ခုဒ္ဒသိက္ခာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ခုဒ္ဒသိက္ခာ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
(က)
အာဒိတော ဥပသမ္ပန္န-သိက္ခိတဗ္ဗံ သမာတိကံ၊
ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခာမိ, ဝန္ဒိတွာ ရတနတ္တယံ။
တတြာယံ မာတိကာ –
(ခ)
ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော, ဂရုကာ နဝ စီဝရံ၊
ရဇနာနိ စ ပတ္တော စ, ထာလကာ စ ပဝါရဏာ။
(ဂ)
ကာလိကာ စ ပဋိဂ္ဂါဟော, မံသေသု စ အကပ္ပိယံ၊
နိဿဂ္ဂိယာနိ ပါစိတ္တိ, သမဏကပ္ပ ဘူမိယော။
(ဃ)
ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တာနိ, ဝစ္စပ္ပဿာဝဌာနိကံ၊
အာပုစ္ဆကရဏံ နဂ္ဂေါ, နှာနကပ္ပေါ အဝန္ဒိယော။
(င)
စမ္မံ ဥပါဟနာ စေဝ, အနောလောကိယမဉ္ဇနီ၊
အကပ္ပိယသယနာနိ, သမာနာသနိကောပိ စ။
(စ)
အသံဝါသိကော စ ကမ္မံ, မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာ၊
ဝတ္တံ ဝိကပ္ပနာ စေဝ, နိဿယော ကာယဗန္ဓနံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂။)(ဆ)
ပထဝီ စ ပရိက္ခာရော, ဘေသဇ္ဇုဂ္ဂဟဒူသနံ၊
ဝဿူပနာယိကာ စေဝါဝေဘင်္ဂိယံ ပကိဏ္ဏကံ။
(ဇ)
ဒေသနာ ဆန္ဒဒါနာဒိ, ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာ၊
သံဝရော သုဒ္ဓိ သန္တောသော, စတုရက္ခာ ဝိပဿနာတိ။
၁။ ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသော
ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရောတိ –
မဂ္ဂတ္တယေ အနိက္ခိတ္တသိက္ခော သန္ထတသန္ထတေ၊
အလ္လောကာသေ နိမိတ္တံ သံ, တိလမတ္တမ္ပိ သန္ထတံ။
အသန္ထတမုပါဒိဏ္ဏံ, ပဝေသန္တော စုတောထ ဝါ၊
ပဝေသနဋ္ဌိတုဒ္ဓါရပဝိဋ္ဌက္ခဏသာဒကော။
အာဒိယေယျ ဟရေယျာဝဟရေယျ ဣရိယာပထံ၊
ကောပေယျ ဌာနာ စာဝေယျ, သင်္ကေတံ ဝီတိနာမယေ။
အဒိန္နံ ထေယျစိတ္တေန, ဘဝေ ပါရာဇိကောထ ဝါ၊
ထေယျာဗလကုသစ္ဆန္နပရိကပ္ပါဝဟာရကော၊
ဘဏ္ဍကာလဂ္ဃဒေသေဟိ, ပရိဘောဂေတ္ထ နိစ္ဆယော။
မနုဿဝိဂ္ဂဟံ စိစ္စ, ဇီဝိတာ ဝါ ဝိယောဇယေ၊
သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ မရဏစေတနော ဥပနိက္ခိပေ။
ဂါဟေယျ မရဏူပါယံ, ဝဒေယျ မရဏေ ဂုဏံ၊
စုတော ပယောဂါ သာဟတ္ထိနိဿဂ္ဂါဏတ္တိထာဝရာ။
ဣဒ္ဓိဝိဇ္ဇာမယာ ကာလဝတ္ထာဝုဓိရိယာပထာ၊
ကြိယာဝိသေသော ဩကာသော, ဆ အာဏတ္တိနိယာမကာ။
ဈာနာဒိဘေဒ နောသန္တမတ္တနတ္တုပနာယိကံ၊
ကတွာ ကောဋ္ဌာသမေကေကံ, ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿိတံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃။)အညာပဒေသရဟိတံ, ဒီပေန္တောနဓိမာနိကော၊
ကာယေန ဝါစာ ဝိညတ္တိ-ပထေ ဉာတေ စုတော ဘဝေ။
ပါရာဇိကေတေ စတ္တာရော, အသံဝါသာ ယထာ ပုရေ၊
အဘဗ္ဗာ ဘိက္ခုဘာဝါယ, သီသစ္ဆိန္နောဝ ဇီဝိတုံ။
ပရိယာယော စ အာဏတ္တိ, တတိယေ ဒုတိယေ ပန၊
အာဏတ္တိယေဝ သေသေသု, ဒွယမေတံ န လဗ္ဘတိ။
သေဝေတုကာမတာစိတ္တံ, မဂ္ဂေ မဂ္ဂပ္ပဝေသနံ၊
ဣမံ မေထုနဓမ္မဿ, အာဟု အင်္ဂဒွယံ ဗုဓာ။
မနုဿသံ တထာသညီ, ထေယျစိတ္တဉ္စ ဝတ္ထုနော၊
ဂရုတာ အဝဟာရော စ, အဒိန္နာဒါနဟေတုယော။
ပါဏော မာနုဿကော ပါဏ-သညိတာ ဃာတစေတနာ၊
ပယောဂေါ တေန မရဏံ, ပဉ္စေတေ ဝဓဟေတုယော။
အသန္တတာ အတ္တနိ ပါပမိစ္ဆတာ-
ယာရောစနာ တဿ မနုဿဇာတိတာ၊
နာညာပဒေသော စ တဒေဝ ဇာနနံ,
ပဉ္စေတ္ထ အင်္ဂါနိ အသန္တဒီပနေ။
အသာဓာရဏာ စတ္တာရော, ဘိက္ခုနီနမဘဗ္ဗကာ၊
ဧကာဒသ စ ဝိဗ္ဘန္တာ, ဘိက္ခုနီ မုဒုပိဋ္ဌိကော။
လမ္ဗီ မုခေန ဂဏှန္တော, အင်္ဂဇာတံ ပရဿ စ၊
တတ္ထေဝါဘိနိသီဒန္တော, စတ္တာရော အနုလောမိကာ။
မဂ္ဂေ မဂ္ဂပ္ပဝေသနာ, မေထုနဿ ဣဓာဂတာ၊
စတ္တာရောတိ စတုဗ္ဗီသ, သမောဓာနာ ပရာဇိကာတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄။)၂။ သံဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသော
မောစေတုကာမတာ သုက္က-ဿုပက္ကမ္မ ဝိမောစယံ၊
အညတြ သုပိနန္တေန, သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။
ဣတ္ထိသညီ မနုဿိတ္ထိံ, ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝါ၊
သမ္ဖုသန္တော ဥပက္ကမ္မ, သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။
တထာ သုဏန္တိံ ဝိညုဉ္စ, မဂ္ဂံ ဝါရဗ္ဘ မေထုနံ၊
ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရာဂေန, ဩဘာသေတွာ ဂရုံ ဖုသေ။
ဝတွာတ္တကာမုပဋ္ဌာန-ဝဏ္ဏံ မေထုနရာဂိနော၊
ဝါစာ မေထုနယုတ္တေန, ဂရုံ မေထုနယာစနေ။
ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သန္ဒေသံ, ဣတ္ထိယာ ပုရိသဿ ဝါ၊
ဝီမံသိတွာ ဟရံ ပစ္စာ, သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။
သံယာစိတပရိက္ခာရံ, ကတွာဒေသိတဝတ္ထုကံ၊
ကုဋိံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ, အတ္တုဒ္ဒေသံ ဂရုံ ဖုသေ။
မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ဝါ, ကတွာဒေသိတဝတ္ထုကံ၊
အတ္တနော ဝသနတ္ထာယ, သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။
အမူလကေန စောဒေန္တော, စောဒါပေန္တောဝ ဝတ္ထုနာ၊
အန္တိမေန စ စာဝေတုံ, သုဏမာနံ ဂရုံ ဖုသေ။
အညဿ ကိရိယံ ဒိသွာ, တေန လေသေန စောဒယံ၊
ဝတ္ထုနာ အန္တိမေနာညံ, စာဝေတုံ ဂရုကံ ဖုသေ။
ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္နံ, ပရိဝသေယျ တာဝတာ၊
စရေယျ သံဃေ မာနတ္တံ, ပရိဝုတ္ထော ဆ ရတ္တိယော။
စိဏ္ဏမာနတ္တမဗ္ဘေယျ, တံ သံဃော ဝီသတီဂဏော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅။)ပဟုတ္တတာယော တထသညိတာ စ၊
ဆာဒေတုကာမော အထ ဆာဒနာတိ,
ဆန္နာ ဒသင်္ဂေဟျရုဏုဂ္ဂမမှီတိ။
၃။ စီဝရနိဒ္ဒေသော
စီဝရန္တိ –
ခေါမကောသေယျကပ္ပါသ-သာဏဘင်္ဂါနိ ကမ္ဗလံ၊
ကပ္ပိယာနိ ဆဠေတာနိ, သာနုလောမာနိ ဇာတိတော။
ဒုကူလဉ္စေဝ ပဋ္ဋုဏ္ဏ-ပဋံ သောမာရစီနဇံ၊
ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နဉ္စ, တဿ တဿာနုလောမိကံ။
တိစီဝရံ ပရိက္ခာရ-စောဠံ ဝဿိကသာဋိကံ၊
အဓိဋ္ဌေ န ဝိကပ္ပေယျ, မုခပုဉ္ဆနနိသီဒနံ။
ပစ္စတ္ထရဏကံ ကဏ္ဍု-စ္ဆာဒိမေတ္ထ တိစီဝရံ၊
န ဝသေယျ ဝိနေကာဟံ, စာတုမာသံ နိသီဒနံ။
‘‘ဣမံ သံဃာဋိံဓိဋ္ဌာမိ’’, သံဃာဋိမိစ္စဓိဋ္ဌယေ၊
အဟတ္ထပါသမေတန္တိ, သေသေသုပိ အယံ နယော။
အဓိဋ္ဌဟန္တော သံဃာဋိ-ပ္ပဘုတိံ ပုဗ္ဗစီဝရံ၊
ပစ္စုဒ္ဓရိတွာဓိဋ္ဌေယျ, ပတ္တာဓိဋ္ဌဟနေ တထာ။
ဧတံ ဣမံ ဝ သံဃာဋိံ, သံသေ ပစ္စုဒ္ဓရာမိတိ၊
ဧဝံ သဗ္ဗာနိ နာမေန, ဝတွာ ပစ္စုဒ္ဓရေ ဝိဒူ။
သံဃာဋိ ပစ္ဆိမန္တေန, ဒီဃသော မုဋ္ဌိပဉ္စကော၊
ဥတ္တမန္တေန သုဂတ-စီဝရူနာပိ ဝဋ္ဋတိ။
မုဋ္ဌိတ္တိကဉ္စ တိရိယံ, တထာ ဧကံသိကဿပိ၊
အန္တရဝါသကော စာပိ, ဒီဃသော မုဋ္ဌိပဉ္စကော၊
အဍ္ဎတေယျော ဒွိဟတ္ထော ဝါ, တိရိယန္တေန ဝဋ္ဋတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆။)နိသီဒနဿ ဒီဃေန, ဝိဒတ္ထိ ဒွေ ဝိသာလတော၊
ဒိယဍ္ဎံ ဒသာ ဝိဒတ္ထိ, သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ။
ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိကဿ, တိရိယံ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော၊
ဒီဃန္တတော စတဿောဝ, သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ။
ဝဿိကသာဋိကာယာပိ, ဒီဃသော ဆ ဝိဒတ္ထိယော၊
တိရိယံ အဍ္ဎတေယျာဝ, သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ။
ဧတ္ထ ဆေဒနပါစိတ္တိ, ကရောန္တဿ တဒုတ္တရိ၊
ပစ္စတ္ထရဏ မုခစောဠာ, အာကင်္ခိတပ္ပမာဏိကာ။
ပရိက္ခာရစောဠေ ဂဏနာ, ပမာဏံ ဝါ န ဒီပိတံ၊
တထာ ဝတွာ အဓိဋ္ဌေယျ, ထဝိကာဒိံ ဝိကပ္ပိယံ။
အဟတာဟတကပ္ပါနံ, သံဃာဋိ ဒိဂုဏာ သိယာ၊
ဧကစ္စိယောတ္တရာသင်္ဂေါ, တထာ အန္တရဝါသကော။
ဥတုဒ္ဓဋာန ဒုဿာနံ, သံဃာဋိ စ စတုဂ္ဂုဏာ၊
ဘဝေယျုံ ဒိဂုဏာ သေသာ, ပံသုကူလေ ယထာရုစိ။
တီသု ဒွေ ဝါပိ ဧကံ ဝါ, ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ ပဟောတိ ယံ၊
သဗ္ဗေသု အပ္ပဟောန္တေသု, အနွာဓိမာဒိယေယျ ဝါ၊
အစ္ဆိန္နဉ္စ အနာဒိဏ္ဏံ, န ဓာရေယျ တိစီဝရံ။
ဂါမေ နိဝေသနေ ဥဒ္ဒေါ-သိတပါသာဒဟမ္မိယေ၊
နာဝါဋ္ဋမာဠအာရာမေ, သတ္ထခေတ္တခလေ ဒုမေ။
အဇ္ဈောကာသေ ဝိဟာရေ ဝါ, နိက္ခိပိတွာ တိစီဝရံ၊
ဘိက္ခုသမ္မုတိယာညတြ, ဝိပ္ပဝတ္ထုံ န ဝဋ္ဋတိ။
ရောဂဝဿာနပရိယန္တာ, ကဏ္ဍုစ္ဆာဒိကသာဋိကာ၊
တတော ပရံ ဝိကပ္ပေယျ, သေသာ အပရိယန္တိကာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇။)ပစ္စတ္ထရဏ ပရိက္ခာရ-မုခပုဉ္ဆနစောဠကံ၊
ဒသံ ပျရတ္တနာဒိဏ္ဏကပ္ပံ လဗ္ဘံ နိသီဒနံ။
အဒသံ ရဇိတံယေဝ, သေသစီဝရပဉ္စကံ၊
ကပ္ပတာဒိဏ္ဏကပ္ပံဝ, သဒသံဝ နိသီဒနံ။
အနဓိဋ္ဌိတနိဿဋ္ဌံ, ကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇယေ၊
ဟတ္ထဒီဃံ တတောပဍ္ဎ-ဝိတ္ထာရဉ္စ ဝိကပ္ပိယံ။
တိစီဝရဿ ဘိက္ခုဿ, သဗ္ဗမေတံ ပကာသိတံ၊
ပရိက္ခာရစောဠိယော သဗ္ဗံ, တထာ ဝတွာ အဓိဋ္ဌတိ။
ပစ္စုဒ္ဓရော မာရဏလိင်္ဂသိက္ခာ၊
သဗ္ဗေသွဓိဋ္ဌာနဝိယောဂကာရဏာ,
ဝိနိဝိဒ္ဓဆိဒ္ဒဉ္စ တိစီဝရဿ။
ကုသဝါကဖလကာနိ, ကမ္ဗလံ ကေသဝါလဇံ၊
ထုလ္လစ္စယံ ဓာရယတောလူကပက္ခာဇိနက္ခိပေ။
ကဒလေရကက္ကဒုဿေ, ပေါတ္ထကေ စာပိ ဒုက္ကဋံ၊
သဗ္ဗနီလကမဉ္ဇေဋ္ဌ-ပီတလောဟိတကဏှကေ။
မဟာရင်္ဂမဟာနာမ-ရင်္ဂရတ္တေ တိရီဋကေ၊
အစ္ဆိန္နဒီဃဒသကေ, ဖလပုပ္ဖဒသေ တထာ၊
ကဉ္စုကေ ဝေဌနေ သဗ္ဗံ, လဘတိစ္ဆိန္နစီဝရောတိ။
၄။ ရဇနနိဒ္ဒေသော
ရဇနာနိ စာတိ –
မူလက္ခန္ဓတစပတ္တ-ဖလပုပ္ဖပ္ပဘေဒတော၊
ရဇနာ ဆပ္ပကာရာနိ, အနုညာတာနိ သတ္ထုနာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈။)မူလေ ဟလိဒ္ဒိံ ခန္ဓေ စ, မဉ္ဇေဋ္ဌ တုင်္ဂဟာရကေ၊
အလ္လိံ နီလဉ္စ ပတ္တေသု, တစေ လောဒ္ဒဉ္စ ကဏ္ဍုလံ၊
ကုသုမ္ဘံ ကိံသုကံ ပုပ္ဖေ, သဗ္ဗံ လဗ္ဘံ ဝိဝဇ္ဇိယာတိ။
၅။ ပတ္တနိဒ္ဒေသော
အယောပတ္တော ဘူမိပတ္တော, ဇာတိယာ ကပ္ပိယာ ဒုဝေ၊
ဥက္ကဋ္ဌော မဇ္ဈိမော စေဝ, ဩမကော စ ပမာဏတော။
ဥက္ကဋ္ဌော မဂဓေ နာဠိ-ဒွယတဏ္ဍုလသာဓိတံ၊
ဂဏှာတိ ဩဒနံ သူပံ, ဗျဉ္ဇနဉ္စ တဒူပိယံ။
မဇ္ဈိမော တဿုပဍ္ဎောဝ, တတောပဍ္ဎောဝ ဩမကော၊
ဥက္ကဋ္ဌတော စ ဥက္ကဋ္ဌော, အပတ္တော ဩမကောမကော။
အတိရေကပတ္တော ဓာရေယျော, ဒသာဟပရမံ သကော၊
ကပ္ပေါ နိဿဂ္ဂိယော ဟောတိ, တသ္မိံ ကာလေတိနာမိတေ။
အစ္ဆေဒဒါနဂါဟေဟိ, ဝိဗ္ဘမာ မရဏုဒ္ဓဋာ၊
လိင်္ဂသိက္ခာဟိ ဆိဒ္ဒေန, ပတ္တာဓိဋ္ဌာနမုဇ္ဈတိ။
ပတ္တံ န ပဋိသာမေယျ, သောဒကံ န စ ဩတပေ၊
ဥဏှေ န နိဒဟေ ဘုမျာ, န ဌပေ နော စ လဂ္ဂယေ။
မိဍ္ဎန္တေ ပရိဘဏ္ဍန္တေ, အင်္ကေ ဝါ အာတပတ္တကေ၊
ပါဒေသု မဉ္စပီဌေ ဝါ, ဌပေတုံ န စ ကပ္ပတိ။
န နီဟရေယျ ဥစ္ဆိဋ္ဌော-ဒကဉ္စ စလကဋ္ဌိကံ၊
ပတ္တေန ပတ္တဟတ္ထော ဝါ, ကဝါဋံ န ပဏာမယေ။
ဘူမိအာဓာရကေ ဒါရုဒဏ္ဍာဓာရေ သုသဇ္ဇိတေ၊
ဒုဝေ ပတ္တေ ဌပေယျေကံ, နိက္ကုဇ္ဇိတွာန ဘူမိယံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉။)ဒါရုရူပိယသောဝဏ္ဏ-မဏိဝေဠုရိယာမယာ၊
ကံသကာစတိပုသီသဖလိကာတမ္ဗလောဟဇာ။
ဆဝသီသမယော စာပိ, ဃဋီတုမ္ဗကဋာဟဇာ၊
ပတ္တာ အကပ္ပိယာ သဗ္ဗေ, ဝုတ္တာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာတိ။
၆။ ထာလကနိဒ္ဒေသော
ထာလကာ စာတိ –
ကပ္ပိယာ ထာလကာ တိဿော, တမ္ဗာယောမတ္တိကာမယာ၊
ဒါရုသောဝဏ္ဏရဇတမဏိဝေဠုရိယာမယာ။
အကပ္ပါ ဖလိကာကာစကံသဇာ ဂိဟိသန္တကာ၊
သံဃိကာ ကပ္ပိယာ တုမ္ဗဃဋိဇာ တာဝကာလိကာတိ။
၇။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသော
ပဝါရဏာတိ –
ယေနီရိယာပထေနာယံ, ဘုဉ္ဇမာနော ပဝါရိတော၊
တတော အညေန ဘုဉ္ဇေယျ, ပါစိတ္တိနတိရိတ္တကံ။
အသနံ ဘောဇနဉ္စေဝ, အဘိဟာရော သမီပတာ၊
ကာယဝါစာပဋိက္ခေပေါ, ပဉ္စအင်္ဂါ ပဝါရဏာ။
ဩဒနော သတ္တု ကုမ္မာသော, မစ္ဆော မံသဉ္စ ဘောဇနံ၊
သာလိ ဝီဟိ ယဝေါ ကင်္ဂု, ကုဒြူသဝရဂေါဓုမာ၊
သတ္တန္နမေသံ ဓညာနံ, ဩဒနော ဘောဇ္ဇယာဂု စ။
သာမာကာဒိတိဏံ ကုဒြူသကေ ဝရကစောရကော၊
ဝရကေ သာလိယဉ္စေဝ, နီဝါရော သင်္ဂဟံ ဂတော။
ဘဋ္ဌဓညမယော သတ္တု, ကုမ္မာသော ယဝသမ္ဘဝေါ၊
မံသော စ ကပ္ပိယော ဝုတ္တော, မစ္ဆော ဥဒကသမ္ဘဝေါ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀။)ဘုဉ္ဇန္တော ဘောဇနံ ကပ္ပ-မကပ္ပံ ဝါ နိသေဓယံ၊
ပဝါရေယျာဘိဟဋံ ကပ္ပံ, တန္နာမေန ဣမန္တိ ဝါ။
လာဇာ တံသတ္တုဘတ္တာနိ, ဂေါရသော သုဒ္ဓခဇ္ဇကော၊
တဏ္ဍုလာ ဘဋ္ဌပိဋ္ဌဉ္စ, ပုထုကာ ဝေဠုအာဒိနံ။
ဘတ္တံ ဝုတ္တာဝသေသာနံ, ရသယာဂု ရသောပိ စ၊
သုဒ္ဓယာဂုဖလာဒီနိ, န ဇနေန္တိ ပဝါရဏံ။
ပဝါရိတေန ဝုဋ္ဌာယ, အဘုတ္တေန စ ဘောဇနံ၊
အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗံ, ယေန ယံ ဝါ ပုရေ ကတံ။
ကပ္ပိယံ ဂဟိတဉ္စေဝု-စ္စာရိတံ ဟတ္ထပါသဂံ၊
အတိရိတ္တံ ကရောန္တေဝံ, ‘‘အလမေတ’’န္တိ ဘာသတု။
န ကရေနုပသမ္ပန္န-ဟတ္ထဂံ ပေသယိတွာပိ၊
ကာရေတုံ လဗ္ဘတေ သဗ္ဗော, ဘုဉ္ဇိတုံ တမကာရကောတိ။
၈။ ကာလိကနိဒ္ဒေသော
ပဋိဂ္ဂဟိတာ စတ္တာရော, ကာလိကာ ယာဝကာလိကံ၊
ယာမကာလိကံ သတ္တာဟ-ကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ။
ပိဋ္ဌံ မူလံ ဖလံ ခဇ္ဇံ, ဂေါရသော ဓညဘောဇနံ၊
ယာဂုသူပပ္ပဘုတယော, ဟောန္တေတေ ယာဝကာလိကာ။
မဓုမုဒ္ဒိကသာလူက-စောစမောစမ္ဗဇမ္ဗုဇံ၊
ဖာရုသံ နဂ္ဂိသန္တတ္တံ, ပါနကံ ယာမကာလိကံ။
သာနုလောမာနိ ဓညာနိ, ဌပေတွာ ဖလဇော ရသော၊
မဓူကပုပ္ဖမညတြ, သဗ္ဗော ပုပ္ဖရသောပိ စ။
သဗ္ဗပတ္တရသော စေဝ, ဌပေတွာ ပက္ကဍာကဇံ၊
သီတောဒမဒ္ဒိတောဒိစ္စ-ပါကော ဝါ ယာမကာလိကော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁။)သပ္ပိနောနီတတေလာနိ, မဓုဖာဏိတမေဝ စ၊
သတ္တာဟကာလိကာ သပ္ပိ, ယေသံ မံသမဝါရိတံ။
တေလံ တိလဝသေရဏ္ဍ-မဓုသာသပသမ္ဘဝံ၊
ခုဒ္ဒါဘမရမဓုကရိ-မက္ခိကာဟိ ကတံ မဓု၊
ရသာဒိဥစ္ဆုဝိကတိ, ပက္ကာပက္ကာ စ ဖာဏိတံ။
သဝတ္ထုပက္ကာ သာမံ ဝါ, ဝသာ ကာလေ အမာနုသာ၊
အညေသံ န ပစေ ဝတ္ထုံ, ယာဝကာလိကဝတ္ထုနံ။
ဟလိဒ္ဒိံ သိင်္ဂိဝေရဉ္စ, ဝစတ္တံ လသုဏံ ဝစာ၊
ဥသီရံ ဘဒ္ဒမုတ္တဉ္စာတိဝိသာ ကဋုရောဟိဏီ၊
ပဉ္စမူလာဒိကဉ္စာပိ, မူလံ တံ ယာဝဇီဝိကံ။
ဗိဠင်္ဂံ မရိစံ ဂေါဋ္ဌ-ဖလံ ပိပ္ဖလိ ရာဇိကာ၊
တိဖလေရဏ္ဍကာဒီနံ, ဖလံ တံ ယာဝဇီဝိကံ။
ကပ္ပါသနိမ္ဗကုဋဇပဋောလသုလသာဒိနံ၊
သူပေယျပဏ္ဏံ ဝဇ္ဇေတွာ, ပဏ္ဏံ တံ ယာဝဇီဝိကံ။
ဌပေတွာ ဥစ္ဆုနိယျာသံ,
သရသံ ဥစ္ဆုဇံ တစံ၊
နိယျာသော စ တစော သဗ္ဗော,
လောဏံ လောဟံ သိလာ တထာ။
သုဒ္ဓသိတ္ထဉ္စ သေဝါလော, ယဉ္စ ကိဉ္စိ သုဈာပိတံ၊
ဝိကဋာဒိပ္ပဘေဒဉ္စ, ဉာတဗ္ဗံ ယာဝဇီဝိကံ။
မူလံ သာရံ တစော ဖေဂ္ဂု, ပဏ္ဏံ ပုပ္ဖံ ဖလံ လတာ၊
အာဟာရတ္ထ မသာဓေန္တံ, သဗ္ဗံ တံ ယာဝဇီဝိကံ။
သဗ္ဗကာလိကသမ္ဘောဂေါ, ကာလေ သဗ္ဗဿ ကပ္ပတိ၊
သတိ ပစ္စယေ ဝိကာလေ, ကပ္ပတေ ကာလိကတ္တယံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂။)ကာလယာမမတိက္ကန္တာ, ပါစိတ္တိံ ဇနယန္တုဘော၊
ဇနယန္တိ ဥဘောပေတေ, အန္တောဝုတ္ထဉ္စ သန္နိဓိံ။
သတ္တာဟကာလိကေ သတ္တ, အဟာနိ အတိနာမိတေ၊
ပါစိတ္တိ ပါဠိနာရုဠှေ, သပ္ပိအာဒိမှိ ဒုက္ကဋံ။
နိဿဋ္ဌလဒ္ဓံ မက္ခေယျ, နင်္ဂံ နဇ္ဈောဟရေယျ စ၊
ဝိကပ္ပေန္တဿ သတ္တာဟေ, သာမဏေရဿဓိဋ္ဌတော၊
မက္ခနာဒိဉ္စ နာပတ္တိ, အညဿ ဒဒတောပိ စ။
ယာဝကာလိကအာဒီနိ, သံသဋ္ဌာနိ သဟတ္တနာ၊
ဂါဟာပယန္တိ သဗ္ဘာဝံ, တသ္မာ ဧဝမုဒီရိတံ။
ပုရေ ပဋိဂ္ဂဟိတဉ္စ, သတ္တာဟံ ယာဝဇီဝိကံ၊
သေသကာလိကသမ္မိဿံ, ပါစိတ္တိ ပရိဘုဉ္ဇတော။
ယာဝကာလိကသမ္မိဿံ, ဣတရံ ကာလိကတ္တယံ၊
ပဋိဂ္ဂဟိတံ တဒဟု, တဒဟေဝ စ ဘုဉ္ဇယေ။
ယာမကာလိကသမ္မိဿံ, သေသမေဝံ ဝိဇာနိယံ၊
သတ္တာဟကာလိကမိဿဉ္စ, သတ္တာဟံ ကပ္ပတေတရန္တိ။
၉။ ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသော
ပဋိဂ္ဂါဟောတိ –
ဒါတုကာမာဘိဟာရော စ, ဟတ္ထပါသေရဏက္ခမံ၊
တိဓာ ဒေန္တေ ဒွိဓာ ဂါဟော, ပဉ္စင်္ဂေဝံ ပဋိဂ္ဂဟော။
အသံဟာရိယေ တတ္ထဇာတေ, သုခုမေ စိဉ္စအာဒိနံ၊
ပဏ္ဏေ ဝါသယှဘာရေ စ, ပဋိဂ္ဂါဟော န ရူဟတိ။
သိက္ခာမရဏလိင်္ဂေဟိ, အနပေက္ခဝိသဂ္ဂတော၊
အစ္ဆေဒါနုပသမ္ပန္န-ဒါနာ ဂါဟောပသမ္မတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃။)အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သဗ္ဗံ, ပါစိတ္တိ ပရိဘုဉ္ဇတော၊
သုဒ္ဓဉ္စ နာတိဗဟလံ, ကပ္ပတေ ဥဒကံ တထာ။
အင်္ဂလဂ္ဂမဝိစ္ဆိန္နံ, ဒန္တက္ခိကဏ္ဏဂူထကံ၊
လောဏဿုခေဠသိင်္ဃာဏိ-သေမှမုတ္တကရီသကံ။
ဂူထမတ္တိကမုတ္တာနိ, ဆာရိကဉ္စ တထာဝိဓေ၊
သာမံ ဂဟေတွာ သေဝေယျ, အသန္တေ ကပ္ပကာရကေ။
ဒုရူပစိဏ္ဏေ ရဇောကိဏ္ဏေ, အထုဂ္ဂဟပ္ပဋိဂ္ဂဟေ၊
အန္တောဝုတ္ထေ သယံပက္ကေ, အန္တောပက္ကေ စ ဒုက္ကဋန္တိ။
၁၀။ အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသော
မံသေသု စ အကပ္ပိယန္တိ –
မနုဿဟတ္ထိအဿာနံ, မံသံ သုနခဒီပိနံ၊
သီဟဗျဂ္ဃတရစ္ဆာနံ, အစ္ဆဿ ဥရဂဿ စ။
ဥဒ္ဒိဿကတမံသဉ္စ, ယဉ္စ အပ္ပဋိဝေက္ခိတံ၊
ထုလ္လစ္စယံ မနုဿာနံ, မံသေ သေသေသု ဒုက္ကဋံ။
အဋ္ဌီပိ လောဟိတံ စမ္မံ, လောမမေသံ န ကပ္ပတိ၊
သစိတ္တကံဝ ဥဒ္ဒိဿ-ကတံ သေသာ အစိတ္တကာတိ။
၁၁။ နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသော
အရူပိယံ ရူပိယေန, ရူပိယံ ဣတရေန စ၊
ရူပိယံ ပရိဝတ္တေယျ, နိဿဂ္ဂိ ဣဓ ရူပိယံ။
ကဟာပဏော သဇ္ဈု သိင်္ဂီ, ဝေါဟာရူပဂမာသကံ၊
ဝတ္ထမုတ္တာဒိ ဣတရံ, ကပ္ပံ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄။)‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ ဘုတွာ ဝါ, ဣမံ ဒေဟိ ကရာနယ၊
ဒေမိ ဝါ’’တိ သမာပန္နေ, နိဿဂ္ဂိ ကယဝိက္ကယေ။
အတ္တနော အညတော လာဘံ, သံဃဿညဿ ဝါ နတံ၊
ပရိဏာမေယျ နိဿဂ္ဂိ, ပါစိတ္တိ စာပိ ဒုက္ကဋံ။
အနိဿဇ္ဇိတွာ နိဿဂ္ဂိံ, ပရိဘုဉ္ဇေ န ဒေယျ ဝါ၊
နိဿဋ္ဌံ သကသညာယ, ဒုက္ကဋံ အညထေတရန္တိ။
၁၂။ ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသော
ပါစိတ္တီတိ –
မုသာဝါဒေါမသာဝါဒေ, ပေသုညဟရဏေ တထာ၊
ပဒသောဓမ္မသာဂါရေ, ဥဇ္ဈာပနကခီယနေ။
တလသတ္တိအနာဒရကုက္ကုစ္စုပ္ပါဒနေသု စ၊
ဂါမပ္ပဝေသနာပုစ္ဆာ, ဘောဇနေ စ ပရမ္ပရာ။
အနုဒ္ဓရိတွာ ဂမနေ, သေယျံ သေနာသနာနိ ဝါ၊
ဣတ္ထိယာဒ္ဓါနဂမနေ, ဧကေကာယ နိသီဒနေ။
ဘီသာပနာကောဋနအညဝါဒေ,
ဝိဟေသဒုဋ္ဌုလ္လပကာသဆာဒေ၊
ဟာသောဒကေ နိစ္ဆုဘနေ ဝိဟာရာ,
ပါစိတ္တိ ဝုတ္တာနုပခဇ္ဇသယနေတိ။
၁၃။ သမဏကပ္ပနိဒ္ဒေသော
သမဏကပ္ပါတိ –
ဘူတဂါမသမာရမ္ဘေ, ပါစိတ္တိ ကတကပ္ပိယံ၊
နခေန ဝါဂ္ဂိသတ္ထေဟိ, ဘဝေ သမဏကပ္ပိယံ။
သ မူလခန္ဓဗီဇဂ္ဂ-ဖဠုဗီဇပ္ပဘာဝိတော၊
အာရမ္ဘေ ဒုက္ကဋံ ဗီဇံ, ဘူတဂါမဝိယောဇိတံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅။)နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ နောဗီဇ-မကတဉ္စာပိ ကပ္ပတိ၊
ကဋာဟဗဒ္ဓဗီဇာနိ, ဗဟိဒ္ဓါ ဝါပိ ကာရယေ။
ဧကာဗဒ္ဓေသု ဗီဇေသု, ဘာဇနေ ဝါပိ ဘူမိယံ၊
ကတေ စ ကပ္ပိယေကသ္မိံ, သဗ္ဗေသွေဝ ကတံ ဘဝေ။
နိက္ခိတ္တေ ကပ္ပိယံ ကတွာ, မူလပဏ္ဏာနိ ဇာယရုံ၊
ကပ္ပိယံ ပုန ကာရေယျ, ဘူတဂါမော ဟိ သော တဒါ။
သပဏ္ဏော ဝါ အပဏ္ဏော ဝါ, သေဝါလောဒကသမ္ဘဝေါ၊
စေတိယာဒီသု သေဝါလော, နိဗ္ဗဋ္ဋဒွတ္တိပတ္တကော၊
ဘူတဂါမောဝ ဗီဇမ္ပိ, မူလပဏ္ဏေ ဝိနိဂ္ဂတေ။
ဃဋာဒိပိဋ္ဌေ သေဝါလော, မကုဠံ အဟိဆတ္တကံ၊
ဒုက္ကဋဿေဝ ဝတ္ထူနိ, ဖုလ္လမဗျဝဟာရိကံ။
လာခါနိယျာသဆတ္တာနိ, အလ္လရုက္ခေ ဝိကောပိယ၊
ဂဏှတော တတ္ထ ပါစိတ္တိ, ဆိန္ဒတော ဝါပိ အက္ခရံ။
ပီဠေတုံ နာဠိကေရာဒိံ, ဒါရုမက္ကဋကာဒိနာ၊
ဆိန္ဒိတုံ ဂဏ္ဌိကံ ကာတုံ, တိဏာဒိံ န စ ကပ္ပတိ။
ဘူတဂါမံ ဝ ဗီဇံ ဝါ, ဆိန္ဒ ဘိန္ဒောစိနာဟိ ဝါ၊
ဖာလေဟိ ဝိဇ္ဈ ပစ ဝါ, နိယမေတွာ န ဘာသယေ။
ဣမံ ကရောဟိ ကပ္ပိယံ, ဣမံ ဂဏှေဒမာဟရ၊
ဣမံ ဒေဟိ ဣမံ သောဓေဟေဝံ ဝဋ္ဋတိ ဘာသိတုန္တိ။
၁၄။ ဘူမိနိဒ္ဒေသော
ဘူမိယောတိ –
သမ္မုတုဿာဝနန္တာ စ, ဂေါနိသာဒီ ဂဟာပတိ၊
ကပ္ပိယာ ဘူမိယော ယာသု, ဝုတ္ထံ ပက္ကဉ္စ ကပ္ပတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆။)ဝါသတ္ထာယ ကတေ ဂေဟေ, သံဃိကေ ဝေကသန္တကေ၊
ကပ္ပိယာ ကုဋိ လဒ္ဓဗ္ဗာ, သဟသေယျပ္ပဟောနကေ။
ပဌမိဋ္ဌကထမ္ဘာဒိံ, ဌပေယျုဿာဝနန္တိကာ၊
‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမ, ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ။
ယေဘုယျေနာပရိက္ခိတ္တော, အာရာမော သကလောပိ ဝါ၊
ဝုစ္စတေ ‘‘ဂေါနိသာဒီ’’တိ, သမ္မုတီ သံဃသမ္မတာ။
ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အညေဟိ, ဒိန္နော တေသံဝ သန္တကော၊
အတ္ထာယ ကပ္ပကုဋိယာ, ဂေဟော ဂဟပတီ မတော။
အကပ္ပကုဋိယာ ဝုတ္ထသပ္ပိအာဒီဟိ မိဿိတံ၊
ဝဇေယျ အန္တောဝုတ္ထတ္တံ, ပုရိမံ ကာလိကဒွယံ။
တေဟေဝ ဘိက္ခုနာ ပက္ကံ, ကပ္ပတေ ယာဝဇီဝိကံ၊
နိရာမိသံဝ သတ္တာဟံ, သာမိသေ သာမပါကတာ။
ဥဿာဝနန္တိကာ ယေဟိ, ထမ္ဘာဒီဟိ အဓိဋ္ဌိတာ၊
တေသုယေဝါပနီတေသု, တဒညေသုပိ တိဋ္ဌတိ။
သဗ္ဗေသု အပနီတေသု, ဘဝေ ဇဟိတဝတ္ထုကာ၊
ဂေါနိသာဒီ ပရိက္ခိတ္တေ, သေသာ ဆဒနဝိဗ္ဘမာတိ။
၁၅။ ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တနိဒ္ဒေသော
ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တာနီတိ –
နိဿာယုပဇ္ဈာစရိယေ, ဝသမာနော သုပေသလော၊
ဒန္တကဋ္ဌာသနံ တောယံ, ယာဂုံ ကာလေ ဒဒေ သဒါ။
ပတ္တေ ဝတ္တံ စရေ ဂါမ-ပ္ပဝေသေ ဂမနာဂမေ၊
အာသနေ ပါဒပီဌေ စ, ကထလောပါဟနစီဝရေ။
ပရိဘောဇနီယပါနီယ-ဝစ္စပ္ပဿာဝဌာနိသု၊
ဝိဟာရသောဓနေ ဝတ္တံ, ပုန ပညာပနေ တထာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇။)န ပပ္ဖေါဋေယျ သောဓေန္တော, ပဋိဝါတေ စ သင်္ဂဏေ၊
ဝိဟာရံ ဘိက္ခု ပါနီယ-သာမန္တာ သယနာသနံ။
နှာနေ နှာတဿ ကာတဗ္ဗေ, ရင်္ဂပါကေ စ ဓောဝနေ၊
သိဗ္ဗနေ စီဝရေ ထေဝေ, ရဇန္တော န ဝဇေ ဌိတေ။
ဧကစ္စဿ အနာပုစ္ဆာ, ပတ္တံ ဝါ စီဝရာနိ ဝါ၊
န ဒဒေယျ န ဂဏှေယျ, ပရိက္ခာရဉ္စ ကိဉ္စနံ။
ဧကစ္စံ ပစ္ဆတော ကာတုံ, ဂန္တုံ ဝါ တဿ ပစ္ဆတော၊
ပိဏ္ဍပါတဉ္စ နိန္နေတုံ, နီဟရာပေတုမတ္တနော။
ကိစ္စယံ ပရိကမ္မံ ဝါ, ကေသစ္ဆေဒဉ္စ အတ္တနော၊
ကာရာပေတုံ ဝ ကာတုံ ဝါ, အနာပုစ္ဆာ န ဝဋ္ဋတိ။
ဂါမံ သုသာနံ နိဿီမံ, ဒိသံ ဝါ ဂန္တုမိစ္ဆတော၊
အတ္တနော ကိစ္စယံ ဝါပိ, အနာပုစ္ဆာ န ဝဋ္ဋတိ။
ဥပ္ပန္နံ အရတိံ ဒိဋ္ဌိံ, ကုက္ကုစ္စံ ဝါ ဝိနောဒယေ၊
ကရေယျ ဝါပိ ဥဿုက္ကံ, သံဃာယတ္တေသု ကမ္မသု။
ဂိလာနေသု ဥပဋ္ဌေယျ, ဝုဋ္ဌာနံ နေသမာဂမေ၊
ဝတ္တဘေဒေန သဗ္ဗတ္ထ, အနာဒရေန ဒုက္ကဋန္တိ။
၁၆။ ဝစ္စပဿာဝဋ္ဌာနိကနိဒ္ဒေသော
န ကရေယျ ယထာဝုဍ္ဎံ, ဝစ္စံ ယာတာနုပုဗ္ဗိယာ၊
ဝစ္စပဿာဝကုဋိယော, နှာနတိတ္ထဉ္စ လဗ္ဘတိ။
ပဝိသေယျုဗ္ဘဇိတွာ နော, သဟသာ ပဝိသေယျ စ၊
ဥက္ကာသိတွာဝုဗ္ဘဇေယျ, ပါဒုကာသွေဝ သဏ္ဌိတော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈။)န ကရေ နိတ္ထုနံ ဝစ္စံ, ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ခါဒယံ၊
ဝစ္စပဿာဝဒေါဏီနံ, န ကရေယျုဘယံ ဗဟိ။
ကူပေ ကဋ္ဌံ န ပါတေယျ, ခေဠံ ပဿာဝဒေါဏိယာ၊
နာဝလေခေယျ ဖရုသေ-နုဟတဉ္စာပိ ဓောဝယေ။
န နိက္ခမေယျ သဟသာ-ဝုဗ္ဘဇိတွာ န နိက္ခမေ၊
စပု စပု နာစမေယျ, ဥက္လာပဉ္စ ဝိသောဓယေတိ။
၁၇။ အာပုစ္ဆကရဏနိဒ္ဒေသော
အာပုစ္ဆကရဏန္တိ –
အနဇ္ဈိဋ္ဌောဝ ထေရေန, ပါတိမောက္ခံ န ဥဒ္ဒိသေ၊
ဓမ္မံ န ကထယေ ပဉှံ, န ပုစ္ဆေ န စ ဝိဿဇေ။
အာပုစ္ဆိတွာ ကထေန္တဿ, ပုန ဝုဍ္ဎတရာဂမေ၊
ပုန အာပုစ္ဆနံ နတ္ထိ, ဘတ္တဂ္ဂေ စာနုမောဒတော။
ဝသန္တော စ အနာပုစ္ဆာ, ဝုဍ္ဎေနေကဝိဟာရကေ၊
န သဇ္ဈာယေယျ ဥဒ္ဒေသံ, ပရိပုစ္ဆဉ္စ နော ဒဒေ။
ဓမ္မံ န ဘာသယေ ဒီပံ, န ကရေ န စ ဝိဇ္ဈပေ၊
ဝါတပါနံ ကဝါဋံ ဝါ, ဝိဝရေယျ ထကေယျ စ။
စင်္ကမေ စင်္ကမန္တောပိ, ဝုဍ္ဎေန ပရိဝတ္တယေ၊
ယေန ဝုဍ္ဎော သ သံဃာဋိ-ကဏ္ဏေနေနံ န ဃဋ္ဋယေတိ။
၁၈။ နဂ္ဂနိဒ္ဒေသော
နဂ္ဂေါတိ –
နဂ္ဂေါ မဂ္ဂံ ဝဇေ ဘုဉ္ဇေ, ပိဝေ ခါဒေ န သာယယေ၊
န ဂဏှေ န ဒဒေ နေဝ, ဝန္ဒေ ဝန္ဒာပယေယျ ဝါ။
ပရိကမ္မံ န ကာရေယျ, န ကရေ ပဋိဆာဒိသု၊
ပရိကမ္မေ ဒုဝေ ဝတ္ထ-စ္ဆာဒိ သဗ္ဗတ္ထ ကပ္ပိယာတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉။)၁၉။ နှာနကပ္ပနိဒ္ဒေသော
န စ နှာယေယျ ထေရာနံ, ပုရတောပရိ ဝါ တထာ၊
ဒဒေယျ ဩတရန္တာနံ, မဂ္ဂမုတ္တရမာနကော။
ကုဋ္ဋတ္ထမ္ဘတရုဋ္ဋာနေ, နှာယမာနော န ဃံသယေ၊
ကာယံ ဂန္ဓဗ္ဗဟတ္ထေန, ကုရုဝိန္ဒကသုတ္တိယာ။
မလ္လကေနာညမညံ ဝါ, သရီရေန န ဃံသယေ၊
ကပါလိဋ္ဌကခဏ္ဍာနိ, ဝတ္ထဝဋ္ဋိ စ ဝဋ္ဋတိ။
သဗ္ဗေသံ ပုထုပါဏီ စာ-ကလ္လဿာကတမလ္လကံ၊
ပါသာဏဖေဏကထလာ, ကပ္ပန္တိ ပါဒဃံသနေတိ။
၂၀။ အဝန္ဒိယနိဒ္ဒေသော
အဝန္ဒိယောတိ –
ဥက္ခိတ္တာနုပသမ္ပန္န-နာနာသံဝါသဣတ္ထိယော၊
နဝေါ စ ဂရုကဋ္ဌော စ, ပဏ္ဍကော စ အဝန္ဒိယာတိ။
၂၁။ စမ္မနိဒ္ဒေသော
စမ္မန္တိ –
မိဂါဇေဠကစမ္မာနိ, ကပ္ပန္တိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊
ရောဟိတေဏိပသဒါ စ, ကုရုင်္ဂါ မိဂဇာတိကာ။
အနုညာတတ္တယာ အညံ, စမ္မံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကံ၊
ထဝိကောပါဟနေ စမ္မံ, သဗ္ဗံ ကပ္ပတိမာနုသန္တိ။
၂၂။ ဥပါဟနနိဒ္ဒေသော
ဥပါဟနာ စေဝါတိ –
မဇ္ဈဒေသေ န ကပ္ပန္တိ, ဂဏင်္ဂဏူပါဟနာ နဝါ၊
သဗ္ဗဿ ကပ္ပန္တာရာမေ, သဗ္ဗတ္ထာကလ္လကဿ စ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀။)မဟာရင်္ဂမဟာနာမ-ရင်္ဂရတ္တာ စုပါဟနာ။
သဗ္ဗမဉ္ဇေဋ္ဌိကာ စိတြာ, နီလပီတာဒိဝဒ္ဓိကာ၊
တိတ္တိရပတ္တိကာ မေဏ္ဍ-အဇဝိသာဏဝဒ္ဓိကာ။
ခလ္လဗဒ္ဓါ ပုဋဗဒ္ဓါ, တူလပုဏ္ဏာ စုပါဟနာ၊
ပါလိဂုဏ္ဌိမကာ မောရ-ပိဉ္ဆေန ပရိသိဗ္ဗိတာ။
ဝိစ္ဆိကာဠိကတာ သီဟဗျဂ္ဃုဒ္ဒါဇိနဒီပိနံ၊
မဇ္ဇာရကာဠကောလူကစမ္မေဟိ စ ပရိက္ခဋာ၊
ပါဒုကာ သင်္ကမနီယာ, ကောစိ ဓာရေယျ ဒုက္ကဋံ။
နီလာဒိဝဏ္ဏံ သကလံ, ပုဉ္ဆိတွာ ဝေကဒေသကံ၊
ဥပါဟနာ ဝဠဉ္ဇေယျ, ဟာရေတွာ ခလ္လကာဒိကန္တိ။
၂၃။ အနောလောကိယနိဒ္ဒေသော
အနောလောကိယန္တိ –
သာရတ္တော ဣတ္ထိယာ ယောနိံ, မုခံ ဝါ ဘိက္ခဒါယိယာ၊
ပရဿ ပတ္တမုဇ္ဈာနသညီ ဝါ အတ္တနော မုခံ၊
အာဒါသောဒကပတ္တေ ဝါ, ဩလောကေယျဿ ဒုက္ကဋန္တိ။
၂၄။ အဉ္ဇနီနိဒ္ဒေသော
ဝဋ္ဋာဋ္ဌသောဠသံသာ ဝါ, မဋ္ဌာ ဝဋ္ဋတိ အဉ္ဇနီ၊
တိဿောပိ မူလေ ဂီဝါယံ, လေခါ ဧကာဝ ဗန္ဓိတုံ။
ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ မာလာဒိကမ္မံ မကရဒန္တကံ၊
ဂေါမုတ္တကဍ္ဎစန္ဒာဒိ-ဝိကာရံ နေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ။
လဗ္ဘေကဝဏ္ဏသုတ္တေန, သိဗ္ဗိတုံ ထဝိကာ တထာ၊
သိပါဋိ ကုဉ္စိကာကောသော, သလာကာပိ အစိတ္တကာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁။)သင်္ခနာဘိဝိသာဏဋ္ဌိ-နဠဒန္တမယာ တထာ၊
ဖလကဋ္ဌမယာ ဝေဠု-လာခါလောဟမယာပိ စ။
အဉ္ဇနိယော သလာကာယော, ဓူမနေတ္တာ စ လဗ္ဘရေ၊
တထာ သတ္ထကဒဏ္ဍာနိ, နတ္ထုဒါနာ စ တမ္မယာတိ။
၂၅။ အကပ္ပိယသယနနိဒ္ဒေသော
အကပ္ပိယသယနာနီတိ –
အာသန္ဒီ တူလီ ပလ္လင်္ကော, ပဋိကံ ဂေါနစိတ္တကံ၊
ပဋလီ ဝိကတီ ဥဒ္ဒ-လောမီ ဧကန္တလောမိကာ။
ကုတ္တံ ကောသေယျံ ကဋ္ဋိဿံ, ဟတ္ထိအဿရထတ္ထရာ၊
ဇိနပ္ပဝေဏိကဒလီ-မိဂပ္ပဝရအတ္ထရာ။
သလောဟိတဝိတာနဉ္စု-ဘတောရတ္တူပဓာနကံ၊
အကပ္ပိယာနိ ဧတာနိ, ဒုက္ကဋံ ပရိဘုဉ္ဇတော။
အာသန္ဒာဒိတ္တယာ သေသေ, လဗ္ဘတေ ဂိဟိသန္တကေ၊
ဓမ္မာသနေ စ ဘတ္တဂ္ဂေ, ဃရေ စာပိ နိသီဒိတုံ၊
ဘူမတ္ထရဏသင်္ခေပေ, သယိတုဉ္စာပိ ကပ္ပတိ။
စတုရံသပီဌာ သတ္တင်္ဂါ, ပဉ္စင်္ဂါ ဥစ္စပါဒကာ၊
တူလောနဒ္ဓါ ဃရေယေဝ, မဉ္စပီဌာ နိသီဒိတုံ။
စောဠဝါကုဏ္ဏပဏ္ဏာနံ, တိဏာနဉ္စေဝ ပူရိတာ၊
စီဝရစ္ဆဝိယော ပဉ္စ, ဘိသီ သဗ္ဗတ္ထ ကပ္ပိယာ။
တူလတ္တယံ ဘိသိဂဗ္ဘော, လောမာနိ မိဂပက္ခိနံ၊
ဗိမ္ဗောဟနေ အနုညာတံ, တူလဝဇ္ဇာ မသူရကေ။
မနုဿလောမမုဏ္ဏာယံ, ပဏ္ဏေ ပုပ္ဖံ တမာလကံ၊
သုဒ္ဓံ န အာသနဉ္စေဝ, လဗ္ဘမပ္ပဋိဝေက္ခိတန္တိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂။)၂၆။ သမာနာသနိကနိဒ္ဒေသော
တိဝဿန္တရာနုညာတံ, ဘိက္ခူနမေကမာသနံ၊
သတ္တဝဿတိဝဿေဟိ, ပဉ္စဝဿော နိသီဒိတုံ။
ဌပေတွာ ပဏ္ဍကံ ဣတ္ထိံ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနံ မုနိ၊
ဒီဃာသနေ အနုညာသိ, သဗ္ဗေဟေဝ နိသီဒိတုံ။
အန္တံ ဒီဃာသနံ တိဏ္ဏံ, ယံ ပဟောတိ နိသီဒိတုံ၊
မဉ္စကေ ဝါပိ ပီဌေ ဝါ, ဒွိန္နံ လဗ္ဘံ နိသီဒိတုန္တိ။
၂၇။ အသံဝါသိကနိဒ္ဒေသော
အသံဝါသိကော စာတိ –
ဥက္ခိတ္တောနုပသမ္ပန္နော, ဘိက္ခုနီ ဆိန္နမူလကော၊
နာနာသံဝါသနိဿီမ-ဋ္ဌိတဝေဟာယသဏ္ဌိတာ၊
ဧကာဒသ အဘဗ္ဗာ စ, အသံဝါသာတိ ဒီပိတာတိ။
၂၈။ ကမ္မနိဒ္ဒေသော
ကမ္မဉ္စာတိ –
ဝဂ္ဂေန အဓမ္မကမ္မံ, သမဂ္ဂေန အဓမ္မိကံ၊
ဝဂ္ဂေန ဓမ္မကမ္မဉ္စ, သမဂ္ဂေန စ ဓမ္မိကံ၊
စတုတ္ထံယေဝါနုညာတံ, သေသကမ္မေသု ဒုက္ကဋံ။
စတုဝဂ္ဂေါ ပဉ္စဝဂ္ဂေါ, ဒသဝီသတိဝဂ္ဂိကော၊
တိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေါ, ပဉ္စ သံဃာ ဝိဘာဝိတာ။
စတုဝဂ္ဂေတ္ထ အဗ္ဘာနု-ပသမ္ပဒါပဝါရဏာ၊
ပဉ္စဝဂ္ဂေါ စ အဗ္ဘာနံ, မဇ္ဈဒေသုပသမ္ပဒံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃။)ဒသဝဂ္ဂေါ စ အဗ္ဘာနံ, ဌပေတွာ သဗ္ဗကမ္မိကော၊
ဣတရော သဗ္ဗကမ္မေသု, ကမ္မပ္ပတ္တောတိ ဒီပိတော။
စတုဝဂ္ဂေန ကတ္တဗ္ဗေ, စတ္တာရော ပကတတ္တကာ၊
ကမ္မပ္ပတ္တာ ပရေ ဆန္ဒာ-ရဟာ သေသေပျယံ နယော။
စတုဝဂ္ဂါဒိကတ္တဗ္ဗံ, အသံဝါသကမ္မာရဟ၊
ဂရုကဋ္ဌေသွညတရံ, ကတွာန ဂဏပူရကံ၊
ပရိဝါသာဒိကံ ကမ္မံ, ကတံ ကုပ္ပဉ္စ ဒုက္ကဋံ။
အဓမ္မကမ္မံ ဝါရေယျ, အန္တရာယေ ဒုဝေ တယော၊
ဒိဋ္ဌာဝိမေကောဓိဋ္ဌာနံ, ဝါရေန္တေဝ တတောဓိကာ။
ကမ္မာရဟာ အသံဝါသာ, ခိတ္တစိတ္တဒုခဋ္ဋိတာ၊
ဧတေသံ သံဃမဇ္ဈမှိ, ပဋိက္ခေပေါ န ရုဟတိ။
ပကတတ္တေကသီမဋ္ဌ-သမသံဝါသဘိက္ခုနော၊
အာရောစေန္တဿန္တမသော-နန္တရဿာပိ ရူဟတိ။
ကောပေတုံ ဓမ္မိကံ ကမ္မံ, ပဋိက္ကောသေယျ သမ္မုခါ၊
တိရောက္ခာ ကာယသာမဂ္ဂိံ, ဆန္ဒံ နော ဒေယျ ဒုက္ကဋန္တိ။
၂၉။ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာနိဒ္ဒေသော
မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာတိ –
ဒါရုံ ဝေဠုံ ဖလံ ပုပ္ဖံ, စုဏ္ဏံ နှာနမုခေါဒကံ၊
မတ္တိကာဒန္တကဋ္ဌာဒိံ, န ဒဒေ ကုလသင်္ဂဟာ။
ပါရိဘဋကတာမုဂ္ဂ-သူပျတာဝတ္ထုဝိဇ္ဇယာ၊
ပဟေဏဒူတကမ္မေန, ဇင်္ဃပေသနိယေန ဝါ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄။)အနုပ္ပဒါနပ္ပဋိပိဏ္ဍ-ဝေဇ္ဇကမ္မေန ဝါ ပန၊
နာညေန ဝါပိ သမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဋိကုဋ္ဌေန ဇီဝယေ။
ဝိညတ္တိနေသနာဘူတုလ္လပနာကုဟနာဒိဟိ၊
ကုလဒူသာဒိနုပ္ပန္နပစ္စယေ ပရိဝဇ္ဇယေတိ။
၃၀။ ဝတ္တနိဒ္ဒေသော
ဝတ္တန္တိ –
အာဂန္တုကော န အာရာမံ, ပဝိသေ သဥပါဟနော၊
သဆတ္တောဂုဏ္ဌိတော သီသေ, ကရိတွာ ဝါပိ စီဝရံ။
ပါနီယေန န ဓောဝေယျ, ပါဒေ ဝုဍ္ဎတရေပိ စ၊
အာဝါသိကေဘိဝါဒေယျ, ပုစ္ဆေယျ သယနာသနံ။
ဂမိကော ပဋိသာမေတွာ, ဒါရုမတ္တိကဘဏ္ဍကံ၊
ဝိဟာရဉ္စ ထကေတွာန, အာပုစ္ဆ သယနာသနံ။
အာပုစ္ဆိတဗ္ဗေ အသတိ, သံဂေါပေတွာန သာဓုကံ၊
ပက္ကမေယျညထာ တဿ, ပက္ကန္တုံ န စ ကပ္ပတိ။
အာဝါသိကော ပညာပေယျ, ဝုဍ္ဎာဂန္တုဿ အာသနံ၊
ဥပနိက္ခိပေ ပါဒေါဒ-ပ္ပဘုတိံ ပတ္တစီဝရံ။
ပစ္စုဂ္ဂန္တွာန ဂဏှေယျ, ပါနီယေန စ ပုစ္ဆယေ၊
အာဂန္တုကေဘိဝါဒေယျ, ပညပေ သယနာသနံ။
အဇ္ဈာဝုတ္ထမဝုတ္ထံ ဝါ, ဂေါစရာဂေါစရံ ဝဒေ၊
ဝစ္စပဿာဝဌာနာနိ, ကတိကံ သေက္ခသမ္မုတိံ။
ပဝေသနိက္ခမေ ကာလံ, ပရိဘောဇိယပါနိယံ၊
နိသိန္နောဝ နဝကဿ, ဧတံ သဗ္ဗံ သမုဒ္ဒိသေတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅။)၃၁။ ဝိကပ္ပနာနိဒ္ဒေသော
သမ္မုခါ ပရမ္မုခါတိ, ဒုဝေ ဝုတ္တာ ဝိကပ္ပနာ၊
သမ္မုခါယ ဝိကပ္ပေန္တော, ဗျတ္တဿေကဿ သန္တိကေ၊
‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ, ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဘာသယေ။
ဧတ္တာဝတာ နိဓေတုံဝ, ကပ္ပတီ န စ ကပ္ပတိ၊
ပရိဘောဂါဒိကံ တေန, အပ္ပစ္စုဒ္ဓဋဘာဝတော။
֍ ဋီ ၂၂၃။ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ –
တေန ပစ္စုဒ္ဓဋေယေဝ, ပရိဘောဂါဒိ ကပ္ပတိ။
အပရာ သမ္မုခါဝေကာ, ဘိက္ခုဿေကဿ သန္တိကေ၊
ဂဟေတွာ နာမမေကဿ, ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိနံ။
֍ ဋီ ၂၂၅။ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တိဿဿ ဘိက္ခုနော, တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ, တိဿဿ သာမဏေရဿ, တိဿာယ သာမဏေရိယာ, တိဿာယ သိက္ခမာနာယ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘တိဿဿ ဘိက္ခုနော, တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ, တိဿဿ သာမဏေရဿ, တိဿာယ သာမဏေရိယာ, တိဿာယ သိက္ခမာနာယ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနေ-ကဿန္တိကေဝမီရယေ၊
‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပနတ္ထာယ ဒမ္မီ’’တိ။
֍ ဋီ ၂၂၇။ တေန ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ကော တေ မိတ္တော ဝါ သန္ဒိဋ္ဌော ဝါ’’တိ။ ဣတရေန စေဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘တိဿော ဘိက္ခူ’’တိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆။)ဝါ ‘‘တိဿာ ဘိက္ခုနီ’’တိ ဝါ ‘‘တိဿော သာမဏေရော’’တိ ဝါ ‘‘တိဿာ သာမဏေရီ’’တိ ဝါ ‘‘တိဿာ သိက္ခမာနာ’’တိ ဝါ။
ပုန တေန ‘‘အဟံ တိဿဿ တိဿာယ ဝါ ဒမ္မီ’’တိ ဝိကပ္ပေတွာ တေနေဝ ‘‘တိဿဿ ဘိက္ခုနော, တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ, တိဿဿ သာမဏေရဿ, တိဿာယ သာမဏေရိယာ, တိဿာယ သိက္ခမာနာယ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ။
ဒူရသန္တိကတ္တေကတ္တဗဟုဘာဝံ ဝိဇာနိယ၊
‘‘ဧတံ ဣမ’’န္တိ ‘‘ဧတာနိ, ဣမာနီ’’တေတ္ထ ယောဇယေ။
ဒသာဟံ မာသမေကံ ဝါ, ပဉ္စ ဝါ ကထိနတ္ထတေ၊
ပါရိပူရတ္ထမူနဿ, ပစ္စာသာ သတိ မာသကံ၊
နုပ္ပါဒယတိ နိဿဂ္ဂိံ, နာဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတန္တိ။
၃၂။ နိဿယနိဒ္ဒေသော
နိဿယောတိ –
ဗျတ္တဿ ပဉ္စဝဿဿ, နတ္ထိ နိဿယ ကာရိယံ၊
ယာဝဇီဝမ္ပိ အဗျတ္တော, နိဿိတောယေဝ ဇီဝတိ။
ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ, ပဂ္ဂဏှိတွာန အဉ္ဇလိံ၊
ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ, ဝဒေ ယာဝတတီယကံ၊
‘‘အာစရိယော မေ, ဘန္တေ, ဟောဟိ,
အာယသ္မတော နိဿာယ ဝစ္ဆာမီ’’တိ။
ပက္ကန္တေ ပက္ခသင်္ကန္တေ, ဝိဗ္ဘန္တေ ဝါပိ နိဿယော၊
မရဏာဏတ္တုပဇ္ဈာယ-သမောဓာနေဟိ သမ္မတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇။)နိဿာယ န ဝသေလဇ္ဇိံ, အပုဗ္ဗံ ဌာနမာဂတော၊
အာဂမေ စတုပဉ္စာဟံ, ဉာတုံ ဘိက္ခုသဘာဂတံ။
အဒ္ဓိကဿ ဂိလာနဿ, ဂိလာနုပဋ္ဌကဿ စ၊
ယာစိတဿ အရညေ ဝါ, သလ္လက္ခန္တေန ဖာသုကံ၊
သဘာဂေ ဒါယကေသန္တေ, ဝသိတုံ တာဝ လဗ္ဘတီတိ။
၃၃။ ကာယဗန္ဓနနိဒ္ဒေသော
ကာယဗန္ဓနန္တိ –
အကာယဗန္ဓနော ဂါမံ, ဒုက္ကဋံ ပဝိသေယျ စေ၊
ဗန္ဓေယျ ယတ္ထ သရတိ, တတ္ထေဝါသတိယာ ဂတော။
ပဋ္ဋိကာ သူကရန္တန္တိ, ဒုဝိဓံ ကာယဗန္ဓနံ၊
ဒုဿပဋ္ဋော စ ရဇ္ဇု စ, ဧကာ တဒနုလောမိကာ။
မစ္ဆကဏ္ဋကခဇ္ဇူရီ-ပတ္တာ မဋ္ဌာ စ ပဋ္ဋိကာ၊
လဗ္ဘာ ဒသာ စတဿောပိ, အန္တေ ဒိဂုဏသုတ္တကံ။
မာလာဒိံ ကက္ကဋစ္ဆာဒိံ, ဒဿေတွာ ဂုဏသုတ္တက၊
ကောဋ္ဋိတာ ကုဉ္ဇရစ္ဆာဒိံ, ပဋ္ဋိကာ န စ ကပ္ပတိ။
ဃဋကံ မကရမုခါဒိံ, န ကပ္ပန္တိ ဒသာမုခေ၊
ဥဘန္တေ ဃဋကာ လေခါ, ဝိဓေ အညဉ္စ စိတ္တကံ။
ဒေဍ္ဍုဘကဉ္စ မုရဇံ, မဒ္ဒဝီဏံ ကလာဗုကံ၊
န ကပ္ပန္တိ ဒသာသု ဒွေ, မဇ္ဈိမာယေဝ ကပ္ပရေ။
ဝေဠုဒန္တဝိသာဏဋ္ဌိကဋ္ဌလာခါဖလာမယာ၊
သင်္ခနာဘိမယာ သုတ္တနဠလောဟမယာပိ စ၊
ဝိဓာ ကပ္ပန္တိ ကပ္ပိယာ, ဂဏ္ဌိယော စာပိ တမ္မယာတိ။
ပဌမဘာဏဝါရံ နိဋ္ဌိတံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈။)၃၄။ ပထဝီနိဒ္ဒေသော
ပထဝီ စာတိ –
ဇာတာဇာတာတိ ဒုဝိဓာ, သုဒ္ဓမတ္တိကပံသုကာ၊
ဇာတာဒဍ္ဎာ စ ပထဝီ, ဗဟုမတ္တိကပံသုကာ၊
စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌပံသုမတ္တိကရာသိ စ။
သုဒ္ဓသက္ခရပါသာဏမရုမ္ဗကထလဝါလုကာ၊
ဒဍ္ဎာ စ ဘူမိ ယေဘုယျသက္ခရာဒိမဟီပိ စ၊
ဒုတိယာ ဝုတ္တရာသိ စ, စာတုမာသောမဝဋ္ဌကော။
ဒွေ ဘာဂါ တီသု ဘာဂေသု, မတ္တိကာ ယဿ ဘူမိယာ၊
ယေဘုယျမတ္တိကာ ဧသာ, သေသေသုပိ အယံ နယော။
ပါစိတ္တိ ခဏနေ ဇာတေ, ဇာတသညိဿ ဒုက္ကဋံ၊
ဒွေဠှဿာဇာတသညိဿ, နာပတ္တာဏာပနေ တထာ။
ပဟာရေ ပဟာရာပတ္တိ, ခဏမာနဿ အတ္တနာ၊
ဧကာယာဏတ္တိယာ ဧကာ, နာနာဏတ္တီသု ဝါစသော။
‘‘ဣမံ ဌာနမိမံ ကန္ဒမိဓ ဝါပိံ ခဏေတ္ထ စ၊
ဇာလေဟဂ္ဂိ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တုံ, နိယမေတွာ န ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ထမ္ဘဿိမဿာဝါဋံ ဝါ, မတ္တိကံ ဇာန မာဟရ၊
ကရောဟိ ကပ္ပိယဉ္စေ’’တိ, ဝစနံ ဝဋ္ဋတေဒိသံ။
အသမ္ဗဒ္ဓံ ပထဝိယာ, သုက္ခကဒ္ဒမအာဒိကံ၊
ကောပေတုံ တနုကံ လဗ္ဘမုဿိဉ္စနီယကဒ္ဒမံ။
ဂဏ္ဍုပ္ပါဒံ ဥပစိကာမတ္တိကံ မူသိကုက္ကိရံ၊
စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌံ, လေဍ္ဍာဒိဉ္စ န ကောပယေ။
ပတိတေ ဝါပိအာဒီနံ, ကူလေ ဥဒကသန္တိကေ၊
ပါသာဏေ စ ရဇေ လဂ္ဂေ, ပတိတေ နဝသောဏ္ဍိယာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉။)ဝမ္မိကေ မတ္တိကာကုဋ္ဋေ, အဗ္ဘောကာသုဋ္ဌိတေ တထာ၊
ယေဘုယျကထလဋ္ဌာနေ, တိဋ္ဌတိဋ္ဌကကုဋ္ဋကော။
ထမ္ဘာဒိံ ဂဏှိတုံ ဘူမိံ, သဉ္စာလေတွာ ဝိကောပယံ၊
ဓာရာယ ဘိန္ဒိတုံ ဘူမိံ, ကာတုံ ဝါ ဝိသမံ သမံ။
သမ္မုဉ္ဇနီဟိ ဃံသိတုံ, ကဏ္ဋကာဒိံ ပဝေသိတုံ၊
ဒဿေဿာမီတိ ဘိန္ဒန္တော, ဘူမိံ စင်္ကမိတုံ ပဒံ။
ဃံသိတုံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ, ကဏ္ဍုရောဂီ တဋာဒိသု၊
ဟတ္ထံ ဝါ ဓောဝိတုံ ဘူမိံ, ဃံသိတုံ န စ ကပ္ပတိ။
ထမ္ဘာဒိဥဇုကုဒ္ဓါရော, ပါသာဏာဒိပဝဋ္ဋနံ၊
သာခါဒိကဍ္ဎနံ ရုက္ခလတာစ္ဆေဒနဖာလနံ။
သေကော ပဿာဝအာဒီနံ, သုဒ္ဓစိတ္တဿ ဝဋ္ဋတိ၊
အလ္လဟတ္ထံ ဌပေတွာန, ရဇဂ္ဂါဟော စ ဘူမိယာ။
အဂ္ဂိဿ အနုပါဒါနေ, ကပါလေ ဣဋ္ဌကာယ ဝါ၊
ပါတေတုံ လဗ္ဘတေ အဂ္ဂိံ, ဘူမိယံ ဝါဝသေ သတီတိ။
၃၅။ ပရိက္ခာရနိဒ္ဒေသော
ပရိက္ခာရောတိ –
ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ, အန္တော ဗဟိ စ သိဗ္ဗိတုံ၊
ဂိရိကူဋဍ္ဎစန္ဒာဒိံ, ဆတ္တေ ပဏ္ဏေ စ ဆိန္ဒိတုံ။
ဃဋကံ ဝါဠရူပံ ဝါ, ဒဏ္ဍေ လေခါ န ဝဋ္ဋတိ၊
ဝဋ္ဋတီ ဒဏ္ဍဗုန္ဒမှိ, အဟိစ္ဆတ္တကသာဒိသံ။
သိဗ္ဗိတုံ ဧကဝဏ္ဏေန, ပဉ္ဇရံ ဝါ ဝိနန္ဓိတုံ၊
ထိရတ္ထံ ဝဋ္ဋတီ ဆတ္တေ, ဒဏ္ဍေ လေခါဝ ဗန္ဓိတုံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀။)အန္တေ ပဋ္ဋမုခေ ဝါပိ, ဝေဏိ သင်္ခလိကာပိ ဝါ၊
သူစိဝိကာရမညံ ဝါ, စီဝရေ န စ ကပ္ပတိ၊
ကပ္ပဗိန္ဒုဝိကာရမ္ပိ, ပါဠိကဏ္ဏိကအာဒိကံ။
ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋာပိ, စတုက္ကောဏာဝ အဂ္ဃိယံ၊
မုဂ္ဂရော ကက္ကဋစ္ဆာဒိ-ဝိကာရံ နေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ။
ကောဏသုတ္တာ စ ပီဠကာ, ဒုဝိညေယျာဝ ကပ္ပရေ၊
ဂန္ဓံ တေလံ ဝ လာခံ ဝါ, ရဇနေ န စ ပက္ခိပေ။
ရတ္တံ သင်္ခေန မဏိနာ, ဃဋ္ဋေယျညေန ဝါ န စ၊
ဃံသေယျ ဒေါဏိယံ ကတွာ, ပဟာရေ န စ မုဋ္ဌိနာ။
ကဏ္ဏကောဏကသုတ္တာနိ, ရတ္တေ ဆိန္ဒေယျ စီဝရေ၊
လေခါ န ဝဋ္ဋတီ ဓမ္မ-ကရဏေ ဆတ္တဝဋ္ဋိယံ။
လေခံ ဌပေတွာ မဏိကာ, ပီဠကာ ကုဉ္စိကာယ စ၊
ပိပ္ဖလေ စ ပရိစ္ဆေဒ-လေခါ ဒဏ္ဍမှိ ဝဋ္ဋတိ။
မာလာဒျရဏိယံ ပတ္တ-မဏ္ဍလေ ဘိတ္တိကမ္မ စ၊
ဟေဋ္ဌာ လေခါဒွယံ ဥဒ္ဓံ, အဟိစ္ဆတ္တကသာဒိသံ။
ဟိတွာ ကတ္တရယဋ္ဌိမှိ, သူစိသဏ္ဍာသကေပိ စ၊
ယံ ကိဉ္စိ ဂိရိကူဋာဒိ-ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတိ။
ဗိမ္ဗောဟနေ ဘိသိမဉ္စ-ပီဌာဒိသယနာသနေ၊
သမ္မုဉ္ဇနိမှိ သင်္ကာရ-ဆဍ္ဍနေ ရင်္ဂဘာဇနေ။
ပါနီယဘာဇနေ ပါဒ-ပီဌေ ကထလိကာယ စ၊
ပတ္တာဓာရပိဓာနေသု, တာလဝဏ္ဋေ စ ဗီဇနေ၊
ယံ ကိဉ္စိ မာလာကမ္မာဒိ-ဝဏ္ဏမဋ္ဌမဝါရိတံ။
သေနာသနေ ပန ဒွါရကဝါဋာဒိပ္ပဘေဒနေ၊
သောဝဏ္ဏမယနုညာတံ, ဝဏ္ဏမဋ္ဌမှိ ကာ ကထာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁။)ဝိသာဏနာဠိလာဗွာဒိပ္ပဘေဒေ တေလဘာဇနေ၊
ပုမိတ္ထိရူပရဟိတံ, ဝဏ္ဏမဋ္ဌမဝါရိတန္တိ။
၃၆။ ဘေသဇ္ဇနိဒ္ဒေသော
ဘေသဇ္ဇန္တိ –
ဇနဿ ကာတုံ ဘေသဇ္ဇံ, ဒါတုံ ဝတ္တုံ န လဗ္ဘတိ၊
ဘိက္ခာစရိယဝိညတ္တိ, သကေဟိ သဟဓမ္မိနံ။
ပိတူနံ တဒုပဋ္ဌာကဘိက္ခုနိဿိတဘဏ္ဍုနံ၊
လဗ္ဘံ ဘေသဇ္ဇကရဏံ, ဝေယျာဝစ္စကရဿ စ။
မဟာစူဠပိတာမာတာဘာတာဘဂိနိအာဒိနံ၊
တေသံ သကေနတ္တနိယေ, ဒါတဗ္ဗံ တာဝကာလိကံ။
ကုလဒူသနဝိညတ္တိ, ဘေသဇ္ဇကရဏာဒိ ဟိ၊
မာတာပိတူဟိ သမ္ဗန္ဓဉာတကေသု န ရူဟတိ။
ပိဏ္ဍပါတော အနာမဋ္ဌော, မာတာဒီနမဝါရိတော၊
ဆန္နံ ဒါမရိကစောရဿ, ဒါတုမိဿရိယဿ စ။
တေသံ သုတ္တောဒကေဟေဝ, ပရိတ္တံ ကယိရာ နတ္တနော၊
ဘဏိတဗ္ဗံ ဘဏာပေန္တေ, ပရိတ္တံ သာသနောဂဓံ။
သီလံ ဓမ္မံ ပရိတ္တံ ဝါ, အာဂန္တွာ ဒေတု ဘာသတု၊
ဒါတုံ ဝတ္တုဉ္စ လဗ္ဘတိ, ဂန္တွာ ကေနစိ ပေသိတောတိ။
၃၇။ ဥဂ္ဂဟနိဒ္ဒေသော
ဥဂ္ဂဟောတိ –
ကမ္မစေတိယသံဃည-ပုဂ္ဂလတ္ထံ ဂဏဿ စ၊
ဒသဘေဒမ္ပိ ရတနံ, ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂။)နိဿဂ္ဂိ တေသု အတ္တတ္ထံ, ဒွီသု သေသေသု ဒုက္ကဋံ၊
အနာမသိတွာ ဝုတ္တေ တု, ဂဏံ သံဃဉ္စ ပုဂ္ဂလံ။
‘‘စေတျဿ နဝကမ္မဿ, ဒမ္မီ’’တိ န ပဋိက္ခိပေ၊
ဝဒေ ကပ္ပိယကာရာနံ, ‘‘ဝဒန္တေဝမိမေ’’ ဣတိ။
ခေတ္တံ ဝတ္ထုံ တဠာကံ ဝါ, ဒေန္တေ ဒါသပသွာဒိကံ၊
ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဏှေယျ, ကပ္ပိယေန ကမေန စ၊
ခေတ္တာဒီနိ ဝိဟာရဿ, ဝုတ္တေ ဒမ္မီတိ ဝဋ္ဋတိ။
နဝမာတိကကေဒါရ-တဠာကကိရိယာနဝေ၊
မတ္တိကုဒ္ဓရဏံ ဗန္ဓော, ထိရကာရော စ အာဠိယာ။
တိရေကဘာဂဂဟဏံ, ကေဒါရေ အနဝေ နဝေ၊
အပရိစ္ဆန္နဘာဂေ စ, သဿေ ‘‘ဒေထေတ္တကေ’’ ဣတိ၊
ကဟာပဏုဋ္ဌာပနဉ္စ, သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယံ။
အဝတွာ ကသ ဝပ္ပိစ္စာဒေတ္တိကာယ စ ဘူမိယာ၊
ပတိဋ္ဌာပေတိ ဘူမိံ ဝါ, ဘာဂေါ ဒေယျောတိ ဧတ္တကော။
ဘူမိဘာဂေ ကတံ သဿံ, ဧတ္တကေ ဂဏှထေတ္တကံ၊
ဂဏှနတ္ထံ ဝဒန္တေဝံ, ပမာဏံ ဒဏ္ဍရဇ္ဇုဘိ။
မိနနေ ရက္ခဏေ ဌတွာ, ခလေ တံနီဟရာပနေ၊
ကောဋ္ဌာဒိပဋိသာမနေ, တဿေဝေတမကပ္ပိယံ။
ပဋိသာမေယျ ပါစိတ္တိ, ယံ ကိဉ္စိ ဂိဟိသန္တကံ၊
ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန, သစေပိ ပိတုသန္တကံ။
ပိတူနံ ကပ္ပိယံ ဝတ္ထုံ, အဝဿံ ပဋိသာမိယံ၊
အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ, လဗ္ဘတေ ပဋိသာမိတုံ။
ဒေဟီတိ ပဋိသာမေတွာ, ဝုတ္တေ စာပိ ပဋိက္ခိပေ၊
ပါတေတွာန ဂတေ လဗ္ဘံ, ပလိဗောဓောတိ ဂေါပိတုံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃။)ကမ္မံ ကရောန္တော အာရာမေ, သကံ ဝဍ္ဎကိအာဒယော၊
ပရိက္ခာရဉ္စ သယန-ဘဏ္ဍံ ဝါ ရာဇဝလ္လဘာ။
ဒေဟီတိ ပဋိသာမေတွာ, ဝဒန္တိ ယဒိ ဆန္ဒတော၊
န ကရေယျ ဘယာ ဌာနံ, ဂုတ္တံ ဒဿေတု ဝဋ္ဋတိ။
ဗလက္ကာရေန ပါတေတွာ, ဂတေသု ပဋိသာမိတုံ၊
ဘိက္ခုံ မနုဿာ သင်္ကန္တိ, နဋ္ဌေ ဝတ္ထုမှိ တာဒိသေ။
ဝိဟာရာဝသထဿန္တော, ရတနံ ရတ္နသမ္မတံ၊
နိက္ခိပေယျ ဂဟေတွာန, မဂ္ဂေရညေပိ တာဒိသေ၊
သာမိကာနာဂမံ ဉတွာ, ပတိရူပံ ကရီယတီတိ။
၃၈။ ကုလဒူသနနိဒ္ဒေသော
ဒူသနန္တိ –
ပုပ္ဖံ ဝေဠုံ ဖလံ စုဏ္ဏံ, ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မတ္တိကံ၊
သင်္ဂဟဏတ္ထံ ဒဒတော, ကုလဒူသနဒုက္ကဋံ။
ထုလ္လစ္စယံ ဂရုဘဏ္ဍံ, ဣဿရေနေတ္ထ သံဃိကံ၊
ဒေန္တဿ ဒုက္ကဋာဒီနိ, ထေယျာ သံဃည သန္တကံ။
ကုလသင်္ဂဟာ ရောပေတုံ, ရောပါပေတုဉ္စ သဗ္ဗထာ၊
ဖလပုပ္ဖူပဂံ ရုက္ခံ, ဇဂ္ဂိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတိ။
နိမိတ္တောဘာသတော ကပ္ပဝေါဟာရပရိယာယတော၊
အတ္တနော ပရိဘောဂတ္ထံ, ရောပနာဒီနိ လဗ္ဘရေ။
ဝုတ္တာဝ ဝေဇ္ဇိကာ ဇင်္ဃပေသနေ ဂိဟိကမ္မသု၊
ဌပေတွာ ပိတရော ဘဏ္ဍုံ, ဝေယျာဝစ္စကရံ သကံ။
ဒုက္ကဋံ ပဒဝါရေန, ဟရဏေ ဒူတသာသနံ၊
သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာပိ, ပဌမံ ဝဒတော ပုန။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄။)ဥပ္ပန္နပစ္စယာ ဧဝံ, ပဉ္စန္နမ္ပိ အကပ္ပိယာ၊
အဘူတာရောစနာရူပ-သံဝေါဟာရုဂ္ဂဟာဒိသာ။
ဟရာပေတွာ ဟရိတွာပိ, ပိတူနံ သေသဉာတိနံ၊
ပတ္တာနံ ဝတ္ထုပူဇတ္ထံ, ဒါတုံ ပုပ္ဖါနိ လဗ္ဘတိ၊
မဏ္ဍနတ္ထဉ္စ လိင်္ဂါဒိ-ပူဇတ္ထဉ္စ န လဗ္ဘတိ။
တထာ ဖလံ ဂိလာနာနံ, သမ္ပတ္တိဿရိယဿ စ၊
ပရိဗ္ဗယဝိဟီနာနံ, ဒါတုံ သပရသန္တကံ။
ဘာဇေန္တေ ဖလပုပ္ဖမှိ, ဒေယျံ ပတ္တဿ ကဿစိ၊
သမ္မတေနာပလောကေတွာ, ဒါတဗ္ဗမိတရေန တု။
ဝိဟာရေ ဝါ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ, ကတွာန ကတိကံ တတော၊
ဒေယျံ ယထာပရိစ္ဆေဒံ, ဂိလာနဿေတရဿ ဝါ၊
ယာစမာနဿ ကတိကံ, ဝတွာ ရုက္ခာဝ ဒဿိယာ။
သိရီသကသဝါဒီနံ, စုဏ္ဏေ သေသေ စ နိစ္ဆယော၊
ယထာဝုတ္တနယော ဧဝ, ပဏ္ဏမ္ပေတ္ထ ပဝေသယေတိ။
၃၉။ ဝဿူပနာယိကနိဒ္ဒေသော
ဝဿူပနာယိကာ စေဝါတိ –
ပုရိမိကာ ပစ္ဆိမိကာ, ဒုဝေ ဝဿူပနာယိကာ၊
တတ္ထာလယပရိဂ္ဂါဟော, ဝစီဘေဒေါ စ ဧဒိသော။
‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဣမံ, တေမာသံ ဝဿံ ဥပေမိ၊
ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ, စိတ္တုပ္ပါဒေတ္ထ အာလယော။
နောပေတုကာမော အာဝါသံ, တဒဟူတိက္ကမေယျ ဝါ၊
ဘဝေယျ ဒုက္ကဋာပတ္တိ, ဇာနံ ဝါနုပဂစ္ဆတော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅။)ဒုတိယံ ဥပဂစ္ဆေယျ, ဆိန္နဝဿောနုပါဂတော၊
န ပက္ကမေယျ တေမာသံ, အဝသိတွာန စာရိကံ။
မာတာပိတူနမတ္ထာယ, ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိနံ၊
ဂိလာနတဒုပဋ္ဌာက-ဘတ္တမေသိဿမောသဓံ။
ပုစ္ဆိဿာမိ ဥပဋ္ဌိဿံ, ဂန္တွာနဘိရတံ အဟံ၊
ဝူပကာသိဿံ ကုက္ကုစ္စံ, ဒိဋ္ဌိံ ဂရုကမာဒိကံ။
ကရိဿံ ဝါပိ ကာရေဿံ, ဝိနောဒနံ ဝိဝေစနံ၊
ဝုဋ္ဌာနံ ဝါပိ ဥဿုက္ကံ, ဂန္တုမိစ္စေဝမာဒိနာ၊
လဗ္ဘံ သတ္တာဟကိစ္စေန, ပဟိတာပဟိတေပိ ဝါ။
သံဃကမ္မေ ဝဇေ ဓမ္မ-ဿဝနတ္ထံ နိမန္တိတော၊
ဂရူဟိ ပဟိတော ဝါပိ, ဂရူနံ ဝါပိ ပဿိတုံ။
န ဘဏ္ဍဓောဝနုဒ္ဒေသ-ဉာတုပဋ္ဌာကဒဿနေ၊
လဗ္ဘံ န ပါပုဏေယျဇ္ဇေ-ဝါဂမိဿန္တုဒူရဂေါ။
သေသဉာတီဟိ ပဟိတေ, ဘိက္ခုနိဿိတကေန စ၊
ဥပါသကောပါသိကာဟိ, နိဒ္ဒိသိတွာဝ ပေသိတေ။
ဝဿစ္ဆေဒေ အနာပတ္တိ, အန္တရာယေ သတတ္တနော၊
သံဃသာမဂ္ဂိယာ ဝါ နော, ဆိန္နဝဿော ပဝါရယေ။
အဇ္ဈောကာသေ စ ရုက္ခဿ, သုသိရေ ဝိဋပေပိ ဝါ၊
ဆဝကုဋိဆတ္တစာဋီ-သူပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။
အသေနာသနိကေနာပိ, ဥပဂန္တုံ န လဗ္ဘတိ၊
ပဝါရေတုဉ္စ လဗ္ဘတိ, နာဝါသတ္ထဝဇူပဂေါတိ။
၄၀။ အဝေဘင်္ဂိယနိဒ္ဒေသော
အဝေဘင်္ဂိယန္တိ –
အာရာမာရာမဝတ္ထူနိ, ဝိဟာရော တဿ ဝတ္ထု စ၊
မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိဗ္ဗော-ဟနာဒိသယနာသနံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆။)လောဟဘာဏကဝါရကော၊
ကုဌာရီ ဝါသိ ဖရသု,
ကုဒ္ဒါလော စ နိခါဒနံ။
ဝလ္လိ ဝေဠု တိဏံ ပဏ္ဏံ, မုဉ္ဇပဗ္ဗဇမတ္တိကာ၊
ဒါရုမတ္တိကဘဏ္ဍာနိ, ပဉ္စေတေ အဝိဘာဇိယာ။
ထုလ္လစ္စယံ ဘာဇယတော, ဘာဇိတာပိ အဘာဇိတာ၊
ဂရုဘဏ္ဍာနိ ဝုစ္စန္တိ, ဧတေဝိဿဇ္ဇိယာနိ စ။
ဝလ္လိဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပိ, ဝေဠု အဋ္ဌင်္ဂုလာယတော၊
တိဏာဒိ မုဋ္ဌိမတ္တမ္ပိ, ပဏ္ဏံ ဧကမ္ပိ မတ္တိကာ။
ပါကတာ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဝါ, သုဓာကင်္ဂုဋ္ဌ အာဒိကာ၊
တာလပက္ကပ္ပမာဏာပိ, ဒိန္နာ ဝါ တတ္ထဇာတကာ။
ရက္ခိတာ သံဃိကာ ရဇ္ဇု-ယောတ္တာဒီပိ အဘာဇိယာ၊
နိဋ္ဌိတေ ဘာဇိယာ ကမ္မေ, သံဃိကေ စေတိယဿ ဝါ။
ပတ္တာဒိ ဘိက္ခုသာရုပ္ပံ, တထာ ဝိပ္ပကတာကတံ၊
ဘာဇိယံ လောဟဘဏ္ဍေသု, ဝါရကံ ပါဒဂဏှကံ။
ဝေဠုမှိ ဘာဇိယာ တေလ-နာဠိ ကတ္တရဒဏ္ဍကော၊
ဆတ္တဒဏ္ဍသလာကာယော, တထောပါဟနဒဏ္ဍကော။
အနုညာတဝါသိဒဏ္ဍော, ကရဏ္ဍော ပါဒဂဏှကော၊
အရဏဉ္ဇနိသိင်္ဂါဒိ, ဘိက္ခူပကရဏံ တထာ။
တစ္ဆိတာနိဋ္ဌိတံ ဒါရုဘဏ္ဍံ ဒန္တဉ္စ ဘာဇိယံ၊
ဘိက္ခူပကရဏေ ပါဒဃဋကော မတ္တိကာမယော။
ဘာဇိယံ ကပ္ပိယံ စမ္မံ, ဧဠစမ္မမဘာဇိယံ၊
ဂရုနာ ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ, ထာဝရံ ထာဝရေန စ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇။)ထာဝရံ ပရိဝတ္တေယျ, တထာ ကတွာ စ ဘုဉ္ဇတု၊
ဝလ္လာဒိံ ဖာတိကမ္မေန, ဂဏှေ သေသမဘာဇိယန္တိ။
၄၁။ ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသော
သဒွါရဗန္ဓနေ ဌာနေ, သောဒုက္ခလကပါသကေ၊
သယန္တေန ဒိဝါ ဒွါရံ, ဗန္ဓေယျ ပရိဝဋ္ဋကံ။
သန္တေ ဝိညုမှိ ပုရိသေ, အာဘောဂေါ စာပိ ကပ္ပတိ၊
သဝသေ တံ ဝိနာကာရံ, သယန္တော ဒုက္ကဋံ ဖုသေ။
ရတနာနိတ္ထိရူပါနိ, ဓညမိတ္ထိပသာဓနံ၊
တူရိယာဝုဓဘဏ္ဍာနိ, အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋံ။
သိတ္ထတေလောဒတေလေဟိ, ဖဏဟတ္ထဖဏေဟိ ဝါ၊
ကောစ္ဆေနဝါပိ ယော ကေသေ, ဩသဏ္ဌေယျဿ ဒုက္ကဋံ။
နေကပါဝုရဏာ ဧကတ္ထရဏာ ဝါ တုဝဋ္ဋယုံ၊
တထေကမဉ္စေ ဘုဉ္ဇေယျုံ, ဧကသ္မိံ ဝါပိ ဘာဇနေ။
စတုရင်္ဂုလတော ဦနမဓိကဋ္ဌင်္ဂုလံ တထာ၊
ဒန္တကဋ္ဌံ န ခါဒေယျ, လသုဏံ န အကလ္လကော။
ဟီနုက္ကဋ္ဌေဟိ ဥက္ကဋ္ဌံ, ဟီနံ ဝါ ဇာတိအာဒိဟိ၊
ဥဇုံ ဝါညာပဒေသေန, ဝဒေ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဒဝါ။
ဒီဃေ နခေ စ ကေသေ စ, နာသလောမေ န ဓာရယေ၊
န လဗ္ဘံ ဝီသတိမဋ္ဌံ, သမ္ဗာဓေ လောမဟာရဏံ။
ယထာဝုဍ္ဎံ န ဗာဓေယျ, သံဃုဒ္ဒိဋ္ဌံဝ သံဃိကံ၊
အဓောတအလ္လပါဒေဟိ, နက္ကမေ သယနာသနံ၊
သုဓောတပါဒကံ ဝါပိ, တထေဝ သဥပါဟနော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈။)သံဃာဋိယာ န ပလ္လတ္ထေ, ဘိတ္တာဒိံ န အပဿယေ၊
ပရိကမ္မကတံ သန္တေ, ဥဒကေ နော န အာစမေ။
အကပ္ပိယသမာဒါနေ, ဒဝါ သိလာပဝိဇ္ဈနေ၊
ဒေသနာယ သဘာဂါယ, အာဝိကမ္မေ စ ဒုက္ကဋံ။
ပဋိဿဝဝိသံဝါဒေ, သုဒ္ဓစိတ္တဿ ဒုက္ကဋံ၊
ပဋိဿဝက္ခဏေ ဧဝ, ပါစိတ္တိ ဣတရဿ တု။
န ရုက္ခမဘိရူဟေယျ, သတိ ကိစ္စေဝ ပေါရိသံ၊
အာပဒါသု ယထာကာမံ, ကပ္ပတီ အဘိရူဟိတုံ။
ဝိနာဒ္ဓါနံ ဝဇန္တဿ, ဒုက္ကဋံ ပရိသာဝနံ၊
ယာစမာနဿ အဒ္ဓါနေ, အဒဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ။
ထုလ္လစ္စယံ ဖုသေ အင်္ဂဇာတစ္ဆေဒေန ဒုက္ကဋံ၊
အာဗာဓပ္ပစ္စယာညတြ, သေသင်္ဂေ အတ္တဃာတနေ။
စိတ္တပေါတ္ထကရူပါနိ, န ကရေ န စ ကာရယေ၊
န ဝုဋ္ဌာပေယျ ဘုဉ္ဇန္တံ, အာရာမာရညဂေဟသု။
ယာနာနိ ပုမယုတ္တာနိ, သိဝိကံ ဟတ္ထဝဋ္ဋကံ၊
ပါဋင်္ကိဉ္စ ဂိလာနဿ, ကပ္ပတီ အဘိရူဟိတုံ။
ဗုဒ္ဓံ ဓမ္မဉ္စ သံဃဉ္စ, အာရဗ္ဘ ကရဏေ ဒဝံ၊
ဒုက္ကဋံ ပရိသံ ဝါပိ, အညဿ ဥပလာဠနေ။
ကာယံ ဦရုံ နိမိတ္တံ ဝါ, ဘိက္ခုနီနံ န ဒဿယေ၊
ဝိဝရိတွာ န သိဉ္စေယျ, တာ ကဒ္ဒမုဒကာဒိနာ။
န ဂဏှတော စ ဩဝါဒံ, န ပစ္စာဟရတောပိ စ၊
ဗာလံ ဂိလာနံ ဂမိယံ, ဝဇ္ဇယိတွာန ဒုက္ကဋံ။
လောကာယတံ န ဝါစေယျ, ပလိတံ န စ ဂါဟယေ၊
ပေဠာယပိ န ဘုဉ္ဇေယျ, န ကီဠေ ကိဉ္စိ ကီဠိတံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉။)ပါရုပေ န နိဝါသေယျ, ဂိဟိပါရုတနိဝါသနံ၊
သံဝေလ္လိယံ နိဝါသေယျ, ဒါယံ နာလိမ္ပယေယျ ဝါ။
ဝဍ္ဎိံ ပယောဇယေ ယာစေ, နောညာတကပ္ပဝါရိတေ၊
အတ္တနော ပရိဘောဂတ္ထံ, ဒိန္နမညဿ နော ဒဒေ၊
အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဘုတွာ ဝါ, ကတိပါဟံ ပုနော ဒဒေ။
ဥဒ္ဒိဿ ယာစနေ ရက္ခံ, ဉတွာဉတွာ ဝ ဒဏ္ဍိနံ၊
ဂီဝါဿ ဒဏ္ဍိတေ ဒဏ္ဍော, သယံ ဒဏ္ဍာပနေ ပန၊
ဒဏ္ဍဿ အဂ္ဃဘေဒေန, ဉေယျာ ပါရာဇိကာဒိကာ။
ဟရန္တေသု ပရိက္ခာရံ, ‘‘စောရော စောရော’’တိ ဘာသိတေ၊
အနတ္ထာယေသံ ဂဏှန္တေ, ဒဏ္ဍံ ဂီဝါဿ တတ္တကံ။
ဝိဃာသုစ္စာရသင်္ကာရ-မုတ္တံ ဆဍ္ဍေယျ ဒုက္ကဋံ၊
ဗဟိ ပါကာရကုဋ္ဋာနံ, ဝဠဉ္ဇေ နာဝလောကိယ၊
ဟရိတေ ဝါပိ ဝီဟာဒိ-နာဠိကေရာဒိရောပိမေ။
ယောဇာပေတုံ ပယောဇေတုံ, ပယုတ္တာနိ စ ပဿိတုံ၊
န လဗ္ဘံ ဓမ္မယုတ္တမ္ပိ, နစ္စံ ဂီတဉ္စ ဝါဒိတံ၊
‘‘ဥပဟာရံ ကရောမာ’’တိ, ဝုတ္တေ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ။
ရာဇာဂါရံ ပေါက္ခရဏိံ, ဥယျာနံ စိတ္တဂါရကံ၊
ကီဠတ္ထံ ဂစ္ဆတော ဒဋ္ဌုံ, အာရာမံ ဒုက္ကဋံ ကတံ။
နဝေ န ပဋိဗာဟေယျာ-သနေနုဏှေ န စီဝရံ၊
နိဒဟေယျ ခမာပေယျ, ဂရုနာ စ ပဏာမိတော။
အက္ကောသနေ ပရမ္မုခါ, အာပတ္တီဟိ စ သတ္တဟိ၊
ဘိက္ခုံ ဥပါသကံ ဝါပိ, အညေနေဝ စ ဒုက္ကဋံ။
န လဗ္ဘံ ဝိနိပါတေတုံ, သဒ္ဓါဒေယျဉ္စ စီဝရံ၊
လဗ္ဘံ ပိတူနံ သေသာနံ, ဉာတီနမ္ပိ န လဗ္ဘတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀။)ဝဿံဝုတ္ထောညတောညတြ, ဘာဂံ ဂဏှေယျ ဒုက္ကဋံ၊
ပဋိဒေယျ နဋ္ဌေ ဇိဏ္ဏေ, ဂီဝါ နော ဒေယျ စောဒိတော၊
ဓုရနိက္ခေပတော တေသံ, ဟောတိ ဘဏ္ဍဂ္ဃကာရိယော။
န သန္တရုတ္တရော ဂါမံ, ကလ္လော ဝါ သဥပါဟနော၊
ပဝိသေယျ န ဓာရေယျ, စာမရီမကသဗီဇနိံ။
အဂိလာနော န ဆိန္ဒေယျ, ကေသေ ကတ္တရိယာ ဗဟိ၊
အာရာမတော န ဓာရေယျ, ဆတ္တံ လဗ္ဘတိ ဂုတ္တိယာ။
ဂါဟေယျ နုဘတောကာဇံ, ဧကန္တရိကကာဇကံ၊
သီသက္ခန္ဓကဋိဘာရာ, ဟတ္ထောလမ္ဗော စ လဗ္ဘတိ။
အာပတ္တိယာ အနောကာသ-ကတံ စောဒေယျ ဒုက္ကဋံ၊
သုဒ္ဓဿ စ အဝတ္ထုသ္မိံ, တထာ ဩကာသကာရဏေ။
အဋ္ဌင်္ဂုလာဓိကံ မဉ္စပဋိပါဒံ န ဓာရယေ၊
ပကတင်္ဂုလေန သတ္တာနံ, မဉ္စံ ဝါ ဥစ္စပါဒကံ။
မူဂဗ္ဗတာဒိံ ဂဏှေယျ, ဒုက္ကဋံ တိတ္ထိယဗ္ဗတံ၊
ခုရဘဏ္ဍံ ပရိဟရေ, တထာ နှာပိတပုဗ္ဗကော။
ယံ ကိဉ္စိ ယာစိတုံ ဟတ္ထကမ္မံ တဒနုသာရတော၊
လဒ္ဓံ ဂဟေတုံ နိက္ကမ္မမယာစိတွာပိ ကပ္ပတိ၊
ကာရေတုမာဟရာပေတုံ, ယံ ကိဉ္စိပရသန္တကံ။
ဂိဟီနံ ဂေါပကေ ဒေန္တေ, ဂဟေတုံ ဒေတိ ယတ္တကံ၊
လဗ္ဘံ ယထာပရိစ္ဆေဒံ, သံဃစေတိယသန္တကေ။
ဒွီဟာပဇ္ဇေယျ အာပတ္တိံ, ကာယဝါစာဟိ ဝါ ဆဟိ၊
အလဇ္ဇိညာဏကုက္ကုစ္စပကတတ္တာ သတိပ္လဝါ၊
အကပ္ပိယေ ဝါ ကပ္ပိယေ, ကပ္ပါကပ္ပိယသညိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁။)အလဇ္ဇိညာဏတာပတ္တိံ, ကာယဝါစာဟိ ဆာဒယေ၊
လိင်္ဂေ သံဃေ ဂဏေကသ္မိံ, စတုဓာပတ္တိဝုဋ္ဌိတိ။
ပရိကထောဘာသဝိညတ္တိ, န လဗ္ဘာ ပစ္စယဒွယေ၊
ဝိညတ္တိယေဝ တတိယေ, သေသေ သဗ္ဗမ္ပိ လဗ္ဘတိ။
န ရူဟတစ္စယေ ဒါနံ, ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိနံ၊
သံဃဿေဝ စ တံ ဟောတိ, ဂိဟီနံ ပန ရူဟတိ။
ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ, ကာလံ ကယိရာထူပဿယေ၊
ဘိက္ခုသံဃောဝ ဒါယဇ္ဇော, တတ္ထ သေသေပျယံနယော။
ပုရိမဿေဝိမံ ဒိန္နံ, ဒေဟိ နေတွာသုကဿတိ၊
ပစ္ဆိမဿေဝ ဒမ္မီတိ, ဒိန္နံ ဉတွာ ဣမံ ဝိဓိံ၊
ဂဏှေ ဝိဿာသဂါဟံ ဝါဓိဋ္ဌေ မတကစီဝရံ။
လောဟဘဏ္ဍေ ပဟရဏိံ, ဒါရုဘဏ္ဍေ စ ဒါရုဇံ၊
ပတ္တံ ပါဒုကပလ္လင်္ကံ, အာသန္ဒိံ မတ္တိကာမယေ၊
ဌပေတွာ ကပ္ပတိ သဗ္ဗံ, ကတကံ ကုမ္ဘကာရိကန္တိ။
၄၂။ ဒေသနာနိဒ္ဒေသော
ဒေသနာတိ –
စာဂေါ ယော ဘိက္ခုဘာဝဿ, သာ ပါရာဇိကဒေသနာ၊
ယထာဝုတ္တေန ဝုဋ္ဌာနံ, ဂရုကာပတ္တိဒေသနာ။
ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ, ပဂ္ဂဏှိတွာန အဉ္ဇလိံ၊
ထုလ္လစ္စယာဒိံ ဒေသေယျ, ဧဝမေကဿ သန္တိကေ။
֍ ဋီ ၃၈၄။ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ, တံ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဝတွာ တေန ‘‘ပဿသိ, အာဝုသော, တံ အာပတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ပဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပုန တေန ‘‘အာယတိံ, အာဝုသော, သံဝရေယျာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု, ဘန္တေ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂။)သံဝရိဿာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဒွေ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ, အဟံ ဘန္တေ သမ္ဗဟုလာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ, တာ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
နိဿဂ္ဂိယေသု ပန ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ ဒသာဟာတိက္ကန္တံ နိဿဂ္ဂိယံ, ဣမာဟံ အာယသ္မတော နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ။ ‘‘ဣမာနိ မေ, ဘန္တေ, စီဝရာနိ…ပေ… ဧတံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ…ပေ… ဧတာနိ မေ, ဘန္တေ, စီဝရာနိ ဒသာဟာတိက္ကန္တာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ, ဧတာနာဟံ အာယသ္မတော နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ။
နိဿဇ္ဇိတွာန ဒေသေယျ, အာပတ္တိံ တေန ဘိက္ခုနာ၊
ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အာပတ္တိံ, ဒေယျံ နိဿဋ္ဌစီဝရံ။
‘‘ဣမံ, ဣမာနိ, ဧတံ, ဧတာနိ စီဝရာနိ အာယသ္မတော ဒမ္မီ’’တိ။
֍ ဋီ ၃၈၆။ (က) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ ရတ္တိဝိပ္ပဝုတ္ထံ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ခ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, အကာလစီဝရံ မာသာတိက္ကန္တံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဂ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, ပုရာဏစီဝရံ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဓောဝါပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဃ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဟိတံ အညတြ ပါရိဝတ္တကာ နိဿဂ္ဂိယံ။
(င) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ အညာတကံ ဂဟပတိကံ အညတြ သမယာ ဝိညာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃။)(စ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ အညာတကံ ဂဟပတိကံ တတုတ္တရိ ဝိညာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဆ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော အညာတကံ ဂဟပတိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝိကပ္ပံ အာပန္နံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဇ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော အညာတကေ ဂဟပတိကေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝိကပ္ပံ အာပန္နံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဈ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ အတိရေကတိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ အတိရေကဆက္ခတ္တုံ ဌာနေန အဘိနိပ္ဖါဒိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဉ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, ကောသိယမိဿကံ သန္ထတံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဋ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, သုဒ္ဓကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ သန္ထတံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဌ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, သန္ထတံ အနာဒိယိတွာ တုလံ ဩဒါတာနံ တုလံ ဂေါစရိယာနံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဍ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, သန္ထတံ ဦနကဆဗ္ဗဿာနိ ကာရာပိတံ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဎ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, နိသီဒနသန္ထတံ အနာဒိယိတွာ ပုရာဏသန္ထတဿ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဏ) ဣမာနိ မေ, ဘန္တေ, ဧဠကလောမာနိ တိယောဇနပရမံ အတိက္ကာမိတာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၄။)(တ) ဣမာနိ မေ, ဘန္တေ, ဧဠကလောမာနိ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဓောဝါပိတာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ။
(ထ) အဟံ, ဘန္တေ, ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေသိံ, ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, နိဿဂ္ဂိယံ, ဣမာဟံ သံဃဿ နိဿဇ္ဇာမိ။
(ဒ) အဟံ, ဘန္တေ, နာနပ္ပကာရကံ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇိံ, ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, နိဿဂ္ဂိယံ, ဣမာဟံ သံဃဿ နိဿဇ္ဇာမီတိ။
နိဿဇ္ဇိတွာန အာပတ္တိံ, ဒေသေယျာထ ဂိဟိံ ဝဒေ၊
‘‘ဇာနာဟိမ’’န္တိ ဣမိနာ, သော ဝဒေယျာဟရာမိ ကိံ။
အဝတွာမန္တိ တေလာဒိံ, ဝဒေ ဘိက္ခူန ကပ္ပိယံ၊
ယံ အာဟရတိ သော တေန, ပရိဝတ္တေတွာန ကပ္ပိယံ။
လဗ္ဘံ ဌပေတွာ ဒွေပေတေ, သေသေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊
တတော အညေန လဒ္ဓေါပိ, ဘာဂေါ တေသံ န ကပ္ပတိ။
ရုက္ခစ္ဆာယာပျန္တမသော, တန္နိဗ္ဗတ္တာ န ကပ္ပတိ၊
နိဿဋ္ဌံ ပဋိလဒ္ဓမ္ပိ, အာဒိတော သန္ထတတ္တယံ။
နော စေ လဘေထ ဧဝံ သော, ဣမံ ဆဍ္ဍေဟိ သံသိယော၊
ဧဝမ္ပိ ဘိက္ခု ဆဍ္ဍေယျ, နော စေ လဘေထ သမ္မတော။
ဧတာနိ ဒုတိယော ပတ္တော, သံဃေ သေသာနိ လဗ္ဘရေ၊
သံဃေကသ္မိံ ဂဏေ ဝတ္တုံ, လဗ္ဘံ ဘာသန္တရေနပိ။
֍ ဋီ ၃၉၃။ (က) အဟံ, ဘန္တေ, နာနပ္ပကာရကံ ကယဝိက္ကယံ သမာပဇ္ဇိံ, ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, နိဿဂ္ဂိယံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၅။)(ခ) အယံ မေ, ဘန္တေ, ပတ္တော ဒသာဟာတိက္ကန္တော နိဿဂ္ဂိယော။
(ဂ) အယံ မေ, ဘန္တေ, ပတ္တော ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန စေတာပိတော နိဿဂ္ဂိယော, ဣမာဟံ သံဃဿ နိဿဇ္ဇာမီတိ။
နိဿဇ္ဇိတွာန ဒေသေယျ, အာပတ္တိံ ပတ္တဂါဟကံ၊
သမ္မန္နိတွာန သံဃဿ, ပတ္တန္တံ တဿ ဒါပယေ။
֍ ဋီ ၃၉၅။ (က) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, ဘေသဇ္ဇံ သတ္တာဟာတိက္ကန္တံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ခ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ အတိရေကမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ ပရိယိဋ္ဌံ, အတိရေကဍ္ဎမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ ကတွာ ပရိဒဟိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဂ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ ဘိက္ခုဿ သာမံ ဒတွာ အစ္ဆိန္နံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဃ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ သာမံ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာ တန္တဝါယေဟိ ဝါယာပိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(င) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော အညာတကဿ ဂဟပတိကဿ တန္တဝါယေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝိကပ္ပံ အာပန္နံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(စ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, အစ္စေကစီဝရံ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမိတံ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဆ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရံ အတိရေကဆာရတ္တံ ဝိပ္ပဝုတ္ထံ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဇ) ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, ဇာနံ သံဃိကံ လာဘံ ပရိဏတံ အတ္တနော ပရိဏာမိတံ နိဿဂ္ဂိယံ, ဣမာဟံ အာယသ္မတော နိဿဇ္ဇာမီတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၆။)֍ ဋီ ၃၉၆။ သေသံ သဗ္ဗံ ယထာယောဂံ, အာဒိမှိ ဝိယ ယောဇယေ။
֍ ဋီ ၃၉၇။ (က) အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ ပါစိတ္တိယာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ။ ဒွေ သမ္ဗဟုလာ ပါစိတ္တိယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ။
(ခ) ဂါရယှံ, ဘန္တေ, ဓမ္မံ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပါယံ ပါဋိဒေသနီယံ, တံ ပဋိဒေသေမီတိ။ တေန ‘‘ပဿသိ, အာဝုသော, တံ ဓမ္မ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
(ဂ) အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ။ ဒွေ သမ္ဗဟုလာ ဒုက္ကဋာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ။
(ဃ) အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ ဒုဗ္ဘာသိတာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ။ ဒွေ သမ္ဗဟုလာ ဒုဗ္ဘာသိတာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ။ တာ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီတိ။
(င) ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဒွေ နာနာဝတ္ထုကာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ။ သမ္ဗဟုလာ နာနာဝတ္ထုကာ ထုလ္လစ္စယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ, တာ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဝတွာ တေန ‘‘ပဿသိ, အာဝုသော, တာ အာပတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ပဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပုန တေန ‘‘အာယတိံ, အာဝုသော, သံဝရေယျာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု, ဘန္တေ, သံဝရိဿာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
အဒေသနာဂါမိနိယံ, အနာပတ္တိဉ္စ ဒေသိတံ၊
နာနာ သံဝါသနိဿီမဋ္ဌိတာနံ စတုပဉ္စဟိ၊
မနသာ ပကတတ္တာနံ, နာနေကာတိ န ဒေသယေတိ။
၄၃။ ဆန္ဒဒါနနိဒ္ဒေသော
ဆန္ဒဒါနာဒီတိ –
ဘေရိံ ဃဏ္ဋိံ ပတာဠေတွာ, ကမ္မပ္ပတ္တေ သမာဂတေ၊
သံဃေ ဟရေယျ ဆန္ဒံ ဝါ, ပါရိသုဒ္ဓိံ ပဝါရဏံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၇။)ဧကံ ဘိက္ခုံ ဥပဂ္ဂမ္မ, နိသီဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ၊
အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိတွာန, ဒဒေ ဆန္ဒံ ဝိစက္ခဏော။
֍ ဋီ ၄၀၁။ (က) ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မိ, ဆန္ဒံ မေ ဟရ, ဆန္ဒံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
(ခ) ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒမ္မိ, ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ ဟရ, ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ပါရိသုဒ္ဓိပ္ပဒါနေန, သမ္ပာဒေတိ ဥပေါသထံ၊
သံဃဿ အတ္တနော စာပိ, သေသကမ္မံ ဝိဗာဓတိ။
ဆန္ဒဒါနေန သံဃဿ, ဒွယံ သာဓေတိ နတ္တနော၊
တသ္မာ ဆန္ဒံ ဒဒန္တေန, ဒါတဗ္ဗာ ပါရိသုဒ္ဓိပိ။
ဟရေယျေကော ဗဟူနမ္ပိ, ပရမ္ပရာ န ဟာရယေ၊
ပရမ္ပရာဟဋာ ဆန္ဒ-ပါရိသုဒ္ဓိ န ဂစ္ဆတိ။
֍ ဋီ ၄၀၅။ သဗ္ဗူပစာရံ ကတွာန, ဧဝံ ဒေယျာ ပဝါရဏာ။ ‘‘ပဝါရဏံ ဒမ္မိ, ပဝါရဏံ မေ ဟရ, ပဝါရဏံ မေ အာရောစေဟိ, မမတ္ထာယ ပဝါရေဟီ’’တိ။
֍ ဋီ ၄၀၆။ အာရောစေတွာထ သော သံဃံ, ပဝါရေယျေဝမာဂတော။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော, ဘန္တေ, သံဃံ ပဝါရေတိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတု တံ သံဃော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿတီ’’တိ။
ဂဟေတွာ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဝါ, ဆန္ဒံ ဝါပိ ပဝါရဏံ၊
ဟာရကော သံဃမပ္ပတွာ, ဝိဗ္ဘမေယျ မရေယျ ဝါ။
ပဋိဇာနေယျ နာဟဋာ၊
ပတွာ သံဃံ တထာ ဟေယျ,
အာဟဋာ ဟောတိ ဟာရကော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၈။)သံဃပ္ပတ္တော ပမတ္တော ဝါ, သုတ္တော နာရောစယေယျ ဝါ၊
အနာပတ္တိဝ သဉ္စိစ္စ, နာရောစေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ။
၄၄။ ဥပေါသထနိဒ္ဒေသော
ဥပေါသထောတိ –
ဒုဝေ ဥပေါသထာ စာတု-ဒ္ဒသော ပန္နရသော ဣတိ၊
သုတ္တုဒ္ဒေသမဓိဋ္ဌာန-ပါရိသုဒ္ဓိဝသာ တယော။
သုတ္တုဒ္ဒေသောဝ သံဃဿ, အဓိဋ္ဌာနဥပေါသထော၊
ပုဂ္ဂလဿေဝ သေသာနံ, ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော။
ပုဗ္ဗကိစ္စေ စ ကရဏေ, ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေ၊
သုတ္တံ ဥဒ္ဒိသတိ သံဃော, ပဉ္စဓာ သော ဝိဘာဝိတော။
ဝိနာန္တရာယံ သင်္ခေပေ-နုဒ္ဒေသော ဝိနိဝါရိတော၊
‘‘ထေရောဝ ဣဿရော ဒွီသု, ဥဒ္ဒေသေသွေတ္ထ တီသု ဝါ၊
ဝိသဒေသူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ, အဝတ္တန္တေပိ ဝဋ္ဋတိ။
အာဂစ္ဆေယျုံ ယဒိ သမာ, ဥဒ္ဒိသန္တေ ဝ ထောကိကာ၊
ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ယံ သုဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, သောတဗ္ဗမဝသေသကံ။
ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေ သကလာ-ယေကစ္စာယုဋ္ဌိတာယ ဝါ၊
ပါရိသုဒ္ဓိံ ကရေယျေသံ, သန္တိကေ ဗဟုကာထ စေ၊
ကတွာ သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု, ပုဗ္ဗကိစ္စံ ပုနုဒ္ဒိသေ။
ပန္နရသောဝါသိကာနံ, ဣတရာနံ သစေတရော၊
သမာနေတရေနုဝတ္တန္တု, ပုရိမာနံ သစေဓိကာ၊
ပုရိမာ အနုဝတ္တန္တု, တေသံ သေသေပျယံ နယော။
ပါဋိပဒေါဝါသိကာနံ, ဣတရာနံ ဥပေါသထော၊
သမထောကာနံ သာမဂ္ဂိံ, မူလဋ္ဌာ ဒေန္တု ကာမတော။
ဗဟိ ဂန္တွာန ကာတဗ္ဗော, နော စေ ဒေန္တိ ဥပေါသထော၊
ဒေယျာနိစ္ဆာယ သာမဂ္ဂီ, ဗဟူသု ဗဟိ ဝါ ဝဇေ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၉။)ပါဋိပဒေဂန္တုကာနံ, ဧဝမေဝ အယံ နယော၊
သာဝေယျ သုတ္တံ သဉ္စိစ္စ, အဿာဝေန္တဿ ဒုက္ကဋံ။
သမ္မဇ္ဇိတုံ ပဒီပေတုံ, ပညာပေတုံ ဒကာသနံ၊
န ကရေယျ တထာ ကလ္လော, မဟာထေရေန ပေသိတော။
֍ ဋီ ၄၂၁။ သမ္မဇ္ဇိတွာ ပဒီပေတွာ, ပဋ္ဌပေတွာ ဒကာသနံ။ ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွေဝံ, ကတ္တဗ္ဗော တီဟုပေါသထော။ ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တာ, အဇ္ဇုပေါသထော ပန္နရသော, ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ, မယံ အညမညံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရေယျာမာ’’တိ။
֍ ဋီ ၄၂၂။ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ, နိသီဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ,။ ထေရေန အဉ္ဇလိံ တေဝံ, ပဂ္ဂယှ သမုဒီရိယာ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ အဟံ အာဝုသော, ပရိသုဒ္ဓေါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ, ဝဒေ ယာဝတတီယကံ။
֍ ဋီ ၄၂၃။ သမတ္တပုဗ္ဗာရမ္ဘေန, တေ နဝေနေဝမီရိယာ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ အဟံ ဘန္တေ, ပရိသုဒ္ဓေါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ, ဝဒေ ယာဝတတီယကံ။
֍ ဋီ ၄၂၄။ ဒွီသု ထေရေန ကတ္တဗ္ဗံ, ကတွေဝမီရိယော နဝေါ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ အဟံ အာဝုသော, ပရိသုဒ္ဓေါတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗော။
နဝေန ထေရော တိက္ခတ္တုံ, ဧဝမဿ ဥဒီရိယော၊
‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ အဟံ ဘန္တေ, ပရိသုဒ္ဓေါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅၀။)֍ ဋီ ၄၂၆။ ပုဗ္ဗကိစ္စံ သမာပေတွာ, အဓိဋ္ဌေယျေဝမေကကော။ ‘‘အဇ္ဇ မေ ဥပေါသထော ပန္နရသောတိ ဝါ စာတုဒ္ဒသောတိ ဝါ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, နော စေဓိဋ္ဌေယျ ဒုက္ကဋံ။
ယတ္ထ ဝသန္တိ စတ္တာရော, တယော ဝါ ယဒိ ဝါ ဒုဝေ၊
ပါရိသုဒ္ဓိံ ဟရိတွာန, ဧကေကဿိတရီတရေ၊
တံ တံ ဥပေါသထံ ကယိရုံ, သိယာ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋံ။
ဝဂ္ဂေ သမဂ္ဂေ ဝဂ္ဂေါတိ, သညိနော ဝိမတိဿ ဝါ၊
ဒုက္ကဋံ ကရောတော ဘေဒါ-ဓိပ္ပါယေန ထုလ္လစ္စယံ၊
ဝဂ္ဂေ သမဂ္ဂေနာပတ္တိ, သမဂ္ဂေါ ဣတိ သညိနော။
ဥက္ခိတ္တဿ ဂဟဋ္ဌဿ, သေသာနံ သဟဓမ္မိနံ၊
ပါရာဇိကဿာဘဗ္ဗဿ, သိက္ခာနိက္ခိတ္တကဿ စ။
နိသိန္နပရိသာယဉ္စ, သဘာဂါပတ္တိကော တထာ၊
ဆန္ဒေန ပရိဝုတ္ထေန, ပါတိမောက္ခံ န ဥဒ္ဒိသေ။
အဒေသယိတွာနာပန္နံ, နာဝိကတွာန ဝေမတိံ၊
နုပေါသထေပိ ဝါ ကာတုံ, ပေါသထော န စ ကပ္ပတိ။
အဋ္ဌိတောပေါသထာဝါသာ, န ဝဇေ တဒဟူ ဝိနာ၊
အန္တရာယံ ဝ သံဃံ ဝါ-ဓိဋ္ဌာတုံ သီမမေဝ ဝါတိ။
၄၅။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသော
ပဝါရဏာတိ –
ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ စတုန္နဉ္စ, အညမညပ္ပဝါရဏာ၊
ဧကဿ စ အဓိဋ္ဌာနံ, သေသာ သံဃပ္ပဝါရဏာ။
ပုဗ္ဗကိစ္စေ စ ကရဏေ, ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေ၊
ဌပေတွာ ဉတ္တိံ သံဃေန, ကတ္တဗ္ဗေဝံ ပဝါရဏာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅၁။)‘‘သုဏာတု မေ ဘန္တေ သံဃော, အဇ္ဇ ပဝါရဏာ ပန္နရသီ, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ပဝါရေယျာ’’တိ။
ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ, နိသီဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ၊
ထေရေန အဉ္ဇလိံ သံဃော, ပဂ္ဂယှ သမုဒီရိယော။
֍ ဋီ ၄၃၆။ ‘‘သံဃံ, အာဝုသော, ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ, အာဝုသော, သံဃံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။
ပဝါရေန္တေသု ထေရေသု, နိသဇ္ဇုက္ကုဋိကံ နဝေါ၊
ပဝါရေတိ သယံ ယာဝ, ဥက္ကုဋိကောဝ အစ္ဆတု။
֍ ဋီ ၄၃၈။ ပုဗ္ဗာရမ္ဘံ သမာပေတွာ, နဝေါ သံဃမုဒီရယေ။
֍ ဋီ ၄၃၉။ ‘‘သံဃံ, ဘန္တေ, ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ, ဘန္တေ, သံဃံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။
ဒါနေန ဓမ္မသာကစ္ဆာ, ကလဟေဟိ စ ရတ္တိယာ၊
တေဝါစိကာယ ဩကာသေ-သတိ ခေပိတဘာဝတော၊
အန္တရာယေ ဒသဝိဓေ, ဉတ္တိံ ဝတွာနုရူပတော။
֍ ဋီ ၄၄၁။ ‘‘သုဏာတု မေ ဘန္တေ သံဃော, မနုဿေဟိ ဒါနံ ဒေန္တေဟိ, ဒွီဟိ ဘိက္ခူဟိ ဓမ္မံ သာကစ္ဆန္တေဟိ, ကလဟံ ကရောန္တေဟိ ယေဘုယျေန ရတ္တိ ခေပိတာ။ သစေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅၂။)သံဃော တေဝါစိကံ ပဝါရေဿတိ, အပ္ပဝါရိတောဝ သံဃော ဘဝိဿတိ, အထာယံ ရတ္တိ ဝိဘာယိဿတိ။ အယံ ရာဇန္တရာယော, အယံ စောရန္တရာယော, အယံ အဂျန္တရာယော, အယံ ဥဒကန္တရာယော, အယံ မနုဿန္တရာယော, အယံ အမနုဿန္တရာယော, အယံ ဝါဠန္တရာယော, အယံ သရီသပန္တရာယော, အယံ ဇီဝိတန္တရာယော, အယံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော။ သစေ သံဃော တေဝါစိကံ ပဝါရေဿတိ, အပ္ပဝါရိတောဝ သံဃော ဘဝိဿတိ, အထာယံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော ဘဝိဿတိ။ ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ဒွေဝါစိကံ, ဧကဝါစိကံ, သမာနဝဿိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ။
ပဝါရေယျာနုရူပေန, ယထာဌပိတဉတ္တိယာ၊
အာဂစ္ဆေယျုံ ယဒိ သမာ, အာဒိကာ စေတ္ထ အာဟရေ။
֍ ဋီ ၄၄၃။ ဧဝံ တိစတုဝဂ္ဂေါ စ, ဉတ္တိံ ဝတွာ ပဝါရယေ။ ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တာ, အဇ္ဇ ပဝါရဏာ ပန္နရသီ, ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ, မယံ အညမညံ ပဝါရေယျာမာ’’တိ။
ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ, နိသီဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ၊
ထေရေန အဉ္ဇလိံ တေဝံ, ပဂ္ဂယှ သမုဒီရိယာ။
֍ ဋီ ၄၄၅။ ‘‘အဟံ, အာဝုသော, အာယသ္မန္တေ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ အဟံ, အာဝုသော, အာယသ္မန္တေ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅၃။)နဝေနာပိ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အာယသ္မန္တေ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ အဟံ, ဘန္တေ, အာယသ္မန္တေ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။
֍ ဋီ ၄၄၆။ ဒွီသု ထေရေန ကတ္တဗ္ဗံ, နဝေါ ကတွေဝမီရိယော။
֍ ဋီ ၄၄၇။ ‘‘အဟံ, အာဝုသော, အာယသ္မန္တံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတု မံ အာယသ္မာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ အဟံ, အာဝုသော, အာယသ္မန္တံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတု မံ အာယသ္မာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။
နဝေနာပိ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အာယသ္မန္တံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတု မံ အာယသ္မာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ အဟံ, ဘန္တေ, အာယသ္မန္တံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတု မံ အာယသ္မာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ။
֍ ဋီ ၄၄၈။ ပုဗ္ဗကိစ္စံ သမာပေတွာ, အဓိဋ္ဌေယျေဝမေကကော။ ‘‘အဇ္ဇ မေ ပဝါရဏာ စာတုဒ္ဒသီတိ ဝါ ပန္နရသီတိ ဝါ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
ယသ္မိံ ဝသန္တိ ဝါ ပဉ္စ, စတ္တာရော ဝါ တယော ဒုဝေ၊
ပဝါရဏံ ဟရိတွာန, ဧကေကဿိတရီတရေ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅၄။)သိယာ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋံ၊
သေသာ ဥပေါသထေ ဝုတ္တာ,
ဂါထာယော စေတ္ထ အာဟရေ။
ပဝါရိတေဝ သံဃမှိ, ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ၊
ကရေယျ ဆိန္နဝဿော ဝါ, အဝုတ္ထော ဝါနုပဂတော။
စာတုမာသိနိယာ စာပိ, ကတေ သံဃေနုပေါသထေ၊
ဝုတ္ထဝဿာ ပဝါရေယျုံ, သစေ အပ္ပတရာ သိယုန္တိ။
၄၆။ သံဝရနိဒ္ဒေသော
သံဝရောတိ –
စက္ခုသောတာဒိဘေဒေဟိ, ရူပသဒ္ဒါဒိဂေါစရေ၊
အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒိ-ပ္ပဝတ္တိံ ဝိနိဝါရယေ။
နိဂ္ဂဏှေယျ သကံ စိတ္တံ, ကိဋ္ဌာဒိံ ဝိယ ဒုပ္ပသုံ၊
သတိမာ သမ္ပဇာနော စ, စရေ သဗ္ဗိရိယာပထေတိ။
၄၇။ သုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသော
သုဒ္ဓီတိ –
ဒေသနာ သံဝရော ဧဋ္ဌိပစ္စဝေက္ခဏ ဘေဒတော၊
သုဒ္ဓီ စတုဗ္ဗိဓာ ပါတိမောက္ခသံဝရသမ္မတံ၊
ဒေသနာယ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ, ဒေသနာသုဒ္ဓိ ဝုစ္စတိ။
‘‘န ပုနေဝံ ကရိဿ’’န္တိ, စိတ္တာဓိဋ္ဌာနသံဝရာ၊
ဝုတ္တော သံဝရသုဒ္ဓီတိ, သုဇ္ဈတိန္ဒြိယသံဝရော။
ပဟာယာနေသနံ ဓမ္မေနုပ္ပါဒေန္တဿ ဧဋ္ဌိယာ၊
သုဒ္ဓတ္တာ ဧဋ္ဌိသုဒ္ဓီတိ, ဝုတ္တမာဇီဝနိဿိတံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅၅။)ယောနိသော ပဋိသင်္ခါယ, စီဝရံ ပဋိသေဝတိ၊
ဧဝမာဒိယထာဝုတ္တ-ပစ္စဝေက္ခဏသုဇ္ဈနာ၊
ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓီတိ, ဝုတ္တံ ပစ္စယနိဿိတန္တိ။
၄၈။ သန္တောသနိဒ္ဒေသော
သန္တောသောတိ –
အပ္ပေန အနဝဇ္ဇေန, သန္တုဋ္ဌော သုလဘေန စ၊
မတ္တညူ သုဘရော ဟုတွာ, စရေ သဒ္ဓမ္မဂါရဝေါ။
အတီတံ နာနုသောစန္တော, နပ္ပဇပ္ပမနာဂတံ၊
ပစ္စုပ္ပန္နေန ယာပေန္တော, သန္တုဋ္ဌောတိ ပဝုစ္စတီတိ။
၄၉။ စတုရာရက္ခနိဒ္ဒေသော
စတုရက္ခာတိ –
ဗုဒ္ဓါနုဿတိ မေတ္တာ စ, အသုဘံ မရဏဿတိ၊
အာရကတ္တာဒိနာရဟံ, သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓတော။
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဣတိ ဝါနုဿတိ ယာ ပုနပ္ပုနံ၊
နဝဘေဒေ ဘဂဝတော, ဗုဒ္ဓါနုဿတိ သာ ဂုဏေ။
သီမဋ္ဌသံဃေ သီမဋ္ဌဒေဝတာသု စ ဣဿရေ၊
ဇနေ ဂေါစရဂါမမှိ, တတ္ထုပါဒါယ မာနုသေ။
သဗ္ဗသတ္တေသု သုခိတာ, ဟောန္တာဝေရာတိအာဒိနာ၊
ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ, ဘာဝနာ မေတ္တဘာဝနာ။
ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဩကာသ-ဒိသတော ပရိစ္ဆေဒတော၊
ဝဝတ္ထပေတွာ ကေသာဒိ-ကောဋ္ဌာသေ အနုပုဗ္ဗတော။
နာတိသီဃဉ္စ သဏိကံ, ဝိက္ခေပံ ပဋိဗာဟယံ၊
ပဏ္ဏတ္တိံ သမတိက္ကမ္မ, မုဉ္စန္တဿာနုပုဗ္ဗတော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅၆။)ဝဏ္ဏအာသယသဏ္ဌာန-ဂန္ဓောကာသေဟိ ဘာဝနာ၊
ပဋိက္ကူလာတိ ကောဋ္ဌာသေ, ဥဒ္ဓုမာတာဒိဝတ္ထုသု၊
ဂဟေတွာ အသုဘာကာရံ, ပဝတ္တာ ဘာဝနာသုဘံ။
‘‘မရဏံ မေ ဘဝိဿတိ, ဇီဝိတံ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ၊
မရဏံ မရဏံ ဝါ’’တိ, ဘာဝယိတွာန ယောနိသော။
ဝဓကဿေဝုပဋ္ဌာနာ, သမ္ပတ္တီနံ ဝိပတ္တိတော၊
ဥပသံဟရတော ကာယဗဟုသာဓာရဏာ တထာ။
အာယုဒုဗ္ဗလတော ကာလဝဝတ္ထာနဿဘာဝတော၊
အဒ္ဓါနဿ ပရိစ္ဆေဒါ, ဘာဝနာ မရဏဿတီတိ။
၅၀။ ဝိပဿနာနိဒ္ဒေသော
ဝိပဿနာတိ –
နာမရူပံ ပရိဂ္ဂယှ, တတော တဿ စ ပစ္စယံ၊
ဟုတွာ အဘာဝတောနိစ္စာ, ဥဒယဗ္ဗယပီဠနာ။
ဒုက္ခာ အဝသဝတ္တိတ္တာ, အနတ္တာတိ တိလက္ခဏံ၊
အာရောပေတွာန သင်္ခါရေ, သမ္မသန္တော ပုနပ္ပုနံ၊
ပါပုဏေယျာနုပုဗ္ဗေန, သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယန္တိ။
နိဂမနကထာ
အဓိသီလာဓိစိတ္တာနံ, အဓိပညာယ သိက္ခနာ၊
ဘိက္ခုကိစ္စမတော ခုဒ္ဒသိက္ခာယံ သမုဒါဟဋာ။
မဟတော ကိတ္တိသဒ္ဒဿ, ယဿ လောကဝိစာရိနော၊
ပရိဿမော န သမ္ဘောတိ, မာလုတဿေဝ နိစ္စသော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅၇။)တေန ဓမ္မသိရီကေန, တမ္ဗပဏ္ဏိယကေတုနာ၊
ထေရေန ရစိတာ ဓမ္မဝိနယညုပသံသိတာ။
ဧတ္တာဝတာယံ နိဋ္ဌာနံ, ခုဒ္ဒသိက္ခာ ဥပါဂတာ၊
ပဉ္စမတ္တေဟိ ဂါထာနံ, သတေဟိ ပရိမာဏတောတိ။
ခုဒ္ဒသိက္ခာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅၈။) (ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၅၉။)ခုဒ္ဒသိက္ခာ-ပုရာဏဋီကာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ယော စိရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ, ဝိဒိတွာ ဒုက္ခိတံ ဇနံ၊
တထာပိ နာဝဗုဇ္ဈန္တမနုကမ္ပာယ စောဒိတော။
ဗောဓာယ ပဏိဓိံ ကတွာ, ပတ္တော သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ၊
တဿ ပါဒေ နမဿိတွာ, ဓမ္မံ သံဃဉ္စ သာဓုကံ။
ပုဗ္ဗာစရိယပါဒေသု, ဌပေတွာ သီသမတ္တနော၊
ထေရေန ဓမ္မသိရိနာ, ထိရသီလေန ယာ ကတာ။
‘‘အာဒိတော ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ၊
ခုဒ္ဒသိက္ခာ သမာသေန, တဿာ အတ္ထဝိနိစ္ဆယံ။
လိခိဿာမိ ဟိတတ္ထာယ, အာဒိကမ္မိကဘိက္ခုနံ၊
တတ္ထ ယုတ္တံ ဂဟေတဗ္ဗမယုတ္တံ တုဇ္ဈိတဗ္ဗကန္တိ၊
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
(က) ဧတ္ထာဟ – ကတမာ ခုဒ္ဒသိက္ခာ, ကထံ သိက္ခိတဗ္ဗာ, ကသ္မာ သိက္ခိတဗ္ဗာ, ကေ သိက္ခန္တိ, ကေ သိက္ခိတသိက္ခာတိ? ဝုစ္စတေ – အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာဝသေန တိဿော သိက္ခာ, ဂန္ထဝသေနေတ္ထ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တတ္တာ တဒ္ဒီပနော ဂန္ထော
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆၀။)‘‘ခုဒ္ဒသိက္ခာ’’တိ ဝုစ္စတိ, အထ ဝါ ‘‘ခုဒ္ဒံ အနေလကံ မဓုပဋလ’’န္တိအာဒီနိ ဝိယ သိက္ခာကာမာနံ မဓုရတာယ ခုဒ္ဒါ စ တာ သိက္ခာ စာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ, အထ ဝါ ‘‘ခုဒ္ဒပုတ္တမှိ သမဏ ပေါသ မ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဗဟုဝိဓတ္တာပိ ခုဒ္ဒါ စ တာ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ စာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ။ အဓိသီလသိက္ခာ ပနေတ္ထ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ သီလံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေန တပ္ပဋိပက္ခေ ကိလေသေ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ပဇဟန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ, အဓိစိတ္တသိက္ခာ ပန ယထာဝုတ္တေသု အာရမ္မဏေသု အဘိယောဂကရဏဝသေန ဈာနပ္ပဋိပက္ခာနံ နီဝရဏဂဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ကုရုမာနေန သိက္ခိတဗ္ဗာ, အဓိပညာသိက္ခာ ပန ယထာနုရူပံ သမုစ္ဆေဒဝသေန သာနုသယေ ကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ။
ကသ္မာ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ –
ဇာတိအာဒီဟိ ဒုက္ခေဟိ, အနေကေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ၊
ခန္ဓလောကံ ဇဟိတွာန, ပတ္တုံ ခေမံ ပုရံ သိဝံ။
ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန သဟ သတ္တ သေက္ခာ သိက္ခန္တိ။ အရဟန္တော သိက္ခိတသိက္ခာ။
သိဿေသု အဂ္ဂါ မုနိနာ ပသတ္ထာ၊
တေ တီသု သိက္ခာသု သမတ္တသိက္ခာ၊
တတော ပရေ ကေန သမတ္တသိက္ခာတိ။
အာဒိတောတိ ဧတ္ထ အာဒိမှိယေဝါတိ အတ္ထော, အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝါ။ ဥပသမ္ပန္နေန စ ဥပသမ္ပန္နာယ စ သိက္ခိတဗ္ဗံ ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗံ။ သဟ မာတိကာယ သမာတိကံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခာမိ အာဒရေန, ပကာရေန ဝါ ဝက္ခာမိ ရတနတ္တယံ ဝန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ အပိစ ထေရော အာဒိတောတိ ဝစနေန သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာနံ ကုလပုတ္တာနံ အာလသိယဒေါသေန အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အညာဏဒေါသေန အညထာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆၁။)ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ သံဝေဂံ ဇနေတိ။ ကထံ? အတိဒုလ္လဘံ ခဏသမဝါယံ ပဋိလဘိတွာ တင်္ခဏံ န ကုသီတေန ဝါ နိရတ္ထကကထာပသုတေန ဝါ ဝီတိနာမေတဗ္ဗံ, ကိံ ကာတဗ္ဗံ? အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရမေဝ တီသု သိက္ခာသု အာဒရော ဇနေတဗ္ဗောတိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ တံ ရတနတ္တယံ နာမ, ယံ ဝန္ဒိတွာ ထေရော ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဗုဒ္ဓရတနံ ဓမ္မရတနံ သံဃရတနန္တိ ဣမာနိ တီဏိ ရတနာနိ။ တာနိ ဟိ ရတိဇနနဋ္ဌေန ‘‘ရတနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အပိစ –
‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ, အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ, ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နီ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄၅) –
ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝသေန ရတနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
မာတိကာဝဏ္ဏနာ
(ခ-ဇ) ဣဒါနိ ‘‘သမာတိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မာတိကံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သဗ္ဗသိက္ခာနံ ပန မူလဘူတတ္တာ အဓိသီလသိက္ခာဝ ပဌမံ ဝုတ္တာ။ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ (သုံ။ နိ။ ၁။၁။၂၃, ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ မဟာသာဝဇ္ဇတ္တာ, မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ပဝတ္တနတော စ သဗ္ဗပဌမံ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ပါရာဇိကာဝ ပဌမံ ဝုတ္တာတိ။ ဣဒါနိ ယထာနိက္ခိတ္တာနိ မာတိကာပဒါနိ ပဋိပါဋိယာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိ ပဌမပဒံ ဥဒ္ဓဋံ, တဿာယမတ္ထော – ပါရာဇိကာတိ ပရာဇိတာ ပရာဇယမာပန္နာ, သိက္ခာပဒံ အတိက္ကမိတွာ တေနေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ, တာယ ဝါ ပရာဇယမာပါဒိတာနမေတံ အဓိဝစနံ, တေ ပန စတ္တာရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆၂။)၁။ ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁-၂။ ဣဒါနိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂတ္တယေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတာနံ ဝသေန တိဿော ဣတ္ထိယော, တယော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ, တယော ပဏ္ဍကာ, တယော ပုရိသာတိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာနံ နိမိတ္တာနံ နိဿယာ ဒွါဒသမတ္တာ ဟောန္တိ, တေသံ ဝစ္စမဂ္ဂပ္ပဿာဝမဂ္ဂမုခမဂ္ဂဝသေန တယော မဂ္ဂါ။ တတ္ထ မနုဿိတ္ထိယာ တယော, အမနုဿိတ္ထိယာ တယော, တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ တယောတိ နဝ, တထာ မနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကာဒီနံ။ မနုဿပဏ္ဍကာဒီနံ ပန ဝစ္စမဂ္ဂမုခမဂ္ဂဝသေန ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ, တထာ မနုဿပုရိသာဒီနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဝသေန တိံသ မဂ္ဂါ ဟောန္တိ။ တေ သဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဣဓ ‘‘မဂ္ဂတ္တယေ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ မဂ္ဂတ္တယေတိ အတ္ထော။ အနိက္ခိတ္တသိက္ခောတိ ဘိက္ခုဘာဝတော စဝိတုကာမတာစိတ္တေန ယထာလက္ခဏံ အပစ္စက္ခာတသိက္ခောတိ အတ္ထော။ သန္ထတသန္ထတေတိ ဝတ္ထာဒီသု ယေန ကေနစိ သန္ထတေ ဝါ အသန္ထတေ ဝါ။ အလ္လောကာသေတိ မဂ္ဂတ္တယဿ ပကတိဝါတေန အသမ္ဖုဋ္ဌပ္ပဒေသေ။ နိမိတ္တန္တိ အင်္ဂဇာတံ။ သံသန္ထတံ ဝါ အသန္ထတံ ဝါတိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဝတ္ထာဒီနံ အညတရေန ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ။ ဥပါဒိဏ္ဏန္တိ အနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေ မဂ္ဂတ္တယေ ပဝေသန္တော စုတော ပါရာဇိကောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ ပန ပီဠကံ ဝါ စမ္မခိလံ ဝါ လောမံ ဝါ ပဝေသန္တဿ ဒုက္ကဋံ, မနုဿာနံ ပန ဇီဝမာနကသရီရေ အက္ခိနာသာကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒဝတ္ထိကောသေသု သတ္ထကာဒီဟိ ကတဝဏေ ဝါ မေထုနရာဂေန တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ, အဝသေသသရီရေသု ဥပကစ္ဆကာဒီသု စ ဒုက္ကဋံ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဟတ္ထိအဿဂေါဏဂဒြဘဩဋ္ဌမဟိံသာဒီနံ နာသာယ ထုလ္လစ္စယံ, တထာ တေသံ ဝတ္ထိကောသေသု။ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ အက္ခိကဏ္ဏဝဏေသု ဒုက္ကဋံ, တထာ တေသံ အဝသေသသရီရေသုပိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆၃။)ဣဒါနိ ပဝေသနံ နာမ န ကေဝလံ အတ္တုပက္ကမေနေဝ ဟောတိ, ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာဒီနံ ပန ဝသေန ပရူပက္ကမေနာပိ ဟောတိ, တတ္ထာပိ သေဝနစိတ္တေ သတိ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယော ဘိက္ခု ပဝေသနပဝိဋ္ဌဌိတဥဒ္ဓါရဏက္ခဏေသု သာဒိယတိ, တသ္မိံ ခဏေ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေတိ, သောပိ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယော ပန ဘိက္ခု သဗ္ဗသော အသာဒိယန္တော အာသီဝိသမုခံ အင်္ဂါရကာသုဉ္စ ပဝိဋ္ဌံ ဝိယ မညတိ, သော နိပ္ပရာဓော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဌိတံ နာမ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယပ္ပဝတ္တိ။
ပဌမံ။
֍ ဋီ ၃-၄။ ဣဒါနိ ဒုတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ ‘‘အဒိန္နံ ထေယျစိတ္တေန ဘဝေ ပါရာဇိကော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အာဒိယေယျာတိ အာရာမာဒိံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ ယော ဘိက္ခု ဂဏှေယျ, သော ဘဝေ ပါရာဇိကောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဟရေယျာတိ ဝေတနေန ဝါ မိတ္တဘာဝေန ဝါ အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော ပုန ထေယျစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ‘‘သီသေ ဘာရံ ထေယျစိတ္တော အာမသတီ’’တိအာဒိနာ ဂဏှေယျာတိ အတ္ထော။ အဝဟရေယျာတိ ‘‘ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’န္တိ ဝုစ္စမာနော ‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ အဝဟရေယျ။ ဣရိယာပထံ ကောပေယျာတိ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ နေဿာမီ’’တိ တေနေဝ ပုရိသေန တံ နေတုံ တဿ ဂမနပထံ ဝါရေတွာ အညေန မဂ္ဂေန တံ သန္တဇ္ဇေတွာ နေတိ, ဧဝံ နေန္တဿ တဿ ပုရိသဿ ပဌမပါဒေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ထလဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော အာမသတီ’’တိအာဒိနာ ဌာနာ စာဝေယျ။ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ ဝါ သုင်္ကဃာတံ ဝါ အတိက္ကာမေန္တော သင်္ကေတံ ဝီတိနာမေယျ။ ယံ ကိဉ္စိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ သဿာမိကံ ဘဏ္ဍံ တေဟိ သာမိကေဟိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ န ဒိန္နန္တိ အဒိန္နံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆၄။)ဣဒါနိ န ဣမိနာဝ အာကာရေန အဝဟာရကော ပါရာဇိကော ဟောတိ, အညထာပိ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေယျာဝဟာရကော စ ဗလာဝဟာရကော စ ကုသာဝဟာရကော စ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရကော စ ပရိကပ္ပါဝဟာရကော စ ဘဝေ ပါရာဇိကောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ထေယျာဝဟာရော နာမ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီဟိ ဝါ ကံသကူဋမာနကူဋတုလာကူဋာဒီဟိ ဝါ ဝဉ္စေတွာ ဂဟဏံ။ ပသယှာဝဟာရော ဗလာဝဟာရော။ ကုသသင်္ကမနံ ကတွာ ပရကောဋ္ဌာသဂ္ဂဟဏံ ကုသာဝဟာရော။ ပရဘဏ္ဍံ ပံသုအာဒိနာ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သာမိကေသု အပဿိတွာ ဂတေသု ပစ္စာဂန္တွာ ဂဟဏံ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော။ ပရိကပ္ပါဝဟာရော ပန ဒုဝိဓော ဘဏ္ဍောကာသဝသေန။ တတ္ထ ‘‘သာဋကော စေ, ဂဏှိဿာမိ, သုတ္တဉ္စေ, န ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဘဏ္ဍံ ပရိကပ္ပေတွာ အန္ဓကာရေ ပသိဗ္ဗကံ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ စေ သာဋကော ဟောတိ, ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ။ သစေ သုတ္တံ ဟောတိ, ရက္ခတိ, ပုန ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဉတွာပိ ‘‘ယံ လဒ္ဓံ, တံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဥဂ္ဂဏှန္တော ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ, အယံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပေါ။ ဩကာသပရိကပ္ပေါ ဂဗ္ဘဒွါရပ္ပမုခဝိဟာရာဒီနံ ဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ကရောတိ ‘‘သစေ မံ ဧတ္ထန္တရေ ပဿန္တိ, ဒဿာမိ, နော စေ ပဿန္တိ, ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ, တဿ တံ ပရိကပ္ပိတပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကမန္တဿ ပဒဝါရေန ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အယံ ဩကာသပရိကပ္ပေါ။
ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနေ ဝိနိစ္ဆယနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍကာလဂ္ဃဒေသေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ အဒိန္နာဒါနေ။ နိစ္ဆယောတိ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ‘‘မယာ ဣဒံ နာမ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တေန ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဝိနယဓရေန သဟသာဝ တံ အာပတ္တိံ အနာရောပေတွာ တဿ ဘဏ္ဍဿ သာမိကအဿာမိကဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ ယဒိ သဿာမိကံ, တဿ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃဝသေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ သစေ နိရာလယကာလေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆၅။)ဂဟိတံ, ပါရာဇိကေန န ကာရေတဗ္ဗော, အယံ ဘဏ္ဍဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။
ကာလောတိ အဝဟာရကာလော။ တဒေဝ ဟိ ဘဏ္ဍံ ကဒါစိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ, ကဒါစိ အပ္ပဂ္ဃံ, တသ္မာ ယသ္မိံ ကာလေ အဝဟဋံ, တသ္မိံ ကာလေ ယော တဿ အဂ္ဃေါ, တေန အဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော, အယံ ကာလဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။
အဂ္ဃေါတိ ဘဏ္ဍဂ္ဃေါ။ နဝဘဏ္ဍဿ ဟိ ယော အဂ္ဃေါ, သော ပစ္ဆာ ပရိဟာယတိ, တသ္မာ သဗ္ဗဒါ ဘဏ္ဍံ ပကတိအဂ္ဃဝသေနေဝ န ကာရေတဗ္ဗံ, အယံ အဂ္ဃဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။ ဒေသောတိ အဝဟာရဒေသော။ ဘဏ္ဍုဋ္ဌာနဒေသေ ဟိ ဘဏ္ဍံ အပ္ပဂ္ဃံ ဟောတိ, အညတ္ထ မဟဂ္ဃံ, တသ္မာ ယသ္မိံ ဒေသေ ဘဏ္ဍံ အဝဟဋံ, တသ္မိံယေဝ ဒေသေ အဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော, အယံ ဒေသဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။
ပရိဘောဂေနပိ သာဋကာဒိကဿ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃေါ ပရိဟာယတိ, တသ္မာ တဿ ပရိဘောဂဝသေန ပရိဟီနာပရိဟီနဘာဝေါ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော, အယံ ပရိဘောဂဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။
ဒုတိယံ။
֍ ဋီ ၅။ ဣဒါနိ တတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မနုဿဝိဂ္ဂဟန္တိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ ကလလရူပံ အာဒိံ ကတွာ ပကတိယာ ဝီသတိဝဿသတာယုကဿ သတ္တဿ ယာဝ မရဏကာလာ ဧတ္ထန္တရေ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော အတ္တဘာဝေါ, ဧသော မနုဿဝိဂ္ဂဟော နာမ, ဧဝရူပံ မနုဿဝိဂ္ဂဟန္တိ အတ္ထော။ စိစ္စာတိ ဝဓကစေတနာဝသေန သဉ္စေတေတွာ ပကပ္ပေတွာ အဘိဝိတရိတွာ ဝီတိက္ကမောတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတာ ဝါ ဝိယောဇယေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆၆။)မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ကလလကာလေပိ တာပနမဒ္ဒနေဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇသမ္ပဒါနေန ဝါ တတော ဝါ ဥဒ္ဓမ္ပိ တဒနုရူပေန ဥပက္ကမေန သန္တတိဝိကောပနဝသေန ယော ဇီဝိတာ ဝိယောဇေယျ, သော စုတော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘သတ္ထဟာရကံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဟရတီတိ ဟာရကံ, ကိံ ဟရတိ? ဇီဝိတံ, ဟရိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဟာရကံ, ဥပနိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော, သတ္ထဉ္စ တံ ဟာရကဉ္စာတိ သတ္ထဟာရကံ။ အဿာတိ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ။ ယထာ မနုဿဝိဂ္ဂဟော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ တံ အသိအာဒိသတ္ထံ ပဋိလဘတိ, တထာ သယံ မရဏစေတနော မရဏာဓိပ္ပါယော ဟုတွာ ဥပနိက္ခိပေယျ။ သောပိ စုတော ဘဝေတိ အတ္ထော။ ဧတေန ထာဝရပ္ပယောဂံ ဒဿေတိ။
֍ ဋီ ၆-၇။ ဣဒါနိ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိအာဒိဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါဟေယျ မရဏူပါယံ, ဝဒေယျ မရဏေ ဂုဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘သတ္ထံ ဝါ အာဟရ, ဝိသံ ဝါ ခါဒ, ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ ကာလံ ကရောဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏတ္ထာယ ဥပါယံ ဂါဟေယျ။ မရဏသံဝဏ္ဏနာ ပနေတ္ထ ဗဟုဝိဓာ ‘‘ကာယေန သံဝဏ္ဏေတိ, ဝါစာယ ကာယဝါစာယ ဒူတေန လေခါယ ဝါ သံဝဏ္ဏေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တတ္ထ ကာယေန သံဝဏ္ဏေတိ နာမ ကာယေန ဝိညာပေတိ။ ‘‘ယော ပပါတေ ပပတနာဒီနိ ကတွာ မရတိ, သော ဓနံ ဝါ လဘတိ, ယသံ ဝါ လဘတိ, သဂ္ဂံ ဝါ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ နယေန သံဝဏ္ဏေတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ တဿ ဝစနံ သုတွာ ကောစိ ‘‘မရိဿာမီ’’တိ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ဥပ္ပါဒေတိ, ထုလ္လစ္စယံ။ မရတိ စေ, ပါရာဇိကံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဒူတေန သံဝဏ္ဏနာယံ ပန ဒူတဿ သာသနံ အာရောစာပေတိ ‘‘ဧဝံ အာရောစေဟီ’’တိ, ‘‘ယော ဧဝံ မရတိ, သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ လေခါယ သံဝဏ္ဏေတိ နာမ ဂိရိပဗ္ဗတပုရာဏာဒိလေခံ လိခတိ, ‘‘ယော ဧဝံ မရတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧတ္ထာပိ ယော မရဏူပါယံ ဝါ ဂါဟေယျ, မရဏေ ဝါ ဂုဏံ ဝဒေယျ, သော စုတော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆၇။)ဣဒါနိ ပန ဣမဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ ဆဗ္ဗိဓေ ပယောဂေ ဒဿေတုံ ‘‘ပယောဂါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သာဟတ္ထိကနိဿဂ္ဂိကအာဏတ္တိကထာဝရဣဒ္ဓိမယဝိဇ္ဇာမယာနံ ဝသေန တဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ ဆပ္ပယောဂါတိ အဓိပ္ပါယော။ တတ္ထ သာဟတ္ထိကောတိ သယံ မာရေန္တဿ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဟရဏံ။ နိဿဂ္ဂိကောတိ ဒူရေ ဌိတံ မာရေတုကာမဿ ကာယာဒီဟိ ဥသုသတ္တိယန္တပါသာဏာဒီနံ နိဿဇ္ဇနံ။ အာဏတ္တိကောတိ ‘‘အသုကံ နာမ မာရေဟီ’’တိ အညံ အာဏာပေန္တဿ အာဏာပနံ။ ထာဝရောတိ ဩပါတက္ခဏနံ, အပဿေနသံဝိဓာနံ, အသိအာဒီနံ ဥပနိက္ခိပနံ, တဠာကာဒီသု ဝိသသမ္ပယောဇနံ, ရူပူပဟာရောတိ ဧဝမာဒိ။ ကမ္မဝိပါကဇာယ ဣဒ္ဓိယာ ပယောဇနံ ဣဒ္ဓိပယောဂံ။ မာရဏတ္ထာယ ဝိဇ္ဇာနံ ပရိဇပ္ပနံ ဝိဇ္ဇာမယောတိ။
ဣဒါနိ ဣမေသု ဆသု ပယောဂေသု အာဏတ္တိယံ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာလဝတ္ထာဝုဓိရိယာပထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာလောတိ ပုဗ္ဗဏှသာယနှာဒိကာလော စ ယောဗ္ဗနထာဝရိယာဒိကာလောပိ စ။ ဣမေသု ယံ ကိဉ္စိ ကာလံ နိယမေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ကာလေ မာရေဟီ’’တိ အာဏတ္တော သစေ တသ္မိံယေဝ ကာလေ မာရေတိ, အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ သစေ နိယမိတကာလတော ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ မာရေတိ, အာဏာပကော မုစ္စတိ။ ဝတ္ထူတိ မာရေတဗ္ဗော ပုဂ္ဂလော။ သစေ အာဏတ္တော တမေဝ မာရေတိ, အာဏာပကဿ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ အထ အညံ မာရေတိ, အာဏာပကော မုစ္စတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဝုဓန္တိ အသိအာဒိ။ ဣရိယာပထောတိ မာရေတဗ္ဗဿ ဂမနံ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ ကိရိယာဝိသေသောတိ ဝိဇ္ဈနံ ဝါ ဆေဒနံ ဝါ ဘေဒနံ ဝါ သူလာရောပနံ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ ဩကာသောတိ ဂါမော ဝါ ဝနံ ဝါ ဂေဟံ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ ဣမေသု
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆၈။)ယထာ ယထာ ဝဓကော အာဏတ္တော, တထာ တထာ ကတေ အာဏာပကဿ အာပတ္တိ, အညထာ ကတေ ဝိသင်္ကေတော ဟောတိ။ အာဏတ္တိယံ ပန အယံ ဝိသေသော ‘‘အဓိဋ္ဌာယာတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အာဏာပေတိ ‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈ, ဧဝံ ပဟရ, ဧဝံ ဃာတေဟီ’’တိ ဝုတ္တာယ ပါဠိယာ လဗ္ဘတီတိ ဉာတဗ္ဗော။
တတိယံ။
֍ ဋီ ၈-၉။ ဣဒါနိ စတုတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနာဒိဘေဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ‘‘ဈာနံ ဝိမောက္ခော သမာဓိ သမာပတ္တိ ဉာဏဒဿနံ မဂ္ဂဘာဝနာ ဖလသစ္ဆိကိရိယာ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိနီဝရဏတာ စိတ္တဿ သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ အတ္တနိ နတ္ထိတာယ နောသန္တံ ‘‘မယိ အတ္ထီ’’တိ အတ္တနိ ဝါ တံ ‘‘အဟံ ဧတ္ထ သန္ဒိဿာမီ’’တိ အတ္တာနံ ဝါ တတ္ထ ဥပနေတွာ ဒီပေန္တော စုတော ဘဝေ။ ကောဋ္ဌာသံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဈာနလာဘီ, ဝိမောက္ခလာဘီ, သမာဓိလာဘီ, သမာပတ္တိလာဘီမှီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကောဋ္ဌာသတော ဝါတိ အတ္ထော။ ဧကေကံ ဝါတိ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ, ဒုတိယဿ ဈာနဿ လာဘီမှီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဧကေကံ ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အတီတဘဝေ သောတာပန္နောမှီ’’တိ ဝဒတော အတီတဘဝံ သန္ဓာယ ကထိတတ္တာ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တဿ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ကတွာတိ အတ္ထော။ အညာပဒေသရဟိတန္တိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ, သော ဘိက္ခု ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ’’တိအာဒိနာ နယေန အညာပဒေသံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဒီပေန္တော ဟိ ထုလ္လစ္စယမာပဇ္ဇတိ။ ဒီပေန္တောတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိံ, သမာပဇ္ဇာမိ, သမာပန္နော, ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီမှိ, ဝသီမှိ, သစ္ဆိကတံ အဿာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဒီပေန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဓိဂတော’’တိ မာနော အဓိမာနော, သော ယဿ နတ္ထိ, သော အနဓိမာနိကော။ ကေန ဧဝံ ဒီပေန္တောတိ စေ? တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယေန ဝါစာ’’တိအာဒိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၆၉။)ဝုတ္တံ, ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ တဒုဘယေန ဝါတိ အတ္ထော။ ဝိညတ္တိပထေတိ ယတ္ထ ဌိတော မနုဿဇာတိကော ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ တဿ ဝစနံ ပကတိသောတေန သုတွာ သမနန္တရမေဝ ‘‘ဣမံ နာမ ဧသ ဝဒတီ’’တိ ဇာနာတိ, တတ္ထ ဌတွာ ဒီပေန္တော စုတော ဘဝေ, န ဒေဝဗြဟ္မာဒီသု အညတရေန ဉာတေတိ အတ္ထော။
စတုတ္ထံ။
֍ ဋီ ၁၀။ ဣဒါနိ စတုန္နမ္ပိ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဝတ္တုံ ‘‘ပါရာဇိကေတေ စတ္တာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပေါ – စတ္တာရောပိ ဧတေ ပါရာဇိကာ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသံဝါသဿ အဘဗ္ဗတာယ အသံဝါသာ, ယထာပုရေ ပုဗ္ဗေ ဂိဟိကာလေ စ အနုပသမ္ပန္နကာလေ စ အသံဝါသိကာ, ဧဝံ ပစ္ဆာ ပါရာဇိကံ အာပန္နာပိ အသံဝါသာတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အဘဗ္ဗာ ဘိက္ခုဘာဝါယ ပုန တေန အတ္တဘာဝေန ဥပသမ္ပဒါယ အဝတ္ထုတာယ ဥပသမ္ပန္နာ ဘဝိတုမ္ပိ အဘဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝိယာတိ စေ? သီသစ္ဆိန္နောဝ ဇီဝိတုံ, ယထာပိ သီသစ္ဆိန္နော တေန အတ္တဘာဝေန ပုန ဇီဝိတုံ အဘဗ္ဗော, ဧဝမိမေ စတ္တာရောတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၁၁။ ဣဒါနိ ဣမေသု စတူသု ပါရာဇိကေသု ယေ ပရိယာယာဏတ္တီဟိ သမ္ဘဝန္တိ, တေ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယာယော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရိယာယောတိ မရဏာဓိပ္ပါယဿ ကာယပယောဂေါ ဝါ ဝစီပယောဂေါ ဝါ။ တသ္မာ ‘‘ယော ဤဒိသေ မုဟုတ္တေ သတ္ထံ ဝါ အာဟရိတွာ ဝိသံ ဝါ ခါဒိတွာ သောဗ္ဘာဒီသု ဝါ ပပတိတွာ မရတိ, သော ဓနံ ဝါ လဘတိ, ယသံ ဝါ လဘတီ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏံ အဘိနန္ဒန္တော ‘‘ဣဒံ သုတွာ ယော ကောစိ မရတူ’’တိ ယော ပရိယာယေန ဝဒတိ, တံ သုတွာ သစေ ကောစိ တထာ မရတိ, ပါရာဇိကံ။ နိယမိတေန ပန ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ, တဿေဝ မရဏေ ပါရာဇိကံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇၀။)အာဏတ္တိ ပန ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ တတိယေ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကေ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုတိယေ ပန အဒိန္နာဒါနေ အာဏတ္တိ ဧဝ လဗ္ဘတိ, န ပရိယာယောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ နံ ပရိယာယေန နာပဇ္ဇတီတိ? ယထာ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ, တထာ ဣဓ အဒိန္နာဒါနေ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ။ သေသေသူတိ ပဌမစတုတ္ထေသု ပရိယာယာဏတ္တိဒွယံ န လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၂။ ဣဒါနိ စတူသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ အင်္ဂဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သေဝေတုကာမတာစိတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မေထုနဓမ္မဿာတိ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဿ။ ဗုဓာတိ ဝိနယဓရာ။
֍ ဋီ ၁၃။ မနုဿသန္တိ မနုဿသန္တကတာ။ ဧတေန ပေတတိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟေသု အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တထာသညီတိ မနုဿသန္တကဝသေန ပရပရိဂ္ဂဟိတသညီတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုနော ဂရုတာတိ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ တဒဂ္ဃနကံ ဘဏ္ဍံ ဝါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဝဟာရော စာတိ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရေသု ယေန ကေနစိ အဝဟာရော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဒိန္နာဒါနဟေတုယောတိ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကဿ ဧတာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၁၄။ ပါဏော မာနုဿကောတိ မနုဿဇာတိကပါဏော။ တသ္မိံ ပါဏေ ပါဏသညိတာ။ ဃာတစေတနာတိ ဝဓကစေတနာ။ ပယောဂေါတိ တံသမုဋ္ဌိတော သာဟတ္ထိကာဒီနံ ဆန္နံ ပယောဂါနံ အညတရပယောဂေါ။ တေန ပယောဂေန မရဏံ။ ပဉ္စေတေ ဝဓဟေတုယောတိ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကဿ ပဉ္စ အင်္ဂါနီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၅။ အသန္တတာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ အတ္တနိ အသန္တတာ စာတိ အတ္ထော။ ပါပမိစ္ဆတာယာရောစနာတိ ဣမိနာ ယော
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇၁။)ကေဝလံ ပါပမိစ္ဆတံ ဝိနာ မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ ဘဏတိ, တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တဿာတိ ယဿ အာရောစေတိ, တဿ မနုဿဇာတိတာ စ။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ, သော ဘိက္ခု အရဟာ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၁၆၀, ၃၃၆) နာညာပဒေသော စ။ တဒေဝါတိ တဒါ ဧဝ တင်္ခဏေယေဝ ဇာနနံ။ အသန္တဒီပနေတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနပါရာဇိကေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၆။ ဣဒါနိ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတေဟိ သဒ္ဓိံ သမောဓာနေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အသာဓာရဏာ စတ္တာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာတိ ဣမေ စတ္တာရော ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏာ နာမ။ ဧတာသု ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ နာမ ယာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အဝဿုတာ တေနေဝ ရာဂေန အဝဿုတဿ မနုဿပုရိသဿ အက္ခကာနံ အဓော, ဇာဏုမဏ္ဍလာနံ ကပ္ပရာနဉ္စ ဥပရိ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အာမသနာဒိံ သာဒိယတိ, တဿာ အဓိဝစနံ။ ယာ ပန ဘိက္ခုနီ အညိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပါရာဇိကသင်္ခါတံ ဝဇ္ဇံ ဇာနံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, သာ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ နာမ။ သမဂ္ဂေန ပန သံဃေန ဥက္ခိတ္တံ ဘိက္ခုံ ယာ ဘိက္ခုနီ ယံဒိဋ္ဌိကော သော ဟောတိ, တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏဝသေန အနုဝတ္တတိ, သာ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ နာမ။ ယာ ပန ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန တိန္တာ တထာဝိဓဿေဝ ပုရိသဿ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဝါ သံဃာဋိကဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ ဝါ သာဒိယတိ, ကာယသံသဂ္ဂသင်္ခါတဿ အသဒ္ဓမ္မဿ ပဋိသေဝနတ္ထာယ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ သန္တိဋ္ဌတိ ဝါ, တတ္ထ ဌတွာ သလ္လပတိ ဝါ, သင်္ကေတံ ဝါ ဂစ္ဆတိ, ပုရိသဿ အာဂမနံ ဝါ သာဒိယတိ, ကေနစိ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နောကာသံ ပဝိသတိ, ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ကာယံ ဥပသံဟရတိ, အယံ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇၂။)အဘဗ္ဗကာ ဧကာဒသာတိ ဧတ္ထ ပဏ္ဍကော ထေယျသံဝါသကော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော တိရစ္ဆာနဂတော မာတုဃာတကော ပိတုဃာတကော အရဟန္တဃာတကော ဘိက္ခုနိဒူသကော သံဃဘေဒကော လောဟိတုပ္ပါဒကော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣမေ ဧကာဒသ အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာ နာမ။ ဝိဗ္ဘန္တာ ဘိက္ခုနီတိ ယဒါ ဘိက္ခုနီ ဝိဗ္ဘမိတုကာမာ ဟုတွာ သေတဝတ္ထံ ဝါ ကာသာယမေဝ ဝါ ဂိဟိနိဝါသနာကာရေန နိဝါသေတိ, တဒါ ပါရာဇိကမာပန္နာ နာမ ဟောတိ, ပုန ဥပသမ္ပဒံ န လဘတိ, သာ စ ပါရာဇိကာတိ အတ္ထော။ မုဒုပိဋ္ဌိကော နာမ ကတပရိကမ္မာယ မုဒုကာယ ပိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော။ သော ဧတ္တာဝတာ န ပါရာဇိကော, အထ ခေါ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခမဂ္ဂဝစ္စမဂ္ဂေသု အညတရံ ပဝေသေတိ, တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။
֍ ဋီ ၁၇-၁၈။ လမ္ဗီတိ အင်္ဂဇာတဿ ဒီဃတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သောပိ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေ ဝါ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ ပဝေသေတိ, တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ မုခေန ဂဏှန္တောတိ ဧတ္ထ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ သုတ္တဿ ဝါ ပမတ္တဿ ဝါ အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေန ဂဏှာတိ, သော စာတိ အတ္ထော။ တတ္ထေဝါတိ ပရဿ အင်္ဂဇာတေဝါတိ အတ္ထော။ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဒိသွာ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂေန တဿ ဥပရိ နိသီဒတိ, တံ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဝေသေတိ, သော စာတိ အတ္ထော။ ဧတေ စတ္တာရော အနုလောမိကာ မေထုနဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထမိတိ စေ? မဂ္ဂေ မဂ္ဂပ္ပဝေသနသဒိသတာယ, န ဥဘိန္နံ ရာဂဝသေန သဒိသဘာဝူပဂတာနံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိသဒိသတာယ။ ဣဓာဂတာ စတ္တာရောတိ မေထုနဓမ္မာဒိဝသေန ပါရာဇိကာ စတ္တာရော စာတိ ဧဝံ သမောဓာနတော စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇၃။)ဧတ္ထာဟ – မာတုဃာတကပိတုဃာတကအရဟန္တဃာတကာ တတိယပါရာဇိကံ အာပန္နာ, ဘိက္ခုနိဒူသကော လမ္ဗီအာဒယော စတ္တာရော ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာယေဝါတိ ကတွာ ကုတော စတုဝီသတီတိ? အဓိပ္ပါယော ပနေတ္ထ အတ္ထိ, မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓ အနုပသမ္ပန္နာယေဝ အဓိပ္ပေတာ, လမ္ဗီအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ, ယသ္မာ ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိနောပိ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာတိ။ ပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယော။
ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သံဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉။ ဣဒါနိ သံဃာဒိသေသံ ပကာသေတုံ ‘‘ဂရုကာ နဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဂရုကာတိ သံဃာဒိသေသာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ, အညတ္ထ ပန ပါရာဇိကာပိ သင်္ဂယှန္တိ။ ကသ္မာ ‘‘တေရသာ’’တိ အဝတွာ ‘‘နဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝီတိက္ကမက္ခဏေယေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ပဌမာပတ္တိကာ ဝုတ္တာ, ယာဝတတိယကာ ပန စတ္တာရော သံဃာဒိသေသာ သံဃာယတ္တတ္တာ စိရေန အာပဇ္ဇန္တီတိ န ဝုတ္တာ။ တတ္ထ မောစေတုကာမတာတိ မောစေတုကာမတာယာတိ အတ္ထော ‘‘အလဇ္ဇိတာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဣမိနာ ပန နယေန မောစနဿာဒေါ မုစ္စနဿာဒေါ မုတ္တဿာဒေါ မေထုနဿာဒေါ ဖဿဿာဒေါ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေါ ဒဿနဿာဒေါ နိသဇ္ဇနဿာဒေါ ဝါစဿာဒေါ ဂေဟသိတပေမံ ဝနဘင်္ဂိယန္တိ ဧကာဒသ အဿာဒါ ဝုတ္တာ, တေသု ဧကံယေဝ မောစနဿာဒံ ဂဟေတွာ သေသာ ပဋိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ။
တေသံ အဿာဒါနံ ဝသေန ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော – မောစေတုံ အဿာဒေါ မောစနဿာဒေါ။ မောစနဿာဒစေတနာယ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမတိ, မုစ္စတိ, သံဃာဒိသေသော။ န
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇၄။)မုစ္စတိ စေ, ထုလ္လစ္စယံ။ မုစ္စနဿာဒေ သစေ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မုစ္စမာနံ အဿာဒေတိ, န ဥပက္ကမတိ, အနာပတ္တိ။ သစေ မုစ္စမာနံ အဿာဒေန္တော ဥပက္ကမိတွာ မောစေတိ, သံဃာဒိသေသောဝ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မုတ္တေ အဿာဒေါ မုတ္တဿာဒေါ။ ဧတ္ထာပိ ဥပက္ကမဿ နတ္ထိတာယ အနာပတ္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ မေထုနဿာဒေန ဣတ္ထိံ ဂဏှန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ, အယံ မေထုနဿာဒေါ။ ဖဿဿာဒေါ ဒုဝိဓော အဇ္ဈတ္တိကော ဗာဟိရော စာတိ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကေ တာဝ အတ္တနော နိမိတ္တံ ‘‘ထဒ္ဓံ မုဒုကန္တိ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝါ လောလဘာဝေန ဝါ ကီဠာပယတော သစေ မုစ္စတိ, အနာပတ္တိ။ ဗာဟိရဖဿဿာဒေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန မာတုဂါမံ ဖုသတော အာလိင်္ဂတော စ မုတ္တေ အနာပတ္တိ။ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေ ဒဒ္ဒုကစ္ဆာဒီနံ ဝသေန ခဇ္ဇမာနံ နိမိတ္တံ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေန ကဏ္ဍူဝတော မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဒဿနဿာဒေ မာတုဂါမဿ အနောကာသံ ဥပနိဇ္ဈာယတော မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ နိသဇ္ဇနဿာဒေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော နိသိန္နဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဝါစာယ အဿာဒေါ ဝါစဿာဒေါ။ တေန အဿာဒေန မာတုဂါမံ မေထုနပ္ပဋိသံယုတ္တာဟိ ဝါစာဟိ ဩဘာသန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဂေဟသိတပေမေ မာတာဒီနံ မာတာဒိပေမေန အာလိင်္ဂနာဒိံ ကရောန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဝနဘင်္ဂေ စ သန္ထဝကရဏတ္ထာယ ဣတ္ထိယာ ပေသိတံ ပုပ္ဖါဒိဝနဘင်္ဂသညိတံ ပဏ္ဏာကာရံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမာယ နာမ ဣဒံ မေ ပေသိတ’’န္တိ အဿာဒေန အာမသန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဧတေသု ပန မောစနဿာဒဝသေနေဝ ဥပက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ, သေသာနံ ဝသေန အနာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
သုက္ကဿာတိ ‘‘နီလံ ပီတကံ လောဟိတကံ ဩဒါတံ တက္ကဝဏ္ဏံ ဒကဝဏ္ဏံ တေလဝဏ္ဏံ ခီရဝဏ္ဏံ ဒဓိဝဏ္ဏံ သပ္ပိဝဏ္ဏ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဧဝံ အာဂတေသု ဒသသု ဝဏ္ဏေသု ယဿ ကဿစိ သုက္ကဿာတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇၅။)အဓိပ္ပါယော။ ဥပက္ကမ္မာတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပေ မောစေတိ, ဗဟိဒ္ဓါရူပေ မောစေတိ, အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပေ မောစေတိ, အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တော မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဧဝံ ဝုတ္တေသု စတူသု ဥပါယေသု အညတရေန ဥပါယေန ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ, ဝစ္စူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ, ပဿာဝူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ, ဝါတူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ, ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု ကာလေသု ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ အင်္ဂဇာတေ ကမ္မနိယံ ပတ္တေ ‘‘အာရောဂျတ္ထာယ မောစေတိ, သုခတ္ထာယ မောစေတိ, ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ, ဒါနတ္ထာယ, ပုညတ္ထာယ, ယညတ္ထာယ, သဂ္ဂတ္ထာယ, ဗီဇတ္ထာယ, ဝီမံသတ္ထာယ, ဒဝတ္ထာယ မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဧဝံ ဝုတ္တေသု ဒသသု အဓိပ္ပါယေသု ယေန ကေနစိ အဓိပ္ပါယေန ဟတ္ထာဒီသု ယေန ကေနစိ ဥပက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိမောစယန္တိ အန္တမသော ယံ ဧကာ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာ ပိဝေယျ, တတ္တကမ္ပိ မောစေန္တောတိ အတ္ထော။ အညတြ သုပိနန္တေနာတိ ယာ သုပိနန္တေ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ ဟောတိ, တံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ သမဏောတိ ယော ကောစိ ဥပသမ္ပန္နော။ ဂရုကန္တိ သံဃာဒိသေသံ။ ဖုသေတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။
သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒံ ပဌမံ။
֍ ဋီ ၂၀။ ဣဒါနိ ကာယသံသဂ္ဂံ ဒီပေတုံ ‘‘ဣတ္ထိသညီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဣတ္ထိသညီတိ တဒဟုဇာတာယပိ မနုဿိတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညီယေဝ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သစေ တတ္ထ ဝေမတိကော ဝါ ပဏ္ဍကပုရိသတိရစ္ဆာနဂတသညီ ဝါ ဟောတိ, ထုလ္လစ္စယံ, တထာ ဣတ္ထိယာ ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ စ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယာမသနေ စ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကာနံ ကာယေန ကာယာမသနေ စ။ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ ပန ကာယေန ကာယာမသနေပိ ဒုက္ကဋံ, တထာ ယက္ခီအာဒီနံ ကာယေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇၆။)ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါဒီသု စ။ မတိတ္ထိယာ ပန ထုလ္လစ္စယံ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝါတိ ဣမိနာ မာတုပေမာဒိံ မောက္ခာဓိပ္ပါယဉ္စ ပဋိက္ခိပတိ။ သမ္ဖုသန္တောတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဥပက္ကမ္မ အန္တမသော လောမေနပိ မနုဿိတ္ထိံ သမ္ဖုသန္တောတိ အတ္ထသမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ယော ဣတ္ထိယာ အာလိင်္ဂတောပိ ကာယေန န ဝါယမတိ, ကေဝလံ ဖဿံယေဝ အနုဘဝတိ, တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။
ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒံ ဒုတိယံ။
֍ ဋီ ၂၁။ ဣဒါနိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစံ ပကာသေတုံ ‘‘တထာ သုဏန္တိ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တထာတိ ဣတ္ထိသညီ။ မနုဿိတ္ထိံ သုဏန္တိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သုဏန္တိန္တိ ဣမိနာ ပဋိဗလာယပိ ဣတ္ထိယာ အဝိညတ္တိပထေ ဌိတာယ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ အာရောစေန္တဿ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပတ္တိန ဟောတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဝိညုဉ္စာတိ ဣမိနာ ယာ မဟလ္လိကာပိ ဗာလာပိ ဧဠမူဂါပိ အသဒ္ဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တံ ကထံ န ဇာနာတိ, သာ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတိ။ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ ဝသေန မဂ္ဂံ ဝါ မေထုနံ ဝါ အာရဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယ ရာဂေါ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရာဂေါ, တေန ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရာဂေန။ တံ အဿာဒေန္တော ဩဘာသေတွာ ဒုရုတ္တဝစနံ ဝတွာ ဂရုကံ ဖုသေတိ အတ္ထော။
ကထံ ဒွေ မဂ္ဂေ အာရဗ္ဘ ပသံသတိ ဂရဟတိ? တတ္ထ ပသံသာယပိ တာဝ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒတိ, န တာဝသီသံ ဧတိ။ ‘‘တဝ ဝစ္စမဂ္ဂေါ စ ပဿာဝမဂ္ဂေါ စ သုဘော သုသဏ္ဌာနော ဒဿနီယော, ဤဒိသေန နာမ ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒတိ, သီသံ ဧတိ, သံဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂရဟဏေ ပန ‘‘သိခရဏီသိ, သမ္ဘိန္နာသိ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ဣမာနိ တီဏိ သုဒ္ဓါနိယေဝ သီသံ ဧန္တိ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ နိယတဝစနတ္တာ အစ္စောဠာရိကတ္တာ စ။ အညာနိ ပန ‘‘အနိမိတ္တာသိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇၇။)နိမိတ္တမတ္တာသီ’’တိအာဒီနိ မဂ္ဂါနံ အနိယတဝစနတ္တာ မေထုနေန ဃဋေတွာ ဝုတ္တာနိ ဧဝ သီသံ ဧန္တိ။ မေထုနပ္ပဋိသံယုတ္တေ ‘‘ဒေဟိ မေ, အရဟသိ မေ ဒါတု’’န္တိအာဒီဟိ ပန သီသံ န ဧတိ, ‘‘မေထုနဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ မေထုနဓမ္မေ ဃဋိတေယေဝ သံဃာဒိသေသော။ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ ဌပေတွာ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ထုလ္လစ္စယံ, တထာ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကေသု ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ မေထုနေပိ။ ဣမေသံ ပန ယက္ခီအာဒီနံ အဓက္ခကာဒိကေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ပဒေသေ ဒုံက္ကဋံ, တထာ ဣတ္ထိယာဒီနံ ဥဗ္ဘက္ခကေ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလေ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စာတိ။
ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒံ တတိယံ။
֍ ဋီ ၂၂။ ဣဒါနိ အတ္တကာမပါရိစရိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝတွာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဣတ္ထိံ ဣတ္ထိသညီယေဝ ဟုတွာ ဝတွာတိ အတ္ထော။ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနဝဏ္ဏန္တိ ဧတ္ထ မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေန ကာမေန ဥပဋ္ဌာနံ ကာမုပဋ္ဌာနံ, အတ္တနော အတ္ထာယ ကာမုပဋ္ဌာနံ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနံ, အတ္တနာ ဝါ ကာမိတံ ဣစ္ဆိတန္တိ အတ္တကာမံ, သယံ မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတန္တိ အတ္ထော, အတ္တကာမဉ္စ တံ ဥပဋ္ဌာနဉ္စာတိ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနံ, တဿ ဝဏ္ဏော အတ္တကာမုပဋ္ဌာနဝဏ္ဏော, တံ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနဝဏ္ဏံ။ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘဂိနိ, ပါရိစရိယာနံ ယာ မာဒိသံ သီလဝန္တံ ကလျာဏဓမ္မံ ဗြဟ္မစာရိံ ဧတေန ဓမ္မေန ပရိစရေယျာ’’တိ ဧဝံ ဝတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မေထုနရာဂိနောတိ ဣမိနာ ဂိလာနပစ္စယာဒီဟိ ဥပဋ္ဌာနဿ ဝဏ္ဏံ ဘဏတော အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဝါစာ မေထုနယုတ္တေနာတိ ဧတ္ထ မေထုနယုတ္တေနေဝ ဝါစာယ မေထုနယာစနေ ဂရုကံ ဟောတိ, န အညထာတိ အဓိပ္ပါယော။
အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇၈။)֍ ဋီ ၂၃။ ဣဒါနိ သဉ္စရိတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသေန ဝါ ဥဘိန္နံ မာတာဒီဟိ ဝါ ‘‘ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဝုတ္တော တေသံ ဝစနံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝါ ‘‘ဟောတူ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဏာမီ’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဝစီဘေဒံ ကတွာ, သီသကမ္ပနာဒီဟိ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာတိ အတ္ထော။ သန္ဒေသန္တိ ဧတ္ထ ပန ဣတ္ထီ ဒသဝိဓာ မာတုရက္ခိတာ ပိတုရက္ခိတာ မာတာပိတုရက္ခိတာ ဘာတုရက္ခိတာ ဘဂိနိရက္ခိတာ ဉာတိရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ သာရက္ခာ သပရိဒဏ္ဍာတိ။ ဒသ ဘရိယာယော ဓနက္ကီတာ ဆန္ဒဝါသိနီ ဘောဂဝါသိနီ ပဋဝါသိနီ ဩဒပတ္တကိနီ ဩဘဋစုမ္ဗဋကာ ဒါသီ စ ဘရိယာ စ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ ဓဇာဟဋာ မုဟုတ္တိကာ စာတိ။
တာသု မာတုရက္ခိတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘‘ဂစ္ဆ, ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောမိ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ, အယံ ဣတ္ထိယာ သန္ဒေသော နာမ။ သစေ မာတုရက္ခိတာယ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနိအာဒယော ဘိက္ခုံ ပဟိဏန္တိ ‘‘ဂစ္ဆ, ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ, အယမ္ပိ ဣတ္ထိယာ သန္ဒေသောယေဝ နာမ။ ဧဝံ ပိတုရက္ခိတာဒီသုပိ နယော နေတဗ္ဗော။ ပုရိသော ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘‘ဂစ္ဆ, ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမံ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟိ…ပေ… သပရိဒဏ္ဍံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ကိရ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ, အယံ ပုရိသဿ သန္ဒေသော နာမ။ သစေ ပုရိသဿ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနိအာဒယော ဘိက္ခုံ ပဟိဏန္တိ ‘‘ဂစ္ဆ, ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမံ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟိ…ပေ… သပရိဒဏ္ဍံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ, အယမ္ပိ ပုရိသဿ သန္ဒေသောယေဝ နာမ, အာဏာပနန္တိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၇၉။)ဝီမံသိတွာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သာသနံ ဂဟေတွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ တေသံ အဝဿာရောစနကာနံ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနိအာဒီနံ ဝါ အာရောစေတွာတိ အတ္ထော။ ဟရန္တိ ယတ္ထ ပဟိတော, တတ္ထ ဂန္တွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ အာရောစေတိ, သာ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတု ဝါ, မာ ဝါ, လဇ္ဇာယ ဝါ တုဏှီ ဟောတု, ပုန အာဂန္တွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ ဟရန္တော ဂရုကံ ဖုသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှတိ ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတီ’’တိ ဝုတ္တံ အင်္ဂတ္တယံ သမ္ပာဒိတံ ဟောတိ။ ဣမာယ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သံဃာဒိသေသော, ဣတော ယေဟိ ကေဟိစိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ထုလ္လစ္စယံ, ဧကေန ဒုက္ကဋံ။ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကေသု အင်္ဂတ္တယေနပိ ထုလ္လစ္စယမေဝ, ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ ဒုက္ကဋန္တိ။
သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒံ ပဉ္စမံ။
֍ ဋီ ၂၄။ ဣဒါနိ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒံ အာဝိ ကာတုံ ‘‘သံယာစိတပရိက္ခာရ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘ဝါသိံ ဒေထ, ဖရသုံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ သယံ ပဝတ္တိတယာစနာယ ဂဟိတပရိက္ခာရံ သံယာစိတပရိက္ခာရံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန သံဃံ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ လဒ္ဓဘိက္ခူဟိ ဝါ သံဃေနေဝ ဝါ တတ္ထ ဂန္တွာ သာရမ္ဘာနာရမ္ဘသပရိက္ကမနာပရိက္ကမနဘာဝံ ဉတွာ အဒေသိတဝတ္ထုကံ ‘‘ကုဋိ နာမ ဥလ္လိတ္တာ ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တာ ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏံ ကုဋိံ။ ‘‘တတြိဒံ ပမာဏံ, ဒီဃသော ဒွါဒသ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ, တိရိယံ သတ္တန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တပမာဏာတိက္ကန္တံ, ‘‘မယှံ ဝါသာဂါရံ ဧသာ’’တိ ဧဝံ အတ္တာ ဥဒ္ဒေသော ဧတိဿာတိ အတ္တုဒ္ဒေသာ, တံ အတ္တုဒ္ဒေသံ ကတွာ ဂရုံ သံဃာဒိသေသံ ဖုသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော –
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈၀။)အဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကုန္ထကိပိလ္လိကာဒီနံ အာသယေ ကတတ္တာ သာရမ္ဘံ ဒွီဟိ ဗလီဗဒ္ဒေဟိ ယုတ္တေန သကဋေန ဂန္တုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အပရိက္ကမနံ ဥလ္လိတ္တာဒိဘေဒံ ကုဋိံ အတ္တနော ဝသနတ္ထာယ ကရောန္တော ဝါ ကာရာပေန္တော ဝါ ‘‘ဣဒါနိ နိဋ္ဌာနံ ဂမိဿတီ’’တိ ပဌမပိဏ္ဍဒါနေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယပိဏ္ဍဒါနေန လေပေ ဃဋိတေ ဒွေ စ သံဃာဒိသေသေ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနိ, သစေ ဒေသိတဝတ္ထုကာယေဝ ဝါ ပမာဏာတိက္ကန္တာယေဝ ဝါ ဟောတိ, ဧကံ သံဃာဒိသေသံ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနိ အာပဇ္ဇတီတိ။
ကုဋိကာရသိက္ခာပဒံ ဆဋ္ဌံ။
֍ ဋီ ၂၅။ ဣဒါနိ ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟလ္လက’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မဟလ္လကန္တိ သဿာမိကဘာဝေန သံယာစိတကုဋိတော မဟန္တဘာဝေါ ဧတဿ အတ္ထိ, ယသ္မာ ဝါ ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကမေနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ပမာဏမဟန္တတာယပိ မဟလ္လကော, တံ မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ဝါ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန အဒေသိတဝတ္ထုကဘာဝေန ဧကော သံဃာဒိသေသော, သေသံ အနန္တရသဒိသမေဝ။ ဣဓ စ တတ္ထ စ ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာ ဥပေါသထာဂါရံ ဝါ ဇန္တာဃရံ ဝါ အဂ္ဂိသာလံ ဝါ ဘဝိဿတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကရောန္တဿ အနာပတ္တိ။
ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒံ သတ္တမံ။
֍ ဋီ ၂၆။ ဣဒါနိ အမူလကသိက္ခာပဒံ ပကာသေတုံ ‘‘အမူလကေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အမူလကေနာတိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကမှိ ပုဂ္ဂလေ အဒိဋ္ဌံ အသုတံ အပရိသင်္ကိတံ, ဣဒံ ဧတေသံ ဒဿနသဝနပရိသင်္ကာသင်္ခါတာနံ မူလာနံ အဘာဝတော အမူလကံ, တေန အမူလကေန ဝတ္ထုနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အဒိဋ္ဌံ နာမ အတ္တနော ပသာဒစက္ခုနာ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ အဒိဋ္ဌံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈၁။)အသုတံ နာမ တထေဝ ကေနစိ ဝုစ္စမာနံ န သုတံ။ အပရိသင်္ကိတံ နာမ စိတ္တေန အပရိသင်္ကိတံ, တံ ပန ဒိဋ္ဌသုတမုတဝသေန တိဝိဓံ။ တတ္ထ ဘိက္ခုဉ္စ မာတုဂါမဉ္စ တထာရူပေ ဌာနေ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေဟိ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ကရိဿန္တီ’’တိ ဝါ ပရိသင်္ကတိ, ဣဒံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ အန္ဓကာရေ ပဋိစ္ဆန္နောကာသေ ဝါ ဘိက္ခုဿ စ မာတုဂါမဿ စ ဝစနံ သုတွာ ဒုတိယဿ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနန္တော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပရိသင်္ကတိ, ဣဒံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဓုတ္တေဟိ ဣတ္ထီဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စန္တဝိဟာရေသု ပုပ္ဖဂန္ဓသုရာဒီဟိ အနုဘဝိတွာ ဂတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဣဒံ ကတ’’န္တိ ဝီမံသန္တော တတြ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇာ ကတာ ဟောတိ, ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ အရိဋ္ဌံ ဝါ ပီတံ, သော တဿ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ‘‘အယံ သော ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိသင်္ကတိ, ဣဒံ မုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝံ တိဝိဓာယ ပရိသင်္ကာယ အဘာဝေန အပရိသင်္ကိတန္တိ အတ္ထော။
စောဒေန္တောတိ ‘‘ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသိ, အဿမဏောသိ, အသကျပုတ္တိယောသီ’’တိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ သယံ စောဒေန္တောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ စောဒေန္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ သံဃာဒိသေသော။ စောဒါပေန္တော ဝါတိ အတ္တနာ တဿ သမီပေ ဌတွာ အညံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေတွာ စောဒါပေန္တော တဿ အာဏတ္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ ဂရုံ ဖုသေတိ အတ္ထော။ အထ သောပိ စာဝနာဓိပ္ပါယေန ‘‘မယာပိ ဒိဋ္ဌံ အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန စောဒေတိ, ဒွိန္နမ္ပိ ဝါစာယ အာပတ္တိ။ ဝတ္ထုနာ အန္တိမေန စာတိ ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု အညတရေနာတိ အတ္ထော။ စာဝေတုန္တိ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေတုံ, ယော သုဒ္ဓံ ဝါ အသုဒ္ဓံ ဝါ ကတူပသမ္ပဒံ ပုဂ္ဂလံ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိကော သမာနော စာဝနာဓိပ္ပါယေန စောဒေတိ ဝါ စောဒါပေတိ ဝါ, တဿ သံဃာဒိသေသောတိ အဓိပ္ပါယော။ သုဏမာနန္တိ ဣမိနာ ပရမ္မုခါ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ စောဒေတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈၂။)စောဒေန္တဿ န ရုဟတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ပရမ္မုခါ ပန သတ္တဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ။
အမူလကသိက္ခာပဒံ အဋ္ဌမံ။
֍ ဋီ ၂၇။ ဣဒါနိ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အညဿ ကိရိယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အညဿ ကိရိယန္တိ အညဿ ခတ္တိယာဒိဇာတိကဿ ပါရာဇိကဿ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ကိရိယံ ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန လေသေနာတိ ‘‘ဒသ လေသာ ဇာတိလေသော နာမလေသော ဂေါတ္တလေသော လိင်္ဂလေသော အာပတ္တိလေသော ပတ္တလေသော စီဝရလေသော ဥပဇ္ဈာယလေသော အာစရိယလေသော သေနာသနလေသော’’တိ (ပါရာ။ ၃၉၄) ဧဝံ ဝုတ္တေသု ဒသသု လေသေသု ယော တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဒိဿတိ, တေန လေသေန တဒညံ ပုဂ္ဂလံ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေတုံ အန္တိမဝတ္ထုနာ စောဒေန္တော ဂရုကံ ဖုသေတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ လိဿတိ သိလိဿတိ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝ ဤသကံ အလ္လီယတီတိ လေသော, ဇာတိယေဝ လေသော ဇာတိလေသော။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ လေသေန စောဒေန္တော ကထံ စောဒေတိ? အညော ခတ္တိယဇာတိကော ဣမိနာ စောဒကေန ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ, သော အညံ အတ္တနော ဝေရိံ ခတ္တိယဇာတိကံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ တံ ခတ္တိယဇာတိလေသံ ဂဟေတွာ ဧဝံ စောဒေတိ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော, တွမ္ပိ ခတ္တိယော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝါ ‘‘သော တွံ ခတ္တိယော, နာညော, ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသီ’’တိ ဝါ စောဒေတိ။ ဧဝံ နာမလေသာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
အညဘာဂိယသိက္ခာပဒံ နဝမံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈၃။)֍ ဋီ ၂၈။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဂရုကာ နဝါ’’တိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အာပန္နေသု ပဋိပဇ္ဇနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – ယော ဘိက္ခု ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမာ အာပတ္တီ’’တိ အာပတ္တိဝသေန ဝါ ‘‘ဣဒံ ဘိက္ခူနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ ဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဇာနမာပန္နံ အာပတ္တိံ ယာဝ ဆာဒေတိ, တာဝ တေန ဘိက္ခုနာ အကာမာ ပရိဝါသော ဝသိတဗ္ဗောတိ။ စရေယျာတိ မာနတ္တံ သမာဒါယ ဝသေယျ။ ကိတ္တကံ ဒိဝသန္တိ စေ? ဆ ရတ္တိယော။ မာနတ္တဝါသော ပန သံဃေယေဝ, န ဂဏေ, န ပုဂ္ဂလေ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘သံဃေ’’တိ။ ပရိဝုတ္ထောတိ ‘‘တယော ခေါ ဥပါလိ ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော ဝိပ္ပဝါသော အနာရောစနာ’’တိ (စူဠဝ။ ၈၃) ဧဝံ ဝုတ္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒံ အကတွာ ပရိဝုတ္ထောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သဟဝါသောတိ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ ဥဒကပါတဋ္ဌာနဗ္ဘန္တရေ ဝါသော။ ဝိပ္ပဝါသော နာမ အညံ ပကတတ္တံ ဘိက္ခုံ ဝိနာ ဝါသော။ အနာရောစနာတိ အာဂန္တုကာဒီနံ အနာရောစနာ။ ဧတေသု တီသု ဧကေနာပိ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ ဧဝ။ ဧတ္ထ ပန ဥပစာရသီမဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ, န ဗဟိ ဌိတာနံ, ဗဟိ ဌိတာနမ္ပိ သစေ သဒ္ဒံ သုဏာတိ, ပဿတိ, ဒူရံ ဝါ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ, အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ။ အဇာနန္တဿေဝ ဥပစာရသီမံ ပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တိ စေ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ, န ဝတ္တဘေဒေါ။
စိဏ္ဏမာနတ္တန္တိ ‘‘စတ္တာရော ခေါ, ဥပါလိ, မာနတ္တစာရိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော ဝိပ္ပဝါသော အနာရောစနာ ဦနေ ဂဏေ စရဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၉၂) ဧဝံ ဝုတ္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒံ အကတွာ စိဏ္ဏမာနတ္တံ ပရိနိဋ္ဌိတမာနတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန သဟဝါသာဒယော ပရိဝါသေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဧဝ။ ‘‘ဦနေ ဂဏေ စရဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဂဏော စတ္တာရော ဝါ အတိရေကာ ဝါ ဘိက္ခူ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈၄။)တသ္မာ သစေပိ တီဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝသတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိယေဝ, ‘‘သစေ ပန တေန တေသံ အတ္ထိဘာဝံ ဒိသွာ အာရောစိတေ ပက္ကမန္တိ, ဦနေ ဂဏေ စရဏဒေါသော န ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ကိရ။ အဗ္ဘေယျာတိ တံ ဘိက္ခုံ ဝီသတိဂဏော သံဃော အဗ္ဘေယျ သမ္ပဋိစ္ဆေယျ, အဗ္ဘာနကမ္မဝသေန ဩသာရေယျာတိ အတ္ထော။ သစေ ဧကေနပိ ဦနော ဝီသတိဂဏော ဘိက္ခုသံဃော တံ ဘိက္ခုံ အဗ္ဘေယျ, သော စ ဘိက္ခု န အဗ္ဘိတော, တေ စ ဘိက္ခူ ဂါရယှာ, ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၉။ ဣဒါနိ ယထာ ဆာဒိတာ အာပတ္တိ ဆန္နာ ဟောတိ, တံ ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အာပတ္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယံ ပဒယောဇနာ – အာပတ္တိတာ စ အနုက္ခိတ္တတာ စ အနန္တရာယတာ စ ပဟုတ္တတာ စ အာပတ္တိနုက္ခိတ္တအနန္တရာယပဟုတ္တတာယော, ဧတာသု စတူသု တထာသညိတာ စ ဆာဒေတုကာမော ဟုတွာ ဆာဒနာ စာတိ ဧဝံ ဒသဟင်္ဂေဟိ အရုဏုဂ္ဂမမှိ ဆန္နာ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ပန အာပတ္တိအာဒီသု စတူသု အာပတ္တိသညိတာ စ အနုက္ခိတ္တသညိတာ စ အနန္တရာယသညိတာ စ ပဟုတ္တသညိတာ စာတိ ဧဝံ သညာဝသေန ယောဇေတွာ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ, ဆာဒေတုကာမောတိ ဣဒမေကံ, ဆာဒနာတိ ဣဒမေကန္တိ ဧဝံ ဒသ။
ဧတေသု ပန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အယံ ဝိနိစ္ဆယော – ‘‘အာပတ္တိ စ ဟောတိ အာပတ္တိသညီ စာ’’တိ ဧတ္ထ ယံ အာပန္နော, သာ တေရသန္နံ အညတရာ ဟောတိ, သောပိ စ တတ္ထ ဂရုကာပတ္တိသညီယေဝ ဟုတွာ ဇာနန္တော ဆာဒေတိ, ဆန္နာ ဟောတိ။ သစေ တတ္ထ အနာပတ္တိသညီ ဝါ အညာပတ္တိသညီ ဝါ ဝေမတိကော ဝါ ဟောတိ, အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ တိဝိဓံ ပန ဥက္ခေပနီယကမ္မံ, တေန အကတော အနုက္ခိတ္တော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈၅။)သော စေ ပကတတ္တသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ, ဆန္နာ ဟောတိ။ သစေ အပကတတ္တသညီ ဆာဒေတိ, အစ္ဆန္နာ ဟောတိ။ အပကတတ္တေန ပန ပကတတ္တသညိနာပိ အပကတတ္တသညိနာပိ ဆာဒိတံ အစ္ဆာဒိတမေဝ ဟောတီတိ။ အနန္တရာယိကောတိ ယဿ ဒသသု ရာဇစောရအဂ္ဂိဥဒကမနုဿာမနုဿဝါဠသရီသပဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေသုပိ ဧကောပိ နတ္ထိ, သော စေ အနန္တရာယိကသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ, ဆန္နာ ဟောတိ။ သစေ သော အန္ဓကာရဘီရုကော အနန္တရာယေ ဧဝ ဝါဠာဒိအန္တရာယသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ, အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ ပဟူတိ ယော သက္ကောတိ သဘာဂဘိက္ခုနော သမီပံ ဂန္တုဉ္စေဝ အာရောစိတုဉ္စ, သော စေ ပဟုသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ, ဆန္နာ ဟောတိ။ ယော ပန အပဟု ဟုတွာ ပဟုသညီ, ပဟု ဝါ အပဟုသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ, အစ္ဆန္နာဝ ဟောတီတိ။
အရုဏုဂ္ဂမမှီတိ ဧတ္ထ ပုရေဘတ္တံ ဝါ အာပတ္တိံ အာပန္နော ဟောတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ, ယာဝ အရုဏံ န ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, တာဝ အာရောစေတဗ္ဗာ။ သစေ ပန အရုဏဗ္ဘန္တရေ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဆာဒေတုကာမတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ အာရောစေန္တော ပန သဘာဂသံဃာဒိသေသံ အာပန္နဿ အာရောစေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အာရောစေတိ, အာပတ္တိ ပန အာဝိကတာ ဟောတိ, အာရောစနပစ္စယာ ပန အညံ ဒုက္ကဋံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ဣမိနာ အညမ္ပိ ဝတ္ထုသဘာဂါပတ္တိံ အာရောစေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတော ဟောတိ။ အာရောစေန္တေန ပန ‘‘အဟံ တဝ သန္တိကေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာဝိ ကရောမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာစိက္ခာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာရောစေမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧကံ အာပတ္တိံ အာပန္နဘာဝံ ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧကံ ဂရုကာပတ္တိံ အာဝိ ကရောမီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ဝတ္တဗ္ဗံ, ဧတ္တာဝတာ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ သစေ ‘‘လဟုကာပတ္တိံ အာရောစေမီ’’တိ ဝဒတိ, ဆန္နာဝ ဟောတီတိ။ သံဃာဒိသေသဝိနိစ္ဆယော။
သံဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈၆။)၃။ စီဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀။ ဧဝံ ဂရုကေ သိက္ခိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စီဝရေသု ဒဿေတုံ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ ဇာတိတော ဆ စီဝရာနိ (မဟာဝ။ ၃၃၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ), တာနိ ကာနီတိ စေ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ခေါမာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ခေါမံ နာမ ခေါမဝါကသုတ္တေဟိ ကတံ ဝတ္ထံ။ သာဏံ နာမ သာဏဝါကေဟိ ကတံ ဝတ္ထံ။ ဘင်္ဂံ နာမ ခေါမသုတ္တာဒီဟိ ပဉ္စဟိ မိဿေတွာ ကတံ ဝတ္ထံ။ ပါဋေက္ကံ ဝါကမယမေဝ ဝါတိ ဝဒန္တိ။ ကမ္ဗလံ နာမ မနုဿလောမံ ဝါဠလောမံ ဌပေတွာ လောမေဟိ ဝါယိတွာ ကတံ ဝတ္ထံ။ ဆဠေတာနီတိ ဆ ဧတာနိ။ သဟ အနုလောမေဟီတိ သာနုလောမာနိ။ ဇာတိတော ပန ကပ္ပိယာနိ ဆ စီဝရာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၁။ ဣဒါနိ တေသံ အနုလောမာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုကူလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၅) ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏန္တိ ပဋ္ဋုဏ္ဏဒေသေ ပါဏကေဟိ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ။ သောမာရဒေသေ, စီနဒေသေ ဇာတံ သောမာရစီနဇံ ပဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမာနိ တီဏိပိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇန္တိ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ။ တံ ပန ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတိ။ ကပ္ပရုက္ခေဟိ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထာဒိကံ ဒေဝဒိန္နံ။ တမ္ပိ ခေါမာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တဝတ္ထသဒိသတ္တာ ဆန္နမ္ပိ အနုလောမံ ဟောတိယေဝ ကပ္ပါသိကဿ ဝါ, ဣဒ္ဓိဇမ္ပိ တထေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿ တဿာတိ ခေါမာဒိကဿ။ အနုလောမိကန္တိ အနုရူပံ။
၃၂-၃၃။ ဧဝံ ဇာတိတော သာနုလောမာနိ ဆ စီဝရာနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အဓိဋ္ဌာနာဒိကံ ဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိကခါပဒဝဏ္ဏနာ၊ မဟာဝ။ ၃၅၈) ဓိဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေ တိစီဝရံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈၇။)နာမ ပါဋေက္ကံ နတ္ထိ သံဃာဋိအာဒိပ္ပဟောနကဿ ပစ္စတ္ထရဏာဒိဝသေနာပိ အဓိဋ္ဌာတုံ အနုညာတတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌေယျ န ဝိကပ္ပေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိ’’န္တိ ဧဝံ နာမေ ဂဟိတေ ‘‘အဓိဋ္ဌာန’’မိစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, ‘‘ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ မုခပုဉ္ဆနဉ္စ နိသီဒနဉ္စ မုခပုဉ္ဆနနိသီဒနံ။ ကဏ္ဍုစ္ဆာဒိန္တိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ အဓိဋ္ဌေယျ, န ဝိကပ္ပေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာတိ ဣမေသု နဝသု စီဝရေသု။ တိစီဝရန္တိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေန အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရံ။ ဝိနာ အလဒ္ဓသမ္မုတိကော ဘိက္ခု အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိအလဒ္ဓဋ္ဌာနေ ဧကာဟမ္ပိ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ န ဝသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ စာတုမာသံ နိသီဒနေန ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗံ, ယော ဝိပ္ပဝသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ခုဒ္ဒကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၆၃) ဝုတ္တတ္တာ စာတုမာသံ နိသီဒနံ ဝိနာ န ဝသေယျာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၄။ ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မိစ္စဓိဋ္ဌယေတိ ဣတိ အဓိဋ္ဌယေ, ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧဝံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌယေတိ အတ္ထော။ အဟတ္ထပါသမေတန္တိ ဒူရေ ဌိတံ ပန ဌပိတောကာသံ သလ္လက္ခေတွာ သစေ ဧကံ, ‘‘ဧတ’’န္တိ, ဗဟူနိ စေ, ‘‘ဧတာနီ’’တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌယေတိ အတ္ထသမ္ဗန္ဓော။ သေသေသုပိ အယံ နယောတိ ယထာ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ‘‘ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ, ဣမံ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော နာမေနေဝ ဝတွာ သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဝုတ္တနယေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၅။ ဣဒါနိ သစေ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတံ တိစီဝရံ နိသီဒနံ ဝဿိကသာဋိကံ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒီတိ ဣမေသု ဆသု စီဝရေသု အညတရံ စီဝရံ အတ္ထိ, ပုန တထာဝိဓံ စီဝရံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဟရိတုံ ဣစ္ဆန္တေန ‘‘ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈၈။)ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဓိဋ္ဌဟန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, တံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပတ္တာဓိဋ္ဌဟနေ တထာတိ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ, ဧတံ ပတ္တ’’န္တိ ဧဝံ နာမမတ္တမေဝ ဝိသေသော။ သေသံ တာဒိသမေဝါတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၆။ ဧတံ ဣမံ ဝ သံဃာဋိံ သံသေတိ ဧတ္ထ သစေ အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါ သာမန္တဝိဟာရေ ဝါ ဟောတိ, ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ, သစေ ဟတ္ထပါသေ ဟောတိ, ‘‘ဣမံ သံဃာဋိ’’န္တိ တေသံ တေသံ နာမဝသေန ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပစ္စုဒ္ဓါရေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဒွေ စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနာ ကာယေန ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ, ဝါစာယ ဝါ အဓိဋ္ဌေတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) ဝုတ္တတ္တာ သံဃာဋိအာဒိကံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန စိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေန ကာယေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အဖုသန္တဿ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ဝစီဘေဒံ ကတွာဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တထာ ပတ္တေပိ။ ဝိဒူတိ ပဏ္ဍိတော။
၃၇-၈။ ဣဒါနိ တေသံ ပမာဏပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သံဃာဋိ ပစ္ဆိမန္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒီဃတော မုဋ္ဌိပဉ္စကတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပဋ္ဌာယ ‘‘တတြိဒံ သုဂတဿ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ, ဒီဃသော နဝ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ, တိရိယံ ဆ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ (ပါစိ။ ၅၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တသုဂတစီဝရူနာပိ ဝဋ္ဋတိ။ တိရိယံ ပန မုဋ္ဌိတ္တိကံ။ စ-သဒ္ဒေန အတိရေကမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဥတ္တရာသင်္ဂဿပိ ဧတဒေဝ ပမာဏန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဧကံသိကဿာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အန္တရဝါသကဿ ပန ‘‘ပါရုပနေနပိ ဟိ သက္ကာ နာဘိံ ပဋိစ္ဆာဒေတု’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘ဒွိဟတ္ထော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၈၉။)֍ ဋီ ၃၉။ နိသီဒနဿ ဒီဃေနာတိ ဧတ္ထ (ပါစိ။ ၅၃၁ အာဒယော၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၁၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နိသီဒနန္တိ သန္ထတသဒိသံ သန္ထရိတွာ ဧကသ္မိံ အန္တေ ဝုတ္တပ္ပမာဏေန ဒွီသု ဌာနေသု ဖာလေတွာ ကတာဟိ တီဟိ ဒသာဟိ ယုတ္တဿ ပရိက္ခာရဿေတံ နာမံ။
֍ ဋီ ၄၀။ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ (ပါစိ။ ၅၃၈၊ မဟာဝ။ ၃၅၄၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၇၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နာမ ယဿ အဓောနာဘိဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ ကဏ္ဍု ဝါ ပိဠကာ ဝါ အဿာဝေါ ဝါ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓော, တဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထာယ အနုညာတံ စီဝရံ။ ဂါထာယော သုဝိညေယျာဝ။
֍ ဋီ ၄၁။ အဍ္ဎတေယျာဝါတိ (ပါစိ။ ၅၄၄) ဧတ္ထ တတော ဥဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၂။ ဧတ္ထာတိ သံဃာဋိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဝဿိကသာဋိကာ, တာဝ ဒဿိတစီဝရေသူတိ အတ္ထော။ တဒုတ္တရိန္တိ တတော တေသံ စီဝရာနံ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ဥတ္တရိံ ကရောန္တဿ ဆေဒနပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ပါဌသေသော, တံ အတိရေကံ ဆိန္ဒိတွာ ပုန ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စတ္ထရဏမုခစောဠာတိ ဧတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယာဝ မဟန္တံ ပစ္စတ္ထရဏံ အာကင်္ခတိ, တာဝ မဟန္တံ ပစ္စတ္ထရဏံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စတ္ထရဏဿ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ,။ မုခပုဉ္ဆနစောဠဿ ပန ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝါ အန္တိမဝသေန ဝါ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ န ဝုတ္တော, တသ္မာ တမ္ပိ အပ္ပမာဏိကံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာကင်္ခိတပ္ပမာဏိကာ’’တိ, ဣစ္ဆိတပ္ပမာဏိကာတိ အတ္ထော။ ယာဝ ဧကံ ဓောဝီယတိ, တာဝ အညံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဒွေပိ ဝဋ္ဋန္တိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉၀။)֍ ဋီ ၄၃။ န ဒီပိတန္တိ ကတ္ထ န ဒီပိတံ? အဋ္ဌကထာသု။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ တိစီဝရံ, အတ္ထော စ ဟောတိ ပရိဿာဝနေဟိပိ ထဝိကာဟိပိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၇) ဗဟူနံ ပတ္တထဝိကပရိဿာဝနာဒီနံ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခန္တိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတာ ‘‘ယံ ယံ လဗ္ဘတိ, တံ တံ ဣမိနာ ဝိဓာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပုန ယေန ယေန ပရိဿာဝနာဒိနာ အတ္ထော ဟောတိ, တံ တံ ကတွာ ဂဏှန္တူ’’တိ အနုကမ္ပာယ အနုညာတံ, တသ္မာ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏံ ထဝိကမ္ပိ ပဋပရိဿာဝနမ္ပိ ဗဟူနိပိ ဧကတော ကတွာ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠာနိ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တထာ ဝတွာ’’တိ, ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ ဝတွာတိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပိယန္တိ ဝိကပ္ပနုပဂံ။
֍ ဋီ ၄၄။ အဟတကပ္ပါနန္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈) ဧကဝါရံ ဓောဝိတကာနံ။
֍ ဋီ ၄၅။ ဥတုဒ္ဓဋာနန္တိ ဥတုတော ဒီဃကာလတော ဥဒ္ဓဋာနံ, ကတဝတ္ထကိစ္စာနံ ပိလောတိကာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသာတိ ဥတ္တရာသင်္ဂအန္တရဝါသကာ။ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ပဋိက္ကူလဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလံ, စောဠခဏ္ဍာနမေတံ နာမံ, တသ္မိံ ပံသုကူလေ ယထာရုစီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဟတာနံ ဒုဿာနံ အဟတကပ္ပါနံ ဒိဂုဏံ သံဃာဋိံ ဧကစ္စိယံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဧကစ္စိယံ အန္တရဝါသကံ, ဥတုဒ္ဓဋာနံ ဒုဿာနံ စတုဂ္ဂုဏံ သံဃာဋိံ ဒိဂုဏံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဒိဂုဏံ အန္တရဝါသကံ, ပံသုကူလေ ယာဝဒတ္ထံ, ပါပဏိကေ ဥဿာဟော ကရဏီယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ, တသ္မာ သုသာနာဒီသု ပတိတပံသုကူလေ စ အန္တရာပဏေ ပတိတပိလောတိကစီဝရေ စ ပဋပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ, ပဋသတမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉၁။)֍ ဋီ ၄၆။ ဣဒါနိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဆိန္နကံ သံဃာဋိံ ဆိန္နကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဆိန္နကံ အန္တရဝါသက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၅) ဝတွာ ပုန ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော တိစီဝရေ ကယိရမာနေ သဗ္ဗံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒွေ ဆိန္နကာနိ ဧကံ အစ္ဆိန္နကန္တိ။ ဒွေ ဆိန္နကာနိ ဧကံ အစ္ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒွေ အစ္ဆိန္နကာနိ ဧကံ ဆိန္နကန္တိ။ ဧကံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတုံ။ န စ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗံ အစ္ဆိန္နကံ ဓာရေတဗ္ဗံ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၀) ဧဝံ ဝုတ္တဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘တီသူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တဿ အတ္ထော – တီသု စီဝရေသု ယံ ဆိန္ဒိတွာ သိဗ္ဗိတုံ သဗ္ဗပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ ပဟောတိ, တံ ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသု ပန အပ္ပဟောန္တေသု အနွာဓိကံ အာဒိယေယျာတိ။ တတ္ထ အနွာဓိ နာမ အနုဝါတံ ဝိယ သံဟရိတွာ စီဝရဿ ဥပရိ သံဃာဋိအာကာရေန အာရောပေတဗ္ဗံ။ အာဂန္တုကပတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ပန အပ္ပဟောနကေ အနုညာတံ။ သစေ ပဟောတိ, န ဝဋ္ဋန္တိ, ဆိန္ဒိတဗ္ဗမေဝ။ အနာဒိဏ္ဏန္တိ အနာရောပိတံ အနွာဓိကံ။ န ဓာရေယျာတိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ န ဓာရေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။
၄၇-၈။ ဣဒါနိ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါမေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန သစေ ဂါမော (ပါရာ။ ၄၇၈၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၇-၄၇၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧကဿ ရညော ဝါ ဘောဇကဿ ဝါ ဝသေန ဧကကုလဿ ဟောတိ, ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ဧကူပစာရော စ, ဧဝရူပေ ဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ တသ္မိံ ဂါမေ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ ဝသိတုံ လဗ္ဘတိ။ သစေ သော ဂါမော အပရိက္ခိတ္တော, ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ, တသ္မိံ ဃရေ ဝသိတဗ္ဗံ, တဿ ဝါ ဃရဿ သမန္တတော ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉၂။)သစေ သော ဂါမော ဝေသာလိကုသိနာရာဒယော ဝိယ နာနာရာဇူနံ ဝါ ဘောဇကာနံ ဝါ ဟောတိ, ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပရိက္ခိတ္တော စ, ဧဝရူပေ ဂါမေ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တသ္မိံ ဃရေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ယဿာ ဝီထိယာ တံ ဃရံ ဟောတိ, တဿာ ဝီထိယာ တဿ ဃရဿ သမ္မုခါဋ္ဌာနေ သဘာယေ ဝါ နဂရဒွါရေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ, တေသံ သဘာယဒွါရာနံ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ အပရိက္ခိတ္တော, ယသ္မိံ ဃရေ နိက္ခိတ္တံ, တတ္ထ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ။
နိဝေသနာဒယော ဟမ္မိယပရိယောသာနာ ဂါမပရိက္ခေပတော ဗဟိ သန္နိဝိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတရထာ တေသံ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ ဂါမဿ ဧကကုလနာနာကုလဧကူပစာရနာနူပစာရတာဝသေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ။ နိဝေသနာဒီနံ ဝသေနေဝ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၇၈ အာဒယော) အတ္ထော ဝိဘတ္တော, န ဂါမဝသေန။ ဥဒေါသိတဝိနိစ္ဆယေ အယံ နယော ဝုတ္တောယေဝ။
နိဝေသနေတိ ဧတ္ထ သစေ ဧကကုလဿ နိဝေသနံ ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ, အန္တောနိဝေသနေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောနိဝေသနေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တဉ္စေ ဟောတိ, ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗံ, တဿ ဂဗ္ဘဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ, ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏဒွါရမူလေ ဝါ တေသံ ဂဗ္ဘဒွါရမူလေ ဝါ တေသံ ဂဗ္ဘဒွါရမူလာနံ ဝါ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တဉ္စေ ဟောတိ, ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝတ္ထဗ္ဗံ, ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။
ဥဒေါသိတောတိ ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ။ ပါသာဒေါတိ ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယန္တိ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉၃။)နာဝါ ပန ထလံ အာရောပေတွာ နိက္ခိတ္တာပိ ဟောတိ, သမုဒ္ဒေ ဌိတာပိ။ သစေ ဧကကုလဿ နာဝါ ဟောတိ, အန္တောနာဝါယ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောနာဝါယ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ နာနာကုလဿ နာဝါ ဟောတိ နာနာဂဗ္ဘာ နာနာဩဝရကာ, ယသ္မိံ ဩဝရကေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ, တသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗံ, စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။
အဋ္ဋောတိ ပဋိရာဇာဒီနံ ပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠောတိ ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ။ ဣမေသု ပန ဥဒေါသိတာဒီသု မာဠပရိယောသာနေသု နိဝေသနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဝေသနန္တိ ပန ဥဒေါသိတာဒီနံ ဝသေန အကတာယ ပတိဿယဝိကတိယာ အဓိဝစနံ။
အာရာမော နာမ ပုပ္ဖါရာမဖလာရာမာဒိကော။ သစေ ဧကကုလဿ အာရာမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ, အန္တောအာရာမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောအာရာမေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ သစေ အပရိက္ခိတ္တော, စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ အာရာမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ, ဒွါရမူလေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ, ဒွါရမူလဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တော စေ, စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။
သတ္ထော နာမ ဇင်္ဃသတ္ထသကဋသတ္ထာနမညတရော။ သစေ ဧကကုလဿ သတ္ထော ဟောတိ, သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ သတ္တဗ္ဘန္တရာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗာ, ပဿတော အဗ္ဘန္တရံ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အဗ္ဘန္တရံ နာမ အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထံ ဟောတိ။ သစေ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထော သကဋေ ဝါ ဘဂ္ဂေ, ဂေါဏေ ဝါ နဋ္ဌေ အန္တရာ ဆိဇ္ဇတိ, ယသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ စီဝရံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ, တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉၄။)ဟောတိ, သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။
ခေတ္တခလေသု အာရာမေ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။ ဒုမေတိ ရုက္ခမူလေ။ သစေ ဧကကုလဿ ရုက္ခမူလံ ဟောတိ, ယံ မဇ္ဈနှိကကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ, တသ္မိံ ဌာနေ အဝိရဠေ ပဒေသေ တဿ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသဿ အန္တော ဧဝ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ ဝိရဠသာခဿ ပန ရုက္ခဿ အာတပေန ဖုဋ္ဌောကာသေ ဌပေတိ, အရုဏုဂ္ဂမနေ သစေ သော ဘိက္ခု တဿ ဟတ္ထပါသေ န ဟောတိ, အညသ္မိံ ဝါ ဌာနေ တဿ ဆာယာယပိ ဟောတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိယေဝ။ နာနာကုလဿ စေ ဟောတိ, စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။
အဇ္ဈောကာသေ ပန ဝိဉ္ဈာဋဝီအာဒီသု အရညေသုပိ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ မစ္ဆဗန္ဓာနံ အဂမနပထေသု ဒီပကေသုပိ စီဝရံ ဌပေတွာ တတော သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရေ ပဒေသေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ သတ္တဗ္ဘန္တရတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကမိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတိ, နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။
ဧတ္ထ ပန ပါဠိယံ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာနူပစာရော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၇) အဝိသေသေန မာတိကံ နိက္ခိပိတွာပိ ဂါမနိဝေသနဥဒေါသိတခေတ္တဓညကရဏအာရာမဝိဟာရာနံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာမ ဧကကုလဿ ဂါမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ အပရိက္ခိတ္တော စာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၈) ပရိက္ခိတ္တာပရိက္ခိတ္တဝသေန ဝိဘတ္တာ။ အဋ္ဋမာဠပါသာဒဟမ္မိယနာဝါသတ္ထရုက္ခမူလအဇ္ဈောကာသာနမ္ပိ ဧဝံ အဝတွာ ‘‘ဧကကုလဿ အဋ္ဋော ဟောတိ, နာနာကုလဿ အဋ္ဋော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၈၄) နယေန ဧကကုလနာနာကုလဝသေန စ အန္တေ ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော နာမ အဂါမကေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ ဧကူပစာရော, တတော ပရံ နာနူပစာရော’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၄) စ ဧဝံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ဝိဘတ္တာ။ တသ္မာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉၅။)ဂါမာဒီသု ပရိက္ခိတ္တံ ဧကူပစာရံ, အပရိက္ခိတ္တံ နာနူပစာရန္တိ စ အဋ္ဋာဒီသု ယံ ဧကကုလဿ, တံ ဧကူပစာရံ နာနာကုလဿ နာနူပစာရန္တိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈောကာသပဒေ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။
ဘိက္ခုသမ္မုတိယာညတြာတိ ယံ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော စီဝရံ အာဒါယ ပက္ကမိတုံ အသက္ကောန္တဿ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ ဒီယတိ, တံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ လဒ္ဓသမ္မုတိကဿ ပန ယာဝ ရောဂေါ န ဝူပသမ္မတိ, တသ္မိံ ဝူပသန္တေ အညော ဝါ ကုပ္ပတိ, အနာပတ္တိယေဝ။
֍ ဋီ ၄၉။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ယာဝ အာဗာဓာ အဓိဋ္ဌာတုံ, တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံ။ ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ, တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ရောဂပရိယန္တာ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ, ဝဿာနပရိယန္တာ ဝဿိကသာဋိကာတိ အတ္ထော။ သေသာတိ တိစီဝရာဒယော ကာလဝသေန အပရိယန္တိကာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၅၀။ ပစ္စတ္ထရဏာဒိတ္တယံ သဒသမ္ပိ အဒသမ္ပိ ရတ္တမ္ပိ အရတ္တမ္ပိ အာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ နိသီဒနန္တိ နိသီဒနဉ္စ ရတ္တံ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပဉ္စ လဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ပစ္စတ္ထရဏပရိက္ခာရမုခပုဉ္ဆနစောဠာနိ ပန နီလမ္ပိ ပီတကမ္ပိ လောဟိတကမ္ပိ ပုပ္ဖဒသာဒိကမ္ပိ ဝဋ္ဋန္တိ, တသ္မာ ‘‘သဒသမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝရူပံ ပန နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ, ကေဝလံ ပစ္စတ္ထရဏာဒိဝသေန အဓိဋ္ဌာနမတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၅၁။ တိစီဝရံ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ ဝဿိကသာဋိကာတိ ဣဒံ ပန သေသစီဝရပဉ္စကံ အဒသံ ရဇိတံယေဝ ကပ္ပတိ, တဉ္စ အာဒိဏ္ဏကပ္ပမေဝါတိ အတ္ထော။ သဒသံဝ နိသီဒနန္တိ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗေ ‘‘သဒသမ္ပီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ အဒသမ္ပိ နိသီဒနံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္မောဟနိဝါရဏတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉၆။)֍ ဋီ ၅၂။ အနဓိဋ္ဌိတန္တိ တိစီဝရာဒိဝသေန အနဓိဋ္ဌိတံ။ အနိဿဋ္ဌံ နာမ အညေသံ အဝိဿဇ္ဇိတံ, တံ ပန ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ဝိကပ္ပနုပဂဿ ပမာဏံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဒဿေတုံ ‘‘ဟတ္ထဒီဃ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာယာမေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ သုဂတင်္ဂုလေန စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတံ ပစ္ဆိမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ဒီဃတော ဧကဟတ္ထံ ပုထုလတော ဥပဍ္ဎဟတ္ထံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၅၃။ တိစီဝရဿာတိ ဝိနယတိစီဝရဿ, န ဓုတင်္ဂတိစီဝရဿ။ တဿ ပန ဣမေသု နဝသု စီဝရတ္တယမေဝ လဗ္ဘတိ, န အညံ လဗ္ဘတိ။ သဗ္ဗမေတန္တိ သဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌာနဝိဓာနဉ္စ ပရိဟရဏဝိဓာနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ပရိက္ခာရစောဠိယော သဗ္ဗန္တိ တိစီဝရာဒိကံ နဝဝိဓမ္ပိ စီဝရံ။ တထာ ဝတွာတိ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ ဝတွာ။ အဓိဋ္ဌတီတိ အဓိဋ္ဌာတိ။ ကိံ ပန တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ? အာမ ဝဋ္ဋတိ, ‘‘ပရိက္ခာရစောဠံ နာမ ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခမေတန္တိ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ပန တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဟရန္တဿ ပရိဟာရော ဝုတ္တော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ, တသ္မာ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၅၄။ ဣဒါနိ ဧတေသံ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အစ္ဆေဒဝိဿဇ္ဇနဂါဟဝိဗ္ဘမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစ္ဆေဒေါတိ စောရာဒီဟိ အစ္ဆိန္ဒနံ။ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အညေသံ ဒါနံ။ ကထံ ပန ဒိန္နံ, ကထံ ဂဟိတံ သုဒိန္နံ သုဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတီတိ? သစေ ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဒေမိ ဒဒါမိ ဒဇ္ဇာမိ ဩဏောဇေမိ ပရိစ္စဇာမိ နိဿဇ္ဇာမိ ဝိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမိ…ပေ…
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉၇။)ဝိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ, သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဒိန္နံယေဝ ဟောတိ။ ‘‘တုယှံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဝဒတိ, သုဒိန္နံ သုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟိ, တဝ သန္တကံ ဟောတု, တဝ သန္တကံ ကရိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မမသန္တကံ ကရောမိ, မမ သန္တကံ ဟောတု, မမ သန္တကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ, ဒုဒ္ဒိန္နံ ဒုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ သစေ ပန ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဂဏှာတိ, သုဂ္ဂဟိတံ။
ဂါဟောတိ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၁)။ သော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဝိဿာသံ ဂဟေတုံ။ သန္ဒိဋ္ဌော စ ဟောတိ, သမ္ဘတ္တော စ, အာလပိတော စ, ဇီဝတိ စ, ဇာနာတိ စ ‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၆)။ တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တကမိတ္တော။ သမ္ဘတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ အာလပိတောတိ ‘‘မမ သန္တကံ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဂဏှေယျာသိ, အာပုစ္ဆိတွာ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဇီဝတီတိ အနုဋ္ဌာနသေယျာယ သယိတောပိ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ။ ဂဟိတေ စ အတ္တမနောတိ ဂဟိတေ စ တုဋ္ဌစိတ္တော။ ဧဝရူပဿ သန္တကံ ‘‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနန္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန စေတာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ, ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ပန တီဟိ အင်္ဂေဟိ ရုဟတိ။ ကထံ? သန္ဒိဋ္ဌော ဇီဝတိ ဂဟိတေ အတ္တမနော, သမ္ဘတ္တော ဇီဝတိ ဂဟိတေ အတ္တမနော, အာလပိတော ဇီဝတိ ဂဟိတေ အတ္တမနောတိ ဧဝံ။
ယော ပန ဇီဝတိ, န စ ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတိ, တဿ သန္တကံ ဝိဿာသဘာဝေန ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ ဒဒန္တေန မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ, တေသံ ဒါတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉၈။)‘‘သုဋ္ဌု ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပါဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော, သော ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယောပိ အဒါတုကာမော, စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ, န ကိဉ္စိ ဝဒတိ, သောပိ ပုန ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယော ပန ‘‘မယာ တုမှာကံ သန္တကံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပရိဘုတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တေ နာဓိဝါသေတိ, ‘‘ပဋိဒေဟီ’’တိ ဘဏတိ, သော ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတိ။
ဝိဗ္ဘမာတိ ဣမိနာ ဘိက္ခုနိယာယေဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဂဟိတံ ဟောတိ။ သာ ပန ယဒါ ဝိဗ္ဘမတိ, တဒါ အဿမဏီ ဟောတိ။ ဘိက္ခု ပန ဝိဗ္ဘမန္တောပိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ, တာဝ ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ။ လိင်္ဂသိက္ခာတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနဉ္စ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသူတိ နဝသု စီဝရေသု။ အဓိဋ္ဌာနဝိယောဂကာရဏာတိ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနကာရဏာ, ဣမေသု အညတရေန အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ အတ္ထော။
ကိဉ္စ ဘိယျော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) – တိစီဝရဿ ပန ဝိနိဗ္ဗိဒ္ဓဆိဒ္ဒဉ္စ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သံဃာဋိဥတ္တရာသင်္ဂါနံ ဒီဃန္တတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဿ တိရိယန္တတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရတော ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏကံ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ။ အန္တရဝါသကဿ ဒီဃန္တတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဿေဝ တိရိယန္တတော စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရတော ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ, ပရတော ပန န ဘိန္ဒတိ။ တသ္မာ ဆိဒ္ဒေ ဇာတေ တိစီဝရံ အတိရေကစီဝရံ ဟောတိ, သူစိကမ္မံ ကတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဣတရေသံ ပန ဆိဒ္ဒေန ဝိဇဟနံ နာမ နတ္ထိ။ ယော ပန တိစီဝရေပိ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ပဌမံ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ အပနေတိ, အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ မဏ္ဍလပရိဝတ္တနေပိ ဧသေဝ နယော။ ယော
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၉၉။)ပန ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈေ ကရောန္တော သစေ ပဌမံ ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ဃဋေတိ, အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ, အထ ဃဋေတွာ ဆိန္ဒတိ, န ဝိဇဟတိ။ ရဇကေဟိ ဓောဝါပေတွာ သေတကံ ကရောန္တဿာပိ န ဝိဇဟတိ ဧဝ။
֍ ဋီ ၅၅။ ဣဒါနိ အကပ္ပိယစီဝရာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသဝါကဖလကာနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကုသစီရံ (မဟာဝ။ ၃၇၁၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ) နာမ ကုသေ ဂန္ထေတွာ ကတစီဝရံ။ ဝါကစီရံ နာမ တာပသာနံ ဝက္ကလံ။ ဖလကစီရံ နာမ ဖလကာနိ သိဗ္ဗိတွာ ကတစီဝရံ။ ကေသကမ္ဗလန္တိ ကေသေဟိ တန္တံ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ။ ဝါလကမ္ဗလန္တိ စမရဝါလေဟိ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ။ ဥလူကပက္ခန္တိ ဥလူကသကုဏဿ ပက္ခေဟိ ကတနိဝါသနံ။ အဇိနက္ခိပန္တိ သလောမံ သခုရံ အဇိနမိဂစမ္မံ။ ဣမေသု သတ္တသု ဝတ္ထေသု ယံ ကိဉ္စိ ဓာရယတော ထုလ္လစ္စယန္တိ အတ္ထော။ ယထာ ဣမေသု ထုလ္လစ္စယံ, တထာ အက္ကနာဠံ နိဝါသေန္တဿ။ အက္ကနာဠံ နာမ အက္ကဒဏ္ဍေ ဝါကာဒီဟိ ဂန္ထေတွာ ကတစီဝရံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အက္ကနာဠံ နိဝါသေတဗ္ဗံ, ယော နိဝါသေယျ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၇၁) ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၅၆။ ကဒလေရကက္ကဒုဿေ ပေါတ္ထကေ စာပီတိ ဧတ္ထ ကဒလိဧရကအက္ကမကစိဝါကေဟိ ကတာနိ ဝတ္ထာနိ ဧဝံ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတေသု ပေါတ္ထကောယေဝ ပါဠိယံ အာဂတော, ဣတရာနိ တဂ္ဂတိကတ္တာ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တာနိ။ ဣမေသု စတူသုပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ နဂ္ဂိယံ တိတ္ထိယသမာဒါနံ သမာဒိယိတဗ္ဗံ, ယော သမာဒိယေယျ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၇၀) ဝုတ္တတ္တာ နဂ္ဂိယမ္ပိ န ကပ္ပတိ ဧဝ။ သဗ္ဗမေဝ နီလကံ သဗ္ဗနီလကံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧတ္ထ နီလံ ဥမာပုပ္ဖဝဏ္ဏံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀၀။)ဟောတိ။ မဉ္ဇေဋ္ဌကံ မဉ္ဇေဋ္ဌကဝဏ္ဏမေဝ။ ပီတကံ ကဏိကာရပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ လောဟိတကံ ဇယသုမနပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ ကဏှကံ အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏံ။
֍ ဋီ ၅၇။ မဟာရင်္ဂံ နာမ သတပဒိပိဋ္ဌိဝဏ္ဏံ။ မဟာနာမံ နာမ ရတ္တသမ္ဘိန္နဝဏ္ဏံ ဟောတိ။ ပဒုမပုပ္ဖဝဏ္ဏန္တိပိ ဝုတ္တံ, မန္ဒရတ္တန္တိ အတ္ထော။ တိရီဋကေတိ ရုက္ခတစေ။ အစ္ဆိန္နဒီဃဒသကေတိ သဗ္ဗသော အစ္ဆိန္နဒသကေ စ မဇ္ဈေ ဆိန္နဒသကေ စာတိ အတ္ထော။ အညမညံ သံသိဗ္ဗိတွာ ကတဒသံ ဖလဒသံ နာမ။ ကေတကပုပ္ဖါဒိပုပ္ဖသဒိသာဟိ ဒသာဟိ ယုတ္တံ ပုပ္ဖဒသံ နာမ။ ဧတေသုပိ ‘‘ပေါတ္ထကေ စာပီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအပိ-သဒ္ဒေန ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာတိ ယထာ ဧတေသု ကဒလိဒုဿာဒီသု ပုပ္ဖဒသာဝသာနေသု ဒုက္ကဋံ, တထာ ကဉ္စုကဝေဌနေသုပိ ယံ ကိဉ္စိ ဓာရေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။
ဧတေသု ပန အယံ ဝိနိစ္ဆယော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၂) – သဗ္ဗနီလကာဒီနိ ရဇနာနိ ဝမေတွာ ပုန ရဇိတွာ ဓာရေတဗ္ဗာနိ, န သက္ကာ စေ ဝမေတုံ, ပစ္စတ္ထရဏာဒီနိ ဝါ ကာရေတဗ္ဗာနိ, တိပဋ္ဋစီဝရဿ မဇ္ဈေ ဝါ ဒါတဗ္ဗာနိ။ အစ္ဆိန္နဒသကာဒီနိ ဒသာ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗာနိ။ ကဉ္စုကံ ဝိဇဋေတွာ ရဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဝေဌနေပိ ဧသေဝ နယော။ တိရီဋကံ ပါဒပုဉ္ဆနံ ကာတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗန္တိ ဣမံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ကုသစီရာဒိကံ အကပ္ပိယစီဝရံ အစ္ဆိန္နစီဝရော လဘတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပရိဝါရေ။
‘‘အကပ္ပကတံ နာပိ ရဇနာယ ရတ္တံ,
တေန နိဝတ္ထော ယေန ကာမံ ဝဇေယျ၊
န စဿ ဟောတိ အာပတ္တိ,
သော စ ဓမ္မော သုဂတေန ဒေသိတော၊
ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၁)၊
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀၁။)အယဉှိ ပဉှော အစ္ဆိန္နစီဝရဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော, တသ္မာ ဟိ ယံ ကိဉ္စိ အကပ္ပိယစီဝရံ နိဝါသေတွာ ဝါ ပါရုပိတွာ ဝါ အစ္ဆိန္နစီဝရကေန အညံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, မနုဿာ နိဿီမဂတာနံ ဘိက္ခူနံ စီဝရံ ဒေန္တိ ‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမာ’တိ, အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သာဒိတုံ, န တာဝ တံ ဂဏနူပဂံ, ယာဝ န ဟတ္ထံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ယာဝ အာဟရိတွာ တံ န ဒိန္နံ, ‘‘တုမှာကံ, ဘန္တေ, စီဝရံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ပဟိဏိတွာ ဝါ နာရောစိတံ, တာဝ ဂဏနံ န ဥပေတိ, အနဓိဋ္ဌိတံ ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ အာနေတွာ ဒိန္နေ ဝါ အာရောစိတေ ဝါ ပရိဟာရော နတ္ထိ, ဒသာဟံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ စီဝရဝိနိစ္ဆယော။
စီဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ရဇနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၈။ ဣဒါနိ တေသံ စီဝရာနံ ရဇနဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ရဇနာနိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဆ ရဇနာနိ မူလရဇနံ ခန္ဓရဇနံ တစရဇနံ ပတ္တရဇနံ ပုပ္ဖရဇနံ ဖလရဇန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဧဝံ ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဆပ္ပကာရာနိ အနုညာတာနိ သတ္ထုနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၅၉။ တတ္ထ မူလေတိ မူလရဇနေတိ အတ္ထော။ ဟလိဒ္ဒိံ ဝိဝဇ္ဇိယ သဗ္ဗံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တုင်္ဂဟာရကော နာမ ဧကော သကဏ္ဋကရုက္ခော, တဿ ဟရိတာလဝဏ္ဏံ ခန္ဓရဇနံ ဟောတိ။ ဂိဟိပရိဘုတ္တံ ပန အလ္လိပတ္တေန ဧကဝါရံ ရဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဖလရဇနေ အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ, သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ရဇနဝိနိစ္ဆယော။
ရဇနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀၂။)၅။ ပတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၀။ ဣဒါနိ ဘာဇနဝိကတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တော စာ’’တိ ဥဒ္ဓဋံ။ ဧတ္ထ ပန ပဌမဂါထာ သုဝိညေယျာ။
֍ ဋီ ၆၁။ ဒုတိယေ ‘‘မဂဓနာဠိဒွယတဏ္ဍုလသာဓိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိဘတ္တိလောပံ အကတွာ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ‘‘မဂဓေ နာဠိဒွယတဏ္ဍုလသာဓိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ပစိတန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ ၆၀၂၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလံ ဂဏှာတိ။ ဩဒနန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗပ္ပကာရသမ္ပန္နံ အဝဿာဝိတောဒနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဩဒနဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ နာတိဃနံ နာတိတနုကံ ဟတ္ထဟာရိယမုဂ္ဂသူပဉ္စ အာလောပဿ အာလောပဿ အနုရူပံ ယာဝ စရိမကာလောပပ္ပဟောနကံ မစ္ဆမံသာဒိဗျဉ္ဇနဉ္စ ယော ပတ္တော ဂဏှာတိ, သော ဥက္ကဋ္ဌော နာမာတိ အတ္ထော။ သပ္ပိတေလတက္ကရသကဉ္ဇိကာဒီနိ ပန ဂဏနူပဂါနိ န ဟောန္တိ, တာနိ ဟိ ဩဒနဂတိကာနေဝ ဟောန္တိ, နေဝ ဟာပေတုံ, န ဝဍ္ဎေတုံ သက္ကောန္တိ။ ဧဝမေတံ သဗ္ဗံ ပက္ခိတ္တံ သစေ ပတ္တဿ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ, သုတ္တေန ဝါ ဟီရေန ဝါ ဆိန္ဒန္တဿ သုတ္တဿ ဝါ ဟီရဿ ဝါ ဟေဋ္ဌိမန္တံ ဖုသတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမိတွာ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ, အန္တောဂတမေဝ ဟောတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။
֍ ဋီ ၆၂။ ‘‘မဇ္ဈိမော နာမ ပတ္တော နာဠိကောဒနံ ဂဏှာတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မဇ္ဈိမော တဿုပဍ္ဎော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန မဇ္ဈိမော မဇ္ဈိမောမကော မဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌောတိ ပတ္တတ္တိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဩမကော နာမ ပတ္တော ပတ္ထောဒနံ ဂဏှာတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၀၂) ဝစနတော ‘‘တတောပဍ္ဎော’’တိ ဝုတ္တံ။ မဂဓနာဠိယာ ဥပဍ္ဎနာဠိကောဒနဉ္စ တဒူပိယံ သူပံ ဗျဉ္ဇနဉ္စ ဂဏှာတိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀၃။)သော ဩမကော နာမ။ ဣဓာပိ ဩမကော ဩမကောမကော ဩမကုက္ကဋ္ဌောတိ ပတ္တတ္တိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမေသု ပန နဝသု ပတ္တေသု ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော စ ဩမကောမကော စ အပတ္တော။ ဧတေသု အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထိ, သေသာ သတ္တ ပတ္တာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ စာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၆၃။ အတိရေကပတ္တောတိ (ပါရာ။ ၆၀၁) အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော။ သကောတိ သသန္တကော။ ကပ္ပေါတိ ကပ္ပိယော။ အယမေဝေတ္ထ သင်္ခေပေါ – ယော ပတ္တော ကာကဏိကမတ္တဿာပိ မူလဿ ဒါတဗ္ဗဿ နတ္ထိတာယ သကော။ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ ပက္ကတ္တာ ကပ္ပေါ။ သော ဒသာဟပရမံ ကာလံ အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော ဓာရေယျောတိ။
֍ ဋီ ၆၄။ အစ္ဆေဒါဒယော စီဝရေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါယေဝ။ ဆိဒ္ဒေနာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧတ္ထ ယဿ ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိတော ဟေဋ္ဌာ ဒွင်္ဂုလပ္ပဒေသေ ယေန ဆိဒ္ဒေန ကင်္ဂုသိတ္ထံ နိက္ခမတိ, တတ္တကေန ဆိဒ္ဒေန ဘိဇ္ဇတိ။ တသ္မိံ ပန အယစုဏ္ဏာဒီဟိ ပဋိပါကတိကေ ကတေ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနမုဇ္ဈတီတိ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနံ ဥဇ္ဈတိ။
֍ ဋီ ၆၅။ ဣဒါနိ ပရိဟရဏဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တံ န ပဋိသာမေယျ သောဒက’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သောဒကံ (စူဠဝ။ ၂၅၄) ပတ္တံ န ပဋိသာမေယျ, အာတပေ စ သောဒကံ ပတ္တံ န ဩတပေတိ အဓိပ္ပါယော။ န နိဒဟေတိ နိရုဒကံ ကတွာပိ အတိကာလံ န နိဒဟေတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘုမျာတိ ဘူမိယံ။ န ဌပေတိ တဋ္ဋိကာစမ္မခဏ္ဍာဒီသု ယေန ကေနစိ အနတ္ထတာယ ပံသုသက္ခရမိဿာယ ဘူမိယာ န ဌပေယျာတိ အတ္ထော။ နော စ လဂ္ဂယေတိ ဧတ္ထပိ နာဂဒန္တာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၅၄) ယတ္ထ ကတ္ထစိ လဂ္ဂန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀၄။)֍ ဋီ ၆၆။ မိဍ္ဎန္တေတိ (စူဠဝ။ ၂၅၄၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၄) မိဍ္ဎပရိယန္တေ။ သစေ ပန ပရိဝတ္တေတွာ တတ္ထေဝ ပတိဋ္ဌာတိ, ဧဝရူပါယ ဝိတ္ထိဏ္ဏာယ မိဍ္ဎိယာ အဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ပရိယန္တေ။ ပရိဘဏ္ဍန္တေတိ ဗာဟိရပဿေ ကတာယ တနုကမိဍ္ဎိယာ အန္တေတိ အတ္ထော။ အင်္ကေ ဝါတိ (စူဠဝ။ ၂၅၄) ဒွိန္နံ ဦရူနံ မဇ္ဈေ။ ဧတ္ထ ပန အံသဗဒ္ဓကေ အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာ အင်္ကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ဣတရထာ။ အာတပတ္တကေတိ ဆတ္တေ။ ဧတ္ထ ဘတ္တပူရောပိ အံသကူဋေ လဂ္ဂိတပတ္တောပိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၇။ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကံ (စူဠဝ။ ၂၅၅၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၅) နာမ မုခဝိက္ခာလနောဒကံ, တံ ပတ္တေ နိဋ္ဌုဘိတွာ ပတ္တေန န နီဟရေယျာတိ အတ္ထော။ စလကဉ္စ အဋ္ဌိကဉ္စ စလကဋ္ဌိကံ။ ဧတေသု ယံ ကိဉ္စိ ပတ္တေန နီဟရန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ပတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဟတ္ထံ ဓောဝိတုမ္ပိ န လဘတိ။ ဟတ္ထဓောဝိတဝတ္ထဓောဝိတဥဒကမ္ပိ ပတ္တေ အာကိရိတွာ နီဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အနုစ္ဆိဋ္ဌပတ္တံ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေန ဂဟေတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဟတ္ထံ ပန ဗဟိ ဓောဝိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မစ္ဆမံသဖလာဖလာဒီနိ ခါဒန္တော ယံ မုခေန လုဉ္စိတွာ လုဉ္စိတွာ ခါဒတိ, တံ ဝါ တေသံ အဋ္ဌိအာဒိကံ ဝါ မုခတော နီဟဋံ ပုန အခါဒိတုကာမော ဆဍ္ဍေတုကာမော ပတ္တေ ဌပေတုံ န လဘတိ။ သိင်္ဂိဝေရနာဠိကေရခဏ္ဍာဒီနိ ခါဒန္တေဟိ ဍံသိတွာ ဍံသိတွာ ပုန ဌပေတုံ လဘတိ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပတ္တဟတ္ထေန ကဝါဋံ ပဏာမေတဗ္ဗံ, ယော ပဏာမေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၅၅) ဝုတ္တတ္တာ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဌိတော ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ကဝါဋံ ပဏာမေတုံ န လဘတိ, တသ္မာ ‘‘ပတ္တဟတ္ထောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အံသကူဋေ လဂ္ဂိတွာ ဌိတဿ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၈။ ဘူမိအာဓာရကေတိ ဧတ္ထ ဒန္တဝလ္လိဝေတ္တဝါကာဒီဟိ ကတေ ဝလယာဓာရကေ။ ဒါရုဒဏ္ဍာဓာရေတိ ဧကဒါရုနာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀၅။)ကတအာဓာရကေ စ ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍေဟိ ကတအာဓာရကေ စာတိ အတ္ထော။ တိဒဏ္ဍေ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧတေသု ပန သုသဇ္ဇိတေသု ဧကံ ပတ္တံ ဌပေတွာဝ တဿုပရိ ဧကံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ, တယော ပန န ဝဋ္ဋန္တိ။ ဧကံ နိက္ကုဇ္ဇိတွာဝ ဘူမိယန္တိ ဧတ္ထ ဘူမိယံ ကဋသာရကာဒီသု အညတရံ ပတ္ထရိတွာ တဿုပရိ နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဝါ ဥက္ကုဇ္ဇိတွာ ဝါ ဧကံ ဌပေယျ, ဒွေ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဒွေ ပန ဌပေန္တေန ဥပရိ ဌပိတပတ္တံ ဧကေန ပဿေန ဘူမိယံ ဖုသာပေတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။
၆၉-၇၀။ ဣဒါနိ အကပ္ပိယပတ္တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဒါရုရူပိယသောဝဏ္ဏာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မဏိဝေဠုရိယာမယာတိ (စူဠဝ။ ၂၅၂၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၂) မဏီတိ ဣန္ဒနီလကဗရကတာဒိ။ သစေ ဂဟဋ္ဌာ ဘတ္တဂ္ဂေ သုဝဏ္ဏရူပိယတဋ္ဋကာဒီသု သူပဗျဉ္ဇနံ ကတွာ ဥပနာမေန္တိ, အာမသိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဃဋိကဋာဟဇာ (စူဠဝ။ ၂၅၅၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၅) စ တုမ္ဗကဋာဟဇာ စ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ။ ဧတ္ထ တုမ္ဗကဋာဟဇာနာမ အလာဗု။ ပတ္တဝိနိစ္ဆယော။
ပတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ထာလကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၁-၂။ ဣဒါနိ ထာလကေသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ထာလကာ စာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ အကပ္ပါတိ ဒါရုမယာဒယော ထာလကာ အကပ္ပိယာတိ အတ္ထော။ ဖလိကထာလကာဒယော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၂) ဂိဟိသန္တကာ ဝါ သံဃသန္တကာ ဝါ ကပ္ပိယာ။ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ (စူဠဝ။ ၂၅၅) တာဝကာလိကာ, တာသု ဘုဉ္ဇိတွာ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာ, န ပရိဟရိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။ ထာလကဝိနိစ္ဆယော။
ထာလကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀၆။)၇။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၃။ ဣဒါနိ ပဝါရဏာဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဝါရဏာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၈-၂၃၉၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ ဣရိယာပထေနာတိ ဌာနဂမနသယနနိသဇ္ဇာနံ အညတရေန ဣရိယာပထေနာတိ အတ္ထော။ တတော ဣရိယာပထတော အညေန ဣရိယာပထေန အနတိရိတ္တကံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ စေ, ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ပါစိတ္တိနတိရိတ္တကန္တိ ပါစိတ္တိ အနတိရိတ္တကံ။
֍ ဋီ ၇၄။ ဣဒါနိ ယေဟိ အင်္ဂေဟိ ပဝါရဏာ ဟောတိ, တာနိ အင်္ဂါနိ ဒဿေတုံ ‘‘အသန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသနန္တိ ဧတေန အဝိပ္ပကတဘောဇနတာ ဝုတ္တာ, ဘုဉ္ဇမာနော စ သော ပုဂ္ဂလော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဘောဇနဉ္စေဝါတိ ယံ ဘုဉ္ဇန္တော ပဝါရေတိ, တံ ဩဒနော ကုမ္မာသော သတ္တု မစ္ဆော မံသန္တိ ဣမေသု အညတရံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဘိဟာရောတိ ဒါယကော တဿ တံ ဘတ္တံ ကာယေန အဘိဟရတီတိ အတ္ထော, ဝါစာဘိဟာရော ပန န ဂဟေတဗ္ဗော။ သမီပတာတိ ဒါယကော ပဝါရဏပ္ပဟောနကဘောဇနံ ဂဟေတွာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏေ ဩကာသေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကာယဝါစာပဋိက္ခေပေါတိ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေန အဘိဟဋံ ဘိက္ခံ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပဋိက္ခိပေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန သစေ ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ, အာနိသဒဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ, သစေ ဌိတော, ပဏှိအန္တတော ပဋ္ဌာယ, သစေ နိပန္နော, ယေန ပဿေန နိပန္နော, တဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ ဒါယကဿာပိ တထာဝိဓဿ ဌပေတွာ ပသာရိတဟတ္ထံ ယံ တဿ အာသန္နတရံ အင်္ဂံ, တဿ ဝသေန ပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ပဉ္စ အင်္ဂါ ပဝါရဏာတိ ‘‘အသနံ ပညာယတိ, ဘောဇနံ ပညာယတိ, ဟတ္ထပါသေ ဌိတော အဘိဟရတိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀၇။)ပဋိက္ခေပေါ ပညာယတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၉၊ ပရိ။ ၄၂၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၇၅။ ဣဒါနိ ဧတေသု ပဉ္စသု ဘောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဩဒနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ဩဒနာဒယော ဣမေဟိ နိဗ္ဗတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သာလီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေတရတ္တကာဠဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ကင်္ဂုဇာတိယော ကင်္ဂူတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ကာဠသေတာ ကုဒြူသဝရကာ။ ဣမေသံ သတ္တန္နံ ဓညာနံ ဩဒနော စ ဘောဇ္ဇယာဂု စ ဩဒနော နာမာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၇၆။ သာမာကာဒိတိဏံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ကုဒြူသကေ သင်္ဂဟံ ဂတန္တိ အတ္ထော။ ဝရကစောရကော ဝရကေ သင်္ဂဟံ ဂတော, သာလိယဉ္စေဝ နီဝါရော သင်္ဂဟံ ဂတော သေတတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ဣမေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သာနုလောမာနံ သတ္တန္နံ ဓညာနံ တဏ္ဍုလေ ဂဟေတွာ ‘‘ယာဂုံ ပစိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တံ ပစိဿာမာ’’တိ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ သန္ဓာယ ပစန္တိ, သစေ ဥဏှံ ဝါ သီတလံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တာနံ ဘောဇနကာလေ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနေ ဩဓိ ပညာယတိ, အယံ ဩဒနော နာမ, ပဝါရဏံ ဇနေတိ။ ယောပိ ပါယာသော ဝါ အမ္ဗိလယာဂု ဝါ ဥဒ္ဓနတော ဩတာရိတမတ္တာ အဗ္ဘုဏှာ အာဝိဇ္ဈိတွာ ပိဝိတုံ သက္ကာ, ဂဟိတောကာသေပိ ဩဓိံ န ဒဿေတိ, အယံ ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။ ဥသုမာယ ပန ဝိဂတာယ ဃနဘာဝံ ဂစ္ဆတိ, ဩဓိ ပညာယတိ, ပုန ပဝါရဏံ ဇနေတိ, ပုဗ္ဗေ တနုကဘာဝေါ န ရက္ခတိ။ ဘတ္တေ ပန ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီနိ အာကိရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ, ကိဉ္စာပိ တနုကာ ဟောတိ, ပဝါရဏံ ဇနေတိယေဝ တသ္မိံ ယာဂုယာ နတ္ထိဘာဝတော။ သစေ ပန ပက္ကုထိတေသု ဥဒကာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ ဒေန္တိ, ယာဂုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀၈။)֍ ဋီ ၇၇။ ဘဋ္ဌဓညမယောတိ သတ္တဝိဓာနိပိ ဓညာနိ ဂဟေတွာ ခရပါကဘဇ္ဇိတာနံ တေသံ တဏ္ဍုလေ ကောဋ္ဋေတွာ ကတစုဏ္ဏကုဏ္ဍကာနိ သတ္တု နာမ။ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ ပန အာတပသုက္ခာနံ ဝါ တဏ္ဍုလာနံ စုဏ္ဏကုဏ္ဍကာနိ သတ္တုသင်္ချံ န ဂစ္ဆန္တိ။ ယဝသမ္ဘဝေါတိ အညေဟိ ပန မုဂ္ဂါဒီဟိ ကတကုမ္မာသော န ပဝါရေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဥဒကသမ္ဘဝေါတိ ဣမိနာ ကက္ကဋကသိပ္ပိကသမ္ဗုကာဒယောပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ သစေ ယာဂုပါနကာလေ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ မစ္ဆမံသံ ဝါ ခါဒန္တိ, တေ စေ အခါဒန္တော အညံ ပဝါရဏပ္ပဟောနကံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။ ခါဒိတေပိ သစေ မုခေ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထိ, တဒါ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိယေဝ။ သစေ ပတ္တေ အဝသိဋ္ဌံ အတ္ထိ, မုခေ နတ္ထိ, တဉ္စေ အခါဒိတုကာမော ဟောတိ, အညတ္ထ ဝါ ဂန္တွာ ခါဒိတုကာမော, တသ္မိံ ခဏေ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိယေဝ။
֍ ဋီ ၇၈။ ဘောဇနန္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ယံ ကိဉ္စိ ဘောဇနံ။ ကပ္ပိယံ ဝါ အကပ္ပိယံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိသေဓယန္တိ ကာယေနာဘိဟဋံ အင်္ဂုလိစလနာဒိနာ ဝါ ဘမုကဝိကာရေန ဝါ ကုဒ္ဓဘာဝေန ဩလောကေန ဝါ ပဋိက္ခိပန္တော ကာယေန ဝါ ‘‘အလ’’န္တိ ဝါ ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ ဝါ ‘‘မာ အာကိရာ’’တိ ဝါ ‘‘အပဂစ္ဆာ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ပဋိက္ခိပန္တော ဝါစာယ ဝါ နိသေဓယန္တောတိ အတ္ထော။ ကပ္ပန္တိ ကပ္ပိယဘောဇနမေဝ ပဋိက္ခိပန္တော သော ပဝါရေတိ, အကပ္ပိယမံသံ ဝါ ဘောဇနံ ဝါ ပဋိက္ခိပန္တော န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? တဿ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ။ သစေ ကပ္ပိယဘောဇနံ ဘုဉ္ဇမာနော အကပ္ပိယံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? တဿ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗတော။ ဣဒါနိ မိဿကနယံ ဒဿေတုံ ‘‘တန္နာမေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – တန္နာမေန ဝါ ဣမန္တိ ဝါ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၀၉။)အဘိဟဋံ ကပ္ပိယံ နိသေဓယံ ပဝါရေယျာတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော ပန မစ္ဆမံသမိဿံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ယာဂုံ ဗျဉ္ဇနံ ဝါ အာဟရိတွာ ‘‘မစ္ဆံ ဂဏှထ, မံသံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ သစေ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထ, ရသဗျဉ္ဇနံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ, တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? တဿာပိ အတ္ထိတာယ။ သစေ ‘‘ဣမံ ဂဏှထာ’’တိ သဝတ္ထုကံ ကတွာ ဒေတိ, တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ဘတ္တမိဿကေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ အညဿ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရဏာ နတ္ထိယေဝ။
၇၉-၈၀။ ဣဒါနိ ပဝါရဏံ အဇနေန္တေ ဒဿေတုံ ‘‘လာဇာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ လာဇာ တံသတ္တုဘတ္တာနီတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) လာဇာ စ လာဇေဟိ ကတသတ္တုဘတ္တာနိ စာတိ အတ္ထော။ မစ္ဆမံသပူဝေသု ပန ပဝါရဏာ ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘သုဒ္ဓခဇ္ဇကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဋ္ဌပိဋ္ဌန္တိ ပုဗ္ဗေ အာမကံ ပစ္ဆာ ဘဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဠုအာဒီနံ ဝုတ္တာဝသေသာနံ ဘတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ရသယာဂု ရသော ပက္ကယာဂု။ မံသာဒီဟိ အမိဿိတာ သုဒ္ဓယာဂု။ ပုထုကာမယံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။
֍ ဋီ ၈၁။ ဝုဋ္ဌာယာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) အာသနာ ဥဋ္ဌာယ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ ပဝါရေတွာ အာသနာ န ဝုဋ္ဌာတိ ဘိက္ခု, တဿာပိ အတိရိတ္တံ ကာတုံ လဘတိ။ အဘုတ္တေန စ ဘောဇနန္တိ ယေန ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ အန္တမသော ကုသဂ္ဂေနာပိ န ဘုတ္တံ, တေနာပိ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ယေန ပန အရုဏုဂ္ဂမေပိ ဘုတ္တံ ဟောတိ, သော စေ အပဝါရိတော အာသနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ မဇ္ဈနှိကသမယေပိ ပုန ကိဉ္စိ အဘုတွာပိ ကာတုံ လဘတိ။ ယေန ယံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁၀။)ဝါ ပုရေ ကတန္တိ ယေန ယံ ဝါ ပုဗ္ဗေ ကတံ, တေန တမ္ပိ ပစ္ဆာ န ကာတဗ္ဗံ။ အညေန ပန တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋီ ၈၂။ ယံ ဖလံ ဝါ ကန္ဒမူလံ ဝါ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ကတကပ္ပိယံ အညမ္ပိ ကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ ကပ္ပိယမံသံ ဝါ, ဣဒံ ကပ္ပိယံ နာမ, ဝုတ္တပ္ပကာရဝိပရီတံ အကပ္ပိယံ နာမ, တသ္မိံ အတိရိတ္တကရဏံ န ရုဟတိ, ယဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ န ဂဟိတံ, တသ္မိမ္ပိ န ရုဟတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကပ္ပိယံ ဂဟိတဉ္စေဝါ’’တိ။ ဥစ္စာရိတန္တိ ကပ္ပိယံ ကာရေတုံ အာဂတေန ဘိက္ခုနာ ဤသကမ္ပိ ဥက္ခိတ္တံ ဝါ အပနမိတံ ဝါတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဟတ္ထပါသဂ’’န္တိ။ အတိရိတ္တံ ကရောန္တေဝန္တိ အတိရိတ္တံ ကရောန္တော ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဧဝံ ဘာသတူတိ အတ္ထော။ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ, အယံ ကိရ အာစိဏ္ဏော။ ဝိနယဓရာ ကိရ ပန ‘‘သကိံ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ ဣဒမ္ပိ ဝေါ အဓိကံ, ဣတော အညံ န လစ္ဆသီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၈၃။ အနုပသမ္ပန္နဟတ္ထဂန္တိ ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန ပန အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံယေဝ န ကာတဗ္ဗံ, တံ ပန အညေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ တဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ အတိရိတ္တံ ကတွာ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အတ္တနာ အာဂန္တွာ အညဿ ဟတ္ထေ စ ပေသယိတွာပိ ကာရေတုံ လဗ္ဘတေတိ အတ္ထော။ တံ ပန အတိရိတ္တကာရကံ ဌပေတွာ အညော သဗ္ဗော ပဝါရိတောပိ အပ္ပဝါရိတောပိ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတီတိ အတ္ထော။ သစေ ပဝါရိတော ပရိဘုဉ္ဇတိ, ယထာ အကတေန မိဿံ န ဟောတိ, တထာ မုခဉ္စ ဟတ္ထဉ္စ သုဒ္ဓံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဂိလာနဿ ဘုတ္တာဝသေသမ္ပိ တဿ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ ခါဒိဿတီ’’တိ အာဟဋမ္ပိ အနတိရိတ္တကတံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယော။
ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁၁။)၈။ ကာလိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၄။ ဣဒါနိ ယေ တေ စတ္တာရော ကာလိကာ မုနိနာ ဝုတ္တာ ‘‘ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ, တေ ဒဿေတုံ ‘‘ကာလိကာ စာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ (ပါစိ။ ၂၅၄-၂၅၆၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃-၂၅၆) ကတမေ တေ ကာလိကာတိ စေ, တေ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေသု အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ဌိတမဇ္ဈနှိကာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝကာလိကံ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ယာမာဝသာနာ ပိပါသာယ သတိ ပိပါသစ္ဆေဒနတ္ထံ ပါတဗ္ဗတော ယာမော ကာလော အဿာတိ ယာမကာလိကံ။ တေန ဥပသမေတဗ္ဗေ အာဗာဓေ သတိ ယာဝ သတ္တာဟာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော သတ္တာဟကာလိကံ။ အာဗာဓေ သတိ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝဇီဝိကံ။
֍ ဋီ ၈၅။ တေသု ယာဝကာလိကံ ဒဿေတုံ ‘‘ပိဋ္ဌံ မူလံ ဖလံ ခဇ္ဇ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (ပါစိ။ ၂၄၈-၂၅၀၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈-၂၄၉) ပိဋ္ဌခါဒနီယံ နာမ သတ္တန္နံ တာဝ ဓညာနံ ဓညာနုလောမာနံ အပရဏ္ဏာနဉ္စ ပိဋ္ဌံ ပနသပိဋ္ဌံ လဗုဇပိဋ္ဌံ အမ္ဗာဋကပိဋ္ဌံ သာလပိဋ္ဌံ ဓောတကတာလပိဋ္ဌံ ခီရဝလ္လိပိဋ္ဌဉ္စာတိ ဧဝမာဒီနိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထဉ္စ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကာနိ ပိဋ္ဌာနိ ယာဝကာလိကာနိ။ ဣမိနာဝ လက္ခဏေန မူလခါဒနီယာဒီသုပိ ယာဝကာလိကလက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, အတိဝိတ္ထာရဘယေန သံခိတ္တံ။ ဂေါရသော နာမ ခီရဒဓိတက္ကရသော။ ဓညဘောဇနန္တိ သာနုလောမာနိ သတ္တဓညာနိ စ ပဉ္စဝိဓဘောဇနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ယာဂုသူပပ္ပဘုတယောတိ ဧတ္ထ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန ကန္ဒခါဒနီယံ မုဠာလခါဒနီယံ မတ္ထကခါဒနီယံ ခန္ဓခါဒနီယံ တစခါဒနီယံ ပတ္တခါဒနီယံ ပုပ္ဖခါဒနီယံ အဋ္ဌိခါဒနီယံ နိယျာသခါဒနီယန္တိ ဣမာနိ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁၂။)တတြိဒံ မုခမတ္တနိဒဿနံ – ဘိသသင်္ခါတော ပဒုမပုဏ္ဍရီကကန္ဒော ပိဏ္ဍာလုမသာလုကအာဒယော ဝလ္လိကန္ဒော အာလုဝကန္ဒော တာလကန္ဒောတိ ဧဝမာဒိ ကန္ဒခါဒနီယံ။ ပဒုမမုဠာလာဒယော မုဠာလခါဒနီယံ။ တာလဟိန္တာလကုန္တာလကေတကနာဠိကေရပူဂရုက္ခခဇ္ဇူရီအာဒီနံ ကဠီရသင်္ခါတာ မတ္ထကာ မတ္ထကခါဒနီယံ။ ဥစ္ဆုခန္ဓော နီလုပ္ပလရတ္တုပ္ပလကုမုဒသောဂန္ဓိကာနံ ပုပ္ဖဒဏ္ဍကာနီတိ ဧဝမာဒိ ခန္ဓခါဒနီယံ။ တစခါဒနီယံ ဥစ္ဆုတစော ဧဝ ဧကော ယာဝကာလိကော, သောပိ သရသော။ မူလကံ ခါရကော စစ္စု တမ္ဗုကော တဏ္ဍုလေယျကောတိ ဧဝမာဒိ ပတ္တခါဒနီယံ။ မူလကပုပ္ဖံ ခါရကပုပ္ဖံ စစ္စုပုပ္ဖံ တမ္ဗုကပုပ္ဖန္တိ ဧဝမာဒိ ပုပ္ဖခါဒနီယံ, အသောကပုပ္ဖံ ပန ယာဝဇီဝိကံ။ လဗုဇပနသဋ္ဌိအာဒိ အဋ္ဌိခါဒနီယံ။ နိယျာသခါဒနီယေ ယာဝကာလိကံ နတ္ထိ။ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ယာဝကာလိကာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၈၆။ ဣဒါနိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌ ပါနာနိ အမ္ဗပါနံ ဇမ္ဗုပါနံ စောစပါနံ မောစပါနံ မဓုကပါနံ မုဒ္ဒိကပါနံ သာလူကပါနံ ဖာရုသကပါန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌဝိဓံ ပါနကံ ယာမကာလိကံ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘မဓူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၀) မဓုဇံ မုဒ္ဒိကဇံ သာလူကဇံ စောစဇံ မောစဇံ အမ္ဗုဇံ ဇမ္ဗုဇဉ္စာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ မဓုဇံ နာမ မဓုကာနံ ဇာတိရသေန ကတံ, တံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နမေဝ ဝဋ္ဋတိ, သုဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ။ မုဒ္ဒိကပါနံ နာမ မုဒ္ဒိကာ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဂဟိတံ။ သာလူကပါနံ နာမ ရတ္တုပ္ပလနီလုပ္ပလာဒီနံ ကိဉ္ဇက္ခရေဟိ ကတံ။ သေသာနိ ပါကဋာနေဝ။ ဧတ္ထ ပန သစေ သယံ ဧတာနိ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ အာတပေ အာဒိစ္စပါကေန ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပါနကံ ကရောတိ, တံ ပုရေဘတ္တမေဝ ကပ္ပတိ။ သစေ အနုပသမ္ပန္နေန ကတံ လဘတိ, တဒဟုပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ပစ္ဆာဘတ္တံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁၃။)နိရာမိသပရိဘောဂေန ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပါနာနိ သီတာနိပိ အာဒိစ္စပါကာနိပိ ဝဋ္ဋန္တိ, အဂ္ဂိပါကာနိ ပန န ဝဋ္ဋန္တိ, တသ္မာ ‘‘နဂ္ဂိသန္တတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၈၇။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗံ ဖလရသံ ဌပေတွာ ဓညဖလရသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၀) ဝုတ္တတ္တာ ဓညဖလရသော ပန န ဝဋ္ဋတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာနုလောမာနိ ဓညာနိ ဌပေတွာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗံ ပုပ္ဖရသံ ဌပေတွာ မဓုကပုပ္ဖရသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မဓုကပုပ္ဖရသော အာဒိစ္စပါကော ဝါ ဟောတု အဂ္ဂိပါကော ဝါ, ပစ္ဆာဘတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဓုကပုပ္ဖမညတြာ’’တိ။
֍ ဋီ ၈၈။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗံ ပတ္တရသံ ဌပေတွာ ဍာကရသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဒကေန ပက္ကာနမ္ပိ ယာဝကာလိကပတ္တာနံ ရသော ပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ, သီတောဒကေန မဒ္ဒိတာနံ ရသော ယာမကာလိကံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဌပေတွာ ပက္ကဍာကဇ’’န္တိ။ ယာဝဇီဝိကပဏ္ဏဿ ဥဒကေန ပက္ကဿ ရသော ယာဝဇီဝိကော ဟောတိ။
֍ ဋီ ၈၉။ ဣဒါနိ သတ္တာဟကာလိကေ ဒဿေတုံ ‘‘သပ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၆၀) ပန –
‘‘သပ္ပိနောနီတတေလာနိ, မဓုဖာဏိတမေဝ စ၊
သတ္တာဟကာလိကာ သပ္ပိ, ယေသံ မံသမဝါရိတ’’န္တိ။ –
ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပန ဂဟိတေ ဝသာ တေလဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာဝ ဟောတိ ‘‘တေလံ နာမ တိလတေလံ သာသပတေလံ မဓုကတေလံ ဧရဏ္ဍတေလံ ဝသာတေလ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃၊ ပါစိ။ ၂၆၀) ဧဝံ ပါဠိယံ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ။ ဧဝံ ပန အဂ္ဂဟေတွာ ဝသာ စ ‘‘မဓုဖာဏိတ’’န္တိ ပါဌေ ဂဟိတေ ယာဝကာလိကဘူတာ ဝသာ သတ္တာဟကာလိကာတိ အာပဇ္ဇေယျ, ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁၄။)ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ, သေယျထိဒံ – သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၂) ဧဝံ ပဉ္စေဝ ဘဂဝတာ သတ္တာဟကာလိကဘေသဇ္ဇာနိ အနုညာတာနိ, တတော ဥတ္တရိ ဆဋ္ဌဿ သတ္တာဟကာလိကဘေသဇ္ဇဿ အတ္ထိတာပိ အာပဇ္ဇတိ, ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေပိ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဧဝံ သတ္တာဟကာလိကဝသေန ဝသံ အနနုဇာနိတွာ တတော နိဗ္ဗတ္တတေလမေဝ အနုညာတံ, တသ္မာ ‘‘မဓုဖာဏိတမေဝ စာ’’တိ ပါဌေ အဂ္ဂဟိတေ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ထေရေန ပန ဥတ္တရဝိဟာရဝါသီနံ ခုဒ္ဒသိက္ခာယ အာဂတနယေန ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန –
‘‘သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ, မဓု ဖာဏိတပဉ္စမံ၊
အစ္ဆမစ္ဆဝသာဒိ စ, ဟောန္တိ သတ္တာဟကာလိကာ’’တိ။ –
ဧဝမာဂတံ။ အမှာကံ ပန ဝိသုံ သတ္တာဟကာလိကေ အာဂတဋ္ဌာနံ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ, ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ တေသု သပ္ပိံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေသံ မံသပဝါရိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သပ္ပိနာမ ဂေါသပ္ပိ ဝါ အဇိကာသပ္ပိ ဝါ မဟိံ သသပ္ပိ ဝါ။ ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ, တေသံ သပ္ပိ, နဝနီတံ နာမ တေသံယေဝ နဝနီတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃၊ ပါစိ။ ၂၆၀) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ နဝနီတံ ပန ဂဟိတန္တိ န ဝိတ္ထာရိတံ, သပ္ပိ ပန ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ တဒဟု ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိနိရာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ နိရာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ သတ္တာဟာတိက္ကမေ သစေ ဧကဘာဇနေ ဌပိတံ, ဧကံ နိဿဂ္ဂိယံ။ သစေ ဗဟူသု, ဝတ္ထုဂဏနာယ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာနိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ သပ္ပိ တာပေန္တဿ သာမံပါကော န ဟောတိ, ‘‘နဝနီတံ ပန တာပေန္တဿ ဟိ သာမံပါကော န ဟောတိ, သာမံပက္ကေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁၅။)ပန တေန သဒ္ဓိံ အာမိသံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ‘‘သစေ အနုပသမ္ပန္နော ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတနဝနီတေန သပ္ပိံ ကတွာ ဒေတိ, ပုရေဘတ္တံ သာမိသံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ သယံ ကရောတိ, သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၂) နဝနီတမှိယေဝ သာမံပါကတာ ဝုတ္တာ, န သပ္ပိမှိ။ ယံ ပန ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိတသပ္ပိ ဝါ နဝနီတံ ဝါ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ, ‘‘တံ ပန တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ သာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) စ, တတ္ထ ယာဝကာလိကဝတ္ထုနာ အသမ္မိဿံ သုဓောတံ နဝနီတံ သန္ဓာယ ‘‘ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သယံပစိတသတ္တာဟကာလိကေန သဒ္ဓိံ ယဒိ အာမိသံ ဘုဉ္ဇတိ, တံ အာမိသံ သယံပက္ကသတ္တာဟကာလိကေန မိဿိတံ အတ္တနော ယာဝကာလိကဘာဝံ သတ္တာဟကာလိကေန ဂဏှာပေတိ, တထာ စ သတိ ယာဝကာလိကံ အပက္ကမ္ပိ သယံပက္ကဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ‘‘သာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ သယံပက္ကသတ္တာဟကာလိကဝသာတေလံ သယံဘဇ္ဇိတသာသပါဒိယာဝဇီဝိကဝတ္ထူနံ တေလဉ္စ သာမိသံ တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, တထာ နဝနီတသပ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝက္ခတိ စ အာစရိယော –
‘‘ယာဝကာလိကအာဒီနိ, သံသဋ္ဌာနိ သဟတ္တနာ။ ဂါဟာပယန္တိ သဗ္ဘာဝ’’န္တိ စ,
‘‘တေဟေဝ ဘိက္ခုနာ ပက္ကံ, ကပ္ပတေ ယာဝဇီဝိကံ၊
နိရာမိသဉ္စ သတ္တာဟံ, သာမိသေ သာမပါကတာ’’တိ စ။
ယာ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ နဝနီတမှိ သာမံပါကတာ ဝုတ္တာ, သာ တက္ကာဒိသမ္မိဿံ အဓောတနဝနီတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဝိညူနံ သမန္တပါသာဒိကာပိ ကင်္ခါဝိတရဏီပိ သမေန္တိ, တံ နဝနီတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဣဒမေဝ ယုတ္တံ။ ယဒိ သပ္ပိမှိ သာမံပါကတာ ဟောတိ, အဝဿံယေဝ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁၆။)သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုစ္စေယျ, တတ္ထ ပန ‘‘သပ္ပိ တာဝ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ, တဒဟု ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ နိရာမိသမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၂) ဟိ ဝုတ္တံ, န ပစနဝိဓာနံ။ မနုဿသပ္ပိနဝနီတာနံ, အညေသမ္ပိ ဟတ္ထိအဿာဒီနံ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိနဝနီတာနံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋံ။ ကိံ ပန တံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ? အာမ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ပဋိက္ခေပါဘာဝါ စ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု အနုညာတတ္တာ စ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ, တေသံ သပ္ပိ, နဝနီတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဣဒံ ပန နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ, န အညေသံ ဝါရဏတ္ထာယ။
֍ ဋီ ၉၀။ ဣဒါနိ တေလံ ဒဿေတုံ ‘‘တေလံ တိလဝသေရဏ္ဍမဓုသာသပသမ္ဘဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ တိလာဒီဟိ သမ္ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တံ တေလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) ပန ပုရေဘတ္တံ တိလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကတတေလံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကတတေလံ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ, သီသမက္ခနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗံ။ ဧရဏ္ဍမဓုကသာသပဋ္ဌီနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သစေ တာနိ ဘဇ္ဇိတွာ တေလံ ကရောတိ, တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ သာမိသံ န ဝဋ္ဋတိ, သာမံပါကတာ ဟောတိ။ သစေ အဘဇ္ဇိတွာ ကရောတိ, တဒဟု ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ, ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဝတ္ထူနံ ယာဝဇီဝိကတ္တာ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထီတိ။ တေလဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဧရဏ္ဍကဋ္ဌိအာဒီနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ အတိက္ကာမယတော ဒုက္ကဋံ။ တထာ ပါဠိယံ အနာဂတာနိ အဒဿိတာနိ ကောသမ္ဗကကုသုမ္ဘာဒီနံ တေလာနိ။
ဣဒါနိ မဓုဝိကတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ခုဒ္ဒါဘမရမဓုကရိ-မက္ခိကာဟိ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ခုဒ္ဒါတိ ခုဒ္ဒမက္ခိကာ။ ဘမရာတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁၇။)မဟာဘမရမက္ခိကာ။ ဒဏ္ဍကေသု မဓုကရာ မဓုကရိမက္ခိကာ နာမ။ ဧတာဟိ တီဟိ မက္ခိကာဟိ ကတံ မဓု နာမာတိ အတ္ထော။ ‘‘မဓု နာမ မက္ခိကာမဓူ’’တိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၆၂၃၊ ပါစိ။ ၂၆၀) ဝုတ္တတ္တာ အညေဟိ တုမ္ဗဋကာဒီဟိ ကတံ သတ္တာဟကာလိကံ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ဖာဏိတံ ဒဿေတုံ ‘‘ရသာဒိဥစ္ဆုဝိကတိ, ပက္ကာပက္ကာ စ ဖာဏိတ’’န္တိ အာဟ။ ပက္ကာ စ အပက္ကာ စ ရသာဒိဥစ္ဆုဝိကတိ ဖာဏိတန္တိ အတ္ထော။ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသံ ဝဋ္ဋတိ, ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ တဿ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋံ။ စိဉ္စဖာဏိတဉ္စ အမ္ဗဖာဏိတဉ္စ ယာဝကာလိကမေဝ။
֍ ဋီ ၉၁။ ဣဒါနိ ဧတေသု ဝသာတေလဿ ဩဒိဿ အနုညာတတ္တာ တံ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သဝတ္ထုပက္ကာ သာမံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သတ္တဝိဓဉှိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ဩဒိဿံ နာမ ဗျာဓောဒိဿံ ပုဂ္ဂလောဒိဿံ ကာလောဒိဿံ သမယောဒိဿံ ဒေသောဒိဿံ ဝသောဒိဿံ ဘေသဇ္ဇောဒိဿန္တိ။
တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသံ အာမကလောဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) ဝုတ္တံ, ဣဒံ ဗျာဓောဒိဿံ နာမ။ ဧတ္ထ ပန ကာလေပိ ဝိကာလေပိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမံသလောဟိတံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ရောမန္ထကဿ ရောမန္ထန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၃) ဧဝံ အနုညာတံ ပုဂ္ဂလောဒိဿံ နာမ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရိ မဟာဝိကဋာနိ ဒါတုံ ဂူထံ မုတ္တံ ဆာရိကံ မတ္တိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၈) ဧဝံ သပ္ပဒဋ္ဌကာလေ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ အနုညာတံ ကာလောဒိဿံ နာမ။ ဂဏဘောဇနာဒိ သမယောဒိဿံ နာမ။ ဂဏင်္ဂဏူပါဟနာနိ ဒေသောဒိဿံ နာမ။ ဝသောဒိဿံ နာမ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂)
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁၈။)ဧဝံ ဝသာနာမေန အနုညာတံ။ တံ ဌပေတွာ မနုဿဝသံ သဗ္ဗေသံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝသာနံ တေလံ တံတဒတ္ထိကာနံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘေသဇ္ဇောဒိဿံ နာမ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၁) ဧဝံ ဘေသဇ္ဇနာမေန ဝုတ္တာနိ သပ္ပိအာဒီနိ ပဉ္စ။
ယထာ ပန ခီရဒဓိအာဒီဟိ ပက္ကတေလံ ပစ္ဆာဘတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ, န ဧဝမိဒံ။ ဣဒံ ပန တေလံ သဝတ္ထုကပက္ကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သဝတ္ထုပက္ကာ သာမံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝသံ ဩလောကေတွာ ‘‘သဝတ္ထုပက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာမံ ပက္ကာ ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ သာမံပက္ကတ္တာ ဒဓိအာဒီဟိ ပက္ကတေလံ အတ္တနာ ကတံ ပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, န ဧဝမိဒံ။ ဣဒံ ပန အတ္တနာ သဝတ္ထုကပက္ကမ္ပိ ပုရေဘတ္တမ္ပိ ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ကာရဏူပစာရေန ဝသာတေလံ ‘‘ဝသာ’’တိ ဝုတ္တံ။
ကာလေတိ ပုရေဘတ္တကာလေ ပရေဟိ ဝါ အတ္တနာ ဝါ ပက္ကာတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပန ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘ကာလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ဝိကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝိကာလေ ပစိတွာ ဝိကာလေ ပရိဿာဝေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, သော တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ အာပဇ္ဇတိ။
အမာနုသာတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ပန အစ္ဆဝသာဒီနံ အနုညာတတ္တာ ဌပေတွာ မနုဿဝသံ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယမံသာနံ ဝသာ အနုညာတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မံသေသု ဟိ မနုဿဟတ္ထိမံသာဒီနိ ဒသ မံသာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနိ, ဝသာ ပန ဧကာ မနုဿဝသာ ဧဝ။
အနုပသမ္ပန္နေန (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ကတနိဗ္ဗဋ္ဋိတဝသာတေလံ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၁၉။)သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပနေတ္ထ သုခုမရဇသဒိသံ မံသံ ဝါ နှာရု ဝါ အဋ္ဌိ ဝါ လောဟိတံ ဝါ, တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ သစေ သယံ ကရောတိ, ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ နိရာမိသပရိဘောဂဉှိ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂)။ အညေသန္တိ သပ္ပိအာဒီနံ။ ဝတ္ထုန္တိ ယာဝကာလိကဘူတံ ဝတ္ထုံ။ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ ဝတ္ထုံ န ပစေတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၉၂။ ဣဒါနိ ယာဝဇီဝိကဝိကတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟလိဒ္ဒီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယမနုတ္တာနပဒတ္ထော (မဟာဝ။ ၂၆၃၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈-၂၄၉) – ပဉ္စမူလာဒိကဉ္စာပီတိ ဧတ္ထ ဒွိပဉ္စမူလေန သဒ္ဓိံ အညာနိပိ တဂ္ဂတိကာနိ မူလဘေသဇ္ဇာနိ ဂဟိတာနီတိ ဉာတဗ္ဗံ။
၉၃-၅။ ဗိဠင်္ဂါဒီနိ ဖလဘေသဇ္ဇာနိ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဂေါဋ္ဌဖလန္တိ မဒနဖလန္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပါသာဒီနံ ပဏ္ဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရာ မူလဘေသဇ္ဇဖလဘေသဇ္ဇပဏ္ဏဘေသဇ္ဇဝသေန ဝုတ္တာ သဗ္ဗေ ကပ္ပိယာ။ ဣမေသံ ပုပ္ဖဖလပဏ္ဏမူလာ သဗ္ဗေပိ ကပ္ပိယာ ယာဝဇီဝိကာယေဝ။ ဌပေတွာ ဥစ္ဆုနိယျာသံ သဗ္ဗော စ နိယျာသော သရသဉ္စ ဥစ္ဆုဇံ တစံ ဌပေတွာ သဗ္ဗော စ တစောတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၉၆။ မဓုနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) အမက္ခိတံ သုဒ္ဓသိတ္ထဉ္စ။ မဓုမက္ခိတံ ပန သတ္တာဟကာလိကမေဝ။ ယဉ္စ ကိဉ္စီတိ ဩဒနံ မံသံ အဋ္ဌိအာဒီနီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၉၇။ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ, တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ, သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂၀။)အသတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အာဟာရတ္ထမသာဓေန္တံ, သဗ္ဗံ တံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၉၈။ သဗ္ဗဿာတိ ဂိလာနဿာပိ အဂိလာနဿပီတိ အတ္ထော။ ကာလိကတ္တယန္တိ ယာဝကာလိကံ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသံ သတိ ပစ္စယေ ဝိကာလေ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၉၉။ ဇနယန္တုဘောတိ ဇနယန္တိ ဥဘော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယာဝကာလိကယာမကာလိကသင်္ခါတာ ဥဘော ကာလိကာ အတ္တနော ကာလမတိက္ကမိတွာ ပရိဘုတ္တာ ပါစိတ္တိံ ဇနယန္တီတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စ ဘိယျော (မဟာဝ။ ၂၇၄၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၄၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – ဥဘောပိ ပနေတေ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္တာ အန္တောဝုတ္ထံ ဒုက္ကဋဉ္စ, ပုနဒိဝသေ ပရိဘုဉ္ဇတော သန္နိဓိံ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဇနယန္တီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၀၀။ အနာရုဠှေတိ ပါဠိယံ အနာဂတေ မနုဿသပ္ပိအာဒိမှီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၀၁။ နိဿဋ္ဌလဒ္ဓန္တိ (ပါရာ။ ၆၂၄) ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပုန လဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပေန္တဿ သတ္တာဟေတိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ သာမဏေရဿ ‘‘ဣဒံ သပ္ပိံ တေလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန နာမံ ဂဟေတွာ ‘‘တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝါ သမ္မုခါပိ ဝါ ပရမ္မုခါပိ ဝါ ဝိကပ္ပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အနာပတ္တိ အန္တောသတ္တာဟေ အဓိဋ္ဌေတိ, ဝိဿဇ္ဇေတိ, နဿတိ, ဝိနဿတိ, ဍယှတိ, အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တိ, ဝိဿာသံ ဂဏှန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၅) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ, ‘‘ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဣဒံ ပန နတ္ထိ။ ကိဉ္စာပိ နတ္ထိ, အထ ခေါ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေ အဓိဋ္ဌိတသညီ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂၁။)နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ, အဝိကပ္ပိတေ ဝိကပ္ပိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၄) အာပတ္တိဝါရေ အာဂတတ္တာ ထေရေန ဒဿိတံ။ တံ ဒဿေန္တေနာပိ သစေ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝိကပ္ပေတိ, အတ္တနော ဧဝ သန္တကံ ဟောတိ, ပဋိဂ္ဂဟဏမ္ပိ န ဝိဇဟတိ, တသ္မာ ဥပသမ္ပန္နဝသေန အဒဿေတွာ အနုပသမ္ပန္နဝသေန ဒဿိတံ။ တဿ ဟိ ဝိကပ္ပိတေ ပဋိဂ္ဂဟဏမ္ပိ ဝိဇဟတိ, အာပတ္တိပိ န ဟောတီတိ။ အဓိဋ္ဌတောတိ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီနိ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ သစေ ပန သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ နိရပေက္ခော ဟုတွာ အနုပသမ္ပန္နဿ ပရိစ္စဇတိ, ပရိစ္စတ္တတ္တာ အနာပတ္တိ, ဣတရဿ စ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဥဘိန္နမ္ပိ ကာယိကပရိဘောဂေါ ဝဋ္ဋတိ။ အနိဿဂ္ဂိယတ္တာ ပန ဗာဟိရပရိဘောဂေန ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဧဝံ နိယမေတွာ အနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အညဿ ဒဒတောပိ စ အနာပတ္တီ’’တိ။
֍ ဋီ ၁၀၂။ သဗ္ဘာဝန္တိ အတ္တနော သဘာဝံ။ ယသ္မာ ဂါဟာပယန္တိ, တသ္မာ ဧဝမုဒီရိတန္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
၁၀၃-၅။ သတ္တာဟံ ယာဝဇီဝိကန္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သတ္တာဟကာလိကဉ္စ ယာဝဇီဝိကဉ္စာတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကဒွယံ သေသကာလိကသမ္မိဿံ သမ္ဘိန္နရသံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော သန္နိဓိပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ဥဒီရိတန္တိ။ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ တဒဟေဝါတိ အတ္ထော။ သေသန္တိ သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကဒွယံ။ ဣတရန္တိ ယာဝဇီဝိကံ။ ပုရေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု, တဒဟု ဝါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ, ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟကာလိကေန သတ္တာဟံ ကပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယာဝကာလိကေန, ဘိက္ခဝေ, ယာမကာလိကံ, သတ္တာဟကာလိကံ, ယာဝဇီဝိကံ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ ကပ္ပတိ, နော ဝိကာလေ။ ယာမကာလိကေန, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာဟကာလိကံ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂၂။)ယာဝဇီဝိကံ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမေ ကပ္ပတိ, ယာမာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတိ။ သတ္တာဟကာလိကေန, ဘိက္ခဝေ, ယာဝဇီဝိကံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတိ, သတ္တာဟာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ ဟိ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝိသေသဝစနဿ နတ္ထိတာယ ပုရေ ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓန္တိ။ ကာလိကဝိနိစ္ဆယော။
ကာလိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၆။ ဣဒါနိ ‘‘ပဋိဂ္ဂါဟော’’တိ ပဒံ ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘ဒါတုကာမာဘိဟာရော စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒါတုကာမဿ အဘိဟာရော ဒါတုကာမာဘိဟာရော။ ဧတေန အညဿ ပတ္တေ ပက္ခိပိတုံ အာလုလေန္တဿ ဖုသိတာနိ ဥဋ္ဌဟိတွာ အညဿ ပတ္တေ သစေ ပတန္တိ, ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဧရဏက္ခမန္တိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန ဥက္ခိပနက္ခမံ, တတော မဟန္တေ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတိ။ တိဓာ ဒေန္တေတိ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ ဝသေန တိဓာ ဒေန္တေ။ တဿ ဘိက္ခုနော ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေဟိ ဒွိဓာ ဂါဟောတိ အတ္ထော။ ပဉ္စင်္ဂေါ ဧဝံ ပဉ္စင်္ဂေဝံ။ ဒါတုကာမာဘိဟာရော ဧကံ, ဟတ္ထပါသော ဧကံ, ဧရဏက္ခမတာ ဧကံ, ဒေဝမနုဿတိရစ္ဆာနဂတေသု ဧကေန တိဓာ ဒါနမေကံ, ဒွိဓာ ဂါဟော ဧကန္တိ ဧဝံ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။
֍ ဋီ ၁၀၇။ ဣဒါနိ ယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အသံဟာရိယေ’’တိအာဒိမာဟ။ ခါဏုကေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅)
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂၃။)ဗန္ဓိတွာ ဌပိတမဉ္စာဒိမှိ ဝါ ဖလကေ ဝါ ပါသာဏေ ဝါ အသံဟာရိယေ န ရုဟတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထဇာတေ ပဒုမိနိပဏ္ဏေ ဝါ ကိံသုကပဏ္ဏာဒိမှိ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ, သုခုမေ စိဉ္စအာဒီနံ ပဏ္ဏေ ဝါ န ရုဟတိ, ယဉ္စ မဇ္ဈိမပုရိသော သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ, တသ္မိံ အသယှဘာရေ စ ပဋိဂ္ဂဟော န ရုဟတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၀၈။ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနံ ဒဿေတုံ ‘‘သိက္ခာမရဏလိင်္ဂေဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန စ မရဏေန စ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန စ ‘‘န တံ ဒါနိ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘န ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဝါ ဧဝံ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန စ စောရာဒီဟိ ဝါ အစ္ဆေဒါ စ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒါနာ စ ဂါဟော ပဋိဂ္ဂါဟော ဥပသမ္မတိ ဝိဇဟတီတိ။ ဘိက္ခုနိယာ ပန သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ အဘာဝါ ဝိဗ္ဘမနေန စ ဝိဇဟတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။
။ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒ) – စတုကာလိကပရိယာပန္နံ အန္တမသော ရဇရေဏုမ္ပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သဗ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇတော ပါစိတ္တိ။ ဣဒါနိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓဉ္စ နာတိဗဟလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုဒ္ဓဉ္စာတိ အညေသံ ရသေန အသမ္မိဿံ။ ဟိမောဒကသမုဒ္ဒေါဒကာဒီသု ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ လောဏဉ္စ အဿု စ လောဏဿု။ ဧတ္ထ လောဏံ နာမ သရီရေ ဥဋ္ဌိတံ။ ဧတာနိ ပန သဗ္ဗာနိ အဝိစ္ဆိန္နာနေဝ ကပ္ပန္တိ, နေတရာနိ။
֍ ဋီ ၁၁၁။ ဣဒါနိ အနင်္ဂလဂ္ဂါနိပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂူထမတ္တိကမုတ္တာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာဝိဓေတိ တထာဝိဓေ ကာလေ, သပ္ပဒဋ္ဌကာလေတိ အတ္ထော။ အညေသံ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ အနင်္ဂလဂ္ဂံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂၄။)ကရောန္တော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ, သွေဝ ပဋိဂ္ဂဟော ကတော, န ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၈) ဝုတ္တတ္တာ။
֍ ဋီ ၁၁၂။ ဒုရူပစိဏ္ဏေတိ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌေ ဖလိကရုက္ခဝလ္လိအာဒိံ စာလေန္တဿ ဝါ အာမိသဘရိတဘာဇနံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပရာမသန္တဿ ဝါ ဒုရူပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရဇောကိဏ္ဏေတိ ဘိက္ခာယ စရန္တဿ ပတ္တေ ပတိတရဇံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပုန ဘိက္ခံ ဂဏှတော ဝိနယဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထုဂ္ဂဟပ္ပဋိဂ္ဂဟေတိ အထ ဥဂ္ဂဟပ္ပဋိဂ္ဂဟေ, အတ္တနာ ဧဝ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဂဟိတေတိ အတ္ထော။ အကပ္ပိယကုဋိယံ အန္တောဝုတ္ထေ စ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘိက္ခုနာ သယံပက္ကေ စ အတ္တနာ ဝါ ပရေန ဝါ အကပ္ပိယကုဋိယံ အန္တောပက္ကေ စာတိ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပဋိဂ္ဂါဟဝိနိစ္ဆယော။
ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၀။ အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၁၃။ ဣဒါနိ မံသေသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘မံသေသု စ အကပ္ပိယ’’န္တိ ဥဒ္ဓဋံ။ အကပ္ပိယမံသမှိ ဒဿိတေ ကပ္ပိယမံသံ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ ပါရိသေသနယေန။ ဥရဂဿ စာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗောပိ ဥရဂေါ န ကပ္ပတိ။
֍ ဋီ ၁၁၄။ ဧတ္တာဝတာ ဇာတိဝသေန ဒသဝိဓမ္ပိ အကပ္ပိယမံသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကပ္ပိယမံသေသုပိ အကပ္ပိယဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဒိဿကတမံသဉ္စ, ယဉ္စ အပ္ပဋိဝေက္ခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယဿ ကဿစိ ယံ ကိဉ္စိ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ ဥဒ္ဒိဿကတံ နာမ, တံ ပန ဇာနိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, အဇာနန္တာနံ အနာပတ္တိ။ မစ္ဆေသုပိ ဧသေဝ နယော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂၅။)အပ္ပဋိဝေက္ခိတန္တိ အနုပပရိက္ခိတံ, အနာပုစ္ဆိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာ မံသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၁) ဝုတ္တံ။ မစ္ဆေသု ပန အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထိ အကပ္ပိယမစ္ဆာနံ နတ္ထိတာယာတိ ဝဒန္တိ။ ဣဒါနိ ဧတေသု အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဥတ္တာနမေဝ။
֍ ဋီ ၁၁၅။ ဣဒါနိ န ကေဝလံ ဣမေသံ မနုဿာဒီနံ မံသမေဝ အကပ္ပိယံ, အဋ္ဌိအာဒီနိပိ အကပ္ပိယာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌီပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ ၂၈၁) လောမမ္ပေသန္တိ လောမမ္ပိ ဧသံ အကပ္ပိယမံသဝတ္ထူနန္တိ အတ္ထော။ သစိတ္တကံ ဝါတိ ဧတေသု ပန ဥဒ္ဒိဿကတမေဝ သစိတ္တကံ, သေသာ အစိတ္တကာတိ။ အကပ္ပိယမံသဝိနိစ္ဆယော။
အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၁။ နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၁၆-၇။ ဣဒါနိ အစ္စောဠာရိကာနံ ဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အရူပိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အညထာပိ ယုတ္တိ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော (ပါရာ။ ၅၉၁၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဇာတရုပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – ယော ရူပိယေန အရူပိယဉ္စ ပရိဝတ္တေယျ, ယော စ ဣတရေန စ အရူပိယေန ရူပိယံ ပရိဝတ္တေယျ, တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ။
ဣဒါနိ ရူပိယဉ္စ အရူပိယဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ ရူပိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ ၅၈၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဇာတရုပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သဇ္ဈု သိင်္ဂီတိ သဇ္ဈူတိ ရဇတံ။ သိင်္ဂီတိ သုဝဏ္ဏံ။ တမ္ဗလောဟာဒီဟိ ဝါ ဒါရူဟိ ဝါ ပဏ္ဏေဟိ ဝါ လာခါယ ဝါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဝါ အသမုဋ္ဌာပေတွာ ဝါ ကတံ စမ္မဗီဇမယမ္ပိယံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂၆။)ယံ ဒေသေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆတိ, ဣဒံ ဝေါဟာရူပဂမာသကံ နာမ။ ဣဒမိဓ ရူပိယန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဝတ္ထာဒိ စ မုတ္တာဒိ စ ဝတ္ထမုတ္တာဒိ။ ဣတရန္တိ အရူပိယံ ကပ္ပိယဝတ္ထုဉ္စ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဉ္စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဝတ္ထံ သုတ္တံ ဖာလော ပဋကော ကပ္ပါသော အနေကပ္ပကာရံ အပရဏ္ဏံ သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတာဒိဘေသဇ္ဇဉ္စာတိ ဣဒံ ကပ္ပိယဝတ္ထု နာမ။ မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါသိလာ ပဝါဠံ လောဟိတင်္ဂေါ မသာရဂလ္လံ သတ္တ ဓညာနိ ဒါသီ ဒါသော ခေတ္တံ ဝတ္ထု ပုပ္ဖါရာမဖလာရာမာဒယောတိ ဣဒံ ဒုက္ကဋဝတ္ထု နာမ, တဒုဘယံ အရူပိယံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၁၁၈။ ဧတ္တာဝတာ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကယဝိက္ကယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣမန္တိ တဏ္ဍုလာဒိကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဝါ ဩဒနာဒိံ ဘုတွာ ဝါ ‘‘ဣမံ ဝတ္ထာဒိကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒေဟိ, ဣမံ ရဇနပစနာဒိကံ ကရ, ရဇနကဋ္ဌာဒိမာ နယ, ဣမံ ဝါ တဝ ဒေမိ, တွံ ပန ဣမဉ္စ ဣမဉ္စ အာဟရ, ကရ, ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ ကယဝိက္ကယေ သမာပန္နေ နိဿဂ္ဂီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၁၁၉။ ဣဒါနိ ပရိဏာမဝသေန အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတြာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော (ပါရာ။ ၆၅၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – သံဃဿ ဝါ အညဿ ဝါ နတံ ပရိဏတံ လာဘံ လဘိတဗ္ဗံ စီဝရာဒိပစ္စယံ အတ္တနော ဝါ အညဿ ဝါ ပရိဏာမေယျ, နိဿဂ္ဂိယအာဒီနိ ဟောန္တီတိ။ ကထံ? ယော ပန မာတုသန္တကမ္ပိ သံဃဿ ပရိဏတံ အတ္တနော ပရိဏာမေတိ, နိဿဂ္ဂိယံ။ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏာမေတိ, သုဒ္ဓိကပါစိတ္တိယံ။ အညဿ သံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ, ဒုက္ကဋံ။ ယော ပန အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏတံ အတ္တနော ဝါ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သံဃဿ ဝါ အညစေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ, တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂၇။)֍ ဋီ ၁၂၀။ ယော ပန နိဿဂ္ဂိံ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ အနိဿဇ္ဇိတွာ ဝိနယကမ္မံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ။ ယော ဝါ ပရေန ဝိနယကမ္မတ္ထာယ နိဿဋ္ဌံ သကသညာယ န ဒဒေယျ, တဿာပိ ဒုက္ကဋံ။ အညထေတရန္တိ ဧတ္ထ အညထာတိ ထေယျသညာယ သစေ န ဒဒေယျ, ဣတရံ တဿ အဂ္ဃဝသေန ပါရာဇိကဉ္စ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ နိဿဂ္ဂိယဝိနိစ္ဆယော။
နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၁။ ဣဒါနိ ပါစိတ္တိယာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပါစိတ္တီ’’တိ မာတိကာပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘မုသာဝါဒေါမသာဝါဒေ, ပေသုညဟရဏေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မုသာဝါဒေ စ ဩမသဝါဒေ စ ပေသုညဟရဏေ စ ပါစိတ္တိ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘အဒိဋ္ဌံ, အသုတံ, အမုတံ, အဝိညာတံ, ဒိဋ္ဌံ, သုတံ, မုတံ, ဝိညာတ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃) ပုဗ္ဗေပိ ‘‘မုသာ ဘဏိဿာမီ’’တိ စေတေတွာ ဝစနက္ခဏေဝ ‘‘မုသာ ဘဏာမီ’’တိ ဇာနိတွာ ဇာနန္တဿေဝ မုသာဘဏနေ ပါစိတ္တိ နာမ အာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယဿ ဘဏတိ, သော တံ န သုဏာတိ, အာပတ္တိ န ဟောတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။
‘‘ဩမသဝါဒေါ နာမ ဒသဟိ အာကာရေဟိ ဩမသတိ ဇာတိယာပိ နာမေနပိ ဂေါတ္တေနပိ ကမ္မေနပိ သိပ္ပေနပိ အာဗာဓေနပိ လိင်္ဂေနပိ ကိလေသေနပိ အာပတ္တိယာပိ အက္ကောသေနပီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၅) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ဒသဟိ အာကာရေဟိ ဥပသမ္ပန္နံ ယော ခုံသေတိ ဝမ္ဘေတိ, အယံ ဩမသတိ နာမ, တဿ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂၈။)ပါစိတ္တီတိ အတ္ထော။ ပရမ္မုခါ ဘဏန္တဿ ဒုက္ကဋံ, တထာ ပါဠိယံ အနာဂတေဟိ ‘‘စောရော’’တိ ဝါ ‘‘ဂဏ္ဌိဘေဒကော’’တိ ဝါ အာဒီဟိ ဘဏန္တဿ။ ‘‘သန္တိ ဣဓေကစ္စေ ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ စဏ္ဍာလာ’’တိအာဒိနာ ပရိယာယေန ဘဏန္တဿ စ အနုပသမ္ပန္နံ ဘဏန္တဿ စ သဗ္ဗတ္ထပိ ဒုက္ကဋမေဝ။
ပိယကမျတာယ ဝါ ဘေဒါဓိပ္ပါယေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဇာတိအာဒီဟိ ဩမသန္တဿ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝစနံ သုတွာ တဿ ဥပသံဟရဏံ ပေသုညဟရဏံ နာမ။ ဧတ္ထာပိ ပရိယာယဝစနေန စ အနုပသမ္ပန္နဿ ဥပသံဟရဏေန စ ဒုက္ကဋမေဝ။
ပဒသောဓမ္မောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဓမ္မော နာမ ဗုဒ္ဓဘာသိတော သာဝကဘာသိတော ဣသိဘာသိတော ဒေဝတာဘာသိတော အတ္ထူပသံဟိတော ဓမ္မူပသံဟိတော’’တိ (ပါစိ။ ၄၆) ဧဝံ ဝုတ္တံ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှံ တိပိဋကဓမ္မံ ပဒအနုပဒအနွက္ခရအနုဗျဉ္ဇနဝသေန ဘိက္ခုဉ္စ ဘိက္ခုနိဉ္စ ဌပေတွာ အနုပသမ္ပန္နံ ဧကတော ဝါစေန္တဿ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။
သာဂါရေတိ ယံ ပန သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ သဗ္ဗပရိစ္ဆိန္နဉ္စ ယေန ကေနစိ ဝိတာနာဒိနာ အန္တမသော ဝတ္ထေနပိ ဆန္နတ္တာ သဗ္ဗစ္ဆန္နဉ္စ သေနာသနံ, တထာရူပေ သေနာသနေ ဧကူပစာရဋ္ဌာနေ အနုပသမ္ပန္နေန သဟ ဝသန္တဿ စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇနဂဏနာယ စ အနုပသမ္ပန္နဂဏနာယ စ ဒေဝသိကံ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဥဇ္ဈာပနကခိယျနေတိ ဧတ္ထ ယော ဥပသမ္ပန္နံ သံဃေန သမ္မတံ သေနာသနပညာပကံ ဝါ ဘတ္တုဒ္ဒေသကံ ဝါ ယာဂုဘာဇကံ ဝါ ဖလဘာဇကံ ဝါ ခဇ္ဇဘာဇကံ ဝါ အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကံ ဝါ မင်္ကုကတ္တုကာမော ဆန္ဒေန ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သေနာသနံ ပညာပေတိ, ဘတ္တာနိ စ ဥဒ္ဒိသတီ’’တိ ဝါ ဝဒန္တော
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၂၉။)အညံ ဥပသမ္ပန္နံ ဥဇ္ဈာပေတိ တေန အဝဇာနာပေတိ, ယော ပန တထေဝ ဝဒန္တော ဥပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ တဿ အယသံ ပကာသေန္တော ခီယတိ, တသ္မိံ ဥဇ္ဈာပနကေ စ ခီယနကေ စ ပါစိတ္တိဒွယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၂၂။ တလသတ္တိအနာဒရ-ကုက္ကုစ္စုပ္ပါဒနေသု စာတိ ဧတ္ထ ယော ဘိက္ခု ဥပသမ္ပန္နဿ ပဟရဏာကာရံ ဒဿေန္တော ကာယံ ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဝါ ဥစ္စာရေတိ, တဿ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ဝိရဒ္ဓေါ ပဟာရံ ဒေတိ, အပ္ပဟရိတုကာမတာယ ဒုက္ကဋံ, တထာ အနုပသမ္ပန္နေသုပိ ဒုက္ကဋမေဝ။
ဥပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော တံ အသိက္ခိတုကာမတာယ ဝါ တဿ ဝစနံ အသောတုကာမတာယ ဝါ ယော အနာဒရိယံ ကရောတိ, တဿ အနာဒရကရဏေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ အပညတ္တေန ဝုစ္စမာနဿ စ အနုပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝါ အပညတ္တေန ဝါ ဝုစ္စမာနဿ ဒုက္ကဋံ။
ဥပသမ္ပန္နဿ ‘‘ဦနဝီသတိဝဿော မညေ တွံ ဥပသမ္ပန္နော, ဝိကာလေ မညေ တယာ ဘုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သဉ္စိစ္စ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဥပ္ပါဒနေ ဒုက္ကဋံ။
ဂါမပ္ပဝေသနာပုစ္ဆာတိ ဧတ္ထ ပန မဇ္ဈနှိကာတိက္ကမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝိကာလော နာမ, ဧတ္ထန္တရေ သစေ သမ္ဗဟုလာ ကေနစိ ကမ္မေန ဂါမံ ပဝိသန္တိ, ‘‘ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆာမာ’’တိ သဗ္ဗေဟိပိ အညမညံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ သစေ အနာပုစ္ဆာ ပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပံ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တိ, ပဌမပါဒေ ဒုက္ကဋံ, ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယံ။ အာပဒါသု အနာပတ္တိ။
ဘောဇနေ စ ပရမ္ပရာတိ ပရမ္ပရဘောဇနေ စ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ပဉ္စသု ဘောဇနေသု အညတရံ နာမံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃၀။)ဂဟေတွာ ‘‘ဩဒနေန ဝါ သတ္တုနာ ဝါ ကုမ္မာသေန ဝါ မံသေန ဝါ မစ္ဆေန ဝါ နိမန္တေမီ’’တိအာဒိနာ နယေန, ယေန ကေနစိ ဝေဝစနေန ဝါ အကပ္ပိယနိမန္တနာယ နိမန္တိတဿ ယေန ယေန ပဌမံ နိမန္တိတော, တဿ တဿ ဘောဇနံ ဌပေတွာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ, အဝိကပ္ပေတွာ ဝါ ပဌမနိမန္တနံ ပရဿ ပရဿ ကုလဿ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပရမ္ပရဘောဇနေ ပါစိတ္တိ ဟောတိ။ ဂိလာနစီဝရဒါနစီဝရကာလသမယေသု အနာပတ္တိ, တထာ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ။
֍ ဋီ ၁၂၃။ အနုဒ္ဓရိတွာ ဂမနေ သေယျန္တိ ဧတ္ထ ဒသဝိဓာ သေယျာ ဘိသိ စိမိလိကာ ဥတ္တရတ္ထရဏံ ဘူမတ္ထရဏံ တဋ္ဋိကာ စမ္မခဏ္ဍော နိသီဒနံ ပစ္စတ္ထရဏံ တိဏသန္ထာရော ပဏ္ဏသန္ထာရောတိ။ ဧတေသု ယံ ကိဉ္စိ သံဃိကေ ဝိဟာရေ ဂုတ္တသေနာသနေ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ဂဟိတံ အတ္တနာ ဝါ သန္ထရိတွာ, အနုပသမ္ပန္နေန ဝါ သန္ထရာပေတွာ တံ ဒိဝသံ ဂမိကဝသေန ပက္ကမန္တော နေဝ သယံ ဥဒ္ဓရေယျ န အညံ ဥဒ္ဓရာပေယျ, ယထာ ဥပစိကာဒီဟိ န ခဇ္ဇေယျ, ဧဝံ န ဌပေယျ, အညေန ဝါ န ဥဒ္ဓရာပေယျ, ပတိရူပံ ဘိက္ခုံ ဝါ သာမဏေရံ ဝါ အာရာမိကမေဝ ဝါ အနာပုစ္ဆာ ဝါ ဂစ္ဆေယျ, တဿ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပံ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ မဏ္ဍပရုက္ခမူလာဒိအဂုတ္တသေနာသနေ သန္ထရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ, တထာ မဉ္စပီဌဘိသိကောစ္ဆကေသု, ဂုတ္တသေနာသနေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။
သေနာသနာနိ ဝါတိ ဧတ္ထ အနုဒ္ဓရိတွာ ဂမနေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ကောစ္ဆကန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သေနာသနံ ဝဿာနဟေမန္တာနံ အဋ္ဌသု မာသေသု အဇ္ဈောကာသေ ဝါ ဩဝဿကမဏ္ဍပေ ဝါ ရုက္ခမူလေ ဝါ သယံ သန္ထရိတွာ ဝါ အနုပသမ္ပန္နေန သန္ထရာပေတွာ ဝါ တံ အနုဒ္ဓရိတွာ ဝါ အနုဒ္ဓရာပေတွာ ဝါ တဿ သေနာသနဿ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အတိက္ကမနေ ပါစိတ္တိယံ။ သမ္မုဉ္ဇနီယာဒိ သေသပရိက္ခာရေသု ဒုက္ကဋံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃၁။)ဣတ္ထိယာဒ္ဓါနဂမနေတိ ဧတ္ထ မာတုဂါမေန ‘‘ဂစ္ဆာမ ဘဂိနိ, ဂစ္ဆာမ အယျာ’’တိ ဧဝံ သံဝိဒဟိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ ပရသုဝေ ဝါ’’တိ နိယမိတကာလံ ဝိသင်္ကေတံ အကတွာ ဒွါရဝိသင်္ကေတံ မဂ္ဂဝိသင်္ကေတံ ကတွာပိ ဂစ္ဆတော ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ ပါစိတ္တိယံ။ အဂါမကေ အရညေ အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေ အာပတ္တိ။
ဧကေကာယ နိသီဒနေတိ ဧတ္ထ ဧကော ဧကာယ ဣတ္ထိယာ နိသီဒနေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၂၄။ ဘိံသာပနေတိ ဧတ္ထ ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နံ ဘိံသာပေတုကာမော စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရာဒီနိ အာစိက္ခတိ, ဘယာနကံ ဝါ ရူပသဒ္ဒါဒိံ ဒဿေတိ, သော ဘာယတု ဝါ မာ ဝါ, တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ပါစိတ္တိယံ။ အနုပသမ္ပန္နေ ဒုက္ကဋံ။
အာကောဋနေတိ ပဟာရဒါနေ။ ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နဿ အနတ္တမနော ဟုတွာ သစေ ဥပ္ပလပတ္တေနပိ ပဟာရံ ဒေတိ, ပါစိတ္တိယံ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတဿာပိ ပဟာရံ ဒေတိ, ဒုက္ကဋမေဝ။
အနာစာရံ အာစရိတွာ သံဃမဇ္ဈေ အာပတ္တိယာ ဝါ ဝတ္ထုနာ ဝါ အနုယုဉ္ဇိယမာနော တံ အကထေတုကာမော ‘‘ကော အာပန္နော, ကိံ အာပန္နော, ကိသ္မိံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန အညေဟိ ဝစနေဟိ တံ ဝစနံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တော သော အညံ ဝဒတိ, အယံ အညဝါဒကော, တသ္မိံ အညဝါဒကေ စ ကဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော, ဣဒံ နာမ တယာ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ န ကထေတုကာမော တုဏှီဘူတောဝ သံဃံ ဝိဟေသတီတိ သံဃဝိဟေသကော, တသ္မိံ ဝိဟေသကေ စ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန အညဝါဒကေ စ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃၂။)ဝိဟေသကေ စ အာရောပိတေ ပုန အညံ ဘဏန္တဿ, ဝိဟေသန္တဿ ပါစိတ္တိ။ အနာရောပိတေ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဒုဋ္ဌုလ္လပကာသဆာဒေတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ အာပတ္တိ စတ္တာရိ စ ပါရာဇိကာနိ တေရသ စ သံဃာဒိသေသာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၉၉) ဝုတ္တာ, တထာပိ ဣဓ သံဃာဒိသေသာဝ အဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာ သံဃသမ္မုတိံ ဝိနာ ဘိက္ခုဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ ‘‘အယံ အသုစိံ မောစေတွာ သံဃာဒိသေသံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတ္ထုနာ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိံ ဃဋေတွာ ဘိက္ခုဉ္စ ဘိက္ခုနိဉ္စ ဌပေတွာ ယဿ ကဿစိ အနုပသမ္ပန္နဿ အာရောစေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ထုလ္လစ္စယာဒိအဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနေ ဒုက္ကဋံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လစ္ဆာဒနေပိ သံဃာဒိသေသောဝ အဓိပ္ပေတော။ ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခုဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ သယံ ဝါ ဇာနိတွာ အညေသံ ဝါ သုတွာ ‘‘ဣမံ ဇာနိတွာ စောဒေဿန္တိ သာရေဿန္တိ မင်္ကုံ ကရိဿန္တိ, နာရောစိဿာမီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္ဆာ အာရောစိတေပိ န ရက္ခတိ ဧဝ။
ဟာသောဒကေတိ အင်္ဂုလိပတောဒကေန ဟာသော စ ဥဒကေ ဟာသော စာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နံ ဟသာဓိပ္ပါယော ကာယေန ကာယံ အာမသတိ, အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ, ကော ပန ဝါဒေါ ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဃဋ္ဋနေ။ အနုပသမ္ပန္နေ ဒုက္ကဋံ, တထာ ဘိက္ခုဿ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ စ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ စ။ ဧတ္ထ ဘိက္ခုနီပိ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတာ။ ဥဒကေ ဟသနဓမ္မော နာမ ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ဥဒကေ ကီဠာဓိပ္ပါယဿ နိမ္မုဇ္ဇနဥမ္မုဇ္ဇနပ္လဝနာဒိကံ။ ဣဓ ဟာသော နာမ ကီဠာ ဝုစ္စတိ။
နိစ္ဆုဘနေ ဝိဟာရာတိ သံဃိကာ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎနေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ယော ကုဒ္ဓေါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပန္နံ ဟတ္ထာဒီသု ဂဟေတွာ ဝါ ‘‘နိက္ခမာ’’တိ ဝတွာ ဝါ ယတ္တကာနိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃၃။)ဒွါရာနိ ဧကေန ပယောဂေန အတိက္ကာမေတိ, တတ္ထ ဒွါရဂဏနာယ အာပတ္တိံ အဂ္ဂဟေတွာ ပယောဂဿ ဧကတ္တာ ဧကာ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ သစေ နာနာပယောဂေဟိ အတိက္ကာမေတိ, တတ္ထ ဒွါရဂဏနာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တဿ ပရိက္ခာရနိက္ကဍ္ဎနေ ဒုက္ကဋံ, တထာ အနုပသမ္ပန္နေ, တဿ ပရိက္ခာရနိက္ကဍ္ဎနေ စ။ အလဇ္ဇိအာဒီသု ပန အနာပတ္တိ။
အနုပခဇ္ဇ သယနေတိ သံဃိကေ ဝိဟာရေ ‘‘ဝုဍ္ဎော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိလာနော’’တိ ဝါ ‘‘သံဃေန ဒိန္နော’’တိ ဝါ ဇာနိတွာ မဉ္စဿ ဝါ ပီဌဿ ဝါ ပဝိသန္တဿ ဝါ နိက္ခမန္တဿ ဝါ ဥပစာရေ သေယျံ သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ ‘‘ယဿ သမ္ဗာဓော ဘဝိဿတိ, သော ပက္ကမိဿတီ’’တိ အဓိပ္ပါယေန အဘိနိသီဒန္တဿ စ အဘိနိပဇ္ဇန္တဿ စ ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါစိတ္တိယဝိနိစ္ဆယော။
ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ သမဏကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၅။ ဘူတာနံ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဂါမော ဘူတဂါမော (ပါစိ။ ၉၁၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၁၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။ သမာရမ္ဘောတိ ဆေဒနဖာလနပစနာဒိ, တသ္မိံ ဘူတဂါမသမာရမ္ဘေ ဘူတဂါမသမာရမ္ဘဟေတု ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကတကပ္ပိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန သမဏကပ္ပိယံ ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမဏာနံ ကပ္ပိယံ သမဏကပ္ပိယံ။ ဣဒါနိ ယေန ကတံ ကပ္ပိယံ သမဏကပ္ပိယံ ဟောတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘နခေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, အဂ္ဂိပရိဇိတံ သတ္ထပရိဇိတံ နခပရိဇိတံ အဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇညေဝ ပဉ္စမ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဟိ ဝုတ္တံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃၄။)֍ ဋီ ၁၂၆။ ဣဒါနိ တံ ဘူတဂါမံ ဒဿေတုံ ‘‘သမူလာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ (ပါစိ။ ၉၁၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၁) သ-ဣတိ သော ဘူတဂါမော နာမာတိ အတ္ထော, မူလဗီဇာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဗီဇေဟိ ပဘာဝိတော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ မူလဗီဇံ နာမ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရာဒိ။ ခန္ဓဗီဇံ နာမ အဿတ္ထော နိဂြောဓောတိ ဧဝမာဒိ။ အဂ္ဂဗီဇံ နာမ အဇ္ဇုကဖဏိဇ္ဇကာဒိ။ ဖဠုဗီဇံ နာမ ဥစ္ဆုဝေဠုနဠာဒိ။ ‘‘ဗီဇဗီဇံ နာမ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ အပရဏ္ဏံ, ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ဗီဇေ ဇာယန္တိ ဗီဇေ သဉ္ဇာယန္တိ, ဧတံ ဗီဇဗီဇံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀, ၁၉၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၃, ၄၁၁၊ ၂။၁၁၊ အ။ နိ။ ၁၀။၉၉၊ ပု။ ပ။ ၁၇၉) ဝုတ္တတ္တာ ဓမ္မာနုလောမေန အာဂတံ ဗီဇဂါမသမာရမ္ဘံ ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္ဘေ ဒုက္ကဋ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တသ္မာ ဧတံ ပဌမံ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဘူတဂါမပရိမောစနံ ကာရေတွာ ဗီဇဂါမပရိမောစနတ္ထံ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၂၇။ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘုတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နာမ အမ္ဗပနသာဒိ။ နောဗီဇံ နာမ တရုဏမ္ဗဖလာဒိ, ဧတံ ပန သဗ္ဗံ အကပ္ပိယမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ကဋာဟဗဒ္ဓဗီဇာနိ ကပိတ္ထဖလာဒီနိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါပိ ကာရယေတိ ကပါလေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, သစေ ဧကာဗဒ္ဓါနီတိ အတ္ထော။ ကဋာဟမုတ္တံ ပန ဘိန္ဒိတွာ ကာရေတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၂၈။ ဘာဇနေ ဝါ ဘူမိယံ ဝါ ဧကာဗဒ္ဓေသု ဗီဇေသု ဧကသ္မိံ ဗီဇေ ကပ္ပိယေ ကတေ သဗ္ဗေသွေဝ ကတံ ဘဝေတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ဗီဇေ, ဧဝံ ရုက္ခသဟဿံ ဝါ ဥစ္ဆုသဟဿံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဧကာဗဒ္ဓေ ကတေပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၂၉။ ကပ္ပိယံ ကတွာ နိက္ခိတ္တေ ဗီဇဂါမေ ပုန မူလပဏ္ဏာနိ သစေ ဇာယရုံ, ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေယျာတိ အတ္ထော။ တဒါတိ မူလေ စ အင်္ကုရေ စ ဇာတေတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃၅။)֍ ဋီ ၁၃၀။ ဥဒကသမ္ဘဝေါတိ ဥဒကဇာတော။ စေတိယာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂေဟပ္ပမုခပါကာရဝေဒိကာဒီသု နိဗ္ဗတ္တာ ဂဟိတာ။ နိဗ္ဗတ္တဒွတ္တိပတ္တကော ဘူတဂါမောဝ, အနိဗ္ဗတ္တကော အဂ္ဂဗီဇေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ဗီဇမ္ပိ ယာဝ မူလံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ န နိက္ခမတိ, တာဝ ဗီဇဂါမောဝ, မူလေ စ နိက္ခန္တေ ပဏ္ဏေ စ ဟရိတေ ဇာတေ ဘူတဂါမောဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၃၁။ မကုဠန္တိ အဖုလ္လံ။ အဟိဆတ္တကံ နာမ ရုက္ခေ ဇာတံ အဟိဆတ္တကံ။
֍ ဋီ ၁၃၂။ အလ္လရုက္ခေ ဂဏှတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ အလ္လရုက္ခေ ဆိန္ဒတော ဝါပီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၁၃၄။ ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ, ဣမံ လတံ, ဣမံ ကန္ဒံ ဆိန္ဒ, ဘိန္ဒာ’’တိအာဒိနာ နယေန နိယမေတွာ ဘာသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣဒံ, ဧတ’’န္တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘ရုက္ခံ ဆိန္ဒာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘူတဂါမဟိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နယေန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ သမဏကပ္ပဝိနိစ္ဆယော။
သမဏကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ ဘူမိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၆။ ဣဒါနိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, စတဿော ကပ္ပိယဘူမိယော ဥဿာဝနန္တိကံ ဂေါနိသာဒိကံ ဂဟပတိံ သမ္မုတိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၉၅) ဧဝံ ဝုတ္တာ စတဿော ကပ္ပိယဘူမိယော ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မုတုဿာဝနန္တာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာသူတိ ကပ္ပိယဘူမီသု (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃၆။)֍ ဋီ ၁၃၇။ ဣဒါနိ ယတ္ထ ကပ္ပိယကုဋိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝါသတ္ထာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝါသတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ကောဋ္ဌာဂါရဘတ္တသာလာစေတိယဃရသမ္မုဉ္ဇနီမာဠကာဒိ ယံ ယံ အညမ္ပိ ဝါသတ္ထာယ ကရီယတိ, တတ္ထ တတ္ထ ကပ္ပိယကုဋိကရဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဘောဇနသာလာ ပန သေနာသနမေဝ, တသ္မာ တတ္ထ ကာတဗ္ဗာ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ သံဃိကေဝေကသန္တကေတိ ဧတ္ထ ဧကသန္တကော ဥပသမ္ပန္နသန္တကောဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၃၈။ ဣဒါနိ ကတ္တဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂေဟေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သံဃဿ ဝါ ဧကဿ ဝါ ဂေဟေ ဝိဟာရေ ကရိယမာနေ ဧဝံ ဤရယံ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမ, ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝါ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိ ကပ္ပိယကုဋီ’’တိ ဝါ ဝဒန္တော ပဌမိဋ္ဌကတ္ထမ္ဘာဒိံ ဌပေယျ, ဧဝံ ကတာ ဥဿာဝနန္တိကာ နာမ, ဧဝံ ဥဒါဟရိတဝစနန္တိကာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၃၉။ ယေဘုယျေန ဝါ အပရိက္ခိတ္တော, သကလောပိ ဝါ အပရိက္ခိတ္တော အာရာမော ‘‘ဂေါနိသာဒီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန သေနာသနေသု ပရိက္ခိတ္တေသုပိ အာရာမေ အပရိက္ခိတ္တေ ကပ္ပိယကုဋိကရဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ သမ္မုတိံ ကရောန္တေဟိ ကတံ ပရိယောသိတံ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အဍ္ဎယောဂံ ပါသာဒံ ဟမ္မိယံ ဂုဟံ တိဏကုဋိကံ မဏ္ဍပ’’န္တိ တေသံ နာမံ ဂဟေတွာ တဿာ ကုဋိယာ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဌတွာ, တဿာ အန္တော ဝါ ပဝိသိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၄၀။ ‘‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အညေဟီ’’တိ ဝစနတော သေသသဟဓမ္မိကေဟိပိ ဒေဝမနုဿေဟိပိ အညေဟိ ကပ္ပိယကုဋိယာ အတ္ထာယ ဒိန္နော ဝါ တေသံ သန္တကော ဝါ ဂေဟော ‘‘ဂဟပတီ’’တိ မတော ဉာတောတိ အတ္ထော, သံဃသန္တကဉ္စ ဘိက္ခုသန္တကဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗေသံ ဂေဟော ဂဟပတီတိ အဓိပ္ပါယော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃၇။)֍ ဋီ ၁၄၁။ သပ္ပိအာဒီဟိ မိဿိတန္တိ သပ္ပိအာဒီဟိ ပဉ္စဟိ စ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရာဒိယာဝဇီဝိကေန စာတိ အတ္ထော။ ဝဇေယျ အန္တောဝုတ္ထတ္တန္တိ ဧတ္ထ ယာဝကာလိကယာမကာလိကသင်္ခါတံ ပုရိမကာလိကဒွယံ သံဃိကံ ဝါ ဘိက္ခုဿ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ သန္တကံ သယံ ကပ္ပိယကုဋိယာ ဝုတ္ထမ္ပိ ဣတရေဟိ အကပ္ပိယကုဋိယာ ဝုတ္ထေဟိ မိဿိတံ အန္တောဝုတ္ထဘာဝံ အာဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၄၂။ တေဟေဝါတိ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထသပ္ပိတေလာဒီဟိ။ သာမပါကတန္တိ သာမံပက္ကဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။
၁၄၃-၄။ ဣမာ ပန ကပ္ပိယကုဋိယော ယဒါ ဇဟိတဝတ္ထုကာ ဟောန္တိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဿာဝနန္တိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ သစေ ထမ္ဘေ ဝါ ဘိတ္တိပါဒေ ဝါ ပရိဝတ္တေန္တိ, ယော ယော ဌိတော, တတ္ထ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာတိ, ဧတေနုပါယေန သဗ္ဗေသု ပရိဝတ္တေသုပိ န ဝိဇဟိတဝတ္ထုကာဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပရိက္ခိတ္တေ ဂေါနိသာဒိ ဝိဇဟိတဝတ္ထုကာ။ သေသာ ဆဒနဝိဗ္ဘမာတိ ဆဒနဝိနာသာ ဇဟိတဝတ္ထုကာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဘူမိဝိနိစ္ဆယော။
ဘူမိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅။ ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၅။ ဥပဇ္ဈာစရိယေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၆၄, ၆၇, ၇၄, ၇၈-၇၉၊ စူဠဝ။ ၃၇၅, ၃၇၇၊ ၃၇၉-၃၈၂၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၆၄, ၆၇, ၇၅, ၇၆, ၇၇) အာစရိယော နာမ နိဿယာစရိယော ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယော ဥပသမ္ပဒါစရိယော ဓမ္မာစရိယောတိ စတုဗ္ဗိဓော။ ဧတေသု ဟိ နိဿယန္တေဝါသိကေန ယာဝ အာစရိယံ နိဿာယ ဝသတိ, တာဝ သဗ္ဗမာစရိယဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒါဓမ္မန္တေဝါသိကေဟိ ပန နိဿယမုတ္တကေဟိပိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃၈။)အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ စီဝရရဇနံ, တာဝ ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ အနာပုစ္ဆိတွာ ပတ္တဒါနာဒိမှိ ပန ဧတေသံ အနာပတ္တိ။ ဧတေသု စ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တေဝါသိကော စ ဥပသမ္ပဒန္တေဝါသိကော စ အာစရိယဿ ယာဝဇီဝံ ဘာရော, နိဿယန္တေဝါသိကော စ ဓမ္မန္တေဝါသိကော စ ယာဝ သမီပေ ဝသတိ, တာဝဒေဝ။ သုဋ္ဌု ပိယသီလော သုပေသလော, သိက္ခာကာမောတိ အတ္ထော။ ဒန္တကဋ္ဌံ ဒေန္တေန ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ မဟန္တံ မဇ္ဈိမံ ခုဒ္ဒကန္တိ တီဏိ ဒန္တကဋ္ဌာနိ ဥပနေတဗ္ဗာနိ။ တေသု ယံ တီဏိ ဒိဝသာနိ ဂဏှာတိ, တံ သလ္လက္ခေတွာ စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တာဒိသံယေဝ သမ္မာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဂဏှာတိ, ယထာလဒ္ဓံ ဥပနေတဗ္ဗံ။ တောယန္တိ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ ဥဒကံ ဥပနေတွာ ယံ တီဏိ ဒိဝသာနိ ဝဠဉ္ဇေတိ, စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တာဒိသံ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သစေ ဒွေပိ ဝဠဉ္ဇေတိ, ဒုဝိဓမ္ပိ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သစေ ယာဂု ဟောတိ, ဘာဇနံ ဓောဝိတွာ ဥပနေတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၄၆။ ပတ္တေ ဝတ္တံ စရေတိ ‘‘ယာဂုံ ပီတဿ ဥဒကံ ဒတွာ ဘာဇနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နီစံ ကတွာ သာဓုကံ အပရိဃံသန္တေန ဓောဝိတွာ ပဋိသာမေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) ဝုတ္တံ ပတ္တေ ဝတ္တံ စရေတိ အတ္ထော။ ဂါမပ္ပဝေသေ ဝတ္တံ စရေတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ ဂါမံ ပဝိသိတုကာမော ဟောတိ, နိဝါသနံ ဒါတဗ္ဗံ, ပဋိနိဝါသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, ကာယဗန္ဓနံ ဒါတဗ္ဗံ, သဂုဏံ ကတွာ သံဃာဋိယော ဒါတဗ္ဗာ, ဓောဝိတွာ ပတ္တော သောဒကော ဒါတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) ဣဒံ ဂါမပ္ပဝေသနေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ ပစ္ဆာသမဏံ အာကင်္ခတိ, တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ သဂုဏံ ကတွာ သံဃာဋိယော ပါရုပိတွာ ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ဓောဝိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝါ အာစရိယဿ ဝါ ပစ္ဆာသမဏေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၃၉။)ဟောတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) နယေန ဝုတ္တံ ဂမနေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘နိဝတ္တန္တေန ပဌမတရံ အာဂန္တွာ အာသနံ ပညာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) နယေန ဝုတ္တံ အာဂမေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘ဥပဇ္ဈာယမှိ ဝုဋ္ဌိတေ အာသနံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ, ပါဒေါဒကံ ပါဒပီဌံ ပါဒကထလိကံ ပဋိသာမေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ အာသနာဒီသု ဝတ္တံ နာမ။ ဥပါဟနာယ ဝတ္တံ နာမ ‘‘ဥပါဟနာ ပုဉ္ဆိတဗ္ဗာ, ဥပါဟနာ ပုဉ္ဆန္တေန ပဌမံ သုက္ခေန စောဠကေန ပုဉ္ဆိတဗ္ဗာ, ပစ္ဆာ အလ္လေနာ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၃၅၇, ၃၅၉) ဝုတ္တံ။ စီဝရေ ဝတ္တံ နာမ ‘‘သစေ စီဝရံ သိန္နံ ဟောတိ, မုဟုတ္တံ ဥဏှေ ဩတာပေတဗ္ဗံ, န စ ဥဏှေ စီဝရံ နိဒဟိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၄၇။ ပရိဘောဇနီယပါနီယ-ဝစ္စပ္ပဿာဝဌာနိသူတိ ဧတ္ထ သစေ ပါနီယံ န ဟောတိ, ပါနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ပရိဘောဇနီယံ န ဟောတိ, ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ဝစ္စကုဋိ ဥက္လာပါ ဟောတိ, ဝစ္စကုဋိ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗာ။ တထာ ပဿာဝဋ္ဌာနေ ဧဝံ ဝတ္တံ စရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဟာရံ သောဓေန္တေန ပဌမံ ပတ္တစီဝရံ နီဟရိတွာ ဧကမန္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ဝိဟာရသောဓနေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘ဘူမတ္ထရဏံ ဩတာပေတွာ သောဓေတွာ ပပ္ဖေါဋေတွာ အတိဟရိတွာ ယထာပညတ္တံ ပညာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) ဝုတ္တံ ပုန ပညာပနေ ဝတ္တံ နာမ။
֍ ဋီ ၁၄၈။ ဣဒါနိ ဝိဟာရံ သောဓေန္တေန ဧဝံ သောဓေတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘န ပပ္ဖေါဋေယျာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ဝိဟာရံ သောဓေန္တော ဘိက္ခု ဘူမတ္ထရဏာဒိသယနာသနံ ပဋိဝါတေ ဝါ ပင်္ဂဏေ ဝါ ပါနီယသာမန္တာ ဝါ န ပပ္ဖေါဋေယျာတိ။ ပင်္ဂဏေတိ ဗဟူနံ သန္နိပါတေ ဌာနေ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄၀။)֍ ဋီ ၁၄၉။ နှာနေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော နဟာယိတုကာမော ဟောတိ, နဟာနံ ပဋိယာဒေတဗ္ဗံ။ သစေ သီတေန အတ္ထော ဟောတိ, သီတံ ပဋိယာဒေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဝုတ္တံ နဟာနေ ဝတ္တံ နာမ, ‘‘ဥပဇ္ဈာယဿ ဂတ္တတော ဥဒကံ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ, နိဝါသနံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဝုတ္တံ နဟာတဿ ကာတဗ္ဗံ နာမ။ ရင်္ဂပါကေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယဿ အာစရိယဿ ရဇနံ ပစိတဗ္ဗံ ဟောတိ, သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန အန္တေဝါသိကေန ပစိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) ဝုတ္တံ။ ဓောဝနေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယဿ အာစရိယဿ စီဝရံ ဓောဝိတဗ္ဗံ ဟောတိ, သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန အန္တေဝါသိကေန ဓောဝိတဗ္ဗံ, ဥဿုက္ကံ ဝါ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) ဝုတ္တံ။ သိဗ္ဗနေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယေန အာစရိယေန စီဝရံ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ, သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန အန္တေဝါသိကေန ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) ဝုတ္တံ။ စီဝရေ ထေဝေ ဌိတေ ရဇန္တော န ဝဇေ န ပက္ကမေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘စီဝရံ ရဇန္တေန သာဓုကံ သမ္ပရိဝတ္တကံ သမ္ပရိဝတ္တကံ ရဇိတဗ္ဗံ, န စ အစ္ဆိန္နေ ထေဝေ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆, ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၈၀) ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၅၀။ ဧကစ္စဿာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝိသဘာဂဿ အနတ္ထကာမဿ ဝေရိပုဂ္ဂလဿ။ အနာပုစ္ဆာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ အနာရောစေတွာ။ ကိဉ္စနန္တိ ယံ ကိဉ္စိ။
၁၅၁-၂။ တဿာတိ ဧကစ္စဿ။ နိန္နေတုန္တိ နီဟရိတုံ။ ကိစ္စယံ ပရိကမ္မံ ဝါတိ ဝေယျာဝစ္စံ ဝါ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မာဒိပရိကမ္မံ ဝါ အတ္တနာ တဿ ကာတုံ ဝါ တေန အတ္တနော ကာရာပေတုံ ဝါတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၅၃။ သစေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ အညတ္ထ ဂတာ ဟောန္တိ, ပရိဝေဏံ ဂန္တွာ အပဿန္တေဟိ ဂါမံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဂါမံ ပဝိသန္တော သစေ ပဿတိ, အာပုစ္ဆိတဗ္ဗမေဝါတိ ဝဒန္တိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄၁။)‘‘ဥပဇ္ဈာယံ အနာပုစ္ဆာ န ဒိသာ ပက္ကမိတဗ္ဗာ’’တိ (မဟာဝ။ ၆၆, စူဠဝ။ ၃၇၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ကိစ္စယံ နာမ အန္တောဝိဟာရေပိ အတ္တနော ပတ္တပစနစီဝရကမ္မကေသစ္ဆေဒနာဒိ။
֍ ဋီ ၁၅၄။ သံဃာယတ္တကမ္မာနိ နာမ ပရိဝါသမာနတ္တအဗ္ဘာနတဇ္ဇနီယနိယဿပဗ္ဗာဇနီယပဋိသာရဏီယဥက္ခေပနာဒယော။
֍ ဋီ ၁၅၅။ ဝုဋ္ဌာနံ နေသမာဂမေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ ဂိလာနော ဟောတိ, ယာဝဇီဝံ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော, ဝုဋ္ဌာနမဿ အာဂမေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တဝိနိစ္ဆယော။
ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၆။ ဝစ္စပ္ပဿာဝဋ္ဌာနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၆။ ယထာဝုဍ္ဎံ န ကရေယျ ဝစ္စန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာနုပုဗ္ဗိယာ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေသု ပန တီသု ဌာနေသု ယော ယော ပဌမံ အာဂစ္ဆတိ ဝုဍ္ဎော ဝါ နဝေါ ဝါ, သော သော အာဂတပဋိပါဋိယာ ကာတုဉ္စ နဟာယိတုဉ္စ လဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၁၅၇။ ဥဗ္ဘဇိတွာတိ (စူဠဝ။ ၃၇၃, ၃၇၄) နိဝါသနံ ဒူရတောဝ ဥက္ခိပိတွာ နော ပဝိသေယျ။ သဟသာ စ နော ပဝိသေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဗဟိ ဌိတေန ဥက္ကာသိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ‘‘သာဓုကံ အတရမာနေန ဝစ္စကုဋိ ပဝိသိတဗ္ဗာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ဥက္ကာသိတွာဝ အတရမာနော ပဝိသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဥဗ္ဘဇိတွာ ပဝိသိတဗ္ဗာ, ဝစ္စပါဒုကာယ ဌိတေန ဥဗ္ဘဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) ဝစနတော ‘‘ဥဗ္ဘဇေယျ ပါဒုကာသွေဝ သဏ္ဌိတော’’တိ ဝုတ္တံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄၂။)֍ ဋီ ၁၅၈။ န ကရေယျ ဥဘယံ န ကရေယျုဘယံ။
֍ ဋီ ၁၅၉။ ကူပေတိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) ဝစ္စကူပေ။ ကဋ္ဌန္တိ အဝလေခနကဋ္ဌံ။ ပဿာဝဒေါဏိယာ ခေဠံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ နာဝလေခေယျ ဖရုသေနာတိ ဖာလိတကဋ္ဌေန ဝါ ခရေန ဝါ ဂဏ္ဌိကေန ဝါ ကဏ္ဋကေန ဝါ သုသိရေန ဝါ ပူတိနာ ဝါ နာဝလေခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဥဟတဉ္စာပီတိ ဂူထမက္ခိတမ္ပိ ဓောဝယေ အတ္တနာ ဝါ ပရေန ဝါ ကတန္တိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၁၆၀။ ဥဗ္ဘဇိတွာ န နိက္ခမေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝစ္စပါဒုကာယ ဌိတေန ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) ဟိ ဝုတ္တံ, ပုန ‘‘အာစမနပါဒုကာယံ ဌိတေန ဥဗ္ဘဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) စ ဝုတ္တံ။ ‘‘စပု စပူ’’တိ သဒ္ဒံ ကတွာ နာစမေယျာတိ အတ္ထော။ ဝစ္စပ္ပဿာဝဋ္ဌာနိကဝိနိစ္ဆယော။
ဝစ္စပ္ပဿာဝဋ္ဌာနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၇။ အာပုစ္ဆကရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၁။ ထေရေနာတိ သံဃတ္ထေရေန။
֍ ဋီ ၁၆၂။ တတ္ထ တတ္ထ သန္နိပတိတာနံ သဗ္ဗေသံ ဝုဍ္ဎော ဝုဍ္ဎတရော, တသ္မိံ ဝုဍ္ဎတရာဂမေ ပုန အာပုစ္ဆနံ နတ္ထိ။ ဘတ္တဂ္ဂေ စာနုမောဒတောတိ ဧတ္ထ ဒါနပတိနာ ယာစိတေန ဒဟရေန ဝုဍ္ဎေန အနာပုစ္ဆိတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋီ ၁၆၃။ ဧကဝိဟာရကေတိ ဧကောဝရကေ ဝုဍ္ဎေန ဝသန္တော အနာပုစ္ဆာ န သဇ္ဈာယေယျာတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဒေသံ ပရိပုစ္ဆဉ္စ နော ဒဒေတိ ဥဒ္ဒေသံ ဝါ ပရိပုစ္ဆံ ဝါ နော ဒဒေယျ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄၃။)֍ ဋီ ၁၆၄။ န ဝိဝရေယျ န ထကေယျ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွါရံ နာမ မဟာဝဠဉ္ဇံ, တတ္ထ အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထိ။
֍ ဋီ ၁၆၅။ ဝုဍ္ဎေန စင်္ကမေ စင်္ကမန္တောပိ ယေန ဝုဍ္ဎော, တေန ပရိဝတ္တယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာပုစ္ဆကရဏဝိနိစ္ဆယော။
အာပုစ္ဆကရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၈။ နဂ္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၆။ ‘‘န တွေဝ နဂ္ဂေန အာဂန္တဗ္ဗံ, ယော အာဂစ္ဆေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၇) ဝုတ္တတ္တာ (စူဠဝ။ ၂၆၁၊) ‘‘နဂ္ဂေါ မဂ္ဂံ န ဝဇေ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၆၇။ ပဋိစ္ဆာဒိသူတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ ဇန္တာဃရေပိ ဥဒကေပိ ပရိကမ္မံ ကာတုံ ကုက္ကုစ္စာယန္တိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိဿော ပဋိစ္ဆာဒိယော ဇန္တာဃရပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ဥဒကပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ဝတ္ထပ္ပဋိစ္ဆာဒိ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာသု တီသု ပဋိစ္ဆာဒီသူတိ အတ္ထော။ ဒုဝေတိ ဧတာသု တီသု ပဋိစ္ဆာဒီသု ဥဒကဇန္တာဃရပ္ပဋိစ္ဆာဒိယော ပရိကမ္မေ ကပ္ပန္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝတ္ထစ္ဆာဒီတိ ဝတ္ထပ္ပဋိစ္ဆာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ခါဒနီယသာယနီယာဒီသု သဗ္ဗကမ္မေသု ကပ္ပိယာတိ အတ္ထော။ နဂ္ဂဝိနိစ္ဆယော။
နဂ္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၉။ နှာနကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၈။ ပုရတောတိ (စူဠဝ။ ၃၇၂) ထေရာနံ ပုရတော ဥပရိ ဝါ န စ နှာယေယျာတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄၄။)၁၆၉-၁၇၁။ ကုဋ္ဋတ္ထမ္ဘတရုဋ္ဋာနေတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၂၄၃၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၃) ကုဋ္ဋေ ဝါ ထမ္ဘေ ဝါ တရုမှိ ဝါ အဋ္ဋာနဖလကေ ဝါ ကာယံ န ဃံသယေတိ အတ္ထော။ ဂန္ဓဗ္ဗဟတ္ထော နာမ မက္ကဋဟတ္ထသဒိသော ဒါရုအာဒိမယော။ ကုရုဝိန္ဒကသုတ္တိယာတိ ကုရုဝိန္ဒသုတ္တိယာ။ မလ္လကေန ဝါ အညမညံ ဝါ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝိဂ္ဂယှ ပရိကမ္မံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ ယော ကာရာပေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၄၃) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဝိဂ္ဂဟပရိကမ္မံ သန္ဓာယ ‘‘အညမညံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
ဣဒါနိ ကပ္ပိယာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကပါလိဋ္ဌကခဏ္ဍာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗေသံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂိလာနဿပိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၃) အဂိလာနဿပိ ဣမာနိ ကပါလိဋ္ဌကခဏ္ဍာဒီနိ ကာယဃံသနေ ဝဋ္ဋန္တိ။ ပုထုပါဏီတိ (စူဠဝ။ ၂၄၄) ဟတ္ထပရိကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဟတ္ထေန ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အကတမလ္လကံ နာမ ဧကဒါဌိမံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကတံ။ ပါသာဏာဒယော ပါဒဃံသနေ ဧဝ ကပ္ပိယာ။ နှာနကပ္ပဝိနိစ္ဆယော။
နှာနကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၀။ အဝန္ဒိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၂။ ‘‘နာနာသံဝါသကော ဝုဍ္ဎတရော အဓမ္မဝါဒီ အဝန္ဒိယော’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၂၊ ပရိ။ ၄၆၇) ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော ဣဓ နာနာသံဝါသကော။ ပါရိဝါသိယမူလာယပဋိကဿနာရဟမာနတ္တာရဟမာနတ္တစာရိအဗ္ဘာနာရဟာ ဂရုကဋ္ဌာတိ ဣဓ ဂဟိတာ။ ဣမေ ပန အညမညံ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနာဒီနိ လဘန္တိ, ပကတတ္တေန အဝန္ဒနီယာတိ အဓိပ္ပါယော။ အဝန္ဒနီယဝိနိစ္ဆယော။
အဝန္ဒိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄၅။)၂၁။ စမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၃။ ဣဒါနိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု စမ္မာနိ အတ္ထရဏာနိ ဧဠကစမ္မံ အဇစမ္မံ မိဂစမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဧဝံ ဝုတ္တစမ္မာနိ ဒဿေတုံ ‘‘မိဂါဇေဠကစမ္မာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၂) မဉ္စာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ အတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋန္တီတိ အတ္ထော။ ရောဟိတေဏီပသဒါ စ ကုရုင်္ဂါ စ စ-သဒ္ဒေန အညေပိ ဝါဠမိဂါ မိဂမာတုကာဒယောပိ မိဂဇာတိကာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၁၇၄။ အနုညာတတ္တယာ အညန္တိ –
‘‘မက္ကဋော ကာဠသီဟော စ, သရဘော ကဒလီမိဂေါ၊
ယေ စ ဝါဠမိဂါ ကေစိ, တေသံ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ –
ဧတ္ထ ဝါဠမိဂဂ္ဂဟဏေန ဝုတ္တာဝသေသာ အန္တမသော ဂေါမဟိံသာဒယော ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ထဝိကာတိ ဥပါဟနကောသကသတ္ထကောသကကုဉ္စိကကောသကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န ပတ္တတ္ထဝိကာဒယော။ စမ္မဝိနိစ္ဆယော။
စမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၂။ ဥပါဟနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၅။ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၅) စတုပဋလတော ပဋ္ဌာယ ဝုစ္စတိ, န ဧကဒွိတိပဋလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဧကပလာသိကံ ဥပါဟနံ, န ဘိက္ခဝေ ဒိဂုဏာ ဥပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ, န တိဂုဏာ ဥပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ, န ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၅) ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဩမုက္ကံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄၆။)န ဘိက္ခဝေ နဝါ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ, ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၇) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ မဇ္ဈိမဒေသေ ဂိလာနောပိ နဝံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ န လဘတိ, ဧကဝါရမ္ပိ အညေဟိ ပရိဘုတ္တံ ဩမုက္ကဥပါဟနသင်္ခါတံ လဘတိ, ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဂိလာနော နဝမ္ပိ လဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ။
သဗ္ဗဿာတိ ဂိလာနဿာပိ အဂိလာနဿာပီတိ အတ္ထော။ မဇ္ဈိမဒေသေပိ ပစ္စန္တိမဒေသေပိ အာရာမေ အာရာမူပစာရေ ဂိလာနဿာပိ အဂိလာနဿာပိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဇ္ဈာရာမေ ဥပါဟနံ ဓာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၉) ဝုတ္တတ္တာ ကပ္ပိယန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာရာမေပိ ဂါမေပိ။ အကလ္လကဿာတိ ဂိလာနဿ။ ဧတ္ထ ပန မဇ္ဈိမဒေသေ ဂိလာနဿ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ပရိဘုတ္တာဝ အာရာမေပိ ဂါမေပိ ဝဋ္ဋတိ, ပစ္စန္တိမဒေသေ အပရိဘုတ္တာပိ။ မဇ္ဈိမဒေသေပိ ပစ္စန္တိမဒေသေပိ ဘဂဝတာ ဂိလာနဿေဝ ဥပါဟနာ အနုညာတာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယဿ ပါဒါ ဝါ ဒုက္ခာ, ပါဒါ ဝါ ဖလိတာ, ပါဒခိလော ဝါ အာဗာဓော, ဥပါဟနံ ဓာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၉) စ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ သဥပါဟနေန ဂါမံ ပဝိသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၆) ဝုတ္တတ္တာ စ။ မဇ္ဈိမဒေသေ စ ဂိလာနော နဝံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ ဓာရေတုံ ယဒိ လဘတိ, ကထံ ပဒေသပညတ္တိ ဟောတီတိ? သဗ္ဗတ္ထ ပန ဘဂဝတာ ဂိလာနဿေဝ ဥပါဟနာ အနုညာတာ, တသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသေ ဂိလာနော နဝံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ လဘတီတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။
၁၇၆-၉။ သဗ္ဗာဝ နီလကာ (မဟာဝ။ ၂၄၆၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၆) သဗ္ဗနီလကာ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ဩဒါတကာဒီသုပိ။ ဩဒါတံ ပန နေဝ ပါဠိယံ, န
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄၇။)အဋ္ဌကထာယံ ပဋိက္ခိတ္တံ, အနုလောမဝသေန ပန ဣဓ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာရင်္ဂရတ္တာ သတပဒိပိဋ္ဌိဝဏ္ဏာ။ မဟာနာမရင်္ဂရတ္တာ မန္ဒရတ္တာ။ မဉ္ဇေဋ္ဌိကာ ကဏဝေရပုပ္ဖဝဏ္ဏာ။ ပုပ္ဖလတာဒီဟိ ဝိစိတ္တာ စိတြာ။ နီလပီတာဒိဝဒ္ဓိကာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩဒါတလောဟိတမဉ္ဇေဋ္ဌိကမဟာရင်္ဂမဟာနာမရင်္ဂရတ္တာဒိဝသေန ဝဒ္ဓိကာ ဂဟိတာ။ သီဟဗျဂ္ဃုဒ္ဒါဇိနဒီပီနံ စမ္မေဟိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကောစီတိ ဂိလာနောပိ အဂိလာနောပိ။
֍ ဋီ ၁၈၀။ သကလံ ဝါ ဧကဒေသကံ ဝါ ရဇနံ စောဠေန (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၆) ပုဉ္ဆိတွာ ဝဠဉ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ခလ္လကာဒိကံ ပန သဗ္ဗံ ဟာရိတွာ ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗံ။ ဥပါဟနဝိနိစ္ဆယော။
ဥပါဟနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၃။ အနောလောကိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၁။ ဣတ္ထိယာတိ တဒဟုဇာတာယပိ ဒါရိကာယ။ အာဒါသေ (စူဠဝ။ ၂၄၇) ဝါ ဥဒကပတ္တေ ဝါ အတ္တနော မုခံ အဝလောကေယျ, အဿ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာဗာဓပစ္စယာ အာဒါသေ ဝါ ဥဒကပတ္တေ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဩလောကေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၄၇) ဝုတ္တတ္တာဝဏာဒီနိ ဝါ ‘‘ဇိဏ္ဏော နု ခေါမှိ, နော ဝါ’’တိ ဧဝံ အာယုသင်္ခါရံ ဝါ ဩလောကေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနောလောကိယဝိနိစ္ဆယော။
အနောလောကိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄၈။)၂၄။ အဉ္ဇနီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၂။ ဝဋ္ဋာ ဝါ အဋ္ဌသောဠသံသာ ဝါ မဋ္ဌာ ပုပ္ဖလတာဒီဟိ အစိတ္တကာ အဉ္ဇနီ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ တိဿောပိ ဝဋ္ဋန္တိ, ဧကာယ ဝါ ဒွီသု ဝါ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော။ လေခါတိ ဝဋ္ဋလေခါ။ ဗန္ဓိတုန္တိ ပိဓာနကဗန္ဓနတ္ထံ။
֍ ဋီ ၁၈၃။ ရူပန္တိ သကုဏရူပါဒိ။ ယဒိ စ ဧဒိသံ အညေဟိ ကတံ လဘတိ, ဃံသိတွာ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ယထာ ဝါ န ပညာယတိ, တထာ သုတ္တေန ဝေဌေတွာ ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၈၄။ ထဝိကာတိ အဉ္ဇနိထဝိကာ။ အဉ္ဇနိသလာကာပိ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
၁၈၅-၆။ အဋ္ဌီတိ (မဟာဝ။ ၂၆၆၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) မနုဿဋ္ဌိံ ဌပေတွာ အဝသေသဋ္ဌိ။ ဝိသာဏဒန္တေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ အာမလကကက္ကာဒီဟိ ကတာ ဖလမယာ။ တမ္မယာတိ ဣဓ ဝုတ္တေဟေဝ နိဗ္ဗတ္တာ။ အဉ္ဇနီဝိနိစ္ဆယော။
အဉ္ဇနီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၅။ အကပ္ပိယသယနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၈၇-၉။ ‘‘ဥစ္စကော အာသန္ဒိကော ဥပ္ပန္နော ဟောတိ, အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဥစ္စကမ္ပိ အာသန္ဒိက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇) ဝစနတော မဉ္စဿ ဥပဍ္ဎဘာဂပ္ပမာဏေန ဧကတောဘာဂေန ဒီဃမ္ပိ သုဂတင်္ဂုလေန အတိရေကဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကံ ဣဓ အာသန္ဒီတိ အဓိပ္ပေတံ, စတုရံသာသန္ဒိကော ပန ပမာဏာတိက္ကန္တကောပိ ဝဋ္ဋတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၄၉။)တူလီတိ ပကတိတူလိကာ။ ပလ္လင်္ကောနာမ အာဟရိမေဟိ ဝါဠေဟိ ကတောတိ ဝုတ္တော။ တတ္ထေဝ ‘‘သီဟရူပါဒိံ ဒဿေတွာ ကတော ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဋိကန္တိ သေတတ္ထရဏံ။ ဂေါနစိတ္တကန္တိ ဧတ္ထ စတုရင်္ဂုလာဓိကလောမော ကောဇဝေါ ‘‘ဂေါနကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကောဇဝ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇) စီဝရက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တတ္တာ စတုရင်္ဂုလလောမကံ ပကတိကောဇဝံ ဝဋ္ဋတိ။ ရတနစိတ္တံ စိတ္တကံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဋလီတိ ဃနပုပ္ဖရတ္တအတ္ထရဏံ။ ဝိကတီတိ သီဟဗျဂ္ဃါဒိရူပဝိစိတ္တော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏကော။ ဥဒ္ဒလောမီတိ ဧကတောဥဂ္ဂတပုပ္ဖံ။ ဧကန္တလောမိကာတိ ဥဘတောဥဂ္ဂတပုပ္ဖံ။
ကုတ္တန္တိ သောဠသန္နံ နာဋကိတ္ထီနံ ဌတွာ နစ္စနယောဂ္ဂံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏံ။ ကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတံ ကောသေယျသုတ္တမယံ ပစ္စတ္ထရဏံ။ ကဋ္ဋိဿန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတံ ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယံ ပစ္စတ္ထရဏံ။ ကောသေယျဉ္စ ကဋ္ဋိဿဉ္စ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနေဝ န ဝဋ္ဋန္တိ, သုဒ္ဓါနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဟတ္ထိအဿရထတ္ထရာ တေသံ ဥပရိ အတ္ထရဏကအတ္ထရဏာဝ။ အဇိနပ္ပဝေဏီတိ အဇိနစမ္မေဟိ မဉ္စပ္ပမာဏေန သိဗ္ဗိတွာ ကတာ ပဝေဏီ, တေန စ ကဒလီမိဂစမ္မံ သေတဝတ္ထဿ ဥပရိ ပတ္ထရိတွာ သိဗ္ဗိတွာ ကတံ ပဝရပ္ပစ္စတ္ထရဏံ ကဒလီမိဂပ္ပဝရပ္ပစ္စတ္ထရဏံ, တေန စ အတ္ထတံ အဇိနပ္ပဝေဏီကဒလီမိဂပ္ပဝရပ္ပစ္စတ္ထရဏတ္ထတံ။
သေတဝိတာနမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ အကပ္ပိယပ္ပစ္စတ္ထရဏေ သတိ န ဝဋ္ဋတိ, ကပ္ပိယပ္ပစ္စတ္ထရဏေ သတိ ဝဋ္ဋတိ, ရတ္တဝိတာနဿ ဟေဋ္ဌာ ကပ္ပိယပ္ပစ္စတ္ထရဏေ သတိပိ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သီသူပဓာနံ ပါဒူပဓာနန္တိ မဉ္စဿ ဥဘတောလောဟိတကံ ဥပဓာနံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန ဧကမေဝ ဥပဓာနံ ဟောတိ, ဥဘောသု အန္တေသု ရတ္တံ ဝါ ပဒုမဝဏ္ဏံ ဝါ စိတ္တံ ဝါ, သစေ ပမာဏယုတ္တံ, ဝဋ္ဋတိ, မဟာဥပဓာနံ ပန ပဋိက္ခိတ္တံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅၀။)֍ ဋီ ၁၉၀။ အာသန္ဒာဒိတ္တယာတိ အာသန္ဒီ တူလီ ပလ္လင်္ကောတိ ဣဒံ တယံ နာမံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဌပေတွာ တီဏိ အာသန္ဒိံ ပလ္လင်္ကံ တူလိကံ သေသကံ ဂိဟိဝိကဋံ အဘိနိသီဒိတုံ, န တွေဝ အဘိနိပဇ္ဇိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ သေသေ ဂိဟိသန္တကေ နိသီဒိတုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဓမ္မာသနေ သံဃိကမ္ပိ ဂေါနကာဒိံ ဘိက္ခူဟိ အနာဏတ္တာ အာရာမိကာဒယော သယမေဝ ပညပေန္တိ စေဝ နီဟရန္တိ စ, ဧတံ ဂိဟိဝိကဋနီဟာရံ နာမ, ဣမိနာ ဂိဟိဝိကဋနီဟာရေန ဝဋ္ဋတိ။ ဘတ္တဂ္ဂံ နာမ ဝိဟာရေ ဧဝ ဒါနဋ္ဌာနံ။
֍ ဋီ ၁၉၁။ စတုန္နံ ပါဒါနံ, တီသု ပဿေသု အပဿယာနဉ္စ ဝသေန သတ္တင်္ဂေါ။ ဧကပဿေန ယုတ္တော ပဉ္စင်္ဂေါ။ ဣမေ ပန သတ္တင်္ဂပဉ္စင်္ဂါ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဥစ္စကမ္ပိ သတ္တင်္ဂ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၄) ဝုတ္တတ္တာ ပမာဏာတိက္ကန္တာပိ ဝဋ္ဋန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စပါဒကာ’’တိ။ တူလောနဒ္ဓါ မဉ္စပီဌာ ဃရေယေဝ နိသီဒိတုံ ကပ္ပန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၁၉၂။ စီဝရစ္ဆဝိယောတိ ဆန္နံ စီဝရာနံ, ဆန္နံ အနုလောမစီဝရာနဉ္စ အညတရစီဝရစ္ဆဝိယောတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ မဉ္စေပိ ပီဌေပိ ဘတ္တဂ္ဂေပိ အန္တရဃရေပီတိ အတ္ထော။ ဣမာသံ ပန ဘိသီနံ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါပိ နတ္ထိ, မဉ္စပီဌာဒီနံ ဝသေန အနုရူပံ သလ္လက္ခေတွာ ပမာဏံ ကာတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၉၃။ ‘‘တူလိကာ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝိဇဋေတွာ ဗိမ္ဗောဟနံ ကာတုံ, တီဏိ တူလာနိ ရုက္ခတူလံ လတာတူလံ ပေါဋကိတူလ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇) ဝုတ္တတ္တာ တူလတ္တယဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ တူလောနန္ဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅၁။)ဗိမ္ဗောဟနေ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမေဟိ တီဟိ တူလေဟိ သဗ္ဗေသံ ရုက္ခလတာတိဏာနံ တူလံ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိသိယံ ပန ကိဉ္စိ တူလံ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဘိသိဂဗ္ဘောတိ ဘိသိယာ ဝုတ္တံ စောဠာဒိပဉ္စကံ ဗိမ္ဗောဟနေ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မိဂပက္ခိနန္တိ သီဟာဒီနံ သဗ္ဗစတုပ္ပဒါနံ ဟံသမောရာဒီနံ သဗ္ဗပက္ခီနံ လောမာနိ ကပ္ပန္တိ။ မသူရကေ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၁၉၄။ ဣဒါနိ ဘိသိယံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿလောမ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဥဏ္ဏာယန္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇) ဥဏ္ဏာဘိသိယံ မနုဿလောမံ န လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ဥဏ္ဏာဘိသိယမ္ပိ မနုဿလောမံ ဌပေတွာ ယေသံ ကေသဉ္စိ ပက္ခိစတုပ္ပဒါနံ လောမံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဏေတိ ပဏ္ဏဘိသိယဉ္စ ပုပ္ဖဉ္စ သုဒ္ဓံ တမာလပတ္တဉ္စ န လဗ္ဘံ, အဝသေသံ ယံ ကိဉ္စိ ပဏ္ဏံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ တမာလပတ္တကမ္ပိ အညေဟိ မိဿံ ဝဋ္ဋတီတိ။ စောဠဝါကတိဏေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ အာသနဉ္စေဝ အပ္ပဋိဝေက္ခိတံ န လဗ္ဘန္တိ အာသနသာမညတော ပသင်္ဂေန ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယသယနဝိနိစ္ဆယော။
အကပ္ပိယသယနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၆။ သမာနာသနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၅။ တိဏ္ဏံ ဝဿာနံ အန္တရံ တိဝဿန္တရံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိဝဿန္တရေန သဟ နိသီဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ ယော ဒွီဟိ ဝဿေဟိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ဝုဍ္ဎော ဝါ နဝေါ ဝါ, သော တိဝဿန္တရော နာမ။
֍ ဋီ ၁၉၆။ မုနီတိ ဗုဒ္ဓမုနိ။ သဗ္ဗေဟေဝါတိ အနုပသမ္ပန္နေဟိပိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅၂။)֍ ဋီ ၁၉၇။ အန္တန္တိ ပစ္ဆိမံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယံ တိဏ္ဏံ ပဟောတိ, ဧတ္တကံ ပစ္ဆိမံ ဒီဃာသန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဝုတ္တတ္တာ ယံ တိဏ္ဏံ ပဟောတိ, ဧတံ သံဟာရိမံ ဝါ ဟောတု အသံဟာရိမံ ဝါ, တထာရူပေသု ဖလကခဏ္ဍေသုပိ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒွိန္နန္တိ ဒွိန္နံ သမာနာသနိကာနံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒုဝဂ္ဂဿ မဉ္စံ ဒုဝဂ္ဂဿ ပီဌ’’န္တိ (စုဠဝ။ ၃၂၀) ဝုတ္တတ္တာ ဒွေ သမာနာသနိကာ သဟ နိသီဒိတုံ လဘန္တိ။ အညေဟိ အသမာနာသနိကေဟိ, အနုပသမ္ပန္နာဒီဟိ ဝါ ဒွေ ဟုတွာပိ နိသီဒိတုံ န လဘန္တိ။ သမာနာသနိကဝိနိစ္ဆယော။
သမာနာသနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၇။ အသံဝါသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၈။ ဥက္ခိတ္တောတိ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ, အပ္ပဋိကမ္မေ, ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိနိဿဂ္ဂေ ဝါ ဥက္ခိတ္တကောတိ တိဝိဓောပိ ဣဓ ဥက္ခိတ္တော ဂဟိတော။ အနုပသမ္ပန္နောတိ ဣမိနာ သိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီသိက္ခာပစ္စက္ခာတကာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆိန္နမူလကော နာမ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နကော။ နာနာသံဝါသောတိ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော။ ‘‘နာနာသီမာယ ဌိတစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ, ဣဒ္ဓိယာ ဝေဟာသေ ဌိတစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ, အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမေပိ ‘‘အသံဝါသိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဧတေသု ပန ဥက္ခိတ္တကေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒီနိ ကရောန္တော ပါစိတ္တိယံ အာပဇ္ဇတိ။ နိဿီမဋ္ဌဝေဟာသဋ္ဌေဟိ ကရောန္တဿ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ, ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ, ဣတရေဟိ ဒုက္ကဋံ။ အသံဝါသိကဝိနိစ္ဆယော။
အသံဝါသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅၃။)၂၈။ ကမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၉။ အဓမ္မကမ္မန္တိ ဧတ္ထ ကထံ အဓမ္မကမ္မံ ဟောတီတိ စေ? ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ကတမဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, အဓမ္မကမ္မံ? ဉတ္တိဒုတိယေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မေ ဧကာယ ဉတ္တိယာ ကမ္မံ ကရောတိ, န စ ကမ္မဝါစံ အနုဿာဝေတိ, အဓမ္မကမ္မံ။ ဒွီဟိ ဉတ္တီဟိ ကမ္မံ ကရောတိ, န စ ကမ္မဝါစံ အနုဿာဝေတိ, အဓမ္မကမ္မံ။ ဧကာယ ကမ္မဝါစာယ ကမ္မံ ကရောတိ, န စ ဉတ္တိံ ဌပေတိ, အဓမ္မကမ္မံ။ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ကမ္မံ ကရောတိ, န စ ဉတ္တိံ ဌပေတိ, အဓမ္မကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၇)။ ဣမိနာ နယေန သေသကမ္မေသုပိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အကတွာ အညထာ ကရဏံ အဓမ္မကမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝဂ္ဂေနာတိ ဝဂ္ဂေန သံဃေန။ ကထဉ္စ ဝဂ္ဂံ ဟောတီတိ စေ? ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ, တေ အနာဂတာ ဟောန္တိ, ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အနာဟဋော ဟောတိ, သမ္မုခီဘူတာ ပဋိက္ကောသန္တိ, ဝဂ္ဂကမ္မန္တိ ဣမေသု ယေန ကေနစိ ဧကေနပိ အင်္ဂေန ဝဂ္ဂံ ဟောတိ။
သမဂ္ဂေနာတိ သမဂ္ဂေန သံဃေန။ ကထံ သမဂ္ဂံ ဟောတီတိ စေ? ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ, တေ အာဂတာ ဟောန္တိ, ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟဋော ဟောတိ, သမ္မုခီဘူတာ နပ္ပဋိက္ကောသန္တိ, သမဂ္ဂကမ္မန္တိ ဧဝံ။
စတုတ္ထန္တိ သမဂ္ဂေန ဓမ္မိကံ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မာနိ, အဓမ္မေန ဝဂ္ဂကမ္မံ, အဓမ္မေန သမဂ္ဂကမ္မံ, ဓမ္မေန ဝဂ္ဂကမ္မံ, ဓမ္မေန သမဂ္ဂကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
၂၀၀-၂၀၂။ ဒသဝဂ္ဂိကော (မဟာဝ။ ၃၈၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝီသတိဝဂ္ဂိကော စ ဒသဝီသတိဝဂ္ဂိကော။ အဗ္ဘာနောပသမ္ပဒါပ္ပဝါရဏာ ဌပေတွာ သဗ္ဗကမ္မေသု ကမ္မပ္ပတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဣတရောတိ ဝီသတိဝဂ္ဂေါ စ အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေါ စ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅၄။)֍ ဋီ ၂၀၃။ ဣဒါနိ ကမ္မပ္ပတ္တေ စ ဆန္ဒာရဟေ စ ဒဿေတုံ ‘‘စတုဝဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (ပရိ။ ၄၈၈, ၄၉၇၊ ပရိ။ ၄၈၇-၄၈၈) ပကတတ္တာ နာမ ယေ ပါရာဇိကဥက္ခိတ္တလဒ္ဓိနာနာသံဝါသကာ န ဟောန္တိ။ ပရေတိ ဧကသီမဋ္ဌာ ပကတတ္တာ ဘိက္ခူ။ ယဒိ ပကတတ္တာ ဘိက္ခူပိ အညတရံ ဂါမသီမံ ဝါ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရခဏ္ဍသီမာသု ဝါ အညတရံ ပဝိသိတွာ ဌိတာ ဟောန္တိ, နေဝ ကမ္မပ္ပတ္တာ, န ဆန္ဒာရဟာ။ န ဟိ တေသံ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ အာဂစ္ဆတိ အညသီမာယံ ဌိတတ္တာ။ သေသေပီတိ ပဉ္စဝဂ္ဂါဒိကရဏီယေပီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၀၄။ အသံဝါသဂဏပူရံ ဝါ ကတွာ ကတံ ကမ္မံ ကုပ္ပဉ္စ ဟောတိ, ကာရကာနဉ္စ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယဿ သံဃော ကမ္မံ ကရောတိ, တံစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ, အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကမ္မာရဟဂဏပူရံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ပရိဝါသာဒိကမ္မာနံယေဝ ပရိသတော ဝိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂရုကဋ္ဌဂဏပူရံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ အနိက္ခိတ္တဝတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိက္ခိတ္တဝတ္တော ပန သဗ္ဗတ္ထ ဂဏပူရကော ဟောတိ ဧဝ။
֍ ဋီ ၂၀၅။ ဝါရေယျာတိ ပဋိက္ခိပေယျ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဓမ္မကမ္မေ ကယိရမာနေ ပဋိက္ကောသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ အန္တရာယေ သတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အဓမ္မကမ္မံ ဣဒံ, န မေတံ ခမတီ’’တိ ဧဝံ ဒွေ တယော အညမညံ ဒိဋ္ဌိံ အာဝိ ကရေယျုန္တိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧကော ဟောတိ, ‘‘န မေတံ ခမတီ’’တိ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ဧတေ နိရာပတ္တိကာ ဟောန္တိ, အန္တရာယာ စ မုစ္စန္တိ, ကမ္မံ ပန အဓမ္မတ္တာ ကုပ္ပမေဝ။ ဝါရေန္တေဝ တတောဓိကာတိ ဧတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, စတူဟိ ပဉ္စဟိ ပဋိက္ကောသိတုံ, ဒွီဟိ တီဟိ ဒိဋ္ဌိံ အာဝိ ကာတုံ, ဧကေန အဓိဋ္ဌာတုံ, ‘‘န မေတံ ခမတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ စတ္တာရော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ဝါရေန္တိ ဧဝါတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅၅။)֍ ဋီ ၂၀၆။ ဣဒါနိ ယေဟိ ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတိ, တေ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မာရဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခိတ္တစိတ္တ-ဂ္ဂဟဏေန ဥမ္မတ္တကောပိ ဂဟိတောဝ။ ဧတေသန္တိ ယေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ, တေသံ ပဋိက္ခေပေါ န ရုဟတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၀၇။ ဣဒါနိ ယဿ ပဋိက္ခေပေါ ရုဟတိ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပကတတ္တေကသီမဋ္ဌ-သမသံဝါသဘိက္ခုနော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော (မဟာဝ။ ၃၉၄) – ဧဝရူပဿ ဘိက္ခုနော ပဋိက္ကောသနာ အန္တမသော အာနန္တရဿာပိ အာရောစေန္တဿ ရုဟတီတိ။ ‘‘ဘိက္ခုဿ, ဘိက္ခဝေ, ပကတတ္တဿ သမာနသံဝါသိကဿ သမာနသီမာယံ ဌိတဿ အန္တမသော အာနန္တရိကဿပိ ဘိက္ခုနော ဝိညာပေန္တဿ သံဃမဇ္ဈေ ပဋိက္ကောသနာ ရုဟတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၉၄) ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၂၀၈။ သမ္မုခါ ယဒိ ပဋိက္ကောသေယျာတိ အတ္ထော။ တိရောက္ခာတိ ပရမ္မုခါ။ ကာယသာမဂ္ဂိံ ဝါ ဆန္ဒံ ဝါ နော ဒဒေယျ, ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ကမ္မဝိနိစ္ဆယော။
ကမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၉။ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၉။ စုဏ္ဏန္တိ သိရီသစုဏ္ဏာဒိကန္တိ အတ္ထော။ မတ္တိကာတိ ပကတိမတ္တိကာ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဝါ သုဒ္ဓါ ကုင်္ကုဋ္ဌအာဒိကာ ဝါ။ ကုလသင်္ဂဟာတိ ဧတေဟိ သင်္ဂဟိတာနံ သန္တိကေ လာဘာသာယ ကုလသင်္ဂဟတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ဣမေဟိ သင်္ဂဟိတာနံ သန္တိကေ ‘‘ကိဉ္စိ လဘိဿာမီ’’တိ သံဃိကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဣမိနာ ပန နယေန လဒ္ဓံ ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ, မိစ္ဆာဇီဝဉ္စ ဟောတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅၆။)၂၁၀-၂၁၁။ လာဘာသာယ ဒါယကာနံ ဒါရကေ ဥက္ခိပိတွာ ပရိဘဋဘာဝေါ ပါရိဘဋကတာ, တာယ ပါရိဘဋကတာယ န ဇီဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ခေတ္တာဒီသု ပေသိတဿ ဂမနံ ပဟေဏကမ္မံ။ သာသနပ္ပဋိသာသနဟရဏံ ဒူတကမ္မံ။ ပေသိတဿ ဂေဟတော ဂေဟဂမနံ ဇင်္ဃပေသနိယံ။ လာဘာသာယ လဉ္ဇဒါနမနုပ္ပဒါနံ။ အညေန ဝါပီတိ အင်္ဂဝိဇ္ဇာဒိနာ။
֍ ဋီ ၂၁၂။ ဝိညတ္တီတိ (ပါရာ။ ၅၁၅ အာဒယော၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၁၅ အာဒယော) အညာတကဝိညတ္တိ။ အနေသနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန ပုပ္ဖဒါနာဒိနာ ပစ္စယေသနာ။ ကုဟနာဒီဟီတိ (ဝိဘ။ ၈၆၁၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၆၁၊ မဟာနိ။ ၈၇) ကုဟနာ လပနာ နေမိတ္တကတာ နိပ္ပေသိကတာ လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီသနတာတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဝတ္ထူဟီတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဇီဝဝိနိစ္ဆယော။
မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၀။ ဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၃။ ဣဒါနိ အာဂန္တုကဝတ္တာဒီနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ မာတိကာပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ ပရိက္ခိတ္တဿ (စူဠဝ။ ၃၅၆ အာဒယော၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၇ အာဒယော) ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပံ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဒွီဟိ လေဍ္ဍုပါတေဟိ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနံ ပတွာ ဥပါဟနံ ဩမုဉ္စိတွာ နီစံ ကတွာ ပပ္ဖေါဋေတွာ ဥပါဟနံ ဒဏ္ဍကေန ဂဟေတွာ ဆတ္တံ အပနာမေတွာ သီသံ ဝိဝရိတွာ သီသေ စီဝရံ ခန္ဓေ ကရိတွာ သာဓုကံ အတရမာနေန အာရာမော ပဝိသိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅၇။)֍ ဋီ ၂၁၄။ ပုစ္ဆေယျ သယနာသနန္တိ ‘‘ကတမံ မေ သေနာသနံ ပါပုဏာတိ, ကိံ အဇ္ဈာဝုတ္ထံ ဝါ အနဇ္ဈာဝုတ္ထံ ဝါ’’တိ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
၂၁၅-၆။ မဉ္စပီဌာဒိဒါရုဘဏ္ဍဉ္စ (စူဠဝ။ ၃၆၀၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၀) ရဇနဘာဇနာဒိမတ္တိကာဘဏ္ဍဉ္စ။ အာပုစ္ဆာတိ ဘိက္ခုဿ ဝါ သာမဏေရဿ ဝါ အာရာမိကဿ ဝါ ‘‘အာဝုသော ဣမံ ဇဂ္ဂါဟီ’’တိ အာရောစေတွာတိ အတ္ထော။ အညထာတိ ဧဝံ အကတွာတိ အတ္ထော။
၂၁၇-၈။ ဝုဍ္ဎာဂန္တုကဿာတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၃၅၈ အာဒယော၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၉ အာဒယော) ဒူရတောဝ ဒိသွာ ယဒိ ‘‘ဝုဍ္ဎော’’တိ ဇာနာတိ, တသ္မိံ အနာဂတေ ဧဝ အာသနပညာပနာဒိဝတ္တံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါဒေါဒပ္ပဘုတိန္တိ ပါဒေါဒကံ ပါဒပီဌံ ပါဒကထလိကံ ဥပနိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါနီယေန အာပုစ္ဆန္တေန သစေ သကိံ အာနီတံ ပါနီယံ သဗ္ဗံ ပိဝတိ, ပုနပိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော ဧဝ။ ပညပေတိ ‘‘ဧတံ တုမှာကံ သေနာသနံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
၂၁၉-၂၀။ ‘‘ဘိက္ခာစာရဂါမော ဣတော ဒူရေ’’တိ ဝါ ‘‘သန္တိကေ’’တိ ဝါ ‘‘ကာလဿေဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဥပဋ္ဌာကေ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ဂေါစရော အာစိက္ခိတဗ္ဗော။ အဂေါစရောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ဝါ ဂါမော, ပရိစ္ဆိန္နဘိက္ခကော ဝါ ဂါမော, ယတ္ထ ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ ဘိက္ခာ ဒီယတိ, သော အာစိက္ခိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ကတိကန္တိ သံဃဿ ကတိကဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဣမံ ကာလံ ပဝိသိတဗ္ဗံ, ဣမံ ကာလံ နိက္ခမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပဝေသနနိက္ခမနကာလံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ကေသုစိ ဌာနေသု အမနုဿာ ဝါ ဝါဠာ ဝါ ဟောန္တိ, တသ္မာ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗမေဝ။ နိသိန္နောဝါတိ ဣဒံ အာပတ္တိအဘာဝမတ္တဒီပကံ, ဥဋ္ဌဟိတွာပိ သဗ္ဗံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတေဝ။ ဝတ္တဝိနိစ္ဆယော။
ဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅၈။)၃၁။ ဝိကပ္ပနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၁။ သမ္မုခါယာတိ (ပါစိ။ ၃၇၄၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သမ္မုခေ ဌိတဿာတိ အတ္ထော။ ဗျတ္တဿာတိ ဝိကပ္ပနဝိဓာနံ ပစ္စုဒ္ဓရဏာဒိဝိဓာနဉ္စ ဇာနန္တဿ။ အဗျတ္တော ပန ‘‘ဣမိနာ မယှံ ဒိန္န’’န္တိ ဂဟေတွာပိ ဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။ ဧကဿာတိ ဧကဿ ဘိက္ခုဿ။
֍ ဋီ ၂၂၂။ နိဓေတုံဝါတိ နိဓေတုံ ဧဝ, နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝါ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။
၂၂၄-၅။ အပရာ သမ္မုခါ ဝါတိ သမ္မုခါ ဝိကပ္ပနာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဣမာ ဒွေ ဝိကပ္ပနာ အတ္တနာ ဧဝ ဝိကပ္ပေတွာ ပရေန ပစ္စုဒ္ဓရာပိတတ္တာ သမ္မုခါ ဝိကပ္ပနာ ဧဝါတိ ဝုတ္တာ။
֍ ဋီ ၂၂၇။ မိတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တော နာတိဒဠှမိတ္တော။ ‘‘ဣတရေန စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ‘တိဿော ဘိက္ခူ’တိ ဝါ ‘တိဿာ ဘိက္ခုနီ’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပုန တေန ‘အဟံ တိဿဿ ဘိက္ခုနော, တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ ဒမ္မီ’တိ ဝိကပ္ပေတွာ တေနေဝ ‘တိဿဿ ဘိက္ခုနော, တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’တိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၂၂၈။ ဒူရသန္တိကတ္တေကတ္တ-ဗဟုဘာဝံ ဝိဇာနိယာတိ ဧတ္ထ ဒူရတ္တဉ္စ သန္တိကတ္တဉ္စ ဧကတ္တဉ္စ ဗဟုဘာဝဉ္စ ဝိဇာနိတွာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၂၉။ ‘‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒသာဟံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စီဝရကာလသမယော နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော, အတ္ထတေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၅၉။)ကထိနေ ပဉ္စ မာသာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မာသမေကံ ဝါ ပဉ္စ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ, မာသံ ဝါ ဧကံ ပဉ္စ ဝါ မာသေတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခုနော ပနေဝ အကာလစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ, အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ခိပ္ပမေဝ ကာရေတဗ္ဗံ။ နော စဿ ပါရိပူရိ, မာသပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တံ စီဝရံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဦနဿ ပါရိပူရိယာ သတိယာ ပစ္စာသာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပစ္စာသာ သတိ မာသက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နုပ္ပါဒယတီတိ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတံ နိဿဂ္ဂိံ န ဇနယတီတိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပနာဝိနိစ္ဆယော။
ဝိကပ္ပနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၂။ နိဿယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၀။ ဗျတ္တဿာတိ ဧတ္ထ ကိတ္တာဝတာ ဗျတ္တော ဟောတီတိ စေ? နိဿယမုစ္စနကေန ပန သဗ္ဗန္တိမေန ဓမ္မပရိစ္ဆေဒေန အတ္ထတော စ ဗျဉ္ဇနတော စ ဒွေ မာတိကာ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာ, ပက္ခဒိဝသေသု ဓမ္မဿာဝနတ္ထာယ သုတ္တန္တတော စတ္တာရော ဘာဏဝါရာ, သမ္ပတ္တာနံ ပရိသာနံ ပရိကထနတ္ထာယ အန္ဓကဝိန္ဒမဟာရာဟုလောဝါဒဓမ္မက္ခန္ဓသဒိသော ဧကော ကထာမဂ္ဂေါ, သံဃဘတ္တမင်္ဂလာမင်္ဂလေသု အနုမောဒနတ္ထာယ တိဿော အနုမောဒနာ, ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာဒိဝိဇာနနတ္ထံ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယော, သမဏဓမ္မကရဏတ္ထံ သမာဓိဝသေန ဝါ ဝိပဿနာဝသေန ဝါ အရဟတ္တပရိယောသာနံ ဧကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧတ္တကံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ ဗျတ္တော နာမ ဟောတိ စာတုဒိသော, ဣတရထာ အဗျတ္တော။
֍ ဋီ ၂၃၁။ ဣဒါနိ နိဿယဂ္ဂဟဏာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၁၀၃) အာယသ္မတောတိ အာယသ္မန္တံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆၀။)֍ ဋီ ၂၃၂။ ဣဒါနိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ပက္ကန္တေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, ‘‘ပဉ္စိမာ, ဘိက္ခဝေ, နိဿယပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယော ဥပဇ္ဈာယမှာ။ ဥပဇ္ဈာယော ပက္ကန္တော ဝါ ဟောတိ ဝိဗ္ဘန္တော ဝါ ကာလကတော ဝါ ပက္ခသင်္ကန္တော ဝါ အာဏတ္တိယေဝ ပဉ္စမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၈၃), ‘‘ဆယိမာ, ဘိက္ခဝေ, နိဿယပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယော အာစရိယမှာ။ အာစရိယော ပက္ကန္တော ဝါ ဟောတိ ဝိဗ္ဘန္တော ဝါ ကာလကတော ဝါ ပက္ခသင်္ကန္တော ဝါ အာဏတ္တိယေဝ ပဉ္စမီ, ဥပဇ္ဈာယေန ဝါ သမောဓာနဂတော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ပန ဥဘယံ ဣဓ ဒဿိတံ။ သစေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သာမန္တဝိဟာရေသုပိ အပရိက္ခိတ္တေသု လေဍ္ဍုပါတဒွယဗ္ဘန္တရေ ဝသန္တိ, နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ပရိက္ခိတ္တေသုပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဧကေ။ အာစရိယာ ပန န ဣစ္ဆန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? နိဿယဂ္ဂဟဏပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓီနံ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ လေဍ္ဍုပါတေန ဥပစာရသီမာပရိစ္ဆေဒေါ ပန အပရိက္ခိတ္တေသု ဧဝ လဗ္ဘတိ, န ပရိက္ခိတ္တေသု။ တသ္မာ အာစရိယာနံ ဝိနိစ္ဆယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။
ပက္ကန္တေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၃) သစေ အာစရိယော အန္တေဝါသိကံ အနာမန္တေတွာဝ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမတိ, နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ သစေ ဥပစာရသီမံ အနတိက္ကမိတွာဝ နိဝတ္တတိ, န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အာစရိယံ အနာမန္တေတွာ အန္တေဝါသိကဿ ဂမနေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ အာစရိယော ကတ္ထစိ ဂန္တုကာမော အန္တေဝါသိကံ အာပုစ္ဆတိ, အန္တေဝါသိကောပိ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတိ, တင်္ခဏေ ဧဝ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ဧဝံ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိတွာ အန္တေဝါသိကဿ ဂမနေပိ။ ဒွီသုပိ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ဌိတေသု အာစရိယော ဝါ အန္တေဝါသိကံ, အန္တေဝါသိကော ဝါ အာစရိယံ အနာပုစ္ဆိတွာဝ သစေ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမတိ, ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ပက္ခသင်္ကန္တေ ဝါ ဝိဗ္ဘန္တေ ဝါ ကာလကတေ ဝါ တင်္ခဏေယေဝ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆၁။)ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အာဏတ္တိ နာမ နိဿယပ္ပဏာမနာ။ ဒဿနသဝနဝသေန ဒုဝိဓံ သမောဓာနံ။
‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊
အာပတ္တိံ ပရိဂူဟတိ၊
အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊
ဧဒိသော ဝုစ္စတိ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉) –
ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အလဇ္ဇိနံ နိဿာယ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ယော ဝသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၂၃၄။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နေန ဘိက္ခုနာ နိဿယံ အလဘမာနေန အနိဿိတေန ဝတ္ထု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၂၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဒ္ဓိကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဿ စ ယာစိတဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနုပဋ္ဌာကေန ဘိက္ခုနာ နိဿယံ အလဘမာနေန ယာစိယမာနေန အနိဿိတေန ဝတ္ထု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၂၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ သလ္လက္ခေန္တေန ဖာသုကန္တိ ဖာသုဝိဟာရံ သလ္လက္ခေန္တေန။ ဣဒံ ပန ပရိဟာရံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၁) သောတာပန္နာဒိအရိယသာဝကော ဝါ ထာမဂတသမထဝိပဿနာလာဘီ ဝါ ဗာလပုထုဇ္ဇနော ဝါ န လဘတိ။ ယဿ ခေါ ပန သမထဝိပဿနာ တရုဏာ ဟောတိ, န ထာမဂတာ, အယံ လဘတိ။ အသန္တေ နိဿယဒါယကေ ‘‘ယဒါ ပဋိရူပေါ နိဿယဒါယကော အာဂစ္ဆိဿတိ, တဒါ တဿ နိဿာယ ဝသိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ယာဝ အာသာဠှီပုဏ္ဏမာ, တာဝ ဝသိတုံ လဘတိ။ သစေ ပန အာသာဠှီမာသေ နိဿယဒါယကံ န လဘတိ, ယတ္ထ အတ္ထိ, တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ အန္တောဝဿေ ပန အနိဿိတေန ဝတ္ထုံ န ဝဋ္ဋတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆၂။)သဘာဂေ ဒါယကေ အသန္တေ ဝသိတုံ လဗ္ဘတီတိ သဗ္ဗပဒေသု ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ နိဿယဝိနိစ္ဆယော။
နိဿယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၃။ ကာယဗန္ဓနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၅။ အကာယဗန္ဓနောတိ ကာယဗန္ဓနံ အဗန္ဓိတွာတိ အတ္ထော။ တတော ပဋ္ဌာယ စီဝရံ ပါရုပိတဗ္ဗံ, တတော ပဋ္ဌာယ ဧဝ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အကာယဗန္ဓနေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော။ ယော ပဝိသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထေဝါသတိယာ ဂတောတိ အသတိယာ ဂတော ယတ္ထ သရတိ, တတ္ထေဝ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ သရိတွာ ပန ယာဝ န ဗန္ဓတိ, တာဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ အန္တောဂါမေ သရတိ, ကာယဗန္ဓနေ သတိ ဧကမန္တေ ဌတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, အသတိ စေ နိက္ခမိတွာ ဗန္ဓိတွာ ပုန ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋီ ၂၃၆။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒွေ ကာယဗန္ဓနာနိ ပဋ္ဋိကံ သူကရန္တက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒုဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သူကရန္တံ နာမ ကုဉ္စိကာကောသကာ ဝိယ အန္တေ သုသိရံ ကတွာ ကောဋ္ဋိတံ။ ရဇ္ဇု စ ဧကာတိ ဧကဝဋ္ဋာ ရဇ္ဇု စ။ တဒနုလောမိကာတိ တေသံ ဒွိန္နံ အနုလောမိကာ။
֍ ဋီ ၂၃၇။ မစ္ဆကဏ္ဍကခဇ္ဇုရီ-ပတ္တာ မဋ္ဌာ စ ပဋ္ဋိကာတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၈) ဧတေ မစ္ဆကဏ္ဋကာဒယော မဋ္ဌာ ဝိကာရရဟိတာ ပဋ္ဋိကာ စ တဒန္တောဂဓာတိ အဓိပ္ပါယော။ လဗ္ဘာ ဒသာ စတဿောတိ ဧကာယ ဝါ ဒွီသု ဝါ တီသု ဝါ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပါယော, တတော ပရံ န ဝဋ္ဋတိ။ အန္တေသူတိ ဥဘောသု အန္တေသု။ ဂုဏသုတ္တကန္တိ ဒိဂုဏသုတ္တကံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆၃။)֍ ဋီ ၂၃၉။ မကရမုခါဒိန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေဍ္ဍုဘသီသံ ဂဟိတံ။ ဥဘန္တေတိ ဥဘောသု အန္တေသု။ ကဿာတိ? ဝိဓဿ။ ဃဋကာတိ ဃဋကတော။ လေခါတိ လေခါယ။ ဃဋကတော စ လေခါယ စ အညံ စိတ္တကံ န ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၄၀။ ဒေဍ္ဍုဘကန္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၈) ဥဒကသပ္ပသိရသဒိသံ။ မုရဇန္တိ ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ ပလိဝေဌေတွာ ကတရဇ္ဇု။ မဒ္ဒဝီဏန္တိ ပါမင်္ဂသဒိသံ။ ကလာဗုကန္တိ အနေကဝဋ္ဋံ။ ဧတာနိ ပန သဗ္ဗာနိ န ကပ္ပန္တိ။ ဒသာသု ဒွေ မဇ္ဈိမာတိ မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏန္တိ ဒွေ မဇ္ဈိမာ ဧဝ။ ကပ္ပရေတိ ကပ္ပန္တီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၄၁။ ဂဏ္ဌိယော စာပီတိ (စူဠဝ။ ၂၇၉) စီဝရဂဏ္ဌိယောပိ။ ဝေဠုအာဒိမယာ ကပ္ပန္တီတိ ပသင်္ဂေန ဝုတ္တံ။ ကာယဗန္ဓနဝိနိစ္ဆယော။
ကာယဗန္ဓနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
ပဌမဘာဏဝါရံ။
၃၄။ ပထဝီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၂။ ဇာတာ (ပါစိ။ ၈၆၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆-၈၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အဇာတာတိ ဒုဝိဓာ ပထဝီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓမတ္တိကပံသုကာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဒ္ဓမတ္တိကပံသုကာ စ အဒဍ္ဎာ စ ဗဟုမတ္တိကပံသုကာ စ စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌပံသုမတ္တိကရာသိ စ ဇာတပထဝီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန အဒဍ္ဎာတိ ဥဒ္ဓနပစနကုမ္ဘကာရာဝါပဘာဇနပစနာဒိဝသေန တထာ တထာ အဒဍ္ဎာ။ အယံ ပန ဝိသုံ နတ္ထိ, သုဒ္ဓပံသုအာဒီသု အညတရာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုဒ္ဓပံသု
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆၄။)သုဒ္ဓမတ္တိကာ ယေဘုယျေနပံသု ယေဘုယျေနမတ္တိကာ အတိရေကစာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌမတ္တိကာပံသုပုဉ္ဇာ စ အဒဍ္ဎာ စာတိ အယံ သဗ္ဗာပိ ဇာတပထဝီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၂၄၃။ ဒုတိယာတိ အဇာတပထဝီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တရာသီတိ မတ္တိကရာသိ စ ပံသုရာသိ စ စာတုမာသောမဝဋ္ဌကော အဇာတပထဝီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၄၄။ ဣဒါနိ ယေဘုယျေနမတ္တိကာ ယေဘုယျေနပံသုကာ ယေဘုယျေနသက္ခရာတိ ဧဝံ ဝုတ္တာသု ကိတ္တာဝတာ ယေဘုယျတာ ဟောတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ ဘာဂါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီသု ဘာဂေသု ဒွေ ဘာဂါ မတ္တိကာ ယဿာ ဘူမိယာ, ဧသာ ယေဘုယျမတ္တိကာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပဍ္ဎပံသုအာဒယောပိ ကပ္ပိယာ ဧဝ အကပ္ပိယဘာဂဿ အနတိရေကတော။ ‘‘ယေဘုယျေနမတ္တိကာ ယေဘုယျေနပံသုကာ’’တိ (ပါစိ။ ၈၆) ဟိ ဝုတ္တံ, န ‘‘ဥပဍ္ဎမတ္တိကာ, ဥပဍ္ဎပံသုကာ’’တိ။ သေသေသုပီတိ ယေဘုယျပံသုကာဒီသုပိ။
֍ ဋီ ၂၄၅။ ဇာတသညိဿ ပါစိတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွေဠှဿ ဝိမတိဿ ဒုက္ကဋံ။ ဇာတေ အဇာတသညိဿ အနာပတ္တိ။
֍ ဋီ ၂၄၆။ ဧကာယာဏတ္တိယာ ဧကာတိ သစေ သကိံ အာဏတ္တော ဒိဝသမ္ပိ ခဏတိ, အာဏာပကဿ ဧကာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဝါစသောတိ ဝါစာယ ဝါစာယာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၄၇။ ဧတ္ထ ‘‘ဇာလေဟိ အဂ္ဂိ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အနိယမေတွာ ပန ‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏ, ပထဝိံ ခဏ, ဝါပိံ ခဏ, အာဝါဋံ ခဏ, ကန္ဒံ ခဏာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၂၄၈။ ဧဒိသန္တိ ဧတ္ထ အညမ္ပိ ဧဝရူပံ ကပ္ပိယဝေါဟာရဝစနံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆၅။)֍ ဋီ ၂၄၉။ ကောပေတုံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော, ဃဋာဒီဟိ ဂဟေတုံ သက္ကုဏေယျကံ ဥဿိဉ္စနီယကဒ္ဒမံ။
၂၅၁-၂။ ဥဒကသန္တိကေ ပတိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒကေ ပတိတံ ပန သဗ္ဗကာလံ ကပ္ပိယမေဝ, တသ္မာ အကပ္ပိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒကသန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါသာဏေ လဂ္ဂေ ရဇေ စ နဝသောဏ္ဍိယာ ပတိတေ ရဇေ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဗ္ဘောကာသုဋ္ဌိတေ ဝမ္မိကေ စ မတ္တိကာကုဋ္ဋေ စာတိ အတ္ထော, တထာ ဧတေပိ သဗ္ဗေ စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌာ န ကောပေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
၂၅၃-၅။ ဘူမိံ ဝိကောပယံ ထမ္ဘာဒိံ ဂဏှိတုံ န စ ကပ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာရာယာတိ ပဿာဝဓာရာယ။ ပဒံ ဒဿေဿာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၂၅၇။ သေကောတိ သိဉ္စနံ။ ဘူမိယာ အလ္လဟတ္ထံ ဌပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၂၅၈။ အဝသေ သတီတိ ဟတ္ထဒါဟာဒီသု အာပဒါသူတိ အတ္ထော။ ပထဝီဝိနိစ္ဆယော။
ပထဝီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၅။ ပရိက္ခာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၅၉-၂၆၀။ ဂိရိကူဋန္တိ မကရဒန္တကံ။ သိဗ္ဗိတုဉ္စ ဆိန္ဒိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇနာ။ ဒဏ္ဍေတိ ဆတ္တဒဏ္ဍေ။
֍ ဋီ ၂၆၁။ သိဗ္ဗိတုံ ဝါ ပဉ္ဇရံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝါ ထိရတ္ထံ ဆတ္တေ ဗန္ဓိတုံ ဒဏ္ဍေ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆၆။)အကပ္ပိယဆတ္တံ လဘတိ, ဃဋကမ္ပိ ဝါဠရူပမ္ပိ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗံ, လေခါပိ ဃံသေတွာ အပနေတဗ္ဗာ, သုတ္တကေန ဝါ ဒဏ္ဍော ဝေဌေတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၂၆၂။ အနုဝါတံ သန္ဓာယ ‘‘အန္တေ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နံ ပဋ္ဋာနံ သံဃဋိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ‘‘ပဋ္ဋမုခေ ဝါပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝရကသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ သန္ဓာယ ‘‘ဝေဏိကာ’’တိ စ သတပဒါကာရေန သိဗ္ဗနံ သန္ဓာယ ‘‘သင်္ခလိကာပိ ဝါ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သတပဒိသဒိသံ အညံ ဝါ သူစိဝိကာရံ န ကပ္ပတိ, ပကတိသူစိကမ္မမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ပါဠိကဏ္ဏိကအာဒိကံ စီဝရေ န စ ကပ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
၂၆၃-၄။ စတုကောဏာဝ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ကပ္ပရေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဂ္ဃိကန္တိ အဂ္ဃိယံ စေတိယသဒိသံ။ ဧတ္ထာတိ ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋေ။ ကောဏသုတ္တာ စ ပီဠကာတိ န ကေဝလံ စတုကောဏာ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာဝ ကပ္ပန္တိ, အထ ခေါ ဒုဝိညေယျာ ကောဏသုတ္တပီဠကာ စ ကပ္ပရေတိ အတ္ထော။ ဂန္ဓံ တေလံ ဝါတိ ဂန္ဓံ ဝါ တေလံ ဝါ။
֍ ဋီ ၂၆၅။ ရတ္တန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ရဇိတံ။ အညေန ဝါတိ မုဂ္ဂရာဒိနာ ဝါ။ ကတွာတိ ဌပေတွာ။ ပဟာရေ န စ မုဋ္ဌိနာတိ မုဋ္ဌိနာ န ပဟာရေယျာတိ အတ္ထော။
၂၆၆-၇။ ဆတ္တဝဋ္ဋိယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) လေခံ ဌပေတွာ ဓမ္မကရဏေ လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုဉ္စိကာယ စ ပိပ္ဖလေ စ မဏိကာ စ ပီဠကာ စ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ မဏိကာတိ ဧကာ ဧဝ ဝဋ္ဋမဏိကာ။ ပီဠကာ မုတ္တရာဇိသဒိသာ ဗဟူ။
၂၆၈-၉။ မာလာဒျရဏိယန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) အရဏိယံ မာလာဒိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တိပုသီသမယေ ပတ္တမဏ္ဍလေ ဘိတ္တိကမ္မဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဟိတွာတိ ဌပေတွာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆၇။)သူစိသဏ္ဍာသကော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) နာမ သူစိံ ဍံသာပေတွာ ဃံသိတုံ ကတော ဒါရုမယော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မကရဒန္တကံ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ပတ္တမဏ္ဍလေ မကရဒန္တကံ ဝဋ္ဋတိ, အညံ ဘိတ္တိကမ္မာဒိဝိကာရမေဝ န ဝဋ္ဋတိ, တသ္မာ ဂိရိကူဋံ ပတ္တမဏ္ဍလေ ဌပေတွာ အဝသေသေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၇၂။ သေနာသနေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ပါသာဒါဒိသေနာသနေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၇၃။ ပုမိတ္ထိရူပရဟိတန္တိ ပုရိသရူပဣတ္ထိရူပရဟိတန္တိ အတ္ထော။ ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယော။
ပရိက္ခာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၆။ ဘေသဇ္ဇနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၇၄-၅။ သဟဓမ္မိနံ လဗ္ဘံ ဘေသဇ္ဇကရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ န ကေဝလံ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံယေဝ ဘိက္ခာစရိယဝိညတ္တိသကေဟိ ဘေသဇ္ဇကရဏံ လဗ္ဘတိ, အထ ခေါ အပရေသမ္ပိ ပဉ္စန္နံ လဗ္ဘတိ, တေ ဒဿေန္တော ‘‘ပိတူန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပိတူနန္တိ မာတာပိတူနန္တိ အတ္ထော။ ယေ မာတာပိတရော ဇဂ္ဂန္တိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, တေ တဒုပဋ္ဌာကာ နာမ။ ဘိက္ခုံ ဧဝ နိဿာယ ဇီဝန္တော ဘိက္ခုနိဿိတကော နာမ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော ‘‘ဘဏ္ဍူ’’တိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋီ ၂၇၆။ အပရေသမ္ပိ ဒသန္နံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, တေ ဒဿေတုံ ‘‘မဟာစူဠပိတာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) ပန မဟာပိတာ စူဠပိတာ မဟာမာတာ စူဠမာတာ မဟာဘာတာ စူဠဘာတာ မဟာဘဂိနီ စူဠဘဂိနီတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အာဒိ-သဒ္ဒေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆၈။)ပိတုဘဂိနိဉ္စ မာတုဘာတိကဉ္စ ဂဟေတွာ ဒသ။ ဧတေသံ ပန သကေန ဘေသဇ္ဇေန ကာတဗ္ဗံ။ အတ္တနိယေ စ အသတီတိ ပါဌသေသော။
֍ ဋီ ၂၇၇။ န ကေဝလဉ္စ ဧတေသံ ဒသန္နံ, ဣမေဟိ သမ္ဗန္ဓာနံ ပုတ္တနတ္တာဒီနံ ယာဝသတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကုလဒူသနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အညောပိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅-၂၈၇) ယော အာဂန္တုကော ဝါ စောရော ဝါ ယုဒ္ဓပရာဇိတော ဝါ ဣဿရော ဉာတကေဟိ ပရိစ္စတ္တော ဝါ ဂမိယမနုဿော ဝါ ဂိလာနော ဟုတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသတိ, သဗ္ဗေသမ္ပိ အပစ္စာသီသန္တေန ဘေသဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၇၈။ မာတာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) ပိတာ တဒုပဋ္ဌာကော ဘိက္ခုနိဿိတကော ပဏ္ဍုပလာသော ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ဣမေသံ ဆန္နံ အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတော အဝါရိတောတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ဒါမရိကစောရဿ စ ဣဿရိယဿ စ ဒါတုမဝါရိတောတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၇၉။ တေသန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) ဂဟဋ္ဌာနံ။ သာသနောဂဓန္တိ ရတနပရိတ္တအာဋာနာဋိယပရိတ္တာဒိပရိတ္တံ ဘဏိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၈၀။ ‘‘အာဂန္တွာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) သီလံ ဒေတု, ဓမ္မဉ္စ ပရိတ္တဉ္စ ဘာသတူ’’တိ ကေနစိ ပေသိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒါတုံ ဝတ္တုန္တိ သီလံ ဒါတုံ, ဓမ္မဉ္စ ပရိတ္တဉ္စ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ဘေသဇ္ဇဝိနိစ္ဆယော။
ဘေသဇ္ဇနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၆၉။)၃၇။ ဥဂ္ဂဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၈၁။ ဒသဘေဒမ္ပီတိ သစေ ကေနစိ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတံ ဒသဝိဓံ ရတနံ အာနေတွာ ‘‘ဣဒံ သံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ နဝကမ္မဿ ဝါ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သုတ္တန္တိကဂဏဿ ဝါ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။
၂၈၂-၃။ တေသု ဒသဝိဓေသု ရတနေသူတိ အတ္ထော။ ဒွီသူတိ ရဇတဇာတရူပေသု။ ဂဏသံဃပုဂ္ဂလေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) အနာမသိတွာ ‘‘ဣဒံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ စေတိယဿ ဒမ္မိ, နဝကမ္မဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ န ပဋိက္ခိပေတိ အတ္ထော။ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ စေ? တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမေ ဧဝံ ဝဒန္တီ’’တိ ကပ္ပိယကာရာနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၈၄။ န ကေဝလံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိကမေဝ, အညမ္ပိ ခေတ္တဝတ္ထာဒိကံ အကပ္ပိယံ န သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ခေတ္တံ ဝတ္ထု’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဒါသပသုအာဒိကံ ဒါသပသွာဒိကံ။ သစေ ဟိ ကောစိ ‘‘မယှံ သဿသမ္ပာဒကံ မဟာတဠာကံ အတ္ထိ, တံ သံဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ, တဉ္စေ သံဃော သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ အာပတ္တိယေဝ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။
ကပ္ပိယေန ကမေန ဂဏှေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ခေတ္တံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဣတော စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘စတုပစ္စယပရိဘောဂတ္ထာယ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ စေ, ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝတ္ထုမှိပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘တဠာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘သံဃော ဥဒကံ ပရိဘုဉ္ဇိဿတိ, ဘဏ္ဍကံ ဓောဝိဿတီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒါသံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အာရာမိကံ, ဝေယျာဝစ္စကရံ, ကပ္ပိယကာရကံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇၀။)ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဂေါမဟိံသအဇေဠကာဒယော ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ပဉ္စဂေါရသပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဧဒိသံ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ‘‘ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဏှေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။
၂၈၅-၆။ နဝမာတိကကေဒါရတဠာကကိရိယာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၈-၂၃၉) စ အနဝေ ပုဗ္ဗေ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဟိတတဠာကေ မတ္တိကုဒ္ဓရဏဉ္စ ဘိန္နဋ္ဌာနေ ပါဠိဗန္ဓော စ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ အာဠိယာ ထိရကာရော စ အနဝေ ကေဒါရေ ပုရာဏဘာဂတော အတိရေကဘာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ နဝေ ကေဒါရေ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေ ‘‘သဿေ ဒေထ ဧတ္တကေ’’တိ ကဟာပဏုဋ္ဌာပနဉ္စာပီတိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဘိက္ခုဿ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ကရောတိ, ဧဝမာဒိကံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယန္တိ အတ္ထော။
၂၈၇-၉။ ဣဒါနိ တံယေဝ အကပ္ပိယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၈-၂၃၉) – ယော ပန ‘‘ကသ, ဝပ္ပ’’ ဣစ္စာဒိကံ အဝတွာ ‘‘ဧတ္တိကာယ ဘူမိယာ ဧတ္တကော ဘာဂေါ ဒေယျော’’တိ ဘူမိံ ဝါ ပတိဋ္ဌာပေတိ, ‘‘ဧတ္တကေ ဘူမိဘာဂေ သဿံ ကတံ, ဧတ္တကံ ဂဏှထာ’’တိ ကဿကေ ဝဒန္တေ ပမာဏဂဏှနတ္ထံ ဒဏ္ဍရဇ္ဇုဘိ မိနတိ, ခလေ ဌတွာ ရက္ခဏာဒီနိ ကရောတိ, တဿေဝ အကပ္ပိယန္တိ။
֍ ဋီ ၂၉၀။ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ပိတုသန္တကမ္ပိ သစေ ပဋိသာမေယျ, ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။
၂၉၁-၂။ ပိတူနန္တိ မာတာပိတူနံ။ သာဋကာဒိကပ္ပိယံ ဝတ္ထုံ။ ‘‘ပဋိသာမေတွာ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါတေတွာန ဂတေ ယသ္မာ အဇ္ဈာရာမသိက္ခာပဒဝသေန (ပါစိ။ ၅၀၅-၅၀၆) ပလိဗောဓော, တသ္မာ ဂေါပိတုံ လဗ္ဘန္တိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇၁။)၂၉၃-၄။ သကံ ဝါသိအာဒိပရိက္ခာရန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဌာနံ ဂုတ္တန္တိ ဒဿေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတ္ထ ဌပေထာ’’တိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၉၅။ ဧတ္ထ ‘‘အညော ကောစိ န ပဝိသတိ, ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဂဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ သင်္ကန္တီတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုမှီတိ အလင်္ကာရာဒိဝတ္ထုမှီတိ အတ္ထော။ တာဒိသေတိ ယာဒိသေ ဝတ္ထုမှိ နဋ္ဌေ အာသင်္ကာ ဟောတိ, တာဒိသေ ဝတ္ထုမှိ နဋ္ဌေတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၂၉၆။ ဣဒါနိ အသင်္ကိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဟာရာဝသထဿန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိဟာရဿ စ ဃရဿ စာတိ အတ္ထော။ ရတနန္တိ ဒသဝိဓံ ရတနံ။ ရတ္နသမ္မတန္တိ သာဋကဝေဌနာဒိကံ။ ဂဟေတွာနာတိ ကပ္ပိယကာရကေ အသတိ အတ္တနာပိ ဂဟေတွာန နိက္ခိပေယျာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေရညေပီတိ မဂ္ဂေပိ အရညေပိ။ တာဒိသေတိ ‘‘ဘိက္ခူဟိ ဂဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ အာသင်္ကိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ။ ပတိရူပံ ကရီယတီတိ မဂ္ဂေ ဝါ အရညေ ဝါ တာဒိသံ ဘဏ္ဍံ ပဿိတွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ နိသီဒိတဗ္ဗံ, သာမိကေသု အာဂတေသု တံ ဌာနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ သစေ သာမိကေ န ပဿတိ, ရတနသမ္မတံ ပံသုကူလံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ရတနဉ္စေ ဟောတိ, တုဏှီဘူတေန ဂန္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အယံ မဂ္ဂါရညကေသု ပဋိပတ္တိ။ ဝိဟာရာဝသထာနံ ပန အန္တော တာဒိသံ ဒိသွာ ဘဏ္ဍကံ မုဉ္စိတွာ ‘‘ဧတ္ထ ဧတ္တကာ ကဟာပဏာ’’တိအာဒိနာ နယေန ရူပေန ဝါ လဉ္ဆနာယ ဝါ ပိလောတိကာယ ဝါ သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ, တတော ပက္ကမန္တေန ပတိရူပါနံ ဘိက္ခူနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟဝိနိစ္ဆယော။
ဥဂ္ဂဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇၂။)၃၈။ ကုလဒူသနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၉၇။ ‘‘ကုလာနိ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ ဖလေန ဝါ စုဏ္ဏေန ဝါ မတ္တိကာယ ဝါ ဒန္တကဋ္ဌေန ဝါ ဝေဠုယာ ဝါ ဝေဇ္ဇိကာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိယေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃၇) ဝုတ္တတ္တာ တာနိ အဋ္ဌ ဝတ္ထူနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုပ္ဖ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣမာယ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ ကုလာနံ အညေသု သီလဝန္တေသု ပသာဒံ ဒူသေတိ ဝိနာသေတီတိ ကုလဒူသနံ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ တံ ပန အတ္တနော သန္တကေ စ ပရသန္တကေ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၉၈။ ဣဒါနိ ဣမေသု ဝတ္ထူသု န ကေဝလံ ကုလဒူသနဒုက္ကဋမေဝ အာပဇ္ဇတိ, ထုလ္လစ္စယာဒီနိပိ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သံဃိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ ဣဿရေန ဒေန္တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သေနာသနတ္ထာယ နိယမိတံ ပန ပုပ္ဖါဒိ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ သံဃဿ ဝါ အညဿ ဝါ သန္တကံ ထေယျစိတ္တေန ဒေန္တဿ ဒုက္ကဋာဒီနိ ဟောန္တီတိ ပါဌသေသော, တဿ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃဝသေန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
၂၉၉-၃၀၀။ သဗ္ဗထာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) ကပ္ပိယဝေါဟာရအကပ္ပိယဝေါဟာရပရိယာယဩဘာသနိမိတ္တကမ္မာဒီဟိ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဝတိအာဒီနိ ကတွာ ဇဂ္ဂိတုဉ္စ။ အတ္တနော ပရိဘောဂတ္ထန္တိ ဖလပရိဘောဂတ္ထံ။ ရောပနာဒီနီတိ ရောပါပနာဒီနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သိဉ္စာပနဩစိနာပနာဒီနိ ဂဟိတာနိ။ ကုဒ္ဒါလခဏိတ္တိဝါသိဖရသုဥဒကဘာဇနာဒီနိ အာဟရိတွာ သမီပေ ဌပနဝသေန နိမိတ္တတော စ ကုဒ္ဒါလခဏိတ္တာဒီနိ စ မာလာဝစ္ဆေ စ ဂဟေတွာ ဌိတေ ‘‘သာမဏေရာဒယော ဒိသွာ ‘ထေရော ကာရာပေတုကာမော’တိ အာဂန္တွာ ကရောန္တီ’’တိ သညာယ ဩဘာသတော စ ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ ဇာန, ဣမံ အာဝါဋံ ဇာနာ’’တိအာဒိကပ္ပိယ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇၃။)ဝေါဟာရတော စ ‘‘ပဏ္ဍိတေန မာလာဝစ္ဆာဒယော ရောပါပေတဗ္ဗာ, န စိရဿေဝ ဥပကာရာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိပရိယာယတော စ ရောပနာဒီနိ လဗ္ဘရေတိ သမ္ဗန္ဓော။
၃၀၁-၂။ ဣဒါနိ အဋ္ဌသု ဝတ္ထူသု အဝသေသာနိ ဒွေ ဝတ္ထူနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တာဝ ဝေဇ္ဇိကာ ဇင်္ဃပေသနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝေဇ္ဇိကာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာဝ, ဣဒါနိ ဇင်္ဃပေသနာဒိဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမီတိ အတ္ထော။ ပိတရောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) မာတာပိတရော။ ဘဏ္ဍုန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ။ ဘိက္ခုဿ သကံ ဝေယျာဝစ္စကရဉ္စာတိ ဧတေ ဌပေတွာ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိဂိဟိကမ္မေသု ဒူတသာသနံ ဟရဏေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ပဌမံ သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာ ပုန တံ ဒိသွာ ဝါ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝါ ဝဒတောပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။ သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာ အာဂတာနံ ပန ‘‘ဘန္တေ, တသ္မိံ ဂါမေ ဣတ္ထန္နာမဿ ကာ ပဝတ္တီ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနေ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုစ္ဆိတပဉှေ ဒေါသော နတ္ထိ။
֍ ဋီ ၃၀၃။ ဧဝံ ကုလဒူသနေန ဥပ္ပန္နပစ္စယာ။ ‘‘ပဉ္စန္နမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နေန ကတမ္ပိ ဧဒိသံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ မိစ္ဆာဇီဝတ္တာ။ အာတုမာဝတ္ထု (မဟာဝ။ ၃၀၃) စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ကိံ ဝိယာတိ စေ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဘူတာရောစနာရူပ-သဗျောဟာရုဂ္ဂဟာဒိသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟာဒိသာတိ ဧတေဟိ ဥပ္ပန္နပစ္စယသဒိသာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၀၄။ ဣဒါနိ ပုပ္ဖါဒီနိ ကေသံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋန္တိ, ကေသံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋန္တီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟရာပေတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပိတူနံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) ဒါတုံ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသဉာတီနံ ပတ္တာနံ ဧဝ။ လိင်္ဂန္တိ သိဝလိင်္ဂံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇၄။)֍ ဋီ ၃၀၅။ တထာ ဖလန္တိ ဖလမ္ပိ မာတာပိတူနံ ဟရိတွာပိ ဟရာပေတွာပိ ဒါတုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ မာတာပိတူနံယေဝ, အညေသမ္ပိ ဒါတုံ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂိလာနာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ သပရသန္တကန္တိ ဧတ္ထ ပရောတိ အတ္တနော ဝိဿာသညာတကော ဧဝ အဓိပ္ပေတော။
֍ ဋီ ၃၀၆။ ဘာဇေန္တေတိ သံဃဿ ဖလပုပ္ဖမှိ ဘာဇိယမာနေ သမ္မတေန ဒေယျန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတရေန အသမ္မတေန အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၀၇။ ပရိစ္ဆိဇ္ဇာတိ အာဂတာနံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဖလဝသေန ဝါ ရုက္ခဝသေန ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ ဣတရဿာတိ ဣဿရာဒိကဿ။ ကတိကံ ဝတွာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ။
֍ ဋီ ၃၀၈။ သေသေတိ မတ္တိကာဒန္တကဋ္ဌဝေဠုမှိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇)။ ယထာဝုတ္တနယော ဧဝါတိ ဧတ္ထ အတ္တနော စ ပရဿ စ သန္တကံ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဒဒတော ဒုက္ကဋန္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဏမ္ပီတိ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ပဏ္ဏဒါနံ န ဝုတ္တံ, တထာပိ ကုလဒူသနေ ပဝေသယေတိ အတ္ထော။ ကုလဒူသနဝိနိစ္ဆယော။
ကုလဒူသနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၉။ ဝဿူပနာယိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၀၉-၃၁၀။ ဣဒါနိ ဝဿူပဂမနံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမိကာ ပစ္ဆိမိကာ (မဟာဝ။ ၁၈၄၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၅) စေတိ ဒွေ ဝဿူပနာယိကာတိ အတ္ထော။ အာလယပရိဂ္ဂါဟော ဝါ ဝစီဘေဒေါ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇၅။)ဝါ ဝဿူပနာယိကာတိ ပါဌသေသော။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဒိသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဝသိဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပါဒေတ္ထ အာလယော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၃)။ အာလယပရိဂ္ဂါဟော ပန ဝဇေ ဝါ သတ္ထေ ဝါ နာဝါယ ဝါ ဝဿံ ဥပဂန္တုကာမဿ တတ္ထ သေနာသနံ အလဘန္တဿ လဗ္ဘတိ, သတ္ထာဒီသု ပန ဝဿံ ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကတွာ။ ယဒိ သတ္ထာဒီသု ကဝါဋဗန္ဓံ သေနာသနံ လဗ္ဘတိ, တတ္ထ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ ဥပဂစ္ဆန္တေန စ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝိဟာရေ ပန ဝစီဘေဒေါ ဝါ ကာတဗ္ဗော။ သစေ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဝသိဿာမီ’’တိ အာလယော အတ္ထိ, အသတိယာ ပန ဝဿံ န ဥပေတိ, ဆိန္နဝဿော န ဟောတိ, ပဝါရေတုဉ္စ လဘတိ ဧဝ။
֍ ဋီ ၃၁၁။ နောပေတုကာမော အာဝါသံ, တဒဟူတိက္ကမေယျ ဝါတိ ပါဌေ (မဟာဝ။ ၁၈၆) အတိက္ကမန္တဿ အာဝါသံ တဒဟု ဝဿူပနာယိကာတိပိ အတ္ထော။ အာဝါသံ အတိက္ကမေယျ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇာနံ ဝါနုပဂစ္ဆတောတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရေ နိသီဒိတွာပိ အနုပဂစ္ဆတော ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၃၁၂။ ဆိန္နဝဿော (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၀၈) ဝါ ကေနစိ အန္တရာယေန ပဌမံ အနုပဂတော (မဟာဝ။ ၁၈၅-၁၈၆) ဝါ ဒုတိယံ ဥပဂစ္ဆေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေမာသန္တိ ပုရိမံ ဝါ တေမာသံ ပစ္ဆိမံ ဝါ တေမာသံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပုရိမံ ဝါ ပစ္ဆိမံ ဝါ တေမာသံ အဝသိတွာ စာရိကာ ပက္ကမိတဗ္ဗာ။ ယော ပက္ကမေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၅) ဟိ ဝုတ္တံ။
၃၁၃-၅။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တန္နံ သတ္တာဟကရဏီယေန အပ္ပဟိတေပိ ဂန္တုံ, ပဂေဝ ပဟိတေ, ‘ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခမာနာယ သာမဏေရဿ သာမဏေရိယာ မာတုယာ စ ပိတုဿ စ, ဂိလာနဘတ္တံ ဝါ ပရိယေသိဿာမိ, ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဝါ ပရိယေသိဿာမိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇၆။)ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ ဝါ ပရိယေသိဿာမိ, ပုစ္ဆိဿာမိ ဝါ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ ဝါ’တိ သတ္တာဟံ သန္နိဝတ္တော ကာတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၉၈) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မာတာပိတူနမတ္ထာယ…ပေ… ဥပဋ္ဌိဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပေါ – ‘‘မာတာဒီနံ ဂိလာနဘတ္တံ ဝါ တဒုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနာနံ ဩသဓံ ဝါ ဧသိဿံ ပရိယေသိဿ’’န္တိ ဝါ ‘‘တေ ဂိလာနေ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဥပဋ္ဌိဿ’’န္တိ ဝါ ပဟိတေပိ အပ္ပဟိတေပိ သတ္တာဟကိစ္စေန ဂန္တုံ လဘတိ။
ဣဒါနိ သဟဓမ္မိကေ ဧဝ သန္ဓာယ ‘‘အနဘိရတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိသဘာဂရူပံ ဒိသွာ အနဘိရတိ, တတော ဝူပကာသိဿံ, တံ ဂဟေတွာ အညတ္ထ ဂမိဿ’’န္တိ အဓိပ္ပါယေန ဂန္တုမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒနဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဝေစနဉ္စ အဟံ ဝါ ကရေယျံ အညေဟိ ဝါ ကာရေယျန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိဝါသမာနတ္တအာဒီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဝါ ဂရုကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သစေ သံဃေန ကမ္မံ ကတံ ဟောတိ, တဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ အနုဿာဝနကရဏာဒီသု ဥဿုက္ကံ ကရေယျန္တိ ဂန္တုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ သတ္တာဟကိစ္စေနာတိ သတ္တာဟကရဏီယေန။
֍ ဋီ ၃၁၆။ ဓမ္မသဝနတ္ထံ နိမန္တိတော ဧဝံ ဝဇေတိ အတ္ထော။ ဂရူ နာမ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ, တေဟိ ဘဏ္ဍဓောဝနကိစ္စေန ပဟိတဿ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၁၇။ န ဘဏ္ဍဓောဝန…ပေ… ဒဿနေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၉) ဧတေသုပိ န ဝဇေတိ သမ္ဗန္ဓော။ လဗ္ဘန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အဇ္ဇေဝ အာဂမိဿ’’န္တိ အဒူရဂေါ ယဒိ န ပါပုဏေယျ, လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘အဇ္ဇေဝ အာဂမိဿာမီ’’တိ သာမန္တဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပုန အာဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာမဂ္ဂေ သစေ အရုဏုဋ္ဌာနံ ဟောတိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇၇။)ဝဿစ္ဆေဒေါပိ န ဟောတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေန ဒုက္ကဋမ္ပိ နာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၁၈။ သေသဉာတိဟီတိ ဘာတုဘဂိနီအာဒီဟိ။ ဘိက္ခုနိဿိတကေန စ ပဟိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိဒ္ဒိသိတွာတိ ‘‘အာဂစ္ဆန္တု ဘဒန္တာ, ဣစ္ဆာမိ ဒါနဉ္စ ဒါတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ ဘိက္ခုဉ္စ ပဿိတု’’န္တိအာဒိနာ ယံ ကိဉ္စိ နိဒ္ဒိသိတွာဝ ပေသိတေ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေဝလံ ‘‘အာဂစ္ဆန္တု ဘိက္ခူ, ဣစ္ဆာမိ ဘိက္ခူနံ အာဂမန’’န္တိ ဧဝံ အနိဒ္ဒိသိတွာ ဝုတ္တေ ဂန္တုံ န လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၁၉။ အစ္ဆရာယေ သတတ္တနောတိ ဒသဝိဓေသု အန္တရာယေသု ဧကသ္မိမ္ပိ အန္တရာယေ အတ္တနော သတီတိ အတ္ထော။ သံဃသာမဂ္ဂိယာ ဝါ ဝဿစ္ဆေဒေ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဣဓ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဝဿူပဂတော ဘိက္ခု ပဿတိ သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ သံဃဘေဒါယ ပရက္ကမန္တေ။ တတြ စေ ဘိက္ခုနော ဧဝံ ဟောတိ, ‘ဂရုကော ခေါ သံဃဘေဒေါ ဝုတ္တော ဘဂဝတာ။ မာ မယိ သမ္မုခီဘူတေ သံဃော ဘိဇ္ဇီ’တိ ပက္ကမိတဗ္ဗံ, အနာပတ္တိ ဝဿစ္ဆေဒဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၂)။ ဧဝံ ဆိန္နဝဿော နော ပဝါရယေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၂၀။ ရုက္ခဿ သုသိရေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၀၄၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၃) ပန သုဒ္ဓေ ရုက္ခသုသိရေ ဧဝ န ဝဋ္ဋတိ, မဟန္တဿ ပန သုသိရဿ အန္တော ပဒရစ္ဆဒနံ ကုဋိကံ ကတွာ ပဝိသနဒွါရံ ယောဇေတွာ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ရုက္ခဿ ဝိဋပေတိ ဧတ္ထာပိ သုဒ္ဓဝိဋပမတ္တေ န ဝဋ္ဋတိ, မဟာဝိဋပေ ပန အဋ္ဋကံ ဗန္ဓိတွာ ဝုတ္တနယေန ကုဋိကံ ကတွာ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဆဝကုဋိ နာမ ပါသာဏကုဋိကန္တိ ဝဒန္တိ။ တီသု ပဿေသု ပါသာဏေ ဥဿာပေတွာ ဥပရိ ပါသာဏေန ပဋိစ္ဆန္နာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇၈။)֍ ဋီ ၃၂၁။ နာဝါဒီသု ပန ဥပဂတော ပဝါရေတုဉ္စ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဿူပနာယိကဝိနိစ္ဆယော။
ဝဿူပနာယိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၀။ အဝေဘင်္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၂၂-၄။ အာရာမာရာမဝတ္ထူနီတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၃၂၁၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) အာရာမော နာမ ပုပ္ဖါရာမော ဝါ ဖလာရာမော ဝါ။ မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိဗ္ဗောဟနာဒိသယနာသနံ။ လောဟကုမ္ဘီအာဒယော ကာဠလောဟတမ္ဗလောဟာဒိမယာ။ ဘာဏကော ဥဒကစာဋိ။ ပဉ္စေတေ အဝိဘာဇိယာတိ ဘာဇေတွာ န ဂဟေတဗ္ဗာ, ဂဟိတာပိ သံဃသန္တကာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန အာရာမော အာရာမဝတ္ထူတိ ပဌမံ, ဝိဟာရော ဝိဟာရဝတ္ထူတိ ဒုတိယံ, မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိဗ္ဗောဟနန္တိ တတိယံ, လောဟကုမ္ဘီ…ပေ… နိခါဒနန္တိ စတုတ္ထံ, ဝလ္လိ…ပေ… ဒါရုဘဏ္ဍံ မတ္တိကဘဏ္ဍန္တိ ပဉ္စမန္တိ ဧဝံ ဣမာနိ ရာသိဝသေန ပဉ္စ ဟောန္တိ, သရုပဝသေန အနေကာနိ ဟောန္တိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –
‘‘ဒွိသင်္ဂဟာနိ ဒွေ ဟောန္တိ, တတိယံ စတုသင်္ဂဟံ၊
စတုတ္ထံ နဝကောဋ္ဌာသံ, ပဉ္စမံ အဋ္ဌဘေဒန’’န္တိ။ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁)၊
֍ ဋီ ၃၂၅။ ‘‘ပဉ္စိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဿဇ္ဇိယာနိ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ သံဃေန ဝါ ဂဏေန ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝါ, ဝိဿဇ္ဇိတာနိပိ အဝိဿဇ္ဇိတာနိ ဟောန္တိ။ ယော ဝိဿဇ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၂၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘာဇိတာပိ အဘာဇိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ပဉ္စပိ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍာနီ’’တိ စ ‘‘အဝိဿဇ္ဇိယာနီ’’တိ စ စ-သဒ္ဒေန ‘‘အဝေဘင်္ဂိယာနီ’’တိ စ ဝုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၇၉။)၃၂၆-၈။ ဣဒါနိ ပုရိမေသု တီသု ရာသီသု သဗ္ဗဿ ဂရုဘဏ္ဍတ္တာ တေ အနာမသိတွာ ပစ္ဆိမေသု ဒွီသု ရာသီသု ဧကစ္စဿ အဂရုဘဏ္ဍဿာပိ အတ္ထိတာယ တံ ဒဿေတုံ အာရဘန္တောပိ တေသု ဒွီသု ဗဟုဝိသယံ ပဌမံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝလ္လိဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပီ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဉာတဗ္ဗံ။ တဿာယံ သင်္ခေပေါ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) – ဝလ္လိ အဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပိ ဝေဠု အဋ္ဌင်္ဂုလာယတောပိ တိဏာဒိ မုဋ္ဌိမတ္တမ္ပီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန မုဉ္ဇပဗ္ဗဇံ သင်္ဂဏှာတိ, ပဏ္ဏံ ဧကမ္ပိ မတ္တိကာ ပါကတာ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဝါ သုဓာကင်္ဂုဋ္ဌအာဒိကာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဇ္ဇုလသဇာတိဟိင်္ဂုလကာဒိ ဝါ တာလပက္ကပ္ပမာဏာပိ ယေဟိ ကေဟိစိ သံဃဿ ဒိန္နာ ဝါ သံဃိကေ တိဏခေတ္တာဒိမှိ ဇာတာ ဝါ ရက္ခိတဂေါပိတဘူမိဘာဂေ ဥပ္ပန္နာ တတ္ထဇာတကာ ဝါ သံဃိကာ ရက္ခိတာ ဧဝ အဘာဇိယာတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ယေ စေတ္ထ ဘာဇိတဗ္ဗာ, တေ ဒဿေတုံ ‘‘နိဋ္ဌိတေ’’တိအာဒိမာဟ, သံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ဘာဇိယာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတ္ထ ပန ယံ ကိဉ္စိ ဝလ္လိဝေဠုတိဏပဏ္ဏမတ္တိကာဒိ သံဃဿ ဒိန္နံ ဝါ သံဃိကေ တိဏခေတ္တာဒိမှိ ဇာတကံ ဝါ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဂရုဘဏ္ဍံ, တံ သံဃကမ္မေ စ စေတိယကမ္မေ စ နိဋ္ဌိတေ အဝသေသံ ပုဂ္ဂလိကကမ္မေပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ, အဂရုဘဏ္ဍတ္တာ ဘာဇိတုမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ သေနာသနတ္ထာယ ရက္ခိတဂေါပိတမေဝ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ, န ဣတရံ။ သီဟဠဒီပေ တုမူလသောမဝိဟာရေ သံဃဿ ပါကဝတ္တမ္ပိ တာလပဏ္ဏံ ဝိက္ကိဏိတွာ ကရီယတိ။ ကသ္မာ? န ဟိ တတ္ထ ပဏ္ဏေန အတ္ထော အတ္ထိ, သဗ္ဗေပိ ဣဋ္ဌကစ္ဆန္နာ ပါသာဒါဒယောတိ။ ဧဝံ အညတ္ထာပိ ကရီယတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋီ ၃၂၉။ ဣဒါနိ လောဟဘဏ္ဍာဒီသု ဧကန္တဘာဇေတဗ္ဗဘဏ္ဍံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တာဒီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၁) ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈၀။)လောဟထာလကတမ္ဗ ကုဏ္ဍိကာ ကဋစ္ဆု သရက အဉ္ဇနိ အဉ္ဇနိသလာကာကဏ္ဏမလဟရဏီသူစိသဏ္ဍာသကတ္တရယဋ္ဌိအာဒီနိ ဂဟိတာနေဝ။ တထာတိ ဘာဇိယမေဝါတိ အတ္ထော။ ဝိပ္ပကတဉ္စ အဝိပ္ပကတဉ္စ။ ပါဒဂဏှကန္တိ မဂဓနာဠိယာ ပဉ္စနာဠိယာ ဂဏှနံ။
၃၃၁-၂။ အနုညာတဝါသိ ယံ သက္ကာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတုန္တိ ဝုတ္တာ။ တစ္ဆိတာနိဋ္ဌိတန္တိ ဝိပ္ပကတံ။ ယဒိ တစ္ဆိတံ, ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ ဒန္တံ ပန အတစ္ဆိတဉ္စ အနိဋ္ဌိတဉ္စ ဘာဇိယမေဝ။ အနိဋ္ဌိတံ မဉ္စပါဒါဒိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ။ ဣဒါနိ မတ္တိကဘဏ္ဍံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိက္ခူပကရဏေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပတ္တထာလကကုဏ္ဍိကာဒိဘိက္ခူပကရဏေ စ။ ပါဒဃဋကောတိ ပါဒဂဏှနကော ဃဋကော စ မတ္တိကာမယော ဘာဇိယော ဘာဇေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ သင်္ခထာလကမ္ပိ ဘာဇိယမေဝ။
၃၃၃-၄။ မိဂစမ္မာဒိကံ ကပ္ပိယစမ္မံ ဘာဇိယံ, သီဟစမ္မာဒိကံ အကပ္ပိယစမ္မံ ဂရုဘဏ္ဍံ။ တံ ပန ဘူမတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဠစမ္မံ ပန ပစ္စတ္ထရဏဂတိကတ္တာ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ဣမာနိ ပန ပဉ္စ စီဝရပိဏ္ဍပါတဘေသဇ္ဇာနံ အတ္ထာယ ပရိဝတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ, ဂရုဘဏ္ဍေန ပန ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ထာဝရဉ္စ ထာဝရေန ထာဝရမေဝ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂရုနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ဂရုနာတိ ဂရုဘဏ္ဍေန ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ထာဝရဉ္စ ပရိဝတ္တေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထာဝရေန စ ထာဝရမေဝ ပရိဝတ္တေယျ, န ဂရုဘဏ္ဍန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု ပစ္ဆိမတ္တယံ ဂရုဘဏ္ဍံ, ပုရိမဒွယံ ထာဝရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ကတွာ စ ဘုဉ္ဇတူတိ ဧဝံ ပရိဝတ္တေတွာ တတော အာဘတံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ပရိဘုဉ္ဇတူတိ အတ္ထော။ ကထံ ဉာယတီတိ စေ? ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ-
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈၁။)‘‘အဝိဿဇ္ဇိယံ အဝေဘင်္ဂိယံ, ပဉ္စ ဝုတ္တာ မဟေသိနာ၊
ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ,
ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၇၉)၊
ဧတ္ထ ပန ဂရုဘဏ္ဍေန ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ထာဝရဉ္စ ထာဝရေန ထာဝရမေဝ ပရိဝတ္တနဝိဓိံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဿဇ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုန တတော နိဗ္ဗတ္တဉ္စ စတုပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဗ္ဘတီတိ ဒီပေတုံ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဣမိဿာ ဂါထာယ အဓိပ္ပါယော။ သေသန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) အာရာမာဒိ အဘာဇိယန္တိ အတ္ထော။ အဝေဘင်္ဂိယဝိနိစ္ဆယော။
အဝေဘင်္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၁။ ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၃၅-၆။ သဒွါရဗန္ဓနေ ဌာနေ…ပေ… သယန္တော ဒုက္ကဋံ ဖုသေတိ ဧဝရူပေ ဌာနေ ဒိဝါ သယန္တေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒွါရဗန္ဓနေ (ပါရာ။ ၇၇၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ပန ဌာနေ ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိတ္တေ အဗ္ဘောကာသေပိ ရုက္ခမူလေပိ အန္တမသော ဣမိနာ လက္ခဏေန ယုတ္တေ အာကာသင်္ဂဏေပိ သယန္တေန ဒွါရံ ဗန္ဓိတဗ္ဗမေဝ။ ဝိညုမှိ ပုရိသေတိ ဘိက္ခုမှိ ဝါ သာမဏေရေ ဝါ အန္တမသော ဥပါသကအာရာမိကေသုပိ အညတရသ္မိံ သတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧသ ဇဂ္ဂိဿတီ’’တိ အာဘောဂေါ စာပိ ကပ္ပတီတိ ကေဝလံ ဘိက္ခုနိံ ဝါ မာတုဂါမံ ဝါ အာပုစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သဝသေတိ အတ္တနော ဝသေ, အဗဟုသာဓာရဏဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ တံ ဝိနာကာရန္တိ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဒွါရထကနအာဘောဂကရဏသင်္ခါတံ အာကာရံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ အစိတ္တကာပတ္တိကိရိယာယံ သင်္ခေပေါ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈၂။)֍ ဋီ ၃၃၇။ ရတနာနီတိ မုတ္တာဒိဒသဝိဓရတနာနိ။ ဓညန္တိ သတ္တဝိဓံ ဓညံ။
֍ ဋီ ၃၃၈။ သိတ္ထတေလောဒတေလေဟီတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၂၄၆၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၆) ပန ယော မဓုသိတ္ထကတေလေန ဝါ ဥဒကမိဿကတေလေန ဝါ အညေန ကေနစိ ဝိကာရေန ဝါ ကေသေ ဩသဏ္ဌေတိ, ဒန္တမယာဒီသု ယေန ကေနစိ ဖဏေန ဝါ ကောစ္ဆေန ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ ဖဏကိစ္စံ ကရောန္တော အင်္ဂုလီဟိ ဝါ ဩသဏ္ဌေတိ, တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၃၉။ နေကပါဝုရဏာတိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) န ဧကပါဝုရဏာ။ တုဝဋ္ဋယုန္တိ နိပဇ္ဇေယျုံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒိ ဧကပါဝုရဏာ ဝါ ဧကတ္ထရဏာ ဝါ ဧကမဉ္စေ ဝါ တုဝဋ္ဋေယျုံ, န ဝဋ္ဋတိ, ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကမှိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) ဝါ ဘာဇနေ န ဘုဉ္ဇေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၃၄၀။ စတုရင်္ဂုလတော (စူဠဝ။ ၂၈၂၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၂) ဦနံ ဒန္တကဋ္ဌံ န ခါဒေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဓိကဋ္ဌင်္ဂုလန္တိ အဋ္ဌင်္ဂုလတော အဓိကံ။ တထာတိ န ခါဒေယျာတိ အတ္ထော။ အကလ္လကော (စူဠဝ။ ၂၈၉) လသုဏံ န ခါဒေယျ။
֍ ဋီ ၃၄၁။ ဟီနေဟိ (ပါစိ။ ၃၁ အာဒယော) ဝါ ဥက္ကဋ္ဌေဟိ ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ ဧဝ ဥက္ကဋ္ဌံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ‘‘စဏ္ဍာလောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဥဇုံ ဝါ ‘‘သန္တိ ဝါ ဣဓေကစ္စေ စဏ္ဍာလာ, ဝေနာ, နေသာဒါ’’တိအာဒိနာ နယေန အညာပဒေသေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဝါ အနုပသမ္ပန္နံ ဝါ အက္ကောသာဓိပ္ပါယံ ဝိနာ ကေဝလံ ဒဝါဓိပ္ပါယေန ဝဒေ, ဒုဗ္ဘာသိတန္တိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈၃။)֍ ဋီ ၃၄၂။ နခေ ဝါ ကေသေ ဝါ နာသလောမေ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝါ ဒီဃေ န ဓာရယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မံသပ္ပမာဏေန နခေ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၄) စ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒုမာသိကံ ဝါ ဒုဝင်္ဂုလံ ဝါ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၄၆) စ ဝုတ္တံ။ န လဗ္ဘံ ဝီသတိမဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဧကနခမ္ပိ မဋ္ဌံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝီသတိမဋ္ဌံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ ယော ကာရာပေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ (စူဠဝ။ ၂၇၄)။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မလမတ္တံ အပကဍ္ဎိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ နခတော မလမတ္တံ အပကဍ္ဎိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သမ္ဗာဓေ လောမဟာရဏန္တိ ဧတ္ထ သမ္ဗာဓော နာမ ဥဘော ဥပကစ္ဆကာ မုတ္တကရဏဉ္စ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာဗာဓပစ္စယာ သမ္ဗာဓေ လောမံ သံဟရာပေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၄၃။ ယထာဝုဍ္ဎန္တိ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ လဒ္ဓဗ္ဗံ။ န ဗာဓေယျာတိ န ဝါရေယျ။ သံဃုဒ္ဒိဋ္ဌံဝါတိ ဥပါသကာဒီဟိ ယထာဝုဍ္ဎံ ‘‘အယျာ ပရိဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ နိဿဇ္ဇိတွာဝ ဒိန္နံ သေနာသနာဒိ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဥဒ္ဒိဿကတမ္ပိ ယထာဝုဍ္ဎံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗံ။ ယော ပဋိဗာဟေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ အဓောတပါဒေဟိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၄) ဝါ အလ္လပါဒေဟိ ဝါ နက္ကမေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သုဓောတပါဒကံ ဝါပီတိ ဓောတပါဒေဟေဝ အက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ တထေဝါတိ နက္ကမေယျ သဥပါဟနောတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အဓောတေဟိ ပါဒေဟိ, အလ္လေဟိ ပါဒေဟိ, သဥပါဟနေန သေနာသနံ အက္ကမိတဗ္ဗံ။ ယော အက္ကမေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၂၄), ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပစ္စတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၄) ဝုတ္တတ္တာ ပရိဘဏ္ဍကတံ ဘူမိံ ဝါ ဘူမတ္ထရဏသေနာသနံ ဝါ သံဃိကံ မဉ္စပီဌံ ဝါ အတ္တနော သန္တကေန ပစ္စတ္ထရဏေန ပစ္စတ္ထရိတွာဝ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈၄။)֍ ဋီ ၃၄၄။ သံဃာဋိယာ န ပလ္လတ္ထေတိ အဓိဋ္ဌိတစီဝရေန ဝိဟာရေ ဝါ အန္တရဃရေ ဝါ ပလ္လတ္ထိကာ န ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပရိကမ္မကတံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၄) ဘိတ္တိအာဒိံ န အပဿယေ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပရိကမ္မကတာ ဘိတ္တိ အပဿေတဗ္ဗာ။ ယော အပဿေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၂၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သေတဘိတ္တိ ဝါ စိတ္တကမ္မကတာ ဝါ ဘိတ္တိ န အပဿယိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလံ ဘိတ္တိယေဝ, ပရိကမ္မကတာ ဒွါရကဝါဋဝါတပါနတ္ထမ္ဘာဒယောပိ န အပဿယိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထပိ လောမဂဏနာယ ဧဝ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သန္တေ ဥဒကေ နော န အာစမေတိ (စူဠဝ။ ၃၇၃၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၃) နော န အာစမေတုံ, ဥဒကသုဒ္ဓိံ အကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ သန္တေတိ ဝစနေန အသန္တေ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။
֍ ဋီ ၃၄၅။ အကပ္ပိယသမာဒါနေတိ ဘိက္ခုံ ဝါ သာမဏေရာဒိကေ သေသသဟဓမ္မိကေ ဝါ အကပ္ပိယေ နိယောဇေန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ပဗ္ဗဇိတေန အကပ္ပိယေ သမာဒပေတဗ္ဗံ။ ယော သမာဒပေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ သဘာဂါယ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၉) အာပတ္တိယာ ဒေသနာယာတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုသဘာဂတာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ, န အာပတ္တိသဘာဂတာ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဘာဂါ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ။ ယော ဒေသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၉) စ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဘာဂါ အာပတ္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယော ပဋိဂ္ဂဏှေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၉) စ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထုသဘာဂံ အာပတ္တိံ အာဝိ ကာတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဝိကမ္မေ စ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ‘‘အဟံ, အာဝုသော, ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ, တံ ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အညဿ ဝစနံ အာဝိကမ္မံနာမ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈၅။)֍ ဋီ ၃၄၆။ ဣတရဿ တူတိ အသုဒ္ဓစိတ္တဿ။
֍ ဋီ ၃၄၇။ ပေါရိသန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၄) ပုရိသပ္ပမာဏံ အဘိရုဟိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, သတိ ကရဏီယေ ပေါရိသံ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတုံ, အာပဒါသု ယာဝဒတ္ထ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၈၄) ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၄၈။ ပရိဿာဝနံ (စူဠဝ။ ၂၅၉၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉) ဝိနာ အဍ္ဎယောဇနံ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနသမယော နာမ အဍ္ဎယောဇနံ ဂစ္ဆိဿာမီတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၁၈) ဝုတ္တံ, တသ္မာ အဍ္ဎယောဇနမေဝ အန္တိမံ အဒ္ဓါနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနိယာ စ မာတုဂါမေန စ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒေ ‘‘ဧကဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇေယျ, အန္တမသော ဂါမန္တရမ္ပီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၂, ၄၁၃) ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကုက္ကုဋသမ္ပာတေ ဂါမေ ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၃, ၄၁၄) ဝုတ္တံ, န အဒ္ဓါနလက္ခဏေန။ ယဒိ ဂါမန္တရပရိစ္ဆေဒေန အဒ္ဓါနံ ဝုစ္စတိ, ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒေပိ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနသမယော နာမ ဂါမန္တရမ္ပိ ဂစ္ဆိဿာမီတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒေယျ, န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အပရိဿာဝနကေန အဒ္ဓါနော ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော။ ယော ပဋိပဇ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သစေ န ဟောတိ ပရိဿာဝနံ ဝါ ဓမ္မကရဏော ဝါ, သံဃာဋိကဏ္ဏောပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော ဣမိနာ ပရိဿာဝေတွာ ပိဝိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေပိ အဍ္ဎယောဇနဝသေနေဝ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘယဂိရိဝါသီနံ ပန ‘‘ဒွိဂါဝုတဝသေန အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ ပါဠိယံ ဧဝ အတ္ထိ။ ယာစမာနဿာတိ ယာစန္တဿ။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ အဒ္ဓါနပ္ပဋိပန္နေန ဘိက္ခုနာ ပရိဿာဝနံ ယာစိယမာနေန န ဒါတဗ္ဗံ။ ယော န ဒဒေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈၆။)֍ ဋီ ၃၄၉။ အညတြ အာဗာဓပ္ပစ္စယာ ကဏ္ဏနာသာဒိကေ သေသင်္ဂေ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဗာဓေ သတိ အင်္ဂုလိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အင်္ဂဇာတံ ဝါ ဗီဇာနိ ဝါ ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ အတ္တဃာတနေ စ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ အတ္တာနံ ဃာတေတဗ္ဗံ။ ယော ဃာတေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၅၀။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ ပဋိဘာနစိတ္တံ ကာရာပေတဗ္ဗံ ဣတ္ထိရူပကံ ပုရိသရူပကံ။ ယော ကာရာပေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မာလာကမ္မံ လတာကမ္မံ မကရဒန္တကံ ပဉ္စပဋိက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘စိတ္တပေါတ္ထကရူပါနိ, န ကရေ န စ ကာရယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘုဉ္ဇန္တန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၆) ဝိပ္ပကတဘောဇနံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝိပ္ပကတဘောဇနော ဘိက္ခု ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ ယော ဝုဋ္ဌာပေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၆) ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၅၁။ ယာနာနီတိ ဝယှံ ရထော သကဋံ သန္ဒမာနိကာဒီနိ ဂိလာနဿ အဘိရုဟိတုံ ကပ္ပန္တိ, သိဝိကော စ ကပ္ပတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနဿ ယာနံ, ပုရိသယုတ္တံ ဟတ္ထဝဋ္ဋကံ, သိဝိကံ ပါဋင်္ကိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၃) ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၅၂။ ဒဝန္တိ ကေဠိံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဗုဒ္ဓံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ သံဃံ ဝါ အာရဗ္ဘ ဒဝေါ ကာတဗ္ဗော။ ယော ကရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၂၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘ကိံ ဗုဒ္ဓေါ သိလကဗုဒ္ဓေါ, ဥဒါဟု ပဋိဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဝါ ‘‘ကိံ ဓမ္မော ဂေါဓမ္မော အဇဓမ္မော’’တိ ဝါ ‘‘ကိံ သံဃော အဇသံဃော မိဂသံဃော’’တိ ဝါ ဧဝမာဒိနာ နယေန ယော ဒဝံ ကရောတိ, တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈၇။)‘‘တုမှာကံ စီဝရံ ဒဿာမ, ပတ္တံ ဒဿာမာ’’တိအာဒိနာ နယေန သာမဏေရံ ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဝါ အညဿ အန္တမသော ဒုဿီလဿာပိ ပရိသဘူတံ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကကရဏတ္ထံ ဥပလာဠနေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အညဿ ပရိသာ အပလာဠေတဗ္ဗာ။ ယော အပလာဠေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၅၃။ ကာယံ (စူဠဝ။ ၄၁၁) ဝါ ဦရုံ ဝါ နိမိတ္တံ ဝါ ဝိဝရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ န ဒဿယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကဒ္ဒမုဒကာဒိနာ တာ ဘိက္ခုနိယော န သိဉ္စေယျာတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ ကဒ္ဒမုဒကာဒိကေနေဝ, ဝိပ္ပသန္နဥဒကရဇနကဒ္ဒမာဒီသုပိ ယေန ကေနစိ ဩသိဉ္စန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။
֍ ဋီ ၃၅၄။ ဗာလန္တိ ဧတ္ထ ဗာလော နာမ ယော ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ အာရောစေတွာ ပါဋိပဒေ ပစ္စာဟရိတဗ္ဗန္တိ န ဇာနာတိ။ ဂိလာနော နာမ ယော ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ဥပေါသထဂ္ဂံ ဂန္တွာ အာရောစေတုဉ္စ ပစ္စာဟရိတုဉ္စ န သက္ကောတိ။ ဂမိယော နာမ ယော ပဋိဒေသံ ဂန္တုကာမော။
‘‘န ဘိက္ခဝေ ဩဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော။ ယော န ဂဏှေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄) စ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဌပေတွာ ဗာလံ, ဌပေတွာ ဂိလာနံ, ဌပေတွာ ဂမိကံ, အဝသေသေဟိ ဩဝါဒံ ဂဟေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄) စ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဩဝါဒေါ န ပစ္စာဟရိတဗ္ဗော။ ယော န ပစ္စာဟရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၁၅) စ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနီဟိ တေရသိယံ ဝါ စာတုဒ္ဒသိယံ ဝါ အာဂန္တွာ ‘‘အယံ ဥပေါသထော စာတုဒ္ဒသော’’တိ ဝါ ‘‘ပန္နရသော’’တိ ဝါ ‘‘ကဒါ အယျ ဥပေါသထော’’တိ ဝါ ပုစ္ဆိတေ ‘‘စာတုဒ္ဒသော’’တိ ဝါ ‘‘ပန္နရသော’’တိ ဝါ ‘‘သွေ ဘဂိနိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈၈။)ဥပေါသထော’’တိ ဝါ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ တာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ ဥပေါသထဒိဝသေ အာဂန္တွာ ‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော အယျ ဘိက္ခုသံဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ, လဘတု ကိရ အယျ ဘိက္ခုနိသံဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ ဧဝံ ယာစိတဗ္ဗံ, တံ ဝစနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဥပေါသထဂ္ဂေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ ‘‘ဘိက္ခုနိသံဃော, ဘန္တေ, ဘိက္ခုသံဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ, ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ, လဘတု ကိရ, ဘန္တေ, ဘိက္ခုနိသံဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေနာပိ သစေ တတ္ထ ဘိက္ခုနောဝါဒကော အတ္ထိ, ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော, တံ ဘိက္ခုနိသံဃော ဥပသင်္ကမတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ နတ္ထိ, ‘‘ကော အာယသ္မာ ဥဿဟတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ သစေ အတ္ထိ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု, တံ တတ္ထေဝ သမ္မန္နိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ယဒိ နတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော, ‘‘ပါသာဒိကေန ဘိက္ခုနိသံဃော သမ္ပာဒေတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပါဋိပဒေ ဘိက္ခုနီနံ ‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော, ပါသာဒိကေန ဘိက္ခုနိသံဃော သမ္ပာဒေတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တာဟိပိ ‘‘သာဓု အယျာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ဂဏပုဂ္ဂလေသုပိ ဝစနဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၃၅၅။ လောကာယတံ (စူဠဝ။ ၂၈၆၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၆) နာမ ဝိတဏ္ဍသတ္ထံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အာသိတ္တကူပဓာနေ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော ဘုဉ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပေဠာယပိ န ဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၅၆။ ဂိဟိပါရုတံ န ပါရုပေယျ, ဂိဟိနိဝါသနံ န နိဝါသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဂိဟိနိဝတ္ထံ နိဝါသေတဗ္ဗံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၈၉။)ဟတ္ထိသောဏ္ဍကံ မစ္ဆဝါဠကံ စတုကဏ္ဏကံ တာလဝဏ္ဋကံ သတဝလိကံ။ ယော နိဝါသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၈၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပရိမဏ္ဍလတော အညထာ ပါရုပနံ, သဗ္ဗမေတံ ဂိဟိပါရုတံ နာမ။ တံ ပန န ပါရုပေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သံဝေလ္လိယန္တိ ဧတ္ထ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ န နိဝါသေယျာတိ အတ္ထော။ ဒါယန္တိ (စူဠဝ။ ၂၈၃၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၃) အရညံ။ နာလိမ္ပယေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၃၅၇။ ဝဍ္ဎိဉ္စ န ပယောဇယေ, နောဉာတကေ နပ္ပဝါရိတေ န ယာစေတိ အတ္ထော။ အညဿာတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၄၂၀၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၀) ‘‘တုမှေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ နိယမေတွာ ဒိန္နံ သဟဓမ္မိကာနမ္ပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဝါ ကတိပါဟံ ဘုတွာ ဝါ ပုန ဒဒေယျာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၅၈။ ဥဒ္ဒိဿ ယာစနေတိ ဧတ္ထ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၇၉) ‘‘အမှာကံ ဝိဟာရေ ဣတ္ထန္နာမေန ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ကရိဿန္တီ’’တိ ဝါ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဿ ရက္ခံ ယာစနေတိ အတ္ထော။ ဉတွာဉတွာ ဝါတိ ဧဝံ ‘‘အမှေဟိ ယာစိယမာနာ ဣမေသံ ဒဏ္ဍေဿန္တီ’’တိ တေသံ ဒဏ္ဍိနံ ဉတွာ ဝါ အဉတွာ ဝါတိ အတ္ထော။ တေဟိ ပန ဒဏ္ဍိတေ သော ဒဏ္ဍော ဥဒ္ဒိဿ ယာစန္တာနံ ဂီဝါဝ ဘဏ္ဍဒေယျံ ဟောတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဣဒဉ္စ ဣဒဉ္စ ကတံ, ဧတ္တကံ ဒဏ္ဍံ ဂဏှထာ’’တိ သယံ ဒဏ္ဍာပနေ ပန အဿ ဒဏ္ဍဿ အဂ္ဃဘေဒေန ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာ ဉေယျာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၅၉။ အနတ္ထာယ အဿ စောရဿ ဘာသိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီဟိ တဿ စောရဿ ဒဏ္ဍံ ဂဏှန္တေ အဿ ဘိက္ခုဿ တတ္တကံ ဂီဝါတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉၀။)֍ ဋီ ၃၆၀။ ဝိဃာသံ (ပါစိ။ ၈၂၅-၈၂၆) ဝါ ဥစ္စာရံ ဝါ သင်္ကာရံ ဝါ မုတ္တံ ဝါ ပါကာရကုဋ္ဋာနံ ဗဟိ ဆဍ္ဍေယျ, ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဝဠဉ္ဇေ နာဝလောကိယာတိ ဣမိနာဝ အဝဠဉ္ဇနကာလေ နာဝလောကေတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ န ကေဝလံ တတ္ထေဝ, အထ ခေါ ဟရိတေ ဝါပိ ဝီဟာဒိနာဠိကေရာဒိရောပိမေ ဆဍ္ဍေန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၆၁။ ‘‘ဥပဟာရံ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေတိ ပုစ္ဆိတေတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၃၆၂။ ကီဠတ္ထံ (ပါစိ။ ၉၇၉၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၇၈) ကတံ ရာဇာဂါရံ ဝါ ပေါက္ခရဏိံ ဝါ ဥယျာနံ ဝါ စိတ္တာဂါရံ ဝါ အာရာမံ ဝါ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆတော ပဒေ ပဒေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၆၃။ အာသနေန (စူဠဝ။ ၃၆၄) နဝေ န ပဋိဗာဟေယျ, ဥဏှေ (မဟာဝ။ ၆၇, ၇၈, ၇၉၊ စူဠဝ။ ၃၇၆, ၃၇၈, ၃၈၀, ၃၈၂) စီဝရံ န နိဒဟေယျ။ ဂုရုနာတိ အာစရိယာဒိနာ ပဏာမိတော ခမာပေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၃၆၄။ အာပတ္တီဟိ စ သတ္တဟီတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂၆) သတ္တဟိ အာပတ္တီဟိ ဘိက္ခုံ ပရမ္မုခါ အက္ကောသနေန စ ‘‘အဿဒ္ဓေါ အပ္ပသန္နော ဗီဇဘောဇီ’’တိအာဒိနာ အညေနေဝ ဝါ အက္ကောသနေန စ ဒုက္ကဋန္တိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၃၆၅။ သဒ္ဓါဒေယျံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၁) စီဝရံ ဝါ ပိဏ္ဍပါတံ ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဒ္ဓါဒေယျံ ဝိနိပါတေတဗ္ဗံ။ ယော ဝိနိပါတေယျ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉၁။)အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, မာတာပိတူနံ ဒါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘လဗ္ဘံ ပိတူန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၆၆။ ဝဿံဝုတ္ထော အညတြာတိ သမ္ဗန္ဓော, အညသ္မိံ ဝိဟာရေတိ အတ္ထော။ အညတောတိ အညဝိဟာရတော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အညတြ ဝဿံဝုတ္ထေန အညတြ စီဝရဘာဂေါ သာဒိတဗ္ဗော။ ယော သာဒိယေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ တံ စီဝရံ ဘာဇေတွာ ဂဏှိတုံ ယုတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဓုရနိက္ခေပတော ဟောတိ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရိယောတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၆၇။ သဟ အန္တရေန ဥတ္တရောတိ သန္တရုတ္တရော, ဂါမံ န ပဝိသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သန္တရုတ္တရေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော။ ယော ပဝိသေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကလ္လော ဝါတိ အဂိလာနော။ သဥပါဟနော ဂါမံ န ပဝိသေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ စာမရိဗီဇနီ ဓာရေတဗ္ဗာ။ ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၉), ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိဿော ဗီဇနိယော ဝါကမယံ ဥသီရမယံ မောရပိဉ္ဆမယ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၉) စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န ဓာရေယျ စာမရီမကသဗီဇနိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မကသဗီဇနီ ပန ဒန္တဝိသာဏဒါရုဒဏ္ဍကာပိ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၃၆၈။ အာရာမတော ဗဟီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဆတ္တံ ဓာရေတဗ္ဗံ။ ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ, ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနဿ ဆတ္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာ အဂိလာနော အာရာမတော ဗဟိ န လဘတိ, စီဝရဂုတ္တိယာဒိအတ္ထာယ အဂိလာနောပိ လဘတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၆၉။ ဂါဟေယျ နုဘတောကာဇန္တိ န ဂါဟေယျ ဥဘတောကာဇံ။ ဧကန္တရိကကာဇကန္တိ ဧကတောကာဇဉ္စ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉၂။)အန္တရကာဇဉ္စ။ သီသဘာရော စ ခန္ဓဘာရော စ ကဋိဘာရော စ သီသက္ခန္ဓကဋိဘာရာ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဥဘတောကာဇံ ဟရိတဗ္ဗံ။ ယော ဟရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၈၁), ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဧကတောကာဇံ အန္တရကာဇံ သီသဘာရံ ခန္ဓဘာရံ ကဋိဘာရံ ဩလမ္ဗက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၈၁) စ ဝုတ္တတ္တာ ဥဘတောကာဇမေဝ န ဝဋ္ဋတိ, သေသာနိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၃၇၀။ အနောကာသကတန္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၃) ယော ပဌမမေဝ ‘‘ကရောဟိ မေ အာဝုသော ဩကာသံ, အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ ဧဝံ အကတောကာသံ အာပတ္တိယာ စောဒေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တထာတိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၇၁။ ပကတင်္ဂုလေန, န သုဂတင်္ဂုလေနာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၇၂။ မူဂဗ္ဗတာဒိံ (မဟာဝ။ ၂၀၉၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၉) တိတ္ထိယဗ္ဗတံ ယဒိ ဂဏှေယျ, ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂေါဝတကုက္ကုရဝတာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ တထာတိ (မဟာဝ။ ၃၀၃၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၃) နှာပိတပုဗ္ဗကော ခုရဘဏ္ဍံ ယဒိ ပရိဟရေယျ, ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၇၃။ ယံ ကိဉ္စီတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နှာပိတတုဏ္ဏကာရကမ္မာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ဟတ္ထကမ္မန္တိ အတ္ထော။ တဒနုသာရတောတိ ဟတ္ထကမ္မယာစနာနုသာရတောတိ အတ္ထော။ သစေ ဧဝံ ယာစတော ဟတ္ထကမ္မမူလမေဝ ဒေတိ, တံ အညဿ ဒါပေတွာ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ နိက္ကမ္မံ ပန ဟတ္ထကမ္မဝသေန အယာစိတွာပိ ‘‘ဧဟိ ဣမံ ကရောဟီ’’တိ ကာရေတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စိပရသန္တကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဒါရုတိဏာဒိကံ အပရသန္တကံ အပရိဂ္ဂဟိတံ အာဟရာပေတုံ ကပ္ပတီတိ အဓိပ္ပါယော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉၃။)֍ ဋီ ၃၇၄။ ဂိဟီနန္တိ ဂိဟီနံ သန္တကံ။ ဂေါပကေတိ ရက္ခကေ။ ယတ္တကံ ဒေတိ, တတ္တကံ ဂဟေတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ယထာပရိစ္ဆေဒန္တိ ‘‘ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧတ္တကံ ဥစ္ဆုနာဠိကေရံ အမ္ဗပက္ကံ တုမှေ ခါဒထာ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နမေဝ တေသု ဒေန္တေသု လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၇၅။ ဒွိဟာပဇ္ဇေယျာတိ ဒွီဟိ အာပဇ္ဇေယျ။ ကတမေဟိ ဒွီဟီတိ စေ, တေ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယဝါစာဟီ’’တိ ဝုတ္တံ, ‘‘ဒွီဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, ကာယေန အာပဇ္ဇတိ, ဝါစာယ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကာယဝါစာဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော စ ဆဟိ အာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘အလဇ္ဇိဉာဏကုက္ကုစ္စပကတတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (ပရိ။ ၂၉၅) ပန အကပ္ပိယဘာဝံ ဇာနန္တော ဧဝ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တော အလဇ္ဇိတာယ အာပဇ္ဇတိ နာမ။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ အဇာနိတွာ အာပဇ္ဇန္တော အညာဏတာယ။ ကပ္ပိယံ နု ခေါ, နော နု ခေါ’’တိ သံသယေ ဥပ္ပန္နေ တမဘိဝိတရိတွာ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တော ကုက္ကုစ္စပကတတ္တာ အာပဇ္ဇတိ။ သဟသေယျာဒိံ အာပဇ္ဇန္တော သတိပ္လဝါ, သတိသမ္မောသာတိ အတ္ထော။ အစ္ဆမံသံ ‘‘သူကရမံသ’’န္တိ ဝါ သူကရမံသံ ‘‘အစ္ဆမံသ’’န္တိ ဝါ ခါဒန္တော အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာယ စ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာယ စ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၃၇၆။ အလဇ္ဇိတာယ ဝါ အညာဏတာယ ဝါ အာပတ္တိံ ကာယဝါစာဟိ ဆာဒယေတိ အတ္ထော။ ဧကေ ဝါ ဧကသ္မိံ ဝါ။ လိင်္ဂေတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနတော။ ဧဝံ စတုဓာ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တိဏဝတ္ထာရကသမထအဗ္ဘာနာဒီနံ ဝသေန သံဃေ အာပတ္တိ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ နိဿဇ္ဇနာဒီသု ဂဏေ။ ဧကဿ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာနံ ပါကဋမေဝ။ ‘‘ယာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉၄။)အာပတ္တိယော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ အသာဓာရဏာ, တာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၉) ဝစနတော လိင်္ဂပရိဝတ္တနေ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ဉာတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၃၇၇။ ပစ္စယဒွယေတိ စီဝရေ စ ပိဏ္ဍပါတေ စ။ န ကေဝလဉ္စ ဣမေ ဧဝ, နိမိတ္တကမ္မမ္ပိ န လဗ္ဘတေဝ, ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပန န ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ ယံ ကိဉ္စိ ပရေသံ ပစ္စယဒါနသံယောဇနကံ ကာယဝစီကမ္မံ။ ခါဒနီယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ခါဒနီယံ လဘိတ္ထာ’’တိအာဒိနာ နယေန တဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိကထာ နာမ ယထာ ယထာ တံ လဘတိ, တထာ တထာ ပရိဝတ္တေတွာ ကထနံ။ ‘‘ဧတရဟိ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတေန ကိလမန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန တဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဩဘာသော နာမ ပစ္စယပ္ပဋိသံယုတ္တကထာ။ ဝိညတ္တိ ပန ပါကဋာ ဧဝ။ တတိယေတိ သေနာသနေ။ သေနာသနေ ပန နိမိတ္တောဘာသပရိကထာ ဝဋ္ဋန္တိ, ဝိညတ္တိ ဧဝ ဧကာ န ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ ဥပါသကေ ဒိသွာ သေနာသနတ္ထံ ဘူမိပရိကမ္မကရဏာဒိ။ ဩဘာသော နာမ ‘‘ဥပါသကာ, တုမှေ ကုဟိံ ဝသထာ’’တိ ‘‘ပါသာဒေ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ဘိက္ခူနံ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ။ ပရိကထာ နာမ ‘‘ဘိက္ခူနံ သေနာသနံ သမ္ဗာဓ’’န္တိ ဝစနံ။ သေသေတိ ဂိလာနပစ္စယေ။
֍ ဋီ ၃၇၈။ န ရုဟတီတိ န ဟောတိ။ အစ္စယေ ဒါနန္တိ အစ္စယဒါနံ။ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယေန ကေနစိ ကာလံ ကရောန္တေန ‘‘မမစ္စယေန မယှံ ပရိက္ခာရော ဥပဇ္ဈာယဿ ဟောတု, အာစရိယဿ ဟောတု, အညဿ ဝါ ကဿစိ ဟောတူ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ န ဟောတိ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န ရုဟတီ’’တိ။ သံဃဿေဝ စ တံ ဟောတီတိ ယဒိ ဘိက္ခုသာမဏေရေဟိ ဧဝံ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ မတေပိ ဘိက္ခုသံဃဿေဝ ဟောတိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉၅။)ဘိက္ခုနိသိက္ခမာနသာမဏေရီဟိ စေ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ မတေ ဘိက္ခုနိသံဃဿ တံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂိဟီနံ ပန ရူဟတီတိ ဂိဟီနံ ပန အစ္စယဒါနံ ဧဝ သဗ္ဗေသံ ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၇၉။ ဥပဿယေတိ ဘိက္ခုနိဝိဟာရေ။ ဒါယဇ္ဇောတိ တဿ ပရိက္ခာရဿ ဒါယဇ္ဇော။ သေသေပီတိ သစေ ဘိက္ခုနိသိက္ခမာနသာမဏေရိယော ဘိက္ခုဝိဟာရေ ကာလံ ကရောန္တိ, တာသံ ပရိက္ခာရာနံ ဘိက္ခုသံဃောဝ ဒါယဇ္ဇောတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၈၀။ ပုရိမဿေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမံ ပရိက္ခာရံ နေတွာ အသုကဿ ဒေဟီ’’တိ ဒိန္နံ ပုရိမဿေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အသုကဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ပန ပစ္ဆိမဿေဝ ဟောတိ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နတ္တာ။ ဣမံ ဝိဓိံ ဉတွာဝ ဝိဿာသဂ္ဂါဟံ ဝါ ဂဏှေယျ, မတကစီဝရံ ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ သမ္ဗန္ဓော။ မတကစီဝရအဓိဋ္ဌာနံ နာမ ဃဏ္ဋိံ ပဟရိတွာ ကာလံ ဃောသေတွာ ထောကံ အာဂမေတွာ သစေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ, တေဟိ သဒ္ဓိံ ဘာဇေတဗ္ဗာနိ, နော စေ အာဂစ္ဆန္တိ, ‘‘မယှိမာနိ စီဝရာနိ ပါပုဏန္တီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ။ ဧဝံ အဓိဋ္ဌိတေ သဗ္ဗာနိ တဿေဝ ဟောန္တိ, ဌိတိကာ ပန န တိဋ္ဌတိ။ သစေ ဧကေကံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘အယံ ပဌမဘာဂေါ မယှံ ပါပုဏာတိ, အယံ ဒုတိယဘာဂေါ’’တိ ဧဝံ ဂဏှာတိ, ဂဟိတာနိ စ သုဂဟိတာနိ ဟောန္တိ, ဌိတိကာ စ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ ပါပေတွာ ဂဏှန္တေနာပိ အဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၈၁။ လောဟဘဏ္ဍေ ပဟရဏိံ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတိ, ဒါရုဘဏ္ဍေ စ ဒါရုဇံ ပတ္တဉ္စ ပါဒုကဉ္စ, ပလ္လင်္ကဉ္စ အာသန္ဒိဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတိ, မတ္တိကာမယေ ကတကဉ္စ ကုမ္ဘကာရိကဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဌပေတွာ ပဟရဏိံ သဗ္ဗံ လောဟဘဏ္ဍံ, ဌပေတွာ အာသန္ဒိံ ပလ္လင်္ကံ ဒါရုပတ္တံ ဒါရုပါဒုကံ သဗ္ဗံ ဒါရုဘဏ္ဍံ, ဌပေတွာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉၆။)ကတကဉ္စ ကုမ္ဘကာရိကဉ္စ သဗ္ဗံ မတ္တိကာဘဏ္ဍ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ကတကန္တိ ပဒုမကဏ္ဏိကာကာရေန ကတမလ္လကန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဓနိယဿေဝ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ ကုမ္ဘကာရိကန္တိ။ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယော။
ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၂။ ဒေသနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈၂။ ဘိက္ခုဘာဝဿ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၈) ယော စာဂေါ, သာ ပါရာဇိကဒေသနာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါပေက္ခောတိ ဂိဟိ ဝါ ဟောတုကာမော ဥပါသကော ဝါ ဟောတုကာမော အာရာမိကော ဝါ ဟောတုကာမော သာမဏေရော ဝါ ဟောတုကာမော’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈)။ တသ္မာ ဂိဟိဘာဝါဒိကံယေဝ ပါရာဇိကံ အာပန္နဿ ဝိသုဒ္ဓိ နာမ, အညတရဿ ဝိသုဒ္ဓိ ဧဝ နတ္ထိ။ ‘‘ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္နံ, ပရိဝသေယျ တာဝတာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝိဓိံ သန္ဓာယ ‘‘ယထာဝုတ္တေန ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၈၃။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၈၄။ ပဋိဒေသေမီတိ အာရောစေမိ။ ဧတာနိ အဟံ ဧတာနာဟံ။
֍ ဋီ ၃၈၆။ (က) ယံ သံဃော ဂိလာနဿ တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ ဒေတိ, တံ အညတြာတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉၇။)(ခ) အကာလစီဝရံ (ပါရာ။ ၅၀၀) နာမ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္နံ, အတ္ထတေ ကထိနေ သတ္တမာသေ ဥပ္ပန္နံ, ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ, ဧတံ အကာလစီဝရံ နာမာ’’တိ။
(ဂ) ပုရာဏစီဝရံ (ပါရာ။ ၅၀၅) နာမ ‘‘သကိံ နိဝတ္ထမ္ပိ သကိံ ပါရုတမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညာတိကာ နာမ မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ အသမ္ဗန္ဓာ။ နိသီဒနပစ္စတ္ထရဏဓောဝါပနေ ဒုက္ကဋံ။
(ဃ) အညတြ ပါရိဝတ္တကာတိ (ပါရာ။ ၅၁၂) ဧတ္ထ ဟရီတကီခဏ္ဍမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ စီဝရံ နာမ ဣဓ ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမတော ပဋ္ဌာယ အဓိပ္ပေတံ။
(င) အညတြ သမယာတိ (ပါရာ။ ၅၁၉) ဧတ္ထ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရော ဝါ ဟောတိ ဘိက္ခု နဋ္ဌစီဝရော ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ သမယန္တိ အတ္ထော။
(စ) ‘‘သန္တရုတ္တရပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တတုတ္တရီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘သစေ တီဏိ နဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ, ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ။ ဒွေ နဋ္ဌာနိ, ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ, ဧကံ နဋ္ဌံ, န ကိဉ္စိ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၄) ဝုတ္တံ။
(ဆ-ဇ) ‘‘ကီဒိသေန တေ (ပါရာ။ ၅၂၉), ဘန္တေ, စီဝရေန အတ္ထော, ကီဒိသံ တေ စီဝရံ စေတာပေမီ’’တိ ဧဝံ အပ္ပဝါရိတောတိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပန္တိ ဝိသိဋ္ဌကပ္ပံ အဓိကဝိဓာနံ အာပန္နံ။ ဣဓ ပုရိမံ ဧကဿ, ဒုတိယံ ဗဟူနံ ဝသေန ဝုတ္တံ, ဧတ္တကံ နာနတ္တံ။
(ဈ) အတိရေကတိက္ခတ္တုန္တိ ဧတ္ထ ကေနစိ ယံ ကိဉ္စိ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာနေတွာ ‘‘ဣဒံ ခေါ မေ, ဘန္တေ, အာယသ္မန္တံ ဥဒ္ဒိဿ စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတံ, ပဋိဂ္ဂဏှတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ခေါ မယံ, အာဝုသော, စီဝရစေတာပန္နံ ပဋိဂ္ဂဏှာမ, စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမ ကာလေန ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သစေ သော ‘‘အတ္ထိ ကောစိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉၈။)ကပ္ပိယကာရကော’’တိ ဝဒတိ, စီဝရတ္ထိကေန ဌပေတွာ ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ ယော ကောစိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ‘‘ဧသော ခေါ, အာဝုသော, ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ, ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သစေ ဒါယကော တဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ဧသော အယျဿ စီဝရံ စေတာပေတွာ ဒဿတီ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆတိ, တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ စောဒေတဗ္ဗော သာရေတဗ္ဗော ‘‘အတ္ထော မေ, အာဝုသော, စီဝရေနာ’’တိ, ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ, ‘‘ဒေဟိ မေ စီဝရ’’န္တိအာဒိနာ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ တံ စီဝရံ လဘတိ, ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘတိ, ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဌာတဗ္ဗံ, န အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ, န အာမိသံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, န ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗော။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဇာနာဟိ, အာဝုသော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ နိသဇ္ဇာဒီနိ ကရောတိ, ဌာနံ ဘဉ္ဇတိ။ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ အာပဇ္ဇတီတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ပန အပ္ပဋိပဇ္ဇိတွာ အတိရေကတိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ အတိရေကဆက္ခတ္တုံ ဌာနေန သစေ နိပ္ဖါဒေတိ, နိဿဂ္ဂိယန္တိ အတ္ထော။
(ဉ) သန္ထတံ (ပါရာ။ ၅၄၄) နာမ သန္ထရိတွာ ကတံ ဟောတိ အဝါယိမံ။ ဧကကောသိယံသုနာပိ စေ မိဿေတွာ ကရောတိ, နိဿဂ္ဂိယံ။
(ဋ) သုဒ္ဓကာဠကာနန္တိ (ပါရာ။ ၅၄၇-၅၄၉) အညေဟိ အမိဿိတာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ကာဠကံ နာမ ဒွေ ကာဠကာနိ ဇာတိကာဠကံ ဝါ ရဇနကာဠကံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။
(ဌ) အနာဒိယိတွာ…ပေ… တုလန္တိ (ပါရာ။ ၅၅၄) ဧတ္ထ ပန ယတ္တကေဟိ ဧဠကလောမေဟိ ကတ္တုကာမော ဟောတိ, တေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ကာဠကာနံ, ဧကော ဩဒါတာနံ, ဧကော ဂေါစရိယာနံ အာဒါတဗ္ဗောတိ ဝိနိစ္ဆယော။ ဧကဿာပိ ကာဠကလောမဿ အတိရေကဘာဂေ သတိ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၁၉၉။)(ဍ) ဦနကဆဗ္ဗဿာနီတိ (ပါရာ။ ၅၆၂) ဆဗ္ဗဿတော ဩရဘာဂေ။
(ဎ) နိသီဒနသန္ထတံ (ပါရာ။ ၅၆၇) ပန ကာရာပေန္တေန ပုရာဏသန္ထတဿ ဧကပဿတော ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဂဟိတဋ္ဌာနံ ယထာ ဝိဒတ္ထိမတ္တံ ဟောတိ, ဧဝံ ဂဟေတွာ ဧကဒေသံ ဝါ သန္ထရိတဗ္ဗံ, ဝိဇဋေတွာ ဝါ သန္ထရိတဗ္ဗံ။
(တ) န ကေဝလံ ဓောဝါပနေ (ပါရာ။ ၅၇၈) ဧဝ နိဿဂ္ဂိယံ, ရဇနေပိ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။
(ဒ) ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏဿေဝ (ပါရာ။ ၅၈၉) ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟိတပရိဝတ္တနေ ဒေါသံ အပဿန္တာ ကတာကတာဒိဝသေန အနေကဝိဓံ ဇာတရူပပရိဝတ္တနံ ကရောန္တိ, တံ သန္ဓာယ ‘‘နာနပ္ပကာရက’’န္တိ ဝုတ္တံ။
၃၈၇-၉။ အာပတ္တိံ ဒေသေတွာ ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘အထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂိဟိံ ဝဒေတိ သစေ တတ္ထ အာဂစ္ဆတိ အာရာမိကော ဝါ ဥပါသကော ဝါ, တံ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝုတ္တော သော ‘‘ဣမိနာ ကိံ အာဟရာမီ’’တိ စေ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။ အဝတွာမန္တိ ‘‘ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’’တိ အဝတွာတိ အတ္ထော။ ဝဒေတိ ‘‘ကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၈၄, ၅၈၉) ဝစနတော ‘‘ပဗ္ဗဇိတာနံ သပ္ပိ ဝါ တေလံ ဝါ မဓု ဝါ ဖာဏိတံ ဝါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ, ‘‘ဣမံ နာမ အာဟရာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဒွေပေတေတိ ဒွေပိ ဧတေ ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကဉ္စ ရူပိယသဗျောဟာရိကဉ္စာတိ အတ္ထော။ အညေနာတိ အန္တမသော အာရာမိကေနာပိ လဒ္ဓဘာဂေါ န ကပ္ပတိ ဧဝ။
֍ ဋီ ၃၉၀။ အန္တမသော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၄) တန္နိဗ္ဗတ္တာ ရုက္ခစ္ဆာယာပိ န ကပ္ပတီတိ။ နိဿဋ္ဌံ ပဋိလဒ္ဓမ္ပီတိ ဧတ္ထ ယထာ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ကတွာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀၀။)လဒ္ဓဝတ္ထုတော အာဘတံ န ကပ္ပတိ, တထာ ကောသိယမိဿကသန္ထတာဒိတ္တယမ္ပိ န ကပ္ပတိ။ န ကေဝလံ တဿေဝ, အညေသမ္ပိ န ကပ္ပတေဝ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၄၅, ၅၅၀, ၅၅၅) ဝုတ္တတ္တာ။
֍ ဋီ ၃၉၁။ ဧဝံ နော စေ လဘေထ, သော အာရာမိကာဒိကော ‘‘ဣမံ ဆဍ္ဍေဟီ’’တိ သံသိယော ဝတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ နော စေ လဘေယျ, သမ္မတော ဘိက္ခု ဆဍ္ဍေယျာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၉၂။ ပဋိဂ္ဂဟိတရူပိယဉ္စ ပရိဝတ္တိတရူပိယဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘ဧတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယပတ္တော နာမ ‘‘ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန အညံ နဝံ ပတ္တံ စေတာပေယျ, နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၁၂) ဝုတ္တပတ္တော။ သော စ ဧတာနိ စ သံဃေ နိဿဋ္ဌုံ လဗ္ဘရေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သံဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ, ဘိက္ခုပရိသာယ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၈၄, ၅၈၉) စ ဝုတ္တတ္တာ န ဂဏပုဂ္ဂလာနံ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသာနိ ပန တီဏိ စီဝရာဒိဝတ္ထူနိ ‘‘နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ (ပါရာ။ ၄၆၃) သံဃာဒီနံ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘာသန္တရေနပီတိ ပါဠိယာ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တေန ဒမိဠဘာသာဒီသု အညတရာယပိ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၉၃။ (က-ဂ) နာနပ္ပကာရကံ နာမ ‘‘စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ, ‘‘အန္တမသော စုဏ္ဏပိဏ္ဍောပိ ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိ ဒသိကသုတ္တမ္ပီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၉၅) ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ စေတာပိတောတိ (ပါရာ။ ၆၁၃) ယာစိတွာ ဂဟိတော။
֍ ဋီ ၃၉၄။ သမ္မန္နိတွာန ပတ္တဂါဟကံ သံဃဿ ပတ္တန္တန္တိ (ပါရာ။ ၆၁၄၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဦနပဉ္စဗဒ္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ယ အန္တိမံ ပတ္တံ, တံ တဿ ဒါပယေတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀၁။)֍ ဋီ ၃၉၅။ (ခ) ပရိဒဟိတံ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဧတ္ထ (ပါရာ။ ၆၂၆-၆၂၈၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈) ပန ဌတွာ ဝဿိကသာဋိကာယ ပရိယေသနက္ခေတ္တံ ကရဏက္ခေတ္တံ နိဝါသနက္ခေတ္တံ အဓိဋ္ဌာနက္ခေတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ခေတ္တဉ္စ ကုစ္ဆိသမယော ပိဋ္ဌိသမယောတိ ဒုဝိဓော သမယော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ဂိမှာနမာသေသု ပစ္ဆိမမာသဿ ပုရိမော အဍ္ဎမာသော ပရိယေသနက္ခေတ္တံ, ပစ္ဆိမော ကရဏက္ခေတ္တဉ္စ နိဝါသနက္ခေတ္တဉ္စ, ပရိယေသိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, အဓိဋ္ဌာတုံ ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ဝဿိကာ ပန စတ္တာရော မာသာ ပရိယေသနာဒီနံ စတုန္နမ္ပိ ခေတ္တံ။ ဧတေ ဧဝ ပဉ္စ မာသာ ကုစ္ဆိသမယော နာမ။ ဣတရေ သတ္တ မာသာ ပိဋ္ဌိသမယော, တတ္ထ သတုပ္ပါဒကရဏံ န ဝဋ္ဋတိ။
(ဂ) အစ္ဆိန္နန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ပန မမ ပတ္တစီဝရာဒီနိ ဝဟန္တော မယာ သဒ္ဓိံ စရိဿတီ’’တိ သညာယ စီဝရံ ဒတွာ ပုန သကသညာယ ဧဝ အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စံ အကရောန္တံ ဒိသွာ အစ္ဆိန္ဒတိ, သော ဣမံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ကေဝလံ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နံ ဂဟေတုမေဝ န လဘတိ။
(ဃ) သုတ္တံ ဝိညာပေတွာတိ ဧတ္ထ စီဝရကာရသမယာဒီသု စီဝရသိဗ္ဗနာဒီနမတ္ထာယ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာတိ အတ္ထော။ အညထာ သုတ္တံ ဝိညာပေတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝိညတ္တိယာ ဧဝ လဒ္ဓတန္တဝါယေဟီတိ အတ္ထော။ သုတ္တတန္တဝါယာနံ အကပ္ပိယဘာဝေ သတိ ဒီဃတော ဝိဒတ္ထိမတ္တေ, တိရိယန္တတော ဟတ္ထမတ္တေ ဝီတေ နိဿဂ္ဂိယံ, ဧကတော အကပ္ပိယပက္ခေ ဒုက္ကဋံ။
(င) ဝိကပ္ပံ အာပန္နန္တိ (ပါရာ။ ၆၄၃) ‘‘ဣဒံ ခေါ, အာဝုသော, စီဝရံ မံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိယျတိ, အာယတဉ္စ ကရောထ ဝိတ္ထတဉ္စာ’’တိအာဒိနာ အဓိကံ ဝိဓာနံ အာပန္နန္တိ အတ္ထော။
(စ) အစ္စေကစီဝရံ (ပါရာ။ ၆၄၉-၆၅၀) နာမ သေနာယ ဂန္တုကာမာဒီဟိ ဒိန္နံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀၂။)(ဆ) အတိရေကဆာရတ္တန္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄-၆၅၅) ဆဒိဝသတော အတိရေကံ။ ‘‘အတ္ထတကထိနာနံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စ ကပ္ပိဿန္တိ, အနာမန္တစာရော အသမာဒါနစာရော ဂဏဘောဇနံ ယာဝဒတ္ထစီဝရံ ယော စ တတ္ထ စီဝရုပ္ပါဒေါ, သော နေသံ ဘဝိဿတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၆) ဝုတ္တအာနိသံသေသု စီဝရမာသေ အသမာဒါနစာရံ ဌပေတွာ သေသာနိသံသာ လဗ္ဘန္တိ။ ယဒိ အသမာဒါနစာရော လဗ္ဘေယျ, ပါဝေယျကာ ဘိက္ခူ ဝဿံဝုတ္ထာ ဩကပုဏ္ဏေဟိ စီဝရေဟိ န ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမေယျုံ, ယသ္မာ တံ န လဘန္တိ, တသ္မာ စီဝရမာသေပိ တိစီဝရံ အာဒါယ ဧဝ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိံသု။ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗံ အသမာဒါနစာရပရိဟာရံ အတ္ထတကထိနာ ဧဝ လဘန္တိ, န ဣတရေတိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋီ ၃၉၇။ (ခ) ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ ပါဋိဒေသနီယာပတ္တိံ, ဒွေ, သမ္ဗဟုလာ ပါဋိဒေသနီယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’’န္တိ ဣမံ ပန ယေသု ပေါတ္ထကေသု လိခိတံ, တံ အဘယဂိရိဝါသီနံ ခုဒ္ဒသိက္ခာဝသေန ဒဿိတံ ကိရ။ တတ္ထ ‘‘အဟံ, အာယသ္မာ, သမ္ဗဟုလာ ပါဋိဒေသနီယာ အာပတ္တိယော အာပန္နော, တာယော ပဋိဒေသေမိ။ အဟံ, အာယသ္မာ, ဧကံ ပါဋိဒေသနီယံ အာပတ္တိံ အာပန္နော, တံ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အမှာကံ ပန ဧဝံ ဒေသနာဝိဓာနံ နတ္ထိ။ ‘‘ဂါရယှံ, အာဝုသော, ဓမ္မံ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပါယံ ပါဋိဒေသနီယံ, တံ ပဋိဒေသေမီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၅၃) ဝုတ္တံ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါစိ။ ၅၅၃) ‘‘ဂါရယှံ အာဝုသော’တိအာဒိ ပဋိဒေသေတဗ္ဗာကာရဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကင်္ခါဝိတရဏိယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘တဿာ ဒေသေတဗ္ဗာကာရော ဂါရယှံ အာဝုသော’တိအာဒိနာ နယေန သိက္ခာပဒေ ဒဿိတောယေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါဌေ အာဂတနယေနေဝ ဒေသနာဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ဒွေ ဟောန္တိ, ‘‘ဂါရယှေ, အာဝုသော, ဒွေ ဓမ္မေ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပါယေ ပါဋိဒေသနီယေ, တေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ, ‘‘ပဿထ, ဘန္တေ, တေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀၃။)ဓမ္မေ’’တိ စ ‘‘ဂါရယှေ, အာဝုသော, သမ္ဗဟုလေ ဓမ္မေ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပါယေ ပါဋိဒေသနီယေ, တေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ, ‘‘ပဿထ, ဘန္တေ, တေ ဓမ္မေ’’တိ စ ဧဝံ ယထာနုရူပံ ဒေသနာဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝါတိ။
֍ ဋီ ၃၉၈။ အဒေသနာဂါမိနိယန္တိ (ပရိ။ ၄၂၄ အာဒယော၊ ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၅) ပါရာဇိကဉ္စ သံဃာဒိသေသဉ္စ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ အနာပတ္တိဉ္စာတိ အနာပတ္တိံ ဧဝ ‘‘အာပတ္တိ’’န္တိ န ဒေသယေ။ လဟုကာပတ္တိမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဒေသိတံ ပုန န ဒေသယေတိ သမ္ဗန္ဓော, နာနာသံဝါသနိဿီမဋ္ဌိတာနံ သန္တိကေ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ စတုပဉ္စဟီတိ ဧတ္ထ သမာနဝဿိကပဝါရဏာယံ ဝိယ စတူဟိ ဝါ ပဉ္စဟိ ဝါ ဧကတော ဟုတွာ ဧကဿ သန္တိကေ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နံ ဝါ တိဏ္ဏံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ။ ကထံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ စေ? ဧကဿ သန္တိကေ တီဟိပိ ဧကတော နိသီဒိတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, ဧကံ ပါစိတ္တိယာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ, တံ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနာ အာပန္နအာပတ္တိဝသေန ဝုတ္တေ တေန ‘‘ပဿသိ, အာဝုသော, တံ အာပတ္တိ’’န္တိ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ပဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာမာဝုသော ပဿာမီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ပုန တေန ‘‘အာယတိံ သံဝရေယျာထာ’’တိ ဝါ ‘‘သံဝရေယျာသီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု သံဝရိဿာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ဧဝံ ဒေသေတဗ္ဗံ။ မနသာတိ ဝစီဘေဒံ အကတွာ ကေဝလံ စိတ္တေနေဝ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ အပကတတ္တာနန္တိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ ဝါ ဥက္ခိတ္တကဿ ဝါ ဥပေါသထော ပဝါရဏာ ဝါ ဌပိတာ ဟောန္တိ, တဿ သန္တိကေ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ နာနေကာတိ နာနာပတ္တိယော ‘‘ဧကာ’’တိ ဝတွာ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ ဧကာ ပန ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိ ဒေသိတာ ဟောတီတိ။ ဒေသနာဝိနိစ္ဆယော။
ဒေသနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀၄။)၄၃။ ဆန္ဒဒါနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉၉။ ကမ္မပ္ပတ္တေ သံဃေ သမာဂတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတေန သံဃေ အသမာဂတေ ဆန္ဒဒါနံ န ရုဟတီတိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထာယံ ဝိစာရဏာ – ပဉ္စဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ ဧကဿ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ အာဟရိတွာ သေသာနံ ဥပေါသထာဒိကရဏံ အနုညာတံ ပါဠိယံ (ပရိ။ ၄၉၆-၄၉၇) အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၇-၄၈၈)။ တေသု ဧကော ဆန္ဒဒါယကော, ဧကော ဆန္ဒဟာရကော, တေ မုဉ္စိတွာ န ဧတ္ထ သန္နိပတိတော သံဃော တိဏ္ဏံ သမူဟဘာဝတော, တသ္မာ အသမာဂတေပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာရောစေန္တေန ပန သမာဂတေ ဧဝ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ‘‘ဟရေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ, န ‘‘ဒေသေယျာ’’တိ။ တတ္ထ ဆန္ဒဟာရကေန သဒ္ဓိံ ကမ္မပ္ပတ္တာနံ သန္နိပါတော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၄၀၀။ ဣဒါနိ ဆန္ဒဒါနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဘိက္ခု’’န္တိအာဒိမာဟ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ)။
֍ ဋီ ၄၀၁။ (က) ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အလံ, ‘‘ဟရ, အာရောစေဟီ’’တိ ဣမေဟိ ကိံပယောဇနန္တိ စေ? ဝုစ္စတေ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တဒဟုပေါသထေ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ဆန္ဒမ္ပိဒါတုံ, သန္တိ သံဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတော အာဏံ ကရောန္တေန ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဒိန္နေ ဆန္ဒေ အန္တရာမဂ္ဂေ ပက္ကမတိ, အနာဟဋောဝ ဟောတိ ဆန္ဒော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဆန္ဒဟာရကဿ အညဿ အပက္ကမနတ္ထာယ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ‘‘ဣဒံ ကရောဟိ ဧဝါ’’တိ အာဏာပေန္တေန ‘‘ဆန္ဒံ မေ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ, ဘိက္ခဝေ, ဒိန္နေ ဆန္ဒေ သံဃပ္ပတ္တော သဉ္စိစ္စ နာရောစေတိ, အာဟဋော ဟောတိ ဆန္ဒော, ဆန္ဒဟာရကဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယဒိတွံ သဉ္စိစ္စ နာရောစေဿသိ, အာပတ္တိံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀၅။)အာပဇ္ဇိဿသိ, အာရောစေဟိ ဧဝါ’’တိ တဿ အာစိက္ခန္တော ‘‘အာရောစေဟီ’’တိ အာဟာတိ ဧဝမေတ္ထ ဣမေသံ ပဒါနံ သပ္ပယောဇနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ပါရိသုဒ္ဓိဒါနေပီတိ။
֍ ဋီ ၄၀၂။ သေသကမ္မန္တိ ယဒိ သံဃော ဥပေါသထဂ္ဂေ အညံ အပလောကနာဒိကမ္မံ ကရောတိ, တံ ကမ္မံ ဝိဗာဓတိ, ဝိကောပေတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၀၃။ ဒွယန္တိ ဥပေါသထဉ္စ သေသကမ္မဉ္စာတိ အတ္ထော။ နတ္တနောတိ အတ္တနော ဥပေါသထံ န သမ္ပာဒေတိ။
֍ ဋီ ၄၀၅။ ‘‘ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ’’တိအာဒိကံ (မဟာဝ။ ၂၁၃) သဗ္ဗူပစာရံ ကတွာနာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၀၆။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမေန ပဝါရဏာ ဒိန္နာ’’တိ အာရောစေတွာ။
֍ ဋီ ၄၀၈။ ပဋိဇာနေယျ နာဟဋာတိ (မဟာဝ။ ၁၆၄-၁၆၅, ၂၁၃) ပါဌေ န အာဟဋာတိ နာဟဋာ, အာဟဋာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟေယျာတိ ဝိဗ္ဘမနာဒီနိ ကရေယျာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၀၉။ သုတ္တော ဝါ နာရောစယေယျ, အာဟဋာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနာပတ္တိဝါတိ အနာပတ္တိ ဧဝ။ ဆန္ဒဒါနဝိနိစ္ဆယော။
ဆန္ဒဒါနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၄။ ဥပေါသထနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁၁။ သုတ္တုဒ္ဒေသော သံဃဿေဝ။ သေသာနန္တိ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀၆။)֍ ဋီ ၄၁၂။ ပုဗ္ဗကရဏေ ပုဗ္ဗကိစ္စေ, ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေတိ သဗ္ဗပဌမံ ကတ္တဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကရဏံ။ တဒနန္တရံ ကတ္တဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ နာမ။ ဧတ္ထ –
‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ, ဥဒကံ အာသနေန စ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ, ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ –။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈)၊
ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ပုဗ္ဗကရဏဉ္စ ပုဗ္ဗကိစ္စဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘ဥပေါသထော ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ,
သဘာဂါပတ္တိယော စ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊
ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တိ,
ပတ္တကလ္လန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ –။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈)၊
ဝုတ္တဝသေန ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေ, ပဇ္ဇိတေတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဉ္စိမေ, ဘိက္ခဝေ, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ, အယံ ပဌမော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ, အယံ ဒုတိယော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ တေရသ သံဃာဒိသေသေ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ, အယံ တတိယော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ တေရသ သံဃာဒိသေသေ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒွေ အနိယတေ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ, အယံ စတုတ္ထော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ဝိတ္ထာရေနေဝ ပဉ္စမော။ ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ ပဉ္စ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၀) ဝုတ္တတ္တာ သော သုတ္တုဒ္ဒေသော ပဉ္စဓာ ဝိဘာဝိတောတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀၇။)၄၁၃။ ဝိနာန္တရာယန္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၀) ရာဇန္တရာယာဒိဒသဝိဓံ အန္တရာယံ ဝိနာ သင်္ခေပေနုဒ္ဒေသော ဝိနိဝါရိတော ပဋိက္ခိတ္တောတိ အတ္ထော။ ထေရောဝါတိ သံဃတ္ထေရောဝ။ ဧတ္ထာတိ ပဉ္စသု ဥဒ္ဒေသေသု။ ‘‘ဒွီသု ဝါ တီသု ဝါ ဝိသဒေသု ထေရောဝ ဣဿရော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အဝတ္တန္တေပိ အန္တရာယေ သံခိတ္တေန ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကတ္ထ ဝုတ္တန္တိ စေ? ‘‘ယော တတ္ထ ဘိက္ခု ဗျတ္တော ပဋိဗလော, တဿာဓေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၅) ဝုတ္တပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော တတ္ထ ဘိက္ခု ဗျတ္တော ပဋိဗလောတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒဟရဿာပိ ဗျတ္တဿ ပါတိမောက္ခော အနုညာတော, အထ ခေါ ဧတ္ထ အယမဓိပ္ပါယော – သစေ သံဃတ္ထေရဿ ပဉ္စ ဝါ စတ္တာရော ဝါ တယော ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ နာဂစ္ဆန္တိ, ဒွေ ပန အခဏ္ဍာ သုဝိသဒါ ဝါစုဂ္ဂတာ ဟောန္တိ, ထေရာယတ္တောဝ ပါတိမောက္ခော။ သစေ ပန ဧတ္တကမ္ပိ ဝိသဒံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, ဗျတ္တဿ ဘိက္ခုနော အာယတ္တောဝ ဟောတီ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပါဠိယမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ‘‘တေဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူဟိ ဧကော ဘိက္ခု သာမန္တာ အာဝါသာ သဇ္ဇုကံ ပါဟေတဗ္ဗော ‘ဂစ္ဆ, အာဝုသော, သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ ပါတိမောက္ခံ ပရိယာပုဏိတွာ အာဂစ္ဆာ’’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၃)။
֍ ဋီ ၄၁၄။ ဥဒ္ဒိသန္တေ ဝါတိ (မဟာဝ။ ၁၇၂) ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိသိယမာနေ သမာ ဝါ ထောကတရာ ဝါ ယဒိ အာဂစ္ဆေယျုံ, ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ သုဥဒ္ဒိဋ္ဌံ, တေဟိ သဒ္ဓိံ နိသီဒိတွာ အဝသေသကံ သောတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၁၅။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေ (မဟာဝ။ ၁၇၂) ဝါ သကလာယ ဝါ ဧကစ္စာယ ဝါ ပရိသာယ ဝုဋ္ဌိတာယ သမာ ဝါ ထောကတရာ ဝါ ယဒိ အာဂစ္ဆေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ။ ကရေယျေသန္တိ ကရေယျ ဧသံ, ဧတေသံ သန္တိကေတိ အတ္ထော။ ဗဟုကာထ စေတိ အထ ဗဟုကာ စေ, ပုန အာဂတာ ဗဟုကာ စေတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀၈။)အတ္ထော,။ ‘‘ဥဒ္ဒိဿမာနေ, ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေ ဧကစ္စာယ ဝုဋ္ဌိတာယ သကလာယ ဝုဋ္ဌိတာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၇၂) အာဂတေသု သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၁၆။ ဣတရာနန္တိ အာဂန္တုကာနံ။ သစေတရောတိ သစေ စာတုဒ္ဒသိကောတိ အတ္ထော။ သမာနေတရေနုဝတ္တန္တူတိ သမာ ဝါ ဦနာ ဝါ ဣတရေ အာဂန္တုကာ ပုရိမာနံ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တန္တူတိ အတ္ထော။ သစေဓိကာတိ အာဂန္တုကာ သစေ အဓိကာ, ပုရိမာ အာဝါသိကာ အနုဝတ္တန္တူတိ အတ္ထော။ သေသေပျယံ နယောတိ ‘‘အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသော ဟောတိ, အာဝါသိကာနံ စာတုဒ္ဒသော’’တိ ဣတရေပိ သမထောကာ အာဂန္တုကာ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တန္တူတိအာဒိနာ နယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၁၇။ မူလဋ္ဌာတိ အာဝါသိကာ။ သမထောကာနံ အာဂန္တုကာနံ။ သာမဂ္ဂိံ ဒေန္တု ကာမတောတိ ယဒိ ဣစ္ဆန္တိ, ဒေန္တူတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၁၈။ နော စေ ဒေန္တိ, အာဂန္တုကေဟိ ဗဟိ ဂန္တွာန ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အနိစ္ဆာယ သာမဂ္ဂီ ဒေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၄၁၉။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန သဉ္စိစ္စ န သာဝေတဗ္ဗံ။ ယော န သာဝေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိဝုတ္တတ္တာ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ‘‘သာဝေယျ သုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝါယမိတုံ ကထံ သာဝေယျန္တိ, ဝါယမန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သဉ္စိစ္စ အဿာဝေန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၀၉။)֍ ဋီ ၄၂၀။ တထာတိ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ကလ္လောတိ အဂိလာနော။ ပေသိတောတိ အာဏတ္တော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ထေရေန အာဏတ္တေန အဂိလာနေန န သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော န သမ္မဇ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၉) ဝုတ္တံ။
၄၂၁-၃။ ဣဒါနိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဉ္ဇလိံ (မဟာဝ။ ၁၆၈) ပဂ္ဂယှာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေတိ အဝသေသာ ဒွေ ဧဝံ သမုဒီရိယာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂါဒိကရဏဝသေန သမတ္တပုဗ္ဗာရမ္ဘေန တေ ဒွေ ဘိက္ခူ နဝေန ဧဝမီရိယာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
၄၂၄-၅။ ဣဒါနိ ဒွီဟိ ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီသု ထေရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၄၂၆။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, စတုန္နံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိဏ္ဏံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဒွိန္နံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ဝုတ္တံ သံဃုပေါသထဉ္စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယတ္ထ ဧကော ဘိက္ခု ဝိဟရတိ, တဿ အနုညာတံ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ပုဗ္ဗကိစ္စံ နာမ သမ္မဇ္ဇနာဒိကံယေဝ။
֍ ဋီ ၄၂၇။ သံဃုပေါသထပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထအဓိဋ္ဌာနဥပေါသထာနံ ဝသေန တံ တံ ဥပေါသထံ ယဒိ ကယိရုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၄၂၈။ ဝဂ္ဂေ (မဟာဝ။ ၁၇၃) စ သမဂ္ဂေ စ ‘‘ဝဂ္ဂေါ’’တိ သညိနော စ ‘‘ဝဂ္ဂေါ နု ခေါ, သမဂ္ဂေါ နု ခေါ’’တိ ဧဝံ ဝိမတိဿ စ ဒုက္ကဋံ, ‘‘နဿန္တေတေ ဝိနဿန္တေတေ, ကော တေဟိ အတ္ထော’’တိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁၀။)ဧဝံ အနာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ ဉတွာ ဘေဒါဓိပ္ပါယေန ဥပေါသထံ ကရောတော ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တဒုဘယေပိ ‘‘သမဂ္ဂေါ’’တိ သညိနော အနာပတ္တိ။
၄၂၉-၄၃၀။ သေသသဟဓမ္မိကာ နာမ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသာ စတ္တာရော။ အဘဗ္ဗဿာတိ ဧတ္ထ ပဏ္ဍကထေယျသံဝါသက တိတ္ထိယပက္ကန္တက တိရစ္ဆာနဂတ မာတုဃာတက ပိတုဃာတက အရဟန္တဃာတက ဘိက္ခုနိဒူသက သံဃဘေဒက လောဟိတုပ္ပါဒကဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ အဘဗ္ဗာ ဂဟိတာ။ ဧတ္ထ ပန နာဂမာဏဝကာဒယော တိရစ္ဆာနဂတပက္ခိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေသံ နိသိန္နပရိသာယဉ္စ ပါတိမောက္ခံ န ဥဒ္ဒိသေတိ သမ္ဗန္ဓော။
တထာတိ ယော ပန သံဃော သဘာဂါပတ္တိကော, သောပိ န ဥဒ္ဒိသေ, ပရိဝုတ္ထေန ဆန္ဒေနပိ န ဥဒ္ဒိသေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန စတုဗ္ဗိဓံ ပါရိဝါသိယံ ပရိသပါရိဝါသိယံ ရတ္တိပါရိဝါသိယံ ဆန္ဒပါရိဝါသိယံ အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယန္တိ။
ဧတ္ထ ပန ဘိက္ခူ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန သန္နိပတိတာ မေဃာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတာ ‘‘အနောကာသာ မယံ, အညတြ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ ဣဒံ ပရိသပါရိဝါသိယံ။ ကိဉ္စာပိ ပရိသပါရိဝါသိယံ, ဆန္ဒဿ ပန အဝိဿဋ္ဌတ္တာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
ပုနပိ ဘိက္ခူနံ ‘‘ဥပေါသထာဒီနိ ကရိဿာမာ’’တိ ရတ္တိံ သန္နိပတိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တာနံယေဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ သစေ ‘‘စာတုဒ္ဒသိကံ ကရိဿာမာ’’တိ နိသိန္နာ, ‘‘ပန္နရသော’’တိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန္နရသိကံ ကာတုံ နိသိန္နာ, ပါဋိပဒေ အနုပေါသထေ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အညံ ပန သံဃကိစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ ရတ္တိပါရိဝါသိယံ နာမ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁၁။)ပုန ဘိက္ခူ ‘‘ယံကိဉ္စိဒေဝ အဗ္ဘာနာဒိကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ, တတြေကော နက္ခတ္တပါဌကော ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘အဇ္ဇ နက္ခတ္တံ ဒါရုဏ’’န္တိ, တေ တဿ ဝစနေန ဆန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတ္ထေဝ နိသိန္နာ ဟောန္တိ။ အထညော အာဂန္တွာ ‘‘ကိံ နက္ခတ္တေန, ကရောထာ’’တိ ဝဒတိ။ ဣဒံ ဆန္ဒပါရိဝါသိယဉ္စေဝ အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယဉ္စ။ တသ္မိံ ပါရိဝါသိယေ ပုန ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ အနာနေတွာ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ‘‘ဆန္ဒေန ပရိဝုတ္ထေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၄၃၁။ အာပန္နမာပတ္တိံ (မဟာဝ။ ၁၆၉၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၉) အဒေသယိတွာန ဝါ ‘‘အဟံ, အာဝုသော, ဣတ္ထန္နာမာယ အာပတ္တိယာ ဝေမတိကော, ယဒါ နိဗ္ဗေမတိကော ဘဝိဿာမိ, တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဝိမတိံ အနာဝိကတွာန ဝါ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော အညတြ သံဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) ဝုတ္တတ္တာ အနုပေါသထေပိ ဝါ ကာတုံ န စ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၃၂။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ တဒဟုပေါသထေ သဘိက္ခုကာ အာဝါသာ အဘိက္ခုကော အာဝါသော ဝါ အနာဝါသော ဝါ ဂန္တဗ္ဗော အညတြ သံဃေန အညတြ အန္တရာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဋ္ဌိတောပေါသထာဝါသာ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၁) ဝုတ္တံ။ န ဝဇေ န ဂစ္ဆေ။ အဓိဋ္ဌာတုံ သီမမေဝ ဝါတိ သစေ ဝိဟာရေ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ, ဥပေါသထာဓိဋ္ဌာနတ္ထံ သီမာပိ နဒီပိ န ဂန္တဗ္ဗာ။ သစေ ပနေတ္ထ ကောစိ ဘိက္ခု ဟောတိ, တဿ သန္တိကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဿဋ္ဌဥပေါသထာပိ အာဝါသာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ ဂတော အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ လဘတီတိ။ ဥပေါသထဝိနိစ္ဆယော။
ဥပေါသထနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁၂။)၄၅။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၃၃။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စန္နံ သံဃေ ပဝါရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၁၅) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သေသာ သံဃပ္ပဝါရဏာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၁၅ အာဒယော) ဝုတ္တာ။
֍ ဋီ ၄၃၄။ အဇ္ဇ ပဝါရဏာတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၁၅ အာဒယော) ပန စာတုဒ္ဒသိကာယ ပဝါရဏာယ ‘‘အဇ္ဇ ပဝါရဏာ စာတုဒ္ဒသီ’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ, ပန္နရသိယံ ‘‘အဇ္ဇ ပဝါရဏာ ပန္နရသီ’’တိ။
֍ ဋီ ၄၃၇။ ထေရေသု ဥက္ကုဋိကံ နိသဇ္ဇ ပဝါရေန္တေသု သယံ ပန နဝေါ ယာဝ ပဝါရေတိ, တာဝ ဥက္ကုဋိကောဝ အစ္ဆတူတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ထေရေသု ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နေသု ပဝါရယမာနေသု အာသနေသု အစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယော အစ္ဆေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တဒမန္တရာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတုံ, ယာဝ ပဝါရေတိ, ပဝါရေတွာ အာသနေ နိသီဒိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၁၁) ဟိ ဝုတ္တံ။
၄၄၀-၂။ ဧဝံ တေဝါစိကပ္ပဝါရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒွေဝါစိကဧကဝါစိကသမာနဝဿိကပ္ပဝါရဏာသု ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒါနေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒါနေနာတိ ဒါနေန ဝါ။ ဓမ္မသာကစ္ဆာတိ ဣမိနာ ဓမ္မကထာသုတ္တသင်္ဂါယနာဝိနယဝိနိစ္ဆယာဒယော ဂဟိတာ။ ဒါနေန ဝါ ဓမ္မသာကစ္ဆာယ ဝါ ကလဟေန ဝါ ရတ္တိယာ ခေပိတဘာဝတော တေဝါစိကာယ ဩကာသေ အသတိ ဒသဝိဓေ ဝါ အန္တရာယေ အနုရူပတော ဥတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဣဒါနိ ယထာနုရူပတော ဉတ္တိ ဌပိတာ, တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာဌပိတဉတ္တိယာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာစေဉတ္တိဌပိတာ, တေဝါစိကဒွေဝါစိကဧကဝါစိကာနံ ဝသေန ပဝါရေတဗ္ဗံ, သမာနဝဿိကပ္ပဝါရဏာဝ ဧကာ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ‘‘သံဃော တေဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဌပိတာ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁၃။)တေဝါစိကာ ဧဝ ဝဋ္ဋတိ, ဒွေဝါစိကာဒယော န ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘ဒွေဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဝုတ္တေ ဒွေဝါစိကဉ္စ တေဝါစိကဉ္စ ဝဋ္ဋတိ, ဧကဝါစိကသမာနဝဿိကာ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘ဧကဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန သမာနဝဿိကံ ဌပေတွာ သေသာ ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘သမာနဝဿိက’’န္တိ ပန ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ။ အာဒိကေ စေတ္ထ အာဟရေတိ ဧတ္ထ ပဝါရဏာယပိ ပုဗ္ဗေ ဥပေါသထေ ဝုတ္တေ ‘‘ယဒိ သမာ အာဂစ္ဆေယျု’’န္တိအာဒိကေ ဝါရေ အာဟရေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၄၃။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တိဝဂ္ဂေါ စ စတုဝဂ္ဂေါ စ တိစတုဝဂ္ဂေါ။
֍ ဋီ ၄၅၀။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သာပတ္တိကေန ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ယော ပဝါရေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၅) ဝုတ္တတ္တာ သာပတ္တိကေနပိ ဝေမတိကေနပိ ပဝါရိယမာနေ အာပတ္တိံ သရန္တေနပိ ဥပေါသထေ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝဂ္ဂေ သမဂ္ဂေ ဝဂ္ဂေါတိ-သညိနော ဝိမတိဿ ဝါ’’တိအာဒိဂါထာတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘အန္တရာယံ ဝ သံဃံ ဝါ-ဓိဋ္ဌာတုံ သီမမေဝ ဝါ’’တိ အဝသာနဂါထာ, တာဝ သေသာ ဥပေါသထေ ဝုတ္တာ ဂါထာယောတိ အဓိပ္ပေတာ။
֍ ဋီ ၄၅၁။ ပဝါရိတေ စာတိ (မဟာဝ။ ၂၁၃ အာဒယော) ပဌမပဝါရဏာယ သံဃမှိ ပဝါရိတေတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတ္ထ အဝုတ္ထောတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတော အပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘အဝုတ္ထော’’တိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋီ ၄၅၂။ စာတုမာသိနီတိ ကတ္တိကပုဏ္ဏမီ။ ဧတ္ထ ဝုတ္ထဝဿာ နာမ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ။ ပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယော။
ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁၄။)၄၆။ သံဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၄၅၃။ စက္ခုသောတာဒိဘေဒေဟီတိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃, ၄၅၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၁၁၊ အ။ နိ။ ၄။၁၉၈၊ ဓ။ သ။ ၁၃၅၂-၁၃၅၄၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယမနသင်္ခါတေဟိ ဆဟိ ဣန္ဒြိယေဟီတိ အတ္ထော။ ရူပသဒ္ဒါဒိဂေါစရေတိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မသင်္ခါတေသု ဆသု ဂေါစရေသူတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ဟတ္ထပါဒဟသိတကထိတဝိလောကိတာဒိဘေဒံ သုဘာကာရံ ဂဟေတွာ အယောနိသော မနသိ ကရောန္တဿ အဘိဇ္ဈာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရိ, စရတိ, စရိဿတီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) နယေန ပဋိဃနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ အယောနိသော မနသိ ကရောန္တဿ ဗျာပါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧတ္ထ ပန ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တံ ဝါ သုဘနိမိတ္တာဒိကံ ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဏှိတွာ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တာဒိနာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ အသုဘနိမိတ္တေ ယောနိသော မနသိကာရံ ဗဟုလီကရောန္တဿ အဘိဇ္ဈာယ ပဟာနံ ဟောတိ။ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရိ, တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’’တိအာဒိနာ ဝါ မေတ္တာဘာဝနာဒိဝသေန ဝါ ယောနိသော မနသိ ကရောန္တဿ ဗျာပါဒပ္ပဟာနံ ဟောတိ။ ဧဝမိဒံ သင်္ခေပတော ရူပါဒီသု ကိလေသာနုဗန္ဓနိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏံ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
နိဂ္ဂဏှေယျာတိ နိဝါရေယျ၊
‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ၊ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ,)
သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊
သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊
ပညာယေတေ ပိဓိယျရေ’’တိ –။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁)၊
ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သတိမာ သမ္ပဇာနော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန စတုဗ္ဗိဓံ သမ္ပဇညံ သာတ္ထကသပ္ပါယဂေါစရအသမ္မောဟဝသေန။ သံဝရဝိနိစ္ဆယော။
သံဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁၅။)၄၇။ သုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅၅။ ဒေသနာ သံဝရော ဧဋ္ဌိ, ပစ္စဝေက္ခဏ ဘေဒတောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉) ဒေသနာသုဒ္ဓိ သံဝရသုဒ္ဓိ ပရိယေဋ္ဌိသုဒ္ဓိ ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓီတိ ဧဝံ စတုဗ္ဗိဓာ သုဒ္ဓီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တာဟိ သုဒ္ဓီဟိ ဝိသုဇ္ဈနကေ ဒဿေတုံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသမ္မတ’’န္တိအာဒိမာဟ။
֍ ဋီ ၄၅၆။ ‘‘ပုန ဧဝံ န ကရိဿ’’န္တိ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနသံဝရာ ယသ္မာ သုဇ္ဈတိ ဣန္ဒြိယသံဝရော, တသ္မာ ဣန္ဒြိယသံဝရော ‘‘သံဝရသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၄၅၇။ ပဟာယာနေသနန္တိ အနေသနံ ပဟာယ ဓမ္မေန ဥပ္ပါဒေန္တဿ ပစ္စယေတိ ပါဌသေသော။
֍ ဋီ ၄၅၈။ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝါမိ…ပေ… ဥပ္ပန္နာနံ ဝေယျာဗာဓိကာနံ…ပေ… ပရမတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) စ ဧဝံ စတူသုပိ ပစ္စယေသု ယထာဝုတ္တပစ္စဝေက္ခဏသုဇ္ဈနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ဒုဝိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏံ ပဋိလာဘကာလေ စ ပရိဘောဂကာလေ စ။ ပဋိလာဘကာလေ ဟိ ဓာတုဝသေန ဝါ ပဋိက္ကူလဝသေန ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဌပိတစီဝရာဒီနိ တတော ဥတ္တရိ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနဝဇ္ဇောဝ ပရိဘောဂေါ, ပရိဘောဂကာလေပိ။ သုဒ္ဓိဝိနိစ္ဆယော။
သုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၈။ သန္တောသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅၉။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အပ္ပါနိ စေဝ သုလဘာနိ စ, တာနိ စ အနဝဇ္ဇာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ပံသုကူလံ, ဘိက္ခဝေ, စီဝရာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ, တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ပိဏ္ဍိယာလောပေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘောဇနာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ, တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁၆။)ရုက္ခမူလံ, ဘိက္ခဝေ, သေနာသနာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ, တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ, ဘိက္ခဝေ, ဘေသဇ္ဇာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ, တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရိ အပ္ပါနိ စေဝ သုလဘာနိ စ, တာနိ စ အနဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၇၊ ဣတိဝု။ ၁၀၁) ဝစနတော ‘‘အပ္ပေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
သန္တုဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ ယထာလာဘယထာဗလယထာသာရုပ္ပသန္တောသာနံ ဝသေန ဧကေကသ္မိံ ပစ္စယေ တယော တယော ကတွာ စတူသု ပစ္စယေသု ဒွါဒသ သန္တောသာ ဟောန္တိ။ မတ္တညူတိ ဧတ္ထ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၂၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၁၆၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၂၈၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၄-၁၃၄) စတ္တာရော မတ္တာ ပရိယေသနမတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တာ ပရိဘောဂမတ္တာ ဝိဿဇ္ဇနမတ္တာတိ။ ဣတရီတရေန ယာပေန္တော သုဘရော နာမ။ သန္တောသဝိနိစ္ဆယော။
သန္တောသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၉။ စတုရာရက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၄၆၁-၂။ အသုဘန္တိ အသုဘဘာဝနာ။ ဣမေ စတ္တာရော စတုရာရက္ခာ နာမာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဒါနိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အာရကတ္တာဒိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာရကတ္တာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာရကတ္တာ, အရီနံ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ, ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါတိ ဣမေဟိ တာဝ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သော ဘဂဝါ အရဟန္တိ အနုဿရိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အာရကတ္တာ ဟတတ္တာ စ, ကိလေသာရီန သော မုနိ၊
ဟတသံသာရစက္ကာရော, ပစ္စယာဒီန စာရဟော၊
န ရဟော ကရောတိ ပါပါနိ, အရဟံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၀)၊
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁၇။)ဘဂဝါ ပန သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတော မဂ္ဂေန သဝါသနကိလေသာနံ ဟတတ္တာ, တသ္မာ ‘‘အာရကတ္တာ အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သော တတော အာရကာ နာမ၊
ယဿ ယေနာသမင်္ဂိတာ၊
အသမင်္ဂီ စ ဒေါသေဟိ,
နာထော တေနာရဟံ မတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၅)၊
ဘဂဝတာ ပန သဗ္ဗကိလေသာရယော ဟတာ, တသ္မာ ‘‘အရီနံ ဟတတ္တာပိ အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ယသ္မာ ရာဂါဒိသင်္ခါတာ, သဗ္ဗေပိ အရယော ဟတာ၊
ပညာသတ္ထေန နာထေန, တသ္မာပိ အရဟံ မတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၆)၊
ယံ ပနေတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘိပုညာဘိသင်္ခါရအပုညာဘိသင်္ခါရအာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာရံ ဇရာမရဏနေမိ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ တိဘဝရထေ ယောဇိတံ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ သံသာရစက္ကံ, တဿ ဘဂဝတော ဗောဓိရုက္ခမူလေ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယပါဒေဟိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဒ္ဓါဟတ္ထေန ကမ္မက္ခယကရဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေ အရာ ဟတာ။ တသ္မာ ‘‘အရာနံ ဟတတ္တာ အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အရာ သံသာရစက္ကဿ, ဟတာ ဉာဏာသိနာ ယတော၊
လောကနာထေန တေနေသ, အရဟန္တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၈)၊
အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ စီဝရာဒီနံ ပစ္စယာနံ ဥတ္တမပူဇာယ စ ယုတ္တော ဘဂဝါ, တသ္မာ ‘‘ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ စ အရဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁၈။)ယသ္မာ အယံ အရဟတိ လောကနာထော၊
အတ္ထာနုရူပံ အရဟန္တိ လောကေ,
တသ္မာ ဇိနော အရဟတိ နာမမေတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၉)၊
ယထာ လောကေ ကေစိ ပဏ္ဍိတမာနိနော အသိလောကဘယေန ရဟော ပါပါနိ ကရောန္တိ, တထာ ဘဂဝါ ကဒါစိပိ န ကရောတိ, တသ္မာ ‘‘ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ စ အရဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘ယသ္မာ နတ္ထိ ရဟော နာမ, ပါပကမ္မေသု တာဒိနော၊
ရဟာဘာဝေန တေနေသ, အရဟံ ဣတိ ဝိဿုတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၀) –
ဧဝံ အာရကတ္တာဒိနာ အရဟန္တိ ဘာဝေတဗ္ဗံ။
သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ သမ္မာတိ ဉာယေနေဝ, အဘိညေယျေ ဓမ္မေ အဘိညေယျတော ပရိညေယျေ ဓမ္မေ ပရိညေယျတော ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဟာတဗ္ဗတော သစ္ဆိကာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော ဘာဝေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဘာဝေတဗ္ဗတော ဧဝါတိ အတ္ထော။ သာမဉ္စာတိ အတ္တနာဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ, ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊
ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ, တသ္မာ ဗုဒ္ဓေါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၆၃)၊
‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော သုဂတော လောကဝိဒူ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ သတ္ထာဒေဝမနုဿာနံ ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ နဝဘေဒေ ဘဂဝတော ဂုဏေ ယာ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတိယေဝ အနုဿတိ, ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနမှိယေဝ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ကုလပုတ္တဿ အနုရူပါ သတီတိ အနုဿတိ, ဗုဒ္ဓံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ, ယာ ဧဝံ နဝဝိဓေန ပဝတ္တာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၁၉။)သတိ, သာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ နာမာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာကာရေန ပန အာစရိယေန ဗုဒ္ဓဃောသေန ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝုတ္တာ, အတ္ထိကေန ပန တတော ပစ္စာသီသိတဗ္ဗာ။
၄၆၃-၄။ စတုရာရက္ခာယ သာယံပါတံ ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာ မေတ္တာဘာဝနံ ဒဿေန္တေန ထေရေန သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာဝသေန ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတရထာ ‘‘အတ္တာနံ ဥပမံ ကတွာ, န ဟနေယျ န ဃာတယေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၂၉-၁၃၀) ဝစနတော သဗ္ဗပဌမံ ‘‘အဟံ သုခိတော ဟောမိ, အဝေရော’’တိအာဒိနာ နယေန ဘာဝေတွာဝ အတ္တနိ စိတ္တံ နိပရိဗန္ဓမာနံ ကတွာ ပစ္ဆာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာဒီသု ကမေန ဘာဝေတဗ္ဗာ။ အတ္တနိ ပန အပ္ပနာ န ဟောတိ။ ဂေါစရဂါမမှိ ဣဿရေ ဇနေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅) ဂေါစရဂါမေ။ သီမဋ္ဌသံဃတော ပဋ္ဌာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပရိစ္ဆိဇ္ဇာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ မေတ္တံ ဘာဝေန္တော ဘိက္ခုသံဃေ မေတ္တာယ သဟဝါသီနံ မုဒုစိတ္တံ ဇနေတိ, အထဿ သုခသံဝါသတာ ဟောတိ။ သီမဋ္ဌကဒေဝတာသု မေတ္တာယ မုဒုကတစိတ္တာဟိ ဒေဝတာဟိ ဓမ္မိကာယ ရက္ခာယ သုသံဝိဟိတရက္ခော ဟောတိ။ ဂေါစရဂါမမှိ ဣဿရဇနေ မေတ္တာယ မုဒုကတစိတ္တသန္တာနေဟိ ဣဿရေဟိ ဓမ္မိကာယ ရက္ခာယ သုရက္ခိတပရိက္ခာရော ဟောတိ။ တတ္ထ မနုဿေ မေတ္တာယ ပသာဒိတစိတ္တေဟိ တေဟိ အပရိဘူတော ဟုတွာ ဝိစရတိ။ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာယ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရော ဟောတိ။
၄၆၅-၆။ ဝဏ္ဏတော စ သဏ္ဌာနတော စ ဩကာသတော စ ဒိသတော စ ပရိစ္ဆေဒတော စ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသေ ဝဝတ္ထပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏတောတိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၁၀) ကေသာဒီနံ ဝဏ္ဏတော။ သဏ္ဌာနတောတိ တေသံယေဝ သဏ္ဌာနတော။ ဩကာသတောတိ ‘‘အယံ ကောဋ္ဌာသော ဣမသ္မိံ နာမ ဩကာသေ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဧဝံ တဿ တဿ ဩကာသတော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၀။)ဒိသတောတိ ဣမသ္မိံ သရီရေ နာဘိတော ဥဒ္ဓံ ဥပရိမာ ဒိသာ, အဓော ဟေဋ္ဌိမာ ဒိသာ, တသ္မာ ‘‘အယံ ကောဋ္ဌာသော ဣမိဿာ နာမ ဒိသာယာ’’တိ ဒိသာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ ပရိစ္ဆေဒတောတိ သဘာဂပရိစ္ဆေဒတော ဝိသဘာဂပရိစ္ဆေဒတောတိ ဒွေ ပရိစ္ဆေဒါ။ တတ္ထ ‘‘အယံ ကောဋ္ဌာသော ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ တိရိယဉ္စ ဣမိနာ နာမ ပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ ဧဝံ သဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ကေသာ န လောမာ, လောမာ န ကေသာ’’တိ ဧဝံ အမိဿကဝသေန ဝိသဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ။
ဧဝံ ပဉ္စဟိ အာကာရေဟိ ဝဝတ္ထာနာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မနသိ ကရောန္တေန ဧဝံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပုဗ္ဗတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုပုဗ္ဗတောတိ သဇ္ဈာယကရဏကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ကေသာ နခါ’’တိ ဧဝံ ဧကန္တရိကာယ ဝါ ‘‘လောမာ ကေသာ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝါ န မနသိ ကာတဗ္ဗံ, အထ ခေါ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိနာ နယေန အနုပဋိပါဋိယာ မနသိ ကာတဗ္ဗံ, အနုပဋိပါဋိယာ မနသိ ကရောန္တေနာပိ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ, ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စေတသော ဝိက္ခေပေါ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗော။ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိံ သမတိက္ကမ္မ, မုဉ္စန္တဿာနုပုဗ္ဗတော’’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ ဘာဝနာက္ကမေန အတ္ထော သုဝိညေယျော ဟောတိ။ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိပညတ္တိံ အမနသိကတွာ ပဋိက္ကူလဘာဝေန ဧဝံ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ မုဉ္စန္တဿာနုပုဗ္ဗတောတိ ယော ယော ကောဋ္ဌာသော အာပါထံ နာဂစ္ဆတိ, တံ တံ အနုပုဗ္ဗတော မုဉ္စန္တဿာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၆၇။ ဣဒါနိ ယထာ ပဋိက္ကူလမနသိကာရော ကာတဗ္ဗော, တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဏ္ဏအာသယသဏ္ဌာနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတေဟိ ဝဏ္ဏာဒီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ပဋိက္ကူလာတိ ဘာဝနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၈) ကေသာ တာဝ ဝဏ္ဏတောပိ ပဋိက္ကူလာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၁။)တထာ ဟိ ယာဂုဘတ္တာဒီသု ကေသဝဏ္ဏံ ကိဉ္စိ ဒိသွာ ဇိဂုစ္ဆန္တိ။ သဏ္ဌာနတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ တထာ ဟိ ရတ္တိံ ဘုဉ္ဇန္တာ ကေသသဏ္ဌာနံ မကစိဝါကာဒိကံ ဆုပိတွာ ဇိဂုစ္ဆန္တိ။ တေလမက္ခနာဒိဝိရဟိတာနဉ္စ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တာနဉ္စ ဂန္ဓော အတိဝိယ ပဋိက္ကူလောတိ ဂန္ဓတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ အသုစိဋ္ဌာနေ ဇာတသူပေယျပဏ္ဏံ ဝိယ ပုဗ္ဗလောဟိတမုတ္တကရီသပိတ္တသေမှာဒိနိဿန္ဒေန ဇာတတ္တာ အာသယတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ ဂူထရာသိမှိ ဥဋ္ဌိတကဏ္ဏိကံ ဝိယ ဧကတိံသကောဋ္ဌာသရာသိမှိ ဇာတတ္တာ ဩကာသတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ ဥဒ္ဓုမာတကံ ဝိနီလကံ ဝိပုဗ္ဗကံ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ ဝိက္ခာယိတကံ ဝိက္ခိတ္တကံ ဟတဝိက္ခိတ္တကံ လောဟိတကံ ပုဠဝကံ အဋ္ဌိကန္တိ ဣမေသု ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု ဝတ္ထူသု အသုဘာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ဘာဝနာ ဝါ အသုဘံ နာမာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၆၈။ ယံ ပနေတံ အရဟန္တာနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခသမုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ သမုစ္ဆေဒမရဏံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၆၇), သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂသင်္ခါတံ ခဏိကမရဏံ, ‘‘ရုက္ခော မတော, လောဟံ မတ’’န္တိအာဒိ သမ္မုတိမရဏဉ္စ, န တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ဣဓ ပန မရဏန္တိ ဧကဘဝပရိယာပန္နဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒေါ အဓိပ္ပေတော။ တမ္ပိ ကာလမရဏံ အကာလမရဏန္တိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကာလမရဏံ ပုညက္ခယေန ဝါ အာယုက္ခယေန ဝါ ဥဘယက္ခယေန ဝါ ဟောတိ, အကာလမရဏံ ဥပပီဠကဥပစ္ဆေဒကကမ္မဝသေန။ ‘‘မရဏံ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဇီဝိတံ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘မရဏံ မရဏ’’န္တိ ဝါ ယောနိသော ဘာဝယိတွာနာတိ သမ္ဗန္ဓော။
၄၆၉-၇၀။ ယဿ ပန ဧတ္တာဝတာ ဥပစာရဇ္ဈာနံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တေန ဝဓကပစ္စုပဋ္ဌာနတော သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိတော ဥပသံဟရဏတော ကာယဗဟုသာဓာရဏတော အာယုဒုဗ္ဗလတော အနိမိတ္တတော အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒတော ခဏပရိတ္တတောတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အာကာရေဟိ မရဏံ အနုဿရိတဗ္ဗံ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၂။)ဣဒါနိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဓကဿေဝုပဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ အသိံ ဥက္ခိပိတွာ သီသံ ဆိန္ဒိတုံ ဌိတဝဓကော ဝိယ မရဏံ ပစ္စုပဋ္ဌိတမေဝါတိ ဘာဝနာ မရဏဿတိ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗံ အာရောဂျံ ဗျာဓိပရိယောသာနံ, သဗ္ဗံ ယောဗ္ဗနံ ဇရာပရိယောသာနံ, သဗ္ဗံ ဇီဝိတံ မရဏပရိယောသာနံ, တသ္မာ ‘‘အယံ ယောဗ္ဗနာဒိကာယသမ္ပတ္တိ တာဝဒေဝ သောဘတိ, ယာဝ မရဏသင်္ခါတာ ဝိပတ္တိ န ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိတော စ, သတ္တဟာကာရေဟိ ဥပသံဟရဏတော မရဏံ အနုဿရိတဗ္ဗံ ယသမဟတ္တတော ပုညမဟတ္တတော ထာမမဟတ္တတော ဣဒ္ဓိမဟတ္တတော ပညာမဟတ္တတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဣဒံ မရဏံ နာမ မဟာယသာနံ မဟာပရိဝါရာနံ မဟာသမ္မတမန္ဓာတာဒီနမ္ပိ ဥပရိ ပတတိ, ကိမင်္ဂံ ပန မယှံ ဥပရိ န ပတိဿတီ’’တိ ဧဝံ ယသမဟတ္တတော,
‘‘ဇောတိကော ဇဋိလော ဥဂ္ဂေါ,
မေဏ္ဍကော အထ ပုဏ္ဏကော၊
ဧတေ စညေ စ ယေ လောကေ,
မဟာပုညာတိ ဝိဿုတာ၊
သဗ္ဗေ မရဏမာပန္နာ,
မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ’’တိ။ –
ဧဝံ ပုညမဟတ္တတော,
‘‘ဝါသုဒေဝေါ ဗလဒေဝေါ, ဘီမသေနာဒယော မဟာ၊
ဗလာ မစ္စုဝသံ ပတ္တာ, မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ’’တိ။ –
‘‘မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒီနံ မဟိဒ္ဓိကာနမ္ပိ ဥပရိ ပတတိ, မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ’’တိ ဧဝံ ဣဒ္ဓိမဟတ္တတော, ‘‘သာရိပုတ္တာဒီနံ မဟာပညာနမ္ပိ ဥပရိ ပတတိ, မာဒိသေသု ကထာဝ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၃။)ကာ’’တိ ဧဝံ ပညာမဟတ္တတော။ ဧဝံ ဣတရေသမ္ပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ မဟန္တဘာဝံ စိန္တေတွာ ‘‘တေသမ္ပိ ဥပရိ မရဏံ ပတတိ, ကိမင်္ဂံ ပန မယှံ ဥပရိ န ပတိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဥပသံဟရဏတော စ, ‘‘အယံ ကာယော ဗဟုသာဓာရဏော အဇ္ဈတ္တိကာနံယေဝ အနေကသတာနံ ရောဂါနံ ဗာဟိရာနံ အဟိဝိစ္ဆိကာဒီနဉ္စာ’’တိ ကာယဗဟုသာဓာရဏတော စ, ‘‘အဿာသပဿာသပဋိဗဒ္ဓံ ဇီဝိတ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အာယုဒုဗ္ဗလတော စ,
‘‘ဇီဝိတံ ဗျာဓိ ကာလော စ,
ဒေဟနိက္ခေပနံ ဂတိ၊
ပဉ္စေတေ ဇီဝလောကသ္မိံ၊
အနိမိတ္တာ န နာယရေ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၃၄) –
ဧဝံ ကာလဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝတော စ, ‘‘ယော, ဘိက္ခဝေ, စိရံ ဇီဝတိ, သော ဝဿသတံ ဇီဝတိ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၄၅) ဝုတ္တတ္တာ ဧဝမာဒိနာ နယေန အဒ္ဓါနဿ ပရိစ္ဆေဒါစ ဘာဝနာ မရဏဿတိ နာမာတိ အတ္ထော။ ခဏပရိတ္တတော စ မရဏဿတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ။
‘‘ဇီဝိတံ အတ္တဘာဝေါ စ,
သုခဒုက္ခာ စ ကေဝလာ၊
ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာ,
လဟု သော ဝတ္တတေ ခဏော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၆) –
ဟိ ဝုတ္တံ။ စတုရာရက္ခဝိနိစ္ဆယော။
စတုရာရက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၄။)၅၀။ ဝိပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၄၇၁-၂။ နာမရူပံ ပရိဂ္ဂယှာတိ ဧတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၆၂ အာဒယော) နာမရူပပရိဂ္ဂဟံ ကာတုကာမေန တာဝ ဌပေတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ အဝသေသေသု ယံ ကိဉ္စိ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဝိတက္ကာဒီနိ ဈာနင်္ဂါနိ စ တံသမ္ပယုတ္တေ စ ဖဿာဒယော ဓမ္မေ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗမေတံ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော နမနဋ္ဌေန နာမ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗံ။ တတော တဿ ပစ္စယံ ပရိယေသန္တော ‘‘ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဝတ္တတီ’’တိ ပဿတိ, ပုန ဝတ္ထုဿ ပစ္စယဘူတာနိ စ ဥပါဒါရူပါနိ စ ပဿိတွာ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗံ ရုပ္ပနတော ဝိကာရာပတ္တိတော ရူပ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ပုန တဒုဘယံ ‘‘နမနလက္ခဏံ နာမံ, ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပ’’န္တိ ဧဝံ သင်္ခေပတော နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ သမထယာနိကဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာယာနိကော ပန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန ဘူတုပါဒါယရူပါနိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗမေတံ ရုပ္ပနတော ရူပ’’န္တိ ပဿတိ။ တတော ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နရူပဿ စက္ခာဒီနိ နိဿာယ ပဝတ္တမာနာ အရူပဓမ္မာပိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ။ တတော သဗ္ဗေပိ တေ အရူပဓမ္မေ နမနလက္ခဏေန ဧကတော ကတွာ ‘‘ဧတံ နာမ’’န္တိ ပဿတိ။ သော ‘‘ဣဒံ နာမံ, ဣဒံ ရူပ’’န္တိ ဒွေဓာ ဝဝတ္ထပေတိ။ ဧဝံ ဝဝတ္ထပေတွာ ‘‘နာမရူပတော ဥဒ္ဓံ အညော သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ ပေါသော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ နတ္ထီ’’တိ ပဿတိ။
ယထာဟိ အင်္ဂသမ္ဘာရာ, ဟောတိ သဒ္ဒေါ ရထော ဣတိ၊
ဧဝံ ခန္ဓေသု သန္တေသု, ဟောတိ သတ္တောတိ သမ္မုတိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၁)၊
ဧဝမေဝ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သတိ သတ္တော, ပုဂ္ဂလောတိ ဝါ ဝေါဟာရမတ္တော ဟောတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန နာမရူပါနံ ယာထာဝဒဿနသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဘူတေန ဉာဏေန နာမရူပံ ပရိဂ္ဂယှာတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၅။)တတော တဿ စ ပစ္စယန္တိ ပုန တဿ နာမရူပဿ ပစ္စယံ ပရိဂ္ဂယှာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေန နာမရူပံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဣမဿ ဟေတူ’’တိ ပရိယေသန္တော အဟေတုဝါဒဝိသမဟေတုဝါဒေသု ဒေါသံ ဒိသွာ ရောဂံ ဒိသွာ တဿ နိဒါနသမုဋ္ဌာနံ ပရိယေသန္တော ဝေဇ္ဇော ဝိယ တဿ ဟေတုဉ္စ ပစ္စယဉ္စ ပရိယေသန္တော အဝိဇ္ဇာ တဏှာ ဥပါဒါနံ ကမ္မန္တိ ဣမေ စတ္တာရော ဓမ္မေ နာမရူပဿ ဥပ္ပါဒပစ္စယတ္တာ ‘‘ဟေတူ’’တိ စ အာဟာရံ ဥပတ္ထမ္ဘနဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ပစ္စယော’’တိ စ ပဿတိ။ ‘‘ဣမဿ ကာယဿ အဝိဇ္ဇာဒယော တယော ဓမ္မာ မာတာ ဝိယ ဒါရကဿ ဥပနိဿယာ ဟောန္တိ, ကမ္မံ ပိတာ ဝိယ ပုတ္တဿ ဇနကံ, အာဟာရော ဓာတိ ဝိယ ဒါရကဿ သန္ဓာရကော’’တိ ဧဝံ ရူပကာယဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ ပုန ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၄၃) နယေန နာမကာယဿပိ ဟေတုပစ္စယံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။
ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ‘‘အတီတာနာဂတာပိ ဓမ္မာ ဧဝမေဝ ပဝတ္တန္တီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ တဿ ယာ သာ ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါနံ, န နု ခေါ အဟောသိံ, ကိံ နု ခေါ, ကထံ နု ခေါ, ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ ပဉ္စဝိဓာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ, ယာပိ အပရန္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါနံ, န နု ခေါ, ကိံ နု ခေါ, ကထံ နု ခေါ, ကိံ ဟုတွာ ကိံ ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါန’’န္တိ ပဉ္စဝိဓာ ဝုတ္တာ, ယာပိ ဧတရဟိ ဝါ ပန ပစ္စုပ္ပန္နံ အဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ကထံကထီ ဟောတိ, အဟံ နု ခေါသ္မိ, နော နု ခေါသ္မိ, ကိံ နု ခေါသ္မိ, ကထံ နု ခေါသ္မိ, အယံ နု ခေါ သတ္တော ကုတော အာဂတော, သော ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီ’’တိ ဆဗ္ဗိဓာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ, တာ သဗ္ဗာပိ ပဟီယန္တိ။ ဧဝံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏေန တီသု
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၆။)အဒ္ဓါသု ကင်္ခံ ဝိတရိတွာ ဌိတံ ဉာဏံ ‘‘ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓီ’’တိပိ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိပိ ‘‘သမ္မာဒဿန’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။
ဧတ္ထ ပန တိဿော လောကိယပရိညာ ဉာတပရိညာ တီရဏပရိညာ ပဟာနပရိညာတိ။ တတ္ထ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ, ဝေဒယိတလက္ခဏာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ ဉာတပရိညာနာမ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စံ, ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ တေသံယေဝ ဓမ္မာနံ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာပညာ တီရဏပရိညာ နာမ။ တေသု ဧဝံ ပန ဓမ္မေသု နိစ္စသညာဒိပဇဟနဝသေန ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာ ပဟာနပရိညာ နာမ။ တတ္ထ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟာ ဉာတပရိညာယ ဘူမိ။ ကလာပသမ္မသနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ တီရဏပရိညာယ ဘူမိ။ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပဟာနပရိညာယ ဘူမိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ‘‘အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတိ, ဒုက္ခတော အနုပဿန္တော သုခသညံ, အနတ္တတော အနုပဿန္တော အတ္တသညံ, နိဗ္ဗိန္ဒန္တော နန္ဒိံ, ဝိရဇ္ဇန္တော ရာဂံ, နိရောဓေန္တော သမုဒယံ, ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော အာဒါနံ ပဇဟတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၂) ဧဝံ ပဇဟန္တော နိစ္စသညာဒိပဟာနသာဓိကာနံ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ဣတိ ဣမာသု ပရိညာသု သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒဿ စေဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဿ စ သာဓိတတ္တာ ဣမိနာ ယောဂိနာ ဉာတပရိညာ အဓိဂတာ ဟောတိ။
ပုန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ, သဗ္ဗံ ရူပံ ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စံ, ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခံ, အဝသဝတ္တိတ္တာ အနတ္တာ။ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ, ယာ ကာစိ သညာ, ယေ ကေစိ သင်္ခါရာ, ယံ ကိဉ္စိ ဝိညာဏံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၇။)အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ, သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စံ, ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခံ, အဝသဝတ္တိတ္တာ အနတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကလာပသမ္မသနံ ကရောတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာန သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော’’တိ။
ဧဝံ သင်္ခါရေသု အနိစ္စဒုက္ခအနတ္တဝသေန ကလာပသမ္မသနံ ကတွာ ပုန သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယမေဝ ပဿတိ။ ကထံ? ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ရူပသမုဒယော, တဏှာကမ္မအာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’တိ ဧဝံ ရူပက္ခန္ဓဿ ပစ္စယသမုဒယဒဿနဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ, နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓော, တဏှာကမ္မအာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓော’တိ ဧဝံ ရူပက္ခန္ဓဿ ပစ္စယနိရောဓဒဿနဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ, ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝယံ ပဿတိ။ တထာ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော, တဏှာကမ္မဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော’’တိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ, နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော, တဏှာကမ္မဖဿနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော’’တိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ, ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ဧဝံ သညာက္ခန္ဓာဒီသုပိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဖဿဋ္ဌာနေ နာမရူပသမုဒယာ, နာမရူပနိရောဓာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပစ္စယသမုဒယဝသေန စ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဝသေန စ ပစ္စယနိရောဓဝသေန စ ဝိပရိဏာမလက္ခဏဝသေန စ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန ဒသ ဒသ ကတွာ ပညာသ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၈။)လက္ခဏာနိ ဝုတ္တာနိ။ တေသံ ဝသေန ဧဝံ ရူပဿ ဥဒယော ရူပဿ ဝယောတိ ပစ္စယတော စေဝ လက္ခဏတော စ ဝိတ္ထာရေန မနသိကာရံ ကရောတိ။
တဿေဝံ ကရောတော ‘‘ဣတိ ကိရ ဣမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ, ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ ဉာဏံ ဝိသဒံ ဟောတိ။ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဣမေ ဓမ္မာ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဥပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ နိစ္စံ နဝါဝ ဟုတွာ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ နိစ္စံ နဝါ, သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဿာဝဗိန္ဒု ဝိယ, ဥဒကဗုဗ္ဗုဠော ဝိယ, ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိ ဝိယ, အာရဂ္ဂေ သာသပေါ ဝိယ, ဝိဇ္ဇုပ္ပါဒေါ ဝိယ စ ပရိတ္တဋ္ဌာယိနော။ မာယာမရီစိသုပိနအလာတစက္ကဂန္ဓဗ္ဗနဂရဖေဏပိဏ္ဍကဒလိအာဒယော ဝိယ နိဿာရာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ စာနေန ဝယဓမ္မမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဥပ္ပန္နဉ္စ ဝယံ ဥပေတီတိ ဣမိနာ အာကာရေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ နာမ ပဌမံ တရုဏဝိပဿနာဉာဏံ အဓိဂတံ ဟောတိ, ယဿာဓိဂမာ အာရဒ္ဓဝိပဿကောတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။
အထဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ကုလပုတ္တဿ ဩဘာသော ဉာဏံ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာနံ ဥပေက္ခာ နိကန္တီတိ ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္ထ ဩဘာသော နာမ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဉာဏဿ ဗလဝတ္တာ လောဟိတံ ပသီဒတိ, တေန ဆဝိတော ဩဘာသော နိဗ္ဗတ္တတိ, တံ ဒိသွာ အယံ ယောဂီ ‘‘မဂ္ဂေါ မယာ ပတ္တော’’တိ တမေဝ ဩဘာသံ အဿာဒေတိ။ ဉာဏန္တိ ဝိပဿနာဉာဏမေဝေတံ, သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ သူရံ ပသန္နံ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ ဒိသွာ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ အဿာဒေတိ။ ပီတီတိ ဝိပဿနာပီတိ ဧဝ။ တဿ ဟိ တသ္မိံ ခဏေ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဿဒ္ဓီတိ ဝိပဿနာပဿဒ္ဓိ။ တသ္မိံ သမယေ နေဝ ကာယစိတ္တာနံ ဒရထော ဂါရဝတာ ကက္ခဠတာ အကမ္မညတာ ဂေလညတာ ဝင်္ကတာ ဟောတိ။ သုခံ ဝိပဿနာသုခမေဝ။ တဿ ကိရ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၂၉။)တသ္မိံ သမယေ သကလသရီရံ ဌပိတဝဋ္ဋိ ဝိယ အဘိသန္ဒယမာနံ အတိပဏီတံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
အဓိမောက္ခော နာမ ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တာ သဒ္ဓါ။ တသ္မိံ ခဏေ စိတ္တစေတသိကာနံ အတိဝိယ ပသာဒဘူတာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဂ္ဂဟော နာမ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယံ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ အသိထိလမနစ္စာရဒ္ဓံ သုပဂ္ဂဟိတံ ဝီရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ သုပဋ္ဌိတာ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပေက္ခာတိ ဒုဝိဓာ ဝိပဿနာဝဇ္ဇနဝသေန။ တသ္မိံ ခဏေ သဗ္ဗသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတဝိပဿနုပေက္ခာသင်္ခါတံ ဉာဏံ ဗလဝန္တံ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာ စ, သာဝ တံ တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇေန္တဿ သူရာ တိခိဏာ ဟုတွာ ဝဟတိ။ နိကန္တိ ဝိပဿနာနိကန္တိ။ ဩဘာသာဒီသု အာလယံ ကုရုမာနာ သုခုမာ သန္တာကာရာ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧတ္ထ ဩဘာသာဒယော ကိလေသဝတ္ထုဘူတတာယ ‘‘ဥပက္ကိလေသာ’’တိ ဝုတ္တာ, န အကုသလတ္တာ။ နိကန္တိ ပန ဥပက္ကိလေသော စေဝ ကိလေသဝတ္ထု စ။ ပဏ္ဍိတော ပန ဘိက္ခု ဩဘာသာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဝိက္ခေပံ အဂစ္ဆန္တော ‘‘ဩဘာသာဒယော ဓမ္မာ န မဂ္ဂေါ, ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တံ ပန ဝီထိပ္ပဋိပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ။ တဿေဝံ ‘‘အယံ မဂ္ဂေါ, အယံ န မဂ္ဂေါ’’တိ ဉတွာ ဌိတံ ဉာဏံ ‘‘မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
ဣတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌဝိဓဿ ဉာဏဿ ဝသေန သိခါပ္ပတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ ဟောတိ။ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဉာဏာနိ နာမ။ ဧတာနိ နိဗ္ဗတ္တေတုကာမေန ယသ္မာ ဥပက္ကိလေသေဟိ အဘိဘူတံ ဟုတွာ လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓံ ကာတုံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃၀။)အသမတ္ထံ ဟောတိ စိတ္တံ, တသ္မာ ပုနပိ ဥဒယဗ္ဗယမေဝ ပဿိတဗ္ဗံ။ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တဿ အနိစ္စလက္ခဏံ ယထာဘူတံ ဥပဋ္ဌာတိ, ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခလက္ခဏဉ္စ ‘‘ဒုက္ခမေဝ စ သမ္ဘောတိ, ဒုက္ခံ တိဋ္ဌတိ ဝေတိ စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ပဿတော အနတ္တလက္ခဏဉ္စ။
ဧတ္ထ စ အနိစ္စံ အနိစ္စလက္ခဏံ, ဒုက္ခံ ဒုက္ခလက္ခဏံ, အနတ္တာ အနတ္တလက္ခဏန္တိ အယံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ အနိစ္စန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တဘာဝါ ဟုတွာ အဘာဝတော ဝါ။ အညထတ္တံ နာမ ဇရာ, ဥပ္ပါဒဝယညထတ္တံ အနိစ္စလက္ခဏံ, ဟုတွာ အဘာဝသင်္ခါတော ဝါ ဧကော အာကာရဝိကာရော။ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခံ။ ကသ္မာ? အဘိဏှံ ပဋိပီဠိတတ္တာ။ အဘိဏှပ္ပဋိပီဠနာကာရော ဒုက္ခလက္ခဏံ။ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ အနတ္တာ။ ကသ္မာ? အဝသဝတ္တနတော။ အဝသဝတ္တနာကာရော အနတ္တလက္ခဏံ။ ဣမာနိပိ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တဿေဝ အာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ။
ပုနပိ သော ရူပါရူပဓမ္မေသု ဧဝ ‘‘အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝိပဿတိ, တဿ သင်္ခါရာ လဟုံ လဟုံ အာပါထံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတော ဥပ္ပါဒံ ဝါ ဌိတိံ ဝါ အာရမ္မဏံ အကတွာ တေသံ ခယဝယနိရောဓေ ဧဝ ပဿတော သတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဣဒံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။ ဣမဿ ဥပ္ပါဒတော ပဋ္ဌာယ အဿ ယောဂိနော ‘‘ယထာ ဣမေ သင်္ခါရာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဘိဇ္ဇန္တိ, ဧဝံ အတီတေပိ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇိံသု, အနာဂတေပိ ဘိဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ နိရောဓမေဝ ပဿတော သတိ သန္တိဋ္ဌတိ, တဿ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဇလိတအင်္ဂါရကာသုအာဒယော ဝိယ မဟာဘယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဧတံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ နာမ။ တဿ တံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာသေ-
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃၁။)ဝန္တဿ သဗ္ဗေ ဘဝါဒယော အာဒိတ္တအင်္ဂါရာ ဝိယ, သမုဿိတခဂ္ဂါ ဝိယ ပစ္စတ္ထိကာ အပ္ပဋိသရဏာ သာဒီနဝါ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဣဒံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။ တဿ ဧဝံ သင်္ခါရေ အာဒီနဝတော ပဿန္တဿ ဘဝါဒီသု သင်္ခါရာနံ အာဒီနဝတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဥက္ကဏ္ဌနာ အနဘိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တဿ ဥက္ကဏ္ဌန္တဿ သဗ္ဗသ္မာ သင်္ခါရဂတာ မုဉ္စိတုကာမတာ နိဿရိတုကာမတာဝ ဟောတိ။ ဣဒံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ နာမ။ ပုန တသ္မာ သင်္ခါရဂတာ မုဉ္စိတုံ ပုန တေ ဧဝ သင်္ခါရေ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ တီရဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ နာမ, ယော ဧဝံ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တေသု အနတ္တလက္ခဏဿ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝါ ‘‘အတ္တနိယ’’န္တိ ဝါ အဂ္ဂဏှန္တော သင်္ခါရေသု ဘယဉ္စ နန္ဒိဉ္စ ပဟာယ သင်္ခါရေသု ဥဒါသိနော ဟောတိ မဇ္ဈတ္တော, ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ န ဂဏှာတိ, သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဥဒါသိနော မဇ္ဈတ္တော တီသု ဘဝေသု ဥပေက္ခကော, တဿ တံ ဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ နာမ။ တံ ပနေတံ သဗ္ဗသင်္ခါရပ္ပဝတ္တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိဗ္ဗာနနိန္နံ နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒံ ဟောတိ, နော စေ နိဗ္ဗာနံ သန္တတော ပဿတိ, ပုနပ္ပုနံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ တိဝိဓာနုပဿနာဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏမေဝ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။
ဧဝံ တိဋ္ဌမာနဉ္စ ဧတံ အနိမိတ္တော အပ္ပဏိဟိတော သုညတောတိ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ ဝသေန ဝိမောက္ခမုခဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ တိဋ္ဌတိ။ တိဿော ဟိ အနုပဿနာ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ စ အနိစ္စတော မနသိ ကရောန္တော (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၃-၂၂၄) အဓိမောက္ခဗဟုလော အနိမိတ္တံ ဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ။ ဒုက္ခတော မနသိ ကရောန္တော ပဿဒ္ဓိဗဟုလော အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ။ အနတ္တတော မနသိ ကရောန္တော ဝေဒဗဟုလော သုညတဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ။ ဧတ္ထ စ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃၂။)အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခောတိ အနိမိတ္တာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ဟိ အနိမိတ္တာယ ဓာတုယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ အနိမိတ္တော, ကိလေသေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမောက္ခော။ ဧတေနေဝ နယေန အပ္ပဏိဟိတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အပ္ပဏိဟိတော, သုညတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော သုညတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဓိဂတသင်္ခါရုပေက္ခဿ ကုလပုတ္တဿ ဝိပဿနာ သိခါပ္ပတ္တာ ဟောတိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာတိ ဧတဒေဝ။ ဧတံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဘာဝေန္တဿ တိက္ခတရာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
တဿ ဣဒါနိ မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ သင်္ခါရေ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ သမ္မသိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ဘဝင်္ဂါ ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရုပေက္ခာယ အာဂတနယေနေဝ အနိစ္စာဒိအာကာရေန မနသိ ကရိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ, တဒေဝ မနသိ ကရောတော ပဌမံ ဇဝနစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ယံ ‘‘ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဒနန္တရံ တထေဝ ဒုတိယံ ဇဝနစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ယံ ‘‘ဥပစာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဒနန္တရမ္ပိ တထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဇဝနစိတ္တံ, ယံ ‘‘အနုလောမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ တေသံ ပါဋိယေက္ကံ နာမံ။ အဝိသေသေန ပန တိဝိဓမေတံ အာသေဝနန္တိပိ ပရိကမ္မန္တိပိ ဥပစာရန္တိပိ အနုလောမန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ ပန အနုလောမဉာဏံ သင်္ခါရာရမ္မဏာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ ပရိယောသာနံ ဟောတိ။ နိပ္ပရိယာယေန ပန ဂေါတြဘုဉာဏမေဝ ဝိပဿနာပရိယောသာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တတော ပရံ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တံ အတိက္ကမမာနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဌမသမန္နာဟာရဘူတံ အပုနရာဝဋ္ဋကံ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ပန ဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉ္စ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉ္စ န ဘဇတိ, အန္တရာ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ ဟောတိ, ဝိပဿနာသောတေ ပတိတတ္တာ ပန ဝိပဿနာတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃၃။)ဝါ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဂေါတြဘုဉာဏေ နိရုဒ္ဓေ တေန ဒိန္နသညာယ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ သီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနံ ဝိစိကိစ္ဆာသံယောဇနန္တိ တီဏိ သံယောဇနာနိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိဒ္ဓံသေန္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဒနန္တရံ တဿေဝ ဝိပါကဘူတာနိ ဒွေ တီဏိ ဝါ ဖလစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အနန္တရဝိပါကတ္တာ လောကုတ္တရာနံ။ ဖလပရိယောသာနေ ပနဿ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။
တတော ဘဝင်္ဂံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟိ ‘‘ဣမိနာ ဝတာဟံ မဂ္ဂေန အာဂတော’’တိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ, တတော ‘‘အယံ မေ အာနိသံသော လဒ္ဓေါ’’တိ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ, တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ ပဟီနာ’’တိ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ, တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ အဝသိဋ္ဌာ’’တိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈေ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ, အဝသာနေ ‘‘အယံ မေ ဓမ္မော အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဒ္ဓေါ’’တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ဣတိ သောတာပန္နဿ အရိယသာဝကဿ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဟောန္တိ။ တထာ သကဒါဂါမိအနာဂါမီနံ။ အရဟတော ပန အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ ဧကူနဝီသတိ ဟောန္တိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါဝ စေသော။ ပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဉှိ သေက္ခာနံ ဟောတိ ဝါ, န ဝါ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သော သောတာပန္နော အရိယသာဝကော တသ္မိံယေဝ ဝါ အာသနေ နိသိန္နော အပရေန ဝါ သမယေန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ တနုဘာဝံ ကရောန္တော ဒုတိယမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ, တဒနန္တရံ ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ တတော ဝုတ္တနယေန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ အနဝသေသပ္ပဟာနံ ကရောန္တော တတိယမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ, ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ တတော တသ္မိံယေဝ ဝါ အာသနေ နိသိန္နော အပရေန ဝါ သမယေန ရူပရာဂအရူပရာဂမာနဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာနံ အနဝသေသပ္ပဟာနံ ကရောန္တော
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃၄။)စတုတ္ထမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ, ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ ဧတ္တာဝတာ စေသ အရဟာ နာမ အဋ္ဌမော အရိယပုဂ္ဂလော ဟောတိ မဟာခီဏာသဝေါ။ ဣတိ ဣမေသု စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ။
ဧတ္တာဝတာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ သီလဝိသုဒ္ဓိ စ မေတ္တာသုဘာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ စ နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒီနံ ဝသေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယော စာတိ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဋိပဒါက္ကမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပါပုဏေယျာနုပုဗ္ဗေန, သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယ’’န္တိ။ ဧတ္ထ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဝိစိကိစ္ဆာ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာမရာဂေါ ပဋိဃော ရူပရာဂေါ အရုပရာဂေါ မာနော ဥဒ္ဓစ္စံ အဝိဇ္ဇာတိ ဣမေ ဒသ ဓမ္မာ သဗ္ဗသံယောဇနာ နာမ။ ဧတေသု သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ, ကာမရာဂပဋိဃာ ဒုတိယမဂ္ဂေန တနုဘူတာ ဟုတွာ တတိယေန သမုဂ္ဃါတံ ဂစ္ဆန္တိ, သေသာနိ ပဉ္စ စတုတ္ထေနာတိ။ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝိပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ
၄၇၃-၅။ အဓိသီလအဓိစိတ္တာနံ အဓိပညာယ စ သိက္ခနာ ဥတ္တရိ ဘိက္ခုကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ ယသ္မာ, အတော အယံ ခုဒ္ဒသိက္ခာ သမုဒါဟဋာ။
ကေနာတိ စေ? ယဿ ထေရဿ လောကဝိစာရိနော လောကေ ဝိစရန္တဿ မဟတော ကိတ္တိသဒ္ဒဿ ပရိဿမော န သမ္ဘောတိ န ဟောတိ, ကိံ ဝိယ? မာလုတဿေဝ နိစ္စသော,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃၅။)ယထာ နိစ္စံ ဝိစရန္တဿ မာလုတဿ ပရိဿမော နတ္ထိ, ဧဝံ ဝိစရန္တဿ ကိတ္တိသဒ္ဒဿ ပရိဿမော နတ္ထိ, တေန ဓမ္မသိရိကေန သမုဒါဟဋာတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဧတ္တာဝတာ စ –
နိဋ္ဌိတော ခုဒ္ဒသိက္ခာယ, သမာသေန ဝိနိစ္ဆယော၊
ဝိတ္ထာရော ပန ဧတိဿာ, သဗ္ဗမ္ပိ ပိဋကတ္တယံ။
တသ္မာ ဝိတ္ထာရကာမေန, သကလေ ပိဋကတ္တယေ၊
ကတ္တဗ္ဗော သာဒရော ဧတ္ထ, ဣတရေန ဝိသေသတောတိ။
ခုဒ္ဒသိက္ခာဝိနိစ္ဆယော။
ခုဒ္ဒသိက္ခာ-ပုရာဏဋီကာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃၆။) (ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃၇။)ခုဒ္ဒသိက္ခာ-အဘိနဝဋီကာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
တိလောကတိလကံ ဝန္ဒေ, သဒ္ဓမ္မာမတနိမ္မိတံ၊
သံသုဋ္ဌုကတသမ္ဘတ္တိံ, ဇိနံ ဇနမနောရမံ။
သာရိပုတ္တံ မဟာသာမိံ, နေကသတ္ထဝိသာရဒံ၊
မဟာဂုဏံ မဟာပညံ, နမော မေ သိရသာ ဂရုံ။
ခုဒ္ဒသိက္ခာယ ဋီကာ ယာ, ပုရာတနာ သမီရိတာ၊
န တာယ သက္ကာ သက္ကစ္စံ, အတ္ထော သဗ္ဗတ္ထ ဉာတဝေ။
တတောနေကဂုဏာနံ ယော, မဉ္ဇူသာ ရတနာနဝ၊
သုမင်္ဂလသနာမေန, တေန ပညဝတာ သတာ။
အဇ္ဈေသိတော ယတိန္ဒေန, သဒါရညနိဝါသိနာ၊
သဝိနိစ္ဆယမေတိဿာ, ကရိဿာမတ္ထဝဏ္ဏနံ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
(က) ဧတ္ထာဟ – ကိမတ္ထမာဒိတောဝါယံ ဂါထာ နိက္ခိတ္တာ, နနု ယထာဓိပ္ပေတမေဝ ပကရဏမာရဘနီယန္တိ? ဝုစ္စတေ –
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃၈။)သပ္ပယောဇနတ္တာ။ သပ္ပယောဇနဉှိ တံဒဿနံ တာယ ရတနတ္တယပ္ပဏာမာဘိဓေယျကရဏပ္ပကာရပ္ပယောဇနာဘိဓာနသန္ဒဿနတော။ တာနိ စ ပန သပ္ပယောဇနာနိ အနန္တရာယေန ဂန္ထပရိသမာပနာဒိပ္ပယောဇနာနမဘိနိပ္ဖါဒနတော။ တထာ ဟိ သောတူနမတ္တနော စ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထနိပ္ဖါဒနံ ရတနတ္တယပ္ပဏာမကရဏပ္ပယောဇနံ။ ဝိဒိတာဘိဓေယျဿ ဂန္ထဿ ဝိညူနမာဒရဏီယတာ အဘိဓေယျကထနပ္ပယောဇနံ။ သောတုဇနသမုဿာဟဇနနံ ကရဏပ္ပကာရပ္ပယောဇနကထနပ္ပယောဇနံ။ ဝေါဟာရသုခတာ ပန အဘိဓာနကထနပ္ပယောဇနံ။
တတ္ထ ဝန္ဒိတွာ ရတနတ္တယန္တိ ဣမိနာ ရတနတ္တယပ္ပဏာမော ဒဿိတော, ခုဒ္ဒသိက္ခန္တိ ဣမိနာ ခုဒ္ဒဘူတာနံ သိက္ခာနံ ဣဓ ပဋိပါဒေတဗ္ဗတာဒီပနေန အဘိဓေယျံ, အဘိဓေယျော စ နာမေသ သမုဒိတေန သတ္ထေန ဝစနီယတ္ထောတိ။ အဘိဓာနဉ္စ ပန ဣမိနာဝ ဒဿိတံ တေန အတ္ထာနုဂတသမညာပရိဒီပနတော။ သမာတိကန္တိ ဣမိနာ ကရဏပ္ပကာရော, ခုဒ္ဒသိက္ခန္တိ ဣမိနာ စ, တေန ခုဒ္ဒဘူတာနံ သိက္ခာနံ ဣဓ ဒဿေတဗ္ဗဘာဝပ္ပကာသနတော။ အာဒိတော ဥပသမ္ပန္န သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ပယောဇနပယောဇနံ ပန ဣမိနာဝ သာမတ္ထိယတော ဒဿိတမေဝ, တာသံ သိက္ခိတဗ္ဗပ္ပကာသနေန ဟိ သိက္ခနေ သတိ တမ္မူလိကာယ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထနိပ္ဖတ္တိယာ သံသိဇ္ဈနတော။ ပကရဏပ္ပယောဇနာနံ သာဓနသာဓိယလက္ခဏော သမ္ဗန္ဓော တန္နိဿယဒဿနေနေဝ ဒဿိတောယေဝါတိ အယမေတ္ထ သမုဒါယတ္ထော။
အယံ ပနေတ္ထာဝယဝတ္ထော – ရတနတ္တယံ ဝန္ဒိတွာ ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနာနိ, ဗုဒ္ဓဓမ္မသံဃာနမေတံ အဓိဝစနံ။ အထ ဝါ စိတ္တီကတာဒိနာ ကာရဏေန ရတနာနိ, ဗုဒ္ဓါဒယောဝ ရတနာနိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ –
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၃၉။)‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ, အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ, ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄၅၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)၊
တယော အဝယဝါ အဿာတိ တယံ, သမုဒါယာပေက္ခံ ဧကဝစနံ, အဝယဝဝိနိမုတ္တဿ ပန သမုဒါယဿ အဘာဝတော တီဏိ ဧဝ ရတနာနိ ဝုစ္စန္တိ။ ရတနာနံ တယံ ရတနတ္တယံ။ ဝန္ဒိတွာတိ တီဟိ ဒွါရေဟိ နမဿိတွာ။ ‘‘တိဿော ဣမာ, ဘိက္ခဝေ, ဝန္ဒနာ ကာယေန ဝန္ဒတိ, ဝစသာ ဝန္ဒတိ, မနသာ ဝန္ဒတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၅၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိညတ္တိံ အနုပ္ပါဒေတွာ ကေဝလံ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏဝသေန မနောဒွါရေ ဗဟုလပ္ပဝတ္တာ ကုသလစေတနာ မနောဒွါရဝန္ဒနာ။ တံ တံ ဝိညတ္တိံ ဥပ္ပါဒေတွာ ပန ပဝတ္တာ ကာယဝစီဒွါရဝန္ဒနာ။ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ သိက္ခာ, အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာဝသေန တိဿော သိက္ခာ။ သိက္ခနဉ္စေတ္ထ ယထာက္ကမံ သီလာဒိဓမ္မာနံ သံဝရဏဝသေန, ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကာနံ သမာဓာနဝသေန, အာရမ္မဏဇာနနလက္ခဏပ္ပဋိဝေဓမဂ္ဂပါတုဘာဝပါပနဝသေန စ အာသေဝနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညတ္ထ ဗဟုဝိဓာ သိက္ခာ, ဣဓ တု သင်္ခေပနယတ္တာ အပ္ပကာဒိအနေကတ္ထသမ္ဘဝေပိ ခုဒ္ဒ-သဒ္ဒဿ အပ္ပကတ္ထောဝေတ္ထ ယုတ္တတရောတိ ခုဒ္ဒါ အပ္ပကာ သိက္ခာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ။ ဣဓ ပန ခုဒ္ဒသိက္ခာပ္ပကာသကော ဂန္ထော တဗ္ဗောဟာရူပစာရတော ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ‘‘ခုဒ္ဒသိက္ခာ’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ဝရုဏာနဂရ’’န္တိ။ တံ ခုဒ္ဒသိက္ခံ။ ပဝက္ခာမီတိ ကထေဿာမိ။
ကီဒိသန္တိ အာဟ ‘‘အာဒိတော ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေါယမတ္ထိ အဝယဝဝစနော ယထာ ‘‘သဗ္ဗာဒီနိ သဗ္ဗနာမာနီ’’တိ။ အတ္ထိ အပါဒါနဝစနော ယထာ ‘‘ပဗ္ဗတာဒီနိ ခေတ္တာနီ’’တိ။ တတ္ထာဝယဝဝါစီ ကမ္မသာဓနော ‘‘အာဒိယတီတျာဒီ’’တိ။ ဣတရော အပါဒါနသာဓနော ‘‘အာဒိယတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄၀။)ဧတသ္မာတျာဒီ’’တိ။ တတ္ထ ယော အဝယဝဝစနော, တဿေဒံ ဂဟဏံ, တသ္မာ ဥပသမ္ပန္နက္ခဏမ္ပိ အန္တော ကတွာ အာဒိဘူတာ ဥပသမ္ပန္နက္ခဏတောယေဝ ပဋ္ဌာယာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ သဗ္ဗဝါကျာနံ အဝဓာရဏဖလတ္တာ လဗ္ဘတိ။ တော-ပစ္စယော အဝဓိမှိယေဝ, န အာဓာရေ။ တတ္ထ ဟိ တောပစ္စယေ အာဓာရေ ဝတ္တမာနေ အာဒိမှိယေဝ မဇ္ဈအန္တာနံ အဝယဝဘူတေ ဥပသမ္ပန္နက္ခဏေယေဝါတိ အတ္ထော ဘဝေယျ, တထာ သတိ အဝဓာရဏနိစ္ဆယော နိယမောတိ အတ္ထန္တရတ္တာ အာဒိက္ခဏနိယမေန မဇ္ဈာဒယော နိဝတ္တိယေယျုံ။ အပါဒါနဝစနဿာပိ ဂဟဏေ အဝဓိဘူတော ဥပသမ္ပန္နက္ခဏော နိဝတ္တိယေယျ ‘‘ပဗ္ဗတာဒီနိ ခေတ္တာနီ’’တိ ဧတ္ထ အာဒိဘူတပဗ္ဗတပရိစ္စာဂေန ခေတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဋီကာယံ ပန အာဓာရတ္ထောပိ ဝုတ္တော, သော ယထာဝုတ္တဒေါသံ နာတိဂစ္ဆတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဋီကာယ’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ဧတ္ထေဝ ပုရာဏဋီကာယန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာဒိတောတိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ – အတိဒုလ္လဘံ ခဏသမဝါယံ လဘိတွာ အာလသိယဒေါသေန အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ စ အညာဏဒေါသေန အညထာ ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ စ အဟုတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရမေဝ တီသု သိက္ခာသု သမ္မာပဋိပဇ္ဇနဝသေန အာဒရော ဇနေတဗ္ဗောတိ။
ဥပသမ္ပန္နေန ဥပသမ္ပန္နာယ စ သိက္ခိတဗ္ဗံ အာသေဝိတဗ္ဗန္တိ ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗံ, ဧကသေသနယေန ဥပသမ္ပန္နတာသာမညေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နာယပိ ဧတ္ထေဝါဝိရောဓောတိ ဥပသမ္ပန္နေန သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ သမာသော။ နနု အဓိသီလာဒယောဝ သိက္ခိတဗ္ဗာ, ဧဝံ သတိ ကထံ ပကရဏံ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တေန ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဒေါသော, သိက္ခာယ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တေ သတိ တဒ္ဒီပကဂန္ထဿာပိ အာသေဝိတဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ။ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ သကလမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ မာတိကာယ ဌပနတော သဟ မာတိကာယာတိ သမာတိကံ။ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏောယံ ဗဟုဗ္ဗီဟိ တဿ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄၁။)ခုဒ္ဒသိက္ခာသင်္ခါတဿ အညပဒတ္ထဿ ယော ဂုဏော မာတိကာသင်္ခါတံ ဝိသေသနံ, တဿ ဣဓ ဝိညာယမာနတ္တာ။ သုခေနေဝ ဟိ ဂဟဏံ သိယာ မာတိကာနုသာရေန တံ တံ ဝိနိစ္ဆယံ ဩလောကေန္တာနံ သံသယာပဂမတော။
မာတိကာဝဏ္ဏနာ
(ခ-ဇ) ဣဒါနိ ‘‘သမာတိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မာတိကာပဒါနိ တာဝ ဥဒ္ဒိသိတုံ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထာဟ – တီသု သိက္ခာသု အဓိသီလသိက္ခာဝ ကသ္မာ ပဌမံ ဝုတ္တာတိ? သဗ္ဗသိက္ခာနံ မူလဘူတတ္တာ။ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော, စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ မဟာသာဝဇ္ဇတ္တာ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ပဝတ္တနတော သဗ္ဗပဌမံ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ပါရာဇိကာဝ ပဌမံ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မာတိကာပဒါနံ ပန အတ္ထော တဿ တဿ မာတိကာပဒဿ နိဒ္ဒေသဝသေနေဝ ဝိညာယတီတိ န ဣဓ ဝိသုံ ဒဿယိဿာမ။ အဝိညာယမာနံ ပန တတ္ထ တတ္ထေဝ ပကာသယိဿာမ။
ဣဒါနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပဒါနုက္ကမေန နိဒ္ဒေသံ အာရဘန္တော ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိ ပဌမံ မာတိကာပဒံ ဥဒ္ဓရိ။ ဧဝမုပရိပိ။ ဣဒါနိ ပါရာဇိကာယော ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပဒါနုက္ကမေန နိဒ္ဒေသံ အာရဘန္တော ‘‘ဂရုကာ နဝါ’’တိ ဒုတိယံ ပဒံ ဥဒ္ဓရီတိအာဒိနာ ယထာယောဂံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တတ္ထ သိက္ခာပဒံ အတိက္ကမိတွာ အာပတ္တိံ အာပန္နာ ပုဂ္ဂလာ တာယ ပရာဇယန္တီတိ ပရာဇိယာ။ တေယေဝ ပါရာဇိကာ ဥပသဂ္ဂဿ ဝုဒ္ဓိံ ကတွာ ယ-ကာရဿ က-ကာရကရဏေန။ တေ ပန ဂဏနပရိစ္ဆေဒဝသေန စတ္တာရောတိ အတ္ထော။
၁။ ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁-၂။ ဣဒါနိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂတ္တယေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ မဂ္ဂတ္တယေတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄၂။)ဧတ္ထ မဂ္ဂါ စ နာမ တိံသ မဂ္ဂါ။ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတဝသေန ဟိ တိဿော ဣတ္ထိယော။ တတ္ထ တိရစ္ဆာနဂတာယ အယံ ပရိစ္ဆေဒေါ –
‘‘အပဒါနံ အဟီ မစ္ဆာ, ဒွိပဒါနဉ္စ ကုက္ကုဋီ၊
စတုပ္ပဒါနံ မဇ္ဇာရီ, ဝတ္ထု ပါရာဇိကဿိမာ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၅)၊
တာသံ ဝစ္စပဿာဝမုခမဂ္ဂဝသေန တယော တယော ကတွာ နဝ မဂ္ဂါ, တထာ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ, ပုရိသာနံ ပန ဝစ္စမုခမဂ္ဂဝသေန ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ, တထာ ပဏ္ဍကာနန္တိ တိံသ။ တေသံ တယေ။ ကီဒိသေတိ အာဟ ‘‘သန္ထတသန္ထတေ’’တိ။ သန္ထတေ အသန္ထတေတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ န သန္ထတံ အသန္ထတံ။ တသ္မိံ အသန္ထတေ။ န-ကာရော ဧတ္ထ ‘‘အဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု ဝိယ ပယိရုဒါသေ, တံ ကိရိယာယုတ္တဿ တာဒိသဿ အညဿ ဝတ္ထုနော ဝိဓာနေန သန္ထတဿ ဝတ္ထုနော ပယိရုဒါသနံ ပရိစ္စဇနံ ပယိရုဒါသောတိ။ န ပသဇ္ဇပ္ပဋိသေဓေ, သန္ထတံ ပသဇ္ဇ ပတွာ တဿ ‘‘ဗြာဟ္မဏော န ဘဝိဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ န နိသေဓောတိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ဝစနယုတ္တိဗလေနေဝ လဗ္ဘတိ, တဿ ပလိဝေဌေတွာ, အန္တော ဝါ ပဝေသေတွာ ဝတ္ထာဒိနာ ကေနစိ ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါတိ အတ္ထော။ တထာဘူတေ အလ္လောကာသေ ပကတိဝါတေန အသမ္ဖုဋ္ဌေ တိန္တပ္ပဒေသေ။ နိမိတ္တန္တိ အင်္ဂဇာတံ။ သန္တိအာဒိ တဗ္ဗိသေသနံ။ သန္တိ အတ္တနိယံ။ သံ-သဒ္ဒေါ ဟိ အတ္တနိ အတ္တနိယေ စ ဝတ္တတိ။ သန္ထတံ အသန္ထတန္တိ ယထာဝုတ္တနယေန ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ။ ဥပါဒိဏ္ဏန္တိ အနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ။ ကိတ္တကန္တိ အာဟ ‘‘တိလမတ္တမ္ပီ’’တိ။ တိလဿ မတ္တံ သာကလ္လံ ယဿ တံ တိလမတ္တံ။ ‘‘မတ္တံ သာကလ္လံ နိစ္ဆယေ’’တိ ဟိ နိဃဏ္ဍု။ ဧတ္ထာပိ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော, တိလဗီဇပ္ပမာဏမ္ပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ တံ? နိမိတ္တံ, ပဝေသနံ ဝါ။ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ, ‘‘တိလဗီဇမတ္တမ္ပီ’’တိ သမ္ဘာဝီယတိ, အဓိကေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄၃။)ကာ နာမ ကထာတိ ဣဒမေတ္ထ သမ္ဘာဝနံ, ဧဝံဘူတံ သံ အင်္ဂဇာတံ ယထာဝုတ္တေ မဂ္ဂတ္တယေ တိလမတ္တမ္ပိ ပဝေသန္တော ဘိက္ခု စုတော ပရိဘဋ္ဌော, ပါရာဇိကော နာမ ဟောတိ သာသနတောတိ ဝိညာယတိ ဂမ္မမာနတ္ထဿ သဒ္ဒဿ ပယောဂံ ပတိ ကာမာစာရတ္တာ။ ကီဒိသောတိ အာဟ ‘‘အနိက္ခိတ္တသိက္ခော’’တိ။ နိက္ခိတ္တသိက္ခော ပန အဘိက္ခုကတ္တာ ပရိစ္စတ္တော။ တတ္ထ နိက္ခိတ္တာ ဩဟိတာ ပရိစ္စတ္တာ ပစ္စက္ခာတာ သိက္ခာ ဧတေနာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ယထာလက္ခဏံ န နိက္ခိတ္တသိက္ခော အနိက္ခိတ္တသိက္ခော။ တတ္ထ စိတ္တခေတ္တကာလပ္ပယောဂပုဂ္ဂလဝိဇာနနဝသေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဉတွာ တဒဘာဝေန အပစ္စက္ခာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ ဥပသမ္ပန္နဘာဝတော စဝိတုကာမတာစိတ္တံ စိတ္တံ နာမ။ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒီနိ ‘‘ဂိဟီတိ မံ ဓာရေဟိ, ဥပါသကော, အာရာမိကော, သာမဏေရောတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ‘‘အလံ မေ ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒီနိ ဆ ခေတ္တပဒါနိ ခေတ္တံ နာမ။ ‘‘ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ဝတ္တမာနကာလောယေဝ ကာလော နာမ။ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝသေန ဝါစသိကပ္ပယောဂေါဝ ပယောဂေါ နာမ။ အနုမ္မတ္တာဒိကော ပစ္စက္ခာတော စ မနုဿဇာတိကော သောဝ ပုဂ္ဂလော နာမ။ ပစ္စက္ခာတကဿ ဝစနသမနန္တရမေဝ ‘‘အယံ ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယတီ’’တိ ဝါ သောတုနော ဇာနနံ ဝိဇာနနံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
တတ္ထ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ ပန ပိဠကံ ဝါ စမ္မခိလံ ဝါ လောမံ ဝါ ပဝေသန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ အက္ခိနာသကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒဝတ္ထိကောသေသု, သတ္ထကာဒီဟိ ကတဝဏေ ဝါ မေထုနရာဂေန နိမိတ္တံ ပဝေသန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ အဝသေသသရီရေသု ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဒုက္ကဋံ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဟတ္ထိအဿဂေါဂဒြဘဩဋ္ဌမဟိံသာဒီနံ နာသာယ ထုလ္လစ္စယံ, ဝတ္ထိကောသေ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ အက္ခိကဏ္ဏဝဏေသု ဒုက္ကဋံ။ တထာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄၄။)အဝသေသသရီရေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန, မေထုနရာဂေန ဝါ ဇီဝမာနကပုရိသဿ ဝတ္ထိကောသံ အပ္ပဝေသန္တော နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဆုပတိ, ဒုက္ကဋံ။ ဗဟိ နိက္ခန္တဒန္တေသု ဝါယမန္တဿ ပန ထုလ္လစ္စယန္တိ အယမေတ္ထ သဝိနိစ္ဆယော အတ္ထဝဏ္ဏနက္ကမော။
ဣဒါနိ ပဝေသနံ နာမ န ကေဝလံ အတ္တုပက္ကမေနေဝ, ပရူပက္ကမေနာပိ ဟောတိ, တတြာပိ သာဒိယန္တောဝ စုတော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အထ ဝါတိ အယံ နိပါတော, နိပါတသမုဒါယော ဝါ ပက္ခန္တရာရမ္ဘေ။ ပဝေသနဉ္စ ဌိတဉ္စ ဥဒ္ဓါရော စ ပဝိဋ္ဌဉ္စ ပဝေသန…ပေ… ပဝိဋ္ဌာနိ, ဣတရီတရယောဂဒွန္ဒော။ ဣတရီတရယောဂေါ နာမ အညမညတ္ထောပါဒါနတာတိ ပဝေသနာဒီနိ ဌိတာဒိအတ္ထာနိပိ ဟောန္တီတိ ပဝိဋ္ဌ-သဒ္ဒေါပိ ပဝေသနာဒိအတ္ထော ဟောတိ, တတောယေဝေတ္ထ တသ္မာ ဗဟုဝစနသမ္ဘဝေါ။ အညထာ ဒွန္ဒေ အဝယဝတ္ထပဓာနတ္တာ ဧကတ္ထဝါစကာပိ ပဝိဋ္ဌ-သဒ္ဒါ ကထံ ဗဟုဝစနပ္ပသင်္ဂေါ။ သမာဟာရေ ဝါ ဒွန္ဒော။ ခဏောတိ ကာလဝိသေသော။ သော စ ယောဂဝန္တာနံ ခဏန္တရဝိနိမုတ္တော နတ္ထီတိ ပဝေသန…ပေ…ပဝိဋ္ဌာနိယေဝ ခဏောတိ ကမ္မဓာရယော, အဘေဒေ ဘေဒပရိကပ္ပနာယ ဝါ ပဝေသန…ပေ… ပဝိဋ္ဌာနံ ခဏောတိ ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသော။ တဿ သာဒကော, တသ္မိံ ဝါ သာဒကော ပဝေသန…ပေ… သာဒကော။ ခဏ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ဒွန္ဒသမာသတ္တာ, ပဝေသနကာလံ ဌိတကာလံ ဥဒ္ဓါရကာလံ ပဝိဋ္ဌကာလံ, တသ္မိံ ဝါ သာဒိယန္တောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သေဝနစိတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနေန သာဒကော ဘိက္ခု စုတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယထာဝုတ္တပ္ပဒေသဿ အန္တောကရဏံ ပဝေသနံ နာမ။ ယာဝ ဥဒ္ဓရဏာရမ္ဘာ နိဝတ္တံ ဌိတံ နာမ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၈) ပန မာတုဂါမဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ပတွာ သဗ္ဗထာ ဝါယမတော ဩရမိတွာ ဌိတကာလံ သန္ဓာယ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄၅။)‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာဝ အဂ္ဂါ နီဟရဏံ ဥဒ္ဓါရော နာမ။ ယာဝ ပဝေသနာရဟဋ္ဌာနာ အန္တောကတံ ပဝိဋ္ဌံ နာမ။
ပဌမံ။
֍ ဋီ ၃-၄။ ဣဒါနိ ဒုတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဒိန္နံ ထေယျစိတ္တေန အာဒိယေယျ…ပေ… သင်္ကေတံ ဝီတိနာမယေ, ပါရာဇိကော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဒိန္နန္တိ မနုဿသာမိကေဟိ ကာယဝါစာဟိ န ဒိန္နံ။ ထေယျစိတ္တေနာတိ ထေနောတိ စောရော, တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ န-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ ဒွိတ္တေန။ ဘဝန္တိ ဧတသ္မာ အဘိဓာနဗုဒ္ဓီတိ ဘာဝေါ, သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဇာတိဂုဏာဒိ။ ဣဓ ပန အဝဟရဏစိတ္တသင်္ခါတံ ဒဗ္ဗံ ထေယျံ။ ထေယျဉ္စ တံ စိတ္တဉ္စာတိ ထေယျစိတ္တံ, တေန။ အာဒိယေယျာတိ အာရာမာဒိံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ ဂဏှေယျ။ ဟရေယျာတိ ဟရန္တော ဂဏှေယျ။ အဝဟရေယျာတိ ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ‘‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုစ္စမာနော ‘‘န မယာ ဂဟိတ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဂဏှေယျ။ ဣရိယာပထံ ကောပေယျာတိ ဘဏ္ဍဟာရကဿ ဂမနာဒိဣရိယာပထံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှေယျ။ ကောပံ ကတွာ ဂဏှာတီတိ ဟိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ကောပီ’’တိ နာမဓာတု။ ဌာနာ စာဝေယျာတိ ဌပိတဋ္ဌာနတော စာဝေယျ။ သင်္ကေတံ ဝီတိနာမယေတိ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ ဝါ သုင်္ကဃာတံ ဝါ အတိက္ကာမေယျ။
ဧတ္ထ စ အာရာမာဒိအဘိယုဉ္ဇနေ, သာမိကဿ ဝိမတုပ္ပါဒနဓုရနိက္ခေပေ, ဘဏ္ဍဟာရကဿ သီသဘာရာမသနဖန္ဒာပနခန္ဓောရောပနေ, ဥပနိက္ခိတ္တေ ‘‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ စောဒိယမာနဿ ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိ ဘဏနဝိမတုပ္ပါဒနဓုရနိက္ခေပေ, ထလဋ္ဌဿ ထေယျစိတ္တေနာမသနဖန္ဒာပနဌာနာစာဝနေ စာတိ စတူသု ပစ္စေကံ ယထာက္ကမံ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄၆။)နေဿာမီ’’တိ ပဌမဒုတိယပါဒသင်္ကာမနေ, ပရိကပ္ပိတသုင်္ကဃာတဋ္ဌာနတော ပဌမဒုတိယပါဒါတိက္ကာမေ စာတိ ဒွီသု ပစ္စေကံ ကမေန ထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သဝိညာဏကာဝိညာဏကမိဿကတ္တာ နာနာဘဏ္ဍဝသေန ယောဇနာ။ ဧကဘဏ္ဍဝသေန ပန သဿာမိကဿ ဒါသဿ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတဿ ဝါ ယထာဝုတ္တေန အဘိယောဂါဒိနာ နယေန အာဒိယနဟရဏာဒိဝသေန ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
အပိစ ဣမာနိ ဆ ပဒါနိ ဝဏ္ဏယန္တေန နာနာဘဏ္ဍဧကဘဏ္ဍသာဟတ္ထိကပုဗ္ဗပ္ပယောဂထေယျာဝဟာရသင်္ခါတေ ပဉ္စပဉ္စကေ သမောဓာနေတွာ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ ဒဿေတဗ္ဗာ ဆပ္ပဒန္တောဂဓတ္တာ သဗ္ဗေသမ္ပိ အဝဟာရာနံ။ တေ ပန အဝဟာရာ ယေန ကေနစိ အဘိယောဂါဒိအာကာရနာနတ္တမတ္တေန ဘိန္နာတိ တံဝသေန ပဉ္စပဉ္စကံ နာမ ဇာတံ။ ဧဝံ သံဝဏ္ဏိတဉှိ ဣဒံ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကံ သုဝဏ္ဏိတံ နာမ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပုရိမာနိ ဒွေ ပဉ္စကာနိ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ပဒါနံ ဝသေန လဗ္ဘန္တိ။ ယံ ပနေတံ ‘‘သင်္ကေတံ ဝီတိနာမယေ’’တိ ဆဋ္ဌံ ပဒံ, တံ တတိယပဉ္စမေသု ပဉ္စကေသု နိဿဂ္ဂိယပရိကပ္ပါဝဟာရဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။
တတ္ထ သာဟတ္ထိက-သဒ္ဒေန ဥပစာရတော တံသဟစရိတပဉ္စကံ ဂဟေတွာ ‘‘သာဟတ္ထိကဉ္စ တံ ပဉ္စကဉ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘သာဟတ္ထိကာဒိ ပဉ္စက’’န္တိ မဇ္ဈေပဒလောပဝသေန ဝါ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ။ ဧဝမုပရိပိ။ တံ ပန သာဟတ္ထိကော အာဏတ္တိကော နိဿဂ္ဂိယော အတ္ထသာဓကော ဓုရနိက္ခေပေါ စာတိ။ တတ္ထ သကော ဟတ္ထော သဟတ္ထော, သဟတ္ထေန နိဗ္ဗတ္တော သာဟတ္ထိကော။ ဧဝံ အာဏတ္တိကော။ သုင်္ကဃာတပရိကပ္ပိတောကာသာနံ အန္တော ဌတွာ ဗဟိ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ, သော ဧဝ နိဿဂ္ဂိယော။ ကာလံ အနိယမေတွာ အာဏတ္တဿ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄၇။)ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏတော စ ပရဿ တေလကုမ္ဘိယာ ပါဒဂ္ဃနကံ တေလံ အဝဿံ ပိဝနကာနံ ဥပါဟနာဒီနံ နိက္ခိတ္တာနံ တေလပါတနတော စ ပုရေတရမေဝ ပါရာဇိကသင်္ခါတံ အတ္ထံ သာဓေတီတိ အတ္ထသာဓကော။ သော ပန အာဏာပနပ္ပယောဂေါ, ဥပါဟနာဒီနံ နိက္ခေပပ္ပယောဂေါ စ။ အာရာမာဘိယောဂေ စ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍေ စ တာဝကာလိကဘဏ္ဍဒေယျာနမဒါနေ စ ဓုရဿ နိက္ခေပေါ ဓုရနိက္ခေပေါ။
ပုဗ္ဗပ္ပယောဂပဉ္စကံ နာမ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေါ သဟပ္ပယောဂေါ သံဝိဓာဝဟာရော သင်္ကေတကမ္မံ နိမိတ္တကမ္မန္တိ။ တတ္ထ အာဏာပနံ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏတော ပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေါ နာမ။ ဌာနာစာဝနခိလသင်္ကာမနပ္ပယောဂေန သဟ ဝတ္တမာနော သဟပ္ပယောဂေါ။ သံဝိဓာယ သမ္မန္တယိတွာ ဂတေသု ဧကေနာပိ ဘဏ္ဍေ ဌာနာ စာဝိတေ သဗ္ဗေသံ အဝဟာရော သံဝိဓာဝဟာရော။ သင်္ကေတကမ္မန္တိ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန သဉ္ဇာနနကရဏံ။ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ သညုပ္ပါဒနတ္ထံ အက္ခိနိခဏနာဒိကရဏံ။
ထေယျာဝဟာရပဉ္စကံ ပန သယမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ နနု စ ဆပ္ပဒန္တောဂဓတ္တာ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ အဝဟာရာန’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ ‘‘အထ ဝါ’’တိ ပက္ခန္တရဝသေန ဝိသုံ ဝိယ ဣဒံ ပဉ္စကံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? နနု အဝေါစုမှာ ‘‘ယေန ကေနစိ အဘိယောဂါဒိအာကာရနာနတ္တမတ္တေန ဘိန္နာ’’တိ, ဧတာဒိသဿ ဘေဒဿ သမ္ဘဝတော ပက္ခန္တရဝသေနာပိ ယုဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဣမဿ ပဉ္စကဿ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝစနံ ပန ပသိဒ္ဓိဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ကုသ-သဒ္ဒေန ကုသသင်္ကာမနမဓိပ္ပေတံ အဘေဒေါပစာရေန။ ထေယျဉ္စ ဗလဉ္စ ကုသော စ ဆန္နဉ္စ ပရိကပ္ပေါ စ ထေယျာ…ပေ… ပရိကပ္ပံ, ဒီဃော သန္ဓိဝသေန။ တေန အဝဟာရကော ပါရာဇိကော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော ပန ပဋိစ္ဆန္နေန အဝဟာရကော, သော
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄၈။)အတ္ထတော ပဋိစ္ဆန္နဿ အဝဟာရကော ဟောတီတိ ဒွန္ဒသမာသန္တောဂဓတ္တေပိစဿ ဝိရောဓာဘာဝေါဘာဝသာဓနော စာယံ ဆန္န-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ သန္ဓိစ္ဆေဒနာဒီနိ ကတွာ ဝါ တုလာကူဋမာနကူဋကဟာပဏကူဋာဒီဟိ ဝဉ္စေတွာ ဝါ ဂဏှန္တော ထေယျာဝဟာရကော။ ဗလက္ကာရေန ပရသန္တကံ ဂဏှန္တော ဗလာဝဟာရကော။ ကုသံ သင်္ကာမေတွာ ဂဏှန္တော ကုသာဝဟာရကော။ တိဏပဏ္ဏာဒီဟိ ယံ ကိဉ္စိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပစ္ဆာ ကဿ ပဋိစ္ဆန္နဿ အဝဟာရကော ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရကော။ သာဋကာဒိဘဏ္ဍဝသေန, ဂဗ္ဘဒွါရာဒိဩကာသဝသေန ဝါ ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှန္တော ပရိကပ္ပါဝဟာရကော။ ဧတ္ထ ပန ပရိကပ္ပိတဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏေ ပရိကပ္ပိတပရိစ္ဆေဒါတိက္ကမေ စ ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဣဒါနိ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍကာလဂ္ဃဒေသေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ အဒိန္နာဒါနေ ဘဏ္ဍဉ္စ ကာလော စ အဂ္ဃေါ စ ဒေသော စ တေဟိ စ ပရိဘောဂေန စ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အဝဟဋဘဏ္ဍဿ သဿာမိကဿာမိကဘာဝံ သဿာမိကေပိ သာမိကာနံ သာလယနိရာလယဘာဝဉ္စ ဥပပရိက္ခိတွာ သာလယကာလေ စေ အဝဟဋံ, ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃါပေတွာ ကာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော ဘဏ္ဍေန ဝိနိစ္ဆယော။ နိရာလယကာလေ စေ အဝဟဋံ, ပါရာဇိကံ နတ္ထိ, သာမိကေသု ပုန အာဟရာပေန္တေသု ဒါတဗ္ဗံ။ တဒေဝ ဟိ ဘဏ္ဍံ ကဒါစိ မဟဂ္ဃံ, ကဒါစိ အပ္ပဂ္ဃံ, တသ္မာ ယသ္မိံ ကာလေ ဘဏ္ဍံ အဝဟဋံ, တသ္မိံယေဝ ကာလေ ယော တဿ အဂ္ဃေါ, တေန ကာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော ကာလေန ဝိနိစ္ဆယော။ နဝဘဏ္ဍဿ ယော အဂ္ဃေါ, သော ပစ္ဆာ ပရိဟာယတိ, တသ္မာ သဗ္ဗဒါ ပကတိအဂ္ဃဝသေန အကတွာ ကာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော အဂ္ဃေန ဝိနိစ္ဆယော။ ဘဏ္ဍုဋ္ဌာနဒေသေ ဘဏ္ဍံ အပ္ပဂ္ဃံ ဟောတိ, အညတ္ထ မဟဂ္ဃံ, တသ္မာ ယသ္မိံ ဒေသေ ဘဏ္ဍံ အဝဟဋံ, တသ္မိံယေဝ ဒေသေ အဂ္ဃေန ကာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော ဒေသေန ဝိနိစ္ဆယော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၄၉။)ပရိဘောဂေန သာဋကာဒိနော ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃေါ ပရိဟာယတိ, တသ္မာ တဿ ပရိဘောဂဝသေန ပရိဟီနာပရိဟီနဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ ကာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော ပရိဘောဂေန ဝိနိစ္ဆယော။
ဒုတိယံ။
֍ ဋီ ၅-၇။ ဣဒါနိ တတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ကလလတော ပဋ္ဌာယ ဇီဝမာနကမနုဿဇာတိကာနံ သရီရံ။ စိစ္စ ပါဏောတိ သညာယ သဒ္ဓိံယေဝ ‘‘ဝဓာမိ န’’န္တိ ဝဓကစေတနာယ စေတေတွာ ပကပ္ပေတွာ။ ဇီဝိတာ ဝါ ဝိယောဇယေတိ ယော ဘိက္ခု ဇာတိဥဏ္ဏံသုနာ သမုဒ္ဓဋတေလဗိန္ဒုမတ္တံ ကလလရူပကာလေ တာပနာဒီဟိ ဝါ တတော ဝါ ဥဒ္ဓမပိ တဒနုရူပေန ဥပက္ကမေန ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယောပက္ကမေ သတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိနော အရူပဇီဝိတဿာပိ ဝေါရောပနသမ္ဘဝတော ဥဘယဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပေ။ မရဏစေတနောတိ မရဏေ စေတနာ ယဿ သော မရဏာဓိပ္ပါယော။ သတ္ထဟာရကန္တိ ဇီဝိတံ ဟရတီတိ ဟာရကံ, သတ္ထဉ္စ တံ ဟာရကဉ္စာတိ သတ္ထဟာရကံ, တံ။ အဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ။ ဥပနိက္ခိပေတိ သမီပေ နိက္ခိပေယျ ဝါ။ ဧတေန ထာဝရပ္ပယောဂံ ဒဿေတိ။ ဂါဟေယျ မရဏူပါယန္တိ ‘‘သတ္ထံ ဝါ အာဟရ, ဝိသံ ဝါ ခါဒါ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏတ္ထာယ ဥပါယံ ဂါဟာပေယျ ဝါ။ ဧတေန အာဏတ္တိပ္ပယောဂေါ ဒဿိတော။ ဝဒေယျ မရဏေ ဂုဏန္တိ ကာယဝါစာဒူတလေခါဟိ ‘‘ယော ဧဝံ မရတိ, သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏေ ဂုဏံ ပကာသေယျ ဝါ။ ဥဘယတ္ထ အဓိကာရဝသေန ဝါ-သဒ္ဒေါ အာဟရိတဗ္ဗော။ သော ဘိက္ခု စုတောတိ သမ္ဗန္ဓော, သာသနတောတိ ဝိညာယတိ။
ဣဒါနိ ပနဿ ဆဗ္ဗိဓေ ပယောဂေဒဿေတုံ ‘‘ပယောဂါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာဟတ္ထိ…ပေ… ဣဒ္ဓိဝိဇ္ဇာမယာ ပယောဂါတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅၀။)ဣမေ ဆ ပယောဂါတိ သမ္ဗန္ဓော။ က-ကာရလောပေန ပနေတ္ထ ‘‘သာဟတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အနေကတ္ထေ အနေကတဒ္ဓိတသမ္ဘဝေန သဟတ္ထဿာယံ ပယောဂေါ သာဟတ္ထီတိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာဟတ္ထိ စ နိဿဂ္ဂေါ စ အာဏတ္တိ စ ထာဝရော စာတိ ဒွန္ဒော။ ဣဒ္ဓိ စ ဝိဇ္ဇာ စ, တာသမိမေတိ ဣဒ္ဓိဝိဇ္ဇာမယာ, ဣဒ္ဓိမယော ဝိဇ္ဇာမယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပယောဂါတိ ဣမေ ဆပ္ပယောဂါ နာမ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သယံ မာရေန္တဿ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဟရဏံ သာဟတ္ထိကော ပယောဂေါ။ ဒူရေ ဌိတံ မာရေတုကာမဿ ကာယာဒီဟိ ဥသုသတ္တိအာဒီနံ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ။ ‘‘အသုကံ နာမ မာရေဟီ’’တိအာဒိနာ အာဏာပေန္တဿ အာဏာပနံ အာဏတ္တိ, ဩပါတခဏနံ အပဿေနသံဝိဓာနံ အသိအာဒီနံ ဥပနိက္ခိပနာဒိ ထာဝရော။ မာရဏတ္ထံ ကမ္မဝိပါကဇာယ ဣဒ္ဓိယာ ပယောဇနံ ဣဒ္ဓိမယော။ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိ စ နာမေသာ ရာဇာဒီနံ ရာဇိဒ္ဓိအာဒယော။ တတ္ထ ပိတုရညော သီဟဠိန္ဒဿ ဒါဌာကောဋနေန စူဠသုမနကုဋုမ္ဗိယမာရဏေ ရာဇိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, တဒတ္ထမေဝ အထဗ္ဗဏာဒိဝိဇ္ဇာယ ပရိဇပ္ပနံ ဝိဇ္ဇာမယော ပယောဂေါ။
ဧဝံ ဆပ္ပယောဂေ ဒဿေတွာ တေသု အာဏတ္တိပ္ပယောဂဿ နိယာမကေ ဒဿေတုံ ‘‘ကာလာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာဝုတ္တံ အာဏတ္တိံ နိယမေန္တိ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတာဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒန္တီတိ အာဏတ္တိနိယာမကာ။ တေ ပန ကာလော စ ဝတ္ထု စ အာဝုဓဉ္စ ဣရိယာပထော စာတိ စတ္တာရော, တထာ ကိရိယာဝိသေသော ဩကာသောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒဝသေန ဆ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကာလော ပုဗ္ဗဏှာဒိ ယောဗ္ဗနာဒိ စ။ ဝတ္ထု မာရေတဗ္ဗော သတ္တော။ အာဝုဓံ အသိအာဒိ။ ဣရိယာပထော မာရေတဗ္ဗဿ ဂမနာဒိ။ ကိရိယာဝိသေသော ဝိဇ္ဈနာဒိ။ ဩကာသော ဂါမာဒိ။ ယော ဟိ ‘‘အဇ္ဇ, သွေ’’တိ အနိယမေတွာ ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ မာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တော ယဒါ ကဒါစိ ပုဗ္ဗဏှေ မာရေတိ, နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတော။ ယော ပန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅၁။)‘‘ပုဗ္ဗဏှေ’’တိ ဝုတ္တော မဇ္ဈနှာဒီသု မာရေတိ, ဝိသင်္ကေတော ဟောတိ, အာဏာပကဿ အနာပတ္တိ။ ဧဝံ ကာလဿ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတာဝသေန နိယာမကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိနာဝ နယေန ဝတ္ထုအာဒီသုပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
တတိယံ။
֍ ဋီ ၈-၉။ ဣဒါနိ စတုတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနာဒိဘေဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္တနိ နောသန္တံ အတ္တုပနာယိကဉ္စ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿိတဉ္စ အညာပဒေသရဟိတဉ္စ ဈာနာဒိဘေဒံ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ဝါ ဧကေကံ ကတွာ ဝါ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဝိညတ္တိပထေ ဒီပေန္တော နာဓိမာနိကော ဉာတေ စုတော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အတ္တနိ သကသန္တာနေ နောသန္တံ အနုပ္ပန္နတ္တာယေဝ အဝိဇ္ဇမာနံ, ဧတ္ထ နောသန္တောတိ အတ္ထေ တပ္ပုရိသော။ ဈာနာဒိဘေဒန္တိ ဈာနံ အာဒိ ယဿ ‘‘ဝိမောက္ခသမာဓိ သမာပတ္တိ ဉာဏဒဿန မဂ္ဂဘာဝနာ ဖလသစ္ဆိ ကိရိယာကိလေသပ္ပဟာနဝိနီဝရဏတာစိတ္တဿ သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈) ဝုတ္တဿ သော ဈာနာဒိ, သောဝ ဘေဒေါ ဝိသေသောတိ သမာသော။ တံ ဈာနာဒိဘေဒံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။ အတ္တုပနာယိကန္တိ ‘‘အယံ မယိ အတ္ထီ’’တိ အာရောစနဝသေန အတ္တနိ ဥပနီယတိ, ‘‘အဟံ ဝါ ဧတ္ထ သန္ဒိဿာမီ’’တိ အတ္တာ ဥပနီယတိ ဧတ္ထ ဓမ္မေတိ ဝါ အတ္တုပနာယိကော, ဈာနာဒိဘေဒေါ, တံ။ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿိတန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေါ နာမ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနော အတ္တဘာဝေါ, တန္နိဿိတောတိ သမာသော, သော စ ဈာနာဒိဘေဒေါယေဝ, တံ။
အညာပဒေသရဟိတန္တိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသိ, သော ဘိက္ခု ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၂၀) နယေန အညဿ အပဒေသော, တေန ရဟိတော စတ္တောတိ တပ္ပုရိသသမာသော, သော ရဟိတော တေနာတိ ဝါ ဗဟုဗ္ဗီဟိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅၂။)ဈာနာဒိဘေဒေါဝ, တံ။ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ဝါတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဒုတိယံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိံ, ပဌမံ ဈာနံ တတိယံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ ဝါ။ ဧကေကံ ကတွာ ဝါတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိံ, ဒုတိယံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဧကေကံ ကတွာ ဝါ။ ဧတ္ထ စ ဧကန္တိ ဌိတေ ဝိစ္ဆာယံ ဒွိတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ကတွာတိ ကရဏကိရိယာယ ဧကေကဝသေန ဘိန္နဿ ဈာနာဒိနော အတ္ထဿ သမ္ဗန္ဓနိစ္ဆာ ဝိစ္ဆာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘ကောဋ္ဌာသံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘ဈာနလာဘီ, ဝိမောက္ခလာဘီ, သမာဓိလာဘီ, သမာပတ္တိလာဘီမှီ’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကောဋ္ဌာသတော ဝါတိ အတ္ထော’’တိ စ ‘‘ဧကေကံ ဝါတိ ‘ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ, ဒုတိယဿ ဈာနဿ လာဘီမှီ’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဧကေကံ ဝါတိ အတ္ထော’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သော ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အဝုတ္တက္ကမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာယေန ဝါတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဝသေန ကာယေန ဝါ။ ဝါစာတိ ဧတ္ထ ယ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘အလဇ္ဇိတာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝိညတ္တိပထေတိ ကာယဝစီဝိညတ္တီနံ ဂဟဏယောဂျေ ပဒေသေ ဌတွာတိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ဒီပေန္တောတိ ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေန အယံ ဓမ္မော မယိ အတ္ထီ’’တိ ပကာသေန္တော။ နာဓိမာနိကောတိ အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညိတာသင်္ခါတော အဓိကော မာနော, သော နတ္ထိ ဧတဿာတိ နာဓိမာနိကော, ဘိက္ခု။ ဉာတေတိ ဝိညုနာ မနုဿဇာတိကေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနေ ဝုတ္တနယေန ဝိညာတေ သတိ စုတော ဘဝေ သာသနတောတိ ဝိညာယတိ။ အညာပဒေသေန ဒီပယတော ပန ထုလ္လစ္စယံ။ ဧတ္ထ စ –
ဒုက္ကဋံ ပဌမဿေဝ, သာမန္တမိတိ ဝဏ္ဏိတံ၊
သေသာနံ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ, ထုလ္လစ္စယမုဒီရိတန္တိ။
စတုတ္ထံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅၃။)֍ ဋီ ၁၀။ ဣဒါနိ စတုန္နမ္ပိ စေတေသမသံဝါသတံ အဘဗ္ဗတဉ္စ ဒီပေတုံ ‘‘ပါရာဇိကေတေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတေ စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ပုဂ္ဂလာ ယထာ ပုရေ ပုဗ္ဗေ ဂိဟိကာလေ, အနုပသမ္ပန္နကာလေ စ ဝိယ အသံဝါသာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဟ ဝသန္တိ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော ဧတေသု ကမ္မာဒီသု န ဧကောပိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သန္ဒိဿတီတိ ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာတိ ဣမေ တယော သံဝါသာ နာမ။ တတ္ထ အပလောကနာဒိကံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သံဃကမ္မံ သီမာပရိစ္ဆိန္နေဟိ ပကတတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော ကတ္တဗ္ဗတာ ဧကကမ္မံ နာမ။ တထာ ပဉ္စဝိဓောပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧကတော ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ ဧကုဒ္ဒေသော နာမ။ ပညတ္တံ ပန သိက္ခာပဒံ သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခတာ နာမ။ နတ္ထိ တေ သံဝါသာ ဧတေသန္တိ အသံဝါသာ။ ‘‘အဘဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု ဘိက္ခုဘာဝါယာတိ တုမတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ, တသ္မာ ယထာ သီသစ္ဆိန္နော ဇီဝိတုံ အဘဗ္ဗော, ဧဝံ စတ္တာရောမေ ပုဂ္ဂလာ ဘိက္ခုဘာဝါယ ဘိက္ခူ ဘဝိတုံ အဘဗ္ဗာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၁။ ဣဒါနိ ပရိယာယာဏတ္တီဟိ သမ္ဘဝန္တေ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယာယော စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိယာယော စ အာဏတ္တိ စ တတိယေ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာယာဒီဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ‘‘ယော ဧဝံ မရတိ, သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိ ဧဝမာဒိဝိညာပကော ဗျဉ္ဇနဘူတော ကာယဝစီပယောဂေါ ပရိယာယော။ ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ – ယထာ အဒိန္နာဒါနေ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တတ္တာ ပါရိယာယကထာယ မုစ္စတိ, န ဣဓ ဧဝံ။ ‘‘သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) ပရိယာယကယာယပိ န မုစ္စတီတိ။ ‘‘ဒုတိယေ ပနာ’’တိအာဒီသု အတ္ထော ပါကဋောယေဝ။ ဧဝမုပရိပိ ပါကဋမုပေက္ခိဿာမ။
֍ ဋီ ၁၂။ ဣဒါနိ မေထုနဓမ္မာဒီနံ အင်္ဂါနိ ဒဿေတုံ ‘‘သေဝေတူ’’တိအာဒိမာဟ။ သေဝေတုကာမတာစိတ္တန္တိ မေထုနံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅၄။)သေဝေတုံ ကာမေတီတိ သေဝေတုကာမော, တဿ ဘာဝေါ နာမ တဏှာ, တာယ သေဝေတုကာမတာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တန္တိ တပ္ပုရိသော။ မေထုနဓမ္မဿာတိ မိထုနာနံ ဣတ္ထိပုရိသာနံ ဣဒန္တိ မေထုနံ, တမေဝ ဓမ္မောတိ မေထုနဓမ္မော။ ဣဓ ပန ဥပစာရဝသေန ပါရာဇိကာပတ္တိ မေထုနဓမ္မော နာမ။ အထ ဝါ မေထုနေန ဇာတော ဓမ္မော ပါရာဇိကာပတ္တိ မေထုနဓမ္မော, တဿ မေထုနဓမ္မဿ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိယာ။ အင်္ဂဒွယန္တိ အင်္ဂါနံ ကာရဏာနံ ဒွယံ။ ဗုဓာတိ ဝိနယဓရာ ဝိညုနော။
֍ ဋီ ၁၃။ မနုဿသန္တိ မနုဿာနံ သံ မနုဿသံ, တဒါယတ္တဝတ္ထုကာ စ။ ဧတေန ပေတတိရစ္ဆာနဂတာယတ္တံ နိဝတ္တေတိ။ တထာသညီတိ တထာ တာဒိသာ သညာ တထာသညာ, သာ အဿ အတ္ထီတိ တထာသညီ။ ပရာယတ္တသညိတာ စာတိ အတ္ထော။ ဘာဝပ္ပဓာနာ ဣမေ နိဒ္ဒေသာ, ဘာဝပစ္စယလောပေါ ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓေ ရတန’’န္တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၆။၃) ဝိယ။ ဧဝမုပရိပိ ဤဒိသေသု။ ထေယျစိတ္တန္တိ ထေနဘာဝသင်္ခါတံ စိတ္တဉ္စ။ ဝတ္ထုနော ဂရုတာတိ ဘဏ္ဍဿ ပါဒအတိရေကပါဒါရဟဘာဝေန ဂရုတာ စ။ ဦနပဉ္စမာသကေ ဝါ အတိရေကမာသကေ ဝါ ထုလ္လစ္စယံ။ မာသကေ ဝါ ဦနမာသကေ ဝါ ဒုက္ကဋံ။ အဝဟာရောတိ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရာနံ အညတရေန အဝဟရဏဉ္စာတိ ဣမေ ပဉ္စ အဒိန္နာဒါနဟေတုယော အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကာပတ္တိယာ အင်္ဂါနိ။
֍ ဋီ ၁၄။ ပါဏော မာနုဿကောတိ မနုဿဇာတိသမ္ဗန္ဓော ပါဏော စ, ပါဏောတိ ဟိ ဝေါဟာရတော သတ္တော, ပရမတ္ထတော ပန ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဝုစ္စတိ။ ပါဏသညိတာတိ ပါဏောတိ သညိတာ စ, ဃာတနံ ဃာတော, သော ဧဝ စေတနာ ဃာတစေတနာ, ‘‘ဝဓာမိ န’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ သာ စ, တံသမုဋ္ဌိတော သာဟတ္ထိကာဒီနံ ဆန္နမညတရော ပယောဂေါ စ, တေန ပယောဂေန မရဏဉ္စာတိ ဧတေ ယထာဝုတ္တာ ပဉ္စ ဝဓဟေတုယော ပါဏဃာတာပဇ္ဇိတဗ္ဗအာပတ္တိယာ အင်္ဂါနီတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅၅။)֍ ဋီ ၁၅။ အတ္တနိ အသန္တတာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ သန္တာနေ အဝိဇ္ဇမာနတာ စ။ ပါပမိစ္ဆတာယာရောစနာတိ ယာ သာ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဒုဿီလော သမာနော ‘သီလဝါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၅၁) နယေန ဝုတ္တာ ပါပဣစ္ဆတာယ သမန္နာဂတာ, တာယ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ အာရောစနာ စ။ တဿာတိ ယဿ အာရောစေတိ, တဿ။ မနုဿဇာတိတာတိ မနုဿာနံ ဇာတိ ယဿ, တဿ ဘာဝေါ မနုဿဇာတိတာ, သာ စ, နညာပဒေသောတိ န အညာပဒေသော အညာပဒေသာဘာဝေါ စ, တဒေဝ ဇာနနန္တိ တင်္ခဏံယေဝ ဝိဇာနနဉ္စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စ ဧတ္ထ အသန္တဒီပနေ အသ္မိံ သန္တာနေ အဝိဇ္ဇမာနဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပ္ပကာသနနိမိတ္တေ ပါရာဇိကေ အင်္ဂါနိ ဟေတုယောတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၆။ ဧဝံ တေသမသံဝါသတာဘဗ္ဗတာဒီနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ န တေ စတ္တာရောဝ, အထ ခေါ သန္တညေပီတိ တေ သဗ္ဗေပိ သမောဓာနေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အသာဓာရဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသာဓာရဏာတိ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝ စေတ္ထ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ တသ္မာ ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏာ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ စတ္တာရော စာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပစာရဝသေန တု ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာဒိကာ ပါရာဇိကာပန္နာ ပရိဂ္ဂယှန္တိ။ တာသု ယာ အဝဿုတာ အဝဿုတဿ မနုဿပုရိသဿ အက္ခကာနံ အဓော ဇာဏုမဏ္ဍလာနံ ကပ္ပရာနဉ္စ ဥပရိ ကာယသံသဂ္ဂံ သာဒိယတိ, အယံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ။ ယာ ပန အညိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပါရာဇိကံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, သာ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ။ ယာ ဥက္ခိတ္တကံ ဘိက္ခုံ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏဝသေန အနုဝတ္တတိ, သာ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန တိန္တဿ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ သံဃာဋိကဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ ကာယသံသဂ္ဂတ္ထာယ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ ဌာနံ ဌတွာ သလ္လပနံ သင်္ကေတဂမနံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅၆။)ပုရိသဿာဂမနသာဒိယနံ ပဋိစ္ဆန္နောကာသဝဝိသနံ ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ကာယောပသံဟရဏန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဝတ္ထူနိ ယဿာ အဝဿုတာယ, သာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ နာမ။
အဘဗ္ဗကာ ဧကာဒသ စာတိ ဧတ္ထ ပဏ္ဍကော ထေယျသံဝါသကော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော တိရစ္ဆာနဂတော မာတုဃာတကော ပိတုဃာတကော အရဟန္တဃာတကော ဘိက္ခုနိဒူသကော သံဃဘေဒကော လောဟိတုပ္ပါဒကော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣမေ အဘဗ္ဗာ ဧကာဒသ စ။ တေသု ပဏ္ဍကောတိ ဩပက္ကမိကနပုံသကပဏ္ဍကာ စ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ ပက္ခပဏ္ဍကော စ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ အာသိတ္တဥသူယပဏ္ဍကာနံ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ န ဝါရိတာ။ ထေယျသံဝါသကော ပန လိင်္ဂတ္ထေနကာဒိဝသေန တိဝိဓော။ တတ္ထ သယံ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ လိင်္ဂမတ္တံ ထေနေတီတိ လိင်္ဂတ္ထေနကော။ ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကံ သံဝါသံ ထေနေတီတိ သံဝါသတ္ထေနကော။ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တေပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာဝုတ္တမုဘယံ ထေနေတီတိ ဥဘယတ္ထေနကော။ ဌပေတွာ ပန ဣမံ တိဝိဓံ –
ရာဇဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရ-ရောဂဝေရိဘယေန ဝါ၊
စီဝရာဟရဏတ္ထံ ဝါ, လိင်္ဂံ အာဒိယတီဓ ယော။
သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ, ယာဝ သော သုဒ္ဓမာနသော၊
ထေယျသံဝါသကော နာမ, တာဝ ဧသ န ဝုစ္စတီတိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ)၊
တိတ္ထိယပက္ကန္တကာဒယော တု တံတံဝစနတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တိရစ္ဆာနဂတော ပန ဌပေတွာ မနုဿဇာတိကံ အဝသေသော သဗ္ဗော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေ ဧကာဒသ ပုဂ္ဂလာ ဘိက္ခုဘာဝါယ အဘဗ္ဗတ္တာ ပါရာဇိကာပန္နသဒိသတာယ ‘‘ပါရာဇိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဝိဗ္ဘန္တာ ဘိက္ခုနီတိ ဂိဟိနိဝါသနနိဝတ္ထာ ဘိက္ခုနီ စ။ သာ ဟိ ဧတ္တာဝတာ ပါရာဇိကာ။ မုဒုကာ ပိဋ္ဌိ ယဿ, သော စ။ သော ဟိ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ယဒါ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅၇။)အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော ဝစ္စမုခမဂ္ဂေသု ပဝေသေတိ, တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။
၁၇-၁၈။ လမ္ဗမာနမင်္ဂဇာတမေတဿာတိ လမ္ဗီ။ သော ယထာဝုတ္တေသု ပဝေသိတော ပါရာဇိကော။ မုခေန ဂဏှန္တော အင်္ဂဇာတံ ပရဿ စာတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ သုတ္တဿ ဝါ မတဿ ဝါ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှာတိ, သော ပရဿ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှန္တော စ။ တတ္ထေဝါဘိနိသီဒန္တောတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော တတ္ထေဝ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ ဝစ္စမဂ္ဂေန အဘိနိသီဒတိ, သော စာတိ ဧတေ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိယာ အဘာဝေပိ မဂ္ဂေ မဂ္ဂပ္ပဝေသနဟေတု မေထုနဿ အနုလောမိကာ စတ္တာရော စ။ ဣဓာဂတာ စတ္တာရောတိ ဣဓ ခုဒ္ဒသိက္ခာယံ ယထာဝုတ္တာ မေထုနဓမ္မာ ပါရာဇိကာဒယော စတ္တာရော စာတိ သမောဓာနာ ပိဏ္ဍီကရဏဝသေန စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာ ဘဝန္တီတိ သေသော။ ဧတ္ထ စ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ရဿံ ကတွာ ‘‘ပရာဇိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာဟ – မာတုဃာတကာဒယော တတိယံ ပါရာဇိကံ အာပန္နာ, ဘိက္ခုနိဒူသကော, မုဒုပိဋ္ဌိကာဒယော စတ္တာရော စ ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာ ဧဝါတိ ကုတော စတုဝီသတီတိ? ဝုစ္စတေ – မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓ အနုပသမ္ပန္နာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ။ မုဒုပိဋ္ဌိကာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ, ယသ္မာ ပန ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိနော ဟောန္တိ, တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာတိ။
ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ သံဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉။ ဝုဋ္ဌာနဿ ဂရုကတ္တာ ဂရုကာတိ သံဃာဒိသေသာ ဝုစ္စန္တိ။ နဝါတိ တေသံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ နနု ‘‘နဝါ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ, ‘‘တေရသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? နာယံ ဒေါသော,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅၈။)စိရေနာပဇ္ဇိတဗ္ဗေ စတ္တာရော ယာဝတတိယကေ ဌပေတွာ ဝီတိက္ကမက္ခဏေယေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဌမာပတ္တိကာ ဝုစ္စန္တီတိ။ ဣဒါနိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သုက္ကဿာတိ အာသယဓာတုနာနတ္တတော နီလာဒိဝသေန ဒသဝိဓေ သုက္ကေ ယဿ ကဿစိ သုက္ကဿ။ မောစေတုကာမတာတိ မောစေတုကာမတာယ, ယ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဣမိနာ ပန ဝစနေန မောစနဿာဒ မုစ္စနဿာဒ မုတ္တဿာဒမေထုနဿာဒ ဖဿဿာဒ ကဏ္ဍုဝနဿာဒ ဒဿနဿာဒ နိသဇ္ဇနဿာဒ ဝါစဿာဒ ဂေဟသိတပေမ ဝနဘင်္ဂိယ သင်္ခါတေသု ဧကာဒသဿာဒေသု ဧကံယေဝ မောစနဿာဒံ ဒဿေတိ။
တတ္ထ မောစနာယ အဿာဒေါ သုခဝေဒနာ မောစနဿာဒေါ။ မုစ္စနေ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မုစ္စနေ အဿာဒေါ မုစ္စနဿာဒေါ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သတ္တမီတပ္ပုရိသေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမေဟိ ပန နဝဟိ ပဒေဟိ သမ္ပယုတ္တအဿာဒသီသေန ရာဂေါ ဝုတ္တော။ ဂေဟနိဿိတေသု မာတာဒီသု ပေမံ ဂေဟေ သိတံ ပေမန္တိ ဂေဟသိတပေမံ, ဣမိနာ သရူပေနေဝ ရာဂေါ ဝုတ္တော။ သန္ထဝကရဏတ္ထာယ ဣတ္ထိယာ ပေသိတပုပ္ဖါဒိ ဝနဘင်္ဂိယံ, ဣမိနာ စ ဝတ္ထုဝသေန ရာဂေါ ဝုတ္တော။ မေထုနဿာဒေါပိ ဣတ္ထိယာ ဂဟဏပ္ပယောဂေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗတ္ထေဝ စ ပန စေတနာနိမိတ္တုပက္ကမမောစနေ သတိ ဝိသင်္ကေတာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပက္ကမ္မ ဟတ္ထာဒိနာ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမိတွာ။ အညတြ သုပိနန္တေနာတိ သုပိနောယေဝ သုပိနန္တော ‘‘ကမ္မမေဝ ကမ္မန္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ အန္တ-သဒ္ဒဿ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတ္တာ။ တံ သုပိနန္တံ ဝိနာ ဝိမောစယံ သုက္ကံ ဝိမောစေန္တော သမဏော ယော ကောစိ ဘိက္ခု ဂရုကံ ဂရုကာပတ္တိသင်္ခါတံ သံဃာဒိသေသံ ဖုသေ ဖုသေယျ, အာပဇ္ဇေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ အဇ္ဈတ္တရူပဗဟိဒ္ဓါရူပဥဘယရူပအာကာသေကဋိကမ္ပနသင်္ခါတေသု စတူသု ဥပါယေသု သတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၅၉။)ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒီသု စ ကာလေသု ယေန ကေနစိ အင်္ဂဇာတေ ကမ္မညတံ ပတ္တေ ‘‘အာရောဂျတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု ယေန ကေနစိ အဓိပ္ပါယေန အဓိပ္ပါယဝတ္ထုဘူတံ ယံ ကိဉ္စိ သုက္ကံ မောစနဿာဒစေတနာယ ဧဝ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမ္မ မောစေန္တော သံဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ သဗ္ဗထာ အဓိပ္ပါယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
ပဌမော။
֍ ဋီ ၂၀။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝါတိ ကာယေ သံသဂ္ဂေါ, တသ္မိံ ရာဂေါ, သော အဿ အတ္ထီတိ ဝန္တု, ကာယသံသဂ္ဂရာဂသမင်္ဂီတိ အတ္ထော။ သမဏော ဣတ္ထိသညီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပက္ကမ္မာတိ ကာယေန ဝါယမိတွာ။ မနုဿိတ္ထိံ သမ္ဖုသန္တောတိ အန္တမသော လောမေနပိ ပရာမသန္တော ဂရုကံ ဖုသေတိ ယောဇနာ။ မနုဿဘူတာ အမတာ ဣတ္ထီ မနုဿိတ္ထီ။ တတ္ထ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝါ’’တိ ဣမိနာ မာတုပေမာဒိံ, ဣတ္ထိယာ ဂဟိတမောက္ခာဓိပ္ပါယဉ္စ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣတ္ထိယာ ဝေမတိကဿ, ပဏ္ဍကပုရိသတိရစ္ဆာနဂတသညိဿ စ ထုလ္လစ္စယံ။ ဣတ္ထိယာ ပန ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ, ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယာမသနေ စ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကာနံ ကာယေန ကာယာမသနေ စ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ ကာယေန ကာယာမသနေပိ ဒုက္ကဋံ, တထာယက္ခီအာဒီနံ ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါဒီသု စ။ မတိတ္ထိယာ ပန ထုလ္လစ္စယံ။ ဣတ္ထိယာ ပန ဖုသိယမာနော သေဝနာဓိပ္ပါယောပိ သစေ ကာယေန န ဝါယမတိ, အနာပတ္တိ။
ဒုတိယော။
֍ ဋီ ၂၁။ တထာတိ ဣတ္ထိသညီ။ သုဏန္တိန္တိ ဝိညတ္တိပထေ ဌတွာ အတ္တနော ဝစနံ သုဏန္တိဉ္စ။ ဝိညုဉ္စာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လသလ္လက္ခဏသမတ္ထဉ္စ မနုဿိတ္ထိံ။ မဂ္ဂံ ဝါတိ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ ဝသေန မဂ္ဂံ ဝါ မေထုနံ ဝါ အာရဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆၀။)ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရာဂေနာတိ ဒုဋ္ဌာ စ သာ အသဒ္ဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တတာယ ထူလာ စ လာမကဇနသာဓာရဏတာယာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာ။ သာဝ ပုန ဝါစာ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာ။ တဿံ အဿာဒသမ္ပယုတ္တော ရာဂေါတိ သမာသော, တေန။ ဩဘာသိတွာတိ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏယာစနာဒိဝသေန အသဒ္ဓမ္မဝစနံ ဝတွာ။ အသုဏန္တိယာ ပန ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ အာရောစိတေ အနာပတ္တိ။ တတ္ထ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝသေန ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏေဟိ, မေထုနယာစနာဒီဟိ ဝါ ‘‘သိခရဏီသိ, သမ္ဘိန္နာသိ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ ဣမေသု တီသု အညတရေန အက္ကောသဝစနေန ဝါ ဩဘာသန္တဿ သံဃာဒိသေသော, အဓက္ခကဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ထုလ္လစ္စယံ, တထာ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကာနံ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ အာဒိဿ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ မေထုနယာစနာဒီသုပိ။ တေသံ ပန အဓက္ခကာဒိကေ ဒုက္ကဋံ, တထာ မနုဿိတ္ထီနံ ဥဗ္ဘက္ခကေ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလေ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စ။
တတိယော။
֍ ဋီ ၂၂။ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနန္တိ မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေန ကာမေန ဥပဋ္ဌာနံ ကာမုပဋ္ဌာနံ။ အတ္တနော အတ္ထာယ ကာမုပဋ္ဌာနံ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနံ။ အထ ဝါ ကာမီယတီတိ ကာမံ, အတ္တနော ကာမံ အတ္တကာမံ, သယံ မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတန္တိ အတ္ထော။ အတ္တကာမဉ္စ တံ ဥပဋ္ဌာနဉ္စာတိ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနံ။ တဿ ဝဏ္ဏော ဂုဏော, တံ။ ဝတွာတိ ‘‘ယဒိဒံ ကာမုပဋ္ဌာနံ နာမ, ဧတဒဂ္ဂံ ဥပဋ္ဌာနာန’’န္တိ ကာမုပဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏံ အန္တမသော ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ ဣတ္ထီတိ သညီ ပကာသေတွာတိ အတ္ထော။ ဝါစာတိ ဝါစာယ ယကာရလောပဝသေန။ မေထုနယုတ္တေနာတိ မေထုနယုတ္တာယ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန တာယ ‘‘အရဟသိ တွံ မယှံ မေထုနံ ဓမ္မံ ဒါတု’’န္တိအာဒိကာယ မေထုနဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တာယ ဝါစာယ မေထုနယာစနေ မေထုနရာဂိနောတိ သမ္ဗန္ဓော။ မေထုနေရာဂေါ, သော အဿ အတ္ထီတိ မေထုနရာဂီ, တဿ။ ဂရု ဟောတီတိ ဂရုကာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆၁။)ဧတ္ထ ပန ပဏ္ဍကေ ပဏ္ဍကသညိနော ထုလ္လစ္စယံ, တသ္မိံယေဝ ဣတ္ထိသညိနော ဒုက္ကဋံ။
စတုတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၃။ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ သန္ဒေသံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတ္ထိယာ ဝါတိ ‘‘ဒသ ဣတ္ထိယော မာတုရက္ခိတာ ပိတုရက္ခိတာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၀၃) စ ‘‘ဒသ ဘရိယာယော ဓနက္ကီတာ ဆန္ဒဝါသိနီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၀၃) စ ဝုတ္တာယ ဝီသတိဝိဓာယ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ တံသမ္ဗန္ဓဝသေန တေသံ မာတာဒီနံ ဝါ။ သန္ဒေသန္တိ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသေန ဝါ ဥဘိန္နံ မာတာဒီဟိ ဝါ ‘‘ဧဟိ, ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဝုတ္တံ ဇာယမ္ပတိဘာဝသန္နိဿိတံ သန္ဒေသဝစနံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ‘‘သာဓူ’’တိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ။ ဝီမံသိတွာတိ ယတ္ထ ပေသိတော, တေသံ အဓိပ္ပါယံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဝါ ဥပပရိက္ခာပေတွာ ဝါ။ ဟရံ ပစ္စာတိ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတု ဝါ, မာ ဝါ, ယေဟိ ပေသိတော, တေသံ ပစ္စာဟရန္တော ဝါ ဟရာပေန္တော ဝါ, ဇာယမ္ပတိဘာဝေါ ဟောတု ဝါ, မာ ဝါ, အကာရဏမေတံ။ ဣမာယ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သံဃာဒိသေသော စ, ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ပဏ္ဍကေ စ အင်္ဂတ္တယေနာပိ ထုလ္လစ္စယံ, ဧကေန ဒုက္ကဋံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဟရံ ပစ္ဆာ’’တိ ဝိပါဌံ ပရိကပ္ပေတွာ ‘‘ပစ္ဆာ ဟရ’’န္တိ ယောဇေန္တိ, တံ န သုန္ဒရံ ပစ္စာတိ ဥပသဂ္ဂတ္တာ။ ပဒဿ ဥပရိ အတ္ထေ သဇ္ဇေန္တော ပကာသေန္တော ဂစ္ဆတီတိ ဟိ ဥပသဂ္ဂေါ နာမ, တသ္မာ ‘‘ပတိ အာ’’တိ ဥပသဂ္ဂါနံ ‘‘ဟရ’’န္တိမဿ ပဒဿ ဥပရိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။
ပဉ္စမော။
֍ ဋီ ၂၄။ သံယာစိတပရိက္ခာရန္တိ သံ အတ္တနာ ယာစိတော ဝါသိအာဒိကော ပရိက္ခာရော ယဿာ, တံ။ အဒေသိတဝတ္ထုကန္တိ ဥတ္တိဒုတိယကမ္မေန အဒေသိတံ ဝတ္ထု ကုဋိကရဏပ္ပဒေသော
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆၂။)ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော, တံ။ ပမာဏာတိက္ကန္တန္တိ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိ နာမ, တာယ ‘‘ဒီဃသော ဒွါဒသ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဿ ဝိဒတ္ထိယာ တိရိယံ သတ္တန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏံ ဧကတောဘာဂေနာပိ အတိက္ကန္တာ ပမာဏာတိက္ကန္တာတိ တံ တိရိယံ စတုဟတ္ထသင်္ခါတဟေဋ္ဌိမပ္ပမာဏေ သတိ ဒီဃတော ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝဍ္ဎေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တတော ဦနကေ, ဒီဃတော စ ဝဍ္ဎိတေ အယံ ကုဋိသင်္ခံ န ဂစ္ဆတီတိ။ ‘‘မယှံ ဝါသာဂါရံ ဧတ’’န္တိ ဧဝံ အတ္တာ ဥဒ္ဒေသော ဧတိဿာတိ အတ္တုဒ္ဒေသာ။ ကုဋိန္တိ ဥလ္လိတ္တာဒိကံ ကုဋိံ ကတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဥလ္လိတ္တာ နာမ အန္တော ဥဒ္ဓံမုခံ လိတ္တာ။ အဝလိတ္တာ နာမ ဗဟိ အဓောမုခံ လိတ္တာ။ ဥဘယထာ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာ။ ကတွာတိ အန္တောဘူတကာရိတတ္ထဝသေန ကာရာပေတွာ ဝါ။
တတ္ထာယံ ဝတ္ထုဒေသနက္ကမော – တေန ကုဋိကာရကေန ဘိက္ခုနာ ကုဋိဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သံဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၃၄၉) ဝုတ္တနယေန သံဃံ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ သဗ္ဗေ ဝါ သံဃပရိယာပန္နာ, သံဃေန ဝါ သမ္မတာ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ တတ္ထ နေတဗ္ဗာ။ တေဟိ စ ကိပိလ္လိကာဒီဟိ သောဠသဟိ ဥပဒ္ဒဝေဟိ ဝိရဟိတတ္တာ အနာရမ္ဘံ အနုပဒ္ဒဝံ ဒွီဟိ စတူဟိ ဝါ ဗလိဗဒ္ဒေဟိ ယုတ္တေန သကဋေန ဧကစက္ကံ နိဗ္ဗောဒကပတနဋ္ဌာနေ ဧကံ ဗဟိ ကတွာ အာဝိဉ္ဆိတုံ သက္ကုဏေယျတာယ ‘‘သပရိက္ကမန’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ သစေပိ သံဃပ္ပဟောနကာ ဟောန္တိ, တတ္ထေဝ, နော စေ, သံဃမဇ္ဈံ ဂန္တွာ တေန ဘိက္ခုနာ ယာစိတေဟိ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၅၀, ၅၁) ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗန္တိ။ အဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကုဋိံ ကရိဿာမီတိ သဗ္ဗပ္ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ, ဣဒါနိ ဒွီဟိ ပိဏ္ဍေဟိ နိဋ္ဌာနံ ဂမိဿတီတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆၃။)ပဌမပိဏ္ဍဒါနေ ထုလ္လစ္စယံ, ဒုတိယဒါနေန လေပေ သံဃဋိတေ သစေ အဒေသိတဝတ္ထုကာ ဧဝ ဝါ ဟောတိ, ပမာဏာတိက္ကန္တာ ဧဝ ဝါ, ဧကော သံဃာဒိသေသော, သာရမ္ဘအပရိက္ကမနတာယ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနီတိ သစေ ဥဘယဝိပန္နာ, ဒွေ စ သံဃာဒိသေသာ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနီတိ သဗ္ဗံ ဉေယျံ။
ဆဋ္ဌော။
֍ ဋီ ၂၅။ မဟလ္လကန္တိ သဿာမိကဘာဝေန သံယာစိတကုဋိတော မဟန္တဘာဝေန, ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကမေနာပိ ကာတဗ္ဗဘာဝေန စ မဟန္တတာယ မဟတ္တံ လာတိ အာဒဒါတီတိ မဟလ္လကော။ မဟတ္တလက ဣတိ ဌိတေ တ္တဿ လောပေါ လဿ စ ဒွိတ္တံ, တံ။ ဝသနံ အတ္ထော ပယောဇနံ ဝသနတ္ထော, တာယ။ ဧတ္ထ ပန အဒေသိတဝတ္ထုဘာဝေ ဧကော သံဃာဒိသေသော။ သေသံ အနန္တရသဒိသမေဝ။ ဣဓ စ တတ္ထ စ လေဏဂုဟာတိဏကုဋိပဏ္ဏစ္ဆဒနဂေဟေသု အညတရံ ကာရေန္တဿ စ ကုဋိမ္ပိ အညဿ ဝါသတ္ထာယ ဝါသာဂါရံ ဝါ ဌပေတွာ ဥပေါသထာဂါရာဒီသု အညတရတ္ထာယ ကရောန္တဿ စ အနာပတ္တိ။
သတ္တမော။
֍ ဋီ ၂၆။ အမူလကေန အန္တိမေန ဝတ္ထုနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အမူလကေနာတိ ဒဿနသင်္ခါတဿ, သဝနသင်္ခါတဿ, ဒိဋ္ဌသုတမုတဝသေန ပဝတ္တပရိသင်္ကာသင်္ခါတဿ စ မူလဿ အဘာဝေန နတ္ထိ မူလမေတဿာတိ အမူလကံ, တေန။ တံ ပန သော အာပန္နော ဝါ ဟောတု, နော ဝါ, ဧတံ ဣဓ အပ္ပမာဏံ။ တတ္ထ ဘိက္ခုဉ္စ မာတုဂါမဉ္စ တထာရူပေ ဌာနေ ဒိသွာ ပရိသင်္ကတိ, အယံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကာ။ အန္ဓကာရေ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ ဘိက္ခုဿ စ မာတုဂါမဿ စ ဝစနံ သုတွာ အညဿ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနန္တော ပရိသင်္ကတိ, အယံ သုတပရိသင်္ကာ။ ဓုတ္တာနံ ဣတ္ထီဟိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆၄။)သဒ္ဓိံ ပစ္စန္တဝိဟာရေသု ပုပ္ဖဂန္ဓသုရာဒီဟိ အနုဘဝိတွာ ဂတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဣဒံ ကတ’’န္တိ ဝီမံသန္တော တတ္ထ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇာ ကတာ ဟောတိ, ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ အရိဋ္ဌံ ဝါ ပီတံ, သော တဿ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ‘‘အယံ သော ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိသင်္ကတိ။ အယံ မုတပရိသင်္ကာ နာမ။ အန္တိမေန စာတိ တတော ပရံ ဝဇ္ဇာဘာဝေန အန္တေ ဘဝတ္တာ အန္တိမေနေဝ။ ဝတ္ထုနာတိ ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု ဓမ္မေသု အညတရေန ပါရာဇိကေန ဓမ္မေန။ စ-ကာရော ပနေတ္ထ အဝဓာရဏေ, တေန သံဃာဒိသေသာဒိံ နိဝတ္တေတိ။ အထ ဝါ စ-ကာရော အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော။
စောဒေန္တော ဝါ စောဒါပေန္တောဝါစာတိ ယောဇေတဗ္ဗော။ စာဝေတုန္တိ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝနတ္ထာယ။ ဧတေန ဧကံ စာဝနာဓိပ္ပါယံ ဂဟေတွာ အဝသေသေ အက္ကောသာဓိပ္ပါယဝုဋ္ဌာပနာဓိပ္ပါယာဒိကေ သတ္တာဓိပ္ပါယေ ပဋိက္ခိပတိ။ သုဏမာနန္တိ ဣဒံ ‘‘စောဒေန္တော’’တိအာဒီနံ ကမ္မပဒံ, ဣမိနာ ပရမ္မုခါ စောဒနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ပရမ္မုခါ ပန သတ္တဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ စောဒေန္တောတိ ‘‘ဝတ္ထုသန္ဒဿနာ အာပတ္တိသန္ဒဿနာ သံဝါသပ္ပဋိက္ခေပေါ သာမီစိပ္ပဋိက္ခေပေါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) သင်္ခေပတော ဝုတ္တာနံ စတုန္နံ စောဒနာနံ ဝသေန သယံ စောဒေန္တော ဝါ။ စောဒါပေန္တော ဝါတိ ပရေန ယေန ကေနစိ စောဒါပေန္တော ဝါ။ တသ္မာ ယော ဘိက္ခုဿ သမီပေ ဌတွာ ‘‘တွံ မေထုနံ ဓမ္မံ သေဝိ, အဿမဏောသီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုသန္ဒဿနဝသေန ဝါ ‘‘တွံ မေထုနဓမ္မာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိအာဒိနာ အာပတ္တိသန္ဒဿနဝသေန ဝါ ‘‘အဿမဏောသိ, နတ္ထိ တယာ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထော ဝါ ပဝါရဏာ ဝါ သံဃကမ္မံ ဝါ, အဿမဏောသီ’’တိအာဒိနာ သံဝါသပ္ပဋိက္ခေပဝသေန ဝါ အဘိဝါဒနာဒိသံဝါသေ ပဋိက္ခိတ္တေ အဿမဏောတိ ကသ္မာတိ ပုဋ္ဌဿ ‘‘အဿမဏောသီ’’တိအာဒိဝစနေဟိ သာမီစိပ္ပဋိက္ခေပဝသေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆၅။)ဝါ အန္တမသော ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဧဝ ဝါပိ ဧတမတ္ထံ ဒီပယတော ‘‘ကရောတု မေ အာယသ္မာ ဩကာသံ, အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ ဧဝံ ဩကာသေ အကာရိတေ ဝါစာယ သံဃာဒိသေသော စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စ, ဩကာသံ ကာရေတွာ စောဒေန္တဿ ပန သံဃာဒိသေသောဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
အဋ္ဌမော။
֍ ဋီ ၂၇။ အညဿာတိ ခတ္တိယာဒိဇာတိကဿ ပရဿ။ ကိရိယန္တိ မေထုနဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ကိရိယံ။ တေနာတိ အညဿ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတဿ မေထုနဝီတိက္ကမသန္ဒဿနေန ကရဏဘူတေန။ လေသေနာတိ ယဿ ဇာတိအာဒယော တတော အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ လိဿတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝိတ္ထာရံ သိလိဿတိ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝါတိ ဇာတိအာဒယောဝ ‘‘လေသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, တေန ဇာတိလေသနာမလေသာဒိနာ လေသေန။ အညန္တိ ယော ဝီတိက္ကမန္တော ဒိဋ္ဌော, တတော အပရမ္ပိ ဘိက္ခုံ စာဝေတုံ အန္တိမေန ဝတ္ထုနာ စောဒယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ? ကောစိ ခတ္တိယဇာတိယော ဝီတိက္ကမန္တော ဒိဋ္ဌော, တတော အညံ အတ္တနော ဝေရိံ ခတ္တိယဇာတိကံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ တံ ခတ္တိယံ ဇာတိလေသံ ဂဟေတွာ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော ဝီတိက္ကမန္တော, တွံ ခတ္တိယော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသီ’’တိ စောဒေတိ စောဒါပေတိ ဝါ။ ဧဝံ နာမလေသာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသာ ဝိနိစ္ဆယကထာ အဋ္ဌမေ ဝုတ္တသဒိသာယေဝ။
နဝမော။
֍ ဋီ ၂၈။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဂရုကာ နဝါ’’တိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အာပန္နေသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု အတ္တနာ အာပန္နံ သံဃာဒိသေသာပတ္တိံ အာပတ္တိဝသေန ဝါ ဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဇာနံ ဇာနန္တော
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆၆။)ယာဝတာ ယတ္တကာနိ အဟာနိ ဆာဒေတိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တာဝတာ တတ္တကာနိ အဟာနိ တဿ ပရိဝါသော ဟောတီတိ ဧဝံ ပဒသန္ဓိဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော သမောဓာနပရိဝါသောတိ တိဝိဓော ပရိဝါသော။ တေသံ ပန အတိသင်္ခေပနယေန မုခမတ္တေပိ ဒဿိတေ ဝိတ္ထာရဝိနိစ္ဆယပဝေသောပါယသမ္ဘဝေါ သိယာတိ မုခမတ္တံ ဒဿယိဿာမ။
တတ္ထ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော နာမ ယထာပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ဒါတဗ္ဗော, တသ္မာ ပဋိစ္ဆန္နဒိဝသေ စ အာပတ္တိယော စ သလ္လက္ခေတွာ သစေ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ, ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိအာဒိနာ ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၉၈-၉၉) အာဂတနယေန ယာစာပေတွာ ‘‘သုဏာတု မေ ဘန္တေ သံဃော, အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိအာဒိနာ ခန္ဓကေ အာဂတနယေနေဝ ကမ္မဝါစံ ဝတွာ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ ဧကံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိ ဝိနယကမ္မံ ကရောန္တဿာပိ ဝုဋ္ဌာတီတိ ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာနာဝတ္ထုကာသုပိ ဧသေဝ နယော။ အထ ဒွီဟာဒိပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောန္တိ, ပက္ခအတိရေကပက္ခမာသအတိရေကမာသသံဝစ္ဆရအတိရေကသံဝစ္ဆရပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဝါ, ‘‘ဒွီဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ ယော ယော အာပန္နော ဟောတိ, တဿ တဿ နာမဉ္စ ဂဟေတွာ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။
ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ စ သစေ အပ္ပဘိက္ခုကော အာဝါသော ဟောတိ, သက္ကာ ရတ္တိစ္ဆေဒံ အနာပဇ္ဇန္တေန ဝသိတုံ, တတ္ထေဝ ‘‘ပရိဝါသံ သမာဒိယာမိ, ဝတ္တံ သမာဒိယာမီ’တိ ဝတ္တံ သမာဒါယ တတ္ထေဝ သံဃဿ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမ္ဗဟုလာ သံဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယော’’တိအာဒိနာ အာရောစေတွာ ပုန အာဂတာဂတာနံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆၇။)ဘိက္ခူနံ အာရောစေန္တေန ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ သဟဝါသော, တေန စ ဝိနာဝါသော, အာဂန္တုကာဒီနံ ဥပစာရဂတာနံ အနာရောစနာတိ ဧတေသု ဧကေနာပိ ရတ္တိစ္ဆေဒဉ္စ ဝတ္တဘေဒဉ္စ အကတွာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗံ။
သစေ န သက္ကာ ဟောတိ ပရိဝါသံ သောဓေတုံ, နိက္ခိတ္တဝတ္တေန ဝသိတုကာမော ဟောတိ, တတ္ထေဝ သံဃမဇ္ဈေ ဝါ ဧကဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တိကေ ‘‘ပရိဝါသံ နိက္ခိပါမိ, ဝတ္တံ နိက္ခိပါမီ’’တိ ပရိဝါသော နိက္ခိပိတဗ္ဗော။ နိက္ခိတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ပကတတ္တဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ။ အထာနေန ပစ္စူသသမယေ ဧကေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော, အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ အန္တောအရုဏေယေဝ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ ဗဟိ ဌိတာနမ္ပိ သဒ္ဒံ သုဏာတိ, ပဿတိ ဝါ, ဒူရံ ဂန္တွာပိ အာရောစေတဗ္ဗံ, အနာရောစေန္တေ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ။ သစေ အဇာနန္တဿေဝ ဥပစာရသီမံ ပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တိ, ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ, န ဝတ္တဘေဒေါ။ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ တဿ သန္တိကေ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ ယာဝ ရတ္တိယော ပူရေန္တိ, တာဝ ပရိဝတ္ထဗ္ဗံ။ အယံ တာဝ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော။
သုဒ္ဓန္တော ဒုဝိဓော စူဠသုဒ္ဓန္တော မဟာသုဒ္ဓန္တောတိ။ တတ္ထ ယော ‘‘ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ ယတ္တကံ နာမ ကာလံ အဟံ သုဒ္ဓေါ’’တိ ဇာနာတိ, တတ္တကံ အပနေတွာ တတော အဝသေသေ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒေ ဧကတော ကတွာ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော စူဠသုဒ္ဓန္တော။ ယော ပန သဗ္ဗသော ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ နဿရတိ, တတ္ထ စ ဝေမတိကော, တဿ ဒါတဗ္ဗော မဟာသုဒ္ဓန္တော။ အာပတ္တိပရိယန္တံ ဇာနာတု ဝါ, မာ ဝါ, အကာရဏမေတံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆၈။)သမောဓာနပရိဝါသော နာမ တိဝိဓော ဩဓာနသမောဓာနော အဂ္ဃသမောဓာနော မိဿကသမောဓာနောတိ။ တတ္ထ ယော နိဋ္ဌိတပရိဝါသောပိ ဝါ နိဋ္ဌိတမာနတ္တောပိ ဝါ အနိက္ခိတ္တဝတ္တော အညံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုရိမာပတ္တိယာ သမာ ဝါ ဦနတရာ ဝါ ရတ္တိယော ပဋိစ္ဆာဒေတိ, တဿ မူလာယ ပဋိကဿနေန တေ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ စ မာနတ္တစိဏ္ဏဒိဝသေ စ ဩဓုနိတွာ မက္ခေတွာ ပုရိမာယ အာပတ္တိယာ မူလဒိဝသပရိစ္ဆေဒေ ပစ္ဆာ အာပန္နံ အာပတ္တိံ သမောဒဟိတွာ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော ဩဓာနသမောဓာနော နာမ။ သစေ ကဿစိ ဧကာပတ္တိ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ, ဒွီဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ, ဧဝံ ယာဝ ဒသာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ, တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာယ တာသံ ဒသာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နဝသေန အဝသေသာနံ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာဒီနမ္ပိ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ။ ယော ပန နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော ဧကတော ကတွာ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော မိဿကသမောဓာနော နာမ။ ဒါနဝိဓိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၁၃၄ အာဒယော) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
ဧဝံ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသော ဘိက္ခု မာနတ္တံ ဘိက္ခူနံ မာနနဘာဝံ ဆ ရတ္တိယော အခဏ္ဍံ ကတွာ စရေယျ ကရေယျ, သမ္ပာဒေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ သံဃေန ဂဏေန ပုဂ္ဂလေန ကတံ တေန ဘိက္ခုနာ သံဃမဇ္ဈေ ဝတ္တံ သမာဒါပေတွာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိနာ ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန ယာစာပေတွာ တတ္ထေဝ ဝုတ္တနယေန မာနတ္တဒါနာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိနာပိ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတုကာမေန စေ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ စတူဟိ ပဉ္စဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝါသေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဒေသံ ဂန္တွာ ပုရိမနယေနေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ သဟဝါသာဒိံ အန္တမသော စတူဟိ ဦနတ္တာ ဦနေ ဂဏေ စရဏဒေါသဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိကဿ ပန ပရိဝါသံ အဒတွာ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ဧဝံ စိဏ္ဏံ ကတံ ပရိနိဋ္ဌာပိတံ မာနတ္တံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၆၉။)ယေန, တံ ဘိက္ခုံ။ ဝီသတိ သံဃော ဂဏော အဿာတိ ဝီသတီဂဏော ဒီဃံ ကတွာ, သော သံဃော အဗ္ဘေယျ သမ္ပဋိစ္ဆေယျ, အဗ္ဘာနကမ္မဝသေန ဩသာရေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, အဝှေယျာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဧတ္ထာပိ သမာဒါနအာရောစနယာစနာနိ, ကမ္မဝါစာ စ ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၂၉။ ဧဝံ တေသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဆာဒနဿ အင်္ဂါနိ ဒဿေတုံ ‘‘အာပတ္တီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န ဥက္ခိတ္တော အနုက္ခိတ္တော, နတ္ထိ အန္တရာယော အဿာတိ အနန္တရာယော။ သကတ္ထေ တ္တပစ္စယဝသေန ဝါ, ပဟုနော ဘာဝေါ ပဟုတ္တံ, တံ အဿတ္ထီတိ သဒ္ဓါဒိဝသေန ဝါ ပဟုတ္တော။ အနုက္ခိတ္တော စ အနန္တရာယော စ ပဟုတ္တော စာတိ ဒွန္ဒော, တေသံ ဘာဝေါ အနုက္ခိတ္တာဒိဂုဏော အနုက္ခိတ္တ…ပေ… ပဟုတ္တတာ။ အာပတ္တိ စ အနုက္ခိတ္တ…ပေ… ပဟုတ္တတာ စ အာပတ္တိ…ပေ… ပဟုတ္တတာယော။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဇော။ တထာ တေန ပကာရေန အာပတ္တိအာဒီသု စတူသု အာပတ္တာဒိပကာရေန သညီ တထသညီ ရဿဝသေန။ တဿ ဘာဝေါ တထသညိတာ, ယထာဝုတ္တအာပတ္တာဒိသညိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စ-ကာရော ဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော။ ကမနံ ပတ္ထနံ ကာမော, ဆာဒေတုံ ကာမော ဆာဒေတုကာမော။ ဣတိ ယထာဝုတ္တာ နဝ, အထ ဆာဒနာ စာတိ ဧဝံ ဒသ စ တာနိ အင်္ဂါနိ စာတိ, တေဟိ။ အရုဏုဂ္ဂမမှိ အရုဏသင်္ခါတဿ ပဌမဗာလသူရိယရံသိနော ဥဂ္ဂမနေ သတိ ဆန္နာ ဟောတိ, အာပတ္တီတိ သေသော။
တတ္ထာယမဓိပ္ပါယော – ယော ဘိက္ခု ရာဇစောရအဂ္ဂိဥဒကမနုဿအမနုဿဝါဠသရီသပဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယာနံ ဒသန္နမေကဿာပိ နတ္ထိတာယ အနန္တရာယိကော သမာနော အနန္တရာယိကသညီ ဟုတွာ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂန္တုဉ္စေဝ အာရောစေတုဉ္စ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇၀။)သက္ကုဏေယျတာယ ပဟု သမာနော ပဟုသညီ ဟုတွာ တိဝိဓဥက္ခေပနီယကမ္မာကရဏေန အနုက္ခိတ္တော သမာနော အနုက္ခိတ္တသညီ ဟုတွာ ဂရုကာပတ္တီတိ သညီ ဂရုကံယေဝ အာပတ္တိံ ဆာဒေတုကာမော ဟုတွာ ဆာဒေတိ, တဿာယံ အာပတ္တိ စ ဆန္နာ ဟောတီတိ။ သစေ ပနေတ္ထ အနာပတ္တိသညီ ဝါ ဟောတိ အညာပတ္တိက္ခန္ဓသညီ ဝါ ဝေမတိကော ဝါ, အစ္ဆန္နာ ဟောန္တိ။ အာရောစေန္တေန ပန ‘‘မမ ဧကာပတ္တိံ အာပန္နဘာဝံ ဇာနာဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ဝတ္ထုသဘာဂါပတ္တိကဿ အာရောစေတိ, တာဝ တပ္ပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။
သံဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ စီဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၀။ ‘‘ခေါမဉ္စ ကောသေယျဉ္စာ’’တိအာဒိနာ နပုံသကဝိဂ္ဂဟေန ဒွန္ဒေ ကတေ ခေါမ…ပေ… ဘင်္ဂါနိ။ တတ္ထ ခေါမန္တိ ဂစ္ဆဇာတိ။ ဥပစာရတော ပန ခေါမေန ခေါမသုတ္တေန ဝါယိတန္တိ တဒ္ဓိတေန ဥပစာရေန ဝါ ခေါမံ ခေါမပဋစီဝရံ, တထာ အဝသေသာနိ။ သာဏံ သာဏဝါကသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ စီဝရံ။ ဘင်္ဂံ ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ ဧကစ္စာနိ ဝါ ဝေါမိဿေတွာ ဝါယိတစီဝရံ။ ဝါကမယမေဝ ဝါတိ ကေစိ။ ကမ္ဗလန္တိ မနုဿလောမံ ဝါဠလောမဉ္စ ဌပေတွာ သေသလောမေဟိ ဝါယိတံ။ ဧတာနီတိ ခေါမာဒီနိ ယထာဝုတ္တာနိ။ သဟ အနုလောမေဟီတိ သာနုလောမာနိ။ ဇာတိတော ကပ္ပိယာနိ ဆ စီဝရာနိ ဘဝန္တိ။
֍ ဋီ ၃၁။ ဣဒါနိ ‘‘ဒုကူလ’’န္တိအာဒိနာ တေသံ အနုလောမာနိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဒုကူလန္တိ ဒုကူလသင်္ခါတေန ကေနစိ ဝါကဝိသေသေန ဝါယိတံ စီဝရံ။ စေဝါတိ သမုစ္စယေ, သော ဥပရိ အာကဍ္ဎိတဗ္ဗော။ ပဋ္ဋုဏ္ဏန္တိ ပဋ္ဋုဏ္ဏေသု ဇာတံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇၁။)ဒေသဝါစိနော ဗဟုဝစနန္တာတိ ဗဟုဝစနေန ဝိဂ္ဂဟော။ တထာ သောမာရာ စ စီနာ စ, တေသု ဇာတံ သောမာရစီနဇံ။ ဣမာနိ တီဏိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယာနိ။ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ ဇာတံ ဣဒ္ဓိဇံ, တံ ပန ခေါမာဒီနံ အညတရံ။ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ စီဝရံ။ တဒေတံ ဒုကူလာဒိ တဿ တဿ ယထာဝုတ္တဿ ခေါမာဒိနော အနုလောမိကံ ဟောတိ။ တတ္ထ လောမာနိ အနုဂတံ အနုလောမံ, ယထာ သေသလောမာနိ အနုဂတံ လောမံ တဒနုကူလတ္တာ ‘‘အနုလောမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တထာ တံဇာတိယကံ ယေသံ ကေသဉ္စိ အနုကူလံ သဗ္ဗမ္ပိ ရုဠှီဝသေန ‘‘အနုလောမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တမေဝ အနုလောမိကံ, အနုကူလန္တိ အတ္ထော။ ကထံ? ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ, ပဋ္ဋုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ, ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နဉ္စ ခေါမာဒီနမနုလောမန္တိ။
၃၂-၃။ ဧဝံ သာနုလောမာနိ စီဝရာနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနာဒိကံ ဒဿေတုံ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဝုတ္တေပိ အဝဿံ ဝတ္တဗ္ဗတာယ သဗ္ဗတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗော, တိစီဝရဉ္စ…ပေ… ကဏ္ဍုစ္ဆာဒိဉ္စ အဓိဋ္ဌေယျ န ဝိကပ္ပေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ သမာဟာရော တိစီဝရံ။ ပရိက္ခာရဉ္စ တံ စောဠဉ္စာတိ ပရိက္ခာရစောဠံ။ ဝဿဿ ယောဂ္ဂါ ဝဿိကာ, သာဝ သာဋိကာ ဝဿိကသာဋိကာ။ ပုဉ္ဆတိ အနေနာတိ ပုဉ္ဆနံ, မုခဿ ပုဉ္ဆနံ မုခပုဉ္ဆနံ။ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ နိသီဒနံ, မုခပုဉ္ဆနဉ္စ နိသီဒနဉ္စ မုခပုဉ္ဆနနိသီဒနံ။ သယနသုခါဒိံ ပဋိစ္စ အတ္ထရီယတီတိ ပစ္စတ္ထရဏံ, တဒေဝ ပစ္စတ္ထရဏကံ။ ကဏ္ဍုံ ဆာဒေတီတိ ကဏ္ဍုစ္ဆာဒိ။ အဓိဋ္ဌဟေတိ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ နဝန္နံ နာမံ ဂဟေတွာ အဓိဋ္ဌေယျ။ န ဝိကပ္ပေယျာတိ တဿ တဿ နာမံ ဂဟေတွာ န ဝိကပ္ပေယျ, တဿ တဿ ပန နာမံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝိကပ္ပေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဧတ္ထာတိ ဣမေသု
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇၂။)နဝသု စီဝရေသု။ တိစီဝရန္တိ တိစီဝရနာမေန အဓိဋ္ဌိတံ။ တထာ ဟိ အဓိဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေ ဝိသုံ တိစီဝရံ နာမ နတ္ထိ သံဃာဋိအာဒိပ္ပဟောနကဿ ပစ္စတ္ထရဏာဒိဝသေနာပိ အဓိဋ္ဌာတုံ အနုညာတတ္တာ။ တံ ဝိနာ ဧကာဟံ ဧကဒိဝသမ္ပိ။ န ဝသေယျာတိ အလဒ္ဓသမ္မုတိကော ဘိက္ခု အဝိပ္ပဝါသသီမတော အညတ္ထ ဝါသံ န ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သတိ တိစီဝရဉ္စ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဟောတိ, ပါစိတ္တိယဉ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဒီပေတိ။ နိသီဒနံ ဝိနာ စာတုမာသံ န ဝသေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတုန္နံ မာသာနံ သမာဟာရော စတုမာသံ, တမေဝ စာတုမာသံ။ တံ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန။
֍ ဋီ ၃၄။ ဣဒါနိ ‘‘ဣမ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘အဓိဋ္ဌေယျာ’’တိ ဝုတ္တမဓိဋ္ဌာနံ ဒဿေတိ။ သံဃာဋိံ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌဟေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အဓိဋ္ဌဟေတိ ဟတ္ထပါသေ ဌိတံ ဧဝံ အဓိဋ္ဌေယျ။ အဟတ္ထပါသန္တိ ဟတ္ထဿ ပါသော သမီပေါ ဟတ္ထပါသော, အဍ္ဎတေယျဟတ္ထဗ္ဘန္တရော။ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရောတိပိ ဝဒန္တိ။ နတ္ထိ ဟတ္ထပါသော ဧတိဿာတိ အဟတ္ထပါသာ, တံ ဧတန္တိ အဓိဋ္ဌဟေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါ ဥပရိပါသာဒေ ဝါ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တနယောဂ္ဂေ ပဒေသေ ဝါ ဌိတံ စီဝရံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတော ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိပိ ဝဒန္တိ။ သေသေသုပီတိ ဥတ္တရာသင်္ဂါဒိကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိပရိယန္တေသုပိ အဝသေသစီဝရေသု။ အယံ နယောတိ အယမေဝ နယော။ ယထာ သံဃာဋိယာ, ဧဝံ ‘‘ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တနယောဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ပန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေန ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ စိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ကာယေန ဝါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, ဝစီဘေဒမတ္တံ ကတွာ ဝါစာယ ဝါ။ ပရိက္ခာရစောဠံ နာမ ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခန္တိ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇၃။)֍ ဋီ ၃၅။ ဣဒါနိ ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟတော အညံ လဒ္ဓါ အဓိဋ္ဌာတုကာမေန ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဓိဋ္ဌဟန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သံဃာဋိ ပဘုတိ အာဒိ ယဿ တံ သံဃာဋိပ္ပဘုတိ။ ဧတံ ‘‘အဓိဋ္ဌဟန္တော’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အဓိဋ္ဌေယျာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ကမ္မပဒံ, ‘‘ပုဗ္ဗစီဝရ’’န္တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသေသနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာတိ ပရိစ္စဇိတွာ။ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိ သံဃာဋိအာဒီနိ ကရောတိ, နိဋ္ဌိတေ ရဇနေ စ ကပ္ပေ စ ဣမံ ပရိက္ခာရစောဠံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ။ ပတ္တာဓိဋ္ဌဟနေတိ ပတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနေ။ တထာတိ စ ယထာ စီဝရေ, တထာ ပတ္တေပိ အဓိဋ္ဌာနာဒိကံ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဣမံ ပတ္တံ, ဧတံ ပတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝိသေသော။
֍ ဋီ ၃၆။ ဣဒါနိ ပစ္စုဒ္ဓါရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣမံ ဝ ဣတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ရဿံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော, သော ဣတိ-သဒ္ဒတော ပရံ ယောဇေတဗ္ဗော, တသ္မာ ‘‘ဧတံ သံဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ဝါ သံသေတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သံသေတိ ဝဒေယျ။ ဧဝန္တိ ယထာ နာမေန သံဃာဋိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ, တထာ ဥတ္တရာသင်္ဂါဒီနီတိ အတ္ထော။ ဝိဒူတိ ပစ္စုဒ္ဓရေတိမဿ ကတ္တုပဒံ, ပညဝါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာပိ ဒူရာသန္နတာဒီ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။
၃၇-၈။ ဣဒါနိ သံဃာဋိအာဒီနံ ဆန္နံ ပမာဏပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ ‘‘သံဃာဋီ’’တိအာဒိနာ။ ပစ္ဆိမော အန္တော ပစ္ဆိမန္တော, တေန, ပစ္ဆိမကောဋိယာတိ အတ္ထော။ ဒီဃသောတိ ဒီဃတော။ မုဋ္ဌိယာ သဟိတံ ပဉ္စကံ ယဿာ သာ မုဋ္ဌိပဉ္စကာ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ပန မုဋ္ဌိပဉ္စကော။ မုဋ္ဌိ-သဒ္ဒေနေတ္ထ ဥပစာရဝသေန ကတမုဋ္ဌိကော ဟတ္ထောဝ ဝုတ္တော။ သုဂတဿ စီဝရတော ဦနာတိ သမာသော။ အပီတိ ဝုတ္တသမုစ္စယေ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇၄။)တေန ယထာဝုတ္တပစ္ဆိမပ္ပမာဏာ စ အယဉ္စ ဥတ္တမပ္ပမာဏာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပစ္ဆိမန္တေနာ’’တိ ဣဒံ မုဋ္ဌိတ္တိကဉ္စ တိရိယန္တိ ဧတ္ထာပိ အနုဝတ္တေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဥတ္တမန္တေန သုဂတစီဝရူနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ သမုစ္စိနောတိ။ တတ္ထ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော ဧကာ သုဂတဝိဒတ္ထိ, တာယ ဝိဒတ္ထိယာ နဝ ဝိဒတ္ထိယော ဒီဃတော သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ, တိရိယံ ဆ ဝိဒတ္ထိယော, တံ ပန ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဒီဃတော တေရသ ဟတ္ထာ ဧကာ စ ဝိဒတ္ထိ, တိရိယတော နဝ ဟတ္ထာ ဟောန္တိ။ တံဝသေန ဥဘယတ္ထ ဦနတာ ဝိညာတဗ္ဗာ။
ဥတ္တရာသင်္ဂေါပိ တတ္တကောဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဧကံသိကဿပီ’’တိ အာဟ။ ဧကော အံသော ဧကံသော, တတ္ထ ကာတဗ္ဗန္တိ တဒ္ဓိတေ ဧကံသိကံ။ ‘‘အန္တရဝါသကော’’စ္စာဒိနာ နိဝါသနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အန္တရံ မဇ္ဈပဒေသော, အန္တရေ မဇ္ဈေ ကဋိပ္ပဒေသေ ဝါသော ဝတ္ထံ အန္တရဝါသော, သောယေဝ အန္တရဝါသကော။ စာပီတိ သမုဒါယော, ဧကော ဝါ သမုစ္စယော။ အဍ္ဎေန တတိယော ဘာဂေါ အဍ္ဎတေယျော။ ဧတ္ထ ဒွိန္နံ ဟတ္ထကောဋ္ဌာသာနံ သမ္ပုဏ္ဏာနံ တတိယကောဋ္ဌာသသံသိဇ္ဈနေ ကရဏဘူတာ အဍ္ဎ-သဒ္ဒနိဒ္ဒိဋ္ဌာ ယာ ဝိဒတ္ထိ, သာဝ တတိယောတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဥပဍ္ဎဟတ္ထသင်္ခါတော တတိယော ဘာဂေါ အဍ္ဎတေယျော။ သော စ နာနန္တရေန ဒွိဟတ္ထတတိယတာ လဗ္ဘတီတိ ဒွေ ဟတ္ထာ, ဧကာ စ ဝိဒတ္ထိ အဍ္ဎတေယျော။ တံသန္နိယောဂေန ပနေတ္ထ အန္တရဝါသကောဝ အဍ္ဎတေယျောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒွေ ဟတ္ထာ ယဿာတိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော။ ပါရုပနေနာပိ သက္ကာ နာဘိံ ပဋိစ္ဆာဒေတုန္တိ ‘‘ဒွိဟတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဍ္ဎတေယျံ ဝိကပ္ပေတိ။ တိရိယဿ အန္တောတိ ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသော, တိရိယမေဝ အန္တောတိ ဝါ ကမ္မဓာရယော ‘‘ဂါမန္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇၅။)֍ ဋီ ၃၉။ ‘‘နိသီဒနဿာ’’တိအာဒိနာ နိသီဒနစီဝရံ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ နိသီဒနံ နာမ သမေ ဘူမိဘာဂေ ဧဠကလောမာနိ ဥပရူပရိ သန္ထရိတွာ ကဉ္ဇိကာဒီဟိ သိဉ္စိတွာ ကတော ဒွီသု ဌာနေသု ဖာလိတတ္တာ တီဟိ ဒသာဟိ ယုတ္တော ပရိက္ခာရဝိသေသော။ ဝိဒတ္ထီ ဒွေတိ ဒွေ ဝိဒတ္ထီ။ ဝိသာလတော ပုထုလတော။
֍ ဋီ ၄၀။ ‘‘ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒီ’’တိအာဒိနာ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ကဏ္ဍူတိ ဟိ န အတ္ထတော နာနံ, တဂ္ဂဟဏေန ပနေတ္ထ ပိဠကဿာဝထုလ္လကစ္ဆာဗာဓံ ဂယှတိ။ ကဏ္ဍုံ ယထာဝုတ္တံ ပိဠကာဒိံ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ။ ပဋိစ္ဆဒနံ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေါ, ယထာဝုတ္တကဏ္ဍုယာ ပဋိစ္ဆာဒေါ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒေါ, သော အဿ အတ္ထီတိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒီ, တဿ။ တိရိယန္တိ တိရိယတော။
֍ ဋီ ၄၁။ ‘‘ဝဿိကာ’’တိအာဒိနာ ဝဿိကသာဋိကံ ဒဿေတိ, တံ သုဝိညေယျံ။
֍ ဋီ ၄၂။ ဧဝံ ပမာဏဝန္တာနံ ပမာဏံ ဒဿေတွာ ဝုတ္တပ္ပမာဏာတိက္ကမေ ဒေါသံ, ကေသဉ္စိ ပမာဏာဘာဝဂဏနာဘာဝဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဝုတ္တပ္ပမာဏဝန္တေသု စီဝရေသု။ တဒုတ္တရိ တတော ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ဥတ္တရိ နိပါတေန ဥတ္တရိ-သဒ္ဒေန တပ္ပုရိသော။ ကရောန္တဿ သမ္ပာဒေန္တဿ။ ဆေဒနပါစိတ္တီတိ ဆေဒနေန သဟိတာ ပါစိတ္တိ, အတိရေကံ ဆိန္ဒိတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ပန အတိရေကဉ္စ ဦနကဉ္စ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ယေန မုခံ ပုဉ္ဆန္တိ, တံ မုခသမ္ဗန္ဓီတိ မုခဿ စောဠန္တိ သမာသေ ဒွန္ဒော။ အာကင်္ခိတံ ဣစ္ဆိတံ ပမာဏန္တိ ကမ္မဓာရယော။ တမေတေသမတ္ထီတိ အာကင်္ခိတပ္ပမာဏိကာ။ ဧတ္ထ စ တိစီဝရာဒီသု အဝုတ္တေပိ ဂဏနဝိဘာဂေ ပစ္စတ္ထရဏမုခပုဉ္ဆနပရိက္ခာရစောဠေ ဌပေတွာ အာဒိတော
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇၆။)ပဋ္ဌာယ ဆက္ကမေကေကမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ မုခပုဉ္ဆနစောဠာနိ ပစ္စတ္ထရဏာနိ စ ဗဟူနိပီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၄၃။ ဂဏနာတိ ဧတ္ထ နပုံသကဿ ဣတ္ထိဝစနေန ယောဂါဘာဝါ ‘‘န ဒီပိတာ’’တိ လိင်္ဂံ ဝိပရိဏာမေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, အဋ္ဌကထာယံ န ပကာသိတာတိ အတ္ထော။ တိဏ္ဏံ ပနေတေသံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနေဝ ဝုတ္တံ, ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမေန ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ အတ္ထိယေဝ။ ဣဒါနိ ယသ္မာ တတ္ထ တံ သဗ္ဗံ န ဒီပိတံ, တသ္မာ ဝိကပ္ပနူပဂထဝိကာဒိ သဗ္ဗံ ဧကံ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ, ဗဟူနိ ဧကတော ကတွာ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠာနီ’’တိပိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမိနာ ပရိက္ခာရစောဠံ နာမ ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခန္တိ ဒဿေတိ။ ထဝိကာဒိံ ထဝိကာ အာဒိ ယဿ ပရိဿာဝနာဒိနောတိ သမာသော။ ဝိကပ္ပဿ ဥပဂံ ဝိကပ္ပိယံ, တဉ္စ ဥပရိ ဝက္ခတိ။
֍ ဋီ ၄၄။ ဣဒါနိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ပဋိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘အဟတာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အဟတေန နဝေန အဓောတေန ကပ္ပံ သဒိသံ အဟတကပ္ပံ, ဧကဝါရဓောတံ။ အဟတဉ္စ အဟတကပ္ပဉ္စ အဟတာဟတကပ္ပါနိ, ဝတ္ထာနိ, တေသံ။ ဒွေ ဂုဏာ ပဋလာနိ ယဿ သာတိ ဒုဂုဏာ။ ‘‘ဂုဏော ပဋလရာသီသူ’’တိ ဟိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာ။ ဒုဂုဏာ ဒုပဋ္ဋာ, ဥတ္တရသ္မိံ ဒေဟဘာဂေ အာသဉ္ဇီယတီတိ ဥက္ကရာသင်္ဂေါ။ ဧကစ္စံ ဧကပဋ္ဋံ အဿ အတ္ထီတိ ဧကစ္စီ, ဧကပဋ္ဋောတိ အတ္ထော။ နိပါတော ဝါ ဧကစ္စီတိ။ တထာတိ သမုစ္စယေ, အန္တရဝါသကော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပမာယံ ဝါ, ယထာ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ ဧကစ္စိယော, ဧဝံ အန္တရဝါသကောတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၅။ ‘‘ဥတူ’’တိ အနေကဥတု ဂဟိတာတိ ဥတုတော ဒီဃကာလတော ဥဒ္ဓဋာ ဥတုဒ္ဓဋာ, တေသံ ပိလောတိကာနန္တိ အတ္ထော။ သေသာတိ ဥတ္တရာသင်္ဂအန္တရဝါသကာ။ ပံသု ဝိယ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇၇။)ကုစ္ဆိတံ ဥလတိ ပဝတ္တတီတိ ပံသုကူလံ, ရထိကာသုသာနသင်္ကာရကူဋာဒီနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတံ စောဠခဏ္ဍံ, တသ္မိံ။ ယာ ယာ ရုစီတိ အဗျယီဘာဝေ ယထာရုစိ, ယာဝဒတ္ထံ သတပဋ္ဋမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၄၆။ ဣဒါနိ တီသု ဆိန္ဒိတွာ ကာတုံ အပ္ပဟောန္တေသု ကာတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တီသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တိစီဝရသမုဒါယတော ဧကဒေသဘူတာနံ ဒွိန္နမေကဿ စ သင်္ခါဂုဏေန နိဒ္ဓါရိယမာနတ္တာ တီသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ဧကဝစနဿ ဗဟွတ္ထေန ယောဂါဘာဝတော ဒွိစီဝရသင်္ခါတဗဟွတ္ထဝသေန ဝစနံ ဝိပရိဏာမေတွာ ယာနိ ပဟောန္တိ, တာနိ ဒွေ ဝါပိ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနိ, ယံ ပဟောတိ, တံ ဧကံ ဝါ ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဟောန္တီတိ ပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏဆိန္နကာနိ ပဟောန္တိ။ အပီတိ သမ္ဘာဝနေ, တီသု ကာ ကထာတိ အတ္ထော။ အနွာဓိန္တိ အာဂန္တုကပတ္တံ။ အနု ပစ္ဆာ အာဓီယတီတိ အနွာဓိ, ယံ စီဝရဿောပရိ သံဃာဋိအာကာရေန အာရောပေတဗ္ဗံ။ အနာဒိဏ္ဏန္တိ အနာရောပိတံ အနွာဓိကံ။ န ဓာရေယျာတိ ဣမိနာ ယဒိ ဓာရေယျ, ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေတိ။
၄၇-၈။ ဣဒါနိ ‘‘တိစီဝရံ န ဝသေယျ ဝိနေကာဟ’’န္တိ ဝုတ္တာနံ တိဏ္ဏံ အဝိပ္ပဝါသလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါမေ’’တိအာဒိနာ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၄၇၁ အာဒယော) ဝုတ္တပရိဟာရမာဟ။ တတ္ထ ဂါမေ ဝါ…ပေ… ဝိဟာရေ ဝါ တိစီဝရံ နိက္ခိပိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ‘‘ပဋော ဒဍ္ဎော’’တိအာဒီသု ဝိယ အဝယဝေပိ သမုဒါယဝေါဟာရဝသေန တီသု ဧကမ္ပိ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုသမ္မုတိယညတြာတိ သံဃေန ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော ဒီယမာနံ စီဝရေန ဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ ဝိနာ။ ဝိပ္ပဝတ္ထုန္တိ ဧကူပစာရနာနူပစာရဂါမာဒိတော ဗဟိ, အထ ဝါ နိဝေသနာဒီနံ, တတ္ထ စ ဂဗ္ဘောဝရကာနံ စီဝရဿ ဝါ ဟတ္ထပါသံ အတိက္ကမ္မ စီဝရေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇၈။)ဝိပ္ပယုတ္တော ဟုတွာ ဝသိတုံ။ ဧတ္ထ စ ဂါမာဒီနံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ဧကကုလနာနာကုလသန္တကဿ ဂါမာဒိနော ပရိက္ခေပဿ, ပရိက္ခေပေါကာသဿ စ ဝသေန သတ္ထအဗ္ဘောကာသာနံ သတ္တဗ္ဘန္တရဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဧကော အဗ္ဘန္တရော အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ နိဝေသနာဒီနိ ဂါမတော ဗဟိ သန္နိဝိဋ္ဌာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဝိသုံ ဂါမဿ ဂဟိတတ္တာ, တထာ ဥဒေါသိတာဒီဟိ အညံ နိဝေသနံ။
တတ္ထ ဥဒေါသိတော နာမ ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ။ ပါသာဒေါ ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ နာဝါ စ အဋ္ဋော စ မာဠော စ အာရာမော စ နာဝါ…ပေ… အာရာမံ, တသ္မိံ။ အဋ္ဋော နာမ ပဋိရာဇာဒီနံ ပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ။ အာရာမော ပုပ္ဖါရာမော ဝါ ဖလာရာမော ဝါ။ သတ္ထော စ ခေတ္တဉ္စ ခလဉ္စာတိ ဒွန္ဒော။ သတ္ထော နာမ ဇင်္ဃသတ္ထော ဝါ သကဋသတ္ထော ဝါ။ ခလံ ဝုစ္စတိ ဓညကရဏံ။ ဒုမော နာမ ဒုမမူလံ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသော ဥပစာရဝသေန။ အဗ္ဘောကာသော ပန အဂါမကေ အရညေဝ အဓိပ္ပေတော။
֍ ဋီ ၄၉။ ဣဒါနိ ‘‘ဧတံ…ပေ… သံဃာဋိ’’န္တိအာဒိနာ နဝန္နမေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရော ဝုတ္တော, န ပန တေသံ ကာလပရိစ္ဆေဒေါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ရောဂါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒေဝဒတ္တော ဒတ္တောတိ နာမေကဒေသေနာပိ နာမဝေါဟာရတော ဝဿိကသာဋိကာဝ ‘‘သာဋိကာ’’တိ ပကရဏဝသေန ဂမ္မမာနတ္ထတ္တာ ဝုတ္တာ။ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ စ ရောဂဝဿာနပရိယန္တာ။ ရောဂါ စ ဝဿာနာ စ မာသာ ရောဂဝဿာနာ, တေ တဒတိက္ကမေန ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗတာယ ပရိယန္တာ ယာသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။
ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ ဧဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ။ တထာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၇၉။)ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ အာဗာဓေသု ဝူပသန္တေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ’’တိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ကေစိ အာစရိယာ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာတိ ဝဿိကသာဋိကဘာဝတော အပနေတွာ’’တိ ဝဒိံသု, တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ပစ္စုဒ္ဓါရဝိနယကမ္မဝိသယေယေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရ-သဒ္ဒဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ, ‘‘စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ပါဠိဝစနတော စ။ ‘‘စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတု’’န္တိ စ စတုန္နံ မာသာနံ အဓိဋ္ဌာနေန သဟ အစ္စန္တသံယောဂေါ ဒဿိတောတိ န တေန အဓိဋ္ဌာနဘေဒေါ ဝိညာယတိ။ တေနေဝ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ, တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝစနတော ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ ဧဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဟေမန္တေ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ အာဗာဓဝူပသမေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီ’’တိ (ကင်္ကာ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓါရဝသေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ သဗ္ဗဋ္ဌကထာယော သမေန္တိ, ယုတ္တိ စ အဝိရုဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ။ တတော ပရန္တိ ပစ္စုဒ္ဓါရတော ဥပရိ။ ဝိကပ္ပေယျာတိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေယျ။ ဝဿိကသာဋိကံ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသေ ဝိကပ္ပေယျ, ဧဝံ အသတိ ဒုက္ကဋန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သေသာတိ အပရေ သတ္တ စီဝရာနိ သေသာ။ နတ္ထိ ပရိယန္တံ ဝုတ္တသဒိသော ကာလပရိစ္ဆေဒေါ ဧတေသန္တိ အပရိယန္တိကာ။
֍ ဋီ ၅၀။ ဣဒါနိ ပစ္စတ္ထရဏာဒိကံ စီဝရစတုက္ကံ သဒသာဒိကံ ဝဋ္ဋတိ, နာပရန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္စတ္ထရဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရိက္ခာရော စ မုခပုဉ္ဆနဉ္စာတိ ဒွန္ဒော။ ပရိက္ခာရမုခပုဉ္ဆနမေဝ စောဠကန္တိ ကမ္မဓာရယော။ ဒွန္ဒသမာသန္တေ သုယျမာနတ္တာ ပန စောဠက-သဒ္ဒေါ ပရိက္ခာရ-သဒ္ဒတော စ ပရံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈၀။)ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ။ တံ ပန သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေပိ အဝဋ္ဌာနတော ဌပေတွာ ပဉ္စ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠနာမေနာဓိဋ္ဌိတာနိ အဝသေသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စတ္ထရဏဉ္စ ပရိက္ခာရမုခပုဉ္ဆနစောဠကဉ္စ ပစ္စတ္ထရဏ…ပေ… စောဠကဉ္စ နိသီဒနဉ္စာတိ ဧတံ စီဝရစတုက္ကံ သဒသမ္ပိ အရတ္တမ္ပိ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒသန္တိ သဟ ယာဟိ ကာဟိစိ ဒသာဟီတိ သဒသံ။ သဒသကေ လဗ္ဘမာနေ အဒသမ္ပိ လဗ္ဘတေဝါတိ သဒသမ္ပိ အဒသမ္ပိ ပုပ္ဖဒသမ္ပီတိ ဧတ္ထ အတ္ထော။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တာဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ အရတ္တန္တိ နီလပီတာဒိရဇနေန အရဉ္ဇိတမ္ပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန ရဉ္ဇိတနီလပီတာဒိကမ္ပိ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပီတိ။ အာဒိဏ္ဏော ကပ္ပေါ ယဿ နတ္ထီတိ တံ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန အာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ။
နနု စ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဗ္ဗနီလကာနိ စီဝရာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၇၂) သဗ္ဗနီလကသဗ္ဗပီတကသဗ္ဗလောဟိတကစီဝရာနိ သာမညေန ပဋိက္ခိတ္တာနီတိ ကထမိဒံ စီဝရစတုက္ကံ သဒသာဒိကံ ဝဋ္ဋတိ, ကထဉ္စ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ? ဝုစ္စတေ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု ကုသစီရံ နိဝါသေတွာ’’တိအာဒိနာ ဥပ္ပန္နဝတ္ထူသု (မဟာဝ။ ၃၇၁) ‘‘န ဘိက္ခဝေ ကုသစီရံ…ပေ… တိတ္ထိယဒ္ဓဇော ဓာရေတဗ္ဗော။ ယော ဓာရေယျ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၇၁) ဥပ္ပန္နဝတ္ထုဝသေနေဝ နိဝါသနပါရုပနသင်္ခါတဓာရဏဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စ တတ္ထေဝ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၂) ‘‘သဗ္ဗနီလကာဒီနိ ရဇနံ ဓောဝိတွာ ပုန ရဇိတွာ ဓာရေတဗ္ဗာနိ, န သက္ကာ စေ ဟောန္တိ ဓောဝိတုံ, ပစ္စတ္ထရဏာနိ ဝါ ကာတဗ္ဗာနိ, ဒုပဋ္ဋစီဝရဿ ဝါ မဇ္ဈေ ဒါတဗ္ဗာနိ, အစ္ဆိန္နဒသဒီဃဒသာနိ ဒသာ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗာနိ, ကဉ္စုကံ လဘိတွာ ဖာလေတွာ ရဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဝေဌနေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ နိဝါသနပါရုပနဝသေနေဝ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈၁။)ဓာရဏပရိဘောဂါနံ ဝုတ္တတ္တာ စ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈) ‘‘ယံ နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ သက္ကာ ဟောတိ, တဒေဝ စီဝရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဉ္စန္နံယေဝ ကပ္ပဗိန္ဒုနော အနုညာတတ္တာ စ တိစီဝရကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိဝဿိကသာဋိကသင်္ခါတာနိ ပဉ္စ စီဝရာနိ ကာယပရိဟာရိယာနေဝ အဒသာနိ အသဗ္ဗနီလကာဒီနိ ကပ္ပိယရဇနရဇိတာနိ အာဒိဏ္ဏကပ္ပါနိယေဝ ဟောန္တိ, န နိယမေန နိဝတ္တိတာနိ ပရာနိ စတ္တာရီတိ စီဝရစတုက္ကမေဝ သဒသာဒိကံ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ။
֍ ဋီ ၅၁။ သေသစီဝရပဉ္စကံ အဒသံယေဝ ရဇိတံယေဝ အာဒိဏ္ဏကပ္ပံဝ ကပ္ပတီတိ ယောဇနာ။ ရဇိတန္တိ ကပ္ပိယရဇနေန ရဇိတံ။ နိသီဒနဿ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန သဗ္ဗတ္ထ အဒသတ္ထံ နိသေဓေတုံ ‘‘သဒသံဝ နိသီဒန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတိ ဟိ သမ္ဘဝေ ဗျဘိစာရေ စ ဝိသေသနံ သာတ္ထကံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၅၂။ ဣဒါနိ အနဓိဋ္ဌိတေ အနိဿဋ္ဌေ စ ကာ ပဝတ္တီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနဓိဋ္ဌိတန္တိ တိစီဝရာဒိဝသေန အနဓိဋ္ဌိတံ။ အနိဿဋ္ဌန္တိ ယဿ ကဿစိ ဒါနလက္ခဏေန အဒိန္နံ။ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇယေတိ ဝက္ခမာနနယေန ဧကဗဟုဘာဝံ, သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ဝိကပ္ပေတွာ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇေယျ။ ဝက္ခမာနနယေန ပန ဝိညာယတီတိ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ’’တိ န ဝုတ္တံ။
ဣဒါနိ ‘‘ဝိကပ္ပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ ကီဒိသံ တံ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဝိကပ္ပိယန္တိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟတ္ထော ဒီဃေန ယဿ တံ ဟတ္ထဒီဃံ။ တတောတိ တသ္မာ ဟတ္ထတော။ ဥပဍ္ဎော ဟတ္ထဿ ဒုတိယော ဘာဂေါ ဝိဒတ္ထိသင်္ခါတော ဝိတ္ထာရေန ယဿ တံ ဥပဍ္ဎဝိတ္ထာရံ။
֍ ဋီ ၅၃။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ တေစီဝရိကဿေဝ ဝသေန, အပရော ပန အညထာ ပဋိပဇ္ဇတီတိ တံ ဒဿေတုံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈၂။)‘‘တိစီဝရဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နာမေနာဓိဋ္ဌိတာနိ တီဏိ စီဝရာနိ ဧတဿာတိ တိစီဝရော။ တဿ ဝိနယတေစီဝရိကဿာတိ အတ္ထော, န ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ။ ဝိနယတေစီဝရိကဿ ပန ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တပရိဟာရော နတ္ထိ။ ပရိက္ခာရစောဠိယောတိ ပရိက္ခာရစောဠမဿ အတ္ထီတိ ဏိကေန ယ-ကာရော။ သဗ္ဗန္တိ သကလံ နဝဝိဓမ္ပိ စီဝရံ။ တထာ ဝတွာတိ ဧကဗဟုဘာဝံ, သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝဉ္စ ဉတွာ ‘‘ဣမံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ။ အဓိဋ္ဌတီတိ အဓိဋ္ဌာတိ။
֍ ဋီ ၅၄။ အဓိဋ္ဌိတစီဝရံ ပန ပရိဘုဉ္ဇတော ကထံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အစ္ဆေဒါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အစ္ဆေဒေါ စ ဝိဿဇ္ဇနဉ္စ ဂါဟော စ ဝိဗ္ဘမော စာတိ ဒွန္ဒော။ အစ္ဆေဒေါ နာမ စောရာဒီဟိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏံ။ ဝိဿဇ္ဇနံ ပရေသံ ဒါနံ။ ဂါဟော ဝိဿာသေန ဂဟဏံ။ ဝိဗ္ဘမော သိက္ခံ အပ္ပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနံ။ တဒါပိ တဿ အညဿ ဒါနေ ဝိယ စီဝရဿ နိရာလယဘာဝေန ပန ပရိစ္စာဂေါတိ။ ဋီကာယံ ပန ဘာဒိသော ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ အတ္ထံ ဝိကပ္ပေတွာ ဘိက္ခုနိယာ ဂိဟိဘာဝူပဂမနံ ဝုတ္တံ, တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ, ကာရဏံ ပနေတ္ထ အမှာကံ ဂရူဟိယေဝ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’တိ ဝိသေသေတွာ အဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနိယာ ဟိ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ တဿာ ဝိဗ္ဘမနေနေဝ အဿမဏီဘာဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။ နနု စ ဘိက္ခုနော အပ္ပစ္စက္ခာတသိက္ခဿ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေန အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနေန နိရာလယဘာဝေါ ကာရဏဘာဝေန ဝုတ္တော, ဧဝံ သတိ ပရိဝတ္တလိင်္ဂဿ နတ္ထိ နိရာလယဘာဝေါတိ ကထမဿ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ? သစ္စမေတံ, တထာပိ ဗုဒ္ဓမတညူဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၉) ‘‘ယံ ပနဿ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈၃။)ဘိက္ခုဘာဝေ အဓိဋ္ဌိတံ တိစီဝရဉ္စ ပတ္တော စ, တံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ, ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ နတ္ထေတ္ထ ဒေါသောတိ။
မာရဏလိင်္ဂသိက္ခာတိ ဥတ္တရပဒလောပေန ဥပစာရေန ဝါ လိင်္ဂပရိဝတ္တနံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စ ‘‘လိင်္ဂသိက္ခာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ဣတိ ဧတေ အဋ္ဌ သဗ္ဗေသု နဝသု စီဝရေသု အဓိဋ္ဌာနဿ ဝိယောဂေါ ဝိပ္ပဝါသော, တဿ ကာရဏာ ဟောန္တီတိ ပါဌသေသော။ တိစီဝရဿ ပန န ကေဝလံ ဣမေယေဝ အဋ္ဌ, ဝိနိဝိဒ္ဓဆိဒ္ဒဉ္စ အဓိဋ္ဌာနဝိယောဂကာရဏန္တိ လိင်္ဂဝစနဉ္စ ပရိဝတ္တေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အဗ္ဘန္တရေ ဧကဿပိ တန္တုနော အဘာဝေန ဝိနိဝိဒ္ဓံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတဆိဒ္ဒံကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏံ ဝိနိဝိဒ္ဓဆိဒ္ဒံ။ တတ္ထ သံဃာဋိယာ စ ဥတ္တရာသင်္ဂဿ စ ဒီဃန္တတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဿ, တိရိယန္တတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏဿ, အန္တရဝါသကဿ ပန ဒီဃန္တတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဿေဝ တိရိယန္တတော စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရတော ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ, သူစိကမ္မံ ကတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သူစိကမ္မံ ကရောန္တေန စ ဆိန္ဒိတွာ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနာပနယနေန ဆိဒ္ဒံ အဒဿေတွာ ကာတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၅၅။ ဣဒါနိ အကပ္ပိယာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကုသာ စ ဝါကာ စ ဖလကာနိ စ, တေသံ စီရာနိ ကုသ…ပေ… စီရာနိ။ တတ္ထ ကုသေန ဂန္ထေတွာ ကတံ ကုသစီရံ။ တထာ ဝါကေန ဂန္ထေတွာ ကတံ ဝါကစီရံ, တာပသာနံ ဝက္ကလံ။ ဖလကသဏ္ဌာနာနိ ဖလကာနိ သိဗ္ဗိတွာ ကတံ ဖလကစီရံ။ ကေသဝါလဇန္တိ ကေသေဟိ စ ဝါလေဟိ စ ဇာတံ ဝါယိတံ ကမ္ဗလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥလူကပက္ခာဇိနက္ခိပေတိ ဥလူကာနံ ကောသိယသကုဏာနံ ပက္ခံ ပက္ခေန ကတံ နိဝါသနဉ္စ အဇိနက္ခိပံ သလောမံ သခုရံ အဇိနမိဂါနံ စမ္မဉ္စ ဓာရယတော ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၅၆။ ကဒလေရကက္ကဒုဿေသူတိ ကဒလိယော စ ဧရကော စ အက္ကော စ, တေသံ ဒုဿာနိ ဝတ္ထာနိ, တေသု စေဝ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈၄။)မကစိဝါကေဟိ ကတေ ပေါတ္ထကေ စာပိ ဒုက္ကဋံ။ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ကဒလိဒုဿာဒိသဒ္ဒေန တံဓာရဏမဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ တံဓာရဏနိမိတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ‘‘နီလကော စာ’’တိအာဒိနာ ဒွန္ဒော။ သဗ္ဗာ နီလက…ပေ… ကဏှကာတိ ကမ္မဓာရယော။ နီလာဒိဝဏ္ဏယောဂေန ဝတ္ထံ နီလာဒိ။ နီလကံ ဥမာပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ မဉ္ဇေဋ္ဌံ မဉ္ဇေဋ္ဌိကဝဏ္ဏံ။ ပီတံ ကဏိကာရပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ လောဟိတံ ဇယသုမနပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ ကဏှကံ အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏံ။ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၅၇။ မဟာ…ပေ… ရတ္တေတိ မဟာရင်္ဂေါ စ မဟာနာမရင်္ဂေါ စ, တေဟိ ရတ္တေ။ ဧတ္ထာပိ ပုန သုယျမာနံ သဗ္ဗသဒ္ဒမနုဝတ္တိယံ, ‘‘သဗ္ဗမဟာရင်္ဂရတ္တေ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ စ အသဗ္ဗနီလကာဒိ ကပ္ပိယရဇနရဇိတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ နတ္ထိ ဒေါသောတိ ဒီပေတိ။ တတ္ထ မဟာရင်္ဂေါ သတပဒိပိဋ္ဌိဝဏ္ဏော။ မဟာနာမရင်္ဂေါ သမ္ဘိန္နဝဏ္ဏော, သော ပန ပဏ္ဍုပလာသဝဏ္ဏော ဟောတိ, ပဒုမဝဏ္ဏောတိပိ ဝဒန္တိ။ တိရီဋကေတိ တံ နာမက ရုက္ခတစေ။ အစ္ဆိန္နဒီဃဒသကေတိ သဗ္ဗသော အစ္ဆိန္နတ္တာ အစ္ဆိန္နာ စ မဇ္ဈေ ဆိန္နတ္တာ ဒီဃာ စ သာ ဒသာ စ ဝတ္ထကောဋိ ယဿာတိ အညပဒတ္ထသမာသော။ ဖလပုပ္ဖဒသေတိ အညမညံ သံသိဗ္ဗိတွာ ကတာ ဖလသဒိသာ ဒသာ ‘‘ဖလာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, ကေတကာဒိ ပုပ္ဖသဒိသာနိ ‘‘ပုပ္ဖါနီ’’တိ စ, ဖလာ စ ပုပ္ဖါ စ ဒသာ ယဿ, ဖလသဒိသေ ဒသေ, ပုပ္ဖသဒိသေ ဒသေ စာတိ အတ္ထော။ ဝေဌနေတိ သီသဝေဌနေ။ တထာတိ ဣမိနာ သဗ္ဗနီလကာဒီသု ဒုက္ကဋံ အတိဒိသတိ။ သဗ္ဗန္တိ ကုသစီရာဒိကံ သကလံ။ အစ္ဆိန္နံ စီဝရံ ယဿ သော လဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
စီဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈၅။)၄။ ရဇနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၅၈။ မူလဉ္စ ခန္ဓော စ တစော စ ပတ္တဉ္စ ဖလဉ္စ ပုပ္ဖဉ္စ, တေသံ ပဘေဒေါတိ ဆဋ္ဌီတပ္ပုရိသော။ အထ ဝါ ပဘေဒ-သဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနတ္တေ တာနိယေဝ ပဘေဒေါတိ ကမ္မဓာရယော, တတော။ ရဇန္တိ ဧတေဟီတိ ရဇနာနိ, မူလာဒီနိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဆ ရဇနာနိ မူလရဇန’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ရဇနာ ဆပ္ပကာရာနိ, အနုညာတာနိ သတ္ထုနာ’’တိ။
֍ ဋီ ၅၉။ မူလေတိ မူလရဇနေ ဟလိဒ္ဒိံ ဝိဝဇ္ဇိယ သဗ္ဗံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ မဉ္ဇေဋ္ဌိ စ တုင်္ဂဟာရကော စာတိ ဒွန္ဒော။ အလ္လိ-သဒ္ဒေန နီလိ-သဒ္ဒေန စ တေသံ ဂစ္ဆဇာတီနံ ပတ္တာနိ ဂဟိတာနိ ဥပစာရေန, တထာ လောဒ္ဒ-သဒ္ဒေန ကဏ္ဍုလ-သဒ္ဒေန စ တစော, ကုသုမ္ဘ-သဒ္ဒေန ကိံ သုက-သဒ္ဒေန စ ပုပ္ဖါနိ။ တေနေဝ စ တာနိ နပုံသကာနိ။ တုင်္ဂဟာရကော နာမ ဧကော ကဏ္ဋကရုက္ခော, တဿ ဟရိတာလဝဏ္ဏံ ခန္ဓရဇနံ ဟောတိ။ အလ္လိပတ္တေန ဧကဝါရံ ဂိဟိပရိဘုတ္တံ ရဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဖလရဇနေ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။
ရဇနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅။ ပတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၆၀။ အယောပတ္တော နာမ အယသာ ကာဠလောဟေန နိဗ္ဗတ္တော ပတ္တော။ ဇာတိယာ ဥက္ကဋ္ဌာဒီနံ သာမညဝသေန။ ပမာဏတောတိ ပရိစ္ဆေဒတော။ တယော ပတ္တာတိ ပါဌသေသော။
֍ ဋီ ၆၁။ ‘‘မဂဓေသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ မဂဓေတိ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝါ ‘‘ပစ္စာသာ သတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ သု-သဒ္ဒလောပေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈၆။)ဝါ ဝုတ္တံ။ နာဠိဒွယတဏ္ဍုလသာဓိတန္တိ ဧတ္ထ မဂဓာပေက္ခောပိ နာဠိ-သဒ္ဒေါ ဒွယ-သဒ္ဒေန သမာသော ဟောတိ ဂမ္မကတ္တာတိ နာဠိယာ ဒွယံ နာဠိဒွယံ။ တတ္ထ မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ အဍ္ဎတေရသပလာနိ မာသာနန္တိ ဝဒန္တိ။ နာဠိဒွယေန ပမိတာ တဏ္ဍုလာ သုကောဋ္ဋိတပရိသုဒ္ဓါ အနုပဟတပုရာဏသာလိတဏ္ဍုလာ နာဠိဒွယတဏ္ဍုလာ, တေဟိ သာဓိတံ ပစိတန္တိ အတ္ထော။ ဩဒနန္တိ သမ္မာ သမ္ပာဒိတံ အဝဿာဝိတောဒနံ။ သူပန္တိ ဩဒနဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ နာတိဃနံ နာတိတနုကံ ဟတ္ထဟာရိယံ သဗ္ဗသမ္ဘာရသင်္ခတံ မုဂ္ဂသုပံ။ ဗျဉ္ဇနဉ္စ တဒူပိယန္တိ တဿ ဩဒနဿ ဥပိယံ အနုရူပံ ယာဝ စရိမာလောပပ္ပဟောနကံ မစ္ဆမံသာဒိဗျဉ္ဇနဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌော ဂဏှာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၆၂။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဩဒနာဒိနော။ ဥပဍ္ဎောတိ ဥပဍ္ဎံ နာဠိကောဒနာဒိ အဿ အတ္ထီတိ ဥပဍ္ဎော။ ဧဝ-ကာရေန အတိရေကံ နိဝတ္တေတိ။ တတောတိ ယထာဝုတ္တနာဠိကောဒနာဒိတော။ ဥက္ကဋ္ဌတော ဥက္ကဋ္ဌော စ ဩမကောမကော စ အပတ္တောတိ ယောဇနာ။ ဩမကတော ဩမကော ဩမကောမကော။ ဣမိနာ ပုန ပတ္တဒွယဒဿနေန ပမာဏတော တယောပိ ပတ္တာ ဝိဘာဂတော နဝ ဟောန္တီတိ ဒီပေတိ။ တတ္ထ ယသ္မိံ မဂဓနာဠိဒွယတဏ္ဍုလောဒနာဒိကံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဍ္ဎနပက္ခေ ဌိတံ ပက္ခိတ္တံ သစေ ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ, သုတ္တေန ဝါ ဟီရေန ဝါ ဆိန္ဒန္တဿ သုတ္တဿ ဝါ ဟီရဿ ဝါ ဟေဋ္ဌိမန္တံ ဖုသတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမ္မ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ အန္တောဂတမေဝ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ ‘‘ဧကံ နာဠိကောဒနာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ, အယံ မဇ္ဈိမော နာမ ပတ္တော’’တိအာဒိနာ မဇ္ဈိမမဇ္ဈိမောမကမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌာ စ ‘‘ယတ္ထ ဥပဍ္ဎနာဠိကောဒနာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈၇။)တိဋ္ဌတိ, အယံ ဩမကော နာမ ပတ္တော’’တိအာဒိနာ ဩမကဩမကောမကဩမကုက္ကဋ္ဌာ စ ပတ္တာ ဥက္ကဋ္ဌေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသု ဒွေ အပတ္တာ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ, နာဓိဋ္ဌာနူပဂါ, န ဝိကပ္ပနူပဂါ။
֍ ဋီ ၆၃။ ကပ္ပေါ သကော အတိရေကပတ္တော ဒသာဟပရမံ ဓာရေယျာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကပ္ပေါတိ ကပ္ပိယော။ သကောတိ အတ္တနော သန္တကော။ ကပ္ပိယတ္တာ ပန အတ္တသန္တကတ္တာ စ သတ္တန္နမ္ပိ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနူပဂတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ, မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ ပက္ကော အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ စ ဝိကပ္ပနူပဂေါ စ, တထာ ဥဘောပိ ကာကဏိကမတ္တဿာပိ မူလဿ အနဝသေသေတွာ ဒိန္နေ, သဗ္ဗသော အတ္တသန္တကတ္တေ ဝိညာတေ စ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနူပဂါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတိရေကပတ္တောတိ အနဓိဋ္ဌိတာဝိကပ္ပိတတာယ အတိရေကပတ္တော။ အဓိဋ္ဌာနပစ္စုဒ္ဓါရာ ပနေတ္ထ စီဝရေ ဝုတ္တာဝ။ ဝိကပ္ပေန္တေန ပန ပတ္တာနံ ဧကဗဟုဘာဝံ, သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝဉ္စ ဉတွာ ‘‘ဣမံ ပတ္တ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဣမေ ပတ္တေ’’တိ ဝါ ‘‘ဧတံ ပတ္တ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဧတေ ပတ္တေ’’တိ ဝါ ဝတွာ ‘‘တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သမ္မုခါဒိဘေဒေါ ပနေတ္ထ စီဝရေ ဝက္ခမာနနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒသာဟပရမန္တိ ဒသ အဟာနိ ပရမော ပရိစ္ဆေဒေါ အဿာတိ ဒဟာဟပရမော, ကာလော, တံ။ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဓာရေယျောတိ ပရိဘောဂဝသေန ဓာရေတဗ္ဗော။ တသ္မိံကာလေ အတိနာမိတေ ပတ္တော နိဿဂ္ဂိယော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ အတိနာမိတေတိ အတိက္ကာမိတေ နိဿဂ္ဂိယော ဟောတိ, ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ သံဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ပဒဘာဇနီယေ (ပါရာ။ ၆၀၂) ဝုတ္တနယေန ပတ္တော နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗော ဟောတိ, တထာ သတိ ပါစိတ္တိယာပတ္တိ စဿ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈၈။)֍ ဋီ ၆၄။ ‘‘အစ္ဆေဒါ’’တိအာဒိ စီဝရေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။ အယံ ပန ဝိသေသော – မရဏုဒ္ဓဋာတိ ဥဒ္ဓရဏံ ဥဒ္ဓဠံ, ပစ္စုဒ္ဓါရော။ မရဏဉ္စ ဥဒ္ဓဋဉ္စ မရဏုဒ္ဓဋာ, တသ္မာ။ ဆိဒ္ဒေနာတိ ယေန ကင်္ဂုသိတ္ထံ နိက္ခမတိ စေဝ ပဝိသတိ စ, တေန မုခဝဋ္ဋိတော ဟေဋ္ဌာ ဒွင်္ဂုလဆိဒ္ဒေန။ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနမုဇ္ဈတီတိ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနံ ဥဇ္ဈတိ ဝိဿဇ္ဇတိ။
֍ ဋီ ၆၅။ ဣဒါနိ ‘‘ပတ္တ’’န္တိအာဒိနာ အညထာ ပရိဟရဏေ ဒုက္ကဋံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သောဒကံ ပတ္တံ န ပဋိသာမေယျာတိ ယောဇနာ။ န ပဋိသာမေယျာတိ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ န နိက္ခိပေယျ, ‘‘သောဒကံ ပတ္တံ ဥဏှေ န စ ဩတပေ’’တိအာဒိနာ စ ယောဇနီယံ။ န စ ဩတပေတိ နေဝ ဤသကံ တာပေယျ။ န နိဒဟေတိ နိရုဒကံ ကတွာပိ ဘုသံ န နိဒဟေယျ, ဝေါဒကံ ကတွာ ဤသကံ တာပေယျာတိပိ ဗျတိရေကတ္ထော။ ဘူမျာ န ဌပေတိ ခရာယ ဘူမိယာ န ဌပေယျ။ ယတ္ထ ပန ဝဏ္ဏော န ဒုဿတိ, ဧဝရူပါယ မတ္တိကာယ ပရိဘဏ္ဍကတာယ ဘူမိယာ ဝါ တထာရူပါယ ဧဝ ဝါလိကာယ ဝါ နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဥက္ကုဇ္ဇိတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နော စ လဂ္ဂယေတိ ဘိတ္တိခိလာဒီသု န ဩလမ္ဗေယျ။
֍ ဋီ ၆၆။ ‘‘မိဍ္ဎန္တေ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝတွာ ပတ္တံ ဌပေတုံ န စ ကပ္ပတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မိဍ္ဎန္တေတိ အာဠိန္ဒကမိဍ္ဎိကာဒီနံ မိဍ္ဎီနံ အန္တေ။ သစေ ပန ပရိဝတ္တေတွာ တတ္ထေဝ ပတိဋ္ဌာတိ, ဧဝရူပါယ ဝိတ္ထိဏ္ဏာယ မိဍ္ဎိယာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပရိဘဏ္ဍန္တေ ဝါတိ ဗာဟိရပဿေ ကတာယ တနုကာယ မိဍ္ဎိကာယ အန္တေ ဝါ။ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယေ, သော စ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ အင်္ကေ ပန အံသဗဒ္ဓကေန အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာ ဌပေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ ဆတ္တေပိ ဘဏ္ဍကေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာ ဝါ အဋ္ဋံ ကတွာ ဝါ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မဉ္စေပိ အညေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာ ဌပေတုံ, အဋနိယံ ဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၆၇။ ပတ္တေန ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကဉ္စ စလကဋ္ဌိကဉ္စ န နီဟရေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကန္တိ မုခဝိက္ခာလနောဒကံ။ စလကာနိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၈၉။)စ စဗ္ဗေတွာ အပဝိဒ္ဓါမိသာနိ အဋ္ဌိကာနိ မစ္ဆမံသအဋ္ဌိကာနိ စ စလကဋ္ဌိကံ။ ပတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဟတ္ထံ ဓောဝိတုမ္ပိ ဟတ္ထဓောတာဒိ ဥဒကမ္ပိ ပတ္တေ အာကိရိတွာ နီဟရိတုမ္ပိ အနုစ္ဆိဋ္ဌံ သုဒ္ဓပတ္တံ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေန ဂဏှိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ မစ္ဆမံသဖလာဖလာဒီနိ ခါဒန္တော ယံ တတ္ထ အဋ္ဌိံ ဝါ စလကံ ဝါ ဆဍ္ဍေတုကာမော ဟောတိ, တံ ပတ္တေ ဌပေတုံ န လဘတိ။ မုခတော နီဟဋံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ပုန အခါဒိတုကာမော ပတ္တေ ဌပေတုံ န လဘတိ။ သိင်္ဂိဝေရာဒီနိ ဍံသိတွာ ပုန ဌပေတုံ လဘတိ။ ပတ္တဟတ္ထောတိ ပတ္တော ဟတ္ထေ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ‘‘ပတ္တဟတ္ထော, ကဝါဋ’’န္တိ စ ဥပလက္ခဏမေတံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ သရီရာဝယဝေ ပန ပတ္တသ္မိံ သတိ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ကဝါဋံ ပဏာမေတုံ, ဃဋိကံ ဝါ ဥက္ခိပိတုံ, သူစိံ ဝါ ကုဉ္စိကာယ အဝါပုရိတုံ န လဘတိ။ အံသကူဋေ ပန ပတ္တံ လဂ္ဂေတွာ ယထာသုခံ အဝါပုရိတုံ လဘတိ။
֍ ဋီ ၆၈။ ဘူမိယာ ဘူမိသမ္ဗန္ဓီ အာဓာရကော, တသ္မိံ ဒန္တဝလ္လိဝေတ္တာဒီဟိ ကတေ ဝလယာဓာရကေ စ ဧကဒါရုနာ ကတေ ဒါရုအာဓာရကေ စ ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍေဟိ ကတေ ဒဏ္ဍာဓာရကေ စ ယတ္ထ ဌပိတော ပတ္တော ယထာ ပရိဝတ္တိတွာ န ပရိပတတိ, တထာ သုဋ္ဌု သဇ္ဇိတေ တသ္မိံ ပတ္တဿုပရိ ပတ္တောတိ ဧဝရူပေ ဒုဝေ ပတ္တေ ဌပေယျာတိ ပဒတ္ထယောဇနာ။ ဘမကောဋိသဒိသော ပန ဒါရုအာဓာရကော တီဟိ ဒဏ္ဍကေဟိ ဗဒ္ဓေါ ဒဏ္ဍာဓာရကော စ ဧကဿပိ ပတ္တဿ အနောကာသော, တတ္ထ ဌပေတွာပိ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ဘူမိယန္တိ ကဋသာရကာဒိနာ အတ္ထတာယ ဘူမိယာ ပန နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဝါ ပဋိကုဇ္ဇိတွာ ဝါ ဧကံ ပတ္တံ ဌပေယျာတိ ယောဇနာ။
֍ ဋီ ၆၉။ ဣဒါနိ အကပ္ပိယပတ္တေ ဒဿေတိ ‘‘ဒါရူ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သုဝဏ္ဏမေဝ သောဝဏ္ဏံ။ ဒါရု စ ရူပိယဉ္စ သောဝဏ္ဏဉ္စ မဏိ စ ဝေဠုရိယဉ္စ ဒါရု…ပေ… ဝေဠုရိယာနိ, တေဟိ နိဗ္ဗတ္တာ ဒါရု…ပေ…
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉၀။)မယာ။ ဒီဃော ပန ‘‘ဝေဠုရိယာမယာ’’တိ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ကတော။ ဧဝမုပရိပိ တာဒိသံ ဝိညေယျံ။ တတ္ထ ဣန္ဒနီလာဒိ မဏိ နာမ။ ကံသော စ ကာစော စ တိပု စ သီသဉ္စ ဖလိကာ စ တမ္ဗလောဟော စာတိ ဒွန္ဒော, တေဟိ ဇာတာ ကံသ…ပေ… ဇာ။ တတ္ထ ကံသ-သဒ္ဒေန ဝဋ္ဋလောဟောပိ သင်္ဂဟိတော။ သေတံ တိပု, ကဏှံ သီသံ။
֍ ဋီ ၇၀။ ဆဝသီသမယောတိ ဆဝဿ မတမနုဿဿ သီသံ သီသကပါလံ, တေန နိဗ္ဗတ္တော ဆဝသီသမယော။ ဃဋိ စ တုမ္ဗဉ္စ, တေသံ ကဋာဟော, တေဟိ ဇာတာတိ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ။ တတ္ထ ဃဋီတိ ဃဋောယေဝ။ တုမ္ဗံ အလာဗု။ ဣတိ ဣမေ သဗ္ဗေ ပတ္တာ အကပ္ပိယာ ဝုတ္တာ, ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာ စ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ရူပိယာဒီသု စတူသု သစေ ဂိဟီ ဘတ္တဂ္ဂေသု သုဝဏ္ဏတဋ္ဋကာဒီသု ဗျဉ္ဇနံ ကတွာ ဥပနာမေန္တိ, အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကံသကာစဖလိကဇာနိ ပန တဋ္ဋကာဒီနိ ဘာဇနာနိ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေနေဝ န ဝဋ္ဋန္တိ, သံဃိကပရိဘောဂေန ဝါ ဂိဟိဝိကဋာနိ ဝါ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ ပန လဘိတွာ ပရိဟရိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ, တာဝကာလိကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။
ပတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ထာလကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၇၁-၂။ ဒါရု …ပေ… ဝေဠုရိယာမယာ အကပ္ပိယာ, ဖလိကာကာစကံသဇာ ထာလကာ ဂိဟိသန္တကာ သံဃိကာ စ ကပ္ပိယာ, တုမ္ဗဃဋိဇာ တာဝကာလိကာ ကပ္ပိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကပ္ပန္တိ ပရိကပ္ပန္တိ အဝိရောဓိဘာဝေနေဝါတိ ကပ္ပါ, တထာ ကပ္ပိယာ။ န ကပ္ပါ အကပ္ပါ။ သံဃဿ ဣမေ သံဃိကာ။ တာဝ-သဒ္ဒေါ အဝဓိမှိ။ တာဝ ဘောဇနာဝဓိဘူတော ကာလော ဧတာသန္တိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉၁။)တာဝကာလိကာ, ဘုဉ္ဇိတွာ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာ, န ပရိဟရိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။
ထာလကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၇။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၇၃။ ယေန ဣရိယာပထေန ဥပလက္ခိတော ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ ယံ ကိဉ္စိ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇမာနော အယံ ဘိက္ခု ကပ္ပိယာနံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ ဟတ္ထပါသောပနီတာနံ ပဝါရိတော, တတော ဣရိယာပထတော အညေန ဣရိယာပထေန အနတိရိတ္တကံ ယာဝကာလိကံ ဘုဉ္ဇေယျ စေ, ဣမဿ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ပဒတ္ထယောဇနာ။ ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပန ဒုက္ကဋံ။ တတ္ထ ဣရိယာယ ကာယိကကိရိယာယ ပထော ပဝတ္တနူပါယော ဣရိယာပထော, ဌာနဂမနနိသဇ္ဇနသယနာနိ။ ပဝါရေတိ ပဋိက္ခိပတီတိ ပဝါရိတော, အထ ဝါ ပဝါရဏံ ပဋိက္ခိပနံ ပဝါရိတံ, တမဿ အတ္ထီတိ ပဝါရိတော, ကတပ္ပဝါရဏော ကတပ္ပဋိက္ခေပေါတိ အတ္ထော, အထ ဝါ ပရိဝေသကေန ဝါရီယတီတိ ပဝါရိတော ပဋိက္ခေပိတော။ အနတိရိတ္တကန္တိ ယံ ပဝါရေတွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ အတိရိတ္တကရဏာဒီဟိ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ ကပ္ပိယံ ကတံ, တဉ္စ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ ယဒါ ဝါ ဣစ္ဆတိ, တဒါ ခါဒိဿတီ’’တိ အာဟဋံ, ဂိလာနာတိရိတ္တဉ္စ အတိရိတ္တံ အဓိကန္တိ ဝုစ္စတိ, တတော အညံ အနတိရိတ္တကံ အနဓိကန္တိ အတ္ထော။ ကုသလံ စိတ္တံ ပါတေတီတိ ပါစိတ္တိ, တသ္မာ ဣတ္ထိယံ တိမှိ တ-ကာရဿ စ-ကာရေ, ဒွိတ္တေ စ ပါစိတ္တိ။ ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှတော အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ, အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉၂။)֍ ဋီ ၇၄။ ဣဒါနိ ယာယ ပဝါရိတာ, သာ ပဉ္စင်္ဂသမ္ပန္နာယေဝ ပဝါရဏာ နာမ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အသန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသနန္တိ ဘုဉ္ဇမာနဿ ဘုဉ္ဇနံ။ ဣမိနာ ယံ ဝိပ္ပကတံ ဘောဇနံ, တံ ဒဿေတိ။ ဘောဇနဉ္စေဝါတိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကံ ဘောဇနဉ္စေဝ ဟောတီတိ။ အဘိဟာရောတိ ဒါယကဿ ကာယေန ပဝါရဏပ္ပဟောနကဿ အဘိဟရဏံ, န ဝါစာယ။ သမီပတာတိ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏသင်္ခါတာ သမီပတာ စ။ ဧတ္ထ ပန သစေ ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ, အာသနဿ ပစ္ဆိမန္တတော ပဋ္ဌာယ, သစေ ဌိတော, ပဏှိအန္တတော ပဋ္ဌာယ, သစေ နိပန္နော, ယေန ပဿေန နိပန္နော, တဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ ဒါယကဿ ဌိတဿ ဝါ နိသိန္နဿ ဝါ နိပန္နဿ ဝါ ဌပေတွာ ပသာရိတဟတ္ထံ ယံ အာသန္နတရံ အင်္ဂံ, တဿ ဩရိမန္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပါသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာယဝါစာပဋိက္ခေပေါတိ တဿ အဘိဟဋဘောဇနဿ အင်္ဂုလိစလနာဒိကာယဝိကာရေန ဝါ ‘‘အလ’’န္တိအာဒိနာ ဝစီဝိကာရေန ဝါ ပဋိက္ခိပနံ။ ဣတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ ပဝါရဏာ ပကာရယုတ္တဝါရဏာ ပဉ္စအင်္ဂါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ယဿာ သာ ပဉ္စအင်္ဂါ။
֍ ဋီ ၇၅။ ဣဒါနိ ဧတေသု ဩဒနာဒိပဉ္စဝိဓံ ဘောဇနံ ဒဿေတွာ တာနိ စ ပုန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဩဒနော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သာလီတိ ရတ္တသာလိအာဒိကာ သဗ္ဗာပိ သာလိဇာတိ။ ဝီဟီတိ သဗ္ဗာပိ ဝီဟိနာမိကာ ဝီဟိဇာတိ။ ကင်္ဂူတိ သေတရတ္တကာဠဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ကင်္ဂုဇာတိ။ ကုဒြူသော နာမ ကာဠကောဒြဝေါ။ ဝရကော နာမ သေတဝဏ္ဏော ကောဒြဝေါ။ ယဝဂေါဓုမေသု ပန ဘေဒေါ နတ္ထိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာနံ သာနုလောမာနံ သတ္တန္နံ ဓညာနံ ဘောဇ္ဇယာဂု စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘောဇ္ဇယာဂု စာတိ ဥဏှံ ဝါ သီတလံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တာနံ ဘောဇနကာလေ ဂဟိတဋ္ဌာနေ ဩဓိ ပညာယတိ, သာ ဘောဇ္ဇယာဂု။ စ-သဒ္ဒေန ဩဒနော စာတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉၃။)သမ္ဗန္ဓော, ဩဒနော နာမာတိ အတ္ထော။ သစေ ပန ဘတ္တေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီနိ အာကိရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဒေန္တိ, ကိဉ္စာပိ တနုကာ ဟောတိ, ပဝါရဏံ ဇနေတိ။ သစေ ပန ဥဒကာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ ဒေန္တိ, ယာဂုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ပန တနုကာယပိ ယာဂုယာ သာသပမတ္တမ္ပိ မစ္ဆမံသခဏ္ဍံ ဝါ နှာရု ဝါ ပက္ခိတ္တံ ဟောတိ, ပဝါရဏံ ဇနေတိ။
֍ ဋီ ၇၆။ သာမာကာဒိတိဏံ ကုဒြူသကေ သင်္ဂဟံ ဂတံ, ဝရကစောရကော ဝရကေ သင်္ဂဟံ ဂတော, နီဝါရော စေဝ သာလိယံ သင်္ဂဟံ ဂတောတိ ယောဇနာ။ သာမာကာဒိတိဏန္တိ သာမာကော အာဒိ ယဿ, တမေဝ တိဏံ တိဏဓညန္တိ သမာသော။
֍ ဋီ ၇၇။ ဘဋ္ဌဓညမယောတိ ခရပါကဘဇ္ဇိတေဟိ သတ္တဝိဓေဟိ ဓညေဟိ ကောဋ္ဋေတွာ ကတော, အန္တမသော စုဏ္ဏမ္ပိ ကုဏ္ဍကမ္ပိ သတ္တု နာမာတိ အတ္ထော။ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ ပန အာတပသုက္ခာနံ ဝါ တဏ္ဍုလာနံ သတ္တု ဝါ ကုဏ္ဍကာနိ ဧဝ ဝါ န ပဝါရေန္တိ။ ယဝေန သမ္ဘဝေါ ဥပ္ပတ္တိ အဿာတိ ယဝသမ္ဘဝေါ, ကုမ္မာသော ကုမ္မာသော နာမ။ မုဂ္ဂါဒီဟိ ကတော ပန ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။ ကပ္ပိယော စာတိ ကပ္ပိယောယေဝ မံသော ‘‘မံသော’’တိ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ စာတိ အဝဓာရဏေ။ အကပ္ပိယော ပန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗောဝ။ ပဋိက္ခိတ္တောပိ န ပဝါရေတိ။ ဥဒကေ သမ္ဘဝေါ ယဿ သော မစ္ဆော နာမ။ ဒွီသု ပနေတေသု သစေ ယာဂုံ ပိဝန္တဿ ယာဂုသိတ္ထမတ္တေသုပိ မစ္ဆခဏ္ဍေသု ဝါ မံသခဏ္ဍေသု ဝါ ဧကံ ခါဒိတံ ဧကံ ဟတ္ထေ ဝါ ပတ္တေ ဝါ ဟောတိ, သော စေ အညံ ပဋိက္ခိပတိ, ပဝါရေတိ။ ဒွေပိ ခါဒိတာနိ ဟောန္တိ, မုခေ သာသပမတ္တမ္ပိ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထိ, သစေပိ အညံ ပဋိက္ခိပတိ, န ပဝါရေတိ။
֍ ဋီ ၇၈။ ဣဒါနိ ‘‘ကီဒိသံ ဘုဉ္ဇန္တော ကိန္တိ ဝတွာ ဥပနီတံ ကိံ နာမ နိသေဓေန္တော ပဝါရေတိ နာမာ’’တိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယာဟ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉၄။)‘‘ဘုဉ္ဇန္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကပ္ပံ ဝါ အကပ္ပံ ဝါ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ယံ ကိဉ္စိ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တော ဘိက္ခု တန္နာမေန တေသံ ပဝါရဏာဇနကဘောဇနာနံ နာမေန ဝါ ‘‘ဣမ’’န္တိ သာမညေန ဝါ ဝတွာ အဘိဟဋံ ဟတ္ထပါသောပနီတံ ကပ္ပံ ကပ္ပိယံ ယထာဝုတ္တဘောဇနံ နိသေဓယံ နိသေဓယန္တော ပဝါရေယျာတိ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓော။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယေန စေ အကပ္ပိယမံသဉ္စ ကုလဒူသနဝေဇ္ဇကမ္မဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနသာဒိတရူပိယာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တံ အကပ္ပိယဘောဇနဉ္စ တထာ အညဉ္စ ကပ္ပိယံ ဝါ အကပ္ပိယံ ဝါ ဧကသိတ္ထမတ္တမ္ပိ အဇ္ဈောဟဋံ ဟောတိ, သော သစေ ပတ္တမုခဟတ္ထေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘောဇနေ သတိ သာပေက္ခောဝ အညံ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေန ‘‘ဩဒနံ ဂဏှထာ’’တိအာဒိနာ ပဝါရဏပ္ပဟောနကဿေဝ နာမေန ဝါ ‘‘ဣမ’’န္တိ သာမညဝသေနေဝ ဝါ ကာယေနေဝ အဘိဟဋံ ဝုတ္တလက္ခဏံ ကပ္ပိယမေဝ ဘောဇနံ ကေဝလံ ဝါ မိဿံ ဝါ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပဋိက္ခိပတိ ပဝါရေတီတိ။ ‘‘အာကိရ အာကိရ, ကောဋ္ဋေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ပူရေဟီ’’တိ ပန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
၇၉-၈၀။ ဣဒါနိ ယေ ပဝါရဏံ န ဇနေန္တိ, တေ ဒဿေတုံ ‘‘လာဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လာဇာ…ပေ… ဖလာဒီနိ ပဝါရဏံ န ဇနေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ လာဇာတိ သာလိအာဒီဟိ ကတာ လာဇာ။ တံသတ္တုဘတ္တာနီတိ တေဟိ လာဇေဟိ ကတာ သတ္တု စေဝ ဘတ္တာနိ စ။ ဂေါရသောတိ ဂုန္နံ ရသော ခီရာဒိ။ သုဒ္ဓခဇ္ဇကောတိ မစ္ဆမံသေဟိ အသမ္မိဿတာယ သုဒ္ဓခဇ္ဇကော။ သတ္တုယော ပိဏ္ဍေတွာ ကတော အပက္ကော သတ္တုဂုဠော ပန သတ္တုမောဒကသင်္ခါတော ပဝါရေတိ။ တဏ္ဍုလာတိ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ သာလိအာဒီနံ တဏ္ဍုလာ, ဘဇ္ဇိတတဏ္ဍုလာ ဧဝ ဝါ။ ဘဋ္ဌပိဋ္ဌန္တိ သုဒ္ဓံ ယံ ကိဉ္စိ ဘဇ္ဇိတံ ပိဋ္ဌံ။ ပုထုကာတိ သာလိအာဒီနံ ပုထုကာ။ ပုထုကာ ဟိ တန္တိအာဂမယုတ္တိယာ ဝိသုမ္ပိ ဂယှတိ, ဧကတောပိ, တသ္မာ ဝုတ္တာဝသေသာနံ ပုထုကာဝေဠုအာဒီနံ ဘတ္တန္တိ စ သမ္ဗန္ဓော။ ဝေဠူတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉၅။)တေသံ တဏ္ဍုလာ ဝုစ္စန္တိ။ ပုထုကာ စ ဝေဠု စ, တေ အာဒယော ယေသန္တိ သမာသော။ စ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ သဗ္ဗတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကန္ဒမူလဖလာနိပိ ဂယှန္တိ။ ဝုတ္တာဝသေသာနန္တိ ဝုတ္တေဟိ သတ္တဝိဓေဟိ ဓညေဟိ အဝသေသာနံ။ ရသယာဂူတိ ရသေဟိ ပက္ကမံသာဒီဟိ သမ္မိဿာ ယာဂု။ ရသောပိ တာဒိသောဝ။ သုဒ္ဓယာဂူတိ မံသာဒီဟိ အမိဿာ သုဒ္ဓယာဂု။ ဖလာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကန္ဒာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ။ အပိ စာတိ နိပါတော, နိပါတသမုဒါယော ဝါ သမုစ္စယေ, သော ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၈၁။ ဣဒါနိ ယသ္မာ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ ယံ အတိရိတ္တံ အကတံ, တတ္ထ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ, ဗျတိရေကတော အတိရိတ္တကတေ နတ္ထိ, တသ္မာ အတိရိတ္တံ ကရောန္တေန ဧဝံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဝါရိတေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဝါရိတေန ဝုဋ္ဌာယ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗံ, ဘောဇနံ အဘုတ္တေန စ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘောဇနန္တိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကဘောဇနံ။ အဘုတ္တေနာတိ ဧကသိတ္ထမတ္တမ္ပိ အဘုတ္တာဝိနာ။ ယေန ယံဝါ ပုရေ ကတန္တိ ဧတ္ထ စ ဧဝ-သဒ္ဒေါ ဒီဃံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော, သော စ အဇ္ဈာဟဋေန တံ-သဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓီယတိ, တသ္မာ ယေန ဘိက္ခုနာ ယံ ဘောဇနံ ပုရေ ပုဗ္ဗေ အတိရိတ္တံ ကတံ, တေနေဝ တမေဝ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ အညံ အာမိသံ အာကိရန္တိ, တံ သော ပုန ကာတုံ န လဘတိ, တသ္မိံ ဘောဇနေ ကရိယမာနေ ပဌမကတေန သဒ္ဓိံ ကတံ ဟောတီတိ။ အညသ္မိံ ပန တေန ဝါ အညေန ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၈၂။ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိအာဒီနိ ‘‘ကရောန္တော’’တိ ဧတဿ ကမ္မပဒါနိ။ ကပ္ပိယဉ္စေဝ ဂဟိတဉ္စေဝ ဥစ္စာရိတဉ္စေဝ ဟတ္ထပါသဂဉ္စေဝ ယာဝကာလိကံ အတိရိတ္တံ ကရောန္တော ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉၆။)ဘာသတူတိ ယောဇနာ။ တတ္ထယံ ဖလံ ဝါ ကန္ဒမူလာဒိ ဝါ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ကပ္ပိယံ ကတံ, ယဉ္စ ကပ္ပိယမံသံ ဝါ ကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ, ဧတံ ကပ္ပိယံ နာမ။ ဂဟိတန္တိ ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ ဥစ္စာရိတန္တိ ကပ္ပိယံ ကာရေတုံ အာဂတေန ဘိက္ခုနာ ဤသကမ္ပိ ဥက္ခိတ္တံ ဝါ အပနာမိတံ ဝါ, တံ ပန အတိရိတ္တကာရကေန ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တေန ကာတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထပါသဂန္တိ ကပ္ပိယံ ကာရေတုံ အာဂတေန ဟတ္ထပါသံ ဂတံ။ အတိရိတ္တံ ကရောန္တောတိ ဤဒိသံ စတုဗ္ဗိဓာကာရသမ္ပန္နံ ဘောဇနံ အတိရိတ္တံ ကရောန္တော ပဝါရေတွာ အာသနာ အဝုဋ္ဌိတော ဝါ အပ္ပဝါရေတွာပိ သဗ္ဗထာ ဘုတ္တော ဝါတိ ဧဝံ ဒုဝိဓဝိနယကမ္မာကာရသမ္ပန္နော ဘိက္ခု။ အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ ဧဝံ ဘာသတူတိ အလမေတံ သဗ္ဗံ ဣတိ ဧဝံ ဘာသတု။ ဧဝံ သတ္တဝိဓံ ဝိနယကမ္မာကာရံ သမ္ပာဒေန္တော ဝစီဘေဒံ ကတွာ သကိမ္ပိ ဧဝံ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၈၃။ ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန ပန အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ န ကာတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘န ကရေ…ပေ… ဟတ္ထဂ’’န္တိ။ ဥပသမ္ပန္နတော အညော အနုပသမ္ပန္နော, တဿ ဟတ္ထေ ဂတံ အနုပသမ္ပန္နဟတ္ထဂံ။ ပေသယိတွာပီတိ သစေ တတ္ထ အညော ဗျတ္တော ဘိက္ခု နတ္ထိ, ယတ္ထ အတ္ထိ, တတ္ထ ပေသယိတွာပိ။ တံ အတိရိတ္တကတံ အကာရကော အတိရိတ္တကာရကတော အညော သဗ္ဗော ပဝါရိတောပိ အပ္ပဝါရိတောပိ ဘုဉ္ဇိတုံ လဗ္ဘတေတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ပဝါရိတေန ပန မုခဉ္စ ဟတ္ထဉ္စ သောဓေတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။
ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၈။ ကာလိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၈၄။ ကာလိကာတိ မဇ္ဈနှိကပစ္ဆိမယာမသတ္တာဟယာဝဇီဝပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတော ကာလော ဧတေသမတ္ထီတိ ကာလိကာ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉၇။)သဗ္ဗေပိ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇလေယျပေယျသင်္ခါတာ အတ္ထာ။ တေ ပန ဂဏနပရိစ္ဆေဒတော စတ္တာရော ဟောန္တိ။ ကိံ တေ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတာပိ သဘာဝေနေဝ ကာလိကဝေါဟာရံ လဘန္တိ, ဥဒါဟု အညထာပီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟိတာ’’တိ, ပဋိဂ္ဂဟိတာယေဝ တေ ယာဝကာလိကာဒိ ကာလိကဝေါဟာရလာဘိနော, နော အညထာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဒါနိ တေ ဒဿေတိ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ဌိတမဇ္ဈနှိကော, တာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ယာဝ မဇ္ဈနှိကသင်္ခါတော ကာလော အဿာတိ ယာဝကာလိကံ, ပိဋ္ဌခါဒနီယာဒိကံ ဝတ္ထု, ဌိတမဇ္ဈနှိကတော ပဋ္ဌာယ တံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န သက္ကာ, ကာလပရိစ္ဆေဒဇာနနတ္ထံ ကာလတ္ထမ္ဘော ဝါ ယောဇေတဗ္ဗော, ကာလန္တရေ ဝါ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။ ယာဝ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမသင်္ခါတော ယာမော, တာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာမော ကာလော အဿာတိ ယာမကာလိကံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ နိဓေတဗ္ဗတော သတ္တာဟော ကာလော အဿာတိ သတ္တာဟကာလိကံ။ ဌပေတွာ ဥဒကံ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတွာ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဇီဝဿ ယတ္တကော ပရိစ္ဆေဒေါ ယာဝဇီဝံ, တံ အဿ အတ္ထီတိ ယာဝဇီဝိကံ။
နနု စ အညတ္ထ ဝိယ ‘‘ယာဝဇီဝိက’’န္တိ ဧတ္ထ ကာလသုတိယာ အဘာဝေ ကထံ ‘‘စတ္တာရော ကာလိကာ’’တိ ယုဇ္ဇတီတိ? ယုဇ္ဇတိ, သောဂတာနံ ခန္ဓဝိနိမုတ္တဿေဝ ကာလဿာဘာဝတော ဇီဝသင်္ခါတဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ခန္ဓသင်္ဂဟိတတ္တာ သောပိ ကာလောယေဝါတိ။ နနု စေတ္ထ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနေဝ ‘‘ကာလိကာ’’တိ ဝုတ္တာနိ, ‘‘ကာလိကာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ? နေဒမေဝံ ဝိညေယျံ, ‘‘ကာလိက’’န္တိအာဒီနိ ဝတ္ထုသမ္ဗန္ဓေန ဝုတ္တာနိ, ‘‘ကာလိကာ’’တိ ပန သာမညန္တရဝသေန အတ္ထသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန ဝုတ္တန္တိ နတ္ထိ ဝိရောဓောတိ။
֍ ဋီ ၈၅။ ဣဒါနိ တေသု ‘‘ပိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ ယာဝကာလိကံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပိဋ္ဌံ မူလံ ဖလန္တိ ပိဋ္ဌခါဒနီယံ မူလခါဒနီယံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉၈။)ဖလခါဒနီယဉ္စ။ တတ္ထ သတ္တန္နံ တာဝ ဓညာနံ ဓညာနုလောမာနံ အပရဏ္ဏာနဉ္စ ပိဋ္ဌံ ပနသလဗုဇအမ္ဗာဋကဓောတတာလပိဋ္ဌာဒိကဉ္စေတိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန ၀၃ မနုဿာနံ ခါဒနီယဘောဇနီယကိစ္စသာဓကံ ပိဋ္ဌံ ပိဋ္ဌခါဒနီယံ။ ‘‘အဓောတံ တာလပိဋ္ဌံ ခီရဝလ္လိပိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ ဂဏိယမာနာနံ ဂဏနာယ အန္တော နတ္ထိ, ခါဒနီယဘောဇနီယကိစ္စသာဓကဘာဝေါယေဝ ပနေတေသံ လက္ခဏံ, သုဗဟုံ ဝတွာပိ ဣမသ္မိံယေဝ လက္ခဏေ ဌာတဗ္ဗန္တိ န ဝိတ္ထာရယာမ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တမ္ဗကတဏ္ဍုလေယျာဒိမူလံ မူလခါဒနီယံ။ ပနသလဗုဇနာဠိကေရာဒိဖလံ ဖလခါဒနီယံ။ ခဇ္ဇန္တိ သက္ခလိမောဒကာဒိပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏမယံ ခါဒနီယဉ္စ။ ဂေါရသောတိ ခီရဒဓိတက္ကသင်္ခါတော ဂုန္နံ ရသော စ။ ဓညဘောဇနန္တိ သာနုလောမာနံ ဓညာနံ ဩဒနသတ္တုကုမ္မာသသင်္ခါတဘောဇနဉ္စ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘သာနုလောမာနိ သတ္တဓညာနိ စ ပဉ္စဝိဓဘောဇနဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ န ယုတ္တံ, ဓညာနံ ဝိသုံ ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝါ, ပယောဇနသမ္ဘဝေ စ ဖလဂ္ဂဟဏေနေဝ တေသံ ဂဟဏသမ္ဘဝတော။
ယာဂုသူပပ္ပဘုတယောတိ ယာဂု စ သူပဉ္စ, တံ ပဘုတိ ယေသံ တေတိ ဧတေ ယာဝကာလိကာ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ စ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန မစ္ဆမံသသင်္ခါတံ ဓညဘောဇနတော အဝသိဋ္ဌံ ဘောဇနဉ္စ ပိဋ္ဌမူလဖလခါဒနီယတော အဝသိဋ္ဌံ ကန္ဒခါဒနီယံ, မုဠာလခါဒနီယာဒိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တေသု ဒီဃော စ ဘိသကန္ဒာဒိ ဝဋ္ဋော စ ဥပ္ပလကဏ္ဍာဒိ ကန္ဒခါဒနီယံ, ပဒုမမူလာဒိ စ တံသဒိသံ ဧရကမူလာဒိ စ မုဠာလခါဒနီယံ, တာလာဒီနံ ကဠီရသင်္ခါတာ မတ္ထကာ မတ္ထကခါဒနီယံ, ဥစ္ဆုက္ခန္ဓာဒယော နီလုပ္ပလာဒီနံ ဒဏ္ဍက္ခန္ဓကာဒိ ခန္ဓခါဒနီယံ, တမ္ဗကတဏ္ဍုလေယျာဒီနံ ပဏ္ဏံ ပတ္တခါဒနီယံ, ဥစ္ဆုတစောဝ ဧကော သရသော တစခါဒနီယံ, တမ္ဗကသိဂ္ဂုပုပ္ဖါဒိ ပုပ္ဖခါဒနီယံ, လဗုဇဋ္ဌိပနသဋ္ဌိအာဒိကံ အဋ္ဌိခါဒနီယံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၂၉၉။)֍ ဋီ ၈၆။ ‘‘မဓူ’’တိအာဒိနာ ယာမကာလိကံ ဒဿေတိ။ မဓု စ မုဒ္ဒိကာ စ သာလူကဉ္စ စောစဉ္စ မောစဉ္စ အမ္ဗဉ္စ ဇမ္ဗု စာတိ ဒွန္ဒော။ မုဒ္ဒိကာ ဖလေပိ ဣတ္ထိယံ, ဖလေ သေသာ နပုံသကေ, ‘‘ဇမ္ဗု’’ ဣတိ ဖလဝါစီ နပုံသကသဒ္ဒန္တရံ, တတော ဇာတံ မဓုပါနာဒိ မဓု…ပေ… ဇမ္ဗုဇံ, တဉ္စ ဖာရုသဉ္စ ပါနကန္တိ ယောဇနာ။ တတ္ထ မဓုဇံ ပါနံ နာမ မုဒ္ဒိကာနံ ဇာတိရသံ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ကတွာ ကတပါနံ။ တံ အတ္တနာ ကတံ ပုရေဘတ္တမေဝ သာမိသံ နိရာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတံ လဘိတွာ ပန ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ပစ္ဆာဘတ္တံ ပန နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗပါနေသု။ မုဒ္ဒိကဇံ ပါနံ နာမ မုဒ္ဒိကာနံ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ ကတပါနံ။ တထာ သေသပါနာနိ ယထာနုရူပံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ, သာလူကံ ရတ္တုပ္ပလာဒီနံ သာလူကံ။ စောစံ အဋ္ဌိကကဒလိဖလံ။ မောစံ အနဋ္ဌိကံ။ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပါနာနိ သီတာနိပိ အာဒိစ္စပါကာနိပိ ဝဋ္ဋန္တိ, အဂ္ဂိပါကာနိ ပန န ဝဋ္ဋန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နာဂ္ဂိသန္တတ္တ’’န္တိ။
၈၇-၈။ အဝသေသာနိ ပန ဝေတ္တတိန္တိဏိကမာတုလုင်္ဂကပိတ္ထကရမန္ဒာဒိခုဒ္ဒကဖလပါနာနိ အဋ္ဌပါနဂတိကာနေဝ။ တေနာဟ ‘‘သာနုလောမာနိ ဓညာနိ, ဌပေတွာ ဖလဇော ရသော’’တိ။ ဧကဿ ပန ဝက္ခမာနာနဉ္စ ‘‘ပုပ္ဖရသော’’တိအာဒီနံ ‘‘သီတောဒမဒ္ဒိတာဒိစ္စပါကော ဝါ ယာမကာလိကော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တာလနာဠိကေရပနသလဗုဇအလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍပုဿဖလတိပုသဧဠာလုကဖလာနီတိ နဝ မဟာဖလာနိ, သဗ္ဗဉ္စ အပရဏ္ဏံ သတ္တဓညာနိ အနုလောမေန္တီတိ သဟ အနုလောမေဟီတိ သာနုလောမာနိ။ သာနုလောမဓညာနံ ပန ရသော ယာဝကာလိကော။ ‘‘သာနုလောမာနိ ဓညာနီ’’တိ ဖလာနိ ဝိညာယန္တိ။ ဖလသုတိယာ ‘‘သေသဖလဇော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂမျမာနတ္တာ န ဝုတ္တံ။ မဓုကပုပ္ဖမညတြာတိ မဓုကပုပ္ဖံ ဌပေတွာ။ ပက္ကဍာကဇန္တိ ပက္ကေဟိ ယာဝကာလိကေဟိ ဍာကေဟိ ဇာတံ ရသံ။ သီတမုဒကံ သီတောဒံ, ခီရောဒေ ဝိယ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀၀။)သီတောဒေ မဒ္ဒိတောတိ တပ္ပုရိသော။ အာဒိစ္စ-သဒ္ဒေါ အာတပေ ဝတ္တတိ ဥပစာရတောတိ အာဒိစ္စေ ပါကော ယဿာတိ သမာသော။
֍ ဋီ ၈၉။ သတ္တာဟကာလိကံ ဒဿေတိ ‘‘သပ္ပီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သတ္တာဟကာလိကာတိ ယထာဝုတ္တာနိ သပ္ပိအာဒီနိ သတ္တာဟကာလိကာနိ။ ဣဒါနိ သပ္ပိအာဒီနိ ဝိဘဇတိ ‘‘သပ္ပီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ယေသံ ဂေါမဟိံ သာဒီနံ မံသံ ကပ္ပတိ, တေသံ သပ္ပိ သပ္ပိ နာမာတိ ‘‘သပ္ပီ’’တိအာဒိနာ သပ္ပိလက္ခဏမာဟ။ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိနောပိ ကပ္ပိယသမ္ဘဝေ တတ္ထ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋဿ ဝက္ခမာနတ္တာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုမေဝ စေတ္ထ ဒဿေတုံ ‘‘ယေသံ မံသမဝါရိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ခီရာဒီသု ဟိ တေသမကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ နဝနီတဿ သပ္ပိသဒိသတာယ နဝနီတလက္ခဏံ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ ဥပရိ သပ္ပိပိဏ္ဍံ ဌပေတွာ သီတလပါယာသံ ဒေန္တိ, ယံ ပါယာသေန အသံသဋ္ဌံ, တံ သတ္တာဟကာလိကံ, မိဿိတံ ပန အာဒိစ္စပါကံ ကတွာ ပရိဿာဝိတံ, တထာ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလမ္ပိ, တေသု နဝနီတံ နာမ နဝုဒ္ဓဋံ။ တေန ကတံ ပန သပ္ပိ။
֍ ဋီ ၉၀။ တိလာ စ ဝသာ စ ဧရဏ္ဍာနိ စ မဓုကာနိ စ သာသပါ စာတိ ဒွန္ဒော။ တေဟိ သမ္ဘဝေါ ယဿာတိ ဗာဟိရတ္ထော, တံ တေလံ နာမာတိ အတ္ထော။ ခုဒ္ဒါ ခုဒ္ဒမဓုမက္ခိကာ စ ဘမရာ စ ခုဒ္ဒဘမရံ, ခုဒ္ဒဇန္တုကတ္တာ နပုံသကေကဝစနံ။ မဓုံ ကရောန္တီတိ မဓုကရိယော, တာ ဧဝ မက္ခိကာ မဓုကရိမက္ခိကာ, ခုဒ္ဒဘမရမေဝ မဓုကရိမက္ခိကာတိ ကမ္မဓာရယော။ တာဟိ ကတံ မဓု မဓု နာမာတိ အတ္ထော။ ဋီကာယံ ပန ဝိသုံ မဓုကရီ-သဒ္ဒံ ဝိကပ္ပေတွာ ‘‘ဒဏ္ဍကေသု မဓုကရာ မဓုကရိမက္ခိကာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဓုပဋလံ ဝါ မဓုသိတ္ထကံ ဝါ သစေ မဓုနာ မက္ခိတံ, မဓုဂတိကမေဝ။ တုမ္ဗလကာနံ စီရိကာနဉ္စ နိယျာသသဒိသံ မဓု
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀၁။)ပန ယာဝဇီဝိကံ။ ရသော နိက္ကသဋော အာဒိ ယဿာ သာ ရသာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဖာဏိတာဒီနံ ဂဟဏံ, သာ ဥစ္ဆုဝိကတိ။ ပက္ကာတိ အဝတ္ထုကပက္ကာ ဝါ, ဖာဏိတံ ဖာဏိတံ နာမာတိ အတ္ထော။ သီတူဒကေန ကတမဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ပန ဖာဏိတဂတိကမေဝ။ အမ္ဗဖာဏိတာဒီနိ ယာဝကာလိကာနိ။ ဧတာနိ ယထာဝုတ္တာနိ သပ္ပိအာဒီနိ ပုရေဘတ္တံ သာမိသပရိဘောဂေနာပိ, ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ ပန တာနိ စ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတာနိ စ သတ္တာဟံ နိဒဟိတွာ နိရာမိသပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ။
֍ ဋီ ၉၁။ ဣဒါနိ ဩဒိဿ အနုညာတဝသာယ ပါကတော ဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ တတော သပ္ပိအာဒီနံ ဒဿေတုံ ‘‘သဝတ္ထူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရေဘတ္တံ သာမံ ဝါ အတ္တနာ ဧဝ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ပရေဟိ ဝါ။ အမာနုသာ မနုဿဝသာရဟိတာ။ ဝသာ အစ္ဆာဒီနံ အကပ္ပိယာနံ, သူကရာဒီနံ ကပ္ပိယာနဉ္စ သတ္တာနံ ဝသာ။ သဝတ္ထုပက္ကာ သတ္တာဟကာလိကာ ဟောတီတိ သေသော။ သဝတ္ထုပက္ကာတိ သဝတ္ထုကံ ကတွာ ပက္ကာ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – သစေ ပန ဝသံ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစိတွာ တေလံ ပရိဿာဝိတံ သတ္တာဟာနိ နိရာမိသပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ အထ ပရေဟိ ကတံ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ, ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ, ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ နိရာမိသမေဝ, နော စေ, ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ။ ကာရိယေ ကာရဏောပစာရေန ပနေတ္ထ ‘‘ဝသာ’’တိ တေလမေဝ ဝုတ္တံ, ဝသာ ပန ယာဝကာလိကာဝ။
ဋီကာယံ ပန ဝသာယ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေ အာဂတဋ္ဌာနံ နတ္ထီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝသာယ သတ္တာဟကာလိကတ္တမာသံကိယံ ဝုတ္တံ။ ကိမေတ္ထ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ? ဘေသဇ္ဇံ အနုဇာနတာ ဘဂဝတာ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ, သေယျထိဒံ – သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ, တာနိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀၂။)ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၂) သပ္ပိအာဒီနမေဝ သတ္တာဟကာလိကတ္တံ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေပိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေပိ ဝိကာလေပိ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၀) တာနိ ပဉ္စေဝ ‘‘ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ ဝတွာ တေလံ နိယမတော ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယဉ္စ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဌပေတွာ မနုဿဝသံ အညံ ယံ ကိဉ္စိ ဝသ’’န္တိအာဒိနာ ဝသာတေလဿ ဝိဓာနံ ဒဿေတွာ ‘‘အညေသံ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ ဝတ္ထုံ ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဝဒတာ အဋ္ဌကထာစရိယေန ယာဝကာလိကေသု ဝသံ ဌပေတွာ အညေသံ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ ဝတ္ထုံ ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဝသာ ‘‘ယာဝကာလိကာယေဝါ’’တိ ဝိညာယတီတိ ကော ဧတ္ထ သုခုမော နယောတိ။
အညေသံ ဝသာတေလတော ပရေသံ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ ယေသံ တေသံ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ သပ္ပိအာဒီနံ ဝတ္ထုံ ယာဝကာလိကသင်္ခါတံ ခီရာဒိကံ န ပစေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယထာ သတ္တာဟပရိဘောဂတ္ထာယ ဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကာလေ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ, န ဧဝံ သပ္ပိအာဒီနံ ဝတ္ထုဘူတံ ခီရာဒိယာဝကာလိကံ, တံ ပန သတ္တာဟပရိဘောဂတ္ထာယ ကာလေပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တာနိ ဟိ ယဒိ တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သယံ ကတာနိ, ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ န ဝဋ္ဋန္တိ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ, သာမိသံ န ဝဋ္ဋန္တိ သာမံပက္ကတ္တာ, ပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋန္တိ ယာဝကာလိကဝတ္ထုတော ဝိဝေစိတတ္တာ။ ပရေဟိ ကတာနိ ပန ပုရေဘတ္တံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀၃။)သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋန္တိ အတ္တနာ အပက္ကတ္တာ။ ယာဝဇီဝိကာနိ တု သာသပမဓုကဧရဏ္ဍအဋ္ဌီနိ တေလကရဏတ္ထံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တဒဟေဝ ကတံ တေလံ သတ္တာဟကာလိကံ, ဒုတိယဒိဝသေ ကတံ ဆာဟံ ဝဋ္ဋတိ, ဧဝံ ယာဝ သတ္တမဒိဝသေ ကတံ တဒဟေဝ ဝဋ္ဋတိ, ဥဂ္ဂတေ အရုဏေ နိဿဂ္ဂိယံ, အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ, ဥဂ္ဂဟိတေန ယေန ကေနစိ ဝတ္ထုနာ ကတသဒိသံ ဟောတိ။ တေလတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတသာသပါဒီနံ သတ္တာဟာတိက္ကမေန ဒုက္ကဋံ။ နိဗ္ဗတ္တိတံ သပ္ပိ ဝါ နဝနီတံ ဝါ ကာလေပိ ဝိကာလေပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တံ ပန တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ သာမိသံ န ဝဋ္ဋတိ, သံသဂ္ဂတော ယာဝကာလိကမ္ပိ သာမံပက္ကံ သိယာတိ နိရာမိသံ ပန သတ္တာဟမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၉၂။ ဣဒါနိ ‘‘ဟလိဒ္ဒိ’’န္တိအာဒိနာ ယာဝဇီဝိကံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘ဟလိဒ္ဒိ နာမ နိသာ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနေပိ ပရိယာယဝစနေ သမ္မောဟော သိယာတိ န တံဝစနေန ဘုသံ သမ္မောဟယိဿာမ, တသ္မာ တာနိ ဥပဒေသတောဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ‘‘ဟလိဒ္ဒိ’’န္တိ ဗိန္ဒုအာဂမေန ဝုတ္တံ။ ဥပစာရေန တု မူလာဒီနိ ဟလိဒ္ဒါဒိသဒ္ဒေန ဝုတ္တာနိ။ တာ ဟလိဒ္ဒါဒယော ကေစိ ဣတ္ထိလိင်္ဂါယေဝ။ မူလဖလေ ဝစတ္တဉ္စ…ပေ… ဘဒ္ဒမုတ္တဉ္စ အတိဝိသာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ပဉ္စမူလ-သဒ္ဒေန စူဠပဉ္စမူလမဟာပဉ္စမူလာနိ ဂဟိတာနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝဇကလိမူလေ ဇရဋ္ဌန္တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။
၉၃-၅။ ဂေါဋ္ဌဖလန္တိ မဒနဖလန္တိ ဝဒန္တီတိ။ တီဏိ ဖလာနိ ယဿံ သင်္ဂဟိတံ သာ တိဖလာ။ ဧရဏ္ဍကာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇာတိရုက္ခာဒီနံ ဂဟဏံ။ သုလသာဒီနံ ပဏ္ဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အသောကာဒီနံ ဂဟဏံ။ သူပေယျပဏ္ဏန္တိ တမ္ဗကတဏ္ဍုလေယျာဒိသူပယောဂ္ဂပဏ္ဏံ။ ဥစ္ဆုနိယျာသံ ဌပေတွာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀၄။)သဗ္ဗော နိယျာသော စ သရသံ ဥစ္ဆုဇံ တစဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗော တစော စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဟိင်္ဂုကဏိကာရနိယျာသာဒိ သဗ္ဗော နိယျာသော နာမ။ နိရသဥစ္ဆုတစာဒိ သဗ္ဗော တစော နာမ။ လောဏံ သာမုဒ္ဒါဒိ။ လောဟံ အယတမ္ဗာဒိ။ သိလာ ကာဠသိလာဒိ။
֍ ဋီ ၉၆။ သုဒ္ဓသိတ္ထန္တိ မဓုနာ အမက္ခိတံ။ မဓုမက္ခိတံ ပန သတ္တာဟကာလိကံ။ ယဉ္စ ကိဉ္စိ သုဈာပိတန္တိ ဒုဇ္ဈာပိတံ အကတွာ သုဇ္ဈာပိတံ ယံ ကိဉ္စိ စ။ ဝိကဋာဒိပ္ပဘေဒန္တိ ဝိကဋံ ဂူထမတ္တိကာမုတ္တဆာရိကာသင်္ခါတံ အာဒိ ယဿ, သော ပဘေဒေါ ယဿာတိ ဗာဟိရတ္ထော, တံ။ ယံ ကိဉ္စိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန ကန္ဒခါဒနီယေ ခီရကာကောလာဒယော, မုဠာလခါဒနီယေ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရမူလာဒယော, မတ္ထကခါဒနီယေ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရကဠီရာဒယော, ခန္ဓခါဒနီယေ ဥပ္ပလပဏ္ဏဒဏ္ဍာဒယော, ပုပ္ဖခါဒနီယေ စမ္ပကပုပ္ဖါဒယော, အဋ္ဌိခါဒနီယေ မဓုကဋ္ဌိဧရဏ္ဍသာသပါဒယော, ပိဋ္ဌခါဒနီယေ အဓောတတာလပိဋ္ဌာဒယော စ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၉၇။ ဣဒါနိ သဗ္ဗသော ယာဝဇီဝိကံ ဒဿေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝုတ္တာနိ စ အဝုတ္တာနိ စ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍေတွာ တတ္ထ လက္ခဏံ ဌပေန္တော ‘‘မူလ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘သာရော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သာရ’’န္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေနာဟ။ ‘‘သာရော ဗလေ ထိရံသေ စာ’’တိ ဟိ နိဃဏ္ဍု။ အာဟာရဋ္ဌန္တိ အာဟာရေန ဇာတော အတ္ထော ပယောဇနံ အာဟာရတ္ထော, သောဝ အာဟာရဋ္ဌော, တံ အာဟာရကိစ္စန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၉၈။ ဣဒါနိ စတူသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယာဒိဝိဘာဂံ ဒဿေတိ ‘‘သဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သဗ္ဗေ ကာလိကာ, တေသံ သမ္ဘောဂေါ အနုဘဝေါတိ သမာသော။ ကာလေတိ ပုဗ္ဗဏှကာလေ။ သဗ္ဗဿာတိ ဂိလာနာဂိလာနဿ။ သတိ ပစ္စယေတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀၅။)တီသု ယာမကာလိကံ ပိပါသာဒိကာရဏေ သတိ, သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဂေလညကာရဏေ သတီတိ အတ္ထော, ကာလတော ဝိဂတော ဝိကာလော, တသ္မိံ, ယာမကာလိကံ ဝိကာလေ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေ, သတ္တာဟကာလိကံ ပန ယာဝဇီဝိကဉ္စ တဒတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တေပိ ဒုက္ကဋံ။
֍ ဋီ ၉၉။ ဥဘောတိ ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကဉ္စ။ တတ္ထ ယာဝကာလိကံ အတ္တနော ကာလာတိက္ကန္တံ ဝိကာလဘောဇနဘိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ ဇနယတိ, ယာမကာလိကံ ယာမာတိက္ကန္တံ သန္နိဓိသိက္ခာပဒေန။ ဧတေ ဥဘောပိ အန္တောဝုတ္ထဉ္စ သန္နိဓိဉ္စ ဇနယန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အန္တောဝုတ္ထံ သန္နိဓိ’’န္တိ ဘာဝပ္ပဓာနောယံ နိဒ္ဒေသော, အန္တောဝုတ္ထတ္တံ သန္နိဓိတ္တဉ္စာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၀၀။ အတိနာမိတေတိ အတိက္ကာမိတေ။ ပါစိတ္တီတိ သတ္တာဟာတိက္ကန္တံ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာပတ္တိ စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သစေ ဒွိန္နံ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဝိဘတ္တံ ဟောတိ, သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ, ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ပါဠိနာရုဠှေတိ ပါဠိယံ အနာရုဠှေ သပ္ပိအာဒိမှိ သတ္တ အဟာနိ အတိနာမိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သပ္ပီတိ မနုဿာဒီနံ သပ္ပိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တေသံယေဝ နဝနီတံ, နာဠိကေရာဒိတေလံ, သီတောဒကေန ကတံ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။
֍ ဋီ ၁၀၁။ နိဿဋ္ဌလဒ္ဓန္တိ နိဿဋ္ဌံ ဝိနယကမ္မဝသေန နိဿဇ္ဇိတဉ္စ တံ လဒ္ဓဉ္စ ပုန တထေဝါတိ နိဿဋ္ဌလဒ္ဓံ။ တံ ဂဟေတွာတိ သေသော။ နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ပန ဝက္ခမာနနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘နင်္ဂ’’န္တိအာဒိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ။ တေန မက္ခိတာနိ ကာသာဝါဒီနိ စ ပန အပရိဘောဂါနိယေဝ။ အညဿ ပန ကာယိကပရိဘောဂေါ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိကပ္ပေန္တဿ သတ္တာဟေ သာမဏေရဿာတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀၆။)ဧတ္ထ ဋီကာယံ ‘‘ဣဒံ သပ္ပိံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိအာဒိနာ တေသံ တေသံ နာမံ ဂဟေတွာ သမ္မုခါပရမ္မုခါဝိကပ္ပနဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ တံ သာဓယန္တေဟိ အဝိကပ္ပိတေ ဝိကပ္ပိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ အာပတ္တိဝါရေ ပါဠိ အာဟဋာ။ ‘‘သစေ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝိကပ္ပေတိ, အတ္တနော ဧဝ သန္တကံ ဟောတိ, ပဋိဂ္ဂဟဏမ္ပိ န ဝိဇဟတီ’’တိ ဒေါသံ ဝတွာ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝိကပ္ပနေ အတ္တသန္တကတ္တာဘာဝေါ, ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနဉ္စ ပယောဇနံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝဒါမ – အာပတ္တိဝါရေ ‘‘အဝိကပ္ပိတေ’’တိအာဒိပါဠိယေဝ နတ္ထိ, ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေ အဓိဋ္ဌိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ, အဝိဿဇ္ဇိတေ ဝိဿဇ္ဇိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၂၄) ပါဠိယာ အာဂတတ္တာ တဒနုရူပမေဝ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘အဓိဋ္ဌေတိ, ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိအာဒိနာဝ ပါဠိ အာဂတာ။ ယဒိ ဘဝေယျ, ဝဏ္ဏနီယဋ္ဌာနတာယ အဋ္ဌကထာယ ဘဝိတဗ္ဗံ, န စေတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ဝိဇ္ဇတိ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝိကပ္ပနေ စ ကထံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနာဒီသု ဆသု ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနကာရဏေသု ဝိကပ္ပနဿ အနန္တောဂဓတ္တာ, တသ္မာ နာယမေတ္ထ အတ္ထောတိ။
မယမေတ္ထ ဧဝမတ္ထံ ဘဏာမ – ဝိကပ္ပေန္တဿာတိ ဧတ္ထ ဝိကပ္ပနံ သံဝိဒဟနံ ‘‘စိတ္တသင်္ကပ္ပေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ, ဥဘယတ္ထ ပန ဥပသဂ္ဂေဟိ နာနတ္တမတ္တံ, တသ္မာ အန္တောသတ္တာဟေ သာမဏေရဿ ယဿ ကဿစိ ဝိကပ္ပေန္တဿ သံဝိဒဟန္တဿ ပရိစ္စာဂသညံ ပရိစ္စာဂစေတနံ ပရိစ္စာဂါဓိပ္ပါယံ ဥပ္ပါဒေန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ မဟာသုမတ္ထေရဝါဒမောလုဗ္ဘ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တေန စိတ္တေနာ’’တိအာဒီသု ပါဠိဝစနေသု အဓိပ္ပါယံ ဒဿေန္တေန, ‘‘ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ အန္တောသတ္တာဟေ ဒတွာ ပစ္ဆာ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၅)။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘သတ္တာဟာတိက္ကန္တဿ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀၇။)ပန ပရိဘောဂေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထမိဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၅)။ အယမေဝ ဝါဒေါ တေသု သုန္ဒရတရော။ သတ္တာဟေ မက္ခနာဒိံ အဓိဋ္ဌတော စ အညဿ ဒဒတောပိ စ အနာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဗ္ဘဉ္ဇနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပါယော – သပ္ပိအာဒိံ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒိံ မဓုံ အရုမက္ခနံ, ဖာဏိတံ ဃရဓူပနံ အဓိဋ္ဌတော အနာပတ္တီတိ။ အညဿာတိ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝါ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝါ။
֍ ဋီ ၁၀၂။ ယာဝကာလိကအာဒီနိ အတ္တနာ သဟ သံသဋ္ဌာနိ သဗ္ဘာဝံ ဂါဟာပယန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဘာဝန္တိ သဿ အတ္တနော ဘာဝေါ ဒွိတ္တေ သဗ္ဘာဝေါ, တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ, တသ္မာ။ ဧဝမုဒီရိတန္တိ ဧဝံ ‘‘ဝိကပ္ပေန္တဿ သတ္တာဟေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ယသ္မာ အတ္တနာ သံသဋ္ဌာနိ အတ္တနော ဘာဝံ ဂါဟာပယန္တိ ယာဝကာလိကာဒီနိ, တသ္မာ သတ္တာဟာတိက္ကာမိတာနိ သတ္တာဟကာလိကာနိ ပါစိတ္တိယဇနကာနိ သံသဋ္ဌာနိ အတ္တသံသဋ္ဌာနိပိ ပါစိတ္တိယဇနကာနိ ကရောန္တီတိ အဝိကပ္ပနာဒိမှိ သတိ ဗျတိရေကတော ပါစိတ္တိယာပတ္တိပရိဒီပကံ ‘‘ဝိကပ္ပေန္တဿာ’’တိအာဒိကံ ဝါကျတ္တယံ ဝုတ္တန္တိ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ သန္ဓာယ ဧဝန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ဝက္ခမာနဿ အတီတဥဒီရိတတ္တာယောဂတော ကထံ ယုဇ္ဇတီတိ။ ဧဝမုဒီရိတန္တိ ဝါ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဧဝမေဝ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။
၁၀၃-၅။ ဣဒါနိ အတ္တသံသဋ္ဌာနံ ယာဝကာလိကာဒီနံ သဗ္ဘာဝဂါဟာပနံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ပုရေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သတ္တာဟန္တိ သတ္တ အဟာနိ ယဿ တံ သတ္တာဟံ, သတ္တာဟကာလိကံ။ စ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, သော သတ္တာဟဉ္စ ယာဝဇီဝိကဉ္စာတိ ယောဇေတဗ္ဗော။ သေသကာလိကသမ္မိဿန္တိ သေသေဟိ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ ကာလိကေဟိ ယာဝကာလိကယာမကာလိကသင်္ခါတေဟိ သမ္မိဿံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀၈။)ပါစိတ္တီတိ သန္နိဓိသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိ။ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ တသ္မိံယေဝ ဒိနေ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ တဒဟေဝါတိ တသ္မိံယေဝ ဒိနေ ပုရေဘတ္တမေဝ။ သေသန္တိ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ။ ဧဝန္တိ ယာမေ ဧဝ ပရိဘုဉ္ဇယေတိ ဝိဇာနီယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတရန္တိ သတ္တာဟကာလိကတော အညံ ယာဝဇီဝိကံ။
ကာလိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၉။ ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၀၆။ ဒါတုံ ကာမေတီတိ ဒါတုကာမော, တဿ အဘိဟာရော ဤသကမ္ပိ ဩဏမနာဒိနာဘိဟရဏန္တိ တပ္ပုရိသော, ဟတ္ထဿ ပါသော ဟတ္ထပါသော။ ရုဠှီဝသေန တု အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဟတ္ထပါသော နာမ။ သော စ သစေ ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ, အာသနဿ ပစ္ဆိမန္တတော ပဋ္ဌာယ, သစေ ဌိတော, ပဏှိအန္တတော ပဋ္ဌာယ, သစေ နိပန္နော, ယေန ပဿေန နိပန္နော, တဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ ဒါယကဿ နိသိန္နဿ ဌိတဿ ဝါ ဌပေတွာ ပသာရိတဟတ္ထံ ယံ အာသန္နတရံ အင်္ဂံ, တဿ ဩရိမန္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧရဏက္ခမန္တိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန ဧရဏဿ ဥက္ခိပနဿ ခမံ ယောဂ္ဂံ။ ဝတ္ထုသဒ္ဒါပေက္ခံ နပုံသကတ္တံ။ တိဓာ ဒေန္တေတိ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ ဝသေန တီဟိ ပကာရေဟိ ဒါယကေ ဒဒမာနေ။ တတ္ထ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အန္တမသော ပါဒင်္ဂုလိယာပိ ဒီယမာနံ ကာယေန ဒိန္နံ နာမ ဟောတိ, ကဋစ္ဆုအာဒီသု ယေန ကေနစိ ဒီယမာနံ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန, ကာယတော ပန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓတော ဝါ မောစေတွာ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပါတိယမာနံ နိဿဂ္ဂိယေန ပယောဂေန ဒိန္နံ နာမ။ ဒွိဓာ ဂါဟောတိ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါနံ ဝသေန ဒွီဟိ ပကာရေဟိ ယေဟိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၀၉။)ကေဟိစိ ဒီယမာနဿ ဂဟဏံ။ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဟော ပဉ္စင်္ဂေါတိ ယောဇနာ။ ပဉ္စင်္ဂေါတိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ယဿာတိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။
֍ ဋီ ၁၀၇။ ဣဒါနိ အနေရဏက္ခမေ စ ကိသ္မိဉ္စိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏာရောဟနံ ဒဿေတုံ ‘‘အသံဟာရိယေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသံဟာရိယေတိ အာနေတုမသက္ကုဏေယျေ ဖလကပါသာဏာဒိမှိ။ တတ္ထဇာတေတိ တေသုယေဝ ရုက္ခာဒီသု ဇာတေ ကိံသုကပဒုမိနိပဏ္ဏာဒိကေ။ စိဉ္စအာဒီနံ သုခုမေ ပဏ္ဏေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တာနိ ဟိ သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောန္တိ။ တေသံ ပန သာခါသု ဝဋ္ဋတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အင်္ဂ’’န္တိအာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယေ။ အသယှဘာရေတိ ထာမမဇ္ဈိမပုရိသေန သဟိတုံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကုဏေယျေ ဘာရေ။ သဗ္ဗေသံ ပဋိဂ္ဂဟော ‘‘န ရူဟတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၁၀၈။ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနံ ဒဿေတိ ‘‘သိက္ခာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သိက္ခာမရဏလိင်္ဂေဟီတိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန စ မရဏေန စ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန စ။ အနပေက္ခဝိသဂ္ဂတောတိ နတ္ထိ အပေက္ခော ဧတဿာတိ အနပေက္ခော, သောဝ ဝိသဂ္ဂေါ, တတော စ။ အစ္ဆေဒါတိ စောရာဒီဟိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေန။ အနုပသမ္ပန္နဒါနာတိ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒါနေန။ စ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗတ္ထ အာနေတဗ္ဗော။ ဂါဟောတိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ။ ဥပသမ္မတီတိ ဝိဇဟတိ။
၁၀၉-၁၀။ ဣဒါနိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပရိဘောဂေ ဒေါသံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗန္တိ စတုကာလိကပရိယာပန္နံ သကလမ္ပိ။ ဣဒါနိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဒ္ဓံ နာတိဗဟလံ ဥဒကဉ္စ တထာ အင်္ဂလဂ္ဂံ အဝိစ္ဆိန္နံ ဒန္တ…ပေ… ဂူထကဉ္စ လောဏ…ပေ… ကရီသကဉ္စ ကပ္ပတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ သုဒ္ဓန္တိ ရဇရေဏူဟိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁၀။)အညရသေန စ အသမ္မိဿတာယ ပရိသုဒ္ဓံ။ နာတိဗဟလန္တိ ယံ ကသိတဋ္ဌာနေ ဗဟလမုဒကံ ဝိယ မုခေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ န လဂ္ဂံ, တံ။ အဝိစ္ဆိန္နန္တိ အင်္ဂတော ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ န ဂတံ။ ဒန္တာနိ စ အက္ခီနိ စ ကဏ္ဏဉ္စ ဒန္တက္ခိကဏ္ဏံ ပါဏျင်္ဂတ္တာ, တဿ ဂူထကန္တိ တပ္ပုရိသော။ လောဏံ သရီရုဋ္ဌိတံ။ သိင်္ဃာဏီတိ သိင်္ဃာဏိကာ။ ဝိစ္ဆိန္နံ န ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၁၁။ ဣဒါနိ ‘‘ဂူထာ’’တိအာဒိနာ ကာလောဒိဿံ ဒဿေတိ။ တထာဝိဓေတိ သပ္ပဒဋ္ဌက္ခဏာဒိကေ တထာဝိဓေ ကာလေ။ တထာ တာဒိသော ဝိဓော ကာလော ဧတဿာတိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။ သေဝေယျာတိ သေဝနံ ကရေယျ, ပရိဘုဉ္ဇေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသန္တေ ကပ္ပကာရကေတိ ဧတ္ထ ဒုဗ္ဗစောပိ အသမတ္ထောပိ ကပ္ပိယကာရကော အသန္တပက္ခေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာလောဒိဿတ္တာ ပန ဆာရိကာယ အသတိ အလ္လဒါရုံ ရုက္ခတော ဆိန္ဒိတွာ ကာတုံ, မတ္တိကာယ အသတိ ဘူမိံ ခဏိတွာပိ မတ္တိကံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၁၁၂။ ဒုရူပစိဏ္ဏေတိ ဒုဋ္ဌုံ ဥပစိဏ္ဏံ အာမဋ္ဌံ ဒုရူပစိဏ္ဏံ။ သစေ ဘိက္ခု အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သာမိသံ ဘာဇနံ ဌိတဋ္ဌာနတော အပနေတွာ အာမသတိ, ပိဓာနံ အာမသတိ, ဥပရိ ဌိတကစဝရာဒိံ ဆဍ္ဍေတိ, တတ္ထဇာတကဖလိနိယာ သာခါယ ဝါ ဝလ္လိယာ ဝါ ဂဟေတွာ ဝါ စာလေတိ, ဒုရူပစိဏ္ဏံ နာမ ဟောတိ။ တသ္မိံ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဖလရုက္ခံ ပန အပဿယိတုံ ဝါ တတ္ထ ကဏ္ဋကံ ဝါ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အရညေ ပတိတအမ္ဗဖလာဒိံ ‘‘သာမဏေရဿ ဒဿာမီ’’တိ အာဟရိတွာ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ရဇောကိဏ္ဏေတိ ရဇသာ ဩကိဏ္ဏေ, တသ္မိံ ပတ္တာဒိကေ ယံ ကိဉ္စိ ပဋိဂ္ဂဏှတော ဝိနယဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သစေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တဿ ပတ္တေ ရဇံ ပတတိ, ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁၁။)ဂဏှိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အာကိရန္တိ, ဟတ္ထတော အမောစေန္တေနေဝ ပဋိဂ္ဂါဟာပကဿ သန္တိကံ နေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ မဟာဝါတော တတော တတော ရဇံ ပါတေတိ, န သက္ကာ ဟောတိ ဘိက္ခံ ဂဟေတုံ, ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တံ ပန တေန ဒိန္နံ ဝါ ဝိဿာသေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
အထာတိ ဝက္ခမာနာရမ္ဘေ။ ဥဂ္ဂဟပ္ပဋိဂ္ဂဟေတိ ဥဂ္ဂဟိတ္ထာတိ ဥဂ္ဂဟော, ဥဂ္ဂဟိတံ, တဿ ပဋိဂ္ဂဟော, တသ္မိံ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝံ ဇာနတော အတ္တနာ ဧဝ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏေတိ အဓိပ္ပါယော။ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တေလာဒီနိ, ဆာယတ္ထာယ သာခါဒီနိ ဝါ ဂဟေတွာ ပစ္ဆတော ဘုဉ္ဇိတုကာမတာယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥစ္ဆုအာဒီသု ဖာလိတေသု မလံ န ပညာယတိ, မူလဘေသဇ္ဇာဒီနိ ပိသန္တာနံ ဝါ ကောဋ္ဋေန္တာနံ ဝါ နိသဒနိသဒပေါတကဥဒုက္ခလမုသလာနိ ခီယန္တိ, ဒန္တန္တရေ လဂ္ဂံ သုခုမအာမိသံ ဟောတိ, ရသော န ပညာယတိ, အဗ္ဗောဟာရိကံ။ အန္တောဝုတ္ထေတိ အကပ္ပိယကုဋိယာ ဆဒနဗ္ဘန္တရေ ဝုတ္ထေတိ အတ္ထော။ သယံပက္ကေတိ အတ္တနာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပက္ကေ။ သစေ ဝါသိအာဒိံ တာပေတွာ တက္ကာဒီသု ပက္ခိပတိ, ဧတ္တာဝတာပိ သာမပါကတော န မုစ္စတိ။ ပုရိမကာလိကဒွယေ ပုနပါကဉှိ ဌပေတွာ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ဘိက္ခုနော ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိဿ ဥဏှယာဂုယာ သုလသိပဏ္ဏာဒီနိ ဝါ သိင်္ဂိဝေရံ ဝါ ပက္ခိပန္တိ, စာလေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဥတ္တဏ္ဍုလံ ဘတ္တံ လဘိတွာ ပိဒဟိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အန္တောပက္ကေတိ အကပ္ပိယကုဋိယာ အန္တော ပက္ကေ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁၂။)၁၀။ အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၁၃-၄။ မနုဿဟတ္ထိအဿာနဉ္စ …ပေ… ဥရဂဿ စ ယံ မံသဉ္စ, ယံ ဥဒ္ဒိဿကတမံသဉ္စ, အပ္ပဋိဝေက္ခိတံ ယဉ္စ မံသံ, တေသု မံသေသူတိ ဧဝံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သီသဂီဝါတရင်္ဂေန စရန္တာ အစ္ဆဝိသေသာဝ တရစ္ဆာ။ ဥရဂဿာတိ ဣမိနာ သဗ္ဗာပိ ဒီဃဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ ဥဒ္ဒိဿကတမံသန္တိ ဘိက္ခုံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကတံ ဥဒ္ဒိဿကတံ, တဉ္စ တံ မံသဉ္စ။ ဧတ္ထ စ မံသ-ဂ္ဂဟဏေန မစ္ဆာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဥပလက္ခဏဝသေန, စ-သဒ္ဒေန ဝါ။ ပဉ္စသုပိ သဟဓမ္မိကေသု ယံ ကိဉ္စိ ဥဒ္ဒိဿကတံ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ကပ္ပတိ, တမ္ပိ အဒိဋ္ဌအသုတအပရိသင်္ကိတတာယ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဝဋ္ဋတိ။ အပ္ပဋိဝေက္ခိတန္တိ အနုပပရိက္ခိတံ, အနာပုစ္ဆိတန္တိ အတ္ထော။ အာပတ္တိဘီရုကေန ဟိ ရူပံ သလ္လက္ခေန္တေနာပိ ပုစ္ဆိတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ။ မနုဿာနံ မံသေသု ထုလ္လစ္စယန္တိ ယောဇနာ။ ထူလော အစ္စယော ဧတ္ထာတိ ရဿေ, ဒွိတ္တေ စ ထုလ္လစ္စယံ။ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသေဟိ ဌပေတွာ ဣတော အဓိကံ ဝဇ္ဇံ နတ္ထိ။ သေသေသူတိ အဝသေသေသု ဧကာဒသသု။
֍ ဋီ ၁၁၅။ ဣဒါနိ မနုဿာဒီနံ အဋ္ဌိအာဒီနိပိ အကပ္ပိယာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘လောဟိတ’’န္တိအာဒီသုပိ အနုဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဧသန္တိ မနုဿာဒီနံ ဒသန္နံ။ ဝသာသု ပန ဧကာ မနုဿဝသာ န ဝဋ္ဋတိ။ ခီရာဒီသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ ဥဒ္ဒိဿကတံယေဝ သစိတ္တကန္တိ ယောဇနာ။ သစိတ္တကန္တိ ဥဒ္ဒိဿကတဘာဝဇာနနစိတ္တေန သဟ ဝတ္တတီတိ သစိတ္တကံ။ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမဝိဇာနနစိတ္တေန ဟိ သစိတ္တကတ္တံ။ ဧတ္ထ စ သစိတ္တကတ္တံ အာပတ္တိယာ ဧဝ, န စ မံသဿ, တထာပိ မံသသီသေန အာပတ္တိ ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဝိညာတဗ္ဗန္တိ။
အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁၃။)၁၁။ နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၁၆-၇။ ရူပိယေန အရူပိယံ ရူပိယဉ္စ ဣတရေန ရူပိယဉ္စ ပရိဝတ္တေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ရူပိယေနာတိ ရူပိယသင်္ခါတေန နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ။ အရူပိယန္တိ အရူပိယသင်္ခါတံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ ကပ္ပိယဝတ္ထုဉ္စ။ ဣတရေနာတိ အရူပိယေန။ နိဿဂ္ဂီတိ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ, ပုဗ္ဗဘာဂေ ကတ္တဗ္ဗဿ ဝိနယကမ္မဿေတံ နာမံ။ နိဿဂ္ဂေါ အဿ အတ္ထီတိ နိဿဂ္ဂိ, ကိံ တံ? ပါစိတ္တိယံ။ ရူပိယဿ မူလဂ္ဂဟဏေ ပန ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။
ဣဒါနိ ရူပိယာဒိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကဟာ…ပေ… မာသကံ ဣဓ ရူပိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကဟာပဏော နာမ သုဝဏ္ဏမယော ဝါ ရဇတမယော ဝါ ဧတရဟိ ပကတိကဟာပဏော ဝါ။ သဇ္ဈူတိ ရဇတံ။ သိင်္ဂီတိ သုဝဏ္ဏဘေဒေါ, တထာပိ စေတ္ထ သာမညေန သုဝဏ္ဏမဓိပ္ပေတံ။ ဝေါဟာရူပဂမာသကန္တိ ဝေါဟာရံ ကယဝိက္ကယံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဝေါဟာရူပဂံ, တဉ္စ တံ မာသကဉ္စ။ တံ ပန သမုဋ္ဌာပိတရူပဉ္စ အသမုဋ္ဌာပိတရူပဉ္စ လောဟဒါရုအာဒိမယံ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ရူပိယန္တိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ရူပိယံ နာမာတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထမုတ္တာဒိ ကပ္ပံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဉ္စ ဣတရန္တိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဝတ္ထဉ္စ မုတ္တာ စ အာဒိ ယဿာတိ သမာသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဝတ္ထာဒိ မုတ္တာဒီ’’တိ။ တတ္ထ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ကပ္ပါသသုတ္တာပရဏ္ဏာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဝတ္ထုံ, ဒုတိယေန မဏိ သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လံ သတ္တဓညာနိ ဒါသိဒါသခေတ္တဝတ္ထုပုပ္ဖါရာမဖလာရာမာဒယောတိ ဣဒံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝတ္ထာဒိကပ္ပိယဝတ္ထုံ, မုတ္တာဒိဒုက္ကဋဝတ္ထုဉ္စ ဣတရံ အညံ အရူပိယံ နာမာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၁၈။ ဧတ္တာဝတာ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေ ကယဝိက္ကယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဣမ’’န္တိအာဒိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁၄။)တတ္ထ ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ ဣမံ ဒေဟိ, ဣမံ ကရ, ဣမံ အာနယာ’’တိ ဝါ ‘‘ဣမံ ဘုတွာ ဣမံ ဒေဟိ, ဣမံ ကရ, ဣမံ အာနယာ’’တိ ဝါ ‘‘ဣမံ ဒေမိ, ဣမံ ဒေဟိ, ဣမံ ကရ, ဣမံ အာနယာ’’တိ ဝါ ကယဝိက္ကယေ သမာပန္နေ နိဿဂ္ဂီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဣမန္တိ တဏ္ဍုလာဒိံ။ ဘုတွာတိ ဩဒနာဒိံ ဘုဉ္ဇိတွာ။ ဣမံ ဒေဟီတိ ဧတံ ဝတ္ထာဒိကံ ဒေဟိ။ ဣမံ ကရာတိ ဧတံ ရဇနပစနာဒိံ ကရောဟိ။ ဣမံ အာနယာတိ ဧတံ ရဇနကဋ္ဌာဒိံ အာနေဟိ။ ဣမံ ဒေမီတိ ဧတံ ဝတ္ထာဒိကံ တဝ ဒေမိ။ သမာပန္နေတိ ကတေ။ တသ္မာ ကပ္ပိယံ ဘဏ္ဍံ ပရိဝတ္တေန္တေန အညာတကေဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘ဣမံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒတော ဝိညတ္တိ, ‘‘ဣမံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတော သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနံ, ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒတော ကယဝိက္ကယန္တိ ဝုတ္တာ တိဿော အာပတ္တိယော။ မာတာပိတူဟိ ပန သဒ္ဓိံ ကယဝိက္ကယမတ္တံ မောစေန္တေန ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ။ အယဉှိ ကယဝိက္ကယော ဌပေတွာ ပဉ္စသဟဓမ္မိကေ အဝသေသေဟိ ဂိဟိပဗ္ဗဇိတေဟိ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန နဝကမ္မာနိ ကာရေတိ, အဋ္ဌကထာပမာဏေန ပါစိတ္တိယမတ္တံ ဒေသေတဗ္ဗံ။
၁၁၉-၁၂၀။ ဣဒါနိ ပရိဏာမနဝသေန အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – သံဃဿ နတံ လာဘံ အတ္တနော ပရိဏာမေယျ, နိဿဂ္ဂိ။ အညတော ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏာမေယျ, ပါစိတ္တိ။ အညဿ သံဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေယျ, ဒုက္ကဋံ။ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ နတံ လာဘံ အတ္တနော ဝါ သံဃဿ ဝါ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ အညစေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေယျ, ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ တတ္ထ နတန္တိ ကာယေန ဝါ ဝစသာ ဝါ နိန္နံ ကတံ။ လာဘန္တိ လဘိတဗ္ဗံ စီဝရာဒိ။ အညတော အညသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဝါ စေတိယေ ဝါ, စေတိယေ ပန ဒုက္ကဋံ။ အညဿာတိ စေတိယာဒိနော အန္တမသော သုနခဿ။ အညတော ဝါတိ စေတိယာဒိမှိ ဝါ။ သံဃဿာတိ ပန ဣဒံ ကာကက္ခိဂေါဠကဉာယေန ‘‘နတံ ပရိဏာမေယျာ’’တိ ဥဘယတ္ထ ပရိဝတ္တတိ။ နိဿဋ္ဌံ သကသညာယ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁၅။)န ဒဒေယျ ဝါ, ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညထာ အညေန ပကာရေန, ထေယျသညာယ န ဒဒေယျ စေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတရန္တိ ဝတ္ထုဝသေန အညံ ပါရာဇိကံ ထုလ္လစ္စယံ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။
နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၂။ ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၁။ မုသာ …ပေ… ဟရဏေတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, တဿ ‘‘ပါစိတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ မုသာဝါဒေတိ နိပါတေန သဒ္ဓိံ တပ္ပုရိသော။ ပုဗ္ဗေပိ ဇာနိတွာ ဝစနက္ခဏေပိ ဇာနန္တဿ မုသာဘဏနနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဘဏနဉ္စ နာမ ဣဓ အဘူတဿ ဝါ ဘူတတံ, ဘူတဿ ဝါ အဘူတတံ ကတွာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဝိညာပနပ္ပယောဂေါ။ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသာစာရဝိပတ္တိယော အမူလိကာယ စောဒေန္တဿ ယထာက္ကမံ သံဃာဒိသေသပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ။ အနုပဓာရေတွာ သဟသာ ဘဏန္တဿ, ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညံ ဘဏန္တဿ ယဿ ဘဏတိ, သော န သုဏာတိ, တဿ စ အနာပတ္တိ။
ဩမသတိ အမနာပတာယ ကဏ္ဏေသု ဝိဇ္ဈတိ ဝိယ ဧတေန, ဩမသတိ ဝါတိ ဩမသော, သော စာယံ ဝါဒေါစ, တသ္မိံ။ ဒီဃော ပန ဂါထာဗန္ဓဝသေန။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ဟီနုက္ကဋ္ဌေသု စ ဇာတိနာမဂေါတ္တဝယကမ္မသိပ္ပအာဗာဓလိင်္ဂကိလေသအာပတ္တိအက္ကောသသင်္ခါတေသု ဒသသု ဘူတေန ဝါ အဘူတေန ဝါ ‘‘ခတ္တိယောသိ, စဏ္ဍာလောသီ’’တိအာဒိနာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ အနညာပဒေသေန ဘိက္ခုနော ခုံသေတုကာမတာယ အက္ကောသဝစနေတိ အတ္ထော။ ‘‘သန္တိ ဣဓေကစ္စေ စဏ္ဍာလာ’’တိအာဒိနာ အညာပဒေသေန ဝါ ‘‘စောရောသိ, ဝိကာရီသိ, မာတုဃာတကောသီ’’တိအာဒီဟိ ပါဠိမုတ္တပဒေဟိ ဝါ ဘိက္ခုဿ, ယထာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁၆။)ဝါ တထာ ဝါ အနုပသမ္ပန္နံ, ပရမ္မုခါ ပန သဗ္ဗမ္ပိ အက္ကောသန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ကေဝလံ ဒဝကမျတာယ ဝဒတော ပန သဗ္ဗတ္ထ ဒုဗ္ဘာသိတံ။
ပေသုညဟရဏေတိ ပိသုဏဿ ဘာဝေါ ပေသုညံ။ အတ္တနော ပိယကမျတာယ ဝါ ပရဿ ပရေသု ဘေဒါဓိပ္ပါယေန ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ ဩမသန္တဿ ဘိက္ခုနော ဝစနံ သုတွာ ဘိက္ခုဿ တဿ ပေသုညဿ ဟရဏေ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟရဏေ ဒုက္ကဋံ။ ပဒံ ပဒံ ပဒသော, ဝိစ္ဆာယံ သော, ကောဋ္ဌာသေန ကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ သင်္ဂီတိတ္တယာရုဠှော တိပိဋကဓမ္မော, အနာရုဠှော စ ရာဇောဝါဒါဒိကော ဓမ္မော နာမ, တေန သဟ ပဒသောတိ နိပါတဿ တတိယာတပ္ပုရိသော။ ပဒသောဓမ္မေတိ ဧကက္ခရာဒိနာ ကောဋ္ဌာသေန ကောဋ္ဌာသေန အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ယထာဝုတ္တဓမ္မဘဏနေတိ အတ္ထော။ ပဒသောဓမ္မဘဏနဉှိ ပဒသောဓမ္မ-သဒ္ဒေန ဥပစာရေန ဝုတ္တံ။ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေ သဇ္ဈာယကရဏေ, တံသန္တိကေ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏာဒိကေ စ တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ယေဘုယျေန ပဂုဏံ ဂန္ထံ ဘဏန္တဿ ဩသာရေန္တဿ ခလိတဋ္ဌာနေ ‘‘ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဧကတော ဘဏန္တဿပိ အနာပတ္တိ။
အန္တမသော ဝတ္ထာဒိနာ ယေန ကေနစိ သဗ္ဗစ္ဆန္နံ ဆဒနံ အနာဟစ္စ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေနာပိ သဗ္ဗပရိစ္ဆိန္နံ ယေဘုယျေနဆန္နံ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆိန္နဉ္စ သေနာသနံ အဂါရန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတြဋ္ဌော ပန ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အန္တမသော ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတော တိရစ္ဆာနဂတောပိ အန္တမသော တဒဟုဇာတာ ဣတ္ထီပိ ဥပစာရတော အဂါရ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတိ။ သဟ အဂါရေနာတိ သာဂါရော, ဘိက္ခု။ ဥပစာရေနေဝ စ ပန အနုပသမ္ပန္နေန, မာတုဂါမေန စ သဟ သေယျကပ္ပနံ သာဂါရဘာဝေါ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သံဃသမ္မတံ သေနာသနပညာပကာဒိဘေဒံ ဥပသမ္ပန္နံ အယသကာမာ ဟုတွာ ဘိက္ခူဟိ ယေန စ ဥဇ္ဈာပေန္တိ အဝဇာနာပေန္တိ အဝညာယ ဩလောကာပေန္တိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁၇။)လာမကတော ဝါ စိန္တာပေန္တိ, တံ ဝစနံ ဥဇ္ဈာပနကံ။ ယေန ခီယန္တိ သဗ္ဗတ္ထ တဿ အဝဏ္ဏံ ပကာသေန္တိ, တံ ခီယနံ။
֍ ဋီ ၁၂၂။ တလန္တိ ဟတ္ထတလမဓိပ္ပေတံ။ တဂ္ဂဟဏေန ပန ကာယောဝ တလံ။ သတ္တီတိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါ သတ္တိ အာဝုဓဝိသေသော, ဥပလက္ခဏတ္တာ ပန သဗ္ဗမ္ပိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ သတ္တိ။ တလဉ္စ သတ္တိ စ တလသတ္တိ။ ဣဓ ပန ကောပေန ဘိက္ခုဿ တလသတ္တိဥဂ္ဂိရဏံ တလသတ္တိ။ သစေ ပန ဝိရဒ္ဓေါ ပဟာရံ ဒေတိ, န ပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ ဒုက္ကဋံ, ပဟရိတုကာမတာယ ပါစိတ္တိယံ, အနုပသမ္ပန္နေ ဒုက္ကဋံ, မောက္ခာဓိပ္ပါယဿ အနာပတ္တိ။
ပညတ္တေန ဝဒတော ဥပသမ္ပန္နဿ ဝါ တေန ဝုစ္စမာနဓမ္မဿ ဝါ အနာဒရကရဏံ အနာဒရော။ အနုပသမ္ပန္နဿ တေန ဝုစ္စမာနဿ ဝါ ဥပသမ္ပန္နေန, ပရေန ဝါ အပညတ္တေန ဝါ ဝုစ္စမာနဿ အနာဒရေ ဒုက္ကဋံ။
‘‘ဦနဝဿော တွံ မညေ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခုနော ကုက္ကုစ္စဿ ဥပ္ပါဒနံ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုက္ကဋံ။
အနာပုစ္ဆာ ဂါမပ္ပဝေသနေတိ ပကတိဝစနေန ပုစ္ဆိတုမနုရူပံ အန္တောဥပစာရသီမာယ ဒဿနူပစာရေ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ‘‘ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆာမီ’’တိ အနာပုစ္ဆိတွာ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနေ။ ဒီဃော ပန သန္ဓိဝသေန။ အာပဒါသု အနာပတ္တိ။
ပရမ္ပရဘောဇနေတိ ပရော စ ပရော စ ပရမ္ပရာ မ-ကာရော သန္ဓိဝသေန, တသ္မာ ပရမ္ပရာ ဥပ္ပတ္တဝိသယအပါဒါနဝစနံ, ပရတော ပရတော လဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇနေတိ အတ္ထော။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပါယော – ပဉ္စဟိ ဘောဇနေဟိ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တိတဿ ယေန ယေန ပဌမံ နိမန္တိတော, တဿ တဿ ဘောဇနတော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ, ‘‘မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ တုယှံ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁၈။)‘‘ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ သမ္မုခါ ဝါ ပရမ္မုခါ ဝါ အဝိကပ္ပေတွာ ဝါ အညတော အညတော ပဉ္စဘောဇနာဒီနိ လဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇမာနေတိ။ ဂိလာနစီဝရဒါနစီဝရကာရသမယေ အနာပတ္တိ။
֍ ဋီ ၁၂၃။ သေယျံ သေနာသနာနိ ဝါ အနုဒ္ဓရိတွာ ဂမနေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယေ။ တတ္ထ ‘‘ဘိသိ စိမိလိကာ ဥတ္တရတ္ထရဏံ ဘူမတ္ထရဏံ တဋ္ဋိကာ စမ္မက္ခဏ္ဍော နိသီဒနံ ပစ္စတ္ထရဏံ တိဏသန္ထာရော ပဏ္ဏသန္ထာရော’’တိ (ပါစိ။ ၁၁၆) ဝုတ္တာသု ဒသသု သေယျာသု ဧကမ္ပိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂနေ ဂဟေတွာ သံဃိကေ သဗ္ဗပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဂုတ္တေ သေနာသနေ သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ ယထာ ဌပိတံ ဥပစိကာဒီဟိ န ခဇ္ဇတိ, တထာ ဌပနဝသေန အနုဒ္ဓရိတွာ ပရိက္ခိတ္တဿ အာရာမဿ ပရိက္ခေပံ, အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ဂမနေ စ, တထာ မဉ္စပီဌတိသိကောစ္ဆသင်္ခါတာနိ သေနာသနာနိ ဝဿကာလေ အဇ္ဈောကာသေ သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ အနုပသမ္ပန္နေန အနုဒ္ဓရိတွာ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမိတွာ ဂမနေ စာတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တတော ပန အညတ္ထ ဒုက္ကဋံ။
ဣတ္ထိယာ အဒ္ဓါနဂမနေတိ ‘‘ဂစ္ဆာမ ဘဂိနိ, ဂစ္ဆာမ အယျာ’’တိ အညမညံ သံဝိဒဟိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ’’တိအာဒိနာ နိယမိတကာလဝိသင်္ကေတံ အကတွာပိ ဒွါရဝိသင်္ကေတံ မဂ္ဂဝိသင်္ကေတံ ကတွာပိ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဂမနေတိ အတ္ထော။
ဧကေကာယ နိသီဒနေတိ ဧကေန ဧကာတိ ဧကေကာ, တဿာ နိသဇ္ဇာယာတိ အတ္ထော။ ဧကေန သဟ ဧကိဿာ နိသဇ္ဇံ ဝိနာ ဧကာယ သဟ ဧကဿ နိသဇ္ဇံ နာမ နတ္ထီတိ ဧကာယ သဟ ဧကဿ နိသဇ္ဇာယံ သတိ နိသိန္နဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ‘‘ဧကာယေကနိသီဒနေ’’တိ ဝါ ပါဌော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၁၉။)֍ ဋီ ၁၂၄။ ရူပါဒီနံ ဥပသံဟာရေန, ဘယာနကကထာကထနေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နဿ ဘိံသာပနေ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုက္ကဋံ။
အာကောဋနေ ဥပသမ္ပန္နဿ အန္တမသော ဥပ္ပလပတ္တေနာပိ ပဟာရဒါနေ။ အနုပသမ္ပန္နဿ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတဿပိ ဒုက္ကဋံ။ မောက္ခာဓိပ္ပါယဿ အနာပတ္တိ။
သံဃမဇ္ဈေ ဝိနယဓရေန အနုယုဉ္ဇိယမာနဿ ပုစ္ဆိတတော အညဿ ဝါဒေါ အညေန အညံ ပဋိစရဏံ အညဝါဒေါ။ တထေဝ ပုစ္ဆိယမာနဿ အကထေတုကာမတာယ ဝိဟေသနံ တုဏှီဘာဝေါ ဝိဟေသာ။ အညဝါဒကဿ ဝိဟေသကဿ စ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေန အညဝါဒကဝိဟေသကကမ္မေ ကတေ ပုန အညဝါဒေ ဝိဟေသာယ ပါစိတ္တိယံ။ အနာရောပိတေ ပန ကမ္မေ ဒုက္ကဋံ။ ကိဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော, ဣဒံ နာမ တယာ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ န ကထေတုကာမော တုဏှီဘူတော သံဃံ ဝိဟေသေတီတိ ဝိဟေသကော။ အနာစာရံ အာစရိတွာ သံဃမဇ္ဈေ အာပတ္တိယာ, ဝတ္ထုနာ ဝါ အနုယုဉ္ဇိယမာနေ တံ အကထေတုကာမော ‘‘ကော အာပန္နော, ကိသ္မိံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန အညေဟိ ဝစနေဟိ တံ ဝစနံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တော ယော အညံ ဝဒတိ, အယံ အညဝါဒကော နာမ။
ဒုဋ္ဌုလ္လံ နာမ ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသာ, ဣဓ ပန သံဃာဒိသေသောဝ။ ပကာသော စ ဆာဒေါ စ ပကာသဆာဒေါ, ဒုဋ္ဌုလ္လဿ ပကာသဆာဒေါတိ တပ္ပုရိသော။ အဘိဏှာပတ္တိကဿ ဘိက္ခုနော အာယတိံ သံဝရတ္ထာယ အာပတ္တိပရိယန္တံ ကုလပရိယန္တဉ္စ ကတွာ ဝါ အကတွာ ဝါ တိက္ခတ္တုံ အပလောကေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုသမ္မုတိံ ဌပေတွာ အနုပသမ္ပန္နဿ ‘‘အယံ အသုစိံ မောစေတွာ သံဃာဒိသေသံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတ္ထုနာ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိံ ဃဋေတွာ တဿ ဒုဋ္ဌုလ္လဿ ပကာသနေ အာရောစနေ စ, တဿေဝ ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ဉတွာ ဆာဒနေ စ, အဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂၀။)ဆာဒနေ စ, အနုပသမ္ပန္နဿ ပန ပုရိမပဉ္စမသိက္ခာပဒေ ဣတရာ ဒုဋ္ဌုလ္လေပိ ဒုက္ကဋံ။
ဟာသောဒကေတိ ဧတ္ထ ဟာသေ ဥဒကေတိ ပဒဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ဟသာဓိပ္ပါယဿ ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဟာသေ ဖုသနေ။ ဟာသနိမိတ္တဉှိ ဖုသနံ ဟာသော။ အနုပသမ္ပန္နေ ဒုက္ကဋံ။ ဥဒကေ ဟာသေတိ ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ဥဒကေ ဟသာဓိပ္ပါယဿ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနေန ကီဠာယ။ ကီဠာ ဟိ ဣဓ ဟာသောတိ ဝုတ္တော။ နာဝါယ ကီဠတော, ဟတ္ထာဒိနာ ကဋ္ဌာဒိနာ ဝါ ဥဒကံ ဟနတော အန္တမသော ဘာဇနဂတကဉ္ဇိကာဒီနိပိ ခိပနကီဠာယ ကီဠတော ဒုက္ကဋံ။ အဟသာဓိပ္ပါယဿ အနာပတ္တိ။
နိစ္ဆုဘနေ ဝိဟာရာတိ သံဃိကဝိဟာရတော ဘိက္ခုနော နိက္ကဍ္ဎနနိက္ကဍ္ဎာပနေ။ ဧတ္ထ စ ဧကပ္ပယောဂေ ဧကာ, နာနာပယောဂေ ဒွါရဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ ပုဂ္ဂလိကနိက္ကဍ္ဎနေ, တဿ ပရိက္ခာရနိက္ကဍ္ဎနေ, အနုပသမ္ပန္နဿ ပန တဿ ပရိက္ခာရဿ ဝါ နိက္ကဍ္ဎနေ ဒုက္ကဋံ။ န သမ္မာဝတ္တန္တာနံ အန္တေဝါသိကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာနံ ဝါ နိက္ကဍ္ဎနေ, အတ္တနော ဝိဿာသိကဿ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎနေ, ဘဏ္ဍနကာရကဿ ပန သကလသံဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎနေ အနာပတ္တိ။
အနုပခဇ္ဇ သယနေတိ ‘‘ဝုဍ္ဎော, ဂိလာနော, သံဃေန ဒိန္နော’’တိ ဇာနိတွာ မဉ္စပီဌာနံ ဝါ တဿ ဘိက္ခုနော ပဝိသန္တဿ ဝါ နိက္ခမန္တဿ ဝါ ဥပစာရံ အနုပခဇ္ဇ အနုပဝိသိတွာ သံဃိကေ ဝိဟာရေ ‘‘ယဿ သမ္ဗာဓော ဘဝိဿတိ, သော ပက္ကမိဿတီ’’တိ အဓိပ္ပါယေန နိသီဒနနိသဇ္ဇနဝသေန သယနေ။ ပုဂ္ဂလိကေ ဒုက္ကဋံ။
ဧတ္ထ စ ပါစိတ္တီတိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကာနိစိ ပသိဒ္ဓါနိ ဒဿိတာနိ။ အဝုတ္တာနိ ပန တာဒိသာနိ ဣမိနာဝ သာမညဝစနေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂၁။)သင်္ဂဟေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကထံ? အစေလကာဒိအညတိတ္ထိယာနံ ယဿ ကဿစိ အာမိသဿ သဟတ္ထာ ဒါနေ စ, သပ္ပိနဝနီတတေလမဓုဖာဏိတမစ္ဆမံသခီရဒဓိသင်္ခါတာနံ ပဏီတဘောဇနာနံ အတ္တနော အတ္ထာယ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇနေ, ရာဂပရိယုဋ္ဌိတဣတ္ထိပုရိသဿ ယောဂ္ဂေ ကုလေ အနုပဝိသိတွာ နိသဇ္ဇနကပ္ပနေ, ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန နိမန္တိတော တသ္မိံ ဘုတ္တေ ဝါ အဘုတ္တေ ဝါ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆိတွာ ပုရေဘတ္တံ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ ယသ္မိံ ကုလေ နိမန္တိတော, တတော ဂိလာနစီဝရဒါနကာရသမယံ ဌပေတွာ အညသ္မိံ အညကုလပ္ပဝေသနေ, ဌပေတွာ ဧကဒိဝသံ အညသ္မိံ ဒိနေ အာဝသထပိဏ္ဍဿ အဂိလာနေန ဟုတွာ ဘုဉ္ဇနေ, ရတ္တိပရိစ္ဆေဒံ ဝါ ဘေသဇ္ဇပရိစ္ဆေဒံ ဝါ ကတွာ ပဝါရိတတော ဥတ္တရိ အညတြ ပုန ပဝါရဏာယ အညတြ နိစ္စပ္ပဝါရဏာယ ဝိညာပနေ, အညတြ တထာရူပပစ္စယာ ဂါမတော နိက္ခန္တသေနာဒဿနာယ ဂမနေ, ပစ္စယေနပိ ဂန္တွာ တိရတ္တတော ဥတ္တရိ သေနာယ ဝါသေ, တဿ စ ဝသန္တဿ ယုဒ္ဓဋ္ဌာနဗလဂဏဋ္ဌာနသေနာနိဝေသအနီကဒဿနတ္ထံ ဂမနေ, ပိဋ္ဌာဒီဟိ ကတမဇ္ဇသင်္ခါတသုရာယ, ပုပ္ဖါဒီဟိ ကတအာသဝသင်္ခါတမေရယဿ စ ပါနေ, ပဒီပုဇ္ဇလပတ္တပစနာဒိကာရဏံ ဝိနာ ဝိသိဗ္ဗိတုကာမတာယ အဂိလာနဿ အဂ္ဂိနော ဇာလနဇာလာပနေ, ကပ္ပဗိန္ဒုံ အနာဒါယ နဝစီဝရပရိဘောဂေ, သာမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတွာ အပစ္စုဒ္ဓါယ ပရိဘောဂေ, ဘိက္ခုသန္တကပတ္တာဒိနော အန္တမသော ဟသာဓိပ္ပါယေနပိ အပနိဓာနေ အပနိဓာပနေ, သဉ္စိစ္စ တိရစ္ဆာနဂတဿ ဇီဝိတဝေါရောပနေ, သဉ္စိစ္စ ယထာဓမ္မံ နိဟတာဓိကရဏဿ ပုနကမ္မာယ ဥက္ကောဋနေ, သဉ္စိစ္စ ထေယျသတ္ထေန သဒ္ဓိံ သံဝိဓာယ ဧကဒ္ဓါနဂမနေ, ဘိက္ခူဟိ သိက္ခာပဒေဟိ ဝုစ္စမာနဿ အညံ အဝိစာရေတွာ ‘‘န တတ္ထ သိက္ခိဿာမီ’’တိ ဘဏနေ, သိက္ခာပဒဝိဝဏ္ဏနေ, ဣမေသံ ‘‘သုတွာ ဩရမိဿာမီ’’တိ အဓိပ္ပါယံ ဝိနာ ဝိဝါဒါပန္နာနံ ဥပဿုတိဋ္ဌာနေ, ဓမ္မိကာနံ ကမ္မာနံ ဆန္ဒံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ခီယနဓမ္မာပဇ္ဇနေ, သံဃေ ဝိနိစ္ဆယေ ဝတ္တမာနေ ဆန္ဒံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂၂။)အဒတွာ ပက္ကမနေ, သမဂ္ဂေန သံဃေန စီဝရံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ခီယနဓမ္မာပဇ္ဇနေ, အညတြ အဇ္ဈာရာမာ အဇ္ဈာဝသထာ ဝါ ရတနဿ ဝါ ရတနသမ္မတဿ ဝါ ဥဂ္ဂဏှနဥဂ္ဂဟာပနေ ပါစိတ္တိယန္တိ။
ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၃။ သမဏကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၂၅။ သမဏကပ္ပါတိ သမဏဝေါဟာရာ။ ဘဝန္တိ, အဟေသုန္တိ ဝါ ဘူတာ, ဝတ္တမာနေ, ဘူတေ ဝါ တပ္ပစ္စယော။ ဝိရုဠှမူလာဒိဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎမာနကာနံ, ဝဍ္ဎိတွာ မဟန္တဘာဝံ ပတ္တာနဉ္စ ရုက္ခလတာဒိသင်္ခါတာနံ ဘူတာနံ ဂါမော, ဘူတာ ဧဝ ဝါ ဂါမော သမူဟော ဘူတဂါမော။ တဿ သမာရမ္ဘော ဆေဒနဖာလနာဒိ, တသ္မိံ။ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ, တံဟေတု ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကတကပ္ပိယံ သမဏကပ္ပိယံ ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကတံ ကပ္ပိယံ ယဿာတိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။ ကေနာတိ အာဟ ‘‘နခေနာ’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၁၂၆။ ဣဒါနိ ယဿ သမာရမ္ဘော, တံ ဘူတဂါမံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သ မူလာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သောတိ ဘူတဂါမော။ ဘဝိတုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ပယောဇေတီတိ ကာရိတန္တာ တပ္ပစ္စယော, ပဘာဝိတော ဥပ္ပါဒိတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပဘဝနံ ပဘဝေါ, ဥပ္ပတ္တိ, သောဝ ပဘဝေါ, ပဘာဝံ ကရောတီတိ နာမဓာတုတော ကတ္တရိ တပ္ပစ္စယော, ပဘာဝိတော ဥပ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ မူလဉ္စ ခန္ဓော စ ဗီဇဉ္စ အဂ္ဂဉ္စ ဖဠု စ မူလ…ပေ… ဖဠူနိ။ ဖဠု နာမ ပဗ္ဗံ။ တာနိယေဝ ဗီဇာနိ, တေဟိ ပဘာဝိတော ဥပ္ပါဒိတော, အထ ဝါ တေဟိ အဝဓိဘူတေဟိ, ကာရဏဘူတေဟိ ဝါ ပဘာဝိတော ဥပ္ပန္နောတိ ကမေန ဝိကပ္ပဒွယေ သမာသဒွယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ မူလဗီဇံ နာမ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရာဒိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂၃။)ခန္ဓဗီဇံ နာမ အဿတ္ထနိဂြောဓာဒိ။ ဗီဇဗီဇံ နာမ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာဒိ။ အဂ္ဂဗီဇံ နာမ ဟိရိဝေရာဒိ။ ဖဠုဗီဇံ နာမ ဥစ္ဆုနဠာဒိ။ တတ္ထ မူလဗီဇာဒီနိ ပဉ္စ ဗီဇဂါမော။ တန္နိဗ္ဗတ္တော ရုက္ခလတာဒိ ဘူတဂါမော။
ဣဒါနိ တေသု ဗီဇဂါမသမာရမ္ဘေ ဒုက္ကဋံ ဒဿေတိ အပရဒ္ဓေန။ ဘူတဂါမဝိယောဇိတံ ဗီဇံ အာရမ္ဘေ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘူတဂါမတော ဝိယောဇိတန္တိ တပ္ပုရိသော။ ဗီဇန္တိ ဘူမိယံ ရောပိတမရောပိတမ္ပိ နိဂ္ဂတဝိဒတ္ထိမတ္တပတ္တဝဋ္ဋိပိ မူလဗီဇာနိ။ ‘‘အာရမ္ဘေ’’တိ ကိတကပစ္စယဿ ယောဂေ အဝုတ္တေ ကမ္မနိ ဆဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဝိကပ္ပေန ဥဘယတ္ထ ဒုတိယာ။ အာရမ္ဘေတိ သမာရမ္ဘေ။ တသ္မာ ‘‘ဣမံ ပုပ္ဖံ ဖလံ ဝါ ဇာန, ဣမံ ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိအာဒိနာ ကပ္ပိယဝစနေန ဘူတဂါမတော ဝိယောဇိတံ ဗီဇဇာတံ ဗီဇဂါမပရိမောစနတ္ထံ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဘဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အဂ္ဂိပရိဇိတံ သတ္ထပရိဇိတံ နခပရိဇိတံ အဗီဇံ နိဗ္ဗတ္တဗီဇညေဝ ပဉ္စမ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု နခပရိဇိတာဒီနိ တီဏိ ဒဿိတာနိ။
֍ ဋီ ၁၂၇။ ဣဒါနိ အဝသိဋ္ဌာနိ ဒွေ ဒဿေတုံ ‘‘နိဗ္ဗတ္တဗီဇ’’န္တိအာဒိကံ ပဌမဒ္ဓံ အာဟ။ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တဗီဇန္တိ နိဗ္ဗတ္တနိယန္တိ နိဗ္ဗတ္တံ, နိပုဗ္ဗ ဝတု ဝတ္တနေတိမသ္မာ တပ္ပစ္စယော, နိဗ္ဗတ္တံ ဗီဇံ ယဿ တံ နိဗ္ဗတ္တဗီဇံ, ဗီဇံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝိသုံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ အမ္ဗပနသာဒိ။ နောဗီဇံ နာမ တရုဏမ္ဗဖလာဒိ။ ဣဒါနိ ဗီဇဂါမဘူတဂါမေသု ကပ္ပိယကရဏပ္ပကာရာဒိဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘ကဋာဟာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကဋာဟေန ဗဒ္ဓံ ဗီဇံ ယေသန္တိ ဗာဟိရတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၂၈။ ဘာဇနေ ဘူမိယမ္ပိ ဝါ ဧကာဗဒ္ဓေသု ဗီဇေသု ဧကသ္မိဉ္စ ကပ္ပိယေ ကတေတိ ယောဇနာ။ ဗီဇေသူတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂၄။)ဗီဇဂါမဘူတဂါမေသု။ ဘူတဂါမောပိ ဟိ ဣဓ ‘‘ဗီဇ’’န္တိ ရုဠှီဝသေန ဝုစ္စတိ။
֍ ဋီ ၁၂၉။ နိက္ခိတ္တေတိ ဌပိတေ။ ကပ္ပိယံ ပုန ကရေယျာတိ ဇာတမူလပဏ္ဏဘာဝတော ဘူတဂါမတ္တာ ဘူတဂါမတော ပရိမောစိတံ ဗီဇဂါမပရိမောစနတ္ထံ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေယျာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဘူတဂါမော ဟိ သော တဒါ’’တိ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ တဒါတိ မူလေ စ ပဏ္ဏေ စ ဇာတကာလေ သစေ မူလမတ္တံ သဉ္ဇာယတိ, ဥပရိဘာဂေ သစေ အင်္ကုရော ဇာယတိ, ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မူလမတ္တေသု ဝါ ပန ပဏ္ဏမတ္တေသု ဝါ နိဂ္ဂတေသု သစေပိ ရတနပ္ပမာဏာပိ သာခါ နိက္ခမန္တိ, ဗီဇဂါမသင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။
֍ ဋီ ၁၃၀။ ဥဒကသမ္ဘဝေါ သေဝါလော စ စေတိယာဒီသု သေဝါလော စ ဘူတဂါမောဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါကာရာဒိဂ္ဂဟဏံ။ ယဒိ ဒွေ တီဏိ ပဏ္ဏာနိ န ဇာယန္တိ, အဂ္ဂဗီဇသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ သုက္ခော ပန သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗော။ မူလပဏ္ဏေ ဝိနိဂ္ဂတေ ဗီဇောပိ ဘူတဂါမောဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဏ္ဏေတိ ဣမိနာ အင်္ကုရမတ္တံ ပဋိက္ခိပတိ။
֍ ဋီ ၁၃၁။ ဃဋာဒိပိဋ္ဌေ သေဝါလော စ အဟိဆတ္တကမကုဠဉ္စ ဒုက္ကဋဿေဝ ဝတ္ထူနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပိဋ္ဌေတိ ဣမိနာ အန္တော အဗ္ဗောဟာရိကောတိ ဒဿေတိ။ ဖုလ္လန္တိ ဖုလ္လိတံ အဟိဆတ္တကံ။ အဗျဝဟာရိကန္တိ အာပတ္တိဝေါဟာရယောဂ္ဂံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၁၃၂။ အလ္လရုက္ခေ လာခါနိယျာသဆတ္တာနိ ဝိကောပိယ ဂဏှတော တတ္ထ အက္ခရံ ဆိန္ဒတော ဝါပိ ပါစိတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ အလ္လရုက္ခေ။ ‘‘ဝိကောပယ’’န္တိ ပေါတ္ထကေသု ပါဌော ဒိဿတိ, သော အပါဌော ပဌမန္တတာယ ကာရဏာဘာဝတော။ ‘‘ဝိကောပိယာ’’တိ ပန ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂၅။)ဝိကောပိယာတိ ဣမိနာ အဝိကောပေတွာ ဂဟဏေ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။
֍ ဋီ ၁၃၃။ ဒါရုမက္ကဋကာဒိနာတိ အာဏိံ ကောဋ္ဋေတွာ ဒါရုယန္တံ ကတွာ တတ္ထ ကဏ္ဋကံ ဩလမ္ဗေန္တိ, ဧတံ ဒါရုမက္ကဋကံ နာမ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကဏ္ဋကဗန္ဓနာဒီနံ ဂဟဏံ။ တိဏာဒိံ ဆိန္ဒိတုံ, ဂဏ္ဌိကံ ကာတုဉ္စ န ကပ္ပတီတိ ယောဇနာ။ ဆိန္ဒိတုန္တိ ဆိန္ဒနံ။
֍ ဋီ ၁၃၄။ ဘူတဂါမံ ဝါတိ ဘူတဂါမံ ဝါ။ ဗီဇံ ဝါတိ ဗီဇဂါမံ ဝါ။ ‘‘ဆိန္ဒ ဝါ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပစ ဝါတိ ပစနံ ကရောဟီတိ ဝါ။ ‘‘ပဋ’’ ဣတိ ဝါ ပါဌော, တဿ ဥပ္ပါဒေဟီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒာဟီ’’တိအာဒိနာ ပန အဝတွာ ‘‘ရုက္ခံ ဆိန္ဒာ’’တိအာဒိနာ အနိယမေတွာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၁၃၅။ ဣမန္တိ ဧတံ ရုက္ခာဒိံ။ ဣမံ သောဓေဟီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒံ ကတွာ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗောတိ။
သမဏကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၄။ ဘူမိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၃၆။ ယာသု ဝုတ္ထံ ပက္ကဉ္စ ကပ္ပတိ, တာ ကပ္ပိယာ ဘူမိယော သမ္မုတိ စ သမ္မုတိကုဋိ စ…ပေ… ဂဟပတိ စ ဂဟပတိကုဋိ စာတိ ဣမာ စတဿော ဟောန္တီတိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၂၉၅) ဝုတ္တာယ ဥတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ, အပလောကနကမ္မဝသေန ဝါ သာဝေတွာ သမ္မာ ဥတ္တိသမ္ပန္နံ ကရီယတီတိ သမ္မုတိ, ထမ္ဘာနံ ဘိတ္တိပါဒါနံ ဝါ ဥဂ္ဂမနံ ဥဒ္ဓံ ကတွာ ဌပနံ, ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝါစာယ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂၆။)သာဝနဉ္စ အန္တံ ယဿာ သာ ဥဿာဝနန္တာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ထမ္ဘပ္ပတိဋ္ဌာနဉ္စ ဝစနပရိယောသာနဉ္စ သမကာလံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၅)။ နိသာဒနံ ပဝိသနံ သန္နိဝေသနံ နိသာဒေါ, ဂုန္နံ ဝိယ နိသာဒေါ ဧတိဿာတိ ဂေါနိသာဒိ။ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ သေသသဟဓမ္မိကာ သဗ္ဗေ စ ဒေဝမနုဿာ ဣဓ ဂဟပတီတိ သာမညေန အဓိပ္ပေတာ။ ဧတ္ထ ပန ဂဟပတိသမ္ဗန္ဓိနီ ကုဋိ ဒီဃေန ဂဟပတီ။
‘‘ယံ ပန အကပ္ပိယဘူမိယံ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဂေဟေ ဝုတ္ထ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၅) အဋ္ဌကထာဝစနတော ယံ သံဃော အာကင်္ခတိ ဝိဟာရံ ဝါ အဍ္ဎယောဂံ ဝါ ပါသာဒံ ဝါ ဟမ္မိယံ ဝါ ဂုဟံ ဝါ လေဏာဒိံ ဝါ, တေသမ္ပိ သာမညဝစနံ ဝိညာယတီတိ တံတံလက္ခဏပ္ပတ္တာ သဟသေယျပ္ပဟောနကာ လေဏာဒယော စတူသွေဝ ကုဋီသု အန္တောဂဓာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမာသု စတူသု သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ပဒေသေ ယံ သံဃိကံ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ ဘိက္ခုသန္တကံ ဧကရတ္တမ္ပိ အန္တောဝုတ္ထံ အနုပသမ္ပန္နေန ပက္ကဉ္စ ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကဉ္စ အန္တောဝုတ္ထအန္တောပက္ကသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ, ကော ပန ဝါဒေါ ဣတရဒွယေ။ တံ ပန အကပ္ပိယဘူမိယမ္ပိ ဝုတ္ထံ ပက္ကဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယာသု ဝုတ္ထံ ပက္ကဉ္စ ကပ္ပတီ’’တိ။
֍ ဋီ ၁၃၇။ ဝါသတ္ထာယ ကတေ သံဃိကေ ဝါ ဧကသန္တကေ ဝါ သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဂေဟေ ကပ္ပိယာကုဋိ လဒ္ဓဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဝါသတ္ထာယာတိ ဣမိနာ အဝါသတ္ထာယ ကတံ နိဝတ္တေတိ။ ဧကသန္တကေတိ ဧကဿ ဘိက္ခုနော သန္တကေ။ ကပ္ပိယာကုဋီတိ ဘာဝပ္ပဓာနောယံ နိဒ္ဒေသော, န ဟိ ဂေဟေ ဂေဟံ လဒ္ဓုံ ယုဇ္ဇတီတိ ကပ္ပိယကုဋိတာတိ အတ္ထော။ ဒီဃော ပန ဂါထာဝသေန, ကပ္ပိယာ ကုဋိတာတိ ဝါ ဝိသေသနဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဟသေယျပ္ပဟောနကေတိ ဧတ္ထ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂၇။)သဟသေယျပ္ပဟောနကံ ဝါသာဂါရလက္ခဏေ ဝုတ္တလက္ခဏံ သေနာသနံ။
֍ ဋီ ၁၃၈။ ဣဒါနိ တာ ကုဋိယော ကမေန ဒဿေတွာ တတ္ထ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ, တာသံ သဗ္ဗထာပဂမဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဂေဟေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမ, ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဧဝမီရယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဋ္ဌကာ စ ထမ္ဘာ စ ‘‘ဣဋ္ဌကာထမ္ဘာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿော။ ဣဋ္ဌကထမ္ဘာ အာဒိ ယဿ ဘိတ္တိပါသာဒဿာတိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။ ပစ္ဆာ ပဌမသဒ္ဒေန ကမ္မဓာရယော။ ‘‘ဌပေယျ စေ, သာ ဥဿာဝနန္တိကာ’’တိ ဧဝံ စေ-သာ-သဒ္ဒေ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၃၉။ သကလော အပရိက္ခိတ္တော အာရာမောပိ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေနာသနံ ပရိက္ခိတ္တံ ဝါ ဟောတု, အပရိက္ခိတ္တံ ဝါ, န တံ ပမာဏံ။
֍ ဋီ ၁၄၀။ အညေဟိ ကပ္ပိယကုဋိယာ အတ္ထာယ ဒိန္နော ဝါ တေသံ သန္တကော ဝါတိ ယောဇနာ။
֍ ဋီ ၁၄၁။ အဝိရောဓဘာဝေန ကပ္ပနီယာ ကပ္ပါ, ကပ္ပ သာမတ္ထိယမိစ္စေတသ္မာ ဣတ္ထိယံ အာပစ္စယေ ရူပံ, န ကပ္ပါ အကပ္ပါ, အကပ္ပါ စ သာ ကုဋိ စေတိ အကပ္ပကုဋိ, တာယ။ သပ္ပိအာဒီတိ ဣမိနာ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဂဟိတံ။
֍ ဋီ ၁၄၂။ တေဟေဝါတိ အကပ္ပကုဋိယံ ဝုတ္ထသပ္ပိအာဒီဟိ ဧဝ သဒ္ဓိံ သတ္တာဟကာလိကသံသဋ္ဌတာယ ‘‘သတ္တာဟံ ကပ္ပတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာမိသေတိ အာမိသသင်္ခါတေန ပုရိမဒွယေန သဟိတေ။ သာမပါကတာတိ သာမံ အတ္တနာ ပါကော ဧတဿာတိ သာမပါကံ, သတ္တာဟကာလိကေန သဟ ပက္ကံ သာမိသံ ယာဝဇီဝိကံ, တဿ ဘာဝေါ သာမပါကတာ။ သယံ ပက္ကံ တံ အတ္တနာ သံသဋ္ဌတာယ တမ္ပိ အာမိသံ သာမပါကဂတိကံ ကရောတီတိ တဿ သာမပါကတာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂၈။)֍ ဋီ ၁၄၃။ အဓိဋ္ဌိတာတိ ပတိဋ္ဌိတာ။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ တိဋ္ဌတိသဒ္ဒဿ အန္တေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၄၄။ သဗ္ဗေသူတိ ထမ္ဘာဒီသု သကလေသု။ ဇဟိတံ ဝတ္ထု ကုဋိဘူမိ ယဿာ ဇဟိတဝတ္ထုကာ။ ပရိက္ခိတ္တေ ဇဟိတဝတ္ထုကာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသာတိ ဣတရာ ဒွေ ကုဋိယော။ ဆဒနဝိဗ္ဘမာတိ ဆဒနဿ ဝိနာသာ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဇဟိတဝတ္ထုကာ’’တိ အာနေတဗ္ဗန္တိ။
ဘူမိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၅။ ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၄၅။ ‘‘ဣဒံ တယာ ဒုက္ကတံ, ဒုဗ္ဘာသိတ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ စောဒနတော, အတ္တနော ဝဇ္ဇံ အဿရန္တဿ သတုပ္ပါဒဝသေန သာရဏတော, သမ္မာ ပဋိပတ္တိယံ သာရဏတော ပဝတ္တာပနတော ဝါ ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတိ ဘုသံ စိန္တေတီတိ ဥပဇ္ဈာ။ ဥပဇ္ဈာ ဧဝ ဥပဇ္ဈာယော။ ‘‘ဧဝံ တယာ ဗုဒ္ဓဝစနံ သဇ္ဈာယိတဗ္ဗံ, ဧဝံ အတိက္ကမိတဗ္ဗံ, ဧဝံ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ အာစာရသိက္ခာပနေ အာစရတိ ပဝတ္တတီတိ အာစရိယော။ သော စ နိဿယပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒါဓမ္မာစရိယဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ ဥပဇ္ဈာ စ အာစရိယော စ ဥပဇ္ဈာစရိယာ, တေ။ နိဿာယ ဝသမာနောတိ ဣမိနာ နိဿယပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒါဓမ္မန္တေဝါသိကေသု ယော နိဿာယ ဝသတိ, တံ ဒဿေတိ။ စတူသု ဟိ တေသု နိဿယန္တေဝါသိကေန ယာဝ အာစရိယံ နိဿာယ ဝသတိ, တာဝသဗ္ဗံ အာစရိယဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ, နေတရေဟိ။ ဣတရေဟိ, နိဿယမုတ္တကေဟိပိ ယာဝ စီဝရရဇနံ, တာဝ စ အရတိဝိနောဒနာဒိကဉ္စ ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ အနာပုစ္ဆိတွာ ပတ္တစီဝရဒါနာဒိမှိ ပန ဧတေသံ အနာပတ္တိ။ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ပန ဥပဇ္ဈာယာနံ ယာဝ စီဝရရဇနံ, တာဝ စ အရတိဝိနောဒနာဒိကဉ္စ အကရောန္တဿ နိဿယမုတ္တကဿာပိ အမုတ္တကဿာပိ အာပတ္တိယေဝ။ ဧကစ္စဿ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၂၉။)ပတ္တဒါနာဒိတော ပဋ္ဌာယ အမုတ္တနိဿယဿေဝ အာပတ္တိ။ တေသု မဇ္ဈေ ဒွေ အာစရိယဿ ယာဝဇီဝံ ဘာရာ။ ဣတရေ ပန ယာဝ သမီပေ ဝသန္တိ, တာဝဒေဝ, တသ္မာ အာစရိယေနာပိ တေသု သမ္မာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ, ဥပဇ္ဈာယေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ သုပေသလောတိ ပိယံ သီလမဿာတိ ပေသလော, ဝုဒ္ဓိ, ယ-လောပေန ဤ-ကာရဿ အတ္တကရဏေန, သုဋ္ဌု ပေသလော သုပေသလော, သိက္ခာကာမောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒန္တကဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ ‘‘ဒဒေ’’တိမဿ ကမ္မံ။ ဒဒေတိ သမ္မာ အာဒရေန ယထာဓိပ္ပါယံ ဒဒေယျာတိ အတ္ထော။ ကာလေတိ တဒနုရူပေ ကာလေ။
֍ ဋီ ၁၄၆။ ပတ္တေ စ…ပေ… စီဝရေ စ ဝတ္တံ စရေတိ သမ္ဗန္ဓော။ စရေတိ ကရေယျ။ တတ္ထ နီစံ ကတွာ သာဓုကံ အပရိဃံသန္တေန ဓောဝနံ, မုဟုတ္တံ ဥဏှေ ဩတာပနံ, ဌပနဋ္ဌာနံ ဥပပရိက္ခိတွာ စမ္မာဒိနာ ကေနစိ အန္တရဟိတာယ နိက္ခိပနံ ပတ္တေ ဝတ္တံ။ ဂါမံ ပဝိသန္တာနံ နိဝါသနကာယဗန္ဓနသံဃာဋိဒါနံ, ဓောဝိတွာ သောဒကပတ္တဿ ဒါနံ ဂါမပ္ပဝေသေ ဝတ္တံ။ ယဒိ အာကင်္ခန္တိ, ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာ စ ပါရုပိတွာ စ နာတိဒူရနစ္စာသန္နေ ဂမနံ, ပတ္တပရိယာပန္နဂ္ဂဟဏဉ္စ ဂမနေ ဝတ္တံ။ နိဝတ္တေန္တေ ပန ပဌမတရံ အာဂန္တွာ အာသနပညာပနံ, ပါဒေါဒကာဒိဥပနိက္ခိပနံ, ပတ္တစီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏံ အာဂမေ အာဂမနေ ဝတ္တံ။ ဘဏန္တာနံ အန္တရာ ကထာအနောပါတနံ သဗ္ဗတ္ထ ဝတ္တံ။ အာသနပညာပနံ, ဥဋ္ဌိတေသု အာသနဥဒ္ဓရဏံ, ပါဒပီဌကထလာနံ ဥပနိက္ခိပနံ, ပဋိသာမနဉ္စ အာသနေ ပါဒပီဌေ ပါဒကထလေ စ ဝတ္တံ။ ဓောတပါဒဋ္ဌပနကံ ပါဒပီဌံ။ အညံ ကထလံ။ ဥပါဟနာ စ စီဝရဉ္စာတိ ဒွန္ဒော, တသ္မိံ။ သုက္ခအလ္လစောဠေဟိ ပုဉ္ဆနံ ဥပါဟနာယ ဝတ္တံ။ သိန္နစီဝရဿ မုဟုတ္တံ ဩတာပနံ, စတုရင်္ဂုလံ ကဏ္ဏံ ဥဿာရေတွာ စီဝရသံဟရဏဉ္စ စီဝရေ ဝတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၄၇။ ပရိဘောဇနီယ…ပေ… ပဿာဝဋ္ဌာနိသု စ ဝိဟာရသောဓနေ စ ပုန ပညာပနေ စ ဝတ္တံ တထာတိ သမ္ဗန္ဓော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃၀။)ဝစ္စဉ္စ ပဿာဝေါ စ ဝစ္စပဿာဝါ။ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနီ, ကုဋိ။ ဝစ္စပဿာဝါနံ ဌာနီတိ တပ္ပုရိသော။ အထ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနံ, သောယေဝ သမာသော, ဝစ္စပဿာဝဿ စ ပတနဋ္ဌာနံ, တံ အဿ အတ္ထီတိ ဣဋ္ဌဂေဟာဒိ။ ပရိဘောဇနီယဉ္စ ပါနီယဉ္စ ဝစ္စပဿာဝဋ္ဌာနီ စ ပရိ…ပေ… ဋ္ဌာနီ။ တာသု တေသု ဝါ။ ပါဒေါဒကဥဏှသီတနဟာနောဒကပ္ပဋိယာဒါပနံ ပရိဘောဇနီယေ ဝတ္တံ။ ပါတဗ္ဗပါနီယေန ပုစ္ဆနံ ဥပဋ္ဌာပနဉ္စ ပါနီယေ ဝတ္တံ။ သမ္မဇ္ဇနပါနီယဥပဋ္ဌာပနံ ဝစ္စပဿာဝဋ္ဌာနီသု ဝတ္တံ။ ပဌမံ ပတ္တစီဝရာဒီနိ ဟရာပေတွာ ဧကမန္တေ နိက္ခိပနာဒိ, ဥလ္လောကတော ပဋ္ဌာယ မက္ကဋသန္တာနံ ဩဟာရေတွာ သမ္မဇ္ဇနဉ္စ ဝိဟာရသောဓနေ ဝတ္တံ။ ဩတာပေတွာ သောဓေတွာ ပပ္ဖေါဋေတွာ အတိဟရိတွာ ယထာဌာနေ ဘူမတ္ထရဏာဒိပညာပနံ ပုန ပညာပနေ ဝတ္တံ။ တထာတိ ဣမိနာ ‘‘စရေ’’တိ ဣဒံ အတိဒိသတိ။
֍ ဋီ ၁၄၈။ ဝိဟာရံ သောဓေန္တော ဘိက္ခု ပဋိဝါတေ ဝါ သင်္ဂဏေ ဝါ ပါနီယသာမန္တာ ဝါ သယနာသနံ န ပပ္ဖေါဋေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါနီယ-သဒ္ဒေန ပရိဘောဇနီယဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ ပဋိဝါတေတိ ဥပရိဝါတေ။ သင်္ဂဏေတိ ဗဟူနံ သမောသရဏေ ဝိဝဋပ္ပဒေသေ။ သယနာသနံ နာမ ဘူမတ္ထရဏမဉ္စာဒိ။
֍ ဋီ ၁၄၉။ နှာနေ ဝတ္တံ စရေ, နှာတဿ ကာတဗ္ဗေ စရေတိ သမ္ဗန္ဓဿ ပုရိသာဓီနတာယ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏဂတ္တပရိကမ္မကရဏံ နဟာနေ ဝတ္တံ။ ကာတဗ္ဗေ စရေတိ ဂတ္တတော ဥဒကသမ္မဇ္ဇနနိဝါသနဒါနာဒိကိစ္စေ ပဝတ္တေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ’’တိအာဒီသု ဝိယ သိဿ ဧ-ကာရာဒေသံ ရူပံ, တသ္မာ ကာတဗ္ဗံ ဝတ္တံ စရေယျာတိ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗုဓာ ပန ‘‘နှာနေ နှာတဿ ကာတဗ္ဗေ ဝတ္တံ စရေ’’တိ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ကာတဗ္ဗ-သဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနတ္တာ ဝတ္တမေဝ ကာတဗ္ဗံ နာမာတိ ‘‘ဝတ္တေ ဝတ္တံ စရေ’’တိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃၁။)ဝုတ္တံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ‘‘နဟာတေန နဟာတဿာ’’တိ ဝါ ပါဌော, ဥဒကေ ဂတ္တပရိကမ္မေန ထေရံ ပဌမံ နဟာပေတွာ သယမ္ပိ နဟာတေနာတိ အတ္ထော။ ပါဠိယမ္ပိ ‘‘နဟာတေန ပဌမတရံ ဥတ္တရိတွာ’’တိ (မဟာဝ။ ၆၇) အတ္ထိ။ အထ ရင်္ဂပါကေ ဓောဝနေ သိဗ္ဗနေ စ ဝတ္တံ စရေတိ သမ္ဗန္ဓော, ရဇနပါကေ စီဝရဓောဝနေ စီဝရသိဗ္ဗနေ စာတိ အတ္ထော။ ရဇန္တော စီဝရေ ထေဝေ ဌိတေ န ဝဇေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရဇန္တောတိ စီဝရံ ရဇန္တော။ ထေဝေတိ ရဇနဗိန္ဒုမှိ။
֍ ဋီ ၁၅၀။ ဧကစ္စဿာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝေရိနော ပုဂ္ဂလဿ ပတ္တံ ဝါ စီဝရာနိ ဝါ ကိဉ္စနံ ပရိက္ခာရံ ဝါ န ဒဒေယျ န ဂဏှေယျ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ န ဒဒေယျ န ဂဏှေယျာတိ ပဋိသာမနတ္ထာယပိ န ဒဒေယျ, န ဂဏှေယျ ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အာကိဉ္စန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ကိဉ္စန-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, တဿ ကိဉ္စီတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စိနန္တိ ဝါ ပါဌော, ကိဉ္စိ နံ ပရိက္ခာရန္တိ ယောဇနာ။ ပဒသိဒ္ဓိဝသေနေတ္ထ နန္တိ တ-သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ ကတော။
၁၅၁-၂။ ပစ္ဆတော ကာတုန္တိ ပစ္ဆာသမဏံ ကာတုံ။ တဿာတိ ဧကစ္စဿ။ ပစ္ဆတောတိ ပစ္ဆာသမဏော ဟုတွာ။ နိန္နေတုန္တိ ဧကစ္စဿ နီဟရိတုံ။ သဗ္ဗတ္ထ အနာပုစ္ဆာ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကိစ္စယံ ဝါတိ ဝေယျာဝစ္စာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ကိစ္စံ ဝါ။ ကိစ္စမေဝ ကိစ္စယံ, ကဿ ယော ‘‘သေနိယော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပရိကမ္မံ ဝါတိ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မာဒိပရိကမ္မံ။ အတ္တနော ကာရာပေတုံ ဝါတိ ဧကစ္စေန အတ္တနော ကာရာပေတုံ ဝါ။ ကာတုံ ဝါတိ တဿ အတ္တနာ ကာတုံ ဝါ။
֍ ဋီ ၁၅၃။ သီမတော နိဂ္ဂတာ ဗဟိဘူတာ နိဿီမာ, တံ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယေသု အဝတွာ ဒူရံ ဘိက္ခာစာရံ ဂတေသုပိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃၂။)အပဿန္တေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော။ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ပန အာပုစ္ဆိတုံယေဝ ဝဋ္ဋတိ။ အတ္တနော ကိစ္စယံ ဝါပီတိ အတ္တနော သီမာယပိ ပတ္တပစနစီဝရရဇနာဒိကံ သကံ ကရဏီယံ ဝါပိ ကာတုံ။
֍ ဋီ ၁၅၄။ အရတိန္တိ သာသနေ အနဘိရတိံ။ သံဃာယတ္တေသု ကမ္မေသူတိ ပရိဝါသာဒိတဇ္ဇနီယာဒီသု သံဃပ္ပဋိဗဒ္ဓေသု ကမ္မေသု။ ဥဿုက္ကံ ဝါပီတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေသု ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နေသု, ကမ္မာရဟေသု စ ‘‘ကိန္တိ နု ခေါ သံဃော ပရိဝါသံ ဒဒေယျာ’’တိအာဒိနာ ဥဿာဟံ ဝါပိ။
֍ ဋီ ၁၅၅။ ဂိလာနေသု ဥပဋ္ဌေယျာတိ ‘‘ပဉ္စဟိ, ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဂိလာနုပဋ္ဌာကော အလံ ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌာတုံ, ပဋိဗလော ဟောတိ ဘေသဇ္ဇံ သံဝိဓာတုံ, သပ္ပါယာသပ္ပါယံ ဇာနာတိ, အသပ္ပါယံ အပနာမေတိ, သပ္ပါယံ ဥပနာမေတိ, မေတ္တစိတ္တော ဂိလာနံ ဥပဋ္ဌာတိ နော အာမိသန္တရော, အဇေဂုစ္ဆီ ဟောတိ ဥစ္စာရံ ဝါ ပဿာဝံ ဝါ ခေဠံ ဝါ ဝန္တံ ဝါ နီဟာတုံ, ပဋိဗလော ဟောတိ ဂိလာနံ ကာလေန ကာလံ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတုံ သမာဒပေတုံ သမုတ္တေဇေတုံ သမ္ပဟံသေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေန ဟုတွာ ဂိလာနေသု ဥပဋ္ဌဟေယျာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ သဗ္ဗေဟိပိ အာစရိတဗ္ဗံ ဂိလာနဝတ္တံ ဥပဒိသတိ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ဂေလညာ ဝုဋ္ဌိတံ။ အာဂမေတိ အာဂမေယျ, ဩလောကေယျာတိ အတ္ထော။ ဥပဇ္ဈာစရိယေဟိ စ သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကေသု ယဒိ တေ ဂိလာနာ ဟောန္တိ, အာဒိတော ပဋ္ဌာယ စီဝရေ ရဇနပရိယောသာနဉ္စ အရတိဝိနောဒနာဒိကဉ္စ ဝတ္တံ, အဂိလာနေသု ပန ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာ ဩဝါဒါနုသာသနိယာ အနုဂ္ဂဟောပတ္တစီဝရာဒိဒါနဉ္စာတိ သဗ္ဗံ ကာတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃၃။)အာစရိယေနာပိ တေသု သမ္မာ ဝတ္တိတဗ္ဗံ, ဥပဇ္ဈာယေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီ’’တိ။
ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၆။ ဝစ္စပဿာဝဋ္ဌာနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၅၆။ ဝစ္စပဿာဝဋ္ဌာနိကန္တိ ဌာနမှိ ဌာနေ ဝါ ဘဝံ ဝစ္စပဿာဝဋ္ဌာနိကံ။ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝစ္စံ န ကရေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယေ ယေ ဝုဍ္ဎာ ယထာဝုဍ္ဎံ, အာဂတပ္ပဋိပါဋိံ ဟိတွာ ဝုဍ္ဎပ္ပဋိပါဋိယာတိ အတ္ထော။ ဝစ္စန္တိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ, ပဿာဝဉ္စ နဟာနဉ္စ န ကရေယျာတိ အဓိပ္ပါယော။ တဒေဝ သမတ္ထေတိ ‘‘ယာတာနုပုဗ္ဗိယာ’’တိအာဒိနာ။ ယာတာနုပုဗ္ဗိယာတိ ယာတာနံ ဂတာနံ အနုပုဗ္ဗိ အနုက္ကမော ယာတာနုပုဗ္ဗိ, တာယ။ ဝစ္စ…ပေ… တိတ္ထဉ္စာတိ ဧတံ တယံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော, ဘိက္ခုနာတိ ဝိညာယတိ။
֍ ဋီ ၁၅၇။ ဥဗ္ဘဇိတွာ စ သဟသာ စ နော ပဝိသေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဗ္ဘဇိတွာတိ စီဝရံ ဒူရတောဝ ဥက္ခိပိတွာ။ သဟသာတိ သီဃံ။ ဥက္ကာသိတွာ ပဝိသေယျာတိ ယောဇနာ။
֍ ဋီ ၁၅၈။ ဝစ္စပဿာဝဒေါဏီနံ ဗဟီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဘယန္တိ ဝစ္စမ္ပိ ပဿာဝမ္ပိ။
֍ ဋီ ၁၅၉။ ကူပေတိ ဝစ္စာဝါဋေ။ ကဋ္ဌန္တိ အဝလေခနကဋ္ဌံ။ ဖရုသေနာတိ ခရေန အဝလေခနကဋ္ဌေန။ ဥဟတဉ္စာပီတိ အတ္တနာ ဝါ ပရေန ဝါ ဥဟတဉ္စာပိ ဝစ္စမက္ခိတဉ္စာပီတိ အတ္ထော။ ဓောဝယေတိ သတိ ဥဒကေ, ဥဒကေ အသတိ ကဋ္ဌေနပိ သောဓေယျ။
֍ ဋီ ၁၆၀။ န နိက္ခမေတိ န နိက္ခမေယျ။ စပု စပူတိ အနုကရဏံ, ဝိစ္ဆာယံ ဒွိတ္တေ စပု စပု ကတွာတိ ကိရိယာဝိသေသနံ။ နာစမေယျာတိ န ဓောဝေယျ။ သတိ ပန ဥဒကေ အာစမိတဗ္ဗံ, အသတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃၄။)ယေန ကေနစိ ပုဉ္ဆိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ, သဗ္ဗသာဓာရဏဋ္ဌာနေ စ အာစမနကုမ္ဘိယာ ဥဒကံ န သေသေတဗ္ဗံ။ ဥက္လာပန္တိ ကစဝရံ။ ဝိသောဓယေတိ ဝိဟာရသောဓနေ ဝိယ ဝစ္စပဿာဝကုဋိယော, ပရိဝေဏကောဋ္ဌကေ စ သမ္မဇ္ဇေယျ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ စ ပန ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋံ။
ဝစ္စပဿာဝဋ္ဌာနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၇။ အာပုစ္ဆကရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၁။ အာပုစ္ဆကရဏန္တိ အာပုစ္ဆာယ ကရဏံ။ အနဇ္ဈိဋ္ဌောဝါတိ အနာဏတ္တောဝ, အယာစိတော ဧဝ ဝါ။ န စ ဝိဿဇေတိ ပုစ္ဆိတပဉှံ န ဝိဿဇ္ဇေယျ စ, အာပုစ္ဆိတွာ ဝါ ယာစိတော ဝါ ယထာဝုတ္တမေတံ ကာတုံ လဘတီတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၁၆၂။ အာပုစ္ဆိတွာ ကထေန္တဿာတိ အတ္တနော ဝုဍ္ဎံ အာပုစ္ဆိတွာ ဓမ္မာဒိကံ ဘာသန္တဿ။ ပုန ဝုဍ္ဎတရာဂမေတိ ပုန အညဿ ဝုဍ္ဎတရဿ အာဂမနေ သတီတိ အတ္ထော။ ပုနအာပုစ္ဆနံ နတ္ထီတိ ဘာသိတဗ္ဗံ ဌပေတွာ ပုန အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ သံဃတ္ထေရေ အသတိ အာရဒ္ဓမ္ပိ အဋ္ဌပေတွာ ကထေန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ဘတ္တဂ္ဂေ အနုမောဒတော စ အာပုစ္ဆနံ နတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနုမောဒတောတိ ဒါယကေဟိ ယာစိတဿ တံတံပုညာနုမောဒနဝသေန ဓမ္မကထံ ကရောတော စ။ အနုမောဒနဉ္စ ထေရာဓေယျံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ ထေရေန ဘိက္ခုနာ ဘတ္တဂ္ဂေ အနုမောဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၆၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစေ မနုဿာ အတ္တနော အဘိရုစိကေန ဧကေန အနုမောဒနံ ကာရေန္တိ, နေဝ တဿ အနုမောဒတော အာပတ္တိ, န မဟာထေရဿ ဘာရော ဟောတိ။ ဥပနိသိန္နကထာယမေဝ ဟိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃၅။)မနုဿေသု ကထာပေန္တေသု မဟာထေရော အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (စုဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၂) ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၁၆၃။ ဝုဍ္ဎေန ဧကဝိဟာရကေ ဝသန္တော စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝုဍ္ဎေနာတိ ဝုဍ္ဎေန သဒ္ဓိံ။ ဧကဝိဟာရကေတိ သဝနူပစာရေ ခုဒ္ဒကဝိဟာရေ, န မဟာဝိဟာရေ။ ကုစ္ဆိတတ္ထေ ဟိ ကပ္ပစ္စယော။ န သဇ္ဈာယေယျာတိ သဇ္ဈာယနံ န ကရေယျ။
֍ ဋီ ၁၆၄။ ‘‘ဓမ္မံ န ဘာသယေ’’တိအာဒီသု အနာပုစ္ဆာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ န စ ဝိဇ္ဈပေတိ န စ နိဗ္ဗာယေယျ။ ဝါတပါနဉ္စ အာလောကသန္ဓိဖလကံ ကဝါဋဉ္စ ဒွါရဖလကံ ဝါတပါနကဝါဋံ ဝါ န ဝိဝရေယျ န ထကေယျ စာတိ န-ကာရော သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၁၆၅။ ဧကစင်္ကမေ ဝုဍ္ဎေန စင်္ကမန္တောပိ ယေန ဝုဍ္ဎော, တေန ပရိဝတ္တယေတိ ယောဇနာ။ ယေန တေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ, ယတ္ထ ဝုဍ္ဎော, တတ္ထာတိ အတ္ထော, ဝုဍ္ဎံ ဩဟာယ အညတော န ဂန္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပါယော။ သောတိ နဝကော။ ဧနန္တိ ဝုဍ္ဎံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋံ။ အယဉှိ ခန္ဓကဓမ္မတာ ယတ္ထ န-ကာရေန ပဋိသေဓော, တတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ။
အာပုစ္ဆကရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၈။ နဂ္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၆။ ‘‘ဝဇေ’’တိအာဒီသု န-သဒ္ဒေါ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပန ယထာနုရူပဘောဇနာဒိကံ ကမ္မဝစနံ အဇ္ဈာဟရိတွာ ‘‘ဘောဇနံ န ဘုဉ္ဇေ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃၆။)֍ ဋီ ၁၆၇။ န ကရေတိ ဟတ္ထကမ္မာဒိကံ ပရိကမ္မံ သယမ္ပိ န ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ပဋိစ္ဆာဒီသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ, ဇန္တာဃရုဒကဝတ္ထပ္ပဋိစ္ဆာဒီနံ မဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ ပရိကမ္မေ ဒုဝေ ကပ္ပိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိကမ္မေတိ ဇန္တာဃရေ ဥဒကေပိ ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ ကတ္တဗ္ဗပရိကမ္မဝိသယေ, န အဘိဝါဒနာဒီသု။ ဒုဝေတိ ဇန္တာဃရဥဒကပ္ပဋိစ္ဆာဒယော။ ဆာဒေန္တိ ဧတာယာတိ ဆာဒိ, ဝတ္ထဿ ဆာဒိ ဝတ္ထစ္ဆာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗကမ္မေသူတိ။
နဂ္ဂနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၁၉။ နှာနကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၆၈။ ကပ္ပနံ ကပ္ပိယတာ ကပ္ပေါ, နှာနေ ကပ္ပေါ နှာနကပ္ပေါ။ နဝကော ထေရာနံ ပုရတော ဥပရိ ဝါ န စ နှာယေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ န စာတိ နယေဝ။ ပုရတောတိ အဘိမုခေ။ ဥပရီတိ နဒိယာ ဥပရိ။
၁၆၉-၁၇၁။ ကုဋ္ဋတ္ထမ္ဘတရုဋ္ဋာနေ ကာယံ န ဃံသယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကုဋ္ဋံ နာမ ဣဋ္ဌကဒါရုသိလာဘိတ္တိ။ ထမ္ဘော နာမ နဟာနတိတ္ထေ နိခနိတွာ ဌပိတော။ တရူတိ ရုက္ခော။ အဋ္ဋာနံ နာမ တစ္ဆေတွာ အဋ္ဌပဒါကာရေန ရာဇိယော ဆိန္ဒိတွာ နဟာနတိတ္ထေ နိခါတဖလကံ။ ဂန္ဓဗ္ဗဟတ္ထေန ဝါ…ပေ… မလ္လကေန ဝါ ကာယံ သရီရေန ဝါ အညမညံ န ဃံသယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂန္ဓဗ္ဗဟတ္ထေနာတိ ဒါရုမယဟတ္ထေန။ ကုရုဝိန္ဒကသုတ္တိယာတိ ကုရုဝိန္ဒကပါသာဏစုဏ္ဏာနိ လာခါယ ဗန္ဓိတွာ ကတဂုဠိကာဝလိယာ သုတ္တေန အာဝုဏိတသုတ္တိယာ။ မလ္လကေနာတိ မကရဒန္တကေ ဆိန္ဒိတွာ ပဒုမကဏ္ဏိကသဏ္ဌာနေန ကတမလ္လကေန။ သရီရေနာတိ အတ္တနော ကာယေန။ အညမညဿ အညမညံ ကိရိယာကရဏသင်္ခါတေ ကိရိယာဗျဘိဟာရေ ဒွိတ္တံ။ ကပါလ…ပေ… ပုထုပါဏိ စ သဗ္ဗေသံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကပါလဉ္စ ဣဋ္ဌကာ စ, တာသံ ခဏ္ဍာနိ။ ပုထုပါဏီတိ ပုထု
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃၇။)နာနာ ပါဏိ ပုထုပါဏိ, ဟတ္ထပရိကမ္မံ ရုဠှီဝသေန။ သဗ္ဗေသန္တိ ဂိလာနာဂိလာနာနံ။ ဂိလာနဿ အကတမလ္လကံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အကတမလ္လကံ နာမ ကတမလ္လကဝိပရီတံ။ ဖေဏံ နာမ သမုဒ္ဒဖေဏန္တိ။
နှာနကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၀။ အဝန္ဒိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၂။ ဥက္ခိတ္တောတိ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ အပ္ပဋိကမ္မေ စ ဥက္ခိတ္တကော ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိနိဿဂ္ဂေ ဥက္ခိတ္တကောတိ တိဝိဓော ဥက္ခိတ္တကော။ နာနာသံဝါသကော နာမ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကောပိ ကမ္မနာနာသံဝါသကောပိ။ ဂရုကဋ္ဌော စာတိ ပါရိဝါသိကော မူလာယပဋိကဿနာရဟော မာနတ္တာရဟော မာနတ္တစာရီ အဗ္ဘာနာရဟော စ ဣဓ ဂရုကဋ္ဌောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဣမေဟိ ပန အညမညံ ဝန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။
အဝန္ဒိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၁။ စမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၃။ မိဂါ စ အဇာ စ ဧဠကာ စ, တေသံ စမ္မာနီတိ သမာသော။ အဇော ဆဂလကော။ ဧဠကော မေဏ္ဍကော။ မိဂေ ဒဿေတိ ‘‘ရောဟိတေ’’တိအာဒိနာ။ ရောဟိတာ-ဒိဂ္ဂဟဏံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ, ဝါတမိဂမိဂမာတုကာဒီပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂယှန္တိ။
֍ ဋီ ၁၇၄။ အနုညာတတ္တယာတိ အနုညာတာ ယထာဝုတ္တစမ္မတ္တယတော။ အမာနုသံဝ သဗ္ဗံ စမ္မံ ထဝိကောပါဟနေ ကပ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထဝိကာ သတ္ထကကောသကာဒီတိ။
စမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃၈။)၂၂။ ဥပါဟနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၇၅။ နဝါ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ မဇ္ဈဒေသေ န ကပ္ပန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နဝါတိ ဧကဝါရမ္ပိ အပ္ပဋိမုက္ကာ။ တတ္ထ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ စတုပဋလတော ပဋ္ဌာယ ဝုစ္စန္တိ။ သမ္ဘဝေ ဗျဘိစာရေ စ ဝိသေသနံ သာတ္ထကံ ဘဝတီတိ ‘‘မဇ္ဈဒေသေ’’တိ ဝိသေသနံ အမဇ္ဈဒေသံ ဗျဘိစရတီတိ အမဇ္ဈဒေသေ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ကပ္ပန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ နဝါတိ ဣမိနာ အနဝါ မဇ္ဈဒေသေပိ။ ဣမိနာ ပန ဝါကျေန မဇ္ဈဒေသေပိ ဧကဝါရမ္ပိ ပဋိမုက္ကာ, အညတ္ထ တု သဗ္ဗာပိ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ဝဋ္ဋန္တိ, န သေသာတိ အာပန္နံ, တထာပိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဧကပလာသိကံ ဥပါဟန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၅) ဝုတ္တတ္တာ ဧကပဋလိကာပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗဿာတိ မဇ္ဈဒေသေ ပစ္စန္တိမေပိ ဂိလာနာဂိလာနဿ သဗ္ဗဿ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အဇ္ဈာရာမေ ဥပါဟနံ ဓာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၉) ဟိ သာမညေန အနုညာတံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂါမေ ဝါ အရညေ ဝါ အာရာမတော အညတြ။ အကလ္လကဿ စာတိ ဂိလာနဿေဝ။
၁၇၆-၉။ သဗ္ဗ…ပေ… ရတ္တာ စ ဥပါဟနာ သဗ္ဗ…ပေ… ဝိစ္ဆိကာဠိကာ စ…ပေ… ဒီပီနံ စမ္မေဟိ စ မဇ္ဇာရ…ပေ… စမ္မေဟိ စ ပရိက္ခဋာ စ ဥပါဟနာ သင်္ကမနီယာ ပါဒုကာ စ ကောစိ ဓာရေယျ, ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ဩဒါတာယ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ အဘာဝေပိ အနုလောမဝသေနေတ္ထ ဝုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ။ နီလကော စ ဩဒါတော စာတိအာဒိနာ ဒွန္ဒော။ သဗ္ဗေဝ နီလက…ပေ… ကဏှကာ ယာသန္တိ သမာသော။ ‘‘မဟာရင်္ဂါ’’တိအာဒီသု အပ္ပယုတ္တေပိ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေ ပကရဏဝသေန ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
‘‘အတ္ထာ ပကရဏာ လိင်္ဂါ, ဩစိတျာ ကာလဒေသတော၊
သဒ္ဒတ္ထာ ဝိဘဇီယန္တိ, န သဒ္ဒါယေဝ ကေဝလာ’’တိ။ –
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၃၉။)ဟိ ဝုတ္တံ။ စိတြာတိ ဝိစိတြာ။ နီလပီတာဒီ ဝဒ္ဓါယေဝ ယာသန္တိ သမာသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩဒါတာဒီနံ ဂဟဏံ။ တိတ္တိရပတ္တသဒိသော ဝိစိတ္တော ဝဏ္ဏော တိတ္တိရပတ္တ-သဒ္ဒေန ဂဟိတော။ တမေတေသမတ္ထီတိ တိတ္တိရပတ္တိကာ။ မေဏ္ဍဿ စ အဇဿ စ ဝိသာဏသဒိသာ ဝဒ္ဓါ ယာသန္တိ ဗာဟိရတ္ထော။ တာ ပန ကဏ္ဏိကဋ္ဌာနေ မေဏ္ဍကအဇဝိသာဏသဏ္ဌာနေ ဝဒ္ဓေ ယောဇေတွာ ကတာ။ ဧသ နယော ဝိစ္ဆိကာဠိကာဒီသု။ ပဏှိပိဓာနတ္ထံ တလေ ခလ္လံ ဗဒ္ဓံ ယာသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဇင်္ဃတော သဗ္ဗပါဒပ္ပဋိစ္ဆာဒနကံ ပုဋံ ဗဒ္ဓံ ယာသန္တိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။ တူလံ ပိစု ပုဏ္ဏံ ယာသန္တိ အညပဒတ္ထော။ ပလိဂုဏ္ဌေတီတိ ပလိဂုဏ္ဌော, ဥပရိပါဒတလမတ္တပ္ပဋိစ္ဆာဒကဗန္ဓော, တေန ယောဇေတွာ ကတာ ပါလိဂုဏ္ဌိမာ, ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ။ ဝိစ္ဆိကာနံ အဠသဒိသံ နင်္ဂုဋ္ဌသဒိသံ ဗဒ္ဓမေတာသန္တိ ဝိစ္ဆိကာဠိကာ။ သီဟဗျဂ္ဃုဒ္ဒါဇိနဒီပီနံ စမ္မေဟိ စာတိ ပကရဏတော အဇိနာ နာမ မိဂါ။ ဥလူကာ ပက္ခိဗိဠာရာ။ သင်္ကမန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတာဟီတိ သင်္ကမနီယာ။ တာ ပန တာလပဏ္ဏာဒီဟိ ကတာ သံဟာရိယာ။
֍ ဋီ ၁၈၀။ သကလံ ဧကဒေသံ ဝါ ပုဉ္ဆိတွာဝါတိ ယောဇနာ။ ခလ္လကာဒိကန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မေဏ္ဍဝိသာဏဝဒ္ဓိကာဒိကံ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတီတိ။
ဥပါဟနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၃။ အနောလောကိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၁။ သာရတ္တောတိ သံရတ္တော, သဉ္ဇာတရာဂစိတ္တောတိ အတ္ထော။ ဣတ္ထိယာတိ တဒဟုဇာတာယပိ ပဋသတနိဝတ္ထာယ အနောကာသုပနိဇ္ဈာယနေ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ဘိက္ခာဒါယိယာတိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ, ဣတ္ထီ ဝါ ဟောတု ပုရိသော ဝါ, ဘိက္ခာဒါနသမယေ အသာရတ္တေနာပိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄၀။)မုခံ န ဥလ္လောကေတဗ္ဗံ။ ဥဇ္ဈာနံ လာမကတော သံစိန္တနံ, ကောပေါ, တတ္ထ သညာ အဿာတိ ဥဇ္ဈာနသညီ။ ဣဓ ပန ဂိလာနောပိ န မုစ္စတိ။ အာဒါသေ ဥဒကပတ္တေတိ ဣမိနာ သေသေသု ကံသပတ္တာဒီသု ကဉ္ဇိယာဒီသု စ မုခနိမိတ္တံ ပညာယတိ, တေသံ သင်္ဂဟော။ ‘‘သဉ္ဆဝိ နု ခေါ မေ ဝဏ္ဏော, နော, ဇိဏ္ဏော နု ခေါမှိ, နော’’တိ ပန ဩလောကေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဿာတိ ဘိက္ခုနော။
အနောလောကိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၄။ အဉ္ဇနီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၈၂။ ဝဋ္ဋာ ဝါ အဋ္ဌသောဠသံသာ ဝါ မဋ္ဌာ အဉ္ဇနီ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ အဋ္ဌ စ သောဠသ စ အံသာ ကောဏာ ယဿာ သာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ သောဠသံသပဒေသဝိဘတ္တာယ အဋ္ဌံသာသုတိယာ အဋ္ဌံသပဒေသဝိဘတ္တာ စတုရံသာပိ သာမတ္ထိယာ ဂယှတီတိ ဉာတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥဇုကမေဝ ပန စတုရံသာဝါ’’တိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ဝုတ္တံ။ အဉ္ဇနီတိ အဉ္ဇနနာဠိ။ မူလေ တိဿောပိ လေခါ ဝဋ္ဋန္တီတိ ယောဇနာ။ မူလေတိ ဗုန္ဒေ, ဟေဋ္ဌတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လေခါတိ ဝဋ္ဋလေခါ။ ဗန္ဓိတုံ ဂီဝါယံ ဧကာ ဧဝ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗန္ဓိတုန္တိ ပိဓာနဗန္ဓနတ္ထံ။
֍ ဋီ ၁၈၃။ ယံ ကိဉ္စိ ရူပန္တိ ဣတ္ထိရူပါဒိ ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ။ မာလာဒိကမ္မန္တိ မာလာကမ္မံ လတာကမ္မံ။ အဍ္ဎစန္ဒာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဂ္ဃိယာဒိကံ ဂဟိတံ။ ဧတ္ထာတိ အဉ္ဇနိယံ။
֍ ဋီ ၁၈၄။ ထဝိကာတိ အဉ္ဇနိထဝိကာ။ သိပါဋီတိ ခုရသိပါဋိကာ။ သလာကာပိ အစိတ္တကာ လဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သလာကာတိ အဉ္ဇနိသလာကာ။ နတ္ထိ စိတ္တမေတိဿာတိ အစိတ္တကာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄၁။)တာဒိသံ ပန လဘိတွာ ဥပါဟနာယော ဝိယ နာသေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၁၈၅။ အဋ္ဌိ-သဒ္ဒေန မနုဿဋ္ဌိံ ဌပေတွာ ယံ ကိဉ္စိ အဋ္ဌိ ဂဟိတံ။
֍ ဋီ ၁၈၆။ ဓူမနေတ္တာတိ ဓူမနာဠိကာ, နိဿ အာ-ကာရာဒေသဝသေန ဝုတ္တံ။ သတ္ထကဒဏ္ဍာနီတိ သတ္ထဒဏ္ဍာ။ နတ္ထုံ ဒေန္တိ ဧတာယာတိ နတ္ထုဒါနာ။ အနိယမေန ဟိ နဒါဒိတော ဝါ ဤ။ တေဟိ သင်္ခနာဘိအာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တာ တမ္မယာ။
အဉ္ဇနီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၅။ အကပ္ပိယသယနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၁၈၇-၉။ အကပ္ပိယာနိ သယနာနီတိ ဥစ္စာသယနမဟာသယနာနိ။ ပဓာနဝသေန ပန ‘‘သယနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ, ပီဌာဒယောပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂယှန္တိ အဉ္ဇနီ-သဒ္ဒေန အဝသေသာနိ ဝိယ။ အာသန္ဒိ စ…ပေ… ဥဘတောရတ္တူပဓာနကဉ္စေတိ ဧတာနိ အကပ္ပိယာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အာသန္ဒီတိ သုဂတင်္ဂုလေန အတိရေကဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကာနိ မဉ္စပီဌာနိ။ တတ္ထ ပီဌံ နာမ မဉ္စော ဝိယ နာတိဒီဃံ ဝုစ္စတိ။ တိဝိဓံ တူလမေတိဿာ အတ္ထီတိ တူလီ, ပကတိတူလိကာ။ ‘‘ပလ္လင်္ကောတိ ပါဒေသု ဝါဠရူပါနိ ဌပေတွာ ကတော’’တိ ဌပနဿ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၄) ဝုတ္တတ္တာ ဌပနဉ္စ ယထာကထဉ္စိ ဟောတိ, ယုတ္တိ စ ဟောတီတိ, ‘‘တတ္ထေဝ သီဟရူပါဒိံ ဒဿေတွာ ကတော ပန ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ယံ ဋီကာယံ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ကိမိတိ ဧဝံ ဝဒန္တီ’’တိ ဝတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ‘‘အကပ္ပိယရူပကတော အကပ္ပိယမဉ္စော ပလ္လင်္ကော နာမာ’’တိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄၂။)ဟိ သာရသမာသေပိ။ အာသန္ဒီ ပလ္လင်္ကော ဥစ္စာသယနံ, သေသာ မဟာသယနံ။ ပဋိကာ ဥဏ္ဏာမယော သေတတ္ထရဏော။ ဂေါနော စတုရင်္ဂုလာဓိကလောမော မဟာကောဇဝေါ။ စိတ္တကံ ဝါနဝိစိတြော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏော။ ဥဏ္ဏာ ဧဠကလောမံ။ ပဋလိကာ ဃနပုပ္ဖိကာ။ ဝိကတီတိ သီဟဗျဂ္ဃါဒိရူပဝိစိတ္တော။ ဥဒ္ဒလောမီတိ ဧကတော ဥဂ္ဂတလောမော။ ဧကန္တလောမိကာတိ ဥဘတော ဥဂ္ဂတလောမော။
ကုတ္တံ သောဠသန္နံ နာဋကိတ္ထီနံ ဌတွာ နစ္စနယောဂ္ဂေါ။ ကောသေယျံ ရတနပရိသိဗ္ဗိတံ ကောသေယျသုတ္တမယံ ပစ္စတ္ထရဏံ, ကဋ္ဋိဿံ ရတနပရိသိဗ္ဗိတံ ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယံ။ ဟတ္ထိနော စ အဿာ စ ရထာ စာတိ သေနင်္ဂါနံ ဗဟုတ္တေ သမာဟာရဒွန္ဒော, ဟတ္ထိအဿရထေ တေသံ ပိဋ္ဌီသု အတ္ထရာတိ တပ္ပုရိသော။ အဇိနပ္ပဝေဏီတိ အဇိနာနံ အဇိနမိဂစမ္မာနံ မဉ္စပ္ပမာဏေန ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာနိ ကတွာ သိဗ္ဗိတာ ပဝေဏီ။ ကဒလိမိဂါနံ ဣဒံ ကဒလိမိဂံ, ကိံ တံ? စမ္မံ, ပဝရော စ သော ပစ္စတ္ထရော စာတိ ပဝရပစ္စတ္ထရော, သော စ တံ သေတဝတ္ထဿ ဥပရိ အတ္ထတဉ္စ, ကဒလိမိဂဉ္စ တံ ပဝရပစ္စတ္ထရဉ္စာတိ သမာသော, ပဝရပစ္စတ္ထရဏသင်္ခါတံ သေတဝတ္ထဿ ဥပရိ ပတ္ထရိတံ ကဒလိမိဂပ္ပဝရပစ္စတ္ထရဏန္တိ အတ္ထော။ တံ ကိရ ဧဝံ ကရောန္တိ။ ဋီကာယံ ပန ယထာဝုတ္တဒွယေန အတ္ထတံ အညမေဝ ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ, တံ န ယုတ္တံ ‘‘အဇိနပ္ပဝေဏီ ဓာရေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၂၅၄) ဝိသုံ အတ္ထရဏာနမေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ တေသု ဟိ ဝုတ္တေသု တဒတ္ထတံ ဝုတ္တမေဝ သိယာ, တထာ စ ဝုတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ဝိသုံ ပဋိကာဒိကန္တိ။
သလောဟိတဝိတာနန္တိ ဧတံ ‘‘ဥဘတောရတ္တူပဓာနက’’န္တိမဿ ဝိသေသနံ။ လောဟိတဝိတာနေန သဟ ဝတ္တမာနန္တိ သမာသော။ သေတဝိတာနမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ အကပ္ပိယပစ္စတ္ထရဏေ သတိ န ဝဋ္ဋတိ။ ရတ္တံ ဥပဓာနံ သီသူပဓာနံ ပါဒူပဓာနဉ္စ ရတ္တူပဓာနကံ, ဥဘတော မဉ္စဿ သီသပါဒနိက္ခေပနဋ္ဌာနေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄၃။)ရတ္တူပဓာနကန္တိ အလောပသမာသော။ ယံ ပန ဧကမေဝ ဥပဓာနံ ဥဘယပဿေသု ရတ္တာဒိဝဏ္ဏံ ဝိစိတြံ, တံ ပမာဏယုတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ တတြိဒံ ပမာဏံ – ဝိတ္ထာရတော တီသု ကဏ္ဏေသု ဒွိန္နံ ကဏ္ဏာနံ အန္တရံ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလံ, မဇ္ဈေ မုဋ္ဌိရတနံ, ဒီဃတော ပန ဒိယဍ္ဎရတနံ ဝါ ဒွိရတနံ ဝါ။ ပရိဘုဉ္ဇတောတိ ဣမိနာ ကရောန္တဿ ကာရာပေန္တဿ ကတ္ထစိ ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယန္တိ ဒီပေတိ။
֍ ဋီ ၁၉၀။ ဓမ္မာသနေ စ ဘတ္တဂ္ဂေ စ ဃရေ စာပိ အာသန္ဒာဒိတ္တယာ သေသေ ဂိဟိသန္တကေ ဂိဟိဝိကဋေ သတိ နိသီဒိတုံ လဗ္ဘတီတိ အဇ္ဈာဟာရော ပဒသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂိဟိသန္တကေတိ ဣမိနာ သံဃိကမ္ပိ ဥပလက္ခေတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဌပေတွာ တီဏိ အာသန္ဒိံ ပလ္လင်္ကံ တူလိကံ ဂိဟိဝိကဋ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၄) သာမညေန ဝုတ္တံ။ သာမညဇောတနာယ ပန ဝိသေသေပိ အဝဋ္ဌာနတော အာသန္ဒာဒိတ္တယာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မာသနေ အာသန္ဒာဒိတ္တယာ သေသေတိ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘အာသန္ဒီ ပလ္လင်္ကော ဂေါနကော’’တိအာဒိပါဠိက္ကမေ အာသန္ဒာဒိဒွယမာဒိတော ဟိတွာ ‘‘ဂေါနကာဒီနိ သံဃိကဝိဟာရေ ဝါ ပုဂ္ဂလိကဝိဟာရေ ဝါ မဉ္စပီဌကေသု အတ္ထရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ, ဓမ္မာသနေ ပန ဂိဟိဝိကဋနီဟာရေန လဗ္ဘန္တိ, တတြာပိ နိပဇ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ဝုတ္တံ။ ဘတ္တဂ္ဂံ နာမ ဝိဟာရေ ဒါနဋ္ဌာနံ။ ဓမ္မာသနံ ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ ဃရေတိ အန္တရဃရေ။ နိသီဒိတုံ လဗ္ဘတေတိ ဣမိနာ နိပဇ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ သံခိပနံ အန္တောကရဏံ သင်္ခေပေါ, ဘူမတ္ထရဏေ သင်္ခေပေါ အဿ သယနဿာတိ သမာသော။ တသ္မိံ ဘူမတ္ထရဏေ အန္တောကရဏဘူမတ္ထရတော ဘူမတ္ထရဏမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သယိတုဉ္စာတိ အတ္တနော ကပ္ပိယပစ္စတ္ထရဏံ အတ္ထရိတွာ သယိတုဉ္စ နိသီဒိတုဉ္စ။ ‘‘ပရိဘဏ္ဍကတံ ဘူမိံ ဝါ ဘူမတ္ထရဏသေနာသနံ ဝါ သံဃိကမဉ္စပီဌံ ဝါ အတ္တနော သန္တကေန ပစ္စတ္ထရဏေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄၄။)ပစ္စတ္ထရိတွာဝ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၄) ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ အာသန္ဒာဒီနမ္ပိ အညထတ္တကရဏေ ပရိဘောဂေ လက္ခဏဝစနံ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ, အာသန္ဒိယာ ပါဒေ ဆိန္ဒိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, ပလ္လင်္ကဿ ဝါဠေ ဘိန္ဒိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ, တူလိကံ ဝိဇဋေတွာ ဗိဗ္ဗောဟနံ ကာတုံ, အဝသေသံ ဘူမတ္ထရဏံ ကာတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀)။
֍ ဋီ ၁၉၁။ စတုရံသပီဌာ စ…ပေ… ပဉ္စင်္ဂါ စ ဥစ္စပါဒကာ ကပ္ပန္တီတိ အတ္ထတော ဝစနံ ဝိပလ္လာသေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ, ‘‘ကပ္ပိယာ’’တိ ဣမိနာ ဝါ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ စတ္တာရော အံသာ ကောဏာ ယေသံ, တေ စ တေ ပီဌာ စာတိ သမာသော။ တိဏ္ဏံ အပဿယာနံ, စတုန္နဉ္စ ပါဒါနံ ဝသေန သတ္တ အင်္ဂါနိ ယေသန္တိ သမာသော။ ဧကာပဿယဿ ဝသေန ပဉ္စင်္ဂါ။ စတုရံသပီဌာနံ ဝိသုံ ကပ္ပိယဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ သတ္တင်္ဂါဒယော ပန ဒီဃာတိ ဝိညာယန္တိ။ ပါဠိယံ ဘတ္တဂ္ဂဿ ဧကယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဧကယောဂနိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သဟ ဝါ ပဝတ္တိ, သဟ ဝါ နိဝတ္တီတိ ဃရေတိ ဣမိနာ ဘတ္တဂ္ဂဿပိ ဂဟဏံ။ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော, တသ္မာ တူလောနဒ္ဓါ မဉ္စပီဌာ ဃရေ ဝါ ဘတ္တဂ္ဂေ ဝါ နိသီဒိတုမေဝ ကပ္ပန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတြာယံ ပါဠိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန မနုဿာ ဘတ္တဂ္ဂေ အန္တရဃရေ တူလောနဒ္ဓံ မဉ္စမ္ပိ ပီဌမ္ပိ ပညပေန္တိ။ ဘိက္ခူ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ နာဘိနိသီဒန္တိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိဟိဝိကဋံ အဘိနိသီဒိတုံ, န တွေဝ အဘိနိပဇ္ဇိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၄)။ တေ ပန ကရောန္တဿ ဝါ ကာရာပေန္တဿ ဝါ ဥဒ္ဒါလနကံ ပါစိတ္တိယံ။
֍ ဋီ ၁၉၂။ သာနုလောမာနံ ဆန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရံ ဆဝိ ဧတာသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ပဉ္စ ဘိသီတိ စောဠာဒိတူလဂဏနာယ ပဉ္စကာ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဝိဟာရမဉ္စပီဌာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄၅။)֍ ဋီ ၁၉၃။ တူလတ္တယန္တိ သိမ္ဗလိရုက္ခာဒီနံ ခီရဝလ္လိအာဒီနံ ဧရကာဒီနံ တိဏာနံ တူလတ္တယံ။ ဘိသိဂဗ္ဘော စောဠာဒိကော ပဉ္စဝိဓော ဘိသိဂဗ္ဘော။ မိဂပက္ခိနံ လောမာနီတိ ဧတံ သဗ္ဗန္တိ သေသော။ မိဂ-သဒ္ဒေနေဝ သဗ္ဗေပိ သီဟာဒယော စတုပ္ပဒါ, ပက္ခိ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗေပိ ဟံသမောရာဒယော ဂဟိတာ။ နနု စ ဘိသိဂဗ္ဘသဒ္ဒန္တောဂဓာယ ဥဏ္ဏာယ မိဂပက္ခိလောမာနမ္ပိ ဂဟဏသဗ္ဘာဝေပိ တေသံ ဝိသုံ ဂဟဏေ သတိ ပုနရုတ္တိဒေါသော အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ မနုဿလောမပရိစ္စာဂဝိဘာဝနပ္ပယောဇနသဗ္ဘာဝတော။ နနု စ ဧဝမ္ပိ ဒေါသောယေဝ, ‘‘မနုဿလောမမုဏ္ဏာယ’’န္တိအာဒိနာ ဘိသိဂဗ္ဘာနံ ဥပရိ နီယမာနတ္တာ ဂမျတေ ဗိဗ္ဗောဟနေပိ အယမေဝ ဘိသိဂဗ္ဘောတိ? သစ္စံ, တထာပိ န ဒေါသော, ဂမျမာနတ္ထဿ သဒ္ဒဿ ပယောဂံ ပတိ ကာမစာရောတိ။ မသူရကေ တူလဝဇ္ဇာ အနုညာတာတိ ဝိပရိဏာမေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ မသူရကံ နာမ စမ္မဆဝိကာ ဘိသီတိ ဝဒန္တိ။
֍ ဋီ ၁၉၄။ ဥဏ္ဏာယံ မနုဿလောမဉ္စ ပဏ္ဏေ သုဒ္ဓံ တမာလကဉ္စ ပုပ္ဖဉ္စ အပ္ပဋိဝေက္ခိတံ အာသနဉ္စေဝ န လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မနုဿလောမန္တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ ဣဓ ဧဠကလောမမေဝ ဥဏ္ဏာ, အထ ခေါ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမံသဇာတီနံ ပက္ခိစတုပ္ပဒါနံ လောမမ္ပီတိ ဒဿေတိ။ ပုပ္ဖန္တိ ပိယင်္ဂုဗကုလပုပ္ဖါဒိ။ တမာလကသဒ္ဒေနေဝ ဥပစာရတော ပတ္တံ ဂဟေတွာ ‘‘တမာလက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဋိဝေက္ခိတန္တိ အနုပပရိက္ခိတံ။ ကီဒိသံ ပန ပဋိဝေက္ခိတဗ္ဗံ, ကီဒိသံ န ပဋိဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ? ယံ ဝိနိစ္ဆယတော ဝိညာတံ, တံ န ပဋိဝေက္ခိတဗ္ဗံ, ဣတရံ ဟတ္ထေန ပရာမသန္တေန ပဋိဝေက္ခိတဗ္ဗံ။
အကပ္ပိယသယနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄၆။)၂၆။ သမာနာသနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၅။ တိဝဿန္တရမေကမာသနံ ဘိက္ခူနံ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ အာသနေ မဉ္စာဒိကေ ဒွိန္နံ အာသနံ နိသီဒနံ ဧကမာသနံ။ မ-ကာရော သန္ဓိဇော။ ကီဒိသန္တိ အာဟ ‘‘တိဝဿန္တရ’’န္တိ။ တိဏ္ဏံ ဝဿာနမန္တရမေတဿာတိ တိဝဿန္တရော, ဒွီဟိ ဝဿေဟိ မဟန္တတရော ဝါ ဒဟရတရော ဝါ ဘိက္ခု, သော အဿ အတ္ထီတိ တိဝဿန္တရံ, တိဝဿန္တရဝန္တန္တိ အတ္ထော။ ယော ပန ဧကေန ဝဿေန မဟန္တတရော ဝါ ဒဟရတရော ဝါ ဧကဝဿောယေဝ ဝါ, တဗ္ဗန္တတာယ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အထ ဝါ တိဝဿန္တရန္တိ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, တိဝဿန္တရေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ တမေဝ သမတ္ထေတိ ‘‘သတ္တဝဿေ’’စ္စာဒိနာ။
֍ ဋီ ၁၉၆။ မုနိ အနုညာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗေဟေဝါတိ သမာနာသနိကအသမာနာသနိကေဟိ သဗ္ဗေဟေဝ သဒ္ဓိံ။
֍ ဋီ ၁၉၇။ ဒီဃာသနံ ဒဿေတိ ‘‘အန္တ’’န္တိအာဒိနာ။ ယံ တိဏ္ဏံ နိသီဒိတုံ ပဟောတိ, တံ အန္တံ ဒီဃာသနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အန္တန္တိ ပစ္ဆိမံ။ အဒီဃာသနေ ပန သမာနာသနိကာ နိသီဒိတုံ လဗ္ဘန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘မဉ္စကေ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗတ္ထ အယထာကရဏတော ဒုက္ကဋန္တိ။
သမာနာသနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၇။ အသံဝါသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၈။ ဥက္ခိတ္တောတိ ကမ္မနာနာသံဝါသကသင်္ခါတော အာပတ္တိယာ အဒဿနေ, အပ္ပဋိကမ္မေ, ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိနိဿဂ္ဂေ ဥက္ခိတ္တကော။ အနုပသမ္ပန္နောတိ သိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရိသိက္ခာပစ္စက္ခာတသင်္ခါတော အနုပသမ္ပန္နော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄၇။)ဆိန္နမူလကောတိ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နော။ ဥက္ခိတ္တကေသု ‘‘ဓမ္မဝါဒိနော ဧတေ’’တိ ဥပ္ပန္နာယ လဒ္ဓိယာ နာနာဘူတော သံဝါသော ဧတဿာတိ နာနာသံဝါသော, ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကသင်္ခါတော လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော။ သီမတော နိဂ္ဂတာ နိဿီမာ, သီမန္တရိကာ ဗဟိသီမာ စ, တတ္ထ ဟတ္ထပါသေ စေပိ ဌိတော, သီမာနာနာသံဝါသကော နိဿီမဋ္ဌိတော။ ဝေဟာယသေ အာကာသေ ဌိတော ဝေဟာယသဏ္ဌိတော ဗိန္ဒာဂမေန။ တတ္ထ ‘‘နာနာသံဝါသော စာ’’တိအာဒိနာ သမာဟာရဒွန္ဒေပိ ကွစိ နပုံသကလိင်္ဂံ ဗျဘိစရတီတိ နပုံသကတ္တာဘာဝေါ ယထာ ‘‘မဂ္ဂါမဂ္ဂေါ’’တိ။ ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာတိ အယံ တိဝိဓောပိ သံဝါသော နာမ။ သော ယေသံ နတ္ထိ, တေ အသံဝါသာ။ ဧတေ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိကရဏဝသေန ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ။ ဧတေသု ဟိ တိဝိဓေ ဥက္ခိတ္တကေ သတိ ဥပေါသထာဒိကံ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ပါစိတ္တိယံ, ဣတရေသု ဒုက္ကဋန္တိ။
အသံဝါသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၈။ ကမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၁၉၉။ ဝဂ္ဂေန အဓမ္မကမ္မဉ္စ သမဂ္ဂေန အဓမ္မကမ္မဉ္စ ဝဂ္ဂေန ဓမ္မကမ္မဉ္စ သမဂ္ဂေန ဓမ္မကမ္မဉ္စာတိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ဟောန္တီတိ သေသော။ တတ္ထ ဝဂ္ဂေန အဓမ္မကမ္မန္တိ ဝဂ္ဂေန သံဃေန ကရဏီယံ အဓမ္မကမ္မံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဝဂ္ဂေါတိ စ သမူဟော ဝုစ္စတိ, သော စ စတုဝဂ္ဂါဒိကရဏီယာဒီသု ယာဝတိကာနံ ကမ္မပ္ပတ္တာနံ အသမ္မုခီဘာဝေန, ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒာနာဟရဏေန, သမ္မုခီဘူတာနဉ္စ ပဋိက္ကောသနေန, တေသု ဧကေနာပိ ဝါ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ အဓမ္မကမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပန ဓမ္မော နာမ ‘‘ဥတ္တိဒုတိယေ စေ, ဘိက္ခဝေ, ကမ္မေ ဧကာယ ဥတ္တိယာ ကမ္မံ ကရောတိ, န စ ကမ္မဝါစံ အနုဿာဝေတိ, အဓမ္မကမ္မ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၈၇) ဧကာယေဝ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄၈။)ဉတ္တိယာ, တထာ ဒွီဟိ ဉတ္တီဟိ ဧကာယေဝ ဝါ ကမ္မဝါစာယ, တထာ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟီတိ အာဂတာယ စ တထာ ဟာပနအညထာကရဏဘာဝေန ဉတ္တိကမ္မံ ဌပေတွာ ဉတ္တိစတုတ္ထေ စ ကမ္မေ အာဂတာယ စ အကမ္မာရဟဿ တဇ္ဇနီယပဗ္ဗာဇနီယပဋိသာရဏီယနိယဿတိဝိဓဥက္ခေပနီယာနံ သတ္တန္နံ ကမ္မာနံ ကရဏဝသေန, ကမ္မာရဟဿ စ ဝိရာဓေတွာ ကရဏဝသေန အာဂတာယ စ ပါဠိယာ ဝိပရီတာ စ ပါဠိ, ဥပသမ္ပဒါဒိကမ္မဝသေန အာဂတာ စ ပါဠိ, သမ္မုခါဝိနယသတိဝိနယအမူဠှဝိနယပဋိညာကရဏယေဘုယျသိကာတဿပါပိ- ယသိကာတိဏဝတ္ထာရကသင်္ခါတာနံ သတ္တန္နံ ကမ္မာနံ ယထာလာဘကရဏဝသေန အာဂတာ စ ပါဠိ, တေန ကရဏီယံ အပလောကနဉတ္တိဉတ္တိဒုတိယဉတ္တိစတုတ္ထသင်္ခါတံ စတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မံ ဓမ္မကမ္မံ, တပ္ပဋိပက္ခံ အဓမ္မကမ္မံ။ တဗ္ဗိပရိယာယေန သမဂ္ဂေါ ဓမ္မကမ္မဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မော ယထာဝုတ္တာ ပါဠိ အဿ အတ္ထိ, ဓမ္မေန ကတံ ဝါတိ ဓမ္မိကံ။ တဗ္ဗိပရီတံ အဓမ္မိကံ။ စတုတ္ထံယေဝါတိ တေသု စတူသု ကမ္မေသု စတုန္နံ ပူရဏံ သမဂ္ဂေန ဓမ္မိကံ။ သေသကမ္မာနံ ဘာဝေန ဘိက္ခုနာ ဒုက္ကဋဿ ဘဝနံ လက္ခီယတီတိ သေသကမ္မေသူတိ ဘာဝလက္ခဏေ သတ္တမီ။ ဒုက္ကဋန္တိ ကုပ္ပါနံ အဓမ္မကမ္မဝဂ္ဂကမ္မာနံ ကတတ္တာ ဒုက္ကဋံ။
֍ ဋီ ၂၀၀။ ဣဒါနိ ယဒိဒံ သမဂ္ဂေန ဓမ္မိကံ နာမ, တံ ယေဟိ သံဃေဟိ ကာတဗ္ဗံ, တေသံ ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘စတုဝဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ စတွာဒီနံ သင်္ချေယဝုတ္တိတ္တာ စတုန္နံ ဝဂ္ဂေါတိအာဒိနာ ဝိဂ္ဂဟော။ ဒသဝီသတိဝဂ္ဂိကောတိ ဒသန္နံ ဝီသတိယာ စ ဝဂ္ဂဘေဒဝသေန ဒသဝီသတီနံ ဝဂ္ဂေါတိ ဝိဂ္ဂဟော, ဏိကော သကတ္ထေ။ ဝီသတိယာ ဝဂ္ဂေါ, အတိရေကေန သဟိတော ဝီသတိဝဂ္ဂေါတိ ဝိဂ္ဂဟော။
၂၀၁-၂။ ပဉ္စန္နံ ကမ္မာနံ နိယမေတိ ‘‘စတူ’’တိအာဒိနာ။ အဗ္ဘာနံ ဥပသမ္ပဒံ ပဝါရဏံ ဌပေတွာ စတုဝဂ္ဂေါ စာတိအာဒိနာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၄၉။)ယောဇေတွာ သဗ္ဗကမ္မေသု ကမ္မပ္ပတ္တောတိ ဒီပိတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ စတုဝဂ္ဂါဒယော ကမ္မပတ္တိကိရိယာယံ သမုစ္စိနောတိ။ ဣဓ ပန သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ အဗ္ဘာနာဒီနံ ကေသဉ္စိ ဌပိတတ္တာ ပဒေသသဗ္ဗေ ဂယှတိ။ ကမ္မပတ္တောတိ ကမ္မဿ ပတ္တော ယုတ္တော အနုရူပေါ။ ဣတရောတိ ဝီသတိဝဂ္ဂေါ အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေါ။ သဗ္ဗကမ္မေသူတိ ဧတ္ထ ပန သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗသဗ္ဗေ။ နနု စ ဝီသတိဝဂ္ဂဿ ကမ္မပ္ပတ္တဘာဝေသတိ အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂဿ ပဂေဝါတိ ဝိညာယတိ။ တထာ သတိ သော ကသ္မာ ဝုတ္တောတိ? သစ္စံ, တထာပိ သော စတုဝဂ္ဂါဒိနာ သံဃေန ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ ဦနကတရေန န ဝဋ္ဋတိ, အတိရေကေန ပန ဝဋ္ဋတီတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တော။
֍ ဋီ ၂၀၃။ ဣဒါနိ စတုဝဂ္ဂါဒိကေန ဆန္ဒာဟရဏေန ပူရေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ ‘‘စတူ’’တိအာဒိနာ။ ပါရာဇိကာဒိဘာဝမနာပန္နတ္တာ ပကတိယာ သဘာဝေနေဝ ဌိတော အတ္တာ ယေသံ, ပကတော ဝါ တတောယေဝ ကမ္မေသု အဝိဂတော အတ္တာ ယေသံ တေတိ ပကတတ္တကာ, ပါရာဇိကဥက္ခိတ္တကလဒ္ဓိနာနာသံဝါသကေဟိ အညေ။ ပရေတိ ဧကသီမဋ္ဌာ တာဒိသာယေဝ အညေ။ သေသေပီတိ အဝသေသေ ပဉ္စဝဂ္ဂါဒိကရဏီယေပိ။
֍ ဋီ ၂၀၄။ ဣဒါနိ ဝတ္ထုဉတ္တိအနုဿာဝနသီမာဒိဝိပတ္တိတော, ကမ္မဝိပတ္တီသု ပရိသတော စ ပဋိက္ကောသတော စ ကမ္မဿ ကုပ္ပါကုပ္ပဘာဝံ တတ္ထ စ အာပတ္တိအာဒိံ ဒဿေတုံ ‘‘စတူ’’တိအာဒိ မာဟ။ စတုဝဂ္ဂါဒိကတ္တဗ္ဗံ အသံဝါသဂဏပူရံ ဝါ ကမ္မာရဟဂဏပူရံ ဝါ ကမ္မဉ္စ ဂရုကဋ္ဌဂဏပူရံ ဝါ ပရိဝါသာဒိကမ္မဉ္စာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မာရဟော ဂရုကဋ္ဌတော အညော, နိက္ခိတ္တဝတ္တော ပန ဂရုကဋ္ဌော ဂဏပူရကော ဟောတိယေဝ။ ကတန္တိ စတုဝဂ္ဂါဒိနာ ကတံ။
֍ ဋီ ၂၀၅။ ဝါရေယျာတိ အန္တရာယေ အသတိ အန္တမသော ဧကောပိ ဝါရေယျာတိ အတ္ထော။ အန္တရာယေတိ ပါပေဟိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅၀။)ကရိယမာနေ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေ သတိ။ အနန္တရာယိကာ စေ န ဝါရေန္တိ, ဒုက္ကဋံ။ ဒိဋ္ဌာဝိန္တိ အတ္တနော အတ္တနော ဒိဋ္ဌိံ လဒ္ဓိံ ‘‘အဓမ္မကမ္မံ ဣဒံ, န မေတံ ခမတီ’’တိ အညမညံ အာဝိ ကရေယျုန္တိ သေသော။ ဧကောဓိဋ္ဌာနန္တိ ဧကော ဘိက္ခု ‘‘န မေတံ ခမတီ’’တိ အဓိဋ္ဌာနံ ကရေယျာတိ သေသော။ တတောဓိကာတိ တီဟိ အဓိကာ။ တေ ပန သံဃတ္တာ ပဟောန္တိ အတ္တနော ကမ္မံ နိတ္ထရိတုံ။
֍ ဋီ ၂၀၆။ ခိတ္တစိတ္တော နာမ ဥမ္မတ္တကော။ ဒုခဋ္ဋိတောတိ ဝေဒနဋ္ဋော။ န ရူဟတီတိ ဂယှတ္တံ န ရောဟတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၀၇။ အန္တမသော အနန္တရဿာပိ အာရောစေန္တဿ ပကတ…ပေ… ဘိက္ခုနောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကသီမာယံ တိဋ္ဌတီတိ ဧကသီမဋ္ဌော။ သမော သံဝါသော အဿာတိ သမသံဝါသော။ ဧကသီမဋ္ဌော စ သော သမသံဝါသော စ, ပကတတ္တော စ သော ဧကသီမဋ္ဌသမသံဝါသော စ, သော စာယံ ဘိက္ခု စာတိ သဗ္ဗတ္ထ ကမ္မဓာရယော, တဿ။ ဧတ္ထ ပန အဝိပန္နသီလော ပကတတ္တောတိ အဓိပ္ပေတော။ အာရောစေန္တဿာတိ အတ္တနော လဒ္ဓိံ ပကာသေန္တဿ။ ရူဟတီတိ ပဋိက္ခေပေါ ရုဟတိ။
֍ ဋီ ၂၀၈။ ဓမ္မိကံ ကမ္မန္တိ ဓမ္မေန ကတ္တဗ္ဗံ အပလောကနာဒိကမ္မံ။ ပဋိက္ကောသေယျာတိ နိဝါရေယျ။ တိရောက္ခာ ကာယသာမဂ္ဂိံ ဝါ ဆန္ဒံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒံ နေတွာ အတ္ထော နေတဗ္ဗော။ တိရောက္ခာတိ ပရမ္မုခါ။ သော သမ္မုခါ-သဒ္ဒေါ ဝိယ နိပါတော, အထ ဝါ အက္ခာ ဣန္ဒြိယဝိသယတော တိရော ဗဟီတိ အတ္ထောတိ။
ကမ္မနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂၉။ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၀၉။ အာဂမ္မ ဇီဝန္တိ ဧတေနာတိ အာဇီဝေါ, ကော သော? ပစ္စယပရိယေသနဝါယာမော။ မိစ္ဆာယ အာဇီဝေါ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅၁။)တဿ ဝိဝဇ္ဇနာ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာ။ သာ ပနာယံ အတ္ထတော ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဧဝံ ပါတိမောက္ခသံဝရသမ္ပတ္တိယာ ပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန အာဂတော အာစာရော စေဝ ယထာက္ကမေန ပါရာဇိကသံဃာဒိသေသထုလ္လစ္စယပါစိတ္တိယပါဋိဒေသနီယဒုဗ္ဘာသိတဒုက္ကဋာနံ ကာရဏဘူတဿ အာဇီဝဟေတုပညတ္တာနံ အဘူတာရောစနသဉ္စရိတ္တအညာပဒေသဘူတာရောစနပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိ ဘိက္ခုနိဘောဇနဝိညတ္တိသူပေါဒနဝိညတ္တိသိက္ခာပဒါနံ ဝီတိက္ကမဿ စ ကုဟနလပနနေမိတ္တိကတာ နိပ္ပေသိကတာ လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီသနတာတိ ဧဝမာဒီနဉ္စ ပါပဓမ္မာနံ ဝသေန ပဝတ္တံ မိစ္ဆာဇီဝဝိရတိသင်္ခါတံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလဉ္စ။ တဿာ ပန ကဿစိ ဣဓ ဒဿနံ ယထာ ဒဿေတုမာရဒ္ဓံ ပါတိမောက္ခသံဝရသင်္ခါတာယ အဓိသီလသိက္ခာယ, စတုရာရက္ခဝိပဿနာဝသေန အာဂတာနံ အဓိစိတ္တအဓိပညာသင်္ခါတာနံ ဒွိန္နံ သိက္ခာနဉ္စ ဥပကာရကဓမ္မပရိဒီပနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဧဝမီဒိသံ ဝိညေယျံ, တံ ဒဿေတိ ‘‘ဒါရု’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ‘‘ဒါရု’’န္တိအာဒီနိ ‘‘ဒဒေ’’တိ ဧတဿ ပတ္တိကမ္မံ။ စုဏ္ဏံ သိရီသစုဏ္ဏာဒိနဟာနိယစုဏ္ဏံ။ နှာနမုခေါဒကန္တိ နှာနဉ္စ မုခဉ္စ, တဿ ဥဒကန္တိ သမာသော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဏ္ဏာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကုလသင်္ဂဟာတိ ကုလသင်္ဂဟကရဏေန။
֍ ဋီ ၂၁၀။ ပရိဘဋတိ ပရေသံ ဒါရကေ ပရိဟရတီတိ ပရိဘဋော, ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋကော, သကတ္ထေ တမေဝ ပါရိဘဋကတာ။ အလင်္ကရဏာဒိနာ ကုလဒါရကပရိဟရဏဿေတံ နာမံ။ မုဂ္ဂဿ သူပေါ မုဂ္ဂသူပေါ, သောယေဝ မုဂ္ဂသုပ္ပေါ။ ယထာ မုဂ္ဂသူပေ ပစ္စမာနေ ကောစိဒေဝ မုဂ္ဂေါ န ပစ္စတိ, အဝသေသာ ပစ္စန္တိ, ဧဝံ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝစနေ ကိဉ္စိဒေဝ သစ္စံ ဟောတိ, သေသံ အလိကံ, အယံ ပုဂ္ဂလော မုဂ္ဂသူပသဒိသတာယ ဥပစာရေန ‘‘မုဂ္ဂသုပ္ပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ, တဿ ဘာဝေါ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅၂။)မုဂ္ဂသုပ္ပတာ။ သစ္စာလိကေန ဇီဝိတကပ္ပနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဃရဝတ္ထုအာဒိသမ္ဗန္ဓိနီ ဝိဇ္ဇာ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာ။ ပါရိဘဋကတာ စာတိအာဒိနာ ဒွန္ဒော နပုံသကတ္တာဘာဝေ ပါရိ…ပေ… ဝိဇ္ဇာ, တာယ။ ရဿော ပန ဂါထာဗန္ဓဝသေန, တထာ ဒီဃော။ ပဟိဏာနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ကမ္မေ တေသံ တေသံ နိယုဉ္ဇနံ ပဟေဏံ။ အာဒရေန ဒူတေန ကာရေတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ဒူတကမ္မံ။ ပိသနံ ပေသနံ, ဇင်္ဃာယ ပါဒေန ပေသနံ ဇင်္ဃပေသနံ, တမဿ အတ္ထီတိ ဇင်္ဃပေသနိယံ။ တေသံ တေသံ ဂိဟီနံ ဂါမန္တရဒေသန္တရာဒီသု သာသနပဋိသာသနဟရဏဿေတမဓိဝစနံ။
֍ ဋီ ၂၁၁။ လာဘာသာယ လဉ္ဇဒါနံ အနုပ္ပဒါနံ။ သမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဋိကုဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓဂရဟိတေန အင်္ဂဝိဇ္ဇာနက္ခတ္တဝိဇ္ဇာသုပိနဝိဇ္ဇာဘူတဝိဇ္ဇာဒိနာ အညေန ဝါ။
֍ ဋီ ၂၁၂။ အညာတကာနံ အပ္ပဝါရိတာနံ ဝိညာပနံ ဝိညတ္တိ, ယာစနဝသေန ပဝတ္တော ကာယဝစီပယောဂေါ။ ဗုဒ္ဓပ္ပဋိကုဋ္ဌေန မိစ္ဆာဇီဝေန ပစ္စယပရိယေသနာ အနေသနာ။ အဘူတဿ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဥလ္လပနံ ကထနံ အဘူတုလ္လပနာ။ ကုဟနာဒီဟီတိ ကုဟနာလပနာဒီဟိ။ တတ္ထ လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတဿ ပစ္စယပ္ပဋိသေဝနသာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထသဏ္ဌာပနဝသေန ဇနဝိမှာပနာ ကုဟနာ။ ဝိဟာရံ အာဂတေ မနုဿေ ဒိသွာ ‘‘ကိမတ္ထာယ ဘောန္တော အာဂတာ, ကိံ ဘိက္ခူ နိမန္တေတု’’န္တိ ဝါ ‘‘မယိ ရာဇာ ပသန္နော, အသုကော စ အသုကော စ ရာဇမဟာမတ္တော ပသန္နော’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန အာလပနာ လပနာ။ ခါဒနီယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ခါဒနီယံ လဘိတ္ထာ’’တိအာဒိနာ နယေန နိမိတ္တကရဏာဒိ နေမိတ္တကတာ။ ‘‘အဿဒ္ဓေါ အပ္ပသန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဂရဟဏာနိ စ ‘‘ဧတံ ဧတ္ထ ကထေထာ’’တိအာဒိနာ နယေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅၃။)ဝါစာယ ဥက္ခိပနာဒိ စ နိပ္ပေသိကတာ။ အပ္ပေန လာဘေန ဗဟုကံ ဝဉ္စေတွာ ဂဟေတုံ ဣစ္ဆနံ လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီသနတာ။ ကုလဒူသာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏရူပိယသံဝေါဟာရာ သင်္ဂယှန္တီတိ။
မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၀။ ဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၁၃။ သဥပါဟနော…ပေ… စီဝရံ သီသေ ကရိတွာ ဝါ အာဂန္တုကော အာရာမံ န ပဝိသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဆတ္တောတိ သီသေ ကတဆတ္တေန သဆတ္တော။ ဩဂုဏ္ဌိတောတိ သသီသံ ပါရုပိတော။ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပေါ, အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ ဥပစာရသီမာသမီပံ ပတွာ ဥပါဟနာဩမုဉ္စနာဒိသဗ္ဗံ ကတွာ အာရာမော ပဝိသိတဗ္ဗောတိ အယမေတ္ထ ဗျတိရေကလဒ္ဓေါ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၁၄။ ပါနီယေန ပါဒေ န ဓောဝေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဋိက္ကမနံ ပတွာ ဧကမန္တေ ပတ္တစီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပတိရူပေ နိသဇ္ဇ ပုစ္ဆိတွာ ပါနီယံ ပါတဗ္ဗံ, ပရိဘောဇနီယေန ယထာဝုတ္တံ ပါဒါ ဓောဝိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။ ဝုဍ္ဎတရေ အာဝါသိကေပိ စ အဘိဝါဒေယျာတိ ဣမိနာ ဝဿံ ပုစ္ဆိတွာ နဝကေန အာဝါသိကေန အဘိဝါဒါပေတဗ္ဗန္တိ ဒီပေတိ။ ပုစ္ဆေယျ သယနာသနန္တိ ‘‘ကတမံ သေနာသနံ ပါပုဏာတိ, အဇ္ဈာဝုတ္ထံ အနဇ္ဈာဝုတ္ထံ ဝါ’’တိ သေနာသနံ ပုစ္ဆေယျ။ ဣဒဉ္စ ပုစ္ဆာယ လက္ခဏဝစနံ။ တသ္မာ အာဝါသိကဝတ္တေ ဝုတ္တမဇ္ဈာဝုတ္ထာဒိကဉ္စ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ သစေ ‘‘အနဇ္ဈာဝုတ္ထ’’န္တိ ဝဒန္တိ, ကဝါဋံ အာကောဋေတွာ မုဟုတ္တံ အာဂမေတွာ ဃဋိကံ ဥဂ္ဃါဋေတွာ ကဝါဋံ ပဏာမေတွာ ဗဟိ ဌိတေန ဥလ္လောကေတွာ ပဝိသိတွာ သဗ္ဗံ သေနာသနဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ အာဂန္တုကဝတ္တံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅၄။)၂၁၅-၆။ ဂမိကော ပက္ကမေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပဋိသာမေတွာ’’တိအာဒီနိမဿ ပုဗ္ဗကိရိယာပဒါနိ။ ဒါရုမတ္တိကဘဏ္ဍကန္တိ ဧတ္ထ မဉ္စပီဌာဒိဒါရုဘဏ္ဍံ ရဇနဘာဇနာဒိမတ္တိကာဘဏ္ဍံ။ ပဋိသာမေတွာတိ အတ္ထိ စေ အနောဝဿကေ သဏ္ဌပေတွာ။ ထကေတွာနာတိ ဒွါရဝါတပါနေဟိ ပိဓာယ။ သာဓုကံ သင်္ဂေါပေတွာနာတိ စတူသု ပါသာဏေသု မဉ္စံ ပညပေတွာ မဉ္စေ မဉ္စဿ, ပီဌေ ပီဌဿ အာရောပနေန သေနာသနဿ ဥပရူပရိ ပုဉ္ဇကရဏေန သာဓုကံ သင်္ဂေါပနံ ကတွာ။ န စာတိ နေဝ။ ဂမိကဝတ္တံ။
၂၁၇-၈။ အာဝါသိကောတိ ဣဒံ ‘‘ပညပေယျာ’’တိအာဒီနံ ကတ္တုပဒံ။ နဝကမ္မကရဏာဒိဘာရနိတ္ထရဏတာယ အာဝါသော ဝိဟာရော အဿ အတ္ထီတိ အာဝါသိကော။ ယဿ ပန ကေဝလံ ဝိဟာရေ နိဝါသနမတ္တံ အတ္ထိ, သော နေဝါသိကော။ ဥဘောပိ တေ ဣဓ အာဝါသိက-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာ။ ပါဒေါဒပ္ပဘုတိန္တိ ဧတ္ထ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန ပါဒပီဌပါဒကထလိကာနံ ဂဟဏံ။ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာန ပတ္တစီဝရံ ဂဏှေယျာတိ ယောဇနာ။ ပညပေ သယနာသနန္တိ ‘‘ဧတံ တုမှာကံ သေနာသနံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဧဝံ သယနာသနံ ပညပေယျ, ပကာသေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၂၁၉။ အဇ္ဈာဝုတ္ထန္တိ ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခူဟိ နိဝုတ္ထံ။ ဂေါစရာဂေါစရံ ဝဒေတိ ‘‘ဘိက္ခာစာရဂါမော ဒူရော, အာသန္နော’’တိ ဝါ, ‘‘ကာလဿေဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗံ, ဒိဝါ ဝါ’’တိ ဧဝံ ဂေါစရဉ္စ, ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ဝါ ဂါမော, ပရိစ္ဆိန္နဘိက္ခော ဝါ’’တိအာဒိနာ အဂေါစရဉ္စ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။ ဝစ္စပဿာဝဋ္ဌာနာနီတိအာဒီနိပိ ‘‘ဝဒေ’’တိ ဣမဿေဝ ကမ္မဝစနာနိ။ သေခသမ္မုတိန္တိ ယဿ သဒ္ဓဿ ကုလဿ သံဃော သေခသမ္မုတိံ ဒေတိ, တံ ကုလဉ္စ။
֍ ဋီ ၂၂၀။ ပဝေသနိက္ခမေ ကာလန္တိ ‘‘ကေသုစိ ဌာနေသု ဝါဠမိဂါ ဝါ အမနုဿာ ဝါ ဟောန္တိ, ဣမံ ကာလံ ပဝိသိတဗ္ဗံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅၅။)နိက္ခမိတဗ္ဗဉ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝေသနိက္ခမေ စ ကာလံ။ ဧတံ ပန အာသနပညပနာဒိကံ သဗ္ဗံ ဝတ္တံ ဝုဍ္ဎတရေ အာဂတေ စီဝရကမ္မာဒိံ ဝါ နာတိဂိလာနဿ ဘေသဇ္ဇံ ဝါ ဌပေတွာပိ ကာတဗ္ဗံ။ မဟာဂိလာနဿ ပန ဘေသဇ္ဇမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ စေတိယင်္ဂဏဝတ္တံ ကရောန္တေနာပိ တဿ ဝတ္တံ ကာတုံ အာရဘိတဗ္ဗံ။ ပဏ္ဍိတော ဟိ အာဂန္တုကော ‘‘ကရောဟိ တာဝ ဘေသဇ္ဇံ, စေတိယင်္ဂဏံ သမ္မဇ္ဇာဟီ’’တိ စ ဝဒေယျ။ အပိစ ဗီဇနေန ဗီဇိတဗ္ဗော, ပါဒါပိဿ ဓောဝိတဗ္ဗာ, တေလေန မက္ခိတဗ္ဗာ။ ပိဋ္ဌိ စေ အာဂိလာယတိ, သမ္ဗာဓေတဗ္ဗာ။ နဝကဿ ပန အာဂန္တုကဿ ‘‘ဣဒမာသနံ, ဧတ္ထ နိသီဒါ’’တိအာဒိနာ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘နိသိန္နောယေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ နိသိန္နောယေဝါတိ ဣမိနာ ‘‘ဌိတောယေဝါ’’တိအာဒိံ ဥပလက္ခေတိ။ သမုဒ္ဒိသေတိ အာဒရေန ဝဒေယျ။ အာဝါသိကဝတ္တံ။
‘‘ဝတ္တ’’န္တိ ပန သာမညေန နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ န ထေရေ ဘိက္ခူ အတိအလ္လီယိတွာ နိသီဒိတဗ္ဗံ, မဟာထေရဿ နိသိန္နာသနတော ဧကံ ဒွေ အာသနာနိ ဌပေတွာ ‘‘နိသီဒါ’’တိ ဝုတ္တေ နိသီဒိတဗ္ဗံ, န နဝါပိ ဘိက္ခူ အာသနေန ပဋိဗာဟိတဗ္ဗာ, န သံဃာဋိံ ဩတ္ထရိတွာ နိသီဒိတဗ္ဗံ, သဒ္ဒံ အကတွာ ဥဒကကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ, ယထာ သူပဿ ဩကာသော ဟောတိ, ဧဝမတ္တာယ ဩဒနော ဂဏှိတဗ္ဗော, ထေရေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ဌပေတွာ အပ္ပကံ ဩဒနာဒိကံ သဗ္ဗံ သဗ္ဗေသံ သမကံ သမ္ပာဒေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, န တာဝ ထေရေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, ဘုတ္တာဝိနာ န တာဝ ဥဒကံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ, ဘတ္တဂ္ဂတော နိဝတ္တန္တေဟိ ယထာနုရူပံ နိက္ခမိတွာ ဝိရဠာယ ပါဠိယာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဧဝမာဒိကဉ္စ တဒနုရူပံ သေခိယဝတ္တဉ္စ သမ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ဘတ္တဂ္ဂဝတ္တဉ္စ သာဓုကံ အတရမာနေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော, ‘‘ဣမိနာ ပဝိသိဿာမိ, ဣမိနာ နိက္ခမိဿာမီ’’တိ နိဝေသနံ ပဝိသန္တေန သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ, နာတိသဟသာ ပဝိသိတဗ္ဗံ, နာတိသဟသာ နိက္ခမိတဗ္ဗံ, နာတိဒူရေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅၆။)နစ္စာသန္နေ ဌာတဗ္ဗံ, နာတိစိရံ ဌာတဗ္ဗံ, နာတိလဟုကံ နိဝတ္တိတဗ္ဗံ, ဒါတုကာမတာကာရံ ဉတွာ ဌာတဗ္ဗံ, ယော ပဌမံ ဂါမတော ပဋိက္ကမတိ, တေန အာသနပညပနာဒိ သဗ္ဗံ ကာတဗ္ဗံ, ယော ပစ္ဆာ, တေန အာသနုဒ္ဓရဏာဒိ သဗ္ဗံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဧဝမာဒိကဉ္စ တဒနုရူပံ သေခိယဝတ္တဉ္စ သမ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တဉ္စ ကာတဗ္ဗံ။
သေနာသနဋ္ဌာနေ သဗ္ဗံ ဝတ္တဉ္စ သမ္ပာဒေတွာ တတော နိက္ခမိတွာ သာဓုကံ နိဝါသေတွာ ပါရုပိတွာ စ အတရမာနေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗောတိအာဒိ သဗ္ဗံ ပိဏ္ဍစာရိကဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ ပါနီယပရိဘောဇနီယအဂ္ဂိအရဏိသဟိတကတ္တရဒဏ္ဍာ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ, နက္ခတ္တပဒါနိ သကလာနိ ဝါ ဧကဒေသာနိ ဝါ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနိ, ဒိသာကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အာရညိကဝတ္တဉ္စ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံယေဝ ဟောတီတိ အဝဂန္တဗ္ဗန္တိ။
ဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၁။ ဝိကပ္ပနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၂၁။ သမ္မုခါ ပရမ္မုခါတိ သဿ မုခံ, ပရဿ မုခန္တိ ဝိဂ္ဂဟော, သမ္မုခေန ပရမ္မုခေနာတိ အတ္ထော။ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာတိ ဘေဒါ ဒုဝေ ဝိကပ္ပနာ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဘေဒါတိ ဝိသေသတော။ အထ ဝါ သဿ မုခံ မုခသမ္ဗန္ဓိဝစနံ အဿာ ဝိကပ္ပနာယာတိ သမာသော။ တထာ ပရမ္မုခါ။ သမ္မုခါ စ ပရမ္မုခါ စ, တဿာ ဘေဒေါ, တတော။ သမ္မုခါယ သမ္မုခဝိကပ္ပနာယ။ ဗျတ္တဿာတိ ဝိကပ္ပနဝိဓာနံ ပစ္စုဒ္ဓါရဝိဓာနဉ္စ ဇာနန္တဿ။
֍ ဋီ ၂၂၂။ တေနာတိ ယဿ သန္တိကေ ဝိကပ္ပေတိ, တေန ဘိက္ခုနာ။ ပရိဘောဂါဒိကန္တိ ပရိဘောဂံ ဝိဿဇ္ဇနံ အဓိဋ္ဌာနဉ္စ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅၇။)၂၂၄-၅။ အပရာ သမ္မုခါဝေကာတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပက္ခန္တရေ, အထ ဝါတိ အတ္ထော, အပိ-သဒ္ဒတ္ထော ဝါ ဝါ-သဒ္ဒေါ, သော အပရာ-သဒ္ဒတော ပရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, အပရာပိ ဧကာ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခုဿာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မီန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တိဿဿ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒီသု တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ တိဿာယ သိက္ခမာနာယ တိဿာယ သာမဏေရိယာ တိဿဿ သာမဏေရဿာတိပိ ဝိညာတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၂၆။ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာတိ ပရမ္မုခေန ဝိကပ္ပနေန, ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာတိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ, ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာ ကထန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၂၇။ မိတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တမိတ္တော။ ဧတ္ထ ပန ဒွိန္နံ ဝိကပ္ပနာနံ ကိံ နာနာကရဏန္တိ? သမ္မုခါဝိကပ္ပနာယ တာဝ သယံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရေန ပစ္စုဒ္ဓရာပေတိ, တေနေဝ သာ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ နာမ ဇာတာ။ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာယ ပရေနေဝ ဝိကပ္ပါပေတွာ ပရေနေဝ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတိ, တေနေဝ သာ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာ နာမ ဇာတာတိ ဣဒမေတ္ထ နာနာကရဏန္တိ။
֍ ဋီ ၂၂၈။ ဒူရသန္တိကတ္တေကတ္တန္တိ ဧတ္ထ အာသန္နဒူရဘာဝေါ အဓိဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၂၂၉။ ဒသာဟံ…ပေ… ပစ္စာသာယ သတိ မာသကံ နာဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတံ နိဿဂ္ဂိံ နုပ္ပါဒယတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒသ အဟာနိ သမာဟဋာနိ ဒသာဟံ။ သဗ္ဗတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂေ ဒုတိယာ။ တတ္ထ ယံ ဒိဝသံ စီဝရံ ဥပ္ပန္နံ, တဿ ယော အရုဏော, သော ဥပ္ပန္နဒိဝသနိဿိတော, တသ္မာ စီဝရုပ္ပါဒဒိဝသေန သဒ္ဓိံ ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒသာဟ’’န္တိ။ မာသမေကံ ဝါတိ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅၈။)ဧကံ ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၄၉ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တတ္တာ ကထိနတ္ထတေ ပဉ္စ မာသေတိ လဗ္ဘတိ။ ကထိနံ အတ္ထတံ ယသ္မိံ ဝိဟာရေတိ သမာသော။ ပါရိပူရတ္ထန္တိ ပါရိပူရိ အတ္ထော ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ကိရိယာဝိသေသနံ, ပါရိပူရိပ္ပယောဇနံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဦနဿာတိ ယတ္တကေန ကယိရမာနံ အဓိဋ္ဌာနံ စီဝရံ ပဟောတိ, တတ္တကတာဘာဝတော ဦနဿ ဧကာဒသမာသသတ္တမာသသင်္ခါတေ ပိဋ္ဌိသမယေ ဥပ္ပန္နဿ မူလစီဝရဿ။ ပစ္စာသာ သတီတိ ‘‘သံဃာဒိတော ယတော ကုတောစိ လစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ သတိယာ ပစ္စာသာယာတိ အတ္ထော။ ဥဘယမ္ပိ ယ-ကာရလောပေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ သတီတိ ဝါ နိပါတော, လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝါဟ။ ဧတ္ထ ပန ဗျတိရေကဝသေန ဒသာဟာတိက္ကမနာဒီသု နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ဝိကပ္ပနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၂။ နိဿယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၀။ ဗျတ္တဿာတိ ‘‘ကာရိယ’’န္တိ ကိတကယောဂေ ကတ္တရိ ဆဋ္ဌီ။ ဗျတ္တော စ နာမ ‘‘ပဉ္စဟိ, ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ အနိဿိတေန ဝတ္ထဗ္ဗံ, အာပတ္တိံ ဇာနာတိ, အနာပတ္တိံ ဇာနာတိ, လဟုကံ အာပတ္တိံ ဇာနာတိ, ဂရုကံ အာပတ္တိံ ဇာနာတိ, ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ ဟောန္တိ သုဝိဘတ္တာနိ သုပ္ပဝတ္တီနိ သုဝိနိစ္ဆိတာနိ သုတ္တသော အနုဗျဉ္ဇနသော။ ဣမေဟိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ အနိဿိတေန ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၀၃) ဧဝံ ဝုတ္တဗျတ္တော စ ဗဟုဿုတဗျတ္တော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။
တတ္ထ သုဝိဘတ္တာနီတိ သုဋ္ဌု ဝိဘတ္တာနိ ပဒပစ္စာဘဋ္ဌသင်္ကရဒေါသဝိရဟိတာနိ။ သုပ္ပဝတ္တီနီတိ ပဂုဏာနိ ဝါစုဂ္ဂတာနိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၅၉။)သုဝိနိစ္ဆိတာနိ သုတ္တသောတိ ခန္ဓကပရိဝါရတော အာဟရိတဗ္ဗသုတ္တဝသေန သုဋ္ဌု ဝိနိစ္ဆိတာနိ။ အနုဗျဉ္ဇနသောတိ အက္ခရပဒပါရိပူရိယာ သုဝိနိစ္ဆိတာနိ အက္ခဏ္ဍာနိ အဝိပရီတက္ခရာနိ။ ဧတေန အဋ္ဌကထာ ဒီပိတာ။ အဋ္ဌကထာတော ဟိ ဧသ ဝိနိစ္ဆယော ဟောတီတိ။ ဗဟုဿုတဗျတ္တော ပန ယေန သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ဒွေ မာတိကာ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ, ပက္ခဒိဝသေသု ဓမ္မသဝနတ္ထာယ သုတ္တန္တတော စတ္တာရော ဘာဏဝါရာ, သမ္ပတ္တာနံ ပရိသာနံ ပရိကထနတ္ထာယ အန္ဓကဝိန္ဒမဟာရာဟုလောဝါဒအမ္ဗဋ္ဌသဒိသော ဧကော ကထာမဂ္ဂေါ, သံဃဘတ္တမင်္ဂလာမင်္ဂလေသု အနုမောဒနတ္ထာယ တိဿော အနုမောဒနာ, ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာဒိဇာနနတ္ထံ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယော, သမဏဓမ္မကရဏတ္ထံ သမာဓိဝသေန ဝိပဿနာဝသေန ဝါ အရဟတ္တမဂ္ဂပရိယောသာနမေကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧတ္တကံ ဥဂ္ဂဟိတံ, သွာယံ ဝုစ္စတိ။ နတ္ထိ နိဿာယ ကာရိယန္တိ အာစရိယာဒိံ နိဿာယ ဝါသေန ကတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ‘‘နိဿယကာရိယ’’န္တိ ဝါ ပါဌော, နိဿယေန ကာရိယန္တိ သမာသော။ ဇီဝဿ ယတ္တကော ပရိစ္ဆေဒေါ ယာဝဇီဝံ။
֍ ဋီ ၂၃၁။ တေန နိဿာယ ဝသန္တေန ဧဝံ နိဿယော ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကံသန္တိ ဧကော အံသော အဿ စီဝရဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ကိရိယာဝိသေသနံ ဝါ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ, ဧကသ္မိံ အံသေတိ အတ္ထော။ အဉ္ဇလိ ကရပုဋော။ ယာဝတတိယကံ ဝဒေတိ ဥပသမ္ပဒါယ သဋ္ဌိဝဿေန သတ္တတိဝဿေန ဝါပိ ဗျတ္တဿ နဝကဿ သန္တိကေ ယာဝတတိယကံ ဝစနံ ကရေယျ။ ယာဝတတိယော ဝါရော အဿာတိ ကိရိယာဝိသေသနသမာသော။ အာယသ္မတောတိ အာယသ္မန္တံ။ ဝစ္ဆာမီတိ ဝသာမိ။ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှန္တေနာပိ ‘‘ဥပဇ္ဈာယော မေ, ဘန္တေ, ဟောဟီ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တံ ပန ‘‘အာစရိယော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပဇ္ဈာယော’’တိ ဝစနံ ဝိသေသောတိ ဧတ္ထ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆၀။)ဝါစာဘေဒတော န ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလမေတ္ထ နိဿယုပဇ္ဈာယဂဟဏေ, ဂါမပ္ပဝေသနာဒီသုပိ ဧဝမေဝ ကတွာ ‘‘အဟံ အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝါ ဝတွာ ‘‘ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၃၂။ နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိံ ဒဿေတိ ‘‘ပက္ကန္တေ’’တိအာဒိနာ။ ပက္ကန္တေတိ ဥပဇ္ဈာယေ အာစရိယေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေ အန္တေဝါသိကေ စ ဂါမာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ အာပုစ္ဆိတွာ ဝါ အနာပုစ္ဆိတွာ ဝါ ဂတေ။ တေသု ယေန ကေနစိ ‘‘အသုကံ နာမ ဂါမံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝုတ္တေ တေသုယေဝ ယေန ကေနစိ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတေပိ တံ တံ နိယမံ အတိက္ကမိတွာ ပက္ကန္တေပိ အနာပုစ္ဆာ ပန ဥပစာရသီမာတိက္ကမေန ပက္ကန္တေပိ နိဿယော သမ္မတိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ပက္ခသင်္ကန္တေတိ တိတ္ထိယပက္ခသင်္ကန္တေ စာပိ ဝိဗ္ဘန္တေ စာပိ မရဏေန စ တင်္ခဏညေဝ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အာဏတ္တိ နာမ ‘‘ပဏာမေမိ တ’’န္တိ ဝါ ‘‘မာ ဣဓ ပဝိသာ’’တိအာဒိကာ နိဿယပ္ပဏာမနာ။ တာယ ပဏာမိတေန အာစရိယုပဇ္ဈာယာ ခမာပေတဗ္ဗာ။ အခမန္တေသု ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတွာ တသ္မိံ ဝိဟာရေ မဟာထေရေ ဂဟေတွာပိ သာမန္တဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာပိ ခမာပေတဗ္ဗာ။ န ခမန္တိ စေ, အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သဘာဂါနံ သန္တိကေ ဝသိတဗ္ဗံ။ ယေန ကေနစိ ကာရဏေန န သက္ကာ ဟောတိ တတြ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သဘာဂါနံ သန္တိကေ ဝသိတုံ, တံယေဝ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ အညဿ သန္တိကေ နိဿယံ ဂဟေတွာ ဝသိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ‘‘ပဉ္စဟိ, ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အပ္ပဏာမေန္တော ဥပဇ္ဈာယော သာတိသာရော ဟောတိ, ပဏာမေန္တော အနတိသာရော ဟောတိ။ ဥပဇ္ဈာယမှိ နာဓိမတ္တံ ပေမံ ဟောတိ, နာဓိမတ္တော ပသာဒေါ ဟောတိ, နာဓိမတ္တာ ဟိရီ ဟောတိ, နာဓိမတ္တော ဂါရဝေါ ဟောတိ, နာဓိမတ္တာ ဘာဝနာ ဟောတိ။ ဣမေဟိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ…ပေ… ဟောတိ (မဟာဝ။ ၆၈)။ ပဉ္စဟိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆၁။)ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ အန္တေဝါသိကံ အပ္ပဏာမေန္တော အာစရိယော…ပေ… ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၈၁) ဝုတ္တတ္တာ ပန အသမ္မာဝတ္တန္တေ အန္တေဝါသိကသဒ္ဓိဝိဟာရိကေ အပ္ပဏာမေန္တာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘာဝနာတိ မေတ္တာဘာဝနာ။ ဥပဇ္ဈာယသမောဓာနံ ပန တဿ ဒဿနသဝနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။
‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊
အာပတ္တိံ ပရိဂူဟတိ၊
အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတိ၊
ဧဒိသော ဝုစ္စတိ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉) –
ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏံ အလဇ္ဇိံ။ နိဿယံ ဒေန္တေနာပိ လဇ္ဇိနောယေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အလဇ္ဇီနံ နိဿယော ဒါတဗ္ဗော။ ယော ဒဒေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗဿ ကတိပါဟံ အာစာရံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ အပုဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ သမ္ဗန္ဓိသဒ္ဒတ္တာ ပုဗ္ဗ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗဝါသော ဂဟိတော, နတ္ထိ ပုဗ္ဗော အဿာတိ အပုဗ္ဗံ, နဝန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ပရိမာဏမေတေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ ပန ပရိမာဏ-သဒ္ဒသန္နိဓာနေန သင်္ချေယျဝါစိနောပိတေ သင်္ချာမတ္တဝါစိနော ဟောန္တီတိ စတုပဉ္စသင်္ချာပရိမာဏမေဝ သင်္ချေယျမာဟ, တသ္မာ ဝိဂ္ဂဟပဒတ္ထေဟိ ဘိန္နော အညပဒတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ သမာသော။ ဝါ-သဒ္ဒဿ ယော ဝိကပ္ပတ္ထော, တတ္ထ စာယံ သမာသော, စတ္တာရိ ဝါ ပဉ္စ ဝါ, စတုပဉ္စ အဟာနိ, တေသံ အဟာနံ သမာဟာရော စတုပဉ္စာဟံ။ ဘိက္ခုသဘာဂတန္တိ သမာနော ဘာဂေါ လဇ္ဇိတာသင်္ခါတော ကောဋ္ဌာသော ယေသံ, ဘိက္ခူဟိ သဘာဂါ, တေသံ ဘာဝေါ ဘိက္ခုသဘာဂတာ, တံ, ပေသလဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ထေရော လဇ္ဇီ’’တိ ဇာနန္တေန ပန ပကတိယာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆၂။)နိဿယဒါနဋ္ဌာနံ ဂတေန စ တဒဟေဝ ဂဟေတဗ္ဗော, ဧကဒိဝသမ္ပိ ပရိဟာရော နတ္ထိ။ သစေ ‘‘ဩကာသေ အလဘန္တေ ပစ္စူသသမယေ ဂဟေဿာမီ’’တိ သယတိ, အရုဏံ ဥဂ္ဂတမ္ပိ န ဇာနာတိ, အနာပတ္တိ။ လဒ္ဓပရိဟာရေနာပိ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။
֍ ဋီ ၂၃၄။ ‘‘လဗ္ဘတီ’’တိ ကမ္မနိ နိပ္ဖန္နတ္တာ အဝုတ္တကတ္တာတိ ‘‘အဒ္ဓိကဿာ’’တိအာဒီသု ကတ္တရိ သာမိဝစနံ, ‘‘အဒ္ဓိကေနာ’’ တိအာဒိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သလ္လက္ခေန္တေနာ’’တိ ပန သရူပေနေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဝသိတုန္တိ ဝုတ္တကမ္မံ။ ဘာဝေ ဟိ တုံ-ပစ္စယော, ဝါသောတိ အတ္ထော။ ယာစိတဿာတိ ‘‘ဂိလာနုပဋ္ဌာကဿ စာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိသေသနံ။ သစေ ပန ‘‘ယာစာဟိ မ’’န္တိ ဝုစ္စမာနောပိ ဂိလာနော မာနေန န ယာစတိ, ဂန္တဗ္ဗံ။ အရညေ ဝါ သလ္လက္ခေန္တေန ဖာသုကန္တိ ယတ္ထ ဝသန္တဿ ပဋိလဒ္ဓတရုဏသမထဝိပဿနာဝိသေသဘာဂိတာဝသေန ဖာသု ဟောတိ, တသ္မိံ အရညေ တာဒိသံ ဖာသုဝိဟာရံ သလ္လက္ခေန္တေန အာရညကေန။ ဒါယကေ အသန္တေတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ တာဝါတိ အဝဓိမှိ, အဒ္ဓိကာဒီဟိ ယာဝ နိဿယဒါယကော လဗ္ဘတိ, တာဝ, အာရညကေန ပန ‘‘ပဋိရူပေ နိဿယဒါယကေ သတိ နိဿာယ ဝသိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ယာဝ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာ, တာဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘သစေ ပန အာသာဠှိမာသေ အာစရိယော နာဂစ္ဆတိ, ယတ္ထ နိဿယော လဗ္ဘတိ, တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၁)။ အန္တောဝဿေ ပန နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသိတဗ္ဗံ, နိဿယော စ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၁) ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။
အမှာကံ ပန ကေစိ အန္တေဝါသိကတ္ထေရာ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝဿံ န ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ ယော န ဥပဂစ္ဆေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၆) စ ‘န ဘိက္ခဝေ တဒဟု ဝဿူပနာယိကာယ ဝဿံ အနုပဂန္တုကာမေန သဉ္စိစ္စ အာဝါသော အတိက္ကမိတဗ္ဗော။ ယော အတိက္ကမေယျ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၆) ပါဠိဝစနတော ကေနစိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆၃။)ကာရဏေန နိဿယံ အလဘမာနေနပိ န သက္ကာ အန္တောဝဿေ ဝဿံ အနုပဂန္တုံ။ ‘အန္တောဝဿေ ပနာ’တိအာဒီသု ပန စ-သဒ္ဒေါ အနွာစယတ္ထော, တသ္မာ တေနာပိ ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝဒိံသု။
မယံ ပနေတ္ထ ဧဝမဝေါစုမှ ‘‘ဘဂဝတာ အနုပဂမနေ ဒုက္ကဋံ အနန္တရာယိကဿေဝ ဝုတ္တံ, တေနေဝ ‘ကေနစိ အန္တရာယေန ပုရိမိကံ အနုပဂတေန ပစ္ဆိမိကာ ဥပဂန္တဗ္ဗာ’တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၅) ဝုတ္တံ။ အန္တရာယော စ နာမ အန္တရာ ဝေမဇ္ဈေ ဧတီတိ အန္တရာယော, ယော ကောစိ ဗာဓကပ္ပစ္စယတာယ အဓိပ္ပေတော ဝုစ္စတိ ‘န လဘန္တိ ပတိရူပံ ဥပဋ္ဌာကံ, ဧသေဝ အန္တရာယောတိ ပက္ကမိတဗ္ဗ’န္တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၂၀၁) ဝိယ, တသ္မာ ဗာဓကပ္ပစ္စယတာ အဓိပ္ပေတာ။ နိဿယာလာဘောပိ အန္တရာယောတွေဝ ဝိညာယတိ။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ ‘အန္တရာယော ဝဿူပဂမော သန္နိဿယတ္တာ တရုဏသမထဝိပဿနာလာဘီနံ ကတောကာသော ဝိယာ’တိ။ တရုဏသမထဝိပဿနာလာဘီနမ္ပိ ဟိ ကတောကာသေပိ ‘သစေ ပန အာသာဠှိမာသေ အာစရိယော နာဂစ္ဆတိ, ယတ္ထ နိဿယော လဗ္ဘတိ, တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗ’န္တိ ဒဠှံ ကတွာ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၁) ဝုတ္တံ။ အမှာကံ ဂရူဟိ စ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၂၁) ‘အာစရိယံ အာဂမေန္တဿေဝ စေ ဝဿူပနာယိကဒိဝသော ဟောတိ, ဟောတု, ဂန္တဗ္ဗံ တတ္ထ, ယတ္ထ နိဿယဒါယကံ လဘတီ’တိ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေပိ နိဿယတ္ထာယ ဂမနမေဝ ဝုတ္တံ။ အထ စ ပန မဟာကာရုဏိကောပိ ဘဂဝါ ‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ဂိလာနုပဋ္ဌာကေန ဘိက္ခုနာ နိဿယံ အလဘမာနေန ယာစိယမာနေန အနိဿိတကေန ဝတ္ထု’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၂၁) ဂိလာနဝိသယေပိ နိဿယံ ဂရုကံ ကတွာ ပဋ္ဌပေသိ။ ယံ ပန အနိဿယံ, တံ အနန္တရာယံ နိဿယမုတ္တကဿ ဝဿူပဂမနံ ဝိယ။ အပိစ နာဝါယ ဂစ္ဆန္တဿ ပန ဝဿာနေ အာဂတေပိ နိဿယံ အလဘန္တဿ အနာပတ္တီတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆၄။)နာဝါယ ဂစ္ဆတောယေဝ အာဝေဏိကာ အနာပတ္တိကတာ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ နိဿယာလာဘော ဗာဓကပ္ပစ္စယော ဝဿူပဂမနဿ, န ဝဿူပဂမနံ နိဿယဿာတိ အန္တရာယောယေဝ နိဿယာလာဘော။ တတောယေဝ ဋီကာယံ ‘အန္တောဝဿေ ပန အနိဿိတေန ဝတ္ထုံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာယေဝ စ ‘အန္တောဝဿေ ပနာ’တိအာဒီသု နိဿယဒါယကေ သတိ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသိတဗ္ဗဉ္စ နိဿယော ဂဟေတဗ္ဗော စ ဟောတီတိ ဂမနကိရိယာယ ခီယမာနတာဝသေန စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။
နိဿယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၃။ ကာယဗန္ဓနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၃၅။ ဗန္ဓီယတိ အနေနာတိ ဗန္ဓနံ, ကာယဿ ဗန္ဓနံ ကာယဗန္ဓနံ, နတ္ထိ ကာယဗန္ဓနမေတဿာတိ အကာယဗန္ဓနော။ ဒုက္ကဋန္တိ သဉ္စိစ္စ ဝါ အသဉ္စိစ္စ ဝါ ပဝိသေယျ စေ, ဒုက္ကဋံ။ အသတိယာ ဂတော ယတ္ထ သရတိ, တတ္ထေဝ ဗန္ဓေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂတောတိ အန္တောဂါမံ ဂတော။ သရိတွာ ယာဝ န ဗန္ဓတိ, န တာဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၃၆။ ‘‘ပဋ္ဋိကာ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကံ ကာယဗန္ဓနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ပဋ္ဋိကာတိ ပကတိဝီတာ ဝါ မစ္ဆကဏ္ဋကခဇ္ဇူရိပတ္တဝါယိမာ ဝါ။ သူကရာနံ အန္တံ သူကရန္တံ။ ဣဓ ပန တံသဒိသံ ဝုစ္စတိ။ စတုရဿံ အကတွာ သဇ္ဇိတံ မုဒ္ဒိကကာယဗန္ဓနမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘ဧကာ ရဇ္ဇူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန ရဇ္ဇုကံ ဗန္ဓန္တေန ဧကဂုဏမေဝ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ, မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဒိဂုဏံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဒိဂုဏံ ပန အကတွာ သတဝါရမ္ပိ ပုနပ္ပုနံ အာဝိဇ္ဈိတွာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ ပန ဧကမ္ပိ န
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆၅။)ဝဋ္ဋတိ။ ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ ဧကေန နိရန္တရံ ဝေဌေတွာ ကတံ ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုက’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဝဋ္ဋတိ။ တဒနုလောမိကာတိ တေသံ ပဋ္ဋိကာသူကရန္တာနံ ဒွိန္နံ ဒွေ ဣမေ ယထာက္ကမမနုလောမိကာ။
၂၃၇-၈။ ပဋ္ဋိကာ ကီဒိသီ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘မစ္ဆာ’’တိအာဒိ။ ပဋ္ဋိကာ မစ္ဆကဏ္ဋကခဇ္ဇူရိပတ္တာ ဝါ မဋ္ဌာ ဝါ လဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကဏ္ဋက-သဒ္ဒေန ပတ္တ-သဒ္ဒေန စ တဒါကာရော ဝုစ္စတိ, ဥပစာရတော ဟိ မစ္ဆာနံ ကဏ္ဋကာကာရော စ ခဇ္ဇူရီနံ ပတ္တာကာရော စ ဧတိဿာတိ သမာသော။ မဋ္ဌာတိ ပကတိဝီတာ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘ဧတေ မစ္ဆကဏ္ဋကာဒယော မဋ္ဌာ ဝိကာရရဟိတာ ပဋ္ဋိကာ စ တဒန္တောဂဓာတိ အဓိပ္ပါယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ တေသမန္တောဂဓတာ? ယတော တာနိယေဝ ပဋ္ဋိကာ နာမာတိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပကတိဝီတာ ဝါ မစ္ဆကဏ္ဋကဝါယိမာ ဝါ ပဋ္ဋိကာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၈)။ ဧတ္ထ ပန မစ္ဆကဏ္ဋကေယေဝ ခဇ္ဇူရိပတ္တံ ပဝိဋ္ဌံ။ စတဿောပိ ဒသာ လဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတဿောတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တံ, တသ္မာ တတော ဦနာပိ ဝဋ္ဋန္တိ။ အန္တေတိ ကာယဗန္ဓနဿ ဥဘယန္တေ ဒိဂုဏသုတ္တကံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂုဏော ဗန္ဓနဘူတံ သုတ္တကံ ဂုဏသုတ္တကံ။ ‘‘ဂုဏော ပဋလရာသီသု, အာနိသံသေ စ ဗန္ဓနေ’’တိ ဟိ အဘိဓာနပ္ပဒီပိကာ။ ဒွိန္နံ ဂုဏသုတ္တကာနံ သမာဟာရော ဒိဂုဏသုတ္တကံ။ တံ ဒသာမုခဿ ထိရဘာဝါယ ကောဋ္ဋေတုံ ဝဋ္ဋတိ, န သောဘနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘မာလာဒိ’’န္တိအာဒိ။
မာလာဒိံ ကက္ကဋစ္ဆာဒိံ ကုဉ္ဇရစ္ဆာဒိဉ္စ ဒဿေတွာ ဂုဏသုတ္တကကောဋ္ဋိတာ ပဋ္ဋိကာ န ကပ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘မာလာဒိ’’န္တိအာဒီသု အာဒိ-သဒ္ဒေန တာဒိသံ ယံ ကိဉ္စိ ဝိကာရရူပံ ဂယှတိ။ ကက္ကဋာနံ ဝိယ အစ္ဆီနိ, တာနိ အာဒီနိ ယဿာတိ သမာသော။ တထာ ကုဉ္ဇရစ္ဆာဒိန္တိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆၆။)֍ ဋီ ၂၃၉။ ဃဋကန္တိ ဃဋကာကာရဝဋ္ဋလေခါရူပံ။ မကရမုခါဒိန္တိ ဧတ္ထ မကရမုခံ နာမ မကရမုခသဏ္ဌာနံ။ ဗိန္ဒု ပန အာဂမဝသေန ဝုတ္တော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေဍ္ဍုဘသီသာဒိဝိကာရရူပံ ယံ ကိဉ္စိ သင်္ဂယှတိ။ ဒသာမုခေတိ ဒသာနံ မုခဘူတေ အန္တေ ဧတာနိ န ကပ္ပန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဓေ ဥဘန္တေ ဃဋကာ လေခါ အညံ စိတ္တကဉ္စ န ကပ္ပန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဃဋကာတိ ဃဋကတော။ လေခါတိ လေခါယ။ ပဉ္စမိယာ လောပေါ။ ဝိဓေတိ ကာယဗန္ဓနဿ ပါသန္တေ ဒသာမူလေ တဿ ထိရဘာဝတ္ထံ ကတ္တဗ္ဗေ ဒန္တဝိသာဏာဒိမယေ ဝိဓေ။
֍ ဋီ ၂၄၀။ ဒေဍ္ဍုဘကန္တိ ဥဒကသပ္ပသီသသဒိသံ။ မုရဇန္တိ နာနာဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ မုရဇဝဋ္ဋိသဏ္ဌာနံ ဝေဌေတွာ ကတံ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘မုရဇန္တိ ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ ပလိဝေဌေတွာ ကတရဇ္ဇူ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော ကတွာ’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တအဋ္ဌကထာဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ မဒ္ဒဝီဏန္တိ ပါမင်္ဂသဏ္ဌာနံ။ ကလာဗုကန္တိ ဗဟုရဇ္ဇုကံ။ တေသံ ‘‘န ကပ္ပတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွေ မဇ္ဈိမာတိ မဇ္ဈေ ဘဝါ မုရဇမဒ္ဒဝီဏသင်္ခါတာ ဒွေ။
֍ ဋီ ၂၄၁။ ဂဏ္ဌိယော စာပီတိ စီဝရဿ ဂဏ္ဌိယော စာပိ။ တမ္မယာတိ တေဟိ ဝေဠုအာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တာ။ ပသင်္ဂေန ပနေတံ ဝုတ္တန္တိ။
ကာယဗန္ဓနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
သုမင်္ဂလပ္ပသာဒနိယာ နာမ ဋီကာယ
ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆၇။)၃၄။ ပထဝီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၄၂။ ဇာတာဇာတာတိ ဒုဝိဓာတိ ဇာတာ ပထဝီ အဇာတာ ပထဝီတိ ပထဝီ ဒုဝိဓာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဇာတပထဝိဉ္စ အဇာတပထဝိဉ္စ ဒဿေတိ။ တာသံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတိ ‘‘သုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ။ သုဒ္ဓမတ္တိကပံသုကာ စ အဒဍ္ဎာ စ ဗဟုမတ္တိကပံသုကာ စ စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌပံသုမတ္တိကရာသိ စ ဇာတာ ပထဝီတိ သမ္ဗန္ဓော။ မတ္တိကာ စ ပံသု စာတိ ဒွန္ဒော။ သုဒ္ဓါ အပ္ပသက္ခရာဒိတာယ မတ္တိကာ ပံသဝေါ ယဿာတိ ဗာဟိရတ္ထော။ အဒဍ္ဎာတိ ဥဒ္ဓနပစနာဒိဝသေန တထာ တထာ အဒဍ္ဎာ။ သာ ပန ဝိသုံ နတ္ထိ, သုဒ္ဓမတ္တိကာဒီသု အညတရာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စတ္တာရော မာသာ, တေဟိ သဟိတော အတိရေကော ကာလော, တသ္မိံ ဩဝဋ္ဌောတိ သမာသော။ ဩဝဋ္ဌောတိ ယေန ကေနစိ ဥဒကေန ဩဝဋ္ဌော။ ဗုဓာ ပန ‘‘အာကာသတော ဝုဋ္ဌဥဒကေနေဝ, န အညတ္ထ ပဟရိတွာ ပတိတဗိန္ဒုနာ’’တိ ဝဒန္တိ, ‘‘ဩဝဋ္ဌော’’တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘ပေါက္ခရဏိယာ ဌိတတနုကဒ္ဒမော ဝဋ္ဋတိ, ဗဟလော တု န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆) ဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ သမ္ပတ္တေ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိနယလက္ခဏတော စ န တံ ယုဇ္ဇတီတိ အမှာကံ ခန္တိ။ ပံသုမတ္တိကာနံ ရာသိ ပံသုမတ္တိကရာသိ။ စတု…ပေ… ဝဋ္ဌော ပံသုမတ္တိကရာသိ ယဿာတိ အညပဒတ္ထော, ကမ္မဓာရယော ဝါ။
֍ ဋီ ၂၄၃။ ဝါလုကာ စ ဒဍ္ဎာ စ ယေဘုယျသက္ခရာဒိမဟီပိ စ စာတုမာသောမဝဋ္ဌကော ဝုတ္တရာသိ စ ဒုတိယာ ဘူမီတိ သမ္ဗန္ဓော သက္ခရာ စ ပါသာဏာ စ မရုမ္ဗာ စ ကထလာ စ ဝါလုကာ စာတိ ဒွန္ဒော။ သုဒ္ဓါ သက္ခရ…ပေ… ဝါလုကာ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဟတ္ထမုဋ္ဌိနာ ဂဟေတဗ္ဗပ္ပမာဏာ သက္ခရာ, တတော ဥပရိ ပါသာဏာ, ကဋသက္ခရာ မရုမ္ဗာ, ကပါလခဏ္ဍာနိ ကထလာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒုတိယာတိ အဇာတာ။ ဝုတ္တရာသီတိ ဝုတ္တော မတ္တိကပံသုသိရာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆၈။)֍ ဋီ ၂၄၄။ ကီဒိသီ ယေဘုယုမတ္တိကာဒီတိ အာဟ ‘‘ဒွေ ဘာဂါ’’တိအာဒိ။ ယဿ ဘူမိယာတိ ယဿာ ဘူမိယာ။ သေသေသုပီတိ ယေဘုယျပံသုယေဘုယျသက္ခရယေဘုယျပါသာဏာဒီသု။
֍ ဋီ ၂၄၅။ ‘‘ပါစိတ္တီ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတိ။ ဇာတေ ဇာတသညိဿ ခဏနေ ပါစိတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇာတေတိ ဇာတေ ဘူမိဘာဂေ, လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဝါ, ဇာတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇာတေ ဒွေဠှဿ ဝိမတိဿ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇာတေ အဇာတသညိဿ အနာပတ္တိ။ တထာ အာဏာပနေ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ အဇာတသညိဿာတိ အဇာတာတိ သညာ အဇာတသညာ, သာ အဿ အတ္ထီတိ အဇာတသညီ, တဿ။
֍ ဋီ ၂၄၆။ ဧကာယာဏတ္တိယာ ဧကာတိ သစေ သကိံ အာဏတ္တော ဒိဝသမ္ပိ ခဏတိ, အာဏာပကဿ ဧကာ ဧဝ အာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဝါစသော အာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝါစသောတိ ဝိစ္ဆာယံ သော, ဝါစာယ ဝါစာယာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၂၄၇။ ‘‘ဣမံ ဌာနံ ခဏ ဝါ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတ္ထ အဂ္ဂိံ ဇာလေဟိ ဝါ’’တိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝတ္တု’’န္တိ ဣဒံ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမဿ ကတ္တုပဒဝစနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ဣမံ ဌာနံ ခဏာ’’တိအာဒိပ္ပကာရော ဝစနာယ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ နိယမေတွာတိ ဣမိနာ ‘‘အာဝါဋံ ခဏ, ကန္ဒံ ခဏာ’’တိအာဒိနာ အနိယမေတွာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။
֍ ဋီ ၂၄၈။ ‘‘ဣမဿ ထမ္ဘဿ အာဝါဋံ ဇာန ဝါ, ကပ္ပိယံ ကရောဟိ ဝါ’’တိ စ ‘‘မတ္တိကံ ဇာန ဝါ, မတ္တိကံ အာဟရ ဝါ, မတ္တိကံ ကပ္ပိယံ ကရောဟိ ဝါ’’တိ စ ဧဒိသံ ဝစနံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတံ ဝိယ ဒိဿတီတိ ဧဒိသံ, ကိံ တံ? ‘‘မတ္တိကံ ဒေဟီ’’တိအာဒိကံ ဥပမေယျံ။ ‘‘မတ္တိကံ ဇာနာ’’တိအာဒိကံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၆၉။)ပန ဥပမာနံ, တေသံ ဥပမာနောပမေယျာနံ ယာ ကပ္ပိယသင်္ခါတာ သမာနဓမ္မတာ, သာ ဥပမာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ အမှေဟိ သုဗောဓာလင်္ကာရေ ‘‘ဥပမာနောပမေယျာနံ, သဓမ္မတ္တံ သိယောပမာ’’တိ။ အညထာ ဥပမာနဘူတအက္ခရာဝဠိသဒိသီယေဝ, အက္ခရာဝဠိ ဥပမေယျံ သိယာ။ ဝါကျေ ဝိယ-သဒ္ဒေါယေဝ ပန ဥပမာနံ ဇောတေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၂၄၉။ ပထဝိယာ အသမ္ဗဒ္ဓံ သုက္ခကဒ္ဒမအာဒိကဉ္စ တနုကံ ဥဿိဉ္စနီယကဒ္ဒမဉ္စ ကောပေတုံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကဒ္ဒမအာဒိကန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒကေန ဂတဋ္ဌာနေ ဥဒကပပ္ပဋကော နာမ ဟောတိ, ယံ ဝါတပ္ပဟာရေန စလတိ, တံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥဿိဉ္စနီယကဒ္ဒမန္တိ ဃဋေဟိ ဥဿိဉ္စိတုံ သက္ကုဏေယျကဒ္ဒမံ။
֍ ဋီ ၂၅၀။ ‘‘စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌံ ဂဏ္ဍုပ္ပါဒ’’န္တိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဂဏ္ဍံ ပထဝိယာ ဂဏ္ဍသဒိသံ မတ္တိကရာသိံ ဥပ္ပါဒေန္တီတိ ဂဏ္ဍုပ္ပါဒါ။ ဣဓ ပန တေဟိ ဥဋ္ဌာပိတော ဂူထော ‘‘ဂဏ္ဍုပ္ပါဒ’’န္တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ဂဏ္ဍုပ္ပါဒေါ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ တံ ‘‘န ကောပယေ’’တိ ဧတ္ထ ကမ္မေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ န ယုဇ္ဇတိ။ မူသိကုက္ကိရန္တိ မူသိကာနံ ဥက္ကိရော ခဏိတွာ ဗဟိ ကတံ ပံသုရာသိ မူသိကုက္ကိရောတိ။ လေဍ္ဍာဒိန္တိ ဧတ္ထ လေဍ္ဍုန္တိ ကသိတဋ္ဌာနေ နင်္ဂလစ္ဆိန္နမတ္တိကာပိဏ္ဍံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂါဝီနံ ခုရစ္ဆိန္နံ ကဒ္ဒမံ သင်္ဂဏှာတိ။
၂၅၁-၂။ ဥဒကသန္တိကေ ပတိတေ ဝါပိအာဒီနံ ကူလေ စ ပါသာဏေ လဂ္ဂေ ရဇေ စ နဝသောဏ္ဍိယာ ပတိတေ ရဇေ စ အဗ္ဘောကာသုဋ္ဌိတေ ဝမ္မိကေ စ မတ္တိကာကုဋ္ဋေ စ တထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာတိ ဣမိနာ ကူလာဒိကေ စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌံ ဝါ သဗ္ဗံ န ကောပယေတိ ဣဒံ အတိဒိသတိ။ ဣဋ္ဌကကုဋ္ဋကော ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျာ’’တိအာဒိ။ ယေဘုယျေန ကထလာ ဧတ္ထာတိ ယေဘုယျကထလာ, ဘူမိ, တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇၀။)ဌာနံ, ယေဘုယျကထလာယ ဌာနံ, တသ္မိံ။ ဣဋ္ဌကကုဋ္ဋကော ယေဘုယျကထလာ ဝိယ ဟောတီတိ အဓိပ္ပါယော။ ကုဋ္ဋကံ ကောပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ အဓိပ္ပါယော။ ဣဋ္ဌကာယ ကတော ကုဋ္ဋကောတိ သမာသော။
၂၅၃-၅။ သဉ္စာလေတွာ ဘူမိံ ဝိကောပယံ ထမ္ဘာဒိံ ဂဏှိတုံ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဝိကောပယန္တိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ, ဝိကောပယတာတိ အတ္ထော။ အညထာ ကထမေတ္ထ ပဌမာပသင်္ဂေါ။ ပဌမာ ဟိ ‘‘ဘဝ’’န္တိ ဝုတ္တေ သိယာ, န စ ‘‘ဂဏှိတု’’န္တိအာဒီသု တုံ-ပစ္စယေဟိ ဝုတ္တော ကောစိ အတ္ထိ, ယဒါ ဘာဝေ တုံ-ပစ္စယော, တဒါ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ, ‘‘န ကပ္ပတီ’’တိ ပဓာနကိရိယာယပိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ကတ္တာ အညောယေဝါတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တတိယတ္ထေ တု သတိ ဣတော စိတော သဉ္စာလေတွာ ဘူမိံ ဝိကောပယတာ ထမ္ဘာဒိံ ဂဏှိတုံ န ကပ္ပတီတိ အတီဝ ယုဇ္ဇတိ။ ဓာရာယာတိ ပဿာဝဓာရာယ။ ဝိသမံ သမံ ကာတုံ သမ္မုဉ္ဇနီဟိ ဃံသိတုံ ဝါတိ ယောဇနာ။ ဝိသမန္တိ ဝိသမဋ္ဌာနံ။ ‘‘ပဒံ ဒဿေဿာမီ’’တိ ဘူမိံ ဘိန္ဒန္တော စင်္ကမိတုံ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘိန္ဒန္တောတိ ဘိန္ဒတာ။ ကဏ္ဍုရောဂီ ဝါ တဋာဒီသု အင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ဃံသိတုန္တိ ယောဇနာ။ ကဏ္ဍုရောဂီတိ ကဏ္ဍုရောဂိနာ။ စ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။
၂၅၆-၇။ သုဒ္ဓစိတ္တဿာတိ ပထဝိဘေဒါဓိပ္ပါယဝိရဟေန ပရိသုဒ္ဓစိတ္တဿ။
֍ ဋီ ၂၅၈။ အဂ္ဂိဿ အနုပါဒါနေ ကပါလေ ဝါ အနုပါဒါနာယ ဣဋ္ဌကာယ ဝါ အဂ္ဂိံ ပါတေတုံ ဝါ အဝသေ သတိ ဘူမိယံ ပါတေတုံ ဝါ လဗ္ဘတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပါဒါနံ ဣန္ဓနံ, န ဥပါဒါနံ အနုပါဒါနံ, တသ္မိံ။ ဝသော ပဘုတ္တံ။ ‘‘ဝသော ပဘုတ္တေ အာယတ္တေ’’တိ ဟိ နိဃဏ္ဍု။ န ဝသော အဝသော, တသ္မိံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇၁။)အပဘုတ္တေတိ အတ္ထော။ ပတိတဋ္ဌာနေယေဝ ဥပါဒါနံ ဒတွာ အဂ္ဂိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သုက္ခခါဏုကသုက္ခရုက္ခာဒီသု စ အဂ္ဂိံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ‘‘ပထဝိံ အပ္ပတ္တမေဝ နိဗ္ဗာပေတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ ဒေတိ, ဝဋ္ဋတိ, ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာပေတုံ န သက္ကောတိ, အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တိ။ ‘‘ဘူမိယံ ပါတေဟီ’’တိ ဧဝမ္ပိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ။
ပထဝီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၅။ ပရိက္ခာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၅၉-၆၀။ ဆတ္တေ အန္တော ဗဟိ စ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ သုတ္တေဟိ သိဗ္ဗိတုဉ္စ ပဏ္ဏေ ဂိရိကူဋအဍ္ဎစန္ဒာဒိံ ဆိန္ဒိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆတ္တေတိ တာလပဏ္ဏေ ဆတ္တေ။ ဂိရိကူဋံ နာမ မကရဒန္တကံ, အာဒိ-သဒ္ဒေန တာဒိသံ အညံ ဝိကာရရူပံ သင်္ဂဟိတံ။ ဃဋကန္တိ ဂေဟတ္ထမ္ဘေသု ဝိယ ကယိရမာနံ ဃဋကံ။ ဒဏ္ဍေတိ ဆတ္တဒဏ္ဍေ။ လေခါတိ တဟိံ တဟိံ ဒိန္နာ လေခါ။ သာဒိသန္တိ ဒီဃေန နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဗုန္ဒမှိ မူလေ။
֍ ဋီ ၂၆၁။ ထိရတ္ထံ ဆတ္တေ ဧကဝဏ္ဏေန သိဗ္ဗိတုံ ဝါ ပဉ္ဇရံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သိဗ္ဗိတုန္တိ အန္တော ဗဟိ စ သိဗ္ဗိတုံ။ ဧကဝဏ္ဏေနာတိ နီလာဒိနာ ဧကဝဏ္ဏေန။ ပဉ္ဇရန္တိ ဆတ္တဒဏ္ဍဂါဟကသလာကပဉ္ဇရံ။ ထိရတ္ထန္တိ ဣမိနာ န ဝဏ္ဏမဋ္ဌတ္ထာယာတိ ဒဿေတိ။ ဗန္ဓိတုံ ဒဏ္ဍေ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗန္ဓိတုန္တိ ဝါတပ္ပဟာရေန အစလနတ္ထံ ဆတ္တမဏ္ဍလိကံ ရဇ္ဇုကေဟိ ဂဟေတွာ ဗန္ဓနတ္ထာယ။ လေခါဝါတိ ဝလယမိဝ ဥက္ကိရိတွာ ကတာ လေခါ ဧဝ။ ဝဋ္ဋတီတိ ယဒိပိ န ဗန္ဓတိ, ရဇ္ဇုကေဟိ ဗန္ဓိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၂၆၂။ စီဝရေ အန္တေ ဝါပိ ပဋ္ဋမုခေ ဝါပိ ဝေဏိပိ ဝါ သင်္ခလိကာပိ ဝါ အညံ သူစိဝိကာရံ ဝါ ပါဠိကဏ္ဏိကအာဒိကံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇၂။)ကပ္ပဗိန္ဒုဝိကာရမ္ပိ ဝါ န စ ကပ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အန္တေတိ စီဝရပရိယန္တေ, အနုဝါတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဋ္ဋမုခေတိ ပဋ္ဋကောဋိယံ, ဒွိန္နံ ပဋ္ဋာနံ သံဃဋိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဝေဏီတိ ဝရကသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ သင်္ခလိကာတိ ဗိဠာလဗန္ဓနာကာရေန သိဗ္ဗနံ။ အညံ သူစိဝိကာရံ ဝါတိ စီဝရမဏ္ဍနတ္ထာယ ကယိရမာနံ အညံ ယံ ကိဉ္စိ သူစိကမ္မဝိကာရံ ဝါ။ ဋီကာယံ ပန ‘‘သတပဒိသဒိသံ အညံ ဝါ သူစိဝိကာရံ န ကပ္ပတီ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တံ။ ‘‘စီဝရမဏ္ဍနတ္ထာယ နာနာသုတ္တကေဟိ သတပဒိသဒိသံ သိဗ္ဗန္တာ အာဂန္တုကပဋ္ဋံ ဌပေန္တိ, အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ သူစိကမ္မဝိကာရံ ကရောန္တိ, သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပန နာနာဝဏ္ဏေဟိ ဝါ ဟောတု, ဧကဝဏ္ဏေန ဝါ ဟောတု, စီဝရမဏ္ဍနတ္ထာယ သံသိဗ္ဗန္တာနံ သူစိကမ္မဝိကာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ စီဝရေသု ဖာလိတဋ္ဌာနဿ ထိရဘာဝတ္ထံ သတပဒိသဒိသမ္ပိ သိဗ္ဗိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အမှာကံ ခန္တိ။ ပါဠိ-သဒ္ဒေန, ကဏ္ဏိက-သဒ္ဒေန စ ကပ္ပ-သဒ္ဒလောပေန ဝါ ဥပစာရေန ဝါ ပါဠိကပ္ပါဒယောဝ ဂဟိတာ။ ပါဠိ စ ကဏ္ဏိကာ စ ပါဠိကဏ္ဏိကာယော, တာ အာဒိ ယဿ အညဿ တာဒိသဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ တတ္ထ နီလာဝဠိအာဒိသဏ္ဌာနာယ ဗိန္ဒုပန္တိယာ ယထာ သောဘတိ, တထာ ကယိရမာနော ပါဠိကပ္ပေါ။ တထေဝ ဗိန္ဒုသမူဟေ ကတ္ထစိ ဒဿေတွာ ကယိရမာနော ကဏ္ဏိကကပ္ပေါ။
֍ ဋီ ၂၆၃။ ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋာတိ ဂဏ္ဌိနော စ ပါသကဿ စ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနေ ဌပေတဗ္ဗာ ပဋ္ဋာ။ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဏ္ဌိပါသကာ’’တိ ကတွာ ‘‘စတုကောဏာဝ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အတ္ထတော ဝစနံ ဝိပလ္လာသေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဂ္ဃိယန္တိ စေတိယသဏ္ဌာနေန သိဗ္ဗနံ။ မူလေ စ အဂ္ဂေ စ ဧကသဒိသံ ကတွာ မုဂ္ဂရာကာရေန သိဗ္ဗနံ မုဂ္ဂရော။ ဝိကာရန္တိ ဝိကာရော, လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋေသု။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇၃။)֍ ဋီ ၂၆၄။ ကောဏသုတ္တာတိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော, ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋာနံ ကောဏေဟိ နီဟဋသုတ္တကောဋိယော။ ပီဠကာတိ တာနိယေဝ နိဝတ္တေတွာ ပီဠကာကာရေန ကတာနိ။ ဒုဝိညေယျာဝါတိ တေသံ အန္တေသု ဧကဝါရံ ဂဏ္ဌိကရဏေန ဝါ ပုန နိဝတ္တေတွာ သိဗ္ဗနေန ဝါ ဒုဝိညေယျာ ဧဝ။ ဂန္ဓံ တေလံ ဝါတိ ဂန္ဓံ ဝါ တေလံ ဝါ။ ကဉ္စိကပိဋ္ဌခလိကအာဒီနိပိ ဝဋ္ဋန္တိ။
֍ ဋီ ၂၆၅။ မဏိနာတိ မသာရဂလ္လာဒိပါသာဏေန။ န စ ဃဋ္ဋေယျာတိ နေဝ ဃဋ္ဋေယျ။ အညေန ဝါတိ မုဂ္ဂရမုသလာဒိနာ။ အံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနာနိ ပန တထာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒေါဏိယံ ကတွာ န စ ဃံသေယျာတိ ပက္ကရဇနာကိရဏဒေါဏိယံ ဌပေတွာ ဘူမိယံ ဇဏ္ဏုကာနိ နိဟန္တွာ ဣတော စိတော စ အာဝိဇ္ဈိတွာ နေဝ ဃံသေယျာတိ အတ္ထော။
၂၆၆-၇။ ကဏ္ဏကောဏကသုတ္တာနီတိ စီဝရရဇနကာလေ လဂ္ဂနတ္ထာယ အနုဝါတေ စတူသု ကောဏေသု စ ပါသကံ ကတွာ ဗန္ဓိတာနိ သုတ္တာနိ, ယာနိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ကဏ္ဏသုတ္တက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဧဝံ အနုညာတာနိ။ ကဏ္ဏသင်္ခါတာ ကောဏာ ကဏ္ဏကောဏကာ, တေသု သုတ္တာနိ။ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋေသု ပန ကဏ္ဏကောဏကသုတ္တာနံ ဒုဝိညေယျာနမေဝ ကပ္ပိယတာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာတိ စီဝရေ ရတ္တေယေဝ တေသံ ဆိန္ဒိတဗ္ဗတာ နတ္ထိ, ကဏ္ဏကောဏကသုတ္တာနံ ဆိန္ဒိတဗ္ဗတာယ ဝုတ္တတ္တာ အနုဝါတေဟိ နိက္ခမိတသုတ္တာနိပိ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မကရဏေ ဆတ္တဝဋ္ဋိယံ လေခံ ဌပေတွာ လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ဆတ္တဝဋ္ဋိယန္တိ ဆတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိယံ။ လေခါတိ ဥပရိ ဝါ ဟေဋ္ဌာ ဝါ ကုစ္ဆိယံ ဝါ အညာ လေခါ။ ကုဉ္စိကာယ စ ပိပ္ဖလေ စ မဏိကာ စ ပီဠကာ စ န ဝဋ္ဋန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ မဏိကာတိ ဧကာ ဝဋ္ဋမဏိ။ ပီဠကာတိ သာသပမတ္တိကာ မုတ္တရာဇိသဒိသာ ဗဟုဝဋ္ဋလေခါ။ ဒဏ္ဍမှီတိ ပိပ္ဖလဒဏ္ဍကေ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇၄။)၂၆၈-၉။ အရဏိယံ မာလာဒိ စ ပတ္တမဏ္ဍလေ ဘိတ္တိကမ္မဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အရဏိယန္တိ ဥတ္တရာရဏိ အဓရာရဏိ အရဏိဓနုကဉ္စ သာမညေန ဂဟိတံ။ ပတ္တမဏ္ဍလေတိ တိပုသီသာဒိမယေ ပတ္တမဏ္ဍလေ။ ဧတ္ထ ပန မကရဒဏ္ဍကံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌာတိ ကတ္တရယဋ္ဌိယာ ဟေဋ္ဌာ။ ဥဒ္ဓန္တိ တဿာယေဝ ဥပရိ။
၂၇၀-၃။ သမ္မုဉ္ဇနိမှီတိ သမ္မုဉ္ဇနိယာ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော။ အဝါရိတန္တိ ဣတ္ထိရူပံ ပန ဝါရိတံ။ သောဝဏ္ဏမယမ္ပီတိ သုဝဏ္ဏမယမ္ပိ။ ဝိသာဏနာဠိ နာမ ဝိသာဏမယာ နာဠိ။ ဧတ္ထ ပန အဝုတ္တာနိပိ ယာနိ ကာနိစိ အာရကဏ္ဍကဒန္တကဋ္ဌဆေဒနပါနီယဃဋပါနီယဥဠုင်္ကစုဏ္ဏဘာဇနာဒီနိ ဝုတ္တာနံ အနုလောမာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ယော ပနေတ္ထ ဝိနယညူ တာဒိသံ ပရိက္ခာရံ ဒိသွာ ဆိန္ဒေယျ ဝါ ဆိန္ဒာပေယျ ဝါ, အနုပဝဇ္ဇော သောတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။
ပရိက္ခာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၆။ ဘေသဇ္ဇနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၂၇၄-၅။ ဇနဿ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ဒါတုံ ဝတ္တုဉ္စ န လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓိယံ။ လဗ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ ကတ္တာ ‘‘ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တကမ္မံ။ နနု စ ကာတုန္တိ ဘာဝသာဓနတ္တာ တဿ အဝုတ္တကမ္မေနာပိ ဘဝိတဗ္ဗံ ဘာဝေ ဝိဟိတကိတကပ္ပစ္စယာနံ ပယောဂေ ကမ္မကာရကဿာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာတိ? သစ္စံ, တထာပိ ပဓာနဘူတကမ္မသတ္တိယာ အဘိဓာနေ သတိ အပ္ပဓာနကိတကကိရိယာဘိသမ္ဗန္ဓေန ဂုဏီဘူတာ ကမ္မသတ္တိ အဘိဟိတာ ဝိယ ဝိညာယတိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ အမှေဟိ ယောဂဝိနိစ္ဆယေ ‘‘ပဓာနာနုယာယိတာယ ဇနဝေါဟာရာယ ပဓာနသတျာဘိဓာနေ ဂုဏသတ္တိ အဘိဟိတာ ဝိယ ပကာသတီ’’တိ။ ဇနဿာတိ အာဂတာဂတဇနဿ။ သဟဓမ္မီနဉ္စ ပိတူနဉ္စ တဒုပဋ္ဌာကဘိက္ခုနိဿိတဘဏ္ဍူနဉ္စ ဝေယျာဝစ္စကရဿ စ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇၅။)ဘိက္ခာစရိယဝိညတ္တိသကေဟိ ဘေသဇ္ဇကရဏံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ သဟဓမ္မိနန္တိ သဟ စရိတဗ္ဗော ဓမ္မော သီလသဒ္ဓါပညာသင်္ခါတော သဟဓမ္မော, သော ဧတေသမတ္ထီတိ သဟဓမ္မိနော, ဘိက္ခု ဘိက္ခုနီ သိက္ခမာနာ သာမဏေရော သာမဏေရီတိ ပဉ္စ, တေသံ။ ပိတာ စ မာတာ စ ပိတရော ဧကသေသနယေန, ဥဘိန္နံ သာမညနိဒ္ဒေသော ဝါ, တေသံ။ ဘိက္ခုနိဿိတော နာမ ယော ဝိဟာရေ သဗ္ဗကမ္မာနိ ကရောန္တော ဘိက္ခုံ နိဿာယ ဝသတိ။ ဘဏ္ဍု နာမ ယော ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော ယာဝ ပတ္တစီဝရံ ပဋိယာဒိယတိ, တာဝ ဝိဟာရေ ဝသတိ, သော ပဏ္ဍုပလာသော။ ဝေယျာဝစ္စကရဿာတိ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကဿ။ ဧတေသု ပန မာတာပိတရော သစေ ရဇ္ဇေပိ ဌိတာ ပစ္စာသီသန္တိ, အကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ မာတရံ အနာမသန္တေန သဗ္ဗံ ပရိကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ပိတာ ပန သဟတ္ထေန နဟာပနသမ္ဗာဟနာဒီနိ ကတွာ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၂၇၆။ ပိတာ စ မာတာ စ ဘာတာ စ ဘဂိနီ စာတိ ဒွန္ဒော ပိတာ…ပေ… ဘဂိနိယော။ မဟန္တော စ စူဠော စ, မဟာစူဠာ စ တေ ပိတာ…ပေ… ဘဂိနိယော စာတိ ကမ္မဓာရယော။ တာ အာဒိ ယေသန္တေတိ အညပဒတ္ထော။ မဟာစူဠ-သဒ္ဒါ ပိတာဒိ-သဒ္ဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗာ ‘‘မဟာပိတုနော စူဠပိတုနော’’တိအာဒိနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပနေတ္ထ ပိတုစ္ဆာ မာတုလော, တေသံ ဒသန္နမ္ပိ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ပုတ္တပရမ္ပရဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တေသံ သကေ ဘေသဇ္ဇကရဏံ လဗ္ဘန္တိ ယောဇနာ။ တေသံ မဟာပိတာဒီနံ သန္တကေ သတိ တေန ဘေသဇ္ဇကရဏံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ နာတိ နတ္ထိ စေ။ အတ္တနိယေတိ ဘိက္ခုနော အတ္တနော သန္တကေ သတီတိ အတ္ထော။ ဒါတဗ္ဗံ တာဝကာလိကန္တိ တာဝကာလိကံ ကတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေ ပန သစေ ပဋိဒေန္တိ, ဂဟေတဗ္ဗံ, နော စေ ဒေန္တိ, န စောဒေတဗ္ဗာ။ ယာဝ တဿ ဒါနံ, တာဝ ကာလော အဿာတိ တာဝကာလိကံ။ ဏိကော သမာသန္တေ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇၆။)֍ ဋီ ၂၇၇။ ဘေသဇ္ဇကရဏာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍဒါနာဒီနံ ဂဟဏံ, ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ, ဟိ ယသ္မာ ဧတေသု ကုလဒူသနာဒယော န ရုဟန္တိ, တသ္မာ တေသံ ဘေသဇ္ဇကရဏံ လဗ္ဘံ, အတ္တနိယေ စ သတိ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ရူဟတီတိ န ရောဟတိ နပ္ပဝတ္တတိ န ဟောတိ, အာပတ္တိံ န ဇနေတီတိ အဓိပ္ပါယော။ တေသံ အတ္ထာယ ဉာတိသာမဏေရေဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇံ အာဟရာပေတဗ္ဗံ, အတ္တနော အတ္ထာယ ဝါ အာဟရာပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။ တေဟိပိ ‘‘ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ အာဟရိဿာမာ’’တိ ဝတ္တသီသေန အာဟရိတဗ္ဗံ။ သစေ အညေပိ ယေ ဂိလာနာ ဟုတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသန္တိ, တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အပစ္စာသီသန္တေန ဘေသဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗံ။ သဒ္ဓံ ကုလံ ဟောတိ ဘိက္ခုသံဃဿ မာတာပိတုဋ္ဌာနီယံ, တတြ စေ ကောစိ ဂိလာနော ဟောတိ, တဿတ္ထာယ ‘‘ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမဿ ရောဂဿ ကိံ ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တီ’’တိ ကပ္ပိယံ ကတွာ ပုစ္ဆန္တိ, ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဂဟေတွာ ကရောန္တီတိ ဝဋ္ဋတိ, ဘိက္ခူဟိ အညမညံ ဝါ ကထာ ကာတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၂၇၈။ ဆန္နံ မာတာဒီနဉ္စ ဒါမရိကစောရဿ ဣဿရိယဿ အနာမဋ္ဌော ပိဏ္ဍပါတော ဒါတုံ အဝါရိတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဆန္နန္တိ မာတာဒီနံ ဆန္နံ မဇ္ဈေ။ မာတာဒီနန္တိ ဘိက္ခုနိဿိတံ ဌပေတွာ အဝသေသာနံ ပဉ္စန္နံ မာတာဒီနံ။ ‘‘ဆန္န’’န္တိ ပန ယောဇနာယ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘မာတာပိတူန’’န္တိအာဒိနာ ဘိက္ခုနိဿိတံ ဩဟာယ သတ္တေဝ ဝုတ္တာ။ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေန စ တထေဝ ဝုတ္တံ –
‘‘အနာမဋ္ဌောပိ ဒါတဗ္ဗော, ပိဏ္ဍပါတော ဝိဇာနတာ၊
ဒွိန္နံ မာတာပိတူနမ္ပိ, တဒုပဋ္ဌာယကဿ စ။
‘‘ဣဿရဿာပိ ဒါတဗ္ဗော, စောရဒါမရိကဿ စ၊
ဘဏ္ဍုကဿတ္တနော စေဝ, ဝေယျာဝစ္စကရဿပီ’’တိ။ (ဝိနယ ဝိ။ ၄၉၃-၄၉၅)၊
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇၇။)ဒါမရိကစောရဿာတိ ရဇ္ဇံ ပတ္ထယမာနဿ ပါကဋစောရဿ။ အနာမဋ္ဌောတိ အပဗ္ဗဇိတဿ ဟတ္ထတော လဒ္ဓါ အတ္တနာ အညေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတေန အဂ္ဂဟိတအဂ္ဂေါ, အယံ အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတော။ ပဋိသန္ထာရော ‘‘ဝိဟာရပ္ပတ္တံ အာဂန္တုကံ ဝါ ဒလိဒ္ဒါဒိံ ဝါ ဒိသွာ ‘ပါနီယံ ပိဝါ’တိ ဒါတဗ္ဗံ, ပါဒမက္ခနတေလံ ဒါတဗ္ဗံ, ကာလေ အာဂတဿ ယာဂုဘတ္တံ, ဝိကာလေ အာဂတဿ သစေ တဏ္ဍုလာ အတ္ထိ, တဏ္ဍုလာ ဒါတဗ္ဗာ, သယနဋ္ဌာနံ ဒါတဗ္ဗံ, စောရာနံ ပန သံဃိကမ္ပိဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တော။ အဝသေသပဋိသန္ထာရော ပန အပစ္စာသီသန္တေန ကာတဗ္ဗော။ တထာ ဓမ္မပဋိသန္ထာရောပိ ယဿ ကဿစိ ဒါတဗ္ဗောဝ။
֍ ဋီ ၂၇၉။ တေသန္တိ အညာတကာဒီနံ ဂိဟီနံ။ ကယိရာတိ ‘‘ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တေ ကရေယျ။ ‘‘န ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ သစေ ဝိပ္ပဋိသာရိနော ဘဝိဿန္တိ, ကာတဗ္ဗံ။ နတ္တနောတိ အတ္တနော သုတ္တောဒကေဟိ န ကယိရာတိ ယောဇနီယံ။ ဧဝံ သာမညေန ပရိတ္တေ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အာဋာနာဋိယပရိတ္တေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဏိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဘဏာပေန္တေတိ ‘‘ဘဏထာ’’တိ အဇ္ဈေသနပုဗ္ဗကံ ပယောဇေန္တေ။ ပရိတ္တံ သာသနောဂဓန္တိ ပဌမမေဝ အာဋာနာဋိယသုတ္တံ အဘဏိတွာ သာသနပရိယာပန္နံ မေတ္တသုတ္တံ ဓဇဂ္ဂသုတ္တံ ရတနသုတ္တန္တိ ဣမာနိ သုတ္တာနိ သတ္တာဟံ ဘဏိတွာ ယထာပရိကမ္မံ ပရိတ္တံ အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ ဘဏိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။
֍ ဋီ ၂၈၀။ ‘‘အာဂန္တွာ သီလံ ဒေတု, ဓမ္မံ ပရိတ္တဉ္စ ဘာသတူ’’တိ ကေနစိ ပေသိတော ဂန္တွာ သီလံ ဝါ ဒါတုံ ဓမ္မံ ပရိတ္တံ ဝါ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။
ဘေသဇ္ဇနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇၈။)၃၇။ ဥဂ္ဂဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၈၁။ ပုဂ္ဂလ-သဒ္ဒမတ္တေ ပယုတ္တေ အတ္တနောပိ ဂဟဏသမ္ဘဝေါ သိယာတိ ဗျဘိစာရတ္ထံ အည-သဒ္ဒပ္ပယောဂေါ။ သတိ သမ္ဘဝေ ဗျဘိစာရေ ဝိသေသနံ သာတ္ထကံ ဟောတီတိ။ ဒသဘေဒမ္ပိ ရတနန္တိ ‘‘မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ ရဇတံ ဇာတရူပံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၀၆) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဒသဘေဒမ္ပိ ရတနံ။ ဥဂ္ဂဏှန္တဿာတိ ဂဏှန္တဿ သမ္ပဋိစ္ဆန္တဿ။
၂၈၂-၃။ တေသု အတ္တတ္ထံ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ဒွီသု နိဿဂ္ဂီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသူတိ တေသု ဒသသု မဇ္ဈေ။ ဒွီသူတိ ရဇတဇာတရူပသင်္ခါတေသု ဒွီသု နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူသု။ အတ္တတ္ထန္တိ ဣမိနာ နဝကမ္မာဒီနံ ပဉ္စန္နံ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋန္တိ ဒီပေတိ။ သေသေသု ဒုက္ကဋန္တိ အဝသေသေသု အဋ္ဌသု သဗ္ဗေသမ္ပိ အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဂဏဉ္စ သံဃဉ္စ ပုဂ္ဂလဉ္စ အနာမသိတွာ ‘‘စေတျဿ နဝကမ္မဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ စ န ပဋိက္ခိပေတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ န ပဋိက္ခိပေတိ ဣမိနာ သံဃာဒိံ အာမသိတွာ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပနံ ဒီပေတိ။ ပဋိက္ခိတ္တေ ‘‘ကပ္ပိယကာရကာနံ ဝါ ဟတ္ထေ ဘဝိဿတိ, မမ ပုရိသာနံ မယှမေဝ ဝါ ဟတ္ထေ ဘဝိဿတိ, ကေဝလံ တုမှေ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝဒတိ, ဝဋ္ဋတိ။ စတုပစ္စယတ္ထာယ စ ဒိန္နံ ယေန ယေန အတ္ထော ဟောတိ, တဒတ္ထံ ဥပနေတဗ္ဗံ။ တေသံ စီဝရတ္ထာယ ဒိန္နံ စီဝရေယေဝ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သစေ စီဝရေန တာဒိသော အတ္ထော နတ္ထိ, ပိဏ္ဍပါတာဒီဟိ သံဃော ကိလမတိ, သံဃသုဋ္ဌုတာယ အပလောကေတွာ တဒတ္ထာယပိ ဥပနေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ပိဏ္ဍပါတဂိလာနပစ္စယတ္ထာယ ဒိန္နေပိ။ သေနာသနတ္ထာယ ဒိန္နံ ပန ဂရုဘဏ္ဍတ္တာ တတ္ထေဝ ဥပနေတဗ္ဗံ, သေနာသနေသု နဿန္တေသု ဇဂ္ဂနတ္ထံ မူလစ္ဆေဇ္ဇံ အကတွာ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ယာပနမတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၇၉။)֍ ဋီ ၂၈၄။ ခေတ္တာဒီနံ ကေသဉ္စိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနံ သမ္ပဋိစ္ဆနူပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘ခေတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခေတ္တန္တိ ပုဗ္ဗဏ္ဏဝိရုဟနဋ္ဌာနံ။ ဝတ္ထုန္တိ အပရဏ္ဏဥစ္ဆုဖလာဒီနံ ဝိရုဟနဋ္ဌာနံ။ ဒါသပသွာဒိကန္တိ ဒါသပသုပုပ္ဖါရာမဖလာရာမာဒိကံ။ ပဋိက္ခိပိတွာ ကပ္ပိယေန ကမေန စ ဂဏှေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကပ္ပိယေန ကမေန စာတိ ဧတ္ထ ကမ-သဒ္ဒေါ ဝေါဟာရပ္ပဋိပါဋိဝစနော, တသ္မာ ပရေသံ အတ္တနော စ ကပ္ပိယဝေါဟာရက္ကမေနေဝါတိ အတ္ထော။
သော စ ခေတ္တဝတ္ထူသု တာဝ ‘‘စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘သံဃော ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဘုဉ္ဇတူ’’တိ ဝါ ‘‘သီမံ ဒေမာ’’တိ ဝါ ပရေဟိ ဝုတ္တော, ‘‘သာဓု, ဥပါသက မိဂပက္ခိနော ဧတ္ထ နိဗ္ဘယာ သုခေန ဇီဝိဿန္တီ’’တိ အတ္တနာ ဝါ တဠာကေ ယထာဝုတ္တေနေဝ ‘‘ဥဒကံ ပရိဘုဉ္ဇိဿန္တိ, ဘဏ္ဍကံ ဓောဝိဿန္တိ, မိဂပက္ခိနော ပိဝိဿန္တီ’’တိ ပရေဟိ ဝါ ‘‘သာဓု, ဥပါသက, သံဃော ပါနီယံ ပိဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ အတ္တနာ ဝါ ဒါသေ ‘‘အာရာမိကံ ဒမ္မိ, ဝေယျာဝစ္စကရံ ဒမ္မိ, ကပ္ပိယကာရကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ပသူသု ‘‘ပဉ္စဂေါရသပရိဘောဂတ္ထာယ ဒမ္မီ’’တိ အာရာမေ ‘‘ဝနံ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ဝုတ္တော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သစေ ပန ကောစိ အဗျတ္တော အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ခေတ္တာဒိံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝါ ကာရေတိ ဝါ, တံ ဘိက္ခူဟိ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ, တံ နိဿာယ လဒ္ဓံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍမ္ပိ အကပ္ပိယမေဝ။ အဗျတ္တေန ပန လဇ္ဇီဘိက္ခုနာ ကာရာပိတေသု ကိဉ္စာပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကပ္ပိယံ, ဘိက္ခုဿ ပယောဂပစ္စယာ ဥပ္ပန္နေန မိဿတ္တာ ဝိသဂတပိဏ္ဍပါတော ဝိယ, အကပ္ပိယမံသဘောဇနံ ဝိယ စ ဒုဗ္ဗိနိဗ္ဘောဂံ ဟောတိ, သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယမေဝ။
၂၈၅-၆။ နဝ…ပေ… ကိရိယာ စ အနဝေ မတ္တိကုဒ္ဓါရဏဉ္စ ဗန္ဓော စ အာဠိယာ ထိရကာရော စ အနဝေ ကေဒါရေ အတိရေကဘာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ နဝေ စ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေ သဿေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈၀။)‘‘ဧတ္တကေ ဒေထာ’’တိ ကဟာပဏုဋ္ဌာပနဉ္စာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မာတိကာ စ ကေဒါရော စ တဠာကော စာတိ ဒွန္ဒော မာတိက…ပေ… တဠာကာ။ တေသံ ကိရိယာတိ သမာသော။ အနဝေတိ စတုပစ္စယဝသေန ပဋိဂ္ဂဟိတေ ပုရာဏတဠာကေ။ ဥဒကဝသေန ပဋိဂ္ဂဟိတေ ပန သုဒ္ဓစိတ္တာနံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗန္ဓောတိ ပါဠိယာ ဗန္ဓော။ ပေါရာဏကေဒါရေ နိယမိတပကတိဘာဂတ္တာ အာဟ ‘‘အနဝေ’’တိ။ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေတိ ‘‘ဧတ္တကေ ဘူမိဘာဂေ ဧတ္တကော ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေ။
၂၈၇-၉။ ‘‘ကသ ဝပ္ပ’’ ဣစ္စာဒိံ အဝတွာ စ ‘‘ဧတ္တကာယ ဘူမိယာ ဧတ္တကော ဘာဂေါ ဒေယျော’’တိ ဘူမိံ ဝါ ပတိဋ္ဌာပေတိ, တဿေဝေတမကပ္ပိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ စ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ ယော ဘိက္ခု ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တဿေဝါတိ တဿ ပတိဋ္ဌာပကဘိက္ခုဿေဝ။ ဧတန္တိ ပတိဋ္ဌာပိတဘူမိတော လဒ္ဓဓညံ ‘‘ဧတ္တကေ ဘူမိဘာဂေ သဿံ ကတံ, ဧတ္တကံ ဂဏှထာ’’တိ ဧဝံ ဝဒန္တေ ပမာဏဂဏှနတ္ထံ ဒဏ္ဍရဇ္ဇုဘိ မိနနေ ဝါ ခလေ ဌတွာ ရက္ခဏေ ဝါ တံ နီဟရာပနေ ဝါ ကောဋ္ဌာဂါရာဒိပဋိသာမနေ ဝါ ဧတံ တဿေဝ အကပ္ပိယန္တိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ပတိဋ္ဌာပေတိ စာတိ သော ဘိက္ခု ပတိဋ္ဌာပေတိ စ။ ကတန္တိ အမှေဟိ ကတံ။ ဝဒန္တေဝန္တိ ဧဝံ ကဿကေ ဝဒန္တေ။ ပမာဏန္တိ ဘူမိပ္ပမာဏံ။ နီဟရာပနေတိ ခလတော ဂေဟဿ နီဟရာပနေ။ ဧတန္တိ မိတလဒ္ဓရက္ခိတာဒိကံ။ တဿေဝါတိ မာနကရက္ခကာဒိနော ဧဝ။ အပုဗ္ဗဿ အနုပ္ပါဒိတတ္တာ အညေသံ ကပ္ပတီတိ အာဟ ‘‘တဿေဝေတမကပ္ပိယ’’န္တိ။
֍ ဋီ ၂၉၀။ ပဋိသာမနပ္ပသင်္ဂေနာဟ ‘‘ပဋိသာမေယျာ’’တိအာဒိ။ ပိတုသန္တကမ္ပိ ဂိဟိသန္တကံ ယံ ကိဉ္စီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပိတုသန္တကန္တိ ပိတာ စ မာတာ စ ပိတရော, တေသံ သန္တကံ။ ဂိဟိသန္တကန္တိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈၁။)ဣမိနာ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ သန္တကံ ယံ ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရံ ပဋိသာမေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ယံ ကိဉ္စီတိ ကပ္ပိယံ အကပ္ပိယံ ဝါ အန္တမသော မာတုကဏ္ဏပိဠန္ဓနတာလပဏ္ဏမ္ပိ။ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေနာတိ သီသင်္ဂမိဝ ပဓာနံ ယံ ကိဉ္စိ ‘‘သီသ’’န္တိ ဣဓ ဥပစာရဝသေန ဝုစ္စတိ, တထာ ဘဏ္ဍာဂါရိကသဒ္ဒေါပိ ဘာဝပ္ပဓာနော, ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဘဏ္ဍာဂါရိကတ္တံ သီသံ ပဓာနန္တိ ဝိသေသနပရပဒေ ကမ္မဓာရယော, တေန, ဘဏ္ဍာဂါရိကတ္တဿ ပဓာနကရဏေနာတိ အတ္ထော။
၂၉၁-၂။ အဝဿံ ပဋိသာမိယန္တိ အဝဿံ သင်္ဂေါပေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တေပီတိ မာတာပိတူဟိ ဝုတ္တေပိ။
၂၉၃-၄။ ဝဍ္ဎကိအာဒယော ဝါ ရာဇဝလ္လဘာ ဝါ ‘‘သကံ ပရိက္ခာရံ ဝါ သယနဘဏ္ဍံ ဝါ ပဋိသာမေတွာ ဒေဟီ’’တိ ယဒိ ဝဒန္တိ, ဆန္ဒတောပိ ဘယာပိ န ကရေယျာတိ ယောဇနာ။ ပရိက္ခာရန္တိ ဝါသိဖရသုအာဒိဥပကရဏဘဏ္ဍံ။ ဆန္ဒတောပိ ဘယာပီတိ ဝဍ္ဎကိအာဒီသု ဆန္ဒေန, ရာဇဝလ္လဘေသု ဘယေန။
၂၉၅-၆။ ပဋိသာမိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သင်္ကန္တီတိ ယာဒိသေ ပဒေသေ ‘‘ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဂဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ သင်္ကံ ဥပ္ပါဒေန္တိ, တာဒိသေ ဝိဟာရာဝသထဿန္တောတိ ယောဇနီယံ။ ဝိဟာရာဝသထဿာတိ ဝိဟာရဿ စ အာဝသထဿ စ။ ရတနန္တိ ဒသဝိဓံ ရတနံ။ ရတ္နသမ္မတန္တိ ဝတ္ထာဒိကံ။ နိက္ခိပေယျာတိ သာမိကေ ဒိဋ္ဌေ နိယမေတွာ ဒါတုံ ‘‘ဧတ္တကာ ကဟာပဏာ’’တိအာဒိနာနုရူပေန မတ္တိကလဉ္ဆနာဒိနိမိတ္တေန ဝါ သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပေယျ။ ဂဟေတွာနာတိ တာဒိသေ အသတိ အတ္တနာဝ ဂဟေတွာ။ တာဒိသေတိ ရတနေ ဝါ ရတနသမ္မတေ ဝါ သတိ။ သာမိကာနာဂမံ ဉတွာတိ ယဒိ အတ္တနိ အာသင်္ကန္တိ, မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ နိသီဒိယ ပစ္ဆာ သာမိကာနံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈၂။)အနာဂမနံ ဝိညာယ။ ပတိရူပန္တိ ရတနသမ္မတေ ပံသုကူလဂ္ဂဟဏံ ရတနေ နိရုဿုက္ကဂမနန္တိ ဧဝရူပံ ဘိက္ခူနံ အနုရူပန္တိ။
ဥဂ္ဂဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၈။ ဒူသနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၂၉၇။ ဒဒတောတိ သသန္တကံ ပရသန္တကဉ္စ ဒေန္တဿ။ ကုလဒူသနဒုက္ကဋန္တိ အတ္တနော ဒုပ္ပဋိပတ္တိယာ ကုလာနံ ဒူသနံ ပသာဒဝိနာသနံ ကုလဒူသနံ, တေန ဒုက္ကဋံ ကုလဒူသနဒုက္ကဋံ။
֍ ဋီ ၂၉၈။ ဧတ္ထ သံဃိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ ဣဿရေန ဒေန္တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသံ ပုပ္ဖါဒီနံ မဇ္ဈေ။ ဣဿရေနာတိ တဒ္ဓိတလောပေန ဝုတ္တံ, ဣဿရိယေန ဣဿရဝတာယာတိ အတ္ထော။ ဒေန္တဿာတိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဣဿရဝတာယ ဒဒတော။ ထုလ္လစ္စယန္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဒဒတော ‘‘ကုလဒူသနဒုက္ကဋ’’န္တိ သာမညဝိဟိတဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ‘‘ပဉ္စိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အဝိဿဇ္ဇိယာနိ, န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ သံဃေန ဝါ ဂဏေန ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝါ, ဝိဿဇ္ဇိတာနိပိ အဝိဿဇ္ဇိတာနိ ဟောန္တိ။ ယော ဝိဿဇ္ဇေယျ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၂၁) ဧဝံ ဝုတ္တထုလ္လစ္စယန္တိ အတ္ထော။ အညတ္ထ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ သေနာသနတ္ထာယ နိယမိတေပိ ဧသေဝ နယော။ သံဃဿ သန္တကံ ထေယျာ ဒေန္တဿ ဒုက္ကဋာဒီနီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဒေန္တဿာတိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဒုက္ကဋာဒီနီတိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဒဒတော ကုလဒူသနဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ မာသကေ ဝါ ဦနမာသကေ ဝါ ဒုက္ကဋံ, အတိရေကမာသကေ ဝါ ဦနပဉ္စမာသကေ ဝါ ထုလ္လစ္စယံ, ပဉ္စမာသကေ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကေ ဝါ ပါရာဇိကန္တိ ဧဝံ ဒုက္ကဋာဒီနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ အညတ္ထ ဒုက္ကဋာဒီနေဝ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈၃။)၂၉၉-၃၀၀။ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ ဖလပုပ္ဖူပဂံ ရုက္ခံ သဗ္ဗထာ ရောပေတုဉ္စ ရောပါပေတုဉ္စ ဇဂ္ဂိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ စ-သဒ္ဒေါ ဩစိနိတုံ ဩစိနာပေတုံ, ဂန္ထိတုံ ဂန္ထာပေတုန္တိ စ အဝုတ္တာနိ စ သမုစ္စိနောတိ။ ဖလပုပ္ဖါနိ သမ္ပာဒနဝသေန ဥပဂစ္ဆတီတိ ဖလပုပ္ဖူပဂံ။ သဗ္ဗထာတိ ကပ္ပိယဝေါဟာရအကပ္ပိယဝေါဟာရပရိယာယဩဘာသနိမိတ္တကမ္မဝသေန သဗ္ဗပ္ပကာရေနေဝ။ တတ္ထ ကပ္ပိယဝေါဟာရော နာမ ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ ဇာန, ဣမံ အာဝါဋံ ဇာန, ဣမံ မာလာဝစ္ဆံ ဇာန, ဧတ္ထ ဥဒကံ ဇာနာ’’တိ ဝစနံ, သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏဉ္စ။ တဗ္ဗိပရိယာယေန အကပ္ပိယဝေါဟာရော နာမ။ ပရိယာယော နာမ ‘‘ပဏ္ဍိတေန မာလာဝစ္ဆာဒယော ရောပါပေတဗ္ဗာ, န စိရဿေဝ ဥပကာရာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိဝစနံ။ ဩဘာသော နာမ ကုဒ္ဒါလခဏိတ္တာဒီနိ စ မာလာဝစ္ဆေ စ ဂဟေတွာ ဌာနံ။ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ ကုဒ္ဒါလဥဒကဘာဇနာဒီနံ အာဟရိတွာ သမီပေ ဌပနံ။ ဇဂ္ဂိတုန္တိ ဝဒန္တိ ဥဒကသေစနာဒီနိ ကတွာ။ ဂန္ထနဂန္ထာပနေသု ပန သဗ္ဗာပိ ဆ ပုပ္ဖဝိကတိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ ဂန္ထိမံ ဂေါပ္ဖိမံ ဝေဓိမံ ဝေဌိမံ ပူရိမံ ဝါယိမန္တိ။ နာမဝသေနေဝ ပနေတေသံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တံ ပန ကုလသင်္ဂဟတော အညတြာပိ ဘိက္ခုဿ ကာတုမ္ပိ အကပ္ပိယဝစနေန ကာရာပေတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဧဝံ ဇာန, ဧဝံ ကတေ သောဘေယျ, ယထာ ဧတာနိ ပုပ္ဖါနိ န ဝိကိရိယန္တိ, တထာ ကရောဟီ’’တိအာဒိနာ ပန ကပ္ပိယဝစနေန ကာရာပေတုံ ဝိနာ ကုလသင်္ဂဟံ ဝဋ္ဋတိ။ ရောပနာဒီနီတိ အကပ္ပိယပထဝိယံ ရောပါပနသိဉ္စာပနာဒီနိ, အညတ္ထ ရောပနာဒီနိ။
၃၀၁-၂။ ဣဒါနိ ပုပ္ဖဒါနာဒီသု အဋ္ဌသု ကုလသင်္ဂဟဝတ္ထူသု အဝသေသာနိ ဒွေ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝုတ္တာဝ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာယံ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ဇင်္ဃပေသနေ ဝိနိစ္ဆယော ဝုစ္စတီတိ ပါဌသေသော။ ပိတရော ဘဏ္ဍုံ သကံ ဝေယျာဝစ္စကရံ ဌပေတွာ ဂိဟိကမ္မေသု ဒူတသာသနံ ဟရဏေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈၄။)ပဒဝါရေန ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သဟဓမ္မိကေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ပိတာဒယောဝ ဝုတ္တာ။ ဂိဟိကမ္မသူတိ ဝိသယသတ္တမီ။ ပဒဝါရေနာတိ ပဒက္ကမေန, ပဒေ ပဒေတိ အဓိပ္ပါယော။ ပဌမံ သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာပိ ပုန ဝဒတော ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပုနာတိ ပစ္ဆာ။ ‘‘အယံ ဒါနိ သော ဂါမော, ဟန္ဒ နံ သာသနံ အာရောစေမီ’’တိ မဂ္ဂါ ဩက္ကမန္တဿ စ ပဒေ ပဒေ ဝဒတော စ ဒုက္ကဋန္တိ အဓိပ္ပါယော။ တဿ ပန သာသနံ ပဋိက္ခိပိတွာ သယမေဝ ကာရုညေ ဌိတေန ဂန္တွာ အတ္တနော ပတိရူပံ သာသနံ အာရောစေတုံ, ‘‘မမ ဝစနေန ဘဂဝတော ပါဒေ ဝန္ဒထာ’’တိအာဒိကံ ဂိဟီနံ ကပ္ပိယသာသနံ ဟရိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၃၀၃။ အဘူတာရောစနရူပိယသံဝေါဟာရုဂ္ဂဟာဒိသာတိ အဘူတာရောစနာယ ရူပိယသံဝေါဟာရေ စ ဥဂ္ဂဟေ ဥပ္ပန္နပစ္စယေ အာဒိသန္တိ ကထေန္တိ ပကာသေန္တီတိ အဘူတာ…ပေ… ဟာဒိသာ, တံသဒိသာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၀၄။ ပိတူနံ ဟရာပေတွာ ဟရိတွာပိ ပုပ္ဖါနိ ဝတ္ထုပူဇတ္ထံ ဒါတုံ, သေသဉာတီနံ ပတ္တာနံ ဝတ္ထုပူဇတ္ထံ ဒါတုန္တိ ယောဇနီယံ။ ‘‘ဟရာပေတွာ ဟရိတွာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပက္ကောသိတွာ ပက္ကောသာပေတွာ ဝါ’’တိ ဝုတ္တမေဝ သိယာတိ န ဝုတ္တံ။ ပတ္တာနန္တိ ပက္ကောသကေန ပတ္တာပိ ဂဟိတာ။ ဝတ္ထုပူဇတ္ထန္တိ ရတနတ္တယပူဇနတ္ထံ။ ဥပါသကာနမ္ပိ ပန သမ္ပတ္တာနံ ဝတ္ထုပူဇတ္ထံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ လိင်္ဂါဒိပူဇတ္ထန္တိ သိဝလိင်္ဂဂိဏ္ဍုဗိမ္ဗာဒိပူဇနတ္ထံ။
֍ ဋီ ၃၀၅။ တထာ ဖလန္တိ ဣမိနာ ပုပ္ဖေ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ အပဒိသတိ။ ပရိဗ္ဗယဝိဟီနာနန္တိ ပရိဗ္ဗယံ ပါထေယျံ ဝိဟီနံ နဋ္ဌံ ယေသံ အာဂန္တုကာနန္တိ သမာသော။ သပရန္တိ အတ္တနော ဝိဿာသိကာ။ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) ပန ‘‘အတ္တနော သန္တကံယေဝါ’’တိ ဝစနံ ထုလ္လစ္စယာဒိဝိဘာဂတော မောစေတွာ ဝုတ္တံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈၅။)֍ ဋီ ၃၀၆။ သမ္မတေန ဒေယျန္တိ ယောဇနာ။ ဒေယျန္တိ စတုတ္ထဘာဂံ ဒါတဗ္ဗံ။ ဣတရေန တု အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဣတရေန တု အသမ္မတေန ပန။
֍ ဋီ ၃၀၇။ ပရိစ္ဆိဇ္ဇာတိ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ဖလပရိစ္ဆေဒေန ဝါ ‘‘ဣမေဟိ ရုက္ခေဟိ ဒါတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒေန ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ တတောတိ ပရိစ္ဆိန္နဖလတော ရုက္ခတော ဝါ။ ယာစမာနဿ ဂိလာနဿေတရဿ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ရုက္ခာဝ ဒဿိယာတိ ‘‘ဣဓ ဖလာနိ သုန္ဒရာနိ, ဣတော ဂဏှထာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣတော ဂဟေတုံ လဗ္ဘတီ’’တိ ရုက္ခာ ဝါ ဒဿေတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၃၀၈။ ဣဒါနိ အဋ္ဌသု ပုပ္ဖါဒီနံ စတုန္နံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ယထာဝုတ္တဖလပုပ္ဖဝိနိစ္ဆယံ အဝသေသေသု စတူသု အပဒိသန္တော ‘‘သိရီသာ’’တိအာဒိမာဟ။ သိရီသစုဏ္ဏကသဝါဒိစုဏ္ဏေတိ ကသာဝံ ယံ ကိဉ္စိ အာဒိ ယဿ, တမေဝ စုဏ္ဏံ, သိရီသစုဏ္ဏဉ္စ ကသာဝါဒိစုဏ္ဏဉ္စာတိ သမာသော။ ‘‘သိရီသစုဏ္ဏံ ဝါ အညံ ဝါ ကသာဝ’’န္တိ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) ဝုတ္တံ။ ‘‘ကသာဝါဒီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿေန ဝုတ္တံ။ သေသေသူတိ ဝေဠုအာဒီသု တီသု။ ပါဠိယာ အဝုတ္တဿာပိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏမ္ပေတ္ထ ပဝေသယေ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ပုပ္ဖါဒီသူတိ။
ဒူသနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃၉။ ဝဿူပနာယိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၀၉-၃၁၀။ ပုရိမိကာ ပစ္ဆိမိကာ ဣတိ ဝဿူပနာယိကာ ဒုဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယ အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပဂန္တဗ္ဗာ ပစ္ဆိမိကာယ ပုရေ ဘဝါတိ ပုရိမာ, သာ ဧဝ ပုရိမိကာ။ တတော ပစ္ဆာ ဘဝါ အပရာယ ပုဏ္ဏမာယ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈၆။)အနန္တရေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပဂန္တဗ္ဗာ ပစ္ဆိမိကာ။ ဥပနယနံ ပါပုဏနံ ဥပဂမနံ ဥပနာယိကာ, ဝဿန္တိ ဝုဋ္ဌိ, ဣဓ ပန ဝဿကာလံ ‘‘ဝဿ’’န္တိ ဥပစာရေန ဂဟေတွာ တတ္ထ ဝါသော ဥပစာရေနေဝ ‘‘ဝဿ’’န္တိ ဝုစ္စတိ, ဝဿဿ ဝဿာဝါသဿ ဥပနာယိကာ ဝစီဘေဒဝသေန ဝါ အာလယကရဏဝသေန ဝါ ဥပဂမနံ ဝဿူပနာယိကာ။ တတ္ထ အာလယပရိဂ္ဂါဟော စ ဝစီဘေဒေါ စာတိ ပုရိမိကာ ဝဿူပနာယိကာ ဒုဝေ, အာလယပရိဂ္ဂါဟော စ ဝစီဘေဒေါ စာတိ ပစ္ဆိမိကာ ဝဿူပနာယိကာ ဒုဝေဘိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တာသု ဒွီသု။ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဒိသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သော အာလယပရိဂ္ဂါဟော စ ဝစီဘေဒေါ စ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဣမံ တေမာသံ ဝဿံ ဥပေမိ, ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ ဧဒိသော, ဧတာဒိသောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ကမုပ္ပတ္တိအနာဒရာ ဝစီဘေဒေါ ပဌမံ ဝုတ္တော။ ဥဘယထာ ဝဿံ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၉၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၇) ‘‘သစေပိ ‘ဣဓ ဝဿံ ဝသိဿာမီ’တိ အာလယော အတ္ထိ, အသတိယာ ပန ဝဿံ န ဥပေတိ, ဂဟိတသေနာသနံ သုဂ္ဂဟိတံ, ဆိန္နဝဿော န ဟောတိ, ပဝါရေတုံ လဘတိယေဝ, ဝိနာပိ ဟိ ဝစီဘေဒံ အာလယကရဏမတ္တေနပိ ဝဿံ ဥပဂတမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာဝါသတ္ထဝဇေသု ပန ပရိယေသိတွာ သေနာသနံ အလဘန္တေန အာလယကရဏမတ္တေနေဝ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ ဥပဂစ္ဆန္တေန စ ဝိဟာရံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ သဗ္ဗံ စေတိယဝန္ဒနာဒိသာမီစိကမ္မံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ အာလယပရိဂ္ဂဟေ အာလယံ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တုပ္ပါဒေတ္ထ အာလယော’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဒွီသု။
֍ ဋီ ၃၁၁။ တဒဟူတိ တသ္မိံ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ။ ဇာနန္တိ ‘‘အဇ္ဇ ဝဿူပနာယိကာ’’တိ ဇာနန္တော, အနုပဂစ္ဆတောတိမဿ ဝိသေသနံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈၇။)֍ ဋီ ၃၁၂။ ဒုတိယန္တိ ပစ္ဆိမိကံ။ အနုပဂတောတိ ကေနစိ အန္တရာယေန ပုရိမိကံ အနုပဂတော။ တေမာသန္တိ ပုရိမံ ဝါ တေမာသံ ပစ္ဆိမံ ဝါ တေမာသံ။ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပန အရုဏံ အနုဋ္ဌာပေတွာပိ တဒဟေဝ သတ္တာဟကရဏီယေန ပက္ကမန္တဿာပိ အန္တောသတ္တာဟေ နိဝတ္တေန္တဿာပိ အနာပတ္တိ။
၃၁၃-၅။ မာတာပိတူနံ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနဉ္စ အတ္ထာယ ဂိလာနတဒုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဩသဓဉ္စ ဧသိဿံ ဝါ ပုစ္ဆိဿာမိ ဝါ ဥပဋ္ဌိဿံ ဝါ ဂန္တွာ အဟံ နာဘိရတံ ဝူပကာသေဿံ ဝါ ကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒနဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဝေစနဉ္စ ဂရုကာဒိကံ ဝုဋ္ဌာနံ ဝါပိ ဥဿုက္ကံ ဝါပိ ကရိဿံ ဝါပိ ကာရေဿံ ဝါပီတိ ဧဝမာဒိနာ သတ္တာဟကိစ္စေန ပဟိတေပိ ဝါ အပဟိတေပိ ဝါ ဂန္တုံ လဗ္ဘန္တိ ယောဇနာ။
ဧတ္ထ ပန လဗ္ဘမာနကဝသေန ယောဇေတွာ ဝက္ခမာနနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မာတာဒိသုတိယာ တေယေဝ ဂိလာန-သဒ္ဒေန ဂယှန္တိ, တေသံ ဥပဋ္ဌာကာ တဒုပဋ္ဌာကာ, ဂိလာနာ စ တဒုပဋ္ဌာကာ စ, တေသံ ဘတ္တန္တိ သမာသော။ ဩသဓန္တိ တေသံယေဝ ဂိလာနာနံ ဘေသဇ္ဇံ။ ဧသိဿန္တိ ပရိယေသိဿာမိ။ ပုစ္ဆိဿာမီတိ တေယေဝ သတ္တဇနေ ဂိလာနေ ပုစ္ဆိဿံ။ ဥပဋ္ဌိဿန္တိ တေယေဝ ဂိလာနေ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ။ အဘိရမတီတိ အဘိရတော, ဝိသဘာဂရူပါဒိဒဿနေန သာသနေ န အဘိရတော နာဘိရတော။ အဘိရမဏံ ဝါ အဘိရတံ, နတ္ထိ အဘိရတမဿာတိ နာဘိရတော, တံ။ သဟဓမ္မိကေသု ယော နာဘိရတော, တံ ဝူပကာသေဿံ ဝိက္ခေပဟရဏတ္ထံ အညတ္ထ နယိဿာမိ။ ကုက္ကုစ္စန္တိ ပဉ္စန္နံယေဝ ဥပ္ပန္နံ ဝိနယကုက္ကုစ္စံ။ ကိတကယောဂေ ဝိကပ္ပေန ဒုတိယာ။ ဒိဋ္ဌိန္တိ တေသံယေဝ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ ဂရုကမာဒိကန္တိ ဂရုကံ အာဒိ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာမဏေရာနံ ဝဿပုစ္ဆနံ, သိက္ခာသမာဒယိတုကာမတာ, တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မကရဏံ သင်္ဂဟိတံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈၈။)ဝုဋ္ဌာနန္တိ ဘိက္ခုနော ဂရုကာပတ္တိယာ ပရိဝါသမာနတ္တဒါနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ။ ဥဿုက္ကန္တိ ဝဿပုစ္ဆနာဒိဥဿုက္ကံ။ ဧဝမာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒိဋ္ဌိဂတာဒီနံ ဓမ္မကထာကရဏာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဂန္တုံ လဗ္ဘန္တိ ဧတ္ထ ဂစ္ဆန္တေန အန္တောဥပစာရသီမာယံ ဌိတေနေဝ ‘‘အန္တောသတ္တာဟေ အာဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ အာဘောဂံ အကတွာ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမတိ, ဆိန္နဝဿော ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ သတ္တာဟကိစ္စေနာတိ သတ္တာဟဿ လဗ္ဘမာနကံ ဝုတ္တံ ဝက္ခမာနဉ္စ သံဃကမ္မာဒိ ကိစ္စံ သတ္တာဟကိစ္စံ။ သတ္တမအရုဏမတ္တဿေဝ ဝိဟာရေ ဥဋ္ဌာပနီယတ္တာ သတ္တာဟဿ သာကလ္လေန ဂဟဏံ။
֍ ဋီ ၃၁၆။ သံဃကမ္မေ ဝဇေတိ သံဃဿ ကိစ္စေ ဥပေါသထာဂါရာဒီသု သေနာသနေသု ဝါ စေတိယဆတ္တဝေဒိကာဒီသု ဝါ အန္တမသော ပုဂ္ဂလိကသေနာသနေသု ဝါပိ ကတ္တဗ္ဗနိမိတ္တေ ဝဇေယျာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မသဝနတ္ထံ နိမန္တိတော ဝါပိ ဝဇေ, ဂရူဟိ ပေသိတော ဝါပိ ဝဇေ, ဂရူနံ ပဿိတုံ ဝါပိ ဝဇေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နိမန္တိတောတိ ဧတ္ထ သစေ ပဌမံယေဝ ကတိကာ ကတာ ဟောတိ, ‘‘အသုကဒိဝသံ နာမ သန္နိပတိတဗ္ဗ’’န္တိ နိမန္တိတောယေဝ နာမ ဟောတိ။ ဂရူဟီတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ။ ပဟိတောတိ ဘဏ္ဍဓောဝနာဒိအတ္ထာယ ပေသိတော။ ပဿိတုန္တိ အဂိလာနေပိ။
֍ ဋီ ၃၁၇။ ဘဏ္ဍ…ပေ… ဒဿနေ န ဝဇေတိ ယောဇနီယံ။ ဧတ္ထာပိ နိမိတ္တတ္ထေ သတ္တမီ။ ဘဏ္ဍံ နာမ စီဝရံ။ ဉာတီ မာတာပိတူဟိ အညေ။ ဥပဋ္ဌာကာ ဥပါသကာ။ ‘‘အဇ္ဇေဝ အာဂမိဿ’’န္တိ အဒူရဂေါ န ပါပုဏေယျ, လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ လဗ္ဘန္တိ ဣမဿ အပါပုဏနံ ဝုတ္တကမ္မံ။ အဇ္ဇေဝါဂမိဿန္တိ သာမန္တဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပုန အာဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာမဂ္ဂေ သစေ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဟောတိ, ဝဿစ္ဆေဒေါပိ န ဟောတိ, ရတ္တိစ္ဆေဒဒုက္ကဋဉ္စ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၈၉။)֍ ဋီ ၃၁၈။ သေသဉာတီဟီတိ မာတာပိတူဟိ အဝသေသဉာတီဟိ။ နိဒ္ဒိသိတွာဝါတိ ဒါနဓမ္မသဝနာဒီနိ။ ‘‘ပဟိတေ ပေသိတေ’’တိ စေတ္ထ ‘‘လဗ္ဘ’’န္တိ အနုဝတ္တနီယံ။
֍ ဋီ ၃၁၉။ အတ္တနော အန္တရာယေ သတီတိ စောရသရီသပဝါဠဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေ, အန္တမသော ဘေသဇ္ဇာလာဘပတိရူပဥပဋ္ဌာကာလာဘေပိ။ ‘‘ဝဿစ္ဆေဒကာရဏမ္ပိ သတ္တာဟကရဏီယံ သိယာ’’တိ ကေစိ ပေါရာဏာ ဝဒန္တိ, တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ, သဗ္ဗထာ ဝဿစ္ဆေဒေန ဗဟိ ဝါသာယ အနုညာတကာရဏံ သတ္တာဟမတ္တံ ဗဟိ ဝီတိနာမေတွာ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ဝါသေန ဝဿစ္ဆေဒါကာရဏံ ကထံ နာမ န သိယာတိ။ ဆိန္နဝဿော နော ပဝါရယေတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ ဋီ ၃၂၀။ ‘‘အသေနာသနိကေနာ’’တိ ဣမိနာဝ ဝိညာယမာနတ္ထတ္တေပိ ‘‘အဇ္ဈောကာသေ စာ’’တိ ဝစနံ ‘‘အဟံ အဗ္ဘောကာသိကော, ကိံ မေ သေနာသနေနာ’’တိ ဝါသာနိဝတ္တနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ရုက္ခဿ သုသိရေတိ သုဒ္ဓေ ရုက္ခသုသိရေ။ မဟန္တဿ ပန သုသိရဿ အန္တော ပဒရစ္ဆဒနကုဋိကံ ကတွာ ပဝိသနဒွါရံ ယောဇေတွာ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဝိဋပေပိ အဋ္ဋကံ ဗန္ဓိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ တထာ ဆတ္တစာဋီသုပိ တဒနုရူပေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဆဝကုဋိ နာမ ဋင်္ကိတမဉ္စာဒိဘေဒါ ကုဋိ။ တတ္ထ ဋင်္ကိတမဉ္စော နာမ ဒီဃေ မဉ္စပါဒေ မဇ္ဈေ ဝိဇ္ဈိတွာ အဋနိယော ပဝေသေတွာ ကတော, စတုန္နံ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ပါသာဏံ အတ္ထရိတွာ ကတမ္ပိ ဋင်္ကိတမဉ္စော။
֍ ဋီ ၃၂၁။ အသေနာသနိကေနာတိ ယဿ တိဏပဏ္ဏဣဋ္ဌကသိလာသုဓာသင်္ခါတာနံ ပဉ္စန္နံ ဆဒနာနံ အညတရေန ဆန္နံ ယောဇိတဒွါရဗန္ဓနံ သေနာသနံ နတ္ထိ, တေန။ ဣဒံ ပန ဝစီဘေဒံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ, တဒယုတ္တံ, တထာ စ သတိ နာဝါဒီသု ဝိယ ဝိသုံ ဝိဓာနေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ နာဝါသတ္ထဝဇူပဂေါတိ ဣမိနာ အသေနာသနိကေန နာဝါဒီသု ဝဿံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉၀။)ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တတ္ထ စ ကုဋိကံ ပရိယေသိတွာ လဘန္တေန တတ္ထ ပဝိသိတွာ ဝိဟာရာဘာဝတော ‘‘ဝိဟာရေ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ, အလဘန္တေန အာလယော ကာတဗ္ဗော။ ပဝါရေတုဉ္စာတိ စ-သဒ္ဒေန ဝဿစ္ဆေဒနိမိတ္တာယ အာပတ္တိယာ အဘာဝံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ‘‘ဝဇေ သတ္ထေ နာဝါယန္တိ တီသု ဌာနေသု နတ္ထိ ဝဿစ္ဆေဒေ အာပတ္တိ, ပဝါရေတုဉ္စ လဗ္ဘတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၃) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ဝဿစ္ဆေဒေတိ စ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ယေန ဝဇော တေန ဂန္တု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၃) ဝုတ္တတ္တာ, သတ္ထဿ နာဝါယ စ ဂမနသဘာဝေနေဝ ဌိတတ္တာ စ ဝဿူပဂတဋ္ဌာနေ အဝသိတွာ အညတ္ထ ဂမနမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
ဝဿူပနာယိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၀။ အဝေဘင်္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၃၂၂-၅။ အာရာမာ…ပေ… မတ္တိကဘဏ္ဍာနီတိ ဧတေ ပဉ္စ အဝိဘာဇိယာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စာတိ ‘‘အာရာမာရာမဝတ္ထူနိ ဧက’’န္တိအာဒိနာ ရာသိဝသေန ပဉ္စ, သရူပဝသေန ပနေတာနိ ပဏ္ဏံ တိဏေ ပက္ခိပိတွာ ပဉ္စဝီသတိဝိဓာနိ ဟောန္တိ။ တထာ စာဟ –
‘‘ဒွိသင်္ဂဟာနိ ဒွေ ဟောန္တိ, တတိယံ စတုသင်္ဂဟံ၊
စတုတ္ထံ နဝကောဋ္ဌာသံ, ပဉ္စမံ အဋ္ဌဘေဒနံ။
‘‘ဣတိ ပဉ္စဟိ ရာသီဟိ, ပဉ္စနိမ္မလလောစနော၊
ပဉ္စဝီသဝိဓံ နာထော, ဂရုဘဏ္ဍံ ပကာသယီ’’တိ။ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁)၊
တတ္ထ အာရာမော နာမ ပုပ္ဖါရာမော ဝါ ဖလာရာမော ဝါ။ အာရာမဝတ္ထု နာမ တေသံယေဝ ပတိဋ္ဌာနောကာသော, ဝိနဋ္ဌေသု ဝါ တေသု ပေါရာဏကဘူမိဘာဂေါ။ ဝိဟာရော
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉၁။)နာမ ပါသာဒါဒိ ယံ ကိဉ္စိ သေနာသနံ။ လောဟကုမ္ဘီ နာမ ကာဠလောဟေန ဝါ တမ္ဗလောဟေန ဝါ ကတကုမ္ဘီ။ ကဋာဟာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ဘာဏကန္တိ အရဉ္ဇရော ဝုစ္စတိ။ ဝါရကောတိ ဃဋော။ ရာသိံ အပေက္ခိတွာ ဧတေတိ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ အဝိဘာဇိယာတိ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန အဝေဘင်္ဂိယာ။ ပရိဝတ္တနဝသေန ပန ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ စ အနာပတ္တိ။ အဝိဿဇ္ဇိယာနိ စာတိ စ-သဒ္ဒေန အဝေဘင်္ဂိယာနိ စာတိ အဝုတ္တံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။
၃၂၆-၈။ ဧကန္တဂရုဘဏ္ဍတ္တာ အာဒိတော တယော ရာသီ ဌပေတွာ စတုတ္ထရာသိတော ပဋ္ဌာယ ဂရုဘဏ္ဍာဂရုဘဏ္ဍေ ဝိဘဇိတုံ ‘‘ဝလ္လီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပိ ဝလ္လိ စ အဋ္ဌင်္ဂုလာယတော ဝေဠု စ မုဋ္ဌိမတ္တမ္ပိ တိဏာဒိ စ ဧကမ္ပိ ပဏ္ဏဉ္စ ပါကတာ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဝါ တာလပက္ကပ္ပမာဏာပိ မတ္တိကာ စ တာလပက္ကပ္ပမာဏာပိ သုဓာ စ တာလပက္ကပ္ပမာဏာပိ ကင်္ဂုဋ္ဌအာဒိကာ စ ဒိန္နာ ဝါ တတ္ထဇာတကာ ဝါ သံဃိကာ ရက္ခိတာ အဘာဇိယာ, ရဇ္ဇုယောတ္တာဒိ စ ဒိန္နာ သံဃိကာ အဘာဇိယာတိ ယောဇနာ။ ဝေဠု ပရိဏာဟတော ပဏ္ဏသူစိဒဏ္ဍမတ္တော ဂဟေတဗ္ဗော။ တိဏံ မုဉ္ဇံ ပဗ္ဗဇဉ္စ အာဒိသဒ္ဒသင်္ဂဟိတံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ယံ ကိဉ္စိ တိဏံ။ ပဏ္ဏော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏော ရိတ္တပေါတ္ထကော ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ ပါကတာတိ ပကတိယာ ဇာတာ။ ပဉ္စဝဏ္ဏာတိ ရတ္တသေတာဒိပဉ္စဝဏ္ဏာ။ သုဓာကင်္ဂုဋ္ဌာဒယော မတ္တိကဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ။ ကင်္ဂုဋ္ဌအာဒိကာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဇ္ဇုရသဇာတိဟိင်္ဂုလကာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဒိန္နာတိ သံဃဿ ဒိန္နာ။ တတ္ထဇာတာတိ သံဃိကဘူမိယံ ဇာတာ။ ရဇ္ဇုယောတ္တာဒီတိ သုတ္တမကစိဝါကနာဠိကေရဟီရစမ္မမယာ ရဇ္ဇု စ ယောတ္တာဒိ စ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မကစိဝါကာဒိကေ ဝဋ္ဋေတွာ ကတာ ဧကဝဋ္ဋာ ဂဟိတာ။ ဗျတိရေကဝသေန ပနေတ္ထ စတုတ္ထရာသိမှိ ဣတရေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉၂။)ဘာဇိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သံဃိကေ ကမ္မေ, စေတိယဿ ဝါ ကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ဘာဇိယာတိ ယောဇနီယံ။
֍ ဋီ ၃၂၉။ လောဟဘဏ္ဍေသု ဘိက္ခုသာရုပ္ပံ ပတ္တာဒိ ဝါ တထာ ဝိပ္ပကတာကတံ လောဟဘဏ္ဍံ တထာ ပါဒဂဏှကံ ဝါရကံ ဘာဇိယန္တိ ယောဇနာ။ ပတ္တာဒီတိ အယောပတ္တော အယထာလကံ တမ္ဗလောဟထာလကံ အဉ္ဇနိသလာကာ ကဏ္ဏမလဟရဏီ သူစိ ပဏ္ဏသူစိ ခုဒ္ဒကော ပိပ္ဖလကော ခုဒ္ဒကံ အာရကဏ္ဍကံ ကုဉ္စိကာ တာဠာဒိ။ ဝိပ္ပကတန္တိ အပရိနိဋ္ဌိတံ။ အကတန္တိ သဗ္ဗသော အကတံ။ ပါဒဂဏှကန္တိ သီဟဠဒီပေ ပါဒဂဏှနကံ။ ပါဒေါ နာမ စတုတ္ထံသော, မဂဓနာဠိယာ ပဉ္စနာဠိမတ္တာ။ မဂဓနာဠိ စ နာမေသာ ဦနပဉ္စပသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဃဋကော တေလဘာဇနဉ္စ။ ယာယ ဝါသိယာ ဌပေတွာ ဒန္တကဋ္ဌစ္ဆေဒနံ ဝါ ဥစ္ဆုတစ္ဆနံ ဝါ အညံ မဟာကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကာ, အယံ ဘာဇိယာ။ သမ္မုဉ္ဇနိဒဏ္ဍခဏနကံ ပန အဒဏ္ဍကံ ဖလမတ္တမေဝ, ယံ သက္ကာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတုံ, အယံ ဘာဇနီယာ။ တိပုကောဋ္ဋကဥပကရဏေသု တိပုစ္ဆေဒနကသတ္ထကံ သုဝဏ္ဏကာရူပကရဏေသု သုဝဏ္ဏစ္ဆေဒနကသတ္ထကံ စမ္မကာရဥပကရဏေသု စမ္မဆိန္ဒနကံ ခုဒ္ဒကသတ္ထံ နဟာပိတတုဏ္ဏကာရဥပကရဏေသု ဌပေတွာ မဟာကတ္တရိံ မဟာသဏ္ဍာသဉ္စ မဟာပိပ္ဖလကဉ္စ သဗ္ဗာနိ ဘာဇနီယဘဏ္ဍာနိ။ တထာ ကုဉ္စိကာ။ ဝုတ္တဝိပလ္လာသေန ပန လောဟဘဏ္ဍေ အဘာဇိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၃၃၀။ ‘‘ဝေဠုမှီ’’တိအာဒိနာ ဒါရုဘဏ္ဍာနိ ဒဿေတိ။ ဒါရုဘဏ္ဍေန ပန သင်္ဂဟေတွာ သဗ္ဗာပိ ဒါရုဝေဠုစမ္မုပါဟနာဒိဝိကတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆတ္တဒဏ္ဍော စ သလာကာ စာတိ ဒွန္ဒော။ ဥပါဟနာယ ဒဏ္ဍကော ဥပါဟနဒဏ္ဍကော။
֍ ဋီ ၃၃၁။ အနုညာတဝါသိဒဏ္ဍောတိ အနုညာတဝါသိယာ ဒဏ္ဍော။ အရဏဉ္ဇနိသိင်္ဂါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဉ္ဇနိသလာကာ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉၃။)ဆတ္တံ မုဋ္ဌိပဏ္ဏံ ဥပါဟနာ ဓမ္မကရဏော ပါဒဂဏှနကတော အနတိရိတ္တံ အာမလကတုမ္ဗံ အာမလကဃဋော လာဗုကတုမ္ဗံ လာဗုကဃဋော ဝိသာဏတုမ္ဗန္တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။
֍ ဋီ ၃၃၂။ ယထာဝုတ္တတော အညံ ဒါရုဘဏ္ဍေသု ဂရုဘဏ္ဍံ။ မတ္တိကာမယော ပါဒဃဋကော ဘာဇိယောတိ ယောဇနာ။ ပါဒဃဋကောတိ ပါဒဿ ပဟောနကော ဃဋကော။ ဣမိနာ မတ္တိကာဘဏ္ဍံ ဥပလက္ခေတိ, တသ္မာ ပတ္တော ထာလကံ ကုဏ္ဍိကာတိ ဣမာနိ ဘာဇနီယာနိ, ဝုတ္တာဝသေသာ အဘာဇိယာ။
၃၃၃-၄။ ဂရုနာ ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ထာဝရဉ္စ ပရိဝတ္တေယျ, ထာဝရေန စ ထာဝရမ္ပိ ပရိဝတ္တေယျာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဂရုနာ မဉ္စပီဌာဒိနာ။ ထာဝရန္တိ အာရာမာဒိ ပဌမရာသိဒွယံ။ တထာ ကတွာ စ ဘုဉ္ဇိတုန္တိ ဧဝဉ္စ ပရိဝတ္တေတွာ တတော အာဘတံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ပရိဘုဉ္ဇေယျာတိ အတ္ထော, ဝိဓိမှိ အယံ တုံပစ္စယော။ ဖာတိကမ္မေန ဝလ္လာဒိံ ဂဏှေတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ဖာတိကမ္မံ နာမ သမကံ ဝါ အတိရေကံ ဝါ တဒဂ္ဃနကံ ဝါ ဝဍ္ဎိကမ္မံ။ သေသန္တိ ပဌမရာသိတ္တိကန္တိ။
အဝေဘင်္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၁။ ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၃၅။ သဒွါရဗန္ဓနေ သောဒုက္ခလကပါသကေ ဌာနေ ဒိဝါ သယန္တေန ပရိဝတ္တကံ ဒွါရံ ဗန္ဓေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွါရဉ္စ ဒွါရဗန္ဓနဉ္စ ဒွါရဗန္ဓနာနိ မဇ္ဈေပဒလောပဝသေန, ဗန္ဓန-သဒ္ဒေနေဝ ဝါ ဒွါရဗာဟာ ဝုစ္စန္တိ, သဟ ဒွါရဗန္ဓနေဟီတိ သဒွါရဗန္ဓနံ, ဌာနံ။ ဟေဋ္ဌာ ဥဒုက္ခလကဉ္စ ဥပရိ ပါသကော စ, သဟ ဥဒုက္ခလပါသကေဟီတိ သမာသော။ တာဒိသေ ဌာနေ ပါကာရာဒိပရိက္ခေပေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ပရိက္ခိတ္တေတိ ဝိညာယတိ။ သော စ ဥစ္စတော သဟသေယျပ္ပဟောနကေ ဝုတ္တနယောတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉၄။)ဝဒန္တိ။ သယန္တေနာတိ ပါဒေ ဘူမိတော မောစေတွာ နိပဇ္ဇန္တေန။ ပရိဝတ္တကန္တိ သံဝရဏဝိဝရဏဝသေန ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တနယောဂ္ဂံ။ ဒွါရန္တိ အန္တမသော ဒုဿသာဏိဒွါရမ္ပိ။ ဗန္ဓေယျာတိ သဗ္ဗန္တိမေန ဝိဓိနာ ယာဝတာ သီသံ န ပဝိသတိ, တာဝတာပိ ဗန္ဓေယျ, သံဝရေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ ဋီ ၃၃၆။ အာဘောဂေါ စာပီတိ ‘‘ဧသ ဇဂ္ဂိဿတီ’’တိ အာဘောဂေါ စာပိ။ စ-သဒ္ဒေန ‘‘ဒွါရံ ဇဂ္ဂါဟီ’’တိ ဝစနမ္ပိ သမုစ္စိနောတိ။ သဝသေ တံ အာကာရံ ဝိနာတိ သဿ အတ္တနော ဝသေ အာယတ္တေ ဌာနေ, ယတ္ထ ပန ဗဟူနံ သဉ္စရဏတ္တာ ဒွါရံ သံဝုတမ္ပိ သံဝုတဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ, ဒွါရံ အလဘန္တာ ပါကာရံ အဘိရုဟိတွာပိ ဝိစရန္တိ, တာဒိသေ ပရိဝေဏေ သံဝရဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ အထ ဝါ သဿ ဝသော အာယတ္တော, န ယက္ခာဒီနံ တေဟိ ဂဟိတကတ္တဿ, ဗန္ဓိတွာ နိပဇ္ဇာပိတတ္တဿ စ အဘာဝေနာတိ သဝသော။ တသ္မိံ သတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဒွါရံ သံဝရဏအာဘောဂကရဏဝစနသင်္ခါတံ အာကာရန္တိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၃၇။ ရတနာနီတိ မုတ္တာဒီနိ ဒသဝိဓာနိ။ တတ္ထ ပန ဇာတိဖလိကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗောပိ မဏိ ဝေဠုရိယောပိ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လော စ ဓောတာပိ အဓောတဝိဒ္ဓါပိ အနာမာသာ, ကာစမဏိ စ ပါနီယသင်္ခေါ ဓောတော အဓောတောပိ အာမာသာ, သိလာ ဓောတဝိဒ္ဓါ သုဝဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ပစိတာ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ စ အနာမာသာ။ စေတိယဃရဂေါပကာနံ သုဝဏ္ဏစေတိယေ ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာရကူဋလောဟမ္ပိ ဇာတရူပဂတိကမေဝ။ ဣတ္ထိရူပါနီတိ အန္တမသော ပိဋ္ဌမယဣတ္ထိရူပါနိပိ။ ဓညန္တိ အန္တမသော တတ္ထဇာတကမ္ပိ မဂ္ဂေ ပသာရိတမ္ပိ သတ္တဝိဓံ ဓညံ။ ကီဠာဝသေန အပရဏ္ဏာနိ တာလဖလာဒီနိပိ အနာမာသာနိ, ပသာရိတမ္ပိ န မဒ္ဒန္တေန ဂန္တဗ္ဗံ, အသတိ မဂ္ဂေ မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌာယ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဣတ္ထိပသာဓနန္တိ အန္တမသော ပိဠန္ဓနတ္ထာယ ဌပိတံ နိဝါသနတာလပဏ္ဏမုဒ္ဒိကမ္ပိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉၅။)֍ ဋီ ၃၃၈။ သိတ္ထတေလောဒတေလေဟီတိ မဓုသိတ္ထကနိယျာသာဒီသု ယေန ကေနစိ တေလမိဿကသိလေသေန စ ဥဒကမိဿကတေလေန စ။ ဖဏဟတ္ထဖဏေဟီတိ ဖဏမိဝ ဖဏံ, အင်္ဂုလီဟိ ဖဏကိစ္စကရဏေန ဟတ္ထောယေဝ ဖဏံ ဟတ္ထဖဏံ, ဒန္တမယာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ဖဏဉ္စေဝ ဟတ္ထဖဏဉ္စာတိ ဒွန္ဒော။ ဩသဏ္ဌေယျာတိ ဩလိခိတွာ သန္နိသီဒါပေယျ။
֍ ဋီ ၃၃၉။ ဧကပါဝုရဏာ ဝါ ဧကတ္ထရဏာ ဝါ န တုဝဋ္ဋယုံ, ဧကမဉ္စေ န တုဝဋ္ဋယုန္တိ ယောဇနာ။ ဧကံ ပါဝုရဏံ ဧကံ အတ္ထရဏံ ဧတေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ န တုဝဋ္ဋယုန္တိ န နိပဇ္ဇေယျုံ။ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ဝါပိ န ဘုဉ္ဇေယျုန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၃၄၀။ မနုဿာနံ ပမာဏင်္ဂုလေန အဋ္ဌ အင်္ဂုလာနိ ယဿ, အဓိကေန သဟိတံ အဋ္ဌင်္ဂုလန္တိ သမာသော။ လသုဏံ မဂဓေသု ဇာတံ အာမလကဘဏ္ဍိကံ လသုဏံ န ခါဒေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ န အကလ္လကောတိ အဂိလာနော။
֍ ဋီ ၃၄၁။ ဟီနုက္ကဋ္ဌေဟိ ဇာတိအာဒီဟိ ဥက္ကဋ္ဌံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ဥဇုံ ဝါ အညာပဒေသေန ဝါ ဒဝါ ဝဒေ, ဒုဗ္ဘာသိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇာတိအာဒီဟီတိ ဇာတိနာမဂေါတ္တကမ္မသိပ္ပအာဗာဓလိင်္ဂကိလေသအာပတ္တိအက္ကောသေဟိ။ ဥက္ကဋ္ဌန္တိ ဇာတျာဒီဟိယေဝ ဥက္ကဋ္ဌံ ဥပသမ္ပန္နံ အနုပသမ္ပန္နံ ဝါ။ ဒဝါတိ ကေဠိဟသာဓိပ္ပါယတာယ။ ဥဇုံ ဝါတိ ‘‘စဏ္ဍာလောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန။ အညာပဒေသေန ဝါတိ ‘‘သန္တိ ဣဓေကစ္စေ စဏ္ဍာလာ’’တိအာဒိနာ နယေန။
֍ ဋီ ၃၄၂။ ဒီဃေ နခေတိ မံသပ္ပမာဏတော။ ဒီဃေ ကေသေတိ ဒွင်္ဂုလတော။ သစေပိ န ဒီဃာ, ဒုမာသတော ဧကဒိဝသမ္ပိ အတိက္ကာမေတုံ န လဘတိ။ ဒီဃေ နာသလောမေတိ နာသတော ဗဟိ နိက္ခန္တေ။ ဝီသတိမဋ္ဌန္တိ ဝီသတိယာ နခါနံ မဋ္ဌဉ္စ။ သမ္ဗာဓေတိ ဥဘောသု ဥပကစ္ဆကေသု, မုတ္တကရဏေ စ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉၆။)လောမဟာရဏဉ္စ န လဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ န လဗ္ဘာတိ ဧတေ မဋ္ဌာဒယော န လဗ္ဘန္တီတိ အတ္ထော, နိပါတော ဝါ လဗ္ဘာတိ။ အာဗာဓပ္ပစ္စယာ ပန သမ္ဗာဓေ လောမံ သံဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၃၄၃။ သံဃုဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝါ သံဃိကံ ဝါ သယနာသနံ ယထာဝုဍ္ဎံ န ဗာဓေယျာတိ ယောဇနာ။ သံဃဿ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ သံဃုဒ္ဒိဋ္ဌံ, သံဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကတန္တိ အဓိပ္ပါယော။ ယော ယော ဝုဍ္ဎော ယထာဝုဍ္ဎံ, ဝုဍ္ဎပ္ပဋိပါဋိယာတိ အတ္ထော။ န ဗာဓေယျာတိ န ပဋိဗာဟေယျ။ အလ္လပါဒါ နာမ ယေဟိ အက္ကန္တဋ္ဌာနေ ဥဒကံ ပညာယတိ။ သယနာသနန္တိ မဉ္စပီဌာဒိ, ဣမိနာ ပရိဘဏ္ဍကတာ ဘူမီတိပိ ဥပလက္ခိတာ။ သုဓောတပါဒကံ ဝါပိ သဥပါဟနော တထေဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ သုဓောတပါဒကန္တိ ဓောတပါဒေဟေဝ အက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဓောတာ ပါဒါ ယဿ အက္ကမနဿာတိ ကိရိယာဝိသေသနသမာသော။ ယဒိ ပန တတ္ထ နေဝါသိကာ အဓောတပါဒေဟိပိ ဝဠဉ္ဇေန္တိ, တထေဝ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တထေဝါတိ ပရိဘဏ္ဍကတံ ဘူမိံ သေနာသနံ ဝါ နက္ကမေတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၄၄။ သံဃာဋိယာတိ အဓိဋ္ဌိတသံဃာဋိယာ။ ပါဒေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အာသနံ ပလ္လတ္ထော, ပလ္လတ္ထံ ကရောတီတိ ပလ္လတ္ထာတိဓာတုဿ ပလ္လတ္ထေတိ ရူပံ။ ဝိဟာရေပိ အန္တရဃရေပိ ပလ္လတ္ထိကာယ န နိသီဒေယျာတိ အဓိပ္ပါယော, ပရိကမ္မကတံ ဘိတ္တာဒိန္တိ ယောဇနာ။ ပရိကမ္မကတန္တိ သေတဝဏ္ဏေန ဝါ စိတ္တကမ္မေန ဝါ ကတပရိကမ္မံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဒွါရဝါတပါနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ န အပဿယေတိ စီဝရာဒိနာ အပ္ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အပဿယနံ န ကရေယျ။ နော န အာစမေတိ နေဝ န အာစမေ, အာစမေယျာတိ အတ္ထော။ ဒွေ ပဋိသေဓာ ပကတိယတ္ထံ ဂမေန္တီတိ။ သန္တေတိ ဣမိနာ ဥဒကေ အသန္တေ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။
֍ ဋီ ၃၄၅။ အကပ္ပိယသမာဒါနေတိ ဘိက္ခူနံ သာမဏေရာနံ အကပ္ပိယေ သမာဒါနေ။ ဒဝါတိ နိပါတော, ကီဠာဓိပ္ပါယေနာတိ အတ္ထော။ သိလာပဝိဇ္ဈနေတိ အန္တမသော ဟတ္ထယန္တေနပိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉၇။)သက္ခရိကာယပိ ခိပနေ။ သဘာဂါယ ဒေသနာယ အာဝိကမ္မေ စ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဘာဂါယာတိ ဝတ္ထုဝသေန သမာနော ဘာဂေါ ဧတိဿာ အာပတ္တိယာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ စ-သဒ္ဒေါ တာဒိသိယာ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တံ သမုစ္စိနောတိ။
֍ ဋီ ၃၄၆။ ပဋိဿဝေါ နာမ ‘‘ဥဘောပိ မယံ ဣဓ ဝဿံ ဝသိဿာမ, ဧကတော ဥဒ္ဒိသာပေမာ’’တိအာဒိပဋိဇာနနံ, တဿ ဝိသံဝါဒေါ ပစ္ဆာ အကရဏံ ပဋိဿဝဝိသံဝါဒေါ, တသ္မိံ, နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ သုဒ္ဓစိတ္တဿာတိ ကထနသမယေ ‘‘ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တစိတ္တဿ။ ဣတရဿာတိ အညဿ အသုဒ္ဓစိတ္တဿ။
֍ ဋီ ၃၄၇။ ကိစ္စေတိ သုက္ခကဋ္ဌာဒိဂ္ဂဟဏကိစ္စေ သတိ ဧဝ ပေါရိသံ ပုရိသပ္ပမာဏံ အဘိရုဟေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာပဒါသူတိ ဝါဠမိဂဒဿနာဒီသု။
֍ ဋီ ၃၄၈။ ပရိဿာဝနံ ဝိနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဒ္ဓါနန္တိ ဟေဋ္ဌိမန္တေန အဒ္ဓယောဇနသင်္ခါတံ အဒ္ဓါနံ။ သစေ န ဟောတိ ပရိဿာဝနံ ဝါ ဓမ္မကရဏော ဝါ, သံဃာဋိကဏ္ဏောပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော။ ယာစမာနဿာတိ ပရိဿာဝနံ ယာစန္တဿ။
֍ ဋီ ၃၄၉။ အာဗာဓပ္ပစ္စယာ အညတြ သေသင်္ဂေ စ အတ္တဃာတနေ စ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ သေသင်္ဂေတိ အင်္ဂဇာတတော ကဏ္ဏနာသာဒိအဝသေသေ အဝယဝစ္ဆေဒနေ။ အတ္တဃာတနေတိ အာဟာရုပစ္ဆေဒါဒိနာ အတ္တနော မာရဏေ။
֍ ဋီ ၃၅၀။ တူလိကာယ ကယိရမာနံ ဣတ္ထိပုရိသာဒိကံ စိတ္တဉ္စ ပေါတ္ထကဉ္စ ကဋ္ဌာဒီသု ကယိရမာနံ စိတ္တပေါတ္ထကာနိ, တာနိယေဝ ရူပါနီတိ သမာသော။ ဇာတကာဒီနိ ပန ပရေဟိ ကာရာပေတုံ လဗ္ဘန္တိ။ မာလာကမ္မာဒီနိ သယမ္ပိ ကာတုံ လဗ္ဘန္တိ။ အာရာမာရညဂေဟေသု ဘုဉ္ဇန္တံ န ဥဋ္ဌာပေယျာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉၈။)ဝိဟာရသင်္ခါတော အာရာမော စ အရညဉ္စ အန္တရဃရသင်္ခါတံ ဂေဟဉ္စာတိ ဒွန္ဒော။ ‘‘အာရာမ…ပေ… ဂေဟေသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧ-ကာရဿ အ-ကာရကရဏေန ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝုတ္တံ။ ဩကာသေ ကတေ ပန ‘‘ပဝိသထာ’’တိ ဝုတ္တေ စ ပဝိသိတဗ္ဗံ ဥပနိသီဒိတဗ္ဗဉ္စ။
֍ ဋီ ၃၅၁။ ပုမယုတ္တာနိ ယာနာနိ စ သိဝိကဉ္စ ဟတ္ထဝဋ္ဋကဉ္စ ပါဋင်္ကိဉ္စ အဘိရုဟိတုံ ဂိလာနဿ ကပ္ပတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုမယုတ္တာနီတိ အဿဂဝါဒိပုရိသယုတ္တာနိ, န ဓေနုယုတ္တာနိ, သာရထိ ပန ဣတ္ထီ ဝါ ဟောတု ပုရိသော ဝါ, ဝဋ္ဋတိ။ ဟတ္ထဝဋ္ဋကေပိ ဧသေဝ နယော, ယာနာနီတိ ရထသကဋာဒီနိ, သိဝိကန္တိ ပီဌကသိဝိကံ, ပီဌကယာနန္တိ အတ္ထော။ ပါဋင်္ကီတိ အန္ဒောလိကာ။ ဂိလာနဿာတိ ဧတ္ထ ဂိလာနော နာမ န အပ္ပကေနပိ သီသာဗာဓာဒိမတ္တေန ဝေဒိတဗ္ဗော, ယော ပန န သက္ကောတိ ဝိနာ ယာနေန ဂန္တုံ, ဧဝရူပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ယာနံ အနုဇာနန္တေန ဘဂဝတာ ကောသလေသု ဇနပဒေသု ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ သာဝတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တံ အညတရံ ဂိလာနံ ဘိက္ခုံ ဂန္တုမသက္ကုဏေယျတာယ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နံ ဒိသွာ မနုဿေဟိ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘ဧဟိ, ဘန္တေ, ဂမိဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နာဟံ, အာဝုသော, ဂမိဿာမိ, ဂိလာနောမှီ’’တိ ဝုတ္တဝတ္ထုသ္မိံ (မဟာဝ။ ၂၅၃) အနုညာတံ, တထာ ဝဒန္တော စ သော ဘိက္ခု ဂမနုပစ္ဆေဒသာဓကမေဝ ဂေလညံ သန္ဓာယာဟာတိ ဝိညာယတိ အဓိပ္ပေတတ္ထနိပ္ဖတ္တိယာ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ, အပိစ ယာနေန ဧကပရိစ္ဆေဒါယ ဥပါဟနာယ ပရိစ္ဆေဒံ ဌပေန္တေန အဋ္ဌကထာစရိယေန ‘‘ဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ သဥပါဟနေနာတိ ဧတ္ထ ဂိလာနော နာမ ယော န သက္ကောတိ အနုပါဟနေန ဂါမံ ပဝိသိတု’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၆) ဝုတ္တံ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တဂိလာနောဝ ဂိလာနောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၃၉၉။)֍ ဋီ ၃၅၂။ ဒဝံ ကရဏေတိ ကေဠိယာ ကရဏေ။ အညဿာတိ အန္တမသော ဒုဿီလဿာပိ။ ဥပလာဠနေတိ ‘‘ပတ္တံ ဒဿာမိ, စီဝရံ ဒဿာမီ’’တိအာဒိနာ။
֍ ဋီ ၃၅၃။ ဝိဝရိတွာ န ဒဿယေတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ တာ ဘိက္ခုနိယော။
֍ ဋီ ၃၅၄။ ဩဝါဒန္တိ ဘိက္ခုနီဟိ တေရသိယံ ဝါ စာတုဒ္ဒသိယံ ဝါ အာဂန္တွာ ဥပေါသထံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘စာတုဒ္ဒသော’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခုနာ အာစိက္ခိတေ ပုန တာဟိ ဥပေါသထဒိဝသေ သမာဂန္တွာ ဩဝါဒူပသင်္ကမနယာစနံ, တံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ အာရောစေတွာ တေန ကတသန္နိဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ပါဋိပဒေ ပစ္စာဟရိတဗ္ဗန္တိ အဇာနနကံ ဗာလဉ္စ တထာ ကာတုံ အသမတ္ထံ ဂိလာနဉ္စ ပါဋိပဒေ ဂန္တုကာမံ ဂမိယဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ အညဿ ဂဟဏပစ္စာဟရဏာနိ အကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န ဂဏှတော’’တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၃၅၅။ လောကာယတန္တိ နိရတ္ထကကာရဏပ္ပဋိသံယုတ္တံ တိတ္ထိယသတ္ထံ။ တိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာ စ ဣမိနာဝ ဥပလက္ခိတာ။ န ဝါစေယျာတိ ပရေသံ န ဝါစေယျ။ ဣမိနာဝ အတ္တနော ပရိယာပုဏနမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တံ လောကာယတတိရစ္ဆာနဝိဇ္ဇာတိ စ ရာဂဒေါသမောဟဝဍ္ဎာနိ ဗုဒ္ဓါဒိဂရဟိတာ သဂ္ဂမောက္ခာနံ တိရော တိရိယတော အဉ္စိတာ ဂတာ ပဝတ္တာ ကဗ္ဗနာဋကာဒိကာ သဗ္ဗာပိ ဝိဇ္ဇာ အနုလောမဝသေန ဝါ ဝိနယပရိယာယံ ပတွာ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝိနယယုတ္တိတောပိ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉ္စ နော ဂရူနမုပဒေသော။ ပေဠာယပီတိ ယတ္ထ ပါတိံ ဌပေတွာ သုခိနော ဘုဉ္ဇန္တိ, တမ္ဗလောဟေန ရဇတေန ဝါ ကတာယ တာယ အာသိတ္တကူပဓာနသင်္ခါတာယ ပေဠာယ ဌပေတွာ။
֍ ဋီ ၃၅၆။ ပါရုတဉ္စ နိဝါသနဉ္စ, ဂိဟီနံ ဟတ္ထိသောဏ္ဍာဒိဝသေန ပါရုတနိဝါသနံ ယဿ ပါရုပနဿ နိဝါသနဿာတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀၀။)ကိရိယာဝိသေသနသမာသော။ ဂိဟိပါရုတနိဝါသနံ န ပါရုပေ န နိဝါသေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သံဝေလ္လိယံ န နိဝါသေယျာတိ မလ္လကမ္မကရာဒယော ဝိယ ကစ္ဆံ ကတွာ န နိဝါသေယျ။ ဧဝံ နိဝါသေတုံ ဂိလာနဿာပိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿာပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ယမ္ပိ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ကောဏေ ဥက္ခိပိတွာ အန္တရဝါသကဿ ဥပရိ လဂ္ဂန္တိ, န ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ အပါရုပိတွာ အနိဝါသေတွာ စ နိဗ္ဗိကာရံ ပရိမဏ္ဍလံ ပါရုပိတဗ္ဗံ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတဗ္ဗဉ္စ, တထာ အပါရုပိတွာ အနိဝါသေတွာ စ အာရာမေ ဝါ အန္တရဃရေ ဝါ အနာဒရေန ယံ ကိဉ္စိ ဝိကာရံ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ဒါယန္တိ ဝနံ။ နာလိမ္ပယေယျာတိ ‘‘သဗ္ဗူပကာရာနိ ဝိနဿန္တူ’’တိ ဝါ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပါယေန ဝါ နာလိမ္ပယေယျ။
֍ ဋီ ၃၅၇။ ဝဍ္ဎိံ နော ပယောဇယေ အညာတကပ္ပဝါရိတေ နော ယာစေတိ ယောဇနာ။ အညဿာတိ သဟဓမ္မိကဿာပိ။ ကတိပါဟံ ဘုတွာ ဝါတိ ယောဇနီယံ။ ပုနောတိ နိပါတော။
֍ ဋီ ၃၅၈။ ဒဏ္ဍိနံ ဉတွာ ဝါ အဉတွာ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ရက္ခံ ယာစနေ ဒဏ္ဍိတေ ဒဏ္ဍော အဿ ဂီဝါတိ ယောဇနာ။ ဒဏ္ဍံ ဂဏှတီတိ ပစ္စယန္တဿ ဒဏ္ဍိနံ ဒဏ္ဍဂ္ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဒိဿာတိ ‘‘အမှာကံ ဝိဟာရေ အသုကေန စ အသုကေန စ ဣဒံ နာမ ကတ’’န္တိ, ‘‘ကရိဿ’’န္တိ ဝါ ဧဝံ အတီတံ ဝါ အနာဂတံ ဝါ အာရဗ္ဘ။ ယာစနေတိ ဝေါဟာရိကေသု ယာစနေ သတိ။ ဒဏ္ဍိတေတိ တေဟိ ဒဏ္ဍေ ဂဟိတေ သော ဒဏ္ဍော အဿ ယာစကဿ ဘိက္ခုနော ဂီဝါ, ဣဏံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝေါဟာရိကေဟိ ပန ‘‘ကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အသုကေနာတိ ဝတ္တုံ အမှာကံ န ဝဋ္ဋတိ, တုမှေယေဝ ဇာနိဿထ, ကေဝလဉှိ မယံ ရက္ခံ ယာစာမ, တံ နော ဒေထ, အဝဟဋဘဏ္ဍဉ္စ မံ အာဟရာပေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ အနောဒိဿ အာစိက္ခဏာ ဟောတိ, သာ ဝဋ္ဋတိ။ ပါရာဇိကာဒိကာတိ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာနိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀၁။)စောရော စောရောတိ ဘာသိတေ၊
အနတ္ထာယေသံ ဂဏှန္တေ’’တိ။ –
ပါဌေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ဟရန္တေသူ’’တိ ဗဟုဝစနေန သဟ ဃဋတေ။ ပရိက္ခာရံ ဟရန္တေသု ဧသံ အနတ္ထာယ ‘‘စောရော စောရော’’တိ ဘာသိတေ ဒဏ္ဍံ ဂဏှန္တေ တတ္တကံ အဿ ဂီဝါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဟရန္တေသူတိ စောရေသု ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေသု။ ဧသန္တိ စောရာနံ။ ဂဏှန္တေတိ ဝေါဟာရိကဇနေ ဂဏှန္တေ။ ယတ္တကံ ဂဟိတံ, တတ္တကံ အဿ ဘိက္ခုနော ဂီဝါ, ဘဏ္ဍဒေယျံ ဟောတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၆၀။ ပါကာရကုဋ္ဋာနံ ဗဟိ ဝဠဉ္ဇေ ဝါပိ ဝီဟာဒိနာဠိကေရာဒိရောပိမေ ဟရိတေ ဝါပိ ဝိဃာသုစ္စာရသင်္ကာရမုတ္တံ နာဝလောကိယ ဆဍ္ဍေယျ, ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဠဉ္ဇေ နာဝလောကိယာတိ စ ဣမိနာ ဩလောကေတွာ ဝါ အဝဠဉ္ဇေ ဝါ ဝိဃာသာဒီနိ ဆဍ္ဍေန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ ဝီဟိ အာဒိ ယေသံ သာလိအာဒီနံ တေ ဝီဟာဒယော, နာဠိကေရော အာဒိ ယေသံ အမ္ဗပနသာဒီနံ တေ နာဠိကေရာဒယော, ဝီဟာဒယော စ နာဠိကေရာဒယော စာတိ ဒွန္ဒော, တေသံ ရောပေါ, တေန နိဗ္ဗတ္တံ ဝီဟာဒိ…ပေ… ရောပိမံ။ ဟရိတေတိ ဟရိတဋ္ဌာနေ။ ဝိဃာသော နာမ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကစလကာဒိ။
֍ ဋီ ၃၆၁။ ဓမ္မယုတ္တမ္ပိ နစ္စဉ္စ ဂီတဉ္စ ဝါဒိတဉ္စ ယောဇာပေတုဉ္စ ပယောဇေတုဉ္စ ပယုတ္တာနိ ပဿိတုဉ္စ ‘‘ဥပဟာရံ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝါ န လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓမ္မယုတ္တမ္ပီတိ ရတနတ္တယဂုဏူပသံဟိတတာယ အန္တမသော ဓမ္မေန ပုညေန သံယုတ္တမ္ပိ။ နစ္စန္တိ အန္တမသော မောရသုကမက္ကဋာဒီနံ နစ္စမ္ပိ။ ဂီတန္တိ အန္တမသော ဂီတဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကယိရမာနံ ဒန္တဂီတမ္ပိ။ ဝါဒိတန္တိ အန္တမသော ဥဒကဘေရိဝါဒိတမ္ပိ။ ယောဇာပေတုန္တိ အညေဟိ ကာရာပေတုံ။ ပယောဇေတုန္တိ အတ္တနာ ကာတုံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀၂။)အာယတကေန ဂီတဿရေန ဓမ္မမ္ပိ ဘာသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပယုတ္တာနီတိ ပရေဟိ ယေဟိ ကေဟိစိ ကတာနိ။ ပဿိတုန္တိ ဣမိနာ အနောလောစနဒဿနမ္ပိ ဂဟိတန္တိ သောတုန္တိပိ အတ္ထော ဝိညာယတိ။ အန္တရာရာမေ ဌိတဿ ပဿတော အနာပတ္တိ။ ဝီထိယံ ဌတွာ ဂီဝံ ပရိဝတ္တေတွာ ပဿတောပိ အာပတ္တိယေဝ။ ယေန ကေနစိ ကရဏီယေန ဂတဋ္ဌာနေ ပဿတိ, သုဏာတိ ဝါ, အနာပတ္တိ။ သမ္ပဋိစ္ဆိတုန္တိ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ။ ‘‘ဥပဟာရကရဏံ နာမ သုန္ဒရ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယေ။
֍ ဋီ ၃၆၂။ ‘‘ကီဠတ္ထံ ကတံ ရာဇာဂါရ’’န္တိအာဒိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ စိတ္တေန ဝိစိတ္တကံ အာဂါရံ စိတ္တာဂါရကံ။
֍ ဋီ ၃၆၃။ အာသနေန နဝေ န ပဋိဗာဟေယျာတိ ယောဇနာ။ အာသနေနာတိ အာသနတော။ န ပဋိဗာဟေယျာတိ န ဥဋ္ဌာပေယျ။ ဥဏှေ စီဝရံ န နိဒဟေယျာတိ ယောဇနီယံ။ န နိဒဟေယျာတိ အဓိကံ န နိဒဟေယျ။ ဂရုနာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေန။ ပဏာမိတောတိ ‘‘မာ ဣဓ ပဝိသာ’’တိအာဒိနာ နိက္ကဍ္ဎိတော။
֍ ဋီ ၃၆၄။ သတ္တဟိ အာပတ္တီဟိ စ ဘိက္ခုံ ဝါပိ အညေနေဝ စ ဥပါသကံ ဝါပိ ပရမ္မုခါ အက္ကောသနေ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာပတ္တီဟိ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။ အညေနေဝ စာတိ ဧတ္ထ ဧဝ စာတိ နိပါတသမုဒါယော, ဧကော ဧဝ ဝါ အဝဓာရဏေ, ဝုတ္တတော အညေနေဝ ‘‘အသဒ္ဓေါ’’တိအာဒိနာတိ အတ္ထော။ ပရမ္မုခါတိ နိပါတော, တဿ အသမ္မုခေတိ အတ္ထော။ သမ္မုခါ ဝဒန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ပါပဂရဟဏဝသေန ပန ဝဒတော အနာပတ္တိ။
֍ ဋီ ၃၆၅။ သဒ္ဓါဒေယျံ သဒ္ဓါယ ဒါတဗ္ဗံ စီဝရဉ္စ စ-သဒ္ဒေန အဝသေသမ္ပိ ဝိနိပါတေတုံ နာသေတုံ န လဗ္ဘံ, ပိတူနံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဉာတီနမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀၃။)֍ ဋီ ၃၆၆။ အညတြ ဝဿံဝုတ္ထော အညတော ဘာဂံ ဂဏှေယျ, ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အညတြာတိ အညသ္မိံ ဝိဟာရေ။ အညတောတိ အညဝိဟာရတော။ ပဋိဒေယျာတိ ဂဟိတဋ္ဌာနေ ဒဒေယျ။ ဂဟိတေ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ နဋ္ဌေ ဝါ ဇိဏ္ဏေ ဝါ တဿ ဂီဝါဟော တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စောဒိတော နော ဒဒေယျ, တေသံ ဓုရနိက္ခေပတော ဘဏ္ဍဂ္ဃကာရိယော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ စောဒိတောတိ ဝတ္ထုသာမိကေဟိ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တော။ တေသန္တိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ လာဘီနံ ဘိက္ခူနံ။
֍ ဋီ ၃၆၇။ သန္တရုတ္တရော ဝါ ကလ္လော သဥပါဟနော ဝါ ဂါမံ န ပဝိသေယျ, စာမရီမကသဗီဇနိံ န ဓာရေယျာတိ ယောဇနီယံ။ အန္တရဉ္စ ဥတ္တရဉ္စ, သဟ အန္တရုတ္တရေန သန္တရုတ္တရော။ အဂ္ဂဠဂုတ္တေ ဝိဟာရေ သံဃာဋိံ နိက္ခိပိတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာရညကေန ပန ဘဏ္ဍုက္ခလိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပါသာဏရုက္ခသုသိရာဒီသု ပဋိစ္ဆန္နေသု ဌပေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ အန္တရုတ္တရာနံ နိက္ခေပေ အယမေဝ နယော။ ကလ္လောတိ အဂိလာနော။ မကသာနံ ဗီဇနီ မကသဗီဇနီ, စမရီနံ ဝါဠေဟိ ကတာ မကသဗီဇနီတိ သမာသော။
֍ ဋီ ၃၆၈။ အာရာမတော ဗဟီတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ အာရာမတောတိ အာရာမူပစာရတော။ န ဓာရေယျာတိ အဂိလာနော န ဓာရေယျ။ ယဿ ပန ကာယဒါဟော ဝါ ပိတ္တကောပေါ ဝါ ဟောတိ, စက္ခု ဝါ ဒုဗ္ဗလံ, အညော ဝါ ကောစိ အာဗာဓော ဝိနာ ဆတ္တေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တဿ ဂါမေ ဝါ အရညေ ဝါ ဆတ္တံ ဝဋ္ဋတိ။ ဂုတ္တိယာ လဗ္ဘတီတိ ဝဿေ စီဝရဂုတ္တတ္ထံ, ဝါဠမိဂစောရဘယေသု အတ္တဂုတ္တတ္ထမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ဧကပဏ္ဏဆတ္တံ ပန သဗ္ဗတ္ထေဝ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၃၆၉။ ဥဘတောကာဇံ န ဂါဟေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဘတော ဒဏ္ဍဿ ဥဘယကောဋိယံ ဘာရဗန္ဓကာဇံ ဥဘတောကာဇံ, အလောပတပ္ပုရိသော။ ဧကန္တရိကကာဇကန္တိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀၄။)အန္တရမေဝ အန္တရိကံ, ဧကဉ္စ အန္တရိကဉ္စာတိ ဒွန္ဒော, ဧကန္တရိကေ ဘာရဗန္ဓကာဇန္တိ တပ္ပုရိသော ဧကတောကာဇကံ, အန္တရိကကာဇကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟတ္ထေ ဩလမ္ဗော အဿ ဘာရဿာတိ သမာသော။
֍ ဋီ ၃၇၀။ အနောကာသကတန္တိ ‘‘ကရောတု မေ အာယသ္မာ ဩကာသံ, အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ ဧဝံ စောဒကေန ဩကာသေ ကာရာပိတေ နတ္ထိ ဩကာသော ကတော အနေန စုဒိတကေနာတိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။ စောဒေယျာတိ စာဝနအက္ကောသကမ္မဝုဋ္ဌာနာဓိပ္ပါယေန စောဒေယျ။ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏဋ္ဌပနအနုဝိဇ္ဇဓမ္မကထာဓိပ္ပါယေသု ဩကာသကမ္မံ နတ္ထိ။ သုဒ္ဓဿာတိ အနာပတ္တိကတာယ သုဒ္ဓဿ။ အဝတ္ထုသ္မိန္တိ အကာရဏေ။ တထာတိ ဒုက္ကဋံ အတိဒိသတိ။ ကရောန္တေနာပိ ‘‘ဘူတမေဝ နု ခေါ အာပတ္တိံ ဝဒတိ, အဘူတ’’န္တိ ဧဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ ကာတဗ္ဗာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလံ တုလယိတွာ ဩကာသံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၃) ဟိ ဝုတ္တံ။
֍ ဋီ ၃၇၁။ သတ္တာနံ ပကတင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလာဓိကံ မဉ္စပ္ပဋိပါဒံ ဝါ ဥစ္စပါဒကံ မဉ္စံ ဝါ န ဓာရယေတိ ယောဇနာ။ ပကတိယာ အင်္ဂုလံ ပကတင်္ဂုလံ။ တဉ္စ ဝဍ္ဎကိအင်္ဂုလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌ စ တာနိ အင်္ဂုလာနိ စ, တေဟိ တမဓိကံ ယဿာတိ သမာသော။ မဉ္စာနံ ပဋိပါဒေါ, ယတ္ထ မဉ္စပါဒေ နိက္ခိပန္တိ။ အဋ္ဌင်္ဂုလတော ဥစ္စာ ပါဒါ ယဿာတိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။
֍ ဋီ ၃၇၂။ မူဂဗ္ဗတာဒိန္တိ မူဂါနမိဝ တုဏှီဘာဝသင်္ခါတံ ဝတံ အာဒိ ယဿ ဂေါဝတာဒိနော တိတ္ထိယဝတဿာတိ သမာသော။ ခုရမေဝ ဘဏ္ဍံ ခုရဘဏ္ဍံ။ ပုဗ္ဗေ နှာပိတော နှာပိတပုဗ္ဗကော, ဝိသေသနဿ ပရနိပါတော။
֍ ဋီ ၃၇၃။ ဟတ္ထကမ္မန္တိ ဟတ္ထေန ကာတဗ္ဗံ ဝဍ္ဎကိအာဒီနံ ကမ္မံ။ အနုဿရဏံ ‘‘ကပ္ပိယတ္တံ မေ ယေန ယာစိတံ, အမှေဟိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀၅။)ဣမဿ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိအနုသာရော, တဿာ ယာစနာယ အနုသာရော တဒနုသာရော, တတော လဒ္ဓံ ယံ ကိဉ္စိ ဂဟေတုန္တိ ယောဇနာ။ ကမ္မတော နိဂ္ဂတော နိက္ကမ္မော, ဝိဃာသာဒါဒိ။ တံ အယာစိတွာပိ ကာရေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဟရာပေတုန္တိ အရညတော အာနေတုံ။ အပရသန္တကန္တိ ဒါရုတိဏပလာလာဒိကံ အပရပရိဂ္ဂဟိတံ။
֍ ဋီ ၃၇၄။ ဂိဟီနံ ယတ္တကံ ဒေတိ, ဂေါပကေ ဒေန္တေ ဂဟေတုံ လဗ္ဘံ, သံဃစေတိယသန္တကေ ယထာပရိစ္ဆေဒံ ဂဟေတုံ လဗ္ဘန္တိ ယောဇနာ။ ဒေတီတိ ဂေါပကော ဘိက္ခူနံ ဒေတိ။ ဂဟေတုန္တိ တတ္တကံ ဂဟေတုံ။ သံဃစေတိယသန္တကေတိ ဝေတနဂေါပကေဟိ ဒီယမာနေ သံဃဿ စေတိယဿ စ သန္တကေ။ ယထာပရိစ္ဆေဒန္တိ ယံ တေသံ သံဃေန အနုညာတံ ဟောတိ ‘‘ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧတ္တကံ နာမ ခါဒထာ’’တိ, တံ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမ္မ။ သံဃိကေ စ စေတိယသန္တကေ စ ကေဏိယာ ဂဟေတွာ အာရက္ခန္တဿေဝ ဟိ ဒါနေ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။
֍ ဋီ ၃၇၅။ ‘‘ကာယဝါစာဟိ ဒွီဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ, မေထုနဓမ္မေ ပရူပက္ကမေ သတိ သာဒိယန္တဿ အကိရိယသမုဋ္ဌာနဘာဝသမ္ဘဝတော။ ဆဟိ ဝါတိ အာပတ္တုပ္ပတ္တိကာရဏသင်္ခါတေဟိ ဆဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ ဝါ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗာပတ္တီနဉှိ ကာယော ဝါစာ ကာယဝါစာ ကာယစိတ္တံ ဝါစာစိတ္တံ ကာယဝါစာစိတ္တန္တိ ဆ သမုဋ္ဌာနာနိ။ တတ္ထ ပုရိမာနိ တီဏိ အစိတ္တကာနိ, ပစ္ဆိမာနိ သစိတ္တကာနိ။
တိဓာ ဧကသမုဋ္ဌာနာ, ပဉ္စဓာ ဒွိသမုဋ္ဌိတာ၊
ဒွိဓာ တိစတုရော ဌာနာ, ဧကဓာ ဆသမုဋ္ဌိတာ။
တတ္ထ စတုတ္ထေန ပဉ္စမေန ဆဋ္ဌေန စ သမုဋ္ဌာနတော ဧကသမုဋ္ဌာနာ တိဓာ။ ပဌမစတုတ္ထေဟိ စ ဒုတိယပဉ္စမေဟိ စ တတိယဆဋ္ဌေဟိ စ စတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ စ ပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ စ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀၆။)သမုဋ္ဌာနတော ဒွိသမုဋ္ဌိတာ ပဉ္စဓာ။ ပဌမေဟိ စ တီဟိ ပစ္ဆိမေဟိ စ တီဟိ သမုဋ္ဌာနတော တိသမုဋ္ဌာနာ ဒွိဓာ။ ပဌမတတိယစတုတ္ထဆဋ္ဌေဟိ စ ဒုတိယတတိယပဉ္စမဆဋ္ဌေဟိ စ သမုဋ္ဌာနတော စတုသမုဋ္ဌာနာ ဒွိဓာ။ ဆဟိပိ သမုဋ္ဌိတော ဆသမုဋ္ဌာနာ ဧကဓာ။ အလဇ္ဇိ…ပေ… သညိတာယ စာတိ ဣမေဟိ ဆဟိ ဝါ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ, အာပတ္တိံ ပရိဂူဟတိ, အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတိ, ဧဒိသော ဝုစ္စတိ အလဇ္ဇီ ပုဂ္ဂလော။ အလဇ္ဇီ စ အညာဏော စ ကုက္ကုစ္စပကတော စ ကုက္ကုစ္စေန အဘိဘူတောတိ ဒွန္ဒော။ ဘာဝေ တ္တပ္ပစ္စယော။
တတ္ထ ယော အကပ္ပိယဘာဝံ ဇာနန္တောယေဝ မဒ္ဒိတွာ ဝီတိက္ကမံ ကရောတိ, အယံ အလဇ္ဇိတာ အာပဇ္ဇတိ။ မန္ဒော မောမူဟော ကတ္တဗ္ဗာကတ္တဗ္ဗံ အဇာနန္တော အကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ, ကတ္တဗ္ဗံ ဝိရာဓေတိ, အယံ အညာဏတ္တာ အာပဇ္ဇတိ။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ နိဿာယ ကုက္ကုစ္စေ ဥပ္ပန္နေ ဝိနယဓရံ အပုစ္ဆိတွာ မဒ္ဒိတွာ ဝီတိက္ကမတိ, အယံ ကုက္ကုစ္စပကတတ္တာ အာပဇ္ဇတိ။ သတိယာ ပ္လဝေါ သမ္မောဟော သတိပ္လဝေါ, သဟသေယျတိစီဝရဝိပ္ပဝါသာဒီနိ သတိပ္လဝါ အာပဇ္ဇတိ။ ကပ္ပဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ ကပ္ပါကပ္ပိယံ, ကပ္ပါကပ္ပိယေ သညာ, သာ အဿ အတ္ထီတိ ကပ္ပါ…ပေ… သညီ, တဿ ဘာဝေါတိ တာ-ပစ္စယော။ ယ-လောပေန ပန ‘‘သညိတာ’’တိ ဝုတ္တံ, ကရဏတ္ထေ ဝါ ပစ္စတ္တဝစနံ။ တေ စ ‘‘အကပ္ပိယေ’’တိအာဒီနံ ယထာက္ကမေန ယုဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ ယော အစ္ဆမံသံ ‘‘သူကရမံသ’’န္တိ ခါဒတိ, ဝိကာလေ ကာလသညိတာယ ဘုဉ္ဇတိ, အယံ အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာယ အာပဇ္ဇတိ။ ယော ပန သူကရမံသံ ‘‘အစ္ဆမံသ’’န္တိ ခါဒတိ, ကာလေ ဝိကာလသညာယ ဘုဉ္ဇတိ, အယံ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာယ အာပဇ္ဇတိ။
֍ ဋီ ၃၇၆။ အလဇ္ဇိအညာဏတာယ ကာယဝါစာဟိ အာပတ္တိံ ဆာဒယေတိ ယောဇနာ။ လိင်္ဂေတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနနိမိတ္တံ။ လိင်္ဂေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀၇။)သံဃေ စ ဂဏေ စ ဧကသ္မိံ စာတိ အာပတ္တိဝုဋ္ဌိတိ စတုဓာ ဟောတီတိ သေသော။
֍ ဋီ ၃၇၇။ ပစ္စယဒွယေတိ စီဝရေ ပိဏ္ဍပါတေ စ။ ပရိကထောဘာသဝိညတ္တီတိ အဘိလာပမတ္တမေတံ။ သဟစရိတဿ ပန နိမိတ္တကမ္မဿာပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပရိယာယေန ကထနံ ပရိကထာ။ ဥဇုကမေဝ အဝတွာ ယထာ အဓိပ္ပါယော ဝိဘူတော ဟောတိ, ဧဝံ ဩဘာသနံ ဩဘာသော။ ပစ္စယေ ဥဒ္ဒိဿ ယထာ အဓိပ္ပါယော ဉာယတိ, ဧဝံ ဝိညာပနံ ဝိညတ္တိ။ နိမိတ္တကရဏံ နိမိတ္တကမ္မံ။ တတိယေတိ သေနာသနေ။ သေသေတိ ဂိလာနပစ္စယေ။
֍ ဋီ ၃၇၈။ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံ အစ္စယေ ဒါနံ န ရူဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အစ္စယေ ဒါနန္တိ ‘‘မမစ္စယေန မယှံ သန္တကံ ဥပဇ္ဈာယဿ ဟောတူ’’တိအာဒိနာ ဧဝံ အတ္တနော အပဂမေ ဒါနံ။ တန္တိ အစ္စယေန ဒိန္နံ စီဝရာဒိကံ သံဃဿေဝ စ ဟောတိ, န ဘိက္ခုနောတိ အဓိပ္ပါယော။ ဂိဟီနံ ပနာတိ ဂိဟီနံ အစ္စယေ ဒါနံ ပန။ ဣဒမေတ္ထ ဒါနဂ္ဂဟဏလက္ခဏံ – ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဒမ္မီ’’တိအာဒိနာ သမ္မုခါ ဝါ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမီ’’တိအာဒိနာ ပရမ္မုခါပိ ဒိန္နံယေဝ ဟောတိ။ ‘‘တုယှံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဝဒတိ, သုဒိန္နံ သုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟိ, တဝ သန္တကံ ဟောတု, တဝ သန္တကံ ကာရာပေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မမ သန္တကံ ကရောမိ, မမ သန္တကံ ဟောတု, မမ သန္တကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ဒုဒ္ဒိန္နံ ဒုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ သစေ ပန ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဂဏှာတိ, သုဂ္ဂဟိတန္တိ။
֍ ဋီ ၃၇၉။ ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ ဥပဿယေ ဘိက္ခုနီနံ ဝိဟာရေ ကာလံ ကယိရာထ ယဒိ ကာလင်္ကရေယျ, တတ္ထ တသ္မိံ ဥဘိန္နံ သန္တကေ ဘိက္ခုသံဃော ဧဝ ဒါယဇ္ဇော သာမီ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀၈။)ဟောတီတိ သေသော။ သေသေပီတိ အဝသေသေ ဘိက္ခုနိသိက္ခမာနသာမဏေရိသန္တကေပိ။ အယံ နယောတိ ယဒိ တေ ဘိက္ခူနံ ဝိဟာရေ ကာလံ ကရေယျုံ, တေသံ သန္တကေ ဘိက္ခုနိသံဃော ဧဝ ဒါယဇ္ဇောတိ အယမေဝ နယောတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၈၀။ ‘‘ဣမံ နေတွာ အသုကဿ ဒေဟီ’’တိ ဒိန္နံ ယာဝ ပရဿ ဟတ္ထံ န ပါပုဏာတိ, တာဝ ပုရိမဿေဝ, ယော ပဟိဏတိ, တဿေဝါတိ အတ္ထော။ ဒမ္မီတိ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမီ’’တိ ဒိန္နံ ပန ပစ္ဆိမဿေဝ, ယဿ ပဟိဏတိ, တဿေဝ သန္တကန္တိ အတ္ထော။ ဣမံ ဝိဓိံ ‘‘ဝုတ္တနယေန ဣမေ သာမိနော ဟောန္တီ’’တိ ဧတံ ပကာရံ ဉတွာ ဝိဿာသဂ္ဂါဟံ ဝါ ဂဏှေ, မတကစီဝရံ ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ ယောဇနာ။ ဝိဿာသဂါဟန္တိ သာမီသု ဇီဝန္တေသု ဝိဿာသေန ဂါဟံ ဂဟေတွာ။ မတကစီဝရံ အဓိဋ္ဌေတိ တေသု မတေသု အညေ စေ ဘိက္ခူ န သန္တိ, ‘‘မယှံ တံ ပါပုဏာတီ’’တိ မတကစီဝရံ အဓိဋ္ဌေယျ။ အညေသံ အဒတွာ ဒူရေ ဌပိတမတကပရိက္ခာရာ ပန တတ္ထ တတ္ထ သံဃဿေဝ ဟောန္တိ။ ဘိက္ခုမှိ ကာလကတေ သံဃော သာမီ ပတ္တစီဝရေ, အပိစ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာ ဗဟူပကာရာ, သံဃေန တိစီဝရဉ္စ ပတ္တဉ္စ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ ဒါတဗ္ဗံ။ ယံ တတ္ထ လဟုဘဏ္ဍံ လဟုပရိက္ခာရံ, တံ သမ္မုခီဘူတေန သံဃေန ဘာဇေတဗ္ဗံ။ ယံ တတ္ထ ဂရုဘဏ္ဍံ ဂရုပရိက္ခာရံ, တံ အာဂတာနာဂတဿ စာတုဒ္ဒိသဿ သံဃဿ အဝိဿဇ္ဇိယံ အဝေဘင်္ဂိယံ။ ဂိလာနုပဋ္ဌာကော နာမ ဂိဟီ ဝါ ဟောတု ပဗ္ဗဇိတော ဝါ, အန္တမသော မာတုဂါမောပိ, သဗ္ဗေ ဘာဂံ လဘန္တိ။ ဗဟူ စေ သဗ္ဗေ သမဂ္ဂါ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, သဗ္ဗေသံ သမဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗော။ ယော ပနေတ္ထ ဝိသေသေန ဥပဋ္ဌဟတိ, တဿ ဝိသေသော ကာတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၃၈၁။ ‘‘လောဟဘဏ္ဍေ ပဟရဏိံ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတီ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဟရဏိန္တိ အာဝုဓံ။ ပါဒုကာ စ သင်္ကမနီယော ပလ္လင်္ကော စာတိ ဒွန္ဒော။ မတ္တိကာမယေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၀၉။)ကတကံ ကုမ္ဘကာရိကဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတီတိ ယောဇနီယံ, ဓနိယဿေဝ သဗ္ဗမတ္တိကာမယကုဋိ ကုမ္ဘကာရိကာတိ။
ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၂။ ဒေသနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၈၂။ ဣဒါနိ ဒေသနာနိဒဿနဗျာသေန ဟေဋ္ဌာ အဝုတ္တာနိ ကာနိစိ သိက္ခာပဒါနိ ဥပဒိသိတုံ ‘‘စာဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘိက္ခုဘာဝဿ ယော စာဂေါ, သာ ပါရာဇိကဒေသနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘဝတိ အနေနာတိ ဘာဝေါ, သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ, ဘိက္ခုနော ဘာဝေါ ဘိက္ခု-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဘိက္ခုကိစ္စံ ဘိက္ခုဘာဝေါ, တဿ။ ဒိသီ ဥစ္စာရဏေ, ဥစ္စာရဏာ ပကာသနာ ဒေသနာ။ ‘‘ဆန္နမတိဝဿတိ, ဝိဝဋ္ဋံ နာတိဝဿတီ’’တိ (ဥဒါ။ ၄၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဘိက္ခုဘာဝပရိစ္စာဂေါယေဝ ပါရာဇိကာယ ပကာသနာ နာမ ပါရာဇိကာယ ဒေသနာ။ ‘‘ယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သော’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ, တထာပိ သဗ္ဗာဒီဟိ ဝုတ္တဿ ဝါ လိင်္ဂမာဒိယျတေ ဝက္ခမာနဿ ဝါတိ ဝက္ခမာနဒေသနာပေက္ခာယ ‘‘သော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ယေန ပကာရေန ‘‘ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္န’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ယထာဝုတ္တံ, တေန။ ဝုတ္တမနတိက္ကမ္မာတိ အဗျယီဘာဝဝသေန ဝါ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓာပိ ဂရုကာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနာနတိက္ကမေနေဝ ပကာသနာ ဒေသနာ သိယာတိ ‘‘ဝုဋ္ဌာနံ ဂရုကာပတ္တိဒေသနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
֍ ဋီ ၃၈၃။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကဿာတိ ဧကဿ ဘိက္ခုနော။
֍ ဋီ ၃၈၄။ တုမှမူလေတိ တုမှာကံ မူလေ သမီပေ။ ပဋိဒေသေမီတိ ပကာသေမိ။ သံဝရေယျာသီတိ သံယမေယျာသိ, သံဝရေ ပတိဋ္ဌေယျာသီတိ အတ္ထော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁၀။)֍ ဋီ ၃၈၅။ နိဿဇ္ဇိတွာနာတိ ဧကဗဟုဘာဝံ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣဒံ မေ, ဘန္တေ, စီဝရ’’န္တိအာဒိနာ နိဿဇ္ဇိတွာ။ တေနာတိ ယဿ စီဝရံ နိဿဋ္ဌံ, တေန။ ‘‘ဣမံ…ပေ… ဒမ္မီ’’တိ နိဿဋ္ဌစီဝရံ ဒေယျန္တိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’န္တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၃၈၆။ (က) စီဝရန္တိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေန အဓိဋ္ဌိတေသု သံဃာဋိအာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ စီဝရံ။ ဝိပ္ပဝုတ္ထန္တိ ဝိပ္ပယုတ္တေန ဝုတ္ထံ။
(ခ) အကာလစီဝရန္တိ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမမာသံ ဌပေတွာ သေသေ ဧကာဒသမာသေ, အတ္ထတေ ကထိနေ တဉ္စ မာသံ ဟေမန္တိကေ စတ္တာရော မာသေ စ ဌပေတွာ သေသေ သတ္တမာသေ ဥပ္ပန္နံ, ကာလေပိ သံဃဿ ဝါ ‘‘ဣဒံ အကာလစီဝရ’’န္တိ ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဒမ္မီ’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒိန္နံ။ ဣတရံ ပန ကာလစီဝရံ။ မာသာတိက္ကန္တန္တိ အကာလစီဝရေ ဥပ္ပန္နေ ဦနဿ ပါရိပူရိယာ သံဃဂဏာဒိတော သတိယာ ပစ္စာသာယ မာသမေကံ ပရိဟာရော လဗ္ဘတိ, တံ မာသံ အတိက္ကန္တံ။
(ဂ) ပုရာဏစီဝရန္တိ ယံ အန္တမသော ဥဿီသကံ ကတွာ နိပန္နော။ စီဝရံ နာမ ဆန္နံ အညတရံ ဝိကပ္ပနူပဂံ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗေသု ဝက္ခမာနစီဝရပ္ပဋိသံယုတ္တသိက္ခာပဒေသု။
(ဃ) အညတြ ပါရိဝတ္တကာတိ အန္တမသော ဟရီတကီခဏ္ဍေနပိ ပါရိဝတ္တကံ ဝိနာ။
(င) ဂဟပတိကန္တိ ဘိက္ခူသု အပဗ္ဗဇိတကံ။ အညတြ သမယာတိ အစ္ဆိန္နစီဝရနဋ္ဌစီဝရသမယံ ဝိနာ, အစ္ဆိန္နစီဝရေဟိ ပန သာခါပလာသံ အတ္တနာ ဘဉ္ဇိတွာပိ ဝါကာဒီနိ ဂဏှိတွာပိ နိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ, ပဂေဝ ဝိညတ္တိ။ စီဝရံ ဝိညာပိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကန္တိ အာဟ ‘‘အညာတက’’န္တိအာဒိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁၁။)(စ) တဒုတ္တရီတိ တတော ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ဥတ္တရိ, အစ္ဆိန္နစီဝရေန ဘိက္ခုနာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ အဘိဟရိတွာ ပဝါရိတစီဝရတော တီသု နဋ္ဌေသု ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ, ဒွီသု နဋ္ဌေသု ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ။ ပကတိယာ သန္တရုတ္တရေန စရန္တေန ဒွီသု နဋ္ဌေသု ဒွေယေဝ သာဒိတဗ္ဗာနိ, ဧကသ္မိံ နဋ္ဌေ ဧကံယေဝ သာဒိတဗ္ဗံ။ ယဿ ဧကံယေဝ ဟောတိ, တသ္မိံ နဋ္ဌေ ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ။
(ဆ) အပ္ပဝါရိတောတိ ဂဟပတိနာ ဝါ ဂဟပတာနိယာ ဝါ။ ဝိကပ္ပန္တိ ပဌမအဓိပ္ပေတတော မူလံ ဝဍ္ဎာပေန္တော သုန္ဒရကာမတာယ ‘‘အာယတံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝိသိဋ္ဌကပ္ပံ အဓိကဝိဓာနံ။
(ဇ) အညာတကေ ဂဟပတိကေတိ ဗဟူနံ ဝသေန ဝုတ္တမတ္တမေဝ ပုရိမတော ဝိသေသော။
(ဈ) စောဒနာယာတိ ‘‘အတ္ထော မေ, အာဝုသော, စီဝရေနာ’’တိ စောဒနာယ။ ဌာနေနာတိ ကာယစောဒနမာဟ။ ရာဇာဒီဟိ ပေသိတေန ဟိ ဒူတေန ဝေယျာဝစ္စကရဿ ဟတ္ထေ စီဝရစေတာပန္နေ နိက္ခိတ္တေ တိဿော စောဒနာ အနုညာတာ, စောဒနာယ ဒိဂုဏံ ဌာနံ, တသ္မာ သစေ စောဒေတိယေဝ, န တိဋ္ဌတိ, ဆ စောဒနာ လဗ္ဘန္တိ။ သစေ တိဋ္ဌတိယေဝ, န စောဒေတိ, ဒွါဒသ ဌာနာနိ လဗ္ဘန္တိ။ သစေ ဥဘယံ ကရောတိ, ဧကာယ စောဒနာယ ဒွေ ဌာနာနိ ဟာပေတဗ္ဗာနိ။
(ဋ) သုဒ္ဓါနိ စ တာနိ ကာဠကာနိ စ ဇာတိယာ ရဇနေန ဝါ။
(ဌ) တုလန္တိ စတူဟိ တုလာဟိ ကာရေတုကာမတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန ယတ္တကေဟိ ဧဠကလောမေဟိ ကာတုကာမော ဟောတိ, တေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ကာဠကာနံ, ဧကော ဩဒါတာနံ, ဧကော ဂေါစရိယာနံ ဂဟေတဗ္ဗော။ တုလာ နာမ ပလသတံ။ ဂေါစရိယာ နာမ ကပိလဝဏ္ဏာ။ ဣဒံ မေ သန္ထတံ ကာရာပိတန္တိ ယောဇနာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁၂။)(ဏ) တိယောဇနပရမန္တိ ဂဟိတဋ္ဌာနတော တီဏိ ယောဇနာနိ ပရမော အဿ အတိက္ကမနဿာတိ ဘာဝနပုံသကဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတိက္ကာမိတာနီတိ အန္တမသော သုတ္တကေနပိ ဘဏ္ဍကတဘဏ္ဍဟရဏံ ဝိနာ အန္တမသော ဝါတာဗာဓပ္ပဋိကာရတ္ထံ ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒေ ပက္ခိတ္တာနိ အတိက္ကာမိတာနိ။
၃၈၇-၉။ နိဿဇ္ဇိတွာနာတိ ဝုတ္တနယေန ဝတ္ထူနိ နိဿဇ္ဇိတွာ။ အထာတိ ဒေသိတာနန္တရံ။ ‘‘ဣမံ ဇာနာဟီ’’တိ ဂိဟိံ ဝဒေတိ ယောဇနာ။ သောတိ အာရာမိကာဒိကော ဂိဟီ။ ‘‘ဣမိနာ ကိံ အာဟရာမီ’’တိ ဝဒေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဒေယျာတိ ယဒိ ဝဒတိ။ ဣမန္တိ အဝတွာတိ ‘‘ဣမံ အာဟရာ’’တိ အဝတွာ ဘိက္ခူနံ ကပ္ပိယံ တေလာဒိန္တိ ဝဒေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဒိန္တိ သန္ဓိဝသေန နိဂ္ဂဟိတံ။ တေန ပရိဝတ္တေတွာန သော ယံ ကပ္ပိယံ အာဟရတီတိ ယောဇနာ။ တေနာတိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ။ ဒွေပေတေ ဌပေတွာတိ ဧတေ ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂါဟကရူပိယသံဝေါဟာရကေ ဒွေ ဌပေတွာ သေသေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ တံ ဘုဉ္ဇိတုံ။ တတောတိ ပရိဝတ္တိတကပ္ပိယတော။ အညေနာတိ အန္တမသော အာရာမိကေနာပိ။ တေသန္တိ ဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ။
֍ ဋီ ၃၉၀။ အန္တမသော တန္နိဗ္ဗတ္တာ ရုက္ခစ္ဆာယာပီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တန္နိဗ္ဗတ္တာတိ နိဿဋ္ဌဝတ္ထုနာ ကိဏိတွာ ဂဟိတအာရာမေ ရုက္ခစ္ဆာယာ တန္နိဗ္ဗတ္တာ ဟောတီတိ တတော နိဗ္ဗတ္တာတိ သမာသော။ အာဒိတော သန္ထတတ္တယန္တိ အာဒိမှိ ကောသိယသုဒ္ဓကာဠကဒွေဘာဂသန္ထတတ္တယံ။
֍ ဋီ ၃၉၁။ ဧဝံ စေ နော လဘေထာတိ ဧဝံ ပရိဝတ္တေတွာ ကပ္ပိယကာရကော နော စေ လဘေယျ, သော ဂိဟီ ‘‘ဣမံ ဆဍ္ဍေဟီ’’တိ သံသိယော ဝတ္တဗ္ဗော, ဧဝံ ရူပိယဆဍ္ဍကော ဂိဟီ နော စေ လဘေယျ, သမ္မတော ဘိက္ခု ဆဍ္ဍေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁၃။)သမ္မတောတိ ‘‘ယော ဆန္ဒာဂတိံ န ဂစ္ဆေယျာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၈၄) ဝုတ္တပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတော ရူပိယဆဍ္ဍကသမ္မုတိယာ သမ္မတော ဘိက္ခု။
֍ ဋီ ၃၉၂။ ဧတာနီတိ ပဋိဂ္ဂဟိတရူပိယာနိ။ ဒုတိယံ ပတ္တန္တိ ဦနပဉ္စဗန္ဓနေ သတိ ဝိညာပိတပတ္တံ သံဃေ ဝတ္တုံ လဗ္ဘရေတိ ပဒသမ္ဗန္ဓော။ ဝတ္တုန္တိ ‘‘အဟံ ဘန္တေ ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေသိ’’န္တိအာဒိနာ ဝတ္တုံ။ သေသာနိ အဝသေသနိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူနိ သံဃေ ဧကသ္မိံ ဂဏေ စ ဝတ္တုံ လဗ္ဘရေတိ ယောဇနာ။ ဘာသန္တရေနပိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘန္တိ န ကေဝလံ ပါဠိဘာသာယမေဝ, သီဟဠာဒိဘာသာယပိ နိဿဇ္ဇိတုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၃၉၃။ (က) နာနပ္ပကာရန္တိ စီဝရာဒီနံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍာနံ ဝသေန အနေကဝိဓံ။ ကယော ဂဟဏံ, ဝိက္ကယော ဒါနံ။ ကယော စ ဝိက္ကယော စ ကယဝိက္ကယံ။
(ဂ) ဦနပဉ္စဗန္ဓနေနာတိ ဦနာနိ ပဉ္စ ဗန္ဓနာနိ ယဿ, တေန, ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ။ ယထာကထဉ္စိ ပန ပဉ္စဗန္ဓနော ပတ္တော, ပဉ္စဗန္ဓနောကာသော ဝါ, သော အပတ္တော, အညံ ဝိညာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၃၉၄။ သမ္မန္နိတွာနာတိ ပဒဘာဇနီယေ ဝုတ္တဉတ္တိဒုတိယကမ္မေန သမ္မန္နိတွာ။ သံဃဿ ပတ္တန္တန္တိ အန္တ-သဒ္ဒေန ပတ္တာနံ အန္တေ ဘဝေါ လာမကော ပတ္တောယေဝ ဂဟိတော, နိဿဋ္ဌပတ္တဿ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏံ ဝတွာ ထေရံ, ထေရဿ ပတ္တံ ဒုတိယတ္ထေရံ ဂါဟာပေတွာ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝသံဃနဝကံ ဂါဟာပေတွာ ယော တတ္ထ သန္နိပတိတသံဃဿ ပတ္တေသု ပရိယန္တော ပတ္တော, တံ ပတ္တန္တိ။ တဿာတိ ကတနိဿဇ္ဇနဿ ဘိက္ခုနော။ ဒါပယေတိ သမ္မတေန ပတ္တဂါဟာပကေန ဒါပေယျ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁၄။)֍ ဋီ ၃၉၅။ (က) ဘေသဇ္ဇန္တိ ဘေသဇ္ဇကိစ္စံ ကရောတု ဝါ, မာ ဝါ, ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရံ သပ္ပိအာဒိကံ သတ္တာဟကာလိကံ။
(ခ) ဂိမှာနဿ ပစ္ဆိမမာသေ ပုရိမော အဒ္ဓမာသော ပရိယေသနကရဏာနံ ခေတ္တံ, ပစ္ဆိမဒ္ဓမာသော ပရိယေသနကရဏနိဝါသနာနံ ခေတ္တံ, ဝဿိကမာသာ စတ္တာရောပိ အဓိဋ္ဌာနေန သဟ စတုန္နမ္ပိ ခေတ္တံ, ဣမေယေဝ ပဉ္စမာသာ ကုစ္ဆိသမယော, ဣတရသတ္တမာသာ ပိဋ္ဌိသမယော။ ပိဋ္ဌိသမယေ ပရိယေသန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ, ကုစ္ဆိသမယေ စ အတိရေကဒ္ဓမာသေ ကတွာ ပရိဒဟတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတိရေကမာသေ သေသေ’’တိ။
(ဂ) သာမံ ဒတွာတိ ဝေယျာဝစ္စာဒီနိ ပစ္စာသီသမာနော သယမေဝ ဒတွာ။ အစ္ဆိန္နန္တိ တံ အကရောန္တံ ဒိသွာ သကသညာယ အစ္ဆိန္နံ။ ဘိက္ခုနောပိ စီဝရံ ဌပေတွာ အညံ ပရိက္ခာရံ, အနုပသမ္ပန္နဿ စ ယံ ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရံ အစ္ဆိန္ဒတော ဒုက္ကဋံ။ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နံ သကသညံ ဝိနာ အစ္ဆိန္ဒန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။
(င) ဝိကပ္ပန္တိ ‘‘အာယတဉ္စ ကရောဟိ ဝိတ္ထတဉ္စာ’’တိအာဒိကံ အဓိကဝိဓာနံ။
(စ) အစ္စေကစီဝရန္တိ ဂမိကဂိလာနဂဗ္ဘိနိအဘိနဝုပ္ပန္နသဒ္ဓါနံ အညတရေန ပဝါရဏမာသဿ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒဿာမီ’’တိ ဒိန္နံ အစ္စာယိကစီဝရံ။ အစ္စေကစီဝရဿ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကော မာသော, အတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စ မာသာ စီဝရကာလသမယော, တံ အတိက္ကာမေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမိတ’’န္တိ။ ကာလော စ သော သမယော စ စီဝရဿ ကာလသမယော, တံ။
(ဆ) သပ္ပဋိဘယေ အာရညကသေနာသနေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ဝိဟရန္တေန ဘိက္ခုနာ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁၅။)ပုရိမိကာယ ဥပဂန္တွာ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတတာ, ကတ္တိကမာသတာ, ပဉ္စဓနုသတိကပစ္ဆိ မပ္ပမာဏယုတ္တသေနာသနတာ, သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယတာတိ ဧဝံ ဝုတ္တစတုရင်္ဂသမ္ပတ္တိယာအန္တရဃရေ နိက္ခိပိတွာ သတိ ပစ္စယေ ဆာရတ္တပရမံ တေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗံ။ တတော စေ ဥတ္တရိ ဝိပ္ပဝသေယျ, နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတိရေကဆာရတ္တ’’န္တိအာဒိ။
(ဇ) ဇာနန္တိ ဇာနန္တော။
֍ ဋီ ၃၉၆။ အာဒိမှိ ဝိယာတိ ပဌမနိဿဂ္ဂိယေ ဝိယ။
֍ ဋီ ၃၉၇။ (ခ) အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော ခါဒနီယာဒိပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ ဘိက္ခူသု ကုလေသု ဘုဉ္ဇန္တေသု ‘‘ဣဓ ပူဝံ, သူပံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝေါသာသမာနာယ ဘိက္ခုနိယာ အနပသာဒနေန စ သေခသမ္မတေသု ကုလေသု ပုဗ္ဗေ အနိမန္တိတဿ ခါဒနီယာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ သပ္ပဋိဘယေ အာရညကသေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဋိသံဝိဒိတခါဒနီယာဒိပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ ပါဋိဒေသနီယံ နာမ အာပတ္တိနိကာယော ဝုတ္တော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂါရယှ’’န္တိအာဒိ။
֍ ဋီ ၃၉၈။ ‘‘အဒေသနာဂါမိနိယ’’န္တိအာဒိ ‘‘န ဒေသယေ’’တိ ဧတ္ထ ကမ္မံ။ ပါရာဇိကာ သံဃာဒိသေသာ စ အဒေသနာဂါမိနိယော နာမ။ န အာပတ္တိ အနာပတ္တိ, တံ။ ကတဒေသနံ ဒေသိတံ။ နာနာသံဝါသနိဿီမဋ္ဌိတာနံ န ဒေသယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ စတုပဉ္စဟိ န ဒေသယေ, မနသာ န ဒေသယေ, အပကတတ္တာနံ န ဒေသယေ, နာနာ ‘‘ဧကာ’’တိ န ဒေသယေတိ။ မနသာတိ ကေဝလံ စိတ္တေနေဝ။ နာနာတိ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော ‘‘ဧကာ’’တိ ဝတွာ။ ဧကံ ပန အာပတ္တိံ ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။
ဒေသနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁၆။)၄၃။ ဆန္ဒဒါနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၃၉၉။ ကမ္မပ္ပတ္တေတိ ဥပေါသထာဒိနော ကမ္မဿ ပတ္တေ ယုတ္တေ အနုရူပေ။ သံဃေ သမာဂတေတိ စတုဝဂ္ဂါဒိကေ သံဃေ ဧကတ္ထ သန္နိပတိတေ။ ဧတ္ထ စ ဆန္ဒဟာရကေနာပိ သဒ္ဓိံ စတုဝဂ္ဂါဒိကော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၄၀၀။ ဆန္ဒဒါနာဒိဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧက’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဥပါဂမ္မာတိ သန္တိံ အာပတ္တိံ ပကာသေတွာ တတော ပစ္ဆာ ဥပဂန္တွာ။ ဆန္ဒံ ဒဒေတိ ဝက္ခမာနေသု တီသု ဧကေနပိ ဗဟိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတော ဆန္ဒံ ဒဒေယျ, ကေနစိ ကရဏီယေန သန္နိပါတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ကာယသာမဂ္ဂိံ အဒေန္တော ပန ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တော ဆန္ဒံ ဒဒေယျ။
֍ ဋီ ၄၀၂။ ဥဘိန္နံ ဒါနေ ကိံပယောဇနန္တိ အာဟ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓီ’’တိအာဒိ။ ပါရိသုဒ္ဓိပ္ပဒါနေန သံဃဿ အတ္တနော စာပိ ဥပေါသထံ သမ္ပာဒေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိသုဒ္ဓိ ဧဝ ပါရိသုဒ္ဓိ, တဿ ပဒါနံ, တေန။ နနု စ ပါရိသုဒ္ဓိတာပဒါနမတ္တမေဝ ဥပေါသထကမ္မံ နာမာတိ ပါရိသုဒ္ဓိပ္ပဒါနံ အတ္တနော ဥပေါသထံ သမ္ပာဒေတု, ကထံ သံဃဿာတိ? ဝုစ္စတေ – ပါရိသုဒ္ဓိဒါနဿ ဓမ္မကမ္မတာသမ္ပာဒနေန သံဃဿာပိ ဥပေါသထံ သမ္ပာဒေတီတိ။
ဧတ္ထ ပန စတူသု ဧကဿ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ အာဟရိတွာ တယော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရောန္တိ, တီသု ဝါ ဧကဿ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ အာဟရိတွာ ဒွေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တိ, အဓမ္မေန ဝဂ္ဂံ ဥပေါသထကမ္မံ။ စတ္တာရော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရောန္တိ, တယော ဝါ ဒွေ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တိ, အဓမ္မေန သမဂ္ဂံ။ စတူသု ဧကဿ အာဟရိတွာ တယော ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တိ, တီသု ဝါ ဧကဿ အာဟရိတွာ ဒွေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရောန္တိ, ဓမ္မေန ဝဂ္ဂံ။ သစေ ပန စတ္တာရော သန္နိပတိတွာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တိ, တယော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ, ဒွေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁၇။)အညမညံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရောန္တိ, ဓမ္မေန သမဂ္ဂံ။ ပဝါရဏကမ္မေသုပိ ပဉ္စသု ဧကဿ ပဝါရဏံ အာဟရိတွာ စတ္တာရော ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေန္တိ, စတူသု တီသု ဝါ ဧကဿ အာဟရိတွာ တယော ဒွေ ဝါ သံဃဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေန္တိ, အဓမ္မေန ဝဂ္ဂံ ပဝါရဏကမ္မန္တိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ သေသကမ္မံ ဝိဗာဓတီတိ အဝသေသသံဃကိစ္စံ ဝိဗာဓေတိ အလဒ္ဓါဓိပ္ပါယတ္တာတိ အဓိပ္ပါယော။
֍ ဋီ ၄၀၃။ ဒွယန္တိ ဥပေါသထကရဏဉ္စေဝ အဝသေသကိစ္စဉ္စ။ အတ္တနော န သာဓေတီတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။
֍ ဋီ ၄၀၄။ ဟရေယျာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ သုဒ္ဓိကဆန္ဒံ ဝါ ဣမံ ဝါ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ဟရေယျ။ ပရမ္ပရာ န ဟာရယေတိ ပရမ္ပရာ န အာဟရေယျ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ပရမ္ပရာဟဋာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ ပဌမတော ဂဟိတဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိကေန။ ပရမ္ပရာဟဋာတိ ယထာ ဗိဠာလသင်္ခလိကာယ ပဌမံ ဝလယံ ဒုတိယံ ပါပုဏာတိ, တတိယံ န ပါပုဏာတိ, ဧဝံ ဒုတိယဿ အာဂစ္ဆတိ, တတိယဿ န အာဂစ္ဆတိ။ ‘‘ပရိမ္ပရာဟဋာ ဆန္ဒ-ပါရိသုဒ္ဓိ န ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝါ ပါဌော။
֍ ဋီ ၄၀၅။ သဗ္ဗူပစာရန္တိ ‘‘ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ’’ တိအာဒိ သဗ္ဗံ ဥပစာရံ။
֍ ဋီ ၄၀၆။ သော အာဂတော အာရောစေတွာ သံဃံ ပဝါရေယျာတိ ယောဇနာ။ အထာတိ အနန္တရတ္ထေ။ အာဂတောတိ ပဝါရဏံ ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခု။ အာရောစေတွာတိ ဘိက္ခုသံဃဿ အာရောစေတွာ။ ဧဝန္တိ ဝက္ခမာနက္ကမေန။
၄၀၇-၈။ ဂဟေတွာ ဟာရကောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နာဟဋာတိ အာဟဋာဝ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဟာရကော သံဃံ ပတွာ တထာ ဟေယျ, အာဟဋာ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ တထာ ဟေယျာတိ ဝိဗ္ဘန္တာဒိကော ဘဝေယျ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁၈။)֍ ဋီ ၄၀၉။ သံဃံ ပတ္တော ပမတ္တော ဝါ သုတ္တော ဝါ နာရောစယေယျ အနာပတ္တိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ စ-သဒ္ဒေါ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဟရဏံ သမ္ပိဏ္ဍေတီတိ။
ဆန္ဒဒါနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၄။ ဥပေါသထနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၁၀။ ဒုဝေ ဥပေါသထာတိ သုလဘပ္ပဝတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ။ တယော ပန ဒိဝသဝသေနေဝ ဥပေါသထာ စာတုဒ္ဒသိကော ပန္နရသိကော သာမဂ္ဂိကောတိ။ တတ္ထ ဟေမန္တဂိမှဝဿာနာနံ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ တတိယသတ္တမပက္ခေသု ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ စာတုဒ္ဒသိကာ, သေသာ ပန္နရသိကာတိ ဧဝံ ဧကသံဝစ္ဆရေ စတုဝီသတိဥပေါသထာ။ ဣဒံ တာဝ လောကဿ ပကတိစာရိတ္တံ။ ‘‘အာဂန္တုကေဟိ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၁၇၈) ပန တထာရူပပစ္စယေ သတိ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၄၁၁။ သုတ္တုဒ္ဒေသော သံဃဿေဝါတိ ယောဇနာ။ အဓိဋ္ဌာနဉ္စ တံ ဥပေါသထော စာတိ ကမ္မဓာရယော။ သေသာနန္တိ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ။ ‘‘ဒုဝေ’’တိအာဒိနာ စ စာတုဒ္ဒသော ပန္နရသော သာမဂ္ဂီတိ ဒိဝသဝသေန, သုတ္တုဒ္ဒေသော အဓိဋ္ဌာနံ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ကရဏပ္ပကာရေန, သံဃုပေါသထော ဂဏုပေါသထော ပုဂ္ဂလုပေါသထောတိ ပုဂ္ဂလဝသေန စာတိ နဝ ဥပေါသထာ ဒီပိတာ ဟောန္တိ။
‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ, ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈) –
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၁၉။)ဧဝံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗကရဏာနန္တရံ ကတ္တဗ္ဗေ ပုဗ္ဗကိစ္စေ။
ပုဗ္ဗကရဏေတိ –
‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ, ဥဒကံ အာသနေန စ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈) –
ဧဝံ အဋ္ဌကထာစရိယေဟေဝ ဝုတ္တေ သဗ္ဗပဌမံ ကတ္တဗ္ဗေ ပုဗ္ဗကရဏေ။ ပတ္တကလ္လေတိ ဥပေါသထာဒီနံ စတုန္နံ အင်္ဂါနံ သမ္ဘဝေန ပတ္တော ကာလော ဣမဿာတိ ပတ္တကာလံ, ပတ္တကာလမေဝ ပတ္တကလ္လံ။ ကိံ တံ? ဥပေါသထာဒိကမ္မံ။ တံ ပန စတူဟိ အင်္ဂေဟိ သင်္ဂဟိတံ။ ယထာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ –
‘‘ဥပေါသထော ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ,
သဘာဂါပတ္တိယော စ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊
ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တိ,
ပတ္တကလ္လန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈)၊
သမာနိတေတိ သမ္မာ အာနီတေ ပဝတ္တိတေတိ အတ္ထော။ သောတိ သုတ္တုဒ္ဒေသော။ ပဉ္စဓာတိ နိဒါနုဒ္ဒေသော ပါရာဇိကုဒ္ဒေသော သံဃာဒိသေသုဒ္ဒေသော အနိယတုဒ္ဒေသော ဝိတ္ထာရုဒ္ဒေသောတိ ဧဝံ ပဉ္စဓာ။
֍ ဋီ ၄၁၃။ ဝိနာန္တရာယန္တိ ရာဇန္တရာယော စောရန္တရာယော အဂျန္တရာယော ဥဒကန္တရာယော မနုဿန္တရာယော အမနုဿန္တရာယော ဝါဠန္တရာယော သရီသပန္တရာယော ဇီဝိတန္တရာယော ဗြဟ္မစရိယန္တရာယောတိ (မဟာဝ။ ၁၅၀) ဝုတ္တေသု ဒသသု ယံ ကိဉ္စိ အန္တရာယံ ဝိနာ။ သင်္ခေပေနာတိ ဝိနာ ဝိတ္ထာရံ။ ‘‘ဧတ္ထ ဒွီသု တီသု ဝါ ဥဒ္ဒေသေသု ဝိသဒေသု ထေရောဝ ဣဿရော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝတ္တန္တေပိ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထာတိ ပဉ္စသု ဥဒ္ဒေသေသု။ အဝတ္တန္တေတိ ထေရဿ ဝိတ္ထာရေန အဝတ္တမာနေ အပ္ပဂုဏေ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂၀။)ဝဋ္ဋတီတိ သံခိတ္တေန ဥဒ္ဒိသိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမိနာဝ ယဿ ကဿစိ ဥဒ္ဒေသကဿ အဝတ္တန္တေပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ။ ဒွီသု ဝတ္တမာနေသု ဣဿရတ္တေ အဓိကေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘တီသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ထေရောဝ ဣဿရော’’တိအာဒိနာ ဣဒံ ပရိဒီပေတိ – ဒွေ အခဏ္ဍာ သုဝိသဒါ ဝါစုဂ္ဂတာ, ထေရာဓေယျံ ပါတိမောက္ခံ, သစေ ပန ဧတ္တကမ္ပိ ဝိသဒံ ကာတုံ န သက္ကောတိ, ဗျတ္တဿ ဘိက္ခုနော အာယတ္တံ ဟောတိ, တသ္မာ သယံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, အညာ ဝါ အဇ္ဈေသိတဗ္ဗောတိ။
֍ ဋီ ၄၁၄။ ဥဒ္ဒိသန္တေ သမာ ဝါ အထ ထောကိကာ ဝါ ယဒိ အာဂစ္ဆေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ ဥဒ္ဒိသန္တေ အာဝါသိကေဟိ ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိဿမာနေ။ သမာ ဝါ ထောကိကာ ဝါတိ အာဝါသိကေဟိ သမာ ဝါ ထောကိကာ ဝါ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ။ အဝသေသကံ သောတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ဧတ္တာဝတာပိ ဥပေါသထော ကတောယေဝ နာမာတိ ဒီပေတိ။
֍ ဋီ ၄၁၅။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံယေဝ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တံ။ မတ္တ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ။ သကလာယ ဧကစ္စာယ ဝါ ဥဋ္ဌိတာယ သမာ ဝါ ထောကိကာ ဝါ ယဒိ အာဂစ္ဆေယျုန္တိ ယောဇနာ။ သကလာယာတိ သဗ္ဗာယ ပရိသာယ။ ဧသံ သန္တိကေ ပါရိသုဒ္ဓိံ ကရေယျုန္တိ ဧသံ အာဝါသိကာနံ သမီပေ တေ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရေယျုန္တိ အတ္ထော။ အထ ဗဟုကာ စေ, သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာတိ ယောဇနီယံ။ ဝိကပ္ပီယန္တိ ပရိကပ္ပီယန္တီတိ ဝိကပ္ပါ, အဝသေသသဝနပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထဝိဓာနာ သဗ္ဗေ စ တေ ဝိကပ္ပါ စေတိ သဗ္ဗဝိကပ္ပါ။ တေသု။ ပုနုဒ္ဒိသေတိ ပုန ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျ။
֍ ဋီ ၄၁၆။ ဣတရာနန္တိ အာဂန္တုကာနံ။ ဣတရောတိ စာတုဒ္ဒသော။ ဧတ္ထ ပန ယေသံ ပန္နရသော, တေ အတီတံ ဥပေါသထံ စာတုဒ္ဒသိကံ အကံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပါယော – တာဒိသေ ပစ္စယေ သတိ စာတုဒ္ဒသိကဿ ကတတ္တာ တေသံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂၁။)ယထာဝုတ္တတတိယသတ္တမပက္ခသင်္ခါတစာတုဒ္ဒသိကေ သမ္ပတ္တေ တေရသီစာတုဒ္ဒသီကတ္တဗ္ဗတ္တာ အနုပေါသထတ္တာ ပန တတ္ထ ဥပေါသထော န ကတောတိ စာတုဒ္ဒသောယေဝ ပန္နရသော ဇာတော။ သမာနေတရေတိ သမာ ဦနာ ဣတရေတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဣတရေတိ အာဂန္တုကာ။ ပုရိမာနံ အနုဝတ္တန္တူတိ အာဝါသိကေဟိ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော ပန္နရသော’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စေ ကယိရမာနေ ပုရိမာနံ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တန္တူတိ အတ္ထော။ သစေဓိကာတိ ယဒိ အာဂန္တုကာ ဗဟုကာ ဟောန္တိ။ ပုရိမာတိ အာဝါသိကာ။ တေသံ အနုဝတ္တန္တူတိ တေသံ အာဂန္တုကာနံ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော စာတုဒ္ဒသော’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စေ ကယိရမာနေ အနုဝတ္တန္တု။ သေသေပီတိ အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသဝါရေပိ။ အယံ နယောတိ ‘‘အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသော ဣတရာနံ သစေတရော’’တိအာဒိကော အယမေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ယေသံ ပန္နရသော, တေ တိရောရဋ္ဌတော ဝါ အာဂတာ အတီတံ ဝါ ဥပေါသထံ စာတုဒ္ဒသိကံ အကံသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၄၁၇။ အတီတုပေါသထဿ စာတုဒ္ဒသိယံ ကတတ္တာ စာတုဒ္ဒသိယံ ပန္နရသုပေါသထော ကတောတိ ပန္နရသီ အာဝါသိကာနံ ပါဋိပဒေါ ဇာတောတိ အာဟ ‘‘အာဝါသိကာနံ ပါဋိပဒေါ’’တိ။ ဣတရာနန္တိ အာဂန္တုကာနံ။ ဥပေါသထောတိ ပန္နရသော ဥပေါသထော။ သမထောကာနန္တိ အတ္တနာ သမာနံ ဝါ ထောကာနံ ဝါ အာဂန္တုကာနံ။ မူလဋ္ဌာတိ အာဝါသိကာ။ ကာမတော ဒေန္တူတိ အတ္တနော ဣစ္ဆာယ ဒေန္တု။
֍ ဋီ ၄၁၈။ နော စေ ဒေန္တီတိ ယဒိ အာဝါသိကာ ကာယသာမဂ္ဂိံ န ဒေန္တိ, တေသံ ပန အာဝါသိကာနံ ဟိယျော ဥပေါသထဿ ကတတ္တာ အဇ္ဇ ဥပေါသထကရဏံ နတ္ထိ။ ဗဟူသု အနိစ္ဆာယ ကာယသာမဂ္ဂိံ ဒဒေယျာတိ ယောဇနာ။ ဗဟူသူတိ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂၂။)အာဂန္တုကေသု ဗဟုကေသု။ ဗဟိ ဝါ ဝဇေတိ အာဝါသိကဘိက္ခုပရိသာ နိဿီမံ ဝါ ဝဇေယျာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၁၉။ သာဝေယျ သုတ္တန္တိ ပါတိမောက္ခသင်္ခါတံ သုတ္တံ ဝါယမိတွာ သာဝေယျ။
֍ ဋီ ၄၂၀။ သမ္မဇ္ဇိတုံ …ပေ… ဥဒကာသနံ ပညပေတုဉ္စ မဟာထေရေန ပေသိတော ကလ္လော န ကရေယျ တထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကလ္လောတိ အဂိလာနော။ တထာတိ ဒုက္ကဋံ အတိဒိသတိ။ အာသနေသု အသတိ အန္တမသော သာခါဘင်္ဂမ္ပိ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပညပေတဗ္ဗံ။ တေလေ အသတိ ကပလ္လေ အဂ္ဂိပိ ဇာလေတဗ္ဗော။
၄၂၁-၃။ ပဋ္ဌပေတွာ ဒကာသနန္တိ ပရိဘောဇနီယပါနီယောဒကဉ္စ အာသနဉ္စ သန္နိဟိတံ ကတွာ။ ဂဏဉတ္တိန္တိ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ ဂဏေန ဌပေတဗ္ဗံ ဉတ္တိံ။ တေတိ အညေ ဒုဝေ ဘိက္ခူ။ သမတ္တပုဗ္ဗာရမ္ဘေနာတိ သမတ္တော နိဋ္ဌိတော ပုဗ္ဗေသု ဥတ္တရာသင်္ဂဧကံသကရဏာဒီသု အာရမ္ဘော ယဿာတိ တိပဒဗဟုဗ္ဗီဟိ။ နဝေန တေ ဧဝမီရိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေတိ ဣတရေ ဒွေ။
֍ ဋီ ၄၂၄။ ကတ္တဗ္ဗံ ကတွာ ပုဗ္ဗကိစ္စာဒိကံ သမ္ပာဒေတွာ နဝေါ ဧဝံ ဤရိယောတိ ယောဇနာ။
֍ ဋီ ၄၂၇။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဧကေကဿ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဟရိတွာနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကေကဿာတိ ဧတ္ထ ဝိစ္ဆာယံ ဒွိတ္တံ။ ကိရိယာယ ဂုဏေန ဒဗ္ဗေန ဝါ ဘိန္နေ အတ္ထေ ဗျာပိတုံ ဣစ္ဆာ ဝိစ္ဆာ။ ဧတ္ထ ပန ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဟရဏသင်္ခါတာယ ကိရိယာယ စတူသု စ တီသု စ ဒွီသု စ ဘိန္နမေကေကံ ဗျာပိတုံ သမ္ဗန္ဓိတုံ ဣစ္ဆာတိ ဝိစ္ဆာ။ ဣတရီတရေတိ ဧတ္ထာပိ ကရဏကိရိယာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တယော ဒွေ ဧကော ဝါ တံ တံ သံဃုပေါသထံ ဂဏုပေါသထံ ပုဂ္ဂလုပေါသထံ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပါယော – စတူသု ဧကဿ အာဟရိတွာ တယော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရောန္တိ, တီသု ဝါ ဧကဿ အာဟရိတွာ ဒွေ သံဃုပေါသထံ ကရောန္တိ, အဓမ္မေန ဝဂ္ဂံ ဥပေါသထကမ္မံ။ အထ ပန ဧကဿ အာဟရိတွာ တယော သံဃုပေါသထံ ကရောန္တိ, ဧကဿ အာဟရိတွာ ဒွေ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂၃။)ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရောန္တိ, အဓမ္မေန ဝဂ္ဂံ နာမ ဟောတိ။ ယဒိ ပန စတ္တာရောပိ သန္နိပတိတွာ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရောန္တိ, တယော ဝါ ဒွေ ဝါ သံဃုပေါသထံ ကရောန္တိ, အဓမ္မေန သမဂ္ဂံ နာမ ဟောတီတိ။ တဗ္ဗိပရိယာယေန ဓမ္မေန သမဂ္ဂံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၄၂၈။ ဝဂ္ဂေ သမဂ္ဂေ ဝါ ‘‘ဝဂ္ဂေါ’’တိ သညိနော ဝိမတိဿ ဝါ ကရောတော ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဂ္ဂေတိ ဝဂ္ဂသံဃေ။ ဝိမတိဿာတိ ‘‘ဝဂ္ဂေါ နု ခေါ, သမဂ္ဂေါ’’တိ ဧဝံ ဝေမတိကဿ။ ဣမိနာဝ ကုက္ကုစ္စပကတဝါရောပိ ဥပလက္ခိတော။ ကရောတောတိ ဥပေါသထံ ကရောန္တဿ။ ဘေဒါဓိပ္ပါယေန ကရောတောတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ပန ပါပဿ ဗလဝတာယ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ သညိနောတိ သညာသီသေန စိတ္တံ ဝုတ္တံ, စိတ္တဝတောတိ အတ္ထော။
၄၂၉-၃၀။ ‘‘ဥက္ခိတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလေ ဒဿေတိ။ ဥက္ခိတ္တဿာတိ ကတ္တုအတ္ထေ သာမိဝစနံ။ နိသိန္နသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနတ္တာ ဥက္ခိတ္တာဒီဟိ ကတ္တူဟိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ ‘‘သေသာန’’န္တိ ဝိသေသနဿ ဘိက္ခူနံ ဗျဘိစာရေန သာတ္ထကတာ။ အဘဗ္ဗဿ ပဏ္ဍကာဒိဧကာဒသဝိဓဿ အဘဗ္ဗဿ။ နိသိန္နပရိသာယဉ္စ ပါတိမောက္ခံ န ဥဒ္ဒိသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဘာဂါပတ္တိကော တထာ န ဥဒ္ဒိသေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိကာလဘောဇနာဒိဝတ္ထုတော သမာနော ဘာဂေါ ကောဋ္ဌာသော ဧတိဿာတိ သဘာဂါ, သာ အာပတ္တိ အဿာတိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။
ဆန္ဒေန ပရိဝုတ္ထေနာတိ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓံ ပါရိဝါသိယံ ပရိသပါရိဝါသိယံ ရတ္တိပါရိဝါသိယံ ဆန္ဒပါရိဝါသိယံ အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယန္တိ။ တတ္ထ ဘိက္ခူ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂၄။)သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ, အထ မေဃုဋ္ဌာနာဒိနာ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန အနောကာသော, အထ ‘‘အညတ္ထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇိတွာဝ ဥဋ္ဌဟန္တိ, ဣဒံ ပရိသပါရိဝါသိယံ နာမ ကိဉ္စာပိ ပရိသပါရိဝါသိယံ, ဆန္ဒဿ ပန အဝိဿဋ္ဌတ္တာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
‘‘ယာဝ ပန သဗ္ဗေ သန္နိပတန္တိ, တာဝ ဓမ္မံ သုဏိဿာမာ’’တိ ဧကံ အဇ္ဈေသန္တိ, တသ္မိံ ဓမ္မကထံ ကထေန္တေယေဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ, သစေ စာတုဒ္ဒသိကံ ကာတုံ နိသိန္နာ, ပန္နရသောတိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, သစေ ပန္နရသိကံ ကာတုံ နိသိန္နာ, ပါဋိပဒေ အနုပေါသထေ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ, အညံ ပန သံဃကိစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, ဣဒံ ရတ္တိပါရိဝါသိယံ နာမ။
ဧဝံ ပန နိသိန္နေ ကောစိ နက္ခတ္တပါဌကော ဘိက္ခု ‘‘အဇ္ဇ နက္ခတ္တံ ဒါရုဏံ, ဣမံ ကမ္မံ မာ ကရောထာ’’တိ ဝဒတိ, တေ တဿ ဝစနေန ဆန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတ္ထေဝ နိသိန္နာ ဟောန္တိ, အထညော အာဂန္တွာ ‘‘နက္ခတ္တံ ပဋိမာနေန္တံ, အတ္ထော ဗာလံ ဥပစ္စဂါ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁။၄၉) ဝတွာ ‘‘ကိံ နက္ခတ္တေန, ကရောထာ’’တိ ဝဒတိ, ဣဒံ ဆန္ဒပါရိဝါသိယဉ္စေဝ အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယဉ္စ။ ဧကသ္မိံ ပါရိဝါသိယေ ပုန ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ အာနေတွာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။
֍ ဋီ ၄၃၁။ အာပန္နဉ္စ ဝေမတိကဉ္စ အဒေသယိတွာ ဝါ နာဝိကတွာ ဝါ ဥပေါသထံ ကာတုံ န စ ကပ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နာဝိကတွာတိ ဂရုကာပတ္တိံ အနာဝိကတွာ။ န စာတိ နေဝ။
֍ ဋီ ၄၃၂။ အဋ္ဌိတောပေါသထာတိ အဋ္ဌိတော အဝိဿဋ္ဌော ဥပေါသထော ယသ္မိန္တိ ဗဟုဗ္ဗီဟိ။ တဒဟူတိ တသ္မိံ ဥပေါသထဒိဝသေ။ အန္တရာယံ ဝါ သံဃံ ဝါ ဝိနာ အဓိဋ္ဌာတုံ သီမမေဝ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂၅။)ဝါ န ဝဇေတိ ယောဇနာ။ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ဣမိနာ ဂဏုပေါသထမ္ပိ ဥပလက္ခေတိ။ သီမန္တိ ဣမိနာ နဒိမ္ပိ။
ဥပေါသထနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၅။ ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၃၃။ ‘‘အညမညပ္ပဝါရဏာ’’တျာဒီနံ အညမညေဟိ ကာတဗ္ဗာ ပဝါရဏာ။ တတ္ထ တိဏ္ဏံ စတုန္နဉ္စ ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွာ အညမညပ္ပဝါရဏာ, ဒွိန္နံ ပန အဋ္ဌပေတွာဝ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ အဓိဋ္ဌာနပ္ပဝါရဏာ, ယုပစ္စယန္တာနံ ဘာဝေ နိယတနပုံသကတ္တာ ‘‘အဓိဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသာ ပဉ္စာဒီဟိ ကာတဗ္ဗာ အဝသေသာ သံဃပ္ပဝါရဏာ သံဃဝသေန ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧတေန နဝသု သံဃပ္ပဝါရဏာဒယော တိဿော ဒဿိတာ။ နဝ ဟိ ပဝါရဏာ စာတုဒ္ဒသီ ပန္နရသီ သာမဂ္ဂီတိ ဒိဝသဝသေန, တေဝါစီ ဒွေဝါစီ ဧကဝါစီတိ ကတ္တဗ္ဗာကာရဝသေန, သံဃေ ပဝါရဏာ, ဂဏေ ပဝါရဏာ, ပုဂ္ဂလေ ပဝါရဏာတိ ကာရကဝသေန စ။ တတ္ထ ပုရိမဝဿံဝုတ္ထာနံ ပုဗ္ဗကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဝါ တေသံယေဝ သစေ ဘဏ္ဍနကာရကေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ ပဝါရဏံ ပစ္စုက္ကဍ္ဎန္တိ, အထ ကတ္တိကမာသဿ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသော ဝါ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဝါ ပစ္ဆိမဝဿံဝုတ္ထာနဉ္စ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဧဝ ဝါ ပဝါရဏာဒိဝသာ ဟောန္တိ။ ဣဒံ ပန ပကတိစာရိတ္တံ။ တထာရူပပ္ပစ္စယေ သတိ ဒွိန္နံ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာနံ ပုရိမေသု စာတုဒ္ဒသေသုပိ ပဝါရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိန္နဿ ပန သံဃဿ သာမဂ္ဂိယံ ယော ကောစိ ဒိဝသော ပဝါရဏာဒိဝသော ဟောတိ။ ဣမာ ဒိဝသဝသေန တိဿော ပဝါရဏာ။ ကတ္တဗ္ဗာကာရဝသေန ပန ဝက္ခမာနနယေန ဝိညာတဗ္ဗာ။
֍ ဋီ ၄၃၄။ ‘‘ပုဗ္ဗကိစ္စေ’’တိအာဒီသု –
‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ, ဥဒကံ အာသနေန စ၊
ပဝါရဏာယ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂၆။)‘‘ဆန္ဒပ္ပဝါရဏာ ဥတုက္ခာနံ, ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊
ပဝါရဏာယ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ပဝါရဏာ ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ,
သဘာဂါပတ္တိယော စ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊
ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တိ,
ပတ္တကလ္လန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –
ဧဝံ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာ ပုဗ္ဗကိစ္စာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဉတ္တိန္တိ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ သာမညံ သံဃဉတ္တိံ။ ဧဝံ ပန ဉတ္တိယာ ဌပိတာယ ကာရဏေ သတိ တေဝါစိကဒွေဝါစိကဧကဝါစိကသမာနဝဿိကဝသေနပိ ပဝါရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အယမေဝ ပန ဉတ္တိ ‘‘သံဃော ပဝါရေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘သံဃော တေဝါစိကံ ပဝါရေယျ, သံဃော ဒွေဝါစိကံ ပဝါရေယျ, သံဃော ဧကဝါစိကံ ပဝါရေယျ, သံဃော သမာနဝဿိကံ ပဝါရေယျာ’’တိပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ စာတုဒ္ဒသိယံ ပန သာမဂ္ဂိယဉ္စ ‘‘စာတုဒ္ဒသီ သာမဂ္ဂီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၄၃၇။ ထေရေသု ဥက္ကုဋိကံ နိသဇ္ဇ ပဝါရေန္တေသု နဝေါ ယာဝ သယံ ပဝါရေတိ, တာဝ ဥက္ကုဋိကော ဧဝ အစ္ဆတူတိ ယောဇနာ။ အစ္ဆတူတိ နိသီဒေယျ။
၄၄၀-၂။ ဓမ္မသာကစ္ဆာ စ ကလဟော စာတိ ဒွန္ဒော။ ရတ္တိယာ ခေပိတဘာဝတော တေဝါစိကာယ ဩကာသေ အသတိ ဒသဝိဓေ ဝါ အန္တရာယေ သတိ ‘‘သုဏာတု မေ…ပေ… သမာနဝဿိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ အနုရူပတော ဉတ္တိံ ဝတွာ ယထာဌပိတဉတ္တိယာ အနုရူပေန ပဝါရေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနုရူပတောတိ ‘‘သုဏာတု မေ…ပေ… ဒါနံ ဒေန္တေဟိ ရတ္တိ ခေပိတာ, သစေ…ပေ… ရတ္တိ ဝိဘာယိဿတိ, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လ’’န္တိအာဒိနာ တေန ခေပိတရတ္တိယာ အနုရူပေန။ ‘‘သုဏာတု မေ ဘန္တေ သံဃော, အယံ ရာဇန္တရာယော, သစေ သံဃော တေဝါစိကံ…ပေ… သံဃော ဘဝိဿတိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂၇။)အထာယံ ရာဇန္တရာယော ဘဝိဿတိ, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လ’’န္တိအာဒိနာ ရာဇန္တရာယာဒီနံ အနုရူပေန ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အထာယံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော ဘဝိဿတီ’’တိ ပန ပေယျာလဝသေန အန္တေ ဝုတ္တံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွေဝါစိက’’န္တိအာဒိကံ ပန ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ လင်္ဃနက္ကမေန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဝုတ္တံ။ ဝစနသမယေ ပန ‘‘ဒွေဝါစိကံ ပဝါရေယျ’’ဣစ္စာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ အာဂစ္ဆေယျုံ ယဒိ သမာအာဒိကာ စာတိ ‘‘အာဂစ္ဆေယျုံ ယဒိ သမာ’’ဣစ္စာဒယော ဥပေါသထေ ဝုတ္တာ ဂါထာယော စ။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ ပဝါရဏာယံ။ အယမေဝ စ အာဟရဏက္ကမော –
အာဂစ္ဆေယျုံ ယဒိ သမာ, ပဝါရေန္တေဝ ထောကိကာ၊
ပဝါရိတာ တေ သုပ္ပဝါရိတာ, အညေဟိ စ ပဝါရိယံ၊
ပဝါရိတေသု သကလာ-ယေကစ္စာယုဋ္ဌိတာယ ဝါ။
ပဝါရေယျုဉ္စ တေ တေသံ, သန္တိကေ ဗဟုကာ သစေ၊
ကတွာ သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု, ပုဗ္ဗကိစ္စံ ပုနုဒ္ဒိသေတိ။
‘‘အာဝါသိကာနံ ပန္နရသော’’တိအာဒိကာ ဂါထာယော ပန ဧတ္ထာပိ သမာနာ။
֍ ဋီ ၄၄၃။ ဉတ္တိံ ဝတွာတိ ဝက္ခမာနဂဏဉတ္တိံ ဝတွာ။
֍ ဋီ ၄၄၄။ သမုဒီရိယာတိ အညေ ဒွေ တယော ဝါ ဝက္ခမာနက္ကမေန ဝတ္တဗ္ဗာ။
၄၄၆-၈။ ကတ္တဗ္ဗံ ကတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ပုဗ္ဗကိစ္စာဒိကံ။ နဝေနပိ ‘‘အဟံ ဘန္တေ…ပေ… ပဋိကရိဿာမီ’’တိ ထေရော ဤရိယောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ ပရာမသတိ။
֍ ဋီ ၄၄၉။ ‘‘ယသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂၈။)֍ ဋီ ၄၅၀။ ဂါထာယောတိ ‘‘ဝဂ္ဂေ သမဂ္ဂေ ဝဂ္ဂေါတိ, သညိနော’’တိအာဒိကာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဂါထာယော ဝါ။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – ကရောတောတိ ဧတ္ထ ပဝါရဏံ ကရောတောတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တတိယ ဂါထာယ ‘‘ပါတိမောက္ခံ န ဥဒ္ဒိသေ’’တိ အပနေတွာ ‘‘နော ကရေယျ ပဝါရဏ’’န္တိ ပဒံ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ။ စတုတ္ထဂါထာယ ‘‘အနုပေါသထေ’’တိအာဒိဂါထာဗန္ဓံ အပနေတွာ ‘‘နေဝ ပဝါရဏေ ကာတုံ, သာ ကပ္ပတိ ပဝါရဏာ’’တိ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ပဉ္စမဂါထာယ ‘‘အဋ္ဌိတောပေါသထာဝါသာ’’တိ အပနေတွာ ‘‘ပဝါရဏာဌိတာဝါသာ’’တိ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ။
֍ ဋီ ၄၅၁။ သံဃမှိ ပဝါရိတေဝါတိ ပုရိမဝဿူပဂတေ သံဃမှိ ပဝါရိတေ ဧဝ။ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရေယျာတိ န ဧကသ္မိံ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဒွေ ဉတ္တိယော ဌပေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပါယော။ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂန္တွာ အပရိနိဋ္ဌိတဝဿော အဝုတ္ထော။ အနုပါဂတောတိ ဝဿံ အနုပါဂတော။ အယမေတ္ထာဓိပ္ပါယော – ပုရိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂတာ ပဉ္စ ဝါ အတိရေကာ ဝါ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ တေဟိ သမာ ဝါ ဦနတရာ ဝါ ပုရိမိကာယ ဝါ ဥပဂတေဟိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ထောကတရာ စေဝ ဟောန္တိ, သံဃပ္ပဝါရဏာယ ဂဏံ ပူရေန္တိ သံဃပ္ပဝါရဏာဝသေန ဉတ္တိံ ဌပေတွာ, အထ စ ဥဘောပိ ဧကတော ဟုတွာ သံဃံ န ပူရေန္တိ, ဂဏံ ပန ပူရေန္တိ, ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ, ပစ္ဆာ တေသံ သန္တိကေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ယဒိ ပန ပုရိမိကာယ ဧကော, ပစ္ဆိမိကာယ ဧကော, ဧကေန ဧကဿ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ, ဧကေန ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ပုရိမေဟိ ဝဿူပဂတေဟိ ပစ္ဆာ ဝဿူပဂတာ ဧကေနပိ အဓိကာ သံဃံ ပူရေန္တိ, ပဌမံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပစ္ဆာ တေသံ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ။ ဂဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမုပရိပိ ယထာယောဂံ စိန္တနီယံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၂၉။)֍ ဋီ ၄၅၂။ စာတုမာသိနိယာတိ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမာယံ။ သံဃေနာတိ ပဌမံ ဝဿူပဂတေန သံဃေန။ ဝုတ္ထာ ဝဿာ ယေဟိ တေ ဝုတ္ထဝဿာ, ပစ္ဆိမဝဿူပဂတာ။ သစေ အပ္ပတရာ သိယုန္တိ ဣမိနာ ယဒိ အဓိကတရာ ဝါ သမသမာ ဝါ ဟောန္တိ, ပဝါရဏာဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပစ္ဆိမဝဿူပဂတေဟိ ပဌမံ ပဝါရိတေ ပစ္ဆာ ဣတရေဟိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ ဒီပေတီတိ။
ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၆။ သံဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅၃။ သံဝရဏံ စက္ခုဒွါရာဒီနံ သတိကဝါဋေန ပိဒဟနံ သံဝရော။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော နတ္ထိ, န ဟိ စက္ခုပသာဒံ နိဿာယ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, နေဝ ဘဝင်္ဂသမယေ အာဝဇ္ဇနာဒီနံ အညတရသမယေ, ဇဝနက္ခဏေ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဒါ သံဝရော ဟောတိ, ဧဝံ ဟောန္တေ ပန သော စက္ခုဒွါရာဒီနံ သံဝရောတိ ဝုစ္စတိ။ စက္ခုသောတာဒိဘေဒေဟီတိ စက္ခု စ သောတဉ္စ, တာနိ အာဒိ ယေသံ, တေဝ ဘေဒါ စာတိ သမာသော, တေဟိ ဒွါရေဟိ။ အဘိဇ္ဈာဒိပ္ပဝတ္တိယာ အစ္စန္တောပကာရကတ္တာ ကရဏတ္ထေ စေတ္ထ တတိယာ။ ဧတေန စက္ခုသောတဃာနဇိဝှါကာယမနသင်္ခါတာနိ ဒွါရာနိ ဝုတ္တာနိ။ ရူပသဒ္ဒါဒိဂေါစရေတိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မသင်္ခါတေ ဝိသယေ။ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒိပ္ပဝတ္တိန္တိ ဧတ္ထ ပရသမ္ပတ္တိံ အဘိမုခံ ဈာယတီတိ အဘိဇ္ဈာ, ဗလဝတဏှာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အနေကေ အကုသလာ ဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာ။
֍ ဋီ ၄၅၄။ သကံ စိတ္တံ ကိဋ္ဌာဒိံ ဒုပ္ပသုံ ဝိယ နိဂ္ဂဏှေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိဋ္ဌန္တိ ကိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နံ သဿံ ဂဟိတံ။ ကိဋ္ဌံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃၀။)အဒတီတိ ကိဋ္ဌာဒိ, တံ။ သမ္ပဇာနောတိ သာတ္ထကသပ္ပါယဂေါစရအသမ္မောဟသင်္ခါတေန စတုသမ္ပဇညေန သမ္မာ ပဇာနော။ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ ကထိတံ။
သံဝရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၇။ သုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅၅။ ဒေသနာ သံဝရော ဧဋ္ဌိ ပစ္စဝေက္ခဏန္တိ ဘေဒတော သုဒ္ဓိ စတုဗ္ဗိဓာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏံ ဘေဒတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိဂ္ဂဟိတလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော, ဒေသနာသုဒ္ဓိ သံဝရသုဒ္ဓိ ပရိယေဋ္ဌိသုဒ္ဓိ ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓီတိ စတုဗ္ဗိဓာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ သုဇ္ဈတီတိ သုဒ္ဓိ, ယထာဓမ္မံ ဒေသနာယ သုဒ္ဓိ ဒေသနာသုဒ္ဓိ။ ဝုဋ္ဌာနဿာပိ စေတ္ထ ဒေသနာယ ဧဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မူလာပတ္တီနံ ပန အဘိက္ခုတာပဋိညာဝ ဒေသနာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ, သာဝဿ ပါရာဇိကာပန္နဿ ဝိသုဒ္ဓိ နာမ ဟောတိ။ အယဉှိ ယသ္မာ ပါရာဇိကံ အာပန္နော, တသ္မာ ဘိက္ခုဘာဝေ ဌတွာ အဘဗ္ဗော ဈာနာဒီနိ အဓိဂန္တုံ။ ဘိက္ခုဘာဝေါ ဟိဿ သဂ္ဂန္တရာယော စေဝ ဟောတိ, မဂ္ဂန္တရာယော စ။ ဝုတ္တဉှေတံ –
‘‘သာမညံ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌံ, နိရယာယူပကဍ္ဎတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၁၁)၊
‘‘သိထိလော ဟိ ပရိဗ္ဗဇော, ဘိယျော အာကိရတေ ရဇ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၁၃)၊
ဣစ္စဿ ဘိက္ခုဘာဝေါ ဝိသုဒ္ဓိ နာမ န ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဂိဟိအာဒိကော ဟုတွာ ဒါနသရဏသီလသံဝရာဒီဟိ သဂ္ဂမဂ္ဂံ ဝါ ဈာနဝိမောက္ခမဂ္ဂံ ဝါ အာရာဓေတုံ ဘဗ္ဗော ဟောတိ,
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃၁။)တသ္မာဿ ဂိဟိအာဒိဘာဝေါ ဝိသုဒ္ဓိ နာမ ဟောတိ။ အဓိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌေန သံဝရေန ဝိသုဒ္ဓိ သံဝရဝိသုဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယာနံ ဧဋ္ဌိယာ သုဒ္ဓိ ဧဋ္ဌိသုဒ္ဓိ။ စတူသု ပစ္စယေသု ပစ္စဝေက္ခဏေန သုဒ္ဓိ ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓိ။ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ ပါတီ’’တိအာဒီသု ပါတိမောက္ခသံဝရသမ္မတန္တိ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရော’’တိ သမ္မတံ သီလံ။
֍ ဋီ ၄၅၆။ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနသံဝရာ သုဇ္ဈတီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရော သံဝရသုဒ္ဓီတိ ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။
֍ ဋီ ၄၅၇။ အနေသနံ ပဟာယ ဓမ္မေန ဥပ္ပါဒေန္တဿ ဧဋ္ဌိယာ သုဒ္ဓတ္တာ အာဇီဝနိဿိတံ ဧဋ္ဌိသုဒ္ဓီတိ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပ္ပါဒေန္တဿာတိ ပစ္စယေ ဥပ္ပါဒေန္တဿ။
֍ ဋီ ၄၅၈။ ပစ္စဝေက္ခဏသုဇ္ဈနာတိ ဟေတုမှိ ပဉ္စမီတိ။
သုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄၈။ သန္တောသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၅၉။ ပံသုကူလံ ပိဏ္ဍိယာလောပေါ ရုက္ခမူလံ ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇန္တိ ဣမေ စတ္တာရော ပစ္စယာ အပ္ပဂ္ဃနကတာယ အပ္ပါ စေဝ ကဿစိပိ အာလယာဘာဝေန အနဝဇ္ဇာ စ ဂတဂတဋ္ဌာနေ လဗ္ဘမာနတာယ သုလဘာ စာတိ ဝုစ္စန္တိ, တေနာဟ ‘‘အပ္ပေနာ’’တိအာဒိ။ မတ္တညူတိ ပရိယေသနပ္ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝိဿဇ္ဇနေသု စတူသု မတ္တညုတာဝသေန ပမာဏညူ။
֍ ဋီ ၄၆၀။ ကထံ သန္တုဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘အတီတ’’န္တိအာဒိ။ ပစ္စုပ္ပန္နေန ယာပေန္တောတိ ယထာလာဘယထာဗလယထာသာရုပ္ပဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နေန ယထာဝုတ္တစတုဗ္ဗိဓပစ္စယေန ယာပေန္တောတိ။
သန္တောသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃၂။)၄၉။ စတုရာရက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၄၆၁-၂။ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ …ပေ… မရဏဿတီတိ ဣမာ စတုရာရက္ခာ နာမာတိ သေသော။ အာရကတ္တာဒိနာတိ အာရကဘာဝေါ အာရကတ္တံ, တံ အာဒိ ယဿ ‘‘အရီနံ ဟတတ္တာ’’တိအာဒိကဿ တံ အာရကတ္တာဒိ။ တေန တေန မဂ္ဂေန သဝါသနာနံ အရာနံ ဟတတ္တာ အာရကာ သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတောတိ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ, က-ကာရဿ ဟ-ကာရံ သာနုနာသိကံ ကတွာ ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အာရကာ’’တိ စ ဝုတ္တေ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော, ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသဿ အနုပ္ပယောဇိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ကိလေသေဟီ’’တိ လဗ္ဘတိ။
သမ္မာတိ အဝိပရီတံ။ သာမန္တိ သယမေဝ, အပရနေယျော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓေါ’’တိ ဟိ ဧတ္ထ သံ-သဒ္ဒေါ ‘‘သယ’’န္တိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဗောဓကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓတောတိ ဘာဝပ္ပဓာနောယံ နိဒ္ဒေသော, ဗုဒ္ဓတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘အရဟံ’’ ဣတိ ဝါ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ’’ ဣတိ ဝါ ဘဂဝတော နဝဘေဒေ ဂုဏေ ယာ ပုနပ္ပုနံ အနုဿတိ, သာ ဗုဒ္ဓါနုဿတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဣတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အ-ကာရော သန္ဓိဝသေန အာဂတော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အာဒိအတ္ထော, ဣစ္စာဒီတိ အတ္ထော။ နဝဘေဒေတိ ‘‘အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထီ’’တိ ဧကတော ဂဟေတွာ။ ဧတ္ထ ပန ဥပစာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န အပ္ပနာ, တထာ မရဏဿတိယံ။ ဣတရေသု ပန ဥဘယမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ။
၄၆၃-၄။ ‘‘သီမဋ္ဌာ’’တိအာဒိနာ မေတ္တာဘာဝနံ ဒဿေတိ။ သီမဋ္ဌသံဃေတိ သီမာယံ တိဋ္ဌတီတိ သီမဋ္ဌော, သောဝ သံဃော။ ဂေါစရဂါမမှိ ဣဿရေ ဇနေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ မာနုသေ ဥပါဒါယ သဗ္ဗသတ္တေသူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဂါမေ။ သုခိတာ ဟောန္တု အဝေရာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃၃။)အာဒိနာတိ ‘‘အဗျာပဇ္ဇာ ဟောန္တု, အနီဃာ ဟောန္တု, သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ ဣမိနာ။ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပရိစ္ဆိဇ္ဇာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ သဗ္ဗေ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဧဝမ္ပိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ မေတ္တာဘာဝနာ။
၄၆၅-၆။ ဣဒါနိ အသုဘံ နိဒ္ဒိသန္တော သဗ္ဗပဌမံ သာဓေတဗ္ဗံ သတ္တဝိဓမုဂ္ဂဟကောသလ္လံ ‘‘ဝဏ္ဏေ’’စ္စာဒိနာ ဒဿေတိ။ သတ္တဝိဓဉှိ တံ နယတော အာဂတံ ဝါစာသဇ္ဈာယမနသာသဇ္ဈာယေဟိ သဒ္ဓိံ။ တတ္ထ ပဌမံ ဝါစာယ သဇ္ဈာယန္တေန စတ္တာရိ တစပဉ္စကာဒီနိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အနုလောမပ္ပဋိလောမဝသေန ကာတဗ္ဗံ။ ယထာ ပန ဝစသာ, တထေဝ မနသာပိ သဇ္ဈာယော ကာတဗ္ဗော။ ဝစသာ သဇ္ဈာယော ဟိ မနသာ သဇ္ဈာယဿ ပစ္စယော။ သော ပန လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓဿ ပစ္စယော။ တတ္ထ ဝဏ္ဏော နာမ ကေသာဒီနံ ဝဏ္ဏော။ သဏ္ဌာနံ တေသံယေဝ သဏ္ဌာနံ။ ဩကာသော တေသံယေဝ ပတိဋ္ဌောကာသော။ ဒိသာ နာဘိတော ဥဒ္ဓံ ဥပရိမဒိသာ, အဓော ဟေဋ္ဌိမာ။ ပရိစ္ဆေဒေါ နာမ ‘‘အယံ ကောဋ္ဌာသော ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ တိရိယဉ္စ ဣမိနာ နာမ ပရိစ္ဆိန္နော’’တိ ဧဝံ သဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ စေဝ ‘‘ကေသာ န လောမာ, လောမာ န ကေသာ’’တိ ဧဝံ အမိဿကတာဝသေန ဝိသဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ စ။ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသေ ဝဝတ္ထပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဝတ္ထပေတွာတိ ဝုတ္တနယေန ဝဝတ္ထပေတွာ။
ဧဝံ ဝဝတ္ထပေန္တေန ယထာဝုတ္တံ သတ္တဝိဓံ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လံ သမ္ပာဒေတွာ အဋ္ဌာရသဝိဓံ မနသိကာရကောသလ္လံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပုဗ္ဗတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပ္ပနာတော တယော စ သုတ္တန္တာတိ ဣမေ စတ္တာရောပိ နယတောဝါဂတေ နာတိသီဃာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ဒသဝိဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနုပုဗ္ဗတောတိ သဇ္ဈာယကရဏတော ပဋ္ဌာယ အနုပဋိပါဋိယာ။ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ ကတွာတိ ကိရိယာဝိသေသနံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃၄။)ဝိက္ခေပံ ပဋိဗာဟယန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စေတသော ဝိက္ခေပံ ပဋိဗာဟန္တော။ ပဏ္ဏတ္တိံ သမတိက္ကမ္မာတိ ယာယံ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိ ပဏ္ဏတ္တိ, တံ အတိက္ကမိတွာ, ‘‘ပဋိက္ကူလ’’န္တိ စိတ္တံ ဌပေတွာတိ အဓိပ္ပါယော။ အနုပုဗ္ဗတော မုဉ္စန္တဿာတိ ယော ယော ကောဋ္ဌာသော န ဥပဋ္ဌာတိ, တံ တံ အနုက္ကမေန မုဉ္စတော, တဿ ‘‘ဘာဝနာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။
֍ ဋီ ၄၆၇။ ဧဝံ ဥဘယကောသလ္လံ သမ္ပာဒေတွာ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဝဝတ္ထပေတွာ ဝဏ္ဏာဒိဝသေနေဝ ပဉ္စဓာ ပဋိက္ကူလတာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဏ္ဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝဏ္ဏ…ပေ… ဩကာသေဟိ ကောဋ္ဌာသေ ပဋိက္ကူလာတိ ဘာဝနာ အသုဘန္တိ ယောဇနာ။ တတြ ကေသာ တာဝ ပကတိဝဏ္ဏေန ကာဠကာ အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏာ, သဏ္ဌာနတော ဒီဃဝဋ္ဋတုလာဒဏ္ဍသဏ္ဌာနာ, ဒိသတော ဥပရိမဒိသာယ ဇာတာ, ဩကာသတော ဥဘောသု ပဿေသု ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ, ပုရတော နဠာဋန္တေန, ပစ္ဆတော ဂဠဝါဋကေန ပရိစ္ဆိန္နာ, သီသကဋာဟဝေဌနအလ္လစမ္မံ ကေသာနံ ဩကာသော။ ပရိစ္ဆေဒတော ကေသာ သီသဝေဌနစမ္မေ ဝီဟဂ္ဂမတ္တံ ပဝိသိတွာ ပတိဋ္ဌိတေန ဟေဋ္ဌာ အတ္တနော မူလတလေန, ဥပရိ အာကာသေန, တိရိယံ အညမညေန ပရိစ္ဆိန္နာ။ ဒွေ ကေသာ ဧကတော နတ္ထီတိ အယံ သဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ။ ‘‘ကေသာ န လောမာ, လောမာ န ကေသာ’’တိ ဧဝံ အဝသေသဧကတိံ သကောဋ္ဌာသေဟိ အမိဿီကတာ ကေသာ နာမ ပါဋိယေက္ကော ဧကော ကောဋ္ဌာသောတိ အယံ ဝိသဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣဒံ ကေသာနံ ဝဏ္ဏာဒိတော နိစ္ဆယနံ။ ဣဒံ ပန နေသံ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန ပဉ္စဓာ ပဋိက္ကူလတော နိစ္ဆယနံ – ကေသာ နာမေတေ ဝဏ္ဏတောပိ ပဋိက္ကူလာ အာသယတောပိ သဏ္ဌာနတောပိ ဂန္ဓတောပိ ဩကာသတောပိ ပဋိက္ကူလာတိ ဧဝံ သေသကောဋ္ဌာသာနမ္ပိ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃၅။)ဥဒ္ဓုမာတာဒိဝတ္ထူသူတိ ဥဒ္ဓုမာတကဝိနီလကဝိပုဗ္ဗကဝိစ္ဆိဒ္ဒကဝိက္ခာယိတကဝိက္ခိတ္တကဟတဝိ- က္ခိတ္တကလောဟိတကပုဠဝကအဋ္ဌိကသင်္ခါတေသု ဒသေသု အဝိညာဏကအသုဘဝတ္ထူသု အသုဘာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ဘာဝနာ ဝါ အသုဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အသုဘဘာဝနာ။
֍ ဋီ ၄၆၈။ ‘‘မရဏံ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဇီဝိတံ မေ ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝါ ‘‘မရဏံ မရဏ’’န္တိ ဝါ ယောနိသော ဘာဝယိတွာနာတိ ယောဇနာ။ ဇီဝိတန္တိ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ။ ယောနိသောတိ ဥပါယေန။ ဧဝံ ပဝတ္တယတောယေဝ ဟိ ဧကစ္စဿ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘန္တိ, မရဏာရမ္မဏာ သတိ သဏ္ဌာတိ, ဥပစာရပ္ပတ္တမေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဟောတိ။
၄၆၉-၄၇၀။ ယဿ ပန ဧတ္တာဝတာ န ဟောတိ, တေန ဝဓကပစ္စူပဋ္ဌာနာဒီဟိ အဋ္ဌဟာကာရေဟိ မရဏံ အနုဿရိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဓကဿေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝဓကဿ ဣဝ ဥပဋ္ဌာနာတိ ‘‘ဣမဿ သီသံ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ အသိံ ဂဟေတွာ ဂီဝါယ သဉ္စာရယမာနဿ ဝဓကဿ ဝိယ မရဏဿ ဥပဋ္ဌာနတော။ သမ္ပတ္တီနံ ဝိပတ္တိတောတိ ဘောဂသမ္ပတ္တိယာ ဇီဝိတသမ္ပတ္တိယာ စ ဝိနာသမရဏသင်္ခါတဝိပတ္တိတော။ ဥပသံဟရတောတိ ယသမဟတ္တတော ပုညမဟတ္တတော ထာမမဟတ္တတော ဣဒ္ဓိမဟတ္တတော ပညာမဟတ္တတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတောတိ ဣမေဟိ သတ္တဟာကာရေဟိ အတ္တနော ဥပသံဟရဏတော။ ကာယဗဟုသာဓာရဏာတိ အသီတိယာ ကိမိကုလာနံ, အနေကသတာနံ ရောဂါနံ, ဗာဟိရာနဉ္စ အဟိဝိစ္ဆိကာဒီနံ မရဏဿ ပစ္စယာနံ သာဓာရဏတော။ အာယုဒုဗ္ဗလတောတိ အဿာသပဿာသူပနိဗဒ္ဓတ္တဣရိယာပထူပနိဗဒ္ဓတ္တာဒိနာ အာယုနော ဒုဗ္ဗလတော။ ကာလဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝတောတိ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ကာလေ မရိတဗ္ဗံ, န အညသ္မိ’’န္တိ ဧဝံ ကာလဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝတော။ အဒ္ဓါနဿ ပရိစ္ဆေဒါတိ ‘‘မနုဿာနံ ဇီဝိတဿ ပရိစ္ဆေဒေါ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃၆။)နာမ ဧတရဟိ ပရိတ္တော, အဒ္ဓါ ယော စိရံ ဇီဝတိ, သော ဝဿသတံ ဇီဝတီ’’တိ ဧဝံ အဒ္ဓါနဿ ကာလဿ ပရိစ္ဆေဒတော။
ဧတ္ထ ပန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ ဝိပဿနာယ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တုကာမေန ဗုဒ္ဓပုတ္တေန ယံ ကာတဗ္ဗံ, တံ အာဒိကမ္မိကဿ ကုလပုတ္တဿ ဝသေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သင်္ခေပေနောပဒိဿာမ။ စတုဗ္ဗိဓံ တာဝ သီလံ သောဓေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ တိဝိဓာ ဝိသုဇ္ဈနာ အနာပဇ္ဇနံ, အာပန္နဝုဋ္ဌာနံ, ကိလေသေဟိ စ အပ္ပဋိပီဠနံ။ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓသီလဿ ဟိ ဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ယမ္ပိဒံ စေတိယင်္ဂဏဝတ္တာဒီနံ ဝသေန အာဘိသမာစာရိကသီလံ ဝုစ္စတိ, တမ္ပိ သာဓုကံ ပရိပူရေတဗ္ဗံ။ တတော –
‘‘အာဝါသော စ ကုလံ လာဘော, ဂဏော ကမ္မဉ္စ ပဉ္စမံ၊
အဒ္ဓါနံ ဉာတိ အာဗာဓော, ဂန္ထော ဣဒ္ဓီတိ တေ ဒသာ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၁) –
ဧဝံ ဝုတ္တေသု ဒသသု ပလိဗောဓေသု ယော ပလိဗောဓော, ယော ဥပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဥပစ္ဆိန္နပလိဗောဓေန –
‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော, ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော၊
ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ, နော စာဋ္ဌာနေ နိယောဇကော’’တိ။ (အ။ နိ။ ၇။၃၇) –
ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏံ အာစရိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ တံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနဉ္စ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနဉ္စ။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနံ နာမ ဘိက္ခုသံဃာဒီသု မေတ္တာ, မရဏဿတိ စ, ‘‘အသုဘသညာ’’တိပိ ဧကေ။ ဧတံ ပန တယံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထယိတဗ္ဗံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ကတွာ, အဓိပ္ပေတဿ စ ယောဂါနုယောဂကမ္မဿ ပဒဋ္ဌာနတ္တာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏေသု ပန ယံ ယဿ စရိတာနုကူလံ, တံ တဿ နိစ္စံ ပရိဟရိတဗ္ဗတ္တာ ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ‘‘ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ, တတော –
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃၇။)‘‘မဟာဝါသံ နဝါဝါသံ, ဇရာဝါသဉ္စ ပန္ထနိံ၊
သောဏ္ဍိံ ပဏ္ဏဉ္စ ပုပ္ဖဉ္စ, ဖလံ ပတ္ထိတမေဝ စ။
‘‘နဂရံ ဒါရုနာ ခေတ္တံ, ဝိသဘာဂေန ပဋ္ဋနံ၊
ပစ္စန္တသီမာသပ္ပါယံ, ယတ္ထ မိတ္တော န လဗ္ဘတိ။
‘‘အဋ္ဌာရသေတာနိ ဌာနာနိ, ဣတိ ဝိညာယ ပဏ္ဍိတော၊
အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေယျ, မဂ္ဂံ သပ္ပဋိဘယံ ယထာ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၂) –
ဝုတ္တအဋ္ဌာရသသေနာသနဒေါသဝဇ္ဇိတံ ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, သေနာသနံ နာတိဒူရံ ဟောတိ နစ္စာသန္နံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ ဒိဝါ အပ္ပါကိဏ္ဏံ ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃေါသံ အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿံ။ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ အပ္ပကသိရေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ။ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ထေရာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗဟုဿုတာ အာဂတာဂမာ ဓမ္မဝိနယဓရာ မာတိကာဓရာ။ တေ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပရိပုစ္ဆတိ ပရိပဉှတိ ‘ဣဒံ ဘန္တေ ကထံ, ဣမဿ ကော အတ္ထော’တိ။ တဿ တေ အာယသ္မန္တော အဝိဝဋဉ္စေဝ ဝိဝရန္တိ, အနုတ္တာနီကတဉ္စ ဥတ္တာနိံ ကရောန္တိ, အနေကဝိဟိတေသု စ ကင်္ခါဌာနီယေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တိ။ ဧဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သေနာသနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၁) ဝုတ္တပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ သေနာသနံ ဥပဂမ္မ တတ္ထ ဝသန္တေန ‘‘ဒီဃာနိ ကေသလောမနခါနိ ဆိန္ဒိတဗ္ဗာနိ, ဇိဏ္ဏစီဝရေသု အဂ္ဂဠအနုဝါတပရိဘဏ္ဍဒါနာဒိနာ ဒဠှီကမ္မံ ဝါ တန္တစ္ဆေဒါဒီသု တုန္နကမ္မံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ, ကိလိဋ္ဌာနိ ရဇိတဗ္ဗာနိ, သစေ ပတ္တေ မလံ ဟောတိ, ပတ္တော ပစိတဗ္ဗော, မဉ္စပီဌာဒီနိ သောဓေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဥပစ္ဆိန္နခုဒ္ဒကပလိဗောဓေန ကတဘတ္တကိစ္စေန ဘတ္တသမ္မဒံ ဝိနောဒေတွာ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏေန စိတ္တံ
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃၈။)သမ္ပဟံသေတွာ အာစရိယုဂ္ဂဟတော ဧကပဒမ္ပိ အသမ္မုယှန္တေန မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ။
စတုရာရက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၅၀။ ဝိပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
၄၇၁-၂။ နာမရူပန္တိ စိတ္တစေတသိကသင်္ခါတံ နာမဉ္စ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓံ ရူပဉ္စ။ ‘‘နမနလက္ခဏံ နာမံ, ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ, နာမရူပတော န အညော အတ္တာဒိကော ကောစိ အတ္ထီ’’တိ ဧဝံ ဈာနလာဘီ စေ, ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဈာနဂတံ ဝါ ဝိပဿနာယာနိကော စေ, ပကိဏ္ဏကဘူတံ နာမရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိ သီလဝိသုဒ္ဓိ, စတုရာရက္ခဝသေန ဒီပိတာ သောပစာရသမာဓိသင်္ခါတာ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ စ ဝုတ္တာဝ နာမာတိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ကထိတာ။ တတော တဿ ပစ္စယဉ္စ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿ ပစ္စယန္တိ ‘‘ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ နာမရူပဒွယမေဝ အဝိဇ္ဇာတဏှာဥပါဒါနကမ္မေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, န ဣဿရာဒိကာရဏေနာ’’တိအာဒိနာ တဿ ကာရဏံ, ဣမိနာ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ ဒဿိတာ။
ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စာတိ သဗ္ဗေပိ နာမရူပသင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အဘာဝါပဇ္ဇနတော အနိစ္စာ။ ဥဒယဗ္ဗယပီဠနာ ဒုက္ခာတိ ဥပ္ပါဒနိရောဓဝသေန ပီဠနတော ဒုက္ခာ။ အဝသဝတ္တိတ္တာ အနတ္တာတိ အတ္တနော ဝသေ အဝတ္တနတော အနတ္တာတိ ဧဝံ သင်္ခါရေဟိ သဒ္ဓိံ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ။ ပုနပ္ပုနံ သမ္မသန္တောတိ ယထာဝုတ္တနယေန သမ္မသန္တော သမထယာနိကော ဝိပဿနာယာနိကော စ ယောဂါဝစရော။ ဣမိနာ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ, ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ စ ဒဿိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၃၉။)သင်္ခါရာနမေဝ ဟိ ဥဒယဗ္ဗယာဒိနာနုပဿနတော ဥဒယဗ္ဗယဘင်္ဂဘယအာဒီနဝနိဗ္ဗိဒါမုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနုပဿနာသ- င်္ခါရုပေက္ခာဉာဏသင်္ခါတဿ အဋ္ဌဝိဓဿ ဉာဏဿ ဝသေန သိခါပ္ပတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ။ အနုပုဗ္ဗေန သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယံ ပါပုဏေယျာတိ ဣမိနာ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယန္တိ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ ပဉ္စန္နံ သံယောဇနာနံ ဟေဋ္ဌာ မဂ္ဂတ္တယေန ခေပိတတ္တာ, ဣတရေသံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ခေပိတတ္တာ စ သဗ္ဗေသံ သံယောဇနာနံ ခယန္တေ ဇာတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ။
နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ
֍ ဋီ ၄၇၃။ ယသ္မာ ကာရဏာ ယာ သိက္ခနာ, အယံ ဘိက္ခုကိစ္စံ, အတော တသ္မာ ကာရဏာတိ အတ္ထော။
֍ ဋီ ၄၇၄။ နိစ္စသော လောကဝိစာရိနောတိ နိစ္စံ လောကေ ဝိစရတော။ မာလုတဿေဝ ပရိဿမော န သမ္ဘောတီတိ ယောဇနာ။ မာလုတဿေဝါတိ ဝါတဿ ဣဝ။ န သမ္ဘောတီတိ န ဟောတိ။
၄၇၅-၆။ တမ္ဗပဏ္ဏိ ဧဝ တမ္ဗပဏ္ဏိယော, ကေတု ဝိယ ကေတု, တမ္ဗပဏ္ဏိယေ ကေတူတိ တပ္ပုရိသော။ တေန ရစိတာ ဓမ္မဝိနယညုပသံသိတာ အယံ ခုဒ္ဒသိက္ခာ ပရိမာဏတော ဂါထာနံ ပဉ္စမတ္တေဟိ သတေဟိ ဧတ္တာဝတာ နိဋ္ဌာနမုပါဂတာတိ သမ္ဗန္ဓော။
နိဂမနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၄၀။)နိဂမနကထာ
မာနာဓိကာရိပုရိနာ ဂရုနာ ဂုဏေန၊
ဝဿံ ဝသံ ဒမိဠသော ဝိဓဟံ အကာသိံ၊
အာကင်္ခဋီက ဇိနသာသနသမ္ပဝုဒ္ဓိံ။
ပုညေန သတ္ထရစနာဇနိတေန တေန၊
သမ္ဗုဒ္ဓသာသနဝရောဒယကာရဏေန၊
လောကာမိသေသု ပန မေ သမယံ အလဂ္ဂေါ၊
သမ္ဗုဒ္ဓသာသနဝရောဒယမာစရေယျံ။
အတ္ထေသု အက္ခရပဒေသု ဝိနိစ္ဆယေသု၊
ပုဗ္ဗာပရေသု လိခိတံ ခလိတံ ယဒတ္ထိ၊
ဩဟာယ ခန္တုမရဟန္တိ ဝဒန္တု သန္တာ၊
ဒိဋ္ဌာပရာဓမထ ဝါ ကိမုလာလနေန။
ယေနန္တတန္တရတနာကရမန္ထနေန၊
မန္ထာစလောလ္လသိတဉာဏဝရေန လဒ္ဓါ၊
သာရာမတာတိသုခိတာ သုခယန္တိ စညေ၊
တေ မေ ဇယန္တိ ဂရဝေါ ဂရဝေါ ဂုဏေဟိ။
ပရတ္ထသမ္ပာဒနတော, ပုညေနာဓိဂတေနဟံ၊
ပရတ္ထသမ္ပာဒနကော, ဘဝေယျံ ဇာတိဇာတိယံ။
သိဿော အာဟ –
ပရမပ္ပိစ္ဆတာနေကသန္တောသောပသမေသိနံ၊
သုစိသလ္လေခဝုတ္တီနံ, သဒါရညနိဝါသိနံ။
သာသနုဇ္ဇောတကာရီနံ, အာစေရတ္တမုပါဂတံ၊
ဥဒုမ္ဗရဂိရိချာတယတီနံ ယတိပုင်္ဂဝံ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၄၁။)မေဓင်္ကရ ဣတိ ချာတနာမဓေယျံ တပေါဓနံ၊
ထေရံ ထိရဒယာမေဓာနိဓာနံ သာဓုပူဇိတံ။
သိဿံ သဟာယမာဂမ္မ, ကလျာဏမိတ္တမတ္တနော၊
သောဓေတုံ သာသနံ သတ္ထု, ပရက္ကမမကာသိ ယော။
သုသဒ္ဒသိဒ္ဓိံ ယော ယောဂနိစ္ဆယံ သဗ္ဘိ ဝဏ္ဏိတံ၊
အကာ သုဗောဓာလင်္ကာရံ, ဝုတ္တောဒယမနာကုလံ။
သံဃရက္ခိတနာမေန, မဟာထေရေန ဓီမတာ၊
နိဝါသဘူတေနာနေကဂုဏာနပ္ပိစ္ဆတာဒိနံ။
တေနေဝ ရစိတာ သာဓု, သာသနောဒယကာရိနာ၊
ခုဒ္ဒသိက္ခာယ ဋီကာပိ, သုမင်္ဂလပ္ပသာဒနီ။
နိဂမနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
ဣတိ သုမင်္ဂလပ္ပသာဒနီ နာမ
ခုဒ္ဒသိက္ခာ-အဘိနဝဋီကာ သမတ္တာ။
(ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊၄၄၂။) (မူလသိက္ခာ၊၄၄၃။)မူလသိက္ခာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
နတွာ နာထံ ပဝက္ခာမိ, မူလသိက္ခံ သမာသတော၊
ဘိက္ခုနာ နဝကေနာဒေါ, မူလဘာသာယ သိက္ခိတုံ။
၁။ ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသော
သံ နိမိတ္တံ ပဝေသန္တော, ဘိက္ခု မဂ္ဂတ္တယေ စုတော၊
ပဝေသနဋ္ဌိတုဒ္ဓါရ-ပဝိဋ္ဌေ စေပိ သာဒိယံ။
အဒိန္နံ မာနုသံ ဘဏ္ဍံ, ထေယျာယေကေန အာဒိယံ၊
ပဉ္စဝီသာဝဟာရေသု, ဂရုကံ စေ စုတော ဘဝေ။
အာဒိယန္တော ဟရန္တောဝ-ဟရန္တောပိရိယာပထံ၊
ဝိကောပေန္တော တထာ ဌာနာ, စာဝေန္တောပိ ပရာဇိကော။
တတ္ထ နာနေကဘဏ္ဍာနံ, ပဉ္စကာနံ ဝသာ ပန၊
အဝဟာရာ ဒသဉ္စေတိ, ဝိညာတဗ္ဗာ ဝိဘာဝိနာ။
သာဟတ္ထာဏတ္တိကော စေဝ, နိဿဂ္ဂေါ စာတ္ထသာဓကော၊
ဓုရနိက္ခေပနဉ္စေဝ, ဣဒံ သာဟတ္ထပဉ္စကံ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၄၄။)ပုဗ္ဗသဟပ္ပယောဂေါ စ, သံဝိဓာဟရဏမ္ပိ စ၊
သင်္ကေတကမ္မံ နိမိတ္တံ, ပုဗ္ဗပ္ပယောဂပဉ္စကံ။
ထေယျာပသယှပရိကပ္ပ-ပ္ပဋိစ္ဆန္နကုသာဒိကာ၊
အဝဟာရာ ဣမေ ပဉ္စ, ဝိညာတဗ္ဗာ ဝိဘာဝိနာ။
မနုဿပါဏံ ပါဏောတိ, ဇာနံ ဝဓကစေတသာ၊
ဇီဝိတာ ယော ဝိယောဇေတိ, သာသနာ သော ပရာဇိတော။
ဈာနာဒိဘေဒံ ဟဒယေ အသန္တံ,
အညပဒေသဉ္စ ဝိနာဓိမာနံ၊
မနုဿဇာတိဿ ဝဒေယျ ဘိက္ခု,
ဉာတက္ခဏေ တေန ပရာဇိကော ဘဝေတိ။
၂။ ဂရုကာပတ္တိနိဒ္ဒေသော
မောစေတုကာမစိတ္တေန, ဥပက္ကမ္မ ဝိမောစယံ၊
သုက္ကမညတြ သုပိနာ, သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။
ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန, မနုဿိတ္ထိံ ပရာမသံ၊
ဣတ္ထိသညီ ဥပက္ကမ္မ, သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။
ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေန, မဂ္ဂံ ဝါရဗ္ဘ မေထုနံ၊
ဩဘာသန္တော မနုဿိတ္ထိံ, သုဏမာနံ ဂရုံ ဖုသေ။
ဝဏ္ဏံ ဝတွာတ္တနောကာမ-ပါရိစရိယာယ မေထုနံ၊
ဣတ္ထိံ မေထုနရာဂေန, ယာစမာနော ဂရုံ ဖုသေ။
သန္ဒေသံ ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ, ပုရိသဿိတ္ထိယာပိ ဝါ၊
ဝီမံသိတွာ ဟရံပစ္စာ, သမဏော ဂရုကံ ဖုသေ။
စာဝေတုကာမော စောဒေန္တော, အမူလန္တိမဝတ္ထုနာ၊
စောဒါပယံ ဝါ သမဏော, သုဏမာနံ ဂရုံ ဖုသေ။
လေသမတ္တံ ဥပါဒါယ, အမူလန္တိမဝတ္ထုနာ၊
စာဝေတုကာမော စောဒေန္တော, သုဏမာနံ ဂရုံ ဖုသေတိ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၄၅။)၃။ နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသော
ဝိကပ္ပနမဓိဋ္ဌာန-မကတွာ ကာလစီဝရံ၊
ဒသာဟမတိမာပေတိ, တဿ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာ။
ဘိက္ခုသမ္မုတိယာညတြ, တိစီဝရမဓိဋ္ဌိတံ၊
ဧကာဟမတိမာပေတိ, နိဿဂ္ဂိ သမယံ ဝိနာ။
အညာတိကာ ဘိက္ခုနိယာ, ပုရာဏစီဝရံ ပန၊
ဓောဝါပေတိ ရဇာပေတိ, အာကောဋာပေတိ တံ သိယာ။
အညာတိကာ ဘိက္ခုနိယာ, ဟတ္ထတော ကိဉ္စိ မူလကံ၊
အဒတွာ စီဝရာဒါနေ, နိဿဂ္ဂိယမုဒီရိတံ။
အပ္ပဝါရိတမညာတိံ, ဝိညာပေန္တဿ စီဝရံ၊
အညတြ သမယာ တဿ, နိဿဂ္ဂိယမုဒီရိတံ။
ရဇတံ ဇာတရူပံ ဝါ, မာသကံ ဝါ ကဟာပဏံ၊
ဂဏှေယျ ဝါ ဂဏှာပေယျ, နိဿဂ္ဂိ သာဒိယေယျ ဝါ။
ပရိဝတ္တေယျ နိဿဂ္ဂိ, ရဇတာဒိ စတုဗ္ဗိဓံ၊
ကပ္ပိယံ ကပ္ပိယေနာပိ, ဌပေတွာ သဟဓမ္မိကေ။
ဝိကပ္ပနမဓိဋ္ဌာန-မကတွာန ပမာဏိကံ၊
ဒသာဟမတိမာပေတိ, ပတ္တံ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာ။
ပဉ္စဗန္ဓနတော ဦန-ပတ္တေ သတိ ပရံ ပန၊
ဝိညာပေတိ နဝံ ပတ္တံ, တဿ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာ။
ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော, သပ္ပိတေလာဒိကံ ပန၊
သတ္တာဟမတိမာပေတိ, တဿ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာ။
ဘိက္ခုဿ စီဝရံ ဒတွာ, အစ္ဆိန္ဒန္တဿ တံ ပုန၊
သကသညာယ နိဿဂ္ဂိ, အစ္ဆိန္ဒာပယတောပိ ဝါ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၄၆။)အပ္ပဝါရိတမညာတိံ, သုတ္တံ ယာစိယ စီဝရံ၊
ဝါယာပေန္တဿ နိဿဂ္ဂိ, ဝိနာ ဉာတိပ္ပဝါရိတေ။
ဇာနန္တော ဘိက္ခု သံဃဿ, လာဘံ ပရိဏတံ ပန၊
အတ္တနော ပရိဏာမေတိ, တဿ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာတိ။
၄။ ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသော
သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ, ပါစိတ္တိယမုဒီရိတံ၊
ဘိက္ခုဉ္စ ဩမသန္တဿ, ပေသုညဟရဏေပိ စ။
ဌပေတွာ ဘိက္ခုနိံ ဘိက္ခုံ, အညေန ပိဋကတ္တယံ၊
ပဒသောဓမ္မံ ဘဏန္တဿ, ပါစိတ္တိယမုဒီရိတံ။
အနုပသမ္ပန္နေနေဝ, သယိတွာန တိရတ္တိယံ၊
ပါစိတ္တိ သဟသေယျာယ, စတုတ္ထတ္ထင်္ဂတေ ပုန။
ဣတ္ထိယာ ဧကရတ္တမ္ပိ, သေယျံ ကပ္ပယတောပိ ဝါ၊
ဒေသေန္တဿ ဝိနာ ဝိညုံ, ဓမ္မဉ္စ ဆပ္ပဒုတ္တရိံ။
ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဘိက္ခုနော ဝဇ္ဇံ, ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ ဝိနာ၊
အဘိက္ခုနော ဝဒန္တဿ, ပါစိတ္တိယမုဒီရိတံ။
ခဏေယျ ဝါ ခဏာပေယျ, ပထဝိဉ္စ အကပ္ပိယံ၊
ဘူတဂါမံ ဝိကောပေယျ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာ။
အဇ္ဈောကာသေ တု မဉ္စာဒိံ, ကတွာ သန္ထရဏာဒိကံ၊
သံဃိကံ ယာတိ ပါစိတ္တိ, အကတွာပုစ္ဆနာဒိကံ။
သံဃိကာဝသထေ သေယျံ, ကတွာ သန္ထရဏာဒိကံ၊
အကတွာပုစ္ဆနာဒိံ ယော, ယာတိ ပါစိတ္တိ တဿပိ။
ဇာနံ သပ္ပါဏကံ တောယံ, ပါစိတ္တိ ပရိဘုဉ္ဇတော၊
အညာတိကာ ဘိက္ခုနိယာ, ဌပေတွာ ပါရိဝတ္တကံ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၄၇။)စီဝရံ ဒေတိ ပါစိတ္တိ, စီဝရံ သိဗ္ဗတောပိ စ၊
အတိရိတ္တံ အကာရေတွာ, ပဝါရေတွာန ဘုဉ္ဇတော။
ဘိက္ခုံ အာသာဒနာပေက္ခော, ပဝါရေတိ ပဝါရိတံ၊
အနတိရိတ္တေန ဘုတ္တေ တု, ပါစိတ္တိယမုဒီရိတံ။
သန္နိဓိဘောဇနံ ဘုဉ္ဇေ, ဝိကာလေ ယာဝကာလိကံ၊
ဘုဉ္ဇတော ဝါပိ ပါစိတ္တိ, အဂိလာနော ပဏီတကံ။
ဝိညာပေတွာန ဘုဉ္ဇေယျ, သပ္ပိဘတ္တာဒိကမ္ပိ စ၊
အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဘုဉ္ဇေ, ဒန္တကဋ္ဌောဒကံ ဝိနာ။
တိတ္ထိယဿ ဒဒေ ကိဉ္စိ, ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ သဟတ္ထတော၊
နိသဇ္ဇံ ဝါရဟော ကပ္ပေ, မာတုဂါမေန စေကတော။
သုရာမေရယပါနေပိ, ပါစိတ္တိယမုဒီရိတံ၊
အင်္ဂုလိပတောဒကေ စာပိ, ဟသဓမ္မေပိ စောဒကေ။
အနာဒရေပိ ပါစိတ္တိ, ဘိက္ခုံ ဘီသယတောပိ ဝါ၊
ဘယာနကံ ကထံ ကတွာ, ဒဿေတွာ ဝါ ဘယာနကံ။
ဌပေတွာ ပစ္စယံ ကိဉ္စိ, အဂိလာနော ဇလေယျ ဝါ၊
ဇောတိံ ဇလာပယေယျာပိ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာ။
ကပ္ပဗိန္ဒုမနာဒါယ, နဝစီဝရဘောဂိနော၊
ဟသာပေက္ခဿ ပါစိတ္တိ, ဘိက္ခုနော စီဝရာဒိကံ။
အပနေတွာ နိဓေန္တဿ, နိဓာပေန္တဿ ဝါ ပန၊
ဇာနံ ပါဏံ မာရေန္တဿ, တိရစ္ဆာနဂတမ္ပိ စ။
ဆာဒေတုကာမော ဆာဒေတိ, ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဘိက္ခုနောပိ စ၊
ဂါမန္တရဂတဿာပိ, သံဝိဓာယိတ္ထိယာ သဟ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၄၈။)ဘိက္ခုံ ပဟရတော ဝါပိ, တလသတ္တိကမုဂ္ဂိရေ၊
စောဒေတိ ဝါ စောဒါပေတိ, ဂရုကာမူလကေနပိ။
ကုက္ကုစ္စုပ္ပါဒနေ စာပိ, ဘဏ္ဍနတ္ထာယုပဿုတိံ၊
သောတုံ ဘဏ္ဍနဇာတာနံ, ယာတိ ပါစိတ္တိယံ သိယာ။
သံဃဿ လာဘံ ပရိဏာမိတံ တု,
နာမေတိ ယော တံ ပရပုဂ္ဂလဿ၊
ပုစ္ဆံ အကတွာပိ စ သန္တဘိက္ခုံ,
ပါစိတ္တိ ဂါမဿ ဂတေ ဝိကာလေတိ။
၅။ ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသော
သံဃိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ ယော, ဒေတိ အညဿ ဣဿရော၊
ထုလ္လစ္စယံ ယထာဝတ္ထုံ, ထေယျာ ပါရာဇိကာဒိပိ။
ကုသာဒိမယစီရာနိ, ကမ္ဗလံ ကေသဝါလဇံ၊
သမယံ ဝိနာ ဓာရယတော, လူကပက္ခာဇိနက္ခိပံ။
သတ္ထကမ္မေ ဝတ္ထိကမ္မေ, သံ နိမိတ္တဉ္စ ဆိန္ဒတော၊
ထုလ္လစ္စယံ မနုဿာနံ, မံသာဒိဘောဇနေပိ ဝါ။
ကဒလေရကက္ကဒုဿာနိ, ပေါတ္ထကံ သဗ္ဗနီလကံ၊
သဗ္ဗပီတာဒိကဉ္စာပိ, ဓာရယန္တဿ ဒုက္ကဋံ။
ဟတ္ထိဿုရဂသောဏာနံ, သီဟဗျဂ္ဃစ္ဆဒီပိနံ၊
တရစ္ဆဿ စ မံသာဒိံ, ဥဒ္ဒိဿကတကမ္ပိ စ။
အနာပုစ္ဆိတမံသဉ္စ, ဘုဉ္ဇတော ဒုက္ကဋံ သိယာ၊
ယာတာနုပုဗ္ဗံ ဟိတွာန, ဒကတိတ္ထာဒိကံ ဝဇေ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၄၉။)သဟသာ ဝုဗ္ဘဇိတွာန, ပဝိသေ နိက္ခမေယျ ဝါ၊
ဝစ္စပဿာဝကုဋိကံ, ဝိနာ ဥက္ကာသိကံ ဝိသေ။
နိတ္ထုနန္တော ကရေ ဝစ္စံ, ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ခါဒယံ၊
ဝစ္စပဿာဝဒေါဏီနံ, ဗဟိ ဝစ္စာဒိကံ ကရေ။
ခရေန စာဝလေခေယျ, ကဋ္ဌံ ပါတေယျ ကူပကေ၊
ဦဟတဉ္စ န ဓောဝေယျ, ဥက္လာပဉ္စ န သောဓယေ။
ဒကကိစ္စံ ကရောန္တဿ, ကတွာ ‘‘စပုစပူ’’တိ စ၊
အနဇ္ဈိဋ္ဌောဝ ထေရေန, ပါတိမောက္ခမ္ပိ ဥဒ္ဒိသေ။
အနာပုစ္ဆာယ ပဉှဿ, ကထနေ ဝိဿဇ္ဇနေပိ စ၊
သဇ္ဈာယကရဏေ ဒီပ-ဇာလနေ ဝိဇ္ဈာပနေပိ စ။
ဝါတပါနကဝါဋာနိ, ဝိဝရေယျ ထကေယျ ဝါ၊
ဝန္ဒနာဒိံ ကရေ နဂ္ဂေါ, ဂမနံ ဘောဇနာဒိကံ။
ပရိကမ္မံ ကရေ ကာရေ, တိပဋိစ္ဆန္နကံ ဝိနာ၊
ကာယံ နဟာယံ ဃံသေယျ, ကုဋ္ဋေ ထမ္ဘေ တရုမှိ ဝါ။
ကုရုဝိန္ဒကသုတ္တေန, အညမညဿ ကာယတော၊
အဂိလာနော ဗဟာရာမေ, စရေယျ သဥပါဟနော။
ဥပါဟနံ ယော ဓာရေတိ, သဗ္ဗနီလာဒိကမ္ပိ စ၊
နိမိတ္တံ ဣတ္ထိယာ ရတ္တော, မုခံ ဝါ ဘိက္ခဒါယိယာ။
ဥဇ္ဈာနသညီ အညဿ, ပတ္တံ ဝါ အတ္တနော မုခံ၊
အာဒါသာဒိမှိ ပဿေယျ, ဥစ္စာသနမဟာသနေ။
နိသဇ္ဇာဒိံ ကရောန္တဿ, ဒုက္ကဋံ ဝန္ဒနေပိ စ၊
ဥက္ခိတ္တာနုပသမ္ပန္န-နာနာသံဝါသကာဒိနံ။
ဧကတော ပဏ္ဍကိတ္ထီဟိ, ဥဘတောဗျဉ္ဇနေန ဝါ၊
ဒီဃာသနေ နိသီဒေယျ, အဒီဃေ အာသနေ ပန။
အသမာနာသနိကေန, မဉ္စပီဌေ သယေယျ ဝါ၊
ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ ဒဒတော, ဖလပုပ္ဖါဒိကမ္ပိ စ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၅၀။)ဂန္ထိမာဒိံ ကရေ ကာရေ, ဇိနဝါရိတပစ္စယေ၊
ပရိဘုဉ္ဇေယျ အဗျတ္တော, အနိဿာယ ဝသေယျ ဝါ။
အနုညာတေဟိ အညဿ, ဘေသဇ္ဇံ ဝါ ကရေ ဝဒေ၊
ကရေ သာပတ္တိကော ဘိက္ခု, ဥပေါသထပ္ပဝါရဏံ။
ဒွါရဗန္ဓာဒိကေ ဌာနေ, ပရိဝတ္တကဝါဋကံ၊
အပိဓာယ ဝိနာဘောဂံ, နိယောဂံ ဝါ သယေ ဒိဝါ။
ဓညိတ္ထိရူပရတနံ, အာဝုဓိတ္ထိပသာဓနံ၊
တူရိယဘဏ္ဍံ ဖလံ ရုက္ခေ, ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒိဉ္စ အာမသေ။
သသိတ္ထောဒကတေလေဟိ, ဖဏဟတ္ထဖဏေဟိ ဝါ၊
ကေသမောသဏ္ဌနေကသ္မိံ, ဘာဇနေ ဘောဇနေပိ စ။
ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏာ, သယေယျုံ ဒွေကမဉ္စကေ၊
ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ခါဒေယျ, အဓိကူနံ ပမာဏတော။
ယောဇေတိ ဝါ ယောဇာပေတိ, နစ္စံ ဂီတဉ္စ ဝါဒိတံ၊
ဒဿနံ သဝနံ တေသံ, ကရောန္တဿ စ ဒုက္ကဋံ။
ဝီဟာဒိရောပိမေ စာပိ, ဗဟိပါကာရကုဋ္ဋကေ၊
ဝစ္စာဒိဆဍ္ဍနာဒိမှိ, ဒီဃကေသာဒိဓာရဏေ။
နခမဋ္ဌကရဏာဒိမှိ, သမ္ဗာဓေ လောမဟာရဏေ၊
ပရိကမ္မကတံ ဘူမိံ, အက္ကမေ သဥပါဟနော။
အဓောတအလ္လပါဒေဟိ, သံဃိကံ မဉ္စပီဌကံ၊
ပရိကမ္မကတံ ဘိတ္တိံ, အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋံ။
သံဃာဋိယာပိ ပလ္လတ္ထေ, ဒုပ္ပရိဘုဉ္ဇေယျ စီဝရံ၊
အကာယဗန္ဓနော ဂါမံ, ဝဇေ ကတွာန ဝစ္စကံ။
နာစမေယျ ဒကေ သန္တေ, သမာဒေယျ အကပ္ပိယေ၊
ဒေသနာရောစနာဒိမှိ, သဘာဂါပတ္တိယာပိ စ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၅၁။)န ဝသေ ဝဿံ ဝိသံဝါဒေ, သုဒ္ဓစိတ္တေ ပဋိဿဝံ၊
ဝဿံ ဝသိတွာ ဂမနေ, အနနုညာတကိစ္စတော။
ဝိနာပဒံ တရုဿုဒ္ဓံ, ပေါရိသမှာဘိရူဟဏေ၊
အပရိဿာဝနောဒ္ဓါနံ, ဝဇေ တံ ယာစတော န ဒေ။
အတ္တနော ဃာတနေ ဣတ္ထိ-ရူပါဒိံ ကာရယေယျ ဝါ၊
ဟိတွာ မာလာဒိကံ စိတ္တံ, ဇာတကာဒိံ သယံ ကရေ။
ဘုဉ္ဇန္တမုဋ္ဌပေ တဿ, သာလာဒီသု နိသီဒတော၊
ဝုဍ္ဎာနံ ပန ဩကာသံ, အဒတွာ ဝါပိ ဒုက္ကဋံ။
ယာနာဒိမဘိရူဟေယျ, ကလ္လကော ရတနတ္တယံ၊
အာရဗ္ဘ ဝဒေ ဒဝည-ပရိသာယောပလာလနေ။
ကာယာဒိံ ဝိဝရိတွာန, ဘိက္ခုနီနံ န ဒဿယေ၊
ဝါစေ လောကာယတံ ပလိတံ, ဂဏှေယျ ဂဏှာပေယျ ဝါ။
ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပေဠာယံ, ဘုဉ္ဇတော ပတ္တဟတ္ထကော၊
ဝါတပါနကဝါဋံ ဝါ, ပဏာမေ သောဒကမ္ပိ စ။
ဥဏှေယျ ပဋိသာမေယျ, အတိဥဏှေယျ ဝေါဒကံ၊
ဌပေယျ ဘူမိယံ ပတ္တံ, အင်္ကေ ဝါ မဉ္စပီဌကေ။
မိဍ္ဎန္တေ ပရိဘဏ္ဍန္တေ, ပါဒေ ဆတ္တေ ဌပေတိ ဝါ၊
စလကာဒိံ ဌပေ ပတ္တံ, ပတ္တေ ဝါ ဟတ္ထဓောဝနေ။
ပတ္တေန နီဟရန္တဿ, ဥစ္ဆိဋ္ဌမုဒကမ္ပိ စ၊
အကပ္ပိယမ္ပိ ပတ္တံ ဝါ, ပရိဘုဉ္ဇေယျ ဒုက္ကဋံ။
ဝဒေ ‘‘ဇီဝါ’’တိ ခိပိတေ, န သိက္ခတိ အနာဒရော၊
ပရိမဏ္ဍလကာဒိမှိ, သေခိယေ ဒုက္ကဋံ သိယာ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၅၂။)မာတူန ပါစိတ္တိယမဿ ဂေါပယေ၊
ဒဝါယ ဟီနေနပိ ဇာတိအာဒိနာ,
ဝဒေယျ ဒုဗ္ဘာသိတမုတ္တမမ္ပိ ယောတိ။
၆။ ဝတ္တာဒိကဏ္ဍနိဒ္ဒေသော
ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တဉ္စ, ဂမိကာဂန္တုကမ္ပိ စ၊
သေနာသနာဒိဝတ္တဉ္စ, ကာတဗ္ဗံ ပိယသီလိနာ။
ဟတ္ထပါသေ ဌိတော ကိဉ္စိ, ဂဟိတဗ္ဗံ ဒဒေ တိဓာ၊
ဂဟေတုကာမော ဂဏှေယျ, ဒွိဓာယံ သမ္ပဋိဂ္ဂဟော။
သံဃာဋိမုတ္တရာသင်္ဂံ, တထာ အန္တရဝါသကံ၊
‘‘ဧတံ ဣမံ အဓိဋ္ဌာမိ’’, တထာ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရာမိ’’တိ။
‘‘ဣမံ ဣမာနိ ဧတာနိ, ဧတမ္ပိ စီဝရ’’န္တိ ဝါ၊
‘‘ပရိက္ခာရစောဠာနီ’’တိ, တထာ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရာမိ’’တိ။
‘‘ဧတံ ဣမံ အဓိဋ္ဌာမိ, ပတ္တံ ပစ္စုဒ္ဓရာမိ’’တိ၊
ဧဝံ ပစ္စုဒ္ဓရေဓိဋ္ဌေ, စီဝရာဒိံ ယထာဝိဓိ။
သဉ္စရိတ္တံ ဝိနာ သေသာ, သစိတ္တာ ဂရုကန္တိမာ၊
အစ္ဆိန္နံ ပရိဏတံ ဟိတွာ, နိဿဂ္ဂိယမစိတ္တကံ။
ပဒသောဓမ္မံ ဒုဝေ သေယျာ, ဣတ္ထိယာ ဓမ္မဒေသနာ၊
ဒုဝေ သေနာသနာနီပိ, သိဗ္ဗနံ စီဝရဿပိ။
ပဝါရိတံ သုရာပါနံ, ပဉ္စသန္နိဓိအာဒိကံ၊
ဇောတိနုဇ္ဇာလနဉ္စေဝ, ကပ္ပဗိန္ဒုမနာဒိကံ၊
ဂါမပ္ပဝေသနန္တေတေ, ပါစိတ္တီသု အစိတ္တကာ။
ပကိဏ္ဏကေသု ဥဒ္ဒိဿ-ကတံ ဟိတွာညမံသကံ၊
ဧကတ္ထရဏပါဝုရဏံ, ဧကမဉ္စေ တုဝဋ္ဋနံ၊
ဧကတော ဘုဉ္ဇနဉ္စာပိ, နစ္စဂီတာဒိသတ္တပိ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၅၃။)အကာယဗန္ဓနဉ္စာပိ, ပတ္တဟတ္ထကဝါဋကံ၊
အစိတ္တကမိဒံ သဗ္ဗံ, သေသမေတ္ထ သစိတ္တကံ။
ဝီတိက္ကမနစိတ္တေန, သစိတ္တကမစိတ္တကံ၊
ပညတ္တိဇာနနေနာပိ, ဝဒန္တာစရိယာ တထာ။
ပုဗ္ဗကရဏာဒိကံ ကတွာ, ဥပေါသထပ္ပဝါရဏံ၊
နဝဓာ ဒီပိတံ သဗ္ဗံ, ကာတဗ္ဗံ ပိယသီလိနာ။
သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ, ဥဒကံ အာသနေန စ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။
ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ, ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတိ။
ဥပေါသထော ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ,
သဘာဂါပတ္တိယော စ န ဝိဇ္ဇန္တိ၊
ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တိ,
ပတ္တကလ္လန္တိ ဝုစ္စတိ။
֍ * ၁၁၁။ ပုဗ္ဗကရဏပုဗ္ဗကိစ္စာနိ သမာပေတွာ ဒေသိတာပတ္တိကဿ သမဂ္ဂဿ ဘိက္ခုသံဃဿ အနုမတိယာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ အာရာဓနံ ကရောမ။
ပါရိသုဒ္ဓိအဓိဋ္ဌာန-သုတ္တုဒ္ဒေသဝသာ တိဓာ၊
ဂဏပုဂ္ဂလသံဃာ စ, တံ ကရေယျုံ ယထာက္ကမံ။
စာတုဒ္ဒသော ပန္နရသော, သာမဂ္ဂီ ဒိနတော တိဓာ၊
ဒိနပုဂ္ဂလကတ္တဗ္ဗာ-ကာရတော တေ နဝေရိတာ။
တယော တယောတိ ကတွာန, ဒိနပုဂ္ဂလဘေဒတော၊
တေဝါစီဒွေကဝါစီတိ, နဝ ဝုတ္တာ ပဝါရဏာ။
ကတ္တိကန္တိမပက္ခမှာ, ဟေမံ ဖဂ္ဂုနပုဏ္ဏမာ၊
တဿ အန္တိမပက္ခမှာ, ဂိမှံ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာ၊
ဝဿကာလံ တတော သေသံ, စတုဝီသတုပေါသထာ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၅၄။)စာတုဒ္ဒသာ ဆ ဧတေသု, ပက္ခာ တတိယသတ္တမာ၊
ဉေယျာ ပန္နရသာ သေသာ, အဋ္ဌာရသ ဥပေါသထာ။
֍ * ၁၁၇။ ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မိ, ဆန္ဒံ မေ ဟရ, ဆန္ဒံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဆန္ဒံ ဒါတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၁၈။ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒမ္မိ, ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ ဟရ, ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ပါရိသုဒ္ဓိ ဒါတဗ္ဗာ။
֍ * ၁၁၉။ ‘‘ပဝါရဏံ ဒမ္မိ, ပဝါရဏံ မေ ဟရ, ပဝါရဏံ မေ အာရောစေဟိ, မမတ္ထာယ ပဝါရေဟီ’’တိ ပဝါရဏာ ဒါတဗ္ဗာ။
֍ * ၁၂၀။ အာပတ္တိဒေသကေန ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမ္ဗဟုလာ နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ, တာ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဝတွာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တေန ‘‘ပဿသိ, အာဝုသော, တာ အာပတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ, ဘန္တေ, ပဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပုန ပဋိဂ္ဂဏှန္တေန ‘‘အာယတိံ, အာဝုသော, သံဝရေယျာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု, သုဋ္ဌု, ဘန္တေ သံဝရိဿာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ဒေသေတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၂၁။ ဝေမတိံ အာရောစေန္တေန ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, သမ္ဗဟုလာသု နာနာဝတ္ထုကာသု အာပတ္တီသု ဝေမတိကော, ယဒါ နိဗ္ဗေမတိကော ဘဝိဿာမိ, တဒါ တာ အာပတ္တိယော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၂၂။ ‘‘အဇ္ဇ မေ ဥပေါသထော ‘ပန္နရသော, စာတုဒ္ဒသော’တိ ဝါ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ပုဂ္ဂလေန အဓိဋ္ဌာနုပေါသထော ကာတဗ္ဗော။
֍ * ၁၂၃။ ဒွီသု ပန ထေရေန ‘‘ပရိသုဒ္ဓေါ အဟံ အာဝုသော, ‘ပရိသုဒ္ဓေါ’တိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ နဝကေနပိ တထေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဘန္တေ, ဓာရေထာ’’တိ ဝစနံ ဝိသေသော။
(မူလသိက္ခာ၊၄၅၅။)֍ * ၁၂၄။ တီသု ပန ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တာ, အဇ္ဇုပေါသထော ပန္နရသော, ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ, မယံ အညမညံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရေယျာမာ’’တိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တနယေန ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။
֍ * ၁၂၅။ ‘‘အဇ္ဇ မေ ပဝါရဏာ ‘စာတုဒ္ဒသီ, ပန္နရသီ’တိ ဝါ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ဧကေန ပဝါရေတဗ္ဗံ။
֍ * ၁၂၆။ ဒွီသု ပန ထေရေန ‘‘အဟံ, အာဝုသော, အာယသ္မန္တံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒတု မံ အာယသ္မာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ နဝကေနာပိ တထေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝစနံ ဝိသေသော။
֍ * ၁၂၇။ တီသု ဝါ စတူသု ဝါ ပန ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တာ, အဇ္ဇ ပဝါရဏာ ပန္နရသီ, ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ, မယံ အညမညံ ပဝါရေယျာမာ’’တိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ထေရေန ‘‘အဟံ, အာဝုသော, အာယသ္မန္တေ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တာ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ နဝကေဟိပိ တထေဝ ပဋိပါဋိယာ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘန္တေ’’တိဝစနံ ဝိသေသော။
֍ * ၁၂၈။ စတူဟိ အဓိကေသု ပန ‘‘သုဏာတု မေ အာဝုသော သံဃော, အဇ္ဇ ပဝါရဏာ ပန္နရသီ, ယဒိ သံဃဿ ပတ္တကလ္လံ, သံဃော ပဝါရေယျာ’’တိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဝုဍ္ဎတရေန ‘‘သံဃံ, အာဝုသော, ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ နဝကေဟိပိ တထေဝ ပဋိပါဋိယာ ‘‘သံဃံ, ဘန္တေ, ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ
(မူလသိက္ခာ၊၄၅၆။)သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ, ဝဒန္တု မံ အာယသ္မန္တော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ, ပဿန္တော ပဋိကရိဿာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ။
မူလသိက္ခာ နိဋ္ဌိတာ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၅၇။)မူလသိက္ခာ-ဋီကာ
နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
ဥတ္တမံ ဥတ္တမတရံ, ဝန္ဒိတွာ ဝန္ဒနာရဟံ။
စရဏေ ဗြဟ္မစာရီနံ, အာစရိယာနံ သိရံ မမ၊
ဌပေတွာန ကရိဿာမိ, မူလသိက္ခတ္ထဝဏ္ဏနံ။
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
တတ္ထာဒေါ တာဝ သဗ္ဗသက္ကတဿ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဿ သတ္ထုနော ပဏာမံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နတွာ နာထ’’န္တျာဒိ။ နာထံ စတူဟိ နာထင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘဂဝန္တံ နတွာ ဝန္ဒိတွာ အာဒေါ အာဒိမှိ ဥပသမ္ပန္နတော ပဋ္ဌာယ နဝကေန ဘိက္ခုနာ အဓုနာ ပဗ္ဗဇိတေန ဥပသမ္ပန္နေန မူလဘာသာယ မာဂဓဘာသာယ သိက္ခိတုံ သမာသတော သင်္ခေပေန မူလသိက္ခံ အဟံ ပဝက္ခာမီတိ ပိဏ္ဍတ္ထော။
အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – နတွာတိ တန္နိန္နတပ္ပေါဏတပ္ပဗ္ဘာရော ဟုတွာ ကာယဝစီမနောဒွါရေဟိ ဝန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ နာထတီတိ နာထော, ဝေနေယျာနံ ဟိတသုခံ မေတ္တာယနဝသေန အာသီသတိ ပတ္ထေတီတိ အတ္ထော, အထ ဝါ နာထတိ
(မူလသိက္ခာ၊၄၅၈။)ဝေနေယျဂတေ ကိလေသေ ဥပတာပေတီတိ အတ္ထော, နာထတိ ဝါ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘သာဓု, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကာလေန ကာလံ အတ္တသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခေယျာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၇) သတ္တာနံ တံ တံ ဟိတပ္ပဋိပတ္တိံ ယာစိတွာပိ ကရုဏာယ သမုဿာဟိတော တေ တတ္ထ နိယောဇေတိ။ ပရမေန ဝါ စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗသတ္တေ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ပရမိဿရော ဘဂဝါ ‘‘နာထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သဗ္ဗော စာယမတ္ထော သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဝက္ခာမီတိ ပကာရေန ကထေဿာမိ။ မူလသိက္ခာတိ အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာဝသေန တိဿောပိ သိက္ခာ, ဥပသမ္ပန္နဿ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဋ္ဌေန မူလာ စ သာ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ စာတိ မူလသိက္ခာ။ ဂန္ထဝသေနေတ္ထ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တတ္တာ တဒ္ဒီပနော ဂန္ထော ‘‘မူလသိက္ခာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
တတ္ထ ကတမံ သီလံ, ကတမံ အဓိသီလံ, ကတမံ စိတ္တံ, ကတမံ အဓိစိတ္တံ, ကတမာ ပညာ, ကတမာ အဓိပညာတိ? ဝုစ္စတေ – ပဉ္စင်္ဂအဋ္ဌင်္ဂဒသင်္ဂသီလံ တာဝ သီလမေဝ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ပန ‘‘အဓိသီလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သူရိယော ဝိယ ပဇ္ဇောတာနံ, သိနေရု ဝိယ ပဗ္ဗတာနံ သဗ္ဗလောကိယသီလာနံ အဓိကဉ္စေဝ ဥတ္တမဉ္စ။ ပါတိမောက္ခသံဝရတောပိ စ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တမေဝ သီလံ အဓိသီလံ, တံ ပန ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ တံ သိက္ခန္တော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။ ကာမာဝစရာနိ ပန အဋ္ဌ ကုသလစိတ္တာနိ, လောကိယအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တာနိ စ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ စိတ္တမေဝ။ ဝိပဿနာပါဒကံ အဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တံ ပန ‘‘အဓိစိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သဗ္ဗလောကိယစိတ္တာနံ အဓိကဉ္စေဝ ဥတ္တမဉ္စ။ တတောပိ စ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ, တံ ပန ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ တံ သိက္ခန္တော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္နံ, အတ္ထိ ယိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ကမ္မဿကတာဉာဏံ ပညာ, တိလက္ခဏာကာရပရိစ္ဆေဒကံ ပန ဝိပဿနာဉာဏံ
(မူလသိက္ခာ၊၄၅၉။)‘‘အဓိပညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဟိ သဗ္ဗလောကိယပညာနံ အဓိကာ စေဝ ဥတ္တမာ စ။ တတောပိ စ မဂ္ဂဖလပညာဝ အဓိပညာ, သာ ပန ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ။ န ဟိ တံ သိက္ခန္တော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။
တာသု တီသု အဓိသီလသိက္ခာ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ သီလံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေန, တပ္ပဋိပက္ခေ ကိလေသေ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ပဇဟန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ။ အဓိစိတ္တသိက္ခာ ယထာဝုတ္တေသု အာရမ္မဏေသု အဘိယောဂဝသေန ဈာနပ္ပဋိပက္ခာနံ နီဝရဏဂဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ကုရုမာနေန သိက္ခိတဗ္ဗာ။ အဓိပညာသိက္ခာ ပန ယထာနုရူပံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနသမုစ္ဆေဒဝသေန သာနုသယေ ကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဋ္ဌေန မူလာ စ သာ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ စာတိ မူလသိက္ခာ, ကမ္မဝစနိစ္ဆာယံ ‘‘မူလသိက္ခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
သမာသီယတေ သင်္ခိပီယတေတိ သမာသော, တတော သမာသတော။ သမဂ္ဂေန သံဃေန ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန အကုပ္ပေန ဌာနာရဟေန ဥပသမ္ပန္နောတိ ဘိက္ခု။ တတ္ထ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယေ ကမ္မေ ယာဝတိကာ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ, တေသံ အာဂတတ္တာ, ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒဿ အာဟဋတ္တာ, သမ္မုခီဘူတာနဉ္စ အပ္ပဋိက္ကောသနတော ဧကသ္မိံ ကမ္မေ သမဂ္ဂဘာဝံ ဥပဂတေန သံဃေန တီဟိ အနုဿာဝနာဟိ ဧကာယ ဉတ္တိယာ ကာတဗ္ဗကမ္မသင်္ခါတေန ဉတ္တိစတုတ္ထေန ဓမ္မိကေန ဝိနယကမ္မေန ဝတ္ထုဉတ္တိအနုဿာဝနသီမာပရိသာသမ္ပတ္တိသမ္ပန္နတ္တာ အကောပေတဗ္ဗတံ, အပ္ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗတံ ဥပဂတေန ဌာနာရဟေန ကာရဏာရဟေန သတ္ထုသာသနာရဟေန ဥပသမ္ပန္နော နာမ, ဥပရိဘာဝံ သမာပန္နော ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုဘာဝေါ ဟိ ဥပရိဘာဝေါ။ တဉ္စေသ ယထာဝုတ္တေန ကမ္မေန သမာပန္နတ္တာ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ, တေန ဘိက္ခုနာ။ ဦနပဉ္စဝဿတာယ နဝကော, တေန
(မူလသိက္ခာ၊၄၆၀။)နဝကေန အဓုနာ ပဗ္ဗဇိတေန, အစိရပဗ္ဗဇိတေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဒေါတိ အာဒိမှိယေဝါတိ အတ္ထော, အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝါ။ အပိ စ ထေရော ‘‘အာဒေါ’’တိ ဝစနေန သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာနံ ကုလပုတ္တာနံ အာလသိယဒေါသေန, အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အညာဏဒေါသေန စ အညထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ သံဝေဂံ ဇနေတိ။ ကထံ? အတိဒုလ္လဘံ ခဏံ သမဝါယံ ပဋိလဘိတွာ တင်္ခဏံ န ကုသီတေန ဝါ နိရတ္ထကကထာပသုတေန ဝါ ဝီတိနာမေတဗ္ဗံ, ကိံ ကာတဗ္ဗံ? အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရမေဝ တီသု သိက္ခာသု အာဒရော ဇနေတဗ္ဗောတိ။
‘‘သာ မာဂဓီ မူလဘာသာ, နရာ ယာယာဒိကပ္ပိကာ၊
ဗြဟ္မာနော စဿုတာလာပါ, သမ္ဗုဒ္ဓါ စာပိ ဘာသရေ’’တိ။ –
ဝစနတော မူလဘာသာယာတိ မာဂဓမူလာယ ဘာသာယ, သဘာဝနိရုတ္တိယာ ဘာသာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိက္ခိတုန္တိ ဥဂ္ဂဏှိတုံ။
၁။ ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁။ ဣဒါနိ သဗ္ဗသိက္ခာနံ ပန မူလဘူတတ္တာ အဓိသီလသိက္ခာဝ ပဌမံ ဝုတ္တာ, တတြာပိ မဟာသာဝဇ္ဇတ္တာ, မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ပဝတ္တနတော စ သဗ္ဗပဌမံ ပါရာဇိကံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သံ နိမိတ္တ’’န္တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဂ္ဂတ္တယေ သံ နိမိတ္တံ ပဝေသန္တော ဘိက္ခု စုတောတိ အတ္ထော။ သံ နိမိတ္တန္တိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ, သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ဧကတိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘိက္ခူတိ အနိက္ခိတ္တသိက္ခော။ မဂ္ဂတ္တယေတိ ဧတ္ထ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတာနံ ဝသေန တိဿော ဣတ္ထိယော, တယော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ, တယော ပဏ္ဍကာ, တယော ပုရိသာတိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာနံ နိမိတ္တာနံ နိဿယာ ဒွါဒသ သတ္တာ ဟောန္တိ။ တေသံ ဝစ္စပဿာဝမုခမဂ္ဂဝသေန တယော မဂ္ဂါ။ တတ္ထ မနုဿိတ္ထိယာ တယော, အမနုဿိတ္ထိယာ တယော, တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ တယောတိ
(မူလသိက္ခာ၊၄၆၁။)နဝ, တထာ မနုဿုဘတောဗျဉ္ဇနကာဒီနံ။ မနုဿပဏ္ဍကာဒီနံ ပန ဝစ္စမုခမဂ္ဂဝသေန ဒွေ ဒွေတိ ဆ, တထာ မနုဿပုရိသာဒီနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဝသေန တိံသ မဂ္ဂါ ဟောန္တိ။ တေ သဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဣဓ ‘‘မဂ္ဂတ္တယေ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မိံ မဂ္ဂတ္တယေ, ဒွါဒသန္နံ သတ္တာနံ တီသု မဂ္ဂေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ မဂ္ဂေတိ အတ္ထော။ စုတောတိ သက္ကတ္တာ ဝါ ဗြဟ္မတ္တာ ဝါ စုတသတ္တော ဝိယ သာသနတော စုတော ဟောတိ, ပါရာဇိကော ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဣဒါနိ ပဝေသနံ နာမ န ကေဝလံ အတ္တုပက္ကမေနေဝ ဟောတိ, ပရူပက္ကမေနာပိ ဟောတိ, တတ္ထာပိ သေဝနစိတ္တေ သတိ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဝေသနာ’’တျာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယော ဘိက္ခု ပဝေသနဋ္ဌိတဥဒ္ဓရဏပဝိဋ္ဌက္ခဏေသု အညတရံ ခဏံ စေပိ သာဒိယံ သာဒိယန္တော သစေပိ တသ္မိံ ခဏေ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေန္တော, စုတော ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယော ပန သဗ္ဗသော အသာဒိယန္တော အာသီဝိသမုခံ အင်္ဂါရကာသုံ ပဝိဋ္ဌံ ဝိယ စ မညတိ, သော နိပ္ပရာဓော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ပန ဌိတံ နာမ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယပ္ပတ္တံ။ ပဌမပါရာဇိကံ။
၂-၇။ ဣဒါနိ ဒုတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဒိန္နံ မာနုသံ ဘဏ္ဍ’’န္တျာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု အဒိန္နံ မာနုသံ ဂရုကံ ဘဏ္ဍံ ပဉ္စဝီသာဝဟာရေသု ယေန ကေနစိ အဝဟာရေန အာဒိယန္တော စုတော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဒိန္နန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ သဿာမိကံ ဘဏ္ဍံ, တံ တေဟိ သာမိကေဟိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ န ဒိန္နန္တိ အဒိန္နံ, အနိဿဋ္ဌံ အပရိစ္စတ္တံ ရက္ခိတံ ဂေါပိတံ မမာယိတံ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ။ မနုဿဿ ဣဒန္တိ မာနုသံ, မနုဿသန္တကံ, ‘‘ဘဏ္ဍ’’န္တိမိနာ တုလျာဓိကရဏံ။ ထေယျာယေကေနာတိ ထေယျာယ ဧကေန, ဧကေန အဝဟာရေနာတိ အတ္ထော။ လိင်္ဂဘေဒံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ထေယျာ ကေနစီ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ ထေနောတိ စောရော, ထေနဿ ဘာဝေါ ထေယျာ, ကရဏတ္ထေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ, တသ္မာ ကေနစိ
(မူလသိက္ခာ၊၄၆၂။)ထေယျေန အဝဟာရေနာတိ အတ္ထော။ အာဒိယန္တိ အာဒိယန္တော ဂဏှန္တော။ ပဉ္စဝီသာဝဟာရေသူတိ ပဉ္စပဉ္စကေ သမောဓာနေတွာ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ။ တတ္ထ ပဉ္စပဉ္စကာနိ နာမ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂပဉ္စကံ ထေယျာဝဟာရပဉ္စကန္တိ။
တတ္ထ သဝိညာဏကာဝိညာဏကမိဿကဘဏ္ဍဝသေန နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ, သဝိညာဏကဘဏ္ဍဝသေန ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ။ တတ္ထ နာနာဘဏ္ဍဝသေန တာဝ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ယော အာရာမံ အဘိယုဉ္ဇတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ သာမိကော ‘‘န မယှံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော သီသေ ဘာရံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဖန္ဒာပေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ခန္ဓံ ဩရောပေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ‘‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုစ္စမာနော ‘‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိ ဘဏတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပါဒေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ သာမိကော ‘‘န မယှံ ဒဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ နေဿာမီ’’တိ ပဌမံ ပါဒံ သင်္ကာမေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဒုတိယံ ပါဒံ သင်္ကာမေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ ထလဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော အာမသတိ, အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဖန္ဒာပေတိ, အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ဌာနာ စာဝေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ အယမေတ္ထ နာနာဘဏ္ဍဝသေန ယောဇနာ။ ဧကဘဏ္ဍဝသေန ပန သဿာမိကံ ဒါသံ ဝါ တိရစ္ဆာနံ ဝါ ယထာဝုတ္တေန အဘိယောဂါဒိနာ နယေန အာဒိယတိ ဝါ ဟရတိ ဝါ အဝဟရတိ ဝါ ဣရိယာပထံ ကောပေတိ ဝါ ဌာနာ စာဝေတိ ဝါတိ။ အယမေတ္ထ ဧကဘဏ္ဍဝသေန ယောဇနာ။
ပဉ္စ အဝဟာရာ သာဟတ္ထိကော အာဏတ္တိကော နိဿဂ္ဂိယော အတ္ထသာဓကော ဓုရနိက္ခေပေါတိ။ တတ္ထ သာဟတ္ထိကော
(မူလသိက္ခာ၊၄၆၃။)နာမ ပရဿ ဘဏ္ဍံ သဟတ္ထာ အဝဟရတိ။ အာဏတ္တိကော နာမ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အညံ အာဏာပေတိ။ နိဿဂ္ဂိယော နာမ အန္တောသုင်္ကဃာတေ ဌိတော ဗဟိသုင်္ကဃာတံ ပါတေတိ, အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ အတ္ထသာဓကော နာမ ‘‘အသုကံ ဘဏ္ဍံ ယဒါ သက္ကောသိ, တဒါ အဝဟရာ’’တိ အာဏာပေတိ။ တတ္ထ သစေ ပရော အနန္တရာယိကော ဟုတွာ တံ အဝဟရတိ, အာဏာပကော အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကော ဟောတိ, အဝဟာရကော ပန အဝဟဋကာလေ, အယံ အတ္ထသာဓကော။ ဓုရနိက္ခေပေါ ပန ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣဒံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ။
အပရေပိ ပဉ္စ အဝဟာရာ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေါ သဟပ္ပယောဂေါ သံဝိဓာဝဟာရော သင်္ကေတကမ္မံ နိမိတ္တကမ္မန္တိ။ တတ္ထ အာဏတ္တိဝသေန ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော, ဌာနာစာဝနဝသေန သဟပ္ပယောဂေါ။ သံဝိဓာဝဟာရော နာမ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ‘‘အမုကံ နာမ ဂေဟံ ဂန္တွာ, ဆဒနံ ဝါ ဘိန္ဒိတွာ, သန္ဓိံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဘဏ္ဍံ ဟရိဿာမာ’’တိ သံဝိဒဟိတွာ ဂစ္ဆန္တိ, တေသု ဧကော ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ, တဿုဒ္ဓါရေ သဗ္ဗေသံ ပါရာဇိကံ။ သင်္ကေတကမ္မံ နာမ သဉ္ဇာနနကမ္မံ ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန သညာကရဏံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပုရေဘတ္တံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ အဇ္ဇ ဝါ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရတု, သွေ ဝါ အနာဂတေ သံဝစ္ဆရေ ဝါ, နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတော, သင်္ကေတကာရကဿ အာဏတ္တိက္ခဏေ, ဣတရဿ ဌာနာ စာဝနေတိ ဧဝံ အာပတ္တိ ဥဘိန္နံ ပါရာဇိကဿ။ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ သညုပ္ပါဒနတ္ထံ ကဿစိ နိမိတ္တဿ ကရဏံ အက္ခိနိခဏနဟတ္ထာလင်္ဃနပါဏိပ္ပဟာရအင်္ဂုလိဖောဋနဂီဝုန္နာမနဥက္ကာသနာဒိနာ အနေကပ္ပကာရံ။ အဝဟာရကော အာဏာပကေန ယံ နိမိတ္တသညံ ကတွာ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ဧတ’’န္တိ မညမာနော တမေဝ အဝဟရတိ, ဥဘိန္နံ ပါရာဇိကံ။ ယံ ‘‘အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ ‘‘ဧတ’’န္တိ မညမာနော အညံ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဌပိတံ အဝဟရတိ, မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တိ။ ဣဒံ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂပဉ္စကံ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၆၄။)အပရေပိ ပဉ္စ အဝဟာရာ ထေယျာဝဟာရော ပသယှာဝဟာရော ပရိကပ္ပါဝဟာရော ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော ကုသာဝဟာရောတိ။ တတ္ထ ယော ကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟိ ဝဉ္စေတွာ ဂဏှာတိ, တဿေဝံ ဂဏှတော အဝဟာရော ထေယျာဝဟာရော။ ယော သန္တဇ္ဇေတွာ သယံ ဒဿေတွာ တေသံ သန္တကံ ဂဏှာတိ, ယော ဝါ အတ္တနော ပတ္တဗလိတော စ အဓိကံ ဗလက္ကာရေန ဂဏှာတိ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒယော ဝိယ, တဿေဝံ ဂဏှတော အဝဟာရော ပသယှာဝဟာရော။ ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှတော ပနာဝဟာရော ပရိကပ္ပါဝဟာရော။ သော ဒုဝိဓော ဘဏ္ဍောကာသပရိကပ္ပဝသေန။ တတြ ယော ‘‘သာဋကော စေ, ဂဏှိဿာမိ, သုတ္တံ စေ, န ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတွာ အန္ဓကာရေ ပသိဗ္ဗကံ ဂဏှာတိ, တတြ သာဋကော စေ, ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ, သုတ္တံ စေ ဟောတိ, ရက္ခတိ။ အယံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပေါ နာမ။ ယော ဌာနံ ပရိကပ္ပေတွာ ဘဏ္ဍံ ဂဏှာတိ, တဿ တံ ပရိကပ္ပိတပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကန္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ အယံ ဩကာသပရိကပ္ပေါ နာမ။ ဧဝမိမေသံ ဒွိန္နံ ပရိကပ္ပါနံ ဝသေန ပရိကပ္ပေတွာ ဂဏှတော အဝဟာရော ပရိကပ္ပါဝဟာရော။ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပရဿ ဘဏ္ဍံ ဂဏှတော အဝဟာရော ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော နာမ။ ကုသံ သင်္ကာမေတွာ အဝဟရဏံ ကုသာဝဟာရော။ ယော ကုသံ ပါတေတွာ စီဝရေ ဘာဇိယမာနေ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသဿ သမီပေ ဌိတံ အပ္ပဂ္ဃတရံ ဝါ မဟဂ္ဃတရံ ဝါ သမသမံ ဝါ ပရဿ ကောဋ္ဌာသံ ဒိသွာ သစေ ပဌမတရံ ပရကောဋ္ဌာသတော ကုသဒဏ္ဍကံ ဥဒ္ဓရတိ, အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမတာယ ဥဒ္ဓါရေ ရက္ခတိ, ပါတနေပိ ရက္ခတိ, အတ္တနော ကောဋ္ဌာသတော ပန ကုသဒဏ္ဍံ ဥဒ္ဓရတိ, ဥဒ္ဓါရေ ရက္ခတိ, တံ ဥဒ္ဓရိတွာ ပရကောဋ္ဌာသေ ပါတေန္တဿ ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေ ပါရာဇိကံ။ အယံ ကုသာဝဟာရော နာမာတိ ဣမေသု ပဉ္စဝီသာဝဟာရေသု ယေန ကေနစိ အဝဟာရေန ဂဏှန္တော ပါရာဇိကော ဘဝေတိ အတ္ထော။
(မူလသိက္ခာ၊၄၆၅။)ဂရုကန္တိ ပဉ္စမာသကံ။ ဝီသတိမာသကော ဟိ ကဟာပဏော, ကဟာပဏဿ စတုတ္ထော ဘာဂေါ ပါဒေါ နာမ, တသ္မာ ပဉ္စမာသကံ ဝါ ပါဒံ ဝါ ဂရုကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ‘‘စတ္တာရော ဝီဟယော ဂုဉ္ဇာ, ဒွေ ဂုဉ္ဇာ မာသကော ဘဝေ’’တိ ဝစနတော ဝီဟိဝသေန စတ္တာလီသ ဝီဟယော ဒသ ဂုဉ္ဇာ ပဉ္စမာသကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ ပန သာမဏေရသိက္ခာယံ ‘‘ဝီသတိဝီဟီ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ နေဝ ပါဠိယံ, န အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထိ, ဝီမံသိတဗ္ဗမေတံ။ ဒုတိယပါရာဇိကံ။
֍ * ၈။ ဣဒါနိ တတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿပါဏံ ပါဏော’’တျာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ‘‘မနုဿပါဏော’’ ဣတိ ဇာနန္တော ဝဓကစိတ္တေန မနုဿပါဏံ ဇီဝိတာ ဝိယောဇေတိ, သော ဘိက္ခု သာသနာ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ သမုဒါယတ္ထော။
မနုဿပါဏန္တိ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန သဟုပ္ပန္နံ အတိပရိတ္တံ ကလလရူပံ အာဒိံ ကတွာ ပကတိယာ ဝီသဝဿသတာယုကဿ သတ္တဿ ယာဝ မရဏကာလာ ဧတ္ထန္တရေ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော အတ္တဘာဝေါ, ဧသော မနုဿပါဏော နာမ, ဧဝရူပံ မနုဿပါဏန္တိ အတ္ထော။ ပါဏောတိ ဇာနန္တိ ‘‘ပါဏော’’ ဣတိ ဇာနန္တော ‘‘တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေမီ’’တိ ဇာနန္တော။ ဝဓကစေတသာတိ ဝဓကစိတ္တေန, ဣတ္ထမ္ဘူတေ ကရဏဝစနံ, ဝဓကစိတ္တော ဟုတွာ မရဏာဓိပ္ပါယော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇီဝိတာတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယတော။ ယောတိ အနိယမဝစနံ။ သောတိ ဧတေန နိယမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိယောဇေတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ကလလကာလေပိ တာပနမဒ္ဒနေဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇသမ္ပဒါနေန ဝါ တတော ဝါ ဥဒ္ဓမ္ပိ တဒနုရူပေန ဥပက္ကမေန ဇီဝိတာ ဝိယောဇေတီတိ အတ္ထော။ သာသနာတိ ပရာပုဗ္ဗဇိဓာတုပ္ပယောဂေ နိဿက္ကဝစနံ, တေန သတ္ထုသာသနတောတိ အတ္ထော။ ပရာဇိတောတိ ပရာဇယမာပန္နော။ ဟောတီတိ ပါဌသေသော။ တတိယပါရာဇိကံ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၆၆။)֍ * ၉။ ဣဒါနိ စတုတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနာဒိဘေဒ’’န္တျာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု အညာပဒေသဉ္စ အဓိမာနဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ ဟဒယေ အသန္တံ ဈာနာဒိဘေဒံ ဓမ္မံ မနုဿဇာတိကဿ သတ္တဿ ဝဒေယျ, တသ္မိံ ခဏေ ဉာတေ သော တတော သာသနာ ပါရာဇိကော ဧဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။
ဈာနာဒိဘေဒန္တိ ‘‘ဈာနံ ဝိမောက္ခော သမာဓိ သမာပတ္တိ ဉာဏဒဿနံ မဂ္ဂဘာဝနာ ဖလသစ္ဆိကိရိယာ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိနီဝရဏတာ စိတ္တဿ သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဈာနာဒိဘေဒံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။ ဟဒယေတိ စိတ္တေ။ အသန္တန္တိ အသံဝိဇ္ဇမာနံ။ အညာပဒေသန္တိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသိ, သော ဘိက္ခု ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ’’တိအာဒိနာ နယေန အညာပဒေသံ ဝဇ္ဇေတွာတိ အတ္ထော။ ဝိနာတိ ဝဇ္ဇနတ္ထေ နိပါတော, တဿ ဝဇ္ဇေတွာတိ အတ္ထော။ အဓိမာနန္တိ ‘‘အဓိဂတာ မယာ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နံ မာနန္တိ အတ္ထော။ အဓိဂတော မာနောတိ ဝိဂ္ဂဟော, တံ အဓိမာနံ ဝဇ္ဇေတွာတိ အတ္ထော။ မနုဿဇာတိဿာတိ မနုဿဇာတိကဿ, န ဒေဝဗြဟ္မာဒီသု အညတရဿာတိ အတ္ထော။ ဝဒေယျာတိ အာရောစေယျ။ ဉာတက္ခဏေတိ ဉာတေ ခဏေတိ ဆေဒေါ, တသ္မိံ တေနာရောစိတက္ခဏေ မနုဿဇာတိကေန ဉာတေတိ အတ္ထော။ တေနာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ, တတော သာသနတော ပါရာဇိကောတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထပါရာဇိကံ။
ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၂။ ဂရုကာပတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၀။ ဣဒါနိ သံဃာဒိသေသံ ပကာသေတုံ ‘‘မောစေတုကာမစိတ္တေနာ’’တိအာဒိမာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မောစေတုံ ကာမေတီတိ မောစေတုကာမံ, မောစေတုကာမဉ္စ တံ စိတ္တဉ္စာတိ
(မူလသိက္ခာ၊၄၆၇။)မောစေတုကာမစိတ္တံ, တေန, မောစနဿာဒစိတ္တေနာတိ အတ္ထော။ ဧကာဒသန္နဉှိ ရာဂါနံ ဧကေန မောစနဿာဒေန အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
တတြိမေ ဧကာဒသ အဿာဒါ မောစနဿာဒေါ မုစ္စနဿာဒေါ မုတ္တဿာဒေါ မေထုနဿာဒေါ ဖဿဿာဒေါ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေါ ဒဿနဿာဒေါ နိသဇ္ဇဿာဒေါ ဝါစဿာဒေါ ဂေဟသိတပေမံ ဝနဘင်္ဂိယန္တိ။ တတ္ထ မောစနဿာဒစေတနာယ စေတေန္တော စေဝ အဿာဒေန္တော စ ဥပက္ကမတိ, မုစ္စတိ, သံဃာဒိသေသော, န မုစ္စတိ စေ, ထုလ္လစ္စယံ။ သစေ ပန သယနကာလေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတော ဟုတွာ ဦရုနာ ဝါ မုဋ္ဌိနာ ဝါ အင်္ဂဇာတံ ဂါဠှံ ပီဠေတွာ မောစနတ္ထာယ သဥဿာဟော သုပတိ, သုပန္တဿ စဿ အသုစိ မုစ္စတိ, သံဃာဒိသေသော။ မုစ္စနဿာဒေ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မုစ္စမာနံ အဿာဒေတိ, န ဥပက္ကမတိ, မုစ္စတိ, အနာပတ္တိ။ မုတ္တဿာဒေ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မုတ္တေ ဌာနာ စုတေ အသုစိမှိ ပစ္ဆာ အဿာဒေန္တဿ ဝိနာ ဥပက္ကမေန မုစ္စတိ, အနာပတ္တိ။ မေထုနဿာဒေ မေထုနရာဂေန မာတုဂါမံ ဂဏှာတိ, တေန အသုစိ မုစ္စတိ, အနာပတ္တိ, ဒုက္ကဋံ ပန အာပဇ္ဇတိ။ ဖဿဿာဒေါ ဒုဝိဓော အဇ္ဈတ္တိကော ဗာဟိရော စာတိ။ တတ္ထ အတ္တနော နိမိတ္တံ ‘‘ထဒ္ဓံ, မုဒုကန္တိ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝါ လောလဘာဝေန ဝါ ကီဠာပယတော အသုစိ မုစ္စတိ, အနာပတ္တိ။ ဗာဟိရဖဿဿာဒေ ပန ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဣတ္ထိံ ဖုသတော, အာလိင်္ဂတော စ အသုစိ မုစ္စတိ, အနာပတ္တိ, ကာယသံသဂ္ဂသံဃာဒိသေသံ ပန အာပဇ္ဇတိ။
ကဏ္ဍူဝနဿာဒေ ဒဒ္ဒုကစ္ဆုပိဠကပါဏကာဒီနံ အညတရေန ခဇ္ဇမာနံ နိမိတ္တံ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေန ကဏ္ဍူဝတော အသုစိ မုစ္စတိ, အနာပတ္တိ။ ဒဿနဿာဒေ ဣတ္ထိယာ အနောကာသံ ဥပနိဇ္ဈာယတော အသုစိ မုစ္စတိ, အနာပတ္တိ, ဒုက္ကဋံ ပန ဟောတိ။ နိသဇ္ဇဿာဒေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော နိသိန္နဿ မုတ္တေပိ
(မူလသိက္ခာ၊၄၆၈။)အနာပတ္တိ, ရဟောနိသဇ္ဇာပတ္တိ ပန ဟောတိ။ ဝါစဿာဒေ မာတုဂါမံ မေထုနပ္ပဋိသံယုတ္တာဟိ ဝါစာဟိ ဩဘာသန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ, ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသံဃာဒိသေသံ ပန အာပဇ္ဇတိ။ ဂေဟသိတပေမေ မာတာဒီနံ မာတာဒိပေမေန အာလိင်္ဂနာဒိံ ကရောန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဝနဘင်္ဂံ သန္ထဝကရဏတ္ထာယ ဣတ္ထိယာ ပေသိတပုပ္ဖါဒိဝနဘင်္ဂသညိတံ ပဏ္ဏာကာရံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမာယ ဣမံ ပေသိတ’’န္တိ အဿာဒေန အာမသန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တီတိ။ ဧဝမေတေသု မောစနဿာဒေန အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘မောစေတု…ပေ… နာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ မောစေတုကာမံ စိတ္တံ ယဿ သောယံ မောစေတုကာမစိတ္တော, တေန, ဣတ္ထမ္ဘူတေ ကရဏဝစနံ, မောစေတုကာမစိတ္တော ဟုတွာတိ အတ္ထော။
ဥပက္ကမ္မာတိ ဟတ္ထာဒီသု ယေန ကေနစိ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိမောစယန္တိ ယံ အန္တမသော ဧကာ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာ ပိဝေယျ, တတ္တကမ္ပိ ဝိမောစေန္တောတိ အတ္ထော။ သုက္ကန္တိ နီလပီတလောဟိတောဒါတတက္ကတေလဒကခီရဒဓိသပ္ပိဝဏ္ဏသင်္ခါတေသု ဒသဝိဓေသု သုက္ကေသု ယံ ကိဉ္စိ သုက္ကံ။ အညတြ သုပိနာတိ ယာ သုပိနန္တေ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ ဟောတိ, တံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ သမဏောတိ ယော ကောစိ ဥပသမ္ပန္နော။ ဂရုကန္တိ သံဃာဒိသေသံ။ ဖုသေတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ စေတနာ ဥပက္ကမော မုစ္စနန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနီတိ။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၁၁။ ဣဒါနိ ကာယသံသဂ္ဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိအာဒိမာရဒ္ဓံ။ ဘိက္ခု မနုဿိတ္ထိယာ မနုဿိတ္ထိသညီ ဟုတွာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဥပက္ကမိတွာ မနုဿိတ္ထိံ ပရာမသန္တော သံဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇေယျာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာတိ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏာဒိကာယသမ္ဖဿေန ရာဂေန ကာယမိဿရာဂေန။ မနုဿိတ္ထိန္တိ တဒဟုဇာတမ္ပိ ဇီဝမာနကမနုဿိတ္ထိံ။ ပရာမသန္တိ ပရာမသန္တော, ဣတ္ထီတိ သညာ
(မူလသိက္ခာ၊၄၆၉။)ဣတ္ထိသညာ, သာ အဿ အတ္ထီတိ ဣတ္ထိသညီ, ဣတ္ထိသညီ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ မနုဿိတ္ထီ, ဣတ္ထိသညိတာ, ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ, တေန ရာဂေန ဝါယာမော, ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒိသမာပဇ္ဇနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၁၂။ ဣဒါနိ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေနာတိ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမေထုနဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တဝါစဿာဒရာဂေန။ မဂ္ဂံ ဝါရဗ္ဘ မေထုနန္တိ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ အညတရံ မဂ္ဂံ ဝါ မေထုနံ ဝါ အာရဗ္ဘာတိ အတ္ထော။ ဩဘာသန္တောတိ အဝဘာသန္တော။ မနုဿိတ္ထိန္တိ ဝိညုံ ပဋိဗလံ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ သလ္လက္ခဏသမတ္ထံ မနုဿိတ္ထိံ။ သုဏမာနန္တိ သုဏန္တိံ။ ဣမိနာ ပဋိဗလာယပိ ဣတ္ထိယာ အဝိညတ္တိပထေ ဌိတာယ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ အာရောစေန္တဿ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပတ္တိ န ဟောတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ မနုဿိတ္ထီ, ဣတ္ထိသညိတာ, ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂေါ, တေန ရာဂေန ဩဘာသနံ, တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၁၃။ ဣဒါနိ အတ္တကာမပါရိစရိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဏ္ဏ’’န္တျာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု အတ္တနော ကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဝတွာ မေထုနရာဂေန ဣတ္ထိံ မေထုနံ ယာစမာနော ဂရုံ ဖုသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဏ္ဏံ ဝတွာတိ ဂုဏံ အာနိသံသံ ပကာသေတွာ။ အတ္တနောကာမပါရိစရိယာယာတိ မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေန ကာမေန ပါရိစရိယာ ကာမပါရိစရိယာ, အတ္တနော အတ္ထာယ ကာမပါရိစရိယာ အတ္တနောကာမပါရိစရိယာ, အလုတ္တသမာသောယံ။ အထ ဝါ အတ္တနောတိ ကတွတ္ထေ သာမိဝစနံ, အတ္တနော ကာမိတာ ဣစ္ဆိတာတိ အတ္တနောကာမာ, သယံ မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတာတိ အတ္ထော, အတ္တနောကာမာ စ သာ ပါရိစရိယာ စာတိ
(မူလသိက္ခာ၊၄၇၀။)အတ္တနောကာမပါရိစရိယာ, တာယ အတ္တနောကာမပါရိစရိယာယ, ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘဂိနိ, ပါရိစရိယာနံ, ယာ မာဒိသံ သီလဝန္တံ ကလျာဏဓမ္မံ ဗြဟ္မစာရိံ ဧတေန ဓမ္မေန ပရိစရေယျာ’’တိ ဧဝံ ဝဏ္ဏံ ဝတွာတိ အတ္ထော။ ယာစဓာတုနော ဒွိကမ္မိကတ္တာ ‘‘ဣတ္ထိံ မေထုနံ ယာစမာနော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣတ္ထိန္တိ ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဣတ္ထိံ။ မနုဿိတ္ထီ, ဣတ္ထိသညိတာ, အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေါ, တေန ရာဂေန ဝဏ္ဏဘဏနံ, တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၁၄။ ဣဒါနိ သဉ္စရိတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သန္ဒေသ’’န္တျာဒိမာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဘိက္ခု ပုရိသဿ ဝါ သန္ဒေသံ, ဣတ္ထိယာ ဝါ သန္ဒေသံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝီမံသိတွာ ပစ္စာဟရန္တော ဂရုကံ ဖုသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ သန္ဒေသန္တိ ‘‘ဂစ္ဆ, ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမံ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟိ ‘ဟောဟိ ကိရ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၅) ဧဝံ ဝုတ္တံ ပုရိသဿ သာသနံ, ‘‘ဂစ္ဆ, ဘန္တေ, ဣတ္ထန္နာမံ ပုရိသံ ဗြူဟိ ‘အဟံ တဿ ဘရိယာ ဘဝိဿာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၂၆-၃၂၇ ထောကံ ဝိသဒိသံ) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဣတ္ထိယာ သာသနံ။ ပဋိဂ္ဂဏှိတွာတိ ‘‘သာဓု ဥပါသကာ’’တိ ဝါ ‘‘ဟောတူ’’တိ ဝါ ‘‘အာရောစေဿာမီ’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝါ သီသကမ္ပနာဒီဟိ ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှိတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာတိ အတ္ထော။ ဝီမံသိတွာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သာသနံ ဂဟေတွာ ပုရိသဿ ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ တေသံ အဝဿာရောစနကာနံ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနိအာဒီနံ ဝါ အာရောစေတွာတိ အတ္ထော။ ဟရံပစ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပစ္စာဟရ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဆန္ဒဟာနိဘယာ ဟရ-သဒ္ဒံ ပုဗ္ဗနိပါတံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပဟိတေန တတ္ထ ဂန္တွာ တေန အာရောစိတာ သာ ဣတ္ထီ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတု ဝါ ပဋိက္ခိပတု ဝါ လဇ္ဇာယ ဝါ တုဏှီ ဟောတု, ပုန အာဂန္တွာ တဿ ပုရိသဿ ဟရန္တော ဧတ္တာဝတာ ဣမာယ ပဋိဂ္ဂဟဏာရောစနပ္ပစ္စာဟရဏသင်္ခါတာယ
(မူလသိက္ခာ၊၄၇၁။)တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သော ဘိက္ခု သံဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ တေသံ မနုဿဇာတိကတာ, အလံဝစနီယတာ, ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပ္ပစ္စာဟရဏာနီတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၁၅။ ဣဒါနိ အမူလကံ ပကာသေတုံ ‘‘စာဝေတုကာမော’’တိအာဒိမာရဒ္ဓံ။ စာဝေတုကာမော ဘိက္ခု အမူလန္တိမဝတ္ထုနာ အညံ သုဏမာနံ ဘိက္ခုံ စောဒေန္တော ဝါ စောဒါပေန္တော ဝါ ဂရုံ ဖုသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ စာဝေတုကာမောတိ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေတုကာမော။ စောဒေန္တောတိ ‘‘တွံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသိ, အဿမဏောသိ, အသကျပုတ္တိယောသီ’’တိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ သယံ စောဒေန္တောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ စောဒေန္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ သံဃာဒိသေသော။ အမူလန္တိမဝတ္ထုနာတိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကမှိ ပုဂ္ဂလေ အဒိဋ္ဌံ အသုတံ အပရိသင်္ကိတံ, ဣဒံ ဧတေသံ ဒဿနသဝနပရိသင်္ကိတသင်္ခါတာနံ မူလာနံ အဘာဝတော နာဿ မူလန္တိ အမူလံ, အန္တိမံ ဝတ္ထု ယဿ ပါရာဇိကဿ တဒိဒံ အန္တိမဝတ္ထု, အမူလဉ္စ တံ အန္တိမဝတ္ထု စေတိ အမူလန္တိမဝတ္ထု, တေန အမူလန္တိမဝတ္ထုနာ, ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု အညတရေနာတိ အတ္ထော။ စောဒါပယန္တိ စောဒါပယန္တော, တဿ သမီပေ ဌတွာ အညံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေတွာ စောဒါပေန္တော တဿ အာဏတ္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ ဂရုံ ဖုသေတိ အတ္ထော။ သုဏမာနန္တိ ဣမိနာ ပရမ္မုခါ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ စောဒေန္တဿ န ရုဟတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ပရမ္မုခါ ပန သတ္တဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ယံ စောဒေတိ, တဿ ဥပသမ္ပန္နောတိ သင်္ချူပဂမနံ, တသ္မိံ သုဒ္ဓသညိတာ, ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ, တဿ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အမူလကတာ, စာဝနာဓိပ္ပါယေန သမ္မုခါ စောဒနာ, တဿ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ အမူလကသိက္ခာပဒံ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၇၂။)֍ * ၁၆။ ဣဒါနိ အညဘာဂိယံ ဒဿေတုံ ‘‘လေသမတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ လေသမတ္တမုပါဒါယာတိ ဇာတိနာမဂေါတ္တလိင်္ဂါပတ္တိပတ္တစီဝရူပဇ္ဈာယာစရိယသေနာသနလေသသင်္ခါတေသု ဒသသု လေသေသု ယော တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဒိဿတိ, တံ လေသမတ္တံ ဥပါဒါယ နိဿာယ ဘိက္ခုံ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေတုကာမော အမူလန္တိမဝတ္ထုနာ သုဏမာနံ ဘိက္ခုံ စောဒေန္တော ဂရုံ ဖုသေတိ အတ္ထော။ ကထံ? အညော ခတ္တိယဇာတိကော ဣမိနာ စောဒကေန ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ, သော အညံ အတ္တနော ဝေရိံ ခတ္တိယဇာတိကံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ တံ ခတ္တိယဇာတိလေသံ ဂဟေတွာ ဧဝံ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော, တွံ ခတ္တိယော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝါ ‘‘တွံ သော ခတ္တိယော, နာညော, ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသီ’’တိ ဝါ စောဒေတိ, ဧဝံ နာမလေသာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ အနန္တရသဒိသာနိ။ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒံ။
ဂရုကာပတ္တိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၃။ နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၁၇။ ဣဒါနိ စီဝရဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိကပ္ပန’’န္တျာဒိမုဒ္ဓဋံ။ ယော ဘိက္ခု အကာလစီဝရံ ဝိကပ္ပနဉ္စ အဓိဋ္ဌာနဉ္စ အကတွာ ဒသာဟံ အတိက္ကာမေတိ, တဿ ဘိက္ခုနော နိဿဂ္ဂိယံ သိယာတိ ပိဏ္ဍတ္ထော။ တတ္ထ အကာလစီဝရန္တိ အကာလေ စီဝရံ, ခေါမံ ကပ္ပါသိကံ ကောသေယျံ ကမ္ဗလံ သာဏံ ဘင်္ဂန္တိ ဇာတိတော ဆ စီဝရာနိ, ဒုကူလံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ သောမာရပဋ္ဋံ စီနပဋ္ဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဣမာနိ ပန ဆ အနုလောမစီဝရာနိ။ တေသု ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇာဒီနိ ဒွယာနိ ခေါမာဒီနံ အနုလောမာနိ
(မူလသိက္ခာ၊၄၇၃။)တေသမညတရဘာဝတော။ ဣမေသံ ဆန္နံ စီဝရာနံ အညတရံ အကာလစီဝရံ။
ဝိကပ္ပနမဓိဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ပန ဝိကပ္ပနူပဂံ အဓိဋ္ဌာနူပဂဉ္စ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာယံ ပါဠိ – ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, အာယာမေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ သုဂတင်္ဂုလေန စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတံ ပစ္ဆိမစီဝရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈)။ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဒီဃသော ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော, တိရိယံ ဝိဒတ္ထိ။ ဒွေ ဝိကပ္ပနာ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ စ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာ စ။ ကထံ? ‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, အယံ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ။ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ, ဧကဿ သန္တိကေ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တိဿဿ ဘိက္ခုနော ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, အယံ အပရာပိ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ။ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘တိဿဿ ဘိက္ခုနော သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ, ‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပနတ္ထာယ ဒမ္မီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, တေန ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ကော တေ မိတ္တော ဝါ သန္ဒိဋ္ဌော ဝါ သမ္ဘတ္တော ဝါ’’တိ, တတော ဣတရေန ‘‘တိဿော ဘိက္ခူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, ပုန တေန ‘‘အဟံ တိဿဿ ဘိက္ခုနော ဒမ္မီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ, အယံ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာ။ ‘‘တိဿဿ ဘိက္ခုနော သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ပစ္စုဒ္ဓါရော နာမ ဟောတိ။ ဗဟုကေ ‘‘ဣမာနီ’’တိ, အဟတ္ထပါသေ ‘‘ဧတံ, ဧတာနီ’’တိ ဝါ။ ဧဝံ ဝိကပ္ပနဉ္စ အကတွာတိ အတ္ထော။
တိစီဝရဿ ပန ပမာဏံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန သုဂတစီဝရတော ဦနကံ ဝဋ္ဋတိ, လာမကပရိစ္ဆေဒေန သံဃာဋိယာ, ဥတ္တရာသင်္ဂဿ စ ဒီဃတော မုဋ္ဌိပဉ္စကံ, တိရိယံ မုဋ္ဌိတ္တိကံ, အန္တရဝါသကော ဒီဃတော မုဋ္ဌိပဉ္စကော, တိရိယံ ဒွိဟတ္ထောပိ အဍ္ဎတေယျော ဝါ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အဓိကဉ္စ ဦနကဉ္စ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဒွေ စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနာ ကာယေန ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ, ဝါစာယ ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ။ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန
(မူလသိက္ခာ၊၄၇၄။)ရဇိတွာ ကပ္ပဗိန္ဒုံ ဒတွာ ပုရာဏသံဃာဋိံ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ နဝံ သံဃာဋိံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ စိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေန ကာယေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ, ဣဒံ ကာယေန အဓိဋ္ဌာနံ။ တံ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အဖုသန္တဿ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌာနံ ပန ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ, သစေ ဟတ္ထပါသေ ‘‘ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ, သစေ အဟတ္ထပါသေ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော ဥတ္တရာသင်္ဂေ, အန္တရဝါသကေ စ။ တိစီဝရာဒီနိ သဗ္ဗာနိ ဧကတော ကတွာ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠာနိ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ။ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနဉ္စ အကတွာတိ အတ္ထော။
ဒသ အဟာနိ ဒသာဟံ။ အတိမာပေတီတိ အတိက္ကာမေတိ။ တဿာတိ တဿ ဘိက္ခုနော။ နိဿဂ္ဂိယန္တိ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂိယံ, ပုဗ္ဗဘာဂေ ကတ္တဗ္ဗဿ ဝိနယကမ္မဿေတံ နာမံ, နိဿဂ္ဂိယမဿ အတ္ထီတိ နိဿဂ္ဂိယံ, ကိံ တံ? ပါစိတ္တိယံ, တံ အတိက္ကာမယတော သဟနိဿဂ္ဂိယဝိနယကမ္မံ ပါစိတ္တိယံ သိယာ, အယမေတ္ထ အတ္ထော။ တံ ပနေတံ စီဝရံ ယံ ဒိဝသံ ဥပ္ပန္နံ, တဿ ယော အရုဏော, သော ဥပ္ပန္နဒိဝသနိဿိတော, တသ္မာ စီဝရုပ္ပါဒဒိဝသေန သဒ္ဓိံ ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ ဒသာဟာတိက္ကမိတံ ဟောတီတိ။ စီဝရဿ အတ္တနော သန္တကတာ, ဇာတိပ္ပမာဏယုတ္တတာ, ဆိန္နပလိဗောဓဘာဝေါ, အတိရေကစီဝရတာ, ဒသာဟာတိက္ကမောတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ပဌမကထိနသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၁၈။ ဣဒါနိ ဒုတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ’’တျာဒိမာရဒ္ဓံ။ ယော ဘိက္ခုသမ္မုတိံ ဝဇ္ဇေတွာ ကာလဉ္စ ဝိနာ အဓိဋ္ဌိတံ တိစီဝရံ ဧကာဟံ အတိက္ကမာပေတိ, တဿ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာညတြာတိ ယံ သံဃော ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ
(မူလသိက္ခာ၊၄၇၅။)ဒေတိ, တံ ဌပေတွာ။ တိစီဝရမဓိဋ္ဌိတန္တိ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, တေန တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေန အဓိဋ္ဌိတေသု သံဃာဋိအာဒီသု ယေန ကေနစိ စီဝရေန။ ဧကာဟန္တိ ဧကရတ္တံ။ အတိမာပေတီတိ ဝိပ္ပဝသတိ, ဝိယုတ္တော ဝသတီတိ အတ္ထော။ တဿ အလဒ္ဓသမ္မုတိကဿ ဘိက္ခုနော ဧကရတ္တမ္ပိ စီဝရေန ဝိပ္ပဝါသတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ အတ္ထော။ သမယံ ဝိနာတိ စီဝရကာလံ ဝဇ္ဇေတွာ။ အဓိဋ္ဌိတစီဝရတာ, အနတ္ထတကထိနတာ, အလဒ္ဓသမ္မုတိတာ, ရတ္တိဝိပ္ပဝါသောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ ဒုတိယကထိနသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၁၉။ ဣဒါနိ ပုရာဏစီဝရံ ဒဿေတုံ ‘‘အညာတိကာ’’တျာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အညာတိကာတိ အညာတိကာယ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိအာဒီသု ဝိယ, အညာတိကာယ နေဝ မာတုသမ္ဗန္ဓေန န ပိတုသမ္ဗန္ဓေန သမ္ဗဒ္ဓါယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘိက္ခုနိယာတိ အဋ္ဌဝါစိကကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နာယ။ အာကောဋာပေတီတိ ပဟရာပေတိ။ တန္တိ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ပုရာဏစီဝရတာ, ဥပစာရေ ဌတွာ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ အာဏာပနံ, တဿာ ဓောဝနာဒီနိ စာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၂၀။ ကိဉ္စိ မူလကန္တိ ကိဉ္စိ ပါဘတံ။ စီဝရာဒါနေတိ စီဝရဿ အာဒါနေ စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ။ ဝိကပ္ပနူပဂစီဝရတာ, ပါရိဝတ္တကာဘာဝေါ, အညာတိကာယ ဟတ္ထတော ဂဟဏန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၂၁။ အပ္ပဝါရိတန္တိ ‘‘ဝဒေယျာထ, ဘန္တေ, ယေန အတ္ထော’’တိ ဣစ္ဆာပိတံ ဣစ္ဆံ ရုစိံ ဥပ္ပါဒိတံ, န ပဝါရိတန္တိ အပ္ပဝါရိတံ။ ဝိညာပေန္တဿာတိ ယာစန္တဿ။ အညတြ သမယာတိ နဋ္ဌစီဝရကာလံ ဌပေတွာ။ ဝိကပ္ပနူပဂစီဝရတာ, သမယာဘာဝေါ, အညာတကဝိညတ္တိ, တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒံ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၇၆။)֍ * ၂၂။ ရဇတန္တိ ရူပိယံ။ ဇာတရူပန္တိ သုဝဏ္ဏံ။ မာသကန္တိ တယော မာသကာ လောဟမာသကော ဒါရုမာသကော ဇတုမာသကောတိ။ တတ္ထ လောဟမာသကောတိ တမ္ဗလောဟာဒီဟိ ကတမာသကော။ ဒါရုမာသကောတိ သာရဒါရုနာ ဝါ ဝေဠုပေသိကာယ ဝါ အန္တမသော တာလပဏ္ဏေနပိ ရူပံ ဆိန္ဒိတွာ ကတမာသကော။ ဇတုမာသကောတိ လာခါယ ဝါ နိယျာသေန ဝါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ကတမာသကော။ ကဟာပဏန္တိ သုဝဏ္ဏမယံ ဝါ ရူပိယမယံ ဝါ ပါကတိကံ ဝါ။ ဂဏှေယျာတိ အတ္တနော အတ္ထာယ ဒီယမာနံ ဝါ ကတ္ထစိ ဌိတံ ဝါ နိပ္ပရိဂ္ဂဟံ ဒိသွာ သယံ ဂဏှေယျ။ ဂဏှာပေယျာတိ တဒေဝ အညေန ဂါဟာပေယျ။ နိဿဂ္ဂီတိ ဂဟဏာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ ကရောန္တဿ အဃနဗဒ္ဓေသု ဝတ္ထုဂဏနာယ နိဿဂ္ဂိ သိယာတိ အတ္ထော။ သာဒိယေယျ ဝါတိ ကာယဝါစာဟိ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ စိတ္တေန အဓိဝါသေယျ။ ဇာတရူပရဇတဘာဝေါ, အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ, ဂဟဏာဒီသု အညတရဘာဝေါတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၂၃။ ရဇတာဒိစတုဗ္ဗိဓံ အကပ္ပိယံ ကပ္ပိယေနာပိ ပရိဝတ္တေယျ သဟဓမ္မိကေ ဌပေတွာ, နိဿဂ္ဂိယံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အကပ္ပိယန္တိ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ။ ကပ္ပိယေနာတိ ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ။ သဟဓမ္မိကေတိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိသာမဏေရသာမဏေရိသိက္ခမာနသင်္ခါတေ ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ။ ရူပိယဘာဝေါ, ပရိဝတ္တနဉ္စာတိ ဣမာနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။ ရူပိယပရိဝတ္တနသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၂၄။ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိအာဒိနာ ဝိကပ္ပနဉ္စ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ အဓိဋ္ဌာနဉ္စ အကတွာတိ အတ္ထော။ ပမာဏိကန္တိ ဧတ္ထာယံ ဝိနိစ္ဆယော – အနုပဟတပုရာဏသာလိတဏ္ဍုလာနံ သုကောဋ္ဋိတပရိသုဒ္ဓါနံ ဒွေ မဂဓနာဠိယော ဂဟေတွာ တေဟိ တဏ္ဍုလေဟိ အနုတ္တဏ္ဍုလမကိလိန္နမပိဏ္ဍိတံ သုဝိသဒံ ကုန္ဒမကုဠရာသိသဒိသံ အဝဿာဝိတောဒနံ ပစိတွာ နိရဝသေသံ ပတ္တေ ပက္ခိပိတွာ တဿ
(မူလသိက္ခာ၊၄၇၇။)ဩဒနဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏော နာတိဃနော နာတိတနုကော ဟတ္ထဟာရိယော သဗ္ဗသမ္ဘာရသင်္ခတော မုဂ္ဂသူပေါ ပက္ခိပိတဗ္ဗော, တတော အာလောပဿ အနုရူပံ ယာဝစရိမာလောပပ္ပဟောနကံ မစ္ဆမံသာဒိဗျဉ္ဇနံ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သပ္ပိတေလတက္ကရသကဉ္ဇိကာဒီနိ ပန အဂဏနူပဂါနိ ဟောန္တိ။ တာနိ ဟိ ဩဒနဂတိကာနိ နေဝ ဟာပေတုံ, န ဝဍ္ဎေတုံ သက္ကောန္တိ။ ဧဝမေတံ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ သစေ ပန ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ, သုတ္တေန ဝါ ဟီရေန ဝါ ဆိန္ဒန္တဿ သုတ္တဿ ဝါ ဟီရဿ ဝါ ဟေဋ္ဌိမန္တံ ဖုသတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမ္မ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ, အန္တောဂတမေဝ ဟောတိ, အယံ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော နာမ။ ဥက္ကဋ္ဌတော ဥပဍ္ဎပ္ပမာဏော မဇ္ဈိမော။ မဇ္ဈိမတော ဥပဍ္ဎပ္ပမာဏော ဩမကော။ တေသမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣစ္စေတေသု ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော စ ဩမကောမကော စာတိ ဒွေ အပတ္တာ, သေသာ သတ္တ ပတ္တာ ပမာဏယုတ္တာ နာမာတိ ဧဝံ ပမာဏေန ယုတ္တော ပမာဏိကော, တံ ပမာဏိကံ။ ပတ္တန္တိ သတ္တသု ပတ္တေသု အညတရံ ပတ္တံ။ ပတ္တဿ အတ္တနော သန္တကတာ, ပမာဏယုတ္တတာ, အဓိဋ္ဌာနူပဂတာ, အတိရေကပတ္တတာ, ဒသာဟာတိက္ကမောတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ပဌမပတ္တသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၂၅။ ယော ဘိက္ခု ပဉ္စဗန္ဓနတော ဦနပတ္တေ သတိ ပရံ ပန နဝံ ပတ္တံ ဝိညာပေတိ, တဿပိ ဘိက္ခုနော နိဿဂ္ဂိယံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ပရန္တိ အညံ, ‘‘နဝံ ပတ္တ’’န္တိမိနာ တုလျာဓိကရဏံ။ အဓိဋ္ဌာနူပဂပတ္တဿ ဦနပဉ္စဗန္ဓနတာ, အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ, ကတဝိညတ္တိ, တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။ ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၂၆။ ယော သပ္ပိတေလာဒိကံ ပန ဘေသဇ္ဇံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ဘုဉ္ဇန္တော သတ္တာဟံ
(မူလသိက္ခာ၊၄၇၈။)အတိက္ကာမေတိ, တဿ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သပ္ပိတေလာဒိကန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေါ နဝနီတမဓုဖာဏိတံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ သပ္ပိ နာမ ဂဝါဒီနံ သပ္ပိ, ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ, တေသံ သပ္ပိ, တထာ နဝနီတံ။ တေလံ နာမ တိလသာသပမဓုကဧရဏ္ဍဝသာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တံ။ မဓု နာမ မက္ခိကာမဓုမေဝ။ ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယ ပန အပက္ကာ ဝါ အဝတ္ထုကပက္ကာ ဝါ သဗ္ဗာပိ ဥစ္ဆုဝိကတိ ဖာဏိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘေသဇ္ဇဝိဓာနသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၂၇။ ဘိက္ခုဿ စီဝရံ ဒတွာ ပုန တံ စီဝရံ သကသညာယ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပယတောပိ ဝါ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဒတွာတိ ဝေယျာဝစ္စာဒီနိ ပစ္စာသီသမာနော ဒတွာ။ အစ္ဆိန္ဒန္တဿာတိ ဝေယျာဝစ္စာဒီနိ အကရောန္တံ ဒိသွာ ဗလက္ကာရေန ဂဏှန္တဿ, တထာ အစ္ဆိန္ဒာပယတောတိ။ ဝိကပ္ပနူပဂစီဝရတာ, သာမံဒိန္နတာ, သကသညိတာ, ဥပသမ္ပန္နတာ, ကောဓဝသေန အစ္ဆိန္ဒနံ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပနံ ဝါတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ အစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၂၈။ အပ္ပဝါရိတံ အညာတိံ ဂဟပတိံ သုတ္တံ ယာစိတွာ ဉာတိပ္ပဝါရိတေ ဝဇ္ဇေတွာ တန္တဝါယေဟိ စီဝရံ ဝါယာပေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာတိ ပိဏ္ဍတ္ထော။ တတ္ထ သုတ္တန္တိ ဆဗ္ဗိဓံ ခေါမသုတ္တာဒိကံ ဝါ တေသံ အနုလောမံ ဝါ။ ယာစိယာတိ စီဝရတ္ထာယ ယာစိတွာ။ စီဝရတ္ထာယ ဝိညာပိတသုတ္တံ, အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ, အကပ္ပိယတန္တဝါယေန အကပ္ပိယဝိညတ္တိယာ ဝါယာပနန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒံ။
֍ * ၂၉။ ယော ဘိက္ခု သံဃဿ ပရိဏတံ လာဘံ ဇာနန္တော အတ္တနော ပရိဏာမေတိ, တဿ နိဿဂ္ဂိယံ သိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဇာနန္တိ ဇာနန္တော။ လာဘန္တိ လဘိတဗ္ဗံ စီဝရာဒိဝတ္ထုံ။ ပရိဏတန္တိ သံဃဿ နိန္နံ သံဃဿ ပေါဏံ သံဃဿ ပဗ္ဘာရံ
(မူလသိက္ခာ၊၄၇၉။)ဟုတွာ ဌိတံ။ အတ္တနော ပရိဏာမေတီတိ ‘‘မယှံ ဒေထာ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တော အတ္တနိ နိန္နံ ကရောတိ။ သံဃေ ပရိဏတဘာဝေါ, တံ ဉတွာ အတ္တနော ပရိဏာမနံ, ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ ပရိဏာမနသိက္ခာပဒံ။
နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၄။ ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၃၀။ ဣဒါနိ ပါစိတ္တိယံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ’’တျာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, တသ္မာ ယော ဘိက္ခု သမ္ပဇာနန္တော မုသာ ဝဒတိ, တဿ တန္နိမိတ္တံ တံဟေတု တပ္ပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဥဒီရိတန္တိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုဉ္စ ဩမသန္တဿာတိ ဇာတိနာမဂေါတ္တကမ္မသိပ္ပဝယအာဗာဓလိင်္ဂကိလေသာပတ္တိအက္ကောသေသု ဘူတေန ဝါ အဘူတေန ဝါ ယေန ကေနစိ မုခသတ္တိနာ ဘိက္ခုံ ဩဝိဇ္ဈန္တဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယံ ဥဒီရိတန္တိ အတ္ထော။ ပေသုညဟရဏေပိ စာတိ ဘိက္ခုဿ ပေသုညဟရဏေ, ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ ဘိက္ခုံ အက္ကောသန္တဿ ဘိက္ခုနော သုတွာ ဘိက္ခုနော ပိယကမျတာယ ဝါ ဘေဒါဓိပ္ပါယေန ဝါ ယော အက္ကုဒ္ဓေါ, တဿ ဘိက္ခုဿ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပေသုညဟရဏဝစနေ ပါစိတ္တိယံ ဥဒီရိတန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၃၁။ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှံ ပိဋကတ္တယံ ဓမ္မံ ဘိက္ခုဉ္စ ဘိက္ခုနိဉ္စ ဌပေတွာ အညေန ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ပဒံ ပဒံ ဘဏန္တဿ ဘိက္ခုနော ပဒဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ ဥဒီရိတန္တိ သမုဒါယတ္ထော။
֍ * ၃၂။ အနုပသမ္ပန္နေနေဝါတိ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အန္တမသော ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတေန တိရစ္ဆာနဂတေနာပိ သဟ တိရတ္တိယံ သယိတွာ စတုတ္ထဒိဝသေ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ပုန
(မူလသိက္ခာ၊၄၈၀။)သဟသေယျာယ ပါစိတ္တိ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ သဟသေယျာယာတိ သဗ္ဗစ္ဆန္နပရိစ္ဆိန္နေ, ယေဘုယျေနစ္ဆန္နပရိစ္ဆိန္နေ ဝါ သေနာသနေ ပုဗ္ဗာပရိယေန ဝါ ဧကက္ခဏေ ဝါ ဧကတော နိသဇ္ဇနာယ။ တတ္ထ ဆဒနံ အနာဟစ္စ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရာဒိနာ ပရိစ္ဆိန္နမ္ပိ သဗ္ဗပရိစ္ဆိန္နမိစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
֍ * ၃၃။ ဧကရတ္တမ္ပိ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ သေယျံ ကပ္ပယတော တဿ ဘိက္ခုနောပိ ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဣတ္ထိယာတိ အန္တမသော တဒဟုဇာတာယပိ မနုဿိတ္ထိယာ။ ဒေသေန္တဿ ဝိနာ ဝိညုံ, ဓမ္မဉ္စ ဆပ္ပဒုတ္တရိန္တိ ဝိညုံ ပုရိသံ ဝိနာ ဣတ္ထိယာ ဆပ္ပဒတော ဥတ္တရိံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ‘‘ဆပ္ပဒုတ္တရိ’’န္တိ ဧတ္ထ ဧကော ဂါထာပါဒေါ ဧကံ ပဒန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ပဒပ္ပမာဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဆ ပဒါနိ ဆပ္ပဒံ, ဆပ္ပဒတော ဥတ္တရိံ ဆပ္ပဒုတ္တရိံ။
֍ * ၃၄။ ဘိက္ခုသမ္မုတိံ ဌပေတွာ ဘိက္ခုနော ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝဇ္ဇံ အဘိက္ခုနော ဝဒန္တဿ ပါစိတ္တိယံ ဥဒီရိတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ဣဓ သံဃာဒိသေသံ အဓိပ္ပေတံ။ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာတိ ယံ သံဃော အဘိဏှာပတ္တိကဿ ဘိက္ခုနော အာယတိံ သံဝရတ္ထာယ အာပတ္တီနဉ္စ ကုလာနဉ္စ ပရိယန္တံ ကတွာ ဝါ အကတွာ ဝါ တိက္ခတ္တုံ အပလောကေတွာ ကတိကံ ကရောတိ, တံ ဌပေတွာ။ အဘိက္ခုနောတိ အနုပသမ္ပန္နဿ။ ဝဒန္တဿာတိ အာရောစေန္တဿ။
֍ * ၃၅။ ယော အကပ္ပိယံ ပထဝိံ ခဏေယျ ဝါ ခဏာပေယျ ဝါ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာ။ တတ္ထ အကပ္ပိယန္တိ ဥဒ္ဓနပစနာဒိဝသေန ဝါ တထာ တထာ အဒဍ္ဎာ ဝါ ဇာတပထဝီ ဝုစ္စတိ။ သာ တိဝိဓာ သုဒ္ဓမိဿပုဉ္ဇဝသေန။ တတ္ထ သုဒ္ဓပထဝီ နာမ ပကတိယာ သုဒ္ဓပံသု ဝါ သုဒ္ဓမတ္တိကာ ဝါ။ မိဿပထဝီ နာမ ယတ္ထ ပံသုတော ဝါ မတ္တိကတော ဝါ ပါသာဏသက္ခရကထလမရုမ္ဗဝါလုကာသု အညတရဿ တတိယဘာဂေါ ဟောတိ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၈၁။)ပုဉ္ဇပထဝီ နာမ အတိရေကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌော ပံသုပုဉ္ဇော ဝါ မတ္တိကာပုဉ္ဇော ဝါ ဟောတိ။ ဝုတ္တလက္ခဏေန ပန မိဿကပုဉ္ဇောပိ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ ဌိတသုခုမရဇမ္ပိ စ ဒေဝေ ဖုသယန္တေ သကိံ စေ တိန္တံ, စာတုမာသစ္စယေန တိန္တောကာသော ပုဉ္ဇပထဝီသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ယော ဘိက္ခု ဘူတဂါမံ ဝိကောပေယျ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဘူတဂါမန္တိ ဘဝန္တိ, အဘဝုံ စာတိ ဘူတာ, ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ စာတိ အတ္ထော, ဂါမောတိ ရာသိ, ဘူတာနံ ဂါမော, ဘူတာ ဧဝ ဝါ ဂါမောတိ ဘူတဂါမော, ပတိဋ္ဌိတဟရိတတိဏရုက္ခာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ တံ ဘူတဂါမံ။ ဝိကောပေယျာတိ ဆေဒနဘေဒနာဒီနိ ကရေယျ။
֍ * ၃၆။ ယော ဘိက္ခု သံဃိကံ မဉ္စာဒိံ အဇ္ဈောကာသေ သန္ထရဏာဒိကံ ကတွာ အာပုစ္ဆနာဒိကံ အကတွာ ယာတိ, တဿ ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သံဃိကန္တိ သံဃဿ သန္တကံ။ မဉ္စာဒိန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပီဌဘိသိကောစ္ဆာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သန္ထရဏာဒိကန္တိ သန္ထရဏာဒိံ ကတွာ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ။ အာပုစ္ဆနာဒိကန္တိ အာပုစ္ဆနံ ဝါ ဥဒ္ဓရဏံ ဝါ ဥဒ္ဓရာပနံ ဝါတိ အတ္ထော။ ယာတီတိ ဂစ္ဆတိ။
֍ * ၃၇။ ယော ဘိက္ခု သံဃိကာဝသထေ သေယျံ သန္ထရဏာဒိကံ ကတွာ အာပုစ္ဆနာဒိကံ အကတွာ ယာတိ, တဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သံဃိကာဝသထေတိ သံဃဿ သန္တကေ အာဝသထေ ဝိဟာရေ ဂဗ္ဘေ ဝါ အညသ္မိံ ဝါ သဗ္ဗပရိစ္ဆိန္နေ ဂုတ္တသေနာသနေ။ သေယျန္တိ ဘိသိ စိမိလိကာ ပါဝုရဏံ ဥတ္တရတ္ထရဏံ ဘူမတ္ထရဏံ တဋ္ဋိကာ စမ္မက္ခဏ္ဍံ နိသီဒနံ ပစ္စတ္ထရဏံ တိဏသန္ထာရော ပဏ္ဏသန္ထာရောတိ ဧဝမာဒိကံ။ သန္ထရဏာဒိကန္တိ တေသု ယေန ကေနစိ အတ္ထရဏာဒိကံ ကတွာ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ။
၃၈-၉။ ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သပ္ပါဏကံ တောယံ ပရိဘုဉ္ဇယေ, တဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိ သိယာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ
(မူလသိက္ခာ၊၄၈၂။)ဇာနံ သပ္ပါဏကန္တိ ‘‘သပ္ပါဏကမိဒ’’န္တိ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဇာနန္တော။ တောယန္တိ ဥဒကံ။ ပရိဘုဉ္ဇယေတိ ပရိဘုဉ္ဇေယျ။ ယော ဘိက္ခု ပါရိဝတ္တကံ ဌပေတွာ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ စီဝရံ ဒေတိ, တဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိ သိယာ။ စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒေ ဘိက္ခု ပဋိဂ္ဂါဟကော ဣဓ ဘိက္ခုနီ, အယံ ဝိသေသော။ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ စီဝရံ သိဗ္ဗတောပိ တဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ စီဝရန္တိ နိဝါသနပါရုပနူပဂံ။ သိဗ္ဗတောတိ သယံ သိဗ္ဗန္တဿ သူစိံ ပဝေသေတွာ နီဟရဏေ ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိ။ သိဗ္ဗာပေန္တဿ ပန ‘‘သိဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တော သစေပိ သဗ္ဗံ သူစိကမ္မံ နိဋ္ဌာပေသိ, ဧကမေဝ ပါစိတ္တိ, အာဏတ္တဿ ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိ ဟောတိ။ ပဝါရေတွာန အတိရိတ္တံ အကာရေတွာ ဘုဉ္ဇတော ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – ဩဒနော သတ္တု ကုမ္မာသော မစ္ဆော မံသန္တိ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ သာသပမတ္တမ္ပိ အဇ္ဈောဟရိတွာ ဘောဇနံ ပဋိက္ခေပံ ကတွာ အညေန ဣရိယာပထေန ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ အတိရိတ္တံ အကာရေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ။
֍ * ၄၀။ ယော ဘိက္ခု အာသာဒနာပေက္ခော ဘုတ္တာဝိံ ပဝါရိတံ ဘိက္ခုံ ‘‘ဟန္ဒ, ဘိက္ခု, ခါဒ ဝါ ဘုဉ္ဇ ဝါ’’တိ အနတိရိတ္တေန ပဝါရေတိ, ဘောဇနေ ဘုတ္တေ တဿ ပါစိတ္တိယံ ဥဒီရိတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အာသာဒနာပေက္ခောတိ အာသာဒနံ စောဒနံ မင်္ကုကရဏဘာဝံ အပေက္ခမာနော။
၄၁-၂။ ယော ဘိက္ခု သန္နိဓိဘောဇနံ ဘုဉ္ဇေယျ, တဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သန္နိဓိဘောဇနန္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတဘောဇနံ။ ဝိကာလေ ယာဝကာလိကံ ဘုဉ္ဇတော ဝါပိ ပါစိတ္တိ သိယာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ဝိကာလေတိ ဝိဂတကာလေ, မဇ္ဈနှိကာတိက္ကမတော
(မူလသိက္ခာ၊၄၈၃။)ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာတိ အတ္ထော။ ယာဝကာလိကန္တိ ဝနမူလဖလာဒိကံ အာမိသဘောဇနံ။ အဂိလာနော ဘိက္ခု ပဏီတကံ သပ္ပိဘတ္တာဒိကမ္ပိ ဝိညာပေတွာန ဘုဉ္ဇေယျ, တဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိ သိယာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ အဂိလာနောတိ ကလ္လကော။ ပဏီတကန္တိ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတမစ္ဆမံသခီရဒဓိသင်္ခါတေဟိ သံသဋ္ဌံ သတ္တဓညနိဗ္ဗတ္တံ ပဏီတဘောဇနံ။ ယော ဘိက္ခု ဒန္တကဋ္ဌောဒကံ ဝဇ္ဇေတွာ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ဘုဉ္ဇေယျ, ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဂဏှန္တဿ ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ အညတရေန န ဒိန္နံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ။
֍ * ၄၃။ ယော ဘိက္ခု တိတ္ထိယဿ သဟတ္ထတော ကိဉ္စိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒဒေယျ, တဿ ပါစိတ္တိ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ တိတ္ထိယဿာတိ အညတိတ္ထိယဿ။ ကိဉ္စိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဘောဇနီယံ။ သဟတ္ထတောတိ သဟတ္ထာ။ ယော ဘိက္ခု မာတုဂါမေန ဧကတော ရဟော နိသဇ္ဇံ ကပ္ပေယျ, တဿ ပါစိတ္တိ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ရဟောတိ ပဋိစ္ဆန္နေ။ ကပ္ပေတိ ကပ္ပေယျ။ ဧကတောတိ သဒ္ဓိံ။
֍ * ၄၄။ သုရာမေရယပါနေပီတိ ဧတ္ထ ပိဋ္ဌာဒီဟိ ကတံ မဇ္ဇံ သုရာ။ ပုပ္ဖါဒီဟိ ကတော အာသဝေါ မေရယံ။ ယော ဘိက္ခု တဒုဘယမ္ပိ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ကုသဂ္ဂေနာပိ ပိဝတိ, တဿ တပ္ပါနပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဥဒီရိတန္တိ အတ္ထော။ အင်္ဂုလိပတောဒကေ စာပီတိ အင်္ဂုလီဟိ ဥပကစ္ဆကာဒီနံ ဃဋ္ဋနပစ္စယာ ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ ဟသဓမ္မေပိ စောဒကေတိ ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ဥဒကေ ဟသဓမ္မေ ကီဠာနိမိတ္တံ တဿ ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၄၅။ အနာဒရေပိ ပါစိတ္တီတိ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ အနာဒရကရဏေပိ ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ ယော ဘိက္ခု
(မူလသိက္ခာ၊၄၈၄။)ဥပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော တဿ ဝါ ဝစနံ အကတ္တုကာမတာယ, တံ ဝါ ဓမ္မံ အသိက္ခိတုကာမတာယ အနာဒရိယံ ကရောတိ, တဿ တသ္မိံ အနာဒရိယေ ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ ဘယာနကံ ကထံ ကတွာ ဝါ ဘယာနကံ ရူပံ ဒဿေတွာ ဝါ ဘိက္ခုံ ဘီသယတောပိ ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၄၆။ ယော ဘိက္ခု အဂိလာနော ကိဉ္စိ ပစ္စယံ ဌပေတွာ ဇောတိံ ဇလေယျ ဝါ ဇလာပေယျ ဝါ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကိဉ္စိ ပစ္စယန္တိ ပဒီပုဇ္ဇလနံ ဝါ ပတ္တပစနာဒီသု ဇောတိကရဏံ ဝါတိ ဧဝရူပံ ပစ္စယံ ဌပေတွာ။ ဇောတိန္တိ အဂ္ဂိံ။
၄၇-၈။ ကပ္ပဗိန္ဒုံ အနာဒါယ နဝစီဝရဘောဂိနော နဝံ စီဝရံ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ ကပ္ပဗိန္ဒုန္တိ မောရက္ခိမဏ္ဍလမင်္ဂုလပိဋ္ဌီနံ အညတရပ္ပမာဏံ ကပ္ပဗိန္ဒုံ။ အနာဒါယာတိ အနာဒိယိတွာ။ ဘိက္ခုနော စီဝရာဒိကံ ပရိက္ခာရံ အပနေတွာ နိဓေန္တဿ ဝါ နိဓာပေန္တဿ ဝါ ဟသာပေက္ခဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိ သိယာတိ အတ္ထော။ စီဝရာဒိကန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပတ္တနိသီဒနသူစိဃရကာယဗန္ဓနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ နိဓေန္တဿာတိ နိဒဟန္တဿ။ ဟသာပေက္ခဿာတိ ဟသာဓိပ္ပါယဿ။ ဇာနံ ပါဏံ ဟနေ ဘိက္ခု, တိရစ္ဆာနဂတမ္ပိ စာတိ ယော ဘိက္ခု ‘‘ပါဏော’’တိ ဇာနန္တော တိရစ္ဆာနဂတံ ပါဏံ ခုဒ္ဒကမ္ပိ မဟန္တမ္ပိ ဟနေယျ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၄၉။ ဆာဒေတုကာမော ဆာဒေတိ, ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဘိက္ခုနောပိ စာတိ ယော ဘိက္ခု ဘိက္ခုနော ဒုဋ္ဌုလ္လသင်္ခါတံ သံဃာဒိသေသံ ဆာဒေတုကာမော ဟုတွာ ဆာဒေတိ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဣတ္ထိယာ သဟ သံဝိဓာယ ဂါမန္တရဂတဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ယောဇနာ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၈၅။)֍ * ၅၀။ ဘိက္ခုံ ဝါ ပဟရေယျာထာတိ ယော ဘိက္ခု ဘိက္ခုံ ပဟရေယျ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ ယောဇနာ။ တလသတ္တိကမုဂ္ဂိရေတိ ယော ဘိက္ခု ပဟရဏာကာရံ ဒဿေန္တော ကာယံ ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဝါ ဥဂ္ဂိရေယျ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ အတ္ထော။ စောဒေယျ ဝါ စောဒါပေယျ, ဘိက္ခုံ အမူလကေန စာတိ ယော ဘိက္ခု ဘိက္ခုံ အမူလကေန သံဃာဒိသေသေန စောဒေယျ ဝါ စောဒါပေယျ ဝါ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အမူလကေနာတိ ဒိဋ္ဌာဒိမူလဝိရဟိတေန။
֍ * ၅၁။ ကုက္ကုစ္စုပ္ပါဒနေ စာပီတိ ‘‘ဦနဝီသတိဝဿော တွံ မညေ’’တိအာဒီနိ ဘဏန္တော ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပါဒေယျ, တဿ ကုက္ကုစ္စုပ္ပါဒနပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဟောတိ။ ယော ဘိက္ခု ဘဏ္ဍနတ္ထာယ ဘဏ္ဍနဇာတာနံ ဝစနံ သောတုံ ဥပဿုတိံ ယာတိ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဘဏ္ဍနတ္ထာယာတိ ကလဟတ္ထာယ။ ဘဏ္ဍနဇာတာနန္တိ ကလဟဇာတာနံ။ ဥပဿုတိန္တိ သုတိသမီပံ။
֍ * ၅၂။ ယော ဘိက္ခု သံဃဿ ပရိဏာမိတံ ယံ လာဘံ, တံ ပရပုဂ္ဂလဿ နာမေတိ, တဿ ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ နာမေတီတိ ပရိဏာမေတိ။ ပုစ္ဆံ အကတွာတိ ‘‘ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဂါမံ ပဝိသိဿာမီ’’တိ ဝါ အနာပုစ္ဆိတွာ။ သန္တဘိက္ခုန္တိ အန္တောဥပစာရသီမာယ ဒဿနူပစာရေ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ယံ သက္ကာ ဟောတိ ပကတိဝစနေန အာပုစ္ဆိတုံ, တာဒိသံ ဝိဇ္ဇမာနံ ဘိက္ခုံ။ ဂါမဿာတိ ဂါမံ, ကမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ဂတေတိ သမ္ပဒါနတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, ဂတဿာတိ အတ္ထော။ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆိတွာ ဝိကာလေ ဂါမံ ဂတဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။
ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၈၆။)၅။ ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၅၃။ ဣဒါနိ ပကိဏ္ဏကံ ဒဿေတုံ ‘‘သံဃိက’’န္တျာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ဣဿရော ဟုတွာ သံဃိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ အညဿ ဒေတိ, တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ။ ထေယျာယ အညဿ ဒေတိ, ယထာဝတ္ထု ပါရာဇိကာဒိ သိယာ, ဒုက္ကဋဝတ္ထု ဒုက္ကဋံ, ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု ထုလ္လစ္စယံ, ပါရာဇိကဝတ္ထု ပါရာဇိကံ သိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
֍ * ၅၄။ ကုသာဒိမယစီရာနီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဝါကဖလကံ သင်္ဂဏှာတိ, ကုသမယစီရံ ဝါကမယစီရံ ဖလကမယစီရန္တိ။ တတ္ထ ကုသေ ဂန္ထေတွာ ကတစီရံ ကုသမယစီရံ။ ဝါကမယစီရံ နာမ တာပသာနံ ဝက္ကလံ။ ဖလကမယစီရံ နာမ ဖလကသဏ္ဌာနာနိ ဖလကာနိ သိဗ္ဗေတွာ ကတစီရံ။ ကမ္ဗလံ ကေသဝါလဇန္တိ ကေသဇံ ကမ္ဗလံ ဝါလဇံ ကမ္ဗလံ, ကေသကမ္ဗလံ ဝါလကမ္ဗလန္တိ အတ္ထော။ ကေသေဟိ တန္တေ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ ကေသကမ္ဗလံ။ စမရိဝါလေဟိ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ ဝါလကမ္ဗလံ။ သမယံ ဝိနာတိ နဋ္ဌစီဝရကာလံ ဌပေတွာ။ ဓာရယတော ဓာရယန္တဿ။ လူကပက္ခာဇိနက္ခိပန္တိ ဥလူကပက္ခိအဇိနက္ခိပံ။ တတ္ထ ဥလူကပက္ခီတိ ဥလူကသကုဏပက္ခေဟိ ကတနိဝါသနံ။ အဇိနက္ခိပန္တိ သလောမံ သခုရံ အဇိနမိဂစမ္မံ။ နဋ္ဌစီဝရကာလံ ဌပေတွာ ဣမေသု သတ္တသု ဝတ္ထူသု ယံ ကိဉ္စိ ဓာရယတော ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၅၅။ သတ္ထကေန ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ သတ္ထကမ္မံ, တသ္မိံ သတ္ထကမ္မေ။ ဝတ္ထိမှိ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ ဝတ္ထိကမ္မံ, တသ္မိံ ဝတ္ထိကမ္မေ။ သံ နိမိတ္တန္တိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ။ တံ ဆိန္ဒတော ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မံသာဒိဘောဇနေတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌိလောဟိတစမ္မလောမာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တသ္မာ မနုဿာနံ မံသအဋ္ဌိလောဟိတစမ္မလောမဘောဇနပစ္စယာ ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ အတ္ထော။
(မူလသိက္ခာ၊၄၈၇။)֍ * ၅၆။ ကဒလေရကက္ကဒုဿာနီတိ ဧတ္ထ ကဒလိဧရကအက္ကဝါကေဟိ ကတာနိ ဝတ္ထာနိ ဓာရယန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ပေါတ္ထကန္တိ မကစိဝါကေဟိ ကတံ ပေါတ္ထကဒုဿံ။ သဗ္ဗပီတာဒိကန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဗ္ဗလောဟိတကသဗ္ဗကဏှကသဗ္ဗမဉ္ဇေဋ္ဌိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗမေဝ နီလကံ သဗ္ဗနီလကံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ နီလံ ဥမ္မာရပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ ပီတံ ကဏိကာရပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ လောဟိတံ ဇယသုမနပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ ကဏှကံ အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏံ။ မဉ္ဇေဋ္ဌိကံ လာခါရသဝဏ္ဏံ။ ဣမေသု အဋ္ဌသု ဝတ္ထူသု ယံ ကိဉ္စိ ဓာရယန္တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။
၅၇-၈။ ဟတ္ထိဿုရဂသောဏာနန္တိ ဟတ္ထိအဿဥရဂသောဏာနံ မံသံ အဋ္ဌိရုဓိရစမ္မလောမာနိ။ သီဟဗျဂ္ဃစ္ဆဒီပိနန္တိ သီဟဗျဂ္ဃအစ္ဆဒီပီနံ မံသာဒီနိ။ တရစ္ဆဿ စ မံသာဒိံ ဥဒ္ဒိဿကတမံသဉ္စ အနာပုစ္ဆိတမံသဉ္စ ဘုဉ္ဇတော ဒုက္ကဋံ သိယာ။ ဒကတိတ္ထာဒိကန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဝစ္စပဿာဝကုဋိယော သင်္ဂဏှာတိ။ တေန ယာတာနုပုဗ္ဗံ အာဂတပ္ပဋိပါဋိံ ဟိတွာန ဝဇ္ဇေတွာ နဟာနတိတ္ထဉ္စ ဝစ္စကုဋိဉ္စ ပဿာဝကုဋိဉ္စ ဝဇေ ဝဇေယျ ဂစ္ဆေယျ, ဒုက္ကဋံ တဿ သိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၅၉။ သဟသာတိ ဝေဂသာ ဝေဂေန။ ဝုဗ္ဘဇိတွာနာတိ အန္တရဝါသကံ ဒူရတောဝ ဥက္ခိပိတွာ, ဝ-ကာရော သန္ဓိဝသေနာဂတော။ ပဝိသေတိ ပဝိသေယျ။ ဝစ္စပဿာဝကုဋိကန္တိ ဝစ္စကုဋိကံ ပဿာဝကုဋိကံ။ ဝိသေတိ ပဝိသေယျ။ ယော ဘိက္ခု ဝစ္စပဿာဝကုဋိကံ သဟသာ ပဝိသေယျ ဝါ နိက္ခမေယျ ဝါ, ဥဗ္ဘဇိတွာ ဝါ ပဝိသေယျ ဝါ နိက္ခမေယျ ဝါ, ဥက္ကာသိကံ ဝဇ္ဇေတွာ တံ ပဝိသေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ ယောဇနာ။
֍ * ၆၀။ နိတ္ထုနန္တော ဝစ္စံ ကရေယျ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ခါဒန္တော, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဝစ္စပဿာဝဒေါဏီနံ ဗဟိ ဝစ္စာဒိကံ ဝစ္စပဿာဝံ ကရေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၈၈။)֍ * ၆၁။ ခရေန စာဝလေခေယျာတိ ဖာလိတကဋ္ဌေန ဝါ ဖရုသေန ဝါ ဂဏ္ဌိကေန ဝါ ပူတိကဋ္ဌေန ဝါ သုသိရေန ဝါ အဝလေခေယျာတိ အတ္ထော။ ကဋ္ဌန္တိ အဝလေခနကဋ္ဌံ။ ကူပကေတိ ဝစ္စကူပကေ။ ဦဟတဉ္စာတိ ဂူထမက္ခိတဉ္စ။ န ဓောဝေယျာတိ အတ္တနာ ဝါ န ဓောဝေယျ ပရေန ဝါ န ဓောဝါပေယျ။ ဥက္လာပဉ္စာတိ ကစဝရဉ္စ။ န သောဓယေန သမ္မဇ္ဇေယျ။
֍ * ၆၂။ စပုစပူတိ သဒ္ဒံ ကတွာ ဥဒကကိစ္စံ ကရောန္တဿ အာစမန္တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ အနဇ္ဈိဋ္ဌောဝါတိ အနာဏတ္တောယေဝ။ ထေရေနာတိ သံဃတ္ထေရေန။ ပါတိမောက္ခန္တိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ။ ဥဒ္ဒိသေ ဥဒ္ဒိသေယျ, ဒုက္ကဋံ သိယာ။
֍ * ၆၃။ အနာပုစ္ဆာယ ပဉှဿ ကထနေ, အနာပုစ္ဆာယ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေ, အနာပုစ္ဆာယ သဇ္ဈာယကရဏေ, အနာပုစ္ဆာယ ပဒီပဇာလနေ, အနာပုစ္ဆာယ ပဒီပဝိဇ္ဈာပနေတိ ဣမေသု စတူသု ပစ္စယေသု တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။
֍ * ၆၄။ အနာပုစ္ဆာ ဝါတပါနကဝါဋာနိ ဝိဝရေယျ ဝါ ထကေယျ ဝါ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝန္ဒနာဒိန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဝန္ဒာပနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယော ဘိက္ခု နဂ္ဂေါ ဝန္ဒနံ ကရေယျ, ဝန္ဒာပနံ ကရေယျ, ဂမနံ ကရေယျ, ဘောဇနံ ကရေယျ, ပိဝနံ ကရေယျ, ခါဒနံ ကရေယျ, ဂဟဏံ ကရေယျ, ဒါနံ ကရေယျ, တဿ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၆၅။ တိပဋိစ္ဆန္နကံ ဝိနာတိ ‘‘အနုဇာနာမိ, ဘိက္ခဝေ, တိဿော ပဋိစ္ဆာဒိယော ဇန္တာဃရပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ဥဒကပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ဝတ္ထပ္ပဋိစ္ဆာဒိ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၁) ဧဝံ ဝုတ္တာ တိဿော ပဋိစ္ဆာဒိယော သမာဟဋာတိ ‘‘တိပဋိစ္ဆာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိပဋိစ္ဆန္နကံ ဌပေတွာ ပရိကမ္မံ သယံ ကရေယျ, ပရံ ကာရာပေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ
(မူလသိက္ခာ၊၄၈၉။)အတ္ထော။ ယော ဘိက္ခု နဟာယံ နဟာယန္တော ကုဋ္ဋေ ဝါ ထမ္ဘေ ဝါ တရုမှိ ဝါ ကာယံ ဥပဃံသေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။
֍ * ၆၆။ ယော ဘိက္ခု နဟာယန္တော ကုရုဝိန္ဒကသုတ္တေန ကာယံ ဃံသေယျ, ကာယတော ကာယေန အညမညံ ဃံသေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော အဂိလာနော သဥပါဟနော ဗဟာရာမေ ဗဟိအာရာမေ စရေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၆၇။ သဗ္ဗနီလာဒိကမ္ပိ စာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေါ လောဟိတောဒါတပီတကဏှမဉ္ဇေဋ္ဌမဟာရင်္ဂမဟာနာမရင်္ဂရတ္တာဒယော ဥပါဟနာယော သင်္ဂဏှာတိ။ ယော ဘိက္ခု သဗ္ဗနီလသဗ္ဗလောဟိတာဒိကံ ဥပါဟနံ ဓာရေတိ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော ဘိက္ခု ရတ္တော ရတ္တစိတ္တော တဒဟုဇာတာယပိ ဣတ္ထိယာ နိမိတ္တံ ပဿေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ ယော ဘိက္ခု ဘိက္ခဒါယိယာ ဘိက္ခဒါယိကာယ ဣတ္ထိယာ မုခံ ပဿေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။
၆၈-၉။ ယော ဘိက္ခု ဥဇ္ဈာနသညီ ဟုတွာ အညဿ ဘိက္ခုနော ပတ္တံ ဝါ ပဿေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ အာဒါသာဒိမှိ ဥဒကပတ္တေ အတ္တနော မုခံ ပဿေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ ဥစ္စာသနမဟာသနေ နိသဇ္ဇာဒိံ နိသီဒနသယနာဒိံ ကရောန္တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ သိယာ။ ဥက္ခိတ္တာနုပသမ္ပန္နနာနာသံဝါသကာဒီနံ ဝန္ဒနေပိ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဥက္ခိတ္တောတိ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ ဥက္ခိတ္တကော, အာပတ္တိယာ အပ္ပဋိကမ္မေ ဥက္ခိတ္တကော, ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိနိဿဂ္ဂေ ဥက္ခိတ္တကောတိ တိဝိဓောပိ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ အနုပသမ္ပန္နောတိ ဣမိနာ ဘိက္ခုနိသာမဏေရသာမဏေရိသိက္ခမာနပဏ္ဍကဣတ္ထိသိက္ခာပစ္စက္ခာတကာ ဂဟိတာ။ နာနာသံဝါသကာတိ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကာ ဂဟိတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဆိန္နမူလကာ ဂဟိတာ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၉၀။)၇၀-၇၁။ ယော ဒီဃာသနေ ပဏ္ဍကိတ္ထီဟိ ပဏ္ဍကေန ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ ဥဘတောဗျဉ္ဇနေန ဝါ ဧကတော နိသီဒေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ အဒီဃေ အာသနေတိ ရဿေ အာသနေ။ ယော ဘိက္ခု ရဿာသနေ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ အသမာနာသနိကေန ဧကတော သယေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဖလပုပ္ဖါဒိကန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေဠုစုဏ္ဏဒန္တကဋ္ဌမတ္တိကာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဖလပုပ္ဖါဒိကံ ဒဒတော ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။
၇၂-၃။ ယော ဘိက္ခု ဂန္ထိမာဒိံ သယံ ကရေယျ, ပရံ ကာရာပေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ ယော ဘိက္ခု ဇိနေန ဝါရိတပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ အဗျတ္တော ဗာလော ယော ဘိက္ခု အာစရိယုပဇ္ဈာယေ အနိဿာယ နိဿယံ အဂ္ဂဟေတွာ ဝသေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ ယော ဘိက္ခု အနုညာတေဟိ မာတာပိတုအာဒီဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ဘေသဇ္ဇံ ကရေယျ ဝါ ဝဒေယျ ဝါ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ သာပတ္တိကော ယော ဘိက္ခု ဥပေါသထပ္ပဝါရဏံ ကရေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဇိနေန ဘဂဝတာ ဝါရိတာ ဇိနဝါရိတာ, ဇိနဝါရိတာ စ တေ ပစ္စယာ စေတိ ဇိနဝါရိတပစ္စယာ, တေ ဇိနဝါရိတပစ္စယေ။ ဒွေမာတိကာအပ္ပဂုဏတာယ အဗျတ္တော။
֍ * ၇၄။ ယော ဘိက္ခု အာဘောဂံ ဝါ နိယောဂံ ဝါ ဝဇ္ဇေတွာ ဒွါရဗန္ဓာဒိကေ ဌာနေ ပရိဝတ္တကဝါဋကံ အပိဓာယ ဒိဝါ သယေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွါရဗန္ဓာဒိကေတိ ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိတ္တေ အဗ္ဘောကာသေပိ ရုက္ခမူလေပိ အန္တမသော ဣမိနာ လက္ခဏေန ယုတ္တအာကာသင်္ဂဏေပိ။ အပိဓာယာတိ အပိဒဟိတွာ။ ဝိနာဘောဂန္တိ ‘‘ဧသ ဒွါရံ ဇဂ္ဂိဿတီ’’တိ အာဘောဂံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ နိယောဂန္တိ အဝသဋ္ဌာနံ, အတ္တနော အဝသံ ဗဟုသာဓာရဏဋ္ဌာနံ ဌပေတွာ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၉၁။)‘‘သဝသော’’တိ ဝါ ပါဌော, သဝသော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဒိဝါတိ ဒိဝါကာလေ။
֍ * ၇၅။ ဓညန္တိ သာလိ ဝီဟိ ယဝေါ ဂေါဓုမော ကင်္ဂု ဝရကော ကုဒြူသကောတိ သတ္တဝိဓံ ဓညံ။ ဣတ္ထိရူပန္တိ ဒါရုလောဟမယာဒိဣတ္ထိရူပံ။ ရတနန္တိ မုတ္တာဒိဒသဝိဓံ ရတနံ။ အာဝုဓန္တိ သတ္တိတောမရာဒိသဗ္ဗာဝုဓဘဏ္ဍံ။ ဣတ္ထိပသာဓနန္တိ ဣတ္ထိယာ သီသာဒိအလင်္ကာရံ။ တူရိယဘဏ္ဍန္တိ ဓမနသင်္ခါဒိသဗ္ဗံ တူရိယဘဏ္ဍံ။ ဖလရုက္ခေတိ ဖလိတရုက္ခေ။ ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒိကန္တိ မုဂ္ဂမာသာဒိကံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါကုရကုမိနာဒယော ဂဟိတာ။ ဧတေသု ယံ ကိဉ္စိ အာမသေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၇၆။ သသိတ္ထောဒကတေလေဟီတိ ယော ပန မဓုသိတ္ထကတေလေန ဝါ ဥဒကမိဿကတေလေန ဝါ ယေန ကေနစိ စိက္ခလ္လေန ဝါ။ ဖဏဟတ္ထဖဏေဟိ ဝါတိ ဒန္တမယာဒိဖဏေန ဝါ ဖဏကိစ္စသာဓကေဟိ ဟတ္ထင်္ဂုလီဟိ ဝါ ကောစ္ဆေန ဝါ ကေသမောသဏ္ဌနေ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ဘောဇနနိမိတ္တေ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၇၇။ ဒွေ ဘိက္ခူ ဧကတ္ထရဏာ သယေယျုံ, ဒွေ ဘိက္ခူ ဧကပါဝုရဏာ သယေယျုံ, ဒွေ ဘိက္ခူ ဧကမဉ္စကေ သယေယျုံ, တေသံ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပမာဏတော အဓိကံ ဝါ ဦနံ ဝါ ဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ အဓိကန္တိ အဋ္ဌင်္ဂုလတော အဓိကံ။ ဦနန္တိ စတုရင်္ဂုလတော ဦနံ။
֍ * ၇၈။ ယော ဘိက္ခု နစ္စဉ္စ ဂီတဉ္စ ဝါဒိတဉ္စ ယောဇေတိ ဝါ ယောဇာပေတိ ဝါ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ တေသံ နစ္စာနံ ဒဿနံ, တေသံ ဂီတာနံ သဝနံ, တေသံ ဝါဒိတာနံ သဝနဉ္စ ကရောန္တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။
(မူလသိက္ခာ၊၄၉၂။)֍ * ၇၉။ ဝီဟာဒိရောပိမေတိ ဝီဟိအာဒီနံ ရုဟနဋ္ဌာနေ။ ဗဟိပါကာရကုဋ္ဋကေတိ ပါကာရကုဋ္ဋာနံ ဗဟိ။ ဝစ္စာဒိဆဍ္ဍနာဒိမှီတိ ဝစ္စပဿာဝသင်္ကာရစလကာဒီနံ ဆဍ္ဍနဝိဿဇ္ဇနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဒီဃကေသာဒိဓာရဏေတိ ဒီဃကေသဓာရဏေ ဒီဃနခဓာရဏေ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။
֍ * ၈၀။ နခမဋ္ဌကရဏာဒိမှီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရဇနကရဏံ ဂဟိတံ။ သမ္ဗာဓေ လောမဟာရဏေတိ သမ္ဗာဓေ ဥပကစ္ဆကမုတ္တကရဏဋ္ဌာနေ လောမုဒ္ဓရဏေ။ သဥပါဟနော ဘိက္ခု ပရိကမ္မကတံ ဘူမိံ အက္ကမေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၈၁။ အဓောတအလ္လပါဒေဟီတိ ယော ဘိက္ခု အဓောတပါဒေဟိ ဝါ အလ္လပါဒေဟိ ဝါ သံဃိကံ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ အက္ကမေယျ, ပရိကမ္မကတံ ဘိတ္တိံ ဝါ ကာယတော အာမသန္တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။
၈၂-၃။ သံဃာဋိယာပိ ပလ္လတ္ထေတိ အဓိဋ္ဌိတစီဝရေန ဝိဟာရေ ဝါ အန္တရဃရေ ဝါ ပလ္လတ္ထိကံ ကရေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ။ ဒုပ္ပရိဘုဉ္ဇေယျ စီဝရန္တိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရံ စီဝရံ ဒုပ္ပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇေယျ။ အကာယဗန္ဓနောတိ ကာယဗန္ဓနဝိရဟိတော ဘိက္ခု ဂါမံ ဝဇေယျ ဂစ္ဆေယျ။ ယော ဘိက္ခု ဝစ္စကံ ဥစ္စာရံ ကတွာန ဥဒကေ သန္တေ နာစမေယျ ဥဒကသုဒ္ဓိံ န ကရေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ သမာဒေယျ အကပ္ပိယေတိ ဘိက္ခုံ ဝါ သာမဏေရာဒိကေ သေသသဟဓမ္မိကေ ဝါ အကပ္ပိယေ နိယောဇေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ သဘာဂါပတ္တိယာ ဒေသနာရောစနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ သဘာဂါတိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုသဘာဂတာဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ, န အာပတ္တိသဘာဂတာ။
֍ * ၈၄။ န ဝသေ ဝဿန္တိ ယော ဘိက္ခု ဝဿံ န ဝသေယျ န ဥပဂစ္ဆေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ ဝိသံဝါဒေ သုဒ္ဓစိတ္တေတိ
(မူလသိက္ခာ၊၄၉၃။)ဧတ္ထ သမ္ပဒါနတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ, ပဋိဿဝံ ဝိသံဝါဒေန္တဿ သုဒ္ဓစိတ္တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဝဿံ ဝသိတွာ အနနုညာတကိစ္စတော အနနုညာတကိစ္စေန ဘိက္ခုနော ဂမနေ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ ယောဇနာ။
֍ * ၈၅။ အာပဒံ ဝဇ္ဇေတွာ တရုဿ ဥဒ္ဓံ ပေါရိသမှာ အဘိရုဟဏေ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာပဒန္တိ အန္တရာယံ။ တရုဿာတိ ရုက္ခဿ။ ပေါရိသမှာတိ ဧကပေါရိသပ္ပမာဏာ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ပဉ္စဟတ္ထာ။ အပရိဿာဝနော ယော ဘိက္ခု အဒ္ဓါနံ ဂစ္ဆေယျ, ယော စ ဘိက္ခု တံ ပရိဿာဝနံ ယာစတော န ဒဒေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ ယောဇနာ။ အဒ္ဓါနန္တိ အဒ္ဓယောဇနမေဝ အန္တိမမဒ္ဓါနံ။
֍ * ၈၆။ အတ္တနော ဃာတနေ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော ဘိက္ခု ဣတ္ထိရူပါဒိရူပံ ကရေယျ ဝါ ကာရာပေယျ ဝါ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ မာလာဒိကံ ဝိစိတ္တံ ဌပေတွာ ဇာတကာဒိဝတ္ထုံ သယံ ကရေယျ, ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၈၇။ ဘုဉ္ဇန္တမုဋ္ဌပေတိ ယော ဘိက္ခု ဘုဉ္ဇန္တံ ဥဋ္ဌာပေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ။ ဘတ္တသာလာဒီသု ဝုဍ္ဎာနံ ဩကာသံ အဒတွာ နိသီဒတော ဒုက္ကဋံ သိယာတိ ယောဇနာ။
֍ * ၈၈။ ယာနာနီတိ ဝယှံ ရထော သကဋံ သန္ဒမာနိကာဒီနိ။ ကလ္လကောတိ အဂိလာနော။ အဂိလာနော ယော ဘိက္ခု ယာနာနိ အဘိရုဟေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ ဝဒေ ဒဝန္တိ ကေဠိံ ဝဒေယျ, ရတနတ္တယံ အာရဗ္ဘ ကေဠိံ ဝဒေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ အညပရိသာယ ဥပလာလနေ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။
֍ * ၈၉။ ကာယာဒိန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဦရုနိမိတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကာယံ ဝါ ဦရုံ ဝါ နိမိတ္တံ ဝါ ဝိဝရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ န ဒဿယေ န ဒဿေယျာတိ အတ္ထော။ လောကာယတံ တိရစ္ဆာနာဒိဝိဇ္ဇံ န
(မူလသိက္ခာ၊၄၉၄။)စ သယံ ဝါစေယျ, ပရဉ္စ န ဝါစာပေယျ။ ပလိတံ ဂဏှေယျ ဝါ ဂဏှာပေယျ ဝါ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ ယောဇနာ။
၉၀-၉၂။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပေဠာယံ ပက္ခိပိတွာ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပတ္တဟတ္ထကော ယော ဘိက္ခု ဝါတပါနံ ဝါ ကဝါဋံ ဝါ ပဏာမေ ပဏာမေယျ, သောဒကံ ပတ္တံ ဥဏှေယျ ဥဏှေ ဩတာပေယျ ဝါ ပဋိသာမေယျ ဝါ, ဝေါဒကံ ပတ္တံ အတိဥဏှေယျ အတိဌပေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ ယော ဘိက္ခု ပတ္တံ ဘူမိယံ ဝါ အင်္ကေ ဝါ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ မိဍ္ဎန္တေ ဝါ ပရိဘဏ္ဍန္တေ ဝါ ပါဒေ ဝါ ဆတ္တေ ဝါ ဌပေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘူမိယန္တိ ယေန ကေနစိ အနတ္ထတာယ ပံသုသက္ခရမိဿာယ။ အင်္ကေတိ ဒွိန္နံ ဦရူနံ မဇ္ဈေ။ မိဍ္ဎန္တေတိ မိဍ္ဎပရိယန္တေ။ ပရိဘဏ္ဍန္တေတိ ဗာဟိရပဿေ ကတာယ တနုကမိဍ္ဎိယာ အန္တေ။ ယော ဘိက္ခု စလကာဒိံ ဝါ ပတ္တေ ဌပေယျ, ပတ္တေ ဝါ ဟတ္ထဓောဝနေ ဟတ္ထဿ ဓောဝနပ္ပစ္စယာ တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၉၃။ ဥစ္ဆိဋ္ဌံ မုခဓောဝနံ ဥဒကမ္ပိ ပတ္တေန နီဟရန္တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ သိယာ။ ယော ဘိက္ခု အကပ္ပိယံ ပတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အကပ္ပိယံ ပတ္တန္တိ ဒါရုမယပတ္တာဒိံ။
֍ * ၉၄။ ယော ဘိက္ခု ခိပိတေ ‘‘ဇီဝါ’’တိ ဝဒေ ဝဒေယျ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ အတ္ထော။ ယော ဘိက္ခု ပရိမဏ္ဍလကာဒိမှိ ပဉ္စသတ္တတိ သေခိယေ အနာဒရော ဟုတွာ န သိက္ခတိ, တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။
֍ * ၉၅။ ယော ဘိက္ခု ဘဏ္ဍာဂါရေ ပယုတော မာတုယာ ပိတုနော စ ဘဏ္ဍကံ ဂေါပေယျ, အဿ ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ပယုတောတိ ဘဏ္ဍာဂါရေ ဗျာပါရဝသေန ယုတ္တပ္ပယုတ္တော။ ဂေါပယေတိ ဂေါပေယျ။ ယော
(မူလသိက္ခာ၊၄၉၅။)ဘိက္ခု ဒဝါယ ဟီနေန ဇာတိအာဒိနာ ဥတ္တမမ္ပိ ဝဒေယျ, ဒုဗ္ဘာသိတံ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဟီနေဟိ ဝါ ဥက္ကဋ္ဌေဟိ ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ‘‘စဏ္ဍာလောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဥဇုံ ဝါ ‘‘သန္တိ ဣဓေကစ္စေ စဏ္ဍာလဝေနနေသာဒါ’’တိအာဒိနာ နယေန အညာပဒေသေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဝါ အနုပသမ္ပန္နံ ဝါ အက္ကောသာဓိပ္ပါယံ ဝိနာ ကေဝလံ ကီဠာဓိပ္ပါယေန ဝဒေယျ, ဒုဗ္ဘာသိတံ သိယာတိ။
ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
၆။ ဝတ္တာဒိကဏ္ဍနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ
֍ * ၉၆။ ဣဒါနိ ဝတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တဉ္စ အာစရိယဝတ္တဉ္စ ဂမိကဝတ္တဉ္စ အာဂန္တုကဝတ္တဉ္စ သေနာသနာဒိဝတ္တဉ္စ ပိယသီလေန ဘိက္ခုနာ ကာတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂမိကာဂန္တုကန္တိ ဂမိကံ အာဂန္တုကန္တိ ဆေဒေါ, ဂမိကဝတ္တံ အာဂန္တုကဝတ္တဉ္စာတိ အတ္ထော။
֍ * ၉၇။ ဒါတုကာမော ဟတ္ထပါသေ ဌိတော ကိဉ္စိ ဂဟိတဗ္ဗံ ဧကေန ပုရိသေန ဂဟိတဗ္ဗံ ဥက္ခိပနက္ခမံ ဝတ္ထုံ တိဓာ တီသု ပကာရေသု ဧကေနာကာရေန ဒဒေယျ, ဂဟေတုကာမော ဘိက္ခု ဒွိဓာ ဒွီသု ဧကေန ဂဏှေယျ, အယံ ပဉ္စင်္ဂေါ ပဋိဂ္ဂဟောတိ အတ္ထော။
၉၈-၁၀၀။ ဒူရေ ဌိတံ စီဝရံ ဌပိတောကာသံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဟတ္ထပါသေ ဌိတံ ဟတ္ထေန အာမသိတွာ ‘‘ဣမ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတံ အဓိဋ္ဌာမိ, ဣမံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဣမေသံ ပဒါနံ မဇ္ဈေ သံဃာဋိအာဒီသု ပစ္စေကံ ယောဇေတွာ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌေယျ။ ကထံ? ‘‘ဧတံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမိ, ဣမံ သံဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အဓိဋ္ဌေယျ။ ဧဝံ သေသေသု စ စီဝရေသု။ ယထာ
(မူလသိက္ခာ၊၄၉၆။)စီဝရာဒိံ ဝိဓာနံ ဧဝံ ပတ္တေပိ အဓိဋ္ဌေယျ ပစ္စုဒ္ဓရေယျာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၀၁။ သဉ္စရိတ္တံ ဌပေတွာ သေသာ ဂရုကာ စ ပါရာဇိကာ စ သစိတ္တကာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အန္တိမာတိ ပါရာဇိကာ။ အစ္ဆိန္နသိက္ခာပဒံ, ပရိဏတသိက္ခာပဒဉ္စာတိ ဣမံ ဒွယံ ဌပေတွာ သေသံ နိဿဂ္ဂိယံ အစိတ္တကန္တိ အတ္ထော။
၁၀၂-၃။ ဂါမပ္ပဝေသနန္တေတေတိ ဂါမပ္ပဝေသနံ ဣတိ ဧတေ။ ပါစိတ္တီသု ဧတေ ပဒသောဓမ္မာဒယော ဂါမပ္ပဝေသနန္တာ သတ္တရသ သိက္ခာပဒါ အစိတ္တကာ။
၁၀၄-၅။ ပကိဏ္ဏကေသု ဥဒ္ဒိဿကတံ ဌပေတွာ အညမံသကံ သေသမံသံ အစိတ္တကန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပကိဏ္ဏကေသု အညမံသာဒိကံ ပတ္တဟတ္ထော ကဝါဋကန္တံ တေရသဝိဓံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ အစိတ္တကံ, သေသံ သဗ္ဗံ သစိတ္တကန္တိ အတ္ထော။
֍ * ၁၀၆။ အာစရိယာ ဝီတိက္ကမနစိတ္တေန သစိတ္တကံ အစိတ္တကန္တိ ဝဒန္တိ, ပညတ္တိဇာနနေန စိတ္တေန တထာ သစိတ္တကံ အစိတ္တကန္တိ အာစရိယာ ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ တထာ-သဒ္ဒေန ‘‘သစိတ္တကံ အစိတ္တက’’န္တိ ဣဒံ ဂဟိတံ။
၁၀၇-၉။ ပုဗ္ဗကရဏာဒိကန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ပုဗ္ဗကိစ္စံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ –
‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ, ဥဒကံ အာသနေန စ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။
‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ, ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊
ဥပေါသထဿ ဧတာနိ, ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –
ဧဝံ ပုဗ္ဗကရဏာဒိကံ နဝဓာ ဒီပိတံ သဗ္ဗံ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏံ ပိယသီလိနာ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။
(မူလသိက္ခာ၊၄၉၇။)֍ * ၁၁၂။ ယထာက္ကမန္တိ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပါယော – ဂဏော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကရေယျ, ပုဂ္ဂလော အဓိဋ္ဌာနဥပေါသထံ ကရေယျ, သံဃော သုတ္တုဒ္ဒေသဥပေါသထံ ကရေယျာတိ။
֍ * ၁၁၃။ စာတုဒ္ဒသော ပန္နရသော, သာမဂ္ဂီ ဒိနတော တိဓာတိ စာတုဒ္ဒသော ဥပေါသထော, ပန္နရသော ဥပေါသထော, သာမဂ္ဂီဥပေါသထောတိ ဒိနတော တိဓာ ဟောန္တိ။ ဒိနတော ပုဂ္ဂလတော ကတ္တဗ္ဗာကာရတော တေ ဥပေါသထာ နဝ ဣတိ ဤရိတာတိ အတ္ထော။
֍ * ၁၁၄။ တေဝါစီ ဒွေကဝါစီတိ တေဝါစိကာ ပဝါရဏာ, ဒွေဝါစိကာ ပဝါရဏာ, ဧကဝါစိကာ ပဝါရဏာ ဣတိ နဝ ပဝါရဏာ ဝုတ္တာ။
֍ * ၁၁၅။ တဿာတိ ဖဂ္ဂုနမာသဿ။ တတော သေသန္တိ အာသာဠှိအန္တိမပက္ခမှာ ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဝဿကာလန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ဟိ ဧကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ စတုဝီသတိဥပေါသထာ ဟောန္တိ။
֍ * ၁၁၆။ ဧတေသူတိ ဧတေသု တီသု စတူသု ဧကေကသ္မိံ ဥတုမှိ တတိယပက္ခာ သတ္တမပက္ခာ။ စာတုဒ္ဒသာတိ ဆ စာတုဒ္ဒသာတိ အတ္ထော။ သေသာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝါတိ။
ဝတ္တာဒိကဏ္ဍနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
(မူလသိက္ခာ၊၄၉၈။)နိဂမနကထာ
ဧတ္တာဝတာ သမာရဒ္ဓါ, မူလသိက္ခတ္ထဝဏ္ဏနာ၊
နိဋ္ဌိတာ ယာ သမာသေန, အဍ္ဎမာသဿ အစ္စယေ။
အဓုနူပသမ္ပန္နာနံ, ဟိတတ္ထာယ သမာသတော၊
ဣမံ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယတာ, ယံ ပုညံဓိဂတံ မယာ။
တေန ပုညေနယံ လောကော, သုခါယ ပဋိပတ္တိယာ၊
ပါပုဏာတု ဝိသုဒ္ဓါယ, နိဗ္ဗာနံ အဇရံ ပဒံ။
နာနာတရုဂဏာကိဏ္ဏေ, နာနာကုသလကာမိနော၊
ရမ္မေ ယုဒ္ဓါနပတိနော, ဝိဟာရေ ဝသတာ သတာ။
သာသနေ သိဒ္ဓိပတ္တဿ, သိဒ္ဓိနာ ဉာဏသိဒ္ဓိနာ၊
ပဏ္ဍိတေန ကတာ ဧသာ, မူလသိက္ခတ္ထဝဏ္ဏနာ။
မူလသိက္ခာ-ဋီကာ သမတ္တာ။