဇာတံ, ဓမ္မာဧဝဝါ ဇာတံ, သမ္ဗောဓိသမ္ပာပကဉ္စ တံ ဓမ္မဇာတံ စေတိ ဝိသေသနသမာသော, ‘သမ္ပူရယ’န္တိ မဿေတံ ကမ္မံ, သမ္ပူရယန္တိ ပယောဂသမ္ပတ္တိယောဂါ ဒီပင်္ကရ (ပါဒ)မူလေ ဟတ္ထောပဂတမ္ပိ နိဗ္ဗာနမ္ပဟာယ ယထာဝုတ္တကရုဏာဂုဏယောဂသီတလီဘူတဟဒယတာယ ‘‘ကထန္နာမေတေ အစ္စန္တ ဒုဿဟဝဋ္ဋဒုက္ခောပဂတေ သတ္တေ တံမဟာဒုက္ခာ မောစေဿာမီ’’တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏေကဟေတုတာယ သမ္မာ ပူရေန္တော ဝဍ္ဎေန္တော ဝုဍ္ဎိံ ဝိရူဠှံ ဝေပုလ္လံ ဂမေန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဟေတုယေဝေဒမပိ ဒုက္ခာနုဘဝနဿ, မဟာဒယတာ ပနဿ ပရမ္ပရဟေတု, ဒုဋ္ဌု ခနတိ ကာယိကံ အဿာဒန္တိ’ဒုပုဗ္ဗာ ခနိသ္မာ’ ‘‘ကွီ’’တိ (၅-၄) ကွိ, ဒုက္ခံ ကာယိကဒုက္ခ ဝေဒနာ, ကီဒိသန္တိ အာဟ-’အနန္တရူပ’န္တိ, သဘာဝဝစနော ယံ ရူပသဒ္ဒေါ ‘‘ပိယရူပ’’န္တိအာဒီသုဝိယ, တေ စ ဒုက္ခသဘာဝါ (အနန္တာ) အနန္တကာရဏာနံ ဝသေန, တသ္မာ အနန္တံ ရူပံ သဘာဝေါ အဿာတိ အနန္တရူပံ, တံ ဒုက္ခံ အနုဘဝီ ဝိန္ဒီ, ကိမိဝါတိ အာဟ-‘သုခံ ဝါ’တိ, သုဋ္ဌု ခနတိ ကာယိကံ
(မောဂ်၊ဋီ၊၅။)အာဗာဓန္တိ သုခံ, ဣဝသဒ္ဒေါ သဓမ္မတ္တသင်္ခါတောပမာဇောတကော, သဓမ္မတ္တဉှိ ဥပမာ, ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဥပမာနောပမေယျာနံ, သဓမ္မတ္တံ သိယော ပမာ’’တိ, ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘အနိဋ္ဌာနုဘဝနသဘာဝါယာပိ ဒုက္ခဝေဒနာယ အနုဘဝနသဘာဝသာမညေန အဇ္ဈာသယသမ္ပတ္တိဝိသေသယောဂါ မဟာကာရုဏိကဿ သုခေန သဒိသတာပတ္တိဟောတီတိ ဒုက္ခမ္ပိ သမာနံ တံ သုခမိဝ ဝိန္ဒီ’’တိ။ ကထမညထာ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော သကလလောကဿ သမုဒ္ဓရဏံ သိယာတိ, အထဝါ သုခမိဝ သုခံ ဝိန္ဒန္တော ဝိယ အနညဝိန္ဒိယမပိ တာဒိသံ ဒုက္ခံ သကလလောကဟိတာဝ ဟိတမနတာယ ဝိန္ဒီတိ အတ္ထော, တေနာဟ ‘အခိန္နရူပေါ’တိ, အခိန္နံ ပရိဿမမပ္ပတ္တံ ရူပံ သဘာဝေါ အဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
တံ ဓမ္မရာဇန္တိ ယောတိ အနိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌဿ ဝုတ္တဂုဏဝိသေသာဓာရ ပုဂ္ဂလဿနိယမနဝစနံ, ဓမ္မေန ရာဇတိ နော အဓမ္မေနာတိ ဝါ, အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓဿ သာမိဘာဝေန ဓမ္မဿ ရာဇာ သာမီတိ ဝါ, အတ္တနာ ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနေ ဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောဝ တတ္ထ ရာဇတိ ဒိပ္ပတီတိ ဝါ, ပရူပကာရဝသေန တဒတ္ထာယေဝ ပဋိပန္နတ္တာ ပရေသံ ဓမ္မံ ရာဇေတိ ပကာသေတီတိ ဝါ ဓမ္မရာဇာ, တံ ဓမ္မရာဇံ နမိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော, နမဿိတွာတိ အတ္ထော, ကီဒိသန္တိ အာဟ-‘ဇိတမာရဝီရံ သုဓန္တ သောဝဏ္ဏနိဘ’န္တိ။ တတ္ထ မာရော စ သော ဝီရောစာတိ မာရဝီရော ဇိတော ဝိဒ္တေဓသ္တဗလော မာရဝီရော နာတိ ဇိတမာရဝီရော, တံ, ကိဉ္စာပိ ဒေဝပုတ္တကိလေသာဘိသင်္ခါရမစ္စုက္ခန္ဓ မာရာ-နေန ဇိတာ ဧဝ, တထာပိ ဝီရသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ဒေဝပုတ္တမာရေ ဂဟိတေ တံဝိဇယာ အညေပိ ဇိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တီတိ ဝိညေယျံ, သုဋ္ဌု ဓန္တံ ဓမိတံ ဥဒ္ဓရိတံ သုဓန္တံ, သုဝဏ္ဏမေဝ သောဝဏ္ဏံ, သုဓန္တ စ တံ သောဝဏ္ဏဉ္စ, တဿေဝ နိဘာ သောဘာ အဿေတိ သမာသော, အထဝါ သုဓန္တဉ္စ တံ သုဝဏ္ဏံ စေတိ သမာသေ တဿိဒန္တိ ‘‘ဏော’’တိ (၄-၃၄) ဏပ္ပစ္စယေ ‘‘မဇ္ဈေ’’တိ (၄-၁၂၆) မဇ္ဈဝုဒ္ဓိယံ သုဓန္တသောဝဏ္ဏံ ပဋိမာရူပံ, တေန နိဘော သဒိသော, တံ။
ဧတ္တာဝတာ စ –
ဟေတု ဖလံ ပရတ္ထော စ၊ သဗ္ဗောပိ ထုတိသင်္ဂဟော။
ဟေတု သမ္ဗောဓိတော၊ ပုဗ္ဗေဝ၊ ယမညံ တတောပရီတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၆။)ဝုတ္တဟေတုဖလသတ္တောပကာရဝသေန ဗုဒ္ဓရတနဿ ထုတိပုဗ္ဗကမ္ပဏာမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မရာဇေန တေနာပိ ပူဇနီယဿ ဓမ္မရတနဿ နိပစ္စကာရံ ဒဿေတုံ‘ဓမ္မဉ္စ မောဟန္ဓတမပ္ပဓံသိ’န္တိ အာဟ, တတ္ထ စ သဒ္ဒေါ ‘ဓမ္မဉ္စ နမိတွာ’တိ [နမဿိတွာ (ပေါတ္ထကေ)] နမဿနကြိယာယ ဓမ္မံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, ကိမ္ဘူတန္တိ အာဟ, ‘မောဟန္ဓတမပ္ပဓံသိ’န္တိ, မုယှတီတိ မောဟော=အညာဏံ, အန္ဓယတိ သမတ္ထစက္ခုဝိညာဏပရိဟာနေနာတိ အန္ဓံ, အန္ဓဉ္စ တံ တမဉ္စေတိ အန္ဓတမံ=ဗာဠှတိမိရံ, မောဟောယေဝ တံသဒိသတာယ အန္ဓတမန္တိ မော ဟန္ဓတမံ, တံ ပဓံသေတိ ပကာရေန နာသေတိ သီလေနာတိ မောဟန္ဓတမပ္ပဓံသီ, ပသဒ္ဒဿပကာသနတ္ထံ ဟိတွာ ပကာရတ္ထဿေဝ ဂဟဏတော ပရိယတ္တိယာ သဟ–
သောတာပတ္တာဒယော မဂ္ဂါ၊စတ္တာရော တပ္ဖလာနိစ။
စတ္တာရိ အထ နိဗ္ဗာနံ၊ ဓမ္မာ လောကုတ္တရာ နဝါတိ။
ဝုတ္တနဝလောကုတ္တရမ္မော ဂဟိတာတိ ဝိညာတဗ္ဗံ, အညထာ အရဟတ္တမဂ္ဂေါဝ ဂယှေယျ, ကသ္မာ ပနေတ္ထ မောဟဿေဝ ပဟာနံ ဝုတ္တံ, နေတရေသန္တိ တမ္မူလကတ္တာ သဗ္ဗကိလေသာနံ, တပ္ပဟာနသ္မိဉှိ ဝုစ္စမာနေ တမ္မုခေနေတရေသမ္ပိ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။
ဧဝံ ဓမ္မရတနဿ နမက္ကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒါဓာရဘူတသံဃရတနံ နမဿိတုံ ‘သံဃံ တထာ သံဃဋိတံ ဂုဏေဟီ’တိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ တထာသဒ္ဒေါ သမုစ္စယေ ဝါ, ဝစောယုတ္တိယံ ဝါ, ဝစောယုတ္တိပက္ခေ စ သဒ္ဒေါ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော, ကိလေသာဒယော သံဟနတိ ဟိံသတီတိ သံဃော, သံပုဗ္ဗတော ဟနတိသ္မာ ကွိမှိ ‘‘ကွိမှိ ဃောပရိပစ္စသမော ဟီ’’တိ (၅.၁၀၀) ဟနဿ ဃော, ကိလေသဟိံသနဉ္စေတ္ထ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ဂဟိတံ, ဂုဏေဟီတိ သာမညနိဒ္ဒေသတော သမ္မုတိသံဃေန သဒ္ဓိံ
စတ္တာရော စ ပဋိပန္နာ၊ စတ္တာရော စ ဖလေဌိတာ။
ဧသ သံဃော ဥဇုဘူတော၊ ပညာသီလသမာဟိတောတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၇။)ဝုတ္တအဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလာ ဂယှန္တိ, ဂုဏေဟီတိ လောကိယလောကုတ္တရေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ, သံဃဋိတန္တိ သံဟတံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၈။)ဧဝမနန္တရာယေန ဂန္ထပရိသမာပနတ္ထမနန္တ ဂုဏဝိသိဋ္ဌလောကတ္တယဂ္ဂသီခါမဏိဘူတဿ ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဂန္ထ ကတ္တာဒိယထာဝုတ္တတ္ထောပဒဿန ပုဗ္ဗင်္ဂမမတ္တနာ သမာရဘိတဗ္ဗံ ဂန္ထ ကရဏံ ပဋိညာတုကာမော’ယော ဣဒ္ဓိမန္တေသူ’တိအာဒိမာဟ, တတ္ထ ‘ယော’တိ ဣမဿ ‘တန္နာမဓေယျေနာ’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, ဧတာယ သတ္တာ ဣဇ္ဈန္တိ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ=ဣဒ္ဓိဝိဓာဒယော လောကိယာ လောကုတ္တရာ စ သာ ဧတေသမတ္ထီတိ ဣဒ္ဓိမန္တော, တေသု ဣဒ္ဓိမန္တေသု, ဣဒ္ဓိမန္တာနံ မဟာသာဝကာနံ မဇ္ဈေတိ အတ္ထော, မဟတ္တပ္ပတ္တောတိ မဟတ္တံ မဟန္တဘာဝံ ဂတော, တန္နာမဓေယျေနာတိ တဿေဝ နာမဓေယျမဿာတိ တန္နာမဓေယျော, တေန, တပေါဓနေနာတိ မုနိနာ, ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ- ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘိက္ခဝေ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဣဒ္ဓိမန္တာနံ ယဒိဒံ မောဂ္ဂလ္လာနော’’တိ ဘဂဝတာ ဣဒ္ဓိမန္တေသု ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော နာမ ယော ဒုတိယော အဂ္ဂသာဝကော။ (တေန သမာနနာမဓေယျေနာတိ) တမပဒိသန္တော-ယမာစရိယော အနုဒ္ဓတဘာဝေန ဥဇုနာက္ကမေန နာမာဒိကမဝတွာ ဝင်္ကဝုတ္တိယာ အတ္တနော မောဂ္ဂလ္လာနောတိ နာမံ မဟာသာမိဋ္ဌာနန္တရပ္ပတ္တိံ ကာလောစိတပညာ ဝေယျတ္တိယံ ဗုဒ္ဓသာသနောပကာရိတာဒိဉ္စ ဝိဘာဝေတိ။ ‘ယံ ရစိတ’န္တိ သမ္ဗန္ဓော, ရစိတန္တိ ကတံ, ကိန္တိ အာဟ သဒ္ဒသတ္ထ’န္တိ, သဒ္ဒသတ္ထံ နာမ သုတ္တ, သဒ္ဒလက္ခဏဗျာကရဏာဒျပရနာမဓေယျံ, သုတ္တံ(ဟိ) ‘သဒ္ဒါ (လက္ခီယန္တိ) သာသီယန္တိ အနုသာသီယန္တိ ပကတိပ္ပစ္စယာဒိဝိဘာဂကပ္ပနာယ ဧတေနာ’တိ သဒ္ဒလက္ခဏန္တိ စ ‘ဗျာကရီယန္တိ သဒ္ဒနိပ္ဖာဒနဝသေန ကထီယန္တိ ဧတေနာ’တိ ဗျာကရဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ, အပရမ္ပန ဝုတျာဒိ တဒုပကရဏဘာဝေန သဒ္ဒသတ္ထံ သဒ္ဒလက္ခဏံ ဗျာကရဏန္တိ စ ဝုစ္စတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, အနုနန္တိ တဗ္ဗိသေသနံ, အသေသလက္ခိယောပသင်္ဂါဟကဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗဿာပရဿာဘာဝါ သမ္ပုဏ္ဏန္တိ အတ္ထော, အထာတိ အနန္တရတ္ထေ နိပါတော, သဒ္ဒသတ္ထရစနာနန္တရန္တိ အတ္ထော, တဿေတိ သဒ္ဒသတ္ထဿ, ဝုတ္တိ စ သမာသာ ကတာတိ သမ္ဗန္ဓော, သုတ္တံ ဝိဝရီယတိ ဧတာယာတိ ဝုတ္တိ, သမဿတေ သင်္ခိပီယတီတိ သမာသာ။
တဿာပီတိ ဝုတ္တိယာပိ, သင်္ဂဟေတွာ သဒ္ဒဝသေန သင်္ကုစိတံ ဝိယ ကတွာ ခိပနံ သင်္ခေပေါ, တဿ နယော ကမော သင်္ခေပနယော, တေန, ဘောဝါတိ ယော သဒ္ဒသတ္ထဿ ဝုတ္တိယာ စ ကတ္တာ သော ဧဝ, ဣဒါနိ သုတ္တဝုတ္တိရစနာနန္တရမဝသရပ္ပတ္တေ ဣမသ္မိံ ကာလေ, သမာရဘေယျ သမ္မာ အာရမ္ဘံ ကရေယျ ဗဟုန္နံ ကြိယာက္ခဏာနမာဒိဘူတံ ကြိယာက္ခဏမနုတိဋ္ဌေယျ, ကိန္တိ သံဝဏ္ဏနံ, သံဝဏ္ဏီယတိ အတ္ထော ဧတာယာတိ သံဝဏ္ဏနာ, ပဉ္စီယတိ ဝိပဉ္စီယတိ ဗျတ္တီ ကရီယတိ ဝုတ္တိ အတ္ထော ဧတာယာတိ ဝါ, တံ ပဉ္စယတီတိ ဝါ လဒ္ဓနာမပဉ္စိကာ, တံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၉။)ဧဝမတ္တနာ ကရဏီယသတ္ထမ္ပဋိဇာနိတွာ တဒနန္တရံ ‘‘ဒွေ မေ ဘိက္ခဝေ ပစ္စယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒါယ (ကတမေ ဒွေ) ပရတော စ ဃောသော (အဇ္ဈတ္တဉ္စ) ယောနိသော မနသိကာရော’’တိ ဝစနတော သမ္မာသဝနပဋိဗဒ္ဓါ သဗ္ဗာပိ သာသန (ပ္ပဋိ) သမ္ပတ္တီတိ သာသနပ္ပဋိပတ္တိယာ ဗျာကရဏဿ မူလကာရဏတ္တာ တံ သဝနေ သာဓုဇနေ နိယောဇေန္တော ‘တံ သာရဘူတ’န္တိအာဒိမာဟ, တတ္ထ တန္တိ ယသဒ္ဒဝိရဟေပိ အဓိကတတ္တာ သံဝဏ္ဏနံ ပရာမသတိ, တံ သုဏန္တူ’တိ သမ္ဗန္ဓော, သာဓူတိ သဝနကြိယာဝိသေသနံ, အတ္ထာနုရူပံ ဗျဉ္ဇနံ, ဗျဉ္ဇနာနုရူပဉ္စ အတ္ထံသလ္လက္ခေတွာ အနညမနာ ဟုတွာ သက္ကစ္စံ သုဏန္တူတိ အတ္ထော သုဝဏ္ဏဘာဇနေ နိက္ခိတ္တသီဟဝသာဝိယ အဝိနဿမာနံ ကတွာ ဟဒယေ ဌပနဝသေန, သက္ကစ္စသဝနမေဝ ဟိ သောတူနမတ္ထာဝဟံ ဟောတီတိ, သန္တောတိ သဝနကြိယာယ ကတ္တာရော ဒဿေတိ, တထာ သာတိသယဗျာကရဏံ။ တထာဝိဓာ ဧဝ သပ္ပုရိသာ သာဓုကံ သောတုကာမာ ဟောန္တီတိ, ကိမ္ဘူတန္တိ အာဟ ‘သာရဘူတ’န္တိအာဒိ, ဘူတသဒ္ဒေါ ဧတ္ထ ‘‘ဘူတသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထော, ဖေဂ္ဂုတ္တာဘာဝေန အပရိစ္စဇနီယတာယ သာရော ထိရံ သော အတ္ထော ဗျဉ္ဇနဉ္စ အဿာ အတ္ထီတိ သာရာ စ သာ ဘူတာစ, အထ ဝါ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏာတိသယသာဓနေကသာဓနဘာဝတော သေဋ္ဌဋ္ဌေန သာရဉ္စ သာ ဘူတာစာတိ သာရဘူတာ, တံ ဂန္ထော ယေဝေတ္ထ သင်္ခေပိတော, အတ္ထော ပန နယဂ္ဂါဟိတတာယပိ သဗ္ဗထာ ဒဿိတောယေဝါတိ ဝိပုလံ အတ္ထံ ဂဏှာတီတိ ဝိပုလတ္ထဂါဟီ, တံ, ဝိဓီယမာနဝဏ္ဏနာက္ကမဝိသေသေန ဗျာကုလဿ ဝဏ္ဏနာက္ကမဿ နိရသနတော နတ္ထိ အာကုလံ ကိဉ္စိ အဿာတိ အနာကုလံ, တံ, ဣမိနာ စ ကစ္စာယနဝုတ္တိဝဏ္ဏနာသု န တထာဘာဝံ ဒဿေတိ။
တဒေဝမဓိကတတ္တာယေဝါယမာစရိယော ဂန္ထာရမ္ဘေ’မဟာဒယော ယော’တိအာဒိကေ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဒါနိ အတ္တနာ ဝဏ္ဏနီယဿ ဂန္ထဿာဒိ ဘူတံ ဝါကျမနဓိကတပရိဟာရမုခေနေဝေါပနျသျ ဗျာချာတုမာဟ- ‘ဣဓာ’တိအာဒိ, တတ္ထ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ မာဂဓိကသဒ္ဒလက္ခဏဝိရစနာဓိကာရေ, မာဂဓာနံ သဒ္ဒါနံ ဣဒန္တိ မာဂဓိကံ, မာဂဓိကံ သဒ္ဒလက္ခဏန္တိ ဝိသေသန သမာသော, ဝိရစယိတုကာမောတိ ကတ္တုကာမော, ရတိံဇနေတီတိ ရတနံ, ရမယတီ [ရ တယတီ (ပေါတ္ထကေ)] တိ (ဝါ) ရတနံ အနပ္ပစ္စယေန, အထဝါ ယံ လောကေ စိတ္တီကတာဒိကံ ရတနန္တိ ဝုစ္စတိ, ဣဒမ္ပိ တံ သဒိသတာယ ရတနန္တိ ဝုစ္စတိ, တထာစာဟု–
စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ။
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀။)ဗုဒ္ဓါဒီနမေတမဓိဝစနံ, တယော အဝယဝါ အဿာတိ တယံ, သမုဒါယော, ရတနာနံ တယံ ရတနတ္တယံ, အဝယဝဝိနိမ္မုတ္တဿ ပန သမုဒါယဿ အဘာဝတော တီဏိ ဧဝ ရတနာနိ ဝုစ္စန္တိ, ပဏမနံ ပဏာမော, ရတနတ္တယဂုဏနိန္နတာ, ပဏမန္တိ ဧတာယာတိ ဝါ ပဏာမော, ပဏာမကြိယာနိပ္ဖာဒိကာ ကုသလစေတနာ, ရတနတ္တယဿ ပဏာမောတိ ဆဋ္ဌီသမာသော, အဘိဓီယတိ ပဋိပါဒီယတီတျဘိဓေယျော သမုဒိတေန သတ္ထေန ဝစနီယတ္ထော, ယေန စ ယော ပဋိပါဒီယတိ သော တဿ အတ္ထော ဟောတီတိ, သော စ ပကတိပ္ပစ္စယာဒိဝိဘာဂကပ္ပနာယ သဒ္ဒါနံ သင်္ခရဏံ, သဒ္ဒသတ္ထေန ဟိ သဒ္ဒသင်္ခရဏမေဝ ပဋိပါဒီယတိ, (ရတနတ္တယပ္ပဏာမော စ အဘိဓေယျော စ) ရတနတ္တယပ္ပဏာမာဘိဓေယျန္တိ စတ္ထသမာသော, တဿ သန္ဒဿနံ အတ္ထော ယဿာတိ အညပဒတ္ထော, ကိန္တံ ဝါကျံ, တာ ဝါတိ ဝါကျာလင်္ကာရေ, နနုစေဝမဓိကတတ္တေပိ အဘိဓေယျမတ္တမေဝဒဿေတဗ္ဗံ သိယာ ကိံ ဝါစာပဏာမေန, ကာယမနောမယေနာပိ ပုညာတိ သယပ္ပတ္တိယာ အဘိသမီဟိတတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတေဝါတိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယ ဝစီပဏာမဿ ပရတ္ထသန္နိဿယတဉ္စ တဿေဝ ဝိဘာဂေန ပယောဇနဉ္စ ဒဿေတုမာဟ- ‘တတ္ထ’ဣစ္စာဒိ, ဂုဏသဒ္ဒေါ ဧတ္ထ ‘‘သတဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခါ’’တိအာဒီသု ဝိယ အာနိသံသဋ္ဌော, ဂုဏာနမာနိသံသာနံ အနုကူလံ အနုဂုဏံ, ဟေတုမန္တဝိသေသနမေတံ, ပဓာနဘာဝံ နီတံ ပဏီတံ အတိဥတ္တမန္တိ အတ္ထော, အတီသယေန ပဏီတံ ပဏီတတရံ, စိတ္တဿသန္တာနံ ပဗန္ဓော စိတ္တသန္တာနံ, ပဏီတတရဉ္စ တံ စိတ္တသန္တာနဉ္စ, အနုဂုဏဉ္စ တံ ပဏီတတရစိတ္တသန္တာနဉ္စာတိ ဝိသေသနသမာသော, တပ္ပဏာမကရဏေန အနုဂုဏ။ပေ.။ သန္တာနံ ယေသန္တိ အညပဒတ္ထော, တေသံ, ယထာ တေ သောတာရော ရတနတ္တယဿ ပဏာမကရဏေန ပုညာတိသယပ္ပဋိလာဘာ အနေကာနိသံသာတိသယပ္ပဋိလာဘာနုကူလ စိတ္တသန္တာနတာယ ပဓာနတရစိတ္တသန္တာနာ ဟောန္တိ, တထာ ပဝတ္တာနန္တိ အဓိပ္ပာယော, ဣဒမ္ပိ အဓိဂတာ။ပေ.။ န္တရာဓာနန္တီမေသံ ဟေတုဘာဝေန တိဋ္ဌတိ, အဓိဂတာ ပတ္တာ အနေကေ ဗဟူ အာနိသံသဝိသေသာ အာယု ဝဏ္ဏသုခဗလပဋိဘာနာဒယော ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော, ဝိသောသိတာ သုက္ခာပိတာ အန္တရာယာ ဘယာဒယော အဇ္ဈတ္တိကာ ဗာဟိယာ ဝါ ယေသံ တထာဝိဓာနံ သောတူနံ, ဧတေပိ အဘိ,ပေ,ဒ္ဓတ္ထန္တိ ဣစ္စဿ ဟေတူ, အဘိသမီဟိတဿ အနုဋ္ဌိတဿ ကတနိဋ္ဌိတဿ ဂန္ထဿ အဝဗောဓောယေဝ ဖလံ, တဿ သိဇ္ဈနတ္ထံ, ကိန္တံ ရတနတ္တယပ္ပဏာမသန္ဒဿနံ။
သစ္စံ ပုနပိ သစ္စန္တိ၊ ဘုဇမုက္ခိပ္ပ ဝုစ္စတေ။
သကတ္ထော နတ္ထီ နတ္ထေဝ၊ပရဿတ္ထမကုဗ္ဗတောတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁။)ဝစနတော ပရတ္ထောဝ သပ္ပုရိသေဟိ ကတ္တဗ္ဗော, ပရတ္ထေ သမ္ပာဒိတေ ပန သကတ္ထော သမ္ပန္နောဝ နာမ သိယာတိ မနသိ ကတွာ အာဟ- ‘ဧတဒေဝါ’တိအာဒိ။ ကာယမနောသမာစရဏေန သမ္ပဇ္ဇမာနဉ္စ ဝစီသမာစရဏေန သမ္ပဇ္ဇတေဝါတိ အနေနေဝ ဝါကျေန ဝိညာယတီတိ အဝဂန္တဗ္ဗံ, ဗုဒ္ဓိ ပုဗ္ဗာ ယသ္မိံ ကရဏေ တံ ဗုဒ္ဓိ ပုဗ္ဗံ, တံ သီလေန ကရောန္တာ ဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗကာရိနော, အဘိဓေယျဿ အဓိဂမော ဇာနနံ ပုဗ္ဗော ယဿ သော အဘိဓေယျာဓိဂမပုဗ္ဗကော, အဝတာရော ပဝတ္တိ, ဧကဒေသဒဿနေ ‘‘သမုဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော’’တိ ဝိယ ဧကဒေသေပိ သမုဒါယဝေါဟာရဒဿနတော ပစ္ဆိမ ပါဒေနာတိ ဝုတ္တံ, ပစ္ဆိမပါဒဿေကဒေသဘူတေန ‘သဒ္ဒလက္ခဏ’မိစ္စနေနာတိ အတ္ထော, သာဓိယံ သဒ္ဒါနံ သင်္ခရဏံ, သာဓနံ ဗျာကရဏံ, တံ လက္ခဏံ သဘာဝေါ အဿာတိ သာဓိယသာဓနလက္ခဏော, သာဓိယဿေဒံ သာဓနံ, သာဓနဿ စေဒံ သာဓိယန္တိ ဧဝမဿေဒမ္ဘာဝဟေတုသဘာဝေါ သမ္ဗန္ဓောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ပယောဇနံ အဘိဓေယျသဒ္ဒေါပဒဿိတံ သဒ္ဒသင်္ခရဏံ, တတ္ထ သမ္ဗန္ဓဿန္တောဂဓတ္တံ။ သာဓိယောပဒဿနမုခေန သာဓနဿာပိ ဒဿိတတ္တာ နိဿယောပဒဿနတော, ဥဿုက္ကံ သမ္မာဝါယာမံ, ဗုဒ္ဓတ္တံ သဗ္ဗညုတညာဏံ, ပူရေတွာတိ–
မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ။
ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ။
အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီတိ။
ဝုတ္တအဋ္ဌဓမ္မသမန္နာဂတေန အဘိနီဟာရေန သမန္နာဂတာ ဟုတွာ ယထာဝုတ္တေ ပါရမိတာဒယော ဓမ္မေ ပူရေတွာတိ အတ္ထော, အာဂတာတိ သတ္တတ္တိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနုဗြူဟနေန အာဂတာ, ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ, အာဂတာတိ ပတ္တာ ဥပ္ပန္နာ, တထာဂတောတိ ယထာ သမ္ပတိ ဇာတာ တေ ဘဂဝန္တော သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ, တထာ အယမ္ပိ ဥတ္တရာဘိမုခံ ဂတောတိ အတ္ထော, မုဟုတ္တဇာတောဝါတိ သမ္ပတိဇာတော ဧဝ, ဇာတသမနန္တရမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဝိက္ကမီတိ အဂမာသိ, သတ္တ ပဒါနိ ဂန္တွာန ဒိသာ ဝိလောကေသီတိ ဣဒံ ‘‘ဓမ္မတာ ဧသာ ဘိက္ခဝေ သမ္ပတိ ဇာတော ဗောဓိသတ္တာ သမေဟိ ပါဒေဟိ ပတိဋ္ဌဟိတွာ’’တိ ဧဝ မာဒိကာယ ပါဠိယာ သတ္တပဒဝီတိဟာရူပရိဌိတဿ သဗ္ဗဒိသာနုဝိလောကနဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ, ဒိသာ ဝိလောကေသိ သမန္တတောတိ ဣဒမ္ပန ‘သမေဟိ ပါဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရ’န္တိ ဧတဿ အနန္တရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါဒေဟိ ဝသုန္ဓရာဖုသနာနန္တရမေဝ ဒသဒိသာဝလောကိတတ္တာ, အဋ္ဌင်္ဂါနိ နာမ–
ဝိသဋ္ဌံ မဉ္ဇု ဝိညေယျံ၊ သဝနီယာ-ဝိသာရိနော။
ဗိန္ဒု ဂမ္ဘီရနိန္နာဒိ၊စ္စေဝမဋ္ဌင်္ဂိကော သရောတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂။)ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ, တထာဂတောတိ ဣမဿေဝ ဝိသုံ အတ္ထပရိယာယံ ဒဿေတုံ ‘အထဝါ’တိအာဒိမာဟ, အရိယေန သေတုနာတိ သမထဝိပဿနာသင်္ခါတေန ဥတ္တမေန မဂ္ဂေန, ဧဝမာဒိနာတိအာဒိသဒ္ဒေန တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏံ တထံ အာဂတော ယထာဝတော အဓိဂတော’ယေဂတျတ္ထာ တေ ဗုဒ္ဓျတ္ထာ, ယေ ဗုဒ္ဓျာ တေ ဂတျတ္ထာ’တိတထာဂတောတိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ, တတ္ထတတ္ထာတိ တေသု တေသု ဒီဃာဂမာဒီသု, တထာဂတဘာဝေါတိ တထာဂတောတိ ဘဝနံ နိပ္ဖတ္တိ နမဿနကိရိယာဘိသမ္ဗန္ဓာတိ’နမဿိတွာ’တိ ဧတ္ထ နမဿနကိရိယာယ အဘိသမ္ဗန္ဓာ ဣမိနာ တထာဂတာဒီနံ ကမ္မတ္တံ ဝိဘာဝေတိ, နမဿနကိရိယာဝိသေသနတ္တာတိ ‘နမဿိတွာ’တိ နမဿနံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ နာမ သိယာတိ နမဿနန္တိ ဝုတ္တနမဿနကိရိယာယ ဝိသေသနတ္တာ, ဗောဓိယာတိ ဗောဓိဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ, တံ ဘဂဝါ ဧတ္ထ ပတ္တောတိ (ဗောဓိ, တဿာ) ဗောဓိရုက္ခဿာတိ အတ္ထော, မူလေတိ မူလသမီပေ ‘‘ယာဝ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ ဆာယာ ဖရတိ နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ ဧတာဝတာ ရုက္ခမူလံ’’တိအာဒီသု ဝိယ, နနု အညေပိ ခီဏာသဝါ ‘အဂ္ဂမဂ္ဂေနေ’စ္စာဒိနာ ဝက္ခမာန နယေန နိပ္ဖန္နာ ဧဝါတိ အနုယောဂံ မနသိကတွာ ဝုတ္တံ ‘သဟေဝ ဝါသနာယာ’တိ, န ဟိ ဘဂဝန္တံ ဌပေတွာ အညေ သဟ ဝါသနာယ ကိလေသေ ပဟာတုံ သက္ကောန္တိ, ဧတေန အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဘဂဝတော အရဟတ္တန္တိ ဒဿေတိ, တေနေဝ ဣဒ္ဓသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော’တေပိ ဟိ’စ္စာဒိကံ ဝက္ခတိ, ကာပနာယံ ဝါသနာ နာမ ပဟီနကိလေသဿာပိ အပ္ပဟီနကိလေသဿ ပယောဂသဒိသပယောဂဟေတုဘူတော ကိလေသနိဟိတော သာမတ္ထိယဝိသေသော’အာယသ္မတော ပိလိန္ဒဝစ္ဆဿ ဝသလသမုဒါစာရနိမိတ္တံ ဝိယ’, အဂ္ဂမဂ္ဂေနာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန, သဗ္ဗကိလေသေ ရာဂါဒိကေ, အရဟတ္တံ အဂ္ဂဖလံ, သမ္မုတိ ဥပပတ္တိဒေဝဘာဝတော အညေန ဝိသုဒ္ဓိ ဒေဝဘာဝေနာတိနိပ္ဖန္နတ္တာ အာဟ-‘ဝိသုဒ္ဓိဒေဝဘာဝေနာ’တိ, သကလကိလေသကာလုဿိယာပဂမေန ဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗညုဂုဏာ လင်္ကာရေန ဝိသုဒ္ဓိဒေဝဘာဝေနာတိ အတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃။)‘ဣဓ=သံသိဒ္ဓိယံ’ ဣဒ္ဓဝန္တော ဣဒ္ဓါတ္တပ္ပစ္စယေန, ‘ဂုဏ=အာမန္တဏေ’ ဘူဝါဒိသေသော, ဂုဏီယန္တိ ပရိစီယန္တိ သေယျတ္တိကေဟီတိ ဂုဏာ ကပ္ပစ္စယေန, တေပီတိ သာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ, ဟိ သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ, ယသ္မာ အဂ္ဂံ။ပေ.။ အနူနဂုဏာ, တသ္မာတိ အတ္ထော, သဗ္ဗညုတာဒီနန္တိအာဒိကံ တေသံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေဟိ ဦနဂုဏတာယ ဟေတုဝစနံ, ကေစိ ‘သိဒ္ဓါ မိဒ္ဓဂုဏော အဿာတိ သိဒ္ဓမိဒ္ဓဂုဏန္တိ ဒုဋ္ဌမတ္ထံ ပရိကပ္ပေတွာ ဝါကျမိဒံ ဒူသေန္တိ, တေ ပန ‘မိဒ္ဓါ နာမ ကောစိ ဂုဏော နတ္ထီ’တိ စ, ‘တထာဂတော နာမ မိဒ္ဓ ဂုဏော န ဟောတီ’တိ စ, ‘တာဒိသော စေ သိယာ န ဉာဏနိဿိတပူဇာ ပကတောပယောဂိနီ ဘဝတီ’တိ စ အဇာနိတွာ ဝဒထ တုမှေဟိ ဝတွာ ဥယျောဇေတဗ္ဗာ, မင်္ဂလတ္ထဉ္စေတ္ထာဒေါ သိဒ္ဓသဒ္ဒေါပါဒါနံ, မင်္ဂလာဒီနိ ဟိ သတ္ထာနျဗျာဟတပ္ပသရာနိ ဟောန္တျာယသ္မန္တဗျာချာတုသောတုကာနိ စ, ဓမ္မသံဃာနမ္ပီတိ ဣမိနာ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟေပိ သမုဒါယဿ သမာသတ္ထတ္တာ အညပဒတ္ထသမာသောယံ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏောတိ ဒီပေတိ, တေနာဟ- ‘အညပဒတ္ထေ’စ္စာဒိ, ဂုဏီဘူတာနမ္ပီတိ အပ္ပဓာနဘူတာနမ္ပိ ဝိသေသနဘူတာနမ္ပိ အညပဒတ္ထဿ ပဓာနတ္တာ, ကိရိယာတိသမ္ဗန္ဓော ဝဂမျတေ ဓမ္မသံဃာနံ ဂုဏီဘူတာနမ္ပိ တဒဝိနာဘာဝိတ္တေန နမဿနာတိသမ္ဗန္ဓာ, တဒေဝ သမတ္ထေတိ ‘တထာဟ’စ္စာဒိနာ, ပုတ္တေန သဟ ဝတ္တမာနောတိ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏအညပဒတ္ထသမာသတ္တာ တုလျမုဘိန္နမ္ပိ အာဂမနန္တိ ပုတ္တောပိ အာဂတောတိ ပတီယတေ, တတ္ထာတိ နိဒ္ဓါရဏေ သတ္တဓီ, အတ္တာနန္တိ ဓမ္မံ ဒဿေတိ, ဓာရေန္တေတိ အတ္တနိ ဌပေန္တေ ပဝတ္တေန္တေ ဥပ္ပာဒေန္တေ, စတ္တာရောပိ အပါယာ သာမညဝသေန’အပါယေ’တိ ဝုတ္တာ, ကိလေသဝဋ္ဋ ကမ္မဝဋ္ဋ ဝိပါကဝဋ္ဋဝသေန တယော ဝဋ္ဋာ, တေသု ဒုက္ခံ, တသ္မိံ, ဓာရေတီတိ ဝုတ္တဓာရဏံ နာမ အတ္ထတော အပါယာဒိနိဗ္ဗတ္တကကိလေသဝိဒ္ဓံသနံ, တဉ္စ ယထာရူပံ ကိလေသသမုစ္ဆိန္ဒနတပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ အာလမ္ဗနဘာဝေန ဟောတီတိ အာဟ- ‘သော။ပေ.။ ဝသေနာ’တိ, နဝန္နမ္ပိ, တေ သမဓိဂမဟေတုတာယ ဓမ္မောယေဝ နာမာတိ ‘ဒသာ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ကာရဏမာဟ- ‘တမ္မူလကတ္တာ’တိအာဒိ, တမ္မူလကတ္တာတိ တံ ကာရဏတ္တာ, သီလဒိဋ္ဌိသာမညေနာတိ အရိယေန သီလေန အရိယာယ စ ဒိဋ္ဌိယာ သမာနဘာဝေန, အရိယာနဉှိ သီလဒိဋ္ဌိယော မဂ္ဂေနာဂတတ္တာ သဗ္ဗထာ သမာနာဝ, တေန တေ ယတ္ထကတ္ထစိ ဌိတာပိ သဟဂတာဝါတိ သံဟတောတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ သံဃောတိ ပဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, အဓိပ္ပေတဝသေန ပနေတံ ဝုတ္တံ, လောကိယသီလဒိဋ္ဌိယာ သာမညေန သံဟတတ္တာ သမ္မုတိသံဃောပိ ပဏာမာရဟောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄။)အထ ကေတေ သဒ္ဒါ, ယေသမိဒံ လက္ခဏံ ဘာသိဿန္တိ ပဋိညာတန္တိ အာဟ-‘သဒ္ဒါ ဃဋပဋာဒယော’တိ, အာဒိသဒ္ဒေန ရုက္ခာဒယော, နနု သန္တိ မေဃသဒ္ဒသမုဒ္ဒသဒ္ဒါဒယောပီတိ န နိရတ္ထကာနမိဓာနုပယောဂိတ္တာ, ယေ လောကသင်္ကေတာနုရောဓေနာတ္ထပ္ပကာသကာ တေသံ သာတ္ထကာနမေ ဝိဒံ လက္ခဏန္တိ, အပိစ ‘သဒ္ဒါ ဃဋပဋာဒယော’တိ ဝဒန္တော ဝေဒိကာနံ ဝိယ ဥန္တိ [ဉတ္ထိ (ပေါတ္ထကေ)] အာဒီနံ အနုပုဗ္ဗီနိယမာဝတ္ထာနမသမ္ဘဝါ တဒနုက္ကမေန နိပ္ဖာဒိယမာနနမ္ပိ သဒ္ဒါနံ လောကိယတ္တာနဘိဝတ္တနဉ္စ ဗောဓေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, နု တတ္ထ ပကာသကတ္ထံ သဒ္ဒဿ သမုဒါယဝသေန ဝါ သိယာ ပစ္စေကဝဏ္ဏဝသေန ဝါ, တတ္ထ ယဒိ ပစ္စေကဝဏ္ဏာ ပကာသယေယျုံ, ဃဋသဒ္ဒေ ဃကာရောယေဝ ဃဋတ္ထံ, ပကာသယေယျ, တထာ စာညေသမကာရာဒီနမနတ္ထ ကတာ သိယာ, အထ သမုဒိတာ ပကာသယေယျုံ, တဒါ ဝဏ္ဏာနမုစ္စာရဏာနန္တရဝိနာသိတ္တာ သမုဒါယောယေဝ န သိယာ, တထာ သတိ ကထ မတ္ထံ သဒ္ဒေါ ပကာသယတီတိ စေ ကမေန သောတစိတ္တာဒိဂဟိတက္ခရ ပါဠိယာ စ ယော သဒ္ဒေါတိ ဝိညေယျော သာတ္ထကော စိတ္တဂေါစရော, စိတ္တဂေါစရဿာပိ သဒ္ဒဿ ပန ဗာလဇနပ္ပဗောဓာယ ကပ္ပနာမတ္တေန ပကတျာဒိဝိဘာဂတော, န သဘာဝေနာနွာချာနံ, တေနာဟ-‘ပကတျာ’ဒိ အာဒိ, နနု ဂေါဣစ္စာဒိသာဓုသဒ္ဒနိယမေ သတိ ဂေါတာဒယော အသာဓု သဒ္ဒါတိ ဝိညာယန္တိ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂနိယမေ အဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂေါ ဝိယ, ဂေါတာဒိ အသာဓုသဒ္ဒနိယမေ ဝါ ဂေါဣစ္စာဒယော သဒ္ဒါ သာဓဝေါတိ အဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂနိယမေ ဂန္တဗ္ဗမဂ္ဂေါ ဝိယ, ကိံ သဒ္ဒါနမနွာချာနေနာ တိဒမာသင်္ကိယ ပယောဇနမာဟ- ‘လက္ခဏာဘိဓာနံစေ’စ္စာဒိ, သဒ္ဒါနမ္ပဋိပတ္တိယံ ပဋိပဒပါဌဿာနူပါယတ္တံ ဒဿေတုမာဟ- ‘အညထေ’စ္စာဒိ, အညထာတိ အသတိ လက္ခဏာဘိဓာနေ, သက္ကတာဒီတိအာဒိသဒ္ဒေန ပါကတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ, ဗဟုဝိဓတ္တံ သက္ကတပါကတပေသာစိကအပဗ္ဘံသဝသေန, မဂဓေသု ဝိဒိတာတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘အညသ္မိ’’န္တိ (၄-၁၂၁) မာဂဓာနံ ဣဒန္တိ အတ္ထေ ‘‘ဏော’’တိ (၄-၃၄) ဏပ္ပစ္စယေ မာဂဓာ မာဂဓန္တိ စ ပဒနိပ္ဖတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘မဂဓေသ္မိ’စ္စာဒိ, မဂဓေသု ဝိဒိတာတိအာဒိနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရိတုမာဟ- ‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’တိအာဒိ, တတ္ထ ဣဒန္တိ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ မာဂဓံ။ပေ.။ ဟောတီတိ ဧတံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ မဂဓေသု။ပေ.။ လက္ခဏံ
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅။)မာဂဓန္တိ ဝဒတာ ပကာသိတံ ဟောတီတိ အတ္ထော, ဟိသဒ္ဒေါ’မဂဓေသွိ’စ္စာဒိနာ ဝုတ္တံ သမတ္ထယတိ, လက္ခဏံ ဝိသေသယတာတိ သဒ္ဒလက္ခဏ သဒ္ဒဿ ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနတ္တာ မာဂဓန္တိ ဣမိနာ လက္ခဏံ ဝိသေသယတာ ဗျဝစ္ဆေဒယတာ ဝုတ္တိကာရေန, အတ္ထတောတိ သာမတ္ထိယတော, သဒ္ဒေ စ ဝိသေသိတော ဟောတီတိ သဒ္ဒလက္ခဏသဒ္ဒေါ မာဂဓေ ဧဝ [သဒ္ဒေဧဝ (ပေါတ္ထကေ)] ဗျဝစ္ဆေဒိတော ဟောတိ, အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘မဂဓေသု ဝိဒိတာ မာဂဓာတိ သဒ္ဒေ ဂဟေတွာ တေသမိဒံ မာဂဓန္တိ မာဂဓသဒ္ဒေန ယသ္မာ သဒ္ဒလက္ခဏသဒ္ဒေ လက္ခဏံ ဝိသေသိတံ, တသ္မာ သဒ္ဒလက္ခဏသဒ္ဒေ သဒ္ဒေါ ယဒိ အမာဂဓော ကထံ လက္ခဏံ မာဂဓံ သိယာတိ သာမတ္ထိယာ သဒ္ဒေါပိ ဝိသေသိတော ဟောတီ’တိ, နနု မာဂဓန္တိ လက္ခဏဿ မာဂဓ သဒ္ဒသမ္ဗန္ဓိတ္တဈာပနတော သဒ္ဒလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ သဒ္ဒသဒ္ဒဿ နိရတ္ထက တာပတ္တိ ဟောတီတိ, န ဟောတိ ဂမ္မမာနတ္ထဿ သဒ္ဒဿ ပယောဂမ္ပတိ ကာမစာရတ္တာ သဒ္ဒလက္ခဏသဒ္ဒဿ ဝါ သမာသတ္ထေ နိရုဠှတ္တာ ‘‘တတြိဒံ သုဂတဿ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ, ကောပနာတိအာဒိသဒ္ဒလက္ခဏန္တိ ဣမိနာ အဘိဓေယျသင်္ခါတပယောဇနဿ ဒဿိတတ္တာ တပ္ပယောဇနပုစ္ဆနပရာ စောဒနာ, ဝုစ္စတေစ္စာဒိ ပရိဟာရော, ယထာ သဗ္ဗထာတ္တပရဟိတကာမေန။
ပိယော စ ဂရု ဘာဝနီယော၊ ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော။
ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ၊နောစာ ဌာနေ နိယောဇကောတိ။
ဝုတ္တေဟိ တတော ပရေဟိ စ ပသတ္ထတရေဟိ ဂုဏဝိသေသေဟိ သမုပေတံ ဂုရုံ။
တသ္မာ အက္ခရကောသလ္လံ၊ သမ္ပာဒေယျ ဟိတတ္ထိကော။
ဥပဋ္ဌဟံ ဂုရုံ သမ္မာ၊ ဥဋ္ဌာနာဒီဟိ ပဉ္စဟီတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆။)ဝစနတော ဥဋ္ဌာန-ဥပဋ္ဌာန-ပရိစရိယာ-သုဿူသာ သက္ကစ္စသိပ္ပပဋိဂ္ဂဟဏေဟိ သမ္မာ ဥပဋ္ဌဟန္တေန သဝန,ဥဂ္ဂဟန-ဓာရဏ-ပရိပုစ္ဆာ-ဘာဝနာ ဟိ ကင်္ခါဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝိညာတဗ္ဗံ သဒ္ဒလက္ခဏံ, တထာ အဝိညာတံ သဒ္ဒလက္ခဏမနေနာတိ အဝိညာတသဒ္ဒလက္ခဏော ပုဂ္ဂလော, ဟိသဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ, သော ‘ဓမ္မဝိနယေသု ကုသလော န ဟောတီ’တိ ဧတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ကုသလော ဒက္ခော န ဟောတိ, တတ္ထ ဓမ္မဝိနယေသု သုတ္တန္တာတာဘိဓမ္မသင်္ခါတေသု ဓမ္မေသု စေဝ ဝိနယေ စ, ကသ္မာ–
ယော နိရုတ္တိံ န သိက္ခေယျ၊ သိက္ခန္တော ပိဋကတ္တယံ။
ပဒေပဒေ ဝိကင်္ခေယျ၊ ဝနေ အန္ဓဂဇော ယထာတိ။
ဝစနတော, အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘‘ယထာ ဝုတ္တနယေန သမ္ဘူတပဒ ဗျာမောဟဝသေန ပဒတ္ထေပိ ဗျာမောဟသမ္ဘဝတော သုတ္တန္တောပဒဿိတာယ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဋ္ဌနာယ စ အဘိဓမ္မာဂတေ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေ စ ဝိနယ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ သံဝရာသံဝရေ စ အကောသလ္လံ သိယာ’’တိ, ယထာဓမ္မန္တိ ဓမ္မဝိနယ သဒ္ဒဿ ယော-တ္ထော ဝိနယသုတ္တာဘိဓမ္မသင်္ခါတော, တဿ သော-တ္ထော, တဒနတိက္ကမေန, ပဋိပဇ္ဇိတုမသက္ကောန္တောတိ တတ္ထတတ္ထေဝ ဝုတ္တာသု အဓိသီလ အဓိစိတ္တ အဓိပညာသိက္ခာသု ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထော, ကုသလော ပန သမတ္ထော ပညာဝိသေသာလောကပဋိလာဘတော, ဝုတ္တံ ဟိ–
ယာဝ တိဋ္ဌန္တိ သုတ္တန္တာ၊ ဝိနယော ယာဝ ဒိပ္ပတိ။
တာဝ ဒက္ခန္တိ အာလောကံ၊ သူရိယေ အဗ္ဘုဂ္ဂတေ ယထာတိ။
ပဋိပတ္တိန္တိ ပဋိပဇ္ဇီယတီတိ ပဋိပတ္တီတိ ယထာဝုတ္တံ တိဝိဓမ္ပိ ပဋိပတ္တိံ, ဝိရာဓေတွာတိ နာသေတွာ, နဿတိ ဟိ ပဋိပတ္တိ တေသုယေဝါ ကော သလ္လတမဂတတ္တာ, တထာ စာဟု–
သုတ္တန္တေသု အသန္တေသု၊ ပမုဋ္ဌေ ဝိနယမှိ စ။
တမော ဘဝိဿတိ လောကေ၊ သူရိယေ အတ္ထင်္ဂတေ ယထာတိ။
သံသာရဒုက္ခဿေဝ ဘာဂီ ဟောတိ။ ယထာဝုတ္တာ-နုက္ကမပရိစ္စာဂေန အနုရူပပဋိပတ္တိယာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတ္တာ အဓိဂမဝိသယဿ [ဝိသထတ္တာ (ပေါတ္ထကေ)] ယော ဂက္ခေမဿ, ဝုတ္တဉှိ တဿာနုလောမပဋိပတ္တိမူလကတ္တံ–
သုတ္တန္တေ ရက္ခိတေ သန္တေ၊ ပဋိပတ္တိ ဟောတိ ရက္ခိတာ။
ပဋိပတ္တိယံ ဌိတော ဓီရော၊ ယောဂက္ခေမာ န ဓံသတီတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇။)ဧတာဝတာ အဝိညာတသဒ္ဒလက္ခဏဿ သကတ္ထပရိဟာနိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သကတ္ထသမ္ပတ္တိမူလိကာ ပရတ္ထသမ္ပတ္တီတိ တဒဘာဝါ တာဒိသော ပုဂ္ဂလော ပရေသမ္ပိ ပစ္စယော ဘဝိတုံ န သက္ကောတီတိ ဒဿေတုံ ‘နစာ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ပတိဋ္ဌာတိ ဓာရဏံ, တဉ္စေတ္ထ တေသံ တေသံ ကုလ ပုတ္တာနံ ဓမ္မဝိနယသိက္ခာပနံ တံတံ ကမ္မတော နိတ္ထရဏာဒိ စ, တဒုဘယ မေဝါ-နှသင်္ဂိကံ ပတိဋ္ဌံ, မုချဘူတမ္ပန တမ္မူလကေ သုပရိသုဒ္ဓသီလေ ပတိဋ္ဌာပနမေဝ, တဒုပကရဏတ္ထော သိက္ခာပနာဒိ, ဣဓ ပန တံ သာဓနဘူတော ပုဂ္ဂလော ဥပစာရတော ပတိဋ္ဌာတိ ဂဟေတဗ္ဗော, ဟိသဒ္ဒေါ ယထာဝုတ္တ သမတ္ထနတ္ထေ နိပါတော, သဒ္ဒလက္ခဏညူယေဝါတိ အဝဓာရဏမ္ပန တေသု တဗ္ဗိဒူယေဝ သမတ္ထောတိ ဒဿနတ္ထံ ပကရဏဝသေန ဝုတ္တံ, အတ္တနော ပန သုဂုတ္တသီလက္ခန္ဓဝိရဟေန ကဒါစိ ကောစိ ယထာဝုတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာဘဝိတုံ န သက္ကောတိ။ တမ္မူလကတ္တာ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ သပရပတိဋ္ဌာ ဘာဝဿ စ, တေနေဝ ဝိနယဓရေ အာနိသံသံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ တပ္ပဓာနံ တပ္ပမုခံဝ ကတွာ ‘‘ပဉ္စိမေ ဘိက္ခဝေ အာနိသံသာ ဝိနယဓရ ပုဂ္ဂလေ, ကတမေ ပဉ္စ အတ္တနော သီလက္ခန္ဓော သုဂုတ္တော ဟောတိ သု ရက္ခိတော, ကုက္ကုစ္စပကတာနံ ပဋိသရဏံ ဟောတိ, ဝိသာရဒေါ သံဃ မဇ္ဈေ ဝိဟရတိ, ပစ္စတ္တ္ထိကေ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှာတိ, သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ပဋိပန္နော စ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ, အတ္ထာနုရူပန္တိ အတ္တနော ဝစနီယဿတ္ထဿ ဝါစကတ္တေန ယောဂျံ, ဗျဉ္ဇနာနုရူပန္တိ အတ္တနော ဝါစကဿ ဝစနီယတ္တေန ယောဂျံ, ပရိဝါသာဒီသူတိအာဒိသဒ္ဒေန အဗ္ဘာနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ, တံတံကမ္မန္တိ ပရိဝါသာဒိကံ တံတံကမ္မံ, အညောတိ အသဒ္ဒလက္ခဏညူ, န ကေဝလမနေန သကတ္ထပရတ္ထာဝ နာသိတာ, အထ ခေါတိ ဝိဓော သဒ္ဓမ္မောပိ နာသိတောယေဝါတိ ဝတ္ထုမာဟ ‘အဇာနန္တော ပနာ’တိအာဒိ, အယထာပဋိပဇ္ဇမာနောတိ သဒ္ဒလက္ခဏညုနာ ယထာ ယေန ပကာရေန အတ္ထာနုရူပံ ဗျဉ္ဇနေ ဗျဉ္ဇနာနုရူပဉ္စ အတ္ထေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ, တထာ အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနော, တထာ စ ဝက္ခတိ– တထာ ဟိ သော သဒ္ဒလက္ခဏ မဇာနန္တော’တိအာဒိ။ တိဝိဓမ္ပိ သဒ္ဓမ္မန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိအဓိဂမဝသေနတိ ဝိဓမေဝ သဒ္ဓမ္မံ, တတ္ထ တိပိဋကဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မော နာမ, တေရသ ဓုတဂုဏာ စုဒ္ဒသ ခန္ဓကဝတ္တာနိ ဒွေ အသီတိ မဟာဝတ္တာနီတိ အယံ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မော နာမ, စတ္တာရော မဂ္ဂါ စတ္တာရိ စ ဖလာနိ အယံ
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈။)အဓိဂမသဒ္ဓမ္မော နာမ, တထာဟိစ္စာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတိ, တမ္ပိ ပါဠိယာ ထိရီကာတုံ ‘ဝုတ္တံ ဟေတ’န္တိအာဒိမာဟ, တတ္ထ ဓမ္မာတိ ဟေတူ, သဒ္ဓမ္မဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ တိဝိဓဿ သဒ္ဓမ္မဿ, ပဒဗျဉ္ဇနန္တိ ပဒဉ္စ ဗျဉ္ဇနဉ္စ တံ, တတ္ထ ပဒံ နာမ သျာဒျန္တံ တျာဒျန္တဉ္စ, ဗျဉ္ဇီယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ဗျဉ္ဇနံ-ဝါကျံ အထဝါ ပဇ္ဇတေ ဂမျတေ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ-သျာဒျန္တာဒိ, ဝါကျံဝ ဗျဉ္ဇနံ, သိထိလဓနိတာဒိပဒမေဝဝါ ဝုတ္တနယေန ဗျဉ္ဇနန္တိ ပဒဗျဉ္ဇနံ, တံ, ဒုန္နိက္ခိတ္တံ ဒုဋ္ဌု နိက္ခိတ္တံ ဌပိတံ ဝိရာဓေတွာ ကထိတံ, အတ္ထော စ ဒုန္နီတောတိ ဒုန္နိက္ခိတ္တတ္တာယေဝ ပဒဗျဉ္ဇနဿ တဗ္ဗစနီယောပိ ဒုဋ္ဌုဝိညာတော ဟောတိ, ဝုတ္တပဋိပက္ခတောတိ ‘အဝိညာတသဒ္ဒလက္ခဏောဟိ’စ္စာဒိနာ ဝုတ္တဿ ဝိညာတသဒ္ဒလက္ခဏတ္တာဒိနာ ပဋိပက္ခဘာဝတော, ဘာဝပ္ပဓာနော ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော,တ္တပ္ပစ္စယလောပေါ ဝါ, န ဟိ အတ္တာဝ အတ္တနာ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ယုတ္တန္တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉။)တဒေဝန္တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တံ နိဂမေတွာ သညာဝိဓာနေ ပယောဇနံ ဒဿေတိ, တန္တိ ဟေတွတ္ထေ နိပါတော, ယသ္မာ သဒ္ဒလက္ခဏဿ ဇာနနံသာနိ သံသံ တသ္မာတိ အတ္ထော, ဧဝန္တိ နိဒဿနတ္ထေ နိပါတော, ဧဝံ သပ္ပယောဇနန္တိ သမ္ဗန္ဓော, တဒေဝန္တိ ဝါ နိပါတသမုဒါယော ယံ, ဝုတ္တေန ပကာရေနေတျသ္မိံ အတ္ထေ ဝတ္တတေ။ နနုစ သညီနံ သညာနံ ဝတ္တဗ္ဗတ္တေ ‘‘အအာဒယော တိတာလီသဝဏ္ဏာ’’တိအာဒီနံ ဝါကျာနံ ဝိသုံဝိသုံ မဟန္တတ္တာ ကုတော လာဃဝံ သတ္ထဿာတိ မညမာနော ‘တထာဟိ’စ္စာဒိနာ သညာဝိဓာနေ လာဃဝသဗ္ဘာဝံ သမတ္ထေတိ, ဟောတေဝါတိ အဝဓာရဏေန ကတ္ထစိ ပရသတ္ထေ ဝိယ နော န ဟောတီတိ ဒဿေတိ, ပဋိပတ္တိလာဃဝမ္ပိ စေတ္ထ ဟောတေဝ, တထာဟိ ‘‘ဝဏ္ဏပရေန သဝဏ္ဏောပိ’’စ္စာဒေါ (၁-၂၄) ဝဏ္ဏာဒိသညာသမုဒ္ဓရိတာ နာတ္တာနမတ္တာဝဂမေတုမလန္တိ ပရေ ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိတဗ္ဗာ အဿ, တတော သညာ-ဝသေယာ, တတောဿ သညာတိ သညာသညီဝိဝေစနံ တဒနုဋ္ဌာနန္တိ ပရမ္ပရာပေက္ခာယ ဘဝိတဗ္ဗံ ပဋိပတ္တိ ဂါရဝါဘာဝါ။ ဣဒါနိ သင်္ခေပတော သတ္ထက္ကမံ ဒဿေတုမာဟ-ဧဝံ တာဝိ’စ္စာဒိ, တာဝါတိ ပဌမံ, ဥပယုဇ္ဇမာနတ္တာတိ ဗျာပါရိယမာနတ္တာ, ဝိသယော ဂေါစရော ယတ္ထေတေ သျာဒယော ဝိဓီ ယန္တေ, သဟ ဝိသယေနာတိ သဝိသယာ, ပဌမံ ကရီယတီတိ ပကတိ ယတော သျာဒယော ဝိဓီယန္တေ, သဟ ပကတိယာတိ သပ္ပကတိကာ, လိင်္ဂါဒိကန္တိ အာဒိသဒ္ဒေန‘သလဘစ္ဆာယ’မိစ္စာဒေါ ဧကတ္တာဒိ, လိင်္ဂေဘဝါ လိင်္ဂိကာ-ဣတ္ထိဝိဓယော, ဧကတ္ထီဘာဝေါ သမာသော, တေန, သာမညတော သမာနတ္တာ, သမာနတ္တန္တုဏာဒိဝုတ္တိယာ ‘‘ရာဇာဒိဝိသိဋ္ဌေ ပုရိသာ ဒေါဝိယ’ဝသိဋ္ဌာဒိဝိသိဋ္ဌေ အပစ္စာဒိမှိ အတ္ထေ ပဝတ္တနတော။
ဣတိ မောဂ္ဂလ္လာနပဉ္စိကာဋီကာယံ သာရတ္ထဝိလာသိနိယံ
ရတနတ္တယပဏာမာဒိကထာ သမတ္တာ။
၁. ပဌမကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ
သညာဓိကာရ
֍ ၁. အ အာဒယော
သဗ္ဗဝစနာနံ သာတ္ထကနိရတ္ထကတ္တဗျဘိစာရိတ္တာ ‘ဣဒ’န္တိအာဒိနာ သဒိဋ္ဌန္တေန သံသယမုပဒဿိယ သာတ္ထကတ္တမဿ ဒဿေတုဉ္စ ‘န တာဝ။ပေ.။ သာတ္ထကတ္တာ’တိ ဝုတ္တံ, ဥမ္မတ္တကာဒိဝါကျမိတိ ‘ဒသ ဒါဠိမာ, ဆ အပူပါ, ကုဏ္ဍမဇာဇိနံ, ပလာလပိဏ္ဍော’ဣစ္စာဒိကံ, အဝယဝတ္ထာန မညမညနာတိ သမ္ဗန္ဓာ သမုဒါယတ္ထာဘာဝတော အနတ္ထကတ္တံ, အာဒိဝါကျန္တိ ‘‘မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ’’တိအာဒိဝါကျံ, သာတ္ထကတ္တံ ပနဿ ပဒတ္ထာန မညမညာဘိသမ္ဗန္ဓဿ ပတီတိတော။
အထ အအာဒျာဒိသဒ္ဒါနံ သာဓုတ္တာနွာချာနာယ ဣဒံ ဝစနမိစ္စာဒိဝိကပ္ပန္တရသမ္ဘဝေ ကထံ နိယမော ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တေနတ္ထေန သာတ္ထကတ္တမိစ္စာသင်္ကိယ တေသမိဟာနုပယောဂိတ္တံ ကမေန ပဋိပါဒယိတုမာဟ ‘ဝက္ခမာနတ္ထမေဝိဒ’မိစ္စာဒိ,’ အာကာရာဒယော နိဂ္ဂဟီတန္တာ’ဣစ္စာဒိနာ ဝုတ္တိယံ ဝက္ခမာနော အတ္ထော ယဿ တံ တထာ ဝုတ္တံ, သာဓူနံ သာဓုသဒ္ဒါနံ အနုသာသနံ အာချာနံ အတ္ထော ပယောဇနံ ယဿ တန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀။)သာဓုသဒ္ဒါနုသာသနသင်္ကာပေတ္ထ ‘‘ကတ္ထေတ္ထ ကုတြာတြကွေဟိဓာ’’တိ (၄-၁၀၀) အာဒိနာ ကတ္ထာဒိသဒ္ဒါနံ သာဓုတ္တာနုသာသနဿ ဒဿနတော, လက္ခဏန္တရေန သာဓုဘာဝဿ အနွာချာတတ္တာတိ အာပုဗ္ဗာဒါဣစ္စသ္မာ ‘‘ဒါဓာတွီ’’တိ (၅-၄၅) ဣပ္ပစ္စယေ အာကာရလောပေ စ အာဒီတိ အအာဒိယေသန္တိ အညပဒတ္ထသမာသေ ယောမှိ ‘‘ယောသု ဈိဿ ပုမေ’’တိ (၂-၉၃) ‘ဋေ အအာဒယော’တိ, တယော စ စတ္တာလီသာ စာတိ စတ္ထ သမာသေ ‘‘တဒမိနာဒီနိ’’တိ စတ လောပေစ ရဿေ စ တိတာလီသာတိ, ‘ဝဏ္ဏ-ဝဏ္ဏနေ’ဣစ္စသ္မာ ‘‘ဘာဝကာရကေသွ ဃဏ ဃကာ’’တိ (၅-၄၄) အပ္ပစ္စယေယောမှိ ဋာဒေသေ ဝဏ္ဏာဣတိ စ သိဇ္ဈနတော, ပယောဂနိယမတ္ထန္တိ တိတာလီသဝဏ္ဏသဒ္ဒေသု ပရေသု ဧဝ အအာဒိသဒ္ဒေါ ပယုဇ္ဇီယတီတိ ဧဝံ ပယောဂနိယမတ္ထံ, အယမ္ပိ ဝိကပ္ပန္တရ သမ္ဘာဝနာ ‘‘အဘူတတဗ္ဘာဝေ ကရာသဘူယောဂေ ဝိကာရာ စီ’’တိ (၄-၁၁၉) ပယောဂနိယမဿာ ဈာယမာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ, ဌာနျာဒေသတ္ထန္တိ အအာဒိသဒ္ဒဿ ဌာနေ တိတာလီသဝဏ္ဏသဒ္ဒါ အာဒေသာ ဟောန္တိ တေသံ ဝါ သော ဣတိ, တဒနုရူပါယာတိ ဌာနျာဒေသာနုရူပါယ ဆဋ္ဌီ ဝိဘတ္တိယာ, အတောယေဝါတိ အဂမာဂမိအနုရူပါယ ဆဋ္ဌိယာ အဘာဝတော ယေဝ, အဂမာဂမိ ဘာဝတ္ထန္တိ အအာဒိသဒ္ဒဿ တိတာလီသ ဝဏ္ဏသဒ္ဒါ အာဂမာ ဟောန္တိ တေသံ ဝါ သော ဣတိ, ဧတေသုပိ သင်္ကာ, ‘‘ယဝါသရေ’’ (၁-၃၀) ‘‘သုဉ သဿ’’ဣတိ (၂-၅၃) အာဒေသာဂမာနံ ဒဿနေန, အာဂမ လိင်္ဂါဘာဝတောတိ ဥကာရ ကကာရ မကာရာနံ အဘာဝတော, ဝိသေသနဝိသေဿ ဘာဝတ္ထန္တိ တိတာလီသဝဏ္ဏသဒ္ဒါနံ အအာဒိသဒ္ဒေါ ဝိသေသနံ, တေ ဝါ တဿေ-တိ, ဧတ္ထာပိ သင်္ကာ ‘နီလုပ္ပလ’မိစ္စာဒီနမညတ္ထ ဝိသေသနဝိသေဿ ဘာဝဒဿနာ, သဒ္ဒလက္ခဏာ နုပယောဂတောတိ သဒ္ဒလက္ခဏေန သဒ္ဒသင်္ခရဏဿ ပကတတ္တာ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ကာရဏမာဟ- ‘ရူပဝိသေသူပ လက္ခဏာဘာဝါ’တိ, ရူပဝိသေသဿ ဥပလက္ခဏ နိမိတ္တံ တဿအဘာဝါတိ အတ္ထော, န ဟိ ဝိသေသန ဝိသေဿဘာဝေ ပဋိပါဒိတေ အအာဒျာဒိသဒ္ဒါနံ ရူပဝိသေသဿ သင်္ခရဏံ ကတံ သိယာတိ, ယဒိ ဧသောဝ သဒ္ဒသင်္ခရဏန္တိ ဂယှေယျ, တထာ သတိ ‘နီလုပ္ပလ’မိစ္စာဒီနမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ နာဿ တဒတ္ထ တာပိ သမ္ဘာဝီယတေ, လောကေ သီဟဂုဏဿ မာနဝကေ ဒဿနတော ဥပစာရေန ‘သီဟော-ယံ မာနဝကော’တိ တဂ္ဂုဏဇ္ဈာရောပေါပိ ဒိဿတိ, တဒတ္ထမ္ပေတံ န ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘တဂ္ဂုဏဇ္ဈာရောပနတ္ထမ္ပေတံ န ဟောတီ’တိ ဝုတ္တံ, တဿ အအာဒိသဒ္ဒဿ, တေသံ တိတာလီသဝဏ္ဏသဒ္ဒါနံ ဝါ ဂုဏော အအာဒိတ္တာဒိ, တဿ
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁။)အဇ္ဈာရောပနံ-တိတာလီသဝဏ္ဏသဒ္ဒေသု ဝါ အအာဒိသဒ္ဒေယေဝ ဝါ အာရောပနံ, တဒတ္ထမ္ပေတံ သုတ္တံ န ဟောတီတိ အတ္ထော, တတ္ထ ကာရဏမာဟ- ‘အတောယေဝါ’တိအာဒိ, အတောယေဝ ရူပဝိသေသူပလက္ခဏာ ဘာဝတောယော, ပကတံ သဒ္ဒသင်္ခရဏံ, ယထာဝုတ္တ ဝိကပ္ပန္တရာဘာဝေ ဥဘယတ္ထမိဒံ သိယာ, တတ္ထ ပရိဘာသတ္ထံ န ဟောတိ။ တလ္လက္ခဏတ္တာဘာဝါ ဥပရိဝက္ခမာနတ္တာ စာတိ ပါရိသေသမာလမ္ဗိယာဟ ‘သညာသညိ’စ္စာဒိ။
မရိယာဒါယမ္ပကာရေစ၊ သမီပေ ဝယဝေ တထာ။
စတုဗ္ဗိဓပ္ပကာရောယံ၊ အာဒိသဒ္ဒဿ ဒိဿတေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂။)မရိယာဒတ္ထော ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေါတိ အာဟ-‘အာဒိမရိယာဒါ ဘူတော’တိ, ဥပလက္ခဏတ္တာတိ ဥပလက္ခိယမာနာနမာကာရာဒီနံ ဂဟဏေ ကာရဏဘာဝေန အပ္ပဓာနတ္တာ, တေနာဟ-‘ဥပလက္ခဏဿုပသဇ္ဇနီယဘူတဿာ’တိ, ကာရိယေနာတိ ဝဏ္ဏသညာဘဝနာဒိနာ, န ဂုန္နမ္ပိ အာနယနံ ဘဝတိ..ဂုန္နမုပသဇ္ဇနီယ ဘူတတ္တာ အညပဒတ္ထဿေဝ ပဓာနတ္တာ, သညာယာ ဘာဝေတိ အကာရဿ ဝဏ္ဏသညာယ အဘာဝေ, ရူပန္တိတိ တာလီသာရူပံ, တိတာလီသာ+ဝဏ္ဏာတိပဒစ္ဆေဒေါ, တိတာလီသ+ဝဏ္ဏာတိဝါ, သုတ္တာဝယဝဿာပိ သုတ္တသမ္ဗန္ဓိတ္တာ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ (၁-၃၃) ပန ဝုတ္တံ, ရဿတ္တန္တု ‘‘ဒီဃရဿာ’’တိ ယောဂဝိဘာဂေန, ဣတရထာ ဗျဉ္ဇနပရဿေဝ ရဿတ္တေ ဒဿိတေ တိတာလီသဣတိ အဗျဉ္ဇနေ ပဒံ န သမ္ပဇ္ဇေယျာတိ ဝိညာယတိ, ဣတရီတရယောဂစတ္ထေ ဗဟုဝစနေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ-‘ဧကဝစနမ္ပနာ’တိအာဒိ, ဝိပ္ပဋိပတ္တိ အညထာဘာဝေါ, ရဿ ဧ ဩကာရေဟိ တေစတ္တာလီသက္ခရာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ဧ ဩကာရေ ဟီတိ သဟတ္ထေ တတိယာ, သက္ကတာနုသာရေနာတိ သက္ကတေ ‘‘သန္ဓိ ယက္ခရာနံ ရဿာ န သန္တီ’’တိ ဝုတ္တဿ အနုသာရေန, ကောစီတိ သာ သနပ္ပသာဒကစောဠိယဗုဒ္ဓပ္ပိယာစရိယံ ဒဿေတိ, န ဟိစ္စာဒိံ ဝဒတော-ယမဓိပ္ပာယော ‘ရဿာဣဝါတိ ဣဝသဒ္ဒေါ သာဓမ္မောပမာဇောတကော ဝါ သိယာ ဝေဓမ္မောပမာဇောတကော ဝါ, ယဒိ တာဝ ဝေဓမ္မောပမာဇောတကော, ရဿဓမ္မဿ ဧ ဩကာရေသွ သမ္ဘဝါ တေသံ ဒီဃကာလပ္ပဝတ္တိတော တေ ဒီဃာယေဝ သိယုံ, ယဒိ ပန သာဓမ္မောပမာဇောတကော, တေသု ရဿဓမ္မဿသမ္ဘဝါ ရဿကာလပ္ပဝတ္တိတော ရဿာဧဝ တေ သိယုန္တိ ‘ဧတ္ထာတိအာဒီသု ဧ ဩကာရာနံ ဥစ္စာရဏကာလကတံ ရဿတ္တမေဝ ဟောတီ’တိ, ရဿကာလဝန္တောယေဝါတိ ဧဝသဒ္ဒေါ သောဂတေ ဝဏ္ဏဝိနိမ္မုတ္တဿ ကာလဿေဝါဘာဝါ ဝဏ္ဏာနဉ္စ ပစ္စက္ခ သိဒ္ဓတ္တာ ပမာဏသိဒ္ဓံ ပါရမတ္ထိက မေ ဩကာရာနံ ရဿကာလဝန္တတံ ဒီပေတိ, အတ္ထာတိ ဝဒတော ပနာယမဓိပ္ပာယော ‘ဧတ္ထာတိအာဒီသု ယဒိ ဧကာရာဒယော ဒီဃာဧဝ သံယောဂပုဗ္ဗတ္တာ ရဿာဝ သိယုံတထာ သတိ အတ္ထာတိ ဧတ္ထာပိ ဒီဃောဝ အာကာရော သံယောဂပုဗ္ဗတ္တာရဿော ဣဝ ဥစ္စတီတိ အာပဇ္ဇေယျ, တသ္မာ ဥစ္စာရဏကာလကတောဝ ရဿဒီဃဘာဝေါ ဂဟေတဗ္ဗော’တိ, ကစ္စာယနဝုတ္တိဝဏ္ဏနာ ဉာသော, တညာပနေတိ ဗဟိဒ္ဓါ အညေသမက္ခရာနံ ဉာပနေ, ပယောဇနာဘာဝါတိ တေန သာဓေတဗ္ဗဿ ကဿစိ ဣဋ္ဌဿ အဘာဝမာဟ, ကိမေတ္ထ သမုဒါယေ ဝါကျပရိသမတ္တိ, ဥဒါဟု အဝယဝေတိ အာဟ- ‘ပစ္စေက’န္တိ, အညထာ ‘ရုက္ခာ ဝန’န္တိအာဒီသု ဝိယ သမုဒါယေ ဝါကျပရိသမတ္တိယံ ‘‘ဣယုဝဏ္ဏာ ဈလာ နမဿန္တေ’’ (၁-၉) ဣစ္စာဒိကံ န သိဇ္ဈတီတိ, ပစ္စေကံ ဝဏ္ဏာ နာမဟောန္တီတိ အကာရော ဝဏ္ဏော နာမ ဟောတိ အာကာရော ဝဏ္ဏော နာမ ဟောတီတိအာဒိနာ, အဝယဝေစ္စာဒိနာ ဝုတ္တိယံ အဝုတ္တေပိ ‘ပစ္စေက’န္တိ ဝစနေ သဒိဋ္ဌန္တံ ကာရဏမာဟ, ဒိဋ္ဌန္တောပနီတော တျတ္ထော သုခေန ပဋိပတ္တုံ သက္ကာတိ, ဧတ္ထ ဟိ ပစ္စေကန္တိ အဝုတ္တေပိ ဒေဝဒတ္တော ဘောဇီယတူတိအာဒိနာ ပစ္စေကံ ဘုဉ္ဇိကိရိယာ ပရိသမာပီယတေ, တေနာဟ-‘န စောစ္စတေ’ ဣစ္စာဒိ, အထဝါ သမုဒါယေပိ ဝါကျပရိသမာ ပတ္တိယံ သတိ သမုဒါယေ ပဝတ္တာ သဒ္ဒါ အဝယဝေသုပိ ဝတ္တန္တီတိ ‘သမုဒ္ဒေကဒေသဒဿနေပိ သမုဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌော, ခန္ဓေကဒေသ ဘူတာယပိ ပညာယ ပညာက္ခန္ဓောတိအာဒီသု ဝိယ န ဒေါသော, တေနေဝ ဝုတ္တိယံ ‘ပစ္စေက’န္တိ န ဝုတ္တံ, ဝဏ္ဏသဒ္ဒဿ ဂုဏာဒျနေကတ္ထတ္တေပိ ပကရဏတော အကာရာဒယောဝေတ္ထ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ-‘ဝဏ္ဏီယတိ’စ္စာဒိ, ပကရဏတောပိ အတ္ထော ဝိဘဇ္ဇတေ, ဝုတ္တံ ဟိ–
အတ္ထာ ပကရဏာ လိင်္ဂါ၊ ဩစိတျာ ဒေသကာလတော။
သဒ္ဒတ္ထာ ဝိဘဇီယန္တေ၊ န သဒ္ဒါယေဝ ကေဝလာတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃။)နနု ဈလာဒိသညာ ဝိယ လဟုသညံ အကတွာ ကသ္မာ ဂုရုသညာ ကတာတိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယ ရုဠှိ အနွတ္ထဝသေန ဒွိပ္ပကာရာသု သညာသု ဈာလာတိ ရုဠှိ သညာတ္ထာဘာဝေန ဝေါဟာရသုခမတ္တပယောဇနာ, အနွတ္ထသညာ ပန တပ္ပယောဇနာပိ ဟောတိ တဒညပ္ပယောဇနာ ပီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ဧဝ’မိစ္စာဒိ, ဝဏ္ဏီယတီ အတ္ထော ဧတေဟီတိ ဝုတ္တမတ္ထံ အနုဂတာ အနုဂတတ္ထာ ဝဏ္ဏသညာ တံ, သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿာတိ သဒ္ဒေန ဝိညာတဗ္ဗဿ, ဝဏ္ဏံ မူလမဿာတိ ဝဏ္ဏမူလကော-အတ္ထော, တဿ ဘာဝေါ ဝဏ္ဏမူလကတာ, အတ္ထဿ ဝဏ္ဏမူလကတံ သာဓေတိ ‘သာပိ’စ္စာဒိနာ, ဝဏ္ဏံ ရူပံ သဘာဝေါ ဧတေသန္တိ ဝဏ္ဏရူပါနိ-ပဒါနိ, သမုဒါယော ပါဒါနံ ရူပမဿာတိ သမုဒါယရူပံ ဝါကျံ, ဝိဘတျန္တမတ္ထဇောတကံ ပဒံ, ပဒသမုဒါယော ဝါကျံ, သဗ္ဗဉ္စေတမုပစာရေန ဝဏ္ဏသဒ္ဒဝစနီယတ္တံ ဂစ္ဆတိ ဝဏ္ဏမယတ္တာတိ သဗ္ဗောပိ သမ္မုတိပရမတ္ထဘေဒဘိန္နော အတ္ထော ဝါကျာဓိဂမနီယော ဝဏ္ဏေနေဝ ဝိညာယတိ နာမ တသ္မာ ယထာ ဝုတ္တမတ္ထ ဝိသေသဒဿနံလဟုသညာယ န သက္ကာတိ တဒတ္ထမကာရာဒီနံ ဂုရုဘူတာ ဝဏ္ဏသညာ ကတာတိ အဓိပ္ပာယော, သမ္မုတိ သင်္ကေတဝသေန ပဝတ္တော ဝေါဟာရော, ပရမတ္ထော သနိဗ္ဗာနော ပဉ္စက္ခန္ဓော။ ဥဘောဟိ ပနေတေဟိ ဘိန္နော တတိယော ကောဋ္ဌာသော နာမ နတ္ထိ, တထာစ ဝုတ္တံ–
ဒုဝေ သစ္စာနိ အက္ခာသိ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါ ဝဒတံ ဝရော၊
သမ္မုတိံ ပရမတ္ထဉ္စ၊ တတိယံ နုပလဗ္ဘတီတိ။
နနု စ–
အပ္ပက္ခရမသန္ဒိဒ္ဓံ၊ သသာရံ ဂူဠှနိဏ္ဏယံ။
ပသန္နတ္ထဉ္စ သုတ္တန္တိ၊ အာဟု တလ္လက္ခဏညုနောတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄။)‘‘အာဒယော တိတာလီသ ဝဏ္ဏာ’’ ‘‘တိတာလီသာဒယော ဝဏ္ဏာ’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ န တထာ သတိ သန္ဒိဒ္ဓံ သုတ္တံ သိယာတိ, နနု သတ္ထာဒေါ မင်္ဂလဝစနေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အကာရော ပဋိသေဓတ္ထောပိ ဟောတီတိ (န) သတ္ထာဒေါ သိဒ္ဓသဒ္ဒဿောပဟိတတ္တာ, အထ ဟောတွ ပုဗ္ဗာ ဈာလာဒိ သညာ, သဒ္ဒသာဓနမတ္တပ္ပယောဇနတ္တာ ပန သဗ္ဗဝိဓာနဿ ပုဗ္ဗာစရိယ သညာဝါလမေတ္ထာတိ ကိံ ပုနာပိ ဝဏ္ဏာဒိသညာဝိဓာနေန ဂန္ထဂါရဝ ကရဏေနာတိ သစ္စမေတံ, ပုဗ္ဗာစရိယေသု ပန ဂါရဝံ တဒနုဂမနဉ္စ ဒီပေတုံ ကာစိ သညာယောပျနွာချာယန္တေ, ယဇ္ဇေဝံ သံယောဂသဗ္ဗနာမလောပါဒယောပိ သညာ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ ဝုတ္တာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ နနု ဘော ဝုတ္တမေဝါမှေဟိ’ကာစိ သညာယော အာချာယန္တေ’တိ, ကိန္တဒါချာနဒွါရေန ဘဝတာ တာပိ ဝိညာတုံ န သက္ကာတိ, ကေသဉ္စိ သာတ္ထကတ္တောပိ ပတိဝဏ္ဏမတ္ထာနုပလဒ္ဓိတော ဝဏ္ဏာနမဒိဋ္ဌာနမကာရာဒီနမနုကတိယော ဣဟောပဒိဋ္ဌာဣတျနုကာရိယေနာတ္ထေနာတ္ထဝန္တတာယ ဟောတေဝါကာရာဒိတော ဝိဘတ္တိ, လောပေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ပနဿာ အဿဝနံ သန္နိကံသဝစနိစ္ဆာဘာဝါ သံဟိတာယာနိဒ္ဒေသော, အနုက္ကမောတိ အာဒေါနိဿယာ သရာဝုတ္တာ, တတော နိဿိတာ ဗျဉ္ဇနာ, သရေသုပိ ဧကဋ္ဌာနိယာ အကာရာဒယော ဗဟုတ္တာ ပဌမံ ဝုတ္တာ ဌာနာနုက္ကမေန, တတော ဒွိဇာ ဌာနာနုက္ကမေန, တေသုပိ ရဿာဝ လဟုတ္တာ ပဌမံ ဝုတ္တာ, တတော ဒီဃာ, ဗျဉ္ဇနေသုပိ ဝဂ္ဂါ ဗဟုတ္တာ ဌာနပ္ပဋိပါဋိယာ ပဌမံ ဝုတ္တာ, တတော ယကာရာဒယော, ဝဂ္ဂေသု စ အဃောသာ ပဌမံ ဝုတ္တာ, တတော ဃောသာ, တေသု စ သိထိလာ ပဌမံ ဝုတ္တာ, တတော ဓနိတာ, တတ္ထာပိ အပ္ပကတ္တာ ဒွိဇာ ပဉ္စမာ ဝုတ္တာ, တတော ယရလဝါ ဃောသဘူတာ ဌာနာနုက္ကမေန, တတော ဓနိတာ သကာရဟ ကာရာ, တေသုပိဟကာရော ကေသဉ္စိ ဩရသောပိ ဟောတီတိ ဒွိဇတ္တာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော, ကေဟိစိ ‘‘လဠာနမဝိသေသော’’တိ ဒွိန္နမဝိသေသေ ဝုစ္စမာနေပိ လိပိဘေဒေန ဌာနဘေဒေန စ ဘိန္နတ္တာ ဠကာရော ဝိသုံ အက္ခရဘာဝေန ဂဟိတော, သောပိ ဃောသဘာဝေန ဌာနာနုက္ကမေနစ ဟကာရတော ပရံ ဝုတ္တော နိဂ္ဂဟီတံ ပန သရတ္တာဒိသဗ္ဗဝိနိမ္မုတ္တတ္တာ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဝုတ္တန္တိ အကာရာဒီနမယမနုက္ကမော, ဣမဿေဝါနုက္ကမဿ မနသိ ဝိပဿ ဝတ္တမာနတ္တာ တိတာလီသာတိ ဂဏနာပရိစ္ဆေဒဿ ဒဿိတတ္တာ စ ‘နိဂ္ဂဟီတန္တာ’တိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ, ပကတံ သာဓုသဒ္ဒါနွာချာနံ, န ဝဏ္ဏီယတေ, တိ သဒ္ဒသင်္ခရဏ သင်္ခါတ မုချပ္ပယောဇနာဘာဝါ, ကိဉ္စာပိ န ဝဏ္ဏီယတေ, အမှေဟိ ပန ကထမကာရာဒီနမယမနုက္ကမော ဥပ္ပန္နောတိ သိဿာနံ ကင်္ခါ ဝိစ္ဆေဒပ္ပယောဇနမ္ပတိ အနုက္ကမသဒ္ဒဿ အတ္ထကထနဗျာဇေန ဝဏ္ဏိတော ယေဝါတိ, ကရီယန္တေ ဥစ္စာရီယန္တေ ဧတေနာတိ ကရဏံ, တတ္ထ ဇိဝှာမဇ္ဈံ တာလုဇာနံ, ဇိဝှောပဂ္ဂံ မုဒ္ဓဇာနံ, ဇိဝှဂ္ဂံ, ဒန္တဇာနံ သေသာနံ သကဋ္ဌာနံ ကရဏံ, ပယတ္တိ ပယတနံ, တမ္ပန ဝဏ္ဏုစ္စာရဏတော အဗ္ဘန္တရော ဗာဟိယော စ ဥဿာဟော, တတ္ထ အဗ္ဘန္တရပယတနံ-သံဝုတတ္တမကာရဿ, ဝိဝဋတ္တံ
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅။)သရာနံ သကာရဟကာရာနဉ္စ ဖုဋ္ဌတ္တံ ဝဂ္ဂါနံ, ဤသံဖုဋ္ဌတ္တံ ယရလဝါနံ, ဗာဟိယပယတနန္တု သံဝုတကဏ္ဌတာဒိ, ဌာနတော ပစ္စာသတ္တိယာ ဝိဓီယမာနကာရိယသမ္ဘဝေန ပယောဇနသမ္ဘဝါ အာဟ-‘ဌာနမ္ပနာ’တိအာဒိ, တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဥပ္ပတ္တိဝသေန ဝဏ္ဏာတိ ဌာနံ, ‘‘ဧ ဩနမ ဝဏ္ဏေ’’တိ (၁-၃၇) သုတ္တေ ဝဏ္ဏေတိ ကထနမေဝ ဝဏ္ဏသညာကရဏေ ပယောဇနံ, ယထာဝုတ္တမတ္ထမညတြ ဗျာပဒိသတိ’ ဧဝ’မိစ္စာဒိနာ, တသ္မာ ‘‘ဒသာဒေါ သရာ’’ဣစ္စာဒေါ ‘တေနာ’တိအာဒီသု ‘တေန သရဣစ္စနေန ကွတ္ထော ကသ္မိံ သုတ္တေ ပယောဇနံ တံ ဒဿေတိ ‘‘သရောလောပေါ သရေ’’စ္စာဒီ’တိ ဧဝမာဒိနာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဉာပေတိ ဝဏ္ဏလောပန္တိ ဉာပကံ, ကသ္မာ ပန’သော စေမိနာဝ ဉာပကေန သိဒ္ဓါ’တိ ဝုစ္စတိ နနု ‘တဒမိနာဒီနိ’’တိ (၁-၄၇) သုတ္တံ ဒိဿတီတိ, (သစ္စံ) တထာပိ ပကာရန္တရောယမ္ပိ ဝဏ္ဏလောပေ ဒဿိတောတိ ဝိညာတဗ္ဗံ, ဧဝသဒ္ဒေါ ပန ‘ယဒိ ဉာပကေန ဝဏ္ဏလောပေါ သိယာ သော ဣမိနာဝ ဉာပကေန သိဒ္ဓါ, နာညေနာ’တိ အဝဓာရေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆။)֍ ၂. ဒသာ
နနု အအာဒယောတိ ပဌမန္တေနုဝတ္တန္တေ ကထမေတ္ထ’တတ္ထာ’တိ သတ္တမီနိဒ္ဒိဋ္ဌတာတိ အာဟ-‘တဉ္စာ’တိအာဒိ, အတ္ထဝသာဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေနာတိ အအာဒယောတိ ပဌမန္တဿ‘အာဒေါ ဒသာ’တျနေန သမ္ဗန္ဓာ သမ္ဗဇ္ဈမာနေ စာဓာရတ္ထေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဓာရတ္ထဝသေန သတ္တမီ ဝိဘတ္တိယာ ပရိဝတ္တနေနာတိ အတ္ထော, အတ္ထဝသာ သတ္တမိယာ ဝိပရိဏာမသမ္ဘဝါယေဝသုတ္တေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ‘တတ္ထာ’တိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ, အာဒေါဒသန္နမနညတ္ထပဝတ္တိသမ္ဘဝတော တေသံ အအာဒယော ဝိသယဘာဝေနပိ သက္ကာ ပရိကပ္ပေတုန္တိ ဝုတ္တံ-‘တေသု ဝိသယဘူတေသူ’တိ, နိဒ္ဓါရဏတ္ထောပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ဝဏ္ဏသမုဒါယတော တဒေကဒေသဘူတာန မာဒေါ ဝဏ္ဏာနံ ဒသသင်္ချာဂုဏေန နိဒ္ဓါရိယမာနတ္တာ, အာဒိမှိ ဒသ ဝဏ္ဏာတိ ဝုတ္တေ အဝုတ္တာနမ္ပိ အဝဿံ ဝတ္တဗ္ဗာနံ ဦနပူရဏတ္ထမဇ္ဈာဟာရော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ- အဝဋ္ဌိတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဝါ’တိ, ဧကာဒီန မဋ္ဌာရသန္တာနံ သင်္ချာနံ သင်္ချေယျေ ဝတ္တနတော အာဟ-‘ဒသသင်္ချာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ’တိ, ဂယှုပဂါနံ ရဿဧ ဩဝဏ္ဏာနမ္ပိ ကစ္စာယနေ ဝိယ အပရိစ္စာဂါ အနူနာ, အဂယှုပဂါနံ တဒညေသံ ကေသဉ္စိ သရာနံ ပရိစ္စဂါ အနဓိကာ, ဒသသဒ္ဒဿ သင်္ချေယျ ဝုတ္တိတ္တာ ဒသန္နမ္ပိ အဓိကတဝဏ္ဏာနညတ္တာ ဝုတ္တံ-‘ဒသန္နမ္ပီ’တိအာဒိ, သယံ ပုဗ္ဗာ’ရာဇ=စိတ္တိယံ’တီသ္မာ ကွိမှိ အန္တလောပေ သမာသေ စ တဒမိနာဒိတ္တာ နိရုတ္တိနယေန ဝါ သရသဒ္ဒေါ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ, ‘သရ-ဂတိဟိံ သာစိန္တာသု’ ဣစ္စသ္မာ အပ္ပစ္စယေန ဝါ နိပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုမာဟ=‘သယံ ရာဇန္တီ’တိအာဒိ။
֍ ၃. ဒွေဒွေ
တေတိ’အာဒေါ’တိ သတ္တမျန္တတ္တာ အပရေ ဒွေ ပရာမသတိ, ဟေဋ္ဌာ ဝိယာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အတ္ထဝသာ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ဥပမေတိ, အတောဝ ဝိညာယမာနတ္ထဝသေန တေသု’တိ ဝုတ္တံ, တေသုတိ ပန နိဒ္ဓါရဏတ္တဝိဝစ္ဆာယံ တမ္ပိ သမ္ဘဝတီတိ တေသံ ဝဏ္ဏာနံ မဇ္ဈေ ဒွေဒွေတိ ဒွိသင်္ချာယ နိဒ္ဓါရဏတ္ထောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော, ဝိစ္ဆာယံ ဝုတ္တိ ယဿ သော ဝိစ္ဆာဝုတ္တိ-ဒွိသဒ္ဒေါ, ဝိစ္ဆာဝုတ္တိတာ စာဿ သဝဏ္ဏတ္တဂုဏေန ဒွိန္နံ (‘ဗျာပိတု) မိဋ္ဌတ္တာ, ကမေနာဝဋ္ဌိတေတိ ဣမိနာ အကာရာဒိဝဏ္ဏပ္ပဗန္ဓဿ အနာဒိကာလသိဒ္ဓံ ကမသိဒ္ဓတ္တမာဟ။ နနု သမာနာ ဝဏ္ဏာ သဝဏ္ဏာတျနွတ္ထေ သဝဏ္ဏသဒ္ဒေ သတိ ကတံ ရဿဒီဃာနံ သဝဏ္ဏသညာ သိယာ။ အသမာနတ္တာ ဧတေသန္တိ, နေတဒတ္ထိဝဏ္ဏပ္ပဗန္ဓဿ ကမသိဒ္ဓတ္တာ ဝစနဗလေနေဝါသမာနာနမ္ပိ ဟောတေဝါတိ, နေဝမ္ပိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ‘‘ဒွေဒွေ သဝဏ္ဏာ’’တိ သုတ္တဿ တာဒိသသာမတ္ထိယသဗ္ဘာဝေ [သဗ္ဘာဝေန (ပေါတ္ထကေ)] ဝိသေသကာရဏာဘာဝါတိ အာဟ‘သမာနတ္တမ္ပနာ’တိအာဒိ။ တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏာ စိတ္တဇတ္တေပိ အဘိဗျတ္တိ ဝသေနာတိ ဌာနံ ကဏ္ဌာဒိ, တေန ကတန္တိ သမာသော, ကဏ္ဌတာတု ဣတိ စတ္တေ ပါဏျင်္ဂတ္တာ နပုံသကတ္တံ။ ပဉ္စမေဟိ ဝဂ္ဂပဉ္စမေဟိ။ အန္တဋ္ဌာကီတိ ဝဂ္ဂါနမန္တေ တိဋ္ဌန္တီတိ အန္တဋ္ဌာ, တာဟိ, ယုတ္တဿာတိ ဗြဟ္မစရိယာ, ဂုယှ’န္တိအာဒီသု ယုတ္တဿ။ ကေစီတိ အနိယမေန ဝုတ္တံ, တေ ပန–
‘‘ဟကာရော ပဉ္စမေဟေဝ၊ အန္တဋ္ဌာဟိ စ သံယုတော။
ဩရသော ဣတိ ဝိညေယျော၊ ကဏ္ဌဇော တဒသံယုတော’’တိ ဝဒန္တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇။)֍ ၄. ပုဗ္ဗော
ဝတ္တတေတိ အတ္ထဝသာ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန ဝတ္တတေ, နနု စေတျာဒိစောဒနာ, နေသဒေါသောစ္စာဒိ ပရိဟာရော, ဒေါသာဘာဝေ ကာရဏ မာဟ-‘ယောယော။ပေ.။ ပတီယတေ’တိ, ဝုတ္တံ သမတ္တေတိ-‘နဟိ’စ္စာဒိနာ, နနု စ ပုဗ္ဗသဒ္ဒေါ ယမေကတ္တာ ဧကံ ပုဗ္ဗမာစိက္ခတိ န သကလန္တိ ကထံ ‘‘ပုဗ္ဗော’တိ ဝုတ္တေ ယောယောတိ ဉာယတိ ‘ယောယော ပုဗ္ဗော’တိ စ ဝုတ္တေ ‘တေသု ဒွီသု’တိ ဧတ္ထ’ဒွီသု ဒွီသု’တိ ဣဒံ ကထံ သုခေနေဝ ပတီယတေ တဒိဒမသိဒ္ဓေနာသိဒ္ဓသာဓနန္တိ အာသင်္ကိယ တဒဘာဝမုဗ္ဘာဝီယ ပုဗ္ဗ သဒ္ဒဿ ဝိစ္ဆာဂမကတ္တမဝဂမယိတုမာဟ-‘နစေဒ’မိစ္စာဒိ။ တံယောဂါတိ ဥပစာရဝသေနာဟ, တဗ္ဗန္တတာယဝါတိ အတ္ထိယတ္ထေ အပ္ပစ္စယဝသေန, ဧဝမုပရိပိ။
֍ ၅. ပရော
သေသမိစ္စာဒိနာ‘တေသု ဒွီသူတိ သဝဏ္ဏသညကေသု ဒွီသု’ ဣစ္စာဒိ ကမတိဒိဿတိ။ လဟုသညာ ရဿဿ, သံယောဂပုဗ္ဗဿ ရဿဿ ဒီဃဿ စ ဂုရုသညာ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဥစ္စာရဏဝသေနေဝါနွတ္ထသညာတိ ဝိညာယတိ, ပုဗ္ဗာစရိယဝသေန ဝါ ဣဟာဝုတ္တာဝသေသသညာဝိယ။
֍ ၆. ကာဒယော
ကေဝလ ဗျဉ္ဇနာနမတ္ထပ္ပကာသတ္တာဘာဝါ သရာနမတ္ထပ္ပကာသနေ အစ္စန္တောပကာရာ ဗျဉ္ဇနာတိ ‘ဧတေဟီ’တိ ကရဏတ္တေန ဝုတ္တံ, တေနာဟ ‘သရာန’မိစ္စာဒိ။ ဝိပုဗ္ဗာ ‘အဉ္ဇ-ဗျတ္တိယံ’တီမသ္မာ ကရဏေ အနပ္ပစ္စယေ ရူပံ, နပုံသကတ္တမ္ပိဿာဝဂမယိတုံ ‘ဥပကာရကာနီ’တိ ဝုတ္တံ, ဗျဉ္ဇနတ္တံ ဒိဋ္ဌန္တေန ဖုဋယတိ ‘ယထာ’ဣစ္စာဒိနာ, ယထာ ဩဒနဿုပကာရကာနိ သူပါဒီနိ ဗျဉ္ဇနာနိ, တထာ သရာနမုပကာရကာနီတိ အဓိပ္ပာယော, ဗျဉ္ဇနမ္ပန အဒ္ဓမတ္တိကံ, ဝုတ္တံ ဟိ–
ဧကမတ္တော ဘဝေ ရဿော၊ ဒီဃော မတ္တဒွယာယုတော။
ပ္လုတော တိမတ္တော ဝိညေယျော၊ ဗျဉ္ဇနံ တွဒ္ဓမတ္တိကံတိ။
အနွတ္ထာတိ အနွတ္ထတော, ‘အနွတ္ထာ ဗျဉ္ဇနာ’တိ သမ္ဗန္ဓော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၈။)֍ ၇. ပဉ္စ
သဇာတျပေက္ခာယ သမုဒါယဝါစိတ္တေပိ ကာဒယောတီ အနုဝတ္တနတော ဝဂ္ဂသဒ္ဒေန ကခဂဃဉာဒယောဝ ဂယှန္တိ, ပဉ္စ ပရိမာဏမဿ ပဉ္စကောဝဂ္ဂေါ, ‘‘တမဿ ပရိမာဏံ ဏိကော စာ’’တိ (၄-၄၁) ကော, သုတ္တေ အာဒိဘူတော ပဉ္စသဒ္ဒေါ ပဉ္စသင်္ချာပရိစ္ဆေဒံ ကုရုမာနော မာဝသာနာနံ ဝဂ္ဂါနံ ဗဟုတ္တံ ဂမေတီတိ ‘ပဉ္စကာ’တိ ဝုတ္တံ, ဝဂ္ဂါတိ ဗဟုဝစနတော ပစ္စေကန္တိ ဝိညာယတိ, ဝဇ္ဇေန္တိ ယကာရာဒယောဘိ ဝဂ္ဂါ, ပဌမက္ခရဝသေန ပန ကဝဂ္ဂါဒိဝေါဟာရော။
֍ ၈. ဗိန္ဒု
အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူန မုစ္စာရဏတ္ထောပေတ္ထ ဂဏှာတီတိ နိပုဗ္ဗာ တတော ကမ္မန္တိ တ္တပ္ပစ္စယေ ညိမှိ ပါဒိသမာသေ ဒီဃေစ ရူပံ ဒဿေန္တော ‘ရဿာ’တိအာဒီမာဟ, ပီဠနတ္ထတော နိဂ္ဂဟနံ နိဂ္ဂဟော, ‘ဣ-အဇ္ဈေန ဂတီသု’ဣစ္စသ္မာ ကတ္တရိ [ကမ္မနိ-ဣတိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဣတံ ဥစ္စာရိတန္တိ အတ္ထော] တ္တပ္ပစ္စယေ ဣတံ, နိဂ္ဂဟေန ဣတန္တိ အမာဒိသ မာသေ ရူပံ ဒဿေန္တော ‘ကရဏံ နိဂ္ဂဟေန ဝါ’တိအာဒိမာဟ, ပစ္ဆိမပက္ခံ သာဓေတုမာဟ-‘ဝုတ္တံ ဟီ’တိ။
֍ ၉. ဣယု
စတ္ထသမာသောတိ ဣတရီတရယောဂဒွန္ဒသမာသော။ အတ္တေတိ မုနိ သဒ္ဒါဒိဝစနီယေ အတ္ထေ, နမတီတီမဿေတံ ကမ္မံ,
ယံ သဗ္ဗဝစနံ သဗ္ဗ၊ လိင်္ဂံ သဗ္ဗဝိဘတ္တိကံ။
တံ သဗ္ဗတ္ထေ နမနတော၊ ဝိဒုံ နာမန္တိ တဗ္ဗိဒူ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၉။)ဣဓ နာမသညာယာဘာဝေပိ အနွတ္ထဗလာယေဝ နာမသညာ သိဒ္ဓါတိ (အာဟ) ‘အနွတ္ထဗျပဒေသေနာ’တိ, သျာဒျန္တပကတိရူပန္တိ ပစ္စယာ ပဌမံ ကရီယတီတိ ပကတိ, သာ ဧဝ ရူပန္တိ ပကတိရူပံ, သျာဒျန္တဿ ပကတိ ရူပံ မုနိသဒ္ဒါဒိ သျာဒျန္တပကတိရူပံ, အတ္ထဝန္တမဓာတုကမပ္ပစ္စယမ္ပာဋိပဒိကံ, ပဒံ ပဒံ ပတိ ပဋိပဒေ, ပဋိပဒံ နိယုတ္တံ ပါဋိပဒိကံ။ ဝိသေသနေနာတိ သုတ္တေ ‘နမဿန္တေ’တိ ဝုတ္တေန ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာနံ ဝိသေသနေန။ အာချာတဿာတိ ပစတိအာဒိနော။ အာဒိမဇ္ဈဝတ္တိနောတိ ဣန္ဒ ဥဒကသဒ္ဒါဒီနံ အာဒေါ, ပခုမာဒီနံ မဇ္ဈေစ ဝတ္တိနော။ ပဒေသေသူတိ ‘‘ဈလာ သဿ နော’’တိ (၂-၈၃) အာဒိကေသု သုတ္တပ္ပဒေသေသု, အနိဋ္ဌပသင်္ဂ (သင်္ကံ) နိဝတ္တေတီတိ သမ္ဗန္ဓော, အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါနာမ [နာမာတိ (ပေါတ္ထကေ)] ပစတိ-ဣန္ဒ (ဥဒက ပခုမ) သဒ္ဒါဒီန မန္တ အာဒိမဇ္ဈဘူတဣဝဏ္ဏာဒီနံ ဈလသညာ ဝိဓာယ တတော ပရာသံ သာဒိ ဝိဘတ္တီနံ ‘‘ဈလာ သဿ နော’’တိ (၂-၈၁) အာဒီဟိ ‘နော’ အာဒေသာဒိမှိ ကတေ ‘ပစတိနော, ဣန္ဒနော, ဥဒကနော, ပခုမနော’တိအာဒိ ရူပပ္ပသင်္ဂေါ, နနုစာဒိအာဒိ စောဒနာ။ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သုတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗျာသနိဒ္ဒေသေနာတိ အသမာသနိဒ္ဒေသေန။ တဒယုတ္တန္တိအာဒိ ပရိဟာရော, တန္တိ တံ စောဒျံ, သတိဟီတိအာဒိနာ အယုတ္တတ္တံ သမတ္ထေတိ, ဒွီသုတ္တရေသု ယောဂေသူတိ ဥပရိမေသု ‘‘ပိတ္ထိယံ’’ ‘‘ဃာ’’တိ ဒွီသု သုတ္တေသု။ ဣတ္ထိယန္တိ ဣဒန္တိ ‘‘ပိတ္ထိယ’’န္တိ သုတ္တေ ဣတ္ထိယန္တိ ဣဒံ ပဒံ။ ဝဏ္ဏဝိသေသနံ သိယာတိ ‘‘ပိတ္ထိယ’’န္တိ သုတ္တေ ‘ဣယုဝဏ္ဏာ’တိ အနုဝတ္တနတော ‘ဣတ္ထိယံ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာ’တိ ဧဝံ ဣဝဏ္ဏု ဝဏ္ဏာ ‘‘ဃော’’တိ သုတ္တေ ‘ဣတ္ထိယံ အာ’တိဧဝံ အဝဏ္ဏဿ စ ဝိသေသနံ ဘဝေယျ။ ဝဏ္ဏဝိသေသနေ ဝိရောဓမာဟ ‘ဧဝဉ္စေ’စ္စာဒိ, နာမဿန္တေတိ အသမာသနိဒ္ဒေသေ တွဝိရောဓမာဟ- ‘ဗျာသေ’စ္စာဒိ။ သက္ကာနာမဝိသေသနံ ကာတုန္တိ ဒွီသု သုတ္တေသု ဣတ္ထိယန္တိအာဒိနာ ဝက္ခမာနက္ကမေန။ နာမဿ အန္တော နာမန္တောတိ သမာသဿ ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနတ္တာ သမာသေ ဂုဏီဘူတဿ နာမဿ ဣတ္ထိယန္တိ ဣဒံ ဝိသေသနံ ကာတုံ န သက္ကာတိ အဓိပ္ပာယော, ဝစနမန္တရေနာတိ ပါဏိနိယာနမိဝ ‘‘ယထာသင်္ချမနုဒေသော သမာနံ’’တိ (၁-၃-၁၀) သုတ္တံ ဝိနာ, သမာသင်္ချ ဧတေသန္တိ သမသင်္ချကာ, ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒျတ္ထော, တေန–
‘‘အာလာပဟာသလီလာဟိ၊ မုနိန္ဒ ဝိဇယာ တဝ။
ကောကိလာ ကုမုဒါနီ ဝေါ၊ ပသေဝန္တေ ဝနံ ဇလံ’’ (၂၆၀)။
ဣစ္စာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။
֍ ၁၀. ပိတ္ထိ
ဣတ္ထိယံ နာမဿာတိ စ, အန္တေ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာတိ စ ဝုတ္တေ တေသမာ ဓာရာဓေယျသမ္ဗန္ဓော အာဓေယျဿာဓာရေ ပဝတ္တိံ ဝိနာ န သမ္ဘဝတီတိ အဇ္ဈာဟာရဝသေန ‘ဝတ္တမာနာ’တိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ ဣဝဏ္ဏု ဝဏ္ဏာတိ အပေက္ခိယ‘ဝိသေသီယန္တီ’တိ ဗဟုဝစနမေတံ သမ္ဗန္ဓဿ ပုရိသာဓီနတာယ နာမန္တီမိနာ သမ္ဗန္ဓေ သတိ‘ဝိသေသီယတီ’တေကတ္တေန ပရိဏမတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၃၀။)֍ ၁၁. ဃာ
ဣတ္ထိယံ နာမဿန္တေတိ စ ဝတ္တတေ။ ဟေဋ္ဌာ သဗ္ဗတ္ထ သညိနော နိဒ္ဒိသိယ သညာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ တတ္ထ ဝိယ ဝိသုံ သညိနော ပဌမမနိဒ္ဒေသေ အသန္တော ဝိယာတိ ဒေါသလေသမာလမ္ဗိယ စောဒယတိ နနှစေ’တျာဒိနာ။ တတ္ထ သေတောတိ ဝိဇ္ဇမာနဿ သညိနော။ ကာရိယေနာတိ သညာကာရိယေန။ ပရိဟရတိ ‘နာယံ ဒေါသော’တိအာဒိနာ။ ပစ္ဆာဝုတ္တမတ္တေနာတိ ‘‘ဃာ’’တိ သုတ္တေ ကာရိယိနော အာကာရဿ ပစ္ဆာ ဝုတ္တမတ္တေန။ နစာတိ ဧတ္ထ စသဒ္ဒေါ ဝတ္တဗ္ဗန္တရသမုစ္စယေ, အပရမ္ပိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗမနိယမရူပမတ္ထီတိ အတ္ထော။ အနိယမရူပမာစရိယပ္ပဝတ္တိတော သာဓေတုမာဟ ‘ဥဘယထာပိ’စ္စာဒိ။
֍ ၁၂. ဂေါသျာ
အာသဒ္ဒေါ အာဘိမုချေ, အနဘိမုခမဘိမုခံ ကတွာ လပနံ ကထနမာလ ပနံ, တသ္မိံ အာလပနေ, အာလပနတ္ထေ ဝိဟိတော သီတိ အတ္ထော။
ဣတိ မောဂ္ဂလ္လာနပဉ္စိကာဋီကာယံ သာရတ္ထဝိလာသိနိယံ
သညာဓိကာရော သမတ္တော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၃၁။)ပရိဘာသာဓိကာရ
֍ ၁၃. ဝိဓိ
ဝစနာရမ္ဘယောဇနမာဟ–‘ယံ ဝိသေသနဘာဝေနေ’စ္စာဒိ, ယန္တိ အနိယမေန ‘‘အတော ယောနံ ဋာဋေ’’တိ (၂-၄၃) အာဒီသု အတောတိအာဒိကံ ဝိသေသနဘာဝေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတံ ပရာမသတိ, တေနာတိ ဝိသေ သနတ္တေနု-ပါဒိယမာနေန ယံ သဒ္ဒနိဒ္ဒိဋ္ဌေန အတောတိအာဒိကေန ကရဏဘူတေန, ယထာကထဉ္စိတဗ္ဗတောတိ အာဒေါ မဇ္ဈေ-န္တေ ဝါ သဗ္ဘာဝတော ယေနကေနစိ အာကာရေန အဘေဒေါပစာရေန အကာရာဒိဝိသေသနဝတော နာမာဒိနော, တဒန္တတ္ထန္တိ တံ အတောတျာဒိ ဝိသေသနမန္တေ, နာဒေါ န မဇ္ဈေ ယဿ တံ တဒန္တံ, တံ အတ္ထော ပယောဇနံ ယဿာတိ အညပဒတ္ထော, ဝတ္တာယတ္တာတိ ဝတ္တုနော အာယတ္တာ။ အတ္တာဝါတ္တနော ဝစနေ ပဓာနန္တိ, တဿာတိ ဝတ္တုနော, သာတိ ဝစနိစ္ဆာ, ပယောဂါနုသာ ရေနာတိ ဇိနဝစနာနုသာရေန, ဣတီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော, ဣမိနာ ကာရဏေနာတိ အတ္ထော, န သဗ္ဗတ္ထပ္ပသင်္ဂေါတိ သံဟိတာဒိဝိဓိမှိ သဗ္ဗတ္ထ တဒန္တ ဝိဓိပ္ပသင်္ဂေါ န ဟောတိ, တထာဟိ ‘‘သရော လောပေါ သရေ’’တိ (၁-၂၆) ဧတ္ထ သရောတိ ဝိသေသနဘာဝေန ဝစနိစ္ဆာယ သဗ္ဘာဝေ သရောတိ တတြာ’ဒီနံ ဝိသေသနန္တိ ယထာကထဉ္စိသရာဒိသရမဇ္ဈသရန္တာနံ တတြာဒီနံ လောပပ္ပသင်္ဂေ ‘‘ဝိဓိဗ္ဗိသေသနန္တဿာ’’တိ (၁-၁၃) သရန္တဿပသင်္ဂေါ သိယာ, န ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’’တိ (၁-၁၃) အန္တဿ။ ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒေသာဘာဝါ, တထာ သတိ ‘တတြိမေ’တိအာဒိမှိ ‘ဣမေ’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ ပယောဂံ နာနုသဋာ နာမသိယုန္တိ န သဗ္ဗတ္ထ တဒန္တ ဝိဓိပ္ပသင်္ဂေါ, တထာ ‘‘ဂတိဗောဓာ’’ (၂-၄) ဒိသုတ္တာဒိမှိပိ ‘ဂမယတိ မာဏဝကံဂါမံ တျာဒိပ္ပသင်္ဂေါတိအာဒိ စ ယထာယောဂမဝဂန္တဗ္ဗံ, ဝုတ္တိယံ ‘‘အတော ယောနံ ဋာဋေ’’တိ သုတ္တောဒါဟရဏံ ဒဿိတံ, ‘‘နရာ နရေ’’တိ လက္ခိယောဒါဟရဏံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၃၂။)֍ ၁၄. သတ္တဓီ
ဝစနဖလမုပဒဿေတိ‘ယတ္ထေ’စ္စာဒိနာ, ယတ္ထ ယသ္မိံ ‘‘သရော လောပေါ သရေ’’တျာဒိကေ သုတ္တေ, သတ္တမိယာတိ ‘သရေ’တိအာဒိနာ သတ္တမိယာ, ယဿာတိ သရောတိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ, ကာရိယံ လောပါဒိ, သမ္ဗန္ဓာ ဝိသေသာတိ သရေတျာဒေါ ဩပသိလေသိကမဓိကရဏံ, တဉ္စောပသိလေသေ ဘဝမဓိကရဏံ ပုဗ္ဗဿ ဝါ ပရံ သိယာ ပရဿ ဝါ ပုဗ္ဗန္တိ ပုဗ္ဗပရောပသိ လေသဿာဝိသိဋ္ဌတ္တာ ပုဗ္ဗပရာနံ သမ္ဗန္ဓဿ အဝိသေသာ, ပရဿာပီတိ န ကေဝလံ ပုဗ္ဗဿေဝ, သတီတျသ္မိံ အတ္ထေ ဇောတနီယေ သတ္တမီ သံသတ္တမီ သန္တသဒ္ဒဿ သမာဒေသေန, သတ္တဉ္စေတျာဒိဝစနမေဝံ သတိ ဃဋတေ, သန္တိ ဝါ သန္တသဒ္ဒတ္ထေ ပါဒိ, သုတ္တေ အဝုတ္တေပိ ဝုတ္တိယံ ‘နိဒ္ဒေသေ’တိ ဝစနေ ကာရဏမာဟ-သတ္တဉ္စာ’တိအာဒိ, နိဒ္ဒေသမန္တရေန သတ္တံ န သမ္ဘဝတီတိ သမ္ဗန္ဓော, သတ္တမိယာ နိဒ္ဒေသေ သတိယေဝ တံ သမ္ဗန္ဓာယ သတ္တာယ သမ္ဘဝေါ, အညထာ ကိမညန္တဿာ ပတိဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပာယော, ပုဗ္ဗသဒ္ဒဿ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒတ္တာ ကိန္နိဿာယ ပုဗ္ဗတ္တမိစ္စာဟ-‘သတ္တမိ’စ္စာဒိ, တန္တိ ‘‘သရော လောပေါ သရေ’’တိ သုတ္တံ, ဥကာရဿာတိ ‘ဝေဠု’ဣစ္စတြ ဥကာရဿ, ပုဗ္ဗဿ။ပေ.။ ကရိတွာ တံမနသိကတဉ္စောဒနံ ဒဿေတုမာဟ-‘တမဟ’န္တိ စ္စာဒိတိ ဧဝမေတ္ထ သာဇ္ဈာဟာရော သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗဿာတိ သတ္တမီ နိဒ္ဒိဋ္ဌတော ပုဗ္ဗဿ, အနန္တရဿာတိ အဗျဝဟိတဿ, ဝုတ္တံ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော, အယမဓိပ္ပာယော ‘‘တသ္မိန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ပုဗ္ဗဿာ’’တိ (၁-၁-၆၆) ပါဏိနိယဝစနေ ‘‘ဒိသိရယမုစ္စာရဏကြိယော နိသဒ္ဒေါပျယ မိဟ နေရန္တရိယံ ဇောတေတိ, တတ္ထ‘နိရန္တရံ ဒိဋ္ဌော’တိ ပါဒိသမာသေ ကတေ ဖုဋမေဝါနန္တရမုစ္စာရိတေတျမတ္ထော-ဝဂမျတေတိ ‘‘ပုဗ္ဗသဒ္ဒဿ ဗျဝဟိတေပိ ပယောဂဒဿနေ ဗျဝဟိတေပိ ကာရိယံ ပပ္ပောတီ’’တိ ဘဿကာရာဒယော ဝဏ္ဏေန္တိ, ဣဟ တာဒိသဝစနာဘာဝေန ဝဏ္ဏာဒိ ဗျဝဓာနေပိ သိယာ’’တိ, သရေစ္စာဒိပရိဟာရဝစနေ-ဓိပ္ပာယ မုဗ္ဘာဝယတိ ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိနာ, မထုရာယ ပါဋလိပုတ္တကဿ စာန္တရာဠေ ဂါမာဒီနံ သဗ္ဘာဝါ ဗျဝဓာနေပိ ပုဗ္ဗသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိယာ ဒိဋ္ဌန္တမာဟ-‘မထုရာ’ ဣစ္စာဒိ, ယသ္မာ သရေတိ ဩပသိလေသိကာဓာရေ သတ္တမျန္တံ ပဒံ, တသ္မာ ဗျဝဓာနေ သရလောပေါ န ဟောတီတိ ဧဝံ သင်္ခေပဗျာချာနေန ဝုတ္တိယ မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, န ကေဝလံ သရေတိ ဧတ္ထေဝါတိ အာဟ- ‘ကာရိယေ’စ္စာဒိ, ဩပသိလေသိကေယေဝါဓာရေ ဘဝတီတိ သေသော, ကာရဏမာဟ-‘ဝတ္တိစ္ဆာနှဝိဓာနတော သဒ္ဒဿာ’တိ, ဝတ္တုနော ယာ ဣစ္ဆာ ဝစနိစ္ဆာ တဿာ အနုတူလေန ဝိဓာနတော အတ္ထဿ ကထနတောတိ အတ္ထော,ယေန ဟိ ယမတ္ထံ ဝတ္တာတိဓာတုမိစ္ဆတိ သတီပျဘိဓာနသာ မတ္ထိယေ န တတော-ညမတ္ထံ သဒ္ဒေါဘိဒဓာတီတျဓိပ္ပာယော, ဝတ္တိစ္ဆာ ဝသာယေ ကာရဏမာဟ’ဝတ္တိစ္ဆာပိ’စ္စာဒိ, ဝတ္တုနော သုတ္တကာရဿ ဣစ္ဆာ ဝတ္တိစ္ဆာ, ကထမုပဒေသတော ဝတ္တိစ္ဆာ-ဝသီယတေ’ ကထဉ္စ သာမတ္ထိယတောတိ အာသင်္ကိယ တမုပဒဿေတုမာဟ-‘အတောစေတျာဒိ, အတော ဝက္ခမာနကာရဏာ ဥပဒေသတော ဝသီယတေတိ သမ္ဗန္ဓော, ကိန္တံ ကာရဏ မိစ္စာဟ-‘ယသ္မာ’ဣစ္စာဒိ, အနွယသဒ္ဒေနေတ္ထ ဂုရုပါရမ္ပရိယော-ပဒေသော ဝိဝစ္ဆိတော, ယသ္မာ ကာရဏာ အနွယော ဂုရုပါရမ္ပရိယော ပဒေသော ဂုရုကုလမုပဂမ္မ ပဉှကရဏာဒိနာ အနွိစ္ဆီယတေ ဂဝေသီယတိ, အတော ကာရဏာ ဂုရုပရမ္ပရာ ဂတဥပဒေသတော ဝသီယတောတိ အတ္ထော, သာမတ္ထိယတော-ဝသာယပ္ပဋိပါဒယိတုမာဟ- ‘သာမတ္ထိယမ္ပိ’စ္စာဒိ, သာမတ္ထိယမ္ပိ ဝုစ္စတေတိသေသော, လဃုနောပါယေန သဒ္ဒါနမုပလက္ခဏေ ပဝတ္တီတိ ဗျဝဟိတနိဝတ္တိယာ
(မောဂ်၊ဋီ၊၃၃။)ဝစနန္တရက-ရဏမနုပန္နံ, ဥပပန္နံ ဝစနန္တရကရဏံ, တဿ စ ဩပသိလေသိကာဓာရ မန္တရေန အညထာနုပပတ္တိယာ အာဓာရဝိသေသပ္ပဋိပ္ပတ္တီတိ ဣဒမေတ္ထ သာမတ္ထိယံ, အာဓာရန္တရေစ္စာဒိနာ ယထာဝုတ္တံ သာမတ္ထိယံ ဝိဘာဝေတိ, အာဓာရန္တရေပီတိ သဗ္ဗတ္ထ ပါဌော ဒိဿတိ, ပသင်္ဂါဘာဝတော အတ္ထန္တ-ရေနာပိ အာဓာရန္တရေပိ ဩပသိလေသိကာဓာရေပိ ဝစနန္တရပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓသမ္ဘဝါ ဩပသိလေသိကာဓာရနိဿယနေပိ အာနိသံသော န ဒိဿတီတိ သမုစ္စယတ္ထေနာပိ နတ္ထိ ပယောဇနန္တိ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗော ယမ္ပိ သဒ္ဒေါတိ, နနု ကိမေဝံ ဝဏ္ဏီယတေ ပုဗ္ဗဿေဝေတိ ဝစန မေဝေါပသိလေသိကမဓိကရဏံ ဝိညာပယတိ။ တတ္ထေဝ ပုဗ္ဗပရတ္တ သမ္ဘဝါတိ ယောမညတေ, တဿေသာ ကပ္ပနာ န သင်္ဂတာတိ ဒဿေတုမာဟ-‘ပုဗ္ဗဿာတိ’စ္စာဒိ, အယုတ္တတ္တေ ကာရဏမာဟ-‘သာမီပိကေပိ တဿ သမ္ဘဝါ’တိ, ‘ဂင်္ဂါယံ ဃောသော’တိ ဝုတ္တေ ဃောသော ဂင်္ဂါယံ ပုဗ္ဗော ဝါ ပရော ဝေတိ ဂမ္မမာနတ္တာ သာမီပိကေပျဓိကရဏေ ပုဗ္ဗပရတ္တဿ သမ္ဘဝါတိ အတ္ထော, ဧတာဝဝုစ္စတေတိ ပုဗ္ဗဿေဝ ဟောတိ န ပရဿာတိ ဧတ္တကမေဝ ဝုစ္စတေ, တထာစ ဝက္ခတိ-‘ကိန္တ’န္တိအာဒိ, အဓိကံ ဗျဝဟိတနိဝုတျာဒိ န ဝုစ္စတေတိ သမ္ဗန္ဓော, အာဒိသဒ္ဒေနေတ္ထ ဆဋ္ဌီပကပ္ပနာ ဂဟိတာ, ဆဋ္ဌီပကပ္ပနာပိ သာမတ္တိယာ ကတာတိ သမ္ဗန္ဓော, ပကပ္ပနံ ပကပ္ပနာဝိဓာနံ, ဧဝံ မညတေ ‘ပါဏိနိယာ ‘‘ဆဋ္ဌီဋ္ဌာနေယောဂါ’’တျတော (၁-၁-၄၉) ‘‘တသ္မိန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ပုဗ္ဗဿ’’ (၁-၁-၆၆) ‘‘တသ္မာ တျုတ္တရဿ’’ ဣတိ (၁-၁-၆၇) ပရိဘာသာသုတ္တဒွယေ ဆဋ္ဌီဂဟဏမနုဝတ္တိယ ‘တသ္မိန္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ပုဗ္ဗဿ ဆဋ္ဌီ’ ‘တသ္မာတျုတ္တရဿ ဆဋ္ဌီ [နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ပုဗ္ဗဿ ဆဋ္ဌီတိ ပုဗ္ဗဿ ကာရိယိတ္တပဋိပါဒနယောဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌီ တဗ္ဗောဓကပဒေ ဘဝတိတျတ္ထော, ဧဝ ဓုတ္တရဿေတု ဝိ။ ဥဇ္ဇောတဋီကာ] တိ ဆဋ္ဌီပကပ္ပနံ ပဋိပါဒေန္တိ ‘ယသ္မိံ သုတ္တေ ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒေသော နတ္ထိ, တတ္ထ ဆဋ္ဌီပကပ္ပနာယထာ သိယာ’တိ, ဣဓ ပန ဝစနန္တရာဘာဝေပိ ယတ္ထ ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒေသော နတ္ထိ, တတ္ထ သာမတ္ထိယေနေဝ ဆဋ္ဌီပကပ္ပနာ သိဒ္ဓါ’တိ, သာမတ္ထိယမုပဒဿေတိ ‘သတ္တမီနိဒ္ဒေသေ’စ္စာဒိနာ, အညဝိဘတ္တိနိဒ္ဒိဋ္ဌောပိ ပဋိပဇ္ဇတေတိ သမ္ဗန္ဓော, ကာရိယယော ဂန္တိ ကာရိယသမ္ဗန္ဓံ, ယထာ ‘‘ဝဂ္ဂေ ဝဂ္ဂန္တော’’တိ ဧတ္ထာနုဝတ္တမာနံ နိဂ္ဂဟီတ’န္တိဒံ ဆဋ္ဌီယန္တံ ဝိညာယတေ, ကထံ ဝဂ္ဂေတေသာ သတ္တမျကတတ္ထာ ‘‘နိဂ္ဂဟီတ’’န္တိ (၁-၃၈) ပုဗ္ဗသုတ္တေ ကတတ္ထတာယ ပဌမာ
(မောဂ်၊ဋီ၊၃၄။)ဝိဘတ္တိယာ ဆဋ္ဌီဝိဘတ္တိမ္ပကပ္ပေတိ သတ္တမိယံ ပုဗ္ဗဿေ’တိ တထေတျဝဂန္တဗ္ဗံ။ ဧတာဝ ဝုစ္စတေတိ ဝုတ္တေ ဣဒန္တိ န ဝိညာယတေတိ အာဟ ‘ကိန္တ’န္တိအာဒိ, ယဒါဟိစ္စာဒိနာ ပရိယာယပသင်္ဂက္ကမံ ဒဿေတိ။ ကိမိဒမုစ္စတေ ပရိယာယပ္ပသင်္ဂေ နိယမတ္ထံ ဝစနန္တိ နနု ပုဗ္ဗပရာနံ ယုဂပဒုပ္ပတ္တိယ မာစရိယဝစနပ္ပမာဏေနာပ္ပဋိပတ္တိယံ ဝိဇ္ဈနတ္ထံ ဝစနန္တိ ကသ္မာ နောစ္စ တေစ္စာဟ- ‘ယုဂပဒုပသိလိဋ္ဌာန’န္တျာဒိ, ယုဂပဒုပသိလိဋ္ဌာနမသမ္ဘဝေါတိ သမ္ဗန္ဓော, ကုတောစ္စာဟ-‘အပရဿူပသိလေသိကဿာဘာဝတော’တိ, အတောတိ ယုဂပဒုဘိန္နမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော, ဝစနံ ‘‘သရော လောပါသရေ’’စ္စာဒိကံ (၁-၂၆) သုတ္တံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၃၅။)֍ ၁၅. ပဉ္စ
အဝဓိဘာဝေနာတိ ‘အတော’စ္စာဒိနာ အဝဓိတ္တေန, ယဿာတိ ယော အာဒိနော, ကာရိယန္တိ ‘ဋာဋေ’အာဒိကံ, ပုဗ္ဗပရာပေက္ခတ္တေနာဝိသေသာတိ ယထာ- ‘ဂါမာ ဒေဝဒတ္တော’တိ ဝုတ္တေ သော တတော ပုဗ္ဗော ပရောဂေတိ ဝိညာယတီတျဝဓိဘာဝဿ ပုဗ္ဗပရာပေက္ခတ္တေနာဝိသေသော, တထေဟာပိ ‘‘အတော ယောနံ ဋာဋေ’’တိ (၂-၄၁) ဝုစ္စမာနေ အတော ပုဗ္ဗေသံ ယောနံ အထဝါ ပရေသန္တိ ပုဗ္ဗပရာပေက္ခတ္တေနာဝဓိဘာဝဿာဝိသေသာတိ မညတေ, ပုရေ ဝိယာတျနေန သတ္တမိယန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ နိဒ္ဒေသဝစနေ ကာရဏမတိဒိသတိ, ဝုတ္တိယံ ‘နရာနမေရေ’တိ ဧတ္ထ အပဝါဒဝိပ္ပဋိသေဓေ သတိပရတ္တာ ဋာဋေအာဒေသာနံ ပဝတ္တိံ ‘‘အာဒိဿာ’’တိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏယိဿာမ, အထ ကိမိမိနာ ဝစနေန နနု ယတော ယတ္ထ ပဉ္စမီ နိဒ္ဒေသော တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘မာနုဗန္ဓော သရာနမန္တာ ပရော’’ (၁-၂၁) တျတော ‘ပရော’တျနုဝတ္တေတုံ သက္ကာတိ တဿာနုဝတ္တိတဿ ယောနမိစ္စနေန သာမာနာဓိကရဏျာ‘ပရေသံ ယောနံ’တျယမတ္ထော ဝိညာယတေ, တတော ပုဗ္ဗေသံ ပသင်္ဂေါယေဝ နတ္ထီတိ, နေတဒတ္ထိ, ပရောတိ တျနုဝတ္တမာနံ ‘အတော’တိ ပဉ္စမျန္တေန သမ္ဗဇ္ဈမာနံ န ကောစိ ဝါရေတာ အတ္ထီတိ ပရတော-ကာရတော ပုဗ္ဗေသမ္ပိ ယောနံ ဋာဋေအာဒေသာ ပပ္ပောန္တီတိ ဝစနေနေမိနာ ဘဝိတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတုမာဟ-‘ဝစနေ’စ္စာဒိ, ဧဝဉ္စရဟိ တဒေဝေါဒါဟရိတဗ္ဗံ, ကိံ ‘နရာနရေ’ တျုဒါဟဋန္တိ စေ, နေသဒေါသော, အညဒတ္ထံ ကာရီယမာနမိဟာ-ပျတ္ထဝန္တံ ဟောတီတိ, ပုဗ္ဗကော ပရိဟာရောတိ ဗျဝ ဟိတနိဝတ္တိယာ ပုဗ္ဗသုတ္တေ ဝုတ္တော ‘‘သရေတောပသိလေသိကာဓာရော’’တိ ပရိဟာရော, န သမ္ဘဝတီတိ ဣဟ သတ္တမိယာ အဘာဝါ န သမ္ဘဝတိ, ဝစနာနန္တရန္တိ ပါဏိနိယာနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌဂ္ဂဟဏမိဝ ဗျဝဟိတနိဝတ္တိယာ သုတ္တန္တရံ, တေ ဟိ ‘‘တသ္မာတျုတ္တရဿာ’’တျေတ္ထ (၁-၁-၆၇) နိဒ္ဒိဋ္ဌဂ္ဂဟဏမနုဝတ္တိယ တေန ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဗျဝဟိတနိဝတ္တိမ္ပဋိပါဒေန္တိ။ အနန္တရေတိဝစနာ ပစ္စာသတ္တိယာ နိဿယနံ ဝိညာယတေ, ကတတ္ထတာယာတိ ဝစနာ ဇာတိယာတျာဟ- ‘ပစ္စာသတျာ ဇာတိံ သန္နိဿာယာ’တိ ဇာတိံ သန္နိဿာယ ပစ္စာသတျာ ကရဏဘူတာယ နိဝတ္တိမာဟေတိ သမ္ဗန္ဓော, ဣမိနာ ပစ္စာသတ္တိ ဉာယဗျာပနဉာယဇာတိပဒတ္ထဗျတ္တိပဒတ္ထေသု ပစ္စာသတ္တိဉာယော ဇာတိပဒတ္ထောစေဟ နိဿီယတေတိ ဒဿေတိ, န ဟိ ကေဝလံ ဇာတိံ နိဿာယ ဗျဝဟိတနိဝတ္တိ ဝတ္တုံ သက္ကာ, တထာဟိ ယဒေတ္ထ ပစ္စာသတ္တိဉာယော န နိဿိတော, တဒါ ဗျာပနဉာယေန ဗျဝဟိတေ စာဗျဝဟိတေ စာသဇ္ဇတီတိ ဇာတိယာ နိဿယနေ သတျပိ ဗျဝဟိတေပိ ဗျာပျမာနာ ဇာတိ ကေန နိဝါရီယတေ နာပိ ကေဝလံ ပစ္စာသတ္တိန္နိဿာယ ဗျဝဟိတနိဝတ္တိ ဝတ္တုံ သက္ကာ, တထာဟျသတိ ဇာတိသန္နိဿယေန ဗျတ္တိနိဿီယတေ, ဗျတ္တိယဉ္စ ပဒတ္ထေ ပဋိလက္ခိယံ လက္ခဏံ ပဝတ္တတီတိ ပစ္စာသတ္တိ ဉာယနိဿယနေပျဗျဝဟိတမ္ပတိ ယံ လက္ခဏံ ဘိန္နံ တဒဗျဝဟိတေ ပဝတ္တံ, ယမ္ပန ဗျဝဟိတမ္ပတိ ဘိန္နံ လက္ခဏံ, တဉ္စ ဝစနပ္ပမာဏတော မာဘဝတွဿ ဗျတ္ထတာတိ ဗျဝဟိတေပိ ပဝတ္တတေ, တသ္မာ ဥဘောပိ နိဿာယ နီယာတိ။ ဝိသယဒဿနပ္ပသင်္ဂေ ဝိသယိဒဿနမတ္ထဗျတ္တိကာရဏန္တိ ဝါကျန္တောဂဓပဒါနမတ္ထမ္ပဌမံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ သမာသာဒိကံ ဒဿေတုံ ‘ကတော’တျာဒိကမာရဒ္ဓံ, ဇာတိလက္ခဏောတိ အဗျဝဟိတတ္တဇာတိသဘာဝေါ, ‘ဩသဓျော’တိ ဧတ္ထ သကာရေ အကာရာ ပရဿ ဓကာရေန ဗျဝဟိတဿ ယောဿ ဝိယာဝသေသာနမ္ပိ သဗ္ဘာဝတော ဝုတ္တံ-‘ယောပ္ပဘုတီန’န္တိ, ဇာတိ သာမညံ, ယာဝတိ ဝိသယေတိ ဂဝါဒိကေ ယတ္တကေ ဝိသယေ, ကာမစာရတော ဝိသယ ပရိသမတ္တိယာ ဒိဋ္ဌန္တမာဟ-‘တံ ယထေ’တိ, ဘောဇယေတီတိ ဧတ္ထ ဘောဇယေဣတီတိ ပဒစ္ဆေဒေါ, ကတောဟိ ဇာတျတ္ထော ကသိဏောတိ ယသ္မာ သကလော ဗြာဟ္မဏ ဇာတိသင်္ခါတော အတ္ထော ပရိသမတ္တော, တသ္မာတိ အတ္ထော, ဣဒံ ဝုတ္တံ
(မောဂ်၊ဋီ၊၃၆။)ဟောတိ- ‘ယာဝ ဒိဋ္ဌမ္ဘောဇယေ’တိ ဝုတ္တေ [ဝုတ္တေန (ပေါတ္ထကေ)] သန္တာယ သာမညဝုတ္တိ ဗြာဟ္မဏသဒ္ဒပ္ပယောဂသာမတ္ထိယာ ပစ္စေကမ္ဘောဇနကိရိယာ ကတာ နာမ ဟောတိ, ယတော ကသိဏောပိ ဇာတျတ္ထော ပရိသမတ္တော နာမာတိ။ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ (၁-၃၃) သုတ္တေ ဗျဉ္ဇနေတိ သတ္တမီ ပုဗ္ဗဿ ဒီဃာဒိဝိဓိမှိ စရိတတ္တာ ‘‘သရမှာ ဒွေ’’တိ (၁-၃၄) ဧတ္ထ သရမှာတိ ပဉ္စမျက တတ္ထာ, တတော ပဉ္စမီနိဒ္ဒေသဿ ဗလီယတ္တံ, တတော ‘‘သတ္တမိယံ ပုဗ္ဗဿ’’ ‘‘ပဉ္စမိယံ ပရဿာ’’တိ ဒွိန္နံ ပရဿ သမုဋ္ဌာပနေ ‘ဗျဉ္ဇနေ’တိ သတ္တမီ ပရဿ ကာရိယ ယောဂိတာယ အတ္ထတော ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန ဆဋ္ဌီဘာဝေန ပရိဏမတီ။ ဒွိန္နံ သုတ္တာနံ ဝိပ္ပဋိသေဓေ ပရဿ ဗလီ ယတ္တာဝါတိ ဧတာဒိသသာမတ္ထိယသဗ္ဘာဝတော ဝုတ္တံ-‘ဆဋ္ဌီပကပ္ပနာပိ ပုရေဝိယ သာမတ္ထိယာ’တိ။
֍ ၁၆. အာဒိဿ
ကိဉ္စိ အန္တဿ သမ္ပတ္တန္တိ ယံ ဋာနုဗန္ဓမနေကဝဏ္ဏံ န ဟောတိ, တံ ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿေ’’ (၁-၁၇) တျန္တဿ ပတ္တံ, ကိဉ္စိ သဗ္ဗဿေတိ ‘‘ဋာနုဗန္ဓာနေကဝဏ္ဏာ သဗ္ဗဿေတိ’’ (၁-၁၉) ဋာနုဗန္ဓမနေကဝဏ္ဏဉ္စ ကာရိယံ သဗ္ဗဿ ပတ္တံ။ ယဒန္တဘာဝိကာရိယံတျာဒိနာ ဝစနဖလမုပဒဿေန္တော ‘ဆဋ္ဌီယန္တဿေ’တီမဿာပဝါဒေါ ယံ ယောဂေါတိ ဒဿေတိ, တဿာယမ ပဝါဒေါ ဟောတု ဋာနုဗန္ဓာဒိကာရိယံ ကထန္တိ အာဟ-‘ဋာနုဗန္ဓေ’စ္စာဒိ, ဝိပ္ပဋိသေဓာတိ အပဝါဒဝိပ္ပဋိသေဓာ, ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿေ’တိ ဟိ ဥဿဂ္ဂေါ, တဿာပဝါဒါ ‘‘အာဒိဿ’’ ‘‘ဋာနုဗန္ဓာနေကဝဏ္ဏာ သဗ္ဗဿေ’’တျေတေ, ‘‘အာဒိဿာ’’တီမဿာဝကာသော ‘တေရသာ’တိ, ‘‘ဋာနုဗန္ဓာနေကဝဏ္ဏာ သဗ္ဗဿာ’’တီမဿာဝကာသော ‘ဧသု, အနေနာ’တိ, ဣဟောဘယမ္ပပ္ပောတိ ‘‘အတော ယောနံ ဋာဋေ’’ (၂-၄၁) ‘‘နရာနရေ’’ ‘‘အတေန’’ (၂-၁၀၈) ‘‘ဇနေနာ’’တိ (တတ္ထ) ‘‘ဋာနုဗန္ဓာနေကဝဏ္ဏာ သဗ္ဗဿေ’’တီဒမ္ပဝတ္တတီတိ တေသမပဝါဒါနံ ဝိပ္ပဋိသေဓာ သဗ္ဗာဒေသော ဘဝတိ။ ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’’တိ ဒသသဒ္ဒေ-န္တဿ ပတ္တောပိ တဒပဝါဒတ္တာ ‘‘အာဒိဿာ’’တိအာဒိဘူတဿ ဒကာရဿ ဟောတီတိ အာဟ ‘ဒကာရဿရော’တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၃၇။)֍ ၁၇. ဆဋ္ဌီ
ကောတ္ထောန္တ သဒ္ဒဿေစ္စာဟ-‘အန္တောဝသာန’မိစ္စာဒိ, ‘‘ဝဏ္ဏဿန္တဿ’’တိ (၁-၁-၅၂) သုတ္တေ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏမန္တဝိသေသနာယောပဒိဋ္ဌံ ပါဏိနိနာ-အန္တဿ ပဒဿ ဝါကျဿ ဝါ မာဘဝီ’တိ, ဣဟ တွနတ္ထကံ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ ဗျဝစ္ဆေဇ္ဇာဘာဝါတိ ဒဿေတုမာဟ-‘သော စေ’ တျာဒိ, နနု ဗြဟ္မဿာတိ ဝိသေသနတ္ထေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတော မဟာဗြဟ္မသဒ္ဒေါ ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒိဋ္ဌော နာမာတိ ‘‘ဗြဟ္မဿု ဝါ’’တိ (၂-၁၉၄) ဥအာဒေသော ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’’တိ အန္တဗြဟ္မသဒ္ဒဿ ပပ္ပောတိ, တထာ သတိ ‘န ဟိ ဆဋ္ဌီ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ အန္တံ ပဒံ ဝါကျံ ဝါ သမ္ဘဝတီ’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ, ဝုစ္စတေ- န ဝိသေသနတ္ထေနာက္ခေပမတ္တေန မဟာဗြဟ္မသဒ္ဒေါ ဆဋ္ဌီ နိဒ္ဒိဋ္ဌော နာမ ဘဝတီတိ န ဗြဟ္မသဒ္ဒဿ သဗ္ဗဿာဒေသပ္ပသင်္ဂေါ, မဟာဗြဟ္မသဒ္ဒေ ဝါ ဗြဟ္မသဒ္ဒေါ အတ္ထီတိ တဿာန္တဿ ဥတ္တံ ဝိဓီယတေ။
֍ ၁၈. ဝါနု
‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿေ’’တျနေနေဝါဝိသေသေန ဝါနုဗန္ဓကာရိယေပျန္တဿ သိဒ္ဓေ ကိမတ္ထောယမာရမ္ဘောတျာသင်္ကိယ ဋာနုဗန္ဓာတျာဒိနာ ဝစနဖလမုပဒဿေန္တော ‘ဗာဓကဗာဓနတ္ထော-ယမာရမ္ဘော’တိ-ဝဒတိ, တထာဟိ ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿေ’’တျဿ ဗာဓကော ‘‘ဋာနုဗန္ဓာနေကဝဏ္ဏာ သဗ္ဗဿေ’’တိ, တဿ စ ‘‘ဝါနုဗန္ဓော’’တျယံ ယောဂေါ ဗာဓကောတိ ဗာဓကဗာဓနတ္ထော သမ္ပဇ္ဇတေ, အပဣစ္စယမုပသဂ္ဂေါ ဝဇ္ဇနေ နီဝါရဏေ, ပနယနေ ဝါ ဝတ္တတေတိ အပေါဒျန္တေ ဥဿဂ္ဂလက္ခဏာနိ ဝဇ္ဇီယန္တေ နီဝါရီယန္တေ အပနီယန္တေ နေနေတျပဝါဒေါ, သုတ္တေကဒေသေန သုတ္တမေဝေါပလက္ခိတန္တိ အန္တဿ‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’တိ သုတ္တဿ အပဝါဒေါ အန္တာပဝါဒေါ, ဥဿဇ္ဇတေ နိဝတ္တီယတျပဝါဒေနေတျုဿဂ္ဂေါ, ဥဿဂ္ဂါပဝါဒက္ကမော ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿေ’’တျုဿဂ္ဂေါ, တဒပဝါဒါ ‘‘ဋာနုဗန္ဓာနေကဝဏ္ဏာ သဗ္ဗဿ’’ ‘‘ဥကာနုဗန္ဓာဒျန္တာ’’ ‘‘မာနုဗန္ဓော သရာ နမန္တာ ပရော’’တိ, ‘‘ဋာနုဗန္ဓာနေကဝဏ္ဏာ သဗ္ဗဿေ’’တျုဿဂ္ဂေါ, တဒ ပဝါဒါ ‘‘ဝါနုဗန္ဓော’’ ‘‘မာနုဗန္ဓော သရာနမန္တာ ပရော’’တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၃၈။)֍ ၁၉. ဋာနု
ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒိဋ္ဌဿေစ္စာဒိနာ ဝစနာရမ္ဘပ္ပယောဇနာချာနေနာန္တာဒေသာပဝါဒေါ ယံ ယောဂေါတိ ဗြဝီတိ, ပစ္စေကမဘိသမ္ဗန္ဓောတိ သော ဋကာရာနုဗန္ဓော စာဒေသောတိအာဒိနာ, ကဿ သဗ္ဗဿ ဘဝတိစ္စာဟ-‘ဆဋ္ဌီ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿေ’စ္စာဒိ, နနု စ ဋေအာဒေသောပျနေကဝဏ္ဏောဧဝ ဒွိဝဏ္ဏသမုဒါယတ္တာတျာသင်္ကိယာဟ-‘ဥပလက္ခိယေ’စ္စာဒိ, အနုဗဓျတေ ပယောဂေ အသုယျမာနေပိ ပယောဇနဝသေနာနုသရီယတီတျနုဗန္ဓော, ဥပဒေသေ ယေဝေါပလက္ခိယ နိဝတ္တတေတျနေနေတံ ဒဿေတိ ‘ဥစ္စာရိတဝိနာသိနောနုဗန္ဓာ’တိ, ဥပဒေသေ ပဌမုစ္စာရဏေ။
֍ ၂၀. ဉကာ
အာဒျန္တာတိ ဝုတ္တေ ကထမဝယဝါတျယမတ္ထော လဗ္ဘတီ တျာဟ-‘အာဒျန္တသဒ္ဒါနမိ’စ္စာဒိ, အာဒျန္တသဒ္ဒါနံ နိယတဝယဝဝါစိတ္တာ အဝယဝဿ စာဝယဝိနာမန္တရေနာ သမ္ဘဝတော သာမတ္ထိယာဝယဝီ လက္ခီယတိ, ဆဋ္ဌိယာတျနုဝုတ္တိတော ဝါဝယဝါဝယဝိသမ္ဗန္ဓေသာ ဆဋ္ဌီ, တာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿာတျယမတ္ထော ဝိညာယတေတိ ဝုတ္တိယံ-‘ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒိဋ္ဌဿာ’တိ (ဝုတ္တံ), တေနေဝ ပစ္စယဝိဓိမှိ ကူပ္ပစ္စယာဒယော န ဒေါသာ ဘဝန္တီတိ, အတောယေဝါတိ တဒဝယဝါစိတ္တတောယေဝ, တဂ္ဂဟဏေနေတိ အဝယဝဂ္ဂဟဏေန, ကတာကတပ္ပသင်္ဂိတ္တာတိ ဩတ္တေ ကတေပိ အကတေပိ ဝုကာဂမဿ ပသင်္ဂတော, ဘူယတ္တတ္တာ ဟိ ဩတ္တဿ ဘူဂ္ဂဟဏေ သတိ ကတေပိ ဩတ္တေ ဝုကာဂမေန ဘဝိတဗ္ဗမကတေပိ တတောဝ ‘‘ကတာကတပ္ပ သင်္ဂီ ယော ဝိဓိ သနိစ္စော’’တိ နိစ္စတ္တာ ဩတ္တံ ဗာဓိတွာ ဝုကာဂမော ဟောတိ, အထ ဝုကာဂမေ ပစ္ဆာ တေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ-‘အန္တာဝယဝေ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၃၉။)֍ ၂၁. မာနုဗန္ဓော
ယဒိနိဒ္ဓါရဏေ ဆဋ္ဌီ အန္တဿာဝိသေသိတတ္တာ အဝိသေသေန ယတော ကုတောစိ အန္တတော ဗာနုဗန္ဓော ပရော သိယာ, န ဟိ ဒုတိယံ သရဂ္ဂဟဏမတ္ထိ, ယေနာန္တော ဝိသေသီယတေစ္စာဟ-‘နိဒ္ဓါရဏ’မိစ္စာဒိ, ကာရဏမာဟ-‘သုတတ္တာ’တိ, ‘သရာန’န္တိ သုတတ္တာတိ အတ္ထော, တေန ‘‘သုတာနုမိတေသုသုတသမ္ဗန္ဓောဗလဝါ’’တိ ရုန္ဓတီတေတ္ထဓကာရဿာ နုမိတဿ မံ န ဟောတီတိ ဒီပေတိ, သမာန ဇာတိယဿေဝ လောကေ နိဒ္ဓါရဏပ္ပတီတိ ဟောတိစ္စာဟ-‘တထာ ဟိ’စ္စာဒိ, ယထာ’ကဏှာ ဂါဝီနံ သမ္ပန္နခီရတမာ’တိ ဝုတ္တေ အဝိသေသိတတ္တေပိ ကဏှာယ ကဏှာဂါဝီယေဝ ပတီယတေ, တထေဟာပိ သရာနံ မဇ္ဈေ အန္တာတျန္တတ္တေန နိဒ္ဓါရိယမာနော သမာနဇာတိယော သရောယေဝ ပတီယတေ, တေန သရာနံ ယေဝါန္တာပရော ဘဝိဿတီတိ ဘာဝေါ, ဝိသေသနတ္တောတိ ‘‘ဉိလတဿေ’’တိ (၅-၁၆၃) သုတ္တေ အဿာတိ ဝုတ္တေ အယမေဝေတိ နိယမာဘာဝါ ယဿကဿစိ အကာရဿ ဉိပ္ပတ္တိ, တေနာနိဋ္ဌပ္ပတ္တီတိ လာနုသင်္ဂိဿေဝ အဿာတိ လဿ ယံ ဝိသေသနတ္တံ တံ အတ္ထော ပယောဇနမဿ ‘‘ကတ္တရိလော’’တိ (၅-၁၈) လကာရဿာတိ ဝိသေသနတ္ထော လကာရော, ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံ ‘‘မာနုဗန္ဓော’’တိအာဒိသုတ္တေယေဝ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၄၀။)֍ ၂၂. ဝိပ္ပဋိ
ပရောတိ ဝတ္တတေ, သော စာညာဓိကျဣဋ္ဌာဒျနေကတ္ထောပိ ဣဓ ဣဋ္ဌ ဝါစီ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ကမ္မဗျတိဟာရေဃဏိတိ ကမ္မဗျတိဟာရော ကိရိယာပရိဝတ္တနံ ဘာဝဝိသေသော တသ္မိံ ‘ဘာဝကာရကေသွဃဏ္ဃကာ’’တိ (၅-၄၄) သာမညေန ဝိဟိတတ္တာ ဝိပ္ပဋိသေဓနန္တိ အတ္ထေ ဃဏိ ဝိပ္ပဋီ သေဓော, တေနာဟ-‘သာမညေ’စ္စာဒိ, ဝိပ္ပဋိသေဓသဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ-‘အညမညပဋိသေဓော’တိ, သံသိဒ္ဓိယံ ဝတ္တမာနောပိ သိဓိ ဥပသဂ္ဂသမ္ဗန္ဓေ နာတ္ထန္တရေပိ ဟောတီတိ အညမညဝိရောဓောတျတ္ထော, ဝိပ္ပဋိသေဓသဒ္ဒဿ လောကေ ဝိရောဓဝါစိတ္တေန ပသိဒ္ဓတ္တမာဟ ‘တထာ ဟိ’စ္စာဒိနာ, ကထမ္ပန ပမာဏဘူတဿာစရိယဿ ဝစနေသု အညမညဝိရောဓော သမ္ဘဝတီစ္စာသင်္ကိယ ဥဘိန္နံ သာဝကာသတ္တေ သတိ သမ္ဘဝတိ နာညထာတိ ‘ဒွိန္န’မိစ္စာဒိ ဝုတ္တိဂန္ထော ပဝတ္တောတိ ဝတ္တုံ ‘သောစာ’တိအာဒိမာဟ အညမညာနဇ္ဈာသိတေတိ အညမညေနာနက္ကန္တေ အပရိဂ္ဂဟိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အနုဘယတာဂိနီတိ ယော ဝိသယေကဒေသော ဥဘယန္န ဘဇတေ တသ္မိံ အနုဘယဘာဂိနိ ဝိသယေကဒေသေ, သာမညဝိသယော ဒွိန္နံ ဝိဓီနံ သာဓာရဏော ဝိသယော, တတ္ထ ပဝတ္တိပ္ပသင်္ဂေ သတိ သောစ ဝိပ္ပဋိသေဓော ဇာယတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဣမိနာ ဝိပ္ပဋိသေဓဿ ဝိသယော ပဝတ္တိပ္ပသင်္ဂေါ ဝိသယဝိသယီနမဘေဒေန သုတ္တေ ‘ဝိပ္ပဋိသေဓော’တိဝုတ္တောတိ ‘ဒွိန္န’မိစ္စာဒိနာ ဝုတ္တိဂန္ထော ရစိတောတိ ဒီပေတိ, ပရော ဟောတီ တိဝိဓိဒဿိတောတိ ဣမိနာ ယဒိ နိယမော-ဗ္ဘူပဂတော သိယာ, တဒါ ‘ပရောဝဟောတီ’တိ ဝဒေယျာတိ ဒဿေတိ, ပါဏိနိယာ ဟိ ဇာတိယံ ပဒတ္ထေ သကိမေဝ လက္ခဏံ ပဝတ္တတီတိ စရိတတ္ထတ္တာ ဝိသယန္တရေ ဒွိန္နမ္ပိ လက္ခဏာနမပ္ပဝတ္တိယံ ပရံ ပစ္ဆိမံ ကာရိယန္တိ ဝိဓျတ္ထမိဒံ ဝစနံ, ဗျတ္တိယန္တု ပဒတ္ထေ လတွာဒီနမိဝ ပရိယာယပ္ပသင်္ဂေ နိယမတ္ထန္တိ ပဋိပန္နာ, ဣဓ ပန ဇာတိယံ ဗျတ္တိယဉ္စ ဒွိန္နမ္ပိ သုတ္တာနမပ္ပဝတ္တိယမေဝ ဝိဓျတ္ထမေဝိဒံ ဝစနံ, န နိယမတ္ထမ္ပီတိ ပဋိပါဒေတုမာဟ-‘တထာဟိ’စ္စာဒိ, ကာမစာရတော ပရိသမာပီယတေတိ သမ္ဗန္ဓော, ကာမတော ပရိသမာပနဉ္စေတိဿာ သဗ္ဗသ္မိံ အတ္တနော ဂေါစရေ အဝိစ္ဆေဒဗျာပနေန ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ ကထမ္ပနေကဿာပိ ပဝတ္တိ န ဘဝေယျာတျာသင်္ကိယ ကာရဏမာဟ‘ဥဘယမ္ပိ’စ္စာဒိ, ဟိသဒ္ဒေါ ယသ္မာတ္ထေ, ယသ္မာ ဥဘယမ္ပိဒမာစရိယဝစနံ, တတောယေဝ ပမာဏံ, အဘိမတကာရိယဝိဓာနေ လိင်္ဂဘာဝေန သဒ္ဒိကာနုမတတ္တာ(တေသံ) ဝိဓီနံ ဝိဓာယကဉ္စ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ပမာဏတ္တာ ဒွိန္နမ္ပိ အပ္ပတ္တိယံ ကာရဏမာဟ-‘အနုဘယဘာဂိမှိ’စ္စာဒိ, ယတော လဒ္ဓါဝကာသာ တတော သမာနဗလာတိ, ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ, ဝိရုဒ္ဓါစာတိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒံ ဒတွာ ‘အနုဘယဘာဂိမှိ။ပေ.။ ဝိရုဒ္ဓါစာတိ ဒွိန္နံ ဝစနာနံ ပမာဏတ္တာ ဥဘိန္နမ္ပိ အပ္ပဝတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာနဗလာနံ ဒွိန္နံ လောကေပိ ဝိရောဓိတ္တံ ဧကက္ခဏေယေဝ ဥဘိန္နမ္ပိ ကာရိယေ အပ္ပဝတ္တိ စ ဒိဿတီတိ ဒိဋ္ဌန္တမာဟ ‘လောကေစေ’တျာဒိ, ဧတ္ထ စ ပေဿဿ (အ)ဝိရောဓတ္ထိနော ကာရိယေ အပ္ပဝတ္တိရိဝ [အပ္ပဝတ္တိယေဝ (ပေါတ္ထကေ)] သမာနဗလာန မုဘိန္နံ ဝစနာနံ ကာရိယေ အပ္ပဝတ္တီတိ သုခေနော ပမာသံသန္ဒနံ ဝိညာတဗ္ဗံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၄၁။)ဇာတိပက္ခေယေဝ ဘဿကာရေန ဒွိန္နံ ယုဂပဒိပ္ပတ္တိယံ ‘လတွာဒီနမိဝ’ ပရိယာယပ္ပသင်္ဂေါ ဝဏ္ဏိတော, တဿာယုတ္တတ္တမုပဒဿေန္တော အာဟ ‘နစာပိ’စ္စာဒိ, ဘိန္နဝိသယတ္တာတိ ဒွိန္နံ ဝိဓီနံ ဘိန္နဝိသယတ္တာ။ အဘိန္နဝိသယတ္တေ ဟိ ပရိယာယကပ္ပနာ ယုတ္တိမတီ, အတောစ လတွာဒီနမဘိန္နဝိသယတ္တမ္ပဋိပါဒယိတုမာဟ- ‘လတွာဒယော ဟိ’စ္စာဒိ, အနဝယဝေနေတိ ဓာတု မတ္တတော ဝိဓာနေနာဝယဝဗျတိရေကသဗ္ဘာဝတော သဗ္ဗဓာတုပရိဂ္ဂဟေန, ယတ္ထ ယသ္မိံ ဓာတွတ္ထေကဒေသေ ပဝတ္တာ သမာနာ ပဝတ္တာ သန္တော လဒ္ဓါဝကာသာ သိယုံ တဿေကဒေသဿ ပရိဟာရေနာပိ ပရိစ္စာဂေနာပိ န ဝိဓီယန္တေတိ သမ္ဗန္ဓော, လတွာဒီန မေကက္ခဏေ အသမ္ဘဝါ ဧကသ္မိံ ကတေ သတီတရဝစနာန မာနတ္ထကျပ္ပသင်္ဂါစ ပရိယာယေန ဘဝန္တီတိ ယန္တံ ယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဟာတိ ဣမသ္မိံ ယုဂပဒိပ္ပတ္တိယံ, ဣဟ တထာဘာဝဿ ကာရဏမာဟ-‘သာဝကာ။ပေ.။ ဝစန’န္တိ, တတ္ထာတိ ယုဂပဒိပ္ပတ္တိယံ။ ဇာတိယမ္ပဒတ္ထေ ‘‘ပုနပ္ပသင်္ဂဝိဇာနနာ သိဒ္ဓံ, ဝိပ္ပဋိသေဓေ ယံ ဗာဓိတံ တမ္ဗာဓိတမေဝါ’’တီမာသမုဘိန္နံ ပရိဘာသနမ္ပဝတ္တိံ ပဋိပါဒေန္တော အာဟ- ‘ပရသ္မိံ စေ’တျာဒိ, ပရသ္မိန္တိ ဣဋ္ဌေ, ပရိဘာသနမ္ပန အယမတ္ထော ‘ပုနပ္ပသင်္ဂဝိဇာနနာတိ ဒွိန္နံ သုတ္တာနမေကတ္ထပ္ပ သင်္ဂသင်္ခါတေ ဝိပ္ပဋိသေဓေ သတိပရမိဋ္ဌံ ပဌမံ ဟောတိ, ဟောန္တေန တေန ယဒီတရဿ နိမိတ္တောပဃာတော န ကတော တဒါ တဿာပိ ပုနပ္ပသင်္ဂေါ တဿ ဝိဇာနနာ သိဒ္ဓန္တိ, ဝိပ္ပဋိသေဓေ ယထာဝုတ္တေ သတိ ပဌမံ ဟောန္တေန ယံ သုတ္တံ ဗာဓိတံ တဿ ပုနပ္ပဝတ္တိယာ ယဒိ နိမိတ္တံ နတ္ထိ တံ ဗာဓိတမေဝေ’တိ။ ဗျတ္တိယမ္ပိ ဝိဓျတ္ထမေဝိဒံ ဝစနံ, န နိယမတ္ထန္တိ ဒဿေတုမာဟ-‘ဗျတ္တိယ’မိစ္စာဒိ, ဧဝံ မညတေ ‘ဗျတ္တိယံ ပဋိလက္ခိယံလက္ခဏပ္ပဝတ္တိယံ ဒွိန္နံ သာဓာရဏံ ဌာနမ္ပတိ ယာနိ ဝစနာနိ ဘိန္နာနိ တေသမ္ပိ နိရဝကာသတ္တေန တုလျဗလတ္တာ ဒွိန္နမ္ပဋိပတ္တိယေဝသိယာ, နတု ပရိယာယပ္ပသင်္ဂေါ’တိ။ ဗျတ္တိယမ္ပိ ယထာဝုတ္တာနံ ပရိဘာသာနံ ပဝတ္တိ ဝုတ္တဝိဓိနေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘ပရိဘာသာနမ္ပိ’စ္စာဒိမာဟ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၄၂။)ဇာတိယမ္ပဒတ္ထေ ‘‘ဝတ္တမာနေတိ အန္တိ, သိ ထ, မိ မ, တေ အန္တေ, သေ ဝှေ, ဧ မှေ’’စ္စာဒီနံ လက္ခဏာနမေကမေကတ္ထေပိ ဝတ္တမာနေတိ အန္တိ, ဝတ္တမာနေ သိ ထ ဣစ္စာဒီနံ ဝါကျေကဒေသာနံ ဂစ္ဆတိစ္စာဒေါ ဂစ္ဆ သိစ္စာဒေါ စ လက္ခိယေ သကိမ္ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသ္မိံ သကေ ဝိသယေ ပဌမ မဇ္ဈိမပုရိသေကဝစနဇာတိ ပရိသမတ္တာတိ စရိတတ္ထတ္တာ တုမှေ ဂစ္ဆထာတိ ဧတ္ထ ဒွီဟိ ဒွိန္နံ ပုရိသာန မေကက္ခဏေ ပဝတ္တိယံ န ကဿစိ, ဗျတ္တိယမ္ပိ ပဋိလက္ခိယံ လက္ခဏာနိ ဘိဇ္ဇန္တီတိ သာဓာရဏံ ဌာနံ ပတိဘိန္နေဟိ လက္ခဏေဟိ ဒွိန္နမ္ပေကတ္ထေ-ကက္ခဏေ ပဝတ္တိယံ န ကဿစိ, တထာ ဝုတ္တနယေနေဝ တိဏ္ဏံ ပုရိသာနမေကက္ခဏေ ပဝတ္တိယန္တိ သဗ္ဗထာ အပ္ပဝတ္တိယံ သမ္ပတ္တာယံ ဝစနမိဒံ, ပရော ဟောတီတိ မဇ္ဈိမုတ္တမံ ဘဝတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘ယထေ’စ္စာဒိနာ ဝုတ္တံ ဝုတ္တိဂန္ထမ္ပဉှမုခေနာ ဟရိတွာ ဒဿေတုံ ‘ကွပနာ’တိအာဒိမာဟ, နေဒမုဒါဟရဏမမှံ မနံ ဘောသေတိ-ယတော ဝိပ္ပဋိသေဓဝိသယမေဝေဒံ န ဟောတိ, ကုတော ယတော ‘‘ဝတ္တမာနေတိ အန္တိ’’စ္စာဒိပ္ပဘုတီနံ ဝတ္တမာနေတိ အန္တိစ္စာဒီဟိ ဝါကျေကဒေသေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနမေဝ ပုဗ္ဗပရစ္ဆက္ကာနံ ပုရိသဝစနဝိသေသဝိဓာယကေန ‘‘ပုဗ္ဗပရစ္ဆက္ကာန မေကာနေကေသု တုမှာမှ သေသေသု ဒွေဒွေ မဇ္ဈိမုတ္တမပဌမာ’’ (၆-၁၄) တီမိနာ ဝါကျာဝယဝေန တုမှာမှသေသေသု ပယုဇ္ဇမာနေသု အပ္ပယုဇ္ဇမာနေသု ဝါ ယထာက္ကမံ ပုဗ္ဗစ္ဆက္ကာနံ ပရစ္ဆက္ကာနဉ္စ မဇ္ဈိမုတ္တမပဌမာနံ ပစ္စေကံ ဒွေဒွေ ဝစနာနိ ယထာက္ကမံ ဘဝန္တီတိ ‘ဂစ္ဆထ ဂစ္ဆာမာ’တိ ဧတ္ထ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တိယေဝ နတ္ထိ, ဒွိန္နမ္ပန သာဝကာသာန မေကက္ခဏေ ပဝတ္တိယေဝ ဟိ ဝိပ္ပဋိသေဓောတိ, တထာပိ ဝုတ္တနယေန ဝိပ္ပဋိသေဓပ္ပကပ္ပနာပိ သက္ကာ ကာတုန္တီဒမုဒါဟဋံ သိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဣမိဿာ ပန ပရိဘာသာယ နိရာကုလပ္ပဝတ္တိ ‘‘အာဒိဿာ’’ တီမိဿာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ, ကတာကတပ္ပသင်္ဂီ ယော ဝိဓိ, သော နိစ္စော, ယောတွကတေယေဝါယမနိစ္စောတိ ဝုတ္တနိစ္စာနိစ္စေသု အန္တရင်္ဂဗဟိရင်္ဂေသု စာတုလျဗလတ္တာ နာဿ ယောဂဿ ဗျာပါရော, တထာဟိ နိစ္စာနိစ္စေသု နိစ္စမေဝ ဗလဝန္တိ နိစ္စာနိစ္စာနမတုလျဗလတာ, အန္တရင်္ဂဗဟိရင်္ဂပ္ပကာရ(မ္ပန) ဥပရိ ‘‘လောပေါ’’တိ (၁-၃၉) သုတ္တေ ပကာသိဿာမ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၄၃။)֍ ၂၃. သင်္ကေတော
ဝစနာရမ္ဘဿ ဖလမာဟ-‘အနုဗန္ဓောတိ ယံ ဝုတ္တံ’တျာဒိ, ဝုတ္တိယံ ‘‘ယောနဝယဝဘူတော သင်္ကေတော’’တိ သာမညေန ဝုတ္တေပိ ‘‘ဘာသိဿံ မာဂဓံ သဒ္ဒလက္ခဏ’’န္တိ သဒ္ဒလက္ခဏာ ဘိဓာနပ္ပကရဏတော သဒ္ဒဿာနဝယဝဘူတောတိ ဝိညာယတေတိ ဒဿေတုမာဟ-‘ကဿ’တျာဒိလ္တုပ္ပစ္စယေ လကာရော ဥဒါဟရဏံ, ပကတိယာဒိ သမုဒါယဿာတိအာဒိဝါကျဿ သာပ္ပာယမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘ဧဝမညတေ’စ္စာဒိ ဝုတ္တံ, ကေစိ သဒ္ဒသတ္ထကာရာတိ ပါဏိနိံ သန္ဓာယာဟ, ဝစနန္တိ ‘‘တဿ လောပေါ’’တိ (၁-၃-၉) ဝစနံ, ပယောဂါသမဝါယိတာတိ ကတ္တာဣစ္စာဒိပ္ပယောဂေ အသမဝါယိတာ အပ္ပယောဂိတာတိ အဓိပ္ပာယော, ဧဝမ္ပိဿ လောပေါ ဝသေယော။ အနုပုဗ္ဗော ဗန္ဓိဝိနာသတ္ထောတိ အာဟု ဥစ္စာရိတပဓံသိတ္တာ အနုဗန္ဓျတေ ဝိနဿတေတျနုဗန္ဓောတိ ဣမာယ သဒ္ဒ ဗျုပ္ပတ္တိယာဝသေန။
(မောဂ်၊ဋီ၊၄၄။)֍ ၂၄. ဝဏ္ဏ
‘အတေနာ’တိ (၂-၁၀၈) ဧတ္ထ အတောတိ ရဿဗျတ္တိနိဒ္ဒေသော ဝါ သိယာ ရဿဇာတိနိဒ္ဒေသော ဝါ သကလနိဿယဗျာပီ အတ္ထဇာတိ နိဒ္ဒေသောဝါ, တတ္ထ ရဿဗျတ္တိနိဒ္ဒေသေ သတိ ဗုဒ္ဓသိဒ္ဓါဒီသု ယတ္ထကတ္ထစိ အကာရော ဂယှတေတိ နေဋ္ဌပ္ပသိဒ္ဓိ။ ကေသဉ္စိ အသိဇ္ဈနတော, ရဿ ဇာတိနိဒ္ဒေသေ ပန ဗုဒ္ဓသိဒ္ဓါဒိသဗ္ဗာကာရန္တာနံ လက္ခဏိကဂဝါဒျကာ ရန္တာနဉ္စာကာရော ဂယှတီတိ သဗ္ဗထာ ဣဋ္ဌပ္ပသိဒ္ဓိ, နာညော ဒီဃော ဗျတ္တန္တရတ္တာတိ နာနိဋ္ဌပ္ပတ္တိ အာကာရတော နာဿေနာဘာဝါ, တသ္မာ အတောတိ ရဿဇာတိနိဒ္ဒေသေ နိဿိတေ သဗ္ဗမိဒမိဋ္ဌံ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ နာတ္ထဇာတိ နိဿီယတေ, န ရဿဗျတ္တိစ, ‘‘ယုဝဏ္ဏာနမေ ဩလုတ္တာ’’တိ (၁-၂၉) အာဒီသု ပန ရဿဗျတ္တိယာ ရဿဇာတိယာ ဝါ နိဒ္ဒေသေ ‘တဿေဒံ နောပေတိ’စ္စာဒီသု ဧဩအာဒိကမိဋ္ဌံ ကတ္ထစိ ဘဝေယျ, န သဗ္ဗတ္ထ, သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ဘဝေယျ ‘ဝါတေရိတံ သမောနာ’တိအာဒီသု ဗျတ္တန္တ ရတ္တာ, တသ္မာ သဗ္ဗထာ ဣဋ္ဌပ္ပသိဒ္ဓိယာ ဣတ္တဇာတျာဒိ နိဿီယတေ, အထဝါ ဝဏ္ဏုစ္စာရဏမ္ပတိ ကေသဉ္စိ ဝဏ္ဏုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနာနံ ဥစ္စနီစတဒုဘယ သံဟာရဝသေန ဝဏ္ဏဝိသေသုပ္ပတ္တိ ဒဿနတော တေသံ ဝသေန ရဿ ဗျတ္တိနိဒ္ဒေသေ ရဿဇာတိနိဒ္ဒေသေ ဝါ ဝုတ္တနယေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌပ္ပတ္တိယံ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗထာ ဣဋ္ဌပ္ပသိဒ္ဓိယာ ဣတ္တဇာတျာဒိ နိဿီယတေ, တတ္ထ ဝဏ္ဏ ပရေန သဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ နိယမိတုံ ဝစနမိဒမာရဒ္ဓန္တိ ‘သဗ္ဗတ္ထေဝါ’တိအာဒိနာ ဝစနာရမ္ဘဖလမာဟ, သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ သဗ္ဗသ္မိံယေဝ သုတ္တပ္ပဒေသေ။ နနု သယဉ္စာတိ ဝုတ္တေပိ ပရိယတ္တံ, န ဟျညံ ရူပါ သယမတ္ထိ, အညံ ဝါ (သယ)တော ရူပန္တိ သိဒ္ဓေပျေဝံ သတိ အတ္ထေတ္ထ ပရော ကောစိ ဝိသေသောတိ ဉာပေတုံ သဉ္စ ရူပ’န္တိ ဝုတ္တိကာရော အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော, ရူပဿ ဝိသေသိတဗ္ဗတ္တာ ‘သဉ္စ ရူပ’န္တိ ဝုတ္တိယံ နိဒ္ဒိသီယမာနတ္တာ စ ရူပန္တိ ဝိညာယတီတိ ‘သဉ္စ ဂယှတီ’တိ ဝုတ္တံ, သံရူပဂ္ဂဟဏာယာပိသဒ္ဒံ ကရောတော-ဓိပ္ပာယော-ယန္တိ ဝတ္တုမာဟ-‘အညထေ’စ္စာဒိ, အညထာတိ အညေနပ္ပကာရေန သံရူပဂ္ဂဟဏာယ အပိသဒ္ဒါဘာဝေတိ အဓိပ္ပာယော, အညပဒတ္ထေတိ အညပဒတ္ထ သမာသဝိသယေ, ဂုဏီဘူတဿာတိ အပ္ပဓာနဘူတဿာကာရေ ကာရာဒိနော, သမာသေန ဝုတ္တတ္တာ ပဓာနတူ တတ္တေပိ ဂုဏော ဘဝတိ အညပဒတ္ထော-ကာရေကာရာဒိ ဝိဓာယ ကတ္တာ, ဝိဓီယမာနော သဝဏ္ဏောဝ ပဓာနံ။ ဣဒမတ္ထိတာယ တပ္ပဝတ္တိယာတိ။ နနု ဝုတ္တိယမပိသဒ္ဒဿာတ္ထံ ဝဒတာ သယဉ္စေတိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ‘‘တထာ သယမတ္တနီ’’တိ နိဃဏ္ဍုတော သယဉ္စ-တ္တာကာရေကာရာဒိဉ္စ ဂယှတီတျမတ္ထော သမ္ဘာဝီယတီတိ စောဒနမ္ပနသိ နိဓာယ ‘သဉ္စ ရူပ’န္တိ ဝဒန္တော သာဓိပ္ပာယာရုဠှံ ကိဉ္စိ အတ္ထဝိသေသံ ပကာသေတုံ တထေဝါဟာတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ-‘သယဉ္စေ’တျာဒိ, ‘‘ဓနညာတီသု သံသဒ္ဒေါ, တထာတ္တတ္တနိယေသုပီ’’တိ နိဃဏ္ဍုဝစနတော ‘သ’န္တိ အတ္တာပိ ဂယှတိ, ကော သော သဒ္ဒရူပံ သာဓာရဏံ, ‘သ’န္တိ အတ္တနိယမ္ပိ, ကိန္တံ သဒ္ဒါန မသာဓာရဏံ သဒ္ဒရူပံ, တထာ သတိ အတ္တနိယံ ရူပံ နာမာတ္တသင်္ခါတသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓီတိ အာဟ-‘သံရူပံ သဒ္ဒါနမသာဓာရဏံ ရူပ’န္တိ, ဧတဉ္စ ဣဒန္တီမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, အသာဓာရဏန္တိ အသာဓာရဏံ သဒ္ဒရူပံ, သတိ သမ္ဘဝေ ဗျဘိစာရေ စ ဝိသေသနဿ သာတ္ထကတာယ အသာဓာရဏန္တိ ရူပံ ဝိသေသတာ သာဓာရဏဿာပိ သမ္ဘဝေါ ဝုတ္တောယေဝ နာမာတိ အာဟ-‘ဒုဝိဓံ ဟိ’စ္စာဒိ, ကိန္တံ သာဓာရဏမသာဓာရဏဉ္စရူပန္တိ သာမညေန ရူပံ နိဒ္ဒိသိတုမာဟ-‘တတ္ထာ’တိအာဒိ, တတ္ထာတိ နိဒ္ဓါရဏေ သတ္တမီ, သဒ္ဒါနန္တိ သာတ္ထကနိရတ္ထကာနံ ယေသံကေသဉ္စိ သဒ္ဒါနံ, တံတံ သဒ္ဒတ္တာဒီဟိ တေသံတေသံ ဗုဒ္ဓ အဣအာဒီနံ သဒ္ဒါနံ သဒ္ဒတ္တာဒိ, ဥဘယတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန အတ္ထော သင်္ဂဟိတော, တေန သာဓာရဏံ သဒ္ဒရူပမတ္ထရူပံ တထာ-သာဓာရဏန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ သံရူပန္တိ ဒဿေတိ, စတူသုပိ စေတေသွသာဓာရဏဿ သဒ္ဒရူပဿေဝေါပါနံ ဒဿေတုမာဟ-‘တတ္ထာ’တိအာဒိ, သာဓာရဏရူပဗျုဒါသေနာတိ သာဓာရဏရူပဿ ပရိစ္စာဂေန, ဥပါဒိယန္တော ရူပမေဝ သဒ္ဒဿသံ, နာတ္ထောတိ စ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော, စ သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ‘ဣဒံ ဒဿေတီ’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ သမုစ္စိနောတိ, အသာဓာရဏဿေဝေါပါဒိယနေ ကာရဏမာဟ-‘တန္တ’မိစ္စာဒိ, ဣတရန္တိ ယေ သံကေသဉ္စိ သဒ္ဒါနံ သဒ္ဒတ္တာဒိ, ပရဿာပီတိ အညဿ ယဿကဿစိ သဒ္ဒဿာပိ, ဣတိ ဣဒံ, ပတိတံ ပသိဒ္ဓံ, ဧတ္ထ ပန ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ, ယသ္မာ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ ပသိဒ္ဓံ တသ္မာ ပုဗ္ဗာစရိယပရမ္ပရာယာဂတော
(မောဂ်၊ဋီ၊၄၅။)ပဒေသတော ဥပါဒိယန္တောတိ ပကတံ, သံသဒ္ဒဝိသေသနသာမတ္ထိယေန အသာဓာရဏရူပေါပါဒိယနေပိ အသာဓာရဏံ သဒ္ဒရူပမေဝေါပါဒီယတိ နာသာဓာရဏမတ္ထရူပံ။ ဣမိနာ ဝက္ခမာနကာရဏတာ [တာယ (ပေါတ္ထကေ)] ဝသေနာတိ အာဟ-‘သဒ္ဒဿေ’စ္စာဒိ, အာသန္နံ။သဒ္ဒတော သဒ္ဒဘာဝသာ နညတ္တာ, ဝိပရိယယတောတိ ဝိပရိယာသေန အနာသန္န ဘာဝေနာတိ အတ္ထော, စက္ခုဝိသယောပိ ဟိ အတ္ထော ကထံ သောတဝိသယသဒ္ဒဿ န အာသန္နော သံရူပမ္ဘဝိတုမရဟတီတိ, ကာရဏန္တရမာဟ-‘အဟေယျတ္တာစာ’တိအာဒိ, အဟေယျတ္တာတိ အပရိစ္စဇနီယတ္တာ, ဣဒမ္ပိ နိစ္စသမ္ဗန္ဓိတ္တေ ကာရဏဝစနံ, တံ သဒ္ဒရူပံ, နိစ္စသမ္ဗန္ဓီတိ နိရန္တရသံယောဂီ, ဝိပရိယယတောတိ ဟေယျတ္တာ, တထာဟိစ္စာဒိနာ အတ္ထဿ ဟေယျတ္တံ ဗောဓေတိ, အပရံ ကာရဏမာဟ-‘အသာဓာရဏဉ္စ ရူပံ’တျာဒိနာ, သာဓာရဏော ပရိယာယ သဒ္ဒါနံ, ပစ္စေတဗ္ဗတ္တာတိ ဝိညာတဗ္ဗတ္တာ, ဣဒါနိ ကာရဏတ္တယံ သမောဓာနေတွာ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ရူပမေဝ သဒ္ဒဿ သံနာမ, နာတ္ထောတိ နိယမေတွာ ဒဿေတုံ ‘တဒေဝ’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ, တဒေဝန္တိ ယသ္မာ ဧဝံ, တံ တသ္မာတိ အတ္ထော, သရူပပ္ပဓာနေတိ ‘‘ဂေါဿာ ဝင’’ (၁-၃၂) တျာဒေါ ဂေါဿာတျာဒိကေ သရူပပ္ပဓာနေ။
֍ ၂၅. န္တု
န္တုသုတိယာ ဇန္တွာဒီနမ္ပိ ‘‘န္တန္တူနံန္တော ယောမှိ ပဌမေ’’ (၂-၂၁၅) တျာဒိနာ ဂဟဏပ္ပသင်္ဂေ ဇာတိယမဘိပ္ပသင်္ဂဗာဓနတ္ထံ ဗျတ္တိယံ ဝန္တွာဒိ သမ္ဗန္ဓီနမုပါဒါနတ္တမိဒမာရဒ္ဓံ ‘‘ဝန္တွဝဏ္ဏာ’’ (၄-၇၉) ‘‘တမေတ္ထဿတ္တီတိ မန္တု’’ (၄-၇၈) ‘‘ကတ္တရိ ဘူတေ က္တဝန္တု က္တာဝီ’’ (၅-၅၅) တိ ဝိဟိတာ ဝန္တွာဒယော နာမ။
ဣတိ မောဂ္ဂလ္လာနပဉ္စိကာဋီကာယံ သာရတ္ထဝိလာသိနိယံ
ပရိဘာသာဓိကာရော သမတ္တော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၄၆။)သရလောပါဒိ ဝဏ္ဏနာ
֍ ၂၆. သရော
အာဓာရဝိသေသာပဿယနန္တိ ဩပသိလေသိကာဓာရဝိသေသဿ နိဿယနံ, ဩပသိလေသိကာဓာရံ ဝိနာ အာဓာရန္တရေ ဂဟိတေ သတိ ဝစနန္တရံ သုတ္တန္တရံ ဝိနာ ဗျဝဟိတနိဝတ္တိ ကာတုံ န စ သက္ကာတိ သမ္ဗန္ဓော, ကေစီတိ ဗုဒ္ဓပ္ပိယာစရိယာဒယော ဒဿေတိ, တေ ဟိ ယဒိ ဝဏ္ဏေန ကာလေန ဝါ ဗျဝဓာနေပိ သန္ဓိ ဘဝေယျ တဒါ သရေတိ နိမိတ္တဿော ပါဒါနံ နိရတ္ထကံ ဘဝေယျာတိ သရေတိ နိမိတ္တောပါဒါနသာမတ္ထိယေနာနေန ဝဏ္ဏာဒိဗျဝဓာနေ နော သန္ဓီတိ မညမာနာ ‘နိမိတ္တော’စ္စာဒိကံ ဝါကျမာဟု, တဒယုတ္တန္တိ တေဟိ’နိမိတ္တော’စ္စာဒိနာ ယံ ဝုတ္တံ, တံ အယုတ္တန္တိ အတ္ထော, အယုတ္တတ္တေ ကာရဏံ ဗျဘိစာရသဗ္ဘာဝေန သာမတ္ထိယာဘာဝေါယေဝါတိ ဗျဘိစာရန္ဒဿေတွာ သာမတ္ထိယာဘာဝန္ဒဿေတုမာဟ-‘အဝသာနေ,စ္စာဒိ, ကာရိယာဘာဝေပီတိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ ‘ဣဒမေဝ သစ္စံ, သုမနာ ဘဝန္တု အထောပိ’တျာဒေါ ဝဏ္ဏကာလဗျဝဓာနေယေဝ, အထ ခေါ ‘ဧတေ န သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူ’တျာဒေါ အဝသာနေ ‘ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ’ တျာဒေါ အန္တ ဗိန္ဒု သင်္ခါတနိမိတ္တန္တရေ ဝါ ကာရိယာဘာဝေပိ နိမိတ္တော ပါဒါနဿ သာတ္ထကတောတိ အပိသဒ္ဒဿတ္ထော, သာတ္ထကတောတိ ဘာဝပ္ပစ္စယလောပေန ဘာဝပ္ပဓာနဝသေန ဝါ ဝုတ္တံ, သာတ္ထကတ္တတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အညထာ နိမိတ္တောပါဒါနမေဝ သာတ္ထကံ နာမာတိ ‘နိမိတ္တော ပါဒါနဿ သာတ္ထကတော’တိ န ယုဇ္ဇတိ, အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘အဝသာနေ နိမိန္တရေ ဝါ ကာရိယာဘာဝေန ဗျဘိစာရသဗ္ဘာဝါ အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏံ သာမတ္ထိယံ နတ္ထိ, နိမိတ္တန္တုဗျဝဓာနေပိ စတ္ထိ, ယထာ’ဒါရုနိမိတ္တံ ဝနောပသင်္ကမန’န္တိ တသ္မာ ဝဏ္ဏကာလဗျဝဓာနေပိ သရေတိ နိမိတ္တေ သတိ လောပကာရိယံ ပပ္ပောတေ ဝါ’တိ။ လုပ္ပတီတိ ‘တတြိမေ’စ္စာဒိနာ ကထနကာလေ န ဒိဿတီတိ အတ္ထော, အဒဿနမတ္တမေဝ ဟိ လောပေါ, အညထာ ‘တတြာ’ဒိသဒ္ဒရူပါဘာဝပ္ပတ္တိယာ အတ္ထပ္ပတီတိ ကာရိတ္တမေသံ န သိယာတိ, ပဌမာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဝုတ္တတ္တာ ကမ္မဿ, သရဿာတိ ဝဒေယျ။ ဘာဝေ ခါဒိပ္ပစ္စယေန အဝုတ္တကမ္မတ္တာ, ဣဟာတိ ဣမိနာ သတ္ထန္တရေ ဘာဝသာဓနဝသေန ဂဟဏံ ဝိဘာဝေတိ, ဂန္ထ လာဃဝေါ။ သရဿ လောပေါတိ ဝါ လောပံ ပပ္ပောတီတိ ဝါ အဝတ္တဗ္ဗတ္တာ, သရောတိ ပဌမာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ သရော လောပေါ နာမ ဟောတီတိ သင်္ကာပိ သိယာတိ အာဟ-‘န စေ’စ္စာဒိ, ဣဟာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ, ဟောန္တိစ္စာဒေါပိ ပုဗ္ဗသရလောပေ ဟန္တိစ္စာဒိကမ္ပိ သိယာတျာသင်္ကိယာဟ-‘သောစေ’စ္စာဒိ, ဥဿဂ္ဂတော အာဂတော သမ္ဘူတော တဿ ဝါ အယံတိ ဩဿဂ္ဂိကော
(မောဂ်၊ဋီ၊၄၇။)ပုဗ္ဗလောပေါ, တဿ ဘာဝေါ ဩဿဂ္ဂိကတ္တံ, ဩဿဂ္ဂိကတ္တာ ပုဗ္ဗလောပဿ ကာရိယန္တရေဟိ ပရလောပါဒီဟိ အပဝါဒဝိဓီဟိ အာဗာဓိတော ဧဝ, သော စ ပုဗ္ဗလောပေါ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ‘‘ပရော ကွစီ’’တိ (၉၁-၂၇) ကွစိဂ္ဂဟဏေန ပုဗ္ဗပရလောပါနံ တုလျဗလတ္တာဘာဝါ ယထာ ဂမပ္ပတ္တိတော ပရလောပဿာပဝါဒရူပတ္တံ, အဇ္ဈာသိတေတိ ပဝိဋ္ဌေ, န ဟောတိ။ ပရလောပါပဝါဒေန ဗာဓိတတ္တာ, တေဟီတိ ပရလောပါဒီဟိ, သဗ္ဗထာ မုတ္တဝိသယော သဒ္ဓိန္ဒြိယန္တိ, ဝိကပ္ပေန မုတ္တဝိသယော လတေ ဝါတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၄၈။)֍ ၂၇. ပရော
ဣတိသဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထေ, ကွစိ လောပနီယော ဟောတီတိ ဣဒံ ဝစနံ ဒီပေတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ကိန္တိ အာဟ-‘ပယောဂါနုသာရိတ’န္တိ, ကဿာတိ အာဟ-‘ကာရိယဿ ပရလောပဿာ’တိ, ကေန ဟေတုနာတိ အာဟ ‘ကွစိဂ္ဂဟဏေနာ’တိ, ကတ္ထာတိ အာဟ-‘ဣဟ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ’တိ, တေနာတိ တေန ပယောဂါနုသာရိတာဒီပနေန, ယထာပယောဂန္တိ အာဂမပယောဂါနတိက္ကမေန, နိစ္စံ ပက္ခေဝါ ပရလောပေါ သိယာတိ ဟောန္တိစ္စာဒေါ နိစ္စံ, လတာဝါတိအာဒီသု ပက္ခေ ဝါ ပရလောပေါ ဘဝေယျ, ဧဝံ မညတေ ‘‘ကသ္မိန္တိ အတ္ထေ ကွာတိ နိပ္ဖန္နေနာနိယမဝုတ္တိနာ အနိယမတ္ထဿေဝ ဝိသေသကတော ဝစနေ သဗ္ဗတ္ထေဝါနိယတတ္ထဝုတ္တိတ္တာ ကွစိသဒ္ဒေါ-ယံ ယထာဂမံ နိစ္စမနိစ္စမသန္တဉ္စ ဝိဓိံ ဒီပေတိ, တတ္ထ ဟောန္တိစ္စာဒိကော နိစ္စ ပက္ခော ပရလောပဿေဝ ဝိသယော, လတာဝါတိအာဒိကော အနိစ္စပက္ခော ဥဘယသာဓာရဏတ္တာ ပုဗ္ဗလောပဿာပိ ဝိသယောတိ ဣမိနာ နိစ္စံ ပက္ခေ ဝါ ပရလောပေါ ဟောတိ, အသန္တပက္ခော ပန သဒ္ဓိန္ဒြိယန္တိအာဒိကော ပုဗ္ဗလောပဿေဝ ဝိသယော သဗ္ဗထာနေန ပရိစ္စတ္တတ္တာ’’တိ, တီသုပိ စေတေသု ပန ပက္ခေသု နိစ္စာနိစ္စပက္ခေသု ယေဝဿာပဝါဒရူပတာ။ ပုဗ္ဗလောပဿ သဗ္ဗထာ ဟောန္တိစ္စာဒေါ နိဝါရကတ္တာ ဝါ ဝိဓာယကတ္တာ ဝါ ပရလောပဿ, န တွသန္တပက္ခေ။ ပုဗ္ဗလောပဿေဝ သဗ္ဗထာနေန ဒိန္နာ ဝသရတ္တာ, လောကဂ္ဂေါတိအာဒိ တု ကွစိသဒ္ဒဿ ပယောဂါနုသာရိတာ ဒီပကတ္တာ နိစ္စေ အသန္တေဝါပိ ဝိဓိမှိ ဒီပိတေ ပရလောပေန ဝါ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ နေဋ္ဌဗျာဃာတော, ဧဝံ တာဝ ကွစိဂ္ဂဟဏေ သဗ္ဗထာနိဋ္ဌပရိဟာရေန ဣဋ္ဌပ္ပသိဒ္ဓိ သိယာ, တဒဘာဝေကထန္တိ တဒဘာဝေ ဝိရောဓမာဟ-‘အညတေ’စ္စာဒိ, ပရိယာယေန ဘဝန္တီတိ ကွစိဂ္ဂဟဏာဘာဝေ ‘ပရော’တိ သုတ္တံ သိယာ တထာ သတိ သုတ္တဒွယမေကဝိသယံ တုလျဗလဉ္စ သိယာ, တတ္ထ ဝိပ္ပဋိသေဓာဘာဝါ ပမာဏဘူတာနမာစရိယ (ဝစနာ)နံ နိရတ္ထကတာ မာ ဘဝီတိ ဝါရေန ဘဝန္တီတိ အတ္ထော, ဣတီတိ ဣမိနာ ပရိယာယဘဝနကာရဏေန, ပက္ခေယေဝ သိယာတိ လတာဝါတိအာဒီသု ပုဗ္ဗလောပေ ပရိယာယပ္ပဝတ္တေ ပရိယာယေန ပရလောပဿာပ္ပဝတ္တိတော လတာဝါတိ ပက္ခေယေဝ ပရလောပေါ ဘဝေယျ, ဟောန္တိစ္စာဒေါ နိစ္စံ န သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော, တဉ္စာတိ တံ ပရိယာယဘဝနဉ္စ, ခေါ ဝါကျာလင်္ကာရေ, ပဋိပဒန္တိ ပဒမ္ပ ဒမ္ပတိ ဟောတိ, နေကဒေသပရိဟာရေနာပိ, တေနာဟ ‘န ကတ္ထစီ’တိ, ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ဝိကပ္ပပ္ပသတ္တိယာ ဟန္တိ, သဒ္ဓန္ဒြိယံတျာဒိကံ ‘‘န ဒွေဝါ’’တိ (၁-၂၈) သုတ္တေပိ ဟန္တိစ္စာဒိကဉ္စာနိဋ္ဌရူပမ္ပိ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ နစေဝမိဋ္ဌန္တိ ဧဝမိဒံ ယထာဝုတ္တံ ဝိကပ္ပဝိဓာနံ သဒ္ဒလက္ခဏညူဟိ နေဝါဘိမတန္တိ အတ္ထော, တမေဝ သာဓေတိ ‘ပရလောပေါ ဟိ’စ္စာဒိနာ, အထာ နိစ္စပက္ခေ ဝါ ပရလောပေ ကတေ-နေန ပရိစ္စတ္တဋ္ဌာနေ ဥဿဂ္ဂပ္ပဝတ္တိယာ လတာဝ လတေဝါတိ ရူပဒွယံ သမ္ပဇ္ဇတိ တသ္မာ ပယောဂါနုသာရိတာဒီပကေန ကွစိသဒ္ဒေနေဝ ဟောန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ လတာဝ လတေဝါတိ ပယောဂ သမ္ဘဝေါပိ, တထာပိ အနိစ္စပက္ခေ လတာဣဝါတိ တတိယရူပပ္ပသိဒ္ဓိယာ ပရိယာယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ပရိကပ္ပေတိ ‘နနု စေတျာဒိနာ, အထ ‘‘ပရော ကွစီ’တိ ကွစိဂ္ဂဟဏေ သတိ အပ(ဝါဒရူပ)တ္တာ ကထမ္ပရိယာယပ္ပဝတ္တီတိ မနသိ နိဓာယာနိစ္စပက္ခေ ပရိယာယပ္ပဝတ္တိဒီပနတ္ထံ ‘‘န ဒွေဝါ’’တိ သုတ္တိတန္တိ အပဝါဒေ ရူပတ္တယေပိ ပရိယာယပ္ပဝတ္တိယံ ဒေါသာဘာဝမာဟ-‘နာယံ ဒေါသော’စ္စာဒိ, တထာဟိစ္စာဒိနာ ‘‘န ဒွေဝါ’’တိ သုတ္တေနေဝ ပရိယာယဿာပိ ဒီပိတတ္တံ သာဓေတိ, သာ စ ဧကတ္ထပ္ပဝတ္တိ ပရိယာယံ ဝိနာ န သမ္ဘဝတိ။ ဧကက္ခဏေ ပဝတျသဗ္ဘာဝါတိ အဓိပ္ပာယော, နနု စ ကွစာဘာဝေ ပရိယာယပ္ပဝတ္တိယံ ယထာဝုတ္တ ဒေါသဿေဝါပ္ပသင်္ဂတော မာ ဟောတု ပရိယာယော, ဘိန္နဝိသယေ ပန ပုဗ္ဗပရလောပပ္ပဝတ္တိယာ ‘‘န ဒွေဝါ’တိ နိသေဓေ လတေဝ လတာဝ လတာဣဝါတိ ရူပတ္တယံ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယာဟ-‘နစေ’စ္စာဒိ, တတ္ထ ဒေါသမာဟ-‘တထာ စ သတိ’စ္စာဒိနာ, ကတ္ထစိ ဒေမိစ္စာဒေါ နိစ္စံ ပုဗ္ဗလောပဿေဝ, ကတ္ထစိ ဟောန္တိစ္စာဒေါ နိစ္စံ
(မောဂ်၊ဋီ၊၄၉။)ပရလောပဿေဝ, ဝိကပ္ပေန ဝါ ကတ္ထစိ ယထောဒကံ ယထာဥဒကံ တျာဒေါ ပုဗ္ဗလောပဿေဝ ကတ္ထစိ ဣတိပိ ဣစ္စပိစ္စာဒေါ ပရလောပဿေဝ ကတ္ထစိ လတေဝ လတာဝ လတာဣဝါစ္စာဒေါ ပရိယာယေနုဘယလောပဿေဝ ဒဿနတောတိ သမ္ဗန္ဓော, ဧတ္ထစ ဣတိပီတိ ဝဝတ္ထိတဝိဘာသတ္တ ဒီပနေန ကွစိသဒ္ဒေန ပရလောပေ ကတေ-ညတြ ပုဗ္ဗ လောပေ သမ္ပတ္တေ ‘‘န ဒွေဝါ’’တိ ဧတ္ထာနုဝတ္တမာန ကွစာနုဘာဝေန နိစ္စံ နိသေဓေ ဣစ္စပိစ္စေဝ ဘဝတိ။ သမ္ဗဇ္ဈတိ တေသု တေသု သုတ္တေသု။ ပရိစ္ဆေဒေါတိ ကမ္မတ္ထဝသေန အာဓာရဝသေန ဝါတိ အာဟ-‘ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ’စ္စာဒိ။
֍ ၂၈. နဒွေ
တတ္ထစာတိ စသဒ္ဒေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တထာ စ သတိ အညောညာနဇ္ဈာသိ တံ ယထောဒကံ ယထာဥဒကံတျာဒိ ဣတိပိ ဣစ္စပိစ္စာဒိစ သင်္ဂဟိတံ ဘဝတီတိ, ပုဗ္ဗလောပေ ပရလောပေ စ ပရိယာယေန သမ္ပတ္တေ ဒွိန္နမ္ပိ ပက္ခေ အဘာဝေ သတိ ကထမိဒံ ယုဇ္ဇတီတိ စောဒေတိ‘ယဇ္ဇေဝ’မိစ္စာဒိနာ, ယဇ္ဇေဝန္တိ ဟိ အယံ နိပါတသမုဒါယော အနိဋ္ဌာပါဒနာရမ္ဘ ဝတ္တတေ, ဧဝဉ္စေ ဂယှတီတိ အတ္ထော, တဒေတိ အတ္ထတော ဝိညာယတိ, နိစ္စံ သန္ဓိကာရိယာဘာဝေ ကာရဏမာဟ-‘ဥပသိလေသာ ဘာဝတော’တိ, တဒေဝ သမတ္ထေတိ ဤဒိသေသု ဟိ’စ္စာဒိနာ, ဝတ္တုမိဋ္ဌတ္တာတိ ဣမိနာ သန္နိကံသော ဝဏ္ဏာန မဒ္ဓမတ္တကာလဗျဝဓာနာ ပစ္စာသတ္တိ, သန္နိကံသဿေတဿ ဝစနိစ္ဆာယံ သတိယေဝ သန္ဓိကာရိယံ ဟောတီတိ ဒီပေတိ, ဥပသိလေသာဘာဝေါ ဝါတိ ဥပသိလေသာဘာဝေါ ဧဝ ဘဝတိ, နာညထာတိ အဓိပ္ပာယော, တဒဘာဝေစာတိ တဿ ဥပသိလေသဿ အဘာဝေ စ, သန္ဓိကာရိယာဘာဝေ ကာရဏမာဟ-‘ကာလန္တရေန ဗျဝဓာနာ’တိ, ကာလန္တရေနာတိ ဥဘယတ္ထ ဌိတဝဏ္ဏာန မုစ္စာရဏကာလတော အညေန မဇ္ဈပ္ပတိတကာလေန, သန္ဓိ ဟောတေဝ။ သန္နိကံသဝစနိစ္ဆာဝသေန ဥပသိလေသဘာဝတော, ဗုဒ္ဓ ဝီရ အတ္ထုရာဇပုတ္တံ အဇရာမရောတိ ဆေဒေါ, ယဒိပိ သဗ္ဗမ္ပေတံ ယဇ္ဇေဝံတျာဒိနာ ဝုတ္တံ ကွစိ သဒ္ဒပ္ပဘာဝေနေဝ သိဇ္ဈတိ, တထာပိ ပကာရော-ယမ္ပိ သတ္ထေ ယောဇေတဗ္ဗော ဝါတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၅၀။)֍ ၂၉. ယုဝ
နနု သုတ္တေ ‘လုတ္တာ’တိ ပဉ္စမီ နိဒ္ဒေသာ ‘ပရေသ’န္တိ ဟောတု, ‘ယထာက္ကမံ’တိ တု ဝစနာဘာဝေ ကထံ ယထာက္ကမန္တီဒံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ-‘သမေ’စ္စာတိ, သမာ သင်္ချာ ဂဏနာ ယေသု တေ သမသင်္ချာ-ဥဒ္ဒေသိနော အနုဒေသိနော စ, ဥဒ္ဒိသနံ ပဌမံ နိဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသော, အနုဒိသနံ ပစ္ဆာ ကထနံ အနုဒေသော, ဥဒ္ဒေသော အနုဒေသော ဧသမတ္ထီတိ ဥဒ္ဒေသိနော အနုဒေသိနော, တေသံ သမသင်္ချာနမုဒ္ဒေသီနံ အနုဒေသီနဉ္စ, ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာဟိ ဥဒ္ဒေသိနော ဒွေ, ဧ ဩကာရာ အနုဒေသိနော စ ဒွေတိ ဥဒ္ဒေသီနမနုဒေသီနဉ္စ ဌာနျာဒေသာနံ သမသင်္ချာ သိယာ, သတိယဉ္စ တဿံ ယထာက္ကမ မာဒသာ ဝိဓီယန္တေ, လောကတော သိဒ္ဓိမုပဒဿေတိ ‘တထာဟိ’စ္စာဒိနာ။ အဝ။ပေ.။ ဧ ဩတိ ပရေသံ မတံ, ဝိပ္ပဋိပတ္တီတိ ဝိရုဒ္ဓါ ပဋိပတ္တိ ပဋိဇာနနံ, ပရေ ‘‘သတိပိ ဟေဋ္ဌာ ဝါဂ္ဂဟဏေ‘ကွစာသဝဏ္ဏံ လုတ္တေ’တိ သုတ္တေ ကွစိဂ္ဂဟဏကရဏတော အဝဏ္ဏေ ဧဝ လုတ္တေ အသဝဏ္ဏော ဝိဓိ ဟောတိ, တတော ဣဓ န ဟောတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါန’’န္တိ ဝဒန္တိ, ကွစီတိ အဓိကာရော ဣဓ န ဟောတိ မဟုဿဝေါ မာတူပဋ္ဌာနန္တိ, ပတိသဒ္ဒေါ အာဓာရတ္ထော, တေန သမာနာဓိကရဏော ဥရသဒ္ဒေါပီတိ ဥရသ္မိန္တိ နိစ္စ သမာသတ္တာ အသကပဒေန ဝိဂ္ဂဟေ ကတေ ‘‘အသင်္ချံ ဝိဘတ္တိ’’စ္စာဒိနာ (၃-၂) သုတ္တေန အသင်္ချသမာသောတိ ဒဿေတုမာဟ-‘ဝိဘတျတ္ထေသင်္ချသမာသော’တိ, ဧတ္ထ ပန ယုဝဏ္ဏာနန္တိ သံသာမိ သမီပသမူဟ ဝိကာရာဝယဝါဒီသု ဌာနျာဒေသသမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌီ, တသ္မာ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာနံ ဌာနေ ဧ ဩအာဒေသာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော, ဌာနမ္ပန တိဓာ အပကံသော နိဝတ္တိ ပသင်္ဂေါ စေတိ, တတ္ထ ဂုန္နံ ဌာနေ အဿာ သမ္ဗန္ဓီယန္တု [ဗဇ္ဈန္တု (ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိ)] တိ အပကံသော ဌာနသဒ္ဒဿတ္ထော, ‘‘သေမှဿ ဌာနေ ကဋုကမောသဓံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ နိဝတ္တိ ‘‘ဒဗ္ဘာနံ ဌာနေ သရေဟိ အတ္ထရိတဗ္ဗ’’န္တိ ပသင်္ဂေါ, တေသု ဣဓ ပဌမဒုတိယာ န ယုဇ္ဇန္တိ။ နိစ္စတ္တာ သဒ္ဒတ္ထသမ္ဗန္ဓဿ အပနယနဝိနာသာ န ယုဇ္ဇန္တီတိ, တတိယော တု (ယုဇ္ဇတိ)။ သုတ္တေ အတ္ထာဘိဓာနာယ ဣဝဏ္ဏုဝဏ္ဏာနံ ပဝတ္တိပ္ပသင်္ဂေ တဒတ္ထာဘိဓာနာယေဝ ဧဩအာဒေသာ ဘဝန္တီတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၅၁။)֍ ၃၀. ယဝါ
‘‘သတ္တမိယံ ပုဗ္ဗဿေ’’တိ (၁-၁၄) ပုဗ္ဗဿ ကာရိယဝိဓာနတော သတ္တမီ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ ပရတာ ဝိညာယတီတိ ဝုတ္တိယံ ‘ပရေ’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝမုပရိပိ, ပရေဟိ ဣစ္စဿ အဇ္ဈိဏမုတ္တော’တိ သာဓေတုံ ‘‘သဗ္ဗောစန္တိ’’ ‘‘အဇ္ဈော အဓီ’’တိ စ သုတ္တိတံ, တေသမိဓ ပစ္စက္ခာတဘာဝဒဿနတ္ထမာဟ-‘ဣဒ’မိစ္စာဒိ, အဗ္ဘက္ခာနန္တိ [အဗ္ဘုဂ္ဂဘော] ဣမိနာဝ သိဒ္ဓန္တိ ‘‘အဗ္ဘော အဘီ’’တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ, ဣတိ+အဿ ဣတိ ဌိတေ ပရလောပေါတိ ဒဿနတ္ထံ ‘ဣတိ အဿ ပရလောပေါ’တိ အာဟ, အနွဂမာတိအာဒီသု နိစ္စံ။
֍ ၃၁. ဧဩ
ပုတ္တာ မေ+အတ္ထိ, အသန္တော+ဧတ္ထာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။
֍ ၃၂. ဂေါဿ
အန္တာဒေသတ္ထောတိ ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’’တိ (၁-၁၇) ဗာဓကဿ ‘‘ဋာနုဗန္ဓာနေကဝဏ္ဏာ သဗ္ဗဿာ’’တိ (၁-၁၉) ဗာဓကေန ‘‘ဝါနုဗန္ဓော’’တိ (၁-၁၈) သုတ္တေန အန္တာဒေသတ္ထော, တေနေဝ ဝုတ္တံ-‘ဗာဓကဗာဓနတ္ထောယမာရမ္ဘော’တိ, အဝဝါဒေသေ ပုဗ္ဗသရလောပေ ဒီဃေစ ဂဝါဿံ, ဂဝစ္ဆန္တိ နိစ္စံ။ ဣဒံ ကထံ သိဇ္ဈတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဣဒန္တိ ယထရိဝေစ္စာဒိကံ, ကိံ ဝိနာ သိဇ္ဈတီတိ အာဟ-‘ဧဝါဒိဿာ’တိအာဒိ, ဧဝဿ အာဒိဧကာရော ဧဝါဒိ, တဿ, ရိအာဒေသမန္တရေနာတိ သမ္ဗန္ဓော, စသဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, ရဿဝိဓာနဉ္စာတိ ယောဇနီယော, ကတေပိ တသ္မိန္တိ တသ္မိံ သုတ္တေ ဝိဟိတေ စ, န သိဇ္ဈတီတိ ဧဝါဒိဿ ရိအာဒေသော န ကတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ, ဘုသံ+ဧဝါတိ (ပန) ဌိတေ မဟာဝုတ္တိနာ ဧဝါဒိဿ ဣအာဒေသေ ရူပသိဒ္ဓိ ဟောတေဝ, ဣဓ ပန ပကာရန္တရေန ‘ဘုသာမိဝေ’တိ သာဓေတုမာဟ ‘တမ္ပိ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၅၂။)֍ ၃၃. ဗျဉ္ဇ
ရဿဒီဃာနန္တိ သုတ္တေ အဝုတ္တေ ကထံ ရဿဒီဃာနန္တိ လဘတိ ဥဒ္ဒေသိနောတိ အာဟ-‘ဒီဃဿာ’တိအာဒိ, ဒီဃဿာတိ ရဿဿာတိ စ ဌာနသမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌီ, ပစ္စာသတျာတိ ဌာနသော ပစ္စာသတျာ, ဣဒဉ္စ နိဿယ ဝသေန ဝုတ္တံ, နိဿယကရဏမေကော သတ္ထာဂတော ဉာယောတိ, ဣဓ နိစ္စံ-ဝီတိနာမေတိ ထုလ္လစ္စယံ, ဣဓ န ဟောတိ-ဇနော သာယံ။
֍ ၃၄. သရ
ဌာနသမ္ဗန္ဓေတိ ဌိတိ ဌာနံ ပသင်္ဂေါ, သမ္ဗန္ဓနံ-သမ္ဗန္ဓော, ဌာနျာဒေသဘာဝလက္ခဏော ဌာနေယောဂနိမိတ္တဘူတော သမ္ဗန္ဓော ဌာနသမ္ဗန္ဓော တသ္မိံ, ဒွေ ရူပါနိ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ န သရူပပ္ပဓာနောတိ ဒဿိတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဟေတုမာဟ-‘ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသာ’တိ, ဒွေ ရူပါနိဟောန္တီတျာဒိ ဝစနမိဒံ [ပဒမိဒံ (ပေါတ္ထကေ)] ဒဿေတိ ‘‘သရူပပ္ပဓာနေပိ ဒွိသဒ္ဒေ ဒွိသဒ္ဒသာမညေန သင်္ချာဒွိသဒ္ဒါနုသိဋ္ဌံ နပ္ပယုဇ္ဇတေ, တဿ (ပန) သင်္ချေယျဝစနသင်္ချာဘာဝါ ဧကဝစနမေဝ ( ) [(ပန) (ပေါတ္ထကေ)] ဟောတီ’’တိ, ဣမိနာ စ-တ္ထပ္ပဓာနော-ယံ နိဒ္ဒေသော န သရူပပ္ပဓာနောတိ ဒဿေတိ, အဓိပတိပစ္စယော အဓိပတိပ္ပစ္စယောတိ အနိစ္စံ, ဣဓ န ဟောတိ ဣဓ မောဒတီတိ, တံ ခဏန္တိ ဧတ္ထ ဧကင်္ဂဝိကလံ ပစ္စုဒါဟရဏန္တိ သရမှာ ပရတ္တာဘာဝါ န ဒွိတ္တံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၅၃။)֍ ၃၅. စတု
တဗ္ဗဂ္ဂေ တတိယပဌမာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ စတုတ္ထ (ဒုတိယ) သဒ္ဒေဟိ ဝဂ္ဂက္ခရေသွေဝ ဂယှမာနေသု တထာ နိဒ္ဒေသော ယုတ္တော, န ဟိ စတုန္နမ္ပူရဏော စတုတ္ထော ဒွိန္နမ္ပူရဏော ဒုတိယောတိ အက္ခရာယေဝ ဝုစ္စန္တီတိ အာသင်္ကိယ ‘ဝိနာပီ’တိအာဒိမာဟ, အက္ခရေ အက္ခရဝိသယေ စတုတ္ထာဒိ ဝေါဟာရော ကရီယမာနော ဝဂ္ဂဂ္ဂဟဏံ ဝိနာပိ ဝဂ္ဂက္ခရေယေဝ ရုဠှော ပသိဒ္ဓါတိ သမ္ဗန္ဓော, ဟေတုမှိ ဣတိသဒ္ဒေါ, ယတော ဧဝံ, တသ္မာ ကာရဏာ ‘တဗ္ဗဂ္ဂေ တတိယပဌမာ’တိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော, တဗ္ဗဂ္ဂေတိ စတုတ္ထဒုတိယာ ယသ္မိံ, တသ္မိံယေဝ ဝဂ္ဂေတိ အတ္ထော, ပစ္စာသတ္တီတိ ပတိ အာပုဗ္ဗာ ‘သဒ-ဝိသရဏဂတျဝသာဒနေသု’ဣစ္စသ္မာ ဣတ္ထိယံ ဘာဝေတ္တိမှိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုမာဟ-‘ပစ္စာသီဒန’မိစ္စာဒိ, ယထာယောဂ္ဂန္တိ စတုတ္ထက္ခရေ စတုတ္ထဿ တတိယော ဒုတိယက္ခရေ ဒုတိယဿ ပဌမောတိ ဧဝံ ယောဂ္ဂမနတိက္ကမ္မ, ဓဿ ဒဘာဝေါတိ ဣမိနာဝ ပုဗ္ဗဿ ဓဿ ဒတ္တမုပလက္ခေတိ, တထာ ယသတ္ထေရောတိ။ ထေရောတိ ဧတ္ထ ဧကာရော ဝဂ္ဂက္ခရော န ဟောတီတိ တသ္မိံ တဝဂ္ဂဒုတိယက္ခရဿ တဿ တော ပဌမော န ဟောတိ။ ပန္ထောတိ ဧတ္ထ တဝဂ္ဂ ဒုတိယက္ခရေန ထကာရေန တဗ္ဗဂ္ဂဘူတေ နကာရေ သတီပိ န သော တဗ္ဗဂ္ဂဒုတိယက္ခရောတိ န တဿ ပဌမော တော, ဧတ္ထ နိဂ္ဃောသော နိဃောသောတိအာဒိ အနိစ္စံ, ဒဍ္ဎော နိဋ္ဌာနန္တိ နိစ္စံ။
֍ ၃၆. ဝိတိဿ
ဣတိသဒ္ဒေါ-နုကရဏံ။ နိပါတဿ ပကတိဝိယာ-နုကရဏံ ဘဝတိ, အနုကရဏဉ္စ ဒွိဓာ အသာဓုသဒ္ဒရူပံ သာဓုသဒ္ဒရူပန္တိ, တေသု ဘာရဝါဟကော ကောစိ တေန ပီဠိတော ‘အဟော ဘာရော’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သတ္တိဝေကလ္လာ ‘အဟော ဗာလ’ ဣစ္စာဟ, တံသမီပဝတ္တီ ‘ကိမယမာဟေ’တိ ကေနစိ ပုဋ္ဌော သမာနော ‘အဟော ဗာလ ဣစ္စယမာဟေ’တိ ဝဒတိ, ဣဓမသာဓုသဒ္ဒရူပံ, ဣတီတိ ပန သာဓုသဒ္ဒရူပံ, တသ္မာ တတော-နုကာရိယေနာတ္ထေန သာတ္ထကတ္တာ ဌာနသမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌီ။
֍ ၃၇. ဧဩ
နနု ‘‘ဝိတိဿေဝေ ဝါ’’တိ (၁-၃၆) ဝေါတျနုဝတ္တိယ အဝဏ္ဏေ ဧဩနံ ဝေါ ဟောတီတိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ, တထာ သတိ ‘အဝဏ္ဏေ ကွစိ ဝေါ ဟောတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘အဟောတိ ဝါ’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စောဒနမာသင်္ကိယာဟ-‘ဩကာရဿပိ’စ္စာဒိ, ဌာနိဘာဝေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာတိ ‘‘ဧဩန’’န္တိ (၁-၃၁) ဝကာရာဒေသဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝကာရာဒေသမ္ပတိ ပုန ဩကာရော ဌာနိဘာဝေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န သိယာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ, န နိမိတ္တန္တိ ဧဩနံ ဝကာရာဒေသတ္ထံ အဝဏ္ဏော ကာရဏံ န ဟောတီတိ အတ္ထော, အညထာတိ အဝဏ္ဏဿ နိမိတ္တတ္တေ, ဩကာရံ န ပဌေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော, မကာရာဂမေ’ယာစ ကမာဂတေ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’တိ, သွေ ဘဝန္တိ ဝိဂ္ဂယှ တနပ္ပစ္စယေ တဒ္ဓိတဝုတ္တိယံ ဝိဘတ္တိယာ ‘‘ဧကတ္ထတာယံ’’တိ (၂-၁၁၉) လောပေ အကာရာဒေသေ ဒီဃေစ သျာဒိမှိ သွာတနံ ဒွိတ္တေ ဟိယျတ္တနံ။ သွာတနန္တိအာဒီသု နိစ္စံ, ဣဓ နဟောတိ ပရေစ န ဝိဇာနန္တီတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၅၄။)֍ ၃၈. နိဂ္ဂ
ကထ‘မာဂမော ဟောတီ’တိ ဝုတ္တံ ယဒိ နိဂ္ဂဟီတမာဂမော သိယာ သုတ္တေ အာဂမဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဘဝိတဗ္ဗံ ဉ-မ-ကာဒျ နုဗန္ဓဝိသေသေန ဝါ တျာသင်္ကိယာဟ-‘အသတိ ပိ’စ္စာဒိ, အာဂမာဝသာယေ ကာရဏမာဟ-‘အာဒေသတ္တာယောဂါ’တိ, အာဒေသတ္တာယောဂေါ ကထံ ဝိညာယတိ စ္စာဟ-‘ဌာနိနိဒ္ဒေသာဘာဝတော’တိ, တထာ သတိ အာဂမိနိဒ္ဒေသာဘာဝါ အာဂမတ္တမ္ပိ န သိယာတိ စောဒေတိ ‘ယဇ္ဇေဝ’မိစ္စာဒိနာ, န-ဣတိ စောဒနံ ပဋိက္ခိပိတွာ တဿ အာဂမတ္တမေဝ သာဓေတုမာဟ-‘တဿာ’တိအာဒိ, တဿာတိ နိဂ္ဂဟီတဿ, ရဿာနုပ္ပဝတ္တိတော ရဿသရမေဝ အနုဂန္တွာ ပဝတ္တိတော, အယမေဝတ္ထော ဝုတ္တိယမ္ပိ ဒဿိတောယေဝါတိ ဝတ္တုမာဟ-‘ဧတဒေဝေ’စ္စာဒိ, ပုရိမာ ဇာတီတိ ဝိသေသနသမာသေကတေ ရဿေ စ ဗိန္ဒွါဂမော, ပရနိမိတ္တဿာနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဗဟုသဒ္ဒေ-န္တဿ ဗိန္ဒွါဂမေ ဗဟုံ, သတိပိ ပယောဂါနုသာရိတ္တဒီပကဿ ကွစိသဒ္ဒဿာပိ ဝဝတ္ထိတဝိဘာသတ္တေ ဝါသဒ္ဒဿာပိ တာဒိသတ္တဿေဝ ပဋိပါဒကတ္တ သဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘ဝဝတ္ထိတဝိဘာသတ္တာ ဝါဓိကာရဿာ’တိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ, ဝဝတ္ထိတဿ လက္ခိယဿ အနုရောဓေန လက္ခဏပ္ပဝတ္တိကာ ဝိဘာသာ ဝဝတ္ထိတဝိဘာသာ, အဘေဒေန တု ဝါဓိကာရော ဝဝတ္ထိတ ဝိဘာသာ, တဿာ ဘာဝေါ ဝဝတ္ထိတဝိဘာသတ္တံ, တသ္မာ, ဣဓ န ဟောတိ ဣဓ မောဒတိ, ဣမသ္မိံ ဌာနေ အာဂမတ္တပ္ပကာသကော ဌာနိနိဒ္ဒေ သာဘာဝါ အာဒေသတ္တာယောဂသင်္ခါတော ကာရဏဝိသေသော သမတ္ထော, တဿ ဘာဝေါ သာမတ္ထိယံ-အတ္ထဗလ-မညထာနုပပတ္တိလက္ခဏံ, သစာတိ သော အာဂမော စ။
֍ ၃၉. လောပေါ
လောပသဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနမတ္တမေဝ သာဓေတုမာဟ-‘တေနေ’စ္စာဒိ, လောပေါတိ ယဒိ ကမ္မသာဓနော သိယာ တဒါ တေန သမာနာဓိကရဏံ ကတွာ ဥပရိ ‘‘ပရသရော’’တိ သုတ္တမာရဘီယေယျာတိ ဗျတိရေကမာဟ ‘န ပရသရော’တိ, ဣဓ န ဟောတိ သင်္ဂရော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၅၅။)֍ ၄၀. ပရ
တွံသိ တွမသီတိ ဝိကပ္ပော, ဣဓ န ဟောတိ တာသာဟံ။
֍ ၄၁. ဝဂ္ဂေ
နနု ဝဂ္ဂေဝဂ္ဂန္တောတိ ဧတ္တကေယေဝ ဝုတ္တေ ယသ္မိံ (ကိသ္မိ)ဉ္စိ ဝဂ္ဂက္ခရေ ပရေ ဗိန္ဒုနော ယောကောစိ ဝဂ္ဂန္တော အနိယမေန ဘဝေယျ တထာ သတိ အနိဋ္ဌမ္ပိ သိယာတျာသင်္ကိယ ပစ္စာသတ္တိံ သန္နိဿာယာနိဋ္ဌ နိဝတ္တိန္ဒဿေတုမာဟ-‘ဝဂ္ဂေ ဝဂ္ဂန္တော’တိစ္စာဒိ, သောဝါတိ ဝဂ္ဂန္တောဝ, တသ္မိန္တိ ဝဂ္ဂက္ခရေ။
֍ ၄၂. ယေဝ
နနု သဒ္ဒတ္တာ ဗျဘိစာရိတ္တာ ဧဝဿ တာဝ သဒ္ဒေါ ဟောတု, သံယတော, သံဟိတောတိ သဒ္ဒေကဒေသဘူတာနမ္ပိ သမ္ဘဝါ တေပိ ဂဟေ တဗ္ဗာ သိယုန္တိ ‘ယဧဝဟိ သဒ္ဒေသု’တိ ယဟီနမ္ပိ ကထံ သဒ္ဒဝေါဟာရော ကတောတိ အာဟ ‘ဧဝါ’တိအာဒိ, ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော ‘အဗျဘိစာရိနာ ဗျဘိစာရီ နိယမျတေ’တိ။
֍ ၄၃. ယေသံ
ယသဒ္ဒေ ပုဗ္ဗသုတ္တေနေဝ သံဿပျာဒေသေ သိဒ္ဓေ သော ( ) [(တဿ) (ပေါတ္ထကေ)] ယ ကာရမတ္တေယေဝ ပရေ သံဿေဝ (ယထာ) သိယာတိ သုတ္တမိဒမာရဒ္ဓံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၅၆။)֍ ၄၄. ဝန
ဌာနိနမာသိလိဿ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အာဂမော နာမ, ကော-ယမေတ္ထ ဌာနီတိ အာဟ-‘သရဿာတိ, သုတ္တေ အနုဝတ္တဿ စ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ‘သရဿာ’တိ ကုတော လဗ္ဘတီတိ စောဒေတိ ‘နနု စေ’တျာဒိနာ။ အာဂမသုတိယာ ဝနာဒီနံ ဌာနိသုတိယာ အဘာဝေပိ သာမတ္ထိယာ ဗျဉ္ဇနဿ ဝါ အာဂမော သိယာ သရဿ ဝါ, ယဒိ ဗျဉ္ဇနဿ ဝါ သိယာ (န) ‘‘ပဒါဒီနံ ကွစီ’’တိ (၅-၉၂) သုတ္တိတ မာစရိယေန, တသ္မာ တဒေဝ ဉာပေတိ ‘သရော ယေဝေတ္ထ ဌာနီ ဘဝိတုမရဟတီ’တိ။ ဝုစ္စတေစ္စာဒိနာ ပရိဟာရမာဟ, နိပုဗ္ဗာ ပဒိသ္မာ အနပ္ပစ္စယေ ‘‘ပဒါဒီနံ ကွစီ’’တိ ယုကအန္တာဝယဝေါ ‘‘တဝဂ္ဂဝရနာ’’ဒိနာ (၁-၄၈) ယေ ဒဿ ဇော ‘‘ဝဂ္ဂလ သေဟိတေ’’တိ (၁-၄၉) (ယဿ ဇော) နိပဇ္ဇနံ, မာနန္တတျာဒီသူတိ အဓိကာရာတိ ‘‘ကျော ဘာဝကမ္မေသွပရောက္ခေသု မာနန္တတျာဒီသူ’’တိ (၅-၁၇) ဣတော မာနန္တတျာဒီသုတိ အဓိကာရာ, ပစ္စယန္တရေတိ မာနန္တတျာဒီတော အညသ္မိံ ပစ္စယေ, ကစ္စာယနေန ‘အတိပ္ပဂေါခေါတာဝါ’တိ သာဓနတ္ထံ ‘‘ကွစိ ဩ ဗျဉ္ဇနေ’’တိ ဩကာရာဂမော ဂကာရာဂမော စ သုတ္တန္တရေန ဝိဟိတော, တံ ပကာရန္တရေန သာဓေတုံ ဝုတ္တိယံ-‘အတိပ္ပဂေါ ခေါ တာဝါ’တိ ယံ ဝုတ္တံ တံ ဒဿေတုံ ‘အတိပ္ပာ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၅၇။)֍ ၄၆. ဆ
ဒွါဒယော အဋ္ဌာရသန္တာ ဗဟုဝစနန္တာတိ ‘ဆကီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘ဆာ’တိ ဧကဝစနံ န ယုဇ္ဇတီတိ စောဒေတိ ‘နနုစာ’တိအာဒိနာ, ပရိဟရတိ နစ္စာဒိနာ, နေတိ ‘ဆဠော’တိ အယုတ္တော-ယံ နိဒ္ဒေသော န ဟောတီတိ အတ္ထော, ဆသဒ္ဒဿ အနုကရဏတ္တာ ဆသဒ္ဒါနုကရဏတ္တာ, ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသာဓုသဒ္ဒရူပါ သာဓုသဒ္ဒရူပမနုကရဏံ ဝိဘဇတိ ‘အနုကရဏဉ္စ ဒုဝိဓ’မိစ္စာဒိနာ, ပရိစ္စတ္တော ဇဟိတော အတ္ထော ဝိဓိနိသေဓရူပေါ ယဿ တံ ပရိစ္စတ္တတ္တံ, ဧတ္ထ ပန ဆသဒ္ဒေန ဆသင်္ချာဝိသေသော ပရိစ္စတ္တော, အဘိဓာယတော ဟောတီတိ ဣမိနာ ဆသဒ္ဒဿ အနုကာရိယေနာတ္ထေနာတ္ထဝန္တတ္ထမာဟ, ဧကဝစနန္တဿ နိဒ္ဒေသော ကတော။ ဆသဒ္ဒဝစနီယဿ ဆဿ ဧကတ္တာ, အနုကာရိယဿာတိ ဧကာဒိနော သင်္ချာ သဒ္ဒဿ တဒညဿ ဝါ ယဒနုကာရိယမေကာဒိကံ တဒညံ ဝါ သဒ္ဒရူပံ တဿ။ သင်္ချာဒိဝိသေသန္တိ ဧကတ္တာဒိသင်္ချာဝိသေသံ တဒညံ ဝါ, ‘‘ယောမှိ ဒွိန္နံ ဒုဝေ ဒွေ’’တိ (၂-၂၁၉) သုတ္တေ ဒွိသဒ္ဒေါ-နုကာရိယံ ဒွိသဒ္ဒရူပံ တဗ္ဗစနီယဉ္စ ဒွိသင်္ချာဝိသေသမ္ပရာမသတီတိ တဗ္ဗာစကံ ဒွိန္နန္တိ ဗဟုဝစနံ, အထ ‘ဠဉိ’တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တံ ဧဝဉှိ သတိ ဉာနဗန္ဓတ္တာဠကာရော အာဒျဝယဝေါ ဘဝိတုမရဟတီတိ စောဒနမ္မနသိ နိဓာယ ‘ဆသဒ္ဒါ’တိအာဒိမာဟ, အန္တာပဝါဒေန ဝိဓီယမာနော ဠကာရော ဆ သဒ္ဒါ ပရဿာဒိဿ အာဂမတ္တာ။ပေ.။ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော, အန္တာပဝါဒေနာတိ ဣမိနာ ‘သရဿာ’တိ ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒေသတော ‘‘ဆဠီယန္တဿာ’’တီ-မဿ ဝိသယဘာဝံ ဒီပေတိ, ပရဿာတိ ဣမိနာ ‘ဆာ’တိ ပဉ္စမီနိဒ္ဒေသတော ‘‘ပဉ္စမိယံ ပရဿာ’’တီမဿ ဝိသယဘာဝံ, အာဒိဿာတိ ဣမိနာ ဠဿေကဝဏ္ဏတ္တာ အန္တာပဝါဒေန ‘‘အာဒိဿာ’’တိ သုတ္တေ န အာဒျန္တော ဝိယေကောပိ သရောတိ သရဿာဒိဿ ပတ္တိံ ဒဿေတိ, အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘ဆာ’တိ ပဉ္စမီနိဒ္ဒေသာ ‘‘ပဉ္စမိယံ ပရဿာ’’တိ (၁-၁၅) ပရဿ သမ္ပတ္တံ ကာရိယံ ဧကဝဏ္ဏတ္တာ ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’’တိ (၁-၁၇) အန္တဿ သမ္ပတ္တံ ‘‘အာဒိဿာ’’တိ (၁-၁၆) အာဒိဝဏ္ဏဿ ပပ္ပောတီ’’တိ။ အာဒိဘူတောဝ ဟောတီတိ အသတိပိ ဉကာရေ အာဂမဂ္ဂဟဏာနုဝတ္တိယာ အာဂမိနံ သရံ အဝိနာသေန္တော တဿ အာဒျဝယဝဘူတောဝ ဟောတီတိ အတ္ထော, လကာရံ ကရောန္တိ ‘‘ယဝမဒနတရလာစာဂမာ’’တိ သုတ္တေန, တန္တိ လကာရကရဏံ ဥဘိန္နမဝိသေသဝစနဉ္စ အယုတ္တတံ ဒဿေတိ ‘တေသမ္ပိ’စ္စာဒိနာ, တေသမ္ပီတိ ကစ္စာယနာနမ္ပိ, အက္ခရသညာယန္တိ ‘‘အက္ခရာပါဒယော ဧကစတ္တာလီသ’’န္တိ ဝိဓီယမာနအက္ခရ သညာယံ။ အဝိသေသေ လဠာနံ နာနတ္တာဘာဝေ, ပါကဋော ဝါတိ ဣမိနာ သုတိလိပိဘေဒဿ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓတန္ဒဿေတိ, တတ္ထ ဟိ သောတဝိညာဏဝီထိယာ လဠာနံ ဝိသုံဝိသုံ ဂဟဏံ သုတိ, တံတံ ဒေသဝါသီနံ လေခါ ဝ ဝတ္ထာနံ လိပိ, တေသံ ဘေဒေါ သောတစက္ခုဝိညာဏဂယှတ္တာ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ, ဆဠဘိညာတိ ဝိကပ္ပေန ဠကာရာဂမပက္ခေ ရူပံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၅၈။)֍ ၄၇. တဒ
ဣဿ အတ္တံ နိပါတနာ, ဒကာရော ပန ‘‘မယဒါ သရေ’’တိ (၁-၄၄), ပဒန္တရေနာတိအာဒီတိ ဣမိနာ အညေန ပဒေန, သာဓူနိ ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တိ ပါဌဿ အတ္ထံ ဝတ္တုံ ‘သာဓူနိ ဘဝန္တီတိ နိပါတနတော’တိ အာဟ, တတ္ထ ကာရဏမာဟ-‘ယ’မိစ္စာဒိ, အပ္ပတ္တဿ ပါပနမ္ပတ္တဿ ပဋိသေဓော စ နိပါတနံ, တေသံ ဣဓ ပါဌာတိ တေသံ တထာ ဣစ္ဆန္တာနံ ဣဓာတိ နိပါတဿ ဣမသ္မိံ တဒမိနာဒိသုတ္တေ ပါဌာ, ဥဒ္ဓဿ ဥဒူတိ ဥဒ္ဓံ ခမဿာတိ အညပဒတ္ထသမာသေ ဥဒ္ဓံခ ဣတိ ဌိတေ ဥဒ္ဓံသဒ္ဒဿ ဥဒုအာဒေသော, အသ-ဘောဇနေ ဣစ္စသ္မာ ‘‘ကွစဏ’ ဣတိ (၅-၄၁) သုတ္တေန အဏ္ပစ္စယေ အသသဒ္ဒေါ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အာဟ-‘ပိသိတမသနာ’တိ ‘‘ကွစဏ’’ ဣတိ မဟိယံ ရဝတီတိ ဌိတေ ဣမိနာဝ ဂဏနိပါတနေန သမာသေ ကတေ မယူရသဒ္ဒေါ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုမာဟ ‘မဟိသဒ္ဒဿေ’စ္စာဒိ, အဿ တဒမိနာဒိဂဏဿ အာဂတိဂဏတ္တာ ဧဝမညေပီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဝုတ္တန္တိ ပါဌသေသော။ ဒီဃနိကာယာဒီသု ပဉ္စသု နိကာယေသူတိ–
‘‘ဒီဃမဇ္ဈိမသံယုတ္တ၊ အင်္ဂုတ္တရိကခုဒ္ဒကာ။
နိကာယာ (ပဉ္စ) ဂမ္ဘီရာ၊ ဓမ္မတော အတ္ထတောစိမေ’’တိ။
ဝုတ္တေသု ဒီဃာဂမာဒီသု ပဉ္စသု နိကာယေသု, ဉာတဗ္ဗာတိ ဝဏ္ဏာ ဂမာဒိဒွါရေန ဇာနိတဗ္ဗာ, ပဉ္စဝိဓံ ပဉ္စပ္ပကာရံ နိရုတ္တမုစ္စတေတိ သမ္ဗန္ဓော, နိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တံ, နပုံသကေ ဘာဝေ တ္တော, အတ္ထကထနဝါကျ ပုဗ္ဗကမုစ္စာရဏမိစ္စတ္ထော, တဒဘိဓာယိ သတ္ထမပျဘိဓာနေ-ဘိဓေယျော ပစာရာ တဒတ္ထတာယ ဝါ နိရုတ္တမုစ္စတေ, ဝုတ္တနိရုတ္တိ လက္ခဏေန။ပေ.။ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ နိရုတ္တသတ္ထေ ယေ သဒ္ဒါ ပဋိပဒံ နိပ္ဖာဒိယန္တိ တေသမိဒံ သာမညေန နိပ္ဖာဒနန္တိ ဒီပေတိ, ဒွါရေ နိယုတ္တော ဒေါဝါရိကောတိ ဧတ္ထ ဏိကေ ဒကာရဝကာရာနံ မဇ္ဈေ ဩကာရာဂမော, ဟိံသိသ္မာတိ ‘ဟိံသ-ဟိံသာယ’ မိစ္စသ္မာ, အပ္ပစ္စယေတိ ‘‘သာဝကာရကေသွ ဃဏ္ဃကာ’’တိ (၅-၄၄) အပ္ပစ္စယေ, နိဇကောတိ ဧတ္ထ ဇကာရဿ ယကာရေ နိယကော။ အထ ဝဏ္ဏဝိကာရောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဇဝဏ္ဏဿ ယာဒေသေ နိယကာဒယော တာဝ သိဇ္ဈန္တု, သုသာနာဒယော ကထံ ဆဝပဒါဒိဝိကာရတ္တာ သုသာနာဒီနန္တိ အာဟ ‘ပဒဝိကာရောပိ’စ္စာဒိ။ အညထာ ဝဏ္ဏသမုဒါယာဒေသဿ ဝိသုံဂဟဏေ ဆဗ္ဗိတောပတ္တိယာ ‘ပဉ္စဝိဓံ နိရုတ္တ’န္တိ သင်္ချာနိယမော န ယုဇ္ဇေယျာတိ ဘာဝေါ။ ယောဂေါ သမ္ဗန္ဓော, တထာဟိစ္စာဒိနာ ဓာတုဿ အတ္ထာတိသယေန ယောဂမ္ပာကဋီကရောတိ, ရဝနကိရိယာတိ သမ္ဗန္ဓောတိ ကေကာယိတာနျသဒ္ဒနကိရိယာဘိသမ္ဗန္ဓော။ မယူရောတိ ဧတ္ထ ရဝတိ မယူရရာဝေ ဧဝ ဝတ္တတေ, န သာမညေန ရဝနကိရိယာမတ္တေတိ ဘာဝေါ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၅၉။)֍ ၄၈. တဝ
ဝဏ္ဏမတ္တဿေ ဝါတိ ဝဏ္ဏသာမညဿေဝ, မတ္တသဒ္ဒေါ ဧတ္ထ သာမည ဝစနော။ ယကာရဿစ စာဒေသောတိ သမ္ဗန္ဓော, ဒယကာရာနံ ဇတ္တန္တိဿ ဣမိနာ, ယဿ ‘‘ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’’တိ (၁-၄၉) ဇတ္တံ, အတ္တာနမဓိကိစ္စ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထေ အသင်္ချသမာသော။
֍ ၄၉. ဝဂ္ဂ
ယန္တံ သဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓိတ္တေပိ ပက္ကန္တဝိသယတ္တာ တံသဒ္ဒေါ ယံသဒ္ဒံ နာပေက္ခတေတျာဟ-‘တေတိ အနန္တရ’ဣစ္စာဒိ, တံ သဒ္ဒေါ ဟိ ပက္ကန္တ ဝိသယော တထာ ပသိဒ္ဓဝိသယော အနုဘူတဝိသယော စ ယံသဒ္ဒံ နာပေက္ခတေ, ယထာ စေသော ယံသဒ္ဒန္နာ ပေက္ခတေ, တံ သဗ္ဗံ မဟာသာမိနာဓိကာယံ သုဗောဓာလင်္ကာရဋီကာယံ–
မုနိန္ဒစန္ဒသဉ္ဇာတ၊ ဟာသစန္ဒနလိမ္ပိတာ။
ပလ္လဝါဓဝလာတဿေ၊ ဝေကော နာဓရပလ္လဝေါတိ (၁၂၂)။
ဧတိဿာ ဂါထာယ အမှေဟိ ဝိတ္ထာရိတနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ, ယထာ ရဟန္တိ သကမ္မာကမ္မဓာတူနမနုရူပံ။
֍ ၅၀. ဝေဝါ
ကိဉ္စာပီဒံ [ဣဒံကိဉ္စာပိ (ပေါတ္ထကေ)] ဝိကပ္ပနတ္ထံ ကတန္တိ ဟေဋ္ဌိမေန နိ(န္နာန)တ္တံ ဝိညာယတိ, တထာပိ ဣမိနာ ဝါကာရေန ဝိကပ္ပောဝ, ဟေဋ္ဌိမေ ပန ကွစာဓိကာရာ ဟကာရန္တဓာတုတော ဓျဏ္ပစ္စယေ မေဟျံ, ဒေါဟျံ သိနေဟျံ, လေဟျန္တိပိ ဘဝတွေဝ။
֍ ၅၃. သံယော
ဝတ္တုနော-တ္တပ္ပဓာနတ္တမတ္တဝစသီတိ နိယတာဝယဝဝါစိနော ဥပါဒါနာတိ ဝုတ္တမနေကတ္ထတ္တေပျာဒိသဒ္ဒဿ, အာဒိယတီတျာဒီတိ ကမ္မသာ ဓနောစာယမာဒိသဒ္ဒေါ, သောယမတ္ထော သုမင်္ဂလပ္ပသာဒနိယာ ခုဒ္ဒသိက္ခာ ဋီကာယ‘အာဒိတော ဥပသမ္ပန္နာ’တိ ဧတ္ထ အမှေဟိ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော, သံယုဇ္ဇတီတိ သံယောဂေါ-ဧကတြာဝဋ္ဌိတဗျဉ္ဇနာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၆၀။)֍ ၅၄. ဝိစ္ဆာ
ယံဝတ္တတေတိ ဝုတ္တိဝစနံ နိက္ခိပိတွာ တဿ အတ္ထံ ဝတ္တုမာရဘတေ ‘သမ္ဘဝါပေက္ခာယေ’စ္စာဒိ, ယံဝတ္တတေတိ စ သုတ္တေ အဝိဇ္ဇမာနေပိ ဂမ္မမာနတ္ထဿ သဒ္ဒဿ ပယောဂမ္ပတိ ကာမစာရောတိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ, ယသဒ္ဒဿာနိယမတ္ထဝုတ္တိတ္တေပိ ပဒဝါကျတော နာညံ သမ္ဘဝတိ ဝိစ္ဆာယမာဘိက္ခညေ စ ဝတ္တမာနန္တိ အာဟ ‘သမ္ဘဝါပေက္ခာယပဒံ ဝါကျံဝါ’တိ, သမ္ဘဝတီတိ သမ္ဘဝေါ-ပဒံ ဝါကျံ ဝါ, တသ္မိံ အပေက္ခာယ ပဒံ ဝါကျံ ဝါ ဝတ္တတေတိ သမ္ဗန္ဓော, ဝတ္တတေတိ ဝိစ္ဆာယမာဘိညေ စာတ္ထေ ဝတ္တတေ, နနု ပဒဿ ဝါကျဿ ဝါ ဝိသုံယေဝ ဒဗ္ဗာဒယော အတ္ထာ, တံ ကထမိဒ မေတသ္မိံ ဝတ္တုဓမ္မေ ကိရိယာဓမ္မေ စ ဝိစ္ဆာဘိက္ခညတ္ထေ ဝတ္တတေတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ-‘ဝိသယဘာဝေနာ’တိအာဒိ, ဝိစ္ဆာယ ဝတ္တုဓမ္မဿ ကိရိယာဓမ္မဿ စာဘိက္ခညဿ ဝိသယော ပဒံ ဝါကျံ ဝါ။ အနညတ္ထဝုတ္တိဝသေန တတ္ထပ္ပဝတ္တိယာ, တံ ဝသေနစ, အဘိဓာယကတ္တေန စေတိ ဂေါစရတ္တေန ပကာသကတ္တေန စာတိ အတ္ထော, ယံဝတ္တတေတိ အဇ္ဈာဟဋဿ ယန္တိ ပဌမန္တဿ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ဒဿေတိ (တဿာတိ) အာဒိနာ, ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ ‘‘ယဇ္ဇပိ ‘ဝိစ္ဆာဘိက္ခညေသွိ’ တျတြ ဆဋ္ဌီနောစ္စာရီယတေ, တထာပိ ဆဋ္ဌီပသိဒ္ဓိ ဟောတေဝ, ကထံ ဒွေ ဣစ္စာဒေသနိဒ္ဒေသာ အာဒေသော စ သမ္ဗန္ဓီနမပေက္ခတေ, ‘ဝိစ္ဆာဘိက္ခညေသူ’တိ စာတ္ထနိဒ္ဒေသော, န စာတ္ထဿာဒေသေန သမ္ဗန္ဓော ဥပပဇ္ဇတေ, တသ္မာ ဝိစ္ဆာဘိက္ခညေသု ယံ ပဒံ ဝါကျံ ဝါ ဝတ္တတေ တဿ ဒွေ ဘဝန္တိစ္စေဝံ ဆဋ္ဌီယတ္ထော သက္ကာ ဝတ္တု’’န္တိ, ဒွေ ရူပါနိ ဟောန္တီတိ ဒဿိတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော, သဒ္ဒရူပေ သင်္ချယျေတိ ဒုတိယာ ဗဟုဝစနန္တံ ပဋိပါဒယမာနောတိ ဧတ္ထ ပဋိပါဒနကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓေနောပဒိဋ္ဌံ, ‘‘ဝါကျန္တရဋ္ဌောပိ သဒ္ဒေါ တဒညသ္မိမ္ပိ သမ္ဗန္ဓမုပယာတီ’’တိ ဒွိသဒ္ဒေါတိ ဣဒံ ဥပရိ ဝါကျဒွယေပျုပယုဇ္ဇတိ ‘ဒွိသဒ္ဒေါ ဝုတ္တော, ဒွိသဒ္ဒေါ န သရူပပ္ပဓာနော’တိ, အထ သရူပပ္ပဓာနော ကသ္မာ န ဝုတ္တောတိ အာဟ-‘ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒေသာ’တိ, အထ ဒွေတိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ ပဒဝါကျာနံ ဌာနေ ဒွိဗ္ဗစနံ ဝါ သိယာ, တာနေဝါ ဝတ္တန္တီတိ ဒွိပ္ပယောဂေါ ဝါ, တထာ သတိ ‘ယံဝတ္တတေ တဿာ’တိ ကသ္မာ ပဌမမေဝ နိဿာယ ဝုတ္တိယံ ဝိဝရဏံ ကတန္တိ အာဟ-‘ဧဝဉ္စာ’တိအာဒိ, ဣဒါနိ ဒွိပ္ပယောဂပက္ခဿ သဒေါသတ္တာ အဂဟိတဘာဝံ
(မောဂ်၊ဋီ၊၆၁။)ဒဿေတုမာဟ- ‘ယဒါတွိ’ တျာဒိ, တုသဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗသ္မာ ပက္ခာ ဝိသေသဿ ပဒဿကော [ဝိသေသနတ္ထော (ပေါတ္ထကေ)], တတ္ထ ဟိ ဒွေ [ဒွေရူပ (ပေါတ္ထကေ)] သဒ္ဒရူပါနျာဒိသီယန္တေ, ဣဟ တု သောဝ သဒ္ဒေါ ဒွိရာဝတ္တတေ, အာဝုတ္တီ သင်္ချေယျာတိ ဧဝံ မညတေ ‘‘ဒွိသဒ္ဒေါ-ယံ ‘‘အာဒသဟိ သင်္ချာ သင်္ချေယျေ ဝတ္တန္တေ’’တိ ဝစနတော သင်္ချေယျဝစနော, တသ္မေဟ သင်္ချေယျံ သဒ္ဒရူပံ ဝါ သိယာ အာဝုတ္တိ ဝါ, ဣစ္စပိ နိဒ္ဒေသော တဒုဘယမပေက္ခိယ နပုံသကလိင်္ဂေန ဝါ သိယာ ဣတ္ထိလိင်္ဂေန ဝါ, တတ္ထ ယဒါ နပုံသကလိင်္ဂေန နိဒ္ဒေသော, တဒါ သဒ္ဒရူပါနိ သင်္ချေယျာနိ ဘဝန္တိ, ယဒါ တု ဣတ္ထိလိင်္ဂေန, တဒါ သဒ္ဒဿာဝုတ္တီ ဥစ္စာရဏလက္ခဏာ ကိရိယာ သင်္ချေယာ ဘဝန္တိ, တတော စေတ္ထ အာဝုတ္တီအပိ သင်္ချေယာ ဟောန္တီ’’တိ, တဒါ ဒွိပ္ပယောဂေါ ဒွိဗ္ဗဝစနန္တိ ဧသ ပက္ခောတိ အယမေတ္ထ ဘာဝေါ’’ ယဒါ ဒွေ အာဝုတ္တိယော ဝိဓီယန္တေ တဒါ ဒွိပ္ပယောဂေါ ဒွိဗ္ဗစနန္တေ သောပေက္ခော, (အတြ ဌာနျာဒေသဘာဝေါ နတ္ထိ) [နတုဋ္ဌာနေ ဒွိဗ္ဗစနပက္ခော (ပေါတ္ထကေ)] အာဝုတ္တိ ဟိ ကိရိယာ, တဿာ စေဟ သဒ္ဒေါ သာဓနံ, န စ ကိရိယာယ သာဓနဿ စ ဌာနျာဒေသဘာဝေါ ဥပပဇ္ဇတေ, တသ္မာ ယဒါဝုတ္တီ ဝိဓီယန္တေ, တဒါ ဒိပ္ပယောဂေါ ဒွိဗ္ဗစနန္တေ-သော ပက္ခော ဘဝတီ’’တိ, အယမ္ပိ ပက္ခော ပါဏိနီယေဟိ ပရိဂ္ဂဟီတော, တဒယုတ္တံ ဒေါသဒုဋ္ဌတ္တာတိ သန္ဒဿယမာဟ-‘သော ပနေ’တျာဒိ, တေ ဟိ ဒုတိယမ္ပိ ပက္ခမဗ္ဘုပဂမ္မ ဥပစာရမတ္တတော ဘေဒေါ, ဝတ္ထုတောတွဘေဒေါ ဝါတိ ပေါနောပုညေန တံ သာဓေန္တိ။ ကထမ္ပန သဒေါသတ္တံ ယေနာယံ န ဂဟိတောတျာဟ- ‘တထာဟိ’စ္စာဒိ, ဏျော နသိယာတိ ‘‘တဿ ဘာဝကမ္မေသု တ္တ တာ တ္တန ဏျ ဏေယျ ဏိယ ဏိယာ’’တိ (၄-၅၉) ဘာဝေ ဝိဓီယမာနော ဏျော ဒွိပ္ပယောဂပက္ခေ သဒ္ဒဘေဒသဗ္ဘာဝါ ပုန ပုနေတိ သမုဒါယသဘာဝတော ပုနပုန ဘာဝေါတိ အတ္ထေ ပုနပုန သမုဒါယတော န ဘဝေယျာတိ အတ္ထော, န ကေဝလံ ဏျောဝ, အထ ခေါ ဧကပဒန္တောဂဓာနံ သရာနံ သရာနမာဒိဘူတဿုကာရဿ ဘဝန္တော ဩကာရောပိ ‘‘သရာနမာဒိဿာ ယုဝဏ္ဏဿာ ဧဩ ဏာနုဗန္ဓေ’’တိ (၄-၁၂၄) န သိယာ, ‘‘မနာဒျာပါဒီနမောမယေ စ ‘‘ဣတိ (၃-၅၉) ဩကာရော ပန ပက္ခဒွယေပိ ဟောတေဝ။ ဥတ္တရပဒဿ နိမိတ္တဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ, ပုဗ္ဗပက္ခေပိ ဟိ ဒွေ သဒ္ဒရူပါနျေဝါဒိသီယန္တေတိ ဟောတေဝ ပဒ ဘေဒေါ, ဝက္ခတိ ဟိ ‘သတီပိ အတ္တဂတေ ဘေဒေ’တိ။ နနု အာဝုတ္တိဓမ္မဘေဒ သဒ္ဒဿုပစရိတော ဘေဒေါ, သရူပတော တွဘေဒေါဝ, အညထာ
(မောဂ်၊ဋီ၊၆၂။)အာဝုတ္တိယေဝ န သိယာ, ဧကဿ ဟိ ဝတ္ထုနော အာဝုတ္တိ ဟောတိစ္စာဟ‘နာန္တရေနေ’စ္စာဒိ, အညထေတိ ဥပစရိတော ဘေဒေါ န သဘာဝတောတိ စေ, ကာရိယမ္ဘဝတီတိ ဧဝိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ သမ္ဗန္ဓော, သဘာဝတော တွဘေဒေါ ဝါတိ ဥပစာရာဘာဝေန ဝတ္ထုတော ဝိဇ္ဇမာနဘေဒမဝဓာရယတိ, အညထာတိ ယဒိ ဘေဒေါ သိယာ, အာဝုတ္တိယေဝ န သိယာတိ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော ‘‘ယဒိ သဘာဝတောဝ ဘေဒေါ ဘိန္နဿ ပန ကထမာဝုတ္တိ သိယာ’’တိ, ဌာနိသဒိသတ္တာတိ ‘‘ဌာနီဝိယာဒေသော’’တိ ပရိဘာသမုပလက္ခေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၆၃။)ကိရိယာယာတိအာဒီသု သဟတ္ထေ တတိယာ။ ကိရိယာဒီဟိ ဒဗ္ဗာဒျတ္ထာနံ ဝတ္တု [ကတ္တု] ဗျာပနိစ္ဆာပဝတ္တိတော, ဒေသာဒီတိ ( ) [(ဟိ) (ပေါတ္ထကေ)] အာဒိသဒ္ဒေန ကာလာဝတ္ထာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ, နာနာကာရယုတ္တမေဝ ဘိန္နံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ-‘အနေကပ္ပကာရယုတ္တေ’တိ, ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသတော ဝုတ္တံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော, တေနာတိ ယေန ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသေန သကိံ ဗျာပနိစ္ဆာ ဇောတီယတိ တေန ကရဏဘူတေန ဟေတုဘူတေန ဝါ, ကမေန ဗျာပိတုမိစ္ဆာယံ ဇာတိအာဒီနဉ္စ ဗျာပိတုမိစ္ဆာယန္တိ သမ္ဗန္ဓော, တတ္ထ အယဉ္စ ဂါမော ရမဏီယော အယဉ္စ ဂါမော ရမဏီယောတိ ကမေန ဗျာပိတုမိစ္ဆာ, ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ရမဏီယဂုဏေန ဂါမဒဗ္ဗယောဂေါ အတ္ထိ, တထာပိ ဂါမာနံ ဂုဏေန ယောဂေါ, သဗ္ဗော ဂါမော ရမဏီယောတိ ဗာဟုလ္လေန, နတ္ထိ သာကလ္လေန [ကမေန (ပေါတ္ထကေ)] ဗျာပိတုမိဋ္ဌတ္တန္တိ သကလဗျာပနိစ္ဆာယာဘာဝေါတိ န ဒွိဗ္ဗစနံ, ဧဝမုပရိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, သမ္ပန္နော ယဝေါတိ သမ္ပန္နဂုဏေန ယဝဇာတိယာ ဗျာပိတုမိစ္ဆာ, ဧကတ္ထာ ဇာတိ, အနေကတ္ထ နိဿယာ ဝိစ္ဆာ [ဧကတ္ထာဇာတိ, ဧကမတ္ထံ ဉာပယိဿာမီတိ ဇာတိသဒ္ဒေါ ပယုဇ္ဇတေ အနေ ကတ္ထနိဿယာစ ဝိစ္ဆာ, အနေကတ္ထံ သညာပယိဿာမီတိ ဝိစ္ဆာပယုဇ္ဇတေ-တိ မဟာဘဿေ], သောဘနံ ဓဝခဒိရန္တိ သောဘနဂုဏေန ဓဝါဒိဒဗ္ဗာနံ ဗျာပိတုမိစ္ဆာ, အတ္ထသဒ္ဒေနေတ္ထ ဒဗ္ဗာဒယော ဝတ္တုမိဋ္ဌာတိ အာဟ-‘ဒဗ္ဗဂုဏကိရိယာလက္ခဏေ’တိ, ဝိသဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ဗျာပနတ္ထောတိ အာဟ-‘ဗျာပိတုံ သမ္ဗန္ဓိတု’န္တိ, သာတိ ဝိစ္ဆာ, ဝတ္တုဓမ္မောတိ ‘ရုက္ခံရုက္ခ’မိစ္စာဒိကံ ယော ဝဒတိ, တဿ ဝတ္တုနော ဓမ္မော။ ဣစ္ဆာလက္ခဏဿ ဓမ္မဿ တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ, သဒ္ဒေါတိ ရုက္ခမိစ္စာဒိကော, တဿ သဒ္ဒဿ ယံ ရူပံ အတ္တ ဘာဝေါ, တမေဝ ပစ္စာသတျာ ‘‘သုတာနုမိတေသု သုတသမ္ဗန္ဓောဝ ဗလဝါ’’တိ ဝိစ္ဆာ ဘိက္ခညေသု ဝတ္တမာနဿ သုတဿေဝ တဿ ရူပဿ ပစ္စာသန္နဘာဝတော ဒွိသင်္ချာ ယုတ္တံ ဒွိသင်္ခါတာယ သင်္ချာယ ‘ရုက္ခံ ရုက္ခ’မိစ္စေဝံ ယုတ္တံ အတိဒိသီယတေ သုတ္တေ ဒွေဣစ္စနေန, ဒွိဗ္ဗစနဿေဝ [ဒွိဗ္ဗစနမေဝ (ပေါတ္ထကေ)] ဟိ ဒွိသင်္ချာယုတ္တတာ, အထ ကတမေကဝစနန္တဿ ဒွိဗ္ဗစနံ, တထာဟိ သဗ္ဗေယေဝေတေတ္ထ ဝိစ္ဆာယံ ဒွိတ္တေဟျဘိဓယန္တေတိ ဗဟတ္တာ ဗဟုဝစနံ ပပ္ပောတိ, ဧကဝစနန္တု န သိဇ္ဈတိ ‘ရုက္ခံ ရုက္ခံ သိဉ္စတီ’တိ ဧကတ္ထာဘိဓာနဘိန္နသဗ္ဗရုက္ခပ္ပတီတီတိ ကထမေကဝစနန္တဿ ဒွိဗ္ဗဝစနန္တီ အာသင်္ကိယာဟ-‘တတ္ထေ’စ္စာဒိ, အတ္ထသာမတ္ထိယာတိ ‘ဗဟုဝစနန္တပ္ပယောဂေဟိ’စ္စာဒိနာ ဝက္ခမာနနယေန ဗဟုဝစနန္တပ္ပယောဂေနေဝ ဝိစ္ဆာတ္ထဇောတနတော န တတ္ထ ဒွီဗ္ဗစနံ သိယာ, ဘဝိတဗ္ဗဉ္စ ဒွိဗ္ဗစနေ (န, ဧ) ကဝစနတ္တမန္တရေန န စာတ္ထိ ဒွိဗ္ဗစနာဝကာ သောတိ ပတီတိ ဗလာဝဂတော ယော-တ္ထော, တဿ အတ္ထဿ အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏံ သာမတ္ထိယံ အတ္ထသာမတ္ထိယံ, အတ္ထသာမတ္ထိယာ ဧကဝစနန္တဿ ဒွီဗ္ဗစနန္တိ သမ္ဗန္ဓာ, ကိရိယာဒိယောဂန္တိ ကိရိယာဂုဏာဒိ သမ္ဗန္ဓော, မန္တွာတိ ဗျာပိတုမိစ္ဆာယန္တီမဿ ပုဗ္ဗကိရိယာဝစနံ, အဘိသံဟရိတွာတိ ဧကတောကတွာ။ သဒ္ဒဿ တာဒိသတ္ထပစ္စာယကတ္တေ သာမတ္ထိယံ သဒ္ဒသတ္တိ [သဒ္ဒဿ]။ ယုဂပဒါဓိကရဏတာယံ သဟဝစနိစ္ဆာယံ ဗဟုဝစနပ္ပဝတ္တိယေဝ, န တတ္ထ ဒွိဗ္ဗစနန္တိ ဒဿေတုမာဟ-‘အတောယေဝေ’စ္စာဒိ, အတော ယေဝါတိ ဗဟုဝစနန္တဿ သဒ္ဒသတ္တိယာ ဝိစ္ဆာဇောတနတော ဒွိဗ္ဗစနာဘာဝါယေဝ, ဧဝမညတေ- ‘ဣဓ ပန ယောဂပဇ္ဇံ ဒုဝိဓံ သဒ္ဒယောဂပဇ္ဇံ အတ္ထယောဂပဇ္ဇဉ္စ, တတ္ထ ကိဉ္စိ သာတ္ထကာနံ သဒ္ဒယောဂပဇ္ဇမတ္ထယောဂ ပဇ္ဇံ န သမ္ဘဝတီတိ, ယုဂပဒိ အဓိကရဏံ ဓဝါဒိ အတ္ထော ယဿ သောဓဝခဒိရပလာသသဒ္ဒေါ ယုဂပဒါဓိကရဏော, တဿ ဘာဝေါ တထာ, တဿဉ္စ သတိ, သဒ္ဒယောဂပဇ္ဇမန္တရေန ဘိန္နတ္ထာနမေကသဒ္ဒဝစနီယာန မေကတော ပပတ္တိ အတ္ထယောဂပဇ္ဇံ, တံ သဟဝစနိစ္ဆာယန္တိ ဣမိနာ ဒဿိတန္တိ တဿံ သဟဝစနိစ္ဆာယဉ္စ သတိ, သောဘနာ ဓဝခဒိရပလာသာ သောဘနာ ရုက္ခာတိ သောဘနဂုဏယောဂေပိ ဗဟုဝစနေနေဝ
(မောဂ်၊ဋီ၊၆၄။)ဝိစ္ဆာဇောတနတော ဒွိဗ္ဗစနာဘာဝေါတိ, သောဘနံ ဓဝခဒိရန္တိ ပန သတီပိ သဒ္ဒယောဂပဇ္ဇေ သမာဟာရတ္တာ နတ္ထတ္ထယောဂပဇ္ဇ [နာတွယာဂပဇ္ဇ (ပေါတ္ထကေ)] န္တိ ဧကဝစနန္တတ္တာ ဒွိတ္တပ္ပသင်္ဂေပိ သောဘနံ ဓဝခဒိရန္တိ သဒ္ဒါနံ သကိံ ဗျာပနိစ္ဆာယာဘာဝါ န ဒွိဗ္ဗစနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ။
ဝါတ္တိကကာရေန ‘‘အာနုပုဗ္ဗိယေ ဒွေ ဘဝန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (၈-၁-၁-ဝါ) ဝုတ္တံ, တဒါဟ-‘အာနုပုဗ္ဗိယေပိ’စ္စာဒိနာ, အတ္ထေဝါနုပုဗ္ဗိယေပိ ဝိစ္ဆာ တတောဝ ဒွိတ္တန္တိ ပဋိပါဒယ ‘မာနုပုဗ္ဗိယ’မိစ္စာဒိနာ ‘အတ္ထိယေဝေစ္စာဒိနော ဝုတ္တိဝါကျဿ ဝိဝရဏမာဟ။ ဂါမဇာတိယာ တုလျဇာတိယာနံ ဒိသာ ဒေသာဒိဘေဒေန ဘိန္နာနမိဝ ဂါမာနံ, န ဧတ္ထ ဝိစ္ဆာ, မူလမဂ္ဂံ ဝါ ဟိ မုချ မေကမေဝ။ ဟေဋ္ဌုဒ္ဓဘာဂန္တရာဘာဝေနေကတ္တာ, ယေနုပရိယဓော ဘာဂါပေက္ခာယ ကတမူလဂ္ဂဗျပဒေသေန ဘိန္နဇာတိယာ မူလဂ္ဂဘာဂါ, တေ ဘိန္နဇာတိယာ, န စ ဘိန္နဇာတိယာနံ ဝိစ္ဆာ ဟောတိ, န ဟိ ဂေါဂေါတိ ဝုတ္တေ (ဝါဟီက)ဂတာ ဝိစ္ဆာဝဂမျတေတိ အာစရိယဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိနာ အာနုပုဗ္ဗိယေ ဝိစ္ဆာယာဘာဝံ ပဋိပါဒိတံ, တံ ဝိဃဋယိတုံ ‘ယဒိ ဟိ’စ္စာဒိနာ ယံ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ, တံ ဝိပဉ္စိတုမာဟ- ‘ယထေ’စ္စာဒိ, နသန္နိဝိဋ္ဌောတိ န ပတိဋ္ဌိတော, နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ယဿူပရိဘာဂေါ အတ္ထိ တမ္ပိ မူလန္တိ မူလ ဗျပဒေသဿာပေက္ခာ ကတတ္တမာဟ, ဥဘယန္တိ မူလမဂ္ဂဉ္စ, တထာ အညေပိ မူလဂ္ဂဘာဂါတိ ဣမိနာ မူလဂ္ဂဘေဒါနံ ဟေဋ္ဌာ ဝိယ ဂဟဏေ သတိ ဗဟုတ္တမာဟ, ပုဗ္ဗကထိတေနာတိ ‘ရုက္ခာဒီနံ ဗာဟုလ္လေနာ’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန, ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘မူလာဒီနံ ဗာဟုလ္လေန ထူလာဒိ ဂုဏယောဂမ္မန္တွာ သတ္တမီဝိဘတ္တိယုတ္တေန မူလာဒိသဒ္ဒသဟိတေန သဗ္ဗ သဒ္ဒေန မူလာဒိကမတ္ထမဘိသံဟရိတွာ သဗ္ဗသ္မိံ မူလေ ထူလာ သဗ္ဗသ္မိံ အဂ္ဂေ သုခုမာတိ ဧဝံ (ဝတ္တုနော) ဗျာပိတုမိစ္ဆာယမေကဝစနန္တဿ ဝိစ္ဆာယန္တွေဝ ဒွိဗ္ဗစန’’န္တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၆၅။)ဇေဋ္ဌာနံ ဝိစ္ဆာသမ္ဘဝေ သဗ္ဗကနိဋ္ဌဿ ဇေဋ္ဌတ္တာဘာဝါနုပ္ပဝေသော န သိယာတိ အာနုပုဗ္ဗိယမတ္တဝစနိစ္ဆာယံ တေနေဝ ဒွိတ္တမဘိဟိတံ ‘ဇေဋ္ဌံ ဇေဋ္ဌမနုပ္ပဝေသယာ’တိ တေနေဝါစရိယေန, တဒဓုနာ ဝိဃဋီယတိ ‘ဇေဋ္ဌ’ မိစ္စာဒိနာ, ကနိဋ္ဌောပိ ပဝေသီယတီတိ ကနိဋ္ဌဿပိ ဝိစ္ဆာသမ္ဘဝမာဟ, တတ္ထ ကာရဏမာဟ-‘ယထေဝ ဟိ’စ္စာဒိ, ပရဿာတိ မဇ္ဈိမဿာတိ ဧတ္ထ ဝိသေသနံ, ကနိဋ္ဌဿာပိ ဇေဋ္ဌဗျပဒေသောတိ သမ္ဗန္ဓော, ယထာဝုတ္တမေဝ သမတ္ထေတိ ‘ဝတ္တိစ္ဆာနိဗန္ဓနေ ဟိ’စ္စာဒိနာ, ဝတ္တိစ္ဆာဒိဗန္ဓနေတိ ဝတ္တုနော ဣစ္ဆာ နိဗန္ဓနံ ကာရဏမဿာတိ သမာသော, ဝတ္ထုသဘာဝေ ဝတ္ထု တတ္ထေ, အဘိနိဝေသော ပဝတ္တိ, နာဘိသမ္ဘုဏာတိ န ပပ္ပောတိ။
‘‘သကတ္ထေ ဝဓာရိယမာနေ နေကသ္မိံ ဒွေ ဘဝန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (၈-၁-၁၂-ဝါ) ဝါတ္တိကကာရေန ဝုတ္တံ, တဒါဟ ‘သကတ္ထေ’ဣစ္စာဒိ, အတ္ထပ္ပကာရဏာဒျနပေက္ခဿ ပဒဿ အတ္ထေ သကတ္ထေ အဝဓာရိယမာနေ ဧတ္တကမေဝေတိ ဂမ္မမာနေ အနေကသ္မိံ ဒိယျမာနေ ဒွိဗ္ဗစနမိဋ္ဌံ မတံ ပါဏိနိယာနန္တိ အတ္ထော, အယမ္ပနေသမဓိပ္ပာယော ‘မာသကံ မာသကံ ဣမမှာ ကဟာပဏာ ဘဝန္တာနံ ဒွိန္နံ ဒေဟီ တျတြ ဒွေ ဧဝ မာသာ ဒါတုမိစ္ဆိတာ, ကဟာပဏံ နာမ–
စတ္တာရော ဝိဟယော ဂုဉ္ဇာ၊ ဒွေဂုဉ္ဇာ မာသကော ဘဝေ။
ဒွေ အက္ခာဝ မာသကာပဉ္စ၊က္ခာနံ ဓရဏမဋ္ဌကံတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၆၆။)ဝုတ္တဝိဓိနာနေကမာသကသမုဒါယော, တတ္ထ န သဗ္ဗေ ကဟာပဏ သမ္ဗန္ဓိနော မာသာ ဒါနကိရိယာယ ဗျာပိတာ, ဒွေယေဝါတိ နေတ္ထတ္ထ ဝိစ္ဆာတိ ယထာဝုတ္တဝတ္တဗ္ဗေန ဒွိဗ္ဗစန’’န္တိ, တံ ဒဿေတွာတိ တံ ဒွိဗ္ဗစနောဒါဟရဏံ ဒဿေတွာ, ပဋိပါဒယိတုံ ဝိစ္ဆာယမေဝ ဒွိတ္တံ ဒဿေတုံ။ မာသကံ မာသကမိစ္စာဒေါတွယမဓိပ္ပာယော-‘‘ဒေဟီတိ ဒါနကိရိယာယ မာဿ ဗျာပိတုမိဋ္ဌာတိ ဝိစ္ဆာယမေဝေတ္ထ ဒွိဗ္ဗစနံ, တထာဟျတော ဒွိရုတ္တာ ဝိစ္ဆာဝ ဂမျတေ’’တိ, သဒ္ဒန္တရတောစ္စာဒိကံ ကိမာသင်္ကိယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ‘ဒေဟီ’တိအာဒိ, အဝဓာရဏေ ပတီယမာနေတိ ကဟာပဏသမ္ဗန္ဓိနိ ဗဟုမှိ မာသကသမုဒါယေ မာသကဒွယနိစ္ဆယေ ဝိညာယမာနေ သတိ, အဝိသေသေန သာမညေန မာသာနံ ဒေဟီတိ ဒါနကိရိယာယ ဗျာပနာ ဘာဝါတိ သမ္ဗန္ဓော, သဒ္ဒန္တရတောစ္စာဒိနော သာဓိပ္ပာယမတ္ထမဘိဓာတုမာရဘတေ ‘ပဒေနေ’စ္စာဒိ, ဧတ္ထ ပဒေနာတိ မာသကမိစ္စနေန ပဒေန, ဣမမှာ ကဟာပဏာတိ ဣဒမေတ္ထ သဒ္ဒန္တရံ, ကတာဘိသင်္ခရဏဿာတိ မာသကံ မာသကမိစ္စေဝံ နိပ္ဖာဒိတဿ, သဒ္ဒန္တရတောတိ ဣမိနာ ပဒန္တရယောဂေါ ဂဟိတောတိ အာဟ-‘ပဒန္တရေန ယောဂတော’တိ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘‘ဒွိတ္တကရဏကာလေ သဒ္ဒန္တရဝစနီယဿတ္ထဿာနပေက္ခိတတ္တာ မာသကံမာသကန္တိ အဝိသေသေန မာသကဝိစ္ဆာယံ ဒွိတ္တံ, တဒနု ပန ဣမမှာ ကဟာပဏာတိသဒ္ဒန္တရသမ္ဗန္ဓေ သတိ ယဒိ ကဟာပဏသမ္ဗန္ဓျ န ဝသေသမာသကဝိစ္ဆာ ပရိဂ္ဂယှတိ တဒါ ဣမဿ ကဟာပဏဿာတိ ဆဋ္ဌိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ, ဣမမှာ ကဟာပဏာတိ ပန အဝဓိပဉ္စမီနိဒ္ဒေသတော ကဟာပဏတော ဒွယမေဝ ဂဟေတွာ ဘဝန္တာနံ ဒွိန္နံ ဒေဟီတိ ဣမမှာ ကဟာပဏာတိ သဒ္ဒန္တရတောဝဓာရဏံ ဂမျတေ’’တိ။
‘‘ပုဗ္ဗပဌမာနမတ္ထာတိသယဝစနိစ္ဆာယံ ဒွေ ဘဝန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (၈-၁-၁၂-ဝါ) ဝုတ္တံ, တဒါဟ-‘ပုဗ္ဗပဌမာနံ မိစ္စာဒိ, ပုဗ္ဗပဌမာနံ ပုဗ္ဗပဌမ သဒ္ဒါနံ အတ္ထာတိသယော ယော အတ္ထဿ ပကံသော, တဿ ဝစနိစ္ဆာယံ, သဗ္ဗပဌမဘာဝသင်္ခါတ အတ္ထာတိသယမတ္တာဝ ဝစနိစ္ဆာတိ န ဧတ္ထ ဝိစ္ဆာတိ တေသမဓိပ္ပာယော, ဝိကသနကိရိယာယ ပါကကိရိယာယာတိ ဝုတ္တေပိ ဝိကာသကရဏကိရိယာယ ပါကကရဏကိရိယာယာတိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ‘ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ ပုပ္ဖ’န္တိ တျာဒေါ, ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ ဝိကသနံ ကရောန္တိ, ပဌမံ ပဌမံ ဝစနံ ကရောန္တီတိ ကိရိယာဝိသေသနဝသေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ပုဗ္ဗာတိ မတာ ပဌမာဘိမတာတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗပဌမဘာဝေနာဘိမတာနံ ဗဟုတ္တ ဗျာပနေန ဝိစ္ဆာသဗ္ဘာဝေ ကာရဏမာဟ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၆၇။)‘‘ဍတရ ဍတမာနံ သမသမ္ပဓာရဏာယမိတ္ထီနိဂဒေ ဘာဝေ ဒွေ ဘဝန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (၈-၁-၁၂-ဝါ) ဝုတ္တံ, ဧတ္ထ ဣတ္ထိလိင်္ဂသဒ္ဒေါ ဣတ္ထိလိင်္ဂယောဂါ ဣတ္ထီတိ ဝုတ္တော, နိဂဒျတေနေနေတိ နိဂဒေါ, ဣတ္ထီ နိဂဒေါ ယဿ သော ဣတ္ထိနိဂဒေါဘာဝေါ, တသ္မိံ ဣတ္ထီနိဂဒေ ဘာဝေ, တဒါဟ-ရတရရတ မန္တာန’မိစ္စာဒိ, ဣတ္ထိလိင်္ဂေတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ယဿ သော ဣတ္ထိလိင်္ဂေါဘာဝေါ, တသ္မိံ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ ဘာဝေ ဝတ္တမာနာနံ ရတရရတမန္တာနံ ဒွိဗ္ဗစနမဘိမတန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ကသ္မိံ ဝိသယေတိ အာဟ-‘သမသမ္ပဓာရဏ ဝိသယေ’တိ, သမေန အဍ္ဎတာဒိနာ ဂုဏေန ဣမေ ဥဘော အဍ္ဎာ ဣတွေဝံ ရူပါ သမ္ပဓာရဏာ နိရူပနာ အဝဗောဓော သမသမ္ပဓာရဏာ, သာဧဝ ဝိသယော, တသ္မိံ သတိ, အဍ္ဎတာယ ဗဟုဝိဓတ္တာဘာဝါ ကိရိယာဒိယော ဂါဘာဝါ စ နတ္ထေတ္ထ ဝိစ္ဆာတိ တေသမဓိပ္ပာယော, ပုစ္ဆိယမာနာတိ ဣမိနာ ဣမေ ဥဘော’ ဣစ္စာဒီနံ ပုစ္ဆာဝါကျတံ ဒဿေတိ။
ပရဗျဝဟာရေနာဟ-‘အာချာတာဒီနံ ဝိသယတ္တ’န္တိ, ဣမိနာ အာချာတာဒီနမေဝ ကိရိယာဇောတကပဒဘာဝေန ပေါနောပုညသင်္ခါတကိရိယာ ဓမ္မဿ ဓနသမေဝ ဝိသယတ္တံ ဒီပေတိ, အတိသယဝိသိဋ္ဌန္တိ ဣမိနာ ပပစတိသဒ္ဒေပကာရော ပကံသတ္ထ ဇောတကော ဥပသဂ္ဂေါတိ ဒဿေတိ, ဟိဝိဓိမှီတိ’လူ-စ္ဆေဒနေ’ဣစ္စသ္မာ ဝိဓိမှိ ဟိပ္ပစ္စယော ‘‘ပဉှပတ္တနာဝိဓီသု’’တိ (၆-၉) ဣမိနာ သုတ္တေနာတိ အတ္ထော, ဩဿာတိ ‘‘ယုဝဏ္ဏာနမေဩပစ္စယေ’’တိ (၅-၈၂) ဩကာရဿ, ‘ပုဗ္ဗေက-ကတ္တုကာန’’ (၅-၆၂) မိစ္စေဝါတိ ဧဝကာရေန ပရေသမိဝါယမပျာဘိက္ခညေ ပစ္စယော စေ ဝိဓီယတေ, တဒါ ပပစတိဣစ္စတြ ဝိယ အာဘိက္ခညေ ဝိဓီယမာနေန ပစ္စယေနေဝ အာဘိက္ခညတ္ထဿ ပကာသိတတ္တာ န ဒွိဗ္ဗစနေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ, ယဒါ တု ဘုသံ ပုနပ္ပုနံ ပစတီတိ ဝစနိစ္ဆာ တဒါပိ ပပစတီတိ ဘဝတျေဝ။
ဣဟ ဣမသ္မိံ ဥဒါဟရဏေ, အာဘိက္ခညေ ဣစ္စေဝါတိ ဣမိနာ အနုကရဏမတ္တမေဝေတံ နတ္ထေတ္ထာဘိက္ခညန္တိ ပါဏိနိယာ သုတ္တန္တရေန ဒွိတ္တမ္ပဋိပါဒေန္တိ, နတ္ထေတ္ထ တာဒိသေန ဝစနေန ပယောဇနံ, အာဘိက္ခညေယေဝ ဒွိဗ္ဗစနန္တိ ဒဿေတိ, ဧဝမညတေ ‘‘ပဋဣစ္စေတမနုကရဏံ ဘဝန ကိရိယမ္ပတိ ဝတ္တတီတိ [ဘဝနကိရိယာမတီ ဝုတ္တီတိ (ပေါတ္ထကေ)] ကိရိယာဓမ္မံ ပေါနောပုညမေတ္ထ အတ္ထေဝါ’’တိ, တေနေဝ ဝက္ခတိ-‘ပဋပဋာ ဘဝတီတိ အာဘိက္ခညေ ဒွိဗ္ဗစန’န္တိ, အနိတိသ္မိန္တိ ဣတိသဒ္ဒေ အဝိဇ္ဇမာနေ, ရာပ္ပစ္စယောတိ ပဌမံ ဒွိတ္တေ ကတေ ပစ္ဆာ ရာပ္ပစ္စယော, ရာပ္ပစ္စယမကတွာပိ ပကာရန္တရေန သာဓေတုမာဟ- ‘အထဝါ’ ဣစ္စာဒိ, ဒီဃော နိစ္စန္တိ ပဌမံ ဒွိတ္တေ ပဋပဋကရောတီတိ ဌိတေ နိစ္စံ ဒီဃော, ပဋပဋာ ကရောတီတိ ဧတ္ထ နိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋပဋာယတီတိ ဧတ္ထ ဒဿေတုံ ပဋပဋာယတီတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။
֍ ၅၅. သျာဒိ
ဧကဿ ဧကဿ ဣတိ ဌိတေ ပုဗ္ဗဝိဘတ္တိယာ လုတ္တေ သံဟိတာယဉ္စ ကတာယံ ဧကေကဿ, ဧဝံ မတ္ထကေန မတ္ထကေနာတိ ဌိတေ မတ္ထက မတ္ထကေနာတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၆၈။)֍ ၅၆. သဗ္ဗာ
အညံ အညန္တိ ဌိတေ ဣမိနာ ဝိဘတ္တိယာ လောပေ အကာရဿ ‘‘တဒမိနာ’’ (၁-၄၇) ဒိနာ ဩကာရေ အညောညန္တိပိ ဟောတိ။
֍ ၅၇. ယာဝ
ယာဝဗောဓန္တိ ‘‘ယာဝါဝဓာရဏေ’’တိ (၃-၄) အသင်္ချသမာသော။
֍ ၅၈. ဗဟုလ
ကွစိ ပဝတျပ္ပဝတ္တိ၊ ကွစညံ ကွစိ ဝါ ကွစိ။
သိယာ ဗဟုလသဒ္ဒေန၊ ဝိဓိ သဗ္ဗော ယထာဂမံတိ။
ဣတိ မောဂ္ဂလ္လာနပဉ္စိကာဋီကာယံ သာရတ္ထဝိလာသိနိယံ
ပဌမကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။
၂. ဒုတိယကဏ္ဍ ဝဏ္ဏနာ
֍ ၁. ဒွေဒွေ
အဝယဝသမ္ဗန္ဓေတိ သျာဒျဝယဝီသမုဒါယေန ဒွေဒွေတိ ဝုတ္တာနမဝယဝါနံ သမ္ဗန္ဓေ, အတေတ္ထ ဝုတျနုကူလာယ ပဉ္စိကာယ ဝါ ဘဝိတဗ္ဗံ, ပဉ္စိကာနု ကူလာယ ဝုတ္တိယာ ဝါ, န စေတ္ထ ဒွိန္နမညောညာနုကူလတာ ဒိဿတိ, တထာဟိ ဝုတ္တိယံ-‘ဧကာနေကတ္ထေသု ဝတ္တမာနတော နာမသ္မာ’တိ ဧတ္တကမေဝ ပကတိဝိသေသနဝသေန ဝုတ္တံ, ပဉ္စိကာယန္တု တဗ္ဗိသေသန ဝသေန စ ပစ္စယတ္ထဝိသေသနဝသေန စ အတ္ထော ဒဿိတော, တဒေဝ မုဘိန္နန္နာညမညာနုကူလတာ ဒိဿတိ, တတော ဧတ္ထ ယထာ ဒွိန္နမညောညာနုကူလတာ သမ္ပဇ္ဇတိ, တထာ ဗျာစိက္ခိဿာမ ‘‘ယဒိ ပနေတ္ထ ဝုတျာနုကူလာ ပဉ္စိကာ ဘဝေယျ ပစ္စယတ္ထပက္ခော ဇဟိတဗ္ဗော သိယာတိ ‘တေ။ပေ.။ ဧကာနေကတ္ထေသု’တိ စ, တေန။ပေ.။ ယောဇနိယ’န္တိ စ ဧတေသံ ဇဟိတဗ္ဗတာယ ဗဟုပါဌဝိလောပေါ အာပဇ္ဇတိ, ယဒိ ပန ပဉ္စိကာနုကူလာ ဝုတ္တိ ဘဝေယျ ဝုတ္တိယံ ကိဉ္စိမတ္တံ ပက္ခိပိတဗ္ဗ မတ္တမေဝ သိယာတိ ဗဟုဝိလောပါပတ္တိ (န) ဟောတီတိ ဧတေသံ ဒွေဒွေ ဟောန္တိ ဧကာနေ ကတ္ထေသု ဝတ္တမာနတော နာမသ္မာ’တိ ဝုတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ, ဧဝဉှိ သတိ သတ္ထန္တရေနာပိ သဟ ဃဋတေ, သုတ္တေ ‘ဒွေဒွေကာနေကေသု နာမသ္မာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘ဧကာနေကေသူ’တိ ဣဒံ ပစ္စယဝိသေသနံ ဝါ ယုဇ္ဇတိ
(မောဂ်၊ဋီ၊၆၉။)ပကတိဝိသေသနဝသေန ဝါ ယဒေတံ ပစ္စယဝိသေသနံ, တဒါ သာမတ္ထိယာ ဧကာနေကေသူတိ ပကတိဝိသေသနမ္ပိ လဗ္ဘတိ, တတ္ထ သာမတ္ထိယမတ္ထ ဗလံ, တထာဟျေကာဒီသု ဘဝန္တာ ပကတိဝါစ္စာနမေဝေကတ္တာဒိအဗျတိ ရိတ္တအတ္ထမတ္တာဒီရူပါနံ ဇောတကာ သျာဒယော ကထမေကတ္တာဒီသု ဝတ္တမာနတော နာမသ္မာ အညတော သိယုန္တိ ယထာဝုတ္တနာမဝိသေသာက္ခေပေါ, တထာ ဣတ္ထိဏာဒိပ္ပစ္စယာဒီနမ္ပိ ပန ပကတိဝိသေသာနုပါဒါနေပိ ယတော ဓာတွာဒိ ဝါစ္စောတ္ထော နတ္ထိ, သာမတ္ထိယာ တတော, ဓာတုတျာဒျန္တေဟိ [တျာဒျန္တ ဝါစ္စေဟိ (ပေါတ္ထကေ)] န ဟောန္တေ ဝိတ္တိပစ္စယာ, တထာ ဏာဒိပစ္စယာပိ။ ဝိဘတျန္တာ ဝိဓာနတော, ယဒေတမ္ပကတိဝိသေသနံ တဒါပိ သာမတ္ထိယေနေဝ ဧကတ္တာဒီသု ဝတ္တမာနတော နာမသ္မာ တဇ္ဇောတနာယ ဘဝန္တာ သျာဒယော ကထမညတ္ထ ဟောန္တိ အသမ္ဘဝါတိ ဧကာနေကေသု ဒွေဒွေတိ လဗ္ဘတိ, အထဝါ သရူပေန အဝုတ္တမ္ပိ သာမတ္ထိယေနေကာနေကတ္ထေသူတိ ဂမ္မမာနံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ‘တေစာ’တိအာဒိကံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ, ဧကာနေကေသု ဝတ္တမာနတော နာမသ္မာတိ ကိမတ္ထံ အသတွဘူတာယ ကိရိယာယေကတ္တာဒိသမ္ဗန္ဓာဘာဝါ ကြိယတ္ထာစ တျာဒီဟိ ယေဝေကတ္တာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ တျာဒျန္တေဟိ စ န ဘဝေယျုန္တိ ပယောဇနန္တရမာဟ-‘ယမ္ပနာ’တိအာဒိ, ပဉ္စကနာမတ္ထဿာဓိပ္ပေတဘာဝေါ စေတ္ထ ပက္ခဿေတဿေဝ ယုတ္တတ္တာ။ တထာဟိ သင်္ချာကမ္မာဒယော နာမ ဝါစ္စဿ ဒဗ္ဗဿ ဓမ္မော သကတ္ထော-ပသဇ္ဇနော စ သဒ္ဒေါ ဒဗ္ဗေယေဝ ဝတ္တတေ။ ဒဗ္ဗေယေဝါနျနယာဒိဝေါဟာရာ, တတ္ထ ဒဗ္ဗဝါစိနာ သဒ္ဒေန ဒဗ္ဗဓမ္မာနမဗ္ဘန္တရီကရဏန္တိ နာယုတ္တမေတံ နာမေန ပဉ္စန္နမဘိဓာနံ, ဝိဘတ္တိယော ပန ဇောတိကာ, ဣတ္ထိပစ္စယာ စ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ, တထာ စာမှေဟိ ဝုတ္တံ သမ္ဗန္ဓစိန္တာယံ–
သဒ္ဒေါ သကတ္ထံ ဝတွာန၊ ပဒတ္ထံ ဒဗ္ဗသညိတံ။
သမဝေတံ ဝဒေ လိင်္ဂံ၊ သင်္ချံ ကမ္မာဒိကမ္မိ စေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၇၀။)ဧကာနေကေသု သျာဒီနံ ယထာက္ကမံ ဒဿေတုံ ‘တေနာ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တေနာတိ ယေန ပဉ္စကော နာမတ္ထော အဓိပ္ပေတော ဧကာဒီသု စ အတ္ထေသု ဇော-တနီယေသု သျာဒယော ဝိဓိယိဿန္တိ တေန, သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘အံယော’အာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ, သဘာဝတောတျာဒိကဿာယမဓိပ္ပာယော ‘‘ယဒျပိ သျာဒယော ဧကာနေကေသု ဟောန္တိ တထာပိ ဧကာဒယော သင်္ချာယ ပရိစ္ဆိန္နေ အတ္ထေ ဝတ္တန္တိ န သင်္ချာမတ္တေ, သင်္ချာယ သမ္ဘဝါဘာဝါ သင်္ချေယေ ဘဝတီတိ န သင်္ချာပိ သျာဒီနမတ္ထော’’တိ (န) ကေဝလံ သကတ္ထ ဒဗ္ဗာဒိယေဝ သျာဒီနမတ္ထော န ဘဝတိ, အပိ တု သင်္ချာပီတျပိသဒ္ဒတ္ထော, အနေန သင်္ချာ ဝိဘတျတ္ထော စတုက္ကော နာမတ္ထောတျယမ္ပက္ခော နိရာကတော ပဉ္စကော နာမတ္ထောတိ ဒဿနေ သင်္ချာကမ္မာဒီနံ ဝိဘတ္တိယော ဇောတိကာ ဟောန္တိ, တိကော နာမတ္ထောတိ ဒဿနေ တု သင်္ချာကမ္မာဒယော ဝိဘတ္တိဝါစ္စာ ဟောန္တိ, ဣဒါနိ အဓိပ္ပေတပဉ္စကနာမတ္ထေ သကတ္ထာဒိကံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘တတ္ထာ’တိအာဒိမာဟ, တတ္ထ သကတ္ထော ဝိသေသနန္တိ သရူပါဒိ ယံ ကိဉ္စိ ဝိသေသနတ္တေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတံ တံ သကတ္ထော နာမတိ အတ္ထော, တံ ဒဿေတိ ‘သရူပဇာတိဂုဏဒဗ္ဗာနိ’တိ။
ဗလေန ယဿာ ဘိန္နေသု၊ ပဝတ္တန္တေ ဂဂါဒီသု။
သာ ဇာတျဘိန္နဓီသဒ္ဒါ၊ သုတ္တံ ပုပ္ဖေသွိဝါနွီတံ။
ဒဗ္ဗာဓာရော တတော ဘိန္နော၊ နိမိတ္တံ တပ္ပတီတိယာ။
ဘာဝါဘာဝသဘာဝေါ ယော၊ သော ဂုဏော နိဂ္ဂုဏော မတော။
သရူပံ သဒ္ဒရူပံဝ၊ ဇာတိယာ ယံ ဝိသေသနံ။
ဝိသေသီယတိ ယံကိဉ္စိ၊ ဒဗ္ဗံ တံ သမုဒီရိတံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၇၁။)ဣဒါနိ သရူပါဒိနော ဝိသေသနဿ သကတ္ထဘာဝံ ဇာတျာဒိဝိသေသဿ ဒဗ္ဗဘာဝဉ္စ ဒဿေတုံ ‘တတ္ထာ’တိအာဒိမာဟ, သရူပေ ဝတ္တတေ သဒ္ဒေါတိ ဝိယဘေဒေါပစာရေနာဟ-‘သဒ္ဒဿ သရူပေနာ’တိ, ဧတ္ထ ပန ဂေါတိ ဇာတိမတ္တဝါစိနိ ဂေါသဒ္ဒေ ပယုတ္တေ ဂေါသဒ္ဒေါ ဇာတိမတ္တမာဟေတိ သော ဇာတိံ ဝိသေသေတိ နာမ။ ယဋ္ဌိအာဒိသဒ္ဒေဟိ ယဋ္ဌိအာဒိသဟစရိတာ ဥပစာရတော ဂဟိတာတိ ယဋ္ဌိအာဒိဒဗ္ဗေဟိ ယဋ္ဌိအာဒိသဟစရိတာ ပုရိသာ ဝိသေသီယန္တီတိ အာဟ-‘ဒဗ္ဗမ္ပိ ဒဗ္ဗန္တရဿ ဝိသေသနဘူတမ္ဘဝတီ’တိ, ယဋ္ဌိယောပဝေသယာတိ ယဋ္ဌိသဒ္ဒဝစနီယ ယဋ္ဌိဒဗ္ဗဝိသိဋ္ဌေ ပုရိသေ ပဝေသယာတိ အတ္ထော, ကုန္တေပဝေသယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝနယော, ယထာဝုတ္တစတုဗ္ဗိဓသကတ္ထတော ပရောပိ အတ္ထိ သကတ္ထောတိ အာဟ-‘ကတ္ထစီ’တိအာဒိ, သမ္ဗန္ဓနိမိတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော နိမိတ္တံ ကာရဏံ ပစ္စယပ္ပဝတ္တိယာ အဿ ပစ္စယဿ သောတိ သမာသော, ဧတ္ထ ဟိ ဒဏ္ဍော အဿ အတ္ထီတိ အဿာတိ သာမိနော ပုရိသဿ သံသင်္ခါတဒဏ္ဍာဒိဒဗ္ဗေန သဟယော သဿာမိသမ္ဗန္ဓော, သောပိ ပစ္စယဿ နိမိတ္တံ, တထာ စ ဝက္ခတိ-‘ဒဏ္ဍပုရိသသမ္ဗန္ဓာ ဒဏ္ဍီတိ ပစ္စယော’တိ, (ကိရိ)ယာ ပဒတ္ထဿာပိ ဝိသေသနတ္တေန သကတ္ထဘာဝေါ ဇာတိပဒတ္ထာဒီနံ ဝုတ္တ ဌာနေယေဝ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ပါစကောတိ ဧတ္ထ ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓသင်္ခါတံ ပရာဘိမတံ သကတ္ထမ္ပိ ပရောပဒေသေနောပဒိသိတုကာမော ဣဓ သမ္ဗန္ဓသကတ္ထဿ ဝုတ္တဋ္ဌာနေယေဝ ကိရိယာသကတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘ကတ္ထစိ ကိရိယာပီ’တိအာဒိမာဟ။ နာမသဘာဝေန ဝိညာယမာနံ ပဉ္စမံ နာမသင်္ခါတမတ္ထံ ဒဗ္ဗပဒတ္ထေန သင်္ဂဟေတွာ ဇာတိဂုဏကိရိယာဒဗ္ဗာနီတိ ဟိ စတုဗ္ဗိဓော နာမတ္ထော, နာမမ္ပိ အနွတ္ထရုဠှိဝသေန ဒုဝိဓံ ပုမိတ္ထိနပုံသက လိင်္ဂဝသေန တိဝိဓမ္ပိ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ ယထာဝုတ္တေ စတုဗ္ဗိဓေ အတ္ထေ နမတိ, တေ ဝါ အတ္တနိ နာမေတီတိ ဣမိနာ ကာရဏေန. သာမညဂုဏ ကိရိယာယဒိစ္ဆာဝသေနာညထာပိ စတုဗ္ဗိဓတ္တံ နာမဿ ဝဒန္တိ, တတ္ထာပိ ယဒိစ္ဆာနာမဿ ဒဗ္ဗနာမေနေဝ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဣတ္ထတ္တံ ဧသာတိ ပသိဒ္ဓိမာ အတ္ထော, ယမ္ပနာတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သာဓေတိ ‘တတ္ထေ’စ္စာဒိနာ, အဘိဓာယကတ္တေန ဇောတကတ္တေန, ဣကာရန္တတောတိ မုနိသဒ္ဒတော, အညထာတိ ဣကာရန္တတော န ဘဝတိ စေ, အတောတိ အာဒေသ ဘဝနတော ဖလံ ဒဿိတံ န သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော, ဝုတ္တိယံ ‘ဧဝံ ကုမာရီ ကုမာရိယော’တိအာဒီသု ဧဝန္တိ ယထာ ပုလ္လိင်္ဂေ ဣကာရန္တတော သျာဒီနမုဒါဟရဏမနာဒေသတ္ထံ ဝုတ္တံ ဧဝမိတ္ထိယမ္ပိ အနာကာရန္တတောတိ ဒဿေတိ, ဥပလက္ခဏံ စေတမိနီ-နီ-ဦ-တိ-ပစ္စယန္တာဒီနံ, အသတိ။ပေ.။ ဝစနေတိ ဣမိနာ ပါဏိနိယာနံ ဝိဘတ္တိသညာဝိဓာယကဿ သုတ္တန္တရဿ အတ္ထိဘာဝံ ဒဿေတိ, ‘‘ဝိဘတ္တိစ’’ (၁-၄-၁၀၄) ဣတိ ဟိ တေသံ သုတ္တံ, တဿတ္ထော ‘သျာဒီနံ တျာဒီနဉ္စ ဝိဘတ္တိသညာ ဟောတီ’တိ, ဘဝန္တီတိ အနွတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိသဒ္ဒဝစနီယာနိ ဘဝန္တိ, သော (ယေဝတ္ထော) ဝိဘတ္တိစ္စနေန ဝိဘဇီယတီတိ ဝိဘတ္တိ, ကမ္မေ က္တိပ္ပစ္စယန္တောယံ ဝိဘတ္တိ သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ, ကထမ္ပနေတေသု သျာဒီသု ဝိဘဇီယတိစ္စဿ ဝါကျတ္ထာဿာနုဂမော ယေနေဝံ ဝုစ္စတိစ္စာသင်္ကိယ ယေန ယထာ စ ဝိဘဇီယတိ တမုပဒဿေန္တော အာဟ-‘တထာ ဟိ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၇၂။)֍ ၂. ကမ္မေ
ဝုတ္တိယံ ကတ္တုကိရိယာယာတိ ကတ္တုသာဒျတာယ တံ သမ္ဗန္ဓိနိယာ ကတ္တုကမ္မဋ္ဌာယပိ ဒုဝိဓာယ ကိရိယာယ, အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ကရောတိ ဧတ္ထ သမ္ဗန္ဓနတ္ထောတိ အာဟ-‘ကရီယတိ အဘိသမ္ဗန္ဓီယတီ’တိ, ယံကိဉ္စိ ပဒတ္ထရူပံ သမ္ဗဇ္ဈတီတိ အတ္ထော, ဣမိနာ စာနွတ္ထဝသေနေဝါယံ ကမ္မဝေါဟာရော သိဒ္ဓါတိ ဒဿေတိ, သဗ္ဗကာရကာနမ္ပိ ပန ကိရိယာသမ္ဗန္ဓ သဗ္ဘာဝေပိ ကိရိယာဘိသမ္ဗန္ဓီယမာနတ္တေနေဝ ယံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတံ တဒေဝ ကမ္မံ ဝိညေယျံ, ကတ္တာဒိ ကတ္တု ကိရိယာယာဘိသမ္ဗန္ဓီယမာနတ္တေပိ ကတ္တာဒိတ္တဝစနိစ္ဆာယေဝ ကမ္မံ န ဟောတိ။ ယသ္မာ ဝစနိစ္ဆာယေဝ ကာရကာနိ ဘဝန္တိ, ဧဝံ သဗ္ဗကာရကာနမ္ပိ ကာရကန္တရပ္ပတ္တိယံ တဒဘာဝေါ ယထာယောဂံ ဝတ္တဗ္ဗော, ဝါကျေကဒေသေနေတျနေန ‘‘ဒွေဒွေကာ’’ဒိနော ဝါကျဿ ‘‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’’ဣစ္စာဒိနော စ ဧကဝါကျတ္တံ သူစေတိ, ပကရဏဿ မဟာဝါကျရူပတ္တာ ဝိပ္ပကဋ္ဌာနိပိ ဝါကျာနိ အာကင်္ခါဒိသဘာဝေ အညမညသမ္ဗန္ဓာနုဘဝနေနေကဝါကျဘာဝမ္ပဋီပဇ္ဇန္တေ, ဝုတ္တီ ဟိ–
‘‘အာကင်္ခါယောဂ္ဂတာ သတ္တာ၊ ဗီဇံ သန္နိဓိနော ယတော။
ဝိပ္ပကဋ္ဌာနိ ဝါကျာနိ၊ မဟာဝါကျံ ကရောန္တျတောတိ။
သာမညေနာတိ ကမ္မာဒျဝိသေသေန, ပုဗ္ဗာစရိယသမညာဝသေနာဟ ‘ဒုတိယာဒိကာ’တိ, တေန ယဒျပိ တျာဒိနောပိ ဒွိန္နံ ပူရဏိယာ ဒုတိယာတိ သက္ကာ ဝေါဟရိတုံ, တထာပိ သျာဒီနံ ဒုကေယေဝ ဒုတိယာတတိယာ ရုဠှီတိ နတျာဒီနံ ဒုကာနိ ဒုတိယာဒိသဒ္ဒေန ဂယှန္တိ, ဝိသိဋ္ဌေသူတိ ကမ္မာဒိနာ ဝိသေသိတေသု, တိဝိဓံ ကမ္မန္တိ သကသမယပ္ပသိဒ္ဓိယာ ကမ္မဿ တိဝိဓတ္တမာဟ, အညေ တု သတ္တဝိဓမိစ္ဆန္တိ, ကထံ–
နိဗ္ဗတ္တိဝိကတိပ္ပတ္တိ၊ ဘေဒေန တိဝိဓံ မတံ၊
တတ္ထေစ္ဆိတတမံ ကမ္မံ၊ ကမ္မံတွညံ စတုဗ္ဗိဓံ။
ဣစ္ဆိတဉ္စာနိစ္ဆိတဉ္စ၊ နေဝိစ္ဆိတမနိစ္ဆိတံ၊
တထာညပုဗ္ဗံ နာညပုဗ္ဗန္တိ၊ ဧဝမညံ စတုဗ္ဗိဓန္တိ။
တတ္ထ ဣစ္ဆိတာဒီနိ ဥပရိယေဝါပိ ဘဝိဿန္တိ, တတြေစ္စာဒိနာ တိဝိဓံ ကမ္မံ သရူပတော ဒဿေတိ, တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိကမ္မမေကေ-နေကဓာ ပရိကပ္ပေန္တိ, တဒိဟ ပကာသယိဿာမ–
(မောဂ်၊ဋီ၊၇၃။)သတီ-သတီ ဝါ ပကတိ၊ န ယတ္ထ ပရိဏာမိနီ၊
နိဿီယတေ တံ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ကမ္မမညေသမညထာ။
အသန္တံ ဇာယတေ ယံ ဝါ၊ ယံ သန္တမပ္ပကာသတိ၊
ဥပ္ပတျာ-ဘိဗျတ္တိယာ ဝါ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တီတိ ဝုစ္စတီတိ။
အယမေတ္ထ အတ္ထော ‘‘ကဋဝိကာရဿ ကာသသင်္ခါတာ ဝိဇ္ဇမာနာ ပကတိ ပရိဏာမိနီ ကဋဝိကာရမ္ပတိ ပရိဏမန္တီ ယတ္ထပ္ပယောဂေ န နိဿီယတေ။ ကဋံ ကရောတီတေတ္ထ ကေဝလမတ္ထာဝဂမမတ္တဿ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္တာ ကာသေတိ အသုယျမာနတ္တာ စ, ပကတိယာ တု သုယျ မာနတ္တေ ဝိကာရိယံ သိယာ, တေနေဝ ကာသေ ကဋံ ကရောတိ, တဏ္ဍုလေ ဩဒနံ ပစတီတိ ဒွယတ္ထော ကရောတိ ပစတိ စ, တသ္မာ ကာသေ ကရောတိ တဏ္ဍုလေ ပစတီတိ ဝိကာရီယတိ, ကဋံ ကရောတိ ဩဒနမ္ပစတီတိ နိဗ္ဗတ္တီ ယတီတိ အတ္ထော, အသတီ ဝါ ပကတိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာယေဝ ယတ္ထ န နိဿီယတေ။ [(ယထာ) (ပေါတ္ထကေ)] ( ) သံယောဂံ ဇနယတိ ဝိဘာဂမုပ္ပာဒယတီတိ သံယောဂဝိဘာဂါနံ ကဿာပိ ပကတိယာ အဝိကာရတ္တာ သံယောဂဝိဘာဂဝန္တေ ဟျဝိကတေဟေဝ တေသံ ဇနနတော, တမေဝမ္ဘူတမနိဿိတပကတိကံ အဝိဇ္ဇမာန (ပကတိ) ကံ ဝါ ကာရိယံ နိဗ္ဗတ္တိကမ္မံ နာမာတိ ဧကော, အညေသမညထာတိ ဝတွာ တန္ဒဿေတိ ‘အသန္တ’မိစ္စာဒိနာ, ယံ အသန္တမဝိဇ္ဇမာနံ ဇာယတေ, တန္နိဗ္ဗတ္တိကမ္မံ, ယထာ သုခံ ဇနယတိ ဗုဒ္ဓိမုပ္ပာဒယတီတိ, သန္တံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ ဝါ ကေဝလမပ္ပကာသိတပုဗ္ဗံ ယံ ဥပ္ပတ္တိယာ အဘိဗျတ္တိယာ ဝါ ပကာသတိ, တမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တိကမ္မံ, ယထာ ပုတ္တံ ဝိဇာယတိသာမညမဘိဗျဉ္ဇယတီ’’တိ, တဒေဝံ ကေသဉ္စိ မတေန အနိဿိတပကတိကံ အဝိဇ္ဇမာနပကတိကန္တိ ဒုဝိဓံ နိဗ္ဗတ္တိကမ္မမ္ပိ အညေသမ္မတေန အသန္တံ ဇာယမာနံ သန္တမပ္ပကာသမာနန္တိ ဒုဝိဓံ နိဗ္ဗတ္တိကမ္မမ္ပီတိသဗ္ဗမ္ပိ အဋ္ဌိတပုဗ္ဗမေဝ ဇာယတီတျသတော ဇာနနာ န ဗျတိရိစ္စတိစ္စာဟ-‘အသတော ဇနနံ ကရီယတီ’တိ, အဝတ္ထန္တရန္တိ ဩဒနာဒိနော က္လေဒနာဒိလက္ခဏမညမဝတ္ထံ။
ပကတျုစ္ဆေဒသမ္ဘူတံ၊ ဝိကာရိယံ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ တု။
ဂုဏန္တရသမုပ္ပတျာ၊ ဧဝံ သာ ဝိကတိ ဒွိဓာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၇၄။)ကိဉ္စိ ဝိကာရိယံ ကမ္မံ ပကတိယာ ကာရဏဿ ဥစ္ဆေဒေန သမ္ဘူတံ, ယထာ ကဋ္ဌံ ဘသ္မံ ကရောတီတိ ကဋ္ဌဿာစ္စန္တပရာဝတ္တိ [ပရာဝတ္တိယာ (ပေါတ္ထကေ)], ကိဉ္စိ ပန ဂုဏန္တရာနမုပ္ပတ္တိယာ, ယထာ သုဝဏ္ဏံ ကဋကံ ကေယုရံ ဝါ ကရောတီတိ ဧဝံ ဒွီဓာ သာ ဝိကတိ ဟောတီတိ အတ္ထော, န ဝိဘာဝီယန္တေတိ န ဂမျန္တေ, သာ ပတ္တိ‘ပါပီယတိ ဝိသယီကရီယတီ’တိ ကတွာ။
ယတြ ကြိယာကတော ကောစိ၊ ဝိသေသော နာဝဂမျတေ။
ဒဿနာ ဝါနုမာနာ ဝါ၊ သာ ပတ္တီတိ ပကိတ္တိတာ။
ယတ္ထ ကိရိယာကတော ကိရိယာသမ္ပာဒိတော ဝိသေသော အတိသယော ကောစိ နာဝဂမျတေ နပ္ပတီယတေ ဒဿနာ ဝါ ပစ္စက္ခပ္ပမာဏေန အနုမာနပ္ပမာဏေန ဝါ ယထာ နိဗ္ဗတ္တိဝိကတီနမတိသယော ပစ္စက္ခာနုမာနာ ဝဂမနီယော, တတြ ဟိ နိဗ္ဗတ္တိယံ ဝိသေသသိဒ္ဓိရတိပသိဒ္ဓါ။ အတ္ထလာဘာချဿ ဝိသေသဿာဝိဇ္ဇမာနဿ ကိရိယာကတ္တာ, ဝိကာရိယေ ( ) [(ဧဝ) (ပေါတ္ထကေ)] တု ကွစိ ပစ္စက္ခဝိသယော။ ကဋ္ဌံ ဍဟတီတိ ကဏှတ္တာဒိဘာဝဿ ပစ္စက္ခေနေဝေါပလဗ္ဘနတော, ကွစိဒနုမာနဂမ္မော။ ဒေဝဒတ္တံ ရောသေတိ ပသာဒယတိ ဝေတိ ဝိသိဋ္ဌမုခဝဏ္ဏာဒိကာရိယာနုမေယျတ္တာ ရောသာဒိနော, ဧဝံ ယတ္ထ န ဝိသေသသိဒ္ဓိ အပိ တု ပတ္တိမတ္တံ, သာ ပတ္တီတိ ပကိတ္တိတာ ကထိတာ, အာဒိစ္စမ္ပဿတိ ဓမ္မမဇ္ဈေတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော, ကထဉ္စရဟိ အသန္တဿ [သန္တဿ (ပေါတ္ထကေ)] ပတ္တိကမ္မဿ ကိဉ္စိ (အကရောန္တ)ဿ ကာရကတ္တံ, န ဟိ ကိဉ္စိ အကရောန္တံ ကာရကမ္ဘဝိတုမရဟတီတိ ဥစ္စတေ-
ဒဿနက္ခမတာဘာသော၊ ပဂမဗျတ္တိအာဒယော။
ဝိသေသာ ပတ္တိကမ္မဿ၊ ကြိယာသိဒ္ဓိယမိစ္ဆိတာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၇၅။)အတြ ဒဋ္ဌုံ သက္ကာ ဣတိ ဒဿနေ ခမတာ အာဘာသောပဂမော ဝိသယတ္တောပဂမော ဝိသယတ္တောပဂမနံ ဗျတ္တိ စေတိ ဧဝမာဒယော ဝိသေသာ ယထာယောဂံ ပတ္တိကမ္မဿ ကိရိယာနိပ္ဖတ္တိယံ ဣစ္ဆိတာ, တတော တဿ ကာရကတ္တန္တိ အတ္ထော, အာဒိစ္စံ ပဿတီတိ ဧတ္ထ ဟိ အာဒိစ္စော ဒဋ္ဌုံ သက္ကာ, တတောဝ သော ဒိဿတိ အဘိဗျတ္တိဉ္စောပယာတီတိ ဒဿနကိရိယာနိပ္ဖာဒကတ္ထေနာဿ ကာရကတ္တမုပပဇ္ဇတေ, တထာ ညတြာပျာဒိသဒ္ဒဂဟိတဝိသေသဝသေန ကိရိယာသိဒ္ဓိတော ကာရကတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, နနု ဝိကာရိယမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တိကမ္မမေဝ။ တေန ရူပေနာသတောယေဝ ဇနနတော, ပတ္တိကမ္မမ္ပိ ကိရိယာသမ္ဗန္ဓရူပေနာသန္တမေဝ ပစ္ဆာ တထာ ဘဝတီတိ နိဗ္ဗတ္တိယေဝါတိ သစ္စံ-
အတ္ထေသာ ဝတ္ထုဋ္ဌိတိ၊ သုခုမဗုဒ္ဓိဂေါစရပတီတျနုရောဓေန၊
တတြ ယမ္ပေတံ ဃဋတေ၊ ယထာ ပတီတိ သဒ္ဒတ္ထာဝတ္တာနတော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၇၆။)ဝိသေသာနုပါဒါနတောတိ ‘‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ကရီယတိ ကဋော, ကတော ကဋော စ္စေဝမာဒီသု တျာဒိပ္ပဘုတီဟိ အတိဟိတကမ္မာဒိနိဿယေသုပိ ဧကတ္တာဒီသု ဒုတိယာဒယော ပပ္ပောန္တိ နိယမာဘာဝါ, တထာဟိ ပဉ္စကေ နာမတ္ထေ ကဋာဒိဝစနီယဿ သမ္ဗန္ဓီ ကမ္မာဒျတ္ထော, တျာဒိပ္ပဘုတီတိ အနဘိ ဟိတဿ သင်္ချာချဿာပရဿ ဝိဘတျတ္ထဿာဘိဓာနာယ အဘိဟိတေသုပိ ကဋာဒီသု ကမ္မာဒီသု ဒုတိယာဒယော သိယုန္တိ ပါဏိနိယာ ‘‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’’စ္စာဒီသု (၂-၃-၂) ‘‘အနဘိဟိတေ’’တိ (၂-၃-၁) ဝစနမဓိကရောန္တိ, ဝေယျတ္တိယာယေဝ ဒုတိယာဒီနပ္ပသင်္ဂေပိ တန္နိဿယဘူတေ-ကတ္တာဒျတ္ထေ ဇောတနာယာဘိဟိတေသု ဒုတိယာဒယော သိယုံ, တိကေ ပန သင်္ချာကမ္မာဒယော ဝိဘတ္တိ ဝစနီယာ, တတ္ထ ယဇ္ဇပိ ကမ္မာဒိနော ပစ္စယေနာဘိဓာနံ, တထာပျေကတ္တာဒယော နာဘိဟိတာတိ တဿ သင်္ချာချဿာပရဿ ဝိဘတျတ္ထဿာတိ ဓာနာယ အဘိဟိတေသုပိ ကမ္မာဒီသု ဒုတိယာဒယော သိယုန္တိ ပါဏိနိယာ ‘‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’’တိ ‘‘အနဘိဟိတေ’’တိ ဝစနမဓိကရောန္တိ, တမုပဒဿေန္တော အာဟ-‘တတြိဒံ သိယာ’တိအာဒိ, တတြ တသ္မိံ ဒုတိယာဒိ ဝိဘတ္တိဝိဓာနေ ဣဒံ စောဒျံ သိယာ, ကိန္တိ အာဟ-‘ပဉ္စကေ’ဣစ္စာဒိ, အနဘိဟိတကမ္မာဒိနိဿယေသုတိ အနဘိဟိတာ ကမ္မာဒယော နိဿယာ ယေသမေကတ္တာဒီနံ, တေသူတျတ္ထော, ဒုတိယာဒယော ဝိဘတ္တိယော ယထာ သိယုန္တိ ဇောတနာယာဘိဓာနာယ စာတိ ယုဇ္ဇမာနဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, အဘိဟိတကမ္မာဒိနိဿယေသုပီတိ အပိသဒ္ဒေန အနဘိဟိတကမ္မာဒိနိဿယမေကတ္တာဒိံ သမုစ္စိနောတိ, အာသင်္ကိယာတိ ပုဗ္ဗကိရိယာယ ဝုတ္တန္တိ အပရကိရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ပဉ္စကေ တိကေ စာ ဘိဟိတကမ္မာဒိနိဿယေ သေကတ္တာဒီသု ဒုတိယာဒိပ္ပတ္တိမာသင်္ကာဝသေန ဒဿေတွာ စတုက္ကဝါဒီနမ္ပိ ပက္ခမုဗ္ဘာဝိယ ပရိဟရိတုံ ‘ယဒိစ္စာ’ဒိမာဟ, အယန္တေသမဓိပ္ပာယော ‘‘ယဒေသာ သင်္ချာ ပါဋိပဒိကတ္ထော တပ္ပဋိပဇ္ဇနေ ကမ္မာဒယော ဝိဘတ္တိဝစနီယာ, တဒါ ‘အနဘိဟိတေ ကမ္မေ’တိအာဒိနာ အနဘိဟိတဂ္ဂဟဏံ ကမ္မာဒိဝိသေသာနမနုဘဝန္တမနတ္ထကံ။ အဘိဟိတေ ဝိဘတ္တိဝါစ္စာဘာဝတော, ယဒါ ပနာယံ ပက္ခော ‘သင်္ချာ ဝိဘတ္တိဝစနီယာ’တိ တဒါ ‘‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’’ တျေဝမာဒယော နိဒ္ဒေသာ ဝိသယသန္ဒဿနမတ္တာယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ, သဗ္ဗထာတိ ပဉ္စကတိကဝါဒီနံ စတုက္ကဝါဒီနဉ္စ မတဝသေန သဗ္ဗပ္ပကာရေန, သဒ္ဒတ္ထာဗျတိရိတ္တတ္ထမတ္တောယေဝါတိ ဗျတိရေကော ဗျတိရိတ္တံ, နပုံသကေ ဘာဝေ က္တော, န ဝိဇ္ဇတေ ဗျတိရိတ္တံ ဗျတိရေကော ဘေဒေါ ယဿ တံ အဗျတိရိတ္တံ, အဗျတိဘိန္နန္တိ အတ္ထော, သဒ္ဒတ္ထတော သကတ္ထတော အဗျတိရိတ္တံ အတ္ထမတ္တံ အတ္ထသာမညံ ယဿ ဩဒနာဒိသဒ္ဒဿ သော တထာ ဝုတ္တော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၇၇။)ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တိယံ တဗ္ဗာဒိဏာဒိသမာသေဟိ အဘိဟိတမဝုတ္တံ, တထာပိ တေဟိ အဘိဟိတေပျေဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ နိဒဿေန္တော အာဟ-‘ဧဝ’မိစ္စာဒိ, ကရ-ကရဏေ ကရီယိတ္ထာတိ ကတော‘က္တော ဘာဝကမ္မေသု’တိ (၅-၅၆) ကမ္မေ က္တော, သတိကောတိ ဧတ္ထ ကီတောတိ ကမ္မတ္ထေ ‘‘ဒိဿန္တညေပိ ပစ္စယာ’’တိ (၄-၁၂၀) ဣကော, ကမ္မတာဂမျတေ ကိတပ္ပစ္စယာဒီနံ ကမ္မေ ဝိဟိတတ္တာ, ဧဝဉ္စ ဓုဟိ ကိမေကမုဒါဟရဏံ ဒတ္တမာစရိယေနေ တျတော အာဟ- ‘ဥဒါဟရဏ’ဣစ္စာဒိ, အနဘိဟိတေတိ ဝစနံ ဝိနာပီတိ ဝစနံ ဝိနာ ဧဝါတိ အဝဓာရဏေ-အပိသဒ္ဒေါ, သမ္ဘာဝနေဝါ, ယဒျဘိဟိတေဟိ ဝစနံ ဝိနာပိ ဒုတိယာဒီနမပ္ပဝတ္တိ ဘဝေယျ, ဝစနသဗ္ဘာဝေ တု ကထာယေဝ နတ္ထီတိ အတ္ထော, ဧဝဉ္စ ပနေတ္ထ ဒုတိယာဒီနမဘိဟိတေ ပသင်္ဂါဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗော ‘‘ပစ္စတေ ဩဒနော, ကတော ကဋောစ္စာဒေါပိ ယဒိ ဒုတိယာဒယော သိယုံ ပဌမာဝိဓာနဿာဝကာသော န ဘဝေယျ တတော သာမတ္ထိယာနဘိဟိတေယေဝ ကမ္မာဒေါ ဒုတိယာဒယော သကိရိယာ (ယံ တဒ)ဘိဗျတ္တိယာ ဘဝိဿန္တိ, ပဌမေဝတွဘိဟိတေ’’တိ, န နုစ ပဌမာယာကာရကမဝကာသော ရုက္ခော ပိလက္ခောတိ [ရုက္ခော ပိလက္ခောတိ ကြိယာပဒံ န သူယတေတိ ဝိဘတျန္တရဿပ္ပတ္တိ မညတေဘဿာပဒီပ] ကိမိဒမုစ္စတေ အကာရကန္တိ ယဒျ ကာရကံ နေဒမ္ပယောဂမရဟတိ တတော ယတ္ထ ဝိသေသကိရိယာန မဿဝနံ တတ္ထ ပဒတ္ထသဟစရိတာယ သတ္တာယ ပတီတိယာ ‘ရုက္ခော အတ္ထိ ပိလက္ခော အတ္ထီ’တိ အပေက္ခီယတီတိ ကာရကတ္တံ ရုက္ခာဒီန မတ္ထေဝေတိ [အတ္ထေဝေတိ ညတံ ဝတ္ထုံ ပရံ ပတိပါဒယိတုံ သဒ္ဒေါ ပယုဇ္ဇတေ ညဏဉ္စ သတောဣတိ ယတြ ကြိယာပဒန္တရဿ အပ္ပယောဂေါ တတြ ဥဿဂ္ဂတော သတ္တာ ပတီတိတုတ္ထီတိ ကြိယာပဒါနုသင်္ဂရ ကတ္တရိ တတိယပ္ပသင်္ဂရနဝကာသာ ပဌမာ တျတ္ထော-ဘဿပဒီပ], န စ ဥစ္စံ နီစံတျဓိကရဏဝါစိတ္တေ [ဝါစိကာ] နိပါတဿ အတ္ထီတျနေန နတ္ထိ သမ္ဗန္ဓောတိ ဥစ္စမတ္ထီတျာဓေယျဿေဝ ကတ္တုတ္တံ နာဓာရဿာတျ ကာရကတ္တမာဓာရဿာတျဝကာသော-တ္ထိ ပဌမာယာတိ ‘‘ပဌမာဝိဓာ နဿာဝကာသော န ဘဝေယျာ’’တိ ယထာဝုတ္တော-ယံ ဟေတု အသိဒ္ဓါတိ စ သက္ကာ ဝတ္တုံ, အသင်္ချတော ပဌမာတျဝတွာ ‘‘ပဌမာတ္ထ မတ္တေ’’တိ (၂.၃၉) သာမညဝိဓာနတော သိဒ္ဓါယေဝ, ယံ ဟေတုတ္တာနဘိဟိတဝစနမနတ္ထကမိစ္စေဝ ဌိတံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၇၈။)ယဉ္စာတိ စသဒ္ဒေါ ဝတ္တဗ္ဗန္တရသမုစ္စယေ အပရမ္ပိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထီတိ အတ္ထော, ယဉ္စ ဖလံ မညတေတိ သမ္ဗန္ဓော, ယဒေတ္ထာန ဘိဟိတာဓိကာရော နတ္ထိ တဒါ ယထာ ‘ကတော ကဋော’စ္စတြတ္တေန ကမ္မဿာဘိဟိတတ္တာ ဒုတိယာ န ဟောတိ တထာ ‘ကဋံ ကရောတိ ဝိပုလံ ဒဿနီယ’န္တိ ကဋသဒ္ဒတော ဥပ္ပန္နာယ ဒုတိယာယ (ဝိပုလာဒိဂတဿ) ကမ္မဿာ ဘိဟိတတ္တာ ဝိပုလာဒီဟိ ဝိသေသနေဟိ ဒုတိယာ န သိယာ, တတော တျာဒိ တဗ္ဗာဒိဏာဒိသမာသေဟိ ကမ္မဿာန ဘိဟိတတ္တမတ္တေဝါတိ ဝိပုလာဒီဟိပိ ဒုတိယာဝိဓာနသင်္ခါတံ အနဘိဟိတေ’’တိ (၂-၃-၁) အနဘိဟိတ ဝစနဿ အဓိကာရေ ယဉ္စ ဖလံ စိန္တယတီတိ အတ္ထော, ယုတ္တဿာတိမဿ အတ္ထော သမ္ဗန္ဓဿာတိ, ပစ္စေကံ ကရောတျဘိသမ္ဗန္ဓတာယာတိ ‘ကဋံ ကရောတိ ဝိပုလံ ကရောတိ ဒဿနီယံ ကရောတိ’စ္စေဝံ ပစ္စေကံ ပစ္စေကံ ကရောတိဿာဘိသမ္ဗန္ဓတာယာတိ အတ္ထော, ကမ္မတာ အတ္ထီတိ သေသော, ဧဝံ မညတေ-‘‘ကဋံ ကရောမီတိ ပဝတ္တော ဝိပုလံ ကရောမီ ဒဿနိယံ ကရောမီတိ စ ပဝတ္တောဝါတိ ဝိပုလာဒီနမ္ပိ ပစ္စေကံ ကမ္မတာ အတ္ထေဝ, တတ္ထေကဿာဘိဓာနေ ပရေကဿ သုခမဝလောကယန္တီတိ တဒဘိဓာနာယပိ ဒုတိယာ ဘဝိဿတီ’’တိ, ပကာရန္တရာဝတာရော နာစရိယေ နောပရောဓိတောတိ တမ္ပိ ပနေတ္ထ ဒဿယိဿာမ-‘‘ကဋသဒ္ဒါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဒုတိယာ ကဋဇာတိ ကမ္မမဘိဟိတဝတီ, န ဝိပုလာဒိဂုဏကမ္မံ, တတော တဒဘိဓာနာယ စ ဒုတိယာယေဝ ဘဝတိ, အထဝါ ကဋောဝ ကမ္မံ, တံ သာမာနာဓိကရဏျေန ဝိပုလာဒီဟိပိ ဒုတိယာ ဘဝိဿတိ, ကဋံ ကရောတိ ဝိပုလော ဒဿနီယောတိ ဟိ ဝုစ္စမာနေ ဝိပုလာဒယော ကတ္တုသမာနာဓိကရဏတာယေဝ ပတီယေယျုံ တသ္မာ ကဋသဒ္ဒသာမာနာဓိကရဏျမ္ပဋိပါဒယတာ ဝဿမေတ္ထ ဒုတိယာ ကရဏီယာ’’တိ။ နနွေမိစ္စာဒိစောဒျံ, ဧဝန္တိ ဧဝံ ဂုဏယုတ္တဿ ကမ္မတာယ သတိ, ပပ္ပောတီတိ ကဋ ကမ္မေ-ဘိဓာနိယေ (ကတော) တိ က္တပ္ပစ္စယဿ ကတတ္တာ ဥဒါရာဒိတော ကရောတျဘိသမ္ဗန္ဓာ ဒုတိယာ ပပ္ပောတီတိ အတ္ထော, ဧဝံ မညတေစ္စာဒိ ပရိဟာရော, အဝယဝေန ကမ္မံ န ဝဒတီတိ သမ္ဗန္ဓော, အဝယဝေနာတိ ဝိသုံဝိသုံ, ကိဉ္စရဟီတိ အာဟ-‘သဘာဝတော သဗ္ဗံ ကမ္မံ ဝဒတီ’တိ။ ဟောတု ကာမံ ဥဒါရာဒိတောပိ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ပဌမာ, ကတသဒ္ဒတော ကာ ပဝတ္တတီတိ အာဟ-‘ကတသဒ္ဒတော ပိ’စ္စာဒိ, အန္တောဘူတော အန္တောဂဓော နာမဿ သဒ္ဒဿ အတ္ထော ယသ္မိံ ကမ္မလက္ခဏတ္ထေသော အတ္ထော ကမ္မလက္ခဏော အဘိဟိတော ကထိတော သမ္ပန္နော သမ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော, နနု ‘ကတော ကဋော’စ္စာဒေါ သဘာဝတော သဗ္ဗကမ္မဝုတ္တိယာ အန္တောဘူတနာမတ္ထဝုတ္တိယာ စာတ္ထမတ္တေ ဟောတိ သဗ္ဗတ္ထ ပဌမာတိ ‘ကဋံ ကရောတိ ဥဠာရံ သောဘနံ ဒဿနီယ’န္တိ ကဋာဒိတောပိ ဥပ္ပန္နာယ ဒုတိယာယ ကမ္မဿာဘိဟိတတ္တာ ဥဠာရာဒီဟိ ပဌမာပ္ပသင်္ဂေါ သိယာတိ အဘိဟိတာဘိဓာနပ္ပသင်္ဂေါပဂတံ စောဒနံ မနသိ နိဓာယာဟ-‘ကဋာဒိသဒ္ဒေါ တွိ’စ္စာဒိ, သာမညေနာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ကဋာဒိသာမညေန။
(မောဂ်၊ဋီ၊၇၉။)‘‘ကတ္တုရိစ္ဆိတတမ’’န္တျနေန (၁-၄-၄၉) ကတ္တုနော ကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓိ တုမိဋ္ဌတမံ တသ္မိံ ဣစ္ဆိတတမေ ကမ္မသညံ ဝိဓာယ နိဗ္ဗတျာဒိကေသုတီသု ကမ္မေသု ဒုတိယာ ဝိဓီယတေ ပါဏိနီယေဟိ, ဣစ္ဆိတတမတ္တဉ္စ တဒတ္ထတ္တာ ကိရိယာယ, ဩဒနံ ပစတိ ဂါဝုမ္ပယော ဒေါဟတိတျာဒေါ(ဟိ) ဩဒနာဒျတ္ထာ ပစနာဒိကိရိယာရဗ္ဘတေတိ ဩဒနပယာဒီနမိစ္ဆိတတမတ္တံ, တဒုပဒဿေန္တော အာဟ-‘ယံ ကတ္တု’စ္စာဒိ, ဝိဘတ္တိံ ဝိဓာယ ဒုတိယာဘိမတာတိ သမ္ဗန္ဓော, ပုန ပယာဒိနိပ္ဖတ္တိနိမိတ္တံ ယံကိဉ္စိ ဒေါဟနာဒိကိရိယာ ယုတ္တံ ကရဏာဒိရူပေန အကထိတံ ဂဝါဒိကမိစ္ဆိတံ ကာရကံ, တတ္ထာပိ ‘‘အကထိတဉ္စာ’’တိ (၁-၄-၅၁) ကမ္မသညံ ဝိဓာယ တေနေဝ ဒုတိယာ ဝိဓီယတေ, တဒုပဒဿေတုမာဟ-‘ဥပယုဇ္ဇမာနေ’စ္စာဒိ, အတြ စေဝမကထိတနိယမော ကတော ဝါတ္တိကကာရေန-
ပုစ္ဆိစိဘိက္ခီနံ ဒုဟိ၊ယာစီနံ နိမိတ္တမုပယောဂေ။
ပုဗ္ဗဝိဓိမှိ-ကထိတံ၊ ဗြူသာသီနဉ္စ ဂုဏာသတ္တန္တိ။
ဥပယုဇ္ဇတေ ဣဋ္ဌတ္ထသိဒ္ဓိယံ ဗျာပါရီယတီတျုပယောဂေါ-ပယောပ္ပဘုတိ, တသ္မိံ, နိမိတ္တံ ဂဝါဒိ, အပုဗ္ဗဝိဓိမှိ အပါဒါနာဓိကရဏာဒိ ပုဗ္ဗသညာ ဝိဓာနာဘာဝေ, ဝိဓာနေ ဟိ မာဏဝကာ မဂ္ဂံ ပုစ္ဆတိ, ရုက္ခာ ဖလာနျဝစိနာတျာဒိ ယထာရဟံ ဘဝတိ, ဂုဏာသတ္တန္တိ ဂုဏေန သတ္တံ သမ္ဗန္ဓီ, ဂုဏသဒ္ဒေနေတ္ထ ပဓာနသာဓနံ ဓမ္မာဒိကံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတံ ပဓာနသာဓနဉှိ ကိရိယာယောပကာရကမုပကာရိယံ ပဓာနဘူတံ ကိရိယမပေက္ခိယ ဂုဏော ဘဝတိ, စော-နုတ္တသမုစ္စယေ, ပဓာနန္တု ဓမ္မာဒိနော ပဝတ္တိယာ တဒတ္ထတ္တာ, ဥပယုဇ္ဇမာနဉ္စ တံ ပယောပဘုတိစေတိ ဝိသေသနသမာသံ ကတွာ ဥပယုဇ္ဇမာနပယောပ္ပဘုတိနော နိမိတ္တန္တိ ဆဋ္ဌီသမာသော, ပဘုတိ သဒ္ဒေန ဂဝါဒိနော ဂဟဏံ, အာဒိသဒ္ဒေန ဂေါမန္တာဒိနော, ဒုတိယေနာဒိ သဒ္ဒေန အဓိကရဏာဒိနော, စတုတ္ထေန ဝိနယာဒိနော, ဝိဓာနန္တိ ဒုတိယာ ဝိဓာနံ, ဒုတိယာဝိဓာနမဘိမတန္တိ ယောဇနီယံ။ ပါဏိနိယေဟိ ‘‘တထာ ယုတ္တဉ္စာနိစ္ဆိတံ’’ (၁-၄-၅၀) ဣစ္စနေန ကမ္မသညံ ဝိဓာယ ‘‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’’ (၂-၃-၂) တျနေနေဝ ဒုတိယာ ဝိဓီယတေ, တန္ဒဿေတုမာဟ-‘ယေနေ’စ္စာဒိ, ‘‘တထာ ယုတ္တဉ္စာနိစ္ဆိတ’’န္တီမဿ အတ္ထော ယေနေဝေစ္စာဒိပဉ္စိကာပါဌာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော, ယုဇ္ဇတေတိ ကိရိယာဘိသမ္ဗဇ္ဈတေ, ယုတ္တန္တိ ကိရိယာဘိသမ္ဗန္ဓံ, အတြ တု–
ယဒျဗုဒ္ဓျာဟိလင်္ဃာဒိ၊ တဒါဟျာဒိမနိစ္ဆိတံ။
ယဒါ လဇ္ဇာဘယာဒီဟိ၊ တဒေစ္ဆိ တတမံ မတံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၈၀။)‘‘တထာ ယုတ္တဉ္စာနိစ္ဆိတ’’န္တိ သုတ္တေနဿ ပရိယုဒါသဝုတ္တိတော ဣစ္ဆိတာ အညမနိစ္ဆိတမနဘိမတမိတရဉ္စ, တတောယေဝ‘ဂါမံ ဂစ္ဆန္တော ရုက္ခမူလမုပသပ္ပတီ’တျတြ နေဝိစ္ဆိတနာနိစ္ဆိတဿပိ ရုက္ခမူလဿ ကမ္မ သညာ သိဒ္ဓါတိ တတ္ထ ‘‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’’တိ ဒုတိယာ ဝိဓီယတေ, တန္ဒဿေတိ’နေဝိစ္ဆိတနာနိစ္ဆိတသ္မာ’ဣစ္စာဒိ, ရုက္ခမူလံ နေဝိစ္ဆိတံ ပုဗ္ဗမနဘိမတတ္တာ, နာပျနိစ္ဆိတံ အပ္ပဋိကူလတ္တာ, ဂါမဂမေန ဟျဿ တပ္ပရတာ, ရုက္ခမူလောပသပ္ပနန္တု ပသင်္ဂါဂတန္တိ ရုက္ခမူလာနမ္ပိ ကိရိယာဘိသမ္ဗန္ဓော အတ္ထေဝ, အတြာပိ-
နေဝိစ္ဆိတာနိစ္ဆိတန္တု၊ မဗုဒ္ဓိယုပသပ္ပနေ။
မူလံ ဝိဿမနတ္ထန္တု၊ တမိစ္ဆိတတမံ သိယာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၈၁။)ဗြူသာသိနဉ္စာတိ စသဒ္ဒေါပသင်္ဂဟိတေ ဒဿေတုမာဟ-‘ဧဝ’မိစ္စာဒိ, ဧတ္ထ ဂါမဒေဝဒတ္တဂဂ္ဂါနမကထိတသညာ, အဇာဒယော တွိစ္ဆိတတမာ, အာဒိသဒ္ဒေန ‘ပတ္ထေတိ ဂါဝုံ ပုရိသံ ဒွိဇော’တျာဒယော သင်္ဂဟိတာ, နယတိနီ=ပါပုဏနေ, ဝဟတိ ဝဟ=ပါပုဏနေ, ဟရတိ ဟရ=ဟရဏေ, ဇယတိဇိ=ဇယေ, သဗ္ဗတ္ထလေစ ဧတ္တေ အယာဒေသေ စ ရူပံ, ဒဏ္ဍ=ဒဏ္ဍနေ စုရာဒိတ္တာ ဏိမှိ ရူပံ, အထ ‘‘အဓိသီဋ္ဌာသာနံ ကမ္မံ’’တျာဒိနာ (၁-၄-၄၆) တေန တေန ကမ္မသညံ ဝိဓာယ ‘ပဌဝိံ အဓိသေဿတီ’တိ အာဒေါ (တတ္ထ) တတ္ထ ‘‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’’တိ (၂-၃-၂) ဒုတိယာ ဝိဓီယတေ တေဟိ တေဟိ သတ္ထ ကာရေဟိ, သဗ္ဗတ္ထေဝေတ္ထ လောကဿ ကမ္မဝစနိစ္ဆာတိ ကမေနေတံညသညာပုဗ္ဗကံ ကမ္မမုပဒဿေန္တော အာဟ-‘အဓိပုဗ္ဗ’ဣစ္စာဒိ, ယာယ ဝတ္တိစ္ဆာယ ဒုတိယာ သိယာ တာယ ဝတ္တိစ္ဆာယ ကမ္မတာ ကထံဟိနာမာတိ သမ္ဗန္ဓော, နေဝ ဥပလဗ္ဘန္တီတိ ကဒါစိကဿစိ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော, ပယတိတဗ္ဗန္တိ သုတ္တန္တရမာရဗ္ဘနီယံ, တတ္ထေဝံ ကိံ ဘဝတော မနသိ ဒေါသဓိဇမ္ဘနေနာတိ အတ္ထော, ဓမ္မေတိ ဧတ္ထာပိ ဧဝံ သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, ယထာ အာဓာရေ ကမ္မဝစနိစ္ဆာ, တထေဟာပိ အာဓာရဝစနိစ္ဆာတိ အတ္ထော, တေနေဝါဟ-‘ဓမ္မေတိ အာဓာရဝစနိစ္ဆာ’တိ, ဓမ္မေ အဘိနိဝိသတေတိ သမ္ဗန္ဓော, ဧဝံသဒ္ဒသမာနတ္ထတ္တာ တထာ သဒ္ဒဿ တဒတ္ထာနုသာရေနေဝ ဝိညာယတီတိ တထာသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝိသုံ န ဝုတ္တော, ပါနဉ္စ အာစာရောစ ပါနာစာရံ, တံပါနာစာရမဿ အာဓာရဿ တသ္မိံ တပ္ပာနာစာရေ, ပါနတ္ထာစာရတ္ထဓာတုသမ္ဗန္ဓီ ယော နဒျာဒိ ကော အာဓာရော သော ပါနာစာရဝါယေဝါတိ အာဟ- ‘ပါနတ္ထာစာရတ္ထာနံ ဓာတူနမာဓာရေ’တိ, ကေသဉ္စီတိ အနိယမေန ကေသဉ္စိ သဒ္ဒသတ္ထကာရာနံ, ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ အာဓာရဝစနိစ္ဆာပက္ခေ, ပတိပရီဟိ ဘာဂေစေတျဝသိဒ္ဓါတိ ဣမိနာ ပတိသဒ္ဒဿ ဓာတုနာ အယုတ္တတံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ယုဇ္ဇေယျ ဆဋ္ဌိယာဘာဝါ, တေနာဟ-‘ယဒါတွိ’စ္စာဒိ, ဝုတ္တိယံ တေနာတိ တသဒ္ဒေန, အပိသဒ္ဒေါပသင်္ဂဟိတံ တတိယမ္ပိ ဂဟေတွာ ဝါစာတိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။
֍ ၃. ကာလ
ယဒါ ကာလဒ္ဓါနမိစ္စာဒိနာ‘မာသမာသတေ ကောသံ သယတိ’စ္စာဒေါ အကမ္မကေဟိပိ ယောဂေ ကာလဘာဝဒ္ဓဒေသာနံ ပရေဟိ ကမ္မတ္တမနုညာတန္တိ စ, ယဒါတွိစ္စာဒိနာ တု ကိရိယာဝ သဗ္ဗေနသဗ္ဗံ န သူယတိ, တထာ သတိ ကုတော စ ကမ္မတ္တန္တိ တေဟေဝ ဝုတ္တန္တီ စ ဒဿေတိ, ဂမ္မ မာနကိရိယာယောဂေါပိ န နိဿိတော။ မာသမာသတေစ္စာဒီသု အာသနာဒိ [အာသနာဒီသု (ပေါတ္ထကေ)] ကိရိယာနံ မာသာဒိယောဂေါ ဝိယ ကလျာဏိတ္တဂုဏာဒိယောဂေါ စ လောကဿ ပတီတိပထမုပယာတီတိ, န သိဇ္ဈတီတိ ကိရိယာ န ဟောန္တိ ဂုဏဒဗ္ဗာနီတိ ကိရိယာသမ္ဗန္ဓာဘာဝါ ကမ္မတ္တာဘာဝေါတိ န သိဇ္ဈတိ, ဂုဠေန မိဿာ ဓာနာ ဘဇ္ဇိတယဝါ ဂုဠဓာနာ။ အဇ္ဈယနကိရိယာယ ပဗ္ဗတေန စ မာသကောသာနံ သာကလ္လေန သမ္ဗန္ဓာဘာဝါ အစ္စန္တသံယောဂါဘာဝေါတိ မာသဿာတိအာဒီသု န ဒုတိယာ။ ပုဗ္ဗဏှေ သမယန္တိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗဏှေ သမယောတိ သတ္တမီအာမာဒိသမာသံ ဒဿေတိ, အစ္စန္တ မေဝါတိ ဣမိနာ သမယဿ သာကလ္လေန ဝိဟရဏကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓမာဟ, ယံသမယံ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ, တံ ဧကံသမယန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ဥပသင်္ကမနကိရိယာယစ္စန္တမေဝ ယုတ္တောတိ ဣမိနာ နိဝါသနဝိဟရဏ ကိရိယာဟိပိ ပုဗ္ဗဏှသမယာဒီနမစ္စန္တမေဝ ယုတ္တတံ ဥပလက္ခေတိ, ပကာရန္တရေနာပိ သိဒ္ဓိယမာသင်္ကမုဗ္ဘာဝယတိ ‘ယဒါ တွိ’စ္စာဒိနာ, ဝိဘတ္တိယာ ဝိပလ္လာသော ယထာပကတမတိက္ကမ္မ အညထာ ဘဝနံ, ဣဓ ပန သတ္တမိ ယမ္ပတ္တာယံ သတ္တမျတ္ထေ ဗာဟုလကေန ‘‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’’စ္စေဝ ဒုတိယာပ္ပတ္တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၈၂။)တတိယာဘိမတာတိ ‘‘အပဝဂ္ဂေ တတိယာ’’တိ (၂-၃-၆) ဝစနေန ပါဏိနိယာနံပပဉ္စတ္တမဘိမတာ, ကထမ္ပန ကာလဒ္ဓါနံ ကရဏတ္တမိစ္စာသင်္ကိယ ကရဏတ္တမေသမ္ပဋိပါဒေန္တော အာဟ-‘တထာပိ’စ္စာဒိ, တထာပီတိ ဝုတ္တက္ကမေန ကရဏတ္တသမ္ဘဝါ တတိယာယ ဝိဇ္ဇမာနာယပိ, သိယာတိ တတိယာ သိယာ, တဉ္စာတိ တံ ကရဏဉ္စ။ ကာရကမဇ္ဈေတိ ဧတ္ထ ဆဋ္ဌီ သမာသော ကာရကသဒ္ဒေန စ သတ္တိကာရကံ ဂဟိတန္တိ (အာဟ) ‘ဒွိန္နံ ကတ္တုသတ္တီနံ မဇ္ဈေ’တိ, အဘိန္နဿာပိ ဟိ ဧကဿ ဒေဝဒတ္တာဒိကတ္တုနော ဘိန္နာနံ တံသမဝေတာနံ ကတ္တုသတ္တီနံ မဇ္ဈေ ကာလဒ္ဓါနာနိ, သတ္တိဘေဒမေဝ ဗျဉ္ဇယမာဟ-‘တထာဟိ’စ္စာဒိ, ဧကတ္ထာတိ ဧကသ္မိံ ဒေဝဒတ္တေ, ဒွီဟေတီတေ (ဘုဉ္ဇိကြိယာ) သာဓနန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ဒွိန္နံ အဟာနံ သမာဟာရော ဒွီဟံ တသ္မိံ။ ဣသုမသတီတိ ဝါ, ဣသုမှိ အာသော အဿေတိ ဝါ နိပ္ဖန္နေန ဣဿာသသဒ္ဒေန ဂမ္မမာနံ ကိရိယံ ဒဿေတိ ‘ဣသွသနေ’တိ, နနွိစ္စာဒိ စောဒျံ, ဓနုပဉ္စသတံ ကောသော, ဧဝမညတေစ္စာဒိ ပရိဟာရော, ဆဋ္ဌိယာသမ္ပတ္တာယန္တိ ကောသဿေကဒေသေတိ ဧဝံ ဆဋ္ဌိယာ သမ္ပတ္တာယံ, မုတ္တသံသယေနေဒံ သမာနန္တိ မုတ္တော သံသယော ယသ္မိံ အဝဓျာဒေါ တေနေတံ တုလျန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တိယံ အဘိမတာတိ ‘‘သတ္တမီ ပဉ္စမိယော ကာရကမဇ္ဈေ’’တိ (၂-၃-၇) ဝစနေန သတ္တမီပဉ္စမိယော ပပဉ္စတ္တမဘိမတာ, ဒွီဟေ ဘုဉ္ဇိဿတီတိ ဒွီသု ဒိဝသေသု ဂတေသု ဘုဉ္ဇိဿတီတိ အတ္ထော, ‘‘ယဗ္ဘာဝေါ ဘာဝလက္ခဏ’’န္တိ (၂-၃၆) သတ္တမီ, သကသကကာရကဝစနိစ္ဆာယေဝါတိ ဟိ ဣဒံ ဗာဟုလ္လံ နိဿာယ ဝုတ္တံ, ဒွီဟာ ဘုဉ္ဇိဿတိ ကောသာ ဝိဇ္ဈတီတိ ဒွီဟာ နိက္ခမ္မ ဘုဉ္ဇိဿတိ, ကောသာ နိက္ခမ္မ ဌိတံ လက္ခံ ဝိဇ္ဈတိ ဥပါတ္တဝိသယော-ယမဝဓိ, ကောသေ ဝိဇ္ဈတီတိ ကောသေ ဌိတံ လက္ခံ ဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၈၃။)֍ ၄. ဂတိ
ကတစတ္ထသမာသာတိ ကတော စတ္ထသမာသော ယေသု တေ တထာ ဝုတ္တာ, အညပဒတ္ထဝုတ္တယောတိ အညပဒတ္ထေ ဝုတ္တိ ယေသန္တိ ဗျဓိကရဏညပဒတ္ထသမာသော, စတ္တသမာသေ ဂတျာဒီနံ ဝိသုံဝိသုံ ပဓာနတ္တာ တေဟိ ပရံ ပယုဇ္ဇမာနော အတ္ထသဒ္ဒေါ ဂတျာဒီဟိ ပစ္စေကမဘိသမ္ဗဇ္ဈတီတိ မညတေ, အထ သုတ္တေ ‘ပယောဇ္ဇေ’ဣစ္စေတာဝတျုစ္စမာနေ ပယောဇ္ဇော သယံ ကတ္တာတိ ကထံ ဝိညာယတိ ယေန ‘ပယောဇ္ဇေ ကတ္တရီ’တိ ဝိဝရဏံ ကတမိစ္စာသင်္ကိယာဟ-‘ဂတျာဒျတ္ထ’မိစ္စာဒိ, အာဒိသဒ္ဒေန ဗောဓာ ဒီနံ ဂဟဏံ, တက္ကိရိယာသမတ္ထောဝါတိ တဿာ ဂတျာဒိကာယ ကိရိယာယ သမတ္ထော ဧဝ နိယုဇ္ဇတေတိ သမ္ဗန္ဓော, ကိရိယာကရဏေ သမတ္ထော နာမ ကတ္တာဝါတိ အာဟ-‘သောစ ကတ္တာ’တိ။ ဒုတိယာယ သိဒ္ဓါယာတိ ဝက္ခမာနနယေန ပယောဇ္ဇဿ ကတ္တုနော ကမ္မတ္တသိဒ္ဓိယာ ‘‘ကမ္မေ ဒုတိယာ’’တိ သုတ္တေနေဝ ကမ္မေ ဒုတိယာယ သိဒ္ဓါယ။ ကိံ လက္ခဏော-ယံ နိယမော ယဒတ္ထမိ ဒမာရဘီယတိစ္စာဟ-‘ဂတျာဒျတ္ထာန’မိစ္စာဒိ, ပစ္စုဒါဟရီယိဿတေ ‘ဧတေသမေဝေ’စ္စာဒိနာ, တထာစာဗ္ဘုပဂမေ, ပယောဇ္ဇော ကတ္တာ န ကမ္မံ တျဗ္ဘုပဂမ္မ ပယောဇ္ဇေ ကတ္တရီ’တိ ဝိဝရိတန္တိ အတ္ထော, သာမတ္ထိယမ္ပနဣစ္စာဒိနာ သာမတ္ထိယသရူပမာဟ, ဂတိ အာဒျတ္ထာနန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ, နိယုဇ္ဇမာနော ပယောဇကဗျာပါရသင်္ခါတာယ ကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓီယမာနတ္တာ ကမ္မဘူတောဝ ဘဝတီတိ အတ္ထော, အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘‘ဂမနာဒိကိရိယာယ သာဓနတ္တာ ယဒိပိ ပယောဇ္ဇော ကတ္တာ, တထာပိ သော ပယောဇကေန ဂမနာဒီသု ဗျာပါရိယမာနော ပယောဇကဿ ဗျာပါရလက္ခဏာယ ကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓီယမာနော ယဒိ ကမ္မံ န ဟောတိ အညထာ ကိံ ဟောတီတိ အညထာနုပပတ္တိလက္ခဏေန သာမတ္ထိယေန ကမ္မဘူတောဝ ဟောတီ’’တိ [(အတ္ထော) (ပေါတ္ထကေ)] ( ), ပတီယတေတိ ဣမိနာ ပတီတိဝသေနေဝါဿ ကမ္မတာ, သဘာဝတော တု ပယောဇ္ဇော ကတ္တာဝါတိပိ ဉာပေတိ, ပယောဇကောတိ သဗ္ဗတ္ထ ဒေဝဒတ္တာဒိကော ဝိညေယျော, အတ္ထဂဟဏဿာတိ ‘‘သဒ္ဒါကမ္မကဘဇ္ဇာဒီန’’န္တိ အဝတွာ ‘‘သဒ္ဒတ္ထာကမ္မကဘဇ္ဇာဒီန’’န္တိ အတ္ထဂ္ဂဟဏဿ, ဗောဓတ္ထဿ ဥဒါဟရဏန္တိ သေသော, နနု ဝစနပ္ပယောဇနံ ဒဿယတာ ဝစနမေဝေါပဒဿိယ ပဉှော ကာတဗ္ဗော, အထ ‘ဧတေသမေဝါ’တျဝိဇ္ဇမာနေနေဝ ကထံ တျာသင်္ကိယာဟ ‘ဧတေသမေဝေ’စ္စာဒိ, ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တက္ကမေန နိယမတ္ထတ္တာ ဝစနဿ ဧဝကာရော လဗ္ဘတိ, သမ္ဗန္ဓိဝစနတ္တာ ဧတသဒ္ဒဿ တေန ယထာပဌိတာ ဂတျာဒယောဝ ဝိသေဿဘူတာ သင်္ခေပေန ပရာမသီယန္တီတိ ဧတေ သမေဝါတိ ကတန္တိ မညတေ [ဧဝေါသဉ္စာတိ မညတေ (ပေါတ္ထကေ)], (ဂစ္ဆတိ ဒေဝဒတ္တောတိ။ပေ.။ နဟောတီတိ) ဣမိနာ ဣမမတ္ထဉ္စ ဇောတေတိ ‘‘ယဒိပိ ကိရိယာဘိသမ္ဗန္ဓာ ပယောဇ္ဇဿ ဝိယ ကတ္တုနောပိ ကမ္မတ္တမ္ပသဇ္ဇတိ, တထာပိ ပယောဇ္ဇေတိ ဝုတ္တတ္တာ ကတ္တရိ ဒေဝဒတ္တေ ဒုတိယာ နပ္ပသဇ္ဇတီ’’တိ, အဘိမတာတိ ‘‘ဂတိဗုဒ္ဓျာ’’ဒိ (၁-၄-၅၂)
(မောဂ်၊ဋီ၊၈၄။)သုတ္တေန ပယောဇ္ဇဿ ကတ္တုနော ကမ္မသညံ ဝိဓာယ တသ္မိံ ပယောဇ္ဇေဒုတိယာဘိမတာ, စရဟိသဒ္ဒေါ ပုစ္ဆာယံ, ပယောဇေတီတိ အသ္မိံ ဥဒ္ဒေသေ တဒါ ကထံ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သေသောတိ ယဒါစရဟိစ္စာဒိဝါကျဿာဝသာနေ ပယောဇေတီတိ အသ္မိံ ဥဒ္ဒေသေ ဝစနသမီပေ’တဒါ ကထမ္ဘဝိတဗ္ဗ’န္တိ ပါဌသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, ယာဝတာတိ တတိယန္တပဋီရူပကော နိပါတော, ယသ္မာ ဒတ္ထော ဝတ္တတေ, ယသ္မာ ဒုတိယာ ပပ္ပောတိ တသ္မာ ‘ယညဒတ္တေနေ’တိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၅. ဟရာ
နိယမေနေစ္စာဒိနာ ဝစနာရမ္ဘဿ ပယောဇနမာဟ, သာပိ တတိယာပိ [ဒုတိယာပိတိ ဝတ္တဗ္ဗ] ယဒါတွိစ္စာဒိနာ ဟရတိ နာဟာရတ္ထေ [နဟရတျတ္ထေ (ပေါတ္ထကေ)] တိပိ ဝိညာပေတိ, ဥဘယတ္ထာတိ ဒုတိယာယ ပတ္တာယ အပ္ပတ္တာယ စ, ဝိဘာသာ ဝိကပ္ပောတိ အတ္ထော, ကာရေတိကရ-ကရဏေ, လေတ္တာယာဒေသာတိလတ္တ ဧတ္တအယာဒေဿ, ဝဒ-ဝစနေ, အဘိဝဒနမဘိဝါဒေါ တံ ကရောတီတိ ‘‘ဓာတွတ္ထေနာမသ္မီ’’တိ (၅-၁၂) ဣမှိ နာမဓာတု ‘အဘိဝါဒိ’တိသုတ္တေ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ-‘အဘိဝါဒိသ္မာ’ဣစ္စာဒိ။
֍ ၆. နခါ
ခါဒယတိ အာဒယတိ ခါဒ, အဒ=ဘက္ခဏေ, အဝှာပယတိ ဝှေ=အဝှာနေ အာပုဗ္ဗော, ‘‘ပယောဇကဗျာပါရေ ဏာပိစေ’’တိ (၅-၁၆) ဏာပိမှိ ပုဗ္ဗသရလောပေါ, ကန္ဒယတိ ကန္ဒ=အဝှာနရောဒနေသု။
‘‘ဝဟိဿာနိယန္တုကေ’’တိ ဂဏသုတ္တေ အယမေတ္ထော ‘‘ဝဟိဿဓာတုဿ ပယောဇ္ဇေ ကတ္တရိ နိယန္တုရဟိတေ ဒုတိယာ န ဘဝတီ’’တိ, နိယန္တာ သာရထိ ကိရိယာသိဒ္ဓိံ နိယာမကောတိ ဝတွာ တမေဝ ပကာသေတုမာဟ-‘ကိရိယင်္ဂ’မိစ္စာဒိ, ကိရိယင်္ဂ ကိရိယောပကရဏဘူတံ ဗလီ ဗဒ္ဒါဒိံ ကိရိယာကာရဏံ, နိယမေတွာတိ ဧကသ္မိံ ကရဏီယေ ကိရိယာ ဝိသယေ ပတိဋ္ဌပေတွာ, ဝါဟယတိ ဘာရံ ဒေဝဒတ္တေနေတျတြ ဟိ ဒေဝဒတ္တော ပညဝါ ပုရိသော နိယန္တာရမန္တရေနေဝ ဘာရံ ဝဟတီတျနိယန္တုကော ကတ္တာ, ဝါဟယတိ ဘာရံ ဗလီဗဒ္ဒေ ဣစ္စတြ တု ဗလီဗဒ္ဒါ နိယန္တာ ရမန္တရေန န ဝဟန္တီတိ သနိယန္တုကာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၈၅။)‘‘ဘိက္ခိဿာဟိံသာယ’’န္တိ ဂဏသုတ္တဿာယမတ္ထော ‘‘ဘက္ခိဿာဟိံသတ္ထဿ ပယောဇ္ဇေ ကတ္တရိ ဒုတိယာ န ဘဝတီ’’တိ, အထ ကထမေတ္ထ ဟိံသတ္ထတာ ဘက္ခိဿ ဟိံသာ ဟိ စေတနာဝတိ သမ္ဘဝတိ, န စေတ္ထသဿံ စေတနာဝန္တန္တိ အာဟ-‘သဗ္ဗေ’ဣစ္စာဒိ, သဗ္ဗေတိ ရုက္ခာဒယော, ဘာဝါ ပဒတ္ထာ, ဣဒါနိ သဗ္ဗဒဿနာနုကူလဟိံသတ္ထတမုပဒဿေတုမာဟ-‘ယဒိဝေ’စ္စာဒိ, နနု ဗုဒ္ဓဝစန နိဿိတမိဒံ ဗျာကရဏံ, တထာ သတိ သမ္မတမေဝေ-တ္ထော-ပဒဿေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ ကိန္နာမာညဒဿနောပဂါတာဓိရေနာတိ တုဏှီ ဟောတိ နိက္ကာရဏိဿာ [နိက္ကမ္မိဿာ (ပေါတ္ထကေ)] ဘဝတော-ပါယောတိ ဝိညာယတိ, ပရတ္ထာနုဗဒ္ဓကိစ္ဆံ ပန မဟာပုညပညာ န ကိဉ္စိ ဝိယ မညန္တိ, ဟောတိ (ဟိ) ဧတေန ပရတ္ထော ‘‘မတန္တရေပိ သိဒ္ဓိ သိဿာနံ, တံတံ မတညုနော ဝါ ကဒါစိ ကရဟစိ ယဒိဒမဝလောကေယျုံ တေ စေတ္ထာဝတာရံ [စေတ္ထကာရံ (ပေါတ္ထကေ)] လဘေယျုံ ဧတာဒိသော စ ပညဝါ ပဋိလဒ္ဓဗုဒ္ဓဝစနပ္ပသာဒေါ’တိ တဒဝတာရေန စ ဗုဒ္ဓေ ဘဂဝတိ ကမေန ဒဠှံ ပသာဒံ ပဋိလဘေယျု’’န္တိ, ဧဝမေဝံ တတ္ထ တတ္ထ တံတံဗျာကရဏောဒါဟရဏပ္ပသင်္ဂေပိ တဒနုသာရေနေဝ တန္တံပယောဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, န နိရတ္ထကကထာပသုတော-ယမာစရိယောတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၈၆။)ဒုဟာဒီနံ တျေဝမာဒေါ အမှာကမ္ပရမဂုရုနာ ရတနမတိပဉ္စိကာလင်္ကာရာဒိကာရေန နာနာကာရသာရတ္ထဝေဒဝေဒိတု [ဝေဒါဝေဒိတ (ပေါတ္ထကေ)] မဟာပညာပါဋဝါနံ ပညဝန္တာနံ သာမိနာ မဟာသာမိနာ သမ္ဗုဒ္ဓသာသနရတနဝရောပကာရကေန ‘ဣဒမေတ္ထ ဝိစာရဏီယံ’တျဘိဓာယ နာနာမတန္တရမာကဍ္ဎိယ ဗဟုံ သမ္ပဝေဒိတမတ္ထိ, မယမ္ပနေတ္ထ အာစရိယေနာဓိပ္ပေတမတ္တမေဝါလမ္ဗ အတ္ထမ္ပ ကာသယိဿာမ။ သတျပျနေကဒဿနဘေဒေ သိဋ္ဌပ္ပယောဂါနုသာရေန ယတ္ထ ပဓာနေကမ္မနိတျာဒိပ္ပဘုတယောဒိဿန္တိ, ယတြ တွပ္ပဓာနေတျာဒီ, ယတြောဘယတြပိ, တံသဗ္ဗမိဟ ဘဿကာရာဒျနုမတက္ကမေန ပဋိပါဒယမာဟ-ဒုဟာဒီန’မိစ္စာဒိ, ဧတ္ထာဒိသဒ္ဒေါ ပကာရဝါစီ, တေန ယာစိပ္ပဘုတယော ဂယှန္တိ, ကမ္မဒွယယုတ္တာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ ဆဋ္ဌီ, တေန ကမ္မဒွယယုတ္တာနံ မဇ္ဈေ ဒုဟာဒီနမပ္ပဓာနေပိ ဂဝါဒေါ ကမ္မေ တျာဒိပ္ပဘုတယောတိ ယောဇနာ။ ဣစ္စာဒိတိအာဒိသဒ္ဒေန ‘အဝရုန္ဓတိ ဝဇံ ဂါဝံ အဝရုန္ဓီယတေ ဝဇံ ဂေါ’ဣစ္စာဒီနံ ပရိဂ္ဂဟော, ဂမနာဒျတ္ထာန မိတျာဒိသဒ္ဒေန ဗောဓတ္ထာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဂမီယတေ ဂါမော ဒေဝဒတ္တန္တိ ဧတ္ထ ကထံ ပယောဇ္ဇတ္တသမ္ဘဝေါတိ အာဟ-‘ပုရိသေ’စ္စာဒိ, ယဇ္ဇပိ ဂါမော တုဏှီ ဟောတိ နိဗျာပါရတ္တာ ပုရိသောဝ တု ဂမနကိရိယံ နိပ္ဖာဒေတိ, တထာပိ ပုရိသဿ ဂမနကိရိယာယ ယံဖလပ္ပတ္တိလက္ခဏံ, တမုဘိန္နမ္ပိ ဂါမပုရိသာနံ သမာနန္တိ ပုရိသ ကိရိယာတုလျဖလတ္တာ ဂါမောပိ ဂမနကိရိယာယ ကတ္တုဗျပဒေသေ ကာရဏံ ဘဝတီတိ အဓိပ္ပာယော, တထာဟိ ဂါမံ ဂစ္ဆန္တော ကောစိ ဂါမေ အာသန္နေ သတိ ဝဒတိ ‘အာဂတော ဂါမော ပတ္တော ဂါမော’တိ, အတောညေသန္တိ ယေ ကမ္မဒွယယုတ္တာ ဒုဟာဒယော ဂမနာဒျတ္ထာစောဒါဟဋာ, ဧတေဟိ အညေသံ, ပဓာနေ ကမ္မေဘိ အဇာဒိမှိ ပဓာနေ ကမ္မေ, ပဓာနတ္တမ္ပန အဇာဒီနံ ကိရိယာယ ပယောဇနတ္တာ, အဇာဒျတ္ထာ ဟျာနယနကိရိယာရဘျတေ။ အယမ္ပနေတ္ထ သင်္ဂဟော-
‘‘ဒုဟိ ယာစိ ရုဓိ ပုစ္ဆိ၊ ဘိက္ခိ စိ ဗြုဝိ သာသိ စ။
ဇိ ဒဏ္ဍိ ပတ္ထိ မန္ထီ စ၊ ဓာတူ ဟောန္တိ ဒုဟာဒယော။
ဂတျာဒိသုတ္တပဋ္ဌိတာ၊ ဂတျာဒျတ္ထာ ဘဝန္တိ တေ။
နီဝဟဟရကသာစ၊ နီဝဟာဒီ ဘဝန္တိ တေ။
ဒွိကမ္မကေသု စေတေသု၊ အပ္ပဓာနေ ဒုဟာဒိနံ။
တျာဒိပ္ပဘုတယော ဟောန္တိ၊ ပဓာနေ နီဝဟာဒိနံ။
ဥဘယတ္ထ ပယောဂါနု၊ သာရာ ဂတျတ္ထအာဒိနံ’’တိ။
ပယောဂေါ ပန သမ္ဗန္ဓစိန္တာယမိဟ စ ဝုတ္တာနုသာရေန သဗ္ဗထာ ဝိညေယျာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၈၇။)֍ ၇. ဓျာဒိ
ပုဗ္ဗေ ကိရိယာနိဿယေန [ကာရကနိဿယေန (ပေါတ္ထကေ)] ဒုတိယာယ ဝိဟိတတ္တာ အာဟ ‘ဣဒါနိ’စ္စာဒိ, ဓိသဒ္ဒဿ အတ္ထပ္ပဓာန နိဒ္ဒေသေန ဝါ အာဒိသဒ္ဒေန ဝါ ‘ဟာ ဒေဝဒတ္တ’န္တိပိ ဟောတိ, ဟာ ဒေဝဒတ္တဒုက္ခန္တိ တု ဒုက္ခေန ယောဂါ ဒေဝဒတ္တေန န ယုတ္တော ဟောတီတိ ပဌမာဝါမန္တဏေ။ နနုစ အန္တရာသဒ္ဒေန ယောဂေ ယထာရာဇဂဟနာလန္ဒာဟိ ဒုတိယာ [(တထာ)] အန္တရာ စ ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာ လန္ဒ(န္တိ တထာ) အန္တရာမဂ္ဂေတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂတောပိ [အန္တရာမဂ္ဂတောပိ] ကသ္မာ န ဒုတိယာတိ တေနာယောဂါ, ယေသဉှိ တံမဇ္ဈံ တေ တေန ယုဇ္ဇန္တီတိ တေဟိယေဝ ဒုတိယာ, အထဝါဗ္ဘုပဂတေပိ တံယောဂေ တံသမ္ဗန္ဓီယေဝ မဂ္ဂေါတိ မုချတ္တာ တတော [သဗ္ဗဿ (ပေါတ္ထကေ)] န ဒုတိယာ, အတြာပိ ဆဋ္ဌီယေဝ ပပ္ပောတိ အန္တရာ တဉ္စ မဉ္စ ကမဏ္ဍလုဣတိ, တဝ မမ မဇ္ဈေ ကမဏ္ဍလုတျတ္ထော, အထ ကမဏ္ဍလုသဒ္ဒတော ဒုတိယာ ကသ္မာ န ဘဝတိ သတီပျန္တရေန ယောဂေ တဿ ပဓာနတ္တာ, တထာဟိ ကမဏ္ဍလုနော သကတ္ထာ ပဝတ္တိ, တုမှမှာနန္တု ပရတ္ထာ-ကမဏ္ဍလုဝိသေသနတ္တေန တေသံ ပဝတ္တတ္တာ, တတြ ကမဏ္ဍလုနော သကတ္ထေ ဝတ္တမာနတ္တာ ပဓာနတ္တေနာဝတတ္တာ ပါဋိပဒိကတော အစ္စုတတ္တာ ပရတ္တာ ပဌမေဝ ဘဝတီတိ ဇီနိန္ဒဗုဒ္ဓိနျာသ။ နိန္ဒာဒိ လက္ခဏဿ သမ္ဗန္ဓဿ သဗ္ဘာဝါ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓဆဋ္ဌိယာ သမ္ပတ္တာယံ ဝစနံ, အာကတိဂဏော-ယံ။
֍ ၈. လက္ခဏိ
လက္ခဏာဒီသွတ္ထေသုတိ နာမဿာ [ကဿာ (ပေါတ္ထကေ)] ယမတ္ထနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘အဘိနာယော ယုတ္တော’စ္စာဒိ, တေနာတိ အဘိနာ ယုတ္တဿာတ္ထနိဒ္ဒေသ ကာရဏေန, လက္ခဏသဒ္ဒေန ဟေတု ဝတ္တုမိစ္ဆိတောတိ အာဟ-‘တတ္ထေ’စ္စာဒိ, ဒုဝိဓော ဟေတု, ဝုတ္တဉှိ သုဗောဓာလင်္ကာရေ ‘‘ဇနကော ဉာပကော စေတိ, ဒုဝိဓာ ဟေတဝေါ သိယု’’န္တိ (၂၅၂), သမုပလက္ခယတီတိ သမုပလက္ခဏံ, သင်္ကေတမတ္တံ ဉာပကံ, န တု ဇနကံ, သင်္ကေတောပိ လက္ခဏမုစ္စတေ လက္ခီယတေ ကာရိယမာနေနာတိ ကတွာ, ဇနကဿာပျတြ လက္ခဏတ္တေန ဂဟဏေ ပယောဇနံ ‘‘အနုနာ’’ (၂-၁၀) ဣစ္စတြ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကဉ္စိပကာရန္တိ ဣမိနာ ဣတ္ထံသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝဒတိ။ ပတ္တောတိ ဣမိနာ ဘူတသဒ္ဒဿ, ဧတ္ထ ဟိ ဘူဓာတု ပတ္တိယံ ဝတ္တတေ, ရုက္ခောလက္ခဏန္တိ ရုက္ခော ဉာပကဟေတူတိ အတ္ထော။ ရုက္ခေန ဝိဇ္ဇုယာ ဉာပီယမာနတ္တာ, အာစရိယဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိ ပန အညထာ ဝဏ္ဏယတိ, တဿေဒံ မတံ-
ကြိယာယ ဇောတကော နာယံ၊ သမ္ဗန္ဓဿ န ဝါစကော။
နာပိ ကြိယန္တရာပေက္ခီ၊ သမ္ဗန္ဓဿ တု ဘေဒကောတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၈၈။)အယမေတ္ထ အတ္ထော ‘‘အယမဘိ အဘိနန္ဒတိတျာဒီသု ဝိယ ကိရိယာယ ဇောတကော န ဟောတိ, ဆဋ္ဌီ ဝိယ သမ္ဗန္ဓဿ ဝါစကော န ဟောတိ, နိက္ကောသမ္ဗီတျတြ ဂမနကိရိယာပေက္ခီ နိသဒ္ဒေါ ဝိယ နာပိ ကိရိယန္တရာ ပေက္ခီ, ကိဉ္စရဟိ သမ္ဗန္ဓဿ တု ဘေဒကော ဝိသေသကော ဘဝတီ’’တိ တမုပဒဿေတုမာဟ-‘အညေ တွိ’စ္စာဒိ, ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ နိဒဿနေ, ရုက္ခမ္ပတွာ ဝိဇ္ဇောတတေ ဣတိဧဝံ ပတ္တိကိရိယာယ ပတွာတိဝုတ္တရုက္ခပါပနကိရိယာယ ဇနိတောတိ အတ္ထော, တထာဟိ ရုက္ခဿ ဝိဇ္ဇုယာ ပါပနာဘာဝေ ဝိဇ္ဇုယာ လက္ခိယာယ တလ္လဏဿ စ ရုက္ခဿ ယော လက္ခိယလက္ခဏဘာဝေါ သမ္ဗန္ဓော, သော ကေန သမ္ပာဒိတော ဘဝေယျ, နနု သမ္ဗန္ဓေ အဘိနာ ဇောတီယမာနေ ရုက္ခဿ လက္ခဏဝုတ္တိတာ ကထံ ဇောတီယတီတိ အာဟ-‘လက္ခဏတ္ထောစ ဝိသယဘာဝေနာ’တိ, တထာစေတျာဒိနာ တသ္မိံ ပက္ခေ သမ္ဘာဝိတံ ဒေါသမုဗ္ဘာဝယတိ, တတြာယ မိစ္စာဒိနာ ယထာဝုတ္တဒေါသပရိဟာရာယ ပရေဟေဝါဘိဓီယမာနမ္ပရိဟာရမာဟ, ပရိဟာရောပဒဿနေနာဿာပိ ပက္ခဿာဒုဋ္ဌတာချာပနေနေသောပိ ပက္ခော-ဗ္ဘုပဂတောတျဝသေယော, အတောယေဝုပရိ ယထာဝုတ္တ ပက္ခနိဿယေနေဝ ဗျာချာယတေ, ဒေဝဒတ္တဿ သာဓုတ္တသင်္ခါတဣတ္ထမ္ပကာရပ္ပတ္တိယာ ဝိသယဘာဝေနာဝဋ္ဌိတာ မာတာ တတ္ထ ဝတ္တတိ နာမာတိ အာဟ-‘မာတုယာ’တိအာဒိ, မာတာ စ ဣတ္ထမ္ဘူတေ ပဝတ္တာ ဝိသယ ဘာဝေန ဒေဝဒတ္တော စ တတ္ထ ဝိသယီဘာဝေန, တေသဉ္စ ဝိသယဝိသယီဘာဝလက္ခဏော သမ္ဗန္ဓော ဣတ္ထမ္ပတ္တိလက္ခဏာယ ကိရိယာယ ဇာတော, သော မာတုသမ္ဗန္ဓော ဟောတိ ကာရဏဝသေန, သောစာတိနာ ဇောတီယတီတိ မာတု တေနာဘိနာ ယောဂေါတိ အာဟ-‘ယွာယ’စ္စာဒိ, မာတုသမ္ဗန္ဓောဣတိ ယောဇနာ, ဣတ္ထမ္ပတ္တိယာတိ ဣတ္ထမ္ပတ္တိလက္ခဏာယ ကိရိယာယ ကရဏဘူတာယ, ဧဝံ မညတေ ‘‘ကိဉ္စာပိ သော သမ္ဗန္ဓော ဒေဝဒတ္တေနာပျဝိနာဘာဝီတိ တဿ သောဘိနာ ဇောတီယတေ, တထာပိ မာတုသမ္ဗန္ဓောဘိနာ ဇောတီယတီတိ ‘မာတု တေန ယောဂေါ’တိ စ (ဝုစ္စတိ)။ သဒ္ဒသတ္တိယာ တဂ္ဂတာယေဝ ဒုတိယာယ ဥဘယဂတဿာပိ သမ္ဗန္ဓဿ ဇောတနတော’’တိ ရုက္ခော ရုက္ခော တိဋ္ဌတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဌိတိမ္ပဋိစ္စာတိ ဌိတိန္နိဿာယ ဧသံ ရုက္ခာနံ ယော စ သမ္ဗန္ဓောတိ ယောဇနာ, ရုက္ခာနန္တိ ဣမိနာ ရုက္ခာ ကိရိယာယ ပရေ သမ္ဗန္ဓိနောတိ ဉာပေတိ,
(မောဂ်၊ဋီ၊၈၉။)ဌိတိမ္ပဋိစ္စာတိ ဣမိနာ ပန တိဋ္ဌတိသဒ္ဒဝစနီယာ သာဓျရူပါ ဌိတိကိရိယာ ရုက္ခတော ပရေ သမ္ဗန္ဓီတိ, အစေတနာနံ ရုက္ခာနမပေက္ခာဝိရဟေပိ လောကမ္ပတီတိဝသေန ‘ပိပတီသာ’ဒီနံ ဝိညာယမာနတ္တာ ဝိညာယမာနဌာနာပေက္ခဏကိရိယာယသာဓျသာဓနလက္ခဏော သမ္ဗန္ဓော ဇာတောတိ ဝိညေယျံ, သော စ ရုက္ခသမ္ဗန္ဓော-ဘိနာ ဇောတီယတီတိ အာဟ-‘သော’တိအာဒိ, ဒွိဗ္ဗစနေနေဝ ဇောတနီယာတိ ဝိစ္ဆာတ္ထေ ဝုတ္တိမတ္တေ သတီပိ ဝိဘတ္တိယာ [ဝိစ္ဆတ္ထေ ဝုတ္ကိမတ္တေတျာဒိဝစနံ ဝိစာရေရေတဗ္ဗံဝိတတ္တိယာ အဗိသဒ္ဒဿစ ဝိစ္ဆတ္ထေ ဝုတ္တိယာ အဘာဝါ, လက္ခဏိတ္ထမ္ဘူတိ ဟိ ပကတိဝိသေသနံ] ဇောတေတုမသမတ္ထတ္တာ ဝိစ္ဆာယ ဇောတနာယ ဒွိဗ္ဗဝစနံ ကတ္တဗ္ဗမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။
֍ ၉. ပတိ
ဥပါဒိယမာနောတိ အဗ္ဘုပဂမ္မမာနော, ယဒိ ပန ဥပါဒိယမာနော ဘာဂေါ, အနုပါဒိယမာနော ကထန္တိ အာဟ-‘ယော ပနာ’တိအာဒိ, တဂရကုဋ္ဌာ ဂန္ဓဗ္ဗဝိသေသာ, မမာဘဇတီတိ မံ အာဘဇတိ, မမ ကောဋ္ဌာသော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၉၀။)֍ ၁၀. အနု
နတုလက္ခဏန္တိ သစ္စကိရိယာ ဝုဋ္ဌိယာ ဟေတု ဟောတိ, န တု သင်္ကေတောတိ အတ္ထော, ဟေတုတ္တာ လက္ခဏတ္တာဘာဝေ သစ္စကိရိယာယ ကထံ လက္ခဏေ ဒုတိယာတိ ဟေတုတ္တေပိ လက္ခဏတ္တမဿ သာဓေန္တော သာဓမ္မပယောဂေနာနွယမာဟ-‘ယံ သကိမ္ပိ’စ္စာဒိ, ဧတ္ထ ဟိ လက္ခဏံ သစ္စ ကိရိယာတိ ပဋိညာ, [ပက္ခော (ပေါတ္ထကေ)] သကိမ္ပိ နိမိတ္တတာယ ကပ္ပနတ္တာတိ ဟေတု, ယံ သကိမ္ပိ နိမိတ္တတာယ ကပ္ပတေ တမ္ပိ လက္ခဏံ ဘဝတိ, ယထာ’အပိ ဘဝံ ကမဏ္ဍလုပါဏိံ သိဿမဒ္ဒက္ခီ’တိ သာဓမ္မပယောဂေနာနွယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ကပ္ပတေတိ သမတ္ထောတိ အတ္ထော, ကမဏ္ဍလု ပါဏိမှိ အဿေတိ ကမဏ္ဍလုပါဏီ, အပီတိ ပဉှေ, ကဒါစိ ကေနစိ ကမဏ္ဍလုပါဏီသိဿော ဒိဋ္ဌော သော တမေဝ ဒဿနံ လက္ခဏံ ကတွာ ပုစ္ဆတိ ‘အပိ’တျာဒိနာ, အထ ယထာ ဝုတ္တေန ဟေတုနောပိ လက္ခဏတ္တမတ္တု တထာပိ ပရဝိပ္ပဋိသေဓေန ဟေတုမှိ တတိယာ ကသ္မာ န သိယာတိ စောဒယမာဟ ‘န နွေဝမ္ပိ’စ္စာဒိ, ပုဗ္ဗဝိပ္ပဋိသေဓေနာတိ အပဝါဒပုဗ္ဗဝိပ္ပဋိသေဓေန, တထာဟိ ဆဋ္ဌိယာ ပဝါဒေါ ဟောတိ ဟေတုမှိ တတိယာဝိဓိ။ သမ္ဗန္ဓဆဋ္ဌိယာ ပတ္တာယ ဟေတုတတိယာဝိဓာနတော ဥပပဒဝိဘတ္တိဝိဓိပိ ဆဋ္ဌိယာပဝါဒေါ။ သမ္ဗန္ဓဝိသေသာဘိဗျတ္တိဟေတုနောပပဒေန ယောဂေ တသ္မိံယေဝ သမ္ဗန္ဓေ ဝိဓာနတော, တတ္ထ ဟေတုတတိယာဝကာသော ‘ဓနေန ကုလ’န္တိ, ဥပပဒဝိဘတ္တိယာဝကာသော ‘ရုက္ခမနုဝိဇ္ဇောတတေ’တိ, သစ္စကိရိယမနု ပါဝဿီတိ တု ဟေတုမှိ လက္ခဏေ-ပဝါဒဝိပ္ပဋိသေဓေ သတိ ပုဗ္ဗဝိပ္ပဋိသေဓေန ဒုတိယာ ဘဝတိ။
֍ ၁၁. သဟ
သဟတ္ထေ-နုနော ဝတ္တနေ ပဗ္ဗတေန ယောဂေါ ကထန္တိ အာဟ‘ပဗ္ဗတေနေ’စ္စာဒိ။
֍ ၁၂. ဟီနေ
ဝိသယဘာဝေနာတိအာဒိနာ ဟီနတ္ထေတိ ဝိသယသတ္တမိတ္တမာဟ, ဝိဇာနနပ္ပကာရမာဟ-‘ဟီနေ’စ္စာဒိ, တေနာတိ အနုနာ, ကထံ တေန ယုတ္တတ္တံ ဥက္ကဋ္ဌဿာတိ ဟီနုက္ကဋ္ဌသမ္ဗန္ဓမုခေန ဝိဘာဝေန္တော’တတ္ထာ’တိအာဒိမာဟ, တတ္ထာတိ ဟီနေစ္စာဒိနာ ဝုတ္တေ တသ္မိံ, ယတောတိ ဥက္ကဋ္ဌသာရိပုတ္တာဒိကော, ဟီနောတိ ပညဝတ္တာဒိ(တော နိက္ကဋ္ဌော, သော သာရိပုတ္တာဒိကော ဥက္ကဋ္ဌော) ဟီနတ္ထဝိသယော ဇာယတေ။ တဗ္ဗိသယေ တဿ ဥက္ကဋ္ဌတာ ပတ္တိတော, ဟီနုက္ကဋ္ဌသမ္ဗန္ဓော ပန အတိသာယနာဒိကာယ ကာယစိ ကိရိယာယ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ၁၄. သတ္တ
ကိန္တံ အာဓိကျမိစ္စာဟ- ‘အဓိကာဓိကီသမ္ဗန္ဓော’တိ, အဓိကော အဿ အတ္ထီတိ အဓိကီ=ခါရီ, အထာဓိကီဝိနိမုတ္တေ အဓိကာဓိကိသမ္ဗန္ဓော ကထမဝသီယတေ နဟျတြာဓိကီ ကောစိ သူယတိစ္စာဟ-‘နဝိနေ’စ္စာဒိ, ဣတိ သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ ယထာဝုတ္တသမ္ဗန္ဓသာဓနော, တဒေါပသဒ္ဒေနယောဂေါတိ တဒါ ဥပသဒ္ဒေနာဓိကိနောယောဂေါတိ အတ္ထော။ ဒွိဋ္ဌတ္တာ သမ္ဗန္ဓဿ အဓိကဿာပျုပသဒ္ဒေန ယောဂါ တတောပိ ကသ္မာ န သတ္တမီတျာဟ-‘အဓိကမှာတွိ’စ္စာဒိ, ယထာ ဧကာယေဝ ဝိဘတ္တိယာ ဥဘယဂတဿာပိ သမ္ဗန္ဓဿ ဇောတိတတ္တာ ဝိဇ္ဇုသင်္ခါတလက္ခိယာ သတ္တမျဘာဝေါ, ဧဝမိဓာ ပီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသမာဓိမတိဒိသန္တော အာဟ-‘လက္ခိတာ ဝိယ သတ္တမျ ဘာဝေါ’တိ, ‘‘မာဏိကာ စတုရောဒေါဏာ, ခါရိတ္ထီ စတုမာဏိကာ’’။
(မောဂ်၊ဋီ၊၉၁။)֍ ၁၅. သာမိ
ကိန္တံ သာမိတ္တမိစ္စာဟ-‘သဿာမိသမ္ဗန္ဓော’တိ, ကာယ ကိရိယာယ ဇနိတောတိ အာဟ-‘ပရိပါလနာဒိကိရိယာယ ဇနိတော’တိ, တဉ္စာတိ သာမိတ္တာပေက္ခော နပုံသကနိဒ္ဒေသော, သမ္ဗန္ဓဿာနေကဝိဓတ္တာ အာဟ‘သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓေ’တိ, အာချာယတေတီမဿ အတ္ထော ဝိဓီယတေ ဉာပီယတေတိ, ဒိဋ္ဌန္တော-ပနီတောတ္ထော သုခေန ပဋိပတ္တုံ သက္ကာတိ ပသိဒ္ဓမနုဝဒိယမာနမပ္ပသိဒ္ဓဉ္စ ဝိဓီယမာနံ ဒိဋ္ဌန္တမာဟ-‘ယထာ ယော ကုဏ္ဍလီ သော ဒေဝဒတ္တော’တိ, ကုဏ္ဍလိတ္တမ္ပသိဒ္ဓံ, ဒေဝဒတ္တတ္တမပ္ပသိဒ္ဓမိစ္စာဟ-‘ကုဏ္ဍလိတ္တာနုဝါဒေနေ’စ္စာဒိ။ ယထေဝေါဘယာဓိဋ္ဌာနတ္တေပျုပသဇ္ဇနတောဝ ဆဋ္ဌီ ‘ရညော ပုရိသော’တိ, န ဝိသေဿတော ‘ပုရိသဿ ရာဇာ’တိ, တထာ သမ္ဗန္ဓာဘိဗျဉ္ဇနကေနာဓိနာ ယောဂေပိ ဝိသေသနတောဝ ဘဝတိ, နာညတောတိ အာဟ-‘တတ္ထာ’တိအာဒိ။ ဗျတိရေကမာပါဒီယတီတိ ကာရကဆက္ကတော ဗျတိရိတ္တတ္တာ သမ္ဗန္ဓော ဗျတိရေကော တံ အာပါဒီယတိ ပါပီယတီတိ အတ္ထော, ဥဘယတောတိ သံတော သာမိတော စ, အဓိဗြဟ္မဒတ္တေ ပဉ္စာလာတိ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ပဉ္စာလာ သန္တကာ [သာမိနော (ပေါတ္ထကေ)] တိ အတ္ထော, သန္တကာ [သာမိနော (ပေါတ္ထကေ)] ဟိ ပဉ္စာလာ, န သာမိ [နသံ (ပေါတ္ထကေ)], အဓိပဉ္စာလေသု ဗြဟ္မဒတ္တောတိ ပဉ္စာလာနံ ဗြဟ္မဒတ္တော သာမီတျတ္ထော။
֍ ၁၆. ကတ္တု
ကိံ လက္ခဏော-ယံ ကတ္တာဣစ္စာဟ-‘ကတ္တရိ’စ္စာဒိ, ဂစ္ဆတိ ဒေဝဒတ္တောစ္စာဒေါ ကတ္တရိ ပတိဋ္ဌိတံ, ပစတျောဒနံ ဒေဝဒတ္တောစ္စာဒေါ ကမ္မေ ပတိဋ္ဌိတံ ကိရိယံ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ကရောတီတိ စ ဣမိနာ အနွတ္ထ ဗျပဒေသောဝ သိဒ္ဓါ-ယံ ကတ္တု ဝေါဟာရောတိ ဉာပေတိ, ကေနစိ ပယုဇ္ဇမာနောပိ သကေ ကမ္မေ သယမေဝ ပဓာနတ္တမနုဘဝတီတိ‘ပယုတ္တော ဝါ ပဓာနဘာဝေနာ’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ စေတ္ထ-
ပဓာနတာယ ယော ကတ္တု၊ ကမ္မဋ္ဌံ ကုရုတေ ကြိယံ။
သာ ကတ္တာ နာမပ္ပယုတ္တော၊ ပယုတ္တော ဝါတျယံ ဒွိဓာတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၉၂။)တတ္ထ ပုရိသေန ကတန္တိ အပ္ပယုတ္တော, ပုရိသေန ကရောတိ ဒေဝဒတ္တောတိ ပယုတ္တော, နနု ကိရိယာ-ယမဗျဝဓာနေန ကရဏာဓိကရဏေ ဟေဝ သာဓျတေ ကတ္တာရာ တု ဒူရဋ္ဌေန, တထာသတိ ကထမနေကသာဓနသာဓနီယံ ကိရိယံ ကတ္တာဝ ကရောတိ မုချဘာဝေနာပရေတွမုချဘာဝေနာတိ ဝုစ္စတေ-
ကတ္တုတောညေသမုဗ္ဘူတျာ၊ ဝိဝိတ္တာလောစနာဒိနာ [ဝဝိဝေကေစ ဒဿနာတိ ဝါကျပဒီယေ၊ ပဝိဝေကေစ ကာရကန္ထရာမဘာဝေဒိဿဘေ ကတ္တရိကြိယာ အတ္ထိ ဘဝတိ ဝိဇ္ဇတိစ္စာဒေါ တိတဋီကာ၊ တတိယပါထာနံပါတ ၁၀၀၊ နံပါတ ၂၄၃]။
ဒူရာဒပျုပကာရိတ္တေ၊ ကတ္တု ဝါတ္တပ္ပဓာနတာ။
အယမေတ္ထ အတ္ထော ‘‘ကတ္တုနော သကာသာ အညေသံ ကရဏာဒီနံ ဥဗ္ဘူတျာ သမ္ဘဝေနစ, တထာဟိ ပသိဒ္ဓကရဏသဘာဝေါပိ ဖရသု ကတ္တာယတ္တဝုတ္တိတာယာဓိကရဏမ္ဘ ဝတိ‘ဖရသုမှိ ဌပေတွာ ဆိန္ဒတီ’တိ, ဝိဝိတ္တဿ ကရဏာဒီဟိ ပုထဗ္ဘူတဿ, ကတ္တုနော ကိရိယာယ အာလောစနေန ဒဿနေန စ ‘ဒေဝဒတ္တော အတ္ထိ ဘဝတိ ဝိဇ္ဇတီ’တိ [ဝုထဗ္ဘူတဿာနေန အာလောစနေန ဒဿနေနစ ကတ္တုနောဒေဝဒတ္တေနဒေဝဒတ္တံ ဘဝတိ ဝိဇ္ဇတီတိ (ပေါတ္ထကေ)], အာဒိသဒ္ဒေန ကရဏာဒိနော (တဒဓီန) ပဝတ္တိအာဒီနံ ဂဟဏံ, ဣမိနာ ကာရဏေန ဒူရတော ဥပကာရိတ္တေပိ ကတ္တုယေဝ သပ္ပဓာနတာ သိယာ’’တိ, ပုနပိ-
ထာလျာဒီနန္တု ကတ္တုတ္တံ၊ ဟောတေဝါစေတနာနပိ။
ယတော သဒ္ဒဿ ဝုတျတ္ထေ၊ မိစ္ဆာတျာသေန-နာဒိနာ။
အယမေတ္ထ အတ္ထော ‘‘အစေတနာနမ္ပိ ထာလီအသိအာဒီနံ ကတ္တုတ္တမ္ဘဝတိ ယထာဝဏ္ဏိတသပ္ပဓာနတ္တနိမိတ္တာဘာဝေပိ, ကသ္မာတိ စေ ယတော ကာရဏာ အတ္ထေ အတ္တနော အဘိဓေယျေသဒ္ဒဿ ဝုတ္တိ ပဋိပတ္တိ အနာဒိနာ မိစ္ဆာဘျာသေနဘဝတိ တသ္မာ ထာလျာဒီနန္တိအာဒိ ပကတံ, ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘အညထာ သဒ္ဒတ္ထော, အညထာ သဘာဝတ္ထော, န ဟိ သဒ္ဒေါ ဗာဟျေ ဝတ္ထုမှိ ဗျာပါရမာပဇ္ဇတိ, တထာဟိ–
အညထေ ဝါဂ္ဂိ သံသဂ္ဂါ၊ ဒါဟံ ဒဍ္ဎောတိ မညတိ။
အညထာ ဒါဟသဒ္ဒေန၊ ဒါဟတ္ထော သမ္ပတီယတေ။
ဗာဟျပဒတ္ထဿ သဘာဝေါ ဝိယ ဟုတွာ မိစ္ဆာဘျာသေန အနာဒိနာ ပန ပဝတ္တေန ဗာဟျေ ဝတ္ထူနိ အဝိဇ္ဇမာနေန ကရဏဘူတေန ထာလျာဒီနံ ကတ္တုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ အထ စ ပန–
(မောဂ်၊ဋီ၊၉၃။)ဝတ္တိစ္ဆာဒေါ ပဝတ္တေဟိ၊ သပ္ပဓာနတ္တ ဟေတုဟိ။
ကတ္တုဓမ္မေဟိ ဝုတ္တေဟိ၊ ကတ္တာ သဒ္ဒါဝ ဉာယတေ။
ဧကဿာမုချဝတ္ထာဟိ၊ ဘေဒေန ပရိကပ္ပနေ။
ကမ္မတ္တံ ကရဏတ္တဉ္စ၊ ကတ္တုတ္တံ စောပဇာယတေ။
ဝုတ္တေဟီတိ ‘ကတ္တုတောညေသမုဗ္ဘူတျာ’စ္စာဒိနာ, သဒ္ဒါဝါတိ သဒ္ဒေ တေဓမ္မာ ဟောန္တု ဝါ မာ ဝါ ကတ္တုသမ္ဗန္ဓိယထာဝုတ္တဓမ္မဝစနိစ္ဆာယ သဒ္ဒတောဝ ကတ္တာ ပတီယတေ, နိယမေန န ဝတ္ထုတောတိ အတ္ထော, အမုချာ ဝတ္ထာဟီတိ ဗုဒ္ဓိယာ တဒါကာရတာယ ပရိဏာမာဝတ္ထာဟိ, ဟန္တျတ္တ နာဝတ္တာနန္တိ ဧကဿေဝါတ္တနော ကမ္မတ္တာဒိ ဇာယတေ, အတောယေဝါစ္စန္တမသန္တောပိ အင်္ကုရော ဇနနကိရိယာယ ကတ္တာ ဘဝတိ ‘အင်္ကုရော ဇာယတေ’တိ, ဝုတ္တံ ဟိ–
ပုရာသဉ္ဇနိတော [ပုရာသဉ္ဇာတိတော] ဘာဝါ၊ ဗုဒ္ဓယဝတ္ထာနိ ဗန္ဓနော။
အဝသိဋ္ဌော သတာညေန၊ ကတ္တာ ဘဝတိ ဇာတိယာဣတိ။
သတာ အညေန ဒေဝဒတ္တာဒိနာ။
ကိန္တံ ကရဏံ နာမာတိ အာဟ-‘ယော ပနာ’တိအာဒိ, ယောတိ ယော ပဒတ္ထော, ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ ‘‘ကရဏဗျပဒေသာယ သုတ္တန္တရာဘာဝေပိ ကရောတျနေနေတိ ကရဏန္တျနွတ္ထတော ပသိဒ္ဓါ-ယံ ကရဏဝေါဟာရော’’တိ, အတြေဒံ ပဋိဘာနံ–
ယံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတံ ကတ္တု၊ ကြိယာယစ္စန္တသာဓနံ။
ကရဏန္တံ ဒွိဓာ ဟောတိ၊ ဗာဟျဗ္ဘန္တရဘေဒတောတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၉၄။)တတ္ထ ယံဝတ္တုမိစ္ဆိတံတျာဒိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ-‘‘န ဝတ္ထုတော ကိဉ္စိ ကရဏံ နာမ အတ္ထိ, ဝစနိစ္ဆာဝသေန ပန ပသိဒ္ဓကရဏာနမ္ပိ ဖရသုအာဒီနံ ‘ဖရသု ဆိန္ဒတိ, ဖရသုမှိ ဆိန္ဒတီ’တိ ကတ္တုအဓိကရဏတ္တဿပိ, ပသိဒ္ဓါဓိကရဏာနမ္ပိ တဒနုတ္တာဒိဝိသေသသမ္ဘဝေ ထာလျာ ပစတီ’တိ ကရဏတ္တဿပိ ဒဿနတော ဝစနိစ္ဆာတောယေဝ ကရဏံ ကာရကံ ဝိညေယျ’’န္တိ, တဉ္စ ဒုဝိဓန္တိ အာဟ-‘ဒွိဓာ ဟောတီ’တိအာဒိ, တတ္ထ အသိနာ ဆိန္ဒတီတိ ဗာဟျံ, စက္ခုနာ ပဿတီတျဗ္ဘန္တရံ။ ကိရိယာနိမိတ္တတ္တာ ကာရကန္တိ ဣမိနာ ကာရကသဒ္ဒဿ နိမိတ္တပရိယာယတ္တမာဟ။ ပကတိ ယာဘိရူပေါစ္စာဒေါ ကိရိယာယာဝိဇ္ဇမာနတ္တာ သမ္ဗန္ဓမတ္တံ ဝိညာယတီတိ သမ္ဗန္ဓလက္ခဏာ ဆဋ္ဌီ သိယာ, သမေန ဓာဝတီတျာဒေါ တု ကိရိယာယ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေပိ ကမ္မတ္တံ ဝတ္တုမိစ္ဆိတန္တိ ဒုတိယာ သိယာ, သမံ ဓာဝတိ ဝိသမံ ဓာဝတီတျတ္ထော, တထာ ဒွိဒေါဏေနာတိ ဒွေဒေါဏေ ကိဏာတီတျတ္ထော, ပဉ္စကေနာတိ ပဉ္စ ပရိမာဏဿ ပဉ္စကော ပဉ္စကံ ဝဂ္ဂံ ကတွာ ပသဝေါ ကိဏာတိ ပဉ္စပဉ္စ ကတွာ ကိဏာတီတျတ္ထောတိ ဝါတ္တိကကာရေန ‘တတိယာ ဝိဓာနာယောပသင်္ချာနံ’ကတံ, တံ ဒဿေတုမာဟ- ‘ပကတိအာဒီဟီ’တိအာဒိ, ယတ္ထေသံကရဏဘာဝေါတိ ယဿံ ကိရိယာယမေ သမ္ပကတျာဒီနံ ကရဏတ္တံ, တံ ကိရိယံ ကထယတီတိ သမ္ဗန္ဓော, သဗ္ဗဿေဝ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဗျဘိစာရတော အာဟ-‘ဘူ’ဣစ္စာဒိ, ပကတိယာဘိရူပေါတိ သဘာဝေနာယမဘိရူပေါ ဘဝတိ, န တု ဝတ္ထာလင်္ကာရာဒိနေတျတ္ထော, ကရောတိဿ ဂမ္မမာနတ္တေ ပန ပကတိယာဘိရူပေါ ကတောတိအာဒိ, တဒါ ကတ္တရိယေဝ တတိယာ, ယံ ယသ္မာ အညဂေါတ္တော ဂေါတမော န ဟောတိ အတောစ ဂေါတမော ဘဝတီတိ သမ္ဗန္ဓော, နနုစ ဒွိဒေါဏ ပဉ္စကာ ကယမ္ပဋိစ္စ ကမ္မဘူတာ ဟောန္တိ ဒွိဒေါဏာဒိနာ ကေယတ္တာ တတော ကိမုစ္စတေ‘ကယမ္ပဋိစ္စ ဒွိဒေါဏပဉ္စကာ ကရဏာနိ ဘဝန္တီ’တျာ သင်္ကီယာဟ-‘တထာဟိ’စ္စာဒိ, ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ-‘‘ဒွိဒေါဏာဒိသဒ္ဒေန ဟိ န ဂယှုပဂံ ဝတ္ထုမုစ္စတိ, တေဟိ ပန ဒွိဒေါဏာဒျတ္ထံ မူလံ တာဒတ္ထိယာ ဘိဟိတန္တိ န ဝုတ္တဒေါသာဝသရော’’တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၉၅။)֍ ၁၇. သဟ
ယထာက္ကမမာဂမနကိရိယာယ ထူလတ္တဂုဏေန ဂေါမန္တဒဗ္ဗေန စ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘တံ ယထေ’စ္စာဒိမာဟ, ဥဒါဟရဏမတ္တံ ဒဿေန္တောပိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာပိ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တံ ‘သဗ္ဗတ္ထေဝ ဝါ’တိအာဒိ, ပုတ္တေန သဟာဂတောတိအာဒီသု အာဂမနာဒိကိရိယမ္ပဋိစ္စ ဒွေ ကတ္တာရော ပဓာနာပ္ပဓာနဝသေန, တေသု ပဓာနေ ကာရိယသမ္ပစ္စယဉာယေန ဝါ ဗဟုလံဝစနေန ဝါ ပဓာနေ ကတ္တရိ ပစ္စယော, ဣတရေ’ကတ္တရိ တတိယာ’တျေဝ တတိယာ သိဒ္ဓါ, တတော-ယံ ဝစနာရမ္ဘော-နတ္ထကောတိ မညမာနောစော ဒေတိ ‘နနွိ’စ္စာဒိနာ, တ္တေနာဘိဓီယတေ ပိတေတိ ပဓာနကတ္တာ, တုလျောပိ ကိရိယာသမ္ဗန္ဓေ ပိတာပုတ္တာနံ ပိတာတြ ပဓာနံ သဒ္ဒစောဒိတတ္တာ, ပုတ္တော-ပ္ပဓာနမသဒ္ဒစောဒိတတ္တာ, သဒ္ဒဗျာပါရာပေက္ခာယ ဟိ ပဓာနာပ္ပဓာနာယ ဝဝတ္ထာနံ, ပိတုရေဝါတြာဂတာဒိသဒ္ဒသာမာနာဓိကရဏျာ အာဂမနကိရိယာ သမ္ဗန္ဓော သဒ္ဒေနောစ္စတေ, နေတရဿ သဒ္ဒသတ္တိသဘာဝတော, တထာ ဝိဓာ ဟိ သဒ္ဒဿ သတ္တိ ယတော ပိတုရေဝါတြ ကိရိယာ သမ္ဗန္ဓံ သက္ကောတိ ပဋိပါဒေတုံ, န ပုတ္တဿ, ဧဝဉ္စာဂတောစ္စာဒေါ ဧကဝစနမုပဇ္ဇတေ, အညထာ ဟိ ဗဟုဝစနံ သိယာ, ‘ပိတာ ပုတ္တာ အာဂတာ’တိ။ (ယဒိ) ဝုတ္တနယေန တတိယာ သိဒ္ဓါ ‘သိဒ္ဓေ သတျာရမ္ဘော နိယမာယ ဝါ ဝိကပ္ပာယ ဝါ’ န စေတ္ထ နိယမော, နာပိ ဝိကပ္ပော, တတော ကိမနေန ယောဂေနာ တျာသယေနာဟ-‘အပ္ပဓာနေယေဝ’စ္စာဒိ။ နယိဒမေဝမိစ္စာဒိ ပရိဟာရော။ သဟဘာဝမတ္တံ ဝတ္တုမိဋ္ဌံ ဝါတိ ယောဇနာ, သာမတ္ထိယာတိ ဘေဒါဓိဋ္ဌာနတ္တာ သဟတ္ထယောဂဿ ပုတ္တဿာပိ ကိရိယာဘိသမ္ဗန္ဓော ဝိညာယတိ ကထမညထာ သဟတ္ထယောဂေါ သိယာတိ ဣမိနာ အတ္ထ ဗလေန။ အတ္ထဂ္ဂဟဏန္တိ သုတ္တေ ‘‘သဟတ္ထေနေ’’တိ အတ္ထဂ္ဂဟဏံ။ ပရိယာယတ္ထန္တိ ပရိတော အယန္တိ အဝဂစ္ဆန္တိ အတ္ထမနေနေတိ ပရိယာယော အတ္ထော ပယောဇနံ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော, ဧတ္ထ စ ပရိယာယတ္ထမေဝါတိ နာဝဓာရဏံ, အတောယေဝ ဝိနာပိ သဟသဒ္ဒပ္ပယောဂံ တပ္ပရိယာယပ္ပယောဂံ ဝါ သဟတ္ထေန ယောဂေ ဝိဓာနတော အသတျပိ သဟာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂေ ယတ္ထ တဒတ္ထော ဂမျတေ တတ္ထာပိ ဘဝတျေဝ တတိယာ။ ဂမျမာနေန သဟတ္ထေန ယောဂါ, ယထာ‘‘သျာဒိ သျာနေ’’တိ။ (၃-၁) သဟ ပရိယာယေနာတိ သဟသဒ္ဒဿ ပရိယာယတော။ ဝိသေသာနုပါဒါနတောတိ ‘‘သဟယုတ္တေ-ပ္ပဓာနေ’’တိ (၂-၃-၁၉) ပါဏိနီယ သုတ္တေ ဝိယ အပ္ပဓာနေတိ ဝိသေသဿာနုပါဒါနတော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၉၆။)֍ ၁၈. လက္ခဏေ
လက္ခီယတျနေနာတိ လက္ခဏံ သင်္ကေတော, ကိန္တံ ကမဏ္ဍလုပ္ပဘုတိ, အတ္ထေ ကာရိယဿာသမ္ဘဝါ တံဝါစီဟိ ဝိဘတ္တီတိ မညမာနေန ယံဝိဝရဏံ ကတံ ‘လက္ခဏေ ဝတ္တမာနတော’တိ, တမုလ္လင်္ဂိယာတ္ထံ ဝဒတိ ‘ယော အတ္ထော’ဣစ္စာဒိ, ဝတ္တမာနတောတိ ဝိညာယတိ။ နာမသ္မာ ပစ္စယဝိဓာနပ္ပ သင်္ဂတော, ဥပါတ္တောတိ ဂဟိတော။ ကဉ္စိပ္ပဏရမာပန္နဿ လက္ခဏေ တတိယာ ယထာ သိယာ ‘ရုက္ခမ္ပတိ ဝိဇ္ဇောတန’မိစ္စတြ လက္ခဏမတ္တေ မာ ဘဝီတိ ပါဏိနီယေဟိ ‘‘ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ’’တိ (၂-၃-၂၁) ဣတ္ထမ္ဘူတဂ္ဂဟဏံ ကတံ, တမ္မနသိ နိဓာယ စောဒယမာဟ–‘နနွိ’စ္စာဒိ, ဣတ္ထမ္ဘူတဿ လက္ခဏန္တိ ဆဋ္ဌီသမာသော, အာပန္နဿာတိ ဘူတဿ, သာမညဿ ဘေဒကော ဝိသေသော ပကာရော ဝုစ္စတေ, တထာဟိ ‘တိဒဏ္ဍကေန ပရိဗ္ဗာဇကမဒ္ဒက္ခီ’တိ မနုဿတ္တသာမညဿ ပရိဗ္ဗာဇကတ္တမ္ပကာရော, တမ္ပရိဗ္ဗာဇကော ပတ္တော, တဿ တိဒဏ္ဍကံ လက္ခဏံ။ ဥပလက္ခဏတ္တေတိ ဣမိနာ ဣတ္ထမ္ဘူတဿ လက္ခဏတ္တာဘာဝမာဟ, ဥပလက္ခဏန္တိ သင်္ကေတော။ နယိဒမတ္ထိစ္စာဒိ ပရိဟာရော, ရုက္ခမ္ပတိ ဝိဇ္ဇောတနန္တိ ဧတ္ထ ကဿစိ ဣတ္ထမ္ဘူတဿာဘာဝါ ဣတ္ထမ္ဘူတဂ္ဂဟဏေ ပယောဇနံ န ဒိဿတိ တန္နိဝတ္တနတော, ရုက္ခမ္ပတိ ဝိဇ္ဇောတတေတိ ဧတ္ထတု ဣတ္ထမ္ဘူတဿ ဝိဇ္ဇုသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ သဗ္ဘာဝါ တတိယာပ္ပတ္တိယံ တံနိဝတ္တိယာ ယထာဝုတ္တံ ဉာယမန္တရေန နာညံ ကိဉ္စိ ပဋိသရဏမတ္ထီတိ သညာပယမာဟ-‘အဝဿ’မိစ္စာဒိ, အညထာတိ ဧဝမနဗ္ဘုပဂမ္မ ‘ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ’တိ ဝစနေ ကရီယမာနေ သတိ, ဣတ္ထမ္ဘူတဝါဒိနော ဥတ္တရမာသင်္ကိယာဟ-‘နစာ’တိအာဒိ, ဝတ္တုန္တိ ဝစနသေသော, စော-ဝဓာရဏေ, နေဝ သက္ကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဒုတိယာဝိဓာနသာမတ္ထိယာတိ ‘‘ပတိပရီဟိ ဘာဂေ စာ’’တိ (၂-၉) ကသ္မာ န သက္ကာတိ အာဟ-‘အတ္ထိ’စ္စာဒိ, အသတိ ဟိ ပယောဇနေ သာမတ္ထိယန္တိ ဘာဝေါ။ အထ ကမဏ္ဍလု ပါဏိမှိ အဿာတိ အာဒေါ တတိယာ ကသ္မာ န သိယာ တျာဟ-‘ကမဏ္ဍလု’ဣစ္စာဒိ, ကမဏ္ဍလုဿ သေတဿ စ ဥပလက္ခဏ ဘာဝေနာနုပါဒါနတောတိ သမ္ဗန္ဓော, ဣမိနာ ဥပါဒါတုနော သဝစသိ သတန္တတမာဟ, ဝိသိဋ္ဌာဝယဝါဓေယျေနာတိ ပါဏိ ကမဏ္ဍလုနာ ဝိသိဋ္ဌောဝယဝေါ, တဿာဓေယျော ကမဏ္ဍလု တေနာတိ အတ္ထော။ ယေနာင်္ဂေန ဝိကတေန အင်္ဂိနော ဝိကာရော လက္ခီယတေ တတော တတိယာ ယထာသိယာတိ ပရေဟိ ‘‘ယေနာင်္ဂဝိကာရော’’တိ (၂-၃-၂၀) အာရဒ္ဓံ, တဒါဟ-‘ယေနေ’စ္စာဒိ, တတ္ထ ယသဒ္ဒေန ဝိကတာဝယဝေါ ဟေတုတ္တေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော အင်္ဂသဒ္ဒေါ စ သမုဒါယဝစနော ဥပါတ္တော တေနာဟ-‘ယေနေစ္စာဒိ, နနုစ ကာဏာဒီနံ နိယတဂုဏီနမဘိဓာယိတ္တာ အက္ခိသဒ္ဒဿ ပယောဂေါ န ယုတ္တော ဗျာဝတ္တိယာဘာဝါတိ, နေသ ဒေါသော, လောကိယော-ယံ သဒ္ဒဿ ဝေါဟာရော, လောကဿ စ သဒ္ဒပ္ပယောဂေ ဂုရုလဃုမ္ပတျဒယော နတ္ထိ, တထာဟိ လောကေန ‘သီသပါတိ’ပိ ဝုစ္စတေ,
(မောဂ်၊ဋီ၊၉၇။)ရုက္ခော သီသပါတိပိ, ယဿ တု တတ္ထာဒရော, သော-က္ခိသဒ္ဒံ ပယုဇ္ဇတေဝ, အထဝါ သာမညုပက္ကမေ ဝိသေသော ပယောဂမရဟတိ, အက္ခိ(နာတိ) ဟိ ဝုတ္တေ သန္ဒေဟော သိယာ ‘ကိမဿ ဝတ္တုမိစ္ဆိတ’န္တိ တတော ကာဏောတိ ဝုစ္စတေ, နာက္ခိနာ နိရူပယတိ သောဘနောတိ, ကိဉ္စရဟိ ကာဏောတိ, အက္ခိကာဏမဿေတျာဒေါ ကသ္မာ န သိယာတိ အာသင်္ကိယ‘ကမဏ္ဍလု ပါဏိမှိ အဿာ’တျတြ ယော ဝုတ္တော ပရိဟာရော, တ မေတ္ထောပဒိသန္တော အာဟ-‘ဟေဋ္ဌာ ဝိယ အပ္ပသင်္ဂေါ’တိ။
֍ ၁၉. ဟေတု
ကိသ္မိဉ္စိ ဖလေ ဒိဋ္ဌသာမတ္ထိယေတ္ထေ ဟေတု နိရုဠှော။ ဧကတြ ဟိ ဒိဋ္ဌသာမတ္ထိယောတ္ထော တံယောဂ္ဂတာယ ကာရိယ (မ)ကရောန္တောပိ ဟေတု ဝုစ္စတေ သတိ သဟ ကာရိနျသတိ စ ဝိဓုရပ္ပစ္စယော ပပါ(တ) တော, တေန ကာရိယဿ ဗျဘိစာရော, တေနေဝါဟ- ‘အနိပ္ဖာဒယန္တောပီ’တိ, ကာရဏေ တတိယာယာဘာဝေ ကာရဏမာဟ- ‘တက္ကိရိယာယောဂ္ဂတာမတ္တေ’စ္စာဒိ။
֍ ၂၁. ဂုဏေ
ဥပါဓိ ဝိသေသနံ, ပရာင်္ဂဘူတေတိ ပရဿ ဗန္ဓတ္တာ(ဒိနော) ဝိဓာနာ ယာင်္ဂဘူတေ ဇဠတ္တာဒိဟေတုမှီတိ အတ္ထော, ဣမိနာ ဂုဏသဒ္ဒေါ ယမပ္ပဓာနဝစနောတိ ဝဒတိ, ယဉ္စာပ္ပဓာနံ တမ္ပရာင်္ဂဘူတန္တိ ဂုဏေတီမဿ ‘ပရာင်္ဂဘူတေ’တိ အတ္ထမာဟ, ယဉှိ ပရတ္ထမုပါဒီယတေ တဒပ္ပဓာနမနု ဝါဒရူပေနောပါဒီယမာနတ္တာ, ယထာ ‘ဇဠတ္တာ ဗဒ္ဓါ, ရုက္ခော ယံ သီသ ပတ္တာ, အဂ္ဂိ ဧတ္ထ ဓုမတ္တေ’စ္စာဒိ, တေနေဝါဟ-‘ပရတ္ထရူပါပန္န’န္တိ, ဝါဝိဓာနန္တိ ‘‘ဝိဘာသာ ဂုဏေ-ထိယံ’’န္တိ (၂-၃-၂၅) ဧဝံ ဝိဓာနံ, ဣတ္ထိယန္တိအာဒိနာ ပဉ္စမီရူပဿပိ အဘိမတဘာဝံ ဒဿေတိ, တေနေဝါဟ-‘ဥဘယတ္ထာ’တိအာဒိ, နနု ‘တော ပဉ္စမျာ’’တိ (၄-၉၅) သုတ္တေန တဒ္ဓိတပစ္စယန္တဿ ကထံ ပဉ္စမျန္တတာ တျာသင်္ကိယာဟ-‘ပဉ္စမိနိဒ္ဒေသေ’ ဣစ္စာဒိ, ဣမိနာ သုတ္တေန ပဉ္စမိယာ ဝိနာတိ ယောဇနာ, ဝါ ပဉ္စမိယာ ဝိဓာနတော တတိယာရူပေနပိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ စောဒနမနသိ နိဓာယ ပဉ္စမျု ဒါဟရဏေယေဝ ကာရဏံ တတိယောဒါဟရဏဿ စ ပဌမောဒါဟရဏာနုသာရေနာနု မန္တဗ္ဗတဉ္စဒဿေန္တော အာဟ ‘ပဉ္စမျာယေဝိ’စ္စာဒိ, အဘာဝေန သင်္ခါရနိရောဓေနာတိ တတိယန္တရူပါနိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၉၈။)֍ ၂၂. ဆဋ္ဌီ
သမ္ဗန္ဓဝစနိစ္ဆာယေဝေတ္ထ ဆဋ္ဌီ သိဒ္ဓါတိ အာသင်္ကိယာဟ-‘ဟေတုမှိ’စ္စာဒိ, ဟေတုမာဟ-‘တံ ယောဂ္ဂတာ’ ဣစ္စာဒိ, သဒ္ဒသတ္တိသာမတ္ထိယာတိ သဒ္ဒသတ္တိသင်္ခါတာယ သာမတ္ထိယာ, တမေဝ ဖုဋယတိ ‘ယတ္ထ’ဣစ္စာဒိနာ, ဟေတွတ္ထဝါစကေဟိ အန္တရေနာတိ သမ္ဗန္ဓော, သမာနာဓိကရဏေဟီတိ ဟေတွတ္ထသမာနာဓိကရဏေဟိ ဥဒရာဒီဟိ, တဇ္ဇောတနာယာတိ ဟေတွတ္ထဇောတနာယာလန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ဗျတိရေကေန တု ဟေတွတ္ထတော တပ္ပဝတ္တိမာဟ-‘ယတ္ထ ပနိ’စ္စာဒိ, ဟေတွတ္ထေဟိပိစ္စာဒိနာ သာမတ္ထိယမုပဒဿိတံ ‘ဝသေ ဓမ္မဿ ဟေတုနော’တိ တတ္ထောဒါဟရဏံ။
֍ ၂၃. သဗ္ဗာ
နာမဘူတေဟီတိ သဗ္ဗာဒီသု ကေစိ ကေသဉ္စိ ယဒိ နာမာနိ သိယုံ တေဟိ, အပ္ပဓာနဘူတေဟီတိ ပိယသဗ္ဗာဒီဟိ, ကိမ္ပယောဇနန္တိအာဒေါ ပယောဇနသဒ္ဒေါ ‘‘ပယောဇနံ ကာရိယဟေတူသု’’တိ နိဃဏ္ဍုတော ဟေတုဝစနော။
֍ ၂၄. စတု
ယဿ သစေတနာယာစေတနာယ ဝါ ကဿစိ, ပူဇာနုဂ္ဂဟကာမတ္တ မန္တရေန သမ္မာပဒါနံ န သမ္ဘဝတီတိ အာဟ-‘ပူဇာ’ ဣစ္စာဒိ, တေနာတိ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန, စာဂင်္ဂန္တိ ဒဒါတိနော ဒါနကိရိယာယ ကမ္မေန သမ္ဗဇ္ဈမာနဉ္စာဂကာရဏံ, ဣဒါနိ သမ္ပဒါနလက္ခဏံ သပ္ပဘေဒမာဝိကာတုကာမော အာဟ-‘တဒိဒ’မိစ္စာဒိ, နနိရာကရောတီတျ နိရာကရဏံ, အာရာဓယတီတျာရာဓနံ, အဗ္ဘနုဇာနာတီတျဗ္ဘနုညံ, တေသံ ဝသေန, ဣဓ သမ္ပဒါနန္တိဓာ ဝုတ္တံ ကထိတံ, ကေတေတိ အာဟ-‘ရုက္ခယာစကဘိက္ခဝေါ’တိ, ရုက္ခာဒိကံ တံ သမ္ပဒါနံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုမာဟ-‘တတ္ထ ဟိ’စ္စာဒိ, အဇ္ဈေသနေနာရာဓနေန သမ္ပဒါနံ ဘဝတီတိ သမ္ဗန္ဓော, အနုမတိယာ အဗ္ဘနုဇာနေန, ဝိဇ္ဇမာနေပျနိရာကရဏေ ဘိက္ခုနော-ဓိကမနုမတန္တျဓိပ္ပာယေနာဟ-‘သော’ ဣစ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၉၉။)֍ ၂၅. တာဒ
ပယောဇနပရိယာယေ အတ္ထသဒ္ဒေ သတိ ဣဒန္တိ ပယောဇနံ ပရာမဋ္ဌုံ သက္ကာတိ ‘တဿေဒ’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တသဒ္ဒေနေတ္ထ ဝိကတိယာတိသမ္ဗန္ဓော, အတ္ထသဒ္ဒေန တု ပကတိယာ, အတ္ထ ကထနမေတန္တိ ဣမိနာ ဝစနိစ္ဆာယ မေတိဿံ နတ္ထိ သမာသောတိ ဒီပေတိ, ဝိဂ္ဂဟေ ဝါသ္မိမိမသ္မာယေဝ နိပါတနာ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော,သော ဝိကတိသင်္ခါတော အတ္ထော, ပကတိတွညပဒတ္ထေနာက္ခိပီယတေ, တတော တဒတ္ထသဒ္ဒတော, ကောယံ တဒတ္ထ ဘာဝေါ စ္စာဟ-‘တဒတ္ထဘာဝေါ နာမာ’တိအာဒိ, နိမိတ္တံ ယူပါဒိဝိကတိ, နိမိတ္တီဒါရုအာဒိပကတိ တသဒ္ဒေနာတ္ထသဒ္ဒေန စ ဂဟိတာ, တေသံ သမ္ဗန္ဓော တဒတ္ထသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ တဒတ္ထဘာဝေါ နာမာတိ အတ္ထော, ဟေတု ဟေတုမန္တဘာဝလက္ခဏော သမ္ဗန္ဓော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ပဓာနာဝစ္ဆေဒဂုဏသ္မာတိ ဝိဓီယမာနတ္တေန ပဓာနဿ ပုရိသဿ အာစ္ဆေဒကာ ဝိသေသကာ ဂုဏာ, ယဉှိ ဝိဓီယတေ ဉာပီယတေ တမ္ပဓာန, မိတရမပ္ပဓာနမနုဝဇ္ဇမာနတ္တာ, ယဒါ ဥပါဒီယတေတိ ဝတွာ ဥပါဒီယမာနပ္ပကာရံ ဒိဋ္ဌန္တေန ဖုဋယိတုမာဟ-‘ယထာ’ဣစ္စာဒိ, ယူပေါ နိမိတ္တံ ယဿ ဒါရုနော တံ တထာ ဝုတ္တံ နာညနိမိတ္တန္တိ ယဒါ နိမိတျဝစ္ဆေဒကတ္တေနုပါဒီယတေ တဒါ နိမိတ္တသဒ္ဒတောဝ စတုတ္ထီ သမ္ဗန္ဓော, တတော အညနိမိတ္တတော, နိမိတ္တနိမိတ္တီနံ သမ္ဗန္ဓဿ အဘိမုခဘာဝေန တတ္ထေဝ နိမိတ္တေ ပဝတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော, နိမိတ္တသဒ္ဒတော ဟေတုတတိယာပိ နာသင်္ကနီယာတိ သမ္ဗန္ဓော, ကာရဏမာဟ-‘နိမိတ္တ’ [ဟေတု] ဣစ္စာဒိ။ ဥဘယတ္ထာတိ ယူပါယ ပါကာယာတိ ဥဘယတ္ထ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀၀။)ပိဏိယမာနာ ကိံ သဒ္ဒါဒိဝစနီယာ ပရော သာဒုအာဒိကော ယော-တ္ထော သော အညော ကတ္တာ ယဿ သော အညကတ္တုကော-ဘိလာသော, အဘိလာသော ရုစီတိ ဣမိနာ ဒိတျာဒျနေကတ္ထန္တောပိ ရုစိသဒ္ဒေါ-ဘိလာသေ ရုဠှောဝ ဂယှတီတိ ဝဒတိ, သာ ရုစိ အတ္ထော-ဘိဓေယျော ယေသံ ဘေ တဒတ္ထာ, တေသံ သမ္ဗန္ဓိနော ပိဏိယမာနဿ, ဣမိနာ စ ကိဉ္စာပိ ရုစိရယံ ယဿုပ္ပဇ္ဇတေယော ဝါ တဿာ ဇနကော, တေသမုဘိန္နမ္ပိ အတ္ထိ, တထာပိ ယဿုပ္ပဇ္ဇတေ သောဝ တဿာဓိကရဏံ, အဇနကောပိ သော တာယ သံသတ္တောတိ တဿေဝ ပိဏိယမာနဿ သမ္ပဒါနသညာ, နတုဇနကဿ တာယာသံသတ္တဿာတိ ဒီပေတိ, ဣဓာတိ ဣမိနာ သက္ကတေ ဥဒါဟရဏာနမသမာနရူပကံ ဒဿေတိ, ဣမိနာ စ ဥဒါဟရဏာနမသမာန ရူပတ္တမေဝ စတုတ္ထီဝိဓာနေ ကာရဏံ, အညထာ ဆဋ္ဌီယေဝ တေဟိပိ ဝိဓီယေယျ ကာရဏာသမ္ဘဝါ [ကာရဏသဗ္ဘာဝါ] ဟိ ဒီပေတိ, ဤဒိသဿ ပစ္စုဒါဟရဏ(ဿ) ဘာဝေ ကာရဏမာဟ-‘အနညကတ္တု ကတ္တာ-ဘိလာသဿာ’တိ, ပရေသမိဒမ္ပစ္စုဒါဟရဏမ္ဘဝတု ဣဓ ကထန္တိ အာဟ-‘ဣဟတွိ’စ္စာဒိ, တွန္တိ အတ္တမတ္တေ ပဌမာယေဝ, သမ္ဘဝေ ကာရဏန္တရမာဟ-‘အထဝါ’တိအာဒိ, နတ္ထိ အညော ကတ္တာ ယဿာ သာ အနညကတ္တုကာ ရုစိ, ဘာယ ရုစိယာ သမ္ဗန္ဓိနော ပိဏိယမာနဿ သမ္ပဒါနသညံ ယေ ပန ဣစ္ဆန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော, ယေ ပန အာဟု စာတိသမ္ဗန္ဓော, ဥပ္ပဇ္ဇနမုပ္ပတ္တိ, ကဿ ဥပ္ပတ္တိ, ရုစိယာ, ဥပ္ပတ္တိယာ အာဓာရော ဥပ္ပတျာဓာရော‘ဒေဝဒတ္တာယ ရောစတေ’စ္စာဒေါ ဒေဝဒတ္တာဒိံ ဥပလက္ခေတီတိ ဥပ္ပတျာဓာရောပလက္ခဏံ ဝစနံ, ဧတ္ထ ရုစိယာ ဥပ္ပတျာဓာရောပလက္ခဏမေဝ ဝစနန္တိ သာဝဓာရဏ မတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗေသံ ဝါကျာနမဝဓာရဏဖလတ္တာ, တေန ပိဏိယ မာနဝစနမဘိလာသဿ အညကတ္တုကတာသန္ဒဿနပရံ န ဟောတီတိ ဗျဝစ္ဆိန္နမ္ဘဝတိ, တေသံ ကစ္စာယနဿ စေဟာပိ ပသဇ္ဇတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဣဟာပီတိ တွမိတိ ဧတ္ထာပိ, အညထာသိဒ္ဓတ္တာတိ အတ္ထမတ္တေ ပဌမာယ ဧဝ သိဒ္ဓတ္တာ, ဝစနဿာတိ ဥဘိန္နမ္ပိ စတုတ္ထီဝိဓာနဝစနဿ, အတိပ္ပသင်္ဂေါစာတိ ‘‘ကဿ ဝါ တွံ ဓမ္မံ ရောစေသီ’’တိအာဒေါ တဝါတိ အနဘိမတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိစ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀၁။)ဓာရိပ္ပယောဂေတိ ဓာရိဓာတုနော ပယောဂေ, ဥတ္တမီဏော အဓမီဏောတိ ဓနိကဂဟေတူနံ ရုဠှီတျာဟ-‘ဥတ္တမီဏော ဓနသာမီ’တိ, ဥတ္တမီဏမဿာတိ ဥတ္တမီဏော, ဓာရယတီတိမဿတ္ထမာဟ-‘ဝဟတီ’တိ, ဓာရိတောတိ ဓာရံဓာတုတော။ သုတ္တန္တရေန (တံ တံ) နိယမေန နိယမိတာနံ တေသံတေသံ သမ္ပဒါနသညံ ဝိဓာယ စတုတ္ထီ ဝိဟိတာ ပရေဟိ, တဒါဟ ‘သိလာဃ ဟနုဋ္ဌာသပါန’မိစ္စာဒိ, သဗ္ဗတ္ထ ယောဂသမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌီ, ဉာပေတုန္တိ သိလာဃာဒိကေ ဗောဓေတုံ, ဣစ္ဆိတောတိ အတိမတော။ တဒတ္ထဝါစီနဉ္စ ဓာတူနံ သင်္ဂဟဏတ္ထံ ‘ကုဓဒုဟိဿောသူယတ္ထာန’န္တိ ဝုတ္တံ, ယမ္ပတိ ကောပေါတိ ဣမိနာ ကောပဿ ဝိသယမာဟ, ယဿာတိ ဣမိနာ ယံကာရကန္တိ ဝုတ္တမေဝ ပရာမသတိ, ယဿာတိ ရာဇာဒိနော, ပုစ္ဆတီတိ ပုစ္ဆိယတေ, တေနေဝ ဝက္ခတိ-‘ယဿ သမ္ဗန္ဓိံ သုဘာသုဘံ ပုစ္ဆတိ နေမိတ္တိကော’တိ, ယောစာနုကူလတ္တမ္ဘ ဇတီတိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘ပတိပုဗ္ဗကော အာပုဗ္ဗကောစ သုဏောတိ အဗ္ဘုပဂမေ ပဋိဇာနနေစ ဝတ္တတေ, ယဒါယမဗ္ဘုပဂမော ပတ္ထနာ ပုဗ္ဗတော ဘဝတိ တဒါ ပတ္ထနာယ ကတ္တု ပတ္ထယိတုနော စတုတ္ထီ ရူပမ္ဘဝတိ, ယဒါတွပတ္ထတမ္ပိ ကေဝလမာနုကူလျေန ဝတ္တမာနံဒိသွာ ဒေယျမဗ္ဘုပဂစ္ဆန္တိ ဣဒမိဒံ ဝေါဒဿာမာတိ [ကောပိဿသာမာတိ (ပေါတ္ထကေ)] တဒါနုကူလျေန ပဝတ္တနသင်္ခါတာယ ကိရိယာယ ကတ္တုနော စတုတ္ထီရူပမ္ဘဝတီ’’တိ, ဣမိနာ စ ပါဏိနိယဝုတ္တိကာရဿ ဇယာဒိစ္စဿမတေ ဗျဘိစာရမာဟ, သော ဟိ ‘‘အဗ္ဘုပဂမော နာမ ပရေန ပတ္ထိတဿ ဘဝတိ တတ္ထ ပတ္ထယိတုယေဝ စတုတ္ထီရူပမ္ဘဝတီ’’တိ ဝဒတိ, ပုဗ္ဗဿာကိရိယာယ ယော ကတ္တာတိ ဝေဒဝါကျေန ဝိဟိတထုတိကကရဏ သင်္ခါတာယ ဥဿာဟာနုဇာနနတော ပုဗ္ဗဘူတာယ ကိရိယာယ ယော ကတ္တာ ဟောတာ ပေါတာ စ, သဗ္ဗတ္ထာပိ‘တဿာ’တိ ဣဒံ ‘စတုတ္ထီယာယဒဘိမတံ ရူပ’န္တိဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, ဆဋ္ဌိယာ သဗ္ဗဗျာပိဘာဝမာလမ္ဗ ဧဝန္တိ အတိဒေသောတိ အာဟ ‘ဧဝန္တီ’တိအာဒိ, ရူပသာမျတော ပန တာဒတ္ထိယတ္ထသဗ္ဘာဝါစ ယထာယောဂံ တာဒတ္ထှ စတုတ္ထီပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ, ဝက္ခတိ ဟိ‘တာဒတ္ထှ ဝစနိစ္ဆာယန္တု ‘ဣစ္စာဒိနာ, ဣစ္ဆိတော ရာဇာ, ကမ္မ ဝစနိစ္ဆာတိ ဣမိနာ ဝစနိစ္ဆာယ ပဓာနတ္တမာဟ။ ဝစနိစ္ဆာဘိမုခတ္တာ သဗ္ဗေသံ ကာရကာနံ, အပ္ပစုရပ္ပယောဂတ္တာတိ အဗဟုပ္ပယောဂတ္တာ, ဟနုတေ အပနယတိ, ဥပတိဋ္ဌတေ ဥပဋ္ဌာနံ ဥပဂမနံ ကရောတိ, ပိဟယန္တိ ပတ္ထေန္တိ, ကုဇ္ဈ အမရိသံ ကရောတိ, ဒုဟနာဒယော ကောပပ္ပဘဝါ နာနန္တရေန တေ သမ္ဘဝန္တီတိ ဒူဘာဒယောပျုဒါဟဋာ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ (၁-၃၃) ရဿေ အပရဇ္ဈာမိ, ဣဿယန္တိ နသဟန္တိ, အာရဇ္ဈတိ ပုစ္ဆိတော နေမိတ္တိကော ဥပပရိက္ခတိ, ဘာဒတ္ထှံ ဝိဘာဝေတိ ‘ယဿေ’စ္စာဒိနာ, ပရိယာ လောစေတိ ဥပပရိက္ခတိ, ကိံ လက္ခဏော-ယမနိယမောစ္စာဟ-‘နာဝဿ’မိစ္စာဒိ, ယာစိတုသ္မာယေဝ [ယာစိတုယေဝ (ပေါတ္ထကေ)] ဆဋ္ဌီတိ နာဝဿမယန္နိယမောတိ အတ္ထော, ကုတောစ္စာဟ-‘သမ္ဗန္ဓေ’စ္စာဒိ, အညသ္မာပီတိ အယာစိတုတောအပိ, ထုတိကရဏဿ ကတ္တုဘူတာ ဟောတာပေါတာရော ဥဿာဟနာနုဇာနနာနံ ကမ္မံ ဟောတီတိ အာဟ-‘ပစ္စနုပုဗ္ဗဿ ဂိဏာတိဿ ကမ္မေ’တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀၂။)ဟောတုပေါတုသဒ္ဒေဟိစ္စာဒိနာ ပေါတုသဒ္ဒဿပိ ဆဋ္ဌိရူပံ ဒဿိတံ, ဝုတ္တိယန္တု ‘ဟောတု ပတိဂိဏာတိ’စ္စေဝ ပါဌော ဒိဿတိ, ဟောတွေဝမ္ပိတျမှာကမတြောပေက္ခာ, ဥဿာဟယတီတျတ္ထေ ဂိဏာတိ အန္တောဂတဏျတ္ထော။ အနာဝါဒေါတိ နာဝါအန္နာဒိဝဇ္ဇိတေ။ ဧတ္ထ ပန တထာ ပဋိသေဓာဘာဝေပိ ဗဟုလာဓိကာရတော ‘န တံ နာဝမ္မညေ နတံ အန္နမ္မညေ’စ္စာဒိ ဘဝတိ, အတ္ထေဝ ဟိ ဗဟုလာဓိကာရတောဝါ တိပ္ပသင်္ဂါဘာဝေါ, ပဌမန္တံ ရူပန္တိ မညမာနောတိ ပဌမန္တံ ရူပံ, ဧတ္ထစ ယဒါ တိဏာဒိတောပိ ခိကံသီယတေ တဒါ နိန္ဒာဝဂမော, တတ္ထ စ နိယောဂတောဝ နဉ္ပယောဂေါ ဉာထာနုပ ပတ္တိယာတိ သပ္ပဋိသေဓမုဒါဟဋံ ‘န မညမာနော’တိ, အဝဓိမှိယေဝ ပဉ္စမီတိဏာတိ, နဉ္ပယောဂေဝ နိယောဂတော နိန္ဒာဝဂမာ တိဏန္တိ ကမ္မေယေဝ ဒုတိယာ, အထဝါ သတီပိ နိန္ဒာဝဂမေ ဝစနိစ္ဆာတော သဝိသယေယေဝ ဒုတိယာ, သမ္မုတိပ္ပယောဂေတိ သမ္မုတိသဒ္ဒဿ ပယောဂေ, စတုတ္ထိံ ဣစ္ဆန္တီတိ မတ္တာယာတိ ဧတ္ထ စတုတ္ထိံ ဣစ္ဆန္တိ, ပုန ရုတ္တတ္တေ ကာရဏမာဟ-‘အထ သောတိဝိဇ္ဇမာနတ္တာ’တိ, စဏ္ဍဿ ကုက္ကုရဿာတိအာဒိသုတ္တေ ‘‘အထ သော’’တိ ပါဌဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ‘ဘိယျောသော မတ္တာယာ’တိ ဧတ္ထ သောကာရော ပုနရုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော, စဂ္ဂဟဏေနာတိ ‘‘သိလာဃဟနု။ပေ.။ သတ္တမျတ္ထေသုစာ’’တိ သုတ္တေ စဂ္ဂဟဏေန, စတုတ္ထီဘိမတာတိ ‘‘နမော ယောဂါဒိသွပိစာ’’တိ သုတ္တေန။
֍ ၂၆. ပဉ္စ
အဝဓီယတေ ဝိသိလိဿတေ ဧတသ္မာတျဝဓိ, အဝပုဗ္ဗာယ ဓာဓာတုတော အဝဓိမှိ‘‘ဒါဓာတွီ’’တိ (၅-၄၅) ဣ။
ယတော-ဝဓီယတေ ကိဉ္စိ၊ ကြိယာပုဗ္ဗံ ကုတောစိပိ။
စလဉ္စာစလမညဉ္စ၊ တံ ဝဒန္တျ ဝဓိမ္ဗုဓာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀၃။)ဧတ္ထာယမတ္ထော ‘‘ယတောကုတောစိပိ အတ္ထော ကိဉ္စိ ဝတ္ထုအဝဓီယတေ သံယောဂဿ ဝါ ကိရိယာနိမိတ္တံ ဂမနဒါနာဒိကိရိယာပုဗ္ဗံ ဝိသိလိဿတေ သယံ ဝါ အပေတိ အညေန ဝါ ဝိသုံ ကရီယတေ, တမေဝံဝိဓံ စလဉ္စာ စလဉ္စ ဝိသိလေသပရိစ္ဆေဒဘူတံ ပဒတ္ထမဝဓိံ ဝဒန္တိ ဗုဓာ တဗ္ဗိဒုနော’’တိ, တံ ယထာ ဓာဝတာဿာ ပုရိသော ပတတိ, ပုရိသံ ပါတေတိ ဝါ, ရုက္ခာ ပဏ္ဏံ ပတတိ, ပဏ္ဏံ ပါတေတိ ဝါတိ, သောစ တိဓာပျုစ္စတေ ဝိသယဘေဒေန, ယထာ–
နိဒ္ဒိဋ္ဌဝိသယော ကောစိ၊ ဥပါတ္တဝိသယော တထာ။
အနုမေယျဝိသယော စာတိ၊ တိဓာဝဓိ သမီရိတောတိ။
တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဝစနောပနီတာ ကိရိယာ ဝိသယော ယတ္ထ သော နိဒ္ဒိဋ္ဌ ဝိသယော ဝဓိ, ယထာ-‘ဂါမသ္မာ အာဂတော’တိ, ဥပါတ္တာဇ္ဈာဟဋာ ကိရိယာ ဝိသယော ယတ္ထ သော ဥပါတ္တဝိသယော, ယထာ-‘ဝလာဟကာ ဝိဇ္ဇောတတေ’တိ, ဝလာဟကာ နိက္ခမ္မ ဝိဇ္ဇောဘတေတိ အတ္ထော, အနုမေယျာ ကိရိယာ ဝိသယော ယတ္ထ သော အနုမေယျဝိသယော, ယထာ‘မာထုရာ ပါဋလိပုတ္တကေဟိ အဘိရူပတရာ’တိ, ဧတ္ထ အဘိရူပဂုဏေန ဥက္ကံသနမနုမေယျံ, အတောယေဝေတ္ထာယမေဝ သညာ ပရိပ္ဖုဋာ ဝိညာယတီတိ န ကာစိဒိဟ သညာ ပရိဘာသီယတေ ဗျာမောဟကာရိဏီ, အထာဝဓိသ္မာတိ ဝုစ္စမာနေ ‘ပဒတ္ထာဝဓိသ္မာ’တိ ကုတော-ဝသီယတေ ယေနေဝံ ဝိဝရဏံ ကတန္တျာသင်္ကိယာဟ-ပဒါန’မိစ္စာဒိ။ ယထာ ဂါမသ္မာတိအာဒိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ ‘‘န ကေဝလံ ကာယသံသဂ္ဂပုဗ္ဗကောဝ ဝိသိလေသော, ကိဉ္စရဟိ ဗုဒ္ဓိသံသဂ္ဂပုဗ္ဗကောပိ, အတ္ထိ စေဟ ဗုဒ္ဓိသံသဂ္ဂ ပုဗ္ဗကော, တထာဟိ စောရေဟိ ဘာယတိတျာဒေါ ယော (ဘယ)ပေက္ခဏ သီလော ဘဝတိ, သော ယဒိ မံ စောရာ ပဿေယျုံ, ဓုဝံ မေ မရဏန္တိ ဝိစာရေန္တော တေ ဗုဒ္ဓိယာ ပပ္ပောတိ ပပ္ပုယျ စ တတော နိဝတ္တတေ, တထာ စောရေဟိ တာယတိတျာဒေါ ယော ဧကဿ မိတ္တော ဘဝတိ သော ယဒျေတံ စောရာ ပဿေယျုံ ဓုဝမဿ မရဏန္တိ ပဿန္တော တေ ဗုဒ္ဓိယာ ပတွာ တတော နိဝတ္တယတီတျဝဓိတ္တာ အဝဓိသ္မာဝ သဗ္ဗတ္ထ ပဉ္စမီ’’တိ, ပရေဟိ ပန ဧတာဒိသေသု သဗ္ဗတ္ထ ပဋိပတ္တုဝိသေသာနုဂ္ဂဟာယ သုတ္တေဟေဝ ပပဉ္စော ကတော, ဣဓ ပန သာမညဝစနေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ တဒနုဂ္ဂဟာယ ဥဒါဟရဏေဟေဝ ပပဉ္စိတံ, ဘီတိဘာယနတ္ထာနန္တိ ဘီတိ တာယနာနံ အတ္ထော ယေသံ တေ ဘီတိတာယနတ္ထာ တေသန္တိ အတ္ထော, နနု ဘီတျတ္ထာနံ ပယောဂေ ဘယဟေတု သမ္ဘဝတိ နတု တာယနတ္ထာနန္တိ, နေသ ဒေါသော, တာယနဉှိ ရက္ခနမုစ္စတေ [သာယနာဟိ ရက္ခနမုပ္ပဇ္ဇဘေ (ပေါတ္ထကေ)] တဉ္စ ဘယဟေတုတော
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀၄။)ဝေတျာဟ-‘ယော ဘယဟေတု’တိအာဒိ, ဣမိနာ စ ‘‘ဘီတျတ္ထာနံ ဘယဟေတု’’တိ (၁-၄-၂၅) ပါဏိနိယာနမပါဒါနသညာ သုတ္တမ္ပဋိက္ခိပတိ, တတောတိ ဘယဟေတုတော, တေသန္တိ ဘယတာယနာနံ, ဘယမနိဋ္ဌပါတသင်္ကာ, ဥတ္တာသောတျတ္ထော, တာယန မနိဋ္ဌပါတတော ပရိရက္ခနံ, ယထာ ဒဿနံ ဟောန္တေဝါတီမိနာ ဝစနိစ္ဆာယေဝ ပဓာနတ္တမာဟ, ကော ဟိ လောကိယံ ဝစနိစ္ဆမတိဝတ္တိတုံ သက္ကောတိ, တထာဟိ သဗ္ဗေဝ ဒဗ္ဗာဒယော သဗ္ဗကာရကသတ္တိယုတ္တာဝ, တတ္ထာယံ ကာရကဝိဘာဂေါ ဝစနိစ္ဆာဝသေနေဝ, တံ ယထာ ‘ဝလာဟကော ဝိဇ္ဇောတတေ, ဝလာဟကေန ဝိဇ္ဇောတတေ, ဝလာဟကေ ဝိဇ္ဇောတတေ’တိ။ ပရာပုဗ္ဗဿာတိအာဒိနာ ‘‘ပရာဇိဿာသယှော’’တိ (၁-၄-၂၆) သညာသုတ္တံ ပစ္စက္ခာတိ, အသယှော အတ္ထောတိ သဟိတုံ အဘိဘဝိတုမသမတ္ထော အတ္ထော, အဇ္ဈေနသကာသာဣစ္စာဒိနာ ဥဒါဟရဏတ္ထမာစိက္ခတိ, နနုစေဝမတ္ထံ ဝဒတာ ယညဒတ္တဿာသယှတ္တံ ဝုတ္တံ, တံ ကထံ အဇ္ဈယနဿာသယှတ္တံ, ယေနာသယှတ္တဿာဝဓိတ္တံ ပဋိပါဒယတိ တျာသင်္ကိယာဟ-‘ယညဒတ္တာနဘိဘဝေါ’စ္စာဒိ, အသယှောတီမဿ ပစ္စုဒါဟရဏံ ပဋိပါဒယတိ ‘ယော ပနိ’စ္စာဒိ။ ‘‘ဝါရဏတ္ထာနမိစ္ဆိတော’’တိ (၁-၄-၂၇) သုတ္တိတံ, တဒါဟ ‘ဝါရဏတ္ထာန’မိစ္စာဒိ, ဝါရဏမတ္ထော ယေသံ တေ ဝါရဏတ္ထာ, အဝဓိမတ္တဝစနိစ္ဆာယန္တိ ဝိသေသတော ဝိဓာနမန္တရေနာ ဝဓိမတ္တ ဝစနိစ္ဆာယံ, ဝိသေသဝိဓာနေတိ ဣစ္ဆိတောတိ ဝိသေသဝိဓာနေ, စိတ္တဿာဝဓိဝစနိစ္ဆာယမ္ပန စိတ္တတော ပါပံ နိဝါရယေတိ ဘဝတိ။ ‘‘ရက္ခနတ္ထာနမိစ္ဆိတ’’န္တိ (၂-၆-၃) သုတ္တိတံ, တဒါဟ-‘ရက္ခနတ္ထာန’မိစ္စာဒိ, ကေသဉ္စီတိ ကစ္စာယနာဒိကေ ဒဿေတိ။ ‘‘အန္တရဓာနေ ယေနာဒဿနမိစ္ဆတီ’’တိ (၁-၄-၂၈) သညာသုတ္တမာရဒ္ဓံ, တဒါဟ-‘အန္တရဓာနေ’စ္စာဒိ, အယမုပဇ္ဈာယော ယဒိ မံ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဒဿနေ ဒေါသံ တက္ကေတိ ‘နုန’မိစ္စာဒိနာ, ပေသနမသက္ကာရပုဗ္ဗကော နိယောဂေါ, အဇ္ဈေသနံ သက္ကာရပုဗ္ဗကော, မညမာနော သိဿာ အဟံ ကထန္နာမ ဗျဝဟိတော ဘဝါမီတိ အန္တရဓာနေ ဗျဝဓာန နိမိတ္တံ, ယေန အတ္တနော အဒဿနမိစ္ဆတီတိ သမ္ဗန္ဓော, အန္တရဓာနေတိ နိမိတ္တသတ္တမီစာယံ, အတော အာဟ-‘ဗျဝဓာနနိမိတ္တ’န္တိ, ဗျဝဟိတောတိ အန္တရဟိတော, မာမံ ဥပဇ္ဈာယောတျာဒိနာ ဥဒါဟရဏတ္ထမာဟ, ဗျဝဓာနတ္ထံ ဗျဝဟိတတ္ထံ, ‘‘အန္တရဓာနေတိ ကိံ စောရေ န ဒိဒိက္ခတီ’’တိ
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀၅။)ပစ္စုဒါဟဋံ ပရေဟိ, တမ္ပဋိပါဒယမာဟ-‘ယတ္ထာဒဿန’မိစ္စာဒိ, စောရေ န ဒိဒိက္ခတီ (တျ), တြ ဟိ ယော စောရေ န ဒိဒိက္ခတိ တေဟိ အတ္တနော အဒဿနမိစ္ဆတီတိ န အန္တရဓာနနိမိတ္တံ, ကိန္တုပဃာတနိဝတျတ္ထံ, ကိန္တုပဃာတနိဝတ္တိယာတိ ဧဝံ မညတေ ‘‘နာတြာန္တရဓာနမေ (ဝါဝသေယံ), ကိန္တု တန္နိမိတ္တော ပဃာတနိဝတ္တိပိ, ‘ဥပဇ္ဈာယာ အန္တရဓာယတီ’တျတြ ဝိနာပျုပဃာတသမ္ဘဝမန္တရဓာနသမ္ပာဒနမေဝ သမ္ဘဝတီ’’တိ။ ဣစ္ဆတိဂ္ဂဟဏံ ကိမတ္ထံ အဒဿနိစ္ဆာယံ သတိ သတျပိ ဒဿနေ ယထာသိယာ’’တိ ဝုတ္တံ, (တံ) ပဋိပါဒယမာဟ-‘အဒဿနိစ္ဆာယမ္ပနိ’စ္စာဒိ, သတီပိ ဒဿနေတိ ဥပဇ္ဈာယေန ဒဿနေ သတီပိ, တတောတိ ဥပဇ္ဈာယတော, အဝဓိရူပတာ ဧဝါတိ ဥပဇ္ဈာယဿာဝဓိရူပတာ ဧဝ။ ‘‘အာချာတော ပယောဂေ’’တိ (၁-၄-၂၉) ပရဝစနံ, တဒါဟ ‘ဥပယောဂေ’စ္စာဒိ, နိယမပုဗ္ဗကံ ဝိဇ္ဇာဂဟဏမုပယောဂေါ တြာဓိပ္ပေတော, ဥပယောဂဝစနသာမတ္ထိယာ ဝိဇ္ဇာဂဟဏတ္ထံ သိဿဝတ္တံ နိယမော, တတောတိ အာချာတုတော။ ‘‘ဇနိကတ္တုနော ပကတီ’’တိ (၁-၄-၃၀) သညာသုတ္တံ ကတံ, တဒါဟ-‘ဇနျတ္ထဿာ’တိအာဒိ, ဇနိနော အတ္ထော ဇနျတ္ထော, ကိန္တံ ဇနနံ, တတောတိ ဇနိကတ္တုဟေတုတော, ပကတိသဒ္ဒေန ကာရဏမတ္တံ ဂဟိတံပရေဟိ ‘ပုတ္တာ ပမောဒါ ဇာယတေ’စ္စာဒေါ ပုတ္တာဒိတောပိ ယထာ သိယာ’တိ, ဒုဝိဓံ (ဟိ) ကာရဏံ ဥပါဒါနကာရဏံ သဟကာရိကာရဏဉ္စ, တတ္ထ ကာရိယေနာဘိန္နဒေသော ဃဋဿ မတ္တိကာပိဏ္ဍော ဥပါဒါနကာရဏံ, တဿေဝ ပန ဒဏ္ဍစက္ကာဒိ (ကာရိယေန ဘိန္နဒေသော) သဟကာရိကာရဏံ, တေသူပါဒါနကာရဏဿေဟ ဂဟဏေ’သိင်္ဂါ သရော ဇာယတေ’စ္စတြေဝ သိယာ, န တု ‘ပုတ္တာ ပမောဒါ ဇာယတေ’စ္စာဒေါ, ကာရကန္တရဝစနိစ္ဆာယန္တိ ဧတ္ထ ကာရကန္တရာဒိဝစနိစ္ဆာယန္တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထန္တရေ သမ္ဗန္ဓ ဝစနိစ္ဆာယပိ သမ္ဘဝတော, တတြ တိဋ္ဌန္တီတိ တတြဋ္ဌာ, တေသံ, လောကော-နညထာဝါဒီ ဝေါဟာရိကဇနော, တတ္ထ ဘဝါ လောကိယာ, နဝတ္တု ပဋိဗဒ္ဓါတိ လောကဝစနိစ္ဆမုလ္လင်္ဂိယ အဟမေဝ ဝဒါမီတိ သကဇ္ဈာသယေန ဝဒန္တော ဝတ္တာ, တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဘဝေါ ဘဝတိဿာ’’တိ (၁-၄-၃၁) သုတ္တိတံ, တဒါဟ-‘ဘဝတိဿာ’တိအာဒိ, ပဌမတော ဥပလဗ္ဘတီတိ အတ္ထကထနေန ဇနျတ္ထော-တြ န သမ္ဘဝတီတိ ဝဒတိ, နဟိ ဟိမဝါ ဂင်္ဂါယ ကာရဏံ, သာ ဟိ အညေဟိ ဧဝကာရဏေဟိ
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀၆။)ဥပ္ပန္နာ, ဟိမဝတိ တု ကေဝလံ ပဌမတော ဥပလဗ္ဘတိ။ ‘‘ဇိဂုစ္ဆာဝိရာမပမာဒတ္ထာနုမုပသင်္ချာနံ’’တိ (၁-၄-၂၄ဝါ) ဝုတ္တံ, တဒါဟ-‘ဝိရမဏတ္ထေ’တျာဒိ, ဇိဂုစ္ဆာပမာဒတ္ထဓာတုယောဂေ ပန ကမ္မာဓိကရဏဝစနိစ္ဆာ ဒိဿတီတိ ဝုတ္တံ, အဝဓိဝစနိစ္ဆာပိ ပန ဒိဿကေ ‘ဇိဂုစ္ဆတိ နာဟိရိကော ပါပါ’တိ, ဓမ္မာ ပမဇ္ဇတီတိပိ ဟောတေဝ ပဋိသေဓာဘာဝါ။ ‘‘အညာရာဒိတရရိတေ ဒိသာသဒ္ဒါဉ္စုတ္တရပဒါစာဟိ ယုတ္တေ’’တိ (၂-၃-၂၉) သုတ္တိတံ, တဒါဟ-‘အညသဒ္ဒယောဂေ’စ္စာဒိ, ယတောတိ ဒေဝဒတ္တာဒိတော, ‘‘အညဣတျတ္ထဂ္ဂဟဏံ, တေန ပရိယာယပ္ပယောဂေပိ ဘဝတီ’’တိ အညေဟိ ဗျာချာတတ္တာ အာဟ-‘ဘိန္နော ဒေဝဒတ္တာ’တိ, အာရာသဒ္ဒဿ ဒူရတ္ထတ္တာ အာသဝက္ခယတော အာရာ ဒူရော ဘဝတီ(တျတ္ထော ဥ) ပါဒီယတေတျာဟ‘အာရာသဒ္ဒေါ ဒူရတ္ထော’တိ, နိဒ္ဒိဿမာနပဋိယောဂီတိ ‘ဒေဝဒတ္တော သူရော’တိ နိဒ္ဒိဿမာနဿ ကဿစိ ယော သော ဒုတိယော, သော ပဋိယောဂီ။ ဒိသာဒေသကာလဝုတ္တီနံ ဒိသာသဒ္ဒတ္တေန ပရိဂ္ဂဟတော အာဟ‘ဒိသာ ဒေသကာလဝါစီနံ ယောဂေ’တိ, ပုဗ္ဗေဝ သမ္ဗောဓာတိအာဒီနိ ကာလဝါစီယောဂေ ဥဒါဟရဏာနိ, အဉ္စုတ္တရပဒအာစအာဟိပစ္စယယော ဂေတွိဟ နောဒါဟဋံ။ ‘‘ပဉ္စမီဝိဓာနေ လျပ္လောပေ ကမ္မနျုပသင်္ချာနံ ‘‘အဓိကရဏေ စောပသင်္ချာန’’မိတိ (၂-၃-၂၈-ဝါ) ဝါတ္တိကံ, တဒါဟ‘ယတ္ထ’စ္စာဒိ, လျပ္ပစ္စယဿ ယတြာပ္ပယောဂေါ, တဿတ္ထော စေ ဂမျတေ, သော လျပ္လောပေါ, တွာလောပေါ လျပလောပေါတျဝိသေသော, ပါသာဒ မာရုယှ ပေက္ခတိ အာသနေ ဥပဝိသိတွာ ပေက္ခတီတိ ဣဒံ ဝိသယော ပဒဿနံ ပုဗ္ဗံ ယဿာတိ ကိရိယာဝိသေသနေ သမာသော, ဝက္ခမာနသဗ္ဗဒဿနေသုပိ ပါသာဒတော-ပက္ကမနလေသသဗ္ဘာဝါ ပါသာဒေါ (ယေဝါ) ဝဓိရူပေန ဝတ္တုမိဋ္ဌောတိ ဒဿေတုမာဟ-‘တထာဟိ’စ္စာဒိ, အပက္ကမတိ တတော တံ ဒဿနန္တိ တတော ပါသာဒတော တဿ ဒဋ္ဌုနော ဒဿနံ စက္ခုန္ဒြိယံ အပက္ကမတျပယာတီတျတ္ထော, အဝဓိဘာဝေါ ပါသာဒဿာတိ ဝိညာယတိ, ယေသန္တိ ဝေသေသိကာနံ, တေ ဟျေဝမာစိက္ခန္တိ ‘‘ဣန္ဒြိယေသု စက္ခုန္ဒြိယံ စက္ခုဂေါဠကတော-စ္စန္တသုခုမဘာဝေန နိက္ခမ္မ ဝိသာလီဘဝန္တံ ဝိသယဒေသမုပဂမ္မ သကလမတ္တနာ ဒိဋ္ဌံ ပဿတိ ရံသိရူပေန, ယထာ ကာဟလာ မူလေ ကိသာ အဂ္ဂေမဟတီ, တထာ ဉာဏိန္ဒြိယာနီ’’တိ, အဓိဋ္ဌာနဒေသန္တိ ဣန္ဒြိယာဓိဋ္ဌာနဘူတံ စက္ခုဂေါဠကဒေသံ, ဝိသယပ္ပဝတ္တီတိ
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀၇။)ဂေါစရေ ပဝတ္တိ, သန္တတိယာတိ ဣန္ဒြိယပဗန္ဓဿ, အဓိဋ္ဌာန မနိန္ဒြိယံ နာပဇ္ဇတေတိ သမ္ဗန္ဓော, တတောတိ ပါသာဒတော, အပက္ကန္တျာတိ အပဂမနေန, ယဇ္ဇပိ စက္ခုန္ဒြိယံ စက္ခုဂေါဠကတော ဗဟိ နိဂ္ဂစ္ဆတိ, တထာပိပါသာဒဋ္ဌဿစက္ခုဂေါဠကာ နိဂ္ဂစ္ဆတီတိ ပါသာဒဿာပျဝဓိဘာဝေါ, ယေသန္တူတိ ခဏိကဝါဒီနန္တု, ဣန္ဒြိယာဓိဋ္ဌာနမ္ပတ္တေ ဝိသယေ ဝိညာဏလက္ခဏံ ကာရိယံ ကရောန္တိ သီလေနာတိ ပတ္တကာရီနိ, အနိန္ဒြိယာဓိဋ္ဌာနဒေါသော နေတိ သမ္ဗန္ဓော, တတောတိ ပါသာဒတော, ယေသမ္ပနာတိ ခဏိကဝါဒိနောဝ ဒဿေတိ, အတြ ဟိ စတ္တာရော ပက္ခာ ပတ္တကာရီနိန္ဒြိယာနိ, အပ္ပတ္တကာရီနိ, စက္ခုသောတာနိ အပ္ပတ္တကာရီနိ သေသာနိ ဝုတ္တဝိပရိတာနိ, စက္ခုယေဝ ပတ္တကာရီ သေသမညထေတိ, စတုသွေဝ တေသု ပဌမပက္ခဒွယမုပနျသျ ပဋိပါဒိတံ။ တပ္ပဋိပါဒနေနေတရေသမ္ပိ ပဋိပါဒိတတ္တာ, သဗ္ဗသာမယိကသာဓာရဏတ္တာသဒ္ဒသတ္ထဿာတိ ဣဒံ အယုတ္တမိဝ ဒိဿတိ။ သဒ္ဒသတ္ထဿိမဿ ဗုဒ္ဓဝစနောပယောဂိတ္တေန သောဂတသမယာနုဂုဏပ္ပဝတ္တိတော, ခဏိကဝါဒိနော ပန နိဿာယေဒံ သုန္ဒရမေဝ, မနသိကာရာဒီတိအာဒိသဒ္ဒေန စက္ခုတော [စက္ခုနာ (ပေါတ္ထကေ)] အဘေဒေါ ရူပါပါထဂမော စ ဒဿိတော, ယောဂ္ဂဒေသေတိ ဒဿနယောဂ္ဂေ ပဒေသေ။ ‘‘ပုစ္ဆနာချာနေသု စ ပဉ္စမီ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ (၂-၃-၂၈ဝါ) ဝုတ္တံ, တဒါဟ-‘ပုစ္ဆနသဒ္ဒတော’စ္စာဒိ, ပုစ္ဆနာချာနေသု သာမညေန ပဉ္စမီဝိဓာနေ-တိပ္ပသင်္ဂံ ဒဿေတုမာဟ-‘အဝဿ’မိစ္စာဒိ, ကဿာတိ ပဉှော, ဒေဝဒတ္တဿေတျာချာနံ, ကောသော ယည ဒတ္တောတိ ပဉှော ဝိဓိရူပေါဝါယံ, ယော-င်္ဂဒီတျာဒျနုဝါဒရူပမာချာနံ, အင်္ဂဒီကေယူရီ။ ‘‘ယတောစာဒ္ဓကာလနိမ္မာနံ တတော ပဉ္စမီ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ (၂-၃-၂၈ဝါ) ဝုတ္တံ, တဒါဟ-‘အဒ္ဓ’စ္စာဒိ, နိမီယတေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတေ ယေန တံ နိမာနံ, တဒေဝ နိမ္မာနံ။ ‘‘အဒ္ဓဿ ပဌမာ သတ္တမီ စ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ (၂-၃-၂၈) ဝုတ္တံ, တတ္ထာယမတ္ထော ‘‘တံ ယုတ္တာတိ ဝတ္တတေ, တံ ယုတ္တာ ပဉ္စမိယုတ္ထာ ပရဿာဒ္ဓဿ ပဌမာ စ သတ္တမီ စ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ, ပါဋလိပုတ္တသ္မာတိ ပဉ္စမိ ယုတ္တံ, ဧတာပိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဒဿေတုမာဟ-‘သတ္တယောဇနာနီ’တိအာဒိ, အတြ ဟိ ယဒါ ရာဇဂဟဿ ယောဇနဉ္စာဘေဒေါ ဝတ္တုမိစ္ဆီယတေ, တဒါ ပါဋလိပုတ္တသ္မာ ရာဇဂဟံ သတ္တယောဇနာနီတိ, ဘေဒဝစနိစ္ဆာယန္တု ‘‘သဗ္ဘာဝေါ’’တျာဒိနာ (၂-၃၄) သတ္တမီ သိဒ္ဓါ‘သတ္တသု ယောဇနေသု’တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀၈။)တထာဟိ ပါဋလိပုတ္တသ္မာ သတ္တသု ယောဇနေသု သတိ ရာဇဂဟံဘဝတီတျယမတ္ထော ပတီယတေ, သတ္တယောဇနသမ္ဗန္ဓိဘဝနံ ရာဇဂဟ (ဘဝန)ဿ လက္ခဏမ္ဘဝတိ။ သမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌီတိ ဣမိနာ ‘‘တံ ယုတ္တာ ကာလေ သတ္တမီ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ (၂-၃-၂၈ဝါ) ဝစနမ္ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘ကရဏေစ ထောကပ္ပကိစ္ဆကတိပယဿာ သတ္တဝစနဿေ’’တိ (၂-၃-၃၃) သုတ္တိတံ, တဒါဟ-‘ယဒါ ဣစ္စာဒိ, ကိစ္ဆာဒယောတိအာဒိသဒ္ဒေန ထောကအပ္ပကတိပယေ သင်္ဂဏှာတိ, အသတ္တရူပန္တိ အဒ္ဒဗ္ဗရူပံ, ဂုဏေ ဟေတုမှီတိ ဂုဏပဒတ္ထေ ဟေတုဘူတေ ‘‘ဂုဏေ’’တိ (၂-၂၁) ပဉ္စမီတိ အတ္ထော, ယထာဝုတ္တဝိဓာနေနေတိ ‘‘ဂုဏေ’’တိ သုတ္တေ ဝုတ္တဝိဓာနေန, ‘‘ဂုဏေ’’တိ သုတ္တေ ဝုတ္တဝိဓာနေန, ယဒါတွိစ္စာဒိနာ ပရေသံ ဝိယ ကရဏေ ဝိသုံ ဝိဓာနေ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ကတ္တဗ္ဗရူပဿ စလနဿာတိ သမ္ဗန္ဓော, သမာနာဓိကရဏတ္တေန ဝိသေသနန္တိ ယောဇနာ, သမာနာဓိကရဏတ္တေနာတိ စ ‘ရညော ပုရိသော’တျာဒေါ အသမာနာဓိကရဏဿာပိ ဝိသေသနတ္တဒဿနတော ဝုတ္တံ, သမာနာဓိကရဏတ္တေန ဝိသေသနဘာဝေါ စာဿ ထောကဂုဏာနွိတေ စလနေ ဝတ္တမာနော ထောကသဒ္ဒေါ အသတ္တဝစနောဝ ဝိသေသနန္တိ, တေနေဝါချာယတေ ‘ထောကဿ ကမ္မတ္တာ ကမ္မေ ဒုတိယာ’တိ။ ပဉ္စမီတျနုဝတ္တမာနေ ‘‘ဒူရန္တိကတ္ထေဟိ ဆဋ္ဌီ ဝါ’’တိ (၂-၃-၃၄) ဝုတ္တံ, တဒါဟ‘ဒူရန္တိ ကတ္ထေဟိ’စ္စာဒိ, အဝဓိသမ္ဗန္ဓလက္ခဏာတိ အဝဓိသမ္ဗန္ဓာဝ လက္ခဏံ နိမိတ္တမာသံ ပဉ္စမီဆဋ္ဌီနံ တာ တထာ ဝုတ္တာ, ဝတ္တုမိဋ္ဌောတိ ဣမိနာ ဝစနိစ္ဆာယေဝ ပဓာနတ္တမာဟ, ဧဝံ စရဟိ တံတံ ကာရကဝစနိစ္ဆာယမညာပိ ဝိဘတ္တိယော ကသ္မာ နပ္ပယုဇ္ဇေယျုန္တိ အာဟ-‘လောကိယာ စေတ္ထာ’တိအာဒိ, ဧတ္ထ ဝိဘတ္တီနံ နိယမေ လောကိယာ ဧဝ ဝစနိစ္ဆာ နိဗန္ဓနံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော, ပဉ္စမီစာတျနုဝတ္တမာနေ ‘‘ဒူရန္တိ ကတ္ထေဟိ ဒုတိယာ စေ’’တိ (၂-၃-၃၅) ဝုတ္တံ, ‘‘ပဉ္စမျဓိကရဏေစ’’ (၂-၃-၃၆) ဣစ္စတြ စ ကာရေန ဒူရန္တိ ကတ္ထေဟိ သတ္တမီ စ ဝုတ္တာ ပါဋိ ပဒိကတ္ထေ သာရသင်္ဂဟကာရာဒီဟိ, တဒက္ခိပ္ပ အညာပဒေသေန ပဋိက္ခိပိတုံ ကေစိတျာဒိ ယံ ဝုတ္တံ ဝုတ္တိယံ, တံ ဒဿေတုမာဟ’ကေစီတိ သာရသင်္ဂဟာဒယော’တိအာဒိ။ ဒူရာပါဒါဝသေစနန္တိ အယံ တေသမ္ပဋိက္ခေပန ယောတိ သမ္ဗန္ဓော, ဣတိသဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ပရိဟီနော, နဟိတန္တိအာဒီသု တသဒ္ဒေနာသတ္တရူပံ ဒူရာဒိ ဝတ္တုမိစ္ဆိတန္တျဝသေယံ, န ဟိ တံ ဂမျတေ, န ဟိ တတော ဂမျတေ, န ဟိ တေန ဂမျတေ, န ဟိ တသ္မိံ ဌီယတေ’တိ ဝိသုံ
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၀၉။)သမ္ဗန္ဓော ဝသေယော။ ပတီယန္တေစာတိ စော ဝတ္တဗ္ဗန္တရသမုစ္စယေ, အတောစေတိ ဝက္ခမာနဟေတုပရာမာသော, ယန္တိ ယသ္မာ အတ္ထေ နိပါတော, ဝါကျကာရော ဝရရုစိ, တံသာမာနာဓိကရဏျတောတိ ဒူရာဒိသာ မာနာဓိကရဏျတော, တံယုတ္တတောပီတိ ဒူရာဒိယုတ္တာ ဂါမာဒိသဒ္ဒတောပိ, ပစ္စက္ခန္တောတိ ဝါကျကာရဝစနံ ပစ္စာစိက္ခန္တော, တထာဟျတြာယံ မဟာဘာဿ ပါဌော ‘‘ဒူရန္တိကတ္ထေဟိ ပဉ္စမီဝိဓာနေ တံယုတ္တာ ပဉ္စမီပဋိသေဓော ဝတ္တဗ္ဗော ဒူရာ ဂါမဿ, တတြာပိ ဒဿနာ အနတ္ထကော-ယမ္ပဋိသေဓော, တတြာပိ ဟိ ပဉ္စမီ ဒိဿတိ–
ဒူရသ္မာဝသထာ မုတ္တံ၊ ဒူရာပါဒါဝသေစနံ။
ဂုရုတော ကုပိတာ ဒူရာ၊ဘာဗျံ ဒူရာ စ ဒဿုဟိတိ။
အတြ ဒူရန္တိကေတျာဒိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝါကျကာရဝစနံ, ဒူရာ ဂါမဿာတိ တဿောဒါဟရဏံ, တတြာပိစ္စာဒိ ပစ္စက္ခာနဘာဿံ, ဒူရသ္မာဝသထာတိ အာဝသထဿ ဒူရေတိ အတ္ထောဟိ ဘာဿပဒီပေ ကေယျဋော, ပဌမော ပုရိသော ယဿ သော ပဌမပုရိသော ဘဝတိ ‘‘ဒူရန္တိကာ’’ဒိ (၂-၆-၅) ကစ္စာယနသုတ္တေ သုဒ္ဓါဒိယောဂေါပိ သင်္ဂဟိတော, တေနာဟ–‘သုဒ္ဓပ္ပ မောစနဝိဝိတ္တပ္ပမာဏယောဂေ’တိ, ‘‘ဓာတုနာမာနမုပသဂ္ဂယောဂါဒီသွပိစ’’ ဣတိ (၂-၆-၂) သုတ္တေ စဂ္ဂဟဏတော ပဘုတိယောဂေါ စ ဂဟိတော, တေနာဟ–‘ပဘုတိ ယောဂေစာ’တိ, ပဘုတိယောဂေစာတိ ဣမိနာ ပဘုတျတ္ထယောဂေါပိ သင်္ဂဟိတော, တေနေဝ ‘ယတောသရာမိ အတ္တာန’န္တိ ဥဒါဟဋံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁၀။)֍ ၂၇. အပ
နနု ဖုဋောဝ တေသံ သာလာဒီနံ ယောဂေါတိ ကိမေတ္ထ ပဉှေန ကဿ ပနေတေဟိ ယောဂေါ’တျာသင်္ကိယာဟ-‘ဝဇ္ဇနံ ဟိစ္စာဒိ, ဝဇ္ဇနာနန္တိ ကတ္တရိ အနော, ဝဇ္ဇနေ သမ္ဗန္ဓေ ဝတ္တမာနေဟီတိ ဝဇ္ဇနသင်္ခါတေ သမ္ဗန္ဓေ ဝတ္တ မာနေဟိ အပပရီဟိ, ယုတ္တသ္မာတိ ယုတ္တတောဝ ဧကသ္မာ, နာညတော, ကိမေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ အပပရီဟိ ယုတ္တသ္မာဝ ပဉ္စမီဘဝနေ ပသိဒ္ဓတ္တမာဟ, ပသိဒ္ဓမ္ပေတမာဟရိတွာ ပကာသေတုမာဟ-‘ကတ္တုနော’စ္စာဒိ, ယဒတ္ထောတိ ယောသာလာဒိ အတ္ထော ပယောဇနံ ယဿ ဝဇ္ဇနကိရိယာ ရမ္ဘဿ သော ယဒတ္ထော။ ‘‘ပဉ္စမျပါပရီဟီ’’တိ (၂-၃-၁၀) အာယုတ္တေပိ ပဉ္စမီ ဝိဓီယတေ ပရေဟိ, တဒါဟ-‘မရိယာဒါယ’မိစ္စာဒိ, အဝဓိမာ ဧတ္ထ ဝဿနံ။
֍ ၂၈. ပဋိ
ဒိဋ္ဌသမ္ဗန္ဓဿာတိ ပသိဒ္ဓဝသေန ဒိဋ္ဌကာရိယကာရဏဿ မုချဿ, တဿ ကာရိယတ္ထန္တိ တဿ မုချဿ ယံ ကာရိယံ, တဒတ္ထံ မုချကာရိယ ကရဏတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တသ္မိံ ပဋိနိဓိမှိ ဝတ္တမာနေန ပဘိနေတိ သမ္ဗန္ဓော, ဝိနိမယေတိ ပရိဝတ္တန နိမိတ္တံ ပဋိဒါနေစာတိ စ သဒ္ဒဿာဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, ပတိနာ တဿ ယောဂေါတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၂၉. ရိတေ
ယဒိ ဝဇ္ဇနကိရိယာယ သမ္ဗဇ္ဈမာနဿ ကမ္မတ္တာ ကမ္မေ ဒုတိယာ, ကိမတ္ထံ စရဟိ ပုန ဒုတိယာဝစနန္တိ အာဟ-‘ပဋိပဒဝိဓာနေ’စ္စာဒိ, ပဋိပဒံ ဥဇုကမေဝေါစ္စာရိတံ ဝိဓာနံ ယဿာ သာ ပဋိပဒဝိဓာနာ, ဝိသေသဝိဓာန ဝတီတျတ္ထော, ယဇ္ဇတြ ဒုတိယာဝစနံ န သိယာ တဒါ ရိတေသဒ္ဒေန ယောဂေ ဥဇုကံ ဝိဓီယမာနာယ ပဉ္စမိယာ ဒုတိယာ ဗာဓီယေထာတိ မညတေ။ ယဒျတြ ပဉ္စမိယာ ဒုတိယာယ ဗာဓာဘာဝေါ ဧဝ ပယောဇနံ, ဧဝဉ္စရဟိ ‘ရိတေ ဝါ’တိ သုတ္တယိတဗ္ဗံ ဧဝံ သတိ ပက္ခေ ဒုတိယာ စ ဘဝိဿတိ, လဟု စ သုတ္တမ္ပဏီတမ္ဘဝတီ တျာသင်္ကိယ ပယောဇနန္တရမာဟ-‘ဥတ္တရတ္ထဉ္စေ’တိ, အတောယေဝါတိ ဥတ္တရတ္ထတ္တာယေဝ, ပုန ပယောဇနန္တရံဒုတိယာ ဂဟဏဿ ဒဿယမာဟ-‘ဝိဘတျန္တရေ’စ္စာဒိ, အာဟစ္စ ကဏ္ဌာဒိဋ္ဌာနေ ဝါယုနာအာဟနိတွာ အာဟရိတွာ ဝါ ဝစနံ အာဟစ္စဝစနံ, ဥဇုကဝစနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဝိဘတျန္တရံ ဆဋ္ဌီဝိဘတ္တိ, တဿ ဗျုဒါသတ္ထံ, နိရာသတ္ထန္တုတ္ထော, အညာပီတိ ဒုတိယာယ အညာ ဆဋ္ဌီပိ, ပကတာယ ပဉ္စမိယာ သမ္ဗန္ဓနတ္ထော ပကတသမ္ဗန္ဓနတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁၁။)֍ ၃၁. ပုထ
န ဒုတိယာပိ ယောဂဝိဘာဂတောတိ ဧဝံ မညတေ ‘‘တတိယာ စေတိ ဝတ္တမာနေ တတ္ထ ယဒိ စကာရေန ‘ဒုတိယာ စေ’တိ သမ္ဗန္ဓီယေယျ, တတြာပိ စ ကာရေန ပဉ္စမီတျေဝံ န ကဿာပျပကံသောတိ‘ဝိနာညတြပုထနာနာဟိ တတိယာ စေ’တျေကယောဂမကတွာ ယောဂဝိဘာဂသာမတ္ထိယာ ‘တတိယာ စေ’တိ စ ကာရေန ဇာတု ပဉ္စမီ’’တိ, အသဟာယတ္ထတ္တေ သတိ ‘ဝိနာတ္ထေ ဟီ’တျေဝမဝတွာ ကိံ ဝိသုံ သုတ္တရစနာယေတျာဟ-‘ဘေဒေါ ပါဒါနန္တွိ’စ္စာဒိ။
֍ ၃၂. သတ္တ
ယန္တံ သဒ္ဒါနံ နိစ္စတ္တာ သမ္ဗန္ဓဿ ယတ္ထာတိ ပရာမဋ္ဌံ သောတိ, ယောတိ ပရာမဋ္ဌံ တဿာတိ စ နိဒ္ဒိသတိ, ယော ယတ္ထေတျာဒိကဉ္စ ‘ကိရိယာဓာရဘူတေ’စ္စာဒိဝုတ္တိဂန္ထ ဝိဝရဏန္တိ ယောတိ ကိရိယာဓေယျဘူတာဓိပ္ပေတာ, ဧတနေဝါဟ‘ကိရိယာ စာ’တိအာဒိ, တေနာယမာဓာရီယတိ ကတ္တုကမ္မ သမဝေတာ ကိရိယာသ္မိန္တျဓိကရဏေ ဝါ တံ အာဓာရယတီတိ ကတ္တရိ ဝါ ဃဏန္တေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ကတ္တာရံ ကမ္မဉ္စ ကိရိယာနိဿယဘူတမာဓာရ ယတီတျာဓာရောတိ ဝါ ကတ္တရိ ဃဏ, ဝုတ္တံ ဟိ–
အာဓာရယတိ ယော ကတ္တု၊ ကမ္မံ ကိရိယနိဿယံ။
အာဓာရံ ကာရကဉ္စာဟု၊ တံ စတုဗ္ဗိဓမေဝ စေတိ။
နနု စ ကိရိယာဓာရဏေနာဓာရောတျုစ္စတေ, တံ ကိမေဝမုစ္စတေတိ စေ, နေသဒေါသော ယဒေဝ ဟိ ကိရိယာဓာရဏမဿ, တန္တန္နိဿယဘူတ ကတ္တုကမ္မဓာရဏံ, နဟျညတာ တဒ္ဓါရဏံ သမ္ဘဝတိ တတော ကိရိယာ ကာရဏေနာဓာရဏေနာဓာရောတျ ယမေဝတ္ထော, န ကတ္တုကမ္မပရိစ္စာဂေနာဓာရေန ဥဇုကံ ကိရိယာ ဂယှတေ, တေနေဝ ဝက္ခတိ-‘ကိရိယာယယော အာဓာရော’စ္စာဒိ, နနု ယဒျပျုဇုကမေဝ ကိရိယံ ဓာရယတိ ကတ္တာ ကတ္တုသမဝါယိနိံ, ကမ္မသမဝေတဉ္စ ဝိက္တေဒနာဒိံ ကိရိယံ ကမ္မံ။ တထာ သတိ တာနေဝါဓာရောတိ, န။ လောကေ သတ္ထေ စ တေသမာဓာရတ္ထေ နာပ္ပတီတိတော, ကတ္တုကမ္မတာယေဝ ဟိ တေသမ္ပတီတီတိ ဒဿေတုမာဟ-‘ကိရိယာ စေ’တျာဒိ, တထာ စ ဝုတ္တံ–
ကတ္တုကမ္မ ဗျဝဟိတံ၊ ဓာရေန္တမနုဇု ကြိယံ။
ကြိယာသိဒ္ဓုပကာရိ စ၊ သတ္ထေ-ဓိကရဏံ မတန္တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁၂။)ကတ္တုကမ္မဗျဝဟိတန္တိ ကတ္တုကမ္မေဟိ တံသမဝေတဘာဝေန ဗျဝဟိတံ, အနုဇု ပါရမ္ပရိယေန, ကြိယာသိဒ္ဓုပကာရိတိ ကတ္တုကမ္မသမဝေတာယ ကိရိယာယ ပသိဒ္ဓိယံ ဥပကာရီ ဥပကုဗ္ဗန္တံ, နနု စ န ကိရိယာ ဓာရဏေနေဝါယမာဓာရော, ကတ္တုကမ္မာနံ ဓာရဏေနာပျာဓာရောတိ သက္ကာ ဝဝတ္ထပေတုန္တိ စောဒနမ္မနသိ နိဓာယာဟ-‘န စေ’တျာဒိ, ကိရိယာ နိမိတ္တဿေဝါတိ ကတ္တုကမ္မသမဝါယိနိယာ ကိရိယာယ နိမိတ္တဿေဝ, တဒေဝံဝိဓမာဓာရံ စတုဗ္ဗိဓမ္မတန္တိ ဒဿေတုမာဟ-‘အာဓာရော စာယ’မိစ္စာဒိ, စတ္တာရော ဝိဓာပကာရာ အဿာတိ စတုဗ္ဗိဓော, အာဓေယျေန သဟောပသိလေသော သံယောဂလက္ခဏော-ဿ အတ္ထီတိ ဩပသိလေသိကော အာဓာရော-‘ကဋေနိသီဒတိ ထာလိယံ ပစတိ’တျာဒေါ ကဋာဒိ, တထာဟိ ဒေဝဒတ္တသမဝေတံ နိသီဒနကိရိယံ ကဋော ဒေဝဒတ္တံ ဓာရယံ ဓာရယတိ ဒေဝဒတ္တဗျဝဟိတံ, ဧဝံ ထာလီပိ တဏ္ဍုလသမဝေတံ ဝိက္လေဒနာဒိကိရိယံ တဏ္ဍုလေ ဓာရယံ ဓာရယတီတျောပသိလေသိကာဓာရတ္တံ ကဋာဒိနော။ ယတော-ညတြာဓေယျံ န ဝတ္တတေ သဗ္ဗထာ ဘိယျော ဝါ, သော ဝေသယိကော, ဝိသယောဟျာဓေယျဿာနညတြဘာဝေါ, ယထာ စက္ခာဒိပ္ပဝတ္တီနမညတြာဘာဝါ စက္ခာဒီနံ ရူပါဒယော ဝိသယာတိ ဝုစ္စန္တေ, ဧဝမာကာသေ သကုနယောတျာဒေါ သကုနျာဒီနမာကာသာဒိတော-ညတြာဘာဝါတေ တေသံ ဝိသယာတျုစ္စန္တေ, ဝိသယော ဧဝ ဝေသယိကော။ ယော အာဓာရာဓေယျာနမဘိဗျာပေတျာဓေယျမိတျဘိဗျာပကော, တထာ ဟိ‘တိလေသု တေလံ, ဒဓိမှိ သပ္ပိ,တျတြ တိလာဒိကံ တေလာဒိကမာဓေယျံ ဗျာပေတွာ တိဋ္ဌတီတိ တိလာဒိ ဗျာပကာဓာရော။ သမီပေ ဘဝေါ, သမီပေါ ဧဝ ဝါ သာမီပိကော, ယဿ သမီပဒေသေ အာဓေယျံ ဝတ္တတေ သော ဧဝမုစ္စတေ, အတြောဒါဟရဏံ ‘ဂုရူသု ဝသတိ ဂင်္ဂါယံ ဃောသော’တိ။ နနု စာတြာပျာဓာရေ သတ္တမီ ဝိဓီယတေ အာဓာရော စ နိဿယော ဝုစ္စတေ, နိဿယော စ သံယောဂသမဝါယေဟိ ဟောတိ, န စ သိဿာဒီနံ ဂုရုပ္ပဘုတီတိ ဒေဝဒတ္တသကုနျာဒီနမိဝ ကဋာကာသာဒီဟိ သံယောဂေါ, တေလာဒီနမိဝ စ တိလာဒီဟိ သမဝါယော ဝါ အတ္ထိ, တေနာယုတ္တံ တေ သမာဓာရတ္တန္တိ, နေတဒတ္ထိ, ယဒါယတ္တာ ဟိ ယဿ ဌိတိ သော ဝိနာပိ သံယောဂသမဝါယေဟိ တဿ နိဿယော ဘဝတိ, တထာဟိ ပုရိသဿ န ရညာ သဟ သံယောဂေါသမဝါယော ဝါတ္ထိ, အထ ပန တဒဓီနဋ္ဌိတိတ္တာ ရာဇနိဿယော ပုရိသောတိ ဗျပဒိဿီယတေ, သိဿာဒီနဉ္စ ဂုရုပ္ပဘုတိန မာယတ္တာ ဌိတီတိ တေသမယံ [တေနဿာယံ (ပေါတ္ထကေ) ယုတ္ထော တေ ပတိ ဂုရုပဘုတီနံ နိဿယဘာဝေါ (ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိ)] ယုတ္တော ဂုရုပ္ပဘုတိနံ နိဿယဘာဝေါတိ,
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁၃။)ဧတ္ထ ပန ယဇ္ဇပိ ဝေသယိကာဘိဗျပကာနမာဓာရာဓေယျောပသိလေသော အတ္ထိ, တထာပိ ပကာရန္တရဿေဝ ပရိပ္ဖုဋတ္တာ တထေဝ ဝစနိစ္ဆာ, နာညထာ ဩပသိလေသိကေန ဝါ [ဩပသိလေသိကေဝ] ဝိသယာဘိဗျာပကာနမဂ္ဂဟဏတော ဥပသိလေသဿေ ဝါ [ဥပသိလေသဿေဝ] ပရိဗျတ္တတ္တာ တထေဝ ဝေါဟာရောတိ န သင်္ကရော သင်္ကနီယောတိ။
֍ ၃၃. နိမိတ္တ
နိမိတ္တဘာဝမတ္တေတီမိနာ ကမ္မသံယောဂါဘာဝေပိ သတ္တမိယာ ပဝတ္တိ မာဟ, န ပရေသံ ဝိယ ကမ္မသံယောဂေ ဧဝ, တေနေဝ ဝက္ခတိ-‘ဧဝမညတေ’စ္စာဒိ, ဗာဟိရာနံ ဟိ-‘နိမိတ္တာ ကမ္မေန’’ (စံ, ၂-၁-၈၉) ဣတိ သုတ္တံ, တတ္ထ ကမ္မေန ယောဂေ ပယောဇနာ သတ္တမီဘဝတီတျတ္ထော, အဇိနမှိ ဟညတေ ဒီပီတိဒီပိနောဟနနဿ ပယောဇနံ စမ္မံ, တဿ ဒီပိနံဟန္တီတိ ကမ္မေန ယော ဂေါ, သုတ္တေ ကမ္မေနာတျဝစနေ ပယောဇနံ ဝတ္တုမာရဘတေ ‘န ပနေ’စ္စာဒိ။
֍ ၃၄. ယဗ္ဘာ
ယဿ ကိရိယာတိ ယဿ ဂဝါဒျတ္ထဿ သမ္ဗန္ဓိနီ ဒေါဟနာဒိကိရိယာ, ကိရိယန္တရဿာတိ ဂမနာဒိကိရိယန္တရဿ, ဧတေနာတိ လက္ခဏန္တိ ဧတေန, တတော-စ္စဿ ဝိဝရဏံ ကိရိယာဝတာတိ, ‘‘ကာလဘာဝေသု စေ’’တိ (၂-၆-၄၃) ကစ္စာယနေဟိ သုတ္တိတံ, တဒါဟ-‘ကာလတ္ထေဟိ စာ’တိအာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁၄။)֍ ၃၅. ဆဋ္ဌီ
သာမိဿရာဒိယောဂေ ဆဋ္ဌီသတ္တမိယော ယထာ သိယုန္တိ ‘‘သာမိဿရာဓိပတိဒါယာဒသက္ခိပတိဘူပသုတေဟိ စ ‘‘ဣတိ (၂-၃-၃၉) အာရဒ္ဓံ ပရေဟိ, တဒါဟ-‘သာမိ’စ္စာဒိ, အတြ စ ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိနာ ‘‘သာမျာဒီနံ ဘေဒေနော ပါဒါနံ ပရိယာယန္တရနိဝတျတ္ထမိဟ မာ ဟောတု ဂါမဿ ရာဇာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝါကျမုပနျသျ ဟဿာပျ ယုတ္တတ္တမုပဒဿယမာဟ-‘သာမိဿရေ’စ္စာဒိ, ကေန နိဝါရီယတေ, န ကေနာပီတျတ္ထော, ဝိသယဝစနိစ္ဆာယံ ‘ဂါမေ ရာဇာ’တျပိ ဘဝိတဗ္ဗမိတျနေနာဟ, ‘‘အာယုတ္တကုသလေဟျာသေဝါယ’’မီတိ (၂-၃-၄၀) အာရဒ္ဓံ, တဒါဟ-‘အာယုတ္တေ’စ္စာဒိ, အာသဝါ တပ္ပရတာ, ဗျာဝဋော နိယုတ္တော, တတ္ထေဒံ သိယာ ‘‘အာသေဝါယန္တိ ဝက္ခာမီ တျဝဿံ ဝစနမိဒမာရဗ္ဘနီယမညထာ ဤသံယုတ္တေပိ ‘အာယုတ္တော ဂေါ သကဋဿာ’တိ ပသဇ္ဇတီ’’တျာသင်္ကိယ နတ္ထေဝေတမ္ပိ ပယောဇနန္တိ ဒဿေတုမာဟ-‘ဝိနာပိ’စ္စာဒိ, ‘‘သာမိဿရာ’’တျဒိကံ ကစ္စာယနသုတ္တံ, တေနေဝါတိ ကစ္စာယနသုတ္တေ ပသူတသဒ္ဒါနန္တရံ ကုသလသဒ္ဒနိဒ္ဒေသေနေဝ, ဣဓာတိ မောဂ္ဂလ္လာနဝုတ္တိယံ။ ကစ္စာယနေန ‘‘ကမ္မကရဏ နိမိတ္တတ္ထေသု သတ္တမီ’’ (၂-၆-၄၀) ‘‘ပဉ္စမျတ္ထေ စ’’ (၂-၆-၄၁) ဣတိ စ သုတ္တိတံ, တေနာဟ-‘ကမ္မေ’စ္စာဒိ, ဂဟဏဿ ဗာဟာ ဝိသယောတိ သမ္ဗန္ဓော, ကစ္စာယနာနံ‘ဘိက္ခူသူ’တိအာဒီနိ ကမ္မတ္ထေ ဥဒါဟရဏာနိ, ဟတ္ထေသူတိအာဒီနိ ကရဏတ္ထေ, ကဒလီသူတိ ပဉ္စမျတ္ထေ။ ‘‘မဏ္ဍိတုဿုက္ကေသု တတိယာ စေ’’တိ (၂-၆-၄၅) ကစ္စာယနသုတ္တံ, တဒါဟ ‘ပသန္နတ္ထေ’စ္စာဒိ, ပသန္နတ္ထေတိ မဏ္ဍိတတ္ထေ, ဥဿုက္ကတ္ထေတိ ဥဿာဟတ္ထေ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁၅။)֍ ၃၆. ယတော
ဝိသုံ ကရဏံ နိဒ္ဓါရဏံ, ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓါစရိယေန ‘‘ကိမတ္ထမ္ပုနရိဒံ ဝစနံ ယာဝတာ နိဒ္ဓါရိယမာနော-ဝယဝေါ သမုဒါယဗ္ဘန္တရော, တတ္ထ ယဒါ သမုဒါယဿာ-ဓိကရဏတ္တံ ဝတ္တုမိစ္ဆီယတေ, တဒါ သတ္တမီ သိဒ္ဓါဝ, ယထာ ရုက္ခေ သာခါတိ, ယဒါ တွဝယဝသမ္ဗန္ဓော တဒါ ဆဋ္ဌီ, ယထာ ရုက္ခဿ သာခါတိ သစ္စမေတံ ပပဉ္စတ္ထန္တု ဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ, တဉ္စေတ မယုတ္တန္တိဒဿေန္တော အာဟ-‘န သာလယော’စ္စာဒိသူကယုတ္တာနိဓညာနိ သူကဓညာနိ, အာဟိတာ အဝဋ္ဌိတာ, အာဓေယျ ဘူတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယတောတိ အာဟိတတ္တကာရဏာ, တတောတိ ယတော ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိဝစနမေဝမယုတ္တံ, တသ္မာ ကာရဏာ။ ‘ပဉ္စမီ ဝိဘတ္တေ’’တိ (၂-၃-၄၂) ပါဏိနီယ သုတ္တံ, တဒါဟ-‘သမုဒါယတော’စ္စာဒိ, သုတတော သကာသာ သီလံ အတိသယေန သေယျောတိ သမ္ဗန္ဓော, ‘‘နိဒ္ဓါရဏေ ဆဋ္ဌီ သတ္တမီသု ပတ္တေသု တဒပဝါဒေါ, ယံ ယောဂေါ’’တိ ပရေဟာချာယတေ, တတ္ထ တာဝ နိဒ္ဓါရဏမေဝေတ္ထ နတ္ထိ ကုတော ဆဋ္ဌီသတ္တမီနံ တတ္ထပ္ပဝတ္တိ, ယတော တာသံ ဗာဓနတ္ထမိဒမာရဗ္ဘတေတိ ဒဿယမာဟ-‘နာတြ ဇာတျာဒီဟိ’စ္စာဒိ, နဟိစ္စာဒိနာ ဇာတျာဒီဟိ နိဒ္ဓါရဏာဘာဝံ ဒဿေတိ, ဇစ္စာဒီနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ ဆဋ္ဌီ, ကုတော န ဘဝတိစ္စာဟ-‘ဇစ္စာဒိသမ္ဗန္ဓေနေ’စ္စာဒိ, အတံ ဗျပဒေသတောတိ သီလတ္တာဒိဗျပဒေသာဘာဝတော, ပုန နိဒ္ဓါရဏာဘာဝေ ဟေတွန္တရမာဟ-‘တုလျာနဉ္စေ’’စ္စာဒိ။ သာဓုနိပုဏေဟိ ယောဂေ ပူဇာယံ ဂမ္မမာနာယံ သတ္တမီ, တထာ အသာဓုယောဂေ, တထာ ပသိတဥဿုက္ကေဟိ ယောဂေ တတိယာသတ္တမိယော, တထာ လောပန္တနက္ခတ္တသဒ္ဒါ စ တေန တေန ဝစနန္တရေန ပါဏိနိယေဟိ ဝိဟိတာ, တံ သဗ္ဗံ တံတံကာရကဝစနိစ္ဆာယမေဝ သာဓေတုံ ‘မာတရိ သာဓု’ ဣစ္စာဒယော ဥဒါဟဋာ ကေသေသု ပသိတော ပသတ္တော, အဝဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော, ကေသေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ပသိတော ဘဝတိ, ကတ္တုဘူတေဟိ ဝါ ပသိတော ကတောတိ အတ္ထော, ဖုဿေနိန္ဒုယုတ္တေန လက္ခိတော ကာလော သောယမိတျဘေဒေန သမ္ဗန္ဓာ ဖုဿေ, တေန ကရဏဘူတေန။
֍ ၃၇. ပဌမာ
ပဌမာတ္ထမတ္တေတိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေပိ ဝါကျတ္ထော ပဒတ္ထော ဝါ န ဝိညာယတေ နာမဂ္ဂဟဏာနုဝတ္တိတောတိ ဒဿေတုမာဟ-‘ဒွေဒွေကာနေကာဒိ သုတ္တတော’တိအာဒိ, နာမေနာတ္ထော ပဋိပါဒိယမာနော နာမသင်္ခါတေ-တ္တနိ အဘိဓေယျတ္တေနာဇ္ဈာရောပျ ပဋိပါဒယတျနပေက္ခိတ ဝိဘတ္တိဝိသေသန္တိ အာဟ-‘အဘိဓီယတိ’စ္စာဒိ, ပကတိရူပေနာတိ နာမေန, တဿ အဘိဓေယျဿ, မတ္တသဒ္ဒဿာတိအာဒိနာ သာမညန္တီဒံ မတ္တသဒ္ဒဿတ္ထဝစနန္တိ ဒဿေတိ, ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ နာမဿာဘိဓေယျမတ္တေတိ ဣမိနာ ဣဒံ ဝက္ခမာနံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပါဋိပဒိကတ္ထလိင်္ဂပရိမာဏဝစနမတ္တေ ပဌမာ’’တိ (၂-၃-၄၆) လိင်္ဂါဒီသု ဘေဒေန ပဌမာဝိဓာနမ္ပဋိပန္နာ, တဒါဟ-‘လိင်္ဂပရိမာဏေ’စ္စာဒိ, လိင်္ဂံ ဣတ္ထိပုန္နပုံသကာနိ, ပရိမာဏံ ပရိစ္ဆေဒေါ, သင်္ချာ ဧကတ္တဗဟုတ္တာနိ, တဗ္ဗန္တောပိ သဒ္ဒတ္ထောဧဝါတိ လိင်္ဂါဒိဝန္တောပိ သရူပါ ဗျတိရိတ္တော သဒ္ဒတ္ထော ဧဝ, ဥစ္စတ္တနီစတ္တသာမညမ္ပုရောဓာယ ပဝတ္တိယာ ဥစ္စနီစသဒ္ဒေဟိ ပဌမာ ဟောတေဝ, တံယုတ္တဿာပိ သဒ္ဒတ္ထဘာဝတော ‘ဥစ္စံ ဃရာနိ’တျာဒီနိပိ ဥစ္စတ္တံ ဂုဏံ နိမိတ္တံ ကတွာ သောယမိတျဘေဒသမ္ဗန္ဓ ဃရေသု ဝတ္တန္တီတိ။ ပလမ္ဗတေ အဇ္ဈာဂစ္ဆတိတျာဒေါ ‘‘အသင်္ချေဟိ သဗ္ဗာသံ’’တိ (၂-၁၁၉) လောပဝိဓာနသာမတ္ထိယာ ပါဒီဟျနတ္ထကေဟိပိ ပဌမာ သိဒ္ဓါယေဝ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁၆။)֍ ၃၈. အာမန္တ
အဘိမုခံ ကတွာတိအာဒိနာ ယောဂါရမ္ဘဿ ဖလံ ဒဿေတိ, နာမတ္ထေတိ သဒ္ဒတ္ထေ, ပဒတောတိ အာမန္တဏာဓိကအတ္ထမတ္တပ္ပကာသကပဒတော, ဟောန္တိ စေတ္ထ။
သိဒ္ဓဿာဘိမုခီကာရ [ဘိမုခီဘာဝ (ပေါတ္ထကေ)]၊ မတ္တမာမန္တဏံ သိယာ။
အတ္ထော ကတာဘိမုခေါ ဟိ၊ ကြိယာယံ ဝိနိယုဇ္ဇတေ။
အာမန္တဏံ န ဝါကျတ္ထော၊ ပဒတောဝ ပတီတိတော။
နတ္ထေဝါမန္တဏံ လောကေ၊ ဝိဓာတဗ္ဗေန ဝတ္ထုနာ။
တံ ယထာ ဘဝ ရာဇေတိ၊ နိပ္ပန္နတ္ထော ဘဝေတိ စ။
သိဒ္ဓဿာတိ ဒေဝဒတ္တတ္တာဒိနာ သိဒ္ဓဿ, အတ္ထောတိ ဒေဝဒတ္တာဒိ, ကတံ အာဘိမုချံ သမာဓာနံ ယေနာတိ ဝိဂ္ဂဟော, ကြိယာယံ ဝိနိယုဇ္ဇတေ ဂစ္ဆ ဘုဉ္ဇာတိ, အာမန္တဏံ နတ္ထိ။ ဣဒါနိ ဝိဓီယမာနတ္တေနာလဒ္ဓသတ္တိကဿာဘိမုခယိတုမသက္ကရူပတ္တာ, ဝိဓာတဗ္ဗေနာတိ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေန။
֍ ၃၉. ဆဋ္ဌီ
ကိရိယာကာရကေစ္စာဒိဝုတ္တိဂန္ထဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုမာရဘတေ ‘ဧကာယံ သမ္ဗန္ဓော နာမေ’စ္စာဒိ, ကိရိယာယ ကာရကေဟိ စ နိပ္ဖာဒိတောတိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓဿ ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓ ပုဗ္ဗကတ္တမာဟ, တတောယေဝါယံ နာကသ္မီကောတိ န ယေသံကေသဉ္စိ ဒွိန္နံ ဘဝတိ, ဝိသိဋ္ဌာနံယေဝ တု ဒွိန္နံ ဘဝတီတျတိပ္ပသင်္ဂါဘာဝေါ, ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓပုဗ္ဗကော ဟိ ကာရကေဟိ အညော သဿာမိဘာဝါဒိကော သမ္ဗန္ဓော, တထာ စ ဝုတ္တံ–
‘‘သမ္ဗန္ဓော ကာရကေဟညော၊ ကြိယာကာရကပုဗ္ဗကော။
သုတာယမဿုတာယံဝါ၊ ကြိယာယံ သော-ဘိဓီယတေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁၇။)တတ္ထ အဿုတာယံ ကိရိယာယံ ‘ရညော ပုရိသော’စ္စာဒေါ ကိရိယာ ကာရကသမ္ဗန္ဓပုဗ္ဗကော-ညော ဧဝ သဿာမိဘာဝါဒိကော သမ္ဗန္ဓော ပတီယတေတိ, ‘သရတိ ရဇ္ဇဿ’တျာဒေါ တု သုယျမာနေ ကိရိယာသဒ္ဒေ, ဧတ္ထ ပန သန္တမပိ ကမ္မံ ဝတ္တုမနိစ္ဆိတံ, ဝိသေသနဘာဝေါယေဝ သရဏမ္ပတိ ရဇ္ဇဿ ပဋိပါဒီယတေ’ရဇ္ဇသမ္ဗန္ဓိသရဏ’န္တိ, ကိရိယာကာရက သမ္ဗန္ဓော ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ဝတ္ထုဋ္ဌိတိဝသေနေဝတ္ထိ, တန္နိမိတ္တော စ သဿာမိ ဘာဝါဒိ, တတ္ထ သဿာမိဘာဝဝိဝစ္ဆာယံ ဝိဇ္ဇမာနောပိ ကိရိယာကာရက သမ္ဗန္ဓော န ဝတ္တုမိစ္ဆိတော, ယထာ ‘အနုဒရာ ကညာ’တိ, သော စာယံ သမ္ဗန္ဓော သဿာမိဘာဝဇညဇနကဘာဝါ-ဝယဝါဝယဝဝိဘာဝါဒိလက္ခဏော ဗဟုဝိဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော, တတ္ထ သဿာမိသမ္ဗန္ဓေ ရညော ပုရိသော, ဇညဇနကသမ္ဗန္ဓေ နိဂြောဓဿ ဗီဇံ, အဝယဝါဝယဝိသမ္ဗန္ဓေ ရုက္ခဿ သာခါ, ဣဒါနိ သမ္ဗန္ဓဿေတဿ ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓသဉ္ဇာတတ္တံ ယထာယောဂမညတြာပျဝဂမယိတုံ ကိဉ္စိ ဥဒါဟရဏမာဟ-‘တထာ ဟိ’စ္စာဒိ, ပရိပါလနကိရိယာကတော နေသံ သမ္ဗန္ဓောတိ ဣမိနာ ပရိပါလျပရိပါလနလက္ခဏော-ယံ သမ္ဗန္ဓောတိ ဒဿေတိ, သာ အယမ္ပရိ ပါလနလက္ခဏာ ကိရိယာ သမ္ဗန္ဓမဿေဒမ္ဘာဝဟေတုံ ဇနယိတွာ နိဝတ္တတိ, အတ္ထပ္ပကရဏာဒိနာ တွိမာယ ကိရိယာယာယံ သမ္ဗန္ဓောတိ ဝိသေသော ဝသီယတေ, န ဆဋ္ဌိယာ ဝိသေသာဝဂမနေ သာမတ္ထိယံ။ တဿာ သဗ္ဗတ္ထေကရူပတ္တာ, သုယျမာနေ ဧဝ ဝါ ကိရိယာသဒ္ဒေ ကာရကဘာဝဿ ဟေတုနော ဝစနိစ္ဆာယာဘာဝေ အဿေဒမ္ဘာဘာဝသင်္ခါတဿေဝ ဖလဿ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္တာ တထေဝ သမ္ဗန္ဓော ဇာတော ဆဋ္ဌိယာဘိဓီယတေ ‘ရဇ္ဇဿ သရတီ’တိ, ဝုတ္တံ ဟိ–
ဇနယိတွာန သမ္ဗန္ဓံ၊ ကြိယာ ကာစိ နိဝတ္တတိ။
သုယျမာနေ ကြိယာသဒ္ဒေ၊ သမ္ဗန္ဓော ဇာယတေ ကွစီတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁၈။)ပရိပါလယတီတိ ပုရိသမ္ပရိပါလယတိ, တတော ပါလနာဒိကာ ဥပကာရ သဘာဝါ ကိရိယာဒွိန္နမ္ပိ တေသံ သမ္ဗန္ဓိနီ ဘဝတိ, ရညာ ဟိ ကာရိယမာနာ တံသမ္ဗန္ဓိနီပုရိသဝိသယတ္တာဝပုရိသယောဂိနီတျုဘိန္နမ္ပိကိရိယာသမ္ဘဝတိ, တတောယေဝတဿာ ဥဘယသမ္ဗန္ဓိနိယာ ကိရိယာယ သမ္ဘဝေအဿေဒန္တိ ဗုဒ္ဓိယာ ဟေတုဘူတဿ အညမညာပေက္ခသဘာဝဿ သမ္ဗန္ဓဿ ဘာဝတော ကိရိယာဇနိတတ္တမဿ, အညမညာပေက္ခာလက္ခဏော။ သဗ္ဗထာ နိရပေက္ခတ္တေ သမ္ဗန္ဓာဘာဝါ, သမ္ဗန္ဓိ ဗုဒ္ဓိသဗ္ဘဝဿာတိ သမ္ဗန္ဓီသု ရာဇပုရိသာဒီသု အဿေဒန္တိ ဧဝမ္ပဝတ္တာယ ဗုဒ္ဓိယာ သဗ္ဘဝဿ။ ပရေသံ ဝိယ ‘‘ဂုဏေ ဆဋ္ဌီ’’တိ ဝစနန္တရာဘာဝေ ဥဘယတ္ထပိ (စေတ္ထ) [(ယေဝ) (ပေါတ္ထကေ)] ဆဋ္ဌိပ္ပ- သင်္ဂေါတိ ဗောဓေတုမာဟ-‘နနု စေ’စ္စာဒိ, သစ္စန္တိ ယထာ ဝုတ္တံ စောဒနမဗ္ဘုပဂမ္မ စောဒကမ္ပတိ ယထာဝုတ္တံ သမ္ဗန္ဓရူပံ တတော-ညတြာပျုပသံ ဟရိတွာ တတ္ထ ဆဋ္ဌိပ္ပသင်္ဂံ စောဒေတုမာဟ-‘ဒေဝဒတ္တော’စ္စာဒိ, အထေဝ မိစ္စာဒိနာသတီပိအညမညာပေက္ခာလက္ခဏေ သမ္ဗန္ဓေ ဝစနိစ္ဆာယေဝေတ္ထ ကာရဏန္တိ စောဒကာဓိပ္ပာယမတြောပနေတွာ တဒေဝ ဝိသေသတော ဆဋ္ဌိယာ အဘာဝေ သမုပနေတုံ‘ယဇ္ဇေဝမိဟာပိ’စ္စာဒိကမာဟ, တတ္ထ အထာတိ စောဒကာဓိပ္ပာယပ္ပကာသနာရမ္ဘေ နိပါတော, ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ယဒိပိစ္စာဒိနာ ဝက္ခမာနနယေန ဝတ္တဗ္ဗံ, ပဋိပါဒေတဗ္ဗတာယာတျာဒိနာ ဣဒန္ဒီပေတိ ‘‘ဝိသေဿံ ဝိဓေယတာယ န ပရာဓီနန္တိ အပ္ပဓာနဘာဝတော ဗျတိရိစ္စတေ တတော-တ္တနိဋ္ဌမေဝ, န ရူပန္တရမ္ဘဇတိ‘ပုရိသဿေ’တိ, ဝိသေသနန္တု ရာဇာဒိကံ တဒင်္ဂတာယာနုဝဒိယမာနမပ္ပဓာနတ္တာ ကာရကရူပတော ဗျတိရိစ္စတေ, တတော ရူပန္တရံ ဘဇတိ ‘ရညော’တိ, တတော ဗျတိရေက လက္ခဏော သမ္ဗန္ဓော ဟောတိ, ဧကဿ သမ္ဗန္ဓိတ္တာသမ္ဘဝါ ဝတ္ထုတော ဒွိဋ္ဌော ဝိသေသနဂတတ္တေန ပတီယတေ တတော ဆဋ္ဌီ ဝိသေသနမေဝါနုဓာဝတိ ပတီတိဝိသယေ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တီ’’တိ, ယော ဟိ ဝိကပ္ပနံ ဝိသယော သော သဒ္ဒါနန္တိ, အတောယေဝ သမ္ဗန္ဓော နိယမေန ဝိသေသနဘေဒမနုဝိဒဓာတိ။ ဝတ္ထုတော ဒွိဋ္ဌဿာပိ တဂ္ဂတတ္တေန ပတီတိယာ ယထာ ဘာတူနံ ဓနန္တိ, နာဝဿမ္ဘာတူနံ ဓနန္တိစ္စေဝ ဘဝတိ, တထာ သတျပိ ဝိသေဿ ဘေဒေ ဝိသေသနဂတမေဝ ဘေဒမနု(ဝိဒဓာ)တိ ‘ဒေဝဒတ္တဿ အဿာ’တိ, တဒေတံ သဗ္ဗံ ဝိသေသနဂတတ္တေန သမ္ဗန္ဓပတီတိတော-ဝကပ္ပီယတေ, ဝိသေဿဂတတ္တေနာပိ တပ္ပတီတိယံ နိယမေန တဂ္ဂတဘေဒါနုဝိဓာနံ သိယာ ဝိသေသနဂတဘေဒါနုဝိဓာနမိဝ, ဒွိဋ္ဌတ္တန္တု ဝတ္ထုတော [စတ္တုနော] န ဝိရုဇ္ဈတေ, ဝတ္တုပဋိဗဒ္ဓမေဝ စ ဒွိဋ္ဌတ္တံ မနသိကတွာ တံဝါဒီဟိ ဒွိဋ္ဌော သမ္ဗန္ဓောဘိဓီယတေ, အတောယေဝါယံ ဗျတိရေကဝိဘတ္တိ (ယာဂမျတေ)။ ဗျတိရိစ္စမာနဝိသေသနဘူတသမ္ဗန္ဓိဂတဗျတိရေကလက္ခဏသမ္ဗန္ဓာဘိ- ဓာနပ္ပဝတ္တိတောတိ, နီလာဒိဝိသေသနန္တု ပရတ္ထတ္တေနာပ္ပဓာနမ္ပိ န ကာရကဘာဝတော ဗျတိရိစ္စတိ။ နီလာဒိသဒ္ဒေနုပ္ပလာဒိဒဗ္ဗာဘိဓာနတော, ယထာ ‘နီလမုပ္ပလမ္ပဿ, နီလေနုပ္ပလေန ဌိတံ, နီလဿုပ္ပလဿ ဂန္ဓော’တိ, ယဒါ တု န ဝိသေဿပဝတ္တိ တဒါ ဗျတိရိစ္စတေဝ ‘နီလဿ ဂုဏဿ ဥပ္ပလန္နိဿယော’တိ ကာရကဘာဝလက္ခဏာ ပဓာနဘာဝါ ဗျတိရိစ္စတေ ဧဝ နီလာဒိ, တတော ဝိသေသနမေဝါနေကပ္ပကာရတာယာဝ တိဋ္ဌတေ, တတော ဝိသေ-
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၁၉။)သနံ ကိဉ္စိဒေဝ ကာရကရူပတော ပဓာနဘာဝါ ဗျတိရိစ္စတေတိ ဝိသေသန မတ္တေနာပိ သေသံ သဗ္ဗံ တထာ သိယာတိ နာသင်္ကနီယန္တိ။
ဒွေပီတိ ရာဇပုရိသာ ဒွေပိ, တတိယေ ဂေဟသင်္ခါတေ သမ္ဗန္ဓိနီ။ သဟယုတ္တမ္ပဋိစ္စ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ပုရိသဿ အပ္ပဓာနတ္တမေဝ ဒီပေတိ, အဘိမတာတိ ပါဏိနိယာနံ သုတ္တန္တရေန အဘိမတာ, ယတော ဆဋ္ဌီယ-မတ္တနော မတေ သမ္ဗန္ဓနိဿယာ, တေနာဟ- ‘သမ္ဗန္ဓမေဝိ’စ္စာဒိ, သမ္ဗန္ဓော စေတ္ထ မာတု သရဏာနမဝဋ္ဌာနာဒိကိရိယာနိမိတ္တောတိ ကေစိ, အညေ တု သရဏဿ ကိရိယာရူပတ္တာ ကိရိယန္တရမန္တရေနေဝ ဒဗ္ဗေန သမ္ဗန္ဓောပပတ္တိမာဟုယထာ ဒွိန္နံ ဇတုကတော သံသိလေသော, ဇတုနော တု ကဋ္ဌေနာတ္တနာယေဝ, န ဇတွန္တရကတော သံသိလေသောတိ။ ပရေသံ တတိယတ္ထေ ဒုတိယတ္ထေ စ ကိတကပ္ပယောဂေ ညတြာပိ (ပဉ္စမျတ္ထေ) သတ္တမျတ္ထေ စ (‘‘ဆဋ္ဌီ စာ’’) တိ (၂-၆-၂၀) ဒုတိယာ ပဉ္စမီနဉ္စာ’’တိ (၂-၆-၂၉) စ သုတ္တန္တရေဟိ ဆဋ္ဌီတိမတာ, တဿာပိ ဝတ္တိစ္ဆာတောဝ သာဓိတဘာဝံ ဒဿေတုမာဟ-ယထာစေတ္ထာတိအာဒိ, ဧတ္ထာပျာဒေါ ဥဒါဟရဏဒွယေ သုတ္တန္တရမန္တရေန သမ္ပဒါနတ္တာဘာဝါ သမ္ဗန္ဓဝစနိစ္ဆာယမေဝ ပရေသမ္ပိ ဆဋ္ဌီ, တေနာဟ-‘ဧတ္ထာ’တိအာဒိ, ဗဟုလန္တီမဿ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘ယထာ ဒဿန’န္တိ, အဝိသံဝါဒကာလောကဿတျာဒိကံ ကမ္မေ ဥဒါဟရဏံ, ပဉ္စမျတ္ထေ ပန ဝတ္တိစ္ဆာတောဝ သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿာတျာဒီနိ ဥဒါဟရဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
֍ ၄၀. တုလျ
အနဘိမတာတိ ‘တုလျတ္ထေဟျတုလောပမာဟိ တတိယာညတရိဿ’န္တိ (၂-၃-၇၂) သုတ္တေန တုလောပမာဟိ အညေဟိ တုလျတ္ထေဟိ ယောဂေ တတိယာယ ဝိဓီယမာနတ္တာ ပါဏိနိယာနံ အနဘိမတာ, ယသ္မာ သဒိသာ ဘာဝါ တေသံ နောပမာတိ ‘အဇ္ဇုနဿ တုလာ နတ္ထီ’တျာဒိကမုစ္စတေ, တသ္မာ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ တဒေဝန္တီမဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, တဒေဝန္တိ ဝါ နိပါတသမုဒါယော ယထာဝုတ္တနိဒဿနတ္ထော, တုလျေသူတိ သဒိသေသု, တထာဝုတ္တာတိ အဇ္ဇုနဿတုလာနတ္ထီတျာဒိနာ တေန ပကာရေန ဝုတ္တာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂၀။)֍ ၄၁. အတော
သုတ္တေ ‘အတော’တိ ဝုတ္တံ ‘အကာရန္တတော’တိ ကထံ ဝုတ္တီတိ အာဟ ‘အတော’တိအာဒိ, အာဒေသာ ဟောန္တီတိ သေသော, ယကာရာနံယေဝ သိယုံ။ အာဧအာဒေသာနမေကဝဏ္ဏတ္တာ, လောပေ ကတေတိ ဩကာရဿ လောပေ ကတေ, တန္နေတိ ယထာဝုတ္တံ ဓစာဒျပ္ပဋိက္ခိပတိ, ပဋိက္ခေပေ ကာရဏမာဟ-‘ပရလောပဿာ’တိအာဒိ, ကာရဏန္တရံ ဝတ္တုမာရဘတေ ‘ကိဉ္စာ’တိအာဒိ, နိစ္စမ္ပရလောပေါဝ သိယာ, န ပုဗ္ဗလောပေါပိ အာဂမပ္ပယောဂါနုကူလျေနာတိပိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ အာဟ-‘နစာ’တိအာဒိ, နိစ္စမ္ပရလောပေါယေဝါတိ န စ သက္ကာ မန္တုန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ဧဝံ သန္တေတျာဒိနာ တတ္ထ ဝိရောဓမာဟ, အတောသမ္ဘဝါတိ အာဒေသာကာရတော သမ္ဘဝါ, ဈိဿာကာရဝိဓာနံ ‘‘ယောသု ဈိဿ ပုမေ’’တိ (၂-၉၃) ဧတဒေဝပယောဇနန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပယောဇနာဘာဝေ ကာရဏမာဟ-‘အနိဋ္ဌတ္တာ’တိ, အနဘိမတတ္တာတိ အတ္ထော, ပယောဇနာဘာဝါနဘိမတတ္တမေဝ ဒဿေသုမာဟ-‘ဧတဒတ္ထမေဝါ’တိအာဒိ, ဣမဿာတိ ‘‘အတော ယောနံ ဋာဋေ’’တီ မဿ သုတ္တဿ, ဈိသ္မာတွေဝါတိ ‘ဈိသ္မာ’ ဣတိ ဧတာဒိသံ သုတ္တမေဝ, ဈိသ္မာ ယောနံ ဋာဋေတိဝါတိ ‘‘ဈိသ္မာ ယောနံ ဋာဋေ’’တိ သုတ္တံ ဝါ, အတောတိ ‘အတော’ ဣတိ သုတ္တံ, တာဒိသဿပယောဂဿာတိ အဂ္ဂါ, အဂ္ဂေ ဣတိ ပယောဂဿ။
֍ ၄၂. နီနံ
ယသ္မာ ဧကမေဝ ရူပမုဒါဟဋံ, တသ္မာ ရူပါရူပါနိ ရူပေရူပါနီတိ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, တေန ဟိ ဗဟုဝစနေ [ဗဟုဝစနေန (ပေါတ္ထကေ)] ပဌမာဒုတိယာသု ‘အဋ္ဌီနီ’တိ ဧကမေဝ ရူပမုဒါဟဋန္တိ ဒဿေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂၁။)֍ ၄၄. သဿာယ
သုဉိတိ ဉကာရော ကိမတ္ထောတိ အာဟ-‘ဉကာရော’တိအာဒိ, အသတိ ဟိ ဉကာရေ‘ဉာနုဗန္ဓော’တိ ဉကာရေန ဝိသေသနေန သုကာရော န ဝိသေသီ ယေယျ သတိယေဝ တသ္မိံ တေန သော ဝိသေသီယေယျ, တသ္မာ ‘‘ဉကာနုဗန္ဓာဒျန္တာ’’တိ သုတ္တေ ‘ဉကာနုဗန္ဓာ’တိ ဝိသေသနံ ဝိသေသနဘာဝေါ အတ္ထော ပယောဇနံ ယဿ သော ဝိသေသနတ္ထော, ဗဟုလံ ဝစနေနာနဘိမတမနဝသေသံ ဝဝတ္ထာပီယတီတိ ဝုတ္တိယံ ‘‘ဘိယျော’’တျာဒိကမုပဒိဋ္ဌန္တိ ဒဿေတုမုပက္ကမတေ ‘သာမညေနာ’တိအာဒိနာ, ဆဋ္ဌီ ဘဝတီတိ (သေ)သော, နနုစ အတ္ထသဒ္ဒေနာညပဒတ္ထသမာသေ ကထံ စတုတ္ထျတ္ထော-ဝသီယတီတိ ဝုစ္စတေ, စတုတ္ထီဧကဝစနေ အတ္တတ္ထ’န္တိ ဧတ္ထ သဒ္ဓမ္မသဝနာဒိကမတ္တနိမိတ္တန္တိ ယော-တ္ထော, သော စတ္ထော-ည ပဒတ္ထေပိ, တဿာ-ညပဒတ္ထဘူတဿာပိ အတ္တာ အတ္ထော ပယောဇနမ္ဘဝတိ နိမိတ္တဘာဝေနာတိ နာတ္ထဘေဒေါတိ တ ဧတ ဣမဝဇ္ဇိတာနံ သဗ္ဗာဒီနန္တိ တ ဧတဣမသဒ္ဒေဟိ ဧဝ ဝဇ္ဇိတာနမညေသံ သဗ္ဗာဒီနံ, ပဋိသိဒ္ဓေသုပိ ကဿစိ အာဒေသော ဒိဿတီတိ ဒဿေတုမာဟ‘တသဒ္ဒဿ စာ’တိ။
֍ ၄၅. ဃပ
ဣတ္ထိယာ ဝဓုယာတိ ပသညာနမီ ဦနမုဒါဟရဏာနိ။
֍ ၄၆. ဿာဝါ
ဃပသညေဟီတိ ဣဒံ တေတိမာမူဟိ တီမဿ အညပဒတ္ထသမာသေန ဝါ ဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဝုတ္တိယံ ကတန္တိ အာဒိကံ ကတ္တာဒိပ္ပကာသနတ္ထံ ကတံ, တာယာတိ သဗ္ဗတ္ထ ဝိကပ္ပောဒါဟရဏံ။
֍ ၄၇. နမှိ
‘‘အာဂမာ တဂ္ဂုဏီဘူတာ တဂ္ဂဟဏေန ဂယှန္တီ’’တိ ပရိဘာသာ ဝစနမေတံ တတ္ထ တဂ္ဂုဏီဘူတာတိ တသ္မိံ အာဂမိမှိ ဂုဏီဘူတာ, အဝယဝဝသေန ပစ္ဆာ ဘဝန္တော အမုချဘူတာ, တဂ္ဂဟဏေနာတိ အာဂမိဂ္ဂဟဏေန တဂ္ဂဟဏေန ဂဟဏတောတိ အာဂမိဘူတဿ နံ ဣစ္စဿ ဂဟဏေန ဂဟဏတော, ‘နမှိ ဝိဘတ္တိမှိ’တိ တု ဝတ္တဗ္ဗံ, ဝိပလ္လာသော ဝါ ဧတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(၄၉) ဣကာရဿေဝဝါတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ ဝိဝရတိ တိဿ ဣစ္စာဒိနာ, တဿ တိဿ, နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာတိ တိဿ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ, ‘‘နမှိ တိစတုန္နမိတ္ထိယံ တိဿ စတဿာ’’တိ (၂-၂၀) တိဿာဒေသော ‘‘နမှိ နုက ဒွါဒီနံ သတ္တရသန္န’’န္တိ (၂-၄၇) နုက, တိဿန္နံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂၂။)֍ ၅၁. သုဉ
ဝိဘတ္တိသုတ္တေတိ ‘‘ဒွေဒွေကာနေကေသွိ’’(၂-၁) စ္စာဒိသုတ္တေ, ဿနန္တိ ဗဟုဝစနေန သဟိတမေကဝစနမာဟ, သုတ္တမိဒန္တိ ‘‘သုဉ္သဿာ’’တိ ဣဒံ သုတ္တံ, သုတ္တေ ပန သတီတိ ‘‘သုဉ သဿာ’’တိ သုတ္တေ သတိ။
֍ ၅၅. ရတျာ
ရတ္တိ စ အာဒိ စ ရတျာဒယော, တေဟိ။
֍ ၅၆. သုဟိ
အနုကရဏဝသေနာတိ အနုသဒိသံ ကရဏံ ဝစနမနုကရဏံ။
֍ ၅၇. လ္တု
တေနာတိ ယတော လ္တုဣတိ ဝိသေသနတ္တေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတဿ ပစ္စယဿ ဂဟဏံ, တေနာတိ အတ္ထော, ပစ္စယဿ ဂဟဏာ တဒါဒိဂဟဏံ လဗ္ဘတေ။ ‘‘ပစ္စယဂ္ဂဟဏေ ယတော သော ဝိဟိတော, တဒါဒိနော ဂဟဏ’’န္တိ ဉာယာ, ဝိသေသနတ္တေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္တာ တဒန္တဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘ဝိဓိဗ္ဗိသေသနန္တဿာ’’တိ (၁-၁၃) ဝစနတောတိ မနသိ နိဓာယာဟ- ‘ယတော’ဣစ္စာဒိ, သော ကြိယတ္ထော အာဒိ ယဿ သော တဒါဒိ, သော ပစ္စယော-န္တော ယဿ သမုဒါယဿ သော တဒန္တော, တာဒိသဿ တဒါ ဒိတဒန္တသမုဒါယဝိသေသ(ဿ) ဂဟဏံ, န တု တဒန္တမတ္တဿေတျတ္ထော, နနု စ ‘လ္တွီ’တိ ဝိသေသနတ္တေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတေ ဘဝတု ‘‘ဝိဓိဗ္ဗိသေသနန္တဿာ’’တိ တဒန္တဿ ဂဟဏံ, ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန ပန တဒါဒိနော ဂဟဏံ ကထံ သိယာ ဝစနာဘာဝါတျာဟ-‘တဒဝိနာဘာဝိတ္တာ’တိ, ယတော ဝိဟိတော, တေန ဝိနာ န ဘဝတိ သီလေနာတိ တဒဝိနာဘာဝီ, တဿ ဘာဝေါ တသ္မာ။ ‘‘ပစ္စယဂ္ဂဟဏေ ယတော သော ဝိဟိတော တဒါဒိနော ဂဟဏ’’န္တိ ဉာယဿ ယတ္ထ ပစ္စယဂ္ဂဟဏံ တတ္ထ သာဓာရဏတ္တာ ‘တဒါဒိနော’တိ ဝုတ္တံ, တဒါဒိသမုဒါယဿ ဂဟဏေ ပနေတ္ထ ဝိသေသော န ဒိဿတိ။ အဓိကတ္တာတိ [အဓိဂတန္တာဝါတိ (ပေါတ္ထကေ)] အာဒီသု ဝိသေသဒဿနာသမ္ဘဝါ, ‘တုံသ္မာ လောပေါ စိစ္ဆာယံ တေ’’ တျတြ (၅-၄) တု ဒိဿတိ ဝိသေသော, ဝက္ခတိဟိ တတ္ထ ‘‘တုံတာယေတဝေ ဘာဝေ ဘဝိဿတိ ကြိယာယံ တဒတ္ထာယ’’န္တိ (၅-၆၁) တုံပစ္စယံ ဝက္ခတိ’’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂၃။)֍ ၅၈. ဂေ
အဣတျေဝဝတ္တဗ္ဗန္တိ ‘ဂေအ’ဣတျေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ပက္ခေ ဒီဃဝိဓာနေနေဝါတိ ဣမိနာ အကာရာဒေသေ ကတေ ပက္ခေ ဒီဃဝိဓာနေနေဝ, အညတ္ထစရိတတ္ထတာယာတိ လ္တွန္တာဒိတော အညတ္ထ ဘောပုရိသာ ဘောပုရိသဣစ္စာဒေါ ဇာတိပဒတ္ထနိဿယနေန ကတတ္ထတာယ, ပရိသ မတ္တတ္ထတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အဝဿံ ဒီဃဘာဝေ ကာရဏမာဟ ‘ယဒိစာကာရော’ဣစ္စာဒိ, ယဒိစ အာကာရောတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။
֍ ၆၀. ဃဗြဟ္မာ
ဃဣတိသညာ ဃသညာ တာသံ, ကညာသညာတိအာဒီသု ဃသညာနံ ဗဟုတ္တာ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒေသော, ဃရူပဿာတိ ဃဿာတိ ဃသဒ္ဒရူပဿ, တထာ ဘော ဗြဟ္မာတိ ဧတ္ထ တထာတိ ဣမိနာ ဗြဟ္မာတိရူပဿ နိရုတ္တိယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာဝ ဧတ္ထ သင်္ဂဟိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဝိဝရန္တီတိ တသ္မာ သ သခတော ဂဿ အကာရအာကာရာ’’တိအာဒိနာ ဧဝံ ဝိဝရန္တိ, တေ ဟိ အစ အာစ ဣစ ဤစ ဧစာတိ ဒွန္ဒေ ပုဗ္ဗသရာနံ လောပံ ကတွာ ဧတ္တုပသိလေသနိဒ္ဒေသံ ဝဏ္ဏေန္တိ, သာမညဝိဓာနန္တိ ‘ဗြဟ္မကတ္တုဣသိ သခတော’စ္စေဝမဝိသေသေတွာ သာမညေန ကထနံ, ကိမတ္ထန္တိ ကိံ အတ္ထော ပယောဇနံ ယဿ တံ ကိမတ္ထံ။ သာမညဝိဓာနံ ကိမတ္ထမ္ပနေဝံ ပယောဇနာသင်္ကာယံ ပယောဇနာသင်္ကာဝိစာရဏံ မနသိ နိဓာယ ‘အာဂတိ ဂဏောယ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ– ‘အတ္ထတော’စ္စာဒိ, အတ္ထတောတိ သာ မတ္ထိယတော, အနေနာတိ‘အာဂတိဂဏောယ’န္တိ ဣမိနာ ဝစနေန, ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘အာဂတိဂဏောယန္တိ ဣမိနာ တဒါကာရသင်္ခါတဇာတိပ္ပဓာနဂဏတ္တပ္ပကာသနေန ယဒိ သမ္ဗောဓနေ ဧကာရန္တာကာရန္တလာဘီနံ ကတ္တု ဣသိ သခ မုနိ ဘဒန္တာဒီနံ ဂဟဏံ ပယောဇနံ န သိယာ, အညထာ အနုပပဇ္ဇနံ သိယာတိ ဧဝမညထာနုပပတ္တိလက္ခဏသာမတ္ထိယတော သာမညဝိဓာနေ ပယောဇနမာဟေ’’တိ, သောယန္တိ ဣမိနာ ဝုတ္တိယံ ‘အာဂတိ ဂဏောယ’န္တိ ဝုတ္တံ ဝစနံ နိဒဿေတိ။
֍ ၆၃. ဃောဿံ
ဿဉ္စ ဿာစ ဿာယောစ အဉ္စ တိဉ္စာတိ ဣတရီတရယောဂေ စတ္ထ သမာသော,ဿံ ဿာ ဿာယံ တိံသု။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂၄။)֍ ၆၄. ဧက
ဃောစ ဩစ ဃော ဃာန္တဩကာရန္တာ, နတ္ထိ ဃော ယေသန္တေ အဃော, တေသံ, သာမညဝိဓာနတောတိ ကဿစိ လိင်္ဂဿ အပရာမာသာ သာမညေန ဝိဓာနတော, နာဒေကဝစနေသူတိ နာဒီသု ဧကဝစနေသူတိ အတ္ထော, ဟိ ဟေတုမှိ, ယသ္မာ ကဿစိ ဧဝံ ဒုဋ္ဌာဓိပ္ပာယော သိယာ, တသ္မာ ဒုတိယမုဒါဟရဏန္တိ အတ္ထော, ဒုတိယောပိ ဟေတုမှိ, ယသ္မာ သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဟဏတ္ထံ, တသ္မာ န စ တထာဓိပ္ပေတန္တိ အတ္ထော, သဗ္ဗေသမေကဝစနာနံ သင်္ဂဟဏာဘာဝေ သုတ္တာနံ ဝိရစနပ္ပကာရမာဟ-‘အညထာ’တိအာဒိ, ဥပရိစာတျာဒီသွယမဓိပ္ပာယော ‘‘သုတ္တဿ ‘အံယောသွဃောန’န္တိ ဝိရစိတတ္တာ သာမညေနေ-ကဝစနေသွဃဿ နရဿတ္တပ္ပတီတိ တပ္ပဋိသေဓာဘာဝါ’ဒဏ္ဍိ ကုလ’န္တိ ရဿတ္တံ ‘သိသ္မိံ နပုံသကေ’တိ ဝိဓိသုတ္တံ ဝဒေယျာ’’တိ, ဩကာရန္တပ္ပဋိသေဓန္တိ ‘အဃောန’န္တိ ဩကာရန္တပ္ပဋိသေဓံ, အာဒေသန္တရံ ‘‘ဂေါဿာ ဂသိဟိနံ သုဂါဝဂဝါ’’တျာဒိနာ (၂-၆၇) ကရီယမာနံ ဂါဝါဒေသာဒိကံ, ဧတ္ထ ပန နပုံသကေ ဧကဝစနန္တံ ဒဏ္ဍိ ကုလန္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ နောဒါဟဋံ, ယောသု ပန ‘‘ယောလောပနိသုဒီဃော’’တိ (၂-၈၈) အဒီဃဿာပိ ဒီဃဝိဓာနသာမတ္ထိယာ ပဌမမေဝ ဒီဃဿ ရဿာဘာဝေကာဝ ကထာတိ နောဒါဟဋံ, ဒဏ္ဍီဒဏ္ဍီနိ ဣစ္စေဝ တု ဘဝတိ, နောဿဝါတိ ပါဌော ဒိဿတိ, ဧတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနေ ဂေ ပရေ ဩကာရန္တဿ ဝါ ရဿာပဇ္ဇနဒေါသမ္ပသင်္ဂတော နောဿာ’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။
֍ ၆၇. ဂေါဿာ
ဂါဝေန ဂဝေနာတိ ကရဏေပိ သမာနံ, ဂါဝဿ ဂဝဿာတိ ဆဋ္ဌိယာပိ။
֍ ၆၉. ဂဝံ
သေနာတိ သုတတ္တာ သေဣတိ ဝုတ္တိယံ နိမိတ္တံ ပရိကပ္ပိတံ။
֍ ၇၂. ဂါဝု
သဒ္ဒန္တရတ္တေန ကောစိ ဒေါသောတိ သမ္ဗန္ဓော, အာဒိသိတဗ္ဗာ အာဒေသာ ကာတဗ္ဗာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂၅။)֍ ၇၃. ယံ
ပေန ပသညာယ ယုတ္တာ ဤပီ, ပစ သော ဤစာတိ ဝါပီ အဘေဒဂ္ဂဟဏေန, အညဿာတိ ဣကာရ ဥကာရဦကာရဿ။
֍ ၇၇. သ္မိ
လောကေ ဒေဝဒတ္တော ဒတ္တောတိ ဧကဒေသေန သမုဒါယဝေါဟာရ ဒဿနတော သ္မိနောတီမဿ သ္မိံ ဝစနဿာတျယမတ္ထော ဒဿိတောတျာဟ-‘သ္မိတိ ဣမိနာ’တိအာဒိ။
֍ ၈၁. ဈလာ
ဗြဟ္မာဒီသု ‘ဣတော ကွစိ သဿ ဋာနုဗန္ဓော’တိ ပါဌာတိ သမ္ဗန္ဓော, ဗြဟ္မာဒီသူတိ ‘‘ဃဗြဟ္မာဒိတေ’’တိ (၂-၆၀) သုတ္တေ ဝုတ္တဗြဟ္မာဒီသု, ပါဌာတိ ‘ဣတော’တျာဒိနော ဂဏသုတ္တဿ ပါဌာ, ဋာနုဗန္ဓောတိ ဣမိနာ (ဧဋာဒေသံ) နိဒ္ဒိသတိ။
֍ ၈၅. ကူ
သော [ဘသ္မာ] အန္တော ယဿ သော တဒန္တော သမုဒါယော, တဿ, ‘‘စာနုကဍ္ဎိတံ နောတ္တရတြာနုဝတ္တတီ’’တိ ဝိညူဝစနံ, ဝိဒုနော ဝိဒူတိ ကူပစ္စယန္တဿ ဥဒါဟရဏံ, ဝိညုနော ဝိညူတိ ‘‘ဝိတော ဉာတော’’တိ (၅-၃၉) သဗ္ဗညုနော သဗ္ဗညူတိ ‘‘ကမ္မာ’’တိ (၅-၄၀)။
֍ ၈၆. လော
လောပေါတွေဝ သိဒ္ဓတ္တာတိ ဝေါမုတ္တပက္ခေ လောပေါတီမိနာဝ သိဒ္ဓတ္တာ။
֍ ၈၇. နနော
အမုယာတိ ဣတ္ထိယံ ယာဒေသော, နနောတီမဿိဒံ ပစ္စုဒါဟရဏံ။
֍ ၈၈. ယောလော
ပဌမာဒုတိယာယောနမေကတော ဥဒါဟရဏာနိ အဋ္ဌီ အဋ္ဌီနိတိ, တာနိစ ယောလောပနိလာတိဿေဝ ဒဿိတာနိ, တထာယေဝါညာနိပိ ဉာယန္တီတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂၆။)֍ ၉၂. န္တဿ
ဋမုတ္တပက္ခောတိ အသန္တံ ကုဗ္ဗန္တဿာတိ ဋာဒေသေန မုတ္တပက္ခော,န္တုဿစေဝန္တိ ပသိဒ္ဓတ္တာဝ ဋာဒေသမုတ္တပက္ခံ ဥပမေတိ, ‘‘သဉ္ဇာတံ တာရကာဒိတွိတော’’တိ (၅-၄၅) ဣတော အန္ဓိတာ။
֍ ၉၃. ယောသု
ဋာဒေသော-တိပ္ပသဇ္ဇတီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ နနု တဒန္တဿ သမုဒါယဿ ပတ္တေ ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’’တိ (၁-၁၇) အန္တဿေဝ ဟောတိ, တထာသတိ နေဝါတိပ္ပသင်္ဂေါ, တသ္မာ ကသ္မာတိပ္ပသဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တန္တိ, သစ္စံ, တထာပိ ‘ဈိဿာ’တိ ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျတ္တေ ဣဿာတိ ဝုတ္တတ္တ [ဝုတ္တန္ထိ] သာမတ္ထိယတော တဒန္တဿ ဋာဒေသော-တိပ္ပသဇ္ဇတီတိ တထာ ဝုတ္တန္တိ, နနု ‘ဈိဿာ’တိ ဝုတ္တေပိ သောဝါတိပ္ပသင်္ဂေါ တဒဝတ္ထောယေဝါတိ သစ္စံ, တထာပိ ယဒိ သမုဒါယဿ ဋာဒေသော-ဘိမတော သိယာ ‘တထာ သတိ ကိံ ဈဂ္ဂဟဏေန ဣဿတွေဝ ဝဒေယျာတိ နာတိပ္ပသဇ္ဇတီတိ, ဈဂ္ဂဟဏေ နာမန္တေ ဣကာရဿေဝ ဈသညတ္တာတိ ဣဒံ ပန ဝိသေသနတ္တေန ဝတ္တု မနိစ္ဆိတေ ယုဇ္ဇတိ။
֍ ၉၄. ဝေဝေါ
သဟစရိတဉာယဿာတိ ‘‘တံသဟစရိတာ တဂ္ဂဟဏေန ဂယှန္တီ’’တိ ဉာယဿ။
֍ ၉၅. ယောမှိ
ဟေတုကုရုသဒ္ဒေဟိ ယောသု ဣမိနာ ဋာဒေသေ ‘‘လောပေါ’’တီမိနာ ယောလောပေ ဝါ သမ္ပတ္တေ ‘‘ပစ္စယနိဿိတံ ဗဟိရင်္ဂ’’န္တိ ယောလောပတော ‘‘ပကတိနိဿိတမန္တရင်္ဂ’’န္တိ ‘‘အန္တရင်္ဂဗဟိရင်္ဂသု အန္တရင်္ဂဝိဓိ ဗလဝါ’’တိ ပဌမံ ဋာဒေသေ နိမိတ္တာဘာဝါဝ လောပါ ဘာဝေါတိ ဒဿေတုမာဟ-‘ဟေတုကုရုသဒ္ဒေဟိ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂၇။)֍ ၉၉. သဗ္ဗာ
နနု ကတရာဒယောဝ သဗ္ဗာဒိသဒ္ဒဝစနီယာ ဟောန္တိ သမာသေနာဘိဟိတတ္တာ, န တု သဗ္ဗသဒ္ဒေါ [သဒ္ဒဿေ (ပေါတ္ထကေ)] တျာဟ-‘အဝယဝေနေ’တျာဒိ,ယဒိပိ ‘သဗ္ဗ သဒ္ဒေါ အာဒိ ယေသ’န္တိ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော, တထာပိ သမုဒါယောဝါဿတ္ထော ဘဝတိ။ ယေသန္တျနေန သမုဒါယဿ ပရာမာသာတိ ဘာဝေါ, ဣတီတိ ဟေတုမှိ, ကော ဘဝန္တာနံ ဒွိန္နံ ဗဟုန္နံ ဝါ ဧကော ဒေဝ ဒတ္တော ကဌာဒီဟိ ဝါ အတ္ထေ ဒွီဟိ ဗဟူဟိ ဝါ ဧကဿ နိဒ္ဓါရဏေ သတိ ကိမှာ နိဒ္ဓါရဏေ ရတရ ရတမေသု ဏာဒိဝုတ္တိယံ ‘‘ဧကတ္ထတာယ’’န္တိ (၂-၁၁၉) ဝိဘတ္တိလောပေ ‘‘ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿာ’’တိ (၄-၁၃၂) အန္တသရာဒိလောပေ ကိံသဒ္ဒဿ ရူပသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတုမာဟ ကတမာ’တိအာဒိ, ဥဘော အံသာ အဿာတိ အတ္ထေ ‘‘အယုဘဒွိတီဟံသေ’’တိ (၄-၄၉) အယေ‘‘သရော လောပေါ သရေ’’တိ (၁-၂၆) သရလောပေ ရူပသိဒ္ဓီတိ အာဟ-‘ဥဘော အံသာ’ဣစ္စာဒိ, ကာယံ ဝဝတ္ထာ နာမေ တျာဟ-‘သာဘိဓေယျာ’တျာဒိ, အဝဓိစ္စာဒိနာ တဿေဝါတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ, အဓံသော အဘဋ္ဌတာ အဝဓိဘာဝေယေဝါဝဋ္ဌာနံ, သာဘိဓေယျာ ပေက္ခာတိ ဧတ္ထ သော သကော အဘိဓေယျော အတ္ထော ဒိသာဒိ သာဘိဓေယျောတိ ဂဟိတောတိ အာဟ-‘ပုဗ္ဗာဒီန’န္တိအာဒိ, သာဘိဓေယျန္တိ ကမ္မတော ပရာ အပပုဗ္ဗာ ‘ဣက္ခ=ဒဿနေ’တီမသ္မာ ‘‘ကွစဏ’’ဣတိ (၅-၄၁) အဏ္ပစ္စယေ သာဘိဓေယျာပေက္ခော, သော ဝါဝဓိနိယမောတိ ဒဿေတုမာဟ-‘တမပေက္ခတိ’စ္စာဒိ, တတ္ထာဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ ‘တထာဟိ’စ္စာဒိနာ, ဧတ္ထ စ ပရာဒိသဒ္ဒါဘိဓေယျော-တ္ထော ဒိသာဒေသာဒိ ပုဗ္ဗာဒိသဒ္ဒါဘိဓေယျဿာတ္ထဿ ဒိသာယ ဒေသာဒိနော ဝါဝဓိဘာဝေန နိယမဝသေန ပဝတ္တတိ, ယော စာဝဓိဘာဝေါ နိယမဝသေန ပဝတ္တတိ, သောစာဝဓိဘာဝေါ နိယမဝသေန ပဝတ္တော ပုဗ္ဗာဒိသဒ္ဒဝစနီယံ ဒိသာဒေသာဒိ မပေက္ခတီတိ သာဘိဓေယျာပေက္ခောဝဓိနိယမောယေဝ ဝဝတ္ထာတိ ဝုစ္စတီတျယမဓိပ္ပာယော, န တု အဘိဓေယျာယန္တိ အသမ္ဘဝါ, အသမ္ဘဝမေဝ ဒဿေန္တော အာဟ-‘ယော ဟိ’စ္စာဒိ, ကောသလ္လေန နိမိတ္တေနာတိ ကုသလ သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ကောသလ္လေန, ဥတ္တရာကုရဝေါ ဥတ္တရကုရုဒီပ ဝါသိနော, ဒေသော ဝါ, ‘နာညဉ္စ နာမပ္ပဓာနာ’’တိ (၂-၁၃၆) အနေနေဝ သညာယံ သဗ္ဗာဒိကာရိယဿ နိသိဒ္ဓတ္တေ ကိမသညာယံဘျနေနေတျာဟ ‘နာညဉ္စေ’တျာဒိ, ကိဉ္စိ ပုဗ္ဗတ္တာဒိကမုဒ္ဒိဿ ကေသဉ္စိ ပုဗ္ဗောပရောတျာဒိကာ အတ္ထာနုဂတာ သညာ အနွတ္ထသညာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂၈။)֍ ၁၀၄.တိ
‘‘ဝါနေကညတ္ထေ’’တိ (၃-၁၇) ဝိကပ္ပာနုဝတ္တနတော အယုတ္တတ္တာဘာဝံ ဒဿေတိ‘နယိဒမယုတ္တ’န္တိ, ယုတ္တတာ စာဿ ပါဌေ ဗျဘိစာရ ဒဿနတောတိ ဝတ္တုမာဟ-‘နပုံသကေ’စ္စာဒိ, ပါဌာနုဂတာ ဟိ သုတ္တရစနာ, ဝိကပ္ပာနုဝတ္တိယာ အနပုံသကမိဒမေဝ ဝစနံ တဿ ကွစိ ဗျဘိစာရတ္တေ ဉာပကန္တိ ဝတ္တုမာဟ-‘တဿ စာ’တိအာဒိ, အဝဿမေဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, အညထာ ယထာဝဋ္ဌိတပါဌာနုက္ကမေနာတ္ထဂ္ဂဟဏေ သတိ သုတ္တဿ [သုတ္တဿာ (ပေါတ္ထကေ)] မုချတ္တပ္ပတီတိတော ကထန္တမညဿ ဉာပကံ ဘဝေယျ, မုချဘာဝေ ဟိ ဉာပကတ္ထံ န ယုဇ္ဇေယျ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၂၉။)֍ ၁၀၈. အတေ
နနု စ ‘‘လက္ခဏပဋိပဒဝုတ္တေသု ပဋိပဒဝုတ္တဿေဝ ဂဟဏ’’န္တီမာယ ပရိဘာသာယ လက္ခဏိကဿာကာရဿ ဂဟဏံ န ပပ္ပောတီတျာသင်္ကိယ ပဋိပါဒယမာဟ-‘ရဿာကာရေ’စ္စာဒိ, ပရိဘာသာယ စဿာယမတ္ထော ‘‘လက္ခီယတေနေနေတိ လက္ခဏံ, သာဓွသာဓုဇာနန ဟေသုတ္တာ သုတ္တ [သတ္ထ] မုစ္စတေ, ပဋိဂတမ္ပဒံ ပဋိပဒံ, ဥစ္စာရိတမဉ္ဇသေတျတ္ထော, လက္ခဏဉ္စ ပဋိပဒဉ္စ လက္ခဏပဋိပဒါနိ, တေဟိ ဝုတ္တာနိ ရူပါနိ လက္ခဏပဋိပဒဝုတ္တာနိ, တေသု, ဝုတ္တသဒ္ဒေါ ပစ္စေကမ္ပရိသမာပီယတေ ‘လက္ခဏဝုတ္တေသု ပဋိပဒဝုတ္တေသူ’တိ, တတြာဉ္စသာ ယမနိဒ္ဒိဋ္ဌံ, ကေဝလံ လက္ခဏဒဿနေနာသ္မိံ လက္ခဏေ သတျဝဿမနေန ရူပေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ လက္ခဏေန ပဋိပါဒိတံ, တံ လက္ခဏဝုတ္တမိတျုစ္စတေ, ယန္တွဉ္ဇသာ သဒ္ဒေနေဝ ပဋိပါဒိတံ, တံ ပဋိပဒဝုတ္တန္တိ ဝုစ္စတေ, တသ္မိံ လက္ခဏဝုတ္တေ ပဋိပဒဝုတ္တေ စ ရူပေ သတိ ပဋိပဒဝုတ္တဿေဝ ဂဟဏံ, နေတရဿေ’’တိ, ပဋိပဒဝုတ္တဿေဝေတျဝဓာရဏေန နိယမရူပဘာဿာ ပရိဘာသာယာဝဂမျတေ, သော စ နိယမော အနိယမပုဗ္ဗကေ သန္ဒေဟေ သတျဝတိဋ္ဌတေ, တသ္မာ ယတြ လက္ခဏဝုတ္တမေဝ ကေဝလံ, န ပဋိပဒဝုတ္တံ, တတြ နာယံ ပရိဘာသာ ဝတိဋ္ဌတေ, ယတြာပိ ပဋိပဒဝုတ္တမေဝ ကေဝလံ, န လက္ခဏဝုတ္တံ, သောပျေတိဿာ အဝိသယော, ယတြ ဒွေ ရူပါနိ သမ္ဘဝန္တိ တတြေဝါ ယမ္ပရိဘာသာ သန္ဒေဟာပါကရဏမုခေန ပဝတ္တာတိ ဉာယပ္ပတ္တောယေဝါ မတ္ထော ဣမာယ ပရိဘာသာယာနုဝါဒျတေ, တထာဟိ သန္ဒေဟဌာနေသု ယဒျပျေကရူပမေဝမဘိန္နမုဘိန္နံ, တထာပိ လက္ခဏဝုတ္တံ ရူပံ လက္ခဏေ နောန္နီယမာနံ ဓူမဂ္ဂိ ဝိယ ဇလဗလာကာ ဝိယ စာနု မာနိကံ, ယန္တု ပဋိပဒ ဝုတ္တံ ရူပံ, တံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓံ, ပစ္စက္ခာနုမာနေသု စ ပစ္စက္ခမ္ဗလဝန္တရံ ပမာဏန္တိ အတော ပဋိပဒဝုတ္တမေဝ ဂယှတီတိ။
֍ ၁၁၀. ကွစေ
နပုံသကလိင်္ဂေ ဧကာရေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃၀။)֍ ၁၁၄. လောပေါ
အကာရဿန္တရင်္ဂတ္တေ ကာရဏမာဟ-‘ပကတိနိဿိတတ္တာ’တိ, ပကတိယာ ဣဒံ ပါကတံ ‘‘ဏော’’တိ (၄-၃၄) ဏော, လောပဿ ဗဟိရင်္ဂတ္တေ ကာရဏမာဟ-‘ပစ္စယနိဿိတတ္တာ’တိ, အန္တရင်္ဂေစ္စာဒိနာ ‘‘အန္တရင်္ဂဗဟိရင်္ဂေသွန္တရင်္ဂဝိဓိ ဗလဝါ’’တိ ပရိဘာသမုပလက္ခေတိ, အင်္ဂသဒ္ဒေါ-ဝယဝဝါစီ, အန္တေ သဒ္ဒေါ သတ္တမျတ္ထေ, အင်္ဂေ ဘဝမန္တရင်္ဂံ ဝိဘတ္ထျတ္ထေ-သင်္ချသမာသော ‘‘ဧဩနမ ဝဏ္ဏေ’’တိ (၁-၃၇) အတ္တံ ရာဂမော, အင်္ဂတော ဗဟိ ဗဟိရင်္ဂံ ‘‘ပယျပါဗဟိတိရော ပုရေပစ္ဆာ ဝါ ပဉ္စမျာ’’တိ (၃-၅) အသင်္ချသမာသော, အတြ စာန္တရင်္ဂံ ဗဟိရင်္ဂန္တိ နာင်္ဂေဘဝမန္တရင်္ဂံ, အပိတွန္တရင်္ဂနိဿိတံ ကာရိယမန္တရင်္ဂံ, နာပျင်္ဂတော ဗဟိဘူတော သမုဒါယော ဗဟိရင်္ဂံ, ကိန္တု ဗဟိရင်္ဂနိဿိတံ ကာရိယမ္ဗဟိရင်္ဂံ ယထာ မဉ္စနိဿိတေသု သဒ္ဒါယန္တေသု ‘မဉ္စာ သဒ္ဒါယန္တီ’တျုစ္စတေ တံ ဝိယေတိ အတောယေဝါ သင်္ချသမာသေပိ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနန္တရယောဂေါ ‘အန္တရင်္ဂေါ အန္တရင်္ဂါ’တိ, သင်္ကေတိကော ဟျယမသင်္ချသမာသော, န ပုဗ္ဗပဒတ္ထပ္ပဓာနော, ယထာ-ပစ္စက္ခဿာက္ခနိဿိတတ္တာဝဗောဓတ္ထံ ‘အက္ခမက္ခမ္ပတိ ဝတ္တတေ’တိ ဝိစ္ဆာယ-မသင်္ချသမာသေပိ ကတေ ပစ္စက္ခ ဉာဏဿာက္ခနိဿိတတ္တဉာပနတ္ထံ သင်္ကေတဝသေန ကတော-ယမသင်္ချ သမာသော, န ပုဗ္ဗပဒတ္ထပ္ပဓာနောတိ‘ပစ္စက္ခော ပစ္စက္ခာ’တိ လိင်္ဂဝိဘတ္တိ ဝစနန္တရယောဂေါ, တထေဝါယ-မန္တရင်္ဂနိဿိတော-ယံ သမုဒါယနိဿိတောတိ ဉာပနတ္ထံ သင်္ကေတဝသေန ကတော-ယမသင်္ချသမာသောတိ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနန္တရယောဂေါ န ဝိရုဇ္ဈတေ, အထဝါ အန္တရမင်္ဂမဿ ကာရိယဿာတ္ထီတိ ‘‘သဒ္ဓါဒိတွ’’ (၄-၈၄) တထာ ဗဟိရင်္ဂန္တိ, အန္တရင်္ဂဉ္စ ဗဟိရင်္ဂဉ္စ အန္တရင်္ဂဗဟိရင်္ဂါနိ, တေသွန္တရင်္ဂေါ ဗလဝါတိ။ အန္တရင်္ဂ ကာရိယဿ ဗလဝတ္တံ သာဓေတုံ ‘သဗ္ဗပဌမံ ဝိဓေယျတ္တာ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ဣဒမ္ပန အန္တရင်္ဂကာရိယဿ ဗလဝဘာဝသာဓနေ ကာရဏံ န ဟောတိ, အန္တရင်္ဂတ္တာ ဗလဝဘာဝေါယေဝ ဟိ သဗ္ဗပဌမံ ဝိဓေယျတ္တ ကာရဏံ, တထာ စာဟ-‘ယော လောပတော အကာရဿ ပဌမမေဝ ဘဝနေ ကာရဏမာဟ အန္တရင်္ဂတ္တာ အကာရဿာ’တိ, တသ္မာ နာယံ ပါဌော ဃဋတေ, အန္တရင်္ဂဗလဝဘာဝသာဓနဿ ပန လောကတော ဣစ္ဆိတတ္တာ အယမေဝတ္ထေ ပါဌော ဃဋတေ’’အန္တရင်္ဂမေဝ ကာရိယမ္ဗလဝံ လောကေ တထာဒိဋ္ဌတ္တာ, တထာ ဟိ လောကော ပါတောဝါ’’တျာဒိ, လောကေ တထာဒိဋ္ဌတ္တာတိ အန္တရင်္ဂဗလဝဘာဝဿ လောကေ ဧဝံ ဝက္ခမာနနယေန ဒိဋ္ဌတ္တာ, အထဝါ ကေနစိ ဝိဓုရပ္ပစ္စယောပနိပါတေန ကာရဏဝေ ကလ္လေန ဝါ ကဒါစိ ကတ္တုမသက္ကုဏေယျတ္တေပိ အန္တရင်္ဂဿ အဝဿံ ဝိဓေယျတ္တံ ဒဿေတုမာဟ သဗ္ဗပဌမံ ဝိဓေယျတ္တာ’တိ, သတိသမ္ဘဝေတိ နိမိတ္တဿာနုပဟတတ္တာ ကာရိယဿ သမ္ဘဝေ သတိ။
֍ ၁၁၆. ယေ
ဣဝဏ္ဏဿာတိ ဝုတ္တတ္တာတိ ‘ယေ ပဿိဝဏ္ဏဿာ’’တိ ဧတ္ထ ဣဝဏ္ဏဿာတိ ဝုတ္တတ္တာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃၁။)֍ ၁၁၈. အသံ
လိင်္ဂဝစနဘေဒေပိ ဗျယရဟိတတ္တာ အဗျယဝန္တဥပသင်္ဂနိပါတာနံ ပုဗ္ဗာစရိယသညာ, အသတီ သင်္ချာ ယေသန္တျာနျသင်္ချာနီတျာဟ- ‘ဧကတ္တေ’စ္စာဒိ, ဧကာနေကေသူတိ ဝုတ္တတ္တာ သင်္ချာဝိသေသေ ဝိဓီယမာနာသျာဒယော ကထမသင်္ချေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇိတုမုဿဟန္တေ ဣစ္စာသယေနာဟ- ‘ကထမသင်္ချေဟိ သျာဒီနံ သမ္ဘဝေါ’တိ။ အထ နိဿင်္ချေဟိ ဟောတုသျာဒီနမသမ္ဘဝေါ ဥစ္စံ ရုက္ခဿိစ္စာဒေါတု သင်္ချာသမ္ဘဝေ ဘဝိတဗ္ဗမေဝ သျာဒီဟိစ္စာဟ-‘သင်္ချာသမ္ဘဝေဝေ’စ္စာဒိ။ ဝုတ္တိဂန္ထဿာဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ ‘အညထေ’ တျာဒိနာ, ကိမေသမုပ္ပတ္တိယမ္ပယောဇနံ ယေနာသင်္ချေဟိ တဒုပ္ပတ္တိ နော-နုမီယတေ စ္စာသင်္ကိယာဟ-‘တဿဉ္စ သတိယ’န္တျာဒိ, အသတိ ဟိ သျာဒီနမုပ္ပတ္တိယမုစ္စမာဒီနမသင်္ချာနမ္ပဒတ္တံ နတ္ထီတိ ယော အာဒီသု ပဒသ္မာ ပရေသံ တုမှာမှသဒ္ဒါနံ သဝိဘတ္တီနံ ဝေါနောအာဒိကံ ပဒနိမိတ္တံ ကာရိယံ န သိယာတိ ‘ဥစ္စံ ဝေါ, ဥစ္စံ နော’တိအာဒယော ပယောဂါ န သိဇ္ဈန္တိ, သတိ တု သျာဒုပ္ပတ္တိယံ လုတ္တေသုပိ တေသု ပဒတ္တနိပ္ဖတ္တိယာယေဝ တဒုပ္ပတ္တိတော ပဒတ္တေ သိဒ္ဓေ ပဒလက္ခဏံ ကာရိယံ သိဇ္ဈတေဝါတိ ဘာဝေါ။ ပရေဟိ ဧတ္ထ ‘တဿံ သာလာယ’န္တိ ဝစနိစ္ဆာယံ ‘တတြ သာလာယ’န္တိ ယထာ သိယာတိ ‘‘အဗျယတွာ သျာဒိနော’’တိ (ပါ, ၂-၄-၈၂) အဗျယတော ပရဿိတ္ထိယမာပ္ပစ္စယဿာပိ လောပေါ ဝိဟိတော, တေနာဟ- ‘အသင်္ချေဟိ’စ္စာဒိ, တဒယုတ္တန္တိ အာပ္ပစ္စယဿ လောပဝိဓာန မယုတ္တံတျတ္ထော။ အထ ကေနာတြ အာပ္ပစ္စယော ဝိဓီယတေ ယေနာဿာပိ လောပေါ-နုသာသီယတေ ‘‘ဣတ္ထိယမတွာ’’တိ (၃-၂၆) စေ နေတဒတ္ထိ, ဣတ္ထိယမာပ္ပစ္စယဿ ဝိဓာနတော-သင်္ချာနဉ္စာလိင်္ဂတ္တာ, တသ္မာ အသင်္ချေဟိ အာပ္ပစ္စယဿ သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထီတျနတ္ထကမာပ္ပစ္စယဿ လောပဝစနန္တိ နာနတ္ထကံ ဣတ္ထိယန္တိ (၃-၂၆) ဟိ ဂုဏိပ္ပဓာနော နိဒ္ဒေသော ဣတ္ထတ္တဝတိ အာပ္ပစ္စယာဒယော ဝိဓီယန္တေ ‘တဿံ သာလာယ (မိစ္စေ တသ္မိံ ပဒတ္ထေ) တတြေ’တိ အသင်္ချမိဒမိတ္ထတ္တဝတိ ဝတ္တတေ, တသ္မာ သိယာယေ ဝေတသ္မာ အာပ္ပစ္စယောတျဝဿမာပ္ပစ္စယဿ လောပေါ ဝိဓေယျောတိ ယော မညတေ, တမ္ပတိ အာဟ-‘ယဒီပိ’စ္စာဒိ, ဝိသေသာဘိဓာနာတျုပဂမေ ဝတ္တ မာနောယမသင်္ချသမုဒါယော‘နိဒ္ဒေသော ဝတ္တတေ’တိ စောဘယမိက္ခတေ, ဣတ္ထိယန္တိ နိဒ္ဒေသဿ ဂုဏိပ္ပဓာနတ္တံ သာဓေတုံ ‘ဣတ္ထတ္တဝတိ ဟိ အာပ္ပစ္စယာဒယော’တိအာဟ, တတြေတီမဿာသင်္ချဿ သာလာယံ ဝတ္တနတော အာဟ- ‘ဣတ္ထတ္တဝတိ စာ’တိ, အယမ္ပသိဒ္ဓိရူပေန န ဝတ္တတေတိ သမ္ဗန္ဓော, ယဒိ အယမ္ပသိဒ္ဓိရူပေန ဝတ္တတေ, ကုတော စရဟိ ဣတ္ထတ္တာဝသာယောတျာဟ- ‘ဣတ္ထတ္တာဝသာယော’စ္စာဒိ။ ဣဒါနိ ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိဝစနမာနီယ တဿာ ယုတ္တတ္တမုဗ္ဘာဝယိတုမာဟ- ‘ယောပျာဟိ’စ္စာဒိ, ယဒီပိစ္စာဒိ ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိဝစနံ, တဿာတိ ဣတ္ထတ္တဿ, ပဒတ္ထော စ ဣတ္ထတ္တံ သိယာတိ ယောပျာဟေတိ သမ္ဗန္ဓော, ဂမ္မမာနတ္ထတ္တာ ဣတိသဒ္ဒါပ္ပယောဂေါ, တဿာယုတ္တန္တိ တဿေဝံ ဝါဒိနော ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိနော ဝစနမယုတ္တံတျတ္ထော, ကုတောစ္စာဟ- ‘ဧဝံ ဟိ’စ္စာဒိ, ယဒိ ဣတ္ထတ္တဿ ဝါကျတ္ထတာ ဣတ္ထိပ္ပစ္စယနိဝတ္တိကတာ, ဧဝံ သတိ သာလာယမိစ္စာဒိသဒ္ဒန္တရာပေက္ခာ ဣတ္ထတ္တပ္ပတီတိ တတြေတျာဒီသု သိယာတိ အတ္ထော, နေဝ တထာ ပတီယတီတိ ဘာဝေါ, ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဖုဋယိတုမာဟ- ‘တထာဟိ’စ္စာဒိ, အဝိဒ္ဒသုအယန္တိ ဒိဋ္ဌန္တော ပညာသော,
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃၂။)အဝိဒ္ဒသု အယန္တိ ဥဘယတြာပျတြေကဝစနသိဿ နိဝတ္တိယာ ကတံ ယမေကတ္တံ, တံ သဒ္ဒန္တရာဒျနပေက္ခမေဝ ပတီယတေတျတ္ထော, ဣတ္ထတ္တ ဝုတ္တိနာ သာလာဒိသဒ္ဒေန သာမာနာဓိကရဏျံ တတြေတျေတဿာတိ ဧတာဝတာ အာပ္ပစ္စယော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ-‘သမာနာဓိကရဏတ္တမ္ပိ’စ္စာဒိ, သမာနာဓိကရဏတ္တမ္ပီတိ (ဣတ္ထိ) ဝုတ္တိနာ သာလာဒိသဒ္ဒေန သာမာနာဓိကရဏျမ္ပိ, အာပ္ပစ္စယာဒီနံ နာင်္ဂန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၁၁၉. ဧက
ဧဝါတိ အနုဝတ္တတေဧဝ, ဧကောတ္ထော ယဿ ပကတျာဒိသမုဒါယဿ သော ဧကတ္ထော ‘အဿ စေကတ္ထသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဤယာဒိ ဝိဓာနန္တျာဟ- ‘ဧကတ္ထတာ ဤယာဒိဝိဓာန’န္တိ, ဤယာဒိဝုတ္တိယန္တိ ဝတ္တနံ ဝုတ္တိ ဤယာဒီနံ ဝုတ္တိ, ဤယာဒိဝိဓာနေ သတိတျတ္ထော, သမာသတောတိ သမာသိတာ, တေနေဝါတိ ‘‘ဒိဿန္တညေပိ ပစ္စယာ’’တိ (၄-၁၂၀) သုတ္တေနေဝ။
֍ ၁၂၀. ပုဗ္ဗ
ယဒါ စာတြာဓိသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ တဒါ တေနေဝ ဝိဘတျတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ န သတ္တမီ ပယုဇ္ဇတေ, ယဒါ သတ္တမီ, န တဒါဓိသဒ္ဒေါ, တေနာ သကပဒေနေဝ ဝိဂ္ဂဟော ဧဝံ ဒဿနီယောတိ အာဟ- ‘ဣတ္ထီသု ကထာ ပဝတ္တာ’တိ, ဣတ္ထိသဒ္ဒတော သတ္တမီဘဝနေ ကာရဏမာဟ- ‘တံသမာနာဓိကရဏတ္တာ’တိ, တေန အဓိသဒ္ဒေန သမာနတ္ထတ္တာတိ အတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃၃။)֍ ၁၂၁. နာတော
သော စ အမာဒေသော, အာဒေသဿေဝါတိ အံအာဒေသဿေဝ, အပဉ္စမိယာတိ ပဉ္စမိံ ဝဇ္ဇေတွာ။ အညတြ ဝိဓီယမာနော-ယမမာဒေသော ပဉ္စမိယမ္ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ပဉ္စမိယာ ပဋိသေဓေန သယမ္ပိ ပဋိသိဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတျာဟ ‘အာဒေသဿေဝါယံ ပဋိသေဓော’တိ, လောပပဋိသေဓဿ ‘နာတော’တိ ပုဗ္ဗဝါကျေန ဝုတ္တဿ အယမ္ပဋိသေဓော နေတိ သမ္ဗန္ဓော, အထ ကထမိဒမပဉ္စမျာတျမာဒေသေနေဝါတိသမ္ဗန္ဓတိ န လောပ ပဋိသေဓေနာတိ ပရိဘာသမာဟ-‘အနန္တရဿ ဝိဓိ ဝါ ဟောတိ ပဋိသေဓော ဝါ’တိ, ဧတ္ထ အန္တရသဒ္ဒဿာနေကတ္ထတ္တေပီဟာန္တရာဠဝါစီတိ န ဝိဇ္ဇတေ အန္တရမ္မဇ္ဈမဿေတျနန္တရော, အန္တရာဠမတ္တပဋိသေဓေ ပယောဇနံ နတ္ထီတျန္တရာဠဂတဿ ဝိဓိနော ပဋိသေဓဿ စာဘာဝါနန္တရောတျုပ စရီယတေ အနန္တရာ ဂါမာတျာဒိ ဝိယ, ဒိဋ္ဌတ္တေ ပန မဇ္ဈဿ န ဝိဇ္ဇတေ-န္တရ မေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟေ သုတ္တေပျနန္တရဿ ဝိဓာနန္တရဿာပိ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒွိန္နမေကောပျနန္တရောတျုစ္စတေ, တေနေဝါနန္တရဿာတိ ပရိဘာသာယမေက ဝစနံ, ဣတိသဒ္ဒေါ ဣဒမတ္ထေ, ဣတိ ဣမာယ ပရိဘာသာယာဒေသေနာဘိသမ္ဗန္ဓတီတျတ္ထော, တေနာတိ ယထာဝုတ္တပရိဘာသာယ ဝသေန, ယေန ကာရဏေနာဒေသေနာဘိသမ္ဗန္ဓတိ တေနာတျတ္ထော, အလောပေါတိ လောပ ပဋိသေဓော, သာမတ္ထိယာလဒ္ဓန္တိ ဒွိန္နမတ္ထာနံ ဝိဓာနာယ ဒွေ ဝါကျာနိ ဘဝန္တိ, တတြ ‘နာတော’တီဒံ ပဋိသေဓဝိဓာယကမေကံ ဝါကျံ, ‘အမပဉ္စမိယာ’တိ ဒုတိယမမာဒေသဿ, တတြာပဉ္စမိယာတျာဒေသေနေဝါတိ သမ္ဗန္ဓတိ, ဝုတ္တဝိဓာနာ န လောပပဋိသေဓေန, တထာသတျမပဉ္စမိယာတိဒံ ဝါကျံ ယဒိ န ဝိသေသတ္ထမာလမ္ဗတေ တမန္တရေနာနုပပတ္တိတော-ညထာ ကိန္တျနေနာတ္ထဗလေန လဒ္ဓန္တိ အတ္ထော, အလောပေါတိ ဇောတေတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဝါကျဘေဒေန ဝိဝရဏံ ကတံ, န ဧကဝါကျတ္တေနာတိ ဗျတိရေကော ဧကဝါကျတာယဉှိ ကာရိယ ဒွယဿပိ ပဉ္စမိယမ္ပဋိသေဓော သိယာ ‘ပဉ္စမိံ ဝဇ္ဇေတွာ တံ ကာရိယဒွယံ ဝေဒိတဗ္ဗ’န္တိ, ယဒိပိ သိဒ္ဓါတိ သမ္ဗန္ဓော, ယေန နာပ္ပတ္တိယာတျနေန ‘‘ယေန နာပ္ပတ္တေ ဝိဓိရာရဗ္ဘတေ, တဿ ဗာဓနမ္ဘဝတီ’’တိ မမ္ပရိဘာသမုပလက္ခေတိ, ကိမတ္ထမိဟာယံ ပရိဘာသာ ပဌျတေ ဣဟ သတ္ထေ-ပဝါဒါ ဥဿဂ္ဂေ ဗာဓန္တေတိ နိယမော, တတြ စုဿဂ္ဂါ ဒုဝိဓာ နိယတပ္ပတ္တယော အနိယတပ္ပတ္တယော စေတိ, ယေ သဗ္ဗတ္ထာပဝါဒဝိသယမ္ပဝိသန္တိ, တေ နိယတပ္ပတ္တယော ဝုစ္စန္တေ, ယေ ကွစိဒေဝါပဝါဒဝိသယမဝဂါဟန္တေ, တေ အနိယတပ္ပတ္တယော ဝုစ္စန္တေ, ဧဝံ ဒုဝိဓေသုဿဂ္ဂေသု ယေ-နိယတပ္ပတ္တယော, တေသမေဝ ဗာဓနမိစ္ဆီယတေ, န နိယတိကာနံ, တေန တပ္ပဒဿနတ္ထမယမ္ပရိဘာသာ ပဌျတေတိ, ယေနေတျုဿဂ္ဂဿ နိဒ္ဒေသော, နေတိ ပဋိသေဓဝါစီ နိပါတော, အပ္ပတ္တေ အသမ္ဖုဋ္ဌေ ဝိသယေ ဣတျဇ္ဈာဟာရိယံ, ယေန ဥဿဂ္ဂေန နာပ္ပတ္တေ ပတ္တေဧဝ သမ္ဖုဋ္ဌေဧဝ ဝိသယေတျတ္ထော။ ‘ဒွေ ပဋိသေဓာ ပါကတမတ္ထံ ဂမေန္တီ’တိ ကတွာ, ဝိဓီယတီတိ, ပဋိသေဓော ဝိဓာနဉ္စ, အာရဗ္ဘတေ ဝိဓီ
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃၄။)ယတေ ပဌျတေတျတ္ထော, အနေနာပဝါဒဝိဓိန္ဒဿေတိ, တဿေတိ အာဒေါယေနေတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿဥဿဂ္ဂဿဗာဓနမ္ဘဝတျပဝါဒေန, ယေန တွပ္ပတ္တေ ဝိသယေ အာရဗ္ဘတေ တဿ ဗာဓနံ န ဘဝတီတျတ္ထော, ကုတောတိ စေ အနဝကာသတ္တာ, တထာဟိ ယဒိ ဥဿဂ္ဂေန သဗ္ဗော ဝိသယော ဂဟိတော သိယာ, ကော-ပဝါဒဿအညော ဝိသယော သိယာ, တသ္မာ အနဝကာသတ္တာ (န) အပ (ဝါဒေ) ပန တဿ ဗာဓနမ္ဘဝတီတျဝသေယံ, ယေန တုဿဂ္ဂေန ကောစိ ဒေဝါပဝါဒဝိသယော-နုပ္ပတ္တောသိယာ, နသဗ္ဗော, တမ္ပတိ သာဝကာ သတ္တာ တမ္ဗာဓတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ‘ပဉ္စပူလိမာနယေ’တျတြ ပဉ္စန္နံ ပူလာနံ သမာဟာရောတိ ဝိသေသနသမာသော ‘‘နဒါဒိတောဝီ’’ (၃-၂၇) သမာဟရဏံ သမာဟာရောတိ သမာဟာရဿပိ ဘာဝရူပတ္တာ အာဟ ‘ဘာဝပ္ပဓာနတ္တေပီ’တိ, ဂုဏဘူတဒဗ္ဗာနိ ပူလာနိ။
֍ ၁၂၅. ဣမ
သုတ္တေ အနိတ္ထိယန္တိ ကိမတ္ထိယ (မနေန) ပဋိသေဓဝစနေန, ယတော ဣမဿေတွေဝါနိတ္ထိလိင်္ဂေန နိဒ္ဒေသောတိ မနသိကတွာ အာဟ-နာမဂ္ဂဟဏေ’ဣစ္စာဒိ, ‘‘နာမဂ္ဂဟဏေ လိင်္ဂဝိသိဋ္ဌဿာပိ ဂဟဏ’’န္တိ ပရိဘာသာယံ, တတ္ထ လိင်္ဂေန သုတ္တေ နိဒ္ဒိဋ္ဌတော အညေန ကေနစိ ဝိသိဋ္ဌံ နာမံ လိင်္ဂဝိသိဋ္ဌံ, တဿ, ယတ္ထ သဒ္ဒသာမညသန္နိဿယနံ, တတ္ထ နာမဂ္ဂဟဏေ သတိလိင်္ဂဝိသိဋ္ဌဿာပိ ဂဟဏံ ဟောတိ။ သာမညေ သဗ္ဗဝိသေသာနုပ္ပဝေ သတောတျဓိပ္ပာယော, ဣဒမေဝါတိ အနိတ္ထိယန္တိ ဝစနမေဝ, ဉာပကန္တိ ပတ္တိ ပုဗ္ဗကော ပဋိသေဓော, သော ဣတ္ထိယမ္ပတ္တိယံ သတိ အနိတ္ထိယန္တိ ကတော သိယာတိ အနိတ္ထိယန္တိ ပဋိသေဓဝစနမေဝေမံ ပရိဘာသံ ဉာပေတီတိ အတ္ထော, ဣမိနာ ဣမိဿာ ပရိဘာသာယ သာမတ္ထိယလဒ္ဓတံ ဒဿေတိ။
֍ ၁၂၇. သိမှ
အနပုံသကဿာတိ ပရိယုဒါသောတိ အနပုံသကဿာတိ ဧတ္ထ နဉ္သဒ္ဒဿ ပရိယုဒါသော-တ္ထောတျတ္ထော။
֍ ၁၂၉. မဿာ
တန္နေတိအာဒိနာ ကတ္ထစိ ပရိဘာသာဝတိရနိစ္စာတိ သူစေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃၅။)֍ ၁၃၀. ကေဝါ
ဟောတု သိတော-ညတြကေ သတိ သာဒေသော, သိမှိ တု ကပ္ပစ္စယာ ပဌမမေဝ ကတော မဿ သာဒေသောတိ တပ္ပစ္စယေ သတိ ‘ကေဝါ’တိ ကိံ သာမညေန သာဒေသဝိဓာနေနေ တျာသင်္ကိယ သုတ္တဿ သာမည ဝိဓာနေ ဖလံ ဒဿေတုံ ‘ကေနေကတ္ထတာယံ’တျာဒိမာဟ, ကေနေကတ္ထတာယန္တိ ကပ္ပစ္စယေန သဟ ဏာဒိဝုတ္တိယံ, ပုဗ္ဗဘာဂဿာတိ အသုဘာဂဿ ပဒတ္တာဘာဝါတိ ‘‘ဧကတ္ထတာယာ’’တိ (၂-၁၁၉) ဝိဘတ္တိယာ ပဒတ္တသာဓိကာယာပဂမေန ပဒတ္တာဘာဝါ, ပဒသင်္ခါရနိဗန္ဓနောတိ ပဒ သိဒ္ဓိ ဟေတုကော, ‘‘နိမိတ္တာဘာဝေ နေမိတ္တိကဿာပျဘာဝေါ’’တိ ဉာယဿာယမတ္ထော ‘‘နိမိတ္တံ ကာရဏံ ဟေတူတျနတ္ထန္တရံ, နိမိတ္တဿ အဘာဝေါ နိမိတ္တာဘာဝေါ, တသ္မိံ နိမိတ္တာဘာဝေ ဟေတုဝိနာသေတျတ္ထော, နိမိတ္တာ အာဂတော နေမိတ္တိကော, ဖလဘူတော ဓမ္မော, နိမိတ္တေ ဘာဝေါ ဝါ နေမိတ္တိကော, နိမိတ္တဿာဘာဝေ တံ ဟေတုတော ပဝတ္တဿ နေမိတ္တိကဿ ဖလဿာပျဘာဝေါ ဘဝတီ’’တိ, တထာဟိ ဆတ္တနိမိတ္တဆာယာ ဆတ္တာပါယေန ဘဝတိ, ပဒီပနိမိတ္တဒဿနံ ပဒီပါပါယေ န ဘာတိ, တထေဟာပိ နိမိတ္တတော ပဝတ္တာနံ နိမိတ္တာဘာဝေ အဘာဝေါယေဝ ယုတ္တိ မာတိ မညတေ, အညတြစာတိ သိတော အညတြ စ။
֍ ၁၃၁. တတ
တျဧတာနံ တကာရဿ ပရိစ္စာဂါယ ‘တတဿာ’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ၁၃၂. ဋသ
ဣမိဿာယာတျာဒီသု ‘‘ဿံ ဿာ ဿာယေ’’တျာဒိနာ (၂-၅၂) ဣ, ‘‘တဒါဒေသာ တေ ဝိယ ဟောန္တီ’’တိ ပရိဘာသတော သာဒျာဒေသီနံ ဂဟဏာဿာယာဒေသာဒီနံ ဂဟဏသမ္ဘဝေပိ ကိံ ဿာယာဒိဂ္ဂဟဏေ န သုတ္တဂုရုကရဏေနေ တျာသင်္ကိယ‘ဿာယာဒိဂ္ဂဟဏ’မိစ္စာဒိ, ဝုတ္တိ ဂန္ထော ဝုတ္တောတိ ဒဿေတုမာဟ-‘နနု စေ’တျာဒိ, ဋသသ္မာဒိကံ ‘ဋသသ္မာသ္မိန္နန္နာသွိမဿ စာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, နမာဒီနမ္ပိ ဝိဓိဂ္ဂဟဏာယ [နာဒီနမ္ပဝိဂ္ဂဟာယ (ပေါတ္ထကေ)], တဿာ
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃၆။)ဒေသိနော အာဒေသော တဒါဒေသော, တဿ, တဿ အာဒေသိနော ဂဟဏံ တဂ္ဂဟဏံ, တေန။
֍ ၁၃၄. ဒုတိ
အညထာတိ ဂုရုနိဒ္ဒေသမကတွာ အညေန လဟုပ္ပကာရေန နိဒ္ဒိသနေ သတိ, ဧကဝိဘတ္တိနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာတိ‘ဒုတိယာယောဿာ’တိ ဧကဝိဘတ္တိယာ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ, အညထာတိအာဒိနာ နေကဒေသောတိဝစနပရိယန္တေနေတေန ‘န တွေကဝိဘတ္တိယုတ္တာန’န္တိ ပရိဘာသေကဒေသဿ အဓိပ္ပာယော ပကာသိတောတိ ဉာတဗ္ဗံ, ဧတဒေဝါနုဝတ္တတီတျနေန တု ‘‘ဧကယောဂ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနမ္ပေကဒေသော-နုဝတ္တတေ’’တီမဿ, ဧကဝိဘတ္တိယုတ္တာနံ ဧကဒေသော နာနုဝတ္တတေတိ ယောဇနာ ပရိဘာသာယံ, ဉာပေတီတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ သာမတ္ထိယေန ဉာပေတိ။
֍ ၁၃၉. နာညံ
အပ္ပဓာနပ္ပဋိသေဓတော သဗ္ဗာဒီနံ တဒန္တဝိဓိနာ ဘဝိတဗ္ဗံ, အညထာ ဟိ သဗ္ဗာဒိဂ္ဂဟဏေ ကော ပသင်္ဂေါ ပိယသဗ္ဗာဒီနံ, ယတော အပ္ပဓာနပ္ပဋိသေဓော, ကရီယတေ တေန ပရမသဗ္ဗေဣစ္စာဒိ ဟောတီတိ ဒဿေတုမာဟ-‘အပ္ပဓာနပ္ပဋိသေဓော’ဣစ္စာဒိ။
֍ ၁၄၀. တတိ
ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ကတ္တရိ ကရဏေ ဝါ, ကတ္တရိ တတိယာသိဒ္ဓိမာဟ-‘ကရောတိ’စ္စာဒိ, ကရောတိမှိ ကရဓာတုမှိ ဂမ္မမာနေ, မာသေန ကတာတိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ မာသေန ကတာနံ ပုဗ္ဗာနန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ, ပုဗ္ဗဘာဝေတိ ပုဗ္ဗဘဝနေ မာသဿ ကရဏတ္တံ, ဧတ္ထ တု မာသေန ကရဏဘူတေန ပုဗ္ဗဘူတာနန္တိ အတ္ထော, တေနေဝေတ္ထာပိ ဘဝန္တီတိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။
֍ ၁၄၁. စတ္ထ
စဿ အတ္ထော စတ္ထော, သောယေဝါတိ ဧတ္ထ သမာသဿ ပရာမာသော, စတ္ထော ဧတ္ထ သမ္ဘဝတိ ကိန္တု သဗ္ဗာဒိ န စတ္ထသမာသဝိသယောတိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃၇။)֍ ၁၄၄. မနာ
ကိံ ဗဟုလံဝိဓာနာ ‘ဝုဒ္ဓျဘာဝေါ’ [ဩတ္ထာဘာဝေါ (ပဉ္စိကာယံ)] တိ ပါဌေန ပယောဇနံ ယေနေ တဒတ္ထမေဝ ‘‘သုမေဓာဒီနမဝုဒ္ဓိ စေ’’တိ ဂဏပါဌော ကတော, ဟေမသဒ္ဒေန ဟေမမယာနိ ဂဟိတာနျဘေဒေနတျာဟ- ‘ဟေမမယာနီ’တိ, ကပ္ပန သဒ္ဒေန သီသာလင်္ကာရဇာလာနိ ဂယှန္တိ, တာနိယေဝ ဝါသသာနိ ပဋာ တံသရိက္ခတာယ, သကတ္ထေပိ ယထာဂမမ္ဘဝန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဗာဏာဒီသု အဘိဓေယျေသု မနာဒီသု န ပဋ္ဌီယန္တီတိ ယောဇနာ, ဗာဏာဒီသုတိ ဗာဏ သဒ္ဒက္ခယာဒီသု, အဟသဒ္ဒဿ မနာဒိကာရိယာသမ္ဘဝါ အဟသဒ္ဒေါ မနာဒီသု န ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ရဟသီတိ နိပါတတ္တာ ဣကာရဿ စ အသဗ္ဘဝါ ရဟသဒ္ဒေါ စ မနာဒီသု န ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ သဇ္ဈာဟာရော သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဣကာရဿ ကစ္စာယနေ သ္မိနော ကရီယမာနဿ ဣကာရာဒေသဿ စ, ရဟတိသဒ္ဒဿ နိပါတတ္တံ သဘာဝတော ပကာသေတုံ ‘ရဟသီတျာဒိ’မာဟ, ရဟောသဒ္ဒေတိ ဧတ္ထ ရဟသဒ္ဒေါတိ ပါဌော-ဝဂန္တဗ္ဗော, တေနာတိ ယေန အဟသဒ္ဒဿ မနာဒိကာရိယာသမ္ဘဝေါ ရဟသီတိစ နိပါတော, တေန, ဣဟမနာဒီသု။
֍ ၁၄၆. ဘဝ
ဂေတိ ဂသညေ ပရေ, ကုတော-နုဣစ္စာဒေါ ဘော’ဣတိ ဗဟုဝစနန္တော နိပါတော, တထာသတိ ‘တယောဇနာ’တိ ယုဇ္ဇတိ, တဉ္စ နိပါတတ္တံ သမတ္ထေတီတိ [နိပါတမတ္တေတိ] ဒဿေတုမာဟ- ‘ဗဟုတ္တေ’စ္စာဒိ။
֍ ၁၄၈. န္တဿံ
သတ္တမျန္တံ ဘဝတီတိ သေသော, နနုစန္တဿာတိ ဝုတ္တေ န္တန္တုပ္ပစ္စယောဝါဝသီယတိ, န တဒန္တဝိဓီတိ [န္တန္တုပ္ပစ္စယောဝ နာဝသီယတိ, တဒန္တဝိဓိပီတိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ] အာဟ- ‘န္တပ္ပစ္စယ ဿေဝေ’စ္စာဒိ, သုတတ္တာတိ သောတဝိညာဏေန ဂဟိတတ္တာ ပစ္စက္ခတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အနုမိတဿ ‘‘ဝိဓိဗ္ဗိသေသနန္တဿာ’’တိ (၁-၂၆) လိင်္ဂတော တဒန္တသင်္ခါတ အတ္ထဒဿနသင်္ခါတအနုမာနညာဏေန ဝိညာတဿာတိ အတ္ထော။
֍ ၁၅၄. ရာဇ
ဒဠှော ဓမ္မော ဓနု အဿ ဒဠှဓမ္မာ။ ရာဇာဒီသွိမပ္ပစ္စယေ ပဌိတေ
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃၈။)တဒန္တော ပစ္စယဂ္ဂဟဏ ပရိဘာသာယ ဂယှတီ တျာဟ- ‘ဣမိနာ ဣစ္စာဒိ။
֍ ၁၆၂. လ္တု
ပစ္စယဣစ္စာဒိနာ ‘‘ပစ္စယဂ္ဂဟဏေ ယသ္မာ သော ဝိဟိတော တဒါဒိနော တဒန္တဿ စ ဂဟဏ’’န္တိ ဉာယံ ဒဿေတိ, တတ္ထ ယတော ဝိဟိတော တံ ဝိနာ န ဘဝတိ ပစ္စယောတျနေန ဉာယေန ပတ္တောယေဝါတ္ထော အာချာယတေ ‘ပစ္စယဂ္ဂဟဏေ ယသ္မာ သော ဝိဟိတော, တဒါဒိနော ဂဟဏ’န္တိ, ‘‘ဝိဓိဗ္ဗိသေသနန္တဿေ’’တိ တဒန္တဂ္ဂဟဏံတျာချာယတေ ‘တဒန္တဿ စ ဂဟဏ’န္တိ, သော ပကတိဝိသေသော အာဒိ ယဿ သမုဒါယဿ သော တဒါဒိ, သော ပစ္စယော-န္တေ ယဿ သမုဒါယဿ သော တဒန္တော, တာဒိသဿ တဒါဒိတဒန္တသမုဒါယဝိသေသဿ ဂဟဏံ, န တု တဒန္တမတ္တဿေတျတ္ထော, ဣဟ တု တဒန္တဂ္ဂဟဏမေဝါနုရူပန္တိ’ ဒဿေတုမာဟ-‘‘ကတ္တရိ လ္တုဏကာ’’တိ ဣမိနာ တျာဒိ, တဒါဒိတဒန္တ သမုဒါယဿ တု ဂဟဏေ ဖလံ ‘ဗျဇိဂိသီ’တိအာဒီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တဉ္စ ‘‘တုံသ္မာ လောပေါစိစ္ဆာယံ တေ’’တိ (၅-၄) သုတ္တေ သယမေဝ ဝက္ခတိ။
֍ ၁၆၅. သလော
ကစ္စာယနေ ‘‘သကမန္ဓာတာဒီနဉ္စေ’’တိ (၂-၃-၄၄) သုတ္တိတံ, သောပိ လ္တွန္တောယေဝါတျဘိမတသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တိယမုဒါဟဋံတျာဟ- ‘သကမန္ဓာတု’ဣစ္စာဒိ, လ္တွန္တော မန္ဓာတုသဒ္ဒေါ အတ္ထီတိ ‘သကမန္ဓာတု’ သဒ္ဒေါပိ လ္တွန္တောတိ သဇ္ဈာဟာရော ပဒသမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တတောပီတိ န ကေဝလံ ကတ္တုတောဝ, မန္ဓာတုသဒ္ဒဿ လ္တွန္တတံ သာဓေတွာ သကမန္ဓာတုသဒ္ဒမ္ပဋိပါဒေတုံ ‘သဗ္ဗေသ’န္တိအာဒိမာဟ။
֍ ၁၆၉. ဋပ
သင်္ချာသဒ္ဒေါ ယဒီပိ သင်္ချာနေ ဝတ္တတေ, တထာပိ သင်္ချာနဒွါရေနိဓသင်္ချေယျေ ဝတ္တတီတျာဟ-‘စုဒ္ဒသဟိ သင်္ချာဟီ’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ, စုဒ္ဒသသဒ္ဒဝစနီယာဝ ပဉ္စာဒိသင်္ချာ, ယတော သင်္ချာသဒ္ဒေါ နေဟ ပရိဂ္ဂဟိတောတိ။
֍ ၁၇၅. ဒိဝါ
ဒိဝသတော သ္မိနော ဋိမှိ ပုဗ္ဗသရလောပေ ဒိဝိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၃၉။)֍ ၁၈၁. ယောနံ
ဒုတိယာဂ္ဂဟဏေနာတိ ‘ဒုတိယာယောဿ နေ ဝါ’တျေဝံ သုတ္တ ရစနာယံ ဒုတိယာဂ္ဂဟဏေန။
֍ ၁၈၅. နာမှိ
ဧနာဒေသဿာသမ္ဘဝါတိ နာဿ သ္မာဒေသတ္တာ။
֍ ၁၈၇. ဂဿံ
ဥဘယဝိကပ္ပောတိ သမာသာသမာသပက္ခဒွယဝိဓာနံ, ကစ္စာယနဝုတ္တိ ကာရဿ ဝိပ္ပဋိပတ္တိမာဝီကတ္တုမာဟ-‘ကစ္စာယနေ’စ္စာဒိ, ဣတ္ထိပုမန္နပုံသက သမူဟောတိ ဧတ္ထာယန္တေသံ သာဓနက္ကမော ‘ဒွန္ဒဆဋ္ဌီဟိ သမာသေ ဣတ္ထိပုမနပုံသကသမူဟော’တိ ဌိတေ ‘‘သမာသေ စ ဝိဘာသာ’’တိ (၂-၂-၃၅) ပုမန္တဿ အမာဒေသေ ‘‘ဝဂ္ဂန္တံ ဝါ ဝဂ္ဂေ’’တိ (၁-၄၂) နိဂ္ဂဟီတဿ ဝဂ္ဂန္တော။
֍ ၁၉၂. ပုမ
ကမ္မာဒိတ္တာ ဧနဿာပိ အဘာဝပက္ခေတိ ‘‘နာ ဿေ နော’’တိ (၂-၈၀) ကမ္မာဒိတော နာဿ ဧနာဒေသကရဏတော ဝုတ္တံ။
֍ ၁၉၇. ဣမေ
အာဒေသော ကထနံ, အနွာဒေသော-နုကထနမိစ္စာဟ-‘အနွာဒေသော ကထိတာနုကထန’မီတိ, ကထိတဿာနုကထနံ ကထိတာနုကထနံ, အနေန စ နေဟ ပစ္ဆာ ဥစ္စာရဏမတ္တမနွာဒေသော, ကိဉ္စရဟိ ဧကဿာဘိဓေယျဿ ပုဗ္ဗသဒ္ဒေန ပဋိပါဒိတဿ ဒုတိယမ္ပတိပါဒနမနွာဒေသောတိ ဝဒတိ, တေနေဟ န ဘဝတိ ‘ဒေဝဒတ္တံ ဘောဇယ, ဣမဉ္စ ယညဒတ္တ’န္တိ, ကေနစိ ဝိသေသန္တရယောဂေန ကထိတဿာနုကထနံ အနွာဒေသောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထမ္ပန ဝိသေသန္တရယောဂေါ ဂမျတေစ္စာဟ- ‘သာမတ္ထိယာ’တိ, ကေနစိ ဝိသေသေနာယောဂေ ဝုတ္တဿေဝ ပုနဗ္ဗစနာနုပပဇ္ဇနံ သာမတ္ထိယံ, တေနေဝါဟ- ‘အညထေ’စ္စာဒိ။
֍ ၁၉၈. ကိဿ
နဝိရုဇ္ဈတီတိ ဣမိနာ ‘‘ဣတ္ထိယမတွာ’’တိ (၃-၂၆) သာမညေန ဝိဓာနတော သျာဒျန္တမဇ္ဈေပိ ဣတ္ထိယမ္ပစ္စယော နဝိရုဇ္ဈတီတိ ဝဒတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄၀။)֍ ၂၀၄. နမှိ
နနု ယထာက္ကမံ နံဝိဘတ္တိက္ကမေနာပိ သမ္ဘဝတိ, တထာသတိ ‘ဒွိန္နံ သဒ္ဒါနံ ဒွေအာဒေသာ ကမေနေ’စ္စေဝ ကသ္မာ ဝုတ္တံ တျာသင်္ကိယာဟ ‘န နံဝိဘတ္တိက္ကမေနာပီ’တိ။ ကာရဏမာဟ- ‘တဿာနပေက္ခိတတ္တာ’တိ, ဣမိနာ နိဿယကရဏမေကာ သတ္ထိယာ ယုတ္တီတိ ဒဿေတိ, အပေက္ခိတေ ကထံ ဘဝေယျာ တျာဟ- ‘ယဒိ ဟိ’စ္စာဒိ, အပေက္ခိတိ ယထာက္ကမံ, ဧဝမညတေ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဇာတိနိဒ္ဒေသေန ဒွေပိ နံ ရူပါနိ ဂယှန္တိ, တထာပိ ‘တိစတုန္န’န္တိ ဝိယ ဗျတ္တိနိဒ္ဒေသောဝ ယထာက္ကမောပကာရီယမာနာန, မနုဒေသဿ တထာ ဝိညယမာနတ္တာတိ နံသုဣစ္စေဝ ဝဒေယျ, န တထာ ဝုတ္တံ, တတော-ဝသီယတေ ‘န ယထာက္ကမမေတ္ထာပေက္ခိတ’န္တိ။
֍ ၂၀၅. န္တ
နနု န္တန္တူနန္တိ တဒန္တာ ဂယှန္တိ ပစ္စယဂ္ဂဟဏပရိဘာသာယ, တထာ သတိ ကာရိယိတ္တေန တဒန္တာဝ ဂယှန္တိ ကထံ န္တန္တူယေဝါ တျာသင်္ကိယာဟ- တေယေဝေ’စ္စာဒိ, ပစ္စက္ခတာယာတိ [သုတထာယ-ပဉ္စိကာ] သုတတ္တာ, ဗလဝတ္တာ တေယေဝ ကာရိယိတ္တေန ဂယှန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော, န တဒန္တာ, ဒုဗ္ဗလာတိ ဗျတိရေကံ ဝတွာ ဒုဗ္ဗလတ္တေ ကာရဏမာဟ- ‘အနုမိတတ္တာ’တိ, အနုမိတတ္တံ သာဓေတုမာဟ- ‘အနုမိတာဟိ’စ္စာဒိ, ဘဝိဘတ္တီနန္တိ ပါဌော ယုတ္တ တရော, တဿ အန္တာဒေသေ အကာရေတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၂၁၉. ယောမှိ
ယောမှီတိ သတ္တမျန္တဇာတိနိဒ္ဒေသာ လဗ္ဘမာနတ္ထဝသေန ‘ပစ္စေက’န္တိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ, တေနေဝါဟ ပဉ္စိကာယံ- ‘ကထမိဒမဝသီယတေ ယောမှီတိ နိဒ္ဒေသာ’တိ, တဿဒါနိ အတ္ထမ္ပကာသေတုံ ‘ပစ္စေကန္တိ ဧကေကသ္မိ’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကေကသ္မိံ ယောမှိ ဒွိန္နံ အာဒေသာနံ သမ္ဘဝါ အာဒေသီနမ္ပိ ဗဟုတ္တသမ္ဘဝေါတိ သုတ္တေ ‘ဒွိန္န’န္တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော, ဝုတ္တိယမ္ပန ပစ္စေကံ ယောမှိ ပစ္စေကံ ဒွိသဒ္ဒသမ္ဘဝါ ‘ဒွိဿာ’တိ ဝုတ္တံ, ဒုတိယာယမ္ပိ ဒုဝေ ဒွေ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄၁။)֍ ၂၂၈. နာသ္မာ
ပကတဝသေနာတိ တုမှာမှာနမာဒေသာနမဓိကတဝသေန, ကမမနတိက္ကမ္မ န ဘဝန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၂၃၀. စံဝါ
ကစ္စာယနာစရိယော တုမှာမှေဟိ ပရာယ စတုတ္ထီ ဆဋ္ဌီ သဝိဘတ္တိယာ ‘‘သဿံ’’တိ (၂-၃-၃) သုတ္တေန အမာဒေသံ ဝိဓာယ ‘တုမှံ အမှ’န္တိ ဗဟုဝစနရူပါနိ သာဓေတိ။ ဧကသ္မိမ္ပိ အတ္တနိ ဂုရုအာဒိကေ စ ဂါရဝ ဝသေန ဗဟုဝစနရူပဒဿနတောတိ ဒဿေတုမာဟ-တုမှံ အမှ’န္တိအာဒိ, တဿာယုတ္တတ္တာ ‘တမယုတ္တ’န္တိ ဝတွာ အယုတ္တတံ သာဓေတိ ‘ဧဝံ ဟိ’စ္စာဒိနာ, ဣမသ္မိမ္ပန သတ္ထေ ဧကသ္မိမ္ပိ သဗ္ဗထာ ဗဟုဝစန ရူပသာဓနက္ကမံ ဒဿေတုံ ‘ဣဓ ပနာ’တိအာဒိမာရဒ္ဓံ။
֍ ၂၃၂. အပါ
နေနာတိ နကာရေန, ပဒသညာဝိဓာယ ကဝစနာဘာဝေပီတိ ပါဏိနိ ယာနမိဝ သျာဒိတျာဒျန္တာနံ ပဒသညာဝိဓာယကဿ သုတ္တဿ အဘာဝေပိ, အနွတ္ထဝသေန ပဒန္တိ ဂယှမာနေ အတိပ္ပသင်္ဂေါပိ သိယာတိ အာဟ-‘ရုဠှိယာဝါတိပ္ပသင်္ဂါ ဘာဝေါ’တိ, အာချာတံ သာဗျယကာရက ဝိသေသနံ ဝါကျန္တိ ကေစိ, ဧကာချာတိကံ ဝါကျန္တျပရေ, တံ သဗ္ဗံ ဧကတော သင်္ဂဟေတွာ ‘ပဒသမူဟော ဝါကျ’န္တိ ဝုတ္တိကာရေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုမာဟ- ‘သာဗျယေ’စ္စာဒိ, အာချာတံ တျာဒျန္တမာဟု, အဗျယမသင်္ချံ, အာချာတံ သာဗျယံ သကာရကံ သဝိသေသနဉ္စ ဝါကျေသညံ ဘဝတီတျတ္ထော, ဝိသေသနန္တိ ကာရကဝိသေသနဿ ကိရိယာ ဝိသေသနဿ စ သာမညေန ဂဟဏံ, သာဗျယံ-သဒ္ဓိံ ဝစတိ, သကာရကံ ဩဒနံ ပစတိ ဒေဝဒတ္တော ပစတိ, သကာရကဝိသေသနံ-မုဒုံ ဝိသဒမောဒနမ္ပစတိ, ဒဿနီယော ဒေဝဒတ္တော ပစတိ, သကိရိယာဝိသေသနံ- မုဒုံ ပစတိ, မန္ဒံ ပစတိ, ပဒသမူဟော ဝါကျန္တိ ဝုတ္တေ အယမ္ပိ အဓိပ္ပာယဝိသေသောဝသီယတီတိ ဝတ္တုမာဟ-ဝတ္တု’မိစ္စာဒိ, ယထေစ္စာဒိနာ အနေကာချာတိ ကမ္ပိ ဂုဏပ္ပဓာနဘာဝေ နောပကာရတော ဝါကျမေကမ္ဘဝတိ။ ပဒ သမူဟော ဝါကျန္တိ ဝုတ္တတ္တာတိ ဝဒတိ, ယထာ ဝါကျနာနတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဟာပီတိ ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္ထေတျာဒေါပိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄၂။)֍ ၂၃၃. ယောနံ
ဟိဂ္ဂဟဏေ ပဉ္စမီဟိဿာပိ ဂဟဏမ္ဘဝေယျာတိ သုတ္တေ ‘အပဉ္စမျာ’တိ ဝုတ္တံ, တုမှေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပကန္တိ ဂါထာပါဒေ တုမှေဟိတိအာဒိသူ တတ္တာ န ဝေါအာဒေသော, တုမှေ တိဋ္ဌထ နဂရေတိ ပုဗ္ဗဝါကျတော ဝါကျန္တရတ္တာ ဧကဝါကျတာ နတ္ထိ, တုမှေ ဝိယ ဒိယ ဒိဿန္တိ အမှေ ဝိယ ဒိဿန္တီတိ ဝိဂ္ဂယှ ‘ဒိသ-ပေက္ခဏေ’ ဣစ္စသ္မာ ‘‘သမာနညဘဝန္တယာဒိ တူပမာနာ ဒိသာ ကမ္မေ ရီရိက္ခကာ’’တိ (၅-၄၃) ကပ္ပစ္စယေ ‘‘နတေ ကာနုဗန္ဓနာဂမေသူ’’တိ (၅-၈၅) ဧတ္တာဘာဝေ ‘‘သျာဒိသျာဒိနေကတ္ထ’’န္တိ (၃-၁) သမာသေ စ ‘ဧကတ္ထတာယံ’’တိ (၂-၁၁၉) ဝိဘတ္တိလောပေ စ ‘‘သဗ္ဗာဒီနမာ’’တိ (၃-၈၆) အာ ‘တုမှာဒိသာန’မိစ္စာဒိ။
֍ ၂၃၅. အနွာ
ပစ္ဆာ အာဒေသော အနွာဒေသောတိ ဂဟိတေ ကထိတာနုကထနန္တိ ကထံ ဉာယတီတိ အာဟ- ‘ပစ္ဆာ ကထနဉ္စ ကထိတာပေက္ခန္တိ ကတွာ’တိ။
֍ ၂၃၆. သပု
သဟ ဝိဇ္ဇမာနော ပုဗ္ဗော ယဿ သော သပုဗ္ဗော။
֍ ၂၃၇. နစ
အပရမ္ပရယောဂပ္ပတိပတျတ္ထန္တိ ‘ဂါမနဂရာနံ စေနာ’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ ပရမ္ပရယောဂဿ အဂ္ဂဟဏတ္ထံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄၃။)֍ ၂၄၀. နသာ
ဇဋာ အဿ အတ္ထီတိ ဇဋိလော, သောဝ ဇဋိလကော, ဇဋိလကာတိ ဧကတ္ထေ နိဒဿိတဝိသေသဝစနံ, မာဏဝကာတိ ဝိယ န သာမညဝစနံ, အသတ္တေ သမ္ပတ္တေတိ ဣဒံ ‘‘အာမန္တဏံ ပုဗ္ဗမသန္တံ ဝါ’’တိ (၂-၂၃၉) သုတ္တဿ သာမညတာ ဝုတ္တံ, သာမညဝစနဿ ပဋိသေဓောတိ ဣမိနာ ဝိသေသဝစနေ ဇဋိလကဣစ္စတြ ‘အာမန္တဏံ ပုဗ္ဗမသန္တံ ဝါ’’တီမဿ ပတ္တိန္ဒဿေတိ, ဒေဝဒတ္တာဒိသာမညဝစနေတိ ဒေဝဒတ္တော ဒေဝဒတ္တသဒ္ဒေါ အာဒိ ယဿ, တဉ္စ တံ သာမညဝစနဉ္စ, တသ္မိံ ဒေဝဒတ္တာဒိသာမညဝစနေ မာဏဝကေ မာဏဝကသဒ္ဒေ ပရဘူတေ သတိ, ဥဘိန္နမ္ပိ အသတ္တေတိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ ‘‘ဒေဝဒတ္တာတိ ဝိသေသဝစနတ္တာ ပဋိသေဓာဘာဝါ ပုဗ္ဗပရာနမုဘိန္နမ္ပိ ‘‘အာမန္တဏံ ပုဗ္ဗမသန္တံ ဝါ’’တီဒံ ပပ္ပောတီ’’တိ။
ဣတိ မောဂ္ဂလ္လာနပဉ္စိကာဋီကာယံ သာရတ္ထဝိလာသိနိယံ
ဒုတိယကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃. တတိယကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ
֍ ၁. သျာဒိ
ယဿာတိကမာဝဋ္ဌိတဿယောအာဒိအက္ခရသမုဒါယဿ, ကိန္တန္တိ အာဟ- ‘ဣဒ’မိစ္စာဒိ, ဣဒန္တိ ယထာဝုတ္တံ သျာဒိသမုဒါယရူပံ, အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော, သမုဒါယေ ပဝတ္တာ သဒ္ဒါ အဝယဝေသုပိ ဝတ္တန္တီတိ သျာဒိသဒ္ဒေါ သိအာဒိကေ အဝယဝေပိ ဝတ္တတေ, ဝိဓိဂ္ဂဟဏဉာယေနာတိ ‘‘ပစ္စယဂ္ဂဟဏေ ယသ္မာ သ ဝိဟိတော တဒါဒိနော တဒန္တဿ စ ဂဟဏ’’န္တိ ဉာယေန။ သျာဒိ အန္တေ ယဿ တံ သျာဒျန္တံ။ နနု စ ‘‘သျာဒိသျာဒိနေကတ္ထ’’န္တိ သာမညေန ဝုစ္စမာနေ ယံကိဉ္စိ သျာဒျန္တံ ယေနကေနစိ သျာဒျန္တေန သဟေကတ္ထီဘာဝမရဟတိ, တထာဟိ ယထာ ဂါမဂတောတိအာဒေါ, တထာ ပဿ ဒေဝဒတ္တေ ဂါမံ, ဂတော ယညဒတ္တော ဂုရုကုလန္တိ အာဒေါပိ သမာသော တျာသင်္ကိယာဟ-‘သာမညေန ဝုတ္တေပိ’စ္စာဒိ, ယဿ သျာဒျန္တဿယေန သျာဒျန္တေန သမ္ဗန္ဓော, တေန သျာဒျန္တေန သဟတံ သျာဒျန္တမေကတ္ထမ္ဘဝတီတိ သမ္ဗန္ဓတော ဝိညာယတိ အဝသီယတီတိ ယဿာတျာဒိသွတ္ထော, တထာ စ ဂါမဂတောတျတြတ္ထီမေသ-မညမညာပေက္ခာလက္ခဏော သမ္ဗန္ဓောတျေကတ္ထီဘာဝေါ, တတောယေဝေတ္ထာဟု-
နိယတံ သာဓနံ သာဓျေ၊ ကြိယာ နိယတသာဓနာ။
သန္နိဓာနေန မေတေသံ [စေထိဿာ (ပေါတ္ထကေ)]၊ နိယမော-ယမ္ပကာသတီတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄၄။)အယမေတ္ထ အတ္ထော ‘‘ယတော ဂါမမိစ္စေတံ သာဓနံ သာဓျံ ကိရိယံ တံဗျပဒေသဇာနနယောဂျမပေက္ခတေ ဂတောတိ, အတော သာဓနံ ကာရ ကံ သာဓျေ ကိရိယာယ နိယတံ, ယတော စ ကိရိယာ သယံ သာဓနမပေက္ခတေ ကိံ ဂတောတိ, အတော ကိရိယာပိ နိယတံ သာဓနမေတိဿာတိ နိယတသာဓနာ ဟောတိ အယံ ယထာဝုတ္တော နိယမော အညမညာပေက္ခာဝသေန ဝတ္တမာနော ဧတေသံ သာဓျသာဓနာနံ သန္နိဓာန မတ္တေန အညမညတော ပကာသတီ’’တိ။ ပဿ ဒေဝဒတ္တ ဂါမံ, ဂတော ယညဒတ္တော ဂုရုကုလံတျတြ တု ဂါမန္တိ သာဓနံ ပဿေတိ သာဓျမပေက္ခတေ, ဂတောတိ ဂမနကိရိယာ တု ဂုရုကုလမပေက္ခတေ, တတော စ ဂါမဂတာနံ ဝါကျန္တရာဝယဝါနံ နတ္ထေဝါပေက္ခာတိ န ဘဝတိ သမာသော, သဗ္ဗတ္ထေဝမူဟနီယံ, သမ္ဗန္ဓော ဟိ အညမညာပေက္ခာလက္ခဏော သမ္ဗန္ဓျန္တရတော-နဝဋ္ဌိတံ နိဝတ္တေတွာ ဝိသေသေ နိဝေသေတိ, တထာစ ဝုတ္တံ–
တဿ တွာကင်္ခတော ဘေဒေ၊ ယာ ပရိပ္လဝမာနတာ။
ဝိသေသေ တံ နိဝေသေန္တော၊ သမ္ဗန္ဓောဝါဝဆိန္ဒတီတိ။
ဘေဒေ ဝိသေသေ ဂါမန္တေတံ သာမညံ ဝိသေသာပေက္ခံ ‘ဂါမမာသီသတိ, ဇဟာတိ, ဂတော’တိ, တထာ ‘ဂတော ဂါမံ, ဝနံ, ဂုရုကုလ’န္တိ ဝေဝမာကင်္ခတော-ဘိလသတော တဿ တု ပဓာနပဒဿုပသဇ္ဇနပဒဿ စ ယာ ပရိပ္လဝမာနတာ အနဝဋ္ဌိတတာ တံ ဝိသေသေ ဝိသိဋ္ဌေ သမ္ဗန္ဓိနိ နိဝေသေန္တော ပတိဋ္ဌပေန္တော သမ္ဗန္ဓောဝါနေကပ္ပကာရော ကွစိ သာဓျသာဓနဘာဝလက္ခဏော ကွစိ ပကတိဝိကာရဘာဝသဘာဝေါ ကွစိ သဿာမိ သမ္ဗန္ဓရူပေါ အဝဆိန္ဒတိ သမ္ဗန္ဓျန္တရတော နိဝတ္တေတီတိ အတ္ထော, ယတော-ယမပေက္ခာ ဝါကျကာလေယေဝ နိရူပျတေ, တတော ယတ္ထာတ္ထိ ပဒါနမပေက္ခာ, တတ္ထ သမာသာဝဂမော, ယတြ တု နတ္ထိ, တတြ န ဘဝတီတျနုပဒိဋ္ဌော ဝိသယဝိဘာဂေါ ဉာယတေတိ ဘာဝေါ, ဗာလေ အဗုဓေတု နိဿာယ ဝိစိတ္တော သမာသဝိဓာနလောပါဒိနာနေကပ္ပကာရော ပဋိပတ္တိယာ သာဓုသဒ္ဒပရိဇာနနတ္ထမုပါယော သမ္ဘဝတိ, ပရမတ္ထတော တု သဒ္ဒန္တရတ္တာ အစ္စန္တံ [အညတ္တံ] ဝါကျသမာသာနံ ဘေဒေါ, န ဟိ ဝါကျေ ဒိဋ္ဌပဒါနိ သမာသေ သန္တိ, တထာ စ ဝုတ္တံ–
ဗာလေ နိဿာယုပါယော-ယံ၊ ဝိစိတ္တော ပဋိပတ္တိယာ။
ဘေဒေါ ဝါကျသမာသာနံ၊ စ္စန္တံ [ညတ္တံ (ပေါတ္ထကေ)] သဒ္ဒန္တရံ ယတောတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄၅။)အတောယေဝါတိ ယတော သာမညေန ဝုတ္တေပိယဿယေန သမ္ဗန္ဓောတေန သဟ တဒေကတ္ထမ္ဘဝတီတိ သမ္ဗန္ဓတော ဝိညာယတီတိ နာနိဋ္ဌံ ကိဉ္စိပီဟ ဟောတိ, အတောယေဝ ဟေတုတောတိ အတ္ထော။ ဗျပေက္ခာ သာမတ္ထိယပရိဂ္ဂဟာယေတိ ပဒါနမညောညာကင်္ခါ ဗျပေက္ခာ, သာဝ သာ မတ္ထိယံ, တဿ ပရိဂ္ဂဟာယ။ သမတ္ထဝစနံ န ကတန္တိ ပါဏိနိယေဟိ ဝိယ ‘‘သမတ္ထော ပဒဝိဓီ’’တိ (ပါ, ၂-၁-၁) သမတ္ထဝစနံ န ကတံ။ သမတ္ထော ပဒ ဝိဓီတိ ပရိဘာသာယမယမတ္ထော ‘‘ဝိဓီယတေ [ဝိဓီယတီတိ (ပေါတ္ထကေ)] ဝိဓိ, ပဒါနံ ဝိဓိ ပဒဝိဓိသမာသာဒိ, ယောကောစီဟ သတ္ထေ ပဒဝိဓိ,သော သမတ္ထော ဝိဂ္ဂဟ ဝါကျတ္ထာဘိဓာနေ (သတ္တိ) ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ, တာဒိသပရိဘာသာယ ဗျာပါရတော တေသံ ‘ပဿ ဒေဝဒတ္တ ဂါမံ, ဂတော ယညဒတ္တော ဂုရုကုလံ’ တျာဒေါ နာနိဋ္ဌပ္ပတ္တိ, သာမတ္ထိယဉ္စေတ္ထ ဒွိဓာတျုပဂမျတေ ဝါကျေ ဗျပေက္ခာဝုတ္တိယမေကတ္ထီဘာဝေါ စေတိ [ဝုတ္တိယမေကတ္ထီဘာဝေါ ဝါကျေ ဗျပေက္ခာစေတိ (ပေါတ္ထကေ)]။ တတ္ထ ပဌမဿ ပရိဂ္ဂဟံ ဝစနမန္တရေန ပဋိပါဒိယ ဒုတိယဿ ပရိဂ္ဂဟမိဒါနိ ဝစနေန ပဋိပါဒယမာဟ- ‘ဧကတ္ထီ ဘာဝေါ’စ္စာဒိ, ဧကတ္ထီဘာဝေါ ဘိန္နတ္ထာနံ သာဓာရဏတ္ထတာဝသေန ပဝတ္တိဝိသေသော, ဝါကျေ ဟိ သာဓာရဏတ္ထတာ နတ္ထိ ဘိန္နတ္ထတ္တာ, အတောယေဝေတ္ထ ဘေဒနိဗန္ဓနာ ဆဋ္ဌျုပဇာယတေ ‘ရညော ပုရိသော’တိ, ဝုတ္တိယန္တူဘယပဒဗျဝစ္ဆိန္နတ္ထာဘိဓာနတော သာဓာရဏတ္ထတာ ဘဝတိ, ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘သမာသေ ဝိသေသနံ ဝိသေဿမနုပဝီသတိ ဧကီဘဝတိ ဝိသေသနံ, ဝါကျေ တု ဝိသေသနံ ဝိသေဿတော ဝိသုံယေဝါ ဝတိဋ္ဌတေ’’တိ။ ဒွန္ဒသမာသဿ တု ပဒါနံ ဝိသေသနဝိသေဿာဘာဝေပိ သကလပဒတ္ထပ္ပဓာနတ္တာ ‘ရညော ဂေါ စ အဿော စ ပုရိသော စာ’တိ ဝါကျတော ‘ရညော ဂဝါဿ ပုရိသာ’တိ သမာသဿ ဝိသေသော ဧကတ္ထီ ဘာဝလက္ခဏော ဘဝတျေဝ, တထာဟိ တတ္ထ ဝါကျေ ဘိန္နတ္ထနိဗန္ဓန သမုစ္စယပဋိပါဒနာယ စသဒ္ဒေါ ပယုဇ္ဇတေ, သမာသေ တု နပ္ပယုဇ္ဇတေ, ဧကတ္ထ ဝစနေနေဝါတိ ‘‘သျာဒိသျာဒိနေကတ္ထ’’ တျေကတ္ထဝစနေနေဝ, ဧကတ္တီဘာဝေါယေဝ ဘဝတီတိ သေသော, ဧဝကာရော န ဝါကျေ တထာဟိ ဒီပေတိ။ ဝါကျေ ကထန္တိ အာဟ- ဝါကျေ’တိအာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄၆။)ဝါကျေတိ ဝိဂ္ဂဟဝါကျေ, ဝိသေသေန ဂယှတိ ဉာယတျနေနေတိ ဝိဂ္ဂ- ဟော, သော စ တံ ဝါကျံ စေတိ ဝိဂ္ဂဟဝါကျံ, ဝိသေသေန ဝါ ဂဟဏံ ဝိဂ္ဂဟော, တဒတ္ထံ ဝါကျံ ဝိဂ္ဂဟဝါကျံ, တသ္မိံ, ကာယံ ဗျာပေက္ခာတိ အာဟ-‘ဘေဒါဒိလက္ခဏာ’တိ, အာဒိသဒ္ဒေန သံသဂ္ဂ ဘေဒ သံသဂ္ဂါနဉ္စ ဂဟဏံ။
တတ္ထ သာန္တရေဟိ သာမျန္တရေဟိ စ ဗျာဝုတ္တိ ဆေဒေါ, သံဝိသေသ သာမိဝိသေသာနံ သမ္ဗန္ဓော သံသဂ္ဂေါ, တဒါဟ- ‘တထာဟိ’စ္စာဒိနာ, ဘေဒကော ဗျာဝတ္တကော, အတ္ထဂဟိတောတိ ကာရဏဝသေန ဘေဒဝါဒိနာ ဂဟိတော, ယဒေစ္စာဒိနာ သံသဂ္ဂဝါဒိနော-ဓိပ္ပာယမာဟ ယဒါ တူဘယမ္ပိစ္စာဒိနာ ဥဘယဝါဒိနော, အဘိမတောတိ ‘‘ပါက္ကဍာရာသမာသော’’စ္စနေန (၂-၁-၃) ပါဏိနိနာ ဣစ္ဆိတော။ ပါက္ကဍာရာတိ ‘‘ကဍာရာ ကမ္မဓာရယေ’’စ္စနေန (၂-၂-၃၈) ကဍာရာသံသဒ္ဒနာ ပဂေဝါတိ အတ္ထော။
‘ပုထ ဘိန္နော အတ္ထော ယေသံ ပဒါနံ တာနိ ပုထဂတ္ထာနိ, ဝါကျေ ဟိ ရညော ပုရိသော တေတ္ထ ရာဇသဒ္ဒေါ ရာဇတ္ထမေဝ ဝဒတိ, ပုရိသသဒ္ဒေါ ပုရိသတ္ထမေဝ, ဝုတ္တိယန္တု ရာဇပုရိသောတေတ္ထ ရာဇသဒ္ဒေါပိ ပုရိသတ္ထမေဝ ဝဒတီတိ ဒွိန္နမေကတ္ထီဘာဝေါ ဘဝတိ, အညောယေဝါဝယဝတ္ထာနွိတော သမုဒါယတ္ထော ပါတုဘဝတီတိ တဒပေက္ခာယ စေကတ္ထီဘာဝေါ ဝုစ္စတေ, ဇဟမာနသကတ္ထဝုတ္တိမဘျုပဂမ္မ ဝုတ္တံ- ‘ဝိသေသနဿ သကတ္ထ ပရိစ္စာဂေနေ’စ္စာဒိ, အတောယေဝ ပရော စောဒေဿတိ ‘နနု စေ’စ္စာဒိနာ။ ဧကတ္ထီဘဝနံ သမသနန္တိ ဣမိနာ ဧကတ္ထန္တိ သမာသောတိ နာတ္ထန္တရန္တိ ဒီပေတိ။
ဇဟမာနာနိ ပဒါနိ သကတ္ထံ ယဿံ (သာ) တထာ ဝုတ္တာ, နာစ္စန္တာယ ဇယာတီတိ ဧဝမ္မညတေ ‘‘ပရိစ္စာဂမတ္တမဘိသန္ဓာယ ဇဟမာနသကတ္ထံတျုစ္စတေ, န တု သဗ္ဗထာ ပရိစ္စာဂေါပရောပကာရာယ တဿောပါဒါနတော, သဗ္ဗထာ စ သကတ္ထပရိစ္စာဂေ ပရောပကာရာသမ္ပာဒနတော-နုပါဒါနမေဝ ပယောဇနာဘာဝါ တဿ သိယာ’’တိ, ထပတိ ဝဍ္ဎတီ။ အတ္ထန္တိ ရာဇသဒ္ဒဝါစ္စံ။ အစ္စန္တပရိစ္စာဂေပိ န ဒေါသော။ ဝါကျေ ဒိဋ္ဌဿုပသဇ္ဇနဿ ဝုတ္တိယံ သောယေဝါယန္တျနွယာဝသာယတော တဒတ္ထာဝ ဂတိယာတိ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘အထ ဝေ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄၇။)သောယေဝါယန္တျဇ္ဈဝသာယော-နွယော, သောယေဝါယံ ရာဇသဒ္ဒေါ ယော ဝါကျတာလေ ဒိဋ္ဌောတိ ဝေါဟာရီနမေကတ္တာဝသာယေနာသတျပိ (ရာဇသဒ္ဒဿ)တ္ထေ ပုရိသဿ ဝိသေသနမ္ဘဝိဿတီတိ ဘာဝေါ, ဧတ္ထေဝ ဒိဋ္ဌန္တမာဟ- ‘ယထေ’စ္စာဒိ။
֍ ၂. အသံ
အဗျယန္တိ ယဒညေသံ ပသိဒ္ဓန္တိ လိင်္ဂဝစနဘေဒေပိ ဗျယရဟိတတ္တာ ဥပသဂ္ဂနိပါတာနံ ပရေဟိ အဗျယသညာကရဏတော အဗျယန္တိ ပရေသံ ပသိဒ္ဓံ, တေသန္တွယံ သမာသော အဗျယတ္ထပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ အနဗျယံ အဗျယမ္ဘဝတီတိ အဗျယီဘာဝေါ ပသိဒ္ဓါ, အသင်္ချဿ သုတတ္တာ တဿေဝ ဝိဘတျတ္ထာဒယော ဝိသယဘာဝေန ဝိသေသနာနီတိ ဝိညာယန္တီတျာဟ- ‘အသင်္ချေ’စ္စာဒိ, ဣမိနာ နေမေသမာသတ္ထာတိ ဒီပေတိ။
တာဝသဒ္ဒဿ ကမဝုတ္တိယံ ယော-တ္ထော သမ္ပဇ္ဇတေ တမာဟ- ‘ဝိဘတျ’စ္စာဒိ, ဝိဘတျတ္ထေ ဥဒါဟရိတွာတိ ဝိဘတျတ္ထဝိသယေ ဝတ္တမာနဿာသင်္ချဿ ဣတ္ထိသဒ္ဒေန သမာသမဓိတ္ထီတိ ဥဝါဟရိတွာ, နိစ္စယမာသာန မဝိဂ္ဂဟော, အသကပဒဝိဂ္ဂဟော ဝါ ယုတ္တော, အညထာ အနိစ္စတာပတ္တီတျာဟ- ‘နိစ္စသမာသတ္တာ’ဣစ္စာဒိ။
အသကပဒေန အနတ္တနိယပဒေန အညပဒေန ဝိဂ္ဂဟော အသကပဒဝိဂ္ဂဟော, တေန, ဧတ္ထ ဟိ ယထာ ကုမ္ဘဿ သမီပံတျညပဒဝါကျေ သမီပ သဒ္ဒေနုပသဒ္ဒဝစနီယဿ ဝုတ္တတ္တာ ဥပသဒ္ဒေါ နပ္ပယုဇ္ဇတေ, ယထာ ဣတ္ထီ သူတိ ဧတ္ထာဓိသဒ္ဒဝစနီယဿာ (ဓာ)ရတ္ထဿ သတ္တမိယာ ဝုတ္တတ္တာ နာဓိသဒ္ဒေါတိ ‘ဣတ္ထီသူ’တိ အညပဒဝါကျံ ဝုတ္တံ, ကထာပဝတ္တာတိ တွာဓေယျော ပဒဿနံ, ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထောန္နေယံ, အသကပဒဝိဂ္ဂဟေနာတ္ထောဝ ဝုတ္တော,
အဓိသဒ္ဒဿ ပန ပုရတောဝဋ္ဌိတဿာဓာရေ ဝတ္တမာနဿ တံသမာနာဓိကရဏေန သတ္တမျန္တေနိတ္ထိသဒ္ဒေန သဟ သမာသောတိ ဒဿေတုမာဟ-‘အဓိသဒ္ဒေါ’စ္စာဒိ။
သျာဒိလောပေါတိ အဓိသဒ္ဒတော ဣတ္ထိသဒ္ဒတော စ ပရေသံ သတ္တမီ ဗဟုဝစနာနံ လောပေါတိ အတ္ထော။ အတ္တ (ဘာဝ) သမ္ပတ္တီတိ သရီရသမ္ပတ္တိ အဓိပ္ပေတာတိ ဗြဟ္မသဒ္ဒဿ သရီရံ အတ္ထောတိ အာဟ- ‘ဗြဟ္မံ သရီရန္တိ, ကတ္ထစီ ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနတ္တာဝါသင်္ချသမာသဿ ‘သမ္ပန္နံ ဗြဟ္မ’န္တိ ဝိဂ္ဂဟော ဝုတ္တော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄၈။)သမာသဝိဘတ္တိယာတိ သမာသတော ဥပ္ပန္နဝိဘတ္တိယာ, သကလော ပဒေသသကလော, ပရိဂ္ဂဟာပေက္ခာတိ အဘျုပဂမာပေက္ခာယာတိ အတ္ထော, အဘျုပဂမေပိ ဟိ ပရိဂ္ဂဟသဒ္ဒေါ–
သပထေ ပရိဝါရေ စ၊ မူလာဘျုပဂမေသု စ။
ရဝိမှိ ရာဟုဂဟိတေ၊ ဒါရေသု စ ပရိဂ္ဂဟော’’တိ နိဃဏ္ဋု။
သကလဿ ဘာဝေါ သာကလျံ-သကလသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ, တမ္ပန နိဿေသ [မတနိဿေသ (ပေါတ္ထကေ)] ဂ္ဂဟဏာ ပုထု ဘဝတီတျာဟ- ‘အသေသဂ္ဂဟဏ’န္တိ, တိဏာနံ သာကလျန္တိ ဝိဂ္ဂဟော, တိဏသဒ္ဒေန ဟိ တိဏသဟိတာနိ ဂဟိတာနိ, တေနေဝ ဝက္ခတိ ဗျတိရေကနယေ- ‘တံ သဗ္ဗံ တိဏသဟိတမဇ္ဈော- ဟရတီ’တိ, သတိဏမဇ္ဈောဟရတီတေတ္ထာဓိပ္ပာယတ္ထ မာဟ-‘ယာဝါ’တိအာဒိ။
တိဏသဒ္ဒေါ ဥပလက္ခဏံ သေသာ-နဇ္ဈောဟာရိယာနံ, တေနာဟ ‘တိဏာဒိကမ္ပီ’တိ။ ပရိဂ္ဂဟာပေက္ခာယန္တဘူတဿ ဂဟဏတ္ထံ ‘‘အဗျယံ ဝိဘတ္တိသမီပါ’’ဒိသုတ္တေ ‘သာဂျဓီတေ’တိ နိပ္ဖာဒနတ္ထမန္တဝစန မုဒါဟတမ္ပာဏိနိနာ, တမ္ပိ သာကလျေယေဝါဟရိတုံ [သာကလ္လေနောဒါဟရိတုံ] သာဂျဓီတေတျူဒါဟဋန္တိ ဒဿေတုံ ‘တတော’တျာဒိ ဝုတ္တံ။
တတောတိ ယတော သကလသကလေ န ဝတ္တတိ, ပရိဂ္ဂဟာပေက္ခာယ သမတ္တိယာ အန္တတော သကာသာ သာကလျံ န ဘိဇ္ဇတေတိ သမ္ဗန္ဓော, သမတ္ထိယမ္ပိ အန္တေ ဥဒါဟရဏန္တိ သေသော။
အဂ္ဂိပရိယန္တန္တိ အဂ္ဂိအတ္ထော ဂန္ထော တာဒတ္ထိယာ အဂ္ဂိ, သောပရိယန္တော-ဿ အဇ္ဈေယဿာတိ အဂ္ဂိပရိယန္တံ, ယတ္တကဿာဇ္ဈေယဿ ပရိဂ္ဂဟော, တဿ အဂ္ဂိ ပရိယန္တော, အဂ္ဂိနာ ပရိယန္တဘူတေန သဟိတော သကလောတိ ဝိဂ္ဂဟော, အဂ္ဂိနော သာကလျန္တိ ဝါ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၄၉။)သဒ္ဒိကာနန္တိ ဗျာကရဏညူနံ။ အတ္ထာဘာဝေဣတျတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဣတရေတရာဘာဝေ ဓမ္မာဘာဝေ စ မာ သိယာတိ, အတောယေဝ စောစ္စတေ ‘အထေတရေတရာဘာဝေ’ဣစ္စာဒိ, ဣတရသ္မိံ ဣတရဿ အဘာဝေါ ဣတရေတရာဘာဝေါ, ဂေါ အဿော န ဘဝတီတိ ဟိ အတ္ထန္တရတ္တံ နိသေဓီယတေ, န ဝတ္ထုဘာဝေါ, ဗြာဟ္မဏော န ဘဝတီတျတြပိဗြာဟ္မဏတ္တဓမ္မော နိသေဓီယတေ, န ဝတ္ထုဘာဝေါ, ပရတ္တာတိအာဒိနာ ဝိပ္ပဋိသေဓ ဝိသယမာဟ။
အတိက္ကမာဘာဝေတီ ဧတ္ထ အတိက္ကမာတိ ပဉ္စမိယာ အသမာသနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ- ‘အတိက္ကမာ’တိ, န ပနုပ္ပန္နဿ ပစ္ဆာတိ ဣမိနာ အတိက္ကမာဘာဝေါ နာမ ဥပ္ပန္နဿ ပစ္ဆာ အဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။
နိတ္တိဏန္တိ ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနော-သင်္ချသမာသော။ သမ္ပတိသဒ္ဒဿ သာမညဝစနတ္တေပိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ကာလံ ဒဿေတုမာဟ- ‘ဥပဘောဂဿေ’’စ္စာဒိ, ဥပဘောဂေါ ကမ္မသာဓနော လဟုပါဝုရဏဿ နာယမုပဘောဂကာလောတိ ဝိဂ္ဂဟော, (အတိ) လဟုပါဝုရဏန္တိ ရူပသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတုံ လဟုပါဝုရဏဿာတိအာဒိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ။
ယောဂ္ဂံ ရူပန္တိ ဝိဂ္ဂဟေ အနုရူပံ, နနု စာတြ နိစ္စသမာသတ္တာသပဒဝိဂ္ဂဟေန ဘဝိတဗ္ဗံတျာသင်္ကိယာဟ-‘ဝိစ္ဆာယ’မိစ္စာဒိ, အနုသဒ္ဒေန ဟိ ယောဂေ ဝိစ္ဆာယံ ‘‘အနုနာ’’တိ (၂-၁၀) ဒုတိယာ ဝိဓီယတေ, ဝါကျေယေဝါဿ စ ပယောဂေါ နာညတြေတိ ဝါကျမ္ပိ ဘဝတီတိ မညတေ။ သကိခီတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အကာလေ သကတ္ထေ’’တိ (၃-၈၁) သဟဿ သော။
သဒိသော ကိခိယာတိ ဧတ္ထ ကိခိယာ ပသိဒ္ဓဘူတာယ သာဓိယဿ သာဓနဘာဝေန ဂဟိတာယ သဓမ္မတ္တေန ကောစိ သာဓိယော သဒိသောတိ ဝုတ္တောတိ ကိမိဓ သဒိသော အပ္ပဓာနံ [ပဓာနမေဝါတိ အတ္ထော] တထာ သတိ ပုပ္ပပဒတ္ထပ္ပဓာနေနာသင်္ချသမာသေန သကိခီတိ ဧတ္ထ န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ-‘နနုစေ’တျာဒိ, ကိခိယာတိ သမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌီ, ဧတ္ထ ပန သဒိသတ္တဿ ကိခီယာ-ပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာပ္ပဓာနတ္တံ။ နေတဒတ္ထီတိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တံ စောဒနံ ပရိဟရတိ။
ယထာ ဒေဝဒတ္တောတိ ဧတ္ထ ယဒိ သမာသော ဘဝေယျ, ဒေဝဒတ္တေန သဒိသော ယထာဒေဝဒတ္တန္တိ ဘဝေယျ, ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ပန (န) သမာသောတိ, ကိခီတိ မက္ကဋဿာဘိဓာနံ။ ဇေဋ္ဌာနုက္ကမေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ အနုဇေဋ္ဌန္တိ တတိယန္တတာ ဂမျတေ။ စက္ကေန ယုဂပဒိ သစက္ကံ။
֍ ၄. ယာဝါဝဓာရဏေ
အမတ္တာနံ ယတ္တကော ပရိစ္ဆေဒေါ ယာဝါမတ္တံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅၀။)֍ ၅. ပယျပါဗဟိတိရော ပုရေပစ္ဆာဝါပဉ္စမျာ
ပဉ္စမျာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ နနု အဝုတ္တေပိ တသ္မိံ ဝက္ခမာနနယေန ပဉ္စမျန္တတ္တာ ပဉ္စမျန္တေဟေဝ သမာသော ဝိညာယတီတျာသင်္ကိယာဟ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ။ တထာပိစ္စာဒိနာ ပရိဟရတိ, ဟောတု ကာမံ ‘ပရိပဗ္ဗတံ ဝိဇ္ဇောတတေ’တိ ဒုတိယာနိသေဓာယ, အညတြ ကထန္တိ အာဟ ‘ဣဟ စေ’တျာဒိ။
အာစတ္တာရော ဝါတိ အာသဒ္ဒေါ ဝါကျေ, သရဏေ ဝါ, ဂါမော ဗဟိ တိဋ္ဌတီတျတ္ထော, ပုရတော ဂါမမ္ပဿာတိ ဝဒန္တော ပုရေတျတ္ထပ္ပဃာနောယန္နိဒ္ဒေသော, နသရူပပ္ပဓာနောတိ ဒဿေတိ, အဘိမုခေ ဂါမမ္ပဿာတျတ္ထော။ အဝုတ္တာနမေတာနျုပလက္ခဏာနိ, တသ္မာ ‘တိရော ဂါမမ္ပဿာ’တိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တိရိယတော ဂါမမ္ပဿ, ပစ္ဆတော ဂါမမ္ပဿာတိ အတ္ထော။
အပသဒ္ဒယောဂေ နိစ္စပဉ္စန္တဿ ဝိကပ္ပေန သမာသဝိဓာနာဝါဘဝနေနောဒါဟရဏံ ဒိန္နံ (ဧတ္ထ) ပဉ္စမျာတိ ပယောဇနာဘာဝေပိ အညဒတ္ထံ ကရိယမာနမိဟာပျတ္ထဝန္တံ ဟောတိ။
֍ ၆. သမီ
‘‘အနု ယံ သမယာ’’တိ (၂-၁-၁၅) စ ‘‘ယဿ စာယာမော’’တိ (၂-၁-၁၆) စ ပါဏိနိနော ဝစနဒွယံ, အယမေတေသမတ္ထော ‘‘ယဿ သမယာ သမီပဝါစီ အနုသဒ္ဒေါ, တေန သဟ သမဿတေတိ စ, အနု ယဿာယာမဝါစီ, တေန သျာဒျန္တေန သဟ သမဿတေ’’တိ စ။ ဝတ္ထုတော တု သာမီပျာယာမဝန္တာနမနိဒ္ဒေသေပိ သာမတ္ထိယာ တဒါက္ခေပေါတိ ဒဿေန္တော အာဟ-‘သမီပါယာမာန’မိစ္စာဒိ။
သမ္ဗန္ဓိတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒါ သကတ္ထမိဝ နိယတပဋိယောဂိနမာက္ခပန္တိ။ တေန ဝိနာ တေသံ သကတ္ထာဘာဝါ။ အာယာမော ဒီဃတာ, ‘‘ယဿ သမီပါယာမေသွနု’’တိ ယထာဝုတ္တသုတ္တဒွယမာက္ခေပေနုပဒိသတိ, ဝနဿ သာမိပျမနုဝနံ, ‘‘အသင်္ချံ ဝိဘတ္တိသမ္ပတ္တိသမီပ’’ ဣစ္စေဝ (၃-၂) သိဒ္ဓေပုန သမီပဂ္ဂဟဏံ ဝိကပ္ပတ္ထံ, တေန ဝနဿာနုတိ ဝါကျေနာပိ ဘဝိတဗ္ဗံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅၁။)ဂင်္ဂါယ အာယာမော အနုဂင်္ဂံ, ဘာဂဝုတ္တိကာရော ‘‘လက္ခဏေနေ’’တိ ဝတ္တတေ။ ယဿာယာမဝါစီ အနု, တေန လက္ခဏေန သမဿတေ အနုဂင်္ဂံ ဗာရာဏသီ, ဂင်္ဂါယ လက္ခဏဘူတာယ ပသိဒ္ဓါယာမဂုဏာယ ဗာရာဏသီ လက္ခီယတေ ယာဝါယတာယာမာ ဂင်္ဂါ တာဝါယမ္ပီတိ သဘာဝတော တူပမာနောပမေယျဘာဝေါ သမာသေ ပတီယတေ ဂင်္ဂါ ဝိယ ဒီဃာ’’တိ လက္ခိယလက္ခဏဘာဝံ ဝဏ္ဏေတိ။ ဧဝံ သတိ ဗာရာဏသီတိ ပဌမာ နောပပဇ္ဇတေတိ မညမာနော အာဟ-‘ဂင်္ဂါယာ မေန ယုတ္တာ ‘‘တျာဒိ။ အနုဂင်္ဂံ ဗာရာဏသိယာတိ ဗာရာဏသိယာ ဂင်္ဂါယာမော လက္ခဏန္တိ အတ္ထော။
֍ ၇. တိဋ္ဌ
အကတသမာသာစာတိ အနေန ဣမိနာ ကတသမာသတံ ဒီပေတိ, တိဋ္ဌန္တီတိ ဣဒံန္တပ္ပစ္စယန္တဿာတ္ထပဒန္တိ ဒဿေတုမာဟ-‘‘န္တောကတ္တရိ ဝတ္တမာနေ’’တိစ္စာဒိ, (၅-၆၄) အာယတီတီမဿာတ္တပဒံ အာယန္တီတိ, ပုမ္ဘာဝါဘာဝေါ နီပါတနာ, အကာရော စ နိပါတနာ ‘‘ဂေါတွ စတ္ထေ စာ လောပေ’’တျတြ (၃-၄၆) ‘နာညာသင်္ချတ္ထေသူ’တျနုဝတ္တနတော။
လူနယဝါဒီနမေတ္ထ နိပါတနာ ကာလေပိ နပုံသကလိင်္ဂတ္တံ, သံဟဋာယဝါ ယသ္မိံ ကာလေ သံဟဋယဝံ, ဥမ္မတ္တဂင်္ဂန္တိ သညာယမညပဒတ္ထေ ဝါဓိကာရေပိ နိစ္စသမာသော, န ဟိ ဝါကျံ သညာတိ, အာဒိသဒ္ဒေန‘သမဿ သောဘနတ္တံ သုသမ’မိစ္စာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော, ပဘာဝနံ ပကာသနံ။
֍ ၈. ဩရေ
ဩရံ ဂင်္ဂါယ, ပါရံ ယမုနာယာတိ သမာသေ ကတေ နိပါတနာ ဧကာရော, တေနေဝ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ ‘ဧကာရန္တတ္တံ နိပါတနတော’တိ, ဝုတ္တိဝိကပ္ပနတ္ထတောတိ ဝုတ္တိယာ ဝိကပ္ပော အတ္ထော ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅၂။)֍ ၁၀. အမာ
သောစေကတ္ထီဘာဝေါ ဝိသိဋ္ဌော-ဘိမတောတိ သမ္ဗန္ဓော, မုဟုတ္တန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဒုတိယာ, ပါဒိသမာသံ ကတွာတိ အာသဒ္ဒဿ ဟရသဒ္ဒေန ဝုတ္တိသဒ္ဒေန [ဝုတ္တိပဒေန (ပဉ္စိကာ)] ကိရိယာချာပျတေတိ အသတျုပသေစနာဒိကိရိယာယံ သင်္ခါရကံ သင်္ခါရိယံ ဝါ န ဘဝတိ, အတ္ထိစေဟ တဒုဘယံ, တတော တေသံ သမ္ဘဝါယေဝ သမာသန္တောဘူတကိရိယာ ဂမျတေတိ မညတေ, တထာဟိ ဒဓိဘောဇနံတျာဒေါ ဝုတ္တေ အဓျာဒိနော သင်္ခါရကတ္တံ ဘောဇနာဒိနော စ သင်္ခါရိယတ္တံ ပတီယတေ, န စောပသေကာဒိမန္တရေန သင်္ခါရိယသင်္ခါရကဘာဝေါ-တ္ထီတိ သာမတ္ထိယာယေဝုပသေကာဒိပ္ပတီတိ။
တဒပေက္ခာယာတိ ဂမ္မမာနောပသေစနာဒိကိရိယာပေက္ခာယ။ ပါဏိနိယေဟိ အတ္ထေန ‘ဧတဿိဒ’န္တိ အတ္ထေ နိစ္စသမာသော-ဘိမတော သဗ္ဗလိင်္ဂတာ စ, တထာ ဝစနာဘာဝမိဟ မနသိကတွာ ‘ကထ’မိစ္စာဒိနာ ဝုတ္တိ ယံဝုတ္တံစောဒကဝစနမာဟရိတွာ တတ္ထာဓိပ္ပာယံဝိဝရတိ ‘ဧဝမညတေ’စ္စာဒိနာ, ဝိဓာနံ ကတန္တိ ဧဝမညတေတိ သမ္ဗန္ဓော, တတ္ထေစ္စာဒိနာ အည ပဒတ္ထေ ဘဝိဿတီတျေတ္ထာဓိပ္ပာယံ ဝိဝရန္တော နိစ္စသမာသတံ သဗ္ဗလိင်္ဂတဉ္စ ပဋိပါဒယတိ, ဝါကျနိဝတ္တိသိဒ္ဓါယေဝါတိ။
အတ္ထသဒ္ဒေနာဝဂတတ္ထတာယ ဧတဿာတိ ဝတ္တုမယုတ္တန္တိ ‘ဧတဿ အတ္ထော’တိ ဝါကျနိဝတ္တိ သိဒ္ဓါယေဝ, ကထဉ္စိပိ စတုတ္ထျန္တာ ဘိန္နတ္ထဿ သမာသေ ကတေပိ တတ္ထ ဝိရောဓမာဟ- ‘စတုတ္ထျန္တဿေ’တျာဒိ။
ဝစနမ္ပီတိ ‘‘အတ္ထေန နိစ္စသမာသော သဗ္ဗလိင်္ဂတာစ’’ဣတိ (၃-၁-၃၆) ဝါကျကာရေန ပတိဋ္ဌိတဝစနမ္ပိ, ပါဏိနီယာနံ ‘ဧတဿ ဣဒ’န္တိ အတ္ထေ သမာသေ ကတေ ယော-တ္ထော သမ္ပဇ္ဇတိ, အညတ္ထသမာသေပိ သောယေဝတ္ထောတိ ဒဿေတိ ‘ယော’ ဣစ္စာဒိနာ, အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနနိမိတ္တံ ဝါယာမောစ္စာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တံနိမိတ္တတ္တာ ဝါယာမာဒီနံ, တေသံ ကထာဒီနန္တိ ဧတ္ထ တေသံ ဝါယာမာဒီနန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝါယာမောတျာဒိနာ ဝုတ္တတ္တာ သော စ တန္နိမိတ္တံ ဟောတေဝ, အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘‘ဧတဿ ဣဒန္တိ ဝါကျေ အတ္ထေန သမာသေ သဗ္ဗလိင်္ဂတာ စ ‘ဧတဒတ္ထော ဧတဒတ္ထာ ဧတဒတ္ထ’န္တိ ဝါယာမာဒယော စ သမာသတ္ထာ ဟောန္တိ, ဧတံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနမတ္ထော ပယောဇနမေတဿ ဧတိဿာ ဧတဿာတိ အညပဒတ္ထေပိ ဧသံ ပဒါနံ သောယေဝတ္ထောတိ နာတ္ထဘေဒေါ’’တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅၃။)ဣဒဉ္စ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ အာနန္ဒံ ကုသလာနိ, အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇတ္ထာယ။ပေ.။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ ဧတဒတ္ထော ဝါယာမော ဧတဒတ္ထာ ကထာ ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ ဧတဒတ္ထံ သောတာဝဓာန’’န္တိအာဒိ (တိကင်္ဂုတ္တရ, အာနန္ဒဝဂ္ဂ) ပါဠိံ နိဿာယ ဝုတ္တံ။
ပါဏိနိယေဟိ ‘‘ကတ္တုကရဏေ ကိတန္တေန ဗဟုလ’’န္တိ (၂-၁-၃၂) ကိတန္တေန တတိယာသမာသဝိဓာနာ တတ္ထေဝ ဗဟုလဂ္ဂဟဏေန ‘ဂါမနိဂ္ဂတာ’ဒီသု သမာသော ဝုတ္တော, တေနေတ္ထာန္တောဒါဟရဏာနံ ဒွိန္နမဓိကတ္တံ, သမာသာဘာဝေါ-ဘိမတောတိ ပါဏိနီယေဟိ ‘‘ပူရဏဂုဏသုဟိတတ္ထသဒဗျယတဗ္ဗသမာနာဓိကရဏေနေ’’တိ (၂-၂-၁၁) သုတ္တေ ဂုဏ ဣတိဝစနေနာဘိမတော, သဒိတိ သညာ တေသံ န္တမာနာနံ။
သော ကထန္တိ ဣဟ ‘ဘာဝတိတ္တတ္ထေဟီ’တိ ဘာဝပ္ပစ္စယန္တေနေဝ သမာသပဋိသေဓဝိဓာနာ ‘ဗြာဟ္မဏဿ သုက္ကာ’ ဣစ္စာဒေါ သော သမာ သပ္ပဋိသေဓော ကထံ သိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။
ဂုဏတ္တနိယေဝါတိ ဂုဏသဘာဝေ ဧဝ, အဘိမတောတိ ဝါတ္တိကကာရဿာဘိမတော ‘‘တဒဝဋ္ဌေဟိ စ ဂုဏေဟီ’’တိ, တသဒ္ဒေနာဿ ဂုဏဿ ပရာမာသော တသ္မိံယေဝ ဂုဏေ အဝတိဋ္ဌန္တီတိ တဒဝဋ္ဌာ, ဂုဏေယေဝ ဂုဏာတိဋ္ဌန္တိ န ကဒါစိပိ သောယမိတျဘေဒါ ဒဗ္ဗဝုတ္တယော သုက္ကာဒယော ဝိယ တေ တဒဝဋ္ဌာ ဂုဏာ ဂန္ဓာဒယော, တဒဝဋ္ဌိတေဟိ ဂုဏေဟိ ဆဋ္ဌီ သမဿတေတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
အာဘိမတောတိ ‘‘ပူရဏာ’’ဒိသုတ္တေ အဗျယဂ္ဂဟဏေန, ဒေဝဒတ္တဿာတိ ဆဋ္ဌိယာ ဂုရုမှိ သာပေက္ခတ္တေပိ ဂုရုသဒ္ဒဿ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒတ္တာ သကတ္ထေ [ဝါကျေ] ဝိယ ဝုတ္တိယံ ဗျပေက္ခာ-ယာဟာနိတော ဝုတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဝစနန္တရေန သာဓေတုမာဟ- ‘တထာစာဟူ’တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅၄။)သာတ္ထေဝါတိ သကတ္ထေ ဝိယ, အဿာတိ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒဿ, သာမတ္ထိယံ ဂမကတ္တဉ္စတ္ထီတိ ပဒါနမညောညာပေက္ခာလက္ခဏံ သာမတ္ထိယံ သာမတ္ထိယာဘာဝေပိ ဝိဂ္ဂဟဝါကျတ္ထဿ ဂမကတ္တံ ဝါ အတ္ထီတိ အတ္ထော, ဂုရုနော ကုလံ ဒါသဿ ဘရိယာတိ ဝိဂ္ဂဟော, အထာတြ ဗြာဟ္မဏဿ ဥစ္စေ’ဣစ္စာဒေါ သာမတ္ထိယံ ဂမကတ္တံ ဝါ နတ္ထီတိ ကုတော-ဝသိတံ, ယေန တဒါဘာဝါတြ သမာသာဘာဝေါ ဝဏ္ဏီယတေစ္စာဟ-‘သာမတ္ထျာဒိနောတွိ’စ္စာဒိ။
သမာသာဘာဝေါ-ဘိမတောတိ ‘‘ပူရဏာ’’ဒိသုတ္တေ သမာနာဓိကရဿာပိ ဥပါဒါနတော။ သေဟီတိ အတ္တနိယေဟိ, နာဘိမတောတိ ‘‘စယုတ္တေဟိ သေဟိ အသမာသိတေဟိ ဆဋ္ဌီသမာသပ္ပဋိသေဓောဝတ္တဗ္ဗော’’ (ဝါ) တျနေန, ပုထဂတ္ထတာယ [ဘိန္နတ္ထတာယံ-ဝုတ္တိ] မိစ္စဿဝိဝရဏံ ဂဝါဒီနမသမာသေတိ, ဧဝမဿာဒီနံ သမာသေနာလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
ယောဂီနန္တိ ဣတရီတရယောဂီနံ, အနေနေတရေတရယောဂစတ္ထသမာသံ ဝဒတိ။ ဝုတ္တိဟောတီတျဿ ဝိဝရဏံ ဆဋ္ဌီသမာသော ဘဝတီတိ, ဧကတ္ထီဘာဝေဣစ္စဿ ဝိဝရဏံ ဂဝါဒီနဉ္စ စတ္ထသမာသေ သတီတိ။
ရုဠှိတ္တာတိ သမာသဿေဝ ကီဠာဝါစကတ္တေန ဇီဝိကာယ စ ပစ္စာယ ကတ္တေန ပသိဒ္ဓတ္တာ, န ဝါကျဿာတိ ‘ဥဒ္ဒါလပုပ္ဖဘဉ္ဇိကာ’တျာဒေါ ရုဠှီဝသေန နိစ္စသမာသော ဘဝိဿတီတိ တတြ ကိံ ဝစနေနေတိ မညတေ, သရသိ ရုဠှန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
အယမ္ပန အမာဒိသမာသော ကမ္မဓာရယဒိဂုသမာသာတိ သဗ္ဗေပိ ပရေသံ တပ္ပုရိသသဒိသတ္တာ တပ္ပုရိသာ, ယထာ ဟိ တဿ ပုရိသော တပ္ပုရိသောတိ ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနော, တထာ တေ သိယုံ, သင်္ချာပုဗ္ဗတ္တ နပုံသကတ္တသင်္ခါတေဟိ ဒွီဟိ လက္ခဏေဟိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိဒိဂု။
֍ ၁၁. ဝိသေ
ကိန္တံ ဝိသေသန မိစ္ဆာဟ-‘ယမိ’စ္စာဒိ, ယံ အဝတ္ထာပယတိ တံ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ကိန္တံ ဝိသေဿမိစ္စာဟ-‘ယဒနေကေ’စ္စာဒိ, ယံ အဝတ္ထာ ပီယတေ တမဘိဓီယတေတိ သမ္ဗန္ဓော, နနွေကတ္ထေနေတျုစ္စမာနေ ဝိသေဿေနေတိ ကထမဝဂမျတေ, ယတော ဧဝံ ဝိဝရိတဝါ တျာသင်္ကိယာဟ- ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅၅။)သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒတ္တာတိ ဧဝံ မညတေ ‘‘သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒါ သကတ္ထမိဝ နိယတမ္ပဋိ-ယောဂိနမာက္ခိပန္တိ။ တေန ဝိနာ တေသံ သကတ္ထဿာသမ္ဘဝါတိ, ဝိဝရိတဝါတိ ဝိဝရိတ္ထ, ဧကတ္ထေနေတီမဿ သမာနာဓိကရဏေန သဟ သမာသော ဟောတီတိ ဧဝံ သာဇ္ဈာဟာရော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော, အတ္ထသဒ္ဒဿာနေကတ္ထတ္တာ ဝိသေသေတိ ‘အတ္ထော အဘိဓေယျော’တိ။ ကထံ တေနတ္ထော ဝုစ္စတီတျာဟ- ‘အဓိကရီယတိ’စ္စာဒိ။
ဝိသေဿဿ သမာနာဓိကရဏတ္တဉ္စ ဝိသေသနာပေက္ခန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိသေဿသဒ္ဒဿ ဝိသေသနေန သဟ သမာနာဓိကရဏတ္တံ ဝိသေသန သဒ္ဒါပေက္ခန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တတ္ထ ကာရဏမာဟ- ‘သမ္ဗန္ဓာ’တိ, အဓိကရဏဿ သမာနတ္တံ နာမ ဘိန္နာနံ သမ္ဗန္ဓီနံ ဘဝတိ, သမ္ဗန္ဓိနော စ သမ္ဗန္ဓမန္တရေန န ဟောန္တီ [ဟောတိ (ပေါတ္ထကေ)] တိ ဝိသေသနဝိသေဿာနံ သမ္ဗန္ဓော ဝိညာယတေ, ဧဝံ ဝိညာတာ တသ္မာ သမ္ဗန္ဓာတိ အတ္ထော။
သဒ္ဒဗျတိရေကေန ဟေတ္ထ အတ္ထာနံ ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝေါ န သမ္ဘဝတိ, တထာ ဟိ ‘နီလမုပ္ပလ’န္တိ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ သန္နိဟိတာနိ နီလန္တိ နီလတ္တံ ဂုဏသာမညံ, နီလော ဂုဏော, တဒါဓာရော ဒဗ္ဗန္တိ တီဏိ, ဥပ္ပလန္တိ ဥပ္ပလတ္တံ ဥပ္ပလဇာတိ, ဒဗ္ဗဉ္စ တန္နိဿယောတိ ဒွေ။
တတ္ထ ဥပ္ပလဇာတိ ဂုဏဇာတီနံ [နီလဇာတိဥပ္ပလဇာဘဓနံ (ကာတန္တဋီကာ)] တာဝ န သမ္ဘဝတိ ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝေါ ဇာတိယာ နိဂ္ဂုဏတ္တာ, နီလတ္တဿ စ နီလဂုဏေ သမဝါယိနော, ဥပ္ပလတ္တဿ စ ဥပ္ပလဒဗ္ဗေ သမဝါယိနော သမာနာဓိကရဏတ္တမ္ပိ နတ္ထိ, ဥပ္ပလဇာတိယာ နီလဿ စ ဂုဏဿ အတ္ထိ သမာနာဓိကရဏတ္တံ။ နီလ မုပ္ပလန္တိ ပဝတ္တိနိမိတ္တာနံ ဥပ္ပလဇာတိနီလဂုဏာနမေကမဓိ ကရဏံနိဿယောတိ, ဝိသေသန ဝိသေဿဘာဝေါ တု နတ္ထိ ဇာတိယာ အနီလတ္တာ, ဂုဏဒဗ္ဗာနန္တု သမ္ဘဝတိဝိသေသနဝိသေဿတ္တံ ဒဗ္ဗဿာနေကဂုဏတ္တာ, သမာနန္တု တေသမ္ပရမဓိကရဏံ တတိယံ နတ္ထိ, ယေန သမာနာဓိကရဏတ္တံ သိယာ, ဧဝံ နီလဒဗ္ဗ ဥပ္ပလဒဗ္ဗာနမ္ပိ အညမညပရိဟာရေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတာနံ န ဝိသေသန ဝိသေဿဘာဝေါ, နာပိ သမာနာဓိကရဏတ္တံ, ကသ္မာ အညမညာသမ္ဗန္ဓတော အပေက္ခာဘာဝတော, ဝုတ္တပဋိပက္ခတော ပန ဝက္ခမာနနယေန သဒ္ဒါနမေဝ သာမာနာဓိကရဏျံ ဝိသေသနဝိသေဿတ္တဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တေနေဝါဟ-‘အတောယေဝေ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅၆။)အတောယေဝါတိ ယတော ဝိသေဿဿ သမာနာဓိကရဏတ္တံ ဝိသေသနာပေက္ခံ, အတောယေဝ ဟေတုတောတိ အတ္ထော, ဘိန္နနိမိတ္တပ္ပ ယုတ္တာနမေဝါတိ သာမညေန နီလဂုဏာဓာရေ ဒဗ္ဗေ ဂုဏေယေဝ ဝါ နီလသဒ္ဒဿ, ဥပ္ပလသဒ္ဒဿ စ သာမညေန ဂုဏဝတိ ဒဗ္ဗေ ဝတ္တမာနတ္တာ အညမညေသု ဘိန္နေသု သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ကာရဏေသု ပယုတ္တာနံ သဒ္ဒါနမေဝ [နိဋ္ဌာနမေဝ (ပေါတ္ထကေ)]။
သမာနာဓိကရဏတ္တန္တိ နီလုပ္ပလသဒ္ဒါနံ ဝိသုံဝိသုံ ယောဂေ ဝိသိဋ္ဌဒဗ္ဗ ဝါစိတ္တဿာသမ္ဘဝါ, နီလဉ္စ တံ ဥပ္ပလံ စေတိ သာမာနာဓိကရဏျေ သန္နိပတိတေ သတိ သမ္ဘဝါ ဧဝံ တတ္ထ ဝိသိဋ္ဌေ ဝတ္ထုမှိ ပဝတ္တာနံ တေသံ သမာနတ္ထတာ, ဧဝကာရေန ဗျဝစ္ဆိန္နမတ္ထံ ဒဿေတုမာဟ-‘နတွဘိန္နေ’စ္စာဒိ။
နနုစေတျာဒိ စောဒျံ, သီသမ္ပာတီတိ သီသပါ ရုက္ခဝိသေသော, နယိဒ မေဝမိစ္စာဒိ ပရိဟာရော။
အထ တုစ္စတေဣစ္စာဒိနာ ပရဿ ဝစနာဝကာသမာသင်္ကတေ, ဝိသေသဝုတ္တီတိ ဖလဿ ရုက္ခဿ စ သာမညသဒ္ဒတ္တာ ဘာဝေန ဝိသေသေ ဝုတ္တိ, ဣမေသန္တိ သီသပါဒီနံ န သမောဓာရိတာတိ န နိစ္ဆိတာ, သာမညဝုတ္တိယေဝ သမောဓာရိတာတိ အဓိပ္ပာယော, အဝသိတာ နိစ္ဆိတာ ဝုတ္တိ ယေသံ သီသပါဒီနံ တေ အဝသိတဝုတ္တယော, ပယတနံ ဝိနာ တဒါ ပပ္ပောတိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော, ပယတနန္တိ ‘သာမတ္ထိယလဒ္ဓေပိဝိသေဿေ’တိဝစနံ။ တဉ္စနတ္ထိစ္စာဒိ ပရိဟာရော, သရူပမတ္တကထနာယာတိ ဝုတ္တတ္ထာနမ္ပိ သရူပမတ္တကထနာယ ‘ပူပေ ဗဟူ အာနယေ’တိ ယထာ, ဧဝံ ဇာတီယကန္တိ သရူပကထနပ္ပကာရယုတ္တံ။ ဥပသံဟရမာဟ-‘တဒေဝ’မိစ္စာဒိ, နိပါတသမုဒါယောဝါယံ ဝုတ္တေန ပကာရေနေတျဿ အတ္ထေ ဝတ္တတေ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅၇။)အညတရသမ္ဘဝေပိ တန္နိဝတ္တိယာ ဝစနသဗ္ဘာဝံ ဒဿေတုမာဟ- ‘အထပိ’စ္စာဒိ, အညတရသမ္ဘဝေပီတိ ဝိသေသနဿ ဝိသေဿဿ ဝါ သမ္ဘဝေပိ, ယတြပျုဘိန္နမတ္ထိ ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝသမ္ဘဝေါ တတ္ထပိတာဝ ဗဟုလံဝစနတောဝ နိဝတ္တိ ဟောတိ, ကိမ္ပနာ-ညတရသမ္ဘဝေတိ ဒဿေတုမာဟ-‘ယထာ ပုဏ္ဏော’ဣစ္စာဒိ, ဧတ္ထ ပန အညေပိ ပုဏ္ဏနာမကာ သန္တီတိ ဗျဘိစာရသမ္ဘဝါ ဥဘိန္နမ္ပိ ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝသမ္ဘဝေ ဗဟုလံဝစနမေဝ သမာသံ နိဝတ္တေတိ, ဧဝံ ဝိဓေပီတိ အညတရသမ္ဘဝေပိ, န ကေဝလံ ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝသမ္ဘဝေ, အထ ခေါ ဧဝံ ဝိဓေပျည တရသမ္ဘဝေပိတျဝိသဒ္ဒဿ အတ္ထော။
ယဇ္ဇေဝမိစ္စာဒိ ပစ္စေကံ ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝေ သတိ အနိဋ္ဌာ ပါဒနစောဒနာ, ပစ္စေကံ ဝိသေသနံ သိယာ ဥဘိန္နမ္ပိ ဝိသေသနတ္တာ, တတ္ထ ဒေါသမာဟ-‘ဝိသေဿဿစ ပုဗ္ဗနိပါတော’တိ, စော-ဝဓာရဏေ, ဝတ္တဗ္ဗန္တရသမုစ္စယေ ဝါ, ကုတောစ္စာဟ- ‘နာဂ္ဂဟိတေ’စ္စာဒိ, ဣတိ ကာရဏေ, အတော ကိမနိဋ္ဌမာယာတ မိစ္စာဟ- ‘ဥပ္ပလနီလန္တိပိ သိယာ’တိ, ဣတ္ထဉ္စရဟိ ကိန္တျာဟ- ‘နီလုပ္ပလန္တိ စေ’စ္စာဒိ။ ပရိဟာရမာဟ-‘နေသဒေါသော’စ္စာဒိ, ဥပပတ္တျန္တရမာဟ- ‘အထ စေ’စ္စာဒိ။
အညမညာနုပကာရိတ္တာတိ အညမညဿ ဝိသေသနဝိသေဿတ္တေ နာနုပကာရိတ္တာ သပ္ပဓာနတ္တာတိ အတ္ထော, အထ ဒွိန္နမ္ပိ အပ္ပဓာနတ္တံ ကသ္မာ န သိယာ တျာဟ- ‘အပ္ပဓာနတ္တေပိ’စ္စာဒိ, သကသကပ္ပဓာနာပေက္ခာဝန္တာနန္တိ သကေသကေ ပဓာနေ အတ္တနိ အပေက္ခာဝန္တာနံ။ အထ ကုတော ဒဗ္ဗဿေဝ ပဓာနတ္တမသိတံ, န တု ဂုဏဿေတျာသင်္ကိယ ဉာယမုပနိဿယတိ ‘အထ စေ’တျာဒိနာ။ ဆာဂေါတျဇော ဝုစ္စတေ, တံ သေတဝဏ္ဏမာလဘေထ မာရေယျ, ဖုသနံ ဝါ ကရေယျာတိ အတ္ထော, အာပုဗ္ဗော လဘိ ဟိ မာရဏေ ဖုသနေ စ ဝတ္တတေ, ဒေသနာယန္တိ [စောဒနာယန္တိ စောဒနာဝါကျ (ပေါတ္ထကေ)] ဝေဒဝါကျေတိ အတ္ထော, ကုတော ဆာဂတော-ညော နာလဗ္ဘတေစ္စာဟ- ‘န ဟိ’စ္စာဒိ။
ဆာဂါဘာဝေတိ သေတဂုဏယုတ္တဿ ဆာဂဿာဘာဝေ, ပိဋ္ဌပိဏ္ဍိမာလဗ္ဘာတိ သေတဂုဏယောဂေန ဝိဋ္ဌပိဏ္ဍိံ အာလမ္ဘ, န စ နာလမ္ဘတေ တသ္မာ ဂုဏော အပ္ပဓာနန္တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။
ပုန စောဒေန္တော အာဟ- ‘နနု စေ’စ္စာဒိ, အထေတျဓိပ္ပာယမာသင်္ကတေ, အနိဋ္ဌမာပါဒယတိ နီလသဒ္ဒေပိ ပသင်္ဂေါ’တိ, ကုတောစ္စာဟ- ‘သောပိဟိ’စ္စာဒိ, ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ- ‘‘ဥပ္ပလသဒ္ဒေါ ဇာတိဝါစီ, န တု ဒဗ္ဗဝါစီ, ဇာတိ ဝိသိဋ္ဌဒဗ္ဗဝါစိတ္တာ ယဒိ ဒဗ္ဗဝါစီတိ ဝုစ္စတေ, တဒါ နီလသဒ္ဒေါပိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌ ဒဗ္ဗဝါစိတ္တာ ဒဗ္ဗဝစနမာပဇ္ဇတီတိ ဣမေသံ န ကောစိ ဝိသေသော’’တိ, ပရိဟရန္တော အာဟ ‘နေဒမတ္ထိ’စ္စာဒိ, အပါယိနော အပဂန္တာရော ဒဗ္ဗာတိ ဂမျတေ, ကုတောစ္စာဟ- ‘သတီပိ’စ္စာဒိ, ဣတိ ကာရဏေ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅၈။)ဝိသေသနမေကတ္ထေနေတိ သိဒ္ဓေပိ ပပဉ္စတ္ထံ ပရိပ္ဖုဋတ္ထဉ္စ ဥဒါဟရဏဗဟုတ္တံ ဒဿေတုံ ပါဏိနိယေဟိ ဗဟုံ သုတ္တိတံ, သဗ္ဗဿေတဿ ပစ္စက္ခာတဘာဝံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တိယမုဒါဟရဏမတ္တံ ဒဿိတံ, တဒိဒါနိ ဗျာချာတုကာမော အာဟ- ‘ပုဗ္ဗကာလေ’စ္စာဒိ, ဆိန္နောစ ဝိသေသနန္တီ သမ္ဗန္ဓော ‘‘ပုဗ္ဗကာလေက သဗ္ဗဓုရပုရာဏနဝကေဝလာနိ သမာနာဓိကရဏေနေ’’တိ (၂-၁-၄၉) တေ သမေတ္ထ သုတ္တံ, တတ္ထေကာဒီနံ ဝုတ္တိယမုဒါဟရဏာနိ န ဒဿိတာနျုပလက္ခဏတောဝ ဝိညာယန္တီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ဧကေ’စ္စာဒိ, ဧကော စ သော ပုရိသောစာတျာဒိနာ ဝိဂ္ဂဟော ဥပလက္ခဏတ္တာယေဝ စ ‘သတ္တ စ တေ ဣသယော စ သတ္တိသယော’စ္စာဒိကဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ဥပမီယတေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတေ-နေနေတျုပမာနံ, ဥပမီယတီတျုပမေယျံ, တေသံ ဥပမာနောပမေယျာနံ သာဓာရဏော ယော ဓမ္မော သာမတာတေန ဝိသိဋ္ဌံ ယဒုပမေယျံ, တံ ဝစနေနေတျတ္ထော ဥပမာနောပမေယျစ္စာဒိ ကဿ, သမာသော ဘဝတီတိ သေသော, ကာရဏမာဟ- ‘ဝိသေသေ’စ္စာဒိ, ဝိသေသာပရိဂ္ဂဟာတိ ဝိသေသနန္တျေဝ သာမညေန ပရိဂ္ဂဟာ, ဧဝမ္ဘူ တဿာပီတိ ဥပမာနရူပဿာပိ။ နနု သတ္ထီသဒ္ဒဿသတ္ထိယံ ဝုတ္တိ သာမာသဒ္ဒဿ တု ဒေဝဒတ္တာယ, အတော ဗျဓိကရဏတ္တာ ကထမေတ္ထ သမာသောစ္စာသင်္ကီယာဟ- ‘ယဒေ’စ္စာဒိ, သမာနော ဓမ္မော သာမတ္တာဒိ ယဿ သော သဓမ္မော, တဿ ဘာဝေါ သာဓမ္မိယံ သာမတ္တံ, တသ္မာ ဒေဝဒတ္တာတ္ထေ ဝတ္တတေ ဥပစာရဝသေန, သာမာသဒ္ဒေါပိ ဂုဏဝစနောပိ သာမတ္တံ ဝတွာ သဒ္ဓါဒိတ္တဝသေနာဘေဒေါပစာရေန ဝါ ဒေဝဒတ္တာယံ ဝတ္တတေ, နနု စ သာမာသဒ္ဒဿ ဒေဝဒတ္တာဘိဓာနေ စရိတတ္ထတာယ သတ္ထီ ဂုဏေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာတျနိယတဂုဏပ္ပတီတိပ္ပသင်္ဂေါ နေကဂုဏာဓာရတ္တာ သတ္ထိယာတျာသင်္ကိယာဟ- ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၅၉။)ဣဟာတိ နိဒ္ဓါရဏေ, ဧတေသံ ဂုဏာနံ မဇ္ဈေတိ အတ္ထော, ဣဟ ဝါ သတ္ထိယံ, သာမဂုဏဝန္တတာယ သာမာယာတိ ဂမျတေ, ပသိဒ္ဓိဝသေနာတိ သတ္ထိသာမာတျတြောပမာနံ သတ္ထီ, ဥပမေယျာ ဒေဝဒတ္တာ, ပသိဒ္ဓန္တုပမာနံ ဘဝတိ နာပ္ပသိဒ္ဓံ။ ပသိဒ္ဓသာဓမ္မိယာ သာဓျု သာဓနမုပမာနန္တိ ကတွာ သတ္ထိယေဝ သာမင်္ဂုဏေန ပသိဒ္ဓါ န ဒေဝဒတ္တာ, တသ္မာ သာမဂုဏပ္ပသိဒ္ဓိယာတိ အတ္ထော။ သာဓျုတေ ဥပမီယတေနေနေတိ သာဓနမုပမာနံ, သာဓျတေ ဥပဓီယတေတိ သာဓျမုပမေယျံ, ပသိဒ္ဓဿ သာဓမ္မိယံ တေန, သာဓျဿာပ္ပသိဒ္ဓဿ ကဿစိ သာဓနံ သာဓျသာဓနံ။ ယတြတွိစ္စာဒိနာ ဗဟုလံဝစနသာမတ္ထိယာ သာမညဝစနေနေဝ သမာသသဗ္ဘာဝံ ဝတွာ အညေနာသဗ္ဘာဝမုဒါဟရဏေန ဖုဋယိတုံ ‘ဖာလာ ဣဝ တဏ္ဍုလာ’တျာဒိ အာရဒ္ဓံ။
တဏ္ဍုလသဒ္ဒေါတိ ဥပမေယျဘူတတဏ္ဍုလသဒ္ဒေါ, တဏ္ဍုလတ္တမ္ပိ ဝတွာ ဒဗ္ဗေ ပဝတ္တော သာမညဝစနော နတု ဘဝတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ဒဗ္ဗေတိ တဏ္ဍုလဒဗ္ဗေ ဖာလဒဗ္ဗေ စ။
ဥပမာနောပမေယျသာဓာရဏသူရတ္တာဒိဓမ္မဝစနာပ္ပယောဂေတိ ဥပမာနောပမေယျာနံ သာဓာရဏော ယော ဝိသာရဒတ္တာဒိဓမ္မော တဗ္ဗစနဿ ‘မုနိ အယံ သီဟော ဝိယ ဝိသာရဒေါ’တျာဒေါ ဝိသာရဒါဒိသဒ္ဒဿာပ္ပယောဂေတိ အတ္ထော, ကေသဉ္စိတိ ကေသဉ္စိ သဒ္ဒါနံ မဇ္ဈေ, ဝိသေဿတ္တမေဝ ဖုဋယတိ။ ‘တထာ စေ’တျာဒိနာ, ဝိသေသနဝိသေဿာနံ ယထိဋ္ဌတ္တာ နိစ္စံ သီဟာဒီနံ ဝိသေဿတာယေဝ ဝစနိစ္ဆာတိ ပုဗ္ဗနိပါတတ္တာပ္ပသင်္ဂေါတိ ဘာဝေါ, ဥပပတျန္တရမာဟ-‘ဝိသေသနဿေဝေ’စ္စာဒိ, ယဒိပိ သီဟော ဝိသေသနမေဝ န ဝိသေဿံ, တထာပိ ဗဟုလာဓိကာရာ ဝိသေသနဿာပိ ပရနိပါတောတိ ဘာဝေါ။
အထာတြာပိ ဝိသေသနန္တေဝ သမာသပ္ပဋိပါဒနေ’မုနိ အယံ သီဟောဝ ဝိသာရဒေါ’စ္စာဒေါ သာမတ္ထိယတောဝ သမာသာပ္ပသင်္ဂေပိ ဥပမာနော ပမေယျာနံ သာဓာရဏဝိသာရဒတ္တာဒိဓမ္မဝစနာပ္ပယောဂေ သတိ တပ္ပသင်္ဂါဘာဝတ္ထံ ဝစနမာရဗ္ဘနီယန္တိ စောဒေတိ ‘နနုစေ’တျာဒိနာ, သာမတ္ထိယတောတိ သာမညဝစနပ္ပယောဂေ သာပေက္ခတ္တာ သမာသာပ္ပသင်္ဂေါတိ သာမတ္ထိယံ တသ္မာတိ အတ္ထော။ သာမညပ္ပယောဂတ္ထန္တိ သမာသဝါကျေ သာမညဝစနဿ သူရတ္တာဒိ(နော), အပ္ပယောဂတ္ထံ, တထာ ဟိစ္စာဒိနာ သာမညသဒ္ဒပ္ပယောဂေ သာမတ္ထိယတော သမာသာသဗ္ဘာဝါ သုတ္တန္တရဿာနာရဗ္ဘနီယဘာဝံ သာဓေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆၀။)ဝိသေသာနန္တဗ္ဘာဝါတိ သာမညဿ သမာသေ အန္တောဘာဝေပိ တိခီဏတ္တာဒိတော ဝိသိဋ္ဌဿ သူရဿာဒိဝစနီယဿ ဝိသေသဿ သမာသေ အနန္တောဂဓတ္တာ အပ္ပသင်္ဂေါ သာပေက္ခမသမတ္ထန္တိ။ အထေတိ ‘သစ္စမေတ’န္တိအာဒိံ ပရဝစနမာသင်္ကိယ ဝဒတိ, ဧဝမာဒိသိဇ္ဈနတ္ထံ သမာသောတိ (ဉာပနတ္ထံ) အာရဗ္ဘနီယမ္ဘဝတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ပဓာနဿာတိ ‘ရညောပုရိသော-ဘိရူပေါ’တေတ္ထ အဘိရူပသာပေက္ခဿ ပုရိသဿ ဝိသေသနတ္တေနေဝါ [ဝိသေသနံ တေနေဝါ (ပေါတ္ထကေ)] ပ္ပဓာနံ, သမာသာဝယဝဘူတံ ရာဇာနံ ပတိ ဝိသေဿဘာဝေနာဝိဖလိတသကတ္ထတာယ ပဓာနဘူတဿ ပုရိသဿ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘ရာဇပုရိသဿ ဒဿနီယဿ ဂေဟ’န္တိ သင်္ဂဏှာတိ။
ဧတ္ထ ဟိ ဂေဟမ္ပတိ ဝိသေသနဘာဝေနာပ္ပဓာနတ္တေပိ ရာဇာနမ္ပတိ ပဓာနဘူတဿ ပုရိသဿ သာပေက္ခဿာပိ သမာသော ဟောတေဝ။ ဣဒဉ္စဉာပနတ္ထံ ဝစနာရမ္ဘပ္ပယောဇနဉ္စ, ကာရဏမာဟ- ‘ဂမကတ္တာ’ဣစ္စာဒိ။
ဂမကတ္တာတိ ဝိဂ္ဂဟဝါကျတ္ထဿ ဝုတ္တိယမ္ပတီယမာနတ္တာ ဂမကတ္တံ တသ္မာ, နစေဟ ဂမကတ္တမတ္ထီတိ ‘မုနိ သီဟောဝ သူရော’တျတြ တု ဝါကျတော ယောတ္ထော ပတီယတေ, နာယံ ‘မုနိ သီဟော သူရော’တျတော ဂမျတေတိ ဂမကတ္တံ နတ္ထီ-တိ အတ္ထော, တထာဟိ မုနိသီဟသဒ္ဒေနေဝေါ ပမာနောပမေယျဘာဝနိမိတ္တဿ ဝိသာရဒတ္တဿ သဘာဝေနေဝေါပါဒါနတော ဝိသာရဒသဒ္ဒဿ တေန သမ္ဗန္ဓာဘာဝေါ။
အပဝဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနံ, ဝါကျမေဝေတိ ဧဝကာရေန ဗျဝစ္ဆိန္နမတ္ထမ္ပဒဿယမာဟ- ‘ဝုတ္တိနိဝတ္တေတီ’တိ ဗဟုလာဓိကာရတော ဝိညာယတိ, နနု စာတြ ဝိသေဿဘာဝါသမ္ဘဝါပ္ပသင်္ဂေါယေဝ ဝုတ္တိယာတိ စောဒေတိ။ ‘နနုစေ’တျာဒိနာ။
ပုဏ္ဏတာဗျဘိစာရာတိ ပုဏ္ဏတာသင်္ခါတဿ ဗာလာဒိအဝတ္ထာဝိသေသဿ အဝိနာပ္ပဝတ္တိတော ဗျဘိစာရီ ဟိ ဝိသေဿမ္ဘဝတိ ယထာ နီလတာယုပ္ပလံ, ပရိဟရတိ ‘နေဒမတ္တိ’စ္စာဒိနာ, မန္တာဏိပုတ္တာနံ အနေကတ္တာတိ ကေဝလံ မန္တာဏိယာ ပုတ္တော ပုဏ္ဏောယေဝါတိ အဘာဝါ တေသံ ဗဟုဘာဝတော, အတ္တနော အတ္တနော ဂဟဿ ပတယောတိ ဂဟပတီနံ ဗဟုတ္တံ ပါကဋမေဝ။
ဝုတ္တိယေဝေတိ ဧဝကာရေန ဗျဝစ္ဆိန္နမတ္ထမာဟ-‘ဝါကျံ နိဝတ္တေတီ’တိ။ ဝိသိဋ္ဌဇာတိဝစနာတိ ဝုတ္တံ ကဏှသပ္ပဇာတိယာ လောဟိတသာလိဇာတိယာ စ ဝိသိဋ္ဌတ္တာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆၁။)တစ္ဆကော သပ္ပောတိ ဗျာချေယမုပနိက္ခိပ္ပစောဒယမာဟ- ‘နနု စေ’စ္စာဒိ။ တစ္ဆကဘာဝါနပေတောတိ ဗာလယုဝတ္တာဒိသင်္ခါတတစ္ဆကဘာဝတော အဗျာဝုတ္တော, အတ္ထိနာမဓေယျောတိ တစ္ဆကော နာမ ကောစိ တန္နာမော အတ္ထိ, ကိရိယာသဒ္ဒေါတိ တစ္ဆတီတိ တစ္ဆကောတိ ဧဝံ ကိရိယာယ ပဝတ္တိနိမိတ္တတ္တေနောပါဒိန္နော ဝဍ္ဎကီဝါစီ တစ္ဆကသဒ္ဒေါ, ဧဝံ မညတေ ‘‘ယထာဝုတ္တနယေန ဝိသေသနဝိသေဿသဗ္ဘာဝါ သမာသေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တထာ သတိ ကိမိဒံ ပစ္စုဒါဟရဏံ ကတ’’န္တိ။ အတြ ကေနစိ န နာမဓေယျဿေတျာဒိ နောပဇာယတေဝါတျေတဒဝသာနံ ဝုစ္စမာနမနုဒျတံ နိရာကတ္တုကာမော အာဟ-‘ယောပါ ဟေ’စ္စာဒိ။
ဣမဿာယမဓိပ္ပာယော ‘‘ဝုတ္တနယေန တစ္ဆကသဒ္ဒဿ ကိရိယာ သဒ္ဒဿာတ္ထဝိသယာပေက္ခာယာဘာဝတော ဝိသေဿတ္တာဘာဝါ ပစ္စုဒါဟရဏမိဒံ ကတ’’န္တိ။
ကသ္မာ အယုတ္တမိစ္စာဟ-‘ယတော’စ္စာဒိ, နာမဓေယျဿ ကိရိယာဝါစိနော စ အတ္ထာဘိဓာနသာမတ္ထိယံ တုလျံ ဝါ န ဝါ, အဝယဝပ္ပသိဒ္ဓိယာ သမုဒါယပ္ပသိဒ္ဓိ ဗလဝတိ ဝါ နဝေတျေတံ ဝိစာရေတုံ ယတော နာဓိကတန္တျတ္ထော, ကိဉ္စရဟိ အဓိကတန္တျာဟ- ‘အပိတွိ’စ္စာဒိ, တစ္ဆကသဒ္ဒေါနေကတ္ထဝုတ္တိ နာနေကတ္ထောတိ ဝိစာရေတုမဓိကတန္တိ ယောဇနာ။
ဧဝံ မညတေ- ‘‘ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝစိန္တာယံ သဒ္ဒါနမတ္ထာဘိဓာနသာမတ္ထိယစိန္တာ န ယုဇ္ဇတေ ‘သတိ သမ္ဘဝေ ဗျဘိစာရေ စ ဝိသေသနံ သာတ္ထကံ ဟောတီ’တိ ဝိသေသနံ မဂ္ဂီယတေ, နာသမ္ဘဝေ နာဗျဘိစာရေ ယထာ သီတံ (ဟိမံ) ဥဏှောဂ္ဂီတိ, တသ္မာ သမ္ဘဝဗျဘိစာရစိန္တာ ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝစိန္တာယမုပယုဇ္ဇတီတိ တစ္ဆကသဒ္ဒေါ-နေကတ္ထဝုတ္တိဝါ န ဝေတျေတဒေဝ ဝိစာရေတုမဓိကတန္တိ ကတ္ထစိပိ ဝိသေသနဝိသေဿ သဗ္ဘာဝေ သမာသော ဟောတေဝါ’’တိ, ယဒိပိ နာမဓေယျကိရိယာဝါစီနမတုလျမတ္ထာဘိဓာနံ သမုဒါယပ္ပသိဒ္ဓိယာ စ ဗလဝတိတ္တံ, တထာပိ ဝက္ခမာနနယေန သမာသသဗ္ဘာဝါ န ကာစိ ဟာနီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ဧတ္ထ စာ’တိအာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆၂။)ဧတ္ထစာတိ ကေစိ ပက္ခေ စ, ကဉ္စိ ပီဠမာဝဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ကုတောစ္စာဟ ‘တထာဟိ’စ္စာဒိ။ ဧဝံ မညတေ- ‘‘ယဒီပိ သမုဒါယပ္ပသိဒ္ဓိယာ သတိ ကိရိယာသဒ္ဒတ္ထဝိသယာပေက္ခာ နောပဇာယတေ, တထာပိ နာမဓေယျဿေဝ တစ္ဆကသဒ္ဒဿာပျနေကတ္ထဝုတ္တိတ္တမတ္ထေဝ။ သပ္ပဝိသေသေ မနုဿေ စ တန္နာမကေ နာမဓေယျဿ တစ္ဆကသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝါ(တိ) ဝိသေသနဝိသေဿသဗ္ဘာဝတော သမာသပ္ပသင်္ဂေါ တဒဝတ္ထော ယေဝါ’’တိ, န ကေဝလံ သပ္ပဝိသေသဿေဝ တစ္ဆကသဒ္ဒေါ နာမဓေယျမပိတု မနုဿာနမ္ပီတိ ပိသဒ္ဒတ္ထော။ တစ္ဆကသဒ္ဒဿာနေကတ္ထဝုတ္တိတ္တေပိ န သမုဒါယပ္ပသိဒ္ဓိယာ အဝယဝပ္ပသိဒ္ဓီဗာဓာတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘နစာ’တိအာဒိ။ စော-ဝဓာရဏေ, ကုတောစ္စာဟ ‘ကိရိယေ’စ္စာဒိ။ ကမေနတ္ထပ္ပသိဒ္ဓီတိ ယံ, ဧတမ္ပန သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ယောဇနာ။
ယန္တိ ယံ ပသိဇ္ဈနံ, ကမေနာတိ ဗာဓာဘာဝတော အနုက္ကမေန။ ဧဝဉ္စေတိ ဣမိနာ နစေတျာဒိနာ ဝုတ္တံ ပစ္စာမသတိ။ ကိမ္ပဋိဝိဟိတံ သိယာ ပရိဟဋံ သိယာတိ အတ္ထော, ဣတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ‘တစ္ဆကော သပ္ပော’တိ ပစ္စုဒါဟရဏံ န ယုတ္တံ။ တစ္ဆကသပ္ပောတိ သမာသသဗ္ဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော, နေဒမေဝမိစ္စာဒိနာ ပရိဟရတိ, ယဒါ စရတိ ယထာ ဝုတ္တေန ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝသမ္ဘဝေါ, တဒါ ကထံတျာဟ- ‘ယဒါ ဝိသေသနေ’စ္စာဒိ။ တဒါပိ ကထံ ဝါကျေန ဘဝိတဗ္ဗမိစ္စာဟ- ‘ဣဒဉ္စေ’စ္စာဒိ။ ဗဟုလံဝစနတောယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။
အညဿာတိ ကမ္မနိ သမ္ဗန္ဓဝစနိစ္ဆာယံ ဆဋ္ဌီ။ အဝစ္ဆေဒကတ္တာတိ ဧတ္ထ ကတ္တုနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ကာဠဿာတိ ကတ္တရိ ဘာဝယောဂေ ဆဋ္ဌိယာ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ပတ္တာပန္နေဟိ ဒုတိယန္တဿ ဇီဝိကမ္ပတ္တော ဇီဝိကာ ပန္နောတိ သမာသော ‘ကာရကံ ဗဟုလ’’န္တေဝ (စံ-၂-၂-၁၉) ဝိဟိတော ဒုတိယန္တေန တု တေသံ သမာသတ္ထံ သုတ္တန္တရံ ကတံ ပရေဟိ, အတ္ထဉ္စ တေသမိတ္ထိလိင်္ဂါနမ္ပိ သမာသေနေဝ, ကာရနိဝတ္တိယာ, တထာ မာသော ဇာတဿာတိ ဝိဂ္ဂဟေ ပရိမာဏိဝါစိနာ ဆဋ္ဌိယန္တေန ပရိမာဏဝစနာနံ ကာလသဒ္ဒါနံ, တဒါဟ- ‘ပတ္တာပန္နာန’မိစ္စာဒိ, ပရိမာဏံ မာသာဒိ ပရိစ္ဆေဒေါ တမဿတ္ထီတိ ပရိမာဏီ ဇာတာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆၃။)ဧတ္ထ ဟိ မာသော ပရိမာဏံ ပရိစ္ဆေဒကတ္တာ, ဇာတော ပရိမာဏီ ပရိစ္ဆေဇ္ဇတ္တာ, ပတ္တာ ဇီဝိကာနေနာတိ [ပတ္တော ဇီဝိကန္တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ] ဝစနိစ္ဆာယံ ယော-တ္ထော သော- ဉာပဒတ္ထသမာသေပျတိန္နော ဝစနိစ္ဆာဘေဒမန္တရေနာတိဒဿေတုံ ‘အညပဒတ္ထေ ဘဝိဿတီ’တိ ယံ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ, တံ ဗျာချာတုကာမော အာဟ- ‘ဝါနေကညတ္ထေ ဣစ္စေဝါ’တိအာဒိ။ အညတ္ထ သမာသေ ကတေ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဣတ္ထိယံ ဘာသိတေ’’စ္စာဒိနာ (၃-၆၇) ပုမ္ဘာဝေါ။ မာသော ဇာတဿာတိ ဝစနိစ္ဆာယံ ယော-တ္ထော, သော-ညတ္ထသမာသေပျဘိန္နော ဝစနိစ္ဆာဘေဒ မန္တရေနာတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ယဿ ဇာတာဒိနော’စ္စာဒိ။
ဇာတသဒ္ဒဿတ္ထမာဟ သမ္ပန္နောတိ, သမ္ပုဏ္ဏောတျတ္ထော, ဣမိနာ စ မာသော ဇာတော-ဿာတိ ဝိဂ္ဂဟဿ အတ္ထော ဒဿိတော, အညထာတိ ယဒိ မာသော တဿ အညပဒတ္ထဿ ဇာတာဒိနော သမ္ပုဏ္ဏော န ဘာတီတိ အတ္ထော။ တ္တတ္တဝန္တူနံ နိဋ္ဌာသညံ ဝိဓာယ တဒန္တဿညတ္ထသမာသေ ‘‘နိဋ္ဌာ’’တိ (၂-၂-၃၆) သုတ္တေန ပုဗ္ဗနိပါတော ဝုတ္တော, တဒါဟ- ‘နစေ’စ္စာဒိ, ပုဗ္ဗနိပါတပ္ပသင်္ဂေါ နစ သိယာတိသမ္ဗန္ဓော, ကုတောစ္စာဟ- ‘ဇာတိ’စ္စာဒိ။ ကေသဉ္စိတိ ဝါကျကာရမာဟ, နစ ယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ကာရဏမာဟ- ‘ဝိသေသန’မေစ္စာဒိ, တထာဟိစ္စာဒိနာ ဝိသေသနဿ သာတ္ထကတ္တေ သမာသဗ္ဘာဝမဘာဝေ စာဘာဝံ သာဓေတိ။ ဆဋ္ဌီသမာသေ ‘သတိ သမ္ဘဝေ ဗျဘိစာရေ စ ဝိသေသနဿ သာတ္ထကမ္ဘဝတီတိ ဝိသေသနဿ သာတ္ထကတ္တာ။
အဝစနေပီတိ နိယမဝစနေ (အ)သတီပိ, ဆဋ္ဌီသမာသပ္ပသင်္ဂေါ စရဟိ ဝုတ္တနယေန ဗျဝစ္ဆေဇ္ဇ ဗျဝစ္ဆေဒကတ္တာဘာဝေန ဝိသေသနာနတ္ထကျာ န ဘဝေယျ စေ ဝါကျေနာပိ န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ- ‘ဝါကျံ တွိ’စ္စာဒိ။ အယမ္ပန ဝိသေသနသမာသော ပရေဟိ ကမ္မဓာရယောတိ ဉာယတိ။ ယထာ ကမ္မံ ကိရိယံ ပယောဇနဉ္စ ဓာရေတိ ဧဝမယံ သမာသော ကမ္မမိဝ ဒွယံ ဓာရယတီတိ။
֍ ၁၂. နဉ
ဧတ္ထေဝါတိ ‘‘ဋ နဉ္ဿ’’ဣတိ (၃-၇၄) သုတ္တေဧဝ။ ပါမနပုတ္တောတိပါမာ ကုဋ္ဌဝိသေသော အဿ အတ္ထီတိ ပါမသဒ္ဒါ ‘‘ဒိဿန္တညေပိ ပစ္စယာ’’တိ (၄-၁၂၀) နပ္ပစ္စယော, ပါမနဿ ပုတ္တော, ယဒိ ဟေတ္ထ ဉကာရော ဝိသေသနတ္ထော န ကရီယေထ, တဒါ ‘‘ဋ နဿာ’’တိ သုတ္တံ ကရီယေထ, တထာ စ သတျုတ္တရပဒေ ပရတော ပါမနသဒ္ဒေ နကာရဿာပိ ဋော
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆၄။)သိယာတိ ဘာဝေါ, နနု စိဟ သမာသဝိဓိမှိ ဉ ကာရောစ္စာရဏာ ဉ လောပ ရဟိတဿ သမာသော န ဘဝတီတိ ဝတ္တုမုစိတံ, န တု ‘‘ဋ နဉ္ဿာ’’တိ ဝိသေသနတ္ထောတိ [ညကာရော ဧတ္ထောဝ ဝိသေသနတ္ထော, တိ ဘဝိတဗ္ဗ] သစ္စံ, ကိန္တွိဟ သမာသဝိဓိမှိ ဉ ကာရဿ ဗျဝစ္ဆဇ္ဇံ န ဒိဿတေ။
ပရိယုဒါသဝုတ္တီတိ ပရိ တုလိတမုဂ္ဂယှ နိသေဓနီယဿ အသနံ ခေပနံ ဝဇ္ဇနံ ပရိယုဒါသော, တေန ပရိယုဒါသေန ဝိသိဋ္ဌေ-တ္ထေ ဝုတ္တိ အဿေတိ ပရိယုဒါသဝုတ္တိ, ပသဇ္ဇပ္ပဋိသေဓဝုတ္တီတိ ပဋိသေဓနီယမေဝ ပသဇ္ဇ ပတွာ တံသဒိသမနပေက္ခိယ နိသေဓော, တေန ဝုတ္တိ အဿေတိ ပသဇ္ဇပ္ပဋိသေဓ ဝုတ္တိ။
ယတ္ထ ဗြာဟ္မဏာ အညောဝ ဘဝတီတျေဝံ ဝါကျေနာတ္ထန္တရဝိဓာနာ ဝိဓိနော ပဓာနတ္တံ, အတ္ထန္တရဝိဓာနသာမတ္ထိယေနေဝ ဗြာဟ္မဏဿ ပဋိသေဓော ပတီယတေ, ဗြာဟ္မဏဿ [ဗြာဟ္မဏဿာ (ပေါတ္ထကေ)] နိဝတ္တနေ တဒပေက္ခာယာညဿ ဝိဓာနယောဂတော သကပဒေန နဉ္ချေန ဝိဓိဘာဂီ န ဝုစ္စတေ, ကိဉ္စရဟိ အညသဒ္ဒေန။ ပရိယုဒါသနိဿယိနောညသဒ္ဒဿေဝ ဝါကျေ ပယောဂတော’ အညော ဗြာဟ္မဏာ အဗြာဟ္မဏော’တိ, နဉ္ဿစ သျာဒျန္တေန သာမတ္ထိယံ, န တျာဒျန္တေနေတျေကဝါကျတာ။ အညော ဗြာဟ္မဏာ အဗြာဟ္မဏောတိ တတ္ထ တတ္ထ ပရိယုဒါသဝုတ္တိတ္တာ။
ပသဇ္ဇပ္ပဋိသေဓေတု ပဋိသေဓဿ ပဓာနတ္တာ ဗြာဟ္မဏော န ဘဝတီတိ ဝါကျေန ဗြာဟ္မဏဿ ပဋိသေဓော ဝိဓိ အတ္ထဂမ္မော ဝါကျဘေဒေါ, သကပဒေန စ နဉ္ချေန ပဋိသေဓဘာဂိဝါစီ သမ္ဗဇ္ဈတေ။ ကော သော ဗြာဟ္မဏာ အညောတိ အာဟ- ‘ဗြာဟ္မဏတ္တာနဇ္ဈာသိတော’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆၅။)ဣတရသ္မိန္တိ ပသဇ္ဇပ္ပဋိသေပေက္ခေ, ကေနစိ သံသယနိမိတ္တေနာတိ ဥပဝီတဒဿနာဒိနာ ကေနစိ သံသယကာရဏေန, သဗ္ဗမ္ပိ ပဒံ သကတ္ထေ ပယောဂမ္ပတိ ဉာဏမပေက္ခတေ, တဉ္စ ဉာဏံ ဒွိဓာ သမ္မာဉာဏံ မိစ္ဆာ ဉာဏဉ္စ။ ဥဘယမ္ပေတဗြာဟ္မဏသဒ္ဒံ ပဝတ္တယတိ။ တတ္ထ သမ္မာဉာဏ ပုဗ္ဗကေ အဗြာဟ္မဏသဒ္ဒပ္ပယောဂေ နတ္ထိ နဉ္ဿ ဗျာပါရော, န ဟိ တတ္ထ တေန ကိဉ္စိ ကရီယတိ။ မိစ္ဆာဉာဏပုဗ္ဗကေ တု ဝိဇ္ဇတေ တဿ ဗျာပါ ရော တတ္ထ ဟိ တေန မိစ္ဆာဉာဏပ္ပဘဝတာ ပရဿာချာယတေ, မိစ္ဆာဉာဏံ စေန္ဒြိယဟေတုကံ, ဝိနာ သဒိသတ္တံ န ဘဝတီတိ ပဋိသေဓေ သတိ ဥတ္တရပဒတ္ထသဒိသော သမာသတ္ထော ဇာယတေစ္စာဟ- ‘တတ္ထ သဒိသတ္တံ ဝိနေ’စ္စာဒိ။ ရဇ္ဇုယံ ဟိ သပ္ပဗုဒ္ဓိ သဒိသတ္တာ။
ပယောဂသာမတ္ထိယာစေတိ အဗြာဟ္မဏမာနယေစ္စာဒိပယောဂသာမတ္ထိယာ စ။ ဧဝမ္မညတေ- ‘‘ယဒျတြ ဗြာဟ္မဏမတ္တဿာနယနံ သိယာ ပုဗ္ဗပဒဿုစ္စာရဏမနတ္ထကံ သိယာ, အထ န ကဿစိ အာနယနံ ဧဝမ္ပိ သဗ္ဗဿေဝါ ဗြာဟ္မဏသဒ္ဒဿာနတ္ထကတ္တံ, တသ္မာ ပယောဂသာမတ္ထိယာပိ သဒိသပ္ပဋိပတ္တီ’’တိ။
တဂ္ဂတာတိ သဒိသတ္ထဂတာ။ ယထာဝုတ္တဿေဝါ-တ္ထဿုပဗြူဟနာယ ဝိညူဝစနမုပညဿတိ ‘အတောယေဝ ဝုစ္စတေ’စ္စာဒိ။ အယဉ္စေတ္ထ အတ္ထော ‘‘နဉွစနေန ဣဝသဒ္ဒေန စ ယံ ယုတ္တံ တဒညသ္မိံ တပ္ပဒတ္ထသဒိသေ-တ္ထေ ပဋိပတ္တိံ ဇနေတိ, တထာဟျတ္ထသမ္ပစ္စယော လောကေ ဒိဿတိ ‘အဗြာဟ္မဏမာနယာ’တိ ဗြာဟ္မဏသဒိသော ခတ္တိယာဒိ အာနီယတီတိ, အဓိကရီယတိ နိယုဇ္ဇတေ သဒ္ဒေါ-သ္မိန္တျဓိကရဏံ။ ယထာဝုတ္တေန စ ဗျာချာနေန ကိမိဋ္ဌံ သိဒ္ဓန္တျာဟ- ‘တဒေဝ’မိစ္စာဒိ။ ကေစိ ပန ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနတ္တမိဟ ဝဏ္ဏေန္တိ။
သမတ္ထဝါဒီနန္တိ ‘‘သမတ္ထော ပဒဝိဓိ’’ (ပါ ၂-၁-၁) တွေဝံ ဝါဒီနံ။ သမတ္ထ ဝါဒီနံ သမာသော ဝိဓေယျောတိ သမ္ဗန္ဓော, ဝိဓေယျောတိ ဝစနန္တရေန ဝိဓေယျော, တထာဟိ အပုနဂေယျာတိ ဂါယနေန နဉ္ဿ သမ္ဗန္ဓော, န တု ပုနသဒ္ဒတ္ထေန။ အနောကာသံ ကာရေတွာတိ ကရဏေန သမ္ဗန္ဓော န ဩကာသေန။ အမူလာမူလံ ဂန္တွာတိ ဂမနေန, န မူလေနာတိ အသာမတ္ထိယံ။ ဂမကတ္တဝါဒိနောတိ အသာမတ္ထိယေပိ ယတြ ဂမကတ္တံ တတ္ထ သမာသော ဟောတေဝ, တတော ဂမကတ္တဉ္စ သမာသဿ နိဗန္ဓနန္တိ ယော ဝဒတိ တဿေတျတ္ထော။ ဧတ္ထာပီတိ အပုနဂေယျာတျာဒေါပိ, နနွယမပျာစရိယော ဂမကတ္တဝါဒီ, တထာသတိ ဂမကတ္တာဣစ္စနဘိဓာယ ဗဟုလာဓိကာရာတိ ကသ္မာဝုတ္တန္တိ အာဟ-‘သော စေ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆၆။)ကေဟိစီတိ ဝုတ္တိဂ္ဂန္ထေန ဗျဝစ္ဆိန္နမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘ကေဟိစိယေဝ န သဗ္ဗေဟီ’တိ, အပုနဂေယျာတိ ‘‘ဋ နဉ္ဿာ’’တိ (၃-၇၄) နဿဋော, အတိပ္ပသင်္ဂါဘာဝတောတိ သုတ္တန္တရေန သမာသေ အဝိဟိတေပိ အနဘိမတတ္ထာနမ္ပတီတိယာ အဘာဝတော။
֍ ၁၃. ကုပါ
သျာဒိဝိဓိနောတိ ကာရကဝိဘတ္တိဝိဓာနတော ဝိသုံ ဣတ္ထမ္ဘူတာဒီသုဝိဓာနာ သျာဒိဝိဓီတိသင်္ခံ ဂတဿ သျာဒိဝိဓိနော, အသျာဒိဝိဓိမှီတိ ပရိယုဒါသော-နတ္ထကောတိ စောဒေန္တော အာဟ ‘နနွိ’စ္စာဒိ, အနတ္ထကံ ဘဝေယျ။ လက္ခဏာဒျတ္ထာနံ သမာသေ ဂုဏီဘူတတ္တာ သမာသတော ကိရိယာသမ္ဗန္ဓာနုရူပဝိဘတ္တိယတ္ထဿ ပဓာနဘာဝတော, ပရိဟရတိ ‘နယိဒမေဝ’မိစ္စာဒိနာ။ ‘‘အနုနာ’’တိ (၂-၁၀) ဝိစ္ဆာယမနုနာ ယောဂေ ဒုတိယာ ဝိဓာနသာမတ္ထိယာ ဝါကျမ္ပိ ဟောတိ, အညထာ နိစ္စသမာသေ ဒုတိယာ ဝိဓာနမနတ္ထကန္တိ ဘာဝေါ, နိဂမယတိ တသ္မာဣစ္စာဒိနာ, ‘‘ကု ပါပတ္ထေ’’တိ ပရေသံ ဂဏပါဌော, ဧဝမုပရိပိ ‘‘ဒုနိန္ဒာယံ’’တျာဒိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ၁၄. စီကြိ
စီသဒ္ဒေါတိ ဧတ္ထ စီတိ ဣမိနာ စီပ္ပစ္စယန္တံ ပရာမသတိ, စီပ္ပစ္စယန္တ သဒ္ဒေါတိ အတ္ထော။
֍ ၁၅. ဘူသ
ပီတိသမ္ဘမောတိ ပီတိယာ သမ္ဘမော ပီတိပုဗ္ဗိကာ ပစ္စုဋ္ဌာနာသန ဒါနာဒိဝိသယာ တုရိတတာ, အလံဘုတွာ ပရိယတ္တံ သမ္ပုဏ္ဏံ ဘုတွာ။
֍ ၁၆. အညေ
ပုရောဘူယ အဂ္ဂတောဘူယ။ တိရောဘူယ အန္တရဓာနီဘူယ။ အနစ္စာဓာနေတိ ဣမဿ အတ္ထော ‘ဥပရိယာဓာနတော အညတြာ’တိ, အာဓာနံ ပတိဋ္ဌာပနံ, ဣစ္ဆန္တီတိ ပါဏိနိယာဒယော ဣစ္ဆန္တိ, ဥရသိ ကတွာ ပါဏိန္တိ ပါဏိံ ဥရသိ ကတွာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆၇။)֍ ၁၇. ဝါနေ
အနေကဂ္ဂဟဏဿ ပယောဇနံ ဝတ္တုမုပသက္ကတိ ‘ဣဓေ’စ္စာဒိ, ဝိဝစ္ဆိတေကသင်္ချာသာမညန္တိ ဝိဝစ္ဆိတံ ဧကသင်္ချာယ သာမညံ, ဧဝံ မညတေ ‘‘ယဒိ‘သျာဒိ သျာဒိနေ’တိ ဝတ္တုမိစ္ဆိတေကသင်္ချာသာမညဿ ပရိဂ္ဂဟော န သိယာ တဒါ ဣဟာနတ္ထက (မနေက)ဂ္ဂဟဏံ သိယာ တေနေဟာနေ ကဂ္ဂဟဏသာမတ္ထိယာယေဝ ‘သျာဒိသျာဒိနေ’တိ ဝတ္တုမိစ္ဆိတေကသင်္ချာ သာမညမ္ပရိဂ္ဂဟိတန္တိ ဝိညာယတေ’’တိ တေနေစ္စာဒိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘တေန ယထာဝုတ္တေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော သဗ္ဗောပိ သမာသော ပုဗ္ဗပရာနံ ဒွိန္နံယေဝ သျာဒျန္တာနံ ဟောတီ’’တိ။
ယဇ္ဇေဝံ ကထံ ‘တဒဟုဇာတော’တိ ဗဟုလာဓိကာရေန ဝိသေသန သမာသဂဗ္ဘကာရကသမာသေန ဝါ သိဇ္ဈတိ, အယံ အညပဒတ္ထသမာသော။ စတ္ထေ ဗဟုန္နမိဋ္ဌတ္တာ တဒတ္ထဉ္စာနေကဂ္ဂဟဏံ, တေန ‘ဟောတု ပေါတု ပိတာ ပုတ္တာ’တိ ဟောတိ ဥတ္တရပဒေ (ယောနိ) သမ္ဗန္ဓေ ပရတော ပုဗ္ဗပဒဿ ‘‘ပုတ္တေ’’တိ (၃-၆၅) သုတ္တေနာတ္တေန, အညထာ ဒွိန္နံဒွိန္နံ သမာသေ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တရပဒသမ္ဘဝေန ‘‘ဝိဇ္ဇာယောနိသမ္ဗန္ဓာနမာ တတြ စတ္ထေ’’တိ (၃-၆၄) ‘‘ပုတ္တေ’’တိ စ သုတ္တဒွယေနာတ္တေန‘ဟောတာ ပေါတာ ပိတာ ပုတ္တာ’တိ အာပဇ္ဇေယျ။ အနေကန္တိ ပဌမန္တတ္တာ သျာဒီတီဒမေဝါနုဝတ္တတေ, တေနေဝါနေကံ သျာဒျန္တမိစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အထာညတ္ထေတိ ဝုတ္တေ-ညဿ ဝါကျဿတ္ထေတိ အဝတွာ ပဒဿေစ္စေဝ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တျာသင်္ကိယာ ဟ- ‘သျာဒျန္တဿေ’စ္စာဒိ, တဿေဝါတိ သာမတ္ထိယလဒ္ဓဿ သျာဒျန္တ ပဒဿေဝ သမာသော ဝိညာယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
တဿ ဂုဏာ တဂ္ဂုဏာ တဿေစ္စနေနာညပဒတ္ထော နိဒ္ဒိသီယတေ, တဿ အညပဒတ္ထဿ ယေ ဂုဏာ ယာနိ ဝိသေသနာနိ, တေသံ သံဝိညာဏံ ဂဟဏံ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏံ, အထဝါ သော ဂုဏော ယဿ သော တဂ္ဂုဏော, တဂ္ဂုဏဿ တဂ္ဂုဏယုတ္တဿာညပဒတ္ထဿသံဝိညာဏံ, န ဂုဏဝိရဟိတဿာ(တိ) တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏံ, ဧတ္ထ ပန ‘အညပဒတ္ထေ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏံ ပျတ္ထီ’တိ ပရိဘာသီယတိ, တတ္ထာယမတ္ထော ‘‘အညပဒတ္ထေ သမာသေ-ညပဒတ္ထော ဝိသေသနေန သဟ ဝိညာယတိ နဝိသေသနရဟိတော’’တိ, ကွစိ အတဂ္ဂုဏသံဝိညာဏဿာပိ ဒဿနေ နာပိသဒ္ဒေါ, ယတြာဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော တတ္ထေဝ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏံ ဘဝတိ, တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏတော အညံ အတဂ္ဂုဏသံဝိညာဏံ, တသ္မိံ, ယတြာဝယဝေါယေဝ သမာသတ္ထော တတြာတဂ္ဂုဏသံဝိညာဏံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆၈။)ဧတ္ထ ပန ဗဟုဓနသဒ္ဒေါ ပုရိသဿ ဥပလက္ခဏဘာဝေန ကတတ္တာ။ အဘိမတောတိ ပါဏိနီယာနံ အဘိမတော ဒသန္နံ သမီပေ အာသန္နာ ဒသန္နမိစ္စာဒိဝါကျေ။
ပရိမာဏမေဝသင်္ချေယန္တိ ပရိမာဏလက္ခဏမေဝ သင်္ချေယံ, တဉ္စ ပရိမာဏလက္ခဏံ သင်္ချေယဉ္စ။
သင်္ချာနရူပန္တိ သင်္ချာနသဘာဝံ။
ပရိမာဏေနာတိ ပဉ္စသင်္ချာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနေန သင်္ချေယသင်္ခါတေန ပရိမာဏေန။
သင်္ချာနဝုတ္တီတိ တေန အနတိဝတ္တိယမာနတပ္ပရိစ္ဆေဒက သင်္ချာနရူပ သင်္ခါတေ သင်္ချာနေ ဝုတ္တိ ယဿာ သာ သင်္ချာနဝုတ္တိ-ပဉ္စသင်္ချာ။
ဒိဋ္ဌန္တေနိမိနာ ဣမံ ဒီပေတိ ‘‘ယထာ ပဉ္စ ပရိမာဏမေသန္တိ ပဉ္စကာတိ ဧတ္ထ ပရိမာဏရူပေါ-ဝယဝဘေဒသမုဒါယသဘာဝေါ ပကတိယတ္ထော သမုဒါယိနော သကုနာ ပစ္စယတ္ထော, တထာ တိဒသာတိ ဧတ္ထာပိ’’တိ, ကပ္ပစ္စယော ပကတိပ္ပစ္စယတ္ထဘေဒသမ္ဘဝေန။
ကေစိ ပနာတိ ဣမိနာ ပါဏိနီယေ ဒဿေတိ။
ပကတိပ္ပစ္စယတ္ထဘေဒသမ္ဘဝါတိ ဣမိနာ ပရေသံ ပကတိပ္ပစ္စယတ္ထာနံ ဘေဒါဘာဝဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ သညာယံ သကတ္ထေ ကပ္ပစ္စယဿ ဝိဓာနံ ဒဿေတိ။
သျာဒျန္တဿာတိ ဣမိနာ ဝါသဒ္ဒဿ ပဒတ္တံ ဒဿေတိ။
တဒတ္ထေပီတိ တဿ ဝါဣတိ အညပဒဿ အတ္ထေပိ, တဒတ္ထော စေတ္ထ ဝိကပ္ပတ္ထော ဝါ သိယာ တဒါ ပန ဒွိန္နံ ဂဟဏေ န တိဏ္ဏံ, တေသန္တု ဂဟဏေ န ဒွိန္နံ, သံသယော ဝါ, တဒါ တု သံသယဿောဘယာ လမ္ဗနရူပတ္တာ ဒွေဝါတိ ဝုတ္တေ တယော, တယောဝါတိ ဝုတ္တေ ဒွေ အပေက္ခီယန္တီတိ ဗုဒ္ဓိဝိသယာ ပဉ္စ အတ္ထာ သမာသာဘိဓေယျော ဟောန္တိ။
နာမတ္တေနာတိ ရုဠှိနာမတ္တေန, အဘိမတော ပါဏိနိယာနံ, ဝိကပ္ပိတံ သုတ္တန္တရေန ဝိဘာသာ သဗ္ဗနာမသညာဝိဓာနေန။
အဝယဝဓမ္မေနာတိ အဝယဝသင်္ခါတေန သဘာဝေန။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၆၉။)နနု စ သမာနာဓိကရဏာနံ ဗဟုဗ္ဗီဟိ ဝုတ္တော ပါဏိနိယေဟိ ‘ပဉ္စဟိ ဘုတ္တမဿေတိ ဗျဓိကရဏာနံ န သိယာ’တိ, တထာ ပဌမတ္ထံ ဝဇ္ဇေတွာ သဗ္ဗဝိဘတျတ္ထေသု ဣဋ္ဌော ‘ဝုဋ္ဌေ ဒေဝေဂတောစ္စတြ ဝုဋ္ဌဒေဝေါတိ န သိယာ’တိ တသ္မာ ကထမတြ ဗျဓိကရဏာနံ ပဌမတ္ထေ သမာသော ဝဏ္ဏီယတေစ္စာသင်္ကိယာဟ-‘ဗျဓိကရဏာနမ္ပိ’စ္စာဒိ, ဗျဓိကရဏာနမ္ပိ ယထာဘိဓာနံသမာသသဗ္ဘာဝတော ပဉ္စဟိ ဘုတ္တမဿေတျာဒေါ ဗဟုလာဓိကာရာ အနဘိဓာနတော ဝါ န ဘဝိဿတိ, တတောယေဝ စ ပဉ္စ ဘုတ္တ ဝန္တော-ဿေတိ သမာနာဓိကရဏာနမ္ပိ ကွစိ န ဘဝိဿတိ, တထာ ပဌမတ္ထေပိ ကွစိ န ဘဝိဿတိ ဝုဋ္ဌေ ဒေဝေ ဂတော’တိ။ တုလျယောဂေ ဂမျမာနေတိ အတ္ထော။
အညတြစာတိ တုလျယောဂတော-ညတြ သလောမကောတျာဒီသု စ, ဝိဇ္ဇမာနာနိ လောမာနျဿ, ဝိဇ္ဇမာနာ ပက္ခာ အဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဥပသင်္ချာတော ‘‘သျာဒျဓိကာရေ-တ္ထိခီရာဒီနမုပသင်္ချာန’’န္တိ (၂-၂-၂၄-ဝါ) သဘာဝတော ဧဝ နိဝတ္တော န သုတ္တန္တရတော, ဂတတ္ထဿာပိ ဟိ ပယောဂေ အနဝဋ္ဌာနံ သိယာ ပိဋ္ဌပေသနေ ဝိယ, ကထဉ္စရဟိ ဗြာဟ္မဏေ ဗဟူ အာနယ, အဟံ ပစာမီတိ နာဝဿမေဝံ ပယောဂေါ, ကတ္ထစိ ပန ဝစနသိလိဋ္ဌတာဒိပ္ပယောဇနေ သတိ ဟောတေဝ။
ကဏ္ဌေ သမ္ဘဝေါတိ ကာဠဿ ကဏ္ဌေ သမ္ဘဝေါ။ ဋ္ဌသဒ္ဒတ္ထောတိ ကဏ္ဌဋ္ဌသဒ္ဒေ ဋ္ဌသဒ္ဒတ္ထော။ ဩဋ္ဌသဒ္ဒေါဝ မုခဝုတ္တီတျနေန ဂမ္မမာနတ္ထတ္တာ ဒုတိယဿ မုခသဒ္ဒဿာပ္ပယောဂမာဟ, တသ္မာ ဩဋ္ဌောဝ မုခမဿာတိ ဝိဂ္ဂယှ ဩဋ္ဌမုခေါတိ သမာသော, န စ ပါဏိ ပါဏျန္တရဿ မုခံ, မုခေနေဝ စ ပါဏိမုခဿ သဒိသတ္တံ ပသိဒ္ဓန္တိ သာမတ္ထိယာ ဩဋ္ဌမုခမိဝ မုခမဿေတျတ္ထေဝ တိဋ္ဌတေ, ဥပနျသျန္တေတျုပနျာသာ, ဝိသယဒဿနတ္ထာတိ ဣမိနာ’ကဏ္ဌေ ကာဠော ယဿာ’တျာဒီကမေဝ ဝါကျန္တိ ဒဿေတိ။ သမုဒါယေ ဝိကာရေစာတိ သမုဒါယသမ္ဗန္ဓေ ဝိကာရသမ္ဗန္ဓေ စ။ တံသမာသဿာတိ တဿာ ဆဋ္ဌိယာ သမာသဿ, တဒဘိဓာယိနန္တိ သံဃာတ ဝိကာရာဘိဓာယီနံ, ကေသာနံ သံဃာတော ဣစ္စာဒိ ပရေသံ ဝါကျံ။ ဓာတုတော ဇာတံ ဓာတုဇံ, ဥတ္တရပဒံ ပတိတသဒ္ဒါဒိ, တဿ ပယောဂေါတိ ပတိတသဒ္ဒဿ ပယောဂေါ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇၀။)‘‘နဉ္သ္မာတ္ထျတ္ထာန’’န္တိ (၂-၂-၂၄) ဝါတ္တိကံ, ဧတနာဟ-‘ဉ ကာရာနု ဗန္ဓာ’ဣစ္စာဒိ။ ပါဏိနိယာ တု အဝိဇ္ဇမာနသဒ္ဒေါ နဉ္သမာသော, ပဒန္တရေ နာဿ ဗဟုဗ္ဗီဟိ ဝေါတ္တရပဒလောပေါ, အဝိဇ္ဇမာနာ ပုတ္တာဿ အပုတ္တောဝိဇ္ဇမာနပုတ္တောတိ သာဓေန္တိ, ဣစ္ဆတေ ပါဏိနီယေဟိ။ ဒက္ခိဏပုဗ္ဗာ သဒ္ဒါနံ နာနတ္ထတ္တာ ဗျဓိကရဏတ္တာ, ဝစနေပီတိ သုတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ, အယ မညပဒတ္ထသမာသော ပရေဟိ ဗဟုဗ္ဗီဟီတိ ဝုစ္စတိ တထာဟိ ဗဟဝေါ ဝိဟယော ယဿ သော ဗဟုဗ္ဗီဟိ, ယထာ ဗဟုဗ္ဗီဟီတိ အညပဒတ္ထပ္ပဓာနော တထာ အယမ္ပိ။
֍ ၁၉. စတ္ထေ
သမုစ္စီတိ ပိဏ္ဍီကရဏံ, ကော သောတိ အာဟ- ‘သာဓနမေက’မိစ္စာဒိ။ ဧကံ သာဓနံ ဧကံ ကိရိယံ ဝါ ပဋိစ္စ စီယမာနတာတိ သမ္ဗန္ဓော, ကေသန္တိ အာဟ- ‘ကိရိယာသာဓနာန’န္တိ, ကေနာတိ အာဟ- ‘အတ္တရူပဘေဒေနာ’’တိ။ တတ္ထ ဒေဝဒတ္တော ဘုဉ္ဇတိ တိဋ္ဌတိ ပစတိစာတိ သာဓနမ္ပဋိစ္စ ကိရိယာနံ အတ္တရူပဘေဒေန စီယမာနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ဓဝေ စ ခဒိရေ စ ပလာသေ စ ဆိန္ဒာတိ ကိရိယမ္ပဋိစ္စ အတ္တရူပဘေဒေန သာဓနာနံ စီယမာနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
သောတိ သမုစ္စယော ဘဝတီတိ သေသော, ကေသန္တိ အာဟ- ‘တုလျ ဗလာန’မိစ္စာဒိ။
တုလျဗလာနန္တိ ဣမိနာ ဝိသုံ ပဓာနဘာဝေန ကိရိယာဘိသမ္ဗန္ဓာ အညမညာနပေက္ခတ္တမာဟ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇၁။)အနိယတက္ကမယောဂပဇ္ဇာနန္တိ ကမော စ ယောဂပဇ္ဇဉ္စ, အနိယတံ ကမယောဂပဇ္ဇံ ယေသံ သဒ္ဒါနံ တေသံ, ယထေတျာဒိနာ တတ္ထောဒါဟရဏံ ဒဿေတိ, ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော ‘‘ဧတ္ထ ဂဝါဒီနံ ဝိသုံ ပဓာနဘာဝေနာနယနကိရိယာဘိသမ္ဗန္ဓာ တုလျဗလတာ ဂဝါဒီနံ ဝုတ္တက္ကမေနေဝ နယနာဘာဝါ အနိယတက္ကမတာ ဂဝါဒီနံ ယုဂပဒိ နယနာဘာဝါ အနိယတ ယောဂပဇ္ဇတာ စ ဟောတိ, တထာ အညံ တာဒိသမ္ပီ’’တိ။ အနု ပစ္ဆာ ပဓာနာနုရောဓေန (စယနံ) အနွာစယော, တံ ဗျဉ္ဇယတိ ‘ယတ္ထေ’စ္စာဒိ, တဒနုရောဓေနာတိ တဒနုဂုဏေန, ဥဒါဟရတိ ‘ယထေ’စ္စာဒိ, ဘိက္ခာဂမနမေတ္ထ ပဓာနမန္တရင်္ဂတ္တာ, နေတရံ ဗဟိရင်္ဂတ္တာ, တံ ကရဏေ ယဒိ ဂါဝေါပိ ပဿတိ တာပျာနယတိ, ဧတ္ထ တု ဂေါဿာနယနံ ဘိက္ခာဋနမပေက္ခတေ, နေတရမိတရဿ။ ဝိနာပိ တေန တဒနုဋ္ဌာနတော။ ဣတရဿ ဣတရေန ယော ဂေါ ဣတရေတရယောဂေါ, သော စ ဧတာဒိသောတိ အာဟ- ‘အညမညေ’စ္စာဒိ။
အဝယဝပ္ပဓာနော စာတိ သာဘာဝိကာဘိဓာနသာမတ္ထိယေနာပုထုဘူတော စ, ဝုတ္တိဝယေန သာရိပုတ္တသဒ္ဒေါ မောဂ္ဂလ္လာနတ္ထော ဟောတိ မောဂ္ဂလ္လာနသဒ္ဒေါ သာရိပုတ္တတ္ထောပီတိ အညမညတ္ထေ ပဓာနတော ယုဂပဒျဓိကရဏဝစနေ သတိ စတ္ထ သမာသောတိ သော-ယမဓိကရဏ သမုဒါယော ဥဘယပဒါနုဂတဥဘယတ္ထဝသေန စတုဗ္ဗိဓောပိ ယုဂပဒိ ဗုဒ္ဓိယာ ဂယှမာနော ကဒါစိ ဥဗ္ဘူတာဝယဝဘေဒေါ တေနေဝ သာဘာဝိကာဘိဓာနသာမတ္ထိယေနေစ္စေဝမဝယဝပ္ပဓာနော စ, နနု စ ဇနနမရဏာနီတိ ဝိရုဒ္ဓါနံ ကထမေကေနာဘိဓာနန္တိ ဝုစ္စတေ- သဗ္ဗောပိ သဒ္ဒေါ ပယုဇ္ဇမာနော (ဣတရီ) တရေနာဝဓာရဏံ ဝတ္တတေ, တေန ဧကေကော သဒ္ဒေါ ဧကေကဿတ္ထဿ ဝါစကော, တထာပိ ယထာ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာတိ ဧတ္ထ ဗဟုဝစနဿညထာနုပပတ္တိယာ ယုဂပဒျဓိကရဏဝစနတာ ဟောတီ, တထာတြာပိ ဗဟုဝစနဿညထာနုပပတ္တိလက္ခဏေန သာမတ္ထိယေန ဧကေနာပျဘိဓာနံ ဟောတိ။ ဣတိ ဟေတုမှိ, ယတော ဧဝမဝယဝပ္ပဓာနော တတောတိ အတ္ထော။
ဗဟုတ္တာတိ ကိဉ္စာပိ ဝါကျေ နေသံ [ဝါကျေနေဝေသံ (ပေါတ္ထကေ)] ဝိသုံ ဗဟွတ္ထတာ, န ဟိ သာရိပုတ္တမာနယာတိ ဝုတ္တေ မောဂ္ဂလ္လာနဿာပိ သမ္ပစ္စယော ဘဝတိ, တထာပိ ယတော ဝုတ္တိဝိသယေ သဟဘူတာနမေဝေသံ ဝိသုံ ဗဟွတ္ထတာ, တတော တတ္ထ ဝစနီယဿ အတ္ထဿ သင်္ချာတေဒေန ဗဟုတ္တံ။ သမာဟရဏံ ပိဏ္ဍီကရဏဝသေန သံဟရဏံ သမာဟာရော, သော စေဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုမာဟ ‘အညမညေ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇၂။)ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဣတရီတရယောဂဿ သမာဟာရဿ စ ဘာဝရူပတ္တာ အဒဗ္ဗရူပတာ, တထာပီတရီတရယောဂေ တု ယထာ ဂုဏဝစ နာနံ သုက္ကံ ဝတ္ထံ သုက္ကော ကမ္ဗလော သုက္ကာ ဂါဝီတိ နိဿယဘေဒတော လိင်္ဂဝစနသိဒ္ဓိ, တထာ တဒ္ဓမ္မာနမဘိဓာနတော နိဿယတော လိင်္ဂဝစန သိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, သံဟတိပ္ပဓာနတ္တာစေကဝစနန္တိ ယဒါ ဗဟုန္နံ သမုဒါယော တိရောဟိတာဝယဝဘေဒေါ သံဃာတော ပက္ကမီယတေ, တဒါ သမာဟာရောစ္စေဝ သံဟတိပ္ပဓာနတ္တာ ဧကဝစနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တဒနုဋ္ဌာနတောတိ တဿ ကရဏတော။ ဗျတိကရော မိဿတာ, ဗျတိကရံ ဒဿေတိ ပါဏိစ္စာဒိနာ, ပစ္စေကံ ပရိသမတ္တိယံ ဝါကျဗဟုတ္တံ ဒဿေတိ ‘တတ္ထ ဟိစ္စာဒိ။
စက္ခုဉ္စ သောတဉ္စ, မုခဉ္စ နာသိကာ စ, ဟနု စ ဂီဝါ စ, ဆဝိ စ မံသဉ္စ လောဟိတဉ္စ, နာမဉ္စ ရူပဉ္စ, ဇရာ စ မရဏဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂယှ သမာသော, ‘‘သမာဟာရေ နပုံသက’’န္တိ (၃-၂၀) သဗ္ဗတ္ထ နပုံသကလိင်္ဂံ, သျာဒိမှိ မုခ နာသိကန္တိအာဒီသု ‘‘သျာဒီသု ရဿော’’တိ (၃-၂၃) ရဿော။ အလဘတာ ဂေါမုခံ ဍိဏ္ဍိမော ဘေရိဝိသေသာ, အာဠမ္ဗရံ ပဏဝေါ, မုရဇော မုဒင်္ဂေါ, မဒ္ဒဝေါ မုဒင်္ဂေါ။ မဒ္ဒဝဝါဒနံ ပဏဝဝါဒနဉ္စ သိပ္ပမဿ မဒ္ဒဝိကော ပါဏဝိကော, သမ္မံ ကံသတာဠံ, တာဠံ ဟတ္ထတာဠံ, အလသတာ စ အာဠမ္ဗရော စ, မုရဇော စ, ဂေါမုခေါ စ, သင်္ခေါ စ ဍိဏ္ဍိမော စ, မဒ္ဒဝိကော စ, ပါဏဝိကော စ, ဂီတဉ္စ ဝါဒိတဉ္စ, သမ္မဉ္စ တာဠဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ယုဂဿ ဟိတာ ယောဂ္ဂါ ဂေါဏာ, တေသမိဒံ ယောဂ္ဂံ ကသိကမ္မံ, တဿ အင်္ဂံ။ တေနာဟ- ‘ကသိဘဏ္ဍာန’န္တိ, ဖာလောကသကော, ပါစနံ ပတောဒေါ, ယုဂေါ စ နင်္ဂလဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ပိဏ္ဍမာယုဓဝိသေသော, အသိ စ သတ္တိ စ တောမရဉ္စ ပိဏ္ဍဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ စမ္မံ သရဝါရဏဖလကံ, ကလာပေါ တူဏီရံ, ပဟရဏဉ္စ အာဝရဏဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ အဟိ စ နကုလော စ, ဗီဠာရော စ မူသိကော စ, ကာကော စ ဥလူကော စ, နာဂေါ စ သုပဏ္ဏောစာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ သင်္ချာ စ ပရိမာဏဉ္စ သင်္ချာပရိမာဏံ, တတ္ထ ပရိမာဏသညာနံ ယထာဒီဃော စ မဇ္ဈိမော စ ဒီဃမဇ္ဈိမံ။ ဧကကဉ္စ ဒုကဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော, ဒုကတိကာဒီသုပိ ဧသေဝနယော။
ခုဒ္ဒဇန္တု သိယာ- နဋ္ဌိ၊ အထဝါ ခုဒ္ဒကောဝ ယော။
သတံ ဝါ ပသတေ ယေသံ၊ ကေစိ အာနကုလာ အပိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇၃။)ကီဋော စ ပတင်္ဂေါ စ, ကုန္ထော စ ကိပိလ္လိကော စ, ဍံသော စ မကသော စ, မက္ခိကာ စ ကိပိလ္လိကာစာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ပစနစဏ္ဍာလာတိ ဩ ရဗ္ဘိကာဒီနံ ရုဠှီသညာ။ ဥရဗ္ဘေ ဟန္တွာ ဇီဝတီတိ ဩရဗ္ဘိကော, ဧဝံ သေသေသု။ သာနံ သုနခံ ပစတီတိ သပါကော, ဝေနာ တစ္ဆကာ, ရထကာရာ စမ္မကာရာ။ သာဓာရဏာ သမာနာ, စရဏသဒ္ဒေါ- ယံ ဣဓ ဂယှတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ယထာ သကမဇ္ဈယနာယ စရီယန္တိ ဝတာနျေတေသူတိ စရဏာနိ, ကဌာဒိဝါဈာနျဇ္ဈယနာနိ သာခါသညကာနိ။ ယသ္မာ ဧတေဟိ စရတိ အရိယသာဝကော ဂစ္ဆတိ အမတံ ဒိသံ, တသ္မာ စရဏာနိ သီလာဒယော ပဏ္ဏရသ ဓမ္မာ။ တေနာဟ- ‘ကဌာဒီဟီ’တိအာဒိ, ကဌာဒီဟီတိ ပသိဒ္ဓိဝသေန ကမာတိက္ကမေနာပိ ဝုတ္တံ, တတော အာဒိသဒ္ဒေန အတိသာဒယော ဂယှန္တိ။ အတိသေန ဘာရဒွါဇေန ကဌေန ဝုတ္တံ ဝိဒန္တျဓီယန္တိ ဝါတိ ‘‘အညသ္မိ’’တိ (၄-၁၂၁) ဏော, ‘‘လောပေါ’’တိ (၄-၁၂၃) လောပေါ အတိသာ ဘာရဒွါဇာ ကဌာ။ ကလာပိနာ ဝုတ္တံ ဝိဒန္တျဓီယန္တိ ဝါတိ, တေနေဝ ဏော, ကလာပါ, ကဌာ အာဒိ ယေသံ တေ ကဌာဒယော, တေဟိ အဇ္ဈေနဝိသေသေ စ ပုရိသေ စ ဥပစာရာတိ သမ္ဗန္ဓော။
သီလာဒယောတိအာဒိသဒ္ဒေန ဣန္ဒြိယသံဝရာဒယော ဂယှန္တိ။ သီလဉ္စ ပညာဏဉ္စ, သမထော စ ဝိပဿနာ စ ဝိဇ္ဇာ စ စရဏဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧကတော အဇ္ဈယနမေတေသူတိ ဧကဇ္ဈယနာနိ, ပကဌာနိ ဝစနာနိ ပါဝစနာနိ သဒ္ဓမ္မော, ဧကဇ္ဈယနာနိ စ တာနိ ပါဝစနာနိ စ တေသံ, ဒီဃော စ ဒီဃာဂမော စ မဇ္ဈိမော စ မဇ္ဈိမာဂမော စ, ဧကုတ္တရော စ အင်္ဂုတ္တရာဂမော စ သံယုတ္တာဂမော စ, ခန္ဓကော စ ဝိဘင်္ဂေါစာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
တေသန္တိ ဣမိနာ လိင်္ဂဝိသေသာနန္တိ ဆဋ္ဌိယန္တတံ ဒီပေတိ, ဣတ္ထီ စ ပုမာ စ, ဒါသီ စ ဒါသော စ, စီဝရဉ္စ ပိဏ္ဍပါတော စ သေနာသနဉ္စ ဂိလာနပစ္စယော ဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရော စ, တိဏဉ္စ ကဋ္ဌော စ သာခါ စ ပလာသော စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဆေကော ဒက္ခော, ပုဗ္ဗာ စ ပရာစာတိအာဒိနာ ဝိဂ္ဂဟော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇၄။)ပုဗ္ဗဒက္ခိဏန္တိအာဒီသု ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ (၁-၃၃) ရဿော။ ကာသော စ ကုသော စ ဥသိရော စ ဗီရဏဉ္စ, မုဉ္ဇဉ္စ ဗဗ္ဗဇဉ္စာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ခဒိရော စ ပလာသောစာတိအာဒိနာ စ, ဂဇော စ ဂဝဇော စာတိအာဒိနာ စ, ဟတ္ထီ စ ဂေါစ အဿော စ ဝဠဝါစာတိ စ, ဟံသော စ ဗလာဝါ စာတိအာဒိနာ စ, ဗကော စ ဗလာကာစာတိ စ။ ဟိရညဉ္စ သုဝဏ္ဏော စ, မဏိ စ သင်္ခေါ စ မုတ္တာ စ ဝေဠုရိယော စ ဇာတရူပဉ္စ ရဇတဉ္စာတိ စ, သာလိ စ ယဝကောစာတိအာဒိနာ စ, သာကဉ္စ သုဝဉ္စာတိအာဒိနာစ, ကာသိယော စ ကောသလာစာတိအာဒိနာ စ ဝိဂ္ဂဟော, ဇနပဒဝါစိနာ စ ဗဟုဝစနန္တာ။
ဧကဝီသတိစ္စာဒိနော ဧကဉ္စ တံ ဝီသတိစာတိ ဝိသေသနသမာသော ဝါ သိယာ, ဧကဉ္စ ဝီသတိ စ ဧကဝီသတီတိ စတ္ထသမာသော ဝါ, သမာဟာရေ နပုံသကတ္တန္တု န ပပ္ပောတိ, ‘‘နာနုသာသနီယံ လိင်္ဂံ သောကနိဿယတ္တာ လိင်္ဂဿေ’’တိ လောကေ နပုံသကလိင်္ဂဿေဟာနဘိဓာနတော နပုံသကလိင်္ဂံ န ဘဝိဿတီတျဓိပ္ပာယော, သဘာပရိသာယာတိ ဉာပကတော ဝါ သမာဟာရေ နပုံသကလိင်္ဂမတြ ဗျဘိစရတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေါ-ဘိမတောတိ ဥပသဇ္ဇနသညကဿ သျာဒီတိ ပဌမာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ သမာသေ ပုဗ္ဗနိပါတော ‘‘ဥပသဇ္ဇနံ ပုဗ္ဗ’’မိစ္စနေန (၂-၂-၃၁) ဣဋ္ဌော ကမဿ ပဓာနဘာဝေန ဝတ္တုမိဋ္ဌတ္တာတိ ‘‘သျာဒိသျာဒိနေကတ္ထ’’န္တိ (၃-၁) ဧတ္ထ သျာဒီတိ ပဌမာနိဒ္ဒိဋ္ဌဿာသင်္ချာဒိနော ပုဗ္ဗမဝဋ္ဌာနတော သျာဒိနေတိ တတိယာနိဒ္ဒိဋ္ဌဿ ပစ္ဆာဝဋ္ဌာနတော ‘‘သျာဒိသျာဒိနာ’’တိ သုတ္တေ ပဋိပါဋိယာ ပဓာနဘာဝေန ဝတ္တုမိဋ္ဌတ္တာ။
ပရပ္ပယောဂေါ-ဘိမတောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသုတ္တေန ပုဗ္ဗနိပါတေ ပတ္တေ ‘‘ရာဇဒန္တာဒီသု ပရ’’န္တီမိနာ (၂-၂-၃၀) ပရနိပါတော-ဘိမတော, ဝစနေနာတိ- ‘‘ဗဟုလ’’န္တိ ဝစနေန, ပုဗ္ဗကာ လယုတ္တဿ ပရပ္ပယောဂေါ-ဘိမတောတိ ရာဇဒန္တာဒိပါဌတော ဧဝါ-ဘိမတော။
ကမမ္ပစ္စနာဒရာတိ ဣမိနာ ပဓာနဘာဝေနာ-က္ကမဿ ဝတ္တုမိဋ္ဌတ္တမာဟ။ သရော အာဒိ ယဿ တံ သရာဒိ, သင်္ခေါ စ ဒုန္ဒုဘိ စ ဝီဏာ စ, ဥဒုက္ခလဉ္စ မုသလော စ, ဓနပတိ စ ရာမော စ ကေသဝေါစာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဇံဒံသဒ္ဒါ ဇာယာသဒ္ဒသမာနတ္ထာ အသင်္ချာ-ဇဉ္စ ပတိ စ, ဒဉ္စ ပတိစာတိ ဝိဂ္ဂဟော, အဝန္တယော စ အဿကာစ, အဂ္ဂိ စ ဣန္ဒောစာတိ ဝိဂ္ဂဟော, တံနိဝါသိမှိ ဂဟိတေ အဝန္တိ စ အဿကောစာတိ ဧကတ္တေနပိ ဝိဂ္ဂဟော ဝတ္တတိ။ ဒွန္ဒသမာသော- ယံ ဒွန္ဒသဒိသတ္တာ ဒွန္ဒော, ဒွေ စ ဒွေ စ ပဒါနိ ဒွန္ဒာနီတိ ဟိ ဥဘယတ္ထပ္ပဓာနော- ယံ ဒွန္ဒသဒ္ဒေါ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇၅။)֍ ၂၁. သင်္ချာ
အထ ‘‘သမာဟာရေ နပုံသက’’န္တိ (၃-၂၀) ဝိဇ္ဇမာနေ ကိံ ‘‘သင်္ချာဒီ’’ တိ ဣမိနာ သတ္ထဂါရဝကရေနာတိ အာသင်္ကိယ စောဒေတိ ‘နနုစေ’စ္စာဒိ။ တထာဟိစ္စာဒိနာ ‘‘သမာဟာရေ နပုံသက’’န္တေဝ သိဇ္ဈနံ သမတ္ထေတိ။ ယထာဝုတ္တစောဒနာစာလနေ ပရာဓိပ္ပာယံ ပရိကပ္ပေန္တော’စတ္ထေ’တိအာဒိမာဟ။
နေတိ ဣမိနာ စတ္ထေတိအာဒိနာ ကတပရိကပ္ပနာ န သိဇ္ဈတီတိ ဒဿေတိ, တတ္ထ ဟေတုမာဟ- ‘သမ္ဗန္ဓဿ ပုရိသာဓီနတ္တာ’တိ, သတိစေစ္စာဒိနာ ‘သမာဟာရေ နပုံသက’န္တေတ္ထ ဝိသေသနဂ္ဂဟဏေ ပယောဇနံ ဝတွာ ‘သင်္ချာဒီ’တိ ဣမဿ နိရတ္ထကတ္တမေဝ ထိရီကရောတိ။
ပယောဇနေတိ လာဃဝပ္ပယောဇနေ။
သမ္ဗန္ဓီယတီတိ ဝိသေသနဂ္ဂဟဏံ သမ္ဗန္ဓီယတိ။
ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ‘သင်္ချာဒီ’သုတ္တေ။
တန္နေတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တံ စောဒနံ နိဝတ္တေတိ။
‘သင်္ချာဒီ’တိ သုတ္တဿ သာတ္ထကတ္တမာဟ- ‘စတ္ထသမာသာနန္တရ’မိစ္စာဒိနာ။ ဧကတ္တဗျပဒေသော ကာတဗ္ဗောတိ ‘‘သင်္ချာပုဗ္ဗော ဒိဂူ’’တိ (၂-၁-၅၂) သင်္ချာပုဗ္ဗဿ သမာသဿ ဒိဂုသညံ ဝိဓာယ တဒတ္ထဿ ‘‘ဒိဂုရေကဝစန’’န္တီမိနာ (၂-၄-၁) ဧကတ္တဗျပဒေသော ပရေဟိ ဝိယ ကာတဗ္ဗော။
သမာဟရဏံ သမာဟာရောတိ ဣမိနာ ဘာဝသာဓနော-ယံ သမာဟာရသဒ္ဒေါ။ ယဒိ သမာဟရီယတီတိ သမာဟာရောတိ ကမ္မသာဓနော သိယာ, တဒါ ပဉ္စ ကုမာရိယော သမာဟဋာတိ ဝါကျဿာတ္ထေ ဝုတ္တိ သိယာ ပဉ္စကုမာရီတျေတ္ထ သကပဒတ္ထပ္ပဓာနတ္တာ ဗဟုဝစနံ သိယာ ‘‘ဃာပဿာန္တဿာပ္ပဓာနဿာ’’တိ (၃-၂၄) အပ္ပဓာနရဿတ္တဉ္စ န သိယာ။ သမာဟဋာနမေဝ ကုမာရီနံ ပဓာနတ္တာ, တသ္မာ ပဉ္စ ဂါဝေါ သ မာဟဋာတျေတသ္မိံ ဝါကျေ သမာသောဝ နတ္ထိ ကမ္မသာဓနဿာနုပဂမတော။ ပဉ္စန္နံ ဂုန္နံ သမာဟာရော, စတုန္နံ ပထာနံ သမာဟာရောတိ ဝါကျေ ပန အတ္ထိ, သမာဟာရဿေကတ္တာ တု သတံ ယူထံ ဝနန္တိ ဧတ္ထ ဝိယ သာဘာဝိကမေကဝစနံ သိဒ္ဓမေဝေတိ ဝိညာပေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇၆။)֍ ၂၂. ကွစေ
ကွစိသဒ္ဒဿ ပယောဂနိယမနတ္ထော ‘‘ပရော ကွိစီ’’တိ (၁-၂၇) ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိသေသေန ဥဒါဟရဏေပီတိ ပရေသံ ဝိယ ‘‘ဆာယာ’’တိ (၂-၂-၇၃) သုတ္တယိတွာ ဝိကပ္ပေန ‘(ကုဍ္ဍစ္ဆာယ) ကုဍ္ဍစ္ဆာယာတိ စ ‘‘ဗာဟုလ္လေ’’တိ (စံ, ၂-၂-၇၄) သုတ္တယိတွာ နိစ္စံ ‘ဥစ္ဆုစ္ဆာယံ သလဘစ္ဆာယ’န္တိ စ နောဒါဟရိတွာ သာမညေန ‘သလဘစ္ဆာယံ သကုန္တစ္ဆာယ’န္တိ ဥဒါဟရဏေ ဒဿိတေပိ။ အညတ္ထာတိ ဗဟုလဘာဝတော အညတ္ထ။ ဝိဂ္ဂဟသမတ္တဿာတိ ဝိဂ္ဂဟသာမညဿ, ယထာသမ္ဘဝန္တိ ပါသာဒဿ ဆာယာဣစ္စာဒိနာ သမ္ဘဝါနတိက္ကမေန, သဒ္ဒါတိ သဒ္ဒတော ပရာယ။
֍ ၂၃. သျာဒိ
နနုစေစ္စာဒိနာ ဝုတ္တံ စောဒနံ နိသေဓေတိ ‘တန္နေ’တိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ- ‘ဃသညတ္တာ’တျာဒိ။ အဃောနန္တိ ဃဩကာရဝဇ္ဇိတာနံ, နနု ဣတ္ထိ ယမာကာရော ဃော, တထာသတိ နပုံသကေ သော (န သိယာတိ) ပရိကပ္ပေတိ ‘နပုံသကတ္တာ ဃတ္တမေဝ နတ္ထီတိ စေဒိ’တိ။ တမ္ပိ နေတိ ယထာ ဝုတ္တမ္ပဋိက္ခိပိတွာ အတ္ထေဝ နပုံသကေ ဃတ္တန္တိ [နပုံသကတ္တန္တိ (ပေါတ္ထကေ)] ဒဿေတုမာဟ-ဆဋ္ဌီသမာသဿေ’စ္စာဒိ။ နပုံသကေ ဃတ္တဿ [နပုံသကတ္တဿ (ပေါတ္ထကေ)] သဗ္ဘာဝမေဝ သမတ္ထေတိ နပုံသကတ္တံ ဟိ’စ္စာဒိနာ, ပါရိဘာသိကန္တိ ဧတ္ထ သုတ္တမေဝါဓိပ္ပေတံ, ပရိဘာသာယ နိဗ္ဗတ္တံ ပါရိဘာသိကံ သုတ္တိကန္တိ အတ္ထော။ အာရဘိတဗ္ဗမေဝိဒံ သုတ္တံ (နပုံသကဿာပိ) ရဿတ္တဝိဓာနာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဃနိဿိတမ္ပိ ကာရိယန္တိ ‘‘ဃဗြဟ္မာဒီတေ’’တျာဒိနာ (၂-၆၀) ဝိဓိယမာနမေကာရာဒိကာရိယမ္ပိ။ ဧတံ ဃနိဿိတံ ကာရိယံ နစ ယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အယုတ္တတ္တေပိ ဒေါသော-ယမာပတတေဝါကျာသင်္ကိယာဟ-‘နာယမ္ပိဒေါသော’စ္စာဒိ, န ရဿဿ ဧတ္ထေဝ လဒ္ဓါဝသရတ္တာ ပဌမံ တေန ပဝိဋ္ဌေ။ (ဃနိ)ဿိတံ ကာရိယန္တိ နာယမ္ပိ ဒေါသော ပရိဘာသာဝ သေနာတိ မန္တဗ္ဗံ။ သလဘစ္ဆာယေ ဣတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇၇။)֍ ၂၄. ဃမ
အတောဧဝစာတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာဝလမ္ဗေန ဝုတ္တံ။
֍ ၂၅. ဂေါဿု
သကတ္ထပရိစ္စာဂေန ကုလေ ပဝတ္တတ္တာတိ ဣမိနာ ဆဋ္ဌီသမာသဿ ဥတ္တရပဒတ္ထပ္ပဓာနတ္တမာဟ။
֍ ၂၆. ဣတ္ထိ
ဣတ္ထိဝိဓီသု ‘‘ပုထုဿ ပထဝပုထဝါ’’တိ (၃-၃၉) သုတ္တပရိယန္တေသု။ ဣတ္ထိယန္တိ ဣဒံ နာမဝိသေသနံ ဝါ သိယာ ပစ္စယတ္ထဝိသေသနံ ဝါ, တတ္ထ နာမဝိသေသနမေဝိဒံ န ပစ္စယတ္ထဝိသေသနန္တိ ဒဿေတုမာဟ- ‘နာမေ’စ္စာဒိ။ အကာရန္တတော နာမသ္မာတိ ဧကတ္တာဒိမဟန္တတ္ထဝါစိတော အကာရန္တတော နာမသ္မာ။ ဣတ္ထတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဣတ္ထီတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဝုစ္စတိ။ ဣတ္ထိယေဝ ဟိ ဧသာတိ လိင်္ဂီယတိ သင်္ကေတီယတီတိ လိင်္ဂံ။ ဣတ္ထိယာ ဧသာတိ ပသိဒ္ဓိမတော အတ္ထဿ ဘာဝေါ သာမညံ ဗာလယုဝတ္တာဒိ လက္ခဏံ ဣတ္ထတ္တံ။ ကိမေတ္ထ လိင်္ဂံ နာမ–
ဧသေသော ဧတမိတိ စ၊
ပသိဒ္ဓိ အတ္ထေသု ယေသု လောကဿ။
ထီပုံ နပုံသကာနီတိ၊
ဝုစ္စန္တေ တာနိ နာမာနိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇၈။)အတ္ထေသု ယေသု ဧသာ ဧသော ဧတန္တိ ပသိဒ္ဓိ လောကဿ ဟောတိ ဧတာနိ ယထာက္ကမံ ဣတ္ထိပုရိသနပုံသကလိင်္ဂါနီတိ လောကေန ဝုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စကတွာ ဝုစ္စတေ ‘‘လိင်္ဂံ နာနုသာသနီယံ လောကနိဿ ယတ္တာ လိင်္ဂဿာ’’တိ။ တတ္ထ ဂေါဣစ္စာဒီသွေသာ ဧသောတိ ပသိဒ္ဓိယာ ဣတ္ထိလိင်္ဂတ္တံ, အစ္စိအာဒီသွေသာ ဧတန္တိ ပသိဒ္ဓိယာ ဣတ္ထိနပုံသကတ္တံ, တဋောဘဋီ တဋမိစ္စာဒီသွေသော ဧသာဧတန္တိ ပသိဒ္ဓိယာ ပုမိတ္ထိနပုံသကတ္တံ, မာလာဣစ္စာဒီသွေသာတိ ပသိဒ္ဓိယာ ဣတ္ထတ္တံ, ရုက္ခောစ္စာဒီသွေသောတိ ပသိဒ္ဓိယာ ပုလ္လိင်္ဂတ္တံ, ကုလမိစ္စာဒေါ ဧတန္တိ ပသိဒ္ဓိယာ နပုံသကတ္တံ။ သမာသဿာပျေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဇောတကာတိ ဒဿေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇောတကာ ဣတ္ထတ္တဿေတိ ပကရဏတော ဝိညာယတိ။ တတော ဝေစ္စာဒိနာ ပစ္စယတ္ထဘာဝိနော ယေ ဒေါသာ တေသမေတ္ထနာဝကာသောတိ ဒဿေတိ။ သမာနာဓိကရဏတ္တံ ဗဟုဝစနမ္ပိ ဟောတီတိသမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ ‘‘ဣတ္ထတ္တဿ ပစ္စယတ္ထတ္တေ သတိ ပဓာနတ္တာဿ ဗျတိရေကလက္ခဏာယ ဆဋ္ဌိယာ ‘ကုမာရိတ္တံ (ဒေဝဒတ္တာယာ’တိဘဝိတဗ္ဗံ, တတော စ န သိယာ ကုမာရီ) ဒေဝဒတ္တာ’တိ သမာနာဓိကရဏတ္တံ, တထာ ကုမာရိယောတိ ဗဟုဝစနမ္ပိ ဣတ္ထတ္တဿေကတ္တာ။ ပကတိယတ္ထ ဝိသေသနပက္ခေ တု ပကတိယာ ဣတ္ထတ္တဝိသိဋ္ဌံ ဒဗ္ဗမေဝေါစ္စတေ, အာအာဒယော တု ဇောတကတာတိ တတ္ထ ဗျတိရေကာဘာဝါ ဆဋ္ဌိယာ အပ္ပသင်္ဂေါ စ ဗဟုဝစနမ္ပိ အနေကတ္တာဝ ဒဗ္ဗဿ ယုတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တဒေါသာဝသရာဘာဝါ ဣဋ္ဌတ္ထသိဒ္ဓီ’’တိ။ အညေတိ ဇယာဒိစ္စ ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓျာစရိယာဒယော ဒဿေတိ။
ဣတ္ထိယမဘိဓေယျာယန္တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂသင်္ခါတေ ဣတ္ထတ္တေ အတ္ထဘူတေ, ယထေဝဟီတိအာဒိနာ ဥပမာဝသေန ယထာဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ဣတ္ထတ္တမိစ္စာဒိနာ ပရောပဝဏ္ဏိတပက္ခဿာယုတ္တတ္တန္နိစ္ဆိန္ဒေတိ, နော ပပဇ္ဇတေ [နောပပဇ္ဇေယျ (ပဉ္စိကာ)] ဒေဝဒတ္တာသဒ္ဒဝစနီယဿာပိ ဣတ္ထတ္တတော အဗျတိရိတ္တတ္တာ ‘ဣတ္ထတ္တံ ဒေဝဒတ္တာယာ’တိ ဘိန္နာဓိကရဏတာ န ယုဇ္ဇတေ, အနုပပတ္တိမေဝ သမတ္ထေတိ ‘ဒေဝဒတ္တာယာတိ’စ္စာဒိနာ။ သမာနာဓိကရဏတ္တမေဝ သိယာ ဣတ္ထိသဒ္ဒဝစနီယတော အနညတ္တာ ဒေဝဒတ္တာ သဒ္ဒဝစနီယဿ ဣတ္ထီ ဒေဝဒတ္တာတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၇၉။)အတောဧဝါတိ ဣတ္ထတ္တေ အာဝိဓာနတောယေဝ။ တဗ္ဗတောတ္ထဿာတိ ဣဒံ ဇယာဒိစ္စာဒိမတာနုဂါမိနာ [နုဂါမီ ပန (ပေါတ္ထကေ)] ဝုတ္တံ, တထာ ဟိ တေ ဧဝံ လိင်္ဂလက္ခဏ မာဟု (ပါ, ၄-၁-၃ ကာသိကာယံ) ‘‘သာမညဝိသေသာ ဣတ္ထတ္တာဒယော ဂေါတ္တာဒယော ဝိယ ဗဟုပ္ပကာရဗျတ္တိယောတိ [သာမညာနိ စ တုလျဇာတိယပဒတ္ထသာဓာရဏတ္တာ တာနိ ဝိသေသာ စ အည မညေဟိ ဝိဇာတိယေတိ စ ဝိသိဿန္တေ ဗျာဝတ္တန္တေတိ သာမညဝိသေသာ။ ဗျဉ္ဇီယန္တိအာ ဧတေဟီတိ ဗျတ္တိယော သာမညဝိသေသာနံ နိဿယာ, ဗဟုပ္ပကာရာ ဗျတ္တိ ယော ယေသံ သာမညဝိသေသာနံ တေ တထာဝုတ္တာတိ– (ကာသိကာဝိဝရဏ ပဉ္ဇိကာ။)] တေ ဟျေဝံ မညန္တေ ‘‘ယထာ ဂေါတ္တာဒယော သမာနဇာတိယေသု သဗ္ဗေသွနုဝတ္တန္တေ, ဝိဇာတိယေဟိ ပန နိဝတ္တန္တေ, တထာ ဣတ္ထတ္တာဒယောပိ။ ဝိစိတ္တတ္တာ ပန သာမညဝိသေသနိဿယာနံ ဗျဉ္ဇကာနံ ကောစိယေဝ သာမညဝိသေသော ကေနစိဒေဝ နိဿယေန ဗျဉ္ဇတေ, န သဗ္ဗော သဗ္ဗေန (ပတိ) နိယတဝိသယတ္တာ ဘာဝသတ္တီနံ, တတ္ထ ယေနတ္ထေန ဣတ္ထတ္တမေဝ ဗျဉ္ဇတေ န ပုမတ္တံ နာပိ နပုံသကတ္တံ, သာ ဣတ္ထိယေဝ ဘဝတိ န ပုမာ နာပိ နပုံသကံ။ ယေန ပုမတ္တမေဝ ဗျဉ္ဇတေ, သော ပုမာယေဝ။ ယေန တု နပုံသကတ္တံ တံ နပုံသကမေဝ။ ယော တု ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ (ဝါ) ဗျဉ္ဇကော, သော ဒွိလိင်္ဂေါ တိလိင်္ဂေါ ဝေ’’တိ (ပါ, ၄-၁-၃ ကာသိကာဝိဝရဏပဉ္ဇိကာ) တသ္မာ ပဗ္ဗတော ယထာ ဝုတ္တဣတ္ထတ္တဝတော အတ္ထဿ အဘိဓေယျဿာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အထေစ္စာဒိနာ ယထာဝုတ္တဒေါသပရိဟာရာယ ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိနာ ယဒုပဝဏ္ဏိ တံ တံ ပရိကပ္ပေတိ။ သော ဧဝ စရဟိစ္စာဒိနာ ဥပဟာသပုဗ္ဗကမုတ္တရ မာစိက္ခတေ။ မသိမက္ခိတကုက္ကုဋောဝိယာတိ ယဒါ ကောစိ အညကုက္ကုဋော အညသ္မာ ဘီတော သိယာ, တဒါ ဝိဇယိနော ကုက္ကုဋဿ မုခံ မသိယာ မက္ခေတွာ ဥပနေန္တိ သော ပဌမံ တတော ဘီတောပိ ပုန အညောတိ မန္တွာ ယုဇ္ဈိတုမုဿဟတေ။ ယထာတြ သောဝ ကုက္ကုဋော ဗျာဇေ နောပဒဿိတော, တထာ တြာမီတျတ္ထော။
֍ ၂၉. အာရာ
ပုံယောဂေန ဘရိယာယံ ဝတ္တမာနတောဝ နိယမေန ‘‘မာတုလာဒိတွာနီ ဘရိယာယံ’’ (၃-၃၃) တျာနီ, ဣမိနာ တွနိယမေန ဘရိယာယမဘရိယာယဉ္စ ဣနီတျနိယမေန ဝတ္တုမာဟ- ‘အာရာမိကဿ ဘရိယာ’ဣစ္စာဒိ။
֍ ၃၁. က္တိ
တ္တိမှာတိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေပိ တ္တိပ္ပစ္စယန္တတောတိ ဝစနေ ကာရဏမာဟ-ကေဝလဿ အညပဒတ္ထေ ပယောဂါဘာဝါ’တိ။ ဣမိနာ ပစ္စယဂ္ဂဟဏပရိဘာသမန္တရေနာပိ သာမတ္ထိယေနေဝါယမတ္ထဝိသေသော လဗ္ဘတီတိ ဒီပေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈၀။)֍ ၃၂. ဃရ
တံသန္နိယောဂါတိ တေန နီပ္ပစ္စယေန သန္နိယောဂါ ဧကီဘာဝါ, အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘ယတ္ထ နီပ္ပစ္စယော တတ္ထေဝ ယလောပေါ’တိ။
֍ ၃၃. မာတု
ဘရိယာယန္တိ ပကတိဝိသေသနတ္တာ မာဟ- ‘ဘရိယာယ’န္တိအာဒိ။ ပုန္နာမဓေယျာတိ ပုရိသဿ သမညာဘူတာ, ပုံယောဂေနာတိ ပုရိသေန သဟ သမ္ဗန္ဓေန ဟေတုနာ။ ဣတ္ထိယံ ဝတ္တန္တီတိ သောယမိတျဘေဒဝစနိစ္ဆာယံ ယဒါ ဘရိယာသင်္ခါတာယမိတ္ထိယံ ဝတ္တန္တေ, နဒါဒိပါဌာတိ ဝုတ္တေ ဝိညာယတိ ‘အာကတိဂဏတ္တာ နဒါဒိပါဌော ဟောန္တော ဧဝံ ဟောတီ’တိ ဒဿေတိ, ပုန္နာမသ္မာယောဂါအပါလကန္တာတိ နဒါဒိပါဌတောတိ အတ္ထောတိ သေသော။ ဣဒဉ္စ နဒါဒီသု ဂဏသုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တဿ အတ္ထံ ဝဒတိ-‘ပုမုနော’ဣစ္စာဒိ, အပါလကန္တာတိ ကိံပသုပါလိကာ ခေတ္တပါလိကာ။
֍ ၃၉. ပုထု
ပုထုသဒ္ဒတော သညာယံ ဝီပ္ပစ္စယံ သမတ္ထေတိ‘ပုထုဘူတာ ပထဝီတိ ဟိ မဟီ ဝုစ္စတီ’’တိ, ပုထုဘူတာတိ ဟိ ဣမိနာ ပထဝီသဒ္ဒဿ ပုထုသဒ္ဒဘူတတ္တံ ဝိညာပေတိ, မဟီ ဝုစ္စတီတိ ဣမိနာ နဒါဒိပါဌာ သညာယံ ဝီပ္ပစ္စယတ္တံ, ပုထုဘူတာ ပတ္ထဋာတိ အတ္ထော။
֍ ၄၀. သမာ
ပရာဓိကာရတော ပစ္စယဿ ပရဝိဓိနာဝ သာမီပျဿ သိဒ္ဓတ္တာ သာဓီပျဝစနဿန္တသဒ္ဒဿ ဂဟဏမနတ္ထကံ သိယာတိ မန္တွာဝယဝဝစနော ယမန္တသဒ္ဒေါ ဂယှတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘တဿ အန္တော’ဣစ္စာဒိ။ အဝသာနဝတိ+အဝယဝေါတိ ပဒစ္ဆေဒေါ, သမာသဂ္ဂဟဏေန ဂဟဏေ ကာရဏမာဟ-‘အဝယဝတ္တာ’တိ။ ယထာဝုတ္တစောဒနာယ နိဒ္ဒေါသတ္တမုပမာဝသေန ဒဿေတုမာဟ-‘နာယံ ဒေါသော’စ္စာဒိ။ ပလ္လဝိတဿ ရုက္ခဿ ပလ္လဝါနမဝယဝတ္တံ ဝိယ သမာသတော ဥတ္တရကာလံ ဝိဓီယ မာနဿ အကာရဿ သမာသာဝယဝတ္တံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈၁။)֍ ၄၄. အသံ
အတိက္ကန္တမင်္ဂုလိယောတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဒွေ အင်္ဂုလိယော သမာဟဋာတိ ပရဝိဂ္ဂဟေနာတ္ထမာဟ, ဒွေ အင်္ဂုလိယော ပမာဏမဿာတိ ဝိဂ္ဂဟေနေဝံ သမာသော တတော မတ္တပ္ပစ္စယေ တဂ္ဃပ္ပစ္စယေ ဝါ တဿ ‘‘လောပေါ’’တိ (၄-၁၂၃) ဣမိနာ လောပေ ကတေ ဝိသေသနသမာသာ အကာရောတိ ဒဿေတုံ ‘ကထ’မိစ္စာဒိနာ ယံ ဝုတ္တံ တံ ဒဿေတုံ ‘အညပဒတ္ထေ’စ္စာဒိ ဝုတ္တံ။ သမာသဝိဓာနံ အတောပီတိ မတ္တာဒိပ္ပစ္စယလောပံ ကတွာ ‘‘ဝိသေသနမေကတ္ထေနေ’’တိ (၃-၁၁) သမာသဝိဓာနာ, အထ နာယမင်္ဂုလိသဒ္ဒေနေဝံ သမာသော, မာနေ ပစ္စယလောပဝသေန ဝိနာဝ အပ္ပစ္စယေန နိဋ္ဌပ္ပတ္တီတိ မန္တွာ ‘အင်္ဂုလသဒ္ဒေါ ဝါ’စ္စာဒိနာ ယံ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တံ တတ္ထ အာသင်္ကံ ဝိရစယတိ ‘အထေ’စ္စာဒိ။ ဒွင်္ဂုလသဒ္ဒဿ ပမာဏိနိဝတ္တနတော ကထဉ္စိပိ အညပဒတ္ထတာ သိယာတိ ‘ယထာ တထာ အညပဒတ္ထေ ဝတ္တတူ’တိဝုတ္တံ။ နနု နိရင်္ဂုလန္တျာဒိ သဗ္ဗမင်္ဂုလသဒ္ဒေန သာဓေတုံ သက္ကာ, တထာ သတိ ကိမင်္ဂုလိ သဒ္ဒါ အပ္ပစ္စယဝိဓာနေနေတျာသင်္ကိယ ပယောဇနန္တရံ အပဒိသိတုမာဟ- ‘သဗ္ဗတ္ထေ’စ္စာဒိ။ အင်္ဂုလိသဒ္ဒတော အပ္ပစ္စယေ အဝိဟိတေ နိရင်္ဂုလိစ္စာဒိပိ သိယာ တန္နိဝတ္တနမေတ္ထ ပယောဇနန္တိ ဒဿေတိ ‘အင်္ဂုလိသဒ္ဒနိဝတ္တနတ္ထ’န္တိ။
֍ ၄၅. ဒီဃာ
ဒီဃရတ္တန္တျာဒေါ နာနုသိဋ္ဌတ္တာ လိင်္ဂဝိသေသဿ ကထံ နပုံသကတ္တမေဝိစ္စာသင်္ကိယ စောဒေတိ ‘နနုစေ’စ္စာဒိ။ နာယံဒေါသောစ္စာဒိနာ ပရိဟရတိ။ ‘‘လိင်္ဂံ နာနုသာသနီယံ လောကနိဿယတ္တာ လိင်္ဂဿာ’’တီဒမာလမ္ဗ ဝဒတိ ‘လောကေ’တိအာဒိ။ အထဝါတိ ပက္ခန္တရောပဒဿနတ္ထေ နိပါတော, ဝိဘဇ္ဇာတိ ဝိဘဇိတွာ။ ကွစီတိ ယောဂဝိဘာဂေနာတိ အဓိပ္ပာယော။
အဟောရတ္တန္တိ သမာဟာရေ (စတ္ထ) သမာသာ နပုံသကတ္တံ။ အတိရတ္တောတိ ပုလ္လိင်္ဂေ ပါဒိသမာသော, သမုဒါယသဒ္ဒဿာပျဝယဝေ ဝုတ္တိ သဗ္ဘာဝတော ဧကဒေသဝစနော ပုဗ္ဗရတ္တာဒေါ ရတ္တိသဒ္ဒေါစ္စာဟ-‘ပုဗ္ဗာ စ သာ ရတ္တိ စာ’တိအာဒိ။ ဧဝမေကရတ္တန္တိ ပါဌေန န ဘဝိတဗ္ဗံ။ တဿ သမာဟာရေန သမာသတ္တာဘာဝါ။ နပုံသကလိင်္ဂမ္ပန လောကသန္နိဿ ယတ္တာ ဝိညေယျံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈၂။)အသမာသန္တပက္ခေတိ သမာသန္တအပ္ပစ္စယဿာဘာဝပက္ခေ။ ပုဗ္ဗာ အတိက္ကန္တာ ရတ္တိ ပုဗ္ဗရတ္တီ(တိ ရတ္တိ သဒ္ဒေါ) နေကဒေသဝစနောတိ သမာသန္တာဘာဝေါ။
֍ ၄၆. ဂေါတွ
နနုစေစ္စာဒိနာ ယထာပါဒိတဒေါသံ နာယံ ဒေါသောတိ ပရိဟရတိ။ သျာဒိလောပဿိစ္စာဒိနာ သုလဘသျာဒိ လောပတော ပျသုလဘတဒ္ဓိတ လောပေါဝ အလောပေတီမိနာ ပရာမဋ္ဌုံ ယုတ္တောတိ ဒဿေတိ။
֍ ၄၇. ရတ္တိ
ရတ္တိန္ဒိဝံ ဘုဉ္ဇတီတိ ပယောဂေ အာဓေယျေ ဘောဇနသင်္ခါတေ အပေက္ခိတေ ရတျာဒယော အာဒေယျသာပေက္ခာ, တေသမ္ပိ ဣမိနာ နိပါတ နေနေဝါတိမတာ သမာသဿ သိဒ္ဓီတိ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘ရတ္တန္ဒိဝ’န္တိအာဒိ, ရတ္တိ စ ဒိဝါစာတိ ဝိဂ္ဂဟော, စတ္ထသမာသေ တု ရ(တ္တိန္ဒိ) ဝါ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈၃။)֍ ၅၀. ဒါရု
သမာသတ္ထော (ဧတ္ထ) ဒါရု, နာဿ မုချာဟိ အင်္ဂုလီဟိ သမ္ဗန္ဓော ယုဇ္ဇတိ, နနု ဒွေ အင်္ဂုလီ ပမာဏမဿ ဒါရုနောစ္စာဒိံ မုချော အင်္ဂုလိသဒ္ဒေါဂဟိတောတိ သမ္ဗန္ဓော သမ္ဘဝတိ ကိမေဝံ ဝုစ္စတေစ္စာသင်္ကိယာဟ-‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ, ပမာဏဝစနေနာတိ မတ္တာဒိပစ္စယတ္ထဘူတပမာဏဝါစကေန, အင်္ဂုလိ သဒ္ဒဿ ဒါရုနော ပမာဏဝါစကတ္တာ ဝုတ္တံ- ‘ဒါရုနော သမ္ဗန္ဓော အတ္ထီ’တိ။ ဝိသေသနသမာသတော ပရံ တဒတ္ထဝိသယေ တသ္မိံပမာဏတ္ထဝိသယေ ‘‘မာနေမတ္တော’’တိအာဒိနာ (၄-၄၆) မတ္တာဒိပ္ပစ္စယေနဘဝိတဗ္ဗန္တိအတ္ထော, လောပေနဘဝိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ‘‘အသင်္ချေဟိ စာင်္ဂုလျာ နညာသင်္ချတ္ထေသု’’ဣစ္စတြ (၃-၄၄) ယဒါချာတံ, တဒိဟာပျတိဒိသမာဟ-‘ပုဗ္ဗေ ဝိယသိဒ္ဓ’န္တိ, အနကာရန္တာနန္တိ ဘူမိအာဒီနံ, တဗ္ဗိဓာနေ တဿ အပ္ပစ္စယဿ ဝိဓာနေ ပယောဇနံသိဿောကာရောတိသမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ကစ္စာယနာနံ ပကရဏေ ပယောဇနံ ဒဿိတံ။ အထစ ပနေတ္ထ ‘‘ကွစိ သမာသန္တဂတာနမကာရန္တော’’တိ (က, ၂-၇-၂၂) ဣမိနာ အကာရန္တဿ သမာသန္တေ ကတေ သာမတ္ထိယာ ‘သျာစ’ဣတိ (က, ၂-၃-၂၉) သိဿာကာရာဒေသာဘာဝါ နိစ္စမောကာရန္တရူပံ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ပရိကပ္ပိယတဿာယုတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ယံ ဝုတ္တံဝုတ္တိကာရေန, တံ ဒဿေတုမာဟ‘အကာရန္တဿပိ’စ္စာဒိ, ယံ-ဝုတ္တံ သိဿာကာရာ ဒေသနိဝတ္တနေ အကာရကရဏေ သာမတ္ထိယံ, တဒဘာဝါ သိဿာကာရာဒေသော န နိဝါရီယတီတိ ဒဿေတုမာဟ-‘နစေ’စ္စာဒိ။ စရိတတ္ထတာယ နိဋ္ဌိတပ္ပယောဇနတာယ, တေနေဝ ကစ္စာယနဝုတ္တိကာရေနေဝ အပ္ပစ္စယန္တ မုဒါဟဋံ သက္ကတဂန္ထာနုသာရေန, အဗျဉ္ဇနန္တတ္တာတိ ဣမိနာ တိဏ္ဏမေသံ သဒ္ဒါနံ သက္ကတေ ဗျဉ္ဇနန္တတ္တမေဝ ဗောဓေတိ, နိရတ္ထကန္တိ ပုဗ္ဗေဝ အကာရန္တတ္တာ နိရတ္ထကံ, အာကာရဝိဓာနေနေဝါတိ (က, ၂-၇-၂၅) ‘‘ဓနုမှာစ’’ ဣတျာကာရဝိဓာနေနေဝ။
֍ ၅၁. စိဝီ
အညမညကိရိယေတိ ကိရိယာပရိဝတ္တနမာဟ, ဣမိနာ သုတ္တေ ကိရိယ သဒ္ဒါဘာဝေပိ ဝီတိဟရဏသဒ္ဒေနေဝ ကိရိယာဗျတိဟာရေတိ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။
֍ ၅၂. လတွီ
ပဋိမုက္ကကမ္ဗူ အာမုက္ကဝလယာ။
֍ ၅၃. ဝါည
ကာပေက္ခေဟီတိ ကပ္ပစ္စယမပေက္ခိတေဟိ။
֍ ၅၄. ဥတ္တ
အာပရိစ္ဆေဒါဝသာနာ န ပရေ [ပရေန (ပေါတ္ထကေ)] တတော ပရံ ဏာဒိကာရိယဝိဓာနာ။
֍ ၅၇. ဋန္တ
ဋာဒေသေ ပုဗ္ဗသရလောပေါ, အတိသယေန မဟန္တီတိ ဝိဂ္ဂဟေ ‘‘တရတမိဿိကိယိဋ္ဌာတိသယေ’’တိ (၄-၆၄) တရပ္ပစ္စယော ဏာဒိဝုတ္တိယံ ဝိဘတ္တိလောပေါ။ မဟတ္တရသဒ္ဒါ ‘နဒါဒိတောဝီ’’ (၃-၂၇) မဟတော ဘာဝေါတိ ဝါကျေ‘‘တဿ ဘာဝကမ္မေသုတ္တတာ တ္တန ဏျ ဏေယျ ဏိယ ဏိယာ’’တိ (၄-၅၆) တ္တော, ဝိဘတ္တိလောပေါ, ဆဋ္ဌီသမာသော, တေနာဟ ‘ရတ္တညူန’မိစ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈၄။)֍ ၅၈. အ
֍ ၆၀. ပရ
ပရာသဒ္ဒေါ ဧတ္ထ အဓိကတ္ထောတိ အာဟ-‘အဓိကာ’တိ။
֍ ၆၃. က္လု
အပဝါဒဝိသယေပီတိ ‘‘ဝိဇ္ဇာယောနိသမ္ဗန္ဓာနမာ တတြ စတ္ထေ’’တိ (၃-၆၄) ဣမဿ အပဝါဒသုတ္တဿ ဝိသယေပိ။
֍ ၆၄. ဝိဇ္ဇာ
အထ ဝိဇ္ဇာယောနိသမ္ဗန္ဓာနမိတျုစ္စမာနေ ဝိဇ္ဇာသမ္ဗန္ဓီနံ ယောနိသမ္ဗန္ဓီနန္တိ ကထံ ဝိဝရဏမိစ္စာဟ-‘ဝိဇ္ဇာယောနိ’စ္စာဒိ, ဝိဇ္ဇာ စ ယောနိ စ ဝိဇ္ဇာ ယောနီ တာသံ သမ္ဗန္ဓော, သော ယေသံ အတ္ထိ တေ ဟောတာဒယော မာတာဒယော စ အဘေဒေါပစာရေနေဟ ဝိဇ္ဇာယောနိသမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒေန ဂယှန္တီတိ အဓိပ္ပာယော, တသဒ္ဒေနာတိ တတြေတျတြ။ တေ စ လ္တုပိတာဒယောတိ တသဒ္ဒေန ပရာမဋ္ဌာ လ္တုပိတာဒယော စ, အတ္ထေ ကာရိယာ သမ္ဘဝါ တံဝါစကော သဒ္ဒေါ ဂယှတိ။
֍ ၆၅. ပုတ္တေ
လ္တုပိတာဒီ (တိ ပုဗ္ဗ) သုတ္တေ တတြေတိ ဂဟိတလ္တုပိတာဒိ။
֍ ၆၆. စိသ္မိံ
ပစ္စယဂ္ဂဟဏပရိဘာသာယ စိပ္ပစ္စယန္တေတိ ဝုတ္တံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈၅။)֍ ၆၇. ဣတ္ထိ
ဣတ္ထိသဒ္ဒေန ဣတ္ထိလိင်္ဂံ ဂဟိတံ န ဣတ္ထီ, တဂ္ဂဟဏေ သတိ ‘ဣတ္ထိယံ ဝတ္တမာနေ’တိ ဝုတ္တိဂန္ထဿ ဣတ္ထိသင်္ခါတေ အတ္ထေ ဝတ္တမာနေတိ အတ္ထော ဂယှေယျ, ဧဝံ သတိ ‘ကလျာဏိပ္ပဓာနာ’တိ ဧတ္ထာပိ ပုမ္ဘာဝေါ ပသဇ္ဇေယျ။ ပဓာနသဒ္ဒဿ ကလျာဏိယံ ဝတ္တမာနတ္တာတိ အာဟ- ‘ဣတ္ထိယန္တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂေ’တိ။ အထ ဣတ္ထိယန္တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ကထံ တဂ္ဂဟဏံ သိယာတိ အာဟ-‘ဝိသေသနေ’စ္စာဒိ, ဧကတ္ထေတိ ဝုတ္တေပိ ဣတ္ထိယံ ဝတ္တမာနေတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ ဣတ္ထိယန္တိ ဝစနမနတ္ထံ သိယာတိ သမတ္ထမညထာနုပပတ္တိယန္တိ ဣတ္ထိယန္တိ ဝိသေသနမိတ္ထိလိင်္ဂဿေဝ ဂဟဏေတိ အာဟ- ‘ဝိသေသနေ’စ္စာဒိ, ဣတ္ထိယန္တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿေဝ ဂဟဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗျဝစ္ဆေဇ္ဇာဘာဝါ ဝိသေသနမနတ္ထကံ သိယာတိ ဧကတ္ထေဣစ္စနေနေဝ ဣတ္ထိယံ ဝုတ္တိယာ (ဂမ္မ) ဘာဝတောတိ ဘာဝေါ။ ပုမေ ပုလ္လိင်္ဂေ ဝတ္တမာနော သဒ္ဒေါ ပုမာသဒ္ဒေါ, သကလောတိ ပဒေသသကလော ဟိ ဂယှတိ။ ကဿစိ သုတ္တတ္ထဿ ပုထဘူတတ္တာ, တေနေဝစာဟ- ‘ဣတ္ထိယန္တု န ဝတ္တတ္တေ’တိ။
֍ ၆၉. သဗ္ဗာ
ဝတ္တနံ ဧကသ္မိံ အတ္ထေ အဓိတ္ထိစ္စာဒေါ ဣတ္ထိဝိသိဋ္ဌေ သတ္တမိယတ္ထာဒေါ, ဝါသိဋ္ဌောစ္စာဒေါ ဝသိဋ္ဌာဒိဝိသိဋ္ဌေ အပစ္စာဒေါ, ပုတ္တီယတိစ္စာဒေါ ပုတ္တာဒိဝိသိဋ္ဌေ ဣစ္ဆာဒျတ္ထေ ပဝတ္တိ, တေနာဟ-‘ဧကတ္ထီဘာဝေါ’တိ။ သာမည ဂဟဏတ္ထန္တိ ဣမိနာ မတ္တသဒ္ဒဿ ကသိဏတ္ထေ ပဝတ္တိမာဟ။
֍ ၇၀. ဇာယာ
ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဣတရီတရယောဂေ စတ္ထသမာသံ ဝိဘာဝေတိ။ ဇာနိဇာယာ, သဒ္ဒန္တရေနာတိ ဇာနိသဒ္ဒေန တထာသဒ္ဒေါပဒိဋ္ဌေန ဒံ ဇံ သဒ္ဒန္တရေန စ, ကေသဉ္စိတိ ခရီဂတန္တိအာဒီသု ‘ခရီ’တိအာဒီနံ ကေသဉ္စိ, ခရီတိ ခရတ္ထေ ဝတ္တမာနော-ယံ သဒ္ဒေါ နိယတဝိသယော။ ဂတသဒ္ဒံ ဝိနာ အညတ္ထ အဒိဋ္ဌတ္တာ, နာယမ္ပယောဂေါတိ တုဒမ္ပတိပ္ပယောဂံ နိဝတ္တေတွာ ဟေတုမာဟ- ‘အာဂမေ’စ္စာဒိ, အညေဟိ စာတိ ဣမိနာ ရူပသိဒ္ဓိံ ဂဏှာတိ။
֍ ၇၅. အန
နနု သုတ္တေ‘သရေ’တိ ဧတ္တကံ ဝုတ္တံ‘သရာဒေါ’တိ ကထံ လဒ္ဓန္တိ အာဟ-‘သရေ’တိအာဒိ, ဝဏ္ဏေ ယန္တန္တဒါဒေါတိ သိဋ္ဌဝစနံ, ဝဏ္ဏေ ပရဘူတေ ယံ ကာရိယံ ဝိဓီယတေ တံ သော ဝဏ္ဏော အာဒိ ယဿ တံ တဒါဒိ, တသ္မိံ တဒါဒေါ ဥတ္တရပဒေ သမ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော, ခါဓာတုတော က္တပ္ပစ္စယေ ဝိဟိတေ ရဿေနာကာရေနေဝါယမ္ပယောဂေါ, န ဝိသုံ အကာရေနာတိ ဒဿေတုံ န အာက္ခာတံ အနက္ခာတ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ ဥတ္တရပဒါဒိ သရဿ ရဿတ္တ’န္တိ ဝုတ္တံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈၆။)֍ ၇၆. နခါ
သညာသဒ္ဒေသုစာတိအာဒိနာ အဝယဝတ္ထနိရပေက္ခာနမ္ပိ ယထာကထဉ္စိ နိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေန္တော သဗ္ဗေသမေဝ သဒ္ဒါနံ နိပ္ဖန္နဝါစိတဉ္စာတ္တနော ဒီပေတိ, ယထာကထဉ္စိ နိပ္ဖတ္တိ, ရုဠှိယာ အတ္ထနိစ္ဆယော, တေန သညေစ္စာဒေါ-ဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ ‘ယံကိဉ္စိ’တျာဒိနာ, ဣတ္ထီ စ ပုမာ စ ဣတ္ထိပုမံ, န ဣတ္ထိ ပုမန္တိ သမာသေ နိပါတနေနိမိနာ နပုံသကာဒေသော [နပုံသကနိဒ္ဒေသော (ပေါတ္ထကေ)] တိ ဒဿေတိ ‘န ဣတ္ထိ’စ္စာဒိနာ။ ခီ-ခယေ, ခရ-ဝိနာသေ စာတိ ဟိ ဧတေဟိ ‘န ခီယတိ န ခရတီ’တိ အတ္ထေ ‘‘ဘာဝကာရကေသွ ဃဏ ဃကာ’’တိ (၅-၄၄) အပ္ပစ္စယေ’ န ခယ န ခရ’ဣတိ ဌိတေ ခတ္တာဒေသောတိ အာဟ- န ခီယတိ’စ္စာဒိ။
֍ ၇၇. နဂေါ
ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဂစ္ဆတီတိ ဝါကျေ ကွိပ္ပစ္စယာဒိံ ဒဿေတိ, ဝိသေသော ပနေတ္ထ နဉ္ဿ(ဋော) ဝသလော စဏ္ဍာလော, သီတေန ကရဏဘူတေန။
֍ ၇၈. သဟ
တတ္ထ တသ္မိံ ပရဘူတေ, ယဿ စ ဈတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၈၀. အပ
အပ္ပစ္စက္ခံ ပစ္စက္ခဉာဏေနာနုပလဗ္ဘနီယံ တမ္ပနာတ္ထတော-နုမေယျမေဝ။ တသ္မိံ ဂမ္မမာနေ ယမာဒေသောတိ ကေနစိ လိင်္ဂေနာဓိဂတေနာနုမာနဉာဏေနာနုမေယုတ္တမဂျာဒိနောတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ကပေါတေ’စ္စာဒိ။ ကပေါတာဒိဘာဝေတိ ကတ္ထစိ ဃရာဒေါ ကပေါတဝါတမဏ္ဍလိကာဒီနံ ဒဿနဝသေန သဗ္ဘာဝေ သတိ။ အဂျာဒိဒဿနတောတိ အဂ္ဂိပိသာစာဒိဒဿနတော, အညတြာပီတိ ဃရာဒိတော အညတြ, ကပေါတဝါတမဏ္ဍလိကာဒိနော လိင်္ဂဿ, အဂျာဒိယောဂန္တိ အဂ္ဂိအာဒီဟိ အနုမေယျေဟိ သမ္ဗန္ဓံ။ မန္တွာတိ အနုမာနဉာဏေန ဇာနိတွာပယောဂေါတိ သာဂ္ဂိသပိသာစာတိ ပယောဂေါ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈၇။)֍ ၈၁. အကာ
သကတ္ထေ ဝတ္တမာနဿ သဟသဒ္ဒဿာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝတ္တမာနော တပ္ပဓာနောယေဝါတိ အာဟ- ‘သကတ္ထပ္ပဓာနဿ သဟသဒ္ဒဿာ’တိ, ဝုတ္တိ ဘဝတီတိ သမ္ဗန္ဓော, ယုဂပဒိ ဓုရာ သဓုရံ။ အပရဏှေန သဟိတံ သဟာ ပရဏှံ။
֍ ၈၂. ဂန္ထ
‘‘အဋ္ဌာဒသ နိမေသာ တု, ကဋ္ဌာ တိံသန္တု တာကလာ’’တိ ဝစနတော အာဟ- ‘ကလာ ကာလဝိသေသော’တိ။ ကလာဒိသင်္ခါတဂန္ထဿာန္တေ သဟသဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိသမာသဝါကျံ နိဒ္ဒိသတိ ‘ကလန္တ’မိစ္စာဒိ။ ဂန္ထန္တေစ္စာဒိနာ အာသင်္ကတောယမဓိပ္ပာယော ‘‘ကာလတ္ထပရိစ္စာဂေန ဂန္ထန္တေ ဝတ္တမာနတ္တာ အကာလတ္ထော’’တိ။ ဂန္ထဝုတ္တိပိ ကလာဒိ ကာလသဒ္ဒတ္ထံ နာတိက္ကမတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ- ‘ဂန္ထဝုတ္တိပိ’စ္စာဒိ။ အဓိကော မာသကော အဿာတိ သမာသကော, ဝိကပ္ပေန သိဒ္ဓေတိ ‘‘သဟဿ သော-ညတ္ထေ’’တိ (၃-၇၈)။
֍ ၈၃. သမာ
သမာနော ပတိ ယဿာ သပတ္တိနီ သပတ္တီ ဣတိ နိပ္ဖန္နာနမေကဒေသော ‘ပတ္တိနီ ပတ္တီ’တိ ဒဿိတောတိ ဝတ္တုမာဟ- ‘ယက္ခာဒိ တွိနိ’စ္စာဒိ။ ဝယသဒ္ဒဿ ‘‘သရဝယာယဝါသစေတာ ဇလာသယာက္ခယလောဟပဋမနေသူ’’တိ ဂဏပါဌတော အက္ခယေ ဝတ္တမာနဿော မနာဒိတ္တာ ဩကာရန္တတ္တန္တိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ဝယော’တိအာဒိ။ ယပ္ပစ္စယန္တောတိ ဣမိနာ နိပါတနေန တကယပ္ပစ္စယန္တော။
֍ ၈၄. ဥဒ
‘‘အညသ္မိ’’န္တိ (၄-၁၂၁) ဣယပ္ပစ္စယဝိဓာယကံ သုတ္တံ။
֍ ၈၈. တုမှာ
တုမှေ ဝိယ ဒိဿန္တီတိ တုမှာဒီ အမှာဒီစ္စာဒိံ ‘‘သဗ္ဗာဒီနမာ’’တိ (၃-၈၆) အာ။
֍ ၉၀. ဝိဓာ
ဂဗ္ဘေနာတိ ဣမိနာ ကုစ္ဆိဂတေန ဂဗ္ဘေန သဟ ဒွိဟဒယတ္တမဿာတိ ဒဿေတိ, ပုဗ္ဗပဒေတိ ဒုသဒ္ဒေ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈၈။)֍ ၉၂. ဒိဂု
ဂုဏာ ပဋလာ [ဒွေ ပဒါနိ အဿ ဣတိ ဘဝိတဗ္ဗံ] ဒွေ ပါဒါ ဧသံ ဒွေ သတာနိ အဿ, ဒွေ သဟဿာနိ အဿ, ဒွိန္နံ သတာနံ ဒွိန္နံ သဟဿာနံ ဝါ သမာဟာရောတိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၉၃. တီသွ
ဒွတ္တိပတ္တာတိ ပဌမန္တာ‘ပူရ-ပူရဏေ’ဣစ္စသ္မာ ကရဏတ္ထေ ‘‘ဘာဝ ကာရကေသွ ဃဏ ဃကာ’’တိ (၅-၄၄) အပ္ပစ္စယေ သျာဒိသမာသောတိ ဒဿေတု မာဟ- ‘ဒွတ္တိပတ္တ’ဣစ္စာဒိ။
֍ ၉၄. အာသံ
ဒွေ စ တိံသာ စ, ဒွီဟိ ဝါ အဓိကာ တိံသာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၉၆. စတ္တာ
သမ္ပတ္တဝိဘာသာယန္တိ အယံယောဂေါ (သမ္ပတ္တဝိဘာသာတိ) ဒဿေတိ, သမ္ပတ္တေ ဝိဘာသာ ဝိကပ္ပောတိ အတ္ထော, တယော စ စတ္တာလီသာ စ, တီဟိ ဝါ အဓိကာ စတ္တာလီသာစ္စာဒိနာ ဝိဂ္ဂဟော, တိဿော စတ္တာလီသာ အဿ တိစတ္တာလီသံ ဂဏော။
֍ ၉၇. ဒွိဿာ
သမ္ပတ္တဝိဘာသတ္တာတိ ‘‘အာသင်္ချာယေ’’စ္စာဒိနာ (၃-၉၄) အာကာရေ သမ္ပတ္တေ ဝိဘာသတ္တာ။
ဣတိ မောဂ္ဂလ္လာနပဉ္စိကာဋီကာယံ သာရတ္ထဝိလာသိနိယံ
တတိယကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၈၉။)စတုတ္ထကဏ္ဍ
֍ ၁. ဏော ဝါပစ္စေ
နနု စ ‘ဏော ဝါပစ္စေ’တိ ဝစနတော ကထံ ပကတိဝိသယာဝဂမော သိယာ။ ယထာကထဉ္စိ ပကတိဝိသယာဝဂမေပိ သာမညဝစနတော ပန ဓမ္မေနာပစ္စန္တျာဒေါ ယတော ကုတောစိ ဓမ္မေနိစ္စာဒိတောပိ သိယာ ဏာ ဒိပစ္စယောတျာသင်္ကိယာဟ ‘အပစ္စဝတာ’စ္စာဒိ။ အပစ္စဿာတိ အပစ္စတ္ထဿ, အပစ္စဝတာတိ ‘‘ဏော ဝါပစ္စေ’’တိ ဝသိဋ္ဌာဒျတ္ထဿေဝ ပရိဂ္ဂဟဏာယ သာမညဝစနတော ယော အပစ္စဝါ တတော, အတ္ထတော ပန အသမ္ဘဝါ ဒဗ္ဗာစကသဒ္ဒါဝ သာမတ္ထိယေန ဆဋ္ဌိယန္တာ သဗ္ဗလိင်္ဂဝစနာ ဇာယတေတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။ ဓမ္မသ္မာပစ္စံတျာဒီသု ဏာဒိပ္ပစ္စယော (န ဇာယတေ) တိ သမ္ဗန္ဓော။
ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မေန ကရဏဘူတေန။ ဓမ္မာယာတိ ဓမ္မတ္ထံ, ဓမ္မသ္မာတိ ဓမ္မဟေတုနာ, တတော အသမ္ဘဝေ ကာရဏမာဟ ‘သာပေက္ခတ္တာ’တိ။ သာပေက္ခတ္တမေဝ သမတ္ထေတိ ‘အပစ္စဝါဟိ’စ္စာဒိနာ, ဓမ္မေနာပစ္စံ ကဿာတိ ပုစ္ဆိတွာ ဒေဝဒတ္တဿာတိ အပေက္ခိယမာနံ ဝဒတိ။ ဒေဝဒတ္တဿာတိ အပစ္စဝါ ဒေဝဒတ္တာဒိ အပေက္ခီယတေတိ သမ္ဗန္ဓော, ဟိသဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ န ဟေတ္ထ ဏာဒိဝုတ္တိ အညတ္ထ [နဟေတကာမန္တတ္ထ (ပေါတ္ထကေ)] သာပေက္ခတ္တာ ကမ္ဗလော ဝသိဋ္ဌဿာပစ္စံ ဒေဝဒတ္တဿာတိ ဧတ္ထ ပန ဝသိဋ္ဌော-ပစ္စဝါတိ တတော ဆဋ္ဌိယန္တာ ဟောတိစ္စာသင်္ကိယာဟ- ‘န စေ’စ္စာဒိ။ န စ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ကာရဏမာဟ- ‘အသမ္ဗန္ဓာ’တိ။ န ဟေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝသိဋ္ဌဿ ကမ္ဗလာပေက္ခတ္တေန အပစ္စဿ စ ဒေဝဒတ္တာပေက္ခတ္တေနာတ္ထန္တရာပေက္ခာယ ဝသိဋ္ဌဿာပစ္စေန သမ္ဗန္ဓာဘာဝါယေဝ ဝသိဋ္ဌဿ အပစ္စံ ဝါသိဋ္ဌောတိ ဏာဒိဝုတ္တိယာ ဘာဝေ သာမတ္ထိယံ နတ္ထိ, သမတ္ထဉှိ ဝသိဋ္ဌံ ရာဇပုရိသာဒိ သမာသဝုတ္တိယမေကတ္ထတ္တမိဝ ဝါသိဋ္ဌာဒိဏာဒိဝုတ္တိယံ ဏာဒိပ္ပစ္စယမုပဇနယတိ, နာသမတ္ထံ, တတော သဗ္ဗမေဝေတမ္မနသိ နိဓာယ ဝုတ္တံ- ‘အသမ္ဗန္ဓာ’တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉၀။)ယဒိ ပနေတ္ထ ဏာဒိပ္ပစ္စယော သဗ္ဗထာ သမ္ဗန္ဓမပေက္ခတေ, တဒါ ဝိသေသတော ယဿာပစ္စေန သမ္ဗန္ဓော တတောဝ ဇနကတော သော သိယာတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ယဇ္ဇေဝ’မိစ္စာဒိ။
ယော ဇနကောတိ ယောယော ယဿ ယဿ အပစ္စဿ ဇနကော။ တတောယေဝါတိ တသ္မာတသ္မာ ဇနကတောယေဝ။ သိယာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ အပစ္စတ္ထေ ဏာဒိပ္ပစ္စယော သိယာ။ တတ္ထ ဟေတုမာဟ- ‘တဿေဝါပစ္စေန ယောဂါ’တိ။ ယောဂါတိ အပစ္စသမ္ဗန္ဓတော, န မူလပ္ပကတိတောတိ ပရမပ္ပကတိတော န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟေတုမာဟ- ‘အယောဂါ,တိ, ဝစနာဘာဝမ္ပေတ္ထ ဒဿေတုံ စေ’တျာဒိ ဝုတ္တံ။
ဝစနန္တိ သုတ္တံ, သမ္ဗန္ဓာဘာဝါ (တာဒိသဝစနာဘာဝါ) စ မူလပ္ပကတိတော ဏာဒိပ္ပစ္စယဿာဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မူလပ္ပကတိတောဝါဿာဘိမတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘မူလပ္ပကတိတော’စ္စာဒိ ဝုတ္တံ။
ကထမ္ပနိဒံ ဝိညာယတိစ္စာဒိနာ ဇနကဿေဝါဗျာဟိတဿာပစ္စေန မုချ သမ္ဗန္ဓမာနီယ ဣဒမယုတ္တန္တျာဒိနာ ဗျဝဟိတဇနိတဿာပျပစ္စယဿ ပရမပ္ပကတိယာဘိသမ္ဗန္ဓသဗ္ဘာဝံ ဝတွာ တံ သာဓယိတုမာရဘတေ ‘ကထ’မိစ္စာဒိ, ဧဝံ ဟိစ္စာဒိ ကထံပနိဒမိစ္စာဒိနာ ယထာဝုတ္တဿ သမတ္ထ နဝါကျံ, ဟိယသ္မာ တံ ဒိသွာ တထာ ပုစ္ဆိတော ဒေဝဒတ္တဿဝါတိအာဒိနာ ဥပ္ပာဒေတာရမေဝ နိဒ္ဒိသတိ, နာတ္တာနံ ပိတာမဟော, တသ္မာ ဥပ္ပာဒေတာယေဝါပစ္စေန သမ္ဗဇ္ဈတိ န ပိတာမဟောတိ ယောဇေတွာ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒံ ယထာဝုတ္တမုပ္ပာဒေတုနိဒ္ဒိသနံ, တေန အပစ္စေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပာဒေတုယေဝ ဇနကဿေဝ ယောဂေါ သမ္ဗန္ဓော ပဋိပါဒေတုံ န သက္ကာတိ သမ္ဗန္ဓော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉၁။)တန္တိတံ [တတ္ထ-ဣတိ (ပဉ္စိကာယံ)] ပုစ္ဆာနိမိတ္တံ, တေနာတိ အပစ္စေန။ အပတနန္တိ နရကေ အပတနံ ဘဝတိ, သောတိ ယောသော ယဿာတျနိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌော သော ဉာတုံ န ဣစ္ဆိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ- ‘‘နပတတျနေန နရကေတျပစ္စန္တိ ဝုစ္စတိ အပစ္စေနာနေန ယဿကဿစိ အဝိသေသေနာပတနမ္ဘဝတိ နရကေ သောသော တာယ ပုစ္ဆာယ ဉာတုံ န ဣစ္ဆိတော’’တိ။ သော ဝါတိ ကဿာယံ ပုတ္တောတိ ပုစ္ဆာယာနုရောဓနေ သော ဥပ္ပာဒေတာယေဝ ဉာတုမိစ္ဆိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တုသဒ္ဒေါ စေတ္ထာပစ္စေန နရကာပါတသဗ္ဗ ဇနဇာနနိစ္ဆာဝိသေသဇောတကော, ယဒိ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော, အတ္တာနမ္ပိ နိဒ္ဒိသေယျ န ကေဝလမုပ္ပာဒေတာရံ, အတ္ထိစ္စာဒိ ပိတာမဟဿ အတ္တနောပိ နိဒ္ဒေသေ ကာရဏဝစနံ, တံ အပစ္စံ နိမိတ္တံ ကာရဏံ, ယဿ တံ တံနိမိတ္တံ တသ္မာ [ကတွာ (ပေါတ္ထကေ)] ဧဝံ ဒိဋ္ဌိကော ဟိစ္စာဒိနာ ယထာဝုတ္တံ သမတ္ထေတိ။
ဗျဝဟိတဇနိတေနာပီတိ ဗျဝဟိတေန ကတ္တုနာ ဇနိတေနာပိ, ကရဏေ စာယံ တတိယာ, ဟေတုမှိ ဝါ။ ကသ္မာ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိကောတိ အာဟ ‘ယံ နိမိတ္တံ ဟိ’စ္စာဒိ။ ဟိသဒ္ဒေါ ယသ္မာဒတ္ထေ။ ယဿာတိ ပုဗ္ဗဇဿ, တေန အပစ္စေန အပတနံ တဒပတနံ တတော, ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘တေန ဗျဝဟိတဇနိတေနာပိ ပုမုနာ ပုဗ္ဗဇောပိ နရကံ န ပတတိ သော ပုဗ္ဗဇဿာပျ ပစ္စံ ဘဝတိ ယထာဝုတ္တေန နိဗ္ဗစနေနာ’’တိ။ တသ္မာစ္စဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တယသ္မာတျနေနာဘိသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပပတျန္တရမာဟ-‘ဥပစာရတောဝေ’စ္စာဒိ။ ပုဗ္ဗ ပုဗ္ဗဘာဝေ သတီတိ ပုဗ္ဗဿ ပုဗ္ဗဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တေ သတိ။ ဗျဝဟိတေန ဇနိတေ အပစ္စေပိ နိမိတ္တံ အပါယာပတကာရဏဘာဝေါ အတ္ထိယေ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေသန္တိ အာဟ-‘ပုဗ္ဗေသန္တိ ပုဗ္ဗဇာနန္တိ အတ္ထော, ကေ နာတိ အာဟ- ‘ပါရမ္ပရိယေနာ’တိ။ အဘေဒေါပစာရေနာတိ ပုဗ္ဗပုဗ္ဗဘာဝေ သတိစ္စာဒိနာ ဝုတ္တနယေန ဇနကဿ ဝိယ ပါရမ္ပရိယေနပုဗ္ဗေသမ္ပိနိမိတ္တတာ ဝတော ဇနကသဒိသတ္တာ ဇနကာဝ နာမ တေ သိယုန္တိ ဧဝမဘေဒေန ဥပစရဏတော စိန္တနတောတိ အတ္ထော။ ဥဘယထာတိ ဉာယေန ဥပစာရေနစာတိ ဥဘယေန ပကာရေန, ဧဝမုဘယထာပိ မူလပ္ပကတိယာ ပစ္စေနာဘိသမ္ဗန္ဓာ ကထမနန္တရ [မနန္တရာဒိ (ပေါတ္ထကေ) (တတ္ထ) ပေါတ္ထကေ] ဇနိတေနာပစ္စေနာဒိပုရိသသမ္ဗန္ဓောယေန တတော ဏာဒိပ္ပစ္စယော သိယာတိ နာသင်္က္နီယံ။
တတော စာတိ မူလပ္ပကတိတော စ, အပစ္စသာမညဝစနိစ္ဆာယန္တိ ဣတ္ထိ ပုန္နပုံသကတ္တဝိသေသောပဂ္ဂါဟိ အပစ္စသာမညဿ ဝစနိစ္ဆာယံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉၂။)ဧဝမ္မူလကတိတော- ပစ္စသာမညေန ဏာဒိပ္ပစ္စယံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဣဒါနိ အပစ္စာဒိတောပိ ဟောတေဝ ဏာဒိ သာမညဝိဓာနာ။ သော စ ဗဟုလာဓိကာရတော ဂုရုဇနာယတ္တတ္တာ တန္နိယောဂါစရဏေန ပသတ္ထေ ယေဝါပစ္စေ ဗျဝဟိတဇနိတေပိ ဣတ္ထိဝဇ္ဇိတေ သိယာတိ ဒဿေတုမာဟ ‘နတ္တာဒီဟိ’စ္စာဒိ။ သတိယေဝ ဂုရုဇနေ သပ္ပဓာနဘာဝေန ကုစ္ဆိတေ-ပစ္စေတု နတ္တာဒီဝုတ္တီဟိ ဝသိဋ္ဌာဒီဟိ ဏာဒိပ္ပစ္စယော ဟောတိ ဝါသိဋ္ဌောတိအာဒိ, ဣတ္ထိယဉ္စ န ဟောတိ ဝါသိဋ္ဌီတိအာဒိ။
အတ္ထတောတိ သာမတ္ထိယတော။ အပစ္စေ ဝိဓီယမာနော ပစ္စယော အပစ္စဝတာ ဇာယမာနော တဿာပစ္စန္တိ အတ္ထေ ဇာယတိ။ သောစာယ မတ္ထဝိသေသော ဆ(ဋ္ဌိယန္တ) တာဘာဝေ ကထံ သိယာတိ ဣဒမေတ္ထ သာမတ္ထိယံ။ အနန္တရေ ဝါပစ္စေ ပုတ္တေ-ဘိဓေယျ နတ္တာဒေါ ဝါပစ္စေ-ဘိဓေယျာတိ သသမ္ဗန္ဓော။ ကုတောစိ အပစ္စဝတာ နတ္တာဒေါ ဧဝ။ ဣဒဉ္စ သဗ္ဗမ္ဗဟုလဝစနေဝ သမ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ- ‘ဗဟုလာဓိကာရာ’တိ။ အပစ္စေတိ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒေသေ ပုမုနာ နပုံသကေန ကရိယတိ, တေနေ ကသ္မိံ ယေဝါပစ္စေ သိယာ, န ဗဟူသု ဝသိဋ္ဌဿာပစ္စာနိ ဝါသိဋ္ဌာနိ, န စိတ္ထိ ဝါသိဋ္ဌာနိ, န စိတ္ထိယံ ဝါသိဋ္ဌီတျာသင်္ကိယာဟ-‘ဣဒဉ္စေ’စ္စာဒိ။ ဣဒဉ္စ အပစ္စဝစနဉ္စ။ ဣမိနာ စေတ္ထ တထာ နိဿယကရဏံ ဒဿေတိ။ တဿ ဝစနိစ္ဆာဘာဝတောတိ တဿ လိင်္ဂဝစနဿ သုတ္တေ ဝတ္တုမိစ္ဆာယာဘာဝတောတိ အတ္ထော။
ကိံ ပန ကာရဏံ သုတ္တေ လိင်္ဂဝစနာဝစနိစ္ဆာယံ တဿာပ္ပဓာနတ္တာ ယေနကေနစိ လိင်္ဂါဒိနာ နိဒ္ဒေသော-ဝဿံ ကတ္တဗ္ဗောတိ နာနန္တရိယကတ္တာ တဿေဟောပါဒါနံ, ယထာဓညတ္ထိနောပလာလာဒိနောပျပ္ပဓာနဿောပါဒါနန္တိ။ တတောယေဝါဟ-‘ဥပလက္ခီယဿေတ္ထ ပဓာနတ္တာ’စ္စာဒိ။ ဣတ္ထိပုမတ္တယုတ္တဇညဝိသေသော ဥပလက္ခီယော, အပစ္စေတီဒမုပလက္ခဏံ, သယန္တိ ယထာဝုတ္တမုပလက္ခဏံ သယံ။ ကာရိယပ္ပဋိပတ္တိယာတိ ပုမေ နပုံသကေပစ္စေ-ဘိဓေယျေ ဝိဓိ ဟောတိစ္စေဝံ ကာရိယပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝတ္တုံ န ဣဋ္ဌံ။
ဝစနန္တရေပိ အညသ္မိံ ဝစနေ။ အာဏီတိ ဏိပ္ပစ္စယသုတ္တံ ဝဒတိ။ အဂေါတ္တာဒိတောတိ ယောဂေါတ္တဿာဒိဘူတော န ဟောတိ, တတော, တေနေဝ ‘‘အာဏီ’’တိ သုတ္တေ (၄-၅) ဝက္ခတိ-‘အကာရန္တမတ္တတောဝါယံဏိန ဂေါတ္တာဒိဘူတတော’တိ။ ဝါကျသမာသာပီတိ ယထာသင်္ချေနာဟ။ တသ္မိံ အတ္ထေတိ တသ္မိံ ဝါကျောပဒဿိတေ အတ္ထေ, တန္တိ ဝါကျံ။ သမာသဝုတ္တိဉ္စ နိဝတ္တေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉၃။)သတိပနာတိ ဝါကာရေ သတိ တု အနိစ္စတ္တာ ဏပ္ပစ္စယဿ။ သောပီတိ သမာသောပိ, သမာသောတိအာဒိနာ ပက္ခန္တရမာဟ။ တေန ဝါကျသိဇ္ဈနေန။ ပက္ခေ ဝါကျသမာသာပိ သိယုန္တိ ပက္ခေ သမာသဝုတ္တိယာ ဧဝ ဗာဓိတတ္တာ ပက္ခန္တရေ ဏာဒိဝုတ္တိ န ဗာဓီယတီတိ ဝါကျဝုတ္တိယောပိ သိယုန္တိ အတ္ထော။
֍ ၂. ဝစ္ဆာ
ဝစ္ဆကစ္စာဒိနာ ကစ္စာဒိဂဏံ ဒဿေတွာ တဿ ဝိဘာဂေန နိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘ဝစ္ဆာဒီဟီ’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ကဏှော ဗြာဟ္မဏေ’’တိ ဂဏသုတ္တံ။ တတ္ထ ကဏှသဒ္ဒေါ ဗြာဟ္မဏေ ဝတ္တမာနော ဏာနဏာယ နပ္ပစ္စယေ ဥပ္ပာဒယတီတိ အတ္ထော။ ဧဝမာဒီဟိစ္စာဒိနာ အာကတိဂဏတ္တမဿ ဒဿေတိ။ ‘‘ကတာဏိယောဝေ’’တိ ဂဏသုတ္တံ, ဒိစ္စာဒီသူတိ ယတောဏျော ဒိဿတိ ‘‘ဏျ ဒိစ္စာဒီဟီ’’တိ (၄-၄), တေ ဒိစ္စာဒယော, တေသု ပါဌာတိ တံသုတ္တပ္ပဒေသေ ‘‘ကတာ ဏိယောဝေ’’တိ ပါဌာဘာဝေပိ ဒိစ္စာ ဒီနမာကတိဂဏတ္တာ ပဌိတမေဝ နာမ တန္တိ ဝုတ္တံ။
ဏျေတိ ဏျပ္ပစ္စယေ ကတေ။ ဂေါတ္တာဒိသဒ္ဒါတိ ဂေါတ္တေ ဝံသေ အာဒိဘူတာ သဒ္ဒါ။ ဝံသောတိ အနွယော။ သောယေဝ ဂါဝံ သဇာတိ သာဓာရဏံ ဝိဇာတိဝိနိဝတ္တနံ သကဋာဒိဝစနံ တာယတီတိ ဂေါတ္တန္တိ ဝုတ္တံ, တေနာဟ-‘ဂေါတ္တံ ဝံသော’တိ။ တဿာတိ ဂေါတ္တဿ, တဿာဒယော ဂေါတ္တာဒယောတိ သေသော။ ကေတေ ဂေါတ္တာဒယောစ္စာဟ- ‘သညာကာရိနော’စ္စာဒိ။ ဝစ္ဆာဒယော နတ္တာဒိနော အပစ္စဿ အပစ္စံ တဒပစ္စာဒိ စာတိ ဒဿေတုမာဟ-‘နတ္တာဒိနော’စ္စာဒိ။
֍ ၃. ကတ္တိ
ဃပသညန္တာဝေတ္ထ ဘီယျော ကတ္တိကာဒယောတိ ဂယှန္တိ။ ယဒိ ပနေတ္ထ အညေပိ ဂယှန္တိ, အတ္ထိ ပဏှိအာဒယော ကေစိယေဝ ကတ္တိကာဒီသု အန္တောဂဓာ ဟောန္တီတိ ဝတ္တုမာဟ- ‘ဧတ္ထာ’တိအာဒိ။ ဝိနတာ သုပဏ္ဏမာတာ, တေဟီတိ ဝိဓဝါဒီဟိ။ ဝိဓဝါဒိဂဏံ ဒဿေတိ ‘ဗန္ဓက’စ္စာဒိ။ ဝိဂတော ဓဝေါ ပတိ အဿာတိ ဝိဓဝါ, ဗန္ဓကီ အဘိသာရိဏီ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉၄။)֍ ၄. ဏျဒိ
ယဿ စ စဝဂ္ဂေါတိ သမ္ဗန္ဓော, ကေဝလံ ဂဂ္ဂျောတိ ဧတ္တကမေဝါ ဒဿေတွာ ပရသတ္ထာဂတဂဂ္ဂါဒိဂဏေကဒေသဘူတကုဏ္ဍနီသဒ္ဒတောပိ ကောဏ္ဍညောတိ မုဒါဟရန္တော သော ဂဂ္ဂါဒိဂဏောပျတြာဘျုပဂတောတိ ဝိညာပေတိ။ တသ္မာ တသ္မိံ ဂဂ္ဂါဒိကေပိ ပရသတ္ထပဌိတေ ယောယော ပယောဂေါ အာဂမေ ဒိဿတိ ဝစ္ဆော အဂ္ဂိဝေဿောစ္စာဒိ။ သောပီဟ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုမာဟ-‘ဂဂ္ဂါဒိ’စ္စာဒိ။ ဂဂ္ဂါဒီတိ ဂဂ္ဂါဒိ အယံ။ ဂေါတ္တဿ ဂဂ္ဂဝံသဿ အာဒိဘူတေန ဂဂ္ဂေန ဥပလက္ခိတော ဂဏော ဂေါတ္တာဒိဂဏော, တေန ဂဂ္ဂေါ နာမ ကောစိ, တဿတွပစ္စံ ဂဂ္ဂီတိ ဘဝတိ။ ပပုတ္တာဒေါဝါတိ အဝဓာရဏံ ဂဂ္ဂဿာပစ္စံ ဂဂ္ဂိစ္စေဝ ယထာသိယာတိ။
֍ ၅. အာဏိ
ပကတဿာတိ ‘‘မာဂဓံ သဒ္ဒလက္ခဏ’’န္တိ ဝါ ‘‘နာမသ္မာ’’တိ ဝါ ပကတဿ။ အာတိ နာမဝိသေသနေသတိ ‘‘ဝိဓိဗ္ဗိသေသနန္တဿာ’’တိ တဒန္တ ဝိဓိနာ အကာရန္တော ဂယှတီတိ အာဟ-‘ဝိသေသနေန စာ’တိအာဒိ။ အနန္တရမပစ္စန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၆. ရာဇ
ပစ္စယန္တေနာတိ ရာဇညောတိ ပစ္စယန္တေန။ ရာဇညောတီမဿတ္ထော ခတ္တိယဇာတီတိ, ရာဇညဇာတီတိ အတ္ထော။ ရညော အပစ္စံ ရာဇာပစ္စံ။
֍ ၈. မနု
သမုဒါယေနာတိ ပစ္စယန္တသမုဒါယေန, ဇာတိယန္တိ မနုဿဇာတိယံ။ ဇာတိသဒ္ဒါဧတေတိ ဣဒံ မနုဿော မာနုသောတိ ဧတ္ထ အပစ္စတ္ထာဘာဝေ ဟေတုဝစနံ။ အပစ္စတ္ထော ဧတ္ထ နတ္ထေဝါတိ စ ဣဒံ ဝိသုံ မနုဿမာနုသ သင်္ခါတဿ ပစ္စတ္ထဿာဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဏောဝါတိ မနုနော အပစ္စန္တိ အတ္ထေ‘‘ဏော ဝါပစ္စေ’’တိ (၄-၁) ဏပ္ပစ္စယောဝ။ န ဇာတီတိ ဗျတိရေကမာဟ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉၅။)֍ ၉. ဇန
ရာဇသမ္ဗန္ဓေတိ ရညေတိ ဝုတ္တရာဇသမ္ဗန္ဓေ။ ပဉ္စာလာနံ ခတ္တိယာနံ အပစ္စံ, ပဉ္စာလာနံ ဇနပဒါနံ ရာဇာတိ ဝါ ဧဝမေတ္ထ ဝိ(ဘာဂေါ) ဝေဒိတဗ္ဗော ဩက္ကာကာနံ အပစ္စံ ရာဇာ ဝါ ဩက္ကာကော။
֍ ၁၁. ဏရာ
သာမညေန ရတ္တသဒ္ဒဿာတ္ထမာဟ- ‘ကုင်္ကုမာဒိနာ’တိ။ အညထာ ‘ရာဂေါ ကုသုမ္ဘာဒီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကုသုမ္ဘာဒိနာတိ (ဝုတ္တံ) သိယာ, ရဉ္ဇိ အယ မတ္ထိ အဘိသင်္ဂေ‘ဘောဇနေ ရတ္တော’တိ။ အတ္ထိ ဝဏ္ဏဝိသေသေ ‘ရတ္တောဂေါ’တိ, လောဟိတောတျတ္ထော, အတ္ထိ သုက္ကသဇ ဝဏ္ဏန္တရာပါဒနေ‘ရတ္တော ပဋော’တိ။ ဣဟ တု တတိယေ-တ္ထေ ဝတ္တမာနော ဂယှတီတိ ဝုတ္တံ- ‘ဝဏ္ဏန္တရမာပါဒိတ’န္တိ။ ရာဂါတိ။
အတ္ထဂ္ဂဟဏန္တိ အတ္ထပ္ပဓာနတ္တာ နိဒ္ဒေသဿ ဝုတ္တံ။ တဉ္စာစရိယာန မုပဒေသတော အဝိစ္ဆိန္နာ (စရိယ) ပါရမ္ပရိယာဝဂမျတေ, ရာဂါတိ ကသာဝ သင်္ခါတအတ္ထနိဒ္ဒေသော။ တေနာတိ ပဋဿ ရတ္တဘာဝေ ရာဂဿ ကရဏနိဒ္ဒေသော, ရတ္တန္တိ ပစ္စယတ္ထနိဒ္ဒေသော, ပစ္စယော စာယံ ကသာ ဝတ္ထတော ဘဝတျသမ္ဘဝါ, တေန သုတ္တေ ရာဂါတိ ဝုတ္တေပိ တဗ္ဗာစကာ ကသာဝသဒ္ဒါတိ ဝိညာယတိ, ရာဂါတိ ပန တေနာတိ ရာဂဿေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ တဗ္ဘာဝေနာ [တဗ္ဗာဝကဘာဝေနာ-တိ ဘဝိတဗ္ဗံ] တ္ထော နိဒ္ဒိဋ္ဌော, တဗ္ဗာစကာ စ ဟောန္တော‘တေန ရတ္တ’န္တိ အတ္ထေ ဟောတီတိ ကသာဝေန ရတ္တန္တိ ဝိညာယတီတိ ရာဂဝါစိနော တတိယန္တတ္တံ သမ္ပဇ္ဇတိ, တေန ‘ဏ ရာဂါ တေန ရတ္တ’န္တိ ဝုတ္တေပိ လဗ္ဘမာနတ္ထဝသေန ဝုတ္တံ- ‘ရာဂဝါစိတတိယန္တတော’တိ။ သုတ္တေ ပန ရာဂေန ရတ္တန္တေတသ္မိံ အတ္ထေ ရာဂါ ရာဂဝါစီသဒ္ဒါ တတိယန္တာ ဏပ္ပစ္စယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဘိဓာနတောတိ ဥပစာရဝသေန ကထနတော။ ဝိနာပိ တေနာတိ တံပစ္စယံ ဝိနာပိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉၆။)֍ ၁၂. နက္ခ
တတိယန္တတော ဝိဇ္ဈတ္ထံ တေနာတိ အနုဝတ္တတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သုတ္တေ အယမတ္ထော ‘‘ဣန္ဒုယုတ္တေန နက္ခတ္တေန လက္ခိတော စေ ကာလော, တဒါ တေန လက္ခိတေ ကာလေတျသ္မိံ အတ္ထေ တတိယန္တတော နက္ခတ္တာ ဏော ဟောတီ’’တိ။ သုတ္တဝိဝရဏေ တု တဉ္စေတျာဒိကမဓိပ္ပာယဝသေန ဝုတ္တံ။ တေနာတျနုဝုတ္တိယာ တတိယန္တတောတိ လဗ္ဘတိ နက္ခတ္တေနာတိ သုတတ္တာတိ, ကာလေတိ ပန အတ္ထနိဒ္ဒေသတော ဏပ္ပစ္စယာဓေယျဿ ကာလော အာဓာရောတိ ဝိညာယတီတိ ‘လက္ခိတေ ကာလေ’တိ ဝုတ္တံ, ဝိသေဿဂတဝိဘတ္တိယာ ဝိစာရိတာယ ဝိသေသန ဂတာ စ (ဝိစာရိတာ) နာမာတိ အာဟ- ‘နက္ခတ္တေနေ’တိစ္စာဒိ, ဣဟ ကေစိ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ ကိရိယာသဘာဝမိစ္ဆန္တိ အနိစ္စံ, အပရေ တု ဒဗ္ဗသဘာဝံ နိစ္စံ။ တဿော ဘယဿပိ ကာလဿ စန္ဒယုတ္တေန ဖုဿာဒိနာ လက္ခိယဘာဝါ လက္ခဏေ တတိယာ ယုတ္တန္တိ ဝတ္တုမာဟ- ‘ကိရိယာ ရူပေါ ကာလော’စ္စာဒိ။
ဝိသေသာဝသာယောတိ ကာလဿ ဝိသေသာဝဓာရဏတ္ထမေဝ ဟိ ‘ဖုဿီ ရတ္တိ’စ္စာဒိ။ လောကေ ပယုဇ္ဇတေ။ ဂုရုနာတိ ဧတ္ထ ဂုရု ဇီဝေါ, န နက္ခတ္တံ, စန္ဒယုတ္တတာ ပနေတ္ထ အတ္ထိ။ စန္ဒယုတ္တေန ဂုရုနာ ရတ္တိယာ လက္ခိတတ္တာ။ ကတ္တိကာယ လက္ခိတော မုဟုတ္တောတိ ဧတ္ထ စန္ဒံ ဝိနာ ကတ္တိကာယ တု ကေဝလာယ မုဟုတ္တော ကာလော လက္ခိတော ‘ကတ္တိကာ မုဟုတ္တော’တိ။ ဖုဿေန လက္ခိတာ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ ဖုဿေနိန္ဒုယုတ္တေန အတ္ထသိဒ္ဓိ လက္ခိတာ န ကာလော ဖုဿောတိ။ နက္ခတ္တယုတ္တဿ ကာလဿ ရတျာဒိဝိသေသာပရာမာသေန နက္ခတ္တဝါစိတော ဥပ္ပန္နဿ ပစ္စယဿ သုတ္တန္တရေန လောပံ ဝိဓာယ ပုန အညေန သုတ္တေန ယုတ္တာတိ ဒေသဝိဓာနေန သကလိင်္ဂသင်္ချာယုတ္တေဟိ-ဋ္ဌမဘိဓာနံ ပရေဟိ, တဒါဟ- ‘အဟော ရတ္တော’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉၇။)ရတျာဒိဝိသေသာပရာမာသေနာတိ ဖုဿီ ရတ္တိ ဖုဿော အဟောတိ ဧဝံ ရတျာဒိဝိသေသဿ အပရာမာသေန အသမ္မဿေန အဂ္ဂဟဏေန။ သကလိင်္ဂသင်္ချာယုတ္တေနာတိ ဖုဿကတ္တိကာဒီနံ ယံယံ လိင်္ဂံ ယာယာ သင်္ချာ, အတ္တနိယေဟိ တေဟိ တေဟိ လိင်္ဂေဟိ တာဟိတာဟိ စ သင်္ချာဟိ ယုတ္တေန နက္ခတ္တသဒ္ဒေန။ န တဒုပလက္ခိတော ကာလောတိ ကတ္တိကာ သဒ္ဒေါဗဟုဝစနန္တော ဗဟုတာရကတ္တာ ကတ္တိကာယ, တာယကတ္တိကာယ လက္ခိတောကာလောပရေဟိဝိယ န ကထီယတီတိ အတ္ထော။ အထ တဒုပလက္ခိတဿကာလဿေဝကတ္တိကာသဒ္ဒေနာဘိဓာနေ ကော ဒေါသော ယေ နေဝမုစ္စတေစ္စာဟ- ‘အဇ္ဇေတိ’စ္စာဒိ။ ဣမိနာ စ ပရမတေ ဒေါသော ဥဗ္ဘာဝိတော, တဒတ္ထတ္တေ သတီတိ တဒုပလက္ခိတကာလတ္ထတ္တေ သတိ။
သတ္တမီ သိယာတိ နက္ခတ္တသဒ္ဒါ တဒ္ဓိတလောပန္တာ ဖုဿေန ပါယသံ ဘုဉ္ဇေယျ, ဖုဿေ ပါယသံ ဘုဉ္ဇေယျာ’တျာဒေါ အာဓေယျန္တရာပေက္ခာ သိယာ သတ္တမီ, ယာ သုတ္တန္တရေန ဝိဓီယတိ ပါဏိနီယေဟိ, တတော ‘အဇ္ဇကတ္တိကာ’တေတ္ထာပျာဓေယျန္တရာပေက္ခာ သတ္တမီ သိယာ လောပန္တတ္တာ ‘အဇ္ဇကတ္တိကာသူ’တိ, န ပဌမာ။ ပဌမာယေဝ ပနာယံ ပယောဂေါ ‘အဇ္ဇကတ္တိကာ,တိ။ အဇ္ဇေတျဓိကရဏပ္ပဓာနော အဟောရတ္တကာလဝါစီ သဒ္ဒေါ, ကတ္တိကာသဒ္ဒေါပိ တဒ္ဓိတလောပေန တက္ကာလာဘိဓာယကော, တတော ယေဝဥဘိန္နမ္ပိသာမာနာဓိကရဏျာ ကတ္တိကာယောပျဓိကရဏံ သမ္ပဇ္ဇန္တေ, တဉ္စ န ဝိနာဓေယျေန ဟောတီတျာဓေယျန္တရာပေက္ခာယံ တေသု သတ္တမီယေဝ သိယာ, န ပဌမာ (ဥပ) ပဇ္ဇေယျာတျဓိပ္ပာယော။ အတ္တနောဒါနိ ဒဿနေ သတ္တမိယာ အပ္ပသင်္ဂံ ပဌမာယေဝေါပပတ္တိံ ဒဿေတုမာဟ- ‘စန္ဒေ ပနူပစာရေနေ’စ္စာဒိ, နာဓေယျန္တရာပေက္ခာစ္စနေန သတ္တမိယာ အပ္ပသင်္ဂမာဟ။ ဧဝဉ္စရဟိ ဝစနမန္တရေန ပရေသံ ဝိယ သတ္တမီဝိဓာယကံ ကထံ ကတ္တိကာယ ဇာတောစ္စာသင်္ကိယ တမ္ပဋိပါဒေတုမာဟ- ‘ကတ္တိကာယ ဇာတော’စ္စာဒိ။ ဗဟုဝစနန္တတ္တေပိ ကတ္တိကာယ ဇာတိယမေက ဝစနန္တံ။ ပကာရန္တရမာဟ- ‘လောပေါတိ’စ္စာဒိ။ လောပေနာတိ ကတ္တိကာဟိ ဣန္ဒုယုတ္တာဟိ လက္ခိတော ကာလောတိ ဝိဂ္ဂယှ ကတဏပ္ပစ္စယဿ လောပေန။
֍ ၁၃. သာဿ
သေတိ ပဌမန္တာတိ သာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌပဌမန္တာ, ယံ ပဌမန္တန္တိ သာစေတိ ဒဿိတံ ပဌမန္တမာဟ။ ပဌမန္တဿ ဒေဝတာပုဏ္ဏမာသိတ္တဘာဝတော တဒတ္ထမဘေဒေနာဟ- ‘သာ’တိ။ ကာ သာ ဒေဝတာစ္စာဟ- ‘လောကပ္ပသိဒ္ဓါယေဝ ဒေဝတာ’တိ။ ယာဂသမ္ပဒါနမ္ပိ လောကေ ဒေဝတာတိ ပသိဒ္ဓန္တိ ယာဂဿ ယဇိတဗ္ဗဿ ပုရောဍာသာဒိနော သမ္ပဒါနမ္ပိ ပဋိဂ္ဂါဟကော ပိန္ဒာဒိ လောကေ ဒေယျဿ ပုရောဍာသာဒိနော ဒေဝတာ သာမီတိ ပသိဒ္ဓန္တျတ္ထော, ဣန္ဒော ဒေဝတာ အဿ ဣန္ဒံ, အာဒိစ္စော ဒေဝတာ အဿ အာဒိစ္စံ, ဟဝိ ပုရောဍာသာဒိ ယာဂဒဗ္ဗံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉၈။)မန္တထောမနီယမ္ပိ ဒေဝတာတိ ပသိဒ္ဓန္တိ ယေန မန္ထေန ယော ထူယတေ သော တဿ မန္တဿ ဒေဝတာ သာမီတိ လောကေ ပသိဒ္ဓန္တျတ္ထော မဟိန္ဒော ယမော ဝရုဏော ဒေဝတာ အဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဝုတ္တနယ မေဝါတိ ‘‘နက္ခတ္တေနိန္ဒုယုတ္တေန ကာလေ’’တိ သုတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဇာတျေကဝစနံ မဃာယာတိ, တာရကရူပါနမ္ပန ဗဟုတ္တာ မဃာသဒ္ဒေါ ဗဟုဝစနန္တော။ ပါဏိနီယာ ‘‘သာသ္မိံ ပုဏ္ဏမာသီတိ သညာယ’’န္တိ (၄-၂-၂၁) သုတ္တယိတွာ ဖုဿီ ပုဏ္ဏမာသီ အသ္မိံ ဖုဿော မာသော ဖုဿော အဒ္ဓမာသော ဖုဿော သံဝစ္ဆရောတိ သညာယံ ပဋိပါဒေန္တိ, တေန တေသံ ဖုဿီ ပုဏ္ဏမာသီ အသ္မိံ ပဉ္စဒသရတ္တေတိ ဧတ္ထ စ ဘတကမာသေ စ တဒ္ဓိတော န ဘဝတိ။ ဣဓ ပန ‘သညာယ’န္တိ ဝစနာဘာဝေ ဘတကမာသေပိ ဆဋ္ဌျတ္ထေ ဘဝတီတျာသင်္က ဝိရစယတိ ‘ဘတကမာသေပိ’စ္စာဒိ။ ပုဏ္ဏော မာ ဣစ္စတြ မာသဒ္ဒေါ စန္ဒပရိယာယောတိ အာဟ- ‘မာသဒ္ဒေနေ’စ္စာဒိ။ ပုဏ္ဏော မာ အဿန္တိ နိဗ္ဗစနာတိ ဧတ္ထ ပုဏ္ဏမာသီသဒ္ဒဿ ပုဏ္ဏော မာ အဿန္တိ နီဟရိတွာ ဝစနာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တိယာ အတ္ထဿ ဖုဋီကရဏာယ ဝုတ္တံ- ‘သော ပုဏ္ဏော တိအာဒိ။ တဿန္တိ ပုဏ္ဏမာသိယံ။ သာပုဏ္ဏမာသီ, ဘတကဿ ဘတိယာ ကမ္မကာရကဿ ယော တိံသတိ ရတ္တော မာသော ပရိဗ္ဗယနိယမိတော, တဿ သမ္ဗန္ဓိနီ နေတိ သမ္ဗန္ဓော။
ယဿဉ္စတိထီယန္တိ အနိယမေန ပဋိပဒါဒိမာဟ။ အတောဧဝ စ နိပါတနာတိ ဣမသ္မာဝ နိပါတနာ, တေနေဝါဟ- ‘သုတ္တေ ဝစနမေဝ နိပါတန’န္တိ။ မာသသုတိယာစ္စာဒေါ သာဓိပ္ပာယမတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိနာ။ အဿာတိ သာမညဝစနေပိ ‘သာဿ ဒေဝတာ ပုဏ္ဏမာသီ’တိ သုတ္တေ အဿာတိ အဝိသေသဝစနေပိ သောယေဝ ပုဏ္ဏမာသီသဒ္ဒေ သူယမာနော မာသောယေဝ ဆဋ္ဌျတ္ထော ဝိညာယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၁၉၉။)ပဉ္စဒသရတ္တာဒေါတိ ပရေသံ သညာဂဟဏေန နိဝတ္တိတပဉ္စဒသရတ္တာဒေါ။ အထ အဒ္ဓမာသသံဝစ္ဆရာနမ္ပိ ဥဒါဟရဏတ္တေ နောပညာသော ကသ္မာ န ကတောစ္စာဟ- ‘အဒ္ဓမာသသံဝစ္ဆရာန’မိစ္စာဒိ။ ဧဝမ္မညတေ ‘‘အဒ္ဓမာသသံဝစ္ဆရာနံ န ပစ္စယေနောဇုကမဘိဓာနမပိ တု သံဝစ္ဆရေပိ ဖုဿာဒိမာသသမ္ဘဝါသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဖုဿေန မာသေန သမ္ဗန္ဓာ ဖုဿောတျုပစာရီယတေ, ယထာ စ ဖုဿာဒိမာသဿ သမ္ဗန္ဓီ အဒ္ဓမာသော ဖုဿော အဒ္ဓမာသောတျုပစာရီယတေ, န ပနောဇုကန္တိ တေသမုဒါဟရဏတ္တေ နာနုပါဒါန’’န္တိ။
֍ ၁၄. တမ
နာကဍ္ဎနတ္ထောတိ ဏဿာကဍ္ဎနတ္ထော န ဟောတိ။ ယဒျာကဍ္ဎနတ္ထော အဿ, တဒါ စာနုကဍ္ဎိတံ နောတ္တရတြာနုကဍ္ဎေယျာတိ မညတေ, ကောစိယေဝ ဟောတီတိ ဟောန္တီတိ ဣတော ဘိန္ဒိတွာ အာနေတဗ္ဗံ။ တဒါ ဒေသဿာတိ ဣမိနာ ‘‘တဒါဒေသာ တဂ္ဂဟဏေန ဂယှန္တီ’’တိ ပရိဘာသမုပလက္ခေတိ။ ကတယာဒေသဿာပီတိ ကတော ယာဒေသော ယဿ တဿ ကတယာဒေသဿာပီတိ။ ဣကာရဿာတိ ယာဒေသတော ပုဗ္ဗေ ဣကာရဿ, ဣမိနာ စာဒေသာဒေသီနမဘေဒေါ ဒဿိတော။ တသဒ္ဒေ နေကေနာပိ ပစ္စေကာဘိသမ္ဗန္ဓေ သိဒ္ဓေတိ ဧဝမညတေ- ‘‘ယထာ’တေန ကတံကီတ’ (၄-၂၉) န္တျာဒိသုတ္တေ ဧကောဝ တသဒ္ဒေါ ဗဟူဟိ ပစ္စယတ္တေဟိ သမ္ဗဇ္ဈတေ, တထိဟာပိ ဧကမေဝ တသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ‘တမဓီတေ တံဇာနာတီ’တိ ပစ္စေကမဘိသမ္ဗဇ္ဈတေ, တသ္မာ ကိမေတဒတ္ထေန ဒွိတဂ္ဂဟဏေနေ’’တိ။ ဒွိတဂ္ဂဟဏေ ပယောဇနတ္တယံ ဝုတ္တံ, တတ္ထ ပဌမံ ဒဿေန္တော ဇာနနိစ္စာဒိနာဓိပ္ပာယမာဝီကတွာ ဒွိတဂ္ဂဟဏမိစ္စာဒိနာ ပဒတ္ထမာဟ။
တတ္ထ-‘ယော ယမဓီတေ ဇာနာတိ စာ’တိ ဣမိနာ ဒွိတဂ္ဂဟဏာဘာဝေ ပစ္စယတ္ထာဝယဝဿ သမုစ္စယပ္ပသင်္ဂမာဟ။ သမုစ္စယေ သတိ(ယော) ယမဓီတေ ဇာနာတိ စ, တတ္ထေဝ သိယာ, ယော ပနာဓီတေ ကေဝလံ, န (ဇာနာတိ) တတ္ထ န သိယာတိ ဗောဓယိတုံ ဗျဘိစာရမာဟ‘န ပစ္စေကာတိ သမ္ဗန္ဓေနေ’တိ။ ယထာ ‘‘တေန ကထံ ကီတ’’မိစ္စာဒေါ ‘‘တေန ဇိတံ ဇယတိ’’စ္စာဒိ ပစ္စေကသမ္ဗန္ဓေန ဘဝတိ ဧဝမ္မာဝိညာယီတိ ယထေစ္စာဒိ ကဿာတ္ထော။ ‘တေန ကတံ ကီတ’’မိစ္စာဒီဟိ အဝတွာ ‘‘တေန ဇိတံ ဇယတိ’’စ္စာဒိသုတ္တေကဒေသဝစနမတ္ထဗျတ္တိ တထာ ဝုတ္တေ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ, တေန ဇိတမိစ္စာဒေါ ဇယနာဒိကာ ကိရိယာနေ ကဒဗ္ဗသမဝါယိတ္တေန ပသိဒ္ဓါတိ ယုတ္တော တတ္ထ ပစ္စေကာဘိသမ္ဗန္ဓော, နေဝမဇ္ဈေန ဝေဒနာ ပျေကဒဗ္ဗသမဝါယိတ္တာဘိယျောတျဓိပ္ပာယော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀၀။)ဣဒါနိ ဒုတိယံ ဒဿေတိ ‘ဇာနန’မိစ္စာဒိ, နိမိတ္တ မိဋ္ဌာနိဋ္ဌဗောဓကာရဏံ မုဟုတ္တော ကတ္တိကာဒိ, ဥပ္ပာတော ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌသူစကံ ပထဝိသမုဒ္ဒါဒီနံ သဘာဝပရိစ္စာဂေနာညတတ္တဂမနံ။ ဇာနနသာမညေတိ နိမိတ္တာဒီနံ ဇာနန သာမညေ။ ‘ယထာဝုတ္တဇာနနဿ အဇ္ဈေန ဝိသယတ္တေ ဟေတုမာဟ- ‘တံ ဇာနာတီတိ တသဒ္ဒေန အဓီယမာနပရာမသတော’တိ။ တတိယံ ဒဿေတိ ‘ယတော စေ’စ္စာဒိနာ။ ယတော စ ဥပ္ပန္နေန ဝိဓိနာ အဇ္ဈေန ဉာတု အဘိဓာနမ္ပသိဒ္ဓန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ပေါတ္ထကေသု ပန အဇ္ဈေတုဉာတူသုတိ ပါဌော ဒိဿတိ, ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော ‘‘ကတ္ထစိ ပသိဒ္ဓိဝိသယော ဟောတိ တသဒ္ဒေါ, တထာ စ ဝုတ္တံ သုဗောဓာလင်္ကာရဋီကာယံ ပက္ကန္တဝိသယော တထာ ပသိဒ္ဓဝိသယော အနုဘူတဝိသယော စ တံသဒ္ဒေါ ယံ သဒ္ဒံ နာ ပေက္ခတေ’တိ, တသ္မာ ပသိဒ္ဓိဝိသယေန တသဒ္ဒေန ပုထဂေဝ ပသိဒ္ဓိယာ ဥပသင်္ဂဟတ္ထံ ဒွိတဂ္ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အတ္ထတ္တယေ ဝတ္တမာနဿ တု တသဒ္ဒဿ သဝိသယော ဝိသေသော တတောဝါတ္ထိကေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ၁၅. တဿ
ဝိသယသဒ္ဒေါ ဂါမသမုဒါယေပိ ဝတ္တတေ, ဂါမသမုဒါယော စ နာမ ဒေသောယေဝ, တေနာဟ ဝိသယောပိ ဂါမသမုဒါယတ္တာ ဒေသောယေဝါ’တိ, ဣမိနာ ဝိသယဒေသသဒ္ဒါနံ သမာနာဓိကရဏတ္တမာဟ။ ဝသာတိ ဒေသဝါသိနော ဝသာတယော, အနုဝါကော ဂန္ထဝိသေသော။
֍ ၁၆. နိဝါ
တန္နာမေစ္စာဒိနာ န ကေဝလံ နိဝါသေယေဝ, အထခေါ ဝက္ခမာနေသု ပီတိ ဒဿေတိ။ ပစ္စယန္တံ သေဗ္ဗာဒိ။ ဒေသနာမမ္ဘဝတိ စတူသု အတ္ထေသူတိ ဝိညာယတိ, တေနာဟ-‘နိဝါသာဒေါ ဝိဓီ’တိ။ နိဝါသာဒေါတိ နိဝါသ အဒူရဘဝနိဗ္ဗတ္တအတ္ထိအတ္ထေသု။ သံဟိတနာမံ နာမ လောကိယသဒ္ဒဝေါ ဟာရာပ္ပသင်္ဂမညသဒ္ဒဝေါဟာရေနုပါတ္တနာမံ။
֍ ၁၇. အဒူ
နဂရမ္ပိ ဒေသောယေဝါတိ အာဟ- ‘အဒူရဘဝ’န္တိ။
֍ ၁၈. တေန
ယထာယောဂတ္ထောတိ ဝုတ္တိယံ ဝုတ္တယထာယောဂသဒ္ဒဿ အတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀၁။)֍ ၁၉. တမိ
ပစ္စယန္တနာမေတိ ပစ္စယန္တနာမံ ယဿ သတ္တမျတ္ထဘူတဿ ဒေသဿ ဟသ္မိန္တိ အတ္ထော, နာညဿေတိ ဘူမာဒိဝိသိဋ္ဌတ္ထယုတ္တတော အညဿ ပစ္စယန္တနာမံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဗဒရာ ဗဗ္ဗဇာ အသ္မိံ ဒေသေ သန္တီတိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၂၁. အဇ္ဇာ
ဟီယျတ္တနောတိ ‘‘သရမှာ ဒွေ’’တိ (၁၃၄) ဒွိတ္တံ။
֍ ၂၃. အမာ
အမာသဟ ဘဝေါ အမစ္စော။
֍ ၂၄. မဇ္ဈာ
မဇ္ဈေ ဘဝေါ မဇ္ဈိမော, အန္တေ ဘဝေါ အန္တိမော ဣစ္စာဒိ။
֍ ၂၅. ကဏ
မဂဓေသု အရညေ ဂင်္ဂါယံ ပဗ္ဗတေ ဝနေ ကုလေ ဗာရာဏသိယံ စမ္ပာယံ မိထိလာယံ သမ္ဘဝေါတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ဒိဿန္တညေပိ ပစ္စယာ’’တိ (၄-၁၂၀) ဧယျကောတိ သေသော။ ပစ္စယန္တရဒဿနေ သတိ ဣမိနာဝ သုတ္တေန ဣတော အညတြာပိ ပစ္စယန္တရာနိ ဟောန္တီတိ သေသော, ဂါမေ ဘဝေါ ဥဒရေ ဘဝေါ ပဉ္စာလေသု ဘဝေါ ဗောဓိပက္ခေ ဘဝေါတိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၂၆. ဏိကော
သရဒေ ဘဝေါ, ဘဝါ ဝါတိ ဝိဂ္ဂဟော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀၂။)֍ ၂၇. တမဿ
သိပ္ပသဒ္ဒတ္ထမာဟ-‘လောသလ္လ’န္တိ။ တမေဝ ဗျဉ္ဇယတိ ‘ကိရိယေ’စ္စာဒိနာ, ကရဏံ ကိရိယာ ဝါဒနာဒိကဿ အဘျာသော, သော ပုဗ္ဗော ယဿာတိ သမာသော, ဝီဏာဒိသဒ္ဒေဟိ ကိမုစ္စတေစ္စာဟ- ‘ဝီဏာဒိ’စ္စာဒိ, ဒဗ္ဗံ တံတံသမုဒါယရူပံ။ သိပ္ပဉ္စာတိ ဝတွာ တဒတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘ကိရိယာ ဝိသေသော’တိ။ ဝါဒနာဒိကိရိယာယ ဝိသိဋ္ဌော ဇာနနကိရိယာဝိသေသောတိ အတ္ထော, ဣမိနာ ဝီဏာဒိသဒ္ဒါ ဒဗ္ဗတ္ထဝုတ္တိနော ဝါဒနာဒိကိရိယံ ကိရိယာ ဝိသေသဉ္စ သိပ္ပမုပစာရေန ဝဒန္တီတိ ဒီပေတိ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ သာယေဝေတိ အဘျာသိတဗ္ဗာ ဇာနနကိရိယာဝိသေသဿ ပုဗ္ဗဘူတာ ဝါဒနကိရိယာ, ဝိသေသေတုံ ယုတ္တာ ဝီဏာဒိသဒ္ဒေနာတိ အဓိပ္ပာယော။
ယုတ္တတာ စေတ္ထ။ ဝီဏာဒိဝါဒနဝသေန သိပ္ပဿ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝတော, ကထံ ဝီဏာဒိသဒ္ဒေဟိ ဒဗ္ဗဝုတ္တီတိ ဝါဒနာ ဝုစ္စတီတိ အာဟ- ‘ဝီဏာဒိ ဝိသယတ္တာ’တိ, ဝါဒနဝုတ္တိဝီဏာဒိသဒ္ဒါနံ သိပ္ပဝုတ္တိတ္တံ ယထာဝုတ္တဿော ပမာဝသေန ဝတ္တုမာဟ- ‘ယထေ’စ္စာဒိ။ ဝီဏာဒိဝါဒနန္တိ ယထေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝုတ္တမေဝ ဖုဋယန္တော ဝုတ္တိဂန္ထဿ မုခံ ဝိဝရီယတိ ‘ကိရိယေ’စ္စာဒိနာ။ ကိရိယာတျာသပုဗ္ဗကံ ဉာဏက္ခမံ ကောသလ္လံ ဝါဒနကိရိယာ ဝိသယတ္တာ ဝီဏာဝါဒနမိစ္စနေန ကိရိယာသဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတျတ္ထော။ မုဒင်္ဂံ မုဒင်္ဂဝါဒနံ သိပ္ပမဿ, ဝံသော သိပ္ပမဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ သီလမဒ္ဒဗ္ဗံ ကထံ ပံသုကူလာဒိ(နော) သီလတ္ထသမာနာဓိကရဏတ္တေနာဘိဓာနန္တျာဟ- ‘ပံသုကူလာဒိဓာရဏ’မိစ္စာဒိ။ တဉ္စ သီလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
အပ္ပိစ္ဆတာယာတိ ပစ္စယပ္ပိစ္ဆတာယ။ သန္တုဋ္ဌိတာယာတိ စတူသု ပစ္စယေသု ဒွါဒသဝိဓသန္တုဋ္ဌိယာ။ အနုဝိဓီယမာနံ ကရီယမာနံ။ ဖလနိရပေက္ခန္တိ ဣမိနာ ဣဓ လောကေ စီဝရာဒိဟေတု ပဏိဓာယ ပံသုကူလ ဓာရဏာဒိံ ပဋိက္ခိပတိ, သီလံ တပ္ပရဘာဝေန သေဝနာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ပံသုကူလာဒိဓာရဏံ ပံသုကူလာဒိဝိသယန္တိ ပံသုကူလာဒိသဒ္ဒေနောပစာရေနာဘိဓီယတေ, သီလံ ပံသုကူလဓာရဏဝိသယန္တိ ပံသုကူလာဒိ သဒ္ဒေနောပစာရေနောစ္စတီ’’တိ။ တိစီဝရံ သီလမဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော တေသံ ဂုဠော ပဏျမဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော တောမရံ, မုဂ္ဂရော ပဟရဏမဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော, ဥပဓီယတျုပရိအာဓီယတီတိ ရထင်္ဂံ ဝုစ္စတိ။ ကာမက္ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရာ ဝါ ဥပဓိ ဥပဒဓာတိ သုခံ ဒုက္ခံဝါတိ ကတွာ။
֍ ၂၈. တံဟန္တိ
ဗဟုမှိ ဘူတာနဂတေသုပိ ပစ္စယဘာဝေ ကာရဏမာဟ-‘သင်္ချာကာလာနမဝိဝစ္ဆိတတ္တာ’တိ, သုတ္တေ ဝုတ္တာယ ဧကသင်္ချာယ ဝုတ္တမာနကာ လဿေဝ စ ဝတ္တုမနိစ္ဆိတတ္တာတိ အတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀၃။)တဒုပါဒါနန္တူတိ တေသမေကဝစနာဒီနမုပါဒါနန္တု။ တံ နာနန္တရီယ ကတ္တာတိ ဥပလက္ခဏဝသေန တေသံ ဝစနကာလန္တရာနမဝိနာဘာဝိတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟန္တိစ္စာဒိတျာဒျန္တဿ ကိရိယာပ္ပဓာနတ္တေ ကထံ ဏာဒီနံ တဒတ္ထေ ဇာယမာနာနံ သာဓနပ္ပဓာနတ္တ မိစ္စတြ ဟေတုမာဟ ‘သဘာဝတော’တိ။ မီနေ ဟန္တီတိ မေနိကော။ အဇိဝှာ အနိမိသာ စ မစ္ဆာ, ဒိဋ္ဌောဝ သန္ဒိဋ္ဌန္တိ ဣမိနာ သံသဒ္ဒဿ ဝိသုံ အတ္ထဘာဝံ ဒဿေတိ။ လောကုတ္တရဓမ္မောတိ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော, ဖလဓမ္မောပိ ဟေဋ္ဌိမော သကဒါဂါမိဝိပဿနာဒီနံ ပစ္စယဘာဝေန ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမဿ ဥပနိဿယဘာဝတော ပရိယာယတော ဒိဿမာနောဝ ဝဋ္ဋဘယံ နိဝတ္တေတိ, ဘာဝနာဘိသမယဝသေန မဂ္ဂဓမ္မော သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန နိဗ္ဗာနဓမ္မော။
ဝဋ္ဋဘယန္တိ ကမ္မကိလေသဝိပါကသင်္ခါတံ တိဝိဓဝဋ္ဋဘယံ။ ဝိဓာန ဝစနန္တိ အပ္ပတ္တေ-တ္ထေ နိယောဂသင်္ခါတဝိဓိနော ပကာသတံ ဧဟိပဿ ဝစနံ။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာတိ ကိလေသမလဝိရဟေန သဗ္ဗထာ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ။ အမနုညမ္ပိ ကဒါစိ သပ္ပယောဇနံ ယထာသဘာဝပ္ပကာသနေန ဒဿေတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ စေ’စ္စာဒိ။ နနု စ ဧဟိပဿာတိ တျာဒျန္တာ, တသ္မာ နေတေတိ ပစ္စယော ပပ္ပောတိ, တထာဟိ ပါဋိပဒိကတော ပစ္စယဝိဓာနမ္ပဋိပါဒိတံ, န တျာဒျန္တတော နာပိ ဝါကျတော, တသ္မာ ကထမေဟိပဿိကောတိ ဟောတီတိ အာဟ-‘ဧဟိပဿသဒ္ဒေါစာယ’မိစ္စာဒိ။ ပဒသမုဒါယဿာနုကရဏောတိ ပဒသမူဟဿ အနုကရဏဘူတော ဧကော ဧဟိပဿသဒ္ဒေါ။ အထဝါ ဧဟိ အာဂစ္ဆ ဣမံ ဓမ္မံ ပဿာတိ ယော အပ္ပတ္တေ-တ္ထေ နိယောဂသင်္ခါတော ဝိဓိ, တဗ္ဗာစကော ယန္နိပါတော ဧဟိပဿာတိ, ဧဟိပဿဝိဓိံ အရဟတီတိ ဧဟိပဿိကော, အထဝါ ဧဟိစ္စေဝ နိပါတော, ဒဿနံ ဉာပနံ ပဿော, ဧဟီတိ ပဿော ဉာပနံ ဧဟိပဿော, ဧဟိပဿံ အရဟတီတိ ဧဟိပဿိကော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀၄။)֍ ၂၉. တေန
ဧကီဘာဝေါတိ မုဂ္ဂေဟိ သံသဋ္ဌာနံ မာသာနမိဝ မိဿီဘာဝေါ။ ဧသောတိ သံသဂ္ဂေါ, ဥက္ကံသေနာတိ ဥက္ကံသာဓာနေန [ဥတ္ကံသသာဓနေန (ပေါတ္ထကေ)] စ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သံသဂ္ဂဥက္ကံသာနံ သဟဘာဝဿ အနေကန္တိ ကတ္တေ ကာရဏမာဟ- ‘အသုစိဒဗ္ဗေ’စ္စာဒိနာ။ ဗျတိရေကမာဟ- ‘နုက္ကံသော’တိ ယတ္ထ သံသဂ္ဂရဟိတံ ကေဝလမဘိသင်္ခတ္တမတ္ထိ, တတ္ထ ပစ္စယမုဒါဟရဏေန ဒဿေတွာ ဝိဇ္ဇာယ သဟ သံသဂ္ဂဿာဝိဇ္ဇမာနတ္တေ ကာရဏံ ဝဒတိ ‘ရူပီ ဓမ္မတ္တာ’တိအာဒိ။ ရူပံ ဘူတောပါဒါယဘေဒမဿ အတ္ထီတိ ရူပီ, ဃတာဒိ သံသဋ္ဌံ ဘတ္တာဒိ။ တဿ ဓမ္မော သဘာဝေါ သံသဂ္ဂေါ, တဿ ဘာဝေါ တတ္တံ, တသ္မာ, တဿာတိ သံသဂ္ဂဿ, ဝိဇ္ဇာတွရူပီ။ ယထာဝုတ္တ ရူပသဘာဝါဘာဝါ, တေနာဟ- ‘ဝိဇ္ဇာယ စ အရူပိတ္တာ’တိ စရဣစ္စန္ဓာတုယေဝ စရတိ။
ဝါစသိကံ မာနသိကန္တိ ‘‘မနာဒီနံ သက, ယံကိဉ္စီတိ သတာဒိကံ ယံကိဉ္စိ။ ဗာဟုလကေနေဝေတ္ထာဝဓာရဏံ လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ- ‘တတော ဝါ’တိ, ဒေဝဒတ္တေန ကီတောတိ သော အတ္ထော တဒတ္ထော, တဿ အပ္ပတီတိ အဘိဓာနသတ္တိဝေကလ္လေန ဝုတ္တိယမနဝဂမော, ဒေဝဒတ္တိကောတိ ဟိ ဝုတ္တေ ဒေဝဒတ္တေန ကီတောတျယမတ္ထော နပ္ပတီယတေ။ တာဒိသ သဒ္ဒသတ္တိဝေကလ္လေန တဒတ္ထဿာနမိဓီယမာနတ္တာ, အဝဂမော စ နာမ သတိ သာမတ္ထိယေ သိယာတိ ဣမမတ္ထံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုမာဟ- ‘တဒတ္ထာပ္ပတီတိယာ’တိအာဒိ။
အဘိဓာနလက္ခဏတ္တန္တိ အဘိဓာနံ သတိ သာမတ္ထိယေ ဝါကျေ ဝစနီယဿာတ္ထဿ ဝုတ္တိယာ ကထနံ လက္ခဏံ သဘာဝေါ ယေသန္တေ အဘိဓာနလက္ခဏာ, တေသံ ဘာဝေါ တတ္တံ, တဗ္ဗာဒိသမာပျေဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ မရိစေန အဘိသင်္ခတံ သံသဋ္ဌံ ဝါတိ, သလာကာယ ဇိတန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၃၀. တဿ
ယော ‘‘ဒိဿန္တညေပိ ပစ္စယာ’’တိ (၄-၁၂၀)
֍ ၃၄. ဏော
ပဝုတ္တေပီတိ ကစ္စာယနေန ပဝုတ္တန္တိ အတ္ထေ ‘‘အညသ္မိံ’’တိသ္မိံဏော ဟောတေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။
֍ ၃၅. ဂဝါ
ဒုနော ရုက္ခဿ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀၅။)֍ ၃၈. မာတာ
မာတာပိတုန္နံ မာတာပိတရောတိ မာတုယာ မာတာပိတရော ပိတုဿ မာတာပိတရော, န ဧကမေကတော ဒွီသူတိ ဧကတော ဧကတော ဝုတ္တနယေန ဒွီသုဒွီသု အတ္ထေသု န ဘဝတီတိ အတ္ထော။
֍ ၃၉. ဟိတေ
မာတု ဟိတော, ပိတု ဟိတောတိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၄၀. နိန္ဒ
သေန ရူပေန ဉာတေပိ ဝိသေသရူပေန အညာတော အညာတဝိသေသော။ ကဋ္ဌာဒိမယာ ယာ ပဋိမာ တမ္ပဋိစ္ဆန္ဒကံ။ သမ္ဗန္ဓော သဿာမီလက္ခဏော အဿ အတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓိ ကဿာတိ ကိံ သဒ္ဒနိဒ္ဒိဋ္ဌော, သောဝ ဝိသေသော, သမ္ဗန္ဓိဝိသေသော ဝိသယော အဿ အညာဏဿာတိ သမာသော။ ပယောဂါသမ္ဘဝါတိ အယမဿောတိ ဝုတ္တ အဿပ္ပကတိယာပိ ပယောဂါ သမ္ဘဝါ။ တထာဟိ ယဒိ ယဿာစ္စန္တမဇာနနံ သိယာ တထာ သတိ သဗ္ဗထာ ဝတ္ထုဇာနနာဘာဝေ ပကတိယေဝ န သိယာ, န ဟိ သဗ္ဗထာ အဝိညာတတ္ထော သဒ္ဒေါ ပယောဂမဟရတိ, တသ္မာ သရူပေန ဉာတဿ ယဿ ဝိသေသော အဝိညာတော, သောယေဝိဓ အညာတော-တိမတောတိ ဝိညာယတေ, အညာတော-ဿောကဿ [အညာတော သေသညဿ (ပေါတ္ထကေ)] ဝါ ကုတောတိဝါ ကိံ သဘာဝေါ ဝေတိ ဟိ အဿကောတိ။ ကပ္ပစ္စယန္တော ဟတ္ထိကဣစ္စယန္နာမဓေယျံ နာမံ ယဿ ဟတ္ထိဝိယာတိ ဒဿိတပဋိဘာဂဿ သော ကပ္ပစ္စယန္တနာမဓေယျော။ အဘိနိဝေသေန ဝါ သိဇ္ဈန္တိ ယထာ အဇ္ဇုနာဒိဝေသဓာရိနိ အဇ္ဇုနာဒိသဒ္ဒေနာတိ အဓိပ္ပာယော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀၆။)ပဋိမာယာတိ ဧတ္ထ ပူဇနတ္ထာ ဧဝ ပဋိမာ ဂဟိတာ, မောရသမာန နာမတ္တာ မောရောဝိယာတိ ယောဇနာ, စဉ္စာ တိဏပုရိသော, ဣဓ ပန တံ သဒိသော ပုရိသော မနုဿော စဉ္စာ။ အကသ္မာ ဧဝ အာကသ္မိကံ ‘‘သကတ္ထေ’’တိ (၄-၁၂၂) ဏိကော။ ယံကိဉ္စိ အဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗကံ, တမာကသ္မိကံ, တသ္မိံ အာကသ္မိကေဘိဓေယျော သတိ ဣဝသဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တမာနတော ဤယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကာကော စ တာလဉ္စ ဖလံ ကာကတာလာနိ, တေသမိဝ မိလနံ။ အဇာခဂ္ဂါနမိဝ မိလနံ ယဒါကသ္မိကံ, ကိဉ္စိ တမ ဇာခဂ္ဂီယံ, ဏော ဣဝတ္ထေ။ သက္ကရန္တိ ‘‘သံယောဂေ ကွစီ’’တိ (၄-၁၂၅) ဝုဒ္ဓျဘာဝေါ။ မုနီဝ, ဗာလောဝ, ကုလိသမိဝ, ဧကသာလာဣဝါတိ ဝိဂ္ဂဟော, လောဟိတောဝ လောဟိတိကော ဖဋိကမဏိ။
֍ ၄၁. တမဿ
ဒေါဏာဒီတျာဒိသဒ္ဒေန ခါရသတာဒယောပိ ပရိမာဏဝိသေသာ ဂယှန္တိ။ သင်္ချာ အသီတိပဉ္စာဒယော, အညံ ဝါ ယံကိဉ္စီတိ ဥပဍ္ဎကာယာဒိ, သောဠသ ဒေါဏာ ဧကာ ခါရီ။ နနု ပဉ္စကံ ဂန္ထဇာတန္တိ ဝတွာ အညံ ဝါ သံဃာဒိကန္တိ ဝုတ္တံ တံ ကထံ ပါဏိနိယေဟိ ဝိယ ‘‘သင်္ချာယ သညာသံဃသုတ္တာဇ္ဈယနေသူ’’တိ (၅-၁-၅၈) သုတ္တိတတ္တာဘာဝါတိ မနသိ နိဓာယ ‘သင်္ချာဝါစီဟိ’စ္စာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဒသဟိ သင်္ချေယေ ဝတ္တန္တီ’’တိ ပဉ္စသဒ္ဒဿ သင်္ချေယေ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ- ‘ပဉ္စာဝယဝါ’တိ။ ပရိမာဏသဒ္ဒသန္နိဓာနေ သင်္ချာနေပိ ပဉ္စသဒ္ဒေါတိ မညမာနော အာဟ- ‘ပဉ္စသင်္ချာနဉ္စေ’တိ။ ပဉ္စာ ဝုတ္တယောတိ ပဉ္စဝါရာ, ရူပါနီတိ စ ပရိယာယန္တရေန အာဝုတ္တိသဒ္ဒဿေ ဝါတ္ထံ ဗျတ္တံ ကရောတိ။
֍ ၄၄. ကိမှာ
နနု သုတ္တေ သင်္ချာယန္တိ န ဝုတ္တံ ကတျာဒယော စ ပယောဂါ သင်္ချာ ပရိမာဏေယေဝ ဒိဿန္တိ ကထံ နာမေတ္ထာယံ ဝိဓီတိ အာဟ- ‘ဗဟုလေ’စ္စာဒိ။ သင်္ချာပရိမာဏေယေဝါယံ ဝိဓီတိ ကိံ သဒ္ဒေ သင်္ချာပရိမာဏ ဝိသယေယေဝ ဝတ္တမာနေ အယံ ရတျာဒိကော ဝိဓီတိ အတ္ထော, နနု စေတ္ထ ကိံ သဒ္ဒေါ ပဉှေ ဝတ္တမာနော ကထံ သင်္ချာပရိမာဏေ ဝတ္တတေတိ ဝုစ္စတေ, ယဇ္ဇပိ သင်္ချာပရိမာဏေ န ဝတ္တတေ, တထာပိ သင်္ချာပရိမာဏဿ ပုစ္ဆိယမာနတ္တာ သင်္ချာပရိမာဏဝိသယေ ဝတ္တတေ ဝါတိ။ ဗဟုလာဓိကာရ ပယောဂသာမတ္ထိယဟေတုနိဒဿနေ ဖလမာဟ- ‘ယတြတွိ’စ္စာဒိ, ပရိစ္ဆေဒကတ္တေန ပရိမာဏကတ္တေန။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘‘ယဒါကိမိဒံ သင်္ချာ ပရိမာဏမေသံ ဒသန္နံ န ကိဉ္စိ အပ္ပကမေဝေတန္တိ သင်္ချာပရိမာဏမေဝ ကိံ သဒ္ဒေန နိန္ဒီယတေ, တဒါပိ သင်္ချာ ပရိမာဏဿ နိန္ဒီယမာနတ္တာ သင်္ချာပရိမာဏဝိသယတ္တမေဝေတိ ခေပေ ဝတ္တမာနာပိ ကိံ သဒ္ဒါ ရတိစ္စာဒိ သိယာ, ဗဟုလာဓိကာရာဒိတောဝ ပနေတ္ထ န သိယာ’’တိ။ ရကာရာနုဗန္ဓာ ဣသဒ္ဒလောပတ္ထာတိ ယောဇနာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀၇။)֍ ၄၅. သဉ္ဇာတံ
ဗုဘုက္ခာပိပါသပ္ပကတီဟိ ခသန္တာဟိ အကမ္မဝစနိစ္ဆာယံ ‘‘ဂမနတ္ထာ ကမ္မကာဓာရေ စာ’’တိ (၅-၅၉) ကတ္တရိ က္တေ ဉိမှိ စ ဗုဘုက္ခိတော ပိပါသိတောတိ သိဒ္ဓေပိ ဝတ္တမာနေ ပယောဂတ္ထံ ဗုဘုက္ခာပိပါသာတိ ပါဌော။
֍ ၄၆. မာနေ
သဗ္ဗမ္ပရိစ္ဆေဒရူပန္တိ ဥမ္မာနပရိမာဏာဒိကံ သဗ္ဗံ ပရိစ္ဆေဒရူပံ။ တတြ စ ဥစ္စတ္တေန မာနမုမ္မာနံ, သဗ္ဗတော မာနံ ပရိမာဏံ။
֍ ၄၇. တဂ္ဃော
‘‘ပမာဏပရိမာဏေဟိ သင်္ချာယစာပိ သံသယေ မတ္တောဝတ္တဗ္ဗော’’တိ (၅-၂-၃၇) ပါဏိနိယဝတ္တဗ္ဗကာရဝစနံ, တတ္ထ ပမာဏ မာယာမော။ သင်္ချာယာတိ ပဉ္စမီ။ ဧတေဟိ သံသယေ မတ္တော ဝတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဝိဒတ္ထိမတ္တံ ရတနမတ္တံ ဝါတိအာဒီနိ ကမေန တတ္ထောဒါဟရဏာနိ။
န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ယထာဝုတ္တဝတ္တဗ္ဗဝစနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ပဋိက္ခိတ္တေ တသ္မိံ ဝိဒတ္ထိမတ္တံ ရတနမတ္တံ ဝါတိအာဒိ(နာ) ယံကိဉ္စိ ဒဏ္ဍပုဗ္ဗဏ္ဏာဒိကံ [ပဏ္ဏာဒိကံ (ပေါတ္ထကေ)] သံသယိတံ, တေန မာနသင်္ခါတဿ ပရိစ္ဆေဒဿာဘာဝါ ကထမေတေ ပယောဂါ သိယုန္တိ အာသင်္ကိယ တတ္ထ ကာရဏမာဟ- ‘တထာဘျူဟနတော သိဒ္ဓတ္တာ’တိ။ တထာဘျူဟနတောတိ ဝိဒတ္ထိမာနမ္ပမာဏမဿ ရတနမ္မာန မဿာတျာဒိနာ တေနပ္ပကာရေန အဘျူဟနတော အဘျုပဂမတောတိ အတ္ထော။ သံသယော စ နာမ ဥဘယပက္ခပရာမသနေ သတိ သိယာတိ ယထာဝုတ္တမဗ္ဘူဟနံ သာဓေတုမာဟ-နာန္တရေနေ’စ္စာဒိ။ ပက္ခဒွယေဟီတိ ဝိဒတ္ထိ မာနမဿ ရတနမ္မာနမဿာတိ ဧဝမာဒိကေဟိ ပက္ခဒွယေဟိ။ အဘျူဟနံ သံသယဿာတိ ဂမျတေ။ ဇဏ္ဏု မာနမဿ ဇဏ္ဏုတဂ္ဃံ။
֍ ၄၈. ဏောစ
ပုရိသော ပမာဏမဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၄၉. အယူ
ဥပါဓျန္တရောပါဒါနာတိ ‘အံသေ’တိ နိမိတ္တန္တရောပါဒါနာ နိဝတ္တတီတိ ယောဇနာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀၈။)֍ ၅၀. သင်္ချာ
သစ္စုတီသာသဒသန္တာယ သင်္ချာယ ပဌမန္တာယ အသ္မိံ သတသဟဿေ အဓိကာ သင်္ချာတိ အတ္ထေ ဍော ဘဝတီတိ သုတ္တတ္ထော။ သစ္စုတီသာ သဒသန္တာတိ ပဌမာဝစနံ ပဌမန္တတော ဝိဓိဉာပနတ္ထံ။ နနု စ သုတ္တေ ‘သတသဟဿ သတသဟဿေ ဍော’တိ န ဝုတ္တံ, တထာ သတိ ဝုတ္တိယံ ကထံ ‘သတံ သဟဿံ သတသဟဿံ ဝါ’တိ ဝုတ္တန္တျာသင်္ကိယာဟ-ဥဘယထာဝဂမာ’တိအာဒိ။ ဥဘယထာဝဂမာတိ သတံ သဟဿန္တိ စ သတသဟဿန္တိ စ ဥဘယပ္ပကာရေနာဝဂမာ, ဥဘယထာဝဂမော ပယောဂ ဒဿနဉ္စေတ္ထ ဧဝံ ဝိဝရဏေ ကာရဏန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပစ္စယတ္ထေန သမာနဇာတိယေ ပကတျတ္ထေ သတီတိ ယေနကေနစိ သုဝဏ္ဏကဟာပဏာဒိနာ ပစ္စယတ္ထေန သမာနဇာတိယေ။ သုဝဏ္ဏမာသကဒီန [သုဝဏ္ဏကဟာပဏာဒီနံ (ပေါတ္ထကေ)] မသမာန ဇာတိယာနံ။ အကေဝလံ စောဒါဟရဏံ ဒဿေတုံ ‘ဧကဝီသ’န္တိ ဝုတ္တံ။ အနိပ္ဖန္နတ္တာ သဒ္ဒါနမိဓ ပစ္စယဂ္ဂဟဏပရိဘာသာဝတာရော နတ္ထိ။
֍ ၅၁. တဿ
နနု စ သင်္ချာသဒ္ဒေါ သင်္ချာနေ သင်္ချေယျေ စ ဝတ္တတေ, ကထမေတ္ထ သင်္ချာနေဝသိတာ ဝုတ္တိ ယေနေဝံ ဝိဝရဏံ ကတမိစ္စာဟ- ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ, ပစ္စာသန္နံ သင်္ချာသဒ္ဒဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမိနာ စ ကရဏသာဓနော-ယံ ပူရဏသဒ္ဒေါတိ ဝိညာပေတိ။ ယတောတိ ဝုတ္တယံ သဒ္ဒသမ္ဗန္ဓိနာ တံသဒ္ဒေန သေတိ ဥလ္လိင်္ဂိတဿ သင်္ချာတိအတ္ထမုပဒဿိယ သာယေဝ ပူရီယတေတီမဿ ကမ္မဘာဝေန တိဋ္ဌတီတိ ဒဿေတုံ တေန ပူရဏေန ပူရီယတေ’တိ အာဟ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၀၉။)သမ္ပဇ္ဇတေတိ ပူရီယတေတျဿတ္ထမာစိက္ခတိ။ အနေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘(န) ဃဋိကာဒီနမိဝ ဒဗ္ဗာနံ ဒဗ္ဗန္တရေ နာတိရိတ္တီကရဏံ သင်္ချာယ ပူရဏံ ကိဉ္စရဟိ တဿ သမပ္ပတ္တိယေဝါ’’တိ။ အထ ကာယံ ဝစောယုတ္တိ ‘သာသင်္ချာ ပူရီယတေ ယေနေ’တိ, ယာဝတာ သာတိ ယသ္မာ ပစ္စယော ဝိဟိတော တဿ သင်္ချာသဒ္ဒဿ ပရာမာသော တဿ စ ပူရဏေန အဘေဒေါစ္စာသင်္ကိယာဟ- ‘အဘေဒေနောစ္စတေ သင်္ချာ ပူရီယတေ ယေနေတီ’တိ အဘိဓာနာဘိဓေယျာနမဘေဒေါပစာရေန ဝုစ္စတီတျတ္ထော, သင်္ချေယျပူရဏေ ဍော န ဟောတီတိ ဝတွာ တဒတ္ထံ ဝိဘာဝေတုမာဟ- ‘ဒွါဒသန္န’မိစ္စာဒိ။ သော ဃဋော တာသံ ဃဋိကာနံ ပူရဏော ဒဗ္ဗာနံ ဒဗ္ဗန္တရေ နာတိ ရိတ္တီကရဏဝသေန။ ဝီသတိယာ ပူရဏောတိအာဒိနာ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၅၄. ဆာ
ကစ္စာယနေန ‘‘ဒွိတီဟိ တိယော’’တိ (၂-၈-၄၂) သုတ္တေန ဒွိတိသဒ္ဒေဟိ တိယပ္ပစ္စယံ ဝိဓာယ ‘‘တိယေ ဒုတာပိ စာ’’တိ (၂-၈-၄၃) ဒွိတီနံ ဒုတာဒေသေန ဒုတိယံ တတိယန္တိ စ ‘‘စတုဆေဟိ ထဌာ’’တိ (၂-၈-၄၁) သုတ္တေန စတုတော ထပ္ပစ္စယံ ဝိဓာယ ဒွိတ္တေန စတုတ္ထန္တိ စ နိပ္ဖာဒိတံ။ ဣဓ တထာ ဘာဝေန ကထံ တေ သိဇ္ဈန္တီတိ အာသင်္ကိယ ဝုတ္တိယံ ‘ကထ’မိစ္စာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုမာဟ ‘သင်္ချေ’စ္စာဒိ။ ဝုတ္တိယံ ‘ဒုတိယဿာ’တိအာဒိနာ သုတ္တေကဒေသာ ဒဿိတာတိ တာနိ သမ္ပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘ဒုတိယဿာ’တိအာဒိနာ ‘စတုတ္ထတတိယာန’မိစ္စာဒိနာ စ ဝုတ္တာနိ။
֍ ၅၅. ဧကာ
သင်္ချာဝစနဿ ဂဟဏေ ကော ဒေါသောစ္စာဟ-‘သင်္ချာဝါစိ’စ္စာဒိ။ ဗဟုတ္တဝိသယေ ပယောဂေါ န သိယာတိ သင်္ချာဝစနဿ ဧကတ္ထေ နိယတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧကာကီဟိစ္စဿ အတ္ထမာစိက္ခတိ ပဓာနဘူတေဟေဝ’စ္စာဒိနာ။ ဥပပဇ္ဇကေ ဗဟုတ္တဝိသယေ ပယောဂေါတျပေက္ခတေ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁၀။)֍ ၅၆. ဝစ္ဆာ
တရော ဟောတီတိ ဝုတ္တေပိ တေဟိ တရော ဟောတီတိ ဝိညာယတိ, ဝစ္ဆာဒီဟီတိ သုတတ္တာ ပန ဝစ္ဆာဒီနန္တိ စ ဝိညာယတီတိ ဝစ္ဆာဒီနန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တိဂန္ထောပဒဿနံ။ နနု တနုတ္တေ ဝဝစ္ဆာဒီဟိ ပစ္စယော ဝိဓီယတေ, ယေ စ သရီရေန ကိသာဝစ္ဆာဒယော, တတြာပျဝိသေသေန ပယောဂေါ ပသဇ္ဇတိ [ပယောပသဇ္ဇနေ (ပေါတ္ထကေ)] ဝိသေသာနုပါဒါနတော, တသ္မာ ကထမတြ သဘာဝဿေဝ တနုတ္တံ ဝိညာယတေ ယေနေဝံ ဝိဝဋမိစ္စာဟ- ‘ဝစ္ဆာဒိသဒ္ဒါန’ မိစ္စ-ဒိ, ဝစ္ဆာဒီဟိ ပကတီတိ ပစ္စယေ ဝိဓီယမာနေ တာသံ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဝယောဝိသေသာဒိ, ယသ္မိံ သတိ ဝစ္ဆာဒယော သဒ္ဒါ ဒဗ္ဗေ-ဘိနိဝိသန္တေ, တံ ပစ္စယာ-သန္နံ, န စ ကိသတ္တဿ ဘာဝါ ဒဗ္ဗေ ဝစ္ဆာဒိသဒ္ဒါ ပဝတ္တန္တေ။ အတော တဿေဝ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တဿ တနုတ္တေ ယုတ္တံ ပစ္စယေန ဘဝိတုံ, (န) တနုတ္တမတ္တေတိ မညတေ။ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ သမ္ဗန္ဓိ အာသန္နန္တိ သမာနာဓိကရဏာနိ။
ဝစ္ဆော ပဌမဝယော, တဿ တနုတ္တံ ဒုတိယဝယပ္ပတ္တိ။ ဒုတိယဉှိ ဝယံ ပပ္ပောန္တဿ ဝစ္ဆဿ ပဌမော ဝယော ဝစ္ဆသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ကိဉ္စိမတ္တာဝသေသံ ဘဝတိ အမုမေဝါဟ-‘သုသုတ္တဿေ’စ္စာဒိနာ။ ဥက္ခောတရုဏောဒုတိယဝယပ္ပတ္တော ဝုစ္စတေ, တဿ တနုတ္တံ တတိယဝယပ္ပတ္တိ။ တတိယဉှိ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ဒုတိယဿ ဝယဿ ဥက္ခသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ နိမိတ္တဿ ကိဉ္စိမတ္တာ ဝသေသတော [ဝသိဿတေ (ပေါတ္ထကေ)] ဇာတိသင်္ကရတ္တာ ဂဒ္ဒဘဇာတိယာ ဝဠဝါဇာတိယာ စ မိဿတ္တာ။ ဘာရဝါဟကတ္တမ္ပတိ ယော သမတ္ထော, သော ဥသဘောတျုစ္စတေ, ယဒါတု တဿ ဘာရဝါဟကတ္တေ သာမတ္ထိယံ မန္ဒံ ဘဝတိ ပရိက္ခီဏံ, တဒါ တနုတ္တမ္ဘဝတီတျာဟ- ‘သာမတ္ထိယဿ တနုတ္တံ အပ္ပဗလတာ’တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁၁။)֍ ၅၇. ကိမှာ
သမုဒါယော နာမ ဒွျဝယဝေါ ဝါ သိယာ ဗဟုကာဝယဝေါ ဝါ, တတ္ထ ဒွျဝယဝသမုဒါယာ နိဒ္ဓါရဏေ သာမတ္ထိယာ ဧကဿေဝ နိဒ္ဓါရဏံ ဝိညာယတိ တမေဝါနုသရတိ။ ဗဟုကာဝယဝသမုဒါယာပျေ ‘ကဿ နိဒ္ဓါရဏေ’တိ သုတ္တေ ဧကဿာတိ ဝစနာဘာဝေပိ ဧကဿေဝ နိဒ္ဓါရဏံ ဝိညာတဗ္ဗံ တေနေဝ ကတရော ဘဝတံ ဒေဝဒတ္တော’တျာဒိကမုဒါဟရဏမဒါသိ။ ကတရော ဘဝတံ ဒေဝဒတ္တော ကတရော ဘဝတံ ကဌောတျာဒျုဒါဟရဏဗဟုတ္တေန နိဒ္ဓါရဏဝါစီနမဗဟုတ္ထေပိ နိဒ္ဓါရိယမာနဝါစီဟီ’တိ ဗဟုတ္တေန ဝုတ္တံ။ အပစ္စပရံပရာယ ပဝတ္တံ ဂေါတ္တံ ဝံသော, တဒဘိ ဓာယိနော အပစ္စပ္ပစ္စယန္တာပိ အဘေဒေါပစာရေန ဂေါတ္တံ, တေဝါပစ္စာ ပစ္စဝန္တသမ္ဗန္ဓဒွါရေနာပစ္စေ ပဝတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒါ ဘဝန္တိ, စရဏသဒ္ဒါ စ ကဌာ ယော ကိရိယာသဒ္ဒါ ဘဝန္တိ ကဌာဒီဟိ ဝုတ္တဇ္ဈယနတ္ထံ ယထာ သကံဝတစရဏကိရိယာနိမိတ္တတ္တေနာဇ္ဈေတူသု ပဝတ္တာတိ တေသံ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒါနံ ကေသဉ္စိ အတ္ထဿ ကိရိယာသဒ္ဒါနံ စာတ္ထဿ အသတျပိ ဇာတိတ္တေ ဇာတိနိဗန္ဓနံ လောကေ ကာရိယမိဋ္ဌံ တဒုတ္တံ ‘‘ဂေါတ္တဉ္စ စရ- ဏေဟိ သဟာ’’တိ။ တတ္ထာပိ ဇာတိတ္တမ္ပရိဘာသိတံ, တေနာဟ- ‘ကဌဿ စရဏတ္တာ ဇာတိတ္တံ ဂေါတတ္တာ ဇာတိတ္တ’န္တိ စ။
֍ ၅၈. တေန
လောကိယာတိ ပရသဒ္ဒသတ္ထကာရေ သန္ဓာယာဟ။ ဣဟ တု အဝိသေသေန ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ နိရုတ္တိယံ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာတိ ယောဇနာ။ သာမညေန ဝုတ္တာကာရံ ဒဿေတုံ ‘ကထ’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒေဝေဟိ ဒတ္တော ဗြဟ္မုနာ ဒတ္တောတိအာဒီနိ ကတ္တရိ ကရဏေ ဝါ ဝိဂ္ဂဟဝါကျာနိ။ ဒေဝဒတ္တော ဒေဝဒတ္တိကော ဒေဝိယော ဒေဝလောတိအာဒီနိ ဝုတ္တိပဒါနိ။
တတ္ထ နိရုတ္တိပိဋကာဂတာနံ ‘ဒေဝဒတ္တာ ဒေဝဒတ္တိကော’တိအာဒီနံ ဝုတ္တိပဒါနမညထာ နိပ္ဖတ္တိမုပဒဿိယ ဒေဝလော ဒေဝိယောတိအာဒီနမ္ပန ဝစနန္တရေနေဝ နိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘ဒေဝေဟိ ဒတ္တော’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရသဒ္ဒသတ္ထကာရာနမ္ပိ ဒေဝလော ဒေဝိယောတိ ဝစနန္တရေနေဝ သာဓနံ သာဓနာကာရဉ္စ တေသံ ဒဿေတုံ ‘ကေစီဟီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကဒေသတောယေဝ ပစ္စယမိစ္ဆန္တိ တေန တေသံ ဒေဝလော ဒေဝိယော ဒတ္တိ လောစ္စာဒိ ဘဝတိ။ ကပ္ပနာဂါရဝေါတိ ဒတ္တသဒ္ဒလောပနာမေကဒေသဝသေန ကပ္ပနာဂါရဝေါ။
֍ ၅၉. တဿ
န စ သဗ္ဗေတိအာဒိနာ ဗဟုလာဓိကာရေ ဖလံ ဝုတ္တံ။ ဘာဝသဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ကိရိယာယံ ဝတ္တတေ ‘ဘာဝေ အယံ ဝိဓီ’တိ။ ကတ္ထစိ အဓိပ္ပာယေ ‘အယမေတေသံ ဘာဝေါ [ဘာဝေါဓိပ္ပာယော]’တိ။ ကတ္ထစိ ပဒတ္ထေ ‘ဣမေ ဘာဝါ’တိ။ ကတ္ထစိ သတ္တာမတ္တေ‘တိဏာနံ ဘာဝေါ’တိ။ တေနာဟ-‘ဘာဝသဒ္ဒဿေ’စ္စာဒိ။ ရူပသာဓန ဒွါရေနာတိ ဘာဝသဒ္ဒဿ ရူပသာဓနဒွါရေန, သပ္ပန္တိ ပကာသေန္တိ အတ္ထ မနေနာတိ သဒ္ဒေါ။ သောဝ အဘိဓာနံ အဘိဓီယတေ-နေနတ္ထောတိ ကတွာ။ ဗုဇ္ဈတိ အတ္ထသရူပန္တိ ဗုဒ္ဓိ, သာဝ ပတီယတေ-နေနာတ္ထော ပစ္စေတိ အတ္ထ မိတိ ဝါ ပစ္စယောတိ ဝုစ္စတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁၂။)နနု စ ‘ဘဝန္တိ ဧတသ္မာ ဗုဒ္ဓိသဒ္ဒါ’တိ ဝုတ္တံ တသ္မာ ပဝတ္တိနိမိတ္တမုဘိန္နမ္ပိ ဘဝတိ, တထာသတိ ‘သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တ’န္တိ သဒ္ဒဿေဝ ပဝတ္တိနိမိတ္တတာ ကသ္မာ ဝုတ္တာတိ ဝုစ္စတေ။ ပါကဋဘာဝေန အဘိဓာနာဘိဓေယျသမ္ဗန္ဓဿ သဒ္ဒဿေဝ ပဝတ္တိနိမိတ္တတံ ဝတွာ ဝိသုံ ဗုဒ္ဓိယာ နိမိတ္တဿ ရူပါနုဂတတ္တံ ဝိသေသေတွာ ပဝတ္တိနိမိတ္တတမဿာ ဒီပေတုံ ‘နိမိတ္တဝသာဟိ’စ္စာဒိမာဟ။ ဒဗ္ဗေဂုဏောတိ ဒဗ္ဗေ ဝုတ္တိယံ ဂုဏော နိမိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂုဏသဒ္ဒဿေဝ ဇာတိသဒ္ဒတ္တေနောဒါဟရဏဒွယံ ဒတ္တံ။ ဂုဏဿ ဇာတိယာ ဝိသုံ ဇာတိနိမိတ္တဿာဘာဝတော [နိဓိတ္တဿ ဘာဝတော]။ ကိရိယာဒီတိအာဒိသဒ္ဒေန ဒဗ္ဗာဒီနံ ဂဟဏံ, ကေစိ ပန ကိရိယာသဒ္ဒါနံ ကိရိယာ ပဝတ္တိနိမိတ္တန္တျာဟု။ တေသံ ဒေဝဒတ္တာဒီနံ အဝတ္ထာဝိသေသေန အဝတ္ထာဘေဒေန သာမညံ တဒဝတ္ထာ ဝိသေသသာမညံ။ တေနာဟ- ‘ဒေဝဒတ္တဿာ’တိအာဒိ။ ဝိဇ္ဇမာနော ပဒတ္ထော ဝိသယော ယေသံ ဒေဝဒတ္တာဒီနံ သညာသဒ္ဒါနံ တေသံ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဇာတိလက္ခဏမာစိက္ခိတမ္ပဋိပါဒိတန္တိ အတ္ထော။
အနေန စ ဒေဝဒတ္တာဒယော သညာသဒ္ဒါပိ သမာနာ ဇာတိသဒ္ဒါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိ စရဟိ သညာသဒ္ဒါပိ ဇာတိဝစနာ သိယုံ, ပဉ္စဝိဓတ္တမေသံ ပရိဟာယတီတိ။ နေဒမေဝံ ဝိညေယျံ။ ပသိဒ္ဓတရဇာတျာဘိဓာန ကဌဂေါဝီဟိယဝါဒိသဒ္ဒါ ဇာတိသဒ္ဒတ္တေန ဝိသုံ ပရိဂ္ဂယှန္တိ။
သမ္ဗန္ဓိဘေဒတောတိ ဃဋာဒိသမ္ဗန္ဓီနံ ဘေဒတော။ အဘာဝဿဘေဒတောတိ ဃဋပဋာဒီနံ သမ္ဗန္ဓီနံ ဘေဒေန အဘာဝဿ ဘေဒတော အဘေဒေပိ ဘေဒါ ဥပစရိတာ သန္တီတိ ယောဇနာ။ ယဿ သာမညဿ ဝသာ, တေသု ဥပစရိတဘေဒေသွာကာသာဒီသု။ နိရဝယဝါဝိဇ္ဇမာနဝိသယာနန္တိယေ အာကာသော ဝိယ နိရဝယဝါ အဘာဝေါ ဝိယ အသန္တာ စ, တေ ဝိသယော ယေသံ သဒ္ဒါနံ တေသန္တိ အတ္ထော။ သာမညံ ဘာဝေါတိ ပုထုဇ္ဇနာဒိသာမညံ ဘာဝေါတိ အတ္ထော။ အလသဿ ဘာဝေါ ကိရိယာသမ္ဗန္ဓိတ္တံ, ဗြဟ္မညံ ဇာတိ စာပလျံ နေပုညံ ဂုဏော ဝါ။ ဝုတ္တိယံ သကတ္ထေကန္တာတိ ‘‘သကတ္ထေ’’တိ (၄-၁၂၂) ဣမိနာ သကတ္ထေ ကတကပ္ပစ္စယန္တာတိ အတ္ထော။ န ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပတ္တကာလောဝ ပတ္တကလ္လံ။ ကရုဏာ ဧဝ ကာရုညံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁၃။)֍ ၆၂. အဏွာ
‘‘ဧကယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သဟဝါပဝတ္တိ သဟဝါ နိဝတ္တီ’’တိ ‘ဘာဝ ကမ္မေသူ’တိ အနုဝတ္တတေ။ တထာပိ ဘာဝေတီမိနာဝေတ္ထ သပ္ပယောဇနတ္တံ ဒဿေတုမာဟ- ‘ဘာဝကမ္မေသု’စ္စာဒိ။
֍ ၆၄. တရ
ယဇ္ဇပိ သီဓာတုဿ ကေဝလဿ သုပနေ ပဝတ္တိ, တထာပျတိပုဗ္ဗဿ ဥက္ကံသေ ပဝတ္တီတိ အာဟ- ‘အတိသယော ဥက္ကံသော’တိ။ သော စ အတိသယော ကဿ သမ္ဘဝတိစ္စာဟ- ‘သော စ ကိရိယာဂုဏာန’န္တိ။ ကထံ တေသမတိသယောစ္စာဟ- ‘အာဓာရဘူတဒဗ္ဗဝသာ’တိ။ ကုတောစ္စာဟ- ‘အနပေက္ခိတေ’စ္စာဒိ။ အနပေက္ခိတော ကိရိယာဂုဏာနံ နိဿယော ဒဗ္ဗသင်္ခါတော ယေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော, ဒဗ္ဗဿ နိဿယဘူတဿာ-တိသယတ္တံ ဟောန္တမ္ပိ နိဿိတာနံ ကိရိယာ ဂုဏာနံ ဝသေနေဝ သိယာ နာညထာတိ ဝတ္တုမာဟ-‘ပစ္စဓိကရဏ’န္တိအာဒိ။
နနု စ ယဒိ ကိရိယာဂုဏာနမေဝါတိသယော, တဒါ န သိဇ္ဈတိ ‘ဂေါတရော’တိ နေသ ဒေါသော, နော စေတ္ထ ဇာတိယာတိသယော, ကဿ စရဟိ ဂုဏဿ ဂေါ အယံ ယော သကဋံ ဝဟတိ, ဂေါတရော-ယံ ယော သကဋံ ဝဟတိ သိရဉ္စာတိ, ဇာတိယာ ဟိ နိစ္စာယေကရူပါယ နောက္ကံသာပကံသယောဂေါ သမ္ဘဝတီတိ ဒဗ္ဗဿာပိ နာတိသယသမ္ဘဝေါ။ တထာဟိ တုလျပ္ပမာဏဿ ဂုဏကတောဝ မူလတော ဥက္ကံသော ဒိဿတိ သမာနေပိ ဟိ အာယာမေ ဝိတ္ထာရေ စ ပဋဿ ကာသိကဿာညောဝါဂ္ဃော ဘဝတိ မာထုရဿာညော ဝါတိ။ ဒဗ္ဗဿာပိ သာတိသယေဟိ ယုတ္တတာမတ္တေန သာတိသယတ္တဿုပဋ္ဌာပိတတ္တာ ဝုတ္တံ- ‘တေနေဝါဟာ’တိအာဒိ။ ယဒဂ္ဂေန ကိရိယာဂုဏာနံ နိဿိတာနမတိသယဝသေန နိဿယဘူတမ္ပိ ဒဗ္ဗံ ကထဉ္စိဒပျတိသယေ ဝတ္တတိ နာမ, တဒဂ္ဂေ တဗ္ဗာစိကာပိ ပကတိ အတ္တနော ဝစနီယတ္ထဝသေန တတ္ထ ဝတ္တတိယေဝ နာမာတိ ‘အတိယယေ ဝတ္တမာနတော’တိ ပကတိဝိသေသနဝသေန ဝုတ္တံ, တေနေဝါဟ- ‘ဣမိနာ ပကတိ ဝိသေသနတ္တဉ္စာဟာ’တိ။ သကတ္ထိကာနံ ပကတိအတ္ထော ဇောတနီယော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁၄။)သကတ္ထိကာနန္တိ ကတ္တရိ ဆဋ္ဌီ သမ္ဗန္ဓဝစနိစ္ဆာယ, သကတ္ထိကေဟီတိ အတ္ထော။ ဟေတုမာဟ- ‘ပကတိဝိသေသနန္တီ’တိ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ, ယသ္မာ ‘အတိသယေ ဝတ္တမာနတော’တိ, ပကတိဝိသေသနံ, တတော ပကတျတ္ထဘူတေ-တိသယေ ဇာတတ္တာ သကတ္ထိကေဟိ ယထာဝုတ္တနယေန ပကတျတ္ထဘူတေတိသယော ဇောတနီယော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ နာဘိဓေယျောတိ ဗျတိရေကမာဟ, တထာ စ ဝက္ခတိ- ‘အတိသယဇောတကာတရာဒယော’တိ။
အထ ပကတိဝိသေသနတ္တေ ကသ္မာ နာဘိဓေယျော ဇောတနီယောစ္စာဟ ‘ပကတိယာယေဝ’စ္စာဒိ။ ဥက္ကံသော သမာနဂုဏဝိသယေယေဝ လောကေ ဒိဋ္ဌော [ပဝိဋ္ဌော (ပေါတ္ထကေ)] တေန သာမညဝစနေပိ တာဒိထဝိသယေယေဝ [သောယေဝ] ကာရဏ ဝသေန ဟောတီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘အတိသယေနေ’စ္စာဒိ။ ဒွိန္နမေကဿာ-တိသယေစ္စာဒိနာ ‘ဒွိဗဟူသုက္ကံသေ တရတမာ’’တိ (စံ ၄-၃-၄၅) သက္ကတသုတ္တတ္ထဿာဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ တရဣယာတိ သကဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ, တေသန္တု ဤယပ္ပစ္စယော။ ဧဝမိဟာဝိဓာနံ သုခသာနေတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘ယထာဝုတ္တသုတ္တတ္ထဝသေန ဒွိန္နမေကဿ ဥက္ကံသာဘာဝါ ‘မာထုရာ ပါဋလိပုတ္တကေဟိ သုကုမာရတရာ’စ္စာဒေါ တရပ္ပစ္စယော န ဟောတီတိ ဧကော မာထုရော ဒုတိယော ပါဋလိပုတ္တကော ဣမေသံ သုကုမာရာနံ ဒွိန္နမေကော မာထုရော-တိသယေန သုကုမာရော သုကုမာရတရော, ဧကမညေသံ ဒွိန္နမုက္ကံသေတထာညေသံ ဒွိန္နမေကဿာတိ ဧဝံ ဒွိန္နံဒွိန္နမေကေကဿ ဥက္ကံသေ တရပ္ပစ္စယော ဘဝတိ, ဥဘယတြ တွဝယဝါပေက္ခမ္ဗဟုဝစနံ, တထာဟိ သုကုမာရတ္တေနုက္ကံသိယမာနာနံ သမုဒါယာနမဝယဝါ မာထုရာ ဗဟဝေါ ပါဋလိပုတ္တကာပိ နိက္ကံသိယမာနာ တထေဝါဝယဝါ ဗဟဝေါ ဟောန္တိ, ဧဝံ မာထုရာ ပါဋလိ ပုတ္တကေဟိ သုကုမာရတရာ’တိ တရပ္ပစ္စယေန သိဇ္ဈတိ။ ဣမသ္မိံ ဂါမေ အဍ္ဎတရာ ဝါဏိဇ္ဇာစ္စာဒေါပိ ကထိတေန ဉာယေန ဒွိန္နံဒွိန္နမေကေကဿ ဥက္ကံသေ တရပ္ပစ္စယော ဘဝတိ, ဗဟုဝစနန္တု ကတ္ထစိ အဝယဝါပေက္ခန္တိ သဗ္ဗံ သက္ကတေ ကိစ္ဆေန သာဓေန္တိ။ ဣဟ တု တထာဝိဓဿ သုတ္တဿာ ဝိဓာနာ ‘‘တရတမိဿိကိယိဋ္ဌာတိသယေ’’တိ တရာဒီနမတိသယေ သာမညေန ဝိဓာနာ သဗ္ဗတ္ထ တရပ္ပစ္စယေန သုခသာဓနံ ဟောတီ’’တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁၅။)အဝတ္ထာဘေဒေနာတိ ပဋုတရာဝတ္ထာဝတော ပဋုအဝတ္ထာယ ဘိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ, တထာဟိ တမေဝါဝတ္ထန္တရယုတ္တံ ဝတ္တာရော ဘဝန္တိ အညေ ‘ဘဝံသူအဝတ္ထော’တိ။ ပကာရန္တရေနပိ သာဓနေ ဟေတုမာဟ- ‘အတိသယမတ္တေ ဝါ ဝိဓာနတော’တိ။ အနဝဋ္ဌိတတ္တမာဟ- (‘အတိသယဝါပိ’စ္စာဒိ)။ ပဉ္စသွေတေသူတိ ဧတေသံ ယထာဝုတ္တာနံ တရာဒီနံ ပဉ္စန္နံ မဇ္ဈေ, ရူပါနိ ဂုဏဝစနဿ ဝုတ္တိယမုဒါဟရိတာနိ။ ကိရိယာဝစနဿ တု ‘အတိသယေန ပါစကတရော ပါစကတမော’တိ။ ဣဿိက ဣယဣဋ္ဌာ သရာဒီ တတော (အညတော) န ဟောန္တိ ဗဟုလာဓိကာရာ။
֍ ၆၆. တဿ
တဿာတိ သာမညေန ဝုတ္တေပိ ဝိကာရသမ္ဗန္ဓီယေဝ ဆဋ္ဌိယန္တော ဂယှတိ, ဆဋ္ဌိယန္တသမ္ဗန္ဓီယေဝ စ ဝိကာရော ဂယှတိ သမ္ဗန္ဓဝသာတိ ဒဿေတုမာဟ ‘ယဿာ’စ္စာဒိ။ ကောသကာရကပါဏဝိသေသေဟိ ကတော ကောသော။ ပါဏယော သတ္တာ, ဩသဓျောဖလပါကန္တာ, ရုက္ခာ ပုပ္ဖဖလူပဂါတိ ရုက္ခောသဓီနံ လက္ခဏံ ဝဒန္တိ တလ္လက္ခဏေနေတ္ထ ရုက္ခော သဓယော န ဂယှန္တိ, ကိဉ္စရဟိ ဩသဓိသဒ္ဒေန လတာဒိပိ ဂယှတိ, ရုက္ခသဒ္ဒေန (ဝနပ္ပ)တယောပိ, ဝနပ္ပတယော ဟိ ဖလဝန္တာ န ပုပ္ဖဝန္တာ။ ကထံ ဂါဝဿ ဝိကာရေ ပုရိသေ မယောစ္စာဟ- ‘အညသ္မိ’န္တိအာဒိ။ ဂါဝဿ ဣဒံ ဂေါမယံ။
֍ ၆၇. ဇတု
ဥပပတျန္တရန္တိ ပစ္စယလောပတော ယုတျန္တရံ။
֍ ၆၈. သမူ
တီသုတ္တရေသု စ ဝတ္တတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရာဇညမနုဿာနမ္ပိ ဇာတိယမပစ္စေ ညဿပ္ပစ္စယာနံ ဝိဓာနာ ဝုတ္တံ ‘ဂေါတ္တပ္ပစ္စယန္တာ’တိ အာဟ- ‘ရာဇညာနံ သမူဟော’စ္စာဒိ။ ဥက္ခော ဥသဘော။ ဩဋ္ဌော ခရတော, ဥရဗ္ဘော မေသော, ဧဝမိစ္စာဒိနာ ‘ဥက္ခာနံ သမူဟော’စ္စာဒိ။ ဝါကျမပဒိသတိ။ ကာကာနံ သမူဟောတိ ဝိဂ္ဂဟော, ဏိကအစိတ္တာတိ ဣမိနာ ဏိကော အစိတ္တဝါစ ကေဟေဝ ဒိဿတီတိ ဉာပေတိ။ အပူပေါ ပိဋ္ဌပူပေါ, သံကုလန္တိ (ဂုဠ) မိဿကခဇ္ဇကဝိသေသော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁၆။)֍ ၆၉. ဇနာ
‘‘တဒဿဋ္ဌာနမီယော စာ’’တိ (၂-၈-၁၃) ကစ္စာယနသုတ္တဿာယ မတ္ထော ‘‘တဒဿဋ္ဌာနမိစ္စေတသ္မိံ အတ္ထေ ဆဋ္ဌိယန္တတော ဤယပ္ပစ္စယော ဟောတီ’တိ။ တေန မဒနဿ ဌာနံ မဒနီယံ ဗန္ဓနဿ ဌာနံ ဗန္ဓနီယံတျာဒိကံ သာဓေန္တိ။ ဣဓ ပန တထာဝိဓဿာဘာဝါ ကထံ တံ သိဇ္ဈတီတျာသင်္ကိယ ‘မဒနီယ’န္တိအာဒိကံ ဝုတ္တံ, တံ ဒဿေတုမာဟ- ‘မဒနီယာဒိပ္ပသိဒ္ဓိယာ’စ္စာဒိ။ သာဓနက္ကမံ ဒဿေတုမာဟ- ‘ဧဝမညတေ’စ္စာဒိ။
ဌာနန္တိ ကာရဏံ။ ‘‘ဥပမတ္ထာယိတတ္တ’’န္တိ (၂-၈-၁၄) ကစ္စာယနသုတ္တဿာယမတ္ထော ‘‘ဥပမတ္ထေ အာယိတတ္တပ္ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ တေန ဓူမော ဝိယ ဒိဿတီတိ ဓူမာယိတတ္တံ တိမိရမိဝ ဒိဿတီတိ တိမိရာယိတတ္တံတျာဒိကံ သာဓေန္တီတိ ဝုတ္တနယမေဝ။ တမ္ပိဟစ္စာဒိကံ ဒွီသု သာဓနက္ကမဒဿနံ, ဓူမော ဝိယ ဒိဿတီတိ ဒဿိတော ယော ကမ္မတ္ထော သောပိ ဓူမာယီတိ ကတ္တုဝသေန သက္ကာ ပရိကပ္ပေတုန္တိ ကတ္တုသာဓနတော ဓူမာယိတသဒ္ဒါ သကတ္ထေတ္တပ္ပစ္စယေပိ ဓူမော ဝိယ ဒိဿတီတိ အတ္ထေ အာယိတတ္ထပ္ပစ္စယေပိ နာတ္ထဘေဒေါ-ညတြဝစနိစ္ဆာဘေဒါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဘာဝတ္ထော ပန တေသံ ဘာဝပ္ပဓာနဝသေန လဗ္ဘတိ, ဓူမဿေဝ ဒဿနန္တိ ဝိဂ္ဂဟေ အာယိတတ္တေန ဝါ။
֍ ၇၀. ဣယော
အညသ္မိန္တိ အညသ္မိမ္ပိ အတ္ထေ ဣယောတိ ယောဇနာ။
֍ ၇၄. ကထာ
ပဝါသေ ဒူရဂမနေ သာဓု ပဝါသိကော, ဥပဝါသေ ရတျဘောဇနေ သာဓု ဥပဝါသိကော။
֍ ၇၅. ပထာ
ပထေ သာဓု ဥပါကာရကံ ပါထေယျံ, မဂ္ဂေါပကရဏံ, သပတိမှိ ဓန ပတိမှိ သာဓု ဥပကရဏံ သာပတေယျံ ဓနံ။
֍ ၇၇. ရာယော
တုမန္တကိရိယာယာတိ ဃာတေတုံ (တျာဒီတု) မန္တကိရိယာယ။ ဝါ သဒ္ဒေါ သမုစ္စယော, ဃာတေတုံ ဝါတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁၇။)֍ ၇၈. တမေ
ဣတိသဒ္ဒေန ဗျဝစ္ဆိန္နမတ္ထမုပဒဿယမညနာပေက္ခံ သပ္ပဓာနံ မန္တွာဒိ ဝိဓိမှိဒမတ္ထဒွယံ ဗျာပါရီယတိစ္စာဟ-‘ဧတ္ထ အဿ အတ္ထီ’တိ။ နနု စ ယံ ယဿ ဟောတိ တံ တသ္မိမ္ပိ ဟောတိ (ယံ ယသ္မိံ ဟောတိ) တဿာပိ တံ ဟောတိ တေနေဝ ဝုစ္စတေ- ‘ဆဋ္ဌီသတ္တမီနမဝိသေသော’တိ, တတြည တရနိဒ္ဒေသေနေဝ သိဒ္ဓေ ကိမတ္ထမိဟ ဆဋ္ဌီသတ္တမီနံ ဘေဒေနောပါဒါနံ ကရီယတီတိ ဝုစ္စတေ-ယတြာဝယဝါဝယဝိဘာဝေါ, တတ္ထေဝ ဆဋ္ဌီသတ္တမီနမတ္ထဿ အဝိသေသော [ဝတ္ထုတော (ပေါတ္ထကေ)] ယထာ ‘ရုက္ခေသာခါ ရုက္ခဿ သာခါ’တိ။ သဿာမိဘာဝဇညဇနကဘာဝါဒေါ တု နာဝဿမာဓာရာဓေယျဘာဝေါတိ ဒွိန္နမေဝတ္ထာနမုပါဒါနန္တိ။
နနု စ သမ္ဘဝေ ဗျဘိစာရေ စ သတိ ဝိသေသနံ သာတ္ထကံ ဘဝတိ ယထာ ‘နီလမုပ္ပလ’န္တိ, နေဝါတ္ထိတ္တဿာတ္ထိ ဗျဘိစာရော, တထာ စ ဝုတ္တံ- ‘န သတ္တံ ပဒတ္ထော ဗျဘိစရတီ’တိ, တသ္မာ ဗျဝေစ္ဆေဇ္ဇာဘာဝါ နိရတ္ထကမတ္ထီတိဝိသေသနန္တျာဟ- ‘ပဒတ္ထဿေ’စ္စာဒိ။ သတ္တာယံ အဗျဘိစာရေ ပီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာလန္တရာ ဗျဘိစာရတ္ထမတ္ထီတိဝိသေသနန္တိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ကာလေ’စ္စာဒိ။
နနု စ သုတ္တေသု ကာလော ပဓာနံ န ဟောတိ, ‘‘တေန ကတံ ကီတံ’’တျာဒိနာ ဟိ ပစ္စယတ္ထော ဒဿိတော, တထာ ဟိ ကာယိကံဝါစသိကံ တျာဒေါ န ကာလသမ္ပစ္စယော, ဧဝမိဟာပိ သတ္တာမတ္တေ ဘဝိတဗ္ဗံ, အတ္ထီတိ တု ဝတ္တမာနသတ္တာယ ဧဝ ပရိဂ္ဂဟော ကထမဝသီယတေ ယေန ကာလဝိသေသနံ သိယာတိ။ သစ္စံ, ကိန္တု ပဒတ္ထဿ သတ္တာဗျဘိစာရာဘာဝေပိ အတ္ထီတိဝိသေသနောပါဒါနသာမတ္ထိယာတြ ဝိသိဋ္ဌော သတ္တာ အတ္ထီတိ ဝိသေသနတ္တေနောပါတ္တာ, န သတ္တာမတ္တန္တိ ပတီယတေ, သာ ပန ဝိသိဋ္ဌာ သတ္တာ သမ္ပတိသတ္တာ, အတ္ထိ စ တဿာ ဗျဘိစာရော သာမညသတ္တာယာတိ ယုဇ္ဇတေဝ ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝေါတိ မညတေ။ ဥပါဓီတိ ဝိသေသနံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁၈။)န ဘုဉ္ဇတိစ္စာဒိဝိယာတိ ယထာ န ဘုဉ္ဇတီတိ နဉ္ဿ ပဋိသေဓတ္တာ ဝိရုဒ္ဓတ္ထပဒဿ သန္နိဓာနေ-တ္ထန္တရဿ ပဋိသေဓရူပဿတ္ထဿာဝဂတိ ပဒနိဗန္ဓနဿ ဝိဓိနော အဗာဓိကာ ဘဝတိ, တမိဝါကျတ္ထော။ အဓိပ္ပာယတ္ထ မာဟ- ‘အတ္ထိဝစနိစ္ဆာယ ယော ဝိသယော တဿ နိယမော’တိ။ ကတိ ပယသမ္ဘဝေ န ပန ဂေါမာ ရုက္ခဝါတိ ယောဇနာ, တေဟီတိ ပသံသာပဟူတေဟိ။ ကကုဒေ အာဝတ္တော ကကုဒါဝတ္တော, နိန္ဒိတော ကကုဒါဝတ္တော အဿ အတ္ထီတိ ကကုဒါဝတ္တီ။ ကထံ နိန္ဒိတတ္တမဿိစ္စာဟ-‘ကကုဒါ ဝတ္တော’စ္စာဒိ။ သံသတ္တော ဒဏ္ဍော အဿ အတ္ထိစ္စနေန ဂေဟဋ္ဌိတေန ဝိဇ္ဇမာနေနပိ ဒဏ္ဍေန ဒဏ္ဍီတိ နာဘိဓီယတီတိ ဝဒတိ။ ဒဗ္ဗေဘိဓေယျေတိ ဇာတိသန္နိဿယဂေါပိဏ္ဍအဿပိဏ္ဍာဒိသင်္ခါတေ ဒဗ္ဗေ-ဘိဓေယျေ, ဘဝံ ဘဝေယျာတိ ယဒါကဒါစိ ဘဝန္တော ယဒိ ဘဝေယျ။
֍ ၇၉. ဝန္တွ
ပညဝါ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ (၁-၃၃) ရဿော။
֍ ၈၀. ဒဏ္ဍာ
ဒွေ ဟောန္တီတိ ဣကော ဤစေတိ ဒွေ ဟောန္တိ, ဧကမေကံဝါတိ ဥဘိန္နံ။ ဝါသဒ္ဒေါ ဒွေ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥတ္တမီဏေဝ ဓနာ ဣကောတိ ဂဏသုတ္တံ ဝိဝရတိ ‘ဥတ္တမီဏေဝါ’တိအာဒိ။ ကေနေတ္ထ သမာသောတိ အာဟ- ‘သျာဒိသျာဒိနေကတ္ထန္တိ သမာသော’တိ။ ဥတ္တမီဏော ဓနသာမီ။ အသန္နိဟိတေ အတ္ထာတိ ဂဏသုတ္တံ, အသန္နိဟိတေတီမဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘အပ္ပတ္တေ’တိ။ အသမ္ပတ္တေတိ အတ္ထော။ အသန္နိဟိတေတိ စ အတ္ထော ဣစ္စဿ ဝိသေသနံ။ အတ္ထနံ အသန္နိဟိတေ အတ္ထေ အာသိသနံ အတ္ထော, သော အဿ အတ္ထီတိ အတ္ထိကော အတ္ထီ။ တဒန္တာစာတိ ဂဏသုတ္တံ, အသန္နိဟိတေတျနုဝတ္တတေ, အသန္နိဟိတောပါဓိကာ အတ္ထန္တာ စ ဣက ဤပ္ပစ္စယော ဘဝတီတျတ္ထော။ ဝဏ္ဏန္တာဤယေဝါတိ ဂဏသုတ္တံ, ဗြဟ္မာနံ ဒေဝါနံ ဝဏ္ဏောတိ ဝါ သမာသော။ ဟတ္ထဒန္တေဟိ ဇာတိယန္တိ ဂဏသုတ္တံ။
ဇာတိယန္တိ ပစ္စယဝိသေသနံ။ ဝဏ္ဏတော ဗြဟ္မစာရိမှီတိ ဂဏသုတ္တံ။ ဗြဟ္မသဒ္ဒေန နိယမဝိသေသော ဝုစ္စတိစ္စာဟ-‘ဝိဇ္ဇေ’စ္စာဒိ။ တသ္မိဉ္စနိယမဝိသေသစရဏေ တိဏ္ဏံ ဗြာဟ္မဏာဒီနမေဝါဓိကာရော, နသုဒ္ဒဿာတိ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘တဉ္စေ’စ္စာဒိ။ တေဝဏ္ဏိကော ဝဏ္ဏီတိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တီသု ဝဏ္ဏေသု ဘဝေါ တဒန္တောဂဓတ္တာ တေဝဏ္ဏိကောတိ ဘဝတ္ထေ ဏိကော။ ဝဏ္ဏသဒ္ဒေါ ဗြာဟ္မဏာဒိဝဏ္ဏဝစနော။ တတြ ဗြဟ္မစာရိမှိတျနေန သုဒ္ဒေါ ဗျဝစ္ဆိဇ္ဇတေ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၁၉။)အထဝါ ဗြဟ္မန္တိ နိဗ္ဗာနံ တဒတ္ထော ဂန္ထောပိ, တံ ဗြဟ္မံ နိဗ္ဗာနံ ဓမ္မံ ဝါ တေပိဋကံ စရတီတိ ဗြဟ္မစာရီ, ယတိ။ ယတယောပိ ဟိ ဝဏ္ဏီတိ ဗြဟ္မစာရိနောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝဏ္ဏီလိင်္ဂီတိ ဟိ ဝုတ္တေ တိလိင်္ဂဝါတိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏ သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ယထာဝုတ္တ ဗြဟ္မပရိယာယော။ ပေါက္ခရာဒိတော ဒေသေတိ ဂဏသုတ္တံ။ ဒေသော စေတ္ထ ယတ္ထ(တ္ထိ ပေါက္ခရာဒီနိ သော)။ ပဒုမဂစ္ဆ ပေါက္ခရဏီနံ ဝါစကဿာတိ ဣမိနာ ပဒုမာနိ အဿံ သန္တီတိ ပဒုမိနီတိ ပေါက္ခရဏီပိ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေတိ။ နာဝါ အတ္ထီတိ နာဝိကော, ယာဂမေ နာဝါယိကော။ သုခဒုက္ခာ ဤ, ဗလာ ဗာဟူရုပုဗ္ဗာ စေတိ စ ဂဏသုတ္တာနိ။
֍ ၈၂. မုခါ
ဣဟာပိ ပသဇ္ဇေယျ မဓု အသ္မိံ ဃဋေ အတ္ထီတိ ဧတ္ထာပိ ပယောဂေ မဓုရန္တိ ရပ္ပစ္စယော ပါပုဏေယျ မဓုမှိ အဘိဓေယျတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဂစ္ဆန္တီတိ နဂါ။ ယဇ္ဇပိ ဦသဝါစ္စာဒေါ ပဟူတာဒိဝိသယာယာတ္ထိတာယ သမ္ဘဝေါ, တထာပိ ဉုသာဒိဝတော ပစ္စယ(တ္ထ)တ္တေန ဝစနိစ္ဆာဘာဝါ ဉုသဝါ ဃဋောစ္စာဒိ န သိဇ္ဈတိ တသ္မာ ပဟူတာဒိဝိသယာတ္ထိတာသမ္ဘဝေပိ တံဝတော-တ္ထဿ ပစ္စယ(တ္ထ)တ္တေန ဉုသရော ဒေသောတိ ဝတ္တု မိစ္ဆာယံ ပစ္စယော ယထာ သိယာ အညတြမာဘဝိစ္စေဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ- ‘ဣတိ’စ္စာဒိ။ ကုဉ္ဇဝါတိဧတ္ထ ကုဉ္ဇသဒ္ဒေါ တိဏလတာဒျစ္ဆာဒိတပဗ္ဗတေကဒေသေ ဝတ္တတေ။
֍ ၈၇. ပိစ္ဆာ
ပရေဟိ ဝါစာသဒ္ဒါ အာလော ဝိဟိတော နိန္ဒာယံ, နေဟ တထေတိ စောဒနမုဗ္ဘာဝယတိ ‘နိန္ဒာယ’မိစ္စာဒိနာ။
֍ ၈၈. သီလာ
သီလမဿ အတ္ထိ, ကေသာ အဿ သန္တီတိ ဝိဂ္ဂဟော။ အဏ္ဏာ နိစ္စန္တိ နိစ္စဝိဓျုတ္ထံ ဂဏသုတ္တံ။ ဂါဏ္ဍီရာဇီဟိ သညာယန္တိ သညာဝိသယနိယမနတ္ထံ ဂဏသုတ္တံ။ ဂဏ္ဍဿ ဂဏ္ဍမိဂသိင်္ဂဿ အယံ ဂါဏ္ဍီ, သာ အဿ အတ္ထီတိ ဂါဏ္ဍီဝေါ။
֍ ၉၀. သိဿ
သမဿ အတ္ထီတိ သုဝါမီ,သံ သကိယံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂၀။)֍ ၉၁. လက္ချာ
အကာရာဒေသော စ ဏသန္နိယောဂေနာတိ ဣမိနာ ယတ္ထ ဏကာရော တတ္ထေဝါယမကာရာဒေသောတိ ဒဿေတိ။ ဥပါဒါနတောတိ ဣမိနာ နိဿယကရဏမေကော သတ္ထိယော ဉာယောတိ ဒဿေတိ။ အန္တဿ အဝိဓာနသာမတ္ထိယာစာတိ ဣမိနာ သတိပိ ပုဗ္ဗလောပေန ပယောဂ နိပ္ဖတ္တိယံ အကာရံ ဝိဓာယ တဿ လောပေါ နိရတ္ထကောတိ ဒဿေတိ။ လက္ခီ သိရီ အဿ အတ္ထီတိ လက္ခဏော။
֍ ၉၄. ဣမိယာ
ကပ္ပော ယောဂျတာ အဿ အတ္ထီတိ ကပ္ပိယော, ဇဋာ ဟာနဘာဂေါ, သေနာ အဿ အတ္ထီတိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၉၅. တောပ
‘ဩဟာက စာဂေ’ ဣတိ သကကာရဿ ဟာဓာတုနော ပယောဂေ တောပ္ပစ္စယံ နိသေဓေတွာ‘သတ္ထာ ဟီယတေ သတ္ထာ ဟီနော’တိ ဥဒါဟရဏံ ဒဿိတံ။ တေနာဟ- ‘သက္ကတေစ္စာဒိ။ ဒဿေတုံ တတိယမ္ပနုဒါဟရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စီပ္ပစ္စယာဝသာနာနန္တိ ‘‘အဘူတတဗ္ဘာဝေ ကရာသဘူယောဂေ ဝိကာရာစီ’’တိ (၄-၁၁၉) ဝုတ္တော စီပ္ပစ္စယော အဝသာနေ ယေ သန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဇာတိယဝဇ္ဇိတာနန္တိ ‘‘တဗ္ဗတိ ဇာတိယော’’တိ (၄-၁၁၃) သုတ္တေန ဇာတိယပ္ပစ္စယေန ဝဇ္ဇိတာနံ။ ကစ္စာယနေ တု တောအာဒီနံ ဝိဘတ္တိ သညတ္တာ န တတော ပုန ဝိဘတ္တုပ္ပတ္တိ။
֍ ၉၆. ဣတော
ဝုတ္တိယံ ‘ဧတဿ ဋ ဧတ’ ဣတိ အတောဣစ္စတြ ဧတဿ ဋာဒေသော ဧတ္တော ဣစ္စတြ ဧတအာဒေသောတိ အတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂၁။)֍ ၉၇. အဘျာ
နနု စ ကိံ ဣမိနာ သုတ္တေန, ပဉ္စမျန္တာ ‘‘တော ပဉ္စမျာ’’တိ (၄-၉၅) ဘဝိဿတိ, အပဉ္စမျန္တာတု ‘‘အာဒျာဒီဟီ’’တိ (၄-၉၈) နေတဒေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တော ပဉ္စမျာ’’တိ (၄-၉၅) ပကတိဝိသေသာနမပရာမာသတော ကုတောစိ ပဉ္စမျန္တာ ဟောတု, အပဉ္စမျန္တာ ပန ‘‘အာဒျာဒီဟီ’’တိ သုတ္တေ သသင်္ချဿာဒိသဒ္ဒဿ ဂဟဏေန တံသဒိသာ သသင်္ချာဧဝေါပလက္ခီယန္တီတိပိ ဝိညာယေယျ တတော အပဉ္စမျန္တေဟိ အဘျာဒီဟိ တော န သိယာတိ အဘိတောစ္စာဒိ န သိဇ္ဈတီတိ ‘‘အဘျာဒီဟီ’’တိ သုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ၉၈. အာဒျာ
နနု စ တောဣစ္စေဝ သာမညေန သုတ္တိတေ ယတောကုတောစိ ပဉ္စမျန္တာ ဝါ အပဉ္စမျန္တာ ဝါ ဗဟုလံ ဝါ တောမှိ ဣဋ္ဌပ္ပသိဒ္ဓီတိ ကိံ အာဒျာဒီဟီတိ သုတ္တေနာတိ သစ္စံ, တထာပိ ဝိဘာဂေန ဒဿိတေ ဝိဘာဂသော ဝိသေသာဝသာယော သိယာတိ န ဒေါသောတိ။ ယန္တိ ပဌမန္တာ တောမှိ ယတော။
֍ ၁၀၀. ကတ္ထေ
ပုဗ္ဗေနေဝါတိ ‘‘သဗ္ဗာဒိတော’’ (၄-၉၉) စ္စာဒိနာဝ။ ဧတဿာတိ ဧတသဒ္ဒဿ, ဣမဿာတိ ဣမသဒ္ဒဿ။
֍ ၁၀၁. ဓိ
ဝါဝိဓာနာတိ ဝိကပ္ပေန ဓိပ္ပစ္စယဿ ဝိဓာနာ။
֍ ၁၀၂. ယာ
ယတြာတိ ဝုတ္တေ ယတ္ထာတိ ဥပ္ပလက္ခိတမေဝ သိယာတိ န ဝုတ္တံ။ ဧဝမုပရိပိ။
֍ ၁၀၄. ကုဟိံ
ဟိဉ္စနံ ဝိဓီယတေ ‘‘ဟိံ ဟံ ဟိဉ္စန’’န္တိ (၂-၅-၉) သုတ္တေန။ ဟိဉ္စိအာဒီနန္တိ ဟိဉ္စိဒါစိရဟစိအာဒီနံ။
֍ ၁၀၅. သဗ္ဗေ
ဧတသ္မိံ ကာလေ ဧကဒါဣစ္စာဒိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
֍ ၁၀၆. ကဒါ
ကုဒါသဒ္ဒေါ စနံသဒ္ဒယောဂေဝ ဒိဿတိ ကုဒါစနန္တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂၂။)֍ ၁၀၇. အဇ္ဇ
နိမိတ္တနိမိတ္တီနန္တိ ကာရဏကာရိယာနံ, သမာနေတိ သာဓာရဏေ။ သမာနမေဝ ဗောဓေတိ ‘တံယထေ’စ္စာဒိနာ။ ဧတ္ထ ပန မမ္မတာဠနံ နိမိတ္တံ ပါဏ ဟရဏံ နိမိတ္တီ, တဿာတိ အနဇ္ဇတနဿ။ ဥပရိ တျာဒိကဏ္ဍေ ကရဟသဒ္ဒေါ တု စိသဒ္ဒသံယုတ္တောဝ ဒိဿတိ ကရဟစီတိ။
֍ ၁၁၀. ဓာသံ
သင်္ချာဝါစိနော သဒ္ဒါ သင်္ချာသဒ္ဒေန ဂဟိတာတိ အာဟ- ‘အတ္ထေ’စ္စာဒိ။ ပကာရော ဒဗ္ဗဂုဏဓိသယောပိ အတ္ထိ, တတ္ထ ယဒိ သောပိ ဂယှေယျ ဒဗ္ဗ ဂုဏာနံ လိင်္ဂသင်္ချာဟိ ယောဂါ ဓာပ္ပစ္စယန္တ(မ္ပိ တဗ္ဗိသယောယေဝေတိ) [စေတ္ထ (ပေါတ္ထကေ] (ပကာရဝါစကလိင်္ဂသင်္ချာဟိ ယောဂါ) အလိင်္ဂမသင်္ချဉ္စ [ဓာပ္ပစ္စယန္တမလိင်္ဂမသင်္ချဉ္စ-ဣတိ ကာသိကာဝုတ္တိပဉ္ဇကာယံ] န သိယာ, ဧဝဉ္စ သတျဗျယတ္တမဘိမတန္တဿ န သိယာ, တဉ္စိဋ္ဌံ, ကိရိယာဝိသယေ တု တသ္မိံ ဂယှမာနေ ဧကဓာဘုဉ္ဇတိ ဒွိဓာဘုဉ္ဇတိ ဒွိဓာဂစ္ဆတိစ္စာဒေါ ဘောဇန ဂမနာဒိကိရိယာယ သဗ္ဗထာ လိင်္ဂသင်္ချာဟိ ယောဂါဘာဝါ ယထာဝုတ္တ ဒေါသော န သိယာတိ ပါဏိနီယဝုတ္တိကာရေန ဇယာဒိစ္စေန ကိရိယာ ဝိသယောယေဝေတ္ထ ပကာရော ဂဟိတော။ တမ္ပတိ အာဟ- ‘ဒဗ္ဗေ’စ္စာဒိ။ ကသ္မာ ပနေဝမာဟာတိ အာဟ- ‘နဝဓာဒဗ္ဗ’မိစ္စာဒိ။ ‘‘နဝဓာ ဒဗ္ဗံ, ဗဟုဓာ ဂုဏော’’တိ ဝေသေသိကာနံ သင်္ကေတော။
တတ္ထ ပုထဗျာပေါတေဇောဝါယွာကာသကာလဒိသာတ္တမနာနီတိ နဝ ဒဗ္ဗာနိ။ ရူပ ရသ ဂန္ဓ ဖဿ သင်္ချာပရိမာဏ ပုထုတ္တသံယောဂဝိဘာဂ ပရတ္တာပရတ္တဗုဒ္ဓိသုခဒုက္ခေစ္ဆာဒေါသပယတနာ စ ဂုဏာ, စသဒ္ဒေန ဂုရုတ္တ ဒဝတ္တသိနေဟသင်္ခါရဓမ္မာဓမ္မသဒ္ဒါ စေတိ စတုဗ္ဗီသတိ ဗဟုဓာ ဂုဏော။ အတြာပိ ယထာဝုတ္တကာသိကာဝုတ္တိယာ ပဉ္စိကာကာရေန ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိနာ နဝဓာ ဒဗ္ဗံ ဗဟုဓာ ဂုဏောတျတြာပိ ‘‘ကိရိယာဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗာ နဝဓာ ဒဗ္ဗံ ဗဟုဓာ ဂုဏော ဥပဒိသီယတိ ဝိညာယတိ ဗျာချာယတေ ဝိဇ္ဇတေဝါ’’တိ ကိရိယာဝိသယောယေဝ ပကာရော ပဋိပါဒိတော, ပယောဂဒဿနတော ဗျဝစ္ဆေဇ္ဇဘာဝါ သဗ္ဗတ္ထ ကိရိယေဝေတိ ဝိသေသနောပါဒါနမယုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂၃။)နဝဓာ ဒဗ္ဗံ ဗဟုဓာ ဂုဏောတိ ပယောဂဒဿနတော ဒဗ္ဗဂုဏဝိသယာနမ္ပကာရာနံ ဂယှုပဂတ္တာ ဗျဝစ္ဆေဒယိတဗ္ဗာနံ ဒဗ္ဗဂုဏဝိသယာနမ္ပကာရာနံ ဘာဝါ သဗ္ဗသ္မိံ ဒဗ္ဗဂုဏဝိသယေ ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိနာ ဝုတ္တနယေန ကိရိယာ အတ္ထေဝါတိ ကိရိယာဝိသယောဝ ပကာရော ဂယှတီတိ ဝုတ္တိကာရ ပဉ္ဇိကာကာရာနံ ဝိသေသနောပါဒါနမယုတ္တန္တိ အတ္ထော။
တတောယေဝါတိ ယတော ဝိသေသနောပါဒါနမယုတ္တံ တတောယေဝ ဒွီဟိစ္စာဒိကမာဟေတိ အတ္ထော။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပာယော ‘‘ဒွိဓာ ကရောတီတိ ကိရိယာပယောဂေပိ ပကာရော ဒဗ္ဗဂုဏဝိသယော။ ဒဗ္ဗဝိသယဿ ဂုဏဝိသယဿ ဝါ ဒွိဓာဘာဝဿ ကရီယမာနတ္တာ, နတု ကိရိယာဝိသယော။ ဒွိဓာဘာဝဿ ကရဏကိရိယာဝိသယဿေတ္ထ ဝတ္တုမနိစ္ဆိတတ္တာ။ တတောယေဝ ကိရိယာပကာရောပါဒါနေ [ပကာရောတိသယနေ (ပေါတ္ထကေ)] အတြ ဓာပ္ပစ္စယန္တပ္ပယောဂေါ န သိယာတိ ဝိညာပေတုံ ‘ဒွီဟိ’စ္စာဒိကမာဟေ’’တိ တေနာဟ‘အတြေ’စ္စာဒိ။
ဒဗ္ဗဂုဏဝိသယေ ပကာရေ ဂယှမာနေ ယောယံ ဒေါသော သမ္ဘာဝိတော ပရေဟိ, တံ ဒါနိ နိရာကတ္တုမာဟ ‘သတိပိစေ’စ္စာဒိ။ သဘာဝတော အလိင်္ဂမသင်္ချဉ္စာတိ သမ္ဗန္ဓော, သင်္ချန္တရာပါဒနေ ဂမျမာနေ ဓာပ္ပစ္စယော ဝိဟိတော ပါဏိနိယေဟိ, တဒါဟ- ‘ဒဗ္ဗဿေ’စ္စာဒိ သင်္ချာန္တရာပါဒနေပီတိ ပုဗ္ဗံ ယာ ဝဝတ္ထိတာ သင်္ချာ, တတော- ညံ သင်္ချာန္တရံ တဿာပါဒနံ ကရဏံ သင်္ချန္တရာပါဒနံ, တသ္မိမ္ပီတိ အတ္ထော။
֍ ၁၁၃. တဗ္ဗ
သော ပကာရော အဿာတိ တဗ္ဗာ, တသဒ္ဒေန ပကာရဿ ပရာမဋ္ဌတ္တာ တဗ္ဗတီတေတ္ထ ပကာရဝတီတိ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ အာဟ- ‘တသဒ္ဒေနေ’စ္စာဒိ။ ပကာရဝတီတိ ပကာရဝတိ အတ္ထေ။ မုဒုပ္ပကာရဝါ မုဒုဇာတိယော။
֍ ၁၁၅. ကတိ
ကိံ သင်္ချာနမ္ပရိမာဏမေသန္တိ အတ္ထေ ‘‘ကိမှာ ရတိ ရီဝရီဝတက ရိတ္တကာ’’တိ (၄-၄၄) သုတ္တေန ရတိပ္ပစ္စယံ ဝိဓာယ ကတီတိ သိဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ- ‘သင်္ချာပရိမာဏဝိသယေ သာဓိတတ္တာ’တိ, ကတိ စ သော သင်္ချာ ပရိမာဏဝိသယတ္တာ သင်္ချာ စေတိ ကတိသင်္ချာ, တာယ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂၄။)֍ ၁၁၆. ဗဟု
ပစ္စာသတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓိမှိ ဧကမှိ ဒဿိတေ ဒွိဋ္ဌတ္တာ သမ္ဗန္ဓဿ ပရော သမ္ဗန္ဓီ ဝိညာယမာနော ပရောဝ ဝိညာယတိ ယုတ္တိတောတိ ‘သမ္ဗန္ဓတောဝါ’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ၁၁၇. သကိံ
နိပါတနဿာတိ သကိန္တိ နိပါတနဿ။
֍ ၁၁၈. သော
ခဏ္ဍံ ခဏ္ဍံ ခဏ္ဍသော, ပုထု ပကာရော ပုထုသော။
֍ ၁၁၉. အဘူ
နနု စ အဘဝနန္နာမ သဗ္ဗထာ အနုပ္ပတ္တိယာ ဝါ အဝတ္ထန္တရေန ဝါ, တထာ သတျဘူတသဒ္ဒေါ-နုပ္ပန္နမတ္တဝစနောပီတိ ကထမဘူတသဒ္ဒေါ-ဝတ္ထန္တရေ နာဘူတေ ဝုတ္တောစ္စာဟ- ‘အဘူတဿိ’စ္စာဒိ။ ကထမဝတ္ထာဝ တသဒ္ဒေန ပရာမသီယတီတိ စေ အဘူတသဒ္ဒေါ ယဒျနုပ္ပန္နဝါစီ သိယာ, တဒါ တသဒ္ဒပ္ပ ယောဂေါယေဝ န သိယာ။ တသဒ္ဒေနာဘူတဿေဝ ဂဟဏတော, အဘူတဘာဝေစ္စာဒိနာ သုတ္တိတံ သိယာ, တေန တသဒ္ဒပ္ပယောဂသာမတ္ထိယာ အဝတ္ထာဝ တသဒ္ဒေန ပရာမသီယတိ, တပ္ပရာမဋ္ဌဉ္စာဝတ္ထန္တရမဘူတ သဒ္ဒေါ အပေက္ခတေ, တေနာဟ- ‘တဗ္ဘာဝေတိဝစနာ’ဣစ္စာဒိ။ ဘဝနံ ဘာဝေါ တာယ အဝတ္ထန္တရေ ဘာဝေါ တဗ္ဘာဝေါ တသ္မိံ။ တေနာဟ ‘အဘူတဿေ’စ္စာဒိ။ ဘာဝေတိ ဝိသယသတ္တမီ, သံသတ္တမီ ဝါတိ အာဟ- ‘ဝိသယေ ဂမ္မမာနေ ဝါ’တိ။ ကုဏ္ဍလတ္တေနာတိ ကုဏ္ဍလသဘာဝေန။
֍ ၁၂၀. ဒိဿ
ဒိဿန္တီတိ ဝုတ္တေ ပယောဂေ ဒိဿန္တီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘ဒိသိ’စ္စာဒိ, ဣဒံ သုတ္တံ ဝိဇ္ဈင်္ဂ ပရိဘာသာ ဘဝတီတိ သေသော။ ‘‘ဏောဝါ-ပစ္စေ’’တိအာဒိနာ (၄-၁) သုတ္တေန ဝုတ္တေသွနေကဝိဓေသု အတ္ထေသု ပရိ သမန္တတော ဘာသတီတိ ပရိဘာသာ, ဝိဓိနော ပစ္စယဿ အင်္ဂဘူတာ ပရိဘာသာ ဝိဇ္ဈင်္ဂပရိဘာသာ။ ဝိဓိယေဝါတိ သုတ္တမိဒန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝက္ခမာနသုတ္တဒွယန္တိ ‘‘အညသ္မိံ သကတ္ထေ’’တိ သုတ္တဒွယံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂၅။)֍ ၁၂၅. သံယော
အန္တရသဒ္ဒေါ-နေကတ္ထောပီဟာန္တရာဠဝါစီ မဇ္ဈဝါစီ ဂယှတိ, န ဝိဇ္ဇတေန္တရမေသန္တိ အန္တရာဠမတ္တပဋိသေဓေပယောဇနံ နတ္ထီတိ ကတွာန္တရာ ဠဋ္ဌဿာဘာဝါန္တရာဠံ နတ္ထီတျုပစရီယတိ, ဧဝဉှိ လောကေ ပယုဇ္ဇတေ ‘အနန္တရာ ဣမေ ဂါမာ အနန္တရာ ဣမေ ပါသာဒါ’တိ အန္တရာဠဂတဿ ညဿ ဂါမဿညဿ ပါသာဒဿ ဝါဘာဝါ တထာ ဗျပဒိသီယတေ, တထေဝမိဟာပျန္တရာဠဂတဿညဿ ဗျဉ္ဇနဿာဘာဝါ အနန္တရာ ဣတျုစ္စန္တေ, အထဝါန္တရသဒ္ဒေါ ဗျဝဓာနဝါစီ ဗျဝဓာနာဘာဝတော-နန္တရာ ဣတိ ဝုစ္စန္တေ။ အန္တရံ ကရောတီတိ ဝါ ခါဒိဣပ္ပစ္စယံ [ဏိပ္ပစ္စယံ (ပေါတ္ထကေ)] ဝိဓာယ အန္တရာယတိ ဗျဝဓာနံ ကရောတီတိ ကတ္တရိ အပ္ပစ္စယံ ဝိဓာယ အန္တရော ဗျဝဓာယကော နတ္ထေတေသန္တိ အနန္တရာ။ ယထာ ‘ရုက္ခာ ဝနန္တေ’တ္ထ ရုက္ခာ သမုဒိတာဝေကဝနဗျပဒေသံ လဘန္တေ, တထာတြာပိ ဗျဉ္ဇနာ သမုဒိတာဝေတေ သံယောဂဗျပဒေသဂေါစရတ္တံ ပဋိပဇ္ဇန္တေ။
သံယောဂေါတိ ဟိ သမုဒါယပ္ပဓာနော နိဒ္ဒေသော ဗျဉ္ဇနာတျဝယဝပ္ပဓာနော, တသ္မာ ဗျဉ္ဇနာတိ ဗဟုဝစနေန သံယောဂေါတိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ဃဋတေ, နနု စ ဝဏ္ဏာနမုစ္စာရိတပ္ပဓံသိတ္တာ ယောဂပဇ္ဇမဋ္ဌိတမာနာနံ န သမ္ဘဝတိ သမုဒါယတ္တန္တိ သမုဒါယတ္တမယုတ္တန္တိ နာယုတ္တံ, တထာဟိ ဥတ္တရုတ္တရဂ္ဂါဟိနိ ဗုဒ္ဓိ ပုဗ္ဗပရီဘူတေ ဗျဉ္ဇနာဝယဝေ သမုဒါယရူပေန သင်္ကပ္ပေန္တီ သမုဒါယဝေါဟာရမ္ပဝတ္တယီတိ။
ဏာနုဗန္ဓေတိ ဒိတိသဒ္ဒဿ သံယောဂါဝိသယတ္တာ ဒေစ္စောတိ ‘သရာနမာဒိဿာ’တိ ဝိသယော, ဥဠုမ္ပသဒ္ဒဿ သံယောဂဝိသယတ္တာ ဩဠုမ္ပိကောတိ ဧတဿ ဝိသယောတိ တတ္ထ ရာဃဝေါ ဝေနတေယျော မေနိကော ဒေစ္စော ဒေါသဂ္ဂါန္တိ ရူပါနိ။ ဣဓ တု ဩဠုမ္ပိကော ကောဏ္ဍညောတိ ယုဇ္ဇန္တိ။ တေနေဝ စ တတ္ထ ပဉ္စိကာ ဧတ္ထ, ဧတ္ထ စ ပဉ္စိကာ တတ္ထ ဥပနေတဗ္ဗာတိ။
֍ ၁၂၇. ကောသ
ကောသဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ တဿ ဇတ္တဉ္စ နိပါတနာ, အဇ္ဇဝန္တိ ဧတ္ထှ ‘‘ဥဝဏ္ဏဿာ ဝဝ သရေ’’တိ (၄-၁၂၉)။
֍ ၁၃၅. ဇောဝု
ယကာရဿ ဒွိတ္တေ ဇေယျော။
֍ ၁၃၇. ကဏ
အတိသယေန အပ္ပော, အတိသယေန ယုဝါတိ ဝိဂ္ဂဟော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂၆။)֍ ၁၃၉. ဍေသ
သတိဿာတိ ဝုတ္တေ သတိသဒ္ဒေါ ဝိညာယတိ သတျန္တေပိ ဝိသေသနတ္တေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတေသတျန္တော ကထံ ဝိညာယတိစ္စာသင်္ကိယ ‘‘သင်္ချာယ သစ္စုတီသာသေ’’စ္စာဒိနာ (၄-၅၀) သတျန္တာဒီဟိ ဍော ဝိဟိတော, တသ္မိဉ္စ ဍေတိနိမိတ္တေနောပါဒိန္နေ တဒုပါဒါနသာမတ္ထိယာသတျန္တောဝ ဝိညာယတီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ဍေတိ နိမိတ္တောပါဒါနာ’တိအာဒိ။
֍ ၁၄၂. အဓာ
ဓာတုတော အညော သဒ္ဒေါ အဓာတု တဿ။ ပဉ္စိကာယမ္ပန ပကတိပိ သဒ္ဒေါယေဝါတိ ဓာတုတောဣစ္စာဒိနာ အဓာတုသဒ္ဒဿ အတ္ထမတ္တံ ဝုတ္တံ။
တဿာတိ အဓာတုပ္ပကတိယာ, အဓာတုသဒ္ဒဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနစာတိ ကကာရေန စ, တသ္မာတိ တေန ကာရဏေန။ ပုဗ္ဗဂ္ဂဟဏမန္တရေနာတိပါဏိနိနာ ဣကာရာဒေသဝိဓာယကေ ဣမသ္မိံယေဝ သုတ္တေကကာရတော ပုဗ္ဗဿ ဣကာရာဒေသဝိဓာနတ္ထံ ပုဗ္ဗဂ္ဂဟဏံ ကတံ, တံ ပုဗ္ဗဿာတိဝစနံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ သစေတိအာဒိနာ ကထယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ (၁-၃၃) ရဿော ဝုတ္တော, အဿာတိ ဇာတိနိဒ္ဒေသေ တု အာကာရဿစိကာရော ဘဝတျေဝ, သိယာ ဧတန္တိ ဗဟုပရိဗ္ဗာဇကာတိ ဧတံ ရူပံ ဟောတိ။ သျာဒျတြ ဗျဝဟိတော။ ကကာရတော ပုဗ္ဗေ သျာဒိ, န သျာဒိ ကကာရာ ပရောတိ။
နနု စ အသျာဒိတောတိ ဧတ္ထ ပသဇ္ဇပ္ပဋိသေဓော နဉ ကသ္မာ ဂဟိတော, န ပရိယုဒေါသောတိ အာသင်္ကိယ ပရိယုဒါသေသ္မိံ ဂဟိတေ သတိ ဒေါသံ ဝတ္တုမာရဘတေ ‘ပရိယုဒါသေ’ဣစ္စာဒိနာ။ သျာဒိတောတိ သျာဒျန္တတော ပရိဗ္ဗာဇကသဒ္ဒတော။ ပရိဗ္ဗာဇကသဒ္ဒေါဟိ သျာဒျန္တော ဝါကျေ သျာဒျန္တတ္တာ, တေနေဝ ဝက္ခတိ- ‘ပရိဗ္ဗာဇကသဒ္ဒတော ဧတ္ထ သျာဒျုပ္ပတ္တီ’တိ။ အသျာဒိသ္မာ ပရောတိ ကတွာ ဗဟုပရိဗ္ဗာဇကသဒ္ဒတော န သျာဒျုပ္ပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂၇။)တတောစာတိ ဗဟုပရိဗ္ဗာဇကသဒ္ဒတော စ။ ပသဇ္ဇပ္ပဋိသေဓေန နဉသဒ္ဒေန အညပဒတ္ထသမာသေပိ သိယာဝ ဒေါသောတိ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘အဝိဇ္ဇမာနောသျာဒိ’စ္စာဒိ။
ဣတိ မောဂ္ဂလ္လာနပဉ္စိကာဋီကာယံ သာရတ္ထဝိလာသိနိယံ
စတုတ္ထကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဉ္စမကဏ္ဍ
֍ ၁. တိဇ
ခမာဝီမံသာသူတိ ပကတိဝိသေသနမေဝ ကထမိစ္ဆိတန္တိ အာဟ- ‘သမ္ဗန္ဓဿိ’စ္စာဒိ, ပဒါနမညမညသမ္ဗန္ဓဿ ပုရိသာဓီနတ္တာတိ အတ္ထော, ပကတိ ဝိသေသနန္တိ တိဇမာဟ သဒ္ဒါနံ ဝိသေသနံ, ကိမ္ပန ပကတိဝိသေသနေ ဖလ မိစ္စာဟ- ‘ပကတိဝိသေသနောပါဒါန’မိစ္စာဒိ။ ယဇ္ဇတြ ‘ခမာဝီမံသာသူ’တိ ပကတိဝိသေသနံ, ကသ္မိံ အတ္ထေ စရတိ ခသာ ဝိဓီယန္တိစ္စာဟ- ‘အတ္ထန္တရဿာ နိဒ္ဒေသာ’ဣစ္စာဒိ။ အတ္ထန္တရဿာတိ နိသာနာဒိအတ္ထန္တရဿ။ ‘‘သုတာနုမိတေသု သုတသမ္ဗန္ဓောဝ ဗလဝါ’’တိ ပရိဘာသမုပလက္ခေတိ ‘သုတာနုမိတာန’မိစ္စာဒိနာ။ တေနေဝါတိ ကိရိယာရူပါသု ခမာဝီမံသု ခသာနံ ဝီဓာနေနေဝ, သကတ္ထေ ဝိဓာနေနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိတိက္ခကိရိယတ္တာတိ ဣမိနာ ပရေသံ ဝိယ ခါဒျန္တာနံ ဓာတုသညာဝိဓာန မနတ္ထကန္တိ ဒဿေတိ။
တိတိက္ခာ ခမာ, တိတိက္ခတိ ခမတိ, ဝီမံသာ ဥပပရိက္ခာ, ဝီမံသတိ ဥပပရိက္ခတီတိ အတ္ထော။ သုတ္တေ တိဇဣတိ နိဒ္ဒေသာ ဘူဝါဒိကဿ ဂဟဏံ။ နိစ္စဏျန္တဿ စုရာဒိကဿ ဟိ တာဒိသေ ပယောဇနေ သတိ ဗဟုလံ ဝိဓီယမာနေပိ နိစ္စတ္တမတ္တနော နာတိဝတ္တတိ။ အထဝါ စုရာဒိမာနေနာဗျဘိစာရိနာ သာဟစရိယာ တိဇောပိ စုရာဒိကောဝ, တံ ယထာ ‘ဂါဝဿ ဒုတိယေနာတ္ထော’တိ။ ဝုတ္တေဂေါယေဝေါပါဒီယတေ, နာဿော, န ဂဒြဘော။ ကဒါစိ ပန အဿာဒိနောပိ ဒုတိယဿ ဂဟဏံ သိယာ အတ္ထပ္ပကရဏာ ဒိပ္ပဘာဝတော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂၈။)နနု စ ဝီမံသာယံ သပ္ပစ္စယဝိဓာန မနုပပန္နမိတရေတရနိဿယဒေါသ ဒုဋ္ဌတ္တာ, တထာဟိ သိဒ္ဓေ ဝီမံသာသဒ္ဒေ သပ္ပစ္စယော ဥပ္ပဇ္ဇတေ, သတိ စ တသ္မိံ ဝီမံသာတိ ရူပံ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဣတရေတရနိဿယော, ဣတရေတရ နိဿယာနိ စ ကာရိယာနီ နောပကပ္ပန္တီတိ တေနာဟ- ‘အနုဝါဒရူပါန’မိစ္စာဒိ။ အနာဒိကာလသံသိဒ္ဓသဒ္ဒါနုဝါတော နတ္ထိ ဣတရေတရနိဿယော ဒေါသောတိ ဘာဝေါ။ ပယောဇကဗျာပါရဏိပ္ပစ္စယာဘာဝေ တေဇတေတိ ရူပံ။
֍ ၂. ကိတာ
ပုဗ္ဗေဝိယ ပကတိဝိသေသနာဒီတျနေန ‘‘သမ္ဗန္ဓဿ ပုရိသာယတ္တတ္တာ ‘တိကိစ္ဆာသံသယေသူ’တိ ပကတိဝိသေသနန္တိ အာဟ- ‘တိကိစ္ဆာယ’မိစ္စာဒိ’တျာဒိကံ သဗ္ဗံ ယထာယောဂမေတ္ထာပိ ဝတ္တဗ္ဗန္တျတိဒိသတိ။ ဝိဿတ္ထောတိ ဝိသဒ္ဒဿ အတ္ထော။ အထ ကိမိတ္ထံ ဆပ္ပစ္စယန္တဿေဝ ဒွိဓောဒါဟရဏန္တျာသင်္ကိယာဟ- ‘အတ္ထဘေဒါ ဒွိဓောဒါဟရဏ’န္တိ။ နိကေတော နိဝါသော, သင်္ကေတော လက္ခဏံ။
֍ ၃. နိန္ဒာ
နိန္ဒ=ဂရဟာယံ တတော ‘‘ဣတ္ထိယမဏတ္တိကယကျာ စေ’’တိ (၅-၄၉) အပ္ပစ္စယေ တတော ‘‘ဣတ္ထိယမတွာ’’တိ (၃-၂၆) အာပ္ပစ္စယေ ရူပံ။ ဗန္ဓတီတိ ဗဓကော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၂၉။)֍ ၄. တုံသ္မာ
တုံသ္မာတီဟ ပစ္စယဂ္ဂဟဏမာစိက္ခတိ ‘တုံတာယေ’စ္စာဒိနာ။ တတော စေတိ ယတော တုံသ္မာတိ ပစ္စယဿေဝ ဂဟဏံ ယတော စ ဝိသေသန နိဒ္ဒေသော, တတောတိ အတ္ထော။ ပစ္စယဂ္ဂဟဏေ တဒါဒိဂ္ဂဟဏံ ဝိညာယတေ။ ‘‘ပစ္စယဂ္ဂဟဏေ ယသ္မာ သော ဝိဟိတော တဒါဒိနော ဂဟဏ’’န္တိ ဉာယတော။ ဝိသေသနတ္တေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတတ္တာ တဒန္တဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘ဝိဓိဗ္ဗိသေသနန္တဿာ’’တိ (၁-၁၃) ဝစနာဘိ မနသိ နိဓာယာဟ- ‘ယတော ကိရိယတ္ထာ’ဣစ္စာဒိ။ သော ကိရိယတ္ထော အာဒိ ယဿ သမုဒါယဿ သော တဒါဒိ သော ပစ္စယောန္တေ တဿ (သော တဒန္တော)။ တဒါဒိတဒန္တသမုဒါယဝိသေသဿ ဂဟဏံ, (နတု) တဒန္တမတ္တဿေ တျတ္ထော။ နနု စ တုံသ္မာဣတိ ဝိသေသနတ္တေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတေ ဘဝတု ‘‘ဝိဓိဗ္ဗိသေသနန္တဿေ’’တိ တဒန္တဂ္ဂဟဏံ ပစ္စယဂ္ဂဟဏေ တု ကထံ တဒါဒိနော ဂဟဏံ ဝစနာဘာဝတောစ္စာဟ- ‘တဒဝိနာဘာဝိတ္တာ’တိ။ ယတော ဝိဟိတော တေန ဝိနာ န ဘဝတိ သီလေနေတိ တဒဝိနာဘာဝီ တဿ ဘာဝေါ တသ္မာ။ ဣမာယ ယုတ္တိယာ ဝိညာယတေ-တ္ထော, ယမာချာယတေ ‘ပစ္စယဂ္ဂဟဏေ ယသ္မာ သော ဝိဟိတော တဒါဒိနော ဂဟဏ’န္တိ။ ဘဝတွေဝံ တဒါဒိနော တဒန္တဿ စ ဂဟဏံ, တတော ကိပ္ဖလံတျာဟ- ‘တေနေ’စ္စာဒိ။
သပါဒိတောတိ ပါဒိသဟိတတော။ ခ ဆ သုပ္ပတ္တာဘာဝါတိ ခ ဆ သာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ အဘာဝါ။ ဝုတ္တပ္ပကာရဿေဝ တုံပ္ပစ္စယန္တဿ ပကတိဘာဝေန ဂဟဏာ သပါဒိတော ခ ဆ သာနမနုပ္ပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိပုဗ္ဗာ ‘ဇိ-ဇယေ’ဣစ္စသ္မာ တုံပစ္စယန္တာ ‘ဝိဇေတုမိစ္ဆတီ’တိ အတ္ထေ ‘‘တုံသ္မာ’’ဣစ္စာဒိနာ(သော), တုံဿစ လောပေါ, နေမိတ္တိကေ ဧကာရေ နိဝတ္တေ ‘ဇိသ ဇိသ ဣတိ ဒွိတ္တေ အနာဒိဗျဉ္ဇနလောပေါ ‘‘ဇိဟရာနံ ဂီ’’တိ (၅-၁၀၂) ဂီ။ ဇိဂီသပ္ပကတိတော ‘‘ဘူတေ ဤဦံ’’ဣစ္စာဒိနာ (၆-၄) ဤ။ တသ္မိံ အဉ။ ‘‘အာ ဤ ဦ မှာ ဿာ ဿမှာနံ ဝါ’’တိ (၆-၃၃) ဤဿ ရဿေ ဗျဇိဂီသိ။ ယဒိ တု သပါဒိတော သဿ ဥပ္ပတ္တိ သိယာ, တဒါ ဗျဇိဂီသီတိ ဧတ္ထ ဒွိဗ္ဗစနံ ကရီယမာနံ သပ္ပစ္စယန္တဿ ပဌမဿေကဿရဿ ဒွိဗ္ဗစနံ ဘဝတီတိ ‘‘ခ ဆ သာန’’မိစ္စာဒိနာ (၅-၆၉) ဝိဇိယ ဣတိ သမုဒါယေ အာဒိဘူတဿ ဝိသဒ္ဒဿ သိယာ ဤမှိ စ ဝိဟိတေ သပါဒိနော ပကတိဘာဝေါတိ ဝိသဒ္ဒ ပုဗ္ဗေ အဉာဂမော သိယာ, တတော စ အဝိဝိဇိသီတိ အနိဋ္ဌမ္ပသဇ္ဇေယျ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃၀။)တုံသ္မာ ဣစ္ဆာယန္တိ စ ပကတိပ္ပစ္စယတ္ထာနမုပဒိဋ္ဌတ္တာ တေန သဘာဝ လိင်္ဂေန ခ ဆ သပ္ပစ္စယာ တဒန္တော စ အနုမိတော န ပန တုံ, တုမိဟ သုတောတိ အာဟ- ‘န တဒန္တော, နာပိ ဆ ဆသာ’တိ။ ဇိဃစ္ဆာဣစ္စတြ ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗဿ ဃဿ ‘‘စတုတ္ထ ဒုတိယာနံ တတိယပဌမာ’’တိ (၅-၇၈) ဂေါ။ တဿ ‘‘ကဝဂ္ဂဟာနံ စဝဂ္ဂဇာ’’တိ (၅-၇၉) ဇော။ ပါဏိနိနာပီဟ သပ္ပစ္စယ ဝိဓာယကေ သုတ္တေ ဝါကျမ္ပိ ယထာ သိယာတိ ဝါဝစနံ ကတံ, တဒယုတ္တန္တိ နိရာကတ္တုမာဟ- ‘ဝါကျမ္ပိ’စ္စာဒိ။ ပကတျာဒိတျတြ အာဒိ သဒ္ဒေန အတ္ထဝိသေသော ဂဟေတဗ္ဗော, ပကတိ ဝိသေသော တုမန္တော, ဣစ္ဆတ္ထော-တ္ထဝိသေသော။ ဣဒံ လက္ခဏန္တိ ‘‘တုံသ္မာ လောပေါ စိစ္ဆာယံ တေ’’ဣတိ ဣဒံ လက္ခဏံ။ နိယောဂတောတိ နိယမေန။ အာသင်္ကာယမုပသင်္ချာန’’န္တိ (၃-၁-၇) ဝါကျကာရေန ဝုတ္တံ နိရာကတ္တုမာဟ- ‘အာသင်္ကာယ’မိစ္စာဒိ။
အစေတနတ္တာ ကူလဿ ဣစ္ဆာယာသမ္ဘဝေါတိ ‘ကူလပ္ပတိတုမိစ္ဆတီ’တိ ဝါကျမေဝေစ္ဆာပကာသနမသိဒ္ဓံ, တေနာသိဒ္ဓေန ဝါကျေနာသိဒ္ဓါနံ ခ ဆ သာနံ သာဓနံ အသိဒ္ဓေနာသိဒ္ဓသာဓနံ။ ဣစ္ဆာဝစနိစ္ဆာတိ ဣစ္ဆာယ ဝတ္တုမိစ္ဆာ။ ဣစ္ဆာယပဝတ္တိတော ဥပလဒ္ဓီတိ ဣစ္ဆာယ ဥပလဒ္ဓိ ဥပါလမ္ဗော ပရိဇာနနံ ပဝတ္တိတောတိ အတ္ထော။ စေတနာဝတိစာတိ ဝုတ္တံ တသ္မာ စေတနာဝတိ ပဝတ္တိတော ဥပလဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ တဒပဒေသေ နာစေတနေပိ ဒဿေတုံ ‘ယောပေသာ’တိအာဒိမာဟ။ ဒေဝဒတ္တေ ရဇ္ဇု ခီလာဒိပါဏိနာ ဥယျောဂေါ, ကူလေ မတ္တိကာဝိကီရဏာဒိ။ ရဇ္ဇု ဂုဏော။ ခီလော [ကီလ (ပဉ္စိကာ)] သံကွာဒိ။
ပုလော တိဏာဒီနံ သံဃာတော။ သာ သုနခေါ မိမရိသတီတိ မရ=ပါဏစာဂေ’ဣစ္ဆာယံ တုမန္တာ သော။ ‘‘ဉိ ဗျဉ္ဇနဿေ’’တိ (၅-၁၇၀) ဉိ။ ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗတော-ညဿ လောပေါ ‘‘ခ ဆ သေသွီ’’တိ (၅-၇၆) ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗဿာဿ ဣမိမရိသတိ။ တထာ ပိပတိသတီတိ ‘ပတပထ=ဂမေန’ ဣစ္စဿ။ သာ မိမရိသတီတိ သတိပိ သစေတနတ္တေ ဝိသတ္တဇီဝိတဿ သုနခဿ မရဏိစ္ဆာ သမ္ဘဝတီတိ ပဋိပါဒိတံ။ ‘‘ဣစ္ဆာသန္တာ ပဋိသေဓော ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ (၃-၁-၇) ပါဏိနီယဝါတ္တိကကာရေန ဝုတ္တံ, တန္နိရာကတ္တုမာဟ- ‘ဗုဘုက္ခိတု’မိစ္စာဒိ။ ဇာတိပဒတ္ထနိဿယေန နိဝုတ္တိမ္ပဋိပါဒယမာဟ- ‘ဇာတိပဒတ္ထေ’စ္စာဒိ။ ဣတရော ဣစ္ဆတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃၁။)֍ ၅. ဤယော
ကရီယတိ သမ္ဗန္ဓီယတီတိ ကမ္မံ။ တဉ္စ နာမ ဇာတိ ဂုဏကိရိယာဒဗ္ဗ သမ္ဗန္ဓတော ပဉ္စဓာ ဘဝတိ။ တတ္ထ နာမကမ္မံ’ ဍိတ္ထော ဍဝိတ္ထောတိ နာမေန ပိဏ္ဍဿ သမ္ဗန္ဓာ။ ဇာတိကမ္မံ ဂေါအဿောတိ ဂေါတ္တာဒိဇာတိယာ ပိဏ္ဍဿ သမ္ဗန္ဓာ။ ဂုဏကမ္မံ သုက္ကောနီလောတိ သုက္ကာဒိနာ ဂုဏေန ဒဗ္ဗဿ သမ္ဗန္ဓာ။ ကိရိယာကမ္မံ ပါစကော ပါယကောတိ ပါစကာဒိကိရိယာယ ဒဗ္ဗဿ သမ္ဗန္ဓာ။ ဒဗ္ဗကမ္မံ ဒဏ္ဍီဝိသာဏီတိ ဒဏ္ဍာဒိနာ ဒဗ္ဗေန ပိဏ္ဍဿ သမ္ဗန္ဓာ။ ဧဝံ ကမ္မဿ ပဉ္စပ္ပကာရသမ္ဘဝေပိစ္ဆာယမတ္ထေ ဤယဿ ဝိဓာနတော ဣစ္ဆာသမ္ဗန္ဓိယေဝ ကမ္မံ ဂယှတီတိ ကိရိယာကမ္မမေဝါတြ ဂယှတေ အမုကမေဝတ္ထမုပဒဿေန္တော အာဟ- ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ။ အယဉ္စ နိပါတ သမုဒါယော ဝိသေသာဘိဓာနနိမိတ္တာသျုပဂမေ ဝတ္တတေ။
တထာပီတိလောကဝုတ္တိရယံဝိသေသာဘိဓာနာရမ္ဘေ။ တံသမ္ဗန္ဓိယေဝါတိ ဣစ္ဆာသမ္ဗန္ဓိဧဝ။ အတ္တနောပုတ္တမိစ္ဆတီတျာဒိဝစနိစ္ဆာယမတ္တသမ္ဗန္ဓိနိပုတ္တာဒေါ အတ္တနောတျနုဝတ္တိယသုတ္တန္တရေနပစ္စယောဝိဓီယတေပါဏိနိနာ, ဧတ္ထ တွ(တ္တ)ဂ္ဂဟဏမန္တရေနာတ္တ သမ္ဗန္ဓိနျေဝ ပုတ္တာဒေါ ကထံ ဝိညာယတေ ဝိသေသဝစနာဘာဝေ ဟိ ပရသမ္ဗန္ဓိနျပိ ပပ္ပောတီတီမံစောဒျမုဗ္ဘာဝယ မာဟ- ‘အတ္တသမ္ဗန္ဓိနိ’စ္စာဒိ။ ဤယဿ ပရသမ္ဗန္ဓိနျပိ ပသင်္ဂေါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုတောစာဟ-ဤယဿာဣတိဓာနာ’တိ။ အတ္ထဂ္ဂဟဏဿာဝစနေ ဤယဿာနဘိဓာနာတိ ဘာဝေါ။
အပ္ပတ္တိယာတိ ကရဏေ ဟေတုမှိ ဝါ တတိယာ။ ဧတ္ထာတိ အတ္တနော ပုတ္တမိစ္ဆတီတေတ္ထာပိ။ န ဣဋ္ဌောတိ ဤယပ္ပစ္စယော နာဘိမတော။ နေဝေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝဒတော-ဓိပ္ပာယာမာဟ ‘သာပေက္ခတ္တ ယေဝေတိ ဘာဝေါ’တိ။ ယဒိ အတ္တနော ပုတ္တမိစ္ဆတီတိ ဝတ္တုမိစ္ဆာယံ သာပေက္ခေတ္တေပိ သိယာ, တဒါယမနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ယဒိစေတ္ထ’ဣစ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃၂။)အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂဿ သရူပမာဟ- ‘အတ္တနော ပုတ္တီယတီတိ သိယာ’တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဤယေနေဝ အတ္တတ္ထဿာဘိဟိတတ္တာ အတ္တသဒ္ဒဿာပ္ပယောဂေါတိ စေတမ္ပိ န သင်္ဂတန္တိ ပဋိပါဒယမာဟ ‘န စ သက္ကာ’တိအာဒိ။ ကသ္မာဒေဝံ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ အာဟ- ‘ပကတိ’စ္စာဒိ။ အပူပါဒိကာယ ပကတိယာ သမာနတ္ထဿေဝ ဝိသေသနဿ ဝုတ္တိပဒေ အန္တောဘာဝ ဒဿနာတိ အတ္ထော။ ကွပနေဝံ ဒိဋ္ဌန္တျာဟ- ‘တံယထေ’စ္စာဒိ။ ‘‘တမဿ သိပ္ပံ သီလံ ပဏျံ ပဟရဏံ ပယောဇနံ’’တိ (၄-၂၇) ဏိကေ အာပူပိကော။ နတု ဘိန္နတ္ထဿာတိ ဗျတိရေကံ ဒဿေတွာ တံ ဒိဋ္ဌန္တေန သာဓေတုမာဟ- ‘ဒေဝဒတ္တဿိ’စ္စာဒိ။ ကာရဏမာဟ- ‘သာမျန္တရေ’စ္စာဒိ။ ဒေဝဒတ္တဿ ဓုရုနော ကုလန္တိ သာမျန္တရဗျဝစ္ဆေဒါယ ဒေဝဒတ္တသဒ္ဒဿော ပါဒါနတော ဂုရုကုလန္တိ ဝုတ္တိပဒေန ဒေဝဒတ္တတ္ထဿာန္တော ဘာဝေါတိ အတ္ထော။ တမေတ္ထောပိ သမာနန္တူပဒဿေန္တော အာဟ- ‘တထေဟာပိ’စ္စာဒိ။ အထာတ္တနော ပုတ္တမိစ္ဆတီတျေတသ္မိံ ဝါကျေ ပဒဿာနွာချာနတော အတ္တသဒ္ဒဿာပ္ဖယောဂေါ ကိန္န သိယာတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘နစာပိ’စ္စာဒိ။
ပဒဿာတိ ပုတ္တီယာဒိနော ပဒဿ။ နစာပိ အပ္ပယောဂေါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာရဏမာဟ- ‘ဤယန္တဿာ’တိအာဒိ။ ဤယန္တော ပုတ္တီယာဒိ, နိယောဂတော န ပပ္ပောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဗ္ဗာစီသဒ္ဒပ္ပယောဂန္တိ အညဝါစီသဒ္ဒယောဂံ။ သုတဂ္ဂဟဏန္တိ အသုတတ္တာတိ ဝုတ္တသုတဂ္ဂဟဏံ။ အတ္ထပ္ပကရဏာဒျုပလက္ခဏန္တျနေန အတ္ထတော ပကရဏာဒိတောပိ ပုတ္တဿတ္တ နိယတာ ဂမျတေ, သုတသဒ္ဒဿ တု ဂဟဏမုပလက္ခဏတ္ထန္တိ ဝဒတိ။
နနု စ သုတ္တေ ကမ္မာတိ ဝုတ္တတ္တာ ကမ္မသမုဒါယတောပီယော သိယာ တျာသင်္ကိယေဝ (မဘာ)ဝံ သာဓယမာဟ- ‘ကမ္မာ’တိအာဒိ။ ဝတ္တုံ ဣဋ္ဌာ ဧကသချာ ယဿ ကမ္မသာမညဿ တံ တထာဝုတ္တံ။ ဝတ္တုမိဋ္ဌေက သင်္ချဿ ဂဟဏမာဟ- ‘ကမ္မသမုဒါယတော’တိ။ ကိမ္ပနာဝယဝတော န သိယာ’ မဟန္တမ္ပုတ္တမိစ္ဆတီ’စ္စတြ ပုတ္တမိစ္စတောစ္စာသင်္ကိယာဟ ‘အဝယဝတောပိ သာပေက္ခတ္တာယေဝါ’တိ။ န ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝဉ္စရဟိ ဣဒမ္ပိ န သိဇ္ဈတီတိ စောဒေန္တော အာဟ ‘စရဟိ’စ္စာဒိ။ မဟာ စာယံ ပုတ္တောစေတိ မဟာပုတ္တမိစ္ဆတီတိ ယဒေဝံ ကရီယတိ တဒါယမ္ပယောဂေါတိ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘ဘဝိတဗ္ဗမေဝေ’စ္စာဒိ။
֍ ၆. ဥပမာ
ဥပမီယတေ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ သာဓီယတီတျတ္ထော။ ကီဒိသန္တမုပမာနမိစ္စာဟ- ‘ပသိဒ္ဓသာဓမျာ’ဣစ္စာဒိ။ ပသိဒ္ဓါ ဂဝါဒိ, တဿ သာဓမျာ သမာန ရူပတာယ ယမ္ပသိဒ္ဓဿ ဂဝယာဒိနော သာဓိယဿ သာဓနံ တမုပမာနန္တျတ္ထော။ သမာနော ဓမ္မော-ဿေတိ သဓမ္မော, ဂဝါဒိယေဝ။ တဿ ဘာဝေါ သာဓမျံ။ သာဓျတေ ဥပမီယတေ-နေနေတိ သာဓနမုပမာနံ ဂဝါဒိ။ သာဓုတေ ဥပမီယတေတိ သာဓိယော, ဂဝယာဒိ။ တဿ သာဓနံ သာဓိယသာဓနံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃၃။)ပုတ္တမိဝါစရတီတိ ဧတ္ထ ‘အာဝသထမာဝသတိ’စ္စာဒေါ ဝိယ အာဓာရတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာ ပုတ္တေ ဝိယ မာဏဝကေ မဓုရန္နပါနဒါနာဒိကမာစရဏံ ကရောတိစ္စေဝမတ္ထသမ္ဘဝေန ဒွိန္နမ္ပိ ဥပမာနောပမေယျဘာဝေါတျဝဂမယိတုမာဟ- ‘ပုတ္တေ’ဣစ္စာဒိ။ ပသိဒ္ဓေန သာဓနဘာဝေနုပမာနဘူတေ ပုတ္တေ အာစရဏမ္ပိ ပသိဒ္ဓန္တိ အာဟ- ‘တမ္ပသိဒ္ဓ’န္တိ။ တဒါစရဏေန တေန အာစရဏေန ပုတ္တမာဏဝကဝိသယမာစရဏံ ဝါ ပုတ္တမာဏဝက သဒ္ဒေနုပစာရတော ဂဟေတွာ ဝိသယီဝသေန ဝိသယဘာဝဝေါဟာရောတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဝါကျတ္ထော ပနေတသ္မိံ ပက္ခေ ‘ပုတ္တမိဝ ပုတ္တဝိသယ မာဏဝကမိဝ အာစရတိ မာဏဝကဝိသယမာစရဏံ ကရောတီ’တိ, ဝုတ္တိယန္တု ယထာဝုတ္တမတ္ထဒွယံ ယထာယောဂံ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နနု စ ယဇ္ဇတြောပမာနောပမေယျဘာဝေါ ဝုတ္တိယံ ဤယေနေဝ ဇောတိတောတိ ဣဝသဒ္ဒေါ နိဝတ္တတေ, တဒေါပမာနောပမေယျဘာဝေါ ပုတ္တ သဒ္ဒေဝ ဝတ္တတေ, တံ ကထမုပမေယျဝစနဿ မာဏဝကသဒ္ဒဿ ဝုတ္တတ္ထဿ ပယောဂေါ ယုတ္တောစ္စာသင်္ကိယာဟ- ‘ဥပမာနဝစနတော’စ္စာဒိ။
တဗ္ဗိသိဋ္ဌာစရဏေတိ တေနောပမာနေန ဝိသိဋ္ဌေ အာစရဏေ။ ဥပမာနောပမေယျဘာဝဿာနိဝတ္တတ္တာတိ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော ‘ဥပမာန ဝိသိဋ္ဌာစရဏေ ဥပမာနဝစနတော ဤယဿ ဝိဓာနေ နောပမေယျဝစနမန္တရေနောပမာနဝစနဿ ပဝတ္တီတိ ဥပမာနောပမေယျဘာဝဿာနိဝတ္တီ’’တိ။ အညထာတိ ယဒျုပမာနောပမေယျဘာဝဿ ဤယေနေဝ ဇောတိတတ္တာ တဒန္တဿုပမေယျေ ဝုတ္တိ သိယာတျတ္ထော။ ပဗ္ဗတာယတီတိ ‘‘ကတ္တုတာယော’’တိ (၅-၈) အာယော။ ဥပမေယျဿာနိဝတ္တတ္တာ ဥပမေယျ ကတ္တုသာမညေ တိပ္ပစ္စယော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃၄။)֍ ၇. အာဓာ
ယထာနန္တရသုတ္တေ ဥပမာနေ ဥပမေယျဿ မာဏဝကဿ ပယောဂေါ ဥပပန္နော, တထာတြာပိ ‘ပါသာဒေ ကုဋိယ’န္တိ စောပမေယျဿပယောဂေါတိ အတိဒိသန္တော အာဟ- ‘ဟေဋ္ဌာဝိယေ’စ္စာဒိ။ ဥပမာနေ ဥပမေယျဿာနန္တောဘာဝါတိ အတ္ထော။ နနု ကိမတ္ထမိဒမုစ္စတေ ယဝတာယော ပါသာဒေ ဣဝါစရတိ သော ပါသာဒမိဝါစရတီတိပိ ဝတ္တုံ သက္ကာတိ နာတ္ထဘေဒေါ-ညတြ ဝစနိစ္ဆာဘေဒါတိ ပုဗ္ဗေနေဝေတ္ထာပိ ဤယော သိဒ္ဓါ, တတော နာတ္ထော-နေန ဝစနေနေ စ္စာသင်္ကိယာဟ- ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ။
֍ ၈. ကတ္တု
ဧတ္ထ ကတ္တုတောဣတိ ဝစနာ ကမ္မာတိ နိဝတ္တတေ, အာယဂ္ဂဟဏာ ဤယော။ ကဒါ ပန ကတ္တုဝိသေသော-ဝသီယတိစ္စာဟ-‘ယတ္ထျာဒိသဒ္ဒသမာနာဓိကရဏတ္တေ’တိအာဒိ။ ပဗ္ဗတာယတိ ဟတ္ထိစ္စေဝမာဒိနာ ဟတ္ထျာဒိ သဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏတ္တေ သတီတိ အတ္ထော။
֍ ၉. ဈတ္ထေ
ကောယံ စျတ္ထောစ္စာသင်္ကိယ ‘‘အဘူတတဗ္ဘာဝေ ကရာသဘူယောဂေ ဝိကာရာစီ’’တိ (၄-၁၁၉) စီဿ အဘူတတဗ္ဘာဝေ ကရာဒိယောဂေသတိ ဝိဓာနာ ‘အဘူတတဗ္ဘာဝေါ ကရာဒိဝိသိဋ္ဌော’တိ အာဟ။ အဘူတ တဗ္ဘာဝဿ ကရာဒိဝိသိဋ္ဌတ္တာ ကရောတျတ္ထနိဝတ္တိယာဝဿံ ပါဏိနိယာ ဝိယ ဘုဝိဂ္ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗမညထာ ကရောတျတ္ထေပိ သိယာတျာသင်္ကိယ နိဝတ္တိဟေတုမာဟ- ‘တေနေဝါ’တိအာဒိ။ ယေနေဝ ကရောတျာဒိဝိသိဋ္ဌော အဘူတတဗ္ဘာဝေါစျတ္ထော တေနေဝ ဟေတုနာတိ အတ္ထော။ ဘဝတျတ္ထေ-နေန ကာရဏေန လဒ္ဓေ ကရောတျတ္ထောပျနိဋ္ဌော လဗ္ဘတိစ္စာသင်္ကိယ တန္နိဝတ္တိမ္ပဋိပါဒယမာဟ- ‘ကရောတျတ္ထေ’စ္စာဒိ။ အဓဝလံ ဓဝလံ ကရောတိ ဓဝလီကရောတိစ္စေဝ စီပ္ပစ္စယေ ကတ္တဗ္ဗေ ကမ္မေနေဝ ကရောတိဿာဘိသမ္ဗန္ဓဿ ဒိဋ္ဌတ္တာတိ အတ္ထော။ ကာရဏန္တရမာဟ- ‘ဣဟ စေ’စ္စာဒိ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ ယသ္မာ ဣဟ ကတ္တုတောတိ ဝတ္တတေ တတောစေတိ အတ္ထော။
အသတျတ္ထဿ ပန ဘဝတျတ္ထေယေဝါန္တောဘာဝါ န တန္နိဝတ္တိ ပဋိပါဒိတာ။ တပ္ပကရဏေတိ ဓာတုပ္ပစ္စယပ္ပကရဏေ။ ဒွိဗ္ဗစနန္တိ ပဋဣစ္စဿ ဒွိဗ္ဗစနံ တတော ‘‘ဒိဿန္တညေပိ ပစ္စယာ’’တိ (၄-၁၂၀) ရာပ္ပစ္စယော။ ‘‘ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿာ’’တိ (၄-၁၃၂) အန္တသရာဒိဿ လောပေါ။ စျန္တာ ပစ္စယာဘာဝတ္ထံ- ‘အစီတော’တိ ပစ္စယဝိဓာနသုတ္တေ ပဋိသေဓော န ကတော, တေနာဟ-‘အစီတောတိ ပဋိသေဓာဘာဝါ’တိ။ စီတိ ဘုသောဣတိ
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃၅။)ပဌမန္တာစီ။ ဏာဒိဝုတ္တိတ္တာ ‘‘ဧကတ္ထတာယ’’န္တိ (၂-၁၁၉) ဝိဘတ္တိလောပေါ။ ဣဟေစေတိ ‘စျတ္ထေ’’ ဣတီမသ္မိံယေဝ။ န စ ဝုစ္စတေတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၁၀. သဒ္ဒါ
နနု စ အသတိ သုတ္တေ ဒုတိယာဂ္ဂဟဏေ ဒုတိယန္တေဟိစ္စာယံ ဝိသေသော ကုတော လဗ္ဘတေ ယေန ‘သဒ္ဒါဒီဟိ ဒုတိယန္တေဟီ’တိ ဝိဝရဏံ ကတန္တိ သစ္စံ, တထာပိ ပစ္စယဝိဓိမှိ ယုတ္တေပိ ပဉ္စမိယာ နိဒ္ဒေသေ ‘သဒ္ဒါဒီနီ’တိ ဒုတိယာယောပါဒါနသာမတ္ထိယာ တထာ ဝိဝရဏံ ကတံ။
သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘တမဓီတေ တံ ဇာနာတိ ကဏိကာစာ’’ဒေါ (၄-၁၄) သဗ္ဗတ္ထ။ ကိရိယာဝါတျဝဓာရဏေန ယံ ဗျဝစ္ဆိန္နံ, တမုပဒဿေန္တော အာဟ- ‘န ကာလေ’စ္စာဒိ။ ယဒီပိ အဓီတေစ္စာဒီသု ဝတ္တမာနကာလေန ကတ္တုနာ ဧကဝစနေန စ နိဒ္ဒေသော, တထာပိ တေသမပ္ပဓာနတ္တာ အညသ္မိမ္ပိ ဘူတာဒိကေ ကာလေ ကမ္မာဒေါ သာဓနေ ဗဟုဝစနေန စ ပစ္စယော သိယာ ဧဝေတိ ဘာဝေါ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃၆။)နနု စ ‘‘ဓာတွတ္ထေနာမသ္မီ’’တိ (၅-၁၂) ဣပ္ပစ္စယေ ပတ္တေ-ယမာရဗ္ဘတေ အဿပိ ဓာတွတ္ထေယေဝ ဝိဓာနံ, တတော စ သဒ္ဒါဒီဟိ ဓာတွတ္ထေ ဣပ္ပစ္စယေန န ဘဝိတဗ္ဗံ, ဒိဿတေ စ ဣပ္ပစ္စယပယောဂေါစ္စာသင်္ကိယ ‘နာယမိပ္ပစ္စယဿ ဗာဓကော’တိ ပဋိပါဒေတုမာဟ- ‘ဓူဝံ ကရောတိ’စ္စာဒိ။ နာနာဘိန္နံ ဝါကျံ နာနာဝါကျံ, တဿ ဘာဝေန, တေန ဘိန္နဝါကျဘာဝေနာယဿ ဣပ္ပစ္စယဿ စ သမုစ္စယတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဓာတွတ္ထေနာမသ္မီ’’တျေကံ ဝါကျံ, ‘‘သဒ္ဒါဒီနိ ကရောတျ’’ပရံ။ ဧတာနိ ဒွေ ဘိန္နဝါကျာနိ- ‘ဓာတွတ္ထေ နာမသ္မာ ဣပ္ပစ္စယော ဘဝတိ, သဒ္ဒါဒီနိ ကရောတိစ္စသ္မိံ အတ္ထေ အာယော ဘဝတီ’တိ ပစ္စေကမာချာတာပေက္ခာယ ဝါကျပရိသမတ္တိယာ ဘိန္နတာ, အဘိန္နေ ဟိ ကိရိယာပဒေကဝါကျတာ, ဘိန္နေတု နာနာဝါကျတာ, နာနာဝါကျေ စ သတိ သမုစ္စယော။ န ဟိ သာမညဝိသေသဘာဝေန ဝိဓာနမေဝ ဗာဓာဟေတု, ကိဉ္စရဟိ ဧကဝါကျတာပိ, တံ ယထာ-‘ဗြာဟ္မဏာနံ ဒဓိ ဒိယျတံ, တက္ကံ ကောဏ္ဍညာယေ’တိ။ နာနာဝါကျေ တု သမုစ္စယော, တံ ယထာ- ‘ဗြာဟ္မဏာ ဘောဇီယန္တု, မာဎရာယ ဝတ္ထယုဂလံ ဒီယတူ’တိ မာဎရော ဗြာဟ္မဏဘာဝေန ဘောဇီယတေ ဝတ္ထယုဂလဉ္စ လဘတေ, တေနောဇုကံ ဝုတ္တေန ဝတ္ထယုဂလဒါနေန သာမညဝုတ္တံ ဘောဇနံ န ဗာဓီယတေ, တထေဟာပိ ဥဇုကံ ဝိဟိတေနာယေန သာမညဝိဟိတော ဣပ္ပစ္စယော န ဗာဓီယတေ လက္ခိယာနုရောဓေန သတ္ထကာရဿ ဝါကျ ဘေဒါဘေဒေါတိ နာနဝဋ္ဌိတိဒေါသောတိ မညတေ။ တိမှိ လေ စ သိဒ္ဓန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
ယပ္ပစ္စယော န ဝိဟိတော ပါဏိနီအာဒီဟိ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘ဇလ ဒလ- ဒိတ္တိယံ’။ ‘‘မာနော’’တိ (၅-၆၅) မာနော, ‘‘ကတ္တရိ လော’’တိ ‘‘ပရောက္ခာယံ စေ’’တိ (၅-၇၀) စဂ္ဂဟဏေန ‘ဒလ ဒလ’ဣတိဒွိတ္တံ ‘‘လောပေါနာဒိဗျဉ္ဇနဿ’’ (၅-၇၅) ‘‘သရမှာ ဒွေ’’တိ (၁-၃၄) ဒဿလဿ စ ဒွိဘာဝေ ဒဒ္ဒလ္လမာနာ။ ဇလမာနာတိ အဋ္ဌကထာဝစနတောတိ ဣမိနာ ကိရိယာသမဘိဟာရေ ယပ္ပစ္စယာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဣမိနာ စ သက္ကတေ ဝိယ ဘုသာဘိက္ခညေပိ ကိရိယာသမဘိဟာရော ကိရိယာပရိဝတ္တနံ, တဉ္စ ယဒါ ကိရိယမညေန ကတ္တဗ္ဗမညော ကရောတိ, တေန ကတ္တဗ္ဗဉ္စေတရော, တဒါ ဘဝတီတိ ဝိညေယျံ။ ‘‘သာမညဝိဟိတာ ဝိဓယော ပယောဂမနုသရန္တီ’’တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ‘ဒလ-ဒိတ္တိယ’န္တိ ဣမသ္မာ ‘‘မာနော’’တိ သာမညေန ဝိဟိတော မာနပ္ပစ္စယော ဘုသတ္ထေ အာဘိက္ခညေ စ ဘဝိဿတိ။ ဒဒ္ဒလ္လ မာနာတိ ဧတ္ထ ဘုသံ ဇလမာနာ, ပုနပ္ပုန ဇလမာနာတိ စ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ၁၁. နမော
နမော ကရောတိ နမောသဒ္ဒမုစ္စာရေတိ, သဒ္ဒံ ကရောတိ သဒ္ဒမုစ္စာရေတီတိစ္စေဝမတ္ထော (န) ဂဟေတဗ္ဗေ အနိဿယနတော အနဘိဓာနတော ဝါ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃၇။)֍ ၁၂. ဓာတွာ
အပရိနိပ္ဖန္နောတိ အနိပ္ဖန္နော အသိဒ္ဓါဝတ္ထောတိ အတ္ထော။ ကာရကသာဓိယောတိ ယထာလာဘံ ကာရကေဟိ သာဓိယော။ အသတွဘူတောတိ အဒဗ္ဗဘူတော။ အယန္တု ကိရိယာရူပေါ ပဒတ္ထော ပစတျာဒီနံ ဝိက္လေဒနာဒိပဓာနကိရိယာရူပေါ စ တဒဝယဝရူပါ ပုဗ္ဗပရီဘူတဥဒ္ဓနာရော ပနာဒိကာဒယော တာဒတ္ထိယာ စ ပစတျာဒိဝစနီယာ။ တသ္မာ ယထာ ဝုတ္တလက္ခဏေ ဓာတွတ္ထေ ဓာတုတော ဝိဓီယမာနော တျာဒိပ္ပစ္စယော တထာဘူတမေဝ ဝဒတီတိ ဘေဒါဘာဝါ အဘေဒသင်္ချာယေကဝစနေနောစ္စတေ, ‘န ဗဟုဝစနေန, တေနေတ္ထ ‘ဌီယတေ ဒေဝဒတ္တေန, ဌီယတေ ဒေဝဒတ္တေဟီ’တိ ဘဝတိ။ န ယတောကုတောစီတိအာဒိနာ ယတော ယတ္ထ န ဒိဿတိ, တတော တတ္ထ န ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ ယတော ယတ္ထ ဝိဓိ, သ တဿ သမ္ဗန္ဓီ ဘဝတီတိ နာမေဟိ ဝစနီယတ္ထတော-တ္ထန္တရဘူတော ယောယံ ဓာတွတ္ထော ကမာဒီနမတ္ထဘူတော, သော သကတ္ထောတိ သကတ္ထေယေဝါယမိပ္ပစ္စယော စုရာဒိဏိဝိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တဿစာတိ ဧကာရဿ စ။ အထ အတိဟတ္ထယတိစ္စာဒေါ ပါဒိဝိသိဋ္ဌေ ဧဝ ဓာတွတ္ထေ ဣပ္ပစ္စယဿ ဝိဓာနာ တဒတ္ထဝိဟိတေနေဝ ဣပ္ပစ္စယေန ပါဒိဝိသိဋ္ဌော ဓာတွတ္ထော ဝုတ္တော, တေန ကိမတ္ထော ဣပ္ပစ္စယန္တဿ ပါဒိယောဂေါစ္စာသင်္ကိယ ပယောဇနမာချာတုမာဟ- ‘အတိဟတ္ထယတိ’စ္စာဒိ။ န သာမတ္ထိယန္တိ သမတ္ထတာ နတ္ထီတိ အတ္ထော။
֍ ၁၃. သစ္စာ
အတ္ထမာစိက္ခတိ, ဝေဒမာစိက္ခတီတိ ဝိဂ္ဂဟော။ သုခါပေတိစ္စာဒေါ သုခံ ဝေဒယတိစ္စာဒိနာ ဝိဂ္ဂဟော။ ဝါပါဌာတိ ဝိကပ္ပေန ပါဌတော။
֍ ၁၅. စုရာ
အသတိ သုတ္တေ သကတ္ထေတိ ကထံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ- ‘အတ္ထာနတိ ဒေသာ’တိ။ အတ္ထာ-နတိဒေသာတိ အတ္ထဝိသေသဿ ကဿစိ သုတ္တေ အနိဒ္ဒေသာတိ အတ္ထော။ အတ္ထဝိသေသဿာ-နတိဒေသမတ္တေန သကတ္ထောယေဝ ဏိနာ ဝါစ္စောတိ ကထံ ဝိညာယတေစ္စာဟ- ‘သကတ္ထဿ စ သုတတ္တာ’တိ။ စုရ=ထေယျေ ဣစ္စာဒီသု ထေယျာဒိကဿ သကတ္ထဿ သုတတ္တာတိ အတ္ထော။ ယောဂဝိဘာဂတောတိ ‘ဏီ’တိယောဂဝိဘာဂတော, ရဇ္ဇံ ကာရေတီတိ ဧတ္ထ သာမျမစ္စာဒိကံ သတ္တင်္ဂံ ရဇ္ဇံ ပဝတ္တေတီတိ ဝါ အတ္ထော, ပယောဇကဗျာပါရေ ဏိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃၈။)֍ ၁၆. ပယော
ပယောဇကော စောဒကော ဗျာပါရကောတိ အတ္ထော နနု စ ဝုတ္တိယံ ‘ကတ္တာရံ ပယောဇယတီ’တိ ဝုတ္တံ ကထံ ပယုဇ္ဇမာနဿ ကတ္တုတ္တံတိ အာဟ- ‘ပယုဇ္ဇမာနော’စ္စာဒိ။ နာဝဿံ ကိရိယာပဝတ္တကတ္တေနေဝ ယောဂ္ဂတာမတ္တေနပိ ကတ္တုတ္တံ သိယာတိ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘ကိရိယာယ ယောဂ္ဂေါ’တိအာဒိ။ ပါသာဏမ္ဗလေနုဋ္ဌာပေတိ’စ္စာဒီသု ဟိ ယောဂျတာယပိ ကတ္တုတ္တာဝသာယောသိယာ, ကောပနာယံ ပယောဇကဗျပါရောတိ အာဟ- ‘ပေသနေ’စ္စာဒိ။ ဒါသာဒိနော ဟီနဿ ကတ္ထစိ အတ္ထေ နိယောဇနံ ပေသနံ။ ဂုရုအာဒိနော သက္ကာရပုဗ္ဗံ ဗျာပါရဏမဇ္ဈေသနံ။ တံ ပေသနဇ္ဈေသနာဒိကံ လက္ခဏံ သဘာဝေါ ယဿ သော တထာ ဝုတ္တော။
အာဒိသဒ္ဒေန အာနုကူလျဘာဂိနော ဗျာပါရဿ ဂဟဏံ, တထာ စ ‘ဘိက္ခာ ဝါသယတိ ကာရီသော-ဇ္ဈာပေသီ’တိ သိဇ္ဈတိ။ ဘိက္ခာ ဟိ ပစုရဗျဉ္ဇနဝတီ လဗ္ဘမာနာ ဝါသာနုကူလံ တိတ္တိဝိသေသမုပဇနယတိ။ ကာရီသောပိ နိဝါတေ ပဒေသေ သုဋ္ဌု ပဇ္ဇလိတောဇ္ဈယနဝိရောဓိ သီတကတမုပဒ္ဒဝမပနယန္တော-ဇ္ဈယနာနုကူလသာမတ္ထိယမာဒဓာတိ တတော တေသမ္ပိ ယုတ္တမ္ပယောဇကတ္တန္တိ။
ပယောဇကဗျာပါရေတီဒံ ပစ္စယဝိသေသနံ ဝါ သိယာ ပကတိဝိသေသနံ ဝါ။ တတ္ထ ယဒိ ပကတိဝိသေသနံ သိယာ, တဒါ ပယောဇကဗျာပါရေ ဝတ္တမာနာ ဏီဏာပီ ဝိဓီယန္တီတိ (ဂမနံ) ပတိ ယော နိယောဂေါ တဒတ္ထော ဂမိ, န ဂတျတ္ထော, တဿ စာယံ ပယောဇ္ဇောတိ ‘ဂမယတိ မာဏဝကံ ဂါမ’န္တိ ဂတျတ္ထဿ ပယောဇ္ဇေ ‘‘ဂတိဗောဓာဟာရေ’’စ္စာဒိနာ (၂-၄) ဝိဟိတာ ဒုတိယာ န ပပ္ပောတိ, တတော ပကတျတ္ထဝိသေသနပက္ခော ဒုဋ္ဌောတိ ပစ္စယဝိသေသနပက္ခံ ဒဿေတုမာဟ- ‘ပစ္စယဝိသေသနံ ဝေဒံ န ပကတိဝိသေသန’န္တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၃၉။)ပယောဇကမတ္တဂ္ဂဟဏေတိ မတ္တသဒ္ဒေါ သာမညဝါစီ, ယထာ ‘ကညာ မတ္တံ ဝါရယတီ’တိ။ ကတ္တာရံ ယော ပယုဇ္ဇတိ ယော စ ကရဏာဒီနံ ပယောဇကော တေသံ သာမညေန ဂဟဏေ သတီတိ အတ္ထော။ ဗျာပါရေတွေဝါတိ ပယောဇကဂ္ဂဟဏမန္တရေန ဗျာပါရေဣစ္စေဝ ဝစနံ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ဘာဝေါ, တန္တိ ပယောဇကဂ္ဂဟဏံ, ဝိသိဋ္ဌော ဝိသယော ယဿ ပယောဇကဂ္ဂဟဏဿတံတထာဝုတ္တံ။ ကောပနာယံဝိသိဋ္ဌော ဝိသယောစ္စာဟ- ‘ယော လောကေ’ဣစ္စာဒိ။ ဣတောဝါတိ ဝက္ခမာနဿ ဟေတုနော ပရာမာသော။ တန္တိ စုရာဒီဟိ ဏိဝိဓာနံ။ ဧဝံသဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနာပေက္ခော။ တံ ဝိသုံ စုရာဒီဟိ ဏိဝိဓာနမေဝ ဝက္ခမာနပ္ပကာရေန သဖလံ သိယာ နာညထာတိ အတ္ထော။ တမေဝ ပကာရံ ဒဿေတိ‘ယဒိမိနာ’စ္စာဒိ။
֍ ၁၇. ကျောတာ
ကတ္တရိ ဝိဟိတေသုပိ မာနန္တတျာဒီသု ပရဘူတေသု ကျော ဘဝတီတိ ဝိညာယေယျာတိ ‘ဘာဝကမ္မေသူ’တိ န ကျဿ ဝိသေသနန္တိ အာဟ- ‘မာနန္တတျာဒီန’မိစ္စာဒိ။
ယဒိ ဟိ ကတ္တရိ ဝိဟိတေသု သိယာ, တထာ သတိ တေသမုဘိန္နံ ပဓာနတ္တေနာဘိဓီယမာနာနမညမညာနပေက္ခတ္တာ အသမ္ဗန္ဓော သိယာ, န စေ ဝမ္ဘူတာနမဘိဓာနမတ္ထိ, န ဟိ ‘ဌီယတေ’စ္စသ္မာ ဘာဝေါ ကတ္တာ စ ပတီယတေ, နာပိ ‘ဂမျတေ’စ္စသ္မာ ကမ္မံ ကတ္တာစ။ အပိ တု ဘာဝကမ္မာနေဝ ဂမျန္တေ, တေနာဟ- ‘တသ္မာ’ဣစ္စာဒိ။
တေသမေဝါတိ မာနန္တတျာဒီနမေဝ။ ပရသမညာဘိ ပရေသံ ကစ္စာယနာ နံ ပရောက္ခာဣစ္စေဝ နာမံ။ တဗ္ဗဇ္ဇိတေသူတိ ပရောက္ခာသညိပစ္စယဝဇ္ဇိတေသု။ အပရောက္ခေသူတိ ဧတ္ထ ပရသမညာဝသေန ပရောက္ခာဣစ္စနေန သဟ သမာသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညထာပိ ပဋိပါဒေတုံ ‘အထဝါ’တိအာဒိမာဟ။ ပရောက္ခေတိ ဣန္ဒြိယာဝိသယေ ကာလေ။ ပရောက္ခေဝိဟိတာ ပစ္စယာတိ ဣမိနာ ဥပစာရေန တဒ္ဓိတပ္ပစ္စယဝသေန ဝါ ပရောက္ခာတိ သဒ္ဒနိပ္ဖတ္တိမာဟ။ တေ ပန‘အ ဥ’ ဣစ္စာဒယော။ တတောတိ ပရောက္ခပ္ပစ္စယတော။
နနု ပုဗ္ဗပက္ခေ ‘အပရောက္ခေသူ’တိ ဧတ္ထ ‘ပရောက္ခာဝဇ္ဇိတေသူ’တိ အတ္ထ ဝစနံ ယုဇ္ဇတိ, ဒုတိယပက္ခေ ပန ‘ပရောက္ခဝဇ္ဇိတေသူ’တိ, တထာ သတိ ကထမေတ္ထ ‘ပရောက္ခာဝဇ္ဇိတေသူ’တိ အတ္ထဝစနံ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ- ‘တေပနာ’တိအာဒိ။ ဣဓာတိ အပရောက္ခေသူတိ ဣမသ္မိံ။ နနု စ ‘‘ပရောက္ခေ အ ဥ’’ဣစ္စာဒိသုတ္တေ (၆-၆) ‘ပရောက္ခေ’တိ ပကတိဝိသေသနန္တိ ပစ္စယာနံ ပရောက္ခေ ဝိဟိတတာ ကထန္တိ မနသိ နိဓာယာဟ ‘ပရောက္ခေ’ဣစ္စာဒိ။ ဘဝနံ ဘာဝေါ ကိရိယာဓာတွတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄၀။)သာဓီယမာနာဝတ္ထောတိ ဣမိနာ သိဒ္ဓါဝတ္ထာ နိရဿတေ။ ပုဗ္ဗပရီဘူတော ပဓာနကိရိယာဝယဝဘူတော ကိရိယာရူပေါ အတ္ထော လက္ခဏံ သဘာဝေါ ယဿ ဓာတွတ္ထဿ သော တထာ ဝုတ္တော။ သတွဘူတောတိ ဧတ္ထ ပတီယတီတိ သေသော။ ဗဟုဝစနမ္ပိ ဟောတိ ပါကာပါကေတိ အဓိပ္ပာယော, ကရီယတီတိ ကမ္မံ, တဉ္စ ယဒိပိ နာမာဒိကမ္မမတ္ထိ, တထာပိ ကြိယတ္ထာဣစ္စာဓိကာရတော မာနာဒီနမညတ္ထာလဗ္ဘနတော စ ကိရိယာ သမ္ဗန္ဓောဝ ဂယှတေ, သု-သဝနေ သူယမာနံ။
ပါဏိနိယေဟေတ္ထ ‘‘ဘိန္ဒတိ ကုသူလံ’တျာဒေါ ယာ ဘေဒနာဒိကိရိယာ ကမ္မနိ ဒိဿတေ, သာ ယဒါ သုကရတ္တမတ္တေန သပ္ပဓာနတ္တဝစနိစ္ဆာယံ ကတ္တုတ္တေပျုပလဗ္ဘတိ ‘ဘိဇ္ဇတေ ကုသုလော သယမေဝေ’စ္စာဒိနာ, တဒါဿ ကတ္တုနော သုတ္တန္တရေန ကမ္မသရိက္ခဘာဝေါ ဝိဓီယတေ ‘ကမ္မနိဿယံ ကာရိယံ ယထာ သိယာ’တိ။ တန္နိဿာယာဟ- ‘ယဒါ ကမ္မမေဝေ’စ္စာဒိ။ ယဒါ ကမ္မမေဝ ကတ္တုဘာဝေန ဝိဝစ္ဆီယတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ ကတွာ တထာ ဝိဝစ္ဆီယတေစ္စာဟ- ‘အတ္တသမဝေတာယ’ဣစ္စာဒိ။ အတ္တသဒ္ဒေန ကမ္မမတြ ဝိဝစ္ဆိတံ, အတ္တနိ သမဝေတာ ဧကဒေသီဘူတာ အတ္တသမဝေတာ, တဿာ ကိရိယာယ ကမ္မဋ္ဌကိရိယာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သုဘေဒတ္တာဒိနေတိ ဟေတုမှိ ကရဏေ ဝါ တတိယာ။ အတ္ထတောတိ ‘ကမ္မေယေဝ ကျော’တိ (န သက္ခိ) [တသ္မာ] ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တထာဟိ ‘ဘိဇ္ဇတေတိ သဝနာ ကမ္မတာဝဂမျတေ’တိ ဣမိနာ အတ္ထတော ကမ္မေယေဝကျောတိပဋိပါဒိတမေဝ။ ဝုတ္တမေဝ ဖုဋီကရမာဟ- ‘ဘိဇ္ဇတေ ဣစ္စသ္မိံ ပဒေ’ဣစ္စာဒိ။ အညထာတိ ယဒိ ကမ္မေယေဝ တေပစ္စယော န သိယာ။ အတောတိ ဘိဇ္ဇတေ ဣစ္စသ္မာ။ ဥပသံဟရမာဟ- ‘တသ္မာ’ဣစ္စာဒိ။ ကိံ ဝစနေနာတိ ပါဏိနီယာနမိဝ ကိံ သုတ္တတ္တရေနာတိ အတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄၁။)ဝစနာဘာဝေပိ ကမ္မကတ္တရိ ပဒသင်္ခါရက္ကမောပဒဿနမုခေန ဝုတ္တိ ဂန္ထံ ဝိဝရိတုမာဟ- ‘ဝါကျတော’ဣစ္စာဒိ။ ဝါကျတော ဥဒ္ဓရိတွာ ပဒေသင်္ခရိယမာနေတိ ‘ဘိဇ္ဇတေ ကုသူလော သယမေဝေ’တိ ဝါကျတော ဝိသုံ ကတွာ ဘိဇ္ဇတေ’တိ ပဒေ သင်္ခရိယမာနေ နိပ္ဖာဒီယမာနေတိ အတ္ထော။ တဒေဝါတိ ပဒတ္ထသာမညမေဝ။ တန္နိပ္ဖာဒနေတိ တဿ သင်္ခရိမာနဿ ပဒဿ သင်္ခရဏေ။ သယန္တီမဿာတြ အတ္တနာတိ အတ္ထော။ န ကေဝလ မနေနေတဒေဝ ဝုတ္တံ- ‘ကမ္မေယေဝ ပစ္စယော’တိ, ကိဉ္စရဟိ အညမ္ပတ္ထီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘အနေန စေ’စ္စာဒိ။ စော ဝတ္တဗ္ဗန္တရသမုစ္စယေ။ အနေနဘိဇ္ဇတေတိ သဝနာဣစ္စာဒိနာ ဣဒဉ္စာဟာတိ အတ္ထော။ ကိန္တဒိစ္စာဟ ‘ကမ္မ ကတ္တုနော’စ္စာဒိ, န ပဒမုဒါဟရဏန္တိ ကမ္မကတ္တုနော ဝါကျမေဝေါဒါဟရဏံ။ ဝါကျေနေဝ တဿ ပတီတိယာ မညတေ။ ပဒမေဝေါဒါဟရဏံ ကသ္မာ န သိယာတိ အာဟ- ‘ပဒေဟိ’စ္စာဒိ။ ဒုတိယမုဒါဟရဏံ ဒဿေတုမာဟ- ‘ကတ္တုနိဿယော ပိ’စ္စာဒိ။
အသ္မိံ ပက္ခေတိ အသ္မိံ ကတ္တုတ္တေန ဝိဝစ္ဆိတေ ပက္ခေ။ တဗ္ဗိသယတ္တန္တိ ကမ္မဝါစီသယံ သဒ္ဒဝိသယတ္တံ။ ဘာဝကမ္မေသူတီမဿ ကတ္တရိစ္စဿ စ ပစ္စယဝိသေသနတ္ထေ သတိ သာမတ္ထိယလဒ္ဓမ္ပယောဇနံ ဒဿေတုမာဟ- ‘ဘာဝကမ္မေသူ’တိအာဒိ။ ဣမိနာ အနေန စ ဝိသေသိသတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိန္တံ ဝိသေသိတန္တိ အာဟ- ‘မာနန္တ တျာဒီသူ’တိ။ ကိန္တမ္ပယောဇနန္တိ ပယောဇနံ ဒဿေတုမာဟ- ‘တျာဒီန’မိစ္စာဒိ။ ယဒိ ဘာဝကမ္မေသု ကတ္တရိ စ တေန တေန [ဓာနေန] သုတ္တေန မာနာဒယော န သိယုံ, ကထန္တံ ဝိသေသိတေသု မာနာဒီသု ပရေသု ကျာဒယော သိယုန္တီမိနာ သာမတ္ထိယေန ( ) [(သတိ)] ဘာဝကမ္မေသု ကတ္တရိ ( ) [(တိ)] စ ‘‘ဝတ္တမာနေတိ အန္တိ’’စ္စာဒိပ္ပဘုတိကေဟိ (၆-၁) သုတ္တေဟိ ယထာလာဘံ ဘာဝါဒီသု ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ဝိညာယတီတိ ဘာဝေါ။
နတဒတ္ထံ ဝစနမာရဒ္ဓန္တိ ဘာဝကမ္မေသု ကတ္တရိ မာနန္တတျာဒိဝိဓာနတ္ထံ ပါဏိနိယေဟိ ဝိယ သုတ္တန္တရံ နာရဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ အထ ဘာဝကမ္မေသု ကတ္တရိ စ မာနာဒိဝိဓာနတ္ထံ ဝစနံ နာရဒ္ဓံ ဓာတုနိယမနံ [ဓာတုနိယမတ္ထံ] တွဿ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ တဉ္စ သာမတ္ထိယာဝ (လဗ္ဘတေတိ) ဒဿေတုမာဟ- ‘ကိရိယတ္ထနိယမောပိ’စ္စာဒိ။ အကမ္မကာ ဓာတုတော ဘာဝေ ကတ္တရိ စ သကမ္မကာ ကမ္မေ ကတ္တရိ စေတိ ကိရိယတ္ထနိယမော ယထာဝုတ္တေန သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အကမ္မကာနံ ကမ္မဝိရဟာ, သကမ္မကာနဉ္စ သတောပိ ဘာဝဿာပ္ပဓာနတ္တာ အကမ္မကာ ကတ္တရိ ဘာဝေ စ ဘဝန္တိ န ကမ္မေ, သကမ္မကာ ကမ္မသဗ္ဘာဝါ ကတ္တရိ ကမ္မေ စ ဘဝန္တိ န ဘာဝေတီဒံ သာမတ္ထိယံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄၂။)ကမ္မမပေက္ခတေတိ ပစာဒိတော ကတ္တရိ ပဌမပုရိသေကဝစနေ ကတေ ပစတိစ္စာဒီသု ပစာဒိနော ပစနာဒိကိရိယာ ဩဒနာဒိကံ ကမ္မမပေက္ခတေ။ ကတ္တုတ္တမပေက္ခတေတိ ဘဝတိစ္စာဒီသု ဘူအာဒီနံ ဘဝနာဒိကိရိယာ ကတ္တုမတ္တမပေက္ခတေ။
֍ ၂၀. ဏိဏာ
ယဒတ္ထန္တိ ယံပယောဇနံ။
֍ ၂၃. ဇျာ
ဇိနန္တောတိ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ (၁-၃၃) ရဿော။ သဗ္ဗတ္ထေဝ ယတ္ထ ကတ္တရိ ပစ္စယော တတ္ထ ဝိကရဏာပိ ကတ္တရိယေဝ, ယတ္ထ ဘာဝကမ္မေသု တတ္ထ ဝိကရဏာပိ ဘာဝကမ္မေသုယေဝ,။ ဧကာယ ပကတိယာ ကာရကဘေဒေ(န) ပစ္စယဿာသမ္ဘဝတော။ တသ္မာ သဟာဘိဓာနာနံ မာနာဒိဝိကရဏာနံ ကထန္နာမ သဟာသမ္ဘဝံ ဂစ္ဆေယျုန္တိ ဝိဓီယန္တေ။
֍ ၂၇. ဘာဝ
ဝိဝစ္ဆာဘေဒေနာတိ သကမ္မကာကမ္မကဝစနိစ္ဆာဘေဒေန။ ဥဘယတ္ထာတိ ဘာဝကမ္မေသု။ ကရီယတီတိ ကတ္တဗ္ဗော ကရဏီယော။ ‘‘အပဝါဒ ဝိသယေ ဥဿဂ္ဂေါ နာဘိနိဝိသတီ’’တိ ဧသော ဥဿဂ္ဂဓမ္မော။ တဗ္ဗာဒီနန္တု ကေသဉ္စုဿဂ္ဂါနမ္ပိ အပဝါဒဝိသယေ ပဝတ္တိ ဟောတိ ဗဟုလာဓိကာရာ။ ယထာ ‘‘ဘာဝကမ္မေသု တဗ္ဗာနီယာ’’တိ ဥဿဂ္ဂေါ, ‘‘ဝဒါဒီဟိယော’’တိ (၅-၃၀) အပဝါဒေါ တံဝိသယေပိ တဗ္ဗာနီယာ ဟောန္တိ ‘ဂန္တဗ္ဗော ဂမနီယော’တိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
֍ ၂၈. ဓျဏ
ကာရိယံ ‘‘ဉိ ဗျဉ္ဇနဿာ’’တိ (၅-၁၇၀) ဉိ။
֍ ၃၀. ဝဒါ
အန္နတောတီမိနာ ‘ဘောဂ္ဂမည’န္တေတ္ထ အညံ နာမ အန္နဝတာ အညန္တိ အတ္ထမာဟ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄၃။)֍ ၃၁. ကီစ္စ
ကမ္မကရော ဘရိတဗ္ဗတာယေစ္စာဒိနာ ကိရိယာသဒ္ဒတ္တံ ဘစ္စသဒ္ဒဿ ဒဿေန္တော သညာဘာဝမပါကရောတိ။ ‘‘သညာယံ ဘရာ’’တိ စ ဂဏသုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, တေနာဟ- ‘သညာယံ ဘရာ’တိအာဒိ။
အဘရိတဗ္ဗာပိစ္စာဒိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ ဒုဝိဓာ သညာသဒ္ဒါ ကေစိ ဒစ္စန္တ ဝိဂတာဝယဝတ္ထာ ယထာ ဍိတ္ထာဒယော, ကေစိဒဝယဝတ္ထာနုဂတာယထာ သတ္တပဏ္ဏာဒယော, တတ္ထ ဘရိယာသဒ္ဒဿ ကမ္မမ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ‘ဘရိတဗ္ဗာ ဘရိယာ’တိ, ယထာ သတ္တ ပဏ္ဏာနိ အဿာတိ သမ္ဗန္ဓော ပဝတ္တိနိမိတ္တံ သတ္တပဏ္ဏသဒ္ဒဿ, ဧတဉ္စ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ သဒ္ဒနိပ္ဖတ္တိကိရိယာယမေဝေါပဒိသီယတေ, ကွစိဒေဝ တွတ္ထဝိသေသေ သတျသတိ ဝါ တသ္မိံ နိမိတ္တေ သဒ္ဒေါ ဝတ္တတီ’’တိ။ ဩကာရဿာတိ ‘‘ယုဝဏ္ဏာနမေ ဩပ္ပစ္စယေ’’တိ (၅-၈၂) ကတဩကာရဿ။
֍ ၃၂. ဂုဟာ
သဒ္ဒိကာနန္တိ ပါဏိနိယကစ္စာယနာဒိဝေယျာကရဏာနံ။ ပေသနံ သက္ကာရပုဗ္ဗကံ ဝါ နိယောဇနံ။ ကာမစာရာနုညာတိ ကတ္တုမိစ္ဆတော ယထိစ္ဆ မနုဇာနနံ အတိသဂ္ဂေါနာမာတိ အတ္ထော။ နိမိတ္တဘူတဿာတိ ‘‘ဘောတာ ကဋော ကတ္တဗ္ဗော’စ္စာဒီသု ကဋကရဏာဒိနော ကာရဏဘူတဿ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄၄။)နနု စ သာမညေန ဝိဟိတာ ဧ(တေ), တထာ စ သတိ ဝိဇ္ဈတ္ထဝိဟိ တေဟိ ဧယျာဒီဟိ တေ ဗာဓီယန္တိစ္စာဟ- ‘နစေ’စ္စာဒိ။ ဝိဓိဝိသေသတ္တေ ပီတိ ဝိဓာနံ ဝိဓိ နိယောဇနံ ကိရိယာသု ဗျာပါရဏာ, တဿ ဝိဓိနော ပေသာဒီနံ ဝိသေသတ္တေပိ, နာဝဿန္တိအာဒိ ဇယာဒိစ္စဗျာချာနံ နိဿာယ ဝုတ္တံ, ဝုတ္တဉှိ တေန ‘‘ကိမတ္ထံ ပေသာဒီသု ကိစ္စသညိနော တဗ္ဗအနီယဏျတျပ္ပစ္စယာ ဝိဓီယန္တေ, န သာမညေန ဘာဝကမ္မေသု ဝိဟိတာ, ဧဝမေတေ [ဝိဟိတာဧဝ, ဝေါ-ကာသိကာဝုတ္တိ] ပေသွာဒီညသွတြ စ ဘဝိဿန္တီတိ ဝိသေသဝိဟိတေန ဝိဓျာဒီသု ပစ္စယေန ဗာဓီယန္တေ, ဝါသရူပဝိဓိနာ ဘဝိဿန္တိ ဧဝဉ္စရဟိ ဧတံ ဉာပေတိ ‘ဣတ္ထီအဓိကာရတော ပရေန ဝါသရူပဝိဓိ နာဝဿမ္ဘဝတီ’တိ [ကိမတ္ထမိစ္စာဒိ စောဒျ, ဝိစသသဝိဟိတေစ္စာဒိ ပရိဟာရော, ကိစ္စာ ဟိ သာမညေန ဝိဟိတာ, ပဉ္စမီ တု ပေသာဒိနာတ္ထဝိသေသေန, အတော တေန ဝိသေသဝိဟိတေန ကိစ္စာ ပေသာဒိဝိသယေ ဗာဓီယေရန္တိ ပုနဗ္ဗိယတေ, ဝါသရူပေစ္စာဒိနာ ပရိဟာရံ ဝိဃဋယတိ။ ဧဝံ စရဟိစ္စာဒိနာ ပေသာဒီသု ကိစ္စဝိဓာနဿ ဉာပကတ္တံ ဒဿယတိ။ (ဇိနိန္ဒဗုဒ္ဓိနု ၂၁ သ)]။ အသရူပဝိဓိ အသရူပါပဝါဒပ္ပစ္စယော ဝါ ဝိကပ္ပေန ဗာဓကော ဟောတိ ဥဿဂ္ဂဿာတိ ဧတံ အဝဿံ န ဟောတီတိ ဉာပနတ္ထမ္ပိ န ဝိဓီယတေတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝါ-သရူပေါ-နိတ္ထိယံ’’တိ (ပါ, ၃-၁-၉၄) ပရသုတ္တံ။ ဓာတွဓိကာရေဝိဟိတော အသရူပေါ အပဝါဒပ္ပစ္စယော ဥဿဂ္ဂဿ ဗာဓကော ဘဝတိ ဣတ္ထိ အဓိကာရေ ဝိဟိတပ္ပစ္စယံ ဝဇ္ဇယိတွာတိ အတ္ထော။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနုသာရေနေဒံ ဝိညာတဗ္ဗံ။
ဘောတာ ခလု ကဋော ကာတဗ္ဗောစ္စာဒိ ပေသနေ။ တွယာ ကဋော ကာတဗ္ဗောတိ အနုညာယံ။ ပတ္တကာလေ ပရမုဒါဟရဏံ။ ဧတ္ထ ပန ကဋကရဏေ ကာလာရောစနမတ္တမေဝ ဝိညာယတိ, န ပေသာဒိ။ ‘‘သတ္တျရဟေသွေယျာဒီ’’တိ (၆-၁၁) သုတ္တံ ဝိသေသဝိဟိတံ, တေနာဟ- ‘သာမည ဝိဓာနတော’စ္စာဒိ။ သတ္တိဝိသိဋ္ဌေစ္စာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘သတ္တီ’တိအာဒိနာ။ ကထံ သတ္တိဝိသိဋ္ဌတာ ကတ္တုနောတိ အာဟ- ‘တံယောဂါ’တိ။ တာယ သတ္တိယာ ယောဂေါ တံယောဂေါ။ အဝဿကာဓမီဏတာဝိသိဋ္ဌေ တု ကတ္တရိ ကိစ္စာနံ တဒညေသဉ္စ ဘာဝါယ ဝိသုံ- သုတ္တိတံ, တေန, ဝုတ္တံ ‘အာဝဿကာဓမီဏတာ ဝိသိဋ္ဌေဝ ကတ္တရီ’တိ။ သဗ္ဗတ္ထေဝေတ္ထ ‘ဥဒ္ဓံ မုဟုတ္တတော’တိအာဒိနာ ဧကေကမုဒါဟရဏံ ကမေန ဒဿိတံ။ ဘောတာ ရဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗန္တိ အရဟေ, ဘဝတာ ရဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဘဝံ အရဟောတိ ပန အရဟကတ္တုတ္တပ္ပကာသနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧဝမုပရိပိ။ သဗ္ဗမေတံ ဗဟုလဂ္ဂဟဏာနုဘာဝေနေတိ ဝိညေယျံ။
֍ ၃၃. ကတ္တ
ဂလေစောပကောတိ အလောပသမာသော။ အဘိမတော ပရေဟိ။ အရဟာဒီသု ဝိဟိတပ္ပစ္စယေဟီတိ ‘‘သတ္တျရဟေသွေယျာဒီ’’ (၆-၁၁) စ ‘‘သီလာဘိက္ခညာဝဿကေသု ဏီ’’တိ (၅-၅၃) စ အရဟာဒီသု ဝိဟိတပ္ပစ္စယေဟိ။ ဥပါဒါနသီလော သိက္ခာပနသီလော။ မုဏ္ဍနံ ဓမ္မော သဘာဝေါ ယေသံ တေ မုဏ္ဍနဓမ္မာ။ ဝဓုံ ကတပရိဂ္ဂဟံ သာဝိဋ္ဌာယနာ မုဏ္ဍယန္တိ ဧတေသံ ကုလဓမ္မော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄၅။)֍ ၃၅. အာသိံ
ကာပနာယမာသိံသာ နာမေစ္စာဟ- ‘အပ္ပတ္တဿေ’စ္စာဒိ။ ကိရိယာ ဝိသေသကတ္တုဝိသယာတိ ကိရိယာဝိသေသဿ ယော ကတ္တာ သော ဝိသယော ယဿာ သာ တထာ ဝုတ္တာ။ ကိရိယာဝိသေသကတ္တုဝိသယတ္တမေဝ ဖုဋီ ကတ္တုမာဟ- ‘အဿာ’ဣစ္စာဒိ။ အဿာ ဇီဝနကိရိယာယ နန္ဒန ကိရိယာယ ဘဝနကိရိယာယ ဝါ ကတ္တာ တံကိရိယံ သမ္ပာဒေန္တော ဘဝေယျ ဘဝတူတိ အတ္ထော။ ဇီဝတု နန္ဒတု ဘဝတူတိ အာသိံသာယံ ပယောဂေန ဇီဝက နန္ဒက ဘဝကသဒ္ဒါနံ တံသမာနတ္ထတာ ဒဿိတာ။
အကေနေဝါသိံ သနတ္ထဿ ဂမိတတ္တာတိ အာသိံသနာ ဧဝ အတ္ထော, တဿ အကပ္ပစ္စယေနေဝ ဂမိတတ္တာ အဝဗောဓိတတ္တာ။ နာသိံ သနတ္ထဿ ပယောဂေါတိ အာသိံသနာ အတ္ထော ယဿ ဇီဝတု နန္ဒတု ဘဝတွိစ္စာဒိနော သဒ္ဒန္တရဿ, တဿ နပ္ပယောဂေါတိ အတ္ထော။
֍ ၃၆. ကရာ
ကရောတိ အတ္တနော ဖလန္တိ ကာရဏံ။
֍ ၃၇. ဟာတော
ဇဟန္တိ ဥဒကန္တိ ဝီဟီသု ဟာယနသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဒဿေတိ။ ဇဟာတိ ဘာဝေ ပဒတ္ထေတိ ဣမိနာပိ သံဝစ္ဆရေ။ ဘာဝေဣစ္စဿတ္ထမာဟ ‘ပဒတ္ထေ’တိ။ နိပ္ဖတ္တိမတ္တံ ကိရိယောပါဒါနန္တိ ကေစိ။
֍ ၃၉. ဝိတော
နနု စ ဝိတောတိ ပဉ္စမီနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘ဝိတော ပရသ္မာ ဉာဣစ္စသ္မာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ကထံ ဝိပုဗ္ဗာတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ- ‘ဝိတော ပရော’ဣစ္စာဒိ။ ဝိပုဗ္ဗော ယဿသော ဝိပုဗ္ဗော။ ဝိသဒ္ဒတော ဓာတုမှိ ပရဘူတေ သတိ ဝိသဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။
֍ ၄၀. ကသ္မာ
သဗ္ဗံ ဇာနာတိ, ကာလံ ဇာနာတီတိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၄၁. ကွစ
နာမဇာတိဂုဏကိရိယာ ဒဗ္ဗသမ္ဗန္ဓတော ပဉ္စဝိဓတ္တေပိ ကမ္မဿ ကြိယတ္ထဿာဝဓိရယမုပါဒိန္နောတိ ကြိယတ္ထသမ္ဗန္ဓာ ကိရိယာကမ္မဿေဟ ဂဟဏံ။ တဉ္စ နိဗ္ဗတ္တိဝိကတိပတ္တိဘေဒေန တိဝိဓံ, တိဝိဓဿာပျေတဿ ဝိသေသာနုပါနတော ဂဟဏန္တိ ကမေနုဒါဟရန္တော အာဟ- ‘ကရကရဏေ’ဣစ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄၆။)လောကဝိဒူတိအာဒိဒဿနတော ကွစိဂ္ဂဟဏေ ပယောဇနံ ဝတ္တုမာဟ- ‘ကမ္မတော’စ္စာဒိ။ နနု စ ကွစိဂ္ဂဟဏေနေဝ ‘အာဒိစ္စံ ပဿတိ’စ္စာဒေါပိ (နိဝတ္တိ) ဝတ္တုံ သက္ကာ ကသ္မာ ‘ဗဟုလာဓိကာရာ’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘တေနေ’စ္စာဒိ။ တေနာတိ ယေန ကွစိဂ္ဂဟဏံ ကုတောစိယေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ကတံ တေနာတိ အတ္ထော။ တေနာတိ ဝါ ကွစိဂ္ဂဟဏေန။ အထ အာဒိစ္စံ ပဿတိစ္စာဒေါ ဝိယ ကမ္မကရာဒီသုပိ နိဝတ္တိမဒဿေတွာ ‘ကွစီတိ ကိံ ကမ္မကရော’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ- ‘ယဇ္ဇေဝ’မိစ္စာဒိ။
တဿာတိ ဗဟုလဝစနဿ, မဟာဓိကာရတ္တာတိ မဟာဝိသယတ္တာ။ ကုတောစိယေဝါတိ ကုတောစိ ဓာတုတောယေဝ။ အထေဟ ကသ္မာ န ဟောတိ ဒေဝဒတ္တော သယတိ ဒါတ္တေန လုနာတိ သုနခါနံ ဒဒါတိ နဂရာ အပေတိ ထာလိယံ ပစတိ မာတု သရတီ’’တိ, သဗ္ဗမေဝေဒံ ကိရိယာ (ယာ) ဘိသမ္ဗန္ဓီယတီတိ ယဒိပေဝံ, တထာပိ ကမ္မတ္တေနေဝ ယံ ဝတ္တု မိစ္ဆိတံ န ကာရကန္တရတ္တေန နာပိ သမ္ဗန္ဓဘာဝေန, တဿေဝ ကမ္မသဒ္ဒေန ဂဟဏံ ကမ္မဝစနသာမတ္ထိယာ, အညထာ သျာဒိတောစ္စေဝ ဝဒေယျ ကိံ ကမ္မာတိ ဝစနေနာတိ။
֍ ၄၂. ဂမာ
ဝေဒန္တိ ဧတ္ထ အတ္ထမာဟ ဝိတ္တိန္တိ, တုဋ္ဌိန္တိ အတ္ထော။
֍ ၄၃. သမာ
တဉ္စေတိ ဥပမာနဿ ပရာမာသော။ ဘေဒေန ဝိဝရဏန္တိ သမာနာဒီဟီတိ အဝတွာ ဘေဒေန ဝိဝရဏံ။ တုလျတာယုပလဗ္ဘမာနဿ သဒိသာဒိသဒ္ဒဝစနီယတ္တာ အဝယဝတ္ထာနုဂမေနာတ္တနော-ဘိဓေယျေ သဒိသာဒိသဒ္ဒါနမ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄၇။)֍ ၄၄. ဘာဝ
ကာရကံ သာဓကံ နိဗ္ဗတ္တကန္တိ အနတ္ထန္တရံ။ ကရောတိ ကိရိယံ နိဗ္ဗတ္တေတိ နိမိတ္တဘာဝေနာတိ ကာရကံ။ ကတ္တာဒီနံ ကိရိယာနိမိတ္တတ္တန္တု သယမေဝ ‘တတ္ထ ကတ္တာ’တိအာဒိနာ ဘေဒေန ပကာသယိဿတိ။ ကိရိယာနိမိတ္တံ။ နိဗ္ဗတ္တကေသု ကတ္တာဒီသု ဆသုပိ ရုဠှတ္တာ တေနေတ္ထ ကတ္တာဝါတ္တပ္ပဓာနော, ကရဏာဒယောပျပ္ပဓာနာ ကာရကဗျပဒေသော လဗ္ဘန္တေ။ အညထာ ကာရကသဒ္ဒေန တေသံ ဂဟဏံ န သိယာတိ။ ကိမိဒံ ကာရကန္တျာဟ- ‘သတ္တိကာရက’န္တိ။ ဧဝံ စရဟိ ဒဗ္ဗာဒီနံ ကထံ ကာရကတ္တမိစ္စာဟ- ‘တဒဓိကရဏာ’တိအာဒိ။ တဿာ သတ္တိယာ အာဓာရာ နိဿယာတိ အတ္ထော, ပုံ နပုံသကေ အဓိကရဏသဒ္ဒေါ။ တေသု ဒဗ္ဗာ ဒီသု တိဋ္ဌတီတိ တတြဋ္ဌာ, သတ္တိ။ တဿာ ဘာဝေါ တတြဋ္ဌတာ, တာယ။ အထ ဒဗ္ဗာဒီနံ မုချတော ကာရကတ္တေ သတိ ကိမာယာတန္တျာဟ ‘ယဒိ’စ္စာဒိ။
တေသန္တိ ကတ္တာဒိကာရကာနံ။ အညမညဗျာဝုတ္တရူပတ္တာတိ အညမညတော ဗျာဝုတ္တံ နိဝတ္တံ ရူပံ ကရဏာဒိသဘာဝေါ ယေသံ ကတ္တာဒိ ကာရကာနံ တေ တထာ ဝုတ္တာ, တေသံ ဘာဝေါ တတ္တံ တသ္မာ။ ကရဏ ရူပန္တိ ကရဏံ ရူပံ သဘာဝေါ ယဿ အဓိကရဏဿ တံ တထာ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စသတိကော ဒေါသောစ္စာဟ ‘တထာ စေ’စ္စာဒိ။ ကေနစိ သုကရတ္တေန သပ္ပဓာနတ္တဝစနိစ္ဆာယံ ‘ထာလီ ပစတီ’တိ ဘဝတိ။ တတြေဝုက္ကံသဝစ နိစ္ဆာယံ ‘ထာလိယာ ပစတီ’တိ။
ဧဝဉ္စကတွာတိ နိပါတသမုဒါယော-ယံ ဟေတွတ္ထော။ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ကတ္တာ နိမိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတ္တုဋ္ဌကိရိယာနိမိတ္တဿ ကတ္တုနော ဥဒါဟရဏံ ‘ဟသတိ နစ္စတီ’တိ။ တဒတ္ထေတိ တာယ ကမ္မသမဝါယိနိယာ ပစနာဒိကိရိယာယ အတ္ထေ အဓိဿယနာဒယော ပဝတ္တေန္တော ကိရိယာယ နိမိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝမုပရိပိ။
ဩဒနံ ပစတိ ဒေဝဒတ္တောတိ ကမ္မဋ္ဌကိရိယာယ နိမိတ္တဘူတဿ ကတ္တုနော ဥဒါဟရဏံ။ ဘာဇနသင်္ခရဏမဓိဿယနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန တဏ္ဍုလဝပနဣန္ဓနာပဟရဏာဒယော ဂယှန္တိ။ ဒွိဓာပတ္တိယန္တိ ရုက္ခာဒီနံ ဒွိဓာ ပဝတ္တိယံ။
ဗျာပနေတိ သမ္ဗန္ဓေ။ ဂိရဓာတုတော အပ္ပစ္စယေ- ‘‘ဧဩနမ ဝဏ္ဏေ’’တိ (၁၃၇) သုတ္တေ ‘အဝဏ္ဏေတိ ယောဂဝိဘာဂတော ဂကာရေ ဣကာရဿ အတ္တံ ဟောတီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘အဝဏ္ဏေတိ ယောဂဝိဘာဂါ အတ္တံ ဣဿာ’တိ။ အညထာပိ ပဋိပါဒေတုမာဟ- ‘ဧဿ ဝါ’တိအာဒိ။ ဧဿာတိ ‘‘လဟုဿုပန္ထဿာ’’တိ (၅-၈၇) ကတဧဿ။ သကလေနာတိ ‘ဧဩနမ ဝဏ္ဏေ’’တိ သကလေန သုတ္တေန။ ပုရီတိ နိပါတော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄၈။)ဤသက္ကရောတိ ဗိန္ဒုလောပေါ, ဒွိတ္တံ, သာမညေန ဝိဓာနတောတိ ပရေသံ ဝိသေသဝိဓာနသဗ္ဘာဝမာဟ။ ဂဏိကာလယံ ဂဏိကာနံ ဂေဟံ။ နေပထျမာကပ္ပော။ ဒတ္တောလဒ္ဓါတိ ပစ္စယဿ ကမ္မသာဓနတ္တံ ဒီပေတုံဝုတ္တံ။ ဝိနာလိင်္ဂဝစနေဟိ ပါဋိပဒိကတ္ထံ နိဒ္ဒိသိတုံ န သက္ကာတိ ဘာဝေတိ သဗ္ဗလိင်္ဂသင်္ချာသမ္ဗန္ဓယောဂ္ဂပါဋိပဒိကတ္ထသာမညေ ပစ္စယနိမိတ္တတ္တေန ဂဟိတေပိ သာမညေ စရိတတ္ထတ္တာ လိင်္ဂဝစနံ နပ္ပဓာနန္တိ ဣဋ္ဌိအာဝုဓန္တီ ဣတ္ထိ နပုံသကေဘာဝေ, ပါကာတိ ဗဟုဝစနေပိ ဘာဝေ ဘဝတိ ဧဝ။
֍ ၄၅. ဒါဓာ
သပါဒီဟိ အပါဒီဟိစာတိ ပါဒိသဟိတေဟိ ပါဒိရဟိတေဟိ စ ဒါဓာဟိ။
֍ ၄၆. ဝမာ
သာပါနဒေါဏိယန္တိ သာရမေယာနံ ဘုဉ္ဇနကအမ္ဗဏေ။ ဌိတသုပါန ဝမထုဝိယာတိ ပဝတ္တသုနခစ္ဆဒ္ဒနံ ဝိယ။
֍ ၄၇. ကွိ
ယထာဒဿနန္တိ အာစိက္ခတီတိ ယောဇနာ။ တေန ကုတောစိ ဓာတုတောတိ။ ဂဏှန္တီတိ ဂဟ=ဥပါဒါနေစ္စဿ။ သလာကာသဒ္ဒဿ သလာကန္တိ။ သဘာသဣစ္စဿ အန္တဗျဉ္ဇနလောပေ သဘာပကတိတော ‘‘ဣတ္ထိ ယမတွာ’’တိ (၃-၂၆) အာပ္ပစ္စယော။ ပဘာတီတိ အာ=ဒိတ္တိယမိစ္စဿ။
֍ ၄၈. အနော
စလနာဒီနံ သီလာဒီသု နိပ္ဖာဒနတ္ထံ ဝိသုံ သုတ္တိတံ ပရေဟိ, ဣဓ ပန ဗဟုလံ ဝစနေနေဝါတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘စလနာဒီသူ’တိအာဒိ။
֍ ၄၉. ဣတ္ထိ
က္လိကယကိစ္စတြ ကကာရဗဟုတ္တာ ကကာရာတိ ဗဟုဝစနံ။ တိတိက္ခာ ဣစ္စာဒေါ တိတိက္ခနမိစ္စာဒိနာ ဝိဂ္ဂဟော ‘‘ဣတ္ထိယမတွာ’’ (၃-၂၆)။ အပရိ ပဌိတောတိ ဓာတုပါဌေ အပရိပဌိတော။ ပါဏိဝိသေသောတိ သတ္တဝိသေသော။ ဣမိနာ စ ‘‘ယထာကထဉ္စိ နိပ္ဖတ္တိ, ရုဠှိယာ အတ္ထနိစ္ဆယော’’တိ ဒဿေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၄၉။)အာသိံ သာယံ ဂမ္မမာနာယံ သညာဝိသယေ ဓာတူဟိ တိပ္ပစ္စယော ကိစ္စပ္ပစ္စယော စ ယထာ သိယာတိ ‘‘တိကိစ္စာသိဋ္ဌေ’’တိ (၇-၂-၃) သုတ္တိတံ ကစ္စာယနေန။ တမိဟ သာမညေန ဝိဓာနာဝ သိဒ္ဓန္တိ နိရူပယိတုမာဟ- ‘ကစ္စာယနေန ပနေ’စ္စာဒိ။ တဗ္ဗ အနီယဏျ တေယျ ရိစ္စပ္ပစ္စယာနံ ‘‘တေ ကိစ္စာ’’တိ (၇-၁-၂၂) ကိစ္စသညံ ဝိဓာယ သေသာနံ ‘‘အညေကိတီ’’တိ (၇-၁-၂၃) ကိတ္သညာ ကတာ ကစ္စာယနေန။ တေနာဟ- ‘ကိတ သညော’တိ။
တဗ္ဗာဒိပ္ပစ္စယော စ ဝိဟိတောတိ သကိယဝေါဟာရေနာဟ။ သကိယ သတ္ထေ အဝုတ္တဒေါသံ [သုတ္တဒေါသံ] ပရိဟရိတွာ ဝက္ခမာနနယေန ယုတျဘာဝါ တထာ ဝိဓာနေ အယုတ္တတံ ဒဿေန္တော ‘နစာသိံ သာယ’မိစ္စာဒိမာဟ။ ဂုဟနံ, ရုဇနံ, မောဒနန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ သယနံ ဝါ သေယျာ။ ဝဇဓာတုနော ဝဿ ဗကာရေန ဘဝိတဗ္ဗံ, သော ကထံ ယကာရေ ပရဘူတေ အသတီတိ အာဟ- ‘စဝဂ္ဂဗယဉာတိယောဂဝိဘာဂါ ဝဿ ဗော’တိ။
֍ ၅၁. ကရာ
ရိရိယပ္ပစ္စယေ အာဒိရကာရဿ အနုဗန္ဓတ္တာ အာဟ- ‘အန္တသရာဒိ လောပေါ’တိ။
֍ ၅၂. ဣကိ
အထ သရူပေစ္စေတာဝတိ ဝုတ္တေ- ‘ကိရိယတ္ထဿ သရူပေ’တိ ကထံ ဝိညာယတိစ္စာဟ- ‘ကိရိယတ္ထာ’တိစ္စာဒိ။ နနု စ လော-ယံ ကတ္တရိ ဝိဓီယ မာနောကထမေတ္ထ သိယာတျာဟ- ‘အကတ္တရိပိ’စ္စာဒိ။ အဘိမတော ကစ္စာယနဿ။ ပဋိပါဒယိတုမာဟ- ‘တတ္ထာ’တိအာဒိ။ ကရဏံ ဥစ္စာရဏံ, အဿ ကရောတိ သမာသဝါကျံ။ န ဟိ ဧဝ ဒီဟိ ကာရော ဝိဟိတောတိ အက္ခရေ ဟေဝ ကာရဿ ဝိဟိတတ္တာ အက္ခရသမုဒါယတော န ပပ္ပောတီတိ ဘာဝေါ။ အထ စေတိ မတပ္ပဒါနေ။ ဧဝါဒိသဒ္ဒဝါစကာ ဧဝကာရာဒယော သာဓဝေါတိ အထ မတန္တိ အတ္ထော။
တတ္ထာတိ တထာ အဘိမတေ တသ္မိံ။ နိယမဟေတုနော အဘာဝါတိ အက္ခရေဟေဝ ကာရပ္ပစ္စယော ဝိဓေယျော န ပန ဧဝါဒီဟိစ္စဿ နိယမဿ ယော ဟေတု တဿ ဟေတုနော အဘာဝါ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅၀။)֍ ၅၃. သီလ
ကိမိဒသီလမိစ္စာဟ- ‘သီလမ္ပကတိသဘာဝေါ’တိ။ တဉ္စ သီလမနုမာနေန ဝိညာယတိစ္စာဟ- ‘တဉ္စေ’စ္စာဒိ။ ကိရိယာဝိသယရုစိဝိသေသာနုမိတန္တိ ဥဏှဘောဇနသင်္ခါတာ ကိရိယာ ဝိသယော ယဿ သော (ကိရိယာ) ဝိသယော ရုစိဝိသေသော, တေန အနုမိတန္တိ အတ္ထော။ ကိမိဒမာဘိက္ခညန္တိ အာဟ- ‘အာဘိက္ခည’မိစ္စာဒိ။ ပုနပ္ပုနဘာဝေါ ပေါနောပုညံ။ အာသေ ဝါ တပ္ပရတာတိ တမေဝါဘိက္ခညံ ပရိယာယေဟိ ဖုဋီကရောတိ။
ယဇ္ဇေဝန္တိ ယဒိ အာဘိက္ခညံ တပ္ပတော ဝုစ္စတေ။ တဿီလျမိဒံ ဟောတီတိ ဣမိနာ- ‘သီလာဘိက္ခညာဒိ’’သုတ္တေ သီလသဒ္ဒေနေဝါဘိက္ခညဿ ဂဟိတတ္တံ ဒီပေတိ။ အညထာပိ သီလတော အညမေဝါဘိက္ခညန္တိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ယသ္မိံ ဒေသေ’တိအာဒိ။
ဂမ္မမာနေတိ ပတီယမာနေ။ ပတီတိ စ အတ္ထပ္ပကရဏသဒ္ဒန္တရာဒီဟိ။ အဘိမတောတိ ပါဏိနိယေဟိ အဘိမတော။ အာဝဿကဂ္ဂဟဏာယေဝ သိဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ကထမေတ္ထာဝဿမ္ဘာဝေါ ပတီယတိ စ္စာဟ- ‘တဉ္စာ’တိအာဒိ။
ယောဂဝိဘာဂါတိ ‘ဏီ’တိ ယောဂ ဝိဘာဂါ။ သာဓုံ ကရောတိ, ဗြဟ္မံ ဝဒတိ, အသဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇတိ, ပဏ္ဍိတမတ္တာနံ မညတီတိ ဝိဂ္ဂဟော။ သာဓုန္တိ ကိရိယာဝိသေသနံ။ အဿဒ္ဓဘောဇီတိ ဝတေ။ ဝတဉ္စ ဘောဇနေ အတ္ထိတာယံ သဒ္ဓအဿဒ္ဓဘောဇနဝိသယာယံ ပဝတ္တိယံ ယဒိ ဘုဉ္ဇတိ အဿဒ္ဓမေဝ ဘုဉ္ဇတိ န သဒ္ဓန္တိ သတ္ထေ ဝုတ္တနိယမော, အဿဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇတိ ဧဝါတိ နောတ္တရပဒါဝဓာရဏံ။ ဧဝဉှိ ဝိညာယမာနေ ယဒေဝါဿဒ္ဓံ န ဘုဉ္ဇတိ တဒေဝ ဝတလောပေါ သိယာတိ [အတ္ထိတာယ (ဘောဇနာကင်္ခိတတ္တာ) ယထေစ္ဆံ သာမညေန ဘောဇနေ ပဝတ္တိယံ မတ္တာယံ အသဒ္ဓဘောဇနံ သတ္ထဝိဟိတမုပလဘမာနဿ သဒ္ဓတော နိဝတ္တိတွာ ဝိသေသေ ဟိ သဒ္ဓေ ပဝတ္တိနိယမော ဝတမုစ္စတေ, နိယမောစာတြဒုဝိဓော သမ္ဘဝတိ-အသဒ္ဓံ ဘူဉ္ဇတိ ဧဝ, အထဒ္ဓမော ဘုဉ္ဇတီတိ ဝါ, တတြာဒိမေ နိယမေ ယဒေဝါ သဒ္ဓံ န ဘုဉ္ဇတိ တဒေဝဝတ လောပေါသိယာ (ရ-၃-၂၂၈) ကာတန္တပဉ္ဇိကာ]။ အညထာပိ ပဋိပါဒယိတုမာဟ- ‘ဃဏန္တာဒီဟိ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅၁။)֍ ၅၄. ထာဝ
သယမေဝ အတ္တနာဧဝ။ ကမ္မကတ္တရီတိ ဥဘယတ္ထာပိ ကမ္မကတ္တရိ ပစ္စယော ဗဟုလာဓိကာရာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ ပန ဧကောပိ ပဒတ္ထော ကမ္မဉ္စ ဟောတိ ကတ္တာစ ကာရကသတ္တိဘေဒတော။ ယထာ ‘ပီယမာနံ မဓု မဒယတီ’တိ ဧကဿာပိ သတ္တိဘေဒါ ကမ္မတ္တံ ကတ္တုတ္တံ, တထာ တြာပီတိ ဝိညေယျံ။ ယော ပရံ ဘဉ္ဇတိ တတ္ထပိ သိယာ သာမညဝိဓာနတောတိ အာဟ- ‘နိပါတနဿိ’စ္စာဒိ။ ဒေါသန္ဓကာရံ ဘိန္ဒတီတိ ဒေါသန္ဓကာရဘိဒုရော။
֍ ၅၅. ကတ္တ
ဘူတသဒ္ဒေနေတ္ထာဓိပ္ပေတတ္ထမုပဒဿေတုမာဟ- ‘ဘူတမတီတ’မိစ္စာဒိ။ အညထာတိ ယဒျတိက္ကန္တဝစနော န သိယာတိ အတ္ထော။
နနုစာတြေတရေတရနိဿယဒေါသော ပသဇ္ဇတေ, သတီ ဟိ ဘူတာဓိကာရေတ္တော ဝိဓီယတေ, သတိ စ တ္တေ ဘူတသဒ္ဒဿ နိပ္ဖတ္တီတိ ဖုဋော ယေဝိတရေတရနိဿယဒေါသောတိ။ နေသဒေါသော, သင်္ကေတာတိ ဗျတ္တော သဒ္ဒတ္ထသမ္ဗန္ဓော စိရကာလပ္ပဝတ္တော, နာဿ ကိဉ္စိ အသာဓုတ္တံ, အတိက္ကန္တေ စာဿ ဝုတ္တိ သဒ္ဒသတ္တိသဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ က္တဝန္တာ ဒယောပိ စရဟိ သဒ္ဒသတ္တိသဘာဝတော ဘူတေဧဝ ဘဝိဿန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဘူတသဒ္ဒေါ-ယမတိက္ကန္တတ္ထေ ပသိဒ္ဓါ က္တဝန္တာဒယောတွပ္ပသိဒ္ဓါ, အတော တေန ပသိဒ္ဓတ္ထေနာပ္ပသိဒ္ဓါနမနွာချာနံ ကရီယတီတိ။ ဘူတေတိ စာယံ ပကတိဝိသေသနံ ဝါ သိယာ ‘ဘူတတ္ထေ ဝတ္တမာနာ’တိ, ပစ္စယတ္ထ ဝိသေသနံ ဝါ’ဘူတေ ကတ္တရီ’တိ, တတြ ကဿိဒံ ဝိသေသနန္တိ အာဟဘူတေတိ ပကတိဝိသေသန’န္တိ။ ကုတောစ္စာဟ- ‘သမ္ဗန္ဓဿ စေ’တျာဒိ။ အထ ပစ္စယတ္ထဝိသေသနေ ကော ဒေါသောစ္စာဟ- ‘ပစ္စယတ္ထဝိသေသနေ ဟိ’စ္စာဒိ။ ပစ္စယတ္ထဿ ကတ္တုနော အနဘိက္ကန္တတ္တာ အယန္တိ ပယောဂေါ နောပပဇ္ဇတေတိ ဘာဝေါ။ အဘိဓေယျေတိ ဣမိနာ ပယောဇနာဒိံ ဗျဝစ္ဆိန္ဒတိ။
֍ ၅၆. က္တော
ကမ္မေ ဂုဏီဘူတတ္တာတိ ကမ္မေ သတိ ဘာဝဿာပ္ပဓာနတ္တာ။ ‘‘ဂုဏမုချေသု မုချေယေဝ ကာရိယသမ္ပစ္စယော’’တိ မုချေ ကမ္မေယေဝ ပစ္စယော, န တု ဘာဝေ တဿေတ္ထာပ္ပဓာနတ္တာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅၂။)֍ ၅၇. ကတ္တ
နနုစာရမ္ဘေတိ ဝုတ္တံ- ‘ကိရိယာရမ္ဘေ’တိ ကထန္တိ အာဟ- ‘သောစေ’စ္စာဒိ။ သော စ အာရမ္ဘော။ ကိရိယာယေဝ အာရမ္ဘောကိရိယာရမ္ဘော တသ္မိံ။ ကိရိယာရမ္ဘေတိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ ကိရိယတ္ထဝိသေသနံ ဝါ ဧတံသိယာ ပစ္စယတ္ထဝိသေသနံ ဝါ ဥဘယထာပိ န ဒေါသောတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ကိရိယတ္ထဝိသေသနံ စေတ’န္တိအာဒိ။ ပစ္စယတ္ထဝိသေသနပက္ခေပိ သာမတ္ထိယာ အာရမ္ဘေ ကိရိယတ္ထဿာပိ ပဝတ္တီ ဟောတီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ကိရိယတ္ထဿာပိ’စ္စာဒိ။ သာမတ္ထိယံ ဒဿေတိ ‘သာမတ္ထိယမ္ပနာ’တိအာဒိနာ။ အနန္တရသုတ္တေန ယော ဝိဟိတော က္တော, သောပိ သာမညေန ဝစနတော ဘာဝကမ္မေသု အာရမ္ဘေပိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ သာမညေန ဝစနတောတိ ‘‘က္တော ဘာဝကမ္မေသူ’’တိ (၅-၅၆) သာမညေန ဝစနတော။ ဘာဝကမ္မေသုစေတိ ဧဝံ န ဝုတ္တန္တိ ‘ယထာပတ္တဉ္စေ’တိ ဝဒတာ ဝုတ္တိကာရေနေဝံ န ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။
ကသ္မာ ဧဝံ န ဝုတ္တန္တိ အာဟ- ‘ပုဗ္ဗသ္မိံ ဝိယာ’တိ အာဒိ။ အနိယမုပ္ပတ္တိ သညာယ သတိ ဉာပနန္တိ တန္နိသေဓေတုမာဟ- ‘ပုနဗ္ဗစနတော’တိအာဒိ။ မာသင်္ကီတိ ကမ္မနိ, တေနေဝုပ္ပတ္တီတိ ပဌမာ။ ဧဝံ မညတေ ‘‘ဘာဝကမ္မ ဂဟဏံ စာကာရေနာနုကဍ္ဎိယ ‘ဘာဝကမ္မေသု စာ’တျနေန က္တေဝိဓီယ မာနေ ဣဒမာသင်္ကီယတေ ‘ပုဗ္ဗေနေဝ သာမညေန သိဒ္ဓေ ပုနဗ္ဗစနာ [ပုနဗ္ဗစနံ] ကိရိယတ္ထာနိယမေန တ္တဿုပ္ပတ္တီ’တိ, ယထာပတ္တဉ္စေတိ ဟျုစ္စမာနေ စကာရေန ယထာပတ္တမ္ပိ ကာရိယမနုညာယတေတိ ပုဗ္ဗေနေဝ ဝစနေန ဘာဝကမ္မေသွာရမ္ဘေပိ ယထာပတ္တော က္တော ဘဝတီတိ ဝိညာယတေ’’တိ။ ဧဝဉ္စရဟိ ဘာဝကမ္မေသွာရမ္ဘေပိ ပုဗ္ဗေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ ‘‘ကတ္တရိအာရမ္ဘေ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စေယျ ကိံ စကာရေနေ စ္စာသင်္ကိယာဟ- ‘ပဒါနမဝဓာရဏ ဖလတ္တာ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅၃။)နနုစာဒိဘူတော ကိရိယာက္ခဏော အာရမ္ဘော နာမ, ဗဟူဟိ ကိရိယာက္ခဏေဟိ ကဋေ ပရိသမတ္တေယေဝ ဘူတော ကာလော စ ဘဝတီတိ ကိရိယာဖလဿာပရိနိပ္ဖန္နတ္တာ ဝတ္တမာနောဝ ကာလောတိ တတြက္တော န ပပ္ပောတိစ္စာသင်္ကိယာဟ- ‘ကိရိယာဖလဿိ’စ္စာဒိ။ ကဋေကဒေသဿာပိ ကဋတ္တာ တဿ စ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဘူတဝစနိစ္ဆာတိ ဘာဝေါ။ နနုစာဒိသူတေ ကိရိယာက္ခဏကာလေ ကဋော နာဘိနိဗ္ဗတ္တော, ကဋကာရဏဘူတာ ဗီရဏာဝ ဟိ တဒါ သန္တိ, န စ တဒဝတ္ထာ တေ ဧဝ ကဋောတိ ကထံ ‘ပကတော ကဋော’တိ ဘူတကာလေန ပကတသဒ္ဒေန ကဋသဒ္ဒသမာနာဓိကရဏတ္တမိစ္စာဟ- ‘အာဒိဘူတေနေ’စ္စာဒိ။ တတ္ထ တသ္မိံ ဝိသေသေ။ ပကတ္တုံ အာရဘိ, ပကတ္တုံ အာရဘီယိတ္ထ, ပသောတ္တုံ အာရဘိ, ပသောတ္တုံ အာရဘနန္တိ အတ္ထေ တ္တော။
֍ ၅၈. ဌာသ
အနာရမ္ဘတ္ထံဝစနန္တိ အာရမ္ဘေ ပုဗ္ဗေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ။ အပါဒိနောပိသိလိသဿ သကမ္မကတ္တာ- ‘ယေဘုယျေနာ’တိ ဝုတ္တံ။ သကမ္မကတ္ထန္တိ ဝတွာ သကမ္မတ္တမေသံ ပါဒိယောဂေ သတိ ဟောတီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ပါဒိသဟိတာ’စ္စာဒိ။ ခဋောပိကာ မဉ္စော။
֍ ၅၉. ဂမ
အဝိဝစ္ဆိတကမ္မော စေဟာကမ္မကောတိ ကထယမာဟ- ‘အဝိဇ္ဇမာနေ’စ္စာဒိ။ ယာတဝန္တော ယာတာ, ယာနံ ယာတံ။ အယောယိတ္ထာတိ ယာ တော။ က္တော န ဝိဓာတဗ္ဗော ပါဏိနိယေဟိ ဝိယ။ ကာရဏသာမဂ္ဂိယံ ဘူတာယန္တိ သဿာဒိဟေတုဘူတသမိဒ္ဓိယံ ဘူတာယံ။ သာ စ ဘူတာ ယေဝါတီမိနာ ကာရဏသာမဂ္ဂိယာ အတီတကာလိကတ္တမာဟ။
֍ ၆၀. အာဟာ
အာဓာရေစေတိ အနုဝုတ္တိယာ ဧတ္ထ စကာရတော ‘ယထာပတ္တဉ္စေ’တိ သမ္ဗန္ဓာ ဝုတ္တန္တိ သေသော။ ဧဝံ န ကုတောစိ အပကဿနံ သိယာတိ ဧဝမာဓာရာဒိကေ အနုဝတ္တမာနေ သတိ ကုတောစိ အာဓာရာဒိတော အပကဿနံ ဝိသုံ ကရဏံ န သိယာတိ အတ္ထော။ တထာ သတိ ဟေဋ္ဌာ သုတ္တေနေကယောဂမေဝ ကရေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘာဝကမ္မေသူတိ သမ္ဗဇ္ဈတေတိ ယောဇနာ။
ဗဟုလဿ ဘာဝေါ ကမ္မံဝါတိ ဗဟွတ္ထာဒါနမေဝါတြ ဗဟုလသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဘာဝေါ ကမ္မံစေတိ တတ္ထ ပစ္စယော။ ကေစီတိ ပါဏိနိယေ ယေဝ သန္ဓာယာဟ။ တဿာပိ ဘူတေယေဝ ပဝတ္တိမုပဒိသတိ ‘သောပိ’စ္စာဒိ
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅၄။)နာ။ ဘိဇ္ဇမာနန္တိ ပစ္စမာနံ။ ပရရူပေန ပဿိန္နောတိ ယောဇနာ။ ကေစိတိ တေယေဝ။ ‘‘မတိဗုဒ္ဓိပူဇတ္ထေဟိ စေ’’တိ (၃-၂-၁၈၈) တေသံ သုတ္တေ စသဒ္ဒါကဍ္ဎိတေ ဒဿေတိ ‘ယထာ’တိအာဒိနာ။ အက္ကောစ္ဆိ တန္တိ ကမ္မေ ဝိဂ္ဂဟမာဟ, တန္တိ ကမ္မပဒံ, ဧဝမုပရိပိ စုရာဒိဏိလောပေ ‘‘နိမိတ္တာဘာဝေ နေမိတ္တိကဿာပျဘာဝေါ’’တျာကာရနိဝတ္တိ။ ကသိရယံ ဂတျာဒျနေ ကတ္ထော, ကဋ္ဌံတျတြ ကိမတ္ထောတိ အာဟ- ‘ဧတ္ထ ဟိံသတ္ထော’တိ။
ဟေတုနောတိ ဒုက္ခဖလဿ ဟေတုနော အဂျာဒိနော။ ကဋ္ဌသဒ္ဒဿ ဖလဟေတုဘူတေ အဂျာဒိကေ ဝတ္တမာနေ ဧဝံ ဟောတု ဖလေဝတ္တမာနေ ကထန္တိ အာဟ- ‘ယဒါပနာ’တိအာဒိ။ ကောဓာတိကော ဣဓ။
֍ ၆၁. တုံတာ
နနု စ ဘာဝေဣတိ ဘဝတိနာယံ ဃဏန္တေန နိဒ္ဒေသော ကရီယတီတိ ဘဝတိဝိသယောဝ ပစ္စယတ္ထနိဒ္ဒေသော ကတော ဘဝတိ, တတော စ ဘဝတိနော ယော ဘာဝေါ တသ္မိံယေဝ ဝါစ္စေ ပစ္စယော သိယာ, သော စ ဘဝတိတော ယေဝုပ္ပဇ္ဇမာနေန ပစ္စယေန သက္ကာဘိဓာတုံ တတော တသ္မာဝ ပစ္စယေန ဘဝိတဗ္ဗံ, တသ္မာ ကထံ ပစိတုံ ပါကော စာဂေါ ရာဂေါတိပစာဒီဟိဘဝတိ စ္စာဟ- ‘ဘဝနံဘာဝေါ ကိရိယာဓာတွတ္ထော’တိ။
ကိရိယာသာမညဉှိ သဗ္ဗဓာတွတ္ထာနုဂတံ ဘဝတိဿတ္ထော, တေန ကိရိယာသာမညဝါစိနာတ္ထနိဒ္ဒေသော ကရီယမာနော သဗ္ဗဓာတုဝိသယေ ကတော ဘဝတိ တသ္မာ ပစာဒီဟိပိ ဘဝတီတျဓိပ္ပာယော။
နနု စာတြ တုမာဒယော ဘာဝေ ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တေ န ဝိညာယတေ ကိံဝိသေသိတေ ဘာဝေ တုမာဒယော ဘဝန္တိစ္စာဟ- ‘ယတော’စ္စာဒိ။ တဿာတိ ဓာတုနော။ ယော ဝတ္တဗ္ဗော ဘာဝေါတိ ယော ဝါစ္စော ဘာဝေါ။ ကုတောစ္စာဟ- ‘သမ္ဗန္ဓာ’တိ။ တုမာဒီနံ ယာ ပကတိ တာယ ဝါစ္စေနေဝ ဘာဝေန သဟ သမ္ဗန္ဓာတိ အတ္ထော။ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဘာဝေ တဗ္ဗော။ အထ ကြိယာယံတျနေန တဗ္ဗာဒျဘိဟိတဿ ဒဗ္ဗရူပါပန္နဿ ဘာဝဿ ကထံ ဂဟဏံတျာဟ- ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ။ သကနိဿယကိရိယာဗျပဒေသောတိ ဒဗ္ဗ ရူပဿ အတ္တနော နိဿယဘူတာယ ကိရိယာယ ဗျပဒေသော ဒဋ္ဌုံ စက္ခုစ္စာဒေါ ဘဝနကိရိယာယ ပတီယမာနတ္တာ တုမာဒယော ဘဝန္တေဝ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅၅။)နနု စ တုမာဒီနံ ဘာဝေ ဝိဟိတတ္တာ ကိရိယာယေဝ ပဓာနတ္တန္တိ ကမ္မ ကာရကံ နပ္ပတီယတေတိ ကထံ ‘ကဋံ ကာတုံ ဂစ္ဆတီ’တိ သိယာစ္စာ သင်္ကိယ ပဋိပါဒေတုမာဟ- ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ။ ဓာတွတ္ထကတော ကိရိယာသင်္ခါတေန ဓာတွတ္ထေန ကတော။ အတ္ထီတိ ဣမိနာ ယတ္ထ ‘သုပျတေ ဒေဝ ဒတ္တေနေ’စ္စာဒေါ နတ္ထိ, တတ္ထ န ကမ္မမ္ပတီယတေတိ ဒဿေတိ။
‘‘ဣစ္ဆတ္ထေသု သမာနကတ္တုကေသု တဝေတုံ ဝါ’’တိ (၄-၂-၁၂) ကစ္စာနေန အတဒတ္ထာယမ္ပိကိရိယာယံ တုမာဒယော ယထာသိယုန္တိ ဝိသုံ သုတ္တိတံ, တေနာဟ- ‘ဣစ္ဆတ္ထေသ္မိ’စ္စာဒိ။ ယထာ ‘ဘောတ္တုံ ပစတီ’တျာဒေါ ဘောဇနကိရိယာ ပယောဇနာ ပစနကိရိယာ ဟောတိ, နေဝမေတ္ထ တပ္ပ ယောဇနာ ဣစ္ဆာ။ ပစနကိရိယာယဝိယတပ္ပယောဇနတ္တာဘာဝတောတိ အယမဿာဓိပ္ပာယော။ ပုနေစ္စာဒိနာ ဝုတ္တာနိဋ္ဌပါတဿာသင်္ကံ ဝိရစယမာဟ- ‘အတဒတ္ထာယမ္ပိ’စ္စာဒိ။
ဣစ္ဆတ္ထဿ ဓာတုနော ပယောဂါတိ ဣမိနာ ‘ဣစ္ဆန္တော ကရောတီ’တိ ဧတ္ထ ဣစ္ဆန္တောတိ ဣစ္ဆတ္ထဿ ဓာတုနော ပယောဂတ္ထမေဝ, န ဣစ္ဆာယ ပယောဇနံ ကရဏန္တိ ဒီပေတိ။ ဒေဝဒတ္တံ ဘုဉ္ဇမာနမိစ္ဆတီတေတ္ထ ဘောတ္တုန္တိ န ဟောတိ သမာနကတ္တုကေသူတိ ဝစနတော, ဘောဇနဿ ဒေဝဒတ္တော ကတ္တာ, ဣစ္ဆတိဿ အညောယေဝါတိပိ သုတ္တဿ ဝိသုံ ပယောဇနံ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘ဒေဝဒတ္တ’မိစ္စာဒိ။
ဣစ္ဆတိဿာတိ’ဒေဝဒတ္တံ ဘုဉ္ဇမာနမိစ္ဆတီ’တိ ဧတ္ထ ဣစ္ဆတီတိ ဝုတ္တဣသိဿ။ သာဓနံ ‘ဒေဝဒတ္တံ ဘုဉ္ဇမာန’န္တိ ဝုတ္တကမ္မသင်္ခါတံ အတ္ထော ပယောဇနံ ယဿ သော သာဓနတ္ထော-ဣစ္ဆတိ။ တဿ ဘာဝေါ တတ္တံ, တသ္မာ။ ကမ္မမေဝိစ္ဆာယ ပယောဇနဘာဝေ ဌိတန္တိ ဘာဝေါ။ နိရတ္ထကန္တိ ဧတဒတ္ထမေဝ သမာနကတ္တုကဂ္ဂဟဏံ ကတံ တဉ္စ ယထာဝုတ္တေန ပသင်္ဂါဘာဝါ နိရတ္ထကန္တိ အဓိပ္ပာယော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅၆။)သကာဒျတ္ထေသု ဓာတူ သူပပဒေသု ဓာတု မတ္တာ တုမာဒယော သုတ္တန္တရေန ဝိဟိတာ ပါဏိနိယေဟိ, တေနာဟ- ‘သကာဒိဓာတုပ္ပယောဂေ’တိအာဒိ။ သိဒ္ဓါတိ တုမာဒယော သိဒ္ဓါ။ ဘုဇိကိရိယတ္ထာတိ ဘုဇိကိရိယာ အတ္ထော ယဿာ သတ္တိယာ သာ ဘုဇိကိရိယတ္ထာ ပတီယတေ။ ပတီယ မာနတ္တေ ကာရဏမာဟ- ‘အသတောပိ ဟိ’စ္စာဒိ။ ပရေဟေတ္ထ အကိရိယတ္ထောပပဒတ္ထော ပုနာရဗ္ဘောတိ ဝဏ္ဏိတံ။ တဒေတံ ဝိဃဋယိတုမာဟ- ‘တေနေ’စ္စာဒိ။ ပရေသမယမဓိပ္ပာယော ‘‘သက္ကောတိ ဘောတ္တုံတျာဒေါ ကောသလျံ ဂမျတေ။ ဂိလာယတိ ဘောတ္တုံတိ တဒသတ္တိ။ ဃဋတေ ဘောတ္တုံတျာဒေါ ယောဂျတာ။ အာရဘတေ ဘောတ္တုံတျာဒေါဘုဇိဿေ ဝါဒျဝတ္ထာကိရိယန္တရံ။ လဘတေ ဘောတ္တုံတိ အပ္ပစ္စက္ခာနံ။ အတ္ထိ ဘောတ္တုန္တိအာဒီသု သမ္ဘဝမတ္တံ။ ဝဋ္ဋတိ ဘောတ္တုံတျာဒေါ ဒေါသာ ဘာဝေါ ဂမျတေ။ သက္ကောတိစ္စာဒိနော ဥပပဒဿ ဘောဇနာဒိကိရိယတ္ထတာ န ဂမျတေ တသ္မာ အကိရိယတ္ထေသုပိ သကာဒီသူပပဒေသု တုမာဒယော ဘဝန္တီ’’တိ။
ပတီယမာနေသွပျေတေသွတ္ထန္တရေသု တာဒတ္ထိယမတ္ထိယေဝါတိ ပုဗ္ဗေန ဝိဟိတဿ တုမာဒိနောတြ န ဗာဓေတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ။ တာဒတ္ထိယမတ္ထိယေဝါတိ ဘောဇနကိရိယတ္ထတာ သက္ကောတိအာဒီနံ အတ္ထိ ယေဝါတိ အတ္ထော သိဒ္ဓါယေဝ ‘‘တုံတာယေ’’စ္စာဒိနာ။ အလမတ္ထဝိသိဋ္ဌေသု ပရိယတ္တိဝစနေသူပပဒေသု ဓာတုတော တုမာဒယော ဝိဟိတာ ပရေဟိ, တတ္ထာဟ ‘အလမတ္ထဝိသိဋ္ဌေ’ဣစ္စာဒိ။ ပဟုသဒ္ဒမ္ပိ အန္တောဂဓံ ကတွာ ‘သမတ္ထာဒီ’တိ ဝုတ္တံ, ဘဝတိဿ သမ္ဘဝေါ ‘‘ပုဗ္ဗေကကတ္တုကာန’’န္တိ (၅-၆၃) ဧတ္ထ ဗျာချာယိဿတေ။ အဘိမတာတိ ကစ္စာယနေန ‘‘အရဟသက္ကာဒီသု စေ’’တိ (၄-၂-၁၃) စသဒ္ဒေန အဘိမတာ ဣမဿာတိ ‘ကာလော ဘောတ္တုံ’တိအာဒိနော။ ယထာ ဘောတ္တုမနောတိအာဒိနာ ပရေသမ္ပိ အယမေဝ နိပ္ဖတ္တိက္ကမောတိ ဒီပေတိ။ အဗျဘိစာရတောတိ အဝိနာဘာဝတော, ဘဝတိ ဘောဇနံ ဘာဝေါတိ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇနံ ဘာဝေါ ဘဝတီတိ အတ္ထော။ နတုဂမိဿကိရိယာတဒတ္ထာတိ ဂမနကိရိယာ ဘောဇနတ္ထာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အတ္ထသဒ္ဒေါဟျယံ ပယောဇနဝစနော ယဉ္စ ယမုဒ္ဒိဿ ပဝတ္တတိ, တံ တဿ ပယောဇနံ ဘဝတိ။ နစာယံ ဘောဇနမုဒ္ဒိဿ ဂမိဿတိ, ကိဉ္စရဟိ ကာရိယန္တရံ, ကေဝလံ တေန နိမိတ္တေန သမ္ဘာဝီယတေ။ ယဒါ တု ဘောဇနတ္ထမေဝါရဗ္ဘတေ ဂမနကိရိယာ, တဒါ ဘဝတျေဝ’ဂမိဿတိ ဘောတ္တု’န္တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅၇။)တုံဝိသယေ ဏကောပိ ဝိဟိတော ပါဏိနိယေဟိ, တတြာဟ- ‘ကာရကော ဝဇတိ’စ္စာဒိ။ ပရိဟာရမာဟ- ‘ပုဗ္ဗေ’စ္စာဒိနာ။ ‘ကတ္တရိလ္တု’စ္စာဒိနာ ယောယံ ဏကော တီသုပိ ကာလေသု သာမညေန ဝိဟိတော, ကြိယတ္ထာ ယံ ကြိယာယံ ဥပပဒေ ကတ္တုနော-ဘိဓာနံ သိဒ္ဓံ, န စာဿ ဝိသေသဝိဟိတေန တုံပစ္စယေန ဗာဓာ ဘိန္နတ္တာ, တုံပစ္စယဿ ဟိ ဘာဝေ ဝိဓာနံ ဏကဿ တု ကတ္တရီတိ။ ပုဗ္ဗဏကေနေဝ သိဒ္ဓေပိ လ္တွာဒိနိဝတ္တိယာ သော ဝိဓေယျောဝ, နော စေ လ္တွာဒယောပိ သိယုန္တိ စောဒကပ္ပသင်္ဂမာသင်္ကိယာဟ- ‘နစေဝ’မိစ္စာဒိ။ အဝဂမာဘာဝမေဝ ဖုဋယိတုမာဟ- ‘နဟိံ’စ္စာဒိ။ ဟိ ယသ္မာတျတ္ထေ ယော ဧသော ဝဇတိ သော ကတ္တာ, ယော ဧသော ဝဇတိ သော ဝိက္ခိပေါတျယမတ္ထော-တြ ဂမျတေ, န ပန တေဟိ တာဒတ္ထိယံ ဂမျတေတိ အတ္ထော။ စောဒကော လ္တွာဒီဟိ သာမျမာပါဒယိတုံ သာမရိသံ ဝုတ္တဝိဓိနေဝါပ္ပတ္တိံ ဏကဿာပျာဟ- ‘ဏကောပိ’စ္စာဒိ။ အဂတ္ထံ [အပကတတ္ထံ (ပေါတ္ထကေ)] ယဒိပိ ဏကေန တာဒတ္ထိယံ န ဂမျတေ ပကရဏတော ဂမျတေတိ ဏကော ဘဝိဿတီတျာသင်္ကိယ စောဒကော အာဟ- ‘အထေ’စ္စာဒိ။ ပုဗ္ဗေစ္စာဒိနာ ဝုတ္တော-ယံ ‘ဏကော န ဝိဓေယျော’စ္စဿ န ပရိဟာရော။ သောတ္တရတ္တာ ယထာဝုတ္တေန, ကိန္တု‘တသ္မာ နေဝိ’စ္စာဒိနာ ဣမိနာ ဝုစ္စမာနောဝပရိဟာရောတိဝိညာတဗ္ဗံ။ တဒေဝံလ္တွာဒီနမ္ပိပတ္တိတောဏကလ္တွာဒီဟိ တာဒတ္ထိယာနဝဂမေ ဝိနိစ္ဆိတေ တာဒတ္ထိယဝိသေသေန တေသံ သမ္ဘဝေါတိ အနတ္ထကံ ‘‘ဏကဿ ကိရိယတ္ထောပပဒဿဝိဓာနံ လ္တွာဒိပဋိသေဓနတ္ထ’’န္တိ ဝါကျကာရဝစနန္တိ သတ္ထကာရော နိဂမယမာဟ- ‘တသ္မာ’’စ္စာဒိ။ ဘဝတု ပကရဏတောဝ [စာပစ္စယဘောဝ] တာဒတ္ထိယာဝဂမော, တထာပိဏကော ပရော ဝိဓေယျောတျဓိပ္ပာယေနာဟ- ‘အထာပိ’စ္စာဒိ။ ဂတတ္တံ။ ဘဝိဿတိ ကာလေ ကြိယတ္ထာယံ ကြိယာယမုပပဒေ ဘာဝေ စ ဏပ္ပစ္စယာဒယော ဝိဟိတာ, တတြာဟ- ‘ပါကာယ ဝဇတိ’စ္စာဒိ။ အဝိဟိတေသုပိ တာဒတ္ထိယာ သိဒ္ဓမေဝေတိ အဓိပ္ပာယော။
֍ ၆၂. ပဋိ
သောတုနာဒီသု ‘သဝနံ ကာတုန’ဣစ္စာဒိနာ ဝိဂ္ဂဟော။ သုတေနေတိ သဝနန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅၈။)֍ ၆၃. ပုဗ္ဗေ
ဝေတိ နာတိသမ္ဗဇ္ဈတေ ဝိဓိနော နိစ္စတ္တာ။ ဧကသဒ္ဒဿာနေကတ္ထတ္တာ ဝိသေသေတိ ‘သချာဝစနောယမေကသဒ္ဒေါ’တိ။ ကုတောစ္စာဟ-‘သဒ္ဒါန’မိစ္စာဒိ။ ဧကသဒ္ဒဿ သင်္ချာဝစနတ္တေ ယောတ္ထော သမ္ပဇ္ဇတေ, တမာဟ ‘ဧကသင်္ချာဝစ္ဆိန္နော’တိ, တဒတ္ထာတိ ကြိယတ္ထဿတ္ထာ။ ယဒိပိ ‘ပုဗ္ဗံ ဗျာပါရ’န္တိ သမုဒါယေ ဧကဒေသဘူတော ဗျာပါရော နိဒ္ဓါရိယမာနောတိ ဝုတ္တံ, တထာပိ ပုဗ္ဗသဒ္ဒေန ဗျာပါရဝါစကော ကြိယတ္ထော ဝုစ္စတေ ဥပစာရာ, တေနေဝ ‘တေသု ယော ပုဗ္ဗော တဒတ္ထတော ကြိယတ္ထာ’တိ ဝုတ္တိယံဝုတ္တံ။ နနု စ သတ္တိ ကာရကံ, အညာ စ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာယ သတ္တိ, အညာ ဥတ္တရ ကာလကိရိယာယ, တသ္မာ ကုတော ဧကကတ္တုကတ္တမိစ္စာသင်္ကိယ ပဋိပါဒေန္တော အာဟ- ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ။ သတ္တိမတော ဒဗ္ဗဿာတိ ဒေဝဒတ္တာဒိနော သတ္တိမတော ဒဗ္ဗဿ။ တဒဇ္ဈာရောပါတိ ဧကတ္တဿ အဇ္ဈာရောပါ။ ဧက ကတ္တုကာနံ ဗျာပါရာနံ ကမာဘိဓာနာယ တုနာဒယော ဝိဓီယမာနာ ဘာဝေယေဝုပ္ပန္နာ သက္ကောန္တိ ကမမဘိဓာတုန္တိ ဘာဝေတျတြာဘိသမ္ဗဇ္ဈတေ။
ဧကကတ္တုကာနန္တိ ဗဟုဝစနတ္တာ ‘ဘုတွာ ပိတွာ ဝဇတီ’တိပိ ဘဝတိ။ ဘုတ္တသ္မိန္တေတ္ထ အနေကကတ္တုကတ္တာ ဘုဉ္ဇိတွာပိ ဘဝတိ။ ပါဏိနိ ယာနမိဝ ဝိသုံ ဝစနမန္တရေန တုနာဒိဝိဓိပ္ပဋိပါဒယမာဟ- ‘မုခံ ဗျာဒါယ သုပတိ’စ္စာဒိ။ ဗျာဒါယာတိ ဒါဓာတုဿ ဝိအာပုဗ္ဗဿ တွာပ္ပစ္စယေ ‘‘ပျော ဝါ တွာဿ သမာသေ’’တိ (၅-၀၆၄) တွာဿ ပျာဒေသေ ရူပံ, မုခဝိဝရဏံ ကတွာတျတ္ထော, ဗျဝဓာယကကာလဿာတိ ဗျာဒါန သုပနာနမန္တရေယော ကာလော တဿ, ဘေဒါနုပလက္ခဏန္တိ ဘေဒဿာဒဿနံ။ ဘေဒဿီနံ ကေသဉ္စိဝိဇ္ဇမာနတ္တာ’ကေဟီစီ’တိ ဝုတ္တံ။ သဟဘာဝေပီတိ ဗျာဒါနသုပနာနံ သဟဘာဝေပိ။ ဝဍ္ဎိတကော ဘတ္တရာသိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၅၉။)အဘိမတာ ပါဏိနိယာနံ, ပရာယ နဒိယာ ပဗ္ဗတော-ဝရော ဝိသေသီ ယတေတိ အပ္ပတွာ နဒိမ္ပဗ္ဗတော’တိ ဝုတ္တေ နဒိယာ ဩရဘာဂေ ပဗ္ဗတောတိ အတ္ထော။ ဘဝတိ, တတော စ ပါရေဘူတနဒီဝိသိဋ္ဌော ပဗ္ဗတော ပတီယတေ။ အဝရေန ပဗ္ဗတေန ပရာ နဒီ ဝိသေသီယတေတိ အတိက္ကမ္မ ပဗ္ဗတံ နဒီတိ ဝုတ္တေ ပါရေ နဒိယာ ဩရေ ပဗ္ဗတောတိ အတ္ထော ပတီယတေ, တတော စ ဩရဘာဂေ ပဗ္ဗတဝိသိဋ္ဌာ နဒီ ဝိညာယတေ။ ဘဝတိနော သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဘဝေ သတိ ဧကကတ္တုကတာ ပုဗ္ဗကာလတာ ယထာ ဂမျ တေ တထာ ဒဿေတိ ‘ပဌမံ န ပပ္ပောတိ’စ္စာဒိ။ နိဂမယတိ ‘တဒေဝ’မိစ္စာဒိနာ။
ဘုတွာ ဘုတွာ ဂစ္ဆတီတိ ပရေ-ညထာ နိပ္ဖတ္တိမာကင်္ခန္တိ ပါဏိနိယာဒယော, တတြာဟ- ‘ဧကကတ္တုကာန’မိစ္စာဒိ။ အာဘိက္ခညာဝဂမေ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ ‘ယဇ္ဇေဝ’မိစ္စာဒိ။ ဝုတ္တမေဝ ဖုဋယတိ ‘ယေဟိ’စ္စာဒိနာ။ ယေဟီတိ ဝေယျာကရဏေဟိ။ ဇိဝဂ္ဂါဟံ အဂါဟယိစ္စာဒေါ ပရေညထာ ပဋိပန္နာတဒါဟ- ‘ကမ္မ’မိစ္စာဒိ။ သကင်္ဂေတိ ပါဏိပါဒါဒိကေ-တ္တနိယေဝယဝေ။ ဏံ ပစ္စယော အဘိမတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ဏမ္ပစ္စယေနာတိ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညထာ သိဒ္ဓိပ္ပကာရမာဟ- ‘ဇီဝဿိ’စ္စာဒိ။ ကိံ ဝိသိဋ္ဌန္တိ ပုစ္ဆိတွာ ဇီဝဂ္ဂါဟေန ဝိသိဋ္ဌန္တိ ဒဿေတုံ ဇီဝဂ္ဂါဟ’န္တိ အာဟ။ ဇီဝဂ္ဂါဟသင်္ခါတံ ဂဟဏမကာသီတိ အတ္ထော။
အာချာတန္တိ အဂါဟယီတိ အာချာတံ ကတ္တဗ္ဗရူပန္တိ ဣမာနာ ဂဟဏ ကိရိယာယ ကမ္မတ္တံ ဗောဓေတိ။ တဗ္ဗိသေသနမ္ပီတိ ကတ္တဗ္ဗရူပါယ ဂဟဏ ကိရိယာယ ဝိသေသနမ္ပိ။ တထာဘူတမေဝါတိ ကတ္တဗ္ဗရူပမေဝ။ တထာ စေတိ ကိရိယာဝိသေသနေ ဒုတိယာယ ဏမန္တေ ဇာတေ သတိ။ ဏမန္တ ရူပန္တိ ဏမန္တဿ ရူပံ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဏံပစ္စယေနိဟ ကိဉ္စိနေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဟေတိ ဣမသ္မိံ ဗျာကရဏေ။ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ။ ပစာဒိတောတိအာဒိသဒ္ဒေန တေဟိ အဝိဟိတဏမ္ပစ္စယာ ဂဟိတာ။
֍ ၆၄. န္တော
ယော သာဓယိတုမာရဒ္ဓါ နစ နိဋ္ဌမုပဂတောတိ ယော ကဋာဒိသာဓယိတုံ နိဗ္ဗတ္တယိတုံ အာရဒ္ဓါ နိဋ္ဌံ ပရိသမတ္တိံ န စောပဂတော နပ္ပတ္တော။ ပဝတ္တော-နုပရတောဝါတိ ယော ပဗ္ဗတာဒိ နိစ္စပ္ပဝတော-အဝိရတော တေနေဝ နိဋ္ဌံ နောပဂတောသောဝတ္တမာနောတိ ဝုစ္စတေတိ ယောဇနာ။ တဗ္ဗိ သယကိရိယာဒွါရေနာတိ ယထာဝုတ္တကဋာဒိဝိသယ ကိရိယာမုခေန, ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ယထာဝုတ္တကဋာဒီနံ ဝတ္တမာနတ္တာ တဗ္ဗိသယာ ကိရိယာပိ ဝတ္တမာနာ ဧဝါတိ တံဒွါရေန ကြိယတ္ထဝိသေသန’’န္တိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆၀။)ဘုဉ္ဇတိ ဒေဝဒတ္တောတိ ဧတ္ထ ယဇ္ဇပိ ဘုဉ္ဇမာနော ဟသတိ ခဇ္ဇတိ [ဝဒတိ] ပါနိယံ ပိဝတိ, တထာပိ ယုတ္တာ ဝတ္တမာနတာ ကတ္တုမိစ္ဆိတဿာရမ္ဘော န ပရိသမတ္တောတိ ဝုတ္တံ- ‘သာဓယိတုမာရဒ္ဓါ န စ နိဋ္ဌမုပဂတော’တိ။ တိဋ္ဌန္တိ ပဗ္ဗတာတိအာဒီသု နိစ္စေသု ပဗ္ဗတာဒီသု ဘူတာနာဂတာနမသမ္ဘဝါ တန္နိသေဓိနော ဝတ္တမာနဿာပျသမ္ဘဝါ ယဒီပိ ကာလဝိဘာဂေါ န ဝိညာယတေ, တထာပိ အာရဒ္ဓဿ ဌာနဿာပရိသမတ္တိယာ ဝတ္တမာနာ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ- ‘ပဝတ္တော-နုပရတော ဝါ’တိ။ ကတ္တုဝိသေသနေ သတိ ကော ဒေါသောစ္စာဟ- ‘ကတ္တု ဝိသေသနေ’စ္စာဒိ။ ဣဟာပိ သိယာ ကတ္တုနော ဝတ္တမာနတ္တာ, ဝတ္တမာနတ္တ မေဝါဿ ပကာသေတုမယန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အပဌမာ သမာနာဓိကရဏေ’’တျာဒီဟိ (၃-၂-၁၂၄) အနေကေဟိ သုတ္တေဟိန္တပ္ပစ္စယော ပါဏိနိယေဟိ ဝိဟိတော။
ဣဓ ပန သာမညေန ဝိဟိတတ္တာ အာဟ- ‘သာမညေနာ’တိအာဒိ။ သန္တော ‘အသ-ဘုဝိ’န္တပ္ပစ္စယော။ ‘‘ကတ္တရိ လော’’ (၅-၁၈) ‘‘န္တမာနာန္တိ ယိယုံသွာဒိလောပေါ’’တိ (၅-၁၃၀) အကာရဿ လောပေါ။ တပန္တော ‘တပ-သန္တာပေ’။ ဇပ္ပန္တော ‘ဇပ္ပ=ဝစနေ’။ ပဌန္တော ‘ပဌ=ဥစ္စာရဏေ’ ပစန္တော ‘ပစ=ပါကေ’ဓာရယန္တော ‘ဓရ=ဓာရဏေ’။ ပယောဇကဗျာပါရေ ဏိ, ဓရိတုံ ပယုဉ္ဇမာနော ဓာရယန္တော။ ဒိဿန္တော ဒိသ ဒုသ=အပ္ပိတိယံ’’ ဒိဝါဒီဟိ ယက’’ (၅-၁၂) ယဇန္တော ‘ယဇ-ဒေဝပူဇာယံ’။ အရဟန္တော ‘အရဟ-ပူဇာယံ။ ယထာစာတိအာဒိနာ အပဌမာသမာနာဓိကရဏာဒီသု ‘သံဝိဇ္ဇမာနော ဝိရောစမာနံ ဇပ္ပမာနော’စ္စာဒီသု မာနော န္တော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဝဒတိ။
֍ ၆၅. မာနော
ကာလကတော အဝတ္ထာဝိသေသော ဝယော။ မာနောဝါတိ ဣမိနာန္တပ္ပစ္စယာဘာဝမာဟ။ ယုဇ္ဈမာနာ’ယုဓ=သမ္ပဟာရေ’ ‘‘ဒိဝါဒီဟိ ယက’’ (၅-၁၂) ‘‘တဝဂ္ဂဝရဏာန’’မိစ္စာဒိနာ (၁-၄၈) ဓဿ ဈော’’ဝဂ္ဂလသေဟိ တေ’’တိ (၁-၄၉) ယဿ စ။ ‘‘စတုတ္ထဒုတိယေသွေသ’’န္တိအာဒိနာ (၁-၃၅) ဈဿ ဇော။ နစ္စမာနာ ‘နစ္စ=နစ္စနေ’။
֍ ၆၇. တေဿ
သဝိသယေတိ ကတ္တရိ ဘာဝေ ကမ္မေစ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆၁။)֍ ၆၈. ဏွာဒ
ဏွာဒယောတိ ‘ဏွာဒယော’စ္စနေန သုတ္တေန။ ကတိပယဓာတွာဒိပရိဂ္ဂဟေနာတိ ဓာတဝေါ ပကတိဘူတာ အာဒီ ယေယံ ကာလာဒီနံ တေ ဓာ တွာဒယော တေသံ ပရိဂ္ဂဟေနာတိ အတ္ထော။ ကာလော ဝတ္တမာနာဒိ, ကာရကံ ကတ္တာဒိ ပကံသေန နိယမေန ပစ္စယော ကရီယတေ ဧတသ္မာတိ ပကတိ။ ကာကြိယံ အာယုကာဒိ။
ကာရိယဝိသေသန္တိ အာဒေသာဒိကာရိယဝိသေသံ။ ကာရု သိပ္ပိဇာတိ ဝိသေသော။ တစ္ဆကာဒယော (တစ္ဆကကမ္မ) ကာရတန္တဝါယရဇကနဟာပိတာ ပဉ္စ ကာရဝေါ စာရုဒါရုတိ ဝတ္တမာနေ ကာလနိယမေနာညတြာပိ ဘဝိဿတိ။ ဧဝံ ကာရုအာဒီသုပိ။
֍ ၆၉. ခဆ
ခဆသာနန္တိ ဝုတ္တေ တဒန္တဂ္ဂဟဏံ ကထမိစ္စာဟ- ‘ပစ္စယဂ္ဂဟဏေ’စ္စာဒိ။ ဗျာချာတတ္ထံ, နနု သုတ္တေ ဧကဿရောတိ ပုလ္လိင်္ဂေန နိဒ္ဒေသော, အာဒီတိ စ တဗ္ဗိသေသနံ, ဧဝံ သတိ နပုံသကေန ဝိဝရဏံ ကထံ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ- ‘သဒ္ဒေ’စ္စာဒိ, အထ ဇာဂရေစ္စာဒေါ ပုထဂဝယဝေကဿရဿ ဇာဂရသဒ္ဒဿ စ ပစ္စေကံ ကသ္မာ န ဒွိဘာဝေါစ္စာဟ- ‘တေနေဝေ’စ္စာဒိ။
တေနေဝါတိအာဒီတိ ဧကဿရောစ္စဿ ဝိသေသနတ္တဟေတုနာဝ။ အဝယဝေကဿရဿာတိ ဝိသေသနသမာသော ‘အဝယဝေါ စ သော ဧကဿရော စေ’တိ။ အထာဒီဟိ ဧကဿရဝိသေသနတ္တေပျဝယဝေကဿရဿ ကသ္မာ န ဒွိဘာဝေါစ္စာဟ- ‘ဧကဿေဝါဒိတ္တာ’တိ။
ဣတရဿာတိ ပဌမေကဿရတော-ဉာဿာဝယဝေကဿသရဿ။ ဒေါသဒုဋ္ဌတ္တာ နေတ္ထ ဝိသေသနသမာသောတိ ဝတ္တုမာဟ- ‘ဧကဿရောတိ’စ္စာဒိ။ တထာ သတိ ကော ဒေါသောတိ အာဟ- ‘ဧကော စေ’စ္စာဒိ။ သရောဒီတိ စ ဝုတ္တေ ‘ဤဟ-ဃဋနေ’စ္စာဒီနမေဝ သိယာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆၂။)နနု စ ပစတိမှိ ယေနေဝါကာရေန ပစသဒ္ဒေါ ဧကဿရော တေနေဝ တဒဝယဝါပိ အစ္သဒ္ဒေါ ပသဒ္ဒေါ စ ဧကဿရော, တတောဝါဝယဝါနမ္ပိ ပစ္စေကံ ဒွိဗ္ဗစနံ ပပ္ပောတိ။ ဒွိဗ္ဗစနကာရိယိနော အာဒိဿ ဧကဿရဿ သာမညေန နိဒ္ဒေသာ, ဧဝဉ္စ သမုဒါယဿ တဒဝယဝါနဉ္စေကဿရာနံ ဝိသုံ ဒွိဗ္ဗစနေ ကတေ အနိဋ္ဌမ္ပပ္ပောတီတီဒမပါကတ္တုမာဟ- ‘သကိံသတ္ထပ္ပဝတ္တိယာ သာဝယဝဿ သမုဒါယဿ ဂဟဏ’န္တိ။ သကိံ သတ္ထပ္ပဝတ္တိယာ ဧကဝါရံ ဒွိဗ္ဗစနသုတ္တဿ ပဝတ္တိယာ ဒွိဗ္ဗစနကရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
သာဝယဝဿာတိ ယထာဝုတ္တာဝယဝေဟိ သဟ ဝတ္တမာနဿ န ဝိနာ တေဟိ။ ဧဝံ မညတေ ‘‘ယဿ ဒွိဗ္ဗစနေ ကရီယမာနေ သဗ္ဗေသမဝယဝါနံ ဂဟဏံ ဘဝတိ, တဿေဝ သမုဒါယဿ ဒွိဗ္ဗစနံ ယုတ္တံ နာဝယဝါနံ, တေသဉှိ ဒွိဗ္ဗစနေ ဧကာယ ဒွိဗ္ဗစနဿုပ္ပတ္တိယာ န သဗ္ဗေသံ ဂဟဏံ ကတံ ဟောတိ နာဝယဝန္တဿ သမုဒါယဿ စ ကတန္တိ ပုန တေသံ ဒွိဗ္ဗစနာယ သတ္ထပ္ပဝတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဥပပတ္တန္တရမာဟ- ‘အထဝေ’စ္စာဒိ။ ဣဟ ဌာနေ ဒွိဗ္ဗစနံ ဒွိပ္ပယောဂေါ ဒွိဗ္ဗစနန္တိ ဒွေ ပက္ခာ။ တတြ ဌာနေ ဒွိဗ္ဗစနပက္ခေ ဒေါသဒဿနတော ဒွိပ္ပယောဂေါ ဒွိဗ္ဗစနန္တျယမေဝ ပက္ခောဗ္ဘုပဂတောတိ ဒဿေန္တော ပဌမန္တာဝ ဌာနေ ဒွိဗ္ဗစနပက္ခေ ဘာဝိနံ ဒေါသမာဟ- ‘ပဌမဿေကဿရဿိ’စ္စာဒိ။ ဒွိသဒ္ဒေါ သင်္ချေယျေ ဝတ္တတေ။
သင်္ချေယျဉ္စေတ္ထ သဒ္ဒရူပမုစ္စာရဏံ ဝါ, တတ္ထ ဥစ္စာရဏေ သင်္ချေယျေ ဌာနေ ဒွိဗ္ဗစနံ န သမ္ဘဝတိ။ ဥစ္စာရဏဿ သဒ္ဒါ(နုဂတ) ဓမ္မတ္တာ။ သဒ္ဒရူပေ သင်္ချေယျေ ဌာနေ ဒွိဗ္ဗစနံ, တတ္ထ [တဉ္စ (ပေါတ္ထကေ)] ဒေါသော။ တထာ စာဟ- ‘ရူပဒွယေ ဝိဓီယမာနေ’တိ။ တထာ သတိ နိဝုတ္တိဓမ္မေ ဌာနီ ဘဝတီတိ ဌာနိနော နိဝုတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ, နိဝုတ္တိယာ စ ဓာတုတ္တာ နိဝုတ္တိ, တေနာဟ- ‘ပကတိပ္ပစ္စယဝိဘာဂါဘာဝတော’တိ။ တေန ပ္ပစ္စယေ ပရေ ပကတိယာ ဝိဓီယမာနံ ကာရိယံ န သိယာ, တေန ဝုတ္တံ- ‘အဿ ဣတ္တံ န သိယာ’တိ။ ပိပါသတိ ‘ပါ=ပါနေ’။ ဣစ္ဆာယံ ပါတုန္တိတုမန္တာ ‘‘တုံသ္မာ’’စ္စာဒိနာ (၅-၆၁) သော။ ‘ပါသ ပါသ’ ဣတိ ဒွိတ္တေ ပုဗ္ဗတော-ညဿ လောပေါ, ‘‘ရဿော ပုဗ္ဗဿ’’ (၅-၇၄) ‘ခ ဆ သေသွဿိ။ ဒွိပ္ပယောဂေ တု ဒွိဗ္ဗစနေ နာယံ ဒေါသော သမာဝိသတီတိ အာဟ- ‘အာဝုတ္တိယံ တိ’စ္စာဒိ။ ဒွိဓာ ဘူတဿာ တိဓိနာ ဓာတုဿေဝ ဒွိဓာဘူတတ္တံ ဒီပေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆၃။)֍ ၇၀. ပရော
ယောဂဝိဘာဂါ ‘အ ဉ’အာဒီသု ဂမျတေ။ ယဒိ ဟျတြာပိ ဆဋ္ဌီ အဘိမတာ သိယာ တဒါ ‘‘ခ ဆ သ ပရောက္ခာနမေကဿရောဒိဒွေ’’တိ ဧကမေဝ ယောဂံ ကရေယျ။ ပရောက္ခေ ဝိဟိတာ အဉအာဒယော ဓာတုတောဝ, နာညတောတိ ပရောက္ခာဝစနသန္နိဓာနာ စသဒ္ဒေန ဓာတုဝိဟိတပ္ပစ္စယာဝ ဂယှန္တီတိ အာဟ- ‘အညသ္မိမ္ပိ ဓာတုဝိဟိတပ္ပစ္စယေ’တိ။ ယဒိ ပန ဘုသတ္ထော အာဘိက္ခညတ္ထော ဝါ ဝတ္တုမိဋ္ဌော သိယာ, တဒါ ဘူသတ္ထာဒီသု စ ဒဒ္ဒလ္လတိစ္စာဒိကံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စင်္ကမတိ မောမူဟစိတ္တာနီတိ ဘုသတ္ထဿ ယုဇ္ဇမာနတ္တာ တျာဒယော ဘုသတ္ထေ ဘဝန္တိ ဗဟုလာဓိကာရာတိ ဝတ္တုံ သက္ကာတိ။
֍ ၇၁. အာဒိ
ပဌမော ဒုတိယောတိ စ ဒွေ ဧကဿရာ။ တတ္ထ ‘‘ခဆသာနမေကဿရောဒိ ဒွေ’’ (၅-၆၉) ‘‘ပရောက္ခာယံ စေ’’တိ (၅-၇၀) ပဌမဿေကဿ ရဿ ဒွိဗ္ဗစနံ ‘အာဒိသ္မာ သရာ’’တိ တု ဒုတိယဿ, တသ္မာ ကထမညဿုစ္စမာနေအညဿဗာဓကံသိယာ တသ္မာ ကတေပိဒုတိယ ဒွိဗ္ဗစနေပဌမဒွိဗ္ဗစနံ သမ္ဘဝတွေဝါတိနပဌမဒွိဗ္ဗစနာပဝါဒေါ-ယံ ယောဂေါစ္စာသင်္ကိယာဟ- ‘ပဌမေ’စ္စာဒိ။ ကြိယတ္ထာဓိကာရာ ကြိယတ္ထာနန္တိ ဆဋ္ဌိယာ ဒုတိယေနေကဿ ရေနစ သမ္ဗန္ဓာ ပဌမဒွိဗ္ဗစနဿဝိဓာယ ကမညဝါကျမညံ ဒုတိယဿာတိ န ဝါကျဘေဒေါတိ အာဟ- ‘ဧကေ’စ္စာဒိ။ အဿာတိ ‘အာဒိသ္မာ သရာ’’တိ အဿ ယောဂဿ, ပုဗ္ဗယောဂေတိ ပုဗ္ဗေဟိ ဒွိဟိ သုတ္တေဟိ။ ‘‘အာဒိသ္မာ သရာ’’တိ သရမဒွိတ္တေနုပါဒါယ သာမညေန သဒ္ဒရူပဿ ဒွိဗ္ဗစနဝိဓာနတော ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဗျဉ္ဇနယုတ္တဿေဝ ဝိဓာနံ တထေဝိဋ္ဌတ္ထတ္တာတိ ပဌမဒွိဗ္ဗစန သမ္ဗန္ဓိနော ဗျဉ္ဇနဿ ဒွိဗ္ဗစနဗာဓာတျဝဂန္တဗ္ဗံ။
֍ ၇၂. နပု
ပဋိနိမိတ္တန္တိ နိမိတ္တံ နိမိတ္တံ ပတိ ပဋိနိမိတ္တံ, နိမိတ္တေ သတီတိ အတ္ထော။
֍ ၇၃. ယထိ
ပဌမေကဿရဿ ပဌမဒွိဗ္ဗစနံ ဝိသယော, ဒုတိယေကဿရဿ ဒုတိယဒွိဗ္ဗစနံ, တေနာဟ- ‘ယထာ ဝိသယ’န္တိ။ ပဌမ ဒုတိယ တတိယ ဒွိဗ္ဗစနန္တိ ဧတ္ထ ပုဣတိ ပဌမံ သဒ္ဒရူပံ, တ္တိဣတိ ဒုတိယံ, ယိသိတိ တတိယံ။
֍ ၇၆. ခ ဆ
ခပ္ပစ္စယာဒိ ကရီယတီတိ သေသော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆၄။)֍ ၈၂. ယုဝ
စတ္ထပရတ္တာတိ စတ္ထသမာသာ ပရဘူတတ္တာ။ တေန ပစ္စေကာတိ သမ္ဗန္ဓေန။ သမာနာဓိကရဏတ္တေန ဝိသေသနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာစရိယေန ယောဝိဘတ္တိလောပေနေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ အာဟ- ‘လုတ္တယောဝိဘတ္တိကော ဝါ နိဒ္ဒေသော’တိ။
֍ ၈၃. လဟု
ဓူပါယတီတိ ဓူပိတာ, ပစ္စယဿာတိ တိပ္ပစ္စယဿ။ ကာနုဗန္ဓကရဏမနတ္ထကံ သိယာတိ ဃကွိကရဏဿ ပစ္စယတ္တာဘာဝေ (တံ) နိဗန္ဓနဿ ကာရိယဿာဘာဝါ ‘န တေ ကာနုဗန္ဓနာဂမေသူ’’တိ (၅-၈၅) ပဋိသေဓာ ဘာဝေါတိ ကကာရာနုဗန္ဓမနတ္ထကံ သိယာ။
֍ ၈၅. နတေ
ပုစ္ဆီယိတ္ထာတိ ဝိဂ္ဂယှ တ္တော, တဿ ‘‘ပုစ္ဆာဒိတော’’တိ (၅-၁၄၃) ဌော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧ ဩနမ္ပဋိသေဓမုခေနာတိ ဧဩနမ္ပဋိသေဓဿ ပကတတ္တာ ဝုတ္တံ။ စိနိတဗ္ဗန္တိအာဒီသု စီယိတ္ထ စီယတိ ဝါတိအာဒိနာ ဝိဂ္ဂဟော။ စိနိတုန္တိအာဒီသု စိနနာ ယာတိ(အာဒိနာ)။ နနု စ (ဉိအာဂ)မော, န ပစ္စယောတိ ကထမ္ပစ္စယေ ‘‘လဟုဿုပန္တဿာ’’တိ (၅-၈၃) ဧဩ ပပ္ပောန္တိ ကထဉ္စေ သမ္ပဋိသေဓောစ္စာသင်္ကိယာဟ- ‘ဉိဿေ’စ္စာဒိ။ နနုစာဒိမှိ န ယုဝဏ္ဏာဘိ ကထမေတ္ထပ္ပသင်္ဂေါတိ အာဟ- ‘သကာပါနံ ကုက္ကူဏေတိ’စ္စာဒိ။
ပတ္တောကာရဿာတိ ဓုသဒ္ဒေ ဥကာရဿ ပတ္တောကာရဿ။ ယုဝဏ္ဏေစ္စာဒိနာပတ္တဿာတိ (တဗ္ဗ) တုံ ပစ္စယေသု စ ဏိနော ပတ္တဿ။ ဝါ ဝိဓာနာ န ဉိ။ ဓုနာပေတဗ္ဗန္တိအာဒိပါဌေ ဉိမှိ အကတေ ‘‘အညတြာပီ’’တိ (၅-၈၇) ပဋိသေဓာဘာဝေါ။ ဓုနာပေတီတိ ပါဌေတိမှိ လေ စ ‘‘ကွစိ ဝိကရဏာန’’န္တိ (၅-၁၆၁) ဝိကရဏလောပေ စ ဧကာရော။ အသတိ နာဂမေ ‘‘ယုဝဏ္ဏေ’’စ္စာဒိနာ ဧတ္တံ သိယာ တမ္ပိနာဂမေ ဥပန္တတ္တာ နေတျဓိပ္ပာယေနာဟ- ‘တထာပိ’စ္စာဒိ။ ပက္ခန္တရမာဟ- ‘နာဂမေ’စ္စာဒိ။
֍ ၈၇. အည
သမ ဒမ-ဥပသမေ။ သမေတီတိ သမကော, ဒမေတီတိ ဒမကော, ဇန-ဇနနေ, ဇနေတီတိ ဇနကော ဗဓ=ဗန္ဓနေ, ဗဓတီတိ ဗဓကော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆၅။)֍ ၉၂. ပဒါ
နိပဇ္ဇတိ နိပဇ္ဇနံ။ ပမဇ္ဇတေ ပမဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပမဇ္ဇနာယ ပမဇ္ဇိတုံ။ ပမဇ္ဇတိ ပမဇ္ဇနံ။
֍ ၉၃. မံဝါ
ရုန္ဓိတုန္တိအာဒီသု ရောဓနာယာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၉၄. ကွိမှိ
နနု ကိမတ္ထမန္တဂ္ဂဟဏံ ယတော ‘‘ကွိမှိ လောပေါ-န္တဗျဉ္ဇနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’’တိ (၁-၁၇) အန္တဿေဝ လောပေါ သိယာတိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယ တဂ္ဂဟဏေ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘အန္တဂ္ဂဟဏ’မိစ္စာဒိ။ လောပဝိဓီသူတိ (ဝီအာဒိလောပဝိဓီသု, ဆဋ္ဌီ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ) ‘‘ဝီမန္တု ဝန္တူ’’န္တိ (၄-၁၃၈) ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဘဒန္တဝိဓိစရိတတ္တဗျာပါရံ [တဒန္တဝိဓိစိရဘေဒနာစ္စနဗျာပါရံ (ပေါတ္ထကေ)] နိဿာယာဟ- ‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’’တီ ဗျာပါရာ’တိ။ အန္တဿာတိ ဝီအာဒီနမီကာရာဒိနော။ အညထာတိ သဗ္ဗာပဟာရိလောပညာပနာဘာဝေ။ အနတ္ထကံ သိယာ ‘‘ဆဋ္ဌိယန္တဿာ’’တိမဿ ဗျာပါရသမ္ဘာဝါ။ ဣဒါနိ ဆဋ္ဌီနိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဝိသေသေန ဝတ္တုမိစ္ဆိတ္တံ အန္တဿေဝ လောပပတ္တိဒေါသံ ဒဿေတုမာဟ- ‘တဒန္တေ’စ္စာဒိ။
֍ ၁၀၁. ပရ
အထ ဒွိတ္တေတိ ကထမဝသီယတေ သဒ္ဒေ အဘာဝေတိအာဟ- ‘ပရ’ဣစ္စာဒိ။ အနန္တရသုတ္တေ ‘‘ပရိပစ္စသမော ဟီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တတော ပရဿာတိ ကိန္နာဝသီယတီတိ စောဒန မုဗ္ဘာဝိယ တဒယုတ္တတံ ဒဿေတုမာဟ- ‘နနုစေ’စ္စာဒိ။
֍ ၁၀၃. ဓာဿ
အပစုရပ္ပယောဂတ္တာတိ အဗဟုပ္ပယောဂတ္တာ။
֍ ၁၀၄. ကိမှိ
က္တော ဒူသိဓာတုတော ဒူသယတီတိ အတ္ထေ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆၆။)֍ ၁၀၆. မုဟ
‘‘ဝဏ္ဏေ ယန္တံ တဒါဒေါ’’တိ ပရိဘာသာယ အယမတ္ထော ‘‘ဝဏ္ဏေ ပရေ ယံ ကာရိယံ တံ တဒါဒေါ တသ္မိံ ဝဏ္ဏေ အာဒိဘူတေ ဟောတီ’’တိ တေတိ တကာရေ ပရေ။
֍ ၁၀၇. ဝဟ
တေတွေဝါတိ ဝတွာ ပစ္စုဒါဟရဏံ ဒဿေတိ ‘ဝုယှတီ’တိ။ ဝုတ္တိဝစနံ မုလ္လိင်္ဂိယ အတ္ထံ ဝဒတိ ‘ဥဿာ’တိအာဒိ။
֍ ၁၀၈.
နိဓီယိတ္ထာတိ ဝိဂ္ဂဟော။
֍ ၁၀၉. ဂမာ
ရာနန္တိ ဝုတ္တေ ‘ရာ-အာဒါနေ’ဣစ္စဿ ဂဟဏမ္ပိ ဝိညာယေယျာတိ အာဟ- ‘ရာန’န္တိအာဒိ။
֍ ၁၁၀. ဝစာ
သုတ္တေ ‘ဝဿာ’တိ သဿရောဝ ဂယှတီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ဝဿာတိ ဟီ’တိအာဒိ။
֍ ၁၁၂. ဝဒ္ဓ
ဝတ္တ=ဝတ္တနေတီမသ္မာ တ္တိပ္ပစ္စယေ ဝါ ဥကာရော န ဝိဟိတောတိ အာသယေန ‘ကထ’မိစ္စာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘ဝတ္တဝတ္တနေတိ’စ္စာဒိ။ ဝုတ္တိမတ္တေတိ နိပါတနာတိ ‘‘သဗ္ဗာဒယော ဝုတ္တိမတ္တေ’’ တေတ္ထ (၃-၆၉) ‘ဝုတ္တိမတ္တေ’တိ နိပါတနာ။ ဌာ=ဂတိနိဝတ္တိယန္တိ ဧတ္ထ ‘ဂတိနိဝတ္တိယ’န္တိ နိပါတနာ ပက္ခေ ဥကာရော န ဟောတိ, တေနာဟ- ‘ဝတ္တီ’တိအာဒိ။ ဝတ္တနံ ဝုတ္တိ ဝတ္တိ။
֍ ၁၁၃. ယဇ
ကဿ သဗ္ဗဿာတိ အာဟ- ‘ယ အကာရာန’န္တိ။
֍ ၁၁၅. ဂါပါ
ဗျတ္တိနိဒ္ဒေသေနာတိ ဣမိနာ ဇာတိနိဒ္ဒေသဿာနိဿိတတ္တံ ဒဿေတိ။ ဤဿေစ္စာဒိနာ ဝုတ္တိဂန္ထဿာဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆၇။)֍ ၁၁၇. သာသ
သတ္ထံ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ (၁-၃၃) ရဿော။
֍ ၁၂၀. ဉာ
‘‘န္တော ကတ္တရိ ဝတ္တမာနေ’’တိ (၅-၆၄) န္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၁၂၁. သကာ
ကုက္ပ္ပစ္စယေ အန္တကကာရော ကုပ္ပစ္စယေ အာဒိကကာရော အန္တာဝယဝတ္ထော။
֍ ၁၂၂. နီတော
နာညတြစယာဒီသူတိ နိစ္ဆယတော-ညေသု [အညသ္မိံ] စယာဒီသွတ္ထေသု ဆော န ဘဝတီတိ အတ္ထော။
֍ ၁၂၃. ဇရ
ဤမှိ ဇသဒ္ဒေ အကာရဿ လောပေါ, လေ တု ဇီရာပယတိ။ တဿာတိကျဿ။
֍ ၁၂၄. ဒိသဿ
ဒိဋ္ဌိ ဒဿနံ, ဒဿနာယ ဒဋ္ဌုံ။ ‘‘သရမှာ ဒွေ’’တိ (၁-၃၄) ဒွိတ္တေ ဒုဒ္ဒသော။ ‘‘အာ ဤ’’စ္စာဒိနာ (၆-၃၃) ဤဿ ရဿော (အဒ္ဒက္ခိ)။ ဒက္ခိဿတိ ‘‘ဘဝိဿတိ ဿတိ’’စ္စာဒိနာ, (၆-၂) ဿတိ။
֍ ၁၂၅. သမာ
ဝါဒဿရေတိ ဝိကပ္ပေန ဒကာရဿ ရာဒေသေ။
֍ ၁၂၇. အန
ဒဿာတျနနုဝတ္တမာနေပိ ဒဿေဝ ပပ္ပောတိ ဝစနဗလေနာတိ ဒဿေတုံ ပက္ခန္တရမာဟ- ‘အာဒိဿာ’တိအာဒိ။ အနဃဏ္သု ပရေသု အာပရီဟိ ဒဿာနိယမေန ဠောစ္စာသင်္ကိယ နေဝံ, ယထာက္ကမမေဝ နိဿိတောတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘အနဃဏ္သု’စ္စာဒိ။ အာပရဿာတိ အာကာရတော ပရဿ ဒဿ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆၈။)֍ ၁၂၈. အတျာ
ဝုတ္တိယံ ဧတသ္မိံ ဝိသယေတိ ဧတ္ထ ဧတသ္မိန္တိ တျာဒိန္တဝဇ္ဇိတပစ္စယ ဝိသယေတိ အတ္ထော။ ဝိညာယမာနတ္တာ ဉာပိတော ဟောတီတိ ဂမျတေ။ န ဉာပကတောတိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘ကိဉ္စိ ဝစနာနုသာရတော ဝိညာယမာနတာမတ္တေန ဉာပီယတေ ကိဉ္စိ ဉာပကေန, အသ္မိမ္ပက္ခေ ဝုတ္တာနုသာရတော ကတ္ထစိ ကဿစိ ဓာတုနော အပ္ပယောဂေါ ဝိညာပီယတီ’’တိ။ ပက္ခန္တရမာဟ- ‘ဉာပကတ္တာယေဝ ဝါ’တိအာဒိ။ သမတ္ထေတိ တထာဟိစ္စာဒိနာ။ အသဿာပ္ပယောဂေါတိ အသဓာတုဿ ကိသ္မိဉ္စိ တဗ္ဗာဒိကေ ပစ္စယေ ပရေ ဘဝိတဗ္ဗန္တိအာဒီနမပ္ပယောဂေါတိ အတ္ထော။
ဝိနာပိ သုတ္တန္တိ ‘‘အတျာဒီ’’တိအာဒိကံ သုတ္တံ ဝိနာပိ။ ဧဝံ မညတေ ‘‘အသဿ ဘူအာဒေသေန သာဓီယမာနံ သဗ္ဗမိဋ္ဌံ ဗဟုလာဓိကာရတော ဘူဓာတုနာဝ သိဇ္ဈတိ ဝိနာပိ ဘူအာဒေသသုတ္တန္တရန္တိ ကတ္ထစိ ကဿစိ အပ္ပယောဂဿ ဉာပကတ္တမ္ပိဿ ယုဇ္ဇတိ အညတ္ထ ကရီယမာနမိဟာပိ အတ္ထဝန္တံ သိယာ’’တိ။
ယေတိ ဓာတုပ္ပယောဂါ ယသ္မိန္တိ ဝိသယေ, ပါတိဿာတိ ‘ပါ-ရက္ခဏေ’တီမဿ, နပ္ပယောဂေါ ပါယယတိ ပါယယိတဗ္ဗန္တိအာဒိပ္ပယောဂေါ န ဟောတီတိ။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ ဉေယျံ။ ဗြူဿာတိ ‘ဗြူ=ဝစနေ’ဣစ္စဿ။ အဒိဿာတိ ‘အဒ-ဘက္ခဏေ’ဣစ္စဿ။ ဤအာဒီတိ ဘူတေ ဤအာဒိ။ ဧတိဿ စ ဤအာဒီသူတိ သမ္ဗန္ဓော။
အဝဗောဓေ ဧတိဿ ဏိသေသု စ ဤအာဒီသု စ, အဇ္ဈေနေ ဧတိဿ ပရောက္ခာသု စ ဏိသေသု စ ဤအာဒီသုစာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထ နပ္ပယောဂေါတိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗဟုလံဝိဓာနတော ဉာတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ ယကွိကရဏေန နိဒ္ဒေသာ ‘အသ-က္ခေပနေတီ မဿာ’တိ ဝုတ္တံ, တဒါဟ- ‘အသဿာ’တိအာဒိ။
֍ ၁၂၉. အအာ
ဿာတိ ဇာတိနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ- ‘ဿဣတိ’စ္စာဒိ။
֍ ၁၃၀. န္တ
ပုဗ္ဗသရလောပေ ရူပဿ သမာနတ္တာ အန္တိနာ အန္တု စ ဂဟိတောတိ ‘သန္တိ သန္တူ’တိ ဥဒါဟရဏဒွယံ ဒဿိတံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၆၉။)֍ ၁၃၁. ပါဒိ
တေ စ ပါဒယော ဇောတေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနွယဗျတိရေကေဟိ ကိရိယာ ယဒိပိ ဓာတုနာဝ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ဝိသိဋ္ဌာ ကိရိယေ စ္စာဟ- ‘သာမညဘူတာ ဝိသိဋ္ဌာ ဝါ’တိ။ သော ဝိသေသောတိ ယေန ဝိသေသေန ဝိသိဋ္ဌာ ကိရိယာ ဓာတုနာဝ ဝုစ္စတိ သော ဝိသေသော။ ဝါစက ဘေဒတောတိ သာမညာယ စ ကိရိယာယ ဝိသိဋ္ဌာယ စ ဝါစကာနံ ဓာတူနံ ဘေဒတော တေနာပီတိ ကစ္စာနေနာပိ။ သဏ္ဌာနံ သဏ္ဌိတိ။
֍ ၁၄၁. ကသ
ကိဋ္ဌမဒတီတိ ကိဋ္ဌာဒေါ, ကိဋ္ဌသဒ္ဒေနုပစာရတော ကသိတဋ္ဌာနေ ဥဋ္ဌိတ သဿံ ဝုစ္စတိ။
֍ ၁၄၂. ဓသ္တော
ဌဿာဘာဝတ္တံ နိပ္ပစ္စန္တေတိ အဇ္ဈာဟာရော။
֍ ၁၄၄. သာသ
အနုသာသီယိတ္ထာတိ အနုသိဋ္ဌော ကမ္မေ က္တော ‘‘သာ သဿ သိသွာ’’ (၅-၁၁၇) သာသနာယ သာသိတုံ။
֍ ၁၄၇. ဗဟ
အထ ဗဟဿာတိ ဎာဒေသသမ္ဗန္ဓေ ဆဋ္ဌီ ကသ္မာ န ဝိညာယတေတိ အာဟ- ‘ဗဟဿာ’တိအာဒိ။ ဎယောဂပဇ္ဇေနာတိ ဎကာရေန သဟ ယောဂပဇ္ဇေန ဧကီဘာဝေနာတိ အတ္ထော။
֍ ၁၄၈. ရုဟာ
ဠောစာတိ ဝုတ္တတ္တာတိ ဧဝံ မညတေ ‘‘ယဒါယံ ပစ္စယာဒေသော သိယာ တဒါ ဧတေ သမာသေနေ-ကတော နိဒ္ဒိသေယျာ’’တိ, တေနာဟ- ‘ဟဠာတိ ဝဒေယျာ’တိ။
֍ ၁၄၉. မုဟာ
မုဒ္ဓါတိ ‘‘ဓော ဟေတေဟီ’’တိ (၅-၁၄၅) တဿ ဓော။
֍ ၁၅၀. ဘိဒါ
ဣမဿာတိ ‘ပီ-တပ္ပနေ’တီမဿ, ဣဟာတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။ ပိနယီတိ ထူလော အဟောသီတိ အတ္ထော သူယီတိ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒျတ္ထော, တေန အဒီယိ အဍီယိ အလီယိ အလူယီတိမေ သင်္ဂယှန္တိ။ ယာဝ က္တိဂ္ဂဟဏာတိ ‘‘လောပေါ ဝဍ္ဎာက္တိဿာ’’တိ (၅-၁၅၈) က္တိဝစနာဝဓိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇၀။)֍ ၁၅၁. ဒါတွီ
အဒီယိတ္ထာတိ ဒိန္နော, အဒဒီတိ ဒိန္နဝါ။
֍ ၁၅၂. ကိရာ
အကိရီ, အကိရီယိတ္ထာတိ ဝါ ကိဏ္ဏော, အကိရီတိ ကိဏ္ဏဝါ။ အပုရီ ပုရီယိတ္ထာတိ ပုဏ္ဏော, အပုရီတိ ပုဏ္ဏဝါ။ အခိယီတိ ခီဏော ခီဏဝါ။
֍ ၁၅၃. တရာ
အတရီ, အဇီရီတိ ကမေန ဝိဂ္ဂဟော။ စီယိတ္ထာတိ စိဏ္ဏော, စိနီတိ စိဏ္ဏဝါ။
֍ ၁၅၇. မုစာ
အသက္ခီတိ သတ္တော သတ္တဝါ။ ‘သဇ=သင်္ဂေ’တီ မဿာပိ သတ္တော သတ္တဝါတိ ဟောတိ။
֍ ၁၅၈. လောပေါ
ဝဍ္ဎနံ ဝဍ္ဎိ။
֍ ၁၅၉. ကွိ
အဘိဘဝတီတိ အဘိဘူ။
֍ ၁၆၂. မာန
မဿ လောပေါတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၁၆၃. ညိလ
ဂဟေတွာ ‘ဂဟ-ဥပါဒါနေ’ဂဟဏံ ကတွာ ဂဟေတွာ။
֍ ၁၆၄. ပျော
ဩဿဋ္ဌာနုဗန္ဓဿာတိ ပရိစ္စတ္တာနုဗန္ဓဿ။ ယကာရမတ္တဿ နိဝတ္တနတ္ထောတိ ဝိသေသနတ္ထောတီမဿ အဓိပ္ပာယတ္ထမာဟ။ တထာဟိ ဝိသေသနံ ကေဝလယကာရတော ဝိသုံ ကရဏံ အတ္ထော ယဿာတိ အည ပဒတ္ထေ သတိ ကေဝလယကာရဿ နိဝတ္တနံ ဝိညာယတေ။ ယကာရမတ္တေ ဂဟိတေ ကော ဒေါသောတိ အာဟ- ‘ယော ဝါ တွာဿ သမာသေတိဟီ’တိအာဒိ။ ပတွာတိ ‘ပတ ပထ=ဂမနေ, ပဒ=ဂမနေ’ဣစ္စဿ ဝါ။
֍ ၁၆၅. တုံ
တယောပီတိ တုံယာန ရစ္စာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇၁။)֍ ၁၆၉. ဒိသာ
နာပ္ပက္ကေတိ န အပ္ပတ္တေ ပတ္တေယေဝါတိ အတ္ထော။ ဉာပကာလောပေါတိ ‘‘တိတာလီသာ’’တိ (၁-၁) ဉာပကတောယေဝ က္တွာပ္ပစ္စယဿ ယော ဝကာရော တဿ လောပေါတိ အတ္ထော။
֍ ၁၇၁. ရာ န
နနု နဿာတိ ဝုတ္တေ ပစ္စယနကာရဿာတိ ကထံ ဝိညာယတီတိ အာဟ- ‘နဿာ’တိအာဒိ,န္တမာနတျာဒီနံ ပစ္စယာနံ နဿ ‘‘နန္တမာနတျာဒီန’’န္တိ (၅-၁၇၂) ဏတ္တပဋိသေဓာ ဝိညာယတိ ပကရဏတောတိ [ပကာရောတိ (ပေါတ္ထကေ)] အာဟ- ‘ပစ္စယနကာရောဝါ’တိ။
֍ ၁၇၃. ဂမ
ဣစ္ဆီယတေတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဧသနံ ဣစ္ဆာ။ ဣစ္ဆီယိတ္ထာတိ ဣစ္ဆိတံ, အာသနမာသိတဗ္ဗံ။ အာသနာယ အစ္ဆိတုံ။ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ (၁-၃၃) ရဿော။
֍ ၁၇၇. ကရ
အမာနပရစ္ဆက္ကတ္တေ ကုရုအာဒေသေန နောဒါဟဋံ။ ကရာနောတိ ‘‘မာနဿမဿာ’’တိ (၅-၁၆) မလောပေါ။ ကသ္မာ န္တပုဗ္ဗဆက္ကေသု ကုရု အာဒေသေန နောဒါဟဋန္တိ အာဟ- ‘ဝဝတ္ထိတေ’စ္စာဒိ။
֍ ၁၇၉. ဏော
နိဂ္ဂဟီတဿာတိ ‘‘မဉ္စရုဓာဒီန’’န္တိ (၅-၁၉) ကတနိဂ္ဂဟီတဿ။ ဂဟဏီယံ ဂဏှိတဗ္ဗံ။
ဣတိ မောဂ္ဂလ္လာနပဉ္စိကာဋီကာယံ သာရတ္ထဝိလာသိနိယံ
ပဉ္စမကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇၂။)ဆဋ္ဌကဏ္ဍ
֍ ၁. ဝတ္တ
တဒတ္ထဿေဝါတိ တဿ ကြိယတ္ထဿ။ ယော ကိရိယာသင်္ခါတော အတ္တော တဿေဝ။ ဧတေန အာဓာရမေတံ ကြိယတ္ထဿာတိ ဉာပေတိ။ နဟိစ္စာဒိနာ တဒတ္ထဿေဝ ဝိသေသနေ ကာရဏမာဟ။ သုတ္တံဝိနာတိပရေသံဝိယ သုတ္တံ ဝိနာ။ တာပိ ဝတ္တမာနေယေဝ ဘဝိဿန္တီတိ ဣမိနာ ဝတ္တုမိဋ္ဌတ္တာတိ ဧတ္ထ သေသဝစနမဝဗောဓေတိ။ ဧဝကာရေနာ (တိ ဝတ္တမာနဿေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝသဒ္ဒေန။) တဗ္ဗိဝစ္ဆာတိ ဝတ္တမာနဝစနိစ္ဆာ။
တံသမီပဿာတိ ဧတ္ထ တသဒ္ဒေန မဟာကဿပဿ သုဘဒ္ဒဝစနာနုဿရဏသင်္ခါတော မရဏပ္ပတ္တိဟေတု ဒုက္ခာနုဘဝသင်္ခါတော စ ကိရိယာဝိသေသော ပရိဂ္ဂဟိတော, တေ ဝါ ဝတ္တမာနကိရိယာဝိသေသာတိ တေသမုဘိန္နမာသန္နာနိ ကမေန အဓမ္မဒီပနမရဏာနိ, တေနာဟ-ဒီပန မရဏာနမာသန္နတ္တာ’တိ။ ဧဝံ မညတေ ‘‘တက္ကာလဝတ္တမာနကိရိယာဝိသေသဿ ဒီပနမရဏသင်္ခါတံ တံသမီပတာဝိပိ ကိရိယန္တရံ ဝတ္တမာနဂ္ဂဟဏေန တံသာမီပျံ ဂယှတိ, ယထာ (ဂင်္ဂါသမီပေါ) ဒေသော ဂင်္ဂါတိ ဝုစ္စတိ တတော ‘ဂင်္ဂါယံ ဂါဝေါ’တိ သိယာ’’တိ။ ပုရေ ဣစ္စာဒိနာ ပက္ခန္တရံ ဝိရစိတံ ဝုတ္တိကာရေန, တဒုပဒဿေတုံ မုခယတိ ‘သဘာဝတော’ ဣစ္စာဒိ။
ကိရိယာကာလောတိ ဝတ္တမာနကိရိယာကာလော။ အဝသိဿတီတိ ပုရေပုရာသဒ္ဒေဟိ ဒီပိတအနာဂတကာလတော အဝသိဿတိ။ ကိရိယာ ကာလေတိ ဒီပနမရဏကိရိယာကာလေ။ တဿာတိ ဒီပနမရဏဿ။ ဝတ္တမာနတ္တာတိ ဧတ္ထ ဝတ္တမာနေယေဝ ဘဝိဿန္တီတိ သေသော။ အနေနာတိ ပုရေစ္စာဒိဝုတ္တိဝစနေန။ ပုရေပုရာသဒ္ဒေဟိ အနာဂတကာလာဝဂမေ သတိ ဒိပ္ပတိ မရတီတိ ဧတ္ထ ဒီပနမရဏကိရိယာကာလော မုချေ တဒါ ဝတ္တတီတိအာဟ- ‘မုချံ ဝတ္တမာနတ္တမာဟေ’တိ။ ပုန ပက္ခန္တရမုပနီတံ ကာလေစ္စာဒိနာ ဝုတ္တိကာရေန, တမုပဒဿေတုံ မုခမာဝတ္တယတိ ‘အနာဂတေ’စ္စာဒိ။
ဝုတ္တိယံ ကာလဗျတ္တယောတိ ကာလာတိဝတ္တနံ, ဝတ္တမာနကာလာတိက္ကမေန အနာဂတကာလေပိ ဗာဟုလကာတျာဒယော ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဒေဝ သမတ္ထေတိ ‘ဘဝန္တေဝ’ဣစ္စာဒိနာ။ တျာဒယောတီမိနာ သဗ္ဗေသံ အာချာတိကာနံ ဂဟဏံ။ လဿ ဒီဃောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂစ္ဆတီတိ သက္ကဿ သဟဘာဝံ ဂမိဿတီတိ အတ္ထော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇၃။)֍ ၃. နာမေ
ပဋိဇာနိဿန္တီတိ ဝတ္တမာနေ အနာဂတဝစနံ, ပဋိဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ ဣတရမ္ပန ဘူတေ ဘဝိဿတီတိ အာသိ, ကရိဿတီတိ အကရိ, စေတေ ဿသီတိ စေတိတာ အသိ, ဘုဉ္ဇိဿသီတိ ဘုဉ္ဇိတာ အသိ။ အနောကပ္ပနာ အဿဒ္ဓါ။ အမရိသနံ အက္ခမာ။ ဣမိနာဝါတိ အတ္ထိဝစနေ ဥပပဒေ ကောဓာ သဒ္ဓါသု ဂမ္မမာနေသွ-သတီပိ ဝစနန္တရေ ဣမိနာဝ သာမညဝစနေန သိဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဂရဟာဝမာတိ တဿ ဟေတုဝစနံ။ တထာဟိစ္စာဒိနာ ဂရဟာဝဂမမေဝ သမတ္ထေတိ။ အတ္ထိနာမ ဤဒိသန္တိ [အတ္ထိနာမာတိ (ပေါတ္ထကေ)] အာဘိဒေါသိကဿ ကုမ္မာသဿ ပရိဘုဉ္ဇနံ ဝိဇ္ဇတေ နာမာတိ အတ္ထော။ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ တံ အသဒ္ဒဟန္တော အမရိသန္တော ဧဝံ ဝဒတိ။ နတ္ထီတိ မညေတိ အဓိပ္ပာယော, တေနာဟ- ‘ပစ္စက္ခမပီ’တိ [ဤဒိသမ္ပီတိ] အာဒိ။ ယောပီတိ သဒ္ဒဿ သောပီတိ တသဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထေတိ ဝုတ္တဝိဇ္ဇမာနတ္ထော ဝက္ခမာနပက္ခတ္တယေပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
နနု အတ္ထိနာမ တာတာတိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ပဌမော အတ္ထိနုခေါစ္စာဒိကော နိသီဒိတွာတိ သဒ္ဒပရိယန္တော စ, ဒုတိယော အတ္ထိနုခေါစ္စာဒိကော နိသီဒိတွာတိ သဒ္ဒပရိယန္တော စ တတိယော အတ္ထိမညေစ္စာဒိကော ဇိဂုစ္ဆနေယျန္တိ သဒ္ဒပရိယန္တော စ ဝစနပ္ပဗန္ဓော ကထံ လဗ္ဘတီတိ မနသိ နိဓာယာဟ- ‘သောပနာ’တိအာဒိ။ ဣမိနာတိ ‘အတ္ထိယေဝိဟာပိ နိန္ဒာဝဂမော’တိ ဝစနေန။ ဌာနဘောဇနေ ဂရဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝုတ္တံ သက္ကတာနုသာရေန။ နိဿာယနိဿာယာတိ ယတ္ထ ဘဂဝါ နိသိန္နော တံ ဌာနံ နိဿာယ နိဿာယ။
֍ ၄. ဘူတေ
ကိရိယာရူပေတိ ကိရိယာသဘာဝေ, ဧဝမညတြာပီတိ အဂမိ အဂမိတ္ထာတီမေဟိ အညတြ အဂမုံ ဣစ္စာဒိကေ အဂမောစ္စာဒိကေ စ။ အနုဒရာ အလောမိကာတိ သန္တမပျုဒရာဒိကံ မဟတ္တာဘာဝပဋိပါဒနာယ ဗဟုတ္တာ ဘာဝပဋိပါဒနာယ စ န ဝတ္တုမိစ္ဆီယတေ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇၄။)֍ ၅. အန
အညပဒတ္ထဝုတ္တိယာတိ ဝုတ္တမညပဒတ္ထံ ဒဿေတိ ‘ဝက္ခမာနလက္ခဏော’စ္စာဒိနာ။ ဝက္ခမာနလက္ခဏောတိဝုတ္တိကာရေန ‘‘အာဉာယျာ’’စ္စာဒိနာ ဝက္ခမာနလက္ခဏော။ အန္တောကတွာတိ ဣမိနာ အာသဒ္ဒဿာဘိဝိဓိမှိ ပဝတ္တိမာဟ။ အဟရုဘယတဍ္ဎရတ္တံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါသဒ္ဒေါ ပက္ခန္တရေ။ အဍ္ဎရတ္တသဒ္ဒေန ရတ္တိယာ စတုတ္ထော ဘာဂေါ-တြ ဝတ္တုမိဋ္ဌော, အဟော စ တဿ အဍ္ဎရတ္တဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဣမဿာဓိပ္ပာယတ္ထမာဟ- ‘အတီတေစ္စာဒိ။ ဥဘယတ္ထ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ‘အယ’မိစ္စာဒိနာ။ ပဉ္စယာမောတိ အတီတာယ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမပဉ္စစတ္တာလီသဝိနာဍိကာဓိကဃဋိကာတ္တယံ အနာဂတာယ ပုရိမပဉ္စစတ္တာလီသဝိနာဍိကာဓိကဃဋိကတ္ထယဉ္စေတိ အဍ္ဎာဓိကသတ္တဃဋိကာပရိမာဏော ဧကော ယာမော အဟဿ စတ္တာရောတိ ပဉ္စ ယာမာ ပဟာရာ အဿာတိ ပဉ္စယာမော။
ဂတာယပစ္ဆိမော ယာမော၊ ပစ္ဆိမဒ္ဓမိမဿ ဝါ။
ပဟာရော-နာဂတာယာဒီ၊ တဒဒ္ဓမပိ ဝါ တထာ။
ဝုတ္တကာလာဝဓိ မဇ္ဈော၊ ကာလော သော-ဇ္ဇတနော မတော။
တန္နိသေဓေန ယောတွညော၊ သော-နဇ္ဇတနော မတော။
အဂမတ္ထာတိအာဒီသု အဤဿအာဒီနံ သမ္ဗန္ဓိဗျဉ္ဇနဿာဘာဝါ န ဣဉ။ ဗျာမိဿေပီတိ အဇ္ဇတနမိဿေပိ ဘူတေ။ နဉ္သမာသနိဿယေ ဗျာမိဿေ ယထာ ပပ္ပောတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ- ‘ပရိယုဒါသေတာဝေ’စ္စာဒိ။
အဇ္ဇတနနိဿယောတိ ဗျာမိဿေ အဇ္ဇတနဘာဂီနိဿယော။ အတ္ထုတိ ပဉှေ တု တဒညနိဿယောတိ ဗျာမိဿေယေဝ တတော အဇ္ဇတနတော ဣတရာနဇ္ဇတန နိဿယော အညတြာတိ ဗျာမိဿတော အညတြ ဘူတကာလေ။ ပသင်္ဂေါတိ အာ ဉုအာဒီနံ ပသင်္ဂေါ။ အဇ္ဇဟိယျောဝါတိ ဗျာမိဿတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။
֍ ၆. ပရော
သမာသောတိ ဆဋ္ဌီသမာသော ကာရကသမာသော ဝါ။ နိပါတနတာ စာဿ ဝိသေသတောတိ။ ဧတဉ္စာတိ ပရောက္ခေတိ ဧတဉ္စ။ ကြိယတ္ထဿ ဥပါဓိ ဝိသေသနံ ကြိယတ္ထောပါဓိ, တဿ ကြိယတ္ထောပါဓိနော ဘူတာ နဇ္ဇတနဿ သာဓနဒွါရေန ဝိသေသနံ, န တူဇုကံတျတ္ထော။ ကသ္မာ နောဇုကံ ဝိသေသနံ တျာဟ ‘ဗျဝစ္ဆေဇ္ဇာဘာဝါ’တိ။ တမေဝ ဖုဋယိတုမာဟ- ‘တထာဟိ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇၅။)သာဓိယမာနာတိ ဣမိနာ ဓာတွတ္ထဿာပရိနိပ္ဖန္နတံ ဗောဓေတိ။ တေ သန္တိ ဣန္ဒြိယာနံ။ သန္တော ဝိဇ္ဇမာနော ဝိသယော ယေသံ ဣန္ဒြိယာနံ တေ သမ္ဘာဝေါ တတ္တံ, တသ္မာ။ နေတိ ပဋိသေဓေ, သာဓနဒွါရေန ဝိသေသနတ္တေ ဗျဝစ္ဆေဇ္ဇသဗ္ဘာဝါ ယထာဝုတ္တဒေါသော န ဘဝတီတိ အတ္ထော။ ဒေါသာ ဘာဝမေဝ ဒဿေတုမာဟ- ‘ယဿိ’စ္စာဒိ။ ယဿာတိ ဓာတွတ္ထဿ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အပ္ပစ္စက္ခေ ဓာတွတ္ထေ။ ကာရကာနံ သတ္တိသဘာဝတ္တာ သာပိ အပစ္စက္ခာ ဝါတိ စောဒေတိ နနုစေစ္စာဒိနာ။ အသတ္တောတိ အသမတ္ထော။
အတ္တာနာမ အတ္တနော ပစ္စက္ခောတိ တဗ္ဗိသယေ အမှကာရကဿ ဝိဓာနမယုတ္တန္တိ မနသိ နိဓာယ ယံ ဝုတ္တံ ဝုတ္တိကာရေန, တမုပဒဿေတုမာဟ- ‘နနုစေ’စ္စာဒိ။ အတ္တဗောဓနီယာပိ ဟိ ကိရိယာ ယဒါ စိတ္တဝိက္ခေပတော နောပလက္ခီယတေ, တဒါယံ ပရောက္ခာ ဘဝတိ, တေနုတ္တမဝိသယေပိ ပရောက္ခဘာဝေါ တဿာ ဘဝတွေဝ။ ဇာဂရတောပိ ယဒါ မဒါ မနောဗျာတင်္ဂတော အနုပလဒ္ဓိ, တဒါပိ ဘဝတျေဝေတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ဗျာသတ္တဝစနံ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တိကာလေတိ ကိရိယာ နိဗ္ဗတ္တိကာလေ, ‘သုတ္တော-ဟံ ကိံ ဝိလလာပ, မတ္တော-ဟံ ကိံဝိလလာပေ’တိ ဣဒမတြောဒါဟရဏံ။ စိတ္တ စိက္ခေပဝိသယပ္ပဒဿနာယေတ္ထ သုတ္တဝစနံ။
֍ ၇. ဧယျာ
ဧယျာဒေါတီမိနာ ဧယျာဒျတ္ထော ဂဟိတောတိ ဗောဓေတုံ ယေနေစ္စာဒိကံ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တသဒ္ဒါပေက္ခာယ တန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိသယသဒ္ဒါပေက္ခာယသောတိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ ဧယျာဒီနံ။ ဝိသယံ ဒဿေတိ ‘ဟေတုဖလေသွိစ္စာဒိကော’တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပဉှပတ္ထနာဒယော ဂဟိတာ။ အထာတြ ကြိယဂ္ဂဟဏာဘာဝေ ကြိယာတိပတ္တိယန္တိ ကထံ လဗ္ဘတိစ္စာဟ- ‘ကြိယာတိ ပတ္တိယ’န္တိ အာဒိ။ ကြိယာတိပတ္တိယန္တိ ဝိဝရဏံ ကတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇၆။)အဘိဓေယျဒွါရေနာတိ ကိရိယာသင်္ခါတအတ္ထမုခေန, ပကတကြိယတ္ထ ဝိသေသနတ္တာတိ ကြိယတ္ထာဓိကာရတော အဓိကတဿ ဓာတုဿ ဝိသေသနတ္တာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘အတိပတ္တိယန္တိ အဓိကတကြိယတ္ထဝိသေသနံ, ဝိသေသနဉ္စ ဟောန္တံ နောဇုကံ ဘဝိတုမရဟတိ ကိဉ္စရဟိ အဘိဓေယျဒွါရေန, တထာဟိ အတိပတနံ နာမ ကြိယာယ ဟောတိ, န ကြိယတ္ထဿ အယုဇ္ဇနတော, တသ္မာ အတိပတ္တိယန္တိဝုတ္တေကြိယာတိပတ္တိ ယန္တိ ဣဒံ ကြိယတ္ထဝိသေသနံ ဟောန္တံ အဘိဓေယျဒွါရေန ဟောတီတိ ကြိယာတိပတ္တိယန္တိ ဝိဝရဏံ ကတ’’န္တိ။ ဝိဓုရပ္ပစ္စယောပနိပါတတောတိ ဝိရုဒ္ဓပ္ပစ္စယသမဝါယာတိ အတ္ထော။
ကာရဏဝေကလ္လတောဝါတိ ဟေတုမတော ဖလဿ ယော ဟေတု တဿ ဝိကလတ္တေန။ တတြေတီမဿ အတ္ထော ဝတ္တမာနဝိသယေတိ။ ကြိယာတိပတ္တိယန္တိ ဘူတာဒိ ကြိယာတိပတ္တိယံ။ လိင်္ဂတောတိ နိမိတ္တေန။ ဂမကေန လိင်္ဂေန ဂမ္မာယာတိပတ္တိယာ ဗုဇ္ဈနကာလံ ဝတ္တမာနော ကာလော န တိဋ္ဌတိ အတိက္ကမတီတိ အာဟ- ‘ဝတ္တမာနတာယ ဗျတိက္ကမာ’တိ။ တဒေဝ ဖုဋယတိ ‘သမကာလ’န္တိအာဒိနာ။ သမကာလန္တိ ဧကက္ခဏေ။ ဝတ္တမာနဿ ကြိယာတိပတျသမ္ဘဝါ တဒဝသိဋ္ဌာတီတာနာဂတေသွေယျာဒီနမ္ဘာဝေါ (အညထာ) နုပပတ္တိယာတိ ဝုတ္တံ ဝုတ္တိယံ ‘သာမတ္ထိယာတိအာဒိ။
လိင်္ဂေနာတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဒက္ခိဏေန ဂမနေ သတိ သကဋိဿာပရိယာ ဘဝနဒဿနံ ဒက္ခိဏေန ဂမနဿ သကဋာပရိယာဘဝနဟေတုတ္တေ လိင်္ဂံ, ဒက္ခိဏေန ဂမနဿာတိပတ္တိယာ အညတော ဂမနာဒိ လိင်္ဂံ။ သကဋာ ကိရိယာဘဝနာတိပတ္တိယာ သကဋေ ဂရုဘာရာရောပနာဒိ လိင်္ဂံ။ ပဌမဝယေ အရဟတ္တဘဝနံ တံဟေတုဘူတဉ္စ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပရေသံ ပဌမဝယေ ပဗ္ဗဇ္ဇာနိမိတ္တာရဟတ္တပ္ပတ္တိလိင်္ဂေန ဝိညာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိပတ္တိ ဃရကမ္မဗျာဝဋတာဒိလိင်္ဂေန, အရဟတ္တဿာတိပတ္တိ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာနိမိတ္တာဘာဝေန [ဘာဝဝိရဟေန (ပေါတ္ထကေ)] လိင်္ဂေနာဝသီယတေတိ လိင်္ဂေန ဘူတ ကြိယာတိပတ္တိ ပန ဝေဒိတဗ္ဗာ, ယဒိ ပနေဝမဘိညာလာဘီ ပယုဉ္ဇတိ တဒါ ပစ္စက္ခဉာဏေနေဝ သဗ္ဗံ ဝိညာယ ပယုဉ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လိင်္ဂတောဝသီယမာနာယန္တိ ပန ဗာဟုလ္လေန ဝုတ္တံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇၇။)֍ ၈. ဟေတု
နိစ္စဘဝနံ ဟေတု (တျာဒိနာ) ဟေတုဖလဘာဝေါယေဝေတ္ထ, နာတိ ပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ သဗ္ဗပ္ပစ္စယောဒါဟရဏဝသေနာတိ သဗ္ဗေသံ ဧယျာဒီနမ္ပစ္စယာနံ ဥဒါဟရဏဝသေန။ ဟေတုဖလာနံ သဗ္ဘာဝတောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဟေတုဖလာနိ ဒဿေတိ ဟနနမိစ္စာဒိနာ။ ဧဝံ ဟေတုဖလသဗ္ဘာဝတော သဗ္ဗကာလေ စ ဝိဓာနတော ဧတ္ထ ဝတ္တမာနေပိ ပပ္ပောတီတိ ဘာဝေါ။ သော စ ဟေတုဟေတုမန္တဘာဝေါ စ။
֍ ၉. ပဉှေ
ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ပဒန္တိအာဒီသု ပဉှောတိ ပုရိမံ ပဒံ, သမ္ပုစ္ဆနာတိ ပစ္ဆိမံ ပဒန္တိအာဒိနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမေစ္စ အညမညံ ပုစ္ဆနာ သမ္ပုစ္ဆနာ, ယာစနံ ဒေဟီ တျာဒိနာ ယာစနမတ္ထံ, ဣဋ္ဌဿာသမ္ပတ္တဿာတ္ထနမိဋ္ဌာသိံသနံ။ ပတ္တကာလဝသေန စ ဝိသယဘေဒေန ဘိန္နာယ ပီတိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပတ္တကာလံ ဒဿေတိ နိမိတ္တဘူတဿာတိအာဒိနာ။ နိမိတ္တဘူတဿာတိ တံတံကိစ္စသမ္ပဇ္ဇနေ ကာရဏဘူတဿ။ ဝိဓိ နာမ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိက နိမန္တဏာမန္တဏာဇ္ဈေသနပေသနာနိ။ ဧတ္ထ စ အနုညာပတ္တကာလေသု စ ပဉ္စမီ ဝိဟိတာ ပရေဟိ, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒီသု ပဉ္စသု သတ္တမီ။ ဣဓ ပန တေ ဒွေပိ ဝိဓိဝိသေသာယေဝါတိ ဝိဓိမှိ အန္တောကရိတွာ ဧယျာဒိံ ဝိဓာတုံ ယံ ဝုတ္တံ ဝုတ္တိကာရေန, တဒိဒါနိ ဝတ္တုကာမော အာဟ- ‘အနုညာပတ္တကာလေသုပိ’စ္စာဒိ။ ဝိဓိပ္ပတီတိမေဝ ပကာသေတိ ‘ဧဝံ ကရေယျာသီ’’တိစ္စာဒိနာ။ အနုဇာနန္တောပိ ဒီပေန္တောပိ ကိရိယာသု ဗျာပါရေတိယေဝါတိ ဗျာပါရဏမ္ပတီတိတောတိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
ပေသနေပိ ကေသဉ္စိ ဗျာကရဏညူနံ သတ္တမီဝိဓိစ္ဆိတောတိဝုတ္တိကာရေန ယံ ဝုတ္တံ, တံ ဒါနိ ဝတ္တုမာဟ- ‘ပေသနေ ပိ’စ္စာဒိ။ သမူလတန္တိ ကေသဉ္စိ သဒ္ဒိကာနံ သတ္တမီဝိဓိဝိဓာနမူလေန သမူလတံ။ ‘‘အနုမတိပရိကပ္ပတ္ထေသု သတ္တမီ’’တိ (၃-၁-၁၁) ကစ္စာနသုတ္တံ။ ကတ္တုမိစ္ဆတော ပရဿ အနုဇာနနံ အနုမတိ, ပရိကပ္ပနံ သလ္လက္ခဏံ နိရူပနံ ပရိကပ္ပော ဟေတုဖလကိရိယာ သမ္ဘဝေါ စ, တသ္မိံ အနုမတျတ္ထေ စ ပရိကပ္ပတ္ထေ စ သတ္တမီဝိဘတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အတ္ထဂ္ဂဟဏေန ဝိဓိနိမန္တဏာမန္တဏာဇ္ဈေသန ပတ္ထနာပတ္တကာလေသု စ။
֍ ၁၀. တု အန္တု
ဥဒါဟဋာတိ ဂစ္ဆတု ဂစ္ဆန္တုအာဒိနာ ဥဒါဟဋာ။ ဒဒါတူတိ ယာစနေ။
֍ ၁၁. သတျ
အရဟတ္ထေ စာယမေဝ ပယောဂေါ, တေန ဘဝံ ခလု ရဇ္ဇံ ကရေယျ ဘဝံ အရဟောတိ ယောဇေတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇၈။)֍ ၁၂. သမ္ဘာ
ယောဂ္ဂတာဇ္ဈဝသာနန္တီမဿာတ္ထပဒံ, သတ္တိသဒ္ဒဟနန္တိ သာမတ္ထိယဿ သဒ္ဒဟနန္တိ အတ္ထော။ ပယောဂါနုသာရိတံ ဒီပေတီ သမ္ဗန္ဓော။ ဂမ္မမာနေတိ သမ္ဘာဝေမိစ္စာဒိနာ ဘွာဒိဓာတူဟိ အဝုစ္စမာနေပိ ဂမျမာနေ။ ဥဒါဟဋံ ‘အပိပဗ္ဗတံ သိရသာ ဘိန္ဒေယျာ’တိ။ မဟာဗလတာယ ဟတ္ထိဟနနေ အလမတ္ထဝိသယေ သမ္ဘာဝနေ သတျပိ အလံ သဒ္ဒေါ-တြာလမတ္ထော ယုတ္တောတိ န ဘဝန္တေတျာဒယော ဟနိဿတိ။ ဓာတုနာတိ ဧတ္ထ ဓာတုဂ္ဂဟဏေန ဘွာဒယော ဂယှန္တေ တတ္ထ ဓာတုသဒ္ဒဿ ရုဠှတ္တာ ပုဗ္ဗာစရိယသညာယ ဝါ။ ဥဒါဟဋန္တိ ဘုဉ္ဇေယျ ဘဝံ တျာဒိနာ။
֍ ၁၃. မာယော
သူတိ မာသူတိ ဧတ္ထ သုသဒ္ဒေါ။ ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ ဥဒါဟရဏေ။ နိဝတ္တေတိ မာသဒ္ဒေါတိ သေသော။ အာရဒ္ဓန္တိ ဣမိနာ ဝတ္တမာနံ ဝနဂမနံ ဒဿေတိ။ အန္တောဘူတဏျတ္ထာတိ ဏိပ္ပစ္စယာဘာဝေပိ အတ္တနိ အန္တောဘူတဏျတ္ထ ဓာတုတော။ ဤအာဒီနံ အာအာဒီနဉ္စ သကကာလောနာမ ဘူတော ကာလော။ ဓာတုသမ္ဗန္ဓော ဝိသေသနဝိသေဿဘာဝေါ, တေနာဟ- ‘ဓာတွတ္ထ သမ္ဗန္ဓေ ဝိသေသန ဝိသေဿဘာဝလက္ခဏေ’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာချာတ ဝါစ္စောတ္ထော ဝိသေဿော သျာဒျန္တဝါစ္စော ဝိသေသနံ။
ဣဋ္ဌောတိ ပရေသမိဋ္ဌော။ ဇာနနတ္ထဝသေန ဂမနတ္ထတ္တာတိ ‘‘ဂမနတ္ထာ ကမ္မကာ’’တိ (၅-၅၉) သုတ္တေ ဂမနတ္ထသဒ္ဒေန ‘ယေ ဂတျတ္ထာ တေ ဗုဒ္ဓျတ္ထာ’တိ ဇာနနတ္ထောပိ ဂဟိတောတိ ဧဝံ ဂဟိတဇာနနတ္ထဝသေန ဂမနတ္ထတ္တာတိ အတ္ထော။ အဘိမတာနိ ပါဏိနိယာနံ။ တထာ သဒ္ဒဿတ္ထမာဟ- ‘အနန္တရေန ဂတတ္ထ’(န္တိ အန)န္တရေ ဝုတ္တေန ကရဏဘူတေနာတိ အတ္ထော။ အဘိမတောတိ ပါဏိနိယာနမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတသမုစ္စယံ ဝတ္တုမာဟ- ‘သမုစ္စယော’ဣစ္စာဒိ။ အထာတြ ကထမနေကာသံ ကိရိယာနံ စီယ မာနတာ ယာဝတာ ဧကာဝါဋနကိရိယာဇ္ဈယနကိရိယာ စေတျာသင်္ကိယာဟ- ‘သာဓနဘေဒနေ’စ္စာဒိ။ မဌာဒိသာဓနာနမ္ဘေဒေနာဋန ကိရိယာယပိ ဘေဒေါတိ အတ္ထော။ တက္ကိရိယာပ္ပဓာနဿာတိ သာ လဝနကိရိယာ ပဓာနမဿ ကတ္တုနော။ ယော- ယမညေပိ နိယောဇေန္တော ဝိယ ကိရိယံ ကရောတိ သော နာ-ညကိရိယာပဓာနေ ယုတ္တော, တက္ကိရိယာပ္ပဓာနေယေဝေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၇၉။)֍ ၁၄. ပုဗ္ဗ
မဟာဝါကျရူပတ္တာ ပကရဏဿ တဒပေက္ခာယ ဝါကျေကဒေသတ္တံ ‘‘ဝတ္တမာနေ တိအန္တိ, ဘဝိဿတိ’’စ္စာဒီနံ ဝါကျာနန္တိ အာဟ ‘ဝါကျေကဒေသေဟီ’တိ။ အတောယေဝမာဟ-ဝါကျာဝယဝေါပရော-ဓုနာ ကရီယတေ’တိ။ ဝိဓိဝါကျတ္တမဿ ဒဿေတွာ နိယမဝါကျတ္တံ ဒါနိ ဒဿေတုံ ‘အထဝါ နိယမတ္ထမိဒန္တျာဒီန’န္တျာဟ။ နိယမသုတ္တတ္တမေဝ ဖုဋယတိ ‘တေဟိ’စ္စာဒိနာ။ တေဟိ တေဟိ သုတ္တေဟီတိ ‘‘ဝတ္တမာနေ တိ အန္တိ’’စ္စာဒီဟိ တေဟိ တေဟိ သုတ္တေဟိ။ ဣမိနာတိ ‘‘ပုဗ္ဗပရာ’’ဒိနာ ဣမိနာ သုတ္တေန။ နနု တုမှာမှသေသေသူတိ ဧတ္တကေ ဝုစ္စမာနေ ‘တုမှာမှသဒ္ဒဝစနီယေသု တဒညသဒ္ဒဝစနီယေသု စ ကာရကေသူ’တိ အယံ ဝိသေသော ကုတော ဂမျတေ ယေနေဝံ ဝိဝဋံတျာဟ- ‘ကတ္တုကမ္မေ’စ္စာဒိ။ ကတ္တာဒီသု ဝိဓာနဉ္စ ဝက္ခတိ။
ကတ္တုကမ္မာနမေဝါတိ ဣမိနာ ဘာဝံ ဗျဝစ္ဆိန္ဒတိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ- ‘တုမှာမှသဒ္ဒဝစနီယတ္တာဘာဝါ’တိ။ အသတွဘူတာယေစ္စာဒိကမေကဝစန သမ္ဘဝေ ကာရဏံ, တုမှာမှေစ္စာဒိကန္တု ပဌမပုရိသသမ္ဘဝေ။ တုမှာမှသေသေသု ဟောန္တာ မဇ္ဈိမုတ္တမပဌမာ ကထံ ဘာဝါဒီသု ဝိညာယန္တိ ကထဉ္စ တုမှာမှာဒိသဒ္ဒဝစနီယဿ ကာရကတ္ထဿာချာတေန တတ္ထ ဝိဟိတေန သညာဝိဘတ္တာ တုမှာမှာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂါဘာဝေါစ္စာသင်္ကိယ ယံ ဝုတ္တံ ဝုတ္တိယံ တံဒါနိ ဝိဝရန္တေန ‘ယဒိ ဘာဝါဒီသု မာနာဒယော န ဝိဓီယန္တေ တဒါမာနာဒီသု ပရေသု ဘာဝါဒီသု ကျလာဒီနံ ဝိဓာနမေဝ နောပပဇ္ဇတီ’တိ ဣမိနာ သာမတ္ထိယေန တုမှာဒီသု ကာရကေသု မဇ္ဈိမာဒီနံ ဘာဝေါ ဝိညာယတိ တေနေဝ တုမှာဒိကာရကတ္ထဿ တတ္ထ ဝိဟိတေနာချာတေန သညာပိတတ္တာ တုမှာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂေါ နာမ န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘တုမှာဒိသွိ’စ္စာဒိကမာရဒ္ဓံ။ ယဇ္ဇေဝံ တုမှာဒိသဒ္ဒပ္ပယောဂေါယေဝ န သိယာ စ္စာဟ- ‘ယဇ္ဇေဝ မိစ္စာဒိ။ ပရိဟာရမာဟ- ‘သသဒ္ဒေနာ’တိ။ တုမှာဒိသဒ္ဒေန။ ဗြာဟ္မဏာဣစ္စနေနာဘိဟိတမေဝ ဗဟုတ္တံ ဗဟဝေါတိ ဝစနေနာနုဇ္ဇတေ။ ဝစနာဘာဝေ ကထံ တုလျာဓိကရဏတ္တံတျာဟ- ‘အနုဇ္ဇမာနဿိ’စ္စာဒိ။ အနုဇ္ဇမာနဿာတိအနုဝဒိတဗ္ဗဿ ဂစ္ဆတိစ္စာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ ကတ္တုနော။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၈၀။)အနုဝါဒေနာတိ (တုမှာဒိ) အနုဝါဒေန။ ‘‘နာမမှိ ပယုဇ္ဇမာနေပိ တုလျာဓိကရဏေ ပဌမော’’တိ (၃-၁-၅) ကစ္စာနဝစနံ, တေနာဟ- ‘တေနေဝိ’စ္စာဒိ။ အသမာနာဓိကရဏတ္တာ ဟိ ‘တယာပစ္စတေ’စ္စာဒေါ န ဘဝတိ။ တထာဟိ တယေစ္စေတံ ကတ္တုဝါစီ ပစ္စတေစ္စေတံ ကမ္မဝါစီ ကမ္မေ အာချာတပ္ပစ္စယ ဝိဓာနတော။
‘ဧဟိ မညေ ရထေန ဂမိဿသီ’တိ ပါဏိနိယာတိမတနိပ္ဖာဒနက္ကမော (နိရဿ) တေ ‘ပရိဟာသေ’စ္စာဒိနာ။ မညတိဿ ပယောဂေတိ ဥပပဒဝသေန မနဓာတုဿ ပယောဂေ။ ဓာတုမှာတိ ဂမိအာဒိတော။ ဥတ္တမ ပုရိသေကဝစနေ ပတ္တေတိ ဂမိဿာမီတိ ပတ္တေ။ မဇ္ဈိမောဘိမတောတိ ဂမိဿသီတျဘိမတော။ မဇ္ဈိမေ ပတ္တေတိ မညသေတိ ပတ္တေ, ဥတ္တမေကဝစန မိဋ္ဌန္တိ မညေတိဋ္ဌံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘မညသေ တွံ ရထေန ဂမိဿာမီတိ ဝတ္တဗ္ဗေ မညေ တွံ ရထေန ဂမိဿသီတိ ဘဝတီတိ (ဝုတ္တ’’န္တိ)။ ဧဟိ မညေစ္စာဒိ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ ဝုတ္တိယံ။ ယထာသဝိသယေဝမဇ္ဈိမုတ္တမာ သမ္ပဇ္ဇန္တိ, တထာသမ္ဗန္ဓမုပဒဿယမာဟ- ‘ဧဝမေတ္ထာဘိသမ္ဗန္ဓော’စ္စာဒိ။ ပရာဘိမတံ သမ္ဗန္ဓံ ကုရုမာနော အာဟ- ‘နတွေဝ’မိစ္စာဒိ။ အထောစ္စတေစ္စာဒိနာ ပရာဓိပ္ပာယမာဟ- ‘ယဒေ’စ္စာဒိ။
ယဒေဝမဘိသမ္ဗန္ဓောတိ ‘မညသေ တွံ ရထေန ဂစ္ဆာမီ’တိ ယဒါ ဧဝမဘိသမ္ဗန္ဓော ကရီယတီတျတ္ထော။ သော စေဝမနုဂတောတိ ‘မညေ အဟံ တွံ ရထေန ဂစ္ဆသိ’စ္စေဝံ သော စ ပယောဂေါ အနုဂတောတျတ္ထော။ ပကာရန္တရကပ္ပနာယာတိ ‘မညသေ တွံ ရထေန ဂစ္ဆာမီ’တိ အန္တရကပ္ပနာယ။
֍ ၁၅. အာဤ
တေနစာတိ သမာသိတတ္တေန စ,ဿတျာဒီနမဂ္ဂဟဏန္တိ ယဒိ တေသံ ဂဟဏံ သိယာ အာဤဿာဒီသူတိ န သမာသေန ဝဒေယျ။
֍ ၁၇. ဘူဿ
ကတာကတပ္ပသင်္ဂီယော ဝိဓိ သော နိစ္စော-နိစ္စာ ဗလဝါတိ ပဌမံ ဝုက ဘဝတီတိ ဒဿေတုမာဟ- ‘ကတာကတပ္ပသင်္ဂိတ္တာ’စ္စာဒိ။
֍ ၁၈. ပုဗ္ဗ
အအာဒျပေက္ခေတိ အအာဒီသူတိ အနုဝတ္တအအာဒျပေက္ခေ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၈၁။)֍ ၂၃. ကရ
နနု စ ‘သောဿာ’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကွစိ ဝိကရဏာန ‘‘မိစ္စေဝ (၅-၁၆၁) လောပေါ သိယာတိ ‘ကရဿ ကု’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စောဒနမနသိ နိဓာယာဟ- ‘ကွစိ ဝိကရဏာနံ တျာဒိ။ အညတြပယောဂါနုသရဏာ ပယောဂါနုသရဏံ ဝိနာ ဩလောပေါ ဝိညာတုံ န သက္ကာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၂၅. ဟာဿ
ကာရိယံ အာဟင်္သင်္ခါတမဿ အတ္ထီတိ ကာရိယီ, တေန အပရော ကာရိယီ ဟညတိ ဟိံသီယတီတိ အတ္ထော။
သဟောဿေဟီတိ ကရဿ ဩကာရေန ဿေန စ သဟ ဟာဿ ဿေန သဟာတိ အတ္ထော။ အထ ကထံ ဩဿေဟိ သဟေဝ ဝုတ္တာ ဒေသောတိဝိညာယတီစ္စာသင်္ကိယာဟ- ‘သဟဝစနသာမတ္ထိယာ’တိ။ သဟ သဒ္ဒဿ သဟတ္ထ(ဿ စ) သောဿ ဿေနာတိ ကထနသာမတ္ထိယာတိ အတ္ထော။ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ ‘ဧဝံ မညတေ’စ္စာဒိနာ။ ဧဝံ မညတေ- ဩဿာန မနာဒေသိတ္တေ ဣစ္စာဒိနာ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗမိဝ လက္ခီယတေ။ တေနေဝ ပါဌေနသဟဝစနသာမတ္ထိယဿ ပတီတိသဗ္ဘာဝတော။ န တု ‘ဧဝံမညတေဩဿာနမန္တာဒေသတ္တေ ဟာဿစာတိ ဝစနမနတ္ထကံ သိယာ ဟာ တော စေတွေဝ ဝဒေတျ ဩဿာနမနာဒေသိတ္တေ’စ္စာဒိနာ ပါဌေန။ ဩဿာနမန္တာဒေသပ္ပသင်္ဂဿေဝါဘာဝတော။ နဟေတ္ထာဒေသာဒေသိ သမ္ဗန္ဓဆဋ္ဌီ အတ္ထိ။ သောဿာတိ ဝိသေသနဆဋ္ဌိယာပ္ပဓာနာယ ဿေနာတိ သဟတ္ထေ တတိယာယ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဿတျာဒီသုဿာဒီသု စ။
֍ ၂၈. အာဤ
ပုဗ္ဗသရလောပေါတိ ဝိကရဏလောပေါ အာကာရာဒေသေ စ ဒွီသု ဝါရေသု ပုဗ္ဗသရလောပေါ။
֍ ၂၉. ဂမိ
အဂါတိ ဤမှိ လလောပေါ, အာကာရာဒေသေ စ ပုဗ္ဗသရလောပေါ။
֍ ၃၀. ဍံသ
အဂဉ္ဆာ အဂစ္ဆီတိ နိဂ္ဂဟီတာဂမေန။
֍ ၃၂. ဏာနာ
ဥဇ္ဈိတာနုဗန္ဓာနန္တိ ပရိစ္စတ္တာနုဗန္ဓာနံ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၈၂။)֍ ၃၃. အာဤ ဦ
သုတ္တေ အာတိ ဣမိနာ ဥဘယတ္ထ ပဌမပုရိသေကဝစနံ ဂဟိတန္တိ အာဟ- ‘အာ’တိအာဒိ။
֍ ၃၄. ကုသ
အဘိရူဟီတိ ‘‘ဗျဉ္ဇနေ ဒီဃရဿာ’’တိ (၁-၃၃) ဒီဃော။
֍ ၃၅. အာ ဤ ဿ
ပရောက္ခာပရနာမဓေယျာနန္တိ ပရောက္ခာတိအညနာမာနံ။
֍ ၃၈. ဧယျာ
တေဟေဝါတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသုတ္တဒွယေဟေဝ, သဟစရိတဉာယေနာတိ ‘‘ဘူတေ ဤ ဥံ’’ဣစ္စာဒေါ (၆-၄) ပရစ္ဆက္ကေ ပဌမ ပုရိသေကဝစနအာကာရေန ‘‘အနဇ္ဇတနေ အာဉု’’ဣစ္စာဒေါ (၆-၅) ပုဗ္ဗစ္ဆက္ကေ ပဌမပုရိသေကဝစန အာကာရေန စ သဟစရိတာကာရာနမေဝ ပစ္စာသတ္တိယာ သဟစရိတာ ပတ္တိဝသေန ပဝတ္တဉာယေန ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။ ဂဟိတတ္တာ တွာဒိ သမ္ဗန္ဓီ ဂယှတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိဿယကရဏံ နာမ ဗျတ္တိဝသေနေဝ, န သာမညဝသေနာတိ အာဟ ‘ဧတေနာ’တိအာဒိ။
֍ ၄၀. ဧဩ
အန္တသရာဒိလောပေါ ‘‘ရာနုဗန္ဓေန္တသရာဒိဿာ’’တိ (၄-၁၃၂)။
֍ ၄၂. ဩဿ
အာဒေသာနန္တိ အအာဒီနမာဒေသာနံ။
֍ ၄၆. ဣံဿ
ပုဗ္ဗသ္မိန္တိ အကာသိန္တိ ဧတ္ထ။
֍ ၅၂. တဿ
ကြိယတ္ထဝိဟိတာနမ္ပိ ဓာတုဝိဟိတာနမ္ပိ အညေသံ တဗ္ဗာဒီနံ ပစ္စယာနံ န ဂဟဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ၅၄. မိမာ
အမှီတိအာဒီနိ ဝတ္တမာနေ တွာဒီသု ဝါ မိမာနမုဒါဟရဏာနိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၈၃။)֍ ၅၇. ဟိမိ
မုယှာမိ မုဟ=ဝေစိတ္တေ ‘‘ဒိဝါဒီဟိ ယက’’ (၅-၂၁)။
֍ ၆၁. ဉာဿ
ဇာနာတိ ‘‘ဉာဿ နေ ဇာ’’ (၅-၁၂၀)
֍ ၆၇. ဟနာ
ဆ စ ခါ စ ဆ ခါ။
֍ ၇၀. ကယိ
ဣမိနာ ကတာ ကယိရာတိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။
֍ ၇၁. ဋာ
ဧယျုမာဒီနံ ဧယျဿာတိ ဝုတ္တတ္တာ ဥပါဒိဝဇ္ဇိတဿာတိ ဝိညာယတိ။
֍ ၇၄. ဂုရု
ဩကာရော ဂုရုတိ သံယောဂပုဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ။
֍ ၇၆. ဩဝိ
ဝိကရဏသဒ္ဒဿ အညထာပိ ဗျဝစ္ဆေဒကတ္တသမ္ဘဝေ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဗျဝစ္ဆေဒကတ္တမ္ပဋိပါဒေတုမာဟ- ‘ယဒိပိ’စ္စာဒိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၈၄။)֍ ၇၈. ဧယျာ
အညတြာပီတိ ဘဝေယျာမုဘဝေယျာမဣစ္စတြာပိ။
ဣတိ မောဂ္ဂလ္လာနပဉ္စိကာဋီကာယံ သာရတ္ထဝိလာသိနိယံ
ဆဋ္ဌကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဋ္ဌိတာ စ သဗ္ဗထာ သာရတ္ထဝိလာသိနီ ဋီကေတိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၈၅။)နိဂမ
၁။
သဗ္ဗဒါ သုဘဒါယိတ္တာ၊ သတ္တာနန္တနိသေဝိတေ။
ပသတ္ထေ-နွတ္ထသညာယ၊ ပညာတေ သုဘသညိတေ။
၂။
စာဂဝိက္ကမပညာနုဒ္ဒယာဒိဂုဏသာလိနာ။
သုဘသေနာဓိနာထေန၊ ကာရိတေ ဝသတာ သတာ။
၃။
ပဋိသလ္လာနသာရုပ္ပေ၊ ဝိဟာရေ သာဓုဂေါစရေ။
မနောနုကူလေ ယောဂီနံ၊ ဝရေ ဝိက္ကမသုန္ဒရေ။
၄။
ထေရေန ရစိတာ သာယံ၊ သာသနုဇ္ဇောတနတ္ထိနာ။
ဋီကာ ဂုရုပဒမ္ဘောဇ၊ ရဇောမတ္ထကသေဝိနာ။
၅။ ဗဟုဿုတာနံ ဝိညူနံ, ပရမတ္ထာဝဂါဟိနံ။
ပဝတ္တတု စိရံ စေတော၊ ရဉ္ဇယန္တီ နိရန္တရံ။
၆။
ယေသံ န သဉ္စိတာ ပညာ၊ နေကသတ္တန္တရောစိတာ။
သမ္မောဟဗ္ဘဟတာဝေတေ၊ နာဝဗုဇ္ဈန္တိ ကိဉ္စိပိ။
၇။
ကိန္တေဟိ ပါဒသုဿူသာ၊ ယေသံ နတ္ထိ ဂုရူနိဟ။
ယေ တပ္ပာဒရဇောကိဏ္ဏာ၊ တေဝ သာဓူဝိဝေကိနော။
၈။
ပုညေန သတ္ထရစနာဇနိတေန တေန၊
သမ္ဗုဒ္ဓသာသနဝရောဒယကာရဏေန။
လောကာမိသေသုပိ ကိလေသမလာ အလဂ္ဂေါ၊
သမ္ဗုဒ္ဓသာသနဝရောဒယမာစရေယျံ။
၉။
ယေ-နန္တတန္တရတနာကရမန္ထနေန၊
မန္ထာစ လောလ္လသိတဉာဏဝရေန လဒ္ဓါ။
သာရာမထာတိ သုခိတာ သုခယန္တိ စညေ၊
တေမေ ဇယန္တိ ဂုရဝါ ဂုရဝေါ ဂုဏေဟိ။
၁၀။
ဋီကာယော ဝိနသာဒိနံ ဝိရစယီ ယော ကဏ္ဌဘူသာပရော၊
ဝိညူနံ ဇိနသာသနာမလမတီသော-ကာသိ စာနာကုလံ။
သန္တောသက္ကမနောမနောမကမနော သဗ္ဘာဝနီယော မဟာ၊
သာမီ မေ ဂုရုပုင်္ဂဝေါ ဝိဇယတေ သာရီသုတော-ယံ ဘုဝိ။
(မောဂ်၊ဋီ၊၂၈၆။)၁၁။
ရာဇာ ဝိက္ကမဗာဟု ဗာဟိတရိပူ တာတွဿ [ဘာတာဿ] လောကိဿရော၊
သမ္မိတ္တာနိဟနော တိသီဟဠပတီ ယောယံ မဟာဝိက္ကမော။
နိဗ္ဘီတော [တိသူရော] ဝိဇယာဒိဗာဟု ဝိဇယီ သော အာသိ လင်္ကိဿရော၊
တံ နိဿာယ ဖလံ စိရာယ ဖလတဉ္စေတံ သတံ သန္တတံ။
သိဒ္ဓိ ရတ္ထု
၁။
အဂ္ဂမ္မောတိဝံသေန၊ အဘယာရာမသာမိနာ။
ပဉ္စိကာဝဏ္ဏနာဘူတာ၊ သာ သာရတ္ထဝိလာသိနီ။
၂။
မြမ္မက္ခရမာရောပေတွာ၊ ဝိသောဓေတွာ ယထာဗလံ။
သကိယဗျဝဟာရေန၊ တိထီဝသု ကရိန္ဒုနာ။
၃။
ယုတ္တေ ဝဿေ လင်္ကာဒီပါ၊ သရဋ္ဌမာဟတာ ပုန။
ဘာဿပ္ပဒီပကာတန္တ၊ ကာသိကာပဉ္စိကာဒိဟိ။
၄။
သံသန္ဒိတွာ ဝိစာရေတွာ၊ ဝါစေတွာစ ပုနပ္ပုနံ။
ဦနာဓိကာဒိ ဒေါသာနိ၊ အပနေတွာ သိနေသိနေ။
၅။
သုဒ္ဓဋ္ဌကေ စ ဝဿေသာ၊ ပါပိတာ ပကတိဋ္ဌိတိံ။
သုဒ္ဓါသုဒ္ဓံဝ ဒဿေန္တီ၊ သောဓေတု ပါဌသုဒ္ဓိယာ။